Professional Documents
Culture Documents
220/12 v
Ry
U1 U2 (yük)
58
uçlarýna yüksek gerilim uygulanýrsa) trafonun diðer uçlarýnda çok yüksek deðerli gerilim
oluþur. Þöyle ki; 220 volt giriþ, 12 volt çýkýþ deðerinde olan bir trafonun sekonderine
yanlýþlýkla 220 volt uygulanýrsa primer sarýmýnýn uçlarýnda yaklaþýk 4033 volt oluþur.
Bu deðer, kullanýcýlar için son derece tehlikeli sonuçlar ortaya çýkarýr. O nedenle trafo
baðlantýlarý titizlikle yapýlmalýdýr.
1.3. Ziller
1.3.1. Mekanik Yapýlý Zil
Bobin, nüve, palet, tokmak, çan gibi elemanlarýn birleþmesinden oluþmuþ devre
elemanýdýr.
Þekil 3.2'de yapýsý verilen mekanik yapýlý zilin bobin uçlarýna 8-15 voltluk gerilim
uygulandýðýnda, bobin etrafýnda bir manyetik alan oluþarak nüveyi mýknatýslar.
Mýknatýslanan demir nüve, paleti çeker ve tokmak çana vurur. Palet çekildiði anda A
kontaðý açýldýðýndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda demir nüve mýknatýslýðýný
kaybederek paleti býrakýr. Palet normal konumuna döndüðünde ise A kontaðý tekrar
kapanarak bobine yeniden akým verir. Bobine kesik kesik uygulanan akým çanda ses
oluþturur.
baðlantý vidalarý
bobin
ses ayar vidasý
nüve
A
palet
çan
tokmak
Þekil 3.2: Mekanik yapýlý zil Resim 3.1: Elektronik devreli zil
59
isim etiketi
1.5. Ýletkenler
Elektrik akýmýný kolayca ileten maddelere iletken denir. Elektrik tesislerinde bakýr,
alüminyum, kalay, gümüþ vb. gibi maddelerden yapýlmýþ iletken gereçler kullanýlýr.
Konutlarda uygulanan çaðýrma ve bildirim tesislerinde 0,30-0,75 mm2 kesitinde
PVC izoleli bakýr iletkenler tercih edilir.
Aydýnlatma tesisatlarýnýn sortilerinde en az 1,5 mm2, priz tesisatlarýnýn sortilerinde
ise en az 2,5 mm2 kesitinde bakýr kablolar kullanýlýr.
Elektrik akýmýný geçirmeyen maddelere yalýtkan denir. Tesisatlarda, PVC, kauçuk,
bakalit, porselen, cam, mika, fiber, amyant, kâðýt, presbant gibi maddelerden yapýlmýþ
yalýtkanlar kullanýlýr.
1.6. Borular
Çaðýrma ve bildirim tesisleri sýva üstü ya da sýva altý tesisat olarak döþenir. Borular 3
m boyunda ve 14 - 18 - 26 mm çaplý olarak satýlýr. Hareketli ya da çok kývrýmlý yerlerde
kullanýlan spiral borular ise 9 - 11 - 14 - 18 - 26 mm çapýndadýr. Uygulamada kullanýlan
boru tipleri þöyledir:
60
a. bergman boru c. PVC boru
1.7. Kroþe
Sýva üstü tesisatta borular, duvara ya da tavana kroþelerle tutturulur. Kroþeler, sacdan
ya da plâstikten yapýlýr (resim 3.4).
no: 3 no: 4
no: 1 no: 2
1.9. Buat
Ýletkenlerin eklendiði ve daðýtýmlarýnýn yapýldýðý ek kutularýdýr. Uygulamada yuvarlak
ve kare þeklindeki buatlar kullanýlýr. Resim 3.6'da çeþitli buat resimlerine yer verilmiþtir.
61
sýva üstü buat nemli yerlerde kullanýlan buatlar sýva altý buat
Resim 3.6: Buat
1.10. Muf
Borularýn eklenmesinde kullanýlan gereçtir. Resim 3.7'de görülen mufun iki tarafý,
eklenecek borularýn giriþini kolaylaþtýrmak için çap bakýmýndan biraz daha büyüktür.
alýcý
çýkýþý
boru
giriþi
tahta
1.11. Pater
Sýva altý tesisatta tavan ve duvara monte edilecek araçlarýn kolayca vidalanmasýný
saðlamak için kullanýlan tahta parçasýdýr. Pater, binanýn betonu dökülmeden önce yapýlan
boru döþeme iþlemi yapýlýrken yerleþtirilir (resim 3.8).
