(WWW - Downloadsach.com) - Su Lieu Linh Vi Dai - Brene Brown

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.
com
Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com
Bren Brown
S LIU LNH V I
Bn quyn ting Vit Cng ty C phn Sch Alpha, 2015
Chia s ebook : http://downloadsach.com/
Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi
TN THNG L BN HAY L TH?

Trong S liu lnh v i, chng ta s c bit n mt quan nim ho{n to{n tr|i ngc,
rng vic b tn thng, sn sng cho c th gii bit v bn cht, v con ngi tht ca
chnh mnh mi chnh l nhng con ngi dng cm nht. Nhng con ngi dm liu lnh
mt c|ch v i n{y bit mnh l ai, bn cht ca mnh l{ g. c bit, h bit mnh s lun
nhn c tnh yu thng, lun c mt ni chn m h thuc v d trong bt c hon
cnh n{o. Chng ta thng tn nhiu cng sc trnh b au n v h thn, nhng t ai
bit rng, vic dm tn thng, d|m i u vi chnh ni au v{ s h thn ca mnh, mi
ch thc l{ con ng ngn nht a chng ta tho|t khi nhng iu mt cch
nhanh nht. Trong cun sch l th ny, chng ta s c hc c|ch i mt vi s tn
thng, t thay i nhng quan nim c hu, nhng hnh vi ng x v c cch chng ta
nui dng v dy d nhng a con ca mnh, hng chng n mt cuc sng vui v,
ton tm v hnh phc, tr|nh cho chng khng i li vo li mn, phi gng mnh khoc ln
nhng chic o gip, chic khin che chn nng n. Cng thng qua cun sch ny, tc gi
cng ~ a ra mt khi nim v cuc sng To{n T}m. }y l{ mt khi nim v s gn b
su sc vi mi trng, cng vic, cuc sng v nhng con ngi quanh ta. Mt cuc sng
m{ trong ta lun sn s{ng i mt vi s tn thng tr nn dng cm hn.
Khng ai c th ln trnh s tn thng m~i m~i, chng ta u phi gp nhng khonh khc
b tn thng trong cuc sng thng nht. Nu trn trnh n, chng ta s tr thnh nhng
con ngi tht bi. H~y i mt, hy coi s tn thng nh mt ngi bn ng hnh gip
chng ta vt qua c chnh bn thn mnh, dm liu lnh v i tr thnh mt con
ngi dng cm thc s.
Trn trng gi n c gi cun s|ch v cng ngha n{y!
Cng ty C phn sch Alpha
LI NI U
Cm t S liu lnh v i bt ngun t bi din thuyt Cng d}n trong nn Cng ha ca
Theodore Roosevelt. Bi din thuyt, i khi c gi bng cai ten Ngi lnh trn trn a,
c pht biu ti i hc Sorbonne, Paris, Ph|p, v{o ng{y 23 th|ng 4 nm 1910. on
tr ch di ay a khin bi din thuyt tr nn ni ting:
Chng ai thm m xa n nhng k ch trch; cng nh nhng k chc ch chng minh
k mnh cng c lc vp nga hoc c nhng chin cng c th lng ly hn.
S ghi cng thuc v ngi thc s ng trn trn a, vi b mt try xc v khi bi, m
hi v{ m|u; ngi gng gi gng mnh, ngi mc sai lm, ngi m ht ln n{y n ln
khc sut chm tay vo chin thng, bi khng c ai n lc m khng mc sai lm hay vp
v|p; nhng mi l{ ngi thc s gng sc l{m iu g ; ngi bit th no l nhit
huyt chy bng, hy sinh mot cach v i; khng t nan v mt l do xng |ng; ngi m
trong trng hp tt nht, cui cng cng s chm tay c vo nh ho quang ca chin
cng hin h|ch v{ trong trng hp toi t nht, nu tht bi, th ch t h cng tht bi khi
ang liu lnh mt c|ch v i
Ln u tin c c on trch n{y, ti ~ ngh, }y chnh l{ s tn thng. Tt c nhng
g ta hc c sau hng thp k nghin cu v s tn thng dy ta chnh xc bi hc ny.
Tn thng khng phi l bit n chin thng hay nm mi tht bi, m l hiu c s
cn thit ca c hai; n chnh l s dn bc. Tn thng khng phi l{ im yu v chng
ta khng c la chn no khc ngoi vic phi i mt vi nhng bt an, ri ro v{ phi b{y
cm xc hng ngy. La chn duy nht m{ ta c c l cu hi v s gn kt. Mc sn
sng lm ch v gn kt vi s tn thng ca bn thn s quyt nh su ca lng dng
cm v s r rng trong mc tiu ca chng ta; cp m ti , chng ta t bo v bn
thn khi b tn thng chnh l{ thc o ni s hi v s mt kt ni ca chnh mnh.
Nu dnh c i ch n khi chng ta tht hon ho hay bt kh chin bi ri mi bc
vo trn a, th cui cng, chng ta s e vuot mt cc mi quan h v nhng c hi c mt
khng hai, chng ta hoang ph thi gian qu gi| v{ quay lng li vi nhng t{i nng ma tri
phu cho chung ta, nhng ng gp m{ ch chng ta mi c th to ra.
Hon ho v bt kh chin bi u la nhng ieu rt hp dn nhng chng khng thc s
tn ti trong cuc sng ca con ngi. Chung ta eu phi can am, vng bc ng au
vi kho khan, du o la mt mi quan h mi, mt cuc hp quan trng, qu trnh sng to
ca bn thn, hay mt cuc tr chuyn kh khn vi ngi th}n. ng ng ngoai cuoc e
|nh gi| hay khuyn rn, chng ta phi dm l din v{ ngi khc nhn thy mnh. l{
s tn thng. l{ s lieu l nh v i.
Hy cng ti khm ph cu tr li cho nhng cu hi sau:
Th g iu khin ni s b tn thng ca chng ta?
L{m sao bo v bn thn khi s tn thng?
Ci gi phi tr khi ta nhm mt v b cuc l g?
L{m sao lm ch v gn kt vi s tn thng t ta bt u thay i cch sng,
cach yeu thng, cach lam cha m v{ l~nh o?
M u. NHNG CUC PHIU LU CA

TI TRN TRN A
Ti nhn thng vao ba va noi, Toi ghet cay ghet ang viec b tn thng. Trong hnh dung
ca ti, b l mt nh tr liu ti chc chn b{ ~ tng gp nhng ca phc tp hn. Hn
na, nu b cng sm bit mnh ang phi i ph vi ieu g , chung toi cang nhanh chong
ket thuc c qua tr nh iu tr n{y. Ti ght s bt an. Ti ght vic m nh khong bit mot
ieu g o. Toi khong chu ni vic m long ri b au n hay tht vng. Tn thng
tht phc tp v tht au n. B hiu y toi ch?
Diana gt gu. Ton thng la mt xc cm tinh t. Ri ba ngc len va thoang mm ci,
nh th b{ ang v ra mt iu g p . Toi kha bi ri bi kho long tng tng ni
b{ ang hnh dung ra iu g. Bt cht ti thy lo lng cho sc khoe ca c b v ti.
l{ cm gi|c au kh, ch khng phi tinh t, ti nhc li. Nu nghin cu ca ti
khng lin h g gia vic b tn thng vi vic sng mt cuc i To{n T}m, ti ~ chng
}y. Ti ght cm gi|c n{y.
Cm gi|c nh th n{o?
Nh th ti thot khi than xac m nh. Kiu nh ti cn sa cha moi th ang din ra e
chung tt hn.
Khi n{o th ch cm thy b tn thng nht?
Khi ti s h~i. Ti ngc nhn khi Diana |p li bng cch ngng trong giy lt ri li gt
g theo kiu cua cac bac s tam ly khi h mun ngi i din tip tc chia s. Khi ti cng
thng v khng chc mi vic s din tin ra sao, khi ti c mt cuc tranh lun gay gat, khi
ti th mt th g mi hoc mt vic khin ti cm thy khng thoi mi, hoc khi ti phi
chu nhng li ch trch v ph|n xt. Khi ngh n tnh yu m{ ti d{nh cho l tr va cho
chong toi, va ngh cuc i ti s ra sao nu c iu g khng hay xy ra vi h. Khi nhn
thy nhng ngi m ti quan tm phi song mot cach cht vt m ti khng th gip .
Tt c nhng g ti c th lm l bn cnh h.
Ti hiu.
Ti cn cm thy bi tn thng ngay ca khi mi vic ang vo cung tt p. Ti thc s
mun ngh l{ mt cm xc tinh t, nhng ngay lc n{y, ti ch cm thy au kh. Liu
con ngi c th thay i c iu ?
C, ti tin l{ h c th.
Ch c th cho ti bi tp v nh{ hay c|i g i loi nh vay? Toi co nen xem li d liu
khng?
Toi se khong a cho chi d liu hay bi tp nao ca. Cung khong co bai kim tra hay im
s nao het. Chi hay bt ca ngh va cm nhan nhiu hn.
Liu ti c th cm nhn s tinh t m khng thc s b tn thng khng?
Khng.
Quy tha ma bat.
Nu bn cha tng bit g v ti qua nhng cun sch khc ca ti, trang blog c nhn hay
cc video trn website TED, th hay ti tm tt oi dong ve ban than. La th h th nm
trong mt gia nh sinh trng Texas, phng ch}m sng ca gia nh toi la ruot-khonge-ngoai-da, v th ti ght cay ght ng s bt an v bc l cm xc mt cch thnh thc
(v bn nng). trng trung hc, khi chng ti bt u phi ng u vi nhng tn
thng, toi lai xay dng v{ m{i gia nhng k nng tr|nh thng tn cho bn thn.
Qua thi gian, ti th th, t l{m c g|i ngoan vi thi quen h{i ha - hon ho - hi
lng, n tr thanh thi s ni lon, t nhan vien tham vng, cho n c nng tic tung vo
o. Thot u, dng nh tt c u hp l, nu khng mun ni l d o|n, khi tri qua
c|c giai on pht trin nh vy, nhng vi ti, c mt iu g o con hn th. Mi mt giai
on ti u mc cho mnh mt b gip st kh|c nhau, gi cho ban than khong dn thn
qu su v d b tn thng. Mi chin lc c xy dng u c chung mt tn ch: Gi

khong c|ch an to{n i vi mi ngi v lun d phng phng |n rt lui.
Bn cnh ni s b tn thng, ti cng c tha hng t gia nh mt tri tim giu tnh
thng v{ sn lng cm thng. Khi gn 30 tui, ti t b v tr qun l tp o{n AT&T, l{m
bi b{n v{ ng quy bar, ri tr li trng hc tr thnh mt nh cng tc x hi. Cng
nh rt nhiu ngi la chn theo ui cong viec cong tac xa hi, ti thch tng ci thin
con ngi v h thng. Tuy nhin, sau khi nhn bng c nhn (ngnh Cng tc X hi
SW) va hoan thanh khoa hc cao hc (Thc s Cng t|c X~ hi MSW), ti nhn ra rng
cng tc x hi khng lin quan g n vic thay i. N ~ l{ v{ ch l s thch nghi hon
cnh v{ dn thn vo cuc sng. Hot ng x hi hon ton l s dn thn vo nhng
kh khn, ti tm v bt n, t m ra mt khng gian cm thng, ai cng c th tm
thy cho mnh mt con ng. Noi mot cach ngn gn, no rt hn lon.
Trong qu trnh vt ln inh h nh y tng xy dng s nghip trong lnh vc cng tc x
hi sao cho kh thi, ti ch n tuyn b ca mt trong s c|c gi|o s hng dn nghin
cu ca mnh: C|i g khng th o lng c, th c|i khng tn ti. ng gii thch
rng, khng ging nh nhng mn hc kh|c trong chng trnh, nghin cu hon ton l
cng vic ve d o|n v{ kim soat. Toi a b cho|ng. Ngha l{ thay v gn kt v duy tr, ti
s dnh ton b s nghip ca mnh ph|n o|n v{ kim so|t ? Ti ~ tm ra s mnh
ca i mnh.
iu chc chn nht m ti hc c t qu| trnh theo ui chng trnh c nhn, thc s
v ri tin s chnh l{ }y: Kt ni chnh l l do khin chng ta c mt }y. Con ngi c
bn nng kt ni vi nhng ngi khc, n mang li mc ch v{ ngha cho cuc i ca
chng ta. Nu thieu vang s ket noi, the gii nay s ch cn li s au n. Ti mun pht
trin nghin cu gii thch kt cu ca kt ni.
Nghin cu v kt ni nghe c v l mt tng n gin, nhng trc khi bit ti n, ti
~ nhen nhm tng ny nh hai ngi tham gia vo nghin cu ca mnh, nhng ngi
khi c ngh k v nhng mi quan h quan trng ca mnh, cng nh c|c tri nghim
lin quan n kt ni, h ch k nhng chuyn tht tnh, phn trc v ti h ni s hi
khng xng |ng l{ kt ni tht s. Lo{i ngi c xu hng nh ngha mi th bng mot
cach sai lech. iu n{y c bit ng i vi nhng tri nghim cm xc.
Sau o, toi t nh c tr thnh mt nh nghin cu v s h thn v cm thng, d{nh 6 nm
pht trin mt gi thuyt gii thch hin tng h thn va c ch hot ng ca no, cung
nh chng ta ~ hc c|ch nui dng s can m khi phi i mt vi suy ngh rng chng
ta khng khng xng |ng c yu thng v{ c che ch ra sao. n nm
2006, ti tip tc nhn ra hiu k hn v cm gic h thn, ti buc phi hiu c mt
cn li ca vn : Nhng ngi thch ng tt nht vi s h thn, nhng ngi tin tng
vo gi tr xng |ng ca bn thn ti gi h l nhng ngi Ton Tm (Wholehearted)
c nhng im chung g?
Ti ~ ch i cu tr li: H u l nhng nh nghin cu v s h thn. tr thnh
nhng ngi Ton Tm, bn s phi am hieu v h thn. Nhng ti ~ nhm. Thau hiu v
s h thn ch l mt phn lm nn s Ton Tm, mt cch gn kt vi th gii t gc
gi tr. Trong The gifts of imperfection (tm dch: Mn qu ca s bt to{n), ti ~ nh
ngha 10 tn hiu m{ nhng ngi Ton Tm cn c nui dng v n lc bit b qua
nhng iu sau }y:
1. Nui dng s Xac t n: qua nhng g ngi kh|c ngh
2. Nui dng t nh Yeu thng n thn: B qua s hon ho
3. Nui dng Tinh thn Thch ng: B qua kiu pht l v bt lc
4. Nui dng n hu v Nim vui: B qua sai lm v ni s bng ti
5. Nui dng Trc gi|c v{ Tin tng vo Cng bng: B qua nhu cu v s chc
chn
6. Nui dng s Sang to: B qua s so snh
7. Nui dng Vui chi v{ Ngh ngi: qua s kit qu bng trng th|i in hnh
v hiu qu nh l{ gi| tr ca bn thn
8. Nui dng s
nh yen va T nh lng: B qua lo lng bng phong cch sng
9. Nui dng ngha Cng vic: B qua s nghi ng bn th}n v{ suy ngh |ng
l ra
10. Nui dng N ci, Bn nhc, iu nhy: B qua vic phi t ra s{nh iu v
Lun trong tm kim so|t
Khi phn tch d liu, ti nhn ra rng mnh ch t c hai trong tng s 10 tiu ch
bin cuc sng c nhn tr thnh cuc sng To{n T}m. i vi c nhn ti, pht hin ny
thc s kinh khng. iu ny xy ra vi tun trc sinh nht ln th 41 ca toi va no a lam
sang to phan i con lai cua toi. Hoa ra, vic gii quyt cc vn ny mt cch khoa hc
khng ging nh sng v yu bng c tri tim.
Ti ~ vit kh chi tit trong cun sch Mn qu ca s bt ton v ngha ca mt ngi
Ton Tm v v s thc tnh tinh thn sau khi nhn ra iu nay. Nhng g toi mun lm
}y l chia s nh ngha v cuc sng Ton Tm v 5 ch quan trng nht ni ln t
nhng d liu m ti thu thp c, m nh , dn ti n vi nhng tng to bo
c chia s trong cun sch ny. N s gi cho bn v nhng g bn s c tip theo:
Sng Ton Tm l liu lnh dn thn vo cuc i vi tm nim rng ta xng |ng. Ngha l{
nui dng lng dng cm, tnh yu thng v{ s kt ni, mi sng thc dy vi suy
ngh, D hm nay mnh l{m c bao nhiu vic v cn rt nhiu vic cha ho{n th{nh,
mnh vn cm thy . V mi ti khi ln ging, ta ngh, Phi, mnh khng hon ho v d
tn thng, i khi mnh s h~i, nhng iu khng thay i s tht l{ mnh cng can
m v xng |ng c yu thng, che ch.
nh ngha n{y c xy dng da trn nhng tng c bn sau:
1. Yu thng v{ r{ng buc l nhu cu khng th chi b ca tt c mi ngi. Bn nang cua
chung ta la t m kiem s kt ni n l mc ch v{ ngha ca cuc sng nay. Ket cuc cua
viec thiu i tnh yu thng, ni thuc v va s kt ni s luon la s au n.
2. Nu mun phn chia rch ri nhng ngi m{ ti ~ phng vn thnh hai nhm nhm
nhng ngi cm nhn su sc v tnh yu v{ ni mnh thuc v; v{ nhm ngi ang loay
hoay tm kim ban s ch c mt tiu ch ph}n nh hai nhm n{y. l{ nhng ngi
cm thy |ng c yu, bit yu thng v{ tri nghim cm gic thuc v ai n gin
ch bi h c nim tin l h xng |ng c nhan nhng ieu ay. H khng cn phi c cuc
sng sung tc hay d d{ng hn. H cung gp rc ri va cung a tng tuyt vng, v n, ly
hn, nhng h ti luyn c nhng k nng cho php h gi vng nim tin rng, h xng
ang c yeu thng, co mot ni e thuc v, thm ch l tn hng nim vui.
3. Nim tin mnh m vo gi tr ca bn thn khng phi t dng m{ c n c nui
dng mi ngy nh luyn tp, khi ta thu hiu rng mi tn hiu l mt la chn ca chnh
mnh.
4. Mi bn tm chnh ca nhng ngi Ton Tm, d h l{ {n ng hay ph n, l sng mt
cuc i c xy dng bng long can m, t nh yeu thng va s kt ni.
5. Nhng ngi Ton Tm coi tn thng nh mt cht kch thch s can m, lng yu
thng v{ s kt ni. Trn thc t, viec sn lng n nhn tn thng l{ phm cht, duy
nht xut hin tt c nhng ngi m ti gi l{ ngi Ton Tm. H ghi nhn nhng g h
t c t thnh cng trong s nghip, hn nh}n n nhng khonh khc lm cha m
|ng t ho nht u la ket qua ca kh nng chp nhn tn thng.
Ti ~ vit v s tn thng trong nhng cun s|ch trc ca mnh; thc t, toi danh hn
mt chng v ti ny trong lun vn ca m nh. Ngay t nhng ng{y u tin nghin
cu, viec chp nhn tn thng ~ ni ln nh mt mc quan trng. Ti cng thu hiu
mi quan h gia tn thng v{ c|c loi cm gi|c kh|c m{ ti ~ nghin cu. Nhng trong
nhng cun s|ch trc, ti gi nh rng cc mi quan h gia tn thng v{ nhng loi
cm xc kh|c nh s h thn, gi tr xng |ng ch l ngu nhin. Ch sau 12 nm {o s}u
nghien cu ti ny, cui cung toi a hiu c vai tr ca tn thng trong cuc sng
ca chng ta. Tn thng l{ t}m im, l trung tm ca moi tri nghim mang ngha.
ieu nay a khien toi kho x. Mt mt, lm sao bn c th ni v tm quan trng ca vic b
tn thng mt cch trung thc v{ y ngha m{ khng b tn thng? Mt khc,
vi t c|ch mt nh nghin cu, lm sao bn c th b tn thng m{ khng hy sinh s

ring t c| nh}n? Th{nh tht m{ ni, ti ngh rng vic phi b{y xc cm to ra s xu h
cho cc nh nghin cu v cc hc gi. Ngay t nhng ng{y u vo ngh, chng ti ~ c
dy rng lnh lng v xa cch s to nn uy th. Nu bn qu ci m, ngi ta s t cu hi
v uy tn ca bn. Trong hu ht mi hon cnh, b ngi i nhn xt l t cao thng hm
ngha ch tr|ch, nhng trn th|p ng{, chng ti c dy rng t cao t i ng ngha vi
viec mc ao giap sat bao ve.
Lm sao ti dm mo him b tn thng v{ k nhng cu chuyn v hnh trnh ri rm
ca mnh trong qu trnh nghin cu m khng b |nh gi| l{ mong manh d v? Th vy
cn b gip st ngh nghip ca ti th sao?
Gi}y pht liu lnh v i m{ Theodore Roosevelt, tng thc gic ngi kh|c, ~ ti vi ti
v{o th|ng S|u nm 2010, khi ti c mi ti ni chuyn ti TEDxHouston1. Cc nh t
chc TED v TEDx cng mi n nhng nh{ t tng v nhng nhn vt |ng kinh ngc
nht th gii v{ th th|ch t ra cho h l trnh by mt bi ni chuyn v cuc i mnh
trong thi gian toi a la 18 phut.
ng thc l cc gim tuyn ca TEDxHouston khng ging bt c cc nh t chc s kin
no m ti tng bit. Hu ht cc nh t chc khi mi mt nh nghin cu v h thn-vtn thng n ni chuyn, h thng c i cht cng thng v{ iu ny thc p mt vi
ngi trong s h i c xem trc cng hay d{n ca bi ni chuyn. Khi ti hi
nhng ngi TEDx mun ti ni v ieu g , h tr li: Chng ti yu cng vic hien tai
cua ch. Hy ni v bt c iu g ch cm thy thu vi hy c lm vic ca mnh. Chng ti
rt vui lng c dnh thi gian chia s cng ch. Thc tnh, ti khng chc ly do h quyt
nh ti c lm vic ca mnh, bi trc , ti cn khng thc s thc c mnh
ang nm trong tay iu g.
Toi va th ch lai va khong th ch s t do trong li mi nay. Toi cam thay cang thng va
cn nhc gia vic dn thn vo mt tnh th khng thoi m|i hay tm ni n nu s
lng trc v kim sot nhng ngi bn c ca ti. Cui cng, ti quyt nh dn
bc. Thnh thc l, ti cn khng bit mnh dn thn vo ci g na.
Quyt nh liu lnh mo him ca ti khng bt ngun t s t tin hay nim tin vi nghin
cu ca mnh. Ti cng bit mnh khng phi l mt nh nghin cu xoang, va ti tin nhng
kt lun m{ ti xut l xc thc v{ |ng tin cy. Tn thng c th dn ti i ti bt c
ni n{o ti mun hoc bt c ni n{o ti cn phi n. Ti cng t thuyt phc bn thn
rng cng chng c vn g to tt: Ch l Houston thi m. Trong trng hp xu nht, th
cng ch c 500 khn gi cng thm mt s ngi xem truyn trc tip ngh mnh u t
m thi.
Bui sng hm sau bui ni chuyn, ti tnh dy vi t{n d ca cm gic b tn thng t
nht trong i. Bn hay th tng tng khi ban thc dy v cm thy mi th u n, ri
t nhin k c ua ve, tuon chy khp c th v bn ch mun vi mnh trong chn. Mnh ~
lm g th n{y? 500 ngi a thc s ngh m nh b in, iu ny tht kinh khng. Mnh ~
qun khng nhc n hai quan trng. Hnh nh c mt slide mnh vit t suy sp nhm
cng c cho cu chuyn, nhng |ng ra mnh khng nn cho t n{y ln u. Mnh phi ri
khi thnh ph nay ngay.
Nhng khng c ch n{o trn chy. 6 thng sau bui ni chuyn, ti nhn c mt email chc mng t cc gim tuyn ca TEDxHouston v bi ni chuyn ca ti c chn
ng trn trang web chnh thc ca TED. Ti bit l{ mt tn hiu tt, mt s khch l,
nhng ti vn vo cung lo s. u tien, toi a chac mam ch c 500 ngi ngh ti b in.
Th hai, trong nn vn ha y ry ch trch v giu ct, ti lun ngh rng s nghip ca ti
s an to{n hn nu an nap di tm ngam cua d lun. Khi nh li, ti khng chc liu
mnh c nn tr li e-mail rng vic mt on video ni v s tn thng v{ tm quan
trng ca vic bc l bn thn khin ti cm thy b tn thng va bi boc m.
Ngy nay, bi ni chuyn o a tr thnh mt trong nhng video c xem nhiu nht trn
TED.com, vi hn 5 triu lt truy cp v{ c dch ra hn 38 th ting. Ti cha bao gi
xem li n. Ti mng l{ mnh ~ thc hin n, nhng n vn khin ti cm thy thc s
khng thoi mi.
Theo tng kt ca ti, nm 2010 l{ nm ni chuyn ti TEDxHouston, con nam 2011 la nam
i va noi theo ung ngha en. Ti i khp c nc tr chuyn vi cc nhm khn gi,
t top 500 cng ty do Fortune bnh chn, cc nh hun luyn l~nh o, qu}n i, cho n
lut s, cac bac cha m, c|c trng hc cc qun ht. Nm 2012, ti c mi n pht
biu ti hi ngh chnh ca TED Long Beach, California. Vi ti, bi ni chuyn nm 2012
l{ c hi c chia s xung quanh ch cng vic v c bn l nn tng v b phong
cho moi nghien cu ca ti ti ni v s h thn v{ l{m sao thu hiu cung nh hp tac
vi n nu ta thc s mun liu lnh v i.
Kinh nghim ni chuyn, chia s nghin cu ca ti ~ khin ti vit cun sch ny. Sau cc
trao i vi nh xut bn v vic c nn vit ring sch kinh doanh v/hoc sch lm cha
m, cng thm sch dnh cho gio vin hay khng, ti nhn ra rng ch cn vit mt cun
duy nht, bi d ti c i n }u, ni chuyn vi ai, th cc vn ct loi eu vn l: s hi,
trn chy v kht vng co them dung kh .
Cc bi ni chuyn ti nhng t chc ca ti hu ht vn lun tp trung vo vic truyn cm
hng cho l~nh o, s sng to v{ i mi. Cc vn thit yu nht m tt c mi ngi,
t c|c gi|m c iu hnh cp cao, cho n nhng nhn vin h{ng u chin tuyn ~ ni
vi ti u la bat nguon t s b cuc, s thiu ht phn hi, s s h~i ng im trong khi
th gii luon xoay van va nhu cu c nhng mc ch r r{ng. Nu chng ta mun thc y
s sng to v nim am m, chng ta phi nhan cach hoa cong vic. Khi h thn tr thnh
mt phong cch qun ly, no se giet chet s gn kt. Khi tht bi khng phi l mt la chn,
chng ta c th qun ht mi th lin quan n hc tp, sng to v{ i mi i.
Thoi quen tai hai khien cac ong b, b m co inh vao cac khuon mu tt-v-xu xut hin
khp ni. C|c c}u hi thc s dnh cho cha m phi l{: n ~ sn sng? Bn c nh dn
thn vo s nghip lm cha m hay cha? Nu c, hy chun b mc v s sai lm v{ a ra
v vn nhng quyt nh ti t. Nhng khonh khc lm cha m bt ton s tr thnh
nhng mn qu, khi con ci quan st chng ta v c gng mng tng xem ieu g bat n
v{ l{m sao c th lm tt hn v{o ln sau.
Nhim v ca chng ta khng phi l tr nn hon ho v nui dy nhng a tr hnh
phc. S hon ho khng tn ti v ti nhn ra rng iu khin con ci hnh phc khng
phi lc n{o cng l{ chun b chng phi dng cm, phi liu lnh nh ngi trng
th{nh. iu n{y cng ng i vi trng hc. Ti cha tng gp tnh hung n l no m

khng phc tp, lin i gia viec lam cha m, gio vin, th ch v/hoc s b cuc ca
hc sinh, v s cnh tranh gia c|c i tng sng u th hin mc ch ca tng i
tng .
Ti ~ nhn ra iu kh khn nht v{ cng l{ th|ch thc |ng c khen ngi nht trong
cng vic ca ti l{ l{m sao ng thi va l{ ngi v bn va l khch du hnh.
Nhng bn hoc cc l thuyt v bn lnh khi ng trc s h thn, s Ton Tm v tn
thng khng c rt ra t nhng tri nghim trn hnh trnh ca ring ti, m t nhng
d liu ti ~ thu thp c t hn 12 nm qua l{ kinh nghim ca h{ng ng{n ngi,
nhng ngi ang gng gi tin bc trn con ng m ti v rt nhiu ngi kh|c ~
ng vin h dn bc.
Trong nhiu nm, ti hc c rng mt ngi v bn chc chn v t tin khng phi l
mt ngi du hnh ngu hng. Ti vp ri ng~ v{ thng xuyn nhn thy nhu cu thay i
hnh trnh ca bn thn. Ngay c khi ti c gng theo ui bn ~ v sn, th cng bit
bao nhiu ln khi s tuyt vng v nghi ng bn thn chim u th, ti ~ gp bn li,
dm n trong bn ra b|t trong cn bp ca mnh. N khng h l mt h{nh trnh n gin
t au kh n tinh t, m{ i vi ti, n i hi s n lc trn tng bc i.
Mt im chung m tt c chng ta cng chia s iu ma toi a danh vai nam tr li }y
ni chuyn vi c|c l~nh o, cac bac cha m v cc nh gio dc l{ s tht hnh
th{nh nn im v cng ct li ca cun sch ny: Nhng g chng ta bit rt quan trng,
nhng chng ta l{ ai cn quan trng hn. H~y bc l bn th}n, iu tt hn l{ ch nhn
thc c iu . l{ bc u tin trn hnh trnh thu hiu chng ta ang }u,
chng ta u tranh cho ci g v cn i ti }u. Ti ngh iu tt nht chung ta co the lam la
bt u t du hi v vn ha khng-bao-gi- ca chng ta.
Chng 1. S THIU HT: NHN SU VO

VN
HA
KHNG-BAO-GI-
CA
CHNG TA
Sau khi lm cng vic n{y trong 12 nm qua v{ chng kin s thiu ht gi{y xo gia nh, t
chc v cng ng ca chng ta, ti c th ni rng tt c chng ta u a chan ngan cai
cm gic s hi. Chng ta mt mi vi nhng cuc i thoi mang tm quc gia xoay quanh
cc cu hi: Chng ta nn s hai ieu g ?; Chung ta nen li cho ai? Tt c chng ta u
mun tr nn dng cm.
Bn khng th quay mt con mo m khng va phi mt k si m bn th}n.
Phi, khng phi l khonh khc xut thn trn sn khu ca ti. Ti khng nh lm ai
kh chu, nhng khi tht s gin d hay qu tht vng, ti c xu hng bt ra nhng ngn
t nm su trong tim thc ca toi qua nhieu th h ngi Texas, nhng h hng t tin ca
mnh. Ti qung l mo, tm mi th trong tm vi v{ thng xuyn cha ln lnh thnh
ln qu. S tht vng thng din ra khi ti cng gia nh v{ bn b, nhng thi thong,
khi ti cm thy kh , chung thng bung phat tren c sn khu.
Ti ~ nghe v{ s dng cm t quay tt mt con mo t rat lau va chng h my may ngh
rng c vi nghn khn gi ang nhn ti bng nh mt kinh hi khi hnh dung n cnh mt
ch mo nh |ng thng n{o . t bo cha, khi tr li v s th in t ca khn gi,
nhng ngi ngh rng bo h{nh ng vt khng nht qun vi thng ip v s tn
thng v{ kt ni, ti ~ phi gii thch rng cm t chng lin quan g n loi vt c.
Thc ra, l{ mt cch ni ca Hi qun Anh miu t s kh khn khi s dng chic roi
mo chn ui nhng gc cht hp trn tu. Ti bit. Li gii thch cng chng kh| hn
cht no.
Trong tnh hung c bit, khonh khc quay tt mt con mo bt ra khi ti nghe thy mot
ngi phu n trong am ong noi: Lu tr ng{y nay ngh chng qu| c bit. iu g khin
nhiu ngi yu bn th}n th|i qu| n th nh? C}u tr li bc pht ca ti nghe li c v

ngo mn: ng. n khng th quay mt con meo ma khong ung phi mt k si m bn
th}n. Ti vn nh cm gic tht vng trong ti t nhin c chn ng li, khi cm t
k si m bn th}n vang ln trong u v bt ra ng ming. Facebook chng phi l biu
hin ca chng qu si m bn th}n sao. Ti sao mi ngi li ngh h lm g li quan
trng n th? L tr ngy nay, tt c u qu yu bn th}n. Lc n{o cng con, con, con. Sp
c ca ti cng l{ mt k si m bn thn. C y ngh mnh gii nhat va luon h thp ngi
kh|c.
V{ trong khi ngi bnh thng cng dng t si m bn th}n nh bt bnh cho mi
biu hin, t hnh x c o|n cho n c x th l, th nhng nh nghin cu v nhng
chuyn gia chm sc sc khoe tin hnh kim tra tnh a dng ca khi nim ny bng mi
cch c th. Gn }y, mt nhm cc nh nghin cu ~ tin hnh phn tch d liu t cc
b{i h|t nh |m nht trong vng ba thp k tr li }y. H bo co mt thng k xu hng
|ng ch v hin tng yu bn thn v ni lon trong m nhc i chng. Kt qu rt
ph hp vi gi thit, h pht hin ra c|c i t nh chng ta, chng ti ng{y c{ng t c
s dng, trong khi cc t nh ti, ta th tng ln.
Cc nh nghin cu cng ng thi bo co tnh trng st gim s hin din ca cc t ng
lin quan n s gn kt x hi v cm xc tch cc; trong khi cc t lin h n s gin d,
hnh vi phn x hi nh th ght hay git choc lai tang len. Hai trong s nhng nh khoa
hc , Jean Twenge v{ Keith Campbell, c|c t|c gi ca cun The narcissism epidemic (tm
dch: Dch bnh si m bn th}n) ~ cho bit rng t l mc chng ri lon nhn cch do qu
yu bn thn M ~ tng gp i trong vng 10 nm tr li }y.
C ng l{ quanh ta to{n nhng k qu yu bn thn? Phi chng chng ta ang sng trong
mt nn vn ha ca nhng k tn th bn thn, nhng k ngo ngh ph trng, ch quan
tm ti quyn lc, thnh cng, sc p v phi c tht ni bt? C tht chng ta thc s
tin mnh gii hn ngi khc, ngay c khi thc s chng ng gp hay t c iu g c
gi tr? C tht l{ chng ta ang thiu i s cm thng cn thit tr thnh nhng ngi
c lng trc n v kt ni mi ngi?
Nu co cung suy ngh nh toi, co th bn s hi chau may va ngh , Phi. Chnh xc l vn

y. Khng phi vi mnh, tt nhin. Nhng nhn chung... iu ny c v ng!
Tht d chu khi tm ra li gii thch, c bit l khi cu tr li y li khin ta cm thy d
chu hn v bn thn, v nhn ra nhng im li cho ngi khc. Trn thc t, mi khi
nghe thy bt c iu g t nhng k yu bn thn, ti thy chng ch c mt mc ch duy
nht l gi ra cm gic v dng, gin d v phn xt. Thng thn m ni, thm ch ti cn
cm nhn c nhng cm xc y khi vit ra dng ny.
Phn ng u tin iu tr nhng k si m bn th}n n{y, l{ ko h tr ve thc tai.
at ke o la ai, ia vi nao, cau tr li cung u nh nhau: Nhng k hunh hoang nn
bit h cng chng tuyt vi n th, chng ai phong h lm ng hong hay b cha v h
cn bit mnh l{ ai. V{ }y l{ lc s vic tr nn lt lo hn. Tht vng, thm ch l sp .
Ch v nhng k v cung bn thn xm nhp v{o i sng thc x hi mc
hu ht mi ngi lin kt chnh xc n vi mt s kiu hnh vi nht nh, bao gm thch
th hin, c nhu cu c ngng m v thiu cm xc. Vn l hu ht mi ngi khng
hiu c rng mi cp k quc trong chng bnh n{y u bt ngun t s h thn.
Ngha l{ chng ta khng th tr cn bnh n{y bng cch ko h xung mt t v nhc nh
thin h nh n nhng im bt ton hay nh mn ca h. H thn chnh l{ cn nguyn,
khng phi l{ phng thuc dit tr cn bnh si m bn thn.
Nhng k si m bn thn qua lng knh tn thng
Ch mt, t tn cho nhng k ang vt ln kia bit rng hnh vi ca h bt ngun t mi
trng sng, do hc i, ch khng phi do di truyn hay bn cht ch khin qu trnh cha
tr v{ thay i t i. Khi i din vi mt dch bnh, tr nhng cn bnh ly nhim qua tip
xc, ngi ta thng li cho mi trng sng l mt trong nhng nguyn nhn, ch t
khi ngh rng l{ vn xuat phat t suy ngh cua m nh. at ten vn bng c|ch |nh
ng ngi vi vn , ch khng phi do h la chn khin tt c chung ta tranh c
hoan canh kho khan cua viec ngh : Toi tht ti t. Ti l{ ngi nhit lit ng h vic ch nn
|nh gi| con ngi thng qua hnh vi ca h, v vy ti khng ni chuyn li cho h
thng }y. Ti ang ni v vic thu hiu cn nguyn t , c th gii quyt cc vn

.
Thng th vic nhn ra cc kiu h{nh vi v{ ngha ca chng cng hu ch, nhng cn rt
lu mi c th x|c nh c chnh x|c cn nguyn ca vn , nu ch nhn vo hin tng.
V{ }y l{ iu ti tin chc, cng l{ iu m nghin cu chng minh, vic ch thng
khin s h thn tr nn ti t hn v{ ngn cn mi ngi tm kim s gip .
Chng ta cn hiu nhng xu hng v nhng nh hng n{y, nhng ti ngh s cn hu ch
hn v{ thm ch s c s bin chuyn nhanh chong, nu ta nhn vo cc kiu hnh vi ny
thng qua lng knh ca s tn thng. V d, khi ti nhn mt k si m bn thn bng lng
knh tn thng, ti nhn thy ni s hi v h thn khi th hin bn cht. Ti nhn thy s
s hi v khng bao gi cm- thy--tt c ch , c yu thng, c thuc v ai
hoc ni n{o , hay g}y cy mt cm gi|c c ngha. i khi mt h{nh ng n gin ca
nhng van mang tnh con ngi thp ln mt ngn la ngha trong h v{ n thng tt
ngay vo giy pht b gn mt chic nh~n n{o .
nh ngha mi v s si m bn thn ny khin mi th tr nn r rng v lm sng t c
ngun gc ca vn ln nhng gii phap kha thi. Toi co th nh n ra ch nh xac cach thc va
ly do ngay cang co nhiu ngi cung lon khng chp nhn s tht la m nh cung b nh
thng nh bao ngi khac. Toi co th nhn thy thng ip, rng mt cuc sng bnh
thng l mt cuc i vo ngh a, khap moi ni. Toi cung co th nhn thy bon tr ln ln
vi thc n hng ngy l nhng chng trnh truyn hnh thc t, vn ha ngi sao v{ c|c
knh truyn thng x hi khng kim sot; nhng a tr ny s hp th thng ip v
pht trin cm nhn hon ton lch lc v th gii. Ti ch tt bng s lng Like (Thch)
m ti nhn c trn Facebook v Instagram.
Bi tt c chng ta u b tn thng trc thng ip l{ cn nguyn ca nhng hnh vi
n{y, lng knh mi s tch yu t chng ta-vi-nhng-k-si-m-bn-than-gan-d. Toi bit
cm gi|c |nh mt nim tin vo nhng g mnh lm quan trng nh th no v rt d nhm
ln n vi ng c ca vic tr nen hoan ho. Ti bit tht kh cng li vic mang nhng
thc o gi| tr ca x hi gm nhng ngi ni ting ra o s hn mn ca cuc i
bnh thng. V{ ti cng hiu rng cm gic tr nen quan trng c ngng m ging
nh th du thm xoa diu s au n khi ch l mt ngi bnh thng va phai bon chen
trong cuoc song. ung vay, nhng suy ngh v{ h{nh vi y ch cng khin ngi ta them au
kho va tr nn lc long. Tuy vay, khi chng ta b ton thng, khi t nh yeu va s s hu tr
nen bap benh, chung ta co the chm c n ieu ma, theo chung ta, no se mang lai s bao
ve toi cao.
Viec chn oan a phan rat co ch khi chung ta ang t m kiem mot phng phap ieu tri
phu hp. Tuy nhien, vic kim nghim cac hanh vi au tranh thong qua lang k nh ca s tn
thng luon em lai cho chung ta nhng li ch. Chung ta luc nao cung rut ra c i iu
khi xem xt cc cu hi sau }y:
Nhng thng ip v k vng n{o nh ngha cho nn vn ha ca chng ta v

vn ha nh hng n hnh vi ca chng ta nh th no?
Nhng n lc tranh u v hnh vi ca chng ta lin quan ra sao n vic bo v

bn thn?
H{nh vi, suy ngh v{ cm xc ca chng ta lin h vi s tn thng v{ nhu cu

c c cm gic xng |ng nh th no?
Nu quay tr li cu hi ban u, v vic lieu co phi xung quanh ta ton nhng ngi mc
chng si m bn thn, th cu tr li ca ti l Khng. Hin nay, c nhng nh hng mang
tnh vn ha ang bao trm ln tt c, va theo toi, noi s hai tr nen b nh thng cung la
mot phan cua t nh van hoa o, du vay, toi cung ngh no khong th s}u xa hn th. tm ra
ngun gc, chng ta phi loc ra nhng tn gi trong qu kh v gn mc.
Chng ta va dng lng knh tn thng soi chiu v{o v{i h{nh vi c th, nhng nu
nhn rng ht mc c th, gc nhn li thay i. Chng ta cn phi nh n nhng van e ang
ban luan trong tng th rong ln hn. iu ny cho php chng ta x|c nh chnh xc nh
hng vn ha ln nht trong thi i ca mnh mi trng khng phi l cch l gii duy
nht cho th m mi ngi gi l dch bnh si m bn th}n, nhng n a ra mt gc nhn
ton cnh cho nhng suy ngh, h{nh vi v{ cm xc ang dn l{m thay i vic chng ta l ai,
chng ta sng, yu thng, l{m vic, lm cha m, l~nh o, dy d v kt ni vi nhng

ngi kh|c. Mi trng m{ ti ang ni n ch nh la van hoa khong-bao-gi-la-u ca
chng ta.
Bon chen: Cn bnh khng bao gi bit
Mt kha cnh ct loi trong cong vic ca ti l tm ngn ng th hin chnh xc d liu v
nhn c s ng cm su sc t nhng ngi tham gia. Ti bit mnh nn dng li khi
thy mi ngi gi b hiu c iu g , hoc khi phn ng ca h vi cc thut ng v
khi nim co ve hng h. i vi c|c ti m ti nghin cu, khi mi ngi quay mt i,
vi v m mt, phn ng kiu i khng; Im i hoc ien ra khi u ti. l{ phn
ng ca h nghe hoc nhn thy dng ch: Khng bao gi ____. Ch cn vi giy, mi ngi
c th in vo ch trng tuy theo tri nghim ca mi ngi.
Khng bao gi tt
Khng bao gi hon ho
Khng bao gi mnh mai
Khng bao gi quyn lc
Khng bao gi thnh cng
Khng bao gi thng minh
Khng bao gi chc chn
Khng bao gi an ton
Khng bao gi tuyt vi
Chng ta cm thy thiu ht bi chng ta sng trong n.

Mt trong s nhng tc gi m ti v cng yu thch, nh hot ng x hi ton cu v l
nh gy qu Lynn Twist ~ tng cp n ti thiu ht. Trong cun The soul of money
(tm dch: Linh hn ca ng tin), b m ch s thiu ht chnh l{ mt li ni di v i.

B vit:
i vi ti v rt nhiu ngi trong s chng ta, suy ngh u tin khi bt u mt ngy mi
l{ Ti b thiu ng. Tip theo o la Toi b thiu thi gian. D ng hay sai, suy ngh
khng din ra mt cch t ng trong suy ngh trc c khi chng ta kp ngh n vic
t cu hi hay kim chng. Chng ta dnh hu ht thi gian trong i lng nghe, gii
thch, phn nn hoc lo lng v nhng th m chng ta cm thy khng ... Trc c khi
ngi dy va chm chn xung s{n, chng ta ~ trong tnh trng thiu ht, b b ri, b mt
mt, b thiu hut mt th g o. Va cho n tn lc ln ging ng vo bui ti, tr c chng
ta vn ang chy ua vi vo van nhng th m{ chng ta cha t c hoc cha l{m xong
trong ng{y hm . Chng ta chm v{o gic ng vi nhng ganh nng o va tnh dy trong
trng thi thiu thn n vt v... Tnh trng thiu ht trong tm can ny, dng thc thiu
ht tr c ny chnh l trung tm ca cm gic ghen t, tham lam, nh kin v cu bn ca
chng ta i vi cuc i...2
S bon chen chnh l{ cn bnh khng-bao- gi-. No hin din trong nn vn ha ni tt
c mi ngi u qua chu y en s thiu thn va cm thy b o p, hoc hao ht mi th, t
cm gic an ton, tin bc cho n cc ngun lc. Chng ta dnh mt khong thi gian bt
thng tnh ton xem chng ta c ci g, mun iu g , khong co cai g , tham ch nhng
ngi khc c g, cn g v mun g.
iu khin qu trnh nhn thc va so sanh nay khong co hoi kt l{ v chng ta thng xuyn
so snh cuc sng, gia nh v{ cng ng ca mnh vi hnh nh hon ho v thc m
truyn thong tao dng ln, hoc nhng suy ngh trong tng tng ca chung ta v cuc
sng hon ho ca ngi khc. Hoi nim cng l{ mt kieu so sanh nguy him. Chng ta
thng so snh bn thn v cuc sng hin ti cua m nh vi cuc sng trong k c. Nhng
hoi nim y ~ ho{n to{n b chnh sa nh th n cha h tng tn ti: C nh ci thi...?
Nhng ngay xa o...
Ngun gc ca s thiu ht
S thiu ht khng bng nhien phu k n mt nn vn ha ch sau mt m. Cm gic khngbao-gi-u ngap tran trong cac nn vn ha ni s h thn ng tr, c ngun gc su xa t
s so snh nng n v s bt mn khi b t gy gn kt. (Khi s dng cm t nn vn ha
ni s h thn ng tr, ti khng c ni n vic ai cm thy xu h v nhng c tnh
ring ca h, ti mun ni n rt nhiu ngi trong chng ta ang vt ln vi vic tr nn
xng |ng vi nhng tiu chun chung nh hnh nn vn ha.)
Trong mt thp k tr li }y, ti ~ chng kin s thay i trong i sng tinh thn ca
nc M. Ti nhn thy iu trong d liu, trong nhng gng mt m ti gp g, phng
vn v tr chuyn. Th gii cha bao gi l mt ni d chu, nhng trong vng mt thp k
tr li }y, n ~ tr th{nh a ngc vi rt nhiu ngi. chnh l{ th lm thay i vn
ha ca chng ta. Sau s kin 11/9, vi nhng cuc chin chng cho, cc thm ha thin
nhin khng khip cng nh s gia tng c|c v bo lc v bn git trong trng hc, chng
ta ~ sng st v tip tc vt qua sau nhng s kin pha tan cm gic an ton, sc p m
con ngi phi chu ng v cng nng n, ngay c khi chng ta khng b nh hng trc
tip. V{ khi i mt vi con s ngi tht nghip v t hn c tht nghip, ti ngh mi
ngi trong chng ta u b nh hng trc tip, hoc rt gn mt ai b nh hng
trc tip.
Lo lng v trng thai khong-bao-gi-u trong van hoa hin ti chnh l mt dng thc khc
ca hi chng cng thng sang chn. iu xy ra khi chng ta phi chu ng qu nhiu
v thay v xch li gn nhau cha l{nh (iu n{y i hi s tn thng), chng ta li gin
d v hoang mang vi nhng g ngi khc c. Khng ch vn ha theo ngha rng ang
phi chu cn khng hong ny: Ti nhn ra cn khng hong tng t cng ang din ra
trong vn ha gia nh, cng s, trng hc v cng ng. Tt c u c chung mt cng
thc v s h thn, so snh v th . S bon chen ny sinh t nhng iu kin ny v tip
ni khng ngng, cho n khi c mt lng ln cc c nhn bt u a ra nhng la chn
khc v dn gy nh hng ln nhng cng ng vn ha nh hn cua h.
Mt c|ch suy ngh v ba yu t cu thnh nn s thiu ht v nh hng ca chng ln nn
vn ha ca chng ta, l{ xem xt phn ng ca con ngi trc nhng cu hi sau }y.
Khi c cc cu hi ny, bn h~y ngh v cng ng vn ha hoc h thng x hi m bn
thuc v, d l{ lp hc, gia nh, cng ng hay nhm cng tc m bn ang l{m vic
cng:
H thn: Qun l con ngi v/hoc gi mi ngi trong khun kh bng ni s b a
ra lm tr ci v h thp nhan pham? Gia tr ca mi c nhn b gn cht vi thanh t ch,
t nh hiu qu hoc s tuan th? li hoc b h thap lieu co phi l chuyn bnh thng?
Viec h thp v chi ra co ang b lm dng? Vay con thien v th sao? Liu hon ho c
phi l mt vn ?
So snh: Cnh tranh lnh mnh co the co ch li, nhng viec so sanh va xp hng c thng
xuyn c nguy trang hay c the hien mot cach l liu? S sng to c b bp nght?
Mi ngi phi tun th cc tiu chun gi tr thay v c tha nhn bi tai nang va s
ng gp c |o ca ring h? Liu c c|ch |nh gi| n{o va nhn ra c mt nhn
ti, va c th |nh gi| cng bng gi tr ca nhng ngi khc?
Th : Liu mi ngi c s mo him hoc th nhng th mi? S d dng khi gi im lng
hn l{ chia s nhng cu chuyn, kinh nghim v{ tng? Liu c cm gic rng s chng ai
thc s tm hoc lng nghe? C phi tt c mi ngi u cm thy kh khn khi l din
hoc b nghe thy?
Khi nhn vo nhng cu hi n{y v{ ngh rng ra v vn ha, truyn thng, v kinh t - x hi
- chnh tr ni chung, cu tr li ca ti l{ NG!
Khi ngh v gia nh mnh, trong phm vi ca nhng cu hi ny, ti bit chnh x|c l{
nhng vn m chng ti Steve v ti ang phi vt ln vt qua tng ng{y. xy
dng mt mi quan h, gy dng mt t m, to dng mt t chc vn ha hoc vn hnh
mt trng hc hay iu hnh mt cng ng c tin, tt c u din ra theo mt cch, v
c bn, l{ i lp vi nhng tiu chun vn ha b chi phi bi s bon chen, thiu ht; vic
n{y i hi nhn thc, s cam kt v n lc tng ng{y. Vn ha theo ngha rng hn lun
t ra p lc, tr khi chng ta sn s{ng i u v chin u v nhng g chng ta tin tng,
nu khng bon chen s tr th{nh phng |n mc nh. Chng ta gi l{ S liu lnh v
i mi khi phi a ra nhng la chn thch thc trong bi cnh x hi y ry s chen
vai thch cnh.
i lp vi kiu sng khong-bao-gi-u khong phi l{ d tha ma la s bit , hoc chnh

l th m ti gi l Ton Tm. Trn thc t, ti ngh s tha thi v thiu ht l hai mt ca
mt ng xu. Nh ~ gii thch trong phn M u, c rt nhiu nguyn tc v Toan Tam,
nhng ieu cot loi lai ch nh la s tn thng v{ gi| tr xng |ng: khi i din vi s bt
trc, bc l v nhng mo him v mt cm xc, ti bit rng mnh .
Nu tr li b ba cu hi v s bon chen m ti va t ra v t hi liu bn c sn lng b
tn thng hay sn sng dn thn mo him khi vo mt trong ba hon cnh y khng,
hu ht chung ta se tra li la Khong. Nu t hi liu nhng hon cnh y c nui dng, to
dng cc gi tr khng, cu tr li cung van la Khong. Nhng h qu ti t nht ca mt nn
van hoa khong-bao-gi-u o la chung ta |nh mt kh nng l{m ch nhng tn thng v{
kh nng gn kt th gii vi xut ph|t im l cm gic xng |ng.
Sau 12 nm l{m cng vic ny v chng kin s bon chen ln ngi trong c|c gia nh, t
chc v cng ng ca chng ta, ti c th a ra mt im chung tt c chng ta, l{
chn ngn cm gic s h~i. Chng ta u mun dng cm, u mun s liu lnh v i.
Chng ta ~ qu| mt mi vi cc cuc tho lun mang tm quc gia v Chng ta s h~i iu
g? v{ Chng ta phi li cho ai?
Trong chng tip theo, chng ta s ban en nhng ng nhn v s tn thng, nguyn
liu ca s bon chen; v{ l{m c|ch n{o dng cm bt u liu lnh, l din v{ ngi
khc nhn thy chng ta.
Chng 2. VCH TRN NHNG HIU

