Professional Documents
Culture Documents
li
L-Ml \ K Z
i
MN-AD-DAL
Hml
CONGOR
\L
DE VL ET
KTAPLARI
BAZILARI
Fiat
Fahrddin-i haki
Parlt.lar
Yet-
Snfvet
kin 100
Gazali
'.
Sherverdi
Firdevs
ehname
111
Necati
'
Atullah Iskenderant
El
Hkem
Lw
gal 340
Atiye
Safvet
Harir
Yetkin 250
Muhuddin-i Arabi
Sultan Veled
Ahmed
Eflk
Fss
635
Hikem Nuri
GencOsman 310
Tarh
Meliha
Maarif
khya 275
Ariflerin Menkbeleri I
Tahsin
Mevlna
60
Fihi Mfih
Yazc
690
M. O. Tarkhya 400
D EVLE: T
255
T"
AP A
L.
F.
150
Kuru
GAZAL
EL-MUNKIZU
MN
AD DALL
-
eviren
Hilmi
GNGR
(kinci bask)
basm
ve yaym haklar
Maarif Vekletine aittir. Vekletin msaadesi alnmadka bu tercmenin metni tamamen veya ksmen
deitirilerek alnamaz.
Bu tercmenin her
t*rl*
11507
sayl
emirleri
ile
4000
GAZAL
EL-MUNKIZU
MN
Su
eser
AD*- D ALL
Hilmi
GNGR
tarafndan
etilimize evrilmitir.
(kinci bask)
ANKARA,
1960
MAARF
BASIMEV
HARVARD
UNIVERSITY
LIBRARY
NSZ
Hicr beinci yzylda slm memleketlerinde bir
taknlk hkm sryordu. Bir taraftan trl din frkalara mensup olanlar halkn zihnini kartryor, dier
taraftan felsefe ile
baz
uraanlar slm
akidesine
aykr
Gazali'nin asl
ad Muhammed'dir.
slm dinine
byk hizmetlerden dolay slm
leminde
"mam, Zeyn-d-din, Hccet-l-slm" gibi anna
lyk byk unvanlarla anlr. 450 (1058) tarihinde
Horasan'da, bugn ad Mehed olan, Tus ehri civarnda "Gazale" kynde
ve bilhare doduu kye nisbetle Gazali adn almtr. Bu hususta yle bir
Tivayet daha vardr: Babas fakir ve okumam bir
adamd. Yn eirip dknmda satard. Arapada san'at eirmek: olan kimseye "Gazzal" sfat verilir. Byk
lim, babasnn san'at dolaysiyle "Gazzal" adn aldu
yapt
domu
Her
de muteber kitaplarda kaydedilmitir. Ancak amcas da ulemadan olup "Byk Gazali" adiyle tarihe gemitir. Bu zatn,
kardeinin yn
eirme
iki rivayet
adn ald
Bu
cihetle
birinci
anlalr. Memleketi-
mizde byk limin ad hep "Gazali" tarznda sylendii iin biz de bu ekli kabul ettik.
Gazali, tahsilini Tus'da yapt.
gitti,
orada afi
nerken yolda
fkhn
tahsil etti.
bandan yle
Sonra
Grcan'a
Memleketine d-
EL-MUNKZU MlN-AD-DALL
Beraber yolculuk yapt kervann yolunu ekiya
kesti. Btn yolcular soydular. Gazali'nin, iinde notlan bulunan torbasn da aldlar. Gazali bakanlarna
mracaat etti. Senelerce mr sarfedip elde ettii bilgilere ait notlarnn torbada olduunu ve bu notlarn
kendilerine hi bir faydas olmyacan anlatarak geri
verilmesini istedi. Bakan glmsedi: "Elinden kparalan alnnca cahil kalyorsun. Bilgi byle mi
olur?" dedi, adamlanna torbann geri verilmesini syledi. Gazal bu szden ders alarak Tus'da sene bu.
notlan ezberlemekle megul oldu. Sonra Niabur'a
gitti "mam-l-baremeyn" adn tayan byk limden ders almaya balad. Hocas onu ok beenirdi.
Hatt son zamanlarda zeksna gpta ederdi. Gazali
bu sralarda daha gen yanda iken eser telifine balad ve hret kazand. Hocas vefat edince Badada
bal bulunan ve bugnk ad Samra olan "erre men
rea" ehrine gidip deerli limleri himaye etmekle tamehur vezir "Nzam-l-mlk" n ikram ve
nnm
yanda
bulmupadiah
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
etti.
Gazali ok eser
Eserlerinden birka
air
Firdevs'nin
brakm
Minhc-l-bidn,
Zendaka,
l-Mlk
v.s.
al-gayri
ehlili,
yazlm, sonralar
kitap Faris diliyle
Arapaya ve dier lisanlara tercme edilmitir. Bu
Son
iki
eserlerin en
mehuru "hyu
Ulm-id-dn"
ile
"Teh-
Gazali daha ocukken babas ld. leceine yakn oullanMuhammed ile Ahmedi (Gazali ile kk
biraderini) bir sofinin eline teslim etti. Pek az olan
maln
ederek: "Biz Allah rzas iin ilim tahsiline balamadk. Fakat ilim Allah rzas iin olmaktan baka bir
gayeyi kabul etmedi." tarznda ok byk bir sz
sylemitir. Gazalinin bir mddet o sofinin yannda
bulunmas onun ruhu zerinde mhim bir tesir brakbilhare o da tasavvuf tarikna girmitir.
m,
Fatih Sultan Mehmet, devrinin limlerinden Hocazade Mustafa ile Tus'lu Aleddin'e bu iki kitabn muha*
emretmi,
kemesi hakknda birer kitap yazmalarn
Hocazadenin Gazaliyi mdafaa eden kitabi ok hret
kazanmtr. Rum
R-
EL-MUNKIZU MN-AD-DALAl/
dn
kmtr.
Gazali,
miyecilere
"El-munkz"
risalesini de felsefecilerle t-
kar yazmtr.
Kitabn
ald
bir hal
grlr.
kadnca, Hazreti Ali evldndandr. Kendini belli etmiyerek memleketleri dolar. Onun adna, "Da"
denilen birtakm kimseler mezhebi yaymaa
gayret
ederler. Bu dalerden bri olan mehur "Hasan Sabbah" tarihte byk bir hret brakmtr.
Mellif bu risalede SZ aralarnda kendi hal tercmesine ve ilm hviyetine dair de ok kymetli malmat vermitir. Okuyanlar bu hususta ok eylere
vkf olurlar. Hatt bu risale okunduktan sonra ona
dair yazlm baz yazlarn dzeltilmee muhta oldu-
u grlr.
Gazalinin bu risalede temas ettii birok meseleler iinde en ok dikkati eken ve insan dndren
bir nokta vardr ki onu anlatmadan gemek
doru
F.L-MUNKZU MN-AD-DALL
olamaz:
Mehur Fransz
ksm
ki Gazali de
kurtard
iin de
"Talime ve muallime iifciya vardr" fikrini kabul etmitir. Ancak muallim meselesinde onlardan ayrlmtr. "Bizim muallimimiz Hazreti Muhammeddir"
diyor. O, nbvvete, yani peygamberlie baldr. Her
hakikatin onun ile aydnlanacana kanidir. Akl muhakeme ile hakikatlere erileceini imknsz sayar.
Hlsa hakikati dinde arar. te bu sebeple, bir meseinsan
leyi zmek iin akl delilleri tertip etmekte
hayrete dren bniSinay tenkid etmi ve ona kar
Tehaft kitabm yazmtr. Bununla beraber bni Sina
mslile Farabi'nin felsefedeki kudretlerini hibir
ise
ayan
eseftir."
EI^MUNKtZU MN-AD-DALL
j0
Bu sz dorudur, u kk risaleyi tercme ederden baz yerlerde epeyce yoruldum. O gibi yerlerde
manya tamamiyle sadk kalmakla beraber ifadenin.
Trkemize uygun olmas ve mnann iyice anlalabilmesi iin ufak tefek
karlklar
ksmokur
zm
gelen yerlerde
larn not eklinde
kullandm
eski terimlerin
mna-
akladm^ (*)
Hilmi Gngr
'
'
s.
slm ansiklo-
748-760.
El-munkzu Min-ad-DalPin Rahmi Balaban tarafndan, Sapklktan Kurtulu adiyle yaymlanm bir
tercmesi varsa da malen denecek ekilde sath ve
muhtasardr. Eserin Garp dillerinden birine olan tercmesinden dilimize evrildii, asl metne uymamas
dolaysiyle, sylenebilir. Bkz. Hakikat Yollarnda serisi,
No
1,
Gazali,
EL - MUNKIZU
MN
AD DALL
-
ken-
Hakk
haber yeren Allah elisi Muhammed Muta faya,
insanlar dalletden kurtarp doru yola gthamdolunan Allaha
disine
hamdederim.