Resim 3.9: Kasa Resim 3.10: Kablo pabucu Resim 3.11: Dübel
62
a) sýra klemens b) simit klemens
I. Sýra Klemens
Duy, buat, pano, seyyar kablo vb. gibi yerlerde kullanýlýr. Resim 3.12-a'da sýra klemens
görülmektedir.
V. Lüstr Klemens
Porselen gövdeli olup sýcaklýðýn yüksek olduðu (ütü, fýrýn, elektrikli soba vb.gibi)
cihazlarda kullanýlýr. Resim 3.12-e'de lüstr klemens görülmektedir.
63
2. Çaðýrma ve Bildirim Tesisatlarýnda Kullanýlan Semboller
Çaðýrma ve bildirim tesisatlarýnda aþaðýdaki tabloda verilen semboller kullanýlýr.
Butoniyer Buton
Zil Korna
Výzýltý Þalter
64
3. Çaðýrma ve Bildirim Tesisatlarýnýn Çiziminde Dikkat Edilmesi Gereken
Hususlar
Tesisatýn projesi,
mîmari plân üzerine sigorta trafo
60°
semboller . . . . . 0,50. NV (NYA)
. .
kullanýlarak çizilir. 6/25 A 220/4-8-12 V 30° 14 PVC
zil
Tesisatý yapacak .
elektrikçi projeleri
göz önüne alarak buton
uygulamayý yapar.
Elektrik Þekil 3.4: Kapalý þema
tesisatlarý, sýva üstü
ve sýva altý olmak
üzere iki þekilde Mp
R
yapýlýr. buat
6/25 A 220/4-8-12 V zil
Tesisat projeleri
aydýnger kâðýdýna
tek hat þemasý buton
þeklinde çizilir.
Kapalý þema olarak Þekil 3.5: Açýk þema
da adlandýrýlan
çizimde iletkenler bir
çizgi olarak Mp
gösterilir. R
6/25 A 220/4-8-12 V
Kapalý þemada
tek çizginin kaç
iletkeni temsil ettiði,
60° eðik ve üç
iletkene kadar iletken
sayýsýnca çizilen ince Þekil 3.6: Bir butonla bir zil tesisatýnýn açýk þemasý
çizgilerle, üç
iletkenden fazlasý 0,50 NV (NYA)
. . . . . . . . . . .
için ise çizginin 14 PVC
6/25 A 220/4-8-12 V . .
üzerine rakamla
iletken sayýsý . .
yazýlarak belirtilir.
Þekil 3.4, 3.7 ve
3.14'e bakýnýz.
65
þema olmak üzere iki Mp
devreden oluþur. Bu R
tesisatta butona basýldýðý 6/25 A 220/4-8-12 V
sürece zil çalar.
Mp
R
6/25 A 220/4-8-12 V
0,50 NV (NYA)
. . . . . . . . . . . . . .
14 PVC
6/25 A . . .
220/4-8-12 V
. . .
66
Mp
R
6/25 A 220/4-8-12 V
1 2 1 2
. . . . . . . . . . .
6/25 A 220/4-8-12 V . . . .
1 2 1 2
0,50 NV
14 PVC
220/4-8-12 V 220/4-8-12 V
açýk kapalý
6/25 A 6/25 A
þema þema
R Mp
Þekil 3.14: Sokak (cümle) kapýsýndan çaðýrmalý üç kat üç daireli apartman zil tesisatý
67
buat
bergman boru
Þekil 3.15: Sýva üstü tesisat Þekil 3.16: Sýva altý tesisat
pater
pater
pater
pater
pater
pater
pater
pater
68
5.3. Nemli Yer Tesisatlarý
lâmba
Bodrum, kazan dairesi, hamam,
fabrika, atelye vb. gibi yerlerde NVV
(NYM, antigron) kablolar kullanýlarak
sýva üstü tesisat yapýlýr.
Þekil 3.18'de nemli yer malzemeleri buat
kullanýlarak yapýlmýþ komütatör anahtarlý
lâmba tesisatý verilmiþtir.
sigorta
lâmba
6. Aydýnlatma ve Priz
komütatör
Tesisatlarýnda Kullanýlan
anahtar
Gereçler R Mp
6.1. Sigortalar
Alýcýyý besleyen hatlarý, cihazlarý aþýrý yüklenme ve kýsa devrelere karþý korumada
kullanýlan elemandýr. Sigorta, devreye seri baðlanýr ve üzerinden anma akýmýndan çok
akým geçtiðinde devreyi açar.
