ISBN: 978-975-8805-71-6

TBMM Basmevi - 2016

Milli Mcadelede
Mehmet Akif Ersoy ve stiklal Mar

MLL MCADELEDE
MEHMET AKF ERSOY VE STKLAL MARI

stiklal Marnn Kabulnn 95. Yl

ve
Mehmet Akif Ersoyu Anma Gn
12 Mart 2016

TRKYE BYK MLLET MECLS

Yayn No : TBMM 2016/54-BYHB/24

Yayn Ynetmeni
Ali zer

Yazar
Dr. Nihan ALTINBA

Grafik Tasarm
Zeynep Aye TARHAN

TBMM BASIN, YAYIN VE HALKLA LKLER BAKANLII

06543, Bakanlklar-ankaya/ANKARA
Telefon: 0(312) 420 68 84 - 85
Faks: 0(312) 420 68 86
nternet: www.tbmm.gov.tr/yayinlar/yayinlar.htm
e-posta: byhib@tbmm.gov.tr
ISBN: 978-975-8805-71-6

Bask: TBMM Basmevi

1. Bask - Mart 2015 Bask Adedi: 1200
2. Bask - Mart 2016 Bask Adedi: 3000

Bu yayn, kaynak gstermeksizin kopyalama suretiyle veya dijital ortamda oaltlamaz, datlamaz, satlamaz, alnt yaplamaz.

NDEKLER
NSZ......................................................................................................................................................................................................................... 5
SUNU.......................................................................................................................................................................................................................... 9
GR........................................................................................................................................................................................................................... 11
MEHMET AKF ERSOYUN HAYATI; ARN II. MERUTYET DNEM,
BALKAN SAVALARI VE BRNC DNYA SAVAI ESNASINDAK
FAALYETLER.............................................................................................................................................................................................. 15
MLL MCADELE, KURTULU SAVAI VE MEHMET AKF ERSOY........................... 27
STKLAL MARININ YAZILMASI, BYK MLLET MECLSNCE SEM..... 35
STKLAL MARININ BESTELENMES.................................................................................................................... 47
SONU..................................................................................................................................................................................................................... 61
KAYNAKA....................................................................................................................................................................................................... 75

NSZ
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
stiklal Marmzn airi Mehmet Akif Ersoy, 1936 ylnda
stanbulda kendisini hasta yatanda ziyaret eden arkadalarna Mill
Mcadele dnemi ve Mill Marmz hakkndaki grlerini u szlerle
dile getirmiti:
stiklal Mar... O gnler ne samimi, ne heyecanl gnlerdi. O iir,
milletin o gnk heyecannn ifadesidir. Bin bir fecayi karsnda bunalan
ruhlarn, straplar iinde halas dakikalar bekledii bir zamanda yazlan
o mar, o gnlerin kymetli bir hatrasdr. O iir bir daha yazlamaz.
Onu kimse yazamaz. Onu ben de yazamam. Onu yazmak iin o gnleri
grmek, o gnleri yaamak lazm. O iir artk benim deildir. O milletin
maldr. Benim millete kar en kymetli hediyem budur.
Bir lkede mill mar yazlmasnn, o lkede yaayan vatan
evlatlarnn dman igaline ve esarete kar bir kurtulu mcadelesi
vermesi demek olduunu ve bu mcadelenin de ne byk glklerle
kazanldn bilen mill air, kendisine yneltilen bir baka soruya
da, Allah bu millete yeniden bir mill mar yazdrmasn diyerek cevap
vermiti.

Mehmet Akif Ersoy, stiklal Marn Kurtulu Savann zor ve

karanlk gnlerinde, halkn ve ordumuzun manev destee en ok
ihtiya duyduu bir zamanda yazmt. Ankarada, Tacettin Derghnda
kaleme ald iirinde halk ve orduyu yese dren nedenleri dile
getirmi, istikllin Hakka tapan milletin hakk olduunu sylemi,
ordumuza ve milletimize Korkma! diyerek g vermiti. stikll
Marnn Mill Mar olarak kabul edilmesi, kahraman ordumuza ve halka
manev g ve destek vermi; hayat ve eserleri ile adeta ebedleen
Mehmet Akif Ersoyu da Mill Mcadelemizin manev mimarlarndan
biri haline getirmiti.
Mehmet Akif Ersoy, Osmanl Cihan Devletinde dava, fikir ve sanat
adam olarak nemli bir rol oynamtr. Kendimi milletimin huzurunda
grdm gnden beri sanattan ziyade cemiyeti dnmek istedim diyen
air, hayatn ve sanatn adeta mill bilincin uyandrlmasna, toplumun
ilerlemesine ve medenlemesine adamt. Yneticiliini yapt
Sebilrread Dergisinde hem sahada hem de fikr alanda srdrd
irat faaliyetleriyle Toplumda mevcut olduunu grd, batl inan,
cahillik ve tembellik gibi konular eserlerinde ele alarak halk uyarmaya
almt. air, ilmi ve sanatnn yannda, hayat boyunca edindii
gzlem ve tecrbeleri nda yapt uyarlarla ve salam karakteri ve
ahsiyetiyle halka numune-i imtisal tekil etmiti.
Mehmet Akif Ersoy, iinde yaad devrin hakikatlerini idrak
etmi idealist bir mtefekkir, sanat ve dava adamyd. Osmanl Cihan
Devletinin birka asrlk geri ekiliinin sebeplerini doru bir ekilde
irdelemi ve tahlil etmi olan Mehmet Akif, yeni bir medeniyetin
inasna katkda bulunabilmek iin aba sarf ediyordu. Kurtuluu
slam birliinde gren air, eserlerinde sklkla Osmanl Cihan
Devleti ierisindeki ayrlk hareketleri eletirmekteydi. Zira airin
mefkresinde slam Dnyasnn yeniden ykselii; her eyden evvel,
Anadolunun ve Osmanl bakentinin dman igalinden kurtulmasna
balyd.
Mehmet Akif Ersoy srdrd trl irat faaliyetleri ile hayat
boyunca halk birlik ve beraberlie davet etmi, gemiten ald
ilhamla gelecee k tutmaya alm, halka mcadele azmi, sebat

ve cesaret alamaya uramtr. stanbulda 1913 senesinde verdii

eitli vaazlarnda halka kn nedenlerini anlatm ve bir iirinde
onlar u ifadelerle bilinlendirmeye almt:
Sizin felaketiniz: Trumr olan vahdet;
Eer yrekleriniz ayn hisle arparsa,
Eer o his gibi tek bir de gayeniz varsa!...
Der yine kalkarsnz, emin olunuz;
Demek ki birlii temin edince kurtuluruz!...
Bir vaaznda ise unlar sylemiti: Bilakis ayr ayr hareket
ederek memleketin her tarafnda fesatlar kardk. Hkmet, ordu bu
fitneleri bastrmaktan yoruldu, bitap dt. Onlar da beynimize bindiler.
Mslmanlar byle mteferrik mi yaayacakt? Hani mminler kardeti?.
Sanat ve siyaseti, slam mmetinin birlemesi ve kurtuluu
iin bir ara olarak kullanan air, Merutiyet dnemi, Balkan Savalar,
Birinci Dnya Sava ve Mill Mcadele boyunca, iirlerini, yazlarn,
vaazlarn ve niha olarak da stiklal Marn Hakk, hak, ezan, hrriyet
ve ehadet gibi Kurana ait temel kavramlar ve deerlerle tanzim
etmiti. Halkn ve uluslararas camiann Milli Mcadele hakknda doru
bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi maksad ile 1920de Byk Millet
Meclisince kurulan Encmen-i rat ve Heyet-i Nasihann bir azas olarak
Anadoluyu adm adm gezmi, verdii vaazlar ve yapt yaynlar
vastas ile halk Mill Mcadele konusunda bilinlendirmiti.
stikll Marnn Byk Millet Meclisince kabul edildii gn olan
12 Mart Mehmet Akif Ersoyu Anma Gn kapsamnda Trkiye Byk
Millet Meclisi dari Tekilatnca hazrlanan bu almann, airimizin
daha iyi tantlmasna katk salamasn ve faydal olmasn diliyorum.
Ayrca bu vesileyle, Mill Marmzn yazld dnemde kanlar ve
canlar ile mcadele verip lkemizi igalden kurtarm, bu lkeye
hizmet etmi olan aziz ehitlerimizi ve kahraman gazilerimizi kran ve
minnetle anyor, rahmetler niyaz ediyorum.
smail KAHRAMAN
TBMM Bakan

SUNU
Milli Mcadele esnasnda Anadoluda Ankara Hkmetine
kar igalci kuvvetlerin destei ile kartlan isyanlar, halkn Byk
Millet Meclisi ve faaliyetleri hakknda doru bilgilendirilmesine ihtiya
olduunu gstermitir. Byk Millet Meclisinde air Mehmet Akif Ersoy
gibi halk nezdinde sevgi ve takdir gren fikir, sanat insanlar ile din
adamlarndan mteekkil bir rat Heyeti oluturulmu; bu heyet hem
halk doru bir ekilde bilgilendirmek, hem de orduya moral vermek
iin Anadoluyu dolap eitli faaliyetlerde bulunmutur.
Yaplan almalarn yan sra yazlacak ve bestelenecek bir
milli marn da Milli Mcadeleye manevi destek verecei, Ankara
Hkmetinin yurt ii ve yurt d faaliyetlerinde itibarn arttraca
rat Heyetince ngrlmtr.
stiklal Marmzn kabulnn 95. yldnmnde, TBMM dari
Tekilatmz, Milli Mcadele ve Kurtulu Sava esnasnda air ve dava
adam Mehmet Akif Ersoyun almalarn, Ankarada Byk Millet
Meclisinin almasnn ardndan milli bir mara duyulan ihtiyac,
stiklal Marnn yazlmas ve bestelenme srelerini tantarak gelecek
nesillere aktarlmasna katkda bulunmay nemli bir grev kabul
etmitir.
Bu maksatla hazrlanan kitapn faydal olmasn diler,
almada emei geen deerli alma arkadalarma teekkr ederim.
Do. Dr. rfan NEZROLU
Genel Sekreter

11

GR1
Genellikle dzenli ritimle, uygun adm yryler iin yazlan marlar
ulus devletin olumaya balad ve dzenli ordularn kurulduu 19. yzyln
ilk yarsndan itibaren yaygnlamlardr.2 Kahramanlk duygularn harekete
geirmek iin kullanlan milli marlar, lkelerin zor dnemlerinde yazlm, tm
milletin ortak duygularn yanstmlardr.3
1826 ylnda Yenieri Ocan kaldran Sultan II. Mahmut (1808-1839),
Ocakla beraber Mehter Tekilatn da kaldrmtr. Mehter, yeni kurulan Nizam-
Cedit adl dzenli orduda niforma giyen askerlerin talim ve yry dzenlerine
uymad gibi, resmi trenlerde de Mehter Bandosunun kyafetleri ve marlar
yeni dzenle byk tezat tekil etmitir.4 Bu durum karsnda, yeni kurulan
dzenli askeri birliklerin ihtiyacna uygun Muzika-y Hmayun adl askeri bir bando
kurulmutur. Bandonun yneticiliine getirilen talyan besteci Guiseppe Donizetti
ise 1829 ylnda Mahmudiye Marn bestelemitir.
Osmanl mparatorluunda padiahlar iin bestelenen melodik, daha
ok salon mar olarak tanmlanabilecek szsz marlar bir nevi ulusal mar
olarak kullanlmaktayd. rnein, kendisi iin pek ok mar bestelenen Sultan
II. Abdlhamit (1876-1909), Donizettinin Sultan II. Mahmud iin besteledii
Mahmudiye Marn milli mar gibi kullanmay tercih etmiti.5 Ancak, Sultan
Mehmet Reat (1909-1918) dneminde baskn hale gelen milliyetilik ideolojisi
milli bir mar bestelenmesi ihtiyacn ortaya kartmt. Ancak, milli mar yazlmas

Bu almada anlatlan hadiseler Soyad Kanununun kmasndan evvel vuku bulduundan, bahsi geen ahslar
yalnzca isimleri ile gerekli grlen durumda ise soyadlar parantez iinde verilerek zikredilmitir.

F. Gunther Eyck, The Voice of Nations: European National Anthems and Their Authors (London: Greenwood Press,
1995).

Percy Alfred Scholes, God Save the Queen!: The History and Romance of the Worlds First National Anthem (Oxford
University Press, 1954).