Bu
sonra maksada balyorum
mam
istedin.
anlat-
sana
ektiim
iin
tulup
kin
faydalandm
ilmi Kelmdan
mam
[1]
kim-
bir
Tlim
in
[33
ey
bu
bazlar
Eski limlerden
il-
cihetleri,,
tandklar
gittikleri yollar,
ykseldiimi,
ile
kitaplarn bu suretle
Syle yazm. Sorular sorann
led
[2]
tikatta
taklit,
yazd
gibi
bu
risaleyi
de
bakasnn
szn
delilsiz
kabul
tir.
kikatleri
mam
tandklar
bir zattan
Bunlar
renmek
icap
ha-
et
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
14
doru
ettiim
duum
kn
larda bana
malm olan
hakikat
bulhal-
ettiim ua-
Ba-
zlerini,
se-
baladm
aklamam
arzu ettin.
Bu
istekte sa-
ona
Allah
sizi
iinde
boulmu,
tsmailiye ve Btniye*
dahi denir. Kitnpta kendilerinden uzun nzadya bahsetigini iddia ederler.
dilecektir.
Bunlara
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
ti.
Genliimin
yana
girmeden
ilk
bu
devresinden itibaren,
evvel,
15
bla
imdi
yirmi
yaklatm zaman-
mcadele
ediyo-
2}
hirinin gittii
yolun
neden
ibaret
olduunu
mahiyemtekellimin
zndkn
hakikatleri
kavramaa susam
olmak
ftr bir
detimdir.
[1]
Allah
Ashabn
aykr
bakmazlar.
ve gidi.
[2] Btinler
Maksat btndr
derler.
yol
,
EL-MUNKZU MN-AD-DALAl
16
grenee
azade kaldm. nk gr.
dm
daima
ki
hristiyan
zamanda,
bir
hrstiyan
scuklar
yahudi olarak,
msl-
yetiiyorlar.
selm etsin-
aratrmay
ile
balyan; han-
olduunda
hangisi btl
gtrmyecek derecede
Bunda
yanlm
Kalp byle bir ihtimale imkn veremez. Hatadan emin olmak iin (bilgi) o suretle kuvvetli olmaldr ki mesela birisi o bilginin btl olduunu iddia etse ve ta altna
vrit olmaz.
evirmek,
deynei
ejderha
yapmak
suretiyle
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
'
j?
r-
me inanmanz
evireceim.
iin de
denei
ejderhaya
ve
dese
grsem y bu yzden
olmaz. Ancak o adamn bunu nasl yaptna
aarm. Yoksa bildiim eyde phe etmem.
Sonra anladm ki bu tarzda bilmediim, bu suretle (yakn) hasl etmediim her bilgi itimada
ayan deildir, hatadan emin olamaz. Hatadan
emin plmyan bilgi de yakn ifade etmez.
'
***
LMLER
NKAR ETTME DAR
Grdm kt
ve (zaruriyat) 2] tan baka
Dedim ki imdi bende hsl
bende
(hissiyat)
byle
bilgi
olan
ret
yeisten
olan
zecek
yok.
bedih
bir
bilgilerden
baka mklleri
kalmad. yle
vasta
ise ilkin
bu
bilgileri inceliyerek
lym.
yanlmaktan emin
olmaklm;
taklide
nan
ispata daya-
[1]
mi
dayanan
Vehim
delil.
ve susturmak
iin kullanlr.
[2] Hissiyat.
Zaruriyat
Be
:
kazanlan
Delil aramaca muhta
hasse
ile
vardr,
bilgiler.
olmyan
be-
gibi.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
lg
ek
ni
gtrr).
Yoksa
bu emniyet hakikate
Anlalsn. ok
uzak bir
ey
mi-
ve zaruriyat zerinde
simi
Bu
hususta
dt ek
kuvvet
buldu.
im
ket
sabit,
olmadna
ve
tecrbe
hareketsiz grr.
hkmeder.
mahede
ile
Bir
anlar
Onda
hare-
mddet sonra
ki o,
hareket
Ancak o hareket birdenbire olmayp tedri ile, zerre zerre oluyor, onda sabit olmak durumu grlmyor. Kezaltk gz yldza bakyor.
Onu bir altn lira byklnde gryor. Halbuki hendes deliller, onun, zerinde bulunduu-
ediyor.
gsteriyor.
Mahssatta bu gibi hallerde his hkimi hkmeFakat akl hkimi mdafaasna imkn
diyor.
Dedim
du.
ki
ile
yalanlyor.
baka
deer bir ey kalmad. On, ten byktr; bir eyde nefiy ve ispat bir araya gelmez; bir ey hem hdis* hem kadm; hem var,
hem yok; hem vacip (bulunmas zaruri), hem
itimada
muhal olamaz,
szleri gibi.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
*min
Bana gvenin
olabilirsin?
Akl
vardi.
h-
olmasayd beni
tasdikte devam edecektin, ihtimal ki akl anla.
tesinde dier bir hkim vardr. Ortaya
kt vakit akl verdii hkmden dolay tek-.
zp eder. Nasl ki akl hkimi ortaya ktnda
lissi verdii hkmden dolay yalanlad.. Akim
kimi
geldi,
beni
tekzip
etti.
ynn
kmamas
ortaya
etmez.
ve dedi ki:
lerin
varlna
inanyorsun,
birtakm
halleri
inandn
ki
halde
uyank iken
hak olduuna
nasl
emin
olabilirsin?
Vaka a
itikat,
iinde
nn
saylsn.
hal sana
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
20
bulunduunu
kesin ola-
bulunduunu
iddia ettikleri
OnJar ken~
haldir.
kendilerinde mkulata
ahede
ujm^an baz
emaD
halleri
m-
htimal ki bu bal
lmdr. nk Hazreti Peygamber Allah' ona
salt
ve selm etsin - nsanlar uykudadrlar*
ldkleri zaman uyanrla buyumutvr. Dnya
hayat ahirete nisbetle uyku saylabilir, lnsao
ld zaman her ey ona imdi grdnde
baka trl gnr. O zaman kendisine deettikleini
sylerler.
nk
ki:
zerinden
rtn (Perdeni)
kaldrdk.
den
Duum itibariyle
safsata
mezhebine
beni o hastalktan
itidale
kurtard*
dnd. (Zauriyat)
Nefsim shhat ve
dediimiz bilgilerin*
[1] Ayet.
[2]
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
21
geni ve
Tanr
A ilahn
daraltmt olurlar.
kimseyi hidayete eritirmek istedii
sonsuz
bir
olur zannedenler
ile
marnn, islm
rahmetini
dinini
erh
eder.
*en
maksat ne
manasndaki
olduunu
ayeti
gsn
kerimede erh
Hazret
Peygambere
vsormular,
erh tanrnn
buyurmular
Bunun
Gurur
ebediyet
kalbe
att
bir nurdur,
dnyadan uzaklamak,
olan ahirete balanmak, sn-
yeri olan
diyar
Bu nur zamn zaman Tanrnn kereminden fkrr. Ona ermek iin frsat kollamaldr.
gerektir.
Nitekim Hazreti Peygamber; Dnyadaki hayatnzda zaman zaman Rabbinizin ilhamkr ltuflar zuhur eder Onlar karmamya aln bujurmutur.
ELMUNKZU MN-AD-DALL
Bu
hikyeyi anlatmaktan
maksat,
hakikati
ey
aranrsa kaybolur,
olmyan
eyi
gizlenir.
Aranmas lzm
ariyan
maz.
***
snftan
snf
iyi
edince
hakikati
aratranlarn drt
ibaret
ilmi
Birinci
ve
ley
ederler.
Drdnc
Tanrnn
snf
mutasavvflardr.
huzurunda bulunduklarn,
ve keif ashabndan olduklarn iddia
[1]
Bunlar
mahede
ederler.
sahip,
de-
mektir.
[2]
delil.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
23
'
ulamak midi
dktan sonra
kalmaz.
tekrar
ie
paralanr,
gibi
hie
iner.
Bu
dzelmi olmaz.
Meer ki dimada eritilerek yeni bir kalba dklm olsun. Bu yola girmeye, bu frkalarn
dncelerinin mahiyetini aratrmaya koyuldum,
nce ilmi kelm, sonra felsefe yolunu, daha
paralar biribirine 'eklenmekle
sonra
btnlerin
talimatn,
drdnc
olarak
ILM-
OLDUUNA DAR
Evvel ilmi kelma baladm.
Onu iykyle
Grdm
Meseleleri delil
ile
EL-MUNKZU MN-AD-DALAL
24
lyan hak
Kur'an Kerim,
rtrd. Onu
takm
kanaatler ka-
yaydlar, mslmanlarn
doru
iti-
yardm etmek
ite (lmi Kelm) ve (Mtekellimn) bundan dodu. Bunlardan bir taife Cenab Hakkn
kendilerine verdii vazifeyi yerine getirdi. Snneti iyi mdafaa,
deyi muhafaza
ettiler.
Uydurma
bid'atlere
rafndan
aki-
kar
hasmlar
ta-
fi
etmedi.