Uygulamada kullanýlan sigorta çeþitleri þunlardýr:
6.1.1. Buþonlu sigortalar,
6.1.2. Otomatik sigortalar,
6.1.3. Býçaklý (NH) sigortalar,
6.1.4. Küçük akým sigortalarý (cam sigortalar),
6.1.5. Fiþli sigortalar,
6.1.6. Yüksek gerilim sigortalarý
buþon
kapaðý buþon
kapaðý
buþon
buþon
viskontak
viskontak
üst kontak
dip kontak
69
I. Gövde
Þekil 3.19'da görülen gövde sigortanýn baðlanacaðý yere tutturulmasýný saðlayan
kýsýmdýr. Gövde þu parçalarýn birleþiminden oluþur:
a. Dip Kontak: Þebeke faz ucunun baðlandýðý ve gövdenin içinde alt tarafta bulunan
kýsýmdýr. Resim 3.13'e bakýnýz.
b. Üst Kontak: Buþon kapaðýnýn tutturulmasý için diþ açýlmýþtýr. Tesisata giden faz
ucu üst kontaðýn vidasýna baðlanýr. Þekil 3.31'e bakýnýz.
II. Buþon
Akýmý kesme düzeneðinin
bulunduðu kýsma buþon denir.
Buþonlar, 6 - 10 - 16 - 20 - 25 -
35 - 50 - 63 - 80 - 100 amper
deðerlerinde üretilir. Buþon þu
Resim 3.14: Buþonlar
parçalarýn birleþiminden oluþur:
70
d. Alt ve Üst Kapaklar: Buþonun iki ucunda bulunur. Dip kontak ile üst kontak
arasýnda iletimi saðlamaya yarar (resim 3.15).
e. Sinyal Pulu: Buþon içindeki ince telin uç kýsmýna takýlýr. Telin kopmasýyla yaylý
fýrlatma düzeneði sayesinde pul yerinden fýrlar. Sinyal pulcuðu, her akým deðeri için
ayrý bir renkte boyanmýþtýr. Resim 3.15'e bakýnýz.
Buþonun kaç amperlik olduðu sinyal pulcuðuna bakýlarak anlaþýlabilir. Pul renklerinin
akým karþýlýklarý þöyledir: Yeþil: 6 A, Kýrmýzý: 10 A, Gri: 16 A, Mavi: 20 A, Sarý: 25 A,
Siyah: 35 A, Beyaz: 50 A, Bakýr rengi: 63 A
a) duvar tipi sigorta b) tablo tipi sig. c) þapkalý (hava hattý) tipi sig. d) kolon sigorta
71
ark hücresi
çýkýþ
mandal
manyetik açma
düzeneði
mandal
açma kapama
mekaniði
ark kanalý
kontaklar
gövde
(a) (b)
Uygulamada kullanýlan otomatik sigortalar L (B) ve G (C) tipi olmak üzere iki tipte
üretilir. L tipi sigortalar aydýnlatma ve priz tesislerinde kullanýlýrken, G tipi sigortalar
ise motor koruma devrelerinde kullanýlýr.
L tipi sigortalar aþýrý akým durumunda hemen atar. G tipi modeller ise gecikmeli
olarak devreyi açar. Motorlar kalkýþ anýnda normal akýmlarýnýn bir kaç katý deðerde
aþýrý akým çekerek çalýþmaya baþladýklarýndan bu tip alýcýlarda gecikmeli atan otomatik
sigortalar tercih edilir.
72
buþon
altlýk
II. Buþon
Resim 3.21 ve res'm 3.24'te görülen buþon, porselenden yapýlmýþ bir gövde ve bunun
iki ucuna monte edilmiþ býçaklardan oluþmuþtur. Býçaklar, gövde içinden eriyen tel ile
birbirine baðlanmýþtýr.
73
söküp
takma ellik
düðmesi
buþon
kuvars kumu
altlýk
74
Mp R S T
Mp R S T
1. kilit mekanizmasý 5. test devresi
2. röle 6. primer sargý
3. direnç 7. halka nüve
4. test butonu 8. sekonder devre
75
Resim 3.29: Sýva Resim 3.30: Sýva Resim 3.31: Resim 3.32:
üstü adî anahtar altý adî anahtar Antigron adî anahtar Komütatör anahtar
6.4. Anahtarlar
Elektrik devrelerinde açma kapama görevi yapan devre elemanýna anahtar denir.
Anahtarlarý yapýlýþ þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Sýva Üstü Anahtar: Sýva üstüne monte edilen anahtardýr.