Mahmut Ragp Gazimihal, Trk Askeri Muzikalar Tarihi (stanbul: Maarif Basmevi, 1955).

Ersin Antep, Osman Zeki ngr ve Musiki nkilab (Yksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi,
2009), 67.

12
ve bestelenmesi iin gsterilen uralarn sonunda, Osmanl mparatorluunda
Guiseppe Donizettinin besteledii Sultan Mecit Mar milli mar olarak kabul
edilmiti.6
Bir lkenin milli mar, bir iirin bestelenmesi ya da nceden belli olan bir
besteye sz yazlmas ile oluturulur. Milli marlar, lkelerin dnm noktas olarak
kabul edilen zor dnemlerinde yazlrlar. Bir lkenin milli marnn deimesi ise
o lkede ok nemli siyasi deiikliklerin, alt stlerin olutuuna iaret eder.7 Bu
bilinte olan stiklal Mar airimiz Mehmet Akif Ersoy da kendisine yneltilen bir
soruya Allah bu millete yeniden milli mar yazdrmasn diyerek cevap vermitir.8
stiklal Marnn yazlmasndan bir sene evvel, 1920 ylnda, Osmanl
mparatorluu topraklarnn byk blm igal altndayd. anakkale Zaferine
ramen, Birinci Dnya Savan kaybedenlerden olan stanbul Hkmeti,
Mondros Mtarekesi hkmleri gereince orduyu terhis etmiti. Anadoluya
geen ordu mensuplar ve gnlllerden oluan birlikler zmir, Aydn, Balkesir,
Bursa ve Dou Trakya evresinde Yunanllarla; Mula, Antalya, Burdur evresinde
talyanlarla; ukurova ve Gneydoudaki illerde Franszlarla; Kars-Ardahan
civarnda ise Ermeni eteleriyle mcadele etmekteydi.
Olduka zor koullar altnda, 23 Nisan 1920 tarihinde kurulan Byk Millet
Meclisi, verilmekte olan Kurtulu Sava mcadelesi esnasnda Trk halkna
kendi bamsz hkmetine sahip olma ansn vermiti. Mondros Mtarekesi ile
balayan, zmir ve 16 Mart 1920 tarihinde payitahtn bakenti stanbulun igali
ile devam eden acl srete kurulan Byk Millet Meclisi, bir yandan cephelerde
igalcilerden kurtulu mcadelesi verirken, dier yandan da Milli Mcadeleye
engel olmaya alanlarla mcadele etmekteydi. Byk Millet Meclisinde
kurulan rat Heyeti ve Matbuat ve stihbarat Mdriyeti Umumiyesi ise yanl
bilgilerle isyan ettirilen halk irat* etmek, ordunun moralini ykseltmek ve Milli
Mcadelenin haklln yurt iinde ve yurt dnda trl faaliyetlerle duyurmak
iin alyordu.
galci kuvvetleri yurttan kovmak iin en nemli unsur, ordunun durumu
idi. Askerlerin dmanla mcadele edebilmesi iin sadece lojistik destee deil,
kuvvetli bir inanca ve tevie de ihtiyalar vard. rat Heyeti ve Matbuat ve
stihbarat Mdriyeti Umumiyesi halk ve orduyu bilgilendirmek ve moral vermek
maksadyla gazete ve dergi basyor, matbuat askerlere ve halka datyordu.
Heyetin ve Mdriyetin yrtt bu faaliyetlerin yannda, stiklal Marnn
yazlmas ve bestelenmesi de irat ve propaganda faaliyetlerinden olarak orduya
ve halka manevi g verecek bir unsur olarak dnlmt.9
* rat: Doru yolu gsterme, uyarma.
6

Emre Arac, Donizetti Paa Osmanl Saraynn talyan Maestrosu (stanbul:Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk, 2006).

F. Gunther Eyck.

Hasan Akay, M. Fatih And, stikll Mar stikbl Mar 41 Dize 41 Yorum, stikll Marnn Kabulnn 90. Yldnm
Dolaysyla (stanbul: Hat Yaynevi, 2010).

Bu almada, Milli Mcade esnasnda Mehmet Akif Ersoyun faaliyetleri, stiklal Marnn yazm ve bestelenme
sreleri, Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Cerideleri, Sebilrread Dergisi, Hkimiyeti Milliye, Aksz Gazeteleri,
dnemin ahitlerinin anlar ve konu hakknda yazlm olan kitap ve tezler birincil ve ikincil kaynak olarak kullanlarak
anlatlmtr.

13
Kurtulu Mcadelesi esnasnda tm bu gereksinimler deerlendirilerek
Milli Mar yazlmas iin, Byk Millet Meclisince bir yarma alr. Yarma 25
Ekim 1920 tarihli Hkimiyet-i Milliye gazetesinde yle ilan edilir:

airlerimizin nazar-
dikkatine:
Milletimizin dhili
ve harici stiklali
urunda girimi
olduu mcadeleyi
ifade ve terennm
iin bir stiklal Mar,
Umur-u Maarif Vekleti
Celilesince msabakaya
vazedilmitir. bu
msabaka, 23 Kanun-i
evvel sene 1336 tarihine
kadar olup bir heyet-i
edebiye tarafndan
gnderilen eserlerden
intihap olunacak ve
kabul edilen eserin
gftesi iin be yz lira
mkfat verilecektir.
Ve yine laakal be yz
lira tahsis edilecek
olan beste iin bilahare
ayrca bir msabaka
alacaktr. Btn
mracaatlar Ankarada
Byk Millet Meclisi
Maarif Vekletine
yaplacaktr.
stiklal Mar yarmas iin Hkimiyet-i Milliye
Gazetesinde verilen ilan

14
Ancak, Maarif Bakanlna yarmaya katlmak iin verilen 23 Aralk 1920
tarihine kadar gnderilen, hatta bu tarihten sonra dahi gnderilen eserler
deerlendirildii halde, stiklal Mar olacak bir eser seilemez. Maarif Bakan
Hamdullah Suphi Bey Byk Millet Meclisinde Burdur Milletvekili olan nl air
Mehmet Akifin neden yarmaya katlmadn soruturur. airin Milli Mar iin
yarmaya dl koyulmas nedeniyle katlmadn renir. Bakan, Mehmet Akife
yazd bir mektupla airin yarmaya katlmasn ister:
Pek aziz muhterem efendim, stiklal Mar iin alan msabakaya
itirak buyurmamalarndaki sebebin izalesi iin pek ok tedbirler
vardr. Zat- stadenelerinin matlup iiri vcuda getirmeleri, maksadn
husul iin son are olarak kalmtr. Asil endienizin icap ettirdii
ne varsa hepsini yaparz. Memleketi bu messir telkin ve tehyic
vastasndan mahrum brakmamanz rica ve bu vesile ile en derin
hrmet ve muhabbetimi arz ve tekrar eylerim efendim.
5 ubat 1337 (1921)
Umur-u Maarif Vekili Hamdullah Suphi
Bir sonraki blmde incelenecei zere, Maarif Bakan Hamdullah
Suphinin ve Byk Millet Meclisindeki pek ok milletvekilinin stiklal Marnn
yazlmas iin air Mehmet Akife olan tevecch, airin o zamana kadarki
hayatnn ve eserlerinin anlatlmasn gerektirmektedir.

15

MEHMET AKF ERSOYUN HAYATI;

ARN II. MERUTYET DNEM,
BALKAN SAVALARI VE
BRNC DNYA SAVAI ESNASINDAK FAALYETLER

Mehmet Akif, 1873 ylnda stanbul Fatih Medresesinde retmen Tahir

Efendi ile Emine erif Hanmn olu olarak dnyaya gelir.10 Babas Arnavut olan
Mehmet Akifin, Buharal Mehmet Efendinin kz olan annesi Emin erif Hanm
ise Trktr.11 stanbulun Fatih Semti gibi muhafazakr bir semtte temiz bir
ailenin ocuu olan yetien Akifin ailesi ve ilk evresinden ald terbiye onun
eitim hayat ile tamamlanm, airin hayat boyunca slam dininin, lkesinin ve
insanln iyilii iin alan biri olmasnda katkda bulunmutur.12
lkokulda okurken babas Mehmet Akife Arapa retir. Ortaokulda
okurken ise, Akif Fatih Camiinde Farsa dersler veren Esad Dedeyi takip eder.
Franszca ve Trkede de akranlarndan ileri olan Akifin dil konusunda zel bir
yetenei vardr.13 Yine ortaokul dneminde Mehmet Akif iire merak salar ve baz
manzumeler yazar.14
Dindar ve ileri grl bir insan olan babasnn destei ile Mehmet Akif,
1885 ylnda Mlkiye Mektebine balar. Ancak 1888 ylnda babasnn vefat ve
ardndan ailenin tek mal varl olan evlerinin yanmas nedeniyle maddi, manevi
skntya der. Mehmet Akif, Mlkiye Mektebini brakp mezunlarna hemen i
imkn veren Halkal Baytar Mektebine kaydolur. Mektep yllarnda sporla megul
olan Akif, eitimi sresince de iirle ilgilenmeye devam eder. 1893 ylnda Halkal
Baytar Mektebini birincilikle bitirir.15

10 kran Tanaar, Mehmet Akiften Bir Demet (stanbul: Yrk Matbaas, 1970), 5-6.
11 Mehmet Asm Gltekin, Mehmet Akif in Bir Biyografi Yedi klim 117-118 Aralk (1999): 98-100.
12 Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi II (stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1997), 1157.
13 Erturul Dzda, Mehmet Akif Hakknda Aratrmalar, c1 (stanbul: Marmara Univ. lahiyat Fak. Vakf Yay., 2006), 2627.
14 Hasan Basri antay, Akifname (stanbul: Erguvan Yaynevi, 2008), 22-29.
15 Turan Arslan, Mehmet Akif ve Milli Mcadele de Birlik ve Beraberlii Salamaya Dnk Faaliyetleri (Yksek Lisans
Tezi, Gaziantep niversitesi, 2010), 12-13.

16
Mehmet Akifin yakn dostu olan air Mithat Cemal Kuntay Akifin
muhafazakr ancak ileri grl olan ailesinden edindii ve niversite yllarnda
ald pozitivist eitimi nasl bir araya getirdiini yle ifade etmitir:
Sar Nasuh mahallesindeki manevi evde yetien ocuk mspet ilimle
bu mektepte olanca hzyla alyor; kimya tahlillerinden kp,
nebatat laboratuvarna giriyor, topran altn stn okuyor, yerden
bknca mektebin rasathanesine trmanyordu. Fakat esrarengiz
gkyznden de bkyor ve tatil gnleri Kuran sesiyle dolu olan evine
koarak gidiyordu. oktan len babasnn Kuran sesiyle dolu olan
kk eve Pariste okuyan hekim Rfat Paa Pastr Enstitsnden
stanbula mikrop kltr getirmiti. Mehmet Akif, ne Baytar
Mektebinin camiine be vakit gitmek ne de mektebin laboratuvarna
komak iin zorlanmaya muhta deildi. Halkal Ziraat ve Baytar
Mektebi imam Mustafann arkasnda da Pastrn huzurunda da
ayn imanla duruyordu; ancak ayn heyecanla deil..16

Mehmet Akif Ersoy rencilik yllarnda

16 Mithat Cemal Kuntay, Mehmet Akif Hayat-Sanat-Seciyesi Seme iirleri (stanbul: Yeni Mecmua Yayn, 1948), 7.

17
Mezuniyetinin ardndan hemen memuriyet hayatna balayan ve Anadolu,
Rumeli ve am blgelerinde grev yapan Mehmet Akif, 1898de Tophane Amiri
Veznedar Mehmet Emin Beyin kz smet Hanmla evlenir. Kibar bir stanbul
hanmefendisi olan smet Hanmla Mehmet Akifin evliliinden kz ve erkek
ocuu dnyaya gelir.17
Derin bir entelektel merak ve birikimi olan Mehmet Akif, Dou ve Bat
edebiyatn ayn zamanda okumutu.
Trkeye olan hkimiyetinin yannda,
Arapay, Farsay ve Franszcay ana
dili kadar iyi bilmesi Akifi fikri ve edebi
ynden zengin, realist bir aydn haline
getirmiti.18 lk iirlerini okul hayat srasnda yazan Mehmet Akif, baytar
mfettii olarak Anadolu ve Rumelide
deiik yerlerde grev yaparken de
yine iirle uramaya devam etmiti.