Yukarda i k-
iki
j5
FELSEFENN GAYEStNE
(Felsefenin gayesi nedir?
myan ksmlar
szlerinde
DAR
Kt olan ve
ol-
olun-
mazlar? Hangi szlerinde ehli bid'attan saylrlar, hangilerinde saylmazlar? Ehli hakkn szlerinden alp btl maksatlarn kabul ettirmek
[1]
bilgiler.
EL-MUNK1Z MN-AD-DALL
26
kartrdklar
Hak
dir?
szler neler-
mau
hakk kalp ve
haktan nasl ayrdetmiierdir? Bu cihetleri
fecilerin szlerindeki halis
izah
edeceim.)
f
lmi kelm
unu
ba-
li
kesin olarak
ve
leri
olduuna
doru
dair iddias
leri iinde
olabilir.
slm
lim.
himmetini
dklar
szlerin
ve fesatla dolu
yerlerde onlardan
sun, cahil
amaz.
al-
in-
yle dur-
Anladm
ki bir
mezhebi
skmak
finden
bo kaldm
saatlerde buna
altm.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
'
27
bo
dm. Nihayet
ek
kikat ve hayallere
yacak surette
ve
pheye mahal
kaimi;
felsefecilerin
snf olduunu,
ilimlerinin de birka
ksm-
dan ibaret bulunduunu grdm. Btn bu snflar; eskilerle daha ncekiler, sonrakilerle evvelkiler arasnda hakikatten uzak ve yakn olmak
hususunda byk fark bulunmakla beraber hepsi
kfr ve ilhat l}
damgasn
tarlar.
***
UNA DAR
Felsefeciler;
telif
ler,
olmakla beraber
ksma
ayrlrlar: Dehr-
tabiler, ilhler.
Birinci
snf
delililerdir.
Bunlar en eski
fel-
ve muktedir
ettiler,
lem
bir
Hayvan meniden
EL-MUNKZU MN-AD-DALAL
--28
vcude
Meni de hayvandan
gelir.
hasl olur.
Bu
ksm
felsefeciler
snf
kinci
zndktrlar.
tabilerdir.
ki en ok tabiat leminden,
hayvanlarn ve nebatlarn acaibinden bahsettiler. Hayvanlarn azasn terih ilmi ile ok megul oldular ve bu
ilimde Cenab Hakkn ok hayret verici sanatlarn ve yksek hikmetlerini grdler. lerin
gayelerine vkf, kadir ve hakm bir halikn var-
ln
itirafa
sn
bina eden
yapsn,
Ailahn
mtala eden
bahusus insan yap-
tedbirlerindeki kemale
biler
kvam
kuvvetlerin
mizacn
olduuna
kile
tiler
yok
vkf
bahsettikleri iin
ve kemal zere
itidal zere
Fakat, ta-
hayvani
bulunmasnda
bulunmasnn byk
nsandaki
Oldular.
tesiri
Kuvvei
olmu
bir
bunlar
sebeple
fikrine zahip
Cenneti,
Bu
iin
sevap,
gnah
Hayvanlar
[1]
cehennemi, kyameti ve
badet
ettiler.
can
ey
gibi,
hesab inkr
iin azap ola-
ba bo kaldlar
EL-MUNKZU MN-AD-DALL S
rete
nc
yetien
snf
ilhilerdir.
felsefecilerdir.
sfatlarna
Allaha ve
ahi-
ettiler.
Bunlardan
biri
Efltunun
hocas olan Sokrattr. Efltun da Aristo'nun hocasdr. Mantk ilmini tertip eden, felsef ilimleri telhis edip
tiren Aristo
b-
yk hatalarn bakalarna sz
rette akladlar. Onlarn bu suretle
su-
birbiriyle
arpmalar Allah mminleri arpmadan kurtard mnas ndaki ayeti kerime fehvasnca mminlerin onlar reddetmek iin
cet
brakmad. Sonra
ve daha nce
yaam
uramasna
Aristo, Efltunun,
baz
Sokratn
ilhlerin felsefesini
ha-
ayr
id-
kald.
bid'at saylan
uyan islm
felsefecilerini tekfir
unu
bni
EL-MUNKZU MlN-AD-DALL
a0
yan
bir
ey
bizce
rlr. Bir
ylr,
bir
ksm kfre
ksmnn da
Bunlar
felsefesi
ksm
gider, bir
asla
ksma
ay-
bid'at sa-
tafsil edelim.
***
*
ada
gre, alt
ksmdr:
mantk,
ta-
riyaziye
ra felsefecilerin kfrn,
maneviyata
kymet
Aah
inkr ettiklerini,
vermediklerini
undan
bun-
31
onlar
etmek sebebiyle kolur. Keadi kendine Din hak bir ey olsayriyaziyeyi bu kadar incelemi olan bu byk
taklit
gizli
kalmazd.
der,/
onlarn kfrn, inkrn iitince dni inkr etmenin doru olduuna kanaat getirir. Baka
hibir dayana olmad halde yalnz byle bir
dnce ile doru yoldan kan ne kadar adam
grdm Taklit ile doru yoldan kan bu adama: tBir ilimde mahareti, olan kimsenin dier
ilimlerde de mahir olmas lzm gelmez. Fkh, Kelm ilimlerini iyi bilen bir insann tp
ilminde de hzk olmas icap etmez. Sonra akl
ilimleri bilmiyen bir kimsenin cNahiv
ilmini
de bilmemesi iddia edilemez. Her ilmin erbab
!
vardr.
ilerlemiler,
ilimde
ahmak mevkiine
Bunu ancak
ge-
ilimlerde cahil ve
baka
bakalarn
Fakat ilahiyatta
tercbe eden,
kulana
tahmini-
onunla
megul
girmez, kabul
et-
gibi
haller
onu btn ilimlerde felsefecilere iyi gzle bakmakta srar etmee sevk eder. Bu, byk bir
fettir. Bu sebeple bu
ilimlerle
fazla
megul
olanlar menetmek vacip olur. nk bu ilimler
geri dine taallk etmezler. Ancak
fesefecilerc
.
ait ilimlerin
fenal
ve
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
32
kinci fenalk, islm dininin cahil taraflarndan gelmitir. Bunlar felsefecilere ait btn*
ilimleri inkr etmeyi dine hizmet ve yardm saydlar.
Bu
suretle
onlarn btn
ilimlerini
red,
cahil
etmediler.
sylediler. Cahillere
gnein tutulmasn
bilen bir kimsenin
cehil zerine
tar,
kat'
iddialar, ay
burhan (akl
kulana
yard
di delilinde
nmadna
yakan bu
kurulduuna,
kat'
hkmeder, felsefeye
delil) ile
zaman ken-
islm dininir*
brhanlar
kar
Bu
ve
ta-
sevgisi ar-
ilimleri
in-
kr etmekle islm dinine hizmet ettiklerini zannedenlerin din aleyhinde iledikleri cinayet ok
byktr. eriat, bn ilimler hakknda ne msbet,
ne menfi bir
ey sylemi
deildir.
Bu
ilimlerde
Gne
ile
onlar irad
etti.
33
grdnz
unuz. Bu
vakit
gne
hadste
rn belli durumlarda
karlatklarn tarif
sebep olacak bir ey
ile
ayn
itima
onla-
seyrini,
yahut
ettiklerini,
inkra
Bu
erifin
yoktur.
hadis-i
zaman o ey hudua
ettii
eye
(ba emek
hik-
MANTIK
cihet-
Mantk
yoktur.
tertip
rin
bunun nasl
artlarn,
min ya tasavvurdan - ki
takip edileceini*
tarif yoliyle
il-
renilir,
Bunlar Mtekellimi-
erbabnn
nin
eyler
ve
ilim
cinsindendirler.
ekillerinde,
limleri
verirler,
terimlerde
tariflere,
Aralarndaki
faik ifade
grlr. Bir de
taksimlere
fazla
mantk
ehemmiyet
baz
(b) nin
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
34
olmas lzm
gelir.
mantklar
lirse
dininde kusur
edenin
olduu zannna
o adam dinin bu
inkr
aklnda, hatt
derler.
nk
olduunu gstermitir.
mantklarn da bu ilimde baz
kanaatinde
Evet,
fena-
mant
mantklar
kendilerinden
rivayet
olunan
ve
yaplan tahkikata
fikirleri
manta
Bu
ilim,
iyice
TAB IAMLER
lemdeki cisimlerden; yani gkler-
ate
madenler
gibi mrekkep cisimlerden; bunlarn deimeleri,
EL-MUNKZU MN-AD-DALAL
istihale geirmeleri, imtiza etmeleri
den
bahseder.
mhim
sebeplerin-
ve tli zasndan ve
mizacma
istihalesi
Din tp
ilmi-
Allann emri altndadr. Kendiliinden bir ey yapmaz. Hlik ona yaptrr. Gne, ay, yldzlar ve dier eya Ailahn emrine
sudur: Tabiat
kendiliinden
Sbidirler. Hibiri
durumda
bir
yapacak
deildir.
