835 SATIR ve SON RLER RNENDE NAZIM HKMET

RNDEK MGESEL DEMELER

Yavuz GNE
yavugunes1@hotmail.com
Bozok niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Blm Yeni Trk Edebiyat Ana
Bilim Dal Doktora rencisi
Nazm Hikmetin iir serveninde ilk kilometre ta olarak deerlendirilebilecek 1929da yaymlanan 835 Satr ile airin
lmnden (1963) nceki son verimlerini ieren Son iirleri (19591963), imge yapma yntem ve teknikleri bakmndan
incelenerek Nazm Hikmetin iirlerindeki imgelerin teknik ve nitelik bakmndan gsterdii deimeler ortaya karlacaktr.
Bu almann birinci blmnde iirde imge terimine ve bu terim etrafndaki tartmalara deinilerek kavram
tanmlandktan sonra imge yapma yntem ve teknikleri ksaca aklanacaktr. kinci blmde ise 835 Satrda ve Son
iirlerinde ne kan imgeler ve imge yapma tekniklerinden seilen rnekler deerlendirilecektir. Son blmde ise 835
Satrdan Son iirlerine imgelerin nitelii ve imge yapma tekniklerindeki deimeler tartlacak sonuca varlacaktr.
Anahtar kelimler: iir, iir dili, somutlama, soyutlama, imge, ftrizm.
IMAGINATVE CHANGES ON NAZIM HKMETs POEMS ON THE EXAMPLE OF 835 SATIR and SON
RLER
835 Satr, published 1929, which is considerated a milestone on the Nazm Hikmets adventure of the poetry and Son iirleri
(1959-1963) which includes his last work before the his death will be dissected interms of image making methods so
magnative changes on Nazm Hikmets poems will be searched out. In firs chapter of this essays, mentioned on term of
image, after the term described, image making methods and practices wil be briefly clarified. In the second chapter, the
taken samples from main images in the 835 Satr and Son iirleri and image making methods will be evaluated. From the 835
Satr to Son iirleri, the changes on the features of images and image making methods will be argued and educed.
Key words: poem, poem language, concretization, abstraction, image, futurism.

Giri
Dilde ve duyarllkta sradanln krld yerde balayan iir, birden fazla
bileenin estetik ve arpc uyumu ile kendini var eder. iiri var eden ya da bir metni
iirsel klan ses/mzikalite, ayrks dil, yap, sz sanatlar gibi zelliklerin yan sra imge
de iirselliin nemli belirleyicilerinden biridir. Nitekim Bir iir konu veya tema
bakmndan deil de, nasl bir syleyie sahip olduu asndan irdelendiinde istiare,
sembol ve mitle birlikte iirin merkez yapsn kuran drt temel eden birisini de imge
oluturmaktadr.1. Bu temel ge Trk Dil Kurumunun Trke Szlknde hem gerek
anlaml isim, hem de ruh bilimsel terim olarak tanmlanr: 1.isim Zihinde tasarlanan ve
gereklemesi zlenen ey, hayal, hlya 2. Genel grn, izlenim, imaj 3. ruh bilimi
Duyu organlarnn dtan alglad bir nesnenin bilince yansyan benzeri, hayal, imaj 2.
Ruh bilimde olduu gibi sanatta da imge d kaynakl yeni ve zgn bir zihinsel
tasarmdr. mgeyi simgeden ayran temel fark ise sanatya zgn olmasdr.
mgelemde yeni tasarm yaratan izlenim, dnce, duygu ve yaanmlklar, sanatnn
iinde somut olarak yaad nesneler dnyasndan kaynaklanr. Gereklik, sanatnn
grnmeyen i yaants, yetenekleri, hayal / imgeleme gcyle somuttan soyuta ya da
soyuttan somuta gibi eitli biimlerde yeniden tasarlanr. Bu nedenle imge, dorudan
1

Wellek, R ve A. Warren, (1993), Edebiyat Teorisi, ev: mer Faruk Huyugzel,. zmir, Akademi Kitabevi,
s. 160.
2
Trke Szlk, (1998), Ankara, 8. b., Trk Dil Kurumu

doruya szcn yapsna bal bir ey deildir. evreden, nesneden gelir 3.

mgelemde kurulan zgn grnt ve tasarmlar sanatnn kiisel tasarrufu olarak;
benzetmeler, aykr badatrmalar, abartmalar, deimeceler, eretilemeler, eitli
aktarmalar ve ironi gibi sz sanatlar yoluyla edeb dile aktarlr. Bu yeniden tasarmn
zgn oluu temel kouldur; yoksa bu imaj/imge her yerde ayn anlam veren,
klielemi bir benzetme/eretileme olarak adlandrlabilecek simgeye dnr.
Kukusuz iirde imge yerine simgenin kullanlmas da iirsellii zedeleyen bir
durumdur. iir Dili ve Trk iir Dilinde Doan Aksan da imgenin sanatya zgn
oluunun altn kaln izgilerle izer: mge, sanatnn eitli duyularyla alglad
zel, zgn bir grntnn dile aktarldr; bir betimleme deil, znel bir yorumlama
saylabilir.4
Trk iirinde, Garipilerin ve ksmen de olsa 40 kuann iirsellii salayan
geleri iirden karmay amalayan avangart poetikalar bir kenara braklrsa, imgenin
ve imgeletirmenin gl bir gelenee sahip olduu grlr. iirleri bu almaya konu
olan Nazm Hikmet de imgeyi youn olarak kullanma eilimi bakmndan bu gelenein
iinde deerlendirilebilir. Edeb gelenei ykmay amalayarak ilk dnem verimlerinde
ftrist-konstrktivist etkilerle imgelerini kuran Nazmn iir serveninde imge ile olan
ilikisi ve kulland imgelerde grlen deimeler dikkat ekicidir. nsani duyarllktan
uzak, mekanik bir iir sylemine ulamaya alan, Makinalamak iiriyle de
makinenin sesini iirin sesi haline getiren Nzm, sanatl syleyii, yzyllardr kullanla
kullanla simgeleen imgeyi ve gelenein iirde baatlatrd btn biimsel ve
ieriksel geleri reddeder. airin reddiyesinin nemli ayaklarndan biri sanatl, imgeli
iir dilidir. mge bir ynyle sz sanatlarna dayand iin iirde imge kullanm
dorudan sanatl syleyi olarak da alglanr. Bu nedenle Nazm Hikmet de ilk dnem
iirlerinde, iiri nesnel gereklikten kopard, politik ve toplumsal amalar
dorultusunda kullanmada ilevsiz hale getirdii iin sanatl syleyie kar kar. Kendi
poetikasna yer verdii Her Kitabmn Son Sznde sanatn damanda ac bir hyar
lezzeti gibi de olsa bir tat brakmadn bu nedenle iirlerinin ngiliz tuzu (magnezyum
slfat, epsom salt) gibi ac, iilmez olduunu belirtir. Nazmn reddiyesi, sz sanat
kullanmaya ve bir olgu olarak imgeye kar deildir; yerleik musanna syleyie ve
mazmuna/imgeye kardr. nk o reddiyesini iirletirirken yine imgeden yararlanr.
1901de dnyaya gelen Nazm Hikmet, bir ocukluk deneyimi de olsa ilk iiri
Feryad- Vatan 1913te yazar. 1913teki ilk iirinden Moskovada 3 Haziran 1963te
kalp krizinden lmeden birka gn nce Vera Tulyakova iin yazd son iiri Veraya
iirine kadar geen yarm yzyllk iir yaamnn ilk kilometre ta saylan 835 Satrn
ilk basks5 1929da yaplr.6 On alt iirden oluan yaptta airin poetikasn ve genel
olarak sanat anlayn yanstan iki iir Sanat Telakkisi ve Her Kitabmn Son Sz
yer alr. Kitabn ilk iiri Gnei enlerin Trks Trkiyede toplu sendika
rgtlenmesi olmakszn gerekletirilen ilk ulusal grev nitelii tayan 1923 ylndaki
ta kmr, maden, bira ve demir yolu fabrikalar iilerinin toplu grevini bir bakr
3

