Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi

Kurulu Devrini
Konu Alan
..
Romanlar Uzerine
Prof. Dr. Bilge ERCLASUN*

zet
Yazda Osmanl Devletinin kurulu devrini konu alan romanlar incelenmektedir. Ele
alnan romanlar unlardr: Osmanoullar, Sultan Yldrm Bayezid, Devlet Ana, Osmanck, Deli Kurt, Austos Baa, Konak, at, ler-Yediler-Krklar, Bu Atl Geide Gider, Geitteki lke, Daraac.
Yazda romanlarn konular, ahs kadrosu ve dier zellikleri zerinde durulmu ve
u sonulara varlmtr:
1- Yazarlar, romanlarndaki vakalarn ve karakterlerin tarihe sadakati konusunda
hassasiyet gstermilerdir.
2- Romanlarda kalabalk bir ahs kadrosu bulunmaktadr. Bunlar yle sralanabilir: Beyler, beylerin silah arkadalar, din adamlar, ilim adamlar, kadnlar, hristiyanlar.
3- Romanlarda yerleik medeniyete gei, mslmanlk-hristiyanlk, din deitirme, ilim, kadna bak, amanlk gibi temler ilenmitir.
4- Yazarlar, roman kurgularnn salam olmasna dikkat etmilerdir.
5- Yazarlar romanlarnda tarihi bir slfip kullanmaya almlardr.
6- Tarihi roman, hem bir sanat dal, hem de bir eitim arac olarak kullanlan ciddi
bir trdr.
7- Tarihi roman Trk Edebiyatnda, didaktiklikten balayan, sanata doru gelien
bir izgi takip etmitir.
ANAHfll

KELMELER:

Tarihi roman, Osman Bey, Yldrm Bayezid, kurulu, Osmanl

Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi

------

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

Ahstracl
In this artiele, the novels about the beginning of the Otttoman Empire have been studied. The novels are as follows: Osmanoullar, Sultan Yldrm Bayezid, Devlet Ana,
Osmanck, Deli Kurt, Austos Baa, Konak, at, ler-Yediler-Krklar, Bu Atl Geide Gider, Geitteki lke, Daraac.
In this artiele, the subjects, the events, the characters and other originalities of the novels have been explained. The conelusions are as follows:
1- The authors mostly adopted the historical realities about events and characters in
their novels.
2- There were a lot of characaters in these novels. These characters are as follows:
Sultans, Sultan' s warrior friends, religious men, scientists, women, and Christians.
3- In these novels, the themes such as the process of settling civilization, IslamChristianity, changing religion, science, the point of view about womanhood and
Shamanism have been studied.
4- The authors have successfully used historicalliterary style and arcaic vocabulary
in their novels.
5- The historical novel is a very important genre that is used in both education and
art.
6- In Turkish literature, the historical novel has developed from didacticism to a literary style.
KEYWORDS:

Historical novel, Osman Bey, Yldnm Bayezid, foundation, Ottomanish

Tarih, pek ok sanat eserine kaynaklk vazifesi grmtr. Bunun en nemli rnei,
romanlardf. Tarihi malzeme, edebi eserlerde ska kullanlr. Trk romannda Trk tarihinin eitli devirleri konu alnmtr. Osmanl Devletinin kurulu yllar, yalnz tarih
aratrclarnn deil sanatnn da ilgisini ekmitir. Romanlar zerinde durmadan nce bu konuda yaplm kapsaml bir almadan bahsetmek istiyorum. Hlya Argunah
tarafndan yaplan bu aratrma "Trk Edebiyatnda Tarihi Roman-Trk Tarihi le lgili-" adn tamaktadr. Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsne bal olarak
Prof. Dr. nci Enginn'n ynetiminde hazrlanan (stanbul 1990) baslmam doktora
tezinde Hlya Argunah, bu devri konu alan romanlar yle tespit etmitir:
1. Osmanl'nn Kuruluu le lgili Romanlar
Yavuz Bahadrolu: Sungurolu, Sungurolu Foa Korsanarna Kar,
Sungurolu Bizans Saraylarnda, Turgut Alp.
Tark Bura: Osmanck.
Bekir Bykarkn: Kutlu Da.

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

Cavit Ersen: Osman Gazi.

Mustafa Necati Sepetiolu: Konak, at, ler-Yediler-Krklar,
Bu Atl Geide Gider.
Kemal Tahir: Devlet Ana.
Turhan Tan: Gnlden Gnle.
Feridun Fazl Tlbenti: Osmanoullar.
Ragp Yeim: Ovaya inen ahin.
2. Yldrm Bayezid ve Fetret Devri ile ilgili Romanlar:
NihaI Atsz: Deli Kurt.
Yavuz Bahadrolu: Sahipsiz Saltanat.
Bekir Bykarkn: Tanyeri.
Cavit Ersen: Yldrm Bayezid.
Aptullah Ziya Kozanolu: Sar Benizli Adam, Savc Bey.
Mustafa Necati Sepetiolu: Geitteki lke, Daraac.
Ziya akir: Timurlenk ve Boz Atl.
Enver Behnan apolyo: Yldrm ve Pr.enses Olivera.
Turhan Tan: Timurlenk.
Bahsedilen almada btn bu romanlar bir tez erevesinde geni bir ekilde ele
alnm ve btn ayrntlaryla tahlil edilmitir. Ben bu yazmda bu romanlardan bazlar zerinde genel olarak duracam ve baz genel tespitlerimi belirteceim. zerinde duracam romanlar unlardr: Osmanoullar (Feridun Fazl Tlbenti), Sultan Yldrm
Bayezid (Feridun Fazl Tlbenti), Devlet Ana (Kemal Tahir), Deli Kurt (NihaI Atsz),
Osmanck (Tark Bura), Austos Baa (Sevin okum), Konak (Mustafa Necati Sepetiolu), at (M. N. Sepetiolu), ler- Yediler-Krklar (M. N. Sepetiolu), Bu Atl Geide Gider (M. N. Sepetiolu), Geitteki lke (M. N. Sepetiolu), Daraac (M.
N. Sepetiolu).
Ayrca yukardaki almada, Fatih'e kadar olan devir, kurulu ve fetret devri olarak
iki ayr blmde dnlmtr. Ben burada balangtan II. Murat'a kadarki devreyi
konu alan romanlardan bahsedeceim.
Osmanoullar romannda Feridun Fazl Tlbenti 1281-1320 yllar arasndaki zaman dilimini ele alr. Romanda, bu yllar arasnda Kay airetinin yaay, tekfurlada
mcadeleler, savalar, airetten devlete geiin btn safhalar anlatlr. Osman Bey henz yirni yanda bile deildir. yle olduu halde Erturul Bey airetin idaresini ona
brakmtr. Erturul Beyin kardei Dndar ise bu durumu hazmedememi, airetin dmanlaryla birlik olmutur. valye Laskaris, Papas Arkitas, Konyal Mesut, Korhan
onunla beraber hareket etmektedirler. Vaka 1281 ylnn ubat aynda Kartall Rannda
balar. Korhan ve arkadalar, valye Laskaris, Osman Beyaleyhine planlar yapmaktadrlar. Yarhisar Tekfuru Nikefor, negl Tekfuru Nikola ve Bilecik Te~furu ile ibir3