Mehmet Akif Ersoyun oullar ve kzlar

Dou ve Bat edebi ve fen bilgilerine

hkimiyeti ve kltrel birikimine ramen, Mehmet Akif, mescitlerde mukabele okuyacak, camilerde vaaz verebilecek kadar dini bilgiye sahip ve milli
geleneklere de sadkt. Mehmet Akif,
Batnn teknolojisini, ilmi gelimelerini almay, manevi deerlerde ise slam
dininin gerekliliklerine gre yaamay
ngren, nderliini Cemaleddin Afgani (1838-1897) ve Muhammed Abduhun (1848-1897) yapt slamclk akm17 Tanaar, 8-9.
18 erif Akta, Yirminci Asr Trk Edebiyat Byk Trk Klasikleri Cilt 10 (stanbul: tken-St Yaynlar, 1990), 340.

18
na balyd.19 slam birlii dncesini savunan Sait Halim Paa (1865-192) da
Mehmet Akifin zihin dnyasn ekillendiren fikir adamlarndan biriydi.20

Muhammed Abduh

Cemaleddin Afgani

Said Halim Paa

Osmanl mparatorluunun son dnemlerindeki toprak kayplar ve

yzyllardr bu topraklarda yaayan Trklerin smrgeci gler tarafndan
vatanlarndan kopartl Mehmet Akifi derinden sarsmaktayd. Bir dava adam olan
Akif, kurtuluu slam birliinde gryordu. air zellikle Osmanl mparatorluu
iindeki Mslman topluluklarn ayrlk hareketlerini eletiriyordu. Ona gre,
slam mmeti smrgeci devletlere kar birlik iinde hareket etmeliydi.21
23 Temmuz 1908 tarihinde, Osmanl mparatorluunda, ikinci kere
Merutiyet ilan edilir. Merutiyetin ilanna kadar gizli biimde rgtlenen ve
zgrlk iin aba gsteren ttihat ve Terakki Partisi, Merutiyetin ilanndan
sonra siyasi hareketlerini aktan yrtmeye ve Partiye ye kaydetmeye balar.
Parti liderleri, slama uygun bir hrriyet anlay getireceklerini, vatan topraklarn
koruyacaklarn, orduyu, eitimi slah edeceklerini siyasi sylemlerinde dile
getirirler.22 Sultan II. Abdlhamit dneminde hkm sren istibdat ortamnda,
zgrlklerin kstlanmasna yrekten kar kan Akif de 1908 ylnda,
Merutiyetin ilannn ardndan ttihat ve Terakki Partisine katlr. air, Partinin
eitim ve irat faaliyetlerinde grev almaya balar.
Mehmet Akifin ttihat ve Terakki Partisi yelii ile alakal olarak onu farkl
klan unsur, Partiye yelik yemininde bulunan Cemiyetin btn emirlerine
kaytsz artsz itaat ilkesini kabul etmemi, ben cemiyetin yalnz emr-i maarufuna
biat ederim demi olmasdr. Parti yeliini konum ve itibar kazanmak iin

19 Mehmet Doan, Camideki air Mehmet Akif (stanbul: Nehir Yay, 1989), 20-23.
20 Abdurrahim Karadeniz, Mehmet Akifin Dnsel ncleri ve Gelenek Algs (stanbul: Hece Yay., 2008), 53-55.
21 Tekin Arslan, Edebiyatmzda simler ve Terimler (stanbul: tken Yaynlar, 1995), 215-216.
22 kr Haniolu, Brief History of the Late Ottoman Empire (Princeton NJ: Princeton University Press, 2010).

19
dnmedii anlalan, yaynlanm iirleri partililer tarafndan bilinen ve takdir
edilen Akifin, ttihat ve Terakki Partisi yelik yeminini istedii gibi yapmasna
izin verilmitir.23
Merutiyetin ilanndan sonra, Mehmet Akif Osmanl mparatorluunda
dava ve sanat adam olarak nemli bir rol oynamtr. air stibdat Dneminde
yazp da yaynlayamad iirlerini, Merutiyetin ilanndan bir ay sonra yayn
hayatna balayan ve sonradan Sebilrread24 adn alan Srat- Mstakim
dergisinde yaynlar. Dergi Manastrl smail Hakk, Ahmet Naim Bey, Abdrreit
brahim Efendi, Hasan Basri Bey gibi slamclarla; Ahmet Aaolu, Mithat Cemal,
Ethem Nejat Bey gibi Trklerin bir araya geldii bir ortamd.

Mithat Cemal Kuntay

Ahmed Aaolu

Srat- Mstakim Dergisi, Krmdan Balkanlara, hatta Hindistana kadar

datlyor, tm slam lemine stanbuldan haberler veriyordu. Mehmet Akif
de dergide Cemaleddin Afgani, Muhammed Abduh gibi dnrlerin eserlerini
eviriyor, nazm ve nesir konusunda yaynlar yapyordu.25 ranl airler Hafz ve
Sadiden, Fransz Lamartinee, Alexander Dumas Filse; ngiliz Sheakespeare,
Lord Byron ve Miltona kadar pek ok sanaty bilen ve eserlerini takip eden Akif,
makalelerine Bostan ve Glistan adl eserin mellifi olan Sadi mstear ile imza
atyordu.26
Mehmet Akif, nl kitab Safahat 1911de, ikinci kitab Sleymaniye Krssndeyi 1912de nc kitab Hakkn Sesleri ve drdnc kitab Fatih Krssndeyi 1913te, beinci kitab Hatralar 1917 ylnda yaynlamt. Mehmet Akif,
eserlerinde Osmanl mparatorluunun kaybettii topraklar iin milleti uyanmaya, dmanlarn saldrlar karsnda birlemeye arm, sanatn bir anlamda
toplumun emrine vermiti.

23 antay, Akifname, 313.

24 Dergi 182. Saysndan itibaren Sebilrread ad ile yaynlanmtr.
25 Fevziye Abdullah Tansel, Mehmet Akifin Hayat ve Eserleri (stanbul: Kanaat Kitapevi, 1945), 31-33.
26 Eref Edip Fergan, Mehmet Akifin Hayat, Eserleri ve 70 Muharririn Yazlar (stanbul: Asar lmiye Ktphanesi, 1938), 9.

20
Yazlarnda bask rejimini yeren, zgrl ven, stanbuldaki toplumsal
durumu tasvir eden Akif, ksa zamanda Sebirread Dergisinin bayazar olarak
atanmt. Akifin Trk-slam leminde,
zellikle de arlk Rusyasndaki Mslman yazarlar arasnda hakl bir hreti
vard.27 Aaolu Ahmet Bey, Yusuf Akora, smail Gaspral, Ayaz shaki gibi yazarlar Mehmet Akifin aracl ile dergide
yazlarn yaynlyorlard.28
Osmanl mparatorluunun son
dnemlerinde, hrriyet kavramna slogan ya da isyan olarak yaklaan pek oklarnn aksine Mehmet Akif iin bu kavram
bir idealdi. Akif, hrriyeti sadece ilan etmenin yeterli olmadna, halkn bu fikri
hazmetmesi gerektiine de inanyordu.
iirlerinin pek ounda baskc idarecileri
eletiriyordu. Ynetime geldikten ksa
sre sonra ttihat ve Terakki Partisinin de
hrriyet idealinden uzaklaarak halka zulmettiine ahit olan Akif, Partiye olan
inancn kaybetmeye balamt. Sebilrread Dergisinin ofisinde bir gn arkaFatih Krssnde Kitabnn kapa
dalar ile beraber alyorken yazlarnda
dikkatli olmas ileri gitmemesi hususunda Dhiliye Nezaretinden kendisini uyarmak iin gelen grevlilere, gidiat ayn ile devam ettii srece kendisinin susmayacan, kimseden korkusunun olmadn sylemiti.29 Hakikatte, ttihat ve Terakki Partisinin ehzadebandaki yerinde verdii Arapa dersleriyle snrl olan
ban kopartmt.30
lkede zor zamanlar yaanmaktayd: Savalar srerken 23 Ocak 1913 tarihinde ttihat subaylar Bab- Ali Baskn ad verilen hkmet darbesi gerekletirmi, baskn esnasnda da Harbiye Nazr Nazm Paay ldrmlerdi.31 stanbulda tam bir kargaa ortam yaanmaktayd; tutuklamalar, idamlar, cinayetler
birbirini izliyordu. Balkan Savalarnn kaybedilmesi ve 550 yldr Trk Yurdu olan
Rumelinin elden kmas millet zerinde derin bir iz brakmt. Bu hal, derin bir
teessr yaayan Mehmet Akifin de yazlarna yansmt.

27 Banarl, 1153.
28 Fergan, 9-10.
29 antay, 44.
30 Orhan Okay, Bir Karakter Heykelin Anatomisi Mehmet Akif (Ankara: Aka Yaynlar, 1998), 19-20.
31 Haniolu, 35.

21
Mehmet
Akif,
Balkan
Savalar srasnda kurulan ve
Kurtulu Sava esnasnda Milli
Mcadelenin tekilatlanmasnda
nemli rol alacak olan Mdafaa-i
Milliye Cemiyetine bal Heyet-i
Tenviriyyeye (rat Heyeti) katlr.
Heyetin, amac halk dman
igaline kar edebiyat yolu ile
uyandrmaktr.
Akif,
heyette
Abdlhak
Hamid,
Recaizade
Mahmud Ekrem, Sleyman Nazif,
Hseyin Cahit Yaln, Cenap
ehabettin ve Hseyin Kazm
Kadri gibi isimlerle birlikte alr.
Halk bilgilendirmek iin yazlar
yazar, konumalar yapar.

kinci Merutiyet Dneminde Mehmet Akif Ersoy

Mehmet Akif, Osmanl mparatorluunu kntye gtren sebepleri biraz da insanlar arasnda yaygnlamakta olan tembellik, yeis, ihtiras, tefrika gibi
hislerde aram, bu hissiyattan syrlp mit ve ittifak ierisinde birleip tek vcut
haline gelinmesini ise kurtulu iin elzem kabul etmitir. Halk birlik olmaya Akif
u szleri ile davet etmitir:
Sizin felaketiniz: Tarumar olan vahdet; Eer yrekleriniz ayn
hisle arparsa; Eer o his gibi tek bir de gayeniz varsa; Der yine
kalkarsnz emin olunuz! Demek ki birlii temin edince kurtuluruz.
O halde vahdete hail ne varsa ineyiniz! Bu ayrlk da neden?
Bir deil mi her eyiniz?32

32 Mehmet Akif Ersoy, Safahat (stanbul: Milli Eitim Bakanl Yay, 2001), 290.

22
Mehmet Akif, znty gidermek, halk birlie davet etmek ve orduya
manevi destek vermek gibi konularda Beyazt (2 ubat 1913), Fatih (7 ubat 1913),
ve Sleymaniye (14 ubat 1913) Camilerinde vaazlar verir.33 Fatih Camiindeki
vaaznda halka yle hitap eder:
Dklen kanlar, yaklan canlar, pay- mal edilen rzlar, ayaklar altna
alnan namuslar, dman aya ile inenen yurtlar, sefaletlerin en
mthii iinde lm bekleyen dullar, yetimler, kadnlar o kadar ok,
o kadar ok ki binde birini dnecek biri iin ldrmamak kabil deil.
Akif ayn vaazda bu duruma sebep olarak unu ifade eder:
Bilakis ayr ayr hareket ederek memleketin her tarafnda fesatlar
kardk. Hkmet, ordu bu fitneleri bastrmaktan yoruldu, bitap
dt. Onlar da beynimize bindiler. Mslmanlar byle mteferrik
mi yaayacakt? Hani mminler kardeti?..Aleyhissalatu vesellem
Efendimiz buyuruyor ki dnyadaki mslmanlarn hepsi bir vcudun
azalar gibidir. Birisi acdnda dieri de acy duyacaktr.34
Balkan Savalar esnasnda, Mehmet Akif zellikle, Osmanl mparatorluuna isyan eden Mslmanlar eletirir. Yazlaryla bir yandan halk birlik
olmaya davet ederken, muharip askerlerin de moralini dnerek, onlar
evke getirmek maksadyla 1912 ylnda Cenk Mar adl, stiklal Mar gibi 10
drtlkten meydana gelen, bir mar yazar. Bu mar, Sebilrread dergisinde
isimsiz olarak yaynlanr.35
Osmanl mparatorluu, son zamanlarnda, siyasi ve ekonomik gelimeler
ve yneticilerin uygulad yanl politikalar sonucu, henz Balkan Savalarnn
yaralar sarlmamken Birinci Dnya Savana dhil olur. Osmanl askerleri
Galiyadan Kafkaslara, anakkaleden Sinaya kadar pek ok cephede savamak
zorunda kalr. Bu dnemde, pek oklar gibi Mehmet Akif ve Sebilrread evreleri
de ellerindeki yazm imknlar ile devlete savan kazanlmas iin destek olmaya
alrlar.36
Eref Sencer Kuuba ve arkadalar tarafndan, 1903-1907 yllar
arasnda kurulan bir komite olan, Tekilat- Mahsusa, 1914 ylnda Enver Paa
tarafndan Harbiye Nezaretine balanmt. Tekilatn amac tm Mslmanlar
bir bayrak altnda toplamak, Trkleri siyaseten bir arada tutan Pantrkizmin
idealini gerekletirmekti. Tekilat- Mahsusa, Balkan Savalar esnasnda pek ok
operasyon yapm ve propaganda faaliyetlerinde bulunmutu.37 Mehmet Akif de
pek ok vatansever gibi Tekilat- Mahsusada grev alr.38

33 Erturul Dzda, Mehmet Akif Ersoy Maddesi, Trk Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, c.28 (Ankara: Trkiye
Diyanet Vakf Yaynlar, 2003), 436.
34 Sebilrrread, 31 Kanunisani 1328, 2, 231-249 (Akt: Turan Aslan, 50-51).
35 Zeki Sarhan, Vatan Trks stiklal Mar, Tarihi ve Anlam (Ankara: zyurt Matbaa, 2002).
36 Tansel, 81.
37 Philiph Stoddart, Tekilat- Mahsusa (stanbul: Arba Yay., 1993).
38 Kutay, 10-12.