Cemal Sreya, (1992), Aydnlk Yazlar Paal, stanbul, Kaynak Yayynlar, s. 76.
Aksan, D., (1993), iir Dili ve Trk iir Dili, stanbul, Be-Ta Yaynlar, s.32.
5
Nzm Hikmet, (1929), 835 Satr, stanbul, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
6
Aslnda 1928de Bakde baslan Gnei enlerin Trks Nzm Hikmetin ilk yaptdr. Ancak bu yayn
Trkiyede ok fazla bilinmemi ve edebiyat ortamna etki etmemitir. Daha geni bilgi iin bkz.: Memet
Fuat, (2000), Nzm Hikmet, stanbul, Adam Yaynlar.
4

iletmesi tesisi fonunda iler. Piyer Loti ve Berkley iirleri ise arka oryantalist,
sezgici, metafiziki bak asnn sarkastik eletirisidir. Alarn Gzbebekleri 1921
ve 1925te Sovyetler birliine yaplan iki yolculuun izlenimlerini ierir. Jokondun
Hatra Defterinden Paralar ise birka ay sonra yaymlanacak olan Jokond ile Si-YaUnun eskizi niteliindedir. Nzm Hikmet, Gvdemdeki Kurt dndaki on be iirin
hibirinde bireysel temalara yer vermez. Bu ynyle Gvdemdeki Kurt 835 Satrda
bireysel duygu ve durumlarn yer ald tek metindir. iir btn bireyci tematik
tutumuna ramen imgelerin yapl bakmndan 835 Satr izgisinden ayrlmaz. Bu
almaya konu olan bir dier yapt Son iirleri ise Nzm Hikmetin iir yaamnn
19591963 yllar arasndaki verimlerini kapsar. Yz yirmi sekiz iirden oluan yapt
Nazm Hikmet iirinin son perdesini oluturur. Son iirleri tematik tutum, sylem, iir
dili ve slubunun yan sra imgelerin nitelii bakmndan da 835 Satrdan kaln
izgilerle ayrlr. Yz yirmi sekiz iirden sadece sekiz adedi 7 dorudan politik temal
iirlerdir. Ancak bu iirlerde matrisi eletirilen politikalar deil, eletirisi yaplan politik
durumlar / siyasal rejimler / savalar dolaysyla madur olmu masum iir zneleridir.
Dolaysyla iirin temas her ne kadar politik olsa da iirin matrisini temel insan
maduriyetler ve aclar oluturmaktadr.
Nzm Hikmetin ilk ve son yaptlarndan alnan imge rneklerinin
karlatrlarak deerlendirilmesi, Nazmn iir verdii iki u arasndaki imgesel
deimeleri daha arpc bir biimde ortaya koyacaktr.
835 Satr rneinde Nazm Hikmet iirinin ilk dnem imgeleri
Bu bir trk:Toprak anaklarda
gne ienlerin trks8
Gnei enlerin Trks 1924 yl balarnda Moskovada yazlmtr.
Trkiyede 1923teki bira fabrikas, demiryolu, ta kmr ve maden iletmeleri
iilerinin toplu grevini9 iler. iir bir bakr retim tesisi fonunda kitlesel bir hareketi
betimler.
Gne somutlayc eretileme (concretive mtaphore) yoluyla
Marksist felsefenin / idealin sembol olarak kullanlmtr. Ayrca bir emek rn olan
toprak anaklarda iilebilir bir svya benzetilerek abartma teknii (hyperbol) eliinde
kapal eretileme yaplmtr.
Yreimiz topraktan ald hzn;
( a.g.. )
1923teki toplu grev eylemini bakr retim tesisi fonunda ileyen Gnei
enlerin Trks kitlesel bir hareketin betimlemesidir. Hzn topraktan alm yrek
ise ftrizm etkisiyle kurulmu bir imge olarak bu betimlemenin bir devamdr. Yrek
somutlayc eretileme yoluyla kapal eretileme yaplarak (bir retim arac ve maden
7

Bu Vatana Nasl Kydlar, Korede len Bir Yedek Subaymzn Menderese Syledikleri -Diyet- ,
ehitler ve kendi iinde alt blmden oluan Gazete Fotoraflar stne, Beyazt Meydanndaki l,
Vatan Haini, Trkiye i Snfna Selam
8

Nzm Hikmet, (2000), 835 Satr, Gnei enlerin Trks , stanbul, 18. b., Adam Yaynlar, s.9 [Ayn
yapttan bundan sonra yaplacak alntlarda alntnn altnda sadece iirin ad verilecektir. Ayn iirden alnm
mteakip rneklerde ise a.g. ksaltmas kullanlacaktr.]
9
Satekin, C., (2007), Zonguldakta lk Toplu Szlemeli Grev, Trkiye Maden Mhendisleri Odas
Madencilik Blteni, Temmuz-Aralk 2007, S.82-83, s.105-108.

