1

M K ASKLEBNDEN

LA

I,

EY OGU
(Eyyhe'l

Yazan

Veled)

eviren

Lftfu

mam

Gazali
(5 ci BaKsk)

EY

OUL

(Eyyhel

veled)

BEDR YAYINEV
Ankara CatL No.
Posta Kutusu

Bedir

Yaynlar

lOeO

STANBUL

Boan

NSZ
MA]\II GAZAL

NN

HAYATI

FIKLEK VE EEKLER

mam

Gazali,

slm

tefekkr trihnin en

mmtz

si-

asr gemi olnasma raher snf aramslmanlarm

men eserleri ve dnceleri
snda btn tazelii ve canll ile hl yaamaktadr. (1)
tmm Gazal'nin knyesi Eb-Hmd Muhammed bin
Muhammed'dir. Lkab ise Hccetl-slm ve Zeyn'd-Din'malarndandr. lmnden

Bu

eser

Birlemi

Milletler

mn
(UNESCO) nTekilt

Eitim, lim, Kltr Dairesince

gilizce, Franszca ve spanyolca gibi beynelmilel dillere tercme ettirilerek Arapa metniyle
beraber neredilmi ve garp lemine tantlmtr. Ayrca eitli zamanlarda
dier garp ve

ark

dillerine

de evrilerek, defalarca

baklm-

tr.

sekiz

dir.

tmam
yaya

geldi.

Gazali, mild 1058 senesinde

Babas

Ts ehrinde dn-

fakir bir kimse olmakla beraber, Gaza-

ve kardeinin iyi yetimeleri iin, ilim renmelerine

ihtimam etmiti. Gazali, evvel Ts'ta daha sonra Grcan'da

l'nin

okudu. Grcan'da

okuduu

dersleri not

ettii

defterlerin,

vatanna dnnde iinde bulunduu kervan soyan haydutlar tarafndan gaspedilmesi hdisesi tarihte hret bulolduundan naklediyoruz:
reisinden,
Gazal, kervam basan haydutlarn
defterlerini geri vermesini, zira bunlarn hibir ilerine yaramyacam sylemiti. Haydutlarn reisi o defterlerde ne olduunu sorduunda: Onlara yazl bilgileri edhnek iin
yurdumu terkettn ve uzun mddet sren tal^silimin semeresini onlara yazdm dedi. Haydutlarn reisi gld ve: <:Na-

mu

mam

satrbn'el-Subki Tabakat mda Gazal iin

lar yazmaktadr: Hazreti Muhammed'den sonra bir peygamber gelecek olsayd bu, muhakkak Gazal olurdu. Sub(1)

HKMET GAZETECLK
(Tan Matbaas)

LTD.

stanbul 1969

T.

mam

bu hkm elbette mbalaldr. Fakat

hakkndaki hissiyata tercman olmak cihetinden
k'nin

Gazal

calib-i dik-

kattir.

olur da im tahsil etms olduunu ileri srebilirsin? Baksana defterlerin elinden alnnca hi ilmn kahnyor dedi. Defterleri de geri verdirtti. Bu hdise tnam Gazali zerinde
dnnde ilk
bilylk bir tesir brakt ve memleketine
defterlerdeki notlam hafzasna naketmek oldu,
mam Oazalfnin hayatn ve fikr mcadelelerini iyice
devri iyi bilmek gerektir. Bu
karyabilmek iin
ba kundan tslm leminin ve dnyann, Gazali'nin
sil

yaad

yaad

durumunu ksaca tasvir ediyoruz:

zamanda slm leminde siyas ve fikri bakmdan b-

asrd^ki

kar^aahk hkm sryordu. Badat Abbas halhldmiyetler zayflamaya ^liz tutmutu.

Buna
mukabil Byk Seluk Devletinin snrlar geniliyor ve nfuzu artyordu. Gazali, bu devletin byk hkmdar olan
Turul Beyin, Alparslan'n ve Melah'n devirlerini idrak
etmiti. Melikal'm kymetli veziri Nzam'l - Mlk hem
sava meydanlarmda zaferler kazanyor, hem de o zaman
dnyada mevcut en parlak ilim ocaklar olan tslm niversitelerini ayordu. Gazali 23 yanda iken arkta esrarengiz bir adam belirmiti. Bu adam ismi etrafnda hl bir
esrar hlesi bulunan Hahan mezhebinin reisi eyh'l - Cebel Haan bn Sabbah id. Garpllarca daha ziyade rbleriyle tamnan, tslm leminde ise bir matematiki olarak

yk

br

felerinin

bilinen

mehur mer Hayyam

dahi

tmam

Gazal'nin

mu-

asrlarmdandr.

Msar tahtnda,

inhitat halinde bulunan

vard. Avrupa'da

i Fatm hane-

Endls tslm devleti gerilemeye

yz tutmu br vaziyette idi. Mukaddes topraklar mslmanlardan almak iin ilk hal seferi Gazali zamanmda yaplmt. 40 yanda iken Antakya ve bir yl sonra Kuds,
hallar tarafndan zaptedilmiti.
Siyas bakmdan tslm alemindeki bu kanklg fikr
br hercmerc tamamlyordu. slmiyetin birliini dorudan
doruya kuvvetle ykamyan i ve
dmanlar, zehirlerini halk arasnda btl fikirler yaymak suretiyle aktyorlard. tslm'da dnce ve man birlii sarslmt. Bir taraftan eski Yunan felsefesi ile tslm akidelerini te'lif etdaiK

ise

mek

istyen Felsife,

dier taraftan Kur'an Kermdin apa-

karanlk ve esrarl tefsirlere mevzu yapan

Batnler ve her iki zireye kar ehl-i snnet inanlarnn mdafaasn yklenmi olan kelm lnleri arasndaki
mcadele bitip tkenecee benzemiyordu.
Gazali'nn hayatnda ve eserlerinde, siyas ve fikr pabu devrin tesirleri vardr.
noramasn ksaca tantt
Bu ciheti daima gznnde bulundurmak lzmdr.
Gazal tahsiline devam iin Napur'a gitti. Zamamn
en byk limlerinden olan mctehid maml - Haremeyn
Ebu'l - Maali el - Cve;^Ti'nin talebesi oldu ve mstesna zek
ve alkanl ile temayz etti. Az zamanda ilimde hocas
ile hem-yr oldu. Hocasnn lmnden sonra Nizam'l-Mlk
tarafndan Nizamiye Medresesine, Eb shak el-irazfin
yerine tyin olundu. Etrafna kalabalk bir talebe kitlesi
topland. hreti gittike artt. Halk tarafmdan geni br
muhabbet grd. Fakat 488 H. senesinde
birdenbire bu
parlak hayat terkett. Rh leminde byk bir sarsnt
yetlerini

uz

oldu.

Bunu kendi

tercme-i hli

Munkizu mine'd-Dall

adl

(2)

(otobiyografisi)

olan El-

eserinde tafsiltiyle alat-

aktadr.

tmam Gazal'nin hayatnda bir dnm noktas tedl

eden bu deiiklik, iinde gittike byyen ve manev huzurunu karan bir pheden ileri geliyordu. Dili tutulmu,
belagat ve fesahati yokolmut. stelik beden bakmdan
da raliatszlanmt. Bunun zerine etrafndakiierin btn
rica ve srarlarna ramen medresedeki derslerini brakt
ve Badat^tan ayrld. Bundan sonra mrnn 10 yln uzlette geirdi. Seyahatler yapyor ve sofiyne bir hayat sryordu. Evvel am'a gitti. 2 sene riyazet ve nefs mcadelesi ile vakit geirdi. Sonra Kuds'e gitti.
Bu esnada
halkla temas etmekten ekiniyor ve daim bir i murakabesi halinde bulunuyordu. Kaal leminden hl lemine
gemenin ne'esi iindeydi.
Nihayet enab- Hakkn hidayet gnei kalbine do(2)

Trkeye

iki

cusu Maarif Vekleti

nmda baslmt}'""

defa

ark

tercme olunmutur. Sonunslm Klsikleri serisi meya-

uice vuuu. uutuu mes

btn phelerden ri, tahkik! br iman sahibi oldu. Badat'a tetoar dnd. En b-

du.

lh

bir ltf eseri olarak

okutmaya balad. Etrafma yine

kalabalk bir dinleyici kitlesi toplanmt. Fakat yalnzla
ahan ruhu bu halden skld. Ts'a ekildi. Orada on sene
mddetle her trl lysten uzak bir hayat geirdi. Bu

yk

eseri olan ihya'

esnada tslm leminde fitne artmt. Nihayet Seluk Veistiare

ziri Fau''l-Mlk'n ricas ve ulem ile yapt
sonunda tekrar irad ve mcadele sahnesine kt. (M. 1105).
mrnn sonuna doru tekrar vatan olan Ts'a dnd.
Evinin civarna bir tekke, bir de medrese ina ettii'di. Gnleri irad ve ibadetle geiyordu. Kendisini ekemiyenler Sultan Sencer'e onu, Eb Hanfe hakknda kt szler syle-

Padiahsn srarl daveti zerine Secer'n huzuruna gtrld. Padiah Gazali'ye byk hrmet gsterdi, tahtndan kalkp yerine onu oturttu.
Hakikati bizzat o byk limin azndan iittikten sonra,
zzet ikram ile memleketine yollad. Gazali burada 1111
(505) tarihinde vefat etti. Allah'n Rahmeti zerine olsun!..

dii

iftiras

ile

MAMI

jurnal ettiler.