23
Mehmet Akif, Tekilat tarafndan, ngiliz ve Franszlarn smrgelerinden
topladklar Mslman askerlerine yaptklar propagandaya kar propaganda
yapmak zere, 1914 ylnda Berline gnderilir. Akifin gayesi, farknda olmadan
Osmanl ile savaan bu Mslman askerleri aydnlatmaktr.39 Berlin grevinden
sonra verilen baka bir grevle, Akif, 1915 ylnn Mays aynda Arabistana gider.
Tekilatn bu defa hedefi, erif Hseyin syanna kar, Osmanl Devletine bal
olan.Arap kabilelerin desteini salamaktr.40
Mehmet Akif ve Tekilat- Mahsusa ekibi Arabistan yolunda iken mola
verdikleri el-Muazzam adl stasyonda, aylardr hasretle beklenilen anakkale
zaferinin haberini alrlar. Hakikatte, Mehmet Akifin anakkale iin alamad
gn yoktur. Ayn gece, el-Muazzam stasyonunda ald bu zafer haberini yeni
nesillere aktarmadan cann almamas iin Allaha yalvaran Mehmet Akifin
hissiyatn, yol ve grev arkada Eref Sancar Kuuba yle ifade eder:
Duas hkrklarla kesiliyordu. Onu teskin etmek mmkn deildi
zaten mdahale etmek de istemiyorduk. Bu bir ilham manzaras idi ve
ben onu grebilmi mutlu bir fani idim.41
anakkalede milli tarihimizin belki de en nemli zaferi kazanlmt.42 Trk
Ordusu, anakkalede, dmann teknik stnlne ramen, cesareti ve iman
gc ile dman filolarn durdurmu, Boazlar ve stanbulu kurtarm, hatta
arlk Rusyasnn yklmasna sebep olmutu.43 Mehmet Akif, bu zafer karsnda
bir abide niteliinde olan iiri anakkale ehitlerineyi yazmt. iirinde Sana
dar gelmeyecek makberi kimler kazsn? Gmelim gel seni tarihe desem smazsn..
diyerek halka Mehmetiin bykln ve zaferin nemini anlatmt.44
Mehmet Akif, Arabistan grevi dnnde yeni kurulan, eyhlislamla
bal, slami limler Akademisi olarak kabul edilen, Darl Hikmetil slamiye
Dairesinin baktiplii grevine atanr. Akif 1920 ylnda, kuruluun asli yesi
olur ve bu dairenin yayn organ olan Ceride-i lmiyyenin de idaresini stlenir.
Ancak, Birinci Dnya Savanda, yenilgi ile gelen ar artlar ve tm yurtta
balayan dman igalleri nedeniyle Mehmet Akif davas uruna yeniden yollara
der.

39 Erturul Dzda, Mehmet Aktif Ersoy (Ankara: TTK, 1988) 59-60.

40 Tansel, 86-87.
41 Kutay, 114-113.
42 Banarl, 1154.
43 Cemal Anadol, Tarihe Hkmeden Millet Trkler (stanbul: Bilge Karnca Yaynlar, 2006), 399.
44 Banarl, 1154.

24

Srt- Mstakm Ktphnesi: 5

Mslman Kadn
Mellifi :
Muhammed Ferd Vecd
Mtercimi:
Mehmed Akif
stanbul
Ahmed Sk Bey Matbaas
1325

Sebilrread Ktphanesi: 9
Numero 94
Hanotonun Hcmuna Kar
eyh Muhammed Abduhun slam
Mdfaas
Mtercimi:
Mehmed Akif
Darl Hilafe: Tevsi-i Tbat Matbaas
1331

Mehmet Akif Ersoyun evirdii kitaplar

25

Trkiye Byk Millet Meclisi

Hkmeti Umr- eriyye ve
Evkf Vekleti
Tedkkat Telift- slmiyye Heyeti
Neriyat 9
Anglikan Kilisesine Cevab
Mellifi:
eriye Vekaleti Tetkikat Telifat-
slamiye Heyeti Reisi
eyh Abdlazz v
Mtercimi:
Mehmed kif
stanbul: ehzdeba
Evkaf- slamiye Matbaas
1339 -1341

eriyye Veklet-i Cellesi Tedkkt

Telift- slamiyye Heyeti
Neriyytndan Aded: 4
Mellifi:
Abdlazz v
kinin Hayt- Beerde At
Rahneler
Mtercimi:
Mehmed kif
Ankara - Ali kr Matbaas
1339 - 1341

Mehmet Akif Ersoyun evirdii kitaplar

27

MLL MCADELE,
KURTULU SAVAI VE MEHMET AKF ERSOY

Mondros Mtarekesinden sonra Mustafa Kemal Paa ve silah arkadalar,

mmkn olan tm mhimmat ve silah Anadoluda toplamak ve mahall direni
hareketlerini bir araya getirmek amacyla, Kuva-y Milliyeyi olutururlar. stanbul
Hkmetinin kard zorluklara ramen, Kongreler Dnemi yaanr ve bu
kongrelerde, vatann dmandan temizlenmesine ynelik tedbir ve kararlar
alnr.
Mehmet Akif, Milli Mcadelenin balangcnda, stanbulda bir ksm
evrelerin vatann kurtuluu iin ngiliz veya Amerikan mandasndan medet
ummasndan byk rahatszlk duyuyordu. Mustafa Kemal Paa ve dier
asker, sivil aydnlar gibi, Akif de vatann kurtulacandan ve yeniden bamsz
olunacandan mitliydi. Akife gre:
Trklerin yirmi be asrdan beri zgrln muhafaza etmi bir
millet olduu hakikattir. Hlbuki Avrupada bile zgrlnn
kayna bu kadar eskiye dayanan bir millet yoktur. Tarih de
gstermitir ki Trkler zgrlksz yaayamaz.45
Bu zihniyette olan Mehmet Akif, 1920 ylnda Kuva-y Milliyenin Ege
Blgesindeki merkezlerini ziyaret eder. Balkesirde ehrin en byk camisi
olan Zaanos Camiinde, halka, aradaki ayrln kalkmas ve dmana kar
birlemeleri iin etkili bir konuma yapar.46 Akifi dinleyen cemaat, caminin dna
tamtr ve onu gzyalar ile dinler. Bu konumann stanbulda yanklanan
etkisi zerine Akif, Sadrazam Damat Ferit Paa tarafndan Darl Hikmetil slamiye
Dairesi yeliinden ve oradaki grevinden uzaklatrlr; memuriyetten azledilir.47
Kongreler Dnemi sonunda alnan kararlar gereince Milli Mcadeleyi tm
yurtta tek elden Heyet-i Temsiliyye yrtecektir. Heyet-i Temsiliyye Anadoluda
yeni bir meclisin kurulmas iin almalara balar. Tm yurtta milletvekilleri
seimleri yaplr. 28 Ocak 1920de Misak- Milli kararlar alnr ve bu kararlarn
ardndan Meclis-i Mebusan ngilizler tarafndan 16 Mart 1920de datlr. stanbul
45 Fergan, 51-52.
46 Dzda, Mehmet Akif Ersoy, 86-87.
47 antay, 23.

28
artk resmen igal edilmitir. 23 Nisan 1920 tarihinde stanbuldan kaabilen ve
seimle gelen milletvekillerinin katlm ile Ankarada Byk Millet Meclisi alr.
Anadoluya gemeye karar veren Mehmet Akife o gnlerde Mustafa Kemal
Paadan hareketin manevi cephesini glendirecei dncesi ile davet gelir.
Davette Akiften Sebilrread Dergisini Ankarada yaynlamas istenir. Mehmet
Akif de olu Emin Beyle birlikte, Ankaraya gitmek zere yola kar. Zorlu bir
yolculuun ardndan 24 Nisan 1920 tarihinde Ankaraya ularlar.
Mustafa Kemal Paann da ngrd gibi, sevilen ve muteber bir
mslman aydnnn Milli Mcadeleye katlmas, halk nezdinde, Milli Mcadele
hareketinin, ttihat ve Terakki Partisinin yeni bir maceras olma ihtimalini
gidermi, hareketi glendirmitir.48 Mehmet Akifin Ankaraya gelii, pek ok
kii tarafndan sevinle karlanm, Hkimiyet-i Milliye, Aksz gibi gazetelerde
haber olarak verilmitir. Aksz gazetesinin 2 Mays 1920 sayl nshasnda air
hakknda u ifadelere yer verilmitir:
Sebilrread Mecmua-i slamiyesi Bamuharriri byk slam airi
Mehmet Akif Beyefendinin ahiren Ankaraya vasl olduu, Ankara
gazetelerinden okunmutur. Zulme, hakarete, tahamml edemeyerek
ailesini, refahn stanbulda terk ile Anadoluya firar eden bu vicdanl
airin, Anadolunun ahvalini iirlerinde terennm etmesini temenni
ederiz.
Mehmet Akif, Ankaraya geliinin ardndan, Burdurda istifa eden bir
milletvekilinin yerine, Mustafa Kemal Paann istei ile 5 Haziran 1920 tarihinde
milletvekili seilir. Ayn zamanda Bigadan da vekil seilen Mehmet Akif,
17 Temmuz 1920 tarihinde Meclis Bakanlna Burdur milletvekilliini tercih
ettiini bildirmitir.
Grev bilinci ile halk aydnlatmak iin vaazlar vermeye balayan
Mehmet Akif, Kuva-y Milliye Hareketinin Anadoluda tutunmasnda, stanbul
Hkmetinin istei zerine igalci kuvvetler lehine verilen fetvalarn olumsuz
tesirlerinin giderilmesinde ok nemli bir rol oynamtr. Akif, yazlar ve
vaazlaryla halka, Kuva-y Milliyenin ttihat olmadn, Milli Mcadelenin
slama ve Halifeye kar verilmediini ve vatan kaybedersek geri ekilecek
topramzn kalmadn anlatmtr. 49

