Imam Gazali - Olum Ve Otesi - Text PDF

OLUM
ve
KIYAMET
-LME HAZIRLIK-
MAM-I GAZAL
*.
SALAM YAYINEV
ataleme Sok. Ycer Han No: 46/2
Caalolu/STANBUL
Tel.:
527 52 79-513 67 70
Dizgi
Saray Ltd. ti.
Bask
stanbul
1999
lm insanlara t
olarak yeter.
Hadis-i erif
LM HATIRLAMAK
Ey lh srlar renmek steyen!
Bir
kimse:
lerin sonu: lm,

2 Son dura:
3 Kendisine gelecekler: Mnker,
4 Vdesi: Kymet,
5 Ebed kalaca
Cennet veya Cehennem oldu1
Kabir,
Nekir,
yer:
unu
o kiiye lm dncesinden daha nemli bir

dnce gelmez. O kii, akll ise ona lm tedbirinden stn tedbir olmaz.] Nitekim Resl (S.A.V.) yle buyurmubilirse,
J
tur:
Akll olan u kiidir
klarak emre uydurur ve lmnden sonra kalacak ilerde (hazrlklarda)

ki,
nefsini zell
bulunur.
lmn ok anarsa aresiz onun hazrln

grmee balar. Kabrini Cennet bahelerinden br bahe
bulur. Bir kii, lm unutursa onun almas dnya iin
olur. hiretin azndan gaflet iine der. Kabrini de Cehennem maaralarndan bir maara olarak bulur. Bundan
tr lm anmak byk bir fazlettirTjResl (S.A.V.) de:
Bir kii
Ey dnya lezzetlerine
kendilerini kaptranlar! diyerek
yle buyurmutur:
Siz btn
man
lezzetlerin
yok edildii
(yama
ann!
O zaman ne zamandr? diye
sordular.
edildii) za-
HCCETJ'L-SLAM MAM I GAZAL
Peygamber Efendimiz:
lm zamandr, diye cevap
verdiler.
Yine Resl (S.A.V.) yle buyurdu:
Eer hayvanlar lm haberini

selerdi, hi bir
Hazret-i
kimse semiz
ie
(Allah
sizin bildiiniz gibi bil-
et bulup yiyemezdi!
o kadndan raz olsun) yle buyur-
du:
l!
Ben Resl
(S.A.V.) Hazretlerine: "Ey Allah'n
dedim. Hi
kimse ehitler mertebesinde
bir
Resl (S.A.V.)
mu?
Evet! Gnde
likte
olur
Res-
yirmi kere
lm anan kii ehitlerle
bir-
harolunur.
Resl (S.A.V.)
bir
gn
bir
insan topluluunun
yanna
varmt. Onlarn
kahkalar uzaklara kadar yaylyordu.

Onlara: Bu meclisinizi btn lezzetleri bozan eyle kartrnz! diye buyurdu. Onlar da: O ey nedir, y Reslllah?
diye sordular. Allah'n Resl: lmdr! cevabn verdi.
Enes (Allah ondan raz olsun) yle dedi: Resl (S.A.V.)
bana dedi ki: "lm ok an ki, o seni dnyadan yz evirtir ve gnahlardan korur."Resl (S.A.V.) yine yle buyurdu: "lm, insanlara t olarak yeter." Bir gn Reslullah Efendimizin huzurunda bir kiiyi vp duruyorlard. Reslullah: Onun kalbinde lm haberi nicedir? diye
sordu. Onlar da: Ondan, lm
hakknda bir ey
and
iitmedik! dediler.
O zaman
O kii,
dir!
Resl (S.A.V.):
sizin
diye buyurdu.
dndnz deer
halkasnda deil-
LM ve KIYAMET
Eb Sleyman- Drn dedi
O da:
misin? diye sordum.
ister
lemezsin? dedim.
olsam,
ki:
cevab
mm
Harn'a: lme-
stemem!
verdi:
dedi. Niin di-
Eer
inana
bir
si
kusurda bulunsam onun yzn grmekten kaBu kadar gnahla HakTel'nn ddrn ben na-
bir
nrm.
sl dileyeyim?
LM ANMAK TRLDR
lm yd eylemek, anmak
Birincisi:
uratndan
gfil
kiinin
tr lm
trl olur:
anmasdr
balar
lm
dnya
dnr de onu
Dnya ehvetinden, dileklerinden

rek korkar.
ki,
ktler,
ileriyle
irkin grr:
geri
kalrm!
diye-
onun zemminde bulunmaa
ve:
Bu lm, ne fena, ne yararsz eydir
ki,
nmzde
belirmektedir! der.
ikyet etsin. Dnya bu gzellikleriyle

terkedilecektir. lm bu yolda anmak onu Hak Tel ile
megul etmi olur.Eer btn dnya ona bulank ve skntl gelirse, o da dnyadan nefret duyar, tiksinirse, bu da
faydadan uzak kalmaz.
istedii kadar
anmasdr
bu kiiler
lm kendilerini malp etsin, yensin diye anarlar. Cennet
tedarikte ve krdedirler. Bu hlin, bu trl
lm
sevab ok byktr. Tevbe ehli olan kii lm irkin ve kt grmez. Yalnz lm hazrln grmeden giderse diye, ancak bu korku ile lm fena grr.
lm bu yolda istememek, onun gecikmesini dilemek ziyan vermez.]
kincisi: Tevbe ehlinin lm
azn
ann
ki,
HCCET'L-tSLAM MAM-I GAZAL

[ncs: lm
rif
kiilerin
10
anmasdr.
Ariflerin l-
an
undan trdr ki, Allah Tel'nn ddrna

lmden sonra kavumak umududur. Seven kii sevdiine
kavumann vdesini unutmaz. Belki daima o vdeyi bekarzusunda
ler. Daima Yce Allah'n ddrna kavumann
m
olur.l
Huzeyfe
(Allah
ondan raz
olsun),
can ekiirken yle
dedi:
Dost
geldi,
tam vaktinde
Ve
yle
dedi:
yine
Ey Allah'm!
geldi!
Fakirlii zenginlikten,
hastal salk-
lm de dirilikten daha ok sevdiimi bilirsin. lm

bana kolaylatr. T ki, senin ddrnla rahat olaym.
tan,
Bu dereceye varmann tesinde bundan daha byk bir

derece de vardr ki, o da lm ne kerh grr, ne de talep
eder, ne acele gelmesini ister, ne de lmn gecikmesi dileinde bulunur. Yalnz Hak Tel ne hkmeylerse onu diyapmay) braler. Kendi tasarrufunu (kendi dileindekileri
\
Bylece teslim ve rza
kr.
Bu lm onun ydna
makamna erimi
olur.
gelince lmn hallerinden korku
ekmedii, hatta lme hi aldrmad zaman olur. nk

Hak Teo, dnyada daima mahede leminde olur ve
l'nn zikri ona galip gelir. Artk lm de, dirim de onun
zikiin birdir. kisi de eittir. Btn hallerde Hak Tel'nn
rine
ve muhabbetine
dalm
olur.
LM ve KIYAMET
11
LM ANMANIN KALBE TESR

lm byk
bir itir
ve
ulu bir tehlikedir. Lkin insanlar
an
bundan gfildirler. lm ansalar bile bu

gnllerine
ilemez.Dnya ilerine yle dalarlar ki, baka bir eye gnllerinde yer kalmaz. Bundan trdr ki, zikrin ve tebihin de o kadar lezzetini bulamazlar.
te
bunun
halvet
bir
ister.
ncesine
Ey
Ey
udur: Mrd olan bir kii bir tenha yer,

Gnln bir saat iin o tenhalkta lm d-
ilc
salar.
Kendisine
u hitapta bulunur:
lm gn yaklat. Belki de bugn gelir.

Sen bil ki, sana:"Bir karanlk eve gir!" dese-
nefisi
slih kii!
Sen o karanlk evin dehlizinde bir kuyu veya serseri bir

kpek mi vardr bilemezsin. Ya da yolun zerinde bir ta
vardr, ya da baka bir engel mi vardr, haberin yoktur.
Bundan dolay o karanlk dehlize girmekten dn kopar,
korkudan dizlerinin
zlr. Bil ki, lmden sonraki
hl de bilinmi deildir. Kabirde olan tehlike, bu tehlikeden
deildir. Bundan gfil olmak, bunlar bilmemek ne
acip bir crettir! Buna asl il, kendi yadalarna, akranlarna bakmaktr. Onlarn ou lmlerdir. Onlarn yzleler.
ba
aa
rini,
hayllerini hele bir
makam,
bir
aklna
mevkide, kendi
getir.
Dn
muradnda
ki,
her
niceydi!
biri bir
Onlarn
dnyadaki sevinci, ne kadar gaflet iinde olduklarn gsteriyormu. Bir gn anszn lm gelip onlar nasl kapt?
imdi sen dn ki, kabirde onlarn vcutlar, yzleri nicedir. Uzuvlar birbirinden nasl ayrlmtr. Onlarn derilerine,
etlerine, gzlerine ve dillerine kurtlar nasl mlerdir!
Onlar bu belya atmken, arkadaki miraslar maln
paylap
yemektedirler. Hatt
kars baka
bir
erkee de
HCCET'L-SLAM MAM-I GAZAL

varmtr. Onu tema etmekte
eski
12
kocasn unutmakta-
dr.
Sen
larn
arkadalarnn durumunu ve gnlk yaama-
yine
dn
gafletlerini
ki,
aklndan
geir. Yirmi
ylda
eriebildikleri ilerin
Onlar bu kadar zahmetOysa kefenleri bezci dkknnda bulunmaktay-
uratklarn
fikreyle.
habersizdiler.
Sen de kendi kendine:
tedbirleriyle
ler ektiler.
onlarn lemi seyredilerini, glmelerini ve
d. Bundan
Sen de onlar
hrsn, eahh
liin, bilgisizliin, aptalln onlarnki gibidir. Sana yle biri
saadet nasip oldu ki, onlar senden nce dnyadan ayrldmutlar. Bundan sen ibret almalsn. Nitekim: "o kiiye ne
ludur
ki,
bir
gibisin!
bakasndan
Senin de
gafletin,
tlenir!" diye buyurulmutur!
demelisin.
Sonra da kendi ellerini, ayaklarn, parmaklarn, gzlerini, dilini dnmelisin. Hepsi de biribirinden uzaklaacaklardr. Az zaman iinde de akreplerin gdas, ylanlarn ve
yerde yaayan baka haerelerin yiyecei olacaktr.
vcudunu hayle getir ki,

bunlar, pis koku iindedirler, vcudun dalmtr. Uzuvlarn birbirinden ayrlm, murdar bir hale gelmitir.
Sen
kabirdeki kendi yzn,
Ve sen ey
slih kii,
buna benzer eyleri, her gn ken-
zne kalb dili ile syle. T ki, btnn haberdar olsun.,

lleri grnce dille yd etmenin etkisi olmaz. demolu
daima kendisini cenazelere bakarken grr. Sanr ki, daidi
cenazesini grecek, kendisinin cenazesigrmeyecektir. nk o, kendisini hi bir kere l gr-
ma bakalarnn
ni
deildir.
Gzle grlmeyen
ey
de vehme gelmez.
Bundan trdr ki, Reslullah Efendimiz

le
buyurdu:
bir
hutbede
y-
======^^
13
LM ve KIYAMET
Doru syleyin! lm bizim zerimize yazlm mdr?

lar
u alnp gtrlen cenazeler tez
mdr?
larn
Biz onlar
yeriz. Biz
geri
dnecek konuk-
topraa koyarz, miras
kendimizden
olarak braktk-
gfil kiileriz.
nsanlara lm unutturan ey de ok zaman tM emel

(bitmeyen isteklerdir. Btn fesatlarn, ktlklerin, fenalklarn
da bu tl-i emel, sonu gelmeyen isteklerdir. j
ba
EMEL AZLIININ FAZLET

kimse ok yaayacan, mrnn uzun sreceini
lmn kendisine tez eriemeyeceini dnrse, o kii
lm hatrlamaz olur ve onun din ilerini yerine getirdii
grlemez. nk kendi kendine yle der:
Bir
nmzde ok zaman
Ne zaman sevap ilemek

Hele imdiki zamanda rahatmza bavar.
stesek ileyebiliriz.
kalm. Sevab daha sonra dnrz!..
r-
Ama,i
tedbiri
bir
kii lm
(hazrl)
ile
yakn
urar:
btn hallerde mn
Btn saadetlerin asl budur. ]
bilirse,
Resl (SAV.), bn-i mer'e yle buyurdu:
Sabaha ktm vakit akama kadar sa kalacana

htimal verme. Diriliinde lm
azn hazr
et.
Salnda
da hastalk yiyeceini bir yana koy. nk, ey Abdullah,

yarn HakTel'nn katnda halinin ne olacan bilmezsin.
Resl (S.A.V.) yine yle buyurdu:
Sizin iin hi bir
eyden korkum
korkuyorum. Bunlardan
uzun mr dilemenizdir.
biri
yok. ll
iki
havanza uymanz,
eyden
teki
de

Resl (S.A.V.) abdest almak
ken derhal
Teyemmm
iin
su aranmaya balanr-
eder, toprakla abdest alrd.
Ashb-
kiram:
Y Reslllah! Su yakndr! dediklerinde Alah'n Resl de:
Su getiren kii bana eriinceye kadar ya sa kalrm,

ya kalmam!
derdi.
Resl (S.A.V.)
bir
gn baz ashbna:
Ey sahbelerim! Cennet'e girmeyi
diler misiniz? diye
sordu.
Onlar da: Evet, Ya Resulallah! dediler.
O zaman
Resl (S.A.V.):
Emellerinizi azaltn! lm daima gznzn nne

getirin!
Hak Tel'dan hakk ve lyk
ile
hy
edin! diye
buyurdu.
Bir kii bir
kardeine mektup yazp dedi
ki:
Dnya uykudur. hiret ise uyanklktr. Bu ikisinin

arasnda lm bir haldir ki, bize satar. Bu iki halin birbirine karmas da yorumu yaplamayan, sadk olmayan ryalardr, vesselm.
UZUN MR STEMENN SEBEPLER

i
Sen bil ki, demolu uzun mrn sevgisikalbinde yaatr. Bu iki sebepten trdr. Bunlarn biricahillik, dieri de dnya sevgisi'dir.
Ey
ni
si
slih kii!
LM ve KIYAMET
15
Eer
dnya muhabbeti fazla olursa lm onu sevdii

eylerden ayrr. demolu da bunu dnr, lm sevmez.
Onu
kendisine
dman
sayar.
Onu
kendisine uygun
bulmaz] nsan, kendisine uygun gelmeyen her eyden

uzaklamak ister. Kalbini kendi arzusuna uygun olan eylere balar. Bu arzular iinde daima mr srmek, mal sahibi olmak, kadnlarla evlenmek, ocuk sahibi olmak gibi
istekler vardr. Bunlarn gayesi "yeryznde kalmaktr.
lm btn bu dileklerine aykr der. lm neymi unutur. Eer bir lhza hatrna lm gelse onu sebepsiz geriye
Kendi kendisine:
atar.
nmzde nice zaman vardr. Kendi nemli olan ilerimizi
daha bydmz zamanlar yaparz!
derler.
Fakat byynce de:
Sabret, hele
Ama yalannca
ihtiyar olsun! der.
da:
Hele u binalar tamam edeyim, oullarma ev-bark

yapaym. O zaman gnlm onlarn dncesinden
rrm! der.
Topra
sular,
stne tohum eker. Yine:
Gnlm lm
lursam,
kurta-
uzaklatrp bundan kurtuancak bundan sonra ibdet lezzetine kavuurum!

fikrinden
diye yorumlar yapar.
Byle
bir
dman
onun gnln kartrr, onun kula-
n burar. Bundan tr demolu ibdetini geri brakr. Anszn da lm gelir. bdet hasreti cannda kalr. Cehennem
ehlinin
maktan olsa
feryad ok kere byle

gerektir. Yni:
ilerini geriye
brak-
HCCET'L-SLAM MAM4 GAZAL
16
Cennet hazrln bugn veya yarn yaparm! demelerinden trdr.
Bunlarn hepsinin asl dnya sevgisidir. Hem de gafletin lm akla getirmemesindendir. Nitekim Reslullah
Efendimiz yle buyurmutur:
Siz neyi ve kimi dilerseniz
dileyin,
sizden onu geri
alacaklardr.
Ama
udur
bile
genlie gvenilir Hatt
bilinmez ki, bir kii yala-nnaya kadar bin gen ve bin ocuk lr, gider. ehirlerde bundan tr ihtiyarlarn says
azdr. nk yalla ok az kii eriir, insanlarn ou daha yalanmadan lp gider. Cehaletin bir sebebi de udur
ki, insan ksm vcudu salam ve salkta iken anszn lmn gelmesini uzak sanr. O kadar bir eyi bilinmez ki, anszn gelen lm ne kadar enderse, hastaln anszn gelmesi yle ender deildir. Hastalk anszn gelince lm de
anszn gelebilir. O halde insan lmn gz nnde bir gne gibi parlayp durduunu bilmeli. O gnein nne bir
gaflet bulutu getirip daima onun glgesinde yaamay bir
i
cehalet
ki,
rahatlk bilmemelidir.
I
UZUN EMELDEN KURTULMANIN ARES

|
Uzun emelden kurtulmann
onun sebebini ortabilindLj imdi onun gide-
aresi,
Sebebi ise
rilmesine, aresine bakmal. Dnyasevgisinin atlmas arelerini bundan nce aklamtk- Szn ksas bir kimse
dan kaldrmakla
olur.
dnyay bilirse dnyay sevmez. Onun lezzetinin birka

gn olduunu bilir. O lezzet de aresiz olarak lmle btl
olur.SSimdiki zamanda da bulanklktan ve acdan, beldan
17
uzak
n
nir.
olmad,
LM ve KIYAMET
hi bir kiinin bunlardan sf
Bir kii hiretin baki
kaldn
kalmad
bili-
ve insan mrnn ksal-
dnrse unu anlar ki, hireti dnyaya satan, ryasnda birka akeyi uyanklnda bin altndan stn gren
dnya uyku ve rya lemine benzer. Hads-i
erifinde Resl (S.A.V.) yle buyurmutur:
gibidir. Zir,
nsanlar uykudadrlar. ldkleri zaman uyanrlar.

Ama cehlin
dnceler ve gerek mrifetle olur. yle bilinmeli ki, lm kimsenin elinde deildir. nsann kendi diledii zamanda gelmez. Ne zaman gelecei
de belli olmaz. Bunun iin, genlie veya baka bir eye
de gven duyulmamaldr.
"]
ilc, tertemiz
UZUN EMELN DERECELER

nsanlar mr ve emel uzunluunda ayr ayr dnmektedir. Kimi kiiler dnyada sresiz kalmak isterler. Nitekim
Cenb- Hak yle
"Sizin kiminiz bin yl
buyurur:
mr olmasn
ister."
(Bakara
Sresi: 96).
Kimi kii olur
ki,
yldan ziyde mitlenmez. Gelecek
bir
yl iin tedbir almaz. Kimi kiiler olur
umutlanmaz ve
ertesi
demitir:
gam yeme. Eer mr kalmsa

Eer mr kalmamsa, bakalarnn rzk
rzkn
iin
rzkn da
kalr.
iin niin
zahmet ekersin?
Kimi kii olur
ki:
Bir saatlik bile
Nitekim Resl (S.A.V.)

kit:
gnden ziyde
gn tedbirinde bulunmaz. Nitekim
s aleyhisselm yle
Yarnki
ki, bir
yaama umudu
teyemmm ederken su
yoktur.
istedii va-
HCCETlFLjSLAM MAM-I GAZAL
Olur
ki,
su bana erimeden ecel erer! diye buyurdu.
Yine kimi kiiler vardr ki, lm onun gz nnde olur.

yle ki, hi bir zaman gznn nnden gitmez. Nitekim
Resl (S.A.V.) Muz bin Cebel'e (Allah ondan raz olsun)
yle
sordu:
Ey Muz! mnn
Muz
bin
Hi
bir
dnm
Cebel de
hakikati nedir?
u cevab verdi:
adm atmadm
ki,
ikinci bir
adm
atmak
iin
olaym!
ou
bu yolda ayr ayr dnceye sahiptir. Eer bir kimsenin midi bir ay kadarsa, midi krkgn
olandan fazileti daha ziydedir. Bu dereceler onlarn ilerinden belli olur]Mesel bir kiinin yolculukta iki kardei ol-
^nsanlarn
sa
biri bir
lar,
nce
bir
ay iinde, tekisi
ilk
geri
bir
dnecek olan kardei
de bulunur. kinci kardeinin
Her kii
si,
kendisini
yapaca
yl iinde geri dnecek olsa-
ileri
ksa
abuk
iin
hazrln
hazrlk
geri
emelli sanr. Lkin
yapmaa komas,
tedbirin-
brakr.
onun nineher
ald
ne-
feste ecelin kendisine mhlet verdiini ganimet bitmesidir.
Nitekim Resl (S.A.V.)
yle buyurmutur:
Be ey gelmeden nce u be eyi ganimet

htiyarlk gelmeden genliin,
2 Hastalk gelmeden shhatin,
3 Meguliyet
gelmeden bo zamann,
4 lm gelmeden hayatn,
5
gelmeden nce zenginliin kymetini
bilin:
vakti
Fakirlik
bilin.
======
19
LM ve KIYAMET
Yine Resl (SAV.) yle buyurdu:

"Sizin her birinizin
dnyadan bekleyecei eyler ancak
unlardr:
Ya azdrc
2 Ya unutturan yoksulluk,
3 Ya fesada veren hastalk,
4 Ya insan kayd altna alan
5 Veya hzl
lm,
6 Yahut mehur yalanc deccl
dr,
7 Ya da tez gelen kymettir."
zenginlik,
ihtiyarlk,
bir
ki,
o errin deccl-
Yine Resl (S.A.V.) yle buyurmutur:
ki nimet vardr
lardr: Birisi shhat,
Bir hads-i
Sr'a
ki,
insanlarn
br
ou onlarda aklanm-
bo zaman frsatdr.
erifte yle denilmitir:
kez flemek demi geldi. Onu ikinci kez

flemek takip edecektir.lm de btn arliyle gelmi
birinci
olacaktr.
Resl (S.A.V.) ashbn gaflette grd zaman, onlarn ara yerinden dik bir sesle yle buyururdu:
Gerek olarak size lm
gelecektir.
Ya saadetle, ya
ekavetle size eriecektir.
CAN
EKMENN DDET
demouluna can ekmenin acsndan baka iddet ve

elem olmasayd
bile,
eer akll
dan, dya lezzetinden hi

rekirdi.
nk
o:
bir
kii ise,
bir lezzet
onun korkusun-
duymam
olmas
ge-
==
HCCET'L-SLAM MAM I GAZAL
20
Oda kapsndan
hrsz girse, bir topuzla bana vursa! diye dnse, korkudan uyuyamaz ve uykunun
tadn alamaz. Belki hi bir hrsz gelmeyebilir. Ama Melekil-Mevt'in (lm meleinin) gelmesi ve cann almas
mmkn
ieri bir
ve mukadderdir. Takdir-i
lhi'dir.
ban
dudun gelip baskn yapmasndan,

dan daha korkuntur. Bylece:
Ben lmden korkmam! demek
Bu ise bir haytopuzlamasn-
gafillikten
baka
bir
ey deildir.
Can ekimenin ac ve
sz
leri
birlii
ile
iin
btn din byk-
etmiler ve:
Can verme,
testere
zahmetleri
ikiye
bir
kimseyi klla yaralamaktan yahut
bimekten daha
etin,
daha zordur! demi-
lerdir.
yarann acs undan olur ki, bir uzvumuz ne

zaman yaralansa, ruhumuz ondan haber alr. Ve ak bir
gerektir ki, kl yaras. ruha byk bir strap verir. Bundan trdr ki, atein acs btn vcut paralarna geL
Sen
bil ki,
dalr. Can ekime yle bir acdr ki, yalnz ruhta belirir ve ruhun btn varl o acya boulur. Can veren kiinin susmas, ses karamamas, gszlndendir. yle
ki, can vermenin glnden tr dil tutulur. Akl aker,
na dner. Bunu da ancak bunu tadan, bu hli yaknen grolan, ya da nbvvet nuru ile bu hali grmezden nce bilmi olan bilir.' Nitekim s aleyhisselm yle demi-
tir:
Y havriyyn! Dua
HakTel benim caalmay kolaylatrsn! Ben lmden o kadar korkuyorum ki, lmn verdii bu korkudan leceim.
nm
edin, t
ki,
=====^^
21
LM ve KIYAMET
Resl (SAV.) de lm dakikalarnda yle derdi:
Ey Allah'm!
lat
Sen Muhammed'e can vermeyi
kolay-
r.
Hazret-i
Aye
Hatun
(Allah
ondan raz olsun) yle de-
di:
can vermesinin kolayl olsa ben, o kolaylktan mitlenmem. nk, Reslullah'n can vermesinin
gln grdm ve lm vaktinde Reslullah yle derBir kiinin
di:
Ey Allah'm! Bu ruhu kemiklerimin arasndan ve

lerimin iinden kar!
sinir-
Sen bu zahmeti bana kolaylatr.
Reslullah Efendimiz lmn
vasfn
anlatr,
yle bu-
yururdu:
lm acsn ekmek yz kl vuruu
gibidir.
Yine Resl (S.A.V.) yle buyurdu:
Can vermenin en kolay yn yuma iinden

bir
dal ekmek
gibidir
ki,
kolaylkla
dikenli
ayrlmas mmkn de-
ildir. }
Hazret-i
mer'e
(Allah
ondan raz olsun) K'bl-Ahbar
sordu:
Can ekimenin
O da
ona
hli nicedir?
u cevab verdi:
Bir dikenli
aac
bir
kimsenin
gsne
soksalar ve
de o dikeni dar ekse ne ac duyulursa, ite lrken can ekmek de o

her diken
bir
damara
aclara benzer.
girse, gl bir kii

CAN
22
EKMENN KORKULARI
Can ekimede, bu anlattmz eylerden baka

byk bel vardr.
(lm Melei) olan
haberde yle gelmitir:
Birinci Bel: Melekl-Mevt
yzn grmektir
ki,
bir
Azrail'in
"brahim aleyhisselm can alc melee:
Seni, gnah olanlarn cann aldn ekilde grmek

isterim! dedi.
'
lm Melei:
Buna g getiremezsin!
dedi.
brahim aleyhisselm da:
yle grmnmeni istiyorum! diye srar
etti.
lm Melei de kendisini ona o surette gsterdi. brahim, o zaman karsnda bir kii grd ki, kapkara ve iryz vard. Pis bir koku yayyordu. Kllar diken diken kabarmt. Kara giysiler giyinmiti. Azndan dumanlar ve ateler fkryordu. brahim aleyhisselm hemen
dt, bayld. Akl bana gelince lm Meleini yine kendi biiminde grd ve:
kin bir
Ey Melekil-Mevt, dedi. Eer s
bir
den nce bu srette grse ona bu korku
kii seni lmez-
yeterlidir."
Ama Allah
Tel'nn buyruuna itaat edenler, bu korkudan kurtulmulardr. O Melei gayet gze! bir grn
iinde grrler. yle
duyduklar rahatlktan
da onlara
yeterli olur.
ki,
hirette,
baka
onun yzne bakmakla
hi bir rahatlk bulmasalar
bu
======^^
23
Veheb
"Bir
Mnebbih yle anlatyor:
bin
gn
LM ve KIYAMET
Pdih
bir
binmek
ata
istedi.
Kaftan giymek
ok kaftan getirdiler. Hi birisini beenmedi, en

sonunda ok gzel bir tane kaftan getirdiler. Onu giydi.
istedi. Bir
Sonra:
Bir at getirin! dedi.
Birok at
Onlarn da
getirdiler.
hi birisini
beenmedi.
En sonra gayet gzel bir ata bindi. Ssl askerlerle ehirden kt. Kibrinden kimseye bakmyor, kimseyi grmyoreklinde gelerek
marur padiaha selm verdi. O ise cevpa vermedi. Melek
onun atnn dizginlerini tuttu. Padiah:
du. Melekil-Mevt irkin yzl bir fakir
Elini
ek!
Ne
yaptn
bilmiyor
musun?
dedi.
Melekl-Mevt:
Senden
bir
dileim vardr! dedi.
Padiah:
Sabret. Hele
Fakir
grnl
bir
attan ineyim! dedi.
kii:
Olmaz! u anda bunu konumak

Padiah
Haydi
istiyorum! dedi.
da:
syle! deyince
lm Melei
azn
Padiahn
kulana yaklatrp:
Ben lm Meleiyim! Bu anda cann almaya
gel-
dim! dedi.
Padiahn
zin
ver!
birden rengi soldu.
Dili
tutuldu:
oluk-ocuuma varaym!
dedi ise
de lm
==
Melei hemen onun cann ald. Oradan da ayrlp

diah da cansz olarak atndan yere yuvarland.
lm Melei oradan
Sana syleyecek
O
bir
m'minin evine
gizli bir
szm
geldi.
gitti.
24
Pa-
Ona:
var! dedi'.
kii:
Syle, nedir? diye sordu.

lm Melei:
Ey
kii!
lm Melei
dedikleri
Melek ite benim! de-
di.
da:
Merhabaaa! Ge geldin. Seni bekliyordum zaten!

imdiye kadar hi gazi bir kimse benim yanma gelmi deildi.
te,
buyur,
al
canm!
dedi.
lm Melei:
Biraz
onu da yap!
Mmin
Ne
otur.
hacetin varsa onu gr.
Ne
iin varsa
dedi.
kii:
Benim Allahm'a varmaktan baka nemli iim yoktur! dedi.
lm Melei
de:
yleyse ne halde dilersen cann o ekilde alaym!

dedi.
M'min kii de:
Sabret
linde iken
ki,
abdest alp namaz klaym! Ben secde ha-
sen de
canm
al!
dedi.
LM ve KIYAMET
25
lm Melei de onun dedii ekilde ruhunu
A'me
buyurdu
kabzetti."
ki:
lm Melei,
Hazret-i
Sleyman'n yanna
girmiti.
Sleyman'n nedimelerinden birisine keskin keskin bakt.

lm Melei dar knca o nedime:
Ey Sleyman! O bana keskin baklarla bakan kimdi? diye sordu.

Hazret-i
Sleyman:
O, lm Meleiydi!
dedi.
Nedime:
Yoksa
diliyordu? Ne olur,
benim canm almak
rzgra ferman buyur, beni Hindistan'a gtrsn! diye ricada bulundu. Eer bir daha o buraya gelirse beni grmesin, bulamasn, dedi.
Sleyman'n ferman ile yel o kiiyi Hindistan'a gtrd.

lm Melei tekrar Sleyman aleyhisselm'n yanna gelince:
Ey Melekl-Mevt! Benim o nedimeme

bakmtn. Neden
tr yle
baklarla
dik
baktn? diye sordu.
Melek de:
Bana Hisdistan'a
onun cann almam emir buyurulmutu. Varaym onun cann alaym! dedim. Sana uramtm. Onu burada grdm! Onun bir anda nasl Hindistan'da bulunabileceine atm, kaldm. Vakt ki, Hindistan'a vardm. Onu orada grdm. Cann aldm, dedi.
gidip
Bu hikyelerden maksadmz, lm Melei grmemenin aresi
olmadn
bildirmektedir.
26
[kinci Bel: Kirmen Ktibeyn'i grmektir ki, onlar len

kiinin stne mekkel koymulardr. Onu gzetlerler. Haberde gelmitir ki, bu iki melek lmn son deminde o kiiye grnrler? Eer HakTel'ya itaat etmi, buyruklarn yerine getirmi bir kimse ise ona:
Allah Tel sana hayrl

Bizim
katmzda ok tat kldn.
karlklar, ivazlar versin!

Bizi
rahat ettirdin! derler.
si ise:
Bizim nmzde ok gnahlar, ok yasaklanm iler iledin! Bizi
te
bu
honut klmadn!
vakit,
yummad
lnn gzn havaya diktii ve
bir
meknnn Cennette
olduunu gr? ki, eer Allah', Al-
Cehennemde
mi
hiret
lah'n sevdiklerini seven ve onlarn yolunda giden
se
ise
daha
zamandr.
[^nc Bel: Kii, kendi

mi,
derler.
bir
kim-
lm Melei ona:
Ey Hak Tel'nn dostu! Sana mjdeler olsun! Sen

cennetliksin! derler.
Gnahkr kula da:
Ey Hak Tel'nn dman! Sana Cehennem mjde

olsun! derler.
Bu
Allah
acs can almak acsnn

Tel'ya snrz.)
halin
Bu yolda Resl
Sizden
(S.A.V.)
bir kii,
iki
dar
kmaz.
olur.
(Bundan
yle buyurmutur:
nereye
varacan
Cennet'teki veya Cehennem'deki yerini
dan
kat
bilmeden, hatt
grmeden dnya-
LM ve KIYAMET
27
Bunlar
hallerdir
ki,
dnyada
grlr, kabirde
ve ka-
birden sonra grleceklere gre ok kk ve hafif kalan

eylerdir.
KABRN L LE KONUMASI
Resl
\
(sallllah aleyhi
ve sellem) yle buyurdu:
ly kabre koyduklar zaman kabir ona yle der:
demolu! Sen neye marur oldufidft. Sen

bilmiyor muydun ki, ben mihnet eviyim, yalnzlk eviyim ve
karanln eviyim? Ylanlar, akrepler duraym? silerin
zindanym. Sen neye aldandn? Oysa yanma gelince hemen kaardn! akna dnm biri gibi bir aya geri ba-
"Vay sana, ey
sard."
Yine haberde gelmitir
ki,
Resl (S.A.V.)
yle
buyur-
mutur:
Allah'n buyruuna
eden kulu kabre koyarlar. O

kiinin iyi ameleri onun evresini sarar. Ve onu muhafaza
altna alrlar. Ayann ucundan azab melekleri gelirler.
NAMAZ,
itt
onlar karlar:
Onun yanna varmayn! O, Allah

mutur!
ayakta ok dur-
der.
Melekler lnn
larn
iin
ba ucuna
ilerler.
ORU, o zaman
on-
karsna dikilir:
Onun yanna varmayn, o Allah yolunda ok susuzluklar ekti! der.
Sonra azap memlekleri lnn yanna

man SADAKA karlarna kar ve:
gelirler.
za-
Buna dokunmayn. O, bu
tir!
eli ile
28
ok sadaka vermi-
der.
HAC
Melekler ardndan gelince
ve
GAZA
dile
gelerek
onlara:
Ona demeyin! O Hak Tel'nn yolunda zahmetler

ekmitir! derler.
O zaman
melekler o lye:
Sana bu makam mbarek olsun! deyip

Ondan sonra RAHMET MELEKLER
Yata
ekilirler.
Cen-
gelirler.
kiiye kabri
gepgeni ederler. Gzn grebildii yere kadar kabri genetten
bir
yatak
getirirler.
derler.
Sonra Cennetten bir kandil asarlar. O mbarek l

Kyamet Gnne kadar o kandilin nuru ile aydnlanr.
niler.
t
Abdullah bin Ubeyd (Ondan Allah raz olsun) Reslulah

Efendimizin yle buyurduunu rivayet etmitir:
l, kabre konunca cenazesinin ardndan gelen
ii-
ayak seslerini iitir. Herkes dnp gider. Onunla konuan kimse kalmaz. Onunla konuan imdi kabirdir. Kabri ona: "Benim vasfm, benim heybetimi ve benim darlsana nice kez sylememiler miydi? Benim iin ne
amel iledin, ne hazrladn?" der.
lerin
MNKER
ve
NEKR'N SORULARI
Resl (sallllah aleyhi ve sellem) yle buyurdu:

[""Kul lnce
ona
gk gzl melektir.
kir'dir. Bu iki melek
iki
melek
Birinin
kula:
gelir. kisi
ad
de kapkara
Mnker, tekisinin
yzl,
ad
Ne-
LM ve KIYAMET
29
Hak Tel'nn ve Peygamberin hakknda ne dersin?

diye sorarlar.
Eer
m'min olursa: Hak Tel birdir ve

Muhammed O'nun Resl ve kuludur. Bundan sonra yetmi arn genilii ve yetmi arn uzunluu kadar kabre
genilik ve byklk verilir. Kabrin her kesi nurla doldurulur ve ona: Rahat rahat yat burdal derler. O da: Beni,
kavmim ve akrabamn yanna koyun! Onlar benden haberli edin! der. Melekler de ona: Burada yat. Yeni bir gelin
nasl uykuya varrsa yle uyu. Seni hi kimse uyandrmaz.
Ancak ok sevdiin birisi uyandrabilirderler.. Allah esirge-
eer
mnfk
kul
Hak Tel'y ve Peygamberi nasl bilirsin? diye sorduklarnda der ki: Halkn
azndan bir eyler iitirdim. Sylenip dururlard. Ben onsin
bir
kii ise ona:
larn dediini derim! diye cevap
Onu sk!
ri
verir.
zaman topraa:
Yer onu ylesine skar ki, kaburga kemiklegirer. Bylece Kymete kadar azapta kalr."
denir.
biribirine
Reslullah Efendimiz, Hazret-i mer'e (Allah

olsun) buyurdu ki:
"Ey mer!
Kendini
bir
mezar
arn
ve
bir
bir
ra-
nasl gryorsun? Sen lnce
adamlarn sana
unda,
ondan
kazarlar
kar
ki,
drt
geniliindedir.
seni ykarlar ve kefenine sararlar.
arn
uzunlu-
Ondan sonra
O kabire koyarlar.
st-
ne toprak dkp geriye dnerler. Sonra sana kabir yoldaMnker ve Nekir gelir. Onlarn sesleri gk grlts gibidir. Gzleri imek akar gibi olur. Kllar yerde srnr.
Dileriyle mezarnn topran yararlar. Seni tutarlar, kaldrp silkerler ve sarsarlar."
mer de
Reslullah Efendimiz'e
yle sordu:
Ey Allah'n Resl! O lhzada benim aklm bamda

olur
mu?
30
Reslullah:
Olur y mer!
Hazret-i
mer de:
Korkmam
Bir hads-i
dedi.
yleyse!
Ben
onlara kfi gelirim! dedi.
erifte yle buyurulmutur:
canavar satatrrlar. Bunlarn ikisi

de kr ve sardr. kisinin de elinde demir bir srk vardr
ki, balar develere su verilen kovalar kadardr. O srkla
onu dverler. T kyamet gnne kadar bu hl srer. Ne
gz vardr ki, grp acsn, ne kulaklar vardr ki, iitip
efkat gstermi olsun.
Kfire kabirde
Hazret-i
Aye
iki
(Allah
o kadndan raz olsun) yle bu-
yurdu:
Kabrin yle
bir
skmas
kurtulabilseydi Said bin
Hazret-i Enes (Allah
vardr
Muz
ki,
eer ondan
bir
kii
kurtulurdu.
ondan raz
olsun)
yle
dedi:
Resiullah'n kz Zeyneb, Allah'n dvetine uymuOnu mezara koydular. Babas Reslullah Efendimiz'in
yz batan baa sarard. Yznn rengi eski halini aln-
tu.
ca, biz:
Ey Allah'n Resl! dedik. Bu ne
haldir
ki,
sana
gel-
di?
Oda:
Kabrin sktrma safhalarn
ve
Bana, ona edilecek azabn az olaca

bir onu yle skt ki, btn lem iitti.
Reslullah Efendimiz sonra
azabn hatrladm.
bildirilmiti.
unlar buyurdu:
Ama ka-
LM ve KIYAMET
31
azab
u biimde olsa gerektir
doksan dokuz ejderha iledir. Hem ejderha bilir misiniz ki, dokvardr. lsan dokuz ylandr ve her birinin yedi tane
y kimi zaman srr, kimi zaman yalarlar. Kimi de tenine
Kfirlere kabir
ki,
ba
zehirlerini aktrlar.
onu
zehirle
iirirler.
Bu
hl
ky-
met'e kadar byle srer, gider.
Yine Reslullah (S.A.V.) yle buyurdu:
Kabir.hiretin
ilk
uradr. Eer
kabir kolay olursa,
ondan sonraki duraklarda ii daha da kolay

olursa sonrakiler daha da zorlar.
Ey lh srlara ermek
Sen
isteyen!
ra gelen, srun flenmesidir.
Ona
bil ki,
olur,
dktrmesi
zor
kabirden son-
Nefha-i Sr denir.
Ondan sonra Kyamet Gn'nn uzunluu,

ter
eer
scakl
ve
gelir.
Bundan sonra
gelen, gnahlarn
soruturulmas korku-
sudur.
Ondan sonra da Amel

dan
verilir
korkusu
Defteri'nin
gelir.
Daha
sadan
verilir,
sonraki korku
sol-
Maher
halknn arasnda rezil olmak, knanmak korkusu vardr.

Daha sonra terazi korkusu gelir. Kii: yilikler kefesi mi ar
ar
gelecek? diye korkar.

gelecek? Ktlkler kefesi mi
Bundan sonra hasmlara zulmetmesi sorulur. Onlara ce-
vap vermek korkusu da vardr.
Ondan sonra Cehennem'deki
zebniler korkusu vardr.
Bundan sonra da: Boyunlara
geirilen zincirlerin, ylan-
Bu azaplar da
de Ruhn Azb'tr.
larn, akrep ve haerelerin korkusu vardr.

iki
trldr. Biri
Cismn Azb,
tekisi
32
KABR EHLNN HKYELER

Bu lemde olan kiilere lmlerin halini bilmenin yolu
yoktur. Yalnz Mkefe (yni Allah'n evliyasnn kefi) ile
bilinir ve renilir. Veya uyku leminde yahut uyanklk leminde bu mkefe olur. Fakat duygularmzn o gayb lemine hi bir yolu yoktur. lmler, yle bir leme erimilerdir ki, bu be duygumuzun hepsi, onlar anlamaktan
/
uzaktr^Nitekim kulak,
renkleri, ekilleri
grmekten uzaktr.
kefedecek bir
zellik vardr ki, zhir duygularn zahmetleri ve dnya
megaleleri ile rtl kalmtr. demolu uykuya varnca
rtsnde bulunduu megaleden kurtulur. Hli de lmlerin haline yaknlar. O lmlerin yaaylar, halleri ona
almaya balar.
Ancak demolundan gaybn
gizli hallerini
Yine bu zellikten trdr ki, ller de bizden haberli

olurlar. O zaman da bizim gzeramellerimizle sevinirler,
gnahlarmzdan ise kayglanrlar. Nitekim bu da Peygamber Efendimiz'in hads-i erifinde bildirilmitir. Onlarn ha-
aracl
ber almalar Levh-i Mahfuz

ta
ile
deildir.
nk gerek bu
dnyadakilerin
molunun
halleri
Levh-i Mahfuzla
Levh-i Mahfuz'dan
fuz'la ilgisi
oradan
halleri Levh-i
olduu
iin
Baka bir vas-
dnyadakilerin, gerek teki
Mahfuz'da yazlmtr. de-
ilgili
olursa teki lemdekilerin
bilinir.
onlar
iledir.
Onlarn da Levh-i Mah-
da bu dnyadadakilerin
halini
bilirler.
ayna gibidir ki, her eyin

Levh-i Mahfuz'un benzeri
ekli o aynada grnr. dem'in ruhu da bir ayna gibidir.
lenlerin ruhu da ayna gibidir. Bir ayna, karsnda bulunan bir aynann iindekilerini nasl tekrar gsterirse Levh-i
Mahfuz'da yazlanlar da bizim ve lmlerin ruh ayna'arnda yle grlr. Ama sanma ki, Levh-i Mahfuz aatan, ya
da kumatan veya baka bir eyden yaplmtr. O, ba
LM ve KIYAMET
imkn yoktur. Orada yazlm
olan yazy okuyamayz. Onun benzeri olan bir eyi grmek istersen bunu kendi varlndan iste. nk btn yaratlmlarn bir rnei de sende vardr. T ki, o vasta ile
gz
ile
grlmez. Bunun
btn eyleri bilmek belki sana yol olur. Lkin sen kendi
znden gafilsin. Ya baka eyleri nasl bilebilirsin?
Levh-i Mahfuz'un rnei,
hfz olan
bir
kiinin
dima-
Hfz kii btn Kur'n' ezberler. Sanki Kur'n beynine yazlmtr. Kur'n' sanki dimanda yazl olarak grr.
dr.
Ama
bir
kii
dima
zerre zerre ayrsa ve
ba gz
ile
on-
Kur'n'n bulunduu yeri orada gremez. Bybu cinslece sen de Levh-i Mahfuz'da, eyann
ten bilmelisin. Levh-i Mahfuz'da yazlan eylerin ucu-bulara baksa,
yazln
ca
ri
yoktur.
Bamzn grnen gzyse sonu olan eyle-
baka bir ey grmez. Bylece sonsuz olan bir esonu olan bir eyde nak-i mahsusla tasvir eylemenin
grr,
yi,
Yce Allah'n Levhas, Kalemi ve onu

yazan el, hi senin bir eyine benzemez. O'nun kendisinin
de sana benzerlii yoktur. Maksadmz, gayb lemindekilerin bizim de onlardan haber almamzn imknsz olmadanlatmaktr. Nitekim ryada da grrsn sen! lleri
gzel veya irkin halle grmek, onlarn diri olduuna veya
Allah esirgesin azapta olduuna bir delildir. Onlar yok
yolu yoktur. Bylece
olmu
Kur'n- ziman onlarn

yet-i kerimede bildirir:
deillerdir.! Nitekim
olduklarn
diri
"Onlar ki, Hak yolunda ehld olmulardr, siz onlar

llerden sanmayn. Aksine, onJar yayorlar, diridirler. Rablerinin katnda rzklanmlardr. Allah Tel'nn kendilerine fazlndan verdii eylerde ferah bulucudurlar. Arkalarndan henz (ehit olup) kendilerinin derecelerine erimeyenlerle beret bulucudarlar;
onlar iin korku yoktur, onlar mahzun da olmazlar."
(l-i
mrn
Sresi: 169-170).
34
RYA YOLU LE LLERN HALLERNN
BLNMES
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
yle buyurdu:
kimse beni ryada grrse gerek

yada beni grmtr. nk eytan benim
mez.
Bir
Hazret-i
mer (Allah ondan raz
ryamda grdm
bana
bilsin ki,
r-
klma gire-
olsun) dedi
kar
ki:
Reslul-
znts vajd.
O'na: Y Reslllah! Ne oldu? dedim. O da: Orulu ekin
karn pmemek elinden gelmez mi? diye buyurdu. Evet!
Orulu iken ev halkn pmek geri haram deildir. Fakat
lah'
yaplmamas daha
ki,
iyidir.
bir
Nitekim Hazret-i
mer bundan
sonra orulu iken karsn hi pmedi. Sddtk olanlarda

byle birey ho grlmez. Belki bakalarnda gz yumulabilir,
msamaha
mer
gsterilir.
bin Abdl-Aziz dedi
ki:
Ben
Reslullah Efendimizi ryamda grdm. Eb

Bekir ve mer'le oturuyordu. Ben de birlikte oturdum, anszn Ali ile Muviye'yi getirdiler, bir odaya sokup kapy kapadlar. Ali (Allah ondan raz olsun) hemen odadan
dar
kt
ve:
Hd hakk benim hakkm

Sonra da ardndan Muviye hzla kt:
Beni de Hd hakk baladlar!
Ona:
Zbeyde'yi ryada
Hak Tel sana ne kld?
verdiler! dedi.
iin
iin
dedi.
grdler.
dediler.
Zbeyde:
Hak Tel beni yarlgad ve bana rahmet kld!
dedi.
==========^^
35
LM ve KIYAMET
Ona:
Kbe yolunda nafaka kldn maldan tr m? dediler.
Oda:
Onlarn sevab o maln sahiplerine
gitti.
Beni ise niye-
timden tr yarlgad! dedi.
Sfyn-
Sevr'yi
ryada grdler. Ona:
dediler.
O da:
Bir
ayam
srat kprsnn stne koydum,
de Cennet'e astm!
Ahmed
Bir
bin
el
kadn
dedi.
Havr dedi
ki:
ryada grdm. Onun gzelliini hi
eyde grmemitim. Onun yz,

biydi.
birini
parlaklkta
bir
imek nuru gi-
Ona:
Bu senin yznn parlakl nereden geliyor? dedim.

O:
Hatrnda mdr
dn!
Hatrmdadr! dedim.
ki, filn
gece Hak Tel'y anp alar-
dedi.
Kadn
da:
Senin gznn yan yzme srdmd. Btn bu

nur ondandr! dedi.
Kettn, Cneyd-i
Badd
Hazretlerini
ona sordu:

Cneyd de
u cevab verdi:
%ada grd ve
HCCET'L-SLAM MAM-l GAZAL
36
Hak Tel bana rahmet kld.O btn ibdet ve

lerim yele savruldu.
Bana onlardan
Yalnz
namaz gece klmtm,
iki
salad!
rektlk
bir
taat-
olmad.
o bana fayda
hi bir yarar
dedi.
Zbeyde'yi ryada grdler. Ona:
dediler.
O da:
Bana rahmet kld! Hem de u drt cmleden tryd
ki,
yle derdim:
"L
ilhe illallahu,
Efne biha mr L ilhe
illallah,
Edhul bih kabr L ilhe
illallah,
Ehl bih vahd L ilhe
illallah,
Elka bih rabb L ilhe
illallah."
Allah'tan baka
ilh yoktur!
mrm
ilhe illallah'la
ilhe illallah'la kabre gireyim,
L ilhe
illallah'la
ilhe illallah'la
tketeyim,
yalnz kalaym,
Rabbime kavuaym.
Bir-i Hfi'y' ryada grdler.
Ona:
Hak Tel sana ne yapt?
dediler.
Oda:
Bana rahmet kld ve: "Benden bu kadar korku duymaa utanmaz miydin?" dedi.
Sfyn-
Sevr'yi
ryada grdler. Ona:
Allah Tel sana ne yapt?

Oda:
dediler.
========^ LM
37
Rahmet
ve
KIYAMET
eyledi! dedi.
Yine:
Y Abdullah
bin Mbarek'in hali nedir? diye sordular.
O da:
Ona her gn
iki
kez
izin verirler,
Hak Tel
Hazretle-
grr, dedi.
rini
Mlik bin Enes'i ryada grdler. Ve ona:
Hak Tel sana ne yapt?
dediler.
Oda:
Osman Affan'dan iittiim szle rahmet kld.

yeNe zaman
cenze grse: "Sbhane'l-hayyi'llezi
ve lmez,"
mt Tebih ederim o Allah Tel'y
bin
bir
bir
ki, diridir
buyururdu, dedi.
Hasan- Basr
rahmet eylesin), Allah'n emrine

boyun eip O'na kavtuu gece bi jjkii ryasnda gk kaplarnn aldn ve yle nid edildiini duydu. Bu ses:
(Allah
Hasan, Hak Tel'y grd ve Rabb ondan honud

oldu! diyordu.
Cneyd-i Badd,
eytan ryada grmt. Badat
u demo-
arlarnda plak dolayordu. Cneyd ona:

ullarndan utanmaz msn? diye sordu. eytan
adam deil
ki!
dedi.
cidinde bulunurlar.
da: Bunlar
Adam olan onlardr ki, unziyye MesHem de beni zebn klm, ciz brak-
Cneyd sonrasn yle anlatt: Ertesi sabah unziyye Mescidine vardm. O kiilere uzaktan baktm. Hepsini dnrken grdm. Balarn dizlerinin stne koymulard. Bana seslenip: O mel'unun szne bakp
aldanma sakn! dediler.
mlardr,
dedi.
38
Ukbetl-Gulm, Cennet hurilerinden birisini ryasnda

grd. Gzel mi gzel bir hurydi. Utbe'ye: Ben sana vurgunum, km. Sakn, beni senden yasaklayacak bir i ileme! dedi Utbe de: Dnyay talakla boadm. T sana
eriinceye kadar onun evresinde dolamayacam! dedi.
afi dedi ki: Bir mkl ile, karlamtm.

Onu zemedim. ciz kaldm. Ryamda bir kiinin geldiiduay oku! dedi. Dua uydu: "Ey Alni grdm. Bana:
lah'm! Benim kendi nefsimin zarar veya yarar, ya da yaamas veya lm kendi elimde deildir. Senin ihsan buyurduundan baka bir ey almaya gcm yok. Senin beni korumandan baka saknmak da elimden gelmez. Ey
Allah'm! Sen bana sevip rza gsterdiin sz ve hareket-
mm-
lerde
yardm
buyur."
Bu duay, uykudan uyannca okudum. Kuluk zamanna kadar o glm zdm.

Utbe binGulm' kimi kiiler ryada grmlerdi. Ona:
ldkten sonra Hak Tel sana ne kld? diye sordular. Utbetil Gulm da: Hak Tel bana rahmet kld! dedi ve sonra ilerinden bir kiiye: Bu rahmet de senin evinin duvarnda yazl bulunan duadan tr oldu! dedi. Ertesi sabah o
kii uykudan uyand. Gerekte evinin duvarnda Utbet-il
Gulm'n kendi elyazs
ile
yazlm
olan
u duay grd:
"Ey azmlara hidyet verici, ey gnahkrlara rahmet edici, ey din yolunda srenleri kurtarc olan Allah'm! Ey ha-
hatasn balayc! Byk tehlikede olan bu

kulunu bala sen! Ve btn mslmanlara mafiret eyle
ve bizi kendilerini ebed hayatla diri klp nimetlerinle rzklandrdn dostlarndan eyle ki, onlar nebler, sddklar ve
ta edenlerin
ehitlerdir.
Ey lemlerin Rabbi!
Duamz
kabul eyle."
LM ve KIYAMET
39
MAL VE VCUDA BR ZARAR GELD ZAMAN

LM STEMEKTEN SAKINDIRMAK
r
l
Buhri ve Mslim'in Enes (r.a.)'den rivayet ettiklerine
gre,
Peygamber
(s.a.v.)
yle buyurmutur:
"Sakn kimse kendisine dokunan bir zarardan dolay lm istemesin. E^k; kendini lm istemekten
alyokamyorsa yle desin:
"- Rabbim, yaamak bana daha hayrl olduu mddete beni yaat; lmm bana daha hayrl olduu
zaman ruhumu
al."
Ebu Hreyre (r.a.)'den

gamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
Mslim'in
rivyetine gre, Pey-
"Hi biriniz lm asl istemesin ve lm gelmeden de gelmesine du etmesin. nk sizden biriniz

ld zaman ameli kesilir. Hem de, mminin mr
kendisine hayrdan baka bir ey arttrmaz."
Buhari ve Nesi Ebu Hreyre (r.a.)'den o da Peygamber efendimizden; yle buyurduunu rivyet etmilerdir:
"Sakn
hibiriniz
lm
lur k iyiliini artrr.
yet
istemisin;
eer iyi
kt ise umulur
ise
ki
umu-
vazge-
er."
Cbir (r.a.)'den riyet edildiine gre, Peygamber efendimiz yle buyurmutur:
HCCET'L-SLAM MAM-I GAZAL =====
40
"lm istemeyiniz. nk, lmden sonra, hirette harn korkunluu ok iddetlidir. Hem de Allah,
insana tevbe ve dn nasip edinceye kadar mrnn uzamas, mutluluktur."
Buhri ve Mslim'in rivyetlerine gre, Enes
le
(r.a.)
y-
buyurmutur:
"Eer Raslullah,
lm istemekten nehyet-
(s.a.v.)
meseydi, lmemizi isteyecektik."

Buhri de Kays bni
Hzm
Ebu
(r.a.)'dan
unu
naklet-
mi:
"Habbab
tik.
Hasta
(r.a.)'n
idi
yanna
gittik.
Onu
yedi yerindeki yaras
ziyaret edecek-
dalanmt.
Bize:
"Eer Raslullah (s.a.v.) bizi, lm istemekten menetmeseydi, lmm isteyecektim." dedi.

Mervizi'nin Muaviye klesi
Kasm
(r.a.)'den rivayetine
gre, Raslullah (s.a.v.)'in iitecei bir tarzda,
hastal
srasnda Sa'd
Raslul-
ib-i
Ebu Vakkas
(r.a.)
lm
istedi.
lah, (s.a.v.):
"lm isteme, eer Cennet ehlinden isen kalmak

sana daha hayrldr, eer cehennem ehlinden isen, ne
acelen var ki, ona kouyorsun" diye buyurdu.
Htib'in, tarih
gre,
kitabnda bn-i Abbs
Peygamber efendimiz
(s.a.v.)
(r.a.)'dan rivayetine
yle buyurmutur:
lm istemesin, nk kendisine ne
hazrlandn (Yani bana ne geleceini) bilmez."
"Hi kimse
mam Ahmed, Ebu Yala, Taberani ve Hakimin,

Fadl (r.a.)'den rivayetlerine gre:
mml-
LM ve KIYAMET
41
Raslullah,
(r.a.)
hasta
(s.a.v.)
idi,
yanlarna geldii amcas, Abbs

ikayetlenip lm istiyordu. Raslullah
(s.a.v.)
ona:
"-Amca! lm
isteme,
eer sen
iyiysen ecelini er-
telenip iyiliini arttrman senin iin
daha hayrldr;
eer kt isen, ecelinin ertelenip ktlnden vazgemen yine senin iin daha iyidir, sakn, asla lm
isteme! diye buyurdu.
mam Ahmed'in
Raslullah
(s.a.v.)
Ebu Hreyre (r.a.)'den

yle buyurmutur:
rivayetine gre,
"Kendisine lm gelmeden hi kimse lm istemesin ve ameline gvenmeden lmn gelmesine dua

etmesin."
HCCETTL-tSLAM MAM-I GAZAL
ALLAH'A TAAT
42
LE GEEN UZUN
MRN STNLKLER
Ebu
Bekre.(r.a.)'dan rivyet edildiine gre:
adam:
Bir
Ya Rasulallah, insanlarn hangisi daha hayrldr?" diye sordu. Raslullah (s.a.v.) cevaben:
mr uzun
olup ameli gzel olandr." buyurdu.
Sonra, adam:
nsanlarn hangisi daha erlidir?" diye sordu.

Raslullah
(s.a.v.):
"mr uzun olup ameli kt
olandr" diye buyurdu.

Hkim'in, Cbir (r.a.)'den rivayet ettiine gre Raslullah (s.a.v.):
"En hayrlnz mr en uzun, ameli en gzel olannzdr." buyurdu.
mam
Ahmed, Ebu Hreyre
gre Raslullah
"En
iyiniz,
(r.a.)'den
rivayet ettiine
(s.a.v.):
mr uzun
olup, ameli gzel olandr."
di-
ye buyurdu.
Tberni'nin
Raslullah
Ubde
(s.a.v.):
bin
Smit
(r.a.)'dan rivyetine gre,
43
"- En iyinizin kim
LM ve KIYAMET
olduunu syleyeyim mi?"
dedi.
Sahbiler:
"- Evet ey Allah'n RasluL"

Raslullah
"-
Doru
(s.a.v.):
drst gitmek artyla slmiyet iinde en
uzun yaayannzdr." diye buyurdu.

Yine Taberni'nin Avf bin Mlik
re, yle demitir:
(r.a.)'dan rivyetine
g-
"Raslullah (s.a.v.)'den iittim
yle
"Mslmann mr uzadka
kendisinin hayr ar-
diyordu:
tar."
mam Ahmed ve bn Zenceveyh

rivayetlerine gre
lar. Biri
(r.a.)'dan
yle demitir:
/"Huza'a kabilesinin
Raslullah'n
Ebu Hreyre
(s.a.v.)
bir
hidayetiyle
ehid dt, dierinin
Talha bin Ubeydullah
(r.a.)
adam vard.
mslman olmutu-
kynden
eceli bir
iki
yle
sene
ertelendi.
dedi:
"Cennet bana grnd." Eceli ertelenen ehidden

nce cennete konduunu grdm. Bundan hayrette
kaldm. Sabahleyin bunu Raslullah (s.a.v.)'e anlattm.
Raslullah
(s.a.v.):
"O, dierinden sonra bir Ramazan orucunu, alt bin

rekt farz ve nice snnet rektlarn ed etmedi mi." diye buyurdu/j
mam
Ahmed ve
Bezzar, Talha (r.a.)'dan rivyetlerine
gre, Raslullah (s.a.v.):
HCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL
44
katnda tebihinden, tekbirinden, tehlilinden

islmiyet dini iinde ihtiyarlayan kiiden daha
"Allah
tr,
stn yoktur" diye buyurdu.
re
Ebu Nuaym'in, Said

yle demitir:
bin
Cbeyr
(r.a.)'den rivyetine g-
"Farzlar yapmak, namazlar klmak ve Allah'n nasip ettii zikri yapmak zere mslmann her bir gn
yaamas
onun
iin bir ganimettir."
=====^^
45
DN
LM ve KIYAMET
BR FTNE KORKUSUNDAN DOLAYI LM
STEMEK VE GELMESNE DU ETMENN CEVZI

Maiik'in
Ebu Hreyre
(r.a.)'den rivayetine gre, Raslul-
iah (s.a.v.):
"Kii dierinin kabrinin yanndan geip keke onun

yerinde olsaydm, demeden kyamet kopmaz" buyurmutur.
Mlik ve Bezzr, Sevbn (r.a.)'den rivayet etiklerine gre,
Reslullah
(s.a.v.)
yle buyurdu:
"Y Rabbi hayrl ameller ilemeyi, gnahlardan saknmay ve miskinleri sevmeyi bana nasip et. nsanlara bir fitne musallat
etmek istediin zaman beni
ye bulatrmadan yanna
Mlikin,
mer (r.a.)'den
fitne-
al..."
rivayetine gre,
yle demitir:
"Ey Allah'm, gsz kaldm, zayfladm, yalandm,

duygularm denetimimden kt. Hi bir eyimi kaybetmeden, eksiltmeden beni yanna al." Bunun zerine bir
ay gemeden Hz. mer (r.a.) vefat etti.
Sleym
el-Kindi'den rivyet edildiine gre yle, de-
mitir:
dam
zerinde Ebu Abs el-Gifari (r.a.) ile berabedim. Veba'dan bir topluluun ldn gryorduk.
Bir
Ebu Abs:

"Ey veba beni de
al" dedi
46
ve bu dediini sefer
tekrarlad.
Ona dedim:
"Neden bunu sylyorsun? Raslullah
(s.a.v.):
"Kimse lm istememeli! nk lmle ameli kesilir ve dn yapmak iin de dnyaya geri gnderilmez." demedi mi? Ebu Abs:
"Raslullah (s.a.v.)'den iitmedin mi
eyi gemek
(yani kurtulmak)
insanlarn mir olmas.
2- Rezil
insanlarn ok bulunmas.
3-
Hakem satlarnn olmas.
4-
Kanlarn
5- Sla-i rahimin
diyordu: "Alt
in lme kounuz:
1- Sefih
hafife
ki
alnmas.
kopukluu.
Bz sarholar ki Kur'an' alg edinirler. Dini bilgileri onlardan az olduu halde adam tutarlar ki, onla6-
r Kur an
la
elendirsin.
fhlakim'in Hasan'dan rivayetine gre,
Hakem
yle
demitir:
bin Amir:
"Ey veb beni
al" dedi. Birisi
ona:
"Neden bunu sylyorsun? Halbuki Raslullah

s.a.v.)'den iittim ki:
"Sakn
hi biriniz
lm istemesin"
dedi.
Hakem bin
Amir:
"Sizin iittiinizi
mek
ben de
istiyorum" dedi.
iittim. Fakat alt
eyi
ge-
LM ve KIYAMET
47
- Hakem
-
satn.
Rezillerin
okluunu.
- ocuklarn
mirliini.
- Kanlarn dklmesini.
- Sla-i rahimin kopukluunu.
- Bz sarholar
ki,
Kur'an' alg edinirler."
hir
zamanda kurra
olurlar,
bn-i Sa'd, "Tabakat" adl kitabnda Hatib bin Ebu Fdale (r.a.)'dan rivayetine gre;
Ebu Hreyre
(r.a.)
sanki lm istiyormu
gibi,
ondan
Bz arkadalar, "Sen Raslullah (s.a.v.)'in

"yi-kt hi kimseye lm istemek yakmaz, iyi ise
bahsetti.
kt ise vazgeer." sznden sonra,

nasl lm istersin dediler. Bunun zerine Ebu Hiyiliini arttrr,
reyre:
"Ben nasl lm istemeyeyim. Halbuki ben alt eyin bana yetieceinden (ilieceinden) korkuyorum:
1-
Gnahlar
2-
Hakem sat,
3- Sla-i
grmek.
rahim kopukluu,
4- Rezillerin
5-
hafif
okluu,
Baz sarholar
Taberani'nin
Amr
kl
Kur'an' alg
edinirler.
onun da Rasgre, yle buyurmutur:
bin Abese' (r.a.)'dan,
lullah (s.a.v.)'den rivayetine
"Ameline gvenmedikten sonra, kimse lm
memen. Eer mslmanlar
iste-
iinde alt hasleti grrse-

niz o
zaman lm
onu Ahirete
isteyiniz.
48
Eer nefsiniz elinizde ise
gnderin..." (O hasletler de unlardr):
1-
Kan dkmek,
2-
ocuklarn amir olmas,
3- Rezillerin bol
4- Sefihlerin
olmas,
amir olmas,
5-
Hakem satlarnn olmas,
6-
Kur'an' alg edinen sarholarn bulunmas...
Ebu Nuaym, bn-i Mes'ud

re,
Raslullah
(s.a.v.)
yle
(r.a.)'dan rivayet ettiine
g-
demitir:
"Mmin lmden nce baka
hibir
eyi sevmeye-
cek hale gelmeyinceye kadar Deccal kmaz."

bn-i
Ebu Dnya, Sfyan
bana
nsanlarn
zamann
(r.a.)'dan rivayetine gre:
yle bir zaman glecek
kurralarna (alimlerine)
lm o
kzl altndan daha seki,
vimli olacak."
Ebu Hreyre
lah (s.a.v.)
(r.a.)'dan rivyet edildiine
gre Raslul-
yle buyurmutur:
"Yakndr
ki,
mmin
iin
lm, itii
souk bal er-
betinden daha sevimli olur."
Ebu Zer
bana
gre yle demitir:
zaman gelecek, ilerinde cenaze geerken "keke ben onun yerinde olsaydm' di"nsanlarn
bir
yecekler.
bn-i Sa'd,
ettiine gre:
Ebu Seleme
bin
Abdurrahman'dan
rivyet
=======^^
49
"Ebu Hreyre hasta
idi,
LM ve KIYAMET
yanna
gidip ziyaret ettim.
"- Y Rabbi Ebu Hreyre'yi ifa
Ebu Hureyre'ye
me", dedi ve yle devam etti:
O, "Y Rabbi
et."
eski
dedim.
shhat
halini ver-
"- Ey Ebu Seleme yakndr ki, insanlarn bana bir

zaman gelir, lm onlar iin kzl aldmdan daha sevimli
olur.
Y Ebu Seleme, yakndr ki, adam kabrin yanndan

geerken keke ben senin yerinde olsaym diyecek.
Yakn bir zamana kadar yaarsan bunu grnsn."
Mervezi cenzeler konusunda Mrret'l-Hemedani'den rivyet ettiine gre yle demiler.
"Abdullah kendisine ve ailesine lm temenni
Ona
eti.
denildi ki:
"Sen ilene lm istiyorsun! Kendine neden

yorsun?" Bunun zerine Abdullah yle dedi:
"Eer bu
halinizde
iinizde yirmi
sene
Ebu Osman'dan
isti-
sa salim kalacanz bilseydim
yaamay
isteyecektim."
rivayet edildiine gre
yle demitir:
gn bn-i Mesud (r.a.) kendi avlusunda iken falan ve filan iki de erefli gzel hanm yannda vard.
Her ikisinden de gzel ocuklar vard. O arada iken
"Bir
ba
stne bir sere yavrusu gelip

sud'un elinin zerine damlatt.
iini
bn-i Me-
Sonra kendisini yle dedi: Eer Abdullah (bnj

Mes'ud)un ilesi lp pelerinde o da gitse, bana bu
serenin lmnden daha sevimli olur."

Kays
(r.a.)'dan rivyet
edildiine gre,
50
yle demitir:
"Abdullah'n ocuklar vard. Ona sarlyordular.

Abdullah:
"Bunlar gryorsunuz, bana bunlarn lm saylarnca bceklerin lmnden daha kolaydr, dedi/'
Hasan'dan
rivyet edildiine gre,
"Bu ehrimizde
yle demitir:
adam vard. Mescidden kp ayan zengiye koyduu zaman lm melei ona

geldi. Adam:
bir bid
"Merhaba hogeldin, zaten sana ok itiyaklydm,

dedi. Bunun zerine melek hemen onun ruhunu kabzetti."
bn-i Sa'd,
Tabaktnda ve Mervez,
(r.a.)'dan rivyet ettiklerine
Halit bir
Mervan
gre yle demitir:
"Kara ve denizde hi bir hayvann lmne kar

bana fed olmasn istemiyorum. Eer lm yar nianesi olsayd kimse ben gemezdi; benden gl
olan kiiden baka..."
Yine Ebu
le
Nuaym Ma'dan
(r.a.)'dan rivyetine gre,
y-
demitir:
"Vallah
koan ben
eer lm
bir
yere konulsayd
ilk
nce ona
olacaktm."
Abd-i Rabbih bin Slih'den rivyet edildiine gre Mekhul
lm hastalndan
iken,ô
yanna
girip
demi:
"Allah sana ifa versin* Mekhl:
Hayr; afv umulana kavumak, errinden emin

olunmayanla yani insi eytanlar, iblis ve askerleriyle
kalmatan daha hayrldr, demitir.
========== LM
51
Ebu Mshir'den
bn-i As'akir tarihinde
ve
KIYAMET
rivayet ettiine
gre yle demitir:
adam Said bin Abdulziz Et-Tenuhiyye

mrn uzatsn diyordu. Said kzp;
"Bir
senin
Allah
Hayr, Allah beni rahmetine abuk kavutursun, dedi."
Ebu Nuaym'n Ubeyde bin El-Muhacir

ettiine gre, yle demitir:
(r.a.)'den rivyet
"Eer, bu oduna dokunan kii lr dense; kalkp
hemen dokunacam."
Ebu Abdullah es-Sanabih'den
yle demitir:
"Dnya
lah'a
fitneye
kavumak
rivyet edildiine
arr. eytan
ise bunlarla
gre
ise yanllklara... Al-
beraber kalmaktan daha
hayrldr."
bn-i Ebu
Dnya Amr
bin
Meymn'dan
rivyet ettiine
gre:
O lm istemiyordu.
Hergn
kadar namaz kldsylerdi. T ki Yezid bin Mslim ona gnderildi,
Onu sktrp zulm edince: Ya Rabbi! Beni iyilere kavutur. erlilerle brakma, demeye balad.
mm'd-Derda
(r.a.)'dan rivyet
edildiine gre
yle
demitir:
"Ebu'd-Derda, bir
adam
salih bir hal zere
ldn-
bu lm sana afiyet olsun keke ben senin yerinde olsaydm, derdi. mm'd-Derda; ona, neden byle
de,
sylyorsun? deyince;
52
Eb'd-Derda: Ey ahmak! Bilmiyor musun ki adam

mmin olarak sabahlar, mnfk olarak akamlar. Farbunun iin ben,
kna varmadan iman ondan alnr.
bu lnn namaz ve oru iinde kalmasndan fazla
onun lmesine gpta ediyorum."
te
Ebu eybe "Musannaf" adl kitabnda ve bn-i

Ebu Dnya Ebu Cuhayfe'den rivyet ettiklerine gre, ybn-i
le
demitir:
"Hi bir nefsin hatt sinein nefsinin dahi lme

kar bana feda olmas beni sevindirmez."
bn-i
Bekre
Ebu Dnya,
el-Hatib, ibn-i Askir, sahabi olan
(r.a.)'dan rivyet ettiklerine gre,
"Vallahi hibir
mesi bu
canmn
canlnn
Ebu
yle demitir:
bu uan sinein de llmesinden bana daha sevimli deilhatt
dir."
Oradakiler korkup:
"Neden demiler, Ebu Bekre:
"Korkarm
bama bir gn gelir, o gnde iyilii em-
redip ktlkten
nehyedemem.
O gnn
bana ne hay-
r kalr?" diye cevap vermitir.

Ebu eybe Musannef'inde bn-i Sa'd ve Beyhaki
uab'de- Ebu Hreyre (r.a.)'dan rivyet ettiklerine gre:
bn-i
Bir
adam onun yanndan
"Nereye gidiyorsun?"
"arya"
geti.
Ebu Hreyre:
dedi. O:
dedi.
Ebu Hreyre (r.a.) "ardan dnmeden nce bana

lm satn alabilirsen getir" dedi.
====^^
53
LM ve KIYAMET
Ebu Dnya ve Taberani "El-Kebir" kitabnda ve
bn-i
bn-i Asakir, Urve bin Ruveym

Irbad bin Sariye
habelerindendi. Ve
le
tarikiyle;
yal saruhunun alnmasn istiyordu. y(r.a.)
Raslullah
(s.a.v.)'n
dua ediyordu:
"Allah'm
kendine al."
yalandm. Kemiklerim zayflad. Beni
te bu zattan rivyet edildiine gre o yle demitir:
am
gn ben
Camiisinde namaz klp ruhumun
alnmasna du ederken, erkeklerin en gzellerinden
gen bir adam yanmda bulundu, zerinde yeil bir el"Bir
bise vard. Dedi:
"Neden byle dua ediyorsun?" Dedim:

'Ey
kardeim nasl dua edeyim?'
Dedi:
'yle syle: Yrabbi amelimi gzelletir, ecelimi

genilettir.'
Ben:
'Allah seni
kimsin sen?' Dedim O:
imann kalbinden gizlice hzn ve kederi

Retatil'im dedi. Ben yzm evirdim, kimseyi
'Ben
alan
balasn,
ehl-i
gremedim."
54
LMN STNLKLER
limler
demiler
ki;
"lm mahza yokluk deil, srf fena olmak deildir.

O, ancak ruhun bedenden ilikisinin kesilmesidir.
lm bir ayrltr. Ruh ile beden arasna giren bir perdedir. lm bir deimektir. Dnyadan ahirete gmektir."
eyh
Ebu'
Sa'd'den rivayet ettiklerine
"Ey ebed
ve Ebu Nuaym, Bilal bin

gre o, va'znda yle demi:
(tefsirinde)
ve ey beka ehli, siz yokluk, fen iirt

deil, ebedi kalmak iin yaratldnz. Siz bu dnya diyarndan ahiret memleketine geceksiziniz."
mer
ehli
bn-i Abdl-Aziz'den
(r.a.)
rivayet
edldiine gre
yle demitir:
"Siz
ancak ebed ve beka
iin
yaratldnz. Dier
bir
diyara nakl olunuyorsunuz."

Abdullah bin Amir (r.a.)'dan rivayet edildiine gre Raslullah (s.a.v.)
"Mminin
yle buyurmutur:
armaan lmdr."
Deylemi, Hseyn
Raslullah
(s.a.v.):
Ali (r.a.)'da rivyet
ettiine gre,
(s.a.v.):
"lm mmin
Aie
bn
(r.a.)'dan
iin bir gldestedir"
rivayet
buyurmutur.
edildiine gre,
Raslullah
LM ve KIYAMET
55
"lm
ganimettir. Masiyet, musibettir. Fakr, rahattr.

Zenginlik cezadr. Akl, Allah'tan bir hidayettir. Cehil,
dallet ve sapklktr. Zulm, pimanlktr. Taat, gz nu-
korkusundan alamak, ateten kurtulmaktr. Glmek bedenin felaketidir. Gnahtan tvbe

eden gnahsz gibidir" buyurmutur.
rudur. Allah
Sahih
bir
senedle
Mahmd
ettiine gre, Raslullah
"ki
bin Lebid (r.a.)'dan rivyet
(s.a.v.)
yle buyurmutur:
ey var ki insanolu onlardan
irenir.
lmden
lm fitneden daha hayrldr. Maln azlndan irenir, halbuki az maln muhasebesi daha azdr."
irenir, halbuki
onun
iin
Beyhaki bu hadisi zay grmtr.

Zr'ate bin Abdullah (r.a.)'dan rivayet edildiine gre,
Raslullah
(s.a.v.)
yle buyurmutur:
"nsan, hayat sever, halbuki lm, onun nefsi

daha hayrldr. kincisi insan mal bolluunu ister,
buki, az maln muhasebesi daha azdr."
iin
hal-
hadis mrseldir. (Sened, tabiinlere kadar yksel-
mektedir.)
Buhari ile Mslim'in

lerine gre;
Raslullah
Ebu Katade
(s.a.v.)'in
yanndan
(r.a.)'dan rivyet etik-
bir
cenze
geti.
Re-
slullah (s.a.v.):
"Bu msterih veya msterahun minhdir" buyurdu.

Bunun zerine:
"Y Raslallah, msterih nedir, msterah nedir?"
dediler. Raslullah (s.a.v.):
"Msterih, mmin kuldur, dnyann yorgunluk ve

eziyetinden kurtulup Allah'n rahmetine kavuur, istirahat eder. Msterahun minh ise gnahkrdr ki mem-
HCCET'L-tSLAM MAM-I GAZAL
56
ve hayvanlar ondan kurtulup

hat ederler" buyurdu.j
leket, insan, bitki
bn-i
Ebu eybe, Yezid
Ebu Zeyyad'dan
bin
istira-
rivyetine
gre:
Ebu Cuhayfe (r.a.)'nin yanndan bir cenaze geti.

Ebu Cuhayfe:
"O da kurtuldu, lem de ondan kurtuldu" dedi.
bn-i Mbarek ve Taberani, Abdullah bin Amr bin s
(r.a.)'dan rivyet ettiklerine gre, Raslullah (sa.v.):
"Dnya mminin zindan, kaht ve galasdr. Dnyadan ayrld zaman kaht ve zindandan kurtulur" buyurdu.
Amr
bn-i Mbarek, Abdullah bin
(r.a.)'dan rivyet ettii-
ne gre yle demitir:
"Dnya kafirin cenneti m'minin zindandr. Ruhu

alnd zaman m'minin misali, hapiste olup da alp
yerde gezen adamn misali gibidir."
bn-i Ebu eybe "Musannef'inde Abdullah bin mir'den rivyet etiine gre yle demitir:
"Dnya mminin zindan,
ld zaman
kfirin cennetidir.
Mmin
yolu boaltlr. stedii gibi Cennette
gezer."
Ebu Nuaym, bn-i mer, (r.a.)'dan rivayet ettiine gre,

Raslullah (s.a.v.) Ebu Zer'e yle buyurdu:
"Y Ebu Zer, Dnya mminin zindandr. Kabir emniyetghdr. Cennet onun kararghdr. Y Ebu Zer,
dnya kfirin cennetidir. Kabir onun azbdr. Cehen-
nem onun dn
yeridir."
Nesi, Taberani, bn-i Ebu'd-Dnya,

(r.a.)'dan rivyet ettiklerine re,
Ubde
yle demitir:
bin
Smit
57
Raslullah
LM ve KIYAMET
(s.a.v.):
"lp de Allah katnda hayr gren hi bir nefis,

dnyann btn nimetlerini ve iindekilerini almak
zere de olsa dnmek istemez. ehid mstesna. O, Allah'n bol sevabn grdnden dolay, dnp bir daha ldrlmek ister" buyurdu.
bn-i Ebu
eybe, "Musannef"inde Mervezi "Cenaze-
konusunda ve ibn-i Ebu Dnya ve Beyhaki, bn-i

Mes'ud (r.a.)'dan rivyet ettiklerine gre, yle demitir:
ler"
"Dnyann duru
hallerdir.
halleri gitti.
Kalan ancak bulank
yle ise lm mslman
iin bir (kurtulu) ar-
maandr."
ayn ztlarn bn-i Mes'ud
gre, yle demitir:
Yine
rine
"Ne gzeldir
(r.a.)'dan rivyet ettikle-
hoa gitmeyen o iki ey, lm ile fakir-
lik..."
bn-i
Ebu
tiklerine
eybe ve
Mervezi, Tavus (r.a.)'den rivyet
gre yle demitir:
"Kiinin
dinini,
ancak girdii ukur korur."
bn-i Mbrek ve bn-i

bin
et-
Haysen'den rivyet
Ebu
eybe
ve Mervezi'nin Rebi'
ettiklerine gre,
"Mminin bekledii gaybi eyler

daha hayrl hi bir ey yoktur."
yle demitir:
iinde,
lmden
bn-i Ebu'd-Dnya, Mlik bin Mi'vel'den rivyet ettiine
gre yle demitir:
"rendim ki; mminin ilk sevin ve srru lmdr. Bu sevin onun ilahi ikram ve sevab grd
iindir."
bn-i Mes'ud (r.a.)'dan rivyet edildiine gre,
58
yle de-
mitir:
"Allah'a
kavuulmadan, mmin
iin rahat yoktur."
Said bin Mansr ve bn-i Cerir, Ebu Derda (r.a.)'dan

vayet ettiklerine gre, yle demitir:
ri-
"Hibir mmin yoktur ki

masn, hi bir kfir yoktur
lm onun iin hayrl olk lm onun iin hayrl

olmasn. Kim beni tasdik etmezse ite bu yetleri okusun.
"Allah katndaki
eyler iyiler
iin
daha hayrldr. K-
zannetmesinler ki onlara verdiimiz mhlet, onlar iin... Gnahlar artsn diye mhlet veriyoruz. Ve
onlar iin aalayc bir azp vardr."
firler
bn-i
Ebu
eybe "Musannef inde, Abdurrezzak, Tefsirin-
de, Hkim, Mstedrek'inde, Taberani ve Mervezi

ler
konusunda, bn-i Mes'd
gre,
Cenze-
(r.a.)'dan rivyet ettiklerine
yle demitir:
lm onun iin yaamaktan daha hayrl olmasn." Eer hayrl ise ite Al"yi kt hi bir nefis yoktur
lah,
yle
diyor:
"yiler iin Allah'n katndaki
Eer
ki
kt ise yine Allah
daha hayrldr."
yle
diyor:
zannetmesin ki, onlara verdiimiz mhlet,

hayrldr. Gnahlar artsn diye mhlet veri-
"Kafirler
onlar iin
yoruz."
bn-i
Mbarek ve
Ebu Cebele'den
yle demitir:
mam
Ahmed
"2hd"te
rivyet ettiklerine gre,
Habbn
Ebud-Derd
bin
(r.a.)
========^^
59
"lmek
LM ve KIYAMET
douruyorsunuz, yklmak iin yapyorsunuz. Fni eylerle hrs gsterip, baki eyleri brakiin
yorsunuz.
Ne
gzeldir
hoa
gitmeyen o ey: lm, fakr ve
hastalk."
mam Ahmed, Zhd'te bn-i Mes'ud (r.a.)'dan rivyet etyle demitir:
tiine gre,
"Ne gzeldir
lk ve fakirlik.."
hoa gitmeyen o
ey: lm, hasta-
Ebu Dnya, Cafer el-Ahmed'den

yle demitir:
"Kim
ki
rivyet ettiine gre,
lmde ona hayr yoksa, hayatta da ona ha-
yr yoktur."
bn-i Sa'd, Tabakat'nda, Beyhaki,
d'dan rivayet
ettiklerine
uab'da Ebu
gre yle demitir:
Der-
"Rabbime tevzu iin fakirlii severim. O'na kavumak iin lm severim ve gnahlarma keffret olma-
iin
hastal
severim."
eybe
bn Sa'd ve bn-i Ebu

"Zhd"de Ebu Derda (r.a.)'dan
le
mam
Ahmed;
rivayet ettiklerine gre, yve
olmutur:
Ona denilmi
ki;
"Sevdiin kii
iin
ne istersin?"
Demi: "lm."
Demiler: "Eer lmezse ne istersin?"
Demi: "Mal ve
eybe, Ubde
gre yle demitir:
bn-i Ebu
tiine
veledinin az
bin
olmasn
Smit
isterim."
(r.a.)'den rivyet et-

"Dostum
iin
istediimiz,
60
malnn azl, ecelinin
ta-
edilmesidir."
cil
mam
Ahmed, Zhd'te ve
da'dan rivyet
ettiklerine
Ebu Dnya Ebu Dergre, yle demitir:

bn-i
"Hi bir kardeim slam'dan daha sevimli bir hediyeyi bana hediyye etmemitir. Ve onun lmnden daha acyip bir hayr haberi (kulama) ilimemitir."
Ebu Dnya, Muhammed

ettiine gre yle demitir:
bn-i
yet
bin
Abdl Aziz'den
riv-
"Abdl'-A'la et-Teymiyye'ye denilmi:
'Kendine ve sevdiine ne istersin?'

O: "lm isterim, demi."
Taberni,
Ebu Malik el-Eari
(r.a.)'dan rivyet ettiine
gre yle demitir:
"Raslullah
(sa.v.):
"Y Rabbi, senin elin
lm sevdir" diye du
mam- Ahmed'in
lm melei
olduuma
inanan herkese
etti.
rivyet ettiine gre:
Hz.
brahim
(a.s.)'a
ruhunu almak
iin
gelmi. Hz. brahim ona:
"Y melek'l-mevt! Hi
alr
bir dost,
dostunun ruhunu
m?"
Bunun zerine lm melei Rabbine dnnce

ona yle demi:
"brhim'e syle: Hi
tan ekinir mi?"
bir dost,
Allah
dostuna kavumak-
61
LM ve KIYAMET
Melek gelip bunu deyince, Hz. brahim
(a.s.):
"Hemen imdi ruhumu
al" demitir.
sfahni Tergip'de, Enes
Raslullah
(s.a.v.)
gre
ona yle buyurmutur:
"Eer
vasiyetimi dinlersen; senin iin

ha sevimli hi bir
olmasn."
lmden da-
ey
bn-i Sa'd
Hasan
gre yle
demitir:
Hzeyfe
(r.a.)'ya
lm melei geldiinde, yle de-
di:
"Aykken gelen bir dosttur bu. Kahr olsun piman

olana. Allah'a sonsuz hamdler olsun ki beni fitneden
nce gtrd."
Sehl bin Abdullah Et-Tsteri de
"Ancak kii lm
Biri,
yle demitir:
ister:
lmden sonra, ne olduunu bilmez.
kincisi, Allah'n takdiratndan
ncs de
Allah'a
kamak
kavumak
ister,
ister.
ona mtak-
tr.
Hayyam
"lm
bin el-Esved
bir
kprdr, dostu dosta kavuturur."
Ebu Osman
"Allah'a
yle demi:
da:
kavuma itiyaknn
almeti, rahatta iken
lm istemektir" demi.
Bazlar da yle demitir:
"Allah'a
mtak olanlar, lmn tatlln lm
gel-

diinde
sezeler. nk
baldan daha tatldr."
alan
kavuma
62
lezzeti,
bn-i Asakir, Zn-Nh-i Msrden rivyet ettiine gre,

yle demitir:
"evk, makamlarn en
ycesi, derecelerin en yk-
makam ve dereceye ykseldii zaman,

Rabbine kavuma itiyakndan ve grmesini isteinden
seidir. Kul bu
dolay lmn hzla gelmesini
ister."
Sahabi olan bn-i Ebu Utbe el-Hulani

edildiine gre, ona:
(r.a.)'den rivyet
Abdullah bin Abdil-Melik, taun (veba)dan kaarak

memleketi terketti, denilmi o da: "Inna lillah ve inna
ileyhi raclun" demi. Bunlar iitecek kadar yaayacabilmiyordum. Kardelerinizin (dier sahabelerin)
tuttuu yollar size haber vereyim mi:
Birincisi, Allah'a
tatl idi.
tincisi, az
kavumak,
ok hi
bir
onlar iin baldan daha
dmandan korkmuyordu-
lar.
ncs, dnya ihtiyalarndan korkmuyordu lar.

Allah'n rzklarn vereceine gven ve itimatlar vardr.
Drdncs, ilerinde veb hastal

lah
hkmn
ktnda
yerine getirinceye kadar (oradan)
Al-
km-
yorlard."
Ebu Nuaym,
Hilye'de bn-i Abdi Rabbihi'den rivyet ettiine gre, Mekhl'e yle demitir:
"Cenneti sever misiniz?"
Mekhl:
LM ve KIYAMET
"Kim cenneti sevmez?"
bn-i Abdi Rabbihi:
"yle ise lm sev. nk sen lmeden cenneti

gremezsin."
Abdurrahmam
bin Yezid bin Cbir'den rivayet edildii-
ne gre, Abdullah bin Zekeriyya yle diyormu:
"Eer yz sene
Allah'n itaatinde
yaamak
ile
bu-,
gn vey bu saatte lmek arasnda, muhayyer braklsam, bugn ve bu saatte lmeyi tercih ederdim... Allah'n Reslne ve slih kullarna kavuma itiyakndan dolay..."
Ebu Nuaym ve bn-i
Askir,
Tarihinde,
Ebu'l-Havari'den rivyet ettiklerine gre
Ahmed
bin
yle demitir:
"Ebu Abdullah en-Nebbaci'den iittim ki diyor:

Dnya yaratldndan beri btn nimetteriyle benim olmak artyla kyamet gnnde ondan hesaba
ekilmeyeceim halde dnyada yaamam ile, bu saatte lmem arasnda ayet muhayyer braklsam, lmemi tercih edecektim... Hi istemez misin efendine kavuasn..."
Enes
(r.a.)'dan rivayet
Raslullah
edildiine gre
yle
demitir:
(s.a.v.):
"lm her mslmann (gnah)
iin keffrettir" bu-
yurdu.
bn-i Arabi bu hadisi sahih grmtr.

