Professional Documents
Culture Documents
Kapak dzeni
Dizgi
Bask
Kapak bask
Basld tarih
Etem ALIKAN
GL MATBAASI
BAHAR Matbaas
AR Matbaas
1967 Mays stanbul"
KRTOVULOS
Tarihi
SULTAN MEHMED HAN-I SNI
(STANBULUN FETH)
eviren: KAROL1D1
Sadeletirerek Trk harflerine evirip, notlayan
Muzaffer GKMAN
Isl m v e
TRK KLTR ESERLER SERS:
1 Kuran- Kerim (Trke anlam)
2 Byk Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi
(Mevcudu bitmitir)
3 slm Tarihi Cilt I
4 slm Tarihi Cilt II
5 lk Hac lk Kurban Veysel Karan
Hac Bayram Vel (3 kitap bir arada)
6 Sahih-i Buhar, (Hadis-i erif)
7 Ksas- Enbiya (Peygamberlerin Hayat)
(Mevcudu bitmitir)
8 stanbul Evliyalar (Mevcudu bitmitir)
9 slm Dininin Esaslar (Mslmanm rehber
kitab)
SUNARKEN
^NRTAAGlN en nemli olay olan stanbulun fethi hakkn^ ^ d a yerli ve yabanc yzlerce eser yaynlanmtr. Yabanc
yaynlar arasnda aleyhimizde olanlar, fethi kltmeye alan
lar, bu zaferi tesadfe balayanlar dahi grlr.
stanbul'un kuatlmas ve alnmasiyle ilgili balca yabanc
kaynak; Francls, Dukas, Halkondilis ve bu kere sunmaya alt
mz Kritovulosun tarihidir.
Francls, son Bizans mparatoru Konstantin Paleologosun
ba mabeyincisi ve yaknlarndan olduundan, bu hanedn hak
knda kitabnda bir ok medhiye yazm ve dolaysiyle tarihi g
zyle olaylara tarafsz kalamamtr.
Dukas ve Halkondilisin tarafsz kaldklar, olaylar objektif
bir gzle izledikleri yabanc tarih yazarlar tarafndan sylenirse
de, bu eserleri okuyan ve olaylara bir para nfuzu olan kimse,
kelimelerin ve cmlelerin altnda yine baka bir anlam, yine ba
ka bir koku sezecek ve kini hissedecektir.
Kritovulos, fetih srasnda stanbulda bulunmam olmakla
beraber, kuatmann devam sresince stanbula pek yaknda
bulunduundan fetihte bulunanlar dinlemek ve ilkel kaynaklar
grmek frsat ve yetkisine sahip olan ender kiilerden olduun
dan, yazm olduu tarihi bu ynden ayr bir nem tamakta
dr. Btn bunlarla beraber Kritovulos hakknda, Fatih'in mai
yetinde bulunduu, nimetleriyle perverde olduu, kitabnda Fa
tih'i methettii ve dolaysiyle tarafsz kalamadn syleyen ya
banc kaynaklar mevcutsa da, olaylar aklanrken verilen bilgi
ler, aklselimin rehberliinde gn na kmakta ve okuyucu
kendi lleri iinde gerekli karan verebilmektedir.
Btn bu iddialar bir tarafa brakarak stanbul'un fethi s
lasndaki olaylara yakndan ve derinlemesine girmesini ve ele
Y i
tirmesini yapabilen Kritovulos'un, sunduumuz kitabnda da g
receimiz gibi olaylar tek tarafl deil, tarafsz olarak bizlere ka
dar ulatrabildiinin bir hakikat olduunu okuyucularmz ka
bul edecekleri gibi, bu konuda eser veren yabanc kaynaklarn
yer yer Kritovulos'un kitabndan pasajlar aktarm olmalar da
eserin deeri hakknda bir l olacak niteliktedir.
Kritovulosun tarihi, ilk defa memleketimizde tarihi, bir ilim
dal olarak deerlendiren Tarih-i Osman Encmeni tarafndan
ele alnm ve bu Encmenin yaym organ olan ve 1 Nisan 1326
11910) tarihinde ilk says yaynlanm bulunan Tarih- Osma
n Encmeni Mecmuasnda tefrika halinde yaynlanmaya bala
mtr.
Trk kltr ve tarihine byk yarar dokunan ve yurdumuz
da yepyeni bir tarih havas ve anlay getiren Encmenin, der
gilerinin 1 sayl nshasnda belirttikleri gibi amalar u satrla
rn iinde: ... Osmanl Devletinin tarih sahnesine kndan bu
gne kadar geni ve mkemmel bir tarihi dilimizde henz yazl
mamtr. Vekanvislerin devirlerin olaylarm tesbit etmek iin
kaleme aldklar tarihler bir zincirleme meydana getirirse de ek
serisi eski slp zere yazlm olduklarndan, verdikleri bilgiler
resmi bir kaynaktan ileri gidememektedir... zetlenmi bulun
maktadr.
Osmanl Devletinin mkemmel bir tarihini meydana getir
mek ve Osmanl tarihine ait btn belgeleri bastrarak yaynla
mak amaciyle 14 Kasm 1325 (1909) tarihinde kurulan Encmenin
ynetmeliinin birinci maddesi uyarnca kurulan daim yelikler
de bulunan kiilerin her biri bal bana bir deer olup, bo
luklarn her zaman hissettirecek olan: Abdurrahman eref, Ahmed Tevhid, Ahmed Refik, Ahmed Mithat, skender Yanko, Efdaleddin, Diran Kelekyan, Zht, Ali eydi, Karolidi, Mehmed
Arif, Necip Asm efendi ve beylerdir.
VII
'vurulabilecek br kaynak niteliindedir. O gnk llere
gre be kuru fiyat olan bu deerli dergide eitli tarih ma
kale ve aratrmalar arasnda Osmanl tarihine k tutan kitap
lara da yer verilmi ve bu gibi kitaplar sonradan okuyucu tara
fndan bir araya toplanarak kitap haline getirilmesi imkn sa
lanabilecek ekilde derginin bitimine balanmtr.
Bunlardan bir tanesi de imdi elinizde tuttuunuz Tarih-
Sultan Mehmed Hn- San! tefrikasdr. Kritovulos tarafndan
fethin hemen ardndan yazlan ve Fatih'e sunulan bu eser, zmir
Milletvekili Karolidi Efendi tarafndan Yunance'den dilimize
evrilmitir. 1908 Meclisinde zmir Milletvekili olarak bulunan
Karolidi efendi hukuk renimi yapm bir Osmanl vatanda
dr. Osmanlcay ok ileri derecede bilmekte ve her ekliyle kul
lanabilmektedir. Kitabn evirisinde Osmanlcann zenginliini ve
kendisinin de bu dile olan yatknlm her haliyle gstermitir.
Bir sre de Patrikhane'nin vekilliini yapan Karolidi Efendi, bir
Bizans sevgisi tam olmasna ramen hi bir zaman Osmanl
topluluunu ykmak gibi davranlarda bulunmam ve bilkis
bunun tam aksi bir tutumda olduunu gstermitir. Atina ni
versitesinde Yunan Kltr Tarihini de bir sre okutan Karolidi
efendi, Bizans', tarih snrlar iinde aratran bir mefkre sahi
bi olarak tannm ve Tarih- Osman Encmeni almalarna ka
tlm ve kuruluunda yer alm bir kiidir.
Sz edilen dergi ile birlikte yaynlanarak sonradan bir b
tn haline gelen:
VIII
karlatmz sylemek yerinde olur. Sadeletirmek abalarmziinde ne bugnk ve ne de eski kuan kulland dil bir l
olarak alnmam, hi bir iddias olmyan gnlk yaz dilimiz
ve metnin snrlan iinde kalmaya allmtr.
Kitab notlarken yararlandmz, her biri bal bana bir
deer olan balca eserler de ylece; Mill Eitim Bakanlm
zn yaynlar arasnda bulunan slm Ansiklopedisinin ilgili
maddeleri, son gnlerde kaybettiimiz smail Hmi Danimend
in zalh Osmanl Tarihi Kronolojisi, hocamz Reat Ekrem
Kou'nun Fatih Sultan Mehmed, okul arkadam Mithat Sertolunun Resimli Osmanl Tarihi Ansiklopedisi, Feridun Dirimtekin'in stanbul Fethi, Dukas'n Mirmirolu tarafndan dilimi
ze evrilen Bizans Tarihi, Sami ngrn Corafya Szl,.
Hayat Messesesi tarafndan yaynlanan Hayat Ansiklopedisi,
Yine M. Eitim yaynlarndan Mehmet Zeki Pakalm'm Osman
lI Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl... sralanabilir.