II. Sýva Altý Anahtar: Sýva içerisinde gömülü anahtar kasasý içine monte edilen
anahtardýr.
III. Etanj (Antigron) Anahtar: Nemli yer tesislerinde kullanýlan anahtardýr.
Nem, toz, patlayýcý gaza karþý sýzdýrmaz özelliktedir.
sýva üstü sýva üstü sýva altý sýva altý etanj antigron)
normal priz topraklý priz normal priz topraklý priz topraklý priz
Resim 3.33: Prizler
6.5. Prizler
Resim 3.33'te görülen prizler elektrikli aygýtlarýn beslenmesinde kullanýlýr. Prizleri
76
kullaným yerine göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Sýva üstü priz, II. Sýva altý priz, III. Etanj (antigron) priz
Prizleri yapýsýna göre ise þöyle sýnýflandýrabiliriz:
I. Normal (adî) priz, II. Topraklý priz
Not: Nemli yerlerde kullanýlan prizler, toz, nem, su ve patlayýcý gazlara karþý koruyucu
gövde içerisine alýnýr.
6.6. Fiþler
Elektrikli aygýtlarýn prizden beslenmesi için kullanýlan elemanlara fiþ denir. Fiþ çeþitleri
þunlardýr:
I. Erkek fiþ, II. Topraklý erkek fiþ, III. Diþi fiþ, IV. Topraklý diþi fiþ, V. Telefon fiþi
6.8. Duylar
Lâmbanýn devreye baðlanmasýnda kullanýlan elemanlara duy denir. Duyun tesisata
baðlantýsý yapýlýrken anahtardan gelen faz ucunun dip kontaða baðlanmasý gerekir. Bu
yapýlmazsa lâmba duya sökülüp takýlýrken elektrik çarpmasý söz konusu olabilir. Duylarý
üretim þekline göre þöyle sýnýflandýrabiliriz:
77
E-27
E-14
E-7
E-40
78
sýva üstü tabak
rozans rozans
(a) (b)
1
Akkor flâmanlý
2 lâmbanýn parçalarý:
3 1. orta kutup
10
4 2. baþlýk ya da kaide
akkor lâmba flâmaný 9 3. yan kutup
4. boþaltma tüpü
5. düðme
6. cam gövde
7. flâman
8. flâman taþýyýcý
9. kýstýrmalý geçit
8 7 6 5 10. akým iletici
79
Akkor flâmanlý lambalar resim 3.38'de görüldüðü gibi cam gövde, flâman, flâman
taþýyýcý, orta kutup vb. gibi parçalarýn birleþiminden oluþur.
Akkor flâmanlý lâmbalar ürettikleri ýþýðýn azlýðý nedeniyle günümüzde uygulamadan
çekilmektedir.
starter
starter
starter
80
6.10.2.1. Flüoresan Lâmbalarýn Parçalarý
I. Flüoresan Tüp
Iþýk yayan cam tüpün içindeki hava boþaltýlmýþ ve özel gaz (argon) ve civa
doldurulmuþtur. Lâmbanýn flâmanlarý tungsten metalinden yapýlmýþtýr. Flâmanlar
arasýndaki boþlukta ise ýsýyla elektron yaymaya baþlayan oksit tabakasý mevcuttur. Boru
þeklindeki cam tüpün iç yüzeyine flüoresan madde sývanmýþtýr.
II. Balast
Ýnce çelik saclardan yapýlmýþ nüve üzerine sarýlmýþ bobinden oluþan balast, flüoresan
lâmbanýn çalýþabilmesi için mutlaka kullanýlmasý gereken bir elemandýr.
Uygulamada 20 ve 40 W gücündeki balastlar yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Balastlar
yapýlýþ þekli bakýmýndan iki çeþittir:
a. Bobinli (klâsik) balast,
b. Elektronik balast
Bobinli balastlar 5-10 W gibi ilave bir güç tüketirler. Elektronik balastlarýn güç
tüketimi ise yok denecek kadar azdýr. O nedenle elektronik yapýlý balastlar tercih
edilmelidir. Balast seçimi yapýlýrken dikkat edilecek diðer önemli husus ise kalitedir.
TSE kalite belgesi olmayan balastlar ses yapmakta ve kýsa ömürlü olmaktadýr.
sac nüve
bimetal cam
kontak tüp
sargý
kondansatör
III. Starter
Cam tüp içerisine yerleþtirilmiþ ýsýya duyarlý kontaklarý bulunan küçük boyutlu elemana
starter denir. Bu gereç, flüoresan lâmbanýn flâmanlarý ýsýnana kadar devrede kalýr.