Kurtub de
yle demi:
"Bu keffret undan dolaydr: Meyyit lmde ok

elem ve alarla karlar. Halbuki Raslullah (s.a.v.)
yle buyurmutur:
64
batmas veya daha ar eziyet kendisine dokunan hi bir mslman yoktur ki o eziyetle Allah
onun gnahlarn silmesin. Diken batmas byle iken
tutmalarndan bir tutmas (sekerat) yz kl darbesinden daha iddetli olan lmn nasl keffaret olacasen dn."
"Diken
"Zhd"de ve bn-i Ebu Dnya Mesettiklerine gre yle demitir:
bn-i Mbrek,
rk'dan rivayet
"Allah'n azbndan emin ve dnya eziyetlerinden

kurtulmu olarak kabirde yatan mmine gpta ettiim
kadar hi bir eye gpta etmedim."
bn-i Mbrek, Heysem bin Mlik'den rivyet ettiine
gre yle demitir:
"Eyfa bin Abedni ile konuuyorduk. Ebu Atiyye elMezbh da ordayd. Allah'n nimetlerini dnyordu.
Dedi:
nsanlarn en
fazla
nimetdar kimdir?'
Dediler:
'Falan ve filandr'. Eyfa:
'Y Atiyye sen ne diyorsun?' dedi.
Ebu
Atiyye:
'Ben size o falandan daha nimettarn haber vereAllah'n azbndan emin olmu kabirdeki
yim mi?
bir cesed ondan daha nimettardr' dedi."
te
Muhrib bin Dessar'dan rivyet edildiine gre, yle

demitir:
"Hseymete, bana: 'lm
houna
gider m' dedi.
LM ve KIYAMET
65
Dedim:
"Hayr." O:
"Naks eksik olmadktan sonra, lm houna

meyen hi bir kimseyi bilmiyorum" dedi.
Abdullah bin Ahmed, "Zevaid-i Zhd"te
de
unu
git-
u ekil-
rivayet etmitir:
"lmn houna gitmemesi, senin
iin
byk
bir
eksikliktir."
Ebu Abdurrahman'dan rivyet etiine

adam, Ebu AVer es-Slemi'nin meclisinde yle
bn-i Mbrek,
gre, bir
dedi:
benim iin lmden daha sevimli

eyi yaratmam." Ebu A'ver:
"Vallahi, Allah,
bir
"Eer ben senin
gibi
mor koyunlardan daha
olsaydm. Bu benim
iyi idi."
Ebu Dnya, Safvn

ne gre yle demitir:
bn-i
iin
hi
btn
dedi.
bin Sleym'den rivyet ettii-
"lmde zorluk, sknt varsa da, onunla m'min

dnyann iddetli (frtnal) hallerinden kurtulur."
Muhammed
bin
Zeyyad'dan yle dedii rivayet olun-
mutur:
"Bz
feylesoflardan bilgi edindim ki, akll iin

lm, gafil limin hatasndan daha kolaydr."
Sfyan
Eskiden deniliyordu
ki:
"lm
gre yle
demi:
bidlerin rahatdr."
66
KENDN TANIMAK
Allah Tel'y
insann kendi
mas,
nn
(c.c.)
tanma kapsnn anahtar, nce
idrak etmesidir. Allah
kilidi
ve ruhunun
nefsini bilmesi
ancak bu anahtar
tanma
ile
hakikatini anla-
(mrifetullah)
kaps-
ahr.jNitekim:
"Nefsini tanyan Rabbini tanr," Hadis-i erifi
hak ak seik anlacaya kadar fkta ve enile,
"Biz,
fslerinde yetlerimizi (iaretlerimizi) gstereceiz." (Fussilet
Sresi: 53). ayeti kerimesi
buna
delildir.
"nsana lemde olan kudretleri ve

kendi nefsinde olan ibretleri ben izhar eyler, gsteririm. T
HakTel buyurur
ki:
kendi marifetinden
ki,
bir marifeti hal
edinip Esfel-i Safi-
(en alak yerden) ly-i lliyin'e (ycelerin ycesi-
lin'den
ne) ykselmi,
daha yakn
bir
gemi
Ve insana kendi nefsinden

Bylece eer kendi nefsinin ma-
olsun".
ey yoktur.
rifetinden (bilgisinden) nasipsiz olursa, Allah bilgisi'ne hangi yolla
yaklalabilir?
Sana senden yakn hi bir ey yokken ve sen bu nefsinle bir ey olduunu bilmezken, anla ki, kendi nefsini bilmek hi bir zaman elinden gelmez. Sen bunu bilmekten
Bylece senden bakas senden uzaktr. Onu bilmek nasl mmkn olur? Allah Tel bilinmee muhta
deilken ve onun hakikatinden haber vermek hi bir suretle mmkn deilken, sen O'nu nasl idrak eder ve anlayar
cizsin.
bilirsin?.
Ve eer sen:
Ben nefsimi kemaliyle

tur,
dersen biz de deriz
ki:
bilirim,
bunda
hi
kukum yok-
LM ve KIYAMET
67
Senin
bildiklerin etin,
ban,
elin,
ayandr. Bunlar
bilir.
Senin ancak iyznde,
ey
rak ettiin
Souk
artsa,
ve
senin bildiin
iftlemek
eer cinsi gcn fazlalap

Bunlar baka hayvanlar da bilir
istersin.
Ve
Buna gre Allah Tel'y bilmeye sebep olan
bilgisi)
unlar
gibi
batnnda bilip anladn, idA kaldn zaman yemek istersin.
olsa giyim istersin.
isterler.
(Nefs
budur:
azn, yzn,
baka canllar da
gzndr,
bu deildir. Belki bilinmesinde gerek varsa
bilmelisin:
Sen nesin?.
2 Yaradln nasl olmutur?
3 Ne
nerede ve ne hizmetle dnyaya geldin?
4 Nereye gideceksin?
5 Senin saadetin, mutluluun ne ameldedir?
6 Asiliin, umutsuzluun, ekavetin nedir? Ve ne
1
vakit,
ameldedir?..
Senin i yznde, yle sfatlar, zellikler, trl haller

vardr ki, bunlarn bir ksm drt ayakl canllarn, bir ksm
yrtclarn, canavarlarn, bir ksm eytanlarn ve bir ksm
da meleklerin sfatdr. Sen de acaba hangi gereken sfatla yaratldn? Yine, acaba saadetin, mutluluun hangi gereken sfat zerindedir? Eer drt ayakl ehli hayvanlar gibi yaratldnsa, onlarn ii gc (gereklii) yemek yeme,
ime ve iftlemedir. Eer sen de hayvan cinsinden isen
gece gndz bunlara kendini verirsin. Yer, ier, eine yaklanca da onunla cinsi iftleme istersin. Eer sen yrtc
canavarlar snfnda yaratld isen ki, onlarn asl paralamak, yrtclktr, her kiiye cefa eden, her canly inciten
onlardr, igdlerinde herkesi ldrmek, yok etmek vardr. Sen de byle isen paralar, yrtar, ldrrsn. Her ki-
iye zarar
verirsin.

Ve
eer eytanlarn saflarnda yaratld
68
onlarn asl ktlk, aldatmak ve yalanclktr, tuzak kurmak, hile

yapmak, ve eri yola sapmaktr. Eer sende bu sfatlar
varsa bil ki, sen de onlarn yaratlmdansn.
isen,
Eer
Melike sfat zerine yaratld isen, onlarn sfat

kalb temizlii ve gnl sevgisi ile Allah Tel Hazretlerine
ibadet etmektir. Ve her dem Yce Allah'n mbarek Cem-
mahede
ve seyretmektir. Temaada bulunmakth

Sen de gece ve gndz rahatn dnmeyerek al ve
mcahedede bulun. T ki, Hazret-i Allah' grmeye lyk
lini
bir
kii olasn.
nsan,
ve noksanlk ile kulluk kapsnda durup

vuslat kapsnn
beklemek ve Allah'n cemlini yakndan grme saadetine kavumak iin yaratlmtr. Nitekim Allah Tel mbarek kelmnda yle buyurmutur:
"Ben, cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etmeleri iin
yarattm." (Zriyt sresi: 56) Drt ayakl ehli ve yrtc
hayvanlarla, eytanlarn sfatnn insanlara da konulmasnn sebebi udur: Beden bu sfatlarla dzene girer. Ve ruhun binei, taycs olmaya kabiliyet kazanr. Ruh da bu
fn lemde, bu lml dnyada o binein stnde Marifetullah Hmasn, Mhabbetullah Ankasn avlamaya niyetlenmeiidir. T ki bu gariplik lkesinden O Allah'a yaknlk makamna varnca iki srra kavumu olsun. O iki srr
Hak Tel yle buyuruyor: "Oraya selmetle, gvenlik
iinde girin" (Hicr sresi: 46). "Onlara ok esirgeyen Rableri szle selm verir." (Ysin Sresi: 58) Bu eref ve tazime insan ancak Cennefte ve Cemlullah' grmekle kavu-,
abilir. Bu selmet, sekin Mminler iin Allah'n zatdr,
umumi halk iin O cennettir. Ne yazk ki, her kimin bu bilgiden nasibi yoksa o kiinin yrd yolda byk tehlikeler vardr. O kiiye iman yolu da kapanmt r,l
acizlik
aln
LM ve KIYAMET
69
NSANIN YARATILDII
VEer sen
kendini bilmek istersen, nce
h tei Hazretleri seni

1
Biri
K EY
iki
unu
eyden yaratmtr
bil ki,
Alla-
ki:
grnrde olan bedenindir. Vcudun, maddi
varlndr.
de iyznn mnsdr ki, ona da ruh, kalb ve

nefsderler. Onu da ancak grr gzle deil, ruhla, gnlle,
kalbin bakiyle anlamak, idrak etmek mmkndr. Biz
ona gnl deriz. ster gnl, ister kalb denilsin, murat ediM
len mna RUH"tur. Ama kalb diye sylenir ki, bu, insann
gsnn solunda olan bir et paras olan yrek sanlmasn. nk o yrek, lde de, baka canllarda da ve te2
Biri
hayvanlarda da bulunur. O kalb gzle grlr, elle tutulur, grnr lemdendir. Ama gnl ki, biz ona RUH adn
vermekteyiz, bu grnr lemden deildir. Bu ehadet
(grme ve tanklk etme) lemine garip gelmitir, garip giki
decektir.
Gnl, ruh, bedenin hakan, padiahdr. Beden onun

bineidir. Gzle grnen veya grnmeyen uzuvlar onun
tanmak) ve Allah
Hazretlerinin Cemlini grmek, ruhun sfatdr. Teklif ona
yaplmtr. Allah'n hitab da yalnz onadr. Saadet, yani
mutluluk ve ekavet, yani silik onun sfatdr. Onun haki-
askerleri, ordusudur. Mrifetullah (Allah'
katinin bilinmesi,
Marifetullah'n (Allah'
bilip
tanmann)
anahtardr.
vi
Bunu bilmee al. nk/ beden Hakan, O mnekalb, O gnl, O ruh, mbarek bir cevherdir. Ondan yk-
sek
bir
cevher yoktur. Onun asl, Hazret-i Allah'tandr.^
70
O'ndan gelir, yine Hazret-i Allah'a dner. Bu grnr dnyaya al veri etmek, gzel tohumlar ekmek iin gelmitir.
Sen de bu mnevi ticareti dnyada yapmay, hiret tohumlarn dnyada ekmeyi bilmelisin.
GNLN HAKKATN BLMEK

r
Gnln
yarln,
bilmeyince onun
hakikatini, askerini,
elde'etmek de
bilgisini
ordusu
ile ilgisini
mmkn
deildir.
halde, O'nun sfatlar nelerdir? Bunlarla Marifetullaha
nasl varlr? O'nun saadeti, mutluluu nedir? Ve saadete

nasl ve ne zaman eriilir? Bunlar bilinmedike gnl de
bilinmez.
halde bilinmeli
gnln varlj besbelli, apaktr.
ki,
Bunda phe yoktur. Ama bedenden gelmi deildir. nk bu beden lde de, her trl hayvanda da vardr.
Diyelim
ki,
eer
bir
kii gzn
ap
yere,
ge,
kendi
vcuduna bakarken gzlerini yumsa, btn varlklar gz

nnden kaybolur, gider. Hatta kendi bedenini bile grmez
olur. Ama ruhunun varl o kiiden uzaklamaz, kaybolmaz."
lm zamannda beden toprak

tan
baka
bir
ey
Ama
gnl
ki,
ruh-
yok olmaz. Fni deil, ebedidir.

onun ne gibi bir ey olduunu bil-
deildir,
Lkin ruhun hakikatini,
mee dini
olur.
Kelmerifinde yle buyurmutur: "Ey Muhammed, sana Ruhu

sorarlarsa, sen de ki:
RUH, Rabbimin emrindendir. Siizin
verilmemitir.] Nitekim Allah Tel
ze ilimden ok az
bir
ey verilmitir." (sr Sresi: 85)
Evet,
Ruh buyruklar lemindendir. Varlklar ise iki blmden

meydana gelmitir. Bunlardan biri emir lemi, dieri halk
lemidir. Cenb- Allah yle buyurur: "Gne, ay ve yl-
========
71
dzlar Allah'n
buyruuna
LM ve KIYAMET
Halk etmek (takdir etmek) de, buyurmak da O'na mahsustur. lemlerin Rabbi
olan Allah'n
ne kadar ycedir." (raf Sresi: 54). Emir
leminden olanlarda mesafe (Uzunluk, ksalk, genilik) ve
kemiyet (say) ve miktar (azlk-okluk) yoktur. Halk leminden olanlarda ise, yani yaratlan lemde, kemiyet ve miktar vardr, yukardaki yet iindeki "Halk" kelimesi TAKDR*
uyarlar.
an
anlamnadr. Yaratmak anlamnda deildir. Ruh da yaratlmtr! Ona: Kadimdir, ezelidir diyenler yanlmlardr nk kadim olan, yani ezelden beri var olan yalnz Allah Tel'nn zt ve sfatlardr. Ruh arzdr! diyenler de hata etmi, yanlmlardr. nk Ruh bedenden knca da mevcuttur. Araz bakasiyle birliktedir. Onunla kaimdir. Ruhsa
vcutla deil, asl vcut ruhla kaimdir. Araz ise kendi ken-
olmayp baka bir cevherle meydana gelen hl ve

keyfiyettir. Ruh cisimdir! diyenler de hata etmilerdir. nk cisimler blnebilirler. Ama Ruh blnmez. Para par-
dine var
a edilemez.
HAYVAN RUH
f
ona "Hayvan ruh" derler. O ruh

blnebilir. yle ruh drt ayakllarda da vardr. O ruh, marifetullah (Allah bilgisi) olan ruh deildirjRuh, ne cisimdir,
ne de arazdr. Yalnz Meleklerin sfat gibi sfatla yaratlm
bir cevherdir.Onun hakikatini anlayabilmek, idrak etmek
[
Bir ruh
gtr.
luna
ilk
daha vardr
ki,
Onun beyanna eriat

girene (slike)
Onu
vermemitir. Marifet yobilmek de gerekmez. nk

izin
slike, ilhi yollardan birine giren kiiye, nceleri
lzm
ey
mcahededir. Din yolunda cehd gstermek, almaktr. nk, Onu bilmek, anlamak cehdin ve gayretin
olan
tamamlanmas
ile
hasl
olur.
Allah Tel Slike, Din yolu-
'

nu tutana kendi
O ruhun
ltfu iie
hakikatini
72
bildirir.
Nitekim
Kelm- erifinde yle buyurur: "Bizim urumuzda

cehd edenlere biz elbette yollarmz gsteririz. Hi
phe yok ki, Allah iyi i yapanlarla birliktedir." (Anke-
Eer bir kimse cehdini (kendi nefsine karcihadn) tamamlam deilse, bu ruhun hakikatini o kiiye bildirmek gerekmez. Ama gnln askerlerinden bilgi
bt Sresi: 69).
nk o kii o askerlerle cihada koacakOnlar tanmak, bilmek gerektir.
vermek
tr.
caizdir.
TEN, CANIN
LKESDR
r-
Beden
lkesinin sultan insan ruhudur.
Bedenin iinde
saysz
asker vardr. Nitekim Allah Tel Kelm- Kadiminde yle buyurur: "Rabbinin askerlerini ancak kendisi bilir." (Mddessir Sresi: 30) yleyse sen bil ki, gnl Allah' renmek iin yaratld ki, saadet, ondadr. Allah'n sun'u ve kudreti anlalmaynca marifetullah da hasl olmaz. Allah Tel'nn yarattklar, ibret gz ile gr-
a-
varl
anlalr. Yaratlanlarn
knlk verici ilerini anlayabilmek, ancak duygularla elde
edilebilir. Duygularn da var oluu, bedenledir] Bylece Allah Tel'y bilmek gnln avlamasdr. Duygularmz da
bu avn a, tuzadr. Allah'n her sun'u ve kudreti duygulp her birinde bir halin
larmzla
idrak olunur
ki,
bunlar da
Duyma, iitme duygusu.

2 Grme duygusu.
3 Tad alma duygusu.
1
Koku alma duygusu.

5
dokunma duygusu.
4
Elle
be tanedir:
LM ve KIYAMET
73
Bu
da
be duygunun
hepsi bedende
bulunduu
iin
vcu-
Bu duygularn iledii yer bedendir.

Bedenin de terkibi, drt eyden, birbirine aykr grnte
drt unsurdan yaplmtr. Bunlar da unlardr:
ihtiya duyuldu.
Ate. Bu yzden bedenin yapl zayftr. Her zaman iin lm tehlikesi iindedir. Gerek iten,
gerekse dtan nice dmanlar ona saldrmaktadr.
lemin dmanlar: Yrtc hayvanlar, canavarlar, suda boulma, yangnda yanma gibi aktan gelen dmanlardr.
Su, Toprak, Hava,
lemin
dmanlmar
da: Alk, susuzluk, hastalk gibi
eylerdir. Bunlar ortadan
kaldrmak
iin
grnen ve g-
rnmeyen trl trl askerlere bedenin ihtiyac vardr. Mesel grnen lemde: El, ayak, gz ve kulak gibi. Batnda
da yeme, ime gibi ki, yeme imeye grnen ve grnmeyen aralar lzm oldu. Mesel el, az, mide, barsak ve
bakas gibi. Bir de itiha gc, hazm gc (yenilenleri
sindirme gc) vardr ki, bunlar iin de aralar gerekti.
Bunlar
yerli
Ayrca
yerinde kullanmal.
batini
duygular vardr
deki aralara, yeri gelince
onlar
ki,
yardm
da betir ve
zahir-
ederler:
Hayal
2 Dnce
3 Aklda tutma (hfzetme)
4 Anma
getirme) gc,
5 Kuruntu gc.
kuvveti,
kuvveti,
kuvveti,
(akla
Bunlardan her
Be
birinin yeri
gcn her
bu ilere
ehil
de dimadr.
birinin belirli hizmetleri
olan kimseler
bilir.
vardr. Bunlar,
Eer bu adn saydmz
eylerin yalnz birine zarar gelecek olursa, insann ii ak-
74
urar, bozulur. Bunlarn hepsi, ite olsun,
dta olsun, kalbin askerleridir. Hepsi onun buyruu altndadr. Onun her emrine uyarlar.Tbiyelim ki, vcudun hakasar, adaletsizlie
olan can,
kulaa
verirse
izin
iitlir.
Eer
gze izin veverirse ayak kml-
gz bakar, grr. Eer ayaa izin

dar, hareket eder. Bu dzen zerinde btn uzuvlar, btn
i ve
aralar, vcudun padiah cann buyruklarna boyun emilerdir. Beden birka gn bylece korunur. Can,
O bedende ahiret al veriini yapar. Ekeceini eker, ahiret saadeti tohumunu toplayarak bunlar asli vatan olan
ahiret yolculuunda kendisine azk yapar. Bu eit eit
rirse
askerler,
cann
(ruhun)
buyruunu tutmakta tpk
Melekle-
katnda nasl hi bir aykr

harekette bulunamazlarsa, bu askerler de cann emrinden
re benzerler. Melekler Allah'n
dar
kamazlar.
Onun
her dileini yerine
getirirler.7
CAN LKESNDE EHVET VE GAZABIN

YAPTII
Ten,
dir. El,
LER
cann
ayak,
memleketidir.
Ve beden
bir
az ve baka uzuvlar sanayi
byk ehir
gibi-
ehli gibidir.
eh-
bu azgnl ise lkenin bir sancak beyi gibidir.

padiahtr. Akl ise vezirdir. Padiahn, bunlarn
vet, nefsin
Can
ise
hepsine ihtiyac vardr.
Ama,[ycudun sancak beyi olan ehvet, yalancnn biridir. Gurur ve kibir ehlidir. Hrs (iddetli istek) iindedir. Cann veziri olan akln buyruklarnn aksini ilemee kalkar.
Beden ehrinde ne grrse onu kendisine ekmek ve tasarrufu altna almak ister. Onlarn, avucunun iinde bulun-
masn
murat eder.
LM ve KIYAMET
75
ehrin subasdr. erirdir, fesat brycdr. Haydutluk ve ktlk ilemee dkndr. Kan
dkmek, rz ykmak ister!) te bu zamanda, lkenin hakan olan can ile veziri olan akl, ba baa verirler. Yalanc
ehvetin uygunsuz hareketlerini grerek onun zerine kzfke (gazap)
ise
gnl fkeyi (gazab) saldrtr, musallat eder. fke, ehveakln (vezirin) ynetimi altnda kahra uratr ve yenik drrse, padiah, fkeye de yz vermeyip vezir penesi
altnda onu da kahra uratr, yenik drrse, snrdan geip can lkesine el uzatamaz, memleketin hali de dzene
girer. Ve btn uzuvlar ne hizmet iin yaratldlarsa o hiz-
ti,
meti grrler.
lua
Bu hizmetler kabul
(ebedi saadete)
kavuulmu
edilerek
olur.
lmsz mutlu-
Eer padiah olan can, veziri olan akl, sancak beyi

ehvetin ve suba olan fkenin eline teslim ederse, memo
leket,
iki
fesadndan dolay ne yazk ki, harabeye

padiah olan can da memleketini koruyamad
eririn
yz tutar,
ve adaleti yerine getiremedii
olur, gider (Allah saklasn.)
iin
bahtszla urar,
BEDEN LKES, CANA TESLM
EDLMTR
nsanda ehvet ve gazap
yeme ve
r.r r
imeyi elde
yaratlmtr. Yeme ve ime, vcut bineinin begdas, azdr. Vcut da be duygunun binei halin-
etmek
sini,
sfatlar,
helk
dedir.
iin
Duygularmzn
hepsi akln casusu, gzetleyicisidir.
Akl da cann (ruhun) kandili, rad.

Onu klandrr. Can, bu klarla Allah'n Cemlini grmek
iin yaratlmtr.
Haberleri toplar.
Bylece ehvet ve fke, yeme ve imenin hizmetkrduygu da

dr. Yeme ve ime de bedenin hizmetkrdr.
Be
akln
hizmetisidir.
Akl cann mumu, era,
em'as
kln-
HCCETZFL-SLAM MAM-I GAZAL
76
mtr ve O era sayesinde cismni karanlklardan kurtulup Melekler leminde (lem-i gayb)da
lah'n mbarek cemlini
grmek iin
dolar, Hazret-i
istidat, kabiliyet
Al-
kaza-
nr.
u halde
r
bilinmelidir
ki,
Allah Tel
can
(ruhu), kendi-
tansn, ilhi sfat muhabbetini mahede etsin diye yaratmtr. Nitekim Cenb- Hak yle buyurur: "Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk etsinler diye yarattm." (Zariyat Sresi: 56) Allah Tel, beden lkesini, can
kendisine binek yapsn ve bu fani dnyadan O beks olan
ebedi dnyaya dnebilsin, bylece kendini tanmay nihayete ulatrsn diye yaratt jBu fni dnya, alaklarn en alr
bir yer, Esfel-i Sfilih dir. Beka lemi ise lyi lliyyinn
dir. Ve Allah'n kelm, bu "lliyyin makamn yle bildirir:
ni
"Allah'a itaatkr olan

yin'dedir. O,
iyi
kimselerin defterleri
illiy-
yazlm bir kitaptr. lliyyinin ne olduunu
sen nerden bileceksin. Allah'a yakn olanlar onu grr." (Mutaffifin Sresi: 18-21).
yce
illiyyin, asli
vatan-
azn
Ruh oraya dnmek iin dnyada din

iyi tedarik
etmi bulunmaldr. Ey doru yolun yolcusu! Eer, bu nimetlerin krn ed edip hiret diyarnda sresiz mutlulua, ebedi saadete erimek istersen, cann bir padiah gi-
dr.
beden lkesindeki tahtnda oturup kulluk kapsnda dursun. Hakkn derghn Kble edinerek Hazret-i Allah'n Cemlini, O mbarek yzn grmeyi murat edinsin. Akl denen nesneyi kendisine vezir, danman, fikir hocas sesin. ehveti sancak beyi, gazab beden ehrinin kollukusu, zabta memuru, subas yapsn. Akl da be duyguyu
casus edinsin. Be duygunun her birini baka baka yerlerde grevli klsn. Hayal gcn ki, n beynin iindedir- bu casuslarn beyi yapsn. T ki, bu hafiyeler, bu casuslar, bu gizli haber alclar, srlar renip ona haber yebi
=====^^
77
titirsinler.
Hafza
LM ve KIYAMET
kuvvetini
-ki
arka
dimadadr- hazinedar
duygu), olan biteni onda toplasnVezir de ona

iar, zamannda da vezir olan akla bildirsinler.
gre beden memleketinde tedbir alsn.
etsin
ki,
casuslar
(be
ba
ekip kendi hava ve heaskerlerden itaattan

vesine uyanlar olduunu grrse onu padiaha bildirir. O
si askeri malp ederek kahra uratrlar. Fakat btn btn yok etmezler, yalnz usland rmayla brakrlar. nk
asli vatana dn iin, her. birinin belirli hizmeti vardr. O
Eer
zaman o hizmet ilemez, yrmez bir hale gelir. Yazk ki,

padiah olan can (ruh) bu saltanatnda yanlr da, akl kendisine danc, vezir yapmazsa, sancaktar ehvete ve suba fkeye kendisini kaptrr, onlara uyar, boyun ese, btn askerleri ehvet ve fkeye ba eerler, memleket de
fesada varr, ebedi ykmlar meydana gelir. (Allah korusun).
NSANDAK CANIN BEDEN

ASKERLERYLE BALILII
r
nsann, bu anlattmz
birisiyle
zahirde
ilgisi
dmz sfatlardan
sfatlardan beden askerinin her
vardr.
Ayrca her
bir
insann akla-
sfat mevcuttur. O sfatlardan kimi(siliine) sesi insann saadetine ve kimisi ekavetine

beptir. Ve bu ahlkn vasflar oktur, korunmas gtr.
Lkin hepsi de drt snfa ayrlr.
1
Biri:
Biri:
2
fatdr.
4
3
bir
Drt ayakl,
ehli
hayvanlarn sfat, ahlkdr.
Yrtc, paralayc hayvanlarn, canavarlarn s-
Birisi:
Birisi
eytanlarn ahlkdr.
de: Meleklerin ahlk, huy ve tabiatdr.
78
Hal byle olunca, insanda ehvet mevcut olsa, drt

ayakllarn, ehli hayvanlarn ilerini iler. Mesel yemek,
imek, iftlemek, hrs gibi ileri yapar. Eer onda fke

varsa, canavarlarn, paralayc ve ac verici amellerinde
Der, ser,
bulunur.
yaralar, ldrr.
Tpk
arslan, kurt
ve kpeklerin yaptn yapar. Eer insanda eytanlk sfat belirirse, o zaman o kiide ehvet ve gazap sfat zafer
bulur. Bunlar da hile, dzenbazlk, doru yoldan karma,
dallet yoluna saptrma ve fitne gibi eylerdir. Can (ruh)
melike sfat ile yaratlm olduundan, ilim ve mrifete,
halkn arasn dzeltmeye ve rezilce ilerden ekinerek
kalbi temizlemeye alr. nsana da emrolunmutur ki, akln nurunu yol klavuzu edinsin. eytanlarn sfatn dikkatle ayr, aikre kl ki, gnl askerleri sular ortaya ktndan dolay ondan ekinsinler.
Nitekim Resulullah (S.A.V.) yle buyurmutur. "Her kiinin, elbette bir eytan vardr. Hatta benim de eytanm
vard. Lkin Yce Allah, bana yardmc oldu. Onu bana
malp
ve
imdi
ekilde fesat kartmaya gc kalmamtr." Hak Tel tarafndan yine emrolunmutur ki, hrs ve ehvet denilen o domuzu ve fke denilen o kpei akln eli altnda tutmal ve onlar da eriat yolunca hizmetlerine devaml olmaldrlar. T ki, asli vatan
olan hirete yolculukta onlarn da faydas grlm olsun.
Ne yazk ki, eer, insann basiret gz alp da bir kez
kendisine baksayd, hizmet kemerini gece ve gndz beline balayp iradesinin dizginini kimlerin eline verdiini grrd. Onlarn hizmetinde almakla Melekler ahlkn
eytanca vasflarn elinde brakmasndan dolay kendini
ryasnda
kahrettirdi.
kimi
hi bir
zaman kpee hizmet
eder, kimi yine k-
pekle dostluk kurar, kimi de domuzla ilgilenir ve hatta ona

hizmet eder grr. nk ryada kalbdeki gizlilikler aldgibi
her kii dnyada ne sfatta
edindi ise
sonunda da o
trl
ne huy ve ahlk
haredilecektir. Nitekim Ceise,
LM ve KIYAMET
79
hb- Hak Kelm- erifinde yle buyurur: "Sra frldzaman o kyamet gn mezarlarnzdan kalkp maher
meydanna takm takm geleceksiniz." (Nebe Sresi: 18)
KEND HL VE HAREKETLERN
SZLERN BL
r
Madem
ki i
dnyada bu
drt
GZET,
kahraman
suretin, drt
s-
olduunu renmi bulunuyorsun, imdi kendi

hl ve hareketine bak. Onu gzet. ini, szn, duruunu
bil. ren ki, bunlardan hangisinin hkm altnda bulunmaktasn ve sen hangi kahramann emrine uymusun?
fatn hakim
Hangi kuvvete
kul olup itaat
etmisin? j
Sen eer ehvet domuzuna uymusan, senden ortaya

kan ey hrstr, murdarlktr, mnafklktr, dmanna gebeldan sevinmektir. Eer nefsini cezalandrr ve onu
doru yola ekersen, o cfa yolunu deitirir, edep snrlarna ekilirse, onda kanaat, namuskrlk, kimseye saldrta
bulunmama halleri balar.
len
r
[
Eer fke kpeine ba emisen,
gnlktr,
lf
sende grnen kz-
atmaktr, halk incitmek, onlar horlamaktr.
Kendinde bbrlenme, gururlanma balamasdr. 1
Eer
ve edeple aklna itaatkr klarsan,

sen ona boyun edirirsin. Ondaki o kt sfatlar deiir.
Sende sabr, soukkanllk, balama, ecaat, sknet,
alak gnlllk ve cmertlik
balar.
nefsini gzellik
domaa
[Eer eytanlk
ba emisen,
sende kalan
vasflar ve ahlk deiir ki, onun ii olan ehvet ve fke sfatlar artar. Sana hile, dzenbazlk, hiyanet ve sahtekrlk
retilirJ Bunlar
sfatlar
sfatlarna
ruhuna
meydana
gelir.
dolar.
Sende sylediimiz bu
kt
80
'
w,
Fakat sen, onu alteder ve kahra uratrsan, bylece
ona stn
sende
gelirsen
ilim,
marifet, hner,
iyilik
ve
hik-
met, gzel huy, gzel ahlk ve saadetin tohumu olan din

reislii, Allah Tel indinde sevaplar kazandran gzel
sylediimiz kt ilerin meybalarJ
ameller
domaa
dana gelmesine,
dini
yet denir. yi ahlkn
emirlere itaatsizlie,
gnaha ma's-
domasana da itaat denir. nsann
durular, yapt iler ve gtt

eyden, ma'syet ve itatten birisi ile ilgilidir.
reketleri,
Bilinmeli
ki,
aksettirmez.
gel olur.
iki
aynay karartan duman, is giahlktan meydana gelir. Gnl aynas
Bunlar, kt
pas balar. Ceml
bu
gnl, lekesiz, tertemiz, parlak, saf bir ay-
naya benzer. Kt ahlk

bidir.
haller,
ha-
ise
(gzellik)
nuru olan Hazret-i Allah'n
pas, o nurun
aynada grnmesine en-
Ruhani geie rt eker.
gzel ahlk vasflar, len gzel huylar,

tpk nurlar, klar gibidir. Sende bu gzel sfatlar
zaman gnl aynasndaki o gnahlardan meydana gelmi
karanln paslan kalkar, ayna temizlenir, saf ve cill olur,
Ve sen
bil ki,
doduu
parlar.
Nitekim
Peygamber Efendimiz
bir hadis-i
erifinde
y-
buyurmutur: "Her gnahtan sonra bir sevap ile ki, o

gnahn yok etsin?" Bilinmelidir ki Kyamet Gnnde kararan kalblerle, temiz, ii parlak kalbler bir araya gelir. Yce Allah Kelm- Kadiminde yle buyurdu: "O gn ne
mal fayda verir, ne de evlt. O gn ancak, temizlenmi,
selim, noksansz selmet zere olan bir kalbfe gelen
le
fayda bulur." (uar Sresi: 88-89).

nevi kalb,
yaratld
ilk
anda parlak
nsann
bir elik
iindeki
ayna
m-
gibidir.
Btn evren bu aynada grnebilir. Onun tertemiz olmasna dikkat edilmelidir. Yoksa gnahlarla paslanr. Artk hi
bir eyi aksettiremez olur. Bu sebeple Allah Tel, Ke-
===^^
81
ssss
LM ve KIYAMET
lm- Kadiminde yle buyurdu: "Hayr, onlarn kendi

leriyle kazandklar eyler, kalblerinin zerine pas
el-
ol-
mutur." (Mutaffifin Sresi: 14). Gnah paslariyle dolu

kalbler kyamet gnnde Cenb- Allah'n rahmetine kavumayacaklardr. Bu yolda Kelm- Kadim'de Yce Allah
yle buyurmutur: "Hayr, hayr! Dorusu onlar, o gn
Rablerinden mahcup (rtl) kalacak. O'nu gremeyeceklerdir." (Mutaffifin Sresi: 15). Ancak nur misali olan
gzel vasflardr ki, ruh, Hazret-i Allah'n nurunun parlakl-
kabul eder ve Cemlullah'
grmee
kabiliyet
kazanr.
NSANIN KEND MAKAM VE MERTEBESN

BLMES VE BLMEMES HALLER
Eer sen dersen
nsann
kalbi
ki:
melike sfatlariyle yaratlmken, geri
kalan hayvan, eytan, yrtclar gibi geici olan vasf nasl ve nereden bileceiz? Ve yine insann melek vasflarn-
da yaratlm olduunu, ne biim bir yolla anlayacaz? nsanda meleklikten sonra gelen sfatlar ki, onlar garip ve
arzidir, nasl ispat edeceiz?
Evet, bu sorularn
cevab da udur:
yeryznde insandan daha erefli bir yaratk yoktur.-Her yaratn erefi ve kemli ne hizmet iin
yaratld ise o ii meydana getirip o ite baarl kald
mddete anlalr. Mesel hayvanlardan biri olan eeek,
yk tamak iin yaratlmtr. Eer arkasndaki yk srp
yere dmezse veya ykn yere frlatmazsa sfat kemle
ti
Biliyoruz
ermi,
ki,
olgunlam demektir. O makbul olur,
beenilir.
her hareke-
82
Hayvanlarn birisi de attr. At, sava ve birok gaza iin

yaratlmtr. Yk ekmek iin de ona g, kuvvet verilmi-
Eer
dmana
saldrmakta olaanst bir

g gsterirse, bu sava hizmetini yerine getirirse ve gazada srar ve koarsa gzelce hizmeti beenilir. Eer hizmetinde kusur gsterirse, srtna eyer vurulur gibi palan
vurulur ve eeklerle birlikte ona yk ektirilir. Byle bir at
gzden der, yiyecei ve iecei, her trl
kesilir.
tir.
seirtirse,
az
Eer, insan yalnz yemek, imek iin yaratlm olsayd,

drt ayaldi hayvanlarn insandan daha faziletli, daha stn
olmas gerekirdi. 'nk, drt ayakllar yemede, imede,
iftlemede insandan daha ileridedir. Belirli olmayan, saysz hizmetleri de vardr. Mesel yk ekerler, ekin ekmekte kullanlrlar. Kimisinin etinden, yandan ve stnden gda elde edilir. Eer insan, dmek, smek, memleket ve
{
geirmek iin yaratlsayd, yrtc hayvanlarn

insandan daha mbarek, daha kutsal olmas gerekirdi.
lkeleri ele
nk baka canly kahretmede, ona stn gelmekte,

yurdunu istil etmekte, ele geirmekte, yrtp paralamada, yrtclar daha ndedir. Ayrca onlarn grnr faydalar da vardr.
Kpekleri ele alalm:
Kpek hrsl
bir
ardnda durmaz, koar. Avcya hizmette
hayvandr.
Avnn
bulunur. Kimi hay-
vanlarn da derilerinden elbise yaplarak faydalanlr.
Ama
Bu gibi iler iin o yaratlmad! Belki, Allah'a kar olan kulluunu renmek, Allah' tanmak
ve bu tanma bilgisini elde etmek iin halk olunmutur. Bu
aikre bir eydir. Her ynde grlmektedir. nsana akl,
dnce, anfmay, zihin akl verilmitir. T ki leme ve
olanlara ibretle baksn. Her nefeste nice incelik, her eyde
nice gzellik seyredip, resme baknca ressamn anlasn,
sanat ilerine baknca sanatkrn bilsin. Bylece insann
insan yle mi?
LM ve KIYAMET
83
sonuncu olduunu anlar,

bki olan, zevali olmayan Hazret-i Allah'n ilim ve kudretinin ve her sfatnn kemlde olduunu idrak eder. Gece ve
gndz acz ve noksanlndan HakTel'ya yalvarr, dualarnn kabul edilmesini niyaz eyler.
kendisinin acizlikte ve kusurda
Ey Allah'n, ey bu mlkn
Mlik'i!
Ben kulunu yce
katna vsl eyle. O yere'ulatr, eritir, melekler gibi kulluk

merkezinde devaml kl! diye yakarr. Nitekim Hak Tel
yle buyurmutur: "Allah, gklerde ve yerlerde olanlrarn hepsini sizin hizmetinize vermitir." (Csiye Sresi: 13). nsan, yaratlrken, her ne kadar stn sfatlarda
yaratld ise de bunlarn hepsi geici bir emnettir. nsan
bu dnyadan geince ne ehvet, ne kzgnlk kalr. Melekler gibi
alr.b
ilhi
mrifet, bilgi
melekler
mar. Nitekim
ki,
her
ile
sslenir. Meleklerin
zaman Yce
sfatn
Allah'n katndadrl-
Cenb- Hak, Kelm- Kadimi'nde yle bu-
yurmutur. "Onlar sebat ederek durunca gzel ve temiz bir

yerde, her eyi yapmaya gc yeten Melik'in katnda ve rzasnda bulunurlar." (Kamer Sresi: 55). nsan, eer kendisinin makam ve mertebesini bilmezse, yrtclarn ve eytanlarn sfatnda olursa, yarn hirette de yrtc hayvan
ekil ve sfatnda, eytanlarla birlikte horolunacaktr. (Allah saklasn).
Bu
gibilerin
teki^
Cenb- Hak
dnyada balar daima
Kerime ile kullarna

yle buyurmutur: "Grmez misiniz ki, mcrimler, Rablerinin nnde balar eik dururlar." (Secde Sresi:
12). Ya bu yer neresidir? hiret'te bu yer Siccin cehenneminde'dir. eytanlar burada cezalarn ekerler. Haklarnda da Kur'n- Kerim yle buyurur: "O kyamet gnneiktir. Nitekim
bir yet-i
de insanlar lemlerin Rabbine hesap vermek

kacaklardr.
nk
ad verilen
demek olmduunu bil-
kfirlerin defteri Siccir)
yerde yazldr. Siccin'in ne

din mi?" (Muttaffifin Sresi: 6, 7,
bir
iin kal-
8).
HCCETZTL-SLAM MAM-I GAZAL
84
RUHUN MELEKT ve CISMN LEMLERE

AILAN
PENCERES
Cann
sonu
(ruhun) acaip amellerinin,
cann da eref, stnlm
yoktur. Fakat
bilgi iledir. Biri
limle
de
alacak
hallerinin
vardr.
Biri
kudretle...
(bilgi ile)
olan erefi de
iki
trldr]
Biri zahirdir,
aktadr. Onu herkes idrak edebilir, anlarJ tekisi ise gizli

eref ve stnlktr. Onu herkes idrak ecemez. Bu son
derecede azizdirj Zahir eref dediimiz ise udur: Ruhta
bir
kuvvet vardr
ki,
btn geometri (Hendese), Hekimlik,
Kozmografya, Aritmetik ve eriatn

lar o idrak eder.
Ruh
ilimlerini,
eydir
Yukarda
yle bir
ki,
btn san'at-
blnemez.
Ama
saydmz
btn blntleri iine alrtir.

hjjer ilim
ona sabilir. Btn bir evrenin btn bilgileri onda vardr.b
Hatt btn lemler, onun gepgeni katnda zerre, bir kk tane gibidir. yle ki, deniz yannda bir damla gibi kalr.
Mesel
r kar.
bir
lhzack
Doudan
dnce
ile
batya, batdan
bu yeryznden yuka-
douya
gider. Kendisi
toprakta ve yeryznde iken yldzlarn uzunluk ve genili-
inin ka
mil
zelliklerini
in asln
olduunu
bilir.
bilir.
Bulutlarn ve
Gne
ve ayn gidi geliini
yamurun, yldrmn,
Bal
ime-
ve nedenlerini de bilir.
deniz dibinde ve kugkyznn tepesinde tuzaa drr. Fil, deve)(, yrtc kaplan bilgisi ile byler, avcu iine alr. Btn bilgileri,
gerek grnr ve gerek grnmez duygulariyie bilir. Grnr
duygular "gz, kulak, az, burun, el" olduu gibi
grnmez i duygular da "hayal, hafza, zek"dr. Ama alacak udur ki, sanki lemin iinde bir pencere almtr
85
LM ve KIYAMET
da oradan dnyay seyreder,

ya "aklla bilinen lem" yahut
Ama
insanlarn
ou
Ona, gayb lemi" ve"ruhini lem" de denilir.
durur.
ancak grnr
Ona da
gzle grnr lem,

da "Cismani lem" denilir. Bu leme ait
ni
re
grr.
lemi, mlk lemi-
"ehadet
bilgilier,
lemi" ya
tekine g-
az ve ksadr.
Bu cismani leme kalbde alan
pencereden baklr.
Onu bu ikinci pencereden seyreder. Canda bu pencerelerin aldna iki delil vardir]j3fri ryadr ki, insan ne zaman
uykuya dalsa o pencereler alr. Melekt lemini seyreder
ve Levh-i Mahfuz'dan gelecek gnlerde bana gelecek
halleri bilmi, anlam olur. Veya apak grr. Bu ryalar
hemen hemen ya ayniyle ortaya kar ya da misal ile gzler nne serilir. Ehli olan kimse rya yorumundan bunu
anlar.
bir
Lkin bilmek gerektir
ki,
ruh, saf, lekesiz, parlak bir ay-
na rneidir. nk insan uykuya varnca btn be duygunun yolu kapanr. Kt alkanlklardan, fena huylardan temizlenen, parl parl parlayan ruh, o Levh-i Mahfuz'a
alr. Orada yazl olan menev suretler, keyfiyetler, gayba
ait garip haller, ona akseder. Bylece ruh nice garip ekilleri ve garip halleri o akiste seyreder. Ama ruh, bulank kalMp safi, parlak bir hale gelmezse, uyanr, be duygusu
harekete geerse, o
Mahfuz
redemez olur.
Levh-i
zaman
perdelenir, o
rya yolu
da
hi bir
hemen kapanr,
eyi gremez,
sey-
Her ne kadar uyku halinde be duygu ilemezse de hayal gz ilemesini kaybetbetmez. Gnl aynasna akseden eyleri kendisinde muhafaza eder.b Fakat grnr
be duygu ile deil, hayal ile bu akisleri zaptetmi olduundan ak seik seyredemez. Ancak bir Mjiayal grnr.
Ama lm haline, be duygu btn btn ortadan kalkt-

ndan, beden
rts de
kaldrldndan dolay
86
can,
Me-
ve gayb srlar dolayn perdesiz, rtsz olarak, tpk parlayan, akan imek ve yldrm gibi dolar
durur. Allah Tel Kur'n'da yle buyurur: "And olsun ki,
sen bundan gafildin. te sende gaflet perdesini kaldrdk.
lekt lemini
Bugn artk grn dahtia
keskindir." (Kaf Sresi: 22). Yi-
ne Hazret-i Allah, bir yet-i kerimesinde yle buyurur: "Y

Rabbi! Grdk, iittik ve sana dndk. yi ve doru szl
sahibi olarak bizi yeniden
dnyaya yolla. Gzel ve salih

amellerde bulunalm." (Secde Sresi: 12). Ruh pencerelerinin alndaki birinci delilleri yukarda grdk.i kinci dede udur: Hi bir kii yoktur ki, onun kalbine htralar ve
trl dnceler gelmemi olsun. Diyelim ki, grmedii,
lil
iitmedii eyleri sezi, ilham yolu ile idrak etmi bulunsun. Ama o kii bunlmar bildiini ve nasl anlâm olduunu da bilmez. nk ruh, Melekt lemindendir Fakat
o uykudan uyannca grnen lemle uramaya baladndan yksek mnalar lemi artk ona kapatlm, kaps
rtlmtr. Ruhani dola, gnl seyri ondan menedil-
mi, yasaklanmtr.
NSANIN RUHU NE ZAMAN MELMEKT

LEMNDE MELKE VE ENBYA RUHU
LE BULUUR?
Sen canndaki pencerenin lmnden veya uykudan
baka bir zamanda almayacan sanma{Belki de aksine
kimse yeyip imeyi azaltr, her trl eyde perhize

geer, nefsinin isteklerini krar ve nefsi terbiye ederse
onun kalbi aadaki ynlerde ve uyankken Melekt lemi ile yaknlk kazanr:
bir
LM ve KIYAMET
87
_ Nefs her
heves ve hazlardan kendini ekme mcahedesine
2
kt huy ve ahlk paslarndan arndrr,
temiz klarsa,
gzle grlr duygularndan
yere
3 Tenha
ile
trl
girerse,
ter-
Kalbini
bir
ekilip
uzak kalrsa,
Candan ve gnlden daima
megul
demekle
cismn lemden
"Allah, Allah"
olursa, melekt lemine dalar,
o madde leminden hflabersiz kalr.)Gnlnde Allah Tel'dan baka bir ey kalmaz. te o zaman
melekt lemi ona grnr, gnl pencereleri aralanr.
ilikisini keser,
nnde
ruhlariyle konuur,
onlardan faydalanr. Gkyznn, dnya ve hiretin, gayb
lemlerinin pencereleri ona alr. Bu haller hangi kimsenin
gzne alrsa ona dahfta byk eyler ak seik grnr. Bunlar nedir? Onun beyann bizler yapamayz! nk beyana gelmez. Resulllah (S.A.V.) Mir'tan sonra
hadisi beyan buyurmulardr: "Yeryz benim iin toparland, dnyann dousunu da, batsn da tm olarak grdm." Allah Tel Hazretleri de Kelm- erifinde yle
buyurmutur: "Biz brhim'e bu gerekleri nasl gsterdik
ise, ilm-i yakin sahiplerinden olmas iin gklerin ve yerin
de gzelliklerini gsterdik." (En'm Sresi: 75). te bu
yet-i kerimede buyurulduu gibi gayb lemleri bir nebiye
byle almtr. Hatta btn nebilerin bilgileri bu yolda olmutur, renme ve retilme yolu ile deil. Bu, Melekt
dnyasnn alnn meydana gelmesi ve oraya varma,
ancak nefis mcadelesi yapmakla, her trl geici heves
ve hazlardan mahrum kalnmakla elde edilir. Ayrca Allah
ile tek ve tenha kalnr, ondan baka her trln cismn
varlklarla, dnya ilgisiyle ilikiler kesilir. Nitekim Allah Tel Kelm- erifinde yle buyurur: "Rabbinin adn an
ve her eyden ilgini kes, O'na ihls ile ibadet et." (Mz-
Bakalarnn ryalarda grdn o,

ak seik grr.b Meleklerin, nebilerin
gzlerinin
88
zemml
Sresi: 8). Ve yine Allah Tel'ya tam tevekkl ile

balanarak, halktan umut kesilerek melmekt lemine varlr. Nitekim
Hak Tel
o Frkan- Aziminde
yle buyurur: "O, dounun ve batnn Rabbidir.
O'ndan baka hi bir ilh yoktur. yleyse O'nu kendine vekil tut." (Mzzemmi! Sresi: 9). Ayn sre iinde Yce Allah, emirlerine yle devam buyurmaktadr: "Puta tapanlara, Allah'a ortak koanlara ve onlarn sylediklerine
kar sabret, onlarn yanlarndan gzel gzel, uzakia."
(Mzzemmii Sresi:
te
bu
yetler,
Hazretleri,
10).
insana her trl maddi yiyecek ve
ie-
ceklerden perhiz yolunu, onlarla mcahedeyi retir. Gnl ve dnya ehvet ve isteklerinden, halka dmanlktan ve
duygunun yanlm yola gtrmesinden temzl-
be
menir, yalnz Hazret-i Allah'
mutasavvflarn yolu,
renmekle elde etmek
Ulem tankna
mahede
nebilerin tarikidir.
Ve bu
yol
amelini
Ama
ne-
eder.
Ama,
caizdir.
gelince:
O da
byk
bir yoldur.
az ve ksadr. Bu kefi, ulu kielerden birou, tecrbe ile ve akln klavuzluu ile elde etmitir. Ama
peygamber ve veliler bilgilerini kimseden renmezlmer.
Onlar, bu ilhi bilgileri kalplerine
olarak bulurlar.
b yoluna gre
akm
Eer her hangi bir kii renmek istiyorsa, her trl kusurdan arnm, zan ve pheden selmmet bulmu bir zevk
ve akl klavuzluu veya bilenlerden
renme
ile
elde et-
Eer
bunu baaramazsa, yni gayb lemi yolu ile o

kiiye alamyorsa, sakn bunu inkr yoluna sapmamal.
Ehline bavurmal ki, onlarn en kk mertebesinden de
mahrum kalmasn ve hak yolundan geri dnmesin, ona
eytanlk, hile karmasn.
meli.
Bu anlattklarmz, ruhun
insana
veren izlenimlerindendir. Gnln ycelii, insan
bunlarla
aikre
acaipliklerindendir,
olur.
=====
89
LM ve KIYAMET
BLGS VE ALLAH SEVGS

KALBLE LGLDR
ALLAH
Eersen:
nsann saadetinin Allah' tanmakta

ve insann
duyduu
habbetullah'da)
(marifetullah'da)
lezzetin kemali Allah'
olduu neden malm
sevmekte (mu-
olur? dersen
cevab
udur:
[en
bil ki
her eyin saadeti,
rahat ettii yerdedir, Nitekim ehvetin lezzeti,

i
mekte ve iftlemektedir.
almakta,
yzlere,
bakasn
ho
Hmn
lezzeti, bir
ve
yemek
i-
kimseden c
Gzn
lezzeti,
gzel
bakmadadr. itme
lezzeti,
gzel
kahretmektedir.
suretlere
ald
bir lezzet, tat
seslere kulak kabartmadadr. Bunlar
gibi /kalbin lezzeti
de
yaratld ise ondadr. Her eyi btn gerei ile bilmekte, gc yettii kadar da Allah Tei'y tanmaktadr.
Bu sebepledir ki, her insan bilmedii eyle nr. Mese-
ne
iin
satran bilen
bir
kimse, bilmeyenin zerine gururlanr.
satran bilen kii, satran oynanmasna bakarken yanl,

kusurlu bir oyun grrse, gya ok bildiini gstermek ve
dii ilme nmek

br gsteremez.
bir
iin
\J3en ite bylece bildin
o garip oyuna
ki,
karmamaya sa-
yeryznde en erefli yaratk
insandr ve insanda en erefli yer kalbdir, gnldr. Gnln lezzeti,

dostla ilgi kurmaktadr. Bir ey ne kadar aziz
olursa olsun, onun bilgisi, mrifeti dahi o kadar aziz olur.
Mesel bir kimse, memleketin tedbirinde bir Babakann
srrn
ok
bilmse sevinir,
sevinir.
ama Padiahn srrn
bilginin lezzeti
o kadar ok
bilse
olur.
daha da
90
byle olunca varlk leminde Allah Tel'nn zatnyokdan ve sfatlarndan daha izzetli ve erefli hi bir
tur. nk btn varlklarn acaiplii ve yaratklarn garip
ey
O'nun sun- ilhisinin, kudretinin eseri ve yceliinin delilidir. yleyse kalb, can, Hazret-i Allah'n yzn
grmek iin yaratldndan dolay ona bundan daha lezhalleri,
zetli hi bir
ey yoktur.
Yine bylece
bilindi ki,
cann
saadeti Allah'
tanmakta
ve Allah sevgisindedir. Ama her can, her kalb, Allah' tanma ve Allah muhabbeti yolunda da olmayabilir. Belki de
dnyaya rabeti ve istei olur. O zaman can yle bir hastaya benzer ki, onda gdaya itihas kalmamtr. Belki de
gda olmayan eyler ister. Sz gelimi toprak, balk gibi yiyecekten uzak eylerden diler. Eer o hastaya yarar il
bulunmazsa ve tezce de yemek yeme itah kabarmazsa,
midesi fesatta kalr, hastal gnden gne artar ve bu hal
srp giderse hasta lr, dnya saadeti de elinden gider.
te
bu rnekte olduu gibi bir canda ki, Allah mrifeti

ve Allah sevgisi olmazsa baka eyaya kar sevgisi artar.
O can da hasta der ve lme yaklar. Eer tezce il
verilmezse ve o gnlden eyaya kar olan sevgi kaldrlmazsa, Allah muhabbeti yerleip eya sevgisine stn gelmezse, Allah korusun lr, hiret saadeti de elinden gider,
sonsuz hsranda, zarar ve ziyanda kalr.
Duygularla alnan btn dnya
Ama Allah
lezzetleri,
lmle orta-
ve Allah sevgisinin lezzeti ki,

kalble ilgilidir, ite o lezzet bkidir. Grnr be duygunun
mnileri lmle ortadan kalknca kalbin nuru ve aydnl
artar. Ve Cenb- Hakkn yzn mahade dolay isiyle o
dan
kalkar.
nur daha da
artar.
bilgisi
LM ve KIYAMET
91
ALLAH'I TANIMA VE ALLAH
nsann
kalbi,
kendinin
rkn, direidir. Bir direk de
bir
bedendir, vcuttur. Bedenin
SEVGS
yaradlnda
acaip ve garip
eyler yle oktur ki, sayya gelmez. Her grnen ve grnmeyen uzuvda nice hikmetler, yce fazilet ve faydalar
vardr ki, insan onlardan habersizdir. Ey aziz, sen unu bilesin ki, insan bedeninde nice bin damar ve sinir vardr. Ayrca nice kemik bulunur. Bu kemiklerin her biri bir ekil ve
biimde ve her biri bir sfattadr. Her biri bir i iin, bir devle yaratlmtr. Ve sen hepsinden habersizsin. Ancak unu bilmektesin
ki, el,
tutmak, ayak, yrmek,
dil
de, syle-
yaratlmtr. Ama sen ayrntl olarak bir ey bilmezsin. Elde kan ve kemik olduunu, ka sinir ve ka damar bulunduunu, her birinin grd ii ve faydasn da
bilmezsin. Gz k, on tabakadan yaratlmtr. Bu tabakalar nelerdir? Faydas nedir? Onu da bilmezsin. O gz tabakalarndan birine bir zarar gelecek olsa o zararn nereden geldiinden haberin yoktur. Karnnda olan organlarn
da biimi nedir? Faydas nedir? Tm olarak yine bilmezsin! Mesel unlar cier ve dalak, d, bbrek, tekiler ise
onlar gibi sana hizmette bulunan organlardr. Sen bunlardan gafilsin. Onlar da kendi hizmetlerinden bir an uzak kal-
mek
iin
mazlar.
eitli yemekler
mideye
gider.
Cier onu kartrp kan
Ondan sonra karaciere
ama
stnde
kara kpek eklinde bir ey belirir. Ona Sevda derler. Dalak sevday cierden eker. Kendine benzetir. O kan su ile
karr, kalr. Fakat kvama gelmez. Bbrek o suyu kandan
ayrr, saf bir hale getirir. O kan yedi organa yaylr. Her organa g salar. Erkeklerde meni, diilerde st ve kadniner.
lk menisi o kandan
meydana
haline
gelir.
getirir,
Eer dalaa
bir
hasta-
HCCETfL-SLAM MAM-I GAZAL
92
'
karm
lk gelip de o sevday ondan ayrmazsa sevda ile

olan kan bedene yaylr. Sevda hastalklar meydana gelir.
Bunlar delilik, czzam, dalak sanclan, hmm gibi hastalklardr.
Eer
merareye, yni d kesesine
de o safray ondan ayrmazsa
hastalk ge-
bir
meydana gelir. Eer- bbree bir illet yerleip o suyu da kandan

ayramazsa siroz denilen, karnda su biriktiren veya buna
benzer hastalklar doar. Sirozda karndan baka uzuvlarda da su toplanabilir. Allah Tel'ntn yce emri ile btn
uzuvlar bir hizmet iin vazife almlardr. Eer byle olmasayd beden helak olur, lr giderdi.
lir
nsan byk,
en byk
safra hastalklar
lem (bir lem-i kbr)dr. Btn eyann rnei, benzeri onda bulunmaktadr.
Mesel kemikler, dalara rnektir. Damarlardaki kan yamur ve akarsular misalidir. Bedendeki kllar ise aa gibidir. Dima gkkubbeyi andrr. Be duygu organlarmz
ise
hatta
bir
yldzlara benzer. Yni yer ve gkler, bunlarda bulunan her

ey insanda toplanm gibidir. nsanlarda hayvanlardan da
rnek vardr. Kimisi domuz gibidir. Haris ve arszdr. Kimi-
kpek gibi olur, yrtcdr. Kimisi karnca gibi mal toplaycdr. Kimisi horoz gibi ehvet dkn olur. Kimisi rmcek gibi avc olur. Kimisi deve gibidir, sabrl olur. Kimisi assi
lan gibi cesurdur. Kimisi

aziz!
tilki
nsan bedeninde sanat
gibidir
ehilleri
ve
hileci olurlar.
Ey
de vardr.
benzer. Yemei cier
rnekleri
Mesel midedeki hazm gc aya

ve barsaklarda paylatran g, zm skan rac gibidir. Yenilenleri kan rengine dntren kuvvet,
boyac gibidir, kandan meni ve st meydana getiren
g amarc
gibidir. Mideden sidii sidik kesesine (mesneye) indiren
kuvvet sakaya benzer. Artklar dar karan kuvvet, tuvalet
temizleyicisi gibidir.
Sevda
ile
ran kuvvet, hilekr ve fesat bir
sevday ve
yediklerimizin her
safray bedende
adam
birini
gibidir.
vcutta
kart-
Safray ve
yerli
yerine
LM ve KIYAMET
93
paylatrp datan kuvvet de
Zamann
adaletli bir
hkim
gibidir.
Ey
mevsiminde de insanlara rnekler

vardr. Mesel ocukluk bahar gnlerine benzer. Yaz gnleri ise yiitlik, delikanllk adr. Gz, sonbahar aylar,
mevsimiorta yataki a dnmne benzer. htiyarlk,
ni andrr. Bunun uzatlmas bu kitapa smaz. Muradmz, insann bir lem-i kbr (en byk lem) olduunu
sana bildirmektir. T ki, insan bedeninde bu kadar hizmetilerin bulunduunu sana bildirmektir. Sen de bilesin ki,
sen zevk eder ve dnyay dolarken, yatarken, otururken,
Allah Tei'nn buyruu ile bu kadar saysz uaklar sana
aziz kii!
drt
hizmette bulunmaktadr. Bir dakikack,
bir
anck
bile hiz-
metlerinden geri kalmazlar.
uan
btn mrnimdi biraz insaf et. Senin bir

ce sana ba eip itaat etmekte.. Bir gn emrine kar gelse, senin elinden hi bir ey yapmak gelmezken, o senden
nce harekete gemeye yetenekli ve senden iyi bir efendi
bulmaya kadir iken, sen o hizmetiyi dmek, hmla komak istersin. Ya Allah Tel sana bu kadar nimetler ve
uaklar vermiken ve sana zerre kadar ihtiyac yokken,
sen kendi nefsini nasl mabut edinirsin, hem nefsinin havasna uyarsn? Allah Tei'nn mbarek rzasn nasl brakrsn? Seni yoktan yaratana ve rzkn verene kar gece gndz isyan zerine bulunursun, hem de Allah TeGel,
i'nn ve senin
dmann
olan
nu neden rev grrsn?.. Ey

yen!
Sen
bil
ki,
beden
eytana
ba eersin!..
Bu-
srlar renmek isteterkibi, uzuvlarn sanat,
ilhi
yapsnn
uzun uzadya bildirilmitir. Ama denizden katre ve gneten zerre nasl belirli
bir ey demek deilse, Yce Yaradan'n ilmini yaratlann
anlamamas, idrak etmesi de ylece mmkn deildir. En
kadim olan Allah Tei'nn i lerinin srlarn, sonradan
yaratlann anlamas hi mmkn m?
hneri, faydas, terih kitaplarnda
94
NSANA VERLEN EN GZEL

MCEVHER: CAN
Mademki cann (kalbin) erefini, n ve izzetini rendin,
imdi bil ki, o nefis, gzel mcevherleri sana
sebeplerle
[
verdiler ve
kldlar:
gizli
Sen onu dnya

maktan kurtarasn,
2 Onu kemle ve rahata
ilgilerinden kesesin,
onlarn eseri
ol-
diye.
Bil ki,
1
ki,
onun saadeti
hiret
yurdunda
Vuslat lkesinde yle
fni
olmas
erdiresin, diye. j
bir
belirir.
Yni:
sresiz vakte erieceksin
yok.
safaya ereceksin cefas yok.

sevince ereceksin
3 Ve
sana bezginlik verecei yok.
kudrete ereceksin
4
yok?
marifete ereceksin
5
phesi, kukusu yok.
6 Ve en sonunda da yle
yceler ycesini ma2
Bir
ki,
bir
ki,
Bir
cizlii
ki,
Bir
ki,
bir
hade bahtna ereceksin

ahede-i Cemlullah'tr.
kar
ki,
zevkinin sonu yoktur.
Bu da M-
sen kendi izzet ve erefine emek vermezsen, dnya ilerine ve nefsn lezzetlerine gnln kaptrrsan o zaman senden, senin gibi bir insandan daha ciz, daha noksan, daha zilletli bir yaratk yoktur. nk dert, gam
ve tasa seni esir etmitir. Kimi kez hastala tutulursun, elemin a^rtar. Kimi zaman aln, susuzluun, kimi kere de hrsn ve cimriliin, tamahn esiri olursun. Dnyada rahatlkla
geirilen bir gn dnya ehline nasip olmaz. Hele nefsinin
zevklerine de dkn olursa nice zaman mihnetten kurtulamaz. Bel ve musibetten el ekemez. Mesel, bir anlk iftleme zevki iin nice kez boy abdesti almak zahmetleri ekilmek zorunda kalnr. Hele yemek yeme zevki ok olursa
Bunlara
LM ve KIYAMET
95
arl ve imanl
nce
ekemez,
artar. kinci
olarak da o
arl
Onu kaza meakkatine uratr.

her zevkine sonradan nice piman-
ibadeti gecikir.
Szn ksas, o
kii,
lk duyar. lim ve kudretle, irade gc ve almakla, gzel

bir ekilde dnya erefine varlabilir. Ama insan yle bir
lemdir ki, eer
arsa sebebi nedir, bilmez! Yreinde bir zahmeti, bir sancs olsa yine: Sebebi nedir, ne yoldadr, bu arlar niin artar, eksilmez? lc, ifas nedir? Bil-
ba
mez. Hatt, gzn nndeki otlardan, bitkilerden, dev

olacak eylerden biri elinde olsa yine bilemez. Yarn bana
ne gelecektir, ne ite rahat eder, ne i ilerse zahmet eker,
bunu da bilmez!
yleyse insandan daha ciz ne yaratk vardr?
Eer
insann gcne, kuvvetine bakarsan insandan daha ciz ne olabilir ki? Ona bir kk sinek veya sivrisinek
saldrsa onlar kovmaya gc yetmez. Eer bir hastala tutulsa ondan kurtulmaya, il bulmaya da gc yoktur. Btn lm duraklarnda kendisini lmden kurtaracak kudreti
yoktur.
Ey aziz
Eer
kii!.
insann
yapt
ie, zevk ile almasna bakarsan

daha hasis dnyada ne vardr? Bir ake-
ondan daha cimri,

den veya bir lokma ekmekten,
biraz bir
grse rengi deiir, rahatszlar, hasta
ey kaybetse,
olur.
Eer
bir,
ziyan
dilen-
ci:
Allah rzas
virir.
deyip nne gelse, ondan yzn edilenciye gz bile atmaz.

iin!
Eer
sen insann yz gzelliine bakarsan o bir deridir

ki, murdarlk ve kanla rtlmtr. Kendisini gnde birka
kere i ve byk abdesti sktrr. Onlardan kurtuluncaya
kadar nice zahmetler eker. O gzel yz nasl aslr, irkinleir.
Rivayet edilmitir
ki, bir
gn Eb
Said-i Ebul-Hayr (Allah
96
rahmet eylesin) sufilerle yolda giderken bir yere gelirler. irkef sularnn ve insan dklarnn akmas ini alan lm
temizleyicilerini grmler. Sufiler o yere yaklanca lm
kokusundan kimisi parma ile burnunu tkam, kimisi necasete srnmesin diye latasnn eteklerini kaldrm, kimisi de yzn evirip arka keden dolamaya balam,
eyh Said-i Ebul-Hayr, onlarn bu halini grnce:
Ey derviler! demi.
bu
Biliyor
musunuz
sp
ki,
sayarak hal dilleri

ne kfrler savurmaktadrlar?. Derler ki:
irkef sular, bize
ler,
Dn arda en gzel, en
ltif bir
bu
ile
ne
ey yiyecek idim. Siz
ake ve altn harcadnz. Kiminiz vcudunuza sardnz rtlere koydunuz. Kiminiz eteklerinize
doldurdunuz. Bana sayg ve sevgi gsterdiniz. Beni alp
evinize gtrdnz. Bir gece sizin yannzda kaldm. Bu kt kokulara, gznzle grmek istemediiniz bu irkin biimlere uradm. imdi siz benden kayorsunuz. Oysa benim sizden kamam gerekti. Sufler, eyhlerinin bu kapal
kalszlerindeki mnay anlaynca balarn edi ve
dlar. Szn ksas, eer insanlardan kim kendisini hayvan
ve yrtclarn ve eytanlarn huyundaki sfatlardan kurtaracak olursa, hiret'te saadete eriir. Melikeden daha fazigeldiniz.
Benim
iin
arp
Allah'n mbarek cemlinin

mahedesiyle ganimetlenmi olur. Ama o kii dnyaya gnfbalarsa, yrtc ve drt ayakl hayvanlarn sfatn ken-
letli
ve daha erefli
olur.
Yce
onlardan da beter olur. Hepimizi

bundan Allah saklasn. nk kedi, kpek, at ve baka hayvanlar gibi drt ayakllar ve kaplan, arlar, srtlan gibi yr-
disine
yaktrrsa,
hli
tclar toprak olacak ve elim azaptan kurtulacaklardr.
te insann izzet ve erefini, zelil ve hakir oluunu bildin,

rendinse kendini tanmann
anahtar olduunu da anladn.
lay
tanmaya ne yolda
bir
Nefis bilgisinde bu kadar an-
Daha fazlas bu kk ve ksa kitaba sdaha lsn bilici ve daha iyi hkm vericidir.
yeterlidir.
maz. Allah
Allah'
ALLAH'I TANIMAK
ALLAH'I TANIMANIN ANAHTARI
KENDN
TANIMAKTIR
-
Geen Enbiya (Aleyhmussalt Vesselam) Hazretlerinin gkten inen kitaplarnda: "Nefsini tan ki, Rabbini tanyasn." buyrulmutur. Sonra haberlerde de yle geli
mitir: "Kim nefsini (kendini) tanrsa Rabbini
Bu
szler, insan
tanm
olur."
nefsinin tertemiz, saf, lekesiz, pastan
ayna olduuna bir delil, bir iarettir. nsan, her ne

vakit o aynaya baksa Allah Tel'y orada, kendi nefsinde grrj Eer sen: ok kimse var ki, nefsine bakar. Yaratldn, bir mahlk_olduunu anlar, fakat gerisini bilemez!
dersen, sen bil kijnefsi tanma bilgisinden Allah'janma
bilgisine gei ve onu delille anlay iki trl olur: 1
uzak
bir
Birincisi:
ilimle
ok anlalmaz, kapal, dolak
uraanlar,
nefsini
riyazet
yoldur.
ve perhizlerle
Onu,
megul
eden din adamlar, nakipler ve ileri gelen necip kiiler, hatt eyhler bile anlamaktan cizdirler. Nerede kald ki, zahiri ilimden bile yoksun olan, bilgisiz kiiler anlayabilsinler.r'
^kincisine gelince: Onu, akl ergin olan bir m, iki gz kr kii de idrak edebilir. yle ak seik delildir. yle
varlndan Hlikin varlsfatndan Yaradan'n sfatn bilir, anlar. Kendi
olunca, bilinmeli
ve kendi
ki,
insan kendi
lkesine -yni bedenine- sahip oluundan, tasarrufundan,
olduunu ve bu mlk
bulunduunu anlar, Bunun ak-
Allah Tel'nn btn lemin sahibi
zerinde nasl tasarrufta
anmas
98
ne zaman ki, kendi varlnn izi ve

almeti ve kendisinden haberi ve izi yokken kendi varln grp bilseydi ve kendi yaradlna, hilkatine dikkatle
baksayd, bilirdi ki, asl bir damla, bir katrecik sudandr. O
zaman ne akl, ne de idrak ve anlay vard. Ne eti, ne kemii, ne de
bulunuyordu. Nitekim yce Allah, KelmKadiminde yle buyurmutur: "Gerekten insan, var
olup kendisinden sz edilir bir hale gelinceye kadar
uzun bir zaman gemitir. nk biz insan kark
meniden (dii erkek evldn domasna sebep olan
sudan) yarattk. Bylece onun iitmesini saladk.
(Ona kulak verdik.) Grmesini saladk. (Ona gz vernsan sresi: 1 - 2).
dik)" (Dehr
yledir:
ya
nsan, gerek kendi uzuvlarnn gzle grlr ksmna(mesel el, ayak, dil ve azna) bir baksa, i organlarn
(mesel cier, mide, dalak gibi ksmlarn) incelese her birinin bir trl hikmetle yaratldn ve her birinin faydal bir
ite bulunmak iin hlkedildiini grr. Bu organlarn her
biri yerli yerinde ve en mkemmel ekilde, kemal haddinde halkolunmutur.Bylece insan bu halleri idrak etse bilir
ki, yaradan her eyi yaratmaya, nasl dilerse, o ekilde
yapmaya kadirdir. lminin ise, btn yaratklarn grnr
veya grnmez varln kemal derecede ihata ettiine
hkm verir. Her uzvunda, her organn en kk parasnda bile kudretinin bulunduunu anlar ve hikmetinin hkmnn her zerreye ilemi olduuna ahit olur.
yaradlnn
uzun uzun anlatlmasna, i-d organlarnn kendisine olan faydalarnn okluuna gz atsa Hlikna, kendisini yaratana sevgi ve tazimi
artar. Mesel insan dnse ki, elleri bir eyi tutmaa,
kapmaa, dmanlardan kurtulmaa yarasn diye ve bedenden ayr olarak -direk gibi- yaratlmtr. Hem de elleriBir insan,
bedeninin
LM ve KIYAMET
99
beer parmak konulmutur.
ve ayaklarnn ucuna
nin
parmak sanki
saf
tutmu
gibidir.
Kimisi uzun, kimisi
Drt
ksa-
T ki avuladklar bir eyi el iinde birlikte tutsunlar. Ya

ba parmak? O da onlarn karsnda ve onlara gre daha
ksa, daha kuvvetlidir. O da drt parmaa yardmc olsun,
bir eyi avulaynca, avu iinde dier drt parma kardr.
sk sk tutsun diye. Drt

boum yeri vardr. Baparmakta
dan destekleyerek
er mafsal,
yaplmtr. T
parmakta
iki
mafsal
zaman bir kepe,

bir kevgir gibi olsunlar. Aldklar zaman da bir taba andrsnlar ve bylece faydalar meydana gelsin... nsann n
dileri, yiyecekleri kesmek ve paralamak iin nceden
yaratlmtr. Yan dileri ise, yiyecekleri ezmek ve tmek
iin yass klnmtr. Dil ise, yiyecekleri boaza atmak iin
kak
gibi
ki,
birbirine eklendikleri
yaratlmtr.
Dilin
inenen lokmann stne su
altna da
bir
verilmitir.
onu hamur eder. Yutmay ve midede sindirilmesini kolaylatrr. Szn ksas,

btn organlarm dzeni en gzel bir biimde ve terkibi en
faydal biimde yaratlmtr. Her biri gece gndz devli
klndklar hizmeti yaparlar. Ne durgun, isiz, tembeldir ne
de uykudadrlar! yle ki, eer aklllarn aklfcf, limlerin bilgisi, hikmet sahiplerinin hikmeti bir yere toplansa ve dnya yaratlaldan beri dnp dursalard, bu dzenden daha gzel, bu terkipten, bu karmdan daha faydal ve gdker,
ban
bulamazlard. Mesel, eer gzlertepesinde

farz olunsa veya kulak ensede veya
arkada, ensede
veya parmaklar 6 tane veya 3 tane farz edilse, o belli olan
zelini
az
kiilerce
bilinir ki, hi
meydana gelmedii
lilik,
birinde
gibi
yukarda
bildirdiimiz faydalar
onlardaki ekil gzellii ve biim-
mkemmellik de vcut bulamazd.
Eer
yalnzca, insann muhta olduu eylere bir kez

baksan, neler neler grrsn. Mesel insann yemek ye-

mee,
100
giymee, oturulacak yerlere, yamur ve buluta, kokuya, scakla, souklua ihtiyac vardr. Elbisesi
iin ketene, o keteni brmek iin iplikiye- ulhaya, dokuelbise
yucuya
araca ihtiyalar
rmc),
Bunlarn da nice nice sanata ve

bulunur. Bunlar da demirci, ekip biici (ta-
ihtiya grlr.
doramac,
ekmeki, deri boyayc, deri sepileyici (debba) jibi ustalardr. Odun, demir ve kuruna
da ihtiya vardr.fBu sanatkrlarn o aralara ve aralarn
bu sanatkrlara hediye edilmesi gibi, her sanatn nasl
meydana geldii dnlecek olursa, insan dehet iinde
dlger,
Akln
kaybeder. Bu kadar aletlerin ve sanatlarn vcuda gelmesi yalnzca Allah Tel'nn ltfundan ve rahkalr.
bolluundan ve inayetindendir.j Nitekim CenbHak Kelm- Kadminden yle buyurur; "Allah buyurdu ki:
Ben dilediimi azaba uratrm. Fakat rahmetim her eyi
kuatmtr." (Arf Sresi: 156). Hem de Allah Tel'nn
metinin
yaratmas, bize gndermesi, bizi onlarn eriatine

ve sevgisine sevketmesi de tm ihsanlarndan ve efkatinnebileri
den gzel
Cenab- Allah yle buyurur: "Benim rahmetim, gazabmdan daha

akndr.." Reslullah (S.A.V.) de yle buyurmutur: "Cebir
rnek, gzel
bir
kokudur. Nitekim
nb- Hak, kullarna kar yavrusuna st veren analardan

daha efkatlidir." Bylece bilindi ki, insan kendi varlndan, kendisini yaradann varln bilir. Vcudundaki paralarn ve etrafnn uzun uzadya incelenip aratrlmasndan Allah Tel'nn yce kudretini anlar. Kendi uzuvlarnn ne gibi faydalarda bulunduunu, terkibinin dzenini,
ilim ve hikmetinin kavrayn anlar ve bilir ki, bu kadar ltuf, bu kadar ihsan balamas -hem de dilemeden ve
glk ekmeden- insana kar olan rahmetinin bolluundandr. yleyse bunlara
tanmas, Mrifetullah'n
aynas olabilir.
kavumu
(Allah'
olan bir nefsin kendini
tanmann) anahtar ve
101
RUHUN
LM ve KIYAMET
SIRLARINI AIKLAMAYA
Kendi vcudundan,
ZN YOKTUR
varlndan ve sfatlarndan
Allah
Tel'nn varln ve sfatlarn ksaca anlar gibi oldun.

yleyse imdi Allah Tel'nn tenzihini, kutsalln da,senin kendi nefsinin misalinden idrak etmek, anlamak mmkndr.j
Allah Tel, vehme (yni kalbe ve
zihne dilekten gayri arz olan kuku ve tereddde) ve hayalde meydana gelen herhangi bir eye benzetilmekten,
zamandan ve mekndan mnezzehtir, tenzih edilmitir,
[yleyse sen
bil
ki,
uzaktr. O'nun tasarrufu her yerdedir. Tecellisi her mekndadr. O'nun bu trl tenzihi, senin kendi nefsinde de
mmkndr. Mesel
Ruh
ona
can diyoruz) vehim ve hayale girmekten mnezzehtir. Say, l, blm

kabul etmez. Rengi ve ekli yoktur. nk ekli ve rengi
olsayd, gzle grlebilirdi, yahut vehme ve hayale girerdi,
gzellii, ktl, azl ve okluu, by, k olurdu.
Eer bir
kii sana:
Vermelisin: O,
Ruh
ilhi bir
(ki,
biz
nedir? diye sorsa
emirdir
ki,
ona
u ceva-
kemiyeti ve keyfiyeti
says, nitelii) bilinmez ve bilinmekten de uzaktr.

Ey aziz kii! Sen mademki bedeninin iindeki ruhunu bilmekten cizsin, Allah Tel ki ruhlar ve cesetleri ve tm
eyay yaratmtr, bunlarn dnda olan ve onlarn cinsinden olmayan eyleri, sen nasl bilir, nasl anlarsn? yleyse yce Allah' tenzih ve takdis etmek her eyden daha
(miktar,
Mesel ak ve sevgi,
elem, tad, lezzet gibi varlklar vardr ama, kemiyyet ve keyfiyeti tasavvur bile edilmez. Eer: Bunlarn hakikati nedir?
diye sorarsan, g bir dilekte bulunmu olursun. Bunun gibi sen yeme, ime, iitme gibi gereklerin bilinmesini dilesen yine g bir istekte bulunmu olursun. Nitekim gzn,
nemlidir. Hatta vaciptir, gerektir.
t
!

sesi anlamakta nasibi yoktur.
lamada
nasibi yoktur.
bir nasibi yoktur.
102
Kulan
da bir eyi bilip anBurnun da bilip anlamak zevkinde
Bunlar
gibi
akl
be
ve kudretle idrak edip

bilinip renilmesinde bir
ile
duygu ile
nasibi yoktur. yleyse ruh bedende var olup, beden de ruhun sahibi olduu halde ne keyfiyeti, ne de hakikati bilinir.
Bunun gibi Allah da her varlkta ve btn eyada mevcuttur. Hepsinin maliki ve sahibidir. Her eye hkimdir. Ama
rendiklerimizin
heyeti, hviyeti
ve
nitelii bilinmi
olmaktan mnezzehtir.
Ey aziz kii! Yce Allah'n tenzihinde baka bir yn de

udur: Ruh, btn organlara (uzuvlara) geer. Btn bedende dolar. Beden batan baa ona uyar. Ve beden ksm ksm paralanabilir. Ama ruhun paralanmas mmkn deildir. yleyse Allah Tel ki, btn varlklarda tecelli eder, btn yaratklar onun emriyle varolmulardr.
;
Onun buyruu
grnr.
ile
ayaktadrlar, btn olularda
Ama buna ramen,
yapt
i-
mekn, bir durak yeri

gsterilemez. Bir eyle kyaslanamaz, llemez. Bir cihete nisbet olunmaktan mnezzeh ve uzaktr.! Ey aziz kii!
Cenb- Allah'n tenzihi hakkndaki konu, ruhun srr aklanmaynca enine boyuna anlatlamaz. Hem de srrn
ler
aklamaya eriatin
izni yoktur.
bir
Cenb- Hakkn
emrettikle-
buyuran Htiml-Enbiy
Muhammed Mustafa (S.A.V.) Hazretlerinin de bize yasaklad bir eye el uzatmamz ciz deildir. Fakat Fahr-i
lem Sallallah Tel aleyhi ve sellem Hazretlerinin:
ri
ile
nehyettiklerini halka tebli
"Allah Tel dem'i

buyurduu
kendi sretinde yaratt!" diye
mnas da
ruhun srr ve mahiyeti

kefedilinceye kadar aklanamaz. Yni, ancak ruhun o
srr her kiinin kendisi tarafndan kefedilince anlalabilir.
szlerinin
= LM
103
ve
KIYAMET
YOKSUN OLAN
ALLAH'I TANIMAKTAN
YILDIZBAKANLAR
Sen
ki,
bil
Padiahl, Padiahtan bakas
bilmez.
Tel Hazretleri seni beden lkesine Padiah

etmeyip vcut (varlk) saltanatn ve sana rnek olsun diye
bu ksa risaleyi vermeseydi sen o vehimlerden, o kukulu
zandan ve ununla bununla kyastan, herhangi bir yolla bilinmekten uzak olan Padiah nice idrak ederdin? Nasl
Eer Allah
anlardn?
yleyse kr ve hamd o balangc bilinmeyen, kadim
olan, zevali olmayan o kerim varladr ki, seni, kendi var-
lnda
rin
Padiah etmitir. Ve
altna aldrmtr. [Senin
kayna
kendi beden lkeni senin emkalbini Ar eylemitir. Cann
olan hayvan ruhu srafil
klm, dima
Krs ey-
sana Levh-i Mahfuz eylemitir. Dima kubbesini ki, sinirlerin pnar, kuvvetlerin
oca ve kaynadr, sana gkkubbe ve yldzlar yapt.
Parmak, kalem ve mrekkebi, tabiat, miza, huyun asllar kldjSeni btn yaratklardan daha erefli ve aziz eyledi. Btn varln zerine seni stn kld. Ve sana
emirde bulundu: Sakn kendi nefsinden, kendi beden lkenden ve sultanlndan gafil olma. nk gafil olursan,
kendi Hlikndan, senin rzkn verenden gafil olursun. Nitekim Reslullah (S.A.V.) Efendimiz yle buyurmutur:
"Allah Tel demi (insan) kendi sreti zere yaratt."
lemitir.
Ve
hayalin hazinesini
yleyse:
SEMA,
AR VE KRS'NN MELEKLERE
BALANTISI
"Kendi
renmek
ile
Allah
nefsini^bil ki,
Rabbini bilesin". Ey
ilhi
srlar
ite insann vcudundaki Padiahl

Tel'nn^padiahl arasnda olan byk fark
isteyen!

anladk. Bundan da
sann
iki
kt: 1
Allah'n zt ve sfatlar
trl bilgi ortaya
04
Biri in-
ile ilgisive kalbinin,

nin ilmidir. Bu ok byk ilimdir. Anlalmas, idraki zordur.
Biri de insann nefok uzatlabilir, bu kitaba smaz.;2
nefsinin
sinin melikeyle olan
balantsnn
bilgisidir.
kimisinin kimisine irtibat ilmidir. Semalar,
Ve meleklerin
Ar
ve Krs'nin
melikeye balants ve birbirine irtibat ilmidir.' Bu da, mbarek ve uzun bir ilimdir. Bu iaretten maksadmz gafil
kimselere kendi vcudundan (varlndan) haber vermek,
Allah'n yceliini ve kudretinin ululuunu bildirmektir. Her
kimselere, kendisinin ne yolda gafil
eye kzan o
olup kendini yaradann mrifetinden ve Allah Tel'nn
mbarek yzn grmekten nasl mahrum olduunu hatrlatmaktr. Sen bil ki, Hazret-i Allah'n cemlinin, insann idrak ettii ile iin aslnda nice olduu arasnda gayet byk
fark ve uzaklk vardr.
akn
Mrifetullah'tan
mahrum
olan o bire yldzbakanlar
(mneccimler) v^hekimler, her ii yldzlara ve eyann takarncaya benzerler ki, kbiatna isnat ederler. Bunlar
stnde kalemi yrrken grp resim meydana gelince
sr kefetmi
Bu ilerin hakikatini bildim, anladm ki, resimler kalemden meydana geliyormu!

der. Bir baka karnca da dikkatle bakar, kalemin hareketinin kendisinden olmadn, parmaklarn emriyle yrtldn grr. nceki karncaya: Sen yanlmsn! der.
Gerek hli anlamamsn. Sen yaplan ii, kalemin harebyk
ketini
bir
gibi sevinir:
sanmsn. Oysa byle deildir.

parmandr. Kalem, parman emri-
kendisinden geliyor
Kaleme btn sahip

ne teslim olmu, onun iradesine boyun emitir.
karnca yldzbakanlarn misalidir. Bunlar, btn i
hareketlerin tasarrufunu
kendileri
lar,
yldzlara
te
(fiil)
balarlar. Bilmezler
bu
ve
ki,
de hata ilemekte, yanlmaktadrlar. nk yldz-
meleklerin elinde onlara
ba
emilerdir. Melike
ise
LM ve KIYAMET
105
Allah Tel'dan emir
almadka
hi bir
ey
yapamazlar.
Nitekim cisimler leminde tabiiyecilerin ve yldzbakanlarn
dnce ve
grlerine
aykr
bir
ekil ortaya kmaktadr.
Ruhlar leminde dolaanlar arasnda da ihtilf, ayrlk

ve eitlilikler vardr. Kimileri vardr ki, melekt lemine
ayak basarken kendilerine

ki
hi bir
ey almaz, geri geri es-
yerlerine dnerler. Ruhlar lemine ycelemezler. Kimile-
Onlarn da seyri, hareketi

birbirine uymaz. eit eittir. nk melekt leminde nice bin nurdan perdeler vardr. Her bir ruh, bulunduu dairenin perdesi ile evrili ve rtldr. Kimisi bir nur gibi, bir
inci gibi dolar. Ama kimileri aydnlk bir dolunay gibi parlaklk iinde seyreder. Kimileri de vardr ki, cihan aydnlari
ise melekler
tan
gne
lemine
gibi
eriirler.
seyrederler. Kimisine ise melekt lemi
batan baa alr. Nitekim Allah Tel, Kelm- erifinde

yle buyurur: "Biz bylece brahim'e gklerin ve yerin
melektunu (melikliinin nasl ve nice olduunu) gsterdik." (En'am Sresi: 75). Nitekim Hazret-i brahim'in azndan
yce Kur'an- Kerm yle buyurur: "Ben tek Allah'a inandm. Yzm dosdoru ve kesin bir inanla gklerin ve yerin yaratcsna evirdim." (En'am Sresi: 79).
Bu yolda Resl (S.A.V.) Efendimiz de yle buyurdu: "Gerektir ki, Allah iin nurdan yetmi perde vardr. Eer onlar aacak olursa, gzellii btn ona bakanlar yakar." Ama
bire Tabiatlar, her eyi tabiatn yaptnda inat etmektedirler. Derler ki: Eer tabiatn araya girmesi olmasayd
tp ilmi, hekimlik, batl olurdu. te, yalnz bu dorudur.
nk hastalarn ilcnn aranmasna eriat izin veremezdi. Yalnz tabiatlar unda hata ettiler ki, grmelerini zayflatp eek gibi yklerini o durakta braktlar. Bilmediler ki,
tabiat, huy da Allah Tel'nn kudretli basks altndadr
ve eek ise ayakta sra bekleyen,
hizmetkrlardan
an
aalk

birisidir.
Astrolog (yldzbakanlar)
106
yle demitir:
yldzdr. Dnyaya scaklk,

verir.
d gndz ve gece ayrm olmazd.
Gne bir
Eer gne olmasay-
buday, arpa
meydana gelir. Ay da bir ylBitkiler,
gnein etkisiyle
dzdr. Eer ay da olmasayd eriattan
gibi taneliler,
lar
yaplmaz,
devler!.
ni
nice ilter, buyrukgeri kalrd. Mesel Oru, Hac, Zekt gibi di-
O zaman da hafta (yedi gn), ay
(otuz gn), yl
belli olmazda, Rzgrlar, yemiler, gzel kokular,
eit eit renkler onun sebebi ile meydana gelir.
Gne scak
ve kurudur. Ay ise souk ve yatr. Zuhal

(Satrn) gezegeni ise souk ve kurudur. Zhre (Vens) yldz ise scak ve yatr. Yldzbakanlar (astrologlar) bu szlerinde
doru
sylyorlar.
Ama
anda yanlmaktadrlar
btn iler, hareketleri
yapann yldzlar olduunu sylerler. Halbuki yldzlar, Allah Tel'nn buyruu

altndadrlar. Onlar, bunu dnemez, idrak edemezler. Nitekim,
Allah Tel, Kelm- erifinde yle buyurur: "Gne, ay
ve yldzlar O'nun buyruuna itaat ederler." (Araf Sresi:
54). Yni gne, ay ve yldzlarn kendi burlarnda seyirki,
hesapldr. Gne, ay ve yldzlar Allah Tel'nn emrine uyarlar ve bir i yaparlar. Verilen buyruu yerine
geti-
leri
Kendilerinden, kendi katlarndan i yapc deildirler,

aksine onlar, i ilemek iin tutulan iilerdir. Hatt bu ile
rirler.
bu ile devlenmi olan (mekkil) melekler tarafndan i yaptrlmaa tutulmu iilerdir. Nitekim sinirler
de insan organlarn harekete getirmekte dimadaki hayal
gc tarafndan kullanlmaktadrlar. Yldzlar da yakn iimil olan,
Makbuller arasndadrlar. Ancak drt unsur gibi

faal sfatta (i yapc grnte) olanlardan deildirler.
nk o drt unsur, Allah'a en yakn vazifelilerdendir. Yalerdendir.
zda
kalemin, emir
ald
ele
yakn olduu
gibi.
LM ve KIYAMET
107
BR FL HKYES RNE
Astrologun (yldzbakann) ve tabiatlarm aralarndaki
aykrlk udur:
ehre
Bir
fil,
kendisini
grmemi ve
bilmeyen
bir
anlamaya
alsalar kimisi srtna, kimisi ayana, kimisi hôrtumuna
ve kimisi kuyruuna el srse, filden ayrlnca bir kimse onlara dese ki: Fil nasl bir hayvandr, onu nasl grdnz?.
Fil nedir bildiniz mi? diye sorsa onlarn her biri trl cevap
gelse o ehrin
krleri
toplanp o
fili
bilip
der ki: fil bir yass tahtaya benzer! Biri de: Fil
bir diree benzer! der. Szn ksas her kr kii, el srdorgann vasfnn nice olduunu syler. Hepsi de o
uzuvlar doru sylemilerdir, ama o hayvann tuttuklar bir
uzvuna: Tamam, fil ite budur, dedjkleri iin hata etmilerdir. Bunun gibi yldzbakanlarn vejtabiiyecilerin: Btn ilerde yldzlarn hkm vardr! demeleri yanlmtr. CenbHak kinatta ne varsa hepsinin, kendisinin hkm altnda olduunu Kur'n- Kerim'inde yle buyurmutur: "O Allah ki, gklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur." (bra-
verirler. Biri
him Sresi:
2),
MHNET SANDII EYLER

SEVG VE LTUF
KULLARIN BEL VE
YCE ALLAH'IN
KEMENTLERDR
saray kurmak istemektedir. O
sarayda kendi baveziri iin bir zel daire yapacaktr. O
dairenin evresinde de on iki odal bir avlu
olsun.
Bir
Padiah dn
ki,
bir
yapm
Her odada vezirin bir naibi (vekili) otursun. Ama vezir ne

buyurursa onun buyruundan dar kmasnlar. Burlarn
108
kaplarnda yedi atl nakip (yardmc) dursun. Bunlar her

zaman hizmete hazr olsunlar. T ki, Padiahtan, vezirden
ne hkm ve ferman gelirse onlar da emredilenleri saray
dnda yerine getirsinler. Drt de yaya nakip konulsun ki,
onlar da ellerinde kement tutsunlar ve Padiahn buyruu
ile halkn kimisini balasn, saraya gtrsn, kimisini de
saraydan reddedip uzaklatrsnlar.
te
bu temsile gre Ar, has oda
kamdr.
Vezir de
gibidir
yakn meleklerdendir
ki,
ki,
vezirin
ma-
Allah Tel'nn
onlarn elindedir. Birinci sem,

orada on iki bur vardr. O burlarn her
izniyle lemlerin tasarrufu
avluya benzer
ki,
melek bulunur. O atl nakipler ki, bunlar yedi gezegen yldzdr, o melekler onlar kullanrlar. Yedi gezegen
o burlarn kaplarn dolap hizmetlerini yaparlar. Drt
unsur ki, yaya (piyade) nakiplerdir, bunlar da su, toprak,
ate ve rzgrdr. Kendi bulunduklar yerden hareket etmezler. Scaklk, yalk, kuruluk ve soukluk da drt kement rneidir ki, bunlarn ellerindedir. Nasl ki, bir kiinin
halinde deiiklik olursa, gam ve keder o kiiyi kaplar.
Dnya nimetleri o kiiye ho gelmez. Yaamaktan usanr.
Dnyadan el eker. O zaman hekim der ki: Buna sevda
hastal rz olmutur. Mlihulya illetine tutulmutur. Bu
kimseye il olarak kaynatlm kimyon suyu, hindib kabuu urubu verilmelidir. Ama tabiatya gelince, o da der
ki: Bunun hastal udur. Tabiatn kuruluu artm ve yastn gelmitir. Bu da diman kaplamtr. Tabiatinin
kuru olmasna sebep de
havasdr. Bahar gelip ya hava stn gelmeyince buna hi bir ey il olmaz. Yldzbakan ise yle der: Bu kii sevda hastalna tutulmutur.
Ve sevda hastal, Utarit (Merkr) yldz ile Merih (Mars)
birinde bir
yldz arasnda
kavgalar
meydana gelmekle
olur. Utarit,
Zhre ile Mteri yldzlar bir araya gelmeyince, yani

zleme olmaynca bu karasevdalnn hali iyilik bulamaz.
109
LM ve KIYAMET
hepsinin (hekimin, tabiatnn, yldzbakann) sz dorudur. nk her biri akl erdii kadar inanla sylerler. Nitekim Allah Tel yle buyurur: "te onla-
Ey
aziz! Bil
ki,
eritii derece ancak bu kadardr/' (Necm

Sresi: 30). Ama, bunun gerek sebebi udur kijbir kimse
ne zaman mutlulua yz tutarsa ve ilh kuvvet onu doru
rn
bilgilerinin
ona iki gl nakip havale buyurur ki,

biri Utarit (Merkr), biri de Mars (Merih) yldzlardr. Onlar
da naipleri olan yaya unsurlarna: Kuruluk kemendini bir
kiinin boynuna takp bana ve dimana yerletirin! der.J
yola
koymak
isterse
Onu bylece dnya
lezzetlerinden usandrrlar.
Gam ve
vurup Allah'n huzuruna gnderirler. Ve bu halleri bu yolda anlamak, idrak

etmek, ne tpla, ne yldzlar ilmi ile, ne de tabiatla meydana gelir. Ancak nebilikle ve nbvvet ilmiyle meydana ge-
tasa krbalariyle, irade
lir.
Nebiler,
(dilek) dizginine
memleketin drt
bir evresini, nakipleri,
onlara
hizmet edenleri kuatp evirmilerdir. Onlar: Her ey iin

yaratlmtr? Yaratlanlar kimin buyruunu tutarlar? nsan
neye davet ederler ve nelerden yasaklarlar? te bunlarn
hepsini bilmilerdir. mdi, halk aklnn yettii kadar syler,
memleketin padiahnn, vezir ve nakiplerinin srrndan haberleri yoktur. Belki dellah Tel Hazretleri, kendi sevdii kulcazlarn, kimini mihnet ve bel ile, kimini
hastalkla, kimini kara sevdaya tutarak yce divanna ave: Ey kullarm, der! Sizin bel ve mihnet sandnz
ama
rr
ey, benim sevgimin, lutfumun kemendidir. Ben sevdiim

kullarm onlarla, kendi yce honutluuma ve Cennetime
arrm/]
110
MRFETULLAHIN TOPLANDII DRT KELME

r
J
drt ilhi kelime
de udur:
Sbhanallahi (Allah, noksan sfatlardan mnez-
zeh, keml sfatlariyle muttasftr.)
Vel-hamdlillhi (vg, Allah'a mahsustur.)