Ellibe yl evvel dilimize evrilmi bulunan eserin stanbul
Fethinin 514 nc dnm ylnda hazrlanarak yaynlanabilmesi
nin sevinci iinde; insan eliyle meydana getirilen her eyde oldu
u gibi burada da grlecek hat ve eksikler iin uyarmada bu
lunacaklara ve yardmlarn esirgemeyen arkadam M. Yeil'eburada teekkr ederimi
15 Nisan 1967
Muzaffer GKMAN.
X
pazl bir tarih bulup bu tarihin nsznden bir ka sayfay kop
ya ederek Almanya'da dostu olan mehur lim Tischendorf'a gn
dermitir.
Bu paralar Tischendorf tarafndan Almanya'da yaynlanp
duyurulmas zerine Kristovulos adnda Bizans anda yaam
bir tarih yazarnn bulunduu anlalm, AlmanyalI nl edip
Cari Muller stanbul'a gelip ve Topkap Saray Ktphanesinde
bulunan ve Kritovulos balkl el yazs ile yazlm olan kitab
bulup btnyle kopya ettikten sonra Avrupaya dnnde Pa
ris'te Firmen Dido Basmevinde bastrmakta olduu dergiye (3)
geirerek yaynlanmtr (1870).
Bu sayede Kritovulos'un ad ve eseri btn bilgi alemince
duyulmutur. Sz geen eserin Mze-i Hmayun eski mdr
Dr. Dethir tarafndan Franszca'ya ve Pete Encmen-i Dani'i tatafndan Macarca'ya evrildii sylenilmekte ve hatta Macar e
virisinin Encmen-i Daniin her ne sebepten ise yaynlamad
yirmi veya yirmi birinci cildinde kaytl olduu sylenilmekte ise
de bu evirilere henz rastlanamamtr. Yalnz Selnik vali yar
dmclndan emekli Kostantinidi Paa tarafndan ksmen ev
rilerek bundan otuz be yl kadar evvel Ruzname-i Ceride-i Havadis'te tefrika edilmiti.
Be blmden ibaret olan bu tarih Fatih Sultan Mehmedin
tahta geiine rastlayan 1451 ylndan 1476 ylna kadar olan olay
lar ve Kritovulos'un biyografisine dair pek az bilgi tar.
Bu bilgilere gre tarihimiz, mroz adasnn tannm soylu
kiilerinden idi. stanbul'un alnmasndan sonra Trk deniz kuv
vetlerinin Gelibolu'ya geliinde, gerek mroz ve gerek o zamana
kadar Bizans mparatorluuna bal dier ufak adalar ahalisi
korkarak Ariboz, Sakz ve Girit Akdeniz'de Venedik veyahut Ce
nevizlilere bal bulunan adalara gmeye hazrlandklar gibi Bi
zans mparatorluu tarafndan o adalara tayin edilmi olan me
murlar grev yerlerini brakarak kamlard. Kritovulos bu du
rumu renince mroz ve Limni ahalisinin g etmelerinin n
n almak iin bunlara gven vererek gten alkoydu. Aym za(3)
Ekseri eski Yunan tarihilerinin eserlerinden paralarn
toplayan ve be ciltten baret olan anonim bu mecmuann bein
ci cildine Kritovulos'un tarihi alnmtr ki, bu eser 52. say
fadan 161 inci sayfaya kalar yz sayfa kaplar. Fragmenta Hlstoricorum graecorum Editio Caratus Mller. Paris 1870.
XI
manda da Gelibolu'da bulunan Osmanl Donanmas Komutam
Hamza Paa ile gizli olarak haberleerek Paann msaadesiyle
Fatih Hazretlerine mroz'un stn kiilerinden bir heyet gnder
di ve bu esnada donanma tarafndan sz geen adalardan hi
birine taarruz yaplmad.
Sultan Mehmed huzuruna gelen heyeti iyi bir surette kabul
ederek mrozu, Enez hkimi Palamidinin ve Limni ve Taoz ada
larn Midilli hkimi Rodriko'nun ynetimine verdi. mroz'da o
tarihe kadar yrrlkte olan gelenek ve greneklerin hi bir e
kilde deitirilmemesi, Padiahn bata gelen buyruklar arasn
dayd.
yl getikten sonra Palamidi'nin yerine gelen kii hkmemete dik ve kin gdc davranlar gsterdii cihetle Kaptan
Yunus Paa mroz'u alarak ynetimini ve kalelerin korunmasn
Kritovulos'a verdi (M.S. 1456). Bir yl sonra (1457) Papa n
c Calixtus tarafndan Ludovicos adnda bir amiral komutasn
da Akdenize gnderilmi olan donanma Rodos adasna geldiin
de, donanmadan ayrlan on gemiden ibaret bir filo Contux adn
da bir kaptann komutasnda henz Osmanl eemenliine girmi
olan adalar zerine gnderildi. Kk filo Limni ve Semendirek
adalarn aldktan sonra mroz dsnn teslimini Kritovulostan
istedi. Bununla ilgili olarak Amiral Ludovicotan Kritovulos'a ya
zlan mektubu verdi. Kritovulos, kaptan Condux'u byk bir say
g ile kabul edip ve bir ok hediye ile gnln alp talya gemi
lerinin mroz'a hi bir ekilde taarruz etmeksizin Rodos'a dn
melerini salad. Bu ve buna benzer Sultan Mehmed Hn Haz
retlerine gsterdii sadakat dolaysyle Kritovulos gven ve Pa
diahn tevecchne mazhar olarak mrozun hkmet idaresi ye
niden kendisine verildi.
Kritovulos, Osmanl Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasn
da balayan savaa ve bu sava srasnda mrozun geici bir
sre dman eline gemesine kadar mroz'un idaresini yrtm
o tarihte (1467) stanbula gm ve geri kalan mrn bura
da geirmitir. Bu yeni yurdunda, mrozda balad tarihin ya
zlmasna devam ederek bunu yukarda yazl olan vakitte yeti
tirmitir.
Kritovulosun tarihi, be blmden ibarettir.
Bunlardan birinci, ikinci, nc, drdnc blmlerin her
biri er yllk ve yalnz beinci bolm drt yllk olaylar kapla
XII
maktadr. Dolaysyle btn tarihin iindekiler onyedi yllk olay
dan ibarettir.
Kritovulos'un ifadesi, ada bulunan btn Rum tarihilerin
den stndr. Zira yukarda da belirtilmi olduu zere eski Yu
nan a yazma ve konuma sanatnn stn bir taklitisi olmu
tur. zellikle kitabn hazrlanmasnda mehur tarih yazan Thucydide (4)i kendisine rnek almtr.
Kritovulos, Sultan Mehmed Hn hazretlerinin yiitliklerini
oerek perinledii kitabndaki nszn, padiahn iyi huylar
ru aklamaya ayrmtr. Bylece bu nsz ile tarihin aada
yazld gibi evirisine balanmtr.
zmir M illetvekili
Karolidi
(4)
(Thucydide M.. 471 - 395) Eski Yunan'n en byk
tarihilerinden biridir. Soylu ve zengin bir aileye mensup olup,
srgn olarak bulunduu yerde bir ok dokman toplayarak
Peloponnez Tarihini yazmtr. Bu eser, o alar iin ok nem
lidir.
NSZ
Bu kitap,
XIV
memleketleri idarede ziyadesiyle tedbirli, sava meydannda ce
sur bir arslan olup mutlu talihinden cesaret alarak nicelik ve niteliince gemilere kat kat stn olan byk eserini, dilim dn
d kadar Rum diliyle anlatmaya ve yazmaya baladm. htimalki Arap ve randa kitap yazanlar senin eserlerini daha iyi
bildiklerinden ve daha yakndan izledikleri cihetle daha geni ya
zacaklarsa da, insanlar arasnda ve bilgi dnyasnda daha yaygn
olan Yunan dilindeki tatll veremeyeceklerdir. Bir de onlarn
>azacaklarnn okunmas yalnz kendi dillerini bilenlere snrl
kalp, halbuki benim yazdklarm sadece Yunanlere ait olmayp
btn bat milletlerinin, Cebelitark Boaz dnda olanlarn, Bri
tanya Adalarnda oturanlarn ve sair nice mmet ve kavimlerin
dillerine evrilerek (6) bir nefis eser tekil edecektir. Zira onlar
Yunanice bilen, okumaya ve aratrmaya hevesli kimselerdir. Be
ni byle bir eser yazmaya sevkeden ite budur.