LM V TN THNG
Khi hon ton l din, chng ta cm thy b tn thng. Chng ta sng trong cn phng a
ay mang ten: t nh. V{ chng ta ang b{n v mt nguy c mang tnh cm xc v i khi
t cho php bn thn b tn thng. Tuy nhin, chp nhn mo him, dng cm trc s
bt an, l din bn than va the hien cm xc cha bao gi ng ngha vi yu ui.
Hiu lm s 1: Thng tn l yu ui
Nhn thc rng s tn thng ng ngha vi yu ui l mt trong nhng sai lm c
chp nhn rng ri nht v{ l{ iu nguy him nht. Khi chng ta dnh phn ln thi gian
trong i lng trnh v bo v bn th}n khng ri v{o trng thi tn thng hay b anh
gia la yu ui, chng ta bng c cm gic khinh b khi thy nhng ngi t c kh nng
hoc khng th che giu cm xc, khi thy h ngng u v{ i mt vi cm xc. iu ny
dn ti mt phn ng, thay v tn trng v ghi nhn s dng cm, dn thn pha sau tn
thng, chng ta li s s hi v kh chu ca mnh bin thnh phn xt v ch trch.
S tn thng khng tt cng chng xu: N khng dng ch mt cm xc tiu cc v
cng khng phi lc n{o cng ch mt tri nghim tch cc. Tn thng l{ ct li ca mi
loi cm xc v cm nhn. Cm nhn tc l b tn thng. Nu tin rng tn thng l{ yu
ui, ngha l{ bn cng tin rng cm nhn l yu ui. Khp cht i sng cm xc ch v s
rng ci gi phi tr c th qu cao s khin bn |nh mt nhng th c bn nht ban tng
mc ch v{ ngha ca cuc i. Chi t tn thng thng xut pht t vic chng ta lin
kt n vi cc cm xuc tieu cc nh s hi, xu h, au n, bun b v tht vng nhng
cm xc m chng ta khng mun nhc ti, ngay c khi chng nh hng su sc ti cch
chng ta sinh sng, yu thng, l{m vic v c l~nh o. C mt im m hu ht chng ta
khng hiu v{ n ~ tiu tn ca ti mt thp k nghin cu: tn thng chnh l{ c|i ni
ca cm xc v nhng tri nghim m chng ta thm mun. No ch nh la ni chon rau ct
rn ca tnh yu, s gn b, nim vui, s dng cm, lng cm thng v s sng to. N l
ngun gc ca nim hy vng, s cm thng, trch nhim v{ tin cy. Nu chng ta mun
nhn r mc ch sng, hoc sng mt cuc i su sc vi nhiu gi tr tinh thn hn, tn
thng chnh l{ con ng dn chng ta ti cuc i y.
Ti bit iu ny tht kh tin, c bit l khi t trc ti nay, ta vn ngh rng tn thng
ng ngha vi yu ui. Ti nh ngha tn thng chnh l{ s bt an, s mo him v kh
nng bc l cm xc. Vi nh ngha nh vy, hy th suy ngh v tnh yu. Thc dy mi
sng v cm thy yu mt ai m{ ngi o cung ap li t nh cam cua ta hoc khng, vi
tt c cm giac an toan ma chung ta co th m bo, v nhng ngi c th ng hnh cng
ta trong sut cuc i, nhng cng c th ra i khng mt li nhn nh, v nhng ngi s
chung thy vi ta n tn cui i hay cng c th phn bi ta ngay ngy mai chnh l{
s tn thng. Yu thng l{ bt trc, l mo him kho long tng tng ni. V khi yu
mt ai , bt buc chng ta phi bc l cm xc. Tht |ng s, chng ta ang m rong trai
tim c th phi chu au n, nhng bn c th tng tng cuc i s ra sao nu sng
ma khong co t nh yeu va khong c ap lai?
a mt tc phm ngh thut, mt bi vit, mt bc nh, mt tng ca chng ta n vi
cuc i ma khong co s m bo rang chung s c chp nhn hay trn trng cng l{
s tn thng. bn th}n chm m trong nhng khonh khc hn hoan trong cuc i,
d chng ch thong qua, d c th gii noi vi ta rng ng c vi mng, ng{y vui ngn
chng t{y gang cng chnh l{ mt dng thc c bit ca s tn thng.
Nh a e cap, iu nguy him cng cc l chng ta xut pht vi suy ngh rng cm xc l
yu ui. Ch vi duy nht mt ngoi l, l s tc gin (c coi l cm xc th cp, cm xc
khc nghit c x hi chp nhn nh mt chic mt n cho nhiu dng cm xc kh khn
hn bn di nhng cm xc m chng ta cm nhn), khi y, chng ta |nh mt s khoan
dung i vi cm xc v t , vi c s tn thng.
Mi vic s tr nn c ngha khi chng ta ph nhn cng thc tn thng bng yu ui,
iu ny ch xy ra khi chng ta nhn ra mnh ang nhm ln gia cm nhn vi tht bi v
gia cc cm xc vi nhng ri ro. Nu mun khi phc phn cm xc thit yu ca cuc
sng va tai nhn thc am m v{ mc ch sng ca mnh, chng ta phi hc cch lm ch
v gn kt vi tn thng ca chnh mnh, hc cch cm nhn nhng cm xc i km vi

no. Cac nghien cu a ch ra cho toi thay rng tt nht l nn bt u t nh ngha tn
thng, nhn thc v hiu bit v n.
Khi ti ngh mi ngi ho{n th{nh c}u vn sau: S tn thng l{___________, nhng v
d m mi ngi chia s di }y ~ nh ngha v s tn thng theo ngha hp v cp
c nhn. S tn thng l{:
Chia s mt kin khc l
u tranh cho bn thn
Nh ai gip
Noi li t choi
Bt u xy dng doanh nghip ca ring mnh
Gi in thoi cho mt ngi bn va c con qua i
ng k cho m ti vo vin dng lo
Ng{y u tin sau khi li d
Th l anh yu em m{ khng bit liu c c |p li hay khng
c thng chc v khng bit liu co qua sc cua m nh khong
B sa thi
Th lm mt iu mi
a bn trai mi v nh gii thiu
C bu sau ba ln sy thai
Tp th dc chn ng ngi, c bit l khi ti khng bit mnh ang tp ci

g v vc dng ca ti khng c}n i
Tha nhn ban than ang s hi

c li ln cn sau mt thi gian tp luyn
Bo co vi gi|m c rng thng ti oi nhom cua m nh khong th hon thnh
nh mc
Gii thiu sn phm va khong nhan c phn hi
u tranh cho bn thn v bn b khi mt ai b ch trch hoc bt nt
Cau xin s tha th
Liu nhng iu ny nghe c v yu ui khng? N c cho thy ai ang khn kh vt

ln vi iu g ging vi s yu ui khng? C trch nhim l yu ui ? KHNG. S tn
thng nghe rt ging s tht v cho ta cm giac ging s can m. Du s tht va s can
m oi khi khong may d chu, nhng chng khng bao gi l s yu ui.
Khi hon ton l din, chng ta cm thy b tn thng. Chng ta sng trong cn phng a
ay mang ten: t nh. V{ chng ta ang b{n v mt nguy c mang tnh cm xc v i khi
t cho php bn thn b tn thng. Tuy nhin, chp nhn mo him, dng cm trc s
bt an, l din bn than va the hien cm xc cha bao gi ng ngha vi yu ui.
Khi t cu hi Cm gic b tn thng nh th n{o? c|c c}u tr li sau tht mnh m:
L khi ci b lp mt n v hy vng con ngi tht ca ti khng qu| |ng tht

vng.
Khng b ai na.
L{ giao im ca s can m v s s hi.
Khi gia oan day thang bng, vic tin ln pha trc hay li li vch xut
ph|t lc n{y u |ng s nh nhau.
Va s hi va phn khch; va khip s va hy vng.
Dn bc u tin v pha ni s hi ln nht ca bn.
Cm gi|c kh khn v{ |ng s, nhng n khin mnh cm thy |ng sng hn.
T do v gii thot.
Cm gi|c nh ni s h~i ang ng tr.
Hong lon, lo lng, s h~i v{ kch ng, i km l{ cm gic t do, hnh din v
kinh ngc ri li thm mt cht hong lon.
Nn th khi i mt vi k th.
Nh ln u tin trong i nghe ting sng n v nn th ch xem bn c b

trng n khng.
T b s kim sot.
V mt cu tr li ni len trong moi n lc ca chng ta nhm hiu hn s tn

thng? Trn tri.
S tn thng ging nh s trn tri trn sn khu v hy vng nhn c

nhng trng v tay thay v nhng tr{ng ci nho bng.
Ging nh vic kha thn trong khi tt c nhng ngi kh|c u mc o qun.
Khi tho lun v s tn thng, c l s c ch nu ta nhn v{o nh ngha v{ ngun gc ca

t tn thng. Theo t in Merriam-Webster, s tn thng (vulnerability) c ngun gc
t tieng Latin (vulnerare), co ngh a la b thng. nh ngha ~ bao h{m c ngha c
th b thng v{ n nhn tn cng hoc s ph hy. Merriam-Webster nh ngha s
yu ui (weakness) l thiu kh nng chu ng hoc thng tn. Ch trn phng din
ngn ng, ~ c th thy }y l{ hai kh|i nim hon ton khc nhau, v trn thc t, ai c
th lp lun rng s yu ui thng bt ngun t vic thiu s tn thng khi khng
nhn thc c ban than yu im n{o, l{ lc chng ta ng trc nhiu nguy c b
au n hn ca.
Tm l hc v tm l hc x hi ~ tm ra mt bng chng thuyt phc cho thy tm quan
trng ca vic nhn thc s tn thng. Trong lnh vc tm l hc sc khoe, cac nghien cu
cho thy nhn thc c s tn thng ng ngha vi kh nng nhn bit c|c nguy c v{
ri ro ca n, gip gia tng |ng k kh nng to ra mt s phn ng tch cc, c li cho sc
khoe. gip bnh nhn thch ng vi chu trnh iu tr, h phi nhn thc c s tn
thng. iu th v l vn ct li li khng nm cp tn thng trn thc t, m
ph thuc vo cp nhn thc c s tn thng ca chng ta v mt s bnh hoc mi
e da.
T gc tm l hc x hi, cc nh nghin cu nh hng-v-thuyt phc, nhng ngi
kim nghim xem con ngi b nh hng nh th no bi qung co v tip th, ~ cho ra
i mt lot nghin cu v s tn thng. H pht hin ra rng nhng ngi tham gia ngh
rng h khng b nh hng hoc b tn thng khi xem c|c qung co la gt, trn thc t,
li l nhng ngi d b tn thng nht. Cc nh nghin cu gii thch hin tng n{y nh
sau: o tng min nhim vi tn thng cha bao gi l mt tm khin bo v, ngay t
u n ~ loi tr cc phn ng mang tnh bo v tuyt vi.
Mt trong s tri nghim ang s nht trong s nghip ca ti chnh l cuc ni chuyn
Hi tho TED tai Long each ma toi a cp. Bn cnh nhng ni s h~i thng thng
nh s b quay phim, s v phi ni chuyn l}u trc nhng khn gi cc k th{nh t v
|ng knh, b{i ni chuyn ca ti cn l bi din thuyt kt li ton b chng trnh. Trong
vng 3 ngy lin, ti ~ ngi hng gh khn gi v xem mt s nhng bi ni chuyn tuyt
vi v{ mang tnh t ph nht m ti tng c nghe.
Sau mi bi ni chuyn, ti li nhn ra rng bi ni chuyn ca m nh hiu qu, ti phi
t b suy ngh c gng bt chc tt c nhng ngi khc v phi kt ni c vi khn
gi. Toi a mong moi n tuyt vng c nghe mt bi ni chuyn m ti c th sao chp
hoc coi nh hnh mu, nhng c|c b{i ni chuyn gy n tng mnh m nht vi ti li
khng h theo mt khun mu n{o. iu c ngha ti phi la ch nh ban than m nh. Toi
phi chp nhn b tn thng va phai ci m. Ti cn thot khi kch bn v nhn vo mt
mi ngi. Ti phi hoan toan ci bo. Chua i! Toi ghet cai cm giac o. Cui cng khi
bc ln sn khu, vic u tin ti l{m l{ giao tip bng mt vi mt v{i ngi trong s
khn gi. Ti ngh nhng ngi ch o sn khu chiu thm n ti c th nhn thy
mi ngi hn va cm thy kt ni vi ho hn. Ch n gin l nhn thy mi ngi l chnh
h, ch khng phi l{ kh|n gi, iu nhc nh ti rng nhng thch thc khin ti s
hi nh cm gic trn tri cng khin nhng ngi khc s h~i. Ti ngh l{ l do
ngi ta c th th hin s cm thng m khng cn phi len tieng ch can nh n vo mt
mt ai o, ban se nh n thy hnh nh phn chiu ca bn thn.
Trong bi ni chuyn, ti ~ hi khn gi hai cu hi lt m rt nhiu o gic v nh ngha
ca s tn thng. u tin, ti hi, Trong so cac ban, co bao nhieu ngi ~ phi vt ln
vi s tn thng khi ngh o ch nh la s yu ui? H{ng lot canh tay gi len. Sau o, toi
li hi, Khi c|c bn chng kien ngi khc b tn thng, c bao nhiu ngi trong s bn
ngh rng iu l{ dng cm? Mt ln na, hng lot cnh tay gi ln.
Chng ta thch nhn thy s tht trn tri v lt m ni ngi kh|c, nhng li s hi khi
nhng iu y xay en vi ban than. Chung ta s rng s tht ca m nh se la khong nu
khng chnh sa v to n tng. Nhng khan gia cua toi qu| th{nh t, qu ni ting con
toi lai qua bt toan va kho oan nh.
}y l{ im mu cht ca vn :
Ti mun tri nghim s tn thng ca bn, nhng ti khng mun b tn

thng.
Tn thng c ngha l{ can m vi bn, ch khong phai vi ti.
Ti ngi ca s tn thng ca bn, nhng nguyn ra s tn thng ca mnh.
Khi bc ln sn khu, ti tp trung c|c suy ngh ca mnh vo Steve, khi y ang ngi
hng gh khn gi, ch gi ti Texas v mt v{i ngi bn ang ngi xem trc tip qua
TEDActive mt a ch trc tuyn. Ti cng rt ra c s dng cm t v{i iu ti ~ hc
c t TED mt bi hc bt ng v s tht bi. Phn ln nhng ngi m{ Steve v{ ti ~
gp trong 3 ngy y u dn dt ti n mt im, l{ ci m vi s tht bi. Chng c g
bt thng khi ai ni vi bn v vai khon u t hay ph|t minh m{ h ~ phi chu tht
bi. V{i gi}y trc khi c gii thiu, ti cht ngh n c}u: Liu bn s n lc lm g nu
bit chc mnh khng th tht bi? nhng a nhanh chong y n ra khi u nhng
ch cho mt cu hi mi: iu g |ng l{m ngay c khi ti tht bi?
Ti khng nh nhiu v nhng g ~ ni, nhng khi kt thc, u gi ti nh khuu xung,
trong lng ngp trn cm gic tn thng. Liu s mo him y c |ng khng? Chc chn.
Ti am m cng vic ca mnh v{ tin tng vo nhng g mnh hc c t nhng ngi
tham gia nghin cu. Ti thc lng tin tng vo cc cuc tr chuyn chn thnh v s tn
thng v{ xu h c th thay i th gii. Bi ni chuyn s c im sai st v bt ton,
nhng ti ~ bc vo trn a v n lc ht sc. S sn lng l din se thay i chng ta.
N khin chng ta tr nn dng cm hn. Ti khng chc ve cach |nh gi| mt bi ni
chuyn l thnh cng hay tht bi, nhng vo giy pht hon thnh bi ni chuyn, du co
oi luc ngac ng hoc to ra ch tr ch, toi van thay vic ny thc s |ng l{m.
Trong b{i Hallelujah, Leonard Cohen ~ vit, Tnh yu khng phi l mt chin thng, m
xit bao lnh lo va ay ray v, hallelujah. Tnh yu chnh l{ mt dng ca tn thng.
T vic gi in thoi hi thm ngi bn va tri qua mt thm kch kinh ho{ng n vic
khi nghip, t cm gic s hi khi tri nghim s gii thot, tn thng qu l s liu lnh
v i ca cuc sng.
Chnh cuc sng ang hi: n co doc het sc m nh khong? n c |nh gi| s tn thng
mnh nh ngi khac khong? Viec tra li co vi c hai cu hi nay khong chng to
ban la mot ngi yu ui. l{ s dng cm khng th o m
mot s liu lnh v i.
Kt qu ca viec liu lnh v i thng khong phi l mt chin thng trn chin trng, no
l s pha trn ca cm gic t do trong tnh lng vi mt cht mt mi ca ngi lnh sau
trn chin.
Hiu lm s 2: Ti khng h tn thng!

Khi con nho, ta thng ngh rng khi trng thanh, ta s khong con b tn thng. Tuy
nhin, trng thnh tc l chp nhn thng tn. Sng tc l b tn thng.
- Madeleine LEngle
nh ngha v{ c|c v d m bn va c d dng dng ln iu lm tng th hai v tn
thng. Moi ngi thng li gii tnh hoc ngh nghip ra gii thch: Ti l{ k s
chng ti ght s tn thng lm; Ti l{ lut s chng ti gp tn thng nh cm ba
y m{; {n ng ai li tn thng. Tuy khng phi l{ {n ng, k s hay lut s, nhng toi
cung noi nhng t ay hang tram ln. Chng ta khng th thot khi s bt an, mo him v
bc l cm xc nhng th c cun tro trong cc tri nghim cuc sng hng ngy. Sng
l b tn thng.
Hy nhn li cc v d. l{ nhng thch thc khi c sng, khi trong mt mi quan h,
khi c kt ni. Ngay c khi chn ng ngoi cc mi quan h v ch ng ngt kt ni
nh mt dng thc ca s t v, chng ta vn ang sng v{ iu c ngha l{ s tn
thng vn tip tc din ra. Nhng cu hi cht vn bn th}n sau }y s c bit hu ch
khi bn hot ng vi nim tin rng chng ta khng tn thng }u. Nu thc s khng
c cu tr li, h~y dng cm hi mt ngi thn c th h s c cu tr li (d c th
chng ta khng thc s mun nghe):
1. Ti l{m g khi cm thy mnh b phi b{y cm xc?
2. Ti s x s th no khi cm thy khng thoi mi v bt an?
3. Ti sn sng chp nhn nhng mo him v mt cm xc nh th n{o?
Trc khi bt u cng vic ny, cc cu tr li thnh thc ca ti nh sau:
1. Khip s, gin d, phn xt, kim sot, cu to{n, i hi s chc chn.
2. S hi, gin d, phn xt, kim sot, cu to{n, i hi s chc chn.
3. Trong cng vic, toi cam thay rt kh chu khi b ch trch, phn xt, li, thm
ch l h nhc. Mi khi chp nhn mt ri ro cm xc i vi nhng ngi m ti
yu thng, trong ti lun ngp trn ni s hi v vic c iu g xu sp xy ra
mt k chuyn tiu dit hnh phc m chng ta s tm hiu trong chng
vit v \o gi|p.
Qu trnh hi |p n{y rt hiu qu bi, nh ~ thy t cc cu tr li ca ti, bt chp vic
bn c sn lng n nhn tn thng khng, n vn c lm ta tn thng. Khi gi b nh ta
c th tr|nh n c no, th chung ta li sa vo cc hnh vi th hin s thiu nht qun gia
bn th}n v{ con ngi m chng ta mun tr thnh. Tri nghim tn thng khng phi
mt la chn la chn duy nht m{ chng ta c c o la cach phn ng khi i u vi
s bt trc, ri ro v cm xc b bc l. Trong chng 4, chng ta s nhn s}u hn v{o c|c
hnh vi thc v v thc m chng ta s dng bo v ban than khi tin rng m nh khong
he bi tn thng.
Hiu lm s 3: Tn thng l phi by ht thy?
Mt cu hi ve van hoa phi bay ca chng ta lun thng trc trong u ti. Chng phi
th gii ~ c qu| nhiu s tn thng hay sao? Chng phi chia s c nhng vic nh vy
l{ hi qu| sao? Nhng cu hi khng th kim li c khi chng ta nhn thy nhng v
d trong x hi ton nhng ngi ni ting. Ti sao din vin ni ting X li tweet v vic
chng c ta c t t? Hoc ti sao cc ngi sao truyn hnh thc t li mang nhng chi tit
c nhn trong cuc sng ca h ln truyn hnh trc tip chia s vi c th gii nh
the?
Tn thng l s tng t|c a chiu v{ i hi phi c nhng gii hn v s tin cy. N
khng phi l s chia s thi qu, tho chy, khep k n va cung khong phi l chia s nhng
thong tin vo bo theo kiu ca cc ngi sao trong x hi truyn thng. Tn thng l{ chia s
cm xc v tri nghim ca ca nhan vi nhng ngi xng |ng c lng nghe. Tn
thng v{ m lng l mi quan h hai chiu, l mt phn trong qu trnh xy dng lng tin.
Khi chp nhn ri ro chia s vi mt ai , khng phi lc no chng ta cng m bo
l{ ngi xng |ng c nghe cu chuyn ca mnh; tuy nhin, mt iu chc chn l
chng ta khng th ci m het con ngi cua m nh vi mt ngi l mt ngay t ln u

gp g. Chng ta khng th bt chuyn theo kiu Xin ch{o, tn ti l{ ren, }y l{ nhng
khong ti nht cuoc i ti! N c th l s tuyt vng hoc bi thng, thm ch l mt
c|ch g}y ch , nhng khng phi la s tn thng. i chia s ng mc, c gii hn,
ngha l{ chia s vi nhng ngi ~ cng ta x}y dng mt mi quan h bn cht c
th chu c sc nng ca cu chuyn cuc i chng ta. Kt qu l s tn thng mang
tnh tng t|c, |ng tn trng ny s cng cng c s kt ni, nim tin v s rng buc gia
ngi se chia va ngi c chn chia s.
S tn thng khng c ranh gii s dn n vic ngt kt ni, mt lng tin v{ l~nh m.
Trn thc t, nh chng ta s tm hiu trong chng 4, phi b{y ht thy hoc chia s
khng gii hn l mt cch bo v bn thn trnh khi tn thng c thc. Vn qu
nhiu thng tin (TMI Too Much Information) khng lin quan n qu| nhiu tn thng
bn thn t tn thng ~ b lm dng khi mi ngi chuyn t trng thi b tn
thng sang dng tn thng nh mt c|ch i ph vi nhng nhu cu khng c |p
ng, thu ht s ch hoc tham gia vo cc hnh vi gy sc ph bin trong vn ha i
chung ngay nay.
gii m sai lm cho rng tn thng l{ mt dng b-mt-chia-s-min-ph-dnh-cho-ttc-mi-ngi, hy cng xem xt vn ve long tin.
Khi ti ni chuyn vi cc nhm v tm quan trng ca vic b tn thng, lun xut hin
hang ta cau hi v nhu cu nim tin.
L{m th no ti bit m nh tin tng mt ngi chu tn thng?
Ti ch bc l tn thng vi ngi m ti bit chc h s khng phn bi ti.
ang cach nao bn c th bit ai s khng }m bn t sau lng?
L{m sao xy dng lng tin vi ngi kh|c?
Tin tt l cc cu tr li cho nhng cau hi n{y u xut hin trong d liu thu thp c.
Tin xu: }y l{ mt vn logic kiu con g{ hay qu trng: Chng ta cn cm gic tin
tng c th tn thng v{ cn chp nhn tn thng nhn li s tin tng.
S khng c bi kim tra lng tin, khng c h thng chm im, khong co en t n hieu
bao cho bn bit khi n{o th an to{n bc l bn thn. Nhng ngi tham gia th nghim
miu t lng tin nh mt th m bn phi day cong gay dng, mt qu trnh tun t din ra
theo thi gian. Trong gi ngh gii lao, Ellen, mot be gai hoc lp 3 a k mt chuyn bun
ci, ring t v{ hi xu h ca mnh vi mt bn cng lp. n gi n tra, c|c bn trong
nhm chi chung vi c bn kia u bit b mt cua Ellen va treu chc con b. Khi tr v
nha, con be khoc oa va noi vi ti rng n s khng bao gi k cho ai bt c iu g na. Con
b cm thy rt au lng. Khng ch th, Ellen cn k vi ti rng bn con gi vn cn ci
nho con b khi chng quay li phng hc, n mc c gio phi tch chng ra v ly ra vi
vin bi ve trong chic h ng bi ca lp.
C gio ca Ellen c mt chic h ln bng thy tinh ng bi ve. Co giao mt chic ti
ng y cc vin bi nhiu mu sc cnh chic h. Mi khi c lp ngoan ngoan, co nhng
hnh vi tt, c s cho v{o h v{i vin bi. Mi khi c lp khng nghe li, c gio lai ly vi
vin bi ra khi h. Ch khi no chic h y bi ve, c lp mi c t chc mt ba tic nh
mot phan thng cho thnh tch y.
Trong khi tm kim c|ch ng n nht gii thch nhng tri nghim ca bn thn v
lng tin v nhng g ti ~ hc c v s tin tng trong qu trnh nghin cu, ti cht
ngh, A, h ng bi. Tuyt vi. Toi noi vi Ellen rng h~y ngh v tnh bn nh nhng vin
bi. Mi khi c bn ng h, oi tt, yu qu hoc trn trng nhng iu rieng t ma con chia
s, con hy cho nhng vin bi ve vo mt chic h. Khi c ai thiu tn trng con, hoc k
nhng b mt ca con, hay lay nhng vin bi ra. Con b gt u vi v phn khch. Khi ti
bo con b hy miu t cho ti nghe k hoch v nhng chic h, con b k rng c bn
ngi bn m{ con b lun tin tng, nhng ngi bit mt vi b mt ca con v khng bao
gi k ra, cc bn cng k nhng b mt ca m nh. Con be noi, o la nhng bn lun r con
ngi cng, ngay c khi cc bn y c goi vao ngi nhng chic b{n ng c nht.
qu thc l mt khonh khc tuyt vi vi c hai me con toi. Sau mt hi suy ngh ve
cach nhng ngi ban co the tr thanh nhng ngi ban bi ve, hai me con toi cung co cac
cu tr li ca mnh. Di }y l{ mt s cu tr li ca con gi ti:
Bn gi b mt cho con.
Bn k b mt cua ban cho con.
Bn nh sinh nht con!
Bn bit ong ba ca con.
Bn bit khi n{o con ni a.
Bn bit khi no con bun v hi han con.
Khi con ngh m, bn nh m gi in thoi hi thm con.

Nhng cau tra li cua toi cung y nh vay. Khi m ti c mt trong cc ba tic ca Ellen v
Charlie, cm gic tht tuyt vi khi nghe thy mt trong s nhng ngi bn ca ti cho,
, chao bac Deanne! That vui khi lai c gp b|c. Ti lun c mt suy ngh, c y nh tn
m mnh. C y quan tm ti m mnh. C y ch n mnh.
Nim tin chnh l{ vin bi ve c ti luyn qua thi gian.
Bi ton con g hay qu trng xut hin khi chng ta ngh v cch mi ngi vun p hay
b qua trong cc mi quan h, nhng h{nh ng thng din ra trc c khi qu trnh hnh
thnh mi quan h y chnh thc bt u. C gio khng ni rng, C s khng mua mt
chic h v{ c|c vin bi cho n khi c bit chc l cc em s ngoan ngo~n. Chic h ~
trong ng{y u tin ca nm hc. Trn thc t, n cui bui hc u tin, c gi|o ~ c th
lp y |y h bng cc vin bi. Bn tr cng khng ni, Chng em cng s khng ngoan
ngon bi chng em khng tin c s cho bi v{o h. Chng hc h{nh chm ch v nhit tnh
gn kt vi tng chic h ng bi ve da trn li ni ca c gio chng.
Mt trong nhng hc gi m ti yu thch nht trong lnh vc nghin cu v cc mi quan

h l{ John Gottman. ng c coi l mt trong s rt t cc nh nghin cu ni danh v
quyn lc h{ng u ca nc M bi cc nghin cu mang tnh t ph v s gn b ca
con ngi v cch h xy dng cc mi quan h. Cun The Science of Trust: Emotional
Attunement for Couples (tm dch: Khoa hc v nim tin: Nhn thc cm xc dnh cho cc
cp i) ca ng th hin mt ci nhn thu |o v{ sc so i vi nhng iu cn bn trong
nim tin v xy dng nim tin. Trong mt b{i b|o ng trn trang web Greater Good
(www.greatergood.berkeley.edu) ca i hc California Berkeley, Gottman m t vic xy
dng nim tin vi bn i da trn mt hnh vi hon ton nht qun vi nhng g ti tm
ra trong nghin cu ca mnh vi ci m Ellen v ti gi l{ chic h bi ve:
iu m ti nhn ra nh nghin cu l{ nim tin c xy dng bi nhng khonh khc
nh be, ma toi gi l nhng khonh khc ca trt, c|ch gi theo tn b phim Sliding
Doors (tm dch: Nhng cnh ca trt). Trong bt c mi quan h no, lun c mt kh
nng din ra s kt ni hoc b trt i gia bn v{ i phng.
V d, mt m, ti rt mun c cho xong cun tiu thuyt trinh th|m. Ti ngh mnh ~
o|n ra tn s|t nh}n, nhng vn hi hp c xem phng o|n ca mnh c chnh xc
khng. Mt lc sau, ti t cun sch xung cnh ging v{ bc vo nh v sinh.
Khi lt qua tm gng, ti nhn thy khun mt ca chong toi phn chiu trong gng,
anh ay ang suy t. o ch nh la mt khonh khc cnh ca trt.
Ti c mt la chn. Ti c th ri khi phng tm v{ ngh: Ti nay mnh chng mun dnh
dng ti ni bun n{o ca anh ay; m nh mun c cho xong cun tiu thuyt. Nhng,
khng, ti l mt nh nghin cu nhy cm v cc mi quan h, ti quyt nh bc vo
phng tm v hi, C chuyn g vy, anh yeu? Chong cua toi a noi cho toi bit ti sao
trong anh ay li bun nh th.
khonh khc y, ti ang x}y dng long tin vi chong cua m nh; toi a y v anh ay. Toi
~ kt ni vi anh thay v ch chn ngh n iu m ti mong mun. Mt khonh khc nh
vy khng qu quan trng, nhng nu bn lun chn cch quay mt i, th nim tin trong
mt mi quan h s tng bc bi bao mon.
Khi ngh n s phn bi, phn ln chng ta ngh n mt ngi m ta tng tin tng,
nhng h li lm mt iu khng khip, khin chung ta mat dan i s tin tng. Trong tt
c nhng hnh vi phn bi khng khip nht s lun c mt vi kiu phn bi nguy him
hn v{ d hy hoi nim tin hn.
Trn thc t, s phn bi di dng th thng din ra t l}u, trc ca nhng hanh vi
khac. o la mot dang thc cua viec khng quan t}m, mi quan h trt i, khng sn
lng dnh thi gian v n lc cho mi quan h. T phn bi khin ta ngh n nhng kinh
nghim nh la di, lm mt lng tin, khng bit bo v chng ta trc nhng k t iu
v khng chn la ng v pha chung ta, ma thay vao o, ng v pha ngi khc. Nhng
h{nh vi nh vy hin nhin l phn bi, nhng chng khng phi l dng thc duy nht ca
phn bi. Nu phi chn mt cch phn bi pho bien nht, nguy him nht, c kh nng b{o
mn lng tin nht, trong nghin cu ca mnh, th chnh l{ s th .
Khi nhng ngi ma ta yeu thng, thc s gn kt bt u ngng quan tm, ngng ,
ngng vun p v ngng u tranh cho mi quan h y, long tin se bt u bi trt i v{ s
tn thng bt u ln ch. S th kch hot s h thn v nhng ni s hi ln nht ca
chng ta s b b ri, khong xng ang c yu qu. iu g khin dng phn bi ny tr
nn nguy him hn nhng dng khc, v d nh mt li ni di hay mt cuc vng trm,
l chng ta khng ti no ch ra c ngun cn ca ni au khng c s kin no c th,
khng c bng chng r rng no ca s v. Chung ta ch cm thy c mt iu g bt
n.
Chng ta ch c th ni vi ngi bn i rng, Hnh nh anh khng cn tm ti em
na, nhng chng c bng c n{o cho vic y, cu tr li s l{, Ng{y n{o anh chng v
n nh lc 6 gi ti. Anh chi vi con. Anh a bn tr n gii u th thao trng. Em
cn i hi iu g na? Hoc cng s, chng ta ngh, Ti sao mnh khng nhn c
phn hi no? t nht hy ni cho ti bit l ng thch n hay khng! Ch cn ni bt c iu
g, t nht ti cng bit ng nh rng ti lm vic }y.
i vi con c|i, h{nh ng cn ngha hn c nhng li ni. Khi chng ta ngng hi han v
cuc sng hng ngy ca chng: ngy hm nay ca con nh th nao, con th ch nghe bai hat
nao, con va bn be van chi vui ve ch, th bn tr cm thy au lng v{ s hi. Bi chng
khng th by t rnh mch nhng g chng cm thy khi chng ta th , ngng quan tm
ti chng, l{ lc chng bt u nhng hanh ng thu hut s chu y cua chung ta.
Ging nh lng tin, hu ht cc tri nghim phn bi din ra mt cch chm chp. Trn thc
th, nhng phn bi ln m{ ti nhc n on trc thng xy ra sau mt thi gian
th v{ nim tin b bo mn mt cch chm r~i. iu m ti hc c v s tin tng
trong ngh nghip v cch ti sng i sng c nhn c th noi tom gn nh sau:
Tin cy l mt sn phm ca tn thng ln dn qua thi gian v{ i hi n lc, chu y cung
nh ho{n to{n tm. Nim tin khng phi l mt c ch r rng n l s thu thp tng
chut tin tng qua thi gian.
Hiu lm s 4: Ta chng cn ai
Lm mt mnh l mt th gi tr eo bam con ngi trong nn vn ha cao t nh ca nhan
nh ngay nay, c bit l khi lin quan ti vic xy dng mi quan h. S mnh m; c tnh
c lp a co sn trong ADN ca ti. Trn thc t, cm giac oc hanh co th rt khn kh v
tuyt vng, nhng n cha trong n l mt sc mnh khien ta ngng m v{ c trng
vng trong nn vn ha i chng ca chng ta.
Tuy nhin, h{nh trnh thng tn khng phi l loi hnh trnh m chng ta c th thc
hin mot cach n c. Chng ta cn h tr, cn nhng ngi mc chng ta th kham
pha nhng con ng mi m khng phn xt. Chng ta cn mt b{n tay nang moi
khi ta vap nga. Xuyen sut qu trnh nghin cu ca ti, nhng ngi tham gia ~ khng
nh h c nhu cu c h tr, ng vin v{ i khi l{ c s gip chuyn nghip khi h
dn thn vo tn thng v{ i sng cm xc. Phn ln chng ta u d d{ng a tay ra
gip ngi kh|c, nhng khi i din vi s tn thng, i khi chng ta cng cn gi tay
ra ngh c h tr.
Trong Mn qu ca s bt ton, ti ~ vit:
Chng n{o chng ta n nhn vi mt tri tim rng m, chng ta mi c th thc s cho i
vi mt tri tim rng m. Khi nhn s gip t mt ai km vi mt li phn xt, chng
ta cng s mang theo mt li ph|n xt tng t khi gip ngi khc.
Tt c chung ta eu cn s giup . Ti bit mnh khng th hon thnh vic ny nu thiu
s h tr ca moi ngi, mt trong s l{ chng ti, Steve, mt nh tm l tuyt vi, mt
kho sach o so, bn b v{ c|c th{nh vin trong gia nh, nhng ngi cng trn hnh
trnh tng t. Khi tn thng lng trong tn thng; th s can m s lan toa.
Trn thc t, c nhng nghin cu v thut l~nh o rt thuyt phc b sung cho tng
rng vin n h tr l cn thit, cho thy tn thng v{ dng cm c sc lan toa. Trong
mt bi bo s ra v{o nm 2001 trn tp ch Harvard Business Review, Peter Fuda v
Richard adham ~ s dng mt lot n d th hin c|ch c|c nh{ l~nh o khi xng
v duy tr s thay i. Mt trong nhng n d l{ qu bng tuyt. Qu bng tuyt bt u
ln khi mt v l~nh o sn lng n nhn tn thng trc cp di ca ho. Nghien cu
ca h cho thy h{nh ng chp nhn tn thng ca ngi l~nh o thng c |nh
gi| l{ can m trong mt nhn vin v truyn cho h cm hng h{nh ng tng t.
B sung n d qu bng tuyt l cu chuyn v Clynton, v gi|m c mt tp o{n ln ca
c. ng nhn ra rng phong c|ch l~nh o trc tip ca mnh cn tr cc qun l cp thp
hn trong vic khi xng nhng tng mi. Cc nh nghin cu gii thch, |ng l ng
ta c th lng lng thay i hnh vi ca mnh nhng thay v{o , ng ng dy trong mt
cuc hp h{ng nm vi 60 v l~nh o cao cp ca cng ty, tha nhn nhng sai lm v vch
ra vai tr ca ban than trong t chc. ng tha nhn mnh khng phi l{ ng{i bit tut v{
ngh nhm c|c nh{ l~nh o giup ong cung ieu hanh cong ty. Xem xet s thay i sau
khi din ra s kin ny, cc nh nghin cu ghi nhn tnh hiu qu trong h{nh ng ca
Clynton, c cng ty ng lng pht trin, c thm nhiu tng sng to va hot ng hiu
qu hn nhiu so vi c|c i th cnh tranh.
Thay i ln nht mang tnh c nhn v ngh nghip ca ti din ra khi ti bt u t ra
nhng cu hi hc ba v cm gic s hi khi b tn thng, chng c th khin ti li bc
nh th no v chuyn g xy ra khi ti c c dng kh chia s nhng kh khn ca
mnh v{ ngh c gip . Sau khi trn chy khi s tn thng, ti nhn ra rng hc
cch da cy vo s kh chu ca mt tnh hung bt an, nguy him v bc l xc cm qu
thc l mt qu| trnh au n.
Ti thc long tin tng rng ti c th b qua la chn b tn thng v{ khi iu din ra
v nh khi nhn mt cuc in thoi vi nhng tin xu bt ng; hoc khi ti s hi; hoc
khi ti yu thng m~nh lit n khng cn cm thy bit n hay hnh phc, thay vo
, ti ch chun b cho s mt mt c th xy ra ti c gng kim sot mi th. Ti kim
sot mi tnh hung v t m kim sot tng ngi xung quanh. Ti vn ng cho n khi
khng cn cht sc lc n{o m cm nhn. Ti lm cho mi th bt nh tr nn chc
chn bang moi gia. Toi khin mnh bn rn s thc v ni au v{ s hi khng bao gi
chm c n m nh. e ngoai toi t ra mnh m nhng tham tam lai cm thy s hi.
Dn dn, ti hc c rng tm khin qu| nng mang theo v tc dng duy nht ca
n l{ ngn khng cho ti hiu bn th}n cng nh khng cho php ngi khc bit n kh
khn ca mnh. Tm khin y i hi ti phi thu mnh, phi im lng li li pha sau n,
khng c thu ht s ch n nhng kha cnh bt ton v d b tn thng ca mnh.
Ti tht s mt mi.
Ti vn nh mt khonh khc v cng d chu ca nm , khi Steve v{ ti nm trn sn
ngm Ellen nhy nht nh nh nh chng y, i bng u gi v bng. Ti nhn Steve v
ni, Tht bun ci v em yu con b bit bao khi n c b bng, hn nhin v{ ng}y th
nh th. Em khng bao gi c nh th. Anh c tng tng c vic ai li c yu
v nhng iu nh th khng? Steve nhn ti v{ ni, Anh yu em cng v em nh vy y.
Thnh thc m ni, mt ngi tht him khi mo him b tn thng v{ lun cm thy r
rng v s ngc nghch hay ng nghch, ti cha bao gi ngh rng ngi trng thnh
cng c th yu nhau v nhng iu ; rng ti c yu nh s mong manh ca mnh
thay v vic bt chp tt c.
Tt c tnh yu thng v{ ng h m ti nhn c c bit l t Steve v{ Diana, b|c s tr
liu tm l ca ti cho php ti dn chp nhn nhiu mo him hn, bc l bn thn
trong cng vic v{ trong gia nh theo nhng cch mi. Ti n nhn nhiu c hi hn v{
th lm nhiu th mi hn, v d nh k chuyn chng hn. Ti hc c|ch t ra cc gii

hn mi v ni Khng, ngay c khi ti s hi bit my vic mnh lm c kh nng khin mt
ngi bn tht vng, hoc b qua mt c hi ngh nghip m ti c th hi tic. D sao i
na, ti cha tng hi tic mt cu tr li Khng no.
Tr li vi bi din vn Ngi lnh trn trn a ca Roosevelt, ti cng hc c rng
nhng ngi yu qu ti, nhng ngi m ti thc s tin cy, chnh l nhng ngi khng
bao gi ch trch, nhng ngi khng x xo khi ti vp ng. H khng ng ngo{i s{n u
m cng vi ti trn trn a. H chin u cng ti v v ti.
Khng c iu g l{m thay i cuc sng ca ti hn khi nhn ra rng tht l tn thi gian
c}n o ong m gi tr ca bn thn da trn phn ng ca nhng k ch ng lm khn
gi. Nhng ngi yu qu ti s bn cnh ti trn trn a, bt chp kt qu, h chnh l
nhng ngi trong tm vi. S nhn thc n{y ~ thay i tt c. l{ hnh nh ngi v,
ngi m v{ ngi bn m{ ti ang c tr thnh. Ti mun rng t m phi l{ ni chng ta
tr v vi bn th can m nht v s hi nht. l{ ni din ra nhng cuc tr chuyn
kh khn nht v{ l{ ni chia s nhng khonh khc ti h nht trng hc hay cng s.
Ti mun nhn Steve v cc con ri ni, Em/m }y. Trn trn a ny. Nu tht bi,
chng ta s tht bi cng nhau, khi ang liu lnh v i. n gin l chng ta khng th hc
cch tn thng hn v{ dng cm hn khi c t mnh xoay x c. i khi h{nh ng u
tin v mo him nht chnh l hi xin s gip .
Chng 3. THU HIU V CHIN U VI

H THN
(Hay cn gi l{ chng trnh hun luyn chin binh Gremlin)
S h thn rt ra sc mnh ca n t trng thi khng th by t. l{ l do ti sao n rt
a nhng ngi cu ton - h d khin b im lng hn. Nu chng ta nui dng nhn
thc v s h thn c th nh ngha v bn lun v n, th v c bn, chng ta ~ c th
bt n quy phc. S h thn cm ght b bao quanh bi ngn t. Cch duy nht khin
nhng con yu tinh Gremlin khip s, l{ phi b{y chng di nh sng mi ca ngn
ng; v cc cuc tr chuyn v chng s soi sng s h thn v hy hoi chng.
S tn thng v h thn trong cng mt cun sch! Bn nh git chng ti
chc?Hay N lc chng li ngh thut hc m
Nm ngo|i, sau khi ti ho{n th{nh mt bi ni chuyn v c|c gia nh To{n T}m, mt ngi
{n ng tin li gn ti trn sn khu. ng ta cha tay ra v{ ni, Ti mun cm n ch. Ti
bt tay ng v mm ci trong khi ng lng tng ng xung sn. Ti bit ng ang c ngn
nhng git nc mt.
Ri ng ht mt hi tht s}u v{ ni, Phi ni tht vi ch, thc ra ti khng nh c mt
}y ti nay. Ti ~ c n tr|nh, nhng v ti ~ p ti n.
Ti hng ging, V}ng, ti rt hiu cm gi|c .
Ti khng hiu ti sao v ti li ho hng n vy. Ti ni vi c y l ti khng th ngh ra
cch ti t n{o hn cho mt bui ti th Nm khi i nghe mt nh nghin cu v s h thn
ni chuyn. C y bo bui ni chuyn ny rt quan trng v{ ti ng c{u nh{u, ng ph
hoi bui ti quan trng ca c y. Ngi {n ng ngng trong giy lt, bt gic ng lm ti
sng li khi hi, Ch c phi l{ ngi hm m Harry Potter khng?
Ti phi nh thn mt my giy, nhu my, c tm mi lin h gia nhng iu ng y ni.

Sau cng, ti t b v tr li. Phi, ti l{ ngi hm m cung nhit Harry Potter. Ti ~
c i c li cc tp vi ln v{ ti ~ xem li tt c cc b phim. Ti l mt fan rut chnh
hiu. Nhng c chuyn g vy?
Ngi {n ng hi c cht bi ri, [, v ti chng bit g v ch, cng vi cm gic b p
ung lc u, ti c gn hnh nh ca ch vi thy Snape. Ti ngh ch |ng s. Ti ngh ch
s mc nguyn mt b en v{ ni chuyn mt cch chm ri bng mt ging kh{n c v
m nh nh th th gii sp kt thc.
Ti ci ngt, n sut sc ngm nc va ung. Ti thch thy Snape lm! Ti khng
chc mnh c mun trng ging ng y khng, nhng l{ nh}n vt yu thch ca ti.
Chng ti cng ci v chuyn lm sao ng li hnh dung ti vi thy Snape, sau c}u
chuyn tr nn nghim tc hn. Nhng g ch ni tht s c ngha vi ti. c bit l
phn con ngi s hi th n{o khi i din vi nhng khong ti. Cu trch dn km bc
nh
nhng
nh
sng
lp
lnh
nh?
[, c}u trch dn v nh sng lp l|nh. l{ mt trong nhng cu trch dn yu thch ca

ti: Ch khi can m i v{o bng ti, chng ta mi c dng cm khm ph
quyn nng v bin ca |nh s|ng.
ng gt u t|n th{nh. Phi! Chnh l{ c}u ! Ti chc chn l{ l do m{ ti khng mun
n. Tht in r khi con ngi phi vn dng bao nng lng trnh n nhng ch
hc ba n{y, trong khi i mt l{ con ng duy nht h c t do. Ti ~ phi chu h
thn rt nhiu trong qu| trnh trng thnh v ti khng mun iu tng t xy ra vi ba
a con ca mnh. Ti khng mun chng cm thy s hi khi ni v nhng th ri rm kh
chu vi chng ti. Ti mun chng cng c th thch ng vi s tn thng.
Cng lc , cm xc tro dng ln mt c hai chng ti. Ti li gn v lm mt c ch chia
s, nh th mun hi, ng khng ngi khi nhn mt ci m ch?, v{ ri ti trao cho ng
mt ci m tht cht. Sau , ng nhn ti v{ ni, Ti khng gii i mt vi tn thng,
nhng khng ngi h thn. Chng phi vt qua c s h thn l s vt qua c s
tn thng sao?
ng. Thch ng vi s h thn l{ cha kha khch l lng tn thng ca chng ta.
Chng ta s khng dm l din nu lun s hi vic ngi khc s ngh g. Thng xuyn
trng th|i khng tt khi i din tn thng cng ng ngha vi trng th|i chng ta s
h thn ln |t.
Khi ti ngp ngng tm ngn t gii thch cch m h thn ngn cn chng ta tn thng
v kt ni, ti nh n mt on hi thoi yu thch ca ti trong Harry Potter. ng c nh
on Harry lo lng rng mnh c th tr th{nh ngi xu bi cu b lun gin d v lc no
cng c cm gi|c c suy ngh en ti khng?
ng tr li y ho hc, C! Tt nhin! on tr chuyn vi Sirius lack! chnh l{ to{n
b ngha ca c b truyn.
Chnh x|c! Sirius bo vi Harry h~y chm ch lng nghe v ri ng ni, Con khng phi l
ngi xu. Con l mt ngi tt phi chu ng nhng chuyn ti t. Tuy nhin, th gii ny
khng c chia ct rch ri gia ngi tt v nhng T thn Thc t. Tt c chng ta u
mang trong mnh c phn nh sng ln phn bng ti. iu quan trng l chng ta chn
phn
n{o
h{nh
ng.
mi
l{
con
ngi
thc
ca
chng
ta.
Ti hiu ri, ng th di.

Tt c chng ta u c ni h thn. Tt c chng ta u mang trong mnh ci tt v ci xu,
bng ti v nh sng. Nhng nu khng d|m cp ti s h thn v nhng khc mc ca
bn thn, chng ta s bt u ngh rng c iu g khng n vi bn thn rng chng ta
tht xu xa, ti li, khng tt v thm ch t hn, chng ta bt u h{nh ng da trn
nhng nim tin sai lch y. Nu chng ta thc s mun gn kt, kt ni, chng ta phi c
kh nng b tn thng. c th b tn thng, chng ta cn pht trin kh nng thch
ng vi h thn.
ng lc y, v ng ~ tin li gn cnh g v ch i. ng cm n ti, m cho tm bit v
ra v.
Khi bc xung bc cu thang cui, ng quay li v{ ni, Ch c th khng phi l thy
Snape, nhng ch l mt gio vin Phng chng Ngh thut Hc m chnh hiu!
l{ mt cuc ni chuyn v mt khonh khc m ti s khng bao gi qun. Trn ng

v nh ti hm , ti ngh n mt cu trong mt cun s|ch m{ Harry Potter c v s
phn chi tit ca mt vi gio vin tht bi ca b mn Phng chng Ngh thut Hc m:
Mt ng b ui, mt ng cht, mt ng b thay tr nh v mt ng b nht trong rng sut
9 thng tri. Ti vn nh mnh ~ ngh, Nghe c v ng y.
Ti s khng ni tip v n d Harry Potter na bi ti chc l mt v{i ngi trong s bn
c c th cha tng c c hi c truyn hoc xem b phim n{y, nhng ti khng cn phi
ni thm rng tr tng tng phi phm ca J. K. Rowling ~ gii thch v s h thn mt
cch d d{ng v{ h{i hc bit bao. Harry Potter l biu tng ca cuc ging co gia nh
sng v bng ti, l hnh nh gii thch ti sao tn thng v{ yu thng li l biu hin
|ng tin cy ca lng can m. Tri qua ngn y thi gian miu t v{ nh ngha nhng
cm xc cng nh nhng tri nghim khng gi thnh tn, ti nhn ra Harry Potter ~ tng
ti c mt gia ti gm cc nhn vt, tt c, xu c v nhng hnh nh n d ti c th s
dng trong cc bi ging ca mnh. Ti lun bit n v iu ny.
Ti khng mc trang phc ca nh truyn gio vi i mt hoang di hay mt gio vin ca
b mn Phng chng Ngh thut Hc |m, nhng sau khi dnh hng thp k nghin cu
v hin tng bo mn do h thn gy ra trong cch chng ta sinh sng, yu thng, l{m
cha m, lm vic v{ l~nh o, ti nhn ra chnh mnh nh ang g{o n rch c phi, Phi,
rt kh ni chuyn v h thn. Song im lng trc h thn cn nguy hi hn rt nhiu so
vi vic tr chuyn v n. Con ngi ai chng c lc h thn. Tt c chng ta u s nhc
n n. V cng t ni v n, chng ta cng cm nhn c n.
Chng ta cn phi b tn thng nu nh mun can m hn; nu mun liu lnh mt cch
v i. Nh ti ~ ni vi ngi bn Harry Potter trn, lm sao chng ta dm l din nu
ch ngh n nhng g ngi khc c th ngh v mnh ~ khin bn h thn n khip m?
H~y ti cho bn mt v d.
Bn thit k mt sn phm hoc vit mt bi bo hoc sng to mt tc phm ngh thut
m bn mun chia s vi mt s ngi. Vic chia s mt th do bn sng to ng ngha vi
tn thng, nhng l{ mt phn khng th thiu ca cuc sng gn kt v{ To{n T}m.
chnh l hnh nh thu nh ca s liu lnh v i. Tuy nhin, t trc ti nay, d nhn ra hay
khng, chng ta thng c nui dy v{ hng dn tip cn vi th gii bng cch gn gi
tr ca bn thn vi |nh gi| ca ngi khc v sn phm hay tc phm ca mnh. Ni mt
c|ch n gin, nu h thch n, bn s tr nn |ng gi|; nu khng, bn chng c gi tr no.
C hai iu xy ra im y trong qu trnh ny:
Mt khi bn cm thy nhng gi tr ca |m ng i ngc li vi nhng g bn lm ra hoc
sng to nn, c l bn s khng mun chia s n, hoc nu c, bn s bc i mt hoc vi
lp sng to v pht kin tinh t nht sn phm ca mnh bt mo him. Bn t ra rt
nhiu gii hn v{ phn sng to in r nht ca mnh bn ngoi ln ranh y.
Nu bn chia s vi mi ngi phn sng to nht ca mnh v s n nhn ca cng chng
khng |p ng nhng k vng ca bn, bn s sp . Sn phm ca bn khng tt ngha l{
bn cng khng tt. S c rt t kh nng bn i hi thm phn hi, xem xt chng v tr
li xng sng to. Bn s khp kn. S h thn ni vi bn rng tt hn ht l{ ng c c
gng na. S h thn mch bo rng bn khng tt v bn nn bit iu sm hn.
Nu bn bn khon chuyn g s xy ra khi gn kt gi tr bn thn vi tc phm hay sn
phm ca mnh, v ri mi ngi yu thch n? Cu tr li t chnh kinh nghim sng v
lm vic ca ti l mi vic thm ch cn ti t hn! i khi y, mi iu kin cn v{ cho
s h thn xut hin, bao trm v kim sot cuc sng ca bn u ~ c . Bn ~ t gi
tr ca bn thn vo nhng g mi ngi ngh. S khng sao nu chuyn ch xy ra mt
vi ln, nhng sau , cm gic s ging nh: n c th bc v{o, nhng khng bao gi
bc ra c. Bn chnh thc tr thnh t nhn ca ci vng h{i ha, h{i lng v{ ho{n
ho, tt c ch l{m p lng ngi khc.
Mt khi ~ nhn thc v s h thn v{ nui dng kh nng thch ng vi n, bn s nhn
vin cnh trn mt cch hon ton khc bit. Bn vn mun mi ngi yu mn, tn trng,
thm ch l{ ngng m nhng g bn to ra, nhng tt c nhng phn hi y khng lin
quan g n gi tr bn thn ca bn. Bn bit mnh cn gi tr hn ht thy, hn c mt bc
tranh v, mt tng t ph, mt li khen ngi hay mt |nh gi| cao trn Amazon.com.
Phi, c th s tht vng v{ kh khn i cht khi bn b v{ ng nghip khng chia s

nim hng khi vi bn, hoc khi mi vic tin trin khng tt lm, nhng n lc ny ch
th hin nhng g bn lm, khng phi nh ngha bn l ai. Bt chp kt qu nh th
no, bn ~ thc s liu lnh v i v{ iu ny mi thc s phn nh gi tr ca bn; vi
con ngi m bn mun tr thnh.
Khi gi tr bn thn khng cn b li ra trc tin, chng ta s sn s{ng can m hn, sn
lng mo him chia s t{i nng nguyn s v{ kh nng m{ ta c cuc sng ban tng. T
nghin cu ca ti thc hin v c|c gia nh, trng hc v cc t chc, c mt iu r rng
l{ vn ha thch ng vi h thn nui dng ngi ta tr nn ci m hn, d d{ng n
nhn, chp nhn v hp tc vi phn hi hn. cng l{ nhng vn ha nui dng nhng
ngi dn bc, mo him, nhng ngi c k vng l s c gng ht ln ny ti ln
khc cho ti khi t c iu h mun cng l{ nhng ngi sn s{ng a ra ph|t
kin v sng to bng tt c n lc ca bn thn.
Vic cm nhn v gi tr ng vin chng ta dm b tn thng, chia s mt cch ci m v
trit hn. S h thn khin ta tr nn nh b, mt cm gic v s hi. Trong nn vn ha
b s h thn thng tr, khi cc bc ph huynh, l~nh o v{ c|c nh{ iu hnh khuyn khch
mt cch c thc hay v thc mi ngi gn kt gi tr bn thn vo sn phm ca mnh,
ti nhn thy c s lng lo, s li, s ho nhong, s hi ht, s thin v v chc
chn l s thiu thn chung v sng to v{ i mi.
Peter Sheahan l tc gi, nh din thuyt kim CEO ca ChangeLabsTM, mt cng ty t vn
ton cu chuyn xy dng v cung cp cc d |n thay i hnh vi trn din rng cho cc
khch hng ln nh Apple v{ I M. Peter v{ ti ~ c c hi lm vic chung hi ma h nm
ngo|i v{ ti ngh quan im ca ng v s h thn tht x|c |ng. Peter ni:
K nm | giu mt ca sng to chnh l s h thn. Bn khng th ch tn tay, day tn
tr|n nhng bn bit n tn ti. Mi ln mi ngi rt mnh li, thu v mt tng mi, t
b khng phn hi vi nh qun l v s hi khi ln ting trc mt mt khch hng, chc
chn khi c s can d ca s h thn. H thn l ni s h~i s}u xa m{ con ngi ai cng
c, s b sai, s b coi thng v s b |nh gi| thp, v{ n chnh l{ c|i ngn chng ta chp
nhn nhng bc i mo him cn thit thc y t chc ca chng ta tin ln pha

trc.
Nu mun to dng mt nn vn ha s|ng to v sng kin, nhng ri ro cm xc
c khuyn khch c cp th trng v c nhn, hy khi u bng cch gieo xung
mt ht ging ci m vi s tn thng, bt u t nhng ngi l~nh o trong nhm.
iu ny s i hi chnh nhng ngi l~nh o c th l{ ngi u tin chu tn thng.
Quan nim l~nh o phi l{ ngi chu trch nhim hay bit tut u li thi v khng
cn c ch li. H khin ngi khc cm thy km ci. c th gi l cng thc phn-mohim, nu c th nh th trn i. S h thn tr thnh ni s hi. Ni s hi dn n ngi
mo him. Ngi mo him s git cht sng to.
Cui cng, S liu lnh v i i hi thc v gi tr ca bn thn. S h thn c nhng con
yu tinh Gremlin n lp y u c ca chng ta bng nhng phin bn khc nhau ca
cng mt thng ip:
d|m! Mi cha tt!
L{m sao mi d|m, nga non h|u |!
Gremlin bt ngun t b phim hi kinh d Gremlins ra mt nm 1984 ca Steven Spielberg.
Gremlin l nhng con yu tinh nh qu quyt m{u xanh l| c}y, i n }u cng chc ngoy
gy s. Chng l nhng con qu nh bt chp php tc, lun c bit hng th vi cc tr
quy ph|. i vi rt nhiu ngi, bao gm c ti, t gremlin ~ tr thnh mt t ng
ngha vi vng xo|y h thn.
V d, gn }y ti gp cht rc ri khi hon tt mt bi bo. Ti gi cho mt ngi bn thn
k cho c y nghe vng mc trong cng vic vit lch ca mnh, gn nh ngay lp tc,
c y tr li bng cch hi li, Th l qu gremlin chng n ni th n{o?
}y l{ mt cch hi hiu qu v nhng vng xoy h thn nhng thng ip nghi ng bn
thn v t ch trch vang ln trong u chng ta. Cu tr li ca ti l{, ng l{ c mt s. C
a th bo rng bi bo ca t d c v s chng ai thm quan tm ti nhng ti ny. C
a th bo t s b ph phn mt trn ra tr v t |ng b nh th. V c mt con to ng

th bo, Ngi vit lo luyn khng gp nhng vng mc th n{y. Ngi vit thc th
khng sa i sa li th n{y.
Hiu c vng xoy h thn hay nhng con yu tinh l yu t mang tnh quyt nh khi
mun vt qua ni h thn, bi chng ta khng th lc n{o cng c th ch ra mt s
khonh khc hoc s thi im c bit m ta b ngi khc h thp. i khi h thn l kt
qu ca vic bt li nhng on bng c, c ghi khi chng ta cn nh hoc n gin l
tip thu nn vn ha. Mt ngi bn tt ng thi l{ ng nghip ca ti tn l Robert
Hilliker ni rng, Xu h bt u l tri nghim t ngi khc vi mnh, nhng c{ng ln,
ti cng dn ng c rng h thn l cu chuyn ca ring mnh. i khi chng ta khng
dm bc vo trn a bi li ch trch nng n nht m ta phi i mt chnh l ca bn
thn mnh.
S h thn rt ra sc mnh ca n t trng thi khng th by t. l{ l do ti sao n rt
a nhng ngi cu ton h d khin b im lng hn. Nu chng ta nui dng nhn
thc v s h thn c th nh ngha v{ b{n lun v n, th v c bn, chng ta ~ c th
bt n quy phc. S h thn cm ght b bao quanh bi ngn t. Cch duy nht khin
nhng con yu tinh Gremlin khip s, l{ phi b{y chng di nh sng mi ca ngn
ng; v cc cuc tr chuyn v chng s soi sng s h thn v hy hoi chng.
Ging nh Roosevelt ~ tng khuyn nh, khi liu lnh mt c|ch v i, chng ta s mc sai
lm v s vp vp ht ln ny ti ln khc. Chc chn s c tht bi, sai lm v ch trch. Nu
chng ta mun vt qua tt c nhng tht vng kh khn, th cm gi|c au n v tan v l
iu khng th trnh khi; nu mun sng mt cuc i trn vn, chng ta khng th b
|nh bi bi cm gic khng xng |ng c yu thng v{ vui v. Nu b |nh bi, chng
ta s khng bao gi dm l din v c gng thm ln na. S h thn lun ng ch sn
bn ra trn a, rnh rp ch chp ly ta, khin ta khng bao gi dm mo him na. N
ci nho v{ ni, Ta ~ bo ri m{, l{ mt sai lm. Ta bit mi khng ____________.
i ph vi s h thn l kh nng tr li, au n. Tht vng, thm ch l suy sp. Nhng
thnh cng, danh vng hay s cho php khng phi l nhng gi tr thc y mnh hnh
ng. Gi tr ca mnh nm s dng cm v{ mnh ~ tht l{ can m. Mnh c th vt

qua s h thn.
Ti ch mun ni l{, Chng ta khng th khuyn khch s tn thng nu s h thn bp
nght cm gic ca ta v gi tr v kt ni. Ct mnh li v sn sng buc c tri tim v khi
c vo tri nghim c tn gi h thn, nh th chng ta mi c th bn tip n chuyn
sng th n{o cho n tn cng.
H thn l g v ti sao li cm thy kh khn khi ni n n?
(Nu chc chn rng bn khng bao gi bit h thn l g, th h~y cng c c tip; Ti s
gii thch r rng trong vi trang na.)
Ti bt u mi bi ni chuyn, b{i b|o v{ chng mc v h thn vi ba iu v H thn,
hoc ba iu u tin bn cn bit v h thn, v vy, bn hy c nghe tip nh:
1. Ai cng c ni h thn. H thn l hin tng ph bin v l mt trong nhng cm xc c
bn nht ca lo{i ngi. Ch nhng ngi thiu kh nng cm thng v lin kt con ngi
mi cha tng cm thy h thn. }y l{ la chn ca bn: Tha nhn mnh tng tri qua
cm gic h thn, hoc tng bn l x hi. }y l{ ho{n cnh duy nht m h thn c v li
l mt la chn tt hn.
2. Tt c chng ta u s ni v ni h thn.
3. Cng t nhc ti h thn, n li cng kim sot cuc sng ca chng ta.
Mt vi cch rt hu hiu khi ngh v h thn. u tin, h thn l ni s b mt kt ni.
Chng ta, v mt tm l, cm xc, nhn thc ln tm hn u c nhu cu kt ni, yu thng
v che ch. Kt ni, cng vi yu thng v{ che ch (hai biu hin ca kt ni) l l do
chng ta }y v{ l{ mc ch v{ ngha ca cuc sng. H thn l ni s hi ca s mt kt
ni l{ ni lo s rng chng ta ~ l{m g hoc tht bi khi l{m g , mt tng m
chng ta khng th cng chung sng, hoc mt mc tiu m chng ta khng th thc hin,
khin chng ta cm thy khng xng |ng c kt ni. Ti khng xng |ng hoc khng
tt c yu thng, che ch hay kt ni. Ti khng |ng c yu thng. Ti
khng thuc v ni n{o c. }y chnh l{ nh ngha v h thn ni bt trong nghin cu ca

