WITTGENSTEINS DIL ve FELSEFE LKS

Cengiz akmak

1. MANTIKSAL SZDZM VE ANLAMIN BELRGN

OLARAK FADE EDLMES
"Wittgenstein dilin gstergelerinin belli balamlar olutura
rak olgu durumlar zerine konumasnn, her zaman anlaml
sylemlerin olanan verebileceini dnmez. nermenin anla
m olgu durumundan bamsz olarak kurulan bir yapdr. ner
me olgu durumunun anlaml resmi olarak mantksal deimezler,
ayralar ile kurulur. Oysa bir olgu durumunda ne mantksal de
imezler vardr, ne de ayralar. nerme iinde anlamn ifade
edilebilmesinin temel koulu olan gstergeler istee bal olarak
seilmilerdir. Bir olgu durumunun resmi herhangi bir dil gster
gesiyle kurulabilir. Wittgenstein iin anlamn belirgin olabilmesi
iin seilen bir gstergenin neyi gsterdiinin tanmlanmas gere
kir. Wittgenstein yaln gstergeleri, baka gsterge balamlanyla
(nermelerle) tanmlar. Adlarn tanmlanmas dnyadaki hangi
nesneye iaret ettiinin tanmlanmasdr. Anlamn olana, anla
mn en kk birimlerini oluturan gstergelerin amlanm ol
malarn gerektirir.
Wittgenstein, nermenin anlam dile getirebilecek biimde
mantksal bir yapya sahip olduunu dnr. nermenin bir
anlam ifade edebilmesi mantksal szdizim kurallar iinde mm
kn olur. Oysa mantksal olarak kuralna gre kurulmu her ner
me bir anlam ifade etmez. rnein, 'Socrates zdetir' nermesi
kuralna gre kurulmu bir nermedir. Ama bu nermenin an
laml olduunu syleyemeyiz. Nesnelerin yerine duran gsterge
lerin uygun mantksal kurallar ile ifade edilmesinin bile bir an-

142
lam tamad anlalnca, anlam ifade etmenin baka bir yolu
olmaldr. nermenin mantksal yaps anlam ifade edebilecek
biimde kurulmutur (TLP 3.31, 3.311). Anlam dile getiren ifa
deler nermenin genel formunu ortaya koyar. nermenin genel
formu her trl anlam dile getiriin mantksal olanaklarn ve
rir. nermenin genel formu deimez, bu genel form iinde ifa
delerin dzenlenileri, anlamn dile getirilileri deikendir (TLP
3.312-3.315). Anlamn olana iin aratrlmas gereken, nerme
deikenlerinin anlam dile getirebilecek biimde belirlenmesidir.
Bu belirlemenin i k i yn vardr, lkin anlaml ifadelerin belirlen
mesi ve tanmlanmas gerekir. fade, Wittgenstein iin simge ola
rak da deerlendirilir. Anlam dile getirebilen en kk ifade bi
rimi temel nermelerin ad balamlardr. Belirleme adlarn tanmlanmasdr. Wittgenstein'da adlar temel nerme balam iin
de nesne balamlarna iaret ettiklerinden, tanmlama adlarn
balamlarnn tanmlanmasdr. Gstergelerin tanmlanmas, on
larn kullanm iinde ortaya kan, iaret etme yolunun belirlen
mesidir. Bu belirlemede adlarn gnderimi olan nesnelerin tanm
lanmas sz konusu deil, bu nesnelere karlk olarak dilde kul
lanlan gstergelerin tanmlanmasdr. Dilde kullanlan gsterge
ler ok anlaml bir karakter tayarak ayr ayr nesnelere gnde
rim yapabilir. Wittgenstein iin gstergelerin duyusal ynleri (ses
ve yaz) tanmlanan bir simgenin taycs olabilir. Gnlk dilde
gstergeler kuralna uygun olarak kurulmu olsa bile, ak seik
olarak tanmlanmadklar, ak-seik bir simgesel ynleri olma
dklar iin anlam ak-seik olarak ifade edemezler. Wittgens
tein iin simge bir nesnenin iaret edilme biiminin ak-seik
olarak belirlenmesidir. Simge gstergelerin kavramsal ierikleri
nin ak-seik olarak tanmlanmasdr. Simge, en kk ifade bi
rimi olarak atomik olgu durumunun olanaklarn tar. Wittgens
tein iin, anlamn bulank ifade edilmesi, gstergelerin yeterince
tanmlanmam olmalar, bylelikle iaret etme yollarnn belirlenmemesidir. Gnlk dilde bir gsterge i k i ayr biimde nesne
lere iaret edebilir. Ya da i k i ayn iaret etme biimi tek bir sim
ge altnda toplanr. Wittgenstein iin sz konusu olan istee ba
l olarak seilen gstergelerin, kullanm alanlarnn belirlenmesi
dir. Gnlk dilde bir gsterge ok farkl eylere gnderim yapa
bilir. rnein 'dr' (ist) kopulas eitlik gstergesi olarak da var-

