DKKAT NAZARLARINIZA

Bedir Yaynevi

prenlp sahibi

ehl-l

kltr

bir

cemaat

snnet ve

llerine

ciddi vt

messesesidir.

Bedir Yaynevi, imdiye kadar birok temel

KMYA YI

nygan neriyat yapa,

SAADET, bu deerli

slm

eserler liateainin

klsiini

yaynlamtr.

Elinizdeki

n sralarnda yer alan bir rfan

heseridir.

yaynlarn givenle

Bedir

dnz

kimselere

okuyabilirsiniz.

Dostlarnza, mnevi kartalaana arzulanerettii byle eserlerdir.

vereceiniz en gazel hediye Bedir'in

(Katalog steyiniz).

Yaynladmz
ham

eserler taklid

edilmektedir.

Bedir ismine dikkat

buyurmanz

stir-

ederiz.

Sun

yllarda memleketinizde,

ilhamlarm

tbn

SebeTerden,

mason

Afganrterden,

ahs ve graplar taratefimle:

propagandalar yaplmakla;
BuharU erifte mevzn boz balnndogn. tasavvafan sapklk olduu, abdest alrken
ayaklarn ykanmasnn gerekmedii, Allah'n
h gkte oturduu gibi hezeyan-

nderlerinden alan mezhepslz ve

fndan nesr edilen boznk kitaplarda
rfizl

ehl-l

snnet tahripisi

ykc

lar

ve iftiralar yer almaktadr. Bltn Mfislumaalan ba ten keltici ve dejenere

edici

bid at

ve sapklklarla

eyrek yzyllk

fikri

mcdeleye davet etmeyi

bir

bor

biliriz.

boyunca Bedir Yaynevi slm! bir ekol. bir dr'l- rfan

hlinde alm, milletimizin hizmetine yeknu milyonlar asan ciltli ciltsiz, byk
kk milyonlarca faydah kitap eunmutur. Bedir izindir, hizmetinizdedir.
faaliyeti

BR AIKLAMA
Yaynevimiz tarafndan ilk defa TUrkemlse kaandrlan ve Mslman
kardelerimizin byk alkasn kazanp nice insanlarn hak yola girmesine veaila
olan bu KMYA YI SAADET tercmesinin birtakm taklid ve kopyalar yaplmtr.
Bunlardan birinde, bizim eserimiz intihal (alma) suretiyle alakalem ayrlrken,
fahi ve gln bir hataya d glmtr. dyle ki: Bizim tercmemizin bir basksnda amevkiba (= alay, kafile, topluluk) kelimesi matbaa hats olarak trnerkeba
eklinde km?. bilgi ainalar da (aynen merkeb olarak alrsak hrszlmz
pak aikr olur. biraz deitirelim bari) dncesiyle bu kelimeyi tata seklinde
aktarmlardr. Bu mevzudaki hkm muhterem okuyucularmzn vicdanlarna
havale eder.

BEDR YAYINEV ne

gsterdikleri ilgi iin

bir kere

daha teekkr

ederiz.

DP NOTLARLA
1

Kitabta

ALKALI ZAHLAR:

geen yetler, sre isimleri, parantez iinde sre sra numa-

'

ras ve sonra da yet numaras hlinde

2
II-

Hadisler

A)

iin

ise.

El fni -Hadisin- Nebevi.

sayfa

gsterilmitir.
200 e

kadar

cel

Mu'cem

Mfehres
eserinden istif Ade

Leyden (Hollanda) 19J-1970

el

edilmitir.

Bu

ksmda

Buhr'nin Sahlh'i. sonra gelen rakam kitb numaras, mteakib numara da hadisin bulunduu bb numaras.

Mslim'in SahthM. kilb

rumzlarm ve rakamlarn ak

ekli

udur:

numaras ve hadis numaras.

D Eo Dvd'un eseri, kitlb numaras ve bb numaras.
T Trmizlnin eseri, kitb numaras ve bb numaras.
N Ncsl'nin eseri, kitb numaras ve bb numaras.
C tbn Mce nin eseri, kitb numaras ve bb numaras.
Dy Deylem'nin eseri, kitb numaras ve bb numaras.
Hn Ahmed b. Hanbet'in seri. cilt numaras ve sahife numaras.
Muvatta. Mlik'in eseri, kitb numaras ve hadis numaras.
B)

Sahife 200'den

1933 senesi tab

sonra

drt ciltlik

ise.

hyu Ulm'unun

Doru

yol ehl

inanla

(akaidde)

(ilemee

iki

cilt

imam

iin.

ve sahife

snnet ve cemaat mezhebidir.

sahabelerinin

ve

yerleri

Gazalinin

numaras

DKKAT!

=========^^
(aleyhisselAm)

hadislerin

verilml|tir.

Bu mezheb Ptygambtrmlin
yoludur,

mam M at ur id

vardr:

1352/

(radyallah anhm)

(nderi)

Msr

ilo

Ehl-I

mam

lnnttln
B|'ari.

hkmlerde de drt hak kol vardn Htntfllik, Mftliktllk.

AfiiIik ve Hanbelllik. inanta ve amelde ehl
snnetten olmak tirtlr. Milhfbsiiik bidattir. Btn Mslman kardc|lerimisa fhmmJyttlt hltrlllm.
Ameli

ait)

mm

mamem

wmmmmmmmmmmmmmmmm*mBm**mmmmm

Kimya

Saadet

(CUt. 1-2)

im.

Farsa Aslndan

Tercme

A,

Eden:

FARUK MEYAN

YAYINEV
BEDR
Caalolu Yokuu No:
6-8

Cagalolu
Tel:

STANBUL

0.212. 519 36 18

Tel-Fax: 0.212. 513 06 32

BEDR
YAYINEV
Caalolu Yokuu No: 6-8
Caalolu

STANBUL

Tel: 0.212. 519 36

Tel-Fax: 0.212. 513 06

18
32

ISBN: 975 -8514 -24-5

BEDR YAYINEV,

Ehl-i

Snnet ve Cemaat esaslarna uygun olarak

Ehl-i Snnet Yolu nurn ve RahmanT
Seyyidi'ne (s.a.v) ulaan korkmaz bir kurtulu ipidir;

lalama ve mslmanlara hizmet eder.

bir silsiledir.

Ucu Rasllerin

ve snnete uygunluk; Islam devamllk; Allah ve Reslnn

rzasna muvafakat ancak Ehl-i Snnet ile mmkn olur. te yay mavimizin nerettii
eserler bu yolu gsteren klasik temel din kitaplardr.

"hablullah" tr. Kitaba

Ofset Takip

Bask

Cilt

mer ZVEREN
Matsan Matbaaclk
Derya

Cilt

mm

ve Eserle

Fikirleri

mm

en mmtaz

hinin

slm

tefekkr

tari-

simalannd andr,

l-

GazfllI.

mnden dokuz asr gemi olmasna ramen eserleri ve fikirleri Mslmanlarn

her tabakas arasnda btn tazelii ve

canll

mm

yaamaktadr

hal

ile

Muhammed

mfd

Lkablar
n'd

H-

Muhammed'dir.

bin

Hccet'l

ise

(*).

Eb

Gazli'nin knyesi

slm ve

Zey-

mu

MUd 1058 senesinde Ts ehrinde dnyaya geldi. Babas

fakir bir kimse olmakla beraber, onun
Gazl.

ve kardeinin iyi yetimeleri iin. ilim renmelerine ihtimm etmiti. Gazll. evvel Ts'ta daha sonra Crcan'da okudu.
Crcan'da

okuduu

dersleri

kayd

IrrKCTun ve uzan

imm*

semeresini onlara yazdm, dedi.

silimin

mm

deki notlan

mm

hafzasna naketmek

Gazl,

reisine,

lir bunlarn

kervan basan haydut-

defterlerini

sylemiti.

defterlerde ne

yanl

g*?ri

hibir ilerine

vermesini,

yaramaya-

Haydutlarn"'

reisi,

olduunu sorduunda, tOn-

bilgileri

edinmek

iin,

yurda-

Gazlt'nin

mcdelelerini

yaad

devri

kmdan slm

oldu.

hayatn ve

fikri

kavrayabilmek iin,
bilmek gerekir. Bu ba-

iyice
iyi

leminin ve dnyann, Ga-

yaad

zli'nin

asrdaki vaziyetini ksa-

ca tasvir ediyoruz.

O
ve

slm leminde siyasi

bakmdan byk bir kargaalk

zamanda.

fikri

bn

(i)

zl

mm

larda

maaar ram

Haydutlarn reisi gld ve cNasri elnr

da lim tahsil etmi olduuna Heri firebilirsin? Baksana defterlerin elinden ahtunca hi lmin kalmyor, dedi. Defler*
teri de geri verdirtti. Bu hdise
byk te'sir brakt
Gazl zerinde
Memleketine dnnde ilk ii deflerter*

ettii

dnnde iinde
defterlerin, vatanna
bulunduu kervan oyan haydutlar tahdisesi tarihte
rafndan gasbedilmesi
hret bulmu olduundan naklediyoruz:

can

Dln'dir.

mm

larn

Hayat

Gazali nin

iin

Subkt Tabakalnda Gasatrlar yazmaktadr: tHaa-

el

Muhammed'den sonra bir peygamber gelecek olsayd bu. muhakkak Gazll

durdu. Subkl nin bu hkm elbette mGazfllI hakbalaldr. Fakat
ret-i

mm

kndaki
tinden

hissiyta
clib-i

tercman olmak Cihe-

dikkattir.

KMYA

hkm

YI

sryordu.
Badad'da. Abbasi
hakimiyetleri
zayflamaya

halifelerinin

yz tutmutu. Buna mukabil Byk Seluklu Devletinin snrlar geniliyor ve nrzu artyordu. GazAll. bu devletin

hkmdarlar

Turul

olan

Melikfth'n

ve

arslan'n

byk
Alp-

Bcy'in.
devirlerini

id-

etmiti.

Melikfth'n kymetli veziri

Mlk sava meydanlarnda zaferler kazanyor, hem de o zaman dnyada mevcud en
parlak ilim ocaklar
olan slm niversitelerini ayordu. Gark

NizAm'l

sil!

bir

yadnda

23

adam

iken

belirmiti.

arkta esrrengiz
Bu adam ismi etra-

fnda hl bir esrr hlesi bulunan Hahata mezhebinin reisi - yh'l Cebel
Hasan bn Sabbah idi. Garplarca daha
-

ziyade

minde

tannan,

rubileriyle
ise bir

slm

le-

matematiki olarak bilinen

nehur mer Hayyam

dahi

imm

Ga

muftsrlarndandr.

slinin

Msr

tahtnda.

SAADET

Bu ciheti daima gfionOnda

durmak lzmdr.
GazAll
tahsiline
devam in
dr.

bulun-

Nl-

pur'a gitti. Zamann en byk Alimlerinden olan metehid mam l - Harameyn

Eb'l - Maall
el - Cveynl nin
talebesi
oldu ve mstesna zekA ve alkanl ila
temayz etti. Az zamanda limde ho-

cas ile hem -Ayar oldu. Hocasnn lmnden sonra. Nizam'l Mlk tararndan Nizamiye Medresesine.
Eb lshak
-

el-iraz'nin yerine tyin olundu. Ersfna kalabalk bir talebe kitlesi topland.
hreti gittike artt.
Halk tarafndan

geni

muhabbet grd. Fakat

bir

senesinde
terketti.

oldu.

biyografisi olan) E!

DalAl

488 H.

bu parlak hayat
Rh Aleminde byk bir sarsnBunu kendi tercme hli (otobirdenbire

Mankzfl mlne'd

adl eserinde

(>)

tafsilAtyla

an-

latmaktadr.

nhitat

mm

it-Ftmt hanedan vardr. Avise Endls slm Devleti gerilemeye yz tutmu bir vaziyette idi. Mu-

GazAH'nin hayatnda bir dnm noktas tekil eden bu deiiklik.

inde gittike byyen ve mnevi huzrunu karan bir pheden ileri geliyor-

kaddes topraklan

du.

hlinde

bu-

lunan

rupa'da

Mslmanlardan alHaU Seferi. GazU zama-

mak iin ilk

nnda yaplmtr.

40 yanda iken Antakya ve bir yl sonra da Kuds, hallar tarafndan zapt edilmiti.

bakmdan slm

Siyasi

karkl

bir

fikri

lyordu,

lslmiyetin

doruya

kuvvetle

dmanlar,

lemindeki bu
hercmerc tamam-

birliini
dorudan
ykamayan ve

arasnda b-

zehirlerini halk

yaymak sreliyle aktyorlard. slm'da dnce ve iman birlii sarslmt. Bir taraftan eski Yunan felsefesi ile slam kidelerini te'lif etmek steyen felftsife. dier
taraftan Kur'nKerlm'in apak Ayetlerini
karanlk ve
esrrl tefsirlere nevz
yapan Batnller
tl

fikirler

ve her ki zmreye

kar

Ehl

Snnet

nanlarnn mdafaasn yklenmi

Kelam

olan

arasndaki mcadele,
tip tkenecee benzemiyordu.
Alimleri

tutulmu,
belat ve feshatl
yok olmutu.
stelik bedeni bakmdan
da rahatszlanmt. Bunun zerine etraDili

fndakilerin

mrnn 10 yln uzlette

hatler yapyor ve soflyne
ryordu. Evvel
zet

lyasl

ve

nttm

fikri

ve

di.

la

eserlerinde

te sirleri

am'a

geirdi.
bir

Seyahayat s-

gitti.

murkabesi hlinde bulunuyordu.

Kaal leminden hl lemine gemebir

nin

ne

esi

iindeydi.

Nihayet Cenb-

kalbine

dodu.

Hakkn

hidyet gne-

lhi bir

ltf

eseri

olarak btn phelerden ri. tahkiki bir

iman sahibi oldu. Badada tekrar dn-

bi-

panoramasn ksaca,

bu devrin derin

srarlarna

2 sene riyve nefs mchedesi ile vakit geirSonra Kuds'e gitti. Bu esnada halktemas etmekten ekiniyor ve daima

()

Gnzllnln hayatnda

btn rica ve

ramen medresedeki derslerini brakt

ve Badaddan ayrld.
Bundan sonra

ta-

var-

Trkeye mteaddid defalar

cme olunmutur. Bunlardan

rif
risi

ark

slm
meynnda baslmtr.

Vekleti

biri.

ter-

Ma-

Klsikleri

se-

HAYATI VE ESERLER
En byk
maya balad.

d.

dinleyici

bir

fhyay

okut-

kalabalk
toplanmt. Fakat

Etrafna

kitlesi

alan

yalntzbga

Ts'a

es-rl olan

yine

rOhu bu hftklen

skld.

Orada on sene mddetle

ekildi.

her trl lfiylten uzak bir hayat geir-

Bu esnada slm leminde

di.

fitne

art-

mt.

Nihayet Seluklu Veziri Fahr'lMlk'n rics ve ulem ile yapt stiare sonunda, tekrar irad ve mcadele

kt (M. 1105). mrnn sonuna doru tekrar vatan olan Ts'a dncivarna bir te'ke.

de
ve
medrese Ins ettirdi. Gnleri irsd
geiyordu.
Kendisini
ekemiyenibadetle
Evinin

zerine

onu.

huzuruna

Sencer'in

gtrld.

Padiah Gazl'ye byk hrmet

kalar

1111

(505) tarihinde vefat etU. Al-

lah'n Rahmeti zerine olsun!..

mukaddime

bir

mehr ve en byk eseridir. Bu kltbda Tkh ile tasavvuf mezcedilmitlr.

Drt ksmdr: Rub' el bdt. Ruh' el-

ksm

Her

da

10

Mnkitaba blndel

ne gre eserin tamam 40 kitb tutmaktadr. hy. yazlndan bu yana slm

leminde en ok
okunan bir kltbdr.
Muhtelif erhleri, aklamalar, ksaltma-

yaplmtr.

lar

Seyyid

Muhammei

Murtaz el Zebidi nin yazd 10 ciltlik

erh. en tannm olandr. (hy. yaynevimiz tarafndan aslna uygun ekilde ve
cilt

da

hlinde neredilmitir).

El-tktlsad

fl'l- t tik ad:

l'tlka-

dairdir.

sefsinin

Tehftfl'l
tenkididir.

Felslfe:

Klmy-y*

Aristo

man. amal

Sai4e:

ve tasavvuftan (=

ahlk) bahseder. Ih-

yaplm ksa

bir terc-

mesi mahiyetindedir.

El

Kstasil

reddiye olarak

ntlere

Mlstaklm: Bb>

yazlmtr.

9
lk

Hidyet Din ve hreten ve halka hitb

Bidyetl'I

bilgilerini

ksmnda thli
ikinci ksmnda kal-

eden bir kftbtr. Birinci

ibadet ve ahlktan,

synndan

bin tat ve
kulak,

bahseder. Sonra

vcd, cinsiyet uzuvlar,

dil,

ve

mm
lerinin

yanlm

kitftbdr.

din

Gazll'nin bilinen btn eter-

says

Bunlarn

takriben

listesi

Geschichte

75*1

bulmaktadr.

msterik Brockelmara'm
Arabischen

der

adl eserinde yazldr.

Supplementband.

1.744

(Cilt

MAMI GAZALNN

Literatr

L,

535

46.

66).

FKR HAYAT

mm

Gazll'nin
Kelm'da Gazll:
Kelm sahasndaki fikirleri slm dnnoktas tekil
ce tarihinde bir dnm
eder. Kelflm'n daha ziyde Akaald kt*
mna ehemmiyet vermi olan Gazll. akl n plnda tutmutur. Mantk ve mft

nzara
3

4 fasldan barettir.

ile

y'nn Farsaya

dir

el -

UsOM fkha

Mnstasfa:

herkesin anlayabilecei seviyede

en

ciyt.

El

ayaklarn gOzel kullanlndan

sz eder. Son faslnda da kalbin haset,
iki yOzlOlOk ve kibir gibi ktlklerden
temizlenmesini anlatr. ok faydab
ve

thya Unri'd.Dte: GazH'nln

Rub' el-Mhllkt ve Rub*

bir

Adflt.

etmektedir.

m tr.

gr,

MAMI GAZALNN BALICA

ESERLER

Makaasldai - Felslfe: Felsefeyi tenkid etmeden nce onun btn mes'elelerini ak bir ekilde bu kitbda yax-

eller

tenkid

inceleyerek

gster-

tahtndan kalkp yerine onu oturttu.

Hakikati bizzat o byk limin aandan iittikten sonra, izzet ikrm le
memleketine yollad. Gazll burada 19

Dall vtl

di,

Arabk

Monkzl mhe'd

U sTI - ril ve l - Cell: mma

Gazll. kitabnda hakikate ve hidyet*
nasl eritiini anlatmakta ve eitli fr-

bir

Eb Hanlfe
hakknda kt szler syledii miras ile
Padiah'm srarl dveti
jurnal ettiler.
Sultan Scncer'e

ler

El

Mflsll

sahnesine

d.

fel-

prensiplerini

muvaffakiyetle kut*

lanmtr. Kelm lmi

memitir. Zira bu

ilim

kendini tatmin et

muralaruun ka-

KlMY-YI SAADET

mukaddimelere
ba|l birtakm
Gaslt
bylece
akln yedayanmaktadr.
rim mkAjefeyi koymutur.

MMI

Ehl i Snnete muhalif frkaBilhassa

etmitir.
larla da mcadele
atmtr.
O
mutezile ve bnlye ile
devirde btnller ortala fesat sayor-

MEHMET AL

bulOne

Gazlt

lard. Gazali bunlara kars be. alt eser

ve onlarn btn fikirlerini -

yatm

rtmtr. Kendisi bizzat halife tarafnetmeye

dan bu mezhebi redd ve btl

me'mr

edilmiti.

Felsefecilerle

mm

mcadelesine

gelince:
tet-

Butun esaslarm rendi. Sonra

Aristo'ya ve
onu tenkid etti. Bilhassa
onun muakkibi olan tbn Sina ile FaraM'ye hcum etti. Bunlar 20 mes'elede
Ehl-I Snnetten ayrlyorlard ki. kf-

kik

etti.

mm

lm

Amire.

AYN.

367

1327.

Gasll ve tasavvuf:

Gazalinin

mem-

leketi olan Ts. o asrda byk bir tasavvuf merkezi idi. Gazlt kklnde
vt talebelii esnasnda sofi muhitlerinde
yaad. Tedris hayatnda se. tasavvuf

kinci plnda kald. Nihayet geirdii ruh

ve iman buhranndan sonra tekrar tasavvufa dnd. Yalnz akim insan hidyet

gtremiyeceini

anlad.

bilginin

kayna,

sadete
ve
GazlI'ye gre hakiki

ancak lhi lemden

Hlccettt'l

stanbul Matbaa

Gazali.

Manastrl tsmil Hakk'mn

is-

yi

banda

Eserin

sayfa.

bir takrizi

mukaddimesinde
Baron Carra de Vaux'nun tmfim Gazflll
vardr.

Mellif,

hakknda

unu

ettii

telif

ifd*

eserin

kitb rnek tuttu-

etmektedir. Carra de Vaux'-

eseri 192'de Paris'te

RIZAEDDN

BN

baslmtr.

FAHREDDN. m-

Gazali, Orenburg (Rusya), Vakit ga-

zetesinin

matbaas,

1910. 96 sayfa.

(Me-

Tflbii
hur lrler serisinin 3'ric kitb).
Ktftbhftark
ve niri: Ahmed tshak

nesi.

tBL NUMANI.

r mdbt.

dur.

UNLARDIR

nun

Gazali evvel felsefeyi iyice

GAZAL! HAKKINDA YAZILAN

EN MUFASSAL TRKE ESERLER

Mtercim:

Yusf

GazH'nn Bitim Cepheleri le

Karaca.
Hayat ve Eserleri, stanbul - zdemlr
Basmevi. 1972. 250 sayfa. Nfijlr: Bay tan

KUbevi

stanbul.

BEDR YAYINEV tarafndan 4 cilt

hlinde karlan HYAU 'ULM'D-DN

tercUmesinin
da.

l'inci

cildinin

UBEYDULLAH KK

mm

Gazftli

ni

nsz neredilmitir.

bir

mevzuunda

ba

tarafnimzasiyle

98 sahifelik ge-

parlayan bir nur-

MEHMED EVKET EYG

MTERCMN NSZ
var olan. Ondan bakan Onunla varlkta duran,
olmayan, ztnda, sfatlarnda ve islerinde benzeri ve

Devaml

varlnn balangc

orta bulunmayan,
benzemeyen; diri. bilici, silici, grc, dileyici, gc yetid. soyleyici ve yaratc olmak afatlarna sahip olan Allah Tel'ya, Ol emri la
yarattiRiannn says aaaar nama u senaar osun:
ve

tonu

yaratlmlardan

hi birine

Btn dular. iyiUkler O'nun Peygamberi ve en sevdii kulu. insanlarn her bakmdan en gzeli, en stn olan Muhammed Mustafa'ya (sallllah aleyhi ve sellem)
ve ehl i beytine ve ashbna (ndvanullahi teala aleyhim ecmin) ve bunlar sevenlere
ve izlerinde gidenlere olsun.
Hak. btn insanlara, saylamayacak kadar ok nimet. yilik vermitir.
en
by,
en kymetlisi olarak da. Restler ve Nebiler (aleyhimsselflm)
Bunlarn
gndererek ebed sadet yolunu gstermitir ve tNimetierimln kymetini bilir, emrettiim gibi kullanrsanz, onlar artrrm. Kymetini bilmezseniz, elinizden ahr, iddetli
Cenftb-

(i),

azab ederim

buyurmutur.

Peygamber Efendimiz

(sallftllah

aleyhi

ve sellem) bir hadis

tmme-

erifte,

Beni srill'in peygamberleri gibidir*, dier hads i erifte de t Alimler

mm Rabbftn (kuddtse sirrh) bu ikinci
peygamberlerin vrisleridir* (), buyurdu.
hadsi erifi aklarken buyuruyor ki: Vris, vrisi olduu kimsenin her yinde vtimin

limleri,

Peygamber Efendimizin (sallllah aleyh ve sellem) vrisi olanlar da, her hususta, onun vrisidir. sminden, ahlkndan, nbvvet ve velyet kemltmdan hisselerini alanlardr. Yalnz Fkh bilgisi olana. Fkh limi; yalnz Tasavvuf bilgisi olana,
Tasavvuf l mi denir. Yalnz Kelm bilgisi olana. Kelm limi denir. Hepsini kendinde
toplayana, lim denir. te hadis
erifte, peygamberlerin (aleyhimsselm) vrisleri
diye bildirilen limler bu limlerdir.
risidir.

Hi

phe

yok

ki.

Kerimi ve Peygamber Efendimizin (sallllah alpyh

ezberleyen, derin mnlarn, peygamberlik kandilinden

Kur Sn

ve sellem) hads-i eriflerini

aldklar nr ile anlayan; lmn, amelin, takvmn, keremin, cmerdliin. velyetin ve
itilsn sembol olan mehur drt^mezheb imm ve Hccet l - slm
Gazlt

mm

(1)

14

lbrhim:

7.

(2)

Dy. Mukaddime.

32;

Hn.

I.

196.

KMYA YI

10
(rahmetullahl
hld

varl olan bu limlerin, en tada

aleyhim),

Hepti meta-

gelenleridir.

mutlaklr.

E
t'l-

SAADET

baladm

besmele okuyarak, tercmesine

slam Muhammed

Bunu okuyan

Muhammed

Gazlt'nin

kimse,

bir

Muhammed

bin

(rahmetullahl

bir islm

liminin,

aleyh)

ilminin

Eb'l

en

kitab. Hcce-

Safldet

mehur

kitablanndandr.

nasl olduunu anlar.

ylnda ran'n Ts, yni Mehed

yasma gelinceye kadar. Ts. Grgn

Gazll. Hicri

450

ehrinde dodu. 478 ylna kadar, yni yirmisekiz

ve Niaapur da zhiri ilimleri, yni aeriat ilimlerini

mam'l J Haremeyn

Kimy

Maalt'den ilim okudu.

tahsil

etti.

Hocasnn

Nisapur'da

salnda

senelerce

birok kitablar

yazd. Bunlarn en mehurlar; Vasit. Basit. hyu Ulmi'd - Din. Mustasfa. Tehftu 1 FelAsife. Mihekku n - Nazar. Mi'yar'l lim. Makaasd Maznn- Bih l Gayr i Ehiih.
Makaad'l - EsnA
fi
S*hf1 Esm'l - Hsn.
Miskt'l - Envr.
Kimy y Sadet.
ElMunkz Mine'd-Dalftl ve daha pek ok eseridir. Krk cildlik Tefsir u Yakti'tTe'vll ve Cevhir'l - Kur'n kitablan da mehurdur. Kardei
Ahmed Gazll
der ki: Muhavvel kitabn yazd zaman, hocas tmm'l - Haremeyn'e takdim etti.
tmm'l - Haremeyn. Senin bn kitabn, benim kltablannu rtt, buyurdu.
-

mm

ylnda. Seluklu Devletinin pdih Meliksfth'n veziri Nizm'l - Mlk ile

grt. Nizm'l Mlk ilim ve fazileUne hayran oldu. Bu grme 484 ylma kadar
devam etti. Bu sene inde. Nizm'l - Mlk n ricas zerine. Badad'daki Nizamiye
478

Medresesinin

(niversitesinin) mderrisi
(profesr) oldu. 488
ylna kadar orada
yksek makamnda bulundu. El Munkz Mine'd-Dall kitabn orada
yazd. Bu kitab okuyanlar.
GazU'nin din lmi gibi zamann fen ilimlerinde de.
ne kadar derin olduunu anlarlar.

Aliml-rin

en

mm

Bundan sonra, tedristen ve bu makamda bulunmaktan ekilip baka bir hl ald.

Zhd ve dnyadan el ekme yolunu seti. Badad'dan ayrld. am'a. Kuds'e ve oradan Hicz'a gitti. Hac dns bir mddet skenderiye'de kald. Uzlet hayat yaad. etin riyzetler. zor mcflhedeler yapt.
Bunlarn neticesinde, bir baka Gazll olarak
kitab
grnd. Kimy y Sadet
bunu gzel bildirmektedir.

Dnyadan
on sene

el

devam

ekip, en

etti.

gzel ahlka ve mertebelere

ylna kadar
hayat yaad.

Yni 498

Bir sene daha uzlet

byle

kavumak in

yaad. Sonra vatan

olan bu hil.

olan Ts'a geldi.

Tasavvuf ilimlerinde mridi. Silsile

Zeheb'in en byk
halkalarndan
olan.
Eb AH K re midi hazretleridir (kuddise alrrh). Onun huzurunda kemle geldi. Zahiri
ilimlerde esiz lim olduu gibi. tasavvuf ilimlerinde de mrsid oldu. Her iki ilme saRcslllah (saUah aleyhi ve aellem) oldu.
hip olup vris
i

sran

Nizmiye Medresesl'nde
mderris
oldu. Fakat Badad'daki Gazll baka, Nisapur'daki Gazlt ise daha baka idi. Nisapur'daki Gazli. on bir sene riyazet ve mcAhede
potasnda eriyen, arnan ve dnya
Sultan Sencer'in

tamamen uzak
lim nrlarna dalm Gazll
isteklerinden

Niapur'da

zerine Nisapur'daki

olan

Mkftsefe,

mhede,

yapp daha yksek

derecelere,

Gazll

idi.

velyet

urlarna.

idi.

sene mderrislik

mnevi kemllere
kavumak arzusu ile yine vatan olan Ts ehrine dnd. Bir medrese De. bir hanekfth
yaptrp, vaktinin bir ksmn ilim retmekle, dier ksmn da tasavvuf yolunda onlara feyz ve nr sunmakla geirdi. 505 ylnda Cmde'l-hire aynn ondrdnc gn
bir

vefat eyledi.

mm
tab yazd

GazAli metehid di. tctihd fil mezhebine uygun oldu.

ki.

mrne blnnce

bir

gne onsekiz

sahife

O kadar ok

dmektedir.

ki-

Kitaplar ok

mtercimin nsz
Bat

kymetlidir.
olan.

dillerine

evrilmektedir.

11

kitab.

Veled

Eyyhe'l

lim Yayma Tekilt (UNESCO) tarafndan

Milletleraras

1915 de

1951de

kurulunu

Fransizcaya.

tercme edilerek, hepsi baslmtr. 1959 da drt Alman

olduklarn ve mmtefekkirinin Gazali nin kitablarn okuyarak slm dinine
gazetelerde
okuduk.
mn kitblarn Almancaya evirmekte olduklarn

lngilizceye

ve

mm
Bir

slm

Ispanyolcaya

slm

Gazl'ye

limi,

bir

dman

zavalldr.

slm

diye bir

filozofu

demek, yz
Gazlf'ye

dil

Bu byk imm.

diyenler oluyor.

filozof

deildir.

Onun kitablannda mevzu' hadis var anan kimse,

ve mctehld ne demek olduunu bilmeyen yahut ehi l

metehiddir.

imm

ya onu tanmayan, din

Bnnste

filozofu

dm

Vchhabtlerin ve reformcu mezhebsizlerin tuzana

limlerinin hi biri filozof deildir. Filozof. slm limi olamaz.
olan

ey

yoktur.

O Hccet slm
-

idi.

Bu

isimle

bir

slm
tannr. Hccet slm
-

hads i erifi, rftvileri ile ezbere bilen kimse demektir.

uzatanlarn, dilleri tutulsa yeridir.
bin

Bunun

iin

Kimyy Sadet kitab, thyu 'Ulmi'd Din kitabnn Fars! ile yazlm hulsasdr. hy kitabn, uzlet hlinde iken yazmtr. Rkn ve fasllara ayrlmas. Kim-

y-y Sadet'e yakndr.

mm

Gazll dokuz asr kadar nce

yaamtr.

Din

limlerinde

derin

olduu

okluunu,
okurken, ilminin
kadar, zamann fen bilgilerinde de ilerde idi. Bu kitab
geniliini. slftm dinini nasl
akl.n.n kuvvetini, zeksnn inceliini, dnce sahasnn
fen bilgilerinden bu kitabda yazbir edeble anlattn, ihlsn anlayacaksnz. Ancak,
o
dklarn iinde bulunduumuz atom andaki fen bilgileri le karlatrmama!!,
Yni dokuz yz
bilgileri ile mukayese etmeli, stnlklerini anlamaldr.

zamann

fen

yl ncesine

inip

yle dnmelidir.

nk fenni bulularn nasl

bir

hzla ilerlediini

hepimiz gryoruz.

da bulunBu kitabda tbdt ve Muamelt ksmlarnda mmn kendi lctihadlan

uymamezhebine
maktadr. Bu yzden muhterem okuyucularmz, bu hsuslarda Hanefi
itihad olyan baz mes'eleler grrse -ki grecektir- yanltr hkmne kaplmayp
eriflerden ve fcm-l mmetten
kerimelerden, hadis
duunu. bir metehidin yet
kard hkmler olduunu dnmelidirler. Dinimizin drt salam delilinden drfukah) olduunu herkes bilir. Ve yine herkes bilir ki. itihadda
dncsnn (kys
i

yanlana
tiimiz

bir.

iin.

veya on sevab vardr. Kitabn tamamn tercme

Itihadla alkal ksmlar da tercme ettik. Dikkat Duyurulmas in.

doruyu bulana

kana dip notu da

iki

et-

bir-

ilve ettik.

Tercme esnasnda, mmkn mertebe, ktabn metnine. Gazll'nin slbuna bal

nshakaldk. Bu tercmeyi 1958 ylnda Tahran'da Merkex Klphneslnln bastrd
bir
nsikinci
basks
sndan yaptk. Ancak anlalmayan bir yer olduysa. Hindistan
haya mracaat ettik. nallah Tel. mmn muradna uygun tercme olmutur.
Cenftb

Hakk'n. bu mmet-l

Muhammedde

(sallllah aleyhi ve sellem)

cn byk

mm

Gazlt. Hicri beinci asrn mceddidi. yni beinci asrda

nimetlerinden biri olan
slm dininin kuvvetlendiricisi, bilgilerini yenileylcisi. bfd'atlerin kkn kazycsdtr.

slm

dininin

tablnrtndan okumak,

bilgilerini.

slm

Allah Tel'nn sekin kullarnn klgazete ve din p?rdesi altnda yazlm

limlerinin.

renmek lzmdr. Her

nce yazarnn kim olduunu, dintkitabdan din grcnilmrz. Din kitab almak in.
mizdeki limler arasndaki yerini bitmek gerekiyor. Dini hibir mes"uliyet duymadan,
doru yanl saysz din kitab karlyor. Din kitab yazmak iin. korkmak, titremek
ve byk mesuliyet altna girdiini dnmek lzmdr. Bunun in de ilmi ok. edebi
-

ok. mes'uliyet duygusu ve Allah korkusu ok Allah

adamlarnn kitablarn okumaktan

KMYA-YI SAADET

12
btkn re yoktur.

Doru

adlanna kavuan,

din,

zler

arasn,

bir

yanl mn lve

ki

iman hrszlar, lim

edip bylece mak-

tasla klan

ve pervau reformcularn Mtablarn delil, bu dln-i miiblni bize uhujuran ve bunu korumak iin kanlarn, canlarn
eve seve fed et ml olan byk atalarmzn, aziz ceddimizin yazdklar ilmihl ki tab-

larn okumaldr.

slm semsnn en

parlak yldzlarndan

olan

Hccet'l

slm

mm

GazlT-

nin (rahmetullahi aleyh) ok kymetli bir hazine ve hakikaten demir gibi sert ve pasl

parlak altna eviren bir kimy olan bu kitabn tercme etmeyi, bu gnah
ok, akb ve ilmi az kuluna nasib ettii iin Allah Telfl'ya saysz hamd senlar
kalbleri.

olsun.

lesin.

Allah Tel kusurlarmz afv eylesin. badetlerimizi ve tevbelerimlzi kabul eyHer iki cihanda sevdikleri ile bulundursun. Kalblerimizi Ehl Snnet i'tikad ile,
i

azlanmz eriate uygun amel ile ziyneUendirsin. Kendi sevgisini, Hablbinin (sallllah
aleyhi ve selle m) sevgisini, ehli beytin ve her biri birer hidyet yldz olan ashbkirmn

sevgisini

kalblerimizde artrsn.

Hakk

aleyhim ecmln),

lim ve evliy kullarnn

hak. bth btl olarak tantsn. Amini..

(rdvanullahi

A.

sevgisini

FARUK METAN

MELLFN NSZ
Hakik var ve bir olan Allah Tel'ya, yamur damlalarnn, gkkumlarn, yer
teki yldzlarn, aalardaki yapraklarn, sahralardakl
ve gkteki zerrelerin (atomlarn) saysnca ham senalar olsun! Cell, byklk, azamet, ykseklik, mecd ve deer O'na mahsustur. Celalinin kemlinden hibir mahlukun tam mnasiyle haberi yoktur. Hi

kimse O nu hakkyle bilemez, tanyamaz. Onu tanyauaduu syle*

mek, sddiklarn tanmasnn sonudur. O'na hamd sena etmekte kutiraf etmek, meleklerin ve peygamberlerin hamd tt senasnn sonudur. En aklllarn aklnn sonu. O nun Cell nurlarnn daha balangcnda hayrette kalr. Velilik yolunda ilerleyenler ve o yola
girenler, O nun Cemline yaklamay arzulamakta dehettedirler. 0*nu
hakkyle tanmaktan mid kesmek bu ten elini ekmektir. O'nu haksurlu

olduunu

tanyorum demek, hayl yoluyla benzetmek ve temsildir. O nun

ztnn, Cemlinin mlhazasnda btn gzler, hayran ve akndr.
O nun akllara durgunluk veren intizaml san'atna bakmak da btn

klyle

akllarn edindii, zarr bir marifettir. O'nnn ztnn azameti karsnda, nasldr ve nedir? diyecek kimse yoktur. Derin, manl sun'undan
gafil olacak hibir kalb yoktur ki, varl ne le ve kim ledir dlyebilsln.
Hatt her eyin, O'nun kudretinin almeti olduunu kendiliinden bilir.
Her ey O'nun azametinin nurlardr. Hepsi O'nun hikmetinin aclb ve
garlb leridir. Hepsi o hazretin Cemlinin prltlardr. Hepsi O'nunla
vardr. Belki her eyin kendisi O'dur. nk, O'ndan baka hibir eyin
hakikatte varl yoktur. Her eyin varl, O'nun varlnn nur ve prltlardr.
Peygamberlerin efendisi, m'minlerin yol gstericisi ve rehberi, rubObiyet esrarnn emini, Allah Tel'nm setii, beendii Muhammed
Mustafa'ya (saMllah aleyhi ve sellem), her biri mmetin rehberi ve
eriatn bildirici olan ve aslbmn hepsine ve Ehl i Beytine salftt se-

lm

olsun.

Allah Tel'ya hamd. Resulne salt selmdan sonra: Biliniz ki.

insanolu, oyun ve bo eylerle uramak iin yaratlmad. Bilkis ona

KMYAYI SAADET

14

ve byk kymet verildi. nk, ezeli deilse de, ebedidir.

Bedeni, topraktan olup siti se de, ruhunun hakikati ulvi ve Rabbanid r. Balangta cevheri; hayvan, yrtc hayvan ve eytan sfatlar le

byk

isler

karma

se

yannda

aa kalr.

lememe

kabnda, bu karklktan ve bulaldktan arnr. Ilazret- rububyyete lyk olur. Ksfei-i sflinden ( allarn
en alandan), a'l-y lliyyne (ykseklerin en ykseine) kadar olan
bUtun alaklk ve ykseklikler onun iindir. Onun esfell sfilnl, hayvanlarn, yrtc hayvanlarn ve eytanlarn seviyesine nmesi olup ehvet ve gazabna esir olmasdr. A'l-y lllyyini se, ehvet ve gazabn
(kzgnln) elinden kurtulup, ikisini de kendisine esir ettii, onlar
kendi emrine alda melekler makamdr. ehvet ve gazabna hkmedince, Allah TeVya kulluk makam ele geer. Kulluun bu makam se
meleklere mahsustur. Bir nsann en yksek derecesi budur. nsana,
Allah Telnn Cemline nslyet lezzeti hsl olunca, o Cemlin tecelllsl ile megul olmaktan bir an ayrlamaz! O Cemle bakmak, onun Cenneti olur. Gzn, karnn ve dier uzuvlarn arzu ettii Cennet, bunun

^nsanlk

de gnah

cevheri,

yaratlnn

evvelinde noksan ve

mchede etmeksizin ve l vermeksizin onu bu

derecesine

ulatrmak mmkn

aa

olunca,

noksanlktan keml

olmaz.

byle olunca, bakr ve pirinci artp, temizleyip hlis altn yapan kimy (forml) zor ele geer. Bunu herkes bilemez. Bunun gibi,

insanlk cevherini hayvanlk seviyesinden kurtarp melek temizliine

ve nefasetine ulatracak ve bununla ebed saadete kavuturacak kmyft da zor bulunur ve bunu herkes anlayamaz. Bu kitabdan maksat, ha-

kimyas olan bu kark kimynn zahdr. Bu kitaba, bunun iin KIMY-YI SAADET ismini verdik. O madenlerle ilgili
kimyadan ziyade asl buna klmy demek lzm gelir. kisinin de rengi
sar olmakla hi bakrla altn bir olur mu? Hem o klmy dnya nlmetinden baka bir ey deildir. Fakat dnyann mddeti nedir ki? Halkikatte ebedi saadet

bukl hayvani sfatlarla melek sfatlar arasnda, esfel

lliyyne kadar ne kadar dereceler vardr.

Bu kimynn

skntnn

sillinden a'l-y

neticesi ebedi saadettir.

lt eit nimetlerinin nihayeti yoktur.

hibir

Mddetinin sonu yoktur. eOnun nimetleriyle nlmetlencne

yolu yoktur.

MUHAMMED GAZL

FASIL
-3

Bakr altn yapacak kimya (forml) hibir kocakarnn

sandnda bulunmad, ancak padiahlarn hazinesinde bulunduBil ki:

ebedi sadet kimys da her yerde bulunmayp Allah Tela'nn Rubbiyet hazinesinde bulunur. Allah Telnn gkteki hagibi,

melek cevherleri, yerde se peygamberlerin kalbleridir. O

hlde bu kimyy peygamberlerden bakasnda arayan
yanlm
olur. inin sonu bir eye yaramaz. mrnn sermayesi,
zan ve hayl olur. Kyamet gnnde mflis olduu meydana kar. Kalpazanzineleri,

l
aa
kaldrdk! O

Gururu krlr. Ona derler. nnden perdeyi

hlde bugn gzn daha keskin grr- ().

vurulur.

Allah Tel'nm byk rahmetlerinden biri, bu i iin yirmi

drt bin peygamberi insanlara gndermesidir. Bylece, insanlara
bu
kny nshasn retsinler ve onlara kalb cevherini mchede kabna koymann yoiiarn, kalbin bulanklna ve irkinliine sebep
oian kt ahlkn ondan nasl temizleneceini, gzel ahlkn
ona
hangi yolla yerletirileceini anlatsnlar. Bunun iindir ki, Allah
Tel kendi hkimiyyetini ve mnezzehliini vd gibi
peygamberleri (saivatullahi aleyhim ecmin)
gndermesini de vyor,
minnet borlarn hatrlatyor ve yle buyuruyor:
Gkte ve yerde olanlar, Melik, Kudds, Aziz ve Makim olan
Allah' tebih ederler. O Allah kl, mmilerden onlara bir peygamber gnderdi. Onun Ayetlerini onlara okur, onlar
(irkten, kfrden) temizler, onlara kitab ve ilim retir. nceden onlar Aikar
bir
dallette idiler.

Onlan

temizler sz, hayvan sfatlarndan olan

kt ahlktan onlar temizler demektir. Onlara kitAb ve lim
retir
sz de, meleklerin sfatlarn onlarn rts ve elbisesi
eyler demektir^
(*).

Kimydan maksat, noksan sfatlar olan lzumsuz

eylerden

arnmak ve soyunmak; keml sfatlar olan lzumlu eylerle rtnmek ve sslenmektir. Btn bu kimynn esas, yzn dnyadan
evirip Allah Tel'ya dnmektir. Nitekim
Peygamber Efendimize
(aleyhisselm) yle bildirdi: -Rabblnln ismini zikret

ve her eyden
yz evirip O'na dn- (). Ayetin metnindeki -tebtil- her eyden
kesilmek, uzak olmak, btn varliyle kendini ona
vermek demektir.
Hulsa, kimy. budur. Tafsili

se uzundur.

KfmyA-y Sadet kitabndaki bilgiler, drt unvana (ana -blme) ayrlmtr. Bunlarn rknleri de drt mumeledir. Her
rknde on asl (blm) vardr. Cem'an kitab 40 as'a (mvrva)
tr. Kimy-y Sadet'in tertibinin ana -hatlar
aadadr:
(D

50

Kaf:

21.

(2)

Cum':

1-2.

(3)

73

ayrlm-

MOzzemmlI:

S.

bro*

Ntfini (ktodini)

unvan:

l'lnd

nin hakikati btyanndadr,

Hak

unvan:

2'nd

Tekadde

ve

Teftl

bilmenin

be-

hakikatini

bil-

hazretlerini

y anndadr.
3 "nc

Dnyann

unvan:

menin oey anna acur.

beyan ndadr.

bilmenin

Bu

Mslmanln

drt mrifet (bgi)

temellerini tekil

eder.

Mslmanln
lerine gelince:

r, dilin fetleri.

hastalklarnn tedavisi. (5) Dnya sevgisinin ve tama' illetinin tedavisi.

(6)
Cimriliin ve dnya mal toplama hrs-

fkeden,

ha-

cimrilikten,

kibirden, "ucbtan...

mhlikt (helk
'akabat- rah- din
lara

tehlikeli geitleri)

Bu

kt huy-

edici

eyler),

(din

yolunun

denir. kincisi

Kalbi,

br, kr, muhabbet, mid (reca), tevekkl gibi... Bunlara mnciyt (kurtarc eyler) ad verilir.

ASL'A (BLME) AYRILMITIR:

tahsil
(5)

RKN OLAN BADETLER

snnet itikad. (2) (Din) ilmi

etmek.

(3)

Temizlik.

(4)

Namaz.

Zekt. (6) Oru. (7) Hac. (8) Kur'n

okumak.
belirli

(9)

Her gn

Zikr u tebih. (10)

vakitlerde

ibadet

(Kur'n, du, salavat

kasdyla virdler

v.s.)

okumak.

MUAMELELERN EDEBLERN ANLATAN KNC RKN DE ON ASL'A

AYRILMITIR:
(1) Yeme - ime

edebleri. (2) Nikh,

evlenme

edebleri.

(3)

edebleri

(4)

Kazan, ticret

Hellinden kazan aramak.

Tevbe etmek ve zulmden el ekmek. (2) Sabr ve kr. (3) Havf ve

reca (Cenab- Hakk'a kar korku ile mid
(1)

aras

bir hlde olmak). (4) Dervilik ve.

zhidlik. (5)

ve

(8)

Mrf

Sema' ve vecd edebleri. (9)

emr ve mnkerden nehy edebleri.
Velyet. dnya ilerini idare eden
y-y umur ile ilgili edebler.

DN

YOLUNDA DAR

AKABELER!

ile

(10)
evli-

GETLER.