LAH ilimler
en ok yanldklar meseleler
Mantkta (burhan) iin kabul
Felsefecilerin
hu ksmdadr.
ettikleri
yzden aralarnda ok
Bu
yaklatrm-
lar
hatalar
yirmi
esasa
dayanr.
yaptk-
kfre
dklmesi
demek
olur.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
36
ettik.
Kfre varan
meselede btn mslmanlara muhalefet etiilerdir. Birinci mesele udur: nsan ldk ters
sonra cesedi tekrar dirilmez. Sevap ve azap gren ruhlardr. Azaplar, ruhandir, cismar deildir. Ruhun azap duyacan kabul etmelerinde
isabet etmilerdir.
tarzndaki
hebine
yakn
mutezilenin
uniTrr
iddialarda mezhepleri
grlmektedir.
tekfiri
~
'
lzm
mutezile mez-
Bu
gibi szlerle
gelmez. Feysal-t*
humlara
denir,
Aksi
kllidir,
dir,
kull
tefrika
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
beynel-
kitabmzda,
hemen
v'
islfttni
a7
ez-zendaka
adndaki
tekfir edenlerin
doru
dnmediklerini
Felsefecilerin
dnya ilerine
ait
SYASYAT
btn szleri
saltanat tarafndan maslahata
bu
husustaki
mite
yaam
gnderilen
kitaplardan ve ge-
velilerden naklolunan
hikmetler-
den almlardr.
6
AHLAK
bir zmredir.
Allann
zularna muhalefet ederler. Dnyadan yz evirecek Allaha giden yolda yrrler. Bu suretle
/vuku bulan mcahedelerinde nefsin ahlk, ayplar,
hareketlerinin
malm
kt taraflar
kendilerine
BL-MUNKZU MN-AD-DALL
3g
Biri o szleri
ler
yznden
hakkndadr.
iki
szleri
reddedenler hakkn-
rnda yazl
olduu
zayf olar*
onlarn kitapla-
bilgisi
okunmamak
karm
icap eder-
yoktur. Isa
tanrnn
elisidir
szn iitiyor,
EL-MUNKZU MtN-AD-DALL
39
Dnmyor
ki hristiyan
szdr.
etmekle
inkr
peygamberliini
inkr
dolaysiyle
kfir
olu-
zatnda hak olan eylerde isterse o eyin hak olduunu o hristiyan da kabul etsin ona muhalenk bu, akl zayf
fet etmek doru olmaz.
.
olanlarn detidir.
m hak
ile
deil.
insanlarn en
Buyurmu ki:
hakk tan, o mnasebetle ehlini de tanrsn
Akll adam esasen hakk tanr. Bir sz iittii
vakit ona bakar. Hak ise kabul eder. Syliyen,
ister bozuk fikirli bir kimse olsun, ister doru
.
tnn
kt
anlayna
yer
kimselerin sz-
karmaa alr.
topraktr.
Bilir ki al-
olunmaz. Kalpazanla
muamelede ancak kyl zarar grr, sarraf deil.
masnda
Yzme
bilmiyenler deniz
kysnda dolamaktan
menolunr, mahir yzgeler deil. Ylana dokunmaktan ocuk menolunr, efsunlu [l] olup bu
Efsun esasen by demektir. Eskiden baz dervi geinenler ylann kendilerine zarar vermemesi iin
.eyhlerinin elinden erbet ierlerdi. Bunlar ylanlar tu[1]
EL-MUNKZU MN-AD-DALAL
40
hususta
btldan,
hususunda
sanrlar.
Bu
menetmek,
k bunlar
mahiyetini
akll
ve ok
kadar hep-
kitaplarn okumaktan
kapamak vacip olmutur. n-
anlatacam
ileride
Kltr
kavryacak
ikinci fetten
ilimlerin
itibariyle
derecede
kuvvet bulma-
doru almam
larna
ait
bir
yazdmz
eserlerde kaydettiimiz
hak-
olanlarn
kalamazlar.
salim
maharetli
mmkn olduu
sebeple
kapy
anlattm
rusalar bile
ou
ki 'insanlarn
kendilerini
saptm
sini
m,
doru
menolunmaz.
bir at evvelce
atasznde
baz
onlar
ettiler ki
alnmtr. Halbuki
fikirlerimizdir.
Ba-
gelmi olan
gelmi olabilir,
itiraz
bazs da
olunan szlerin
mnas da tasavvuf
kitaplarnda mevcuttur. Farz edelim ki o szlerin hepsi ancak felsefecilerin kitaplarnda vardr,
Bundan ne kar?
ve burhan
tarlar, oluk
ile
sabit
ocua tehir
O szler
ise,
Kur'ana
ederlerdi.
Yaptklar
ve
Halk
bir nevi
hadse
onlara ef-
maharetten
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
41
adndaki kitabn
kitabnda zikretmitir.
safa
bu saydklarmz
Bunlar kendi dvasna
sahibi
gstermi ve bu vasta ile ahmaklarn kainlerini kendi btl fikrine ceibetmee almtr.
delil
eli-
aa
derecesi koyu cahil halktan farkl olmaktr. Baldan, hacamet iesinde grse bile, - tiksinmez.
Dnr ki ie baln
iin
olduu
yaplmtr.
iin pis
ileri geliyor.
Esasen
ie pis
olmutur.
iede
halkn bir ouna galip gelmitir. Bir sz onlarn byk tand bir adama isnat etsen btl dahi olsa hemen kabul ederbir vehimdir,
btl
ler.
Fena, deersiz
tsea
daru
da oisa
bildikleri
reddederler.
Daima hakk
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
'
42
alnm
kar
ve beendii szlerin
ona
kartrlm
sevgi besler.
zan
sebebiyle
fikirleri
de hemen
verdii
olan btl
Okudua
iyi
menetmek lzmdr. nk onlar okumakta byk mahzur vardr, iyi yzmeyi bilmiyen kimseleri nehir kenarlarnda dolamaktan korumak
iktiza ettii gibi halk bu kitaplar okumaktan,
korumak ta iktiza eder. ocuklar ylanlara ilimekten menetmek lzm olduu gibi halk, btl
fikirlerle dolu bu szleri dinlemekten de mer
netmek lzm gelir. Efsunlu kimse, kk ocuunun kendisini taklit edeceini, Ben de ba-
bam
gibi yapabilirim
yannda ylana
srmemelidir.
Bu
onua
suretle, o-
byle bir harekette bulunmaktan sakndrlzm gelir. Hakik bir lime de byle yap-
cuu
mak
mak der.
zehir
hiri
el
anlarsa
diyeceini
ile zehiri
ayrd,
ylan
tutup pan~
muhta olanda
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
paray
iyi
ayrt eden
Salam
bir sarraf
para
ile
kalpazann
kalp
kese-
halis
ledir,
lay ona
kar
olan fakir,
n kabulden
lzm
gelir ki
ile
bu
nefret
suretiyle,
olmas, yani bir ilim iinde kark olarak zikredilmi olmas btl hak yapamaz. te felsefenin feti ve, zarar hakknda anlatmak istedii-
miz bu kadardr.
***
tenkid edilmesi
[1]
Yani
lzm gelen
bilgisi,
esirgememelidir.
halkn
taraflarn
yerleri tenkidetmek-
zihnini
kartrmadan
anlatmaa
on.
d- fi
*
>
s
r-
sr
D-
o
o
re*
2.
P
3
cr
O-
s .B
V-
o
D
P
H
9 D
! &
'
e:
p>
|rI
6!
6
W
B
tt
s
0
i."
5.
2-
o-
5 S
rt
>
M ?
in
I
2 p
1
-
&
**
>T)
5'
i*t5 SS t
&
S.
S"
E.
.I
C:
s; s.
B
* s
<
| t
8
p *
n
O:
rt
s:
N)
P
e- S-
O*
CTQ
7T
fD
^1
P
O- ?
P H
P
1 1 fi*
I
Br
sr
fi
^e*
O-
S
P
1
O-
00c
B*
M
y
S t*
H
fVt
p"
a*
P p
CT5<
a*
2. 3.
2.
CJOt
|>
S c
-a
g
P
r ^rt
D-
5-
R N
C/S
S-
'
S* s*
D
t
fi
|
B
a*
c S
-o
y>
(t
P>
2 s:
s. S-
o
^ S
P
ts
Cu
CA
S)
1=
p>
S
a.
BM
D S
C:
Q
D
cr
p>
t W
c
i
5L
EL-MUNKIZU MtN-AD-DALL
'
45.,.
hakknda
mutezileyi red
Muhasibi {2} ye
dedi.
Bid'ati
iyi
bir kitap
yazan Hris-i
reddetmek farzdr.
Ahmet:
sonra cevap verdin. Mtalea edenlerin bu phelere zihni taklp verdiin cevaba iltifat etmemesi, yahut verdiin
anlamamas
varittir.