ti:
H thn l cm gi|c au n cng cc hoc tri nghim nim tin rng chng ta v dng, v
th khng |ng c yu thng v{ thuc v ni n{o c.
Mi ngi thng tin rng h thn ch dnh ring cho nhng ngi sng st qua nhng
cn b cc khng th chia s, nhng iu n{y khng ng. H thn l{ iu m tt c chng
ta u tri qua. V c cm tng nh h thn giu mnh trong nhng gc khut nht ca
chng ta, nhng thc ra n li c xu hng ln khut nhng ni rt quen thuc. Sau }y
l 12 s ph}n loi h thn ni bt trong nghin cu ca ti:
V b ngoi v thn hnh
Tin bc v cng vic
Mi quan h vi b/m
Gia nh
Lm cha m
Sc khoe v tinh thn v th cht
Nghin ngp
Tnh dc
Lo ha
Tn gio
Sng st qua cn b cc
Sng khun mu hoc b gn nhn
Di }y l{ mt s cu tr li m chng ti nhn c khi ngh mi ngi a ra mt v

d v s h thn:
H thn l khi b cho thi vic v phi b|o tin n{y cho ngi v ang mang thai.
H thn l{ c ai hi, ao gi ch sinh em b? khi m{ ti khng h mang bu.
H thn l khi che giu s tht l{ ti ang trong qu| trnh phc hi nhn phm.
H thn l khi rng ti.
H thn l khi b sp gi l{ ngu trc mt khch hng.
H thn l khi tht bi trc i tc.
H thn l khi chng b chy theo c hng xm.
H thn l khi v ngh ly hn v ni rng c y mun c con, nhng khng

phi vi ti.
H thn l khi li xe trong trng thi mt kim sot
H thn l khi ni vi chng cha ci ca ti l b ti ang sng Ph|p, nhng

thc ra ng ang trong t.
H thn l{ thi trt nhng hai ln.
H thn l nghe thy ting ba m |nh c~i nhau di nh v t nh khng bit

c phi ch c mnh cm thy ni s hi ny.
H thn l ni au thc s. Tm quan trng ca vic c x hi chp nhn v kt ni c

cng c bi phn ng ha hc ca no b, v{ au n l kt qu ca vic b x hi chi t;
ngt kt ni, l{ ni au c tht. Nm 2011, trong mt nghin cu c ti tr bi Vin
Sc khe Thn kinh Quc gia v Vin Quc gia v Lm dng Dc phm, cc nh nghin cu
~ ph|t hin ra rng, s au n v th xc v tri nghim nng n ca vic b x hi chi b
l{ tng ng nhau. V th khi a nh ngha s h thn l mt tri nghim au n
mnh lit, ti khng h ni a. C|c nh{ khoa hc thn kinh ~ n}ng cp khng nh m tt
c chng ta u ~ bit: Cm xc c th l{m ta au n v l nguyn nhn ca nhng cn
au. Cng ging nh au n v mt th x|c, chng ta thng khng d nh ngha, m t
ni au cm xc cng rt kh khn. H thn li c{ng c bit kh khn bi n ght b bao
bc bi cc ngn t. N ght b vch trn bng ngn ng.
Gii m h thn, hi li, b mt v ngng ngng
Trn thc t, khi chng ta c gng thu hiu h thn, mt trong nhng l do n gin khin
ta rt kh bn lun v h thn chnh l vn t vng. Chng ta thng s dng ln ln cc
cm t ngng, hi li, b mt v h thn. Dng nh qu| kh la chn mt t thch
hp miu t cho mt tri nghim hoc mt trng thi; tuy nhin, mi vic phc tp hn l
vn t vng n thun.
Chng ta tri qua nhng trng thi tm l khc bit ny th no khi thu hp n xung mc
t s. Chng ta t ni vi mnh th no v nhng chuyn ang xy ra? Tt nht l bt u
vi h thn v cm gic c li khi th t ni vi mnh v gii m bn loi cm xc khc nhau
ny. Phn ln cc nh nghin cu v s h thn v cc nh tr liu u ng tnh rng cch
tt nht hiu s khc bit gia h thn v hi li l{ ph}n bit c s khc nhau gia
hai tuyn b Ti t hi v{ Ti ~ l{m mt vic t hi.
Hi li = Ti ~ l{m mt vic t hi.
H thn = Ti t hi.
Ly v d, gi s bn qun mt l{ mnh ~ hn i n tra vi mt ngi bn. n 12 gi 15
pht, bn ca bn gi in t nh{ h{ng hi l do. Nu bn t nh rng Mnh l mt
ngi bn t hi v chng ra g l{ s h thn. Ngc li, nu bn t nh Khng th tin
ni l mnh li qun mt cuc hn. ng l{ mt vic khng ra g l{ cm thy hi li.
V{ }y l{ phn hp dn c bit l{ i vi nhng ngi mc nh ngh rng Mi nn cm
thy mnh l mt ngi bn t hi! hoc Mt cht h thn s gip cho mnh c x tt hn
vo ln sau. Khi cm thy h thn, hu ht chng ta c xu hng phng v khi b trch
mc, tm cch bo cha, a ra mt li xin li thiu thin ch hoc trn bit. Thay v ni li
xin li, chng ta li cho bn mnh v tm c tho|i th|c: Mnh ~ bo bn l mnh rt bn
ri ng khng. Hm nay khng phi l ngy tt hn h. Hoc chng ta c th gi xin
li mt cch thiu thnh thc v t ni vi bn thn, Thi k i. n m bit mnh bn rn
n mc no, bn nn cm thy c li v ~ hn mnh hm nay. Hoc chng ta bit bn ang
gi v l i khng tr li, cui cng sau , khi khng th pht l thm na, chng ta ni
di: Vy l bn khng nhn c e-mail ca mnh sao? S|ng nay mnh ~ b|o l{ khng gp
c ri m. Bn th kim tra hm th r|c xem.
Khi chng ta xin li v mt li sai m{ ta ~ l{m, sa sai hoc thay i hnh vi, th nhng iu
khng cn b xp chung vi gi tr ca bn thn na, hi li khng phi l h thn
thng l lc y gip bn tin ln. Chng ta cm thy hi li khi lun c nhng nguyn tc
ca ring mnh nhng li tht bi khi h{nh ng i ngc li vi gi tr ca bn thn v cm
thy chng khng ph hp vi nguyn tc ng x. l{ mt cm gic khng h d chu,
nhng n li rt c ch. Cm gic kh chu v mt tm l l mt c|i g tng t nh s ri
lon nhn thc, thng l{ ng lc to ra nhng s thay i y ngha. Hi li cng c
sc mnh ngang vi h thn, nhng nh hng ca n l tch cc, trong khi h thn th ch
ph hoi. Trn thc t, trong nghin cu ca mnh, ti pht hin ra rng ni h thn bo
mn mt phn trong mi chng ta, phn tin tng rng chng ta c th thay i v lm mi
vic tt hn.
Chng ta ang sng trong mt th gii m hu ht mi ngi vn cn bm cht vo nim
tin rng h thn l mt cng c hu hiu gi mi ngi khng b i chch ng. iu
ny khng ch sai lm, m cn nguy him. H thn gn kt cao vi nghin ngp, bo lc,
hung hn, tht vng, ri lon tiu ha v{ n hip. Cc nh nghin cu khng tm thy mi
dy lin h no gia h thn vi cc kt qu tch cc khng c bt c d liu no ng h
cho tng h thn l cng c hu ch nh hng cc hnh vi tt. Trn thc t, h thn
c v l nguyn nhn ca cc hnh vi ph hoi v{ g}y au n hn l{ mt gii php.
Mt ln na, ham mun c cm thy xng |ng vi yu thng v{ che ch l mt cm
xc t nhin ca lo{i ngi. Khi tri qua h thn, chng ta cm thy b ngt kt ni v tht
vng cng vi cm gic v dng. Khi cm thy au n, d l dng thc hon ton h thn
hay ch l cm gic s s h thn, chng ta c thin hng gn cht vi nhng hnh vi t

hy hoi, dn n tn cng hoc h nhc ngi kh|c. Trong c|c chng vit v lm cha m,
l~nh o v gio dc, chng ta s khm ph xem h thn s b{o mn lng dng cm v
chm ngi cho s bt hp t|c nh th no, v chng ta phi l{m g xy dng c nhng
vn ha ca s xng |ng, tn thng v{ thch ng vi h thn.
B mt l mt t m{ chng ta thng nhm ln vi h thn. Donald Klein ~ tm c
im khc bit gia h thn v b mt khi ng vit, Mi ngi tin rng h |ng phi chu
s h thn, nhng h khng tin h |ng phi nhn s b mt. Nu John tham d mt cuc
hp vi c|c ng nghip v sp ca mnh, nu ng sp gi anh l k tht bi ch v anh
khng kh nng kt thc mt thng v, tri nghim ca John c th l va h thn va
b mt.
Nu John t ni vi bn thn rng Cha i, ti tht km ci. Ti l mt k tht bi l{
ni h thn. Nu anh ta t nh L~o sp ng l{ g{n d. iu ny tht nc ci. Mnh khng
|ng phi chu ng iu n{y l{ s b mt. B mt l cm gic t hi v khin mi
trng cng vic cng nh gia nh tr nn xu i v nu xy ra, n chc chn s bin
thnh h thn nu chng ta bt u sa v{o thng ip ca n. Tuy nhin, n vn kh quan
hn h thn. Thay v qu ch tm vo li nhn xt v k tht bi, John t ni vi bn thn,
iu chng lin quan n mnh. Khi h{nh ng nh vy, chng ta t c kh nng ngh
vic, bc pht hoc phn ng li. Chng ta vn li vi nhng gi tr m{ ta x|c nh cho bn
thn, trong khi c gng gii quyt vn .
Ngng l cp nh nht trong bn trng th|i. N thng l thong qua v thm ch c
th ch l cm gic bun ci. c im ca ngng l khi chng ta lm mt iu g |ng
xu h, nhng khng cm thy mnh l{ ngi duy nht. Chng ta bit rng nhng ngi
kh|c cng c th h{nh ng tng t v{ cng ging nh mt, n s tri qua rt nhanh,
thay v gn cht vo bn thn chng ta.
Lm quen vi cc t ng l mt xut ph|t im quan trng bt u hiu v h thn. l{
thnh phn u tin ca ci m ti gi l thch ng vi s h thn.
H thn l xu. Vy ta phi lm g vi n?
Cu tr li y thch ng vi s h thn. Hy nh: chng li h thn l khng kh thi. Chng

no chng ta cn quan tm ti kt ni, ni s hi b mt kt ni s lun l mt ng lc
mnh m ca cuc sng v ni au do h thn gy ra s lun hin hu. Tuy nhin, tin tt l
trong mi nghin cu ca mnh, ti pht hin ra nam v n gii vi cng cp thch ng
h thn c bn im chung ti gi chng l cc thnh t thch ng h thn. Hc c|ch a
bn thnh t ny vo thc tin c ti gi l{ Hun luyn Chin binh Gremlin.
Chng ta s ln lt tm hiu v bn thnh t, nhng trc ht ti mun gii thch thm
ca ti khi nhc n vic thch ng vi s h thn. Ti c ni n kh nng rn luyn thc
s khi chng ta tri qua cm gic h thn, vt qua tri nghim y m khng phi hy
sinh cc gi tr ca bn th}n cng nh qua c n pha bn kia ca tri nghim h thn
vi can m, tnh thng v{ kt ni hn l{ i s}u v{o cm gic h thn. Thch ng vi h
thn lin quan n vic dch chuyn t h thn sang cm thng mt loi thuc gii thc
s cho s h thn.
Nu chng ta c th chia s cu chuyn ca mnh vi mt ai phn ng li vi s cm
thng v thu hiu, h thn s khng th tn ti. Bit yu thng bn th}n cng l{ mt yu
t c bit quan trng, nhng bi h thn l mt khi nim x hi n din ra gia ngi
vi ngi cho nn n cng s c cha tr tt nht nu c s tng t|c. Mt vt thng
mang tnh x hi cn mt phng thuc mang tnh x hi v cm thng chnh l{ phng
thuc . Thng bn thn l mt im mu cht bi khi chng ta c kh nng gng nh
vi bn thn gia ni h thn, ta c nhiu c hi chm n kt ni v tri nghim s thng
cm.
nhn c s cm thng, trc tin chng ta phi bit mnh ang i mt vi ci g.
Di }y l{ bn thnh t ca vic thch ng vi h thn c|c bc khng nht thit din ra
theo trnh t, nhng chng lun dn chng ta n vi cm thng v hi phc:
1. Nhn bit h thn v thu hiu ng c. H thn l trng thi sinh hc v c nhn. Bn c
cm nhn nhng rung ng ca c th khi ang trong cn h thn, cm nhn ca bn khi
tri qua trng thi y, v hnh dung xem nhng thng ip v k vng no kch hot n?
2. Thc hnh nhn thc ph phn. Bn c th kim tra tnh xc thc ca c|c thng ip v
nhng k vng ang iu khin s h thn ca bn? Chng c thc? Chng c phi l nhng
g bn mun tr thnh hoc nhng g bn ngh ngi khc cn/mun bn?
3. Vn ra bn ngo{i. n c mt cu chuyn v mun chia s n? Chng ta khng th tri
nghim s cm thng nu khng kt ni.
4. Ni v h thn. Bn c ni ln cm xc ca mnh v t hi bn cn iu g khi cm thy h
thn?
Thch ng vi h thn l mt chin thut bo v kt ni s kt ni ca bn thn chng ta
v s kt ni ca ta vi nhng ngi m chng ta quan tm. Tuy vy, s phc hi i hi
nhn thc, hoc t duy, v{ l{ khi h thn gi{nh c li th ln. Khi h thn qua i, hu
ht chng ta thng thy mnh b cm gic b gh lnh ba v}y. Ni c|ch kh|c, n~o trc
ca chng ta, ni tp trung tt c t duy, ph}n tch v{ chin lc ~ m ng u tin cho
phn chin u-hay-b chy ca no b.
Trong cun Incognito (tm dch: Nhn thc) ca mnh, nh khoa hc v no b, David
Eagleman, ~ miu t b n~o nh mt tp hp c|c i th cnh tranh. ng vit, C mt
cuc i thoi din ra gia nhng phn khc nhau ca b no, mi b phn cnh tranh
kim sot mt knh u ra trong hnh vi ca bn. ng ch ra hai h thng kim sot chnh
l l tr v cm xc: H thng l tr l h thng quan t}m n vic phn tch mi vic ngoi
thn, trong khi h thng cm xc iu khin tm trng ni tm v lo lng liu mi vic ang
tt hay xu. Eagleman ch ra trng hp khi c hai b phn chin u kim sot mt kt
qu hnh vi cc cm xc c th can thip vo trng thi cn bng ca vic ra quyt nh.
Ti c th ni iu ny hon ton chnh xc khi cm xc }y l{ s h thn.
Cc chin lc chin u hay b chy u rt hiu qu cho cuc sinh tn, m khng dnh
cho duy l hay kt ni. V ni au do h thn g}y ra tr th{nh ng lc khin phn
sinh tn trong no b ca chng ta trn chy, n nu hoc chui li. Trn thc t, khi ti hi
nhng ngi tham gia th nghim xem bnh thng h phn ng th no vi ni h thn
trc khi bt u rn luyn vic thch ng vi n, ti nghe thy rt nhiu cu tr li nh
sau:
Khi cm thy h thn, ti thy mnh nh mt k in. Ti l{m nhng vic, ni

nhng iu m{ bnh thng ti khng bao gi lm hoc ni nh th.
i khi ti ch c mnh c th khin ngi khc cm thy t hi nh c|ch h

i vi ti. Ti ch mun nhy ra v ht vo mt tt c mi ngi.
Ti tuyt vng khi cm thy h thn. Nh th ti chng cn ng lui khng

c ai chia s.
Khi cm thy h thn, ti |nh mt c l tr ln cm xc, ngay c vi gia nh

mnh.
Mt ln ti dng li mua xng v{ th tn dng ca ti cn tin. Ngi b|n xng

ni ti khng ra g. Khi bc ra khi trm xng, cu con trai 3 tui ca ti bt
u khc. Ti th ht ln Im ngay! Ti v cng xu h v th ht tin. Ti tr nn
in di v cng cm thy xu h hn khi ln ting vi con trai ca mnh.
Khi tm hiu v cch bo v bn thn khi s h thn, ti m li nghin cu tuyt vi t

Trung tm Stone Wellesley. Tin s Linda Hartling, nguyn l{ nh{ l lun vn ha hn
nhn ca Trung tm Stone, hin l{ gi|m c ca Trung tm Nghin cu Nhn phm v Bo
v Con ngi (Human Dignity & Humiliation Studies) ~ vn dng thnh qu ca nh tm l
hc Karen Horney v th gi l{ tn cng, i u v b chy phc ha nhng chin
lc ngt kt ni m chng ta s dng i u vi ni h thn.
Theo tin s Hartling, i u vi h thn, mt s ngi b chy, bng cch trn trnh,
cm nn v giu kn. Mt s th tn cng bng cch kim tm s an i v hi lng. V mt vi
ngi trong s chng ta th i u bng cch c gng ginh li quyn lc t ngi khc,
tr nn hung d v dng h thn i li vi h thn (v nh gi i nhng bc th in
t c ). Hu ht con ngi u s dng mt trong ba cch ny nhng thi im khc
nhau, vi nhng i tng khc nhau, v nhng l do khc nhau. Khng phi mi chin lc
n{y u y chng ta ra xa khi s kt ni chng l nhng chin lc ngt kt ni khi s
au n m h thn mang li.
}y l{ c}u chuyn v mt trong s nhng tri nghim h thn ca ti nhm minh ha mt

cch sng ng nhng khi nim n{y. khng phi l mt trong s nhng khonh khc d
chu ca ti, nhng n l{ mt v d hay gii thch ti sao nui dng v thc hnh kh
nng thch ng h thn li quan trng, nu chng ta khng mun cht thm h thn trong
nhng tnh cnh au n nht.
u tin, ti xin php c bt u bng vic miu t mt cht bi cnh. Vic phi t chi
nhng li mi lm din gi l mt qu| trnh au kh vi ti. Sau bao nm ~ quen vi kiu
sng sao cho va lng ngi khc v cu ton khin ti c cm gic khng d chu khi phi
l{m ai tht vng phn ngoan ngo~n trong ti ght phi t chi mi ngi. Nhng con
yu tinh th thm bn tai, H s ngh mi l{ k v n v{ ng c ch k th ch. Ti cng
vt ln vi ni s hi rng nu ti t chi, c th mi ngi sau ny s khng nh ti na.
Ln n{y l yu tinh li bo, Mi mun c thm thi gian ngh ngi ? H~y cn thn vi
nhng g mi cu c cng vic m mi yu thch s tut khi tay cho coi.
Sau , v{o khong 12 nm sau khi ti nghin cu v nhng ngi Ton Tm, ti cam kt
vch ra nhng gii hn v{ l{ qu| trnh bin hnh trnh t Mi ngi s ngh g? n
Ti thy . Tt c nhng ngi c nhiu kt ni nht, am m nht m ti tng phng
vn u t ra nhng gii hn v tn trng nhng gii hn y. Ti khng ch mun nghin
cu v dnh ton thi gian ni v cch lm ngi Ton Tm; ti mun sng vi n. iu
c ngha l{ ti phi t chi 80% nhng li mi din thuyt m ti nhn c. Ti ch
ng khi n ph hp vi lch sinh hot ca gia nh, c|c cam kt nghin cu v cuc sng
ca ti.
Nm ngo|i, ti nhn c mt th in t ca mt ngi {n ng, ng ta rt cu gin bi
ti khng th n ni chuyn trong mt s kin m ng y t chc. Ti t chi li mi bi
n trng vi mt ba tic sinh nht ca gia nh ti. c th th hin tm trng tc ti v
y nhng li l tn cng c nhn.
Thay v tr li, ti quyt nh chuyn tip bc th cho chng ti, ni cho chng ti nghe
chnh x|c iu m{ ti ngh v ngi {n ng n{y v{ bc th ca ng ta. Ti cn mt ch
x ni h thn v gin d ca mnh. Thay v lm vy, ti li n nt Tr li.
Ngay khi gi tin nhn, ti ht tht thanh, Khoan!!! Xin h~y quay li! Ti nhn chm chm
vo mn hnh, hon ton bt ng v h thn cht chng h thn, khi ngi {n ng phn
cng tr li bng mt li hi |p i km vi nhng dng Ti bit m! Ch khng h Ton
Tm. Ch tht chng ra g.
S h thn tn cng c hai cnh. Ming ti kh khc, thi gian nh ngng tri, mt ti hoa
ln. Ti li phi tranh u vi nhng tn yu tinh bt u g{o r bn tai: Mi khng ra g!
Sao m mi li ngu ngc n th? n khi bnh tnh tr li, ti bt u rn r, i, au, au,
au qu|, au n qu|...
Chin lc n{y l{ a con tinh thn ca Caroline, mt ph n ti ~ phng vn khi bt u
thi k u nghin cu v{ sau v{i nm, c bt u thc hnh thch ng vi h thn.
Caroline bo ti rng mi khi cm thy h thn, c lp tc ni to v{ ni i ni li t au.
au, au, au, au, au, c bo ti. Ti bit lc u nghe hi bt bnh thng v chc
trng ti cng hi c vn , nhng n li rt hiu qu.
l{ mt c|ch thng minh thot ra khi trng thi sinh tn ca no b v ko phn no
trc tr li v tr. Sau mt hoc hai pht h|t b{i ca au qu|, ti ht mt hi tht su v bt
u tp trung vo bn th}n. Ti ngh, c ri. H thn tn cng. Mnh n. iu g tip theo
no? Mnh c th x l c.
Ti nhn ra cc triu chng ca c th cho php ti khi ng li b n~o suy ngh v{ nh li
ba bc ca chin binh Gremlin, l{ c|ch hiu qu nht thch ng vi ni h thn ca
ti. May mn l{ ti ~ thc h{nh c|c bc n{y l}u bit rng chng hon ton c th
tin cy v ti c th tin tng vo quy trnh ny:
1. Rn luyn lng can m v xut u l din! Phi, ti mun trn tr|nh, nhng c|ch
chin u li s h thn v{ cao bn thn ch c th l chia s tri nghim ca mnh vi
nhng ngi xng |ng c nghe chng mt ngi yu chng ta, khng v nhng s tn
thng ca ta, m c v chnh bn thn h.
2. T ni vi bn thn theo cch m ti s ni vi ngi ti thc s yu thng, ngi m
ti s c gng an i khi ngi y suy sp. Khng sao }u. n cng l{ con ngi chng ta
ai chng mc li. C mnh }y ri. Thng thng, khi b h thn tn cng, chng ta ni vi
bn thn theo nhng cch m chng ta KHNG BAO GI ni vi nhng ngi ta yu qu v
tn trng.
3. Cu chuyn l ca bn! ng chn vi n, khng n lm mnh day dt hay phn xt
bn th}n. Ti thng ni to iu ny: Nu s hu cu chuyn, bn c quyn vit phn
kt cho n. Khi chn vi cu chuyn, chng ta s mi l nhn vt trong cu chuyn . Nu
s hu cu chuyn, chng ta phi k nt on kt. Nh Carl Jung ~ ni, Ti l{ ngi m
ti chn tr th{nh.
Mc d bit r rng iu nguy him nht sau mt tri nghim h thn y l che giu hoc
chn vi cu chuyn ca mnh, ti cng v cng s hi khi phi thc hin mt cuc in
thoi. Tuy vy, ti vn l{m nh th.
Ti gi cho c chng ti, Steve, v mt ngi bn thn ca ti, Karen. H ~ trao cho ti c|i
m ti cn nht khi y: s cm thng, s nhc nh |ng gi| nht, rng ti khng n c.
Thay v phn xt (m chc chn s phng i s ti h), cm thng truyn i mt nhn thc
gin d, n khng c c.
Cm thng l kt ni; n l chic thang bc qua ci h ca s h thn. Karen hay Steve
khng ch gip ti vt qua khng hong bng cch lng nghe v{ yu thng ti, h cn
lm chnh bn thn h tr nn b tn thng khi chia s rng, h, cng c lc ri v{o nhng
ci h tng t. H thn khng i hi chng ta phi tri qua chnh xc tng tri nghim
nh nhau, c}u chuyn ca mi ngi k ra s khc. Cm thng l kt ni vi cm xc m
ngi kh|c ~ tng tri qua, d khng phi l mt s kin hay mt tnh hung y ht. H
thn phai nht v{o ng lc ti nhn ra mnh khng n c rng tri nghim ca mnh
rt con ngi.
Th v hn na, phn ng ca Steve v Karen li hon ton khc nhau. Steve th nghim tc
hn v{ kiu i tri. Anh bit cm gi|c n{y! C|ch tip cn ca Karen th khin ti phi ci
mt mt lc. Nhng c hai phn ng u c mt im chung, l{ sc mnh ca cm t
Anh/mnh cng th. Cm thng l mt th tht l lng v{ y sc mnh. Khng c kch
bn. Khng c ci gi l{ ng hay sai. Ch n gin l lng nghe, chm ch, khng ph|n xt,
kt ni cm xc v{ trao i vi nhau thng ip xoa du k diu ca n khng n c.
Cuc tr chuyn vi Steve v{ Karen gip ti vt qua h thn, ly li tinh thn v tr li th
ca ngi {n ng kia vi v th ca ngi t ch v t tn. on tin nhn gin d l
chuyn c nhn ca ti v ti xin th li v ~ s dng ngn ng thiu kim ch. ng thi,
ti cng ni r nhng ranh gii trong nhng cuc i thoi sau ny, nu c gia ti v ng
ta. T , ti khng bao gi nhn c tin g t ng ta na.
H thn tn cng khi bn gi b mt, v{ ~ c nhng nghin cu khoa hc nghim tc pha
sau liu trnh iu tr 12 bc chng minh n mc bnh bi chnh nhng b mt ca
mnh. Trong mt nghin cu tin phong, nh khoa hc kim gi|o s trng i hc Texas
James Pennebaker cng c|c ng nghip ~ nghin cu chuyn g xy ra khi nhng nn
nhn sng st sau nhng s kin kinh hong c bit l sau khi b cng hip v lon lun
giu kn tri nghim ca mnh. Nhm nghin cu ~ ph|t hin ra rng vic khng dm
nhc n s vic hoc nh d k n cho mt ngi khng tin cy cn nguy hi hn c
bn thn s vic. Ngc li, i vi nhng ngi chia s cu chuyn v tri nghim ca
mnh, sc khoe th cht ca h c phc hi, s ln phi n b|c s gim xung v h c
s gim thiu |ng k lng hoc-mn cng thng tit ra.
Sau nghin cu ca mnh v nhng hiu ng khi gi b mt, Pennebaker ~ tp trung
nghin cu v sc mnh hi phc ca hot ng vit th nghim. Trong cun sch Writing
to heal (tm dch: Vit cha lnh) ca mnh, Pennebaker vit: T gia nhng nm 1980,
mt lng ln cc nghin cu ~ tp trung vo gi tr ca cc bi vit mang tnh biu t
nh mt cch hi phc. Bng chng h tr l{ h{nh ng vit v tri nghim kinh hong,
d ch 15 n 20 pht mi ngy, trong 3 hay 4 ngy c th sinh ra nhng thay i |ng k
v sc khoe th cht v tr no. Vit th nghim cng c th t|c ng ti thi quen ng v
lm vic hiu qu, cng nh kh nng kt ni vi nhng ngi kh|c.
Thch ng vi h thn cn rn luyn, v ging Pennebaker, ti ngh rng vic vit v nhng
tri nghim |ng xu h ca mnh l mt thnh t c sc mnh k diu ca qu trnh rn
luyn y. S mt thi gian duy tr bi tp v{ cn can m vn ra ngo{i, ng thi
ni v nhng tri nghim kh khn. Nu bn c n }y v{ ngh Ti cng mun c kh

nng trao i nh th vi bn i, bn b hoc con ci ca mnh th h~y l{m iu ! Nu
bn ngh H thn ~ tr thnh mt phong cch qun l }y, v{ khng c g kh hiu khi
thy mi ngi khng gn kt chng ta nn ni v iu ny vy th h{nh ng i! n
khng cn mt thi gian mng tng v n hoc kim so|t thng tin trc khi bn bc
vo mt cuc i thoi nh th. Bn ch cn ni, Ti ~ c mt cun sch v c mt
chng v h thn. Ti mun ni chuyn v n vi bn. Nu ti cho bn mn cun sch
, bn s c ch?
Phn tip theo ca cun sch vit v s h thn v lng t tn ca nam v n gii. Ti ngh
bn cng s mun cho bn mnh mn c chng n{y na. Bi nhng g ti bit c v s
h thn ca nam gii ~ l{m thay i cuc sng ca ti.
Mng li v m bc: Nam v n gii tri nghim s h thn khc nhau nh th
no?
Trong 4 nm u nghin cu v h thn, ti ch tp trung v{o i tng chnh l n gii. C
thi im rt nhiu nh nghin cu ~ tin, v{ cho n nay vn cn mt s gi nim tin y,
rng tri nghim xu h ca nam v n gii kh|c nhau. Ti th bn khon rng liu khi kt
hp d liu v nam v n gii, ti c b qua sc thi quan trng no trong tri nghim ca
h khng. L do m ti ch phng vn n gii, mt phn v suy ngh trong tim thc rng
khi cp ti lng t tn, n gii thng mc mu nhiu hn. mc n{o , ti ngh
mt phn ca s tr hon c th do ti c cm gic rng vic phng vn nam gii cng ging
nh vic lc bc vo mt th gii mi m v l lng.
V{ n ng thc l mt th gii mi m v l lng mt th gii ca nhng ni au kh
khng th ni thnh li. Ti ~ bt u h{nh trnh bc vo th gii y v{o nm 2005, sau
khi kt thc mt bi ging. Mt ngi {n ng cao gy, trc 60 tui, theo v ca mnh n
trc ca phng ti. Khi y, ng mc mt chic |o len d{nh cho ngi chi golf hiu Izod.
Ti ni chuyn vi v ng trong vng vi pht, k vo mt chng s|ch b{ mang n cho
mnh v cc c con gi. Khi b dm bc quay i, chng b ni vi theo v bo, Ti s ra
ngay mnh ch ti mt pht.
Ngi ph n r rng l khng mun chng mnh li v ni chuyn vi ti. Sau v{i ng
tc ni ko khng thnh, b v bc ra khi phng, cn ng chng th quay li nhn ti, khi
y vn ang ngi trn bn k sch.
ng bt u bng mt ging kh| l{ n gin. Ti thch nhng g ch ni v s h thn, ng
bo. Tht th v. Ti t m khng bit ch nghin cu g v nam gii v s h thn?
Ti bng cm thy nh nhm. Cuc tr chuyn ny s khng ko di v ti khng bit nhiu
v iu ny. Ti gii thch, Ti khng c my kinh nghim v vic ny. Ti ch nghin cu
v n gii m{ thi.
ng gt g v{ ni, . Th th tin qu|.
Ti c nn ra mt n ci v cao ging hi, Tin l sao ?, ti cm thy khng c thoi
mi. ng tr li bng cch hi li liu ti c thc s mun bit hay khng. Th ri nc mt
bng d}ng y trong mt ng. ng ni, Chng ti cng c h thn. H thn mt cch su
sc. Nhng khi ni ra v{ chia s cu chuyn ca mnh, chng ti nhn thy cm xc |nh bi
tt c chng ti. Phi kh khn lm ti mi dm nhn vo mt ng. Ni au ca ng lm ti
xc ng. ng ni, Trc khi ch ni bt c iu g v nhng ngi thy, ngi sp, ngi
anh, hay ngi cha l phi... ng ch tay v gc phng ni v ng ang ng ch v ni,
V ti v nhng a con gi ca ti nhng ngi m ch va k sch tng y h th
nhn thy ti hy sinh mt c|ch kiu h~nh cn hn l thy ti t b. Ch ni ch mun chng
ta b tn thng v{ th{nh thc, nhng ch khng th chu ng ni }u. Ch s pht bnh
khi nhn thy chng ti tn thng y.
ng ht th mt hi tht d{i v{ cng nhanh nh khi bt u, ri ni l{ tt c nhng g
ti mun ni. Cm n ch ~ lng nghe. V{ ng quay bc i.
Ti ~ d{nh nhiu nm nghin cu n gii, lng nghe nhng cu chuyn ri rm ca h.
Vo khonh khc , ti nhn ra nam gii cng c nhng cu chuyn ca ring h, v nu
cng tm kim mt con ng hiu v s h thn, tt c chng ta s gp nhau cui con
ng. V vy, phn ny s vit v nhng g ti hc c v n gii, v nam gii, v cch
chng ta dy v nhau v chng ta cn nhau cha lnh vt thng nh th no.
Gi }y, sau khi nghin cu c v nam v n gii, iu m{ ti tin tng l{ h u b nh

hng bi s h thn nh nhau. C|ch sp xp ph bin khi tm hiu nhng thng ip v k
vng thc y s h thn, l{ ph}n loi theo gii tnh, nhng tri nghim h thn c tnh
ton cu v l vn rt con ngi.
N gii v mng li h thn
Khi ti ngh nhng ph n chia s nh ngha hoc tri nghim h thn ca mnh, }y l{
nhng g ti ghi li c:
Trng phi tht hon ho. C ch hon ho. Phi hon ho. Bt c th g km
hon ho u |ng h thn.
Khi b phn xt bi nhng b m khc.
Khi b phi b{y nhng phn xu xa nht ca bn thn m bn mun chn su

giu cht b l ra trc mt mi ngi.
D ti c th{nh t hay ~ n lc th n{o, ti n t }u v{ ti ~ tri qua nhng

g, tt c u ngn ti n vi cm gi|c mnh ~ tt.
Ngay c khi tt c u bit khng c cch no thc hin iu , h vn c trng

ch v{o iu k diu. H thn l khi bn khng th hin c v mt nh th
mi th u nm trong tm kim sot.
Khng bao gi trong gia nh. Khng bao gi cng s. Khng bao gi
vi b m. H thn l khng bao gi bit .
Khng chim c mt ch trong |m s{nh iu nht. L con g|i xinh p kia

ang ci nho ka.
Nu bn cn nh 12 phn loi h thn (v ngoi v hnh nh c th, tin ti v cng vic,

bn phn lm cha/m, gia nh, nui dy con, sc khoe tinh thn v th cht, nghin ngp,
tnh dc, gi yu, tn gi|o, thng tt v b khun mu hay gn nhn), th nguyn nhn h
thn h{ng u vi ph n, da trn sc mnh v tnh ph bin, chnh l{ im u tin: v

b ngoi. Sau ton b qu trnh nng cao nhn thc v phn bin, chng ta vn cm thy
iu |ng h thn nht l{ khng c d|ng ngi thon th, ti tr v{ xinh p.
iu th v l, trong nhng nguyn nhn kch hot h thn i vi ph n, bn phn lm
m ng ngay th hai. V (thm na!) bn khng nht thit phi l mt ngi m mi c
th tri nghim s h thn khi lm m. X hi nhn nhn bn phn lm ph n v lm m
trong mi quan h c th thay th; t , gi| tr khi l mt ph n thng c x|c nh
gn ging vi trch nhim ca ngi m tht s hoc mt ngi s lm m trong tng lai.
Ph n lin tc b hi ti sao cha ly chng, hoc nu ~ kt hn, ti sao li cha c con.
Thm ch c ph n ~ kt hn v{ ~ c mt a con cng thng b hi ti sao cha sinh
thm. Sao li hai a nh cch tui xa th? Ch ngh g vy? Cn nu tui qu gn nhau
th sao? Ti sao li sinh dy th? Tht khng cng bng vi bn tr. Nu i lm, cu hi
u tin s l{ Th cn l tr th ai trng? Nu bn nh ni tr, th cu hi u tin s l
Th ch nh l{m gng th no cho my a con gi nh ch? Ni h thn lm m c
khp ni l{ c quyn ngay t khi sinh ra dnh cho nhng ngi ph n.
Nhng kh khn thc s vi ph n n phn nh s h thn khng k phn loi
chnh l th m chng ta k vng (v{ i khi l{ ham mun) tr nn hon ho, nhng chng
ta li khng c php th hin l{ ang c gng v iu y. Chng ta mun hon ho theo
mt cch t nhin. Xinh p mt cch t nhin, lm m mt cch t nhin, l~nh o mt
cch t nhin v{ d nhin l{ nui dy con tt mt cch t nhin, chng ta cng mong mun
sinh ra trong nhng gia nh ho{n ho mt cch hon ton t nhin. Bn h~y ngh xem
ngi ta ~ phi tn bit bao nhiu tin bn nhng sn phm vi li ha hn c c
v p t nhin. V{ khi n hiu qu, chng ta thch c tn tng C y trng tht t
nhin.
Trong khi c nhng nh ngha v{ v d t nhng ngi ti phng vn, ti cng gi thi
quen tm hiu xem trn Internet. C|i m{ ti quan s|t c l tng tng lp lp nhng trang
web ri rm, phc tp, mu thun v cha y nhng k vng mang tnh cnh tranh m ta
c th dch ra chnh xc l:
Chng ta nn tr th{nh ngi nh th no?
Chng ta nn tr thnh ci g?
Chng ta nn th hin nh th no?
Khi ngh n n lc ca chnh bn thn trong vic tr thnh mi th vi tt c mi ngi

kiu ph n gii vic nc, m vic nh{ ti c th nhn thy tng h{nh ng ch khin
ti mc kt s}u hn. Mi n lc thot ra khi tm mng ch khin ti b tri cht thm.
l{ v la chn n{o cng c h qu ca n, hoc dn ai n b tuyt vng.
Mng li l mt hnh nh n d cho tnh cnh tri buc truyn thng. Nh{ vn Marilyn
Frye ~ m t tnh cnh tht nt l{ mt tnh hung m mi la chn u rt hn ch v tt
c u dn chng ta n s khin trch hoc tht vng. Nu c nhng k vng mang tnh
cnh tranh v mu thun (thng l{ kh t c), bn s:
C gng hon ho, nhng khng c n o v ch c n bt thi gian dnh cho

vic khc, v d nh thi gian cho gia nh, cho bn i hay cho cng vic, t
c s hon ho. Nu bn thc s tt, s hon ho phi t c mt cch d
dng.
Khng c khin ai tht vng hay lm tn thng cm xc ca bt c ai nhng

vn phi ni nhng g bn ngh trong u.
H~y l{ chnh mnh, nhng iu khng ng ngha vi rt r hay thiu chc

chn. Khng c g hp dn hn mt ngi t tin (c bit l khi bn cn tr v
quyn r).
ng khin ngi khc cm thy kh chu, nhng vn phi thnh tht.
ng qu nhy cm, nhng cng ng qu th . Qu| nhy cm, bn s b kch

ng. Qu th , bn s tr thnh k mu lnh.
Trong mt nghin cu M v s tun th cc tiu chun n gii, cc nh khoa hc gn }y

~ lit k ra nhng yu t quan trng nht lin quan ti vic l{ ph n: phi d thng,
phi c thn hnh mnh mai l tng, phi th hin s khim nhng thay v li ko s ch
ca ngi khc bng t{i nng hay kh nng ca mnh, phi bit t gia ni tr, phi bit
chm sc con c|i, bit chm lo cho quan h v chng, trong quan h tnh dc th phi kn
|o bao gm c cam kt mt v mt chng, v phi bit tn dng ngun lc c sn chm
cht v b ngoi.
C bn m ni, chng ta phi vui lng l{m ngi ph n cng thu mnh, ngt ngo v lng l
cng tt, v s dng tt c thi gian cng nh t{i nng ca mnh dnh cho vic l{m p. c
m, tham vng v{ t{i nng ca chng ta chng c g quan trng. Cha bt cc c gi tr phi
chu cn bnh trm kha l{ chn giu kh nng v{ quyt nh lm theo cc lut l. Nu
c y lm theo, chng ta s khng bao gi bit c t{i nng thc s ca c y. Mi ph n
th{nh t m{ ti ~ gp v phng vn u ni vi ti v kh khn hng ng{y m{ i khi h
gp phi y mnh vt qua nhng lut l, h c th c chnh l mnh, th hin
tng ca mnh v cm thy thoi mi vi nng lc cng nh t{i nng ca h.
Ngay c vi ti, chuyn thu mnh, ngt ngo, lng l v{ khim nhng tng nh mt vn
li thi, nhng s thc, ph n vn chu nhng p lc y bt c khi no chng ti tm
thy v s dng nhng ting ni ca mnh. Khi on video quay TEDxHouston c lan
truyn, ti ch mun trn bit. Ti van xin chng mnh, Steve, h~y tn cng trang web ca
TED v{ ko to{n b on video y xung! Ti cn b m nh bi tng t nhp v{o vn
phng ni h gi on video y v{ |nh cp n. l{ khi ti nhn ra mnh ~ l{m vic mt
c|ch in cung trong sut s nghip gi n trong phm vi nh hp. Ti thch c vit
cho cng ng nh gm nhng c gi ca mnh, bi ni chuyn trong mt nhm nh th d
d{ng v{ tng i an ton. Vic on video v cng vic ca ti nhanh chng lan truyn
trn ton cu chnh xc l{ iu m ti lun c gng trnh n. Ti khng mun l din, v ti
khip s nhng li ch trch nng n cng nh |c trn Internet.
Vng, nhng ch trch |c ~ din ra v phn ln nhm thng n vic cng c nhng
chun mc m chng ti thch tin rng ~ b li thi. Khi mt trang web v trang phc chia
s on video ca ti ln trang web ca h, mt cuc tranh lun si ni lp tc din ra trong
phn nhn xt ca trang web l{ v (tt nhin!) cn nng ca ti. Sao b{ ta c th ni v

vic yu bn thn khi r rng b ta cn gim n 15 pound3? mt trang khc, mt cuc
tranh lun ni ln v thin chc lm m c mang ra m x. Ti cm thy thng cho con
ci ca b ta. Nhng ngi m tt khng bao gi c php vp ng~. Mt ngi bnh lun
khc th vit Nghin cu t thi. m botox nhiu ln.
Nhng iu tng t ~ din ra khi ti vit mt bi bo v s bt ton cho trang CNN.com.
i km vi bi bo, bin tp vin s dng mt bc nh ti chp vi mt ngi bn tt, mc
mt chic o c in ngang ngc dng ch Ti . l{ mt bc nh p m ti lun ci
trong tp ti liu nghin cu ca mnh nh mt li nhc nh. Cng c nhng bnh lun
nhit tnh kiu C ta c th tin l{ mnh , nhng nhn b ngc ka, c l c y cn cn
hn na v{ Nu trng ging ren rown, ti cng s thy h thn v s thiu hon ho
ca mnh.
Ti bit nhng v d ny ch mang tnh hin tng trong vn ha cay c m{ chng ta ang
sng, v rng tt c mi ngi u bnh ng, nhng h~y ngh v cch thc cng nh iu g
h nhm v{o tn cng. H tn cng vo hnh dng v thin chc lm m ca ti hai yu
huyt nm trong danh sch nhng chun mc ca ph n. H khng tn cng vo tr tu
hay nhng lp lun ca ti. iu khng lm ti au n.
Vy ra nhng chun mc x hi y khng h li thi, thm ch chng cn tr nn phc tp
v bp nght cuc sng ca chng ta, ni h thn chnh l mt cch cng c cho chng.
cng l{ mt li nhc nh ti sao thch ng vi h thn li l{ iu kin tin quyt i vi tn
thng. Ti tin l{ mnh ~ liu lnh v i trong bi ni chuyn TEDxHouston. Ni nhiu
v nhng n lc ca bn th}n l{ khch l ti tip tc l{m nh vy, cho ti ng lc
bo v bn thn v s dng nghin cu nh mt tm khin. V l do duy nht m ti vn
ng trn sn khu (v ngi }y vit cun s|ch n{y) l{ v ti ~ nui dng c mt s
k nng thch ng vi h thn kh vng chc v ti hiu c r rng rng can m l mt
gi tr quan trng i vi ti.
Ti cng nhn thy r nhng bnh lun nhm ti s h thn trong ti v{ ti cng nhanh
chng pht hin ra thng ip thc s pha sau chng. Chng ng l{ c au n. Vng, ti
c bc. V}ng, ti ~ chy nc mt v gin. Vng, ti c mun bin mt. Tuy nhin, ti cho
php bn thn cm nhn nhng th y trong mt vi gi hoc mt v{i ng{y, sau , ti li
ra ngoi, ni v nhng cm xc ca mnh vi nhng ngi ti tin v yu, ri ti li vt qua.
Ti cm thy can m hn, am m hn v{ gn kt hn. (ng thi ti cng dng c thm
nhng li bnh lun v danh. Nu bn khng ng cng chin tuyn vi chng ti, chin
u v{ i khi b {o thi, th ti chng hng th g vi nhng phn hi ca bn.)
Nam gii tri nghim s h thn nh th no?
Khi ti ngh mt nam gii nh ngha hoc a mt v d v s h thn, }y l{ nhng g
ti thu nhn c:
H thn l tht bi trong cng vic, trn sn bng, trong hn nhn, trong vn
tin bc v con ci. Bt k l g tht bi l h thn.
H thn l khi sai lm.
H thn l khi c th b |nh bi.
H thn xut hin khi mi ngi ngh bn mm yu. Bn b |nh gi| thp v
|ng h thn khi b nhn nhn l bt c iu g m khng phi l mnh m.
Bc l bt c im yu n{o cng l{ |ng h thn. V c bn, h thn l s yu t.
Th hin s hi tht |ng h thn. Bn khng th t ra s hi. Bn khng th s

d c chuyn g i na.
H thn l khi b coi l{ thn gi ca.
Ni s hi ln nht ca chng ti l{ b ch trch hoc b mang ra l{m tr a

mt trong hai trng hp n{y u c bit |ng h thn.
V c bn, {n ng sng di p lc lin quan n thng ip: ng b coi l yu ui.
Bt c khi no cc sinh vin ca ti phng vn nam gii, ti u ni h chun b ba th:

nhng cu chuyn trng trung hc, nhng n d th thao v t hn nht. Nu bn khng
tin ti va vit ra t , ti cng c th hiu phn n{o. l{ mt trong nhng t t yu thch
nht ca ti. Nhng l{ mt nh nghin cu, ti bit rng iu quan trng l phi thnh thc
vi nhng g ni ln, v t xut hin trong sut qu trnh phng vn. Nhng nam gii
c phng vn, d mi 18 tui hay ~ 80 tui, nu c hi, iu g ng ngha vi h
thn? th c}u tr li ca h l{ ng l mt thng hn.
Ln u tin vit v cng vic ca mnh vi {n ng, ti ~ s dng hnh nh mt chic hp
loi ta nh chic hp chuyn hng l gii s h thn ~ bt nht nam gii nh th
n{o. Cng ging nh nhng i hi v vic ph n phi xinh p, mnh mai mt cch t
nhin, phi hon ho trong mi vn , c bit l trong bn phn lm m, chic hp chun
mc cng c c|c nguyn tc m nam gii c v{ khng c l{m, cng nh hnh mu m
h c php tr th{nh. i vi {n ng, mi nguyn tc u quy v cng mt yu cu:
Khng c yu ui.
Ti khng bao gi qun c mt thanh nin chng 20 tui, thuc trong nhm nh sinh
vin i hc m ti phng vn ~ ni rng, em ch cho c xem chic hp. Ti rt ng
ngng khi cu ng ln, chc chn cu phi cao t nht 1m95. Cu ni, Tng tng l phi
sng th n{y n{y, sau cu ci gp ngi xung v gi b nh ang b nht trong mt
chic hp nh.
Vn gi nguyn dng v, cu ni, Thc ra ta ch c ba la chn. Mt l dnh c cuc i
tho|t ra ngo{i, m hay | v{o th{nh hp v hy vng n s v toang. Ta s lun cm thy
gin d v lun trong tnh trng xoay s cht vt. Hoc ta ch vic t b. Ta chng coi bt c
iu g l quan trng. Ni n , cu ngi phch xung t. Th ri cu y li ng dy, lc
u v{ ni, Hoc ta phi tt trn cao, ta khng tht s xem chuyn kh chu
n mc n{o. l{ c|ch d nht. Cu sinh vin nhn mnh vo t tt trn cao nh mt
ngi cu h v ri c bt ci cng thng. iu n{y thng xuyn din ra khi bn ni v
h thn hoc tn thng bt c iu g ct ngang s cng thng.
Tuy vy, cu thanh nin can m n{y khng ci v{ ti cng th. S th hin ca cu l mt
cu tr li chn thnh nht v{ can m nht m ti c vinh d c chng kin v{ ti cng
bit mi ngi trong cn phng hm u thc s b t|c ng bi cu tr li y. Sau cuc
phng vn nhm, cu k cho ti v tri nghim trng thnh ca mnh. Khi cn nh, cu c
nim am m tr thnh ngh s v{ cu phn khch khi miu t mnh ~ chc chn ra sao
ngay t khi cn nh, rng cu s hnh phc nu c dnh c i v vi. Cu k mt
ngy n, khi ang trong bp vi b v ch. Ch ca cu ~ ch vo b su tp nhng bc
tranh ca cu c p plastic gn trn t lnh v ni vui vi b ca cu, Anh ang nui
mt cu chng ngh s sao?
Sau , cu k, b ca cu, trc gi th|i trung lp vi vic cu theo ui ngh thut,
~ cm cu khng c tham gia cc lp hc ngh thut. Ngay c m cu, vn rt t ho v
t{i nng ca cu, cng ng rng v vi c v hi n tnh. Cu k rng cu ~ v mt bc
tranh v ngi nh ca mnh trc khi cu chuyn ny din ra, v{ cng l{ bc tranh cui
cng cu v. Ti lun ngh v cu thanh nin , v{ hy vng mt ng{y n{o , cu y s kt
ni li vi thin hng ngh thut ca mnh. Ti bit l{ mt mt mt to ln vi cu, v
ti cng chc chn rng th gii n{y cng ~ |nh mt mt iu to t|t tng t.
ng n g n ng pha sau tm khn ph
Khi cng tm hiu nhiu v nam gii v tri nghim ca h vi s h thn, ti cng thy r
hnh nh chic hp chuyn hng vi hng ch, CNH \O: ng b coi l yu ui. Ti
nhn thy cc cu b ~ xoay s th no trong chic hp ny ngay khi chng sinh ra. Khi mi
l em b lm chm bit i, chic hp cha qu| cht chi. Cc b vn cn nh v vn c th
ng nguy i cht. Chng c th khc hoc m ly m, nhng khi dn ln ln, khng gian
xoay x c{ng lc c{ng t. n khi h trng thnh, n tr nn ngt ngt.
Ging nh n gii, nam gii cng b tri cht bi vng dy tht nt. Cch }y mt v{i nm,
c bit l trong thi k kinh t suy tho|i, iu m ti bt u trng thy l chic hp trong
Ph thy x Oz. Ti ang ni n chic hp nh, bc trong tm rm m g ph thy ngi khi
iu khin k thut hnh nh Oz v i v quyn nng. S s h~i ~ n s}u b|m r trong
vn ha ca chng ta, khng ch l{ ng c b coi l yu ui, m{ cn l{ n c th v
i v{ y quyn nng. Hnh nh ny ln u xut hin trong tm tr ti khi phng vn

mt ngi {n ng trong ni h thn su sc v b ui vic. Anh k, Tht k cc. B ti
bit. Hai ngi bn thn nht ca ti bit. Nhng v ti li khng bit. Trong vng su
thng tri, s|ng n{o cng vy, ti vn cng s v ri khi nh{ nh th vn ang i l{m.
Ti l|i xe i lang thang trong thnh ph, ngi trong mt qun c ph v tm kim vic l{m.
D l mt ngi phng vn c kinh nghim, nhng ti vn c th hnh dung khun mt
mnh khi y th hin rng L{m th qui no m anh c th che giu c nh vy? Chng
cn i ti phi hi, anh tr li, C y khng mun bit. Gi s c bit, c y cng mun ti
tip tc gi v nh th. Tin ti i, nu ti tm c mt cng vic khc v ni vi c y rng
ti s i l{m tr li, c y s rt hnh phc. Bit c s tht c th thay i suy ngh ca c
y v ti. C y khng sn sng cho vic .
Ti khng h c chun b nghe ht ln n{y n ln khc tri nghim ca nam gii v
vic n gii nhng ngi m, ch em gi, bn gi, v trong cuc sng ca h ~ lin tc
ch trch h khng ci m v khng chia s, trong khi tt c bn h u ngi trn mt chic
hp ma thut, trong nht nhng ngi {n ng ca h ang vt v. H cn ph thm
mt tm khn chc chn khng ai trng thy v{ khng ai tho|t c ra ngo{i. l{ mt
khonh khc khi ti tr v nh sau mt cuc phng vn nhm vi mt s ngi {n ng v{
ngh, Kh tht. Mnh ng l{ mt k gia trng.
}y l{ m hnh g}y bun phin ni cm trong nghin cu ca ti v nam gii: Khi chng ta
ngh h hy b tn thng, chng ta cu xin h chia s vi chng ta, ni cho chng ta bit
khi no h s h~i, nhng s thc l hu ht n gii li khng th chu ni iu . mt s
thi im khi tn thng thc s xy n vi nhng ngi {n ng, phn ln chng ta
thoi lui cng s hi, v s s h~i ~ iu khin tt c, t tht vng cho n s gh s. V h
rt thng minh, h hiu c c|c nguy c, nhn thu qua nh mt ca chng ta c|i suy ngh
Thi no! Bt chp c i. H~y {n ng ln ch. Nh Joe Reynolds, mt ngi thy, tu vin
trng nh th ca chng ti, ~ c ln ni vi ti trong mt cuc tr chuyn v nam gii,
h thn v{ thng tn, Nam gii bit n gii thc s mun iu g. H mun n gii gi v
nh b tn thng. Nhng ngi ph n thc s rt gii khon gi v.
Che giu h thn cng au n ch km g so vi tha nhn h thn. Mt ngi {n ng ni

vi ti rng anh lun cm thy h thn vi v mnh khi cp n tin bc. Anh k v d
gn nht l khi v anh tr v nh v bo, Em mi n thm nh{ mi ca Katie! Tht tuyt
vi. C y tht hnh phc v cui cng cng c c cn nh{ m c . M{ trn ht, c y
cn quyt nh ngh vic v{o nm sau c.
Anh ni vi ti rng phn ng tc thi ca anh l ni cn li nh. Th l anh ci nhau vi
v v vic b ngoi sp n thm nh{, v{ ri nhanh chng bin khi cn phng cho khut
mt. Trong cuc tr chuyn, anh ni, Tht xu h. Ti sao c y c phi ni v chuyn y?
Ti hiu ch. Chng Katie kim c nhiu tin. Anh ta chm sc v tt hn. Ti khng th
c nh anh ta. Khi ti hi liu anh c ngh rng c y c c lm anh tn thng hay
xu h khng, anh tr li, Ti khng chc. Ai m bit c. Ti ~ t b mt cng vic vi
mc lng cao hn rt nhiu nhng yu cu i cng t|c ba tun mt thng. C y ni c y
ng h v rng c y v{ l tr s rt nh ti, gi th c y li cn nhn v tin bc sut c
ngy. Ti chng bit nn ngh th n{o.
X lng nhm hoc pht l
Ti khng mun n gin ha mt vn vn phc tp nh c|c c}u tr li v h thn,
nhng ti buc phi ni rng lin quan n {n ng, dng nh ch c hai cch phn ng
tiu biu: x lng nhm hoc pht l. Tt nhin, cng nh vi ph n, {n ng cng ph|t
trin k nng thch ng vi h thn, nh s thay i n{y, {n ng hc cch phn ng vi h
thn thn trng, thn i v cm thng. Nhng khi {n ng cm thy b hi thc bi s
khim khuyt hoc km ci, h |nh mt s thn trng v{ thng phn ng bng cch
gin d v/hoc hon ton pht l.
Mt ln n, ti cn phi thu thp cc phng vn c th tm ra nhng hnh mu v{ c
im c trng, ti ln lch phng vn vi nh tm l tr liu l nam gii, nhng ngi
chuyn lm vic v cc vn ca nam gii. Ti mun m bo rng mnh khng dng tri
nghim c nhn ch lc ly nhng g mnh mun nghe t nhng ngi {n ng. Khi ti
hi mt trong s nhng nh tm l tr liu v khi nim x lng nhm hoc pht l, anh ta
~ k cho ti cu chuyn sau minh ha cho lun im ny.
Khi mi vo trung hc, anh ~ c gng v{ c chn v{o i bng |. V{o ng{y luyn tp
u tin, hun luyn vin yu cu cc cu th xp h{ng tranh cp bng trong hng. Cu
b, l anh khi y, ~ tng chi bng rt nhiu khu d}n c, nhng }y l{ ln u tin cu
ng trn sn tp, vi y dng c, vt qua nhng cu th kh|c ang chm chm n
ng mnh. Anh k, ng nhin ti cm thy s h~i. Ti ~ ngh khng bit s au n mc
n{o v{ ti o|n l{ ni s h~i hin ht c trn khun mt ti.
Anh k v hun luyn vin gi tn anh v bo, ng c nht nht th! H~y ng v{o h{ng.
Anh k rng ngay lp tc anh cm thy s h thn chy dc sng lng. V{o gi}y pht y, ti
bng nhn thc r rng cch vn hnh ca th gii n{y v{ iu g l{ ngha i vi mt
ngi {n ng:
Ti khng c php s hi.
Ti khng c php th hin ni s hi.
Ti khng c php b tn thng.
H thn l s hi, l th hin s s hi, l b tn thng.
Ti hi khi y anh ~ l{m g, anh nhn thng vo mt ti v{ ni, Ti bin ni s hi thnh
cn thnh n v nghin nt cu ch{ng ng trc mt mnh. N hiu qu n ni trong 20
nm tip theo ca cuc i, ti bin ni s hi v s tn thng th{nh nhng cn cung n
v{ bp bt c ai ng|ng ng mnh. V ti. Cc con ti. Nhn vin ca ti. Khng c cch
no kh|c thot khi s s hi v h thn.
Ti cm thy c ni bun thng v{ s rnh mch trong ging ni ca anh. N tht s c
ngha. S hi v tn thng l{ nhng cm xc mnh m. Bn khng th ch ngi ri c
chng s bin mt. Bn phi h{nh ng. Rt nhiu {n ng, trn thc t, ~ s dng nhng
miu t thun sinh hc khi ni chuyn vi ti v x lng nhm hay pht l. Nh th c
h thn, ch trch v bn ct u l nhng th qu sc chu ng ca c th.
Nh tr liu kt lun, Ti bc chn vo ngnh tm l tr liu khi cn thnh n v chng