AMAKTAN: MHLKT

(6)

rakabe (kendi nefsini

ihls.

hesaba

ekmek,

zn kontrol etmek). (7) Tefekkr. (8)

Tevhid ve tevekkl. (9) Muhabbet ve

evk.

(10)

Bu

lm anmak.

kitapta

yukarda

zikr edilen drt

unvan, drt rkn ve yeknu krka bali olan asllar halkn anlayaca ak
Fars diliyle akladm. Halk anlasn diye

mulk ibarelerden kandm.

Anlalmas zor ibarelerle yazmadm. Burada anlattm mes'eleleri daha derin bir
uzun ve*

ekilde renmeye: tahkik ve tetkik etmeye rabet eden din kardelerime thy'u
Ulmi'd - Din, Cevhir'l - Kur'n adl

Arapa kitaplanma ve dier meUefatma

tavsiye
ederim.
etmelerini
mracaat
Kimy y Sadet'i Farsa konuup, okuyup
olsun
anlayan kardelerime bir hizmet
diye meydana koydum. Onlann anlaylan
seviyesinde yazdm. Hak Subhanehu ve
Tel niyetlerimizi temizlesin, bizleri v
lsh

kullan zmresine

lerimizde

Yolculuk edebleri.

(Doruluk
Muhasebe ve mu-

Sadakat ve

katkszuk).

ma

(7)

ila.

AYRILIR...

Cmlemizi

edebleri.

Makam, mevki, hamet

sapklk ve gururun

Gaflet,

nsanlarla sohbet, konuup grme

edebleri. (6) Uzlet, insanlardan uzakla(5)

(7)

MNCYATTAN (KURTARICI GZEL

HUY ve HASLETLERDEN) BAHS EDEN
DRDNC RKN DE ON ASL'A

beenilen gzel sfatlarla bezemektir. Sa-

Ehl

ilc.

(10)

Birinci

Gnl (kalbi) kt ahlktan temiz-

(1)

fke. kin ve haset

sevgisinin ila. (9) Kibir ve ucbun ila.

muamelt diyoruz.
Buna
Btna taalluk eden rknler: Birin-

ON

(4)

zararla-

nn

bildirir.

BRNC

Konumann

(3)

ikisi zahire, ikisi

da, gemiindeki edebleri, hatt- hareketi

lemek. Mesel

fetleri.

Bunlarn

Rkn - Allah'n emir ve fermanlarna

uymakla ilgili bilgiler. Buna ibdetler diyoruz. kinci Rkn - nsann hadavranlarnreketlerinde, yaaynda,

edden,

Riyet. Nefi temizlemenin ve

terbiyenin yollan. Kt huylarn illar.
Kt huylan atp iyi huylar edinmenin
areleri.
(2) ehveti krmak. Midenin,
(1)

muamele rkn-

Zahire taalluk eden rknler:

AYRILIR..

drt

de btna taalluk eder.

cisi

9 I
DENLEN KT HUYLARDAN BAHS
EDEN NC BLM DE ON ASL'A
I

f ercin

Ahiret Aleminin hakikatini

4'nc unvan:

ki,

ilhak'

eylesin.

arndrsn.
sylediklerimize muamele-

riyadan, tekellften

dilimizle

Mucibince
gsterelim.
vefa
demektir.
zyi
olmu
edilmeyen
sz
amel
Yerine getirilmeyen emirler fihiret vebali
Tel ve
olur. Muhakkak ki Rabbimiz

Tekaddes

Hazretleri

Voliyy'l-icbedir;

kendisine bavuran, snan, dileyen

larna icabet edicidir.

kul-

BRNC

UNVAN

KEND NEFSN BLMEK

*

Allah Tel'y tanmann anahtan, kiinin kendini tanyp bilmesidir. Bu yzdendir ki. yle Duyurulmutur: Nefsini
(kendi hakikatini) bilip tanyan, Rabbihi tanr. Bu mevzuda Conab- Hak yle buyurmutur: Pek yaknda onlara dlarnda ve
kendi nefislerinde yetlerimizi (kudretimizin ve varlmzn belgelerini) gstereceiz. T ki, (Peygamberin sylediinin) hak olduBil ki,

unu

anlasnlar.

).

Hulasa, sana senden

yakn

ey

yoktur. Kendini bilmezsen, bakasn nasl bilirsin? Kendimi biliyorum, tanyorum diyorsan yanlyorsun! Zira byle bilmek. Hakk tanmann anahtan olamaz. Hayvanlar da kendilerinden bu kadar bilir. Sen kendinden
ban, yzn, elin, ayan, etin ve derinden fazla bir ey bilmiyorsun. Btndan ise bildiin,
zaman yemen,
zaman
hibir

kzdn

acktn

bir

kimseye saldrman, ehvetin galebe

lamandan

ald zaman hanmna yak-

ey

deildir. Bu hususlarda, btn hayvanlar

seninle ayndr. O hlde senin, hakikatini araman lzmdr. Sen nesin, nereden gelmisin, nereye gideceksin, bu dnyaya ne yapmak
iin geldin, seni niin yarattlar, saadetin nedir, nededir, akiliin,
ziyann nedir, nededir?
fazla bir

Senin

btnnda toplanan sfatlarn

bir

ksm umum

ksm yrtc

hayvanla-

hayvanlara, bir ksm eytanlara ve bir

da
meleklere mahsus sfatlardr. Sen bunlardan hangisi ndensin? Cevherinin hakikati han'gisidir? Hangileri riyettir [tekrar alnmak zere sana verilmitir?]. Bunu bilmezsen, sadetini arayamazsn. nk, herbirinin gdas ayr, sadeti bakadr. Hayvann gdas ve
sadeti yemek, uyumak ve iftlemektir. Eer hayvan isen, gece gndz mideni doldurma ve iftleme yollarn ara. Yrtc hayvanlarn gdas ve saadeti yrtmak, paralamak, ldrmek ve saldrmaktr. eytanlarn gdas ise ktlk, aldatmak ve hile yapmaktr.
Eer onlardan isen, kendi rahat ve iyiliine kavuman iin, onlann
yaptklarn sen de yap!.. Meleklerin gdas ve saadeti Allah Tera, bir

(1)

41

ksm

Pussllet: 53.

Kimya-y

Saftdet

F. 2

KMYA-YI SAADET

18

l'nn cemlini mhededir. Hrs, tasallut, hayvan ve yrtc hayvan

sfatlar meleklie kan yol deildir. Eer sen aslnda melek cevheri
isen, AJlah Tel'y tanmaya ura ve kendini o cemli mhede
edecek hle getir. Kendini ehvet ve gazab elinden kurtar ve bu
hayvan ve canavar sfatlarnn sende niin yaratldm anlrima^ya
al. Onlar, seni kendilerine esir etmek, kendi hizmetlerinde altrmak, gece - gndz bedava hizmet ettirmek iin mi yaratlmlardr? Yoksa, senin onlar esir etmen, ilerde vki olacak yolculukta onlar kendi emrine alman, birinden binek hayvan, dierinden
silh yapman iin mi yaratldlar? Bu dnyada kaldn birka gn
Ancak bylece kendi saadet tohumunu
iinde onlardan faydalan.
elde edebilirsin. Saadet tohumunu elde ettikten sonra, onlar ayaklarnn altna al ve yzn saadetinin bulunduu tarafa^evir. Oras havs [seilmi kullar] iin Allah Tel'nm zt, avam iin ise
cennet diye ta'bir olunur.

hlde bu mnlarn hepsini bilmen lzmdr. Bylece kendinden az bir ey bilmi olursun. Bunlar bilmeyenin dinden nasibi,
sret ve grntr. Dinin hakikatinden, znden haberi yoktur.

BRNC

FASIL

NSAN KA EYDEN YARATILMITIR?

Kendini tanmak, bilmek istersen, iki eyden yaratlm olduunu bilmelisin. Biri zhiri kalp. Buna beden derler. Gz ile grlerh derler ve
bilir. Dieri btn mnsndadr. Ona nefs derler,
kalb derler. Bu ancak hakikat gz ile bilinir. Ba gz ile grlemez. Senin hakikatin, asln, bu btn mnsndadr. Ondan gayrisi
ona tbidir. Onun askeri ve hizmetisidir. Biz bu mnya kalb ismini vereceiz. Klb dediimiz zaman biliniz ki, bazen rh dedikleri, bazen nefs dedikleri, insann hakikatini demek istiyoruz. Kalb
demekle, gsn sol tarafna yerletirilmi olan et paras [yni
yrei] kasdetmiyoruz. Onun bir kymeti yoktur. Hayvanlarda da
llerde de vardr. Ba gz ile grlebilir. Ba gz ile grlen her
ey, bu lemden olup bunlara lem-I ehdet denir.

Bu leme garib olarak

Kalbin hakikati bu lemden deildir.
gelmitir. Yolcu gibi gelmitir. Grnen et paras [yrek] onun
taycs ve letidir. Bedenin tm uzuvlar, onun askeridir. Btn
bedenin padiah odur. Hak Tel'y tanmak, O'nun cemlini mhede etmek, onun sfatdr. Teklif on a g ol m ak tadr. Hitab onadr.
'tab ve ikab onadr. Asl saadet ve ekavet onun iindir. Beden,
btn bunlarda ona uymaktadr. Onun hakikatini bilmek, sfatlatanmak, Allah Tel'y tanmann, bilmenin anahtandr. Onu
ki, o ok yksek bir cevherdir. Melekler cevhebilmeye ok

rn

ura

KEND NEFSN BLMEK

1*

Onun

Oradan
asl madeni, Allah Tel hazretleridir.
gelmitir, ^tekrar oraya dnecektir. Buraya gurbete gelmitir. Ticaret ve ziraat tohumu ekmek iin gelmitir. O hlde bu mnadaki
i
ticaret ve ziraati bilmelisin.
Tindendir.

KNC
FASIL
HAKKATN

KALBN

Varl

BLMEK

anlalamaz. O hlde hakikatinin ne olduunu, sonra askerini, sonra bu asker ile olan ballm, sonra sfatlarn bilmek lzmdr. Sfatlar bilinirse, Allah
Tel'nn bilinmesinin nasl hsl olduu, kendi saadetine nasl
ulat bilinir. Bunlann her birine ayr ayr iaret edeceiz.
bilinmeyince, kalbin hakikati

varl aikrdr. Zira, insann kendi varlnda

nsann varl bu kalb ile deildir. Bu kalp, lde

Kalbin

yoktur.
dr, fakat rhu yoktur!

Biz kalb demekle, rhun hakikatini kasd ediyoruz.

phesi
de var-

Bu rh

ol-

mazsa, beden temiz olamaz. Gzn kapayp kalbn, gkleri, yerleri ve gzle grlebilen her eyiunutsa da kendi varln zaruri
olarak bilir. Her ne kadar kalbndan, yerden, gkten ve gklerde
olanlardan haberi olmasa da, kendinden haberi olur. Bu hususta
dikkatli dnen bir kimse, hiretin hakikatinden bir eyler anlar
ve yine anlar ki, bu bedeni ondan alrlar; o ise bir yerde kalr, yok
olmaz.

NC FASIL
KALBN HAKKAT
hakikatinin mahiyetini, ona mahsus sfatlarn neler olduunu bildirmeye -dinimiz msaade etmiyor. Bunun iin Allah'n
Resul (sallllah aleyhi ve sellem) bunu aklamad. Nitekim, Allah Tel Peygamberimize (s.a.) buyurdu: Ve, sana rhdari so-

Rhun

Onlara de ki, rh Rabbimin emrindendir (*). Bundan fazlasn sylemeye izin yoktur. Rh, Allah Tel'ya ait eylerdendir
ve lem emirdendir. O lemden gelmitir: Biliniz ki, halk [yaratma] ve emir O'nundur ( 2 ), buyuruldu. lem-i halk bakadr,
lem i emr bakadr. llebilen, saylabilen ve boyutlar olan her
eye lem-i halk denir. Halk kelimesinin lgatta asl mns lmektir. Halbuki insann kalbinin ls ve says olmaz. Bunun iinEer blnebilseydi, bir tarafnda
dir ki, blnmeyi kabul etmez.
caiz olurdu.
bir eyi bilmemek, dier .tarafnda ayn eyi bilmek
rarlar.

(1)

17

lsr:

85.

(2)

A'rf:

54.

KMYA- YI SAADET

ao

anda hem alim, hem de cahil olmu olurdu. Bu ise imkanszdr! Blnme ve l kendisine yanaamad hlde, bu ruh,
Bylece, bir

mahlktur, yaratktr. Takdir, yaratmak mansna

geldii gibi,
halk kelimesi de yaratmak mnsna gelir. O hlde, bu mnda yaratktr. Dier mnda ise, lem emirdendir. nk, lem-i 'emirdeki eyler, boyut ve l kabul etmez.
i

hlde, rha kadm [ezeli] diyenler

diyenler de yanlyor. nk, a'razn

yanlyor. A'raz

(sfat)

kym

kendi ile deil, tbi

olma eklindedir. Rh ise, insann asldr. Btn kalp, ona uymaktadr. Nasl a'raz olabilir? Rha cisimdir diyenler de yanlyor. Zira cisim, blnebilir. Rh ise blnemez. Ama baka bir ey daha
vardr ki, ona da rh Icanl derler. O blnebilir. Belki o hayvanlarn rhu olabilir. Fakat bizim kalb dediimiz rh, Allah Tel'y
tanmak, bilmek yeridir. Hayvanlarda bu yoktur. Bu, ne cisim, ne
a'razdr, belki melek cevherlerinden bir cevherdir. Onun hakikatini bilmek zordur. Onu erhetmeye, uzun anlatmaya da izin yoktur.
Balangta bunu bilmeye hcet de yoktur. Balangta tutulacak
din yolu mhededir. Bir kimse artlarna uyarak mchede yaparsa, bu marifet kendiliinden hsl olur. Kimseden dinlemesine
lzum kalmaz. Bu maVifet Allah Tel'nm buyurduu
hidyet
cmlesindendir: Rzmz isteyip, zahir ve btn dmanlarla clhd edenlere cennetlerimize kavuma yollarn hidyet ederiz (*).
Mchedesini henz tamamlamayanla, 3 ruhun hakikati hakknda
konumak doru olmaz. Fakat mchededen nce, kalbin askerini
bilmek lzmdr. Zira kalb askerini tanmayan
(nefsiyle) cihad
edemez.
.

DRDNC FASIL
NSANIN BEDENE HTYACI
Beden, kalbin lkesidir. Bu lkede kalbin eit eit askerleri
vardr. Ayet i kermede, Senin Rabbinin askerlerini, O'ndan bakas bilmez ( 2 ), buyuruldu. Kalb hiret iin yaratlmtr. Onun
ii, saadeti aramaktr. Allah Tel'y tanmak, bilmek ise, Allah
Teal'nn yarattklarn bilmekle ele geer. Bu da btn lemdir.
Alemdeki acayip eyleri tanmak, ona hisler Iduygularl yoluyla gelir. Bu hisler ise, beden ile varlkta durmaktadr. O hlde, mrifet
(tanmak, bilmek onun avdr. Hisler de tuzadr. Beden, binek
hayvandr ve onun tuzann taycsdr. Bunun iin, onun bedene ihtiyac vardr. Beden, sudan, topraktan, scaklktan ve rutubetten mrekkebtir. Bu yzden zaif ve muhtatr. Helk olmasndan
1

(1)

29

Ankebt:

89.

(2)

74

Mddesslr:

31.

KEND NEFSN BLMEK

21

korkulur. erden, ackma ve susama; dardan, ate, su, dmanlar

ile canavarlarn ve baka eylerin kendini ldrmek istemeleri sebebiyle korkudadr. Alk ve susama sebebiyle yemek ve imek isBiri zhirde, el, ayak, az,
ter. Bunun iin iki askere muhtatr.
di, mide gibi. Dier btnda, yemek ve imek istei gibi. Darq*akl
dmanlardan korunmas iin iki askere3 ihtiyac vardr: Biri zhirve gazab gibi. Grmede, el, ayak, silh gibi. Dier btnda,
defetmesi mmkn oldii gday istemesi ve grmedii
gre, idrak etmeye, anlamaya ihtiyac vardr. Bir
zhirdedir. Be duygu organ olan gz, burun, kulak, dil^ve el gibi.

hm

dman

ksm

madna

ksm

yeri dimadr: Hayl

dnme kuvveti, ezberleme kuvveti, hatrlama kuvveti
ve vehim kuvvetidir. Bu kuvvetlerden herbirinin hususi ileri vardr. Bir tanesine zarar gelirse insann ii, dnyada da hirette de

Bir
kuvveti,

da btndadr. Onlar da betir ve

aksar.

Kalb ise
ve iteki askerler, kalbin emrindedirler.
hepsinin miri ve padiahdr. Dile emir verince hemen konuur.
Ele emredince tutar. Ayaa emredince, yrr. Gze emredince, bakar. Dnce kuvvetine emir verince, dnr. Hepsini onun isteine ve emrine vermilerdir. Bylece bedeni muhafaza ederler. Bu,

Bu dtaki

azn

alncaya, avn elde edinceye, hiret ticaretini bitirinceye ve

kendi saadet tohumunu ekinceye kadar devam eder. Bu askerlerin
kalbe itaat etmesi, meleklerin Allah Tel'ya itaat etmesine benzer ki, hibir emrine muhalefet edemezler. Hatt yaratl icab olarak ve isteyerek, emrolunan yaparlar.

FASIL
BENC
ASKERNN BLNMES

KALB

Kalbin askerlerini uzun uzun anlatmak ok srer. Maksad bir

misal ile sana bildireyim: Beden bir ehre benzer. El, ayak ve zlar
ehrin san'at erbab gibidir. ehvet, maliye mdr gibidir. Gazab,
ehrin emniyet miri gibidir. Kalb, bu ehrin padiahdr. Akl ise
padiahn veziridir. Padiahn bunlann hepsine ihtiyac vardr.
Memleketin idaresi ancak bunlarla yrr.
Fakat naliye mdr olan ehvet, yalancdr, sebepsiz yere
bakalarnn iine karr ve sama sapan konuur. Vezir olan akln
sylediklerine muhalefet eder. ehvet daima, memlekette 6 olan btn mallan toplamak, almak ister. Emniyet mdr mesabesinde
olan gazab, ^erir, iddetli, azgn ve serttir. Herkesi ldrmek, her

eyi krmak, dkmek isteri" Bunun gibi, ehrin padiah daima veziri ile meveret ederse, yalanc ve tama'kr maliye mdrn hrpalarsa, onun vezire uymayan szlerini dinlemez, emniyet mdrn onun peine takp sebepsiz ve lzumsuz i grmekten onu me.

KMYA-YI sa-Adet

mdrn, yapmak istedii hakszlklardan dolay

dver ve incitirse, memlekette asayi ve nizam olur. Bunun gibi,
kalb padiah, veziri olan akln iareti ile i yaparsa, ehvet ve gazab zabt u rabt altna alp akla uymalann emrederse, akl onlara
tbi eylemezse, beden memleketinin ileri dzgn olur. Saadet yo-

neder, emniyet

kavuma

lu ve Allah Tel'ya

yolu

kapanmam

Eer

akl,
ehvet ve gazaba esir ederse memleket harap olur. Padiah, bedbaht olup helk olur.
olur.

ALTINCI FASIL
EHVET,
AKLI

DUYGU ORGANLARINI,
VE KALB DORU YOLDA KULLANMAK
GAZABI, BEDEN,

Bundan nceki anlattklarmzdan, ehvet ve gazabn, yemek imek ve bedeni korumak iin yaratld anlald. Demek ki, her
ikisi de bedene hizmet ediyorlar. ^Yemek ve imek, bedenin yemidir, gdasdr. Beden duygulara hamal olarak yaratlmtr. O hlde beden, hislere [duygulara] hizmet ediyor. Duygular ise, akln
haber toplamas iin birer casus olarak yaratlmtr. Bylece^onun
tuza olurlar. Onlarn vastasiyle, Allah Tel'nn sun'undaki
hayranlk verici eyleri bilir. Demek ki duygular, akla hizmet ediyorlar. Akl ise, kalb iin yaratlm olup onun mumu ve kandili olmak, ona
tutmak iindir. Bunun nru ile Allah Tel'y grr.
hlde, akl da kalbin hizmetisi oldu. KalKalbin cenneti budur.
bi ise, Allah Tel'nn
cemline bakmak iin yaratlmtr. O

bununla megul olunca kle ve hizmetiler de o huzurda bulunmu

olur. Allah Tel

bunun

buyuruyor: Cinleri ve insanlar, yalnz. Bana ibdet etmeleri ve Beni tanmalar^ iin yarattm t 1 )

Demek
ler.

Bu

iin

bu memleket

askeri ona verdibinek vastasiyle toprak leminden, a'l-yr lliyyine sefer

ki,

kalbi yarattlar ve

ile

Bu nimetin hakkn gzetmek ve kulluk artlarn yerine getirmek isterse padiah

gibi, memleketinin ortasnda oturmaya lyk olur. Allah Tel'ya
dner ve maksad Allah olur. Ahireti, vatan ve devaml duraca
yeri; dnyay konak yeri; bedeni binek vastas; elini, ayan ve dieylemesi

iin,

bu beden bineini ona

er

esir eylediler.

organlarn hizmeti, akln vezir, ehvetini s maliye mdr,

gazabn emniyet mdr, duygu organlarn istihbarat memuru
eyler. Her birine bir baka yerde vazife verir. O, o ehrin haberlerini toplar. Beynin n tarafnda bulunan hayal kuvvetini, istihbarat efi yapar. Bylece istihbarat memurlarnn getirdii btn haberler onda toplanr. Beynin arkasnda bulunan ezberleme kuvveti)

51

Zriyt: 56.

KEND NEFSN BLMEK

- 5~

S'

istihbarat efintini emniyet miri yapp, istihbarat vesikalarn,

den alr, muhafaza eder ve zamannda akl vezirine arzeder. Memleketten gelen haberlere gre vezir, memleketin tedbirini ve padiAskerlerden biri gibi grnr.
sefer hazrlklarn salar.
ehvet, gazab ve dierleri padiaha ba kaldrrsa, ona itaat etmezlerse ve ona giden yolu tutarlarsa, onlarla cihad etmek, yola getirmek aresiyle megul olur. Onlar ldrmek istemez. nk, on-

ahn

olmadan memleket ileri yrmez. Burada tedbir, onlar itaat

etmeye zorlamaktr. Bylece, ilerde vaki olacak seferde, ona d-

lar

deil, dost ve yardmc olurlar, hrsz ve yol kesici deil... Byolur. Bu

le yaparsa kurtulur, sad olur. Nimetin hakkn vermi
nimetin mkfatna vaktinde kavuur. Eer buna muhalif hareket
ederse, ba kaldran dmanlarla ve yol kesicilerle anlarsa, padi-

man

ahn

nimetine kfr etmi

olur.

aki

olur.

ledii suun cezasn

bulur.

YEDNC
NSANDAK KT VE

FASIL

Y SIFATLARIN HL

asker ile alkas vardr.

Her birinden bir sfat ve bir ahlk kendisinde hsl olur. Bu ahlkiyi olur; onu salardan bazs kt olur; onu helk eder. Bir
dete kavuturur. Bu ahlkn tamam ok ise de drt ana esasta toplanmtr. Bunlar, hayvan, canavar, eytan ve melek ahlklar ssebebiyle
fatlardr. Kendisine yerletirilmi olan,, ehvet ve hrs
hayvanlara ait ileri yapar. Yemeyi ve cimy ok fazla istemek giyaparf Vursebebi ile kpek, kurt ve aslanlarm 6
bi.
mak, ldrmek, eliyle ve diliyle insanlara musallat olmak gibi. Hiy-

nsan

kalbinin, iinde

bulunan bu

iki

ksm

Hm

le,

yaptm

aldatma, sret-i haktan grnp kandrma,

arasnda

fitne

fesat

karma

par. Kendisine ? verilmi

sebebiyle,

akl sebebiyle

kartrma,

eytanlarn

de, meleklerin

insanlar
yaya-

yaptn
yaptn

lmi ve salh sevmek, kt ve irkin eylerden saknmak, insanlar bartrmak, 3 kendini sfli (alak, di) ilerden uzak tut-

par.

mak, amellerin

utanmak

ma'rifeti ile

olmak, cehalet

Ve

bilgisizlikten

gibi.

Hakkatta insann kabuunda (znde deil) drt ey yardr:

Kpeklik, domuzluk, eytanlk ve meleklik. Mezmm ve kt olan
kendisinde
kpek-, ekil, el, ayak ve derisi ile mezmm deil, belki,
bulunan insanlara saldrma sfat sebebiyledir. Domuz, ekil itibaeyleri
riyle mezmm ve kt olmayp hrs, er, murdar ve irkin
ok istemesi sebebiyledir. Kpeklik ve domuzluk ruhunun hakikaeytanln ve meti bu mnlardr. nsanda da ayndr. Bunun gibi
mnlardr: nsana, meleklerin
lekliin hakikati, syleyeceimiz

KMYA- Y! SAADET

84

eserlerinden olan akl nuru ile sret-i haktan grnmeBylece eyyi ve eytann aldatmasn keif eylemesi emredildi.
tan, rezil ve rsvay olur ve hi fitne yapamaz. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Her insann bir eytan vardr. Benim de vardr. Fakat Alah Tel onu yenmeme bana yardm eyledi. Benim yanmda zelil oldu. Hibir ktlk yapt-

nurlarnn

Yine insana, bu hrs ve ehvet hnzrn ve gazab kpeini terbiye edip, eli altna almas emredildi. Bylece onun emri
olmadan kalkamaz ve oturamaz. Eer byle yaparsa, kendisinde bu
yoldan iyi ahlk ve sfat hasl olur. Bu da onun saadet tohumu olur.
Eer byle yapmayp onlara hizmet eder. her azularn yerine getirirse, kendisinde kt ahlk meydana gelir. Bu da onun^akilik

ramad

O).

tohumu

olur.

Byle bir kimsenin hlini, kendisine uykuda yahut uyankken

bir misl ile gsterseler, kendini bir hnzrn veya kpein nnde
onlara hizmeti gibi grr. Bir Mslman bir kfir elinde esir b-^
rakann hlinin nasl olacan herkes biliri Melei, kpee, hnzra ve eytana esir edenin hli bundan daha fenadr.

nsanlarn ou.

insaf edip gaflet perdesini kaldrsa, gece - gndz nefsinin arzu ve isteklerinde hazr olduklarn grrler. Grnte insana benzeseler de hakikatta hlleri byledir. Yarn, kya-

met gnnde mnlar

ehyet

Hm

grnecektir. Sret,

mn

galib olanlar, kyamette, hnzr

galib olanlar, kurt sretinde grnr.

ve

Bunun

hrs

iindir^ ki, bir kimse,

eklini alacaktr.
eklinde grnr.

ryada bir kurt grse, o kimsenin

zlim olmasyla tbir olunur. Eer domuz grrse, bu ryann tbiri, o kimsenin irkef, murdar olmas eklinde olur. nk, rya
lme benzemektedir. yle ki: Uyku sebebiyle, bu lemden uzaklayor. Sret, mnya tbi oluyor. Bylece, hefkes, btn ne ekilde ise, o srette grlr. Bu byk bir srdr. Bu kitap bunu kaldramaz.

SEKZNC

FASIL

KEND HAREKET VE DURUMUNU KONTROL

Kendi btnnda bu drt pehlivan ve mirin bulunduunu

renmi oluyorsun. O hlde kendi hareket ve durularn murakabe
eyle (kontrol et). Ancak bylece, bu dnyada, bu drtten hangisine
uyduun anlalr. Muhakkak bilmelisin ki, her hareketinden kalbinde bir sfat hsl oluyor. O sfat da sana benzer. Seninle beraber
br dnyaya gider. Bu sfata ahlk derler. Ahlkn tamam da
drt pehlivandan meydana gelir.
(1)

Hm,

1,

257.

KEND NEFSN BLMEK

Eer ehvet hnzrna

itaat edersen, sende irkeflik, murdarlk,

yaltaklk, mnfklk, harislik, ekememez-

hayszlk, hrszlk.
lik,

bakalarnn

Eer

elemine

memnunluk ve bunun

gibi sfatlar

hasl

altna alr. terbiye eder, akln ve eriatn murakabesinde bulundurursan. sende kanaat, kendini tutmak, sabr,
haya, nmus, zerfet, zhd, ksa emelli olmak ve tamahszlk sffetlar zhir olur.
H
Gazab (fke) kpeine itaat edersen; sende kibir, pervaszlk,
pislik, mnakaa etmek, byklk taslamak, aldatmak, kavga aramak, gururlanmak, zulm etmek, bakalann kk grmek,
ve hor bilmek ve insanlara saldrmak gibi sfatlar meydana gelir.
Eer bu kpei terbiye edersen, sende sabr, soukkanllk, afv, sebat, yiitlik, sessizlik, cesaret, acma ve cmertlik sfatlan meydaolur.

onu

elinin

aa

na

gelir.

bu hnzr yerinden kmldatmak, tahrik etmek ve bunlara cesaret vermek, aldatma ve kandrmay retmek olan o eytana itaat edersen, sende, hile, hynet, huzur bozma, kt kalbli
olma, aldatma ve baka sretlere girme sfatlar zuhur eder. Eer
onu elinin altna alr, onun aldatmalarna ve sret-i haktan grnmesine kanmazsan, akl askerinden yardm ararsan, sende zekilik
marifet, ilim, hikmet, insanlarn arasm bulmak, efendilik ve bakanlk sfatlar meydana gelir. Sana benzeyen bu gzel ahlklar,
devam eden slih amellerin ve sadet tohumun olurlar.
Vazifesi,

Kendisinden kt ahlkn meydana geldii fiillere (ilere) gnh denir. yi ahlkn meydana geldii fiillere g de itat denir. nsanin hareketleri ve hareketsiz hlleri ^u iki
deildir.
Kab, parlak bir ayna^ gibidir. Fena ahlk ise, aynann parlakln gideren leke ve is gibidir. Onu karartr. Bu zulmet (karart) sebebiyle Allah Tel'nn gsterdii yolu gremez. nne perdeler, engeller kar. Bu gzel ahlk ise, kalbe ulaan nr (k) gibidir. Onu msiyet (gnh) lekelerinden, karartlarndan temizler.
Bunun iin Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) Her gnhtan
sonra, bir sevb ile kt, onu yok etsin 0), buyurdu. Kyamette,
parlak kalb de, kara kalb de bir meydanda toplanr. Ayet-i kertmede, O gnde ki ne mal fide eder, ne de oullar. Meer kl Al*
laJTa (kfr ve nifakdan) tamamen salim bir kalb ile gelenler... ( 3 )
Duyuruldu.
nsann kalbi, yaratlnn balangcnda, parlak ayna yaplan
demir gibidir. Btn lem bu aynaya sar. Dikkat edilirse temiz
olur. Edilmezse, tamamen pas tutar. Artk ayna yaplacak hli kalmaz. Bahusus Allah Tel buyurur: Hayr, hayr! Yaptklar se-

kkn dnda

bebiyle kalbleri paslanmlar(1)

T. Blrr, 55: Dy. RikAk, 74.

(3)

Mutftfjfln:

14.

).

(2)

28

uarA:

68

80.

KMYA-YI SAADET

26

DOKUZUNCU FASIL
NSANIN ASLININ MELEKLER CEVHERNDEN OLDUU
nsanda hayvan, canavar, eytan ve melek sfatlar olunqa, aslnn, melek cevherli, dierlerinin ise, muvakkat ve geici olduunu
nereden biliriz? suli akla gelebilir. Ve yine, dier sfatlar iin deil de onun, melek sfatlar iin yaratlm olduu nasl anlalabilir? diye de sorulabilir. Cevabnda deriz ki:
^
Bu, ununla anlalr ki, insan hayvanlardan ve canavarlardan
daha stn, daha olgundur. Bunu herkes bilir. Her ey ykselmenin
sonunda kendisine verilen keml iin yaratlmtr. Bunu bir misl
aklayalm: At, eekten daha stndr. Zira eei yk tamak
iin, at ise, muharebede ve cihadda komak iin
yaratmlardr.
stndeki svarinin istedii ekilde koar. Ayn zamanda ata, eek
gibi yk tama kuvveti de verilmitir. Bylece eee verilmeyen bir
ykseklik kendisine verilmi oluyor. Eer bu stnlkten ciz
olursa, srtna palan vurulur ve eek seviyesine iner. Bu ise, onun
iin helk ve noksanlk olur.
ile

Bunun gibi, baz insanlar, insann yemek, yatmak, cima' etmek

ve zevk srmek iin yaratlm olduunu zannetmilerdir^ Btn
mrlerini byle geirirler. Bazlar da vardr ki, insan; istil etmek, yenmek ve dier eyleri hkimiyeti altna almak iin yaratld derler. Arab, Krd ve Trkler gibi. Her iki ekilde dnenler de
yanlyor. Zira. yemek ve iftlemek, arzu ve itihay gidermek
hayvanlara da verilmitir. Devenin yemesi, insann yemesinden fazladr. Serenin iftlemesi, insannkinden daha oktur.
O hlde insan onlardan nasl daha stn olabilir? Milletleri, yenmek, memleketleri istil etmek gazab ile olur^ Bu ise canavarlara,
yrtc hayvanlara verilmitir. ^
Neticede insanda da, canavar ve hayvanlarda olanlar vardr.
Fazla olarak bir keml derecesi daha verilmitir. Bu da akldr ki,
onunla Allah Tel'y tanr ve O'nun yarattklarn anlar. Onunla,
iindir. Bu,

kendini ehvet ve gazabn elinden kurtarr. Bu ise, meleklerin sfatdr. Bu sfat ile yrtc ve dier hayvanlara galib gelir. Yeryznde olanlann hepsi, onun emrindedir. Bhusus Allah Tel buyurur: -Allah Tel, gklerde ve yerde olanlar sizin emrinize verdi.

0).

hlde insann hakikati, keml ve stnlnn olduu eydir. br sfatlar, muvakkat ve emanet eklinde verilmitir. Dierleri ii ve hizmetisi olarak gnderilmitir. Bunun iindir ki,
ld zaman ne ehvet kalr, ne de gazab. Parlak ve nurlu bir cevher, melek gibi mrifet-i ilh ile ssl olunca, elbette meleklerin
(1)

45

Ctisiye: 13.

KEND NEFSN BLMEK

refiki

(arkada)

27

daima Allah Tel'nn huzuyerde. Melik- muktedirin yann-

olur. Mele-i lda,

runda olurlar. Gzel ve temiz bir

da ve rzsnda olurlar l1 ), yet i kermesinde bildirilenler dereolanlara gelince: Karancesine eriir. Karanlk, zulmetli ve
olmas, ehl, gnhlarn zulmetinden pas^tutmasd.
vet ve gazabn haksz yere tatmin etmesi ve bu dnyada istedii
her eyi yapmasdr. Yzn bu dnyaya dnmtr. Bunun iin
ehvet ve arzulan, bu dnyaya aittir. Bu dnya ise, br dnyadan
aada olur. Yni
aadr, onun altndadr. O hlde

baaa

Baaa

baaa
baaa

ba

Hanlarnn indinde, mnafklarn

olduunu grseydin! ( ) buyurulmas buna iarettir. Byle olan
kimseler, Siccn'de [Cehennemde bir yeri eytanlarla beraber olur.Allah
Siccin'in ne demek olduunu herkes bilemez. Bunun iin
3
Tel, Siccin'in ne olduunu bilir misin?. ( ), buyurdu.
olur. Ayet-i kermede,

ONUNCU FASIL
LEMNN AILACAK HLLER

KALB

alacak

stnl de
'alacak hllerinin, her eydekinden daha ok olmasndadr. ok
insanlar bundan gafildirler. stnl iki sebebledir: Birincisi ilim,
ikincisi kudrettir, ilim sebebiyle stnl iki tabakadr: Birini herKalb leminin

hllerinin sonu yoktur.

kes bilebilir. Dieri ise, daha rtldr, herkes anlayamaz. Bu, ncekinden stndr. Zhir olan btn ilimleri ve san'atlan bilmesidir. Btn san'atlan bilen odur. Kitaplarda olanlan okur ve bilir.
Geometri, hesab, tb, astronomi ve eriat ilimleri gibi. O, bir ey
olup, blnmedii hlde btn bu ilimler ona syor. Belki de, btn lem onda sahrada bir kum tanesi gibi kalr. Bir anda, dnce ve hareketiyle, yerden gklere kar, doudan batya gider. Toprak lemine brakld hlde; btn gkleri ler, her yldzn bustalkla denizin derinykln bilir ve llerini syler.
liklerinden karr. Kuu havadan yere indirir. Fil, deve ve at gibi
kuvvetli hayvanlar emrinde kullanr. lemde olan alacak hller
ve ilimler onun san'atdr. Btn bu ilimler onda, be duygu organ
vastasiyle hsl olur. Bunlar meydandadr, herkes bunlan anlaya-

Bal

bilir.

Bundan daha ok alacak hlleri yledir ki, kalbin iinden,

lem-i cismn dedikleri, duygu zalan ile hissolunan leme ve rhn dedikleri lemi m ele kt a yni, duygu zalar ile, his olunamayan leme, bir pencere almtr. nsanlarn ou cisim ve mad(1)
(3)

54

83

Kamer:

55.

Mutaffifin:

(2)
8.

32

Secde: 12.

KMYAYI SAADET

28

de Alemini bilir, bu ise zten muhtasardr. Kalbin iinde, ikinci bir

pencere bulunduuna delil, ilimlerinin iki eit olmasdr: Biri uyku
hlidir. Uykuda iken duygu zalarnn yolu balanp kesilince, ierdeki dier pencere alr. Alem i melekttan ve Levh-i Mahfuz'da
gaybi olan, ileride olacak eyleri lizin verildii kadar! bilir ve^grr. Ama ya ak olarak; olduu, olaca gibi grr, yahut' tbire
ihtiya olacak surette grr. nsanlar zannederler ki, uyanklk halindeki mrifet daha yksektir. Halbuki, herkes bilir ki, uyankken
gayb grmek olmaz, uyurken olur. Duygu azalar yolu ile olmaz.
Uykunun, ryann hakikatini bu kitabda anlatmamza imkn yoktur.

kadar bilmelidir ki, kalb ayna gibidir. Levh-i Mahfuz

da ayna gibidir. Btn varlklarn sreti ondadr. Bir ayna dier^
bir aynann karsna konulunca, birinde grnenler, dierine akFakat,

Bunun gibi,
Fakat bunun

seder.

nr.

Levh-i Mahfuz'daki grntler, kalbde de grkurtuliin de, kalbin saf olmas, duygulardan

ve Levh-i Mahfuz'la mnasebet kurmas lzmdr. Hislerle umddete, lem-i melekt ile mnasebet yolu kapaldr. ^Uykuda ise. hislerden kurtuluyor. O hlde, lem-i melektun mtalasndan, cevherinde olan, zhir olur. Uyku sebebiyle hisler bal ise
de, hayl kendi yerindedir. Bunun iin grdklerini, hayli temsiller eklinde grr, srin ve ak olmaz. rt ve perdeden kurtulamaz. lnce hayl de, his de kalmaz. O zaman iler perdesiz ve rtsz grnr. Ona denir ki: Senden gaflet perdesini kaldrdk, gttzn bugn daha keskin grr ). Ve derler ki: Ey Rabbimiz! Vaad
ettiin azab grdk. Peygamberin sdkn iittik. imdi bizi tekrar
dnyaya gnder, yi ameller yapalm

mas

rat

kalbine ilhrH yolu ile doru firsetler ve dnceler gelmeyen hi kimse yoktur. Bu, his yolu le deildir; kalbde hsl olmutur. Nereden geldiini de bilmez.
Delillerden biri de

Bu kadarn

udur

ki,

bilmelidir ki, ilimlerin hepsi his yollar ile deil-

melekttandr^Bu dnya iin yaratlm olan hismelektun mtalasna elbette perde olurlar. Onlardan

lem-i

dir. Belki

lem
kurtulamadka, asl o leme yol bulamaz.
ler,

ONBRNC

FASIL

KALB PENCERES. UYANIKLIKTA DA LEM- MELEKTA

AIK OLUR
uyumadan vo lmeden lem melekta
almayacan sanmamaldr. Byle deildir! Bilkis uyank iken,
Kalb penceresinin,

(1)

50

Kftf: 22.

(2)

32

Secde

12.

KEND NEFSN BLMEK

bir kimse riyzet eder

20

Inefse istediklerini vermezi; kalbi

ehvet ve fena huylarn

aa

gazab,
hllerinden

bu dnyann
kurtarr, yalnz bir yerde oturur, gzlerini yumar, duygularn altrmaz, kalbini lem-i melekt ile mnsebete geirir
devam
zere

elinden,

deil, kalbi ile syler, Allah, Allah... derse

yle olur
ki, kendinden haberi olmaz. Btn lemden de haberi olmaz. Alah
Tel'dan baka hibir ey bilmez. Byle olunca, uyank da olsa, o
pencere alr; dierinin ryada grdklerini, o uyank iken grr.
Meleklerin ruhlar gzel sretlerde ona grnr. Peygamberleri de
grr. Onlardan istifade eder. Yardm grr. Yerdeki ve gkteki
dili ile

melektu ona

gsterirler.

Kendisine bu yol alan kimse, anlatmaya, vasfetmeye smayan byk iler, hller grr. Bunun hakknda Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Efendimiz, Yeryz benim iin toparland,
dousunu batsn grdm. () buyurdu. Allah Tel buyurdu kJ:
-Bunun gibi brhime (aleyhisselm) yakn shiblerinden olmas
iin, gklerin ve yerlerin melektunu gsterdik- ( 2 ) Belki do, btn
peygamberin ilmi, his < ve renme yoluyla deil, bu yol ile idi. Hepsinin balangc mchede idi.
yle ki: Allah Tel buyurur:
Rabbinin smini zikret ve btn balantlardan kesil, O na dn
3
( ). Yni, btn eylerden temizlen, ayrl, btn varlnla kendini
.

ona

ver,

dnya

tedbirleri ile

urama

ki,

senin iini doru yapsn.

Rabbidir. Ondan baka ilh

yine buyurur: Dounun ve batnn

yoktur. Her iine O'nu vekil eyle ( 4 ) O'nu vekil eylersen, elini ek ve
insanlara karma, onlarla urama. Mriklerin tekzb ve ezasna

Ve

Onlardan uzak dur, cezalarn Allah Tel'ya brak ( 5 ).

Btn bunlar, riyzet
Bylece
kalb, insanlarn dmanlndan, dnya arzularndan ve
hislerle
megul olmaktan kurtulup, temizlenir. Mutasavvflarn yolu budur
sabret!

ve bu, peygamberlik yoludur. alarak ilim kazanmak limlerin

yoludur. Bu da byk vo kymetlidir. Fakat peygamberlik yoluna
gre muhtasardr. Peygamberlerin ve evliyalarn
ilmi, bir kimse
retmeksizin, Allah Tel tarafndan kalblerine akar. Bu yolun
doruluu 3 tecrbe ile de anlalmaktadr. Biroklar bunu sylemekte ve akli deliller bunu bildirmektedir. Eer bu sana tadarak,
duyarak hsl olmadysa, renmekle elde edemediysen, akln delilleri ile de buna eremediysen, bri buna inanmay elden karma ve
kabul eyle ki, dereceden de mahrum kalmayasm ve kfir olmayasn. Bunlar kalbin alacak hllerinden iaretlerindendlr. nsan
kalbinin stnl bununla
(1)

Hm.

(3)

73

(5)

73

V.

278. 284,

anlalm

IV, 123.

Mzzemmll:
Mzzemmll:

3.

10.

olur.

(2)
(4)

En'am: 75.
73 Mzzemmll:
6

0.

KMYAYI SAADET

30

O N

N C

FASIL

HER NSAN FITRAT ZERE

DOAR

hllerin peygamberlere mahsus olduu zannedilmesin. Zira, btn insanlarn cevheri, ftratta buna uygundur. yle ki: Hibir demir yoktur ki, kendisinden saf hlinde iken lemin grntsn iine alan bir ayna yaplmasn. Ancak pas, onun cevherine i-

Bu

ve onu ziyan eder. Bunun gibi. dnya hrs, ehvet ve gnahlarn galib geldii ve yerletii bi^kalb, buna kavuamaz. Kir ve pas
derecesine iner. Bylece bu, liykat ve uygunluu gider. Hadis-i erifte. Her ocuk, slm ftrat zerine doar. Sonra babalar ve anbuyuneleri onlar Yahudi, Hristiyan ve Putperest yaparlar- O)
ler

ruldu.

Bu

liykatin

umum olduunu

Allah Tel yle haber veri-

Rabbiniz deil miyim? Hepsi, 'Elbette ehdet ede2

riz ki. Sen bizim Rabbimizsin!..' dediler. ( ). yle ki: Akl olan bir
kimseye birisi dese ki: ki, birden ok deil midir?. Cevabnda,
phesiz oktur der. Her ne kadar akl olan kimse bunu kulayla hi duymam olsa da, dili ile hi sylememi olsa da, ii buBu, , insanlarn
nunla, doludur, bunu tasdik ve kabul etmektedir.
ftratnda olduu gibi, Allah Tel'y bilmek de ayn ftrattandr.
yle ki: Allah Tel buyurur: Eer kfirlere, gkleri ve yerleri
3
kim yaratt diye sorarsan, onlar, A1 ah ^ yaratt diyeceklerdir ( ).
Dier bir yet i kerimede, Allah'n ftrat dinine ynel. Allah insanlar o ftrat zerine yaratmtr. ( 4 ) buyuruluyor. Bu, akl deliller ve tecrbe ile de bilinmektedir. Sadece peygamberlere mahss deildir. Zira, peygamber de, bir insandr. yet i kerimede, Do
5
ki: Ben ancak sizin gibi bir beerim ( ), buyuruldu.

yor:

Ben

sizin

eer btn

insanlarn
kurtuluunu gsterirlerse, kendisine gsterilen yola insanlar arr, davet ederse, kendisine gsterilen bu yola eriat denir. O kimseye de peygamber denir. Ondan hsl olan hllere mclze denir.
nsanlar dvetle megul olmazsa, ona veli denir. Hllerine de keramet denir. Keramet sahibi olan her Velinin, insanlarla ve dvetle
Fakat kendisine bu yol alan kimseye,

megul olmas

vcip deildir. Belki, kudret-i

dvetle mekuvvetli ve yeni oldu-

Hak onun

olmamas yolundadr. Fakat bu eriatn

u, bakalarnn dvetine lzum kalmad zamanlar

gul

dur.

Yahut da dvetin baka bir

hlde, evliynn

art vardr

ki,

iin

bu, pelide yoktur.

velyetine ve kermetine itikadn

(1)

H. Cenlz. 80. 30.

(2)

(3)

31

(4)

(5)

18

- Lokman: 25.
- Kehf: 110, 41

Fussilet: 6.

A'rf:
30 Rm:
7

doru-

172.
30.

salam

KEND NEFSN BLMEK

yaplacak

31

mchededir. INefse, istemediklerini yaptrmak, ok ibadet yapmak gibil. rde, istek burada ie yarar. Fakat her eken biemez, her giden ulaamaz, her arayan bulamaz.
kadar var ki, daha kymetli olan iin, artlan da lelde edilme yollar oktur. Onu bulmak daha gtr.. Bu ise, mrifet makamnda insann en erefli derecesidir. Mchede etmeksizin -^-bu
yollardan gemeden ve pimeden
bir mrid lyol gsterici olmakszn, bunu istemek doru olmaz. Bu ikisi olur, fakat bir uygunsuzluk varsa yahut ezelde o kimseye bu saadeti nasib etmemiolsun. Biliniz

ki, ilk

ler ise,

maksadna kavuamaz.

kavumak

Zhiri ilimlerde imamlk derecesine

ve btn ihtiyri Ikendi istei ile! olan iler de byledir.