GAZAL'NN

BALICA ESERLER

2
3

4
cell:

tikada

dairdir.

Tehaft el-Felsife: Aristo felsefesinin tenkididir.

El-Munkiz min el-dall ve'l-musil
mam Gazali, bu kitabnda hakikate ve hidayete
il

nasl eritiini anlatmakta ve

eitli

zi'l-izze ve'l-

frkalar inceleyerek

tenkid etmektedir.
5

Makasid

el-Felsife;

Felsefeyi

tenkid

eKuae Du

El-Mustasfa U^H fkha dair

4 fasldan
7 Kimya-y Saadet: man, amel ve

dime

Kitaita yaz-

olup bir

baiseder. lh;^a'nn faris lisanna

ahlk)

mukad-

ibarettir.

ile

cmesi mahiyetindedir.
8
El-Kstas el-Mustakm

tasvvurta (=

yaplm

bir

ter-

Batmlere reddiye olarak

yazlmtr.
Bidayet el-liidaye: Din ve ahlk bilgilerim reten
zahiri
ve halka hitab eden bir kitaptr. Birinci ksmnda
ibadet ve ahlktan, ilinci ksmnda kalbin itaat ve isyanndan bahseder. Sonra gz, kulak, dil, vcut, cinsiyet uzuvlar, eller ve ayaklarn gzel kullanlndan sz eder. Son
gibi ktfaslnda da kalbin haset, ild yziilk ve kibir
lklerden temizlenmesini anlatr. ok faydal ve herkesin
anlyabileeei seviyede bir din kitabdr.
Gazal'nin bilinen btn eserlerinin says takriben 75 i bulmaktadr. Bunlarn listesi msterik Brockelmann'm (Geschichte der Arabischeu lteratur) adh eserinde yazldr. (Suppementband 1,741).
9

mam

MA]\II GAZAIv'NN

El-lktisad fil-t'tikad:

Dir

mtr.

hyu Ulm-d-din: Gazal'nin en mehur ve en

byk eseridir. Bu kitapta fkh ile tasavvuf mezcedilmitir. Drt ksmdr:
Rub el-ibadt, Ruh el-adt, Rub elmhlkt ve Rub el~mnciyt: Her ksm da 10 kitaba blndne gre eserin tamam 40 kitap tutmaktadr. hya yazlndan bu yana slm leminde en ok okunan
bir kitaptr. Muhtelif erhleri, aklamalar, ksaltmalar
Muhammed el-Murtaza el-Zebd^nii
yaplmtr. Seyyid
ciltlik
erh en tannm olandr*
yazd 10
1

eeer aK

Kelm'da Gazali:

FKR

HAYATI

mam

GazalFnin kelm sahasndaki

dnm noktas tekil
eder. Kelmdn daha ziyade akaid ksmna ehemmiyet vermi olan Gazali akl n plnda tutmutur. Mantk ve mnazara prensiplerini muvaffakiyetle kullanmtr. Kelm ilmi kendisini tatmin etmemitir. Zira bu ilim muarzlarnn
kabulne bal birtakm mukaddimelere
dayanmaktadr.
fikirleri

slm dnce

tarihinde bir

bylece akln yerine mkefeyi koymutur.

Gazali eh-i snnete muhalif frkalarla da mcadele etmitir. Bilhassa mutezile ve hatmiye ile atmtr. O de-

Gazali

virde

batner

ortala

fesat

sayorlard.

Gazali

bunlara

kar

be, all eser yazm ve onlarn btn fikirlerini rtmtr. Kendisi bizzat
Halife tarafndan bu mezhebi
redd ve ibtl etmee me'mur edilmiti,

etmeden
7

Felsefeciler mcadelesine gelince:

man

G-azal evvel

Btn esaslam rendi. Sonra

Bilhassa Aristo'ya ve onun muakkibi olan

iyice tetkik etti.

felsefeyi

onu tenkk

etti.

Farabye hcum etti. Bunlar 20 mes'elede ehl-i

sihnetten ayrhyorlarl Id, kfr mcipti.
Gazali ve Fkh: Mctehitl idi. tihad afii mezhebine

tbni Sina'

uygun
yor.

ie

oldu.

mam-

Bu byk imam

mctehd

GazaiFye islm feylesofu diyenler olufeylesof deildir. Bir islm Umi, bir

Gaza*nin memleketi olan Ts o

tasavvof merkezi idi. Gazali kldnde
ve talebelii esnasmda sofi muhitlerinde yaad. Tedris hayatnda ise tasavvuf ikinci plnda kald. Nihayet geirdiruh ve iman buhranlarndan sonra tekrar tasavvufa dnd. Yalnz akim insan hidayet ve saadete gtremiyeceini
anlad. Gazal'ye gre gerek bilginin kayna ancak ili
lemden paryan bir nurdur.

Gazali ve tasavvuf:

asrda byk

bir

VE R AHM OLAN ALLAHIN ADI iLE

Hamd, Alemlerin Rabbi

edenlere;

(iyi)

kibet

salt

BU KTABIN
Ey

TELFNN

okuyucu! Bilmi

Hccet'l
nin

GAZAJ RARIONDA YAZLAN EN MTFASSAL

TtKKE EEKLER. UNLARDIll:

Allah'a;

ve selm O'nun Peygamberi

hammed'e ( aleyhi sselm) ve btn line olsun!
ittika

MAMI

RAHIVIAN

idi.

slm

(1)

ol

ki

yllarca onun hizmetine devam

Mu-

SEBEB:

Eb Hmid,

(Allah *uhunu takdis etsin)

ondan

eyh,
b.

mam

Zeyn'ddii,

Muhammed

el-Gazal'-

eski talebelerinden

biri,

etmi ve ondan olayarak

en ince noktalarna kadar renmi ve ruhi fazikemle erdirmiti. Gnn birinde bu

gelitirerek
fikir geleski talebe kendi kendine dnrken aklna
di ve dedi ki: imdiye kadar eitli ilimler okudum, mrmn baharn bunlar renmek ve toplamakla harcadm.
imdi bu bilgilerden hangilerinin yarn ahirette bana fayolacan bilda temin edeceini ve kabrimde yardmc
mem lzm k, lzumsuz olanlar terkedeyim. Nitekim Reslullah Sallallah aleyhi ve sellem yle niyaz etmiti:
Allahm faydasz ilimden sana snrm.
Bu dnce talebenin fikrini devaml olarak igal etti
ve nihayet onu eyh Hccet'l - slm Muhammed el-Gazal^ye (Allah ruhunu takdis etsin) yazarak akl danmasorup ondan nasihat ve dua istemeye
ya, baz mes'eleler
evketti. Ayrca ona unlar da yazd:

ilimleri

letlerini

mam

MEHMET

AL AYN, Hccet'l-slm
Gazali, sMatbaa-y Amh*e, 1327, 3G7 sayfa, Eserin banda
Manastrl smail Hakk'nm bir takrizi vardr. Mellif, eserin mukaddimesinde Baron Carra de Vaux'un
Gazali hakknda te'lif ettii Idtab rnek tuttuunu ifade ettanbul

mam

mektedir, Carra de Vaux'nun eseri 1903 de Paris'de basl-

mtr.
KIZAEDDN

BN

FAIIREDDN, imam

Gazal,

Oreiburg

(Rusya), Vakit gazetesinm matbaas, 1910, 96 sayfa. (Mehur rSer serisinin 3 c kitab). Tabii ve nairi: Ahmet Ishak-ark Kitabhanesi.

Mehmed evket EYG

(1)

l^mn

Zeynddin
Bunlar

delili.

Dinin ziyneti, Hccetl-tslm r= sOazali'nin ftka.blardr.

tmam

Filhakika eyhimin tlyau ulm'd-din (3) adl kitabnda ve te'lif ettii dier eserlerinde, sorduum mes'elelere cevap verilmektedir. Fakat ben, eyliimin verdii cevaplar muhtevi evrakn, hayatm mikldetince beraberimde

bulunmasn

ve

mrmce

inallalL

iindeki

dstrlarla

amel etmeyi murad etmekteyim.

eyh bunun zerine
risaleyi kaleme alarak ona gn-

derdi.

mam

gayet gzel ve vazh ve mkemmel bir ekilde

anklamaktadr. Kur'an- Kerm, ehadis-i nebeviye ve takva duygusu zerine tertip edmi olup dialektik kelm ve
skolastik brhanlar ilmine bavurulmutur.
Gayet hnerheleriyle

ve san'atl bir tarzda tertip edilmi olup drt cilde bl\ctte kendi iine 10 kitaba, yni 10 mevzua

mtr. Her

olan

Belli

bal

ibadetler,

namaz, zekt,

o-

hac, Kur'an okumak, tefsir etmek, namaz vakitleri...

tarafnda ilme ve imann temellerine ait iki kitap var-

ru,

Ba
dr.

CLT:

KNC

CLT: yi

hujdar, gzel ahlk.

Yemek, imek,

muamelt, seyahat adab. Dostluk kardelik, mnzev yaamak, haram, hell, musiki ve
ticaret ve bilcmle

evlilik,

gark dinlemek,

v.s...

gibi.