143
oluun dile getirilii olarak da kullanlr. 'Grn ist grn' (Yeil
yeildir) ifadesinde ilk szck bir kiinin soyad, ikincisi ise br
sfattr. Bu i k i szck farkl gnderimlere sahip olduundan i k i
farkl simgeleme yoludur (TLP 3.321-3.324). Wittgenstein felse
fedeki karklklarn da bir gstergenin iaret etme yolunun, sim
gesinin belirgin olmamasndan kaynaklandn belirtir. Felsefe
sorunlar temeline inildiinde bu trden dil yanllarndan baka
br ey deildir. Wittgenstein iin felsefe sorunlarnn kknden
zmlenmesi iin, anlamm olanan veren simgelerin ak ve
seik olarak ifade edilebilecei bir dilin kullanlmas gereklidir.
yle bir gsterge-dili (Zeichensprache) kullanlmaldr ki, ayn
gsterge farkl simgelerde ve i k i ayr yolla iaret eden gsterge de
ayn simgede kullanlmasn (TLP 3.325). Tanmlarla belirlenen
simgeler, mantksal szdiaim iindeki anlaml kullanmlarda bir
birinden ayrt edilebilir. Adlarn iaret etme biimleri bir kez ta
nmlandnda, bu tanmlar p, q, r mantksal simgeleriyle kulla
nlabilirler. Bu simgeler mantksal oaltma yntemleri iinde
anlam ifade edecek biimde kullanlrlar.
Bir anlam ak ve belirgin biimde ifade edebilmenin ikinci
olana simgelerin anlam ifade edebilecek biimde mantksal sz
dizim kurallar iinde dzenlenmesidir. Mantksal szdizim kural
lar anlamn simgelerinin mantksal ilem kurallar tarafndan
ifade edilmesidir. Bu mantksal szdizim iinde simgeler, doru
luk ilevleri, ayralar, mantksal eklemler ve deillemelerle ifade
edilir (TLP 5.474, 5.475, 5.511). Mantksal szdizim kurallar an
lamn nasl ifade edilip, nasl edilemeyeceini gsterir (TLP 5.503).
Mantksal szdizim kurallarnn anlaml ifadeler kurabilme ola
na, temel nermenin balamnda verilmitir. cBireiin (te
mel nermenin) olduu yerde kantlama ve ilev vardr, bunlarn
olduu yerde btn mantksal deimezler vardr ... tek bir de
imez doas gerei btn nermelerin ortaklaa sahip olduu
eydir. Bu ise nermenin temel formudur (TLP 5.47). Wittgens
tein asndan temel nermeler bir notation iinde matematiksel
yntemlerle ifade edilebilirler. imdi en genel nerme formunu
vermek olanakl grnyor : yani, herhangi bir gsterge-dilinin
nermelerinin betimlemesini vermekle k i , her olanakl anlam,
betimlemenin belirledii simge tarafndan ifade edilsin, yeterki
adlarn gnderimleri uygun seilmi olsun (TLP 4.5).