yata olan) topraktan hzn alan bir makineye dolaysyla teknoloji rn olan mekanik
bir aygta benzetilmitir.
Sradk
imekli rzgra bindik
( a.g.. )
Hz (rzgr) ve teknolojiyi (elektrik, imek) olumlulamasyla ftrist bir imge
olarak deerlendirebilecek bu eretileme Marksist felsefenin atlm, srama (hamle)
dncesini / tezini rzgr bir binek aracna benzeterek canllatrc eretileme
(animistic mtaphore) yoluyla somutlatrr.
Alev bilekli svariler kamlyor
aha kalkan atlarn
( a.g.. )
Toplu grev eylemini gerekletiren maden iileri, madeni yksek sda
ilemelerinden dolay, alev bilekli svarilere benzetilmitir. Nzm, grev yapan maden
iilerini yeni bir zihinsel tasarm araclyla savaa hazr atl askerler (svariler) olarak
farkl bir ekilde tekrar somutlatrrken bu svariyi alev bilekli olarak niteleyerek bu
imgeyi zgn ve arpc klar.
Gnei emziriyor ocuklarmza karmz
toprak kokuyor bakr sakallarmz.
( a.g.. )
Marksist idealin / felsefenin sembol olan gne somutlayc eretileme
yoluyla kapal eretileme yaplarak insan geliiminde temel beslenme kayna olan anne
stne benzetilmi, bylece degne imgesi insaniletirilmitir. kinci dizede ise bu
insanilik teknik/teknolojik olgunlua dntrlerek tam benzetme yoluyla sakal
(toprak kokan) bakra benzetilmitir.
Braksn peimizi
kendi yreinin kabuunda yaayanlar!
( a.g.. )
Kendini amay, kendini bir dnceye bir ideale feda etmeyi olumlulayan
Nzm, kendi bireyselliini aamayp kitleler iin kendini feda edememeyi somutlayc
eretileme (concretive mtaphore) araclyla kendi yreinin kabuunda yaamak
biiminde somutlatrr.
kaln tula bacalar
kvranarak
tyor!
( a.g.. )
Bir nceki dizede maden retimindeki g koullar imgeletirilmiti. Bu
dizelerde de sancl, rahatsz, ac eken bir canlnn durumunu ifade eden kvranma
eylemi canllatrc eretileme (animistic mtaphore) yoluyla bacayla ilikilendirilmi
ve bu kvranma-baca badatrmasnn duman-kvrlma szcklerini artrmasyla
da maden retiminin son derece g koullarda yap pitoresk bir tutumla
grselletirilip glendirilerek srdrlmtr.
Atlar rzgr kanatllar!
Atlar rzgr kanat...
Atlar rzgr...
Atlar...

At...
( Salkm St )
lk dizelerde atlar somut gereklikte karln bulmayan bir imge olarak
rzgr kanatl bir ata benzetilmi, daha sonra da kanatllar szcndeki ekler
atlarak at, rzgr bir kanada benzetilmi.nc dizeye gelindiin de ise kanat
szc atlarak Atlar tam benzetme (tebih-i beli) yoluyla hz ynnden rzgra
benzetilmitir.Sonraki dizede rzgr en son dize de ise atlar szcndeki ekler
atlm sadece At... szc kalmtr.At ftrist bir etkilenmeyle hz ve hareket
zgrlnden tr srasyla rzgr kanatl ata, rzgr kanat ve rzgra Ayrca
kbizm etkisiyle nce eklerin sonra da szcklerin dizelerden atlmasyla dizeler
gittike ksaltlarak ierikteki hz tutkusu iirin biimine de yanstlmtr. Dolaysyla
imgenin dayand dnce, iirin biimini de belirlemi olur.
Rzgar kanatl atllar gibi geti hayat!
( a.g.. )
Yukardaki aklamalarla ilikili olarak ksaltlm benzetme (tebih-i mcmel)
araclyla hayat, rzgr kanatl atllara a benzetilmitir. Rzgra, ata ve kanata
ait hz yaamn doal bir zellii haline getirilmitir.
telinde sska blbl ten
telli saz
yaramaz!
( Orkestra )
Nzm, Orkestra iirinde k tarz iir geleneinin eletirisini yapar. 10
Kitleleri ilerletecek, kitlelere atlm yaptracak bir sanat anlayn ngrr. k tarz
geleneksel iir anlaynn eletirisini canllatrc eretileme (animistic mtaphore)
yoluyla halk iirinin icrasnda kullanlan bir halk mzii enstrman olan sazn telli
oluundan hareket ederek, telinde sska blbl ten telli saz imgesiyle yapar.
Bu imge sanatnn bir sanat anlay olarak benimsedii ftrizmin gemii ve gelenei
radikal bir tavrla reddederek gelecein bilim ve teknolojiyle inasna ynelme tavrnn
bir sonucudur.
telli saz
yatan deitirmek isteyen
nehirlerden: kylerden, ehirlerden
ald hzla,
( a.g.. )
inde bulunulan olumsuz durumdan kurtulma, atlm istei somutlayc
eretileme yoluyla yatan deitirmek isteyen nehir metaforuyla somutlatrlmtr.
Ky ve ehir szckleri ise ad aktarmasnn nitelik ball ilikisinin mekn-mekn
(mytonomi) balamnda deerlendirilir. Ayrca telli saz imgesinin hz kavramyla
ilikilendirilmesi yine airin ftrist tutumuyla ilgilidir.
telli sazn
aacndan deli tiryakilere
ii afyon lleli
bir ubuk
yaptlar!
10

Grsel, N., (1992), Nzm Hikmet ve Geleneksel Trk Yazn, stanbul, Adam Yaynlar, s.36.