NC VE DRDNC CLTLER:

Tasavvufa ve
tasavvuf ahlkna dairdir. nc ciltte helk edici huylar (Mhlikt), drdncde iyi huylar (Mnciyat).
Kt

ahlkn

ehvetin dizginlenmesi, dUin

cimrilik, paraya tamah, kibir,

dzeltilmesi,

kin,

fke,

hased,

fetleri,
v.s...

huylar: tevbe, sabr, takva, mid, fakr, zhd, tevekkl,

En

yi

v.s....

son kitaplar lme, basbadcImevtc ve ahirct hayatna

aittir.

(Bu eserin

tamamnn baslm

klsn ve dostlarnn yolundan

kullarncian

benm nasihatime ne ihtiyacn var? ayet o

hal bir

ey

alamadysan

kakmaGeirdiin

risalet

syie bana:

bunca yllar boyunca ne kazandn, ne rendin.

Ey oul! Keslullah (S. A.) 'in mmetine vermi olAllah Teszler de vardr:
duu nashatlar iinde
lnm kulundan yz evirdiinin almeti o kulun kendisine
faidesi olmyan, yararsz ilerle uramasdr. Bir kii yaratlnn sebebi olan zikir, ibadetten gayr bir ile mCeza gnnde muhakkak ki
rnn bir saatini geirse,
alm bir kimhsrana uramaya mstahaktr. Krk
deilse
o adam cehemem atesenin hayr errinden stn
ine hazrlansn. Bilgili ve anlayh kimseye bu nasihat

yan

yeter.

BLD

ayrlmtr.

BRNC

Allah seni kendisine myrtBilmi ol k, en gzel nasihatlerin kayna HazreBn

Peygamber sallaUah aleyhi ve seilenin Risaletidir.
ti
Eer sen imdiye kadar ondan ba^ka eyler rendiysen,
ti

ndan

(V'AIIahu a'lem.)

hya'u Ulumi'd-din = Din ilimlerinin yeniden can(2)

Gazali'nin en mhim eseridir. Bu kilandrlmas.
tap slmiyeti chl-i snnet nokta-i nazarndan btn cep-

li

FAYDASIZ BLG
Ey sevgili ve aziz olum!

LE

MIJL OLMAK

Ey oul!

Nasihat vermek kolaydr. Onu kabul edip

mucibince amel etmek ise gtr. nk heva ve hevesine uyan kiilere nasiliat ac gelir. Yaplmamas emredilen
ier (meahi) ise onlarn
kalblerino ho ve irin grnr.
Bu szlerimle bilhassa ilmin ekline bal kalarak, vakitlerini
nefsin faziletini ve dnya mevkilerine ulatran
yollar nazar br eldide aratrmakla geiren kimseleri kasdediyorum. Onlar, mcerred ve nazar
ihnin
kendilerini
kurtaracan ve bilgileriyle amel etmekten mstani olduklarn zannederler.
bu feylesoflarm inancdr. Subhanallah! Bu marur ve sathi kiiler bilmiyorlar
ki,
rendikleri bilgiyle
amel etmezlerse bu bilgileri
Rcslullah (S.A.) 'in Kyamet g*n en iddetli
azaba arplacaklar,
Allah^m bilgilerinden
kendilerini istifade ettirme-

te

dii

kimselerdir.

buyurduu

vehile

aleyiilerinde

delil

surm

takdis

olacaktr.

Trke tercmesi yok-

Rivayet olunur ki Cneyd

(3)

Allah

tur.:)

11
10

 yc^Timmu sora ruyatia grld, Oaa u

Ey Ebl-Kasm, haiin nicedir, ne haber?
suale u cevab verdi:
Dnyada sarfedilen o gzel lfzlar ve

Di^am

sual so-

ruldu:

bu

btm

szler fayda vermedi,

ilimlerinin

iimize yaramad. Bize ancak gece

rektcklar (namazlar) yarad.

Ey oul! Amel bakmndan

kaha, bil ki,
uzatmaz. Bak sana
geri

lc

ve dier

baka

silhlar

kldmz

bulunsun larpi ve yiit bir

vurmakszm

hcum

etse,

sanr

m-

yiit adam kendini

kurtarabilir? Fek iyi bilirsin ki onun kurtuluu ancak hareket ve darbe ile mmkndr. Keza yz bin ilm mes^ele
okumu ve renmi olan, fakat rendikleri ile amel etmeyen bir adamn vaziyeti de byle deil midir? O ancak bildikleri ile amel ederse bir fayda salayabilir. Onu
ancak amei kurtaracaktr. Ve yine lasta bir adamn atei
ykselse ve sanla tutulsa, ilc da sekencebn ve kekp
(4) olsa hastann ifas ancak bu illar kullanmakla kabil

ki elindeki silhlarla

B E Y T
bin rtl,

(o)

arap

tartsan da
(6)

Evet ite bunun gibi, yz sene ilim tahsil etsen ve bin

kitab telif etsen, amel etmedike Allah Tela'nm rahmetine hak kazanamazsn. Zira Allahu tel yle buyuruyor:

Cneyd

(Eb'l-Kasm)

Irak'l

tanmm

muta-

savvf. (l. 910 M.)

Sekencebn ve Kekp: Ortaa tbbnn illarndan.
(4)
Rtl: O devre ait bir mayi lei.
(5)
(6)

Muhammed Emin

el-Krd'nin f ara beytinin ter-

cmesidir. Asl:

0 er meyi d
Ta mey ne

Iezar rtl hem peymayi

hori

yoktur. (S-

isterse

yarara iler ile-

...

108)

Yaptklarnn cezas

(karl)

olarak

...

(Sre 9:95)

Onlardan sonra yle kt bir nesil geldi ki, naBunlar da a^gnhkbraktlar, ehvetlerine uydular.

...

maz

larnn

karln

greceklerdir.

Ancak

tevbe

edip

iman

eden ve yararl iler ileyenler Cennete girerler ve zerre kadar hakszla uramazlar. (Sre 19:59-60)
hads~i erife ne dersin?
Allah tan
slm be temel zerine bina klnmtr:
baka Tanr olmadna ve Muhammed'in (S. A.) Allah'n
Resl olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekt vermek; Pv^amazan orucunu tutmak, (mmkn olursa) Hacca
gitmek.

MAN

VE AMEL

kalb le tasdik ve erkniyle amel

Amelin ehemmiyetinin delilleri sayya gelmeyecek
kadar oktur. Her ne kadar kul, Cennete Allahu Tel'mn
fazi keremi ile ularsa da daha nce ona taat ve ibadetle
hazrlanmas gerekir. Muhakkak ki Allah'n Rahmeti iyilik
dil

ile

ikrar,

etmektir.

medike sarho olmazsn!

(3)

ey

(Sre 18; 110)

man

olacaktr.

ki

"bir

man ederek yararl iler (mli saha) isliyenlerim

Onlar orada ebed
konaklar Cennet baheleri olacaktr.
(Sre
kalrlar. Oradan kmak ve ayrlmak istemezler.
18; 107

mflis olma, hl ilminden

br arslan

baka

Herkim Rabbine kavumak

sin...

sadece nazar ilim sana yardm elini

bir misal vereyim: Yanmda on hind k-

adama byk ve dehetli

sn

yars

iin kendi s'yinden

re 53; 39).

Cneyd

yaldzl
esrarl stlahlar li

bir

nsan

nebaedet eydayi

yapanlara (muhsinlere)

yakndr

(Si'e 7:56).

nsan sadece

iman etmekle Cennete girebilir denilse, buna Evet diye

cevap veririz. Fakat acaba oraya ne zaman eriir ve o hedefe varmak iin ne kadar zor engeller katedecektr ? Bu
engellerin en bata geleni imandr. Zira amelle kuvvetlendiilmeyen iman Cennete kadar dayanabUir m? Cennete
varsa bile orann mflis bir saldi ohnaz rm? Hasan Basr
Allahu Tel
(7) hazretleri diyor ki: Kyamet gimnde
kullarna:
(7) Hasan Basr: Hicretin k yarsnda
kelm limi ve mutasavvf.

yaam

byk
13

Ey

kullarm! Kanmetimie cennete girin ve Cenne-

timin merteDelerini amelleriniz nisbetinde taksim edin, di-

zelletrmek, nefs- emmaren ldrmek idiyse ne mutu

iiri syiiyen ne gzel sjrlemgs
m, ne mutlu sana!

^-:

yecektir.

Ey oul! Yararl iler (nli

kfatn bulamazsu. Hikye edilir
adam Allalu Tel'ya yetmi sene
l onun

bu

ki:

ibadet

etti.

halini meleklerine bildirmek istedi ve

lek gnderdi. Melek o kula giderek,

men Cennete girmeye lyk

fndan kendisine haber
ibadet iin yaratldk,

verdi.

muhakkak

AUahu Teona

bir

Cenab Hak

tara-

Biz

haberi alan bld:

lirsin

bi-

zerine Allahu Tel:

k ibdetimizden yz evirmedi: Biz de

keremimizle ondan yz evirmeyiz. Ey meleklerim
ahid
olun ki Ben onu affettim, buyurdu.
Reslullah
(S. A.) buyurur ki: (Kyamet
gnnde)
Hesaba ekilmeden nce, kendi muhasebenizi yapn, (amelleriniz) tartlmadan nce siz onlar tartmz.