144
Wittgenstein iin anlamn bir olgu durumunun resmi olma
s, anlamn belirgin ve ak olmas nermeyi oluturan gsterge
lerin neye gnderim yapm olduunun belirlenmesidir. Bir ner
medeki gsterge hibir eye iaret etmiyorsa kullanlmas gerek
sizdir. Oecam'm usturas gnderimi olmayan gstergelerin kulla
nlmamasn salayan bir mantksal szdizim kuraldr. Bir gs
terge anlam kurmada gereksizce, mantksal szdizim kurallar
iinde uygulamada ortaya kar (TLP 3.328, 5.47321). Wittgens
tein bir nermenin szdizim kurallarna gre kurulmasnn anla
m ifade edebilmesi iin yeterli olmadn belirtir kurallarna
gre kurulan bir nermenin anlamnn olmamas, oluturucu e
lerinden bazlarna bir gnderim vermemi olmamzdandr. 'Soc
rates zdetir' nermesinin anlam-d olmas, 'zde' olmaya hi
bir sfat gnderimi verilmemi olduundandr. Wittgensteins ilk
dnem felsefe yntemi, nermelerdeki baz elerin neyi kastettik
lerinin ortaya karlmasdr. Felsefede kurulan nermelerin ou
Wittgenstein^ gre neye gnderim yapt belli olmayan eler
den olumutur. 'Tarih zorunluluklar aratran bir bilimdir' ner
mesi Wittgenstein iin anlam-ddr, nk, 'zorunluluk' derken
neyin kastedildii ak ve seik deildir. Wittgenstein'in ilk d
nem dil anlay ifadelerin matematiksel biimlerde anlam dile
getirmesidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bir olgu du
rumunu gsteren ifadelerin matematiksel olarak dzenlenmesidir.
Matematiksel oaltma yntemleri, olgusal ifadelerin ak ve se
ik olarak dile getirilmesinin iskeletidir. Bu trden ifade biim
leri de ancak doa bilimlerinin nermeleri tarafndan ortaya ko
nur. Wittgenstein'in peinden kotuu dil, doa bilimlerinin ol
gusal nermelerinin matematiksel ak-seikliinin dilidir.
2. SYLENEMEYENN BYS
Wittgenstein olgusal dilin snrlarn belirlerken, bu olgusal
dilin snrlarnn dnda kalan hereyin anlamd olduunu sy
ler. Wittgenstein dnlebilir olann snrn, anlaml sylemin
snrn dilin iinden izer. Wittgenstein iin anlaml dilin yap
snn aydnlatlmas, nelerin sylenip nelerin sylenemeyeceini,
dolaysyla nelerin dnlebilir nelerin dnlemez olduunun
aa karlmasdr. Wittgenstein'in izdii dilin snr, olgusal

145
dilin snrlardr. Onun ilk dnem felsefesi dnya zerine konu
an, bilimsel olma tutkusunda olan dil sylemlerinin anlamllk
larnn ve anlam-dlklarmm berlenmesidir. Wittgenstein'in asl
sorunu, anlaml olarak dnya nesneleri zerine konuan olgu
sal dilin temellerini aydnlatmaktr. Bu dil mantksal uzay iin
de yer alan nermeleriyle dnya olgularna iaret eder. Bu ner
meler bilimlerin aklama yaplarn, tanmlama sistemlerini ku
ran nermelerdir (TLP 4.11). Bu nermeler mantksal donanm
lar iinde, dnya olgular zerinde konuurlar. Wittgenstein iin
dnyann snrlarnn dilin snrlan olmas, dilin nermelerinin
dnya nesnelerine gnderim yapmasdr. Dilin dnya nesneleri
zerine konuan nermelerden kurulmu olmas temel nermelerin
dnyasnn snr iinde olur. Olgusal dilin dnyanm snrlar
olmas, dnya nesneleri zerine konumasdr. Wittgenstein iin
dnya zerine konuabilmenin olana olgusal dilin olananda
ortaya kar. Olgusal dilin olana dnda dnya zerine hibir
ey sylenemez.
Dnya zerine konuan nermelerin anlamlarnn olup ol
madklarnn test edilebilmesi iin temel nermelerin nesneleri
iaret eden simgelerine dek zmlenmeleri yalnzca dnya ze
rine bilgi veren konuma balamlarna uygulanr. Wittgenstein'in
ilk dnem positivist tutumu burada yatar, o olgusal dilin mantksal
uzay iindeki nermelerinin mantksal zmleme yntemleriyle
dnya nesneleri yerine duran ad balamlarna zmlenmesinin
olanaklarn izer. Wittgenstein olgusal dilin mantksal uzay d
nda kalan btn sylemlere mantksal zmlemenin uygula
namayacan, nk bu sylemlerin anlam-d etkinlikler oldu
unu belirler. Wittgenstein dilin tesinde duran hereyin anlam d olduunu sylerken, olgu syleminin dnda kalan hereyi
kasteder. Wittgenstein olgusal sylemin dnda kalan dilsel et
kinliklerin nermelerinin olgular gstermeyen nermeler olarak
belirler ve artk onlarn doas ile ilgilenmez. Olgusal nermelere
sahip olmayan etkinlikler, felsefe, din, etik ve estetik etkinlikler
dir. Wittgenstein bu etkinliklerin bilimsel olamayacam, dolay
syla da dnya olgular zerine hibir ey syleyemeyeceini be
lirtir.