3 Vel
(Allah'dan baka
4 Vallah Ekber
en byktr.) n
2
ilhe illllah
ilh yoktur.)
(Allah,
mdi bu drt kelimenin anlam nedir? Onu bilmelisin.

Sen bil ki, bu drt kelime, halkn dilinde ok sylenir, ama
mnasnn ne olduunu idrak edemezler. Bu drt kelime
grnte ok ksadr,
arada toplayan
1
mek
baka
lkin Marifetullah
bunun kadar
bir
kelimeler yoktur.
Sbhanallahi kelimesinin mnasn

istediini anlarsan
Hakk'n
bilir
ve ne de-
de anlarsn. Eer
anladnsa, Sbhanallahi
tenzihini
bundan kendi ruhunun tenzihini

kelimesinin mna ve maksadn bildinse, bylece kendi ruhunun sultanlndan Allah Tel'nn sultanln anladn
demektir. nk dnyada her ey O'nun kudret elindedir,
O'na itaat etmilerdir.
Allah'n grnen ve grnmeyen nimetlerine ne snr
vardr, ne de say! Sen btn bunlarn Allah'tan olduunu
!
bildinse:
Elhamdlillahi kelimesinin de mnasn ve ne de-
mek istediini anladn
demektir. Btn nimetler, Allah'ndr.
Bakasna hamdetmek, kr etmek

^Mademki btn
eyann
ciz deildir.
O'nun tarafndan yaratldn

ve O'nun btn varla hkmettiini, O'nun iradesi olma-
111
ynca
3
LM ve KIYAMET
hi bir
eyin hareket gc
Lithe
illllah
olmadn
kelimesinin
rendin:
mnasn tamamiyle -
rendin demektir] imdi:
4-Allahu
Ekber kelimesinin mnasn uzun uzun anlmaaya sra gelmi bulunuyor. yleyse kulak ver, dinle.
imdiye kadar zikredilen kelimelerden Allah Tel'nn yceliini idrak edebileceini sanma. nk O'nun ycelii
insann aklna ve anlayna gelebilmekten ok uzaktr,
Hem de Allahu ekber kelimesinin mnasn: Allah Tel
[
baka eylerden daha
byktr, ycedir! diye
dnmek,
etmek yanltr. nk byle bir mna vermekle, sanki Allah Tel'dan daha yce eyler varm gibi bir mna
kar. Ama Allah Tel her eyden daha ycedir.
itikat
ALLAH'A KULLUK, NSANIN
SAADETNN
DELLDR
"Gn
ve yerin ve ikisi arasndakilerin hkimiye-,

n
(Mide Sti Allah'ndr. En sonra dn O'na, Allah'adr.
resi: 18). Her insann dnyadaki ameli, evet, Allah'a arzojadr:
lunacaktr. [Bir kii

olursa ii her
ki,
onun
dem onunla
ileri
ise,
arasnda tam
bir
ilgi,
bir
kiinin elinde
daima onunlrâ ve o kiinin
duymlidr. O zaman
srekli bir kardelik ve sevgi
yannda olmaldr. Daima ona

ikisinin
baka
ihtiya
doar. Bir kiinin bir kiiye sevgisi olursa o kiinin saadeti,

mutluluu da onunla olur. nk bir kii kimi severse onun
yznden vetonun mahedesinden daha lezzetli ve tatl
bir ey yokturJSen bylece bil ki, Allah sevgisi insann kalbinde galip olmazsa ve Allah' zikretmesi daim deilse, Allah muhabbeti de o kalbte galip olmaz, nk bir kii bir kiiyi sevse onu ok anar, ok anmaktan da muhabbet, sevgi fazlalarJ Bundan trdr ki, Allah Tel, Hazret-i D-
112
vud'a yle. nida etmitir: "Ey Dvud! Senin aren benim.

Senin iin ancak benimle tamamlanr. Bir dem bile benim
zikrimden uzak kalma."
yleyse sana are olan, yardmc bulunan zatn daima

yannda bulun/Bir an bile onu anmaktan uzak kalma. Bu
zamanda Allah'n zikri de kalbine galip gelir ki, bu ise ibadette daim olmaktr. Ancak zikrin kalbe galebesi iin arzu
ve ehvet ilikilerinden kalbin korunmas da gereklidir. Bu
ise gnahlardan el ekmekle gerekleir.
I
nk isyandan saknmak gnl feragatine
det de ne kadar fazla olursa, Allah'n
sebep
Bunlarn
olur.
ikisi
de
zikrini
delildir, iba-
oaltmaya
Allah sevgisine sebeptir
ki,
i-
tohumu da budur? Nitekim Allah Tel yle
te saadetin
buyurur: "Gerektir
ve Rabbinin
adn
ki,
kendini (kt huylardan) temizleyen
zikrederek
yardm eden
kurtulacaktr."
Sen bil ki, btn ameller mutlaka ibadet

Ancak eriata uygun olan amel ibadet olur.
(Al Sresi: 15).
saylmayabilir.
ehvetlerin, cinsi duygularn, fazla isteklerin de btn btn kesilmesinin yolu yoktur. nk yemeden ve imeden
kesilince
beden
kesilirse, evlt
remesi de
seim yaplmal.
tr.
nk
hel A k olur.
Eer
kesilir.
O halde ikisi
Ama kii kendisini
nefis dolaysiyle
byle olunca insann
hak
erkek-kadn iftlemesi
arasnda bir
denetleyemez. Bu g-
rtlr,
btla meyledilir.
bakasna uymas
gerekir
ki,
onlar
da Peygamberlerdir.' nk Peygamberler, Hak Tel tarafndan islh olunup doru yolu bulmulardr. Ve ALLAH'n buyruklarn tebli ve her trl hali belirtmek iin
gnderilmilerdir. Herkesin eriat snrlar iinde, Tarikat
hkmlerinde onlara uymas gerektir. Bu suretle saadete
eriilir. lm tehlikelerinden kurtulmu olunur. Hak Tel
bu yolda yle buyurmutur: "Kim Allah'n snrn aarsa, ancak kendi nefsine zulm etmi olur." (Talk Sresi: 1).
DNYAYI TANIMAK
DNYA,
HRET DURAKLARINDAN
BRDR
|
I
Dnya, hiret duraklarndan bir duraktr. Bu menzilde

yryen kimselere ise bir din yoludur. Dnya dura ller
/
iinde
i
kurulmu
Allah'n
yakn
bir
ssl pazar
olan konuklar
larn orada hazrlar ve

Hazret-i Allah'a
yeri, bir
ardr ki,
rzklarn orada
Hazret-
bulur,
ilerini oradatekmil ederler.
gamsz, tasasz, hznsz
adr-
Ordan
giderler?
Sen bil ki, lmden nce yaanan yere dnya denir ki,
bir gn yok olacaktr. lmden sonraki sresiz yaaya
da ahiret denir ki, ite o yer bkdir, daimdir. Dnya'ya
gelmekten maksat, hirette rzk toplamak, bilgi ve taat ticareti, al verii yapmaktr. nk insan yaratlnn balangcnda amellerden noksan ve mkemmellikten uzak
halk olunmutur. Lkin yce bilgi edinmee ve saadete ermee kabiliyetli klnmtr. T ki, cismn lemde iken ruhn lemi grsn, nereden geldiini, ne hizmet iin geldiini ve tezce, uzun sre kalmadan gideceini anlasn ve
ona gre hazrlansn.
[nsann
eer
saadeti
ki,
Allah Tel'nn cemlini grmektir,
gz almazsa insana bu ltuf nasip olmaz.

Gzn ve grme gcnn almas ise ancak Allah'n yarat sanatna ibretle bakp Allah'n kudretini anlamakla
olur. Allah'n eserlerine bakmak dafce duygu ile olur. Be
duygu, Allah bilgisinin anahtardr. "Bunlarn da i grmelebasiret

ayakta durabilmeleri, ancak bedenle
ri,
den de
birbirine
zd
drt
114
mmkndr Be-
paradan halk olunmutur
ki,
bu-
nu idrak eden kimseler, vcut atsnn fni olduunu anlamal, bu yok olacak dnyadan kamal, O ebed, bak
dnyada, o dim kalnacak karar evinde yer tutmaya a-
lmal.
KALBN
MRFETULLAH VE
MUHABBETULLAHTIR
GIDASI
nsann dnyada
iki
eye
ihtiyac vardr:
helk olmaktan (manev lmden) saklayp onun gdasn elde etmek ihtiyacdr. Kalbin gdas ise
Mrlfetullah (Allah bilgisi) ve Muhabbetullah (Allah sev1- Birisi kalbi
nk herhangi bir kimsenin tabiat neye meylediyorsa muhabbeti ona gre olur. Nitekim nce zikredilmiti.
Kalbin lm ise Masivallah denilen, yce Allah'tan baka
gisi)dir.
eylerin muhabbetini artrarak Allah sevgisini rtmedir. Allah hepimizi bu halden korusun,
(2-
nin
nsann dnyada muhta olduu
saln korumak ve ona gereken
nk
Beden
kalb (ruh), ancak
ikinci
ey de
bede-
riyeti gstermektir.
beden denen kalpla gn srer.

kalbin bineidirjMesel deve, haclarn binei oldugibi. Hac kendisinfKbe-i Muazzama'ya selmetle gtrebilmesi iin ona ot ve su vermek, gdasna ihtimam
gstermek mecburiyetindedir. nk onun stne binecek, hac farizasn, ibadet al veriini yapacak, yolculuunda huzur iinde olacaktr. Ama devenin de bakm yeteri kadar olmaldr. Ne ok, ne de az. nk binicisi olan
hac, gece ve gndz kendisini devenin hizmetine verirse
ve btn sermayesini devenin otuna harcederse menzili
LM ve KIYAMET
115
olan Kbe'ye varamaz. Haclar kafilesinden ayr kalr. Pa-
raszlktan
manlk
Hac yolculuunda da ziyan

Zarar da sonsuz olur.
ifls
duyar.
eder.
eder.
Pi-
Eer varn younu,
gnn gecesini bedenin bakmna ve bu kalb korumaya sarfeyler ve

mr sermayesini yeme-imeye ayrrsa, saadet menziline
(mutluluk durana) eriemez. O zaman da hasret llerinde alar durur. Babo, taat sermayesinden yoksun, rlplak ve ettii ilere piman bir durumda kalr.
nsan da
byledir.
bu hale dnce bedenin dnyada

vardr: Bunlar da:
1-
Yemek yeme, su
eye
ihtiyac
ime.
2- Giyim.
3- Oturulup
barnlacak
yer.
beden bu eyin aracl ile tehlikelerden ve

lmden, yok olmaktan kurtulur. Ama bedenin beslenmesi
de haddini aacak olursa beden helke yz tutar. Ruhun
ise, aksine, gdas ne kadar ok olursa ii o kadar gzel ve
o kadar gl olur. Allah Tel Hazretleri yemek,
imek, giyim-kuam ihtiyac iin ehveti memur etti. T ki,
beden binei alktan, scaktan ve souktan helk olmasn.
te
sal
ar
de yeterli miktara kanaat etmezse o zaman o beden binei mrn sadece yeme, imekle geirmek ister. Bu yola dnce Hak Tel nefse
Lkin ehvette
akl
yardmc
diye.
ki,
ehvet
baka Allah'n
haddi
amasn, azmasn
gnderdii eri-
maksad da ehvetin hudutlarn
tayin etmektir.
ehvet yaratlta
mitir.
elileri diliyle
Akldan
atlarn
etti.
gider
Bunun
iin
verilmi, akl ve eriat ise sonradan gel-
daha gldr] Fakat akl ve nefs eri-

atn hkmne
lah Tel'nn
anda
girdikleri
lutfu
ve
ikisinin
hkm stn
yurduu
yardma
gibi
gelir. Al-
hidayeti:
Benim rahmetim gazabmdan daha
116
fazladr! diye bu-
eriir.
Ayrca Cenb- Hak, Peygamberler vastasiyle eriatlar

gnderdi. Bylece akla kuvvet verdi. Nefis ve ehvet haddi aamadlar. Cana ne miktar g gerekiyorsa akl ona
kanaat ettirdi. Dnyaya gelmekten murat nedir?. te bunu
anlayp gnlerin ona gre sarfedilmesini salad.
TERAKK ETTREN EY:

HAYVAN, NEBAT, MDEN
DNYAYI
r
Btn dnyada grlen oluma ve gelime
rinde toplanmtr. Onlar da:
1-
ey ze-
Hayvan,
2- Bitki (Nebat),
3- Madendir.
Bunlara Mevlid-i selse ( varlk) denir.
Hayvanlarn kimisi yenilmek,

ekip bime ilerinde kullanlmak
Bitkiler
canllarn
de erzak
iin
yaamas
iin
kimisi binilmek, kimisi

iin
(insanlara
eylerdir
ki,
ile
bir
zaman
urar.
yaratlmtr.
rzk
iin
iin),
btn teki
gm, bakr ve
yine insanlarn geimi,
ratlmlardr. Bu varlk
bedende
de
yaratlmtr.
Madenlere gelince: Bunlar altn,

gibi
kayna
yaamas
demir
iin
ya-
vastasiyle insan ruhu,
karar klar, hiret
aznn
hazrl-
LM ve KIYAMET
117
dnyaya geldiini unutur, geri gideceelde etmeden geri gitini anmaz. Hem de ahiret
mesinden pimanlk getireceini de bilmez. Dnya muhabbetine, mal toplama hevesine der. Bu sevgilerden
tr insanlar, birbirleriyle kavga ederek vakit geirirler. Bu
sebeple kalbi ldren, kr eden, gzn kapayan nice sFakat insan
azn
o kiilerin iinde
fatlar
hrs,
niin
dmanlk gibi
Bunlar
belirir.
cimrilik,
kskanlk,
eylerdir. Kalb de bir hizmet
iin geldi-
ini unutur. Btn yardm ve himmetini dnya bozukluunu yeniden onarmaya harcar. Nitekim dnyada asla ihtiya vardr:
1-
Kut (yiyecek),
2- Giyecek,
3-
Konut (barnacak, oturulacak
Sanatla
1-
uraan
kiiler
de
yer).
tr:
ulhalk (dokumaclk),
2- Ekincilik,
3-
Mimarlk (konut yapma).
tamamlaycdr. Mesel ul(ipliki) tamamlar. Terzi, dokunan tam giyim

Boyac ise, elbiseye ss, ziynet verir. Bu sa-
teki sanatlarsa bu ii
hal,
eirici
haline
getirir.
natlar da oduna, demire ve boyaya muhtatrlar. Bunlarn da nice nice aralara ihtiyalar vardr. Bundan tr,
bir
tek insann btn bu sanatlar
yapmas mmkn
olma-
d. Allah Tel'n^n iradesiyle kimisi tek sanata, kimisi

sanata seildi. Bylece btn insanlar birbirine muhta
iki
ol-
du.
_
..-
Ama
insann nefsine
cimrilik, pintilik,
tn gelince, kimi kiiler kimisinin ilerini
hrs ve tamah sgrmeyerek ihtiya-
cn
defetmedi. Aralarnda
dmanlk,
'
11
kincilik
bagsterdi.
Her kii kendi hakkna raz olmad. Bir bakasnn malna,

rzna kasteyleyip saldrd. Bu sebepten insanlara sfat
daha
gerekti:
1- Politika (siyaset),
2-
Hkmranlk (bakasna hkmetme,
saltanat sr-
me),
3- Birisi
de hkmettir.
ona (eriat kanunu)
te,
Din ilerde bir
de
Fkh vardr ki,
denir.
meskenet iindeki insanlar da bu sebeplerin, bu ihtiyalarn arasna dt. mrlerini bunlar elde
etmee harcad. Kendilerini pimanla urattlar. Bu kiiler, o haclara benzerler ki, Kbe yolunda gece gndz devesini beslemekle vakit geirmi, sonra da kafileden ayrlzavall,
m, tenha bir yerde lp gitmi, helk olmutur.

O
dnyann gereini ve
Yaadklar dnyann hiret seva-
deveci gibi kimi insanlar da
gnahlarn
bilemediler.
bnn
biilecei tarlas
ekilip
olduunu, (Mezraa-i
bulunduunu anlayamadlar. Aksine tn
hiret)
gayretlerini dn-
yaya harcadlar.
phe yok
danm, sihre,
ki,
btn o kiiler, dnya al-veriinde
al-
uram
byye
kiilerdir. Nitekim ReslulEfendimiz yle buyurmutur:
lah
Dnya, Hrut ve Mruftan daha da byk

yc ve sihirbazdr, siz ondan kannz.
-
bir
b-
Mademki dnyann Sehhare (byc kadn, cad),

Mekkre (hileci yosma) ve Gaddare (gadredici afte) ol-
duunu
rendin, imdi, sihir ve gaddarlk ne yolda

onu anlatmaya sra geldi.
olur;
LM ve KIYAMET
119
DNYA BR CADI KADINDIR, DAMA

NSANIN YANINDADIR
rnei bir cad kadndr. Bir sihirbaz gzeldirki, daima senin yannda kendisini gsterir. Senin yannda oturur, sejde karar klar. Oysa senden daima bir eyf Dnyann
kapmaktadr. Gzel sfatlarn azar azar silmektedir.

Ama senin bu kapmalardan haberin yoktur. Bilmezsin.
Glgeye baksan o daima hareketsiz, durgun gibi grnr.
Oysa hep hareket halindedir; devaml ya ksalmakta ya da
ler
uzamaktadr."^
te
byle mr de
bir bir
akar su
gibi hi
durmadan
akar gider. Sense onu duruyor sanrsn. Onunla birlikte olmak, ayn yerde karar tutmak istersin. te dnyann misali
byledir.
Dnya yle bir bycdr
ki,
sana dostluk gsterir, sev-
ettirir. Kalbini
muhabbetler sunar, t seni kendine
kendine meylettirince de senden yzn evirerek seni l-
gi,
drmeye
niyetlenir.
Dnyaya
ikinci misal:
te
dnyann
yine bir
rnei
budur ki, o bir koca karya benzer. Halk gzelliine, ssne ve sevgisine balar. Sonra da:
-
Buyur, evimize gidelim! der.
Hulslar akar. Evine gtrrya-kendisine
iyi evde ldrr.
s
-
k ettii
aleyhisselm da
Ben dnyay yal
yle buyurmutur:
bir
kadn eklinde grdm. Ona:
ki-

-
imdiye kadar ka
Says
Onlar ldler mi? Yoksa seni
yok! dedi.
120
erkekle iftletin? diye sordum.
boadlar
m?
diye sor-
dum.
-
Yok,
boamadlar. Ben
hepsini
boazladm!
dedi.
Senin onlar ldrdn alacak ey deildir. O ahki, senin bu ilediin ileri grrler de ibret
maklara
almazlar, yine de candan ve gnlden sana balanr, sana meylederler ve seni severler, dedim.
-
alr
Dnyaya nc misal: Dnyadan

daha
bir
baka
rnek
verelim.
Dnya
hileci
kadndr
lsn, mihnetlerini ise

hiller (bilgisizler), bu
ki,
dgrnn
bu gzellik altnda
ssler, be-
Cagrne bakp gurura kaplsn ve
saklar,
gizler.
dnya bir cadaloz

kadn gibidir ki, boyuna gzel elbiseler, gz alc entariler
ve ipekli kumalar giyinir. Bana ok gzel araf rtnr.
Dilei, kendisine uzaktan bakan, sslerini szen her kiiyi
kendisine meftun kalsnlar
kendisine
etmektir.
ister.
Vakta
eder, onunla iftlemek ister,
Evet,
o kiiyi kendisine
ki,
bandan
sslerini,
srtndan
k bunlar grr, aknla urar,
karr, ite o zaman o

ebed pimanlk duyar, j
Nitekim haberde bildirilmitir
kara yzl
lerdir.
Gk
bir
ki,
hiret
kadn eklinde maher
gzl,
sarkk dudakl,
gnnde dnya-
yerine gtrecek-
irkin yzldr.
Maher
halk onu grnce:

-Allah korusun, derler, bu ne bim irkin, yrei tiksindiren,
aalk kimsedir
ki,
yz ruha azap vermektedir.
LM ve KIYAMET
121
Bu soruyu soran
-
maher
te bu o dnyadr
kesilip birbirinizi
halkna
u cevap
verilir:
onun yolunda birbirinize dman

ldrmeye kalkardnz. Bunun iin Allah
ki,
Tel'ya si olurdunuz, nice trl ktlklere, fesada
el
atardnz!..
Sonra Allah Tel'nn buyruu der
Bu pirezeni (ihtiyar kadn) onu

likte cehenneme srnz!
-
te dnyann baka
bir
ki:
isteyen klariyle
bir-
rnei de budur.
Dnyaya drdnc misal: Dnya ya
bir
rnek daha
verelim:
Dnya yaratlmadan nceki zamana biz Ezel deriz. Bir

kimse Ezel'e bir bak atsa ve dnyada faniliinin sonuna
erince - ki ona da ebed denir - bir de ebede baksa anlar
ki, dnya bir viran konaklama yeridir, misafirhanedir, gelen
i
iin
kurulmutur.- Hatt kendisi de bir konuktur
evinin tekkesine inmesinin sebebi hiret yolu
efkatli bir
arkada bulmak
ki,
dnya
alp
azn
iindir.
arasnda birka durak vardr.lk

durak beiktir. En son durak da kabirdir. Arasnda birka
durak vardr. Her geen ay bir fersahlk yoldur. Her geen
gn bir mildir. Her nefes al da bir admdr. Yaama saatleri bir akar su gibi akp gider. nsan ise byk gaflet iinde yuvarlanr. Kendisinin dnyaya hep ayn kararda kalacan sanr. Dnya ileriyle, dnya metann onarm ile
Ruhlar lemi
ile
hiret
urar. mrnden yarm

lii
olmad
saatlik bir
zaman
halde kalkar, nice yllar dnyada
dnya hazrl grr. hirete g

yapmay hatrna bile getirmez.
gibi
iin bile
gven-
kalacakm
aznn hazrln
122
[Dnyaya beinci misal: Dnya iin baka bir rnek de

udur: Ey aziz kii! Sen bil ki, dnya lezzetinin rnei ile
hirette o lezzet
detin misali
karlnda ekilecek olan
mihnet ve id-
udur:
Trl trl nefis yemekler yiyen bir kimse dnelim.
kii bu yemeklerden byk bir haz duyar.
Ama
haddinden
fazla yerse, karn tka basa dolarsa o zaman mide bozukluuna urar, hem
ishal olur, hem de yukardan
kusar. O kii nice kez ayakyoluna koar, burnu iren koku ile dolar. Vcudundan o necaseti karncaya kadar nice zahmetler eker, yedii yemeklerden pimanlk duyar.
Bir saatlik yeme zevki burnundan gelir. Yedikleri, ne kadar
.ok, ne kadar lezzetli ve tadna doyulmaz eyler olsa da o
kadar kt bir hale der. Onlar karmakta da o kadar
zahmetler eker.
aadan
te dnyada
her kim dnya zevkini, yemeyi, imeyi ziyade ederse, lm halinde de acy, zahmeti o kadar ziyade eker.j
Mesel
bir kiinin belki nimeti,
ba,
bahesi bol olabi-
odalklar vardr. Altn ve gm hazineler

doluudur. Ama bunlardan ayrlmasnn acs, hi bir zenginlii olmayanlardan daha oktur. Hatta daha fazlalar.
Cariyeleri,
lir.
Nitekim Hazret-i
-
Dnyay
sa yle
demitir:
isteyen kii, yle bir deniz suyu ien kiiye
benzer ki, itike susuzluu artar, harareti ykselir.

sabr gstermezse o sudan ie ie lr gider.
Nitekim Hazret-i
yurdular
-
nun
tur.
(S.A.V.) Efendimiz
de bu-
ki:
suya daip slanmamasnn yolu yoktur. Budnyaya gelip de ona bulamamann imkn yok-
Bir kiinin
gibi
Muhammet
Eer
====================
123
LM ve KIYAMET
konua
nsan dnyada
benzer ki, bir zenginin ve sayg duyulan bir kiinin evine
misafir gitse ona da itibar gsterilir. Gm leenler, mGelelim dnya misline:
cevherli tabaklar, misk

safir
-
de onlar grerek
Bunlar ite bana
ve amberli buhurdanlar
getirilir.
Mi-
sevinir:
verdiler! der.
Hepsinin kendisine verildiini sanr. Onlar saklamaya

kalkar. Ertesi gn bunlar zorla elinden alsalar ne kadar
mahzun
olur,
pimanlk
iinde kalr!..
Bu da
basiret sahibi
herkes tarafndan grlen eylerdendir.
Sen de dnyay
eyas
hiret
konuklarna bedavadan yolculuk
sanma. nk dnya
verilecek yer
bir
han,
ko-
bir
misafirler gelip hiret
az toplasn ve ora-
dan ge ksn diye konulmutur.
byle olunca akll
nuk
evidir
misafir
ki,
u kimsedir
ki,
kendisine
atmaya kalkmaz. Yarn bu
el
lar elinden aldklar
Bu da dnya'ya
azk olandan baka eye
misafir evinden
zaman pimanlk ve
gnce on-
hasret ekmesin.
bir misaldir.
rnei bir gemi

ehline benzer ki, denizde giderken bir adaya urarlar Denizciler gemiyi kyya eker, yle barrlar:
i
Dnyaya altnc misal: Dnya
ehlinin
ve ieceini almak isterse

gemiden ksn. Varp alacan alsn. Ama ok vakit geirmesin. nk gemi burada ok kalmaz. Hem de bu ada
tehlikeli bir yerdir. Bu adada kalacak kimse lme mah-
Her kim
zahiresini, yiyecek
kmdur.
Bu uyarmadan sonra, gemi yolcular da gemiden kar,

her
te
biri bir
yne, her
biri bir
keye
burada akll olanlar gemicinin
azar azar dalrlar.
szlerini
unutmayp
ile-

tezce grp
rini
hemen
geriye dnerler.
124
Gemi
iinde dile-
kapp rahatlkla otururlar. Ama yolculardan kimileadann aalarna, ieklerine, yemilerinin iine dalar
ve kularnn seslerine kulak kabartrlar. Seyre ve temaadii
yeri
ri
ya aldanp orada olan acaipliklerin gzelliine aldanp vakitlerini geirmi olurlar. Ama gemiye dndkleri zaman
geminin dolduunu, oturacak yer kalmadn grrler.
Gemide bir yere skrlar, bylece ancak dar bir yerde
oturmaa raz
olurlar.
Gemi yolcularndan
Sada
mazlar.
kimisi ise
aday seyretmee doya-
solda cevahir sandklar akl talarndan
Az zaman sonra gemiye gelirler. Ama geminin

batan baa dolduunu, oturacak yer bile kalmadn g-
yklenirler.
aresiz kalarak geminin anbarnda, t dibinde ka"ranlk bir yerde otururlar. Ama birka gn geince cevahir
rrler.
sandklar talarn renginin bozulduunu ve rdn

grrler. Pis, murdar bir koku da etrafa yaylr. Gemi halknn rahat kaar. Kokunun giderilmesi de mmkn olmaz.
O rezil ve rsvaylklar yanlarna kalr.
Gemi yolcularndan
sn ho
kimisi ise
adann
temaa-
seyir ve
bulur.
Buradan daha gzel ke nerde bulunur? Geminin varaca yer, buradan daha
iyi? Burada kalalm! derler.
-
Gemi
gittikten
der, kimisini ise
Hi
biri
sonra kimi a, kimi susuz olarak
dadaki yrtc hayvanlar
lr, gi-
paralar, ldrr.
kurtulamaz.
te gemiye
kiilerdir.
kfirdirler.
ilk
dnenler, m'minler, Allah'a
En son dnenler
Ortadaki
iki
ise yolunu
yakn
arm
taife ise si m'minlerdir
olan
olanlarla
ki,
dnya-
LM ve KIYAMET
125
ya gnl verip aldananlardr. Nitekim Kur'n- Kermde

Hak Tel onlar iin yle buyurmutur:
hayatn
Onlar dnya
hiretten stn tuttular ve
sevdiler. Allah kfirleri hidayet
yoluna sevketmez.
(Nahl Sresi: 107).
g edip kurtuldu. Dnyaya meyil duyanlar ondan el ekemedi, dnya sevgisine taklp kald. Fakat hiretin elem ve mihnetini ekenler ite onlar olacakKimisi hirete
lardr.
-
DNYA LERNN HANGS Y,

HANGLER KTDR?
Dnyada olan ilerin kt veya yerilmi olduunu sanma! nk dnyada nice eyler vardr ki, beenilir. Bunlar
da,
bilgi,
ibdet gibi ruhun ktlklerle mcadelesi, madd,
manev dnya
kadar
yerde konak tutma ve
perhizleridir. Yeteri
yeme ve
ime,
gi-
baka dnya ihtiyalar dnya levzmndan saylmtr. Ama bunlar da

ahiret ve ilim yoluna yardmc olduklarndan tr tm
yinme, nikh,
bir
nemli ve gereken ilerdendir.
Bilgi lezzeti,
yalvarma, dua lezzeti, Allaha dostluk
dadr.
Ama
Nitekim
ibdet lezzeti,
lezzeti,
hepsi dnya-
hiret iindirler.
Cenb- Hak yle
buyurur:
Mal ve evlt, dnya hayatnn ziynetleridir. Bki kalacak gzel ilerse hem sevap olarak, hem hayr olarak Rabbinin indinde daha hayrldr. (Kehf sresi: 46).
[Dnya lezzetlerinin hepsi knanm ve yerilmi

Ancak fni olan o lezzetlerin kimisi Cennete yol
deildir.
amaa
'
26
olamamaktadr. Mezmum olan lezzetler, ancak fni

olan, hirette azap grmee sebep olan, Cennete girmedelil olmayan lezzetlerdir,
j
delil
Nitekim Resul (S.A.V.) Hazretleri
yle
buyurur:
Dnya ve onun iinde olanlar lnet almlardr.

Ancak Allah Tel iin yaplan zikirler ve yaplan iler
-
makbuldr.
HRET TANIMAK
OLUM BLNMEYNCE AHIRET BLNMEZ

{lm bilinmeyince hiret bilinmez. Hayat idrak olunmaynca lmn gereklii bilinmez. Ruh idrak edilmeyince
hayat da idrak edilmez. Ruhun hakikati, anlalmaz. J
nsan, bedenle ruhun birleiminden meydana gelmitir.
Ruh binici, beden de ruhu zerinde taycdr.
Ruhun, beden aracl ile hirette bir haleti vardr ki,
ona cismn derler. Ruhun yine bir hali vardr ki, onunla
edenin aracl ve ilgisi yoktur. Ona da ruhn derler. Yine ruhun beden vastas ile ektii elem ve zahmete cismn azap denilir. Ruhun bedenden ald lezzete cismn cennet derler. Bedenle ilgisi olmayan, yalnz ruha erien, ac, azap ve straba da ruhn azap denir. Eritii
sevince ve rahata da ruhn cennet...
i
Cisman Cennet: Irmaklar, aalar, yemiler, iekler,

huriler, kasrlar, glman, vildan ve cennet baheleridir.
Cisman Azap: Ki, ylanlardan, ifritlerden, zakkum ateinden, Hamm adndaki kaynar su gibi eylerden ibarettir. Bunlar Hads kitaplarnda uzun uzun anlatlmtrfbnlar
burada anlatmaya
Sahabe haberlerinde
iz...
ve
Onlar tekrar etmeyece-
ihtiya yoktur. Hads-i eriflerde
bildirilmitir.

Ama
128
ve ruhani cennet ile ruhani azap

bo szler ile bilinmez. Ancak zevk ve hal ile, onlar tatmakla mmkndr. Bundan tr ve bilgisiz kiilerin bunu
idrak edemediklerini dnerek eski din limleri bunu bildirmeyi ihmal etmemilerdir. Hads-i Kudsde Cenb- Hak
yle buyurmutur:
>
lmn
hakikati
* * x
Ox
Ox
0 x
O x
ameller ileyen kullar iin gzlerin grmedii,

kulaklarn iitmedii ve hi kimsenin kalbinden ge-
f yi
meyen eyler hazrladm.

Bu vaat buyurulanlar o ruhan cennettedir. Her
trl
bu-
lanklktan arnan, saf hale gelen kalbin iinde melekler

lemine alan bir pencere vardr. Bu mnalar o pencereden kukusuz ve phesiz olarak grnr. Her kime o
pencere alsa hirette:
-
Saadet kime nasip olacak?..
Ne sebepten
si kii kimdir?
Ne sebeple
te
nasip olacak?.
aslik
ona erimitir?.
bunlar o kiiye
Ama
mahade
denilen yolla
malm
iitme ve taklid yolu ile deiljNitekim bir

hekim, kiinin lmn veya ifsn, hastaln azlndan
ve okluundan, hafiflik ve iddetinden anlar, hastaln
sebebinin ok yemek yemekten, scaklk ve souktan, balgam ve safradan, kan ve sevdadan olduunu bilir. Mkefe ehli de keif yolu ile kalbin saadetini bilir, anlar. Bu da
olur, bildirilir.
LM ve KIYAMET
129
Allah Hazretlerinin cemlinin kefidir. Kalbin ekavetinin
de, cemlullah
anlar. Allah'n
grmemek
nasipsizliinden
cemlinden uzak
dmemenin
geldiini
ileri
ilc Allah
bil-
ve ibadetle olduunu, Mkefe-i Cemle mazhar olamamann da sebebinin cehalet ve Allah'a isyan olduunu
gisi
bilir.
Mkefe
ginlerinin
lmi,
bundan
mbarek
bir ilimdir.
Ama birok din
bil-
haberleri yoktur. Gafildirler. hiret ileri-
Cennet ve Cehennem'den ancak cisman taraf idrak edebilirler. naallah, biz tabiat temiz, zihni temiz, ii hrstan, taassuptan, taklitten, hava ve
hevesten pk olan kimseye bu kk blmde aklmz erdii kadar biraz aklamalar yapacaz. T ki, insafla nani
iiterek ve
taklit ile bilirler.
zar edenin kalbinde yle yer etsin
ki,
ilmel-yakn'den ay-
nel-yakn'e erisinler. Gnllerinde de ebed kalsn,
mesin. imdiki halde halkn hiret ilerine
silin-
ounun inanc
zayftr.
NSAN RUHUNUN
KL
Eer sen lmn hakikatinin ne olduunu bilmek istersen, nce unu bil ki, insann iki ruhu vardr. Biri, hayvanl
larn ruhu cinsindendir
ki,
ona
de melekler cinsi ruhudur
ki,
biz
Hayvan ruh
deriz. Biri
ona da insani ruh
denir.
[Hayvani ruhun kayna, gsn sol yannda bulunan

ve yrek denen et parasmdadr. O ruh, ltif, gzel, bir bu-
u,
buhar gibi eydik Canlnn iinde bulunan kan, balgam, safra ve sevdadan meydana gelir. nsann mizacn
bir
dengede tutar. Tpk sirkenin bala karmasndan meydana gelen sirkencbin gibidir ki, ikisi bir araya katlnca,
kendi lezzetleri kalmaz, ltif ve faydal bir lezzet doar.
te byle batndaki o drt maddenin imtizacndan ltif bir
buhar meydana gelir. Kalbe gider. Orada yerleir ve gzel

bir hal alr.
nabz
Sonra oradan damarlara yaylr. Bu damarlar
denilen atardamarlardr.
dimaa doru
orta bir
dimaa knca scakl
scaklk olur.
r, kulakta iitme
Bu atardamar vastaslyle
Ordan btn organlara yaylr.
yrr.
har ok scaktr. Fakat

lr,
130
O bu-
biraz aza-
O ruh bedene yaylnca gzde g-
dilde tad alma,
burunda koklama duy-
teki uzuvlar da yerli yerinde harekete geerler. Yaratldklar hizmeti yapariarDo ltif buhar, bir odaher nerenn orta yerine konulmu bir ra gibidir ki,
gular-
belirir.
ye deerse o yer aydnlanr. Eer nne bir engel kar,

kimi keye erimezse o ke karanlkta kalr.
te
bunun
hayvan ruhun da
gibi
makam
yrektedir.
btn organlara gelip onlara hareket verir. Eer damarlarn kimisi tkanrsa o buharn gidemedii uzuv felce
Ama
urar, hareket etmekten
Bu
dr.
ruh,
Ya
rann atei
bitince
geri kalr.
Besin de yanasl snyorsa besin olmaynca
gibidir.
mum
Kalb de
fitilidir.
da mizacn itidali bozulur. Miza zayf dnce canl yaratk da zayflar, lm bulur. ok ya olduu zaman kandildeki fitilin alevi nasl snyorsa, ok besinle de miza orta
karardan der, canl helak olur. Ayrca muma veya kandil
fitiline bir ey dokununca nasl snyorsa bedene iddt
darbe vurulacak olursa, miza ortalama haldn kar,
buhar azalr hi bir harekete kabiliyeti olmaz.
bir
Bu
ruh
r idrak
zaman gzel mnalaAma scaklk veya soukluk stn gelirse
mademki
edebilir.
itidal
zeredir, o
veya herhangi bir sebeple orta hararet kaybolursa o zaman ne duygular dev grr, ne de vcut hareket edebilir.
Bu anlattmz ruh ayna gibidir. Eer lekesiz, parlak

olursa her eyin eklini gsterir. Pas balamsa onda tek
ey grnmez olur. Eer miza rta kararda olursa buhar
LM ve KIYAMET
131
*
gc de kararda bulunur, o zaman btn uzuvlarn kuvvet

ve hareketi kemal bulur.
Ya miza btn btn itidalden (orta -karardan) derse? te o zaman buhar sner, insan da helk olur. Eer
vcudun kimi yerine buhar erimezse organn o miktar yeri
hareketten uzaklar.
Mizac
karan ey, buharn da yok. olmasna

bir sebeptir. te buna melekl-mevt (lm melei) denir.]
Halkn bir ou onun ancak adn iitmilerdir. Onun uzun
uzadya anlatlmas bu sahifeciklere smaz.
t
itidalden
nsan ruhu dediimiz
derler- o bir cisim deildir.
ona kalb ve gnl de

Paralanamaz. Cisim olmayan
ruh ise
- ki
candr, Allah bilgisinin (Marifetullah)'n dura, konadr. Nitekim Allah bir'dir, tek'tir. Orta yoktur, taksim
edilemez, paralanamaz ve blnemez. 1
kalb,
nsan ruhu, sylediimiz rann alevidir. nsan kan ise,

o rann fitilidir. Nitekim nur, ateten nasl daha ltif ve gzelse ve nasl bir eye benzetilemezse, insan ruhu da byledir.
Hayvan ruha gre
mez.
Ama
u var
ltif
mi
ltiftir.
Anlatlamaz,
biline-
rann
ona uyar. Oysa insan ruh, hayvan ruha tbi deildir. Ona uymaz. nsan ruhu asldr. rann veya mumun nuru dediimiz bir benzeki, fitilin,
titir.
Hayvan ruh
hem
binici
bir binektir, bir
hem de
her ii
ara
gibidir.
yapcdr. lm
nsan ruh
ise
gelince o binek
ve o ara helk olur gider. Ama binici ve yapc helk olmaz. Ya ne olur? Marifetullah', bineksiz ve arasz kaldndan tahsil edemez. Zaten marifetullah' ve muhabbetullah' renen ve rifibillh (Allah' tanyan, Marifetullah'a
vsl olan, velilie erien) olunca o kimseye o binek ve her
ara
bir yk gibi gelir, ondan kurtulmann sebeplerini
ar
HCCET'L-SLAM MAMI GAZAL

arar.
Bu i tpk av avlayan ve
tine benzer.
avlar ve
na atarsa
isterse,
av
an
nasl
avcnn
gtrr, zahmetler
rif-i Billah
32
hareke-
ekerek av-
eline getikten sonra tuzak olan
sonra o
Fahr-i
iini bitiren
bir
ya-
da tpk o avcya benzer. Av avlamak
yeniden kullanr.
lem Mustafa
(S.A.V.)
yle buyurmutur:
lm, M'minin hediyesidir.
Eer
insann
-Allah gstermesin- Allah'
tanma
bilgisi-
Allah muhabbetini ele geirmeden binek
ve leti yok
olursa o kii byk bir hasrete ve daimi bir musibete urar
ki, hi sonu yoktur. Balangc da kabir azabdr.
ni,
NSANIN
SIFATI
K KISIMDIR
ayann felce uramas ile o kii lve aya kendisinin bir letidir, kendisi de-
Bir kimsenin elinin,
mez. nk eli
ildir. Karn, mide ve
birok
azs
felce
baka
urasa da
organlar da byledir.
kendisi yine
diri,
nsann
canl kalabi-
lir.
nsan hasta olur. O gzel,

ince buhar uzuvlara giremez, onlar dolaamaz olur. Bu
nedenle de uzuvlar mefl bir hle gelir. Hareket edemez
lm udur: Miza
olur.
Ama sen
bozulur.
yine varsn, mevcutsundur. Yalnz hissede-
mez, hareket edemezsin. Sen
unu
da bilirsin ki, ocuklukta bedeninin paralar, safi kandan olumutu. Ama

sonra bitkinlemi, baka hale gelmitir. Besinlerden meydana gelip gelien uzuvlar o safi kann yerini almtr.
LM ve KIYAMET
133
imdi
bilindi ki,
baka bir vcut,

deninin helk
dnyaya geldiin kalp
imdiki kalbn
olmas
ile
baka
birkalp,
baka bir kalptr.
Senin besenin helk olman gerekmez.
nk beden topraktr. Topran da topraa karmas lzmdr. Ama senin ruhun Melike cinsindendir. Senin de
kendinin aslna dnmesi,
karmas
gereklidir.
Eer
dn-
yada kesafet hasl edip, yani asln olan Melike hasletlerine uzak kalrsan ayrlk azabna ve hasrete uraman yzde yzdr.
Ey
bil:
aziz kii! Senin sfatlarnn
iki
ksma blndn
A-
gibi
Birisi
bedendir
ona mahsus
ki,
alk, susuzluk, uyku,
yeme-ime
sfatlardr. Bunlar lmle ortadan kalkar.
de ruhun sfatlardr ki, bu da mrifetullah (Allah' tanma bilgisi) ve muhabbetullah (Allah sevgisi)dir.
Bunlar gelitiren nelerdir? O sfatlar da unlardr:
iB-
kincisi
1- Allaha
kr,
2- Tevekkl ve,
Ricadr ki, bunlar senin kendi zatnn sfatlardr.

lmle ortadan kalkmazlarJBelki semereleri daha da oalr, artar. nk Cenb- Hak bu sfatlarla tannacak ve
Allah'n Cemli bu sfatlarla grlme mutluluuna erie3-
cektir.
HakTel
Bki kalan
46)
buyurduu
Hazretlerinin:
iyilikler,
salih amellerdir. (Kehf Sresi:
bunlardr.
Eer bir ruhta Allah' tanma bilgisi, Allah

sa,
dir.
o ruh bilgisiz, zevksiz, evksiz

Fakat mdr (krdr), akdir.
Nitekim Allah Tel Kur'n-
yurur:
olur,
sevgisi olmaz-
ama
yine
de
bki-
Aziman'nda yle
bu-
'
HCCETTLSLAM MAM-I GAZAL

*
0.
o *
*r
s>^t c>
J^J
#^
^ > -
Kim bu dnyada krse
armlardan olur.
mdi, bu
hakikati
iki
134
hirette
*:
m*
JÔ*J
de kr ve yolunu
(sr Sresi: 72).
ruh ve aralarndaki
ilgi
bilinmeyince lmn
de bilinmez.
NSAN RUHU YCE,

r~
ULV
LEMDENDR
aalk
lemdendir. Drt unsurun,

Hayvani ruh sfli,
yani kan, balgam, safra ve sevdann karmndandr. Bunlarn da asl ate, hava, su ve topraktr/j
S
Hayvan
meydana
bu drt unsurun buharndan, buusundan

Mizacn aykrl ve itidali, scaklk, souk-
ruh,
gelir.
yaln
ayrlmdandr. Onun iin hekimkuraklk ve

likte bu drt unsurun dengeli bir ekilde korunmas lzmdr. T ki, insan ruhuna kemal kazandrmakta, onu olgunluk,
latrmakta
bir
vasta olsun.
-
r:
nsan
ruh,
ulv
alemdendir. Melike cevherindendr,
kendi zat, tabiti olan melek cevherlii
ile
bu
fani diyara
dnyalk almak zere deil, bir yabanc olarak inmitir.

inmesinin sebebi, hidaVe onun byle yukardan
yete erip nasibini almas ve Allah' tanma bilgisini kazanbir
aaya
mas
le
iindir.'
Nitekim
Cenb- Hak Kur'n- Kerm'inde y-
buyurur:
aaya
Hepiniz oradan
inin, dedik. T ki, size dosdoru yolum, hidayetim ulasn. Size gnderdiim klavuzun izinden gidenlere korku ve znt yoktur.
(Bakara Sresi: 38).
LM ve KIYAMET
135
Ve hem de Allah Tel
Hazretlerinin bir
dnyann ayrlna bir iarettir ki,

leklere yle hitap edilmektedir:
yet-i
buyruu da
kermede me-
Ben insan amurdan yaratacam. Onu dzeltip

tamamladm ve ona kendi tarafmdan ruh nefhettiim zaman ona secde edenlerden olun! Bunun zerine meleklerin hepsi secdeye kapandlar. (Sad Sresi:
71,72,73).
Yukardaki
kermede geen min tynin (amurdan) kelimesi cisme iarettir. Sevveyth (Onu tesviye ettiim - dzelttiim-) sz de hayvan ruha iarettir. Ve nefaht fihi minrhi (Ona kendi ruhumdan fledim) sz ise
insan ruhuna iarettir. Sevveyth dediinin sebebi, insan bedenine orta mizala kvet ve hareket verip onu, eriatin emirlerini yerine getirmeye ve marifetullah olan ruhun dura olmaa kabiliyetli kldm! demektir. Nitekim sfruhun
itidalli
yet-i
olmas
gerektir.
Tp
ilmi
onu muhafaza
iin
nasl cehit harcarsa insani ruh da itidale muhtatr. Onu da

ahlk bilgisi, bedeni riyazet ve bilgili mcadele ile korumak
lzmdr. T ki, marifetullahtan uzak kalmasn ve helk ol-
masn.
fimdi, ruhlarn hakikati idrak edilmeyince hiret ilminin
mmkn olmazjNitekim marifetn-nefs (nefis bilgisi) bilinmeyince marifetullah mmkn olmaz. Yni kii
kendini tanmadka hi bir zaman Allah' tanyamaz. nbilinmesi
k slm Dininin temeli, Allah Tel'ya ve hirete inan-
mak
(dil ile ikrar,
kalb
ile
tasdik etmek)tir. hiretin de
bilgi-
Bu da mmkn olduu kadar elde edilmelidir.

Lkin hireti bilmekte bir sr vardr. O srr aklamaya eriat izin vermemitir. nk anlalmasnn yolu yoktur.
hiretin bilgisi o sr alana kadar mmkn olmayacaktr.
si
gereklidir.
136
yleyse sen al ki, o srrn kefini, mcahede, riyazet

ve perhizle ve Allah Tel'nn hidayeti ile kendi nefsinde
bulasn! nk bu uhrevi sr baka birisinden renilmez.
Ve buna da gayret gstermelisin. nk o srrn, Allah
Tel'nn sfatlarndan bir sfat olduunu ok kimse iitmitir. Lkin bilineceini tasdik etmemiler:"
1
Bu g
bir
dvadr! mknszdr! demilerdir.
Cenb- Hakk noksan sfatlardan

mnezzeh klmak) deildir. nk Cenb- Hakkn bilinmeyecei, ne Kur'n'da zikrolunmutur, ne de Hdis-i KutBu,
bir
tenzih (yni
s'de bildirilmitir!
Allah- Tel kimi Enbiya'ya:
Halka sfatlarmdan, akllarnn

diye emir buyurmutur.
-
ald
kadar syleyiniz!
Kimi peygamberlere de:
Bizim sfatlarmzdan halka haber vermeyiniz. nk

onlar bunu anlayamazlar. Sizin Peygamberliinizi yalanlar,
-
tekzip ederler.
O zaman
da kendilerine zararl
olurlar,
diye
buyurmutur.
LMN ANLAMI NEDR?

aka
insann zat ve sfatlariyle mevcut ve kaimdir ve ruh kalp (beden) diye bir ey istemez. lmn anlam da ruhun yok olmas deildir. Belki
bedenden ayrlp gitmesidir. Maherde harolunmann, yeniden dirilmenin mnas, yokluktan sonra insann yeniden
var olmas deildir. Yalnz ruha ikinci nbette, bedende tasarruf eylesin diye bir kalp verilir. Birinci nbette olduu
[Artk sen
gibi:
bildin
ki,
ruh,
LM ve KIYAMET
137
Buna
tasarruf et! denilir.
Bu ikinci nbetteki tasarruf ilk nbetten daha kolaydr.

nk ilk tasarrufta ne ruh vard, ne de kalp.
nbette ise ruh ayniyle, dnyadaki gibi
mevcuttur. Hatt kalbn paralar da mevcuttur. Lkin ay-
Ama
bu
ikinci
r ayrdr.
kinci nbette ruhun tasarrufu kolaydr! dedikse, bu bizim ksa aklmza gredir. Ve bizim fiilimize kyasladr. Ve
bakalarna anlatma zaruretinden trdr.
-
Allah Tel Hazretleri Kur'n- Azminde
yle buyur-
mutur:
O, ilk nce halk yaratp sonra onu yeniden diriltecek olandr. Ve bu ona ok kolay gelir. Gklerde ve
yerde en yce sfat O'nundur. Ve O, biricik galip, yeg-
ne hkm ve hikmet sahibidir. (Rm Sresi:
27).
Cenb- Allah'n byle buyurmas insana anlatmasndan trdr. Yoksa Allah- Tel'ya birinci seferde de,
yani ruhun yaratlnda da zorluk yoktur. Belki dnya gibi
yz bin lemi modelsiz yaratmak O'nun iin bir mesele deildir.
Yce Allah, Hazret-i Meryem'e,

yle buyurmutur:
Nitekim
hisselm
ile
Senin Rabbin buyurdu

(Meryem Sresi: 21).
ki:
Cebrail aley-
Bu, bana ok kolaydr.
yleyse yeniden diriltmenin ve kalp (beden) iadesinin

art, nceki bedenin ayn ile verilecei lzm geldii eklinde sanlmamaldr. nk binekten maksat ruhun kendisini tayacak olan kalp deildir. Mutlaka o eski binek, o
tayc, o eski beden deildir. Dnyada bile kalp deitive onun arlnrilir. Ana karnnda buharn kesifliinden
138
dan meydana gelen czler, sonradan gda ile deiip baka taze etler meydana gelir. Kimi hastalarn eti ise batan
baa erir, yok olur. Yerine taze et dolar. Eski bedenin aynen iadesini gerekli grenlere eitli sorular sorulabilir ki,
bunlara doyurucu cevaplar vermeleri zordur. Mesel bazlar:
Maherde dnyadaki kalbn ayniyle geri verilmesi lzmdr! Organlarn birbirinden farkl olmas caiz deildir!
-
derler.
Bazlar da der
-
Eer bir insan
nsan
ki:
insan yese, hatt yiyen insanda yenen etle uzuvlar meydana gelse, o uzuv yiyenle mi harolur, yenilmi olan kiiyle mi?
bir
bir
katre
meniden meydana gelmektedir.
bir
meni anann gsnde mi bulunur, babann belinde

Yoksa evlt ile mi harolunacaktr?
katre
mi.
nsan, safi bel suyundan meydana gelmektedir.O bel

suyu da besinden hasl olmaktadr. O besin bir hayvann
ya yadr, ya eti, ya da stdr. O halde o beden paras
kimin ile birlikte harolunur?
-
hrszn
eriate gre kesseler. Sonra o kii hayrl iler, sevaplar ilese, bu sevaplardan dolay Cennete
girecek olursa eli btn olarak
girer? Yoksa elsiz mi girer? nk o kiinin hayrl ii iledii zaman eli yoktu.
-
Bir
elini
Bedenin aynen iadesi art olmaynca bu gibi phelere

yer kalmaz. Bu phe ve sorularn sebebi, senin benliinin
ve hakikatinin senin bedeninden ibaret olduunu sanmalar ve o beden olmaynca senin mevcut olamayacan
dnmeleridir. Beden
cut
kalamazsn
sanm
olduu
kalmazsa sen de mevve aldanmlardr.

gibi
LM ve KIYAMET
139
RUH CEVHER, BEDENN YOK OLMASI

LE FAN OLAMAZ
Sen eer dersen
Fkh,
ni
ki:
yni din ve eriat bilginlerinin ve kelm, yni
akide limlerinin ok
mehur
di-
udur:
Sonra hair zamannda bu beden
szleri
vardr
nsan lmle yok olur.

ayn ile, yni eski bedeninin tpk tpksna
bir
ki,
ei
olarak
yeniden yaratlr. Hal byle olunca senin sylediin sz-
onlarn sylediklerine aykrdr.
ler,
Biz
de
u cevab
veririz:
Her kim, bakasnn szlerini incelerse hakk, hakikagremez. Bu senin dediin ne gr ehlinin, ne de tak-
ti
nk basiret ehli olan kii bilir klmle beden yok olmaz. Ancak paralar, czleri irbirinden ayrlr: te bu ayrla da lm (mevt) derler^ Bir eyi bakasndan renip nakleden takliti kii de din limlerinden
unu duymutur ki, insan ruhu lmden sonra bakidir. Ve
litinin szleridir.
bilmitir
ki,
1- Biri
ruhlar
da
iki
ksmdr.
suadnn (sadete
2- teki
de akilerin
erenlerin) ruhudur.
(silerin)
ruhlardr
ki,
kfir
ve g-
nh ileyenlerin ruhlardr.
Sadete erenlerin (sudann) ruhlar hakknda Hak Tel yle buyurmutur:
Allah yolunda ldrlenleri sakn l sanmayn.
Onlar btn yaamaktadrlar. Rablerinin ndinde rzk-
lanmaktadrlar. Onlar Allah'n kendilerine ihsan ettii
140
nimetten dolay mutluluk iinde, ferahldrlar.
(l
m-
ran Sresi: 169-170).
Nitekim
Bedir
kfirlerin
Gazasnda
ruhu hakknda Reslullah (SAV.),
len Mekkelilerin llerine bakarak onla-
r adlariyle birer birer
arm ve yle demiti:
olu
Ben, Rabbimin bana vaat ettii frsat ve nusrei buldum. Allah Tel'nn dmanlarn
kahretmek iin bize verdii mjdeler gerekleti. Ya Allah'n sizin iin bildirdii kbetleri ve azab siz buldunuz
Ey
filn, filn
mu? Yoksa bulmadnz
filn.
m?
Ashb- Kirm o zaman
derler
ki:
Reslullah! Onlar lmlerdir, size nasl cevap ve-
rebilirler?..
Ya da
sylediklerinizi
zaman Hazret-i
cevab verdi:
nasl duyarlar?..
Fahr-i Kinat (S.A.V.) Efendimiz
Yce Allah hakk iin sylyorum ki, beni hak Peygamber olarak gnderdi. Onlar sizden ziyade duyucudur-
Ama cevap vermee
lar.
Nitekim eriat
nn
gleri yoktur.
bilginleri, lenlerin
eriatte yok olduklar-
bildirilmediini kesin olarak incelemilerdir.
Reslullah (S.A.V.), ehit denler
hakknda da yle
buyurmutur:
ehitlerin ruhlar yeil kularn i boluundadr.
Ve Cennetin rmaklarna varrlar. Yemilerden yerler.
Ar'n glgesinde asl kandillerde karar ederler.
-
Szn ksas her kim lm hakknda inen

ds-i
Kudsleri
ve
eserleri Incelese
aratrsa,
llerin kabirleri
rivyetine
gz atsa elbette
yetleri,
Ha-
ve iyzn dikkatle
arasnda grlen hareketlerin

phe ekmeden bilir ki, ller
LM ve KIYAMET
141
yok olmaz, eriatte bildirildii

r, ve menzilleri deiir.
gibi llerin
Nitekim Fahr-i lem (S.A.V.)
yle
yalnzca sfatla-
buyurur:
ya cennet bahelerinden bir bahe, ya da

cehennem ukurlarndan bir ukurdur.
-
Kabir,
mdi, lm ile insann kendisinden (zatndan) bir ey

deimez. Yalnz hareketleri, grnen be duygusu ve hayali, fasit bir miza olduu iin tl kalr, i grmez olur.
nk svari, yaya kii olmakla, grrken grmez (m),
olmaz. Lkin m ise orada gzlerini aar.
ktip iken
Bu sebepledir
ki,
bir
kii tasavvuf yolunun
da, nefsinden, hislerinden
uzaklaacak
balangcn-
olsa, hiret halleri-
mahede etmee
balar. Kendisindeki hayvan

kaybetruh, mizacn itidali zere kalrsa da ondan bir
mez. te bu halde iken Allah korkusu ve rkeklik onu kapni
zevkle
ey
ve hareketten uzaklar, grnrden hi bir

ey idrak etmiyormu gibi bir hal alr, ller mertebesine
varr. Bakalarna lmden sonra gelen, alan, kefolan
larsa o kii his
haller,
o kiiye, bu
hal iinde iken grnr.
Sonra o kimse kendisine gelince, yni grnr leme

dnnce, grdnn hepsi ya hatrnda tamamen kalr,
ya da hepsi uar, gider, yalnz eseri, izleri kalm olur. Mesel, kendinden getiinde Cenneti grse, onda sevin ve
nee izleri kalr. Eer Cehennemi grse kalb krkl, hzn, arlk, kuku ve gam hasl olur. Eer hayal ha-
ferahlk,
kalmsa, o
zinesinde grdklerinin
izleri
kalarna haber vermesi
cizdir.
grdklerini
ba-
HCCET'L-SLAM MAM-I GAZAL mmmmm*
42
Nitekim, Reslullah Efendimiz

elini
uzatt.
namaz klarken mbarek

Namaz bittikten sonra Ashb- Kirm kendisine
sordular:
-
Ey Allah'n Resl, namazn
muradnz
iinde iken el
uzatmaktan
neydi?.
O da yle buyurdu:
Cennet yemilerinden bana bir salkm zm sundular.
Onu alp dnyaya gtrmek istedim. zin vermediler.
-
Ey
aziz!..
Sen sanma
o Cennet zm dnyaya gelo olmayacak, g bir itir. Onu uzun uzun

ki,
mez. Sanma ki,

anlatmak bu dar sahifelere
smaz.
KABR AZABI
Kabif azab
ksmdr:
iki
Cismni kabir azab.
Ruhani
kabir azab.].
Cismni denilen kabir azabn herkes bilir. Nice yerlerde o anlatlmtr Lkin insan kendi nefsini ruhunu bilmez-
azabn
se, ruhan kabir
kendi zat
yoktur.
ile ilgisi
etmez.jRuh, lmden sonra
gz
lm
bal
mal, en
k, yk
yok
bkidir.
be
Onun
eli,
aya,
duygu da bedenle
kula-
ilgilidir.
gelince onlardan eser kalmaz. Ortadan kalkarlar.
duygulara
lt,
Grnen
yoktur.
Ruhan azabn insann

azap kalba girmeye tenezzl
bilmez.
tayc
de ruhta kalmaz JNitekim e, ev-
lezzetler
yakn
Bu
dostlar, kle
ve hizmetiler, maiyyet
hal-
hayvanlar, tarlalar, baheler gibi varlklar
olur, fsit olur.
Eer bu
eyler o len kimsenin sevdii ve diledii

eylerse, bunlarla megul olursa, lm annda bunlardan
ayrlk ve bu ayrln verdii elem, tasa, ac ve azap canna iler, iddet ve mihnet iinde son nefesini verir. Eer
trl
bunlardan gnl
rulup
ekmi
hazrlanm
ona
olur
ve hiret ynne gnl
do-
bulunursa, her an lm bekler, dnya
deil ac
Ruhun bu anda dilei Cemalullah'tr, onunla megul olur. Ve o lm annda dileine, mukuna, mbuduna vsl olur. Bylece de zevk ve
lezzetleri
tatl
srra, sevin
gelir.
ve rahata kavuur.
Dn
ki,
bir
kimsenin
HCCET'L-ISLAM MAM-I GAZAL

ruhu daimidir, bkidir, lmle yok olmaz.
benzer yapma
eyay sevi
Ama
44
altn-gm-
onlar gnle yr etmek,
candan ve yrekten dnya malna balanmak, gece gndz onlarla megul olmak, nice almalardan sonra onlar elde etmek, sanr msn ki, lenin iine yarar? O nice yllar diledii
ve rabet ettii eyler lmle
bir
kerede elden
gidince o kiinin, elbette, sonsuz hasret ve mihnete, yine
o sonsuz
zillet
ve pimanlk
gamna dmesi
gerekir. Nite-
kim Reslullah Efendimiz yle buyurmutur: stediini

sev.
gerektir
ki,
ondan ayrlacaksn.
KABR AZABI HER KNN

DNYAYA OLAN MEYL VE MUHABBETNE
GREDR
;
Kabir
bilmi,
azabn douran
sebebin dnya sevgisi olduunu

bulunuyorsun. imdi bil ki, kabir azab
renmi
eit eittir. Her kiinin dnyaya olan meyil ve sevgisine

gre deiir] Kimisine gre iddetli olur. Mesel bir kiinin
dnya eyasndan bir eye bal olsa, diyelim ki, bir

klesine, bir cariyesine ya da bir baka eye, mala, mlke
son derece balansa, bir gn gelip o sevdii eyler anszn elinden gitse ne kadar zlr, ne kadar huzursuz kalr.
Bunu herkes bilir. O kii nice aclar iinde kalacaktr. Hatta kalbi tek bir ey bal kalncaya kadar bu hal srer gikalbi
der.
Yine diyelim
sine de ayr ayr

,
dnyal olsa, hepmuhabbet etse, anszn btn mal,
ki,
bir
kiinin ok
evld, klesi, hizmetileri, yaknlar, at sr-
LM ve KIYAMET
145
ss eyas, memuriyeti elinden gitse, vazifesinden,

makam ve mansbndan, dfevlet hizmetinden atlsa, o kiiakll olanlar pek gzel bilir.
nin ne kadar acya
leri,
uradn
gn Reslullah Efendimiz, ashabna: Siz

yet-i kerimenin neden indiini bilir misiniz? diye sordu.
Ashab da: Buyur, y Reslllah! Bilelim, dediler. O yet-i
kerime de uydu: "Kim benim zikrimden yz evirirse,
ona dar bir geim (maiet) vardr ve o kiiyi, kymet
gn m olarak harederiz." (Tha Sresi: 124). Reslullah bu yet-i kerimeyi okuyup: Evet, diye duyurdu. OnNitekim
bir
geim vardr. Bu yet kabir azab hakknda inmitir. Kabirde dokuz bal engerekler vardr ki, kabir ehliile o kiiyi sokup sokup, sne hcum ederler. Her bir
rrlar. Ona azap verirler. Bu azap, t kymet gnne kadar srer gider. Basiret ehli olanlar, bu engerek ylanlarn
gzle grrler. Ahmaklarsa: Biz ok kfir ve asi grdk! Bi-
lara dar bir
az
lerek, isteyerek,
devaml
Ama bu ylanlardan
olarak o kabirlere baktk, durduk.
hi birine rast gelmedik.
ey olsayd, biz de grrdk! dediler.
Eer byle bir
imdi bu
cahiller
u-
bir ey deilo engerek ylan lm

dir. Aksine lmn zatnda, kendisinde ve ruhundadr. O
ylanlar bu gzlerle grnmez. O kii hayatta iken o enge-
nu
bilmelidirler
ki,
btnnda (iinde) idiler. Bu da dnya sevgisi,

dnyaya balantr. ,0 ylann balarnn says da kt
rek onun
kadardr? Bunlar, mesel hrs, haset, kibir, riy, dmanlk, kin, hile, intikamclk, tamah ve ehvete
dknlktr. Bu saydmz engerek ylanlar kfirlerin,
ahlk
says
dnyaya muhabmddete bol bol bulunur. Orada gizlenip yao kiiler, bunlar bilmezler. Bundan gafildirler.
Allah'a si olanlarn ruhlarnda, kendileri
bet
ettikleri
arlar.
Ama
Nitekim Allah Tel Hazretleri dnya nimetlerine
olanlarn akbeti
bal
hakknda yle buyurmutur: "Bunun se-

bebi,
dnya hayatn
hlretten stn tutup sevmeleri-
olsayd, onlardan
engerekler
Eer
dardan gelsaknmak mmkn olurdu. Ama bu
dir." (Nahil Sresi: 107).
mi
146
bazlarnn
ilerinde
bu ylanlar,
olduundan ve
onlar gz-
grnmediklerinden tr, saknmann yolu yoktur.

nk o kiilerin kendi sfatlarnn ayndr, eidir. O kt
le
sfatlar,
iyi
Nitekim
"O
sfatlarla
deitirmekten
baka
are yoktur.
Cenb- Hak yle buyurmutur:
kfirlere,
Cehenneme atldklar gn yle
Siz dnyada yaarken
denir:
iyiliinizi yitirdiniz, zevkinizi
srdnz. Artk bugn Arzda haksz yere srdnz kibrin, yoldan kmanzn karlnda alaltc bir azap greceksiniz." (Ahkf Sresi: 20).
Yine Hak Tel yle buyurur: "Dikkat edin,

sin bir ilimle (ilmel-yakn
ile)
eer
ke-
bilmi olsaydnz o Ce-
hennemi grecek, sonra mutlaka (aynel-yakn
ile)
znzle grecektiniz." (Teksr Sresi:
Kur'n-
Aziman
kfirleri
bir
yerinde
mutlaka iine
5, 6, 7).
g-
de yle buyurur: "Cehennem,

alp onlar kuatan bir yerdir."
(Ankebt Sresi: 54).
RESLULLAH
Eer
dii, ya
sen:
m?
KABRDE RETTKLER
u hale gre eriate o ylanlarn grnme-
da cann
se grr
IN
iinde
olduu nereden
diye sorarsan, biz
de
biliniyor?
unu
Onu
kim-
deriz:
lnn ruhu onu grr ama, sen onu gremezsin. Mesel uyuyan kimse, ryasnda kendisini engerek ylann
soktuunu grr, acsn duyar, ama onun yannda duran
kii ne ylan grr, ne de ryada ylann soktuu kiinin ac
LM ve KIYAMET
147
ektiini duyar, anlar.
Sen yle sanma
ki,
o ylan yalnz
ryada grnr ve kendisi yoktur. Hem de: Onun soktuuna itibar edilir mi? O hemen hemen bir hayaldir. Surete
gelmez! deme sakn. Byle bir zanna dmek byk bir
hatadr.
elemdir.
nk senin aln, susuzluun sana byk

Geri o elemi kimse grmez ve bilmez. Haber ver-
sen bile kimse inanmaz. Ama kimsenin bilmemesinden

dolay da senin acnn yok olmas gerekmez. te bunun
gibi, uyuyan bir kimseyi ryasnda bir ylan soksa veya bir
kimse ona ac verse o kii o acy tamamen eker. Bunu
dardan
kimsenin bilmemesinden, bu ac ve eleme

noksan gelmez. Ama
kadar var ki, uyuyan kii, uykusundan tez uyanr. O ryadaki acs da tez geer, onu hebir
men savuturur Ylan ona
bir
hayal gibi grnr.
Ama lye gelince: Onun l
hali
devam
azab da
Gemez, onu
eder,
azap gibi sabittir.

asla bandan savuturamaz. Hem de iddetli bir azaptr.
Bu hayat ve akrepler, duyu uzuvlariyle duyulmaz, bilinmezler. Gz gr ile grnmezler. Ama be duyu faaliyette olmasa, lmde veya uykuda olduu gibi, kapal olsa hi bir kiiye ayn olmasa da mahide daima ayndr,
onun tarafndan grlr ve bilinir. Nitekim haberde gelmitir ki, Reslullah Efendimiz, bir gn Mslman kabirlerine
uramt. ki kabrin arasnda ok zaman durmutu. Bir
hurma dal ald. kiye bld. Bir parasn bir kabre, bir pardaimidir. Zahirde ekilen
asn
teki kabre dikti.
Daha sonra ashabna dnp y-
Bu iki kabrin sahipleri azap ekmektedir. Byk bir

nesneden dolay azarlanmalardr. Ashab- Kirm: Ne sele
dedi:
septen tr, y Reslullah? dediler. Hazret-i Peygamber
de onlara
cevab verdi: Bu kabirlerden birisinde yatann
azab, iki kii arasnda uygunsuz szler gtrp getirmesinden tryd.
Biri
de kendi bedenini idrardan sakn-
148
mazd. te bu nedenlerle onlara azap edilmektedir. Bu

hurma fidanlar burada taze durduka onlara azap yoktur.
uras
bilinir ki,
Reslullah Efendimiz, onu
ba
gzleriyle
grm deildi. yle olsayd,
yanndaki ashap da grrd.

gz, bir perde ardndakini, bir duvar arkasnOysa bu
dakini hi gremez. Kabirlerin de st toprakla rtlyd.
Ashb- Kirm kabirlerde ne grebilirdi? Ama Reslullah'n
grd eyler gerekti, dosdoruydu. Fakat bunu ten
gzleriyle grmedii de aikr bir eydi.
KABR AZABI HER

Eer sen
dersen
K N ET MDR?
ki:
Kabir azab dnya
ilgisinden
dolay
olur, hi bir
kii o
azaptan uzak kalamaz. nk her kiinin ya evld, ya konutu, ya yamndaki cemaati, ya hizmetisi vardr. Onlarn
kabir azabndan hi birisi necat bulmu deidir. Biz de sacevab veririz ki: Sen gerek sylyorsun. ok kimna
se vardr ki, dnyada hi bir yakn yoktur. Hatt daima Al-
Ve nebiler de,
m istemeyince dnyadan g etmediler.
lah Tel'dan lm
Dnya
ile ilgili
Bu
dilerler.
kimseler de
iki
kendileri l-
ksmdr:
kasmdakilerin dnyaya muhabbetleri

vardr. Lkin Allah Tel'ya da muhabbetleri vardr. Bunlarn misli una benzer: Bir kiinin iki ehirde birer evi olsa, kendisi ise birisinde otursa, o evden gmek istemese.
1
birinci
Daima orada mesken tutarken teki ehirden gzel

makam, bir memurluk verseler, o kii de sevinir, oraya
mee, br ehirdeki evine gmee kalkar: Makam

mansb sebebiyle ilk ehirdeki evini terk eder. O evde
zusu
bile
kalmaz. Bu
birinci
ksmdaki
bir
git-
ve
ar-
insanlarn her ne ka-
LM ve KIYAMET
149
dar dnyaya meyilleri varsa da, br yandan Allah sevgisi galip ve stn gelince, hirete gitmei tercih ederler.
gn
tifeye lm
dnyada kalmazlard. Bu
dnyann munhabbeti galip
gelince,
olurlar.
Belki ellerinden gelse bir
bile
zamannda teki
kabir azabn grmez
ksm
da unlardr: Bunlar dnya ve

ehvet sevgisi ile uramlardr. te bunlar kabir azabndan kurtulamazlar? Nitekim HakTel Kelm- Kadim inde
yle buyurur: "Sizin aranzdan Cehennem'e de uramayacak olan kimse yoktur. Bu, Rabbinin katnda kesinlik
bulmu bir hkmdr. Sonra biz, Allah'a kar gelmekten
saknm olanlar kurtaracaz. Zulm edenleri de topluca
Cehenneme brakacaz." (Meryem Sresi: 71, 72). [Lkin
bu ikinci taife de ok defa Hakk'a ynelir ve kalblerinde Allah sevgisinden eser de vardr, ama dnyadan ayrlnca
dnyay unuturlar, artk onu anmazlar. O zaman da bunlar
kabir azabndan kurtulurlar. Bunlarn rnei udur: Onlar o
kimseye benzerler ki, bir kiinin iki ehirde birer evi olsa,
daima birinde kalsa, sevgisi ona ylr, teki evini hi anmaz. Fakat bir gn zaruret ve ihtiya sebebiyle oturduu
evinden gerse ve teki eve giderse birka gn bu yeni
evde kalnca evvelce kald evin muhabbeti gnlnden
kar. Artk eski evinde yerleip kalmamay tercih eder. Bu
taifeye de dnyay unutturuncaya kadar azap edilir. Sonra
[2
kinci
insanlar
dnyasna alnca azab ortadan kalkarma bir ksim insanlarn kalbi ehvet duygular ve dnya ileri ile
batan baa doludur. Gnllerinde muhabbetullahtan ve
Allah' ve hireti anmaktan hi bir eser yoktur. Dnyay
hirete gre stn grmlerdir. Bu kiiler ebed azaptan
hi bir zaman kurtulamazlar.
hiret
150
DNYA LE LG, KALBDEN NASIL

KALDIRILABLR?
i
Ey
ilhi
srlar
renmek
isteyen!
Dnyada
hi bir kim-
Ben Allah' sevmem! desin ve geip Allah muhabbeti dvasnda bulunmasn. Herkes: Ben HakTel'y
severim! Her eyden de ok severim der. Fakat bunu an-
se yoktur
ki:
tama
vurulmas, o kiinin denenmi olmas gerektir. Mesel o kii ne vakit bir ii

yaparsa, nce bakmal ki, o ite Allah'n mbarek rzasn
grmeli. Eer varsa o ii ilemeli. Eer Allah Tel'nn rzas yoksa nefsi dolaysiyle o ii yapacaksa, onu terketmelidir. Bu suretle er'-i erife riyet klmaldr. ayet nefsine
byle muhalefet ederse: Ben Allah' seviyorum! sznde
lamak
iin bir
doruluu
lye, bir mihenk
var,
dediinde sadktr.'
Eer
nefsinin
havasna
uyup da ancak dil ile: Ben Allah' seviyorum! der de kalb ile
tasdik etmezse o kii bu sznde sdk deil, yalancdr.
Bir kii
ne zamanki: L ilhe
illallah
(Allah'tan
baka Al-
dese Cenb- Hak tarafndan ona bir hitap gelir. Bu hitap o kiiye: Szlerinde kzibsin, yalan sylyorsun, nk yaptn i sylediin sze uymuyor! der. Bu
tarzda, Allah' seviyorum, demenin hi bir faydas yoktur.
Nitekim Reslullah (SAV.): "Lilhe illllah" kelimesi
lah yoktur),
insan Allah tel'nn azabndan saklar!" diye buyurmulardr. Hi bir kii dnya ilerini, hiret ilerinden stn
grmemelidir.
Bir
ksm
insanlar vardr
ki,
yle
derler:
Madem
ki
ka-
ve dnyaya kar duyulan

muhabbetten ileri gelir, bizimse dnyaya kar hi muhabbetimiz yoktur. Dnyann var da you da gzmzde eit-
bir
azab dnya
ileriyle
ilgildir
LM ve KIYAMET
151
Dnya ile ilgimiz sretdr, yalnz grntedir. Gnlden deildir. Bu szleri, ey aziz kii, sakn tasdik etme!
nk dnya ihtiyalar ve dnya lezzetlerine onlarn meyilleri, srekli istekleri vardr. Onlarla bu dvay tartmak
zordur. Peki, szlerinde bu kiiler ne zaman sadktrlar?
Bunu anlamak iin ne gibi denemeler yaplmaldr? yle:
1 Btn mal, mlk alnca veya btn mal ve mlk,
evld bir anda helk olsa. 2
Halk ona sayg duymasa,
ona hakaret etse, 3
Yarn dostlar veya rencileri ona
hrmet etmese ve hepsi onu tahkir etse, 4
Ya da ona
tir.
dman
olup onu
zem
bu hakaretlere dayanyor, hi mteessir olmuyorsa, kendinde, hal ve tavrnda zerre kadar deiiklik gstermez ve: Zaten ben byleyim! Beni hi bir ey rahatsz etmez! derse onu yine ne ile
tecrbe eylemek gerektir? O kiiye dayak atmal, elinden
maln almal, srtndan elbisesini soymal. Eer btn
bunlara sabreder ve rahatsz olmazsa dvasnda sadktr.
Mal sevgisinden ve halkla ilgiden nefret ettiine dair her ne
eyleseler. Btn
derse yerindedir.
ok kimseler vardr ki: Ben karm veya odalm (cariyemi) sevmem! der. Ama ne var ki karsn boamaya kalksa veya
rlr,
criyesini
sata karsa
kendisinde
deliye dner. Hatta kendisini
ak atei
ldrmee
g-
bile kalkar.
azabndan kurtulmak isteyenler dnya ile ilgisini kesmee almal. Kendi ihtiyac, zarureti kadar ile
kanat etmesi, o kadarn yeterli grmesi lzmdr. Mesel,
halde[kabir
ibadete kuvvet olacak kadar yemeli, imeli,
souk tesir et-
meyecek veya scak bunaltmayacak kadar
Eer
giyinmelidir.
dnya ilgisinden temizleyemezse o zaman

kendisini ibadete ve Allah'n zikrine vermelidir. O kiiler, Allah'n muhabbetine gnln altrmal, o sevgiyi kendisine nsiyet ettirmelidir. Dnyaya kar olan sevgisini hiret
kalbini
52
gidermeli ve nefsini eriate itaat ettirmeli.)