Hz. Ali (K. A.)

neden adam

gayretiyle

bo

almadan

bir

(Cennete) erieceini zan-

mide saplanmtr. Sadece kendi cehd

(Cennete)

ulaacan

zanneden

ise

kendine

ok gvenen kimsedir buyuruyor.

Hasan Basri hazretleri
Amelsz Cennet talebi bir gnhtr,
Hakikatin ayrc
almeti,
dnmeksizin yararl iler yapmakta
devam etmektir diyor. Reslullah (S. A.): Akll insan

karln

nefsine zorla boyun edirerek imden sonras iin

Ahmak

hesabm vereceksin.
Ey oul! Kelm, mantk,
nahv

alan

krk

sual sorar
Birincisi

;rnmeye

ve kitap mtlas in nc
ve kendine uykuyu haram kldn! Bilmem bunlara sebep ne idi? Eer gayen dnya malma nail
olmak ve emsaline tefahr etmek idiyse yazk sana, yazklar olsun sana! Yok byle deil de maksadn Peygamber
Efendimizin (S. A.)
eriatn iyha etmek, alkn g-

zayi

etmi olmaktan baka

eli-

Ey kulum! Senelerce halkn gzne gzel

altn. Bana ise bir saat bile ho grnmeye

almadn. Halbuki Allahu Tel

bine nazar eder ve sen

halde

bakalar

iin

iitmezsin, nk

O'nm

hergn, her an senin kal-

nimetlerine gark

ri)inyorsun

olduun

Halbuki sen bu hitab

sarsn.

Ey oul! Amelsiz ilim deliliktir, ilimsiz amel de hilikVe bilmi ol ki, bugn seni gnahlardan uzaklatrmayan ilim, yann seni Cehennemin ateinden de uzaklatrmayacaktr. Bugn (frsat eldeyken) ilminle amel etmezsen
telfiye almazsan
yarn kyamet
ve gemi gnleri de
tir.

Ey oul!

lim tahsili

tb, belgat, iir, ncum, aruz,

Allahu zlcelrin kendisine ibadet ede^

ne ne geti? (*)
Hazret sa Aleylisselm'm tnciPinde una rastladm:
Bir lnn tabuta konulduu saatten, kabrin kenarna
Allahu Tel azametiyle o lden
getirildii ana kadar,

iliyelim

nefsine

tahsili ile

vermi olduu mr

gnnde:

ise

geceleri ihya ettin;

ol-

sa

uyup Allahu Tel'ya kar]

mitlere kaplandr diye buyurmutur.

kimsedir.

uykusuz kalan

di-

sin diye
iyi

iin

lediini sev, nasl olsa ayrlacaksn: dilediini yap, nasl

sarf,

dedi. Bunun
O madem

grmek

Yazk Senden bakas iin dklen o gz yalarna.

Ey oul! Dilediin kadar yaa, nasl olsa leceksin;

ibadet etmemiz lzmdr>)

Melek Kabbiain huzuruna dnnce:

lah, Sen o kulunun verdii cevab daha

birini

gzlere,

me-

dedi.

bo

Yazk senden baka

bu kadar ibadete ra-

olmadm
Bu

B E Y T

ilemedike mBeni srailden bir

saliha)

Ey Rabbimiz
nun

bizi

dnyaya

(Sre: 3^, yet Z)

zerine elbette ki sana:

geri gnder de salih ameller

diyeceklerden olacaksn. Bu-

Ey ahmak sen oradan geliyorsun!

(*>

lerini

imam

renmek

kastediyor.

denir.

Gazali burada, mrlerini sadece dny ilimiin

harcayan ve Allah' unutan kimseleri

nefsine hkim olmaya,

hazrlamaya gayret et. nk son menzilin kabirdir. Kabir ehli her an oraya vasl olman gzlyor. Sakn oraya azksz varayun deme! Hazreti Ebbekr-is
Sddak (Allah ondan raz olsun): Bu cesetler ya bir ku
kafesidir yahut bir hayvan alurdr diyor. Kendi kendine
biraz dn, acaba sen bunlarn hangislndensin ? ayet ulv
kulardan isen Rabbine dn hitabn iitince, Cemietin burlamn yceliklerine eriiceye kadar kanat rpacaksn. Hz.
Resul (SA,)in: Sa'd bin Muaz'm (8) lmnden ar'r-

Ey oul! Rumnu olgunlatrmaya,

O ne
adamdr, keke (bir de) geceleri namaz
Yine ashabndan birine:
Ey
gece ok uyuma! Geceleri ok uyku sahibini

bedenni de lme

Rahman sarsld buyurduu

gibi.

Allah korusun,

bunm

ak-

ayet hayvanlar zmresinden isen Allahu Telnn: Onlar hayvanlar gibidir. Belki sapklkta onlardan daha aadnyadan aj'^rdmca,
drlar
(Sre 7:179) buyurduu gibi
doruca Cehennemin kzgn ateini boylamyacan temin
sine

Hasan Basr Hazretlerine (Allah Rahbardak souk su vermiti; barda eline

alnca bayld ve bardak elinden derek krdd. Kendine
Kvayet
etsin)

edilir ki:

bir

gelince:

Ey Eb

Said, sana

ne oldu? diye sordular,

Ey Cennet ehli! Allah'n sze verdii sudan ve rzldardan bize de aktnz diye baran
Cehennem ehlinin arzularn hatrladm... diye cevap verdi.
Ey oul! Eer sana sadece nazar ilim kfi gelse ve
ayrca iyi iler ilemek gerekmese Allahu Telnm: Ben,

Oennettekler

den br ey dileyen var m, tevbe eden var m, istifar eden

var m? nidalan faydasz olurdu.
Rivayet edilir k, salabe-i kukamdan br cemaat (Allah
onlardan raz olsun) Resulullah'm (S.A.) yanmda Abdullh
b. mer'i (9) (R.A.) andlar. Hz. Peygamber (S.A.)5

(8)

nn

ileri

Sa'd

b.

Hendek muharebesinde

ald

16

krdr ...Seherlerde Allahtan mafiret dileyenler...

mran sresi: 17) bir zikirdir.
Hz. Peygamber (S.A.): Allahu Tel sesi: Tan aarrken ten horozun sesini, Kur'an okuyann sesini, seher

br

(Al-i

vakti istifar edenin sesini sever buyurdu.

Sfyan

Sevr Hazretleri (10)

(Allah ona rahmet etsin)

Allahu Tebareke ve Tel seher vakti esen ve zive istifarlar kendisme ileten br rzgr yaratt. Ve
yine diyor ki: Gecenin evvelinde br mnad Ai'm altndan
yle nida eder: Ey bidler kalkn! Bunun zerine bidler
kalkarlar, Allah'n diledii kadar namaz klarlar. Sonra
gecenin ortasnda bir mnad yine nida eder: Ey mttekler uyannz! Mttekiler uyanrlar ve seher vaktine kadar
namaz krlar. Seher olunca br mnad: Ey istifar edenler
kalknz! diye nid eder. Bunun zerine mstafirler kalkarlar ve tevbe istifar ederler. Fecir attktan ve gne
doduktan sonra br mndi de: Haydi ey gafiller dorulunuz! dye nida eder ve bunun zerine o gafiller mezarlarndan kalkan ller gibi yataklarndan dorulurlar.
Ey oul! Lokman Hekm'n (11) oluna yle nasihat
ettii rivayet olunur: Olum! Seher vakti sen uyuduun
halde horoz uyanp terek senden daha firasetli (akll, anlayl) olmasn.
iiri nazmeden ne gzel sylemi:
kir

yara-

lardan ld.
(9)

vakitlerinde de onlar istifar ederlerdi (Zariyat S-es: 18)

Muaz: Peygamber efendimizin arkadalan-

gelenlerindendir.

(10)

Sfyan

kelm ve hads

Abdullah

sahabeden,

filn,

kyamet gnnde fakir klar, buyurdu.

Ey oul! Gecenin bir ksmnda uyanp, (Kur* an okuyarak) namaz kl! (sra sresi, 79) bir emirdir, Seher

diyor k:

edebDir misin?

met

iyi

lalsa, dedi.

fkh,

h.

mer: Hazreti mer'in olu:

hads,

tefsir

ilimlerinin

ilk

ekbir-

stadlarndan,

(11)

Sevr

Hicretin ikinci

Mutasavvf.
Lokman Hekim
Kur'anda

asrnda

yaam

limi.

veli

olduunda din

met

sahibi bir zattr. Hazreti

ad

geen, nebi veya

limlerinin ihtilf ettikleri ilim ve hik-

Pvudun

(A. S.)

tilmizidir.

t t

haricinde kalacaktr. Zira bunlar zevk ve ttuygu sailasna

Gecenin ortasnda bir dalda, bir gvercin ah edip inledi,

Halbuki ben uyuyordum,
And olsun Beytullaha ki, ben akmda samimi deilim
yalan sylyorum.
Zira gerekten
olsaydm gvercinler alamakta beni
geemezdi,

Kendimi Rabbime

zannediyorum.
da, hayvanlar alyor!

alamyorum

Halbuki ben

lmn hlsas

olduunu bilmekth'.
Bilmi ol ki taat ve

szlerinde

ne demek

ve

fiillerinde

riin (Allalm ve Peygamberinin) koyduu emir ve yasalara uymaktr. Yani syliyecein, sylemiyecein, yapacan
veya yapmj^acan her ey daima eriat- Muhammedi'ye
(S.A.) uygun bulunmaldr. Mesel Kurban Bayram gn
ve onu takibedei gnlerde oru tutacak olursan as ve
gnahkr olursun. Yahut gasbedilmi bir elbise ile namaz
klarsan, yaptn fiil bir ibadet olduu halde, yine gnahkr olursun.