nghin ru ca ti tr nn mt kim so|t. l{ khi n khin ti ph v c cuc hn nhn,
mi quan h vi con c|i. l{ l do ti li lm cng vic ti ang l{m ng{y hm nay.
Thch ng vi h thn 4 nhn t m{ chng ta ~ b{n chng trc l{ tm ra mt
con ng gia, mt gii php cho php chng ta vn c th kt ni v{ tm ra dng kh
cn c phn ng li theo cch thc tng hp vi cc gi tr ca chng ta.
Ti cay nghit vi ngi khc v c bn thn
Cng ging nh ngi cha trong cu chuyn v cu con trai ngh s hay v hun luyn vin
~ cho c|c cu th ca mnh cm gic khng my d chu, ph n cng c th rt kh chu
khi ni v nhng ngi ph n khc. Chng ta cay nghit vi ngi khc bi chng ta cng
cay nghit vi chnh bn th}n mnh. chnh l{ c|ch thc vn hnh ca phn xt. Tm mt
ai ni xu, phn xt hoc ch trch ~ tr thnh mt c|ch thot khi mng li hoc
|nh lc hng s ch khi ci hp ca chnh chng ta. Nu h khng gii hn ti v
mt kha cnh n{o , th ti ngh kh nng sng st ca ti s cao hn.
Steve v ti tng gp mt ngi lm ngh cu h kim hun luyn vin bi li. Nguyn tc
quan trng trong cu h l{ s dng bt c phng tin no c th cu ngi trc
khi phi t mnh nhy xung v c ko ai ln khi mt nc. Ngay c khi bn l{ ngi
bi rt gii v{ ngi bn ang mun cu ch nh con bng na bn, th nhng ngi trong
cn tuyt vng cng l{m mi c|ch cu bn thn, bao gm c vic nhn chm bn xung,
trong n lc sng st. iu tng t cng ng vi ph n v mng li h thn. Chng ta
qu tuyt vng thot khi v trnh xa h thn n mc chng ta thng xuyn khin
nhng ngi xung quanh mnh tr nn tuyt vng hn.
iu nc ci (v c l l t nhin) l{ nghin cu cho chng ta bit rng chng ta phn
xt ngi khc nhng lnh vc m chng ta b tn thng dn ti h thn, c bit l ta s
chn nhng ngi km ci hn tn cng. Nu cm thy kh nng dy d con ci ca ti
tt, ti s khng c hng th i ph ph|n la chn ca ngi khc. Nu ti cm thy hi
lng v c th ca mnh, ti s khng tn cng i khp ni ch giu cn nng hay v b
ngoi ca ngi khc. Chng ta cay nghit vi ngi khc bi chng ta s dng h nh b{n
p thot khi vng ly nhn thc v s h thn ca bn th}n. iu tht au n v

v gi tr, nu nh bn nhn v{o vn ha kiu chnh ca cc n sinh trong c|c trng trung
hc, iu ny ging nh dch bnh. Chng ta ~ truyn li nguyn vn k thut sinh tn ny
cho con em ca mnh.
Trong cc bi phng vn ca ti vi gio vin, nhng nh qun l gio dc, ti pht hin ra
hai hnh mu ni ln trc tip phn nh vn ny. Hnh mu u tin lin quan n th
cht v chun mc, l{ nhng bc cha m thng tham gia vo cc hnh vi lng quyn
hoc ham thch v tr cao bng cch h thp ngi khc th con em h cng thng c hnh
vi tng t. Khi cp ti cc n sinh trung hc, mt cu hi thng xuyn ni ln trong
cc cuc phng vn l{ Ph huynh ca cc em khng tht vng v hnh vi ng x ca con gi
mnh; h t ho v chng ni ting. Mt gim th so snh hnh vi ny vi cu hi m cc
ng b thng hi khi nghe tin con trai mnh |nh ln, t nht th n cng thng ch?
Mt hnh mu khc, ch xut hin trong v{i nm gn }y, l{ tui ca tr khi chuyn
ny bt u xy ra. Khi ti bt u cng vic ny, bt nt khng phi l mt ti nng hi,
nhng l{ mt nh nghin cu v s h thn, ti ~ lng trc rng xu hng ny s pht
trin. Trn thc t, ti ~ vit mt bi bo bnh lun v vn bt nt v{ chng trnh
truyn hnh thc t cho Houston Chronicle trong hn 10 nm qua. Thi y, s tp trung ca
ti hng v{o tui thnh nin bi d liu cho thy tui dy th l{ tui bt u c
nhng h{nh vi n{y. Trong v{i nm tr li }y, ti c nghe k v nhng c b, cu b mi
bc v{o trng cp hai cng ~ c nhng hnh vi ny.
Lm sao chng ta c th xa b nhng kiu hnh x t hi ny? C l bng vic quyt nh
(v chng minh cho l tr) rng vic h thp ngi khc, nhng ngi cng c nhng rc
ri nh chng ta khng phi l mt gii ph|p thot khi s h thn. V d, nu chng ta
ang trong mt ca hng tp ha, v{ khi y xe hng ngang qua mt b m c a con ang
g{o tht ln ln di t, nm y ko xung sn, chng kin cnh ny chng ta c mt la
chn. Hoc chng ta chn cch li dng hon cnh y t ra rng mnh gii hn b{ m ,
rng b{ ta ang vng phi ci mng nhn m chng ta khng bao gi sa v{o, chng ta o
mt th hin th|i khng h{i lng v{ i tip. Hoc trao cho b m mt n ci th
hin r rng kin ch khng c n ti cng tng ri v{o cnh n{y, bi chng ta bit
tm trng ca ngi m . S cm thng i hi mt cht tn thng, v{ chng ta c nguy

c nhn li nh mt ng c ch mi v{o vic ca ngi kh|c, nhng iu |ng l{m.
N khng ch ni lng ci mng li ca ngi m m{ cn ni lng c mng li m
chnh chng ta s sa vo trong ln ti, khi di s{n vng v~i nhng vin ko v{ a tr
chnh l con ci ca chng ta ti d|m cc vi bn l s c lc nh th.
iu khin ti hy vng v vic chng ta sn lng a tay h tr ln nhau l{ ng{y c{ng c
nhiu ngi, c {n ng v{ ph n m ti gp sn lng n nhn nguy c b tn thng v{
chia s nhng cu chuyn thch ng vi s h thn ca h. Ti thy iu ny trong nhng
chng trnh t vn chnh thc v khng chnh thc, t nhng ngi bnh thng ang
vit blog v chia s nhng kinh nghim ca bn thn vi mi ngi. Ti thy iu ny trong
c|c trng hc v{ chng trnh, khng ch ng{y c{ng khng khoan nhng vi nhng hc
sinh bt nt ngi kh|c, m{ cn a gi|o vin, c|c nh{ qun l v ph huynh ra nhn ly
trch nhim ca mnh trong nhng h{nh vi n{y. Ngi ln c yu cu tr thnh hnh
mu ca s Ton Tm, th m h rt mun nhn thy con ci ca mnh.
C mt s chuyn bin lng l ang din ra t quay lng li vi ngi kh|c sang quay
mt li vi nhau. Khng cn nghi ng g na, s chuyn i y cn n s thch ng vi h
thn. Nu chng ta sn lng liu lnh v i v mo him s tn thng ca mnh vi ngi
khc, lng t tn s c sc mnh gii phng chng ta.
Khng lin quan n m tha: n ng, n b, tnh dc v v b ngoi
Nm 2006, ti gp g v ni chuyn vi mt nhm 22 sinh vin i hc, c nam v n v
ti h thn. l{ bui phng vn nhm a gii tnh u tin m ti thc hin. c mt lc,
n lt mt thanh nin tr, ngoi 20 tui k v chuyn cu mi ly d v, ch mt thi gian
ngn sau khi cu thc hin ngha v qun s tr v v pht hin c ta ngoi tnh. Cu ni
khng ngc nhin bi cu cha bao gi cm thy tt i vi c ta. Cu gii thch rng
cu lin tc hi c cn g v mun g, c mi ln cu gn t c n yu cu ca c y, th
c ta li n}ng tiu chun cao thm mt cht.
Mt c gi tr trong lp ln ting, {n ng c|c anh cng u vy. H khng bao gi cm
thy tha mn. Chng ti khng bao gi xinh p, quyn r hay mnh mai c. Ch trong
vi giy, cuc tr chuyn chuyn qua ch hnh th v tnh dc. Cuc tho lun hu nh
nghing v vic lm sao mi ngi li s h~i n th khi va lm tnh vi ngi bn yu
qu va lo lng v thn hnh ca mnh. C gi tr khi n~y ni, Tht khng d dng g khi
va quan h li va phi hp bng. Lm sao chng ti c th thoi mi khi phi lo lng v
vic eo ca mnh c tha m hay khng?
Cu thanh nin tr mi ly hn lc n~y p tay xung bn mt c|i r to v{ ni, Chng lin
quan g n m tha c! Chnh cc c mi lo lng v iu . Chng ti }u c quan t}m!
C nhm ri v{o trng thi im lng hon ton. Cu thanh nin ht mt hi tht su v ni,
ng dng chuyn v nhng g chng ti ngh trong u! iu chng ti thc s ngh l{
Em c yu anh khng? Em c quan t}m ti anh? Em c mun anh khng? Anh c quan
trng vi em khng? Anh c tt khng? l{ tt c nhng g chng ti ngh. Khi cp
ti tnh dc, cm gic ton b cuc sng ca chng ti nh ang trn dy, cn cc c th
ch ngh n my th v vn ?
C nhng lc, mt na s nam gii trong phng xc ng n mc h phi a tay che
i git nc mt trn khun mt. Mt vi c gi tr th nc mt gin gia, cn ti gn nh
ngt th. C gi tr cp ti vn hnh th ni, Ti khng hiu. Anh bn trai gn }y
nht ca ti lc n{o cng ch bai c th ti.
Cu thanh nin khi ny tr li, l{ v anh ta l{ mt thng khn. Rt nhiu trong s chng
ti l{ {n ng t t.
Mt ngi {n ng tm tui trung nin trong nhm tham gia, va ni va nhn xung bn.
ng nh vy. Khi cc bn cnh chng ti... theo cch y... n khin chng ti cm thy
mnh c gi tr. Chng ti t tin vo bn th}n hn.
Trc , cha tng c giy pht no trong cuc i mnh, ti ngh rng {n ng cm thy
b tn thng khi ni n tnh dc. Ti cha bao gi |nh gi| lng t tn theo cch y. Ti
~ khng hiu. V th, ti phng vn nhiu {n ng hn v ch tnh dc, s xu h, lng
t tn, bao gm c nhng b|c s t}m l chuyn nghip. Trong mt cuc phng vn cui cng
v ch ny, ti ngi vi mt nh tm l tr liu c hn 25 nm kinh nghim lm vic vi
nam gii. ng gii thch rng ngay khi ln 8 hoc 10 tui, cc cu b ~ hiu rng b t chi
l du hiu cho s h thn ca nam gii.
L do khin cu tr li ny mi m vi ti v n hon ton khc bit so vi nhng g ph n
cm thy. Sau hng thp k phng vn ph n, r rng ph n nhn nhn vn {n ng v{
nh i try l do ph n cm thy khng tha mn v c th v/hoc do h khng c k
nng l{m tnh iu luyn. Kt thc bui phng vn, ngi {n ng vi tr tu tuyt vi ny
ni, Ti o|n iu b mt chnh l vn tnh dc lm hu ht {n ng khip s. l{ l do
h xem mi th t phim i try cho ti bo lc, n lc mt cch tuyt vng rn luyn
sc mnh v kim sot. B t chi l mt cm gi|c au n su sc.
Xy dng s thn mt d trn phng din th cht hay tnh cm hu ht u khng th
thc hin khi nhng im nt h thn ca chng ta to ra mt cn b~o h thn hon ho.
i khi nhng cn b~o h thn v tnh dc v s thn mt n ra trc tip, nhng thng th
n nm di dng nhng con yu tinh chc ngoy vo mi quan h ca chng ta. Vn
thng thy bao gm hnh th, lo ha, v b ngoi, tin bc, nui dy con ci, bn phn lm
m, s mt mi, h nhc v s hi. Khi ti hi c nam gii ln n gii, v cc cp i xem h
luyn tp s Ton Tm xung quanh nhng vn v cng nhy cm v{ c| nh}n n{y nh th
no, mt cu tr li c lp i lp li l{: trung thc, cc cuc trao i yu thng cn
phn ln s thng tn. Chng ta buc phi c kh nng ni xem mnh cm thy nh th
no, mnh cn v ham mun iu g v chng ta buc phi c kh nng lng nghe vi mt
tri tim v tm hn rng m. S khng th c tnh thn nu khng c thng tn. Mt v d
tuyt vi cho thy thng tn chnh l{ can m.
Nhng li l khng bao gi rt li c
Qu gn dng ha tin, nn ti chuyn sang dng sng ngn.
- Top Gun
Khi ni chuyn vi cc cp i, ti c th nhn ra s h thn ~ to ra mt trong nhng c
dc mnh nht cho mt mi quan h nh th no. Ph n, nhng ngi h thn khi khng
thy mnh c lng nghe hoc c cng nhn, thng dn dp thc p v tn cng bng
ch trch Ti sao khng bao gi anh thy ? hoc Anh khng bao gi l{m ng c|ch.
{n ng, ngc li, cm thy xu h khi h b ch trch v khng nng lc, hoc h pht
l, khin ph n cng nho bng v tn cng nhiu hn, hoc h phn ng li bng cung
n.
Trong nhng nm u hn nhn ca chng ti, Steve v{ ti cng ri v{o kiu quan h ny.
Ti vn nh mt cuc tranh lun khi c hai chng ti u gin d, mt ht l tr. Sau 10
pht nghe ti qu trch khng ngng, anh quay li nhn ti v bo, H~y anh c yn
mt lc. Anh ht chu ni na ri. Anh s khng tranh ci na. Khi chng ti vo phng v
kha ca li, ti ~ v cng c|u gin, p unh unh vo ca v bo, Anh ra }y ngay v{
ni chuyn cho ra nh vi em. Trong khonh khc y, ti lng nghe bn thn v nhn thy
iu g ang din ra. Chng ti ang ng trn b vc ca s pht tnh hoc cung n, cn
ti th cm thy khng c lng nghe v b hiu lm. Kt qu l c hai cng tuyt vng.
Steve v ti sp bc sang nm th 18 k t ngy kt hn, v nm nay, chng ti s k nim
25 nm ng{y hn h u tin. Chng ti, khng nghi ng g na, l{ iu tuyt vi nht m
ti c ban tng. Khi chng ti kt hn, c hai khng c bt c nim no v mt ngi
bn i l tng trng ra sao hoc iu g s to ra mt cuc hn nhn bn vng. Nu bn
hi chng ti, hm nay, iu m chng ti tin l mu cht trong mi quan h ca mnh, cu
tr li s l kh nng ng u vi thng tn, tnh yu, s h{i hc, tn trng, ci v
khng h nhc v sng khng trch c. Chng ti hc c mt v{i iu trong s theo
cch ring ca mnh, qua nhng ln th v{ sai, nhng chng ti cng hc c iu t
cng vic, t nhng ngi tham gia nghin cu, nhng ngi can m chia s cu
chuyn cuc i ca h vi ti. Ti tht lng bit n h v iu .
Ti ngh tt c chng ta c th ng rng cm gic h thn l mt tri nghim c bit au
n. iu m{ chng ta khng thng nhn ra l{ th}m nhp vo ni h thn cng au
n khng km v khng ai c th l{m c iu nu thiu mt ngi bn i hoc cha
m. l{ nhng ngi hiu chng ta nht v nhng ngi sn sng chng kin s tn
thng cng nh ni s hi ca ta. May mn thay, chng ta c th xin li v ~ l{m mt ai
m chng ta yu qu phi h thn, nhng s tht l nhng nhn xt gy h thn y c li
du vt. Ngay c khi ~ xin li, chng ta vn gy ra tn hi nng n bi n cho thy chng ta
sn sng s dng nhng thng tin v cng quan trng nh mt v kh.
Trong cun sch Mn qu ca s bt to{n, ti ~ chia s nh ngha v tnh yu m ti pht
trin da trn d liu ca mnh. l{:
Chng ta nui dng tnh yu khi chng ta cho php con ngi d b tn thng nht v
mnh m nht trong chng ta b nhn thu v hiu r, v khi chng ta tn vinh s gn kt
tm hn, n s ln ln nh s tin cy, tn trng, tt bng v tnh cm.
Tnh yu khng phi l th m ta c th cho hay nhn; n l tnh cm c ta nui dng
v pht trin, mt s kt ni ch c th c gieo trng gia hai ngi khi n xut hin
mi ngi trong s h chng ta ch c th yu ngi khc nhiu nh chnh bn thn mnh.
H thn, li, thiu tn trng, phn bi v nhng biu hin i lp ca tnh yu thng
lm tn hi ci gc r m t tnh yu ln ln. Tnh yu ch c th tn ti qua nhng tr
ngi y nu chng c nhn thc, hn gn v lin tc c duy tr.
Pht trin nh ngha n{y l{ mt trong nhng iu kh khn nht m ti tng hon thnh.
V mt ngh nghip, c v ngang ngnh khi c nh ngha mt iu ln lao v quan trng
nh tnh yu. N c v l cng vic d{nh cho c|c thi s v{ ngh s. ng lc ca ti khng
phi l{ t ph| m{ l{ khi s mt cuc i thoi v nhng g chng ta cn v mun t tnh
yu. Ti khng quan tm liu mnh c sai hay khng, nhng h~y ni v tnh yu. Hy tr
chuyn v iu v{ nhng tri nghim cho chng ta hiu gi tr cuc sng ca mnh.
V mt c nhn, ti tm ra d liu vi tt c nhng g ti c. Ht ln n{y n ln khc, ti
c nghe tng v vic yu bn th}n nh mt tin cho vic yu thng ngi khc
v{ ti cm ght iu . i khi yu Steve v{ l tr hn bn thn li l vic d d{ng hn c.
Qu d d{ng chp nhn s tri khoy, khng hay ca h hn l{ yu ly bn thn khi ti
nhn }u cng thy y li lm ca mnh. Tuy nhin, nhng nm gn }y, khi hc cch yu
bn thn, ti c th ni rng n ~ l{m s}u sc hn rt nhiu cc mi quan h ca ti vi
nhng ngi ti yu mn. N cho ti dng kh th hin v b tn thng theo nhng
cch mi m v{ l{ tt c nhng g thuc v tnh yu.
Khi ngh v s h thn v tnh yu, cu hi nhc nhi nht l{: Chng ta ang c gng yu
thng? Phi, phn ln chng ta rt gii trong vic th hin iu thm ch 10 ln mt
ng{y. Nhng liu chng ta c tr chuyn? Liu chng ta c th hin phn d tn thng
nht ca bn thn? Liu chng ta c th hin s tin tng, s tt bng, tnh thng v{ s
tn trng i vi ngi bn i ca chng ta? Vic thiu vng s th hin khng khin
chng ta gp rc ri trong cc mi quan h; s tht bi khi c gng yu thng mi l th
mang li ni au.
Tr nn thnh tht
phn u chng, ti ~ cp ti vic cc nh nghin cu pht hin ra chnh vn ha
ca chng ta ~ gn cht nhng tiu chun nh ha nh~, mnh mai v gin d vi n gii?
Khi nhn vo nhng tiu chun gn vi nam gii M, cng chnh nhng nh nghin cu
n{y ~ lit k nhng tnh cch sau: ginh phn thng, kim sot cm xc, chp nhn mo
him, bo lc, |p t, chu chi, t tin, ham vic, ln t ph n, coi thng ng gii v theo
ui a v.
Hiu c ngha ca nhng tiu chun rt quan trng trong vic hiu c s h thn
v{ nui dng kh nng thch ng. Nh ti ~ gii thch phn u ca chng, h thn c
mi ni, nhng thng ip v k vng thc y s h thn c phn loi theo gii tnh.
Nhng tiu chun dnh cho n gii v nam gii l{ c s to nn s h thn, v{ }y l{ l
do: Nu ph n mun tr th{nh ngi vn ton trong x hi, h phi tr nn ngt ngo,
mng mnh, xinh xn, lng l, tr thnh ngi m v{ ngi v hon ho ng thi khng
s hu quyn lc ring. Ch cn bc mt bc ra khi nhng k vng ny, bn lp tc s
b sa vo mng li h thn ang chc ch. {n ng th ngc li, h cn phi chn ng
cm xc, kim tin, t mi ngi, mi chuyn v ng v tr v{ vn ti nh cao hoc cht
gc khi ang c gng. Ch cn h m h chic hp ht th cht kh trong lnh, hoc vn
tm rm ra mt cht xem chuyn g ang xy ra, ngay lp tc h thn s ra tay.
Khi nhn vo nhng tiu chun th hin s nam tnh ny, ti nhn ra khng phi mu
{n ng m{ ti mun sng chung c i v{ cng khng phi l cch ti mun nui dy con
trai mnh. Trong u ti li hin ra hnh nh ca Ph thy x Oz. Cu khng phi l con
ngi tht s vi nhng nhu cu nh con ngi, m l d |n v i v quyn nng nh

hnh v mt ngi {n ng. C c, mt mi v{ t}m a xu xa.
Khi ni chuyn vi nam v n gii cp thch ng cao vi s h thn, ti nhn thy h
nhn thc kh r nhng danh sch ny. H inh ninh trong u nhng quy nh ngt ngho
ny v khi h thn bt u gm nhm, hoc khi h thy trong lng y s h thn, h c th
i chiu thc t nhng tiu chun n{y, sau thc hnh yu t th hai trong qu trnh
thch ng vi h thn nhn bit mt cch c thc. C bn th h c th la chn mt
cch ch khng b li ko vo cuc chi.
Ngi {n ng xu h ni, Ti khng c php th hin cm xc khi bn cnh nhng
ngi n{y.
Ngi {n ng rn luyn thch ng h thn ni, Ti ~ l{m vic vi nhng ngi n{y n 5
nm ri. Ti bit gia nh h. Ti cho php mnh quan tm ti h.
H thn th thm vo tai nhng ngi ph n ang trn ng i cng t|c xa, C khng
phi l mt ngi m tt bi c s b l v kch lp ca con trai c.
C |p tr, Ta s khng chi tr n{y vi ngi }u. L{m m cn rt nhiu iu ln lao phi
l{m cho con hn so vi mt bui biu din lp. Nh{ ngi c th i c ri.
Mt trong nhng cch hiu qu nht khin s h thn c cng c l{ khi chng ta bc
chn vo mt bn hp ng x hi da trn nhng b o gip gii tnh ny. Nhng mi
quan h ca chng ta c nh ngha bi nhng ngi ph n v{ {n ng cho rng Phn
ai ngi ny m tr|ch. Mt trong nhng vn in hnh b lt ty trong nghin cu ny
l{ tt c nhng tr chi bn phn tr nn qu sc chu ng vo qung gia cuc i.
{n ng ng{y c{ng cm thy b xa cch v ni s hi tht bi tr nn m nh. Ph n th kit
sc v ln u tin trong i h bt u nhn nhn mt cch r rng rng tt c nhng k
vng y l bt kh thi. Thnh tu, tn vinh v cng nhn l mt phn hp dn ca kiu sng
da trn nhng chun mc, nhng chng bt u khin bn cm thy mnh l mt k tht
bi b rc.
Hy nh rng h thn l ni s hi b mt kt ni ni s h~i khi chng ta khng cn |ng

yu v khng cn thuc v ni n{o na iu ny khin ta rt d nhn ra ti sao c nhiu
ngi tui trung nin qu tp trung vo cuc sng ca con ci, lm vic 60 gi mi tun,
hoc ngoi tnh, nghin ngp v bung th n th. Cc k vng v{ thng ip truyn nhit
cho s h thn ~ km kp chng ta, ta khng ti no nhn ra mnh thc s l{ ai trn i.
Ngy nay, ti nhn li v cm thy bit n nhng ngi ph n v{ {n ng ~ chia s cu
chuyn cuc i ca h vi ti. Ti bit n nhng ngi can m ni, l{ nhng b
mt v ni s hi ca ti, chng ~ |nh gc ti nh th n{y v{ }y l{ c|ch ti hc ginh
li s t tn ca bn th}n. Ti cng mc n ngi {n ng mc chic o len Izod mu vng
hm y. S thng tn v thnh thc trong cm xc ~ vnh vin l{m thay i s nghip
ca ti, v quan trng hn, thay i c cuc sng ca ti.
Khi nhn li nhng g ti ~ hc c v s h thn, gii tnh v t tn, bi hc v i nht
ti c rt c l: Nu chng ta tm c|ch vt qua h thn v{ i din vi nhau, tn
thng l{ mt con ng v{ can m l mt ngn n. it vt b tt c nhng th m
chng ta |ng ra phi lm chnh l s can m. Yu thng bn thn v h tr ngi khc
trong qu trnh thnh tht c th l mt h{nh ng v i nht ca liu lnh v i.
Trong cu chuyn thiu nhi kinh in The velveteen rabbit (tm dch: Ch th nhung) ca
Margery Williams, xut bn nm 1922, c mt on trch nh mt li nhc p rng s
d d{ng hn rt nhiu tr nn thnh tht khi chng ta bit mnh c yu thng.
n c lm bng g khng quan trng, Nga Da ni. l{ mt iu k diu xy ra vi
bn. Khi mt a tr yu bn trong khong thi gian di, rt di, khng ch l{ chi vi bn
}u, m{ l{ yu thng bn thc s, th khi y, bn s tr thnh sinh vt c linh hn, c s
sng tht s.
Nh vy th t c au khng? Th hi.
i khi, Nga Da tr li mt cch thnh thc. Khi cu l chnh mnh, cu khng quan tm
n chuyn b au na.
Th chuyn din ra mt ln, nh kiu b thng, Th hi, hay l{ tng cht, tng cht
mt?
N s khng din ra cng lc }u, Nga Da tr li. iu s mt thi gian y. l{ l
do v sao n khng thng xy ra vi nhng ngi d gc ng, hoc qu sc so, hoc
nhng ngi c bao bc qu|. Thng thng, khi thnh tht, b lng ca cu s rng dn,
v{ nc mt ca cu s ri, v{ c lc cu s chi vi v{ tiu tu. Tuy vy, tt c nhng iu
chng l g, bi mt khi ~ thnh tht, cu khng th xu x, ngoi tr i vi nhng
ngi khng mun hiu cu.
Chng 4. S TN THNG KHO V KH

Khi cn nh, chng ta lun tm c|ch bo v bn thn khi s tn thng, khi b au, b
h thp v b tht vng. Chng ta khoc ln mnh chic o gip; s dng t duy, tnh cm v
h{nh vi nh nhng v kh; chng ta hc cch thu mnh, thm ch l bin mt. Khi trng
thnh chng ta nhn ra rng sng can m, c mc ch v{ kt ni - thc s l mnh chng ta phi chin u b tn thng. Chng ta cn ci |o gi|p, bung v kh v{ l din.
T c nhn (persona) trong ting Hy Lp c ngha l{ trng th|i eo mt n. Theo c|ch ni

ca ti, mt n v o gip l nhng n d hon ho cho vic con ngi c gng bo v bn
thn khi s kh chu v tn thng. Mt n gip chng ta cm thy an to{n hn, ngay c
khi chng c th lm ta ngt th. o gip khin chng ta cm thy mnh m hn ngay c khi
chng ta phi vc trn mnh vi ki-l-gam. iu nc ci l{ khi chng ta ng i din vi
mt ngi n{o ang tr|nh n hoc eo mt n v mc o gip, ta cm thy kit sc v xa
cch. C mt nghch l: S tn thng l{ iu cui cng ti mun bn nhn thy ti, nhng
l{ iu u tin ti tm kim bn.
Nu ti l{ o din ca v kch v chic o gip ca s tn thng, bi cnh quay ca ti s
l gia cng-tin trong trng cp hai, cc nhn vt s l cc bn nh tui t 11 n 13. Ti
chn la tui ny bi rt kh nhn thy b o gip ca nhng ngi ~ trng thnh.
Mt khi chng ta mc n l}u, n nh ha v{o hnh h{i ca ta v dn khng th pht hin
ra c ging nh lp da th hai vy. Mt n cng th. Ti ~ phng vn h{ng trm ngi
v h truyn i cng mt ni s h~i: Ti khng th g b mt n ra c khng ai bit ti
thc s trng nh th no k c bn i, con ci hay bn b ca ti. H cha bao gi gp
con ngi tht s ca ti. Thm ch, ti cn khng bit chc ti ang trong lt ca ai }y.
Tuy vy, tui v thnh nin v thiu nin li rt kh|c nhau. Trng cp hai v trung hc ph
thng l{ ni hu ht chng ta bt u th nghim nhng dng thc bo v mi m v khc
bit. tui yu ui ny, o gip vn cn l mt th g k cc v kh va vn. L tr
loay hoay trong n lc che giu ni s hi v nghi ng bn thn, v th ta rt d nhn ra
chnh x|c chng ang dng loi o gip g v ti sao. Ph thuc vo cp xu h v s hi,
hu ht l tr u kh chp nhn rng sc nng ca o gip hay s nght th t nhin ca
chic mt n l mt n lc |ng gi|. Chng mc o gip vo ri li ci ra bo v ci ti
khng cht lng l, i khi cng mt c}u: Con chng thm quan t}m ngi kh|c ngh g.
Chng ton l mt l ngc.
Ti dnh gn nh to{n b qung thi gian tui tr ca mnh tm hiu ngha ca nhng
tng ny. Nhng ngi tham gia mang n cho chng ti nhng cu b cay nghit thc
s mun c ngi kh|c mt ti v nhng c b bit-tut mun th hin bn thn
trng che giu ni au kh sau cuc ly hn ca b m. Khi trng th{nh, c ch bo v
ca chng ta c th tinh t hn, nhng hu ht chng ta u hc cch mc o gip trong
sut nhng th|ng nm th ng}y v{ y n tng trng cp hai, ri hu ht chng ta
li quay tr li thi y ngay tp l.
Theo kinh nghim c nhn, ti c th ni cho bn bit rng iu kh khn nht khi nui dy
mt a con tui cp hai, l{ thng xuyn phi i mt vi hnh nh ca chnh
mnh ngy b con b k cc, mt bng nhn, hc lp 7. Bn nng ca ti tr nn nhy cm,
v{ thng xuyn cm thy hnh nh t ngt p n khi chng kin Ellen gp phi rc
ri n{o trng. D khi ta mi 14 hay khi ~ 54 tui, o gip v mt n ca chng ta u
c c| nh}n ha v{ c nht nh chnh s tn thng, s kh chu v ni au m{ chng ta
ang c gng thu hp. Chnh v th, ti ~ ngc nhin bit bao khi khm ph ra rng tt c
chng ta cng dn trn nhng c ch bo v ging nhau. Mi chic |o gi|p u c o ni
ng gi{y sao cho va vn vi tng ngi, nhng chc chn mt s b phn ca n c th
c ho|n i. Xem xt tng b phn ca chic o gip, chng ta c th phi b{y di nh
sng nhng mnh ghp, nhng khp ni c tnh ph bin, cng nh nhn s}u v{o nhng
ngc ngch t ph bin hn tuy khng km phn nguy him nhng b phn trong s bo
v tn thng.
Nu bn cng ging ti, tht kh cng li hnh vi nho nn thng tin v to ra nhng b
gip ca ring mnh. Khi nhng c ch c ch hot ng tng ng bt u ni ln t d
liu, bn nng u tin trong ti l dn mc cho nhng hnh vi ny v phn loi nhng
ngi xung quanh ti thnh cc khun mu: C n{y ang eo loi mt n ny, cn hng
xm ca ti th chc chn s dng loi |o gi|p kia. l{ bn cht t nhin ca con ngi,
lc n{o cng mun phn loi v{ n gin ha, nhng ti ngh c|ch l{m n{y ang l{m mt
trng tm. Khng ai trong s chng ta ch s dng mt trong s nhng phng tin phng
v ny. Hu ht chng ta u c kh nng s dng nhng phng tin y, ty tng hon
cnh khc nhau. Ti hy vng rng sau khi gh mt nhn vo bn trong chic o gip, chng
ta c th nhn su vo bn thn mnh. Chng ta bo v bn th}n mnh nh th no? Khi no
v bng cch no chng ta bt u s dng nhng c ch bo v n{y? iu g s khin
chng ta ci b chic o gip?
Cu thn ch bit
i vi ti, phn mnh m nht trong nghin cu ny l khm ph ra nhng chin lc
ng vin mi ngi ci b nhng chic mt n v o gip m ti va miu t. Ti gi nh
rng mnh s tm ra nhng chin lc c |o cho tng dng thc bo v, tng t nh
nhng hnh mu ni ln trong 10 ch dn m{ ti ~ vit trong Mn qu ca s bt ton.
Nhng trng hp ny th khc.
chng u tin, ti ~ ni v bit nh mt s i lp vi s thiu thn, v ti sn
ca s thiu thn y, chnh l h thn, so snh v bt hp tc. Vy th, c v nh nim tin
rng chng ta bit l{ mt c|ch thot ra khi chic o gip n cho php ta lt chic
mt n ra. i km vi ngha ca bit , l{ s t tn, ranh gii v gn kt. N nm
phn li ca mi chin lc c kim chng bi nhng ngi tham gia nghin cu, sau
khi ~ gii thot bn thn khi b gip:
Ti (xng |ng i u vi h thn).
Ti ~ c (vch ra nhng ranh gii i u vi hn-thua v so snh).
L din, chp nhn mo him v{ ngi khc thy mnh l{ (gn kt i u vi bt
hp tc).
Sau khi c ht chng n{y, ti ngh s l c ch cho bn khi bit rng mi ngi m ti
phng vn u chia s v vic h phi xoay s th no vi s tn thng. khng phi l
cc cu chuyn ca nhng ngi may mn hn chng ta, hay nhng ngi c kh nng th
hin s tn thng mt cch ci m m khng nghi ngi hay s hi. Khi nhc n ni bt
an, mo him, biu l cm xc, iu m{ ti c nghe ht ln ny ti ln kh|c, l{ nhng
miu t ca nhng ngi c gng mc mt loi |o gi|p n{o , trc khi h chnh thc ci
b c n:
n nng u tin ca ti l phi_____________, nhng iu khng bao gi hiu qu, v vy
gi }y ti _________________, v{ iu ~ l{m thay i cuc i ti.
Ti ~ mt nhiu nm _________________ cho n mt ngy ti c gng _________________, v{ iu
khin cuc hn nhn ca ti vng bn hn.
Nm ngo|i, ti ~ c bui ni chuyn v tn thng vi 350 lnh c nhim, cc qun nhn
v cnh v. (Cuc ni chuyn tng i kn |o nh chnh i tng thnh gi). Mt ngi
lnh c nhim tin li gn ti sau bui ni chuyn v{ ni, L do duy nht chng ti ngi
nghe ch ni chuyn l bi ch cng l}m v{o cnh t hi v ci m nh chng ti. Nu ch
khng tng kh s vi vic b tn thng, chng ti s khng tin ch ly na li.
Ti khng ch m{ cn ho{n to{n ng tnh vi li ca anh ta. Ti tin rng ti vit ra cc
chin lc }y l{ v hai l do. Th nht, nhng ngi tham gia nghin cu chia s vi ti
v vic bn thn h ~ tng kh s vi nhng con yu tinh, s kh chu, nghi ng bn thn
tt c nhng th m{ chng ta u phi i mt. Th hai, ti ~ |p dng nhng chin lc
ny trong cuc sng ring ca mnh v bit mt s tht rng, chng khng ch l nhng k
thay i cuc chi m{ chnh l{ nhng ngi cu h.
C 3 dng khin bo v m{ ti nh gii thiu, c ti din t di dng kho cha
nhng tn thng ph bin bi ti pht hin ra rng tt c chng ta gn chng cho nhng
b gip c nhn theo nhng cch khc nhau. Cc dng thc bao gm nim vui n cha
im g, hay l nhng d cm xu xut hin v{o ng nhng khonh khc trn ngp nim
vui; ch ngha ho{n ho, hay nim tin rng hon thnh mi th mt cch hon ho ng
ngha vi vic bn s khng bao gi cm thy h thn; v lm t lit, bu vu vo bt c th
g xoa du s kh chu v ni au. Mi tm khin l mt chin lc Liu lnh v i, mi
bin th ca bit ~ chng minh hiu qu trong vic v hiu ha 3 dng thc ph bin
ca khin bo v.
Nhng tm khin tn thng ph bin Tm khin: Nim vui n cha im g
V d nh ti, mt nh nghin cu cc loi cm xc nh h thn, s hi v tn thng, ti
kh lng m{ ngh c mt ngy ti s ni vi bn rng vic khm ph ra nhng thnh t ca
nim vui li khin cuc sng ngh nghip v c nhn ca ti ho{n to{n o ln. Nhng l{
s tht. Trn thc t, tri qua v{i nm nghin cu bit iu g ng ngha vi cm gic
hn hoan, ti c th rt ra kt lun rng vui sng c th l cm xc kh khn nht m con
ngi c th thc s cm nhn. Ti sao li nh vy? Bi khi chng ta |nh mt kh nng
hoc th|i bnh thn trc s tn thng, nim vui tr thnh th m chng ta tip cn
vi mt d cm su sc. S thay i ny bt ngun t bn thn ta thi tr, khi n nhn
nim vui vi s hn hoan khng che giu din ra mt cch chm chp v nm ngoi nhn
thc ca chng ta. Chng ta dng nh thm ch cn khng bit iu g ang din ra v
bng cch no li nh th. Chng ta ch bit rng cng chm c vo nhiu nim vui trong
cuc sng, chng ta li cng tr nn thm kht n.
Trong vn ha ca s bon chen nng n v cm gic khng bao gi thy an ton, chc
chn v{ m bo nim vui c th c cm nhn nh mt s sp t. Chng ta thc
dy vo bui s|ng v{ ngh, Cng vic ang tin trin thun li. Mi ngi trong gia nh
ang khoe mnh. Khng c khng hong |ng k n{o ang din ra. Ngi nh vn n. Ti
ang l{m vic tt v cm thy mi th u n. iu ny tht t. Rt rt t. Thm ha chc
chn ang ln khut }u trong gc n{o .
Hoc khi va c thng chc, ngh u tin ca chng ta l Qu tuyt n mc khng th
tin ni. Nhng c|i by l{ g }y? Chng ta ph|t hin ra mnh mang bu v{ ngh, a b ca
mnh s khoe mnh v hnh phc, ri s c iu g rt t hi xy ra vi n. Ti bit chc
m{. Chng ta ang b{n v chuyn du lch gia nh u tin, nhng thay v phn chn, chng
ta li ln k hoch cho vic nu nh my bay gp trc trc hay thuyn b m.
Chng ta lun ngng ch chic giy th hai ri xung. Th{nh ng ny bt ngun t nhng
nm u th k XIX, khi nhng ngi nhp c v{ nhng ngi dn trn ln thnh ph, sng
st cnh nhau trong nhng khu nh tp th, ni bn c th nghe thy, theo ngha en, ting
bc chn ca ngi hng xm ln cu thang v ci giy. Mt khi bn nghe thy ting chic
gi{y u tin ri xung sn, bn i chic giy cn li ri xung. Ngay c khi th gii ngy
nay ~ an to{n hn theo rt nhiu cch khc nhau so vi thi k , k vng i vi cuc
sng ca chng ta ~ tin xa hn rt nhiu so vi nhng ng loi sng t thi ngi i
ting ca chic giy th hai ri xung, cm gic bt trc ca chng ta cng gia tng |ng k.
Hu ht con ngi ca ng{y hm nay ngh v chic giy th hai nh mt iu khng khip:
mt cuc khng b, mt thm ha thin nhin, mt cuc bn git trong trng hc.
Khi bt u hi nhng ngi tham gia v tri nghim khin h cm thy b tn thng nht,
ti khng ng rng vui sng li l mt trong s nhng cu tr li. Ti ngh n ni s hi
hay h thn, ch cha bao gi ngh n nhng khonh khc hnh phc trong cuc i h.
Ti ~ b sc khi nghe mi ngi ni rng khonh khc tn thng nht ca h l khi:
ng ngm nhn l tr ang say ng
Nhn ra mnh yu chng/v ca mnh bit bao nhiu
Bit rng mnh ang nhn c nhng iu tt p n mc no
Yu cng vic ca mnh
Dnh thi gian bn b m
Ngm nhn b m chi vi con ci ca mnh
Ngh v mi quan h vi ngi mnh yu
nh hn
Bnh tnh thuyn gim
C con
Thng tin
Hnh phc
Yu mt ai
Ti khng ch b sc khi nghe nhng cu tr li ny, ti bit rng mnh cng ang gp rc
ri.
Trc khi thc tnh t}m tr v{o nm 2007, nim vui n cha cng l{ mt mnh gip v thc
ca chnh ti. Ln u tin khi ghi nhn mi lin kt gia tn thng v{ nim vui do nhng
ngi tham gia nghin cu bo co, ti gn nh khng th th ni. Ti tng cho rng nhng
linh tnh thm ha bt cht l mt b mt nho nh ca ti. Ti t thuyt phc rng mnh l
ngi duy nht khi ng ngm cc con ng say v trong khonh khc tr nn hon ton
chm m trong tnh yu thng v b y, bt cht hin ra trong u mt cnh tng kinh
hong c th xy ra vi cc con ca mnh. Ti c tng rng ch mi mnh ti tng tng
ra cnh lt xe v{ |nh ri chic in thoi khi nghe cnh st bo tin xu khin tt c chng
ti ng gc.
Mt trong nhng cu chuyn u tin ti nghe c l t mt ngi ph n tui gn
50. Mi khi mt iu g tt p din ra, ti li hnh dung ra nhng thm ha kinh hong
nht c th, b{ k vi ti. Ti hnh dung mt cch c th nhng cnh tng kinh hong
nht v c gng kim sot mi hu qu c th xy ra. Khi con gi ca ti c nhn vo
trng i hc m{ n m c, ti ch bit rng s c iu khng hay xy ra vi n nu n i
hc xa nh{. Ti ~ d{nh c ma h trc khi con b i c gng thuyt phc n li hc
mt trng a phng. iu ph| hy s t tin con b v ly nt i nim vui ca ma
h cui cng chng ti c bn nhau. l mt bi hc au n. Gi th ti t ha vi
mnh, s bit n, cu nguyn v c gng ht sc y nhng hnh nh xu ra khi u.
|ng tic l{ ti ~ truyn c|ch suy ngh y cho con gi mnh. N ngy cng s th nhng
th mi, nht l khi cuc sng ca n ang din ra tt p. N ni khng mun th|ch thc
s phn.
Mt ngi {n ng khong 60 tui th k vi ti rng, Ti thng ngh c|ch tt nht i
qua cuc i n{y l{ lng trc tnh hung xu nht. Nh vy, nu c tnh hung xu xy
ra, bn ~ c s chun b v nu n khng xy ra th tht tt qu ri. Th ri v chng ti

gp tai nn xe hi v{ v ti ra i sau tai nn y. Cn phi ni rng, lng trc iu t hi
nht chng gip ch g cho ti. T hn, ti tic mi khonh khc tuyt vi chng ti bn
nhau m{ ti ~ khng tn hng mt cch trn vn. Gi th ti t nh v ha vi b y rng
s tn hng trn vn tng khonh khc n{y. Ti c g b y }y v gi ti bit mnh
phi l{m g.
Nhng cu chuyn ny cho thy khi nim nim vui n cha im g nh l{ mt phng
php gim thiu tn thng c l gii mt cch d hiu nht l h qu ca vic i t s
mng tng thm kch cho n th m ti gi l{ vng xo|y tht vng bng cch no.
Mt s ngi trong chng ta, nh ngi ph n trong cu chuyn u tin, v ra cnh
tng t hi bi thm nht ngay khi nim vui va l phn d b tn thng ca n ra, trong
khi c nhng ngi c i chng bao gi bit n nim vui, thch sng c i trong chic
vng ln qun ca s tht vng. Nhng ngi c miu t nh sau: Sng trong tht
vng d chu hn so vi cm gic b tht vng. Bn s cm thy b tn thng hn khi c
phi nhy vo ri nhy ra khi ni tht vng, th rng c cm cht ngay ti ni tht vng
cn hn. n hy sinh nim vui, nhng bn s t phi chu s au n.
C hai kt cc ca vng xoy tht vng u dn n kt lun: Vic nh nh{ng n nhn
nhng khonh khc ngt ngo ca cuc sng lun i hi s tn thng. Ging nh ti, nu
bn cng tng ng ngm nhng a con ca mnh v t nh, Ti yu cc con v b, cng
chnh khonh khc y, trong u bn s ngp trn nhng hnh nh kinh khng n{o c
th xy ra vi con ca mnh, th bn nn bit rng bn khng h mt tr v{ cng khng h
n c. Khong 80% nhng bc ph huynh m ti phng vn tha nhn ~ tng c tri
nghim n{y. Cng c ngn y t l trong hng ngn ph huynh m ti tng tr chuyn v
lm vic qua ngn y nm ~ khng nh iu . Khi chng ta tm c mi quan h gia
tn thng v{ hnh phc, cu tr li tr nn r r{ng: Chng ta ang c |nh bi tn thng
bng bo lc trc din. Chng ta khng mun b ni au |nh p. Chng ta khng mun b
mt lp bo v, v th chng ta thc hnh cm gic b tn ph hoc khng bao gi dch
chuyn khi ni tht vng do chnh ta chn lc.
i vi nhng ngi mng tng thm kch, c l do khin nhng hnh nh y ngp trn
trong tm tr ta vo giy pht ta cm nhn nim vui trn vn. Khi dnh cuc i ca mnh
(d c thc hay v thc) y li s tn thng, chng ta khng cha cht khng
gian no cho s bt trc, mo him v s phi b{y cm xc trc nim vui. Vi nhiu ngi
trong s chng ta, thm ch l mt cu tr li mang tnh trn tri mt cm gi|c x|c
tht. Con ngi cht chiu tng cht nim vui trong tuyt vng, nhng ng thi, chng ta
li khng th chu ng c s tn thng.
Vn ha ca chng ta c v cho s tng tng en ti y: Hu ht chng ta tch tr hng
m hnh nh kinh khng m chng ta c th k ra ngay ti khonh khc ta bt gp s tn
thng. Ti thng ngh khn gi ca mnh gi tay nu h tng nhn thy mt hnh nh
bo lc trong tun trc. Thng c khong 20% khn gi gi tay. Sau , ti li din t
cu hi di dng kh|c: H~y gi tay nu bn tng xem tin tc, CSI, NCIS, Law & Order,
Bones4, hoc bt c chng trnh truyn hnh hnh s n{o. n lc ny, c khong 80%
n 99% khn gi gi tay. Chng ta lu sn trong u nhng hnh nh ta cn khi ng
nim vui n cha im g ngay lp tc.
Con ngi t duy bng hnh nh. Chng ta tin tng, s dng v{ lu tr trong u nhng g
chng ta trng thy. Ti vn nh ln gn }y, khi ang ngi trong t vi Steve v{ l tr
trong mt k ngh di cui tun San Antonio. Charlie ang trnh din li mt tr a mi
hc c trng mu gio cho c nh xem, v tt c chng ti u ci vang. Ti bt u
m chm trong nim vui, v ngay ti giy pht y, s tn thng t ngt xut hin, ti
rng mnh, hnh dung ra mt hnh nh m ti tng xem trn bn tin, v mt chic SUV ln
ngc v hai chic gh trng khng vng trn mt t cnh chic xe. i chm li, Steve.
Chng ti nhn ti vi v mt kh hiu v bo, Xe ~ dng ri m{ em.
Liu lnh v i: Thc hnh vic bit n
Ngay c i vi nhng ngi ~ tng hc cch da dm vo nim hnh phc v tn trng
cc tri nghim cng khng min nhim vi nhng cn sng tn thng i km vi tng
khonh khc hn hoan. Chng ta va mi hc c c|ch ngh n n nh mt li nhc nh
thay v mt li cnh b|o. iu khc bit |ng kinh ngc nht (v l s thay i ln lao nht
trong cuc i) i vi ti l{ bn cht ca li nhn : i vi nhng ngi sn lng tri

nghim, ci rng mnh v tn thng i km vi nim vui chnh l mt li mi gi vic thc
hnh lng bit n, nhn bit c rng chng ta cm thy bit n s}u sc th n{o i vi
mt con ngi, mt v p, mt s kt ni hoc n gin l mt khonh khc trc mt.
T bit n xut hin trong d liu nh mt th thuc gii ca nim vui n cha im g.
Trn thc t, tt c nhng ngi tham gia ni n kh nng ci m vi nim vui u nhc
n s rn luyn lng bit n. Hnh mu lin kt n{y ho{n to{n ng nht vi d liu m ti
~ thu thp c, trong , ti a ra mt cam kt, vi t c|ch mt nh nghin cu, l{ s
khng ni v nim vui m khng nhc n lng bit n.
Khng ch c mi quan h gia nim vui v lng bit n khin ti ngc nhin. Ti cng git
mnh trc thc t rng nhng ngi tham gia nghin cu miu t mt cch nht qun
nim vui v lng bit n nh nhng cch rn luyn tinh thn, t nim tin kt ni ca loi
ngi v mt nng lng ln lao hn c bn th}n c sinh ra. Nhng cu chuyn v minh
ha ca h cn m rng hn th, chng ch ra mt ranh gii rch ri gia hnh phc v
nim vui. Mi ngi miu t hnh phc l mt trng thi tnh cm c mi lin h trc tip
vi hon cnh, cn miu t nim vui nh mt trng thi tinh thn gn kt vi th gii c
kt ni vi s rn luyn lng bit n. Hi u, khi mi pht hin ra mi quan h gia nim
vui v s tn thng, ti ~ tng sng st, nhng gi th iu ho{n to{n c ngha i
vi ti, v ti c th hiu ti sao lng bit n li l thuc gii cho nhng im g khi i
din nim vui.
S thiu ht v s hi l ngun gc thc y nim vui n cha im g. Chng ta s rng
khonh khc tn hng nim vui ny s khng ko di mi, hoc s l{ khng , hoc s
bin i sang tht vng (hoc bt c iu g tch tr trong lng chng ta) s qu| kh khn.
Chng ta hc c rng th mnh vo nim vui, cch tt nht, y l sa son cho ni tht
vng, hoc t nht, l{ n ch{o thm ho. Chng ta vng vu vi vn v gi tr. Liu
chng ta c xng |ng vi nim vui m{ ta ang c, da trn nhng thiu st v s bt ton
ca ta? Th gii ny cn bit bao tr em chu i kh v nhng vng b chin tranh tn ph?
Chng ta l{ ai m{ i tn hng nim vui?
i ngc vi s thiu ht l{ y , sau l{ rn luyn lng bit n v vic chng ta nhn

thc c nh th n{o l{ , v rng chng ta ~ . Ti s dng t rn luyn bi nhng
ngi tham gia nghin cu ~ k v nhng cch rn luyn lng bit n mt cch c th,
khng ch n thun l{ th|i bit n hay cm gic bit n. Trn thc t, h a ra nhng
v d v vic rn luyn lng bit n, trong bao gm mi th, t vic gi s nht k bit
n, chic l bit n p dng thi quen bit n cho c gia nh.
Thc s, ti ~ bit c nhng cch thc hnh lng bit n v{ mi quan h gia s thiu
thn v nim vui ng vai tr th no trong s tn thng t nhng ngi ~ tri qua
nhng mt mt su sc nht hay sng st sau nhng thm kch khng khip nht. l{
nhng ng b b m tng mt con, hay c ngi thn yu mt v bnh him ngho, nhng
ngi sng st trong nhng v git ngi hng lot hoc thm ha kinh hong. Mt trong
nhng cu hi m{ ti thng c nghe l{ Chng l ch tht s khng mt mi khi ni
chuyn vi mi ngi v s tn thng v{ lng nghe nhng phn khc mc ti tm nht
ca h hay sao? C}u tr li ca ti l khng, khng bao gi. l{ v ti ~ hc c nhiu
hn v s gi tr, s hi phc v nim vui t nhng ngi ~ can m chia s nhng kh
khn ca h vi ti, ti ~ hc c nhiu hn t nhng cu chuyn ny so vi bt c phn
no khc trong cng vic ca mnh.
V{ i vi ti, khng c g qu hn ba b{i hc m{ ti ~ hc c v nim vui v nh sng
t nhng con ngi ~ tng tri qua au kh v{ tm ti:
1. Nim vui n vi con ngi trong tng khonh khc nhng khonh khc bnh thng.
Chng ta c nguy c |nh mt nim vui y khi qu bn rn ui bt nhng iu k diu.
Vn ha bon chen khin chng ta s hi khi phi sng cuc i n gin, bnh thng,
nhng khi ni chuyn vi nhng ngi tn ti sau nhng mt mt nng n, bn mi thy r
nim vui khng phi l mt dng chy. Khng c ngoi l, tt c nhng ngi tham gia k
vi ti v nhng mt mt ca h u ni rng nhng iu h tic nui nht, u l nhng
khonh khc i thng. Gi| lc y ti i xung cu thang v nhn ngm anh y ngi c
bo trn chic bn y...; Gi| m{ ti nghe thy ting con trai tht tht s}n sau nh{...; M
ti tng gi cho ti nhng tin nhn ng ngn nht v b khng bit cch s dng in
thoi. Gi th ti sn s{ng |nh i bt c th g li c nhn nhng tin nhn y.
2. Hy bit n v nhng g bn c. Khi ti hi nhng ngi ~ sng st sau thm kch, rng
chng ta l{m c|ch n{o nui dng v th hin nhiu cm thng hn i vi nhng ngi
ang chu au n, cu tr li lun l{: ng giu nhm nim hnh phc v con bn ch v ti
~ |nh mt a con ca mnh. Xin ng min cng i vi nhng g mnh c h~y n
mng v bn c n. Hy bit n thay v xin li v nhng g bn c v chia s lng bit n ca
bn vi ngi khc. Sc khoe ca cha m bn vn n? Hy vui mng. Hy cho h bit h c
ngha th no vi bn. Khi trn trng nhng g bn c, ngha l{ bn ang tr}n trng nhng
g ti ~ tut mt.
3. ng trch c nim vui. Chng ta khng th chun b cho thm kch v mt mt. Khi bin
mi c hi c cm nhn nim vui tr thnh mt bi kim tra tuyt vng, chng ta thc ra
~ h thp kh nng thch ng ca mnh. Nh nh{ng n nhn nim vui khng h d. Phi,
n rt |ng s. Phi, n gy tn thng. Nhng mi khi cho php bn thn da dm vo
nim vui v th mnh vo nhng khonh khc y, chng ta ~ hnh th{nh nn s hi phc v
gieo trng nim hy vng. Nim vui tr thnh mt phn l{m nn chng ta v{ khi iu g xu
xy ra chc chn l chng s xy n th chng ta ~ tr nn mnh m hn ri.
Ti ~ phi mt v{i nm mi c th thu hiu v din dch c thng tin ny, t bt u
gieo trng kh nng rn luyn lng bit n. Ellen, ngc li, c bn nng thu hiu tm
quan trng ca vic nhn bit v s hu nim vui. Khi con b hc lp 1, mt chiu n, chng
ti i chi trt bng v{ sau d{nh c mt ng{y bn nhau trong cng vin. n mt lc,
khi ang bi thuyn, th th nm nhng mu bnh m mang t nh{ i cho vt n, ti cht
nhn ra con b dng p chn v ngi lng i. Tay con b vn nm nhng mu b|nh m, u
ng ra sau v mt nhm h. nh tri chiu ri ln khun mt nghnh nghnh ca con b, v
mt n ci lng l n trn mi con. Ti lng ngi v v p ca con gi v s mong manh
ca con b khin ti gn nh ngt th.
Ti ngm nhn con gi hng pht lin, nhng khi con b khng ng y, ti cm thy hi lo
lng. Ellie? Con c sao khng, con yu?
Mt n ci toa sang tren khuon mt v con b m to i mt nhn ti v bo, Con n m
m. Con ch ang ghi li mi th vo tr nh ca mnh.
Ti cha bao gi nghe ai ni v bc nh k c, nhng ti thch thanh }m ca n. iu c

ngha l{ g?; , mt bc nh k c l bc nh m con chp bng tr nh khi con ang rt
rt vui. Con nhm mt li v chp mt bc nh, khi no cm thy bun, s hi hoc c
n, con c th xem li nhng bc nh trong tr nh ca mnh.
i vi ti, biu l lng bit n vn l mt th th mc hn l{ s duyn dng hay nh
nhng. Ti vn cm thy ngp trc s tn thng trong m{n sng ca nhng tri
nghim hnh phc. Nhng gi ti ~ hc c cch ni thnh ting mt cch r rng rng,
Ti cm thy b tn thng v{ ti cm thy bit n v _____________________.
R rng, cch ny cn tt hn phng |n d phng thm ha v kim sot. Va mi }y,
Steve ni vi ti rng anh ang ngh n chuyn a l tr v cn nh{ nng tri ca bn
ni ti Pennsylvania trong khi ti i cng t|c. Ti lp tc ngh rng l{ mt tng tuyt
vi, nhng ri ti bt u li ngh i, Cha i, l{m sao ti c th chng i m|y bay m{
khng c ti; l may c chuyn g xy ra th sao? Thay v ci ln, ch trch hoc a ra v{i l
do bc b tng trn m{ khng l ra nhng ni s h~i v cn c ca mnh (v d,
Tht l mt tng t hi. Hng khng by gi an to{n hn nhiu, hoc Tht l ch k.
Em cng mun v qu.), ti ch ni, Tht bun qu. Em cm thy bit n v... v... l tr s
c thi gian ring vi anh v khm ph cuc sng nng thn.
Steve mm ci. Chng ti hiu r s c gng ca ti v anh bit rng ti chn th{nh. Trc
khi a nghin cu v vic i u vi nim vui n cha im g vo thc tin, ti khng
bao gi bit c|ch vt qua nhng cn rng mnh tn thng bt cht. Ti khng c thng
tin hiu v sao ti s, ti thc s cm nhn nh th n{o, v{ iu m ti thc s thm
kht: nim vui c nhen nhm bng lng bit n.
Tm khin: Ch ngha hon ho
Mt trong nhng mc m ti yu thch nht trn blog ca mnh l{ lot bi Nhng cuc
phng vn y cm hng. N c bit vi ti bi ti ch phng vn nhng ngi ti thc s
thy hng th nhng ngi gn kt vi th gii theo mt c|ch n{o c kh nang lan toa,
khin ti tr nn sng to hn v{ can m hn vi cng vic ca mnh. Ti lun hi nhng
ngi c phng vn mt nhm cc cu hi ging nhau, v sau khi ny ra nghin cu v
Ton Tm, ti bt u hi nhng cu hi v s tn thng v{ ch ngha ho{n ho. Tng l

mt ngi cu to{n v{ sau tr thnh mt ngi bit , ti lun nhn thy mnh c
lt qua cc cu tr li c cu tr li cho cu hi n{y trc tin: Hon ho c phi l
mt vn ca bn? Nu ng, th mt trong nhng chin thut x l vn l{ g?
Ti hi cu hi ny bi trong mi d liu m ti thu thp c, ti cha tng thy ai ghi
nhn vic tr nn hon ho l thnh t ca nim vui, thnh cng hay Ton Tm c. Trn
thc t, ti ~ nghe i nghe li mt thng ip sng r trong sut nhng nm nghin cu:
Nhng iu gi tr nht v quan trng nht i vi cuc sng ca ti xut hin khi ti nui
dng can m tr nn b tn thng, bt ton v bit cm thng vi chnh mnh. S
hon ho khng phi l{ con ng dn dt chng ta n vi t{i nng v{ n vi mc ch
sng ca mnh; n l mt ng vng t hi.
Ti sp chia s vi cu tr li yu thch rt t cc cuc phng vn, nhng trc tin, ti
mun ni vi bn v nh ngha ca s hon ho hnh thnh t d liu thu c. }y l{
nhng g ti hc c:
Ging nh s tn thng, ch ngha ho{n ho quy t quanh n tp hp |ng k nhng sai
lm. Ti ngh s c ch khi duyt qua nhng iu khng phi l hon ho.
Hon ho khng phi n lc hng ti s tuyt ho. Hon ho khng phi hng ti thnh
tu v pht trin lnh mnh. Hon ho l mt bc phng ng. N l nim tin rng nu
chng ta lm mi vic mt cch hon ho, v trng c v hon ho, chng ta c th gim
thiu hoc tr|nh c ni au b trch mc, phn xt v h thn. Ch ngha ho{n ho l tm
khin nng m chng ta gng mnh ln g|nh v{ ngh rng n s bo v chng ta, trong
khi trn thc t, n l vt ngn cn chng ta l din.
Hon ho khng phi l t tin b. Ct li ca s hon ho l c gng nhn c s cho
php. Hu ht nhng ngi theo ch ngha ho{n ho ln ln vi gnh nng phi t c
thnh tu v th hin bn th}n (im s, cung cch, tun th lut l, l{m h{i lng ngi
khc). Ri n mt lc n{o , h hp th h thng nim tin nguy him v bt n: Ti chnh
l thnh tu m{ ti t c tt n mc no. Lm hi lng. Trnh din. Hon ho. N lc
lnh mnh tp trung vo bn thn: Ti lm g ci thin? Ch ngha ho{n ho tp trung

v{o ngi khc: H s ngh g? S hon ho l mt cuc ui bt.
S hon ho khng phi l cha kha dn n thnh cng. Trn thc t, nghin cu ~ cho
thy s hon ho tri cht thnh cng. Hon ho lin kt cht ch vi tuyt vng, mt mi,
nghin ngp v t lit hoc |nh mt c hi. Ni s b vp ng, mc li, khng |p ng k
vng ca ngi khc v s b ch trch khin chng ta ng ngoi trn a, ni nhng cuc
cnh tranh v n lc lnh mnh din ra.
Cui cng, s hon ho khng phi l{ c|ch trnh h thn. Ch ngha ho{n ho chnh l
mt dng thc ca h thn. }u phi i mt vi s hon ho, chng ta phi i mt
vi h thn.
Sau khi dng d liu lm sng t vn , i xuyn qua nhng lm tng, sau rt ti cng
pht trin c nh ngha v s hon ho nh sau:
Hon ho l h thng nim tin hy hoi bn th}n v{ y m hoc, n cung cp nng lng
cho suy ngh ct yu: Nu trng hon ho v lm mi th mt cch hon ho, ti c th
trnh hoc gim thiu ti a cm gi|c au n v h thn, phn xt v trch c.
Hon ho hy hoi bn th}n n gin bi s hon ho khng h tn ti. N l mt mc tiu
khng th t c. Ch ngha ho{n ho thin v cm nhn hn l{ ng lc t bn trong, v
s khng c c|ch n{o kim sot cm nhn, cho d bn c dnh bao nhiu thi gian v
nng lng c gng l{m iu .
Ch ngha ho{n ho gy nghin, bi khi khng sn lng vi nhng tri nghim h thn,
phn xt v trch c, chng ta thng tin tng rng l{ v chng ta cha hon ho.
Thay v t li cu hi v li sai logic ca ch ngha ho{n ho, thm ch chng ta cn bm
rit vo cng cuc tm kim v lm mi th sao cho ng.
Ch ngha ho{n ho thc ra t chng ta vo cm gic h thn, phn xt v trch c, t
dn n cm gic h thn v t trch nhiu hn: l{ li ca ti. Ti c cm gic ny bi
ti cha tt.
Liu lnh v i: Trn trng v p ca s t gy