Cevabn
verdi.
bul-
ver-
Cevap vermek iin de evvel pheyi anlatmak lzmdr. Evet oolarn ehemmiyet
vermedikleri phelere fazla ehemmiyet verme-
mek
vaciptir.
meli.
hyan birisinden iittim. Onlar mezheplerini reddeden musanniflere glyorlar, nk bu musannifler hl onlarn delillerini anlyamamlar.
dedi, bana o delilleri zikretti ve onlardan hikye
Asl delillerinden gafil olduumu zannetetti.
fl]
[2]
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
.,4L
"46
melerine
nefsim
zikrettim. Delilleri
iin
onu
anlamadim
san-
olmasayd o bid'at zayfl ile beraber bu dereceye kadar hret bulmazd Fakat
taassubun iddeti, hakk mddafaa edenleri yaplan mnakaalarn balangcnda niza' uzatmaa,
yardm
kt
yoHyle
yapmayi
bilmediinden
ileri
mas
gerektir.
bizim
Bunu
itiraf
masum muallimimiz
gelmitir.
ki bir
masum
Hazreti
Hazreti
Muhammed
ol-
Muhammeddir.
mual-
vefat etmitir.
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
47
davet
Rehberler ihtilfa
karsnda
mkl
rini beklemektedir.
Derlerse biz de:
<vti
retmedik
bir
ey b-
Hk
rakmad. Cenab
size dininizi
Nas
ile
[1]
onun
ikinci
31m
olan
olu Musa
byk olu
smaili
deil,
kendinden evvel
imam tandlar Bu
ad verilmitir. Kendilerini
mamlarnn ne suretle meydanda
tsmailiye
retle onlara
telkki etmezler.
anadma
Kzm
dair
vazh malmat
elde edilemedi.
*
su-
i
ol-
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
nas yoktur, itihat ve rey
da buradadr. Deriz ki:
ile
mi? Aradaki
Yemene gn-
Muazn yapt
derilen
hakknda
gibi yaparlar.
Mesele
itihat ile
onunla, yoksa
nas varsa
ihtilf
hkmederler.
yryerek
etmi
(arahkmeder ve o*
yol yoktur. n-
kendi itihad
ile
olduuna
tarafa doru namaz klar. Baka
k kbleyi renmek iin imamn bulunduu memtrarak) hangi tarafta
namaz vakti
binaen kbleden baka bir
lekete gitse
mak
caiz olur.
yle
geer.
tarafa
doru namaz kl
bir esas
halde itihada
kabul
etmi olan
olunmu-
isabet
[1] Da:
Talimiye
mezhebinde
balk bu mezhebe
kimse.
(
.EL-MUNKZU MN-AD-DALL
fakir gsteren
49
ona
zann
O adamn
muhalifinin
zann da kendi
gibidir.
Deriz ki:
Derim
dier mtehidlere
ki:
birine
kalsa ne yapar?
sinin
uyarlar.
daha
arasnda
sahibi
faziletli,
kble hakkndaki
delillere
bazan
hat
ederler.
Peygamberimiz
buyurmu
Amel, itikat
olduu
karldr.
ki
Ben
Bedenle
halde
Allahn
zhire gre
yaplan iler
ve ibadetler demektir.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
50
cihetleri
Allah bi-
hat ederler.
ler
yanlmamak
Burada (ehl
Birisi
sorusu vardr:
talim) in iki
udur:
de
ylmaz.
Derim
yaplr?
ki:
lerde
Geriye
kalan
tafsillerde
doru mizan
ile
tartlarak
anlalr. Kstas
Hasmlarn bu mizanda
sana muhalefet
ediyorlar.
Derim ki:
Bu mizan anlaldktan sonra ona muha-
muhale-
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
gl
ilmi
hakknda anlattklar
ispat
eden de-
uygundur,
kelm meselelerinde hak bu vehile meycihetlere
dana kar.
Buna
kar
da:
Derim
ki:
drrm.
htilf kaldrmak yolunu Kstas Mstakim kitabnda bildirdim. Dikkatle oku ki hak
olduunu bilesin. Halk onu dinledii takdirde
aralarndaki ihtilf
.anlarsn. Fakat
kesin surette
kaldracam
Senin
imamn
(talimiyecilerin
kaldrdm
disini
aramad? imamlarn
ba
dinlemeye
kendi
tarafna davet
oaltmaktan baka
bit netice vermedi. Halk arasndaki ihtilf; kan
dkmee, ehirleri ykmaa, ocuklar ksz brakmaa, yol kesmee, mallar yama etmee
s e beb ol masn diye korkuluyordu, ite sizin ihtilf
tmesi, ihtilf ve muhalifleri
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
52
kaldrmanzn
zuhur
haller
dnyada yle
ki misli grlmemitir fi}
iyi neticesi
etti
olarak
iddia
ediyorsun.
karlkl
kaldracan
ihtilf
Birbirine
arasnda
ihtilflar
( !)
uymyan
aran
mezhepler,,
bir
kimseye
dinleyip
seni
gelmez.
Bu,
evvel
soru
arm
ou
merak
vereceini
hakknda
ile sabittir?
Benim
ediyorum.
(nas) vardr. }
imamm
mi diyeceksin? Nas
van
kabul
diyelim.
etti
yani
mu?
arp:
m, yok
kitaplarnda yazldr.
[2] Talimiyeciler,
hakknda baz
nbvvette
[1] Talimiyeciler
asl
nbvvtt var
(peygamberlikte)
meselesinde
Eer
hadsler
bulunduunu
imam
rivayet ederler
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
53
Oaun doru
sylediini
ne
ile
sylesin.
kabul ederim?
hepsi bu mucize ile Hazreti sann dosylediini kabul etmedi. Bu mesele zerine
Halkn
tu
<>yle
rulua
dellet
ne suretle cevap
kenserilir? Hlbuki senin iddia ettiin imam
daha uydisine uymak hususunda muhalifinden
gun deildir. Bu itirazlar karsnda ister istemez
E>ese,
inkr
der.
btn
bu
itirazlara
delillerle
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
54
eskileri ve yenileri
Onlarn bu
ikinci 'suallerinin
ortala
yay-
selerin
mz
lar susturmak
ciheti
anlald. Fakat
Evet
derim,
bu
sual-
mi?
eer
bahsolunan
akn
adam Ben
hayrette
hastalnn
byledir.
Hayrette
kalm
mizan
olan
kimse de
kaldn tayin
bahsettiim
kendisine
anlatrm,,
gelir.
Htm
be
dohe*
mizan
EL-MUNKZU MlN-AD-DAlAL
gg
Bu
ciheti El
doru
yaprn
an-
kim rk
el
birta-
yazdm
cet
beinci
defa
olarak da
bu mizanlar
iyi
bal bana
mizann
anhyan
bir
bir kitap
gstermekten ve
sumda delil gstermekten cizdirler. Uzun mddet onlar denedik. Talime ve masum muallime ihtiya bulunduu hakkndaki iddialarn tasdik et-
olduunu kabul
eder grndk Sonra Bu masum imamdan ne rendiniz? diye sorduk. Bu hususta aklmza ge-
tik.
mam, onlarn
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
g6
Mklleri-
zmek yle dursun anhyamadlar bileKendi acizlerini grnce ii gaip imama havale
lzm dediler.
ettiler. Gidip ondan sormak
Gariptir M bunlar muallimi aramak ve onu bu*
jnizi
larak kurtulua
boa
diler.
harcadlar.
Pislie
kavumak
Ve ondan
bulam
fikriyle
hibir
mrlerini
ey renme-
e bulam olarak kalr. Bunlardan bazlar imamdan renilmi baz bilgileri olduunu iddia eder.
Anlattnn hulsas Fisagorun bozuk felsefesinden ibarettir. Fisaor en eski felsefecilerden biridir. Mezhebi felsefe mezheplerinin en ktsdr.
Aristo reddetmitir. Hatta ok zayf bulmu ve
rezil etmitir.
(Ihvan us safa)
adndaki
kitapta
en mnsz ksmidir.
Taaccp
olunur ki
Ve
maksat ne
ise
zannederler ki
onun. en yksek
yolunda
bozuk ilimlerle
kanaat ederler.
baz
ilimlerden
derecesine
nail
den rendiini
anlat,
onun taliminden
bizi
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
5T
adm
k
bilir ki
vay* olacak,
rs*
en ufak bir
anlamaktan bile
halleri budur.
ciz kalacak.
Tecrbe
et,
te onlarn hakiki
kendilerinden
nefret
DAR
MUTASAVVIFLARIN TARKINA
Bu
sonra b-
dm. unu
amelin
anladm
ikisiyle
bala-
ki
onun kt ahlkiyle fena vasflarndan kendilerini uzaklatrmaktan ibarettir. Bu suretle insan, kalbini AUahn gayri eylerden boaltr, onu
Tanrnn zijpyie bezer. Tasavvufun bu ilim ciheti bana amelden daha kolay geldi. Bu sebeple
evvel mutasavvflardan Ebu Talip-il-Mekki'nin
(Kut-i.kulb/adndaki kitabn, Hris-i Muhasibi' on kitaplarn, Cneyd, ibi ve Ebu Yezid-i
Bistam ve saire gibi byk mutasavvflardan
naklunan szleri ihtiva eden kitaplar mtalaa
etmek suretiyle bu ilmi tahsile baladm- Bu zatlarn ilm maksatlarnn zne vakf oldum. Tatan,
savvuf tarikinin
renmek
ve iitmekle
tahsili
EI^MUNKZU MN-AD-DALAL
58
mmkn olan
Anladm ki
b-
tokluun
tariflerini, sebeplerini,
evirmenin)
artlarn,
hakikatini,
yaaman;
sebeplerini,
nefsi
dnyadan
dm ki mutasavvflar
szlerden
uzaktrlar.
renilmesi
Bu
meslekte
mmkn olan
tahsil
ilim yoluyla
ettim.