Ey oul! Szn

eriate uydurman gerektir.

Sofilik ne'esylenen lflara aldanmamaldr.
siyle ileri geri
Zira bu
sofilik yoluna girmek ancak mcaliede ile, riyazat klc ile
heva ve hevesini sndrmek
ve
nefsi ldrmekle olur.
Yoksa sofliin verdii ne'eyle, taknca sylenen lflarla
Zira eriate

olmaz

Eer

ve

fiilini

ilim ve

amel sapklktr.

Bilmi
letle

uymayan

ol

lii

dolu kalb,

babo braklm
sahibinin

ile

lisan,

ehvet ve

azgn (aki) olduunu

gerek bir mcaliede

asla marifet nurlar

ile

nefsini

gaf-

gsterir.

ldrmezsen kalbin

aydmlanamaz.

Bilmi ol ki bana sorduun mes'elelerin bazlarnn cevaplarn yaz ve szle vermek doru olmaz. O mertebeye
eriince onlarn mahiyetinin ne olduunu anlyacaksn. Eer
o mertebeye eriemez/sen bunlar bilmek

X8

szle tarif ve tavsifi

acnn

senip.

acl

mmkn

hibir

deildir. Mesel

&yin

tatlmm

Hikye olunur
arkadalarndan
birine cins mnasebet hazzmn nasl olduunu bir mektupla sordu. Arkada ona cevabnda: Ey filn! Ben seni
yalnz iktidarsz zannediyordum.
imdi anladm ki meer
sen hem iktidarsz hem de almakmsm Zira bu haz zevk
Memindedir. Tadnca anlalr, yoksa yaz veya szle anla-

tad,
ki

cins

tlmaz

ibadet ve taatm

ibadet

ise

ancak tatmakla

bakmdan

iktidarsz

bir

bilinir.

erkek,

BADET VE TAAT NEDR?

Ey oul!

mahsus eylerdir. Zevk ve duyguya hitab eden

iin

imkn

dedi.

Ey oul!

te

bana sorduun baz mes'eleler bu kabilise Ilyan Ulm adl

eserimizde ve dier kitablarmzda zikrettik. Onlara mracaat edersin. Sorduklarnn ancak bir ksmn ksaca ve
toplu olarak burada cevaplandracam:
Derim ki: Hak yolunun salikine drt ey vaciptir:
inde bid^at olmayan doru ve sahih bir itikad,
1
Bir daha gnah ilememek hususunda nasul bir
2
dendir.

Cevaplandrlabileceklerini

tevbe.
3 Hasmlarn kendinden raz etmek yolunda yle
bir gayret ki kendisinde libir kimsenin hakk kalmasn,
4 Allah'n emirlerini yerine getirecek kadar din
ilmni ve kendini kurtaracak
sil

kadar da dier

ilimleri

tah-

etmek.

Hikye olunur

ki ibl (Rahmetullah)
(12) drt yz
stada hizmet edip onlardan ders okudu. Sonunda dedi ki:
']cDrt bin hads-i erif okudum ve rendim. Sonra onlar
arasndan birini setim ve onunla amel ettim. Zira onu iyice
mtala ettim ve lartuluumu onda buldum. Eskilerin ve
yenilerin btn ilmi bu hadiste mnderictir. Onu kendime
yeter buldum. yle ki: Resulullah Sallallah aleyhi ve sellem Efendimiz ashabndan bazlarna:
Dnya iin orada

kalacan mddet (nisbe tinde) al, ahiret iin orada

lacan mddet (nisbetinde) al ve Cehennem atei
(12)

Mehur

fakih, (M. 714-773).

kaiin

Tasavvufa meyyaldir.
19

kadar al
de ona dayanabilecein (sabredebilecein)
buyurdu
Ey oul Sen de bu hadsi biliyorsan ok ilme ihtiyacn
hikye zerinde de dn:
kahnaz.
Hatimi Esam (13), akiki Belh'nin (14) yakn dostlarndand. (Allah her ikisine de rahmet etsin). Bir gn
akik ona sordu: Otuz senedir benimle berabersin, ne elde

ettin?

Hatim ona

rendim

cevab

hm bunlarda
Bunlar

limden sekiz mes'ele

nk kurtulu ve fela-

verdi:

bunlar bana kfidir.

gryorum.
nelerdir?

Hatim cevap

verdi:

Yaratklara nazar kldmi. Grdm ki herkesin peresti ettii bir sevgilisi ve gnl verdii bir mauku var. Bu sevgililerden bazlar lm deine kadar

BRNCS

arkadalk

ediyor;

bazlar

ise

onunla kabrin

yordu. Fakat sonra hepsi onu ya>ayalnz

nyordu.
hali

derin

bana

brakp

gidi-

geri d-

beraber mezara girmiyordu. Bu

ve kendi kendime dedim k:
dost onunla kabirde arkadalk ya-

onunla

Hibiri

dndm

derin

Kiinin sevdii en iyi

pandr. Byle bir dost ancak ve ancak salih amellerdi. Bunun zerine onlar kendime dost ittihaz ettn ve sevdn,
t ki kabrimde beni aydnlatsnlar, bana arkadalk etsinler
ve beni yalnz brakmasnlar.
KNCS Halkn heva ve heveslerine uyduunu ve
nefislerinin arzularn yerine getirmeye gayret edip durduklarn grdm. Bunun zerine Allahu Telnm
yetini derin derin dndm: Rabbinin huzurunda sulu durmaktan korkarak nefsini sfli heveslerden nehyeden iin
de phe yok ki, (varlacak) yurt Cennettir
(Sre 79:
40-41) Kur*an- Kerimdin sadk bir haldkat olduuna phem kalmad. Nefsimi dizginlemee kotum, onunla mcadele ettim ve heva ve hevese uymaktan alkoydum, t ki
Allahu Telya muti' olsun ve onun taatini ihtiyar etsin.
usanlarm dnya mallarnm ardndan
NCS
:

domu

byk

M. 852 de

(13)

Belh'te

(14)

Matim el-Asam'n hocas. M. 815 de

sofilerden.

ld.

ld.

altn

grseirttiini ve onlan sk sk muhafazaya

dm* Allahu Telmn: Sizde ne varsa, tkenir, Allahm
(rahmeti ve nimetleri) ise bakidir (sre 16: 96) yetini
dndm. Bunun zerine dnyadan elde ettiklerimi Allah
rzas iin sarf ettim ve hepsini Allalun indinde bana azk
ve zahire olmas iin fakler arasnda taksim ediverdim.
DRDNCS Baz kimseler grdm, eref ve izzetin, airet ve kavimlerinin okluunda olduunu zannederler
1ar ve bunlarla iftar ederler. Bazlar da eref ve izzeti
mal zenginliinde, ok oluk ocua sahip olmakta grrler ve bunlarla iftiizar ederler. Bazlar da eref ve izzeti
insanlarn mallarn mlklerini gasbederek onlara zulm etmekte ve kanlarn dkmekte bulurlar ve bir taife de mal
ve serveti oka sarf etmek ve israf yapmakla eref sahibi
olacana inanr. Allahu Telmn: Allah nezdinde en erefliniz, takvaca en ileri olannzdn\ (Allahtan en ziyade

korkamnzdr) (Sre 49: 13) yeti kerimesini dndm.

Kendim\d takvay setim ve
Kur'an- Kerimin sadk bir
hakikat olduuna sarslmaz bir manla kail oldum. Say-

dm

taifelerin zan ve iddialarnn cmlesinin btl olduve hilikten ibaret bulunduuna inandm.
nsanlarn birbirlerini zemmettiklerini ve
CS
birbirleri hakknda gybet ve dedikodu yaptklarn grdm. Btn bu ktlkler birbirlerinin mal, mansb ve
ilimdeki derecelerine hased etmelerinden ileri geliyordu. Allahu Telmn: ... Bu dnya hayatnda onlarn maietlerini
aralarnda datan.. Biziz... (Sre 43: 3^) yetini dndm. Ksmetin ezelde Allahu Te tarafndan tevzi edildiini anladm. Hi kimseye hased etmedim. Allahm verdii ksmete raz oldum.

una

BEN

ALTINCISI
beplere binaen
rine

Allah

dman
tandan

nsanlarn

dmanlk

Telmn:

tanyn...

bii'bierine

beslediklerini

eytan

sizin

Bmun

se-

ze-

dmanmzdr. Onu
dndm. ey-

(Sre 35: 6) yetini

bakasna dman olmann

YEDNCS

baz maksad ve
grdm.