Cng ging nh nhng tri nghim nim vui n cha im g tr n trong vng xoy tuyt
vng, ti nhn ra hu ht chng ta vp ng }u trong chic vng ca s hon ho. Ni
cch khc, khi giu gim nhng li lm, qun l nhn thc v mun ginh phn thng trc
ngi kh|c, chng ta ai cng phi bon chen i cht. i vi mt s ngi, ch ngha cu
ton ch xut hin khi h cm thy b tn thng mt c|ch c bit. i vi ngi khc, ch
ngha cu ton l bt buc, th}m cn c v ch n trng ging v cm gic ging nh
nghin ngp.
Cho d bn ang ng }u trong c|i vng ln qun ny, nu mun thot khi ch ngha
cu ton, chng ta cn phi thc hin mt hnh trnh di t Ngi khc s ngh g? n
Ti bit . H{nh trnh bt u t s thch ng vi h thn, s bao dung vi bn thn
v lm ch cu chuyn ca cuc i mnh. ni ln bn cht con ngi ca chng ta,
chng ta n t }u, chng ta tin tng v{o iu g v bn cht bt ton t nhin ca cuc
sng ny, chng ta buc phi sn sng th lng v trn trng v p ca s rn nt hoc s
bt to{n tr nn nh}n |i v{ gng nh hn vi bn thn v vi ngi khc. Hy ni vi
bn thn ging nh khi bn ni vi ngi m bn yu thng.
Tin s Kristin Neff, mt nh nghin cu v{ gi|o s i hc Texas Austin, hin ang iu
hnh Phng Nghin cu Yu thng Bn th}n, ni b{ nghin cu s pht trin v rn luyn
tnh yu thng bn thn ca con ngi. Theo gi|o s Neff, yu thng bn thn bao gm
ba yu t: nh}n |i, nh}n vn v{ thc tnh. Trong cun sch mi ca mnh, Self-compassion:
Stop beating yourself up and leave insecurity behind (tm dch: Yu thng bn th}n: ng
trng pht bn thn v b bt an li pha sau), b{ x|c nh tng yu t nh sau:
Tt vi bn thn: n cn v thu hiu bn thn khi bn cm thy au kh, tht

bi hoc khng tha mn, thay v pht l cm gic ca mnh hoc trng pht
bn thn bng nhng li t ch trch.
Nh}n vn: Nh}n vn gip bn nhn ra rng s au kh hoc nhng cm xc c

nhn v s km ci l mt phn tri nghim ca ton nhn loi tt c chng ta
u tri qua t nhiu cm gi|c , ch khng ch xy ra vi mt mnh ti.
Thc tnh: C mt cch tip cn cn bng vi nhng cm xc tiu cc, cm

xc khng b km nn, cng khng b phng i. Chng ta khng th va pht l
ni au ca mnh li va cm nhn s cm thng. Thc tnh i hi chng ta
khng c gn cht bn thn vi nhng suy t v{ cm xc, t chng ta s
khng b rt ui v b |nh bi bi nhng ngh tiu cc.
Ti thch c|ch b{ nh ngha v thc tnh, n nhc nh chng ta nh rng thc tnh ng
ngha vi vic khng gn cht bn thn vi/hoc phng i cm xc ca chng ta. Ti rt d
b mc kt trong tic nui hoc h thn hay ch trch bn thn khi mc li. Nhng yu
thng bn th}n i hi mt s quan st v mt gc nhn ng mc cm nhn ni h
thn hoc au n. Gi|o s Neff m trang web www.self-compassion.org bn c th
tham kho a ra nhng c|ch yu thng bn thn ca ring mnh v tm hiu thm v
nhng nghin cu ca b.
Bn cnh vic rn luyn yu thng bn thn (v xin hy tin ti, cng ging nh bit n v{
bt c th g |ng gi| trn cuc i ny, n rt cn c rn luyn), bn cng phi nh
rng bn xng |ng, rng nim tin ct li l{ chng ta , ch n khi chng ta sng trong
chnh cu chuyn ca i mnh. Chng ta va phi s hu nhng cu chuyn ca cuc i
mnh (ngay c khi l{ nhng cu chuyn ri rm), hoc chng ta ng pha ngoi chng
chi t s tn thng v{ s bt ton, chp nhn mt phn ca bn thn chng ta khng ph
hp vi con ngi/s vt m chng ta ngh rng mnh |ng l phi tr thnh, v bon chen
c ngi khc tha nhn gi tr ca bn thn. S cu ton lm ta kit sc v l mn
trnh din khng bao gi c hi kt.
Quay tr li vi lot bi Phng vn truyn cm hng trn blog ca ti, ti chia s vi bn
mt vi cu tr li. Trong s nhng cu tr li ny, ti nhn ra v p khi thnh tht v
p khi tn vinh nhng rn nt v{ ti c truyn cm hng bi s yu thng bn thn.
Ti ngh bn cng s c nh vy. Cu chuyn u tin t Gretchen Rubin, tc gi cun
sch bn chy c tn The happiness project (tm dch: D n hnh phc), ghi nhn hng
nm tri nghin cu th nghim v l thuyt tr nn hnh phc. Cun sch mi ca c,
Happier at home (tm dch: Hnh phc hn khi nh), tp trung vo nhng yu t quan
trng trong gia nh, nh t{i sn, hn nhn, thi gian, vic lm cha m, tnh l{ng xm. Di
}y l{ nhng g c tr li v cu hi lm th n{o kim so|t c s ton vn:
Ti t nhc bn th}n, ng s hon ho tr thnh k th ca va tt. (Voltaire.) i b
20 pht mi ngy tt hn chy b trn qu~ng ng di 4 dm m ti khng bao gi thc
hin. Cun sch khim khuyt c xut bn cn tt hn l{ cun sch hon ho m bn
tho khng bao gi hon thnh. Ba tic vi n nhanh Trung Quc tt hn ba ti sang
trng m ti khng bao gi l{ ngi ch tr.
Nicholas Wilton l ngh s thc hin nhng bc tranh minh ha tuyt p cho ba cun sch
trc }y v{ trang web ca ti. Bn cnh vic thc hin trin lm, gm c cc b su tp c
nh}n, anh cn l{ ngi to ra Phng ph|p Ngh thut Artplane, mt h thng nhng bc
v c bn v nhng nguyn tc nn tng cho php kch hot qu trnh sng to.
Ti thc s yu thch nhng g anh vit v s hon ho v ngh thut. N hon ton trng
hp vi nhng pht hin ca nghin cu cho thy s hon ho hy dit sng to l{ l
do mt trong nhng cch hiu qu nht bt u hi phc sau s cu ton chnh l sng
to. }y l{ nhng g Nick ~ ni:
Ti lun cm thy c mt ai t trn cao, t rt lu ri, ~ ph}n mi vic trn th gii ny
vo nhng l~nh a hp l - sp t nhng g hon ho v nhng th gn t c n
hon ho vo nhng khc nhau. H thng lut php - d khng phi lc n{o cng ho{n
ho, tuy vy, c v s nhng n lc trn thc t ~ c vit th{nh vn bn vi loi lut
ph|p, hng dn, bao trm ln mi kha cnh i sng ca con ngi, mt loi d kim
nh cht lng m tt c chng ta phi tun th.
S hon ho l{ iu kin tin quyt to ra mt chic my bay, mt cy cu hoc mt con
tu cao tc. Nhng dng m lp trnh v ton hc n di nhng g chng ta nhn thy trn
Internet cng tu}n theo quy lut ny. Mi th u phi chnh xc mt cch hon ho, nu
khng, n s khng hot ng. C qu nhiu vic trong th gii chng ta ang sng v lm
vic ngy nay da trn nn tng ca s chnh xc, hon ho.
Nhng sau cng, khi ~ sp t mi th sao cho hon ho ri, h nhn thy cn li hng
ng th chng bit xp v{o }u nhng th s c nht tm vo nhng chic hp, chng
cng phi thuc v mt ni n{o ch.
Vy l{ trong cn tuyt vng, ngi bung hai tay v{ bo, Thi c, mi th cn li ny
khng th hon ho, c v nh chng chng ph hp vi ni n{o, thi ta {nh xp chng
v{o }y, ta c th sp li v giu chng pha sau chic gh bnh. Lc no c thi gian, ta s
gi ra v xem c th dng chng vo vic g. No, cng gn mc cho chic hp ng tt c
nhng th ny l NGH THUT.
Nhng th y, may thay, khng bao gi c gi n v dn dn, qua thi gian, chic
hp ng{y c{ng c cht nhiu thm. Ti cho rng hin tng ny tn ti do ngh thut,
bn cnh nhng th ngay hng thng li khc, l th gn nht vi bn cht con ngi.
c sng st. Bn cht ca chng ta l thiu hon ho. khng phi phn loi cm xc v
tnh cm. to ra v lm nhng vic i khi v ngha.
Ngh thut l tt c nhng g bt ton mt cch hon ho.
Mt khi t ngh thut xut hin trong bn m t nhng g bn ang hng ti, ngha l{ bn
~ sn lng i qua c mt qu~ng ng d{i trnh khi s hon ho. Tht nh nhm khi
c gii thot khi bt c k vng hon ho no.
Tm khin: T lit
}y l{ phn ni v tt c chng ta. Trc tin, mt trong nhng chin thut ph bin nht
ca t lit chnh l th m ti gi l bn kinh khng khip. Ti thng dng cm t ny khi
bt u nhng cuc gp 12 bc5 cho nhng k nghin-s-bn-rn, h s cn gii quyt c
ni vic. Vn ha ca chng ta l nn vn ha ca nhng ngi cho rng nu chng ta
bn rn, s tht v cuc sng s kh lng bt kp chng ta.
Th hai, nhng thng k ~ ch ra rng c rt t ngi cha tng b nh hng bi s

nghin ngp. Ti tin rng tt c chng ta u tng lm t lit cm xc ca mnh. C th
chng ta khng b thc p hoc buc phi lm theo chu k, hay chnh l nghin ngp, nhng
iu khng c ngha l{ chng ta cha tng lm t lit cm gic tn thng ca mnh.
Vic c bit khin ta suy yu bi n khng ch xoa du ni au ca chng ta trc
nhng tri nghim kh khn; m{ cn khin tri nghim tnh yu, nim vui, s gn b, sng
to v cm thng ca chng ta ho mn. Chng ta li khng th lm t lit cm xc mt cch
chn lc. Giam mnh trong bng ti ng ngha bn che kn lun c nh sng.
Nu bn cng ang t hi khng bit t lit c b a v{o din dng cc loi thuc an thn
bt hp php hay ging nh ung vi ly sau gi lm khng th cu tr li l c. Ti cho
rng chng ta cn kim tra li tng xoa du mt cht, v{ iu c ngha l{ c}n nhc
vic ung mt v{i ly khi ang nu ba ti, n ba ti hoc dn dp sau ba ti, sau mt tun
lm vic 60 gi, tt c nhng th nh cht gy nghin loi nh, trn bng hay, thuc k n
v bn tch espresso m chng ta ung cho tnh to sau khi ung ru v vi vin thuc
ng. Ti ang ni v bn v ti v nhng th chng ta lm hng ngy.
Khi ti nhn vo d liu, cu hi u tin hin ln l{ Chng ta ang l{m t lit iu g v ti
sao? Ngi M ngy nay gp nhiu rc ri v ti chnh, mc chng bo ph, ph thuc vo
thuc men v nghin ngp hn bao gi ht. Ln u tin trong lch s, Trung tm Kim sot
v Phng nga Dch bnh (CDC) thng bo nhng v tai nn xe hi ang l{ nguyn nh}n
dn n t vong cao th hai Hoa K. Trn thc t, c nhiu ngi cht do ung thuc qu
liu hn l{ s dng heroin, cocain v thuc gy o gic cng li. Tnh trng cn tr nn bo
ng hn l{ ngi ta c tnh ch c di 5% nhng ngi t vong v ung thuc qu
liu c mua t nhng k m chng ta thng ngh n nh nhng tay bn l ma ty ni
gc ph. Nhng tay bn l ngy nay l cha m, h hng, bn b v{ b|c s. R r{ng l{ mt
vn . Chng ta tuyt vng tm kim cm gi|c m ri tnh to xua ui mt loi cm
gic hoc c thng hoa trong mt loi cm gic khc.
Sau nhiu nm l{m vic gn gi vi nhng nh nghin cu v{ b|c s chuyn ng{nh thuc
gy nghin, ti c th o|n c rng l do ch yu khin ngi ta s dng cc loi thuc
ny l do gp vng mc vi cc vn v gi tr v h thn: Chng ta c gng lm t lit
ni au n t cm gic bt to{n v{ km ci hn. Nhng ch l mt phn ca bi ton.

S cng thng v mt kt ni cng ni ln nh mt ng lc s dng thuc gim au vi s
h thn. Nh ti s gii thch, nhu cu mnh m nht dng thuc gim au xut pht t
s kt hp ca ba yu t h thn, lo lng v mt kt ni.
S lo lng c nhng ngi tham gia nghin cu m t xut hin nh ngun nng lng
ca s bt trc, chong ngp, nhu cu cnh tranh trong cuc sng hin ti v (mt trong
nhng iu |ng kinh ngc nht) l s kh chu mang tnh x hi. Mt kt ni l yu t phc
tp nht. Ti tng ngh n vic s dng cm t tht vng thay cho mt kt ni, nhng ri
khi r li d liu, khng phi th ti nm c. Thay v{o , ti thy hng lot nhng
tri nghim vt qua s tht vng nhng vn bao gm s c n, xa l|nh, bt hp tc v
trng rng.
Mt ln na, iu ny tht s t|c ng ln ti, c trn phng din c nhn ln ngh nghip,
khi ti nhn thy mt hnh mu mnh m m s e da h thn mang li thng qua nhng
tri nghim lo lng hoc/v mt kt ni. Nhng cu tr li chnh xc nht cho cu hi iu
g thc y s t lit c v cng l{ |p |n cho c}u hi Du hiu ca bn l{ g? S cng
thng vi h thn tri dy. Mt kt ni vi h thn tri dy. Lo lng v chia tch vi h thn
tri dy.
H thn xut hin mt s ngi, nhng ngi tng cm thy cng thng bi khng ch v
h cm thy s hi, mt kim sot hoc khng c kh nng kim sot trc nhng i hi
ng{y c{ng tng trong cuc sng, m thc ra s cng thng c hnh thnh v tr nn
khng chu ng ni khi con ngi tin rng nu h thng minh hn, mnh m hn hoc tt
hn, t h c th kim so|t c mi th. }y, t lit tr thnh mt c|ch thot khi
cm gic chng chnh v km ci.
Mt kt ni l mt cu chuyn tng t. Chng ta c th c v{i trm bn trn Facebook,
cng thm nhng ngi ng nghip, nhng ngi bn ngo{i i thc v hng xm lng
ging, nhng chng ta vn cm thy c n v{ v hnh. i con ngi c lp trnh cho
kt ni, mt kt ni lun to ra au n. Cm gic b ngt kt ni c th l mt phn bnh
thng trong cuc sng v cc mi quan h, nhng khi n i km vi s h thn v nim tin
rng chng ta mt kt ni l bi chng ta khng xng |ng c gn kt, n s to ra mt

ni au n m ta mun lm t lit.
Mt im cn cao hn c s mt kt ni l s xa l|nh, trong th hin mi nguy him thc
s. Jean Baker Miller v Irene Stive l hai nh l thuyt v quan h vn ha ca trung tm
Stone thuc i hc Wellesley ~ nm bt c nh ngha v s xa lnh cc oan mt cch
thuyt phc. H vit,
Chng ta tin rng cm gic kinh khng v c sc ph hy nht m mt ngi c th phi
tri qua chnh l b cch ly v mt tm l. N khng ging vi cm gi|c c n. N l{ mt
th cm gi|c m{ con ngi b kha tri khi nhng kt ni mang tnh con ngi c th xy
ra v b ri v{o trng thi bt lc, khng th ha gii tnh hung . kha cnh cc oan,
s cch ly mang tnh tm l c th dn n trng thi v vng v tuyt vng. Con ngi s
lm tt c nhng g c th thot khi tnh trng phc hp ca cch ly c tnh bt buc v
v vng ny.
nh ngha n{y c mt phn cc k quan trng hiu c h thn chnh l{ Con ngi s
lm tt c nhng g c th thot khi tnh trng phc hp ca cch ly c tnh bt buc v
v vng n{y. H thn cng thng dn ti trng thi tuyt vng. V nhng phn ng i
vi nhu cu thot khi s xa lnh v s h~i n tuyt vng ny c th tri di t lm t lit
xoa du, tuyt vng, t gy tn thng, ri lon n ung, bo lc n t st.
Khi ngh li nhng ln t lm t lit ca chnh mnh, hiu c cch h thn khuch i s
cng thng v{ ngn c|ch bng cch no, ti ~ c c nhng |p |n cho nhng cu hi m
ti ~ t ra trc nhiu nm.
Ti bt u ung ru khng phi nhn chm ni au trong lng: Ti ch cn th g
trong tay cho bt trng tri. Ti ~ ht thuc v ung ru nhm gim bt cm gic tn
thng v{ trng c v bn rn, khi tt c l con g|i xung quanh u ~ c ngi mi
nhy trong ba tic cui nm trng. Ti thc s cn phi lm mt th g gip ti
trng c v bn rn.
25 nm trc, ti c cm gic rng vic ung mt chai bia, nhp mt ngm amaretto hoc
chm mt iu thuc l la chn duy nht ca ti. Ti c n v{ chng c ai bu bn tr
nhng thi xu. Vi ti, tn thng dn n cng thng, h thn, mt kt ni v dn n
mt chai ud Light. i vi rt nhiu ngi, mt cht cht kch thch xoa du cm xc s
mang li s d chu, bt chp nguy him, tc dng ph ca chng, thay v tm kim s kt
ni v{ iu khin s cng thng.
Gi }y, mi bn cng xem xt nhng chin thut Liu lnh v i v vic t lit.
Liu lnh v i: t ra nhng ranh gii, tm kim s thoi mi thc s v nui dng
tinh thn
Khi ti phng vn nhng ngi tham gia nghin cu, nhng ngi ti m t l{ ang sng
mt cuc i Ton Tm v s t lit, h nhn mnh ba iu sau:
1. Hc cch cm nhn thc s cm xc ca mnh.
2. Lun lu t}m n nhng hnh vi t lit (h cng gp rc ri).
3. Hc cch tn dng s kh chu t nhng xc cm khng my d chu.
Ti mun bit chnh xc h ~ tn dng s cng thng v mt kt ni nh th n{o. Do , ti
li phng vn mi ngi ring v cu hi n{y. ng nh ti d o|n, c nhiu iu hn th.
Nhng ngi n{y ~ y bit ln mt tm cao mi. Phi, h thc hnh s thc tnh v
da cy, nhng cng t ra nhng gii hn cho cuc i ca mnh.
Khi ti hi k hn v cc la chn v hnh vi m nhng ngi Ton Tm, c nam ln n
gii, ~ thc hin gim s cng thng, h gii thch rng lm gim cng thng ng ngha
vi vic ch n vic h c th lm g v mc no l qu nhiu v hc cch tr li .
H bit r nhng g l quan trng i vi mnh v khi no th cn b qua mt s th.
Trong bi ni chuyn tuyt vi ca Ngi Ken Robinson TED nm 2010 v hc hi s tin
ha, ng bt u bng cch gii thch cho khn gi rng ng chia th gii ra thnh hai nhm,
sau , ngng li mt cht v vi v v cng h{i hc, ng ni, Jeremy entham, nh{ trit
hc ng dng v i, mt ln n ~ a ra mt lp lun. ng ni, C hai loi ngi trn th

gii ny, loi chia con ngi ra lm hai loi v loi khng lm vic .
Robinson ngng li v mm ci. V}ng, ti thuc loi mt. Ti thch iu bi l mt
nh nghin cu, ti cng thuc loi mt phn chia mi th thnh cc loi. Trc khi ni v
hai nhm ngi m{ ti ~ x|c nh, ti mun ni rng s phn chia ny khng nht thit
phi chia thnh hai nhm hon ton tch bit, ng thi, n cng gn nh th. No, hy xem
nh.
Khi b cng thng, tt c chng ta u tm cch xoay s. Phi, s c nhiu kiu cng thng
khc nhau v chc chn l c nhiu cp khc nhau. Mt s cng thng mang tnh c bn
v cch tt nht l phi kt hp gia dng thuc v tr liu, mt s thuc v mi trng
chng ta phng i v qu lo lng. iu khin ti cm thy hp dn l nhng ngi tham gia
nghin cu c th c chia thnh hai nhm nh th n{o: Nhm A x|c nh nhng kh
khn do s cng thng mang li tm ra nhng cch x l v lm du s cng thng, trong
khi Nhm B nhn nhn vn r r{ng l{ thay i hnh vi dn n cng thng. Nhng ngi
tham gia c hai nhm thng cho rng s thng tr ca cng ngh hin i l mt ngun
gc sinh ra s cng thng trong i sng hin i, v vy h~y xem xt hai nhm n{y suy ngh
kh|c nhau nh th no v cc vn thng ng{y nh th in t, hp th thoi v tin
nhn.
Nhm A: Ti pha mt m c{ ph sau khi cho l tr i ng, th l t 10 gi ti ti na m,
ti c th x l c ht ng e-mail. Nu c qu nhiu th, ti s dy vo 4 gi sng v li
tip tc lm vic. Ti khng thch bt u mt ngy mi vi bt c bc th n{o cha tr li
trong hm th. Ti kit sc, nhng th ~ c tr li.
Nhm : Ti ngng gi i nhng bc th khng cn thit v{ ngh bn b, ng nghip
cng l{m nh vy. Ti cng bt u thit lp thi quen cho h bit rng s phi mt vi
ngy ti mi c th tr li ht c th. Nu c iu g quan trng, hy gi in thoi cho
ti. ng gi tin nhn hay gi e-mail. Hy gi. Hoc tt hn ht, gh qua vn phng ca ti.
Nhm A: Ti dng c ng d}y nng, in thoi b{n v{ in thoi trong thang m|y c
th nhn mi cuc gi ti. Thm ch, ti cn t in thoi bn cnh khi ng l trong
trng hp c ai cn gi ti hoc ti nh ra iu g gia m. Mt ln, ti gi cho tr l

ca mnh lc 4 gi sng v ti nh ra l chng ti phi chnh vi slide sao cho sinh ng hn
cho phn thuyt trnh m{ chng ti ang chun b. Ti ngc nhin v c y bt my v c
nhc li li ti rng chnh ti bo c y phi lun nghe in thoi, k c ban m. Ti dp
m|y sau khi chng ti trao i xong. Lm nhiu, chi nhiu. l tn ch ca ti. V s
chng chi bi c g nhiu khi m{ n c thi gian ng cng chng c.
Nhm : Sp, bn b v{ ngi thn ca ti bit ti s khng nghe in thoi trc 9 gi
sng hoc sau 9 gi ti. Nu in thoi ku trc hoc sau gi , chc hn l nhm s hoc
c vic khn cp vic khn cp thc s, ch khng phi chuyn cng vic bnh thng.
Nhng ngi tham gia gp vng mc nhiu nht vi t lit, Nhm A, gii thch rng gim
thiu lo lng ng ngha vi vic tm ra mi c|ch lm t lit n, khng phi l{ thay i
suy ngh, h{nh vi hoc cm xc, nhng th to ra s cng thng. Ti lun tm kim xem c
nhng cch no hu hiu hn x l s kit qu v{ cng thng ca mnh. Ti mun tm
c|ch gip ngi kh|c sng nh th n{y ch khng phi gi l{m c|ch n{o ng
sng nh th. S khc mc ca ti phn chiu chnh x|c iu m nhng ngi ni nhiu
nht v t lit gp phi. Nhm nh hn, Nhm
nhng ngi nhn din c gc r ca
s cng thng khng ng ngha vi cuc sng v gi tr ca h, nn ~ vch ra nhng ranh

gii v h thuc v nhm Ton Tm.
Khi chng ti hi nhm ny v qu| trnh hnh th{nh ng bin v gii hn gim thiu
s cng thng trong cuc sng ca mnh, h khng h ngn ngi khi lin h s t tn vi
nhng ranh gii. Chng ti buc phi tin rng chng ti kh nng ni ri! i
vi ph n, xc lp nhng ranh gii rt kh bi nhng con yu tinh h thn s rt nhanh
chng p v{o: Cn thn khi ni khng. Mi ang l{m nhng ngi tht vng trn tr.
ng h phi bun ch. Hy ngoan no. Hy lm tt c h{i lng. i vi {n ng, nhng
con yu tinh th thm: {n ng ln ch. {n ng ch thc c th x l vic ny v vi vic
khc na.
Chng ta bit rng s liu lnh v i ng ngha vi vic hp tc vi s tn thng, iu
khng th xy ra khi h thn chim th thng phong hay khi x l mi vic vi s mt kt
ni g}y cng thng. Hai dng thc kt ni mnh m nht chnh l{ yu thng v{ c thuc
v ai hoc ni n{o chng u l nhng nhu cu khng th thay th ca tt c mi ngi
({n ng, ph n v tr nh). Khi thc hin cc bi phng vn, ti nhn ra ch c mt th
ngn {n ng v{ ph n cm nhn su sc tnh yu thng. Mt iu duy nht chnh l{
nim tin vo vic h xng |ng nhn c nhng iu tt p cho bn thn h. iu va
n gin v va phc tp: Nu mun tri nghim trn vn yu thng v{ cm gic thn
thuc, chng ta buc phi tin tng rng mnh xng |ng c c iu . Trc khi ni v
t lit v mt kt ni, ti mun chia s vi bn hai nh ngha kh|c na. Kt ni: Kt ni l
nng lng c to ra bi hai ngi khi h cm thy mnh khng phi l{ ngi v hnh,
c nghe thy v{ |nh gi| ng; khi h c th cho v nhn m khng phi phn xt.
Thuc v: Thuc v l ham mun rt i con ngi khi mun c l mt phn ca mt
iu g ln lao hn bn thn. Bi s i hi ny l ti hu, nn chng ta thng c gng
gt chn cho va gi{y v{ tm kim s chp thun. Tuy vy, nhng iu ny khng ch to
ra khong trng, m{ cn thng ngn cn mong mun . i s thuc v ch thc s din
ra khi chng ta th hin s c |o, s bt ton ca bn th}n trc th gii, cm nhn
thuc v ni n{o hoc ai khng bao gi ln hn mc chp nhn bn thn ca
chng ta.
Nhng nh ngha n{y l{ iu kin tin quyt hiu c chng ta tr nn mt kt ni
nh th no trong cuc sng v{ c|ch thay i iu . Sng mt cuc i kt ni trc
tin l khi bn bit t ra nhng ranh gii, tn t thi gian v cng sc chi phi v kim
toa nhng ngi khng quan trng ng thi nhn ra ra gi tr ca cng vic da trn
nhng kt ni c nui dng vi gia nh v{ bn b thn thit.
Trc khi bt tay vo nghin cu ny, cu hi ca ti l{ C|ch nhanh nht xua tan nhng
cm gi|c n{y l{ g? Gi }y c}u hi ca ti l{ Nhng cm xc n{y l{ g v{ chng n t
}u? C|c c}u tr li, lun l ti khng c cm gic gn kt vi Steve v{ l tr; v{ iu
n{y n t (chn l do cho bn) thiu ng, thiu th gi~n, lm vic qu nhiu v c gng
trn trnh khi s tn thng. iu thay i trong ti l{ gi ti ~ bit mnh c th tr
li nhng cu hi .
S quan tm v nui dng tinh thn

Cu hi cui cng v{ cng l{ c}u hi rt nhiu ngi thc mc. Mi ngi thng hi, }u
l ranh gii gia hi lng hoc d chu v t lit? tr li, tc gi kim ngi hng dn
pht trin c| nh}n, Jennifer Louden, t tn cho nhng cng c t lit l{ c|i bng ca s hi
lng.
Khi chng ta cng thng, mt kt ni, tn thng, c n v{ cm thy v dng, th ung,
thc n, cng vic v hng gi online khng ngng mang li cm gic d chu, nhng trn
thc t, chng ch l ci bng di trong cuc sng ca chng ta.
Trong cun The life organizer (tm dch: Ngi t chc cuc i), Louden vit:
Ci bng ca s hi lng c th di bt c dng thc no. Khng phi vic bn lm; m
ti sao bn li lm vic mi to ra iu khc bit. Bn c th nhm nhp mt mu s-cla - mt s hi lng thc s - hoc bn c th tng c thanh s-c-la vo hng m khng h
tn hng c hng v ngt ngo d chu ca n - l{ c|i bng ca s d chu. Bn c
th dnh 30 pht ni chuyn vi bn b qua tin nhn, c tip thm sc mnh v sn sng
tr li cng vic, hoc bn c th ni chuyn phim ch trnh ni chuyn vi bn i v
vic anh y/c y ~ l{m bn in tit th no vo bui ti hm trc.
Ti nhn ra nhng g ni ln t d liu chnh xc l nhng g Louden ~ ch ra: Khng phi
bn thn vic bn lm; m l do bn lm vic mi to ra s khc bit. { mi gi chng
ta suy ngh v nhng d nh pha sau cc la chn v nu iu c ch, h~y tho lun v
chng vi ngi thn, bn thn hoc mt ngi t vn ngh nghip. S khng c bt c
danh mc hay quy chun no gip bn x|c nh nhng ci bng ca s hi lng hoc nhng
hnh vi t lit mang tnh ph hoi. iu n{y i hi s t vn v suy xt. Bn cnh , ti
khuyn bn nn lng nghe, nu nhng ngi thn ca bn ni rng h lo lng v thy bn
ang c nhng biu hin lin quan n nhng hnh vi t lit. Nhng trc ht, c nhng
cu hi c kh nng truyn t nhng g chng ta bit v cm gic ca chng ta l{
nhng cu hi v tinh thn. Liu nhng la chn ca ti c lm hi lng v nng niu tinh
thn ca ti, hay chng ch nht thi lt m nhng tn thng, nhng cm xc kh khn
nhm mc ch l{m tn hi tinh thn ca ti? Liu nhng la chn ca ti c dn dt ti tr

th{nh ngi Ton Tm, hay chng ch li trong ti cm gic trng rng v hoang hoi?
i vi ti, vic tn hng mt ba cm m m bn gia nh l{ n}ng niu v{ h{i lng. Vic
n ung vi v~ hay n lun trong cho lun l{ b|o ng . Ngi th gi~n trn gh bnh v
xem mt chng trnh truyn hnh yu thch mang li s hi lng tht s. M ht knh ny
sang knh khc hng gi chnh l t lit.
Khi ngh v nui dng tinh thn hay lm mt tinh thn, chng ta s cn nhc n vic
nhng hnh vi t lit nh hng nh th n{o n nhng ngi xung quanh ta ngay c i
vi ngi l. V{i nm trc, ti vit mt bi bnh lun v in thoi di ng v mt kt ni
cho Houston Chronicle sau khi chng kin kiu sng bn in cung, y p lc nh hng
n mi ngi. H~y ngh v iu ny:
Tun trc, khi ang th gi~n trong ca h{ng chm sc mng, ti ~ quan st thy hai ph
n ngi gn ti gi in thoi lin tc trong sut khong thi gian h c cc nhn vin
chm sc mng ch}n. H va ni chuyn va ch o cc nhn vin la chn m{u sn hay
di mng bng cch gt u, nhn my hay ch tr.
Ti thng xuyn n ca h{ng chm sc mng n{y t 10 nm nay. Ti v{ hai nh}n vin ti
ca hng (tn Vit Nam ca h), u bit tn con ci ca nhau v bit rt nhiu chuyn v
nhau. Mi v sau, ti mi ln ting nhn xt v nhng ngi ph n ni chuyn in thoi,
c hai u lic mt mt ci rt nhanh. Cui cng, bng mt ging th thm, mt ngi bo,
H chng bit g n xung quanh. Hu ht bn h khng ngh chng ti cng l{ ngi nh
bao ngi kh|c.
Trn ng v nh, ti tt vo mt ca hng Barnes & Noble mua tp ch. Mt ph n
ng trc ti hi mua hai cun s|ch, ng k l{m th c mi v{ hi liu b{ ta c c
mt ln bc sch min ph khng, trong khi mt vn khng ri khi m{n hnh in thoi. B
ta nhn tin tha m khng h a mt nhn hoc trc tip ni chuyn vi c gi tr ng
sau quy thu ngn. B ta khng h nhn thc c s tn ti ca mt con ngi ng i
din mnh.
Sau khi ri khi ca h{ng, ti n mt ca h{ng n nhanh mua mt chai Dr Pepper dnh
cho ngi n king. Ngay khi va bc chn vo ca h{ng, chung in thoi ca ti reo.
Ti khng chc ai gi, nhng o|n l{ t trng ca Charlie, v th ti nghe my. Khng phi
cuc gi t trng hc - l mt ngi gi n xc nhn cuc hn. Ti kt thc cuc gi
nhanh nht c th.
ng lc ti ni, V}ng, ti s c mt ng hn, ti v{ ngi b|n h{ng ng pha sau quy
~ ho{n th{nh phn vic ca mnh. Ti xin li c y sau khi tt in thoi. Ti ni, i ti xin
li. Chung in thoi ku ng lc ti bc v{o v{ ti tng l trng ca con trai ti gi
n.
Ti ~ v cng ngc nhin khi thy nhng git nc mt long lanh trn m| ngi bn hng
v c bo, Cm n. Cm n ch rt nhiu. Ti khng th ngh chuyn n gin nh th i
lc li khin ngi ta h thn n mc no. H thm ch nh khng nhn thy chng ti
vy.
Ti khng bit cm gic thc s ca c y, nhng ti bit cm gic b coi l{ ngi v hnh
trong ngnh cng nghip dch v. Tht t hi. Ti ~ i l{m thm sut thi sinh vin v{ i
khi c lc hc cao hc bng ngh chy bn v pha ch. Ti ~ l{m vic trong nhng nh
hng rt d thng gn trng hc v trong mt khu xng hi cho tr nh giu v cha m
ca chng (cha m n thm con c|i v{o cui tun v{ chiu ~i con mnh cng nh con ca
bn b n ti). Khi y ti khong 28-29 tui v{ ang c gng hon thnh kha hc trc khi
bc sang tui 30.
Mi chuyn u n khi khch hng d mn v tn trng, nhng ch mt khonh khc coi
phc v b{n nh vt cng c th x ti ra thnh tng mnh. |ng tic l gi y, ti li
nhn thy nhng khonh khc nh vy khp mi ni.
Ti thy c nhng ngi thm ch cn khng nhn n nhng ngi phc v khi ni chuyn
vi h. Ti thy nhng bc cha m cho nhng a tr ni ging k c vi ngi thu
ngn. Ti thy nhng ngi h nhc v tht vo mt nhng nhn vin tip t}n, sau li
khm nm trc nhng ng sp/b|c s/ch ngn hng.
Ai cng mun bit ti sao ngnh dch v gn }y li xung cp nh th. Ti th mun bit ti
sao cung cch ng x ca khch hng li xung cp n vy. Khi i x vi con ngi nh
vt, chng ta ang h thp gi tr ca h. Chng ta ~ l{m mt iu rt ti t vi tm hn
ca h cng nh ca chnh chng ta. Martin Buber, nh trit hc gc \o ~ vit v s khc
bit v mi quan h gia Ti-v-N v mi quan h gia Ti-v-Bn. Mi quan h Ti-v-N
v c bn c ra to ra khi chng ta thc hin giao dch vi nhng ngi m{ ta i x nh
vt - nhng ngi ch n thun phc v chng ta hoc hon thnh mt
nhim v n{o . Mi quan h Ti-v-Bn c x|c nh da trn s kt ni gia ngi vi
ngi v s cm thng.
Sau khi tri qua hng thp k nghin cu v s thuc v ni n{o hoc ai , s c bit v
s h thn, ti c th ni mt cch chc chn rng con ngi chng ta c lp trnh cn s
kt ni - v c tm l, th xc v tinh thn. Ti khng c ni chng ta phi gn vo mt mi
quan h su sc, nhiu ngha vi ngi lao cng hay nhn vin chy bn, m ti ch mun
ni rng chng ta hy ngng h thp con ngi v hy nhn vo mt h mi khi ni iu g
vi h. Nu chng ta khng c nng lng hay thi gian lm vic , vy th tt nht
l{ ng bc chn ra khi nh.
Tinh thn hin ln nh mt ch b|o c bn ca s Ton Tm. Khng phi bng nim tin tn
gio m bng nim tin su sc rng chng ta kt ni cht ch vi ngi n{y hay ngi khc
bng mt lc ht cn ln hn c bn thn chng ta mt lc ht da trn tnh yu thng
v cm thng.
i vi mt s ngi, l{ Cha, i vi mt s ngi kh|c, l{ iu t nhin, l ngh
thut, hoc thm ch l tm hn ca con ngi. Ti tin rng s hu gi tr ca bn thn l
nhn bit rng chng ta ang hy sinh. C th tn vinh s tn thng v{ vt qua s t lit
l{ iu kin ti hu chm sc v{ nui dng tm hn ca chng ta.
Nhng chic k khut trong kho v kh
Nh vy l{ n gi, chng ta ~ ph| nhng cnh ca ca kho v kh, thp ln mt vi
ngn n, nhn r hn mt s v kh ph bin m hu ht mi ngi u dng bo v
bn thn khi s tn thng. Nim vui n cha im g, ch ngha cu ton v lm t lit
~ hin ra nh ba phng ph|p ph bin v s bo v th m chng ta gi l nhng

phng ph|p phng v ch yu. Trong phn cui ca chng n{y, ti mun khm ph
nhanh nhng chic k, t cc gc khut, trn nhng chic mt n hoc mn bo
v c phn loi thnh nhng hng mc bo v nh hn. Hu ht mi ngi u c xu
hng kt hp mt hoc nhiu hn nhng mn ny vi c|c c ch bo v ph bin,
hoc, t nht th h cng c th nhn thy mt phn bn thn phn chiu trn b mt ca
nhng mn ny, v nh th, chng ta c th thu lm c mt s hiu bit v nhng
mn ny.
Tm khin: Chin binh hay k chin bi
Ti nhn ra mn bo v ny khi mt nhm ngi tham gia nghin cu in hnh ch ra
rng h rt t khi s dng khi nim tn thng. Phn ng ca h i vi tng ny l tn
thng c di gi tr tri rng t h thp v t v cho n th nghch. iu ni ln sau
nhng cuc phng vn v tip xc, l mt cch nhn th gii ch yu cho thy con ngi
c chia ra lm hai nhm (ging ti v Ngi Ken Robinson!) m ti gi l Chin binh hoc
k Chin bi.
Khng ging mt s ngi tham gia tng nhn thc v hoc tng tri qua nhng vn v
gi tr ca s tn thng, nhng ngi ny chia s nim tin rng tt c mi ngi, khng
tr mt ai, u thuc v mt trong hai nhm tng t|c c th: Hoc bn l k Chin bi
ca cuc sng mt dng km ci hoc tht bi, lun b li dng v khng th kim sot
bn thn hoc bn l Chin binh ngi lun nhn ra nhng nguy c tr thnh nn nhn
vo nhng thi khc quyt nh, v th bn kim sot, bn iu khin, bn dng sc mnh
v bn s khng bao gi th hin s tn thng.
Sau khi phn tch d liu t nhng cuc phng vn n{y, ti suy ngh nhiu v mt chng
trong lun n ca mnh v nh trit hc ngi Php, Jacques Derrida, v s i lp nh
nguyn (mt khi nim lin quan n hai cp phm tr i lp). Mc d nhng ngi tham
gia khng a ra nhng v d ging ht nhau, nhng qua c|ch miu t th gii quan ca h,
mt hnh mu mnh m ca cc cp i lp ~ ni ln: k thng hoc k thua, tn ti hay l
cht, git hoc b git, mnh hoc yu, l~nh o hoc by {n, th{nh cng hay tht bi,
bp hoc b bp. Khng d x|c nh c ngun gc ca quan nim th gii ch gm

Chin binh-hoc-Chin bi, th gii quan n{y ng gp phn ln v{o trng gi tr m h
~ c dy d trng thnh, tri nghim sng st trn trng i hay trong tri hun
luyn ngh nghip.
Phn ln nhng ngi c gc nhn n{y l{ {n ng, nhng i khi c c ph n. iu ny
hp l bi }y l{ mt vn ca rt nhiu {n ng, ngay c i vi nhng ngi khng nu
mnh trong chic o gip ny, h ni v s thng thua, c n c ng v khng nh hnh
mu in hnh trong qu| trnh trng thnh. Thm na, trong qu trnh ha nhp vi cuc
sng x hi v tri nghim, rt nhiu ngi trong s ny lm nhng cng vic hoc trong
nhng nn vn ha cng c cho tinh thn Chin binh-hay-Chin bi: Chng ta nghe thy
iu ny t nhng qun nhn v t ph n, cu chin binh, nhng nhn vin thi hnh v
thc thi lut php, nhng ngi lm vic trong nhng lnh vc c vn ha i hi nng lc
cao v cc k cnh tranh nh lut s, cng ngh v{ t{i chnh. iu ti khng hiu }y l{
nhng ngi ny tm kim nhng ngh nghip ph hp vi h thng nim tin Chin binhhay-Chin bi ca mnh, hay chnh kinh nghim ngh nghip hnh th{nh th|i thng-thua
trong cuc sng ca h. Ti o|n rng phn ln mi ngi thuc v nhm u tin, nhng
ti khng c d liu khng nh, ngoi phng o|n. chnh l{ iu m chng ta phi
nghin cu tip sau }y.
Mt vn khin nhng cuc phng vn ny tr nn cc k kh khn l{ s thnh tht
khi nhc n nhng vn khc mc trong i sng c nhn x tr vi nhng hnh vi
mang tnh mo him cao, ly d, mt kt ni, n c, nghin ngp, gin d, kit sc. Tuy vy,
thay v nhn nhn cc hnh vi v kt qu tiu cc nh nhng hu qu ca nhn quan Chin
binh-hay-Chin bi, h nhn thc chng l nhng bng chng cho thy bn cht thng hay
thua i.
Khi nhn vo nhng con s thng k v nhng ngh nghip c tnh cht Chin binh-hayChin bi kiu n-thua-bt-dung-th, ti nhn ra mt m hnh nguy him ang trn { ph|t
trin. V{ khng c ni n{o mi th li tr nn r r{ng hn trong mi trng qu}n i.
Nhng thng k v cc v t st, bo lc, nghin ngp v nguy him lin quan n s cng
thng sau khi tri qua chn thng tinh thn u nhm thng ti mt s tht m nh: i
vi nhng ngi lnh tng chin u Afganistan v Iraq, tr v nh cn khng khip hn

c khi ngoi chin trng. Tnh t cuc tng tn cng Afganistan v{o ma h nm 2009,
qu}n i Hoa K c 761 lnh hy sinh trong cuc chin trn t nc ny. So snh trong
tng quan vi con s 817 qun nhn t kt liu cuc sng ca mnh trong cng khong
thi gian ny. V con s n{y cha tnh c|c trng hp t vong do bo lc, cc hnh vi gy
s|t thng v{ nghin ngp.
Craig Bryan, mt nh tm l hc i hc Texas v l mt chuyn gia v t st va xut
ng t lc lng khng qu}n ~ chia s trong mt bi phng vn trn tp ch Time v vic
qu}n nh}n i mt vi ni s hi ca bn thn6 rng: Chng ti hun luyn cc chin binh
bit dng bo lc v tn cng c kim sot, bit dn nn nhng phn ng cm xc mnh m
nhm thng vo qun th, bit xoa du nhng ni au th cht ln tinh thn v bit vt
qua ni s h~i thng vong hay c|i cht. Nhng iu n{y ng thi l{m gia tng nguy c t
s|t. ryan sau ~ gii thch rng nhng qun nhn khng th h thp cng cng
thng ca tnh trng khng b t|c ng tiu cc ti kh nng chin u ca qu}n i. V{
ng ~ a ra mt thnh ng rn tc gy th hin bn cht nguy him ca vic nhn nhn
th gii thng qua lng knh Chin binh-hay-Chin bi i vi nhng ngi trong qu}n ng
khi ng ghi li, Nhng qu}n nh}n, theo ngha n gin, c nhiu kh nng t s|t hn bi h
qu r rng sau qu trnh hun luyn chuyn nghip. i cnh qun ng c lit vo
hon cnh cc oan nht, nhng nu nhn vo nhng s liu thng k v sc khoe tinh thn
v th cht ca cc nhn vin cnh st, bn cng s nhn thy iu tng t.
Trong cc t chc cng vy khi l~nh o, {o to hoc truyn ging theo nguyn tc ca
mt Chin binh hay k Chin bi, thng hay thua, chng ta chn nim tin, s i mi, s
sng to v kh nng thch ng thay i. Trn thc t, tc ot v kh khi tay, chng ta
s nhn thy nhng kt qu tng t nh nhng ngi lnh v cnh st ca Hoa K. Lut s
mt v d in hnh ca mt loi ngh nghip phn ln c {o to ch bit n thng
hay thua, thnh cng hay tht bi cng c chung kt qu, khng g kh| hn. Hip hi Lut
gia Hoa K (ABA) cho bit s lng cc lut s t st nhiu gn gp 4 ln so vi t l trung
bnh ngi d}n thng. Mt bi bo thuc Tp ch Hip hi Lut gia Hoa K a tin v cc
chuyn gia trong lnh vc nghin cu ~ gp p lc v bn cht tro tr ca cng vic lut
s ~ ng gp v{o t l t vn cao do ngh nghip i hi h s hon ho, hung hn v

v cm. V{ cn bnh n{y cng c th len li vo tng ngc ng|ch trong cn nh{ ca chng
ta. l{ khi chng ta dy d hoc l{m gng cho con c|i, rng s tn thng l{ iu nguy
him v cn phi loi tr, chng ta ~ dn chng i thng v{o ni him nguy v mt kt ni.
Chic khin mang tn Chin-binh-hay-k Chin bi khng ch duy tr nhng h{nh vi nh
thng tr, kim so|t v{ |p t quyn lc ln ngi khc, nhng ngi t coi mnh l nhng
Chin binh, n cn ko di cm gic l k bi trn i vi nhng ngi thng xuyn phi
xoay tr vi ngh h l mc tiu ca s i x bt cng. Vi nhng lng knh n{y, s ch c
hai kh nng xy ra i vi nhng ngi ny |p t hoc v dng. Trong cc cuc phng
vn, ti ~ nghe thy rt nhiu ngi tham d c v chp nhn u hng, tr thnh k
Chin bi ch bi h khng mun tr th{nh phng |n duy nht cn li nhng Chin binh.
Gim thiu nhng la chn ca cuc i ti mc ti a nh vy, vi nhng vai tr cc oan
nh vy s ch mang li cho bn rt t hy vng chuyn i v{ thay i c gi tr. Ti ngh
l l do h thng cm thy tht vng v cm gi|c b ng hp xung quanh vin cnh ny.
Liu lnh v i: nh ngha li thnh cng, dn thn li vo tn thng v tm kim
s h tr
tm hiu xem nhng ngi tham gia nghin cu ~ dch chuyn t v tr Chin binh hay
k Chin bi n v tr gn b vi tn thng bng c|ch n{o, ta xt n s phn bit rch ri
gia nhng ngi ~ tng kin to t h thng nim tin ny, l nhng g h hc c hoc
mt gi tr m h nm gi, vi nhng ngi coi nhng lng knh cuc i ny l mt kt
qu ca cn b cc. Trc tin, cu hi thch thc nht ci logic pha sau Chin binh hay k
Chin bi i vi c hai nhm l{: n nh ngha th no l thnh cng?
Cui cng th, trong m hnh thng hay thua, thnh cng hay tht bi ny, Chin binh cng
khng phi l k chin thng trn mi phng din, theo tiu chun c phn ln ngi
i d|n m|c th{nh cng. Sng st hay ginh phn thng c th c coi l thnh cng trn
mt cuc chy ua, mt trn u, hoc mt cn khng hong, nhng ngay khi nhng him
ha chc ch qua i, sng st n thun khng ng ngha vi sng. Nh ~ cp trc
, yu thng v thuc v ni n{o hoc ai l{ hai nhu cu khng th chi b ca mi
ngi, mi gii tnh v la tui, ng thi cng l{ nhng tri nghim bt kh thi mt khi
thiu i s tn thng. Sng m khng c kt ni khng bit n yu thng v{ th}n
thuc th cn gi g l chin thng. S hi v bon chen tip la cho gc nhn Chin binhhay-k Chin bi v mt phn ca qu trnh gn kt li vi s tn thng ng ngha vi
vic r sot li nhng ng lc ca h thn; iu g tip la cho ni s thng-hay-bi?
Nhng ngi ~ thay i t m hnh n{y sang m hnh To{n T}m u coi nhng nim tin b
v v s kt ni trong cc mi quan h nh mt iu kin cn nu bn mun th nghim
theo cch bt th nghch hn vi th gii xung quanh.
Lin quan n kt ni v{ qu}n ng, ti khng c v cho nhng cuc khng chin nh nhng,
mm mng ti hiu c nhng hin thc m cc quc gia v nhng ngi lnh ang phi
i mt. iu m{ ti ang c v l{ mt x hi nh nhng, mm mng hn, mt x hi sn
lng tn vinh, ng h v{ chm sc nhng ngi chu tn thng thay cho chng ta. V{
chng ta c sn lng vn tay ra v{ kt ni khng?
Mt v d tuyt vi v vic lm th no s kt ni c th cha lnh v bin i chnh l cng
vic c thc hin bi i , Trng v{ Xanh (TeamRW .org). Theo nh tuyn ngn s
mnh ca h, th h tin rng cch hu hiu nht t|c ng ti cuc sng ca mt cu
chin binh l{ thng qua mi quan h gi tr vi mt ai trong cng ng. Chng trnh
ca h kt i nhng ngi cu chin binh tng tri vi nhng tnh nguyn vin a
phng. H cng nhau chia s nhng ba n chung, tham d nhng cuc gp iu tr cho
cu chin binh, n cc s kin th thao a phng v{ cng gn kt vo cc hot ng x
hi khc. S tng t|c n{y cho php cc cu binh gn kt vi cng ng, gp g nhng
ngi ng h v tm thy nhng nim am m mi trong cuc sng.
S quan tm ca ti i vi chng trnh n{y khng ch lin quan n nghin cu ca ti,
m cn bt ngun t vic ti c tri nghim v{ c c hi lm vic vi mt nhm cc qun
nh}n v{ th{nh vin gia nh ca cc qun nhn v mt d n thch ng h thn ti mt
trong cc lp hc ca ti i hc Houston. N ~ thay i cuc sng ca ti. N khin ti
nhn ra rng chng ta, cng chng, c th lm nhng g cho cu binh v ti sao nn chnh
tr v nim tin ca chng ta v chin tranh khng th ngn chng ta chm vo h vi s tn
thng, tnh yu thng v{ kt ni. Ti lun cm thy bit n v tri nghim v{ v nhng
g ti ~ bit c khi phng vn nhng ngi cu binh v kinh nghim ca h. i vi rt

nhiu ngi trong s chng ta, nhng ngi chu au n v nhng vt thng chin tranh,
chng ta ~ |nh mt mt c hi cha l{nh ngay trc mt. Khu hiu ca nhm RWB
l{ n lt chng ta! mt khu hiu ku gi tt c nhng ngi mun lm mt iu
g ng h cho cc cu chin binh h{nh ng. Ti ang l{m vic vi h v ti mi tt c
cng tm ra c|ch cha tay ra. Dn thn mt cch mo him v thc hin nhng h{nh ng
truyn t cho cc cu chin binh v{ ngi thn ca h bit rng h khng n c.
H{nh ng l truyn thng, Kh khn ca bn cng chnh l{ kh khn ca ti. c mng ca
bn l c mng ca ti. Bn lnh ln tr li chnh l s lnh ln ca chnh ti.
Khng hong v liu lnh v i
Tt c chng ta u kh c th hiu c ti sao c mt s ngi li c th sng st sau
nhng cn khng hong b |nh p, b bo hnh, b lm dng tnh dc v thn th, hoc
nhng dng thc im ng hn nhng cng khng km phn hy hoi, bao gm khng
hong v b p lc, pht l, cch ly hoc sng trong trng thi s hi hoc cng thng cc
oan h th hin s thch ng tuyt vi v sng nhng cuc i Ton Tm, trong khi
nhng ngi khc li tng ng vi chnh cn khng hong ca cuc i h. H tr nn
ng la vi chnh nhng bo lc m h phi chu ng, h vt ln vi thuc gy nghin v
khng c kh nng tho|t khi cm gic h l nn nhn ngay c trong nhng tnh hung m
trn thc t, h khng h l nn nhn.
Sau khi nghin cu v s h thn trong vng 6 nm, ti bit rng mt phn ca cu tr li
l{ s thch ng i vi h thn nhng ngi c kh nng thch ng tt nht ~ ch
ng nui dng trong lng 4 yu t m{ chng ta ~ b{n n trong c|c chng trc .
Mt phn khc ca cu tr li m h hn vi ti, cho n khi ti bt u nghin cu mi
ca mnh bng cch phng vn mi ngi v s Ton Tm v s tn thng. V{ ri mi th
tr nn c ngha. Nu chng ta b p buc nhn th gii qua lng knh ca Chin binh-hay-k
Chin bi, nh th l{ k nng duy nht tn ti, vy th chc chn chng ta s c cm
gic bt lc hoc thm ch l tiu tng khi b buc phi t b nh~n quan . L{m sao chng
ta c th hy vng ai s t b mt cch nhn hoc cch hiu th gii m h ~ gn kt
bng c c th, nhn thc v cm xc tt c nhng g khin h cm thy mnh ang tn
ti? Khng ai trong s chng ta c kh nng tr thnh mt phn trong chin lc tn ti m

khng nhn c s h tr gi tr v nui dng nhng chin lc thay th. H tm khin
Chin binh-hay-k Chin bi thng i hi s gip t mt chuyn gia mt ngi thu
hiu v khng hong. Nhng hi nhm cng rt hu ch.
Nhng ngi tham gia th nghim tng chu chn thng v mt tm l v hin ang sng
mt cuc i To{n T}m thng ni mt c|ch y ham m v cc nhu cu:
Nhn thc vn ; Tm kim s gip /h tr chuyn nghip; H{nh ng i km vi h
thn v b mt.
V coi cch tip cn ha hp s tn thng l{ s rn luyn mi ngy, ch khng phi l mt
hng mc cng vic cn hon thnh.
D sc mnh tinh thn a lan toa trong cac cuc phng vn vi nhng ngi Ton Tm,
nhng ti cn thy ni ln mt hin tng c bit quan trng na, l{ nhng ngi
tham gia khng ngh rng mnh ch l{ ngi sng st sau nhng chn thng t}m l, m{
h cn ngh mnh l{ nhng ngi phn kh|ng.
Tm khin: Phi by ht thy
Ti nhn thy hai dng thc ca vic chia s th|i qu| trong vn ha ca chng ta. Th nht
l ci m ti gi l{ n ri v th hai l{ p v chp git.
Nh chng ta ~ tng tho lun trong chng cp n nhng hoang tng v tn
thng, chia s trn lan khng phi l tn thng. Trn thc t, n thng l h qu ca s
mt kt ni, mt lng tin v mt hp tc.
Tm khin: n ri
thu hiu v hin tng n ri, chng ta phi nhn ra c mc ch nm sau kiu chia
s trn lan ny. N rt a din v{ thng n cha s kt hp ca: xoa du ni au ca ai ,
kim chng lng tin v s bao dung trong mt mi quan h, v/hoc bt u mt mi quan
h mi (Chng ti mi ch bit nhau c vi tun, nhng ti mun chia s iu ny v t }y
chng ti s l bn tt sut i). Tic thay, i vi tt c nhng ngi tng lm vic ny