Yanmakta olan bir flüoresan lâmbadaki starter çýkartýlsa dahî lâmba yanmaya devam
eder. Starterin cam tüpü içerisinde bulunan bimetal, uzama katsayýlarý farklý iki ince
metalin birleþtirilmesiyle üretilmiþtir. Lâmba devresine akým uygulandýðýnda bimetalli
81
kontak düzeneði kapalýdýr. Bu sayede starter üzerinden akým geçiþi olur. 1-2 saniye
içinde ýsýnan bimetal kontaðýn açýlmasýna neden olur.
Starterlerde bimetal düzeneðine paralel olarak baðlanan küçük kapasiteli kondansatör
(sýga) bimetalli kontaklarýn ömrünü uzatýcý etki yapar. Baþka bir deyiþle kondansatör
startere gelen parazitik (istenmeyen) sinyallerin bozucu etkisini ortadan kaldýrýr.
IV. Soketler
Flüoresan lâmbanýn tüpünü devreye baðlamada kullanýlan elemanlara soket denir.
Resim 3.41'de uygulamada kullanýlan çeþitli soketler görülmektedir.
erkek soket
diþi soket
starter
yuvasý
starter soketi
Starter devresinin açýlmasý ile balastýn akýmý kesilir ve manyetik alanýnda düþüþ olur.
Manyetik alandaki düþüþ nedeniyle balast bobini üzerinde, þebeke geriliminden daha
büyük bir öz indükleme EMKsý (yaklaþýk 1000 V) oluþur. Yüksek gerilim, flâmanlar
arasýnda (daha önce ýsýnarak iletken hâle gelen lâmba iç ortamý üzerinden) ark þeklinde
atlar. Böylece buharlaþan civaya çarpan ark þeklindeki akým, ultraviyole ýþýnlarýnýn
oluþmasýný saðlar. Ultraviyole ýþýnlarý ise, cam tüpün iç yüzeyindeki flüoresan tabakaya
çarparak lâmbanýn ýþýk vermesini saðlar.
Lâmbanýn, tüp içerisindeki flüoresan madde ve gazýn cinsine göre deðiþik renkte ýþýk
vermeye (yanmaya) baþladýðý anda balast gerilimi 100-110 V civarýna düþürerek ilk anda
ateþleyici olarak yaptýðý görevi, normal çalýþma anýnda akým sýnýrlayýcý olarak devam
ettirir.
82
7. Elektrik Tesislerinde Kullanýlan Bazý Kablolar ve Özellikleri
NV (NYA)
Demiryolu ve atelyelerde, daðýtým FVV-n (NYMHY-rd)
tesislerinde, 1,5 mm 2 ve daha büyük Kuru ve nemli yerlerde, mekanik
kesitliler, kuru yerlerde, boru içersinde, sýva zorlanmalarýn normal düzeylerde olduðu
altý ve sýva üstü tesislerde kullanýlýr. tesislerde, taþýnabilir cihazlarýn (matkap,
Bakýr iletkenli 0,5-10 mm2 ye kadar tek süpürge, fýrýn vb.) beslenmesinde kullanýlýr.
telli 10-400 mm 2 ye kadar çok telli ve
termoplâstik yalýtkanlýdýr.
83
8. Aydýnlatma ve Priz Tesislerinin Çiziminde Kullanýlan Semboller
Aplik
Sinyal lâmbasý
(duvar lâmbasý)
Avize Topraklama
Flüoresan lâmba
84
9. Aydýnlatma ve Priz Tesisatlarýna Ýliþkin Örnekler
Uygulamada kullanýlan
Mp
elektrik tesisatlarý çeþitli
R
þekillerde yapýlmaktadýr. 6/25 A
Þimdi bunlarý inceleyelim.
açýk þema
1,5 NV (NYA)
9.1. Adî Anahtarlý
14 PVC
Lâmba Tesisatý 6/25 A
85
kumanda etmeye
Mp
yarar.
R
6/25 A
9.5. Merdiven
Iþýk Otomatiði
Tesisatý
Çok katlý 1,5 NV (NYA)
yapýlarda merdiven 14 PVC
boþluðunun
aydýnlatýlmasýnda
kullanýlan
devrelere merdiven
M.O.
ýþýk otomatiði
M.O.
denir. R L B Mp
4
Þekil 3.28'de
verilen þemada
6/25 A
butona
6/25 A
basýldýðýnda
merdiven ýþýk açýk þema Mp R kapalý þema
otomatiði cihazýnýn
içindeki elektronik Þekil 3.28: Merdiven ýþýk otomatiði tesisatý
devre rölenin
kontaklarýnýn konumunu deðiþtirir. Ayarlanan süre sonunda röle kontaklarý açýlýr ve
lâmba söner.