48 Dzda, Mehmet Akif Ersoy, 94-95.

49 A.g.e., 94.

29

Mehmet Akif Ersoyun Seim Mazbatas

30

Mehmet Akif Ersoyun Hal Tercmesi

31
Anadoluda bu gelimeler yaanrken, stanbulda Sadrazam Damat Ferit
Paa Hkmeti eyhlislam Drrizade Abdullah Efendiden 11 Nisan 1920de
Anadoluda mcadele edenlerin katlinin vacip olduuna dair fetva alr.50 Alnan
bu fetva, ngiliz uaklaryla ve igalci askerler tarafndan Anadoluda datlr.51
Bu fetvalara inanan bir ksm gruplar, Anadoluda baz yerlerde Milli Mcadele
Hareketine kar isyanlar kartmaktadr. Dzce-Bolu evresinde kan isyanlar,52
bu blge ile snrl kalmaz; Tokatta, Zilede ve Yozgatta da Milli Mcadeleyi
gletiren hadiseler yaanr. Hatta Yozgatta isyanclar, ehirde milletvekili
seimlerinin yaplmasn bile engellenmeye alrlar.
Byk Millet Meclisinin almasndan nce, stanbul Hkmetinin
fetvasna kar, Heyet-i Temsiliyye de Ankara Mfts Rfat (Breki) Efendiden
bir fetva alr. 22 Nisan 1920 tarihinde alnan, Mill Mcadele hareketinin dinen
ve siyaseten meruluunu ifade eden bu fetva, eitli gazetelerde yaynlanr,
Anadoludaki tm mftlklere tebli edilir.53 Rfat Beyin fetvasnn yaratt
etkiyi gzlemleyen Ankara Hkmeti, i isyanlara problemin zm iin en
nemli admn bir rat Heyeti kurulmas heyetin, halk Milli Mcadelenin hakll
hususunda aydnlatmas ve irat etmesi olacana karar verir. Beypazarnda
kan isyann ardndan, sren Meclis grmelerinde Mustafa Kemal Paa da irat
ve tenvirin* gerekliliini u szleri ile ifade etmitir:
Muhterem heyetiniz ulemay kiramdan be zat intihap etsin. Bunlar
oradaki ulema ve eraf arsn; hakikatleri anlatsn. Yanl fikirlere
kaplanlar affedilsin. Bu, mnhasran Beypazarnda deil, ayn
akbete maruz kalan tm vatanda uygulansn.54
htiyaca binaen oluturulan rat Heyetinin kurumsallatrlmasna karar
verilir ve Encmen-i rat ve Heyet-i Nasiha tekil edilir. Bu heyet Milli Mcadelede
verilen savalar boyunca, Anadolunun her ilinde, cephe gerisinde olumsuz
propaganday boa kartmak, halk irat etmek ve orduya gven telkin etmek
iin alr. Ordudan ne zaman talep gelse ulemadan oluturulan bir heyet
yardma koar.55

* Iklandrma, aydnlatma, bilgi verme.

50 Nait Hakk Ulu, Siyasi Ynleriyle Kurtulu Sava (stanbul: Milliyet Yaynlar, 1973), 196-198.
51 Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz (stanbul: Yce Yaynlar, 1990), 647-648.
52 Nait Hakk Ulu, Hemehrimiz Atatrk (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1973), 140-141.
53 Recep elik, Milli Mcadelede Din Adamlar (stanbul: Emre Yay., 1999), 202-204.
54 TBMM Zabt Cerideleri (Tutanaklar), Cilt 3, tima 1, 25 Nisan 1920.
55 elik, 210-211.

32
Balkan Sava esnasnda kurulan Milli Mdafaa Heyetinin rat Heyetinde
grev alan; yine Birinci Dnya Sava esnasnda Tekilat- Mahsusann grevlisi
olarak benzer faaliyetlerde bulunan Mehmet Akife, Encmen-i rat ve Heyet-i
Nasihada grev verilir.56 Heyetle birlikte ya da tek bana, Anadoluda pek
ok ile giden air, halka Sevr Antlamasnn hkmlerini anlatr, mevcut halin
anlalmasn salamaya alr.57 Mehmet Akifin halka yapt konumalar
Sebilrread Dergisinde de yaynlanr; halka ve askerlere datlr.
Mehmet Akif rat Heyeti ile birlikte ilk nce Konyaya gider, ehirdeki
isyann bastrlmas ve halkn birlik olmas iin urar.58 Akif Konyadaki grevinin
ardndan ankrya gider. ehrin en byk camisi olan Ulu Camiide, halka neden
kurtulu mcadelesi verilmesi, kle olunmamas gerektiini yle anlatr:
Allaha hamd- senalar olsun. Aylardan beri Cuma namazn
klmak frsatn ankrda buldum. stanbul ve civarnda klamadm;
zira o yrelerde kfirlerin bayra dalgalanyordu. O bayran
altnda kfirin klesi idik. Rabbl-lemin Mslmanlara klelii
haram klmtr. Klenin Cuma namaz kabul deildir. Hrriyetinizi
kazanacak, sonra cumaya koacaksnz. Kfirin bayra altnda
halifelik kuru szden ibarettir. Halifelik slam bayra altnda olur..59
Mehmet Akif 15 Temmuz 1920de Kastamonuya gider.60 Bu ehir ve
civarnda uzun sre kalr. Ailesinin de kalabilecei bir ev tutar; kn zorlu
artlarna, yaad maddi glklere ramen, gayretle irat faaliyetlerinde
bulunur. Bu ilde yaynlanan Aksz Gazetesinde yazlar yazar, ehrin camilerinde
vaazlar verir.61 ehrin merkezinde bulunan Nasrullah Camiinde halka u szlerle
seslenir:
Bizi mahv iin tertip edilen muahede-i sulhiye paavrasn
mcahitlerimiz ark tarafndan yrtmaya baladlar. imdi beri
taraftaki dindalarmza den vazife Anadolumuzun dier
cihetlerindeki dmanlar denize dkerek o murdar paavray
paralamaktr.62

56 Tahsin Yldrm, Milli Mcadelede Mehmet Akif (stanbul: Selis Kitaplar, 2007).
57 Tanzimattan Bugne Edebiyatlar Ansiklopedisi, c.1, 392.
58 Kutay, 160-162.
59 Mustafa Yeilay, Milli Mcadele Yllarnda ankr (Doktora Tezi, Gazi niversitesi, 2000), 229-230.
60 Dzda, Mehmet Akif Ersoy, 120-125.
61 Kutay, 165-166.
62 Banarl, 1154.

33
Konumasnda, Mslmanlarn esir olarak yaayamayacan, hakikatte,
Mslmanlar iin en byk dmann fitne, fesat ve ayrlk olduunu vurgular.
Sevr Antlamasnn nasl bir lm ferman olduunu ifade eder:
Sakn Milli Hareket aleyhinde olanlarn szlerine kulak asmaynz.
nk onlar halkmz kle haline getirmek istiyorlar. imizde yer
yer kan isyanlar hep melun dmanlarn parma ile olmutur.
Allah rzas iin aklmz bamza toplayalm. nk, byle dman
hesabna alarak, elimizde kalan bir avu topra da verecek olursak
ekilip gitmek iin arka tarafta bir kar yerimiz yoktur.63
Mehmet Akifin Nasrullah Camiinde verdii uzun ve etkili hutbe yurdun
drt bir tarafnda duyulur. Sebilrread Dergisinin neriyatyla, tm cephelere,
il idarelerine, mftlklere gnderilir. Hatta risale eklinde bastrlp, cephedeki
askerlere datlr.64 Ordu Komutanlar, valiler, mftler Akife teekkr telgraflar
eker. Gazi Mustafa Kemal Paa da airi u szlerle takdir ettiini ifade eder:
Kastamonudaki vatanperverane mesainizden ok memnun oldum.
Sevr Muahedesinin memleket iin ne feci bir idam hkm olduunu,
Sebilrread kadar hibir dergi memlekette neretmedi. Manevi
cephemizin kuvvetlenmesine, Sebilrreadn byk hizmeti oldu. Her
ikinize de bilhassa teekkr ederim. Ben sizin stanbulda iken de milli
mcadelemizde yaptnz hizmetleri bilirim..65

63 Ahmet Kabakl, Trk Edebiyat III (stanbul: Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, 2006), 421.
64 Hasan Duman, Mehmet Akif ve Bir Mecmuann Anatomisi (Ankara: Babakanlk Basmevi, 1986), 80-82.
65 A.g.e., 80.

35

STKLAL MARININ YAZILMASI

BYK MLLET MECLSNCE SEM

Anadoluda ehirlerde ve cephelerde koturan, zellikle askerlere moral

vermek iin byk aba sarf eden rat Heyeti yeleri, Genel Kurmay Bakan
smet Paa ile Garp Cephesinde grm, halkn ve askerlerin maneviyat
glendirecek bir milli mar yazlmas hususunu mtalaa etmilerdi.66 Ayn
zamanda, yeni kurulan Ankara Hkmetinin de gelien d temaslar ve
diplomatik ilikileri de bir milli mara duyulan ihtiyac glendirmekteydi.67
Hkmet yelerini ziyaret eden Genelkurmay Bakan smet Paa, rat
Heyetinin bu talebini ilgililere iletir; milli heyecan canlandracak, Franszlarn
Marseyez Marna benzer bir milli mar yazlmasn ordu adna hkmetten
talep eder.68 Bu talebi ve genel ihtiyac deerlendiren Eitim Bakanl da stiklal
Marnn yazlmas iin -almann banda zikredilen- Hkimiyet-i Milliye
gazetesinde ilan edilmi olan yarmay aar.
stiklal Mar iin yarmann ald gnlerde Mehmet Akif grevli
olarak Kastamonuda almaktadr. stiklal Mar iin bir yarma ve dl olmas
fikrinden holanmayan air, msabakaya katlmak istemez. Mehmet Akifin
yarmaya neden katlmak istemediini, dostu Karesi Milletvekili Hasan Basri Bey
yle anlatr:
stiklal Marnn stiklal Mcadelesinin iinde Byk Millet
Meclisinde grev yapan Mehmet Akif tarafndan yazlmasn
kendisine sylediimizde zaman o ben ne msabakaya girerim ne
de caize alrm! demiti. Ben ricalarm tekrar ettike o da ayn sz
sylemi ve brak yazsnlar. Ben bu yatan sonra yara m gireceim
ayp deil mi? demiti. Bir gn Hamdullah Suphi Bey beni mecliste
grd ve dedi ki imdiye kadar beyzden fazla mar geldi. Ben
hi birisini beenmedim; stad ikna edemez misin? ben Akif Bey
msabaka eklini ve ikramiyeyi kabul etmiyor; eer buna bir are

66 Mehmet nder, stiklal Sava Belgeleri Trk Edebiyat 158 (1986): 34-41.
67 Muhittin Nalbantolu, Mehmet Akif ve stiklal Mar (stanbul: Zmrt Yay., 1986), 17-20.
68 sa Kocakaplan, stiklal Marmz ve Mehmet Akif Ersoy (stanbul: Trk Edebiyat Vakf Yay., 2007), 14-16.

36
ve bir ekil bulursanz yazdrmaya alrm. Dnd dedi ki ben
kendisine bir tezkire yazaym. Arzusuna tabi olacamz bildireyim.
Fakat tezkireyi siz kendisine veriniz. Ben de uygun grdm. Yarm
saat sonra getirip tezkireyi bana verdi..69
Hasan Basri Bey -yine almann banda zikredilen- davet mektubunu
5 ubat 1921de Mehmet Akife iletir. Hasan Basri Bey, air Mehmet Akifi ikna
edebilmek iin iiri kendisinin yazacan syler; airden yardm talep eder.
Mehmet Akif, birlikte yazalm der; ancak ikramiyeyi almayacan syler. Hasan
Basri Bey, yarma koullarnn airin istedii gibi dzenleneceini, ikramiyeyi
ise bir hayr kurumuna vereceklerini syleyince Mehmet Akif stiklal Marn
yazmaya ikna olur.70
Mehmet Akif Ankaraya vasl olduktan sonra Tacettin Derghnda ikamet
etmi, iirlerini, yazlarn bu gzel meknda yazmtr. Ancak Dergh sadece bir
ikametgh deildir. Mehmet Akif ve onu ziyaret edenler iin edebi, fikri, tasavvufi,
kltrel ve sanatsal sohbetlerin yapld, cephelerdeki durumdan halkn bilgi
almak iin urad bir mekndr.71 Akif stiklal Marn da bu meknda yazmtr.
stiklal Marn yazarken adeta dnya ile ilikisini kesen airin halini kendisi gibi
Tacettin Derghnda ikamet eden Konya milletvekili Hafz Bekir Efendi yle
anlatr:
stat bir gece birden uyanr. Kat arar; bulamaynca kalemiyle
yatt yer yatann yanndaki duvara marn Ben ezelden beridir hr
yaadm hr yaarm.. msras ile balayan ktasn yazar. Ben sabah
namazna kalktmda stad aksyla duvardaki yazsn kazrken
grdm.72
Dostlar, Akifin stiklal Marn yazarken derin tefekkre daldn,
saatlerce dnp yazdn anlatmlardr. Herkesin sabrszlkla bekledii
iir on gn ierisinde tamamlanr ve 17 ubat 1921 tarihinde Sebilrread
Dergisinin ilk sayfasnda Kahraman Ordumuza ithaf edilerek yaynlanr. iiri 21
ubat 1921 tarihinde Aksz Gazetesi de nereder. 26 ubat 1921 tarihinde ise
stiklal Mar konusu Meclis grmelerine tanr; grmelerde iirin baslarak
milletvekillerine datlmas kararlatrlr.73

69 antay, 81-95.
70 A.g.e., 62.
71 Fergan, 70-71.
72 Beir Ayvazolu, stiklal Mar Tarihi ve Manas (stanbul: Tercman Yay.,1986), 27-28.
73 TBMM Zabt Cerideleri, Cilt 8, tima 157, 26 ubat 1921.