Felsefe Ar. F . 10

146
Wittgenstein felsefenin doasn zmleme ve dncele
rin olgusal yaplarn inceleyen bir etkinlik olarak belirler. An
cak felsefe nermeleri olgusal dilin mantksal uzay iinde yer al
mazlar. Wittgenstein feisefe nermelerinin ierik tayan zorun
lu doruluklar olduunu belirtirken, bu tr syleme biimlerinin
olgusal dil uzay iinde olanaksz olduunu syler. Wittgenstein'm
Tractatus'ta yapt, ierik tayan zorunlu doruluk olarak sylenemeyenin sylenebilmesidir. Felsefenin dier sylenemeyenden ayrl, felsefenin olgusal dnceleri inceleyen ve eletiren
bir etkinlik olmasdr. Oysa din, etik ve estetiin byle bir etkin
lik iinde olamayacaklarn belirtir. Wittgenstein din, etik ve es
tetik sylemi olgusal sylemin dna yerletirmekle, bunlarn ol
gusal sylemin dnda bamszlklar olduunu belirtir. Tracta
tus'ta sylenemeyen vardr derken (TLP 6.522), bunu dile getirir.
Wittgenstein'm yapmak istedii, bu sylem trn bilimsel
sylemle kartrmamaktr. Sylenemeyenin tesinde susmak ge
rekir deyii, bilimsel olarak dnya zerine konuulamayan yerde
susulmaldr anlamndadr. Wittgenstein iin suskunluk, bilimin
olgular aklayamad yerdeki suskunluudur. Felsefe dndaki
sylenemeyen etkinlikler ne olgusal sylemin gereklerini, ne de
mantksal sylemin gereklerini yerine getirirler. Wittgenstein din,
etik ve estetii olgu syleminin dna kartrken onlarn bilim
sel olma tutkulanyla szde olgusal nermelere balanmak yerine
kendilerine zg olan nermelere bal olmalarn ister. Din, etik
ve estetiin nermelerinin varolu olanaklar kendi isel doala
rnda bulunmaldr. Wittgenstein olgusal sylemi mantksal uzay
iindeki temel nermelerin toplamyla snrlarken, dier etkinlik
lerin temel nermelerin olanaklarnda kurulamayacaklarn orta
ya karr.
Wittgenstein'm positivist tutumu din, etik ve estetik sylemi
dta brakrken onlar tmyle yadsmaz. Wittgenstein Tractatus iin, burada ifade ettiklerimden daha ok ifade etmediklerim
nemlidir derken, etik ve estetik sylemin olanaklarnn olgu sy
leminin dnda temellendirilebeceini belirtmek ister. Wittgen
stein'm positivist tutumu, etik, estetik ve dinsel sylemlerin bi
limsel olma tutumlarna, bilimsel olgu sylemlerine tama ei
limlerine kar bir snr ekmedir, Wittgenstein din, etik ve este-