ONNC FASIL
KUDRET SEBEBYLE KALBN STNL
Mrifet yolundaki insann, en kymetli cevheri olan kalbde grnenleri rendin. imdi de, kudret sebebiyle olan stnln
izah edelim. Zira, o da meleklerin hussiyetlerindendir. Dier hayvanlarda yoktur. Bu da yledir: Melekler, madde lemini emri altnda bulundururlarsa, AJlah Tel'nn izni ile insanlarn ihtiyalarn grdkleri zaman, baharda yamur getirirler, frtna koparrlar, hayvanlar ana rahminde, bitkileri toprakta ekillendirirler
ve sslerler. Bu ilerin her bir eidi iin meleklerden bir
vazifelendirilir. nsann kalbi de, melek cevheri cinsindendir. Ona da
bir kudret, kuvvet verilmitir. Bylece madde leminin
bir

ksm

ksm

ona

tbidir.

Herkesin hususi lemi, kendi bedenidir. Beden de kalbe tbidir.

Herkes bilir ki, kalb parmakta deildir. lim ve irade isteki parmakta deildir. Kalb emredince, parmak hareket eder. Kalbde h-^
grnts meydana gelince, yedi zadaki damarlar alr, kan
hcum eder. Bu, yamura benzemektedir. ehvetin grnts kalbde zahir olunca, bir esinti canlanr ve ehvet letine doru gider.
Yemek yemeyi dnnce dilinin altndaki kuvvet hemen yardm
iin harekete geer ve tkrk bezleri alr. Bylece yiyecei, yutacak hle gelinceye kadar slatr.
Kalbin tasarrufunun bedende cri olduu ve bedenin kalbe
tbi olduu gizli deildir. Fakat, bilmek lzmdr ki, kalblerin bazs
bazsndan stn ve kuvvetlidir; melek cevherine daha ok benzer.
Bylece, onun bedeninin dndaki maddeler, ona itaat eder. Mesel, heybeti bir aslan yzerine derse, aslan ona itaat eder, emrine
girer, bir hastaya himmet" edince, shhate kavuur; bunun gibi vcudu salam olan birisine bakarsa, hasta eder, bir kimsenin kendi
yanna gelmesini dnd zaman, o kimsenin btnmda bir hal

mm

KMYA- YI SAADET

32
roket

meydana

gelir.

^Yamur yamasn istedii zaman yamur

akli delillerle
mmkn ve tecrbe ile bilin-

yaar. Btn bunlar

mektedir. Gz demesi ve by dedikleri eyler de bu kabildendir.
nsanlarn, dier cisimlere te'sir ettii eyler ksmndandr. Hatt,
haset edici habis bir nefis olur, gayet gzel bir at grr, o ata *aset gz ile bakar, onun helak olmasn aklndan geirir, o at o anda helak olur. Bahusus hadis-i erifte bildirildi: Gz (nazari nsamezara, deveyi tencereye koyar

hlde,

bu da, kalbin

hususiyetin kendisinde

dvet edici

alacak

bulunduu

kudretlerindendir. Byle bir

bir kimse, insanlar hak dinine

bu

hllerine mucize denir. Davet edici deil ise kermet denir. Hayrl ite bu hlleri zuhur ederse, neb yahut vel
denir. Kt ilerdekine ise byc denir. By, kermet ve mcize,
ise,

insann kalbindeki kudretin en byklerindendir. Evet, aralarnda

farklar vardr. Bu kitab bunu aklamak iin kfi deildir.

ONDRDNC FASIL
PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN HAKKAT
Buraya kadar anlatlanlar bilmeyen, peygamberliin
tinden hibir ey bilmiyor demektir. Bildii, sadece peygamberlik
ve evliyln, insan kalbinin stnlk derecelerinden biri olduudur. Bunu da sret ve iitme ile bilmektedir. Peygamberliin hsl
olmasnda hususiyet vardr: Biri, btn insanlarn uykuda iken
grdn, ona uyank iken gsterirler. kincisi, btn insanlarn
nefsi, kendi bedenlerinden gayrisine tesir etmez. Onun nefsi
ise,
kendinden ayr olanlara da tesir eder. yle ki: nsanlarn kurtuluonda olur. Yahut onda fesad olmaz.' nsanlarn alma ile elde

ettikleri

bilgiler,

onun

kalbine, bir kimseden

renmeksizin

gel-

mektedir. Zeki ve kalbi temiz olan bir kimsenin de aklna, kimseden renmedii ilimlerden bir
_gelmesi dorudur.
hlde, bir kimsenin kalbi daha saf ve kuvvetli olursa, btn ilimler,

ksmnn

yahut ilmin

ekserisini,

ounu, kendiliinden

bilebilir.

Buna, llm-i

lednn denir. Nitekim Allah Telft buyurur: ... Ona tarafmzdan

bir rahmet vermi, kendisine nezdimizden (haas) bir Ulm retmitik ( a ).

Bu hususiyetin kendisinde topland kimse, byk peygamberlerdendir. Yahut da, byk evliydandr. Eer bu hususiyetten biri bulunsa, bu derece elde edilebilir. Her birinin de aralannda
byk farklar vardr. Zira. insan vardr ki, her birinden azar azar
pay almtr. Bir bakasnda ise herbirinden daha ok
(1)

Suytl. el-CAml'ua-Saglr (ayn maddesi).

(2)

18

Kehf: 65.

KEND NBFSN

BLMEK

33

stnl,
Bizim Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve sellem
kemali bu hususiyetin keml zere kendisinde bulunmas sebebiyledir. Allah Tel, insanlarn ona uymalar ve saadet yolunu
ondan renmeleri iin, peygamberlik makamn anlayabilmelerini isteyince, herkese bu hususiyetten bir^nmne verdi. 'Rya
hli, bir hususiyetin nmnesidir?*Doru firaset de dier bir husu3
8iyettir, 41im de, doru akl ve dnce de dier bir numunedir.

nsann

bir

eye inanmas, o eyin nmnesi olmadan mmkn

Nmnesi olmayan bir eyin sretini dnemez, -anlayamaz. Bunun iin hi kimse Allah Tel'mn hakikatini tamamen
anlatmak uzun srer.
bilemez. Ancak, Allah Tel bilir. Bunu
Allah Tel'nn isimlerinin mnlar kiMeni-i Esmullah i 1 )
tabmzda bu hussta ak deliller gstermiizdir.
nu da bildirelim ki, bu vasftan baka, peygamberlerde
ve evliyda, bizim bilmediimiz daha baka vasflar da olabir.
nk o vasflarn bizde nmnesi yoktur. O hlde. Allah Tel'y kendinden baka, hi kimse keml zere bilemez dediimiz gibi,
Peygamber Efendimizi de (sallllah aleyhi ve sellem) kendinden
ve kendisi gibi olanlardan bakas tamamen bilemez, deriz. Buradan anlald ki, insanlardan peygamberin kymetini, deerini yine
peygamber bilir. Bizim iin ise, bu derece, fazla malm dedir. Zira bizim uykumuz olmasayd ve bir kimse bize uykuyu anlatp, Bir
kimse yatar, hareket etmez, grmez, iitmez, konumaz, fakat yarn
ne olacan bilir. Halbuki, iitseydi ve grseydi, bunu bemezdi
dese, kat'iyyen biz buna inanmazdk. nsanolu grmediine nanmaz! Bunun iin Allah Tel, -Hatt, ilimlerinin olmad ey'e
nanmazlar. Onlarn aklna onun mns ve te'vili gelmez ( a ), buyurdu. Ve yine buyurdu ki: Ona yol bulamaynca, bu, eski bir ftira ve yalandr derler ( 3 ).
deildir.

Peygamberlerde ve evliyda, dierlerinin hi haberi olmad

sfatlarn bulunmasna ama! Onlar, ondan byk lezzete ve kymetli hllere kavuurlar. Bu, una benzer ki, bir kimsede iire karbir zevk yoksa, bu sebepten, vezin dinleme lezzetini bulamaz;
eer bir kimse bunun mnsn ona anlatmak istese, anlatamaz.
nk, onun bu brantan haberi yoktur. Bunun gibi, anadan doma kr olan, asl renklerin mnsn ve onlar grmenin zevkini
anlayamaz. O hlde, Allah Tel'mn baz idrak ve anlamlar peygamberlik mertebesini verdikten sonra, yaratmasna ama. O ma-

kama kavumayann bundan

Maksadil
Ynus: 39.

(1)

Kitabin

(2)

10

--fesn

haberi olmaz.
f!

Esmaillahi'l - Hsn.
(3)

46

Ahkf:

11.

KlmyA-y Saadet

t*

KMYA-YI

34

saadet

ONBENC
LM

FASIL

BU YOLDA PERDEDR

Buraya kadar anlatlanlardan kalbin stnl anlald. Mutasavvflarn yolunun da ne olduu renildi. Sofilerden, lim, du
yolda perdedir gibi szler duyarsn ve bunlara inanmazsn. Bu sz inkr eyleme ki, dorudur. nk duygular ve duygu Azalar
vastasiyle hsl olan ilimlerle megul olur, onlara dalarsan, bundan mahrum olursun.
Kalb bir havuz

be

duygu zas da havuza dardan

akan be dere gibidir. Eer havuzun dibinden temiz su karmak
istersen, bunun aresi, havuzdaki btn suyu boaltman, sonra bu
sularn getirdii siyah amuru karman ve bir daha pis su gelmemesi iin bu yollan kesmen ve havuzun dibini, iinden temiz, berrak su kabilecek ekilde yap m an dr. Havuz, siyah amur ile dolu
olduu mddete iinden duru su kmas imknszdr. Bunun gibi, kalbin iinden gelen ilim, dardan gelenlerden kurtulmadka,
maksat hsl olmaz.
gibidir,

Fakat lim, kendini rendii ilimlerden ayrr, kalbini onlarla

megul eylemezse, elde etmi olduu ilimler ona perde olmaz ve
kalb gznn almas umulur. yle ki: Kalb hayllerden ve hislerden kurtulunca, eski haylleri ona perde olmaz.
,

lmin perde olmasnn

itikadn renir,

sebebi

udur

ki,

bir kimse Ehl-i snnet

mnkaa

ve mnzaradaki delillerini de renir,

kendini tamamen buna verir ve bundan baka hibir ilim yoktur
diye kabul eder, eer kalbine baka bir ey gelse, Bu duyduumun
aksinedir. Ona uymayan her ey bozuktur, yanltr derse, byle
bir kimsede, ilerin hakikatinin bilinmesi mmkn olmaz. nk:
AVAMA RETLEN^ TK AD,
SRETDR,

HAKKATN

DELDR. TAM MARFET

RILMASI

GlB,

Biliniz

ki,

KENDS

OLMALI K.-OZN KABUKTAN AYHAKKATLAR SRETTEN AYRILSIN.

mcadele ve mnzara

renene bir hakikat bildirilmez.

olduunu sanmaktadr. Bu zan ona perde
olarak

o itikada yardmc
nk, elindekinin tam

ilmini

eyi rendiine
zann- glibi olan kimse, bu dereceden mahrum olduu ekseriy
malmdur, sz mehurdur. Bu da cedel (mcdele - mnzara!
lmine kendini verenlerin hlidir. O hlde, bu zann silip atana, ilim
perde olmaz. O zaman, onda da kalp almas hsl olur. Derecesi
ok yksek olur. Onun yolu daha emniyetli, daha salam ve daha

doru

olur. Zira temeli kuvvetli

ilme

olur. Bir

dayanmayan

kimse, ekseriya

uzun zaman btl hayllere bal kalr ve azck phe ona perde
olur. Alim ise byle ziyanlardan emindir. O hlde, lim perdedir

KEND NEFSN BLMEK

35

sznn

mnsn mkefe

yarsan, byle

bil,

derecesine
inkr eylemel

ulam

bir

kimseden du-

Fakat, emir ve yasaklara uymayp bozuk delillerle haramlara

mbh diyen kfirler ve nefislerine tbi olan zavalllar* zamanmzda zuhur^eyledi. Kendilerinde bu hller asl bulunmad hlde; sofilerin sekir hlinde syledikleri lzumsuz, sama szlerden birka
tanesini alp kendilerine ss veriyorlar: Yaptklar i, her gn ykanp taranmak, gzel elbiseler giyip seccadesini yaymak, sonra
da ilmi ve limleri ktlemektir. Byleleri ldrlmelidir. eytn
ahlkldrlar. nsanlar aldatyorlar. Allah Tel ve Resul (sllllah aleyhi ve sellem) ilmi ve limleri vyorlar. Btn dnyailme dvet ediyorlar. Her ey mubah diyen bu zavall, hl sahive ilmi elde etmedii iin, onun bu sz sylemesi nabi
sl doru olabilir? Bu una benzer: Bir kimse kimyann altndan

olmad

olduunu, ondan saysz altn yapldn iitir. Altn hazinelerini nne getirseler, onlara elini uzatmaz ve, Altn ne ie
yarar, onun kymeti nedir ki... Bana kimya lzmdr ve asl odur,
tanyamaz, bulamaz.
der. Altn almaz. Halbuki kimyay da asl
Altn da yapamaz. aresiz, mflis ve a kalr. Ben derim kit Kimya, altndan daha iyidir, eklinde syledii szn sevincinden ba-

daha

iyi

rr

ve coar.

te

peygamberlerin ve evliyann kefi kimyaya benzer. Alimlerin ilmi de altna benzer. Kimyaya sahip olan, altna sahip olan-

dan daha

faziletlidir.

Fakat burada bir baka incelik daha vardr: Bir kimsede bulunan kimya yz altndan fazla yapmasa, bu kimse kendisinde bin
altn bulunandan faziletli olamaz. Kimya kitaplar kimyadan bahseder ve onu arayanlar ok olduu hlde, bunun hakikati uzun zamanda bile herkesin eline gemez. Onu temin etmek isteyenlerin
ou kalp para elde eder. Mutasavvflarn ii de byledir. ok ndir bulunur. Olan az olduuna gre, kemle gelmesi de pek ndir
olur.

buradan anlalm oldu ki, sofilerin hllerinden az

bir eyin kendisinde hsl olduu bir kimse, btn limlerden stn olamaz. nk bunlarn ou iin balangcnda kendilerinde
bir ey hsl olduktan sonra, oradan derler ve yolu tamamlayamazlar. Bzlar da vardr ki, bir hl ve bir hayl onlar kaplar ve
fakat onun hakikati, asl olmaz. Onlar bunu kazan sayarlar. Beenilmeyip atlan ey byle olmaz. Bhusus uykuda, ryada hakikatler vardr. Fakat mnsz, bozuk ryalar da vardr. Hatt limlerin srrnn stnl, bir kimse iindir ki, o, o hlde yle kmil
olmutur ki, dierlerine alarak verilen din bilgilerini, o ren-

hlde,

KMYA YI SAADET

30

meksizin bilir. Bu sz ise ndir szlerdendir. Yni bu szle, ele gemesi ndir olan bir makam anlatld.
O hlde hakiki tasavvuf yoluna ve onlarn stnlne inanmalsn. Boyunlarna halka gemi bu zavalllarn sz ile, onlar
hakkndaki itikadn bozmamalsn. Onlardan ilmi ve limleriV yeren ve ayplayanlann ellerinde bir ey olmadn kabul etmelisin!

ON. ALTINCI

FASIL

NSANIN SAADET, ALLAH TEL YI BLMEKTEDR

nsann

saadetinin

Allah Tely bilmek Le

olduu nereden

Her eyin saadetinin, o eyin lezzet ve rahatnda olduunu herkes

bilir. Her eyin lezzeti ise tabiatnn ektii taraftadr. Her eyin
tabii muktezs ine iin yaratilmsal
yaratld ey iindir.] Bhusus ehvetin lezzeti, arzusuna kavumak; gazabn lezzeti, dmanndan intikam almaktr. Gzn lezzeti gzel sretlerde, kulan
,

giden name ve seslerdedir. Bunun gibi, kalbin lezzeti de kendi hususiyetindendir ve onu, onun iin yaratmlardr.
Bu da ilerin hakikatini bilmek olup, insann kalbine mahsustur.
Fakat ehvet, gazp ve be duygu zas ile anlalanlar, hayvanlarda da vardr.
lezzeti

houna

bilmedii eye kar, yaratl cab merak ve alka duyar. Bu alka o eyi bilmek istemesidir. Bildiine
sevinir, neelenir ve onunla vnr.
ilerde de byledir. Satranc bilen bir kimseye oynayanlar, karmayn deseler, o yine
syler, sabredemez. Zor bir oyunu bildii iin, bunu aa vurmak,

Bunun

iindir ki, insan

Aa

bununla vnmek

ister.

Kalbin lezzetinin, ilerin hakikatini bilmekte olduunu anladktan sonra, bilmek ne kadar byk ve kymetli eylerde olursa o
kadar kymetli olacan da renmek lzmdr. Vezirin bildii eylerden, ona mahsus srlardan konuan bir kimse, bununla vnr.

Eer padiaha

srlan ve onun memleketi idare etmekteki

buna daha ok sevinir. Hesap ilmi ile gkle-

ait

dncelerini bilirse,
rin ekil ve lsn bilse, satran ilmini bilmekten daha ok sevinir. Satranta neyi nereye koyacan kestiren kimse, nasl oynayacan bilenden daha ok zevk alr. Bunun gibi, bilinmesi daha
kymetli olana ait bilgiler de daha kymetlidir. Lezzetleri de daha
fazladr.

Btn varlklarn O'nunla ereflendii varlktan (Allah Tel'danl daha erefli yarlk yoktur. Btn lemlerin miri ve. mliki
O'dur. Alemdeki btn akllar durduran eyler, ^O'nun sun'unun

hlde bundan daha erefli hibir mrifet yoktur ve

KEND NEFSN BLMEK

37

bu yaratl icabdr. nk,! her eyin yara|l icab, onun hususiyetidir ve onun in yaratlmlardr Bu marifetin icab bozuk olan
amubir kalb, gda alma kabiliyeti bozulmu hasta beden gibidir.
ekmekten ok sever, tabii arzusunun eski hline gelmesi iin
ona il verilmezse ve bu bozuk arzular beraberinde giderse, dnyann zavalls olur, helk olur. Dier eylere kar ehve, arzusu,
Allah Tel'y tanmasndan ok olanlar da hastadr. Tedavi edilmezlerse, br dnyann zavalls olurlar, helk olurlar.

ru,

bal

olan btn arzu ve lezzetlerin lmle

beraber snecekleri, tkenecekleri phesizdir. Bedene ait elemler
de lmle bitecektir. Marifet lezzeti kalbe ait olup, lmle artar.
Hatt daha parlak olur. Lezzetin artmas yle olur: Dier arzula-

nsann

rn sknts

bedenine

kalkar.

naallah

Tel,

kitabmzn

sonunda, Muhab-

bet bahsinde, bunu uzun uzun anlatacaz.

ONYEDNCl
NSAN BEDENNDE ALLAH
nsann

FASIL

TEL'NIN

AILACAK

SUN'U

kitap iin
Acib'l - Kalb

kalb hllerinden anlattklarmz, byle bir

Bundan fazlasn renmek isteyenler iin

kitabmz vardr. O kitabta ve bu kitabta. bir insann kendini tanmas tamamen anlatlamad. Anlattklarmz kalbin bz sfatlarnn izahdr. Bu, insann bir rkndr. Dier rkn de bedendir.
Bedenin yaratlmasnda da alacak hller oktur. Dtaki ve itekfidir.

ki her bir uzuvda; garib,

duyulmam

mnlar, faydalar vardr.

bedeninde binlerce damar, sinir ve kemik vardr. Herbirinin ekli ve sfat bakadr. Herbirinin vazifesi ayrdr. Senin ise
kadardr: El ve ayak,
onlardan haberin yoktur. Senin bildiin
tutmak ve yrmek iindir. Dil, konumak iindir. Ama gzn on
ayr ksmdan yapldn, bunlardan biri vazifesini yapmazsa grme ii olmayacan bilmezsin ve yine bu ksmlarn herbirinin n*
yaptklarn ve hangi sebeple grmeye tesir ettiklerini bilemezsin.
Gzn madde olarak bykln herkes bilir. Ona ait bilgiler ise

nsann

ancak anlatlmtr. Bunu da bilmemene amamak lzm. Karacier, dalak, d kesesi, bbrek ve buna benzer i
organlarn vazifelerini de bilemezsin. Karacierin vazifesi, mideden kendisine gelen eitli gdalar kan renginde bir hle getirmek
ve yedi uzva, yni btn vcuda yayacak ekle sokmaktr. Kan, cierde oluunca stnde sar renkli bir kpk bulunur. Bir de tortu
brakr. Bu ise lenftir. Dalan vazifesi bu safray, lenfi kandan
almaktr. San renkli kpk safradr, d kesesinin vazifesi bu safray emmek, toplamaktr. Kan cierden knca, gayet nce ve suludur. Bbrein vazifesi, kandan suyu almaktr. Ancak bylece kan,

cildlerle kitaplarda

KlMYA-YI

saadet

safrasz ve lenfsiz kendi renginde ve kvamnda damarlara ular.

Safra kesesinde bir Arza olursa, safra kana karr. Sarlk
hastal meydana gelir. Safra ile alkal dier hastalklar da bagsterir. Dalak iyi almazsa lenf kana karr. Lenfavi hastalklar
meydana gelir. Bbrekler almazsa su kana kanr, istiska (Heri
alt su toplama - demi hastal meydana gelir.

Bunun gibi, insann dndaki ve iindeki her paray bir i iin

yaratmlardr. Beden bunlarsz salam olamaz. Belki, insann bedeni, lemin bir nmnesidir, muhtasardr. Alemde yaratlan her
eyin insanda bir numunesi vardr. Kemik da gibi, damarlar nehirler gibidir. Kllar is aalara, beyin gklere,

duygu azalar yldzlara benzemektedir. Bunu uzun anlatrsak ok srer. lemdeki

her eyin insanda bir nmnesi, bir benzeri vardr. Domuz, kurt,
at, eytan, cin ve melek gibi. Daha nce bunlara iaret eyledik.
Alemde olan her san'atn onda bir benzeri vardr. Midedeki kuvvet,
a gibidir. Yemekleri hazmeder. Saf gdalar ciere, tortu ve posalarn barsaklara gnderen rac gibidir. Gdalar cierde kan
hline getiren boyacdr. Kan gste beyaz st yapan, iki yumurtada beyaz nutfe fmenl yapan amarc, bbrekler de cierden su
ekip mesneye gtren saka. byk abdesti dar atan, p gibidir. Safray ve lenfi harekete getirip, bedene zarar veren kuvvet, hrsz gibidir. Safray ve hastalklar gideren kuvvet, dil bir,
bakana benzer ki, uzatrsak bunun da sonu gelmez.
Bunlardan maksat, bedenin iinde

unu

yapan nice organlar oldu-

ile megul olurken, sen tatl tatl uykudasn. Onlar sana hizmetten bir n bile geri durmuyorlar. Sen
ise onlar tanmyorsun. Ayn zamanda sana olan hizmetlerine de
bilmendir.

Her

biri bir

kretmiyorsun!
Bir kimse hizmetisini bir gn sana hizmet ve yardma gnderse, btn gn belki hayatn boyunca ona teekkr edersin. Ama bu
kadar san'atkrlar bedenin iinde hizmetinde bulunduran, hayatn boyunca onlar sana hizmetten bir an geri brakmayan hatrlamazsn.
Bedenin yapsn, terkibini ve her Azann faydalarm bilmeye
llm- terih denir. Bu, derin bir ilimdir. nsanlar bunu bilmezler ve
dokunmazlar. Okuyanlar tb ilminde mderris profesr) olmak
iin okurlar. Halbuki tb ve tb ilmi de muhtasardr, ksadr. Lzumlu ise de, din le alkas yoktur.
Fakat bedenine Allah Tel'mn yarattklarn daki akllan durduracak incelikleri grmek iin bakldnda, Allah Tel'mn s-,
fatlarndan sfat kendiliinden olur:

bu kalbn Ibedeninl ustas ve bu ahsn yaratcsnn kudreti tamdr. Noksanlk ve cizlik O'nun kudretine
Birincisi, bilir ki,

KEND NEFSN BLMEK

39

yanaamaz. Zira, bir damla sudan byle bir insan yaratabiliyor.

Bunu yapabilen, lmden sonra diriltmeyi daha kolay yapar.
kincisi, bu bedeni yaratann ilminin, her eyi kuatan bir ilim

olduunu

bilir.

Zira, byle

alacak

eylerin, byle

alacak

fay-

dalarla bir arada bulunmas, ancak en stn bir ilimle olabilir.

yaratt. Onlar zaruri lzmdrlar. Kalb, cier, beyin ve canllk gieyleri de yaratbi. nsann ihtiyac olduu, fakat zaruri
t. El, ayak, gz ve dil gibi. Hepsini o verdi. Lzm olmayan, zaruri
de olmayan fakat fazlalk da olmayp gzellie sebep olanlar da
kavislii ve kirpikverdi: Sacn siyahl, dudan
lerin dzgnl ve buna benzer eyler.

olmad

krmzl, kan

ltuf ve inyetini yalnz insanoluna vermedi. Btn yaratklarna, sivrisinee, arya ve sinee de verdi. Evet, bunlardan her
birine lzm olanlar verdi. ekillerini ve sretlerini, gzel izgiler-

Bu

le

ve renklerle ssledi.

hlde insann vcudunun yaratlmasna dikkatle bakmak,

Allah Tel'nn sfatlarm bilmenin anahtardr. Bu ekilde ve bu
sebeple bu ilim kymetli olur. Hekimlerin bu ilme ihtiyac olmasn-

da, bu eref yoktur.

iirdeki, kitap yazmadaki ve san'attaki incelikleri ne kadar ok
bilirsen, airin, yazarn ve san'at sahibinin bykl, kalbinde
artar. Allah Tel'nn ilerindeki incelikler ve akim eremedii

mnlar, bunlar yapan Allah Tel'nn byklnn anahtar*

dr. Bu da kendini bilmekten bir ksmdr. Fakat kalb ilmine gre
muhtasardr. nk bu, beden ilmidir. Beden ise binek hayvan gistndeki svariye benzer. Maksat svarinin yaratlmasdr, binein deil. nk binek hayvan, ona binen iindir.
Binici, binek hayvan iin deildir. Bu kadarn sylemekle nsann
Halbuki, sana
kendisini byle kolay anlayamayacan bildirdik.
senden daha yakn hibir ey yoktur. Kendini tanmayp, bakalatandn, bildiini ddia eden, kendini doyuracak yemei olhlde ehirdeki fakirlerin hepsinin kendi yemeini yemekalte olduklarn ddia etmesine benzer ki, gayet irkin ve
mayan bir eydir.

hidir. Kalb,

rn

mad

yakk

ONSEKZNC FASIL
NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ VE NOKSANDIR
Buraya kadar anlatlanlardan, insann kalb cevherinin kymetini, czini ve bykln anladn. imdi bil ki, bu kymetli cevheri sana verdiler ve sonra seni onun zerine rttler! Onu aramaz,

KMY-YI

40

SAADET

zayi eder ve onu unutursan ok aldanrsn ve byk ziyanlara duar olursun. Kalbini yeniden aramaya, dnya megalelerinden kur-

tulmaya ve onu kendi yksek makamna ulatrmaya gayret et.

Onun eref ve izzeti, br dnyada anlalacaktr. zntsz ne'e,
fensz bek, acsz kudret, phesiz mrifet ye Allah Tel'y

grmek olacaktr.
Fakat, bu dnyada onun

perdesiz

lunan

lyni insann! erefi, kendisinde bu-

istidat ve liyakat ile hakiki

eref ve

izzete

kavumaktr. Yok-

bugn ondan daha kusurlu ve zavall kim vardr. Zira aln,

susuzluun, scakln, soukluun, hastaln, zdrabn, elemin, ssa,

kntnn,

.hmn

ve

hram

esiri

olmutur. Rahatnn ve lezzetinin

karktr.
3

Aziz ve kymetli olan kimse, ya

himmet ve

irade,

ilim,

ya kuvvet ve

veyahut da yznn gzellii

ile

kudret,

kymetli ve

ya

aziz-

dir.

nsann lmine bakarsan, ondan daha cahil kim vardr? Zira,

eer beyninde bir damar erilse, leceinden yahut delireceinden
korkulur. nsan ise, neden olduunu ve ilcnn ne olduunu bilemez. Belki de ilac yanmdadr, onu daima grr, fakat bilmez.

Kuvvet ve kudretine bakarsan, ondan daha ciz kim vardr?

Zira sinek ile boy lemez. Kendisine musallat olan sivrisinein
elinde helk olur. Ar, inesini kendisine batrrsa, uyumaz ve huzursuz olur.

Himmetine bakarsan, bir dang (yaklak olarak yarm gram!

gm

veya altn kaybetse, hli deiir ve zlr. Alk zamann-

da bir lokma verilmezse, baylr kalr.

hlde bundan

aalk olur

mu?
Yznn gzelliine bakarsan, plk zerine rtlm post
gibidir. ki gn kendini ykamazsa, yznde yle bedlik ve irkin-

fa

koku hissedilir. Onun karnnda tayp hamalln yapt ve gnde birka defa eliyle ykapis kokulu kazurattan daha
hangi ey vardr?
Bir gn eyh Eb Said-i Eb'l-Hayr (rahmetullahi aleyh) sofilerle beraber gidiyordu. Bir ara, lm kuyusunu temizlemekle ulik olur ki,

kendisinden

tiksinir,

bir

aa

raanlarn yanndan geiyorlard. Yol necasetlenmi, etraf pislik

ierisinde idi. Sofiler burunlarn tutup, hepsi bir tarafa katlar.
eyh, olduu yerde durdu ve yle syledi: Ey insanlar, baknz bu
pislikler bana ne sylyor. Diyorlar ki, dn pazarda (nefis ve leziz
yiyecekler eklinde) idik. Hepiniz bizi ele geirmek iin. keselerinizi boaltmtnz. Bir geceden fazla sizinle kalmadk. Bu hle geldik!

Bizim mi sizden, yoksa sizin mi bizden

kamanz yakr?.

KEND NEFSN BLMEK

41

Hakikaten insan, bu dnyada noksanlk, Acizlik ve zavallln

son noktasndadr. Pazara karlma gn yarn olacaktr.
Eer
1
kimya-y sadet kalb cevherine derse, hayvanlar seviyesinden
melekler derecesine ykselir. Yok, eer yzn dnyaya ve dnya
arzularna dnerse, yarn kpek ve domuzdan
olur. nk,
onlarn hepsi toprak olacak ve elem ekmeyecektir. O ise azabda
kalacaktr. erefini bildii gibi, noksanln ve zavallln da bilmelidir. Bu sebepten dolay kendini bmek, Allah Tel'y bilmek
anahtarlarndan bir anahtardr.
Kendini bilmek hususunda bu kadar kfidir. Byle bir kitapta
sylediimizden fazlasn anlatmak imknszdr. Ve billahi't-tevflk.
Muvaffakiyet Cenb- Hak'tandr.

aa

KNC

NVAN

Allah Tel'y

Tanmak

(Bu unvanda on fasl vardr

BRNC
KENDN

FASIL

BLMEK, ALLAH TEL'YI

BLMENN

ANAHTARIDIR

gemi peygamberlerin

kitaplarnda, insana hitab eden

sz mehurdur: Ey insani Rabbin tanmak iin kendini tan.
Haberlerde Ihadislerdel ve eserlerde Iselef-i slihinin szlerindel
geldi ki: Kendini bilen, Rabbin bilir. Bu sz una iarettir ki, insann kendisi bir aynadr, ona bakan, Hakk grr! Birok insan
kendine bakar ve fakat Hakk gremez. O hlde kendini bilmek iin,
Allah Tel'y bilmeye hangi yolun vesile olduunu renmek lzmdr. Bu da iki ekildedir: Biri ok derindir. Bunu ok kimse anlayamaz. Bundan bahsetmek doru olmaz. Herkesin anlayabildii
ekil ise, su gtrmez biimde aktr. Avm insan, kendi ztndan
Allah Tel'nm ztmn varln, kendi sfatlarndan Allah Tel'nm sfatlarn, kendi bedeni ve Azalan olan ahs memleketindeki tasarruftan, Allah Tel'nm btn lemlerdeki tasarrufunu
Bil ki,

bilendir.

Bu, yle izah edilir: Her eyden nce kendini varlyla bilince anlar ki, bundan nce, nice yllar gemitir. Kendinin nam, niyok idi. Hususan Allah Tel buyurur: nsann zerine uzun
devirden yle bir zaman gel (ib gei di ki (o vakitl o, anlmaya debir
er bir ey bile deildi. Hakykat, biz insan birbiriyle
damla sudan yarattk. Onu imtihan ediyoruz. Bu sebeple onu iiti-

an

kark

ci,

grc yaptk

nsann

(*).

kendi aslndan anlayabildii,

varlndan

nce

nutfe

olmasdr.
Fena kokulu
(1)

76

bir

Dehr:

damla

1 - 2.

su;

onda akl, kulak, gz, ba,

el,

ayak,

ALLAHt) TEAlA'YI TANIMAK

43

damar, sinir, kemik, deri ve et gibi eyler yoktur. Belki, beyaz

ekilde bir sudur.
Fakat, btn bu akllara durgunluk veren hller onda meydameydana gena gelmitir. Ama bunlar o mu, yoksa bir bakas
tirdi? Ve yine zaruri olarak bilir ki, insan, keml mertebesinde, her
zas yerinde olduu hlde, bir kl ucu yaratmaktan cizdir. Demek ki, bir su damlas iken daha ciz ve noksan idi. Netice olarak
anlald ki, kendi ztnn varlndan, Allahtt Te&l'mn ztnn

dil,

varl

belli olur.

ksmn

anlattmz bedenindeki zhir ve btni alacak

Bir
hllere baknca, kendini yaratann kudretini grr ve bilir ki, her
bakmdan tam bir kudret [yaratan vardr, istediini, istedii gibi
yaratr. Bundan daha stn hangi kudret olabilir ki, byle hakir
bir damla sudan olgun, gzel, hikmetli ve alacak bir ve
1

aa

hs

yaratyor.

Kendinde olan akl almaz bu

inceliklere ve

zalarnn faydala-

herbirinin ne hikmetle yaratldna, el, ayak, gz, dil ve

zhir zalarma, dalak, cier ve d kesesine ve buna benzer
dier i zalanna baknca, kendini yaratann ilmini bilip her bakmdan tam ve her eyi kuatmakta olduunu ve yine byle bir

rna ve
di gibi

limin bildiinin hibir

ey olmadn

anlar.

nk, btn aklllarn akl bir araya gelse, onlara uzun mr

verilse, bu zalardan birini, yaratlnda olduu ekilden karp

daha iyi yapmay dnseler, yapamazlar! Mesel, yenilen eyleri

U
**
kesmek iin keskin olan n dilerini, e ek

^JJ

altnda bulunup, icabettii vakitte yemekleri slatacak, hamur hline getirecek kadar salg yapan kuvvetini,
sonra boaza gidip, orada ^ da kalmamasn, btn dnyann aklllar, bundan daha mtekmil ve bundan daha iyi bir baka ekilde
yapamazlar. Elin be parma da bunun gibidir. Drd bir tarafta,
ba parmak ise onlardan biraz daha uzakta ve ksadr. yle ki:
Hepsiyle birleebilir ve hepsinin zerine gelebilir. Hepsinde boum, bunda ise iki boum vardr, yle yaplmtr ki, isterse tutar,
isterse avu yapar, isterse krek gibi yapar, isterse skar yumruk
yapar, isterse tekrar aar, kevgir veya tabak gibi yapar. Birok ekillerle nice iler yapar. Eer cihann limleri bu parmaklarn yaratlnda bir baka ekil dnseler, mesel hepsi ayn hizada, yahut bir tarafta, ikisi bir tarafta, yahut be yerine alt veya drt
olmas icabederdi, yahut boumlar veya drt olmas lzm gelirdi deseler veya dnseler, byle dnce ve szleri eksik olup,
Allah Tel'nn bu yaratt en ^mtekm lidir. Bununla 3 anlalyor ki, Yaratann ilmi bu ahs muhittir ve her eye muttalidlr.
atan

dil

kreini,

dilin

<

KMYA-YI SAADET

44

nsann, her bir parasnda bunun gibi hikmetler, faydalar vardr. Bir kimse bu hikmetleri ne kadar ok bilirse, Allah Tel'nn
ilminin azametine hayranl o kadar ok olur. nsan kendi ihtiyalarna, nce yemeye, giymeye ve meskene baknca ve yenecek eylerin yamura, rzgara, buluta, scaa ve soua muhta olduuna
dikkat edince, onu salha kavuturacak san atlara ve san at iin
lzm olan demir, tahta, bakr, pirin ve dier Aletlere ve bu aletlerin nasl yapldna dair bilgilere bakar. Sonra btn bu yaratlan ve yaplanlardaki eklin tamamlna ve gzelliinin mkemmeliyetine bakar. Her birinden o kadar eitler bulunur ki, eer yaraolmasalard, kimsenin hatrna gelmeyeceklerine, istenemeyeceklerine dikkat ederse, istenmeyen ve bilinmeyen bu eylerin
Allah'n lutf ve merhametiyle olduunu grr. Buradan bir husus
daha bilinir: Velilerin f Allah dostlarnn! hayat Allah Tel' iledir. Bu da, btn mahlklara, lutf, rahmet ve inyettir. Hususan,
Rahmetim, gazabm
(*), Duyuruldu. Bunun gibi, Peygamber Efendimiz buyurdu ki: Allah Tel'nn kullarna, efkati, bir annenin st emzirdii ocuuna efkatinden daha oktur ( a )

tlm

amtr

hlde, kendi

ztnn zuhurundan, Allah Tel'nn ztn

g-

Kendi incelii, paral ve zalarnn okluundan; Hakkn kudretini, kemlini grr. Etrafndaki alacak hikmetler ve faydalarda, Hakkn ilminin kemlini grr. Zaruri olarak, yahut ihtiya
olarak, yahut, iyilik ve gzellik iin olanlarn hepsinin kendinde
yaratldn ve bir arada bulunduunu anlaynca, Allah Tel'rr.

nn

lutf ve rahmetini grr.

te

bunun

iin kendini

tanmak, Al-

lah Tel'y bilmenin anahtar olur.

s

N C 1 FASIL i
X
ALLAH TEL'NIN TENZH VE TAKDSN BLMEK
K

-3

Allah Tel'nn sfatlarn, kendi sfatlarndan ve ztn, kendi ztndan bildii gibi, Allah Tel'nn tenzih ve takdisini de
kendi tenzih ve takdisimden bilir. Allah Tel hakknda tenzih ve
takdisin mns, vehme ve hayle gelen her eyden beri, mukaddes
ve yksek olmasdr. O'nun, tasarrufunun haricinde
olan hibir
yer olmad hlde, kendisine bir yer izafe edilmekten mnezzehtir, uzaktr. nsan, bunun nmnesini kendinde grebilir. Kalb de*
diimiz ruhunun hakikati, vehim ve hayle gelen her eyden mnezzehtir. Onun iin l ve say olmayacan, blnemeyeceini
de sylemitik. Byle olunca, rengi, ekli de olmaz. ekli ve ls
olmayan bir eyin hayle gelmesi imknszdr. Gzn grd ve(1)

ATf:

156.

(2)

H. Edeb.

13;

M. Tevbe,

22.

ALLAH t) TEALA'YI TANIMAK

40

ya benzerini grd ey, hayale gelir. Gz ve hayale verilenler ise

ekil ve renklerden baka" bir ey deildir. Yaratl cab sorulacak olan (nasl bir eydir?) in mns, ekli nasldr, kk mdr,
byk mdr? demektir. Bu sfatlarn kendisine yanaamad bir
ey iin, nasl sorusu lzumsuz ve bo olur. Nasldr sorusunun ken-

sorulamayaca bir eyi bilmek istersen, kendi hakikatine

bak. Hakk tanmak yeri olan senin hakikatin blnmez, llmez,
Kemmiyet ve keyfiyet ona yanaamaz.
disine

Bir kimse, Rh nasl eydir? diye sorsa, cevab, Nasl demenin ona yolu yoktur! olur.

Allah Tel'nn bu takdis ve tenzihe daha lyk olduunu anlarsn. nsanlar nasl olduu bilinmeyen bir varla aarlar. te kendileri yledir ve kendilerini bilmezler! Hatt insan kendi bedenine dikkat ederse, nasl olduu bilinmeyen binlerce ey bulur. Bunlarn hibirini grmez. Mesel,
ak ve derdi gz grmez. Nas olduunu bilmek istese, yine bilemez. nk, byle eylerin ekli ve rengi yoktur. Bu suale sebep bile yoktur. Hatt bir kimse sesin hakikatini renmeye alsa, yahut kokunun ve tadmann hakikatinin nas olduunu bilmek istese, bilemez. Bunun sebebi, nasl ve ne gibi? sorular, grme duygusundan meydana gelen hayl icab eyler olduu iin. her eyden
gzn nasibini, payn aramak istemesidir. Ses gibi, kulakla alkal
olan eyden, gzn hi nasibi yoktur.^ Gzn, sesin nasl ve ne gibi
olduunu renmek istemesi ise muhldir. nk ses, gzn nasibi olmaktan mnezzehtir. Renk ve ekil de kulan nasibi olmaktan
.mnezzehtir. Bunun gibi, lzm olan eyi kalbin anlamas ve akln
bilmesi, btn his zalarnn nasibi olmaktan mnezzehtir. Nasl
ve ne gibi sorular, his olunanlar iindir. Burada uzun yazmak ve
derine dalmak icabeder. kl ilimlerden bahseden kitablanmzda
uzun uzun anlattk. Bu kitabda bu kadar kfidir. Maksad; insann
nasl olduu bilinmeyen kendinden, Allah Tel'nn nasl olduunun bilinemeyeceini anlamasdr. nsan bilir ki. ruh vardr ve bedenin padiahdr. Bedeninde bilinebilen her ey, onun lkesidir.
O ise nasl olduu bilinmeyen bir eydir. Bunun gibi. kinatn padiah Allah TeAll'nn da nasl olduu bilinemez. His olunan
gibi bilinen her ey onun mlk, memleketidir.
Allah Tel'nn te~nzihini bildiren dier bir husus da", ona hibir yer izafe edilmemesidir. Ruh da hibir eye izafe olunamaz.
Rh, eldedir, ayaktadr, batadr veya baka bir yerdedir denemez.
Belki bedenin btn ksmlar ayrlr^ blnr, o ise blnmez. Blnemeyenin blnene girmesi muhaldir. nk, o zaman, o da
blnebilir bir hl alr! Hibir uzuvda olduu sylenemedii hlde,
hibir uzuv onun tasarrufunun dnda kalmaz. Bilkis hepsi onun
Kendini bu sfatlarla

bilince,

KMYA YI

40

SAADET

emrinde, tasarrufundadrlar. O hepsinin hkimidir. Hususan, btn kainat, kinatn hkimi olan Allah Tel'nn tasarrufundadr.
O ise, kendisine bir yer i^afe edilmekten, filn yerdedir denmekten
mnezzehtir, beridir. Takdisi bu ekilde anlatmak, rhun hususiyetini ve srrn aklamakla olur. Buna ise izin yoktur. Hepsini anlayabilmek, -Allah Tel demi [yni Ademin hakikatini, ruhunu kenjdi srelinde yaratt () had-i erifiyle aklanabilir.
1

NC FASIL
ALLAH TEL'NIN SALTANATI
Allah Tel'nn ztnn var olduu, sfatlan, nas ve ne gibi
sorulardan mnezzeh ve mukaddes olduu, bir yerde olmaktan
mnezzeh olduu, hepsinin anahtar insann kendi nefsini tanmak

ksm

bilmekten, tanmaktan bir

kalm oluyor.
Meleklere i vermesi, meleklerin onun emrine uymas, melekler vastasiyle ilerin olmas, gkten yere emir gndermesi, gklerin ve
ydzlarn hareketi, yerde olanlarn ilerinin gklere bal olmas
rzklar anahtarnn ge havale edmesi nas oluyor? diye sorulmas mmkn olan sorulardandr.

olduu anlalnca,

Allah Tel'y tanmakta, bu mhim bir bahistir. Buna Mrifet-i ef l, yni fiilleri tanma denir. Bundan ncekilere, Mrifet-i zt ve mrifet-i sfat denildii gibi... Bunun anahtar da, kendini tanmaktr. Kendi memleketindeki padiahln nasl yrttn bilmezsen, kinatn padiahnn hkmn yrttn
nasl bilmek istersin?
nce kendini tan ve bir iine dikkat et. Mesel kt zerine
Bismillah yazmak istediin zaman, nce arzu ve istek meydana geBu etten
lir, sonra kalbinde bir hareket ve kmldama duyulur.
olan yrek ki, sol taraftadr. Ondan bir cism-i ltif hareket eder ve
beyne gider. Bu cism-i ltife tabibler, rh diyorlar. His ve hareket
kuvvetlerini tamaktadr. Hayvanlarda olan rh ise daha bakadr. Bu rh lebilir. Bizim kalb dediimiz rh ise, hayvanlarda yoktur. Asl lmez. nk o, Allah Tel'y bilme, anlama yeridir.
Bu rh beyne ulanca, Bismillh'n sreti hayl kuvvetinin yeri
olan beynin birinci odasnda (merkezinde) meydana gelmi olur.
Beyinden kan sinirler her tarafa dalr. Parmaklarnn ucunda
iplik gibi dmlenir. Beyinden bu sinirlere uyarma verilir. Zayf,
kuru olanlann kollarnda sinirler grlebilir. Sonra sinirler kmldanr, parmaklarn ular hareket eder ve sonra da parmaklar kalemi harekete geirir. Kalem de mrekkebi harekete geirir. Bylece hislerin yardmyla hayl hazinesinde olan Bismillh'n sre(1)

H.

sti'zn,

1;

M. Blrr

115,

Cennet, 28.

ALLAH

TEALY

TANIMAK

uygun olarak Besmele ktta meydana

gzn yardm oktur.
tina

Bu iin balangcnda sende

bir istek

gelir.

4T

Bunda

meydana geldii

bilhassa

gibi,

her

iin evvelinde Allah Tel'nn sfatlarndan bir sfat vardr; buna

irade denir.