Bu tarihin kapsad btn olaylar yakndan grmemi ol
duum cihetle, bu hususta bilgisi olanlardan doru bilgi alabil
mek dncesiyle bir ok emek harcadm ve sonunda iimi ba
ararak eseri be ksma bldm. Balangc; senin saltanatnn
balangcdr ve babann lmnden sonra birinci defa olarak
Avrupa'dan Asyaya getiin zamandr.
Kitabmn kaplad olaylar aada aklanmtr:
BizanslIlar ile olan sava ve stanbulun alnmas ve Enezde
ve Foa'lar ktasnda ve Srbistanda meydana gelen arpmalar
ile bu ktalarn kesin olarak boyun emeleri, bundan sonra Mora'ya yaplan birinci ve ikinci seferler ile bu lkenin ve evresin
deki ehir ve kalelerin fethi ve vergiye balanmas, daha sonra
Sinop ve Trabzona ait olaylar ile bu iki byk ehrin szleme
ile teslimi ve etrafndakilerin Hazret-i Padiaha tbi olma ekil
leri; bunlardan sonra Ulah beyi Drakola'nn isyan ve Ulahlarm
ihtilli ve Padiahn bunlarn lkesine hcumu, Drakola'nn sa
vulma ve kovulmasndan sonra erkek kardei Radolaya padia
hn emriyle Eflak Hkmetinin verilmesi; kuvvet, zenginlik ve
byklke adalarn en nemlilerinden olan Midilli'nin tamamen
fethi; Almanlar ve Bonaklar ve Macarlar memleketlerine yap
lan birinci ve ikinci hcumlar ve ad geen memleketlerin ele ge
irilmesi ve aa yukar yze yakn kalenin alnmas ve bele(6)
Kritovulosun u midi maalesef bugne kadar hasl ola
mamtr. (ev.)
XV
rinin ve hkimlerinin yakalanmas; daha sonra Avrupa'nn denir
kylarnda oturan Arnavutlarn memleketlerine yaplan birinci
ve ikinci sefer ile lkenin ele geirilmesi; Venedikliler ile be
yl sren sava ve onlarn Mora'da Osmanl bakomutanlarna iki
defa yenilmesi ve Padiahn iddetli saldrlanyle duar olduklar
bozgunluk ve horluk ve bu olaylardan baka stanbulda ina
olunan byk yaplar, gemiler ve tersane ve saray ve ar ve
kemer ve hamamlar ve hisar ve gerek Akdeniz ve gerek Kara
deniz Boazlar giri yerleriyle, kylarnda yaplan gayet faydal
ve belki lzumlu istihkmlar ve kal'alar ve kasabalar ve bunlara
benzer bir ok eyler ve Padiah Hazretlerinin syledii dzgn
sylevlerin baz nemlileri.
Onyedi yl iinde Padiaha myesser olup kitabmn satrla
rn ssleyen szler ve aratrmalar hakikate uygun ve senin eser
Serinle denk olmaktan dolay beenilir ve kabul edilirse Ey Ulu
Hakan, tarih lemine parlak ve baarl eserinizi toplama ve yaz
mamdan dolay Ulu Tanr'ya kranlarm sunarken, yce kiili
inize dualar ederim. Acizlerince bilinmeyen fakat bilinmesi as
lnda lzm olan cihangire yakr menkbelerinizi rendikten
sonra Allahn inayeti ve padiahn pazu kuvvetiyle, tekrar yaz
may stn mubahat ile taaht eylerim. Yaz ve anlay tarz
beenilmedii takdirde bu nemli grevi benden daha ziyade ik
tidar olanlara brakrm.
KRTOVULOS
(MANSA)
Fatihin veliahtlm staj yeri olarak geirdii ehir.
I.
KTAP
(RUMEL - HSARI)
Mellingin eski bir gravr, iki yz yl ncesini canlandrmaktadr
BRNC BLM
II
III
okuyacak
kiilerden unu temenni ederim ki: Kendi mille
timin karlam olduu bel ve felketlere gya acm
yor ve mteessir olmuyorum ve sefletlerini aktan ya
zarak sularn mmkn mertebe kapayacak yerde toplu
mun gzleri nne sermeyi uygun buluyorum gibi grr
lerse de, benim bu davranm ne ahmaklma ne de
bozgunculuuma yormasnlar. nk ilk nce bu davra
nmz milletimizi azarlamak ya da tahkir veya kmama
amaciyle olmuyor. Bu gibi ilem, yazmak amacmzdan
ve zellikle bizim ahlk anlaymzdan uzaktr. Ben o
derece vicdansz adam mym ki milletimin bana gelen
fenalklara milletimle beraber acyacak yerde onlar k
ltmek isteyeyim. Bununla beraber insan hallerinin za
rarsz ve uygunsuz ve daima deiici olduunu bildiim
halde zamann tatsz ve dzensizlii ve tabiatn zararla
r ve azar iinde kusursuzlk, salamlk ve sebat yalnz
kendi milletimden isteyecek kadar ahmak ve saygsz ve
nsan mukadderattan gafil deilim. Acaba bizim bu mil
let insanlarn genel yaradlnn dnda m kalyor?...
Yahut dier insan kuaklarnn yaradlnn stde bir
yaradltan m meydama geliyor ve onlarn tbi olduu
kaideye istisna tekil eyleyecek bir i yz m vardr?...
Hayr!
Kim bilmez ki insanlar dnya kurulal beri bir tek
kavim ve millete mnhasr olmayp tekil ettikleri devlet
ler ve hkmetler ayn yerde kalmad. Daima devri daim
10
11
IV
13
14
15
17
1 8 -
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
F: 4
50
51
52
53
54
56
hangi ynnn uygun bulunmadm ve surlarn yklabilmesi iin makinalar nereye koymas gerektiini ince
ledi.
Bu incelemeden sonra btn orduyu, yani tabur ve
alay ve dier asker birliklerin st ve alt komutanlarm
seerek, btn birliklerin sava ve taarruz edecei yerle
ri tayin etti. ehrin kara ve deniz taraflarndaki surunu
ksmlara blerek Zaanos komutasnda bulunan frka Melned II, 1451de ikinci defa hkmdar olduktan sonra
Halil Paay makamnda tutmutur. Birtakm rivayetlere gre
iki tarafn da birbirlerine gveni yoktur. Kitabmzn yazan Kritovulosa gre de; Manisa'da iken ehzadenin baz istekleri Halil
Paa tarafndan yerine getirilmemitir.
Halil Paa, evresindeki devlet adanlan ile birleerek bir
padiah indirecek ve bir dierini tahta karacak kudret ve kuv
vette kkl bir vezir-i zamdr. Bu konuda yerli ve yabanc b
tn kaynaklar birlemektedir. Halil Paa'nn stanbul fethi gibi,
cihan hayrette brakan bir baarnn ardndan: ... stanbul fet
hine engel olmu ve BizanslIlardan rvet almtr... thmetiyle
ldrlmesinin asl nedeni bu olmasa gerektir.
O tarihlerde saltanata geen btn Bizans mparatorlar yi
m belli zamanlarnda Osmanl hkmdarlarna ve devlet byk
lerine hediyeler gnderirlerdi ve bu usuldendi de. O devri bizzat
grm olan kitabmzn yazan Kitovulos ve Dursun bey de ta
rihlerinde bu konuda en kk bir imada bulunmu deillerdir.
Halil Paa, yalnz stanbul fethinin mkl olduunu bahsetmi
ve bu konuda gen padiahla mteaddit konumalar da yapm.
Ur.
Vezir-i zam Halil Paa, fethin ertesi aramba gn, ocuk
lar ile beraber tutuklanarak btn mallan msadere edilmi ve
40 gn sonra da Yedikule'de idam edilmitir. Halil Paann l
mnden sonra oullan ile maiyeti serbest braklm ve msade
re olunan mallan geri verilmi ve Halil Paa hakkmdaki kin ve
husumet evlatlanna kadar srdrlmemitir. Halil Paann l
m ile devlet idaresinde eski ailelerin nfuzu bertaraf edilmi vepadiahn mutlak hkmdar ve hkmranl yeniden tesis edil
mitir.