Eer nefsine uyar, ona benlii boyun eerse bilsin ki, kendi vcudu kabir azabna decektir. Bundan dolay kendi
korkusu
varln
ile
kabir
azabna ve
hazarlamaldr. Bylece de Allah Tel'nn ltuf ve keremi herkese

mil olsun ve balamas, zengin, fakir her kiiye erisin.
hiretin iddetlerine
RUHAN AZAB, ALLAH TEL'NIN
YRE
TUTUTURAN ATE
Cismni Azap, bedene ve beden yolu ile ruha erien bir
azaptr. Ruhani Azap ise hemen ruha varr Allah Tel'nn: "O, Allah'n tututurulmu ateidir ki, o atein
tesiri
yree kadar ykselir, yrein
meze
Sresi: 7-8).
Ve kalbte
cinstir: 1
Dedii ekli
yerini alr.
Biri
alr.
iine ker." (H-
te bu
ruhan azaptr.
Byle olunca ruhan cehennem
dnya ehvet ve
isteklerinin
ayrl ateidir.
de rsvlk, alaklk, utanlacak iler yapmann,

haynn ateidir. 3 Biri de tek olan Allah Tel Hazretlerinin cemlinden mahrum kalmak ateidir. Bu ate,
yalnzca ruhu yakar, bedene tesir etmez. Bu atelerin her
birinin dnyada birer sebebi vardr.
Biri
ate: Bu dnya ehvetinden ayrl ateinin sebebi, evvelce kabir azab konusunda anlatlmt ki, o dnya muhabbetidir. nk akla irade kalbin cennetidir. Ma!
Birinci
demki kalb
sevgilisi ile birliktedir.,
o daima kalbin cennetin-
dedir demektir. Sevgilisinden ayr olursa o
ayrlk da ona
cehennemdir. Bylece dnya ehli de dnyay btn varl

ile sevmekle onun maku olmutur. Byle olunca dnya
bir Cennet gibidir. Ama ne zaman sevgiliden ayrlnrsa, bu
ayrlk da o kalbe
rlmt.
bir
Cehennemdir nk
sevgiliden ay-
Nitekim hdis-i erifte buyurulmutur
ki:
"Dnya,
LM ve KIYAMET
153
m'minin cehennemi ve kfirin cennetidir." imdi, m'min

kii, Allah Tel'ya ve hiret gnne muhabbet etmekle
de m'minin maku (sevgilisi) oldu. Dnyada ikisinden de ayr olduu ini dnya ona cehennemdir. Fakat
muradna, maksuduna varnca, m'min hirete kavuur,
dnyadaki cehennem hayat sona erer, cennet hayat baikisi
lar.
/kinci Ate:
kinci
ate
ki,
fazahat (alaklk) vc utana-
cak iler (hacalet) ateidir^ Buna da bir rnek verelim. Mesel bir emir (bey), yoksul ve fakir bir kiiyi yanna alp ona
sayglar gsterse, hem de teki yakn adamlarndan onu
sekin klsa, hazinelerinin anahtarlarn onun eline verse,
hatt kendi haremini ve saray halkn teslim etse, szn ksas btn ilerini ona smarlasa, emniyet edip tesli etse,
o kimse bu mertebeye ycelmiken birdenbire marur olabilir. O zaman da emirin haremine hyanet gz ile baksa,
saray halk ve criyelerle lyk olmayan iler ilemei balasa, emirin mal ve hazinesini ap kendi muradna harcasa ve onun yurduna gz diken dmanlar ile elbirlii etse,
daima onlarla konuup tuzaklar kursa, onun bu gnahlarn emir grmez mi? Hayr, emir, saraynn bir kesinden
Himaye ettii adamn, criyeleriyle

krtrdna, hazine ve mallarnn israf edildiine ahit
olur. Szn ksas btn malnn harman gibi savrulduuher olup biteni grr.
na da akl
erer.
Gvenilen kii
tan beri bildiini:
Daha ne
vakit utanmaktan,
emirin bu halleri ok-
kusurlar ileyecek? Greyim ve
cezasn ona gpre vereyim?

bilse,
eer
diye
cezasn
aknlktan ne
geri
braktn
hale
dtn
O alak kii yer yarlp yerin

salndan bin defa stn grr.
basiret ehli kiiler anlayabilir.
gemeyi kendi
Hatt yksek bir yerden atlayp para para olmay
dibine
eder.
tercih
HCCETL-SLAM MAM-I GAZAL
154
sen de imdi dnyada nice iler ilersin ki:

Tenhada kimse grmez! dersin. Veya o i nefsine ho gelir: Bunda ne su var ki? dersin. Ya da o ii sana eytan
gzel gsterir, ktln rter. Ama lmden sonra suun meydana knca mahcubiyet atei seni saracak, iddetli bir azapla uzun sren bir mihnete uratacaktr. Nitekim, bir kii bir kiiye arkadan kt szler sylese, gybette bulunsa, yarn kyamet gn o kiinin rm insan
etini ineye ineye haredilmesi gerektir. Bunun, lm
bir kardeinin eti olduu kimi kiiye ryasnda bildirilir. Mesel bir kimse ryasnda kendi etini yediini grse: Sen
mutlaka bir kimse hakknda arkadan kt sz sylemisin,
gybette bulunmusun! diye yorumlanr. Hasedin rnei de
udur: Mesel bir duvarn stne bir ta atsan ve bir baka kii gelip sana: O attn ta, kendi evine dt ve olunun gzn kard dese, sen hemen evine koarsn. Bir
de ne grrsn?. Gerekten attn ta olunun gzn karmtr... O zaman, kalbine nasl bir ate deceini dn! Acaba idrak eder misin ki, nedamet ve kzgnlk atei
ile ne hle dersin? Bunun gibi dnyada haset eyiesen o
hasetin zarar hirette sana geri dner, gelir. Tat ve ibadetini boa karr, btl klar. O ibadetlerden sana hi bir
fayda gelmez. Hem de senin ilediin amellerin sevab haset eylediin kimseye yazlr. Ebedi pimanlk ve ebed zarar senin bana dner, gelir. hirette olan zarar ve pi-
Bu
hal gibi
manln gam
ve kt iler sebebiyle ekilen strapla ceza acs, dnyada evldnn gznn kmasiyle llemez. Zira gzdeki o ac birka gnlktr. abuk savuur,
geer gider. Zira gzdeki o ac birka gnlktr. abuk savuur, geer gider. Ama dnyadaki mihneti ve ona sabrla
dayanmann
hiretteki
sevab, dnce
sahibi, basiret eh-
Senin saadetin ne evlt gznde, ne

de kendi gzndedir. Hi bir dnya nimetinde deildir. Belline
zevk
bile verir.
LM ve KIYAMET
155
ki
hirette Hazret-i Allah'n
mahede
ile
makbul olup Allah'n cemlini
merref olmak,
nimetleri elde etmektedir.
[nc Ate: Bu ate, Hazret-i Allah'n cemlini grememek, onu grmekten mahrum olmak ateidir. Bu ebed
saadetten uzak kalma kederinin teidir. Onun sebebi bilgisizlik, chilliktir. Ve gzn krldr. nk dnyaya
Allah' tanmak iin geldii halde O'nu tanyamam, kalbinin aynasn dnya igal etmitir. O aynay nefsan lezzetlerin pasndan temizletmemi, safi klmamtr. Ne riyazette, ne perhizde bulunmu, ne kt' ahlkla mchede etmi, ne de iyi ahlk elde etmitir. Ve bundan tr o aynane de Hazret-i Allah'n
cemlini mahedeye lyk olmutur. Ne bu mahede
iin bir kabiliyet gsterir, ne de Allah Tel'nn derghnda makbul olur. nk: Allah'n ahlk ileahlklann, emri
gnle
gereince davranc olmamtn] yleyse bil ki,
eer dnya muhabbeti dolmusa ve o, isyan tozlar ile pas
balamsa, hirette ona hi bir nesne gzkmez, btn
da ne
Hazret-i Resl Efendimizin,
saadetlerden
mahrum
kalr.
Ve gz
grmeden ma olarak harolunur.
hiretten hi bir
ey
(Allah saklasn).
Bu mahrumluk ateinin dnyada
misali, yni hirette
mutlulua erememe ateinin temsili, dnyada yledir: Bir

kavm, geceleyin yolda giderken bir tal vadiye eriirler.
Karanlk iinde, o talarn rengi ve ekli iyice grnmez.
Onlar yolda giderken bir ses: sakn gaflet etmeyin! Bu talardan bol bol alp gtrn ki, bir zaman gelir, gerekli olur!
der. Onlar da, bu sesi iitince kimisi gzlerini drt aarak
yerden gleri yettii kadar o talardan toplar. Kimisi zahmetten kanr. Eteklerine biraz koyar, gtrrler. Kimisi
ise veresiye zahmetten kanr: Zahmet parasn harcamak ahmaklktr! Bunlarn ne faydas olur! derler. Yere
eilmek zahmetinde bile bulunmazlar. Elleri bo yrrler.

Talar alp
56
ahmaklkla sulayarak:
aklszlar grn, ham bir tamahla ve g bir dilekle eekler gibi
yk yklenip kendilerine faydasz zahmetlere girerler.
Oh, ite biz gamsz, tasasz, drt yn seyrederek gidiyoruz!., derler. Fakat sabah olup gne dounca, kymetsiz
aklta sandklar eylerin birer inci, yakut olduunu grrler. Her biri bin bir altna deer kymetli cevherler... Az
gtrenler: Yazk, yazk! derler. Keke daha fazlasn gtrseydik! diye hasret ekerler. Hi alp gtrmeyenler
mahrumiyet atei ile helk olurlar. Pimanlkla ellerini balarna vururlar. Feryat, figan eder, alarlar.
kymetli
talar gtrenler, ehre varnca mlk sahibi olurlar. Kleler, criyeler satn alrlar. Almayanlarsa yle a, yle plak
ve gnlleri susam, dudaklar kurumu bir halde gezerler. Ne zaman onlardan yiyecek iecek isteseler, cevap
gtrenleri
ar
olarak onlara
u yet-i kerimeyi okurlar: "Bize biraz su ve-
ya Allah'n size verdii rzktan gnderin!" diye barrlar.

Onlar da: "Dorusu Allah, bunlar kfirlere haram etti derler."
(raf Sresi: 50).
Dnk gn
Ve sonra
u szleri onlara sylerler:
siz bize glerdiniz. Biz
de bu gn size glyo-
ruz! Nitekim Allah Tel
kelmkadiminde yle buyurur:

"Eer bizimle elenmiseniz biz de sizinle bu elendiiniz
gibi eleneceiz." (Hd Sresi: 38). te cennet nimetlerinin rnei bunlardr. Misal olmak iin ksaca anlatld. Ey
aziz kii! Allah'n cemlini grmekten uzak kalmann misalini gstermek gtr. nk Allah'n cemlini mahededen, Allah'a yaklama lezzetini idrak eyleyen kii, bir an o
saadetten ayr kalsa helk olur.
bylece bilinmeli ki, o
"gece yolcularnn" bulduu talar ibadet misalidir. O ka-
te
ranlklar
dnya rneidir.
O talar alp gtrenlerin ellerin-
yarn kyamet gn yle bir saadete ve nimete eriirler ki, nice bin yllk dnya zevki,
onun bir anlk zevki yannda ok snk kalr, asla ona eit
dekiler ibadet incileridir
ki,
LM ve KIYAMET
57
olamaz. Ve dnyada iyi amel incilerini elde edemeyenler:

leride elimize geip gemeyecei belli olmayan eyler iin
neden bugn mihnet ekelim? derler. Hele o hiret gnn-
"Cehennem ehli, Cennet ehline: "O sudan zerimize aktnz." diye yalvarr." (raf Sresi: 50). Cenb- Hak
cehennemden en son kan aalk kimseye de bu dnyann on misli kadar makam verir. Ama bu dnya mikdar
byklk, genilik ve oklukta deildir. Ancak gzellikte ve
de
ise:
deerdedir.
RUHN AZAP CSMN AZAPTAN DAHA
DDETLDR
*
Sen
bil ki,
artk bu on
trl ruhni
azab rendin. y-
anlattmz ate,
bedeni yakan ateten daha iddetlidir. nk jazap, bedenden ruha vsl olmaynca, beden hi bir zaman o azab idrak eyleyemez.
Ruhtan beden vastas ile gelen zahmet bu kadar elim
leyse yine
bil ki,
bu
beden aracl olmakszn geen manev elem ateinin ne derece yakc olduunu dn, var
olursa
cann
iinden
kyas et.1
eyin zahmeti, o eyin muktezasnn

(gerekli kld eyin) muhalifinin (zddnn) ona stn gelmesiyle olurJByle olunca,; bedenin gerektirdii ey, daima
terkibi ve eczas bir yerde kemli ile derli toplu durmasdr
ve birbirlerinden kopup ayrlmamasdr. Bir letle, ne za[Bilmelisin
man
ki,
her
bedenin paralar birbirinden ayrlmak istense, vcu-
dun rahat, dzeni kalmaz, zahmetler eker. Ruh da onun

aclariyle elemlenir\)Mesel bir kesici let, harpte bir kl,
vcudun bir parasn kesip ondan ayrsa, ya da vcut

atele yansa, beden nasl aclar iinde kalr, elem duyar-
158
acnn sebebi ile ac duyar, elemlenir. nk

beden ruhun dura ve en yakndr.[Ruh, vcutta, bedenin
sa, ruh
da o
iinde barnr"!
i
yaradlnn
imdi, ruhun
marifetullah (Allah'
dedir.
O'nun
zdd
iktizas (icap ettirdii
tanmaktr. Allah'n
cemlini
ey),
mahe-
ve kr olmaktr.
ruh ondan eziyet duyar. O kadar
ise bilgisizlik, cahillik
Bunlar ruha galip gelirse,
bu azabn iddetine hi nihayet yoktur. Eer dnyada

beden hastalklar olmasayd o cahillik ve krlk yani
ki,
Marifetullah'a mlik
da ele
verirdi.
sel birinin
olmamak dnyada
nsandan o
ruh
azab
belirir,
ruha ok
eksik olmazd.
Me-
ayanda
veya elinde bir byk yara olsa, bu

yarann yerini bakla kesseler, ya da zerine ate koysalar, o kii yarann acsndan bunlarn getirdii acy duymaz. Bunun gibi bedenin hastalklar mesel alk, susuzluk gibi, evlt ve mlke sevgi marazlar gibi
duygunun onlarla uramasndan dolay bunlar ruhun azabn
duyurmazlar. Ama lm gelince bedenin be duygu yoliyle duyduu azaplar artk kalmaz ve ortadan ekilir gider.
be
te
o zaman ruh
azabnn
nice elim
olduu
grlr; Nite-
kim Allah Tel Hazretleri kelmkadiminde yle buyurur: "Dikkat ediniz. Kesin bir bilgi ile bilmi olsaydnz,
Cehennem ateini mutlaka grrdnz. And olsun ki,

onu hem de gznzle greceksiniz." (Teksr Sresi:
5, 6, 7). Ey ilhi srlan renmek isteyen! Sen bil ki, ruhni
azabn cismni azaptan
dar
deliller
ehli
olan kiiler anlayabilir.
dan
hi bir
iddetli
olduu hakknda bu
ka-
anlatld, misaller ortaya kondu, onlar basiret
ey anlayamaz.
Ama
bilgisi
olmayanlar bunlar-
159
LM ve KIYAMET
\i
MELEKLERN DURAI A'LY-I LLYYN'DR

Eersen
Bu
aksine ve
ten ve bir
dersen
ki:
sylediklerin eski din bilginlerinin sylediklerinin
zddnadr.
Onlar:,"hiret ilerini kulakla iitmek-
benzeterek renmekten baka are yoktur. Gz ve grn, fikir ve tasavvurun, dncenin onunla hi bir ilgisi bulunmaz!" derler. Sen bu iddiada bulunursan biz de deriz ki: Sen gerek sylyorsun. Ama eriat
hkmleri umum zerine, toplum zerinedir. O cahil ve bilgin diye ayrlk yapmaz. "Avama gre yle eriat hkm
vardr. Ehlllah'a gre byle eriat hkm vardr!" demez.
eye
Bu sebepten dolay eski din limleri herkesin anlamas

eriate kadar her eyi kulaktan beyan eyledi.
Kimisi
leri
rini
de
basiret
ile
iin
batini hakikati idrak eyledi. Kendi-
bu yolu tuttular. Ama kimseye bunu amadlar. Szleanlayacak kimselerin bulunmayacan dnerek:
muhalif (ters) anlar, hata eder! dediler. Ve ekinip

amadlar. Ama Hccet'l-ssakndlar. Kimseye bir
Avam
ey
lm (Eb Hamid
Muhammed
bin
Muhammedil
GAZL
lim ve amelde,
zhd ve takvada ve dinin nehyettii eylerle mcahedede,
riyzette, insanlarla muamelede ve bilinmeyenleri keifte
"Allah
srrn
kutsal, kabrini nur eylesin")
keml noktasnda olmakla, eriatle hakikatin arasn buldu, onlar birletirdi, bir araya getirdi. hiret ilminden srlar
kefetti. Ruhani azap nedir ve ruhni cennet nedir? Ak
seik rneklerle mmkn olduu kadar beyan etti ve yle dedi:[bin yolcusuna gereken ey, kendi ehrinden yolculua kmak, vard yerde karar eylemektir. Oradan, o
mihnet diyarndan gp kulluk makamnda konaklamak-
160
Nitekim: "Vatan sevgisi imandandr," denilmitir.
tr.
lun drt
dura
BRNC
Bu
yo-
vardr:
j
DURAK: nsan
birinci
durakta olunca pervane
gc vardr. Her eyi grr. Ama hayal gc, hafza gc yoktur. Bir nesneyi hatrnda tutamaz. Mesel gece olduu zaman karanlklar lemi kaplar. Pervane
kendisini bir karanlk ev iinde hapsedilmi sanr. Kendisini dar atmak umudu ile o yne kanat aar. Atee dokununca scakln anlar, ondan kaar. Ama hayal ve hafza
gc olmad iin atein scakln hemen unutur. Geri
dner. Yine atee saldrr. Bu lnceye kadar srer gider.
gibidir.
Gr
KNC DURAK: Hayal duradr. Her hayvanda vardr.

nk
teki
hayvanlar da
bir
kez
bile
olsa elem ektii yer-
Mesel bir hayvan bir kere sopa ile

dsen, bir daha ona vurmak iin el kaldrnca kaar, duryere bir daha uramaz.
maz. Bir musibete
den kaar,
ekinir.
urad
halde insan da, zarar gelecek bir yerden kendine zarar gelmeden nce saknmazsa, hayvanla eit olur. Hatta
olur. nk hayvann akl ve idraki
ondan daha
akn
gelmeden nce zarar

ekinsin ve saknsn.
yoktur
ki,
zarar
NC DURAK:
Vehimler, kuruntulardr
llarda vardr.. Mesel koyun gibi
ya
at gibi
ki,
farketsin
ki,
ki,
kimi can-
kurdu grmemitir ve-
arslan grmemitir. Gvercin gibi
memitir. Grnce sanrlar
ki,
de ondan
kamaa
ki,
ahini
bil-
takatlar yoktur.
Bununla beraber, bu saydmz hayvanlmardan daha byn, canavarlar grrlerde yine onlardan korkmazlar.
Anlalan budur ki, zarardan korkacak kadar idrakleri vardr, fakat gelecekte olacaklardan
tur.
nk bunlar akl
ile
saknmaya
bilinen eylerdendir.
idrakleri
yok-
========^^
161
DRDNC DURAK:
mahsustur.
nsan onu
bilir,
LM ve KIYAMET
Makult
duradr
idrk eder,
ondan sonra
Hayvan derecesinden melekler mertebesine
nsana
ki,
eriir.
korkar.
O mer-
tebede yle eyleri idrak eder ki, ne gzle grlenlerin, ne

kinin, kuruntunun, ne de halin bunda iliii vardr. Gelecekte olacak eyi idrak eder. Her eyin gereini ve kendi ruhunu, ruhunun mnasn anlar. Hem de insann duygular
alemindeki seyri, cisimledir. Mesel yeryznde seyri gibidir. Makult leminde seyri ki, drdnc duraktr, bir gemi
iindeki seyri gibidir. Maklat dura ndaki seyri ki, drdnc duraktr, mesel enbiya ve evliya, tasavvuf ehlinin seyri gibidir. Bu da kularn hava iinde seyri gibidir. Nitekim
Resl (S.A.V.) Efendimiz Hazretleri'ne sordular: s (A.S.)
su zerinde yrr myd? O da: Kesin bilgisi olsayd havada bile uard! diye buyurdu. nsan kalbinin seyri idrak
lemindedir. Btn lem onun seyran yeridir. nsann mirac hayvanlar derecesinden kmas, melekler derecesine
ykselmesidir.\Ama daima Allah'n hidayeti ile l-y lliyyine mi ykselecek, ya da eytann aldatmasiyle Esfel-i Safiline mi inecek diye tehlike ve lm korkusundandr. Cenb- Hak insann bu tehlikesinden haber vererek yle
buyurmutur: "Biz emneti gklere, yere ve dalara arz
ve teklif ettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler,
ondan korktular. Onu insan yklendi. Gerekten O,
ok zulmedici ve cahildir." (Ahzb Sresi: 79). Sen bil ki,
can olmayan eylerin mertebesi (derecesi) hi deimez.
Onun kendisinden haberi yoktur. Bylece onun tehlikesi
yoktur. Hayvanlarn derecesi aalarn aasnda, esfeli
sfilindedir. Terkki etmeleri iin
leklerin
dura
re dururlar
ise ly-
onlara yol da yoktur. Me-
illiyyin'dir.
Ama daima bir hl
Makamlarndan ne yukar kar, ne
Nitekim Allah Tel kelmkadiminde

"Melekler derler ki: Her birimizin bilinen
aa
ze-
inebi-
lirler.;
yle buyu-
rur:
bir
vardr." (Saffat Sresi: 164).
makam
HCCETtPL-tSLAM MAM-I GAZAL
162
nsanlarn derecesi hayvanlarla meleklerin arasndadr.

kisine de kabiliyeti vardr. Bu sebepledir ki, emaneti insandan baka kimse kabul etmedi. nk tekilerde, yani ne
hayvanlarda, ne meleklerde bunu kabul kabiliyeti yoktu.
Emaneti kabul etmek ise tehlikelerin veblini boynuna almaktr.
bu hlleri aklamad. Bunda bir

acaiplik yoktur. nk halkn ou ikamet edici, oturucudur, yolcu deildir. Birinci Mahsust, ikinci Mtehayyilt
duraklarndan (ki ikisi de n duraklardandr) son yolculua
kmazlar. Orada karar klarlar. Onlara hakikatlerin almas, aikre olmas mmkn deildir. Kendisi de ruhaniyet
elde edemez. Biz de hiret bilgisine rnek olmak iin bir sr
Sen
atk.
bil ki,
anlalsn istedik. Eer bundan

anlatlm olsa, aklansa anlalmas kabil
T ki,
ha fazlas
din bilginleri
hiret ileri
Hatt bu anlatlanlarn, basiret

lmak ihtimali bile yoktu.
ildir.
ehli
YOLUNU AIRANLARA BRKA
dade-
olmasayd, anla-
snf insan vardr ki, kendi

kendilerinden idrak edecek ne gr (basiret) ne marifet
(bilgi) gleri vardr. hiret ilerinde kuku ve vehim, kuAhmak,
aptal kiilerden bir
runtu doludurlar.
rine
uygun
gelir,
aknlk iindedirler.
eytan aldatmasna
ehvetler
uyarlar.
tabiatle-
Onun tuza-
na derler. hireti inkr etmilerdir. Cennet ve Cehennem'i anmaktan maksat, halk slah etmee almaktr!
derler. eriate uyup ibadete kalkmay ahmaklkla eit tutarlar. Bu ahmaklarn, eer biraz akllar olsayd, onlar bir
cevab veszle susturmann yolu vard. nk biz de
rir, deriz ki: Ey kii! 124.000, hatta daha fazla ya da eksik
Peygamber, btn veliler din bilginleri, hkem, mbarek
mmmmmm^^mmmmmmm LM ve KIYAMET
163
eriate uyarlar ve ibadet ederlerdi. hiret ilerinden korku

ve sakn zereydiler, nice nice zahmetler ekerlerdi. Sen
bu kadar bilgisizlikle onlarn hepsinin yanl yolda olduklarn nasl idrak ettin? Ve kendi fasit hayalini, onlarn ilim ve
mrifetinden stn grmenin sebebi nedir? Sonra da durmadan: "Ruhun hakikati yoktur!" diyorsun. "lmden sonra ruh bki deildir!" diye szler kvryorsun. Belki, cismni azaba da inanmyorsun. mdi, senin mizacn yle bir yol-
da
fasit
ortadan
olmu,
iine fesat
kalkmtr
tesirli il
yoktur.
karm,
her trl
inann
yle
artk sana maddi ve mnevi hi
ki,
Sen
u taifedensin
ki,
bir
Allah Tebareke
Tel Hazretleri kelmkadiminde yle buyurur: "Sen

onlar doru yola davet etsen de, onlar, ebediyen doru
yola (hidayete) gelmezler." (Sebe Sresi: 57). nk sizin
eriati anlamanz iin kalplerinize perde ekilmitir.
Byle
bir kii:
Ben
hakikat nedir, bilmem! Lkin ihtimale
btn nazenin mrm

ibadetle, rizayetle, bedenimi perhiz zahmetine sokmakla,
birok zahmetlere girmekle geireyim? Neden kendimi
dnya lezzetinden mahrum edeyim? derse bizim de ceva-
dayanan eylerden tr de
bmz udur:
niin
nk senin gznde
hiret ilerinin
olmas
veya olmamas birdir, eittir. Bylece akln verdii hkmle amel edilecek olunursa, onun gibi tehlikeli iten ekinmek gerektir. nk o zaman bana elim azaplar gelmise onlardan kurtulursun. Ebed, sonsuz saadete eriirsin.
Eer o elim azaplara uramamsan zaten sana hi bir zaman zarar gelmez. Ama bununla beraber, o azabn gelecei hakkndaki yet-i kerime vardr. Btn enbiya, evliya
ve din limleri (Allah cmlesine rahmet eylesin), bu gerei tasdik ve buna ehadet etmilerdir. Mesel grmez misin
ki,
tesen,
eer yemek tabana e! uzatsan, yemek yemek issana bir kii: Sakn o yemekten yeme! nk onun

iine
ylan
mu, yalan
zehiri
164
katlmtr! dese, o kiinin sznn doru
m olduunda phen
olur.
O
Ve:
zaman da bu szlere inanr, o yemekten yemezsin.

Bu yemei yemezsem ne olur sanki?Nihayet ksa bir
mddet iin a kalrm! Eer yersem lrm. yleyse bundan el ekeyim! dersin. te bunun gibi, eer bir gn hasta dersen, dua ve muska yazan bir kimse sana: Bana biraz ake ver, sana tecrbe edilmi bir muska yazaym ki,
hemen sala kavuasn! dese sen bilirsin ki, dardan
bir
muska
ile
hastalklarnn
bakalarnn
hi bir
ilgisi
baka i
kavumann hi bir
iinde olan basur
ve
sala
ve
Sen bunu bildiin halde: Hele ben

muskay alaym. Bana il olursa nice bin akelik faydasn g-
aresi yoktur.
Eer
faydas olmazsa nihayet birka liram ziyan

olur! dersin. Ve o muskay almak istersin.. Sana bir baka
rnek verelim. Mesel bir yldzbakan (mneccim), sana:
Gk ay filn durakta iken eer bu ilc iersen sana bu yl
hastalk gelmez! dese, o kiinin yalan meydanda iken ve
sen de bunun yalan olduunu bilirken, mneccimin szne inanrsn: Hele bir kez o ilc alaym, faydas olmazsa,
zarar da olmaz ya! dersin, o iltan da fayda umarsn! O
kt, o iren, o pis ilc veya urubu, eker erbeti gibi
rrm.
iersin.
yleyse gel. Kendine bir defa insaf eyle, ac. Bir veya
iki gnlk dnya marazndan tr sz doru olmayan
hekimin, yldzbakann szlerine inanp kendine ne kadar
zahmetler
ler,
verirsin.
Oysa sen, Kur'n
yetleri, hdis-i erif-
haberlerle kendine il vermezsin?
Ve neden
elim
azaplardan benliini kurtarmaya almazsn? Bunlara gvenmeyerek, Kur'n-, hadisi kabul etmeyerek Allah Tel'nn buyruuna uymazsn, yasakladklarndan kanmazsm. Kendi havana uyarsn. Ve Reslullah'n snneti
LM ve KIYAMET
165
zerine hareket etmezsin. Nice trl gnahlar, msiyetler

ilersin? Senin hlin sonra ne olacaktr?
Ama, senin
hi
hatrna gelmez mi ki, mrn dnyada ne kadar srecektir.? Dnya ile hiret arasnda ne nisbet vardr? eriat
en az meakkatini ekerek ebedi saadete, ebedi mutlulua ermek nasldr? Bilmelisin ki, dnya aclar ne
kadar iddetli olsa da, hiret azabna, gre bir zerre bile
emirlerinin
deildir.
Ey aziz
kii!
Sen
bil ki,
dnya
geici bir glgedir.
hiret, ise ebedidir, sonsuzdur, sresizdir. Bir devir kesilip,
balamaz. Ebediliin, akl erdii kadar, misali yledir: Eer btn gkler t Ar'a kadar ve oradan yerin en
alt katlarna kadar iki aray hardal taneleri ile doldursalar,
bir karga da o hardal gda yapp tek bir hardal tanesini bin
bir devir
ylda yese, zamanlar
ilerlese,
ebediyetten (sonsuzluktan) bir
o hardal taneleri tkense,

hardal tanesi kadar zaman
eksilmez. Edeb, o kadar sresizdir, sonu yoktur.
Ebedi azaptan ekinip hirette olan yce tehlikeleri dn. Kendi nefsine fest erimeden, nasihate muhta du-
ruma dmeden nce sana

1
Asi nefs
luklar,
iin,
u d vermek gerektir:
dnyay renmek
zahmet ve meakkatler
iin
eker, nice
nice nice zor-
uzak yolculuklar
yaparsn.
Nice gnler a ve susuz kalrsn.

3 Bununla beraber, sen de
2
fnisin.
Yok olacaksn.
Her eline geen de -oluk, ocuk, mal, ziynet, ev, apartman- hepsi fnidir, yok olacaktr. Hepsi elden gidecektir,
ama yaarken Allah Tel, senin rzkna, yiyeceine, ieceine kefildi. Ya yarn hiret yurdunda ebed mihnetten
kurtulup ilhi saadete ermek iin ne elde ettin? Tedarik ettiklerin nelerdir? Senin bu lemde eriatin en kk elemini ve zahmetini ekmee gcn, kuvvetin yetimezse ya
cismn zaplar, ruhan azaplar ekmek

nasl takat gstereceksin?
yarn
iin
166
hirette
Her kii iin gereken ey: hiret yurdu olaylarnn ve

azaplarnn elem ve aclarnn orada unutulacan, hiret
nimetinin tadnn orada tadlacam ve yine orada Allah'n
cemlinin mahede lezzetine varlacan ve bu hallerin
ebed kalacan dnmektir. Birka gnlk mr iin
dnyann
fni lezzetine
mek acaba
marur
olup hiretten yz evir-
ahmaklk deil midir? yleyse,(akll olan kiiye gereken udur: Nefsin aczini, noksanbilmeli. Onun ne hizmet iin halkedildiini renmeGece gndz bu anlay zerine bu konuda dnlmesefihlik, garip bir
ln
li.
li.
Allah Tel'nn kudretinin stnln ve yceliini akl
erdii kadar
dnp:
insan kendi
ve sevgisi iin yaratmtr! diyerek hiret hazrlnda bulunmal.

Kulluk kapsndan, yakar ve niyazlardan bir an ayrlma-
mal.
Allah,
marifeti
hiret
azn kendine yetecek kadar almal, ziyadesinden
ekinmeli. hiret lkesi
sonsuz saadetin karargh ve
Al-
mahede yeri olduunu bilmeli. Buna gre gece, gndz bunlar elde etmee almaktan kamamal. Baht ve saadet denilen Hma kuunu avlamak niye-
lah'n cemlinin
tinde bulunmal.
gstermeli.
Onu
Onu avlamak
Allah'n
iin
yardm
ile
her dikkati ve
elde etmeli.
abay
RY
Riyann hakikati udur: nsan, onunla kendisini haika,
mkemmel, blt ve zhlt gsterir. Ona sayg gsterip onu
ululasnlarve ona iyi nazarla baksnlar ister. Zhitlii ve
dinde ululuu bildiren ne varsa halka gstermek diler; Dinde ululua dellet eden eyler ise betir:
!
yaplan riydr. Nitekim gece yatmaz, uyumaz sansnlar diye yzn sarartr, kendisini byk riyzette bulunmu sansnlar diye bedenini zayflatr.
Gy din kaygsndan yz glmez olur. "Gnl holuu
yoktur, kendisinden habersizdir," desinler diye salarn taramaz. Dininin vekrndan sansnlar diye konuurken sesini ykseltmez, ksar. Orulu olduunu gstermek iin dudaklarn kupkuru klar. nsann nefsi, herkes byle sanyor
diye, btn bu hallerden zevk duyar. Bundan trdr ki
_
Birincisi:
Beden
aleyhisselm
yle demitir:
Oru tutan
ekmeli,
unu
[
kii
bir
san
taramal, gzne srme
dudan da yalamal. T
ki
o kiinin orulu oldu-
kimse bilmemeli.
kincisi: Elbise
kii,
ile
kaba elbise
malardan
zhit
yaplm
gk
olan riydr. Nitekim riy eden
giyer.
sanlmasn
ar diye
ile
ve kaln,
kirli
ve eski ku-
giyeceklere brnr. Kendisinin
diler.
mavisi,
Ksa
sofi
sansnl-
hrkasn
giyer ve
Yahut kendisini
yamal
sofiler
HCCETTL-SLAM tMAM-I GAZAL
68
onlarn seccadesini rtnr. Ama aslnda onlarda tasavvufun mnsndan hi bir ey yoktur. Yahut riyakr kii, tlbentlmi
sark
Ayana
sahtiyan orap giyer. Bylece kendisinin abdest alrken ihtiyatl

olduunu gstermek ister. Oysa, hi de yle kii deildir. Onu, lim, din bilgini sansnlar diye de taylasanl sark sarar. Oysa ne din bilginidir, ne de bilgiden hasarar.
beri vardr.: Mraler, giyim
hususunda
blktrler:
iki
Bir
bl udur
bul
Daima yrtk, paralanm, didik

olmu giyim giyerler.: Onlara bir kimse eer:
dik
olmak
halkn
ki,
alt
tabakalar katnda mak-
isterler.
Keten bez elbise

ma kullan
deseler,
giy,
yemen
di-
bezi, ince, hafif ku-
bu szler o kiiye
cann alm-
lar gibi gelir.
Halk onu zhitlikten bkt, usand sanr diye korkar.

kinci blk muriler ise
rin,
hem de
hem halkn
sultanlar, beyleri ve
makbul grnmek
isterler.
Byle
eski elbiseler giyse sultanlarn
alt
katndakile-
kadlarn katnda
bir
mr
ginde
olmasn
eer
gzne hkir grnr.
nce kumalara naklar rlm gmlekler
mee avar.
kii,
ele geir-
Bunlarn, salih kimselerin elbisesi ren-
T ki, halkn
ona bakmasn
ister.
bulunan kimselerin
alt
tabakalarnda
Bu elbiselerin deerinin zenginlerin elbiseleri deerinde grlmesini ister.; Yeter ki, sultanlarn gzne hakir grnmesin. Evet,
eer bu
trl
bekler.
kiilerden birisine:
LM ve KIYAMET
169
Ya keten
bezi,
ya
Yemen
giysiler kendi elbiselerinden
nn
almaktan
mkl
bezi giy!
daha
aa
desen ve eer bu
ise bu sz ona ca-
gelir.
Sanki bu salk verilen elbiseyi giyerse halk kedisini

zhdden pimanlk getirmi ve zhde takat getirememi
sanrlar diye aklna bin trl dnceler gelir. Hell olan ve
giymi olduu elbiseye rza gstermez. Ama bilmez ve dnmez ki, bu durumda Hakk'a deil, halka tapm olur. Belki de bu yapt ilerin halka tapmak olduunu bilir yine de yapar.
slihlerin, din ehlinin
ncs: Szle yaplan bir riydr. Nitekim mr, dudan depretir. Bakalar onu zikr ediyor sanr.. Eer zikri
gnlden yapmak istese, o zaman dilini oynatmaa gc
t
yetmez. Nitekim halk iinde: "yi iler yapn!" der, lkin yalnz kald zaman o gibi ileri yapamaz, yahut sofilerin terim (stlh) ve szlerini hatrnda tutmutur, onlar tekrar
eder, dururJT
ki,
kendisinin tasavvuf bilgisini ok
iyi bili-
aa
Ya da her zaman, ban

salp oynatmaz. O zaman da kendisinin vecde daldn
gstermek ister. Ya da souk bir ah eker. Kendisini sanki
halk din yolunda gafletinden tr kayg ekermi gibi
yormu sanlmasn
gsterir.
ister.
Yahudi hadsler ve hikyeler ezberler, onlar sy-
Gy:
ler.
Bu kiinin
en
biridir.
anlmasn
din bilgisi oktur
Dnyay
dolam,
ve yksek derecelere
yolculuklar
yapmtr!
eri-
diye
ister.
Drdncs: badetle yaplan riydr 'Nitekim

nin raktan geldiini grr.
Hemen
ibdete balar.
bir
kii-
Namaz
Ban
ekilde klar.
nne salar. Rk ve secdelerde ok ok durur, bir yne bakmaz. Halkn yannda sadaka datr. Bunlara benzer ne gibi iler varsa onlar yagzel
bir
HCCETtTL-SLAM MAM-I GAZAL

Eer
par.
Ban
halkn arasnda yryorsa
nne
admlarn
170
ar ar adm
atar.
Yalnz bana yrse acele acele

Drt tarafa gz szer. Ama uzaktan bir ki-
salar.
atar.
inin geldiini grse yine
ar ar yrmee balar.
Beincisi: Zhdle yaplan riyadr. Bu kimseler, etrafa

kar hal ehli grnr. Talebe ve midlerinin ok olduunu bildirir. Beylerle hocalarn kendisi ile konumalarn
uur saydklarn anlatr. eyhlerin kendisine saygl bulunduklarn, iyi bir nazarla baktklarn syler! Bunlar ya
onun dilekleri, ya da dile getirdikleridir. Bir kii ile aras
alsa ona:
l
Sen
kimsin? Mridin kimlerdir?
mutur? Ben
trl bir pr'e
u kadar yl
m! Hem
eyhin de kim
erimiim! Ve o
filn ulu
ol-
grmkiiye hizmet etmiim! Ya

pr'i
sen kimi grmsn! Kime hizmet etmisin! diyerek bunlar

gibi ne sorular varsa sorarlar.
Bundan
Riy
hrs
de kendi stne trl zorluklar salarlar.

btn bu zahmetler onlara kolay gelir. Kimi
tr
ile
zahidler olur
ki,
kendi yiyeceini nohut tanesine kadar
in-
Bunu yapmasnn sebebi halkn kendisini zahid bilip

kendisine dua etmeleri iindir. Eer bunlar ibdet ve zahitlik gsterii iin olursa hepsi haramdr. nk zhitlik Hak
Tel iin olur. Eer bunlhriardan baka bir eyi vesile ededirir.
rek
makam
ve rtbe
dilerse,
bu
caizdir.
Hatta
dar kp
gzel elbiseler giyip sslense, yle ksa, bu mbahtr.

Hatt snnettir ki, bu halle gzelliini ve mrvvetini gs-
termi
olur.
Ve
zhitlik
gstermi olmaz.
bilgisinde, lgat ilminde,
Eer
dil
kurallar
hesap, hekimlik ilminde ve
ilimle-
dinden olmayan, ibdet iin okunmayan ilimlerinde stnln gsterse bunlarn hepsi mubahtr. nk bu ririn
y,
hibi
makam
iin
yaplr(nce
zikrettiimiz gibi
makam
sa-
olma arzusu hadid amayacak derecede olursa mu-
==========
71
LM ve KIYAMET
baht r. Fakat taat ve ibdet hususunda riy asla mubah olmaz^ Resl (S.A.V.) bir gn hne-i saadetinden dar kmak iste*. nk, ashab- kirm toplanmt. Resl
(S.A.V.) aynada sarna bakt. Onu onard, san dzeltti-
Hzret-i
Aye (Allah
o kadndan raz
olsun):
Ey Allah'n Resl! Sen de mi byle eder,

O
sslenir-
da:
Evet! Hak Tel, din kardelerini grmek dileinde

bulunan ve kendisini bezeyen, kulunu sever! diye buyurdu.
Her ne
trl olursa
olsun bu
gibi
iler Reslullah Efen-
dimiz'e gre dinin asl ilerindendir.
nk peygamber
kendisine Hak Tel'nn emri buyurulmu kimseydi. Kendisini
ashabnn
gzlerine ve gnllerine gzel gstermek
bezenecek, sslenecekti. T ki, ona meyil duyulup uymalar gerekti. Lkin eer bir kimse, bunu yalnzca sslen-
iin
mek
iin
yaparsa dorudur. Hatt
Bunun faydalarndan
biri
snnettir.
de udur
eer kendisini
ki,
ih-
mal eder, gzel giyim yolunu tutmazsa ardndan gybet

balar. Halk diliyle satamada bulunur, o kiiden nefret
eder. Bylece o kii gybet ve nefret edilmee kendisi se-
bep
girilmi
ram
Ama riy, eer ibdet hususunda olursa harama

olur. L Eer riy, ibadetle yaplrsa iki sebebten ha-
olur.
olur.;
Bu
sebeblerdenlbirisi
udur ki,
ibdette muhlis gstermekle hiyle
etmi
kendisini halka
olur] nk
halka dnkse, o ibdet halis bir ibdet

halk o kiinin o ibdeti halka gsteri iin
o kiiyi
dman sayp
bu
gnl
olmamtr,
yaptn
kabul etmezler, ikinci sebep de
u-
72
Namaz, oru ve ibadet Hak Tel'ya mahsustur. Eer

ibdet Allahu Tel'dan bakasna edilirse bundan alay, istihza erri doar. bdet HakTel iin olur.' Fakat onun bir
dur:
yaplmas unun gibi olur ki, bir kii bir padiahn

huzurunda dururken maksad ya bir olana veya bir cariyeye bakmak gibi olur. Padiaha:
kul iin
Efendimizin huzurunda divan durmuum! derse bu

padiahla alay etmek demektir. nk o kulun, padiah katnda ona hizmet etmesiden daha nemli bir ey
yoktur. Ve ite bu mislde olduu gibi riy ile namaz klan,
gerekte rk ve secdeleri baka kimse iin yapm olur.
Eer secdelerini bir insan ululamak iin yapsa o zaman
hal
Allah'a ortak
kotuu meydana
kar. Lkin,
bir kiiyi ulu-
lamak, onu t'zim etmek,

cihettendir ki, o kiinin makbul olmas maksud olmutur. Yani Hak Tel'ya secdeler
yannda makbul olmas sonucunu

Bu trl olan riy gizli irktir, ak irk
etmesi, kendisinin hak
meydana
getirmitir.
deildir.
RYNIN DERECELER
[Riynn dereceleri eitlidir. Kimisi kimisinden ok byktr-Bu ayrlk da asldan doar.]
Asl: Riy murad edip sevap murad etmemektir, j
Nitekim, namaz klar, oru tutar, ama yalnz babna olunca
bunlar ed etmezse ite bu, byk bir riydr.\Eer sevaL
Birinci
ba nil olmay kasd eylerse ve yalnz kalnca ibdette bulunmazsa bu da ilk dereceye yakndr] Bu zayf maksat, o
kiiyi Allah Tel'nn
hmndan
kurtaramaz.[ Eer sevap
kasd stnse ve tenhada kalnca
ibdeti yine ederse, bir
kimseyi grnce sevinci artp ibdetini oaltyorsa, mid

edilir ki, ibdet bununla btl olmaz, sevap da kaybolmaz!*
173
LM ve KIYAMET
Ama riyda lezzet bulduu takdirde ona uhrev ceza verirler. Eer sevabla riy eit olursa ve birisi stn gelmezse
ite bu irk olur. Zahir haberler
selmetle kurtulunamaz. Belki
una
itb
gredir
ki,
bu irkten
edilmi, cezalandrl-
olur.
fkinci Asl: Bu,
kendisinde riy bulunan tat ve ibdetin
ayrlndandr. Bu da
l1. derece:
mnn
derecedir:
aslnda
riy
olmasdr. Bu cins
riy,
mnfkn imndr. Onun hli kfir hlinden daha zordur/

nk imn mnfk, btnnda kfirdir. Lkin grnnde
Bu gibi kimseler nce slm'da oktu. imhalde azalmlardr. Ama ibhler ve ilhda den kim-
hile yapar.
diki
eriata ve hirete imn getirmezler, zhirde itikadlarna muhalif olanlar da mnfklar zmresinden saylrlar
ve onlar gibi ebed Cehennemde kalrlar.
seler,
[~2.
derece: bdetin aslnda olan riydr.
nk
bir
kii
nnde taharetsiz olarak namaz klsa, oru tutsa, tenhada bulununca bunlar yapmasa bu, byk riydrjLkin
asl imnda olan riydaki gibi riy deildir. SzrTksas
halkn nazarnda aziz olmay, hak katnda aziz olmaktan
ziyde seven kiinin imn zayf olur. Her ne kadar kfir olmaz ama lm dakikasnda eer tevbe etmezse kfr
tehlikesine der.
halk
Yni:
Oru tutuyorum! demek
ister.
Oysa oru tutmaz. Bu zaman da
ktl bir araya

getirmi olur. Biri nifaktr ki, oru tutmazken "tutarm!" der.
kinci ktlk de unu gsterir ki, onun mns
iki
Ben oru tuttuumu aka sylemem, ibdetimi

li
yaparm, demektir.
giz-
174
"Oru tutmaktaym- demek

ister.Byle bir kii kendisini halka kar muhlis, temiz kalpgstermek arzusundadr.
"zrm
var!"
demekle de
li
Kimi
zaman da
olur
ki,
su
imee sabr kalmaz.zr
bildirmee balar.
Dn
hastaydm. Bugn oru tutmaya gcm yeti-
medi, der.
Yada:
Filn kii beni oru tutmaktan alkoydu! der.
Zaman olur ki, riy olduu bilinmesin diye bu sz hemen sylemez. Bir saat sabreder. Bundan sonra, baka
yerden
bir
bir
Analarn
gn oru
sz ortaya atp der
ki
acaba ok mu zayftr ki, eer olu bir

onun leceini, helk olacan sanrlar!
kalbi
tutsa
der.
Yani anasnn hatr

ter. Veya:
iin
oru
tutmadn
sylemek
is-
Eer gndz oru tutarsam gece uyku bastryor, gece namazlarn klamyorum!
leri
kefi
eytan onun
onun
gafil olur.
diline
Bunlar ve bu gibi zrgetirmee balar. nk riynn irder.
iinde karar tutmutur.
Bilmez
z damarn keser
Bilmez ki, bu ktlkler-
ki
zavall zhid,
bundan
kendisi, kendisinin
ve ibdetine zarar getirmi olur.

den perhiz eylemek kolaydr. Lkin riydan baz eyler
vardr ki, karnca ayann sesinden daha sessizdir. Akl
banda olanlar, zekiler, din bilginleri bile onu anlatmaktan
ciz kalrlar. Nerede kald ki, eblehler onlar anlayabilsin!
LM ve KIYAMET
175
KARINCA YRYNDEN
Kimi riy aktr.
O unun
GZL OLAN RY
gibidir ki, bir
kimse, halkn
arasnda gece namazn klar, tek bana olduu zaman

klmaz. Bu ak bir riydr. Bundan daha gizli olan da her
gece, gece namazn klmak detidir. Lkin bir kimse yannda hazr olunca onun evki ve sevinci artar ve namaz
klmak ona daha kolay gelir. Bu da ak bir riydr. Lkin
karnca yrmesi gibi olan riy bu deildir. Bu gibisini anlamak kolaydr. Ama, bundan daha gizli de olur. O da u,
dur:[Bu riyda olan kiinin bir insan yannda sevinci, hafiflii ok olmaz. Her gecesi nasl geiyorsa yine o ekilde
Riynn izleri hi grnmez. O kiide bu

halin eseri, halk onun bu sfatta olduunu bildii zaman
onun sevincinden belli olur. Kendisinde bir yrek genilii
grlr, sevin doar. te bu sevin, bu rahatlk, onun
gecesini
iinde
geirir.
kalm riyya bir
iarettiÂtein aata gizlendii bir riy da onun iinde gizlenmi olur. Bu sevinci eer kt grmez ve bundan zlmezse o gizli olan
riy damarn beslemi olur. (Bu suretle gizli riy harekete
geer. Aktan olmasa bile iaret ve ima yoliyle ibdetini
halka duyurma sebeplerini aratrmaya balar. Halk onun
ibadetinden haberdar olsun diye bir sebeb ortaya atar, ibdetini aka sylemese de kapal ekilde, yani kinye ile
sylemezse suret ve hareketleriyle ibdet ettiini gsterir.""
Kendisini krk ve halsiz, zebun bildirir. Ta ki, ibadet etmekten gece uykusuz kaldn anlatmak ister. Kimi de
gizli
delil, bir
daha gizli olur. Halkn kendisinin ibadette bulunduunu anlamasnda sevin duymaz grnr. Halkn
arasnda ne adl; ne hafiflii artar. Ama bunlarla birlikte
btn riydan uzak kalmaz. Bunun da almeti udur:[Eer
bir kii onunla bulusa, o kii ilk selm veren olmazsa yolur
ki,
riys
HCCETZFL-SLAM MAM-I GAZAL
76
reinde bir kuku belirir, bir aknlk doar. Eer bir kii
ona bir yaknlk gstermezse, saygda bulunmazsa, onun
ihtiyalarna yardm etmezse, alm-satmda ona ikramda
bulunmaz veya bir mecliste ona oturacak yerin en alsn
teklif etmezse kalbinde bir krgnlk grlr, o adamdan
holanmaz: ibadetlerimi halkn gznden gizlemeseydim
imdi byle olmazd," diye dnr. deta nefsi, o gizli ibdeti yznden herkesin kendisinin hizmetine komasn ister. Szn ksas: O ibdetin mevcut olmas veya mevcut
olmamas onun nazarnda eit olmazsa onun btn riyadan uzak kalm deildir. nk bir kimse, birine bir altn
verip ondan yz bin altn kymetinde bir ey alsa hi bir
kimseye minnet eylemez, hi kimseden hrmet ummaz.
Ve halktan bu yolda mide dmez. Ve halkn kendisine
hrmet edip etmemesi de o kiinin yannda birdir, ayndr.
Eer o kii Allah Tela'ya ibdet eylemek ve sonunda
saadetine erimek isterse onun karlnda bir
hiret
baka kiiden hrmet ummak neden gereksin?. te, en
gizli
olan riy budur.
Hazret-i Ali (Allah
ondan raz olsun) yle buyurmutur:
Kyamet gnnde hidlere derler
"Halk size masize hrmet ve itibar etmediler mi,

ki:
ucuz satmadlar m,
sizin ihtiyacnz gidermee almadlar m? Ve size ilk
dence selm vermediler mi?" Yani bunun manas
mektir: Btn bu eyleri, bu iyilikleri amellerinize kar elde ettiniz. Ama ilediiniz amelleri Allah Tel'ya kar
hlisane yapmadnz. O halde bugn Allah'tan ne mkfat
l
bekliyorsunuz!...
Halkn arasndan uzaklap
ibdetle
uraan
kiilerden
birisi:
Biz fitneden katk^. Ama

korkardk. nk
bir
kimseyi
fitne bize yol
bulur diye
grdmz zaman
bizim
77
LM ve KIYAMET
hakkmz
ve hrmetimizi korusun dileinde bulunmazdk.

te bu sebepledir ki, muhlisler, yani riydan ve garazdan
uzak olanlar, cehd eder, kt hareket ve gnahlarn nasl
de yle gizlemee alrlard.

nk halis ibdetten bakasnn kyamette kabul edilmediini bilirlerdi. Bunlarn benzeri mesel yledir ki, Hacca
giden bir kii, yanna hlis altndan baka eyin alnmayabilir, bu maln ancak canna tehlike getirmeyeceini
dnrse, saf altn ele geirmee alp kark altm
terkeyler. Ve hlis altn ihtiya gn iin saklar. Kyamet
gn gibi halk ciz kald, derman arad ve bunlara
muhta olduu bir gn yoktur. O gn, halis ameli getirmesaklarlarsa
ibdetlerini
can
yen, ziyana
onun
tini
elini
bir
uram,
aresiz
yardmc
tutmaz, ona
hayvann veya
bir
kalm
kiidir. Hi
kimse,
olmaz. Ta ki,[insan, ibade-
insann grmesinf bir tutmadk-
a riydan kurtulamaz^
Resl (S.A.V.) Hazretleri yle buyurmutur:
"Riyann en az ve en
Yani
Hak
Tel'ya
gizlisi
yaptn
yine irktir."
ibdetine ortak
komaktr.
nk riy eden bir kii, HakTel'nn bildii ve kanaat etmeyen bir kimse demektir ki, bakalarnn ibdetini bilmesinden fayda elde edemez.
BDETNE SEVNMENN CZ OLDUU

HALLER
Bir kimse,
eer
halkn bildiine sevin duyarsa bu, riydan uzak kalmaz. Ancak halkn bildiine bakp sevinmemen, Hakkn bildiine inanp sevilmeli.
Hak yolunda
olur: 1
[
kendisini ibdetini
ibadetine sevinmek
de drt biimde ciz

[Birincisi:
detini
kii
undan
gizlemei murat ve
tr sevinmeli
ki,
78
kendisi ib-
niyet edinmitir. Fakat kendisi
aa
istemedii halde Hak Tel onu

kanrj Hak Tel'nn kendisinde bu niyeti izhar ettiini (aa kard-
n) ama iledii ve taksrat izhar etmediini bilir. Yine bilir

ki, Hak Tel'nn kendisine gizli ltfu ve fazla vardr. Ve
meydana gelmi olan her kt eyi Hak Tel

gizlemitir. Halkn szlerine ve vgsne sevinmefz. Nitekim Hak Tel yle buyurmutur:
kendisinde
"Ey insanlar! te, Rabbinizden bir t, kalblerde

kukulara bir ifa ve m'minler iin bir rahmet olan
Kur'an geldi." (Ynus Sresi: 57)
Hak Tel
"De
yine
yle buyurdu:
Allah Tel'nn fadl, ihsan ve rahmetiyle,

ancak bununla sevinip ferahlansnlar. Bu onlarn,
dnyada topladklarndan daha hayrldr." (Ynus Sresi:
k:
58)
Kii sevinip yle demeli: "Benim dnyadaki

gnahlarm Allah Tel gizledi. Bu, una delildir ki, hi{
kincisi:
ret'te
de
gizleyecektir."
Resl (S.A.V.) yle buyurmutur:
"Hak Tel kulunun gnahn bu dnyada rtp

teki dnyada onu rezil etmekten daha kerimdir."
ncs: Kii, ancak undan tr sevinmeli ki, bakalarnn da kendisini grp kendisine uyarak hiret mutluluuna erieceklerini dnmeli. T ki, kendisinin gizlemek istedii ibdetin sevab kendisine yazlr ve kendisi
dilemedii halde ak bir sevaba kavuur.
LM ve KIYAMET
179
Drdncs: O kii, iledii amelin baka bir kii tarafndan grldne, onun kendisine inandna, onu vdne sevinir. Bu inan ve v ile kendisi de Hak Te{
l'ya muti
olmu
olur.
kiinin itaatna sevinir,
ama
ken-
kymet ve mertebesine sevinmez.

Bunun da nian: Bakalarna vglerde bulunur, o kiinin,
kendisinin Hakk'a itaatkr olduunu anlamasna sevinir.
o kii nezdindeki
disini
RY, AMEL BTIL KILAR

;
Riyann
tehlikesi,
dikten sonra,
langcnda
ya ibdetin ncesinde ya
ya da ibdetin arasnda
olan
riy, ibdeti
yette ihls arttr. Riy
ile
btl klar.
ibdeti
bitir-
olur7\lbdetin
ba-
nk ibdete
ihls ortadan kalkar.
Ama
ni-
riy
aslnda ise, mesel halkn yannda namaza vakit

gelmeden nce balasa, yalnz olduu zaman namaz klmakta kusur gstermese, vakit gelmeden klnan namazn
sevab btl olur. Fakat doru olan asl namazdr. nk,
onun niyeti diynet sebebiyle di. Allah Tel iindi. u,
onun gibidir ki, bir kimse zulm ile alnm bir evde namaz
klsa, her ne kadar gnahkr olursa da farz ed etmi
ibdetin
olur.
Lkin
namazn
kendisini terk etmekle s
olmu
ol-
maz. Bunda da mr olan kiinin riys namazda deildir,

belki tamam etmi ise bundan sonra aklna riy gelir ve riysn aa vurursa geen namaz btl olmaz. Bu kasdndan dolay yarn hirette ceza grr.
yle bir rivyet edilmitir:

(Allah
ondan raz
Bir kii bir
gn bn-i Mes'ud'a
olsun):
Dn gece Bakara sresini okuyordum!
dedi.
bn-i Mes'ud da:
Senin ibdetten nasibin yalnz buydu!
dedi.

Yine
bir
80
kii Reslullah Efendimiz'e:
Orucu ulatrarak
(birbiri
arkasna) tutarm! dedi.
Reslullah Efendimiz de;
Sen ne orulusun, ne orusuzsun! diye buyurdu.

Bunun mns uydu ki: "Sen yaptn ibdeti syledin.
bdetini bundan tr zayi eyledin!" Ama zahir olan. udur: Resl (SAV.) ve bn-i Mes'ud, bu sz undan tr
sylemilerdir ki, o kimseler ibdette bulunduklar zamanda riydan uzak olmadklarn biliyorlard. Ama, ibdetleri
riydan uzak ve doru drst olunca, bu ibdetleri tamamladktan sonra onlarn btl olmas gerekmez. Bu uzak bir
ihtimaldir. Ayrca zikrolunan bu hadis-i erifin mns
aklanrken yle denilmitir:
Resl
(S.A.V.) birbirine ulatrlan, kesintisiz orula-
rn tutulmasn yasaklamt.
f
!
Namaz
iinde olan riyya gelince:
Bu
riy, ibdetin
as-
ln yok etmezse namaz btl olmaz.! Nitekim bir eye bakmak istese, ya da ald bir ey hatrna gelse, eer yannda kimse yokken, namaz yarm braksa, ama halktan
utandndan namaz tamamlasa bu namaz btl olur ki,
ibdet niyeti bozulmu bulunur. Kld namaz halk iin
(gsteri, riy iin)
sa ve
lkin
sevinse,
maz
halkn kendisinin namaz
riy
bir
kii onun ibdetini
maz
grmesinen
gelerek
bu
ile
kln
namaz gzel klmaa balasa naolmaz. Bizim katmzda doru olan udur ki, o,
s olursa da namaz btl olmaz! Fakat ayet
evke
btl
kl olur.iVe eer asl niyeti yerinde ol-
btl olur.
")
grdnden dolay
sevinirse o na-
LM ve KIYAMET
m
Muhasibi der
Haris-i
ki:
Bunda "Namaz btfolur mu?" yahut "olmaz m?"

ye
ihtilf
vardr. Ben bu meselede
galib olan
zannma
Bundan sonra
Eer
bir
gre o kiinin
Haris-i
di-
duraklamtm. imdi
namaz
btl
olur.
Muhasibi yle demitir:
kimse sual etse ve dese
ki:
Bir
kimse Resl
(SAV.) den sordu ki: "Ben ilediim ameli gizlerim, lkin

bakalar bunu bildii vakit sevin duyarm!" Resl ona dedi ki: "ki sevab kazanm olursun: Birisi sr sevab, biri de
aikre sevab."
Bu
hadis-i erif mrseldir. Yani rivyet edenlerin rivye-
muttasl deildir. Bylece Resl (S.A.V.) bu hadisle unu

dilemi olmal ki, o kimse ibdetini izhar etmekle Hak Te-
ti
l'nn fazlna sevinmi ola.

Nitekim bundan nce
aklanmt.
Delili
de udur
ki,
hi bir kimse:
Bu kiinin
halkn bilmesiyle sevinmesi, her

ne kadar gnahna sebeb olmazsa da sevabnn artmasna sebep olur da diyemez.
te Hris-i
Bizim
Muhasibimin de sz budur.
katmzda
zhir budur
ki,
bu derece sevinmekle
nk amelde bir ey artmamtr, asl

yerinde kalmtr. Ve namaz, o kii, bataki niyetle
namaz
niyet
ibdetini
btl olmaz.
klmtr.
182
RY VESVESESNN YOK EDLME YOLU

Riy'mn istediine aykr hareket eder, onu gnlden
kerh grrsen onun vesvesesi gnlde kalsa bile bundan
mes'ul olmazsnjnk o, insann tabiatnda vardr. Sana:
"Tabiatn btl kl!" diye kimse emretmemitir. Belki sana
emredilen udur:
\
Vesveseyi
penen altna
Bu
al!
malb
T
ki,
onu yen! Onu kahret! Onu

seni cehenneme salmasn!
et,
buyruk, vesvesenin emrine
maman
ba ememen,
Ona uymaman una delildir ki, vesveseyi

alm ve malp klm olursun. Ve Ondan
iindir.
pene altna
dolay mes'ul tutulmaktan kurtulmaa bu derecesi
u
Ya
delil ile ki,
dir.
ona uy-
yeterli-
Resl (S.A.V.)'e dediler:
aklmza
dnceler gelir
ki, eer bizi gkten braksalard bu bize daha kolay olurdu!
Biz ise bu dnceleri ok kt ve kerh (irkin) gryoruz.
Reslllah! Bizim
yle
Resl (SAV.) onlara yle buyurdu:
"Eer bu
hale eritinizse, bu,
apak imn
iaretidir."
yalnz Hak Tel hususundayd. Ama imn

sebebi, o vesvesenin kerhlii, irenliidir, vesvese deildir. Kerhliin Hak Tel ile ilgili olan vesveseye keffret olduunu grmekle insanlarla ilgili olan vesvesenin yok ola-
Bu
fikirler,
ca da daha
Ama
sarihtir.
zaman olur ki, bir kii, bu kadar vesvesede

nefsine ve eytana muhalefet klnca eytan ona hased
eder. yle bir yol gsterir ki, kiinin salh sanki o yoldakimi
dr. Yani [eytan, kendisi
ile
mcadeleye girimesini, bu
LM ve KIYAMET
183
mcadele ile onun gnln uratrp mncat

onun gnlnden kesmeyi ister.
Bunun gnlden atlmas

i
Birinci Yol:
zaman
drt yolda olur:
eytanla mcadeleye urar. Fakat, bu ok
kaybettirir,
eytan yalanlayp komak ve

ncaatla megul olmaktr.
|
lezzetini
kinci Yol:
kalbden m-
nc Yol: eytan yalanlayp komaa bakmamaktr.

nk eytanla ne kadar megul olunsa da zaman kayb
vardr. Belki ona hi iltifat etmeyip mncaatla megul olu[
nur.
hma
geldikeytan, onun ibdetinden

e kii ihls arttrr, azim ve cehdini ziydeletirir, eytana
ve onun vesvesesine hi iltifat etmez. te, en iyi yol budur.
nk eytan, bu halin ondan geldiini bilince o kiiden
\
Drdnc
Yol:
midini keser.
"]
Bunun benzeri ilim renmeye giden drt kimseye benzer. Onlar ekemeyen bir kskan kii yollarna oturup onlar yollarndan evirmeye kalkar.Onlardan birisini yasakla-
mak diler. O
de bu yasaklamay dinlemez. Onunla cenge balar. Bylece zaman kaybolur. Sonra ikinciyi
men eyler. Bu da onun mni olmasiyle men'edilmi olmaz
ve o yol evireni kovar.
ilim talibi
ncs, o yol keseni komaa kalkmaz. Hali zere

geer, gider. Onunla uramakla zaman zyi olacan dnr.
Drdncs, renci yol kesiciye hi iltifat etmez, ona
aldrmaz. Acele etmee balar. Yolunda yrr, gider. Bylece hasd olan kii, o drt kiinin ikisinden btn murad-
84
na kavumutur. ncden baz eyler elde etmitir. Drdncden ise bir ey elde etmek yle dursun, onun ok
eyler kazanmasna sebep olmutur. Hepsinin yolunu kesmesinden pimanlk gstermezse de elbette bu sondakini
yasaklamaktan piman olur.
Keke onu menetmeyeydim! nk benim yasaklamamla onun hrs
artt! der.
Bylece elden geldike vesveseye ve tartmalara karmayp kiinin yoluna gitmesi yaplacak en iyi itir. 7
:
BADET AKR YAPMAA RUHSAT VARDIR

badeti
yapmaktaki fayda riydan kurtulmaktr. Fakat ibadeti bakasna gstermekte de byk faydalar vardr. Birinci fayda, halkn ibadet eden kiiye uymasdr. Halk, iyi iler yapmas iin harekete geirmektirjBundan trdr ki, Hak Tel ikisini de verek Kur'an- Kerm'de
gizli
yle buyurmutur:
"Eer sadakay
gzeldir.
Eer
gizli
herkesin gz nnde verirseniz

verirseniz
bu daha
gzeldir." (Ba-
kara Sresi: 271).

Reslullah Efendimiz bir kez, mal
Halk bu hli
mal getirmee balad. Rslullah onlara yle buyurdu:
si bir
ri
kese ake
Ensardan birigrd. Onlarda her bidiledi.
getirdi.
"Bir kii gzel bir yol ortaya
koyarsa ve bakalar da
ona uyarlarsa o kiiye, hem kendisinin

uyanlarn
ecri,
hem de ona
ecri verilir."
Bunun gibi, bir kii hacca veya gazaya gitse, hazrln

grp ehrin
ksa ve halk o kiiyi grm olsa onlar da hacca veya gazaya heves duyarlar. fEer riydan
dna
======= LM
185
ve
KIYAMET
uzak olduuna emin se halkn rabetini ve kendisine uymasn maksad edinip ibadetini aa vurmas yce bir fazilettir.)
Eer riy arzusunu

iyi
harekete geirecekse, dierlerinin o

rabet etmesinin ona bir faydas olmaz. Bu takdirde
ie
ibadeti
gizli
yapmak
yapmak daha
stndr.
halde ibadeti aikr
isteyen kise, kendisine uyacak kimselerin bulun-
mas mmkn
olan yerde bunu yapmaldr. nk kimi

olur ki, kendisine ev halk uyarlar.
halk ona uymazlar. Yine yle olur ki, ona pazar halk uyar, bakalar
uy-
ar
maz.
riy
de o kii kalbini gzetlemelidir. nk ok zaman

istei insann iinde gizlenmitir. Bakalarnn kendisiBir
ne uymas iin ibadetini aa vuruyormu gibi gsterir, insan helk olup gider. Bu gibi zayf imanlnn benzeri
kimse gibidir ki, suda yzmeyi bilmez ve boulup giderken
de bakasn kurtarmak dncesiyle onun eline yapr.
kiside su iinde can verrler. Gl olan kiinin benzeri udur ki, suda yzmekte ustadr. Hem kendisi sudan geer,
hem de bakalarn
duyup
kurtarr.
gizleyebildii taat
ve
Ancak
bir
kiinin
buna gurur
ibdetini izhar etmesi
doru
Bu husustafkii ibadetini aa vurmasnda riy

bulunup bulunmadn yle anlayabilir. O kii, kendi kendine: "Sen ibdetini gizli yap. T ki, halk baka ibdet
eden kiiye uysunlar. Senin de sevabn aa vurduun
deildir.
sevap kadar
Eer
olsun." der.
gnl, kendisini terkedilip
bakasnn
rnek aln-
masna
raz olursa riys yoktur ve tam ihls sahibidir demektir] Aksi halde maka^ ve menzilet dilemi olur ki, hi-
sevabn dileyemez. 'bdeti aa vuruun bir yolu da

udur ki, ibdet ettikten sonra halka bu ibdeti bildirir. Bunret
da da nefse
olur
ki,
ve lezzetten sevgi doar. Kimi zaman

mbalada bulunur, iledii ibdetlerin fazlasn
lezzet

syler. Byle olunca vcip olan
udur
186
ki, dil
tutulmal, ib-
aa
vurulmamal. Halkn onu vmesi ve zem etmesi

det
kendi nazarnda eit oluncaya kadar bu hal srp gitmelidir. Eer bundan sonra halkn hayra meylinin harekete geleceini
bilirse
Nimet
ehli
onlara sylemelidir, j
olan
ulular,
bu yolda ok haberler vermiler
dir.
Muz
Sa'd bin
ondan raz
(Allah
olsun)
T mslman olduum gnden

namazda
nefsimin
megul olduunu
lah Efendimiz'den hi bir sz
beri
yle demitir:
kldm
hi bir
bilmiyorum. Reslul-
iitmedim
ki,
ondan
phe et-
mi olaym.
Hazret-i
mer
ondan raz olsun) yle demitir:
(Allah
Sabahlar kalktmda zengin mi olurum, yoksul mu

sinin
hakknda
mer bin
zaman
korku ekmedim. nk hangidaha hayrl olacan bilemem.
olurum diye hi
bir
Abdlziz
Ben, Hak Tel
yle demitir:
eyi kaza kld da "keke bye Klmayayd" demi deilim. Hak Tel'nn takdirine sevinmekten baka bana hi bir sevin gelmemitir.
bir
te btn bu szler,
Zayflarn buna
ildir.
Sen
kuvvetli kiilerin, ulularn szleridir.
marur olmas,
bil ki,
Hak Tel'nn
onlar
taklit
etmesi ciz de-
kimi ilerde
gizli
nimetleri
vardr ki, kimse bunlar anlam, bunlara vkf olmu deildir. Her bir eyin altnda bir sr vardr ki, bizler ona yol bulamayz. Her ne kadar mra helak olursa da riyda halka
ok hayr vardr. nk ok kimse olur ki, riy ile kimi ileri yaparlar. Bakalar onu grp ihls yolunda sanr, ona
uyarlar. yle rivayet klnmtr ki, Basra"da sabah vakit-
==========^^
187
leri
her ne
Bu
keye
LM ve KIYAMET
varlsa Kur'an, ezan ve
zikir sesleri ii-
eylere rabet artmt. Bir kii riynn inceliklerini bildirmek iin bir kitap yazd. Btn halk onu grd. Kur'an'dan ve zikirden el ekti, rabetleri azald. Bunun zerine ulu kiiler:
tlrildi.
gibi
Keke bu
yazlmasayd! dediler. Riykr olah

kimseler bakalarna canlarn feda eder, helk olurlar.
nk kendisi helk olurken bakalarn da ihlsa arrkitap
lar.
>
GNAHI GZLEMEKTE RUHSAT
OLDUUNUN BEYANI
bdeti
aa vurmak, kimi zaman olur
gnah gizlemek
ciptir.
ki,
riy
olurJAma
yedi zr sebebiyle btn vakitlerde v-
Birinci
"Fk ve gnah gizleyin!" diye
zr: HakTel:
emir buyurmutur. Reslullah Efendimiz de:

"Bir
ne
kimse
gizlemeli,
tur
:
bir
gnah ilerse onu Hak Tel'nn rts-
saklamal ve
hi
amamal"
bir
kiinin
diye
buyurmu-
kinci zr:
Bu dnyada
ona bearet olsun
umud
ki,
teki
gnah
dnyada onun
rtl kalrsa
gizli
kalaca
edilir.
nc zr:
Bir insan
gnahn
halkn ayplaknamasndan saknm olur. nk halkn bu

megul eder, ibdetini kartrr. J
gizlerse
Drdnc zr: Gnl, zillete dmekten, melmetten

(knanmaktan) rahatsz olur. Bunlardan holanmamak, in\
HCETtTL-tSLAM MAM-I GAZAL =====

sann tabiatdr. Bunlardan kanmak haram
188
deildir.jZem-
medilmeyi ve vlmeyi eit tutmak tevhidin son mertebesidir. Herkesin o dereceye erimeye gc yetmez. Ama:
Zemmediliyorum, knanyorum! diye namaz klmak,

ibdette
bulunmak doru
temizlii
ile
sabr
olmas
gsterilir,
deildir. bdetin ihls
ile,
kalp
Halkn vgde bulunmasna

knanmaya, zem edilmeye sabr gs-
gerekir.
ama
termek ok gtr.
Beinci zr: Kii, gnahn syleyince kendisini incitirler veya bir kastta bulunurlar diye korkar. eriat, yle bir
kiiye krba cezasn vermeyi ciz bile grse gnahn
gizleyip tvbe eylemeye izin vermitir. Bu sebeple bakasnn incitmesinden ve zarar vermesinden kanmak iin
I
gnahn
gizlemek
cizdir.
Altnc zr: nsanlardan hay edilip utanlr. Bu, makbul bir eydir ve imandandr. Lkin hay ile imann fark
vardr. Utanma baka bir eydir, iman baka bir eydir. J
\
Yedinci zr: Kii,
gnahn
aklarsa fsklarn da ken-
yapp gnah ilemeye kalkacaklarndan korkar. ;

Bu niyetle gnahn saklamak cizdir. Fakat niyeti, baka-
disi gibi
larna kendini takv sahibi gstermekse bu, riy ve haram

olur. Ancak bir kimsenin zhiri ile batnnn eit olmas sd-
dklarn
nnda
derecesidir.
hi bir
Bu
eitlik
yle
olur
ki,
o kiinin bt-
gnah olmamaldr.
Eer btnnda gnah
veya gnah arzusu olup da:
Hak Tel her eyi
bilmektedir.
halde Hakk'n
bil-
diini halktan ne diye saklayaym! derse bu sadece ceha-
Byle dnlmesi rev deildir. Belki

Hak Tel'nn eriat perdesine
srrn amamak,
gizli tutmak vacibtir.
lettir,
bilgisizliktir.
smp
89
LM ve KIYAMET
RY KORKUSUNDAN BDET BIRAKMA

NEREDE OLUR?
bdet, derecedir:
Birinci
olur.
derece: Bu ibdet yalnz kiinin kendisi
Baka
tutmak
kiiler
ile ilgisi
bulunmaz.
ile ilgili
Namaz klmak,
oru
gibi.
j
nc derece: Kiinin hem kendisiyle ve hem de bakasyla ilgili olan ibadetlerdir. Vaaz etmek ve fetva vermek
i
gibi.
i
ve
kinci derece: Halkla
ilgilidir.
Halifelik,
kadlk (yarglk)
valilik gibi. J
Bu
ksm
ayr ayr inceleyelim:
rBirinci Ksm: Namaz,
oru, hac gibi
yalnz kiinin kendisi iie ilgili olanlardr. Riy korkusundan tr bunlardan

el ekmek rev deildir.; Ne farzlarndan, ne snnetleriden
vazgeilebilir.; Lkin ibadetin balangcnda riy htras
akla gelmi olsa, ibdetin ortasna cehd edilip o htray
j
komaa almaldr. Ve ibdet niyeti tazelenmelidir.! Halka gstermek iin ibdet ne arttrlmal, ne de eksiltimelidir. Bu gibi cehdin faydas vardr. Ancak ibdet niyeti olmayp btn btn riy varsa bu cehdin faydas yoktur. Bu,
bir ibdet olmaz. Ama asl niyet yerinde kalrsa ibdetten
el ekmek rev deildir.
Fudayl der
ki:
gr diyerek korkmak ve ibdetten el

ekmektir. Ama halk ini yaplan bir ibdet, hi bir zaman
ibdet olmaz. O ancak irk (Allah'a ortak komak) olur.
Riy, "Halk

Hatta eytan, senin ibdet etmemeni
190
diler.
na yaptrmaktan acze derse, yni senden

layamazsa, bu kez sana yle der:
Eer bunu
sa-
ibdeti yasak-
Bak, halk sana bakyor! Senin bu yaptn ibdet deildir.
Bu
te
riyadr!
bylece eytan seni, hiyle
ile
ibdetten alakoyma-
a alr. Eer eytann bu szlerine

yerin dibine
de girsen eytan yine yle
Halk senin
lik
iltift
gizlenip, zhit
edersen kap
der:
olduunu sanr. Bu
zhid-
deildir. Aksine riydr.
O zaman
eytana
verilecek cevap
udur:
Gnln halka balayp onlardan tr
ibdeti terk
etmek madem ki riydr, o halde halkn grd ve grmedii benim nazarmda eittir. Ben yine nceki zamana det
kldm eyi ilerim. Ve halkn beni grmediklerini dnrm.
i yapmak emredildii
da ihlsla Allah Tel'ya ibadet etmek emrolunmutur. O, mademki amelden el ekmitir, ihlstan da el ekmi olur. hls ancak amelle olur.
Bylece kleye
Hasan-
Basri (Allah
Kimi
kiiler
gibi
ondan raz olsun)
kula
Hazretleri der
ki:
alamas gelse halk bunu bilmesin, grmesin diye alamay gizler! Bu, yalnz nefis iin
cizdir. nk zahirdeki alamann btndaki alamaktan
daha ziyade fazileti yoktur. Alamak bir ibdet deildir ki,
o kii ibdetten
Hasan-
el
vardr
ki,
ekmi olsun?
Basri Hazretleri yine
yle demitir:
LM ve KIYAMET
kimse vard; yoldan her hangi
Bir
drmak dilerdi. Ama,
kendisini zhit
nmalarndan
korkar,
anlatr. Onlar,
halkn
ibdetlerine riy
mak,
dile
ve
kaldrmazd! Bu
bir
iyi
zararl
halli bir
ise
eyi
kal-
insan ta-
zayflarn
halini
kendilerinin zhitliini bilmesinden
karmasndan
korkarlar!
dmek korkusundan tr
ve
Ama mehur ol-
bunlardan
saknmak
rev deildir. Aksine bunlar ilemek, dier taraftan riyay
komak
da
Ancak bir kimse zayf halli olursa ve

kendisinin salhn, nl olmay terk etmekte grrse byle iyiliklerini gstermeyi terkedebilir. Ancak bilinmelidir ki,
gerektir.
bu, noksan bir mertebedir.

kinci
Ksm:
Halkla
ilgili
olan ibdetlerdir.
Halifelik, vali-
ve kadlk (yarglk) gibi. Bunlar eer adaletle sslenmi olursa yce ibdetlerdendir. Adaletsiz olursa y-ce g-
lik
nahlardan olurv
Eer
kimse kendisine gvenemiyorsa

adalet yolunda hkm vermeyi kabul etmek haramdr.
nk bundan ok byk ktlkler gelir. Bunlar, birinci k-
sm
bir
ibadetlerden olan
namaz, oru ve sadaka
gibi
deil-
Onlarn kendilerinde nefsin bir lezzeti yoktur. Bunlar,

lezzette ayn eyler deildir. Aksine bunlardaki lezzet, halkn grmesiyle meydana gelir. Ve hkmet etmekte, halk^
yarglamakta, halifelik yapmakta byk bir lezzet vardr.
Ve nefis o lezzetle beslenir. Ancak kendi nefsine gvenenin hkmet etmeyi kabul etmesi caizdir. Fakat kendisini
hkmete gelmeden nce snam, nice ilerde emaneti
doru drst yapmsa, kendisine hkmet devi eritii
zaman:
dir.
ahlkm deiir, belki de beni yerimden atarlar!

Bakasna boyun eerim! diye bir korku doarsa bu yolda
farkl
Belki
dnceler vardr.
192
Kimi kiiler:
Bu
kuku
gibiler
hkmeti kabul
yerinde deildir.
etmitir. Kendisini
Bu
etsin!
nk bu
kii kendisini
deneyen kimseye de
phe ve
snam,
itimat,
tecrbe
gven gere-
derler.
kir!
Bizim kanaatimize gre doru olan udur ki, bu trl

kukular olan kimsenin bu grevleri kabul etmesi doru
deildir. nk nefsi adalet yolunda azimli olmazsa, kimi
zaman gelir ki, nefsin adalet zere olaca zann bir hiyle
olur. Velayete ve hkmetmee eriince deiir. nk
balangta tereddd gsterirse,stn bir zanna gre o kii sonra deien bir kimse olur. Byle olunca hkmet etdevlerden kanmak daha evldr.
mekten ve
nk hkmet etmek, kuvvet ehli olan kimseden baka-
saydmz
snn
ii deildir.
Eb Bekir
le
Sddk (Allah ondan
raz olsun), Rfi'ye y-
demiti:
ki kii zerine de olsa hkmetmeyi kabul etme!

Sddk
Hazretleri halifelii kabul eyledii
zaman
Rfi
ona:
Ey Eb
Bekir! Beni
hkmetten men ederdin. imdi
sen kabul ediyorsun! dedi.
ise
O da:
Evet, imdi de seni men eylerim. HakTel'nn lneti,
her ii adaletle ilemeyenin zerine olsun! diye cevap
verdi.
Bunun
benzeri, bir kimsenin kendisini deniz iinde bu-
ocuunu su kysna varmaktan yasaklamas gibink o yzme bilmektedir. Eer ocuu da onun gibi
lunup
dir.
suya girse suda boulur
gider.
193
Eer sultan
LM ve KIYAMET
zlim olursa kadlktan her
zaman
adaletle
i grmek kabil deildir. Yaranma, emre ba eme gerekirse yargl kabul etmek ciz deildir.
Eer
hkmeti kabul ederlerse azl edilme korkusu ile

gler yz gstermek zr tekil etmez. Ancak bu vazife-
den atlncaya kadar adaletle i grmek- gerekir. Eer hkmet eylemeyi, hkmeylemeyi, yargda bulunmay kabul
etmise byle bir vazifeden atlnca o kiinin sevinmesi l-
zm gelir.
nc
Ksm:
ka insanlarla
ilgili
Kiinin
hem
kendisiyle
olan ibadetlerdir.
retme
(ders verme)
az, fetva
ve
ve hads
ve hem de
Bu da vaaz,
ba-
fetva ve
rivayet etmedir.
Bunlarda
nefs iin pek byk bir lezzet vardr. Bu sebeple bunlarda
riy, namazdan ve orutan daha ok olur. Bunlar (yani va-
hkmetmeye, yargda bulunmaya yakn eylerdir. Fark

kadar ki, vaazn, dersin ve hadis
nakleylemenin, bu ii ileyene faydas olduu gibi dinleyene de faydas vardr. nk bunlar, kiileri dine davet eder
ve riydan yasaklarlar. Ama hkmet etmek (hkm vermek), valilik ve yarglk etmek bunlara benzemez. Eer
tedris)
bir
kimsenin gnlne
doru olmadna
riy gelirse
bunlar elde tutmann
grler vardr. Birok taife bunlardan kap saknmlardr. Sahabenin ekserisinden fetva
sorarlard. Onlar bunu birbirine yklerlerdi.
dair
KNN BDET EVK DAMA RY OLMAZ

Halk grmek sebebiyle kiinin ibdete evki artar. Ama
bu artan evk her zaman riy olmaz. nk m'min daima
ibdete isteklidir. Lkin bir ey engel olur, o kiiyi ibdetten
men eyler. Halkn sebebi ve yardm ile o mni olan ey ortadan kalknca o evk harekete gelir.l Nitekim bir kimse evi[
HCCETtTL-lSLAM MAM-I GAZAL
94
ne varsa, ona gece namaz klmak zor gelir. nk o kii

ehli ile syleir, konuur, yata hazrlanm olduundan
uykuya yatar. Ama baka birinin evine gitse bu engeller ortadan kalkar, ibdete evki belirir ve:
Ben de bunlara uyaym
ki,
bana da sevap
verilsin!
der.
Veya
bir
yerde
yahut yemek
bir
kalabaln
bulunmad
iin
Ya da birtakm insan
oru tuttuu grlnce,

oru tutmak evki meydana
mescidde teravih namaz klmaktadrlar. Onlar gren kii, evde tenbel

tenbel oturan, aylak bir kimse ise onlar namazda grrse
geveklii ortadan kalkar, onlara uymaa alr. Yahut cuma gn halk Allah Tet'ya niyaz ve duada grse kendisi de namaz klmaa ve tesbihde bulunmaya, her gn
gelebilir.
kld
Bu
grlr
bir
namazdan daha ounu
klmaa balar.
akladmz
riy
vardr. Fakat
Bu
eylerde
Kimi
olmamasnn imkn
eytan ona:
ileme seni Bunlar

bunlar sende meydana geldi! der.
ileri
zaman da
olur
ki,
riyadr.
Halk sebebiyle
halktan tr kiide hayra
bet artar. Engeller ortadan kalkar.

gelir
ki,
zaman eytan
rayine
ve ona:
Bu hayrl
ii
yapmal
der.
O zaman o kiiye melekler:
Bu hayr yap! nk senin hayr
ilerine rabetin es-
kiden de vard. Fakat ortada baz engeller olduu iin onlar seni men'ediyorlard. imdi ise o manialar ortadan
kalkt! Hayrn srdr sen! hitabnda bulunurlar. yleyse
eylemen gerektir. Bunun almeti udur: jEer insanlar onu grmezlerse ve kendisi on-
bu
gibi halleri birbirinden fark
195
LM ve KIYAMET
lan grr
ve
o sevin bki ise ibdetinden evk duymasna sebep olan ey iledii hayrdr. Eer
o sevin, iinde bki kalmazsa iledii i riydn Ondan da
el ekmek gerektir. Eer her ikisi de olursa, yni hem hayra rabet klar ve hem de halkn vgsne meyletmek arzusu kendisinde mevcut kalrsa iyice dikkat etmeli, bunlatakdir eylerse yine
rn hangisi daha
Eer
rin
bir
ona
itimat eylemeli.
kerime okunurken baz kimselegrp kendisi de alar, ama kimse yokken
kii
aladn
galip ise
bir yet-i
alamaz ve gz ya dkmezse bu da riy deildir. nk

insanlar alamakl grnce herkesin gnl yumuar, hisnk halk
kaygl grmek insann

kendisine iledii gnahlar hatrlatr ve kii "ah.." ekip
alamaya balar. Bu alay yerinde bir alaytr ve revdr. Kimi zaman da olur ki, alamak kalbin rikkatinden ileri
gelir. Yrein iinden taar. Kimi kimselerde ah ekmek,
lenir, incelir.
inlemek ise
riy
ile
olur
kederli,
ki,
insanlar kendisinin
aladn
zaman da olur ki, zntsnden der,

baylr. Ama hemen ayaa kalkmaa kuvvet bulur. Lkin
iitsin diye. Kimi
halkn:
Bu vecdin,
bu kendinden gemenin asl yokmu,

derler diye korkar ve kedisinde g bulduu, akl bana
geldii halde ylece kalp kalkmazsa riykr olmu olur.
Ama
asl vecd kendisini sararsa mra olmaz.
Kimi
zaman da
Gc, kuvvetini
rak
dnmee,
yerinde olduu halde
olur
ar ar gider. Ta
Vecdi abuk
Bu
ki,
ki
geti!
riyadr. Yahut:
raks
bir
etmee
kimseye dayana-
halkn:
demesinden
balar.
ekinir.
96
Estafurullah, ya da Euzbillh diyerek iledii gnahlar iin bunlar syler.
Eer insanlar "Bu adam gnahlarna tevbe ediyor ve Allah'a snyor" desinler diye bunlar sylerse bu da riydr.
Ama bir kimse halk ibdet ederken grr ve kendisindeki
kusurlardan tr bu kelimeleri sylerse o
zaman bu
riya
de
ileri
olmaz.
Kimi
gelebilir.
zaman bu
haller riyakrlktan, murlikten
Dikkat edip bu farklar grebilmelidir.
Reslullah Efendimiz
yle buyurmutur:
Riy'nn yetmi kaps vardr?

Eer
kimse hatrnda bir riy bulunduunu anlarsa,

o zaman HakTel'nn kendisinin yreinde olan ktl
bildiini anlamal ve yce Allah'n kzgnlnn, bu riysn
stnden uzaklat rncaya kadar devam ettiini bilmelidir.
yce hadsini anlamal ki, yReslullah Efendimizin
le buyurmutur:
bir
"Mnafka tevzu etmekten
Allah'a
snn!"
Mnafikane tevazu da, vcut tevazu eylerken gnln

perian bir halde para para olmas, baka eylerle megul
bulunmasdr,
BADET OLAN HER EYDE HLS VCPTR

Namaz ve
oru
gibi ibadet olan
her
eyde
ihls farzdr.
yaplmaldr. Bunlarda riy haramdr. Mbah olan bir eyden de sevap kazanmak dilenilirse
ihls vcip olur. Mesel bir mslamann iini grmee, ihtiyacn karlamaa allsa ve bu sevaptan tr ise, dileini drst ve niyetini hlis klmal. Mslmanlardan -
Bu
ibdetler Allah iin

1
LM ve KIYAMET
197
beklememelidir. rettii eylerde de bu

byledir. Mesel br retici, bir rencisinin kendisinin ardndan yrmesini ve kendisine hizmet etmesini beklese
karlk
kr ve
karlk beklemi olur. Bunda sevap kazanlmaz. Ama

eer hi bir hizmet ummazsa, talebe kendisi hizmet eyle-
bir
se ncelikle bu hizmet kabul edilmemelidir. nk yaplan

ide hizmet murat edilmemi olmaldr. Ama yaplan sevap
btl olmaz.
renci hizmetten
kand zaman da kendi-
sine hizmet edilmediinden huzursuz olmamaldr. Akl sahibi olan kiiler bundan ekinmilerdir.Akl ehli olanlardan
birisi
kuyuya
kttlar.
dmt. Onu kuyudan karmak iin
Onu kuyudan karmak
Benden
bir
istediler.
ip sar-
O kii:
ey renmi veya Kur'an okumu ya da
benden bir hads renmi olan bu ipe el vurmasn! diye

and verdi. Onun byle sylemesinin sebebi, rettiklerinin
karl olarak kazand sevabn zyi olmamas iindi.
Sfyan- Sevrye (Allah ona rahmet eylesin) bir
hediye gndermiti. Sfyan o hediyeyi kabul etmedi. Bu kiBir kii
Sfyan'a:
Ben senden
hi bir
zaman
hadis dinlemi deilim!
dedi.
Sfyan da:
Senin kardein benden hads dinlemek zeredir.

Korkarm ki, benim kalbim ona bakalarndan daha merhametli olur! diye cevap verdi.
Yine
biri
Sfyan- Sevr'ye
bir
(kese) altn verdi ve:
benim babam senin dostundu.

Hellden yerdi. Bugn sana bir kese altn onun mirasndan getirdim. Onu benden kabul eyle! dedi.
Ey. Sfyan! Bilirsin
ki,
198
Sfyan da o altn kabul etti. O kimse evden kp gittikten sonra Sfyan, o bir kese altn vererek olunu o kiinin
ardndan yollad. Meer Sfyan- Sevr'nin hatrna, o ocuun babasiyle olan dostluunun Alah Tel iin olduu
gelmiti. Sfyan'n olu bu olayn sonunu yle anlatmtr:
Vakta
ki,
dm. Sabrm
bir
kese altn o adama verip eve dn-
tkendi.
Babama:
Bu senin gnln ta mdr? Gryorsun

cuunun
hi bir
mal
yoktur. Bize
acmaz
sen
oluk omsn? der
ki,
dim.
u karl verdi:
Bu soruya Sfyan
Ey olum! Sana gereken, o altnla ho
imen-
kyamet gnnde ondan soru sorarlar.

runun karln vermee gcm yetimez! dedi.
dir.
Bana
yiyip
ise
O so-
Bunflan da anlalr ki, okuyup reten kii, Hak Tel'nn rzasndan baka bir
dilememeli. renciden
ey
hi bir
ey beklememelidir.
retmenine gstermei
Kimi olur
ciz grr.
ki,
renci
ki,
ibdetini
dersi retirken
kendisine fazla ihtimam ve dikkat gsterilmemesini bekler.