Bu
yerlere
ta

kalbinde meydana geldii ve sonra dier

gibi; Allah Tel'nn irdesinin eseri de nce Ar'Buhar gibi bir cism-l
gelir, sonra dier yerlere ular.

irdenin

ilk eseri,

ulat

meydana

kalb damarlaryla bu eseri beyne ulatrd gibi ki bu cisme rh derler Allah Tel'nn ltif bir cevheri de o eseri Ar'a
ulatrr; Ar' tan da, Krs'ye ulatrr. Bu cevhere melek denir
rh denir ve Rhu'l-Kuds denir. Kalbin eserinin beyne ulamas,
beynin kalbin tesiri ve tasarrufu altnda olmas gibi, irde eseri nce Allah Tel'dan Krsi'ye ular; Krsi ise Ar'n altndadr. Senin fiilin ve muradn olan Besmele'nin sureti, beynin birinci odasnda meydana geldii ve yapt i buna uygun olarak ortaya kgelecek her eyin sreti, nce Levh-i
gibi, kinatta meydana
Mahfz'a nakedilir. Beynindeki ltif kuvvetin sinirleri, sinirlerin
hareket ettirdii gibi,
eli ve parmaklar, parmaklarn da kalemi
Ar'n ve Krsi'nin zerinde mvekkel olan I orada i greni ltif
cevherler, gkleri ve yldzlar hareket ettirir.
ltif

Beyin kuvveti vcut kirilerini Iveterleril, kaslan ve parmak

sinirlerini harekete getirdii gibi, melek 4 denen bu ltif cevherler,
yldzlar ve onlarn ualar vastasiyle sfli olan leme gelir ve oradaki drt unsuru harekete geirir. Bu drt ey scaklk, nemlilik,
soukluk ve kuruluktur. Mrekkep kalemini, Besmele meydana
gelecek ekilde kaydrp durdurduu gibi, bu scaklk ve soukluk,
mreksuyu, topra ve bu drt unsuru harekete geirir.
kebi kabul etmesi, mrekkebin baz yerde dank, baz yerde toplu olmas gibi, yallk, nemlilik bu drt unsura ekil verir. Kuruluk bu ekilleri bozmaktan korur. Eer yallk olmasayd, kat'iyyen ekil olmazd. Kuruluk olmasayd, ekiller bozulurdu. Gzn
yardmyla kalemin iini tamamlamas, hareketini bitirmesiyle haBesmele'nin yazlmas gibi,
yl hazinesinde olana uygun olarak
meleklerin yardmyla scaklk ve soukluun bu unsurlar hareket ettirip, hayvan, bitki ve dierleri bu dnyada, Levh-i Mahfz'da olduu ekilde meydana gelir. Bedende btn iler nce kalbde
gibi, madde aleminzhir olduu ve sonra btn zalara
deki iler de evvel Ar'ta meydana gelir ve Ar'tan btn madde
lemine ular. Bu hususiyeti -evvel kalbin kabul edip, dierlerinin
olmas ve kalbde bir yer snad edip, Orada mesken
ondan
kurmusun dncesi gibi, Allah Tel'nn her eye galibiyeti
Ar vastasiyledir. Bunun in yeri orasdr zannederler. Kalbine

Kdn

dald

aa

KMYA-YI SAADET

48

galib olup, lerin doru olduu ve bylece btn beden memleketini gzel idare ettiin gibi,
Allah Teala Ar'n yaratlmasnda
Ar' a galib olup,
dorulttu. Karar kld. Memleketin 4 dzeni
oldu. Bahusus ayet i kerime byle geldi:
istil edip,
her eyi hkm altna ald. Btn leri idare ediyor... (*).

Ar

yaplm

-Ar

bunlarn hepsi dorudur. Basiret sahiplerine ak keiflerle bildirilmektedir. Bunu da -Allah TelA, Ademi (Adem'in hakikatini, ruhunu kendi sre tinde yaratt W, hadls-i erifinin haBil ki,

kikati ile bildirmilerdir.

|

Muhakkak

bakas

bilmelisin ki,

Eer

padiah

padiahl

ve

padiahlardan

byle olmasayd, sana

onun 'memleketinde padiahlk verilirdi. Allah Teal'nn mlknden ve padiahlndan

sana bir para verilmi olurdu; o zaman Alemlerin sahibini tanyamazdn. O hlde senin iin yaratlm olan padiahla kret Sana padiahlk ve kendi memleketine benzeyen bir memleket verdi.
Kalbini Ar eyledi. Kalbin menba' olan hayvani ruhunu
srafil,
bilmez.

beynini Krsi, hayal hazineni Levh-i Mahfuz, gz, kulak ve btn

duygularn ayr ayr birer melek; sinir sisteminin merkezi olan
beyinciini de gkler ve yldzlar gibi yaratt. Parmam, kalemi ve
mrekkebi senin emrine verdi. Seni tek ve nasl olduu belli olmayan ekilde yaratt ve hepsine padiah eyledi. Sonra da sana, Sakn! Kendinden ve padiahlndan gafil olma ki, yaratandan da
gafil olmayasn buyurdu. Elbette Allah Tel Adem'i kendi suretinde yaratt. O halde, ey insani Nefsini bil ve Rabbini tam...

DRDNC FASIL
NSANIN AZALARININ KUVVETLER VE SIFATLARI
LE OLAN BALILII
INCEK FASILA

nsann

saltanat

EK

Mlik'l-Mlk olan Allah Teal'nn saltanat arasnda

bu mukayeseli izahtan, iki byk ilme
iaret olundu: Biri, insann kendini tanmas, zalarnn kuvvetleri
ve sfatlar ile olan
sfatlarnn ve kuvvetlerinin kalbe
nasl olduu ilmidir. Bu, byle bir kitapta incelenemeyecek kadar uzun bir ilimdir. Dieri 1 ftlemin Padiahnn, memleketinin meleklere olan
tafsili, meleklerin birbirleri ile
olan irtibat, gklerin, Krsi'nin ve Ar'm meleklerle olan alkas;
bu ilim ise daha uzundur. Bundan maksat zeki olanlarn bu kadarna inanmas ve Allah Tel'nn azametini bununla bilmesidir.
ile

yaptmz

ball,

ballnn

ballnn

(1)

10

Ynus: 3

(2)

H.

sti'zftn,

1;

M.

Birr, 115. Cennet, 28.

ALLAH TEALA YI TANIMAK

49

Aklsz A olanlarn, btn bu gzelliklerle byle bir Hazretin mtalasndan mahrum kaldklarm, nasl gafil olduklarn ve nasl aldandklarn bilmesidir. Allah Tel'nn cemlinden, halk, zaten
ne anlayabilir? Halkm tanyabilmesi iin bu anlattklarmz nedir
ki!

BENC

FASIL

TABYYECLERN VE MNECCMLERN
KARINCAYA BENZETLMES
a

Bu zavall ve

nasipsiz tabiiyyeciler ve mneccimler,

biata ve yldzlara havale eylediler. Bunlarn hli

kat

yryen karnca

kt

gelen bir

ileri, ta-

zerinde

Siyahlaan ve zerinde bir ekil meydana

grr; dikkat eder, kalemin ucunu grr ve sevinip
gibidir.

Bu iin hakikatini anladm ve kanaat getirdim ki; ekilleri

kalem yapyor. Bu, alemlerin hareket ettirilmesinden aciz olup,
bir ey bilmeyen bir tabiiyyeci gibidir.
der

ki:

Sonra gelen ikinci karncann, gz daha ak ve gr mesafesi daha fazladr. Der ki: Hat ettin. nk, ben bu kalemi mstakil bulmuyorum. Onun tesinde baka bir ey daha gryorum,
bu ekilleri o yapyor. Buna sevinir. Dorusunu anladm ki, ekli yapan kalem deil, parmaktr. Kalem ise onun emrindedir der.
Bu, gr biraz daha geni olan ve hdiselerin yldzlar vastas
ile olduunu zanneden, fakat ydzlarm meleklerin emrinde olduunu ve bunun tesindeki mertebeleri bilemeyen mneccim gibidir.

Madde

leminde, mneccimler ve tabiiyyeciler arasndaki fark,

bir ihtilf mevzuu olduu gibi, ruhlar lemine ykselen insanlar
arasnda da bu ihtilf vardr. Zira, birok insanlar madde leminden terakki eylediler, maddenin
baka bir eye kavutular.
Sonra evvelki dereceye indiler. Bylece ruhlar lemine ykselme
yolu onlara kapand. Nurlar lemi olan ruhlar leminde de bunun
gibi, tehlikeli geitler ve mniler oktur.
derecelerin bazs yldz gibi, bazs ay gibi ve bazs da gne gibidir. Bu merdiven,
gklerin melektu kendilerine gsterilen kimselerin mircdr. Hususan, brahim aleyhisselftm hakknda Allah Telft yle bildirdi:
Bylece brahim'e gklerin ve yerin melektunu gsterdik 0).
makamda brahim aleyhisselm yle der: phesiz ki ben,
muvahhid i Allah' bir tanycl olarak, yzm o gkleri ve yeri
yaratm olan Allah'a ynelttim... ( a). Bunun iin Peygamberimiz

dnda

(I)

En'm:

75.

(2)

En'Am:

79.

Kimya-y Saadet

F. i

KMYA-YI SAADET

50

buyurdu: Muhakkak ki, Allah Tel iin yetmi nur perdesi vardr. Eer onlar aarsa gzellii bakanlar yakar O. Bunu,- Mikat'l-Envr ve Misfat'l-Esrar kitaplarmzda uzun uzun anlattk, oradan renmek mmkndr.
Maksadmz, zavall tabiiyyecilerin bir eyi, scakla, yala,
souklua ve kurulua havale etmelerini bildirmektir. nk onlar diyor ki, eer bunlar Allah Tel'nn sebepleri arasnda olmasayd, tb ilmi bozulurdu. Fakat yanlmalarnn sebebi, ksa grl olmas ve ilk merhalede taklp kalmalardr. O merhalede tbi(sallllah aleyhi ve sellem)

hizmetilik deil efendilik ispat etmesidir.

kendini, en arkada, ayakkablarn bulunduu yeri seen, en

lik

deil

asillik,

ise,

V e"

Sebepler arasna yldzlar koyan mneccimler derler ki, byle olmasayd, gece - gndz ayn olurdu.
ve yaz
nk, gne dnyay aydnlatan ve stan bir yldzdr.

mrde hizmetilerden

eyledi.

olmas, gnein yakn olmasndandr. Kve hararet verici ekilde yaratan

ise uzak oluyor. Gnei
Allah Tel'nn kudreti, Zuhal yldzn souk ve kuru, Zhre ylise, scak ve nemli yaratsa hi amamak lzm. Bu, slmiyet'e dokunmaz. Mneccimin yanld yer, yldzlar asl ve ilerin
havale edildii son yer zannetmesi ve onlar bir kudret ve emir altnda grmemesi ve Gne, ay ve yldzlar, onun emri altndadr ( 2 ), kelmn bilmemesidir. Emir altnda olan i yapar. O hlde gne, ay ve yldzlar kendilerine verilen vazifeleri yapan iilerdir. Kendiliklerinden deil, i yaptran melekler tarafndan ite
bulunduruluyorlar. Bunlar beyinde bulunan bir kuvvet merkezi ta*
rafndan, etrafn tahriki altnda i yapan sinirler gibidir. Kalemin
yazmas gibi en kk iler, bunlann eli altnda olup, geri saflarda
bulunan drt ana unsur eklinde olmadklar, hatt ba kede
oturduklar hlde, yldzlar da basit birer hizmeti gibidirler.

ayn

Yazn scak

olurdu.

dzn

ALTINCI FASIL
NSANLARIN KRLER ZMRESNE BENZETLMES

'

nsanlar arasndaki ayrlklarn ou, hepsinin sznde bir seFakat bazlar grmedikleri hlde,
beple doruluk bulunmasdr.
her eyi grdklerini zannederler. Bunlar ehirlerine fil gelmi olduunu duyup, onu tanmak isteyen krler gibidirler. ehirdeki
krler fili elle tanyacaklarn zannettiler. Ellerini ona dokundur-

hayvann kulana, dierininki ayana, bir baskasnnki baldrna, dier birininki de dilerine rastgeldi. Bu krlerin hepsi bir araya gelince, filin nasl olduunu bunlardan sordu-

dular. Birinin

(1)

H.

(2)

eli

tst

zn, I;

A'rf:

54.

M. Brr,

115.

Cennet, 28.

ALLAH U TEAlA'YI TANMAK

hayvann ayana

gelen dedi ki: Fil stun gibidir. Eli hayvann dilerine temas eden dedi ki: Fil direk gibidir. Eli kulana
gelen dedi ki: Hah gibidir. Hepsi doru sylediler ve hepsi yanldlarl Zira her biri fili tamamen anladklarn sandlar. Ama anlar
yamadlar. Bunun gibi, mneccimler ve tabiblerden her birinin
gz Allah Tel'nn huzurunda hizmet grenlerden birine taklBenim hkimim bud. Onun saltanat ve hkimiyetinden
lar. Eli,

arp,

dur.
seyi

Benim Rabbim budur dediler. T o zamana kadar ki, bir kimdaha ilerlettiler, btn noksanlarn ve onun tesini grd ve

Bu, dierinin altndadr. Altta olan ilh

Kerim, brhim aleyhissel&rmn,
Kur' n

sevmem, dediini haber

olamaz

dedi. Bahusus
rtlenlorl

-Batanlar,

veriyor.

YEDNC

FASIL

YILDIZLARIN VE BURLARIN < PADAHIN

KUDRETNE

TEBH

Yldzlar, uydular, on ikiye ayrlan yldzlar semsnn burlar

ve hepsinin tesinde, ok uzanda olan Ar, bir ynden, bir padiaha benzemektedir ki, vezirin oturduu hususi bir odas, bu odann etrafnda on iki pencereli bir salon vardr. Her pencerede vezirin bir vekili bulunur. Yedi tane svari vekil, bu on iki pencerenin
etrafnda dnerler. Vezirden kendilerine gelen emirleri bu vezir
nibl erinden vekillerinden duyarlar. Bu drt piyade ellerine verilen drt kemendi atarlar ve bir grubu, emre uyarak o hazrete gnderir, bir grubu ise o huzurdan uzaklatrrlar. Ar, hususi odadr.
Memleketin vezirinin bulunduu yerdir. O ise meleklerin Allah
Tel'ya en yakn olandr. Yldzlar sems salon gibidir. On iki
bur, on iki penceredir. Vezirin nibleri vekilleri dier meleklerdir. Onlarn dereceleri en mukarreb meleklerin derecesinden daha
aadr. Her birine ayr ayn ilim verilmitir. Yedi gezegen yedi svaridir. Bu on iki pencerenin etrafnda dolar ve her pencereden
baka bir emir; kendilerine ular. Drt unsur dedikleri ate, su,
hava ve toprak, drt yaya hizmeti gibidirler. Kendi vatanlarndan
ayrlmazlar. Scaklk, soukluk, yalk ve kuruluk olan drt tabiat
(yaratl! onlarn elinde drt kemend gibidir. Mesel, bir kimseye
yzn dnyadan dndrecek, znt ve korku kaplayacak, dnya nimetleri kalbine iyi gelmeyecek ve kbetinin znts kendiBuna
sini istil edecek bir hl olursa, hekim, bu hasta oldu^der.
malihulya hastal denir. Bunun ilc, kaynatlm kimyondur. Tabiiyyeci der ki, bu hastaln asl tabiatn kuruluundan gelmekhavasdr. ^Bahar getedir. Beyni kaplar. Bu kuruluun sebebi
lip havada nem miktar fazlalamaynca dzelmez. Mneccim der
l

KMYA YI

52

SAADET

bu onda meydana gelen bir sevdadr. Sevda Merih ile aralarnda beenilmeyen bir uygunluun vki olduu Utarit yldzndan
ki,

zahir olur. Utarit, Zhre

ile

yanna gelmeyince, yahut

yldz bir araya gelmeyince bu

Mteri'nin

aralarnda bur uzaklk olan

iki

olmaz. Hepsi doru sylyorlar. Fakat,

tuktan ilmin miktarncadr (*).
hl

iyi

Bu onlarn kavu-

Allah Tel'nn huzurunda saadetinde karar verilen

kimse
iin, Utarit ve Merih denen iki usta ve igzar nakibi, bu piyadelerden biri olan havaya kuruluk kemendini atmak, onun bana ve
beynine drmek ve yzn btn dnya lezzetlerinden evirmek, korku ve elem kams ve irde ve istek dizginleri ile onu Allah Tel'nn huzuruna dvet iin gnderirler. Bu ne tb ilminde,
ne tabiat bilgisinde, ne de astronomi IfelekiyytI bilgilerinde* bulunur. Bilkis bu. memleketin her tarafn kuatan, O hazretin mil,
nakib hizmetilerini iine alan, her birinin ne i yaptn ve hangi
emirle hareket ettiini; insanlar nereye arp, neden menettiini
bilen peygamberlik makamna mahsus lim denizinden kmaktadr.

O
hnn

hlde hepsinin syledii dorudur. Fakat memleketin padiave kumandanlarnn srrndan haberi yoktur. Allah Tel
bu yolla; bel, hastalk, sevd ve mihnet ile; halk kendisine aryor ve diyor ki: Bu hastalk deildir. Bizim lutf kemendimizdir.
Sevdiim kullanm bununla kendime annm. Bel nce peygamberlere, sonra evliyya ve sonra da herkesin fazilet ve derecesine gredir* C a ). Onlara hasta gzyle bakmayn ki, onlar bizdenHasta oldum bana bakmaya gelmedin ( 3 ) (kuds hads) ondir.
lar

hakknda

bdirilmektedir.

hlde evvelki misl, kendi bedeni iinde insann padiahlnn, bu misl de, bedenin dndaki memleketin doru yolda olduunu gstermektedir. Bu yzden bu bilgi de, kendini bilmekten
meydana gelir. Bunun iin kendini tanmay kitabn birinci unvan
eyledik.

SEKZNC
DRT
imdi

TEBHN

FASIL

MNSINI BLMEK

drt muhtasar kelimenin mnsn bilmeye sra geldi. Bunlar Allah Tel'y tanmaya kfidir.
Sbhnallahi ve'I
hamdlillhi ve l ilhe Ulfillahtt vallah ekber.

()

53

(2)

Suyt, el

(3)

M.

Necm: 30.
- Cmrus -

Birr, 43.

Saglr.

Eedd'n Ns maddesi.

ALLAH U TEALAYI TANIMAK

Kendi tenzihinden onun tenzihini

bilince.

63

Sbhnallah' anla-

oldun.

Kendi padiahlndan, hkimiyetinden, onun hkimiyetini, padiahlnn tafsilini, btn sebep ve vastalarn, ktibin elindeki
kalem gibi onun emrinde olduunu anlaynca, Elhamdlillh'n
mnsn bilirsin. Bilirsin ki, ondan baka nimet veren yoktur. On*
dan bakasna hamd ve kr olmaz.
Hi kimsenin kendi
ilahe iliallah'n

imdi

bama

mnsn

buyruk

olmadn

anlaynca, L-

bilirsin.

Allahtt Ekber'in

mnftsm anlamana sra

geldi.

Bil

ki.

btn bunlar rendin ve Allah Tel'dan hibir ey bilemedin.

Zira Allah Ekber'in mns grnte, Allah Tel daha byk
demektir. Hakikatte, insanlarn kendi kyaslan ile anlamalarndan
daha byktr. Bunun mns bir bakasndan daha byktr, demek deildir. nk, Ondan baka bir ey yoktur ki, Allah Tel
ondan daha byk olsunl Btn var olanlar O nun vcdunun n*
rundandr. Gnein ziyas, gneten baka deildir ki, gne nrundan, ziyasndan daha byktr denilebilsin. Allah Ekber'in
mns, insanlarn kendi akllarnn ls ile onu tanyabilmelerinden ok byk ve .yksek demektir. Onun takdis ve tenzihinin, intakdis ve tenzihi gibi olmasn sylemekten Allah Tel'ya
Hatt, btn yarattklarna benzemekten beri ve uzaktr.
Nerede kald ki, insana benzesin! Onun hkimiyetinin insann ken ;
di bedenindeki hkimiyeti gibi olduunu, yahut O'nun lim. Kudret

sann

snrz.

ve dier sfatlarnn insann sfatlar gibi olduunu sylemekten

yine Allah Tel'ya snrz. Belki bunlarn hepsi, Allah Tel'nn cemlinden bir eyin insanln czine gre, insanda hs olmas in birer nmnedirler.
benzer. Eer bir ocuk bize, Bakanln, salbulundurmann zevki, lezzeti nasltanatn ve memleketi elinde
dr? diye sorsa, ona deriz ki: Cirit atmak ve top oynamak lezzeti
gibidir. nk o, bundan baka lezzet bilmez. Kendisinde olmayan-

Bu nmne

una

lar, kendinden olanlara benzeterek bilebilir. Halbuki padiahln

herkes bilir. Fakat
lezzetinin, cirit atmakla hi alkas
lezzet ve zevk her ikisi iinde kullanlm oldu. Kelimelere ^ muhatap olmak bakmndan ikisi de ayndr. Bu sebeple mrifetin n-

olmadn

mnesi.rocuklarda bulunur. Bu nmne ve benzetme lerini de

bu kabilden bil. O hlde: Allah Tel'nn keml ve hakikatini ken<
dinden bakas bilemez.

KtMYA-YI

54

SAADET

DOKUZUNCU FASIL
ERATA UYMAK
Allah Tel'y

SAADET YOLUDUR

tanmay anlatmak uzundur^ Bu

kitaba

smaz.

Bu tanmann tamamn aramaya. tevik ve tenbih iin bu kadar

yetiir. Saadetin tamam, bu marifetten insann alabildii
kadar
almasdr. nsann

tanmakta ve ona kulyni Allah Tel'y tanma-

saadeti, Allah ^Tel'y

luk ve ibadet eylemektedir. Mrifetin,

nn, saadet i ebed olmasnn sebebi daha nce anlatld. Kulluk ve
ibadet etmenin insann saadetine sebep olmas yledir: nsan lnce, Allah Tel il olacaktr. Dn O'no dorudur (*). Bir kimse, bir kimse ile devaml kalacaksa, onun rahat ve saadeti o kimseyi sevmesindedir. Onu ne kadar ok severse, o kadar mes'd olur.
Zira sevdiini grmesiyle lezzet ve rahat artar.
hrdhft kimi

MU

Marifet ve ok zikir olmakszn Allah sevgisi kalbde galib olmaz. Herkes sevdiini ok zikir eder, ok anar. Onu ne kadar ok
zikrederse o kadar ok sever. Bunun iin Davud aleyhisselma vahiy geldi: Senin ren Benim, ess in Benlmledir. Bir n Benim
zikrimden gafil olma.
Zikrin kalbi istils, ibadete devamla olur. badet zevkini o zaman bulur.
bu zaman arzu ve ehvet balan kalbden kopar.

te

Arzu balarnn kalbden kopmas, msiye'tten, gnahtan el ekmekle olur. O hlde gnahlardan saknmak, kalbin
rahatlna sebep
olur. Saadetin tohumu da budur. Buna felh Ikurtulul denir. Hususan Allah Tel buyurur: Muhakkak ki, kendini temizleyen ve
Rabbinin ismini anan kurtuldu ( 2 ).
Btn ameller ibadet olmaya lyk deildir. Bazlar lyk, bazlar deildir. Btn isteklerden el ekmek de mmkn deildir.
Zaten btn arzu ve isteklerden el ekmek doru da deil. Zira yemek yemezse lr, cima' etmezse nesli kesilir. O hlde baz arzular bulundurmamak, bazlarn yapmak lzm olup, birini dierinden ayracak snr da bilmek lzmdr. Bu snr, iki ktan biridir:
Ya insan akl, istei ve gayreti tarafn tutar ve kendi grn
tercih eder, yahut da bir bakasna uyar. htiyar ve gayreti ile i
yapmas mmkn olmaz. nk, onda galib olan arzular daima
doru yolu ona gizler. stedii eyi doru imi gibi ona gsterir.
O hlde tercih dizgininin onun elinde deil, bir bakasnn elinde
olmas icabeder. Herkes, halkn en doru grls olmaya lyk
deildir. Grleri en
lahi aleyhim ecmin).

Demek
(1)

ki,

doru

olanlar, peygamberlerdir

eriata uymak, hudut ve

Mlde:

18.

ahkmn

(2)

87

(salvatul-

gzetmek, saadet

A'l:

14-15.

ALLAHU TEALA'YI TANIMAK

55

yolunun anahtardr. Ve kulluk da bu demektir. Kendi tasarrufuyAllah Tel

la, eriatn hududunu aan helk olur. Bunun iin
buyurdu: Her kim AUah Tel&'nn gsterdii l ve hududu
aarsa kendine zulmetmi olur (*).

ONUNCUFASIL
BHENN YANLI VE CAHLLK

EHL

Her eye mubah

ktlar,

diyenler,

Yanlmalar ve

YOLLARI

AUah Tel'nn izdii huduttan

sebepten oldu.

cahillikleri yedi

BRNC

SEBEP: Allah Tel'ya iman etmeyen bir grubun cahilliidir. nk O'nu hayl ve vehim hazinesinde aradlar. O'nun
nasl ve ne gibi olduunu aratrdlar. Bulamaynca inkr ettiler
ve ilerin oluunu yldzlara ve tabiata havale ettiler. nsanlar, dier hayvanlar, hikmet ve nizamla dolu bu alacak lemin kendiliinden meydana geldiini, yahut daima var olduunu veya kendinden haberi olmayan tabii bir ey olmayacan zannettiler. Bu
kimse, yazlm gzel bir yazy grnce, bunun kudretli, lim ve
veya
irde sahibi bir ktib olmakszn, kendiliinden

yazldn

hep bu ekilde yazlm bulunduunu sanan kimse gibidir. Krl

bu dereceye gelen kimse, hdiseleri yanl adan grr! Tabiyyecilerin ve mneccimlerin yanlma sebeplerine daha evvel iaret eyledik.

KNC
nsann

SEBEP:

nebat

Ahireti

Ibitkil

anlayamayan

grubun cahilliidir.
gibi olduunu, lnce

bir

ve dier hayvanlar

yok olacan, ona azab,

eziyet,

mkfat

olmayacan

zannettiler.

Zira kendi hakknda bilgisi, eek, kz ve aa kadardr. nsann hakikati olan rhu bilmiyor. Rh ebedidir, asl lmez. Fakat vcud ondan alnr, buna lm

Bunun

sebebi kendini

tanyamamasdr.

Bunun esas drdnc nvanda anlatlacaktr.

NC SEBEP: Allah Tel'ya, ve hirete iman edip, iman
zayf olan bir grubun cahilliidir. eriatn mnsn anlayamamdenir.

lardr. Allah Tel'nn bizim ibadetlerimize ne ihtiyac ve ne de

hakm-1 mutlaktr.
ngnahlarmzn ona ziyan vardr. Zira
sanlarn ibadetine ihtiyac yoktur. O'nun indinde ibadetle gnah

ayndr derler.
Bu cahiller Kur'n- Kerim'de yle buyurulduunu da

grrler: Nefsini tezkiye eden, elbette kendisi iin tezkiye etmitir (*).
Mchede eden, elbette kendisi iin mchede etmitir ( 8 ). yilik

yapan kendisi
(1)

65

(3)

29

iin

Talk:
Ankebt:

yapmtr

).

Bu
(2)

1.

6.

(4)

zavall,

Ftr:
Fusset:

35
41

eriat bilmeyen
18.

46.

KMYA-YI

SAADET

eriatn mnsn, kendisi iin deil, Allah Tel

yapmak olarak anlyor. Bu una benzer ki, hasta perhiz et-

bir kimsedir.

in

mez ve Szn dinlerim yahut dinlemem, hekim de ne oluyor?

der. Bu sz dorudur, fakat o kimse lr. Hekime ihtiyac sebebi ile
deil, perhiz etmemek, onu helke gtrmtr. Hekim ona sadece yol gstermitir. Onun lm hekime ne ziyan verir ki! Bedenin
hastal bu dnyada helke gtrd gibi, kalbin hastal da
br dnyada helkine sebep olur! l ve perhiz bedenin shhati
ne sebep olduu gibi, tat, mrifet ve gnahlardan saknma da
kalbin shhat ve selmetine sebeptir. Hususan yet-i kerimede. -Allah'n huzuruna, kalh-i selim
caktr (*), Duyuruldu.

ile

selenlerden

bakas

kurtulamaya-

DIVDNC SEBEP eriat,

yukardaki sebepten baka bir sebeple anlayamayanlarn cahilliidir. eriat, kalbi; ehvetten, kzgnlktan ve gsteriten temizleyin diye emrediyor. Bu ise mmkn deildir. nk, insan bunlardan yaratlmtr. Bu, bir kimsenin siyah bir bezi beyaz yapmak istemesine benzer. O hlde, Bu
istekle megul olmak muhftldir! derler. Bu ahmaklar, erlatin byve ehveti terbiye etmeyi emle emretmediini, bilkis
rettiini bilmiyorlar. Bu kzgnlk ve ehveti o ekilde kullanmak
lzmdr ki, eriata ve akla hkmetmesin. taatsizlikte bulunmasn,
erlatin hududunu muhafaza etsin ve kk gnahlarnn affedilmesi ve balanmas iin byk gnahlara yanamasn. Bu mmkndr. Birok kimse buna nil olmutur.
^

kzgnl

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi Ve sellem) Kzgnlk

ve ehvet lzm deildir buyurmad. Kendilerinin dokuz hanm
var. Buyurdu ki: Ben insanm, insanlar gibi ben de kzarm ( 2 ).
Allah Tel, Gazabn, kzgnln yenenler ve insanlardan sdr
olanlar afv edenler.
mayanlar deil,

yet-i kerimesi ile kendisinde

kzgnln

BENC

yenenleri

medh

kzgnlk

ol-

ediyor.

SEBEP

Allah Tel'nn sfatlarn anlayamayanlarn cahilliidir. Allah Tel Rahim ve Kerimdir. Hangi ekilde
Olursa olsun bize merhamet eyler, derler. Kerim olduu gibi iddetli azab edici olduunu bilmiyorlar. Rahim ve Kerim olduu hlde, birok insan bu dnyada bel, hastalk ve alk iinde bulundurduunu grmyorlar. Yine grmyorlar ki, ziraat ve ticaretle
uramaynca mala kavuamyorlar, gayret sarfetmeyince ilim renemiyorlar. Fakat, dnya isteklerinde kusur etmiyorlar ve Allah
Kerim'dir, Rahim'dir, ticaret ve ziraat ile megul olmakszn rzkverir demiyorlar.
Halbuki Allah Tel, rzk kendi zerine

mz

- uar: 88-89.
- Al lm*n:

(1)

26

(3)

134.

(2)

Hm.

II.

493.

ALLAHU

TEALY

TANIMAK

07

Yeryznde, rzk Allah zekerimede,

rinde olmayan bir canl yoktur (), Duyurulmutur. Ahiret iini
amellere havale edip buyuruyor ki: nsan iin alp kazandndan baka bir ey yoktur- ( a ). Onun keremine iman etmedikleri
in dnyadan ve nzk aramaktan vazgemiyorlar. ^ Ahiret iin sy-

almtr. Bahusus yet-

leneni de dilden

brakmyorlar.

Bu

ise

eytann

telkinidir

ve asl-

szdr.

ALTINCI SEBEPt Marur olanlarn cahilliidir. -Biz yle bir

makama ulatk ki, gnah bize zarar vermez. Bizim dinimiz byk
havuz olmutur, necis olmaz, derler. Bu ahmaklarn pek ou o
kadar basittirler ki, eer bir kimse, onlan kk dren bir sz
sylese ve gururlarn krsa, hayatlar boyunca ona dman kesilirler, onlarn istedii bir lokmay onlara vermese, dnya kendilerine dar ve zindan olur.
nsanlkta, daha byk havuz mevkiine
eriemeyen ve yaptklarndan sklmayan bu aptallarn bu byklk dvalar nasl

doru

olur?

Faraza bu kimse, dmanlk, ehvet, gsteri ve kzgnln yanna yanaamad bir kimse bile olsa. bu dvasnda mazur saylmaz. nk onun derecesi peygamberler derecesini geemez. Halbuki onlar (peygamberler) hata ve kusur ileme korkusundan feryad ederler ve alarlard. Ve zrlerinin kabulne alrlardr!
Ashb- kirm'n ileri gelenleri kk gnahlardan da kanrlard
ve hatt phe korkusuyla helle bile yanamazlard. O hlde bu
ahmak, eytann hiylelerine kaplmadn ve derecesinin peygamberler ve sddklar derecesinden stn olduunu nereden bilmitir.
Eer, Evet; peygamberler byle idiler. Fakat yaptklarn insanlarn selmeti iin yaparlard derse, kendisini grenlerin helk olduunu grd hlde niin o da halkn selmeti iin ayn eyleri
yapmyor. Eer, halkn helki bana zarar vermez derse, Peygamberin, (sallllah aleyhi ve sellem) bunda niin ziyan olsun? Eer
bunda bir ziyan bulmasayd kendini takv zorluklarna niin atar
ve sadakadan kendisine verilen bir hurmay azndan karp niin
yemezdi? Yemi olsayd, herkese yemesi mubah olan bu hurmadan
insanlara ne ziyan gelirdi. Eer zarar varsa, arap kadehlerinin
bu ahmak'a niin ziyan olmasn. Son olarak diyelim ki, onun derecesi peygamberlerin derecesinden yksek deildir. Yoksa onun
yz kadeh arabn gnah. Peygamberimizin (aleyhisselm) sadakadan verilen bir hurmay yemesi gnahndan fazla deil midir?
Yoksa kendisine verdii pftye sebebiyle, yz kadeh arap kendisini
ifsd etmiyor, deitirmiyor ela. Peygamber Efendimize (sallllah

(1)

II

Hd:

6.

(2)

Necm:

39.

KM YA* YI

68

SAADET

aleyhi ve sellem) bir bardak su kfi grlp, bir^ hurma

onun hlini
deitiriyor mu? Bundan anlalan, bu kimse yular eytanin eline
vermitir. Aklllarn bundan bahsetmesi yahut onunla alay etmeleri, lzumsuzdur. Cihann aptallar bile onun hline glerleri
*.

Ama, din

bykleri; isteklerini esir etmeyen ve

murakabede

bulundurmayanlarn insanlkla alkas olmadn, byle kimselerin hayvan olduunu anlayanlardr. O hlde, bununla insan nefsinin hileci ve aldatc olduu, daima yanl iddiada bulunduunu
sylemesi ile anlalr. Byle kimseden delil istenir. Onun doruluuna, kendi hkm ile deil, eriatn hkm ile elbette bir delil
yoktur.
lyor.

mak

Eor

Eer,

isteyerek btn
.

varln

ruhsat, te'vil ve hile

eytanm

ile

buna veriyorsa doru syeriatn hkmlerinden ayrl-

olmutur. Bununla beraber, velilik

dvasnda da bulunmaktadr. Bu delili son nefesine kadar ondan
istemek lzmdr. Yoksa, marur ve aldanm klp helk olur. Beistiyorsa,

klesi

denin eriata uydurulmas,

Mslmanln

birinci derecesidir.

YEDNC

SEBEPt Cahillikten deil, gaflet ve ehvetten meydana gelir. Bunlar her eyi mubah gren gruptur ki, bu phelerden
gemiler, hibir ey duymaz olmular. Fakat bir kimse bu grubun
ibfthet yolunda gittiklerini, fesat kardklarn, yaldzl szler sylediklerini, evliylk ve tasavvuf iddia ettiklerini,
onlara mahsus
elbise giydiklerini grr. Onun da tabiatna bu ho gelir, bylece
tabiatna ehvet ve bozukluk hkim olur. Fesat karmaya raz olmaz ve, Bana bundan bir ceza gelecektir demez. nk o zaman
o fesat ona ac gelir. Hatt der ki: Bu, hibir fesat bozukluk deildir. Sylenen lftr ve thmet altnda brakmaktr. Ama ne thl

metin, ne de lfm mnsm bilir. Bu ehvet ve arzularla dolu gafil

bir kimsedir. eytan onu istedii gibi yapmtr. Sz ile dzelmez.
nk, phesi szle meydana gelmi deildir.

Bu

insanlarn ou, Allah Tel'nn haklarnda yle buyurduklarndandr: Muhakkak kl biz onu (Kur'n- Kerim'i) anlamamalar iin kalblerine rt, kulaklarna arlk verdik. Onlar
doru yola ve hidyete arsan da asla yola gelmezler- (*). Ve
yine Allah Tel buyuruyor: -Kur'n- Kerim'den Rabbinin birli-

ini
la,

gibi

yz dnp giderler ( a ).
hccet getirmekle i yapmaktansa klla

sylesen, nefret edip,

delil,

lar ldrmek) daha

hlde, onlar-

i yapmak

(on-

iyidir.

yanllklar ve onlara nasihat vermek hakknda

yeter. Bu nvanda bahsedilenlerin sebebi, ya kendini

Ehl-i ibhenin

bu kadar sz

bilmemek, ya Allah Tel'y bilmemek, ya eriat denen, kendinden

Allah Tel'ya giden yolu bilmemektir. Bunun gibi tabiatna, ya(1)

18

Kehf:

57.

(2)

17

sr:

46.

DNYAYI TANIMAK

59

te

ratlna uygun

bilgisizliin giderilmesi zor olur. Bugelen bir

nun iin bir grup insanlar vardr ki, phe etmeksizin ibhet yolunda yrrler ve derler ki: Biz serbestiz. Onlara, hangi ite serbestsiniz diye sorarsanz, syleyemezler. nk onda ne istek var,
ne de phe. Bunun hli, hekime gidip hastaym diyen, fakat hassylemeyen, bylece neresi
bel(neresi
li olmaynca kendisine il yaplamayan hastaya benzer. Ona sylenecek en doru sz, Dilediin gibi yap, fakat sen mahlksun, se-

taln

ard

ardn)

ni yaratan lim ve kaadirdir. Dilediini yapabilir.

masn

szdr.
rek anlatlr.

Bu mn

ona,

akladmz

Bunda phen

ekilde

ol-

delil gstere-

NC UNVAN

Dnyay Tanmak
[Bu unvanda

be

BRNC

fasl vardr 1

FASIL

NSANIN DNYADA BULUNMASININ SEBEB

dnya, din yolunun konaklarndan bir konak, yolcular Allah Tel'ya gtren bir yol. misafirlerin azklarn alabilmeleri iin akta kurulmu ssl bir pazardr.
Dnya ve hiret, senin iki hlinden ibarettir: lmden nce
olup, ama ona ok yakn olana -DNYA., lmden sonra olana ise
AHRET denir. Dnyadan maksat, hiret iin azk toplamaktr.
nk, insan yaratld zaman sade ve noksan yaratlmtr. Fakat, kemle gelmek ve meleklerin
katindedir. Bylece Allah Tel'ya lyk kul olur. Bu; hidyete
kavumak, yahut Allah Telft'nn cemlini seyredenlerden olur
mnsndadr. Onun nihai saadeti budur. Cenneti budur ve o, bunun iin yaratlmtr. Gz almaynca seyredemez ve O cemli
idrak edemez. Bu ise mrifetle elde edilir. Allah Tel'nm cemlinin mrifetinin anahtar, onun su n'undaki (yapt, yarattmdaki alacakl hllerin bilinmesidir. Bu sun'unun anahtar, nce insann duygulardr. Bu hisler (duygular) ancak, su ve topraktan
meydana gelmi bu bedende bulunurlar. O hlde, bunun iin su ve
toprak lemine dt. Ancak bu ekilde, bu
elde eder, hisleolanlar bilir. Kendini tanmak anahtar ile
riyle kendinin
de, Allah Tel'y tanmaya kavuur.
Bu hisler onda olduu ve
faaliyet gsterdikleri mddete o kimseye, Dnyadadr, derler.
Hislere ved edip kendi Iztl ve ztna ait sfatlar kalnca ona,
Ahirete gitti, derler. O hlde insann dnyada bulunmasnn sebebi budur.
Biliniz ki

dnda

KNC

az

FASIL

DNYANIN HAKKAT, FET VE MAKSADI

Demek ki, nsana dnyada iki ey lzmdr: Biri, kalbi

ldr-

DNYAYI

TANMAK

61

c sebeplerden korumas ve gdasn tedarik etmesi,

denini helak edici, ldrc eylerden korumas ve

difteri de, be-

gdasn

elde

etmesidir.

Kalbin gdas, Allah Tel'y

her eyin

gdas

tabii

tanmak

nk,
Daha nce, insann

ve sevmektir.

hususiyetine uygun olur.

kalbinin hususiyetinin bu olduunu anlatmtk. Helkinin sebebi,

Allah TelA'dan gayn eylerin sevgisine dalmaktr. Bedeni, kalb

in korumak lzmdr. Yoksa, beden fnidir, kalb bkidir. Hacy

hacca gtren deve gibi. beden de kalbin binek hayvandr. Deve
hacya lzmdr, hac deveye deil. Eer hacca giden bir kimsenin
deveyi

yanmda bulundurmas

icabediyorsa, yemini, suyunu, rt-

sn Kbe'ye varncaya kadar tedarik etmesi lzmdr. Bundan

sonra onun skntsndan kurtulur. Fakat deveye bakmay ihtiya
miktarnca yapmak lzmdr. Yoksa, btn zamann ona yem vermek, onu sslemek ve onu muhafaza etmekle geirirse, kafileden
geri kalr ve helk olur. Bunun gibi, eer insan btn zamann,
bedenin kuvvetlenmesine ve helk olma sebeplerini ondan uzak-

latrmaya

verirse,

kendi saadetinden

mahrum

kalr.

Dnyada bedenin ihtiyac tn Beslenmek iin yemek, giyinmek, scak ve souktan korunmak iin bir evi olmak. Bylece helk olma sebeplerinden kurtulur. O hlde, insann dnyadan zaruri
olarak alaca bunlardan fazla deildir. Hatt dnyann esas da
bunlardr. Kalbin gdas, beslenmesi ise mrifettir. Ne kadar ok
olursa, o kadar iyidir. Bedenin gdas, yemektir. Haddinden fazla
olursa helake sebep olur. Allah Tel'nm, ehveti insana vermesi,
(

yemekte, meskende ve giyinmekte bedenin iktizasnn meydana

gelmesi iindir. Kendisinin binek hayvan ancak bu ekilde helk
olmaz. Bu ehvet yle yaratlmtr ki, kendine verilene raz olmaz,
daha fazla ister. Akln yaratlmas, onun hududunu amamasn
temin iindir. Peygamberlerin diliyle (aleyhimsselm) gnderilen
eriatlar, onun f ehvetin - arzunun hududunu tyin iindir. Fakat
bu ehvet, yaratld zaman kendisine verildi; ocukta da, onun
listek ve arzunun 1 bulunmas lzmdr. Akl ise sonradan yaratlmtr. Demek ki, ehvet larzu ve isteki nceden yerini tutmu, hkim olmu, emre taat etmek istemez olmutur. Akl ve eriat ondan sonra geldiler. Btn varln kuvvet, elbise ve mesken kurmaya yermemesi ve bu sebeple kendini unutmamas, bu kuvvet
ve elbisenin neye yaradn, ne in olduunu bilmesi ve hatt kendinin bu dnyada ne in bulunduunu anlamas, hiret iin azk
olan kalbin gdasn unutmamas in geldiler. Bu ifadeden dnyann hakikatini. Afetini ve maksadn rendin. imdi, dnyann dallarn ve ksmlarn bildirelim.
1

KMYA-YI SAADET

62

NC FASIL
DNYANIN
Dnyann

ASLI

EYDR. YEMEK, ELBSE VE MESKEN

dikkat edersen, eyden ibaret olduunu

grrsn: Biri bitki, maden ve hayvan gibi yeryznde grlen eylerdir. Topran asl, mesken kurmak ve ziraatle ondan faydalanmak indir. Bakr, pirin ve demir madenleri letler iin, hayvanlar se zerlerine binmek ve yemek iindir. Dier ikisi de, insann
kalbini ve bedenini bunlarla megul eylemesidir. Ya kalbi, onu sevmek ve onu istemekle megul eder, veya bedenini onu dzeltmek,
tafsiline

yapmakla megul eder.

Kalbi dnya sevgisinle megul eylemek

onun

ilerini

ke sebep olan hrs,

meydana

sebebiyle, kalbde hela-

dmanlk ve bunun gibi sfatdnya ile megul eylemekten, kalbe bir

bhillik, haset,

Bedeni
meguliyet doar. Bylece asln unutur ve tamamen dnyaya da-

lar

gelir.

lar.

Dnyann

yemek, elbise ve mesken olduu gibi, insan iin

zaruri olan san'at da tr: Ziraatlk, dokumaclk ve marangozluk. Faka bunlarn da kollar vardr. Bazlar ona hazrlk iindir.
Pirnuk dven ve iplik bken, dokumacnn iini yapyor. Bazs da
bunu tamamlar, terzi gibi ki, dokumacnn iini tamamlyor. Bunlarn hepsi iin letlere ihtiya vardr. Bunlar da odun, demir, deri
ve bunun gibi eylerdir. Bylece demircilik, marangozluk ve dericilik

asli;

san atlar meydana

birlerine

Bunlarn hepsi meydana gelince biryardm etmeye muhta olurlar. nk herkes, kendinin
geldi.

btn ilerini yapamaz. Bylece terzi, dokumacnn ve demircinin

ini, demirci de, dier ikisinin iini yapmak iin bir araya geldiler. Bu ekilde her biri ayn i yaptlar. Bu yzden aralannda baz
eyler meydana geldi, birbirlerine dman olmaya baladlar. n-

herbiri kendi

hakkna raz olmad

ve dierinin

hakkna gemek

Byle san'atlardan eide daha ihtiya oldu. Biri, saltanat

ve siyaset lidarel, dieri kadlk ve hkimlik, dieri de insanlar arasnda onunla kanun terii yaplan fkh san'atlardr. Her ne kadar
istedi.

bunlarn ounun el ile alkas yoksa da, herbiri birer san'attr.

ite bu sebeple, dnya megalesi oald ve kant. nsanlar
onun arasnda kendilerini kaybettiler ve balangta bunlarn esasnn ey olduunu anlayamadlar. Btn bunlar yemek, giymek ve mesken iindir. Bu ey de beden iin lzmdr. Beden de
kalb iin lzmdr. Onu tamaktadr. Kalb de Allah Tel iin
lO'nu bilmek iini lzmdr. O hlde kendini ve Allah Tel'y
unutanlar; kendini, Kbe'yi ve seferi unutup btn zamann deveye bakmaya veren hac yolcusuna benzerler.
Demek ki, dnya ve hakikati bu anlattklanmzdr. Her kim

DNYAYI TANIMAK

onda sefere hazrlanmaz, iini bitirmez, gzn ahirete evirmez

ve dnya megalesini ihtiyacndan fazla tutarsa, dnyay tanmaolur. Bunun sebebi cahilliktir. Bahusus Peygamber Efendimiz
buyurdu: Dnya, Hamt ve Mruftan daha byk bycdr. Ondan kanz. Dnya byle bir byc olunca, onun hile ve aldatmalarn ve onun ilerinin neye benzediini insanlara aklamak
farz olur. imdi dnyann neye benzediini dinle!