Grdm

ki

rzk

ciz

olmadn

anladun.
ve maietini temin yo-,

lunda her kii o kadar haaretli bir faaliyetle ve ifrata varan bir ekilde ahyor ki,
bu ;^zden bazan phe ye

}arama derek

nefsini

zem

ediyor, l^adr

u kymetini ayak-

altma atyor, Allahu Telmn: Arz zerinde yrr

canl yoktur ki onun rzk AUaha ait olmasn (Sre
11: 6) yeti celiiesiui dndm ve rzlam Allahu Telanm vereceini, zira bunu deruhte etmi olduunu rendim.
Herkesin mahlk bir eye gvendiini:
kimisinin
mal ve mlke, kimisinin sanat veya
Kiminin paraya,

lar

hi bir

SEKZNCS

zanaatine, kimisinin de kendisi gibi bir insana bel

bala-

olduunu grdm. Allahu Telnm: Her kim Allala

Hak Tel, emrini muhakkak yerine getirir. Hak Tel hereye bir l tyin etmitir, (Se 65:3) yetini dndm. Allaha tevekkl etgvenirse, Allah da ona yeter.

O bana

ne gzel vekildir!
akik ona dedi ki: Ey Hatim! Allah seni tevfildue erdirsin. Ben Tevrat, ncili, Zeburu ve Furkan gzden geirdim. Drdnn de bu sekiz
Kim bunlarla amel
olduunu grdm.
mesele zerinde
ederse bu drt kitapla amel etmi olur.
Ey oul! Bu iki hikyeden de rendin ki ilmini ok
ilerletmeye muhta deilsin. imdi Kana halkat yoluna
girebilmek ih lzumlu eyleri izah edecem:
Bilmi ol ki, Allah yolunun salikine kendisine mrebbi
ve rehber olacak ve terbiyesiyle kt ahlkndan kurtarp
tim.

Hatim

iyi

yeter dedim.

szlerini

bitirince

alkla mtehalli klacak

(ssleyecek)

bir

Mrid

l-

zmdr.

Terbiye, mahsulnn iyi ve mkenunel ohnas iin

diktii nebatlarn arasnda bitmi olan yabanc otlar ve
dikenleri skp atan iftinin fiiline benzer. Haldkat yolunun yolcusuna, muhakkak ki onu AUahm yoluna gtrecek
nk Allalu Tel kullarma
byle bir mrid lzmdr*
kendi yoluna irad etmesi iin onlara Resul gndermiti.
Hz. Kesul (sallallahu aleyhi ve sellem) itihal edince, mmetini Hak yoluna iradda devam etmeleri iin yine Halibrakmt, Reslillah (S.A.) a naib olmaya ly
feler
kimse lim ohnak gerektir. Fakat elbette ki her ln de

Peygambere

(S.A.)

halef

ohaya

mrid olduunu

salih deildir.

nne

ge-

etmemesi iin, ksaca,

prldin bz almetlerini izah edeceim:
Derim ki: Mrid dnyadan ve dnya geyleriniu sevjg^i-

lenin kendinin

9Z

yz eviren kimsedir. Resullerin

sinden

kadar

silsilesi

kan

bir

firasetli

Seyydlne

(S.A.)

ahsa devam etmi, az

az konuarak, ok namaz klarak, sadaka vereoru

rek ve
tutarak nefsine riyazet yaptrm; m*dne
devam onu iyi ahlkl
sabr, namaz, kr, tevekyyereli,

klm;

kl,

yakn, kanaat,

huzuru, hilm, tevazu, ilim, sdk, ha-

ya, vefa, vekr, skn, teenni ve benzeri hasletlerle mte-

olmas gerekir. O halde mrid, Nebi Sallallahu aleyhi

ve sellemin nurlarndan bir nurdur. Byle bir insana uyu-

hallil

Fakat imdiki zamanda byle adamlar pek enderdir,

Ahmerden de (15) nadir bir eydir. Saadet yar
olup da tarif ettihn gibi bir m*id bulan ve onun tarafndan kabul olunan kimsenin, bu insana zahiren ve batnen hrmet etmesi lzmdr. Zahiri ilitiram ona itaat etmek, onunla her hangi bir mesele hususunda, aksine delil

lur.

Kibrit-i

tartmamak, mcadele etmemektir. Namaz vakitonun nne koymamak, namaz

kldktan sonra seccadeyi derhal kaldrmak, onun huzurunda fazla nafile namaz klmamak ve gcnn yettii kadar onun emirlerini yerine getirmeye almaktr.
Batni
ihtirama gelince: Mridden iitip zahiren kabul ettiini
batine dah, mnafklk almeti olmamas iin, fiil ve sz

getirip
leri

haricinde seccadesini

dna

inkr etmemelidir. Kabul edemezse ii

uyuncaya
kadar sohbetini terkeder, kalbinin iinde ins ve cin eytanlarnn nfuzunu gidermek iin kt ahlkl kimselerle grmekten kanr, eytanet kirinden arnr. Her hal krda
fakr seer, zenginlii deil.
Sonra bilmi ol k, tasavvufun iki mmeyyiz vasf vardr. Biri Allahu Telya kar istikamet (doruluk); ikincisi insanlara kar sulh ve sknla muameledir. Aziz ve
celil olan Allah ile doru olan ve insanlarla da iyi geinip,
onlara hilim le mukabele eden kimse gerek bir sofidir.
Allahu Tel ile doruluk, nefsinin hazzn Allahu Telnm emirlerine feda etmektir. nsanlarla mnasebetlerinde
iyi ahlkl olmak, nefsinin isteine onlar zorlamak deil
le

iddia

(15)

nadir

bi^'

Kibrit-i

Ahmer

Ortaa

madde olarak tannan

kimyagerlerince

krmz

ok

kkrt.

23

er ey

eriate mulalif dmedilie nefsini onlarn

bilkis

rine

istekle-

uydurmaktr.

AI^LAH'A KULI^UK NASIL OLUR?

Allalu Telya lullk etmenin (ubudiyetin) nasl ola-

can

sormutun. Bu esasa dayanr:

eriatin emrini muhafaza etmek,
Kaza ve liadere, Allahu verecei ksmete raz

1 _
2
olmak,
S

sm

Kendi nefsinin rzas yerin Allahu Telnn nza-

taleb etmektir.

AJ^HA TEVEKKL SORMUTUN

Tevekkl Allahu

han mfni

olmaa

ve takdr

edilieyen

olsa

ilMde

ind-i

ceine iman

Teln vaad

(.alsa

bir

ettii eylerin, btn

Size

de btn lem yardmcm

olduu iin sana eriemiye-

yazlmam

etuendir,

SEKZ NASHAT

Yaplmamas
rzas

iin

yapman, insanlarn

sevinmemen, yermelerine de aldr etmeki, riya, halkm seni methederek byk

gstermesinden doar. Seni tazim eden halkn riyalarndan

seni

vmesi

mendr.

ile

Bilmi

ol

kurtulmann ilc udur: Onlar Allahm kudretine msahhar olan ve sana ne rahatlk ne de meakkat vermee iktir
dar olmayan cansz eyler olarak telkki edersin. Onlar
kudret ve irade sahibi olarak grmekte devam edersen riya
da senden uzaklamaz.

Ey oul! Sorduun dier

bazlar eserlerimde cevaplandrlmtr.

Onlar oku. Sorduklarnn bir
ksmna cevap vermek ise haramdr. Bihnediklerini renmek iin evvel bildiklernle amel etmelisin.
Ey oul! Bundan sonra ancak kalb diliyle cevaplandrlabilecek mes'eleler,
Eer onlar sabretmi olsalard
kendileri iin daha hayrl olurdu
(Sre 49: 5) yetine
mes'eleerin

binaen sorma. Hzr Aeyliisselmn Ben sana ondan bahsetmedike, bana hi bir ey sorma (Stoe 18: 70) melindeki nasihatini kendine diistur et. Aceleci ve sabrsz olm^.

etmeyiniz

Ey oul Sana sekiz nasihatte bulunacam. Kyamet

gnnde ilminin sana dman olmamas iin anlatacam
bu nasihatleri kabul et. Bunlardan drd yaplacak, dier
drd de yaplmayacak eylere dairdir.

HLS SORMUTUN:
Ihls btn ilerini Allah

cehalet rts kalkar Ve anarsm

dke her menzilde bir takm ap haller greceksin. Nefsini feda et. Zira bu iin esas nefsi feda etmektedir. Nitekim Znnni Msr (16) (Rahmetullah aleyh) talebelerinden brine yle demitir: Nefsini feda edebilirsen gel,
yoksa sofiliin taknlklar ile urama.

ci-

geyn

ger,

yakndan gstereceim. Acele

(Sre 21: 37) yetini teemml et. Valttinden evvel bana

sual sorma. Bilmi ol ki ancak yrmekle vasl olacaksn.
Nitekim Allahu Tel Onlar yeryznde dolanp kendilerinden evvelki kavimlerin akbetlerinin nasl olduunu grmyorlar m? (Sre 30: 9) buyuruyor.
Ey oul! Allaha kasem olsun k, Hak yolundan yr-

muhakkak sana erieceine

da,

srasnda

yetlerimi

gereken

eylerin

BENCS

Mmkn

olduu kadar kimse ile herhangi br mes'eede mnakaa

ve mmazaraya kalkma. Zira bunda byk zararlar melhuzdur.

Gnah faydasndan

byktr. Iliya, hased, kibir,

rekabet ve bunlara benzer btn kt luyarm
kaynadr. Elbetteki bir kimse veya birka kimse ile bir
mnakaaya giriebilirsin. Fakat bir artla: Bu mnakaada maksat ve gayen hakikatin ortaya kmas olmaldr. Bunun ise iki almeti vardr:
Hak ve hakikatin senin dilinden aklanmas ile,
1
senden bakasnn diliyle aklanmas arasnda hi bir tefrik gzetmiyeceksn.
Dinle sana burada bir dstr retecim:

intikam,

Bilmi

ol

ki bir

mkln

zlmesi iin tevcih edilen

hastaln

tabibe arzetmek demektir. Suale verilecek cevab da tabibin hastal

iyi etmee almasdr

sual kalbin

(16)

da

ld.