Bu yanl ve dpedz riydr. Aksine, kendi mertebesini
Hak Te! katndan dilemelidir. retmene hizmet etmek-
ondan iltimas beklememelidir. Her ey bunun gibidir.

fAna ve babann hizmeti de ancak Allah rzas iin yaplmaldr. Yoksa onlarn katnda bidlie kalkarak rzalar istenmemen, yalnz Allah iin onlarn rzas kazanlmaldr,
le
Anam babam benden honud kalsnlar! diye hizmette
bulunmak gnahtr.
Szn ksas sevap dilemek

olarak
Hak Tel
iin
yaplmas
iin
yaplrsa o iin
gerektir.^
hlis
KBRN ve UCBUN LCI

sen bil ki, mtekebbirlik ve bencillik kt
huylardr. Gerekteyse Hak Tel'ya dman olmaktr.
nk, kibir ve azamet ancak Allah'a mahsustur. Bundan
trdr ki, yce Kur'an'da cebbr (zlim) ve mtekebbir
Ey
salih kii,
(gururlu) olanlar
zem
edilmitir. Nitekim
Hak Tel yle
buyurmutur:
ve cebbr olan kalpleri mhrler." (M'min Sresi: 35). Ve yine Hak Tel yle buyurmutur: "hirete imn getirmeyen her mtekebbirin
errinden Rabbime snrm." (Gafir Sresi. 27). Yine
Cenab- Hak yle buyurmaktadr: "Mtekebbir ve nat
olanlar hsrana urarlar." (brahim Sresi: 15). Yine Cenab- Hak yle buyurmutur: "Bana kulluk etmeyi kendilerine yediremeyenler, klm kiiler olarak Cehennemi gireceklerdir." (M'min Sresi: 60). Hak Tel
kibir hakknda yine yle buyurmutur: 'And olsun ki, onlar kendikendilerine byklk, kibir taslamlar ve azgnlkta snr amlard." (Furkan Sresi: 21).
"Hak Tel, btn
kibirli
Resl (SAV.) yle buyurmutur:
habbe veya bir hardal tanesi kadar kibirlilik bulunan kimse Cennete girmez ve kalbinde bir habbecik veya bir hardal tanesi kadar imn olan kii Cehenneme
"Kalbinde, bir
girmez."
HCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL ===== 200

"Kimi kiiler
kibirlilii
ve
zorbal
sanat haline getirirler.

onlarn adlar cebbarlar defte-
Bunu o hadde vardrrlar ki,

rine yazlr, Cebbarlara yaplan azap o kiiye de yaplr."
Baka
bir
haberde yle
bildirilmitir:
"Sleyman aleyhisselm devlere, perilere, kulara ve

insanlara: "Hepiniz dar kn!" dedi. 200.000 kii ve
200.000 peri toplandlar. Ondan sonra bir yel, Sleyman'
havalandrp ge kard. Cenb- Hakka yakn meleklerin "Sbhne" seslerini iitti. Yel, sonra kendisini yere indirdi. yle ki, t denizin dibine eriti. Sonra yine bir ses iitti.
Bu ses yle diyordu:
Eer Sleyman'n gnlnde

havaya karmadan
zerre kibir olayd onu

nce yerin dibine batrrdm."
Yine Resl (SAV.) buyurdu
bir
ki:
olan kiileri kymet gnnde karnca eklinde

harederler. T ki, Hak Tel katnda hoiuklarndan tr
"Kibirli
halkn ayaklar altnda
ezilsinler diye!.."
"Cehennemde
dere vardr ki, Ona Hebheb ad verilmitir. Allah Tel, Mtekebbir ve cebbar kiileri oraya at-
may
bir
kendisine vacib
Selmman-
klmtr."
Frisi (Allah
ondan raz olsun) yle demi-
tir:
gnah vardr ki, onunla beraber ibdet etmek fayda

vermez; o da kibirdir."
"Bir
Reslullah Efendimiz
"Hak Tel,
yle buyurdu:
elbisesini kibirle
yerde sryen ve gururla
salnarak yryen kiiden holanmaz."
201
Resl (SAV.) yine

"Bir kere, bir
LM ve KIYAMET
yle buyurmutur:
kimse gururla salna salna yryp kendi-
bakyor ve marur oluyordu. Hak Tel, onu

bine soktu. Kymete kadar da yle gidecektir."
sine
yerin di-
kimse ululanr, salna salna yrrse Kymet gn

HakTel'y kendisine
halde grr."
"Bir
kzm
Muhammed
Bir
gn
bin Vsi
der
ki:
olumu salna salna yrrken grdm. Onu
ardm ve:
Hi bilmiyor musun
sen kimsin? dedim. Anneni iki

yz akeye almtm. Babansa, yle bir babadr ki, eer
mslmanlar arasnda her ne kadar baksan ondan hor
kimse gremezsin.
ki,
Muzaffer (Allah ona rahmet eylesin), Muhleb'i muhte-
em bir kaftanla salna salna gezerken grd. Ona:
Ey
kull
Hak Tel byle yrmeyi sevmez!
dedi.
Muhleb de:
Sen beni bilmez misin? diye sordu.
Muzaffer:
Bilirim! dedi.
nceleri
bir pis
mrdar (le) olacaksn ve bu

seet (pislik) hammalsm.
bir
iki
su (meni)
halin
idin,
arasnda
sonunda
bir
neca-
202
TEVAZUUN FAZLET
Resl (S.A.V.) yle buyurdu:
"Hak Tel'nn, tevz edip de
izzetini
arttrmad
hi bir kul yoktur."
Yine Resl (S.A.V.) buyurdu
ki:
"Banda bir gem bulunmayan hi bir kii yoktur. O

gemi iki melek tutar. O kii alak gnlllk (tevz)
gstermek istedii zaman o melekler o gemi yukar
doru
ekerler ve:
Ey Rabbimiz!
Eer o kii,
bandaki
kibir
gem'i
derler.
ban ykselt!
Bu kulunun
ve gurura derse o melekler o kiinin
aa doru
ekerler ve:
Ey Rabbimiz! Bunu aalk kimselerden kl ve

zell eyle! derler."
Resl
(s.a.v.)
yle buyurdu:
"Bahtl olan kii, o kimsedir ki, mtevzi (alak gnll)

bir kiidir. Ama bu tevzuu, aresizliinden ileri gelmez. Nafaka verirse, verdii de gnahla toplanm maldan
deildir. Brelere
le
dp
merhamet
eder. Hakmlerle ve limler-
kalkar."
*
gn Reslullah'n huzuruna bir dilenci gelmiti. Peygamberimiz yemek yemekteydi. Onu yanna ard. Herkes bu dilenciden kamt. Reslullah ise ona kendi yaBir
nnda
yer gsterdi.Onu
yemek yemee dvet
buyurdu.
Kurey'den birisi bu dilenciye istikrah duygusuyla bakt.

Fakat o kii, ayn hale dt ve ikrh veren bir hastala
tutulup ylece ld.
====*===^^
203
Reslullah buyurdu
LM ve KIYAMET
ki:
"Hak Tel beni, kul ve resl olmakla melik ve neb olmak arasnda serbest brakt. Durdum, kaldm. Ve dostum
Cebrail'e baktm. Bana dedi ki:
Hak Tel'ya tevz
kl!
Ben de
Ya Rabbi, kulun ve Resln olmay

Hak Tel Ms aleyhisselm'a yle
Ben u kimsenin
dilerim! dedim."
vahyetti:
ederim
o kii benim ululuuma tevz gster ve benim halkma ululanp

kibirlenmeye! Gnln korku zere tuta! Btn gnn
beni yd etmekle geire. Ve benden tr kendisini ehvetlerden
men
ibdetini kabul
ki,
ede!
Reslullah Efendimiz de
yle buyurdu:
"Kerem, takvdadr, eref tevzdadr, zenginlik ise yakndedir."
aleyhisselm
Bahtl
kiiler
yle
demitiir: 2
dnyann o
alak gnllleridir
ki,
ky-
mette minber sahibi onlardr. Onlarn gnl dnya ilgilerinden pktr ve bunun
Allahu Tel'y grmek olur.
karl
Reslullah Efendimiz
yle buyurdu:
"Allah bir kimseyi
slm'a
ona gzel bir yz

utandrmayacak ekilde yayneltti,
bahetti, onun halini kendisini

ratt ve bunlarla birlikte kendisine tevz (alakgnlllk)
nasib etti ise o kii HakTel'nn katnda sekin kullardandr."
yznde iek hastal belirmiti, bir odaya

Birtakm insanlar odada yemek yiyorlard. O kii, her
Bir kiinin
girdi.
204
hemen ayaa kalkard. Reslullah

Efendimiz o kiiye kendi yannda yer gsterdi ve ona: "Ye!"
kimin
yanna oturdu
ise
buyurdu. Kibrinden tr o hastalkl adam hor grenlerden biri daha sonra ayn hastala yakalanarak ld.
Reslullah Efendimiz buyurdu
ki:
"Kendi evinin ihtiyalarn evine alp ev halkna getiren

kimseyi ben ok severim! Bunu yapmakla o kiinin gnln-
den
kibir
ve byklk
gider."
Reslullah Efendimiz, yce arkadalarna:
Neden acaba ben sizde ibdetin

n) gremiyorum? diye sordu.
halvetini
(tatll-
Onlarda:
Ya Reslullah! bdetin
halveti nedir? dediler.
Reslullah:
"Mtevzi bir kimse grdnz zaman siz de tevzu

gsteriniz. Mtekebbir bir kimse grdnz zaman siz de
ona kibir gsterin. T ki, ona hakaret ve zillet olsun."
Aye
o kadndan raz olsun) nakleder

slullah Efendimiz yle buyurmutur:
Hz.
(Allah
bdetin eh
faziletlisinden siz gafilsiniz.
ki,
Bu da
Re-
tev-
zdur.
Tevz odur
kimse dnyaln senden az toplam ise onu kendinden daha yce grmendir. Kendine
bylece dnyalk sebebiyle kadir ve kymet gstermemi
olursun. Eer bir kimse dnya maln senden fazla toplagrmelisin. Bylece dnya sebebiyle
onu
senin nazarnda onun hi kadri kymeti olmadn gster-
msa
ki,
aalk
mi bulunursun!
bir
LM ve KIYAMET
205
Hak Tel, s aleyhisselm'a
vahiy gnderip
yle
bu-
yurdu:
Her
la
sana bir nmet veririm. Eer tevzuun

olursa o nmeti sana btn btn veririm!
vakit
Ululardan
bir kii, Hazret-i Ali'yi
(Allah
faz-
ondan raz
ol-
sun) ryasnda grmt:
Ali!
Bana t
ver! dedi.
Hazret-i Ali de:
Zenginlerin,
bndan
nndeki tevzu, hiret seva-
tr ne gzel bir haldir.
zenginler
rin,
fakirler
Ondan da yksei
nnde HakTel'nn fazlna (stn
fakirle-
bala-
rna) gvenip mtekebbirliidir.
Yahya
bin Halid der
sa mtevzi
ki:
sk
Kerem
sahibi olan kii bid olur-
da mtekebbir
olur. Bayezid-i Bistam der ki: Kul, kendisinden daha hkir
kimse olmadn bilmezse, mtekebbir demektir. CneydBadad bir gn cuma namaz klnan camide halka yle demiti: "Eer Peygamber Efendimiz bir hadisinde "Ahir
zamanda bir kavmin bana geen kii onlarn en rezili olacaktr." dememi olsayd, burada size hitap etmeye asla
yanamazd." Cneyd Hazretleri yine yle buyurdu: Tevolur. Eli
olan kii bid olsa
hid ehlinin
yannda
tevz,
bir
tekebbrdr. Bylece, kii
kendi benliini, bir varlk mertebesinde tutar, sonra
aa-
la
meyi etmi olur. At-i Slem, ne zaman bir imek

aksa, bir yel kabarsa kadnlar gibi elini karnnn stne
tutar ve: A, bunlar btn benim uursuzluumdandr ki,
halka eriir! derdi.
Bir
dler.
ksm kiiler SelmnO da:
Frisi'nin
nne
gelip
onu
Benim balangcm
bir
meni damlas
206
idi.
Sonum
bir
aa-
murdardr. Teraziye vurulsam, bundan da beter ve

ym. Benim deerli olan tarafm, yaptm iyi ilerdir, ame-
ar gelirse byklm
ondadr. Eer kt ilerim daha ar gelirse benden zavallimi tarttklar
ls
zaman
iyi
ilerim
yoktur!., dedi.
KBRN HAKKAT ve FETLER

Her ne kadar btnda ise de onun
eseri zhirde belirir. Hem de kibir, insann kendisini bakalarndan ileri tutmasdr. Bundan tr kiinin znde sevin yeli eser. te kendi benliinde beliren bu yele, kibir
denilv Reslullah Efendimiz yle buyurmutur:
Kibir kt bir ahlktr.
"Ya Rabbi,
kibir
yelinden sana
snrm."
insanda ne zaman esmee balarsa, o

grmee balar.
kii, baka insanlar kendisinden
Ve o kimselere hizmetkr gzyle bakar. Kimi zaman olur
k, hi bir kiiyi kendi hizmetine lyk grmez ve o kimseByle
kibir yeli,
aa
ye:
Sen kim oluyorsun
ki,
benim hizmetime kendini lyk
grmektesin? der.
Nitekim halifeler her kiiyi kendilerinin eiini
pmee
lyk grmezler. Kendilerine her fakiri de kul yapma rev

grmezler. Yalnzca Beyleri ciz grrler. Buysa byk bir
tekebbrdr. Hak Tel'nn ululuunun da snrn amak-
beenirve
disine
hepsinin ken-
secde klmalarn kabul eder.
Bylece o mtekebbir ahmak kii, bu dereceye girmeye grsn, gelmede, gitmede, oturmada hep en nde ol-
LM ve KIYAMET
207
mak
ister.
Her hususta hrmet umar. yle
sihat klsalar, nasihati kabul etmez.
olur
ki,
ona na-
Eer kendisi t ver-
mee kalksa neler syler. Eer ona bir ey retseler kzar.
Halka
bakt zaman
hayvanlara bakar
gibi bakar.
Reslullah Efendimiz'e:
Kibir nedir? diye sordular.
O da u cevab verdi:
"Hakka boyun
ememek,
halka hakaret gz
ile
bak-
maktr."
Bu
Hak Tel
arasnda byk bir perdedir. Btn kt ahlklar bundan doar. Btn gzel ahlklardan insan geri brakr. nk bir kimse azizlii ve ululanmay kendi benliinde stn klarsa kendisine reva grmedii her eyi bakalarna rey grr. Bu msimanlk
art deildir. Kimseye teyz gstermez. Bu, mttekiler
iki
huy,
(dindarlar)
edden
ile
sfat deildir.
kul
Byleleri kin,
dmanlk
ve ha-
ekemezler. Kzsalar, sabredemezler. Dillerini

gybetten saklamaa g gsteremezler. Gnllerini gll
gtan (dedi - kodudan, ktlklerden) temizieyemezler.
nk, kendisine bir kimse sayg gstermeyecek olursa
kalbinde o kiiye kin tutar. En
mertebedir ki,
da
el
aas
btn, gn kendi nefsiyle
urar.
Kendi nefsine tapar, kendi iini yrtmee alr. Hiyleden, yalandan ve nifktan
uzak olmaz. T ki, kendisini btn halkn gznde iyi ve
gzel gstermei ister.' Gerek hl udur ki, hi bir kimse,
kendi zn
almaz} Belki
unutmaynca mslmanln kokusunu

dnya rahatn da bulamaz.
Ulu kiilerden
birisi
yle
demitir:
Cennet kokusunu almak

tn hakr durumlarda kendi
zaman Cennet kokularn
bile
O zaman, bbenliini daha hakr tut. te o

diler
alabilirsin!.
misin?
HCCET'L-SLAM MAM-I GAZAL ===== 208

Eer
bir
kiiye, kendi iindekileri
grmek
iin bir
kudret
mezbelede o kt kokular ve pislikleri gremez. Onlarn ierisi yrtc hayvanlar gibidir.

Ama
grnlerini kadnlar gibi bezeyip sslerler. Mtevzi kimselerin meclisinde bulunan ns ve lfet, gnl
yaknl, dostluklar, hi bir mtekebbire ve marura nasib
vakitlerde rahat bulur
olmaz. Belki kibirli bir kii ancak
verseler, gzler hi bir
ki:
Senin btn malnn onun varlna katmasn,

2 Btn saygnn ondan esirgenmemesini!
1
diler.
ki,
orta yerden
ikilik
kalkp tek kalmak
mahvolasn, o senin malna kavua. Meerki

Tel'ya
kavuup
birbirinize hi
iltifat
Sen
de Hak
ister.
ikiniz
etmeyesiniz. Tekliin
en stn derecesi, kemli budur. Teklikten rahatlk doar.

Szn ksas: kilik olunca rahatlk mmkn olamaz. nk rahat teklikte ve bir kii kalmakta olur. Kibrin hakikatleri ve fetleri bunlardr ki, anlatm olduk.
KBRN DERECELER
daha byktr.
nesnenin aykrlndan peyda olur ki,
Bunun aykrl
kibir kimi zaman Hak Tel zerine olur. Kimi zaman Allah'n Resi zerine olur. Kimi zaman da kullar zerine
;
Kibrin derecelerinin kimisi, kimisinden
olur.]
[Birinci derece kibir: Allah Tel zerine olan
Nemrud'un,
Hem
Msrl
Firavun'un ve blis'in
kibirleri
kibir,
gibidir.
de bunlar, Allahlk dvs etmi kimselerdir. Hak Tel'nn kulluundan r duymulardrJAllahu Tel yle
buyurur:
LM ve KIYAMET
209
"Ne s Hak Tel'nn kulluundan

Allah'a en
Kim
yakn
r duyar, ne
melekler." (Nis Sresi: 172)
Allah'a kulluktan el ekerse Allah, hepsini
te kendi
katnda
de
bir
araya
kyamet-
getirecektir.
/ kinci derece: Reslullah zerine olan tekebbrdr. Nitekim bu tekebbr Kurey taifeleri
ve yle demilerdi:
yapm
Biz kendimiz
demoiuna ba emeyiz. Hak

melek yahut muhteem, nl bir kim-
gibi bir
Tel bize neden bir

se gndermedi de bir anababa kszn
sl olarak gnderdi?
Nitekim
Hak Tel onlarn
(bir yetimi)
itirazn Kur'an'da
Re-
yle bu-
yurur:
"Kur an niin (bir Mekke, bir Taif olan) bu iki ehirden ulu bir kiiye indirilmedi?" (Zuhruf Sresi: 31)
i
Kurey halk da
iki
blk kimseydi. Bir
blne
kibir
perde olmutu. Bunlar, Resl Hazretlerinin peygamberliini
anlamay dnmezlerdLNitekim Hak Tel yle bu-
yurmutur:
yznde haksz yere kibirlenenieri yetlegrmekten uzaklatrrz." (Arf Sresi: 146)
"Biz, yer
rimizi
Kurey'in ikinci bl Reslullah'n peygamberliini

bildiler. Fakat tekebbrlerinden, gururlarndan inkrda bu[
lundular. jNitekim
Hak Tel yle buyurdu:
"Resl'n nbvvetini ve Kur'an'n hakikatini bildiler, amma zulm ve kibirleri sebebiyle inad edip inkr
ettiler." (Nemi Sresi: 14)
[nc derece:
teki kullara
kar
kibirlendiler,
onlara
tepeden ve hakaret gzyle baktlarOnlardan hak (do-
210
sz kabul etmediler. Kendilerini en stn bilip balarndan yce tuttular. 'Her ne kadar bu, evvelki iki dereceden daha
ise de gerekte
iki sebebten tr byk bir crmdr: j
ru)
aa
[ 1
Ululuk, ycelik Allahu Tel'nn
sfatdrjfeu zayf
ey yapmak gc
ve aciz kulun elinde cihan ilerinden bir

yoktur. Ona ululuk nereden geliyor ki, kendisi byle stn
ve gl bir kimse sanr. Kul kendisini ulu kimse bilse Hak
Tel ile ycelik sfatnda kavgaya
olur. Bu, padi-
dm
ahnn tcn bana giyip taht stne
oturan kul misalini
andrr. Byle bir klenin nice kzgnla ve ukubete mstahak olaca dnlsn. Bundan trdr ki, Hak Tel
yle buyurdu:
Azamet
ve kibir bana mahsus bir sfattr. Bir kimse

bu sfatlarda benimle niza' (kavga) eylerse, ben onu helk
ederim.*
Bu
J&r
mtekebbir olmak, Yaradan'dan baka hi bir kimseye lyk deildir. Bir kimse
eer bakalarna kar kibir satarsa Hak Tel ile kavgaya
girimi olur. Ona rnek
kimsedir ki, bir padiah hs
kullarna hizmet buyurduu zaman bu buyruu vermek padiahtan baka bir kimseye lyk deildir.
hale gre, kullara
Bir
sebeb de udur
ki, kibir,
bakalarnn hak (do-
kabul etmeyi nler. Kibir sfat
muttasf olan
ve bu sfat giyinen kimseler, din meselelerinde tartmalar
yaparlar. Bu kimselerden birisi doruyu syleyince teki
taraf kibir yznden ii o dereceye gtrr ki, hakk inkr
eyleyip kabul etmez. Bu yalnzca kfirlerin ve mnfklarn
ahlkdr.] Nitekim Hak Tel bu mtekebbirlerden hikye
eyleyip yle buyurmutur:
ru) szlerini
ile
======
211
LM ve KIYAMET
bo
"Siz Kur'an' dinlemeyiniz. Onu

szler saynz.
Belki galip gelirsiniz derler." (Fussilet Sresi: 26)
Yine Hak Tel yle buyurdu:
"Ona Allah Tel'dan kork dediklerinde ululanmak, onu o hale iletir ki, gnahta kendisini sbit ve karart klar, onu cehenneme gtrr." (Bakara Sresi:
206)
Ey salih kii! blis'in sana anlatlan hikayesini masal, efsne sanma. Bunu sana anlatmalarnn sebebi, kibrin zarar ve fetinin ne olduunu bildirmek iindir ki, blis de kibirlenmi ve yle demitir:
"Ben dem'den daha hayrlym. Beni ateten yarattn, onu ise balktan yarattn" (Sad Sresi: 76)
Bylece kibir, eytan yle bir yere ekti ki, Hak Tel'nn fermanna ba emeyerek secde etmedi ve ebedi
bir
mel'un oldu.
KBR LLETNN LCI

Bu,
nulan
ilimle amel'in
ksa srede alnan
lmi l:
[ 1
Oda
eit
nsann
gelen ve so-
iltr.
udur: 3
bakasna
lyk
olmadn
ki,
Kibriya ve
bilmektir.]
ve anlamasdr. yle ki, o

hakr ve hor kimse bulunmad-
kendisini bilmesi
kiinin, kendisinden
iki
Hak Tel'y tanmak, anlamak.. yle
yceliin O'ndan
[_2
karmndan meydana
baka
bilmesidir.'J
Bunlar bilmek, kibrin yle bir mshilidir ki, kknden

hastalk maddesinin damarn keser, atar. Eer bir kimse,
212
bu aklanan, yni Allah Tel'nn sfatn ve kendisinin

gcn hele bir dnrse Kur'an'dan bir yet-i kerme
buyruunu zikona yeterli olur. yle ki, Hak Tel'nn
retmelidir:
"Can ksn o kt insann
ki,
ne kadar nankr ey-
damlack sudan yaratt, trl duraklardan geirdi, ona insan eklini verdi.
Sonra yolunu kolaylatrd. Daha sonra onu ldrr,
kabre koyar. Sonra da diledii bir zaman onu yeniden
Allah insan
dir:
diriltir."
neden yaratt?
Bir
(Abese Sresi: 17-20)
Bylece Hak Tel, insann kendi hallerinin ncesini,

sonrasn ve ortasn bildirdi. Kendisinin insanda olan kudretini bildirdi. Ama ilk nce:
"
"Allah,
insan neden yaratt?" diye buyurdu.
r.
nsann dnmesi
1
gerekir
ki:
Yaratld eyden daha hakr ve deesiz
bir
ey
yoktur.
Kendisi balangta yoktu.

3 Ezeller ezelinden yaradl zamanna gelinceye
2
hi
kadar yokluk perdesinde gizli kalmt. Ne ad, ne san, ne

nian vard. Nitekim Hak Tel yle buyurdu:
"nsanolu, gerekten var edilip konuulmaa deer bir

ey olana kadar, hi kukusuz, uzun bir zaman gememi
midir? Biz insan
Sresi:
iki
kark
Sonra
ey
nutfeyi
yaratt. Topraktan
daha
ve ondan alk (kan
aa
phtsn)
bir
ey
yarat-
para su, bir para kandr. Bundan daha pis

yoktur. Hak Tel insan yoktan yaratt. Asln, bir
t. Bunlar bir
bir
yaratmzdr." (Dehr
1-2)
Hak Tel topra

yoktur.
nutfeden
LM ve KIYAMET
213
para zelil topraktan, bir para murdar sudan yapt. Bundan sonra bir para et oldu ki, ne iitmesi, ne grmesi, ne
sz sylemesi, ne de hareketi vard. Yalnzca cansz bir
eydi. Bir baka hale gelinceye kadar kendi znden habersizdi. Sonra Allah Tel onda kulak, gz yaratt. Tatma duygusu yaratt. Sylemek, kudret ve gcn verdi. El,
ayak ve teki zsn yaratt. Nitekim ei, ne yaprakta, ne
bel suyunda, ne de kanda vard. nsanda bu trl acaip ve
garip eyler yaratld. Ama bunlar, kibreylemek iin deil,
Allah Tel'nn ycelik ve
bykln
insanlar anlasn,
idrak etsin diye yaratld. Nitekim Allah Tel
yle buyu-
rur:
"Szin
aslnz olan dem'i topraktan yaratm olma-
O'nun kudretine iaret eden almetlerdendi. Sonra

siz br insan olunca, oalp yaylyorsunuz." (Rm
Sresi: 20)
Allah Tel'nn
sizi
topraktan yaratp yer zerinde gez-
dirmesi O'nun kudretlerindendir.
Bak, gr
ki,
bu
kibir yeri
midir?
Yoksa r
edilecek, utas
nlacak yer midir?.
ia
v-*^ w...
nsann domakla lmek
de yledir ki:
Hak Tel onu bu dn-yaya getirdi. Ve onu bir mddet yaatt, bki kld. Ona bu kuvvet ve endamlar, bu organlar
verdi: Eer insann btn ilerini kendilerine verseydi ve
onu hi bir eye muhta etmeseydi insan yanlla sapar,
kendi benliini bir ey sanrd. Yce Allah, bunu da yapmad. Aksine al, susuzluu, hastal, souu, sca, derucuna asdi, bely ve yz bin trl zahmeti insann
t. T ki insan, hi bir saat rahatta kalmasn, kendinde gven duymasn, lmek yahut kr olmak veya deli - divne
olmak, hastalanmak, ya da alktan, susuzluktan yok olarasndaki
hli
ba
-.

mak
ihtimaliyle
yle
214
onun faydalanmasn ac
illarda bulup
faydal olunca zahmetleri hemen

savar. Yine Hak Tel insann zarar ve ziynn lezzetli
eylerde ortaya koydu. T ki, bir eyde lezzet bulunca ingsterdi.
san onun
illar ki,
acsn
onun kendi
iini
istedii
ve zararn bunda grsn. Hi

eline
brakp
bir
kiinin
teslim etmedi. Hatt bilmek
eyi bilemez, gc yetimez.
Bir
eyi unutmak
is-
unutamaz. Hatta gnln rahat ettirmek iin o rahatlktan kaar, yine de o eyi dnr, durur. Hak Tel onu
bu gibi acip bir biimde ve en stn bir ekilde ve en gzel bir yzle yaratt halde insandan daha
ondan
tese,
aa,
daha nekes, ondan daha zavall, daha

daha beceriksiz hi bir ey yoktur.
'insann
uhrevi haline gelince:
aresiz,
Bu da onun
daha
ciz,
lmesidir
ki,
ne iitmesi kalr, ne de grmesil Ne gc, gzellii, stnl, vcudu, ne de uzuvlar (organlar) kalr. Hatta kt
bir koku onu sarar. lnce artk yeryzndeki kurtlar,bcekler karnnda murdar bir hale gelir. Daha sonra da bir
avu toprak olarak hor ve hakir bir hale der. Eer bu halde kalsa, bunlardan kurtulsayd bir fayda olur, hayvanlarla
eit olurdu. Byle bir mutluluu da bulamaz. Aksine o kii-
kyamet gnnde Heybet Makam'na gtrrler. Orada

yarlm olan gkleri grr. Yukardan dklm yldzlar
ve tutulmu Ay ile Gne'i grr. Hallacn yn gibi atlan
dalar grr. yle ki, her yer deimi bir haldedir. Zebanileri kement ta grr. Ayrca btn mr boyunca ilediyi
gnahlar, ettii sular, kabahatleri, alaklklar da g-
rr.
Onlar
bir bir okur.
Beri gel! derler.
Ona:
Bu sz
niin syledin!
Bu
ileri ni-
yaptn? Bu yemekleri niin yedin? Niin oturdun, niin

durdun? Niin baktn? Niin byle dndn? diye sorarin
LM ve KIYAMET
215
Allah korusun,
lar.
iyi
cehenneme
eer bu sorulara karlk vermezse o ki-
atarlar.
Keke
bir
Byle
kimsenin
zaman o kimse:
kpek olsaydm veya bir avu toprak olsaydm da, onlar gibi bu azaplardan kurtulabilseydim! der.
bir
halinin,
muzdan) daha beter olmas

nasl
kibir
kpekten,
ihtimali
hnzrdan
(do-
vardr. Byle bir kii
nr? Eer btn
duyar,
bulunanlar onun
bana
gklerde ve yerlerde
gelen musibet iin feryat etseler,
onun melmet (knama)
kalm olurlard. Sen
defterini okusalar, yine kusurlu
grdn m ki, bir padiah bir kiiyi hiyanetinden tr tutup zindana atsa, onu asmak ve
cezalandrmak dilese, o kii de zindana girince np
dursa, bu mmkn mdr? Bilinmeli ki, btn dnya halk
bu cihann padiahnn zindanndadrlar. Onlar ok cinayet
ilemilerdir. Sonlarnn ne olacan bilmezler. Bunca hallerle onlar nasl kibirlenmi, nasl nmler! Eer bir kii ite kendisini bu dncelerle bu halede bilirse bu bilgi
ona ishal verici bir il olur. indeki kibir damarn btn
btn krar.
kendisinden
toprak
kii yle bir hale gelir
aa
hi kimseyi
ki,
grmez
kendisinden hakr,
olur. Hatt, bir
avu
olmay temenni eder ve:
Keke
bir
gelseydim, t
)
hi
ki
ku olsaydm, keke cansz bir ey

byle tehlikelere
Ameli l: Tevzu
dmeseydim!
haline
der.
ehlinin, alak gnll kimselerin yo-
lunu tutmaktrj Nitekim Resl (S.A.V.) yemeklerini yerde

oturarak yerdi. Bir yere dayanmazd. Ve:
Ben
le
bir
kulum, kullar (kleler)
yemei
nasl yerse y-
yerim! derdi.
Selmn-
Frisi'ye (Allah
Niin yeni
bir elbise
ondan raz
olsun):
giymiyorsun? diye sordular.

Selmn
Ben
216
da:
bir kleyim!
Eer zgrlme kavuursam hi-
rette yeni elbise giyerim.
Ona kavumaktan
kalmam!
geri
dedi.
aztla
(Yani ben Allah'n kuluyum. Ahiretteki azaptan
kavumay
eyden nce dilerim, ondan

demek istemiti.)
her
mi giyerim,
Namaz srlarndan
Bu da
tr.
birisi
de
meydana
saylan mbarek yz,
konulur. Eski araplarn kibri
zaman
bir
ra
byk
bellerini
kusur
bir
diremezlerdi.
onun
u tevz, alak gnlllk-
rk ve secdelerle
halinde en azz
aksini
te
gibi gelirdi.
yapmak
gelir.nk secde
zell
olan
o zamanlar o halde
emek bilmezlerdi.
bundan
sonra istedii-
topraa
idi ki,
Secde klmak
Secde etmeyi
hi
onla-
kibirlerine ye-
tr kibir ne emir buyurursa
gerektir.
Ve
kibir
yzde, dilde, gzde,
oturmada, giyside, harekette ve hareketsizliklerde belli

olur. Kibir bu ykleri kibirli olanlara ykler. Btn bunlar insan, kendi zerinden atmaldr. Bunun iin de tevz yolunu det edinmelidir.
Kibrin almetleri oktur:
1
Birisi
udur ki:
Mtekebbir kii
na gitmek istemez. Mutlaka yannda
ister.
Bundan
bir
bir
yere yalnz
kiinin
ba-
bulunmas-
ekinilmesi gerektir.
Hasan- Basr (Allah ona rahmet eylesin) bir kimse kendisiyle birlikte gitmek istese yannda gelmesine raz olmaz
ve:
Gnl, yalnz bana gitmekle yerinde karar eder!

derdi.
LM ve KIYAMET
217
Eb Zerr
(Allah
Seninle
ondan raz olsun) yle buyurnutur:
birlikte
gidenler ne kadar ok olursa, sen o
kadar Allah Tel'dan uzak olursun!. Resl (SAV.) kavminin arasnda giderdi. Kimi zaman olurdu ki, onlar ileriye
geirirdi.
de udur
Mtekebbir kii, kendisinin nnde halkn toplanmasn ve ayakta el - pene

divan durmasn ister. Resl (SAV.) bu hareketi kt grrd. Hi bir kiinin kendi nnde ayakta durmasn istemezdi.
Kibrin bir almeti
Hazret-i Ali (Allah
Bir
kimse
bir
ki:
ondan raz olsun) yle buyurdu:
cehennem
ehlini
grmek
isterse
ki-
iye baksn ki, nnde bir kimseyi ayakta tutmakta ve kendisi oturmu bulunmaktadr.
3
i, hi
Kibrin bir almeti
bir
kimseyi ziyaret
de udur
ki:
Mtekebbir olan
ki-
etmee gitmez.
Sfyn- Sevri (Allah ona rahmet eylesin) Mekke'ye

gelmiti. brahim Edhem onu evine ard:
Gelsin,
bana
br
hadis rivyet
kilsini dedi.
Sfyn- Sevr de bu daveti kabul edip onun evine
gitti.
brhim Edhem:
Senin tevzunu denemek istedii

4
kirin
Kibrin bir almeti
kendisine
de udur: Mtekebbir
yakn oturmasn
ise, elini fakirin eline uzatr,

ni
ekmezdi. Kendisinden
o kii
kii, bir fa-
istemez. Resl
elini
ei ekilen,
veya hastann yanna oturan Resl
yemek bile yerdi.
dedi.
(SAV.)
ekmedike oda
eli-
kanlan her yaral
(S.A.V.)
onunla
birlikte
Kibrin bir
baka almeti de udur:
Kibirli
kii kendi
evinde i ilemez. Resl (S.A.V.) ise btn iini kendisi yapard. mer bin Abdlaziz'in katma bir gece bir misafir geldi. Abdlaziz kandil diledi. O misafir: Ey M'minlerin Emri!
dedi. Ben gidip getireyim! Halife mer bin Abdlaziz: Yook, misafire hizmet ettirmek mrvvet deildir! diye cevap
verdi.
Konuu: Varaym,
Uyandrma.
da:
olmaz! dedi.
O derin
Gitti
uyandraym! dedi. O
uykusundadr. Uyandrmak uygun
hizmetinizi
ya kabn
getirdi.
Kandile
Ya
ya
koydu.
Ey Mminlerin Emiri! dedi.

kendin getirdin!
Emrl - Mminin de: Evet, dedi,
getirmeden nce
mer'dim. Getirdikten sonra yine mer'im! diye cevap
Misafir:
ya
verdi.
du udur: Mtekebbir kii, kendi

evinin ihtiyac olan eyleri eve gtrmez. Resl (S.A.V.)
6
Kibrin bir almeti
eline bir
ey alm
evine gtrmekteydi. Bir kii o yk,

elinden almak, gtrmek istedi. Allah'n
Resl (S.A.V.) in
Resl (S.A.V.) de: Bir maln sahibinin o mal kendi eliyle
evine gtrmesi daha iyidir! diye cevap verdi. Ebu Hreyre (Allah ondan raz olsun) pazar yerinde bana odun yer-
letirmi gitmekteydi ve: Beyinize (Emirinize)

zamanlarda size beylik etmiti! derdi.
yol verin
ki,
mer
ondan raz olsun) pazarda gidiyordu. Sol elinde satn ald et vard. Sa elinde de kamsHalife
(Allah
tutuyordu.
sini
baka almeti de udur: Kibirli kii kendigzelletiren elbiseler giymedike sokaa kmaz.
Kibrin bir
mer'in (Allah ondan raz olsun),
gn pazar yerinde
dolat grld. Arkasndaki hrkasnn on drt yerinde
yamas vard. Bu yamalarn kimisi meindendi.
bir
21 9
LM ve KIYAMET
Hazret-i Ali'nin (Allah
giydii
.
bir elbisesi
Niin
onun yzn kerim klsn) her gn
Onu
vard.
bunun
gibi
ayplayarak:
gnlk elbiseyi giyiyorsun? diye
sordular.
Oda:
Gnl, bununla hu
gnlde bununla kibir ve byklk gsteriinden kendimi kurtaryorum)

ve bakalar da grerek elbise giymekte bana uyarlar. Fakirlerin
iindedir (Yani
ho olur! dedi.
de gnl
Tvus da yle demitir:
Elbisemi
ne zaman ykasam, yeniden kirleninceye

kadar, nice gn gnlm yerinde bulamam! (Yani gnlmde bir kibir ve kendimi stn grmek halkii mahade ede1
rim.)
mer
kaftanlar
bin Abdlaziz, halifeliinden
alrd
her
ki,
yi kaftandr bu
ve daha gzelini
Ama
halife
Bu
elbiseler
ve
bin altnayd.
Ama daha yumuan
kaftan! derdi.
isterim!
olunca
kaftan
biri
nce
iyi
bir
kaftan
bir kaftan!
be akeye alrd. Yine:
Fakat bunun daha disini
is-
tiyorum! derdi.
O zaman
halife
mer
bin Abdlaziz'e sordular:
-Y mer, bunun
le idin,
sebebi nedir
imdi ise bylesin?
ki,
hilfetten
nce y-
O da soruyu yle cevaplandrd:
Hak Tel
eye
bir
nefs vermitir
meyledicidir. Bir
eyi tadnca
ki,
her
eyi
tadar ve her
tekisini ister.
te bun-
J
dan
hilfete erdim. Hilfetin
220
baka bir mertebe,

ebed padiahl (hi-
ardnda
baka bir derece yoktur. imdi ise

ret padiahln) istiyorum. Sen hi sanma
ki
gzel elbise
btn btn kibirlenmekten trdr. Kimi kiiler vardrki,

kendisini eski elbiseyle
mek
de zhid gstererek
kibirli
gster-
ister.
Is aieyhisselm
Zhidlerin
yle
demitir:
D-
bu ne haldir?
nz zhidlere, fakat iinizi kurt ekline benzetmisiniz! Siz
isterseniz beylerin giydii elbiseyi giyin, fakat, tek gnlnz Hak Tel'nn rzasnda yumuak kln.
Halife
mer
stnde eski
elbisesini giymisiniz,
onda raz olsun)

elbise vard. Ona:
(Allah
bir
am ehrine
Burada nice dmanlarn vardr. Eer yeni

giyseydiniz ne
Hazret-i
geldi.
bir elbise
olurdu! dediler.
iyi
mer:
Hak Tel beni slmlkta azz kld. Ben baka

bir
eyle
izzet
bulmak istemem,
Tszn ksas,
hi
dedi.
kimse tevz renmek dilese, Resl

bilmesi ve ona uymas gerektir.
bir
(S.A.V.) in siyretini
UCBUN (KENDN BEENMENN) ZARARLARI

Kendini
(S.A.V.)
beenmek
(ucub)
kt
bir
ahlktr.
Resl
yle buyurmutur:
ey insan helk eder.

vasna uymak,
biri
Biri cimrilik, biri
de kendini beenmektir.
nefsin ha-
LM ve KIYAMET
221
Sallalah aleyhi ve sellem yine
yle buyurdu:
"Eer gnah ilemeseniz bile korkarm

ter bir
ilersiniz.
O da insann
ki,
gnahtan be-
kendi kendisini
beenme-
sidir.
Bir
bin Mansur, bir
gn ok namaz
akn akn kendisine bakt. Namazn
klmt.
bitirip
Bir kii
selm ve-
rince o kiiye:
Ey civanmert! ap kalma.
ibdette bulundu,
salih kii,
sen
bil
eytan da ok zaman
sonunda ne olduunu grd! dedi. Ey
ki, [insann kedini beenmesinden ok
doar. Bu zararlardan biri birdir ki, yleki bir kii kendisini bakalarndan stn grr. Biri de gnahlarn hatra getirmemektir. Getirse de tedariki ile uolduu zannramaz olur. nk kendisinin
na der. bdete rabet duymaz. renmee de hrs
yoktur. yle sanr ki, kendisi ibdete muhta deildir. bdetin fetlerini bilmeyi, renmeyi de istemez. yle sanr
ki, kendisi kusursuzdur. Gnlnden korkusu gider. HakTel'nn mekrinden uzak olduuna inanr. Kendisinin Hak
""/
Tel katnda itibar ve hakk bulunduunu sanr.
fetler (zararlar)
k.i
balanm
Hak Tel'nn
nmeti olan ibdet sebebiyle
ona eri-
tim! der.
p temize karr. nk bilgisi ile onda

beenme hastal domutur. Mklde kald
Kendisini
kendini
Eer, bildiklerinin aksine bir ey

syleseler, iitmez, kulak asmaz. Bylece bilgisi eksilir.
Hi kimsenin nasihatini de dinlemez olur...
iler kimseye sormaz.
222
KENDN BEENMENN ve NAZ ETMENN

HAKKAT
kimseye ilim, tevfik, ibdet ve baka nmetler verdiyse o kimse bunlarn ortadan kalkmasndan
korku duymaldr. Byle bir kimse kendini beenmez, ama
iinde bir korku duyarsa belki bu ilh mkfatlarla gnl
d olur, sevinir. Byle olunca bu nmetlerin HakTel'nn
kendisine hediyesi olduu ynnden kendini beenmi olmaz:
Hak
Tel
bir
zmn sfat deil

na Rabbimin armaandr.
-
Bunlar benim
ki!
der. Bunlar ba-
[Eer
bu nimetlerin Allah Tei'nn hediyesi olduunu

unutur, gaflete dalarsa ve onlar kendinden bilip sevinirse,
beenmilik olur. Eer kendisini Hak Tel

zerinde hakk vard diye bir zanda bulunursa ve ibdetini
Hak Tel katnda beenilmi bir hizmet sayarsa buna idbu, kendini
il
(nazlanma) denir.
eer bir kimseye bir ey
kii kendisini nazili sann] Bir kii,

vermi olsa ve verdii ey" de gn-
lnce kendisine byk grnse buna kendini beenmilik

derler. Byklkle kalmayp o kiiden bir hizmet, bir kar-
lk
beklemee
(S.A.V.)
yle
kalksa buna da naz etme denir. Resl

buyurdu:
namaz, banm stn aamaz

eriemez). Ganahlm itiraf ettiin za-
"Amelyle naz edenin

(yani Allah Tel'ya
manda glmen,
daha hayrldr."
amelinle
nazlandn
halinde
alamandan
223
LM ve KIYAMET
KENDN BEENMENN LCI

ki,
Byk grnmek ve byklk taslamak bir hastalktr

onun sebebi yalnz cahillik, bilgisizliktir.fllc da yalnz-
ca
ilim
ve
marifettir/j
ve ibdetle megul oluyor ve bundan

dolay gururlanp kendini beeniyorsa ona yle deriz:
Bir kii
sde
ilim
Senin kendini beenmen, bu amelin urak

un
yeri oldu-
Yoksa bu amel senin kudretin ve kuvvetinle midir? Eer, senin kudretinle olmayp sen ona urak yeri ve onun yolu olduun iinse yolcuya kendini beenmek
uygun olmaz. nk yolcu teshir edilmitir, yani emir altna alnmtr. i ileyen, ibdet amellerini yapan kendisi
iin
deildir.
midir?
halde yolcu orta yerde ne
olmu
olur?
Eer:
Bu amel benim kudret ve kuvvetimle meydana
geldi!
dersen sen hi bilir misin ki, bu ameli ileyen o kuvvet, o

kudret ve iradeyi, onlar ilediin zlar sen nasl ve ner-
den
ele geirdin?
Eer:
Bu amel benim isteim ve

geldi!
irade
dersen sana yle sorur ve deriz
gcmle meydana
ki:
Bu istei ve arzuyu sende yaratan kimdir? Ve kahr

boynuna dolayarak onu senin stne
kim musallat etmitir? Ve seni bu emelle kim megul etmitir? Bir kimsenin zerine byle bir arzunun musallat klnmasnn sebebi, gya ki, ona bir vekil (bir melek) gnderilmitir ki, ona kar durmaa gc yetmez. O arzu, kendi
(zorlama)
zincirini
224
znden, kendi benliinden meydana gelmemitir. nk

arzu ve dilek onun kendisini zorla, kahrla ie srmtr.
Madem
hepsi
ki,
Cenab- Hakkn
beenmen,
kudretini
cehletindendir.
nmetidir.,
senin kendi
byklk taslaman, bilgisizliinden,
nk senin kendi
elinden hi bir
ey gel-
memitir. Senin, kendini beenme hasletin Hak Tel'nn

fazl, ihsan ile bu hakikati bilmek olmaldr ki, Cenab- Hak
ok kimseyi bundan gafil klmtr. Onlarn dilek ve isteklerini baka ilere sarfettirmtir. Kendi inyetinden seni, iyiyi -
kty
sallat
etti.
padiah
ayrc
Kahr
kld. Sana
zinciriyle
kendi kullarna
yolda istek ve dilei museni kendi katma ekti. Eer bir

iyi
bakp onlarn
iinden birine kaftan
verse ve bu kiinin eskiden ona hi bir hizmeti ve bu hedipadiahn

yeye lyk bir sebebi olmasa o kiinin
faziletine yorulmaldr. nk padiah ona kazand bir
hak olarak kaftan vermi deildir. O, bu tercihi kendisinden
aknl
bilmemelidir.
Eer o
kii:
Padiah hikmetten
haberlidir.
Eer bende
o kaftan
hak etme sfat grmemi olsayd, o ho hil'ati bana gncevab veririz:

dermezdi! derse biz de ona
Sen o hak etme sfatn nerden buldun? Bu

padiahn
bir
armaandr. Sana
kendini
kaftan,
beenme hakkn
veren bir ey deildir. Bundan baka olan her ey de bunun gibidir. Eer padiah sana at verseydi, armaz, kendini beenip byklk taslamazdn. Eer bir kle de verse
arr,
yle
dersin:
Bana padiah
kleyi,
atm olduundan
tr verdi.
Bakalarnn at yoktur. Bundan dolay da onlara kle ihsannda bulunmad.
LM ve KIYAMET
At da ve kleyi de padiah verdii iin bunlardan dolay ucub etmemen gerekirdi. Her ikisini de padiah ayn anda vermi gibi kabul etmeliydin.
Eersen:
HakTel bana yardmn Hakk' anlam olduumdan Cell ve Azametini bildiimden tr

de yle deriz:
verdi,
dersen biz
ve marifeti sana kim verdi? Mademki bnlar

Hakk'n ihsan oldu. O halde senin teaccbn, O'nun cmertliine, faziletine olmal ki, Allah, bu sfatlar sende yaratmtr. Sendeki kudret ve irdeyi yaratan O'dur. Sen orta yerde hi bir ey deilsin, sende hi bir ey yoktur. Sen
ancak Allah Tel'nn kudretinin yolu ve mazhar, o kudretin
bilgi
grne geldii
bir yersin.
TEVHD EHLNDE UCUB OLMAZ

c
St'hfh
b
iHJh o y r-c;-C
Eer bir kii:
Mademki
'i
\/'<'
&
ileyen deiliz, o halde o

amelden, o iten doan sevab biz nasl umud ederiz? Hi
kuku yoktur ki, bize verilen sevap,
ilediimiz ilerden
trdr. Bu da kendi irade ve isteimizle, kedi sememizle olmutur! dese ona
veririz:
biz kendimiz ii
u karl
Gerekten sen Hak Tel'nn kudretinin yolusun.

Sen hfl bir ey deilsin. Nitekim Allah Tel yle buyurur:
M
Sen o
ii ilemedin, belki Allah Tel iledi." (Enfai
Sresi: 17)
Lkin,
Cenab- Hak
deden sonra
yaratt,
ve irasenden do-
hareketi, ilimden, kudretten
ama
sen yle sanrsn
ki,
an
226
sen yarattn! Bunun srr ok incedir. Sen bunu idrk edemezsin, anlayamazsn. htimaldir ki, ancak tehareketi
vekkl kitabmzda ona iaret olunacaktr (naallah). Ama

imdiki halde sen kendini anlayn yolunda msamaha
edilmi
mmkn
yle
amel senin kudretin ve ilminle

deildir. Amelin anahtar bu dr. de Hak
tut.
farzet
ki,
Tel'nn armaan, hediyesidir. Diyelim ki, sapasalam

bir hazine olsa, onun iinde birok nmet bulunsa, sen o
zenginlii elde etmekten ciz olsan, o hazineyi amaya
anahtarn olmasa, ama hazinedar sana onun anahtarn
verse, oradan elini uzatp ne dilersen alsan, bu ihsana mlik olmay haznedara
yorarsn, yoksa elini uzatp aldna
unu bilirsin ki, anahtar vermenin yannda el uzatmann o kadar kadri ve kymeti yoktur. Belki kudret, sana
anahtar verendedir. nk nmet senin eline o anahtarla
gemitir. Demek ki, senin kudretine sebep olan eyler de
ki bunlar amellerin vekilidir Hak Tel'nn vergisi, hediyesidir. alacak ey, Hak Tel'nn fazlndadr. nk
m?
sana
tat, ibdet hazinesinin
anahtarn
vermitir.
kilidi
ama
yolunu btn fsklara yasaklad. Ve gnahkrlk

anahtarn onlara verdi. bdet hazinesinin kapsn onlarn
balad. Onlardan bir cinayet ortaya konulmakla

deil, kendi adaleti bunu byle kld. Senden bir hizmet orzerine
Jaya kmasndan deil,

l
Eer bir
belki kendi
kii Tevhd'in hakikatini bilirse onda hi bir
ucub (kendini beenme)

i
akll olan kii,
unu
fazlndan byle yapt.
bir fakire
grse: Ben akll
Tel beni maldan

seler bilmez
ki,
belirmez"?
zaman
alacak ey budur ki,
cehletine" ramen mal nasip oldubir
kiiyim! Bununla beraber
mahrum kld!
Hak
dememelidir. Bu gibi kim-
by ve birinciTel'dr. Eer hem mal,
akl, btn nimetlerin en
-Onu da ihsan eden Allah

hem akl o kiiye verselerdi ve cahil kimseler ikisinden de
yoksun kalsayd bu adalete uygun bir i olmazd. Ama gesidir
LM ve KIYAMET
227
rek akll, gerekse fakir olan kii, byle bir ikyette bulu-
nunca ona:{Sen akln onun malyla veya sen maln onun

akl ile deitirir misin? deseler, bu deimeye raz olmazlarJBir gzel
kadn
olsun.
Ama fakir bulunsun.
Bir irkin ka-
dn
pek ok zynet iinde ssl - psl grse: Bu ne hikmet! diye dnr. Bu kadar nmet bir irkine verilir de ben
buna nasl eriemem! O gzel kadn bilmez ki, Ailah Tel'nn ona verdii nmet (yani gzellik) o irkin kadna verilen mal nimetinden daha faziletlidir. Eer hem para, mal,
hem gzellik, bu ikisi ona verilseydi, bu, adalete yakn bir
i olmazd. Bunun benzeri udur ki, bir padiah bir kimseye bir at, baka bir kimseye de bir kle verse, at alan: Benim atm var! Padiah niin kleyi bana vermedi de baka-
sna
verdi? der. Bu, cehaletten tr sylenen bir szdr.
Bundan trdrki, rDvud aelyhisselm bir kez yle demiti: Ey byk Rabbim! Hi bir gece yoktur ki, Davud'un
ailesinden birisi sabaha kadar namaz klmam olsun! Ve
hi bir gn yoktur ki, Davud'un ev halkndan bir kii oru
tutmam olsun! O zaman Cenab- Hak'tan yle bir nid
geldi: Ey Dvud! Sana bu mertebe yardmm olmasayd
onlar bu mertebeye nasl ererdi?'imdi bir lhza seni ken-
Dvud aleyhisselm kendi

haline ve Allah'tan yardmsz brakld. O, yle bir hata iledi ki, btn mr boyunca onun hasret ve nedmeti iinde kald.
di
haline
brakyorum! Vakt
ki,
Êyb aleyhisselm da Yce Allah'a yle yalvard: Ya

Rab! Btn bu bely benim stme musallat ettin! Ben,
hi bir zaman, kendi dileklerimi senin muradnn stnde
grmedim! Eyb aleyhisselm byle deyince anszn gkte bir bulut belirdi. Ondan on bin biimde sesler iitildi. O
sesler yle diyordu: Sen sabr nereden buldun?. Eyyb
aleyhisselm
bir
hatada bulunduunu anlad, 1 yerden
bir
para
kl ald.
Bana
serptikten sonra:
Ya Rabbi!
dedi.
ve ihsan Senindir. Bundan sonra tevbe olsun ki, bu

sz sylemeyeceim.
Hak Tel da yle buyurdu:
"Eer bizim fazlmz olmasayd sizden hi kimse kendisini
temizleleyemezdi bile. Nerde kald ki, baka iler yapsn!"
Ltuf
(Nr Sresi: 21) Bundan trdr ki Reslullah Efendimiz:

Hi bir kii kendi ilmiyle kurtulua eremez! diye buyurmu-
O zaman ashabsordular. O da: Evet!
de mi, y Reslullah! diye

buyurdu. Ben de kurtulu bulamam!
Ancak kurtuluum Hak Tel'nn rahmetiyle olur! Bundan
trdr ki, ashab- kiram'n sekinleri: Keke toprak olsaydk! Yahut hi olmasaydk! dediler. Szn ksas; bunlar bilen, her birinin korkusundan ucup dairesine uramaz.
tur.
kiram: Siz
KUDRET, GZELLK, SOY SOP BAKIMINDAN
KENDN BEENMEK TAM APTALLIKTIR

j
Baz
kiilerin cehaleti yle bir
yere
varmtr
ki, her
ey-
beenirler. Halbuki onlar bunu kendi emekleriyle elde etmemilerdir. Onlarn gleri ile ilgisi yoktur.
Bunlar da kuvvet, gzellik ve soy sop gibi eylerdir. Bun-
le kendilerini
vnmek ve bunlardan dolay kendini stn, bakalarn hor ve hakr grmek tam cahillik ve aptallktr.! nk
larla
lim ve bid grnen bir kii:
lmi ben kazandm,
ibdeti
ben yaptm, dese o kii-
vardr ki, bu da yalnz cehalettir, bilgisizliktir. Kimi kimseler vardr ki, zalimlerin ve sultanlarn nesillerini
beenirler. Kendilerini onlara nisbet ederek bundan ucub
duyarlar. Eer onlar, cehennemde ne sfatta olduklarn kyamette kendileriyle dmanlarnn nasl alay edeceklerini
nin bir hali
bilselerdi,
onlardan r edip nesepleriyle
vnmez
kendile-
LM ve KIYAMET
229
beenmezlerdi. Bilinmeli ki, Res! (SAV.) in nesebinden daha erefli nesep yoktur. Bununla beraber:
rini
Ben Peygamber soyundanmi diyerek ucup gstermemitir.
baz kimselerin ucubu, yle bir

kendilerine gnahn ziyan olmadn sanrlar,
onu yapmasnn ciz olduuna inanrlar. Ve u-
Resl soyundan olan

hal alr
ne
ki,
dilerse
atalarna, dedelerine muhaleonlarla nisbetleri, ilgileri, yaknlklar ke-
nu biraz olsun bilmezler

fet ettikleri
zaman
ki,
silmi olur. Reslullah Efendimiz, neseple, soyla vnp

bbrlenmeyi yasaklam ve yle buyurmutur:
"Hepiniz
dem soyundansnz. dem de
topraktan ya-
ratlmtr."
Bill-
Kurey
Habei
(Allah
ondan raz olsun) ezan okuyordu.
kabilelerinin ulu kiileri:
Bu kara klenin ne kadar deeri vardr

ceye ersin?
ki,
bu dere-
dediler.
O zaman Allah Tel'dan
yet-i
kerme
indi:
ileride
katnda en kerm olannz, takv

olanmzdr." (Hucurat Sresi: 13)
kerme
nzil olduktan
"Sizin Allah Tel
yolunda en
Bu
yet-i
dimiz'e
/
u yet
indi:
"nce en yaknlarn
Resl (S.A.V.),
Muttalib
kz
sonra Reslullah Efen-
kz
korkut."
(uar
Sresi: 214)
amcas Abdl
ayr ayr isimleriyle ararak
Hazret-i Fatm'ya,
Safiye Hatun'a,
yle buyurdu:
"Ey Muhammed'in
kz
Ftma! Ey Abdl
ve Reslullah'n halas* Safiye! Kendiniz
Muttalib'in
iin
k-
amelde bu-

lununuz.
Ben Allah'n huzurunda
hi bir
230
eyde
sizin iin
faydal olamam!"
Eer
Reslulah Efendimizin yaknlarna akrabal yeterli olsayd Ftma'y takv ve ibdet zahmetinden kurtarr, o da gzel yer, ier, iki dnya da onun olurdu. Geri btn akrabalarn efaat mid etmesi yerindedir. Lkin kimi
zaman olur ki, gnh, efaat kabul etmez olurj Nitekim Cenab- Hak yle buyurmutur:
-
"Allah'n raz olduklarndan
bakasna
hi
kimse
efaatta bulunamaz." (Enbiy Sresi: 28)
efaat midi
insann kaygusuz gezmesi, hasta olan

bir kiinin babasnn hekim olmasna gvenerek perhiz etmeyip bulduu her eyi yemesine benzer. Byle bir kimsede hastalk yle hle gelir ki, il kabul etmez olur. Hastalk bu dereceyi bulunca da hekimin ustal fayda vermez
olur. nk hastann mizac deiir. Doktor ona il vermez, verse de il bir fayda vermez hale gelir. Bir sultann
yannda bulunmak, onlarn mahremiyetini kazanmak"Her
eyde efaat edebilirler." demek deildir. yle olur ki, sultann dman sayd kiiye hi bir kiinin efaati makbul
olmaz. Hi bir gnah da yoktur ki, Hak Tel'nn gazabna
sebep olmasn. Allah Tel kendi kzgnlklarn gnahlarda gizlemitir. Kimi zaman olur ki, senin cezas az sandgnah Yce Allah'n gazabna sebep olur. Nitekim Cenb- Hak Kur'an- Kerm'inde yle buyurmutur:
ile
"Sz, bir
ey
eyin kolay olduunu grrsnz, ama o
Hak Tel'nn katnda ok byk, ok
ycedir."
(Nr Sresi: 15)
Btn mslmanlar da efaat umud ederler. efaat

umudu ile akll kiilerin kalbinden korku giderilip uzaklat nlmaz./Korku ile kendini beenmilik, ikisi bir yerde toplanmaz. 1
LM ve KIYAMET
231
I
GAFLET, DALLET,
GURUR ve SAPIKLIK
Ey salih kii! Sen bil ki, bir kii, hiret saadetinden mahrum olursa undan tr mahrum olur: O kii din yolunda
gitmesini bilmez. Din yolunda gitmesini bilmeyen
tr yolda gidemez
ki,_yolju
bilmez. Yahut
bilir
undan
de
yol al-
Bu yolda yryememenin sebibi de o

kimsenin jêhyete esir olmas ve ehvet ile baa kamamasdr. Bir kii yolu bilmezse, yine sebebi, gaflete dr
mek, bir eyden habersiz olmaktr. Ya yolu kaybetmitir
yahut yolda olup bir cins cze dmtr] Bu yolda gidememekten doan kilii anlatmtk. Bunun benzeri
kimse gibidir ki, o kii bu yola gtimek diler, yolda dik yokular, almas g tepeler vardr. Kendisi zayf olduundan
tr dar geitleri amaa g bulamaz ve lr, gider. Bu
maya gc
yoktur.
makam
dereceye varmak istei, mal dilei, karn (yeme, ime) ve iftleme ehvetidir. Bu istek ve dilekler, bu ehvetler her kimde varsa,
yolun
tehlikeli geitleri,
sevgisi, st
blmn geer, ama ikincisinde

eli, aya kesilir, cê der. Ama kimi kiiler olur ki ikinci
zor geidi de
fakat ncsnde ciz kalm olabilir. Bu trl tehlikeli geidi arkasnda brakmayan, onlar geemeyen kii maksadna da eriemez.' ]
tehlikeli geitlerin birinci
am,
LAma
|
bilgisizlik
sebebiyle olan kilik (isyan)
Birinci cins akilik:
bersizliktir.
Bu, gaflet ve
Ona nadanlk
bilgisizlik,
dinden ha-
yo kimse yolurfbanda uyumu,
(cahillik)
derlerNdan
kimseye benzer ki,

kalmtr. Kafile de ileriye gitmitir. Eer,
mazsa, orada helk olup gider.
le bir
cinstir:
birisi
olan,
onu yandr-
232
arm,
Jkinci cins akilik: Dallettir ki, ona 'yolunu

saptm" denir.] Onun benzeri udur: Bir kii Dou'ya gitmek
ister. Batya yz tutmu, gitmitir. Ne kadar uzaa
giderse
maksadndan o kadar uzaklar. Buna "uzaklk yoluna
ulam" denir. Ama u

giderse o da yolunu
Ama onunki
nu
arma"
kimse
ki,
saa
sola yalpa vurarak
armlardandr,
o da
dallettedir.
"uzaklk yoluna sapma" saylmaz, belki "yolusaylr.
nc cins akilik: Gururdur. Ama ona "kuku, kt

dnce, btl dn" denir. 'Bunun benzeri udur: Bir
L
kii Hacc'a gitmek
ister.
Kendisinin lde hlis altna
yac olacan zanneder. Nesi

alr.Ama bunlar kalp altndr.
ihti-
yoksa satp, altn

bunlarn kalp olduunu
var, nesi
O ise
bilmez. Kendisinin kr ettiini sanr.
Artk murada ereceim! diye

Bir le
varr
ki,
mitlenir.
her kimse o altn gsterse kimse ken-
bakmaz bile. Ne felkete uradn anlar. Byle

kimseler hakknda
yet-i kerme nazil olmutur:
disine
"Kyamet gn ok ziyan
ok zahmet ekip
iyi
bir
edenler,
dnya hayatnda
i ilediklerini sanm olanlar-
dr." (Kehf Sresi: 103- 104).
Ama
sonunda
yanl i yaptklarn
ilerin kusuru, sarraflk

mektir.
anlarlar.
renmeden ce
Bu
gibi ki-
altn ele geir-
altn ayrt etmeliydi. Eer

sarrafla akl ermiyorsa bri altn bir sarrafa gstermeliydi. Eer onu da yapamyorsa, bari altn mihenge
vurayd.
Sarraf dediimiz kii pirdir ki, o, iinde ergin bir ustadr. O
da bu prler derecesine ermeli, yahut da bir prin hizmetinde bulunup ona kendi halini bildirmeli. Eer bu da elinden
ki
kalp altn
ile
gelmiyorsa kendini ve
vurmaldr. Bu mihenk
halis
kazand
ta
onun
mihenk tana
arzu ve dilekleri-
bilgileri
kedisini
OLUM ve KIYAMET
233
Yni kendi tabiatnn ve havasnn dilei ynnde olan

her eyi terk eylemesi gerektir. nk o ey btldr.
dir.
Bazen bunda da yanllk yapld olur, ama oklukla

doru olur. Bylece ekavette ilk as ndnlk, bir eyi tam
bilmemek; cahilliktir. Ve bu blmdr. Bu blm etraflca bilmek ve marifetle onun ilcn bulmak "Farz'dr.
Bu ilcn asl onun yolunu bilmektir. Ondan sonra bu yolda gitmektir. Eer, bu ikisi meydana gelirse geriye hi bir
ey kalmaz. Bundan trdr ki, Hazret-i Eb Bekir Sddk
(Allah ondan raz olsun) yle derdi:
"Allah'm! Bize
mak
iin
hakk
hakikati zere gster.
Ve ona
uy-
bize kudret ve kuvvet ver!"

f
Bundan nceki asllarda, yapamamann, kudret bulamamann ilcn anlattk, tedavisini bildirdik. imdi de bilmemenin ilcn, cehaletin tedavisini bildirelim.
GAFLET ve CEHLETN LCI

Birok kii hicapdadr. Bunlar gafletten tr hicaba brnmlerdir. Ve insanlarn yzde doksan dokuzu bu gaflet
hicabndadrlarfGafletin sebebi
lerinin
udur ki,
tehlikesinden habersizdirlerl.
Eer
onlar ahiret i-
haberleri olsay-
d, tevazu gstermezler miydi? Ademolu yle yaratlmtr ki, her nerde tehlike grse ondan saknrJhiret ilerinin tehlikesi ise ya:
Nbvvet nuru
2 Ya nbvvet nidas
ile
Bu nbvvet nidas, ya
da limlerce
se
yol
grlr.
ile bilinir.
nebinin
bakalarna hitabdr, ya
bilinir ki,
limler nebilerin varisleridir. Bir kim-
stnde uyuya
kalm ise, ona efkatli, uyank bir ki-

i
gelmeli
ki,
uyandrabilsin.
peygameber veya onun
234
uyank kimse dediimiz de

v bunlar, da
ini gnderil-
naibleri, vekilleridir kl
halk uyarmak
milerdir. Nitekim Hak Tel yle buyurmutur:
din alimleridir] Btn nebiler
"Ey Muhammed, ben seni halk gaflet uykusundan

uyarasn diye gnderdim." (Yasin Sresi: 6).
Yine
u yette Cenab-
Hak yle buyurdu:
"Ey Muhammed! Biz sana Kur an indirdik ki, kendilerine senden nce bir korkutucu Peygamber gelmemi olan bir kavmi korkutasn. Belki de onlar hidayete
ererler diye!" (Secde Sresi: 3).
Allah Ceile Celluhu yine
yle buyurdu:
zamanna and olsun
btn insanlar ziyandadr. Ama imana gelenler, salih amel ileyenler ve

sabr tavsiye edenler bu ziynn dndadr." (Asr Sre"kindi
si: 1 -
ki,
3).
Ziyana urayanlarn hepsi cehennemin kenarnda yaratlmlardr. Ve Allah Tel yine yle buyurmutur:
"Artk kim azgnlk edip kfir olursa, dnya yaaystn grrse, hi phe yok ki, Cehennem onlman gidecei bir yerdir. Fakat kim ehvetlerine kar
koyarsa o kii cennete kavuur." (Nzit Sresi: 37 -
n
40).
nsanda ehvetin aldatc ve ba dndrc havasnn

benzeir, cehennem kuyusunun stne rtlm hasr gibidir.
Bir
kimse o hasr zerinde yrrse kuyuya der.
ehvet cennet
i
yolundaki dar geitler gibidir
geince kukusuz cennete

(S.A.V.)
yle buyurmutur:
eriilir.
oraan
Bundan tr Resl
ki,
========^^
235
LM ve KIYAMET
kimse kendi nefsine ho gleen eylere kar durursa o kii Cennete girer. Bir kimse nefsin itiha duyduu
eylere zenirse o kii de cehenneme der.
Bir
Bundan
tr
dada yaayan
arasnda din
bilgini yoktjL Onlar gaflet uykusunda kalmlardr. Hi
kimse onlaryuarmamtr. Bu sebeple din yoluna gitmezler. Kylerde yaayan kiiler de byledir. Onlarn da
arasnda din bilini az bulunur. Kyleri mezarlklara benzetmilerdir. Nitekim Resl (S.A.V.) yle buyurmutur:
Ekin ekenler kabir
kavimleri
sahipleri gibidir!
Bulunduklar ehirde minber bulunup d ona k&ctâ

ve nasihatlar verecek lim olmazsa, ya da o ehrin limi
din ileri
ile
uraacana dnya ileriyle urarsa o ehir
halk gaflette kalm olurlar. Byole bir limin kedi gz uykudadr. Bakalarnn gzleri nasl uyanatfbilir? Eer ehrin limi minber zerine kp meclis kurar,
kafas
vizlerin
d#
bo
gibi kafiyeli szler, garip lfjr sylerse, Al-
ma-
lah'n rahmet vaadlerini anlatr, halrrk umtuiarndan

rur veya korkularndan umutsuz klarsa, yle ki, onun sz ile halk, he ne sfatta olursa olsunlar ilh rahmetin onlara erimesinen kuku duysalar, bu gibi halkn hli gafillerin hlinden daha betej; olur. Bunun benzeri udur: Yol
ba-
nda uyumu bir kimes vardr.
Onu bir kii uyandrp ona

O da sarho olup yklsa, bana
kadeh arap verir.

elli tekme vursalar haberi ofmaz. Oyas bu bedbaht,
bunda
nce he^ne trli} sz iitse kolaylkla uyanrd. Her s kii
bir mecliste otumca
sfatta olan kiilere benzerler ki, artk hiret tehlikeleri hatrna gelmez olur. Ona her ne trl
birka
sylersen:
Benim gnahmdan
Cennet gepgenitir. Orada bana yer bu-
Allah Kermdir! Allah Rahimdir!
ona ne ziyn gelir!

lunmaz m? der.

Bu
szler gib inice
236
bo szler onun dimana gelmee
balar.
Bir vlz,
kanna ve
bu sfatta
olursa, o kii Deccal olur
dinine kasteyler.
Bund benzer
hararetinden lm haline gelen hastaya

dirir.
Geri bal devadr. Fakat, hastalk
il
ki,
halkn
hekimdir
ki,
olarak bal ye-
souktan
olursa i-
fdr.
Hak Tel'nn
rahmetini mid edinmek yolunda inen
hastaya ifdr. Bu hastalardan birisi, o kadar gnah ilemitir ki, artk affedilmekte
midi kesilmitir. Bu mitsizlikten dolay tevbe etmeyi bilmez.
yet ve hads-i erifler de,
Benim tevbem
iki
r
hi bi
rzaman kabul edilmez!
der.
te bu yet ve hadsler onun gibisine if olur. Nitekim,

Cenb- Hak yle
buyurur:
Hak Tel'nn rahmetinden

mit kesmesinler. Eer rc edip tevbe ederlerse Hak
Tel onlarn btn gnahlarn yarlar." (Zmer Sre"Kullanma syle
si:
ki,
53)
Bu yet ancak ondan sonra gelen

maldr. O da udur:
yetle birlikte okun-
"Size azap erimeden nce, Rabbinize dnnz.

Kendinizi O na teslim ediniz. Sonra size yardm eden
bulunmaz." (Zmer Sresi:
54).
hastasna sylemek gerekir ki: Eer kimki, gnahlardan yz evirir, ciddi ve kesin kararla Kur'an'n
emrine uyarak Allah'a ynelirse, Allah gnahlarn
lar. Bir hastalk da
kimsenin hastaldr ki, o kiiye bir
korku satar. yle ki, mcahededen, yani ibdet ii ile u-
Bu
mitsizlik
ba-
237
LM ve KIYAMET
ramaktan
ba
kaldramaz. ok ibdet yapmaktan kendisini ldrecek hale gelir. Geceleri hi uyumaz,

yemek yemez. Bu gibi eyler ancak yarasna merhem olur.
Fakat bu iki yeti gfil kiilere ve baka cr'et edenlere
okusan, eti yanan kimseye tuz ekmi gibi olunur. Maraz,
yaras daha da byr. Nitekim, hekim haraketi olan kimsebir
lhza
balla tedavi eylese
o hastann kanna girmi olur. Bunlar gibi limler de halkn dininin kanna girer. Ve
Deccd'n
yolda olup eytann dostu olur. Bir ehirde byle bit <ii
olursa, eytan o ehre uramaz, o kii eytann vekilliini
yi
yapar.
Onun yapaca
eriate uygun olup
ama
ileri
Eer
tamamlar.
hiretin azaplariyle
vizin sz
korkutma yapyor-
szne uymuyorsa, yapt iler sylediine aykr dyorsa, dnyaya haris ise, onun szyle
de gaflet yine ortadan kalkmaz. Onun da benzeri udur:
Bir tabak bademli helvay nne koyan kii, onu hrsla yer.
Sonra yle feryat eder, durur:
sa,
hareketleri
Ey demoullar! Sakn
resine toplanmasn.
Bu
hi
kimse bu helvann ev-
tepsi zehir doludur.
kiinin syledii bu szler, halk ilgilendirmez. Aksine
helvaya hrslarn arttrmaa sebep olur. nk onlar, o kiinin helvann hepsini kendisi yemek iin byle syledii
kukusuna der.
O helvann
Ut
yutmak ve bizim kendisine zahmet vermememizi istiyor! derler. Fakat vizin sz ile hareketleri birbirine uygun olursa ve eski zamanlarn ulu kiilerinin
sz ve
hepsini
siyreti
yolunda bulunursa,
gfil
olan kimse-
onun kaviiyle gaflet uykusundan uyanrlar. Eer halk

iinde makbul olmu kimse olursa bu daha tesirli olur.
Eer makbul bir kii olarak grlmezse, ya da kimi kimse
szn dinleyip, kimisi dinlemez veya orada hazr olmadler
ndan
gaflette kalrsa, elden geldii
kadar o kiinin evle-
===
238
kadar gitmek, onlar arayp doru yola ekmek vciptir. Bundan, halkn yzde doksan dokuzunun gaflet uykusuna daldklar, onun perdesinde rtldkleri, hiret ilerinin tehlikesinden habersiz bulunduklar anlald.; Gaflet,
yle bir illettir ki, ilc hastann elinde deildir. nk, gfilin kendi gafletinden haberi olmaz ki, bunlarn ilcn arasn. O kiinin ilc lim kiinin elindedir? Kk ocuklar
anne, babalarnn ve hocalarnn sz ile gafletlerinden
uyanrlar. Halk da vizlerin, nasihatlarn szleriyle uyanvarr. Ama bunlar gibi viz az bulunduu iin gaflet hastal mzminlemi, insanlar onun perdesine brnmtr. Eer hiret haberlerini konusalar, dillerinin ucu ile konuurlar. Onlarn ileri, yrekleri, hiret sebebinden, onun
dertlerinden ve korkusundan habersizdir. Ama kalbde korku olmadktan sonra t verilip verilmemekte hi bir fayrine
da
yoktur.
DALLET ve DALLETN LCI

[Bir
ksm
halk vardr
ki,
bunlar da hiretten
gafildirler.
Fakat bunlar, doru olann aksine inanlarda bulunur, ters

dnrler. Hak yolundan azarlar Bu azgnla
rnek
verelim. Bylece onlar anlatm oluruz:
be
Birinci
yle
bir
ksm
rnek: Bir
halk,
inanca varmlardr ki,
hireti inkr etmilerdir.
demou
ld
vakit
yok olur, gider. Bu tpk otun, nebatn kuruyup mahvolmas veya mumun snp gitmesi, gibidir, derler. Bundan tr takv halkasn boyunlarndan kardlar. Dnyada ho
geinip, ho elenmeye daldlar. yle sanrlar ki, Peygamberler dnyada syledikleri szleri makam sevgisi ve kendisine uyan kiileri toplamak, ele geirmek iin sylemilerdir. Kimi zaman olur ki, aka:
LM ve KIYAMET
239
Cehennem
haberi,
tpk
bir okul
ocuuna: "Eer
okula gitmezsen, seni sanlar lkesinde hapsederim,- demeye benzeri derler. Bu talihsiz kiiler eer
ol-
dnm
o ocuk okula gitmedii zaman dece bedbahtlk,
salar,
sanlarn
inine
dmesinden daha
beterdir. Nitekim
uzak
grller, basiret ehli olanlar:
HakTel'dan yz evirmek bahtszl, cehennemin

ateinden
beterdir! demilerdir. [Hak
gizlerlerse
de onlarn davranlar, yaptklar
hareketleri,
bu dncelerini gsterir. nk onlarn hali

ne kadar ok zahmet ekilecei korkusundan-
Tel'nn yolundan
ayrlmann sebebi, insann hava ve hevesine uymasndan
ileri gelir. Hakk inkr, nefsin hevesine uygundur7?nk
insan tabiat kendisinden baka bir eyin var olmasn istemez. Bunun iin halkn ouna inkr stn gelmitir. Her
ne kadar dille sylemezler, hatta bunu kendilerinden bile
dnya
dr.
iin
Eer
hiret tehlikelerine
m etin |yle
kolay bir
inanm
iler, hal
ve
olsalard, hiret zah-
ey sanmazlardjBunun
da
ilc hi-
masdr.
hireti
tanmann da
yolu vardr:
Cenneti ve cehennemi bilmek ve Allah'a itat edenle Allah'a s olann, din dmannn derecelerini
fBirinci yol:
gz
ile
grmektir.
Bu mertebede gr, nebilere ve vellere has bir grtr. Onlar, her ne kadar bu madd dnyann iindedirler,
ama
yle bir hale ererler
ki,
bu hallerine fena (yokluk) de-
mnev cihann hallerini mahade ederler] nk

bu grten, bu mahededen insan alkoyan perde, grmenin, iitmenin ve teki duygularn baka ilerle uramas ve ehvetlerin ayaklanmasdr. Kitabmzn nvanlar
nir.

ksmnda buna
iaret olunmutur. Fena
240
ok aziz
hallerdir. Fakat hirete imn olmayan kii buna nasl imn
getirebilir? Bunu nasl diler? Dilese bile nasl ona eriebihalleri
lir?
kinci yol:
Akln
yol gstericiliime
ne olduunu, Ruh'un
insann hakikatinin
niteliini bilmektir
ki:
Ruh, z benlikte ayakta duran
Ruh, vcut denen kalptan mstani, vcut kalb
ise ruhun
binei ve
bir
cevherdir.
letidir.
Ruh'un terkibinde kalp (beden) bulunmaz.

4 Kalbn yok olmasiyie ruh yok olmaz.
3
Bunlar bilmenin yollar vardr ama garip ve gtr. Bu

ilim de limlerin yoludur^Bunu da kitabmzn nvanlar b-
lmnde anlatmtk.
nc
yol:
Bu, btn halkn yoludur. Bu yoldakilerin
marifet nru, Peygamberlerden, evliyalardan, limlerden.,

din bilgisi
nutuu
geni kimselerden insana
geer. Hatta grp ko-
kiilerden de bu Nr'u alr.
te
bu Nr'a
imn denifOBir kimse ilimde pimi bir stadn, bir pr'in ve
takvya dkn bir bilginin sohbetinden uzak kalrsa o kii ekavette kalr. stad, ne kadar bilgi sahibi olursa ondan geen nr da o kadar yce olur. Bundan trdr ki,
halkn gzel talihli olanlar Ashb- Kiram'dr. nk Reslullah Efendimizi grmler, O'nun konumalarn dinlemi, O'nunla eref duymu, saadete ermilerdir. Yine bundan tr Resl (S.A.V.) yle buyurmutur:
I Vbilgili
nsanlarn en
benim zamanmda olan kiilerdir.

Onlardan sonrakiler de benim zamanma yakn olan kimselerdir.
iyisi,
LM ve KIYAMET
Bunlarn rnei yledir: Bir ocuk, babasn ylandan
kaarken grse, bu hallere nice kez ahid olsa, hatta ba-
basnn
kendi evini bile
brakp
katn grm
bulunsa,
o zaman zarur olarak anlar ki, ylan zararldr ve ondan

kamak gerektir. Zavall ocuk da o hale gelir ki, nerede bir
ylan grse ylann zararn hakikatiyle bilmese de ondan
kamaa, uzaklamaa balar.

ocuk
szler
zaman
kimi
iitir.
Ama
"Ylanda zehir vardr" diye

hakikatini bilmez. Lkin ylandan
olur
zehirin
ki:
bsbtn korku duyar.

Peygamberlerin grlerinin benzeri de unun gibidir
ki, ylan birka kiiyi srr, onlar ldrd grlr. Onun
zarar defalarca grlm olduundan ylann zararl oldu-
u bilinmi
olur.
unun
meseli
nce
eleyip
gibidir ki,
sk dokuyan
ylann
din limlerinin
de
srdn grmemitir, lkin
kyaslama ile insann bedenini mizacn ve ylann

mizacn anlar. Bu iki mizacn arasnda bir zddiyet olduunu bilir. Bylece de bu yolla bir yakn meydana gelir. Lkin
bu mahede, gzle grmek gibi olmaz.
bir
cins
Byk
din limlerinin
dnda
kiilerin ve o din bilginlerinin

insanlara geer.
l
En kolay
kinci rnek: Bir
mez!er,hiretin
ksm
il
da
budur.
inkarclar vardr, hireti inkr et-
olduuna da
inanmazlar?, Lkin
imn byk
sohbetinden meydana gelir,
btn halk
kesin olarak
itikat
arp kalarak:
Bu srr
hakikatiyle bilmek olmaz! derler.
eytan da
onlara bunu
delil gsterip.
etmez,
Onlar da yle
derler:
Dnya gz nndedir. hiret

grleni pheli olana
>
ise phelidir.
vermek doru olmaz.
Gzle
HCCETFL-SLAM MAM-I GAZAL
242
Fakat bu delil geersizdir, btldr. nk hiret ehlince

hiret yaknen bilinmektedir.(Bu gibi
kimselerin ilc udur ve onlara yle denilmelidir:
akn
lcn acl
Buna ramen
kesindir.
ilc iersin.
Ama
if vermesi phelidir.
Nitekim deniz yolculuunun tehlikesi kesindir, bu tehlike her an doabilir. Ama ticaretten kr edilmesi phelidir.
Buna ramen
ticaret
Eer bir kii
yaplr.
susuzluk halinde sana:
Bu suyu ime! Ylan o kaba ban sokmutur! dese,

bu an su imenin lezzeti kesin, zehir ise pheli olduu
halde sen niin o suyu imekten ekinir, kanrsn?
Eer bu
kii:
Bu nesneler ilenirse bunlarn ziyan byktr. ayet

zehir haberi
doru
olursa lme yol aar, ona ise sabrey-
lemek olmazi derse
Artk bunun
biz
gibi
de ona yle cevap
dnyann tad,
lezzeti
veririz:
de yz yldan
yz yl da geerse sanki rya gibi olur.

hiret ise ebedidir. Eer hiret yalan olsa sen yle birka
gn û dnyada yokmusun san! Nitekim ezelde yoktun
ebedde de olmayasn! hiret gerek olursa, ebed azaptan kurtulmu olursun.
fazla deildir.
Bu yardm
onun yzn kerm klsn/

inkr eden bir mlhide, yle
Hazret-i Ali (Allah
Efendimizdendir
ki,
hireti
dedi:
Eer senin dediin

eer i dediin
lamazsn!
gibi
gibi ise,
olmazsa
hepimiz kurtuluruz. Yok,
biz kurtuluruz.
Sen
ise kurtu-
====^^
243
nc rnek:
imn getirmilerdir,
Bir
LM ve KIYAMET
ksm
lkin
yle
insanlar vardr
derler:
hiret kazanc, veresiye al

zl apar
iyidir!
gibidir.
Salam
u kadarck bilmezler
veriten u zamanda daha
nakit
iyidir]
veri'tir.
al
Dnya
ise
k-
veriten daha
veresiye
da
ake, veresiy
Bunlar,
al
hiret'e
ki,
salam para veresiye

iyidir ki, salam para ile
ki,
al-veri eit olmaldr.{ma veresiye 1.000 olur

para 1 (bir) olursa veresiye o nakit paradan daha
Nitekim halkn
ounun muamelesi bu
veresiye
al-
veri e olur. Bu da delletten, eri yola sapmadandr. Kimi

kiiler vardr ki bu kadarn idrk edemezler.
Drdnc rnek: Bunlar o kimseledir ki, hiret'e imn

getirirler. Lkin bu dnyada btn ilerinin murad ettikleri
ekilde olduunu grrler. zleri iin dnya nimetlerini hazr bulunca:
Bu dnyada nimetler
metlere bouluruz. Hak Tel bu nimeti

yarn da bizi byle sevindirir, derler.J
Nitekim Kehf sresinde zikredilen
buna benzer ki, kardein

kardeine yle dedi:
dnyada da nibugn bize verdi,
iindeyiz. teki
biri
iki
kardein hikyesi
mal sahibiydi, zengindi. Dier
Eer ben Rabbime eriecek olursam,

yamdan daha hayrl bulurum.
teki
karde de yle
hiretimi dn-
(Kehf Sresi: 36).
dedi:
Eer Rabbine dndrlecek olsan, Rabbinin katnda

benim
iin
iyi
bir hal
[Bu dalletin
ilc
(Cennet) vardr! (Fussilet Sresi: 50).
udur ki, o gibi
Bir kiinin sevgili bir
her
olu
kii
ile zelil bir
zaman okulda ve retmenin
unu
dnmelidir:
klesi olsa,
tokatlar altnda
olunu
ister.
K-
244
ne dilerse onu yapar, ne yerde

olursa olsun gezip hi bir i ilemez. nk o adam, klenin bedbaht olmasndan zlmez ki! Eer kle bu serbestleyi ise salverir.
lii
yle
ki,
o,
dnr:
Efendim beni
sevdiinden tr serbest brakyor!

Beni, kendi olundan daha ok seviyorl derse bu, klenin
ahmaklna
iaret
olur.
j
Hak Tel'nn yolu budur ki, kendi sevdiklerini dnyadan saknr, dnyay dmanlarna balar. Dnyann ra-
hatlnn
ekin
benzeri
u kiinin rahat
ki,
tembellik edip
ekmeyen kiiye benzer. Ekin ekmeyen
de, phesiz,
gibidir
ekin biemez.
r
L Beinci rnek: Onlar da
Allah Tel
u kimselerdir
,
ki:
Kerm'dir, Rahmdir, Cenneti hi bir ku-
lundan esirgemez! derler.j
Bu
cahillerin cahili,
bu
bilgisizlerin bilgisizi kiiler
unu
bilmezlerki, bundan ziyde kerem nasl ve nice olur Uj

cennetin sebeplerini Hak Tel onlara dnyada verdi, topraa bir tane tohum ekseler, yedi yzn devirirler. Birka
padiahla (mutlulua) eriirler. Eer kerem ve rahmin mns bu ise, yani tohumu ekmeden bimekse, sen ekmeden ekini, almadan ticareti ve rzk istemeyi niin yapmak istemedin?
zaman
ibdet etseler, ebed olarak
Sabret!
ile!
Hd
kermdir.
vardr. Tohumsuz, ekmeden,

Ordur.
Her eyi
yapmaa
devirmeden
Nasl O'na imn getirmezsin
ki,
bitki
kudreti
yetitiren
Allahu Tel
yle
buyurur:
"Yer yznde hi bir canl yoktur

Tel vermi olsun." (Hud Sresi: 6).
ki,
rzkn
Allahu
LM ve KIYAMET
245
HakTel'nn Kerm ve Rahm olduuna

getirirsin!
Cenab-
Allah,
bununla
birlikte
hirette inan
yle
buyurur:
"nsana, s'yinden (kendi emeinden ve almasndan) baka hi bir kazan yoktur." (Necm Sresi:
39).
Nitekim Reslllah Efendimiz
"Ahmak o
de
kiidir
ki,
hem
yle buyurmutur:
nefsinin
havasna uyar ve hem
Allah'tan ihsan bekler."
kadna
sahip olmadan ve iftlemeden (tohum

ekmeden) evlt istemeye benzer. Bunun gibi kimseler:
Bu,
bir
Evldm
olsal diye
umuda dse bu
aptallktr.
Bununla beraber, Allah Tel Kermdir. Tohumsuz evkimse ki, tohumunu ektiklt yaratmaa kadirdir. Ama
ten sonra ocuu iin mitte bulunsa:
Allahu Tel
trl fetlerden
saklasn! Bir
ocuun
kimse eer
bu kii gibi imn getirmemi yahut imn getirmi de salh
ameller ilememi olsa ve hirette kurtulu mid etse, o kii aptaln biridir. Bu iki eyi ileyen kii, HakTel'nn fazlndan lm nnda imnn fet yldrmlarndan saklamasn dilese, o akll bir kiidir. teki ise marur kiidir.
olsun! diye
tutar!
rur
du
insanlar
etse, o kii akll bir kiidir. Bir
ki:
bu dnyada iyi tuttu, teki dnyada da iyi

O, kerm ve rahmdir, dese Hak Tel ile ilerine guAllah bizi
dm kimselerden olurlar.
Ama u
kimseler
Dnya
bir
ki:
Gzle grlebilir. Ama hiret

bunlar da dnya gururtd^ymulardr.
kse
phelidir! derler,
gibidir.