( a.g.. )
Nzm Hikmet konstrktivist-ftrist dneminde iirini rzgr gibi esen
nefesli sazlar orkestrasna 11 benzetir. Sanata dolaysyla iiri, toplumlar ilerletecek,
toplumlara atlm (hamle) yaptracak bir ara olarak grr. Geleneksel sanat anlayn,
toplumlar oyalayan, avutan ya da uyuturup uyutan (afyon) bir oyalama arac olarak
deerlendirir. Nzm bu dncesini geleneksel halk iirinin sembol olarak daha
nceki dizelerde eletirisini yapt telinde sska blbl ten telli saz iine
(llesine) afyon doldurulmu ubua benzeterek somutlatrr.
Ar sesli ekiler
sar
rslerin kulana
Hay - kr d!.
( a.g.. )
telli sazn zrlts yerine ekilerin haykryla iirini yazan Nzm
Hikmet, ii snfnn sembol olan ekile ilikili olarak kurar bu imgeyi. ekiin
iiyi (dolaysyla devrimci kitleyi) sembolize etmesi balamnda ekiin alma
alan olan ancak ekie duyarsz kalan sar rsler ise sermaye sahiplerini dolaysyla
burjuva snfn imler.
Esrar!
Tevekkl!
Ksmet!
Kafes, han, kervan
adrvan!
( Piyer Loti )
Nzm Hikmet Piyer Loti iirinde emperyalist Bat dnyasnn Douya
bakn nl Fransz yazar Pierre Lotinin ahsnda eletirerek Dou gerekliinin
Bat dnyasnn grd / grmek istedii gibi olmad dncesini iler. iirin ilk on
iki dizesi ak eretileme yoluyla Douyu kltr, siyasal yap, yaam tarz, dinsel
inanlar vb. alardan imler. Mistik dncelerin ve inanlarn da etkisiyle Douda
egemen olan pasif, deiime kapal, uyuuklam yaam tarz esrarla; bu pasif /
uyuuk yaam tarz iinde yazgya dolaysyla Tanrya snp kaderci bir anlaya
boyun eme tevekkl ile; esrarl, mistik, pasif bir yaam tarz iinde kaderci bir
anlaya boyun emenin yani tevekkln bir sonucu olarak kabullenme, hakkna raz
olma ise ksmetle sembolize edilmitir. Esrar / Tevekkl / Ksmetle sembolize edilen
bir dnya grnn zerine kurulan, dolaysyla bu anlayla ekillenen yerleik
toplumsal yaamn ve bu yaam tarznn yaratt ortak kltrn zeti saylabilecek
Kafes, han, kervan / adrvan! sembolleriyle Dounun betimlemesi srer.
ark
(...)
Aln ktlktan ld diyar!
Azna kadar
Buday dolu ambar
Avrupann ambar!
( Piyer Loti )
11

Memet Fuat, (2000), Nzm Hikmet, stanbul, Adam Yaynlar, s.57.

Emperyalist Bat dnyasnn Douyu smrmesi sert bir dille eletirilmi

arkn kendi buday retiminin kendine fazlasyla yettii halde arkta ktlk
olmasnn nedeni arkn zenginliklerinin kendine deil de Avrupaya ait olduu tezine
balanmtr. ark, Avrupann buday dolu ambar benzetmesiyle somutlatrlmtr.
Ayrca Aln ktlktan ld diyar! dizesinde ise ktlk olgusunun doal bir sonucu
olan alk ktln lm nedeni yerine geirilmi bylece neden - sonu ilikisini
deforme etme balamnda ironi yaplmtr.
Tkrkl dilim bakr telleri yalyor
damarlarmda kovalyor
oto-direzinler lokomotifleri!
( Makinalamak )
Nzmn ftrist anlayn olduka net bir ekilde ortaya koyan
Makinalamakta insann makineleme istei fonunda ftrizmin; hz tutkusu gelecee
dnk atakl, makineye, makinelemi olana dolaysyla teknolojiye ve teknoloji
rn olana zlemi / hayranl ilenir. Nzm bu dncesini yukardaki dizelerde
btncl somutlayc eretileme (concretive mtaphore) yoluyla ak eretileme
yaparak somutlatrr. Abartma teknii (hyperbol) eliinde kapal eretileme yoluyla
damarlar tnele benzetilmitir.
ve ben ancak bahtiyar olacam
karnma bir tirbn oturtup
kuyruuma bir ift uskuru taktm gn!
( a.g.. )
Endstrileme ve teknolojinin yaratt toplumun, ii snfnn airi 12 olan
Nzm bu imgeyi ftrist bir poetik tavrla kurar. Kapal eretileme yoluyla biyolojik bir
varlk olan insan vcudu teknik bir alet, makine, motor vb. olarak ele alnr. Bylece ii
snfn douran teknolojik ilerleme kavramyla da bir paralellik kurulur.
Uzaktan
simsiyah sivrilii
nokta nokta damara batan
kocaman bal bir naln ivisi gibi
deli gzbebekleri
gzbebekleri!
( Alarn Gz Bebekleri )
Nzm, 1922de Moskovaya giderken yol boyunca ktlk iinde kvranan
yzlerce insanla gz gze geldikten sonra bu olumsuz durumun kendinde brakt
izlenimle Alarn Gzbebeklerini yazar. A insanlarn bakndaki bu etkileyicilik
ayrntl benzetme (tebih-i mufassal) yoluyla imgeletirilmitir. Benzeyen (zayf) e
(alarn) gzbebekleri, kendine benzetilen (gl) e ise; naln ivisidir. Kendisine
benzetilen e Uzaktan / simsiyah sivrilii / nokta nokta damara batan / kocaman bal
sfat gurubuyla nitelenip pitoreskletirilerek grselletirilmi, sinestetik eretileme
(synesthetic mtaphore) yoluyla ancak grme duyusuyla alglanabilen uzaktaki naln
ivisinin simsiyah sivrilii algs dokunma duyusuna aktarlarak allm benzetmenin
kalplar krlarak imgenin etkileyicilii / arpcl artrlmtr.
Ben
12

Nzm Hikmet, (1993), Btn Eserleri, Editr: Fedai Erdo, C.I iirleri (1916-1951), Varna-Steno, [Yayn
evi bilgisi yok], s.376

barsaklarnda solucan makdonald besleyen

ngiliz amelesi gibi tayorum
seni iimde 13
( Gvdemdeki Kurt )
O gne kadar Trkede kadn erkek ilikileri zerine yazlm iirlerden ok
deiik mekanik sylemli bir yergi niteliinde olan 14 Gvdemdeki Kurt iiri maddi
bir ak ideolojiyle youran ftrist etkilerle yazlmtr. iir anlatcs (Nzm), iir
znesine (Nzhet Hanma) olan akn ayrntl benzetme yoluyla somutlatrarak iir
znesini iinde tayn ngiliz amelesinin barsaklarnda (insan bnyesi iin zararl
olan) solucan / parazit tamasna benzetmitir.
Ey ruhu lordlar kamaras kadn!
( a.g.. )
iir znesi, tam benzetme (tebih-i beli) yoluyla ruhu lordlar kamaras kadna
benzetilmitir. Ayrca kendisine benzetilen (gl) e ise kendi iinde bir benzetme
tamaktadr. ruh Tam benzetme yoluyla lordlar kamarasna benzetilerek
somutlatrlmtr.
Karmda:
demirleri kpkzl
bir imendifer oca gibi yanmak
senin en basit hnerin
( a.g.. )
Ftrizm etkisiyle soyut bir kavram olan hner ayrntl benzetme (tebih-i
mufassal) yaplarak pitoresk bir tutumla, teknik bir retimin sonucu olan imendifer
(tren) ocana benzetilmitir. Benzetmenin iki ana esi olan hner ve imendifer
oca iki farkl sfat gurubuyla nitelenerek imge zgn bir yapya kavuturulmutur.
nmzde arkn kurtulu yl
bize kanl mendilini sallyor.
( Bahri Hazer )
arkn emperyalizmden kurtulu yl insanlatrc eretileme (hmanising
mtapore) yoluyla kiiletirilmitir. Bu kurtuluun g koullarda, zorlu bir mcadele
sonucu gereklemesi ise bize kanl mendilini sallyor dizesi ile sallanan kanl
mendilin de dalgalanan kzl bayrak artrlmasyla da desteklenerek pitoresk bir
tavrla grselletirilmitir. Ayrca kapal eretileme yaplarak Dou bir esire
benzetilmitir.
al atlarmz emperyalizmin gbeini nallyor.
( a.g.. )
Emperyalizme kar verilen zorlu mcadelenin emperyalizm kartlarnca
kazanlmas emperyalizm meydanna al atlarn / devrimci kitlenin egemen olmas
canllatrc eretileme yoluyla al atlarn emperyalizmin gbeini nallamas eklinde
somutlatrlarak grselletirilmitir.
Ykanalm elik ubuklar gibi yanardan alevinde
yanalm!...
yanalm!
13
14