n._

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

lii iindedirler. Romanda Osman Gazi ve arkadalar n pHindadrlar.Orhan Beye fazla yer verilmemitir.
Bu romanda kurgu olmad sylenebilir. Hadiseler kopuk kopuktur. Macera roman nitelii ar basmaktadr. Tarihi vakalar macera kisvesinde sunulmutur. Romanda
karakter tahlilleri bulunmaz. Yazar ahslar ilememi, onlar destan tipleri gibi dz bir
ekilde anlatmtr. ahslar, sadece olaylar dolaysyla grnrler ve mekanik olarak
baz faaliyetleri yaparlar. Bu durum, tabiatyla biraz da okuyucu kitlesiyle ilgilidir. Feridun Fazl Tlbenti'nin romanlar, ortaokul ve lise alarndaki genlere hitap etmek,
onlara tarih bilgisi, tarih sevgisi ve okuma merak alamak iin kaleme alnmtr. Tarihi bilgiler dipnotlarla verilmektedir. Bu durum roman sanatna aykrdr. Fakat ocukluktan henz kmakta olan genler zerinde olumlu etkiler uyandrd sylenebilir.
Yeni yetime alarnda olan genler, pek ok bilgiyi bu ekilde hafzalarna nakedeceklerdir. Eserde edebi olmamakla beraber doru ve salam bir Trke kullanlmtr.
Yazar devrin sl1bunu vermeye, ahslar o devirde yayormu gibi konuturmaya dikkat etmitir. Olaylar anlatrken dikkatsizlikler ve ihmaller grlmektedir. Tarihi hadiseler, alelade maceralar gibi yzeysel bir eki!de ele alnmtr. Btn bu kusurlarna
ramen bu hacimli eser, tesir bakmndan olduka nemlidir.
Kitabn banda yle bir ibare bulunmaktadr:
"nklap Kitabevi, size Feridun Fazl Tlbenti'nin Osmanoullar adl byk tarihi romann takdim eder. Yzlerce yerli ve yabanc vesikaya istinat edilerek yazlan bu eserde, Osmanl mparatorluunun kuruluunu ve onun muhteem banisi Osman Gazi'nin hayatn, gsmz iftiharla kabartan muzaffer savalarn, akn, strabn merak ve
heyecanla okuyacaksnz."
Y azarn yzlerce eser kartrd dorudur. Bu durum, romanna koyduu dipnotlardan da anlalmaktadr. Tlbenti, eitli konularda kendi vard grleri de bu dipnotlarda belirtmitir.
Kemal Tahir Devlet Ana romannda Osman Bey zamann ele alr .Roman drt blmden oluur. Blmler srasyla Kanck Vuru, Uyandrlan Ik, Dost elmesi ve Derin Geit adlarn tarlar. Roman, valye Nots Gladys'n sszhan'da hanc Mavro'dan, Trkmenler ve evre hakknda bilgi almasyla balar. Sen Jan valyelerinden
olan Nots Gladys, Napoli kralnn gayrmeru oludur. Trkmenleri ve RumIar sevmez. Kt emellerle buralara gelmitir. Ona gre hibiri, bu topraklarda yaamaya layk
deildir. Bitinya Ucu ad verilen bu topraklar ele geirecek ve kendi kralln kuracaktr. ki topluluu birbirine drmenin yollarn aramaktadr. valyenin, aslen Mool
olan ve Trkopollakab ile tantlan Uranha adnda bir arkada vardr. kisi, kyafet deitirerek maarada yaamakta olan Cenevizli Kei Benito'nun klavuzluunda ertesi
sabah erkenden Kay airetine giderler. Erturul Beyin at bakcs Demirean ' ldrp
4

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

atlar alarlar. Demircan'n nianls Liya'ya tecavz ederler, onu da ldrrler ve Liya'nn cesedini farkl bir yere gtrrler. Olayda Karacahisar damgal oklar kullanrlar.
Maksatlar iki topluluun arasn iyice amaktr.
Romandaki olaylar, bu cinayete bal olarak geliir. Erturul Bey lr. Osman, beylie seilir. Roman sszhan'da biter. Uranha ile valye Nots Gladys ldrlr.
Romanda devrin sosyal yaps hakknda pek ok bilgi verilmi ve deerlendirmeler
yaplmtr: cavlaklar, ak Yunus, "kurtulmalk eser" kavram, ahilik messesesi, Erturul Gazi 'nin topraklarnda hkm sren kuraklk ve ktlk, uzun sren bar dneminin insanlar yoksullatrmas, gebe yaaynda aknarn bir gelir kayna olmas...
Romandaki olaylar, bir cinayete ve iki ak motifine bal olarak gelimektedir. Osman Beyin, eyh Edebali'nin kz Bala Hatun'a ak olmas, Orhan Beyin Holofira ile
tanmas ve ak olmas, roman srkleyen unsurlardr. Savalar her ne kadar bu evlilikleri gerekletirmek ve yukarda bahsedilen cinayeti zmek iin yaplyor gibi gsterilse de, romann airetten devlete gei srecini olumlu ve baarl. bir ekilde ortaya
koyduu inkar edilemez. Romanda yazar, devlet olmann bykln ve ihtiamn ilemitir.
Romann salam bir kurgusu vardr. Bir polisiye roman hviyetini tamaktadr. Yazar, ok hacimli bir eser yazmasna ramen gerilimi canl tutmay bilmitir. Sahne ve
tablolar canl ve srkleyicidir. Konumalar akcdr. Konumalarda ironik ve mizah
bir tavr hakimdir. Tipler kuvvetli ve canldr. Tarih hadiselerin yansra dou-bat fark da, ilenen ana temlerden biridir.
zerinde duracam dier roman Tark Bura'nn Osmanck adl eseridir. Romanda Osman Beyin ocukluktan k, ahsiyetinin gelimesi ilenmitir. Erturul Gazi'nin kk olu olan Osman uar, hareketli, cesur ve yiit bir gentir. Elence dolu
bir hayat iind amasz yaamaktadr. Onun bu hayat tarz, eyh Edebali tarafndan
tenkit edilir. Osman, eyh Edebali'nin kendisinden bir eyler beklediini anlar, ama tam
olarak ne istediini zemez. eyh Edebali'nin kz Malhun Hatun'a ak olmutur.
Ama eyh bir trl evlenmelerine n17:olmaz. Osman'n iinde bir sknt belirmitir.
Artk eski yapt iler onu tatmin etmemektedir. Yazar, Osman'n geirdii bu devreyi,
ahsiyetinin olumasn ve olgunlamasn, yalnz ferd ve duygusal erevede ele almam, sosyal ve ideal planda da ilemitir. Osman'n geirdii bunalm, yalnz duygusal
deildir. O, beyliin anlamn, hayatnn gayesini ve manasn dnmekte ve anlamaya
almaktadr. muhasebeler yapar. Romanda Osman'n beyoluu, beylik ve liderlik
vasflarn

kazan

anlatlr.