Hak Tel bu
ikisinin
hakknda yle buyurmutur:
"Ey insanlar! Benim vad ettiim ey haktr. Sakn

dnya hayat sizi aldatmasn ve sakn eytan size "Allah balar!" diye gven vermesin! Bir kii iyilik yaparsa, kendisi de iyilik grr. Bir kimse ktlk yaparsa, ktlk grr." (Lokman Sresi: 33).
HakTel'nn bu vaadi haktr, dorudur. Buna kulak
tun. Ne dnya ile marur ol, ne de Hak Tel ile n.
GURUR
ve
GURURUN LCI
Gurur iinde olan kiiler aklanmlardr. Bunlar yle

ilerdir
zlerine
ki,
tu-
ve
zlerinin amellerine
ki-
zanlarda bulunurlar. Sanrlar ki, yaptklar her i gzeldir, iyidir. Kendilerine bir fetin erimesinden gfillerdirv Kalp olan bir eyi
halisinden
ayrmay
bilmezler.
undan
iyi
sarrafl
renememilerdir... Ve renge, srete gurur duymaktadrtr
ki,
lar.
Ama
ilim
ve amelle
uraan
kimselerin
de yzde dok-
san dokuzu gururludurlar. Bundan trdr

(S.A.V.) yle buyurdu:
nasibi
Kymet gnnde
cehennem olanlar
dem
Hazret-i
dar
ki,
Resul
dem'e "Z niyetinden
kar!" denir!
kadarndan ne kadarn karaym?" diye

sorar. O'na: "Binde birini kcft Kalan dokuz yz doksan dokuzunu kar. te onlar cehennem ehlidir" derler.
de: "Ne
Cehennem ehli, ebed olarak orada kalacak olanlar deildir. Aksine cehenneme girmesi, cehennemden gemesi
gerekli olan kiilerde cehennem ehlidir. Cehennem ehlinin
^
bir taifesi
Gurur
ehlidir. Bir
ksm
kendi noksanlarn bilse-
247
LM ve KIYAMET
kemle erdirmek iin gayretleri az ve

ciz kimselerdir ki, kendi dilek ve ehvetlerini tutsa olmulardr.[Marur olanlarn says pek oktur. Onlarn snflar hesaba kitaba gelmez. Lkin onlar da drt tabakadr. Ve unlardr:
ler
de, kendilerini
2 bidler (bdet
3
4 Mal
1
limler (Bilginler),
ediciler__,
Sofler,
sahipleri (varlkllar).
Tabaka: Bunlar lim geinenlerdir. Bu kiiler

btn mrlerini ilme harcamlardr. T ki, btn
ilimleri yutmulardr. Ama mnda kusur gstermilerdir. Ellerini, dillerini ve gzlerini gnahtan saknmamlardr. Kendileri sanr ki, onlar yle bir dereceye erimilerdir ki, bilgilerden dolay kendilerine ilh azb yokturÂmellerinden
Birinci
muaheze
edilmezler. Aksine kendilerinin efaatiyle btn
halk kurtulur. Onlar
u hasta kimselere benzerler
ki,
o kii
ne olduunu bilir. Btn gece o hastal

syler, durur. Hatt bu yolda bir de gzel kitap yazar. lcn ve illetin artn ok gzel bilir. Fakat hi bir zaman o
ilc imez ve onun aclna sabr gstermez. O ilcn vasflarn tekrar eylemesi ona ne fayda verebilir?
stndeki
illetin
Hak Tel yle
buyurur:
"Gnahtan temizlenenler kurtuldu."
Ve
yine
(Al Sresi: 14)
yle buyurdu:
"Nefsini kendi
hevsndan (ehev arzularndan) ya-
saklayanlar kurtuldu!" (Nazit Sresi: 9)
Ve
yine
Hak Tel yle
buyurur:
"Temizlenen kurtulu bulur."
(ems
Sresi: 9)
248
Fakat, "Temizliin ilcn bilen kurtulur!" demedi.
Ayrca: "Cennete
u kii
girer
ki,
kendi
hevsna o
kii
muhalefet eder!" diye buyurdu ve:
Kendi hevsna muhalefet etmenin
ilmini bilenler! di-
ye buyurmad.
Eer bu
kii,
bu gurura,
ilmin fazileti
hakknda
bildirilen
haberlerden tr dt ise niin kt din bilginleri hakknda gelen haberleri dnmyor? Kur'n- Kerm'de kt
din bilgini
u eee benzetilmitir
tap tar. Yani o
tad kitaplarn
o bilgileri kendi nefsine

tar.
Nitekim
ki,
ahasnda sadece
ki-
bilgisinden yararlanmaz,
etmez, sadece onun ykn
tatbik
Hak Tel yle buyurmutur:
onun gereini
yklenmi eein ha-
"Kendilerine Tevrat rettikleri halde
yapmayanlarn
li
hali,
srtna
kitap
gibidir."
Yine bir yerde bu gibi limler

"Onun meseli, kpek
kpee
benzetilmitir
ki,
gibidir!"
Resl (SAV.) yle buyurmutur:
Kt din
cehenneme yle
atarlar
Sen kimsin? Bu azap ne azaptr?
derler.
onun arkas ve boynu ufalanr. Ate onu, eein deirmeni dndrd gibi dndrr. Btn cehennem halk onun stne toplanr ve:
O kii
de
bilginini
u cevab
Ben o kimseyim
ki,
verir:
halka emrederdim.
sylediimi ilemez, yerine getirmezdim.
ki,
Ama
kendim
LM ve KIYAMET
249
'Yarn kymet gnnde hi kimsenin azab,

amel etmeyen liminkinden daha byk olmaz."
Eb Derd
(Allah
ilmi
ile
ondan raz olsun) yle buyurmutur:
kez yazklar olsun o kiiye ki, hi bir ey bilmemektedir! Yedi kez yazklar olsun o kiiye ki, bilir, fakat bu
bilgiyle amelde bulunmaz.
Bir
Yani
kymet gn
ilim,
o kiinin zerine ahit olsa ge-
rektir.
Yine
ksm
bir
halk vardr
amelde kusur gstermemi
her ne kadar ilimde ve

ve btn zhir amelleri yerine
ki,
getirmemilerdir, lkin gnl temizliinden gfil kalmlardr. Kt ahlklar ilerinden atamamlardr. Bunlar:
ve bakanlk istei, akranlarnn, arkadalarnn ktln istemek, onlarn skntsna sevinmek, rahatlklarndan znt duymak gibi kt ahlklardr.
Bu
Kibir,
haset, riy
gibi kiiler,
bildirildiine
Reslullah Efendimizin hadslerinden de
gre gaflet
iindedirler.
Resl (S.A.V.) yle
buyurmutur:
Riynn azc
bile irktir.
Ve ayrca yle buyurmutur:
Bir kiinin
gnlnde zerre miktar
kibir
varsa cenne-
te giremez.
Haset, kskanlk
hakknda da
Reslullah Efendimizin
buyruu udur:
Ate odunu nasl yiyerek yakarsa,

yle yer ve yakar.
hased de imn
HCCETLFL-SLAM MAM-I GAZAL
250
v.
Peygamber Efendimiz yle buyurdu:
Ve
yine
Allahu Tel sizin suretinize, eklinize,
grnze
deil, lkin gnlnze bakar.
Bylece anlalr ki, bu gibi kiilerin benzeri yledir: Bir

ifti dnn. Tarlasna ekin ekmitir. O ekinde dikenler
yetise, onun iin imdi en nemli olan ey, o dikenleri,
faydasz otlar kk ile karmaktr. T ki, ekin kuvvetli olsun. Eer otlar kesip balarn yerin altnda braksa, her
ne kadar dipten kesse de o dikenler yeniden rer. Bunun
gibi kt amellerin kk de kt ahlktr. Asl i, o kt ahlk kkten skp atmaktr. Bu, ierisi kt koku ve necakirele svanm helaya benzer. Yahut
setle dolu, ama
yanar da iine kkaranlk ev gibidir ki, damnda
da
k bir
ve aydnlk girmez.
s
yle
aleyhisselm kt lim
demitir:
Kt
bilgin elek gibidir.
kepei onun
t sfatlar
iin bir
benzetme yaparak
Elekten un geer gider,
ma
ama
k-
elinde kalr.
u demektir
Bu,
Bir
ki:
Hikmetli szleri sylersiniz
sizde kalr.
ksm insanlar da bilirler
dan kanp
bu ahlk ktdr, bunlargnl her birinden temiz tutmak gerektir. T

ki,
yle sanrlar ki, kendilerinin gnl onlardan daha temizdir. Ve yine sanrlar ki, kendileri bu mnlara mptela debunlarn yaplmasn herkesten iyi bilirler,
onlarda kibir zhir olunca kendi kendilerine yle der-
ildir. Kendileri
ama
ler:
Bu senin gsterdiin
celiini bilmektir.
olmaz.
Eer
kibir deildir. Belki
Ve eer sen,
gzel bir
ey
aziz
bu dinin y-
olmazsan slm da aziz
giyse, gzel ata binse, gzel

I
LM ve KIYAMET
251
ara edinse, gzellese, sslense nefs eytanlar yine

ona:
Bu
ki,
din
hevas, (kendini beenmesi) deildir. Belr
nefsin
dmanlarna
limlerini, gzel,
ir! der. Fakat
nk
bid'at sahipleri din
ssl bir ehreyle grrse onunla krle-
bata
Osman ve Ali'nin
krlktr.
Reslullah Efendimiz'in,
Eb
Bekir'in,
hepsinden raz olsun) siyretleri ve

eski elbiseler giydikleri unutulmamaldr. Bid'at sahibi kiiler, Reslullah Efendimizle ashabnn kullandklar bu eylerle slml hor tutmak
istediklerini sanmaktadrlar!
Ve imdiki halde slmlar sslenmekle mi aziz olacaklar(Allah
dr?..
Bu
gibi kiilerin
Bu
dinin
gnllerinde
salamldr,
Eer gnllerinde
Hased atei yansa:
haset deildir! derler.
riy belirirse:
Bu da halkn maslahat
iindir!
ki
halk
bizi
ve
iba-
bir
ey
detimizi bilip bize uysunlar! derler.
Eer
umarak
girseler:
Bu
Belki,
sultann, byk bir kiinin huzuruna
bir
halimiz, zalime bir tevz
gstermek deildir.
Mslmanlara efaat gsterilmesi
Eer onlara
Bu
haram mal
verseler, alr
iindir, derler.
ve yle
derler:
haram deildir. nk bu yle bir maldr ki,

sahibi yoktur. Bunu iyi ilere sarf etmek gerektir. nk
mslmanlarn ilerinin iyi grlmesinin bununla ilgisi vardr! Lkin, eer insaf eyleyip hesap etse bilir ve anlar ki, dinin, halkn yzn dnyadan evirmekten daha nde bir
ii yoktur. Zira slm'n gayesi, insanlarn geici dnya
oyuncaklar ile oyalanmas deil, ebed saadet yolcusu olhal
252
madr.
Halbuki onun yznden dnyaya dkn olanlar,

dnyadan yz evirenlerden daha ok olur. Bylece s-
lm'n maslahat ve erefi, ona benzer kimselerin dnyada

olmamasdr. Bu gibi dnceler, btl gururlar sonsuzdur.
Bunlarn ilcn ve hakikatini, bu kitabn geen fasllarnda
anlatm bulunuyoruz. Yeniden anlatlmas sz uzatmak
olur.
Bir
ksm kiiler de
ilmin, bilginin
kendisine ynelmiler-
limden en nemli olanlar: Tefsir, haber (hads), muamele (al - veri), kalb, ahlk ilm, riyzet yollar, bu kitapta zikrolunan bilgiler ve hiret yolcusunun ileri, din yolunu muamelelerinde onun fetleri (zararlar) bildiren, kendini murakaba etmek yolunu gsteren ilimler ki, bunlarn
hepsi Farz- yn'dr. Bunlarn hi birini elde edip kazanamamlardr. Belki bunlarn zarur limler Topluluundan olduunu da bilmezler. Btn zamanlarn: Cedel ilmine,
Mnazara ilmine, Kelm ilmine, yahut halkn dmanln
douracak fetvalara harcarlar. yle ilimlere zamanlarn
dir.
Dnyadan
hirete dveti deildir.
Hrstan kanaate gnl edirmez.

3
riydan ihlsa ekmez.
4
kendine gventen korku ve takvya d2
Kalbi,
Gafletten,
vet eylemezler.
Ve bunlarn
dan
baka
bir ilme, bir
la ilgilense,
Bu
birer ilim
olduunu
baka
sanrlar. Bir kii bunlar-
trl bilgiye yziutsa,
o kimsenin ilimden
onun-
uzaklam olduunu
sa-
zanlarn aklanmas uzundur. hya kitabmzda bu zanlar, Gurur bahsinde, uzun uzun anlatlmtr.
Bu kitap onu daha fazla anlatmaya g yetiremez. nsannrlar.
gibi
======
253
lardan bir
ksm
da vaaz ve t
LM ve KIYAMET
ilmi ile
uramlardr. Bu
kimselerin szler btn kafiye (seci), iir
gibi
ve nkte ya-
hut birtakm i'cazlarla stlahlar, bilinmeyen ibarelerdir
ki,
ap
onlar maksatlar, bulunduklar mecliste hak bunlara

kalsnlar: Ya "ah!" edip alasnlar, yahut "Yaa!" diye
n'ralar atsnlar ve onu gklere karsn, snler.
Onlar bilmezler ki,âsl vaaz:
Gnlde olan
musibet ateini alevlendirmek, hiret

tehlikesinden ve bu musibetten tr inlemekle megul olmaktr. Tezkr, vaaz ve t, nasihat denilen ey, musibe-
alamaktr.] Ama, hiret matemiyle olmayan alama,

szlama gnfe te'sirli olmaz. Gelip geen bir sz olur. Bu
gibi kiilerde marur oktur. Bunlarn da aklanmas ok
uzundur. Yine bir ksm kiiler vardr ki, Fkh bilgilerinin z-
te
hiriyle
megul
bilmemilerdir
olarak
ki:
zamanlarn
Fkhn
kaybetmilerdir.
Bunu
zhirinden maksat, hkmetin,
memleket idaresi iin konulmu kanunlara riayeti salamaktan baka bir ey deildir. hiret iin gerekli olan bundan baka bir ilimdir. Zhir Fkh ile i gren kii yle sanr
ki, her ey zhir ilim gereince olur ve hirette faydasn
gsterir. Bunun rnei yledir: Bir kimse zekat maln yln sonunda karsna balasa ve kars da o mal yine
ona balasa, zhir fetvaya gre o kiiden zekt der.
Yani sultann memuru ondan zekat isteyemez. Vergi memurunun gzleri zhir mlke bakar. Mlkteki zekt ise yl
tamslanmadan nce mal karsna vermekte ortadan kalkar. Kimi olur ki, buna fetv alrlar. Bunu yapan bilmez ki,
bir kimse bu ii zekt vermemek iin yapyorsa Hak Tel'nn
urar. Tpk zekt vermeyen kimse gibi
hmna
nk bahillik (cimrilik) tehlikelidir. nsan ldrr, heeder. Oysa zekt bahilliin irkefinden temizlenmektir.
olur.
lk

Pisliin taharetidir. Tehlikeli olan bahillie
bun olmaktr. Ona
mak
hiylesi
hiyle
ile
inkiyat etmektir.
bahillie
bahillie
ba
ba
emenin
254
ba emek,
ze-
Karsna mal balabir amelidir.
eersen sen de gerei
Byle
gibi
bir
heika
urarsn. Sen, bu hiylenle nasl kurtulu bulursun?.. Artk

byle bir erkek, bunun gibi karsna nikh akesini verme-
mek iin
azapta bulunsa, hakem meclisi ile ilgili zhir fetva veya bir ibra da alsa, bert etme, yani temize kma sahihtir.
nk dnya yargc (kads) syleneni
dinler, dilden
Gnl yolunu bilmez. Fakat teki dnyada, hiret cihannda bundan sorumlu olur. nk kadnn mihrinin ibras zorla olmutur. Hatta bunun gibi, eer halkn ortasnda bir kiiden bir ey istese, o da utandndan verse zhir fetvda bu isteyi ve al mubahtr. Gerekte bu zorla
olmutur. Gnl, utandrma kamsiyle gcendirip mal almakla, aka bir sopa ile bir kiiyi dp, zulmle almann hi fark yoktur. Bu ve bu hal gibi ok olaylar olur. Bir
kimse zhir fkhtan baka ey bilmezse, daima bunun gibi zanlarda bulunur. Din srlarnn bu inceliklerini anlayaanlar.
bunlarn arasnda da marurlar
oktur.;
lerinden
nafile ibdetlerden tr farzlardan geri

lar
bir
ksm
kalmulardjrJOn-
taharet vesvesesinden tr ok temizlensinler diye
namaz
kimseye benzerler. Anasna, babasna, yoldana deli samas gibi szler sylerler. Abdest suyunun temizlik ve pisliinde uzak pheler, kukular ortaya atarlar. Ama kendisine yiyecek sunsalar, lokma
vaktini geiren bir
eyin
olduunu sanr. Kimi olur ki, kesin

haram olan eyden saknmaz. plak ayakla yere basmaz
ama, haram olan eyi yer. Ashab- Kirm'n syretini unu-
verseler her
tur.
hell
===========^^
255
Hz.
mer
(Allah
LM ve KIYAMET
ondan raz
olsun),
yle buyurmutur:
T* Tek bir harama dmeyeyim diye yetmi yolda haramdan el ektim.

Bununla birlikte Hz. mer,
sinden abdest ald.
Bu blmdeki
-
kiiler,
temizlik ihtiyatna
marclarn
bir
yiyecee duyulan
deimilerdir. htimal
ykad
bir bezi
kadnn
Hristiyan
testi-
ihtiyat, taharet
ki,
bir
kimse a-
nazarnda b-
giyse onlarn
yk gnah ilemi olur. Resl (S.A.V.) kfirlerin hediye olarak yollad hrkalar giyerlerdi. Ashab- kirm, kfirlerin
ganimetinden ele geirdikleri elbiseyi giymilerdi. Suya ko-
yup ykadklarn
kimse rivayet etmemiti. Aksine, kfirlerin silhlarn bellerine balar ve o silhla namaz klarlard. Silhn demirine nasl su vermi, onun iin harcanan
yaptrtc neden Vyaplm stndeki deri ne derisi diye
hi
dnmez:
Bunlar namaz artlarna gre ilenmi deildir!

demezlerdi.
mbalaa
kara
bir
kimse, midesinde, dilinde ve
ba-
gstermeyip baka eylerde takngsterirse o kii eytana uak ve halka mas-
ka uzuvlarnda
lk,
halde
bile
ihtiyat
olur.
Belki btn
bu artlar yerine getirse de:
1 Suyu fazla fazla israfla getirse de:

2 Namazn vaktini geirse de:
O kii yine de marur olmu (aldanm)
ilk
olur.
Bu
ihtiya-
tn artlar, taharet kitabnda uzun uzun anlatld. Bir ksm

kiiler de vardr ki, namaz niyetinde vesveseli olurlar. Niyette seslerini ykseltirler, ellerini siiker, sallarlar. Kimi za-
man da bu vesvese yznden

niyet edinceye
niyetlerini
kadar imamla klnan
bozup yeniden
birinci rekt
kaybol-
mu
olur.
Bu
gibi
kimseler bilmezler
bor demenin ve zekt vermenin
ki,
256
namazn
niyeti gibidir.
niyeti,
Hi kimse,
borcunu dedikten sonra deme niyetinde vesvese ederek borcunu bir daha demedii gibi verdii zekt niyetinin
shhatinden phe ederek tekrar zekt vermez. Bir takm
kiilerin vesvesesi Fatiha sresinin
okunuunda olur.
Harf-
ucundan tam tamna okumaya kalkmakla megul ederler. Oysa senin gnln o kelimeleri doru-drst
sylemekle deil, onun mnsyte megul olmaldr. Ve:
leri dilinin
f Elhamdlillhi! (vg
ndn, Allah kr
yyake Na'bd
btn
Allah'a mahsustur)derken d-
olmaldr.
(yalnz sana kulluk ederiz) derken
dncen Allahu
tel'nn birlii olmaldr.
yyake Nestain (yalnz senden yardm

btn
fikrin,
acizliini
hdines
dileriz)
derken
dnmektir.
sratel
Mstakm'i
(bizi
okurken de yalvarma, yakarma bata
doru
yola ynelt)
gelmelidir.
Halbuki o kii:
yyake, derken gnl, onu tam kaca yerden kam
diye dnr. Bunlarn

okudum mu okumadm
mnasn hatrna bile getirmez. Dorusu, byle dnl-
rarak
memelidir. Nitekim, bir kimse bir
padiahtan
bir dilek dile-
se ve:
Ey emir! diye
bir
M harfini doru sylemek iin bu s-
z tekrar tekrar sylese,
phe yok ki,
de dayalcmeebe mstahak
Yine
hitlere
bir
Emir kzar ve o kii
olur.
ksm halk vardr ki^zhdn yolunu tutarlar. Z-
mahsus
elbiseler giyerler.
z yemek
yerler.
Her ne
LM ve KIYAMET
257
kadar malda zhit olurlarsa da makam ve mevkide zhit

olmazlar. Kendi hallerini halkn gznde ssl gsterirler.
Onlar
kadarn bilmezler ki, makam maldan daha beter
ziyanadr. Makam terk etmek daha zordur, ancak makam

ve mevki umudu iledir ki, btn ac ve skntlar ekilir.
Zhit denilen kii mevki
man ona
bir
Belki
Ama
hrsn brakmaldr.
ey verilse almamal
bana
ve:
zhit kii dmez^ler! diye
dnmemelidir.
bunlara:
Sen bu verdimizi grnte

tahaka
Kimi za-
ver!,
al!
Ama gizlice bir ms-
deseler bu sz ona lmden beter
nk ona
gelir.
maldan da olsa o, halkn

kendisini zhit sanmayacandan korkar. Bununla beraber, varlkl kiilere, fakirden ok sayg gsterirler. yle ki,
zenginlere hrmetleri normal snr aar.
verilen
mal
hell
te bunlarn hepsi gurur (sapklk ve aldanmlk)

Bir ksm halk da vardr ki,jamellerini son derece
dr.
ileri
bir
mertebeye iletirle^ Mesela gnde bir rekt namaz klarlar.

Nice bin tebih dile getirirler. Ve btn gece uyank durular. Btn gn oru tutarlar. Lkin, gnllerini kt huy ve
ahlktan artmaya g sarfetmezler. Onlarn kalpleri, riy,
hased ve kibir ile doludur. Byle kiiler kt huylu olurlar.
Allah'n kullarna hmla sz sylerler. Sanki herkesle
dmanlklar ve hesaplar vardr. Bu gibi kimseler,
kadarn bilmezler ki, kt huy btn ibadetleri btl klar, ortadan kaldrr. Btn ibadetlerin temeli ve sermayesi karlksz gzel ahlaktr. Bu bahtsz kii, sanki kendi ibadetinden dolay halkn minnetini bekler. Btn kiilere hakret
gzyle bakar. Kendisini grmesinler diye halktan uzaklar. unu bile bilmez ki, zhitlerin ve ibadet edenlerin
ba
258
Muhammed
Mustafa (S.A.V.) btn cihan halkndan

gle yzl ve gzel ahlklyd. Elbisesi ok kirli, kendisinden herkesin uzaklat her fakir ve yoksulu kendine yakn oturturdu. Elini eline verirdi. Kendi ustasnn dkkn
olan
stnde dkkn tutulan ahmaktan daha aptal kim vardr!

O dertsiz gnller ki Mustafa'nn (S.A.V.) eriatna ve siyretine uymazlar, bunda daha byk aptallk nasl olur?
[nc Tabaka: Bunlar

topluluk
arasnda
ki,
,hi bir
olduu kadar gurur
(aldan-
gururlu sofhilerdirj
sofler iinde
nk, yol ne kadar ince, murad ne kadar aziz

olursa phe ve gurur o kadar ok olur. ]
ma)
yoktur.
r-
Tasavvuf dereceye
Birinci
kavumak
demektir:
ii
derece: Nefsi kahrederek zerinde asla tasarruf
klmamaktr. Kendisinde ne ehvet, ne kzgnlk hali kalr.

sfatlarn kknden kesilmesi demek deildir.
Ama bu,
Aksine bunlar eriatn emri altnda olmaldr. Bu, fethedilen
halknn ldrlmeyip itaat altna alnmasna benzer.Ônun sinesinin kalesi de bu kale gibi eriat sultannn
bir
kale
elinde fetolur.
Bu dnya ile teki dnyann hatrdan silinip gitmesidir. Bunun mns/his ve hayl leminden gemi olmaktr? nk, bir ey his ve hayl lemine gelirse
drt ayakl canllar da onda ortaktr. His ve hayl leminde
olan eylerde btn ehvetin, kzgnln, kan ve fercin nasibi vardr. Cennet bile hayl leminden uzak deildir. Bir
eyin yn varsa haylin de ona yolu vardr. Anlattmz
leme erien kiinin yannda helva ve kzartma et, yaban
otu gibidir, nk o kimse unu bilir ki, hayhal ile gelen ey
;
kinci derece:
hasistir, aptallarn,
Cehennem
ri
budur.
aklszlarn, eblehlerin
ehlinin
ou ebleh olan
nasibidir. Ve:
kiilerdir, dedikle-
LM ve KIYAMET
259
ll
nc derce: Kendisini HakTel'nn zt tecellisi, ceve cemali kaplamtr. Bu lemle, cisim, mekn ve his
lemleriyle hi
ve bunlarla ilgili olan bilginin bu lemle alkas gzn ses ve

kulan
kenklerle olan alkas gibidir .ki, bu'gitsi zarur olarak, o
lemden nasipsiz kalr. Yani ne hayl iler, ne his duygulanr. Sof bu daireye eritii vakit, tasavvuf makamnn
ilgisi
yoktur. Belki, hayl, his
balangcna erimi
Bundan teye de nice makamlar vardr. Hak Tel ile onun yle halleri olur ki, onlardan
sz etmek, yorum yapmak, tbirde bulunmak zor olur. Bir
ksm kiiler de hull (geme, girme) dediler.
Din
olurj
her ne kadar derin olursa olsun, o hal bir kiiye vki olursa, yine de o halin tamamn anlatmaya gc
yetmez. Her ne sylerse ak kfr grnr. O, aslnda
hakldr. Lkin o hale eren kiide bu halden bahsetmek gbilgisi
c yoktur,
Tasavvufun rnei budur. Onun dier aldatc ve yanl

yanlarn renmei bil. Bunlardan bir ksm, hrkadan,
seccadeden baka bir ey grmemilerdir. Syledikleri de
garip garip lfzlardr. Tasavvufu, tarkat ehlinin hatrna
gelen bir vesvese, bir hayl ve balarn sallamaktan ibaret sanmlardr. yle dnrler ki, onlarn hali de byleydi. Zhirde bu grnen gibiydi. Bunlarn benzeri acuza
bir
kadn gibidir ki, bana klah giyer ve feracesinde silh tar. Kahramanlar safnda bulunur. rendii nice cenk ve
bahadrlk
Sonra padiahn nne gelir, adn

yiitler defterine yazdrmak ister. Sufttan da yzne ve giyimine barak ondan yalnz bir nine grmek ister. O kadn soyunca veya bir baka kii ile dtrnce onun bir
acuze olduunu grlr. Padiah a:
iirleri okur.
Bu kii
Bu
fillerin
aya
altnda
suretle hi bir kimsenin,
buyruk
verir.
padiahn nne gelip
o ka-
ezilsin! diye

dm
gibi
padiahlk ululuunu
hafif
260
grmee
cesareti kal-
maz. Bir ksm insan vardr ki, perhizkrlkta, riyaset yolunda giderler. Onlarn ehvetleri kendi zlerince alt edilmitir.
Kedilerini
batan baka Hak
Tel'ya teslim ederler.
halkasndan otururlar. Onlara baz haller

de grnmee balar. Gelecek gnlerde olacak eylerden
Tekkelerinde
zikir
Eer
gnah, bir kusur ilerse onlara

birtenbih gelir. O hallerinden uyandrlr, ikaz edilirler. Sonra sonra zaman olur ki, peygamberler ve melekler ltif rnekler iinde ve gzel biimlerde onlara grnmee balar ki, kendilerini felekler iinde dolar grrler. Geri bunvardr. Ama onlarn hali, iinde hem
larda bir hakikat
yalan, hem gereler bulunan ryalara benzer. Lkin uykuya varanlar ryaya ve hayle dalarlar. Uyank olan ise yalnz hlyya dalar. Byle hallere varan kiiler de marur
haberleri olurlar.
bir
ba
(aldanm)
olurlar.
Ve yle
derler:
Yedi kat gkte ve yerde ne

na
ne yoksa, hepsi ba-
gseterildi.
Onlar yle sanrlar

bi
var,
ki,
evliyaln son
Cenb- Hakkn acaip sun'undan
yoktur. Bir
olan her
hali
budur. Halku-
kl kadar haberleri
ey anlam deillerdir. yle sanrlar
eyin hepsi
kendisinin
grd
ki,
varlkta
kadardr.
Bu dereceye ykseldikleri vakit onlar ii tamamland sanrlar. Bunun sevincine derler. Daha yukardaki makamlara erimek isteinde ihmalcilie balarlar. Zaman olur ki,
kahra urayan, malup olan nefisleri, yava yava yeniden ba kaldrmaa balar. O kii de bu hallerin kendisine
gsterilmesi
ine
ile
kendi nefsinden emin olarak kemle eriti-
inanr.
te
itimat
byk
Hem de
o grnen hallere
edilmemelidir. Gvenirlik, yalnz kalbin tasa ve hebu,
bir gururdur.
vesten dnp eriata boyun emesidir. Hi

di
znde
eyh
le
tasarrufu
Ebul
bir
sfatla ken-
kalmamaldr.
Kasm Gngan (Allah
rahmet eylesin)
y-
demitir:
Suda yrmek, hava boluunda umak, gaybtan
keramet deildir. Keramet, kiinin batan baa emirlere uymasdr. Yani onun,
benliinin batan baa Rabbinin fermanna itaatkr olmasdr.
haber vermek,
te
haller
eylerin hi
gibi
gvenilecek
mmkndr
ey
ki,
biri
budur. 'Ama teki harikulade olan
eytan
iidir.
eytann gayb
lemin-
den haberi vardr. Khin denilen kiiler de gayb leminden

haber verirler. Onlarda acaip haller grlr. Bu zaman gvenilecek hal, kendi benliinin gidip onun yerine eriatn
oturmasdr. Eer bunu baardfrsa sana ne denirse gam
ekme ki, sinende olan kzgnlk kpeini ayaklar altna
alp kahre urattn! Gerekte byk, kocaman bir aslana
bindin] Gaybdan haber verejniyorsan kayg ekme! nk
kendi aybn ve gururunu bilin. Kendi nefs eytannn oyun
ve hiylelerinden, fetlerinden haberler aldn. Kendi aybndan haberli olursan ite o, senin gaybndr. Eer su stnde yryemedinse, havada umaa g yetiremedinsen
yine zleyim deme ki, his ve haylin tesinde makamlara kavumusan ve o lemde seyreylersen (yrp gidersen) su stnde yryp havada umu olursun. Ve hele
bulunduun mekndan kamadnsa, sahray bir gecede

geemedinse, sakn gam ekme! nk dnya tehlikelerinden kurtulua erdin, bu dnya ilerini ve onun zorluklarn geride bkatn, sahradan daha tehlikeli ve zor olan
sahray gemi bulundun, demiktir. Uup yksek bir dan
tepesine ayak
basamadm
Eer
pheli
bir
tehlikeli geidi
atlam
ol-
diye zlme.
ake stne ayak basmadnsa

dun demektir ki Hak Tel Kur'n'da o en
iin "yle buyurmutur:
262
tehlikeli geit
"Fakat stnden geidi amaya girimedi. O zor

geidin ne demek oldugnu sen bilir misin?" (Beled Sresi: 12-13).
anlam udur:
Yani bunun
nsan, verdiimiz nimetlere kretmedi. Ve mala

menin
er-
geidine girmedi.
tehlikeli
kavmin gururlularnn kimi cinsleri bunlar

anlattk. Tamam anlatlrsa sz uzar, gider.
Bir
gibidir
Drdnc Tabaka: Zenginler, mal olan kiselerdir

bunlarda da marurlar (aldananlar) oktur. Bunlarn
[
ki,
ki,
bir
ksm
lar.
mescit, han, kpr yaptrrlar. Bunlara para harcarKimi zaman olur ki, mallarn imrete harcarlar. Zaman
o mallarn haramdan elde etmi olurlar. O zaman

onlara vacip olan vazife, oth mal sehiplerine geri vermetirj
olur
ki,
Ama onlar o mal
yeni yeni yaplara sarfederler.
da gnahlar ziyde
nna
olur. Kendileri
iyi
bir
Bu zaman
iledikleri zan-
derler.
Yine
bir
tam
kiiler
vardr
ki,
her ne kadar hellden har
ve sarfeder^lese de maksatlar, riydr. yle ki, eer bir altn para harcasalar, kendi adlarnn mermer veya tula stne
kazlmasn
isterler.
Eer ona:
Adn yazma!.
Veya:
Baka
min
birinin
yaptn Allah
Bunun
riy
adn
bilir,
nk zaten bu hayrlar
deseler, buna hi raz olmaz.
yaz!
olduunun nian udur
adamlar, ii ve korucular
olur.
Onlar
ki,
bir
o kiinin
ekmee
ki-
fakir
muhta
= LM
263
ve
KIYAMET
bulunduu halde kendisi maln yap yapmaya harceyler.

Oysa o fakirlere datmak en faziletli i iken onlara bir ey
koklatmaz. Bu neden oluyor! nk onlarn alnlarna:
Bunu
diye
olu faln yapt! Allah mrn uzun

yaz yazmann imkn yotur.
filn
ksm
etsin!
sade maln helalini harcarlar. Daima hayr ilemeyi dilerler. Ve bu ileri ihlsla, temiz
gnlle yaparlar. Lkin mescidin ssne, nakna ve ziynetine varlklarn harcarlar, bundan iki kt i meydana
Bir
insanlar vardr
ki,
gelir:
1 Biri,
sslerle
namaz klarken halkn gnl o nak,
megul
olur.
teki de, o
lenmesini
tehzp ve
gibi kiiler evlerinin
isterler. Becerikli
olmay
de mescit
dilerler.
gibi
Dnya
ss-
gzleri-
ne ssl grnr. Mescide ziyneti, ss sokan kimse iyi bir

i yaptn sanr, ama Resl (S.A.V.) bu trl naklar hakknda yle buyurmutur:
"Mescidi ne
nz o zaman
zaman
ssler,
Mushaf' nakla yaldzlarsa-
helk olursunuz."
Oysa mescidin onarm ancak gnl alakl iinde bulunan kiilerce olur ki, bu gibi kiiler dnyadan nefret duymulardr. Bir ey gnl alakln ortadan kaldrrsa, bu
dnyay halkn gzne ziynetli gsterirse mescidi viran hale getirir. Bu bahtsz kii de mescidi sslemekle hakikatte
orans
Bir
virn eylemitir.
ksm
insanlar
da
evlerinin
nnde
fakirleri,
yoksul-
lar toplarlar. Maksatlar:
Filn kii sadaka datyor! denilmesidir.

az
Yahut sadakasn
meddaha veya bilinen
bir
Ifraf
yapan
kiiye
bir dil
verir.
ehline yahut bir
Ya da hacca giden

bir
cemaata,
bir
Hac
kafilesine harcar.
kendisinden sz etmelerini
264
gibi
kimselerin
ister:
Eer, ona:
Bu mal,
bir
ana
baba
san Hac yolunda sarfetmekten daha
ksze harcaedersin! desen ra-
yetimine, bir
iyi
olmaz.
nk onun tamah, topluluun kendisini mesindendir. yle sanr ki, kendisi iyi bir i ilemektedir. Halbuki o
iin kazanc, zararndan ok azdr. Yine
yle
eli
sk
olurlar
ki,
ksm
bir
farz olan zekttan
insanlar,
fazlasn elden
karmazlar. Mecbur olduklarndan fazla hi bir ey vermezler. Sonra zekt ve r ancak kendi hizmetlerinde
bulunan kimselere, retmen veya rencilere verirler.
Eer kendi' dersinden el ekseler o zekt ona vermezler.
Zekt olarak verdiklerinin rencini
tutarlar.
yapt
bir ile
karlk
Hem:
Ben zektm verdim! diye zanna der, hem de:

ocua yapt iin karl verdim!
bir
der.
Kimi
verilir.
zaman
zekt ulu kiilere hizmet edenlere

Ve bunula onlarn efaati istenir. T ki, o ulu kiinin
olur
yannda o da hatrl
ki,
Bu zektla nasl muradna

eriebilir ki, kendisinin lmesini dnr? Ve bunu
tamah gsterir? Hem de kendisini nasl zekt vermi
olsun
ister.
sayar?
Yine bir ksm insanlar yle cimridirler ki, zekt iin kl
kadar bir ey vermezler. Mallarn saklarlar. Abidlik, zhitlik
gsteriinde bulunurlar. Gndzleri oru
gece namazlar
olur
ki,
ba
klarlar.
Bu
arynca ba
zavalllar bilmez
ki,
tutar, geceleri
yle
ilcn ayaklarna srerler. Bu
gibi kimselerin
hastaln
sebebi ok
benzeri
yemek
deil,
LM ve KIYAMET
265
Bunun da ilc a kalmak deil, ok ma! harcamaktr. Bu ve bunun benzeri olan haller, byle zenginlerin
gururudur. Halkn hi bir snf bu gururdan (aldanmadan)
kurtulmu deildir. Meer ki bir kimse bilgisini artrm, bu,
cimriliktir.
kitapta
aklanm
etmi
Bu
bilgilerle mcehhez olan kimseler, ibadetlerin, nefsin ve
eytann insan aldatmasnn zararlarn bilirler. Sonra Hak'
Tel'nn dostluu ona galip gelir. Ve dnya sevgisi, onun
gnlnden uup gider. Dnya gznn nnde ancak
zaruret miktar kalr. Sonra lm, gz nnde hazr
grlr.
Artk lm hazrlklarndan baka ilerle
uramazlar. Bu da Allah'n kendilerine kolaylatrd
kimseler iin kolay olur. Allahu Tel sevdii ve honut
olduu elerde bize kolaylk verir. (nallahu Tel).
bilgilerle
kendini tehiz
olsun.
266
HASET ve FETLER
r
fke kine sebep
olur, kin
de hasedi dourur.] Haset,
in-
"**
san
ldrc, helk edicidir.
Resl aleyhisselm
yle buyurdu:
"Haset, gzel huyu yer.
Tpk
atein odunu yedii
gibi."
Yine yle buyurdu:
"
ey
vardr
ki,
kimse onlardan uzak deildir:
1.
Kt zan,
2.
Uursuzluk sayma,
3.
Haset.
Bunlarn ne olduunu, ilcn size reteyim mi? Sana

bir kt zan gelirse onu inceleyerek stnde durma. Uursuzluk hissi gelirse ona gvenme, inanma. Gnlnzde
haset doarsa dilinizi ve elinizi haset yolunda ilemekten
saknn."
Yine Reslullah Efendimiz syle buyurdu:
"Sizin
aranzda
bir
ey belirmee balad
benim mda haset ve dki,
helk etse gerektir. O

manlktr. Muhammed'in can kendi hkmnde olan Allah
Tel'ya yemin ederim ki, bana iman etmezseniz cennete
giremezsiniz. Birbirinizi de sevmezseniz imannz olmaz.
metimin
Hem
ounu
nasl dost olursunuz, onu size haber

vereyim mi? Selm vermenizi aktan gsterin."
siz birbirinizle
======^^
267
LM ve KIYAMET
Mus peygamber bir kiiyi Ar'n glgesinde

d. Musa onun yerini arzulad ve:
HakTel'nn katnda oturmak aziz

Onu
oturur gr-
bir kiiliktir, dedi.
Allah Tel'dan sorarak:
Y Rab, o kimdir? Ad nedir?, dedi.

HakTel:
Onun adn sylemem! Yalnz, onun ilminden haber

vereyim
ki,
babasn
o kii, kimseye haset
incitmemitir.
kimamtr. Anasn ve
Kouculuk, mnafklk
yapmam,
sz gtrp getirmemitir! diye buyurdu.

Zekeriyya aleyhisselm da yle demitir:
Hak Tel yle buyurmutur: Haset eden kimseler

benim nimetimin dmandrlar. Benim kullarm arasnda
paylatrdm ksmeti beenmezler.
Alt
tife
henneme
dedi:
gnah ile hesapsz olarak ceBeyler zulm yaptklarndan, Araplar ta-
vardr
giderler.
yle
ki,
alt
assuplarndan, zenginler gururlarndan, tccarlar hiyanetten, kyller cehaletten, bilginler hasetten oraya gitmi olurlar."
Enes
(Allah
Bir
ondan raz
olsun)
yle demitir:
gn Reslullah'n nnde oturmutum. Reslul-
lah:
Bu anda cennet ehlinden
bir
kii buraya gelmektedir!
diye buyurdu.
Bu srada ensardan bir kii ieri girdi. Ayann nalnn

elinde tutmutu. Sandan, sakalndan su damlyordu. Yeni
abdest
almt.
268
Ekrem Efendimiz yine o szleri syledi. Yine o kii ieri girdi. Bu hal gn
bylece srd. Abdullah bin Amr bin s (Allah ona rahmet
eylesin) onun kim olduunu bilmek diledi. Yanna gitti.
Ona:
Bir
gn yine byle olmutu.
Resl-i
Babamla ekiip tarttm.

olarak bu
akam yanna gelebilir
Ona ksknm.
Misafir
miyim? dedi.
kii de:
Ho
ola,
buyurun! dedi.
Abdullah ard arda gece ona dikkatle bakt.

man uykudan uyansa her zaman Allah Tel'y
grd. Abdullah da ona:
Ne
za-
andn
Ben babamla ekimedim. Ona kskn de deilim.

Sadece Reslullah senin hakknda: M Ehl-i cennettir!" dedi.
Ben de senin cennet ehli olmana sebep olan dini mellebilmek istedim! dedi.
rini
kii de:
Amelim
grdklerindir! diye
Abdullah evine dnyordu
ki,
cevap
verdi.
onu yeniden geriye ar-
d:
Ben, imdiye kadar kendisine hayr erimi

iyi
kskanmadm.
Hi
bir
hi$ bir
ki-
kimseye haset etmedim! dedi.
Abdullah:
te bu sebepledir
ki,
sen, cennet ehli derecesine er-
misin! dedi.
Bekir bin Abdullah der
adam vard. Her gn

huyla
iyilikler
ki:
kalkar,
Bir
padiahn yannda
bir
padiaha: Ey padiah! Gzel
yap. Kt kiilere kendi ktlkleri kifayet
LM ve KIYAMET
269
eder.
yle kiiyi
ker}di
ktl
ile
ba baa
brak! derdi.
Padiah da onu azz tutard. Bir gn bir kimse onu kskand. Ona haset etti. Padiaha gitti. Bu senin aziz tuttuun kii senin hakknda "Padiahn az kokuyor!" diyor, dedi.
Padiah o kiiye: Bu ite delilin, ispatn nedir? diye sordu.
O kii de: Onu yanna arrsn. Elini burnuna gtrdn Efendimiz grr! dedi. Sonra o kiinin yanna gitti: Bu
akam bizim evi ereflendirir misiniz? Birlikte yemek yiyelim! dedi. O da gitti. Birlikte yemek yediler. Fakat yemein
iinde ok sarmsak vard. Padiah onu yanna ard. O
kii, Padiah sarmsak koku-sundan rahatsz olmasn diye
elini azna gtryordu. Padiah da o iftiracnn doru
sylediine inand. Padiah kime bir kaftan verse iradesini
kendi
yazs
ile
yazard.
Hemen
el
yazs
lm ferman yollad. Burada
ile
kullarndan
Sana bu yazy getiren kimsenin ban vur, derisine saman doldur.

Bana gnder! buyruu yazlmt. Mhr vurdu. Ve fermabirisine bir
masum
ise:
kimse de huzurdan ayrld. O

kskan adam onu grd: Bu nedir? diye sordu. O kimse
o
kiiye verdi.
Padiahn ferman
bana bir kaftan balamtr!

dedi. O kii de: O kaftan ne olur bana bala! dedi. O da
balad. Ferman verdi. O iftirac kii, fermann kendisine
de:
yazld
teki kulun
Ferman olunuyor
ki,
an dolduraym! dedi.
ki,
yama vard, iradeyi uzatt. O kul

seni hemen ldreyim. Derine de
Adam
ard: Allah Allah!
diye
da:
sa-
mrl-
dand. Bu baka bir kii iin yazlmt. Git, padiaha bir

kez daha dan. Fakat ferman alan kul: Hayr! Padiaha
danmaa emir yoktur! diyerk iftiracy tepeledi. Ertesi
gn olunca kendisine iftira edilen kii yine padiahn yce
katna kt. Her gn syledii sz syledi, dua etti. Padiah ard: O ferman ne yaptn? diye sordu. O da: Filn
kii benden ltfettiiniz kaftan istedi. Ona verdim! dedi.
Padiah: O kiinin bana anlatna gre benim iin "Az

kokuyor!" demisin.
Doru mu?,
270
Bu kii de:
Deme padiahm! diye cevap verdi. Ya o gn neden elinle
tutar, kapatrdn? O kii bana sarmsak yedirmiti.
O halde her gn bana sylediin sz syle ki, o "Her kt kiiye kendi ktl kifayet eder." idi. Demek ki, o kiiye kendi sz yetti. Kskanlk gsteren ve beni susuz bir
kimsenin lmne sebep olacak kadar kt zanlara salan
diye sordu.
azn
bir
kimsenin lmesi yerinde
bn irin dedi
bir
oldu!
ki:
Ben dnyadan tr
kimseye haset etmedim. Zira ben eer cennet ehlinden isem bakasnda haset ettiim hangi nimetin ne deeri olur. Yok, Allah korusun, eer
ben cehennem ehlinden isem dnyann btn nimetleri
benim olsa bunun ne faydas var!..
Hasan-
hi
Basri'ye sordular:
Hi M'min haset eder mi?.

O
da
u cevab verdi:
Yakub'un oullarn unuttun mu? Lkin gnlnde

huzursuzluk olur da
Eb Derd der
darya
bir
izhar edilmezse ziyan etmez.
ki:
hatrna lm korkusu ok
gnlne ne adlk gelir, ne de haset!..
Bir kiinin
gelirse
onun
HASEDN HAKKAT
!
Bir
kimse
bir
nimete erise sen onu kerih grr,
been-
yok olmasn istersin Bu ise gelen haberlerin delleti ile haramdr. ^k o kiideki bu nimet bir
ikram, bir lh batr. Hak Tel onu ona mukadder klmez, onun
zevalini,
LM ve KIYAMET
mtr. Onu beenmemek
bir habasettir.
na myesser ve nasip olmasa
gerektir.
yle
bir
nimet sa-
nimetin bakala-
rndan zevalini istemek habasetten baka bir nesne ile

olamaz.fAma yle bir nimetin sende de olmasn istersen
ve o nimete mazhar olandan eksilmemesini dilersen, onu
kt grmezsen buna "Gpta" derler'Ona Mnafese (Gizli
haset) de denilir. Bu eer din yolunda olursa gayet makbuldr. Ve belki de vacip olur. Zira Hak Tel yle buyurur:
"Gpta edenler, artk iyi eylere gpta
etsinler." (Mut-
Sresi: 26).
taffifin
Yine Hak Tel yle buyurdu:
"Mafirete erimek
iin birbiriniz ile
yarn."
(Ha-
dd Sresi: 21).
eyden bakasna
"ki
yle buyurdu:
haset yoktur.
Biri,
Hak Tel'nn
kimseye ilim ve mal vermi olmas, o kiinin de ilmiyle

ve malyla amel etmesi. kincisi de, Hak Tel o kiiye ilim
verir de mal vermez, o kii ise:
bir
Allah bana da mal vereydi, ben de onun
gibi
amel
ederdim! der.
Bu
ikisi
de sevapta
eittirler. Biri
maln gnah
iin
har-
casa, teki de:
Ben de yle yapardm! dese bu gnah ilemede

ne
yi-
beraberlerdir.'*
Bu mnfeseye (rabet etmeye) de haset denir. Lkin

mnfesede bakalarnda olan nimeti kt grmek yoktur.
yerde nmeti istememek yokturAncak bir zlime,
bir fska nmet verilmi ise onlarn zulmn ve
artHi
bir
fkn
272
tracak nimetleri istememek gnah deildir. Yalnz o zalim,

o fsk, o nmeti zulme ve fska let etmi olmaldr. Evet,
o zaman byle bir nmetin yok olmasn istemek gnah saylmaz. Bu ise hakikatte zulmn, fkn, ktln ortadan
kalkmasn
istemektir.
Byle kimselerde nimetin zevalini deil, aslnda zulmn

ve fkn zevalini istemenin nian udur: O fsk kii tevbe ederse sende o kiiyi kerh grme ve o nimetin zevalini isteme kalmaz. Burada bir incelik vardr. Bir kimseye bir
dnyev nimet verilir. Bir baka kii de ona zenir:
Onun
dilek
gibi
bende de o nimet olsayd! diye kalbinde
doar.
O
mas
gider.
olmas ile aradaki farkn kalkkalmasndan ok, o kiinin houna
nimetin o kiiden yok
da nimetin bki
Bakasnda grd
bir
nimetin kendisinde de bu-
lunmasn istemek insann yaradlnn icabdr ve gnah

ey,
bakasnn
elindeki nimetin
yok
HASEDN LACI
r
Haset gnln byk
ve amel macunudur.
1
bir
hastaldr. Onun
ilc
da
ilm
~*
r-
lmi lc udur: Bil ki, haset dnya ve hirette kiinin z

benliinin zarar, ziyndr.Ve haset ettii kiinin ise dnya-
da ve
hirette
faydasdr. j
Dnyada olan zarar yledir: Hased eden kii her zaman gamdadr, kaygdadrjAzap iinde, endiededir. nk dmanlarndan bir kiiye bile olsun, nimet ermedii
gn yoktur. nk o, dmannn azap ve belda olmas!
LM ve KIYAMET
273
Ama dmann
dilerdi.
kuru iine der. yle
mek
dman
zaten
azap ve bela uda onu byle gr-
nk dnyada hasedin verdii gamdan byoktur. Bylece bundan byk ahmaklk ne olur
isterdi.
yk dert
kendi nefsi,
ki,
ki,
yerine kendisi
Hasmna
ise
nk onun o
snr
vardr
dmanndan
tr krlr, rencide olur.
kendisinin hasedinden hi ziyan gelmez.
dmanna verilen
nimetin takdir-i Hakta bir
ne ziyde, ne noksan, ne nce, ne de sonra olur. Ona ezel takdir derler. Kimi kimseler de mutlu talih, demilerdir. Her ne sfatla olursa olsun btn insanlar
unda
fikir
ki,
birlii
etmilerdir
(deitirmenin) yolu yoktur
ki,
Hakkn
takdirini tayirin
Enbiyadan birisi, bu sebeple

bir kadnn elinde zavall bir hale gelmi, aresiz kalmt.
O kadn saltanatla hkm srmekteydi. O Peygamber,
Hak Tel'ya ok ikyetlerde bulundu. O zaman o Nebye
vahiy indi:
.
Ey Nebm! O kadnn nnde ka! T
ki,
onun md-
o mddet ezelde takdir olunmutur. Hi

deitirilemez.
deti dolsun. Ki
zaman
Yine enbiyadan birine

lundu.
Alad,
inledi,
bir
bel erimiti.
ok duada
szlad. Ona da Yce Allah'tan
bir
bu-
u va-
hiy geldi:
"Yeri,
g yarattm gn
dersin, senin ini
Eer
nn
bir kii,
senin ksmetine bu dt, ne
ksmet ayrmay yeniden mi yapaym?"
kendisinin hasedinden tr, bir
bakas-
olmasn isterse yine zarar kendisine dnk o da bakalarnn hasedine urar. Hem
nmetinin yok
ner, gelir.
de[kendisinin nimeti btl
olur.
znde olan iman nimeti btl
Hatta
olur. 7
kfirlerin
hasedi
ile

Nitekim
274
"Kitap ehlinden kimileri seni doru yoldan saptrmak isterler. Oysa onlar ancak kedilerini saptrrlar.
Ama bunu anlayamazlar." (l-i mrn Sresi: 69)
Bylece haset, hasette bulunanlarn dnyada azabdr.

Ama hiretteki zarar daha ziydedir. nk haset edenin
kzgnl, Allah Tel'nn takdirine kar gelmek demektir/ nkr ise Hak Tel'nn nimet takdirine kar kmak
demektir ki, Yce Allah onu hikmetinin kemli ile var etmitir. Ve takdiri bozmaya kimseye yol vermemitir. Allah'n
birliine kar bundan fazla nasl hiynet olabilir? Bundan
sonra bir mslmann efkatinden el ekilmi olur. Bu yol-
da eytanla ortak olunmu olunur. Bundan ziyde daha

ince uursuzluk ve ktlk olur. Ama bir kimsenin haset ettii kiiye dnyada ziyn olmadnn aklanmas udur
ki, haset duyulan kimse haset edenin azaba dmesinden
baka ne diler? Hem hasetten daha byk ne azap olabilir?
nk
sz
olur. Diler ki,
mazluma benzetmi olsun. Senin haset ettiin kimse eer senin ldn iitse
yahut kskanlk hastalndan kurtulduunu duysa rahat-
eyin
hi bir zalim yoktur
ki,
hasette bulunan kii haset ettii, kskanderdini eksin dursun. Kendisi ise daima nimet
ve sevin iinde kalsn.
Ama o haset ettiin
kimseye dinde
faydal olduunun eseri udur ki, senin hasedinden tr
o kii mazlum mevkiindedir. [Zaman olur ki, dilinle veya hareketlerinle ona bir satamada bulunursun. Bu sebepten
de senin hasenatn, sevaplarn onun hasenat defterine
yazar, onun gnahlarn da senin boynuna asarlar. Oysa
senin dilein onun nimetinin yok olmas iken yok olmaz,
onun hiret nimeti daha da artm olur. Sana kalan kazan
ise dnya azabdr. hiret azabna da temel atm olursun.
Oysa sen kendini, znn dostu ve eytann dman sa-
LM ve KIYAMET
275
te
nrdn.
dem i
bu
dman,
senin dma-
aksi oldu. Yani kendinin
eytann ise dostu olmu oldun. eytan ki,

nnd, onu sevindirdin. nk iblis, hased ettiin kimsede
olan ilim, takv, makam ve mal nimetlerinin sende bulunmadn grnce, onlara rza gsterip hiret sevabn bulacandan korkar ve seni hasede tevik ederek:
Ondan bu
nk
hiret
kimse
bir
mkfatn kaldraym!
ilim ehlini, din ehlini
der.
severse, onlarn
makam
olur.
ve hametine raz olursa yarn onlarla beraber

Nitekim Allah'n Resul yle demitir:
eer
kimseyi dost tutarsa yarn o kii
ile
nsan, ya retici, ya renic ya da onlarn dostu
ol-
kimse
"Bir
bir
harolur!"
birlikte
Denmitir
ki:
maldr.
Kskan adam
rum kalan
kiidir.
(hast kii), bunlarn nden
Haset edenin benzeri,
de mah-
dmanna bir ta
dmann vurmak ister, ama ta o dmana demez. Geri dner, sa gzne arpar ve onu kr
eder. Haseti buna kzar. kinci ta yine alr. Daha kuvvetatan kii gibidir
lice atar,
par.
ki,
ta yine geri dner. Bu sefer sol gzne arde kr eder! Yine bir ta daha atar. Ta yine
fakat
gz
geri dner,
bu sefer hasetinin
ban
yaralar. O,
talar
ama dmanna ta erimez. Dman selmette

Ta atan tema ederek gleri Kskan kiinin hli
arttrr,
kalr.
ite budur. Bunlar da kskan olann tm
kskanlk onu
fetleridir.
Eer
atrp gybet ettirmeye

sevkederse, yalan slerse Yce Allah' inkr ederse bunun
gnh, can yakmas da ziyde olur.
el
kaldrmaya,
dilini

Her kii hasedin ldrc
Eer o
bir zehir
276
olduunu
kiinin akl varsa hasedi kendisinden
bilmelidir.
giderir.
r
[
Ameli l udur: Mcahede ederek kskanlk ve haset
insann iinden kazmas, yok etmesi,

prmesidir. Hasedin sebepleri unlardr:
sebeplerini
silip
s-
byklk taslama,
2 Kendini beenmilik,
3 Dmanlk,
4 Makam, mansp sevmektir.
Kibir,
Bunlardan bakalar
hm konusunda nce
zikredilmi-
Bunlarn mcahede ile gnlden atlmas gerekir. Kk

mcahedeler ile kaznmaldr. [ Bunu kolaylatran yol da
asla bir kimseye haset edilmemesi, kskanlk gsterilmemesidir.Eer hasedin yok olmasna imkn yoksa kskan-
tir.
ln
dourduu
her
eye
aksi harekette bulunmal,
onu
susturmaldr. Mesel haset ona:
Sv, say, aypla! derse o kii haset edecei kimseye

dua
etmelidir.
Byklk,
gnlllk gster!
Eer:
al! derse o
ile
kibirlilik
gster! derse sen alak
Dmann nimetinin yok olmasna
arkadalk, yoldalk et. Gybette bulunmamal, aksine o kiiye dua edilmeli, alk tutulmal. T
ki, o kii bunlar iitir, gnl ho olur, kskanl ve dmanl ortadan kalkar, kesilir. Nitekim HakTel yle buyurmutur: "Sen ktl en gzel hareketle (iyilikle)
kov ki, dmann olan kimse sana en yakn dost olkii
sun." (Fussilet Sresi: 34)
Eer
O zaman eytan sana yaklar:
alak gnlllk/tevazu gsteri rsen ve o kiiye
edersen
cizlik
ve alaklk sfatiyle vasf lanrrsn!
der.
dua
LM ve KIYAMET
277
Ama senin
gcn, dilein, kararn kendi elindedir,
sen Hak Tel'nn buyruunu tutarsn, dilersen

szlerini...^ Bil ki,
hasedin hilafn ilemek daha
diler-
eytann
ulu,
daha
daha iyidir. Fakat byle il acdr. Sabredilmesi

gtr. Ancak ilim kuvveti ile sabr gsterilir. Haset eden
bilmeli ki, kendisinin dinde, dnyada kurtuluu ancak bundadr. O da o acla sabretmektir. Dinde, dnyada helki
kskanlktadr. Aclna sabr gerekmeyen baka hi bir
dev yoktur. Acs olmayan dev yoktur. Ac da olsa byle
bir ilc kullmanmaktan umut kesilmemelidir. nk hastalk gelince vcudu ifaya kavuturma umudiyle zahmete
katlanmak gerekir. Yoksa hastalk o kiiyi ldrr. l zahmeti lm zahmetinden daha ok deildir.
faydal,
HASET ve ONDAN MES'ULYET

v"
Eer ok mcahede
edersen
galibiyet
yle
olur:
Sen,
eden kimse ile seni dost edinen

kimse arasnda gnlnde br fark bulursun. Her birinin
mihneti vcudunda eit olmaz. Dmannn mihnetini tabiatinde daha kt grrsn. Ama sen kendi tabiatn (yaratln) deitirmekten mes'ul deilsin, nk sende buna
kudret yoktur. Ama iki nesneden sorumlusun:*!
seni rahatsz, huzursuz
da
ve szle bunu
vurmamalsnV
Biri de, bu haset sfatn kendi znde grnce akl ve ilim
gcnle onu kalbinde skp atmaya almalsn. J
\
Biri fiille
Onu
(hareketle)
kalbinden
ima murad etmelisin.

kurtulursun.
atmay ok nemli grp bunu daBunu yapabilirsen haset gnahndan
silkip

Kimileri
bu sfat
iin
278
yle demitir:
Kalbinde olan hasedi sz ve hareketlerinle
vurmazsan ve onun kt
bir
dar
olduu inancn da
sfat
kal-
binde bulundurursan bu kt sfatn kalbinde bulunmasndan mes'ul olmazsn!..
Ama dorusu
budur ki, mes'ul olursun. Zira hased haramdr. Hased ise yalnz gnln amelidir. Bedenin ii deildir. Bir mslmann ac ve zahmet ekmesini istemen,
onun saadetine zlen kimse, elbette bu kt sfatndan
mes'ul olur. Ancak bu sfatn kt grr, onu beenmezse
mes'uliyetten kurtulabilir. [Yine bu sfatn fetlerini kendinde tamaktan kurtulamaz. Hasetten tam olarak kurtulan
kimse, kendisine tevhidin galip
olduu
kimsedir.
Hasedin gnahndan kurtulan kiinin ruhuna Tevhd

lah'n birliini
tecellisi)
stn
gelir.
Onun
dostu,
(Al-
dman
kalmaz. Belki:
Btn
halklar
Hak Tel'nn
kullardr! diye bakar.
btn ilerin yalnz bir yerden hsl olduunu

hlettir ki, her zaman vki olmaz. Az vki olur.
bi gelir,
geer.
Bu
halin
sebat olmaz.
Ve
Bu
bir
Yldrm
gi-
bilir.
DNYAYI SEVMEK BUTUN
GNAHLARIN BAIDIR
[Dnya, btn ktlklerin badr. Dnyay sevmekse
btn gnahlarn temelidir. Bundan daha kt ne olabilir
ki, dnya, Allah'n ve O'nun dostlarnn dman, Allah'n
dmanlarnn da
sevgilisidir;
Hak
Tel'ya
dmanl,
O'nun kullarnn ona eriememeleri iin Hak Tel'ya giden yolu kapamasiyle olur, Hak Tel'nn dostlarna dmanl da yle olur: O dman kendini ssler, bezer. Allah dostlarnn karsnda cilve gsterir. T ki, sabretmekte nice ac erbet isinler ve onun acsn eksinler diye...
r
[Hak Tel'nn dmanlarna sevgili olmas da yledir:
Onlar kandrarak kendisinin muhabbetine eker. nk
onlarn kendisine
olmasn ister. Sonra onlardan kap uzaklar, onlarn dmanlarnn eline dmesine yar-
dm
eder.
yerden ere varan arsz kadn gibi kimine

zahmetini, kimine hasretini ektirir. Dnya ehli bylece
hirette de Hak Tel'nn
ve azabn grrler.
Dnya,
hmn
Dnyann bu tuzandan
zere onun
fetlerini bilenler
kurtulabilenler
ve
bir
ondan kaanlardr. Reslullah

mutur:
bi
ancak gerek
cad kadndan kaar giEfendimiz yle buyur-
Dnyadan uzak kalnz. Ondan kanz. nk dnya, lartjt'tan da, maruftan da daha byc, daha caddr.

Biz
dnyann
280
hakikatini, fetlerini, hile
ve oyunlarn,
nc nvan'da, kitabn banda anlatmtk. Burada ise biz onun ayplanmas ve ktlkleri hakknda gelen haberleri syleyeceiz. Onun hakknda inmi
Kur'an yetleri pek oktur. Kur'an'dan ve baka peygamsahteciliini
dnyabel ve mihnetlerini halka bildirmek, halk o
berlerin kitaplarndan gelen haberlerden maksat,
nn
fetlerini,
bellardan
saknd rm aktr.
DNYANIN KTLKLER
Gelen haberlerde Resl aleyhisselm
koyunun yanndan gemiti. Dedi ki:
bir
gn
lm
bir
"Gryor musunuz ki, bu murdar koyun, ne kadar bayahor bir eydir. yle ki, kimse ona bakamyor. O Hda
hakk iin ki, Muhammed'in can O'nun hkmndedir, Hak
Tel katnda dnya bu murdardan daha aadr. Eer
Hak Tel katnda dnya bir sivrisinek kanad deerinde
olsayd, hi bir kfire bir iim su vermezdi."
Reslullah Efendimiz yine
"Dnya
yle buyurmutur:
lnetlenmitir, mePndur.
ey lnetlidir. Ancak Hak Tel iin
Dnyada var olan her

olan mePn deildir."
Resl aleyhisselm yine buyurmutur
ki:
"Dnyay sevmek btn gnahlarn badr."

Resl aleyhisselm yine yle buyurdu:
"Dnya, mminin zindn,
kfirin ise cennetidir."

Bir kii
dnyay severse
ki:
hiretine ziyan verir. Bir
hiretini
severse, dnyaya ziyan
baki ise
onu semek
yerindedir."
verir.
kimse
yleyse hangi
ey
====^^
28 1
LM ve KIYAMET
Zeyd bni Erkam der
ki:
Ebbekir'le
ondan raz olsun)
(Allah
birlikteydik.
miktar bal erbeti getirdiler. Ebbekir o erbeti
bir
ama
gtrd,
yle
ki,
hepimiz
Sonra ok ok alad.
alatk. O, sonra sustu. Sonra yi-
birlikte
ki,
hi kimse:
alyorsun, y Ebbekir?
Niin
azna
imedi, yere brakt.
ne alad. yle
Ona
demee cesaret ede-
medi.
Vakta
gznn
ki,
yan
Y Allah Reslnn
sildi,
ona:
Ne
oldu? Ne-
Eliyle
zerinden
Halifesi! dediler.
den aladn?
da yle
bir
dedi:
gn Reslullah ile oturmutuk.

eyi uzaklatrrd. Ama gzle hi bir
Bir
ey
grnmezdi.
Ben:
Reslallah!' dedim, o
latrdn
koduun,
kendinden uzak-
nedir?
Reslullah Efendimiz
bana
u cevab buyurdu:
"Dnya idi. Kendisini bana sundu, ben de onu kendimden uzaklatrdm. O geri geldi, bana:
Sen benden kaarsn, ama senden sonra gelen

ler
benden kamasa
gerektir! dedi."
Ebu Bekir bundan sonra
te
korktum.
nun
iin
ben, imdi,
kii-
vaktin bize
ilve
etti:
dnyann bu demde olduundan

erimi olduunu dndm. Bu-
o erbeti imedim ve zntmden
aladm.
282
Resl aleyhisselm yle buyurmutur:
"Hak Tel yeryznde kendine dnyadan daha dman hi bir varlk yaratmad. Ona bir kez bile nazar klp
bakmad."
Yine Resl aleyhisselm yle buyurdu:
"Dnya
ln
Malszlarn maldr. Dnya ma-
evsizlerin evidir.
Onun
toplayanlar aklszlardr.
onun hakknda
olanlar,
set edenler
yakini
anlay
bilgi
iin
birbirine
Ona haOnun dostu,
sahibi olmayanlardr.
mrifeti olmayanlardr.
(Salam ve gerek
dman
bilgisi)
olmayanlardr."
yle
bildirmitir:
kimse sabahleyin kalkt zaman himmeti dnyaya

olursa cehennem onundur. Allah onun kalbine drt huyu
"Bir
musallat eder:
1
Bitip
tkenmeyen kayg ve gussa,
2 -Asla vazgeemeyecei
3
Zenginlie eriemeyen
Sonsuz, tkenmez
Eb Hreyre
(Allah
bir
urama ve didinme,
bir fakirlik
ve yoksulluk,
umut ve emel."
ondan raz
olsun)
yle anlatyor:
"Reslullah Efendimiz bana:
Y Eb Hreyre! Dnyay sana biraz gstermemi

ler
di-
misin? diye sordu.
Ben de:
Dilerim y Reslllah! dedim.

Elime
yapt,
srpntle beni iletti. Oras insan

kafalar, koyun balar, eski psk yrtk paavralar, insan
pislikleri ile
bir
doluydu.
yle
buyurdu:
LM ve KIYAMET
283
Y Eb Hreyre! Bu insan balar
bir
zamanlar tpk
banz gibi
hrs ve tamahla dolu idi. Bugn bir kuru

kemik kalm, yaknda da toprak olur. Bu pislikler, trl tr-
sizin
ok allp uralarak ele gemiti. imdi

yle atlp braklmlar. Herkes onlardan kap duruyor.
Bu eski psk, bu yrtk prtk paavralar, onlarn elbiseleriydi. imdiki halde onlar yeller datyor. Bu kemikler ise
l
nimetlerdi.
onlarn binek hayvanlaryd ki, onlarn srtlarna biner, dnyay dolarlard. te dnyann ksaca hali budur. Bir kii
dnya iin alarsa ondan uzaklarz. Dnya uzaklalacak yerdir.
Bu
szler zerine orada
hazr bulunanlarn hepsi
ala-
tlar.
Reslullah Efendimiz o
zaman yle buyurdu:
dnyay yaratt zaman onu yerle gk

arasna ast. Hak Tel ona bir daha nazar atmad. O da
kyamette yle diyecektir:
"Allah Tel
Ya Rab, beni kullarnn en aalna

O zaman
ver!
Hak Tel yle buyuracak:
yzne baklmam, sus. Dilini tut.

Seni hi bir zaman dnyada bir kimseye vermei lyk grmedim, hi imdi vermeyi lyk grr mym?.."
Ey
yalanm,
Reslullah aleyhisselm
"Kyamet gnnde
hame
Da
gibi
bir
yle buyurmutur:
insan
tifesi gelir ki, amelleri Ti-
olmutur. Hepsini cehenneme
salarlar.
Ashab- kiram sordu:
Y Reslllah! Onlar Namaz
ehli kiiler
midir?
da yle buyurdu:
Evet! Namaz
bir
klarlar, oru tutarlar.
Fakat dnyadan
ey bulunca onu edinmee urarlar."

Bir
gn Reslullah Efendimiz
darya
kt. Ashab-
ki-
rama:
Sizden kr olmak isteyen hanginizdir?
Biliniz ki,
her
kim dnyaya meyleylese ve dnyaya uzun emeller balasa Hak Tel onun gnln o istek kadar kr eder. Her kim
dnyadan yz evirse ve ksa emelleri olsa

zel ameller verir ve retilmeden ilim sahibi
olmadan ona yol gsterilir.
Allah
olur.
ona gKlavuzu
gn Resl Hazretleri, hne-i saadetten dar kmt. Eb ubeyde bin Cerrah (Allah ona rahmet eylesin)
Bahreyn'den bir miktar mal yollamt. Ensar (MedineliJer),
o maln geldiini iitmilerdi. Mescitte toplandlar. Sabah
namazn kldlar. Hazret-i Peygamber namaz bitirince
onun nnde toplandlar.
Bir
Reslullah Efendimiz glmseyerek:
Yoksa mal geldiini mi
iittiniz? diye
buyurdu.
Onlar:
Evet, y Reslllah!
dediler.
Oda:
"Size mjdeler olsun
maktadr. Ben
dnyann
sizin fakir
sizin zerinize
sevinecei iler ololmanzdan korkmam. Korkum,
ki,
kalbinizin
akp
gelmesidir. Nitekim sizden
nce gelenlerin zerine dnya byle akmtr. Bylece hasede dersiniz, nitekim onlar da dmlerdir. Ondan
sonra helak olursunuz. Nitekim onlar da helak olmulardr!" diye buyurdu.
LM ve KIYAMET
285
Resl (S.A.V.) yine buyurdu:
"Gnlnz
Sonra
ki,
szlerini
dnya iiyle uratrmayn."
yle tamamlad:
"nk dnyann anlmas yasaklanmtr. Nerde kald

dnya sevilip istensin."
Enes
bir
hi
(Allah
ondan raz olsun) yle
devesi vard,
der: Reslullah'n
Gadba adndayd. Btn develerden da-
ha gzeldi ve hi bir deve onu geemezdi. Bir gn bir Arap

bir deve getirdi. O Arabn devesiyle Gadbay yartrdlar.
Arabn devesi onu geti. Mslmanlar, Resln devesinin
geildiine zldler. Resl aleyhisselm yle buyurdu:
Allah Tel'nn katnda muhakkaktr ki, hi bir eye eref,
stnlk verilmez. ll onu hor klar. Yine yle buyurdu:
Dnya imden sonra size yz tutar. Sizin dininizi, atein

odunu yedii gibi yer! s aleyhisselm yle demitir:
Dnyay mabut edinmeyin. T ki, dnya sizi kul edinmesin. Mal yle bir kiinin yanna koyun ki, kaybolup ziyan
olmasn. Zira dnya mal fetten emniyette, gven iinde
olmaz. O mal Hak Tel katna koyarsanz, emniyette
olursunuz. s aleyhisselm havarilerine yle demitir:
Dnya ve hiret birbirinin zdddr. Eer birinin gnlniretsen brnn gnl krlr.
Ey
Ben dnyay
aleyhisselm yine dedi
ki:
nnzde yere aldm.

Onu mbarek saymayn ki, murdarlklarndan biri udur:
Hak Tel'nn gnah sayd iler dnyadan baka yerde
ilenmez. Onun alaklndan, pisliinden biri de udur ki,
dnyadan ayrlmaynca hi kimse hirete gidemez. s
aleyhisselm yine dedi ki: Dnyaya nem vermekten gehavariler!
sizin
Dnyay onarmakla uramayn. Bilin ki, btn sularn ba dnyay sevmektir, istek okluudur. Ve onlarn
in.
286
semeresi uzun kayg ve gnahlardr. s aleyhisselm yine demitir ki: Su ile ate bir arada durmad gibi dnya
ve hiret dostluu da bir gnlde toplanmaz. s aleyhisselm'a sordular: Niin kendine mahsus bir giyecein
yok? O da onlara
cevab verdi: Bakalarnn eskisi bize
gn s aleyhisselm yolda yamura tutulmutu.

s snacak bir yer arad. leride bir adr grd.
yeter. Bir
Hazret-i
Oraya
gitti,
maara
yordu.
sa ona
di.
adrn
iinde bir
grd. Oraya vard.
Cenb- Hakk'a
bir
snacak
O zaman
el
kadn
grd, oradan kat. Bir
Maarada
bir
at: Ya Rabbi! Her kimi yarattn-
yer verdin.
Ama bana
yce Yaradan'dan kendisine
yle buyurdu: Senin
aslan bulunu-
snacak
vermedin! debir
vahiy geldi,
benim rahmetimin
kararghdr. O karargh da cennetimdir. Orada sana drt
yz hriyi
etsem gerektir. Her birini kendi ltfum eliyle
yerin
yaratmmdr.
gnlerin her
Senin
biri
de
dnn
bir
drtbin yl srse gerektir.
dnya mr kadardr.
O zaman
O
bir
Mnadiye: "Seslen! Her ne yerde bi r zhit varsa, s'nn

dnne gelsin!" derim. Bir gn Hazret-i s bir ehrin
iinden geiyordu. ehir halknn hepsini grd ki, yolun
ortasnda lm yatyorlard. Havarilerine: Y kavm! Bunlar, batan baa Hak Tel'nn hmndan lmlerdir!
Eer bu
helk olmasaydlar, yer altnda helk
hmdan
olurlard! dedi. Yanndakiler: Dileriz
ki,
bunlar ne
iin
helk
olmulardr, bilelim! dediler. s aleyhisselm da bir yksek yere kt: Ey ehir halk! diye ard. Bir kii: Lebbeyk, y Ruhallah! diye cevap verdi.
aleyhisselm da:
banza gelenler nedir? diye sordu. O kii de: Dn

akam sa kiilerdik. Sabahleyin Allann kzgnlna uradk! dedi. Ya neden bu kzgnla uradnz? Sebebi, dnSizin
yay kendimize dost tutmamzdr. Gnah ileyenlere

duk. Onlara boyun edik. Ya dnyay hangi yolda dost
uytut-
LM ve KIYAMET
287
tunuz? Dnyay tpk kk bir ocuun anasn sevmesi,

onu en yakn bilmesi gibi dost edinmitik. Dnya ne zaman
gelse sevinir, ne zaman gitse zlrdk. Ya niin senden
bakalar cevap
ateten bir gem
vermiyorlar?.
Onlarn her
birinin
aznda
Ben o kavmden deildim. Aralarnda

bulunuyordum. imdiki halde cehennemin kenarndaym.
Bilmem ki, kurtulabilecek miyim?. Yahut kurtulamayacak
mym?. O zaman s aleyhisselm havarilerine dedi ki:
Arpa ekmei, bir para tuz, yrtt prtk elbise ile bir plkte yatmak din ve dnya selmeti iin daha iyidir. s aleyhisselm yine yle buyurdu: Dnyadan az eyi dinin selmeti iin kabul edin. Oysa baka kavimler, az dinle dnya selmetini kabul ettiler. s aleyhisselm yine yle dedi: Ey dnyay isteyen kiiler! Dnyadan el ekiniz ki, dnyaya hayr ileyesiniz. O zaman hem de fazlas ile sevaba
erersiniz. Haberde gelmitir ki, dem Peygamber cennette budaydan yeyince byk abdesti geldi. Tenha bir yer
arad. Hak Tel bir melek yollad. Melek: Y dem! dedi.
Dilediin nedir? Hazret-i dem: Kammda olan eyleri boaltmak isterim. Bir yer aryorum! Cennet taamlarnn hi
var.
Ama
yalnz bu budayda var! dedi.

Hak Tel melee: Syle dem'e! diye buyurdu. Yere mi
kor, krsye mi? Yoksa ara veya cennet rmaklarna
birinde
bu
hal yoktu.
koyar? Yrsn, dnyaya varsn. Bunun

lerin yeri
Bir
aalk ey-
dnyadr.
Ali (Allah
gibi
ondan raz olsun) der
kimsenin
lemektir ve
ki:
u alt eyi yerine getirmesi Cennet'i
Cehennem'den kamaktr. Ve bunlar
getiren, hi bir nesneyi geriye
brakmam
Her kii Allah Tel'y

ona
ve ona uymamal.
2 eytan
bilmeli,
bilmeli
di-
yerine
olur:
itaat etmeli.
Hakk ve Hak nesne hangisidir
Btl ey
hangisidir,
onu da
288
bilmeli,
bilip
ona
ondan
el
el
uzat-
ekme-
li.
I
Dnyay
6
de
5
bilmeli,
Ahireti
bilip
ondan
onu
el
ekmeli.
dilemeli
ve elde
etmee al-
Eb Hzm'a dedi ki: Ben neyleyim ki, dnyay

severim. Bu sevginin, benim gnlmden gitmesi iin ne
yapaym?. Eb Hazm da: Her neyi eline geirirsen hellden geir. Her neyi harcarsan hell yere harca! O zaman
onu sevmek sana ziyan vermez. Eb Hzm bu sz undan tr sylemitir ki, byle yapnca dnyadan souyacan, dnyann gnlne ho gelmeyeceini bilmesindendir. Eb Hzm yine yle demitir: Dnyadan
ekinin, saknn! ittim ki, bir kimse dnyay erefli tutarsa kymet
gn onu gtrrler,
stnde birisi yle nid eder.
Bu kii, Hak Tel'nn hkir grd eyi mubah tutan kiBir kii
ba
idir!
Yahya
bin
Muz da der
ki:
Dnya eytann dkkndr. Onun dkknndan

geme ve hibir ey alma. phesiz o, dkknndan
veri yapman iin senin kapn andrr:
Fudayl bin
yad
dedi
hi
al
ki:
Dnya altndan olsa fnidir, bir gn yok olur. hiret

toprak parasndan bile olsa bakidir. Bki kalan toprak
parasn fni olan altna tercih etmek vaciptir. Sen ise f-
toprak paras olan dnyay, bki altn olan hiretin zerine nasl seersin?.
ni
289
LM ve KIYAMET
bn-i Mes'ud (Allah ondan raz olsun)
Dnyada herkes
ey
her
olan
riyettir.
da phesiz
yle demitir:
bir konuktur. Elinde
Konuk olan
elbet
bulundurduu
gp gidecek,
ariyet
geri alnacaktr.
Lokman, oluna dedi
ki:
Ey oulcuum, dnyay hirete

I
de faydalan. Fakat hireti

den de zararl karsn.
T ki, ikisinden
dnyaya satma. O zaman ikisinsat.
Eb mme-i
Bhili (Allah
ondan raz olsun) der
ki:
Re-
peygamberlike gnderildii zaman eytann askeri, kendisine: nsanlara byle bir Peygamber gnderildi,
biz ne yapalm? dediler. eytan da: O insanlar dnyay severler mi? diye sordu. Onlar Severler! dediler. O halde
korkmayn. Eer puta tapmazlarsa ben onlarn dnya sevgisi ile yle bir hale getiririm ki: Aldklar eyi hak ile almazslullah
de hakla vermezler, sakladklarn da hakla

saklamazlar. Btn ktlk ve fenalklarn,
ite bu
lar,
verdiklerini
ba
dr.
Fudayl der
ki:
Eer btn dnyay bana
helal
ve hesapsz olarak
murdar bir eyi almaktan nasl r duyarsanz, ben de onu almaktan r ederdim.
verselerdi, siz
Eb Ubeyde
Cerrah (Allah ondan raz olsun)

am'n Beyi idi. Hazret-i mer (Allah ondan raz olsun)
am'a geldi. Bey olan Eb Ubeyde'nin Beylik konanda
hi bir ey grmedi. Bir kl, bir kalkan ve bir eerden baka bir ey yoktu. Hazret-i mer: Niin burada ev eyas
yok? diye sordu. Eb Ubeyde: O yere ki, varacaz, oras
iin bize bu kadar yetiir! diye cevap verdi ve bu szyle
kabri kasdetti.
bin

Hasan-
Basri (Allah
dlaziz'e bir
ona rahmet
mektup yazd ve dedi
290
eylesin)
mer
bin
Ab-
ki:
"O gn gelmi bil ki, halk iinde en sonra lmesi mukadder klnan kimse lr."
Ve bundan
mer
fazla bir
bin Abdlaziz
sz yazmad.
de ona
u cevab
"O gn gelmi tut ki, dnya

hiret daima bki ola."
Hadis-i erifte
alr
gler.
bilir
yaratlmam
gibi ola.
yle buyurulmutur:
alr o kimseye
de
hi
bildirdi:
Cehennemin hak olduunu bilir

o kimseye ki, dnyann sebat olmadn
de ona gnl
ki,
verir?.
alr yine o kimseye
ki,
kabrin
hak olduunu bilir de gnlnden onu karabilir?. Yine alr o kimseye ki, kaderi hak bilir de rzk iin znt eker.
Davud-i Ti (Allah ondan raz olsun) dedi
ki:
nsan
oullar tevbeyi ve ibadeti terkeyler. Bundan

korkmazlar ki, lm anszn gelir. Tat ihmal ederler. Sanki
ibadetin menfaati
Eb
'dlk
yesin.
Hzm
bakalar
(Allah
iindir.
ona rahmet
eylesin) dedi
ki:
olacak hi bir ey yoktur ki, onunla

bulasn. Yine hi bir ey yoktur ki, sonunda zlme-
Dnyada
ve
safi
Hasan-
dlk dnyada yaratlm
Basri (Allah
ona rahmet
deildir.
eylesin)
yle demi-
tir:
Dnyadan ayrlp giden

ti
Mevtte (can
kalam
kincisi:
azn
hi bir kii yoktur
ekime srasnda)
olmasn.
Umduu
Biri: Biriktirdii
haslet
ki,
Seker-
boazn
mal doyasya
ya-
yiyemedi.
eylere kavuamad. ncs: Ahiret

lzm geldii gibi hazrlayamad.
LM ve KIYAMET
291
Muhammed
bin
Mnkedir (Allah ona rahmet eylesin)
yle demitir:
ayet,
mr boyunca gndzleri oru tutsa,

geceleri de namaz klm olsa, hac farzn yerine getirse
ve cihada gitse, haramdan el ekse, ama dnyay nde
tutsa kymet gnnde onun iin "te bu kii, Yce Allah'n hkir grd dnyay yce tutmutur!" derler. Acaba o kiinin hali ne olur? Ve acaba iimizden yle olmayan
kim vardr? Oysa bizim, gnahmz ok, ed ettiimiz farzlar da kusurlu, taksi ratldr.
bir kii,
Denilmitir
Ondan daha
nn
ki:
"Dnya
eski,
virn olan ise
harap
olmu
bir
saraydr.
onu elde etmeye alan
gnldr. Cennet ise haraplktan uzak,
mmur
raydr. Cenneti dileyen bir gnl ise tekinden
insa-
bir
daha
sa-
yeni
ve daha zenginlik doludur.
Yahya
bin
Muaz
(Allah
ona rahmet
eylesin)
yle de-
mitir:
Akl olan kii eyden nce

Dnya kendisinden ekmeden nce o dnyadan
iini
el
el
bitirir:
eker.
Mezara gitmeden nce kendisinin mezarn onarr.