37
1 Mart 1921 gn bakanln Mustafa Kemal Paann yapt Meclis
grmelerinde stiklal Marnn seimi konusu tafsilatl olarak tartlr. Verilen
teklifin oylama ile kabul zerine, Hamdullah Suphi Bey stiklal Marn okumak
zere krsye kar: Mehmet Akiften iiri yazmasn kendisinin istediini, airin
ikramiye nedeniyle yarmaya katlmay uygun grmediini, ancak grmeler
neticesinde Mehmet Akifi ikna ettiklerini, elemelerden kalan son alt iirle
birlikte Mehmet Akifin iirini Meclisin seimine sunduklarn syler. Ardndan,
stiklal Marn krsden okur.74
Mehmet Akifin yazd stiklal Mar bu grmeden on iki gn sonra
Mecliste yaplan trl tartmalardan sonra kabul edilir. Baz vekiller marn
seimini Meclisin mi ilgili komisyonun mu yapmas gerektii konusunda
tartsalar da grmelerdeki ounluk Mehmet Akifin iirinin seilmesi
konusunda kararl davranrlar. Meclis tutanaklarna gre, mar iin hangi gftenin
seilecei konusunda pek ok husus mzakere edilmitir. Kastamonu vekili Suat
Bey gibi Mehmet Akifin iirinin seilmesinden yana fikir beyan edenler olduu
gibi, Bolu vekili Tunal Hilmi Bey gibi Akifin iirinin milletin ruhuna tercman
olamayacan iddia edenler de olmutur.
Birinci Meclisteki demokratik tartma ortamnda hemen her konudaki
fikir ve grler serbeste tartldndan, stiklal Marnn seimi hususu
da ciddiyetle mzakere edilmitir. 12 Mart 1921 tarihli takrirlerinde Suat Bey
mzakerelerin bitirilmesini ve Mehmet Akif Beyin iirinin stiklal Mar olarak
kabuln teklif ederken, Tunal Hilmi Bey ise stiklal Marnn ubelerce tekil
edilecek zel bir encmen tarafndan tetkik ve tasdik olunmasn teklif etmitir.
Ayn gn Bursa Milletvekili Emin Bey verdii takrirde, stiklal Mar nceden
baslp datld, tm vekiller tarafndan ayr ayr tetkik edildii iin ayr bir
encmene havaleye lzumun olmad belirtmitir. Emin Bey, ayrca takririnde
Mehmet Akifin iirinin Milli Mar olarak kabul edilmesini teklif etmitir. Bitlis
vekili Yusuf Ziya Bey, Isparta vekili brahim Bey de teden beri slam airi olarak
bilinen ve takdir edilen Mehmet Akifin iirinin Meclis-i Alinin maneviyatna
uygun olduundan bahisle Milli Mar olarak kabul edilmesini teklif etmilerdir.
Yine ayn oturumda, Krehir mebusu Yahya Galip Bey ise Mehmet Akifin iirinin,
airin kendisi tarafndan Meclis krssnden okunmasn teklif etmitir.
12 Mart 1921 tarihinde art arda verilen bu takrirlerden sonra, Meclis
Bakan takrirlerin hepsinin Mehmet Akifin iirinin kabulne mutazammn
olduunu sylemi, sz isteyen Tunal Hilmi Beye mzakere bitmitir diyerek
cevap vermitir. Bakan, ardndan, her gfteyi ayr ayr oylamay sunmu bu
gfteler reddedilince de Hasan Basri Beyin Mehmet Akifin iirinin kabuln
74 TBMM Zabt Cerideleri, Cilt 9, tima 1, 1 Mart 1921.

38
teklif eden takririni oya sunmutur. Ekseriyet oyla Mehmet Akifin iirinin kabul
edilmesinin ardndan, Krehir vekili Mfit Bey, Hamdullah Suphi Beyin stiklal
Marn krsden tekrar okumasn teklif ederken, Konya vekili Refik Bey ise
milletin ruhuna tercman olan bu marn ayakta okunmasn teklif etmitir.
Meclis bakan ise cevabnda yle demitir:
Msaade buyurunuz efendim. Heyeti muhtereme bu mar kabul
ettiinden tabii resmi stiklal Mar olarak tannmtr. Binaenaleyh,
ayakta dinlememiz icap eder. Buyurunuz efendiler.75
Mar en n sra ayakta, alklayarak dinleyenlerden biri de Cumhuriyetin
kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paadr. Marn kabulnden sonra, stiklal Marnn
nemini u szlerle anlatr:
Bu mar, bizim inklabmzn ruhunu anlatr... stiklal Marnda
davamz anlatmas bakmndan byk manas olan msralar
vardr. En beendiim yeri u msralardr: Hakkdr hr yaam
bayramn hrriyet, hakkdr Hakka tapan milletimin
istiklal. Benim bu milletten asla unutmamasn istediim msralar
ite bunlardr Bu demektir ki efendiler Trkn hrriyetine
dokunulamaz!76
Byk Taaruzun zaferle kazanlmasndan sonra, Mehmet Akif de
kendisinden Mustafa Kemal Paa hakknda bilgi isteyen Hakk Tark (Us) Beye
Ben yemin etmem; fakat ite yemin ediyorum. Milli Mcadelede onun yannda
bulundum; yakndan tandm. Vallahilazim, eer Mustafa Kemal Paa olmasayd
bu zafer kazanlmazd diyerek Atatrk hakkndaki grlerini bildirmitir.77

75 TBMM Zabt Cerideleri, Cilt 9, tima 6, 12 Mart 1921.

76 Nalbantolu, 11-13.
77 Kuntay, 248.

39

21 Mart Tarihli Resmi Gazetenin ilk sayfasnda yer alan stiklal Mar

40

TBMM Zabt Cerideleri, Cilt 9, tima 6, 12 Mart 1921

41

21 Mart 1921 Tarihli Resmi Gazete, ilk sayfada yaynlanan stiklal Mar

stiklal Mar airi Mehmet

Akif (Ersoy), Mebusluk
gnlerinde.
stiklal Marnn resmi olarak seiminden sonra Meclis Krssnden okunmas

42
12 Mart 1921 tarihinde Byk Millet Meclisi tarafndan stiklal Mar olarak
kabul edilen Mehmet Akifin iiri, haber olarak, gazete ve dergilerde geni yer
bulmutur. kamet etmekte olduu Tacettin Derghnda Mehmet Akifi ziyaret
eden arkadalar ve pek ok mebus samimi bir trenle airi kutlamlardr.
Mehmet Akif, kazand beyz liralk dl yoksul kadn ve ocuklara i reten
Darlmesaiye balar. 17 Mart 1921 tarihli Hkimiyet-i Milliye gazetesinde bu
durum yle ifade edilmitir:
Teberru: Burdur mebusu, airi muhterem Mehmet Akif Beyefendinin
Byk Millet Meclisinde kabul edilen stiklal Mar iin mahsus be yz
lira mkfat nakdyeyi, marnileyh fakir slam kadn ve ocuklarna
i reterek sefaletlerine nihayet vermek emeliyle teekkl eden
Darlmesai menfaatine hediye eylemitir.
Mehmet Akif, kendisinin stiklal Marn para iin yazdnn
dnlmesinden endie etmektedir. Hlbuki, ciddi maddi sknt ierisindedir.
Durumunu ve dl konusundaki hassasiyetini Eref Edip yle anlatr:
stiklal Mar iin tahsis edilen
be yz lira mkfat, stadn
kabul etmemesi o zaman
ok kimseye tuhaf gelmiti.
Bahusus, o srada sknts
da vard. Bu ikramiyeden
bahsedenlere ok kzard.
Baytar efik de bir gn bu
sebepten stattan azar iitti.
stat, Ankarada ceketle
gezerdi. Paltosu yoktu. ok
souk gnlerde efikin
muambasn istiare ederek
giyerdi. Bir gn efik, Akif
Bey mkfat reddetmeyip
bir muamba yahut bir
palto alsaydn daha iyi
olmaz myd? deyince stat
hiddetlendi. Bunu syledii
iin tam iki ay efikle
konumad.78
Mehmet Akif Ersoy Ankarada milletvekili iken
78 Fergan c.1, 83.

43

Karesi vekili
Hasan Basri (antay) Bey

Maarif Bakan, Antalya vekili

Hamdullah Suphi (Tanrver) Bey

Kabulnn ardndan, stiklal Mar, ngilizce, Almanca, Franszca, Macarca

ve Farsaya evrilerek, yurtiinde ve yurtdnda datlm; mitinglerde,
trenlerde halkn manevi ve milli duygularn glendirmek maksad ile
okunmaya balamt. Orduya ve halka byk moral olan stiklal Mar,
yurtdndaki eliliklerde de trenlerle kutlanm, elilik mensuplarnca, sevin
gzyalar ierisinde ayakta dinlenmitir.

Birinci Meclis Milletvekili Albmnde Mehmet Akif Ersoyun sayfas

44

45

TBMM Zabt Cerideleri, Cilt 9, tima 6, 12 Mart 1921

47

STKLAL MARININ BESTELENMES

stiklal Marnn 12 Mart 1921 tarihinde kabulnden bir gn sonra Meclis
Bakanvekili Adnan Bey (Advar), marn bestesi iin yarma almas gerektiine
dair bir takrir verir. Maarif Vekleti, Hkimiyeti Milliye gazetesinin 17 Mart 1921
tarihli saysnda bu defa da marn bestesi iin bir yarma duyurusu ilan eder:
Matbuat ve stihbarat Mdriyetinden Burdur mebusu air-i
muhterem Mehmet Akif Bey tarafndan yazlp Byk Millet Meclisince
kabul ve gazetelerde ilan edilen stiklal Marnn bestesi Maarif
Vekletince msabakaya konulmutur. Notann mays ortasna
kadar gnderilmesi ve kabul edilecek beste iin be yz lira mkfat-
nakdiye verilecei ilan olunur.
Marn ilk gayr resmi bestesi Ali Rfat Bey tarafndan bestelenir ve 1 Nisan
1921 tarihinde Kadky Apollon Tiyatrosunda alnr. Yarmaya yirmi drt eser
katlr; hatta bestelerden biri de Prag Konservatuarnda grevli olan Bedri Beye
aittir.79
Marn bestelenmesi konusu 1 Kasm 1921 tarihinde Mecliste grlr.
Grmelerde Meclisten, marn stanbulda zel bir heyet tarafndan
bestelenmesi iin izin istenir. Konunun Maarif Encmeninde grlmesi talep
edilir. Bolu Vekili Tunal Hilmi Bey bestenin de gfte gibi seilmesinin uygun
olduunu dile getirir.
Ancak, resmi bestenin seimi konusunda 1922 yl ortalarna kadar
herhangi bir gelime kaydedilemez. Maarif Vekili olarak Hamdullah Suphi Beyin
yerine atanan Mehmet Vehbi Bey, 9 Haziran 1922 tarihinde Meclise bir tezkere
verir ve stiklal Marnn yurtdnda bestelenmesi konusunu gndeme getirir.80
Milli Mcadelenin srd zor ve alkantl dnemlerde stiklal Marnn
bestelenmesi gecikir. stiklal Marnn bestelenmesi konusu, ancak 12 ubat
1923 tarihinde stanbul Maarif Mdrlne gnderilir. Mdrlk, yelerinin
ounluu makamsal mzik eitimi alm olan bir komisyon kurar ve Marn
bestesi iin bir yarma aar. Komisyon, 19 Temmuz 1923 tarihinde yarmaya
katlan elli be beste ierisinden Ali Rfat Beyin (aatay) eserini tavsiyeye uygun

79 Sarhan, 64-77.
80 Mehmet Altun, zgrlk Notalar: Milli Marn yks (stanbul: Tekfen Vakf Yayn, 2008).

48
grr ve eseri notlar ile birlikte Ankaraya gnderir. Komisyon ayn zamanda Rauf
Yekta Bey, Zati (Arca) Bey, Kazm (Uz) Bey ve Dr. Suphi (Ezgi) Beyin bestelerini de
beenmitir.81
Mehmet Akifin
iiri stiklal Marnn
gftesi olarak, Meclisin
oylamas sonucu alnan
kesin bir kararla belirlenmitir. Ancak, Ali Rfat Beyin bestesi kesin
deil, tavsiye niteliindedir. Bu durum, bakanln Divan Mzii
besteleri yapan kanuni
Ziya Paann yapt komisyonca seilen
bestenin milli duygular
tetikleyecek cokudan
yoksun olmas ile aklanmtr.82 Beste yeterince enerjik bulunmamaktadr ve icra edildii
bakanlklar, okullar gibi
kurumlardan
itirazlar
gelmektedir.83 Her ne
kadar resmi olarak kabul
edilmemise de, yasal
sre tamamlandndan ve bir komisyonca
tavsiye edilmi olduundan, Ali Rfat Beyin eseri
1930lara kadar stiklal
Marnn bestesi olarak
alnmtr.