DRDNC FASIL
DNYANIN CADILII (BYCL! HAKKINDA MSLLER
VE DNYA EHLNN GAFLET
BRNC MSL, Dnyann birinci bycl yledir: Kensana devaml kalacak ekilde gsterir. Halbuki o. hareket eder
ve devaml senden kaar. Fakat tedrici ve gayet yava hareket
eder. Dnya, kendisine baktn zaman hareketsiz grnen ve fakat daima yryen bir glgeye benzer. Bilirsin ki, mrn devaml
gidiyor ve tedric olarak her an biraz daha azalyor. te o dnyadr, senden kayor, sana veda ediyor Isenden ayrlyor!, sen ise
bunu anlamyorsun!

dini

BAKA

MSLj

Bylerinden
eklinde gstermesi, seni kendine

bakasna varmayacan im

bir

biri de,

sana veriyor

kendini

etmesi, seninle kalacan,

etmesidir. Halbuki sonra niden

sana dman kesilir. Bu, erkekleri aldatp, kendine

eyleyen,
sonra evine gtrp ldren, zehirleyen zalim bir dul kadna benzer.

kefinde dnyay ihtiyar bir kadn eklinde

grp sordu: Ka kocan vardr?. Dnya, O kadar ok ki, sayamam, dedi. ldler mi, yoksa seni boadar m? buyurdu. Hayr! Belki hepsini ben ldrdm, dedi. ts (aleyhisselm) bunun
zerine, Bu ahmaklara
ki, dierlerine ne yaptn grrls (aleyhisselm)

aanm

ler

de yine seni

BAKA

isterler, hi ibret

MSL: Dnyann

almazlar buyurdu.

bylerinden

biri de,

dn

ssleyip,

bel ve mihnetleri rtmesi, dna, yzne bakan cahilleri

aldatmadr. irkin yzn rten, ipekli ve ssl elbiseler giyen ihtiyar
bir kadna benzer. Uzaktan onu grenler ona
olurlar. Ama y-

znden rty kaldrnca piman

Onun rezilliini
Kyamet gn dnyay yeil gzirkin bir kadn eklinde getirirler, inolur,

zlrler.

grrler. Hads-i erifte geldi ki:

dileri dklm ihtiyar,

sanlar ona baknca: Allah korusun! Bu nedir? Byle rezil, byle
irkin derler. Onlara denir
Bu. uruna birbirinizi kskandnz,
birbirinize dman kesildiiniz, kan dktnz, sla-i rahmi terkertiiniz, ona aldandnz dnyadr. Sonra onu Cehenneme atarl,

KMYA YI

44

Der

SAADET

Yarabbi, beni sevenler nerededir?

da getirilip Cehenneme atlmasn emreder.

iar.

ki,

AUah

Tealft

onlarn

BAKA
ezeli

ve

MSL: Bir kimse ^ dnyada bulunmadndan nceki

iinde bulunmayaca tideki seneleri ve ezelle ebed ara-

sndaki bu birka gn kendi mrn) hesap ederse, dnyann

bir sefer yolu olduunu, birinci menzilinin beik,
son konann
mezar ve bunun arasnda ka konak bulunduunu anlar. Her yl,
bir konak gibi; her ay bir fersah yaklak olarak alt kilometre! gibi; her gn, bir mil gibi ve her nefes bir adm gibidir. O ise durmadan yryor. Kiminin bu yoldan bir fersah kalm, kiminin daha
az, kiminin daha ok kalm. O ise daima burada kalacakm gibi
gamsz ve dncesiz oturmaktadr. On sene sonra bile kendine
lazm olmayacak eyleri dnmekle megul olur. Halbuki on gne varmaz, toprak altnda olacaktr.
I

BAKA

MSAL: Dnyay

hirette rezillik ve

sknt

sevenler,

onda bulduklar

ekenler; ok fazla

lezzetlerle

yal

yemekler yeyip,
tatl erbetler iip midesini bozan, sonra da midesinde, nefsinde ve
;
kazuratmdaki rezaleti grp utanan, piman olan; lezzetleri geti,
rezillii kald diyen kimse gibidir. Yemek ne kadar iyi olursa arda o kadar ok olduu gibi, dnya lezzetleri de ne kadar ok
olursa sonu o kadar rsvay ve rezil olmaktr. Bunun byle olduu
- bostan, cariye ve kle
can verirken belli olur. Zira nimeti,
T
leri, altn ve gm ok olanlarn, lrken bunlardan ayrlk emeli; az olanlannkinden daha ok olur. Bu elem ve azap lmle yok
olmaz. Hatt daha da artar. nk, o sevgi kalbin sfatdr. Kalb
se kendi yerinde olur, lmez.

ba

BAKA

MSL: Dnya

BAKA

MSL:

karlat

ilerinden insann
kendisine az grnr, bununla meguliyetinin uzun srmeyeceini zanneder. Belki de ilerinin yz tanesinden bir tanesi ortaya kar ve mr o ite geeri Is (aleyhisselm) buyuruyor: Dnyay arayan,
deniz suyu iene benzer. Ne kadar ok ierse, daha ok susar, ier
er, nihayet lr. Fakat susuzluu, harareti eksilmez. Bizim Peygamberimiz (aleyhi efdlssalti ve ekmelttehyyt) buyuruyor:
Bir kimsenin suya girip slanmamas mmkn deildir (').

Dnyaya

gelen; misafirler iin odalar sslearmak, nlerine zerinde kuru yemiler

mek, onlar grup grup

bulunan altn tabak, d ve buhurlu mangal koyup eitli gzel
kokular arasnda tatl yediren ve geriye, bakalar gelecei iin,
tabak ve mangal brakp meyveleri yenen bir misafirperverin evinde misafir olmaya benzer. O hlde onun detini bilen ve akll olan
herkes d ve buhurun kokusuna brnr, meyveyi yer, tabak ve
(1)

C.

Zhd,

3:

H. Rlkk,

2.

DNYAY TANIMAK
mangal brakr, kr eder ve

gider.

Ahmak

65

olan bunlan kendisi-

ne verdiklerini zannedip alp gtrmek ister. Gidecei zaman elinden aldklarna zlr, can sklr, feryad eder. te dnya da byle;
yolcularn azklarn bedava alacaklan, fakat ierde olanlara tama'
etmeyecekleri misafir

BAKA

konadr.

MSL, Dnyay

dnya
adaya

megul

olup
yanap kaza y hacet
ahireti unutanlar; gemide bulunup, bir
ve der ki:
ve taharet iin darya kanlar gibidir. Kaptan,
Hi kimse fazla kalmasn. Temizlikten baka bir eyle megul olmasn. Gemi hemen kalkacak. Onlar adaya dalrlar. Akll olanlar,
abucak temizlenip geri dnerler. Gemiyi bo bulup daha gzel ve
uygun bir yer tutup oraya otururlar. Dier bir grup, adann gzelliine, acayipliine aar, kalrlar. Onu seyre koyulurlar. Ondaki
ieklere, tatl tatl ten blbllere, etraftaki ssl akl talanna
bakar kalrlar. Geri dnnce, gemide rahat bir yer bulamazlar,
dar ve karanlk yerde otururlar. Orann skntsn ekerler. Dier
bir grup, yalnz bakmakla kalmayp, o ssl gzel akl talarm,
iekleri toplarlar, beraberinde gtrrler; gemide yer bulamazlar,
dar bir yere skr, kalrlar ve ok defa o akl talarn omuzlan
zerinde tarlar. Bir iki gn geince o gzel renkler solar, kararr,
onlardan nho kokular gelmeye balar. Atacak yer bulamazlar.
Piman olurlar, onlarn ykn ve skntsn omuzlariyle ekerler.
ve yle kalrlar. Gemiden
Bir baka grup. adann gzelliine
uzak kalp gemiyi karrlar. Kaptann sesini duymazlar. Adada
kalrlar. Bylece bazs alktan lr. Bazsn yrtc hayvanlar ldrr. Birinci grup takv sahibi m'minlere benzer, sondakiler de
kfirlere. Zira kendilerini, Allah Tel'y ve hireti unuttular. Btn varlklarn dnyaya verdiler. Ayet-i kerimede, hirete nisbetAralarnda
le, dnya hayatn daha ok sevdiler* O), Duyuruldu.
asln korudular, fakat dnbulunan iki grup, siler gibidir.
ok
fakirlikten pay ald. Bir
yadan el ekmediler. Bir
oldu.
nimetler toplayp, yk
sevenler,

ileri

ile

barr

aar

mann

ksm

ksm

ar

BENC
DNYADAK HER

FASIL

EY MEZMM

IKTLENMI

DELDR

aal

sebebiyle dnyadaki her eolduunu sanma. Belki dnyada yle eyler

yin mezmm,
vardr ki-, onlar dnya deildirler. lim ve amel dnyada olur, fakat dnyadan saylmazlar. nk bunlar insanla beraber hirete

Dnyann,

(1)

16

sylenilen

aa

Nahl:

bu

107.

Klmya-y SaAdet

F. 8

KMYA YI

68
giderler.

Ama

olduu

ilim

nen kalmazsa da

parlakl

Dieri Allah Tel'nn

olur.

vamdan meydana

onda kalr. Amel, her ne kadar ay-

onunla kalr. Bu

eseri

herinin temizlii ve

gibi

SAADET

ksmdr:

kalb cevolup, gnahlar terketmekten hsl

iki

Biri

zikrine nsiyeti olup, ibadetlere de-

devaml

hlde bunlar

olan iyi eylerdir

ki, Allah Tel bunlar hakknda, Baki olan iyi eyler, Rabbinin
indinde daha hayrldr 0), buyuruyor.
gelir.

lmin, mncaatn ve Allah Tel'nn zikrine nsiyetin verdiFakat dnyadan sayllezzet daha oktur. Bunlar dnyadadr.
mazlar. O hlde btn lezzetler mezmm,, ve kt deildir. Belki
geen ve kalmayan lezzetlerin de hepsi mezmm deildir. Bu da
iki ksmdr: Biri, dnyadan olduu ve lmden sonra da kalmad
hlde; hiret ilerine, ilme, amele ve m'minlerin oalmasna yarolandr. Ahiret yolunun art olan ihtiya miktarnca kuvvet,
evlenme, giyinme ve mesken kurma gibi. Dnyadan bu kadarna
kanaat getiren ve bundan maksad din ilerinde rahatlk olan,

dmc

dnya

ehli deildir.

dnyadan mezmm

hlde,

Iktl olanlar, din iin olmayan-

kulluk
lardr. Belki o kimse, gaflete, lezzet ve nimetlere kaplp
vazifelerini unutan ve kalbini bu dnyaya balayp, br dnyadan nefret eden kimsedir. Bunun iin Peygamber Efendimiz % (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dnya ve iindekiler mel'ndur. Ancak Allah Tel'y anmak ve buna yardm edenler mel'n

Dnyann

hakikatinden H ve ne olduundan J>u kadar anlatmak

yetiir.

Bundan sonrasn ukbat

nc

ksmnda

18

(2)

C. Zhd:

t<o
$

Kchf:

(1)

>Lf

:j

anlatacaz.

3.

olan,
_.

46.

T.

Zhd:

14.

tuA

3-!.m:ftp

Uftn

U0\X
f

ksm

s-ft

t t

hP

uE

KM

>/-

mumelt erknnn

DRDNC UNVAN
hireti
[Bu unvanda

Tanmak
onbe

BRNC

fasl

vardr

FASIL

BEDEN VE RHLA ALKALI CENNET VE CEHENNEM

lmn hakikati bilinmeyince hiretin hakikatini kimse bilemez. Hayatn hakikatini bilemeyince, lmn hakikatini bilemez.
Rhun hakikatini bilmeyince de, hayatn hakikatini bilemez. Ruhun hakikatini bilmek

de, bir

ksmn akladmz

kendi nefsini

bilmektir.

Daha evvel sylemitik ki, insan, biri rh, dieri beden olan iki
asldan meydana gelmitir. Rh svari ibi, beden de binek hayva-'

bu rhun beden vastas ile bir hli, bir Cenneti ve Cehennemi vardr. Kendi zti sebebi ile, bedenin ortak olmabaka bir hli de vardr. Beden sebebiyle de onun^ linsannl
bir Cenneti veya Cehennemi, yahut saadeti veya ekaveti vardr.
Araya beden girmeksizin olan kalbin nimet ve lezzetlerine, Ruhan Cennet-, diyoruz. Yine beden araya girmeden olan sknt,
elem ve akiliine Ruhan Cehennem diyoruz.
Bedenin de beraber bulunduu. Cennet ve Cehennem zaten belgibidir. Ahirette

Orada, aalar, nehirler, huriler, kkler, yiyecekler, iekler

ve buna benzer eyler vardr. Her ikisinin de vasf, Kur'n- Kerim'de ve hadis i eriflerde bildirilmitir. Herkes bunu anlayabilir.
Bunu uzun olarak -hyan UImi'd-Din kitabmzn -lm hatr3
lama ksmnda anlattk. Burada ise bu kadarla iktifa edip, lmn hakikatini anlatp, ruhan olan Cennet ve Cehenneme iaret
edelim. Zira bunlar herkes bilmez.
lidir.

Hads-i Kuds de, yi ameller

yapan kullar

iin,

gzlerin gr-

medii, kulaklarn duymad ve hi kimsenin kalbinden gemeyen eyler hazrladm

buyrulanlar, rhanl Cennettedir. Kalbin iinden melekt lemine bu mnnn aikr olduunu, hi p-

(1)

Dy. Rkfik. 98.

105.

Hm.

I. 313.

KM YA- Y

0Q

SAADET

s-

kalmadn

gsteren bir pencere alr., Bu yola kavuan kimsedo, ahiretin^Cennet ve Cehennemine taklid ve iitme ile olmayp
parlak bir yakin hsl olur. Bilkis basiret ve mahede ile olur.
lluk imin, bu dnyada bedene ait iyilik ve ktl bilmesi ve buna uhhat ve hastalk demesi; bunun sebepleri olan il kullanmak
Vt perhiz etmek, hastaln ise ok yemek ve perhiz etmemekten
ileri geldiini sylemesi gibi; bu mahede ile de kalbin yni ruhun saadet ve ekaveti; ibadet ve marifetin bu saadetin ilac, cahillik ve gnahn bu saadetin zehiri olduu anlalr. Bu, ok kymetli ve yksek bir ilimdir. Birok lim denen kimseler, bunu bilmezler. Hatt bunu inkr ederler. Bedeni olan Cennet ve Cehennemden^

ho

baka

lldden
delilli

bir yol bilmezler. Bizim ise

bunun hakikati hakknda

uzun kitabmz vardr. Bu kitap ^Arabidir. Burada

ise

bu ka-

dar anlattk. Zeki ve kalbi inad ve taklid bulakhndan temizlenmi olanlar, bunu idrak ederler ve hiret ii kalblerinde sabit ve
kuvvetli olur.

Bunun

iin birok kimselerin hirette

iman zayf

ve

sallantda olur.
1

N C FASIL
LMN HAKKAT
K

Eer lmn

hakikatinden bir nebzecik bilmek istersen, bilmelisin ki, insann iki ruhu vardr. Biri, hayvanlara mahsus rh cinsindendir ve biz ona Hayvani rh- diyoruz. Dieri ise, meleklere
mahsus rh cinsinden olup, ona nsan rh diyoruz. Bu hayvani
rh, canllarda sol tarafta bulunan yrek denilen
et parasnda
olup, kalbin menba'dr. O ise, (.hayvann btn mizalarndan buhar gibi, ltiftir. Mtedil bir mizac vardr ve kalbden atar-damarlar vastas ile hareket eder. Beyne ve btn uzuvlara ular. Bu
j.

rh, his^ve hareketleri

tamaktadr. Beyne ulanca,

harareti aza-

Gz ondan grme kuvveti, kulak ondan iitme

kuvveti ve dier zalar da kendi hassa ve kuvvetlerini alrlar. Bu,
lr, mtedil olur.

olan bir odadaki kandile benzer. Kandilin

tozlardan geip, duvarn zerine der. Oray aydnlatr. Kandilin aydnduvann zerinde zhir olduu gibi, Allah Tel'nn kudretiyle grme, iitme ve dier hislerdeki kuvvetler bu rhtan dier zalarda meydana geliyor. Eer baz damarlarda tkanma olursa, ondan sonra gelen uzuv hareketsiz kalp fel olur. Onda his ve hareket kuvveti olmaz. Hekim, bu
gidermeye urar.
ierisi tozlu

tkankl

Bu

rh. kandilin alevi gibidir. Kalb ise fitili gibidir. Gdalar da

gibidir. Kandilde famdandal
bitince kandil sner.
olup, fakat fitil ok
ekse, bozulup artk
ekmez olduu gibi; kalb de ok zaman geince gda almaz olur.
ve fitil yerinde

ya

ya

Ya

ya

ya

Ya

Ali t RET 1

olduu

TANIMAK

hlde, kandilin zerine bir

gibi, bir

canlya da byk

Mizac

mteciil

bir

69

ey koyduun zaman snd

yara ve zorluk gelince

lr.

olduu mddete ki bu arttr bu rh

Allah Tel'nn izni

his

ve

gkteki meleklerin
nurlarndan da ltif mnlan alr. .Hararetin veya soukluun okluundan veya baka sebeple mizac bozulursa, o eserleri almaya
lyk olmaz. Bir aynann yz dzgn ve parlak olursa, karsndaki eylerin suretini gsterir. Ama ayna iyi olmaz, yahut pas tutarsa o sretleri gstermez. Bu sretlerin yok olmas veya kayp
olmasndan deil, karsndaki suretleri gsterecek hususiyetin ay-

hareket kuvveti

gibi,

ile

nada kalmamasndandr. Bunun gibi, hayvani rh dediimiz, bu

olunca, buna elverili olur.
ltif ^ buhar mteail Idoru - salam
tidali gidince de artk almaz olur. His ve hareket kuvvetlerini almaz olunca, zalar onun nurlarnn ihsanndan mahrum kalr. Hissiz ve hareketsiz olur. Bu zaman ld derler.
4
Hayvani ruhun lmesinin mns budur. Bu mizacn itidlden
1

dmesi

olan sebepleri bir araya getiren, Allah Tel'nn

mahlklarndan bir mahlktur. Ona Melek'I-mevt. denir. nsanlar onun yalnz ismini bilirler. Onun hakikatini bilmek ise uzun siin

rer.

Bu ekildeki lm, hayvann lmdr. nsann lm ise. daha

bakadr. nk onda bu hayvani rh bulunduu gibi, gemi fasllarda insann rhu. yahut kalb ismini verdiimiz baka bir ruhu
daha vardr. Bu dier rha benzemez. nk o, zlm hava,
imbiklenmi buhar gibi gayet latif bir cisimdir. Fakat bu insan rhu, cisim deildir. nk blnme kabul etmez. Allah Tel'nn
tannmas, bilinmesi onda olur. Allah Tel blnme kabul etmedii ve bir olduu gibi, bir olann bilinecei yer de, bir ve blnme
kabul etmez olmaldr. O hlde bu mrifet blnebilen hibir eyde olmaz. Bilkis ancak blnmeyen tek bir eyde olur.
Fitili,

kandilin alevini ve

dn:

Fitil,

yrek

gibi,

kan-

rh gibi, kandilin
da insan rhu gibidir.
Kandilin
kandilden daha ltif olduu bir^eye benzetilmedil
gibi, insannz-Thu da hayvani rha nisbetle ltiftir ve bir eye benzetilemez. Ltiflik tarafndan baklrsa, bu benzetme dorudur. Fakandile
kat bir baka ekilde doru deildir. nk, kandilin
dilin

alevi hayvani

da olmaz, nsan
rhu ise, hayvani rha tbi deildir. Hatt asl kendisidir. Hayvani rha halel gelmekle, buna bir ey olmaz. Belki tam mislini istersen, kandilden daha ltf bir
farz et, kandil onunla var oltbi olup, asl olan kandildir. Kandil olmazsa,

Ancak mislimiz bylece doru olur!.

O hlde hayvani rh bir cihetten nsan rhunun binek hayvan, bir cihetten de bir let hkmndedir. Bu hayvani rhun mlzafci
sun, o kandille deil.

KMYA- YI SAADET

70
bozulursa,

kalp (badeni

lr. insan

ruhu

kendi yerinde kalr.

Kukat aletsiz ve merkebsiz kalr. Merkebin binek hayvannn) lm ve letin zayi olmas, svarinin de zyi ve yok olmasna sebep
olmaz. Fakat letsiz kalr.
ise,
l

Bu

Allah Tel'nn mrifet ve muhabbetini av-

let kendisine,

lamak, elde etmek iin verildi. Eer maksadna kavutuysa, letin

helk olmas, aradan ekilmesi onun iin daha iyidir. nk maksada kavumuken, let yk olur, arlk verir. Peygamber Efendi-,
miz (sallllah aleyhi ve sellem) in lm, m mine hediye ve tuh-'
redir, buyurmas, av iin tuzak kuran ve tuzan
ykn eken
iindir. Avm elde edince tuzan helki onun iin ganimettir. Yok.
eer Allah korusun av elde etmeden nce bu tuzak almaz
olursa, onun ayrlk acs ve musibetinin sonu olmaz. Bu acnn ve
elemin balangc kabir zabdr. Allah Tel bizi ondan korusun!

NC FASIL
SENN BENLN

DELDR

BU BEDENLE

kimsenin eli ve aya fel olursa o kendi yerinde kalr. nk o, el ve ayak deildir, eli ve
onun letleridir.
bunlar
ise,
kullanandr.
Senin

benliinin hakikati; el ve ayak olgibi; srtn, karnn, ban ve bedenin de deildir. Hepsi fe'l

Bilmi

ol ki, bir

aya

mad

durman yine mmkndr, lmn mns

olmasdr Ialmamasdrl Elin fel olmasnn

olsa da, senin yerinde

btn vcudun fel

mns, sana itaat etmemesidir. taat etmesi

iin

kudret

denilen

olmas icap ederdi. Bu kudret sfat da, hayvani ruh

kandilinden o ele ulaan bir nurdur. Hayvani rhun gei yollar

bir sfata sahip

olan damarlarda bir tkanklk olsa, kudret ondan gidip, itaat etmesi mmkn olmaz. Sana itaat eden btn beden de, bu hayvan!
r
rhun vastasiyle itaat eder. Demek ki, mizac bozulunca ve itaat

edemeyince, ona lm diyorlar. Her ne kadar itaat etmek yerinde

kalmazsa da, sen yerinde kalrsn.

Senin benliinin hakikati, nasl bu beden olur? Dnrsen bilirsin ki, bugnk vcudunun
hcreleri, ocukluk zamanndaki
hcreler deildir. Onlarn hepsi zamanla ortadan kalkm, alnan
gdalardan yerlerine yenileri gelmitir. O hlde beden, ayn durumda kalmyor, halbuki sen hep aynsn. Bu sebepten senin benliin bedeninle deildir. Beden yok olursa olsun, sen her zamanki
gibi ztnla yaarsn.
Senin sfatlarn ise iki ksmdr: Biri, bedenin araya girmesiylodir. Alk, susuzluk ve uyku gibi ki, bunlar midesiz, maddesiz olmazlar. Bu birinci ksm lmle ortadan kalkar. Dier bedenin araya girmedii. Allah Tel'y ve cemlini tanmak ve bununla mes-

AHRET

TANIMAK

71

rur olmak gibi eylerdir. Bu senin ztna mahsus sfattr, seninle

kalr.. Baki kalan iyilikler. i 1 ) 'in mns da budur. Eer bunun
mukabili Allah Tel'y bilmemek ise, bu da senin zti sfatn
olup, seninle kalr. Ve o, ruhunun krl ve akiliinin tohumudur. Ayet i kerimede, Bu dnyada kr olan, br dnyada da, kr
olur ( 2 ), buyuruldu.
ve yohnu
6
Bu iki rhu, aralarndaki fark ve irtibat bilmeyen lmn ha-

arm

kikatini hibir ekilde anlayamaz.

DRDNC FASIL
NSAN RHUN TDLN KORUMAK
3

olunuz ki^bu hayvani rh, lem-i sfliden olup,

(Buradaki
buhar karmlarnn ltiflerinden meydana gelmitir.
drttr: Kan, balgam, s&ia ve
buhar su buhar deildir!
lenf. Bu drt eyin asli; su. ate, toprak ve havadr. Mizahtaki uygunluk ve uygunsuzluk; scaklk, soukluk, nemlilik ve kuruluun
miktarnn farkl olmasndandr. Tp ilminin gayesi, insani rh deyapan hayvani rhdiimiz dier bir ruhun leti ve
ta bu drt eyin itlini salamaktr. nsani rh bu lemden deildir. O ulv lemdendir ve melekler cevherindedir. Onun bu leme
hllerdendir. Fakat onun bu gurbeti.
inmesi, ztndaki alacak
Allah Tel'dan gdasn almak iindir. Hususan Allah Tel
inin dedik. T ki size hidyetim
buyurur: Hepiniz oradan
ulasn. Gsterdiim yolu takip edenlere korku ve znt yok-

imdi bilmi

Karm

taycln

aa

tur-

( ).

Allah Tel Kur'n- Kerim'de meleklere, ... Ben, amurdan

nsan yaratcym... Onu tamamlayp ierisine de rhumdan frdm zaman kendisi iin derhal (bana) secdeye kapann ( 4 )
buyurmas, bu iki rh leminin ^ayrlna^iarettir. Zira birini amura havale eyledi ve onun mizacnn itidalinden sevveyth
lonu doru ve hazr eyledim diye bahsetti, ltidl de budur. Ve
ona rhumdan fledim, kelm ile bunu kendine alkal kld. Buna misl olarak deriz ki: Bir kimse, kolay ate almas iin bir bez
parasn lime lime eder, sonra atein yanna getirir ve alev alp
1

parlamas iin fler.

Hayvani ve sfli rhun
ve hasta olmaktan korumak

^
bir itidli vardr. Hekimin, onu helk
iin itia*l sebeplerini bilmesi gibi, kal-

bin hakikatinden olan insani yksek rhun da bir itidli ^vardr.

.eriat dahilindeki ahlk Ye riyazet ilmi. insani rhun bu itidlini

(1)

(3)

18

- Kehf: 57.
Bakara: 38.

(2)

17

(4)

38

tsr:

Sad:

46.

71

72.

KMYA-Yl SAADET

72

muhafaza

eder.

Bundan sonraki Islmn artlarn anlatrken, onun

shhatinin bunlar

Anlald

olduu

anlatlacaktr.

insann kendini bilmeden Allah Tela'y bilemeyecei gibi, bir kimse insandaki bu iki ruhun hakikatini bilmeyince do ahireti basiretle bilmesi ikalble yakinen tanmas! mmkn
deildir. O hlde kendini tanmak, Allah Tela'y ve ahireti tanmann anahtardr. Ve dinin esas da -Allah Tel'ya ve hiret gnne iman etmektir. Bu sebepten dolay bu bilgiyi ne aldk.
Bununla beraber ruhun evsafnn srlarndan bir sr syleyemedik. Zira ondan konumaya izin yoktur. nk, insanlarn anlay bunu kaldramaz. Allah Tela'y ve hireti tamamen bilmek,
bu ruhu tam bilmeye baldr. Gayret et ki, mcahede ve istek yolu
ile bunu kendi kendine bilesin.
Zira bakasndan dinlersen, onu
ki.

dinlemeye takat getiremezsin. Evet, birok kimseler Allah Tel

hakknda bu vasf dinlediler, inanmadlar, inkr eylediler ve Bu
zaten mmkn deildir dediler. Bu ise, Allah Tel'y tenzih deil, inkrdr. O hlde insan hakknda byle eyleri duymaya nasl
dayanabilirsin? Hatt bu sfatn Allah Tel hakknda olmas, ne
Kur'n- Kerim'le, ne de hadis i erifle irindir. Ayn zamanda, duyunca inkr ederler gerekesiyle byledir. Peygamberlere, nsanlara, akllarnn alaca ekilde syleyiniz, buyurulmutur.
Pey
gamberlerden bazlarna yle vahiy gelmitir: Bizim sfatlarmzdan insanlarn anlayamayacaklar bir ey syleme, sonra inkr
ederler ve ziyn ederler. Bilecekleri kadar syleyin.

BENC

FASIL

HARIN, NERN, BA SIN VE

ADENN MNSI

Buraya kadar anlatlanlardan; insann cannn hakikatini, bedeni ile deil, zt ile durduunu anladn. Kendi ztnn ve hususi
sfatlarnn kyamnda bedene ihtiyac olmadn da rendin,
lmn mns, onun yok olmas deil, bedendeki tasarrufunun
kesilmesidir. Harn, nerin, ba'sm ve iadenin mns, onu yok ettikten sonra tekrar yaratrlar deildir.

duu

Bunun mns, evvelde

ol-

defa ona, tasarruf edebilecei bir beden verirler

demektir. Bu defa birinciden daha kolay olur. nk nce, hem bedeni, hem de rhu yaratmak lzm idi. Bu defa ise, insan rh, kendi yerindedir. Hatt bedenin czleri bile kendi yerindedir. Bunlar
toplamak, yaratmaktan daha kolaydr. Ancak bu, bizim tasavvurumuza gre byledir. Yoksa kolayln lh fiil ile mnasebeti
yoktur. Zira, zorluk sfat olmayan yerde, kolaylk da olmaz.
gibi, ikinci

<

adenin art, sahip olduu bedeni kendisine verirler demek deildir. nk kalp ibedenl onun merkebidir [bineidir).
At ve-

AHlRETl

TANMAK

73

ocukluundan ihtiyarlna kadar, hcreleO hlde

ri, dier gdalarla deitirilmi, o ise hi deimemitir.
bunu art edenlere birok sorular sorulabilir. Bu sorulara ise zayf cevablar verirler ve gya bylece o zorlamalardan kurtulurlar
ki, onlara sorulun nsan insan yiyor. Birinin eczas, dierinin, econa da

rirlerse,

biner.

hlde, ruh bunlardan hangisine verilir? Eer bir uzvu kesilir ve bundan sonra sevab olan bir i yaparsa, bu uzvu. br
Eer onunla olmazsa. Cennetdnyada onunla olur mu, olmaz
te, gzsz, elsiz, yahut ayaksz nasl olur? Eer onunla olursa o se-

zas

oluyor.

m?

vab i ilendii zaman o uzuv, onda yoktur. imdi mkfat verilirken nasl ortak olabilir?-. Byle lzumsuz eyler sorarlar ve cevab isterler. ade, hakikatiyle olmad ekilde bu gibi phelere
lzum kalmaz. nk btn bedene ihtiya yoktur. Bu pheler ve
suallerin sebebi senin benliin ve hakikatin, senin bedenindir. O.

olduu
nun

gibi yerinde

kalmaynca, o sen olmazsn, sanmalardr. Bu-

phelere dtler. Szlerinin asl yoktur.

iin

ALTINCI FASIL
BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM MHEDE
Burada aklna yle bir sual gelebilir: Fkh limleri ile kelm
limleri arasnda, insann ruhu ldkten sonra yok olur ve sonra
onu tekrar yaratrlar, sz mehurdur. Bu ise sizin dediinize uymuyor. Cevabnda deriz

ki:

szne uyan. gremez olur. Bunu ancak, taklid ve

basiret ehlinden olmayan syler. nk, eer basiret sahibi olsayd,
bedene olan lmn insann hakikatini yok etmeyeceini bilirdi.
Tklid sahiplerinden olsayd, Kur'n- Kerim ve hadis i eriflerden,
insann rhu ldkten sonra kendi yerinde kaldn bilirdi. nk,
lmden sonra rhlar iki ksma ^ayrlr: Ekyann (kfirlerin ve
3
fcirlerinl ruhlar; sedann Isidlerin, iyilerini ruhlar. yilerin
ruhlar hakknda Kur'n- Kerim'de, Allah yolunda ldrlenleri,
l saymaynz. Onlar diridirler, ilahlarnn huzurunda mkfata
kavuur ve daima O hazretten nzklarn alrlar ('), buyuruluyor
ama, Bedir muharebesindeki kfirler hakknda, Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) ve ashb bu kfirleri ldrnce,
l olduklar hlde, hepsine teker teker seslenip, bard ve buyurdu ki: Ey filn, ey filn AUah Tel'nn, dmanlarn kahretmek in bize verdii mjdeler gerekleti. Bu mjdeler arasnda sizin azab ekeceinizi de kat'iyyetle bildirmi di. imdi
sonra doru mu, deil mi anladnz m?

Bakalarnn

(1)

Al- Imrn: 169

170.

KMYA'YI SAADET

74

Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) dediler ki:

Onlar bir avu murdardr. Onlarla nasl konuuyorsunuz?. PeyNefsim, yed-i
onlar bu sz
kudretinde olan AUah
1
sizden daha ok iitirler, fakat cevab veremezler- i ), ller hakknda ve onlarn kendilerini ziyaret eden ve onlara matem tutanlar

gamberimiz

(sallllah

aleyhi ve sellem) buyurdu:

Tel'ya yemin ederim ki,

dnyada onlar hakkndaki hadis i erifleri aratranlar, ineratte bildirilmediini kat'iyceleyenler, onlarn yok olmasnn
yetle bilirler. eriatin bildirdii; baka bir hl almas, yahut yer
deitirmesidir. Mezar, ya Cehennem ukurlarndan bir ukur, ya
ve bu

Cennet bahelerinden bir bahedir.

ztndan ve sfatlarnn hususiyetlerinden lmle bir ey gitmiyor. Fakat, beyin ve zalar vastas
nsan, buradan
ile alan his, hareket ve hayl; lnce kalmaz.
gittii gibi orada yalnz kalr. Bilmi olunuz ki, at lr, stndeki
svari dokumac ise, lim olmaz ama gzleri kapal ise, gzlerini
aar. Yaya yrr. Beden, at gibi bir binek hayvandr, sen de svahlde,

phesiz bilmi

ol ki,

risin.

Bu sebepdendir
bi,

ki,

tasavvuf yolunun

balangcnda olduu

kendinden ve hislerinden uzaklap, aslna

inip,

gi-

Allah Tel'-

zikrine dalanlara, hiret hlleri zevkle grnr. Onlarn rhhayvanileri, mizacnn itidlinden bir ey kaybetmedii hlde, kenbir durgunluk, hissizlik meydini unutur. Kendinde kendine
dana gelince, ztnn hakikati sebebiyle, onlar kendisi ile hi me-

nn

kar

gul eylemez. Bylece onlarn hli, llerin hline

yakn

olur.

hl-

dierlerine lmle gsterilenler, onlara bu hlde gsterilir. Sonra kendilerine gelince ve hisler lemine dnnce, ekseriya grdkkalr. Eer
leri hatrlarnda kalmaz. Fakat bir eser, bir nmne
Cennetin hakikatini ona gstermilerse, onun huzur, rahat, sevin
ve sruru o kimsede kalr. Eer Cehennemi ona arzetmilerse, onun
ac ve iddeti kendisinde yer eder. Eer hatrnda ondan bir ey kalrsa, ondan haber verir. Hayl hazinesi o eyi anlatmak isterse, hade,

trda kolay kalabilen br eye benzetir. Ondan haber verir. yle

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) namazda
ki: Peygamber
elini kaldrd ve Cennet zmlerinden bir salkm bana arzettiler.
Onu hu dnyaya getirmek stedim ( 2 ), buyurdu. Bahsedilen zm
salkmnn bu dnyaya getirilebilecei sanlmasn. Belki bu imknszdr. Eer mmkn, olsayd, getirirdi. Fakat ona mahede ile gsterilmi idi. Bunun muhl olmasnn hakikatini bilmek uzundur ve
senin bunu renmek istemene de lzum yoktur.
Alimlerin makamlan arasndaki fark. yle olur: Biri kendisi(1)

H. Ccnlz. 117;

Hm.

II.

31, 38.

(2)

Hm.

III.

353.

V. 137.

AilRET TANIMAK
nin grd,

75

bakalarnn grmedii Cennet zmnn nasl

oldu-

neye benzediini merak ederek alr. Dierlerinin bundan nahareket ettirmesinden baka bir ey deildir. Bunun neticesi de Az bir hareket namaz bozmaz, oluyor. Bunun tafsilini ok merak eder. Evvelkilerin ve sonrakilerin ilmi budur zanneder. Bunu bilen ve buna kanaat etmeyen, baka eyle megul
olan hakikatten ve eriat ilminden uzaklamtr. unu demek isliyoruz:
Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) Cennetten haber vermesi, taklid ve Cebrail aleyhisselmdan iitme yolu ile olduu sanlmasn. Cebrail aleyhisselmdan dinlemenin mnsm, dier mnlar bildii gibi bilirsin! Fakat Peygamber Efendimiz (aleyhisselm), Cenneti grd. Cennet tamamen bu dnya-:
da grlemez. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
o leme gitti, kayp oldu Ibu lemden ktl). Bu onun bir eit
mi'rc oldu. Kayp olmak iki ekildedir: Biri hayvani ruhun lmesiyle, dieri hayvani rhun kendini unutmas iledir. Bu lemde
Cennet grlemez. Yedi kat gklerin ve yerin bir ceviz kabuuna
gibi, Cennetten ufak bir para da bu dnyaya smaz.
Belki kulak, gklerin ve yerin ekillerinin kendisinde, gzdeki
sibleri,

onun

elini

smamas

hsl olmasndan uzak olduu gibi. bu dnyadaki btn

Cennetin btn lezzetlerinden uzaktrlar. O lemin duygular daha

bakadr.

YEDNC
KABR

FASIL

AZABININ MNSI

imdi Kabir azabn anlatmamza sra geldi. Kabir

iki ksmdr: Ruhani ve cisman. Cismani olan herkes
olan ise, kendini bilenden bakas bilmez., Ruhunun
Ri
hakikatini
,

bil-

kaim olmas ve kyam iin bedene muhta

olmasn, lmden sonra bki olduunu, lmn onu yok eylemediini, lmn ise; gzn, elini, ayan, kulan ve btn hislerini almas olduunu, hisleri kendisinden alnnca; hanm, evlt,
mal, mlk, ev, hizmeti, hayvan, akraba ve yaknlar; hatt yer,
gk ve his ile anlalanlarn hepsinin ondan alnacan bilmesidir.
Eer bu eyleri seviyorsa ve kendi varln bunlara vermi ise, ayrlrken zaruri olarak azabda kalr. Hepsinden vaz gemi ve bumesi. kendi zt

ile

rada hi birine tutulmam ise, hatt lmeyi arzu ediyor hlde ise,
rahata kavuur. Allah Tel'y sevmeyi elde etmi, O'nun zikrine
nsiyet peyd etmi ve btn varln O'na vermi ve dnya, meguliyetini lzumsuz ve perian kabul etmise,
lnce maukuna
kavuur, zc ve dndrc eyler aradan kalkar, mes'ud ve
olur.
i,

bir kimsenin kendini

tand

ve bki

kalacam

bildii

KlMYA-Yl SAADET

70

hlde, btn arzu ve sevgisinin nasl dnyada olabileceini ve sonazab ve elemi

ra, dnyadan gnce, sevdiklerinden

ayrldnn

olacanda phe

etmeyeceini dn! Bahusus Peygamber Efendimiz bunu haber veriyor ve buyuruyor ki: stediini
sev, muhakkak ki ondan ayrlacaksn. Bir de, Allah'tan bakasn
sevmeyen, dnyay ve ierisindekileri dman bilen, dnyadan analan kimsenin, dnyadan giderken skntdan kurcak kendi
ierisinde

edip

azn

tulup, rahata

olmayacan dn! O hlazabnn varlnda ve mttekilere olma-

kavuacanda phe

de bunu anlayana kabir

olup

hususunda bhe kalmaz. Hatt dnya, onun ve kendini tamamen dnyaya verenlerin evidir. Byle olduu Dnya, m'rain-

yaca

zindan, kfirlerin Cennetidir

lerin

),

hadis

erifinden anlal-

yor.

SEKZNC
KABR

AZABININ

FASIL

HAKKAT VE DERECELER

Kabir azabnn asl, imdi

rendiin gibi dnya sevgisidir.
Bu azab da farkldr. Dnyay isteme derecesine gre, bazlarna
ok, bazlarna az olur. Mesel kalbi bu dnyaya yalnz bir cihetten
bal olan bir kimsenin azab; mal. mlk. hizmeti, hayvan, mevki,
azamet ve btn dnya ni'm etlerine sahip ve kalbi bunlarn hepsine bal olan kiininki gibi deildir. Hatt bu dnyada bir kimseye, bir at alndn syleseler, on atnn alnmasndan daha az
zlr. Eer btn maln alsalar, malnn yarsnn alnmasndan
daha ok zlr ve azab eker. Btn malnn alnmasna da. have ocuklarnn hrszlar ve yamaclar tarafndan alnp
gtrlmesinden ve yalnz bana kalmasndan az zlr, lm de
maln, evldn, hanmn ve dnyada olan her eyini yama edip

nmnn

kendisini yalnz brakandr.

hlde, herkesin cezas ve rahat dnyaya
ve ondan
kesilmesi miktarncadr. Dny nfmetleri yzne glen ve kendini
bu ni'metlere verenler hakknda Allah Tel'nn, Bu iddetli azab
onlara, dnya hayatn hiret ni'metleri zerine
tercih
ettikleri
2
indir
), buyurduu kimselerin azablan ok iddetli olur. Bununla alkal olarak yle bildirildi: Reslullah (sallllah aleyhi

ball

ve sellem) buyurur kk Muhakkak ki. dar maiet onun iindir ( s ),

yet i kermesinin ne mnya geldiini bilir misiniz? Ashb- Kiram (aleyhimrrdvn), Allah ve Resul daha iyi bilir, dediler.
Buyurdu ki: Kfirin azab kabirdedir, doksan dokuz ejderhay ona
musallat ederler. Ejderhann ne olduunu bilir misiniz? Onlar dok(1)

M. Zhd.

(2)

16

Nahl:

T. Zhd. 16: C.
107.

Zhd,

3:

Hm. l,

(3 )

20

197. 323, 389. 485.

Tah:

124.

AliRET TANIMAK

77

dokuz ylandr Her ylann dokuz ba vardr! Onu sokarlar,

yalarlar ve zerine ilerler. Bu, kyamete kadar devam eder.
Basiret sahipleri bu ejderhalar, basiret gz ile grmektedir.
Aptallar derler ki: Biz onun mezarna baktk, bunlardan hibirini
grmyoruz. Eer mezarda byle eyler olsayd, gzmz salamdr, biz de grrdk. Bu ahmak bilmi olsun ki, bu ejderha lenin
rhundadr. Onun ruhundan dar kmaz ki, bakalar grebilsin. Hatt, lmden nce de bu ejderha onun iinde idi, o ise onlardan gafil idi, bilmiyordu. Ve yine bilmi olsun ki, ayn zamanda
bu ejderha, onun kendi sfatlarndan meydana gelmitir. Balarnn saysnda, onun kt ahlknn dallan sayuncadr. O ejderhann tynetinin asl, dnya sevgisindedir. Sonra, dnya sevgisi sebebi ile Zuhur eden kin, ekememezlik, kibir, hrs. aldatma, hile,
dmanlk, makam sevgisi, an. hret hayranl ve bunun gibi
fena ahlklar saysnca kendisinde balar meydana gelir. Bu ejderhann nasl olduu ve balarnn okluu basiretin nuru ile anlalabilir. Ama. saylar ancak
peygamberlik nuru ile bilinebilir.
nk onlar, kt ahlkn saysn bilirler. Biz ise bilemeyiz. O
hlde, bu ejderha kfirin rhu ierisinde yerlemitir ve rtldr.
Allah ve Resuln bilmemek sebebi ile deil, belki btn benliini
dnyaya verdii iindir. Nitekim Allah Tel buyurur: Bu iddetli azab onlara, dnya hayatn hiret ni'metleri zerine tercih

an

ettikleri iindir

Ve

yine buyurdu: Kfirler

Cehenneme

arz

edildii gn (onlara denilir ki), siz dnyada iyiliinizi giderip, yal-

insanlarn sand gibi. bu

ejderha onun dnda olsayd daha kolay olurdu. Zira bir an ondan
ayrlabilirdi. Fakat ruhunda yerlemi olduundan
ve hakikatte
kendi sfat olduundan ondan nasl kaabilir?

nz dnyadan faydalandnz

).

Eer

satp ve sonra ona

olduu gibi, r
hunda bulunan ve onu sokan o ejderha da, ona ktr. Kalbinde
rtldr ve bugne kadar acsn hissetmemitir. Bunun gibi, bu
doksan dokuz ejderha, lmden nce de kendinde olup bugne, kaBir kimse cariyesini

dar acsn duymamas onlardan haberi olmad iindir. Maukla

beraber olunca, akn kendisi rahata sebep olduu gibi. ayrlk vaktinde de zlmeye sebep olur. nk, ak, sevgi olmasayd, ayrlkta znt olmayacakt. Bunun gibi rahata sebep olan dnya sevgisi ve ak. azaba da sebep olur. Makam sevgisi ejderha gibi, mal
sevgisi ylan gibi. saray ve ev sevgisi akrep gibi kalbini sokar ve
kemirir. Ve daha buna benzer nice eyler!
Cariyenin
ayrhk^zamanmda, bu dertten kurtulmas iin
kendini suya ve atee atmay veya bir akrebin kendini sokmasn

(1)

16

Nall:

107.

(2)

46

Ahkf:

20.

KtMYA-Y SAADET

78

istemesi gibi, kabirde azab ekerken de, insanlarn bu dnyada bildikleri akrep ve ylann kendisine azab etmesini, cann yakmasn
ister. Zira bu aclar bedene olmaktadr ve dardan gelmektedir.

Ruhundaki ejderhalarn acs

hibiri bunu grmez.

Demek

ki,

ruhunda

ise

olup,

azabnn

hakikatte herkes, kendi

bilinen gzlerden

buradan
Peygam-

sebebini

gtrmektedir. Bu da onlarn kalblerindedir. Bunun iin

ber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Bu ceza,
yaptklarnzn size iadesinden baka bir ey deildir. Ve yine bunun iin Allah Tel buyuruyor: Eer ilm-i yakn ile bilseydiniz,
elbette Cehennemi grrdnz t 1 ). Ve yine bunun iin buyurdu:
Elbette Cehennem, kfirleri iine alcdr, kuatcdr ( 2 ). Cehennem onlar ihta edicidir. Onlarla beraberdir, buyurdu da Onlar ihata edecek buyurmad.

DOKUZUNCU FASIL
KABRDEK EJDERHALAR

BA

GZYLE GRLEMEZ

Sen eriatn, zahir haberlerine gre, bu ejderhalar

grlebilir dersin.

Ruhun

gz

ile

ejderhalar grlr cinsten

olan

iinde

ba

deiller. Biliniz ki, bu ejderhalar grlebilir. Ama ller grr. Bu

dnyada olanlar gremez. nk, o leme mahsus eyler, bu dnya gz ile grlemezler. Bu ejderhalar, bu dnyada grld gibi, lye grnrler. Fakat sen gremezsin. Hususan, ok kimseler
uykuda ylann kendini soktuunu grr, yannda oturan ise bunu grmez. Bu ylan, uyuyan iin vardr, acs ona gelmektedir, uyank olan kimse iin ise yoktur. Uyank olann bu ylan grmemesi,

dierinin acsndan bir

Uyuyan
mesi, bir

ey

azaltmyor.

bir kimsenin ryada, kendisini

dmandan sknt greceine

rha olmakta

idi,

kalbe gelmekte

idi.

ylan soktuunu

iarettir.

O ac

gr-

sknt
bir eye

ve

Fakat bu dnyada

Dman

kendisine galib gelince.

benzetilmek isterse, ylan olur.
Zaten bunun ryasn grmtm der. Sonra da, Keke beni

ylan soksayd da, bu dmanm, arzusuna kavumasayd, der. nk, bu azab onun kalbine, bedenine olandan ve ylannkinden daha byk gelmektedir. O hlde Bu ylan yoktur, onu sran, sokan
da bir hayldir, dersen, bu byk bir hatdr. Bilkis o ylan mevcuttur.

Yok'un mns da,

Mevcudun mns bulunan, demektir.
bulunmayan demektir. Ryada senin bulduun ve grdn her

ey, hi kimse onu grmese de, sana gre mevcuttur. Senin grme(1)

102

Teksr: 4

5.