Gvdemdeki Kurt 1922de Moskovada yazlr, bu dizeler iki yl sonra, 1924te eklenir.
Memet Fuat, (2000), Nzm Hikmet, stanbul, Adam Yaynlar, s.67.

( Yanarda )
eliin stldka yapsndaki yabanc maddeleri atarak gittike saflap
sertlemesinden hareketle bir ayrntl benzetme (tebih-i mufassal) kurulmu; benzetme
yn ykanma / yanma, benzetme ilgeci gibi, kendine benzetilen elik ubuklar
anlm ancak benzeyen zayf e anlmayarak I. oul kii iyeliiyle karlanmtr. Bu
ayrntl benzetme yoluyla kurulan yanardan alevinde elik ubuklar gibi ykanp /
yanma imgesinde ancak suyla gerekletirilebilecek olan ykanma eylemi, yksek
sdaki demirin arnarak saflamasndan hareketle ate yklenerek paradoksal bir tavrla
kapal eretileme yaplarak alev, suya benzetilmitir.
Benim iirime ilham veren perimin omuzlarnda alan kanat!
asma kprlerimin
demir putrellerindendir!
( a.g.. )
Nzm bu iiri 1922deki yiyecek isteyen bir ok a insanla gz gze geldii ve
sonunda kendine Alarn Gzbebeklerini yazdran yollar 1922 ile ikinci defa kat
ediinde karlat yeniden yaratlm umran ve mreffeh bir lke grnm kazanm
olan SSCB yolculuu srasnda yazar. iirime ilham veren perimin omuzlarnda alan
kanat somutlayc eretileme (concretive mtaphore) yoluyla tam benzetme (tebih-i
beli) yaplarak asma kprlerin demir putrellerine benzetilmi soyut bir tasarmn
(ilham perisi) somut ve teknik bir eyle birletirilmesiyle de somutlayc (concretive
mtaphore) bir imge oluturulmutur. Bylece Marksizmin atlm (hamle) dncesiyle
birlikte ftrist-konstrktivist poetik tavrn teknik / teknoloji rn olan olumlulayan
ve nceleyen gelecekilii imgesel dzeyde de iire yanstlm olur.
iri akn bir sinek gibi taklr bazen yzme
odamn kesindeki usta rmcek alarna
lakin asl hayranm ben:halikleri mavi gmlekli mimarlarn olan
77 katl betonarme dalarnn.
( Sanat Telakkisi )
Doal / igdsel bir tasarm olan rmcek ann karsnda duyulan
aknlkla bilimsel / teknik bir tasarm olan gkdelenlere duyulan hayranlk arasnda
paradoks kurularak yaplan bu imge benzetmelerle rlmtr. Ayrntl benzetme
yoluyla gz sinek e benzetilmi ancak sinek, rmcek ana taklm iri akn
olmakla nitelenerek sinek gibi gz imgesi arpc hale getirilmitir. Paradoksun dier
tarafn oluturan bilimsel / teknik tasarm olan 77 katl beton-arme binalar
(gkdelenler) ise dalar a benzetilmitir. Ayrca dan, gkdelenin ve mimarlarn
mavi glekli olmasyla gkyz artrlmtr.
Ben deimem
en halisddem
Arap atna;
saatte yz on kilometrelik sratini
demir raylarda koan
demir beygirimin
( a.g.. )
Nzm, gelenekle geleceki poetikas, ilkelle teknik, doal olanla insan
rn olan gibi paradokslar zerine kurduu Sanat Telakkisi iirini sekiz farkl

paradoksal enin etrafnda ftrist bir iplikle rer. Ftrist bir poetik tutum eliinde
canllatrc eretileme (animistic mtaphore) yoluyla, teknik / endstriyel bir retimin,
dolaysyla insan emeinin ve teknolojinin rn olan treni, demir beygire benzetip
demir beygir (demir at) imgesiyle de safkan Arap atn karlatrarak doal olanla insan
emeinin rn olan teknoloji arasnda paradoks oluturmutur.
Sen sanma ki sanatn
damamda tad var
ac bir hyar lezzeti gibi
(...)
iirlerim iilmez ngiliz tuzu gibi
(Her Kitabmn Son Sz)
Her Kitabmn Son Sz bir manzum poetik metin olarak da okunabilir.15
nsan emeinin bir sonucu olan teknolojiyi ve teknoloji rn olan her eyi nemser ve
olumlular. Nzmn ftrist dnem iirlerinde bireysel skntlara, ak, ayrlk, yalnzlk,
zlem gibi insani duygu ve durumlara yer verilmez. Bu insani duygu ve durumlara yer
verilmeyii ilk dizede sanat n tadnn dolaysyla Nzmn iirlerinin ayrntl
benzetme (tebih-i mufassal) yoluyla ac bir hyar lezzetine benzetilmitir. Son iki
dizede ise iirler ayrntl benzetme yoluyla i srdrc (mshil) olarak kullanlan
kimyasal bir madde olan potasyum slfata, ngiliz tuzuna benzetilmitir. bylece
poetikas dorultusunda temel insani durumlar deil de endstriyel/teknik ilerlemeleri,
kavramlar ve bunlara degin bir ierii iirletirdiini vurgulamtr.
Felsefenden tten gnlk kokusu
bamz dndrmek iindir.
( Berkley )
Berkleyin ahsnda idealizmin eletirisini gerekletiren Nzm, Berkleyi ve
onun felsefesini insanlar uyutan, uyuturan bir by olarak grr. Somutlayc
eretileme (concretive mtaphore) yoluyla Berkleyin idealist dnya grn (ayn
zamanda papaz olan Berkleyin dini kimliine de gnderme yaparak) dinsel ayinlerden
ve toplantlardan sonra yaklan ve bir by malzemesi olarak kullanld iin
kutsallna da inanlan gnlk aacnn dumanna dolaysyla by ttssne
benzetilmitir.
Her kelimen
kelepelik
bileklerimizi,
kvrlan
bir ylan
gibi satrlarn
sokmak istiyor yreklerimizi.
( a.g.. )
dealizmin ve spiritalizmin eletirisinin yapld bu dizelerde idealist
felsefenin dolaysyla Berkleyin her eyi tanrya balamasnn bir sonucu olarak insan
dnmesinin engelleri eletirilmitir. Dolaysyla ad aktarmasnn (mecaz- mrsel)
nitelik bamllna dayanan (mytonomy) neden-sonu ilikisi balamnda Berkleyin
dncelerinin sonucu olan kelepe bileklerin balanmasnn neden i yerine
15