3 Cenab- Hakk'm katna varmadan nce de O'ndan
rza dileinde bulunur.

Sonra, yine
yle
dedi:
Dnya yle uursuzdur

dilemekten gnl uzak
Hazret-i
yurmutur:
Ali
(Allah
ki,
onu dilemek, Hak
Tel'y
tutar.
onun yzn kerm klsn) yle bu-
Dnya eyden
Yemek,
2 mek,
3 Giymek,
alt
292
ibarettir:
Koklamak,
Binek bulmak,
6 Evlenmek.
5
Yemeklerin en tatls baldr. Bal ise

dur. ilenlerin
en
iyisi
arnn
aznn suyu-
Su imede btn yaratklar

ipektir. O da bir bcein ann
sudur.
En deerli giysi
suyudur. Kokularn en gzeli misk kokusudur. O da bir
ahunun karn suyudur. Binilecek yer at srtdr. Mcahidler
at srtnda can verirler. En byk ehvet kadnla birlememsavidir.
dedir.
Kadn
ondan en
erkek ve
mer
kendisini en gzel eylerle ssler. Erkek ise
kt
irkin yerini (sidiin
kadn
iki
bin Abdl
idrar
-
arac
yeri) ister.
Neticede
birletirir.
aziz (Allah
ona rahmet
eylesin)
yle
der:
Ey
i iin yarattlar. Eer ona inanolursunuz. Eer inanp da o imn geri b-
insanlar! Sizi bir
mazsanz
kfir
rakrsanz, aptaln biri olursunuz. Sizi ebed olmak iin yarattlar. Sizin bu yerden sonra geceiniz yer ebediyettir.
nancnz ve ileriniz o ebediyet yurduna gre olmaldr.
KT OLAN DNYANIN HAKKAT

r
\
ki:
Dnya ve dnyadaki her ey
iin
olanlar
mel'unluun
dndadr.
lnetlidir.
Ancak
Allah
LM ve KIYAMET
293
0
lar ki
halde, Allah iin olanlarn neler

Allah iindir memzm deildir.
olduunu bilelim. OnOndan bakas mez-
mumdur.;Ve dnyay sevmek btn gnahlarn

j
Dnyada olan her
Birinci
olmas
kabil
niyetle
ar
le
Ksm:
ey ksmdr:
Zhiri
olmayan
ve
badr.
btn dnyadan
nesnelerdir. Bunlar
olup Allah
iin
gnahlardr
ki,
ve kastla Allah iin olmazlar. Mubah olan nesnelerderecede nimetlenmek de bu cmledendir] Zira bu
Mubahlarda arlk gafletin, serkeliin

tohumudur. Btn gnahlarn mayasdr.
da dnya
I
ya
kinci
iindir.
Ksm: zellikle Allah Tel iin
olmas da mmkn olan
iin
2
3 ehvetlere
eylerdir.
olup niyetle dn-
Bu da
tr:
Fikir,
Zikir,
(isteklere) muhalif
hareket etmek, ona
uymamakt r/J
Bu
luu iin
ey eer hiret sebebiyle ve

olursa
dnyadan
Hak Tel'ya mahsus
olur.
dost-
Her ne kadar
olsalar bile.
maksatjlim
elde etmek delidir.
Fikirden
sp
Hak Tel'nn
dilemektir.
Onunla makam, man-
gzne bid (ibdet edimegul grnmek deildir, Allah'a ya-
Zikirden de maksat, insanlarn

ci),
zhid, takv
knlk
ile
istemektir.
Dnyay terketmek ve nefse muhalefet etmek de

dir.
byle-
Eer
itibar
bunlardan maksat insanlar nazarnda makam ve

kazanmak olursa bunlar da dnyadan ve mezmum
olurlar.
Grnte
Allah iin olmalar hi bir
ie yaramaz.

r
B<
Ksm: Grnte
nc
olup, lkin
kast ve
yalnzca nefsin hazz
niyetle Allah iin olan eylerdir
ki,
iin
dn-
yadan saylmazlar. Yemek yeme gibi ki, ondan maksat ibadet iin glenme ola. Nikh gibi ki, ondan da maksat evlt edinmek ve Allah Tel'nn buyruunu yerine getirmektir. Yeteri kadar mal kazanmak ki, ondan da murat ibadete kolaylk bulmak ve halka muhta olmamak ola//
Resl aleyhisselm buyurdu
Bir
ki:
kimse dnyay vnme ve gururlanma
iin diler-
Eer dnyay halka muhta olkymet gn maher yerine gelince
se ona Allah Tel kzar.
mamak
yz
iin dilerse,
ayn on drd
pDnya
udur
gibi parlar.
onda srf nefsin hazz olur, hirete gerekli olmaz. Bir nesne ki, hiretin ona ihtiyac vardr, o hiretin maldr. Dnya ksmndan olamaz? Nitekim Hac yolunda devenin yemi de Hac yolunun azndandr. Nitekim
Kur'anda yle buyurmutur:
t
"Bir
ki,
kimse nefsinin hevsn terk eylemise, o kii-
nin sresiz
kalaca
yer Cennettir." (Nzit Sresi: 40
41)
Hak Tel
bir
yerde de dnyay
be vasf iinde zikret*
mitir:
dnya hayat oyun, elence, sslenme, aranzda vnme, mal ve evld artmasn istemek"Bilirsiniz ki,
tir."
(Hadd Sresi: 20)
Yani,
dnya
be eyden
ibarettir:
Oyun,
2 Elence,
3 ehvetlerle bezenmek,
1
LM ve KIYAMET
295
fahreylemek, vnmek,
5 Evld ve mal ok
Birbirine
dilemektir.
Hak Tel bu be nesneyi baka

tirmi ve yle buyurmutur:
"Hak Tel halkn gnlnde

ki
bir
yette bir araya ge-
u nesneleri bezemitir
bunlar: Kadnlar, oullar, biriktirilmi altn ve
gm
koyun, deve gibi) hayvanlar ve ekincilie

dknlktr. Dnya nimetleri bunlardr, en gzel mekn Allah'n katndadr." (l mrn Sresi: 14)
(sr,
at,
bu cmleden olan her ey bunlarn iindedir,

eer hirette ie yarasn diye feragat zere de girerse
bunlar da yine hirettendir. Ama srf zevk iin ve yeteri ka-
Sen
bil ki,
darndan ok alnrsa
f
Mal da derecedir:
f1
Zaruret miktardr
ve meskendedir
J
ki,
yiyecekte, iecekte, giyimde
Zaruret miktarndan artk olursa bu
ziynettir,
ss-
tr.
hiret iin olmaz.
htiya miktarndan ziyade olursa bu da Tecemml
(ar
sslenme) demektir. Sslenmenin ucu
buca
yok-
yapan kii kurtulur. Bir kimse sslenmekte ihtiya derecesini aarsa, tecemml halini alrsa
bir azaba der ki, hi bir zaman sonu yoktur. Bir kimse
onu ihtiya mertebesine ykseltirse o tehlikeden kurtulamaz.
tur.;
Zarureti kadar ss
yn vardr. Birisi zaruret mertebesine

yakndr. teki ise zevk ve sslenme derecesine yakndrJ
Bu ikisinin arasnda bir derece daha vardr ki, o ictihad ve
|
htiyacn da
iki
HCCETTL-SLAM MAM I GAZAL

sezile
bilinebilir.
ictihad
ve sezile
Kesin olarak bilinmez.

bilinebilir.
296
Zaman
olur
Kesin olarak bilinmez.
ki,
Zaman
olmayan eyler ihtiya vardr diye hesap edilir. Ama hirette byle bir hesap tehlikeli olur. Bundan tr ulu din kiileri, akl ehli olanlar, zaruret kadar
olur
fazla ihtiya
ki,
yetinmilerdir.
[Boy
yol tutan kiilerin
nder ve klavuzu veys-i Ka-
ona rahmet eylesin). Kendisi dnyada ihtiya ve zaruret miktarn o kadar azaltmtr ki, onu gren
divne sanrd. Hatta bir yl, iki yl onun yzn gren olmazd. Sabah namaz vaktinde gider, yats namaz vaktinde geri gelirdi. Yiyecei de hurma ekirdeinden ibaretti.
Onlar da yolda toplar, devirirdi. Eer yemek n olacak kadar hurma bulacak olursa, ekirdeini sadaka verirdi. Eer lzumu kadar bulamazsa, hurma ekirdeini verir
birka tane hurma alrd. Onunla orucunu aard.
rni'dirjlAllah
veys-i Karn'nin elbisesi yle" yrtk prtkt
sprntlklerden toplar, ykar,
giyinirdi.
onun zerine talar atarlard. Ona

veys-i Karn
onlar
Kk ocuklar
divne derlerdi.
ise:
Ufak ufak
ocuklar!
deli,
ki
ki,
tacazlar
atn!
Ayam
yaralanmasn,
abdestim bozulmasn! derdi.
Muhammed (S.A. V.) Onu hi bir zaman grmeAma Ona ok duada bulunurdu. Hazret-i mer'e
Hazret-i
miti.
onun hakknda vasiyette bulunmutu. mer,

halk
len
Ey
toplanm
halk!
Kim
Irakl olanlar
Kfeli
Arafat'a geq-
grd. Minberden:
iinizde Irakl ise
ayaa
ayaa
kalktlar. Onlara:
olmayanlar otursun! dedi.
kalksn! dedi.
======^^
297
Bundan sonra
LM ve KIYAMET
da:
Karan'dan olmayanlar da otursun! buyurdu.

Hepsi oturdu, yalnz
bir
kii
oturmamt.
Hazret-i
mer
o kiiye:
Sen Karan'dan msn? diye sordu.

O
kii:
Karan'danm! diye cevap

Hazret-i
mer
o kiiye:
Sen veys-i
O
Karn'yi
grdn
m?
diye sordu.
kii:
verdi.
ilirim! dedi.
Ama o
kii senin dediin mertebede
ki-
Ondan ahmak, ondan divne ve ondan yoksul

r
kimse yoktur! Ondan he kes, cimri kimse de bulunmaz!
delidir!
Hazret-i
mer bu sz
Onu unun
iitince
alayarak dedi
ki:
Resl aleyhisselm'dan
iittim ki, Rabia ve Mudar halk saysnca kimse, onun efaatiyle cennete girecektir.
iin istiyorum:
Rabia ve Mudar
says
bilinmezdi.
kabileleri
iki
byk
kabile
idi ki,
onlarn
kadar oktular.
Herm bni Hayyn yle
demitir:
Ben bu haberi iitince Kfe'ye vardm.
veysi sordum. Onu ancak Frat kysnda buldum. Abdest almaktayd. Giyeceini ykyordu. Selm verdim. Selmm ald. Yzme bakt. Eline yapmay dndm. Elini vermedi.
Ben:
Allah uzun mrler

sin!
versin,
merhamet ve mafiret
dedim. Nedir hlin? diye sordum.
et-

Beni
bir
alamak
lamt. O da bana
sard.
298
Onu ok sevmitim, ok
zayf-
bakt.:
Allah sana da mr versin, Ya Herm bin Hayyn! Hanedir? Ey karde, seni buraya kim gnderdi? dedi.
lin
Ben de:
Benim adm, babamn adn nasl
bildin? Beni
hem
grmemitin. Sen nasl beni anladn? dedim.

veys-i Karn:
O Yce kii
dir!
Seni bana
ki,
hi bir
haber
ey O'nun
verdi.
Mminlerin ruhlar birbirlerine
bilgisi
dnda deil-
Benim ruhum da seni bildi.

indr. O bunu, bu onu ta-
nr, dedi.
Ben:
Y veys! Bana Resl aleyhisselm'dan

vyet kl.
ki,
da yle
haber
bana senden yadigr kalsn, dedim.
bir
ri-
dedi:
Benim tenim
ve canm Resl urunda fed olsun.

Ben, Reslullah' grmedim. Ama O'nun haberini iitmitim. Rivayette bulunmak yolunu kendi zerime amay dilemem. Hadisci, zikirci ve fetvac olmak istemem. Benim
kendime gre bir iim vardr ki, baka bir ile uramam!
Ben de: O halde bana bir yet oku! T ki, senden iiteyim. Bana bir davet ve vasiyet eyle ki, onunla amel edeyim. Ben seni Allah iin pek severim, dedim. veys-i Karn,
Frat
kysnda hemen
elime
yapt:
"Ez
billhi
mi-
neeytanirracim" dedi. Bunu okuyup alad. Ondan sonra: Benim Rabbim byle buyuruyor ve btn szlerin en
dorusu O'nun szleridir. te Rabbim buyuruyor ki: "Biz
gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar oyuncak
LM ve KIYAMET
299
olsun diye yaratmadk. Biz onlar Hak iin yarattk. Lkin insanlarn ou bunu bilmez." (Duhn Sresi: 38 iki yeti okumaya devam etti.
39) Sonra da
"Hi phe yok ki, kymet gn onlarn topunun bir arada bulunaca gndr. O gn dostun dosta hi bir yarar olmaz. Kendilerine yardm edilmez. Ancak Allah'n acdkiiler bunun dndadr. Allah'n her eyi yapmaa
gc yeter, o esirgeyicidir." (Duhn Sresi: 40 - 42)
Bu
yeti
de okuduktan sonra veys-i Karn yle
feryad savurdu
ki,
akl
bandan
gitti,
bir
sandm.
Bana dedi ki: Ey Hayyn'n oul! Baban Hayyn ld.

Sen de elbet leceksin, ya cennete yahut cehenneme gidersin. Anan ve baban ki, dem ve Havv idiler, onlar da
ld. Nuh ld. brhim Hall de ld. Allah'la konuan Msa ld. Hakkn Halifesi Dvud ld. Hakkn gzidesi Re-
Muhammed
Mustafa (S.A.V.) ld. Reslullah'n Halifesi Ebbekir ld. Sonra mer kardeim ld. Ah mer,
vah mer! Ben, onun bu sz zerine: Y veys-i Karn,
mer henz lmedi! dedim. Hak Tel, mer'in ldn
bana haber verdi! dedi. Sonra ilve etti: Ben ve sen lmlerdeniz! dedi. Sonra salvat getirip ksa bir dua okudu ve:
Sana vasiyetim udur ki, Hak Tel'nn Kitabn ve salh
ehlinin kitabn vesle, klavuz ve yol edin. lm bir an bile anmaktan gafil olma. Bir kavmin yanna vardn zaman
onlara tlerde bulun. Hak Tel'nn kullarndan t ve
nasihatlerini esirgeme. Eer esirgesen dinsiz olursun. Gasl
cehenneme
Bana tleri bitince bir nice du etti. Sonra: Ey Hayyn olu He);m! Artk gidelim.
Bundan sonra ne sen beni grrsn, ne de ben seni. Ama
beni duadan unutma ki ben de seni du ile anaym. Sen
bu ynden git, ben bu ynden gideyim! dedi. Ben be on
dakika onunla birlikte gitmek istedim. O brakmad. Hnfilcesine
girersin.
:.
300
alad. Beni de uzun uzun alatt, onun arkasndan bakakaldm. T kye kadar gitti. Ondan sonra on-
gr hngr
dan ne haber aldm, ne de onu
te
o kimseler
ki,
dnyann
bir
daha buldum.
fetini bilmilerdir,
onlarn
evliynn yollar budur. Onlar akl ve tedbir sahibi

idiler. Eer sen bu dereceye erimezsen, hi olmazsa ihtiyacn kadariyle kanaat eyle. Hi bir ynde zevk yolunu tutma. T ki, byk tehlikelere dmeyesin.
syreti,
TAMAHKRLIIN
ve
MAL
TOPLAMANIN LLARI
-
Dnyann
dal,
buda
oktur.
>
Onun dallarndan
biri
mal
bakas
da mevki, makam ile byklk taslamaktr. Kibir ve bunun gibi daha nice dallar vardr. Ama
byk fitne maldr. Hak Tel buna akabe (tehlikeli, dar
ve
nimettir. Bir
geit) diye
ad
verdi.
Ve yle buyurdu:
amaya gs germedi.
ne olduunu sen bilir misin? O k-
"nsan zor akabeyi
tehlikeli geidin
(geidi)
azad etmek, kendini kfr kleliinden azad edip Allah'n nimetlerine kr etmektir. Ya da zorlu bir alk
le
gnnde yemek
O zor geitleri
yedirmektir." (Beled Sresi: 11
Hak Tel
Hazretleri
14)
yle beyan buyur-
maktadr:
y-
"Akrabal
olan bir ksz veya alktan yere

lan bir yoksulu doyurmaktr. Sonra imn edip de birbirine sabr ve merhamet eden kimselerden olmaktr."
(Beled Sresi:
15-17)
Bunlardan daha tehlikeli geitler yoktur. nk onlardan tamamen kurtulmaya are yoktur. Bununla birlikte
hem kazas ehvete sebeptir. Ve hem hiret yolunun azki, hiret yolunda yiyecekten, giyecekten ve meskenden el ekmee are yoktur. Bunlar ise maln kendisidir.
Ve malla ele geirilir. O halde insan mal ele geirmemesine sabredemez ve sabretmesinde selmet de yoktur. Eer
dr

kiinin elinde
302
mal bulunmazsa
kendisinde kfr kokusu

bulunan fakirlik korkusu hsl olur. Eer mal bulunursa ok
tehlikeli olan zenginlik ve cimrilik korkusu hsl olur.
f Fakirliin
L
iki
hleti vardr:
Hrs,
2 Kanaat.^]
1
Kanaat haleti
haleti de ikidir:
iyidir,
vlmee deer
bir haldir. Harisin
Halka tamahla bakar.

2 Kendi
emeiyle kazanr.''
1
elinin
Bu
de iyidir/zengin olann da iki hali vardr:

Kskanlk, agzllk ve cimriliktir.
ikincisi
2 Cmertlik,
el
akldr/j
Cmertliin de
iki
hali vardr.""
2
1
Bu
Biri israftr.
Biri
iki
de
orta karardr.
haletin
de
biri
ktr. Bunlar bilmek

dadan
']
mezmum,
ktdr.
nemlidir.szn
da, fetten (zarardan)
br de kar-
ksas bu
haller fay-
de uzak deildir. Ve faydann
da,zararn da her birini bilmek farzdr.]T ki, zarardan kanp faydadan kararnca yararlanmal^mmkn olsun.
MALI
SEVMENN
Hak Tel
RKNL
Hazretleri
yle
buyurur:
"Ey iman edenler! Sizi mallarnz ve ocuklarnz,

Allah' zikretmekten alakoymasn. Her kim bunu yaparsa hi phe yok ki, onlar hisrana den kimselerdir."
(Mnfikun Sresi: 9)
LM ve KIYAMET
303
yle demitir:
Mal ve makam sevmek gnlde nifk, suyun tere

otunu bytt
gibi bytr.
yle buyurmutur:
Reslullah ayrca
a kurt bir koyun alna saldrsa, onlarn verecekleri ziyan, eref, mal ve makam sevgisinin mslmanlarm
dinine verecei zarardan daha azdr."
"ki
Ashb- Kirm:
-Y
Reslallah! dediler. Senin mmetinin en kts
kimlerdir?..
Resl aleyhisselm:
Zenginlerdir! diye buyurdu.

Sonra yle dedi:
Benden sonra
bir
kavm gelecek ki,
trl trl
yemek-
Ar
gzel giyimler giyeceklerdir.

pahal atlar saklayacaklardr. Gzel yzl kadnlar isteyeler yiyecekler, trl trl
Onlar az eyle doymazlar. ok eyle de kanaat

etmezler. Onlarn btn himmeti dnya iindir ve dnyay
ceklerdir.
mbut edinmilerdir. Her ne yaparlarsa dnya iin yaparlar. Vasiyetim olsun ki, oullarnzn oullarndan her kim
onlar grrse onlara selm vermesin. Hastalarnn hatrn sormasn. Cenazelerinde hazr bulunmasn. Onlarn ulu
kiilerine sayg gstermesin. Her kim bunlarn aksini yaparsa
mslmanln
harap olmasna
Yine Resl aleyhisselm buyurdu
yardm etmi
olur.
ki:
"Dnyay, onu isteyen dnya ehline brakn. Her kim

dnyadan yeteri kadarndan ounu elde ederse kendisini
helk
etmi
olur.
Ama
o helk olduunu bilmez!"

Reslullah Efendimiz yine buyurdular
"nsan olu lnce arkasnda
Neler brakt da
Melekler
kalanlar:
gitti? derler.
ise:
leriye ne gnderdi?
Resul aleyhisselm
derler."
yle buyurdu?
"Dnyada ok mlk edinmeyin

dost
tutmu
ki:
ki,
o zaman dnyay
olursunuz."
Havrileri,
sa
aleyhsselm'a sordular?
Acaba senin su stnde yryebilmenin sebebi nedir? Bizim
neye gcmz yok?
aleyhisselm da onlara?
Ben dnya malnn arln gnlmden attm
iin
su stnde yryebiliyorum. Siz de byle yaparsanz benim gibi su stnde yryebilirsiniz, dedi.
Sonra s aleyhisselm onlara?
Altnn ve gmn deeri
sizin
yannzda
nicedir?
diye sordu.
ok kymetlidir!
dediler.
Oda?
Benim indimde toprakla

Reslullah Efendimiz
birdir!
dedi.
buyurmutur
"Ademolu daima (malm, malm!)
ki?
der.
ve sadaka ederek bki

senin hangi maln vardr?"
giyip eskittiin
Yeyip tkettiin,
kldndan baka
LM ve KIYAMET
305
Bir
kimse Hazret-i
Muhammed
(s.a.v.) in
huzuruna -
karak dedi ki?
Y Allah'n Resl! Acaba sebep nedir

mm
hi
ki,
ben
l-
istemiyorum?
Resl aleyhisselm ona sordu?
Senin elinde maln var
mdr?
kii?
Vardr! diye cevap

O halde maln kendinden
verdi.
nk halkn gnl mala
ileri
sr. (Yni
sadaka
nsan mal dnyada toplar, bir yere korsa kendisi de dnyada kalmak ister.
Mal kendinden uzaklat rrsa kendiside dnyadan uzakver).
lamak
dosttur.
diler.
Yine Resl aleyhisselm buyurmutur ki?
.nsann
dostlar tr: Birincisi kendisine lnceye ka-
mezara kadar vefa gsterir.

ncs mahere kadar vefa gsterir. lnceye kadar
vefa gsteren maldr. nsana mezarna kadar vefa gsteren de kavmi ve hsmlardr. Mahere kadar vefa gsteren
dar vefa
ise insan
gsterir.
olunun
kincisi
amelleridir."
Eb Derd (Allah ondan raz olsun) Hazretinin

gnln krmt. Eb Derd:
Bir kii
Ey Allah'm! Ona salk,

uzun mr
fiyet ver.
ok mal bala,
ver! dedi.
Oysa Eb Derd'nn bu
szleri bir
beddua
gibiydi.
n-
k hangi kiiye bu szler sylenirse o kii gaflet iine dalar, hireti unutur ve helk olur.

Hazret-i Ali (Allah
dedi
ondan raz olsun)
eline bir
ake ald
ki:
Ey ake! Sen o nesnesin

san bana
hi bir
(paraya)
hor, hakir
Denilmitir
tirdikleri
ona rahmet
ve
ki,
gereinden
zelil
fazla
altn ve
okad
kmaz-
eylesin) der
ki:
ki:
Her kim altna ve
kymet vermise
Allah
gm
ilknce para haline ge-
eline
alp yzne, gzne
ve:
sana dost
Bir kii
dar
etmitir.
zaman eytan onlar
srd, pt,
(Allah
yemin ederek sylerim
Allah'a
gme
elimden
ki,
faydan yoktur.
Hasan- Basr
onu
306
olur
ve seni severse, gerekten o
kii benim kulumdur, dedi.
Mesleme
na
bin Abdl Melik,
mer
bin Abdlaziz'in
yan-
geldi:
Y Emirel
Mmnin! Sen yle
bir
i yaptn
kimse onu yapmamtr. On olun var. Braktn,

Onlara ne bir altn, ne bir gm miras komadn.
mer
bin Abdlaziz dedi
ki,
hi
gittin.
ki:
Beni u yattm yerden kaldrn, oturaym!

Onu
kaldrdlar. Oturdu. Dedi
ki:
Onlarn
mlkn bakalarna vermediim gibi bakalarnn mlkn onlara vermeyi de uygun grmedim.
Benim olum ya kabiliyetli olur, Allah'a itaatlidir. Ya kabiliyetsiz olur, Allah'a sidir. Kabiliyetli
Allah Tel zaten yeter.
bana ise
ve Allah'a itaatli olana

Kabiliyetsiz ve Allah'a s olann
her ne hal gelse ona zlp
krlmam.
=========^^
307
Yahya
bin
Muaz
ki musibet
LM ve KIYAMET
derki:
vardr
ki,
lm zamannda zenginlere
kimseye o musibet nasip ol-
mahsustur ve baka hi bir

maz. Biri udur: O kiinin btn maln elinden alrlar.
eri de: O kiiye btn malnn hesabn sorarlar. Allah
zi
byle
bir
Dibi-
musibetten korusun.
TAMAH ve HIRSIN FETLER

KANAATN FAYDASI
tamah mezmum, kt ahlktandr. O ktlkten baka kiinin eline tamah ettii ey gemeyince meydana gelen utanlktan baka ondan nice kt huylar da
doar. nk[bir kimse bir kimseye tamah eylese o kiinin
yzne gler. Aralarna nifak girer. badette riyakr olur.
Kendisini alaya alp hor grmelerine sabreyler. Tamah et-
Sen
bil ki,
msamaha
nsan
haris yaratlmtr. A gzldr. Elde bulundurduu eyle
kanaat etmez. Kanaattan baka eyle de hrstan ve ta-
tii kimsenin kt olan ilerine
gsterir.
mahtan kurtulamaz.
Resl aleyhisselm
yle
buyurur:
"Eer Adem oluna iki dere dolusu altn verseler yine:

"Keke dere dolusu altn olayd" der. Topraktan baka
hi bir
ey insann
gzn doyurmaz."
kimse tevbe eylese Hak Tel onun tevbesini kabul

eder. Resl aleyhisselm yle buyurmutur:
Bir
ri
"nsanda iki ey dnda her ey ihtiyarlar. Bunlardan bimrnn uzunluu, dieri de malnn oalaca umudu-
dur."
HCCETL-SLAM MAM-I GAZAL =====

Yine
Rel
aleyhisselm buyurdu
308
ki:
"Ne mutlu o kimseye ki, slm yoluna hidayet edilmitir,

yeteri kadar geim sahibidir ve ona kanaat etmektedir."
Yine Reslullah Efendimiz dedi
"Cebril,
benim kalbime
ki:
unu fsldad
ki,
hi bir kul, rz-
k tamamlaynca lmez. HakTel'dan korkun. Dnyay dnerek, acele etmeden isteyin. Yani yeteri kadarndan ounu dilemeyin. T ki, halkn ok kredenleri siz
olun. zerinize rev
grn.
O zaman
tam
grdnz
bir
eyleri siz de halka rev
m'min olursunuz."
Ms aleyhisselm
dedi
ki:
Ya Rab! Senin kullarndan en zengin kim vardr?

Hak Tel
Hazretleri de:
Benim kullarmdan en zengin olan o kiidir
ki,
kendi-
sine kanaat vermiimdir! dedi.
Ms
yine sordu:
Hak Tel yle buyurdu:
En dH
kii, kendi nefsine insafl olandr.
bni Mes'ud (Allah ondan raz olsun) buyurdu
ki:
Her gn
demo-
bir
melek nid edip yle
der: "Ey
Sana yetecek kadar olup seni uyank tutacak az bir ey,

ok olup da seni gaflete ve geveklie sevk eden eyden
daha hayrldr!
lu!
Haberde yle gelmitir:
Hak Tel: "Ey demolu!" diye buyurur. "Eer sana

btn dnyay versem senin ondan nasibin yiyebilecein
kadardr, fazla deildir. Eer sana yiyeceinden fazlasn
LM ve KIYAMET
309
vermesem, nasibinde fazlasnn megalesini ve hesabn

bakalarnn stne yklesem, sana bundan baka nasl
iyilik
etmi olurum?"
a'b der ki: Avc bir sere tutmutu. Kucaz: Ey kii!

Benden ne istiyorsun? diye sordu. Avc: Seni ldrp etini
yiyeceim! dedi. Kwcaz: Benim etimi yemekle sana bir
faydam dokunmaz. Ama sana dm var. Bunlar sana reteyim ki, beni yemekten sana daha hayrl olsun.
Ama
dn
birincisini elinde iken veririm. kincisini
salverdiinde ben aa dalna konduum

zaman vereyim. ncsn de uup da bana konduumda vereyim! dedi. O kii: Peki, o d bana bildir!
dedi. Eer elinden bir ey kar, kaybolursa ona hasret
ekme. O kii kuu avucundan brakp salverdi. Ku utu.
Bir aa zerine kondu. Adam: Ey ku! kinci dn
syle, dedi. Ku da: G sze inanma! dedi. Sonra daldan
uup gitti, da bana kondu. Adama: Ey bahtsz kii! debeni elinden
di.
Eer beni ldrseydin yle zengin
man
ki,
fakirlik
her
biri
olurdun
ki,
hi bir za-
grmezdin. Zira benim karnmda iki inci vard

yirmi miskal kadardr. Adam bu sze zld,
srd ve: Ne yazk, acndm! dedi. yleyse

d syle. Ku da dedi ki: Sana dmn
parmak
n-
ikisini
syledim. Onlar unuttun. ncsn ne
Sana, geen
eye gam
yapacaksn?
yeme, dedimdi. Yine g
eye
inanma! demitim. Ben senin elinde iken etim, kanadm ve

kuyruumla iki miskal yoktum. imdi benim karnmda yir-
mier miskal o
inciler
neyler? Haydi diyelim
ki,
inciler var,
mademki senin elinden ktm, artk gam yemenin ne faydas var? Ku bunlar syleyip utu, gitti. Bu resele undan tr anlatld ki, tamh meydana geldii zaman insan,
yaplmas g
olan eylere de inanr.
31
MAL DAITMANIN SEVAPLARI

LMal
datm
nk cmert,
kar, verir.
ta iken
(sadaka), cmertlikten
kendisinin
Datmada
verir.
de stndr.
olmad
muhta
ise kiinin kendisi
eyi kalo mala muh-
Nitekim stn cmertlik,, kendi ihtiyac varkan vermektir. Pintiliin

ki,
son derecesi
ise yle bir
kendisinin ihtiyac varken o
hadde
eriir
eyi kendi nefsinden
Kendi zne de harcamaz. Hasta bile olsa z nefsine il almaz. Gnlnde nice arzular dobile esirger.
ar. Onlar bile bekler ki, bakasndan

lndan yemek elinden gelmez.
Mal
l,
datmnn fazileti
sen kld,
z ma-
Hak Temallarn ashaba datmalarndan
Medinelleri,
tr
dileye.
byktr. Nitekim
u yet-i kerime
ile
vd:
"Kendilerinin ihtiyac olsa da nefisleri zerine
bakalarn
tercih ederler."
(Har
Sresi: 9)
Resl aleyhisselm yle buyurmutur:
eyi bulsa ve kendi iskenara koyup o eyi sadaka olarak verse,
Bir kimse,
teini
bir
Hak Tel o
Hz.
Aye
arzu ettii
kiiyi
bir
yarlar.
Hatun (Allah ondan raz olsun) der
ki:
Reslullah'n evinde gn doyuncaya kadar

yemek yemedik,
diyebilirim.
Ama
tasadduk ederdik.
LM ve KIYAMET
gn Resjullah'a bir konuk gelmiti. Evde hi bir
ey bulunmad. Ensar'dan bir kii geldi, o konuu evine
gtrd. Onun da yiyecei azd. Mumu sndrdler. Yemek sahanann nne getirdiler. Kendilerini ellerini, azlarn oynatr, ama yemek yemezlerdi.Yemein hepsini koBir
nua
yedirdiler.
Ertesi
sabah Reslullah yle buyurdu:
Allah Tel
hallerinizi
sresinin
ahlknz ve konuklara kar olan

yeti indirdi! dedi ve Har
ok beendi! Ve
sizin
dokuzuncu
"Her kim nefsinin
yetini
okudu:
tamahkrlndan
korunursa, ite on-
lar kurtulanlardr."
Mus aleyhisselm duasnda: Ya Rab, Muhammed

Mustafa'nn menzilini bana gster! dedi. Allah Tel da:
Y Ms! diye buyurdu. Ona takat getiremezsin. Ama,
onun derecelerinden birini sana gstereyim. Hak Tel bu
dereceyi
Ms
Ms
aleyhisselm'a gsoterince
korktu.
bandan gideMuhammed bu derece-
derecenin nurundan ve yceliinden akl

cekti.
Ms
aleyhisselm:
Y Rab,
ye nasl erdi? diye sordu. Hak Tel da: Datp samakla. Muhta olduu eyi sadaka vermekle! diye cevap buyurdu. Sonra Ms aleyhisselm'a dedi ki: Y Ms! Bir
kul mrnde bir defa da olsa, isr ederse (kendi ihtiyac
varken maln datrsa) ben ona hesap sormaya utanrm.
Nerde bulunursa bulunsun onun
yeri cennettir.
Abdullah bin Cfer'in (Allah ondan raz olsun)

lukta yolu bir
hurmala urad. Orada
O hurmal bekliyordu.
sonra o klenin
yanna
Kle
bir
iin
bir
geldi.
yolcu-
kara kle grd.
ekmek
kpek
bir
getirdiler. Biraz
kara kle o ek-
HCCETtTL-tSLAM MAM-I GAZAL

mein
kpee
31
Kpek o ekmei yedi. Birini daKpek onu da yedi. nc ekmei att. Kpek
birini
att.
ha att.
onu da yedi. O zaman Abdullah o kleye sordu: Senin her
gn nafakan ne kadardr? Kle: Grdn kadardr! dedi.
Abdullah: Ya niin onun hepsini o kpee verdin? diye sordu. Kle de
cevab verdi: Bu yrelerde kpek yoktur.
Uzak yerden geldiini anladm. Alkla dnp gitmesini dilemedim. Abdullah: Ya sen bugnne yiyeceksin? diye sordu. Kara kle de: Sabreylerim! diye cevap verdi. O zaman
Abdullah: Sbhanallah! dedi. Herkes benim cmertliimden bahseder, adm dillerde dolar, bu kul benden de c-
mertmil O hurmal o kle ile birlikte satn ald. Kleyi

azad etti. Hurmal da ona balad. Kfirler Reslullah'
ldrmeye kasd ettiler. Bunun zerine Hazret-i Ali (Allah
ondan raz olsun), Reslullah'n yatana yatt. Bylece
Resle kasd ederlerse kendisini feda etmi olacakHak Tel, Cebrail ve Mikil'e:
kfirler
t.
aranzda kardelik derecesi kurdum. Birinizin

mrn uzun eyledim. Sizin hanginiz uzun mr dilemeyip
kardeine verir? diye buyurdu.
Sizin
ki melek de ayr ayr uzun
mr
dilediler.
Hak Tel da
onlara sordu:
yaptn yapmazsnz? Ona

kardelik verdimdi. O z cann fed
Sizin niin Ali'nin
hammed'le
deine
etti,
de
Muonu
gkyznden yeryzne ininiz. Ali'yi dmatardan koruyunuz! diye buyurdu. ki Melek

yer yzne indiler. Cebrail, Ali'nin
ucunda, Mikil de
aya ucunda durdular:
yatt. Siz
ikiniz
ba
Y Eb
kar
Tlib
olu!
dediler.
seninle vnmektedir!
Hak Tel
meleklerine
==========^^
313
Sonra da
yet-i
"nsanlardan
bir
kerime
LM ve KIYAMET
indi:
ksm da vardr ki, Allah'n rzasn
isteyerek nefsini Allah
rzas yoluna
harcar." (Bakara
Sresi: 207)
Halktan kimi kiiler vardr
zanma yolunda
ki,
Hak Tel'nn rzasn
ka-
fed ederler. Hseyin Antk ki,

yce eyhlerden birisiydi, otuzdan fazla kii onun katnda
toplanmt. Onlara yetecek ekmei yoktu. Bir kemik parasn ufalayp nlerine dkerdi. Sonra kandili ortadan kaldrrlar,
di,
ki
yemee
nefislerini
otururlard. Vakta
ki,
kandili geri getirirler-
ekmei yine yerli yerinde bulurlard. nk her biri tearkada yesin diye yemezdi. Derler ki: "Dnyada nasl
geldiyse yle giden, Bir-i Hf'den baka kimse yoktur,"

Bir-i Hf son nefesini vermek zereydi. Bir dilenci geldi.
eyler
Bir
diledi. Hf'nin hi bir
kard, o dilenciye verdi. Ariyet

ve Allah'n emrine vard.
bir
eyi
yoktu.
Gmleini -
don
istedi.
Ona brnd
MALIN KULLANILMASI
f
[
Maln
benzeri ylan
Onda hem zehir vardr, hem

Bir kii, ylann nasl idare edi-
gibidir.
de tiryak (panzehir) bulunur.

leceini bilmezse ve elini ylana uzatrsa helak
Bundan trdr ki, bir kii:
Ashab- Kirm arasnda ok kimseler vard

rahman
lik
bin Avf gibi zengin idiler!
kusurlu
bir
tpk
olur, lr.
ki,
Abdur-
diyemez. nk zengin-
ey deildir. Zenginlikte ayp yoktur!
ocuun, erbetli bir kiinin ylana el uzatp

onu avucunda tutmasn grmesine benzer ki, zavall o~
Bu,
cuk ylan
bir
bir
yumuak eydir ve ele ho
gelir
sanr, kendi-

si
314
de ylan eline alr ve o ylan onu anszn sokar. ocuk
lp gider.
Maln kullanlmasnda
r
1
O maln
yaratld
niin
dan nce anlattk
ki,
dikkat edilecek
be art vardnj
bilinmelidir.
Nitekim bun-
mal, yiyecek, iecek, giyecek ve
mes-
ken iindir. Bunlar insann vcudunun zarur ihtiyalarndandr. Beden

duygu iin, be duygu akl iin, akl da
gnl iindir. Bylece gnl, Hak Tel'nn bilgisi ile sslenmi olmaldrj nsan bu hususlar bilince gnln zaruret ve ihtiya olduu kadar mala balar, onun zararlarndan korunup ihtiyac kadar faydalarndan yararlanr.
be
Mal kazanma sebeplerini gzetip haram kazanmaktan saknmaktr.] Kazanlan mal, haram ve pheliden
olmamaldr. yle k, mrvvete ondan zarar gelmemeli.
Yni rvet, dilenmek, hacamat edip para alma gibi ve
bunlara benzer ne varsa o yollardan gelmi bulunmamal2
dr.
f Maln zazuret miktarndan fazlasndan saknmaldr.;Bylece

fazlas
Yni
gerei,
az kadar olmaldr. Fazlasndan ekmeihtiya
biriktirilmemelidir.
hiretin
dinin
el
Kendisine ihtiya olandan fazlas iin bir ihtiya ehlini

gzetmelidir. htiyacndan artk olan eyi, o mala ihtiyac
olan kiiden saknmamal, ona vermeli, o da hcetini grlidir.
melidir.
Eer ihtiyac olduu
yoksa
hi
olmazsa
halde mal
fakire ihtiyac
datmasnn
imk-
kadarn esirgemeyip
vermelidir.
Mal harcamay
yapmal. Lzumu olmayan

yerde mal harcanmamaldrjAz eyle kanaat etmelidir. Nhak yere harcamak nhak yerden almak gibidir. (Yani bir
mal hell yere sarfetmemek onu hell yerden kazanma[4
mak
gibidir.)
dikkatli
=======================
315
5
Gelirinde,
harcamasnda ve saklamasnda
yetle olmal. yi niyetten
ele
geirmedi
bhjeyden
el
el
ki,
LM ve KIYAMET
^maksat udur: yle
bir
ekmelidirHem,
iin,
undan
dnyay
tr
el
hakr
ekmeli
ni-
nesneyi
rahat rahat ibadette bulunmaldr.
ekerse, zhd
iyi
Eer
grmek iin
ki,
gnln,
dnya fikrinden saklayp Allah Tel'nn zikri ile uratrmaldr. Eer bir eyi yannda saklarsa, onu din yolundaki
saklamaldr. yle ki, din yolunun ihtiyacnda harcamak veya saklamak nemli olmal ve ihtiya gnn beklemeli. O mal din yolunda harcetmek iin byle
yapan kimseye o mal ziyan vermez. O kiinin malndan
bir ihtiyac iin
nasibi il olur, zehir olmaz.
Bundan
tr Hazret-i
Ali (Allah
ondan raz olsun) le
demitir:
Eer
kimse yer yznde ele geirdii mal, Hak

Tel iin ele geirmi ise, o kii halkn en zengini de olsa
zhid bir kiidir. Bir eyi kazanmaktan el ekip terkeden bir
kii de onu Allah iin terk etmi deilse, o kii zhid bir
kimse deildir. Hepsini verse, fakat Allah iin vermezse yine zhid deildir.
bir
Bylece gnln kblesi ibdet (Allah'a kulluk etmek)

hazrlamak gerektir. Niyet byle olunca
olup hiret
azn
edebhaneye gidilmek olsun,

ister yemek yemek ii olsun, hepsi de ibdet olur. Hepsinin yaplmasndan tr sevaba nail olunur. nk din yone
ilenirse ilensin, ister
lunda bunlarn hepsine ihtiya vardr. Lkin
niyete gre
olur.
Birko kimseler, niyetten cizdirler ve bu illar
mezler. Bilmedikleri
iin
onlar ilemezler, onlarla amel
bil-
et-
ekilde kullanmay bilmeyenler iin yaplacak i udur: ok mal toplamaktan rak bulunmal.
Eer maln okluu insan bzarla ve gaflete salmazsa
mezler.
Mal en
iyi
HCCETTL-tSLAM MAM-I GAZAL =====

bile
en sonunda
hiretin derecelerini ksaltr.
Bu
ise
31
tam
bir
hsrandr.
Abdurrahman bin Avf vefat edince geride ondan ok

mal kald. Ashab- kirmdan kimileri:
Biz
Abdurrahman
sonra bu kadar mal
O zaman
K'bl
bin Avf'n kendi
brakmasndan
-
Ahbar dedi
rakt.
Bundan
ki:
braktn
geirdi
ve Hak
ise yine helldan
b-
tr korku duyulacak ne var!
Bu haber Eb
ar
gittikten
korkarz! dediler.
Neden korkarsnz? Hell maldan ele

yolunda harcad. Geride
gp
kt. Elinde
Zer-i Gffar'ye eriti.
Kzd. Evinden d-
deve kemii vard. K'bl - Ahbar'

dmek istiyordu. O da kat. Hazreti Osman'n (Allah ondan raz olsun)'evine girdi ve onun etekleri ardnda gizlendi. Eb Zerr odaya girdi:
bir
Kendini sakn
yahudi olu yahudi! dedi. Sen, Abdurrahmandan geri kalan mallarda ne korku vardr diyor-
musun,
yordu.
yle mi?
ey,
Bil ki,
Ben de onunla
Uhd gazasna gidiBeni yanma arp:
Reslullah
birlikteydim.
Y Eb Zer!
Ben de:
Lebbeyk, y Reslallah! dedim.
dedi.
O da yle
buyurdu:
Mal olanlar
Kymet gnnde geriye kanden gidenler ancak mal nn-
hakirdirler.
lan kimselerdir onlar!
den,
sandan, solundan datanlar ve
Eb
Zer! Ben,
da
hare edenlerdir. Ey
karki Uhd
kadar altnmn olmasn
istemem. Bu kadar byk altn klesi elime gese bile
onu tamamen hak yoluna har eylemei dilerim. ldm
gn benden iki krat geri kalmasn istemem, dedi.
317
=======
Madem
Sen de
lu!
LM ve KIYAMET
Reslullah byle buyurmutur, ey yahudi

byle dersin?
ki
Eb Zer bu
szleri syledi.
Kimse
sesini
o-
karmad. Tek
cevap veren olmad.

gn Abdurrahman bin Avf'n ticaret katarlar Yemen'den geri dnmt. Medine'de bir grlt oldu. Yollar
kalabalklat. Hz. Aye Hatun (Allah ondan raz olsun):
Yine
bir
Bu
bu kalabalk ne? diye sordu.
Abdurrahman Avf'n kervan
grlt,
bin
Hz.
Aye
geldi! dediler.
Hatun:
Reslullah doru sylemiti!

Bu
l
tek sz Abdurrahman'n
karmakark
oldu.
dedi.
kulana gitti. Bu
Hemen
Hz.
Aye
szle gn-
Hatun'un katna
kotu:
Ya Aye!
dedi. Reslullah
ne buyurmutu? diye sor-
du.
Oda:
-
ti
Reslullah bana buyurdu
"Ey Aye! Bana Cennegsterdiler. Sahabenin fakirlerini btn sr'atiyle cenneki:
grdm.Abdurrahman'dan baka hi bir zengin kiinin onlarla birlikte girdiini grmedim. O da elleri ve
ayaklar zerinde srnerek yryor ve Cennete girmek
iin acele ediyordu. Nihayet o da girdi." diye cevap verdi.
te girer
Abdurrahman
olsun) dedi
bin Avf, Hazret-i
Aye'ye
(Allah
ondan
ra-
ki:
Bu develerin
ne yk varsa ben hepsini

Hak yoluna sebil ettim. Bu kleleri de hep zd ettim. T
ki, ben de onlarla birlikte Cennete gireyim.
stlerinde
Reslullah Efendimiz, Abdurrahman bin Avf'a

miti:
31
yle
de-
Benim
giren
mmetimin zenginlerinden cennete ilk nce

sen olsan gerektir. Ancak oraya gayret sarfederek ve
srnerek
girebilirsin.
"Kymet gnnde haram mal toplayan bir kiiyi cehenneme gtrrler. Maln harama harcayan kimseyi de cehenneme iletirler. Yine bir kiiyi getirirler ki, haram mal toplam, fakat hell yolda harcamtr. Onu da cehenneme
iletirler.
helle
Yine
bir kiiyi getirirler ki,
harcamtr.
O zaman
hellden
ona yle
kazanm,
yine
denir:
Bu kiiyi tutun. Belki bu maln kazancnda kusur ve

gnah ilemi olabilir. Ya abdest alrken, ya namaz klarken veya rka eilirken yahut secde klarken taksirat ilemi ya da vaktinde ve artlarna gre onlar ed etmemi
olabilir.
kii de:
Ya Rabbi! Hellden kazandm bu hakl yerlerde o

zanc harcadm.
zandm
diye
Hi
bir
ka-
farzda kusur ilemedim. Mal ka-
nmedim!
der.
Yine ona:
Ak ipek elbise
giyip ata binip kibirle
salndn
belki!
derler.
Oda:
Bunlarn
Ona
hi birisini
yapmadm!
diye cevap
verir.
yine:
Sen pek gzel
bilirsin ki, bir
kszn ya da
bir faki
=======^^ LM
319
kimsesizin yahut
rin
bir
ve
KIYAMET
komunun hakknda
kusur ile-
misindir, derler.
Yine o kimse:
Ey Allahm, ben hellden kazandm, yine helle harcadm.
Farzlarda hi kusur gstermedim! der.
Bylece
Ey
hakkmz
fakirler
Rabbimiz!
Ona
vard.
yapp:
onun yakasna
Onun malnda ve kazancnda

bizim
hakkndan
hakkmzdan
bizim
sor! derler.
akraba ve
komularnn haklarn deyip demediinden de bir bir
sorguya ekilir. Farzlardan ve vaciplerden bir eksiklik brakp brakmad da sorulur. O kii hi kusur ve su ilemefakirlerin
bir bir sorulur. Aile,
mi olsa bile:
imdi ayaa
Bu
kalk!
mi? Her nimetin, her lokma

ed ettin mi? derler."
te
phe
ile
bu sorulardan trdr
ginlie rabet
krn yerine getirdin

bulduun lezzetin krn
nimetin
ki
ululardan hi bir kii zen-
klmamtr. nk azab olmasa
bile hi
bu trl hesap sorulmas vardr. Hatta Resl

(SAV.) ki mmetinin ncs ve rnei idi, bu hesaptan
tr fakirlii benimsedi. Bylece mmetinin, bu fakirliin
hayrl olduunu bimelerini istedi.
yok
ki,
Resl (SAV.)
kzna
u tte bulundu:
Ey kzm Fatma! Kanaat

senin hellindir, ben seni yle
disi
dnyada da
hirette
Rivyet edilmitir
ki,
kl!
bir
Benim
kiinin
amcamn olu ki,

ei kldm ki, ken-
de
seyyiddir.
aleyhisselm'a
bir
kimse:
s! dedi. Dilerim bir gn seninle arkadalk edeyim. Hazret-i s da bu teklifi kabul etti. Birlikte yol alp gittiler. Bir r-
320
mak kysna vardlar. Yanlarnda yemek iin ekmek getirmilerdi. s aleyhisselm rman kenarnda biraz gezindi. Geriye dnd zaman ekmekleri yerli yerinde grarkadana: Ekmekleri kim ald! Yerlerinde yeller
dedi. Adam: Bilmiyorum! diye cevap verdi. Oradan
ayrldlar. Yanlarna bir geyik yaklat. Yannda iki
medi. Yol
esiyor!
birlikte
de yavrusu vard. s, o yavru geyiklerden birisini ard.

Yavrucaz yaklat. s onu tuttu, [boazlad. Hemen kzartt. kisi de doyuncaya kadar yedler. s daha sonra: Ey
geyik yavrusu diril! dedi. Geyik yavrusu da Hak Tel'nn
izni ile dirildi. Sonra oradan yine yola dtler. s peygamber yol arkadana: O Hd hakk iin ki, sana bu mbana! O ekmekler ne oldu? diye sorkii de: Bilmiyorum! diye cevap verdi. Oradan da
cizeyi gsterdi, syle
du.
byk suyun kysna eritiler. s o kiinin

eline yapt. O byk suyun stnden yryp getiler.
s yine: Bu mcizeyi sana gsteren Hd hakk iin syle bana, o ekmekler nereye gtiti? diye sordu. Yolda yine:
Bilmiyorum! dedi. Oradan da ilerlediler. Bir blgeye geldiler ki, oras bir kum deryas idi. Hazret-i s o kumu bir arayapt: Hak Tel'nn ferman ile altn ol!
ya toplad,
dedi. O kum
hepsi altn oldu. Bundan sonra, Hazret-i s o altn e bld: Bir bl sana, bir bl bana, bir bl de ekmei alana! dedi. O yol arkada iki
blk altn alma hrsna kapld ve ekmein kimde olduunu ikrar edip: Ekmek bende! dedi. Hazret-i s: Altnn
blm de senin olsun! dedi. O kiiyi orada yalnz brakt
ve ondan ayrlp uzaklat. O kimseye iki kii yaklat. Kendisini ldrp altnlar alma dilediler. Altn olan kii: Beni ldrmeyin! blmnden her birini birimiz alalm! deilerlediler. Bir
yn
ynnn
imdi birimiz gitsin, yemek getirsin! dedi. ki

arkadatan biri yemek getirmee gitti. Yiyecekleri aldktan
sonra kendi kendisine: Onlarn bu altn almas doru de-
di. tekiler:
LM ve KIYAMET
321
Bu dnce ile yiyeceklerin iine zehir kartrd.

te yandan ekmek sahibi ile yeni gelen kii birbirine: Yiye-
dedi.
cek
almaa giden arkadamz gelince onu
ikimiz
ldrelim. Alt-
blelim! dediler. Az sonra arkadalar gelince
onu hemen boazlayp ldrdler. Getirdii zehirli yemekten kendi karnlarn doyurdular. Ama orackta can verdiler.
s aleyhisselm'n sonralar yolu bu

olduu gibi duruyordu. O kii de
olarak bir yanda yatp kalmt. O zaman yanndaki as-
o yerde kald.
blgeye urad. Altn
lleri
habna: Ey Ashab! dedi. te dnyann hli byle olur. Ondan kann! Uzaklan! Bylece bu hikyeden anlalm
oldu ki, bir kimse, her ne kadar stat olsa bile bir maln
evresinde dolamamaldr. Kendisine lzumu kadar olan
dilemeli. Unutmamal ki: Ylan tutmakla uraan kii, en
sonunda yine ylan elinde can verir.
KORKU
ve
MD
(HAVFveRECA)
Korku ve mid (havf ve rec) Alah yoluna girenler iin
iki kanat gibidir. Makam- Mahmud'a bunlarn kuvvetiyle
eriilir. nk o zor geitler, Allah Tel'nn katna bir perdedir ve ok ycedir. Allah' Tel'nn yzn mahedeye sdk bir umut olmaynca o zor geitleri amak mmkn olmaz. Zira Cehennem yolunda olan ehvetler, stn
durumdadr. Hilecidir, ldrcdr. Tuza, insanolunu
bende sahadr. O bentten kurtulu zordur.
Bu zorluklarn korkusu gnle stn gelmeyince ondan

saknlamaz. Bundan trdr ki, korku ve ummann fazileti ok byktr. nk umma kleyi eken yular gibidir.
Korku ise kleyi sren kam gibidir. yleyse biz nce mit
etmenin (Allah'tan ummann) hkmn aklayalm. Ondan sonra da Yce Allah'tan korkmay anlatalm.
UMUT ETMENN FAZLET

kerem umudu ile ibadet etmek,
ukubet (ceza) korkusundan tr ibadet etmekten daha
stndr. nk mitten sevgi, muhabbet doar. Muhabbet makamndan da yce baka makam yoktur!] Korkudan
ve tehlikeden ise nefret belirir. Bundan trdr ki, Res!
.["Hak Tel'ya fazilet ve
(S.A.V.)
yle buyurdu:
LM ve KIYAMET
323
"Herkes lrken Allah Tel'ya gzel zanlarda bulunmaldr." Yine Resl (S.A.V.) yle buyurdu: Hak Tel buyurdu
ki:
"Ben kulumun zannettii gibiyim.
Ona
syle
ki,
beni diledii gibi sansn, zannetsin." Resl (SAV.) bir kiiyi can ekiirken grd. Ona: Kendini nasl buluyorsun?
Nice haldesin? diye sordu.
Kendimi gnahlardan
korkar, Hakk'n rahmetine mitvar buluyorum! diye cevap
verdi. Resl (S.A.V.) o kiiye yle buyurdu: Mmin kulun
kii:
mid topland zaman Allah Tel o

kuluna umduunu verir, onu korktuu eyden gven iine
kor. Hak Tel Ykub aleyhisselm'a
vahiyde bulundu:
Ey Ykub! Bilir misin ki, Ysuf'u senden niin uzaklatrdm? O, undan tryd ki sen: "Korkarm ki onu kurt yiye." (Ysuf sresi: 13) dedin. Niin kurttan korktun, bana
mid balamadn? Onun kardelerinin gafletinden endielendin de benim onu korumandan mit duymadn)!!
kalbinde korku
ile
Resl (SAV.) de
yle buyurdu:
Allah Tel kymet gn
bir
kuluna
yle
dedi: "Ni-
grdn de onu nlemedin?" Eer Allah Tel o kulun diline hccet verip o kul: -Halktan korktum ve
in kt bir ii
senin rahmetine mit
baladm"
derse,
Hak Tel o kiiye
rahmet klar.
Resl (SAV.)
Eer,
glerdiniz.
bir
gn ashabna yle buyurdu:
benim bildiimi bilseydiniz, ok alar, az

Sahraya der, elinizi gsnze vurup feryad
siz
ederdiniz.
srada
Cebril aleyhisselm geldi,
Hazret-i
Hak buyuruyor
ki:
rahmetimden mitsiz klyorsun?"
yle
"Niin
dedi:
benim kullarm
zaman Resl (SAV.)
lndan ok
Yce
324
dar kp HakTel'nn faz-
mitler verdi.
Allah,
Davd aleyhisselm'a vahiy gnderdi:
Y Davd!
dedi. Beni dost tut
ve beni halkn gzm-
de sevdir!
Hz.
Davd dedi
ki:
Ey Allah'm! Seni halkn gnlne nasl, ne
ile
sevdi-
reyim?
Hak Tel da yle buyurdu:
Benim nimetimi, fazlm onlarn yanna

benden yalnz
iyilik
grmlerdir.
Daha da
getir
nice
ki,
onlar
iyilikleri
grseler gerektir.
Reslullah Efendimiz'den
"Bir kii bin yl
u hads-i erif de gelmitir:
Cehennemde
yatar.
Sonra:
Y Hannn, y Mennn! (Ey ok acyan, ey ok

san eden)
Git,
der.
Hak Tel,
o kulumu bana
kulu huzura
getirir.
Cehennemdeki
ih-
Cebril'e:
getir!
diye emir buyurur.
Yce Yaradan ona:
yerini
nasl buldun? diye sorar.
O kii de:
Y Rabbi, 'btn yerlerden kt buldum! diye cevap

verir.
Hak Tel
da:
Bunu yeniden Cehenneme gtrn! diye buyurur.

O
rr,
kii
Cehenneme
gtrlrken geriye
bakar. Allah Tel:
ban
dnd>
LM ve KIYAMET
325
Neye ban
evirip
bakyorsun? diye
sorar.
O kii de yle der:
Ben, yle mid ediyordum

kardktan sonra
ki,
beni oradan
dar
gndermeyeceksin!
geri
HakTel o zaman:
*~ Onu Cennete
kii
iletin!
diye buyurur.
de o midi sayesinde kurtulua
erer."
MDN HAKKAT
Gelecek
ler.
bir
eyi mit edenin
Kimi de, temenni
maklk
denilir.
haline
Umma
(rec) der-
de gar (aldatclk) ve ah-
Kimi
denir. Ebleh, aptal kiiler
bunlar birbirinden ayrt
edemez. Bunlarn hepsini sekin, beenilmi mit sanrlar.

Ama hl hi de byle deildir. Bir kimse gze! tohum elde
edip bir yere ekse, o yerin dikenini, otunu temizlese, onu
vaktinde sulasa harman zaman
eer Aliah Tel fetten saklarsa- biimgtrmesini beklese bu bekleyie
mid derler.]
Eer
tohum ekse veya srlmemi topraa ekmi

olsa, yahut ottan ve dikenden temizlemese veya sulamasa, diktiinin bymesini beklese buna garur (aldatc) hamakat ve aptallk derler. mid demezler.
kt
eer gzel tohumu temiz yere ekse, topra

yabanc otlardan temizlese, ama sulamasa:
[Ve
diken ve
Yamur yaar, yer sulanr! deyip yamuru beklese,

yamur da yaabileceinden, bunda da glk olmadndan buna arzu ve temenni
denir.
HUCCETITL-SLAM MAM-I GAZAL

Bu tohumda olduu
gibi
kii
eer
326
imn tohumunu g-
s yaylasna ekerse ve gsnn yaylasn kt ahlktan

klarsa, tate kendisini verip imn acn sularsa,
hastalk ve fetlerden saklayp imnn t l vaktine ka-
temiz
dar selmete kavuturup
buna da mid
denilir.
Hak Tel'nn fazln beklerse

Bunun almeti, elverili, gzel za-
manlarda mmkn olan eyleri esirgememektir. Zira ekileni timar etmemek, ona bakmamak mitsizlikten ileri gelir.
mit etmekten gelmez.Ama imn tohumu rm olsa,
yakini (kesin bilgisi)
doru deilse veya doru
kt huy ve ahlktan temizlemese, ibadet
ile
bile olsa,
suyunu
ver-
mese, ondan rahmet beklemek ahmaklk olur. Nitekim Resl (SAV.) yle buyurmutur: Ahmak, o kiidir ki, nefsinin diledii ii yapar ve rahmet temennisinde bulunur. Hak
Tel da yle buyurmutur: "Enbiyadan sonra kendilerine
ilim erien kimseler dnya iiyle uratrlar, "Hak Tel'nn
rahmetini bekliyoruz!" dediler ve bunlar zemmedildi." (raf
Sresi: 169). Eer, bir eyin sebepleri kulun semesi ve isteyip dilemesiyle ilgiliyse ve de bunlar tamam olursa bu
bekleyie rec yni umma denir. Eer dileme sebepleri yarm yamalak ve viransa, bir de tamamlanmazsa bekleyi
garr yni aldatc hl ve ahmaklk olur. Eer o sebepler
yarm yamalak deilse ve de olgunlam, mmur bir h!
almamsa ona da intizar (bekleyi) denir. Resl (S.A.V.)
yle buyurmutur: "Din ileri temenni ile olmaz!" Bir kimse, tevbe klsa, o tevbenin kabul edilmesine mid balamak gerektir. Bir kii tevbe etse, ama iledii gnahtan
tr tasal ve acl olsa: Hak Tel benim tevbemi kabul
etse! diye yakarp beklese, ite buna rec (mid) denilir.
nk onun zlmesi tevbesinin sebebi olur. Eer znt
duymayp tevbeyi beklerse o da Garur olur. Ve eer tevbesiz olarak Allah Tel'nn gufrann, marifetini beklerse o
da Garur olur ki, ahmaklar, aptallar, ebleh kiiler ona mid
LM ve KIYAMET
327
diye ad
takmlarsa da
deildir. Nitekim Allah Tel
y-
buyurmutur: "mn getirip kendi dilek ve arzularn, ehirlerini ve hnumanlarn brakp gurbeti seenler ve kfir-
le
yolunda cihat (gaz) edenler, bizim rahmetimizi

uman kiilerdir. Onlar benim rahmetimi umsalar yeridir."
(Bakara Sresi: 18).
lerle Allah
Olu
Zeyd adnda biri vard. Resl

(S.A.V.)'e geldi: Y Reslllah! dedi. Sana bir soru sormageldim. HakTei'nn hayr diledii kiinin nianesi nedir? Ve HakTei'nn kendisine hayr dilemedii kiinin de
nian nedir? Resl (S.A.V.), Zeyd'e yle sordu: Her gn
yerinden kalkarken ne sfatla kalkarsn? Hayl olu Zeyd
cevab verdi: Kendime Hayr' ve hayr ehlini dost tutarm.
Eer bir hayr frsat meydana karsa gecikmem, yerine
getiririm. Onun sevabna inanrm. Eer o hayr yapamazsam tasalanr, zlrm. O hayr yapmak azu ve dileinde
Vaktiyle
Hayl
bulunurum. Resl (S.A.V.) o zaman Hayl
olu
Zeyd'e:
HakTei'nn sana hayr dilediinin almeti ite budur!
di-
ye buyurdu.
UMMANIN (RECNIN) LCI

.
\Bu ilca hi kimsenin ihtiyac yoktur.

Hi
bu
bir
kii
ona muhta
ilca ihtiyac vardr:
deildir.
Yalnz
hem tevbe etmez, hem de "tevbem

ye bir kuku inidedir. j
ki,
2
nin
trl
hastann
Gnahlarnn okluundan mid
!1
iki
kesmi
olanlardr
kabul olunmaz"
di-
kinci hasta ise, ibdetteki mcahedesinin, ibdeti-
okluundan
kendisini yorup ypratmakta, adet helk
HCCET'L-SLAM MAMI GAZAL
328
dayanamayaca
zah-
hasta mid (rec) ilcna muhtatr.
Ama
derecesine vardrmakta, kendisini

metlere sokmaktadr.
1
te
bu
trl
bu
gaflet ehli olanlara
drc zehir)
f
[
il
bir
zehn Katil
(l-
olur.
nsanda mid duygusu

Birinci
olmaz, aksine
iki
sebepten tr kaybolur:
sebep: Acipliklere
itibar
etmektir
ki,
dnyada
olan yaratklarn acaiplikleri dnlr.
Bitkiler,
hayvanlar
ve
Nitekim
kr
trl trl nmetler
l'nda
aklamtk.
akldan
Byle
geirilir.
as-
bir kii, yle bir Allah rahmetini,
yle bir Allah inyet ve ltfunu
dnr
ki,
bu dncele-
ardnda ne ltuf ve ne de rahmet vardr. Bu gibi kii nce kendisine bakmal ve kenine greekli olan her eyin nasl yaratldn grmeli. Mesel:
ve yrei gibi kendisine lzm olan eyler nasl yaratlmtr? Dnmeli ve
sorularla da kafasn yormaldr:
rin
Ba
Zarur olmayp ama
bi
ihtiya
duyulan
uzuvlar, bir insann ss olan dudak
rilii,
gz karal,
Bu
kirpik
uzunluu
gibi
el gibi,
ayak
gi-
krmzl, ka e-
eyler.
rahmetler, bu ltuflar btn hayvanlara nasl
umum klnmtr?
3
Arlara
Vcudunun
trl trl
gzellii,
sanat ve gzellik niin verilmitir?
kovanda
evini (peteini)
mas, orada baln toplamas, arbeine nasl
u,
kralie
rp yap-
itaatkr oldu-
ar'nn onlar nasl ynettii, dnlmeli ve
celenmeli. Bir kimse bunlar gibi acipliklere, kendinin
in-
iin-
de ve dnda bulunan btn yaratklardaki eylere baksa

bilir ve anlar ki, HakTel'nn rahmeti, mitsizlik ihtimlinden ya da korkuya kaplmaktan ycedir. Yine bilir ve anlar
329
ki,
========== LM
korku ve mit'in beraber
olmas
gerektir.
ve
KIYAMET
Eer mit,
kor-
kudan stn gelirse yine yerinde bir hareket olur. nk

HakTel'nn yarattklar hakknda rahmet ve ltfunun ka-
ps
genitir.
UJu kiilerden
birisi
yle demitir:
Kur'n-
Kerm'de Mdyene yetinden daha mit

verici bir yet yoktur. Bu yet Kur'n'da olan yetlerin en
uzunudur. Hak Tel onu bizim malmz ziyan olmasn diye indirmitir. Nasl bor verilmesi gerektiini bildirmitir.
Allah balanmamza sebep olan bu yollar bize bildirip
gstermeseydi hepimiz cehenneme girerdik.
midi ele geirmek iin il ite budur ki, bu il ok byk bir iltr.] Byle illarn sonu yoktur. Her kii de bu
dereceye eriemez.
sebep: Rec (umud) hakknda gelmi olan yetlerle hadisleri dnmektir. Bunun da says haddi akndr. Nitekim Kur'an- Kerim'de yle buyurulmutur:
[ikinci
(gnha girip) haddi aanlar! Hi bir kii benim rahmetimden mitsizlie dmesin. Allah btn gnahlar yarlr. o, ok Gafur ve
Rahimdir." (Zmer Sresi: 53).
"Ey
Yine
kendileri aleyhinde
Hak Tel'nn bu
yoldaki
buyruu udur:
"Benim meleklerim Rablerine hamd ve tebih ederler, sizin balanmanz dilerler." (uar Sresi :5).
Neden mafiret
dilerler?
Cenb- Hak onu
yetle
aklyor:
"Allah, kullarn
resi: 16).
cehennemle korkutur." (Zmer S-
330
Resl (S.A.V.) ashb iin mmetinin

dilemekten hi geri kalmazd. En sonunda
balanmasn
u yet-i kerme
nazil oldu:
"Senin Rabbin, halkn btn gnahlarn yarlgaycdr." (Ra'd Sresi: 6).
Bu
yet-i
yet-i
kerme
nzil
olunca onu arkadan gelen
kerme tamamlad:
"Rabbn sana yaknda efaat makamn

sen de honut olacaksn." (Duh Sresi: 5).
Hazret-i
Muhammed de
Rabbi,
dedi
mmetimden
verecek,
ki:
tek kii
cehennemde
olsa
Muhamed buna rz olamaz.

Bunlar
lince,
gibi yetlerin
says
oktur. Hads-i erflere ge-
Resl (S.A.V.) yle buyurur:
"Benim mmetim, mmet-i merhume (rahmet olunmu

bir mmet) tir. Onlarn zb dnyada fitne ve zelzele ile
olur. hirette onlarn cezas yoktur. Kymet gn olunca
her
birini
yerine bir kfir
verilir:
Bu senin Cehennem'de
Resl-i
(stma)
Ekrem
fidyendir! denir."
(S.A.V.) yine
yle buyurdu:
Humm
hastal Cehenenm
ateindendir. M'minlerin kimisinin zbdan nasibi bu kadardr. Enes (Allah ondan raz olsun) der ki: Reslullah Efendimiz: Ey Ailahml Benim
mmetimin hesabn benimle kl. T ki, onlarn ayplarn

kimse grmesin! diye yakard.Allah Tel da: Onlar senin
mmetinse benim de kullarmdr. Ben onlara Rahmim.
Onlarn kusurlarn gerek senin, gerekse bakasnn grmesine raz deilim. Resl (S.A.V.) yle buyurdu: Benim
diriliim de, lmm de size faydadr. Eer diri kalr yaar-
LM ve KIYAMET
331
sam
size
bana
eriat retirim.
l'dan
Eer amelleriniz gzel olursa, ona hamd

ederim. Eer amelleriniz kt olursa Hak Te-
balamasn
ki,
feder,
dilerim.
gnd, Resul (S.A.V.): Ey
(Allah)! dedi. Cebrail
sin
sizin amellerinizi
bildirirler.
ve krler
Bir
Eer lrsem,
kerm olan
Y Reslallahi Bilir miO mn udur: Ktlkleri afverir. Yine Resl-i Ekrem y-
aieyhisselm:
bunun mns nedir?

onlarn yerine
balamas
iyilikleri
"Eer bir m'min kul gnah ilese, sonra istifar ve tevbe etse, Hak Tel yle buyurur: "Ey meleklerim, kulum bir gnah iledi. Gnahnn cezasn verecek
le
buyurdu:
Rabbi olduunu bildi, tevbe etti. Siz tank olun ki, Ben onu mafiret kldm." Yine Resl (SAV.)
yle buyurdu: Hak Tel yle buyurur: "Eer kul, gkle-
mafiret edecek
bir
eriecek gnah
ilese, ben de yere
ona mafiret
ederim." Ayn hads-i kuds yle de gelmitir: "Benim kulum bana yer dolusu gnah ile gelse, benimle bulutuu
zaman onu her dolusu mafiret ile karlarm." Bir hads-i
erf'te yle buyurulmutur: "Kulun gnahn yazan melek, o kulun gnahn aradan alt saat gemeyince yazmaz. Hele tevbe ve istifar ederse asla yazmaz. Tevbe etmezse bir gnah olarak yazar." Ya kul tevbe eylemeyip bir
ibdette bulunursa ne olur? Bu hususta Resl (S.A.V.)
yle buyurmutur: "Soldaki melek gnah yazdktan sonra o kii iyilik yaparsa sa kol melei sol kol meleine:
Sen, o gnah onun defterinden gider! der. T ki, onun karben de bir sevap yazmayaym. Bylece on gnaha bir sevap der. Dokuzu kendisine kalr."
re
iner,
lnda
Resl (S.A.V.):
Eer
buyurdu.
kul
gnah ilerse o gnah deftere yazlr! diye
332
Bir arab:
Ya eer tevbe ederse?
dedi.
Resulullah:
Gnah
diye cevap
Bu silinme niceye dek srer?
stifar
silerler!
verdi.
ettike!
Resl (S.A.V.) bu cevab verdikten sonra szn yle
tamamlad:
Hak Tel onu yarglamaktan bkmaz, usanmaz.

Eer bir mslman kul, bir iyilik yapmak diiese, o iyilii
yapmazdan nce sa koldaki melek bir sevap yazar. O iyilii ilerse on sevap yazlr. Ondan sonra artrrlar. On sevab yedi yze kadar eritirirler. Eer bir gnah ileyecek
olsa, sol koldaki melek bir gnah yazar. O bir gnah iin
de Hak Tel Hazretlerinin aff vardr.
r
[Yine bir kii gelip Reslullah Efendimiz'e
yle sordu:
Ey Allah'n Resl! Ben yalnz ramazan aynda oru tutarm. Fazlasn tutmam. Be vakitte de namazm klarm.
Ziyde klmam. HakTel'nn zerimde zekattan, hac'dan
bir alaca yoktur. nk malm da, yol param da yok.
Yarn hiret gnnde hlim neye varacaktr?.. Resl (S.A.V.)
de o kiiye: Yarn senin yerin Cennet olur! dedi. O kii yine yle sordu: Seninle birlikte mi olurum, y Reslallah?
Resi (S.A.V.) bu soruya gld: Benimle olursun! dedi.
Ama gnln iki eyden uzak tutarsan! Nedir onlar, y Reslallah? Birisi
gizli kin
ve intikam, teki de msiamana ha-
eyden korursun ki, bunlardan birisi, baka bir mslmann ardndan konumak, teki de yalan sylemektir. Gzn de iki eyden saklarsn
ki,
set ve_kskanlktr.
Dilini
de
iki
333
birisi
nmahreme bakman, dieri
yoksullar hkir germen-
Eer bunlar
yapacak olursan Cennette benimle birlilkolursun. yle ki, seni el stnde tutar, aziz ve mkerrem
dir.
te
OLUM ve KIYAMET
sayarm'.Yine bir Arab (Arap kyls) Reslullah Efendimize geleli ve O'na: Y Reslallah! Halkn hesabn kim
grr? diye sordu. Resl (S.A.V.): Allah Tel'nn kendisi
hesab grrl diye buyurdu. Arab: Kendi bana
grr? diye sordu. Resl (S.A.V.) de: Evet! diye cevap verince arap bu cevaba gld. Peygamber Efendimiz ona: Neye gldn? dedi. O da: undan tr gldm ki, kerm kii galip gelince affeder eer hesap sorarsa kolaylk gsterir, gzyumar! dedi. Resl (S.A.V.) de: Doru sylyorsun!
dedi. Hak Tel'dan daha Kerm bir kimse yoktur. Bu rb fakih (akll) bir kii! buyurdu. Sonra buyurdu ki: Allah
Tel, Kbe'yi erefli ve yce kld. Eer bir kii onu yksa,
viran eylese, tan tandan ayrsa, hatt Kbe'yi yaksa,
onun gnah, Allah Tel'nn velilerinden birisene hakaret
savurann gnah kadar saylmaz! dedi. Arab: Allah'n o
velleri kimlerdir? diye sordu. Resl (S.A.V.) de: Btn mminler Allah' Tel'nn velileridir! dedi ve:
yeti okumadn m? diye sordu. Ve
yet-i kerme'yi okudu: "Allah'n mminleri olan kiilerin hepsi O'nun velleri (sevgili
kullar)dr. Alla, mn edenlerin yardmcsdr. Onlar kfrn
karanlndan kurtaran, nra kavuturan O'dur. Kfirlerin
koruyucusu ise Tagut'tur. onlar ise insanlar nrdan karan-
la gtrr. te onlar Cehennemliktir. Orada sresiz kalacaklardr." (Bakara Sresi: 257). Resl (S.A.V.)
bu
yeti
okuduktan sonra yle buyurdu: "Allah Tel'nn yaratthi bir ey yoktur ki, ona stn olan yaratm olmasn.
Gazbna kar, rahmetini stn klmtr." Resl (S.A.V.)
yine yle buyurdu: Allah Tel bize diyor ki: "Ben kulla-
BendeaJayda salamalar iin yarattm. Yoksa Ben onlardan faydalanaym diye deilP'Yine Resl (S.A.V.) dedi
r,
334
"Mslman bir kiinin son kelm L ilhe illallah olursa

Cehennem atei ona dokunmaz.Tne yle buyurdu: Bir
ki:
eer herhagi bir eyi Allah'a ortak tanmadan

kavusa Cehennem atei ona haram olur."
kii,
Resl (S.A.V.) yine buyurdu
Allah'a
ki:
gnah ilemeseydiniz, Hak Tel bir yaratk

halkederdi ki, onlar gnah ilerlerdi, Allah Tel da onlara mafiret ederdi. nk Allah Tel Gfur ve Ra"Eer,
siz
hm'dir."
Resl (SAV.) yine
yle
dedi:
Hak Tel kymet gn yaratt insanlara yle
rah-
met gsterir ki, hi bir kiini byle bir rahmet hatrndan bile gemez. Bu rahmet yle bir hadde gelirki, eytan bile
rahmet midine der,
yukar kaldrr.
ban
Resl (SAV.) buyurdu
ki:
Allah tel'nm yz rahmeti vardr. Doksan dokuzunu kymet gn iin koymutur. Bu dnyaya bir rahmetten fazlasn indirmemitir. Btn gnller o tek bir rahmetle rahimdirler. Hatt annenin oluna, hayvanlarn yavrularna rahmeti o tek rahmettendir. Kymet gn bu bir olan
rahmeti, doksan dokuVahmet^le bir araya getirir, kartrrlar. Ve her bir rahmet nice gbk ve nice yer tabakalarncadr. O gn ezelde helk olamayanlardan baka kimse
helk olmaz.
Yine yle buyurdu:
"Benim efaatim mmetimde byk gnahlar ileyenler

iin ayrlmtr. Benim efaatimin din emirlere itaat
edenler veya takv yolunda ibdeti eksik etmeyenleremahsus
olduunu sanmayn. Aksine ancak kirlilere ve muhaliflerdir."
LM ve KIYAMET
335
Bill
Olu
Said
yle demitir:
ki kimseyi Cehennemden dar
karr. Hak Tel
yaptklarnzdan ektiniz.
nk ben kullanma zulmetmem" diye hitapta bulunur.
Sonra da:
onlara: "Siz ne ektinizse kendi
Aln bunlar yineTamu'ya atn! diye buyurur.

ayak
Birisi zincirlere,
bileklerine vurulan
karak acele acele yol
tutar, tekisi
yava yava
ikisini
yrr.
Bu
Niin byle hareket
bukalara
ba-
de ardna baka baka
yeniden geri
evirirler:
ettiniz? diye sorarlar.
Acele eden kii:
Gnah ilemekten korktum. Allah Tel'nn buyruklarna
vap
uymamann azabn ekmi
bulunuyorum, diye ce-
verir.
teki kii de:

-
Ben yle sandm
ki,
biz
dar
neme gnderilmeyeceiz! der ve
her
knca
ikisi
artk Cehende Cennete gn-
derilir.
Resl (S.A.V.) yle buyurdu: Kymet Gn yle bir

nid duyulacaktr: "Ey Muhammed mmeti! Ben kendi
hakkm size baladm. Ve sizin hakknz biribirinizde

kald. Hakknz biribirin'^ze balayn ve hepiniz Cennete
Resl (S.A.V.) yine yle
aklama yapt: Benim

mmetimden bir kiiyi halkn ortasnda hazr klarlar. Doksan dokuz defter getirirler. Her bir defter byk m bykgirin!"
bir
hepside o kiinin gnahlar yazlmtr.

Ona: Bu gnahlardan hi birisini inkr edebilir misin? Melekler, bu gnahlar yazmakta sana zulm etmiler midir?
tr.
defterlerin
diye sorarlar.
kii:
Hayr, etmemilerdir, y Rabbil
der.
336
Gnaha girmekte zrn var myd? O kiy Rabbi! der. Ve Cehenneme gidecei-
Yine ona sorarlar:

i:
ni
zrm
yoktu,
beklerken HakTel: Senin benim katmda, ilediin
iyilik
var.
Sana zulmetmeyeceiz!
diye buyurur.
bir
O sevabn
Ehed en l ille ilallahu ve ehed enne Muhammeden reslullahi = Grdm (inandm)

ki, Allah'tan baka ilh yoktur ve yine grdm (inandm) ki,
Muhammed Allah'n elisidir" diye yazl bir kt getirirler.
grlmesi
iin
stnde:
O kul: Y Rabbi,
bu kelimecik, bu kadar defterde yazl bu
kadar gnaha nasl kifyet edebilir? der. Hak Tel da: Sana zulm yaplmaz, buyurur. Btn gnah defterlerini terazinin bir kefesine, bu kttaki kelimeyi teki kefeye koyargelir, hepsini yular. Bu tevhit kelimesi o defterlerden
ar
kar kaldrr. nk Allah'n
birliini bildiren
kelimenin kar-
sna hi bir ey kamaz.

yle buyurdu: Hak Tel
meleklere: "Kalbinde bir miskal hayr olan kiiye cehennemden karn!" diye buyurur! O zaman birok kiiyi CeBu yolda Resl
(S.A.V.) yine
hennem'den dar karrlar. Ve: Ey Rabbimiz, bu kavimden geride hi kimse kalmad, denir. O zaman Hak Tel
yine: Kalbinde yarm miskalm hayr bulunanlar da Cehennemden karn! diye buyurur. Yine birok halk dar karrlar: Artk bunlardan da hi kalmad, y Rabbi! denir.
Cenb- Hak, yeniden: Her kimin gnlnde bir zerrecik hayr varsa onu da cehennemden karn! diye emir buyurur.
Birok kimse daha karldktan sonra: Bir zerre hayr istemi olan hi bir kii de kalmad, y Rabbi! derler. Hak Tel o zaman: Meleklerin, peygamberlerin m'minlerin efaati yerine getirildi mi? diye sorar. O zaman Yce Katna:
Siz Erhamer-Rahmin'in rahmetinden
baka bir ey kalma-
d! diye cevap verilir. Cenb- Hak Cehnenrn kllerinden

bir avu kl alr, dar karr. Bunlar bir zerre bile hayr i-
LM ve KIYAMET
337
lemeyenlerin kara
klleridir.
Kmr
haline gelmilerdir.
Hayat Irma deniler bir rmaa daldrlr. O rmaktan tertemiz ve apaydnlk karlar. Boyunlarnda mhr izleri vardr. Cennettekiler onlar tanr ve: Bunlar CenbHakk'n zb ettii ve dnyada hi hayr ilememi kiilerdir! derler. Hak Tel onlara: Cennete girin! Orada her ne
grrseniz sizin olsun! der. Onlar da: Ey Rabbimiz! derler.
Bize dnyada hi bir kiiye ihsan buyurmadn eyler verdin! Hak Tel da yle buyurur: Bilin ki, benim katmda
bundan daha by de vardr! O saadete erenler de:
Bundan daha yce ne olabilir, y Rabbi? derler. Hak Tel
da: Benim rzm vardr! Sizden honud oldum. Bir daha
honutsuz olmam! diye buyurur. Bu, sahih haber, Buhr'de ve Mslim'de de bulunmaktadr. Rivayet edilmitir ki,
bir ocuu mslmanlar gazda esir almlard. ocuk
ak arttrmaya konularak sata karlmt. ok scak bir
gnd. Bir kadnn gz o oca iliti, kotu, o adrn halk da kadnn ardndan koutular. Kadn ocuu tutup
kller,
barna bast. Gne scakl vumasn

siper yapt. Bir
diye kendisini
ona
yandan da:
Olum! Olum! Bu benim olum!
diyordu.
Halk bu hali grnce alat Btn filerden el ektiler.

Kadnn efkatine
kaldlar, az sonra Resl (S.A.V.)
de oraya geldi. Olay kendisine anlattlar. Kadnn o ocu-
ap
a acyarak alamasna sevindi ve:

bu kadnn efkati mi artt? diye sordu.
-
Sizi
Mslmanlar da:
.
Evet, y Reslllah! Buna ardk, kaldk!

O zaman
dediler.
Resl (S.A.V.)
HakTel'nn efkati, bu kadnn ocuuna olan efkatinden
daha da fazladr? diye buyurdu.
'
338
Mslmanlar da oradan byk bir sevinle ayrldlar.

Byle bir sevin o zamana kadar grlmemiti.
Ey
slih kii!
Sen
bil ki,
buna benzer
hadsler, haberler
Korkusu ok olan kiilere bu haberler ifdr. Bu

haberden anlatmak istenilen udur ki, m'minlerden kimi
kiiler. Cehenneme gireceklerdir. En sonra da oradan kanlar ilk girenler olacaktr. Onlar orada yedi bin yl kalacaktr. Eer tek kii cehenneme girecek olsa, ve oraya girmemek herkes iin mmkn olsa:
oktur.
o tek kii ben olurum! diyerek herkes

olmal, ibdetin tam klmaldr.
Belki
dikkatli
Eer
ve
ihtiyatl
kudreti varsa cehdeylemeli, o tek kiinin kendisi
gece bile cehennemde

kalmamak iin dnya lezzetlerinin hepsinden el ekmeli
yeride bir hhareket olur. Ya 7.000 yl nerede kald?
olmamasna almaldr.
Hatt
bir
Szn ksas korku da, mit de orta karar olmaldr. Nitekim mer (Allah ondan raz olsun) yle buyurmuur:
Eer nid eden
kimse yarn hirette cennete yalnz bir kii girer! dese, mit ederim ki, o kii ben olaym.
Cehenneme bir kiiden baka kimse girmez! deseler, yine
o kiinin ben olacandan korkarm.
bir
KORKUNUN FAZLET VE
KISIMLARI
;Korku yce makamlardandr. Ama korkunun fazileti,

onun sebeplerine baldr. Korkunun sebebi ise ilim ve
mrifettir.' Bundan trdr ki, HakTel yle buyurmu.
tur:
"Hak Tel'dan korkan yalnzca lim kullardr."

tr Sresi: 28).
(F-
======= ^^
339
LM ve KIYAMET
Resul (SAV.) de yle buyurmutur:

"Hikmetin
i
Ama
ba, Allah
korkusudur!"
korkunun semereleri
(neticeleri)
unlardr:
ffet (Afiflik,
Ver (Haram eylerden kanma),
Takv
saklad
namus,
temizlik),
korkma ve bu korku
eylerden kanma),
(Allah'tan
ile
dinin ya-
Bunlarn hepsi de saadet tohumudur. nk ehvetleri,

brakmadan ve sabretmeksizin ahiret yoluna gitmek mmkn olmaz.l korkunun ehvetleri ortadan kaldrd gibi hi
birey ortadan kaldramaz. Bundan trdr ki, Hak Tel,
hidyeti, rahmeti, ilmi
ve rzy Kur'n'da yette
topla-
d:
"Allah'tan korkan, kullar iinde
sadece
ilim ehli
olanlardr." (Ftr Sresi: 28).
"Allah onlardan razdr, onlar da Allah'dan razdrlar.
Bu mkfat,
Allah'tan korkanlar iindir." (Beyyine
Sresi: 8).
"Hidyet ve rahmet, Allah Tel'dan korkan kiilere hstr." (raf Sresi: 154).
Hak Tel, kendinden korkman semeresi olan takv'y

kendi zerine izfe kld ve yle buyurdu:
"Kestiiniz kurbanlarn ne
lah'a
ular. Ancak
(Hc Sresi:
szin
etleri,
ne de kanlar Al-
takvnz Hak Tel'ya eriir."
37).
yle buyurdu:
340
"Halk kymet gn topladklar zaman onlara hitap

eden bir ses duyulur. O sesi uzakta ve yaknda olan herkes iitir. O ses yle der:
Ey
Ben sizin szlerinizi, siz yaratldnzdan

beri dinlerim. Siz de benim szelerimi iitin. Sizin nnzde okumak isterim. Ey insanlar! Siz bir neseb koydunuz.
Ben de bir neseb koydum. Siz kendi nesebinizi yce kldnz.b Benim nesebimi
saldnz. Ben: "Sizin en bynz, en mtteki olannzdr." (Hucurat Sresi: 13) dedim. Siz ise "Hayr, en byk filn olu filndr!" dediniz.
Bugn ben nesebimi yce klyorum, sizin nesebinizi aahalk!
aa
salyorum. Takva ehli (Allah'tan korkanlar,

larna uyanlar) nerededirler?."
Bunun zerine
dinin yasak-
sancak yukar kaldrlr. En ileriye getirilir. Mttekiler o sancan ardnca giderler. Hepsi de hesapsz (sorgusuz, sualsiz) Cennete girerler."
bir
Bundan trdr ki, korku ehli olanlarn sevab

daha arttrlm, iki kat olmutur. Hak Tel bunu
kerme
ile
mjdelemitir:
durmaktan korkanlar
iin
"Rabbinin
iki
bir kat
yet-i
makam nnde
Cennet vardr." (Rahman
Sresi: 46).
Resl (S.A.V.) de yle buyurdu:
"Hak Tel yle buyurdu: zzetim hakk iin iki korkuyu

ve iki gvenci bir kulda toplamam. Eer dnyada benden
korku duyarsa, ahirette onu emin (korkusuz) klarm. Eer
ahi ret iin kendisinde bir gven duyuyor, korkmuyorsa,
ahirette onu korkuturum."
Resl (SAV.) yine yle buyurdu:
en akll olannz, Hak Tel'dan korkusu en ok

olannzdr!"
"Sizin
======^^
341
LM ve KIYAMET
Resl (S.A.V.) ayrca yle buyurdu:
Hak Tel'dan korkarsa her ey ondan korkimse Hak Tel'dan baka bir eyden korkarsa
"Bir kimse,
kar. Bir
Allah onu her
eyden
korkutur."
Resl (S.A.V) yine yle buyurdu:
dolay gznden
kadar ya aksa ve yzne o gz yann scaksinek
dese, ona cehennem atei haram olur."
mmin kulun
"Bir
Allah korkusundan
ba
"HakTel'nn korkusundan mmin kulun kalbi rperdidemde nasl kllar dimdik olursa, gnahlar da yle olur
ve
aacn yapra
gibi dklr."
km
gzya
aktan kimse, st,

olduu memeye girmedike cehennem ateine gir-
"Allah
korkusundan tr
mez.
Hazret-i
Aye
(Allah
ondan raz olsun) yle demiir:
Ey Allah'n Resl! Senin mmetinden Cennete hesab grlmeden girecek kimse olur mu?"
Resluilah'a:
diye sordum. Resl Hazretleri
Olur.
u cevab verdi:
Onlar da gnahlarn anarak alayan m'min-
lerdir!
Hak Tel'nn katncja, Allah korkusundan akan gzya damlasndan daha aziz bir katre yoktur. Nitekim, Hak
Tel'nn yolunda dklen kan damlasndan da aziz damla yoktur.

Resul (S.A.V.) dedi
342
ki:
Yedi kimse Hak Tel'nn arnn glgesinde bulunur.
Bunlardan
birisi
Hak Tel'nn korkusundan alayan-
dr.
Hanzale, (Allah ondan raz olsun) bu olay
iin
der
ki:
Reslullah'n yanndaydm. Bize t vermekteydi.

yumuuyordu. Gzlerimizden
yalar akt. Ben eve geldim. Ev halkm, karm, ocuklarm
konumaa baladk. Dnya ilerine daldk. Az sonra Reyle
ki,
gnllerimiz
incelir,
slullah'n tlerini ve
aladm hatrladm. Sokaa fr-
ladm:
Hanzale mnfk oldu! dedim.

Byle diyerek sokakta giderken Eb Bekir (Allah ondan
raz olsun) Hazretine rast geldim. Bana:
yle deme! Sen mnfk olmadn!
dedi.
Ben doruca Reslullah'n katna vardm.
Hanzale mnfk
Kendilerine:
oldu! dedim.
Reslullah:
Hanzale
hi bir
zaman mnfk olmad!
diye buyur-
du:
Az sonra
olan hali kendisine anlattm.
"Y Hanzale!
uymaz.
el
buyurdu:
Eer bizim huzurumuzda bulunduum hl
zerinde kalsaydnfrelekler gkten

nizde sizinle
yle
skrlard.
Bir saat bir trl, bir
Lkin,
saat
iner, yollarda, evleri-
ey Hazale, saat saate
bir trl olur."
ibl (Allah ona rahmet eylesin) Hazretleri yle de:
Gnlme hemen her gn korkular stn

bana hikmetten ve
ibretten bir
kap
alr.
gelir.
O gn
343
======^^
Yahy
bin
Muaz
(Allah
LM ve KIYAMET
ona rahmet
eylesin) dedi
M'min kiinin gnah, ceza korkusu

di
arasnda, tpk
Hazret-i
iki
Muz
arslan
yine
ile
kalm
arasnda
ki:
rahmet m-
tilki
gibidir.
yle buyurdu:
demolu, eer fakirlikten korktuu kadar

Cehennemden korksayd, Cennete girerdi.
Miskin
Kendisine:
Yarn
hiret'ten
kim emndir? diye sordular.
Oda:
Bugn ok korkan! diye cevap

Hazret-i
Hasan-
Basr'ye (Allah
verdi.
ondan raz olsun) de-
diler ki:
kiilerin meclisleri
dar korkuturlar
Hz.
Hasan
ki,
hakknda ne dersin?
yreklerimiz para para
Bizi
o ka-
olur...
u cevab verdi:
Bugn korkup yarn emn olacanz

-
gn emin
olmjJf
yarn korkacanz
bir
bir
sohbet, bu-
sohbet yapmaktan
hayrldr. Byle kimselerle sohbet edin.
KORKUNUN
ETLER
[ Korku her iin tehlikesini bilmekten doar. Her kiinin

nnde bir tehlike vardr. Kimi kii olur ki Cehennem ziyan-
larn dnr. Onun korkusu bu yandandr. Kimi kii olur

ki, hiret yolunu dnr, ondan korkar. Yahut:
Artk gnaha derim! diye korkar.
J
344
Yhut kalbinde bir gaflet doar, diye endielenir, korkar.