147
tik sylemlerin olgusal dilin mantksal uzaynn dmda tutul
malar gerektiini hem olgusal sylemin ak-seiklii asndan,
hem de bu sylemlerin kendi bamszlklar asndan ister.
Wittgenstein'in ilk dnem felsefesinin en dramatik yn, b
tn gsterilebilir olanlar sylemi olmasdr. Wittgenstein dil ile
dnya arasndaki mantksal ban, nermeler ile olgular arasn
daki mantksal formun (TLP 4.121-4.1212, 4.124), nermeler ta
rafndan ortaya konamayacan bu mantksal bam nermelerin
kendi doalar tarafndan serimleneceini belirtir. Dil ile dnya
arasndaki bamty sylemeye almak olgusal sylemin dna
tamaktr. Wittgenstein Tractatus'ta felsefesinin dil ve dnya ara
sndaki ba sylemeye aht iin anlam dna tatn belir
tir. Bu noktada felsefesi dramatik bir biimde kendi kendini y
kar. Benim nermelerim u yolla aydnlatcdrlar ki, beni anla
yan, sonunda bunlarm anlam-d olduunu grr... (TLP 6.54).
Wittgenstein felsefe nermelerini olgusal sylemin dna iter
ken, felsefeyi dier etkinlikten ayr bir konumda dnr. O
btn zamanlarnda felsefenin nasl yaplmas gerektiini gs
termeye almtr. Wittgenstein ilk dneminde felsefeye gster
me retisiyle bir yer bulmaya alr. Felsefeyi ne olgusal sylem
iine ne de totolojik sylem iine yerletirir. Wittgenstein'in ilk
dneminde felsefenin doasn bulank olarak brakr. Wittgen
stein'in ilk dneminde zorunlu doruluklar mantk ve matemati
e aittir. Felsefenin zorunlu doruluu olan ve ayn zamanda ie
rik tayan 'dnya yaln nesnelerden kurulmutur ve dilin ner
meleri tarafndan yanstlr' nermesi bo bir totoloji deildir.
Eer bu ierik tamayan bir zorunlu doruluk olmasayd, Witt
genstein iin ne felsefenin ilevi, ne de dilin ilevi bir temele otur
tulabilirdi. Wittgenstein'in ilk dnemi asndan doruluk, ya
mantn zorunlu doruluudur ya da dilin olumsal doruluu
dur. O zaman felsefenin nermeleri nereye yerletirilmelidir?
Wittgenstein dilin zorunlu olarak dnyay yanstabilmesinin ola
nan temel nermelerin doalarndan ortaya karr. Temel ner
meler Wittgenstein iin anlkta zorunlu olarak bulunan dnya re
simleridir. Felsefenin ierik tayan zorunlu doruluu temel ner
melerin doasndan karlr. Felsefenin olgusal dilin snrnda

148
mantksal uygulamasyla bulunmasnn olana temel nermele
rin doalarndan karlr.
3. DLSEL ETKNLK OLARAK FELSEFE
Wittgenstein'm ilk dnemi, yaln nesnelerden kurulan dn
yann yaps dilin yapsmdan karlabilir. erik tayan zorunlu
doruluk nermesi zerine kurulmutur. Wittgenstein bu ierik
tayan zorunlu doruluk nermesini dilin varolu olanandan
karmtr. Ancak Wittgenstein iin, bu sylenebilen bir ey de
il, gsterilebilen bir eydir. Wittgenstein iin ilkin olgusal sy
lemin mantksal yaps temel nermelerle ierden denmelidir.
Felsefenin ilevi olgusal sylemin mantksal snrlar dendikten
sonra ortaya kar. imdi felsefenin bu snrlar iindeki ilevinin
ne olduu sorusu sorulabilir. Bu sorunun yant ayn zamanda
felsefenin dier olgusal sylem d alanlardan ayrmn belirle
yecektir.
Wittgenstein Notebooksnta felsefenin mantk ve metafizik
ten olutuunu syler (NB 93). Felsefenin metafizik yn, dil ve
dnya arasndaki mantksal ba gstermeye almasnda yatar.
Geri Wittgenstein felsefenin bu uran merdiveni ykarak gi
dermeye alr ama felsefenin as devinin sylenemeyenlerin
gizemi ile uramak olduunu sezdirir gibidir (TLP 6.52-6.522).
Wittgenstein felsefesinin asl metafizik yn d ve dnya arasn
daki mantksal ban gizemin felsefesinin yaplmasndadr. Witt
genstein olgu syleminin felsefesinin nasl yaplacan gsterir
ken, sylenemeyenin felsefesinin byle yaplamayacan da sez
dirir.
Wittgenstein iin felsefenin mantksal yn, felsefenin asl
etkinlii, asl ilevidir. Wittgenstein^ gre felsefenin devi olgu
sal dilin nermelerinin mantksal doalarnn aydmlatlraasdr
(NB 2,93). Felsefenin nermelerin doasn aydnlatma etkinlii,
nasl felsefe yaplmas gerektiini de ortaya koyar. ncelikle be
lirtilmesi gereken, felsefenin dnya zerine konuan, olgusal olan
nermelerin doasn aydnlattdr. Dnya zerine konuan ner
meler doa bilimlerinin nermeleridir (TLP 4.11). Felsefe yalnz
ca doa bilimlerini aydnlatmayp ayn zamanda bu nermelerin