Sazyek, H., (2001), iir zerine iirler / Yeni Trk Edebiyatnda Manzum Poetik Metinler, stanbul,
Perembe Kitaplar.

geirilmi bylece Berkleyin kelimeleri tam benzetme (tebih-i beli) yoluyla

kelepeye benzetilmitir. bilekleri kelepeleyen kelimelerde oluan satrlar ise ayrntl
benzetme yoluyla ylana benzetilmitir. benzemenin kendine benzetilen yani gl
ynn oluturan ylan da kvrlan sfatyla nitelenerek ylan gibi satrlar imgesi
pitoreskletirilerek grselletirilitir.
elik dileri imekli arkllar
koparrken kara topran esrarn
biz
seyretmedeyiz
cihan iinden cihanlarn douunu;
( a.g.. )
Ftrist bir etkiyle, ak eretileme yaplarak kurulan bu imgede: elik dileri
imekli arkllar makine ve elektrii dolaysyla teknolojiyi; ve bu teknolojinin, bir
retim arac olarak kara topran esrar ise ekonomik atlm iin gerekli olan retim
ham maddesi durumundaki kmr imgeler. Cihan iinden cihanlarn douu ise
somutlayc eretileme yoluyla, (bu atlm srecinin bir sonucu olarak) ftrizmin
gelecekiliini imler.
Hara mezat
gtr pazara bir pula sat:
Topraktaki saltanatn
Ge kan tahtn!
( a.g.. )
balyz topraa kaln halatlar gibi kollarmzla.
( a.g.. )
Ftrizm etkisiyle kurulan bu imgede materyalist bir bak asyla insann
doann bir paras olduu dncesi ilenerek kol ayrntl benzetme (tebih-i
mufassal) yoluyla endstriyel bir retim srecinin sonucunda elde edilen kaln
halatlara benzetilmitir.
Doadaki var oluun, Tanrnn yaratclna balanmas (idealizm) eletirilerek
materyalizmin, Tanr, insann doadan hareketle kendi rettii bir snma, bir
kabuldr dncesi somutlayc eretileme yoluyla Topraktaki saltanatn (doadaki
gcn, doal erkin) ge kan (Tanrya izafe edilen) taht eklinde somutlatrlarak
imgeletirilmitir. Ayrca ok deerli, kutsal olan bir varl ok ucuza, Hara mezat!
satma da paradoksal bir durum sz konusudur.
Msralarmda yok benim
gz yalarnn tad
( Her Kitabmn Son Sz )
Nzmn ilk dnem ftrist poetikasn iirletirdii Her Kitabmn Son
Sz, insan emeinin bir sonucu olan teknolojiyi ve teknoloji rn olan her eyi
nceler ve olumlular. Bu balamda ftrist dnem iirlerinde ak, ayrlk, bireysel
skntlar, yalnzlk, zlem gibi insani duygu ve durumlara yer vermemeye zen gsterir,
yakasna papatya takan aire inat kuyruuna uskuru (pervane) takar.16 nsani duygular
somutlayc eretileme (concretive mtaphore) yoluyla ak eretileme yaparak gz

16

Makinalamak

yalarnn tad eklinde imgeletirerek iirlerinde gz yalarnn tadnn yani insani

duygu ve duyarllklarn yer almadn belirtir.17
Son iirleri rneinde Nazm Hikmet iirinin son dnem imgeleri
Bu arpan yrek kimin
sesleri soluklarmzn stnde kt kt atan
Senin mi ehrin mi akamn m
yoksa benimkisi mi?
(ehir Akam ve Sen) 18
Bilinenin bilinmez klnmas (tecahl-i arif / istifham) yoluyla bilinenle
bilinmek istenen arasna estetik bir dolaylama konularak ironi yaplmtr. Bylece
arpan yrekin drt iir kiisinden (ehir, akam, sen ve iir anlatcs -ben-) hangisine
ait olduu belirsiz klnarak estetik belirsizlikten kaynaklanan bir imge kurulmutur. 9
Temmuz 1959 tarihli bu iirdeki sesi drt kiinin soluu zerinde kt kt atan yrek
imgesi Nazm Hikmet iirindeki imgesel deimelerin rneklerinden biridir. 835
Satrdaki 1924 tarihli Gnei enlerin Trksnde yrek, bir maden yata
dolaysyla retim arac olan topraktan hzn alm bir makine imgesi olarak iirde yer
almaktayd. Bu iirden otuz be yl sonra yazlan ehir Akam ve Sende ise yrek, iir
anlatcsnn koynunda rlplak yatan sevgiliye, ehre ve akama aittir. Yrek imgesi
bu iirde Gnei enlerin Trksnde olduu gibi hzla ileyen bir makine deil; sesi
drt kiinin soluklar zerinde yksek bir insan duyarllkla kt kt atan bir varlktr.
Biliyorum artk iyice biliyorum
biliyorum
Hibir ey bildiim yok
(*** [Biliyorum Artk yice Biliyorum])
Agnostik paradoksal i konuma yoluyla oluturulan bu imge ironiye dayanr.
835 Satrn kendinden emin maddeci, pozitif bilime inanan, aklc iir anlatcs teknii,
bilimi, hz, endstrilemeyi, yeniden inay ve hamleyi iirin matrisine oturtan imgeler
kurarken Son iirlerinin iir anlatcs bilmediini bilen, kimi zaman agnostisizme
varan bilinmezci, sezgici, incelmi insan duyarllklarla ykl, temel insan duygular
derinlemesine hissettiren imgelere yer verir.
Kafam karp dolaba kilitlesem bir haftalna
karanlna bo bir dolabn
omuzlarma bir nar diksem kafamn yerine
(*** [Kafam karp dolaba kilitlesem bir haftalna])
Allmam badatrma yoluyla iir znesinin kafas portatif bir nesneye
benzetilerek kapal eretileme yaplmtr. Ayn zamanda iir anlatcs da olan iir
znesi yerinden kard kafasn bir dolabn huzurlu ve sessiz karanlna kapatp
kafas yerine dnmeden yaayan, kaygsz bir nar aac dikmeyi arzulamaktadr.
Gvdesi insan, kafas nar aac olan bu gerekstc imge, iir znesinin hayat
17