Romanda psikolojik bakmdan zerinde durulan bir dier karakter de Mihail Kosses'tir. Mihail Kosses'i din deitirmeye kadar gtren sre tahlil edilmitir. Roman bu
zellikleriyle tarih olduu kadar psikolojik bir boyuta da sahiptir. Romanc tarihten ald

ahsiyederi,.mqdem..karakterlergibiilemitir.Roman Osman Gazi'nin lmyle

5

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

biter. Her tarih romanda olduu gibi burada da'vakalar ve savalar vardr. Fakat roman
vaka arlkl deildir.
eyh Edebali'nin konuk odas birtakm gizli duygu ve dnceleri ilham eden mekan olarak gsterilir. Erturul Bey, Osman Bey bu odada rya grrler. Bylece yazar,
yalnz eyhe deil, mekana da mistik bir fonksiyon ykler.
Romanda dikkati eken bir baka husus, badem aac motifidir. Badem aalar, gelecein mjdecisi olarak sembolik bir ekilde kullanlmtr. Sk sk badem aalarnn
aldandklarna, erken iek atklarna iaret edilir ve bunun bir aldanma deil aksine
kanlmaz bir hadise, bir mjdeleme olduu belirtilir. ehitler, vakitsiz lmler de badem aacnn erken iek amasna benzetilir. Yazara gre Bayhoca'nn ok gen bir
yata ehit oluu aslnda vakitsiz bir lm deil, bir mjdelemedir, bu bakmdan gerekli bir eydir. Badem aac nasl baharn geliini haber veriyorsa Bayhoca gibilerinin ehitlii de, byk ve onurlu bir devletin kurulmasn mjdelemektedir.
Romanda bir baka unsur ryalarn nemidir. Aydos Kalesi Tekfuru Nikeforos'un
yeeni Evdoksiya, Rahman' ryasnda grmtr. Kaleyi Osman Bey ve arkadalarna
teslim eder. Bylece rya, gazann as sebebi olmaktadr.
Romanda yerleme meselesi de ele alnm, fakat ayrntl olarak ilenmemitir.
Mustafa Necati Sepetiolu, Dnk Trkiye adn verdii seride Trklerin Anadolu'ya gelip yerlemelerini ve devlet kurmalarn anlatmaktadr. Kilit romannda Alpaslan, Anahtar romannda Melikah, Kap romannda Kl Aslan devirleri anlatlr. ilk
romannda Seluklular ileyen yazar, drdnc romanndan itibaren Osmanl dnemini ele alr. Konak adl romannda 1273'ten Erturul Beyin lmne kadar olan hadiseler konu edilir. Roman, Yesev tarikatnn son eyhi tarafndan yetitirilen ve Trkistan'dan Anadolu'ya g etmeye karar veren Kumral Dede'nin tantlmas ve seyahati ile
balar. Kumral Dede yolculuunda yalnz olmadn grr. Yolda Rahman adl bir
genle tanr. Rahman babasn bulmak iin Anadolu'ya doru yola kmtr. Ayrca
Mool istilasndan kaan bir airet de Konya'ya gitmektedir. Hepsi St' e gelirler.
Rahman, Osman Beyin silah arkada olur.
Romann sonunda Erturul Beyar hastadr. Osman'a vasiyetini syler. Bu srada
Mal Hatun'un dourduu haberi gelir. Osman Gazi'nin bir olu olmutur. Erturul Bey
gnl rahat bir ekilde lr. Roman, Erturul Beyin lmnden sonra Osman'n toplad meveretle sona erer. Meverette Osman'n beylii konuulur. Amcas Dndar buna kar kar. Osman, o zamana kadar tekfurlarla ibirlii eden ve Kay airetine dmanlk eden Dndar' vurur ve o gece Karacahisar' alacaklarn syler. Roman bylece sona erer.
Romanda vaka deil, tasvir ve tahlil hakimdir. Vakalar azdr ve roman boyunca yava bir ekilde ilerler. Romann sonunda gebelikten yerleiklie gei temi ilenmitir. Ronwun ad OW"konak"..}'erlqimin semboldr. Herkeste yerlefme. birlik ve b6

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

yklk heyecanhakimdir. Romanda rya motifi nemli bir yer tutar. Beyler ve eyhler
rya grrler. Bu ryalar onlar gelecee doru ynlendirir. Romanda kahramanlar oktur. Vaka, birinci dereceden kahramanlar arasnda blnmtr. Dndar Bey sinsi ve haindir. Tiplerne ve grn tasviri de mizaca uygun izilmektedir. Romanda Anadolu'nun dank ve para para oluu, birliin salanmas meselesi, bu konuda eyh lerin
ve dervilerin rol, kin ve hrs, gazilik ve akncln kutsal1 gibi temler ilenmitir.
at romam Karacahisar'n alnmasndan Osman Beyin lmne kadar olan hadiseleri iine alr. Osman Bey Karacahisar'a yerleilmesini sylemitir. Fakat airet, gebelie ve adrda yaamaya almtr. Bir trl evlerde yaamaya alamazlar. Aybken
Ebe airetin kadnlarn ikna etmeye alr. Romanda gebelikten yerleiklie geiin
btn skntlan anlatlmtr. Trkmen'in topraa alma sreci, bu dnemin getirdii
skntlar, problemler, Trkmen' in dedikodu merak, Rumlarla mnasebeti, RumIar tak1it etmesi, Rum'un daha nce yaad alk gibi meseleler zerinde uzun uzun durulmu, derin, isabetli ve dndrc tahliller yaplmtr.
Osman Bey yerleik hayatn getirdii yeni problemlerle karlar. Bunlardan birisi
yeni bir kpr yaplmas zerine ortaya kar. Dursun Fakh kprden geii crete balar. Osman Bey nce ok kzar. Dursun Fakh ise grlerini yle aklar: Yerleik hayatn birtakm masraflan vardr. Bunlar beyin kesesinden karlanamaz. Osman Bey artk airet reisi deildir.Yerleik hayatn getirdii bir dier problem pazardaki ba meselesinde ortaya kar. Dursun Fakh buna da bir are bulur ve bata Osman Beyolmak
zere herkese kabul ettirir. Osman Bey pazar dolam, bir problemle daha karlamtr. Bilecik'ten gelen Rum pazarclar ok fakirdirler. Osman Beyonlardan pazar bac
alnmamasn uygun grr ve Dursun Fakh'a bu konuda bir buyruk karmasn syler.
Romanda devrin problemleri, Osman Beyin azndan da dile getirilmitir. Osman
Bey eyh Edebali ile konumaktadr. Yeni bir akn iin yerlemeyi beklemekte olduunu syler. Trkmen azlktr. ehir hayatna alamamtr. Civardaki airetler de Kay 'ya
alamamlardr. Osman Bey Aka Koca'nn da Dursun Fakh'a alamadn syler.
Kl kaleme henz alamamtr. Fcerde Aka Koca klc, Dursun Fakh da kalemi
temsil etmektedir. eyh Edebali Osman Beyden ikinci olu Alaaddin'i kendisine vermesini syler. Onu kalem ehli olarak yetitirecektir. Aka Koca da Orhan' yetitirmekte,
ona cenk talimleri yaptrnaktadr. Uzun sren bir bar dnemine girilmitir. Erturul
Beyin silah arkada olan Aka Koca bu durumdan memnun deildir ve aknar zler.
Eserde Dursun Fakh, kalemden baka adaleti de temsil etmektedir.
Romann sonunda Bursa kuatlmtr. Mal Hatun, eyh Edebali, Kurnral Dede lmlerdir. Osman Bey bir erkek torunu olduunu renir ve lr.
Romanda, birlii ve dzeni bozmak isteyenler de her zaman aktif bir ekilde grlrler. Bunlardan en nemlisi Pir Cabbarn Alisi'dir. Meraga'dan gelmitir. Bu mesele
de Osman Beyin azndan dile getirilir. Osman Bey eyh Edebali'ye son zamanlarda
7