149
temelinde yer alan temel nermelerin gereklikle olan balantla
rn da inceler. Felsefe dnya hakknda bilgi veren nermeleri ay
dnlatmann bilgisidir. Ama ayn zamanda dnya hakkndaki ol
gusal gereklik bilgisinin ne olduunun da bilgisidir. Felsefe, dn
ya zerine felsefi nermeler retmez, dnya hakknda bilimlerin
yapt gibi aklama yaplar kuramaz (TLP 4.112). Felsefe doa
bilimleri gibi dnya resimlerini vermez. Felsefe doa bilimlerin
den biri deildir (TLP 4.111). Felsefe yalnzca doa bilimi ner
melerinin mantksal yaplarn, aklama, hipotez, kuram gibi dil
sel yaplarn aydnlatr. Felsefenin dilsel etkinlii, dolaysyla da
felsefenin bilgisel etkinlii budur. Felsefenin nermeleri tantlayc deil betimleyicidir. Felsefenin betimleyici yn doalarn ay
dnlatrken, kulland yntemin tantlamalar olmayp, ortaya
koymalar ve ak-seik belirlemeler olmasdr. Felsefe olgu syle
mini oluturan doalarn ve balamlarn aratran bir etkinlik
tir. Felsefenin etkinlii ortaya bir retiler sistemi koymak de
ildir. Felsefe bir reti deil, bir etkinliktir (TLP 4.112). Witt
genstein felsefe nermelerinin bir dnce sistemi kurmayp, yal
nzca amlama ilevlerini yerine getirmelerini ister. Felsefe ya
pt znde aydnlatmalardan oluum (TLP 4.L12).
Wittgenstein iin felsefenin etkinlii, gsterge-dilinin man
tksal szdizim olanaklar iinde ve olgu nermelerinin anlamnn
temel nermelere zmlenebilmesinden i grr. Felsefe dilsel
bir etkinlik olarak eletiri ve zmleme yntemini, mantksal
szdizim kurallar ve gstergelerin anlaml kullanmlar zerinde
temellendirir. Felsefe eletiri yntemini ilkin kendisine uygular.
Wittgenstein iin dil eletirisi sylenebilir olanlarn snrn be
lirlemek, dolaysyla sylenemeyenleri bu snrn dnda tutmak
tr, Dil eletirisinin devinim noktas olgu syleminin yapsnn be
lirlenmesidir. Bu yapnn belirlenmesi, dnlebilir olann ak
ve seik olarak belirlenmesidir. Felsefenin yntemi, olgu sylem
lerini temel nermelere dek zmlemek ve nermenin simgeleri
nin mantksal szdizim kurallar iinde nelere gnderim yaptk
larnn belirlenmesidir. Felsefe dilsel etkinlik olarak kendi yap
sna yneldiinde, felsefe nermelerinin dilin mantn yanl an
lamaktan kaynaklanan sorunlarla dolu olduunu ortaya karr
(TLP 3.323, 3.325, 4.003). Felsefe nermeleri ilk bakta mantk
la .