57
58
59
60
61
62
63
64
t i mucip ve mermilerin sarsntlarnn iddetli oluuna
almettir. Gemi hkmdarlarn ne byle bir makina
hatrlarna gelmi ve ne de sahip olmulardr. Eer byle
bir makineye sahip olsalard karsndaki kalalar ne ka
dar salam yaplm olursa olsun onlar almak iin kar
duracak sur yaplmas, lmlar almas ve toprak srl
mesi vesaire gibi ar iler ve buna benzer eitli zahmet
lere katlanmyacaklar ve surlar bu gibi makinalarla ykla
rak, kalay tezelden teslime mecbur olacaklar, bu suretle
kuatmalarda hi bir zorlua uramayacaklar ve kendile
rine kar koyan kaia ve hisar bulunmayacakt. Ancak
onlarn byle makinalar yoktu. Bu makinalar yz ejli
yl ve belki biraz daha nce AlmanyalI svirelilerin (76)
yeniden bululardr.
v
nc olarak; bu hareketi meydana getiren otun
birleme ve tertibi hakknda yle demek yerinde olur
Bu karm kherile, kkrt, kmr ve hai (77) gibi
scak ve kuru maddelerden meydana gelen bir ruhtur.
Bu ruh bakrdan yaplm bir k yeri olmayan, da
yankl bir kabn iindedir. eriden meydana gelen s
dan etkilenmi olarak ta merminin o kadar byk ve
iddetli hareket ve kuvvetine sebep olur. ok kere bak
rn dahi patlamasna sebebiyet verir. Bu makinann es
kiden bir ad yoktur ve bilinmemektedir. Meer ki buna
baka bir ad verilebilsin. imdiki adamlarn hepsi birle
ik bir ad ile silh derler. te bu makina hakknda biz
imkn ve snrmz erevesinde bu kadar bilgi verebil
dik.
65
F.- 5
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
8 1 -
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
bir bir ksm atld, bir ksm da set ile byk surun ara
mdaki derin hendee bir ksm da istenildii zaman e
fi gemek iin Justinyanusun byk surda atrd k
k kapnn ilerisine sktrlarak icaplarna bakldlar.
mparator Konstantin bu karklk arasnda ldrld.
Bundan sonra silhdarla sz geen kk kapdan eh
rin iine dklerek ylm olan byk surdan ieriye
hcum ederlerdi. Padiah Hazretleri ise Livay Osman
( 103) nnde dalgalanarak byk surun nne gelerek
oradaki olaylar gzlyordu. Gecenin karanl dahi yllardanberi Bizans' kaplayan bulutlar gibi kaybolarak
yeni bir gn domaa balamt.
Askerler her ynden ehrin iine hcum ederek yol
da rastladklar BizanslIlar ldryorlard. Zaten su
fcahleyin bu byk grlty iiterek kendilerini evlerin
den dar atm olan halk, Osmanl kllar nnde eil
meye mecbur oluyorlard, mit edilmeyen ve beklenil
meyen bu durum BizanslIlar pek ziyade artm oldu
undan teye, beriye kayorlar ve erkek, kadn, ocuk
tapmaklara snabilmek iin oralara doru kouuyor
lard. Boazlamann ehir iinde biraz iddetli olmas
Osmanl askerlerinin BizanslIlara kar olan hiddetinden
douyordu. Zira muhasara srasnda bir ksm Bizansti ve dman bayraklar asld diye bir ses iitildi. 33u ses
bizimkileri kard. Dman cesaretlendirdi. Onlar artk korku
suzca kaleye kmaa baladlar....
Grld zere ak braklan kap, bir hayalden ibarettir.
Osmanl ordusu bileinin gc ile surlarda anl bayram dal
galandrm ve bumn iin de nice nice yiitler ehitlik merte
besine ulamlardr.
(103)
Liva-i Osman: Bayrak, sancak anlamna gelir bir de
yimdir.
Lva-i erif: Peygamberimizin bayra, Liva-i Osman: Osman
lI sanca, Liva-i zafer: Zafer bayra suretinde kullanlr.
94
95
i ,inden (104) orada yalnz Bizans gemileri kalmt. Hamza bey, bunlardan bir ksmn batrarak, bir ksmm da
layfalaryle esir etti. Btn gemileri Hnkr Kaps
<105) semtinde karaya yanatrarak, kapnn henz ka
pal olduunu grnce kilidini ve zincirini krarak ehre
pirdi. Orada bir alay kadar kendilerine savunan Bizans
lIya tesadf ettikte (Kara askeri ehrin baka ynlerini
.Yama ile megul olduundan henz oraya gelmemiler
di) zerlerine hcum ile hepsini mahv ve perian etti
<105/2). Bu srada kara tarafndan giren asker de yeti
mi ve sahilde bulunan dier kaplar da krarak btn
iisker ve gemi tayfalar ehrin iine yaylmlard (105/3).
(104) Kritovulos'tan baka stanbul'un fethi hakknda tarih
yazm olan Bizans ve Ltin tarih yazarlarnn sylediklerine g
te talyan gemileri Osmanl gemilerinin arasnda zorla geinevp, Osmanl gemilerinin tayfalarnn ehre dalm olmalarn
dan faydalanmlar ve limandan karak kamlardr (ev.).
(105) Hnkr-kaps: Metinde Vasilikepili'dir. Bu kap ise
yukarda tarihimiz tarafndan ileri srlen sylentilere gre li
man ve zincirin iindeydi. Dolaysiyle ne Altn-kap, ne de im
diki Altn-kap saylabilir. Ancak Ayvansaray kaps ile Bahe
kapsnn arasndaki kaplardan birisi olmak gerekir (ev.).
(10S'/2) Bu srada Bursa Subas Cebe-Ali Bey Hali kap
larndan birini krdrp girdii iin o kap onun adn alm ve
ini isim halk arasnda Cibli deiimine uramtr. stanbul
du Trk nfusuna verilmi emlkin yazlmasna Cebe-Ali, yee
ni tarihi Dursun beyle birlikte grevlendirilmitir. Dursun be
yin bilhare yazd Trih-i Ebu-l-feth adl eser, yaza rn n s
tanbul kuatmasn yaam olmas dolaysiyle ayr bir zellik ve
nem tamaktadr.
105/3) stanbul'un fethiyle ilgili eitli, ilgin Bizans rivayet
leri vardr.
Fetih srasnda, Balkl manastrnda bulunan Bizans papaz
lan, balk kzartmakta idiler. ehrin alnd haberini duyunca,,
inanmadlar.
96
97
F.: 7
98
99
101
102
103
104
105
Sultan Mehmed Hn Hazretleri ehri seyir ve temajt Htikten sonra (113), ordugha dnerek ganimetlerden
maliklerini kendi iin ayrarak geri kalann orduya dar Kesik ba Fatih'e getirilmi, Bizans askerlerine tehis
II bildiklen sonra, kahramanlm takdir etmi ve patrikhaneye
gndermitir.
g Kesik ba gm bir kutu iinde Ayasofya mihrabnn
dibine gmlm ve vcudu ayr bir yere gmlmtr.
l Cesedi ller arasnda giydii elbiselerden tannm ve
1idili tarafndan trenle gmdrlmtr.
(113) Fatih'in torunlarna tavsiyesi:
Fatih, stanbul'a girip alayla Ayasofya nne geldii zaman
derinden derine bir inilti iitti. Sesin geldii yne bir adam gn
drdl. Sakallar bym, perian durumda bir kei bulup ge
lirdiler. Huzura kardlar. Korktu, teskin ettiler.
Neden zindana atldm... sordular.
Kei, fala da baktn ve Trklerin kuatma hazrlklar s
rasnda Konstantini kendisini arp stanbul'u Trklerin alp
alamayacam bildirmek in remil (Fal. zellikle kum fal) at
masn sylediini, remilde; stanbul'un OsmanlIlarn eline gee
ceini bildirmesi zerine, Konstantin'b kzarak onu zindana at
trdm anlatt ve:
Demek falm doru imi... diye ekledi.
Bunun zerine Fatih de stanbul'un kendi elinden kp k
mayacana dair remil atmasm ve doruyu sylerse armaanlar
vereceini bildirdi. Kei yeniden, bu defa Fatih iin remil at.
stanbul Trklerin elinden sava ile kmayacak. Lkin y
le bir zaman gelecek ki ellerindeki emlk ve toprak azalacak,
hu suretle stanbul Trk mal olmaktan kacak.
Bu faln bildirdii sonutan ileri derecede mteessir olan
Fatil, ellerini gkyzne kaldrarak:
stanbulda edindii yerleri yabanclara satanlar Tannnm
gazabna urasnlar... diye beddua etti.
leriyi gren byk Fatihin bu tavsiyesini yerine getirme
menin zararlarm ok grdk ve gryoruz. Vatan topraklarn,
Trk kaniyle sulanarak alnm topraklar birine satarken Faiih'in bu szn hatrlamalyz.
106
Fatihin cevab:
yle ise ancak Allaha borluyum, sana deil...