Benim
iin
lenden
baka
bir
ey kalmamt.
er' ve akil
lykyle rendiim
ilim branlar ve slk ettiim meslekler bana
Allaha, nbvvete (peygamberlie) ve kyamet
gnne phe gtrmez bir iman vermiti. ma-
ilimleri iyice
kavramak
iin
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
om
bu
delil ile
karineler ve
lemiti. Bende
rette saadete
kanaat
kavumak
salam
hasl olmutu ki
kalbimde
tecrbelerle
yerahi-
takva (g-
ile
ahrete
tamam
ile
ola-
Sonra kendi durumumu gznne getirdim. Baktm ki dnya alkalarna dalmm. Bu.
alkalar her taraftan beni evrelemiler. Yaptileri dndm. En gzeli tedris ve talim
bilirdi.
idi.
Bunda da
ahirete
pek
menfaati
megul
ehemmiyetsiz bir
takm
umu
Tedristeki niyetimi
grdm.
Onun da
Allah
sahibi olmak,
ileri
geldiini
rzas
an
ilimlerle
iin
olmyan
oldu-
yokladm.
olmadn; mevki
anladm.
Uurumun kenarnda
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
60
bulsa
akam
zeri
datrd.
Dnya arzulan
doru
makam
bir
ve mevkie
seslenirdi:
zeredir.
gsteriten ibarettir.
kn
Bu
sana
itaat edeyim,
arz
olmu
deme. nk abuk
zail
olacak
Eer
ona uyarak bugn iinde bulunduun yksek mevkii, kimsenin bozmaya imkn
bulamyaca muntazam hayat, hasmlar tarafndan ihll edilmek tehlikesinden uzak maieti
terkedersen ihtimal birgn nefsin onu arzu eder
bir haldir.
kavumak myesser
ile ahiret
olmaz.
itibaren alt ay
dnceleri ara-
snda kararsz kaldm. Bu Recep aynda i ihtiyar olmaktan kt. ztirar mevkiine dtm.
nk Cenab Hak dilime bir kilit vurdu, tedMnadi: Halk herhangi bir eyden haberdar
<tmek iin yksek ses ile baran kimse.
[J]
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
tisi
yapamyacak
memnun etmek
zorladm,
nefsimi
baland.
surette
iin br
6y
Talebemi
olamyordum. Sonra
Bu hznn
tesiri
hazm
midemde
ile
kuvveti
boazmdan
may
mizaca sirayet
elem
zail
olmu
arz
kalbe
etmitir.
olmadka
haldir; oradan
bir
illa iyiletirmeye
kaldm,
irademin tama-
kimsenin ilticas
aresiz
Allaha
suretinde
imkn
kalm
bir
iltica ettim.
bap gibi eylerden yz evirmeyi bana kolaylatrd. Mekke'ye gitmek kararnda olduumu syledim. Halbuki iimde am'a gitmek arzusu vard. Halife ve btn beni sevenler amada ikamet
etmek arzusunda olduumu renmesinler diye
hakikati sakladm. Bir daha dnmemek zere
Badadan
kapal
kacam
szlerle
belli
Ltif
altm. Btn
hedef oldum. Onlarn
denilen
etmemeye
bir sebepten
hileler
geldiini
evirmemin
kabul
edecek
din-,
bir.
EL-MUNKZU
M IN-AD-DALL
um
ard
tahminler iinde
arzularndan
byklere
mamak
ileri
yakn
iin
zannediyorlard.
geldiini
beni brak-
olanlar da onlarn
nekadar
uratklarn,
Bu
yaptm
be-
Allahtan
gelmi
ve
yada
bir limin
zeltmek, Allah
anmak
iin
vehile
ahlkm
kalbimi
d-
tasfiye et-
mek
gayesiyle vaktimi
miinde itikfa girmitim. Btn gn Camiin minaresine kar, kapsn zerime kilitlerdim. Soozia
Kudse
gittim. Beyti
Mukaddeste
girdim.
EL-MUNKZU MN-AD-DAUU
6g
kapsn
girer ve
kilitlerdim.
brahim Halilullahn ziyaretinden fari olduktan sonra hac farzn yerine getirmek, Mekke
Ve Medinenin bereketlerinden faydalanmak, Hazreti Peygamberin kabrini ziyaret etmek arzusu
iimde uyand. Hicaza gittim. Daha sonra iimdeki arzu ve ocuklarmn daveti beni vatanma
ekti. Herkesten ziyade dnmek fikrinden uzak
iken oraya dndm.
Yine insanlardan
mmkn
derdi,
kadarn
zikredeyim:
phe
gtrmiyecek surette
anladm
ki
muOn-
hakimlerin hikmeti,
[1] Beyt-i
Mukaddes'te
birok
Peygamberlerin ve
'
64
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
Onlarn dlarmdaki ve
tn hareketleri ve
ndan
ndan
kandilinin
bvvet
ilerindeki b-
art
olan
te-
namazdaki
tekbiri
if titah
mesabesinde olan
anahtar kalbin tamamiyle Tanry anmakla megul olmasndan, sonu tamamiyle nefsi Allann
varlnda yok etmekten ibarettir, bunun hakkn,
da baka ne denebilir?
balangcndan
itibaren keifler,
mahedeler,
balar. Hatt slikler uyanrken melekleri, peygamberlerin ruhlarn grrler, szlerini duyarlar.
Onlardan birok
faydalar
iktibas
ederler.
olduunu tahayyl eder. Bunun hepsi de hatdr. Neden hat olduunu da cEl.maksad l-aksa
adndaki kitabmzda akladk. Kendisinde bu
hal grlen kimse: Hatrma getirmediim ey
vuku buldu, iyi zanda bulun, iin hakikatim sorma. mnasndaki beyte uyarak fazla bir ey sylememelidir.
Elhasl zevk
ile
dir.
Hazreti
Muhammedin
sine peygamberlik
ekilip
Tanrs
ile
dana
sohbetlerinde
bulunan kimse
dallette kalmaz.
ile
66
unu
mek,
ilimdir.
delillerle
tahkik
et-
iyi
zannn
Bu zmrelerin
vardr
ki
tesiri
tesinde
bu halleri
derler.
hakknda
Hazreti
sahibi
olanlara,
demin ne
Mutasavvflarn yolunda devam zere yrdmden doiav bana zarur ilim ile nbvvetin
hakikati ve hassas zhir oldu. Bunun esasna
dair biraz
na ok ihtiya vardr.
muhta olduuna
dak.
unu
gisiz,
yaradlta
bil-
(1]
Trnak
rime tercmesidir.
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
alarak yaratlmtr.
Allabtan
Bu
67
baka kimse
bilmez. Nitekim
Cenab
Hak Kur'an Kerimde Rabbinin ordularn ondan baka kimse bilmez. buyurmutur, insann
lemden haberdar olmas idrak vastasiyle
idraklerden
her
vkf olsun
diye
biri,
insan
olur.
sadmz
csmiarn
idrak eder.
Bu
ssat
en geniidir.
lemlerinin
Daha sonra
in-
Bununla sesleri,
nameleri iitir. Nihayet ooda zevk yaratlr.
Mahssat leminden daha ileriye geecek aa
sanda
iitme
hassesi
gelince kendisinde
Bu
yedi
lnn
la
geliir.
baka
bir
var-
idrak eder.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
<g
eyleri
ettiler.
olmaz bir
etmediler,
ey
telkki
dayanak gstercme2er. Bu onJann varamad, kendileri iin yok olan bir durumdur
Zannederler ki o durum esasen mevcut deildir
Anadan doma kr tevatr ile iitmekle renkleiin bir
rin ve
ekillerin
varlm ermemi
olsa ilk
ey
nek
vermitir.
Bu da
cak
olan
Gelecekte olacak
tbir ile
an] ala,
baygn
Uykuda
uykudur.
Baz
insanlar
Duygular
olmadn
hepleri
his
kalkr:
kuvvetleridir.
bir
mmkn>
idrakin se~
EL-MNKZU MN-AD-DALL
69
Bu
-der.
kyastr
bir
mahede onu
ki hakikat ve
yalanlyor.