Znnuni Msr
Nbyeli
Tasavvufu sistemlegtirdi.
:

sofi.

M. 860 da Badad*-

96

sorar, itirazlar serdeder.

Ve

yne bhi ol

cahiller

k,

kalblerden hasta olan

kimselerdir. Alimler de tabiblerdir. Yar lim tedaviyi yeril

yerinde yapamaz. Haldki lim de her hastay kabul etmez.
Belki tedavisi kabil olau ve ifyb olmak istidadnda bulu-

nan kimseyi

iyi

Hastalk mzmin ise veya tedakarsnda, hazakati

tabibin bu durum

edebilir.

visi g^ayri kabil ise

Bu hastalk il kabul etmiyor, onun tedavisi ile urama

demek olacaktr. Zira byle bir hasta ile uramak vakit
!>>

ldrmektir.

Sonra bilmi ol ki cehlet ad altnda drt nev'i hastalk vardr. Bunlardan ancak biri tedavi kabul eder, dierlerinin tedvisi yoktur. Evvel tedavisi olmyalar sayaym:

BRNCS

Cehalet

yakalanm

hastalna iias

NCS

lakkat arayan bir kiidir. Byklerin

bunu kendi anlayzlma
vakit,
hamlcder. Suallerini, verilecek cevaplardan istifade etmek
maksadyla sorar. Fakat ne yazk k, bu da hakikati kavszlerini

mutur.

DRDNCS
hakikati arayan

bylelerinin sualine cevap vermemendir.

dakini

B E Y T
Btn dmanlklar

izale

yapt

Hasud ve kskan kii syledii her szle ve

her ile amel tarlasnn ekinini atee verir. Nitekim Peygamber Aleyhisselm: Atein odunlar yakp tkettii gibi,

mahveder buyuruyor.
Bunun hastal ahmaklktandr. Bu daW
il kabul etmez. Nitekim sa Aleyhisselm Ben lleri
dirilttim. Fakat ahmak Idmseyi tedavi etmekten ciz kaldm. buyurmutur. nk bu, yle bir adamdr ki, xek
ksa bir zaman zarfnda akl ve nakli ilimlerden bir eyler
iyi

amelleri yer,

KNCS

renmeye alr;
kikle

26

geiren

sonra tutar, btn mrn ilimleri

byk lime,

ahmaklndan dolay

Tedavisi kabil olan

tet-

sualler

hastaln

sahibi

Bu kimse
ve akll bir kiidir.
hased, fke, ihtiras, dnya mallarna ve rtbelerine olan
ballk gibi kt hasedlern esiri deildir. O doru yolun

anlayl

yolcusudur. Sual ve itirazlar da hased, nad veya

snamak

yahut

mutlaka tenkit etmek

dolay deildir. Bunun hastal

etmek mmkndr,
Yalnz sana hasedinden dolay dmanlk edeninki mstesna.
Buna yapacan en doru muamele ondan yz evirmen
ve onu hastal ile babaa brakmaldr. Nitekim Allahu
Tel: Sen bizim zikrimize arka eviren, dnya hayatndan bakasn arzu etmiyen kimselerden yz evir. (Sre
53: 39) buyurmaktadr.

hased de

anlayamad

rayamayan aklsz br kiidir. Onunla da megul olmamalsn. Nitekim Resulullah (S.A.) Biz peygamberler insanlarn akl seviyelerine gre konumakla emrolunduk buyur-

gayri kabil bir

olan

yle bir cahildir

rama...

bu kimsenin sual ve itirazlar,

onun hased ve intikam duygularndan domaktadr. Ona
ne kadar ak, beli ve gzel cevaplar verirsen ver, bu
onun buz, dmanlk ve hasedini arttrr.
En dorusu
g^ekilde

Bu ahmak adam

kendine zor gelen eyin o byk lime de zor geleceini

zanneder. ayet bu yanln idrk etmezse, sual ve cevaplar ahmaklktandr. Ona cevap vermek iin bo yere u-

ki,

il

karsn-

arzusundan

kabul eder.

Bu

ada-

mn

suallerine cevap vermekle megul olman czdir, hatta

mutlaka cevap vermek lzmdr.
ona buna naTerketmen gereken eylerin KNCtS
nk bunun ok
sihat vermek ve vizlik taslamaktr.
mahzuru vardr. Bu ii iki artla yapabilirsin. Birinci art
Syleyecein nasihatleri nce kendin tutacaksn, ondan sonra bakalarna t vereceksin, tsa Aleylisselma bu mevolu! nce kendi nefsine nasihat et, kabul ederse o nasihati insanlara syle, yoksa Rabbinden utan!
hitaba lalak ver: ETy Meryemin
zuda sylenmi olan
Vaizlik iini yapmaya mecbur kalrsan
iki
hataya
dmekten sakn:
Szlerinde, tbirlerinde, iaret ve hareketlerinde, beyt
ve iirlerinde yapmack ve ifrata kamak. Zira Allahu Tel
:

yapmack

hareket edenleri, sevmez. Haddn tecavz etmek,

yapmack konumak insann iini harab eder
ve kalbi gaflete drr. Tezkrin yni nasihat vermenin
mnas, kula hiret ateini, Hlkine olan kusnriarm ve
gayri tabi ve

vap verip veremiyeceh,

kyamet gnnde halinin nice
olacan dndrmektir. Acaba Srat kprsn salimen
aabilecek midir, yoka Cehennemin
dibine m yuvarlanacaktr? Btn bu sualleri kul derinden dnecek, ve bu
onun i huzurunu tedirgin edecektir. Cehennemin ebed ateinh galeyannn ve gelecek musibetlerin, btn dehetlerye anlatlmasna tezkir, yni nasihat vermek, va'z etmek

eriat yolundan sapmak, Allahu Telnn rzas lilfma hareket etmek ve kt huylara kar istidat vardr. O halde
onlarn kalblerine Allah korkusunu sal, onlar korkut ve
karlaacaklar dehetli akibetten haberdar et. Belki bylece i lemleri deiir, ef'al ve hareketleri salh ke*5beder,
ilerinde, g^nahlardan rc ederek, Allaha ibadet etmeye
bakalarna vaz ti
kar bir heves ve itiyk uyanr.
olmayan her va'z
Byle
yol
budur.
nasihatta takip olunacak
syleyen vize ve dinleyen cemaate bir vebldr. Hatt kt
bir vizi, halk yolundan saptrp, artan ve onlar helk
eden bir gl (17) ve eytana benzetenler olmutur. yle

denir.

bir

meguliyetlerle heba
ettii mrn hatrlamaya sevketmek, imannn selmetine
miini olacak hususlar, lm meleinin ruhunu alaca an,
Mi'ukir ve Nekrin kabirde soracaklarna doru drst ce-

kendisne h br fayda vermyecek

Kudretleri yettii kadar ge^en mr

telfi etmeleri,
Allaha ibadetsz, bombo geirdikleri gnleri hayfla amnalar iin yukarda sylenen szleri halka bildirmek, hatalarn dnmeye sevkederek kendilerini yutacak atei hatrlatmak, ite va'z budur.

Nasl ki, birinin evine azgn bir selin yaklatn grsen ve ev sakinleri de oluk ocuk ieride habersiz oturolsalar: Dikkat, dikkat, sel geliyor, kan! diye ba-

mu

rrsn.

Byle nazik br durum

sahibine bir

takm japmack

karsnda

lflar,

sel

basan evin
te-

nkteler, cinaslar,

te

vzden halkn kamas lzmdr. Zira bu vizn dine

fesad, eytan bile yapamaz. Eli yetien ve kudreti
yeten kimsenin, bylelerin va'z krssnden indirmesi ve
va'za mni olmas lzmdr. Bu i (emri bilmaruf

yapt

balad

mnker =z= iyi ileri emretme ve kt ive nehyi ani'l

nehyetme)
cmlesndendir.
lerden
Emir ve
Yaplmama.s gereken eylerin NCS
sultanlarn Ilerhe karp onlarla grmemellsin. Onlarla
:

karlamaktan bile kanmalsn. Onlarla grp

konumann, beraber bir mecliste bulunmann tehlikesi ok-

yolda

Eer

bu ekilde yapmak zorunda kalrsan sakn onlar

etme. nk Allahu Tel fask ve zalim bir
kiinin medhedilmesine gazaplanr. (Kt ve zlim bir)
Sultann uzun yllar muammer olmasn isteyen bir kimse
muhakkak ki, Allahn arznda gimah ilenmesini ve ev-

tur.

mi haber vereceksin?
tutunuda byle olmaldr.
O bu nevi btn teklif ve tekellften ber olmaldr.
kinci art
Va'z ederken halkn senin belgat ve fesahatin karsnda Aman bu ne kudretli hatib diye ba-

medh sena

rualarm, alamalarn,

gereken eylerin DRDNCS

Emirlerin ve hlimdarlarn atiye ve hediyelerini hell olduunu
bilsen de kabul etmemendir. Zira onlar kabul etmek dine
fesad verir. Mdahane, riykrlk ve zulmlerine muvafakat dourur. Bunlarn hepsi de senin dinin iin bir tehlikedir. Onlarn hediye ve menfaatlerini kabul etmenin ve
dnyev nfuz ve iktidarlarndan istifade etmenin en az
scarar udur ki; byle yapmakla sana faydalar dokunduu

bihler,

mimikler ve

beyitler,

Elbette hayr!