107 -
108
tadr: (...Padiah ona dedi ki, ehri teslim etmemekle iyi bir
i yapmadnz. Bak ne kadar zararlar, ne kadar hasarlar yapl
d, ne kadar kimse esir oldu. Duka buna cevap olarak, Efen
dim, sana ehri verecek kadar salhiyetimiz yoktu, hatta im
paratorun dahi byle bir salhiyeti yoktu. Bundan baka senin
adamlarndan bazlar da, szle ve mektuplarla, imparatora ha
ber gndererek, korkma; padiah size tahakkm edemiyecektir...
diyorlard. Padiah bu sylenilen szleri Halil Paa'ya balad).
Notharasm idam sebebieri hakknda ok eitli rivayetler
olduu gibi, Dukas gibi byk Fatih'e dil uzatacak kadar ir
kin isnadlarda bulunanlar da grlmektedir.
Fethin ikinci veya nc gn, byk iltifat gren, ailesi
ve dostlan bulunarak esirlikten kurtarlan Notharas'm bir sre
rahat durduktan sonra Bizansllanna bana geerek istikll da
vasna kalkacaklar veya dmanlarna katlacaklar, hatta or
dugh basma teebbsnde dahi bulunacaklar hesaplanarak,
kendisine stanbulun bir nev'i belediye bakanl verilmesi d
nlm olan Notharas idam edilmitir.
109
110
112
113
F.: 8
114
115
II. KTAP
Fatihin Klc
120
121
122 -
123
124
125
126
127
128
129
130
s
l undan baka su kanal yaplarak ehre su verilmesi ve
daha buna benzer ehrin imrna ve ehir halknn iiti' alarnn karlanmasna yarayan tesisler yaplmasn
emir ve irade etti. Bu almalar arasnda en ziyade dik
kati eken cihet, stanbula dardan nfus getirilmesiy
le ehirde yerletirilmesi ve bu suretle memleketin eski
haline getirilmesiydi. Asya ve Avrupa ktalarndaki Os
manlI snrlar iinden ve zellikle Srbistandan bir ok
lar byk bir evk ve istekle stanbula g ediyorlar ve
bu suretle de ehre eski mrann geri getirmek husu
sundaki Padiahn dndkleri gn getike yerine ge
liyordu.
Bu srada Enez* ehrinin ve mroz, Samutraki (138)
adalarnn hkmdar olan Doryusun Doria Padiah
Hazretleri aleyhinde baz serkene fikir ve hareketlere
yneldii haber alnmaktayd. Pederi Plamidi lmn
de ak kalan tahta ve geri kalan dier eylere, lm
bulunan byk olunun eini ve olunu ortak ve hatta
vasiyetnamesinde bunlara daha byk bir hisse ayrm
sa da lmnde kk olu Doryus, pederinin vasiyet
namesi dikkate alnmayarak biraderinin eini ve ocuk
larm kanun haklarndan mahrum brakt. Bu suretle
hkmetin ynetiminde yalnz ve rakipsiz kald.
(138)
Semendirek: Adalar Denizinde ve mroz adasnn
km. kuzey-batsmda 175 km2 yzlmnde bir adadr. Eski ad
lar Saonese, Leukosia, Leukonia ve Ltince ad Samathrace - Samothraciadr. OsmanlIlar Semendirek adm vermilerdir. Meri
rmann azndaki: Enez iskelesiyle, Midilli, Limni, mroz, Taoz ve Semendirek adalarnda Gattilusio ad bir Ceneviz ailesi
hkim bulunmaktadr. Bu talyan ailesinin bu blgede egemen
liini kuran Francesco Gattilusio'dr. 102 yl bu aile OsmanlI al*
masnn ortasnda varidatnn te ikisini her yl vergi olarak
Trk hzinesine vermek suretiyle Osmanllann kanad altmda ya
amlardr.
24
132
133
134
135
136
137
l. Belgrad ehri kuzeyden gelen Bune ve gneyden gelen
Tunaya akan Sava rmaklariyle evrili olup bu iki neh
rin iddetle akt ve anaforlar yapt yksek ve sarp
(ildi. 1521 de Kanun Sultan Sleyman tarafndan Macarlardan
.lnarak snrlarmz iine girdi. Belgrad OsmanlIlarn en parlak
ve kudretli devirlerinde Avrupa seferleri iin byk bir s va
zifesi grd, ok geniliyerek mamur bir ehir oldu. 1718 - 1739
da AvusturyalIlarn eline getiyse de, 1878 Berlin Antlamasna
Kadar Trklerde kald. 19'uncu yzyl boyunca muhtar Srbistan
m bakenti oldu. Trkler zamannda, Rumelibeylerbeyine (Genel
Valilik) bal bir sancak (vilyet) idi.
Fatih zamannda kuatma 13 Haziran 1456'dan balayarak 22
Temmuza kadar 39 gn srmtr. Papa nc Calbctusun te
vikiyle Belgradn korunmasna talyadan, Almanyadan, Bohem
yadan altm bin kiilik yardm kuvveti gelmitir. Ayrca Macar
mill kahraman Hunyadi Janos Yanko 200 kadar gemi ile ne
hirden yardma komutur.
Hammer mehur tarihinde Fatih'in Belgrad kuatmasn an
latrken:
Gen padiah iin Aslan gibi savat diyor. Yerini, Yeni
eri Aasna brakarak bir askerinin kollarnda geriye alnrken:
Durma Haan!...... diye bard.
Yenieri Aas Haan aa, Padiahn gzleri nnde ileri atl
d. Bir dakika iinde sekiz . on kiiyi yere serdi. Fakat kendisi
de, Padiahn yaralanmas zerine kar hcuma gemi olan
Macarlarn kllan altnda ehit oldu......)
Dursun Bey tarihinde Belgrad engini anlatrken der ki:
( ...... Vezir haber sald. Padiah bir ka kadem geriye buyur
sunlar, dman zerimize ekelim, kaleye canl kurtarmayalm...
diye. Sultan Mehmed gazaba geldi:
Dmandan yz dndrmek sn niandr. Benim elham
dlillah ikbalim lidir, idbar dmann nasibidir! dedi.
Klcn eline ald, seilip ileri gelen dmandan n top
raa sald......).
Belgrad'n ilk kuatmas kinci Murad zamannda Evranosolu Ali Bey komutasnda yaplm ve Belgrada 29 Austos 1521
de bayramz dikilmitir. Belgrad ngrz vilyetinin kaps
dr denirdi.
138
139
140
141
142
143
144
III. KTAP
v;
148
retleri bu dilei kabul etmi ve yardmc asker sevketmise de bu sayede Mora Hkmdar, Arnavutlara galip
gelmiti. Lkin bir sre sonra bin trl zr ileri sre
rek taahht olunan vergiyi demediklerinden (148)
yldanberi birikmi olan mikdan istemek zere Padiah
Hazretleri, k mevsimi iin Moraya zel memur gn
derdi. Mora Hkmdar vermeyi taahht ettikleri ciz
ye (149) yi her yl halktan tamamen toplarsa da bunu
Padiah ynne gndereceklerine, kendilerine harcarlar
ve israf ederek vaad ve taahhtlerini yerine getirmekte
gecikirler ve Padiah tarafndan gnderilen haberleri de
dikkate almazlard. Dier taraftan Mora Hkmdarlar
arasnda anlamazlklar bulunmas ve birbirleriyle de
vaml mcadele ettiklerinden sava ve bouma hi bir
vakit eksik olmuyor ve memlekette bu yzden dzensiz
likler ve fena bir cereyan meydana geliyordu. te ksaca
belirtilen bu hususlardan dolay Padiah Hazretleri zel
bir memur gndererek hem cizyeyi almak ve hem de on
lar vastasiyle memleketin durumunu inceliyor ve denet
liyordu.
(148) Dukasn rivayetine gre Padiah bir vazifeliyle iddet
li bir ferman gnderip verginin zamannda denmemesinden do
lay kendilerini muaheze etmiti (ev.).
(149) Cizye: Mslman memleketlerinde eskiden hristiyan
tebaadan himaye ve siyanet karlnda alnan ba vergisi. Ms.
Im a n la r bir hristiyan memleketine vardklar zaman ey tek
lif ederler ve bunlardan birinin kabuln isterlerdi:
1 Mslmanln kabul,
2 Sava.
3 Cizye.
Cizye vermeyi kabul eden hristiyanlar tebaa saylp devletin
mutlak himayesine girerlerdi. Dinlerinde, detlerinde, gnlk ya
aylarnda ve sanat ve ticaretlerinde serbest kalrlard.