Akl
tal
insanlarn
kendisinde
iinde
manev
Bu
gz alr.
bir
uzak kald
ankult eitlerini grr. Bunun gibi nbvvet
de bir haldir kio hal iinde insanda yine manev bir gz hasl olur. Bu gzde bir nur var-
Onunla
dr
o nur
ki
eyleri
cei
ya vcut ve vu-
Mmkn olmasna
olur.
delil,
dnyada akl
tasavvur edilmiyen birtakm
Yar olmas
ile
sabitttir.
ise
Tp
ilmi,
ncum
bhseden kimse
Allahn ilham ve tevfik
lardan
rbe yolu
<>yle
ile
kere vaki
ile
vardr
olur.
ki
elde edilmesi
bilgilerin
ilmi
bilir ki
elde edilemez.
hdiseler
ile
var olmasdr.
varl
gibi...
Bun-
bunlar ancak
Ncum
ilmine ait
byledir.
Bu
bu gibi akl ile idrak olunamyan eylerin idraki iin de bir yolun bulunmas mmkndr. Nbvvetten maksat da budur.
delil ile
anlald
ki
hassa-
EMHUNKZU MN-AD-DALL
70
baka daha
birisidir.
Anlattmz
nbvvet
cihet
bunda
Nbvvetin
vardr.
Bu
bilgiler
sahipleri
yalnz.'
Nbv-
rak
vetin
bundan
baka hassalar
tasavvuf tarikine
etmekten
dur.
halde nasl
tas*
onu an-
ahsn
Muayyen
bir
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
nip afioin ve
?j
mtala
Calinos'un kitaplarn
mnasn anladn
Kur'an
takdirde
una
hsl
olur.
etmekteki
tesiri
hakknda syledii
atini kuyvetlendir.
tasfiye
bilgisi ile
kalkt
top-
lanyorsa (yani yalnz Ailah dnyorsa) Cenab Hak onu dnya ve ahiret endielerinden
kurtarr. moalarndaki hadslerde nasl sadk
olduunu anlamak
mee
gayret
et.
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
72
Jere
bakmak
nk yalnz bu mu-
kfi gelme2.
bakp
ini
telkki edersin.
adam
rir
istedi,
Bu
takdirde mucizeler
hakknda
sana soru-
lacak sual
bir
dayana
zikredilemiyen
zarm
bir ilim
basl
olur. Mesel: bir kimse bir cemaattan tevatr suretiyle bir haber
belli bir
ahsn
sznden
isti-
olduunu
bilemez. Geri
ahs
iman budur.
*
elle
tutmak
gibidir.
Nbvvetin
hakikatine dair bu kadar malmat, burada anlat-
mak
istediimiz derecede
maksadmz anlatmaa
ke
ahalisi kendisinden br
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
Bu aklamalara neden
kfidir.
Jnn
sebebini ileride
73
ihtiya grld-
anlatrm.
DAR
On seneye yakn bir zaman iinde halk arasna karmadm yalnz yaamaa devam ettim.
Bu mddet esnasnda sayamyacam birok sebeplerden dolay hem zevkle, hem akl delil ile,
hem imandan ileri gelen kabul ile zarur olarak
bana
zahir
oldu ki
insan
bedenden ve kain-
Yoksa
llerle, hayvanlarla
mterek olduu
et
Kalbin de
bylece
shhat ve
ile
Cenab Hak
mak
Kalbin
hastaln
gi-
'
74
EI^MUNKZU MN-AD-DALL
dermek, onu shhate kavuturmak ancak illarla olur. Nasl ki bedeni tedavi etmek de byleBedeni tedavi etmek iin kullanlan illar
dir.
kendilerindeki hassa
Bu
ile
gamberler tarafndan miktarlar belli edilen ibadet illarnn de tesirleri, akll kimselerin akl
sermayesiyle idrak olunmaz.
Bu
hususta
ibadet-
erlerinin
olmas
olmas
iki
ksm
Kalb
hastalklarnn
ilc
maznn
badetlerin bu durumlar
h bir srra
mstenid
olmayp
gelen
il-
tesadfi bir
ey
ileri
cahillerini
EI^MUNKIZU MN-AD-DALL
belirtmilerdir, illarda
birtakm
?5 ,
esas
maddeler
vardr ki onu meydana getirmitir. Bunlar erkn saylr. Bir de o illar hazrlarken tesirini salamak maksadiyle baz hususlar gznnde
tutulur.
nun
Bunlar da tamamlayc
rknlerini
cihetlerdir. Bu-
de ibadetlerin asl
berler
nbvvet gziyle
olduunu
ka-
arm
gibi
elimizden
eder.
tutarak
bizi
nbvvete
teslim
tesine
karamaz. Ancak
iinde
hastalar, efkatli
halk
yaadm
verir.
karmyarak yalnzlk
mddet esnasnda deta maarasna
bir tarzda
anladm. Sonra
olmadnda,
nbvvetin
kabul
nbvvetin
ettii
eylerle
tuttuu
gzden geirdim.
yollardr. Bir
eriatn
mddet de halk
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
76
aklamasn
istedim,
den bahsettim.
nn
itikadndan ve iindekin-
Eer
varsa
oras
bulunmayp onu
hazrlkta
iin
dnya
mukabilinde
nk
ahirete ima-
satyorsan
bu,
hamakattir.
firsin
nefsine hkimol.
saylan ve
bin
man
talep
etmek
hususunda
batini mezhe-
cr'etine
sebep olan
gizli
bal
eriate
bi ve
gstererek
kfrn
aa
vurmamak faydaszdr.
Diyordum. Birisi yle cevap veriyordu:
Bu, muhafazas lzm oian bir ey olsay-
ok
yerinde
lmiyle
olurdu.
tannm
kimseler
padiahn
yiyor, filn
unu
tk
sylyor.
ibadet
Ve
etmee
zannediyordu ki kendisi
ar-
brakmyan yksek
bir
hacet
mertebeye ermitir.
nc
[1]
baha
ta serbest
nsan
brakan mezheptir.
fi} denilen
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
?7
Drdnc
bir
adam
m. Diyordu ki:
Hakk bulmak
ehl-i talim
gtr.
ile
Ona
gr-
varan yol
kapaldr. Bu hususta ok ihtilf vardr. Mezheplerden biri dierinden daha doru grnmyor.
Akl deliller
ileri
biribirini
hccet
yoktur.
halde
Bunu
taklid
delilleri
Talim mezhe-
mtehakkimdir.
Elinde bir
ek uruna
bir
nasl brakabilirim?
Beinci bir kimse de diyordu
Bu
rtyor.
suretiyle
yakni
ki:
yapmyorum. Ben
mekten,
trmaktr. Ben
tekliflerin
hikmete
nefsin
cahil kimselerden
altna
balym,
gireyim.
onunla
deilim
ki er'
Ben hakimlerdenim,
grrm.
hakikati
Taklitten msrantyim-
Ite ilh felsefecilerin mezhebini kendilerinden okuyanlarn hakik iman bundan ibarettir.
Ve bunu bni Sina ve Ebu Nasr il Farab'nin
kitaplarndan renmitir. Bunlar islm dinini
kendilerine gsteri vastas yapan felsefecilerdir.
-
..
EL-MUNKIZU,
MN-AD-DALL
hazr oluyor, diliyle eriat tebcil ediyor. Buounla beraber arap imeyi, mslmanln n me-
te
Kendisine:
Nbvvet
lyorsun ?
Denildii vakit:
Beden iin bir idmandr, memleket
knn
malmz,
detidir,
oluk
k-
hal-
ocuumuzu mu-
hafazaya vesiledir.
Cevabn
Bazan:
verir.
rulunca:
arap
brakt
iin
insanlar arasna
mene d
mi
tir.
dmanl/ kini
gidermektir.
Cevabn
ahitnamede
verir.
Aliaha
kar
ve
yazd
bir
ahitlerde
hareketlere
kar
ta-
zimde bulunacan, din ve beden ibadette kusur etmiyeceini, arab zevk iin deil, ancak
tedavi iin ieceini
olduunu,
anlatm; imannn
ibadetleri ihmal
kuvvetli
etmediini anlatrken
rkl de halkn bu
aldanmalarn artrmtr. Yukarda da bu nokta-
kimselerin itirazlarma
ya iaret etmitik.
Bu
gibi sebeplerle
halkn bu
her eit
de-
sefecilerin, talimiyecilerin
renmitim. Kalbime
bu zamanda bunu yapmak benim iin
dodu
ki
zamandr;
doru
Halk
gittikleri
zamane
adamler sana dman kesilir. Onlara nasl mu.
jkavemet edebilrsio, onlarla nasl geinirsin ? Bu,
ancak elverili bir zamanda ve mtedeyyin, kudretli bir padiahn yardmiyle olabilir. Delil ile
hakk izhar etmekten ciz olduumu bahane edeyoldan
jrek
yola davet
etsen
btn
zaman.
mektir.
Burada
peygamber
din ilerin
etmei benm-
EI^MUNKIZU MN-AD-DALL
80
etmi telkki
ettim. Cenab Hakkn takdiriyle zamann padiah {1} dardan bir tesir olmakszn iinde
bir arzu duydu. Bu fetreti kaldrmak iin Nia-
le
iktiran
rette emretti.
halefette
caktm.
artk zfa
krm
urad.