Ya da alkanlklar kendisini gnaha gtrr diye korkular
iinde kalr. Yhut nimetten tr gafleti artar:
Kymet gn halkn zulmne urar, yakalanrm!
di-
ye korku duyar.
Ya da kymette ayp ve
vy olacak diye
korkar.
kusurlar
Vey aklna
aklanp
irkin
rezil
eyler
Hak Tel bunlar
bilmektedir! der, korkar
Bu korktuklarnn her
birinin
u faydas olur
ki,
ve
rs-
gelir.
korktuu
eylerden kanmaa balar. Onlardan ekinmekle urar. Mesel deti kendisini gnaha salacaksa ve bundan
korkuyorsa, o detten elini eker. Eer HakTel'nn gngnln temiz tutar.
Korkan kiilere ok kez kbet ve
lndekileri bilmesinden korkuyorsa
de bunun gibidir.
dnyaya ved korkusu galip
tekiler
gelir:
Ya imanm selmetle baa karamazsam?

Bu
su'dur
da,
der.
gelecein korkusundan ok gemiin korku-
ki:
Ezelde acaba saadetime veya siliime (ekavetime) mi hkmolunmutur? diye korkular

nk, her son, ncekinin
dal, nce olandr.
Resl (SAV.) minbere
nian
bir takipisi, bir
daldr. Asl
kp:
Hak Tel'nn yazlm

olanlarn orada ad,
iinde kalr.
kitab vardr. Cennet ehli

ve nesebi yazldr! diye buyurbir
du.
Sonra
sa elini aaya sald, yle buyurdu:
Hak Tel'nn
ehlinin
bir kitabr
daha vardr
ad, nian ve nesebi orada vardr.
ki,
Cehennem
======^^
345
Sonra
sol elini
LM ve KIYAMET
aaya sald. Yine yle buyurdu:
Bunlardan ne
ne
artar,
Dnyda
eksilir.
kimi sadet
ekvet ehlinin iini ilerler. Herkes de ona: ekvet ehlidir, der. lme eer bir saati bile kalm olsa Hak
Tel onu ekvet yolundan geri dndrr, sadet yoluna
ehli olur ki,
gtrr.
(Resl (SAV.) yine yle buyurdu:
Sadete ermi kii odur

dete kavumutur.
ak olmutur.
aki
ite o ezel kazada saolan da odur ki, ezel kazasnda

ki,
te btn i, o eski kader yazlndadr.

rin itibar
gemi
gemie olduu
takdirden, eskiden
iin
Bylece kadebasret ehlinin korkusu o,
yazlm
alnyazsndandr.
alnyazsmdan doan korku btn korkularn en ycesidir.

Nitekim Hak Tel'dan korkmak, cell sfat sebebiyle, kiinin kendi gnahndan tr doan korkusunda daha yce ve kmildir. nk cell sebebiyle olan korku hi bir za-
man
ki,
kaybolmaz.; Korku, gnahtan tr olunca ihtimaldir

~
gurura gelir:
Gnahtan
Szn ksas
el
ektim ya! Neden artk korkaym? der.
bir
kii
unu
bilmeli
ki,
miz bu korkuda en yksek dereceye

ise
en
aa
kisinin
Resiullah Efendi-
varmt. Eb
Cehil
kattayd.
de yaratlmasnda baka
ve yaratldklar zaman Resl (S.A.V.) kendisinin dahli yokken tat ve mrifet yolu kendisine myesser ve nasip oldu. Buda
ilzam sebebiyle idi ki, gnlnde olan ve onu tevik
edici hl, kendisinin haberi olmadan ona ekerdi ve o, kendisine gsterip atklar eyleri esrar ilhiyeyi gizlemee
gc yetimezdi. yle ki, ldrc zehir olan eyden bile
ekinemezdi.
vesilesi yoktu
346
Eb Cehlin ise, basiret gz balannca artk hi bir

eyi grmez olmutu. Vakt ki grebildi, ykek arzulardan
kendisini kurtaramad. Bunlarn verecei zararlar bilmiyordu. Resl leyhisselm ile Eb Cehl, ikisi de, yollarnda yrmek zorunda kaldlar. HakTel diledii zere, sebep olmadan birisinin ekvetine hkmeyledi ve onu esfelsfiline (yni Cehenneme) srd. tekinin (Reslullah'n)
saadetine hkmeyledi. Ve onu A'l-y illiyyin'e (Cennet'in
i
ve gk yznn en kuds yceliine) kahredici kuvvetin

zincirleri ile ekti, kard.
Bir kii diledii gibi
yaparsa
hi
kimseden korku ek-
memeli. Ancak ondan korku duyulmal. Bundan trdr

ki, Hak Tel Dvd aleyhisselm'a yle buyurdu:
Benden, kzgn arslandan kortuun
gibi kork!
Seni
ldrmesi senin caniliinden tr deildir, belki onun arslanlk saltanatnn byle hkmetmesindendir. Eer ldr-
mekten
el
yaknlndan deil,
deerin olmadndan t-
ekse efkatinden ve cana
belki, kendisinin
katnda senin
rdr.
Allah Tel'y bu sfatlarla bilen kiinin korkudan uzak
kalmasnn imkn
yoktur.';
MRN KT SONULANMASI KORKUSU

r
[Korkanlarn ou, sonlarnn ne olacandan korkmu-
undan
demolu'nun gnl daim deiir. Bir ekilden bir ekle kalbolur. lm vakti yce bir vakittir. Gnln, lm vaktinde ne karar tutaca bilinemeze
rif kiilerden birisi yle demitir:
lardr.
trdr
ki,
LM ve KIYAMET
347
Eer
olduunu bilsem benden bir saat uzaklap bir duvarn ardna varsa
onu tevhidine ehdette bulunamam. nk gnln hli
bir
kimsenin
deimek yolundadr.
elli
Nasl
yl tevhd zere
bir
halde geri dneceini
biler
mem.
Yine yce kiilerden
birisi
de yle demitir:
Eer bana: "Evin kapsnda ehdet yolunda lme-
e mi rz olursun, yoksa,
olarak
lmee
Bir
biz
gz odann kapsnda slm
mi raz olursun?" deseler, ben:
gz odann kapsnda mslman olarak
lmee
rz olurum! derim nk Evin kapsna varncaya kadar

slm kalr mym, ya da kalmaz mym, bilemem.
Eb Derd
(Allah
ondan raz olsun) yemn edip yle
derdi:
Hi
lm vaktinde imnnn geriye

alnmasndan emin olabilsin. Belki de onu geri alrlar!.
Eb
bir
kii yoktur
Yezd-i
ki,
Bestm de yle demitir:
Otuz yedi aydr, her ne zaman mescide gitsem beznnarn (papaz kemerinin) sallandn grmekteyim. T mescid kapsna girinceye dek korkarm. Sanrm ki, beni kiliseye gtreceklerdir. Her gn be vakit ibdette bu hale derim.
limle bir
Is aleyhisselm, Havvariyyuna: Siz, her
ne kadar g-
nahtan korkarsanz, biz Peygamberler kfrden korkarz!

dedi. Yine Peygamberlerden birisi nice yllar a kald, susuz kald, giyimsiz kald, ok mihnete urad. Bir gn Hak
Tel'ya yalvard. Ona bir vahiy indi. yle buyuruldu: Senin gnln kfrden sakladk. Bu dereceyle kanat et-
mez de dnyay
m istersin? O Peygamber: Y Rabbi, tev-
HCCETlTL-tSLAM MAM-I GAZAL =====
348
be kldm, kanat ettim! diyerek utancndan bana toprak

sat.; Sonun hayrl olmamasnn almetlerinden birisi de
Nifk'trJ Bundan trdr ki, ashb- kirm nifk'tan ok
ekinir, kanrlard.
Hasan-
Basri Hazretleri der
Eer kendimde
nifk
ki:
olmadn
bilseydim, bu hali
yeryznde olan eylerin hepsinden daha

grrdm.
Hasan- Basr
hazretleri yine
dn
btna (yni
mas, ona uygun dmemesi
Zhir'in
yle
sevgili olarak
dedi:
ie), kalbin dile
Nifk'tandr.
muhlif
ol-
SONUN KT OLMASININ SEBEPLER

Hayatmzn sonunun
hayrl olmamasnn
btn insanlar bundan ekinip
mans ki
kanr imnn
geri aln-
masdr.iDlm nnda imnn kayboluunun da sebepleri

vardr. Bunun ilmi gizlidir. Lkin bu kitapta aklanabilen
udur ki, imnn zil olmas iki sebeptendir:']
l.1
Biri, bir
yolunda
geirir.
kii btl bir bid'te inanr.
mrn o
inan
Onun hata olduunu sanmaz. Fakat lm
dakikasnda btn iler ona alr. Hatt, kendisinin bu

inantaki hatas da ona gsterilir. Bundan tr baka hususlarda olan inan ve itikatlarnda da pheye der. Bu
tehlike bid't ehline vki olur. Onlar o kimselerdir ki, imn
yolunu kelma ve delle smarlamalardr? O kii ver ehli,
takv ehli olsa da bu byledir. Ama saf, ii temiz olan kiiler, yni Mslmanl Kur'n'n ve hadsin zhiriyle tutolanlar, bu tehlikeden emin grnrler. te bundan
trdr ki, Resi (S.A.V.) yle buyurmutur:
mu
=======^^
349
htiyar kadnlarn
ehlinin
ou
LM ve KIYAMET
itikad gibi itikadnz olsun.
Cennet
gnl saf olanlardr.
Bu sebeten dolaydr ki,
kelm ilminden ve
eyann hakikatlerinden bahsedilmesini yasaklamlardr.
nk onlar, bu bahisler zerinde konuan bir kimsenin
ona tkt getirmeyip bid'ate deceini bilirlerdi.
din bykleri
mn'n alnmasnda
sebep de udur ki, kiinin

imn aslnda zayf olur. Kalbine dnya sevgisi stn gelerek HakTel'nn dostluunu zayflatr. lm dakikasnda
btn yksek arzularn ondan geri alrlar. Dnyadan ka;
hrla
karlacan
bir
ve dilemedii yere gtrleceini grr.
de bu mumeleden tr kendisinde bu hal doan

kiide Allah sevgisi zayflar ve Allah dostluu da ortadan
Belki
kalkar. 1
j
O zaman
ye benzer.
o
o,
olunu
sevip de muhabbeti kaybolan kii-
Oul babasnn
makbul
sayd
bir
eyini alsa
ey iin olunu kendisine dman sayar. Ve mevcut olan
de kalmaz. jBundan trdr ki, ehadet derecesi

byk bir derecedir^ denilmitir. nk ehdet deminde
gnlden dnya sevgisi kalkm,Hak Tel'nn sevgisi ve
dostluu onu kapanm ve gnln lmee kararlm klmtr. Buna benzer halde iken lme erimek byk br
ganimettir ki, bu gibi haller tez geer. Gnl o sfatta de-
sevgisi
vaml kalmaz. Bylece\kiide Hak Tel'nn

olursa,
dnyaya olan sevgisi kalmaz, btl
sevgisi galip
olur,
ortadan
kalkar."!
Bu son nin de sonun gzel olmasnn nindr. Bylece bir kimse bu tehlikeden uzak
olmak
dilerse bid'tten
uzak olmak gerekir. Kur'n'da ve haberlerde olan her

ye imn getirmek gerektir. Kur'n ve hadsten olan bir
ee-

yi bilirse
inanr.
350
kabui eder, bilmezse do-rudur der. Cmlesine
O kiiye gereken
mchede Hak Tel'nn
sevgsini
kendisine galip klmaktr. indeki dnya sevgisini zayflat-
mak, zebunlatrmaktr. Dnya muhabbeti de ancak erit

snrlarna riyet etmekle olur. O zaman da dnya o kiiye
aalk
halde grnr.
Ve dnyada
Tel'nn sevgisi iseonun
mek
eder.
artiyie kuvvetlenir.
Dnyay
Hak Tel'nn
gelirse
yle
i tehlikeye
tutunuz
dostlariyle
girer.
Eer onda dnya

Nitekim Kur'n'da
kardeleriniz, karlarnz,
mallarnz, durgunlua
bir ticaret,
sohbet
buyurur:
"Eer babalarnz, oullarnz,
oymanz ve
dilden
sevenlerle sohbet etmez.
dostluu stn
Allah Tel
daima
zikrini
Hak
drme-
nefret duyar.
hounuza
uramasndan
giden oturma
kork-
yerleri, size Al-
ve Resulnden ve O'nun yolunda cihattan daha sevgiliyse artk Allah'n buyruu size eriinceye kadar beklemeye hazr olun. Allah Tel fsklar topluluunu doru yola
lah
(hidyete) erdirmez." (Tevbe Sresi: 24).
TEVBE
Tevbe, Hak Tel'ya dnmektir. Tevbe, mridlerin ilk
adm atdr. Sliklerin (Allah yolunda gidenlerin) balang yoludur. Hi bir kii tevbeden uzak kalamaz. Tevbeden
hi bir kimse mstani deildir. nk ilk yaradltan son
na kadar tertemiz olmak yalnz meleklerin halidir. Btn
mr gnaha batm olmak eytann iidir. Ve gnah yolundan, teybe ve nedamet hkm ile tat ve ibadet yoluna
dnmek, dem aleyhisselm ve oullarnn hlidir.
kimse
gemi
gnahlarna, hata ve kusurlarna tevbe eylerse, yni onlarn ktln idrak edip pimanlk
duyarak onlardan yz evirirse kendisinin dem aleyhisselm'ajnisbetini tamamlam olur. Bir kimse de hir mBir
rn gnfarla geirirse
Ama
btn
bir
eytana
mr boyu
karalatrm
olur.
olmann imkn
yok-
nisbetini
ibdette
nk insanlar yaratlrken eksik yaratlmtr. lk nce

dem'e ehvet musallat edilmitir. ehvet ie eytann
letidir. Akl ki, ehvetin dmandr, meleklerin cevherindendir ve ehvetten de sonra yaratlmtr. Bundan trtur.
dr
ki,
ilknce
ehvet
stn gelmi, dem'in sinesinin ka-
lesini kafirla istil etmitir.
dostluk, lfet
Nefis
de zorda kalarak onunla
ve balant kurmutur.
Akl zuhur edip meydana knca ve znn gnahla

zyi olduunu bilince tevbeye ve mcadeleye muhta olur
ki, bylece kaleyi yeniden ele geirip onu fethederek eytann elinden almak ister.

Bylece Tevbe,
den
dem oullarna zarr gereken
oldu. Sliklerin
nuru
ilk
uyand, doru
ile
352
adm
yolu,
eyler-
ald. Akln ve eriatn
halini
eri yoldan
hidayeti, dalletten
farketti.
TEVBENN FAZLET ve SEVABI

Hak Tel btn halka tevbe
Kur'n- kerimde yle emretti:
"Bir
etmelerini
buyurdu.
kimse felah bulmak mit ederse tevbede bu-
lunsun." (Nr Sresi: 31).

"Aziz ve
celil
yle buyurdu:
olan Allah, gece vakti gnah ileyen
kiiye sabaha dein, gndz gnah ileyene de akama kadar tevbe etmesi iin kerem elini uzatr. Gne
Marib'den (Batdan) douncaya kadar bu byle srer/l
Piman olmak, tevbe'dir.

Ve ayn anlamda yine yle buyurmutur:
"Gnahn
keffareti
pimanlktr."
Resl (S.A.V.) yine buyurdu
ki:
Gne Marib'ten (Batdan) domadan nce

kii tevbe eylerse tevbesi kabul
bir
edilir.
ura
olan yollar zerinde drmayn,

nk kimi kiiler olur ki, orada durup her kim geerse onu alaya alabilir ve her kadn o kiiye kz szler
Halkn
353
=======^^
LM ve KIYAMET
Cehennem' girmesi vacip oluncaya kadar oradan uzaklamaz. Meerki tevbe

syleyebilir.
Bu
gibi kiiler t
eyleye.
Resl (S.A.V.) yine
yle buyurmutur.
Bir kimse gnahlarnda tevbe eylerse, Hak Tel

onun iledii gnahlar meleklere unutturur. Kendisinin de eline, ayana, gnah ileyen uzuvlarna onlar
unutturur. T ki, gnahn hi ahidi kalmaz.
-
Hak Tel kulunun tevbesini can boazna gelinceye kadar kabul eder.
mer
bin Hattab (Allah
tir:
Reslullah bize yle buyurdu: "Tevbe edin

balansn,
gnahlarnz
ben de gnde yz kere
ki,
tev-
be ederim."
Hi
bir
demolu
yoktur
sn. Lkin gnahkrlarn en
ki,
iyisi
Resl (SAV.) yine buyurdu
onun gnah olma-
tevbe klanlardr.
ki:
Gnahtan tevbe eyleyen kii, asla gnah ilememi gibi olur.

lenen gnahtan tevbe etmek, hi bir zaman gnah dairesine
uramamak demektir.
354
buyurduu bir yet-i kerime bidat

hakkndadr. Hazret-i Allah yle buyurmaktadr:
Allah Tel'nn
"Dinlerinin bir
blmne inanp
bir
blmne
e,hli
inan-
mayan, onu para para edenler, blk blk olanlarla senin hi bir iliiin yoktur. Onlarn ii ancak Allah'a
kalmtr. Allah dnyada yaptklarn onlara hirette
soracaktr." (Enam Sresi: 159).
Bu
kerimenin anlamn aklarken Reslullah

Efendimiz yle buyurdu:
yeti-i
Bir kimsenin gnah olursa, ona tevbe etmek d-
er. Fakat bid'at sahihleri iin tevbe yoktur. Ben onlardan bizrm. Onlar benden bizardr. 1
Reslullah Efendimiz, yine
Vakt
yle buyurdu:
brahim'i ge kardlar, bir kii bir kadnla zin ederken grd. Onlara beddua etti. kisi de
helak oldu. Birisini de gnah ilerken grd. Ona da
beddua etti. Ozan bir vahiy indi, yle buyurdu:
ki
Ey brahim! Benim kullarm sen zgr brak! Belki
halde
olurlar:
1- Ya tevbe ederler! Kabul ederim.
2- Ya istifar
3-
ederler,
Yada onlardan
balarm.
bir kimi evlt
ibadet ederler. Bilmez misin

BR (ok sabredici)dir."
Hazret-i
Aye
(Allah
bir
onlar bana
adm da SA-
ki:
derdi:
"Hak Tel'nn hi
bir ku-
ona bir gnahndan tr pimanlk verde o kul daha balanmak ismeden nce onu baolmasn."
yoktur
sin
benim
ki,
ondan raz olsun) yle
Reslullah bize dedi

lu
ki,
doar
lam
ki,
355
LM ve KIYAMET
Marib tarafnda
kap vardr ki, genilii yetmi yllk yoldur. O kap tevbe iin ak durur. Yerle
gk yaratld zamandan beri o kap kapanrn deildir. Gne maripten (batndan) douncaya dara da
ak kalacak, kapanmayacaktr.
bir
Pazartesi ve perembe gnlerinde yaplan amelHak Tel'ya
kimse tevbe ktlmsa

kabul eder. Bir kimse yarlanmak dilese, yarlar. Gnlleri kinle dolu olanlarsa hli zere braklr.
leri
arzederler. Bir
Hak Tel, kulun tevbesiyle sevinir.

Ve
u hikyeyi anlatmtr:
Bu sevin u bedevinin sevincinden de fazladr.

O
le dmtr. Uyumak iin

topraa koyar. Biraz dinleneyim der. Bir devesini yannda gremez. Bulmaya ok alr. Alktan, susuzluktan leceini dnr. Canndan umunudu ke-
bedevi
korkun
ki,
ban
bir
ser:
Hele
bir
vatanma dneyim. T lnceye kadar
yataym! deyip lme

Bir lahza
uykuya
niyetiyle bir yere gelir, uzanr.
dalar. Fakat
uykudan gzn an-
eyi eksik olmakszn

ucunda durmakta olduunu grr. kretmek
ca devesinin hi
bir
bann
iin:
Sen benim Rabbimsin, ben senin kulunum! diyeyecei yerde
dili
dolar:
Ben senin Rabbinim, sen benim kulumsun! der.

Hak Tel da, kulunun tevbesine
vincinden ok sevinir.
arapm
bu se-
TEVBENIN
Tevbe'nin
HAKKAT
balangc
meydana
nlde
356
gelir.
u imn marifetinin nurdur

nr
ile,
gnahn ldrc
ki,
g-
zehir ol-
Kendine bakan kii o zehirden ok aldn

anlaynca lme yaklatn anlar. Zaruri bir ekilde ken-
duunu
bilinir.
sinde korku duyar. Tehlike sezeri Nitekim bir kii zehir yediini bilse pimanlktan parman boazna atar, kusmak
ister. Korkusundan tr tiryak (zehinlenmeye kar kulla-
Bylece o zehirin eserini, belirtisini kendisinden gidermek diler. Bundan dolaydrki, eer bir kii,
harekete getirdii ehvetlerin (isteklerin) zehirle
nlan
illar) yutar.
karm
bal
olduunu
bilse,
balangta
irin olup hirette (iin so-
nunda) zarar verdiini anlasa, geen haline piman olup

lezzetten iz kalmaz ve canna korku atei der. nk o
kii kendisini lm tehlikesinde grr[Bu korku ve nedamet ateinde ehvet hrs ve gnah lezzeti bitip ortadan
kalkar, hasret ve nedamete dner. Gemi gnlerde kesik
yaptklarn tamamlar, gelecek gnlerde o eski gnh ve
ehvetlerin evresinde dolamamaya azmeder! Cefa giysisini gnden atar ve vefa giysisini giyer. Btnhali znt ve yaptklarndan nedamet olur. Bundan nce sohbeti
gaf et iindeki kiilerleydi. imdi ise marifet ehli ile el eledir.fbylece anlalr ki, tevbenin hakikati, piman olmaktr.
imn nrudur. Dallar da hareket ve

hallerini deitirmektirTjVe btn uzuvlar gnah ve muhalif hareketler tat ve gzel ilere evirmek, yani ibadet ve
din yoluna yz tutmaktr.
Onun
asl, marifet v
LM ve KIYAMET
357
TEVBE HERKESE, HER VAKT GEREKLDR

Tevbe, btn kiilere vaciptir (farzdr). Onu da ununla &
bilirsin ki, kil - bali ve kfir olan kiiye kfrden tevbe kl]
O, mslman ise ve mslmanl

anasna, babasna uyarak yaparsa, ama dili ile syleyip
gnlden gafil olursa, o gafletten tevbe eylemesi vacip
olur. T ki, o kiinin gnl imnn hakikatinden haberli olsun.! mnnn hakikatini bilmekten murd, kelm ilminde
mak
vacip. olur.
Eer
yolda bilmek deildir. Kelm ilminde zikrolunduimn, herkese vcip deildir. Aksine imn sultan-
anlatld
gibi,
nn
gnlde hkim ve galip olmasdr.
yle ki, hkm onun olmaldr. Ancak bu vakitte hkm onun elinde olur ki, beden lkesinde her ne olursa
hepsi imnn fermaniyle olmu olur, eytann fermaniyle
olmaz.
kimsenin imn gnah iledii mddete tam olmaz. Nitekim Resl (S.A.V.) yle buyurmu-
Gnah ileyen
bir
tur:
Br kimse mmin olarak zinda bulunmaz ve mmin olarak hrszlk etmez. Bunlar ileyen mmin deildir.
hemen kfir olacan sylemek istemiyor. nk imnn dallar oktur.

Onun dallarndan biri de, zinnn ldrc zehir olduunu
Resl (S.A.V.), bu gnahlar ileyenin
bilmektir. Bir kii kendisinin zehir
yediini bilse oldan
el
e-
ehvet sultan zinnn helk edici olmas bilgisini, yani imnn hakikatini ezmi, malbiyete uratm
olur .Bylece kendisinin gafletiyle imn grnme^ hale
gelmitir. Ya da imnn nru ehvetin karlnda gizlenmi,
ker.
halde
358
rtlm olur. Bylece bilinmi oldu ki, nce kfrden tevbe vcip olur. Eer kfir olmazsa d ve taklid imnda tevbe etmelidir. Eer bu tevbeyi eylerse galip ihtimal udur ki,
o kii gnahtan kurtulamaz. Bylece gnahtan da tevbe
vcip olur. Ve hatta, onun zhiri, btn gnahlardan uzak
olsa da, btn gnah tohumundan uzak kalmaz. Yeyip - imee hrs duymak, z sylemee haris olmak, mal ve
mevki sevmek gibi, hased, riy ve kibre benzer eyler bu
(imn ldrclerinden) her
ne varsa bunlarn hepsi canilerdir, iledikleri cinyettir ve

hepsi gnah ilemenin asllardr. Bunlarn hepsinden tevbe lzmdr. En sonunda bunlar itidal snrna gtui&meli
ve bu ehvetleri (yni yksek istekleri) eriate, akla itatkr klmaldr. Bu mertebeye de ok mcahede ile varlr.
Eer bu zikrolunanlardan hi biri o kiide bulunmasa da
gnl vesveseden, reva grlmeyen endielerden kurtulamaz. Bunlardan da tevbe vcip olur. Eer nefsin vesveselerinden uzak kalsa da kimi hallerde HakTel'nn zikrinin
unutmaktan uzak kalamaz. Btn noksanlklarn temeli,
Hak Tel'y unutmaktr. Eer bir lhza da olsa bunda da
tevbe vcip
Btn hallerde Allah' zikir ve fikirden

uzak kalmasa bile zikrin ve fikrin de dereceleri ayr ayrdr. nk alt derecede olanlar sttekilere gre noksandr.
Noksan derece ile kanaat eylemek, st mertebeye kmak
imkn varken kmamak, zarardr, hsrandr. Ondan da
tevbe etmek vciptir.
olur.
r
i
Ben,
bir
gnde yetmi kez tevbe ve istifar ede-
rim.
Bundan maksad, devaml olarak terakki etmek, ykselmek, ilerlemekti. Hangi kademeye ve duraa eriirse o
mertebeden daha yukarda bir kemal grrd. nceki du-
'
LM ve KIYAMET
359
onun katnda eksik saylrd.!' Getii duraktan istifar

ve tevbe ederdi. nk bir kimse bir i ilerse, ondan eline bir ake geirirse sevinir. yle sanr ki, ondan te hi
bir derece yoktur. Sonra anlasa ki, onunla bir inci ele geirmek mmkndr. Ve o inci bin altn deerindedir. Daha
fazla alp onu kazanamadndan utanr, kendi taksiratndan tr pimanlk duyup tevbe eder!
rak,
Bundan
tr:
bdlerin kemli, ulularn noksandr! denilmitir.

nk bunda
Eer bir
tevbe, istifar ederler.
kimse:
Kfr ve
gnahlardan tevbe kldktan sonra gaflet

sebebiyle daha yksek derecelere eritikten sonra taksirden tevbe klmak faziletten olur, farzlardan olmaz. Sen niin bu tevbeye vaciptendir, diyorsun? derse bu soruya biz
f
de
u cevab
L Vcip
veririz:
iki
ksmdr.
Biri, zhir
fetvada
vciptir.
Halk
tabakasndaki kiilerin haddi zeredir ki, onlar bu miktar ile

amel etmelidirler. Tki, lem viran omasn. Dnya geimine muktedir olsunlar. Ve bu vcip onlar cehennem az-
bndan
kurtaran vciptir.
udur
onun stne tahamml getiremez. Her ne kadar bu vcibi eda etmekle cehennem azabn grmezlerse de kaybettikleri derecelerin zntsnn verdii azaptan kurtulamazlar.
nk hirette bir takm kiileri kendilerinden daha yksekte greceklerdir. Bu grdkleri deta gklerde olan yldzlar gibi sttedir. Bu hasret ve gnl krgnl onlar iin
bir eit azab olur. Ve vcip olan tevbe, ite bu azabdan
kurtulmak iindir. Nitekim bir kimse, bu dnyada akrannteki vcip
ki,
btn
bir
halk ktlesi
360
dan
birine fazlaca
grm
makam
verilmi, onu
daha
st derece-
gamndan deli divane olur.

Sanki sopa yemitir, sanki mal elinden alnmtr. Sanki eli
kesilmitir. Geri bunlar olmamtr, ama ii o kadar yanklerde
hsran ve
olsa,
Bundan trdr
tr.
ma
ki,
kyamet gn'ne Tegabn
(aldan-
ziyan gn) denilmitir. Gabin, ziyan demektir.
met gn
kimse ziyandan uzak kalmaz. badette,

bulunmayan:
te
hi
Niin tatte
tatte
Niin
bulunmadm?
diye hasret eker.
daha ziyade ibdet etmedim?, diye
zlr.
evliynn ve enbiynn yolu, gleibdetten geri kalmamaktr.
ki
riyettii kadar, hi bir
Yarn
tat-
bulunan kii de:
Bundan trdr
Kya-
hirette kusurlarn
cezasn
ekeriz! diye korku
duyarlar.
Reslullah Efendimiz'in kendisini a
Yemek yemenin haram
siniz?
Hatta
Aye Hatun
(Allah
tutmasna ne der-
olmadn
bilmez miydi?
ondan raz olsun) derdi
ki:
mbarek karnnn stne

koyardm. ok zayf olduundan acma duygularm
oard. Merhamete gelirdim, alar, szlar, gzyalar
Elimi, Reslullah'un
dker:
Y Reslullah! derdim. Benim canm sana feda

olsun. Ne olurdu, bu dpyadan doyuncaya kadar
yeydin!
yi-
Resl hazretleri yle buyurdu:
Y Aye! Benim kardelerim
himmet sahiple-
benden ileri gittiler. Kermetler ve hiltler bulduBen korkarm ki, eer dnyadan nasip bulursam
riydi,
lar.
ki,
LM ve KIYAMET
361
aa
olur!
benim derecem onlarn mertebesinden
Kardelermden geri kalmaktansa birka gn sabrda
bulunmam hayrldr.
u anlattklarmza
kalmaz.
ni (Allah
gre, kul hibir vakit tevbeden uzak
Ondan mstani
deildir.
rahmet eylesin) der
Eer kuldan
Eb Sleyman- Dr-
ki:
ey sormasalar,
yalnz kaybettii
zamandan hesap sorsalar bu kayg ona lm vaktine kahi bir
dar yetiir!
2
Gelecek
gnlerini
ne dersin? Sen
betse
bil ki, bir
kiinin
ibi
kaybedenlere
bir incisi olsa,
inciyi
kay-
Eer inciyi kaybetmesi ile berlikte ceda varsa alamas daha ok olur. Ve mrden
alasa
za ve bels
de gemi
gnleri
yeridir.
onunla sonsuz sadet elde

etmek mmkndr. Eer, bir kimse onu gnahlara harcasa o kii kendi helkine sebep olur! Ya buna ne dersin? Bu
her nefes kymetli
bir incidir ki,
musibetten haberli olunce onun
hli nice
olsa gerektir?
Bu
ondan haberli olduun vakit zlmenin

faydas olmaz. Bu yolda Cenb- Hak yle buyurur:
bir musibettir ki,
"Sizden birinize lm gelip de: "Ey Rabbim, ne olur

beni ksa bir zaman daha braksaydn da sadaka veren
iyi kiilerden olsaydm," demeden nce size verdiim
rzktan Allah iin harcayn." (Mnafikun Sresi: 10).
r
lm meleini grnce gitme zaman geldiini anlar, gnlnde bir hasret peyd olur, bir hicran belirir ki, bu sonsuz bir hasrettir ve kul:
Ey lm melei! der. Bana bir gn mhlet ver ki, tevbe
cevab verir ona: Bunedeyim. Melekl - mevt (Azrail)
dan nce ok gnler geti. imdiki halde mrn sona eriti, geriye bir ey kalmad. O kul: Bri bir saatlik vakit
la! der. lm melei de: Btn saatler tamam oldu. Geri-
Bu
yetin tefsirinde delerki: o kul
ba-

ye
zaman kalmad,
hi
sizlik
diye cevap
erbetini tadar, onun asl
erir.
Vakt
ki,
362
kul mit-
imn straba der. Ve
eer, Allah gstermesin, ezelde ekavetinde (asiliine)

hkmedilmi ise phe, kuku, strap ona stn gelir ve
kt bahtl olur.
Eer saadetine hkmolunmusa imn
se-
Bu ynden Allah Tel yle buyurur: "Ktlkler ileyip lm vakti gelince tevbe edenlerin tevbeleri makbul deildir. Kfir olarak lenlerin de tevbesi kabul edilmez. Biz o gibilerine ac bir azap hazrladk." (Nisa Sresi: 18). Yine demilerdir ki: CenbHakk'n kulu ile arasnda iki srr vardr, Birinci sr anadan
doduu vakittir, Hak Tel yle buyurur: Seni tertemiz,
yerli yerinde yarattm. mrn sana emanet ettim. Gzn a, o emaneti lm vaktine ne trl geri teslim
etmek gerektiini bil!
lmete
erer.
tesi
yle
sr da lm
vaktindedir
ki,
Allah Tel kuluna
der:
Ey benim kulum! O menati ne yaptn?.. Eer onu

onun mkfn bulursun. Eer kayCehenneme hazr ol ku, seni beklemektedir.
muhafaza
bettinse
ettinse,
TEVBENN KABUL OLMASI

Tevbe eer artna uygun olursa mutlaka makbul olur.
nk sen tevbe eylersen, onun Cenb- Hak katnda kabulnde kuku, phe duyma. Aksine yalnz tevbe artlarnn yerinde olup olmadna bak! Bir kimse ki:
1 demolunun
gnlnn hakikatinin ne olduunu
bilse.
2 Onu
bedenle
ilgisinin
de nice olduunu
bilse.
LM ve KIYAMET
3
ve
Ve
Hazret-i ulhiyetle mnasebeti
ne olduundan
neden
ibaret bulundu-
Hazreti-i ulhiyetle perdesinin
undan
undan
haberdar olsa, gnahn bu perdeye sebep olduve tevbeyle o perdenin kalkacandan kukusu
'
kalmaz.
[Tevbenin
perdenin kaldrlmasndan
kabl
nk demolunun gnl aslnda

meleklerin cevheri cinsindendir.
dar kld
yanda bu dnyadan
yet (Allah Tel) grnr.

te eremezsin.
sna
Eer
bir nur, bir
ibarettir.
tertemiz bir cevherdir,}
ayna
zaman
gibidir
ki,
Hazret-i ulhi-
Sen onu prsan bu mazhariye-
onu demolu iledii gnahla ayna-
parlt verir ve o karanlk lekeleri
siler.
Ka-
ve tevbe edilirse, iyi amel nurlar o gnah

karanlklarn bastrr. Gzel amel ilemenin nrlar o karanl ortadan kaldrr. Gnl de aslndaki temizlie dner.
Fakat gnah ilemekte srar edilir, tevbe ve iyi ameller de
az olursa, o paslar kalbin cevherine eriip yerlemi olabilir. Artk il kabul etmez olur. O zaman onun pas aynann
iinde yer olan pasa benzer ki byle bir gnl tevbede kabul etmez. Belki sadece dil ile:
rart fazal olur
Tevbe
rine
ettim! denilirse
de bu tevbe
kalbgfn derinlikle-
ilemez.
Artk
kirli
bir giysi
nasl sabunla
K >
yrp^knd zaman
te-
de gnah karanlndan iyilik nrlariyle

Bundan trdr ki, Resl (S.A.V.) yle buyur-
mizlenirse gnl
temizlenir.
du:
Her ktln ardnca bir

bu gzei
yilik
ki,
o ktl
i mahvetsin.

lere
yap
Eer gnah,
gkolsanz bile tevbe
kadar eriecek biimde ilemi

vakit tevbeniz yine kabul edilir. Resl
kldnz
(S.A.V.)
364
yle buyurdu: Kul vardr ki, gnahkr olur. Ve bu

gnahndan tr Cennete girer. Ashb- kiram: Bu nasl olur, Y Reslllah? diye sordular. O da: Kul, bir gnah iler ve o gnaha pimanlk getirir. O pimanlk da
o kulun gnlnden bir trl gitmez olur. T ennete
girinceye kadar onu unutamaz, hatrlar. Ve yine denilmitir ki: O pimanlk arasnda kimi zaman iblis, o lnetlenmi olan eytan gelip: Keke ben onu bu gnaha sokmaolsaydm! der. Resluliah Efendimiz yine yle buyurmutur: yilikler, ktlkleri, suyun elbisenin kirini yok
ettii gibi yok eder. Resl (S.A.V.) yle buyurdu: iblis
yine
lnetlenince Allah Tel'ya
hakk
iin,
demoullarmn
lerinde olduka
yle
dedi: Senin izzetin
yzne, t canlar beden-
kapatmayaym!
Habeli, Reslullah'n katna geldi: ok gnahlar ilemi bir kiiyim ben! dedi. Acaba benim tevbem kabul edilir mi? Resl (S.A.V.) Edilir! diye buyurdu. O Habeli gitti.
Yine geri geldi: Ben gnah ilerken Hak Tel beni gryr mu? diye sordu. Resluliah da: Grr! dedi. Habeli
bir feryat savurup hemen orackta can verdi.
Bir
Fudayl bin yd,
(Allah
tir:
Hak Tel peygamberlerden birisine yle
bildir-
"Gnahkrlara mjde ver ki, eer tevbe eylerlerse

tevbelerini kabul ederim. Ve Sddklar korkut ki, eer
adaletle i grrsem, onlarn hepsine ukubet yadrrn."
di:
Nedametle gnalrm balanmas^ hakknda srail

oullarnda gnahkr bir kiinin hikyesini Resluliah
Efendimiz yle anlanmtr: Sizden ncekiler arasnda bir
kii vard ki, 99 kiiyi ldrmt. Sonra tevbe klmak diledi.
Acaba tevbem kabul
edilir mi,
edilmez mi, diye kuku-
LM ve KIYAMET
365
ya dt. Ona bir kii salk verdiler ki, o ada o kiiden

ulu bit kimse yoktu. Ona sorusunu tekrarlayarak: imdiye dek 99 kii ldrmm. Tevbem kabul olunur mu? dedi. bit kii de: Olmaz! dedi. Yznc olarak o adam ihtiyar bidi ldrd. Bylece 100 kiinin lm tamamlanm
en bilgin din kiisinin adn biloldu. Sonra yine ona o
dirdiler. O da o halim kiiye gitti: Benim tevbem kabul oluA
nur mu? diye sordu. lim de: Kabul olunur! Lkin kendi vatanndan ayrlp gitmelisin. Buras fesat yeridir. Filn yere
var ki, oras iyi insanlar lkesidir! dedi. O da o memlekete
giderken yolda can verdi. Azap melekleriyle rahmet melekleri arasnda bir kavga balad. Azap ve rahmet meleklerinden her biri: Bu kii benim memleketimdendir! dediler. O
zaman Hak Tel
onlara
ld yeri ltoprana bir kar da-
yle buyurdu:
n! O yer lld. yilik ehillerinin

ha yakn buldular. O zaman rahmet melekleri onun cann
bilindi ki,jnah kefesialp oradan ayrldlar. Bununla
nin bo bulunmasna gerek yoktur. Belki sevap kefesinin
gelirse kurtugelmesi lzmdr. O kefe az da olsa
ar
ar
lu
doabilirf}
KK ve BYK GNAHLAR
Tevbe gnahtan tr olur. Gnah ne kadar kk olursa ve srekli olmazsa onun ii o kadar kolaydr. Hads-i erifte
yle
bildirilmitir:
Farz olan namazlar, btn gnahlara keffret

olur. Yalnz byk gnahlara keffret olmazlar.
Allah Tel
yle buyurmutur:
"Byk gnahlardan
nahlarnz balarm."
el
ekerseniz, teki kk g-
(Nis Sresi: 31)

O
36
BYK GNAHLAR'n
halde
ne olduunu bilmek
FARZ'dr. Bunda Sahbe-i kiram arasnda ayr dnceler
vardr. Kimileri: "Yedidir" dedi. Kimileri: "Daha oktur!" dedi. Kimileri
de:
"Daha azdr!"
dediler.
bn-i Abbas: "Hazret-i mer'in Byk gnahlar yedidir!"

dediini iittim," dedi. Kendisi de:
Yedi olmasndan tr Yetmi'e yakndr!

/kb
Talib'i
Mekk
(Allah
ona rahmet
Kulb adndaki kitabnda dedi
Btn
dm.
dedi.
eylesin), Ktul
ki:
ve kavilleri (szleri) toplaByk gnahlar 17 buldum. Drd gnledir ki, bihaberleri (hdisleri)
gnah zerinde srarl olmaktr.

Her ne kadar kk de olsa kt ii ilemi ola, ondan tevbe eylemek hi bir zaman gnloVgeimeye. ncs,
Hak Tel'nn rahmetinden mit kesmektir ki, ona Kunut
(mitsizlik, kayguya kaplmak) denir. Drdncs de Hak
Tel'nn mekrinden (aldatmasndan) emin bulunmasdr.
rincisi, kfrdr. kincisi,
Dier drt gnah da
dilin iindedir. Dilie
ilenen byk
gnahlarn:
Birincisi: Yalan ahitlikte
ortadan
kimseye bu
s lzm
ki,
onunla
bir
hak
kal#ar)(.
kincisi: Temiz bir

gibi
bulunmaktr
trl
mslmana
zin isnat etmektir
o
szlerinden tr had (kam) cezaki,
gelir.
ncs: Yalan yere yemin imektir. nk bu yalanla bir haram mal veya bir kimsenin hakkn ele geirir.
Drdncs:
Sihir
ve by yapmaktr
sylenen szlerle yaplr.
ki,
bu da
dille
LM ve KIYAMET
367
Dier gnah da mide
1
arap ve sarholuk veren
Biri,
2 Biri de, yetim,

3
Biri
de
Geri kalan
1
ile ilgilidir:
Zin
eyleri imektir.
ksz mal yemektir.
rib, yani tefecilik faizi yemektir.

iki
(bir
gnahda ferle
ilgilidir.
Onlar da:
kadnla nikhsz birlemek).
erkeklerde^ olanclktr.
teki
iki
gnah da
elle
ilgilidir.
1 Adam ldrmek,
2 Hrszlkta blunmaktr. yle hrszlk

(kam) vurmak vcip
Bir
ilgilidir,
cenkten kamaktr. Mesel:

lar
daha
Bir
bay
ki
kfirlere
kar klan
mslmann iki kfirden,

kamas gibi. Ama dman-
Bir
yirmi kfirden
fazla olursa
yapana had
olur.
gnah da ayakla
on mslmann
ki,
kamak uygun
gnah da btn bedenle
olur.
ilgilidir ki,
bu da anay, ba-
incitmektir.!
Byk gnahlar undan bilmilerdir ki, onlara ya had (kam) cezas gerekir, ya da Kur'n- Kerim'de byk gnah iin byk tehdit, korkutma yeti varI
Ey
salih kii!
dr.}
Byk gnahlarn uzunca anlatlm hy kitabnda

aklanmtr. Bu Kimy-y Saadet kitamzn onu aklamaya tahamml yoktur. Bu aklamay bilmekten maksat,
byk gnahlarda ok ihtiyatl davranmaktr. unu bilmek
gerektir ki, her ne kadar farzlar eda kk gnahlara tefa-
368
dediysek de o kk gnahlar srdrmek, onlarda

devam ve srarda bulunmak da byk gnah olurf]
rettir
unda
pul
hi hilf yokutr
ar hakk
olmaz.
O hakk
tan o hak
ki,
eer
bir
kiinin
boynunda
bir
ona tevbe, hi bir zaman keffaret

vermeyince o kiinin boynundaki bor-
kalsa,
geri
dmez.
Szn ksas, HakTel
gnah hakknda ilgili zulmlere oranla balanmaya, affa daha yakndr. Bir hadis-i erifte de yle buyurulmutur:
ile ilgili
olan her
Gnahlarn
divanlar (tutanaklar) blmdr:

Biri udur ki, o gnah hi bir zaman yarglamazlar. O
da Allah'a ortak komadr, irktir. Biri de udur ki, o
gnahkr yarlar. Bu gnahlar, kul ile Hak Tel arasnda olan gnahlardr. ncs de udur k, o divana yazl olan gnahlar Hak Tel balamaz. Bu ise
halka kar giriilmi olan zulmlerin tutanadr.
Ey salih kii! Sen bil ki, mslmanlara rahmet verecek

her ey, gerek nefiste, gerek hamette, gerek mrvvette,
gerekse dinde olsun, bu cmledendir. Bir kiinin halk
bid'ate davet edip dinlerine zarar vermesi, ya da meclis
kurup halk gnaha tevik edici szler sylemesi gibi gnahlar halka zulm divannda, halka mezlim tutananda
yazldr.
KK GNAH HANG EYLERLE

BYK OLUR?
(~Kk
gnahn balanmak umudu
vardr.
Ama baz
sebeplerden tr de byk gnah olabilir. Onun byk

gnah haline gelmesi tehlikesi Alt'dr.J
369
=========^
LM ve KIYAMET
[1 Birinci tehlike: Kk gnahta srar edilmesidir.]
kii gibi ki, durmaz gybette buBuna rnek unlardr:

lunur. Bir kimsenin ardndan kt szler savurur. Ya ipek
giysilerle dolar. Ya da daima alg seslerini dinlemeyi sever. Bu trl gnahlar srp gittike gnl kararr, bu karanlk byr, geniler. Nitekim bundan tr Peygamberimiz Hazreti Muhammed (SAV.) yle buyurmutur:
lerin en
(yni birbirine
Ayrca
ne kadar az da olsa ittisal zere

ulama eklinde) devaml olandr.
iyisi,
buyurmulardr
yine
ki:
Mmin, iledii gnah, u yce dalar
gibi g-
Bolukta duruyormu da stne decek sanr ve

korku duyar. Gnah ileyense onu, sinek burnuna
rr.
konmu ve oradan
kalkacak, uacak sanr.
Denmitir ki: Mafiret edilmeyen gnah

onu ileyen kii:
Bu kk
le
bir
gnahtr,
keke
u gnahtr
ki,
btn gnahlarm by-
olsayd! der.
Bu gnah balanmaz. Gufrana uramaz.

Enbiydan
birine bir vahiy geldi,
yle
dedi:
Gnahn kklne sakn bakma. Ona bak
ki,
benim buyruuma aykr hareket etmeye si n!..
Hak yolunun hametini ne kadar ok bilirse kk

olan gnah onun katnda daha da byk grnrTAshbKirm'dan birisi yle buyurdu:
[Kul,
iliyorsunuz ki, itibarda onlar kl kadar

grrsnz. Fakat bizim katrmzdajonlarn her birini itisar
su damgibidir. Hak Tel'nn kzgnlnn rnei
Siz, yle iler
da
lasdr
ki,
bir
tan
stne damlar. phesiz,
bir
gn
gelir ki
'

o
ta
Fakat o suyu toptan ve

tne dkseler taa tesir etmez.
ile
oyar..
kezden o
bir
370
tan
s-
yleyse bir kii kjk gnah ilemeye dkn istifar

onu gidermeli. Pimanlk gstermeli. Bir daha da o g-
nah ilememee azmetmeli, almaldr. nk ("Kk

gnah, ona devam edilirse, byk gnah olur. Byk
gnahlar da istifar
[2 kinci
ile
tehlike:
kk olurrjdenmitir.
Gnah
bir
ey deilmi gibi
gr-
mek, gnaha hakaret gz ile bakmaktir^Bu halde o kk gnah, byk gnah olur. Gnah kk^rmeyip byk grse, ulu gnah da kk gnah olur.jGnah byk
saymak imndan ve korkudan meydana gelir. Korku ile
imn gnl karanlklardan korur] Bundan tr korku ve
imn olan bir gnl gnah ok tesir etmez.(Gnah az gr-
mek gafletten ve gnahla lfet bulmaktan ileri gelir^Ve bu

gnahn gnlle ilikisi olduuna delil tekil eder. ysa her
eyde
li
ve nazar $rtfrnfcdir.
olursa o byk bir eydir.
itibar
Bir
ey gnle fazla tesir-
Allah'n gazab, belki de seni kk
nahta
grdn
bir
g-
gizlidir.
Nitekim
onu kolay (gnah saylmayan) bir ey olarak grrsnz. Oysa O, Hak Tel katnda byktr." (Nr
"Siz
Sresi: 15)
[3 nc
gnah
de olur
bir zafer, bir

ki,
Ben
kiiyi
tehlike: Kii, kendi
gs
utandrdm.
Rezil
bilir,
sevinir,
onunla nr^Kimi
kabartarak:
filn kiiyi
sktrdm,
ganimet
gnahna
aldattm. Elinden
maln aldm,
ona sdm, saydm. Bahse

ve rsvay eyledim! der.
filn
girdim,
LM ve KIYAMET
371
Bunun gibi eyler syleyen bir kimse, kendisinin helkine sevinmi olur. Bunlarla nmesi, gnlnn kararm
olduunu gsterir. Helak olu da gnln kararmasnda ileri
gelir.
[4 Drdnc
gnahn
tehlike:
gizleseler, yle
bir inayettir) Ama,
bunun
Gnahn stne perde

sanr
ki,
kendisini
bu, kendi
hakknda
ekip
hakknda
bir
imtihan
ve kolaylk eklinde grnen bir zorluk ve tehlike olduunu bilmez. Helake doru gittiinden korku duymaz.
5 Beinci tehlike: Kii iledii gnah aa vurur]

Ve HakTel'nn gizlediini kendisinden kaldrmak diler ki,
bakalar da onun sebebiyle gnaha rabet etsin, heves
duysunlar ister. Bylece, onlarn gnahlarnn ve rabetlerinin vebalini de yklenmi olur. Bakalar o gnaha rabet
duymu
iin
olursa onu
retmek
gereken sebepleri onlar

hazrlyorsa bunun sorumluluu iki misli olur. Eskiden
bykler
nahn
Bir
iin
yle demilerdir:
mslmann, baka
bir
mslmann gzne
kolay ve kk gstermesinden daha byk
bir
gg-
nah olamaz.
Altnc tehlike: Gnah ileyen kiinin lim ve

halkn ncs olmasdr.jOnun halini grp bakalar da
gnah ilemeye cesaret gsterirler. Ve yle derler:
Bu gnah ilemek ciz olmasayd, o lim kii onu ilemezdi!
Mesel
bir limin ipekli elbiseler
giymesi, sultanlarn ya-
nna
vararak onlardan mal istemesi byle gnahlardandr.

Tartmalarda dillerini uzatmak, akranna sp saymak,
malnn okluu
ile
onu grr ve ona
nmek de
uyarlar.
Btn renciler
nk kendilerinin hocalar gibi
byledir.

olmalarn
rencileri de stadlarna uyarlar. Btn rencileri, o bilgini grerek ona uyarlar.

isterler.
Bunlarn her birinden
bir
kucak halknn mahvolduu
ehrin onlardan birine uyarsa, phesiz hepsinder olan o kiinin zerine olur. Bundan tr-
grlr. Bir
nin vebli
dr
ki:
Bahtl u kiidir
ld zaman gnahlar da
Ama
ken-
kimse anlattmz din bilgini

olursa onun gnahlar bin yl gese de kendinden son-
disini ile birlikte lr.
gibi
ki,
bir
ra srer, gider! denilmitir.

srail
oullar limlerinden
yle
bir
Ona dedi
ki:
reslne
birisi
tevbe
etti.
O zamann
vahiy geldi:
Eer, gnahlarn seninle benim aramda

olsayd seni balardm. Tutalm ki, sen tevbe ettin! Oysa
o kavmi eri yola saptrdn. Onlarn hali ne olacak? Onlar
nice edeceksin?
Bundan
tr limler bu tehlike iindedir.
Onlarn
bir
gnah bin yazlr Tat ve ibdetleride bir iken bin yazlr.

nk onlara uyanlarn sevaplar kadar sevap da onlarn
Bu ynden lime vacip olan, gnahtan
uzak kalmaktr. Eer gnah ilerse gizli kalmaldr. Eer
lim mubah bir i ilese de "Onu lim iledi!" diye halka
evk gelip gaflet iine dseler, o lim bundan saknmalkendilerine
verilir.
dr.
Zhr
(Allah
ona rahmet
Bundan nce
iman (nder) olduk,
R/e bir limin
eylesin) der
ki:
oynardK.imdi halka madem

bize glmseme bile yaramaz!
gider,
iledii
gnah
anlatmak; kii
ini
byk
ki
bir
gnahtr^ Bundan tr ok kii eri yola sapar, dellete
373
der. Ve zaman
li
kesilir.
olur
ki,
onu
LM ve KIYAMET
ilemee
cesaretlenir. Cret-
hale gre btn halkn hatasn,
yanlln
rtmek vcip'dir.
DORU TEVBENN ARTLARI ve

ALMETLER
êvbenin
matr.
asl,
pimanlktr. Neticesi de iradeye sahip
Ama pimanln
almeti, kiinin her
ol-
zaman gam ve
bulunmas, ii gc alamak olmas, gzyalar

dkmesidirJnk bir kimse kenefinin helk olduunu grr de nasl gam ve hasretten uzak kalr? Eer onun hasta bir olu olsa ve bir gvur hekim o babaya:
hasrette
Bu# hastalk
bu hastalkta lm tehlikesi
vardr! dese o babann yreine hi phe yok ki, gam
atei, canna korku der.
tehlikelidir,
Bu da bilinen eydir ki, kendisinin nefsi zerinde sevgisi/olundan daha azizdir. Ama Hak Tel'nn ve Reslullah'n, o kfir hekimden daha doru syleyen olduunu bilir. Ahirette helk olma korkusu lm korkusundan da byktr. Gnahn, Hak Tel'nn gazabn gstermesi, hastalgnn lme dellet etmesinden daha aktr.
Bylece,
eer bundan
bir
korku ve zgnlk belirmez-
se gnahn tehlikesine henz imn getirilmemi demektir.

Bu korku ve zgnlk atei ne kadar ziyade olursa gnahlarn kefaretinde de onun tesiri, o kadar fazla olur. Zira gnahtan tr kalbede yerleen pas ve karanlk, hasret ve
nedmet atelerinden baka eylerle yanp ortadan kalkmaz. Ve ancak bu atele yanp ykanmala gnl saflama-

a, ok
374
merhametli, ok ince, ok duygulu olmaya balar.
Tevbe edenlerle sohbet edin
ki,
onlarn gnl
in-
celmitir, duyguludur, denilmitir.
[bnl ne kadar saf ve tertemiz olursa o kadar da gnahtan nefret duyan} Gnahn lezzeti apak bir hal alr.
Peygamberlerden birisi, Beni srailden birinin tevbesi kabul edilince
efaat
etti.
Cenb-
Hak'tan
ona
u vahiy
indi:
Eer btn gk ehli onun hakknda efaat etseler,

madem
o gnh^ tatll onun kalbine

hi de kabul etmem.
Ey
ki,
girmitir,
sen bil ki, gnahkrlk tabiata uygun

gelirse de, tevbe eden kimse iin zehirle
bal gibidir. Bir kii o baldan bir kez iti mi ve acsn da ^k ekti
mi, bir kez daha hatrna getirse, ya da onu grse ondan
slih kii! Yine
karm
duyduu
O baln
nir,
nefretten tr
istek
barndaki
kllar diken diken olur.
ve arzusu, bu ziyan korkusundan tr
gizle-
gider.
acl
Bylece bu
btn gnahlarda grmek gereklidir.
nk o kii iledii gnahta Hak Tel'nn gazabnn olduunu bilmesinden iini zehir doldurmuturÊvet, btn
gnahlarda, Hak Tel'nn gazabnn oldunuu bilmesinden ini zehir doldurmutur. Evet, btn gnahlarda, Hak
Tel'nn kzgnl, gazab vardr.
/Ama
eyle
ilgi
irade
ki,
pimanlktan meydana gelmise,
kurmutur:
1 Hal ile (imdiki zamanla),

2 Maz ile (gemi zamanla),
3 stikblle (Gelecek zamanla). 1
375
LM ve KIYAMET
Haldeki irade udur:
Btn gnahlar brakmak (Yani gemite iledii

gnahlar braktn bildirmek).
2 Farz olan eylerle
megul
olmakTj
stikbldeki irde de udur:

1
Azim
gsterip
mrnn sonuna kadar sabreyle-
mek.
A
2 Zahirde ve btnda hi bir zaman gnaha grimemee,
msiyet
ilememee almak,
3 Farzlarda kusur ilememee,

olarak antlamak.
3
Hak Tel
ile
salam
Bu tpk bir hastann kendisine ziyan getireceini bildii

bir yemiten artk yemeye azmetmesine benzer. Yeter ki,
azmi halindeki niyetinde geveklik ve tereddd olmasn.
Eer byk bir arzu stn gelecek olsa bile bu byle yaplmaldr.CTevbeyi baarya ulatrmak ancak uzletle, skt etmekle, hell
lokma
mmkn
ele geirmekle, yani hellden ka-
Eer
pheli eylerden el
ekmezse Tevbe'ye eriilmez, tevbe meydana gelmez, tazanabilmekle
mamlanm
olmaz.
pheli eylerden
yle
olabilir.
ehvet
el
(yksek
ekilmez/)
istek)
krlmaynca da
kimsenin zerine bir ehvet stn gelse, yedik ez vehdedip ondan el ekmee alsn
ki, o kiiye ondan uzaklamak kolay gelebilsin.
denilmitir
ki, bir
[Gemiteki irde de udur: Gemie bakp insann

kendi zerine kalan kayp haklarla ilgili olmasdr. Ama
bunlar Hak Tel'nn haklarndan veya kullarn hakknda
olabilir.
Bunlar bilmek ve gereini yerine getirmek
gerekir.

Allah'n haklar
1 Farzlar
iki
376
ksmdr:
yerine getirmek,
2 Gnahlar
terketmek, onlardan saknmaktr.!!
ana
Farzlar yerine getirmek yle olur: Kii bl

geldii gnlerden beri namazn
mdr, diye dnmelidir. Yahut elbisesini temiz tutmad bir gn var m-
karm
dr?..
Ya da
niyeti
doru
drst
olmu mudur?
Eer
bunlardan birini biliyorsa, veya asl inancnda, itikadnda phe ve bozukluk olmusa hepsini kaza etmelidir.
Eer vermi ise acaba mstahak olan kiiye mi vermi-
tir?
Bunu aratrmaldr... Ve altn
ktlarn
vermemise
hepsinin
gm kaplar
varsa zeyapmal ve o ze-
hesabn
kt, verilmesi gereken kiilere vermeli.
Eer Ramazan
orucunu tutmamsa, yahut oru niyetini unutmusa, ya da

baka artlarna riyet etmemi olursave bu zikrettiklerimizi yakndan biliyorsa orucunu kaza eylemelidir.
Eer
bir
eyde kukusu
olarak tesap etmek caizdir.
olursa, ictihad edip
ve kesin
phesi
edilmeli-
olanlar
ed
dir.
Bl ana ermeden nce iledii gnahlar da dnmesi gerektir. Gerek gzden, gerek kulaktan, gerek elden, gerek mideden, btn
bilmelidir.
Eer,
zin, livta,
azsndan iledii gnahlar

hrszlk,
iki
imek ve bunlar
ve Hak Tel'nn had cezas vacip buyurduu byk

gnahlar ilemise tevbe etmelidir.
gibi
kiiye sultann (yargcn) nne

larn ikrar etmesi gerekli deildir.
Byle
bir
Bana bu gnahlarmdan tr
kamy
kp
gnah-
eriatn gerektirdii
vurun! demesi yerine o iledii
gnah
gizlemeli,
===^^
377
LM ve KIYAMET
ona tevbe tedarikinde bulunmal, ok ok

rakmamaldr.
ibadeti elden
Kk gnahlardan ilemise
Bir
nmahreme, bilmedii
bir
hal yine byledir.
Eer:
kza veya kadna bakm-
almadan) Kur'n- Kerme el attysa,

ya da np olarak (gus! abdesti almadan) mescide girdi
ise, bunlarn her biri iin zdd ile keffarete bulunmaldr.
Bylece o keffaretle gnahlar yok olur.
sa, taharetsiz (abdest
Nitekim
Cenb- Hak Kur'n'da yle
buyurur:
{"Gnahtan sonra sevap ilemek gnah mahveder."

(Hd Sresi: 114).
Her ne kadar her sevap gnah ortadan kaldrrsa da o
gnahn zddn yapmak, aksini ilemekte tesiri daha ok
olu\]Mesel:
Saz dinlemenin
keffareti
Kur'n dinlemektir. Din
meclislerde, limi sohbetlerinde bulunmaktr.
Mescitte cnp oturmann
kefareti itikfa
girmek ve
ibadette bulunmakla olur.
Mushaf- erfe temiz olmayan (abdestsiz)
kunmann
okumakla
4
ll
keffreti,
do-
mushafa ikram etmekle, Kur'n' ok
olur.
arap imenin
de gnlnn ok ektii heolan uruplar imeyip fukaraya sadaka vermekle olur.

keffreti
Bylece, o gnahtan
sevaplardan doan nrla
ya
elle
meydana gelen her karanlk bu
mahvolmu
ileriyle olaryier sevincin
bulunur. Hatta dn-
keffreti,
dnyada
ekiler
znt ve gussadr. n dnyada olan sevin, gl, rahatlk gnl dnyaya balar. Oysa dnya iin ekilen zah
metle gnl dnyadan ilgisini keser, dnyadan nefret du

yar.
Bundan trdr
ki,
==
378
yle buyurulmu-
hads-i erifte
tur:
Bir znt,
ac
mmine eriirse, o ac eer

ayana diken batmaktan bile meydana gelse gnahna keffret
bir
ki,
olur.
yle buyurmutur:
Gnahlardan kimisi vardr
ki,
zntden
baka
ey ona kefret olmaz.

Baka
bir rivyette
de Resl (SAV.) yle buyurmu-
tur:
Gnahlardan
im skntlar
kimileri
vardr
onlara ancak ge-
ki,
keffret olabilir.
Bu geim skntlarnda oluk-ocuk maieti de

Bu
vardr.
gnahlar ileyenler, oluk-ocuunun geimini

temin etmekte skntlara der.
trl
Hazret-i
Aye (Allah o kadndan
raz olsun) der
ki:
Bir kulun gnah ok olsa ve ona kefret olacak

kadar ibdeti bulunmasa Hak Tel onun gnlne
gam
salar
ki,
o gam onun gnahna
bir
keffret olur.
yle sanma ki, bu gam, onun dilemesiyledir. Hayr, yle deildir. Ve hem ihtimaldir ki, dnya ilerinden tr de
zlm olabilir.
Dnya
znt
dersen
duymak zaten
hatadr, ne yolda
iin hakikati senin kukulandgibi deildir. Aksine, senin gnln dnyadan bktran
keffret olur?
iin
ey, senin
bil ki,
deilse bile senin iin hayr'dr. Belki o zntye karlk gnlne bir sevin gelirse,
muradn meydana gelir, dnya senin cennetin olur. Yusuf
bir
ihtiyarn, isteinle
aleyhisselm Cebrail'den
babas Ykub
iin:
379
O kaygl, zntl
ihtiyar
nasl buldun? diye sordu.
Cebril de:
Onu, oullar
len yz annenin
kaygs
iinde bul-
dum.
Ysuf:
Ona bu zntden tr karlk ne ola? diye sordu.

Cebril:
Yz ehidin sevab
olur!
cevabn
verdi.
Fakat kul hakk olan gnahlarda, btn insanlarla olan

muamelelerini hesap etmelidir. Hatta halkla sohbet eyleyip
onlarla syletii szleri, konutuklarn btn hesap etmelidir. T ki, bir kimsenin kendi stnde hakk varsa veya bir kiiyi incitti, ya da gybet etti ise, onun borcundan
kurtulmal, hellliini dilemeli. Geri verilecek eyleri geri
vermeli.
Eer
bir
kimseyi
ldrm
o kiinin
onlarda ya ksas eyler, lme
ise kendisini
miraslarna teslim etmeli,

lm derler, ya da onu banarlar.
Kendisinde kul hakk kalan kimse, bakalarndan ne

hak kalmsa, gerek bir ake, gerek bir habbe olsun o parann sahibini lem iinde aramal, dilemeli, onun hakan nr
geri vermelidir.jEer
onu bulamazsa, o kiinin vrisine ver-
Bu ie ise memurlar, bezirgnlar (yani tccarlar,

al-veri yapanlar iin) gayet zordur. Onlarn halkla muamelesi ok olur. Kaybolup gittikleri zaman da onlar bulmak, herkese gtr. Bu mmkn olmaz. Kul hakkn vermek isteyenler, bu zrnden tr, ibadetini, tatn arttrmaldr. O kadar tat, iyi amel toplamal ki, bu haklar kymet gn kendi stnden aldklar vakitte, kendisi iin
kifyet edecek kadar sevap kalmaldr.3
melidir.
3
HCCETTL-SLAM tMAM-I GAZAL =====
380
LENEN GNAHA KEFFRET OLAN EYLER

Bir kimse,
eer tevbe arasnda
bir
gnah ilerse onun,
keffaretinde acele etmesi ve o kefaretin tedrikiyle
mas
ura-
Rivayet edilen haberler

eye dellet etmektir ki,^sekiz
gnahtan sonra ilenirse, o gnaha kegereklidir.
ey
fretolur:
[bu sekiz eyin drd gnldedir: 2

L Birincisi:
Tevbedir^
[kincisi: Tevbeye azmeyleyip atk gnah

sdk kalmaktr.
ilememeye
[ncs: Bu gnahndan dolay azb greceinden

korkmakt r.J
[Drdncs:
Balanmay
mid
etmektir. ~)
[Sekiz eyin drd de bedende, vcuttadr:
^Beincisi: Gnahtan sonra
iki
rekt
namaz klmaktr.]
[Altncs: Bundan sonra yetmi kere

istifar etmektir.
[Yedincisi:
Yz kere (Sbhanallahil
dhi) demektir.
salvat vermek,
azim ve bham-
[Sekizincisi: Kudreti yetitii kadar sadaka

Ve bir gn oru tutmaktr.J
Baz
datmaktr.
haberlere gre de gnah ileyen kii, gzel bir ekilde temizlenip abdest alp mescide varmal, iki rekt na-
LM ve KIYAMET
381
Bir hadis-i erf'te
de yle buyurulmutur:
"Gnah ilediin vakit onun ardndan bir iyilik yap

ki, onun keffreti olsun. Gizli gnah ilersen gizili iyilik yap. Aikr ilediin gnaha da aikre iyilik yap."
Ey slih kii! Bil ki, dil ile istifarda gnl hazr bulunmazsa okluka hi faydas yoktur. Gnln istifarda dil ile
ortakl, onda korku, yalvarma olmas ve bu mafireti diuzak bulunmamas demektir.
zerinde olJsa tevbeye azmedii ne ka-
lerken nedametten, utantan
Eer gnl
dar halis
bu hal
olmasa da necabetinde mit eksik olmaz{Szn
ksas, dil ile istifar eylemek, gnl gaflette bile olsa faydadan uzak kalmaz. nk, dil bo eyler sylemekten
korunmu olur. Bu ise susmaktan daha hayrldrTjnk
gnl, baka szler sylemeyi det edineceine istifar
kelimesine meyli daha ziyde olur, bo szler sylemektense onu sylemei ister.
Bir mrid,
yor!
Eb Osman- Marib'ye:
zaman gnlm gaipteyken zikirde

Bunun hakknda ne buyurursun? dedi.
Dilim, kimi
Eb Osman- Marib de ona
kret
Bu
dir!
hal
ki
uzvundan
bir hilesi
Bak, gnln hazr deil.

de
zikirde
Halk,
bulunmak
eytann bu
u cevab verdi:
hizmetle deylendirmiler-
birini
nnda eytann
bulunu-
vard r./eytan der
Dilini tut.
edepsizlik,
Byle
saygszlk
ki:
bir hal iin-
olur.
ifaline cevap verirken
ksma
ayi-
ni rlar:
1 Bir ksm
sabklardr
eytan, doru sylyorsun!
sun diye ve seni kahretmek

derler.
ki:
iin
halde sana imad
kalbimi
ol-
de hazr edeyim!
Bunlarn bu sz, eytann yarasna tuz
biber
ekmek
gibi olur.
2 Bir ksm da zlimlerdendir.
Doru sylyorsun,
Bunlar,
eytana:
yalnzca kmldamasnda,
hareket etmesinde fayda yoktur! der ve susarlar.
dilin
'
yle sanrlar ki, aklllk, zeyreklik etmilerdir. Fakat

gerekte eytann dostluuna ve onu uymaa ayak tut-
mulardr.
3 Bir ksm orta halli
kiilerdir
ki,
yle
derler:
Her
ne kadar gnlmz hazr tutmaa gcmz

yoktur. Her ne kadar kalb ok hayrl ise de, dilimizle zikirde bulunmak susmaktan daha hayrldr.^
Nitekim padiahlk sarraflktan her ne kadr hayrl ise
de, sarraflk da plkten hayrldr. Bir kii padiahlk
etmekten ciz olrsa, sarraflktan

temesi akl kn deildir.
el
ekip p olmak
is-
TEVBE ETMENN LCI

flevbe klmadan kimselerin ilc udur: Neden tr gnah ilemekte srarl olduklarn ve tevbe klmadklarn bilmelidirler.
Gnah ilemekte srarl olmann da sebebi

birinin
de
bir trl ilc
(jj Birinci sebep:
[2
lip
Her
vardr/]
kiinin hirete
imn olmamas-
phesi olmasdr\)Bunun ilcn

Rknnn Gurur konusunda anlattk.
dr. Yahut hirette,

kt
betir.
Mhli-
kinci sebep: O kiinin stne ehvet o kadar gagelir ki, onu terketmeye kendisinde g bulama]Bu ar-
zularn zevki ona o kadar galip olur
kendisini hiret teh-
boar. Halkn ounun takv
likelerinden gaflete
istekler
ki,
ile
nefsi
arasndaki peciesi ehvettir.
Bundan trdr
ki,
Allah Tel Cehennemi yaratt zaman Cebrail'e:
Cehenneme nazar kl, bak! buyurdu.

Cebril de:
Nazar kldm ve onu grdm, ya Rab! Senin

tin
hakk
iin, bir
izze-
kimse bunun vasfn iitse iine
gir-
mez! dedi.
Allah Tel,
Cehennemin evresinde ehvetleri
(azgn arzular) yaratt. Cebrail'e:
Oraya bak, orasn gr! diye buyurdu.

Cebril:
Cebril:
Oraya baktm ve grdm ya Rab! Ama senin

zetin
hakk
yen hi
bir
ondar korkarm
kimse kalmaz! dedi.
iin
Hak Tel Cenneti
ki,
iz-
Cehenneme girme-
yaratt, sonra Cebrail'e:
Ey Cebril! diye buyurdu. Cennet'e bak! Onu da

gr!
Cebril:
Ona baktm
vasfn
iitince
y Rab! Hi kimse yoktur
onun
iine
girmee
ki,
oun
acele etmesin! de-
==
384
Allah Tel, bu sefer, zahmet ve meakkat veremi

eyleri onun evresinde yaratt. Cebrail'e:
Bak oraya! diye buyurdu.

Cebril:
Baktm, ey Rabbi! dedi. Senin

ondan korkarm
okluundan hi
zaman
iser.
hakk
iin
ki,
onun yolunda olan zahmetlerin
bir
kimse cennete giremez.
nc sebep:
(3
izzetin
kavuulmasna
Oysa dnya ve insann tabiat pein paraya
meyillidir. Bir
ey
ki,
hiret bir vdedir,
veresiyedir,
gzden de, gnlden de
[4
Drdnc sebep: Mmin olan bir kii tevbeye azmeyleyince ona btn zaman msaittir. Ama bu tevbeyi ertesi gna brakr. Ne zaman iddetli bir istek hatrna gelse:
Bu arzumu yerine
srmem!
getireyim,
bundan
baka
istee
el
der.J
T
Beinci sebep: Gnahn demolunu mutlaka
Cehenneme salmas gerekli deildir. Belki balanma
olabilir. nsanolu ise kensi hakknda daima iyi zan sahibidir. Kt bir istee kapld zaman onu kt sanmaz:
Hak Tel balar,
affeder! diyerek
rahmete umut
balar. ^
Birince sebebin hirete
inanmamak olduunu ve onun
ilcn anlatmtk. Fakat j^hiret vdeli senettir, bekler! diye

tevbeyi geri
ve gzden rak olan gnlden rak
tutmann ilc da udur: Byle dnen bir kiiye:
bkann
--n-_._-.___a. LM ve KIYAMET
385
Gelecek
eyi gelmi gibi san! Onu gelmi gibi

say! Nice zamandan beri gznn kapandgna itibar eyle,
inan. lm ake olarak bil. Belki ugn lrsn, belki dde
bir
bu saat lrsn "O veresiye al - veritir!" diye gvendiin

ey pein al - verie dner. Ve o pein, sandn ey ortadan kalkar, rya gibi olurj
/Ama
yksek arzular (ehvetleri) brakmayan kii yle

bilmeli ki, ehvetlere bir saat hasretmee tkat getiremezse, Cehennem ataine nasl takat getirebilir? Ya Cennetin
tadna nasl sabr gsterebilirler hasta olsa can souk
sudan baka bir ey istemese ve bir ft (Yahudi) hekim
ona:
u sana zarar
kar
durur,
u halde
ebedi
bir
dese ifa umar da o isteine
su imez.
Allah Tel'nn ve Peygamberimizin kavliyle
zaman
iin
ehvetleri terketmek
[Ama
verir!
"Tevbeyi
Padiah olmak
iin
en evl
midi, btn istek
ve
yol olur.
yarna edeyim!" diyen kimseye de yle
denilmelidir:
Sen tevbeni yarna aktaryorsun. Lkin yarnn

mesi senin elinde deildir. Belki de yarn olmadan
lr,
gel-
he-
lk olursun.J
Bundan trdr
ki,
hads-i erfte
yle buyurulmu-
tur:
Cehennem ehlinin ok kez feryad tevbelerini geriye
brakmalarnn nedmetinden
Tevbeyi geciktiren kiseye
Tevbeyi
vetleri
yle
ileri gelir.
denilmelidir:
yarna brakyorsun? Eer bugn ehbrakman sana zor olduundan tevbeni geciktiriyorniin
386
san bu yarn daha zor olacaktr. nk, HakTel, ehvetleri kolay braklaca bir gn yaratm deildir.
Bunun benzeri
u kimse
gibidir
ki,
bir
kiiye:
u aac kopar! deseler.

O kii de:
Aa salam,
koparlmaz grnr. Ben ise zayfm.

Sabreyleyin, gelecek yl skeyim! dese ona yle derler:
Ey
Bu aa gelek yl daha kvi, daha gl olur. Sen ise daha zayflarsn! steklerinin aac da gittike daha kuvvetlenir, salamlar. Eer onlarla amel
edersen, onlara kar duramazsn. Bundan ciz kalrsn.
yleyse sen her ne trl o arzulara imdi kar kor ve tevbe eylersen bu, daha kolay olur.
aptal kii!
C Ama bir kii tevbe etmez,
m'minliine gvenir ve:
HakTel m'minleri balar! derse o kiiye unla-
r sylemelidir:
u korku da vardr
c
zayflar.
lm
ki,
ibadet edilmedike imn
aa-
gelince lm titreyilerinin iddetli rzgr-
larndan da yklabilir. nk imn yle bir aatr ki, suyunu, tattan ier. Vakta ki, imn tatten kuvvet bulmam
olursa tehlikelere
bir
imn, gnah
benzer. Her saat
uram olur]Hem de tatsz, ibadetsiz

hastal
banda
olan
bir
kiinin
lm korkusu
ile
rahatszlna
karlar. On-
dan sonraljer imnn selametle kurtarm olursa ona ukubet klmalar mmkndr. Bu ukubette ya cezalanr, ya da
affolunur. Galip olan budur ki, bu gibi kimselere peygamberler gnderilmitir.
sebep olaca
nk
bildirilmitir.
onlara,
gnahkrln ukubete
======================
387
LM ve KIYAMET
u halde, gnah balanaca midi
ile
tevbe etmeyip
tevbeden el ekmek ahmaklk, aptallktr. Onun berzeri

kimse gibidir ki, sahip oduu btn mallar kaybeder, oluk
ouunu:
Belki
ehrin
bucanda
bir
define bulurum! diye a
brakr.
-
Yahut byle bir kimse ehir yama edilirken

lemeyip evinin de kapsn ak brakr:
olur!
Belki, zlim kii
yama
iin
Yhut gaflete der. Ya da kr
remez hale
Btn bu
girdii bu
olur,
evin
maln
giz-
evde helk
kapsn
g-
gelir! der.
umutland
eylerin o kiinin nefsinde toplan-
mas
mmkndr. HakTel'nn onu balamas da, bunlar gibi mmkndr. Lkin bu umutlara dayanp
ihtiyattan
el ekmek, aptallktr.
KM GNAHLARA TEVBE ETMEK,

DORU MU, DEL M?
Bu meselede
fikir
ayrklna dlm
ve yle de-
milerdir:
Eer
kimse baz gnahndan tevbe klar, bazsndan da tevbe klmazsa bu doru mudur, deil midir?
bir
ksm
Bunun zerine
bir
Eer
zindan tevbe
bir kii,
kiiler:
klmsa,
iki
imee tev-
be etmemise doru olmaz. Zir zindan tevbeyi gnah

olduundan tr etmise iki de gnahdr. Nitekim bir kpn arabndan tevbe edip baka birinde olan araptan

tevbe
lar
da
klmamak ciz deildir. nk
ikisi
388
de
eittir.
Gnah-
byledir, demilerdir.
Doru
udur
nk zinnn gnahnn, iki imekten daha ar olduunu bilir ve ona tevbe klm olabilir. Yahut da arabn zindan daha kt oldunu sanr da ona tevbe eder .nk iki hem zinya sebep olur, hem de baka gnahlarn kaynadr.
olan
yle deildir.
ki:
Yahut gybet etmekten

lemekten) tevbe klar da
Gybet
tr! der.
kul
(bir
iki
hakkdr! Ve
kiinin
arkasndan sz sy-
imekten tevbe klmaz.

kul
hakknn
tehlikesi
byk-
Yahut:
ok imekten tevbe klaym, az imekten tevbe

klmayaym! nk arab ok iersem ukubeti de ok
olur! Ben arab az imek iin nefsime muhalefet edemem. ok imek iin nefsime muhalefet etilim! der.
kiyi
Ve hem eytan beni bu ite ciz klsa, baka bir ite acz
iinde kalmam ve eytan'a uymam akl kr deildir, diye
dnr.
Bunlarn hepsini yapmak mmkndr.
"Tevbe eden Allah'n

eden, hi gnah
sevgilisidir
ilememi gibi
Ama
bu hususta
ve gnahtan tevbe
olur."
Cenb- Hak da yle buyurmutur:

Allah Tel hem tevbe edeni sever,
hem de ok tevmizlenen kiilere muhabbet duyar."
(Bakara Sresi: 222).
"Gerektir
ki,
LM ve KIYAMET
389
Bundan da anlalan udur
ki,
bu
sevgiler,
byk veya
kk btn gnahlardan tevbe edenlerin derecesidir.
~ Gnahlarn
deildir!]
masn
Dier
sadece
kiiler,
bir
ksmna
meer
tevbe etmek,
bu sevgi derecesinin
doru
do-
dilemi olsa gerek!
Bir kii
kk gnahlardan
birini iler,
fakat
hemen
ar-
kasndan bir farz ameli yerine getirirse o farzn ilenmesi,

o kk gnahn keffreti olur. Ve o kk gnah yok olur,
gider.
defadan btn gnahlardan tevbe etmek gtr.

Tevbe, yava yava olur, kabul edildii mikdarnca sevba
[.Bir
eriilir.
NDEKLER
lm hatrlamak
lm anmak trldr
lm anmann kalbe tesiri
Emel
azlnn
7
9
11
13
fazileti
Uzun mr istemenin sebepleri

Uzun emelden kurtulmann aresi
Uzun emelin dereceleri
14
16
17
Can ekimenin iddeti

Can ekimenin korkular
Kabrin l
Mnker ve
19
22
konumas
27
Nekir'in sorular
28
ile
Kabir ehlinin hikyeleri
32
Rya yolu
34
ile
llerin hallerinin bilinmesi
Mal ve vcuda
istemekten
zarar geldii
zaman lm
sakndrmak
Allah'a itaatla
Din bir fitne
bir
geen uzun mrn
39
stnlkleri
korkusundan dolay lm istemek ve
gelmesine du etmenin cevz
lmn
42
stnlkleri
45
\
54
392
tanmak
nsann yaratld
66
Kendini
Gnln
ey
69
hakikatini bilmek
70
iki
71
Hayvni ruh
Ten,
cann
Can
lkesinde
Beden
72
lkesidir
lkesi
yapt
ehvet ve gazabn
cana
ball
Kendi hl ve hareketlerini gzet, szlerini

kendi
bilmemesi
makam ve
74
75
teslim edilmitir
nsandaki cann beden askerleriyle
nsann
iler
bil
77
79
mertebelerini bilmesi ve
81
halleri
Ruhun melekt ve cismni lemlere alan

iki
84
penceresi
nsann
ruhu ne
ve enbiya ruhu
Allah
bilgisi
zaman melekt leminde melike

ile
86
buluur
ve Allah sevgisi kalple
ilgilidir
tanma ve Allah sevgisi

nsana verilen en gzel mcevher: Can
Allah
tanmak
tanmann anahtar
kendini
tanmaktr
Ruhun srlarn aklamaya izin yoktur

Allah tanmaktan yoksun olan yldz bakanlar
Sema,
Bir
fil
Ar ve
hikyesi
Marifetullahn
Krs'nin meleklere
balants
94
97
101
103
103
107
rnei
topland
91
97
Allah'
Allah
89
drt kelime
Allaha kulluk, insann saadetinin
delilidir
110
111
============
393
LM ve KIYAMET
Dnyay tanmak
113
Dnya
ahiret
duraklarndan
Kalbin
gdas
marifetullah ve muhabbetullahtr
113
biridir
114
Dnyay terakki ettiren ey: Hayvan, nebat,

maden
Dnya bir cad kadndr daima insann
yanndadr
Dnya ilerinin hangisi iyi, hangileri ktdr
hireti
116
119
125
tanmak
127
lm bilinmeyince hiret
nsan ruhunun ikilii
nsann sfat
iki
bilinmez
127
129
ksmdr
132
nsan ruhu yce, ulv lemdendir

lmn anlam nedir
Ruh cevheri bedenin yok olmas ile
134
136
fani
olamaz
139
Kabir azab
Kibir
azab
.143
her kiinin dnyaya olan meyil ve
rr&habbetine gredir
144
Resulullah'n kabirde rettikleri
146
azab her kii iin eit midir

Dnya ile ilgi, kalpten nasl kaldrlabilir
148
Kabir
150
Ruhani azap, Allah Teala'nn yrei tututuran

atei
Ruhan azap cismni azaptan daha iddetlidir
157
Meleklerin
Yolunu
dura
A'l-y lliyyn'dir
aranlara
birka
52
159
;
162
==
Riy
394
167
Riyann
dereceleri
172
Karnca yrynden
gizli
olan riy
badetine sevinmenin caiz olduu
175
haller
177
Riy, ameli btl klar
179
Riy vesvesesinin yok edilme yolu
182
badeti ikr
Gnah
yapmaa
ruhsat vardr
gizlemekte ruhsat
Riy korkusundan ibadeti
184
olduunun beyan
brakma nerede olur
187
189
Kiinin ibadet evki daima riy olmaz
193
badet olan hereyde
196
Kibrin
ve ucbun
Tevazuun
ihls vaciptir
ilc
202
fazileti
Kibrin hakikati
ve
99
206
fetleri
Kibrin dereceleri
208
Kibir illetinin ilc
211
Ucbun
220
beenmenin) zararlar
Kendini beenmenin ve naz etmenin hakikati
Kendini beenmenin ilc
.223
Tevhid ehlinde ucub olmaz
225
(kendini
Kudret, gzellik, soy sop
beenmek tam
bakmndan
aptallktr
Gaflet, dallet, gurur
ve sapklk
kendini
222
228
231
Gaflet ve cehaletin ilac
.233
Dallet ve dalletin ilc
238
Gurur ve gururun ilc
248
====^^
395
Haset ve
LM ve KIYAMET
266
fetleri
Hasedin hakikati
270
Hasedin ilc
272
Haset ve ondan mesuliyet
277
Dnyay sevmek btn gnahlarn

Dnyann
badr
280
ktlkleri
Kt olan dnyann hakikati
Tamahkrln ve mal toplamann

Mal sevmenin irkinlii
Tamah ve hrsn fetleri,
Mal
datmann
279
292
illar
301
301
kanaatin faydas
sevaplar
307
310
Maln kullanlmas
313
Korku ve mid (havf ve rec)

Umut etmenin fazileti
322
midin hakikati
325
Ummann
ilc
327
Korkunun
fazileti
Korkunun
eitleri
ve
ksmlar
322
338
343
mrn
kt
sonulanmas korkusu
346
Sonun
kt
olmasnn
348
sebepleri
Tevbe
Tevbenin
351
fazileti
ve sevab
Tevbenin hakikati
352
356

Tevbe herkese, her
Tevbenin kabul
396
357
vakit gereklidir
olmas
.362
Kk ve byk gnahlar
Kk gnah hangi eylerle byk
365
368
olur
Doru tevbenin artlar ve almetleri

lenen gnaha keffret olan eyler
373
Tevbe etmenin
382
380
ilc
Kimi gnahlara tevbe etmek,
doru mu, deil
mi
387
lm hatrlamak
Mnker ve Nekir'in sorular
lmn stnlkleri
Kendini tanmak
nsann yaratld iki ey

tanmak
Dnyay tanmak
hireti tanmak
Allah'
Kabir azab
Riya ve dereceleri
Tevazuun
fazileti
Gaflet, dallet, gurur ve
Haset ve
Mal
sapklk
afetleri
datmann sevaplar
Korku ve mit
Tevbenin
fazileti
fl
Kk ve byk gnahlar
SALAM YAYINEV
Sk. No: 19/1 Kat: 2
Caalolu/STANBUL
0.212 513 67 70 Faks: 0.212 527 52 79
ataleme
Tel:

Imam Gazali - Olum Ve Otesi - Text PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Imam Gazali - Olum Ve Otesi - Text PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OLUM

Saray Ltd. ti.

lerin sonu: lm,

o kiiye lm dncesinden daha nemli bir

Akll olan u kiidir

klarak emre uydurur ve lmnden sonra kalacak ilerde (hazrlklarda)

lmn ok anarsa aresiz onun hazrln

kendilerini kaptranlar! diyerek

O zaman ne zamandr? diye

HCCETJ'L-SLAM MAM I GAZAL

lm zamandr, diye cevap

Yine Resl (S.A.V.) yle buyurdu:

Eer hayvanlar lm haberini

sizin bildiiniz gibi bil-

o kadndan raz olsun) yle buyur-

(S.A.V.) Hazretlerine: "Ey Allah'n

kimse ehitler mertebesinde

lm anan kii ehitlerle

kahkalar uzaklara kadar yaylyordu.

Eb Sleyman- Drn dedi

misin? diye sordum.

dedi. Niin di-

Dnya ehvetinden, dileklerinden

onun zemminde bulunmaa

Bu lm, ne fena, ne yararsz eydir

ikyet etsin. Dnya bu gzellikleriyle

HCCET'L-tSLAM MAM-I GAZAL

undan trdr ki, Allah Tel'nn ddrna

can ekiirken yle

lm de dirilikten daha ok sevdiimi bilirsin. lm

Bu dereceye varmann tesinde bundan daha byk bir

Bylece teslim ve rza

gelince lmn hallerinden korku

ekmedii, hatta lme hi aldrmad zaman olur. nk

LM ANMANIN KALBE TESR

ulu bir tehlikedir. Lkin insanlar

bundan gfildirler. lm ansalar bile bu

udur: Mrd olan bir kii bir tenha yer,

lm gn yaklat. Belki de bugn gelir.

Sen o karanlk evin dehlizinde bir kuyu veya serseri bir

hayllerini hele bir

HCCET'L-SLAM MAM-I GAZAL

arkadalarnn durumunu ve gnlk yaama-

Onlar bu kadar zahmetOysa kefenleri bezci dkknnda bulunmaktay-

Sen de kendi kendine:

onlarn lemi seyredilerini, glmelerini ve

tlenir!" diye buyurulmutur!

vcudunu hayle getir ki,

kabirdeki kendi yzn,

buna benzer eyleri, her gn ken-

zne kalb dili ile syle. T ki, btnn haberdar olsun.,

cenazesini grecek, kendisinin cenazesigrmeyecektir. nk o, kendisini hi bir kere l gr-

Bundan trdr ki, Reslullah Efendimiz

Doru syleyin! lm bizim zerimize yazlm mdr?

u alnp gtrlen cenazeler tez

topraa koyarz, miras

nsanlara lm unutturan ey de ok zaman tM emel

EMEL AZLIININ FAZLET

Ne zaman sevap ilemek

Resl (SAV.), bn-i mer'e yle buyurdu:

Sabaha ktm vakit akama kadar sa kalacana

da hastalk yiyeceini bir yana koy. nk, ey Abdullah,

Sizin iin hi bir