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

airetiere eskici ad altnda birtakm adamlarn yerletiklerini, Trkmene acayip laflar etmekte olduklarn anlatr ve bunlarn neyin nesi olduklarn sorar. Sonra bu sorunun cevab romann bir baka yerinde Bileyici Baba tarafndan verilir. Bileyici Baba, aireti
kandran adamlarn ran'dan geldiklerini, kendilerini "Ehl-i Hak"tan tanttklarn syler.
Pir Cabbarn Alisi ve onun gibiler Germiyanolu'nun topraklarna girmiler, eskici, demirci, debba, dlger gibi grnmler... Ali ise Karas'ya gemi, Aclan Beyin olu
Demirhan Beyin yanna kaplanmtr. Kumral Dede Bileyici Baba vastasyla buna kar bir tedbir alr. Bileyici Babaya gvenilen adamlarndan yirmisini Bursa'ya, Karas'ya
ve Germiyan'a gndermesini syler. Bunlar eskici, debba, dlger olarak oralara yerleeceklerdir. Bir ksmnn da eri olup haber getirip gtrmek zere ayrmasn ister.
Romanda bir baka husus Rahman'n yaamakta olduu skntdr. Rahman bir buhran geirmektedir. Osman Beyonu Karacahisar'a suba yapar. Rahman bu iten holanmaz. Bu iten ayrlp Kumral Dedenin konana girer. Bu durum, onun savaa alt, sava ve aknar bir hayat tarz olarak benimsedii, normal, yerleik bir hayat dzenine alamad eklinde yorumlanabilir. Rahman, Aka Koca'nn bir baka trlsdr.
Fakat Aka Koca gibi yaln bir karaktere sahip ~eildir. Daha karmak, derin ve kompleks, biraz mistisizme yatkn bir kiilii vardr.
Romanda "kara barut" meselesine de deinilir. Dalaman, kara barutu bir inliden
rendiini ve inIiyi de ldrdn belirtmektedir. Bylece barut meselesi, ktlk
yapmak isteyenler vastasyla konu edilir.

Romanda rya motifi de ele alnmaktadr. Atros Tekfurunun kz Aryetta Rahman'

ryasnda grr ve kaleyi Trkmenlere teslim eder.
ler-Yediler-Krklar
romannda olaylar Osman Beyin lmyle balar. Orhan
Bey Cendereli Kara Halil'i Bursa kadlna tayin etmitir. Roman, Orhan Beyin olu
Sleyman Beyin salla Rumeli'ye geiine kadar devam eder.
Yazar bu romannda, dier romanarnda grlenden farkl bir teknik kullanmtr.
Roman boyunca ahslar bir sal zerinde Rumeli'ye doru yol almaktadrlar. Vakalar,
geriye dnler ve hatrlananlar eklinde anlatlr. Vakann byk blm mahkeme zabtIar himnde dzenlenmitir ve u adlar tamaktadr: Gazi Fazl'n Anlattklar, Ece
Halil'in Anlattklar, Hac lbe'in Anlattklar, Zhre'nin Anlattklar, Slemi'in Anlattklar, Kendigelen Kzn Anlattklar, Yine Zhre'nin Anlattklan, Ak Anann anlattklar... Vakann byk bir blm, bu al1slar azndan anlatlm, arada bir sala
dnlmtr. Bunlardan sonra "Cendereli Kara Halil Dnd" baln tayan bir blm gelmektedir. Bu, dm zme gtren blmdr. Burada kad, hkmn vermeden nce Orhan Beyi dinlemeye ve ona baz sorular sormaya karar verir. Orhan Beyin dinlenmesiyle mesele zlr. Bunlarla yetinmeyen yazar araya Birinci Protez, kinci Protez, nc Protez, Drdnc Protez ad ile drt blm ilave etmitir. Bu blmlerde de. mahkemede dinlenen ahitlerin eksik braktklar vaka anlatlmakta, meselele-

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

re aklk getirilmektedir. Yazar, olaylar arasndaki sebep-sonu balantlarn bu ekilde tamamlamtr.

Bu romandaki vakalar daha ok Karesi Beyliinde gemektedir. Romanda Karas Beyinin saraynn frkler ve gzbaclar tarafndan istila edildiinden bahsedilmektedir. Veli Baba, Pir Cabbarn Alisi oradadr. Buras fitne fesat yuvas olmutur. Buna are
olarak Aclan Beyin kk olu Dursun'u Orhan Beyin yanna aldrmasn salarlar. Romanda ana tem, ktlerin yaratt fitne ile mcadele edilmesidir. Bu arada Osmanllarn
Rumeli'ye geiine yer verilmitir. Ayrca Karagz'le Hacivat tiplemesi de kullanlmtr.
Mustafa Necati Sepetiolu'nun Dnk Trkiye serisinin nc grubu Yldrm
dairesidir. Sepetiolubu seriyi, Yldrm- Timur- eyh Bedreddin adyla sunmaktadr.
Burada Yldrm Bayezid, Timur ve eyh Bedreddin etrafndaki hadiseler anlatlmtr.
Yazar eyh Bedreddin'in ve Yldrm'n ocukluundan balar. Bu lnn ilk kitab
Bu Atl Geide Gider adn tar. Murat Hdavendigar padiahtr. Romann kahramanlarndan Kara Mustafa, Bursa'da Somuncu Baba ile konumaktadr. Yannda be ocuk
vardr. Buyruk gerei bu ocuklar yerlerine teslim edecektir. Bu ocuklarn adlar Bedrettin, Doan, Mustafa, Kemal ve Samet'tir. Bl?drettin, Edirne'ye ailesine gnderilmek
zere oraya gidecek olan kervancbana teslim edilecektir. Doan bir ehit ocuudur.
Bir mddet Kumral Dede Konanda kalacaktr. Kemal, Mustafa ve Samet dil renmek
ve yetitirilmek zere Trkmen ailelerin yanlarna yerletirilecektir. Kara Mustafa, devirme olan bu ocuklara baz takma isimler vermitir. Onlar Brklce Mustafa, Torlak
Kemal diye armaktadr. Samefe de Ecevit demektedir. O srada bir patlama sesi duyarlar. Biraz sonra bir atlnn son hzla patlamann olduu yere, yani geide doru gittiini grrler. Bu, ehzade Bayezid Bedir. O da bu ocuklarla ayn yalardadr. Somuncu Baba, Demirci Boran Ustann top dktn, onu denemi olabileceini syler. Somuncu Baba "ocuk denecek yata" olan Bayezid'in atn yle dolu dizgin, geide doru srmesini ho karlamamtr.
ocuklar yerlerine teslim edilirler. Yalnz Samet kamtr. Onu bulamazlar. Roman,
Kosova Meydan Muharebesinde Murat Beyin ehit olduu gne kadar devam eder. Yldrm Bayezid padiah olmutur. Ylu.~m Doan Beye Nibolu Beyliini verir. Romann sonunda Yldrm'n drdnc olunun doduu haberi gelir. Padiah onun adn
Mehmet koyar.
Romanda Bedrettin'in yetimesi, Timur'a; Msr'a ve Sakz'a gitmesi, Brklce
Mustafa ile Torlak Kemal'in savatan kamalar, birbirlerine rastlamalar, Timur'a gitmeleri, sonra Bedrettin'le karlaarak ve Sakzl bir keiin davetine uyarak Sakz' a gitmeleri heyecanl bir ekilde anlatlmtr. Bu srada onlarn dnceleri, Osmanl ve
Trknen'e olan nefretleri de ayrntl bir ekilde tahlil edilmitir.
Ayrca Timur'un kiilii, zellikleri, ihtiras ve huzursuzluu, kiiliinde grlen deimeler, okuma ve renme merak anlatlmtr.