Nzm Hikmet, (1993), Btn Eserleri, Editr: Fedai Erdo, C.I iirleri (1916-1951), Varna-Steno, [Yayn
evi bilgisi yok].
18

Nzm Hikmet, (2000), Son iirleri, ehir Akam ve Sen , stanbul, 22. b., Adam Yaynlar, s.13 [1. Ayn
yapttan bundan sonra yaplacak alntlarda alntnn altnda sadece iirin ad verilecektir. Ayn iirden alnm
mteakip rneklerde ise a.g. ksaltmas kullanlacaktr. 2. Son iirlerinde yer alan balksz iirler ise ***
imi ve iirin ilk dizesi keli ayra iine alnm olarak gsterilecektir.]

mcadelesi karsnda hissettii yorgunluu ve bkknl imgeler. airin lmnden

yaklak drt yl nce (1959) kurduu bu imge, 835 Satrdaki Gnei enlerin
Trks, Alarn Gzbebekleri, Salkm St, Piyer Loti, Orkestra iirlerinde
yer alan, atak, devrimci, toplumla ve toplumun sorunlaryla yakndan ilgili, politik,
kendini kitleler iin feda eden poetik tutumun ve imgelerin uzanda yer alr.
Kar kesti yolu
sen yoktun
oturdum karna dizst
seyrettim yzn
gzlerim kapal
(*** [Kar kesti yolu])
Gle blble hayale karn tok air, Aralk 1959 tarihli balksz iirinde karn
yollar kapatt yalnz bir zamanda sevgilisinin hayalinin karsnda dizst oturarak
hayal sevgilinin yzn gzleri kapal bir halde seyreder. Olmayan var gibi gsterme
balamnda yaplan ironiye dayanan bu imge, Nazm Hikmetin 835 Satrda grlen
nesnel gereklie sk skya bal ftrist-konstrktivist, mekanik imgelerden koparak
daha insan ve iir geleneine daha yakn imgeler kurduunu gsterir.
Bir aa var iimde
fidesini getirmiim gneten,
Salnr yapraklar ate balklar gibi
yemileri kular gibi tr
(Veraya 1. iir)
Gnei inlerin Trksnde olduu gibi gne, ak eretileme yoluyla
Marksist ideale benzetilmitir. Bu nedenle iir anlatcsnn iinde tad Marksistsosyalist dzene ulama umudu somutlayc eretileme (concretive mtaphore) yoluyla
fidesi gneten getirilmi aaca benzetilmitir. Tam benzetme ve allmam
badatrma (unusual uniting) yntemi kullanlarak aacn yapraklar ateten balklara,
meyveleri de ten kulara benzetilerek gerekstc nitelik tayan aykr ve arpc
bir imge kurulmutur. 835 Satrda yer alan on alt iirin hibirinde gerekstc
imgelere yer verilmezken Son iirlerinde bu tr imgelerin skl dikkat eker.
Kar kesti yolu dizesiyle balayan balksz iirde sevgilinin hayaliyle syleen
iir znesi, 3 ubat 1960 tarihli Ruhun iirinde ise btncl eretileme (Alegori)
yoluyla sevgilinin ruhunu bir rmaa benzetir. Sevgilinin ruhu dalarn arasndan akan
bir trl dz ovalarn rahatlna kavuamayan bir rmaktr. Hareketli, hrn ve srekli
cokuyla devinen rmak imgesiyle sevgilinin ele avuca smayan asi ruh halleri
imgelenir. iirin tamamna yaylan bu betimsel imge, maddeci airin ruha imkan
verdii ve hayat hakk tan bir alegoridir. Oysa Piyer Loti (1925) iirinin yirmi drt
yandaki airi Nazm Hikmet maddeden baka bir eye inanmadn
Maddeden ayr bir ruha inansaydm eer,
arkn kurtulduu gn
senin ruhunu
kpr banda armha gerer
karnda cgara ierdim

(Piyer Loti)
Dizeleriyle dile getirirken bir yl sonra kaleme alarak rlandal metafizik ve din
filozofu ayn zamanda piskopos da olan George Berkleyi sarkastik bir tavrla
eletirecei Berkley iirinde bata tanr dncesi olmak zere metafizii kktenci bir
tutumla reddeder. Ona gre tanr, idesi topraktaki saltanatn / ge kan taht[dr].
Maddenin, tabiatn stnde () tabiattan gayr kuvvet olmadn iddetle
savunurken otuz be yl sonra yazaca bir iiri ruh imgesi etrafnda recektir.
Sevdiim ehirle sevdiim kadnlardan boyuna uzaklayorum
ve hasretlerini etimin iinde ileyen bir yara gibi tayorum
ve bir yerlere yaklayorum, bir yerlere yaklayorum.
(*** Kadnm Breste kadar benimle geldi)
Ayn zaman iir anlatcs olan iir znesi sevdii kadnlara ve ehre duyduu
zlemi tam benzetme yoluyla ite ileyen bir yara yaraya benzeterek imgeletirmi ve
bite ileyen yara imgesiyle ektii acnn boyutlarn ortaya koymutur. airin 1960 yl
Martnda Kahire yolculuu srasnda Akdeniz aklarnda yazd bu iirde zlemi
ekilen kent stanbul, kadnlar ise Nazm Hikmetin hem day kz hem de nc ei
Mnevver Anda ve Moskovadaki beinci ei Vera Tulyakovadr. iir znesinin
sevdii ehir ve kadnlardan boyuna uzaklamas ise onun lme yaklamasnn bir
sonucudur. Yaklalan bir yer ise aka sylenmeyerek arm yoluyla belli
belirsiz hissettirilmitir. lk iirlerdeki imgelerde ska gze arpan atak, da dnk,
devrimci, kavgaya aran erkeksi bir misyon adam olan iir znesi Son iirlerinde
iyimser olsa bile nahif bir iyimserlikle dnyaya bakan ancak ou zaman kederden
boulan19, lmden korkmann ayp olmadn 20 vurgulayan, kendini yalnz ve
hznl hisseden birey dnr.
Sonu
1929da yaymlanan 835 Satrla 19591963 yllar aras iir verimlerini
kapsayan iki yapt arasndaki imgesel deimeler u ekilde zetlene bilir:
lk dnem iirlerinde yer alan imgelerde slogana varan politik sylemdir.
rnein Piyer Loti, Gnei enlerin Trksnde yukarda da incelenen imgelerin
dili politik sylemin slogan diline yaklamaktadr. Son iirlerinde ise imgelerin byk
ounluu dilsel olarak gnlk konuma dilinin tesinde allmam badatrmalarn,
estetik yaktrmalarn ve zgn benzetmelerin youn olduu daha edeb bir dildir.
835 Satrda imgeler dnsel adan son derece youn siyasal bir alt yapya
dayanan, airin savunduu siyasal dnceleri anlatmada arac olacak biimde ieriin
iletisini okuyucuya daha kolay benimsetmeyi salayacak somutlamalar dzeyindedir.
Son iirlerinde ise siyasal bir matrise oturan imgelerin sayca ok daha az olduu
dikkati eker. Son iirlerindeki imgeler dnsel olarak politik bir ileti tasalar bile,
temelde insan duyarlla, maduriyetlere, daha iyi ve onurlu yaa isteine, yaama
kar daha umutlu olma gibi tavr ve tutumlara yaslanr; imgelerde grlen ideolojik
tutum daha siliktir.
19
20