(2)

29

Ankcbt:

54.

AtltRETl

TANIMAK

diin her ey de herkes tarafndan grlse de. sana gre, mevcut

olmayan ve bulunmayan bir eydir. Azab ve azabn sebebi lye
ve uyuyana olmaktadr, dierleri grmese de. bu azab grenler,
ekenler iin niin noksanlk olsun?
kadar var ki, uyuyan abuk uyanyor ve azabdan kurtuluyor. Bunun iin buna hayli oluyor derler. Fakat l. o azabda kalyor, nk lmn sonu yoktur. Bylece hep azab ekiyor. Bunun
gibi bu lemde his olunanlar da kalyor.

Kur'n- Kerim'do ve eriatta bu ylan, akrep ve ejderhalarn

kabirde bulunduu yoktur ki, bu ba gz ile herkes onlar grsn
ve lem-i ehdetten olsunlar. Ama eer bir kimse uyku sebebiyle
bu lemden uzaklarsa ve bu lnn hlini ona gsterirlerse, onu
ylan ve akrepler arasnda grr. Peygamberler ve evliya uyank
iken de grrler.
nk, dierlerine uykuda verilenler, bunlara
uyank iken de verilir. Onlarn bu dnya ile meguliyeti, br dnyalarn ilerini mhede etmelerine engel olmaz.

Bu kadar uzun anlatmaktan maksadmz,

bakp da

gz

ile

mezara

ey

grmeyen ahmaklarn, kabir azabn inkr ettikBu da, br dnyann ilerini anlamamalarndandr.

bir

leri iindir.

ba

ONUNCUFASIL
KABR

AZABI HERKES

N DELDR

Eer

kabir azab, kalbin bu dnyaya balanmas sebebiyle ise,

hi kimse bundan kurtulamaz. nk, kadn, evlt, mal ve mevkiyi
herkes seviyor. O hlde kabir azab herkese olacaktr. Bundan kimse kurtulamayacaktr derse,
ildir, yle insanlar vardr

dnyada

cevabnda deriz ki: Dediin

ki, dnyadan gemi olurlar,

lezzet alacaklar ve rahat

lm arzularlar. Dervi
rn ou byledir. Zengin
eyleri sevdikleri

bulacaklar

yerleri

gibi

de-

onlarn
yoktur,

(yni fakiri vaziyetindeki Mslmanlainsanlar da ikiye ayrlr: Bir ksm, bu

Allah Tel'y da severler. Onlar iin de,

bu azab yoktur. Bunlar
kimseye benzer ki, kendisinin evi ve saray vardr, bunlar sever. Fakat, ba olmay, saltanat, kk ve
ondan daha ok sever. Padiahn emri ile ona bir baka ehrin
valilii verilirse, ona bulunduu yerden kmak hi znt vermez.
Zira. evinin, saraynn ve ehrinin sevgisinden daha ok olan reislik sevgisi, dier sevgileri siler, onlardan eser brakmaz. O hlde,
peygamberler, evliy ve zhidlerin kalbi, kadna, evlda, ehre ve
vatana yaknlk duysalar da, Allah sevgisi hsl olduu ve ona kavumak nsiyetinin verdii lezzet sebebiyle, dierlerini siler, yok
eder. Bu lezzet ise, lm ile hsl olur. O hlde onlar bundan emindirler. Ama, dnya arzularn daha ok sevenler, bu azabdan kurgibi,

ba

K M YA- YI

80

SAADET

tutamazlar. Bunlar daha fazladr. Bunun iin Allah Tela buyurur: Sizden gidecei yer o (Cehennemi olmayan kimse yoktur. Bu
yle,, bir itir ki. hkm Rabbinin radesi ile nihay etlenir.
Sonra,

mtteki olanlar ondan kurtarrz. Kfirleri ise dizleri zerine kolarak terkederiz O. Bu kimselere, bir mddet azab ederler.
Dnyadan uzun zaman ayr kaldklar iin, dnya lezzetini unuturlar. Kalbde olan Allah Tel'ya ait sevgisi tekrar
zuhur etmeye
balar. Bu bir saray, dierinden; yahut bir ehri, dier bir ehirden,
veya bir kadn, dier bir kadndan daha ok seven bir kimseye
benzer. Fakat, dierini de seviyor. Onu en ok sevdiinden ayrrlar vo dier sevdiine brakrlarsa, bir zaman ondan ayrldna
zlr, sonra unutur, buna alr. te kalbde olan o sevginin asl,
uzun zamandan sonra tekrar grnr.

Fakat Allah Tel'y asla sevmeyen, o azabda kalr. Zira, o

daima O'ndan uzak kalmay seviyordu. Hangi bahane ile ondan
kurtulabilir? Kfirlerin ebedi azabta
kalmalarnn sebeplerinden
biri de budur.
Ben Allah Tel'y severim, yahut dnyadan daha ok severim, diye iddia eder. Btn dnyadakiler bunu
diliyle byle sylerler. Fakat bunun bir mihenk ta ve miyar vardr ki, onunla anlalr. Bu da yledir: Bir kimseye ehveti ve nefsi
bir ey emretse, Allah Tel'nn gnderdii eriat da bunun akAllah Tel'nn emrine doru meyletmi,
sini emretse, kalbini
yaklatrm grrse, o Allah Tel'y seviyor demektir. Bhusus
iki kimseyi do seven bir kimse, bunlardan birini daha ok seviyorsa, aralannda bir ihtilf
zaman kendini daha ok sevdiinin
tarafndan grr ve onu daha ok sevdiini bununla anlar. Byle
olmaynca, dil ile sylemekte hi fayda yoktur. nk o sylemek
yalan olur.
Biliniz ki, herkes,

kt

Bunun

iin

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu kh L ilhe illallah diyenler, daima kendilerini Allah

Tel'nn azabndan koruyorlar. Bu, dnya ilerini, din ilerine tercihlerine kadar devam eder. Dnyay dine tercih edip de, L ilhe
lllllar dedikleri zaman. Allah Tel onlara: Yalan sylyorsunuz. Bu iten sonra l ilhe illallah demeniz yalan olur, der-.

hlde, buradan, basiret

sahiplerinin kalb gzleriyle, kabir

grmeleri anlald. Ve yino insanla-

azabndan nasl kurtulacan

rn ounun kurtulamayacan, fakat tpk dnyaya ballklarnn farkl olmas gibi azanlarnn da mddet ve iddet bakmndan
ok farkl bulunduunu bildikleri anlald.
(1)

19

Meryem: 71

- 72.

AHRET TANIMAK

ONBRNC

81

FASIL

KABR AZABINDAN EMN OLMAYI DENEME YOLU

Ahmaklardan ve gururlulardan, aldanmlardan bir grup vardr ki, yle derler: Eer kabir azab varsa, biz bundan eminiz.
nk, bizim onunla hi alkamz yoktur. Onun varlyla yoklubize gre ayndr. Bu iddia botur. Tecrbe etmeyince, anlalamaz. Eer her eyi hrsz alr gtrr, yahut kendisi iin kymetli
olan eyi arkadana verir, yahut kendi yanndaki sevenleri ondan

yz evirir, onu zemmederler de, kalbinde bunlardan hibir eser

kalmaz ve bakasnn mal alnm yahut bakasnn sevdii ey
elinden
gibi kabul ederse, o zaman bu iddia doru olur. O
zaman; ben byleyim deyip, gururlanabilir. Mal alnmaynca ve
sevenleri ondan yz evirmeyince, anlalmaz. O hlde mal kendinden uzaklatrmak ve insanlarn kabulnden kamak lzmdr
ki, kendini denesin ve sonra kendine gvensin. Evet, ok insanlar

km

hanm

ve cariye ile hi alkalan olmadklarn zannedip, boar ve

satarlar. Kalblerinde rtl olan ak atei meydana kar, deli di-

vne

kesilirler.

hlde kabir azabndan kurtulmak isteyen, dnya le, zaruret miktar kadar alkalanmaldr. Hel gibi kabul etmeli, zaruret
miktarnca aramal ve ondan kurtulmak istemelidir. Demek ki, mi-

deye yemek doldurma hrs, midenin yemekten kurtulmas Ikusma arzusu gibi olmaldr. nk her ikisi de lzmdr. Dier iler de bunun gibidir. Kalb bu balardan kurtulamazsa, ibdetlere ve
Allah Tel'y zikre devam etmesi lzm gelmektedir. Zikre al1

kanl

kalbte hkim eylemelidir. Bylece

bu sevgi dnya

sevgisini

yen er. eriata uymakla ve Allah Tel'nm emirlerini, kendi isteklerine takdim etmekle bu ekilde olduuna kendinden delil ve hccet aramaldr. Eer nefsi ona itaat ediyorsa, o zaman kabir azabndan kurtulduuna gvenebilir. Yok eer byle olmazsa, Allah
Tel tarafndan bir afv gelmeyince, beden kabir azabnda kalr.

ONKNC FASIL
RHLA ALKALI CNS CEHENNEM

ATE

imdi

rhani Cehennemi anlatalm: Rhan dememizin sebebi,

beden oraya girmeksizin yalnz rha olduu iindir. Ayet- kertmede. O Allah'n tututurulmu bir ateidir ki, trmanp yreklerin
t stne kacak ve kaplayacaktr, t 1 ) Duyurulmas bunu gste(1)

104

Hmeze: 7

8.

Kimyay

Sadet

F. 6

KMYA-YI SAADET

B2

eden

rlyor. O, kalbi istil

bir atetir.

Bedenle alkal olan atee

ise

clsmani, denir.

ite bu rhani Cehennemde eit ate vardr: Biri, dnya arzu ve isteklerinden ayrlk atei, ikincisi, mahcubiyet, utanma ve
rezil olma atei, ncs de, Allah Tel'y grmekten mahrum
ve mitsiz kalma ateidir. Bu eit atein hepsi de, bedenle deil,
rhla alkaldr. Bu atein sebeplerini aklamak lzm ki, herkes buradan (bu dnyadan! giderken
beraberinde,, bunlar nasl
gtryor anlalsn. Ayn zamanda bu lemden riyet olarak gstereceimiz bir misl ile onu aklayacaz.
SIFAT. Dnya arzu ve isteklerinden ayrlk ateidir.
Bunun sebebi kabir azab anlatlrken sylendii gibi.^ak ve Cen-

BRNC

yaratlna uygun olmasdr. Maukla olmak

olunca, mukla olmamak da cehennemi olur. O hl-

neti istemenin kalbin

kalbin cenneti

de dnyaya

dnyada Cennettedir. O hlde dnya kfirin Cennetidir- (). Ahirette ise, Cehennemdedir. nk, mukunu ondan almlardr. Demek ki. bir ey iki deiik hlde, hem lezolan,

hem de eleme sebep

zete,

oluyor.

Bu ate dnyada una benzer: Bir padiah dnelim: Yeryznde her ey ona itaat ediyor, her eye hkmediyor, daima gzel
yzl cariyeler, hizmetiler, kadnlarla bulunuyor ve yine daima
ssl ssl kkler, rengrenk baheleri seyrediyor.
Bu zevk ve
saf ierisinde iken anden bir dman geliyor, onu yakalyor ve
kendine hizmeti alyor. Memleketindeki insanlarn yannda onu
kpeklere hizmet ettirirken, onun yannda hanmyla ve cariyeleoynuyor, eleniyor. Hizmetilerine emirler veriyor.
Hazinesinde, kendisi iin ok kymetli olarak bulundurduu eyleri dmanlarna veriyor. Dikkat buyurun! Bu adamn bedenine hibir
eziyet yaplyor mu? Fakat hanmndan, ocuklarndan, hkmdarlndan, cariyelerinden ve hazinelerinden ayrlk kalbine oturmu
onu yakyor. Bu skntdan kurtulmak iin, bir yolla ldrlmesini
yahut cannn iddetli azablarla, dayaklarla yaklmasn istiyor.
riyle

atein rneidir. Ne kadar ok nimete sahip olursa, hkm ne kadar kuvvetli ve lezzetleri ne kadar ok olursa, bu ate de
o kadar yakc ve iddetli olur. O hlde, dnyada rahatlk snrn

Bu

bir

geni

tutanlarn, dnyadan ok eye kavuanlarn dnyaya ballklar, dnya sevgileri de o kadar ok olur. Bunlann ayrlk atei
de kalelerinde daha yakc olur. O atein bu dnyada rneinin

bulunmasna imkn
ler,

bu

yoktur. nk, bu dnyadaki kalbe ait elem-

istisnasz kalbe ve ruha tamamen yerleemez. nk, hisler ve

dnya ileri kalbi megul eder. Meguliyet, azabn yerlememe-

(1)

M. Zhd.

I;

F.

Zhd. 16; C. Zhd, 3;

Hm.

II.

197, 323. 389, 485,

AHRETI TAN
si iin

kalbe bir perde gibidir.

M Ak.

Bunun

83

iindir ki,

bu kimse gzn

ve kulan bir eyle megul ederse, o elem onda azalr. Bu ilere

son verirse acy daha ok duyar. Bu yzdendir ki, elem ve ac sahibi bir kimse, uykudan uyannca, o elemin yaras kalbinde daha
byk olur. nk, uykuda iken rh her eyden uzaklam, yalnz
kalmt. Hisler geri gelmeden nce, ona ulaan her eyin eseri de
ok olur. Hatt gzel bir ses ile uykudan uyansa, onda byk tesir
brakr. Bunun sebebi, kalbin bu esnada, yni uyurken hislerden
olmasdr. Bununla beraber bu dnyada, hislerden tamamen kurtulamaz, lnce, hislerden uzak kalr ve tamamen ayrlr.
o zaman onun rahat ve elemi de onda ylece byk olur. OraBu atei yetmi
daki atein, dnya atei olacan zannetmeyin.
defa su ile ykadktan sonra dnyaya gndermilerdir.

arnm
te

KNC ATEN
cubiyet ateidir.

SIFATI:

Yapt

rezaletlerden

Bu atee yle misl

aa ve

verilir:

Bir

utanma ve mahpadiah dne-

yanna alr

ve memleketin valiliini ona verir., Onu kendi hareminde bulundurur. Kendisine srda yapar. Haremdeki herkesi gsterir. Hazineyi ona teslim
eder. Her ide ona itimat eder. Bu hasis adam, bu ni'metlere kavuunca, emri dinlemez, nankrlk, eder. Padiahn hazinesini harcar, padiahn hanmna ve haremine hyanet ve ktlk eder. Grnte ise, padiahn emanetini korur. Fakat bir gn padiahn
haremine hyanet ve kt muamele yaparken etrafna bakar. Padiahn bir pencereden kendisini seyretmekte olduunu grr ve
her gn kendisini grdn ve hyanetinin daha ok olmas iin,
anlar. Herkesin gz nnde, leme ibret olsun
ses
diye, bu hasisi ldreceini ve bu zamanda bu adamn bu rezillikutanmay, ruhundaki bu mahcubiyeti
lerinden dolay kalbindeki
lim.

Gayet

hasis bir kimseyi seer,

karmadn

dnn! Vcudunda hibir ar yoktur. Buna ramen bu mahcubiyet ve utanmadan kurtulmak iin yerin dibine girmeye oktan
razdr!..

dnyada, zahirde gzel grnen det

eklinde iler yaparsn. Fakat onlarn asl ve hakikati kt ve irkindir. O ilerin asl ve hakikati kyamette sana gsterildiinde, rezilliin meydana kacak ve mahcubiyet atei ile yanacaksn. Mesel bugn gybet edersen, kyamette kendini, bu dnyada akrabasnn etini yiyip, kzartlm tavuk yediini ve fakat dikkatli baknca lm kardeinin eti olduunu tanyan kimse gibi grrsn. Bu
rezaletin bykln ve byle yapan kimsenin kalbindeki atein
acsn dnn. Gybetin, asl ve hakikati budur. Yarin meydana
kacaktr. Bunun iin bir kimse ryada l eti yediini grrse,
tbiri, o kimsenin gybet etmi olmas olur.

Bunun

gibi,

Sen bugn

sen de

bir

bu

duvara ta atsan,

bir

kimse de sana; senin att-

KMYA-YI SAADET
ftn

ta duvardan

senin evine

dt ve ocuklarnn gzn kr

etti

kymetli ocuklarnn gzlerinin, senin attn tala

kr olduunu grrsen; kalbine nasl bir atein deceini, ne m-

dese; eve gider,

kl vaziyette

kalacan

hased eden bir

dn! Bu dnyada bir Mslmana

kimse, kyamet gnnde kendisini; hasedin ruhu ve
bir

hakikati olan
sfat ve surette grr ki, kendisine derler:
Sen, birine dmanlk ediyorsun, zarar ona deil, sana geliyor. Senin dinini helak ediyor; gzlerinin nuru olacak taatlann, iyiliklerin onun defterine geiyor, sen ise iyiliksiz kalyorsun.
Halbuki,
senin iyiliklerin kyamette sana, bugnk ocuklarnn gznden

daha ok yarayacaktr. nk
yacaklardr.

iyiliklerin,

Yarn kyamet gnnde,

saadetine ve kurtuluu-

suretler hakikat ve ruha tbi

grnen her ey ruhuna uygun grnd zaman, utanma,

mahcubiyet ve irkinlik orada meydana kacaktr.
Uyku hli o leme daha yakn olmak sebebiyle, ryadaki iler,
mn ve hakikatine uygun ekilde olur. yle ki: bn irin in yanna birisi gelip, Ryamda elimde bir yzk vard, kadnlarn fer*
lerini ve erkeklerin azlarn mhrlediimi grdm dedi. bn irin buyurdu ki: Sen Ramazan aynda mezzinlik yapp, gn domadan ezan okur muydun?. Soran, evet yledir, dedi. Dikkat ediniz! Kendi yapt iini, ryada kendisine nasl gsterdiler!
Zira
ezan, sureta bir sesdir ve hatrlatmadr. Ramazan ayndaki ruhu ve
hakikati ise yemekten ve cimdan men etmektir. Ne kadar
ki ryada sana kyamette birok rnekler gsterilir de, senin dn-

olup,

alr

yann

hakikatinden hi haberin olmaz.

Bundan trdr ki, hads erifte bildirildi: Kyamet gn

dnyay yle yle vaziyette ihtiyar bir kadn eklinde getirirler.
Onu gren herkes Senden Allah'a snrz, derler. O zaman onlara, Uruna kendinizi helk ettiiniz dnya budur! denir. Onu
grenler, o kadar mahcup olur. o kadar utanrlar ki, bu mahcubluk ve utanmadan kurtulmak iin atee atlmak sterler.
Bu rezalet una benzer: Anlatrlar ki, padiah olunu evlendirmitir. Olan o gece nce arap iip. sarho olunca zifaf arzusuyla
darya kt. Odaya girmek istedi. Yolunu
ve saraydan kt. Yoluna devam etti. Bir yere geldi, iinde kandil yanan bir ev
grd. Hanmnn odasna geldiini zannetti. eri girince insanlarn uykuda olduunu grd. Ne kadar seslendiyse de cevap veren
i

ard

olmad. Uyuyorlar zannetti. stnde yeni bir rt bulunan birini

grd. Gelin budur dedi. Onun yanna yatt. stnden rty kaldrnca, burnuna gzel bir koku geldi. Kendi kendine, phesiz
gelin ^budur, nk ok gzel kokuyor, dedi. Sabaha kadar onunla

mberet

eyledi.

Dilini

onun

azna

koydu. Bir

yalk

hissetti.

AHRET TANMAK
Zannetti ki, kendisine yaknlk gsteriyor ve zerine gl suyu dkyor. Sabah olup, kendine geldii zaman, etrafna baknd, oras
putperestlerin mezarl idi. Uyuyanlar ller di. stnde yeni rise, o yaknlarda lm ihtiyar, irkin bir kat olup, gelin
dnd. O gzel koku, ld zaman bedenine srdkleri gze} koku idi. Dili ile hissettii yalklar ise, onun pislikleri idi. Kendine
baknca, yedi azsn (yani btn vcudunu! pislik iinde grd.
suyundan bir aclk ve fenave bozamda onun
lk buldu. Bu rezalet, bu mahcubiyet ve pislik iine gmlm halinden utanp lmek istedi. Padiah yahut askerleri, olmaya kendisini grr diye ok korktu! O bu dnceler ierisinde iken padiah
ve kumandanlar onu aramaya ktlar ve onu bu pisliin ve alakln inde grdler. O ise, bu alaklk ve rezillikten kurtulmak
iin yerin dibine girmek istedi.

sand

aznn

Aznda

yarn kyamet gn dnyay sevenler, dnyann lezzet ve ehvetlerini bu ekilde grrler. ehvet ve arzularnn okluundan kalblerinde kalan eser ve izler, o kimsenin boaznda, dihlde,

aclklar

Hatt ondan da
fenadr. nk, br dnyadaki ilerin tamam ve zorluu rnekle
anlatmaya gelmez. Fakat bu, ruha ve kalbe olan utanma ve mahcubiyet atei denen atelerden, bedenin habersiz olduunu gsteren
basit bir nmnedir.
linde ve bedenindeki pislikler ve

NC

gibidir.

ATEN

SIFATI, Allah Teal'y grmekten mahrum

kalma ve o saadete kavumaktan mitsiz olma hasretinin verdii
atetir. Bunun sebebi, bu dnyadan gtrd krlk^ ve cahilliktir. Zira marifete kavuamad ve kalbini zikir ve mcahede ile temizlemedi ki; ldkten sonra Allah Tel ona grnsn. Kalb,
parlak bir aynaya benzer. Gnah ve dnya arzularnn paslan onu
karartr ve bir ey gstermeyecek hle getirir.
Bu atein misli yledir: Bir grup insanla, karanlk bir gecede,

olmayan akl talaryla dolu bir yere gittiini dn.

Arkadalarnn sana, Bunlardan tayabilecein kadar al. nk
biz, bunlarn ok kymetli olduunu duyduk, deseler ve hepsi tayabilecei kadar alsalar, sen ise hi almayp onlara, Yarn bunlarn ie yarayp yaramayacan bilmediim iin bu kadar skntya katlanmam ve bu
yk ekmem aptallk olur, desen, sonra da onlarla beraber gitsen ve onlarla alay etsen, onlar aptal yerine koyup elensen ve onlara, Akl ve zeks olan benim gibi rahat ve hafif gider, aptal olan kendini eek yapar, yk eker ve mmkn olmayan eylere trmV eder desen, fakat ortalk aannca
bakld zaman; bunlarn hepsinin cevher, krmz ykut ve yzbinlerce altn deerinde olduu grlse; arkadalarn ne in biraz
daha fazla almadk derlerken, sen bir tane bile almamakla aldandrenkleri belli

ar

KMYA-YI SAADET

86

mdan,

lecek gibi olursun. Ve bunlara sahip

olmamak

atei, kal-

bine der. Sonra onlar, aldklar bu eyleri satp, yeryznn valiliini alrlar. stedikleri nimetleri yerler, istedikleri yere giderler.
Seni, a, susuz ve plak brakrlar. Seni hizmeti olarak alr, i yaptrrlar. Bu nimetlerden bana da bir pay verin desen, cevabnda,
Cehennemdekiler, Cennettekilere derlen
yet i kerimedeki gibi,
Allah Tel'nm size rzk olarak gnderdii eylerden, yahut aktsulardan bize de aktnz (veriniz). Cennet ehli derler ki, muhakkak ki, Allah Tel onlar kfirlere haram eylemitir i 1 ) sylerler ve Dn gece sen bizimle alay etmez miydin? Biz de bugn,
seninle alay ederiz, derler. Ayet-i kermede,
-Eer bizimle alay
ediyorsanz, elbette biz de sizinle alay edeceiz ( 2 ), buyruldu.

Cennet nimetlerinin ve Allah Tel'y grmenin elden kamasna misl bu anlattmzdr. Bu cevherler, iyi ameller; o karanlk da, bu dnyaya benzer. yi amel cevherleri elde etmeyenler,
lerdeki pheli nimetleri iin, niin imdi eziyet ekeyim? derler.
Yarn ise, zerimize o sudan aktnz 3 ), derler. Nasl zlmez,
nasl hasret ekmezler ki, yarn kyamet gn Allah Tel'nn eit eit nimet ve saadetleri; marifet ve iyi amel ileyenlere akar,
(

gelir.

Dnya

nimetlerinin hepsi oradakilerin bir

anlnn

karl-

olamaz. Hatt Cehennemden en son kacak olana bile verilenler, dnyadakilerin on katdr. Bu benzetme, l ve miktarla deA
il, nimetin ruhu. asl iledir. O da lezzetin verdii srrdr. Mesel,
Bir cevher on altndr, denir. Kyamet asl itibariyle olup; mhiyet arlk ve l bakmndan deildir. Bu da byledir.

ONNC FASIL
RUHAN ATE; CSMAN ATETEN DAHA ACIDIR
Ruha

olan eit atei rendin. imdi bu atein, beden iin

olan ateten daha iddetli olduunu anlayacaksn. Rha, cana te'sir
etmedikten sonra bedenin herhangi bir acdan haberi olmaz. O hlait

de bedenin acs cana ular. Bu yolla ac artar. I byle olunca, ruhun, cann ierisinde meydana gelen ate ve elem, elbette daha byk olur. Bu ate ruhun iinden gelmekte olup, dandan ieriye
girmiyor.

Btn aclarn sebebi, yaratl icab kendinin zdd olan bir eyin onu kaplamasdr. Bedenin yaratl olarak icab; bu terkibin
kendinde
kalmas; paralarnn, hcrelerinin olduu gibi salam
durmasdr. Yara ile birbirinden ayrlnca, zdd meydana gelir ve
(1)

(3)

ATf:

50.

ATf:

50.

(2)

11

Hd:

38.

AHRET TANIMAK

87

duyar. Yara, bir yeri dierinden aynr, aradaki btn hcrelere ate der ve birbirinden ayrlrlar. Her hcresi ayr bir ac duyar. Bunun iin atein acs ok zor ve iddetlidir. O hlde, kalbte
yaratl icab olmas gereken eyin yerine onun zdd yerleince,

ac

ruhta onun

acs daha byk

yaratlnn icab,

olur.

Allah Tel'y bilmek ve grmektir,

Onda bunun zdd olan grmemezlik yerleirse, acs sonsuz olur.
Eer byle olmasayd, kalbler bu dnyada lmden nce hasta olmaz, bu grmemezlik hastalna dmezdi. Fakat insann eli, ayauyusa ve bir hissizlik meydana gelse, bu esnada ate o uzvuna
dese, uyuukluunun gitmesinin sebebini o anda anlayamaz. Atedeince bir yolla byk bir kap bulur. Bunun gibi kalbler, dnyada, uyuuk ve hissiz olur ve bu uyuukluk lmle kalkar; bu ate
bir yolunu bulup, ruhun iinden ykselir. Bu baka bir yerden gelmiyor. Kendisi beraberinde gtrmtr ve onun iindedir. ^Fakat
llm-lyattn ile bilmedii iin, onu gremedi. Orada ise ayne'l-yakin
sahibidir, her eyi, grmektedir. Bunun iin yet-i kerimede, Byle
deildir! Eer ilm-i yakn Ue bilseydiniz, elbette Cehennemi grrdnz 1 ), buyuruldu.
Kalbin

eriatn, cisman olan Cehennem ve Cenneti uzun uzun anlatmasnn sebebi, onlar herkesin bilmesi ve anlayabilmesi mmkn
olduu iindir. Fakat bu szmz beenmeyenler, zorluk ve b-

al renmezsen babann

hkmeti sana kalmaz, sen

de o saadetten mahrum kalrsn dersen, o bunun ne demek olduunu anlamaz ve kalbinde ona byk grnmez. Fakat, Bunu ren, yoksa muallim kulan eker! dersen, bundan korkar. nk,
bunun ne demek olduunu anlar. Muallimin ocuun kulan ekmesi doru olduu gibi, babann padiahlndan mahrum olmak
atei de dorudur. Muallimin talebesinin kulan ekmesi onu
terbiye etmek iindir. Bunun gibi cisman (maddi) Cehennem do
haktr, dorudur ve Allah Tel'y grmekten mahrum kalmak
da dorudur. Cisman Cehennem; Allah Tel'y grmekten mahrum kalmak cehenneminin yannda valilikten ve padiahlktan mahrum kalmann yannda; bir kimsenin kulann ekilmesi gibidir.

ren,

valilii ve

ONDRDNC FASIL
3

RUHUN DNYADAK SEYRSEFER MENZLLER

syledikleri ve kitaplarnda yazdklar gibi Bu
ve dinlemekten baka ekilde bilinemezler. Basiretin

Btn limlerin
iler taklid

(1)

102

Tcksr: 5

6.

KMYA-YI SAADET

68

uymadn

bunlara yolu yoktur, deyip bu anlattklarmza

sylersen, cevabnda deriz ki, onlann zrlerinin ne olduu daha evvel
akland. Bu sz onlara muhalefet olmaz. Ahire t iin onlann syFakat his olunanlar bildirmekten dar kledikleri dorudur.
madlar. Ya ruhla alkal olanlar bilmediler, ya bdiler do insanlarn ou anlayamad iin uzun anlatamadlar.

Cismani olanlar, eriatn sahibinden iitmek ve onu taklit etmekten baka ekilde bilinmez. Fakat bu anlattklarmz, ruhun hakikatini bilmeye dair dier bir ksmdr. Bunu bilmek ise, basiret
yoluyla ve kalb gzyle grmekle oluyor. Bu da, kendi vatanndan
ayrlana (nefsinden kurtulana veriliyor. Orada azk ve menfaate
baklmadan, din yolunda yolcu olmak esas tutulmutur. Bu vatan
in ehir ve ev istemeyiz. nk beden vatandr. Bedenin yolculuunun ise kymeti yoktur. Fakat insann hakikati ve esas olan
ruhun karar klaca bir yer vardr, oradan meydana km, vatan da orasdr; burada se yolcudur. Yolda onun birok menzilleri, konak yerleri vardr. Her menzil bir baka lemdir, Vatan ve
ilk karargh ^hisler lemidir. Sonra hayaller, sonra mevhumlar ve
sonra da ma'kulttr. Makult drdnc menzildir. Bu lemde kendi hakikatinden drdncs haber alr ve bundan bakas haber
1

almaz.

le anlalabilir. O da yledir: nsan hisler

leminde bulunduu mddete derecesi, kendini muma atan
pervane bceine benzer. nk onun yalnz gz hissi vardr. Hayl
ve hafzas yoktur. O karanlktan kayor, bir pencere aryor. Mumu
pencere sanp kendini ona vuruyor, harareti hissedince, bunun ac3
s hfznda
kalmyor ve hayalinde durmuyor. nk hfz ve hayali
yoktur ve o dereceye gelmemitir. Bunun iin baka zaman-j lnceye kadar yine kendini muma atyor. Eer onda hayal ve hfz kuvveti olsayd, bir kere can yannca, tekrar mumun alevine atlmazd. Dier hayvanlar bir defa dvlnce, ikinci defa sopay grrse
kaarlar. nk o acnn hayli bu hayvanlarn hfznda kalm

Bu lemler

olur.

bir misl

hlde hisler, birinci menzildir.

kinci menzil, tahayyldr. nsan bu derecede bulunduu mddete drt ayakl hayvanlar gibidir. Bir eyden can yanmay nca,
ondan kalacam bilmez. Fakat bir defa acy yiyince, bundan

sonra kaar.
^

nc

mevhumlardr. Bu dereceye ulanca, koyun ve

at gibidir. Grmedii, hissetmedii acdan da kaar. Dman olduunu ve cann yakacan anlar. Hi kurt grmeyen bir koyun,
hi aslan grmeyen bir at. kurt ve aslan grdklerinde kaarlar
ve dman olduklarn anlarlar. Halbuki, ekil ve grn bakmenzil,

AHRET TANIMAK

80

mndan daha byk olan inekten, filden ve deveden kamazlar. Bu

onlarn iine konmu yle bir gzdr ki, onunla kendi dmann
grrler.

Bununla beraber, yarn olacak olanlardan saknamazlar.

Drdnc menzil, ma'kulat menzilidir. nsan buraya knca,

hayvanlktan kurtulur. Buraya kadar hayvanlarla beraberdir. Burada ilk defa, insan aleminin ilk hakikatine kavuur. Hissin, tahayyln ve vehmin ulaamad eyleri grr. leride olacak eylerden
saknr. lerin ruhunu ve hakikatini suretlerinden, grnlerin
den ayrr ve anlar. Bir eyin, btn ekillerini kaplayan hakikatini, hududunu idrak eder. Bu lemde grlebilen eyler sonsuz de'

ildir. Zira hissedilenler cisimden

bakasmda

deildir. Cisimler ise

hudutludur, sayldr.

Onun

dolamas, herkesin dolaabilecei yeryznde yrmek gibidir. Ruha mahsus ve ilerin hakikati olan drdnc lemde dolamas ise su zerinde yrmesi gibidir. Mevhumlarda dolamas su j ile toprak arasnda olmak vaziyetinde bulunan gemi gibidir. Ma'kulat derecesinin tesinde, bir makam daha
vardr ki, peygamberlerin, evliyann ve mutasavvflarn makamdr. Bu da havada gezmeye benzer. Bunun iin Peygamber Efenhisler leminde

dimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: tsa aleyhisselm

su stnde yrd. Eer yakn derecesi daha ok olsayd uard.
Demek ki, insan yolculuunun menzilleri idrak lemlerinde
oluyor. Son menzili ile de melekler derecesine
ulayor. O hlde,
hayvanln en
derecesinden meleklerin en yksek derecesine kadar^ insan ykselebilir. Alalmak ve.ykselmek onun iidir. O

aa

ise esfel-i sfiline

likesindedir.

Bu

mi gidecek, yoksa a'l-y

illiyyine

mi kacak

teh-

tehlike iin Allah Tel

yle buyurur: Elbette,

emneti gklere, yere ve dalara arzettik. Onu yklenmekten imtina eylediler ve ondan korktular. nsan onu yklendi. Muhakkak
ki o, zlim ve cahildir (*).

Cansz olann

deimez

eyden

haberi olmaz. O
ie dncesi de olmaz. Melekler ise illiyydedirler. Onlar kendi derecelerinin
kmazlar. Her biri olduu derecede kalr.
Kur'n- Kerim'de onlar iin, Bizden kimse mstesn olmamak
zere her birimiz iin malm birer makam vardr- < 2 ) buyuruluderecesi

ve bir

dna

Hayvanlar

yni en aadadrlar. Ykselmede mmkn deildir. nsan ise ikisinin arasndadr. Tehlikededir.^Onun terakki ederek meleklere ulamas mmkn olduu gibi,
tenezzl ederek, alalarak "'hayvanlar seviyesine de inebilir. Emayor.

esfel-i sfilinde,

leri

(1)

33

Ahzb:

72.

(2)

37

Sfft: 164.

KMYA YI SAADET

00

yklenmenin mns, tehlikeyi tamak

ykn insandan bakas tayamaz.

neti

tr.

olur.

hlde,

emanet

Maksadmz biroklarnn bu sz sylemediklerini anlatmakBunda alacak bir ey olmad bylece anlalr. nk, mi.

mukimlere muhalif olurlar, ileri birbirine uymaz.

Halkn ou ise mukimdir, sefere kmyorlar. Misafirler, yola kp yol alanlar pek azdr! Hisler ve hayllerin yeri olan vatanda
yerlemi olana, ilerin hakikati ve rhu asl bildirilmez. O kimse
ruhani olamaz, ruhlara mahsus olan eyleri bilemez. Bunun iin,
bu bahis, kitaplarda, ok az anlatlr. O hlde hireti tanmak hakknda bu kadarla iktifa edelim; zira bundan fazlasn akl almaz.
Hatt birok akllar bile bu kadarn kavrayamaz.

safirler, yolcular,

ONBENC FASIL
BR ZANLA BLE HRET NKR CAZ DELDR
ksm ahmaklar vardr ki, ileri ne kendi basiretleriyle an-

ZAYIF
Bir

ne de eriatin bildirdiini kabul ederler. Ahiret ilerinde aar kalrlar. Onlar phe kaplamtr. Ve bazan da ehvetlerinin galebe almasiyle,
yaratllarnn icabna uyarak hireti
inkra kalkarlar. Kalblerinde, bu inkr meydana gelir, eytan da
onu arttrr. Cehennemi anlatmak iin bildirilenleri; insanlar korkutmak iin, Cennet hakknda sylenenleri ise, aslsz tatl hayller eklinde sylenmi zannederler. Bu yzden ehvet ve arzularna
uyarlar. eriatin emir ve yasaklarn dinlemezler. eriata uyanlara hakaret gz ile bakarlar. eriata uyanlar iin; onlar aldanmalardr, aldatlmlardr, dediler. Byle bir ahman byle srlan delil-

layabilirler,

anlayabilmesi mmkn mdr? O hlde, ak bir szle, dnebilmesi iin onu dvet etmek icabeder. Ve ona denir: Eer senin
zann- galibin bu yz yirmi drt bin peygamberin, btn evliy, lim
ve hakimlerin yanld, akland eklinde ise ve sen bu ahmaklnla bu hlleri anladnsa, elbette bu yanlman seni tutar ve gururlandrr. nk, hiretin hakikatini bilmiyor, ruhan azab anlamyorsun. nk, ruhani olan eylerin misalini ve eklini hisler leminden kabul etmiyorsun! Eer yanlmasn ciz grp, kinin birbiliden fazla olduunu bildiim gibi, ruhun hakikati
yorum. O bki olamaz, ona ldkten sonra.^ cismani ve ruhan bir
rahatlk ve ac olmaz dese, o kimsenin mizac bozulmutur. Ona
artk mid etmemelidir. O, Allah Tel'nn haklarnda Eer onlar doru yola arrsan, asl hidyete gelmezler P), buyurduklarndan olmutur. Bunun imknsz olmas benim iin zarur de-

leri ile

olmadn

(!)

18

Kehf:

57.

AHRET

TANIMAK

9i

nk bu mmkndr. Fakat pek uzaktr. in hakikatini

tamamen bilmediim ve bu hususta zann- gaiibim olmad iin
zayf bir zanla btn mrmce kendimi niin her eyden men edip,
lezzetlerden uzak duraym derse, cevabnda deriz ki: Madem ki
bugn bu kadarn syledin, eriatn yolunu kabul etmen akl icab sana lzm oldu. nk tehlike byk olduu zaman zan zayf
olsa da ondan kalr. Mesel sen bir yemei yemeye balarken, bi-

ildir.

risi

sana, bu yemekten

ylan yemitir, derse o yemei yemezsin.

yemei

kendi yemek istese de yine yemezsin.

Fakat, sz doru da olabilir diye dndn iin, kendi kendine,
eer yemezSem, ala katlanmak kolaydr, yersem belki doru sylemitir, o zaman zehirlenirim, lrm dersin. Bunun gibi, hasta ol-

kimse yalanc

san vaziyetin

olsa,

tehlikeli olsa,

du yazan

bir

kimse sana; Bana bir

dir-

sana du yazarm ve yaptm eylerle iyi olursun, derse bu yaz ve ekillerin shhatle alkas olmabilsen de kendi kendine, Belki doru,, sylyor, bir dirhemi
elden karmak bir ey deil, dersin. Eer mneccim; Ay filn yeilc iersen iyileirsin, derse onun sz ile bu sknre gelince,
tya katlanrsn ve Olur ki doru sylyor, eer yalan sylyorsa
bu skntya katlanmak zor deildir, dersin.

hem gm

verirsen, bir

kda

dn

O
rin

akl olan hibir kimse, yz yirmi drt bin peygambeve dnyann en< byk evliy jye limlerinin hep birden sylehlde,

mneccimin, muskacnn ve Hristiyan bir hekimin

tutmaz. nk, bunlarn sz ile kendine biraz
sznden
eziyet veriyor ve daha byk olan ac ve eziyetlerden kurtulmak
istiyor. Az olan elem ve ziyan, bir eye nisbetle az olur. Bir kimse
dnyann mrnn ne kadar olduunu, evveli olmayan ebedden,
sonu olmayan ezele nisbetle ne kadar olduunu dnse, ektii
elemlerin, o byk tehlike yannda ne kadar az kalacan anlar.
Bhusus kendi kendine, Eer onlar doru slyorlarsa ve ben bybirka
le bir azabta kalrsam, ne yaparm? Rahatla geirdiim
gn ne fayda verir. Doru sylemi olabilir de! diyebilir.

dikleri sz, bir

aa

Ebedin mns udur ki, btn lem budayla dolu olsa ve bir
kua bir senede bir buday tanesi yiyeceksin dense o buday taneleri biter de, ebed yine hi azalmaz. O hlde, bu kadar uzun bir zaman devam eden azab, rhani de olsa nasl ekilebilir? Dnyann
mr, onun yannda ne kadar kalr ki? Hibir akll kimse yoktur
ki, bu dncede olsun da, ihtiyat yolunu ve bu tehlikeden kamaister sknt ile olsun, ister zan ile olsun, lzumlu grmesin. Zira
insanlar ticaret iin denizlerde dolar, uzun yolculuklara katlanr
ve ok sknt ekerler. Bunlan zan ile yaparlar. Eer bir kimseyoktur? O hlde, kendine acde yakn yoksa, zayf bir zan da
yorsa bunun ihtimal olmasna da ehemmiyet verir.

KMYA-YI SAADET

e2

Bunun

iin Emir'l -m 'minin Hz. Ali

(r.a.)

bir dinsizle

mna-

zara ederken buyurdu ki: -Eer senin dediin gibi ise sen de ben de
kurtuluruz. Fakat bizim sylediimiz gibi ise, biz kurtulduk ve sen
dtn, ebedi azabta kaldn M Emir'l-m'minin Ali'nin (radyallah anh) byle sylemesi, o mlhidin zayf aklna gre konutuu
iindir. Yoksa sznde ve itikadnda
pheli olduu iin deildir. Fakat yakin olan yolun o mlhid tarafndan

anlamt.

ahmaktr. Bunun da sebebi gaflet ve dncesizlik. nk dnya

ehvet ve arzulan, bunu dnmelerine zaman brakmyor. Yoksa,
yakin ile ve zann- galib ile, hatt zayf bir zan ile bilenlerin hepsine, akl icab, o byk tehlikeden kamak, emniyetli ve ihtiyatl
bir yol tutup Allah Tel'nn dilemesiyle selmete

kavumak

v-

cib olur.

Mslmanlk unvanndaki kendini tanmak, Allah

Tel'y

azzame nh ve azze kibriyh ve l ilhe

ayruh) tanmak, dnya ve hireti tanmak ksmlan tamam ol(Celle cellh ve

du.

Bundan sonra Mslmanln artlarna balayacaz. nllah'l-aziz vahdeh...

A-

rM'iR

3-$i>B Ur 5

t.

Mslmanln artlan
IDrt rkndrl

BRNCS:

Bu.

BA-

slam

ahla-

Kiinin, kendisini ibadetle sslemesidir.

DETLER RKNDR.

KNCS:

Kiinin, hayatn, hareket ve sekentn

uydurmasdr. Bu. MUAMELT RKNDR.

kna
NCS:
Ve

bu.

Kiinin, kendini kt huylardan

MHLKT RKNDR.

DRDNCS,
Bu da

temizlemesldir.

Kiinin, kalbini gzel sfatlarla sslemesidir.

MNCYT RKNDR.

Mhim

not:

mam

Gazal! (rahmctullahl aleyh)

slm

dininin en

byk muc-

mezhebde olmayp bir methe* mamdr. O an

ve mertebededir. Bununla berabr tihad fl! mezhebine daha uygun ve yakndr. Bu sebepten afi mezhebinden saylmtr. Yoksa kendisi metehiddir. Bu
tercmedeki yazlar, aslna uygun tercme edilmitir. Fkh ksmna giren ve bilAmel'e ve Mumelt'a alt yazlar, kendi mezhebine,
hassa tihad lgilendiren
gredir.
Okuyanlarn
tihadna
buna dikkat etmesini ve kendi mezheblerine,
bilhassa Hanef mezhebine uymayan bir $ey grdkleri vakit, yanltr zannna
kaplmamalarn, o yksek mama s'-l zan etmemelerini ehemmiyetle rica ederim. nk, hads i erifte. mmetimin mstehidleri arasndaki ihtilf rahtehldlerlndcndlr. Herhangi bir

mettir., buyuruldu.

Rahmet

elbette lyl olur.

(Mtercim)

BRNC

RKN

badetler
I

Kiinin kendisini ibadetle sslemesi mevzuunda olup 10 asla ayrlr

BR
EHL

N^C

SNNET TKADINI

Mslman olan

ASIL
DORU RENMEK

bir kimseye, en nce, dil

ile

syledii L

LA-

HE LLLLAH MUHAMMEDUN RESLULLAH sznn mnsn

kalbi ile bilmesi ve inanmas farzdr. Bundan hi phe etmemelidir. Mslmanln asl iin, yni Mslman olmak iin, inanmas
ve bu imanda phenin bulunmadna kalbin karar vermesi kfidir. Delil ve hccetlerle bilmek her Mslman'a farz- ayn deilJ

dir.

Zira Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Arab-

lm-i Kelm okumasn, phelerini aratrp bunlarn zlmelerini emir buyurmad. Belki tasdik ve inanmay kfi grd. Avamn derecesi bundan fazla olamaz.

lann

delil ile bilmesini,

Fakat sz sylemesini bilen, pheye den ve cahili pheye

drecek olan bir kimsenin phelerini gideren baz limlerin bulunmas lzmdr. Bu ilme Kelam denir. Bu farz- kif yedir. 4 Bir
ehirde bu ekilde bir iki kimsenin* bulunmas yetiir. Cahil itikad
sahibi olup,

kelm

limi,

onun itikadnn muhafz ve rehberi

tanmann hakikati
baka yoldur. Bunun balangc

bu

olur.

makamn

tesinde bir
mcahededir. Mcahede ve riyazet
yolunda gitmeyen kimse, bu dereceye tamamen kavuamaz ve dvasnda hakl olamaz. nk, zarar krndan fazla olur. Bu, perhiz etmeden il alan kimseye benzer ki, lmesinden korkulur. n-

Kendini

k o

il

ise,

iki

midesinin eklini, hlini bozar, ifa

bulmad

gibi,

has-

talk daha da artar.

Mslmanlk unvannda dediimiz

dan bir nmne ve nian vardr, bunu

marifetin
ehli olan arar.

gibi,

hakikatn-

Dnya ile
mrnde Allah

alkas olmayanlar, onunla uramayanlar ve

Tel'y aramak ve istemekten baka eyle uramayanlar

hari,.

KMYA

00'

SAADET

YI

hakikatini kimse arayamaz. Bu da zor ve uzun bir itir. O

halde, herkesin .gdas olana iaret edelim. Bu da Ehl-i Snnet iti-~
kaddr. Bu itikad kalbinde bulunduranlar iin bu itikad, saadet
ve kurtulu tohumu olacaktr.

bunun

TKAD
yaratlmsn. Seni bir yaratan vardr. Btn lemin
ve lemdeki her eyin yaratcs Odur. Bu yaratan birdir. Orta,
benzeri yoktur. Bir ikincisi yoktur. O. hep var idi. Varlnn balangc yoktur. Hep vardr. Varlnn sonu olmaz. Ezel ve ebedde
Bil ki.

sen

Ona yol
yoktur. O na

Varl

varl

lzmdr; yokluk

bulamaz.