Osmanl Dnemi niformasyla

Osman Zeki (ngr) Bey

Bu arada, saraya bal Muzikay Hmayunun efi olan Osman Zeki (ngr)
Bey de stiklal Mar iin bir beste yapmtr. Osman Zeki Bey, stiklal Mahkemeleri hkimlerinin de katld, stanbuldaki yardm konserlerinde stiklal Marn
kendi bestesi ile icra eder. Osman Zeki Beyin bestesi duyulunca, Hkmet kendisini kadrosu ile beraber Ankaraya davet eder. Ankarada greve balayan Os81 Antep, 68.
82 A.e.
83 Antep, 69.

49
man Zeki Bey 1924-1934 tarihleri arasnda Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti eflii
grevini yrtecektir.84
6 Nisan 1924 tarihli bir belge ile Osman Zeki Beyin idaresinde bulunan
orkestra, Riyaset-i Cumhur Musikiyyesi olarak resmilemitir. 14 Mays 1924
tarihli, Trkiye Reis-i Cumhuru Gazi Mustafa Kemal imzal bir baka belge ile de
Osman Zeki Beyin, orkestrann kurulmas hususundaki almalar takdir edilir ve
kendisine stiklal Mar bestesi yarmasnda takdir edilen 500 liralk bir dle e
miktarda para dl verilmesi uygun grlr.85
stiklal Mar 1924ten 1930a kadar Ali Rfat aatayn bestesi ile
alnmtr. Ancak 1930da yeni bir emirle, o tarihte Cumhurbakanl Orkestras
efi olan Osman Zeki Beyin bestesi stiklal Marnn resmi bestesi olarak kabul
edilir. Toplamda dokuz drtlk ve bir belikten oluan marn armonisini Edgar
Manas, bando dzenlemesini ise hsan Servet Kner yapmtr. stiklal Marnn
sadece ilk iki drtl bestelenmitir ve icra edilmektedir.86

84 Riyaseti Cumhur Musiki Heyeti 1932 ylnda Armoni Mzkas ve Filarmoni Orkestras olarak ikiye ayrlr. Osman Zeki
Bey bu tarihten sonra Cumhurbakanl Senfoni Orkestrasn eflik grevini yrtr. Bkz: A.g.e., 71.
85 A.g.e., 95, 98.
86 Serhat Yener, Hakan Duran, Avrupa Birlii lkelerinin Ulusal Marlarnn Sosyo-Kltrel ve Mzikal Adan
ncelenmesi, Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Enstits Dergisi 24 (2010): 185-206.

50

Mehmet Akif Ersoyun gftesinin bestesinin seimi iin bestelerin stanbulda oluturulacak zel bir
heyete gnderilmesine dair Tokat Umur-u Maarif Vekaletinden Byk Millet Meclisine gnderilen yaz

51

Bihi
Umur-u Maarif Vekleti

22/ 10/ 37

lk Tedrisat Mdriyeti
Tokat/ 737
1920
Byk Millet Meclisi Riyaset-i Celilesine

Burdur Mebus- Muhteremi Mehmet Akif Beyefendinin Byk

Millet Meclisince Milli Mar olmak zere kabul edilen iiri hakknda
memleketin en maruf musiki statlar tarafndan tertip edilen besteler
Veklet-i ciziye gnderilmi ve bu bestelerin kabulne tahsis edilmi
olan mddet de nihayete ermi olduundan besteler arasnda en
muvafk olann intihab stanbulda teekkl edecek bir mtehasss
heyete havale edilmesi acizlerince muvafk grld cihetle bu cihetin
Meclis-i lice mazhar- tasvip olup olmadnn tayini hususunda
delalet-i fahimanelerini istirham ederim efendim.

Mahalli Yaz

Meclise fi 24 Minhu

Maarif Vekili

4/ 1459

Heyet-i Umumiye fi 24 Minhu
Reddedildi.
Ktip
1/ 11/37

S/ 3893

Meclis Evrak/ 2809

52

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna stiklal Marnn bestesinin stanbulda oluturulan heyet
tarafndan seimi konusundaki karar soran yaz

53

Trkiye Byk Millet Meclisi

Ankara/ 9/ 7/ 337

cra Vekilleri Heyet-i Riyaseti

Kalem-i Mahsus Mdriyeti
Adet 6/ 905
Trkiye Byk Millet Meclisi Riyaset-i Celilesine
Milli stiklal Mar olarak Byk Millet Meclisince kabul edilen air
Mehmet Akif Beyin gftesi memleketimizin en maruf musikiinaslar
tarafndan bestelenerek gnderildii Maarif Vekletinin 7/ 7/ 37 Tarih
ve 8622/ 2296 numaral tezkeresiyle bildirilmitir. Bunlarn burada veya
stanbulda tefrik ve temyizi iin Meclis-i linin arzu ve temayln
nazar- itibara almak hususu res-i riyasetpenahilerine menuttur
efendim.

Mahalli Yaz

Meclise

cra Vekilleri Heyeti Reisi ve

4/ 1183

12/ 7/ 37

Mdafaa-i Milliye Vekili

Heyet-i Umumiyeye

Fi 12

2405 Paraf
Meclis Evrak/ 1774
Cevaben yazlacak olan evraka cevap drt olduu muharreratn
tarih ve numarasnn derci rica olunur.

54

Ali Rfat Beyin stiklal Mar Bestesi kitap

55

Ali Rfat Beyin stiklal Mar Bestesi kitapndan bir detay

56

Ali Rfat Beyin stiklal Mar Bestesi kitapnn arka sayfas

57

M. Zati Beyin stiklal Mar kitap

Lemi Beyin stiklal Mar kitap

58

Osman Zeki ngrn stiklal Mar Bestesi kitap

59

Osman Zeki ngrn stiklal Mar Bestesi kitapndan detay

61

SONU
Tarihte eine ender rastlanabilecek olaylara ahit olan, adeta bir milli kahramanlk destannn yazld dnemde grev yapan Birinci Meclis, misyonunu
ve faaliyetlerini 16 Nisan 1923 tarihinde tamamlar.87 Yeniden yaplacak olan seimlere,
stiklal Mar airi Mehmet Akif katlmay hi
dnmez. Ailesi ve Sebilrread Dergisi ekibi
ile birlikte stanbula
geri dner. Mehmet
Akif 1923 ylnda, Abbas
Halim Paann daveti
zerine gittii Msra
1926 ylnda ailesi ile
birlikte yerleir.

airin Hilvanda ekilmi

fotoraf

87 Fahri oker, Trk Parlamento Tarihi

c.1 Milli Mcadele ve TBMM 1. Dnem

1919-1923 (Ankara: TBMM Vakf

Yaynlar) 745-748.

62

Mehmet Akifin Msrda yaynlad imzal Glgeler Kitab

Msrda da hastalklar, maddi skntlar byk airin yakasn brakmaz.

Buna ramen, Msr niversitesinde Trk Dili eitimi verir. Msrda kald
srede Firavunla Yzyze adl iirini yazar, Safahatn son kitab olan Glgeleri
yaynlar.88 Mehmet Akif 1935 ylnda hastalanr. Gurbette yaad srece, ok
sevdii vatannn hasretini eken air, memleketinde lmek istediinden 1936
ylnda stanbula geri dner.
88 Dzda, Mehmet Akif Ersoy, 250-255.

63

airi Msra davet eden

Abbas Halim Paa

Evinin bahesinde Mehmet Akif Ersoy

airin Hilvandaki evi

64
Hasta yatanda kendisini ziyaret eden, stiklal Mar ile ilgili sorular soran
arkadalarna yle der:
stiklal Mar... O gnler ne samimi, ne heyecanl gnlerdi. O iir,
milletin o gnk heyecannn ifadesidir. Bin bir fecayi karsnda
bunalan ruhlarn, straplar iinde halas dakikalar bekledii bir
zamanda yazlan o mar, o gnlerin kymetli bir hatrasdr. O iir bir
daha yazlamaz. Onu kimse yazamaz. Onu ben de yazamam. Onu
yazmak iin o gnleri grmek, o gnleri yaamak lazm. O iir artk
benim deildir. O milletin maldr. Benim millete kar en kymetli
hediyem budur.89

Mehmet Akifin vefatndan ksa bir sre nce ekilmi fotoraf

stiklal Marn milletine hediye eden byk air 29 Aralk 1936 tarihinde
vefat eder. Tabutu Trk Bayrana sarlr. Hayat boyunca tad asaletine,
tevazuuna uygun, gsteriten ve atafattan uzak bir merasimle Edirnekap
Mezarlna defnedilir.
Mehmet Akif, iinde yaad devrin hakikatini idrak etmi ve eserlerinde
bunu ifade etmitir. dealist bir fikir ve sanat adam olarak taassup, batl inan,
cahillik, tembellik, zgven eksiklii ve benzeri hususlar ele alarak eserlerinde
89 A.g.e., 268.

65
toplumsal meselelere eilmitir. Hurafelere ve gericilie kar km, toplumun
medenilemesi iin byk aba sarf etmitir.90 Kendimi milletimin huzurunda
grdm gnden beri sanattan ziyade cemiyeti dnmek istedim. diyen Akif,
Osmanl mparatorluunun savalardaki yenilgisini devletin geri kalmlna
balar. Milli bilincin uyandrlmas suretiyle hem ilerleneceine hem de
smrgeci glerin tasallutundan kurtulunabileceine inanmtr.91
Bu inan ile Akif, eserlerini sanat iin deil toplumun iyilemesi iin bir
ara olarak vcuda getirmitir.92 Mehmet Akif, iirlerini, yazlarn, vaazlarn ve
stiklal Marn Hakk, hak, ezan, hrriyet, ehadet gibi Kurana ait kavramlar
ve deerlerle tanzim etmitir.93 air, Milli Mcadele Dneminde Anadoluyu
neredeyse ehir ehir gezerek verdii vaazlaryla halk irat etmi, iirler yazm
halkn Milli Mcadeleye katlmn ve desteini glendirmitir. Bu ynyle
Mehmet Akif Milli Mcadelemizin ve zaferin manevi mimarlarndan biridir.
Mehmet Akif, Trk milletine mal ettii stiklal Marn nl eseri Safahata
dahi dhil etmemitir. Adeta, byk airin bu asil tavrna uygun kabul edilebilecek
2010/1126 sayl kanunla94, stiklal Marnn 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu kapsamnda korunan mali haklara konu edilemeyecei hkm altna
alnmtr. Bu kanuna gre, hibir gerek ya da tzel kii, kurum, kurulu veya
birlik stiklal Marnn oaltlmas, yaylmas, temsili, ses veya grnt nakline
iletimi karlnda bedel talep edemeyecektir.
4 Mays 2007 tarihli, 5649 sayl baka bir kanunla da her yl stiklal Marnn
kabul edildii gn olan 12 Mart Mehmet Akif Ersoyu Anma Gn olarak
kabul edilmitir. Kanunla, btn kamu kurum ve kurulularnn nclnde,
halkmzn ve sivil kurulularn itiraki ile anma trenleri dzenlenmektedir.
Hakikatte, byk airin ve arkadalarnn, vatan topraklarnn dman igalinden
kurtulmas iin verdikleri mcadeleyi, bu uurda canlarndan ve mallarndan
yaptklar fedakrlklar hatrlamak, o byk insanlardan ziyade gelecek nesillerin
istifadesi iindir.