---

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

Serinin ikinci kitab Geitteki lke adn tar. Yldrm Bayezid Bursa'da padiahtr. Saray ve evresi, zevk ve elenceye dalmtr. nsanlar fazla zenginlik peinde koar
olmulardr. Somuncu Baba, Bursa'nn deitiini, artk eski Bursa olmadn dnmektedir. Gidiattan memnun deildir. Bursa'dan ayrlr. Konya'ya gelir. Orada Bedrettin'le ve Samet'le karlar. Bir tarafta Yldrm Bayezid vardr. Dier tarafta Timur istilalar ve aknlar yaparak yaylmaktadr. Somuncu Baba dnr ve zlr. Anadolu
Beyleri kyafet deitirerek Yldrm Bayezid'den kam ve Timur'a snmlardr. Samet de deimitir. Btn bildiklerini Somuncu Babaya anlatr ve Osmanlnn casusu olmak istediini syler. Soquncu Baba aresizdir. Bu arada Yldrm, Bizans' kuatr.
Roman, Nibolu kuatmasnda Hal Ordusunun pskrtlmesi zerine Yldrm ve Doan Beyin konumalaryla sona erer.
Romanda ok ilgi ekici ruh tahlilleri yaplmtr. Karakterlerin dnceleri, geirdikleri i deiimler, yorumlar belki biraz polisiye ve kurgulu, fazla tesadflere dayal
olarak, fakat srkleyici, dml ve gerilimli, ok ynl ve kompleks bir ekilde verilmektedir. Yazar gerilim dozunu hi drmez. Seyyit Bereke'nin, Timur'un, Ecevit'in dnceleri, kiilikleri, kiiliklerindeki deimeler, ilerinde kopan frtnalar o~
canl tahlil edilmitir. Btn ahsiyetler, tarihi-birer tablo veya resim gibi tek veya iki
boyutlu deil, ok boyutlu, derinlikli, tahlili bir ekilde ilenmektedir. Bu arada Yldrm Bayezid'in iinde kopan ruh frtnalar da verilmektedir. Yldrm Bayezid iindeki
yangn susturamaz. inde kardei Yakup'la Demirci Boran Ustann lmlerinin acsn tamaktadr. Ya arap, ya sava onun derdini bir para unutturmaktadr.
Dizinin son kitab Daraac romandr. Roman Yldrm Bayezid'in Boazda bir hisar yaptrmasyla balar. eyh Bedrettin Sakz'dan ayrlr. Torlak Kemal, Brklce
Mustafa ve keiin, kendisinden habersiz bir eyler evirdiklerini dnmektedir.
Dier taraftan yava yava Yldrm Bayezid'le Timur'un aralar almakta, birbirleriyle savamaya doru tahrik edilmektedirler. Timur Sivas'a girer ve yama eder. Nihayet iki ordu Ankara ubuk Ovasnda karlarlar. Anadolu birliklerinin dalmalar ve
Timur tarafna gemeleri zerine Yldrm sava kaybeder ve Timur'a esir der.
Dier taraftan bir problem daha ortaya kar. Her yerde ben kendi halinde bir Bedrettinem, diyen adamlar tremitir. Bunlar ayn giyimde, ayn tavr ve grnte her
yerde grnmektedirler.
Anadolu'da beylik kavgas balamtr. Anadolu para paradr ve kyasya bir karde kavgas hkm srmektedir. midi kalmayan Bayezid intihar eder.
eyh Bedrettin, Musa elebi'nin kazaskeri olur. Devletin her kademesine Bedrettinli denilen adamlar tayin edilir. Mehmet elebi'nin Edirne'ye gelii ve Musa elebi'nin
yenilmesi zerine Torlak Kemal'le Brklce Mustafa Anadolu'ya kaarlar. Orada halk
kkrtmaya devam ederler. Tarlak Kemal Manisa'da, Brklce Mustafa Karaburun'da
isyan karrlar. ldrlrler. Onlarn adamlarndan olan eykel de Zara'da ldrlr.
eyh Bedrettinyakalanr, yarglanr ve idam edilir.
10

----

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

Romanda beylikler dneminin btn karll, kargaas ve perianl baarl ve

isabetli tahlil ve yorumlarla verilmektedir. Anadolu'nun havas ayrntl olarak aktarlmtr.
.
Bu romanda yazar, halk masal ve hikayelerinde grlen ve kullanlan vakalardan ve
tiplerden de faydalanmtr. Minnet Beyin tannmamak iin kendini ve Sefil Ali'yi siyah
renge boyamas, Sefil Ali'nin klk deitirerek saraya girmesi gibi...
Feridun Fazl Tlbenti, Sultan Yldmm Bayezid romannda Bayezid zamann ele
alr. Vaka, Bayezid'in Germiyanolu Sleyman ahn kz Devlet Hatun'la evlenmesiyle balar. YldrlIn~la.Tinur'un mektuplamalar, l402'de yaplan Ankara Meydan Muharebesi, Yldnm'n Timur'a yenilii, esir d ve intihar anlatlr. Romanda Bizans'a da yer verilmitir. Olay kahramanlar sk sk Bizans'a gider gelirler. Bizans'la
olan mnasebetler ayrntl olarak anlatlr. Tarih bilgiler ou defa dipnotlu olarak verilmitir. Bu eser, Osmanoullar romanndan daha fazla roman karakteri tamaktadr.
Vakalar oradaki gibi ok ve dank deil, daba sade, Yldrm Bayerid merkezli olarak
ilenmitir.
Atsz, Deli Kurt romannda beylikler dnemini ele almtr. Roman 1403 ylnn
sonlarnda balar. Yldrm Bayezid lmtr. ehzadeler sava, btn hz ve acmaszlyla srmektedir. Yldrm Bayezid'in olu sa Beyin sipabisi akr Aa, Beyin kars Bala Hatunu st annesi Sat Kadn'n evine getirir. Bala Hatun bir olan dourur.
Ad Murat konur. Kyller Murat'a Deli Kurt adn verirler. Aradan zaman geer. Murat byr, evlenir, ocuklar olur. O da akr Aa gibi sipahilik mesleini semitir. Bir
gn akr Aa ile Bizans'a gider gelirler. Murat bu arada Sat Kadn'n kynde grd Gken Kz'a ak olur. Gken Kz amandr. Yada ta ile yamur yadrmakta,
baz hastalklar otlarla tedavi etmektedir. Deli Kurt savaa gider. Macarlara esir der.
yl esarette kalr. Memleketine dndkten soma tekrar savaa gider. Bu savata Evren ve akr Aa ehit olurlar. akr'n eyalarn kartrrken baz mektuplar bulur ve
kendisiyle ilgili hakikati renir. Bu arada kars bir olan dourur. Murat ona sa adn
koyar. Vama savana katlr. Dndkten soma Gken Kz'la evlenecektir. Sava kazanlr. Padiah II. Murat, ona geici olarak Eskiehir Sancakbeyliine bakmasn syler. Deli Kurt byk bir heyecanla evine dner. Bir sel baskn olmu, btn ailesi, Gken Kz, Sat Kadn boulmulardr. Deli Kurt atna biner, gayesiz, amasz, belirsiz bir
yne doru gider.
Roman bir trajedi ile sona ermektedir. Bu haliyle roman Yunan trajedilerini andrmaktadr. Burada romanc, Osmanl tahtna rakip olma ihtimali bulunan ehzade soyunun yaamamas gerektiini dnm olmaldr. Bu romanda da Bizans vardr. Gken
Kz ve annesi Esen Br dier romanlardaki kadn tiplerine benzerler. amanlk ar basar. Romanda kaval vastasyla Gken Kz'la Deli Kurt haberleirler. Romanda esrarl
bir hava vardr. Bu, br romanlarda

bulunmaz.