86
erkek soket
diþi soket
flâman flüoresan lâmba flâman
starter
balast
R Mp
Mp
R
40 W
40 W
40 W
R
40 W
40 W
40 W
S 40 W
40 W
40 W
T 40 W
40 W
40 W
Mp watt
87
10. Kuvvet Tesislerinde Kullanýlan Gereçler
Kuvvet tesislerinde çeþitli gereçler kullanýlmaktadýr. Bunlarýn bakým, onarým ve tesisat
iþlemlerini yapabilmek için özelliklerinin bilinmesi gerekir. Þimdi bu gereçleri inceleyelim.
10.2. Ampermetre
Alýcýnýn çektiði akým þiddetini ölçmeye yarayan aygýtlara ampermetre denir. Bu
aygýtlar devreye seri baðlanarak kullanýlýr. Sanayi tesislerinde ana panoya üç adet
ampermetre konularak üç fazýn çektiði akýmlarýn seviyesi gözlenir. Þayet fazýn birisinden
geçen akým anormal derecede diðerlerinden yüksek ise tesisin enerji daðýtým þeklinde
deðiþiklik yapýlýr.
Az akým çeken sanayi tesislerinde ampermetreler þebekeye doðrudan baðlanýr.
Akýmýn 50 amperden fazla olduðu tesislerde ise akým trafosu adý verilen aygýtlar
kullanýlarak akým ölçülür. Þöyle ki; akým trafosunun primer sargýsý faz iletkenine seri
baðlanýr. Trafonun sekonder sarým uçlarýna ise 5 amperlik küçük bir ampermetre
baðlanýr. Primer sargýsýndan geçen akýmýn oluþturduðu manyetik alan sekonder sargýsýnda
küçük deðerli bir akým oluþturur. 200/5 amperlik akým trafosunda sekondere baðlý
ampermetre 3 amperi gösteriyorsa primerden 120 amper geçtiði anlaþýlýr.
10.3. Voltmetre
Þebekenin gerilimini ölçmede kullanýlan aygýtlara voltmetre denir. Voltmetreler
þebekeye paralel baðlanarak kullanýlýr.
Alçak voltajlarýn (0-500 V) ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler devreye direkt
olarak baðlanýrken, yüksek voltajlarýn ölçülmesinde kullanýlan voltmetreler gerilim
trafosu üzerinden baðlanýr.
88
10.4. Sigorta
Sanayi tesislerinde kullanýlan motor, trafo, jeneratör, kaynak makinesi vb. gibi alýcýlarýn
besleme hatlarýnýn korunmasýnda buþonlu, otomatik ya da býçaklý sigortalar kullanýlýr.
K L
k l
A
akým tra-
fosunun
baðlantýsý
R
S
T
K L
k l
V
gerilim
trafosunun
baðlantýsý
89
10.7. Reaktif Güç Kontrol Rölesi
Sanayi tesislerinde motor, balast, trafo gibi bobinli alýcýlarýn sayýsýnýn çok olmasý bu
tesislerin indüktif özellik göstermesine yol açar. Ýndüktif alýcýnýn çok olmasý ise þebeke
akýmýyla gerilim arasýndaki faz farkýný büyütür. Faz farkýnýn büyümesi ise þebekeden
çekilen reaktif gücün artmasýna neden olur.
Reaktif (kör) güç hiç bir iþ yapmadan alternatör ile þebeke arasýnda gidip geldiðinden
aboneye maddî yük getirir.
Ýndüktif alýcýlarýn þebekeden çektiði kör gücü kondansatörlerden karþýlamak için
otomatik kompanzasyon tesisi kurulur. Bu tesiste kondansatörlerin ihtiyaca göre devreye
otomatik olarak girip çýkmasýný saðlamak için ise reaktif güç kontrol rölesi kullanýlýr.
Ugulamada, 3 - 5 - 7 - 10 - 12 kademeli röleler karþýmýza çýkar. (3 kademeli bir
röleye 3 adet kondansatör baðlanabilir). Resim 3.45'te üç kademeli reaktif güç kontrol
rölesinin görünümü verilmiþtir.
üç kademeli röle
% c/k
10.8. Frekansmetre
Sanayi tesislerine gelen enerjinin frekansýný ölçmek için analog ya da dijital yapýlý
frekansmetreler kullanýlýr. Resim 3.46'da dilli ve ibreli frekansmetre resimleri verilmiþtir.