OsmanlI Trklerinin almasnda ve yaylmasnda cizyenin
nemli bir yeri vardr.
149
150
151
152
153
154
155
sa olsun taarruz edilmesine karar verdiler. Zaten kuallma mddeti drt ay getii cihetle askere usan gel
mee ve civardaki arazinin tahrip edilmi olmasndan
atlar ve yk hayvanlar alktan lmee baladndan
her ne suretle olursa olsun kuatlmaya son vermek gere
kiyordu. Padiah Hazretleri gerekli tedbirleri bitirdikten
sonra komutan, asker ve sancak belerini tevik ve te
ci ile metanet ve mertlik gstermelerini istedi. Bunun
ardndan ehir zerine hcum ve kaplarn etrafnda
olan surun bir ksm evvelce top vastasiyle yklmt
edildi. ehrin kaplan ve ehre alan geitler yaknnda
dier yerlere gre buras taarruza daha uygundu id
detli bir sava oldu. Buradaki sava pek iddetli olup her
iki taraf birbirini ldryor ve yaralyor ve haykrlar
gk yzne kyordu. Birbirlerine o kadar yaklam ve
hatta karmlard ki sava adeta gs gse oluyor
du. Padiahn silhdarlar ehri kahramanca koruyan
dmanlar karp kovarak artk yklm bulunan birinci
surun nne kadar geldiler, hatta suru aldlar. Lkin
ikinci surun iine girmek iin yaplan hcumlar olumlu
bir sonu vermedi. Zira dman cephe hcumu ile ve
uzun mzrak ve karg ve snglerle kendilerini tazyike
balamlar ve sur zerinden balarna attklar byk
talar n tarafta bulunan savalarn bir ounu yere
sermiti. Bunun zerine Padiah Hazretleri askerlerin
geri ekilmelerini kl ve oklarn tehlikesinden dar
karak, korunmalarn istedi. Bylece Osmanl askeri
geri ekilmek zorunda kald. ehrin kuvvet ve silh ile
elde edilemeyecei anlaldndan tekrar iddetle ku
atmaya devam olunarak erzakn tkenmesine ve mey
dana gelecek kl tk sebebiyle ieridekilerin mecburen tes
lim olmalarnn beklenilmesine karar verildi. Buras aln
d takdirde, Mora ktasnn kolaycack Osmanl idare
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
her trl ihtiyacnn karlanacan, aksi halde aday terkedenlere de istedikleri yere gitmeleri tebli etti. talyanlar adadan ayrlmay uygun bulduklarndan Linini
den Eriboz adasna gittiler. Kritovulos, bunlarn baka
n olan Calavrezzosu bir ok hediyeler ve iltifat ile kar
lad ve dnnde de ayn ekilde uurlad.
Bu olaydan sonra Kritovulos Eski Kala ki Merinoupolis denilen ehir burasdr hkimi Mikelis e
haber gndererek karann teslimini teklif ve itaat etme
si halinde hediyelerle mkfatlandrlacam vaad ey
ledi.
ehrin en sonunda ve etrafna hkim yksek bir
yerde byk talarla yaplm olan bu kala her trl saldrya kar eskidenberi savunma imknlar kuvvetli ok
duundan Kritovulos, Kala hkiminin gnln elde et
mek suretiyle bu yeri almaya almsa da bu istei ba
arszlkla sonuland. Bununla beraber gen yanda
bulunan hkimini de kzdrd. yle ki karann salaml
, muhafz askerlerinin okluu ve levazm ve mhim
matn bir yllk ihtiyaca yetecek kadar olmas dolaysyle
Mikelis, tekliflere nem vermedikten baka karann laf
ile deil ancak kuvvet ve silh (Kan ve demir) ile alna
bileceini im ve hatta alay iin kt zerine bir kl
resmi izdirerek cevap olarak Kritovulosa gnderdi.
Kritovulos, drt gn kadar Koino ehrinde otura
rak idaresini dzenledikten sonra maiyetinde drt yz
atl ve yz piyade olduu halde Myrinoupolis civarna
geldi.
ehir civarndaki ba ve bahelerin bozulmamas
iin biraz uzakta kurdurduu kararghndan kaka hki
mine tekrar haber gndererek kakann bar yolu ile tes
limi iin birtakm vaadlarla kendisini yola getirmeye a
lt. Kala, hkimi esasen ehrin iindeki ahaliden emin.
170
171
172
173
174
175
geirdikleri hayvanlar da srp gtryorlard. Mora da bulunan Arnavutlarn Hkmdar (Despot) Thomas
taraftar olmalar ve Dimitriosn yanndaki kiilerin onu
brakarak Thomas tarafna gemeleri ve baz karalar da
teslim eylemeleri cihetleriyle bu savata Thomas galip
geldi. Ardndan biraderi Dimitriyos takip ederek ei ve
kzyle birlikte snd Limera ve imdi Monemvasia (176) denilen kalada muhasara edildi. Dimitriyos
evvelce adn konu ettiimiz Asanesi eli olarak Padia
hn yanma gndererek bu kt durumdan kurtarlmas
:in yardmn rica ve istirham etti. Olayn ak olan yo
n bundan ibaretse de bazlar Dimitriyosn Asenes''
Fariahm huzurlarna gndermesi, kzn Padiaha ni
anlamak ve Mora ktasn takdim ederek buna karlk
Osmanl lkelerinin dier bir tarafndan kendisine ey
let verilmesini istirham eylemek gibi amaca yneldiini,,
bazlar da Asanesin yalnz Dimitriyos ile Padiah ara
snda anlama yaplmasna ve yardm iin asker gnde
rilmesiyle grevlendirildiini, bazlar ise Dimitriyosn^
menfaatlarm korumak iin bu gibi teebbse girimeye
rek yalnz Padiahn hi bir taraftan tevik grmeksizin
gerek Thomasn ve gerekse Mora devlet byklerinin
kendi aleyhine davranmalarndan dolay krlarak Mora
ktas zerine harekete giritiini iddia etmektedirler.
Padiah Hazretleriyle Despot Thomas arasnda ev
velce sylediimiz zere bir anlama yaplm olduu
halde Thomasm anlama artlarna uymamas ve tal
yanlarla anlama yaparak bunlar yardma armas za
ten Moraya yabanclarn girmesinden endieli olan Pa
diah daha da kzdrdndan Mora seferinin Dimitri(176)
Monemvasia: Gney Mora'da Mistra sparta'nn 53 km.
gney dousunda bir kpr ile sahile bal olan Minosa adasn
da kasaba. talyanca: Mapoli-di-Malvasiadr.
176
177
bulunan Padiah Hazretlerinin ktibi Thomas Katavolinosu Dimitriosa gndererek teslim olmasnn kendisi
ve yanndakiler iin hayrl olacam ve bu konudaki Pa
diah emirlerine itaatta tereddt gstermemesini bildir
di. Dimitrios, Asanesin hapisten azat ve padiahn teminatiyle yanma gnderilmesi artiyle tekliflerine uyacam
bildirmesi zerine Mahmud Paa Asanes hapistan
kartarak Dimitriosun sevdiklerinden ve gveni olan
Hamza Paa e ona gnderdi.
Bu iki kii ehre girerek Dimitrios ile konutuktan
sonra kendisini ehir dnda bulunan Mahmud Paann
ordughna getirdiler. Mahmud Paa Dimitriosu lyk
olduu ihtiram ile kabul ve kala ve ehri teslim ald.
Ertesi gn dahi Padiah Hazretleri gelip Dimitriosu hu
zuruna kabul etti. Dimitrios, Ota Hmayuna girdii
zaman padiah, ayaa kalkp elini vererek yanna oturt
mu ve tel ve korkusunu geirmek iin kendisine pek
ziyade iltifat ederek hakkmda iyi muamelede bulunulaca
n ve geleceinden mitli olmasn syleyerek, hil'at
(178) ve elbise, at ve ake vesair bir ok eya hediye ey
ledi. Dimitriosun ei ve kerimesi Epidavresda kaldn
dan onlarn da byk bir sayg iinde orduya getirilme
si iin harem aalarndan birisini bir yaver ve gerei ka
dar askerle gnderdi.
Padiah spartada drt gn oturup ehrin kalasm
tamir ve idaresine ait ileri dzenlettirdikten sonra ii(178)
Hil'at: Trkesi 'kaftan'dr. Hilat; padiahlar tarafn
dan sadrazam ile vezirlere ve dier devlet byklerine giydirildii gibi, onlar tarafndan da kendilerinden daha kk rtbe
den olanlara giydirilirdi. Hil'at giydirmek bir memuriyet tevec
ch veya bir hizmet ve yararlk karl olurdu. kinci Mah
mud tarafndan yaplan yenilikler arasnda hilat kaldrlmtr.