akr Aann annesinin

hayali yzn

II

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

gstermez. Yazar bu durumu, inanolunun ~er eyi bilmesi gerekmez diye ifade
eder .Gken Kz tiplemesi de bu esrarl havann baka bir yndr.
Sevin okum Austos Baa adl romannda Milli Mcadele yllarn anlatmtr.
Burada Osmanl Devletinin kurulu dnemine ait baz unsurlar bir leit motif olarak kullanmtr. Vaka stiklal Harbinin St Cephesinde gemektedir. Yazar bu mekan zellikle semitir. Bu mekan vastasyla, Milli Mcadele ile Osmanl Devletinin kuruluu
arasnda ba kuran yazar, bunu romannn ilk sayfasnda kahramannn azndan yle
dile getirir:
"Osmanl Devletinin beiidir St. Doduu, kk sald yerdir. Bilir misin, Milli Mcadelede ilk dzenli ordu birlikleri burda kurulmu.
Yani devlet burda ikinci defa dal budak salm. Bereketli, kutlu bir yerdir anlayacan." (s. 5).
Romanda, Milli Mcadelenin St cephesi anlatlrken sk sk Osman Gazi dnemi
hatrlatlr. Bunlar, yeni kurulan Trk Devletinin sembol olurlar. Orhan Gazi Camii,
Edebali'nin beyaz evi, trbesi, Erturul Gazi Trbesi gibi mekana ait unsurlar, Osman
ve Orhan Beyler gibi tarihi ahsiyetler, Erturul Gazi'yi anma trenleri gibi sembolik
unsurlardr. Bylece tarihi ahsiyetler yalnz kendi devirlerinde gelecee hkmedecek
byk bir devletin temellerini atmakla kalmazlar, alt yz yl sonraya da tanan, yn veren birer sembol, birer manevikurtarc halini alrlar. St insan, gcn kuvvetini Erturul, Osman ve Orhan Beylerden alr. St'n Rum baclar stiklal Savann mermi tayan, kan sren kadnlar olarak yeniden dirilirler. Burada tarihi ahsiyetlerin aktif bir rol oynadklarna da dikkat ekmek lazmdr. Onlar uzun yllar nce len insanlar
olmaktan km, yaayan, hatta savaan ahsiyetler gibi yol ve yn gsterici olmulardr. Milli Mcadele adeta onlarn kemiklerini szlatmamak iin yaplr ve kazanlr. Onlar, yattklar yerden dnyay ynetirler. Stllere g kayna olurlar, g verirler.
Yazar, St Kuvay Milliyesinin kurulmasn, Stllerin azmini ve metanetini, direniini hep bu heyecanla anlatr ve iler. Olay kahramanlarndan birinin adnn Osman olmas, ona "Kara Osman" denmesi, yazarn balanty daha sk bir ekilde hatrlatmak
istemesinin bir sonucudur. Roman boyunca Osman Gazi'nin zamannda olduu gibi St'ten Bursa'ya ve Bilecik'e gidilir.
Romanda bir dier leit motif "Sdn erenleri" trksdr. Bu trk de tarihi bakmdan o kadar eski olmamakla beraber, muhteya bakmndan kurulu dneminin Kumral Dede, eyh Edebali gibi dervilerini hatrlatacak niteliktedir. Ayrca kahramanlarn
mlekilik, demircilik yapmalar eski milli ve geleneksel Trk sanatlarna ve mesleklerine balanr.
Aye Ana St baclarndan biridir. O, baclar blnn banda erkeklerle birlikte dmana kar savar. Kadnlarla konuurken Osmanl'nn ilk gnlerini hatrlatr.
Ay~e Ana kadnlar

toplar ve onlarla yle konuur:

Prof. Dr. Bilge ERCiLASUN

"... imd dnde bayramda deiliz. Acl gndeyiz. Kendi ocan

tttrmsn, bunun kimseye faydas yok! Memleketin oca ttmeli,
baclar. .. Bunun iin de anz bezinizi esirgemeyin ord~dan. Yoksa
iki elim yakanzdadr! u tfei bouna vermediler bana. Yakarm billiihi! Eer kulama 'Sdn karlar ocak balarnda pinekliyorlarm' diye bir sz gelirse, vay halinize..." (s. 173)
"Osmanlnn ilk gnleri gibi baclar. te yeniden filizlendik! Hem de
ayn mekanda. St'te..." (s. 174).
.

Bu szlerde kararllk ve cesaret hakimdir. Asrlar ncesinden gelen bu hakim tavr,

sanki Osman Bey zamanndaki Aybken Ebenin, Bacbeyin konumasdr. Yazar, bu tarihten gelme izlenimini, hem szlerinin muhtevasyla, hem de sl1buyla vermektedir.
Romanda, zerinde durulacak bir baka nokta, rya motifidir. Efendi Hafz ryasnda Erturul trbesindeki mumlarn sndn ve trbenin karanla gmldn grmtr. Sd'n igalini haber veren bu rya, hem rya motifinin kullanlmasyla, hem
de muhtevasyla Osmanl'nn kurulu devrinin ilk yllarna balanr.
SONU
Tarihe sadakat: zerinde durulmas gereken noktalardan biri, romanclarn tarih
gereklik karsnda aldklar tavrdr. Romanclarn hepsi, romanlarndaki vakalarn tarihe sadakati konusunda hassasiyet gstermilerdir. Hepsi, bu romanlar yazmaya balamadan nce devirle ilgili onlarca, yzlerce kaynak kartrmlar, devrin zelliklerini
btnyle renmeye almlardr. Bu arada, tarim vakalar kadar, devrin hayat grn, sosyal yapsn da aratrmlardr. Bunlar, eserlerine mmkn olduu kadar aksettirmilerdir. Savalar, dier topluluklarla olan mnasebetler, sosyal dzenlemeler,
beylerin kiilik zellikleri ve olaylar karsndaki davranlar, genel izgileriyle tarihten alnan unsurlardr. Baz olaylarn anlatmnda, zaman ve yer bakmndan ufak tefek
deiiklikler gze arpar. Fakat bu durum, romanclarn tarihe genel bakn deitimez. Romanclar, tarihteki hadiseler ve ahsiyetler karsnda olduka dikkatli davranrlar ve onlar hakikate uygun bir ekilde aktarmaya itina ederler. Onlarn bu tutumu, tarih roman trnde, tarih gerekliin kurgu kadar nem tadn gsterir.
Bir baka husus, romanclann tarihten aldklan birtakm kk teferruat kullanmalardr. Bu da baz hadiselerin tarihlerde olduka tafsilfitl anlatldn gstermektedir. Osman Beyin pazarda bir Germiyanly cezalandrmas, Timur'un okuma merak, Yldrm
Bayezid'in tankl, Yldrm Bayezid'in Nibolu Kalesine tek bana giderek "Bre Doan!" diye barmas gibi pek ok vaka, btn romanlarda ayn ekilde yer almaktadr.
Baz tarih bilgiler ise kaynaklarda farkllk gstermektedir. Buna rnek olarak eyh
Edebali'nin kz ile ilgili bilgileri verebiliriz. Baz kaynaklara gre Mal Hatun'la Bala
Hatun ayn ahstr, bazlar da ayr ahs olarak gstermilerdir. kinci gre gre Mal
13