te

jestlerle

vaizin hli ve

yapmalarn, mesel

comalarn, taknlk
balarn yrtmalarn mucib

vecde gelip

stlerini

olacak eyler yapma ve bunlar isteme. Zira byle eyler

dnyaya meyildir ve gafletten doar. Aksine, senin btn
alman ve azmin insanlar, dnyadan ahirete, masiyetten
ibdete, hrstan zhde, cimrilikten cmertlie, pheden yakne, gafletten uyankla, gururdan takvaya davet olmaldr. Ahireti onlara sevdirmel, dnyaya ise kymet verdirmemelis. Onlara itaat ve zhd tattrmalsm. Sakn onlar,
sadece Allahu Telnn kerem ve rahmetine gvenmeleri
hususunda tevik etme! nk halkn tabiatlarnda ekseriya

mir-i

ilhyesine

Yaplmamas

itaatsizlik

edilmesini istemitir.
:

Heyul, felket, cin taifesinden, eklini deGl

(17)
itirebilen bir varlk.
:

onlar sevmi olursun. Birini seven kimse, bzzarure

o ahsn uzun mrl ve payidr olmasn arzular. Br zlimin dnyada ok yaamasn arzu etmek ise Allalu Telnm kullanla zulm edilmesini ve dnyann mahvn istemektir. O hlde insann akbeti ve iman iin bundan daha
zararl ne olabilir. Kendini eytann ifaltndan koru ve
bilhassa: Bu iin en dorusu bu yksek ahslardan o paralar alarak fakir ve kimsesizlere datmaktr. Zira onlara
fsk fcr ve msiyet sebebiyle datyorlar. Sen ise insanlarn zayflarna infak iin datacaksn ki, bylelikle
onlardan daha hayrl olursun. gibi szlere akn aldanma,
insanlardan bir
lanetlenmi eytan bu nev vesveselerle

Ey oul! imdi syliyeceim

iin

o:unu helke srklemitir. Bu tarz dncenin sebep olzarar ve ziyann haddi hesab yoktur. Bunu (hya')
isimli eserimizde zikrettik. Oraya bavur.

duu

UYMAN CABEDEN DRT NASHAT:

Allahu Tel ile muamele

ile olan muamelede, sana muti' olan ve
yaptklarndan memnun ve raz olduun ve fkelenecek, caskacak hi bir ciheti olmayan klen gibi ol. Muhakkak
1

Allah Tel

nn

bu klenin yapmasna raz olmadn bir fiili senin yapmana Allahu Tel da raz olmaz. Gerek Efendin ancak

O'dur.
2

nsanlarla mnasebetlerin

nsanlarla olan mnasebetlerinde, onlara kendine yaplistediin muameleyi yap. nk bir kulun iman,
dier insanlar kendisi gibi sevmedike kemle ermi saylmaz.

masn
3

Faydal

bilgi

hakknda

ve mtala ettiin ilimler daima kalbine fayda verecek ve nefsini temizleyecek

mahiyette olmaldr.
Mesel mrnn sonuna bir hafta kaldn rensen, bu
ksa zamanda fkh, ahlk, usl, kelm ve benzerleri ilimlerle megul olmazsn. Fakat kalbini murakabe eder, ruhunu tanmaya alr, dnyev alyktan el etek eker,
ruhunu kt huylardan uzaklatrr, Allahu Telnm sevgi
ve taatyle megul eder
ve en g^zel huylarla bezemeye

galrsn.
i

ile dnle ve hals bulup felha

Gnn

Sultann
edeceini haber alsan, ok
birinde,

bka sz de can kuvermek iin teemml et.

haftaya kadar seni ziyaret

bir

iyi biliyorsun ki,

bu mddet

zar-

fnda, hemen evini derler toplar, kendine br eki dzen

vermeye gayret edersin. Mesel, Sultann nazarna ari)mas
muhtemel olan elbiseni, vcdunu, evini ve eyalarn slla
alrsn. O halde imdi iaret etmek istediim eyi iyi
dn. Sen anlayl br kimsesin; firsetli kimseye tek br
gz kfidir, Kesulullah Sallallalu aleyhi ve sellem Muhakgrnnze ve amellerinize, bakkak ki, Allah sizin
kalblerinize
ve niyetlerinize bakar buyurmumaz, fakat
tur. Kalbin ahvlini renmek iin hya'ya ve dier eserlerime bakarsn. Bu bilgi farz- ayndr, dier bilgiler ise
abdest, namaz gibi farzlar mstesna, birer farz- kifyedir.
Allahu Tel bu bilgiyi tahsile seni muvaffak klsn!
4
Dnya malndan istiyecein miktar
Dnya inalndan sana ve aileu bir sene yetecek kadarndan fazkiHiii topkna. Nitekim Aleyhlsseltlk vt^NHelm
< A lahm
ile byle yapard
vo
Efendimiz baz
ntthna
n/,l(i
linin
dlyo
UAl'i
klt
iynft
Mulummedln
/evrolerl.yle
yaderdi. Ilnn da Hadeer kalllurl /.yr olan
yaknl olan
rin
bir V4\>
par, lnanlar
gihk rzk temenni el inekle ktH' edrrdl.
kitapta istediklrrlno rrvap vrrdii. innll
Ey oul!
sana dyen onlarla aeL etmen ve hayr dualarnda beni
unutmamandr. Benden istediin duaya gelince, onu Haitili
Bununla
ve muteber hadis kitaplarndan karabilirsin.

lalar

luhr

yn

beraber

Okuduun

80

la

aaya yazdm

duay skntl anlarnda ve

hassa namazlardan sonra oku

bil-

DUA
Ey AUahm, Senden

tin

nin

tamamn isme(gnahtan koruyunm) devamm, Rahmetimln (yaygm olanm), afiyetin huslUn,

nimetinin

hayatm ferhm, mrn mehudunu, ihsanmm sonsuzunu, nimetlerinin umumunu, fadi u kereminin
en tatlsm, ltfunm yaikm ohnasm isterim.
81

Ey Allahm^ bizimle beraber ol, bze kar olma

Ey AUahm, ecelimizi saadetle sona erdir*
ettir. SabalmnGidi ve dnm-

Emellerimizi ziyadesiyle tahakkuk

z akammza

afiyetle bititir.

z Rahmetije

doru

az

ynelt ve afvinin hazinesinden

gnhlarmuzm stne dk.
Ayplarunzm sahiyle bizi nimetlendir. Takvabize ahiret
yap.
Din zerine
kl. Tevekkl ve itimadumz Sana dndr.
Ey AUahm, bizi doru yolda sabit kl. Kyamet gnnde
mucip olaeak eylerden dnyada bizi koru. zerimizdeki gnah yk-

almamz

pimanlmz

nn

yia

arhm

Bizi iyi

hafiflet.

adamlarm yaay-

yaat. erirlerin erri ile aramza sed ek ve

bizi onlardan uzaklatr.
Eahmetine bizleri, oullarmz, analarmz,
babalarmz, kardelerimizi Cehennem ateine e-

kip gtren klelik boyundurumdan kurtar.

Ya Aziz! Ya Gaffar! Ya Kerm! Ya Settar! Ya
Alm! Ya Cebbar! Ya Allah! Ya Alah! Ya AUah!

Kahmetinle ey Kalmet

edicilerin

en Eahimi!

Ey Ahirlerin ahiri! Ey Sarslmaz kuvveti olan! Ey Yoksullara Rahmet klan!

Ya Erhamerrhimn! Ey noksan sfatlardan mnezEy

OUL

kitabm ve dier

faydah ve ucuz

din! - ahlki
eserlerimizi
mevhd
trenlerinde dvetUlere hediye eder
seniz tslm kltrnn yayl-

masma

hizmet etmi olursunuz. Bir kttlh eker 5 dakikada yenir biter, faydal kitaplar

se yllarca okuyanlan aydnlatr.

(En az 100 adet

alanla50 tenzilt yaplr.) Bu

hayrl
nder olunuz.
Bedir Yaynevi
emrinizdedir.

ra

ra

Kitap

listesi isteyiniz.

evvellerin evveli!

zeh ve keml sfatlarla muttasf olan Allah! Senden

baka ilh yok, bense Sana lyk olan yapamadm,
zalimlerden oldum.
Efendnniz Mulammede; line ve btn esbabna salt seim olsun ve lemlerin Bajbbi Allaha

BEDB YAYINEV
P.K. 1060 - STANBUL
Ankara Cad. No. 7/1
(Vilyet kars)

(min)

hamd..

SON
Eyyhe'l-Veled kitabnn

ks

Resllerin

tercmesinin bu beinci basHicretinin 1389 yl Re-

Seyyidinin (S. A.)

cep aynn ortalarnda tamam oldu.

AUahu Tel yazana,
okuyanlara ve bastrana rahmet etsin. Velhamdlillahi Rabbillemn, vessaltu vesselm ala Seyyidil, Mrseln.

8S

Fiat:

lira