F- 12
178
ne bir subay idaresinde olarak hssa askerinden drtyz nefer kadar muhafz asker brakarak Dimitrios da
yannda olduu halde oradan hareket edip sparta Dar
(179)nn eteinde bulunan ufak, fakat zengin Kastelleri ehrine vararak civarn karargh yapt. Buradan
ehrin halkna haber gndererek karann teslim olmas
n teklif etti. ehir esasen kayalklar ve uurumlarla ev
rilmi olup ehre girmek iin yegne geit dahi kat
sur ile kapal bulunduu ve kendileri dahi seilmi drt
yz kiiden ibaret olduundan dolay gerek kasabann
savunma durumuna ve gerekse kendilerinin ecaatine
dayanarak teklifi kabul etmeyerek savunmaya baladlar.
Bunun zerine Padiah Hazretleri, askere hcum iin
emir verdi. Silhdarlar cesurane hareketlerle karann
zerine kmaa ve ierisine girmek iin savamaya ba
ladlar. Fakat ieridekilerin cesurane korunmalar ve h
cumlar sonusuz brakyor ve baar imknlarn kr
yordu. Hcum edenlerden bir ksm ieridekilerin karglaryle ve yukardan atlan talarla ldler. Bu hal Padi
ahn teessrn mucip olduundan derhal geri ekilme
emri vererek askerleri geri ektirmise de ertesi gn biz
zat yapt pek dokunakl bir konuma ile btn karar
gh kal'anm zabt iin tei ve bu sylevinde ecaat, gs
terecekleri mkfata boacam ve karann zaptndan
sonra yama edilmesine izin vereceini syledi. Bu ko
numay askerler byk alklarla karlayarak verilen
hcum emri zerine sratli yryle kalaya yaklap
dvmeye baladlar. Saranlarla sarlanlar arasndaki
mesafenin azl ve arpmann dzensiz bir ekilde
(179)
sparta da: Bu da eski alarda Tayietos ve imdi
(be tepesi olduundan dolay) be parmak yani (dedactylos-Pen)
denilen Mora dadr. Yazann zamannda buna (Zygos = Zigos)
da denilirdi (ev.).
179
180
181
182
ortalarnda Edirneye vard. Az zaman sonra Despot Dimitrios dahi geldi. Padiah Hazretleri Dimitriosa yine
iltifat edip haklarnn geri verilmesi iin Mahmud ve
shak Paalarla konuarak yllk vergileri yz gm
sikke-i Sultaniyeden (182) ibaret olan Akdenizde Limni (183) ve mroz (184) ve Taoz ve Samutraki adalarm
Dimitriosun uhdesine verdi. Trakya sahilinde Marie
Hebrus nehri azmdaki limanlar civar blgelerin mer
kez ithalat ve ihracat olan Enez ehrini dahi eski h
kmdar Palamidas Gatlozosun tamamiyle ald gelir
ile ki miktar yz bin gm Osmanl sikkesidir
ilveten ihsan eyledi. Bundan baka kendisine her yl
Edirne darphanesinden (185) yz bin altn sikke veril
hakknda kullanlr bir deyimdir. Mabeyn-i Hmaym, Mabeyn i
Cenab- Mlkne suretinde de kullanlr. Bununla beraber Ma<
beyn denilince saray anlalr.
(182) Sikke-i Sultani: Altn, gm gibi kymetli madenlere
vurulan damga. Baslm para.
(183) Limni: Ege Denizi kuzey-dousunda, Asya ktasnn en
fazla batya uzand kara paras olan, 470 km.2 yzlsnde bir adadr. Eskiden bir Ciniviz prenslii olan ada, 1453de Fa
tih Sultan Mehmed tarafndan fethedilmitir. Birinci Dnya Sa
vama Trkiye ile mttefikler arasnda son veren mtareke, bu
adann Mondros Mudros limannda imza edilmitir.
(184) mroz: Ege Denizinde anakkale Boaznm kuzey-batsmda, yzlm 285 km.2 dir. Trkiye'nin en byk adas olan
mroz, kabaca bir gene benzer. 1456da OsmanlIlarn eline ge
en ada, ilk nce Geliboluya balyken 1821den sonra Bozcaa
da Kaymakamkna, 1878de Akdeniz adalar (Cezayir-i Bahr-i Sefid) vilyetinde Limniye verildi. 1908de anakkale Sancana
baland. Balkan Savanda igale uradysa da 1923 Lozan andlamasyle ana vatana kavutu.
(185) Darphane: Para baslan yer. stanbul darphanesi ilk n
ce Beyazt ile Koska arasnda, bugnk Smkehane binasnn
bulunduu yerdeydi. Netekim, Bizans devrinde de darphanenin
burada bulunduu anlalmaktadr. mparatorluk iinde bundan
183
IV. KTAP
Fatihin Kaftan
188
189
190
191
192
193
F.: 13
194
195 -
196
197
de bulunan alaylarn her iki tarafnda tirendazlar ve silhdarlar yer alarak yrrlerdi. Silhdarlar omuzlarn
da karg tarlar ve tirandazlar ise ellerinde kurulmu ok
ve yay olarak sadaki ok ynden gelebilecek bir hcu
ma kar hazr bulunmak zere gzetlerdi. Padiah Haz
retleri dahi hazan alaylar arasnda yer alrd. Korkulu
yerlerde gndz bu dzende yrnd gibi gece dahi
kararghn biraz uzanda ateler yaktrr ve karargh
kuvvetli mfrezelerle muhafaza altnda bulundururdu
Bunlardan baka gndzden en nemli yerlere gzetleme
kolu ve haberciler koyarak bu suretle de karargh em
niyet altnda bulundururlard.
te ordu bu en zor yerleri getii bir zamanda idi
ki Mahmut Paann yaralanma olay meydana geldi. Bu
olay ordu iinde byk znt ve teessr yaratt. Ordu
ve devlet erkn ve Padiah Hazretleri zerinde pek fe
na tesir etmiti. Yaralayan kimse, Mahmud Paadan hi
bir ikyeti olmad halde nefret ve kin sonucu olarak
paay ldrmek istemi, fakat okunu ataca srada kor
kudan elleri titrediinden maksadna ulaamam ve an
cak alnndan hafif surette yaralanmasna sebep olmu
tu. ayet bu titreme olmam olsayd, phesiz yara daha
tehlikeli ve byk olacakt. Ordu bu srada en dar ve zor
yerlerden gemekte olduu cihetle katil, ii kim vurduya
getirmek istemise de hakikat anlaldndan hemen tu
tularak sorgu ve sualsiz askerler tarafndan para para
edildi.
Padiah Hazretleri olaydan pek ziyade zldkleri
ve Mahmut Paa gibi yetkili bir kiinin bilhassa byle
bir zamanda kaybndan pek ziyade endie ettikleri cihet
le derhal zel doktorlar Yakup Efendiyi nazar ve
amel tb ilminde bilgili ve hkmdar yannda nfuz sa
hibiydi ararak Paann yaras hakknda bilgi alm
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
sus eyay da yap kalfalaryle gemilere koyarak ve Alhdarlar ise kendi alaylarmdan zrhl askerlerini ve bir
ok yabanc askeri dahi gemilere bindirdiler. ecaat ve
meziyeti ve deniz ve kara kuvvetlerinin sevk ve idaresin
deki mehareti ile nam alm olan bir kiiye de donanma
ve ordunun komutasn verdiler (222).
Venediklilerin pek parlak mit ve tasavvurlarla gn
derdikleri donanma, Adriyatik ve Sicilya denizlerini ge
tikten sonra Korfu ve Lefkaba ve Enaks ve Kefalonya
<223) yaknlarndan geerek ve Moranm His denilen
burnuna geldi. Sonra Ahaya sahillerinde bulunan Rion
burnu ve Crissa krfezi nnden dnp Korintos sa
hilinde demirledi. Gemilerin iindeki askerler burada
karaya kp Korint geitlerini istil ve igal eylediler.
Venedikliler (224) ilk nce geidi surla kuvvetlendirip
(225) emniyet altna aldktan sonra Mora zerine yr(222) Deniz kuvvetlerine: Luigi Loredano ve kara kuvvetle*
rine de: Bertoldo d'Este komuta ediyordu.
(223) Kefalonya (Cephalonia): Morann kuzey batsnda bu
lunan Yunan adalarndan en by.