90
Resim 3.47: Baralar
10.11. Bara
Yüksek akým çeken alýcýlarýn bulunduðu sanayi tesislerinin daðýtým panolarýnda bakýr
baralar kullanýlarak enerji daðýtýmý yapýlýr. Resim 3.47'de panolarda kullanýlan bara
örnekleri görülmektedir.
91
11. Kuvvet Tesislerinde Kullanýlan Semboller
Ýletken Ampermetre A
Sigorta Frekansmetre f
Üç fazlý buþonlu
sigorta Akým trafosu
Üç fazlý etanj
kWh Üç fazlý aktif sayaç
topraklý priz
92
12. Kuvvet Tesisat Projelerinin Çizimi ve Uygulanýþý
Üç fazlý alýcýlarýn çalýþtýrýlmasý için yapýlan tesislere kuvvet tesisi denir. Bu tesislerin
yapýlýþ þekillerini açýklayan projelere ise kuvvet projesi adý verilir.
Kuvvet tesisatlarýnýn döþenme yöntemleri þöyledir:
5 duvara döþenen
kablolar için
konsollar
5 kanal
93
Resim 3.50: Kuvvet tesisatýnýn busbar (kanal, tava)
içine yapýlýþýnda kullanýlan kanal örnekleri
13. Tesisat Üzerinde Sorti, Linye, Kolon, Ana Kolon Hatlarýnýn Gösterilmesi
Tesisatýn anlatýmýnýn kolay olmasý için her bölüme farklý isimler verilmiþtir. Þimdi
bu bölümleri inceleyelim:
94
izolâtör alüminyum enerji
daðýtým hattý
demir direk ev
Þekil 3.34: Tesisat üzerinde sorti, linye, kolon, ana kolon hatlarýnýn gösterilmesi
14.1. Topraklama
Dýþ gövdesi metal olan aygýtlara bir elektrik kaçaðý olduðunda cihaza dokunan kiþi
çarpýlýr. Çarpýlmanýn þiddeti, vücuttan geçen akýma göre deðiþir. Metal gövdeli cisimlerin
gövdeleri topraðýn altýna gömülen metal elektroda baðlandýðýnda ise çarpýlma
tehlikesi ortadan kalkar. Þöyle ki, elektrikli aygýtýn (buzdolabý, fýrýn, çamaþýr makinesi,
motor vb.) gövdesine elektrik kaçaðý olduðunda bu hemen yerin altýndaki elektroda
95
gider. Metal elektrodun direnci çok az olduðundan yüksek bir akým geçiþi olur. Ýþte bu
yüksek akým alýcýyý besleyen linyedeki sigortanýn atmasýný saðlar.
Özet olarak þunu belirtebiliriz: Topraklama tesisatý metal gövdeli alýcýlarýn
kullanýcýlarý çarpmasýný engellemek için yapýlýr.
Evlerde ve sanayi tesislerinde kullanýlan metal gövdeli tüm cihazlarýn topraklama
tesisiyle korunmasý gerekir.
14.2. Sýfýrlama
Elektrikli aygýtlarýn metal bölümleriyle nötr iletkeninin birbirine baðlanmasýna
sýfýrlama denir.
Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan bu koruma þeklinde, elektrikli cihazýn
metal gövdesine herhangi bir akým kaçaðý olduðunda kýsa devre oluþur ve sigorta atarak
aygýtýn enerjisini keser. Sýfýrlamanýn sakýncalarý þunlardýr:
I. Binayý besleyen ana kolon hattýnýn kopmasý sonucu yeniden baðlantý yapýlýrken
nötr ve faz uçlarý yer deðiþtirebilir. Bu durumda sýfýrlamayla korunan aygýtýn gövdesine
faz gider. Sigorta atmaz.
II. Sýfýrlamayla korunan aygýtýn besleme kablosunda nötr hattý koptuðunda faz alýcýnýn
gövdesine gider. Sigorta atmaz.