(v{ ti cng tnh lun c mnh trong nhm ), phn ng thng ngc li so vi nhng g
chng ta mong tm thy: Mi ngi chn bc v{ khp mnh, li chng ta vi ni h thn
v xa cch. Bn khng th s dng chnh s tn thng xua ui cm gic kh chu ca
bn thn, hoc coi s tn thng nh mt p k trong mt mi quan h (Ti s chia s
iu ny v xem xem bn c }u quanh }y khng) hoc trong mt mi quan h
chng vnh mi vic s khng din ra sun s.
nh thng, khi chng ta a tay ra v{ chia s bn thn ni s hi, nim hy vng, s vt
ln v nim vui chng ta to ra nhng tia la ca s kt ni. S tn thng c s chia,
thp sng nhng ni tm ti. Mt iu g k diu trong tng v |nh n nhp nhay
toa sang nhng ni tm ti v{ kh khn. Nhng |nh n nh b v tng nh chp nhp
nhy ring l s khng c g c bit, nhng c mt chm nh sng nhp nhy li to ra mt
v p thun khit. iu c ngha l{ s kt ni khin chng tr nn p . Khi ni n
s tn thng, kt ni ng ngha vi vic chia s nhng cu chuyn vi nhng ngi
gi{nh c quyn lng nghe l{ nhng ngi m{ chng ta nui dng mi quan h
chu ng c sc nng ca cc cu chuyn. c phi l nim tin khng? c
phi l s cm thng tng h khng? c phi l s chia s hai chiu khng? Liu chng
ta c th hi xin ci mnh cn khng? l{ nhng cu hi tin quyt v s kt ni.
Khi chng ta chia s s tn thng, c bit l nhng cu chuyn |ng xu h vi mt
ngi n{o khng c s lin kt, phn ng mang tnh cm xc (v{ i khi c v mt th
cht) thng i km vi mt c|i nhn mt, nh th khi chng ta b mt chic n pha chiu
thng vo mt. Thay v c ha quyn thnh nhng chm sng tinh t ca s kt ni, s
tn thng m{ ta chia s tr nn chi la v gay gt n mc khng th chu ng ni. Nu
c tip tc b chiu ri, i b{n tay ca chng ta s phi gi ln che mt, ton b khun mt
ca chng ta co rm li v{ chng ta quay i. Khi qu| trnh n{y kt thc, chng ta cm thy
tuyt vng, bi ri v{ i khi, cm thy nh b iu khin. Phn ng cm thng khng phi
l{ iu m h mong nhn li c khi k ra nhng chuyn ca mnh. Ngay c i vi nhng
ngi tng hc cch thng cm v hun luyn k nng cm thng, h cng kh lng ngi im
chu trn khi c ai c thao thao bt tuyt khoe khoang, iu ch khin chng ta cm
thy khng c cht lin h no vi h m thi.
Liu lnh mo him: Lm r mc ch, t ra gii hn v nui dng kt ni
Phn nhiu v p ca |nh s|ng c c l nh s tn ti ca bng ti. Phn ln nhng
khonh khc v i ca cuc sng ny din ra khi chng ta xch li gn nhau, thp ln nhng
nh sng lp l|nh c to thnh t lng dng cm, tnh yu thng v{ s kt ni. Bng ti
bin mt khi chng ta dng chnh s tn thng l{m |nh s|ng chiu ri ngi i din v
s hi |p m{ ta nhn c l s ngt kt ni. Vy l chng ta s dng s mt kt ni
nh mt bng chng cho thy chng ta s khng bao gi tm thy s bnh yn, rng chng
ta khng xng |ng, rng mi quan h khng n, hoc, trong trng hp chia s qu
nhiu so vi sc chu ng ca mt kt ni, chng ta s khng bao gi c c s ring t
m chng ta mong mi. Chng ta ngh, Tn thng l{ mt th v vn. N khng |ng
khin ta quan t}m v{ ta khng |ng phi nhn n. iu chng ta khng nhn ra l{ vic
s dng s tn thng khng ging vi b tn thng; n l{ hai mt ca mt vn n l
chic o gip.
i khi chng ta thm ch cn khng nhn ra rng chia s thi qu chnh l mt chic o
gip. Chng ta c tuyt s tn thng ca bn thn, hoc loi b hon ton cc cu chuyn
v s h thn khi b tuyt vng, chn su giu kn chng. Chng ta xa sch du vt
ca tt c nhng g c th tr thnh nguyn nhn dn n ni au n trong lng, ch v
chng ta khng chu ni vic nm gi nhng au n y, d ch mt giy. Khi lm vy,
chng ta khng bit mnh ang c bo v bn thn hoc ht hi mi ngi, nhng chnh
xc l h qu t hnh vi ca chng ta. Bt c khi no mun th vt qua hay chm dt tri
nghim n{y, iu u tin l phi bit yu thng bn thn. Chng ta phi cho bn thn
c ngh ngi khi ~ chia s qu nhiu, qu sm v phi rn luyn s t t vi bn thn
khi chng ta cm thy mnh khng cn sc gi ch cho mt ngi vn s |p tr bng
chic n ri. Phn xt khin s mt kt ni tr nn ti t hn.
Nghe n on n{y, i khi mi ngi hi li rng ti quyt nh chia s nhng g v chia s
nh th no. Ti chia s rt nhiu v bn thn trong cng vic, nhng cui cng ti bit chc
mnh khng th gieo nim tin vo tt c nhng ngi ti tng gp hoc n tt c khn gi
nhng ni ti n ni chuyn. l{ mt cu hi quan trng v cu tr li l ti s khng
k chuyn ca mnh hoc chia s s tn thng ca mnh ni cng cng, cho n khi ti
thc s thu hiu h v h tr thnh nhng ngi m{ ti yu qu. Ti cng c ranh gii ca
ring mnh, v nhng g ti s ni v khng ni ra v ti thc rt r v nh ca mnh.
Trc tin, ti ch chia s nhng cu chuyn hoc kinh nghim m{ ti ~ thc s tri qua,
ng thi cm thy ti cn phi chia s t gc r ca vn . Ti khng chia s bt c iu
g m ti cho l nhng cu chuyn ring t, cng nh khng ni v nhng vt thng lng
cn cha khp ming. Ti ~ tng nh vy mt hoc hai ln khi mi bt u s nghip v
iu tht s khng khip. Khng g c th so s|nh c cm gic nhn chm chm vo
|m ng h{ng ng{n ngi v tng ngi trong s nhn li mnh bng nh mt ca
nhng chic n ri.
Th hai, ti tun theo mt nguyn tc m ti hc c khi theo hc kha hun luyn cao
hc v cng tc x hi. Ly cu chuyn ca bn th}n lm v d hoc minh ha cho mt
tin trnh pht trin c th lnh mnh v hiu qu, nhng ly vic phi b{y thng tin nh
mt c|ch vt qua nhng vn c| nh}n th khng thch |ng v{ thiu o c. Cui
cng, ti ch chia s khi khng phi c gng lp y nhng nhu cu cha c |p ng. Ti
c nim tin chc chn rng chu tn thng trc mt |m ng kh|n gi ch tr thnh mt
tng hay nu s chia s y gn cht vi qu trnh hi phc thay v nhng k vng m ti
mong c c t |m ng .
Khi hi nhng ngi chia s cu chuyn cuc i ca h trn blog, trn s|ch hay khi ng
{n ni chuyn, ti pht hin ra h cng c c|ch tip cn v{ nh ging nh vy. Ti
khng mun ni s hi dng |nh n ri ngn cn bt c ai chia s nhng vng mc
ca h vi th gii, nhng cn phi inh ninh rng chng ta s chia s ci g, l do v chia s
nhng thng tin th no mi l{ iu quan trng, nht l khi bn ni chuyn trc mt |m
ng ln. Tt c chng ta u bit n nhng ngi ~ vit v nhng ngi ~ ni ln nhng
iu nhc nh rng chng ta khng c n.
Nu cng nhn ra mnh }u trn mt trn ny, th bng danh sch nhng cu hi ny
c th gip ch cho bn:
Ti sao ti chia s iu ny?
Ti mong mun kt qu l g?
Ti ang tri qua nhng cm xc g?
Nhng nh ca ti c trng khp vi nhng gi tr ca ti?
Liu c kt qu, phn ng hoc thiu i mt hi |p n{o c th khin ti b tn thng v
mt cm xc khng?
Liu vic chia s ny c phc v cho kt ni khng?
Liu ti ~ th{nh tht ngh nhng ngi xung quanh mnh gip cha?
Tm khin: p v chp git
Nu nh n ri ni v vic s dng s tn thng sai c|ch, th dng thc th hai ca chia
s thi qu chnh l vic s dng s tn thng nh mt cng c iu khin. Mt hnh
ng c tnh p--v-chp-git din ra khi mt k cp p v tm ca hoc ca hiu
tp ha v{ v vi tt c nhng g c th; l{ h{nh ng bc ph|t, khng tnh to|n v{ y
tuyt vng. Ngi ta dng chic |o gi|p p v chp git giu i s tn thng khi
ph b mi ranh gii x hi ca con ngi lng sc nhng thng tin ring t, ginh
git s ch ca ngi khc, bng tt c nhng g h c. Chng ta c chng kin hin
tng ny ph bin nht trong vn ha ngi sao, ni xu hng git gn chim u th.
Mt iu |ng tic l cc thy c gio v cc nh qun l gio dc cho ti bit h cng chng
kin nhng h{nh vi p v chp git |ng xu h ny i tng hc sinh, ngay c t
tui nh. Khng ging nh hin tng n ri, t nht th n cng c im xut pht l nhu
cu c khng nh bn th}n, h{nh vi phi b{y c ni ting ny c cm gic siu
thc hn.
Nhng ngi c ti phng vn c th khng thc s hiu c ng c pha sau, nhng

iu ni bt cho n thi im ny l h tm kim s ch . Tt nhin, nhng vn v gi
tr c kh nng v{ h tr tm kim s ch , nhng trong th gii mng x hi ca chng ta,
ng{y c{ng kh x|c nh }u l{ n lc thc s kt ni hay l{ trnh din. iu duy nht
m ti bit, l{ n khng phi l s tn thng.
Liu lnh v i: Cu hi cho nhng ng c
Kiu phi b{y bn thn thay v{o , li cho cm gic mt chiu v{ i vi nhng ngi
thch th hin, h thch ra v c thm mun hn l{ cn nhng kt ni thn thit. Nu
chng ta thy mnh ang quay cung trong nhng h{nh vi p v chp git, ti ngh cng
cn t ra nhng cu hi kim tra thc t ging nh trong mc n ri. Theo ti, vic t ra
cc cu hi, Nhu cu n{o thc y h{nh vi n{y? v{ Ti c ang c gng cha tay ra, chu
au hay kt ni vi mt ngi c bit n{o v{ }u l{ con ng ng n l{m iu
? cng rt quan trng.
Tm khin: Chy ng vng
Chy ng vng l mt n d tuyt vi cho vic chng ta dng qu nhiu nng lng
lng trnh s tn thng, trong khi thc t, i u trc din vi n cn t n lc hn
nhiu. Hnh nh cng cho thy tht v ch khi ngh vng vo trn b ni ca mt th va
m rng va m nh nh s tn thng.
Vng vo ngha l{ c gng kim sot mt tnh hung, quay lng li vi n, v nh thy n,
hoc thm ch gi v nh khng quan t}m. Chng ta s dng tm khin n{y lng trnh
mu thun, s kh chu, mt s i u, mt kh nng b h thn hoc au n, v/hoc b
ch trch (bn thn hay ch trch ngi khc). Vng vo c th dn n trn trnh, gi b,
lng trnh, tr hon, bao bin, trch c v di tr.
Ti c xu hng i ng vng khi cm thy tn thng. Nu phi thc hin mt cuc gi
kh khn, ti s c gng vch ra mi kch bn kh thi, c gng thuyt phc bn thn rng
mnh nn tr hon, son tho mt e-mail v t ni vi mnh rng tt hn ht l vit th, v{
ti ngh ra h{ng nghn th kh|c lm. Ti lun qun trong cm xc ca mnh cho n khi
kit sc.
Liu lnh v i: Tp trung, ch v di chuyn
Chy ng vng rt mt sc. khng khng phi l mt cch sng tt. Khi c gng ngh
n nhng tnh hung m chy vng vo c th c ch, ti ngh n mt li khuyn m ti
nhn c t mt ng lo sng gn mt m ly Louisiana. B m cho anh em ti n cu
c cc con sui chy qua nhng chic m thuc s hu ca cng ty ca b ti New
Orleans. ng l~o ~ cho chng ti c}u trn t ca mnh v bo, Nu c c su xut hin,
hy chy theo ng zig zag nh chng nhanh lm y, nhng chng khng chy kiu lt
lo c.
Theo li cc chuyn gia vn th San Diego, th con ngi c th d dng thot khi mt
con c su, d c chy theo ng zig zag hay khng. Vn tc cao nht m{ chng t c
cng khong 16-18 km/gi v quan trng hn c, chng khng chy xa c. Chng ch li
hi nh nhng cuc tn cng bt ng, ch khng phi l kh nng rt theo con mi. Theo
ngha n{y, chng rt ging nhng con yu tinh qu ln sng trong vng m ly ca s h
thn lun ngn chng ta khng li gn s tn thng. Vy l, chng ta khng cn chy
ng vng; chng ta ch cn tp trung, ch v chy cho nhanh.
Tm khin: Cay c, ch trch, lnh lng v c c
Nu quyt nh bc vo trn a v liu lnh v i, bn phi chun b sn s{ng cho phng
n s b ch{ p. D trn a ca bn c l{ s}n chi chnh tr hay sn chng khon, hay hnh
ng mo him y ch l vit mt bi bo cho t b|o tng ca trng hoc c thng
chc u khng quan trng bn cn chun b sn sng cho vic phi nhn ly mt vi li
ch trch trc khi mi vic kt thc. Thm ch s c c nhng li l cay c thiu suy ngh.
Bi cay c, ch trch, c c v lnh lng thm ch cn li hi hn c mt tm o gip
chng rt ph hp tr thnh nhng th v kh khng ch khin bn cch xa s tn
thng m{ cn c kh nng s|t thng nhng ngi d b tn thng v{ khin ta cm thy
thc s kh chu.
Nu chng ta l loi ngi ph nhn s khng tn thng, s chng c g khin chng ta

cm thy b e da, x lng nhm v tr nn xu h hn khi thy mt ai ang liu lnh v
i. Ngi ang dn thn l mt tm gng phn chiu ni s hi khng dm l din, sng
to v{ bn th}n c nhn thy ca chng ta. l{ l do chng ta ng ngoi cuc. Tn
thng l{ ngun cn ca s c c.
Khi ni n s ch trch, ti khng nhm ti nhng phn hi tch cc, phn bin hay bt
ng v gi tr hay tm quan trng ca mt ng gp. Ti ni n s h thp, tn cng c
nhn v nhng vu co v ng lc v mc ch ca chng ta.
Khi ni n s cay c, ti mun ni n nhng li c a bc pht t nhng phn ng
thiu suy ngh kiu nh ng l{ in, hoc Mt tng tht bi! Th l{ mt dng
cay c nht. Th n{o cng c. V vn. Ch ra g. Ai thm quan t}m? i vi mt s
ngi, hu nh s nhit tnh v gn kt tr thnh mt du hiu ca s c tin, yu ui. Qu
ho hng hoc qu nhit thnh khin bn tr thnh loi chng ra g. l{ t m chng ti
~ cm s dng trong gia nh t l}u, cng ging nh vi cc t tht bi v ngu ngc.
Trong phn m u ca chng n{y, ti ~ ni v thanh thiu nin vch xut pht ca
cuc chy ua mc |o gi|p. Cay c v lnh lng cng ang dn chim u th trong cc
trng trung hc. Cc hc sinh trong trng trung hc ca con gi ti mc o khoc hng
ngy (cho d ngoi tri nng 36C). Chng khng ch coi nhng chic o y nh nhng ph
kin s{nh iu, che giu s tn thng, m{ ti tin rng nhng hc sinh y cn ngh chng l{
nhng chic o chong v hnh. Chng l mt c|ch trn trnh. Khi nhng chic khuy
c c{i kn v{ i tay ca l tr giu trong ti |o, chng ang tuyn b mt thng ip bt
hp tc.
L{ ngi trng th{nh, chng ta cng c th bo v bn thn khi s tn thng bng v
lnh lng. Chng ta lo lng khi b pht hin ra l{ ang ci qu to, quan tm qu nhiu, qu
t m. Chng ta khng giu mnh trong nhng chic o khoc mi ng{y, nhng chng ta
dng chc v, hc vn, nn tng v{ a v nh nhng tm khin ca s ch trch, cay c,
lnh lng v tn nhn: Ti c th ni vi anh bng ci ging y bi ti l ti hay v tr ti
ang nm gi. V, khng nghi ng g na, khi ly nhng th ny ra lm tm khin bo v,
a v ch l s bm vu vo nhng l thi v s ht hi ca nhng ngi khng coi trng

cc cp bc truyn thng: Ti khng coi anh ra g bi anh ~ d{nh c i ch qun quanh
trong chn cng s cht hp hoc Ti ph hp v th v hn bi ti ~ loi b c nhng
chic by cao hc v nhng v tr lm vic ch c a thch trong mt thi gian ngn, v.v...
Liu lnh v i: i trn dy, rn luyn thch ng vi h thn v kim chng thc t
C ht mt nm, ti li phng vn cc ngh s, nh{ vn, c|c nh{ s|ng ch, c|c l~nh o kinh
doanh, linh mc v nhng nh{ l~nh o cng ng v nhng ch n{y, v{ xem h ~
ci m ra sao vi nhng ch trch mang tnh xy dng (d l kh nghe) trong khi vn cht
lc c nhng ch trch c . V c bn, ti mun bit lm th no m h vn gi vng
c lng dng cm tip tc ng trn trn a. Ti s phi tha nhn rng ti cng
c truyn cm hng t chnh nhng cuc chin ca mnh hc c|ch i tip trong cuc
dn thn.
Khi ngng quan t}m n nhng g ngi kh|c ngh, chng ta |nh mt kh nng kt ni.
Khi tr thnh nhng g ngi kh|c ngh, chng ta |nh mt s t nguyn tr nn b tn
thng. Nu loi tr mi ch trch, chng ta |nh mt nhng phn hi gi tr, nhng nu tr
th{nh i tng ca s th ght, tm hn chng ta b gi{y xo. iu nh i thng bng
trn dy, thch ng vi h thn chnh l chic gy gi thng bng, cn tm li bo v chnh
l mt hoc hai ngi bn tin cy trong cuc sng, nhng ngi gip chng ta kim chng
xem }u l{ ch trch v{ }u l{ s cay nghit.
L{ ngi t duy bng hnh nh, ti c bc nh mt ngi i trn d}y ngay trn bn lm
vic nhm t nhc nh lc n{o cng phi ci m, nhng ng thi, phi gi ranh gii dnh
cho nhng vic |ng b cng sc v mo him. Nhng ngi tham gia nghin cu s dng
ch trch v cay nghit trong qu kh bo v bn thn khi s tn thng u c s minh
trit y sc mnh nhm chia s vi chng ta v thi k chuyn i th{nh ngi Ton Tm.
Rt nhiu ngi trong s h k rng h ln ln cng nhng ph huynh l hnh mu cho
h{nh vi v{ h khng h lng c l h li sao chp hon ton nhng hnh vi y cho
n khi h bt u pht hin ra s s hi ca bn thn khi b tn thng, khi th nhng th
mi hoc gn kt vi c|i g . Nhng ngi ny khng phi l nhng k ch bit yu bn
thn, nhng ngi ly vic h thp ngi khc lm s hi lng; thc ra h cn thng
xuyn kht khe vi bn th}n hn l{ i vi nhng ngi khc. Trn thc t, nhng ch trch
c khng hn ch hng ra ngoi, m h tha nhn h thng cay nghit vi chnh mnh
loi b s nghi ng bn thn.
C}u u tin trong li trch dn liu lnh v i ca Theodore Roosevelt ~ ni ln rt
nhiu iu: Chng ai bn t}m n nhng k ch trch. V{ i vi nhng ngi {n ng v{
ph n m{ ti ~ phng vn, nhng ngi tng nh ngha bn thn chnh l nhng k ch
trch kia, th cm gi|c chng ai bn t}m n tr nn rt r rng. H thng xuyn phi
u tranh vi cm gic b v hnh trong chnh cuc sng ca mnh. Ch trch chnh l mt
c|ch ngi khc ch . Khi ti hi lm th no m h dch chuyn c t nhng li ch
trch c sang nhng li ch trch mang tnh xy dng, t s cay nghit sang s gp , h
m t l mt qu trnh phn chiu thch ng vi h thn: h thu hiu nhng g l mi
nh h tn cng, cm gic thu hiu gi tr ca bn th}n c ngha nh th no, ni
chuyn vi nhng ngi h tin cy v{ ngh c gip ra sao.
Ni s b tn thng c th kch hot s c , ch trch v cay nghit trong tt c chng ta.
Hy chc chn l chng ta c th chu trch nghim trc nhng li ni ca chng ta l mt
c|ch kim tra mc ch ca mnh. Nu bn cm thy khng thoi m|i khi tn tht ca
mnh trong mi bnh lun trc tuyn, vy th ng vit ra. Bn nn liu lnh v i v ku gi
ngi dng ng nhp s dng tn tht, hy khin c cng ng c trch nhim i vi vic
to ra s tn trng ln nhau tht lnh mnh.
Ni thm v vic i trn d}y, rn luyn vic thch ng vi h thn v{ nui dng mt
cng ng tin cy nhm h tr khi cm thy b tn cng hoc b thng tn, ti ~ c{i cm
thm hai chin thut na. Chin thut u tin rt n gin: Ti ch chp nhn v{ ch n
phn hi t nhng ngi cng ang ng trn trn a. Nu bn ~ t kim duyt khi tr
li v sn lng ci m vi nhng phn hi thay v nhng li mt s|t, ti cng s sn lng
lng nghe kin ca bn v cng vic ca ti. Nu khng h tr, ng gp hoc ch bit
h{nh ng theo li nhng con qu ln ca ring mnh, ti s chng cn quan t}m n s
bnh lun ca bn.
Chin thut th hai cng n gin. Ti mang trong v mt mnh giy nh ghi tn v{i ngi
m kin ca h c gi tr vi ti. c ghi tn v{o danh s|ch , bn phi yu qu ti v
c s mnh m ln s n lc ca ti. Bn phi bit rng ti ang c gng tr th{nh ngi
To{n T}m, nhng ti vn cn rt cng u, c lc khng thm quan tm ti nhng g ngi
kh|c ngh. n phi bit v tn trng s tht l ti hon ton khng lnh lng. C mt cu
trch dn tuyt hay trong b phim Almost Famous nh sau: Th duy nht c gi tr trong
th gii v n{y l{ nhng g bn chia s vi ngi khc khi bn suy sp.
c xut hin trong danh sch ca ti, c ti v bn u phi hon ton khng phi t
v hay th hin trc mt nhau. Ti khng ngh ai c nhiu hn mt hoc hai ngi bn
tiu chun ng v{o danh s|ch n{y. iu quan trng l{ khng |nh i nhng ngi
bn n{y nhn s cho php ca nhng k l mt, nhng ngi c t}m a c c v c .
Khng c li nhc nh no tt hn nhng li bt h ca ngi bn ch ct ca ti, Scott
Stratten, tc gi cun Unmarketing (tm dch: Khng tip th): ng c gng chin thng
nhng k ght ngi; bn }u phi ngi thun dng nhng con la.
Chng 5. CH KHONG TRNG: NUI

DNG S THAY I V HN GN S
TH
Ch n khong trng l mt chin thut dn thn. Chng ta phi tm ti khong cch
gia ni chng ta ang ng vi ni chng ta mun n. Quan trng hn, chng ta phi p
dng nhng gi tr m{ ta ang nm gi nh mt yu t quan trng trong vn ha ca mnh.
thc khong trng i hi chng ta phi tn vinh c s tn thng ca bn thn v nui
dng kh nng thch ng vi h thn - chng ta ang buc phi th hin kh nng l~nh
o, lm cha m v{ ngi dy d theo nhng cch mi v khng h d chu. Chng ta khng
nht thit phi hon ho, ch cn dn thn v cam kt t cc gi tr tng ng vi nhng
h{nh ng cn thit.
Ch n khong trng l{ c}u nhc nh xut hin ln u tin v{o nm 1969 ga tu
in ngm London nh mt li cnh bo hnh khch cn thn khi bc ln tu, hy ch
khong trng gia ca tu v sn ga. T , n cn c t tn cho mt ban nhc, mt b
phim v cu nhc nh c in khp mi ni, t o phng cho ti thm ca. Trong nh
chng ti cng c mt khung nh nh treo tm bu thip c dng ch Ch n khong
trng nhc nh chng ti nh n khong cch gia v tr hin ti vi ni m{ chng ti
mun n.
Chin thut v vn ha
Trong gii kinh doanh, c mt cuc tranh lun ang din ra v mi quan h gia chin
thut v{ vn ha, cng tm quan trng tng ng ca chng. Khi tm nh ngha cho tng
thut ng, ti ngh chin thut ng ngha vi k hoch h{nh ng hoc cu tr li chi tit
cho cu hi Chng ta mun gi{nh c iu g v lm th n{o t c iu ? Tt c
chng ta c|c gia nh, c|c nhm tn gi|o, c|c nhm d n, cc thy c gio u cn c
nhng k hoch h{nh ng. V tt c chng ta u ngh v nhng mc tiu m chng ta

mun t c v tng bc c th gt h|i c thnh cng y.
Vn ha, ngc li, khng lin quan my n nhng thnh tu ta mun t c, m ch
yu tp trung vo bn th}n con ngi chng ta nhiu hn. Vt khi rt nhiu nhng nh
ngha phc tp v vn ha, bao gm c nhng nh ngha y sc nng trong cc cun gio
trnh x hi hc i hc ca ti, nh ngha vn ha hp l nht vi ti li l{ nh ngha n
gin nht. Ging nh nhng ngi tin phong trong lnh vc pht trin cc t chc l
Terrence Deal v{ Allan Kennedy ~ gii thch: Vn ha l{ c|ch chng ta l{m mi th xung
quanh mnh. Ti thch nh ngha n{y bi n ng trong mi cuc tranh lun v mi vn
ha t cc nn vn ha s hi ln lao hn m{ ti ~ vit chng u tin, cho n
nhng t chc vn ha c th, n vn ha hnh th{nh gia nh ca ti.
Mt vi dng tranh lun v vic iu g quan trng hn, chin thut hay vn ha, l{ vn
ni ln mi cuc tr chuyn ca ti vi cc nh l~nh o. Mt s ngi theo ui ng
li c trch dn sau }y, c}u ni thng c cho l ca nh{ l~nh o t tng Peter
Drucker: Vn ha nut chng chin thut cho ba s|ng. Mt s khc li tin rng vic chn
mt trong hai to ra s i khng gi to v rng chng ta cn c hai. iu th v l ti vn
cha tm ra c lp lun n{o sc thuyt phc cho lun im chin thut quan trng
hn vn ha. Ti ngh tt c mi ngi u ng v mt l thuyt rng vic bit chng ta
l{ ai t nht cng quan trng nh bit chng ta mun t c iu g.
Trong khi mt s ngi phn nn rng cuc tranh lun n{y ~ li thi v{ i s}u v{o tranh
lun con g{ hay qu trng cn c ch hn, th ti li cho rng cuc tranh lun n{y c bit
c ch i vi cc t chc. C th quan trng hn na, ti ngh, l{ vic xem xt nhng vn
ny c kh nng gip c|c gia nh, trng hc v cng ng bin chuyn.
C|ch thc chng ta lm mi vic }y, hay chnh l{ vn ha, rt phc tp. Theo kinh
nghim ca mnh, ti c th ni rt nhiu v vn ha v{ gi| tr ca mt hi nhm, gia nh
hay mt t chc bng c|ch t ra 10 cu hi sau }y:
1. Nhng h{nh vi n{o th c tng thng? Trch pht?
2. Mi ngi thc s ang s dng ngun lc (thi gian, tin bc, s ch ) vo

}u v{ nh th no?
3. Mi ngi tun theo, p buc v pht l nhng nguyn tc v k vng no?
4. Mi ngi c cm thy an to{n v{ c khuyn khch khi ni v cm xc ca
mnh v hi xin s gip khng?
5. Nhng ai s tr th{nh vt hin t? Ai thng pht h? Ai thng bo v h?
6. Nhng cu chuyn no tr thnh huyn thoi v gi tr m nhng cu chuyn y
mun truyn ti l g?
7. Chuyn g xy ra khi c ai tht bi, tht vng hay mc sai lm?
8. S tn thng (do d, mo him, bc l cm xc) c nhn nhn nh th no?
9. H thn v{ li lin quan ra sao vi nhau v chng th hin ra nh th no?
10. Khi cm thy bt an th tp hp nhng hnh vi khoan dung l g? Liu s lo lng
khi hc hi, th nhng th mi, cho v nhn phn hi c c bnh thng ha,
hay c yu cu h{ng u i vi s thoi m|i khng (v{ trng n nh th no)?
i vi mi mc, ti s m t xem cch chng th hin trong cuc sng, c th l{ ti ang
tm kim iu g, nhng trc tin, ti mun ni v vic nhng cu hi ny s dn chng ta
n }u.
L mt ngi nghin cu v vn ha trong tng th, ti ngh sc mnh ca nhng cu hi
ny nm kh nng thp sng mt ngn n nhng khong ti nht trong cuc sng ca
chng ta: s mt kt ni, l~nh m v s vt ln tm kim gi tr ca bn thn. Nhng cu
hi ny khng ch gip chng ta hiu v vn ha m{ cn l{m ni bt ln s mt cn bng
gia nhng iu chng ta ni v{ nhng g chng ta l{m hoc gia nhng gi tr m ta
theo ui vi nhng gi tr m ta thc hnh. Charles Kiley, bn thn ca ti, ~ s dng
thut ng nhng gi tr c vng m t c th danh sch cc gi tr tr ng trong
nhng nh tt p nht ca chng ta, ct li ca nhng bi ging lm cha m, hoc
trong nhng tuyn ngn tm nhn ca cng ty. Nu mun cch ly cc vn ny v pht
trin nhng chin thut thay i, chng ta phi gi tht cht cc gi tr c vng thay v
nhng th m chng ta gi l cc gi tr thc t thc t chng ta ang sng, cm nhn, ng
x v{ suy ngh nh th no. Liu li ni ca chng ta c i i vi vic lm? Cu tr li cho
cu hi ny c th s khng d chu cht no.
L hng th
}y l{ gi thuyt ca ti: Th l{ vn n di phn ln nhng rc ri m ti quan st
thy trong c|c gia nh, trng hc, cng ng, cc t chc, di nhiu dng thc. Chng ta
t ra th bo v bn thn khi s tn thng, h thn v cm gic mt m|t, v nh.
Chng ta cng th khi cm thy nhng ngi ang l~nh o chng ta cp trn, thy c
gio, hiu trng, linh mc, b m v cc chnh tr gia u khng sng cho n tn cng
vi nhng kh c x hi.
Chng ta khng ch nh to ra nhng vn ha trong gia nh, trng hc, cng ng v t
chc nhm c v cho s th v{ mt kt ni, vy ti sao iu li xy ra? Khong trng
nm }u?
Khong cch gia nhng gi tr hin ti m chng ta nm gi (nhng g chng ta ang l{m,
ang ngh v{ cm nhn) v nhng gi tr c vng (nhng g chng ta mun l{m, suy ngh
v cm nhn) chnh l khong trng gi tr, hoc ci m ti gi l{ l hng ca s th .
l{ ni chng ta |nh mt nhn vin, khch hng, sinh vin, thy c gi|o, gi|o o{n, thm ch
l nhng a con ca chnh mnh. Chng ta c th tin nhng bc di chng ta thm ch
cn nhy vt ro qua nhng l hng hoc gi tr trong gia nh, cng s v{ trng hc
nhng n mt lc n{o , khi nhng l hng rng ti mt cp nguy cp n{o , th
mi s ~ thc s ri v{o tnh trng ti t. l{ l do nhng vn ha phi nh}n tnh hnh
thnh nhng cp cao nht ca s l~nh m h to ra nhng l hng gi tr m con
ngi bnh thng khng c|ch n{o iu chnh c.
Gi chng ta hy nhn vo mt s vn ph bin ni cm trong bi cnh ca c|c gia nh.
Ti ang s dng cc v d gia nh bi tt c chng ta u l mt phn ca mt gia nh
n{o . Ngay c khi khng c con c|i, chng ta cng ~ tng c nui ln bi nhng ngi
trng th{nh n{o . Trong mi hon cnh, mt s thiu ht in hnh s ny sinh gia cc
gi tr thc t v k vng, to ra nhng l hng th cc k nguy him.
1. Nhng gi tr c vng: Trung thc v Ngay thng
Gi tr thc t: L tr v{ mi s trt i
M lun dy con ci ca mnh rng trung thc v ngay thng l{ iu quan trng, cc hnh vi
nh n cp hay gian di s khng c tha th. Nhng mt ln khi h ~ ngi yn v trong
xe sau khi c mt cuc mua sm rt lu, M pht hin ra ngi thu ng}n ~ qun tnh tin
nhng chai s-a di |y gi, b nhn vai v bo, C phi li ca mnh }u. D sao h
cng ang thu c ni tin.
2. Nhng gi tr c vng: Tn trng v{ |ng tin cy
Gi tr thc t: Quan trng l phi nhanh v gn
B lun nhc nh rng tn trng v tin cy l{ iu quan trng, nhng khi obby c tnh lm
v mn chi Transformer mi ca Sammy, B li ang bn rn vi chic BlackBerry ca
mnh thay v ni vi hai anh em bit mnh nn i x th no vi chi ca ngi khc.
Thay v kin quyt yu cu Bobby phi xin li v sa cha chi, b nhn vai v{ ngh bn
con trai lc n{o cng nghch ngm v bo c hai i v phng ca mnh.
3. Nhng gi tr c vng: Bit n v{ Tn trng
Gi tr thc t: Go tht, ly l v thiu tn trng
B v M thng xuyn cm thy b pht l v h mt mi v th|i thiu tn trng ca l
tr. Nhng chnh v M cng thng ln ting vi nhau. Khng ai trong gia nh ni l{m
n hay xin li, k c b m. Hn na, B v M cn lun dng nhng t ng h thp vi con
ci ca mnh v vi nhau. Mi khi c chuyn, mi th{nh vin trong gia nh u b cng
thng. Vn l b m ang tr thnh nhng tm gng ng x, cm xc v{ ng li suy
ngh m{ con c|i ca h khng bao gi mun hc theo.
4. Gi tr c vng: t ra nhng gii hn
Gi tr thc t: Tr th v lnh lng

Julie 17 tui v em trai ca c, Austin, 14 tui. Cha m ca Julie v Austin c lut khng
khoan nhng i vi thuc l|, ru bia v thuc phin. Khng may l chnh sch y khng
hiu qu. C hai a u tng b bt qu tang ht thuc, cn Julie th va b cm tc v c
gio pht hin ra ru vodka trong chai nc trng. Julie nhn b m v g{o ln, m
ch to{n o c gi! Th nhng ba tic tng v m b m tham gia hi trung hc th
sao? Th ln M b bt giam th sao? Chnh b m ~ l{m gng cho chng con ch ai.
No, gi hy xem xt sc mnh khi nhng gi tr tng ng vi nhau:
Nhng gi tr c vng: Kt ni cm xc v Trn trng cm gic
Gi tr thc t: Kt ni cm xc v Trn trng cm gic
B v m ~ c gng thc hin v{ l{m gng cho quy tc ng x cm xc trn ht trong
gia nh. Mt ti n, Hunter tr v nh sau bui tp bng r v trng c v rt tht vng.
Nm hc th hai rt cng thng v hun luyn vin i hi luyn tp gt gao. Cu nm cp
sch xung sn bp v{ i thng ln lu. Khi y, b v m ang nu n. v m bo em trai
ca Hunter rng h cn ni chuyn ring vi Hunter mt cht. H cng vo phng v ngi
xung cnh ging ca cu. m bit l my tun gn }y rt cng thng vi con,
ni. m khng bit chnh xc con cm thy th n{o, nhng b m mun c bit. B
m cng tng cng thng hi cn hc trung hc v b m mun cng con tri qua nhng
iu n{y. }y l{ mt v d tuyt vi cho vic thc khong trng v nui nng s gn kt!
Trong cuc phng vn, ngi cha k vi ti rng iu l{m bn h cm thy b tn
thng v{ tt c u khc khi mi vic kt thc. ng ni rng chia s nhng kh khn khi
hc trung hc vi con trai ~ gip x}y p mi quan h gia h.
Ti mun nhn mnh rng nhng v d ny khng h h cu; chng c trch ra t d
liu. V chng ta khng th lc n{o cng l{ nhng hnh mu l tng. Song khi nhng gi tr
thc t ngy ngy mu thun vi nhng k vng m{ chng ta t ra cho tng lai, s th
l{ iu khng th trnh khi. Nu m qu mt sau khi mua sm v li xe thng v nh m
khng tr tin ch mt ln, iu chng c g |ng k. Nhng nu Mnh c th m{ i thi
v{ chng phi li ca mnh tr thnh s thng tnh i vi m, b s phi iu chnh

k vng ca mnh lin quan n chuyn gian di ca con ci. Nu m ra xe v pht hin ra
mnh cha tr tin, ri m bo l tr ngi yn trong xe v{ ni, M nn quay li ca h{ng
tr tin chai s-a ~ th l{ iu tuyt vi kh tin. Bi hc }y l{ M mun sng
bng nhng gi tr ca mnh v trong nh ny, khng hon ho hay mc sai lm u c
chp nhn. Chng ta ch cn l{m ng ht kh nng.
Bn cn nh cuc tranh lun v vn ha v{ chin thut? Ti ngh c hai u quan trng v
ti ngh chng ta cn nhng chin thut dn th}n pht trin nhng vn ha dn thn.
Trong nhng v d v cc gi tr c vng v cc gi tr thc t cho thy, nu mun kt ni
v gn kt, chng ta phi ch khong trng.
}y l{ mt chin thut dn thn. Chng ta phi n khong trng gia ch chng ta
ang ng vi ni m{ chng ta mun n. Quan trng hn, chng ta phi thc hnh nhng
gi tr m chng ta nm gi theo mc quan trng ca chng trong vn ha ca chng ta.
Ch n khong trng i hi tn vinh s tn thng ca bn th}n v{ nui dng kh
nng thch ng vi h thn chng ta ang b i hi phi th hin l nhng nh{ l~nh o,
cha m v nh gio dc theo nhng cch mi v khng h d chu. Chng ta khng nht
thit phi hon ho, ch cn gn kt v cam kt h{nh ng i km vi nhng gi tr. Chng
ta cng phi coi chng l yu tinh bi chng thch chm chch khi chng ta chun b bc
vo trn a, hy c b tn thng v{ gi{nh ly nhng c hi ca mnh.
Trong hai chng tip theo, ti s s dng nhng khi nim m ti gii thiu }y i
thng ti vn v ni cho bn bit iu ti ngh chng ta phi l{m, l{ va nui dng
s gn kt v chuyn bin cch nui dy con ci, gio dc v{ l~nh o. }y l{ ba c}u hi s
dn dt cho c|c chng tip theo:
Vn ha khng bao gi bit nh hng ti trng hc, t chc v{ gia nh

ca chng ta nh th no?
Lm th n{o nhn ra v chin u li s h thn cng s, trng hc v gia

nh?
Ch khong trng v{ liu lnh v i s th no khi trng hc, t chc v

gia nh?
Chng 6. S XI MN GN KT: LIU

LNH NHN TNH HA GIO DC V
CNG VIC
khi gi sng to, i mi v hc hi, nhng nh{ l~nh o cn phi nhn tnh ha gio
dc v{ lao ng. iu c ngha l{ phi hiu c s bon chen ang nh hng th no
n cch chng ta dn dt v{ lao ng, hc hi c|ch l{m sao gn kt vi s tn thng,
nhn ra v chng li s h thn. ng mc sai lm: Nhng cuc i thoi thng thn v tn
thng v{ h thn ang b xi mn. L do m{ chng ta khng c c nhng cuc i thoi
nh th trong cc t chc ca mnh l v chng soi nh sng vo nhng gc ti. Mt khi c
ngn ng, s nhn bit v thu hiu, quay lng li l mt kh nng gn nh khng th v
chc chn mang n nhng hu qu nng n. Tt c chng ta u mun liu lnh v i. Nu
cho chng ti mt c hi thc hin iu , chng ti s nm bt n v bin n tr thnh
tm nhn. V n khng th b tc ot.
Trc khi bt u chng n{y, ti mun l{m r ngha ca t l~nh o m{ ti s s dng.
Ti c nim tin rng nh{ l~nh o l bt c ai cho rng trch nhim ca bn thn anh ta
hoc c ta l pht hin ra tim nng con ngi v cc tin trnh. Thut ng l~nh o }y
khng lin quan g n a v, cp bc hay s lng nhng bn bo co m h nhn c.
Ti vit chng n{y cho tt c chng ta ph huynh, gio vin, nhng tnh nguyn vin
cng ng v{ c|c gi|m c iu hnh bt c ai sn sng dn thn mo him v{ m nhn
vai tr dn dt.
Thch thc lnh o trong nn vn ha khng bao gi
Nm 2010, ti c c hi c dnh c mt k ngh cui tun d{i tr chuyn vi 50 gim
c iu hnh t thung lng Silicon. Mt trong s din gi khc c mt ti hi tho l Kevin
Surace, ng thi l CEO ca cng ty Serious Materials v{ l{ gng mt Doanh nhn ca
Nm 2009 trn tp ch Inc. Bit trc ch {m thoi ca Kevin l v s xi mn sng to,
nn trong cuc tr chuyn u tin vi ng, trc khi chng ti ln bc pht biu v{ trc
khi ng bit v cng vic ca ti, ti ~ hi ng: Theo ng, iu g l ro cn ln nht cho s
sng to v pht kin?
Kevin suy ngh khong mt pht ri ni, Ti khng bit n c tn gi khng, nhng th{nh
thc th, l{ ni s hi v vic a ra mt tng v b coi l ng ngn, b ci nho v b
xem thng. Nu sn lng mang bn th}n ra l{m i tng trong tri nghim v{ nu bn
nui dng n, th dn dn n s tr thnh ni s hi tht bi v s sai lm. Mi ngi ngh
rng h ch tt khi tng ca h tt v rng tng ca h dng nh khng th n{o
}u ngo{i kia v{ h thuc dng bit tut. Vn nm ch trong nhng sng kin
tng nh in r nht, tht bi v hc hi lun l mt phn ca tin trnh pht trin. Pht
trin v nhng thay i k diu rt quan trng v chng ta cn n chng, nhng chng ta
cng kh|t khao c c nhng tin trnh cch mng thc s v iu i hi mt dng
thc khc ca can m v sng to.
Trc cuc tr chuyn , ti cha tng hi c th c|c nh{ l~nh o trong nhng cuc
phng vn ca mnh v pht kin, nhng mi th Kevin ni hon ton trng khp vi d
liu ca ti trong cng vic v gio dc. Ti mm ci v{ |p, iu l{ tht, phi khng?
Hu ht mi ngi v hu ht cc t chc khng chu ng ni s bt an v mo him trc
mt i mi thc s. Hc tp v sng to u rt d b tn thng. Khng bao gi c s
chc chn. Mi ngi i hi s m bo.
ng ni, ng th. Ti nhc li l ti khng chc liu vn n{y c tn khng, nhng n l{
mt th lin quan n ni s hi khin con ngi khng d|m i xa hn tm kim. H tp
trung vo nhng g h ~ bit rt r v h khng y bn th}n ra ngo{i n. Mt khonh
khc im lng gia cuc tr chuyn, ri ng nhn ti v hi, Vy th, ti hiu rng ch l mt
nh nghin cu. Chnh xc th ch nghin cu v iu g?
Ti hng ging. Ti nghin cu mt th lin quan n ni s hi Ti l mt nh nghin
cu v h thn v tn thng.
Khi tr li phng khch sn, ti vi ly nht k nghin cu v ghi nh li cuc tr chuyn
ca mnh vi Kevin. Khi ngh v mt iu g lin quan n s hi, ti nh n mt vi
im m ti ~ ghi ch trong chnh cun s nht k ny. Ti gi xem li cho n khi ti tm

thy nhng on ghi ch m{ ti ~ ghi v{o sau khi tr chuyn vi mt nhm hc sinh ph
thng v tri nghim ca cc em trong lp hc. Khi ti ngh cc em m t im mu cht
hc tp tt, mt c b ~ tr li nh sau, trong khi bn b ca em th gt u tht lc
c v, ng, n y v{ Chnh x|c.
C nhng lc khi bn c th t ra nhng cu hi hoc a ra nhng tng thch thc,
nhng nu c gio c v khng thch iu ny hoc b cc bn b trong lp giu ct th tht
l t. Em ngh hu ht chng em u hc c rng tt nht l{ ci u, kn ming v nhn
im cao.
Khi c li on ny trong nht k v{ ngh v cuc tr chuyn vi Kevin, ti hon ton
chong vng. L mt gio vin, ti cm thy tim mnh tan v chng ta khng th hc hi
khi phi cm nn v b ng. L m ca mt hc sinh v mt em b tui mu gio, ti cm
thy v cng cm phn. L mt nh nghin cu, l{ mt khonh khc m ti bt u nhn
ra nhng kh khn m{ h thng gio dc ca chng ta v nhng thch thc m{ chng ta i
din ni cng s ~ thng xuyn lm mi ngi trong chng ta tr nn b nh nh th
no.
u tin ti ch nhn ra hai cuc tr chuyn ring l trong cu chuyn ny mt dnh cho
cc nh gio dc v mt d{nh cho c|c nh{ l~nh o. Nhng khi nhn nhn li d liu, ti
nhn ra rng gio vin v cc nh qun l gio dc cng l{ nhng nh{ l~nh o. Nhng
ngi iu hnh, nh qun l v qun l cp cao u l gio vin. Khng mt t chc v
trng hc no c th chu ng ni vic thiu vng s sng to, pht kin v kh nng hc
hi; v him ha ln nht cho c 3 yu t ny chnh l s th .
Hy xem xt nhng g ti hc hi c t nghin cu v t nhng g ti ~ quan s|t c
trong vng 2 nm tr li }y khi ti l{m vic vi c|c nh{ l~nh o t c|c trng hc v cc
cng ty ln nh, ti tin rng chng ta cn phi xem xt li ho{n to{n suy ngh v gn kt. Ti
dng t xi mn gn kt chnh v l do n{y. khi gi s sng to, pht kin v kh nng
hc hi, nhng nh{ l~nh o cn phi nhn tnh ha gio dc v{ lao ng. iu c ngha
l phi hiu c s bon chen ang nh hng th n{o n cch chng ta dn dt v lao
ng, hc hi cch gn kt vi s tn thng v{ nhn ra cng nh chng li s

h thn.
Ng{i Ken Robinson ~ ni v sc mnh ca vic to ra s thay i nhm ku gi cc nh
l~nh o thay th nhng tng ~ li thi, trong c|c t chc con ngi phi lm vic
nh nhng ci my, ly l{ n d v nhng hin thc ca lo{i ngi. Trong cun Out of
Our Minds: Learning to be Creative (tm dch: Ngoi tm t duy: Hc cch sng to),
Robinson vit, L{m sao m{ hnh nh n d v chic m|y i din cho thi i cng nghip
li tr nn hp dn cho c, cc t chc ca con ngi thc t khng phi l nhng b
m|y v{ con ngi khng phi l mt thnh t trong . Con ngi c phm gi v cm xc,
nhn thc, kin, ng lc, lch s m{ b|nh rng hay b|nh xch u khng c. Mt t chc
khng phi nhng tin nghi vt l ch nhm t chc vn hnh; n l mt mng li nhng
con ngi trong .
ng mc sai lm: Nhng cuc i thoi thng thn v tn thng v{ h thn ang b xi
mn. L do m{ chng ta khng c c nhng cuc i thoi nh th trong cc t chc ca
mnh l v chng soi nh sng vo nhng gc ti. Mt khi c ngn ng, s nhn bit v thu
hiu, quay lng li l mt kh nng gn nh khng th v chc chn mang n nhng hu
qu nng n. Tt c chng ta u mun liu lnh v i. Nu cho chng ti mt c hi
thc hin iu , chng ti s nm bt n v bin n tr thnh tm nhn. V n khng th
b tc ot.
Nhn din v chng li s h thn
S h thn nui dng s s hi. N nghin nt lng bao dung ca chng ta i vi tn
thng, t git cht gn kt, i mi, sng to, nng sut v nim tin. T hn c, nu
chng ta khng bit mnh ang tm kim iu g, h thn c th ph hy t chc ca chng
ta trc c khi chng ta kp nhn thy bt k du hiu no ca vn . S h thn hot ng
nh nhng con mi trong cn nh{ g. N n mnh trong bng ti, pha sau nhng bc vch
v dn d gm nhm cho n mt ngy chic thang t nhin sp xung. Ch khi chng
ta mi nhn ra rng vic bc tng b ch cn l vn thi gian.
Tng t nh vic i do mt vng quanh nh khng gip chng ta pht hin ra t mi,
mt cuc th s|t vn phng hay trng hc c th khng tm ra du vt ca s h thn.
Hoc chnh chng ta cng hy vng n khng hin l nh th. Bi nu chng ta trng thy v
qun l s nhc mt nhn vin hay mt gio vin mng nhic mt hc sinh vn khi y
~ qu| r v{ n s khng th tn ti lu di. Tuy vy, trong hu ht c|c trng hp, chng ta
phi bit mnh ang tm kim iu g khi xm nhp vo mt t chc, l{ nhng du hiu
cho thy h thn rt c th l mt vn .
H thn ngm dn vo vn ha: Nhng du hiu
Phn nn, th phi, thin v, xa xi v h thp l nhng du hiu hnh vi cho thy s h thn
ang ngm dn vo mt nn vn ha. Mt du hiu hin l hn na l{ khi s h thn tr
thnh mt cng c qun l cng khai. C bng chng no cho thy nhng ngi v tr
l~nh o ang n hip nhng ngi khc, ch trch cp di trc mt ng s, mng chi
cng khai hoc xy dng nhng h thng vi ch nh h thp, h nhc v lm mt mt
ngi khc?
Ti cha bao gi thy mt trng hc hay mt t chc no hon ton min nhim vi s h
thn. Ti khng ni nhng ni nh th khng tn ti, nhng ti nghi ng. Trn thc t, mi
ln ti gii thch c ch hot ng ca h thn, thng thng s c mt hay hai gio vin li
gn v gii thch cch h ~ dng h thn lm cng c trong cng vic hng ngy. Hu ht
bn h u hi l{m sao c th thay i h{nh vi n{y, nhng rt t ngi dm t ho ni
rng N hiu qu. Cng lm th n ch gip gii hn hoc hn ch vn , ch khng th
tr thnh mt chun mc vn ha. Mt l do khin ti chc chn rng s h thn tn ti
trong c|c trng hc v c ti 85% nhng ngi m ti phng vn cho nghin cu v h
thn u nh nhng s kin t thi th u m h cm thy v cng h thn, n ~ khin
bn thn h thay i ra sao khi i hc. iu khin s kin ny tr nn m nh hn na l
gn mt na nhng k c n{y lin quan n s sng to. Nhng ngi tham gia nghin cu
ch ra tng s c c th khi h b mng m hoc b chng t rng h khng phi nhng nh
vn, ngh s, nhc s, v cng gii, hoc l{m g lin quan n sng to. Ti vn quan st
thy chuyn ny xy ra trong c|c trng hc t trc ti nay. Ngh thut c |nh gi|
da trn nhng tiu chun hn hp v mt s tr ngay t thi hc mu gi|o ~ c nhn
xt l{ c t{i nng thin bm hay khng. iu ny gii thch ti sao nhng con yu tinh li c
sc mnh ln n vy khi nhc n cc phm tr lin quan n s sng to v{ i mi.
Cc t chc li c nhng vng mc ca ring h. Vin Nghin cu p lc ni Cng s
(W I) ~ nh ngha bt nt l{ Lp i lp li h{nh ng thiu ng n: b nhng ngi
khc ph hoi, ngn khng cho ho{n th{nh cng vic, s nhc, cnh c|o, e da v h thp.
Mt cuc thm d nm 2010 do Zogby International t chc cho W I ~ cho hay c khong
54.000 cng nhn M (37% tng s lao ng Hoa K) b bt nt ni cng s. Mt bo co
khc ca WBI cho thy trong 52,5% ln b bt nt, nhng ngi lao ng b p bc thng
khng l{m g ngn chn h{nh ng ny.
Khi cm thy h thn c s dng nh mt cng c qun l (mt ln na, n mang ngha
ch trch trc mt ng nghip, khin trch hoc cc h thng tng thng ch nh h
thp con ngi), chng ta cn ln ting trc din bi iu ng ngha vi vic chng ta
nm trong tay mt th c hi. Tt c chng ta cn nh rng l{ nhng vic khng ch xy
ra sau mt m. Quan trng khng km l chng ta phi tm nim rng s h thn rt hay
b trnh n. S h thn cng c tnh l}y lan. Nu nhng ngi lao ng khng thng xuyn
iu chnh s h thn, bn c th hnh dung h hn s truyn ni bc dc sang kh|ch
h{ng, sinh vin v{ gia nh.
Vy l, nu chuyn ~ din ra, th n cn b c lp trong mt nhm c bit, mt nhm
ng s hoc mt nhm ngi ngay lp tc. Chng ta hc c s h thn trong gia nh,
v rt nhiu ngi ln ln vi nim tin rng l{ mt cch c tc dng v hiu qu qun
l mi ngi, iu khin mt lp hc v lm cha m. V l do , l{m mt mt mt ngi
ang s dng s h thn lm cng c l khng hu ch. Nhng khng l{m g cng nguy hi
khng km, khng ch i vi nhng ngi trong tm ngm ca s h thn, m c ton t
chc.
V{i nm trc, c mt ngi {n ng gp ti sau mt s kin v{ ni, Ti l{ mt nh{ t vn
ti chnh v ch s khng tin c chuyn g xy ra trong vn phng ca ti }u. Khi ti gp
Don phng vn, anh bo ti rng trong t chc ca anh, mi qu bn c th la chn ch
ngi ty thuc vo kt qu cng vic ca qu : Ngi c thnh tch cao nht s c chn
ch trc v chn c ch xe.
Anh lc u v ging gn xung mt cht khi chia s, Ch c th ngh ti thch iu ny nu
ti t doanh s cao nht. Nhng thc ra ti cc k ght iu n{y. l{ mt mi trng
khc nghit. Sau , anh k rng khi c kt qu kinh doanh ca qu trc, sp ca anh
bc v{o vn phng, ng ca li v bo anh phi chuyn ch.
u tin, ti tng rng do doanh s ca ti gim. Sau , ng ta bo ti rng ng ta khng
quan tm xem ti c doanh s tt nht hay ti c thch ch ngi ca mnh khng; vn l
lm vy khng b nhng ngi khc. ng ta bo Nho b|ng ngi khc chn cng
cng s gip to dng tnh c|ch. chnh l{ ng lc.
Trc khi cuc phng vn kt thc, anh bo ti rng anh ~ c mi n ni kh|c l{m
vic. Ti gii ngh v thm ch cn yu thch cng vic ca mnh, nhng ti khng gia nhp
cng ty nho b|ng ngi kh|c. Ti cha tng bit ti sao iu li t hi n th,
nhng sau khi nghe ch ni, gi th ti ~ hiu. chnh l{ s h thn. N cn t hi hn
trng trung hc. Ti s tm mt ni tt hn lm vic v chc chn ti s khng trt gin
ln u khch hng ca mnh.
Trong I thought it was just me (tm dch: Ti c tng l v mnh), ti k mt cu chuyn
v Sylvia, mt nh t chc s kin, tm 30 tui, ngi ~ i thng vo vn trong cuc
phng vn ca chng ti v bo, c g ch phng vn ti 6 th|ng trc. Khi y ti l mt
ngi khc. Ti mc kt trong h thn. Khi ti hi ca c y l g, c gii thch rng c
mi nghe v nghin cu ca ti t mt ngi bn v tnh nguyn n phng vn bi c y
cm thy cuc i mnh ~ thay i bi s h thn. Gn }y, c y mi nhn ra mt im
t ph quan trng trong cuc i, khi pht hin ra mnh nm trong danh s|ch nhng k
tht bi ni l{m vic.
R r{ng l{ hai nm sau khi c nhn danh hiu t ph trong cng vic, c y ~ mc
phi sai lm ln u tin. Sai lm ~ cp i kh|ch h{ng ln nht ca c. Sp ca c
phn ng bng c|ch a c v{o danh s|ch nhng k tht bi. C k, Trong mt pht, ti
t danh sch nhng ngi chin thng trn bng xp hng ri xung nhm ca nhng k
tht bi. C ni, ng sp ca ti c hai tm bng ln bn ngo{i vn phng. Mt tm bng