(224) Venedik (Venezia = Venetia): talya'da, Adriya Deni
zinin kuzey (kuzey dou) kylarnda adacklar zerinde kurulu
bir ehirdir. Venedik, kuzeyden Barbar istilsndan kaanlar ta
rafndan 452de kurulmutu. Bat-Roma mparatorluundan ayn,
bamsz bir devlet halinde idare ediliyordu.
Gemicilikte ok ilerlemi olan Venedikliler ticaret stnl
kazandlar. Hal Seferlerine katlarak Douya yaptklar sefer
lerle zenginletiler. XIII. yzylda Venedik, batnn en zengin,
denizde ve sanatta kuvvetli bir lkesi haline geldi. Osmanl m
paratorluunun denizlere almasiyle bu stnlk yava yava
snd. 1797'de Napoleon, Venedik Cumhuriyetini Avusturya ile
Fransa arasnda bld. 1866'da Venedik kesin olarak talyaya
katld.
(225) Bizans mparatoru kinci Manuil tarafndan Trklere
kar yaplm, btn yanmada boyunca uzanan muazzam bir
220
221
V. KTAP
zerine ikin
ci defa yaplan sefer-i Hmayun ile Arnavutlara
'kar yaplan ikinci seferin aklanmas ve Arnavutluun
OsmanlI snrlarna alnmasn ve burada surlarla ms
tahkem ehir yaplmasn zetle drt yl iinde olan olay
lar anlatr.
Moraya hareket eden Mahmud Paa, Korintus gi
ri yeri dmda, Kithairon etekleri yaknlarnda ka
rargh kurduktan sonra mer Beye gizli olarak bir
adam gnderip geldiini bildirip ve dmann durumu
nu sordu. Bu iliki sonunda zel iaretle birbirlerine bil
gi verip ayn zamanda dmana hcum etmee karar
verdiler.
Dier taraftan Venedikliler dahi bir ok ii kulla
narak yahut drt stadion uzunluk eksik olmak zere
az zaman iinde surun yaplmasn bitirmilerse de yk
sekliini, zerinde tehlikesizce sava yapabilecek bir dere
ceye ykseltememilerdi. Bu esnada mer Bey frsat bu
Jarak Mahmut Paaya haber gnderdiinden birisi ie
riden, dieri dardan olmak zere her ikisi ayn za
manda dman ordusuna hcum ettiler. ki taraf arasn
da pek iddetli vuruma olup, Venedikliler biraz dayan
dktan sonra bozuk dzen kamaya baladlar. O zaman
shdarlar bunlar takip ederek tutabildiklerini ldrp
ve esir eylediler. Sahile kadar yetienler bin mklt ile
gemilere binerek ok uzaklndan kmak zere denize
aldktan sonra gemilere snanlar almak zere durF.: 15
226
227
228
229
230
231
232
le bizzat muharebe etmei de uygun grmediinden*Mahmud Paay yeter sayda svari ve piyade askeri ve
hass alayndan ayrlm bir hayli asker ile Macarlar
zerine gnderdi. Mahmud Paa derhal hareket ederek
dmana yakn bir yerde yer ald. Kral Padiah Hazret
lerini yine Yaya kuatmasnda, fakat Mahmud Paay
byk kuvvetlerle karsnda grd zaman aktan a
a sava yapmay gze alamadndan gizlice casuslar
gnderip kala iindekileri sebat ve mukavemete tevik
ve bunun ardndan ordughn yakarak gece vakti aske
riyle ayrld. Mahmud Paa durumu rendikten sonra,
arada bulunan nehri sratle geip dman takip ve art
larna yetierek onlan perian bir halde ordularna ka
maya mecbur etti. Bu olaylar ise Macar ordusunun d
zenini bozduundan kral ve askerleri katlar. Mahmud
Paa, yine takipte devam ederek bir ounu ldrd ve
ikiyz kadarn esir ederek byk ganimetlerle Padiahn,
yanma dnd. Esirler sonradan stanbula getirildiler.
Padiah Hazretleri bir mddet daha ehrin kuatl
masna devam etmi ve son derece stn g harcam
sa da bir sonu elde edemediinden zaptndan mit ke
serek askerleriyle buradan hareket ve dier kalalara h
cum ederek az zamanda hepsini ald. Bunlardan bir ks
mnn iine muhafz asker koyarak olduu gibi korudu
ve bir ksmm da yktrd. lerinde bulunan ahaliyi
ve kadn ve ocuklar esir etti. Sonra civar bl
gelere ve Macaristann bir ksmna akn edip byk ga
nimetler alnd ve bu ganimetlerden askerlere de pay
verdi. Blgeye bir vali tayin ederek k banda stanbula
dnd.
Ayn mevsim iinde Venedikliler Midilli adam ge
ri almak iin bin silhdar ve sava malzemesi ve sair
aralarla yetmi kadar sava gemisi ve byk sandallar
233
234
235
236
237
238
239
yorlard. Ordu bu dzen zere bir mddet yavaa hareket etti, sonra askerler bararak Amavutlar zerine
hcum ettiler ve bunlar bozguna uratarak ve arkalarn
dan yetierek bir ounu ldrdler ve bazlarn canl
olarak tutukladlar. Bazlar da silhdarlarn tazyikine
kar kendilerini yaln kayalarn zerine atarak ldr
dler. Bundan sonra ordunun her eit eleman da
lara, boazlara vadilere dklen kadn ve ocuu esarete
aldlar ve mallarn yamaladlar. Koyun ve sr ve di
er hayvan srklerini srp hepsini ordugha getirdi
ler. Kamay baaranlar da dalara ekildiler. Esirlerin
says yirmi bine yaknd. Dier Amavutlar ksmen h
kmdarlar olan skender ile dalarda ve ksmen koru
nakl ve salam yerlerde oturmaktaydlar.
Padiah Hazretlerinin saldrlarna urayan bu bl
gede alnmas mmknsz ve btn memleket zerine
hkim bir kala bulunmaktayd. Kroya (230) denilen bu
kalay evvelce Padiahn babas yedi defa almaya al
m ve bu konuda her trl tedbire de ba vurmusa da
oaaramamt. Fatih Hazretleri buraya geldikleri zaman
alnmas gayet g olduunu grdnden uzun mddet
kuatma ile urama ve askeri bo yere yoklua ve kay
ba uratmamak* iin alnmasndan vazgeerek bu kalay
ve hkim bulunduu blgeyi kaypsz v-s tehlikesiz bir
ekilde elde etmek iir, btn tedbirleri almaya karar
verdi. Padiah Hazretlerince uygun grlen tedbirler u
(230)
Kroya (Akahisar = Kroja): kinci Murad ve Fatih de
virlerinde Trklere kar giritii savalarla n alm bulunan
mehur Arnavut sergerdesi skender Beyin snd kaledir. lk
defa 1447 ylnda, ikinci defa 1450 ylnda kinci Murad tarafn
dan kuatlmtr. Bir sancak haline getirilen bu kale ve blge
iin skender Bey lmne kadar Osmanl Devletiyle mcadele
etmitir.
240
241 -
242
243
244
245
246
5 NSAN 1453
m NSAN 1453
248
6 NSAN 1453
11 NSAN 1453
12 NSAN 1453
18 NSAN 1453
20 NSAN 1453
22 NSAN 1453
23 NSAN 1453
16 MAYIS 1453
18 MAYIS 1453
23 MAYIS 1453
26 MAYIS 1453
28 MAYIS 1453
29 MAYIS 1453
1 HAZRAN 1453
18 HAZRAN 1453
10 HAZRAN 1453
1453
249
18 NSAN 1454
1454
1454
1455
1455
1455
1456
1456
1456
1457
1458
1458
1458
1458
1458
1459
1459
1460
1461
1461
1461
1461
1462
1462
1462
250
1463
1463
1463
1463
1463
1466
1466
1467
1468
1469
1470
1470
1470
11 TEMMUZ 1470
1471
1471
1472
1472
1472
1472
1472
251
11 AUSTOS 1473
1474
1474
1474
1475
1475
6 HAZRAN 1475
1476
1477
1477
1478
1478
1478
1479
13 KASIM 1479
1479
1479
1479
1479
1479
^1480
1480
1480
1480
3 MAYIS 1481
NDEKLER
Sunarken
Mverrih Kritovulos
nsz
V
IX
XIII
............. 223
Fatihin Turas*
Rumeli-hisar, Fatih Camiinin eski durumu, stanbul'un eski pl
n, Fatih'in Klc, Fatihin Kaftan, Fatih Camii'nin kubbesi.