90 Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri Tanzimattan Cumhuriyete Kadar (stanbul: Dergah Yay., 1994).
91 Okay, 16.
92 Neriman Malko ztrkmen, Mehmet Akif ve Dnyas (Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 1990), 11.
93 Kadriye Alev, stiklal Marnn Kltrel Kodlar ve Metinleraras likiler, FSM lmi Aratrmalar nsan ve Toplum
Bilimleri Dergisi 3(2014): 14-15.
94 Bkz: Resmi Gazete, 2010/1126 sayl kanun.

66

67

Mehmet Akif Ersoyun ei smet Hanm

68

ki gzm, beyim, efendim,

ltifat namelerinizin ikisini de aldm. nayetinize kar arz- kran iin
lisan bulamyorum. Mevki-i blendinize ayan olabilecek sz dnya da ancak siz
bulabilirsiniz.

Gariptir ki tevali eden ltuflarnz yllardan beri devam eden taharrimi tadil
edecek yerde bsbtn tedit etti. Sizleri grmek, huzurunuzda geen mesut lemleri
tekrar yaamak itiyak mukavemet olunamaz dereceyi buldu. Hakikat,
Ve ebrehu m yeknu-evku yevmen
z denetil-hymu minel-hyami.
diyen air derin ruhun serairine pek derin bir ittila ile muttali imi. Mlakat emirleri
tahakkuka yaklatka bu hicranzede ainanzn rmisi tkeniyor. Aradaki mesafat
bir an iinde tay edivermek hayalatna dalyorum.

Kapnzn eiinden kemal-i evk ile kendimi ieri attm gn ne nur a nur,
ne feyz a feyz bir hayat- gzine kavuacam dndke, kabil deil, talihim bana
bu kadar semahat gstermez, diyeceklerim geliyor. Bereket versin ki ravh-u ilahiye
evvela itminanm derhal bana yesimdeki hatay itiraf ettiriyor, ben de midimi tecdit
ediyorum.

Garbn maruf sanatkrlarn da takdire mecbur eden sar- dehanzn
keyfiyeti kadar kemiyete de zengin olmasn ok arzu ediyorum. nallah byle n
mtenhi sniat- bedia ibda edersiniz. Baki kalan bu kubbede bir ho seda imi.
Siz ne bahtiyarsnz ki arkn asrlardan beri samt- ld, kuvvet-i bad kesilen
sakf- harab altnda garpllarn ta yreini bile rikkate getirecek eninkr sanatlar,
sanatkr- akisler, muhalled teraneler, mebbed ilhamlar brakyorsunuz! Var olunuz.
ark ykselten mesainiz mekur olsun.
Mehmet Akif Ersoyun erif Muhittin Beye mektubu

69

Efradnzn iinde sizin gibi nevadir ftrat eksik olmayan bir millet iin zeval yoktur,
hayat- ebediye ile yaamak hakkna sahiptir.

Blbl hatiften dinledim. Naciz eserim hakknda Ali Rfat Beyefendinin
gsterdii iltifattan dolay cidden kendilerinin minnettarym. Hususuyla bizim musikimizde
yepyeni bir beste ibda ettikleri iin ahlak- sanatlarna kar kyamete kadar fazl- takaddm
muhafaza edeceklerdir.

Amca Paa Hazretlerinin vcuda getirdikleri tanburlarn viyolensellerin savt
deilse de, sya buraya kadar geldi. Size garip grnecek. buyuruyorsunuz ama hi de
istirap etmedim. nk Paa Hazretlerinin azmi nnden hibir mkilin kurtulamayacan
pekiyi biliyorum.

Hanedan- muazzamanzn necip evladna min tarafillah mevdu olan kabiliyetler iin
bakalarnda tecelli imkn bulunmayacana iman etmilerdenim.

Velinimetim Peder Paa Hazretleriyle Amca Paa Hazretlerinin ellerini,
eteklerini perim. Abdlmecit, Mehmet, Faysal Beyefendilere de takdim-i tazimat ederim.
Hayatmn intizamndan ne kadar mahrum olduunu mektuplarnn kurun kalemle yazlndan
istidlal buyurunca pek de airlik edemeyeceimi elbette tahmin buyurursunuz. Okuyamyorum,
yazamyorum. Seneler geiyor bunun iin ok mkedderim. Dua ediniz, gnl ediniz ki u
perianlktan kurtulaym da halimce . vcuda getirebileyim.

Hakk Bey buradadr, iyidir. Daima yd- cemilinizle vakit geiriyoruz. Cmlenize
tazimleri, ihtiramlar var. Nahit Beyefendiye ltfen her ikimizin hrmetlerini tebli buyurunuz.

Mnir Bey svirede olduu iin iltifatnz tebir edemedim. Ferit Bey sizi
okutmak kendisi iin mmkn olamayacan, en samimi tazimlerini takdim etmekte bulunduunu
sylyor.

Resme gelince Hilal-i Ahmerde Ktib-i Umumi Doktor Hikmet Bey vastasyla
(Byk Millet Meclisi Reis-i Snsi Adnan Beyefendiye) gnderilecektir. Adnan Bey
adyla syledim. Artk efendim onu Hikmet Beye bir vasta ile gnderirsiniz. O da Adnan
Beye yollar. Bendeniz Adnan Beyden alrm.

21 Terin-i Sni S. 338

mza (Mehmet Akif)

70

Fuat Bey Olumuza...

erif Cafer Paa Hazretlerine...

Kzmz Cahit Hanma...

Mehmet Akif Ersoyun imzal Safahat kitaplar

71

Mhr: Mehmed Akif - 1289

(Altak Yaz: Ahkam- Emraz- Umumi)

72

airin defterinden bir detay

73

Mehmet Akif Ersoyun iir defterinin kapa

74

airin Zt ve sr Hakknda Baz Malmat ve Tetkikt

stanbul, medi Matbaas, 1343 (1924)

Sleyman Nazifin Mehmet Akif Ersoy hakkndaki kitab

75

KAYNAKA
Akay, Hasan. stikll Mar stikbl Mar 41 Dize 41 Yorum. stikll Marnn
Kabulnn 90. Yldnm Dolaysyla. stanbul: Hat Yaynevi, 2010.
Akta, erif. Byk Trk Klasikleri c. 10. stanbul: tken Yaynlar, 1990.
Alev, Kadriye. stiklal Marnn Kltrel Kodlar ve Metinleraras likiler. FSM
lmi Aratrmalar nsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 3(2014): 14-15.
Altun, Mehmet. zgrlk Notalar: Milli Marn yks. stanbul: Tekfen Vakf Yay.,
2008.
Anadol, Cemal. Tarihe Hkmeden Millet Trkler. stanbul: Bilge Yaynlar, 2006.
Antep, Ersin. Osman Zeki ngr ve Musiki nklab. Yksek Lisans Tezi, Mimar
Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, 2009.
Arac, Emre. Donizetti Paa Osmanl Saraynn talyan Maestrosu. stanbul: Yap
Kredi Kltr Sanat Yaynclk, 2006.
Arslan, Tekin. Edebiyatmzda simler ve Terimler. stanbul: tken Yaynlar, 1995.
Arslan, Turan. Mehmet Akif ve Milli Mcadelede Birlik ve Beraberlii Salamaya
Dnk Faaliyetleri. Yksek Lisans Tezi, Gaziantep niversitesi, 2010.
Ayvazolu, Beir. stiklal Mar ve Tarihi Manas. stanbul: Tercman Yay., 1986.
Banarl, Nihat Sami. Resimli Trk Edebiyat Tarihi II. stanbul: Milli Eitim Basmevi,
1997.
antay, Hasan Basri. Akifname. stanbul: Erguvan Yaynevi, 2008.
elik, Recep. Milli Mcadelede Din Adamlar, stanbul: Emre Yay., 1999.
oker, Fahri. Trk Parlamento Tarihi c.1 Milli Mcadele ve TBMM 1. Dnem 19191923. Ankara: TBMM Vakf Yaynlar.
Doan, Mehmet. Camideki air Mehmet Akif. stanbul: Nehir Yay., 1989.
Duman, Hasan. Mehmet Akif ve Bir Mecmuann Anatomisi. Ankara: Babakanlk
Basmevi, 1986.
Dzda, Erturul. Mehmet Akif Ersoy. Trk Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,
c.28, 436.
Dzda, Erturul. Mehmet Akif Hakknda Aratrmalar, c.1. stanbul: Marmara
niversitesi, lahiyat Fak. Vakf Yay., 2006.
Dzda, Erturul. Mehmet Aktif Ersoy. Ankara: TTK, 1988.
Ersoy, Mehmet Akif. Safahat. stanbul: Milli Eitim Bakanl Yay., 2001.
Fergan, Eref Edip. Mehmet Akifin Hayat, Eserleri ve 70 Muharririn Yazlar.
stanbul: Asar lmiye Ktphanesi, 1938.
Eyck, F. Gunther. The Voice of Nations: European National Anthems and Their
Authors. London: Greenwood Press, 1995.

76
Tansel, Fevziye Abdullah. Mehmet Akifin Hayat ve Eserleri. stanbul: Kanaat
Kitabevi, 1945.
Gazimihal, Mahmut Ragp. Trk Askeri Muzikalar Tarihi. stanbul: Maarif Basmevi,
1955.
Gltekin, Mehmet Asm. Mehmet Akif in Bir Biyografi. Yedi klim 117-118
Aralk (1999): 98-100.
Haniolu, kr. Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton NJ: Princeton
University Press, 2010.
Kabakl, Ahmet. Trk Edebiyat III. stanbul: Trk Edebiyat Vakf Yay., 2006.
Karabekir, Kazm. stiklal Harbimiz. stanbul: Yce Yay., 1990.
Karadeniz, Abdurrahim. Mehmet Akifin Dnsel ncleri ve Gelenek Algs.
stanbul: Hece Yay., 2008.
Kocakaplan, sa. stiklal Marmz ve Mehmet Akif Ersoy. stanbul: Trk Edebiyat
Vakf Yay., 2007.
Kaplan, Mehmet. iir Tahlilleri Tanzimattan Cumhuriyete Kadar. stanbul: Yeni
Mecmua Yay., 1948.
Kuntay, Mithat Cemal. Mehmet Akif Hayat-Sanat-Seciyesi Seme iirleri. stanbul:
Yeni Mecmua Yayn, 1948.
Nalbantolu, Muhittin. Mehmet Akif ve stiklal Mar. stanbul: Zmrt Yay., 1986.
Okay, Orhan. Bir Karakter Heykelin Anatomisi Mehmet Akif. Ankara: Aka
Yaynlar, 1998.
nder, Mehmet. stiklal Sava Belgeleri. Trk Edebiyat 158 (1986): 34-41.
ztrkmen, Neriman Malko. Mehmet Akif ve Dnyas. Ankara: Kltr Bakanl
Yaynlar, 1990.
Sarhan, Zeki. Vatan Trks stiklal Mar, Tarihi ve Anlam. Ankara: zyurt
Matbaa, 2002.
Scholes, Percy Alfred. God Save the Queen!: The History and Romance of the Worlds
First National Anthem. Oxford University Press, 1954.
Stoddart, Philiph. Tekilat- Mahsusa. stanbul: Arba Yay., 1993.
Tanaar, kran. Mehmet Akiften Bir Demet. stanbul: Yrk Matbaas, 1970.
Ulu, Nait Hakk. Siyasi Ynleriyle Kurtulu Sava. stanbul: Milliyet Yay., 1973.
Yener, Serhat, Duran, Hakan. Avrupa Birlii lkelerinin Ulusal Marlarnn SosyoKltrel ve Mzikal Adan ncelenmesi. Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar
Enstits Dergisi 24 (2010): 185-206.
Yeilay, Mustafa. Milli Mcadele Yllarnda ankr. Doktora Tezi, Gazi
niversitesi, 2000.
Yldrm, Tahsin. Milli Mcadelede Mehmet Akif. stanbul: Selis Kitaplar, 2007.

ISBN: 978-975-8805-71-6
TBMM Basmevi - 2016

Milli Mcadelede
Mehmet Akif Ersoy ve stiklal Mar