dnh cho nhng ngi chin thng, v mt tm ghi tn nhng ngi tht bi. C k rng
vi tun lin sau , c khng th lm ni vic g. C ~ |nh mt s t tin v bt u chnh
mng trong cng vic. H thn, lo lng v s h~i ~ ch ng. Sau khong thi gian 3 tun
kh khn y, c b vic v{ n lm cho mt s giao dch khc.
H thn c th tn ti rt lu trong bt c h thng n{o trc khi mi ngi ri v{o trng
thi th , khng bo v bn th}n. Nhng khi ngng gn kt, chng ta khng th th hin,
ng gp v{ chng ta ngng quan t}m. Xa hn c trong vng nh hng, s thiu gn kt
cho php con ngi thc c v mi hnh vi thiu o c bao gm di tr, trm cp v
la lc. Trong trng hp ca Don v Sylvia, h khng ch thiu gn kt; h bin t{i nng
ca mnh th{nh i th cnh tranh.
Khi tm kim nhng du hiu v s h thn trong cc t chc ca mnh, iu quan trng l
thc c nhng him ha bn ngoi nhng p lc t bn ngoi ca t chc, bao gm
cm xc ca c lnh o v nhn vin v cng vic. By nm trc, Ashley, em gi ti va
gi in thoi cho ti va khc. C y k rng tp ch Houston Chronicle va cho ng tn
tt c nhng gio vin trong khu vc trng Independent Houston km theo s tin thng
h nhn c da trn bi kim tra chun ha i vi hc sinh ca h. D cha c xem
b{i b|o nhng ti v cng kinh ngc v{ bn khon na.
Ashley, em dy h mm non m. Hc sinh ca em c phi lm bi kim tra }u. C tn ca
em {?
Ashley gii thch rng t b|o c ng tn c v{ cho bit c nhn c mc thng thp
nht trong danh sch h a ra. iu h khng a v{o b{i b|o l{ mc thng m em ti
nhn c l hn mc cao nht dnh cho gio vin mm non. Em v cng xu h, Ashley
ni, nc mt gin gia. Tt c nhng g em mun ch l{ c lm c gio. Em lun lm
vic chm ch. Em thng xuyn ngh mi ngi quyn gp tin em c th mua thm
trang thit b hc tp cho l tr v b m chng khng th chi tr ni. Em lm vic ngoi gi
gip ph huynh vi con ci ca h. Em khng hiu. C h{ng trm gi|o vin nh em,
v ch ~ c b{i b|o cha? N ch vit v em. Mt vi gio vin gii nht m em bit tnh
nguyn nhn dy nhng hc sinh c bit nht m khng h ngh vic s nh hng th
n{o n im s hay lng thng. H lm vy bi h yu cng vic ca mnh v h tin
tng vo con tr.
|ng tic l cch tip cn |nh gi| gi|o vin khng ch din ra Texas n ~ tr nn
ph bin trn khp nc M. |p li n kh|ng c|o ln Ta n Lin bang New York v lut
cho php cng khai kt qu ging dy ca gi|o vin, ill Gates ~ vit nh th ny trong
mc kin Cng lun ca t New York Times: Ph|t trin mt cch c h thng nhm gip
gi|o vin n}ng cao trnh l{ tng c gi tr nht trong h thng gio dc ngy nay.
Cch chc chn nht lm suy yu nn gio dc l nm n vo vng xoy h thn trc
cng lun. Hy tp trung vo vic to ra nhng h thng thc s gip gio vin tin b.
Khi ti ng kin ca Gates ln trang Facebook ca mnh, rt nhiu gi|o vin ~ li
bnh lun. Ti cm thy rt xc ng khi c c cu tr li ny t mt gio vin k cu:
i vi ti, dy hc l tnh yu. N khng ch l truyn ti kin thc, m{ hn th, l sng
to ra mt khng gian ca s k diu, tng tng v khm ph. Khi ti cm thy bt u
|nh mt mnh v mt vi ni au khng gii ta c hoc nhng ni s hi, hay khi cm
gic h thn ngp trn, ti khng th dy hc c na... Ti ch l{ ngi truyn ti thng
tin v ti ngh mnh khng cn thch hp.
Gio vin khng phi l nhng ngi duy nht chu ng ni h thn xut pht (qua h
thng truyn thng cng cng) t bn trong t chc. Ti thng c hi l{m sao nu
ln vn ny khi ti lm vic vi nhng ngi thuc nhm ngnh ngh b cng chng lng
m, ght b hoc hiu nhm nhiu nht c th k n vi ngnh ngh nh lut s, nha s
v nhng nh{ t vn t{i chnh. Chng ta ngh, Thi m{, chng ta ai chng ght h! Nhng
xut pht t kinh nghim ca ti, khng c g vui v khi cm thy ght b ch v ai l{m
mt ngh g c ngha n{o i vi bn, v n c th dn n nhng trng hp sai
lch nghim trng v mt c nhn hoc mt nn vn ha.
L nhng ngi dn dt, iu hiu qu nht m chng ta c th lm khi b xm hi trn
truyn thng l{ phi ln ting, nhn mnh v{o tnh chnh x|c v{ tin cy, ng thi k
vai st cnh bn nhng ngi b nh hng chng li n. Chng ta khng th gi nh
iu khng l{m au n nhn vin ca chng ta. cp c nhn, chng ta c th chng

li bng cch nhc nh |m ng nh l{ nhng ngh nghip m v bn cht, phi t
chc hot ng trong mi trng v cng cng thng.
Chi tr li
}y l{ c|ch tt nht khi ngh v mi quan h gia h thn v li: Nu li l{ ng c,
th h thn l pht sng. Trong cc t chc, trng hc v{ gia nh, li v trch mc
thng l triu chng ca s h thn. Nhng nh nghin cu v s h thn, June Tangney
v Ronda Dearing, gii thch mi quan h v s h thn qua li ny rng, i vi bt c kt
qu tiu cc no, d ln hay nh, phi c ai hoc c|i g chu trch nhim (v lnh hu
qu). H cn gii thch thm, Sau cng, nu c ai phi ng ra nhn trch nhim, th
ngi khng phi l ti, chc chn phi l anh! T li s bin thnh h thn. V ri
au n, t chi, gin d v tr a.
li n gin l{ r b au n v kh chu. Chng ta li khi cm thy khng thoi mi
v tri qua cm gi|c au n khi chng ta tn thng, au n, gin d, xu h, au kh.
Vic li khng mang li hiu qu, v{ n thng lin quan n vic h nhc ai hoc
n gin ch l ni li c . Nu li l mt hin tng ph bin trong vn ha ca bn, th
h thn cn phi c xem xt mt cch k lng nh mt vn nghim trng.
Vn ha che y
Lin quan ti li l vn che y. Cng ging nh li l mt du hiu ca cc t chc
c nn tng l s h thn, nhng nn vn ha che y da vo h thn bt mi ngi
lng im. Khi mt nn vn ha ca mt t chc coi danh d ca h thng v nhng ngi
nm quyn quan trng hn vic bo v phm gi| c bn ca c nhn hoc cng ng th khi
y, h thn chc chn ~ mang tnh h thng. iu n{y ng vi mi h thng, t cc tp
o{n, c|c t chc phi li nhun, cc chnh ph cho n trng hc, gia nh v{ c|c chng
trnh th thao. Nu ngh ti bt c s c no tng din ra do bao che, bn s nhn ra xu
hng ny.
bt c t chc vn ha n{o ni ngi ta t gi tr cao nht vo s tn trng v phm

cch ca cc c nhn, s h thn v{ li khng th thm nhp c vo phong cch
qun l. Ni s hi s khng th tr thnh cng c l~nh o. Cm thng khi y l mt ti sn
c gi tr, s tin cy s tr nn ph bin v nhu cu ti thng ca con ngi i vi s ph
thuc khng c dng iu khin v kim sot x hi. Chng ta khng th kim sot
hnh vi ca cc c nhn; tuy vy, chng ta c th nui dng nhng vn ha t chc,
cc hnh vi xm hi khng c dung th, con ngi phi gn gi v bo v iu quan trng
nht: Con ngi.
Chng ta khng th gii quyt nhng vn phc tp ang phi i mt ngy nay nu thiu
i s sng to, i mi v{ theo ui tri thc. Chng ta khng cho php s kh chu xut hin
khi nhc ti ch h thn cn ng nhn thc v{ u tranh li vi n trong c|c trng
hc v{ ni l{m vic. Bn chin lc tt nht xy dng cc t chc thch ng vi h thn
l:
H tr nhng ngi l~nh o sn sng dn thn mo him v c v cho nhng cuc i
thoi chn thnh v h thn, nui dng vn ha thch ng vi s h thn.
C v n lc nhn thc nhn ra }u l{ ch h thn c th pht tc trong t chc v lm
th no n c th ngm dn vo cch thc chng ta gn kt vi nhng ng s v hc sinh.
nh thng ha l mt chin lc thch ng vi s h thn rt hiu qu. C|c nh{ l~nh o
v qun l c th nui dng s gn kt bng cch cho mi ngi bit h cn phi k vng
v{o iu g? }u l{ nhng kh khn ph bin? Mi ngi lm th n{o ng ph vi
chng? Kinh nghim ca bn l g?
{o to cho mi nhn vin bit phn bit s khc nhau gia h thn v mc cm, t
hng dn h cch cho v nhn phn hi h tr tng trng, gn kt.
thc v khong trng v phn hi
Liu lnh v i l mt nn vn ha ca s trung thc, xy dng v phn hi mt cch gn
kt. iu n{y ng trong c|c t chc, trng hc v{ gia nh. Ti bit c|c gia nh thng
vng mc vi vn ny; tuy vy, ti vn cm thy sc khi quan st thy s thiu phn
hi ni ln nh mt mi quan tm chnh trong cc cuc phng vn tp trung vo kinh
nghim lm vic. Cc t chc ng{y nay qu| m|y mc trong qu| trnh |nh gi| hiu qu, do
vy qu| trnh a nhn phn hi v x l phn hi gi tr tr nn him hoi. Thm ch, n
cn him hoi hn trong c|c nh{ trng, ni m{ |ng ra hc tp phi da trn phn hi, mt
iu chc chn mang li hiu qu hn nhng im s trong qu trnh hc tp hay trong cc
k thi chun.
Vn rt r rng: Khng c phn hi, s khng th c s thay i mang tnh cch mng.
Khi chng ta khng giao tip vi nhng ngi c chng ta dn dt, ni vi h v
nhng im mnh, nhng c hi pht trin ca h, th h s bt u t cu hi v s ng
gp ca h v cam kt ca chng ta. S mt kt ni s din ra sau .
Khi ti hi mi ngi ti sao li tn ti hin tng thiu ht phn hi trong t chc v
trng hc ln n vy, h thng s dng nhiu cch din t kh|c nhau, nhng hai vn
chnh vn l:
Chng ti khng thoi mi lm vi nhng cuc i thoi cng thng.
Chng ti khng bit c|ch a ra phn hi v x l phn hi theo cch khin mi ngi v
cc tin trnh u tin ln.
May mn thay, u l nhng vn c th gii quyt.
Nu mt t chc to ra v{ coi vn ha phn hi nh mt gi tr c u tin v{ thc t ch
khng phi l mt gi tr mang tnh ng vin, vn ny s c gii quyt. Mi ngi ai
cng mong mun nhn c phn hi tip thu v{ trng thnh. Chng ta ch cn hc
c|ch a ra phn hi nhm c v cho s pht trin v gn kt.
Thng thn m ni, ti tin tng rng phn hi ny n trong nhng nn vn ha khng phi
l{ cm thy d chu vi cc cuc i thoi kh khn m{ cm thy im nhin vi s
kh chu. Nu c|c nh{ l~nh o thc s cu tin, t duy phn bin v{ thay i, vy th s
kh chu phi c bnh thng ha: Chng ti tin tng trng thnh v hc hi l qu
trnh khng h d chu v th n chc chn s phi tn ti }y bn s cm thy iu .

Chng ti ch mun bn bit rng l{ iu bnh thng v bn hy sn s{ng i din vi
s kh chu. Bn khng n c v chng ti khuyn bn nn ci m v da cy v{o n.
iu n{y ng trong mi t chc, trng hc, cng ng tn gio v thm ch l trong cc
gia nh. Ti ~ quan s|t xu hng bnh thng ha s kh chu trong cc t chc Ton
T}m m{ ti ~ nghin cu v chung sng vi n trong cc lp hc v{ gia nh ti.
Qu| trnh n gin v thng thn v vic cho mi ngi bit rng s kh chu l chuyn
thng, ti sao n li din ra v ti sao n li quan trng, s gip gim thiu s lo lng, s
hi v h thn. C|c giai on kh chu ~ c lng trc v{ l{ chuyn thng tnh.
Trn thc t, trong hu ht cc k hc, cc sinh vin vn thng nn li, n gp ti v ni,
Em cm thy bn khon khi vn cha cm thy kh chu. Nhng trao i nh th thng
dn n nhng cuc hi thoi cc k quan trng v phn hi v s gn kt ca sinh vin vi
bi ging ca ti. Thch thc ln d{nh cho c|c nh{ l~nh o l{ gi cho khi c v tri tim
xoay quanh s tht rng chng ta cn nui dng s can m chu ng lo lng v{
hng dn nhng ngi xung quanh chng ta cch chp nhn s kh chu nh mt phn
ca tin trnh pht trin.
c c hng dn tt nht trong vic a ra phn hi thc y mi ngi tin bc,
ti tr li vi nhng gc r trong cng vic x hi ca mnh. Theo kinh nghim ca ti, tm
im ca phn hi gi tr l{ a ra c tm nhn v nhng im mnh. Theo nh{ gi|o
dc v hot ng x hi Dennis Saleebey, vic nhn nhn nng sut t gc nhn tch cc cho
chng ta c hi r sot li nhng kh khn c soi ri di nh sng ca kh nng, t{i
nng, nng lc, trin vng, tm nhn, gi tr v hy vng ca chng ta. Gc nhn ny khng h
thp bn cht nghim trng ca nhng kh khn; tuy nhin, n cho php chng ta coi
nhng phm cht tch cc ca bn th}n nh nhng ngun lc trin vng. Tin s Saleebey
khuyn ngh, Tht sai lm khi ph nhn kh nng nh l{ ph nhn vn .
Mt phng ph|p hiu qu thu hiu nhng im mnh ca chng ta l{ kim tra mi
quan h gia nhng im mnh v nhng im hn ch. Nu nhn vo nhng g chng ta
l{m c tt nht so vi nhng g chng ta mun thay i nht, th thng c hai cp
bin thin t mt hnh vi ct li. Hu ht chng ta c th kim chng phn ln nhng li

lm, hn ch ca bn thn v nhn ra nhng im mnh tim n.
V d, ti thng trch mnh v tnh kim sot v quan tm thi qu ti chi tit, hoc ti c
th nhn ra mnh qu coi trng trch nhim, qu ph thuc v gn b qu cht vi cht
lng cng vic. Nhng vn khng t bin mt, nhng nu nhn nhn chng di gc
nhn tch cc, ti c th t tin nhn nhn bn th}n v{ thay i nhng hnh vi m ti
mun thay i.
Ti mun nhn mnh rng gc nhn tch cc khng phi l mt cng c n gin cho php
chng ta hy vng n s gii quyt c vn . Nhng bng vic cho php chng ta nhn su
vo nhng im mnh ca bn th}n, n a ra c|ch s dng nhng sc mnh y gii
quyt cc thch thc lin quan. Ti ~ hng dn cho sinh vin cch p dng gc nhn tch
cc n{y l{ cho php sinh vin a ra nhn xt v nhn li phn hi t bn b trong lp
v cc bi trnh by ca mnh. Khi mt sinh vin trnh b{y, sinh vin s nhn c phn
hi t tt c cc sinh vin cn li trong lp. Mi sinh vin khn gi s phi a ra 3 im
mnh c th quan st thy v{ c hi pht trin. Mo }y l{ tt c sinh vin u phi s
dng nhng im mnh ca mnh a ra mt gi gip mt c nhn c th hng ti
mt c hi c th. V d:
im mnh
Bn thu ht c s ch ca ti ngay lp tc, i km vi cu chuyn c nhn

y cm xc.
Bn s dng cc v d thch hp vi cuc sng ca ti.
Bn gn c nhng chin lc kh thi vo vi nhng g chng ta ~ c hc

trn lp.
C hi
Cu chuyn v cc v d ca bn khin ti cm thy gn kt vi bn v vi nhng g bn ni,
nhng i khi ti thy hi kh khn khi phi va c thng tin trn mn chiu PowerPoint
va phi nghe bn trnh by. Ti khng mun b l bt c iu g, nhng ti cng lo lng v

khng theo di c cc trang trnh chiu. Bn c th th gim bt s ch trn trang trnh
chiu hoc thm ch b hn phn i. n vn thu ht c ti ngay c khi khng c
chng.
Nghin cu ~ l{m r iu ny: S tn thng nm t}m im ca tin trnh phn hi.
iu n{y ng ngay c khi chng ta a ra phn hi, nhn phn hi hoc mong mun nhn
c phn hi. V s tn thng khng bin mt ngay c khi chng ta ~ c hun luyn
v c kinh nghim trong vic a ra v{ thu nhn phn hi. Tuy vy, kinh nghim s cho
chng ta nhng li th hiu bit bit rng chng ta c th sng st trc s phi b{y v{
bt trc, v{ iu tng xng vi s ri ro m ta chp nhn.
Mt trong nhng li lm ln nht m ti quan st thy khi mi ngi tham gia vo qu
trnh phn hi l{ mc |o gi|p. bo v bn thn khi s tn thng khi a v{ nhn
phn hi, chng ta sn sng tranh lun. Rt d a ra gi nh rng qu trnh phn hi ch
mang li cm gic tn thng cho nhng ngi nhn c phn hi, nhng iu ny khng
ng. Th{nh thc gn kt vi nhng k vng v{ h{nh vi y nhng bt trc, ri ro v kh
nng phi b{y cm xc i vi nhng ngi lin quan. Susan, hiu trng mt trng
trung hc ln phi ni chuyn vi mt trong s cc gio vin ca mnh v c vi ph huynh
phn nn v gio vin ny. Cc ph huynh by t quan ngi v vic gio vin n ~ s dng
li l khng ng mc trong lp hc, s dng in thoi c| nh}n ng thi cho php hc
sinh ra khi lp, chi trong gi v s dng in thoi. Trong trng hp n{y, mc |o gi|p
c biu hin di vi dng thc.
Mt l Susan c th in vo t ngh nh ch gi|o vin v{ sn trn mt bn khi gp
gio vin ny. B ch cn ni n gin, }y l{ nhng li ph{n n{n. Ti ~ vit sn nhng li
bo cha di. K tn v{o v{ ng chuyn ny xy ra thm ln no na. { c th kt
thc cuc hp trong vng cha y 3 pht. Khng phn hi, khng rt kinh nghim, khng
hc hi, chm ht. Kh nng gi|o vin c th khin b hiu trng thay i c|ch c x l rt
mng manh.
Mt c|ch mc |o gi|p kh|c m{ chng ta c th p dng l thuyt phc bn thn rng ai

|ng phi chu tn thng v{ b h thp. Ging nh hu ht chng ta, Susan s cm thy d
chu khi ni a hn l{ b tn thng. Ti ph|t ng|n ln ri. Nu nhng gio vin ny tn
trng ti, h khng bao gi xy ra nhng chuyn nh th n{y. Kh nng nhn c
phn hi mang tnh xy dng v bin mt mi quan h gn b tr th{nh i u. Mt ln
na, vn khng c phn hi, khng pht trin, khng hc hi, khng thay i.
Ti tha nhn chnh bn th}n cng c nhiu ln cu gin v bc ha. Ti cng ging vi
nhng cm xc ca mnh, mang li rt t hiu qu. Ti rt gii ni gin v ch hi kh| trong
khon tn thng, v th mc |o gi|p trc khi phi tri qua s tn thng tht l mt
tng hp dn. May mn thay, cng vic ny dy cho ti bit khi no ti cm thy mnh c
quyn lm th, tc l khi ti cm thy e ngi. l{ mt c|ch ko o gip ln v bo v
bn thn khi ti s rng mnh c th mc sai lm, cn ai trt gin v{ li.
Ngi v cng mt pha
Trong chng trnh hun luyn cng tc x hi ca mnh, chng ti phi rt nhiu n
cch tr chuyn vi mi ngi, thm ch n phi ch ngi v cch ngi khi tr
chuyn. V d, ti khng bao gi ngi i din vi mt khch hng qua mt chic bn; ti s
ngi cnh kh|ch h{ng gia chng ti khng c khong trng no qu ln hay qu rng.
Ti vn nh ln u tin ti n gp mt gi|o s v cng tc x hi hi v bi lun ca
mnh. B lp tc ri khi b{n v{ ngh ti ngi xung mt chic gh cnh mt chic bn
trn nh trong phng lm vic. Ri b ko mt chic gh khc, v ngi xung cnh ti.
Nu cuc i thoi y din ra t th mc |o gi|p, ti s hnh dung ra cnh b ngi sau
chic bn kim loi ln cn ti ngn ngi y bi lun ca ti sang pha b{ v{ ngh b gii
thch phn |nh gi|. Sau khi b{ ngi xung bn cnh, ti t bi lun ln b{n. { ni, Ti
rt mng v em n }y ni chuyn v bi lun. Em ~ l{m rt tt; ti thch phn kt lun
ca em, v{ v nh v{o lng ti. Ho{n to{n bi ri, ti tht ln, Cm n c. Em ~ d{nh rt
nhiu cng sc cho n.
B gt u v{ ni, Ti bit. Cm n em. Ti ~ ghi ch v{i im vo phn tham chiu. Ti

mun em tp trung v{o v{ ho{n thin bi lun. Em c th gi b{i n{y ng b|o v{ ti
khng mun phn tham chiu lm chm tr tin trnh cng vic ca em.
Ti vn cn bn khon. Gi|o s ngh rng n c th c ng? { thch n ?
Em c cn h tr thm v phn tham chiu khng? N hi lt lo mt cht, chnh ti cng
mt v{i nm mi c th hiu ht c, b{ hi. (Mt v d tuyt vi v s bnh thng ha).
Ti ni vi b rng ti s chnh sa theo gi v nh b xem li bn cui. B vui v ng
v gi thm mt s mo cho qu trnh chnh sa. Ti cm n b{ ~ d{nh thi gian cho ti
v ri i, cm thy hnh phc v bi lun v v c mt c gio Ton Tm ti vy.
Ng{y nay, Ngi v cng mt pha l{ n d ca ti v s phn hi. Ti dng n to ra
Danh sch nhng cch phn hi tch cc:
Ti bit mnh sn s{ng a ra phn hi khi:
Ti sn sng ngi bn cnh bn, thay v pha i din;
Ti sn s{ng a vn ra trc chng ta, thay v t gia chng ta (hoc y n v pha
bn);
Ti sn lng lng nghe, t cu hi v tha nhn rng c th ti cng khng hiu ht vn ;
Ti mun ghi nhn nhng g bn lm tt thay v ch chm chm nhn v{o nhng li sai ca
bn;
Ti nhn ra im mnh ca bn v lm cch no bn c th s dng tim lc y i din
vi nhng thch thc ca mnh;
Ti tin tng bn m khng lm bn xu h hay trch c bn;
Ti c th cm n mt cch chn thnh v nhng n lc ca bn thay v ch trch bn v
nhng tht bi;
Ti c th ni v vic lm th n{o gii quyt nhng thch thc dn dt bn trng

thnh v chm vo nhng c hi;
Ti c th lm mu v s tn thng v{ ci m m ti k vng s thy bn.
Bn c th tm thy bn in ca danh sch ny trn trang web ca ti
(www.brenebrown.com).
Gio dc s thay i ra sao nu hc sinh, gio vin v ph huynh c th ngi cng mt
pha? L{m th n{o c v s thay i nu c|c l~nh o ngi s|t bn nhau v{ ni, Cm n
v s ng gp ca ng{i. }y l{ nhng thay i ng{i ang to ra. Vn n{y c a ra v
s pht trin ca ng{i v{ ti ngh chng ta c th cng nhau x l vn . Ngi c nhng
tng n{o pht trin? Ng{i ngh ti nn m nhn vai tr no trong vn ny? Ti phi
thay i iu g h tr ng{i?
Hy quay tr li vi v d ca Susan, b hiu trng ang mc |o gi|p trc mt vn
rc ri. Nu c qua mt lt danh sch ny, b s nhn ra mnh khng ngi v tr a
ra phn hi, m l mt l~nh o. Nhng vi nhng phn nn ca ph huynh ang nm trn
bn lm vic ca b, thi gian l mt vn v b bit cn phi x l dt im tnh hung
ny. S rt kh tin ln pha trc v{ a ra phn hi vi c|i u tnh to v tri tim
rng m khi chng ta ang chu p lc.
Vy th l{m sao to ra mt khong khng gian an ton cho s tn thng v{ ph|t trin
khi chng ta khng cm nhn c s ci m. Phn hi phng v khng gip ch cho qu
trnh thay i l}u d{i v{ c ngha. C|ch tt nht l Susan phi tr thnh hnh mu cho s
ci m, iu m b mong mun c nhn thy, v x l phn hi t mt trong s nhng
ng nghip ca mnh. Khi ti phng vn nhng ngi tham gia nghin cu, nhng ngi
cao gi tr ca phn hi v lm vic da trn phn hi, h thng ni v tnh cn thit
ca vic x l phn hi t ng s, hi xin li khuyn thm ch tham gia trong mt vi tnh
hung kh khn. Nu khng sn s{ng a ra phn hi v tip nhn chng, chng ta s
khng bao gi c c phn hi tt. Nu Susan c th vt qua nhng cm xc c| nh}n
i din vi nhn vin ca mnh, s c nhiu kh nng b{ c nhn thy s thay i m
mnh yu cu t h.
Mt s bn c th bn khon, Vn ca c gi|o trong trng b Susan r l nh nht. Ti

sao b y li mt thi gian tip nhn v x l phn hi t mt gio vin cho mt vn
nh vy? Mt cu hi hay cho mt cu tr li quan trng: Tm vc ca vn , mc
nghim trng hay tnh phc tp ca vn khng phi lc n{o cng phn nh chnh xc
phn ng cm xc ca chng ta i vi n. Nu Susan khng ngi cng pha vi gio vin
ny, th d vn c n gin n }u v{ mc nghim trng r rng th n{o cng khng
cn quan trng. iu Susan c th hc hi t ng s ca mnh l{ liu b c sn sng
iu chnh t trng hp c th ny hay b s mc o gip vo bi hnh vi thiu chuyn
nghip s tr thnh mt tiu chun nguy him i vi |m ng gi|o vin. Tip nhn v x
l phn hi chnh l hc hi v pht trin, thu hiu chng ta l ai v cch chng ta phn
ng vi mi ngi xung quanh l nn tng ca qu trnh ny.
Khng nghi ng g na, phn hi c th l mt trong nhng mt trn kh khn nht m
chng ta phi x l trong cuc sng ca mnh. D vy, chng ta phi nh rng, chin thng
khng nm ch nhn c phn hi tt, n tr|nh a ra nhng phn hi kh chu hoc
thm ch l khng phn hi. Thay v{o , l{ ci b o gip, th hin v gn kt.
Can m d b tn thng
Gn }y, ti c b{i ni chuyn Trung tm Wolff ca i hc Houston v khi nghip.
Chng trnh n{y, ghp cp 35 n 40 sinh vin i hc xut sc vi ngi hng dn v
a ra mt kha hun luyn kinh doanh, c xp hng l{ chng trnh khi nghip hng
u dnh cho sinh vin Hoa K. Ti c yu cu ni chuyn vi sinh vin v s tn
thng v{ sc mnh ca cu chuyn.
Trong phn Hi & |p sau b{i ni chuyn, mt sinh vin ~ t ra cho ti mt cu hi m
ti chc cng s l cu hi ca rt nhiu ngi khi nghe ti ni chuyn v s tn thng.
Cu ni, Em c th hiu v sao s tn thng li quan trng, nhng em l{m trong ng{nh
bn hng v em khng hnh dung c th n nh th no. Liu b tn thng c phi l khi
mt khch hng hi mt c}u g v sn phm v em khng bit cu tr li, em ch ni ra
iu em ngh, Ti l{ lnh mi v ti thc s khng bit mnh ang l{m g?
Tt c nhng sinh vin ngi xung quanh lng nghe cu hi ca cu sinh vin n{y ng lot
quay ln nhn ti v{ dng nh tt c u mun ni, Phi, nghe c v c l y. C phi
ng l{ chng em nn l{m nh vy khng?
Cu tr li ca ti l{ khng. V{ c. l{ tnh hung m s tn thng b nhn din v l s
tha nhn rng bn khng bit iu g ; l{ lc nhn thng vo mt ca khch hng v
tr li, Ti khng bit cu tr li cho cu hi ca bn, nhng ti s tm ra. Ti chc chn l
bn s nhn c thng tin chnh x|c. Ti gii thch rng s thiu sn sng gn kt vi s
tn thng khi khng bit iu g thng dn ti kt cc l xin li, n trnh cu hi hoc
tnh cnh t nht l{ n ni h{m h. s l du chm ht cho mi mi quan h, v mt
iu ti hc c t cc cuc tr chuyn vi nhng ngi lm ngh b|n h{ng l{ b|n
h{ng ng ngha vi cc mi quan h.
V vy, khi chc chn mnh s khng lm bt c iu g lm tn hi n kh|ch h{ng, ti ngh
rng tt nht bn nn chia s cm gic khng bit iu g trong lnh vc bn ang l{m
vi mt ai c th l mt nh c vn, ngi c th gip bn hc hi v nhn ra tri
nghim m bn ang tri qua cng l{ chuyn thng thi. Th tng tng ra cnh khi bn
trong trng th|i cng thng v lo lng v khng hiu bit iu g trong lnh vc mnh lm,
li phi i thuyt phc khch hng l bn bit, phi loay hoay mt mnh v{ khng c ai
chia s. chnh l{ lc chng ta |nh mt khch hng. Rt kh tip tc gn kt trong
nhng hon cnh nh th. Chng ta bt u l{m n gi di, ngng quan tm. Sau bi ni
chuyn, mt trong s nhng ngi c vn li gn ti v bo, Da vo kinh nghim mt i
kinh doanh ca ti, ti c th ni rng, khng c g quan trng hn l{ c dng kh ni Ti
khng bit v{ Ti b nhm trung thc v ci m chnh l cha kha thnh cng cho mi
lnh vc trong cuc sng ca bn.
Nm ngo|i, ti ~ c c hi phng vn Gay Gaddis, ch s hu kim nh sng lp ca T3
(The Think Thank) Austin, Texas. T3 l cng ty tip th phc hp h{ng u chuyn to ra
nhng chin dch qung co sng to gy st. Nm 1989, Gay u t v{o mt qu hu tr c|
nh}n (IRA) 16.000 -la vi m c khi nghip mt hng qung c|o. 23 nm sau ng{y
thnh lp vi rt nhiu chi nh|nh a phng, Gay ~ g}y dng T3 tr thnh mt trong
nhng hng qung co ln nht nc thuc quyn s hu hon ton ca mt ph n. Vi
c|c vn phng Austin, New York v San Francisco, T3 cng tc vi nhng khch hng gm
Microsoft, UPS, JP Morgan Chase, Pfizer, Allstate, Coca-Cola v Sprite. S nng ng nhy
bn trong kinh doanh v{ vn ha tp o{n ca b{ c ghi nhn tm quc gia. { c
c trong top 25 N Doanh nhn To dng h{ng u theo bnh chn ca Fast Company, top
10 Doanh nhn ca nm theo bnh chn ca tp ch Inc. v top 25 B m lm vic trong
ngnh qung co ca nm do tp ch Working Mother bnh chn. Gay v{ chng trnh ni
lm vic thn thin vi gia nh ca T3 T3 and Under ~ c Nh Trng vinh danh.
Ti bt u cuc phng vn ca mnh vi Gay bng cch k vi b rng ti mi nghe mt
phng vin kinh doanh bo rng, khng ging nh nhng nh{ l~nh o trong cc tp o{n
vn c bo v bi tng tng lp lp h thng, c|c doanh nh}n khng c php b tn
thng. Khi ti hi b{ ngh th no v nhn nh ny, b mm ci. Khi ng c|nh ca tn
thng li, bn ng thi cng khp nt c c hi.
B gii thch v iu n{y nh sau: Ngay t nh ngha, kinh doanh gn lin vi kh nng b
tn thng. N cng l{ kh nng iu hnh v qun l bt trc. Con ngi lun thay i,
ng}n s|ch thay i, hi ng qun tr thay i v s cnh tranh din ra lin tc, iu c
ngha l{ bn lc n{o cng phi mm do v sng to. Bn phi c tm nhn v{ u tranh n
cng v tm nhn y. S khng c tm nhn no li thiu vng s tn thng.
Khi bit Gay ~ dnh rt nhiu thi gian cho vic ging dy v{ hng dn, ti ~ ngh b
a ra li khuyn dnh cho nhng doanh nhn khi nghip gip h vt qua s bt
trc. B tr li, Th{nh cng i hi cc doanh nhn phi xy dng mt h thng h tr
mnh m v nhng c vn gii. Bn phi hc cch kha cht nhng ting n tp trung
cm nhn r nt cm xc v{ suy ngh ca bn th}n, ri lm vic tht chm ch. Khng
nghi ng g na chnh l{ to{n b nhng g thuc v s tn thng.
Mt v d tuyt vi na v sc mnh ca s tn thng ln ny l trong mt tp o{n
l{ phng ph|p tip cn dn dt do CEO ca Lululemon, Christine Day thc hin. Trong mt
cuc phng vn trn truyn hnh, Day ~ k b tng l mt nh{ iu hnh lun bit l{m
mi vic sao cho ng n. S chuyn i din ra khi b nhn ra rng iu khin mi
ngi gn kt v c trch nhim khng phi l{ ni cho h c|ch l{m m{ l{ h t khm
ph| ra tng c nh hng v cng vic ca b l to ra khng gian rng mi

ngi ph|t huy nng lc. B gi s thay i ny l cuc bin chuyn t c c nhng
tng hay gii php tt nht cho vn th{nh tr th{nh ngi l~nh o tt nht.
S thay i m b m t chnh l cuc bin chuyn t kim sot sang gn kt vi s tn
thng chp nhn mo him v xy dng lng tin. V{ d i khi s tn thng khin
chng ta cm thy bt lc, th s thay i ny ca b chc chn s l mt bc chuyn y
nng lng. Day ~ n}ng tng s ca hng t 71 ln 174, tng doanh thu tng t 297 triu
-la ln gn 1 t -la v gi c phiu ca Lululemon tng gn 300% k t nm 2007 khi
cng ty pht hnh c phiu ln u ra cng chng.
Trong mt cuc phng vn vit b{i i km vi video, tng v s tn thng tr thnh
ci ni ca s sng to, i mi v{ tin tng tip tc lan toa ngay c khi ni n tht bi
v ng gc. Mt trong nhng kim ch nam l~nh o ca Day l{ tm ra nhng ngi lm
nn iu k diu. Nh Day gii thch, Nhn trch nhim, chp nhn mo him v c mt
tinh thn doanh nhn l nhng phm cht m chng ti tm kim cc nhn vin ca mnh.
Chng ti mun mi ngi mang n php mu ca ring h. Tinh thn ca cc vn ng
vin thm nhun trong vn ha ca chng ti; l{ nhng ngi ~ tn hng c chin
thng ln nm mi tht bi. H bit c|ch x l sa sai v{ |nh bi. Day cng nhn
mnh vo tm quan trng ca vic cho php mi ngi mc li: Nguyn tc vng ca
chng ti? Nu bn by ra, bn s l{ ngi dn li.
Trong cc doanh nghip, trng hc v cc cng ng c tin bt c h thng no, k c
trong c|c gia nh chng ta u c th bit mi ngi gn kt vi s tn thng ra
sao bng cch quan st xem bn c thng xuyn nghe thy mi ngi ci m khi ni rng
h:
Ti khng bit.
Ti cn gip .
Ti mun th xem sao.
iu ny quan trng vi ti.
Ti khng ng chng ta cng bn v vic ny nh?
N khng hiu qu, nhng ti hc hi c rt nhiu.
V}ng, ti l{m y.
}y l{ nhng th ti cn.
l{ cm gic ca ti.
Ti mun nghe phn hi.
Ti phi l{m g tt hn v{o ln sau?
Bn c th dy ti cch lm vic ny khng?
Ti ng gp mt phn v{o .
Ti nhn trch nhim cho vic ny.
Ti }y v bn.
Ti mun gip .
Thi b qua chuyn .
Ti xin li.
iu ny rt c ngha vi ti.
Xin cm n.
i vi c|c nh{ l~nh o, s tn thng thng c nhn nhn v cm nhn nh mt s

kh chu. Trong cun sch Tribes: We Need You to Lead Us (tm dch: |m ng: Chng ti
mun bn dn dt), Seth Godin vit, L{m l~nh o rt |ng s, bi c rt t ngi sn lng
chu ng s kh chu cn thit tr th{nh l~nh o. S |ng s ny khin vic l~nh o

tr nn |ng gi|... Rt kh chu khi phi ng trc nhng ngi l, khi phi xut mt
tng c th tht bi, khi phi thch thc li l thi, khi phi chng li nhu cu bc thit
c n nh. Mt khi nhn din c s kh chu, bn s thy l{ ni cn mt ngi
l~nh o. Nu khng thoi m|i trong vai tr l{ ngi l~nh o, th gn nh chc chn bn
cha chm c n tim nng l~nh o ca mnh.
Khi nhn vo d liu v{ c ht cc ghi chp ca mnh t cc cuc phng vn vi cc nh
l~nh o, ti bn khon khng bit hc sinh s ni g vi gio vin v gio vin s ni g vi
hiu trng ca mnh nu h c c hi c hi ngi l~nh o cn phi l{m g. Ti bn
khon khng bit ngi i din cho b phn chm sc kh|ch h{ng s ni g vi sp ca h
v h s i hi g sp ca mnh. Chng ta mun mi ngi bit g v ta v chng ta mun
g h?
Khi vit ra cc cu tr li cho cc cu hi ny, ti nhn thy chng tht ging nh mt cu
thn ch; mt tuyn ngn.
S liu lnh v i - TUYN NGN LNH O
Dnh cho cc CEO v gio vin, cc hiu trng v nh qun l, cc chnh tr gia, cc nh
l~nh o cng ng v nhng ngi phi ra quyt nh:
- Chng ti mun l din, chng ti mun hc hi, chng ti mun nhit huyt.
- Bn cht ca chng ti i hi s kt ni, t m v gn kt.
- Chng ti kht khao mc ch v{ c ham mun su sc c sng to v cng hin.
- Chng ti mun c mo him, mun tn vinh s tn thng v{ mun c can m.
- Khi vic hc tp v lm vic b phi nhn tnh ha - khi bn khng cn mun thy chng ti
v{ khng cn ng vin chng ti dn bc, hoc khi bn ch nhn thy nhng g chng ti
sn xut hoc nng sut lao ng ca chng ti - th l{ lc chng ti mt gn kt v quay
lng li vi tt c nhng g m th gii cn chng ti nht: t{i nng, tng, nhit huyt
ca chng ti.
- iu chng ti i hi l bn hy gn kt vi chng ti, cho chng ti thy bn bn v
hc hi t chng ti.
- Phn hi l mt chc nng ca s tn trng; khi bn khng c nhng cuc i thoi chn
thnh vi chng ti v sc mnh v{ c hi pht trin, chng ti t li cu hi v s cng
hin v cam kt ca bn.
- Trn tt c, chng ti i hi bn hin hu v{ h~y can m. Hy dn thn mo him cng
chng ti.
Chng 7. NUI CON BNG C TRI TIM

Liu lnh l nhng ngi m ta mun sau ny con ci ca mnh s tr thnh.
nui dy con ci bit dn thn mo him trong nn vn ha khng bao gi c}u tr
li khng ch dng li n c nui dy con ng c|ch? m{ l{ n ~ tr th{nh ngi
m bn mun sau ny con ci mnh s tr th{nh?
Nui dy con trong nn vn ha khng bao gi
Hu ht chng ta u s yu thch nhng cun s tay sc s dy lm cha m, tr li mi cu
hi khng-c-li-|p, c m bo v gim thiu ti a s tn thng ca chng ta.
Chng ta mun bit nu tun th mt s nguyn tc hay thc hnh theo mt phng ph|p
c mt s chuyn gia chm sc tr ni ting, th con ci chng ta s ng thng m, s
hnh phc, s bit chi vi bn, s t c nhng thnh tu ngh nghip v s an ton.
Thiu chc chn khi nui dy con c th mang n mt s cm xc c xp loi ln lt t
hong lon cho n khip m.
Nhu cu c c s chc chn trong mt cuc gng sc cha y s bt an nh vic nui
dy tr khin nhng chin lc l{m-cha-m tr nn va hp dn va nguy him. Nguy
him bi s chc chn lun dn n s tuyt i, thiu khoan dung v ph phn. Ti sao
cc bc cha m li hay ph ph|n ngi kh|c n vy chng ta kha mnh vo mt phng
php hoc mt cch tip cn n{o v{ rt nhanh, cch ca chng ta tr thnh chun mc.
Khi chng ta qu m nh vi nhng la chn trong cch nui dy tr, ri m rng ra vi
hu ht nhng g chng ta lm, v ri, khi thy mt ai l{m kh|c vi la chn ca mnh,
chng ta thng cho rng s khc bit y l nhng li ph phn trc din cch nui dy
con ca chng ta.
Tr tru thay, nui dy con cng l{ mt s h thn v nhng ph phn bng n bi hu ht
chng ta phi chu ng s bt an v nghi ng trong qu trnh nui dy con ci. Xt cho
cng, chng ta him khi quan t}m n nhng ph|n xt ng sai khi chng ta thc s t tin
v nhng quyt nh ca mnh: Ti chng hi }u m{ lao v{o ph ph|n kch lit mt b m
khi thy ch ta cho con ung loi sa km hu c nu ti thc s yn tm v loi sa m ti

ang cho con mnh ung. Tuy nhin, nu ln khut sau nhng la chn ca ti l s h nghi,
th nhng ch trch th hin mnh ng n s ny sinh vo nhng khonh khc nui con
khng-m-bo, bi ni s hi khng phi l cha m hon ho ngm thi thc nhu cu c
khng nh, rng t nht th ti cng gii hn ch.
Chn giu tn su bn trong nhng nim hy vng v ni s hi dnh cho con ci l s tht
khng khip rng chng c c|i c gi l nui dy con hon ho v khng g c th m
bo chc chn iu c. T cc cuc tranh lun v chuyn nui con bm m, ri c|c b{
m ]u nui con gii hn th n{o, n ln sng phn i M H7, ri cha m trc
thng8, c|c cuc tranh lun si ni chim gi cc cuc tranh lun v nui dy con trn ton
quc, lm chng ta xao lng, mt tp trung vo s tht quan trng v{ kh khn nht: Chng
ta l ai v chng ta gn kt th no vi th gii t hiu c cch nui dy con ci ca
mnh.
Ti khng phi l mt chuyn gia nui dy con. Trn thc t, ti cn khng chc mnh c tin
tng vo khi nim v c|c chuyn gia nui dy con. Ti ch l mt ngi m tn ty, bt
to{n v{ am m nghin cu. Nh ~ cp trong phn m u, ti l mt ngi v bn
kinh nghim v mt nh{ du h{nh lang thang. Cng ging nhiu ngi trong s cc bn, nui
dy con cho n gi vn l hnh trnh can m nht v nhiu th thch nht i vi ti.
Ngay t nhng ng{y u nghin cu v h thn, ti ~ lun thu thp thng tin v nui dy
con v{ ch quan s|t k c|ch nhng ngi tham gia nghin cu ni v cng vic lm cha m
v nui dy con. L do rt n gin: Nhng cu chuyn v gi tr ca chng ti v s bit
u bt u trc tin t c|c gia nh. Nhng cu chuyn khng ch dng , nhng
nhng g chng ta hiu c v bn thn v nhng g chng ta hc c gn kt vi th

gii m con ci gi mt v tr quan trng i hi chng ta phi dnh mt phn |ng k cuc
sng ca mnh i li gi tr bn thn hoc cho chng ta nim hy vng, s can m v
thch ng cho hnh trnh ca mnh.
Mt iu chc chn l{ h{nh vi, suy ngh v{ cm xc ca chng ta va bt ngun t bn cht
bn trong ca mi ngi, va b nh hng bi mi trng ta ang sng. Ti khng a ra
mt t l phn trm phng o|n v t l nh hng ca mi yu t, ti cng tin rng chng

ta khng bao gi tm ra c t l t nhin/mi trng chnh xc y. Tuy nhin, ti c cht
ho{i nghi khi ni n cm gi|c yu thng, gn b v gi tr ca con ngi, hu ht chng ta
u b nh hng bi gia nh ban u ca chng ta nhng g chng ta nghe thy, nhng
g chng ta c bo ban, v c l iu quan trng nht, chng ta quan st cha m ca mnh
gn b vi th gii nh th no.
L nhng ngi lm cha m, c l chng ta t kim so|t c kh cht v{ tnh c|ch hn ta
ngh, v{ t kim so|t trc vn ha bon chen hn so vi ta mun. Song, chng ta c c
nhng c hi lm cha m y sc mnh trong nhng lnh vc khc: cch chng ta gip con
ci thu hiu, gy nh hng v{ cao bn cht t nhin ca chng, cch chng ta dy con
bit thch ng i din vi y ry nhng thng ip vn ha khng bit . c th
dy d con ci bit liu lnh v i trong nn vn ha khng bao gi , c}u tr li khng
ch dng li n c nui dy con ng c|ch cha? m{ phi l{ n ~ tr th{nh ngi
m bn mun sau ny con ci mnh s tr thnh? Nh Joseph Chilton Pearce vit, Chng
ta l ai dy tr nhiu hn nhng g chng ta ni, vy nn chng ta h~y l{ ngi m chng ta
mun con ci ca mnh tr th{nh. Ngay c i khi tn thng ca vic lm cha m tht
khng khip, chng ta khng th chu ng ni vic mc |o gi|p chng li iu , hay
l{ tm c|ch y chng i s tn thng chnh l{ mnh t mu m nht ta nui dng
kt ni gi tr v tnh yu.
S tn thng nm trung tm ca cu chuyn gia nh. N x|c nh nhng khonh khc
tt cng hnh phc, s h~i, au n, xu h, tht vng, yu thng, gn b, bit n, s|ng to
v mi iu k diu hng ngy khc. Bt c khi no chng ta m con vo lng, hoc ng
cnh chng, hoc ui bt chng hoc ni chuyn vi chng qua cnh ca kha kn, chng
ta l ai v con ci ca chng ta l{ ai u b nh hng ca s tn thng.
Bng vic quay lng li vi s tn thng, chng ta ~ bin vic nui dy con thnh mt
cuc chy ua xem ai bit nhiu hn, chng t c nhiu hn, thc h{nh c nhiu hn
v kn ca nhiu hn, thay v l{ cha m. Nu chng ta c th gt cu hi Ai gii hn? sang
mt bn v{ t nhng bi v, im s, cc mn th thao, cc thnh tch sang mt bn, ti
ngh phn ln chng ta s ng tnh rng iu m chng ta mun con ci ca mnh chnh
l nhng g chng ta mun gi{nh c cho bn thn chng ta mun nui dy con ci tr
thnh nhng ngi s sng v{ yu thng bng c tri tim.
Nu Ton Tm chnh l mt mc tiu, vy th tt c nhng g m chng ta cn l{m l{ n
lc nui dy con ci tr th{nh ngi:
Gn kt vi th gii t xut ph|t im l gi tr bn thn
Nng niu s tn thng v{ s thiu hon ho ca bn thn
Cm nhn tnh yu su sc v{ tnh thng d{nh cho mnh cng nh cho ngi
khc
Trn trng gi tr ca lao ng chm ch, kin tr v tn trng
C c cm gi|c tin tng v gn b t thn, thay v tm kim nhng iu

}u bn ngo{i
C c can m tr nn thiu hon ho, tn thng v{ s|ng to
Khng cm thy xu h hay b ght b nu chng khc bit hoc chng gp kh

khn
Vn ng trong th gii y s bin i vi lng can m v tinh thn thch ng
i vi cha m, iu n{y ng ngha vi vic chng ta phi tr nn:
thc c rng chng ta khng th cho con ci nhng g chng ta khng c v

v th, phi con ci chia s cng chng ta h{nh trnh trng th{nh, thay i v
hc hi
Nhn ra chic o gip ca bn thn v lm th n{o g n ra trc mt con ci,

hy chp nhn s tn thng, h~y l din v{ chng c trng thy v{ c
bit n
Trn trng con tr bng cch tip tc hnh trnh ca bn th}n tr thnh
nhng ngi Ton Tm
Nui dy con bt u t bit ch khng phi bt u t s thiu ht, bon

chen
thc khong trng v thc hnh nhng gi tr m chng ta mun dy bo
Ni cch khc, nu chng ta mun con ci ca mnh bit yu thng v{ chp nhn bn thn
nh chng vn c, nhim v ca chng ta l{ yu thng v{ chp nhn bn th}n mnh nh
n vn c. Chng ta khng th s s hi, xu h, khin trch, ph phn ngp trn trong
chnh cuc sng ca mnh nu chng ta mun nui dy nhng a tr can m. Yu thng
v kt ni nhng th rt c bn cho cuc i ca chng ta ngha v{ gi| tr ch c th
c hc hi bng kinh nghim thc t. V{ gia nh ca chng ta chnh l nhng c hi u
tin tri nghim tt c nhng iu ny.
Trong chng n{y, ti mun chia s nhng g ti ~ hc hi c v gi tr bn thn, s
thch ng vi h thn v s tn thng, c bit t chnh nghin cu v vic nui dy con
ca ti. Cng vic n{y ~ chuyn bin su sc c|ch Steve v{ ti suy ngh v{ cm nhn v vic
nui dy con. N ~ l{m thay i hon ton nhng u tin ca chng ti, hn nhn ca
chng ti v nhng hnh vi ng x hng ngy ca chng ti. Bi Steve l mt b|c s t}m l
tr liu, chng ti dnh rt nhiu thi gian trao i v nghin cu nui dy con v nhng
cha m kiu mu v cng phong ph. Mc tiu ca ti }y khng phi l dy bn cch lm
cha m, m l chia s mt gc nhn mi m nh bn c th nhn thy s dn thn v i
khi nui dy nhng a con Ton Tm.
Thu hiu v chng li s h thn
s l mt sai lm khng khip khi bn tin rng mt khi c con, th iu ng ngha vi
hnh trnh ca chng ta kt thc v hnh trnh ca con bt u. i vi rt nhiu ngi,
nhng thi khc hnh phc v gi tr nht trong cuc sng bt u sau khi chng ta c con
c|i. i vi phn ln chng ta, nhng th th|ch v i nht v nhng kh khn ln nht
cng ch xut hin t qung gia cuc i hoc mun hn. Nui dy con bng c tri tim
khng phi l vic hnh dung ra tt c v{ vt qua chng n l qu trnh hc hi v khm

ph cng vi nhau. V xin hy tin ti, s c nhng lc con ci ca ti vt ln pha trc
trn cuc hnh trnh, ri ngi ch ti i ti hoc quay tr li ko ti i cng.
Nh ~ cp trong phn gii thiu, nu bn chia nhm nam gii v n gii m{ ti ~
phng vn ra lm hai nhm ring r
nhm nhng ngi cm nhn tnh yu su sc, s
gn b v nhm nhng ngi vt ln gi{nh c iu thc t ch c mt tiu ch

duy nht phn loi: Nhm nhng ngi cm thy |ng c yu thng, h cng yu
ngi khc v tri nghim cm gic gn b bng c|ch n gin l{ tin tng rng h |ng
c yu thng v{ gn b. Ti thng ni rng nhng ngi Ton Tm ging nh ngi
sao Bc u: Chng ta khng bao gi thc s n c sao Bc u, nhng chng ta bit
chc chn rng mnh ang i ng hng. Nui dy con c|i to dng cho chng c nim
tin rng chng |ng gi|, i hi chng ta phi l{m gng trn h{nh trnh gian nan .
Mt iu quan trng cn bit v gi tr l{ n khng c bt c mt iu kin cn no.
Ngc li, hu ht chng ta u c mt danh sch di nhng iu kin tr nn xng
|ng nhng phm cht m{ chng ta c tha hng t cha m, thng qua hc tp hay
nhng nt tnh c|ch m{ ta ngh l{ cn thit cho hnh trnh ca mnh. Hu ht nhng iu
kin cn y u ri v{o nhng hng mc thuc v thnh qu, thnh tch v nhng s chp
nhn ngoi thn. N l vn nu/th (Ti s c gi tr khi m{... hoc Ti xng |ng
nu...). H c th khng vit ra v chng ta thm ch cn khng thc c s tn ti ca
nhng iu kin tin quyt y, nhng chng ta u c mt danh sch nu/th i vi gi tr
ca bn th}n. Ti s |ng gi|...
nu ti gim c cn
nu ti c nhn vo hc ti trng ny
nu v ti khng ngoi tnh
nu chng ti khng ly d
nu ti c thng chc
nu ti c bu
nu anh y r ti i chi
nu chng ti mua c mt cn nh{ trong khu n{y
nu khng ai pht hin ra iu ny
S h thn rt thch c|c iu kin cn ny.