--

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

Hatun Kay airetinin ileri gelenlerinden mer'Beyin kzdr. Bu durumda Osman Bey
her iki kadnla da evlenmitir. Feridun Fazl Tlbenti Osmanoullar romannda, Kemal Tahir Devlet Ana'da bu gn.i benimsemilerdir. Sepetiolu ile Tark Bura ise
birinci gr kabul ederler. Bu durumda Osman Bey tek eli olarak ilenir.
Karakterler: ncelediimiz romanlarda kalabalk bir ahs kadrosu bulunmaktadr.
Karakterleri beyler, beylerin aknc evresi, din adamlar, ilim adamlar, kadnlar ve
Hristiyanlar olarak snflandrabilifi .
Beyler btn eserlerde ayn vasflarla ilenir. Cesur, mert, yiit, kahraman ve savadrlar. Liderlik vasfna sahip, kararl ve azimli, ileri grl, idealisttirler. abuk dnebilme ve abuk karar verme gcne sahiptirler. Adalet ve irade, en nemli vasflarndandr. Sezgileri kuvvetlidir. evreleri tarafndan ok sevilir ve saylrlar. Hibir zaman kendilerini dnmezler. Aldklar her karar, yaptklar her sava, devlet iindir.
Din ve devlet iin yaarlar. Kendi ahs hayatlar yoktur veya arka pHindadr. Din ve
devletin menfaati uruna hareket ederler. ok iyi bir eitim grrler (Orhan Beyin Aka Koca'dan savalk dersleri almas, Orhan Beyin Rumca bilmesi gibi). Erturul Bey,
Osman Bey, Orhan Bey, Yldrm Bayezid hep eu zelliklerle izilmitir. Devlet Ana'da
Orhan Bey, yann kk olmasna ramen ok akll, cesur ve kararldr. Beyler arasnda zerinde en ok durulan Osman Bey ve Yldrm Bayezid'dir. Romanclarn daha
ok bu iki hkmdar ilemeleri, onlarn tarih ahsiyet olarak ilgi ekici olmalar yannda, roman karakterine de elverili bulunmalarndandr. Sepetiolu, Timur'un karakterini de izerken, ihtirasn ve huzursuzluunu olumsuz zellikler olarak gstermesine
ramen, onun kudretini ve liderlik vasfn, ilme olan itiyakn iyice belirtmitir.
Bir dier grup beylerin aknc evresidir. ou defa olaylarn asl kahraman onlardr. Onlar, beylerin hem yakn dostlar, hem de silah arkadalardr. Onlar beylerin srdadrlar. Cesaret, yiitlik gibi vasflara sahiptirler. nemli zelliklerinden biri de beye ve devlete duyduklar sadakattir. Gazi Rahman (veya Abdurrahman), Aka Koca,
Turgut Alp, Samsa avu, Konur Alp, Saltuk Alp, Kara Mrsel, Ak Timur, Evrenos,
Hac lbey, Ece Bey, Doan Bey bunlarn en nemlileridir.
Romanlarda ilenen dier bir grup, din adam tipidir. Osmanoullar romannda din
adamnn bir fonksiyonu yoktur. Devlet Ana romannda din adamna bakn olumlu olduu sylenemtz. Orada eyh Edebali, sosyal h~yattafonksiyonu olmayan basit bir eyh,
cavlak1ar ise afyon kullanan, tembel gezen ve dilenen zararl kimselerdir. Fakat Tark
Bura'nn ve Sepetiolu'nun romanarnda din adamlarnn toplum zerinde ok geni
bir etkisi bulunduu gr ilenmitir. Sepetiolu'nun romanlarnda din adam, tarikatlar evresinde, rgtl ve bilinli alr. eyh Edebali, Taptuk Emre, Geyikli Baba, Kumral Dede, Karaca Ahmet, Somuncu Baba, Emir Sultan, Seyyid Bereke en ok ilenen tiplerdir. Dursun Fakh ve Molla Fenari hem dinin, hem adaletin temsilcisidirler.
Sepetiolu'nun romanlannda kt derviler de vardr. Pir Cabbarn Alisi, Veli Ba-

14

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

ba gibi tipler, aslnda dini kendi menfaatleri iin kullanan, toplumun dzenini bozmak
isteyen kt yaradll kimselerdir.
Deli Kurt'ta ise, Trklerin Mslmanlk ncesi inancna, yani ~manlk temine yer
verilmitir. Devlet Ana'da da Kamagan Dervi tiplemesiyle amanlk ilenmektedir.
Romanlarda ele alnan bir dier grup, ilim adamlardr. Kemal Tahir ve Sepetiolu,
romanlarnda ilme geni olarak yer vermiler, ilmi temsil eden karakterleri ilemilerdir.
Devlet Ana'daki Kaplan avu, Konak ve at'daki Orhan Beyin kardei Alaaddin Bey,
Bu Atl Geide Gider' deki Demirci Boran Usta, at ve ler- Yediler-Krklar romanlarnda bir:Ya.nyla Dursun Fakh, ilmi, bilgiyi temsil ederler.
Romanlarda ele alnan bir dier grup kadnlardr. Devlet Ana'da kadnlarn sosyal
hayatta hi bir sz haklarnn olmad gr ilenir. Osman Beyin ikinci evlilii, olu
Orhan Beyin Holofira'yla evlenmesi hakknda fikir beyan edemeyen Mal Hatun, olu
tarafndan azarlanan Bacbey, buna rnektir. Fakat ayn Bacbey, erkeklerin yannda
dmana kar savaan baclar blne kumanda eder. Bu, biraz elikili bir bak tarzdr. Halbuki Tark Bura'nn, Atsz'n ve Sepetiolu'nun romanlarnda durum farkldr. Kadnlar kymetli ve saygdeerdir. Erkeklerin yannda yer alr, ailede ve sosyal
hayatta nemli rolleri vardr ve sz sahibidirler. Osmanck'ta Ildz Hatun, Malhun Hatun ve Holofira, Deli Kurt'ta Gken Kz ve Esen Br, Konak'ta Mal Hatun, at'da
Airetin Gelini ve Aybken Ebe, ler-Yediler-Krklar'da Ak Ana gibi. Ayrca btn
romanlarda erkein yannda aktif ve kuvvetli bir kadn tipi yer alr. Kararl, cesur, yiit
ve kahraman, sava, yol gsterici, tecrbeli, bilici, ynetici zellikler tayan bu kadn
tipi Osmanck'ta Gke Bac, Devlet Ana'da Bacbey, Konak ve at'da Aybken Ebe
eklinde ortaya kar. Deli Kurt'ta bu kadn karaktere insanst vasflar yklenir. Gken Kz ve Esen Br, amanlktan gelen zellikler tarlar ve normal insanlarn bilemeyecei eyleri grr, duyar ve sezerler. nsanst glere sahiptirler. Bu tiplemeler
vastasyl~ bu romanda, dier romanlarda grlmeyen esrarl bir hava ile karlarz.
Romanlarda ilenen Hristiyanlara gelince, bunlar Batnn dejenerasyonunu temsil
eden zalim, kadn dkn ve yeteneksiz tekfurlar, valyeler ve din adamlar olumlu ve
insan vasflar tayan tipler olarak snflandrlabilir. kinci grup hristiyanlarn bir ounun din deitirdii grlmektedir. Buna rnek olarak Mihail Kosses, Mavro, iyi
kalpli Aratos'u verebiliriz.
Romanlarda grlen tipleri iyiler, ktler ve deimekte olanlar diye de tasnif etmek
mmkndr. Ktler her yerde vardr ve btn romanlarda ok canl tasvir edilmitir.
Osmanoullar'nda valye Laskaris, Papas Arkitas, Dndar Bey, Korhan, Eskiehir
Sancakbeyi; Devlet Ana'da valye Nots Gladys, Kei Benito, Uranha, Dndar Bey,
Daskalos, Alar Bey; Osmanck'ta Kalanoz, Dndar Bey, Al Zahid; Konak, at ve ler-Y ediler-Krklar' da Dndar, Dalaman, airet beyinin erkes kars, Pir Cabbarn Alisi, Veli Baba; Bu Atl Geide Gider, Geitteki lke ve Daraac'nda Torlak Kemal,