Tembellik,
istirahat,
nefsimi
onu halkn ezasndan muhafaza etmek gibi eyleri halktan ayr yaamakta devam
etmee sebep gstermek lyk deildir. Halkn
cefasna katlanmann gl, nefse ruhsat vesiaziz tutmak,
lesi
olmaz.
Elif-lm-
demekle bulunduklar
hal zre terkolunacaklarn, trl cefalara uramyacaklarn
zannettiler? Kendilerinden evvel gelmi olanlar da cefalara mptel ettik *
ettik
Yine aziz ve
sn
en
azizi olan-
celil
olan
Allah, yarattklar-
Yaplan
tekzibe
kar
sabrettiler
mz
yetiti.
yofctur.
Allahn
vaitlerini
Sana peygamberlere
ait
yardm-
bozacak bir
ey
haberler gelmi-
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
Doru
yolda yryorsun.
aziz vc
rahim
gnderilmitir. Onunla,
Tanr tarafndan
olan
Kur'an
mstahak
birer
ruyor,
dayan-
aa
arkalarnda bir
set yarattk.
evirdik, nlerini,
Onlar her
taraftan
korkutabilirsin.
Onu
mafiretle,
cennetle
mjdele. buyurmutur.
Bu mesele
er-
babndan,
la
yani
sylediler. Allah
iyi
varan birok
ryalar bu hareketin
BL-MUNKZU MN-AD-DALL
vazifeyi yerine
kalbimden hi
km,
de asla
halktan ayr
ki
yaadm
gememiti. Nasl
ki
esnada
Badattan,
Allahn parmaklar olmaz. Mecaz mama kasdo;lnnmns.tur. Yani Allah istedii dakikada insann kalbin[1]
de
deiiklik yapar.
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
yksek ve
Tanrdan
imdi
yukarda
gelir
ziktettiimiz
sebep
olan
gstereceim. Ehl
hallerden
Saadete gtren,
kurtaran
tariki
doJaysiyle ne yapacaklarn
aranlarn ilcn
imann zfna
anlattk. Burada
gelince, on-
hiyetini,
varlnn
zarur
llarn, yldzlarn
diren ilimlerin
bit
olduunu
olduunu
vesairenin
varl
anlattk.
hassalarn
dolaysiyle nbvvetin
zikrettik.
Bu
bahis
bil-
sa-
yukarda
gemiti.
cmle, L
havle vel
kuvvete...
sznn
'
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
delil getirdim.
nk buaiar
gul
olduu
tp,
tabiat, sihir,
ilimlerdendir.
yldzlar
Biz;
tlsmlar
me.
felsefecilerin
ilmi,
kar
dii
ile ispat
vaziyetleri
maa
etmi
retle
nbvvet
akln
ancak
nnde,
talihi
do*
yrmekte
Nbvvete inanmak
saylmaz.
varln
kabul etmek,
orada akln
lunan bir
etmi
olur.
takm
idrak
hassalarn
ispat
Mesel
bir zehirdir.
bulunduunu
bir
iin
[1]
de altda
biri,
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
unsurlar
souk
35
*
ile
souk vasfn
saylan unsurlar bu
alr. Zira
ikisidir.
tabiatte
Herkes
bilir
soukluu
vardr. Bu unsurlar
min
artrmazlar. Cis-
ve toprak
umur
soutmay
icap etmez.
edilirce
ilve
Ona
soutmyaca
iki
scak
daha kuv-
olduuna hkmederler.
Sadk
ryalar herkese
birisi
Hasselerim durgun
olduu zamanda
gayp-
ispata
alm
olan
mi
Olabilir
ey
ki
dnyada
bir
ehrin
etsin,
kimseler inkr
yle dense:
bir
habbe (tane)
iine
braklnca
sonra kendi
kendini de
Ne
Felsefeci
halidir.
Atei grmemi
EL-MUNKZU MN-AD-DALAL
86
mine
deriz ki:
Sen,
bir hassa
grlebilen bir
caiz
grlmesin?
takm
bir
zahmet eken bir gebe kadnn kolayca dourmas iin kullanlan aadaki ekildir. Bu ekil
su dememi iki kiremit paras zerine izilir.
Gebe kadn gzleriyle onlara bakar ze ayaklar
altna kor.
Derhal ocuk
kmaa
abalar ve
mmkn olduunu
kabul
etmiler ve acaib-l-havas adl kitapta gstermilerdir. Bu, dokuz haneli bir ekildir. O hane
lere belli rakamlar yazlr. haneden ibaret
her cetveldeki rakamlarn yeknu (toplam) yukardan aa, sadan sola ve karlkl keler
istikametinde hesap edilince hep on
be
kar.
EI^MUNKZU MtN-AD-DALL
Anlyamadm
nokta
bir
87
vardr ki bunu
namaznn
akam namaznn
sabah
le namaznn drt,
rekt olmasnn felsefe gziyie anialamyacak
birtakm hassalardan dolay olduunu neden
iki,
Bu
ayr olmasndadr.
ayrl
an.
iarlar.
heyl{2} 'ihtilfn,
neccimler
ecellerin
miyorlar
mas)
ile
(zeval vakti)
makta olmas)
snda
ve
mrlerin
ile
fark yoktur.
kezalik
(Gnein
bat-
yalancln
tecrbe ettii
dinlemi olmasndan
ileri geliyor Daima da o mneccimi tasdikten
geri durmaz. Hatt mneccim dese ki:
mneccimin
ona
Gne gn
baksa,
[1]
ifadesiyle fikri
talih
Mneccim:
hallerine bakarak
[2]
de
Yldzlarn
Heyla: Mneccimlre re
ocuun mr
ile ilgili
yldz.
yldz
ve
hareket
kimse.
durumu doan
bir
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
gg
yeni bir
elbise
giysen o elbise
iinde
ldr-
ursun.
yalann da
birok
grm
defalar
olsa bile
Akl
byle
unu
renmi
mecbur kalan
hassalar oldu-
itirafa
ediyorum.
bir
ser'in
ibadetlerde bu
gibi hassalarn
ve
asl
salardan
ksmn
bir
tecrbe
ait
sylenen has-
ettim.
olmyacak
bir
ey
gzyle
Bazlarn*
hassalara-
bakmak, onlarda
kabul etsem
bile
var
olduunu ne
Derim ki:
Yalnz ahsan tecrbe
Tecrbe
taklid
diler,
edenlerin
Mmkn olduunu
ile
bileyim?
ettiklerinle kalma.
hikyelerini
iittin,
Onlar
Evliyann szlerini dinle. Onlar deneer'in bildirdii btn eylerde hakk met.
EL-MUNKIZU MN-AD-DALL
ahede
Onlana
ettiler..
unu
bazsn mahede
onlarn grdklerinin
rak edersin.
89
ile id-
Akl erdiinden-
babasn yalanlayp
ylan
tereddt
ahmak
gsterirsen
sayarlar.
basiret sahipleri
Eer:
ibadetlerin hassalarna
sa-
vkf olduunu ne
iie bileyim?
-d
ve
Babann
mahss
Bu madFakat babann
bir
ey
deildir.
kar
olan hareketlerinin
Bu
haller ve hareketler
phen
Tanr
elisinin
ona selm
EL-MUNKZU MN-AD-DALL
90
-
doru
yumuaklk
insanlara
gayet
yolu
ve iyilikle
ahlklarn
gzel-
marnna
olduuna
kar
dair
kar t
olan ef-
kendisinde
ma
tr
onunla
ki
idrak
ancak
edebilecei
alm-
gayb
ve
akln eremiyecet
eyleri, gryor,
zarur ilim
Kur'ann mnasn
mtala
et,
kadar sz
kfidir.
Bu zamanda buna ok
ihtiya
grld-
iin anlattm.
si
haram
bilme-
senin
on
gibidir.
te
tp
ilmine
limlerden,
inanmadna
dellet
etmez.
Amjiminin
ahirette
lehine
olacan
mmkndr. O, ameli
ilmin de
Bu da
dersen,
caiz gryor.
Fakat
olmad
iin,
kt
terle,
amelin
EI^MUNKIZU MN-AD-DALAL
92
edecek bir
eyin de yoktur.
nc tedavi ekli:
En doru
yapar.
bir zehir
unu
ile
olduunu,
ahire tin
lin%
Gnah ilemekte
gnahn ldrc
dnyasndan
iyi
oldu.
artrr.
korkusunu
cretlerini
te
vermiyecek usulsz
rin
bir tarzda
yapm olduu
ibarettir.
Ulu Tanrdan dileriz ki bizi kendi kulluuna lyk grd, eri yoldan kurtarp doru
yola gtrd, kendisini asla unutmamas iin
halitasn ona tecih etmemesi maksad ile nefsinin errinden kouduu, yalnz ona ibadet eden kerdi has kullar*
arasna katt kimselerden elesin.
sevgisini ilin
ettii,
returii.