Nzm Hikmet, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul, 22. b., 2000. s. 48.
Karl Kayn Ormannda

lk dnem iirlerinde airin benimsedii ftrist-konstrktivist sanat anlayna

paralel olarak teknik-mekanik imgelere ska yer verilirken; son dnem iirlerinde
zlem, lm, ayrlk, gurbet, umut, yaama arzusu, yorgunluk, ak, sevgi, mutluluk gibi
temel insan duygu ve durumlar somutlayan imgelere yer verilir.
835 Satrda yer alan imgeler gelenekten tamamen asma kprlerin demir
putrellerinden omzuna kanat takan melek imgesinde olduu gibi kopuk, ayrks
imgelerken, Son iirlerindeki imgeler ise kldan ince kltan keskin ayrlk kprs
imgesinde olduu gibi geleneksel iirin imgelerine nitelik bakmndan daha yakndr.
ki dnem arasndaki temel imgesel farkllardan biri de lm imgesinin
kullanm skldr. lk iirlerinde lme ve lm imgesine hi yer verilmezken son
dnem iirlerde lme ve lme ilikin imgelere ska yer verilir.21
Bir baka farkllk da imgelerde yer alan iir znesinin niteliinde grlen
kktenci deiimdir. 835 Satrdaki on alt iirin tamamnda -bu iirler iindeki en
bireyci iir olan Gvdemdeki Kurt da dhil- yer alan imgelerdeki iir zneleri tek
ynl ve inanm dava adamdr. stlendikleri misyon iin arpan, bireysel aclar
olmayan, kitle iinde erimi kendi kiiliini kitleler iin feda etmi, atak, da dnk,
eylemci, aksiyonel tiplerdir. Son iirlerindeki imgelerde yer alan iir zneleri ise
temel insan duygu ve duyarllklarla donank bir bireydir. lmden korkan, yaama
igds ar basan, ayr kald kadnlara ve ehirlere zlem duyan, dasslay bilime
ve genlie ye tutan22, amazlarn, i atmalarn derinlemesine yaayan bireyler iir
znesi olarak imgelerde yer alr.
1950 sonrasnn kimi iirlerinde gerekstclkten esinler tayan u imgelere
dayal anlatm tarznn benimsendii grlr.23 Bu imgelerde anlan gerekstc
zellie bal olarak rastlanan bir zellik de illzyondan ok halsinasyon kaynakl
olmasdr. Bir baka deyile bu tr imgeler bir d etkenin uyarcl olmakszn iir
anlatcsnn psikolojisinden kaynaklan patolojik nitelikli imgelerdir. lk dnem
iirlerinde ise imgeler nesnel gereklie sk skya baldr.
Nzmn son iirlerinde kent ve modern yaama zg (teknolojik) imgeler
artk salt ftrist bir anlayla yer almamaktadr. Artk otomobillerin hzyla gemi
zamanlar,24 yaan yamurla birlikte bir btnlk iindedir. Dolaysyla Nzm,
yaamnn sonlarna doru onun iirlerinde hayat, insan, doa mekanik paralar olarak
deil birbirinden ayrlmayan, birbirini tamamlayan paralar olarak deerlendirilmitir.
Kaynaka
Cemal Sreya, (1992), Aydnlk Yazlar Paal, stanbul, Kaynak Yaynlar.
Grsel, N., (1992), Nzm Hikmet ve Geleneksel Trk Yazn, stanbul, Adam Yaynlar.
Memet Fuat., (2000), Nzm Hikmet, stanbul, Adam Yaynlar.
Nzm Hikmet, (1929), 835 Satr, stanbul, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
Nzm Hikmet, (1993), Btn Eserleri, Editr: Fedai Erdo, C.I iirleri (1916-1951),
21

Bkz.: Son iirleri: Gider Ayak, ***[Bu dnyada ne ok gzel kadn var], *** [Biliyorum artk iyice
biliyorum], *** [Btn kaplar kapal stme], *** [Glm iki gzmn bebei], *** [Her gnm mis
gibi dnya kokan bir kavun dilimi], *** [Btn kaplar kapal btn perdeler inik], Cenaze Merasimim,
Veraya
22
Prada Vakitler
23
rnein bkz.: *** [Durup dururken iimde bi eyler kopup tkyor boazm], *** [Uyandm da bu
sabah] ve Veraya [1. iir]
24
*** [Laypzigde bir yamur yayor incecikten]

Varna-Steno, [Yayn evi bilgisi yok].

Nzm Hikmet, (2000), Btn iirleri, stanbul, 22. b., Adam Yaynlar.
Nzm Hikmet, (2000), Son iirleri, stanbul, 22. b., Adam Yaynlar.
Satekin, C., (2007), Zonguldakta lk Toplu Szlemeli Grev, Trkiye Maden
Mhendisleri Odas Madencilik Blteni, Temmuz-Aralk 2007, S.82-83.
Sazyek, H., (2001), iir zerine iirler / Yeni Trk Edebiyatnda Manzum Poetik
Metinler, stanbul, Perembe Kitaplar.
Trke Szlk, (1998), Ankara, 8. b., Trk Dil Kurumu.
Wellek, R ve A. Warren, (1993), Edebiyat Teorisi, ev: mer Faruk Huyugzel,. zmir,
Akademi Kitabevi.