15'

Kurulu Devrini Konu Alan Romanlar zerine

Brklce Mustafa, eykel bunlarn balcalardr. Sepetiolu'nun romanlarnda Ecevit

ve Zhre, deimekte olan tiplerdir. Onlar roman boyunca ktden iyiye doru giden bir
izgi takip ederler. Devlet Ana'da ktler, Sepetiolu'nun romanlarnda ktler ve deien tipler ok canl ve ayrntl ilenmitir.
Temler ve meseleler: Romanlarda ilenen temler yerleik medeniyete gei, Mslmanlk-Hristiyanlk, din deitirme, ilim, kadna bak, amanlk olarak sralanabilir.
Topraa balanma, Osmanoullar roman hari, dier romanlarda olduka ayrntl ele
alnmtr. Osman Beyin konu alnd btn romanlarda ana temin Kay boyunun airetten devlete gei sreci olduunu syleyebiliriz. Farkl bak tarzlarna, farkl ideolojik yaklamlara ramen Devlet Ana'da da genelolarak bu temin esas alnd grlr.
Bu arada devlet olmann ve topraa balanmann getirdii problemlere de yer verilir.
Hukuki, ekonomik dzenlemeler anlatlr.
Kurgu ve olay rgs: Btn yazarlar romc:.nkurgusu konusunda titizlik gstermilerdir. Osmanoullar'nda hadiseler, macera roman niteliinde anlatlr. Devlet Ana'da
tarihi olaylar, polisiye bir kurgu iine yerletirilir. Osmanck'ta psikolojik deiim esas
alnr ve olaylar bu deiimlere gre anlatlr. Sepetiolu ise romanlarnda polisiye karakterli bir kurgudan faydalanr. Burada olaylar, Trkmenlere ve Mslmanlara dman
olanlarn planlar zerine kurulur . Ve romanlarda onlarla yaplan mcadele ve haklnn,

dorunun zaferi anlatlr. Btn romanlarda ayn olaylar kullanlr. Karacahisar, negl
ve Bilecik'in alnmas, Seluklu Sultannn Osman Beye tu, sancak, mehter ve mektup
gndermesi (Devlet Ana'da bu olaya yer verilmemi) gibi. Btn romanlarda gerilim ve
merak unsurunun canl tutulmasna dikkat edilir. Devlet Ana'da ve Sepetiolu'nun romanlarnda, uzak yerlere haber gtren rgtler veya gizli gler vardr. Devlet Ana'da
Kamagan Dervi vastasyla "Ortak" adndaki bir rgt, Sepetiolu'nun romanlarnda
derviler ve birtakm esnaf, bu ii gerekletirirler.
slftp: Romanclarn zerinde en ok durduklar hususlardan biri, sl1ptur. Hepsi,
tarihi bir slup yakalamak iin aratrma yapmlar ve gayret sarfetmilerdir. Hepsi de
slup meselesini ciddiye almlar, ele aldklar devir iin kullanacaklar slup zerinde
almlar, kahramanlarn bu slupla konuturmulardr. Tlbenti romanlarnda Osmanl'nn resmi slubunu kullanr. Dier romanlarda yazarlar Dede Korkut, Orhun
Abideleri sluplarndan faydalanrlar. Hepsi de romanlarnda devrin havasn daha iyi
yanstabilmek iin arkaik Trke kelimelere yer verirler: at, sayru, karnda, gkek,
kas kas glmek gibi.
Sepetiolu'nun romanlar, Trk edebiyatnda rnei az olan "nehir roman" tarzndadr. Bunlar, bir devri ayrntlaryla anlatan, uzun, hacimli ve soluklu eserlerdir. Yazar,
devrin meselelerine geni olarak yer verir. Meseleleri ortaya koyar, tahliller ve yorumlar yapar. Bu romanlarda vakann ou defa arka planda kaldn grrz. Yazarn en
ok kulland teknik, diyaloglardr. Yakay kar~lkl konu~malardan reniriz. Burada
16

--

~--

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN

yazar, ksmen modem romanlarda kullanlan, ksmen de halk hikayelerinin geleneksel

anlatm tarzndan gelen bir teknikten faydalanmtr. Bylece roman kurgusunu diyaloglar zerine kuran Kemal Tahir'le ksmen birleir. Tark Bura'da, uur ak tekniinden
gelen i konuma hakimdir. Atsz ve Tlbenti klasik roman tarz-n kullanmlardr.
Tlbenti' de Alexandre Dumas' dan beri popler edebiyatta yaygn olan ve bu trn gerei haline gelen macera hakimdir. Bundan dolay Osmanoullar romannn macera ve
vaka arlkl, hareketlibir roman olduunu syleyebiliriz.
Sepetiolu romanlarnda gerilim unsuruna dikkat eder. Uzun tahlillere ve yorumlara ramen vakann akndaki merak unsurunu drmez. Ayrca tarihi ahsiyetleri ayn zamanda roman kahramanlar olarak iler ve onlara roman kahramanlarnn scakln verir.
Tarihi romanlar tezli eserlerdir. Ayrca tarihi roman tr ciddi bir sanat daldr. Ayn zamanda bir eitim vastasdr. Trk Devletinin her annda bir sanaty cezbedecek
ok eitli anekdotlar gizlidir. Yukarda ele alnan romanlar ve konu "edinilen tarihi devir bunun gzel bir misalidir. Kltrn olumasnda ve devamllnda sanatlarn rol
de inkar edilemeyecek kadar byktr. Tarihi roman iki bakmdan nem tar. Birincisi,
tarihi ahsiyetin hem sanatkar iin, hem de toplum iin her zaman ilgi ekici olmasdr.
Tarihi ahsiyetler, hkmdarlar, ada karakterler kadar merak uyandrcdrlar. Sanatkiir eserini meydana getirmek iin onlarda istedii kadar malzeme bulabilir, tarihten ald bir ahsiyeti ileyebilir. kincisi, tarihi ahsiyetlerin evrensel olmalardr.Onlar,
zamann ve mekann tesinden btn insanlara seslenirler, hitap ederler. Gemite
yaam ve isim brakm lider ahsiyetler her zaman gnceldirler. Sanat, bu gncellii
yakalamann en tesirli yollarndan biridir.
Bundan baka, yukardaki romanlarn incelemesinden karacamz sonu, tarihi
romann Trk Edebiyatnda didaktiklikten balayan, sanata doru gelien bir izgi takip
etmi olmasdr.

17