Hibir

eye

muhta olmayan

tur.

ihtiyac

Kyam, Zt

iledir.

kendindendir.
hibir

ey

yok-

Her eyin varlkta durmas Onunladr.

TENZH
O

cevher deildir, madde deildir. Araz deildir. Hibir maddede bulunmaz. Hibir eye benzemez. Hibir ey O'na benzemez.
ekli yoktur. llemez. Nasl ve ne gibi diye sorulamaz. O deyince, kemmiyet ve keyfiyet olarak akla. hayle gelen her ey O deildir. nk bnlar, yarattklarnn sfatlardr. O, mahlklar gibi deildir. Akla, vehme, hayle gelen her eyi O yaratmaktadr.
Kklk ve byklk lleri O nun iin sylenemez. nk bunmadde deildir.
lar da madde leminin vasflardr. O ise cisim,
Hibir madde ile balants yoktur. Bir yerin stnde deildir. Bir
yerde deildir. Kendisi yer kabul edici deildir. Alemde olan her
ey Ar'n altndadr. Ar ise, Onun kudreti ve kuvveti altndadr.

Ar n

stndedir. Bu, cismin bir cisim zerinde olmas gibi deO'nu tayor, zerinde tutuyor
nk O, cisim deildir.
ve Ar' tutan meleklerin hepsi O'nun ltfu
demek de deildir.
ve kudreti ile duruyorlar. O ezelde, sonsuz ncelerde naslsa, imdi
hep yledir. Ar' yaratmadan nce^asl idi ise, ebedi sonsuz ge-

O.
ildir.

Ar

Ar

leceklerde de hep yledir. nk tegayyr ve deime, zt ve solsa, noksanlk

fatlar hakknda sylenemez. Eer sfatta
olur. Noksan olan da Allah olamaz. Bir sfat sonradan kmil olsa,
nceden noksan olmu olurdu ve kemle muhta olurdu. Bylece
yarattna muhta olurdu. Muhta olan Allah olamaz. Hibir mahlkuna benzemez ise de. bu dnyada O'nu bilmek ve hirette O'nu

deime

grmek olur. Bu dnyada nasl olduu anlalmadan bilindii gibi,

br dnyada da. anlalmadan grnecektir. nk o gr, bu
dnya grne benzemez.

SNNET TKADI

EHL

KUDRET GC

YETMEK!

Hibir eye benzemedii hlde, her eye kaadirdir. Kudreti, gc yetmesi tamdr. Acizlik, noksanlk ve zayflk Onun iin sylenemez. Her istediini yapt, her ne isterse yapar. Yedi kat gkler
ve Krsi ve var olan her ey O'nun yed-i kudretinde
ve yer,
ciz olup hepsi O'nun emrindedir. O'ndan baka, kimsenin elinde
bir ey yoktur. O nun ise mahlkattan ei ve orta yoktur.

Ar

LM
Olmu

BLMEK

vo mmteni* her eyi bilicidir. lmi

her eyi kuatmtr. Ar ldan yerin merkezine kadar hibir ey
O'nun bilgisinden hari deildir. nk, hepsi O'ndan ve O'nun kudretinden meydana geliyor. Sahralardakl kumlarn, aalardaki yapraklarn, kalblerdeki dncelerin ve havadaki zerrelerin latomlarnl saysn ve yedi kat gkleri sonradan gelen ve deien bir
ilim ile deil, hi deimeyen ilmi ezelisi ile bilir.
ve olacak,

mmkn

RDE

STEMEK, DLEMEK

Alemdeki her ey, O'nun dilemesi ve istemesi iledir. ok olsun

az olsun, kk olsun byk olsun, hayr olsun er olsun, sevap
olsun gnah olsun, kfr olsun iman olsun, fayda olsun ziyan oh
sun, deerli olsun deersiz olsun, ac olsun rahat olsun, hastalk olsun shhat olsun, hepsi ve hepsi O'nun takdir ve dilemesi, kaz ve
hkm iledir. Btn lem, insanlar, cinler, eytanlar ve melekler
bir araya gelse ve bir zerreyi kmldatmak, bir eyin zerine koymak, artrmak yahut azaltmak isteseler; O istemedikten sonra hepsi ciz kalp, yapamazlar. Belki yalnz O'nun diledii olur. Olmasdiledii eye, hibir ey ve hibir kimse mni olamaz. Olan, ololan ve olacak olan ey O'nun tedbir ve takdiri ledir.

mu

SEM'

VE

BASAR ITMEK

VE GRMEK!

olan her eyi bildii gibi, ne kadar gizli olursa olsun,

her eyi duyar, ne kadar ince olursa olsun, her eyi grr, grp

Malm

O'nun duymas
kamaz. Uzak ve yakn
iin ayndr. Karanlk Ve aydnlk, grmesine engel olamaz. Gece
karanlnda karncann yrrken ayann kard sesi duyar.
Toprak altnda bulunan bcein rengini ve eklini grr. Grmesi
gz ile deildir. itmesi kulakla deildir. Hususan, bilmesi tedbir
ve dnce ile, yaratmas da let ile deildir.
iitmesinden hibir

ey

Kiraya-y SaAdet

P. 7

08

KMYA-YI SAADET

KELM

SYLEMEK

Emri, herkese farzdr. Verdii haberlerin hepsi dorudur. Mjde ve tehdidi dorudur. Emir, haber, va'd ve vaid Itehditl hepsi O'nun szdr. O Hayy, Alim, Kaadir, Grc ve litici olduu gibi;
Syleyicidir de. Musa aleyhisselma vastasz syledi. Sylemesi;
damak, dil, dudak ve azla deildir, insann kalbindeki sz, harfsiz ve sessizdir. Allah Tel'nn konumas bu sfattan da uzak ve
peymnezzehtir. Kur'n- Kerim, Tevrat, ncil, Zebur ve btn
gamberlerin kitaplar O'nun szdr./ O'nun sz, O'nun sfatdr.
Yni kolam sfatdr. Btn sfatlar kadimdir, daima var idiler.

Allah Tel'nn zt kalbimizde biliniyor. Dil ile zikrolunuyor.

Bizim bilmemiz mahlk, ^bilinen ise kadmdir. Bizim zikrimiz mahlk, zikr olunan ise kadmdir. Kelmnn asl da bunun gibi kadmdir. Kalblerimizde ezber olarak durur. Dillerimizde okunur. Mushafa yazlr. Ezberlenen mahlk deil, ezberleme mahlktur. Okunan mahlk deil, okuma mahlktur. Yazlan mahlk deil, yazma
mahlktur.

EF'AL tALLAH TEL'NIN FLLER

Alemdeki her eyi O yaratmtr. Yarattklarn yle yaratmtr ki, ondan daha iyisi ve gzeli olamaz. Btn aklllarn akl bir
araya gelse ve bu memleketin eklinin daha baka ve fakat daha
gzel olmas iin dnseler, yahut bundan daha gzel tedbir ara'
salar, yahut bir eyi azaltp yahut oaltmak isteseler, yapamazlar. Bundan daha iyisi olur diye dndkleri yanltr. O'nun ii-

srrn

anlayamazlar. Byle olanlar

kr gibidir ki, bir odaya girer, orada her ey yerli yerindedir, ama o grmez. Bir eye arpnca, bir eyi devirince, Bunu niye yol stne,
ayak altna koyarlar? der. Halbuki o ey ayak altnda deildir.
Fakat o kimse yolu grmyor.
nin ve hikmetinin

Yaratt

her eyi adaletle ve hikmetle Ibir fayda ileJ yaratmtr. Ve olmas icabeden ekilde yaratmtr. Eer bu yarattndan daha mkemmeli mmkn olsayd ve onu yaratmasayd, ya
ciz olurdu veya bahl olurdu. Bunlarn ikisi de Allah Tel iin
sylenemez. O hlde, sknt, hastalk, fakirlik, bilgisizlik ve cizlik
gibi yaratt eylerin hepsi adaletledir. Zulm yapmas mmkn
deildir. nk zulm, bakasnn mlkne tasarruftur. O'nun bir
bakasnn ^mlknde tasarruf etmesi olamaz. nk O'ndan baka mlk dahibi yoktur. Olmu olan ve olabilecek olan bir ey Bir
Ztn mlkdr. Mlik O'dur. Orta ve ei yoktur.

EHL-

SNNET TKADI

99

HR ET
ekildedir: Cesedler lemi ve rhlar lemi.
ruhunu, hiret
bu dnyada elde etmeleri iin,

Yaratlan lem

iki

azn

nsanlarn
madde leminde bulundurdu.

Herkese bu dnyada kalacak kadar bir zaman takdir etti. Ahiret, ecel mddetinin sonu olur. nk orada artma ve eksilme olmaz. Ecel gelince can bedenden uzaklatrr. Hesap ve mkfat
gn olan kyamette, ruhu bedene verir ve herkesi diriltir. Herkes
kendi yaptn grr. Yaptklar bir kitapta yazlmtr. Yaptklarnn hepsi ona hatrlatlr. Gnahlarnn ve sevaplarnn says ona
bildirilir. Amellerini tartan bir terazi vardr. Bu terazi, dnya terazilerine benzemez.

SIRAT
Sonra herkese Srat' tan gemesi / emrolunur. Srat, kldan nce
kltan keskindir. Bu dnyada srt- mstakimde olan, yni doru
yolda gidenler, o Srat' kolaylkla geerler. Doru yolda bulunmayanlar Srat stnde yryemezler ve Cehennem'e derler.
Srat'n banda herkesi tutarlar, yaptklarnn hepsinden sual
sorarlar. Sdklardan ise sdkn, doruluun hakikati sorulur. M1

nfklar ve riyakrlar utandrrlar,

rezil ederler.

ksmnn

Bir grubu hesapsz Cennet'e gnderirler.

Bir
hesab
kolay olur. Bir
zor olur. Sonunda btn kfirler Cehen3
nem'e atlr.,, Asl kurtulamazlar. Mslmanlarn mutilerini Cennet'e, silerini Cehennem'e gnderirler. Peygamberlerin ve din byklerinin efaatna kavuan afvedilir.
efaat olunmayanlar Cehennem'e gtrlr. Gnah miktarnca ona ikence yaparlar. Sonunda Cennet'e gtrlr.

ksmnn

PEYGAMBERLER
Allah Tel bunu takdir eyleyince, insann amellerini bazlarnn saadetine ve bazlarnn ekavetine sebep eyleyince ve insann kendi bana onu tanyam ayacan da bilince, rahmet ve fazl ile peygamberleri yaratt. Ezelde tam saadetlerine hkmedilenleri bu srra iMa eylemelerini emretti. Onlara haber verdi, iyi v
kt yollar insanlara gstermek iin insanlar arasna sald. By*
lece hi kimsenin elinde delil kalmad. Nihayet en son olarak bizim
Peygamberimiz Muhammed aleyhissalt vesselm, mahlkata
gnderdi. Onun peygamberliini en olgun derecede eyledi. Bundan
daha fazlas mmkn olamazd. Bunun iin onu peygamberlerin

100

KMYA-Yl SAADET

sonuncusu eyledi. nk ondan sonra hibir peygamber gelmez.

Btn mahlkatn, cinlerin, insanlarn, ona uymalarn emretti.
Onu btn peygamberlerin efendisi eyledi. Onun ahbaplarn ve
ashbm, btn peygamberlerin ahbap ve ashbndan iyi eyledi.
Salevatullahi aleyhi ve ala sairi'n
blhit't- tabirine ecmain.

nebiyyine ve ala lihi ve esha-

.KNC

ASIL

renmek

lim

Peygamber efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

lim aramak renmek! btn Mslmanlara farzdr O). lim!

ler

buradaki ilim hangi ilimdir diye,

Kelm

nmak

bununla

Fkh

bu

limleri,

lm

ihtilf eylediler.

Kelmdr. nk Allah Telft'y

ta-

olur, diyorlar.

Fkh

bu

limleri,

ilmidir. Hell

ve haram bununla ayr-

lr, diyorlar.

Hads limleri, bu Kur'n- Kerim ve Hadis

riatn esas ilmi budur, diyorlar.

ilmidir.

nk e-

Mutasavvflar, bu kalb hllerinin ilmidir. nk, kulun Allah

Tel'ya yolu budur, diyorlar.
Bu gruplardan her biri kendi mini byk tutuyor. Bize gre
bu. bir Um mahsus deildir. Bu ilimlerin hepsini renmek de farz
deildir. Fakat phelerin giderilmesi iin bunu aklamak gerekmektedir.
vakti Mslman olsa, yahut bla
erse, btn bu ilimleri renmesi farz olmaz. Fakat o anda ona farz
Bir kimse mesel,

olan,

kuluk

L LHE LLALLAH,

MUHAMMEDN RESLULLAH

keli-

aslda anlattmz Ehl-i

Snnet itikadn bilmektir. Delilleriyle bilmeye lzum yoktur. Zaten
bu farz deildir. Fakat, ksaca Allah Tel'nn sfatlarna, Peymesinin

mnsn

bilmesidir.

gamber efendimizin

Bu da

(sallllah aleyhi ve sellem)

retin, Cennet'in, Cehennem'iri,

olur. Bilir ki onun,

birinci

sfatlarna;

fthi-

hann, nerin sfatlarna inanmakla

bu sfatlarda olan

bir Rabbi vardr.

O'nun

tara-

fndan, Peygamberin dili ile sylenen emirler ve yasaklar vardr.

taat ederse, ldkten sonra saadete kavuur; emir dinlemez, isyan
ederse aki olup, g bir vaziyete der.
Bunu rendikten sonra. limden iki eidi renmek insanlara farzdr. Biri kalble alkal,. dieri bedenin zalan ile alkaldr.
Bedenin zalan ile alakal ilim de ki ksmdn Biri yapacak
(1)

C.

Mukaddime,

17.

KlMYA-YI SAADET

102
olanlar, yni emirler.

Dieri yaplmayacak

olanlar, yni yasaklar-

dr.

Yaplacak olanlar renmek yledir: Kuluk vakti Mslman olann, le namaz vakti gelince, abdestten ve namazdan
farz olanlar renmesi farzdr. Snnet olanlar renmesi ise snFarz deildir. Mesel akam namaz olunca, akam namazn
renmesi, yni rekt olduunu bilmesi, farz olur. Akam olmadan nce, farz olmaz. Ramazan ay gelince Ramazan orucu iin niyet etmek farzdr ve sabahtan akama kadar yemek, imek ve cima'
etmek haramdr kadarn renmesi farz olur. Eer yirmi miskal
(doksan alt graml altn olursa zekt bilgisi o zaman deil, bir senettir.

farz oluncayal kadar, hac bilgisi farz olmaz.

Bunun

vakti de btn
mrdr. Bunun gibi, hangi ii yapmak gerekiyorsa, onun ilmi o
zaman farz olur. Mesel evlenmek istedii zaman, evlenme bilgilerini renmek farz olur. yle ki:

Kadnn
cima* ciz
dir

(>).

farzdr.

kocas zerindeki haklan nelerdir? Hayz zamannda

deildir.
Hayzdan sonra da ykanmaynca ciz deil-

Bunun

Eer

gibi evlilerin bilmesi

icabeden

bilgileri

renmek

ona ait bilgileri renmesi farz

olur. Tccar ise faiz bilgilerini renmesi farz olur.
Hatt btl
satlardan kurtulabilmesi iin, alverie ait btn bilgileri renbir san'at sahibi ise,

mesi farz olur. Bunun iin Hazret-i mer (radyallah anh) arda olanlar kamlayp, ilim renmeye gnderdi ve buyurdu ki:
Alverie ait bilgileri bilmeyenin arda durmas doru deildir/
nk, haram ve faiz yerler de, haberleri bile olmaz. Bunun gibi
her meslein bir ilmi vardr. Hatt hacamat yapann [vcuttan kan
alanl, insann neresini keseceini, hangi dii skeceini, yaralarn
tedavisi iin hangi ilc kullanacan ve bunun gibi eyleri bilmesi

lzmdr.

Bu
kimlie

cla

herkesin hline gre deiir. Manifaturacnn heait bilgileri renmesi farz olmaz. Hekimin de manifaturaait bilgileri renmesi farz olmaz. Yaplmaya ait olan ilerin
bilgiler,

bilgileri byledir.

Yaplmamas
line gre

ramdr
(1)

icabeden eylerin

bilgisi

de farzdr. Herkesin h-

bu da deiir. Bir kimse ipek giyerse

ki erkeklere hayahut iki iilen yerde durursa, yahut domuz eti yiyen-

mm

Gazl (rahmctullahi

aleyh)

mc'tehiddlr.

ctihd afi mez-

yakndr. Fkh meselelerindeki dier mezheblerden fark ctlhd

Bunun in okuyucularn kendi mezhebi le kartrmamas lzmdr
Her ne kadar farklar az ve kk ise de.
hebine daha
sebebiyledir.

LM

RENMEK

1011

alnm

bir yerde
bulunursa, yahut gasb ederek zorla
bulunursa, yahut elinde haram mal varsa, limlere bu bilgileri bu
kimseye retmek farz olur. Onlardan, hangilerinin haram oldu-

yannda

lerin

sylemelidirler ki, o kimse harama yanamasn. Eer, mesel, kadnlarla erkeklerin bir arada oturduklar bir yerde ise, mah
remin ve nmahremin kimler olduunu ve kime bakmanm ciz ol-

unu

madn

renmesi

farz olur.

hline gre deiir. Herkesin ii ayn deildir.

Bakalarnn ilerine ait bilgileri renmesi farz olmaz. Mesel kadnlara, hayz, zamannda talk vermenin boanmann I ciz olrenmek farz deildir. Boanacak olan erkee bunlar

Bu da herkesin

madn

renmek

farz olur.

Kalbe ait olanlar da iki ksmdr: Biri kalb hlleri ile alkal,
dieri inanlacak eylerle alkaldr.
^Kalbin hlleri ile alkal olanlarn misli yledir: Kibir, haset,
s-i zan ve buna benzer eylerin haram olduunu renmek farzdr. Bu, btn insanlara farz- ayndr. nk, hi kimse bu mnlarn dnda kalamaz. O hlde bunlar renme ve bunlardan
kurtulu arelerini bilmek farzdr. Zira bu umumi bir hastalktr.
Bundan kurtulmak se, ilimslz doru olmaz. Fakat; bey* ve tr, selem ile sat, rehin, kira ve fkhda geen bunun gibi ilimleri renmek farz- 6 kifyedir. Muameltta bu ilimlere muhta olana, bu
ilimler farz-^ ayn olur. Birok nsanlar bunlar bilmeyebilir, ama
kalbe ait bu hlleri bilmemezlik edemez.
tikadla alkal dier bir ksm da, itikadnda bir phe meydana gelince, o pheyi kalbinden gidermenin ona farz olmasdr.
Fakat o phenin aslnda farz olan itikdlarda olmas, yahut phe edilmeden inanlacak eylerde bulunmas lzmdr.
btn Mslmanlara farzdr. Hibir
Mslman ilim renmenin dmda kalamaz. Fakat bu ilim bir eit deildir. Herkes iin de ayn deildir. Hle ve vakte gre dei-

Buradan anlald

nir.

Ama

ki, ilim.

olmak sebebiyle, bunun dnda kalaPeygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sel-Hibir Mslman yoktur ki, Uim ona farz olma-

hi kimse, ihtiyac

maz. Bunun iin

lem) buyurdu ki:
sn (*). Yni kendisine lzm olup, onunla

i yapt

ilim farzdr,

LMStZ ZR, DNDE KABUL EDLMEZ

renmenin farz olduu
olan ilimleri
anlald. Ama cahilin daima tehlikede olduu herkesin malmudur. nk, bir ile karlanca, cahillikle, o iteki hikmetin ne olHerkese ii

(1)

C.

iin

Mukaddime.

lzm

17.

KMYA- YI SAADET

104

duunu

bilemez. Fakat

bunun

iin

mazur saylmaz. Ancak ok

ih-

olduu ve ndir karlamad eylerde byledir. Mesela bir

kimse hayz halinde yahut hanm ykanmadan nce, onunla cima'
eder ve ben bunun gnah olduunu bilmiyordum dese, mazur oltiyac

maz.

Bunun gibi, sabah olmadan stnn temiz olduunu gren hayzl kadn, akam ve yats namazlarn kaz etmezse, yni bunu
renmemise, yahut bir erkek hayz hlinde hanmn boayp, bunun haram olduunu bilmezse, mazur olmaz. Ona derler: Sana
ilim renmenin farz olduunu sylemitik. Bu farzdan niye- elini
ektin ve harama dtn!. Fakat vukuu seyrek ulan ve beklenilmeyen hdiselerde mazur olur.

FASIL
LMDEN DAHA BYK BR EY YOKTUR
zaman
Buradan anlalyor

Cahilin hibir

tehlikeden

kurtulamayaca renilmi

insann megul olaca ilerden, ilimden daha faziletli ve daha byk bir i yoktur. Megul olduu her
san'at dnya iindir. lim de, bir oklarna gre, dnyadaki iyi mesoldu.

leklerdendir.

nk

ilim

Ya, miras veya bir

ki,

renen

baka

drt hlden birinde bulunur:

dnyadan kendisine yetecek kalim onun maln korur. Dnyada aziz, hirette

dar eye sahiptir.

mes'd olmasna sebep

yolla

olur. Biri

budur.

Dieri, bir kimse vardir, kendine yetecek kadar dnyal yoktur. Fakat onda yle bir kanaat vardr ki, elinde olana az da olsa.
kanaat eder ve slmiyette fakirliin kymetini bilir. nk fakirler, zenginlerden be yz sene nce Cennet'e gireceklerdir. Bu kimse iin ilim, dnyada rahatlk, hirette saadet olur.

ncs, bir kimse vardr ki, ilim renir. Onun hakk hellden verilir. Beytlmldan, yahut Mslmanlardan gelir. Fakat
kendine yetiip, harama dmeyecek kadar, yahut zalim bir sultandan bir ey dilenmeyecek kadar verirler. O hlde bu kimsenin
din ve dnya ilimlerini renmek istemesi btn ilerden iyi olur.
,

Drdncs, bir kimse vardr.

yoktur.

Ama

Kendine yetecek kadar

onun ilimden maksad dnyalk

istemektir.

mal

Zaman

cab

kendine yetecek kadarn bakasndan isteyemiyor. Ancak hara ve zulm sebebiyle toplanan hazineden, maa almas cabediyr, yahut insanlardan, riya ve zillet gstermeden isteyemiyor. Bu
kimseye ve ilim renmekten maksad ma. mevki olanlara, pum
dir.

Farz-

ayn

olan ilimlerle

urap

kazanmalar daha iyimegul olmas bunun dndadr ve l-

ilimle elde^ etmeleri yerine, ticaretle

LM
zmdr. Dnyalk

RENMEK

105

renen, insan eytanlarndan bir eytan

olur. Birok insanlara zarar dokunur.
Onun haram topladn;
dnya iin insanlar kandrdn gren her cahil de ona uyar. Bylece insanlara zaran, faydasndan ok olur. O hlde byle lim, ne
kadar az olursa, o kadar iyidir. yi, unun iin dedik ki, dnya malna dkn olurlar. Yoksa dini bakmdan demedik. Eer bir kimse
dese ki: lim onu dnyaya dkn olmaktan men eder. Bahusus
bazlar demilerdir: lmi Allah iin renmedik, fakat lim, kendisi bizi Allah yoluna gtrd. Cevabnda deriz ki, onlar sonunda
hiret yoluna gtren ilimler, Kur'n- Kerim, Hadis-i erif, hiret
yolunun srlar ve eriatn hakikatleri, esaslar ilimleri idi. Sonra
onlarn kalblerinde bu ilimlerin semeresi dnyaya olan hrslarn
durdurdu. Grdler ki, din bykleri dnyadan uzak duruyorlar.
Onlar da, o din byklerine uymak istediler. limleri olduu iin ve
zamanlan da msait olduundan, onlarn bu ilmin sfatna brnecei ilmin onlara tabi olmayaca mit edilir.
iin ilim

Fakat bu zamanda okunan

ilimler,

mesel mezheblerin

ihtilf,

kelm, ksas ve sofilerin ,luzumsuz szleri ile megul olmak ve ilimlerini dnya iin tuzak eylemi; olan bu zamandaki muallimlerle
oturmak ve onlardan ilim renmek insann yzn dnyadan dndrmez. Hususan, Haber vermek, grmek gibi deildir (), buyurulmutur. Dikkat et! Byle insanlarn ou dnya limleri mi, yoksa hiret limleri midirler? nsanlarn onlarn hllerini grmekle
faydalar
vardr, yoksa zararlar m?

Ama

bir yerde, takv

ile

ssl,

gemi

limlerin yolunda giden

ve dnya gururunu kran ve ktleyen ilimleri renmekle megul

olan bir kimse varsa, ilim renmek yle dursun, bir kimsenin
yzn grmek herkese fayda verir. Faydal, ie yarayan bir ilim
retirse her iten daha iyi olur. Faydal ilim, kendisine dnyann
alakln bildiren ve hiret iinin bykln reten ilimdir.
Yzn dnyaya evirip, hiretten kaan kimselerinu cahilliklerini
ve ahmaklklarn aklayan ilimdir. Kibrin, hasedin, riyann, bahilliin, kendini^beenmenin, hrsn, dnyay ok istemenin ve dnya
sevgisinin fetlerini, zararlarn bildiren ilimdir. Bunlardan kurtulu arelerini gsteren ilimdir. Dnyaya haris, dkn olanlara bu
ilmin lzumu, susayann suya, hastann ilca olan ihtiya ve arzusu

gibidir.

Bu kimsenin fkh,

kelm ve edeble megul olmas, hasta olan bir kimsenin hastaln artracak eyler yemesine benzer.
^
nk bu ilimler sebebiyle hasedin, riyann, kendini beenmenin,
(1)

Hm.

1.

215, 217.

hilf,

106

KMYA YI

SAADET

olmann, zhirini sslemenin, vnmenin, gururlanmann

ve mevki istemenin tohumlar kalbe der. Ne kadar ok olursa,
bunlar kalbinde daha kuvvetli olur. Fkh limi geinen kimselerle
oturursa, onunla megul olur. Ve yle olur ki, bir gn gelir bu haline tevbe etmek ister de, zor gelir ve yapamaz.

dman

NC ASIL

Taharet
Allah Tel buyuruyor ki: Muhakkak ki Allah, ok tevbe
edenleri ve temiz olanlar sever (*). Peygamber Efendimiz de buyuruyor ki: Temizlik, Mslmanln yarsdr ( a ). Ve yine buyu-

Mslmanlk

ruyor:

hlde,

te-

ve bykl yalnz beden ve elbisedeolan temizlikte zannedilmesin.

mizliin btn bu
ki su

temizlik zerine kurulmutur.

ile

fazileti

znn Allah Tel'dan gayr her eyden temizlenmesidir. Hususan Allah Tel buyuruyor: ... Allah
de, ve onlar kendi oyunlarna brak ( 3 ). Bundan maksat udur:
Kalb Allah Tel'mn gayrisinden boalrsa Allah Tel ile meBirinci derece, kalbin

Bu

gul olur. O'na dalar.

dir.

Bu, sddiklann

da, L ilhe illllah kelimesinin hakikatiiman derecesidir. Allah Tel'dan gayri eyler-

den temizlenmek, arnmak imann

gayri olanlardan temizlenmeyince,
olamaz.

bir

yansdr. Allah Tel'dan

Hak Tel'mn

zikri ile sslen-

mi

dnm

kinci derece, kalbin

hased, kibir, riya, hrs, dmanlk, gsteri iin sslenmek ve buna benzer kt ahlklardan temizlenmesidir. Ancak bylece, tevazu, kanaat, tevbe, sabr, korku,
mid, muhabbet ve buna benzer iyi sfatlarla ahlklanabilir. Bu

mtteki olanlarn iman derecesidir. Kt ahlktan temizlenmek de,

imandan

bir

yanmdr.

nc derece, bedenin uzuvlarnn! gybet, yalan, haram yemek, hyanet etmek, nmahreme bakmak ve bunun gibi gnahlardan temizlenmesidir. Bylece, her ide edebli ve emre amde olur.
Bu, zhidlerin iman derecesidir. Bedenin byk uzuvlarn haramdan korumak da, imann bir yansdr.
Drdnc derece, elbisenin ve bedenin necasetten temizlenmesidir. Ancak bylece beden, rk', secde ve namazn dier artlaryla sslenir, ziynetlenir. Bu, bir
(1)
(2)

(3)

Bakara:
M. Taharet;
6 En'm:
2

Mslmann

temizlik

derecesi-

222.
1;

Dy. Vud, 2;

91.

Hm.

IV. 260, V. 342. 343. 344. 363, 370, 372,

KMYA-YI SAADET

108

Mslman arasndaki
da imanm bir yarsdr.
Kfir

dir.

ile

fark,

buna

riayet etmektir.

Bu

halde buradan, her derecede temizliin imann yars olduu

anlalyor. En ncekinin de yans olduu iin, Mslmanlk temizlik zerine kurulmutur, buyuruldu.
Herkesin, temizlik denince aklna geldii ve herkesin buna
gayret ettii beden ve elbise temizlii, taharetin, temizliin en sonuncusudur. Fakat bu, kolay olduu iin ve nefsin de bunda pay
bulunduu iindir. nk nefis temizlii sever, onda rahat eder,
herkes onu grr ve onun zhidliini bununla bilir. Bunun iin insanlara kolay gelir.

Fakat kalbi; hased, kibir, riya, dnya sevgisinden, ktlk ve

gnahlardan temizlemekte, nefsin hibir pay yoktur. nsanlann
gzleri de bunu grmez. Bu, insanlarn deil, Allah Tel'nn nazarghdr. Bunun iin herkes buna rabet etmez.

FASIL
HTYAT HANG ARTLARLA CAZDR
Bu
da

taharet

fazileti

byktr.

aa derece olmakla

beraber, bunun
Fakat edebine dikkat etmek, vesvese etme-

grnte en

ve fazla su harcamamak arttr. Vesvese ve israf haddine ula-

mek

beenilmez. Ve hatt gnahkr da olabilir. Sofilerin deti olan orap giymek, tozdan korunmak iin stne rt
almak, temizlii kat'i olan su aramak, kimsenin elini sokmamas
iin ibriini muhafaza etmek gibi eylerin hepsi iyidir. Fkh limlerinin ve bunlara riayet etmeyen dierlerinin itiraz etmeleri
ciz deildir. Bir artla ki, bunlarn da, fkh limlerine ve bunlar yapmayan dier kimselere asl itiraz etmemeleri lzmdr. nk bu ihtiyat iyidir, ama alt artla:

rsa, mekruh

BRNC

olur,

ART:

Bununla zaman geirmek, bundan daha mhim bir ie mni olmuyorsa. nk, bir kimsenin bir ilmi renmeye gc yetiyorsa; yahut fikir ve zikirle megul olup kefi artacaksa; yahut da bir kimsenin bir ile urap, oluk ocuunun rz-

kn

temin etmesi, dilenmekten ve insanlarn vermesiyle geinmekten kurtulmas mmkn olacaksa-, temizlenmedeki, abdestteki ih-

bu ilerine mni olacaksa; bu ihtiyatlarla uramas gerekmez. nk bunlarn hepsi bu ihtiyattan daha mhimdir. Bu sebeptendir ki, ashb- kirm (aleyhimrndvan) byle ihtiyatlarla asl
megul olmadlar. nk onlar, eihad, hellden kazanmak, ilim
renmek gibi bu ihtiyatlardan mhim ilerle uratlar. Bu yzden, yalnayak gezerlerdi, toprak zerinde namaz klarlard. Yere
oturup yemek yerlerdi, ellerini ayaklarna srerlerdi, hayvan te-

tiyat

TAHARET

109

rinden saknmazlard, bedenin ve elbisenin deil, kalbin temizliine alrlard. O hlde byle bir kimseye sofiler, itiraz edemez.
Geveklikle, tembellikle, ihtiyata dikkat etmeyenin de, ihtiyat sahiplerine itiraz etmesi yakmaz: nk, ihtiyatl olmak, ihtiyatsz

olmaktan daha

KNC

iyidir.

ART,

Kendini bu ihtiyatn riyasndan ve gsteriinden

korumaldr. nk, ihtiyat eden herkes, lisan- hl ile batan ayakadar, te ben zhidim. Kendimi byle temiz tutuyorum, demi
olur. O bunlardan bir eref kazanr. Eer topraa yalnayak basar,
yahut bir bakasnn ibriinden abdest alr ve bununla insanlarn
gznden dmekten korkarsa, kendini zorlamas ve insanlarn yannda yalnayak yere basmas ve ruhsat yolunu takip edip, kalbden

uramas

ihtiyat tedarikine

lzmdr. Bunlar yaparken

nefsi

kar

kendisinde bulunduunu bilsin. Byle olunca

ona, yalnayak dolamak, toprak stnde namaz klmak, ihtiyatlar
brakmak farz olur. nk riya haramdr. htiyat ise snnettir. htiyat terkedilmeden, haramdan kurtulmak mmkn olmuyorsa, tergelirse, riya fetinin

ketmesi farz olur.

NC ART:

Arasra ruhsatlar da yapmal, ihtiyat kendine farz etmemelidir. Hususan Reslllah (sallllah aleyhi ve sellem) bir mrikin ibriinden abdest almtr. mer (radyallah
anh), bir Hristiyan kadnn testisinden abdest almtr. Onlar ekseriya toprak stnde namaz klarlard. Uyurken bir kimsenin kendisi
ile toprak arasna bir rt koymamasn daha iyi bulurlard. O hlde, onlarn ahlkn uzak grr, kendine lyk bulmazsa ve nefsi o
byklere uymay ciz grmez, kabul etmezse, buradan, bu ihtiyatlarla nefsin tersine bir pay ve kymet kazand anlalr. Byle ihtiyattan uzak durmak, lzm ve mhim olur.

DRDNC

ART

Mslmann

incinmesine sebep olan ihtiyattan vaz gemelidir. nk, insanlarn kalbini krmak haramdr.
htiyat terk etmek ise haram deildir. Mesel, bir kimse selm verirken musafaha etmek, yahut boynuna sarlmak istese, fakat eli ve
yz terli olsa; dierinin kendini geri ekmesi, musfaha yapmamas, boynuna sanlmamas haram olur! Hatt o Mslmana iyi davranmak ve yaknlk gstermek, bu zamanda, binlerce ihtiyattan mbrek ve faziletlidir. Bunun gibi, eer bir kimse, seccadesine bassa,
ibriinden abdest alsa, bardandan su ise, onu men etmesi ve beenmediini belli etmesi irkin olur. nk Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem)~-zemzem suyu istedi. Abbas (radyallah anh) dedi ki: Birok eller bu suya sokulmu ve karmtr. Sizin iin hususi bir kova alaym ve su ekeyim. Buyurdu ki: Hayr!
Ben Mslmanlarn elinin bereketini daha ok severim.
Bir

KMYA-YI SAADET

110

Birok cahil zhidler bu incelii bilmezler ve ihtiyat etmeyen,

insandan kendilerini uzak tutarlar ve onlan incitirler. Ve hatta, bunun iin, babasna, anasna, arkadana ve kardeine; ibriine ve
elbisesine dokunduklar iin kt szler sylerler. Btn bunlar haramdr. Farz olmayan bir ihtiyat sebebi ile, byle yapmak nasl ciz
olur! Halbuki, ok defa byle yapanlarda kibir ve gurur meydana
gelir. Biz byle yapyoruz diye insanlara minnet ederler. Ve kendilerine

srnmemesi

iin bir

kimseden uzak durmay, kendilerinin

te-

miz olduunu gstermeyi ve kendilerini

stn, dierlerinin pis olduunu sylerler. Halbuki pis dedikleri kimse, ashb- kirmn yapyapmtr. Ama bir kimse byk abdestten sonra, ta ile temizlenmeyle iktifa ederse, bunu byk gnah bilirler. Btn bunlar
habis, irkin ahlktan meydana gelmektedir. Kalbin pis olduunu
gsterirler. Bu ktlklerden kalbi temizlemek farzdr. Btn bunlar insan felkete gtren sebeplerdir. Halbuki, ihtiyattan vaz gemek felkete sebep olmaz.

tn

BENC

ART,

Yemekte, imekte, giyinmekte ve konumakta

da bu ihtiyatlara dikkat etmelidir. nk bunlar daha mhimdir.
Eer mhim olan yapmyorsa, ihtiyat gsteri ve det olarak yapgsterir. Cahilin
rt zerinde namaz klmaz, ama
onun evinde pimi olan yemei niin yer? Halbuki yemekteki ihtiyat daha mhimdir. Bu ekilde olanlarn ou pazarclarn evinde
yemek yerler, fakat onlarm seccadelerinde namaz klmazlar! Bu ileri, bu ide samimi olmadklarn gsterir.

tn

ykad

ALTINCI

yle

ART: Bu

ihtiyatla

yasak ve kt eyleri yapmamal-

Abdest alrken ten fazla su kullanmamaldr. Drdnc defa su kullanmak yasak edilmitir. Yahut da, abdesti uzatp,
bir Mslman bekletmek; bu da ktdr. Yahut ok ok su kullanp, namazn evvel vaktini geirmek, yahut da imamsa cemaati bekletmek. Yahut bir Mslmana sz verip, vaktinde yerine getirmemek. Halbuki zaman icab o kimsenin fazla vakti gittii iin, kazanc azalr, oluk ocuu skntya der. Bunun gibi iler, farz olmayan bir ihtiyat iin mubah olmaz. Yahut mescidde, kimsenin kendi
elbisesine dokunmamas, srnmemesi iin geni bir seccade yayar.
Bunda ktlk vardr: Biri, mescidde bir para yeri Mslmanlardan gasbetmi oluyor. Halbuki onun hakk secde edecei yerden
fazlas deildir. kincisi, byle yapmakla saf bitiik olmaz. Halbuki
karde gibi omuz omuza dayanmak snnettir. ncs, bir Mslmandan, kpekten ve pislikten kaar gibi kayor. Bu da irkindir.
dr.

ki:

Birok cahil zhidler, byle ktlkleri yaparlar da, ktlk olduu-

nu

bilmezler.

TAHARET

Zhirl temizliin, btni temizlikten ne

Btni taharet tr:

kadar olduu anlald.

Azalar gnahtan temizlemek,

2 Kalbi fena ahlktan temizlemek,
3 Kalbin zn simi Allah'tan gayr her eyden temizlemek.
Zhir taharet ksmdr:
Necasetten taharet,
2 Abdestsizlikten ve cenabetlikten taharet. (Namaz ve boy
abdesti almak),
3 Trnak, kl, kir ve buna benzer bedendeki uzayan ksm1

lar temizlemek.

BlRlNCt KISIM
NECASETTEN TAHARET
Allah Tel'nn cemdattan Ita, toprak ve bitkiler; yni cansz ve hareketsiz eyleri yaratt her ey temizdir. Yalnz arap

ki sarho yapar az

da,

ou

da

necistir, pistir.

Hayvanlarn

hepsi temizdir. Yalnz kpek 0) ve domuz temiz deildir. len canllar necistir. Yalnz drt tanesi deildir: nsan, balk, ekirge ve
vcutlarnda kan dolamayan hayvanlar. Sinek, ar, akrep ve yeden bcek gibi. Canllarn iinde, i zalarnda bozulan ve
deien eylerin hepsi necistir. Ancak canllarn kendinden olanyumurtas, ipek bcei gibi. Ter ve
lar byle deildir. Meni,

mee

ku

gzya

gibi

deimeyen eyler

temizdir. Necis Ipisl olan bir

eyle

namaz klnmaz. Ancak zorluk sebebiyle be ey afvedilmitir:

1
defa ta ile temizlendikten sonra kalan necasetin eseri. Bu da, necaset, etrafa yaylmam olmas artyladr.
2 - Her ne kadar necis olduu bilinse de, ana yollardaki amur necis saylmaz. Fakat kendini bundan koruyamayacak kadar

afvedilmitir.

Ancak

hayvan berbad

bir kimse

ederse bununla

der, yahut

namaz

olmaz.

elbisesini bir binek

Bu

ise

seyrek bir

eydir. Afvedilmemitir.

izmenin

saknlamayacak

kadar necaset
vedilmitir. izmeyi yere srdkten sonra onunla namaz klar.
3

zerinde,

mam

af-

mm

fi'nln itihadna gre pistir.

Hanef ve Mliki mezheblerlnde temizdir. Fkhla alkal rnes'elelerin bzlarnda
vardr. Bu kitabdaki Amel'e ve Mumelta alt bilgiler
ictihd
fi'nln lctlhdina gredir. Okuyanlarn bunu, bu bahislerde gznnde bulundur(1)

Kpek.

ayrl

malarn

ederiz.

Gazl'nin

ve

mm

(Mtercim).

KMYA-Y1 SAADET

Az olsun, ok olsun pire kan, ister senin elbisende, ister

bakasnnkinde olsun, afvedilmitir. Ter ona kanrsa da byledir.
Derideki yaralardan kan su, renkli sv, insann vcu5
dunda her zaman bulunur. Ama yara, byk olur ve iinden cerahat karsa temiz deildir. Bu da byk bandr ve nadir olur. Bunu ykamak farzdr. Ykandktan sonra bir ey kalrsa, mid ederiz
4

ki,

afvolunur. Fakat bir kimsenin bir yeri kesilse, yahut yaras ak-

kann ykamas lzmdr. Bundan sonra, bir ey kalr

mas zararl ise, namazn kaz etmesi lzmdr. nk
sa,

vukubulan

da,

yka-

bu nadir

bir zrdr.

FASIL
TEMZ VE TEMZ OLMAYAN SULAR
Necis olan bir yer, bir defa ykamakla temiz olur. Fakat kaba
necasetin bulunduu yeri necaset yok oluncaya kadar ykamaldr. Eer ykamayp. oarsa ve trnaklan ile bir iki defa eltiler yahut kazrsa, bundan sonra renk ve kokusu kalsa da temiz olur.

Allah Tel'nn

Yalnz drt su

yaratt

her su

temizdir

ve

temizleyicidir.

deildir:

Abdest

alrken bir defa kullanlan su temizdir, fakat temizleyici deildir. IHanefilere gre temiz olduunda ihtilf vardr 1.
1

Necaset temizlemekte kullanlan su, temizleyici de deildir. Ama necaset sebebi ile kokusu, rengi ve tad deimediyse temizdir. H an ef ilere gre necis t iri.
2

en

ki yz

su,

elli

menden batman az olan ve

l

fii mezhebine gre

necistir.

Ama

su, iki

iine necaset d-

yz

elli

batman-

dan fazla olursa, necaset dmekle de deimiyorsa, necis olmaz.

Temiz bir ey suya der ve rengini, kokusunu, tadn de4
itirirse,
zferan, sabun ve sedir aac kabuu gibi eyler o su

temizdir, fakat temizleyici deildir.

tad,

koku pek fark edilmezse

Ama deime

az olursa Irenk,

temizleyici de olur.

KNC KISIM
HADESTEN TAHARET
Bunda

be ey

bildirilir:

Abdest bozmanm (helaya girmenin

2 Kaza y hcetten sonra temizlenmek.
3 Abdest.
4 Gusl.
5 Teyemmm.
1

edebleri.

TAHARET

BRNC

113

FASIL

KAZ-YI HCETlN EDEBLER

Eer ak

arazide ise insanlarn gznden uzaklamas lzmdr. Mmknse bir duvarn, yksek bir yerin arkasna gitmelidir.
Oturmadan avret yerini amamaldr. Yzn gnee ve aya dnmemelidir. Kbleye arkasm evirmemeli, yz de kbleye gelmemelidir. Ancak bir binada olursa caizdir. Fakat en iyisi kbleyi sola
veya sa tarafa almaktr. nsanlarn toplandklar yerde abdest
albozmamaldr. Durgun suya su dkme elidir. Meyve
tnda abdest bozmamaldr. Hibir olua kk ve byk abdest
bozmamaldr. Sert topraa, rzgra
su dkmemelidir. nk kendi zerine srar. zrsz ayakta su dkmemelidir. Otururken sol ayana dayanmalda-. Abdest ve gusl abdesti alman yere
kk abdest bozmamaldr. Helaya girerken sol ayakla, karken
sa ayakla balamaldr. zerinde Allah Tel'nn ismi yazl hibir eyi akta bulundurmamaldr.
ak helya girmemelidir.

aacnn

kar

Ba

Helaya girerken

necsi'l-habisi l-muhbisi,

duay okumal: Ez
nine'-eytanirracim

snrm.)

pisliklerden ve eytandan Allah'a

dllhillezi ezhebe ann yu'zni ve

rayl
ltfunu

billahi mine'r-ricsi'n-

(Maddi ve

karken

de,

mnevi
Elham-

ebk aleyye m yenfen (Yamaddeleri alkoyup, yaramayanlar benden uzaklatrmak

baheden

Allah'a

hamd

DER

ederim.)

dusm okumaldr.

FASIL

STNCA
ta

kerpi paras yahut dzeltilmi

byk abdestten
nce alr. Kaz-y hacet bitince, sol eliyle ve necaset olmayan yerden balayp, necaset bulunan yere srer ve orada dndrr ve necaseti bulatrmadan kaldrr. Byle
kullanr. Eer temizlenmezse, iki ta daha kullanr. Kulland talarn saysnn tek olmasna dikkat eder. Sonra dz bir
sa eline alr, zekerini sol
eliyle tutar, o ta zerine defa srer. Yahut da duvarda ayr
yere srer. Sol eli hareket eder, sa eli deil. Eer bununla kanaat
hsl olursa yetiir. Fakat en iyisi tatan sonra su ile de ykanmaktr. Suyu kullanmak istedii zaman, yerinden kalkp, zerine su
sramayacak bir yere gider, sa eliyle su dker, sol avucu ile temizler. Hi necaset
anlayncaya kadar devam eder.
Suyu ok dkmemeli ve temizlemede kendini zorlamamaldr. Bu
uretle ieri su kamaz. Fakat istinca temizlenme! zamannda kendini skmamaldr. Rahat durmaldr. Bu vaziyette suyun ulama-

ta

ta

kalmadn

Klmy-y Sadet

F. 8

KMYA-YI SAADET

saylr ve necaset hkmne girmez.

Vesvese etmemelidir. Bunun gibi istibrada da elini defa zekerin altna koyup,
sallar ve adm yrr, defa ksrr. Bundan daha fazla kendine eziyet vermemelidir. Yoksa pheye, vesveseye der. Bunlar
yapar ve bundan sonra her zaman, istincay mteakip zerinde bir
yalk olduunu zannederse, donuna su serpsin ve yalk bu sudandr desin. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) vesvese edenler iin byle buyurmutur.
yer, iten

stincay

duvara yahut topraa

Sonra ykar. Bylece hi koku kalmaz. Istinca zamannda, Allahmme tahhir kalb mine'n-nif&k, hassn ferc mine'l-fevhii- (Allahm, kalbitirince, elini

srer.

bimi nifaktan temizle, fercimi fuhutan koru) der.