L nhng ngi lm cha m, gip con ci pht trin c ch thch ng tn thng v{ x}y
dng gi tr ca bn thn, chng ta phi lun thc v nhng iu kin cn p xung cho
con ci ca mnh, d v tnh hay hu . Liu chng ta c ang gi cho con mnh nhng
thng ip r rng hay ngm n v nhng iu l{m chng |ng c yu thng nhiu hn
hay t i? Liu chng ta c ang qu| tp trung vo vic thay i h{nh vi v{ l{m cho l tr
cm thy gi tr ct li ca chng khng phi l nhng vn c quan t}m. Ti thng
ni vi cc cha m rng mt trong s nhng thng ip ngm n c tnh cht hy hoi nht
chnh l chng ta khin con ci ca mnh chu nh hng bi nhng chun mc |p t cho
hai gii nh ~ tho lun chng 3. ng cch trc tip hay ngm n, liu chng ta c
ang ni vi con gi ca mnh rng con gi th phi mnh d, du dng v khim tn mi
|ng qu? Hay chng ta c nhc nh con phi tn trng cc bn trai, phi du d{ng v{ |ng
yu mi l{ ng? Liu chng ta c ang gi cho cc cu con trai ca mnh thng ip rng
chng ta mong i chng phi che giu cm xc, phi mnh m, t danh vng ln trn ht?
Chng ta c dy con trai phi bit tn trng ph n v cc bn gi, rng h l nhng ngi
thng minh v{ c nng lc, ch khng phi l nhng ngi sai khin?
Ch ngha ho{n ho cng l{ mt ngun cn ca nhng iu kin cn. Sau rt nhiu nm
nghin cu v gi tr ca bn thn, ti b thuyt phc rng s hon ho thc cht l mt th
dch bnh. Nu chng ta c vt ln tr nn hon ho, c v ngoi hon ho, sng
hon ho, chng ta c th cng ko con c|i ca mnh v{o vng xo|y , v{ chic vng kim c
ca s hon ho s dn tht cht ly u c ca nhng a con b bng ca chng ta. Hy
nh li li nhc nh Chng 4, s hon ho khng dy chng c|ch vn ti s hon
thin, hoc khng gip chng c l chnh mnh. S hon ho dy chng |nh gi| nhng
g ngi kh|c ngh l{ quan trng hn nhng g chng ngh v{ cm nhn. N dy chng tr
thnh nhng ngi a hnh thc, thch th hin v ch bit l{m h{i lng ngi kh|c. |ng
tic l{ ti ~ nhn thy qu nhiu v d nh th trong cuc i mnh.
V d, ln u tin Ellen np bi mun trng, ngay lp tc con b bt khc. Con b qu
tht vng v ~ l{m sai quy nh v s lm c gio ca mnh hoc c hiu trng tht vng
ch v con ~ khng ho{n th{nh b{i ng hn. Chng ti lin tc ni vi con b rng chuyn
khng qu| to t|t v{ ai trong i cng s c lc nh nh{ng cho n khi con b cm thy
d chu hn. Sau ba ti hm , chng ti t chc mt ba tic n mng v ~ sng st
qua ln l mun u tin ca con b. Cui cng, con g|i ti cng ng rng vic cng
khng n ni qu t v nhng ngi khc c l cng s khng ch trch con l{ ngi khng
tt.
Sau bn ngy, vo mt sng ch nht, gia nh ti ang cung ln v n nh th mun
cn ti th nc mt lng trng. Sao nh{ mnh c chm th nh! Th n{o cng mun cho
m{ xem! Ellen nhn ti v{ nghim ngh ni, Ch mt pht na l b v Charlie s c mt.
Chng ta s b l mt phn quan trng g ? Khng chn ch, ti ni, Khng! M ght i
nh th mun v phi rn rn i tm ch ngi. ng 9 gi l hnh l, khng phi l 9 gi 5
pht. Trng con b c i cht bi ri ri cau mt li bo, Cng khng phi chuyn g to
tt. Ai ch c lc b mun, phi khng no? Con s t chc ba tic mng s mun gi cho
m khi chng ta v n nh{.
i khi nhng iu kin cn v s hon ho c chuyn tip theo nhng cch rt vi diu.
Mt trong nhng li khuyn |ng gi| nht v vic nui dy con m ti tng nhn c l t
nh{ vn Toni Morrison. Chuyn xy ra v{o th|ng Nm nm 2000, Ellen hi y mi sp trn
mt tui. B Morrison khi y ang ni chuyn trn chng trnh Oprah v cun sch The
Bluest Eye (tm dch: Con mt xanh bic) ca b. Oprah dn, Toni ~ vit mt iu rt hay
v nhng thng ip chng ta c th nhn ra mnh l ai khi mt a tr bc vo mt
cn phng, v{ ngh Morrison hy ni v iu ny.
B Morrison gii thch rng tht th v khi quan s|t iu g xy ra khi mt em b bc vo
phng. B hi, Liu gng mt bn c s|ng ln khng? { ni tip, Hi cc con ca ti cn
nh, khi chng bc chn vo phng, vic u tin ti l{m l{ xem c g vng giy ca
con khng, tc tai ~ c chi gn g{ng cha, hoc tt c c ko ln khng, v.v... Bn
ngh tnh thng v{ tnh yu s}u sc ca bn c th hin bi bn quan tm ti chng ?
Khng h. Khi cc con nhn thy bn, chng nhn thy mt gng mt y s ch trch. Li
khuyn ca b{ tuy n gin nhng to ra s bin i ln trong ti. B bo, H~y gng
mt bn ni ln nhng g c trong tim bn. Khi chng bc ch}n v{o phng, gng mt
ti s ni rng, m rt vui v nhn thy con. Ch n gin nh vy thi.
Ti thc s ngh v li khuyn mi ngy v n tr thnh mt thi quen. Khi Ellen tung
tng bc xung cu thang, qun |o ~ gn g{ng n trng, ti khng mun nhn xt
u tin ca mnh li l{ Ko tc ca con ra ng sau hoc i giy ny chng hp vi b
vy ny ca con cht n{o. Ti mun khun mt ti ni vi con rng ti tht vui khi nhn
thy con b c bn cnh con b. Khi Charlie chy t sn sau vo nh, tay chn qun
o lm bn, ti mun n mt n ci trc khi bo, Con ng ng vo bt c th g cho
n khi ra sch tay nh. Chng ta qu| thng xuyn ngh rng cch nui dy con tt l
tr nn kht khe bng nhng li ch trch, mng m v thc gic. Nhng c|i nhn u tin c
th tr thnh nhng iu kin cn, nhng cng c th l nhng vin gch x}y p gi tr
cho cc con. Bn cnh vic lun phi t}m n nhng iu kin cn v s hon ho, chng
ta cn c th gip con ci ca mnh gn gi v{ nui dng cm gic xng |ng theo mt
cch khc, chnh l cch lin h tr li vi nhng g chng ta ~ hc c v nhng khc
bit gia xu h v cm thy c li. Nghin cu ~ chng minh rng nui dy con l ch bo
u tin cho bit cc con ca chng ta s c thin hng b xu h hay cm thy c li. Ni
cch khc, chng ta t|c ng rt nhiu ln cch cc con ca chng ta suy ngh v bn thn v
nhng vng mc ca chng. Nu chng ta ni rng s h thn c lin kt cht ch vi
chng nghin ngp, tht vng, ni nng, bo lc, ri lon n ung v t t, cn cm gic c
li th lin kt theo chiu ngc li vi nhng biu hin trn, chng ta t nhin s mun
nui dy cc con ca mnh bit hi li v hnh vi ca mnh hn l{ cm thy xu h v bn
thn.
iu n{y ng ngha vi vic chng ta cn phn tch con ci ca mnh vi cc hnh vi ca
chng. Kt qu l, s c mt s khc bit |ng k gia con tht t vi con ~ l{m mt vic
t. N khng phi l cch ni gim ni trnh. H thn ph hy mt phn trong chng ta cho
rng chng ta c th l{m c vic g v{ c th tt p hn. Khi chng ta h thn v gn
mc cho cc con ca mnh, chng ta ~ tc mt ca chng c hi trng thnh v th
nhng hnh vi mi. Nu mt a tr ni mt li ni di, b c th thay i h{nh vi .
Nhng nu mt a tr l k di tr th cn }u c hi thay i iu na?
Nui dng nhng cuc tr chuyn v bit li nhiu hn, v{ gim bt nhng cuc tr
chuyn v h thn i hi chng ta phi suy ngh li v cch trch pht v ni chuyn vi
con mnh. Tuy nhin, iu cng c ngha l{ chng ta phi gii thch nhng khi nim
cho cc con. Tr con rt thc khi c ni chuyn v s h thn nu chng ta sn sng
lm vic y. n tm 4 hoc 5 tui, chng ta ~ c th gii thch cho cc con v s khc bit
gia c li v h thn, v chng ta s vn yu thng c|c con nhiu n th no ngay c khi
c|c con a ra nhng la chn khng tt.
Khi Ellen i hc mu gio, mt ln c gio ca con b gi v nh cho ti v bo, Gi ti ~
tht s hiu nhng g ch ang l{m.
C k rng hi u tun, c gi|o ~ nhn Ellen, khi y ang ngi gia mt ng by ba v
bo, Ellen! Em tht l ba bn. t nhin, Ellen nhn c gio vi v mt rt nghim trng
v bo, C th em ang b{y ba, nhng em khng ba bn. Charlie cng ~ ph}n bit
c xu h v c li. Khi ti pht hin ra ch ch ca gia nh ang ko thc n ra khi a
ca mnh, ti ~ qu|t n Ch h! Charlie lin lao ra v{ ht ln, Daisy l{ mt con ch ngoan
ang n h thi m{! C nh yu Daisy! Ch khng ai a kiu n ca n thi!
Ti c gng l gii s khc bit bng cch bo Daisy l{ ch c m{, Charlie, th thng b tr
li, V}ng, con hiu. Daisy l mt con ch ngoan, nhng n h m{.
H thn l{m l tr rt kh s bi n lin kt cht ch vi ni s hi rng chng khng |ng
c yu thng. i vi tr nh vn cn c b m cho n, cho v bo v, cm gic
khng c yu ging nh mt s e da sng cn. Ti b thuyt phc rng l do m hu
ht chng ta u nh v cm gic thu u th khi chng ta xu h l v b no ca chng ta
~ lu tr nhng tri nghim xu h ban u ging nh thm ha. Ti ~ gii m~ h{ng trm
cuc phng vn din ra theo cch ny:
Ti khng hiu chuyn g ~ din ra. ng sp gi ti l{ n n trc mt nhm ca ti v

ti khng th |p tr. Bng nhin ti thy mnh nh ang ng gia lp hc ca c Porter
hi lp Hai. Ti khng th nh ni mt cu tr li.
Hoc
Ln th hai con trai ti chy vt i m{ ti khng kp lm g. Ti lun t nh s khng bao
gi lp li h{nh ng m b ti ~ l{m vi ti, nhng ri ti vn ht vo mt con trc mt
bn b ca n. Ti cn khng hiu lm sao chuyn y li xy ra na.
Trong chng 3, chng ta ~ bit rng no b phn ng vi s khc t ca x hi hay s
h thn ging ht vi khi n phn ng i vi ni au n v th cht. Ti phng o|n rng
hn l{ chng ta cng s c d liu cng c cho nhng gi thuyt ca ti v vic tr em
lu gi k c v s xu h ging nh mt thm ho, nhng trc mt, ti c th khng nh
khng cht n o rng tri nghim tui th vi s h thn c th l{m thay i con ngi
tht ca chng ta, c|ch chng ta ngh v bn thn v cm nhn v s |ng gi| ca bn thn.
C th chng ta phi rt c gng khng s dng s h thn nh mt cng c nui dy
con, nhng c|c con ca chng ta vn s phi i mt vi s h thn t th gii bn ngoi.
Tin tt l khi mt a tr hiu c s khc bit gia h thn v c li, v khi chng bit
rng chng ta quan tm v ci m ni chuyn v nhng cm gic v tri nghim y,
chng s c xu hng ni chuyn vi chng ta v nhng tri nghim h thn m chng c
th gp phi vi thy c gi|o, ngi hng dn, ngi bn hng, bo mu, ng b v c
nhng ngi ln khc c kh nng nh hng n cuc sng ca chng. iu n{y c bit
quan trng bi n trao cho ta c hi loi b s h thn.
Ti thng s dng mt cun s lu nim nh mt n d khi ni v nh hng ca h thn
ln con tr. L cha m, chng ta ~ tng bit v s h thn, chng ta cn rt d nhn ra rng
mnh tng lm mt mt cc con ca mnh. l s tht. Da trn nhng h qu lin quan
n s h thn, chng ta cng bt u bit lo lng rng nhng khonh khc h thn c th
xy ra v{o lc n{o bn ngo{i t m, nh hng khng tt ln con ci ca chng ta, bt
chp n lc trong gia nh ca chng ta. Tin tt l, tuy vy, chng ta vn cn c kh nhiu
nh hng bao trm ln mi tri nghim m con ci ca chng ta c th gp phi trong

cuc sng.
Hu ht chng ta u nh n nhng s kin |ng h thn t thi u th c t|c ng mnh
n bn thn. Nhng dng nh chng ta nh chng nhiu hn bi chng ta khng c
tri qua nhng vic y cng vi cha m ca mnh, nhng ngi |ng ra phi sn sng ci
m ni chuyn v h thn v khng nh s gip chng ta nui dng s thch ng khi
ri v{o trng thi h thn. Ti khng trch c cha m mnh v iu na bi h khng
c tip cn nhng thng tin m{ chng ta c nh ng{y nay.
T nhng vic ang l{m hm nay, ti ngh v s h thn v s xng |ng nh sau, N l{
mt cun album, khng phi l mt bc tranh. Nu bn c th tng tng cnh ang m
mt cun album v c rt nhiu trang y nhng tm nh nho nh v nhng s kin gy h
thn, bn s ng cun album li v b i vi suy ngh rng S h thn bao trm cu
chuyn ny. Nu, ngc li, bn m cun album v nhn thy vi tm nh nh chp li
nhng khonh khc h thn, nhng mi tm nh li c bao quanh bi v s nhng tm
nh kh|c i din cho gi tr, hy vng, n lc, hi phc, can m, tht bi, thnh cng v tn
thng, khi y nhng tri nghim h thn ch l mt phn trong mt cu chuyn ln hn.
Chng khng th nh ngha thay cho cun album.
Xin c nhc li, chng ta khng th gip cc con min nhim vi h thn. Thay v{o ,
nhim v ca chng ta l dy d v{ hng dn cch thch ng vi s h thn, iu bt
u bng nhng cuc tr chuyn v s h thn l g v khin n xut hin th no trong
cuc sng ca chng ta. Nhng ngi trng thnh m ti phng vn ln ln trong nhng
gia nh thng xuyn s dng h thn lm cng c u tin khi nui dy con s gp nhiu
kh khn hn khi ngh n gi tr ca bn thn so vi nhng ngi thi thong mi phi tri
qua cm gic h thn v c th tr chuyn v ti ny vi cha m ca mnh.
Nu bn c nhng a con ~ trng thnh v bn bn khon liu by gi mi dy v thch
ng vi h thn hay thay i ni dung cun album c l qu mun khng, th cu tr li
rng khng. Quyn nng ca nhng ngi s hu cu chuyn cuc i, d y thng trm,
l chng ta c quyn c vit on kt. V{i nm trc, ti ~ nhn c th t mt ngi

ph n vit rng:
Cng vic ca ch ~ thay i cuc sng ca ti theo mt cch l k. M ti n nghe ch ni
chuyn ti mt nh th Amarillo. Sau , b{ vit cho ti mt bc th d{i vi ni dung, M
~ khng h bit c s khc bit gia h thn v hi li. M ngh m ~ l{m con h thn sut
c cuc i. M cha bao gi ngh con khng tt. M ch khng thch nhng la chn ca
con, nhng m ~ l{m con xu h. M khng th thay i qu kh, nhng m mun con bit
rng con l{ iu tuyt vi nht trn i m m c, v m rt t h{o v c lm m ca con.
Ti khng tin ni vo mt mnh. M ti ~ 75 tui cn ti th 55. Bc th ~ thay i mi
th, k c cch ti nui dy con ci ca chnh mnh.
Bn cnh vic gip cc con ca mnh hiu v s h thn v dng cc cuc t vn hi li
thay v cc cuc t vn h thn, chng ta cn phi ht sc cn thn v nhng dng th hnh
ca h thn. Ngay c khi chng ta khng l{m l tr xu h, s h thn vn c th hin din
trong cuc sng ca chng ta theo nhng cch gy nh hng mnh m ln gia nh ca
chng ta. V c bn, chng ta khng th nui dy con ci ca mnh c kh nng thch ng
vi h thn hn chnh bn thn chng ta. Ti c th ng vin Ellen yu c th mnh, nhng
iu thc s quan trng chnh l nhng g con b quan s|t c t mi quan h ca ti vi
chnh c th ca ti. Ti c th xoa du mi lo ca Charlie rng thng b c th n nhm
hng bng bng cch bo con rng l{ v con cha ho{n to{n hiu ht c ng bay
ca bng trc trn bng u tin ca mnh, nhng liu thng b c nhn thy ti v Steve
cng th nhng th mi, mc sai lm v tht bi v khng h ch trch bn thn khng?
Cui cng, coi mi s bnh thng l mt trong nhng cng c thch ng vi ni h thn
mnh m nht m chng ta c th dnh tng cho cc con ca mnh. Nh ~ gii thch
chng trc, bnh thng ha gip l tr bit rng chng khng n c v tt c chng
ta ai cng gp nhng rc ri tng t. iu n{y ng cho c|c trng hp giao tip x hi,
thay i c th, tri nghim s xu h, cm gic b b ri v{ mun t ra can m nhng li
s st. Khi cha m ni Cha m cng th! hoc k cho con ci nghe nhng cu chuyn
tng t nh rc ri m{ con ang phi tri qua, iu ny to ra mt s thing ling gia
cha m v con ci.
n khe h: H tr cc con ng ngha vi h tr ln nhau

Ti tin rng iu quan trng cho n thi im n{y l{ dng li nhn ra bn cht h
thn ca cc cuc tranh lun v gi| tr khi nui dy con. Khi bn lng nghe nhng cuc tr
chuyn, hoc c sch hay blog, v nhng vn tri chiu v/hoc gy tranh lun trong
nui dy con, v d ph n nui con nh c nn i l{m, l{m sao sinh con trai, tim vc xin
loi no, c nn cho tr ng chung, vn n ung, v.v... Bn s thy mi ngi hu ht l
cc b m th hin chnh xc nhng hnh vi m ti va nh ngha trc v s h thn
mt st, h thp v bt nt.
V{ }y l{ kt lun ca ti i vi nhng hnh vi ny: Bn khng th tuyn b mnh l{ ngi
quan tm ti tr em nu bn h thp nhng ng b b m khc ch v nhng la chn ca
h. l{ nhng hnh vi c s t|c ng qua li v chng to ra nhng khong trng rt ln.
Phi, hu ht chng ta (bao gm c ti) u c nhng quan im r rng v tng vn
mt, nhng nu chng ta thc s quan t}m n hnh phc ca con tr tm cao hn,
nhim v ca chng ta l{ a ra nhng la chn ph hp vi nhng gi tr ca bn thn v
ng h nhng ph huynh kh|c cng h{nh ng tng t. Khi chng ta cm thy yn tm v
nhng la chn ca mnh, v khi chng ta gn kt vi mt th gii bt u t s xng |ng,
thay v s bon chen, chng ta cm thy khng cn thit phi phn xt hay tn cng ngi
khc.
Bn rt d ng vai ngi bo v k yu trong cuc tranh lun ny v bo, ch l chng ta
c pht l nhng bc cha m ang l{m hi con mnh sao? Thc t: Ai a ra nhng la
chn khc vi la chn ca chng ta khng ng ngha vi vic h ang hy hoi bn thn.
Nu thc s c s xm hi n{o ang din ra, di bt c hnh thc no, hy gi cho cnh
st. Nu khng, chng ta khng nn gi l{ s xm hi. L mt nh cng tc x hi ~
dnh c mt nm thc tp Trung tm Bo v Tr em, ti rt t ng cm vi nhng cuc
tranh lun thng vin n nhng cm t nh x}m hi hoc v thc da dm hoc h
thp nhng bc ph huynh n gin v h lm nhng vic m{ chng ta |nh gi| l{ sai lm,
khc bit hoc ti t.
Trn thc t, ti ~ th rng s khng phn tch chuyn nui dy con ng-sai n gin v
n lc n{o , bn cng c th xp ti vo danh mc ph huynh tt, ph huynh xu, ph
thuc vo gc nhn ca bn v chuyn g xy ra vi ti. Ti ch khng thy nhng ch trch,
ng khung c gi| tr g v b sung g cho cuc sng ca chng ti hoc ng gp g cho
cuc tranh lun v nui dy con tm cao hn. Trn thc t, lc n{o cn b~o h thn cng
sn sng p xung. i vi ti th cu hi v nhng gi tr lm cha m hon ton v s gn
kt. Liu chng ta c thc s ch tm khng? ~ suy ngh thu |o v la chn ca mnh
cha? C ci m hc hi v chp nhn sai lm khng? C hiu k v sn lng t cc cu
hi khng?
iu ti hc c t cng vic ca mnh l{ c h{ng triu c|ch trn i n{y tr thnh
cha m tuyt vi, kt ni v s c mt vi cch trong s i nghch vi nhng g c nhn
ti suy ngh v nui dy con. V d nh Steve v{ ti rt nghim ngt trong vn la chn
cho l tr xem g trn tivi c bit l{ khi n lin quan n bo lc. Chng ti ngh v iu
, ni v n v{ a ra nhng quyt nh tt nht c th. Ngc li, chng ti c mt vi
ngi bn ng cho cc con ca h xem nhng b phim v nhng chng trnh m{ khng
i n{o chng ti cho php Ellen v{ Charlie xem. Nhng bn bit khng? H cng ~ suy
ngh v iu , trao i v n v{ cng a ra quyt nh tt nht i vi h. H ch a ra
nhng kt lun khc vi chng ti v ti tn trng iu .
Gn }y, chng ti ph|t hin mnh li mt chin tuyn kh|c trong mt vn , l{ khi
mt vi ngi bn thn ca chng ti th hin s kinh ngc khi chng ti Ellen c
truyn Cuc chin sinh t. Mt ln na, nhng ph huynh n{y cng ~ th hin s quan tm
ti vn ny, v trong cc cuc tr chuyn, chng ti th hin s tn trng v cm thng
ln nhau. thc khong trng c th s tr nn c bit thch thc khi tn vinh s khc
bit l mt trong nhng gi tr truyn cm hng ca chng ta. Ti ngh rng cha kha }y
l chng ta phi nh khi nhng ph huynh kh|c a ra nhng la chn khc vi chng ta,
khng nht thit phi a ra ch trch. Liu lnh v i ng ngha vi vic tm kim con
ng ca ring mnh v tn trng cng cuc kim tm tng t, ca nhng ngi khc.
thc v khong trng v cm gic thn thuc
Xng |ng l{ vn v yu thng v{ s gn b, v mt trong nhng cch tt nht cho

cc con hiu tnh yu ca chng ta d{nh cho c|c con l{ v iu kin l{ m bo cho chng
bit rng chng thuc v gia nh n{y. Ti bit l{ nghe iu ny c v k l, nhng iu ny
rt c gi tr, nht l vo nhng thi im con ci ca chng ta gp phi nhng vn ct
t. Ti ~ tng nh ngha cm gi|c c thuc v l mt ham mun rt con ngi c tr
thnh mt phn ca mt iu g ln lao hn bn thn chng ta. Mt trong nhng iu
gy kinh ngc nht trong nghin cu n{y l{ ph|t hin ra rng s ph hp v thn thuc
khng phi l mt. Trn thc t, ph hp l mt trong nhng ro cn ln nht ca thn
thuc. Ph hp l s |nh gi| tnh hung v tr th{nh ngi cn thit c chp nhn
trong hon cnh . S thn thuc, ngc li, khng i hi chng ta phi thay i bn thn
chng ta; n i hi chng ta l chnh mnh.
Khi ti ngh mt nhm nhiu hc sinh lp tm chia thnh cc nhm nh hn v{ ch ra
nhng khc bit gia ph hp v thn thuc, cu tr li ca c|c nhm ~ h gc ti:
Thn thuc l mt ni n{o bn mun , v{ ngi ta cng mun c bn. Ph hp l
mt ni n{o m{ bn rt mun , nhng ngi ta chng quan t}m n bn, cch ny
hay cch khc.
Thn thuc l{ c chp nhn v bn l bn. Ph hp l{ c chp nhn v bn ging nhng
ngi khc.
Ti l chnh ti nu ti thuc v ni n{o . Ti phi ging bn nu ti ph hp.
C|c nhm ~ nm bt c c|c nh ngha. D ti hi cu ny bt c quc gia no, hoc
c|c trng hc khc nhau, hc sinh cp hai hay trung hc u hiu c nhng iu ny.
C|c em cng tr chuyn ci m v cm gic mt mi khi khng cm thy gn b vi ngi
nh ca mnh. Ln u tin khi ti hi cc em hc sinh lp 8 v c|c nh ngha, mt hc sinh
~ vit, Khng gn b vi trng hc ~ rt kh khn. Nhng khng l{ g so vi cm gic
bn khng thuc v ngi nh ca mnh. Khi ti hi cc hc sinh iu n{y c ngha l{ g, c|c
em a ra nhng v d sau:
Khng sng theo nhng mong mun ca cha m
Khng c ni bt hoc ni ting nh cha m mun bn phi th
Khng thng minh bng cha m
Khng gii nhng th m cha m rt gii
Cha m cm thy xu h bi v bn khng c nhiu bn b hoc bn khng phi

l mt vn ng vin hoc mt trng nhm c v
Cha m khng thch bn v nhng g bn lm
Khi cha m n cuc sng ca bn
Nu chng ta mun nui dng cm gic xng |ng con ci, chng ta cn phi m bo
rng cc con bit rng chng thuc v gia nh v{ s gn b l{ v iu kin. iu khin
cho vic ny tr thnh thch thc n vy l v hu ht chng ta cng vt ln cm nhn
c cm gic thn thuc bit rng chng ta cng l{ mt phn ca mt c|i g y,
khng phi l bt chp nhng tn thng ca chng ta, m l v nhng tn thng y.
Chng ta khng th ban tng cho con ci nhng g m{ ta khng c, ng ngha vi vic
chng ta cng phi n lc nui dng cm gic ca s thn thuc bn cnh nhng a
tr ca mnh. }y l{ mt v d v c|ch chng ta trng thnh cng nhau nh th no v con
ci ca chng ta c kh nng cm thng tuyt vi ra sao. (Khng g c th truyn cm hng
mt cch su sc v cm gic gn b nh khi cng chia s s cm thng!)
Khi Ellen hc lp 4, con b i hc v v o khc ngay sau khi chng ti va v{o n nh, sau
chy vt ln phng ring. Ti i theo ngay, sau qu xung trc mt con v hi xem
c chuyn g khng n. Va st st, con b va bo Con qu| mt mi v phi l{m ngi
khc! Con pht m ln c!
Ti khng hiu, v th ti bo con gi gii thch k hn ngi kh|c l{ th no.
Gi ra chi n{o chng con cng chi bng |. C hai bn tri nht l{ i trng v{ c
chn qun. Bn i trng th nht bo, T chn Suzie, John, Pete, Robin v{ Jake. n i
trng th hai bo T chn Andrew, Steve, Katie, Sue v t c th chn thm mt ngi
khc bt k. Ng{y n{o con cng phi lm mt trong s nhng ngi khc bt k y. Con
chng bao gi c gi tn c.
Tri tim ti mm r ra. Con b ang ngi trn th{nh ging, hai tay m cht ly u. Ti ~
qu lo lng nn ~ vi v theo con b ln phng m cn khng kp bt in. Ti khng th
chu ng ni s tn thng khi phi nhn con b ngi trong bng ti v khc, v th ti
ng dy bt n ln. chnh l{ mt khonh khc thay i h{nh ng i ra bt n ln
~ l{m xao nh~ng cm gic kh chu trong ti, lm ti cht nh n cu trch dn yu thch
ca mnh v bng ti v cm thng ca Pema Chodron, b vit: S cm thng khng phi l
mt mi quan h gia ngi cha lnh vt thng v{ ngi b thng. l{ mt mi quan
h c}n i. Ch khi no chng ta hiu rt r khong ti ca bn thn, th khi y ta mi c th
hin din trong khong ti ca nhng ngi khc. S cm thng s tr nn thc khi chng
ta nhn thc c tnh cm lo{i ngi m ta cng chia s.
Ti n s|ng nh th v quay li ngi cnh Ellen vn ang st st v bun b. Ti vng
tay qua vai con b v bo, M bit cm gi|c l{ ngi kh|c nh th n{o.
Con b a tay gt nc mi v{ bo, Khng, m khng bit }u. M rt ni ting m{.
Ti gii thch rng ti thc s hiu cm gi|c nh th no. Ti bo con, Khi m cm thy
mnh l{ ngi khc, m tc gin v{ au n, v m cm thy mnh b nh v{ c n. M
khng cn ni ting, nhng m mun mi ngi nhn ra m v{ i x nh m v m l m.
Con b vn khng tin. Con phi bit iu n{y! chnh x|c l{ nhng g m cm nhn!
Chng ti cng nm xung ging v con b k cho ti nghe v gi ra chi ca mnh, cn ti
k cho con nghe mt vi k nim khi cn i hc khi m s khc bit u rt mnh m v{ au
n.
Khong hai tun sau , chng ti nhn c mt l| th khi cng ang nh. Ti chy ra
ca trong lng nhp nhm xem c ng l{ c|i ti ang ch khng. Ti ~ ln lch ni chuyn
ti mt s kin vi s c mt ca nhiu ngi sao ni ting v ti qu nn nng mun xem
tm poster qung co. Gi ngh li th hi k cc, nhng qu thc lc ti hi phn khch
vi ngh khng bit trng nh mnh bn cnh c|c ngi sao in nh th s th no. Ti ngi
xung chic gh bnh cm t poster v t t m ra, v ri ti bt u r sot tm kim nh
mt m in. ng lc , Ellen bc vo v bo, Hay th! C nh m trn poster ? Cho
con xem vi!
Khi con b li gn chic gh, con b c th nhn thy tm trng ca ti i t ho hc sang
tht vng. C chuyn g vy m?
Ti ngi dch sang mt bn v con b ngi xung bn cnh. Ti gi tm poster m rng v
con b a tay tm c|c gng mt. Con chng thy m }u. M ch n{o?
Ti ch tay vo mt dng ch trn tm poster, bn di nh ca nhng ngi ni ting v
bo, V{ nhng ngi kh|c.
Ellen ng ngi da vo gh sofa, ng u vo vai ti v bo, i m, con ngh m nm trong
s nhng ngi khc ri. Con xin li.
Ti khng tr li ngay lc y. Ti cm thy nh b bi v khng c nh ti, va v ti thc
s bn t}m n chuyn nh . Ellen ngi thng dy, nhn ti v{ ni, Con bit cm gi|c
nh th no. Khi con nm trong s nhng ngi kh|c, con cng cm thy au lng, b nh
v{ c n. Tt c chng ta u mun l mt ai v{ thuc v }u .
Cui cng, ti nhn ra li l mt trong nhng khonh khc tuyt vi nht ca cuc i
ti. C th khng phi lc n{o chng ta cng cm thy mnh thuc v mt s}n chi trong gi
ngh hay mt hi tho ln ho nhong, m trong nhng khonh khc, chng ta bit rng
mnh thuc v mt ni n{o , v{ ni mi l{ ni quan trng nht gia nh ca mnh.
Nui dy con hon ho khng phi l mt mc tiu. Trn thc t, nhng phn thng ln
lao nht nhng khonh khc dy bo tuyt vi nht xy n vo nhng khonh khc
thiu hon ho nh th, khi chng ta cho php c|c con gip mnh vt qua nhng khong
trng.
Cn }y l{ c}u chuyn mnh m v vic nui dng s thch ng tn thng v{ ch n
nhng khong trng ca Susan, mt ngi ph n m ti phng vn mt v{i nm trc. Khi
y, Susan ang mi ni chuyn vi mt nhm cc ph huynh trng hc ca cc con,
trong khi l tr con c ng gn i m a v nh. Cc b m ang tho lun v vic ai
s ng ra t chc ba tic Ch{o nm hc mi cho nhng hc sinh mu gio mi. Ai cng
ght vic ny, ch c mt ngi tnh nguyn ng ra t chc ba tic th c mt ngi nh
bn thu. Sau khi bnh lun v ngi ph n ny v ngi nh ca b ta my pht, tt c bn
h cng ng tnh rng ngi ph n ny t chc ba tic s nh hng xu ti h v
ban gim hiu. Sau khi bn h tho lun xong, Susan gom l tr (mt c con gi tui mu
gio v hai cu con trai mt cu hc lp 1 v mt cu hc lp 3) v bt u tr v nh. Cu
con trai lp mt ca Susan thi thong li gi m t gh sau, M l s Mt! Susan mm ci
v bo, m, cm n con. V{i pht sau, sau khi v n nh, vn cu con trai y chy li pha
c vi i mt ngn ngn nc. Cu nhn Susan v hi, M cm thy khng tt v bn thn
? M c l{m sao khng?
Susan ni lc y c hon ton bt ng. C qu gi bn con v{ ni, Khng. Ti sao con li ni
vy? C chuyn g {?
Con trai c tr li, M lun ni rng khi mi ngi t tp v ni xu mt ai ch v ngi
kh|c bit, th c ngha l{ v h cm thy t v bn thn mnh. M ni khi cm thy n v
mnh l mnh, th mnh s khng ni nhng iu khng tt v ngi kh|c.
Susan lp tc nhn ra mt s xu h dng ln. C bit con trai mnh ~ nghe thy cuc tr
chuyn ca cc b m s}n trng.
Chnh l khonh khc y. Khonh khc lm cha m Ton Tm. Liu chng ta c bao dung
vi s tn thng chu ng n trong mt pht? Hay chng ta cn tm mi cch thoi lui
khi s xu h v kh chu bng c|ch hng con sang vic khc hoc mng con v ti hn
h{o? Liu chng ta c th tn dng c hi n{y nhn thc rng con trai ca mnh ang
thc hnh cch th hin s cm thng? Liu chng ta c th mc sai lm v lm lnh? Liu
chng ta c mun cc con ca mnh lm ch v thnh thc i vi tri nghim ca chng,

liu chng ta c s thnh thc ca chnh mnh?
Susan nhn vo con trai v bo, Cm n con rt nhiu v ~ n m v hi cm gic ca
m. M cm thy n, nhng m ngh mnh ~ sai. M cn thm mt cht thi gian suy
ngh v tt c nhng iu n{y. Nhng con ~ ng mt im m ~ ni nhng iu
khng tt.
Sau , Susan ngi xung bn cnh con trai ca mnh v h ni chuyn. H tr chuyn v
vic ng l{ rt d s vo mt nhm n{o v{ gp chuyn khi tt c mi ngi cng
ang ni v mt ai . Susan ~ th{nh thc v tha nhn i khi c cng gp kh khn vi
nhng g ngi kh|c ngh. C ni con trai ca c da vo c v th thm, Con cng th.
H ha vi nhau s tip tc tr chuyn v nhng tri nghim ca mnh vi ngi cn li.
Gn kt ng ngha vi vic u t thi gian v sc lc. iu cng c ngha l{ ngi xung
bn cnh cc con v thu hiu th gii ca chng, nhng nim hng th, nhng cu chuyn
ca chng. Chng ta c th gp nhng cha m gn kt c hai pha ca tt c nhng cuc
tranh lun tri chiu v nui dy con. Tt c bn h u c nhng gc nhn ring v gi tr,
truyn thng v{ vn ha. iu chung h l{ ai cng ang thc hnh cc gi tr. H dng
nh chia s mt trit l rng, Ti khng ho{n ho v khng phi lc n{o ti cng ng n,
nhng ti }y, ci m, ch , yu thng v{ lun lun gn kt ho{n to{n.
R rng l s gn kt i hi s hy sinh, nhng cng l{ iu chng ta ~ cam kt ngay t
khi chng ta quyt nh tr thnh cha m. Hu ht chng ta ai cng u c nhng nhu cu
u tin thi gian v rt d ngh rng Ti khng th hy sinh ba ting ngi xung v
xem xt Facebook ca con trai hay ngi vi con gi nghe c b gii thch chi tit tng tn
v thm ha hi ch khoa hc lp 4. Ti cng phi xoay s vi iu . Nhng Jimmy
Grace, cha x nh th Episscopal ca chng ti gn }y ~ c mt bi ging v bn cht t
nhin ca hy sinh v{ n ho{n to{n l{m thay i quan nim ca ti v nui dy con. ng gii
thch rng trong t sacrifice c ngun gc t ting Latin, c ngha l{ l{m g thing ling
hoc lm bit n. Ti tin tng bng c tri tim rng khi chng ta hon ton gn kt vo
vic nui dy con, bt chp s bt ton, tn thng v{ ri rm, chng ta ang to ra mt

iu g thing ling.
Can m tr nn tn thng
Trc khi vit on ny, ti ri ht d liu m mnh c ln bn bp v t hi mnh cu hi
sau: Nhng tri nghim gy tn thng nht lm cha m l{ g v{ iu can m nht m h
lm trong n lc nui dy nhng a tr To{n T}m l{ g? Ti ngh iu ny c th s phi
mt v{i ng{y tm ra cu tr li, nhng khi ti nhn hng h sa s nhng ghi ch, cu tr
li t nhin r r{ng: l{ cc con ca mnh vt ln v tri nghim kh khn.
Khi ti i khp t nc ni chuyn, c mt mi bn t}m dng nh ng{y c{ng ln ln
mt b phn nhng ph huynh v gio vin m ti gp, l{ tr em ang khng c hc
c|ch i din vi nhng kh khn hoc tht vng bi v chng ta lun lun o b v bo v
chng. iu th v l{ ti thng xuyn c nghe nhng lo lng t chnh nhng ph huynh
bao bc, o b, bo v thi qu. Tht ra khng phi l tr khng chu ng c s tn
thng khi i din vi chnh hon cnh ca chng, chnh chng ta mi khng chu ng
ni s bt an, nguy him v bc l cm xc, ngay c khi chng ta bit rng l{ iu ng
cn phi lm.
Ti cng tng gp kh khn khi phi nhm mt l{m ng, cho php c|c con ca mnh t tm
ra con ng ca ring chng, nhng mt iu m ti hc c trong qu trnh nghin cu
~ thay i ton b quan im ca ti v ti khng cn nhn nhn s o b hay lng trc
l v ch, gi ti ngh l{ n rt nguy him. ng hiu lm ti ti vn phi vt ln v ti vn
bc i khi cm thy |ng ra mnh khng nn th, nhng hai ln trc khi s kh chu
iu khin hnh vi ca mnh. }y l{ l do: Hy vng l mt tnh nng ca s vt ln. Nu
chng ta mun c|c con t ti cp ca s hy vng, chng ta phi chng vt ln. V{
ti ni bn nghe, bn cnh yu thng v{ gn b, ti khng dm chc ti cn mun iu g
khc cho cc con ca mnh hn l{ mt cm nhn su sc v nim hy vng.
Tri nghim vi nhng bt li, mo him v{ kh khn trong nghin cu cng l{ mt phm
cht quan trng ca ngi Ton Tm. Ti cm thy rt cm kch khi nhn ra iu ny bi v
n l mt trong s t nhng phm cht ca ngi To{n T}m m{ ti c c vo lc y (nh
on m u ti ch c c hai trong mi phm cht). Khi ti tm n vn chng

tm kim mt khi nim c y nhng thnh t y, ti tm thy nghin cu ca C. R.
Synder v hy vng. Ti ~ b sc. u tin, ti tng ngh hy vng l mt cm gic m p, m
i cm gic ca s c th. Th hai, ti tng tm kim iu g m{ ti tng ngh l
trng thi cng u v c tn gi kh|c l{ phng |n nhng ngi c th chuyn sang
phng |n khi phng |n A tht bi.
Kt qu l{, ti ~ sai lm v hy vng v{ ng v phn cng u v{ phng |n A. Theo
Synder, ngi ~ d{nh c s nghip ca mnh nghin cu ti ny, hy vng khng phi
l mt cm xc; n l mt c|ch t duy hoc mt qu trnh nhn thc. Cc cm xc ng vai
tr xc t|c, nhng hy vng thc s l mt qu| trnh suy ngh c lm nn t ci m
Synder gi l b ba gm mc tiu, cch thc v{ theo ngha n gin nht ca t ny, hy
vng ngha l{ khi:
Chng ta c kh nng x|c lp nhng mc tiu hin thc (Ti bit mnh mun i
}u)
Chng ta c kh nng hnh dung ra c|ch l{m th n{o t c nhng mc

tiu , bao gm c kh nng thch ng v pht trin nhng gii php thay th
(Ti bit l{m c|ch n{o i n , ti kin nh v ti c th tha th cho s
tht vng v tip tc c gng).
Ti tin tng vo bn thn (Ti c th l{m c!)
V th, hy vng l s kt hp ca vic t ra cc mc tiu, c c lng dng cm v kin

nh theo ui chng, v{ tin tng v kh nng ca bn thn. Hy vng chnh l{ phng
n B.
V{, }y l{ phn ~ truyn cm hng cho ti i ph vi s tn thng ca bn thn, cho
php ti c th li li v{ cc con ca mnh hc cch t phc ha ra iu g cho ring
mnh: Hy vng c th hc hi! Theo Snyder, tr em thng hc hi hy vng t cha m.
hc cch hy vng, tr em cn nhng mi quan h c xc lp bi nhng gii hn, nht
qun v h tr. Tr em c hy vng cp cao u tng tri qua s kh khn. Chng c

trao cho c hi vt ln v{ qua chng hc c c|ch tin tng vo bn thn.
Nui dng nhng a tr c nim tin v{ c can m b tn thng c ngha l{ bn phi
li li, con tri nghim s tht vng, i u vi nhng mu thun v hc cch hiu bn
thn, v cho php tht bi. Nu chng ta lun lun theo con mnh i v{o trn a, bng bt
ch trch v{ m bo chng s chin thng, th chng s khng bao gi hc c rng chng
c kh nng dn thn mo him trn chnh i ch}n ca mnh.
Mt trong nhng bi hc |ng gi| nht ca ti v iu ny xut pht t mt kinh nghim
m{ ti ~ tri qua vi Ellen. Cu chuyn din ra khi cn phi cch khong 10 xe t na
mi n ng bin n tr d{nh cho nhm bi li. Tri ti v ti ch nhn ra dng ca con
b, nhng th l{ : Ti bit ~ c iu g khng n trong d|ng ng ca n. Con b lao
vo gh trc, v{ trc khi ti kp hi v bui tp luyn, con b ~ a khc.
C chuyn g th? C g khng n? Con th n{o?
Con b nhn chm chm ra ngoi ca xe, ht mt hi th su v ly tay gt nc mt khi
m| v{ ni, Con phi bi ch 100 mt trong bui thi u hm th By.
Ti bit }y l{ mt iu rt ti t i vi con b, v th ti c khng t ra cng thng
thc t l th, v trong trng th|i in-r-nhng-t-ra-bnh-thng, ti lun ngh sn n
nhng g kinh khng nht c th xy ra.
M khng hiu }u. Con khng bit bi ch. Con s pht khip. M khng bit }u. Con ~
van ni thy gi|o ng bt con n s kin .
Ti ~ nh an i con b bng cch ni mt iu g cm thng v{ ng vin khi bt u r
v{o ng ni b, nhng ng lc y, con b nhn thng vo mt ti, t tay ln tay ti v
ni, M i, con xin m. Cu con i. Th no khi cc bn ~ ra khi b th con vn ang ln
qun gn xut ph|t cho m{ xem. Con bi chm nh th y.
Ti nghn cng c hng. Ti khng th suy ngh mch lc. Bng nhin ti tr li thnh c b
10 tui v{ ang ng bc xut pht ca gii bi Memorial Northwest Marlins. ti cng
ng vch xut pht v nm cho ti ci nhn thng-hay-l-cht. Ti bi ln gn b

tng nht l{n bi chm. Chc chn s l mt thm ha. Pht trc , khi cn ang
ngi trn gh bng chun b, c gng p thm mt vi vng trn chic xe tp chy da vo
hng ro ca bc gim nhy, ti nghe lm c hun luyn vin ni, C c b bi cng
nhm tui. Ti khng chc con b c kt thc c chng ua khng, nhng s th v y.
M? M?? M!!! M c nghe con ni khng y? M c gip con khng? M s ni vi hun
luyn vin xem thy c th cho con thi v{o lc kh|c khng?
S tn thng ngp trn khng g che giu ni v ti nhng mun ht ln c! Con s
khng phi bi li g bt c gii no nu con khng mun. Khng bao gi! Nhng ti ~
khng lm th. Trn tnh l{ mt trong nhng bi tp rn luyn Ton Tm ca ti, th nn ti
ht mt hi th s}u, m n nm, v{ ni, m ni chuyn vi b.
Sau khi l tr ~ ln ging i ng ht, Steve v ti tranh lun hng gi v ch ny v
cui cng, chng ti thng nht l con b s phi trc tip ni chuyn vi hun luyn vin.
Nu thy thc s mun con b phi bi gii , n s phi tham gia. Ngay sau khi thng
nht quyt nh, ti cm thy gin d tng pht mt, v th lm mi th, t ci ln vi
Steve n trch mc ng thy hun luyn h ni s hi v gii thot khi s tn thng.
Ellen rt tht vng khi chng ti ni vi con b v quyt nh cui cng, v cn tht vng
hn khi con b tr v nh t bui tp luyn v cho bit hun luyn vin vn ngh con b cn
c mt ti s kin ny. Con b chng hai tay ln bn, m ly u v khc. Mt lc sau, con b
ngng u ln v{ ni, Con ch cn vt qua s kin . Rt nhiu ngi cng |nh mt
nhit tnh. Mt phn trong ti ngh Tuyt! Nhng ri con b ni, Con khng th chin
thng. Con thm ch cng khng gii ginh gii nh hay ba. Tt c mi ngi s nhn
thy con.
l{ mt c hi tuyt vi tin ln mt bc cao hn nh ngha li nhng g quan
trng vi con b. con bit vn ha gia nh quan trng hn mc tiu ca cuc thi bi,
bn b v{ vn ha th thao ngy cng cnh tranh gay gt ang l{m hng cng ng ca
chng ta. Ti nhn con g|i v{ ni, Con c th khng tham gia s kin . M cng s cn
nhc ti kh nng . Nhng nu mc tiu ca con cuc thi khng phi l{ ginh
chin thng, hay thm ch l ngoi ln khi mt nc cng lc vi cc bn khc th sao? Nu

mc tiu ca con ch l c mt v xung nc?
Con b nhn ti nh th ti b in, Ch cn c mt v nhy xung nc |?
Ti ~ gii thch rng ti ~ mt rt nhiu nm khng bao gi th lm nhng iu m ti
khng thc s gii, v nhng la chn y gn nh ~ khin ti qun mt cm gi|c can m
l{ nh th no. Ti ni, i khi iu dng cm nht v quan trng nht con l{m l{ c
mt ti .
Steve v ti khng nh rng chng ti khng th cnh con b lc chun b ln bc thi u.
Nhng khi c|c vn ng vin bt u bc vo hng thi, ti khng dm chc con b c
khng, nhng n c. Chng ti ng cui ng bi v{ h ht khn c c. Con b nhn
thng v pha chng ti, gt u v khi ng vo v tr.
Con b l{ ngi cui cng ra khi b bi. Nhng vn ng vin kh|c ~ ri khi b, v
nhng c b kh|c ~ ng sn cc bc thi u chun b cho lt thi tip theo. Steve v
ti h reo v c v sut c thi gian thi u. Khi con b ra khi b bi, n i v pha hun
luyn vin ca mnh, c gio m ly con b, ri ni thm iu g v c|ch p nc. Cui
cng, khi con b i v pha chng ti, ming hi mm ci v mt vn cn ngn ngn. Con
b nhn b n v{ ti, v{ ni Hi t, nhng con ~ ho{n th{nh. Con ~ c mt v xung nc.
Con dng cm.
Ti vit bn tuyn ngn gia nh sau }y bi v ti cn n. Steve v ti cng cn n n. B
qua nhng thc o trong mt nn vn ha coi trng thnh tch v thnh qu x|c nh
gi tr khng h d dng. Ti coi bn tuyn ngn n{y nh mt tiu chun, mt li cu
nguyn, mt liu ph|p m{ ti dng n mi khi phi vt ln vi s tn thng hoc khi ti
cm thy ni s h~i khng bao gi hin din.
Tuyn ngn ca Cha m Ton Tm
- Sau tt c, b m mun con bit rng con c yu thng v{ con tht |ng yu.
- Con s hc c iu ny t li ni v hnh ng - nhng bi hc v tnh yu s th hin

qua cch m i x vi con v cch m i x vi bn thn.
- M mun con gn kt vi th gii bt u t nhng iu gi tr.
- Con s hc c rng con xng |ng vi tnh yu, s gn b v nim vui mi khi con nhn
thy m thc tp yu thng bn thn v tn minh s thiu hon thin ca chnh m.
- Chng ta s tp luyn tr nn dng cm trong gia nh mnh bng cch hin din,
cho bn thn b nhn thy, v tn trng s tn thng. Chng ta s chia s nhng cu
chuyn v s vt ln cng nh sc mnh. S lun c ch cho chng trong ngi nh ca
chng ta.
- Chng ta s dy con yu thng bng cch rn luyn tnh yu thng vi chnh bn thn
mnh trc, ri vi nhng ngi khc. Chng ta s t ra v tn trng nhng gii hn;
chng ta tn vinh s chm ch, hy vng, v kin tr. Ngh ngi v{ chi a s l nhng gi tr
ca gia nh, cng l{ nhng th m{ gia nh s phi luyn tp.
- Con s hc c cch nhn trch nhim v tn trng bng cch quan st m mc li v sa
li, v bng cch quan st cch m i hi nhng g m cn v ni v nhng cm nhn ca
m.
- M mun con bit n nim vui, th nn cng nhau chng ta s thc hnh s bit n.
- M mun con cm nhn nim vui, th nn, cng nhau, chng ta s hc c|ch b tn
thng.
- Khi s bt an v bon chen xut hin, con c th nhm trong u rng l{ mt phn trong
cuc sng hng ngy ca chng ta.
- Chng ta s khc cng nhau, i mt vi ni s h~i v{ au kh cng nhau. M mun ngn
cn mi ni au c th xy n vi con, nhng thay v th, m s ngi bn con v{ hng dn
con cch cm nhn n.
- Chng ta s ci, s ht, s nhy ma v sng to cng nhau. Chng ta lun cho php c
l chnh bn th}n mnh i vi nhau. Bt k th no, con lun thuc v ni ny.
- V khi con bt u h{nh trnh To{n T}m, mn qu{ |ng gi| nht m c th tng con l{
sng v{ yu thng bng c tri tim v liu lnh mt c|ch v i.
- M s khng dy hoc yu, hoc cho con thy bt c iu g hon ho, nhng m s con
nhn thy m, v m s lun tn th mn qu{ c trng thy con. Nhn con tht s, quan
tm con tn |y lng.
Bn c th ti xung bn sao ca tuyn ngn ny t trang web ca ti
(www.brenebrown.com)
NHNG SUY NGH CUI CNG

Trong vng 9 thng hnh thnh v dn nn hn chc nm nghin cu ca ti vo cun sch
n{y, ti ~ c i c li on trch dn n{y khng di mt trm ln. V thnh thc l, ti
thng xuyn c n nhng khi lng y cung n hoc nhng lc tht vng ngp trn, vi
suy ngh, C th tt c nhng th n{y u l{ vt i hoc N khng |ng phi chu s
tn thng. Mi gn }y, sau khi nhn c vi li bnh lun c a v danh t trang web
mi, ti ko c on trch xung khi tm bng ghim v mt bn, v ni trc tip vi mnh
giy, Nu nhng li ch trch l{ khng |ng k, vy ti sao n li au n n th?
T giy chng tr li.
Gi on trch trong tay, ti nh li mt on tr chuyn mi din ra trc gia ti v
mt cu thanh nin chng hn hai mi tui. Cu ta k rng b m ca cu gi cho cu
ng link bi ni chuyn trn TED ca ti, v cu rt thch tng Ton Tm v liu lnh
v i. Khi cu k cho ti rng bi ni chuyn ~ truyn sc mnh cu th l tnh yu ca
mnh vi mt c gi tr m cu ~ hn h c vi thng, ti chp mt v hy vng vo mt
ci kt tt p.
Nhng khng c may mn y. C gi bo cu ta rng c y ngh cu tht tuyt nhng c
ngh rng mnh nn hn h ngi khc. Khi tr v cn phng sau cuc ni chuyn vi c
bn gi, cu k cho hai ngi bn cng phng nghe chuyn ~ xy ra. Cu k, C hai bn h
u ngng pht ra khi mn hnh my tnh v chng cn nhn, cng o|n c ca h l
Cu ngh c|i kh g vy? Mt cu bn gii thch rng bn con gi ch thch nhng anh chng
pht i thi. Cu y nhn vo ti v bo, Lc u ch|u cng cm thy mnh ngc. Trong
mt giy, chu cm thy ni gin vi chnh mnh, thm ch cn bc bi vi c c. Nhng ri
ch|u ngh li v nh ra v sao mnh li l{m nh vy. Chu bo hai cu bn cng phng, T
ch liu lnh v i m{, cu .
Cu mm ci khi ni tip, H ngng g my tnh, nhn vo chu, gt u v{ ni, . Chun
y, cu .
Liu lnh v i khng phi l chuyn thng hay thua. N l{ lng can m. Trong th gii ni
s bon chen v h thn thng tr v cm gic s hi tr thnh trng thi th cp, s tn
thng tr nn bt tr. Kh chu. Thm ch i lc cn hi nguy him. V, khng cn nghi
ng g na, bc l bn th}n ng ngha vi nguy c b tn thng cm xc nghim trng.
Nhng khi ti nhn li cuc i mnh v cuc Liu lnh v i c ngha nh th no vi ti,
ti c th thnh thc m ni rng s khng c g kh chu, nguy him v{ au n hn nim
tin rng ti ang ng ngoi cuc i mnh, nhn li v t hi s nh th no nu ti c
c dng cm l din v{ bn thn mnh b nhn thy.
Vy l{, tha Ng{i Roosevelt... ti ngh ng ~ l{m c iu . Tht s l{ khng c n lc
no m khng mc sai lm v vp v|p v{ tht s l khng c vinh quang no khng tri qua
s tn thng. Gi khi ti c li on trch, ngay c khi ti cm thy mnh b xung quanh
ch trch, tt c nhng g ti c th ngh c, l{ Chun y, bn .
Ch Thch
1. Mt trong rt nhiu nhng s kin c lp c t chc theo m hnh ca TED (mt t
chc phi li nhun hng ti th gii Cng ngh (Technology), Gii tr (Entertainment) v
Thit k (Design), ra i vi s mnh Nhng tng xng |ng lan truyn Ideas Worth
Spreading)
2. on trch trong The soul of money, trang 43-45.
3. Vit tt l{ IP, n v o trng lng ca Anh, M v{ tng ng vi 0,454 kg.
4. CSI, NCIS, Law & Order, Bones l lot phim di tp ca M v cc v n mng v nhng
lc lng iu tra.
5. Twelve steps meetings l{ chng trnh gm cc qui tc mang tnh tinh thn, nhm iu
tr hi phc cho nhng ngi mc chng nghin hoc ri lon tm l. (ND)
6. Nguyen van catch-22 thanh ng nay phat xuat t nhan e cua mot cuon sach xuat ban
nam 1961 do tieu thuyet gia My Joseph Heller viet ve The Chien II. Nhan vat ch nh trong
cuon sach rat s bi giet nen t m cach thuyet phuc cac s quan rang anh ta ien e khoi phai
lai may bay nem bom. Tuy nhien, cac s quan biet rang nhng ai biet m nh s hai la nhng
ngi khong ien chut nao. V the anh chang nay van phai lai may bay ra tran.
7. M H l{ biu tng sinh ng v sc mnh v quyn lc, gi cm gic va |ng s va
|ng knh. M H gi quyn quyt nh tuyt i trong mi hot ng ca con, a ra yu
cu kht khe trong vic hc tp, mng m nu cn thit thc y chng n lc hn na.
8. Thut ng cha m trc thng ch nhng bc ph huynh lun theo st con ci ging nh
my bay trc thng, v tnh c{ng bay c{ng nhanh, c{ng qun cng cht, v lo s rng khi
ngng gim st, h s ph hy cuc i ca mnh v c cuc i ca con. H thng ny
sinh nhng ngh tiu cc nh vui mng, au bun qu mc, ch v mt cht thnh cng
hay tht bi ca con. H coi s nhit tnh v{ chm sc th|i qu| ca mnh l mn qu tng
con, tnh yu thng h dnh cho con ci ngy cng tr nn nghim trng, c chp, thm
ch l m qung.

(WWW - Downloadsach.com) - Su Lieu Linh Vi Dai - Brene Brown

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(WWW - Downloadsach.com) - Su Lieu Linh Vi Dai - Brene Brown

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

TN THNG L BN HAY L TH?

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

M u. NHNG CUC PHIU LU CA

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

qu su v d b tn thng. Mi chin lc c xy dng u c chung mt tn ch: Gi

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

nh yen va T nh lng: B qua lo lng bng phong cch sng

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

vi t c|ch mt nh nghin cu, lm sao bn c th b tn thng m{ khng hy sinh s

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

th{nh. iu n{y cng ng i vi trng hc. Ti cha tng gp tnh hung n l no m

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Chng 1. S THIU HT: NHN SU VO

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

nhiu ngi yu bn th}n th|i qu| n th nh? C}u tr li bc pht ca ti nghe li c v

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Nu co cung suy ngh nh toi, co th bn s hi chau may va ngh , Phi. Chnh xc l vn

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

thng }y. Ti ang ni v vic thu hiu cn nguyn t , c th gii quyt cc vn

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Nhng thng ip v k vng n{o nh ngha cho nn vn ha ca chng ta v

Nhng n lc tranh u v hnh vi ca chng ta lin quan ra sao n vic bo v

H{nh vi, suy ngh v{ cm xc ca chng ta lin h vi s tn thng v{ nhu cu

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

chng ta sng, yu thng, l{m vic, lm cha m, l~nh o, dy d v kt ni vi nhng

Khng bao gi hon ho

Khng bao gi mnh mai

Khng bao gi quyn lc

Khng bao gi thnh cng

Khng bao gi thng minh

Khng bao gi chc chn

Khng bao gi an ton

Khng bao gi tuyt vi

Chng ta cm thy thiu ht bi chng ta sng trong n.

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

(tm dch: Linh hn ca ng tin), b m ch s thiu ht chnh l{ mt li ni di v i.

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

i lp vi kiu sng khong-bao-gi-u khong phi l{ d tha ma la s bit , hoc chnh

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Chng 2. VCH TRN NHNG HIU

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

Cng ng chia s sch hay: http://www.downloadsach.com

v gn kt vi tn thng ca chnh mnh, hc cch cm nhn nhng cm xc i km vi

Chia s mt kin khc l

u tranh cho bn thn

Bt u xy dng doanh nghip ca ring mnh

Gi in thoi cho mt ngi bn va c con qua i

ng k cho m ti vo vin dng lo

Ng{y u tin sau khi li d

Th l anh yu em m{ khng bit liu c c |p li hay khng