Ýyi bir sýfýrlama için þu koþullar yerine getirilmelidir:
I. Nötr hattý çok düzgün çalýþmalýdýr.
II. Nötr iletkeni, faz iletkenleriyle birlikte açýlmalý, yalnýzca nötr iletkeni açýlmamalýdýr.
96
15. Elektrik Kazalarý ve Kazalara Karþý Alýnacak Önlemler
15.1. Elektrik Kazasý
Günümüzde konutlardan fabrikalara her yerde
elektrikli aygýtlarý kullanýyoruz. Elektrik insanlýk
için son derece yararlý bir enerji. Ancak, güvenlik
kurallarýna uyulmadan kullanýlan elektrik
öldürücü olabilmektedir.
a. Akým Deðeri
Ýnsan bedeninden geçen akýmýn olumsuz etkileri þu þekildedir:
97
IV. 100 - 500 Miliamper (0,1 - 0,5 Amper)
Geçiþ süresine baðlý olmakla birlikte kesin ölüme neden olur.
b. Gerilim Deðeri
Ýnsan bedeni üzerinde olumsuz etki oluþturan gerilim deðerleri þu þekilde
sýnýflandýrýlabilir:
c. Direnç Deðeri
Ohm kanununa göre insan bedeninden geçen akýmýn deðeri gerilimle doðru, dirençle
ters orantýlýdýr. Ýnsan bedeninin elektriðe karþý gösterdiði direnç hesaplamalarda 1000
ohm olarak alýnmasýna raðmen, bedenin çeþitli bölgelerinde deðiþik deðerler gösterir.
Bu deðerler þöyledir:
Kuru deri (iki el arasý) : 100.000 - 300.000 ohm
Nasýrlý deri (iki el arasý) : Yaklaþýk 500.000 ohm
Islak deri (iki el arasý) : 1000 ohm
El - ayak arasý : 400 - 600 ohm
Ýki kulak arasý : 100 ohm
98
VII. Elektrik kazalarýna karþý alýnacak önlemler
ve ilk yardým çok iyi bilinmelidir. Elektrik kazasý durumunda
gereken telefon numaralarý
VIII. Atelyede ecza dolabý bulundurulmalý, ilk Cankurtaran : ..........
yardým gereçleri ve ilâçlar eksiksiz ve kullanýlýr Hastahane : ..........
durumda olmalýdýr. Ýþyeri hekimi : ..........
En yakýn hekim : ..........
IX. Hastahane, itfaiye ve ilk yardým merkezlerinin Sorumlu yönetici : ..........
telefon numaralarýný bildiren levhalar iþ yerine Ýtfaiye : ..........
görünecek biçimde asýlmalýdýr. Polis : ..........
Jandarma : ..........
X. Çýplak elle akým taþýyan hatlara Elektrik bakým servisi : ..........
dokunulmamalýdýr.
XI. Islak elle elektrik anahtarlarýnýn konumu Tablo 3.4
deðiþtirilmemelidir.
XII. Enerji altýnda onarým yaparken sað el kullanarak çalýþýlmalýdýr.
99
I. Kazazede sert bir
zemin üzerine sýrt üstü
yatýrýlýr ve ilk yardýmcý
baþ tarafýna geçer. Bir el
kazazedenin boynuna, (a) (b)
diðer elin ayasý alnýna
yerleþtirilir (resim 3.51-
a).
II. Boyun yukarýya
doðru kaldýrýlarak nefes
yolu açýlýr (resim 3.51-b). (c) (d)
III. Kazazedenin
Resim 3.51: Sun'î solunum
alnýndaki el çevrilip baþ
ve iþaret parmaklarýyla
burun delikleri, sýkarak kapatýlýr ve diðer el ile boyundan çekilerek aðzýn açýlmasý
saðlanýr (resim 3.51-c).
IV. Derin bir nefes alýnarak hava sýzmayacak þekilde hastanýn aðzýna aðýz dayanýr ve
hava üflenir (resim 3.51-d).
V. Daha sonra geri çekilerek göðsün inmesi gözlenir.
VI. Dakikada 15-20 kez sun'î solunum yaptýrýlýr ve iþleme kazazedenin durumuna
göre 2-3 saat devam edilir. Kazazede kendi kendine solunum yapmaya baþlayýnca yan
yatýþ pozisyonunda ve çenesi göðsünden uzaklaþtýrýlmýþ olarak tutulmak sûretiyle
hastahaneye götürülür.
Deðerlendirme Sorularý
1. Zil trafosunun yapýsýný ve çalýþmasýný anlatýnýz.
2. Bir butonla bir zili çalýþtýrma devresinin açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.
3. Sigorta nedir? Ne amaçla kullanýlýr? Yazýnýz.
4. 1x40 watt flüoresan lâmba devresini çiziniz.
5. Sorti, linye, kolon, ana kolon hattý kavramlarýný tanýmlayýnýz.
6. Adî anahtarlý lâmba tesisatýnýn açýk ve kapalý þemasýný çiziniz.
7. Topraklama nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.
8. Sun'î solunum nedir? Nasýl yapýlýr? Açýklayýnýz.
100