150
sal kurulu olanaklar asndan yetkin bir yap gsterir. Ama bu
kurulu olanaklar iinde, nermede geen kimi elerine nasl bir
gnderim verdiini ve bu enin (gstergenin) dnyada neye ia
ret ettiini belirlemez (TLP 4.003, 4.0031, 6.53). Wittgenstein man
tksal szdizim asndan felsefe nermelerinde kullanlan gster
gelerin ounun hibir gnderimleri olmadn ortaya karr.
Felsefe nermeleri zmlendiklerinde bylesi gnderimsiz eler
den kurulu olduklar ortaya karlr. Wittgenstein geleneksel fel
sefe nermelerinin zmlendiklerinde anlama ilikin olmadkla
rn, mantksal kurulular iinde anlam-d olduklarnn gste
rilebileceini belirtir. Wittgenstein'a gre felsefe nermeleri iyi,
gzelden daha ok ya da daha ag zdetir (TLP 4.003) biiminde
dil mant asndan uygun gsterge dilinin mantksal szdizimi
ve anlam asndan anlam-d olarak kurulan nermelerdir. Fel
sefenin dil eletirisi anlam-d olan sylemlerin snrn dna atl
masdr.
Felsefenin doru yntemi u olabilirdi: sylenebilir olan
dan, yani doa bilim nermelerinden - yani felsefe ile ilgisi olma
yan hibir eyden - baka birey sylememek, sonra her defasnda
da, baka birisi doa tesi birey sylediinde, ona, nermelerindeki belli gstergelere hibir gnderim balamadn gster
mek... (TLP 6.53). Felsefe dil eletirisi olarak nermelerin ol
gusal temellerini ve akln ortaya karr. Wittgenstein iin
btn felsefe sorunlar, felsefenin nermelerinde geen gsterge
lerin bir ouna bir gnderim balamamasmdan kaynaklanr. Fel
sefenin amac, dnya zerine olan konumalarn ak ve seik
olarak aydnlatlmasdr. Felsefe bir dil eletirisi olarak dnya
zerine olan dncelerin ak ve seik olarak ortaya konmas
nn olanaklarn verir. Felsefenin devi dilin olgusal temellerinin
aydnlatdmasyla ve snrlarnn izilmesiyle, dnya zerine olan
dncelerin snrlarnn ak ve seik olarak belirlenmesidir. Dn
ya nesnelerini ak ve seik olarak dile getirmeyen dilsel balam
lar anlam-ddr ve dnya zerine hibir ey sylemezler. Susulmas gereken nokta dnya zerine konumann bittii yerde
balar.
Wittgenstein'm dil felsefesi dnya zerine bilgi edinme yol
larn ve dnya bilgisinin kurulma olanaklarn ortaya koyan bir

151
dil felsefesidir. Wittgenstein gsterge dili zerine olan nceleme
sini, dnce srelerinin ve dncenin yapsnn incelenmesi
olarak grr. Anl bylesine dilsel yntemlerle incelemenin i k i
sakncas vardr. Felsefe iin bu sakncalar dilbilim durumuna d
nmek ya da bir psikoloji olmak tehlikesidir. Wittgenstein an
l bilin sreleri iinde deil, kavramsal boyutlarda inceler. D i l
bilim ynnden olan tehlikeyi de, dili dnya bilgisi ynnden ve
gereklikle olan ilikisi ynnden inceleyerek giderir.
Wittgenstein'in btn felsefe sorunlarn z (TLP n
sz) olgusal dilin yapsnn aydnlatlmasyla olanakl olur. Olgu
sal dilin yapsnn belirlenmesi, dnya zerine sylnilebilir ola
nn nasl bir yapda olmas gerektiini belirler. Sylenilebilir ola
nn olgusal temeller zerinde ak ve seik olarak belirlenmesi,
dnya zerine olan dncelerin ak ve seik olarak belirlenmesi
dir. Bylelikle de dnya hakknda olan felsefe sorunlar olgusal
dilin yaps iinde zmlenir. Bu zm ak ve ksadr: felsefe
sorunlar dnya zerine hibir ey sylemediklerinden, anlam-d
olarak belirlenip, zmlenirler.
Wittgenstein'in dil eletirisi dnyann snrlarna gnderim
yapan dilin nermelerinin doalarnn aydinlatlmasdr. Wittgen
stein bu snrlar iinde felsefe nermelerinin dnya zerine hi
bir ey sylemediini belirler. Wittgenstein'da dilin snrlarnn
dnyann snrlan olmas, yalnzca olgusal sylemin dnya zeri
ne konuabilmeidir. Dnya zerine konuabilmenin snrlar ol
gusal sylemin snrlar tarafndan ortaya konur.