ABDEST NASIL ALINIR?

azn

misvaklar, nce, sa st, sonra altn; sonra sol st, sonra altn; sonra da dilerin i
ayn sra ile misvaklar. Daha sonra diline ve damana getirir. Misvaa
ok ehemmiyet vermelidir. Hadis i erifte, Misvaklarla klman namaz, misvaksz klnan yetmi namazla ayndr, buyuruldu. Misvak kullanrken, Allah Teal'nn sminin sylendii yolu temizlemeye, diye niyet etmelidir.
lstincadan sonra,

ksmn

Abdesti

bozulduu

zaman,

durmamaldr.

nk;
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) byle yapard.
Her abdest alnda da misvak kullanmaldr. Abdesti olmayp, aznda bir deiiklik olduunu anlarsa, mesel uyumusa yahut kokulu bir ey yemise misvak kullanmas snnet olur.
abdestsiz

yz kbleye kar oturur ve

der ki: Bismillhirrahmanirrahim. Ez bike min hemezti'-eytn. Ve ez bike Rabbi en yuhdarn. (Rahman ve rahim olan Allah'n adyla. eytanlarn vesveselerinden ve onlarn yanmda olmalarndan, ya Rabbi Sana snrm). Her iki elini er defa ykar
ve der: Allahmme innl es'elke'l-ymne ve'l-berekete ve ez bike
mino' 'mi ve'l-heleketi. (Allahm, Senden iyilik, bereket ve uurlar dilerim. u'm [uursuzluk ve helkten Sana snrm). Sonra
namaz iin abdest almaya, yahut abdestsizlikten kurtulmaya niyet
eder ve yzn ykayncaya kadar bu niyeti muhafaza eder. Sonra defa azna su verir. Suyu damana ulatrr gargara eder
gibil. Orulu ise mbala yapmaz. Ve okur: Allahmme e'innt al
zikrlke ve krike ve tilveti kitbike. (Allahm, Kur'n okumakta
ve Seni ok zikr etmekte bana yardmc ol) Sonra defa burnuna su verir Ve der: Allahmme erihni rftylhate'l-cennetl ve ente
anni rdln. (Allahm, ben kulundan raz olduun hlde Cennet ko-

Bundan

sonra, ykseke bir yere

TAHARET

115

kularm bana koklat). Sonra defa yzn ykar ve okur: Allahmme beyyd vech binrike yevme tebyaddu vch evyaike.

aard

kullarnn Idostlarnnl yzlerinin

gndo
de
benim yzm
ilhi nurun ile nurlandr). Yznde olan kllarn
dibine su ulamaldr. Ancak ok ve sk olan sakal haritir. Sahaln
(Allahm,

veli

zerine su ile svazlar ve hilllar, yni parmaklarn aralanna sokar. Hilllemek buna denir.
gznn kenarna ve pna-

Parman

rna

orada srmeden veya baka eylerden kalm bir ey

varsa alr. Yzn etrafnda olan her ey kulan ucundan, alnnda
sa biten yere kadar yzn snrna girerler. Sonra defa sa kolunu ykar. Dirsekleri de ykar. Dirsei ne kadar geerse o kadar iyi
getirip,

olur ve der:

AUahmme

a'tn kitbi biyemin! ve hsibni hisftben

defterimi
ver ve benim hesabm kolay-

(Allahm
samdan
lat r.) Sonra bunun gibi sol kolunu da ykar. Altna su girmesi iin
de yzn oynatr ve der: AUahmme inn ez bike, en tu'tmi
kitbi bi iml ev min veri zahr. (Allahm, bana defterimi solumdan ve arkamdan verme) Sonra iki elini slatr ve parmak ularn birbiri zerine getirir ve ban nnden balayp, arkaya kadar iki el birlikte mesh eder. Sonra balad yere getirir. Bu suretle salarn her iki taraf da slanr. Bunu bir defada yapar. (Hanef mezhebinde de en iyisi byle olup, yalnz bir kere yaplr). Ayekilde defa btn
byle mesh eder. Ve her defasnda"
der: AUahmme gaini birahmetike ve enzil aleyyo min bertike
ve ezziln tahte Arike yevme l zille ill zllke. (Allahm, beni
yesra.

ba

rahmetine gark
glgesinden

et,

baka

zerime bereketini indir ve Senin rahmetinin

glge olmayan gnde beni

glgelendir). Sonra her iki

Ar'mn

glgesinde

kulan er defa mesh eder, parmaba parma ile kulanm arkasn mesh

kulak deliine sokar ve

Allahmme'c-aln minellezne yestemine'l-kavle fe
eder ve der:
yettebine ahseneh. (Allahm, beni sz dinleyip, szlerin en gzeline uyanlar zmresine dahil et). Sonra boynunu mesh eder ve der:
AUahmme fekke rakabeti mine'n-nri ve ez bike mine's-selslll
ve'l-alali. (Allahm, boynumu cehennem boyunduruundan azad
eyle. Allahm ben, Cehennem zincir ve bukalarndan ana
rm) Sonra, defa sa
ykar. Baldrnn yarsna kadar ykar. Parmaklarn arasn hilller. Bunun sras ve ekli de, sol elin

sn-

ayan

kk

man

parma
alttan

sa ayan kk parmandan balayp, parsokarak sol ayan kk parmanda bitirmektir.

ile,

Ve der: AUahmme sebbit kademeyye ale's-srt yevme tezill ekdamu 1-mnfikn. (Ya Rabbi, mnafklarn ayaklarnn Srattan
geerken kayacaklar o gnde benim ayaklarm kaydrma). Bitinli ah, vahdeh l erike leh ve e*
ce okur: Ehed en l ilhe
hed enne Muhammeden abdh ve Reslh. Allahmme'c-alnl
i

11

KMYA YI

ll

SAADET

mine't-tevvbln ve'c-alnl

mlne'l-mtetalhirln ve'c-alnl min ibftdlke's-slihin. (Bilirim ve bildiririm ki, Allah'tan baka ilh yoktur.
O, tektir, birdir, orta yoktur. Yine ehadet ederim ki, Muhammed
aleyhisselm O'nun kulu ve Resuldr. Ya Rabbi, beni btn gnahlardan tevbe edici ve btn ktlklerden temizlenici slih kul-

larndan

eyle).

Arapa bilmeyenlerin bu dualarn mnsn renmeleri icabeder. Ancak bu suretle ne okuduunu, ne sylediini anlayabilir.
erifte bildirildi ki: -Abdest alp, Allah Tely hatrlayann btn azalar, iledikleri gnahlardan temizlenmi olur. Allah
Tely anmazsa, suyun
yer temizlenmez. Abdest bozda her namaza yeniden abdest almaldr. nk hadis-i
Abdestini tazeleyenin, Allah Teal imnn tazeler, buerifte,
yuruldu. Abdesti bitince, insanlarn grd yerleri temizlediini
bilmelidir. Allah Tel'nn nazargh olan kalbi, kt ahlklardan tevbe ile temizlemezse; padiah, saraynda misafir etmek isteyen kimsenin, darlar temizleyip, padiah oturtaca husus odakirli ve pis brakmasna benzer.

Hadis

ulamad

mamsa

ABDESTTE
Abdestte alt

ey

gnete

FASIL
ALTI EY MEKRUHTUR

mekruhtur:

snm

Konumak, suyu yzne arpmak,

sudan abdest almak, ok su kullanmak, defadan fazla bir uzvu ykamak... Toz yapmasn niyetiyle yzn kurulamak, yahut ibadetin eseri devam etsin diye kuru-,
lamamak cizdir, denilmitir. Her ikisi de yaplabilir. Niyet byle
olursa, ikisi de faziletli olur. Testiden abdest almak daha iyidir.
brikten ve tastan daha ok tevazuya yakndr.
elini silmek,

GUSL ABDEST
Cima' eden yahut uykuda veya uyanklkta kendisinden meni
gelene gusl farz olur. Farz; btn bedeni ykamak, suyu kllarn
dibine ulatrmak ve cenabetlikten temizlenmeye niyet etmektir.
Snnetleri; nce besmele okumak, defa ellerini ykamak, bedeninde necaset olan yerleri ykamak, sonra anlattmz ekilde snnetleri ile beraber abdest almak, ayaklarn ykamay en sonuna
brakmak, sonra defa sa tarafna, sonra defa sol tarafna,
sonra da defa bana su dkmek, elinin ulaabildii yerleri omek, katl yerlerine suyu ulatrmaya gayret etmek ki farzdr
ve avret yerini rtmek.

TAHARET

117

TEYEMMM
Bir kimse su bulamazsa, yahut arkadalariyle beraber iecek
kadar sudan fazla su yannda olmazsa, yahut yolda yrtc hayvanlar bulunursa, yahut bir kimseden Ihrszdanl korkarsa. yahut
bakasnda su olur da fhi fiyatla satarsa, yahut hasta olup su kullannca hastal artacaksa, yahut hastalktan, lmekten korkuyorsa, namaz vaktinin sonuna kadar bekler, temiz toprak bulunan bir
yer arar, iki elini toz olacak ekilde topraa vurur, parmaklarm
aar, namaz iin teyemmme diye niyet eder, iki eliyle btn y-

arama

girmesine uramaz. Soniki elini yero vurur, parmaklarn

ra yzn
birbirinden ayrr, sa elinin parmaklarnn arkasn sol elinin parmaklarnn iine koyar.

zn mesh

Sonra
avu

sol elin

parmaklarn

sa

kolun zerinden kaydnr. Sol

sa kolu dirsekten parmaklara doru iten getirir.

ba parma sa elin ba parma zerine getirir. Sonra da sa

elin

Sol

topran

kllar
karr, ikinci defa

eder,

ii ile

anlattmz

ekilde sol ele tatbik eder. Sonra iki avu ilerini

birbirine srer. Sonra parmaklarn dier elinin parmaklan arasna sokar ve oar. Byle yapnca bir kere yere vurmak kafi gelir
eli

Yalnz

ve kollar

Eer bunu yapamazsa

birden fazla yere vurmas cizdir. Ancak, dirseklere kadar her yere toz temas etmelidir. Bu teyemmm ile bir farz eda edince, istedii kadar snnet klabilir. Ama bir sonraki namazn farz iin ayrca teyemmm
I

eller

eder.

iini.

NC KISIM
BEDENDEK KRLERDEN TEMZLENMEK

Bu da

iki

BRNC

ksmdr:

KISIM, Kirdir, bata ve sakallarn altndaki kirler

gi-

Bu temizlik tarak, su, kil ile olur ve hamamda temizlenir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) seferde ve hazarda
taran yanndan ayrmazd. Bu kirlerden temizlenmek snnettir.
Biri de, gzn kenarnda toplanan eyleri, abdest alrken temizlemektir. Biri de kulan iindekileri, banyodan karken temizlemektir. Burundaki kirleri burnuna su ekmek ve smkrmekle ve
dilerdeki sarl, misvak ile
ykamakla temizlemelidir. Bunlardan baka, parmak boumlarnda, ayan stnde ve altnda ve
trnaklarn aralarnda ve btn bedende toplanan kirleri temizlebi.

azm

mek de

snnettir.

Kir bulunan yer abdeste mni olamaz. detten fazla olarak trnaklarn arasnda bulunan kirler hari, suyun deriye ulamas
mmkndr. Kir byle ok fazla olursa, altna su gemez. Bu kirleri, scak su ile veya banyoda [hamamda! temizlemek snnettir.

KMYA-YI saadet

FASIL
HAMAMDA BULUNMANIN FARZ VE SNNETLER
Hamama

giden kimseye drt farz ve on snnet gereklidir. ki

kadar yerini bakalarnn grmesinden saklamaktr, rtmektir. Tellk da almamaldr.

Onlarn omas, grmekten daha fenadr. Dier ikisi de bakalar-

hakkndadr. Gbekten

farz avret yeri

nn

dize

alkaldr. Kendini, bakalarnn avret yerine

bakmaktan korumaldr. Bir kimse avret yerini aarsa, dieri korkmuyorsa, ona nehy-i mnker yapmaldr. Yaptnn haram olduunu ve bir daha yapmamasn sylemelidir. Eer bunu yapmazsa,
avret yeri

ile

gnahkr olur. Bunu yapmayan hamamdan gnahkr olarak kar, bn mer'den (radyallah anhm) anlatrlar. Bir gn hamamda oturmu idi. Yzn duvara dnm gzne bir bez balamt... Bunlar kadnlara da farzdr. Kadnlarn, bilinen kat'l zr-

hamama gitmeleri kuvvetle

Snnetlerit Namaz vaktinde rahat

leri hari

yasak edilmitir.

ve temiz olmas iin snnet

grmeleri iin deil.
olan temizlenmeye niyet etmeli, insanlarn
Hamam parasn karken deil, girerken vermelidir. Bylece daha
iyi hizmet ederler ve o kimseden alnacak paray vaktinde bilirler.
Hamama girerken sol ayakla girer ve Blsmillhirrahmanirrahm,

ez

billahi

mine'r-ricsi'n-necsi'l-habisi'l-mahbesi

mineeytani'r-

racm demeli. nk, hamam eytan yeridir. O hlde kendisi iin

yalnz bir yer ayrlmasna gayret etmeli veya ierde az insan bulunduu zaman girmelidir. Hamama abuk girmeli ve erken terlemelidir. eri girince hemen elini ykamal, fakat ok su dkmemelidir (israf etmemelidir! Yni hamamc grd zaman bir ey
sylemeyecek kadar dkmelidir.
Girince selm vermelidir.
Elini
kaldrrsa zarar yoktur. Bir kimse selm verirse, cevabnda, Afkellah (Allah sana fiyet versin) der. Fazla konumamal. Kur'nKerm okumamaldr. eytandan korunmak in ez billhi (Allaha
derse cizdir. Akam vaktinde, gne batarken ve ak.

snrm)
am namaz

ile

namaz arasnda hamama gitmemelidir. neytann yayld vakitlerdir. Scak yere gelince,
yats

k bu vakitler
Cehennem ateini hatrlamaldr. Cehennem zindannn nasl olduunu bilmek isterse, biraz daha fazla otursun. Hatt akll olan
orada grd her eyden hireti hatrlar. Karanlk grnce, kabrin karanln dnsn. Bir ylan grrse, Cehennem ylanlarn
hatrlasn. Kt, irkin bir hl ve sret grrse, Mnker ve Nekir'i
aklna getirsin. Korkun bir ses duyarsa, Sr'un alnmas sesini
dnsn. Eer red veya kabul grrse, kyamet gnnde red veya
kabul edileceini hatrlasn. eriattaki snnetler bunlardr.

Fayda olarak sylenmitir: Ayda bir kere kalsiyum

oksit kul-

TAHARET

Dar

119

hastalndan kurtulmak iin,

ayaklarn souk su ile ykamaldr. Ayn zamanda ba ars da olmaz. Bana souk su dkmemelidir. Hamamdan knca, yazn bilapmahdr.

knca,

nikris

raz yatmaldr.

FASIL
BEDENDEK FAZLALIKLARDAN TEMZLENMEK

KNC

KISIM, Bedendeki fazlalklardan temizlenmede bir ksm daha vardr. Bunlar da yedidir:
Salar: Memleketin ileri gelenlerinden deil ise, san t1
ra etmek temizlie daha uygundur. Fakat bazan kesmeli, bazan
uzatmaldr. Her tarafndan san uzatp salvermek harb edenlerin detidir. Bunun mekruh ve yasak olduu bildirilmitir.

Byn duda hizasna kadar getirmek snnet, daha

uzatmak yasaktr.
3 Koltuk altndaki kllar krk gnde bir yolmak, koparmak
2

Balangta adet ederse kolay olur. Bunu adet etmediyse,

tra etmek daha yidir. Kendisini actmamaldr.
4
Kaba avret yerindeki kllar, kalsiyum oksitle zale etmek
veya kesmek, tra etmek snnettir. Krk gn geirmemelidir.
Trnaklarn kesmek snnettir. nk byle olunca, tr5
nak aralarna kir toplanmaz. Eer az bir kir birikirse, abdeste zarar

snnettir.

ksm

vermez. nk, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir

insanlarn trnaklarnda bu kiri grd ve trnaklarn kesmelerini
syledi.

Namazlarn kaz

etmelerini

buyurmad. Haberde

bildiril-

Trnaklar uzaynca, eytann bulunaca yer olur*. Faziletli

olan parmaktan balamaldr. El, ayaktan stndr. Sa da soldan stndr. ehadet parma stn olduu iin ondan balamaldr. Sa elin iaret Iehadetl parmandan balayp, kk parkadar, sonra da sol elin kk parmandan balayp en
son sa elin ba parmanda bitirmelidir.
Gbeini kesmektir, bu da doum zamannda yaplr.
8
Snnet olmaktr.
7
di

ki:

mana

FASIL
SAKAL BIRAKMANIN EDEBLER
Uzayan sakaldan bir tutam brakp, bu lden uzun olmamas iin, fazlasn kesmelidir. bn mer (radyallah anhma) ve ashbdan bir cemaat byle yapmlardr (rdvnullahi aleyhim ecman). Bazlar da salvermek lzmdr dediler.

KMYA-YI SAADET

120

brakmada on ey mekruhtur:
1 Siyaha boyamak. nk hads i erifte. .Sakalm boyayan
Cehennemliktir. Boyayan kafirlerdir. Bunu en nce yapan Fravun*SakjaJ

dur, buyuruldu.

bn Abbas (radyallah anhma) bildirdi. Peygamber Efendimiz

(saJlllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: hir zamanda baz insanlar olur ki, sakaln siyaha boyarlar. Onlar Cennet kokusunu
duyamazlar (). Hadis-i erifte buyuruldu ki: htiyarlarn en kts genlere benzemek isteyenlerdir. Genlerin de en iyisi ihtiyarlara benzemek isteyenleridir. Bunuh yasak edilmesinin sebebi, bo^

zuk

olmasndandr.
Krmzya veya yeile boyamaktr. Fakat bunu muharibler
2
yapp, dmanlar yldrmak, onlara zayf ve ihtiyar grnmemek
iin olursa, snnettir.
Bu maksatla alimlerden bazlar da siyaha
boyamtr. Fakat bu niyet olmazsa gene aldatmaya girer.
nsanlarn ihtiyar zannetmeleri ve hrmet etmeleri iin,
3
sakaln kkrtle beyaza boyamaktr. Bu da aptallktandr. nk
niyetli

hrmet, ilme ve akla gsterilir, ihtiyarla ve genlie deil. Enes

(radyallah anh) buyuruyor ki. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) vefat edince, btn sakalnda yirmi tane beyaz kl yoktu.
Sakalndan beyaz kllar koparmak, ihtiyarlktan utan4
maktr. Bu Allah Teal'nm kendisine verdii nurdan utanmasdr.

Bu da

cahilliktendir.

Yeni delikanl
5
genlere benzemek in

olmu

ve yznde

henz sakal bitmemi

sakaln kazmak. Bu da cahilliktendir. Allah Teal'nm melekleri vardr. yle tebih ederler: Sbhne
men zeyyene'r - ricale bil-lihyi ve'n-nisae bi'z - zevaibi. Mns,
erkekleri sakalla, kadnlar salarla ssleyen
Allah Tel btn

ayp

ve kusurlardan mnezzehtir, demektir.

Kadnlarn gzne gzel grnmek iin,

6
la gvercinin kuyruk tyleri gibi kesmek.
7

Slihlerin,
karan

kala
8

sakalm makas-

evliynm yaptndan fazla olarak, san saksmn ve kulaklar stndeki zlfleri uzatmak.

Gznn

mak. Allah
9

siyahl veya sakalnn

beyazl

ile

gururlan-

Tel, kendini beenenleri sevmez.

Snneti

yerine getirmek iin deil, insanlar grsn

taranmak.
10

nsanlarn,

kendisini zhid ve sakal

vakti yok sanmalar iin

(1)

sakaln taramamak.

D. Tereccl, 20, H. Zlnet. 15;

Hm.

1.

273.

ile

megul

diye

DRDNC ASIL

Namaz
Namaz, slm Dininin direi ve temelidir. Btn ibadetleri
rehberidir. {Bu be^vakit namaz artlarna uyarak, vaktinde klanlar iin, hfz ve emnnda bulunduu Allah Tel, byk gnahlardan el ekmesi sebebiyle, o kulun iledii dier gnahlar da afveder.

buyurdu
Peygamber Efendimiz (sallliah aleyhi ve sellem)
ki: Bu be vakit namaz, bir kimsenin evinin nnden akan berrak
bir su gibidir. O kimse gnde be defa bu suya girse, zerinde kirden eser kalr m?-. Ashb- Kiram, Hayr, kalmaz ya Reslllah,
dediler. Tekrar buyurdu ki: te be vakit namaz da, suyun kiri temizledii gibi gnahlar temizler- (*). Peygamber Efendimiz buyurolur
du: Namaz dinin direidir, namaz klmayan, dinini
(=). Peygamber Efendimize (sallliah aleyhi ve sellem) amellerin,
ilerin kymetlisi, faziletlisi hangisidir? diye sordular. Cevabnda,
Namaz vaktinde klmak, buyurdu ve yine buyurdu ki: Cennetin anahtar namazdr (). Yine buyurdu: Allah Tel kullarna
tevhidden yni mandan sonra kendi ndinde namazdan daha sevgili bir farz eylemedi. Eer bundan daha ok sevdii bir ey olsayyaptrrd. Halbuki onlarn hepsi namazdadr.
d, meleklerine o
Bir ksm rkda, bir ksm secdede, bir ksm ayakta, bir ksm da

ykm

oturur vaziyettedir. Namaz, kasten, bile bile terkeden kfir olur.

Yni, imann gitmesi yaklat demektir. Bhusus, sahrada suyunu
kaybeden ld, derler. Yni, lm ve tehlike yaklat demektir.
Peygamber Efendimiz (sallliah. aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Kyamet gn imandan sonra, lk soru namazdandr; Eer namazlarn tamamsa ve artlarna uygunsa kabul ederler. Dier ameller
de, ondan sonra, ona gre kabul edilirler. Eer namaz eksik, kusur-

olmusa, dier btn amelleri

beraber, yzne arparlar (*)

Yine buyurdu: yi bir abdest alp, namaz vaktinde klan, rk*
ve secdelerini gzelce yerine getiren, kalbden de huu' ve alak gnlllk erisinde bulunann namaz, beyaz ve nurlu olarak Ar'
kadar ykselir. Ve der kf .Beni koruduun gibi, Allah Telft da
lu

ile

(1)
(3)

Hm.
Hm.

III, 305.
III,

330.

(2)

(4)

Hm.

II.

Hm.

1.

410.

290; N. Tahrm, 2; C. ikmet, 202,

KlMYA-YI SAADET

122

Namaz

vaktinde klmayp, abdesti iyi almaz, rk'

ve secdelerini, hud* ve huunu yerine getirmezse, namaz siyah
ve karanlk olarak ge kar ve: Beni zyi ettiin gibi, Allah Tel da seni zyi eylesin, der. Allah Tel'nn diledii zamana kadar,
onun bu namazn eski bir bez gibi toplayp yzne vururlar.
Yine Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
Hrszlarn en kts namazndan alandr 0).
seni korusun.

NAMAZIN DI

GRN

Namazn
buna namazn

beden gibidir. Bir de, hakikati ve z vardr ki,

ruhu denir. Biz nce namazn zahirini,
grnn anlatacaz. En nce yaplacak ey, bedenini ve elbisesini temizledikten, yni abdest aldktan ve avret yerini rttkten sonra,
temiz bir yerde durmak, yzn kbleye evirmek, iki ayak arasnda drt parmak kadar bir aralk bulundurmak, srtn dik tutmak,
nne emek ve gzn secde edecei yerden ayrmamaktr.
Ayakta durunca, Kul ez birabbi'n - nasi... sresini okur. Bunu
okumaktan maksat eytan kendinden uzaklatrmaktr. Sonra kendisine bir kimsenin uymas mmkn olacaksa, ezan okur. Yoksa
kmet getirir. Kalbden niyetle hazrlanr ve kalb ile der ki: Allah
rzas iin bugnn le namaznn farzn ed ediyorum. Kalbinde
bu mn hazr olunca, elini kulaklarna kadar kaldrr. Parmak ular kulak hizasna gelir ve ba parman ucunu kulann yumuaklna dedirir. Avucu omuzlar hizasna getirir. Bu hlde iken
Allah Ekber der. Sonra ellerini gsnn altnda balar. (Hanefi
mezhebinde eller gbek altnda balanrl. Sa eli, sol elin zerine
koyar. ahadet ve orta parman, sol elin bileinin stne koyup,

ban

bilei kavrar. Ellerini kendi hline brakmayp gse, yni gsn altna getirir. Dorusu da budur. Kollarn
yanlara salvermez, tarmaz ve bir tarafa getirmez.

dier parmaklan

ile

Allah Ekber derken, mbala etmez. yle ki: Allah kelimesinden sonra bir vav (u) ekber kelimesinde be'den sonra bir elif (a)
sylememelidir. Yoksa Allahuu ekbr sylemi olur. Btn^ bunlar
vesvese edenlerin ve cahillerin iidir. Namazn dnda, mbalasz ve kendini skmadan syledii gibi, namazda da sylemelidir.
Allah Ekber kebiran, ve'1-hamdlillfthi keslEllerini balaynca,
a
ran ve sbhnallahi bkraten ve esl der, sonra-, tnn vecceht... ( )
yet-i kerimesini okur. Bundan sonra, Sbhnekllahmme ve Mhamdike, ve tebrekesmke, ve Tel ceddke ve l Ilfthe gayrk
der. (Mns: Ey benim Rabbim! Sen, krn yerine getirebilmem,

(1)

Dy. Salh. 78; Muvatta, Sefer, 72;

(2)

En'm:

79.

Hm.

III,

56,

310.

den ok uzaksn. smin mbrektir. Bykln her byklkten

daha yksektir. Senden baka mbud yokturl. Bu, btn mezheblerde ve rivayetlerde byledir. Sonra, Ez billahi mlneeytanirracim, innallhe

rahim

hve's-semiu'l-lm, deyip

BismillhirrahmanirlElham') okur. Uzatma ve ed-

Sonra Fatiha sresini

delerine dikkat eder. Okurken, harflere bozulacak kadar basmaz.
Dad ile z y birbirinden ayrr. Eer yapamyorsa ciz olur. Ftihay bitirince min der. Srenin sonuna bitiik olarak okumaz.
Sreden az sonra syler. Sonra bir baka sre veya Kur'n- Keder.

rim'den diledii yeri okur.

uymu deilse, eabah, akam ve yats
larnda ilk iki rektta yksek sesle okur.

mama

namaznn

farz-

RK'
Sonra rk'

Bunu da srenin bitmesinden az

bu tekbirde de el kaldrr IHanefl-

tekbirini syler.

sonra syler. Bata olduu gibi,

ler kaldrmaz!. Allah Ekber der. Rk'a eilir. Her iki elin avularn, dizlerin zerine koyar.
Parmaklan kbleye doru gelmek
zere salar. Parmaklar ak vaziyettedir. Dizleri kendine ekmez.
Dik tutar.
ve srt tahta,, gibi dz olur. Pazular brnden ayr olur. Yanlara doru da pazulann ok karmaz. Bu hli alnca
defa, Sbhne rabbiye'l-azim ve bihamdihi der.
deilse yedi veya onbir defa sylemesi daha iyi olur. Sonra rk'dan dorulur. Dik durur, elini kaldrr ve, S e m allah lmen hamideh der, biraz hareketsiz durur. Sonra, Rabbena lekelhamd. mele's-semvti
ve mele'l-ard ve mele m i'te ey 'in ba'de, der.
Sabah namaznn farznn ikinci rek'tnda Kunut okur t 1 ).
.

Ba

mam

Sonra tekbir okuyup secdeye iner. Secde yaparken de, yere yakn olan zalar, daha nce yere konur, nce diz, sonra el, sonra
burun ve aln konur. Eller, kulaklar hizasnda olur. Parmaklar birbirinden ayr ve kol yere bitiik olur. Pa'zu vcuda, uyluk kanna
bititirilmez. Sonra defa, Sbhne rabbiye'l - a'l ve bihamdihi,
der. mam deil ise daha fazla okumas iyi olur. Sonra Allah Ekber
deyip,
secdeden kaldrr ve sol ayak zerine oturur, iki elini
iki uyluu zerine koyar ve Rabbifrli verhamn, verzukni, vehdin, vecirn ve fin va'fu ann, der. Tekrar secdeye gider. Secdeden
sonra oturur gibi durur ve Allah Ekber deyip a*yaa kalkar ve br
rekt da bunun gibi klarT Elhamdan nce ez okur.
,

ban

Bu yazlar, Hanef mezheblndekilerl artmasn. Ve bu yazlara yan(1)

da denilmesin. Daha nce ne iin byle olduunu yazmtk (Mtercim).

KMYA- Yi SAADET

124

TEEHHD ITAHYYATA OTURMAK

kinci rektn secdesini bitirince teehhde oturur. Secde aralarnda yapt gibi sol ayann zerine oturur. Ellerini de uyluklar zerine koyar. Fakat burada sa elin parmaklarn toplar. Yalnz ahadet parman brakr. Kelime-i ahadet okurken, U&Uah'a
sra gelince ahdet parman kaldrr. Lailahe'de kaldrmaz. Be
parmak da kendi halinde braklsa zarar yoktur. kinci oturuta
da byle yapar. Fakat her iki
alttan sa taraftan karr. Sol
oturak yerini yere koyar. Birinci teehhdde,
-Allahmme salll
ala Muhammedin ve li Muhammed- deyip kalkan Son teehhdde ise, bu duy sonuna kadar okur. Dudan sonra, Esselm aleykm ve rahmetullh der, yzn sa tarafa evirir, yle ki, arkasnda olan bir kimse, yznn bir tarafn grr. Sonra sol tarafa
selm verir. Bu iki selmla beraber namazdan kmaya niyet eder.
Selm verirken orada bulunanlara ve meleklere niyet eder. (Hanefi mezhebinde, teehhdde ahdet parman kaldrmamak
iyidir
ve Tehyy attan sonra (birinci teehhdde) bir ey okumadan kal-

aya

klr

FASIL
NAMAZIN MEKRUHLARI
A

iken,

susam

iken,

kzgn

iken,

kk ve byk abdest s-

ktrmas olduu zaman, kalbin huunu bozacak bir ey bulunduu zaman namaz klmak mekruhtur. Ayaklarn az amak veya
bir ayan yerden kaldrmak ve secdede ayan zerine oturmak,
kaba

oturmak, iki dizini gsyle bir tutmak, elini elbisesinin altnda bulundurmak, secde vaktinde elbisesini
nden ve arkadan tutmak, elbisesi altna kuak balamak, kollar
salvermek, etrafa bakmak, parmaklarn trdatmak, vcudunu
kamak, esnemek, sakalyla oynamak, secde etmek iin kk talar dzeltmek, secde zamannda yere flemek ve arkasn bir yere
dayamak mekruhtur.
etlerinin zerine

Btn bedeni,

ve azalan edebil olup namaza uygun olmaldr. Ancak bylece namaz tamam olur ve hiret iin azk olmaya

lyk

eli

olur.

Saydmz

namazn

Bunlar
da: Niyet, iftitah tekbiri, kyam, ftiha okumak, rk', rk'da hareketsiz durmak, rk' ve secdelerden dorulup dik durmak ve bir
mddet yle kalmak, teehhde oturmak, Peygamber Efendimize
(sallllah aleyhi ve sellem) salvat getirmek ve selm vermektir.
Bunlar yaplnca namaz doru
olur. Yni boynu kltan
kurtulmu olur. Fakat kabul edilmesi phelidir. Bu, padiahn nfarzlar onikiden

klnm

fazla deildir.

NAMAZ

125

ayaksz, sadece canl bir cariye getirmeye benzer. Burada kabul edilmemek korkusu ok olur.

ne, kulaksz, burunsuz, elsiz,

NAMAZIN HAKKAT VE RUHU

Buraya kadar anlattklarmz namazn sretidir. Bu suretin bir
hakikati vardr kl o da namazn ruhudur, zdr. Namazn hareketlerinden her bir bilginin ve zikirlerinden her zikrin kendine
mahsus bir ruhu ve hakikati vardr. Eer ruh asl olmasa, l insan gibi olur. Yni ruhsuz beden gibi olur. Eer as olursa, edeb-

olmazsa, gz oyulmu, kula

ve burnu kesilmi adam gibi olur. Eer hareketlerine riayet edilir,
ruh ve hakikati onunla olmazsa, gz olup grmeyen, kula olup

leri

ve

lzm

gelen eyleri

duymayan insana

tamam

benzer.
^

asl hu' ve kalbin btn namazda hazr

olmasdr.. nk namazdan maksat kalbi Allah Tel ile bulundurmak, heybet ve tzim yoluyla Allah Tel'y yeniden zikretBeni hatrlamak in namaz kl
mektir. Hususan Allah Tel,
buyuruyor. Peygamber Efendimiz (s alla 11 ahu aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Birok nsanlar vardr. Namazdan nasibleri sknt ve

Namazn ruhunun

ey

Bu da vcudu namazda olup, kalbi gafil olanlarn namazdr. Yine buyurdu ki: ok namaz klanlar
vardr kl, namazlarndan onda bir veya altda birden fazlas yazlmaz. Herkesin namazndan yazlan, kalbi hazr olduu ksmlardr. Yine buyurdu ki: Bir kimseden ayrlr gibi namaz kl. Yni
eziyetten

baka

bir

deildir.

kendine ve isteklerine veda et, onlardan ayni. Hatt Allah Tel'dan gayri her eyden uzakla, btn varln namaza ver. Bunun
buyuruyor: -Beslliindir ki, Hazret- ie (radyallah anh)
lah (sallllah aleyhi ve sellem) bizimle konuuyordu. Biz de onun-

konuuyorduk.

Namaz

tanmadn

syledi.
vakti gelince, bizi
Bu, Allah Tel'nn azameti, bykl ile olan megliyet ve Allah Telya tutkunluu sebebi ile idil.

la

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

ki: Kalbin hazr olmad namaza Allah Tel bakmaz. brahim
(aleyhisselm) namaz
zaman, kalbinin darabn iki mil

kld

namaz in
kalkt zaman vcudunu bir titreme alr, yznn rengi deiir
yamadklar
ve Yedi kat gklere ve yere arzedilen ve onlarn t
emanetin zaman geldi, derdi. Sfyn- Sevr der ki: Namaz hu' le klmayann, namaz doru olmaz.
uzaktan duyuluyordu. Hazret-i Ali (radyallah anh)

Hasan - Basri diyor ki: Kalbin hazr olmad namaz, cezaya

daha yakndr. Muaz bn Cebel (radyallah anh) diyor ki: Namaz*
da kasten sanda, solunda kimler vardr diye bakann namaz ol-

KMYAYI

SAADET

maz. Eb Hanlfe ve fil (rahmetullahi aleyhim) ve birok alimlerin, ilk tekbiri alrken kalbin hazr, olmas yetiir, diye buyurmalar zaruri sebeple verilmi bir fetvadr. nk insanlarda gaflet
galib vaziyettedir. Bunun esas
lur demektir. Ahiret iin azk

mns boynu kltan

kurtuAhiret

olmaya lyk deildir.

azk olan, orada faydasn grd, kalbin hazr olduiin
ksmlardr. Btn bir namazda, ilk tekbirden fazla kalbi
hazr olmayan kimse, hi namaz klmayandan daha iyidir. Fakat
hlinin daha kt olacandan korkulur. nk, hizmette gevek

davranana, gelii gzel hareket edene, belki de hi hizmet etmeyenden daha ok kzarlar. Bu sebepten Hasan- Basri (rahmetullahi
aleyh) diyor ki: Bu namaz cezaya daha yakndr. Hatt hads-i erifte geldi ki: Ktlklerden ve gnahlardan namazn men etmedii kimse, o namazdan Allah Tel'dan uzak olmaktan baka
fayda gremez.
O hlde buradan anlald ki, namazn rhundan maksat, kalbin daima hazr olmasdr. Tekbir alrken hazr olmaktan baka
kalbi

hazr olmayann namazn rhundan

deildir. Nefes almaktan

baka

nasibi bir nefesten fazla

hayat eseri olmayan kimseye ben-

zer.

NAMAZDAK AMELLERN HAKKAT

Sana ilk ulaan ezandr. Ezan dinlerken kalbini ona ver. Bir
eyle megul isen brak. nk selef [gemi bykleri byle yapard. Ezan duyduu zaman, demircilik yapann ekici havada ise,
rse vurmaz, indirirdi. Ayakkabc ineyi sokmu ise, karmazd,
yle brakrd. Yerinden frlar kalkard. nk bu sesten, kyamet
gnndeki sesi iitmesinden baka bir ey anlamazd. Eer bu sesi,
yni ezan sesini duyduun zaman kalbinde bir sevin ve istek dolgryorsan, kyamet gnndeki sesi duyduun zaman da yle

mu

olacan

anla!

TAHARET IABDEST1
yledir: Elbiseyi ve bedeni temizlemek; klf,
temizlemektir. Bu temizliin rhu kalbin tevbe etmekle, piman olmakla ve kt huylardan uzak olmakla temizlenmesidir.
nk kalb, nazargh- ilhidir. Namazn hakikatinin yeri kalbdir.
Beden ise namazn sretinin yeridir.

Taharetin

srr

AVRET
Mns, kendi

YERN RTMEK
dnda

SETR-

AVRET

olan irkinlikleri rtp, insanlara gstermek istememen; srr ve hakikati de, kalbinde irkin olan eyleri
Allah Tel'nm grmesinden rtmendir. Allah Tel'dan hibir
hlde kalbi irkinliklerden teeyin gizlenemeyeceini bilirsin.

mizlemek lzmdr. Temizlik de, eskiden yaptklarna piman olman ve bir daha yapmayacana azmetmendir. nk hads-i erifte, Gnahna [samimiyetle! tevbe eden, hi gnah ilememi gibidir, buyuruldu. Tevbe, gnah yok eder. Eer bunu yapamyorsan; bari utanma, korku ve hayay perde yap ve bunlarn arkasnda kal. Allah, Tel'nn huzurunda kalbi knk ve utanga olarak

Tpk

emir dinlemeyen bir klenin, efendisinin huzuruna gelirken kalbi sknt ve pimanlk ile dolu,
nne eik
dur.

firar eden,

ba

olduu

gibi ol.

KIBLEYE

DNMEK

IlSTKBL-t KIBLE1

Bunun mns, yzn btn ynlerden

evirip bir yne dn-

kalb yzn her iki dnyada olanlardan evirip Allah Tel ile megul olmaktr. Ancak bu ekilde tek sfatl
olabilir. Zhiri kble bir olduu gibi, kalbin kblesi de birdir. O da
Allah Tel'dr. Dnceler vdisinde dolaan kalb, yzn eitli
mektir. Hakikati

ise,

Bu ekilde namaz olmad gibi, bu da

namazn hakikati olamaz. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Namaza durup arzusu, yz ve
kalbi Allah Tel ile olan. namazn sonunda anasndan domu
taraflara dnmesi gibidir.

btn gnahlardan temizlenir.

Hakikaten bilmi ol ki, yz kbleden evirince namazn surebozulduu gibi, kalb yzn Allah Tel'dan evirip, baka ey-

gibi olur, yni

ti

dnmek de, namazn ruhunun hakikatini

btnn rts, klfdr. Sretle, klfla alkal

bozar. nk zhir,
olan eyleri kendin-

ler

de bulundurur.

Klfn bundan

byk kymeti yoktur.

KIYAM [AYAKTA DURMAK

Mns, bedenle Allah Tel'nn huzurunda

eik

kle gibi,

boynu

durmaktr. Hakikati, kalbin btn harekt ve seke-"

nattan kesilip, tzim ve inkisr (krklk) yolu ile hizmete hazr olmasdr. Bu zamanda kyamette kendi makamnda, Allah Tel'nn huzurunda olduunu hatrlamaldr. Evet, o zaman btn srlar, gizli- eyler aa vurulacaktr, kendisine gsterilecektir. O gizli
ilerin imdi de Allah Tel tarafndan bilindiini bilmelidir.
Kalbinde, eskiden olanlar ve imdi bulunanlar biliyor.
da,
iini de gryor.
vaziyette

Dn

una alr
nin, kendisine
se,

ki,

bir kimse

namaz klarken

baktn, namaz

btn uzuvlan edebli

nasl

olur. Hibir

bir limin

kldna
tarafa

veya

veli-

dikkat ettiini gr-

bakmaz.

Namazda

bakmaktan utanr. Halbuki, Allah Tel'nn kendini grdn bilir. Fakat O'ndan utanmaz, hay etacele etmekten, bir tarafa

KMYA- YI SAADET

128

mezl Elinde hibir ey olmayan bir zavall kuldan utanr ve onun

grmesiyle namaza dikkat eder de, mlkn hakiki sahibi olan Allah Tel'nn grmesinden utanmaz, hay etmez ve gevek namaz

Bundan byk cahillik olur mu?

Bunun iin Eb Hreyre (radyallah anh) dedi ki: -Y Relllah, Allah Tel' dan nasl utanmak lazmdr?. Buyurdu ki:
Takv sahibinden e hl-t beytinin utanmas gibi. Ondan utanmaldr. Bunun sebebi tazimi bildirmektir. nk, Ashb- Kiramdan
bir grup vard, namazda yle sessiz, hareketsiz dururlard ki, kular bile onlardan kamazd. Cansz zannederlerdi. Allah Tel'nn
klar.

azametinin kalbine yerletii kimse, Allah.

Tel'nn kendisine
baktn bilir ve btn vcudu huu* iinde olur ve hareketsiz duPeygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) narur. Bunun iin
mazda elini sakalna getiren birisini grnce, Kalbinde hutf olsayd, eli de kalbi gibi olurdu buyurdu.

RK* VE SECDELER

Grn

bedenle tevazudur. Bundan maksad da kalbin tevazuudur. Azaiann en kymetlisi olan yzn, eylerin en
olan
topraa koymak olduunu bilirse ve bylece kendisinin topraktan
olduunu ve tekrar topraa dneceini anlarsa; gururu krlr ve
kendinin zavall, muhta olduunu bilir.

aas

Bunun
-olursa o

gibi,

her ide bir sr ve hakikat vardr.

iden surete kavumaktan baka

bir

ey

Bundan

gafil

elde etmez.

KIRAATN OKUMANIN VE NAMAZIN

(

RKNLERNN HAKKAT
Namazda okunmas icabeden her
bir hakikati vardr.

inde doru

Okuyann

kelimenin, bilinmesi icabeden

o ekilde olmas

lzmdr

ki, syledi-

olsun.

Mesel Allah Ekber, Allah Tel daha byktr, demektir.

Bunu bilmiyorsa cahildir. Bilir, fakat kalbinde Allah Tel'dan
daha byk bir ey bulunuyorsa, sz doru olmaz. Ona, Bu sz
dorudur, fakat sen yalancsn! denir. Her zaman bir eye Allah
Tel'dan daha ok muti' olursa, onun yoluna giderse, o ey ona
gre daha byktr. Onun tapt ve lh, itaat ettii, ard sra
gittii eydir. Bhusus Allah Tel buyurdu:
Kendi arzularm
kendine lh yapan kimseyi grdn m? 0). Vecceht vech dediinin mns, kalb yzm btn lemden evirdim Allah Tel*
yan dndm, demektir. Eer bu zamanda kalbi, ondan baka bir

(1)

45

Csiye:

23.

NAMAZ
eye

139

bakyorsa, sz yalandr. Allah Tel'ya yalvarrken lk

s-

z yalan olursa, felketi buradan anlamaldr.

Hanifen mfislimem dedii zaman. Mslmanlk dvsmdadr.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu ki:
Mslman: Mslmanlarn, elinden ve dilinden zarar grmedii
kimsedir t ). Bu sfatta olmal, yahut byle olmaya gayret etmeli1

dir.

Elhamdlillah dedii zaman; Allah Tel'nn nimetlerini kalbinde yeniden hatrlamaldr. Btn kalbi kr sfatnda ve hamd
hlinde olmaldr. nk bu, kr kelimesidir. kr de kalb ile
olur. yyke na'bd dedii zaman, ihlsn hakikatinin kalbinde
yenilenmesi, tazelenmesi lzmdr. hdin dedii zaman; kalbinde
tazarr' ve inleme sfat hsl olmaldr. nk o anda hidyet,

kurtulu istiyor.
Tebih, tehlil ve okunan her eyin, her kelimenin byle hakikatleri vardr. Bunlar bilmeli ve kalb o mnnn sfatyla sfatlanmaldr. Hepsini anlatrsak uzun srecek.
Namazn hakikatinden pay almak istiyorsan, bildirdiimiz gibi olmalsn. Yoksa, mnsz srete, ekle raz oluyorsun demektir.

KALBN HAZIR OLMASI

N ARE

Namazda

tn

ile

kalbin gafleti iki sebeple olur. Biri zahir, biri de balkaldr. Zhiri olan gaflet yledir: Namaz
yerde

kld

megul

edecek bir ey grmesi veya bir ses duymasdr.

Kalb de gze ve kulaa tbidir. Bunun aresi, hi ses olmayan bir
yerde namaz klmaktr. Eer oras karanlk olursa daha iyi olur.
Gz de bir yere taklmaktan kurtulur. Birok zhidler ve bidler
kendilerine kk ve karanlk bir oda yaparlar. nk ak, rahat
yerde kalb daha ok dalr. bn mer (radyallah anhma) namaz klaca zaman, gz taklmama s iin klc, kitab ve rty
kalbini

nnden kaldrrd.
kinci gaflet sebebi btnldir. Bu da dnce ve hayllerin dalmasdr. Bu ise daha zor ve gtr. Bu da iki ekilde olur.
Biri, kalbi bir

zaman megul eden

bir

iten doar. Bunun are-

nce ii yapmak, kalbini ondan ayrmak ve sonra namaza durmaktr. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Yemek hazr olunca ve namaz vakti ise, nce
yemei yeyiniz ( 2 ). Bunun gibi, eer bir kimseye bir sz syleye-

si,

(1)

(2)

H. mn. 4, 5; Rikk, 36; M. mn, 64 . 65; D. Clhd, 2,

H. 42; Afime, 58; M. Mescld, 64 - 66; D. Atime, 10,

Kimyft-y Sadet

P.

KMYAYI SAADET

130

onu dnmekten kurtarmaldr.

Dieri, ksa zamanda olmayacak eylerde ve ilerde olur. Yahut da det olarak kalbi, eitli dncelerin kaplamasndan meydana gelir. Bundan kurtulu aresi, kalbi, okuduu Kur'an- Kerim
ekse, nce o sz sylemeli, kalbi

ve tebihlerin

mnsn dnmekle megul

mnsn dnr

eylemektir.
Onlarn
gafletten kurtulur. Bu da, d-

dnce ile
nceler galib olmad zaman ve o ii isteme ok olmad zaman
olur. Fakat ok isterse,^ mnlar dnmek de o istei gideremezse; bunun aresi, mshil ilc almak ve bu hastala sebep olan
^
maddeyi vcudunda tesirsiz hle getirmektir. Bunun mshili (ilve bu

aacn

altnda oturup, serelerin sesleBiraz sonra serrini duymak isterse, eline bir sopa alr ve kovar.
eler yine hemen o aaca dolarlar. Eer onlardan kurtulmak isterse, aresi, aac kknden kesmektir. nk aa orada olduu
mddete kular oraya gelir. Bunun gibi, arzular ok olunca, eit eit dnceler ondan ayrlmaz.

na benzer

Bunun

ki,

bir

kimse

bir

iindir ki, Reslllah'a (sallllah aleyhi ve sellem) he-

diye olarak gzel bir elbise getirder. zerinde gzel naklar, ssler vard.

Namazda gz bu naklara takd, namaz

bitirince

o-

elbiseyi sahibine verdi ve eski elbiseyi giydi. Nalinlerin stne yeni kaylar balamlard. Namazda gzleri onlara dalnca, skmelerini emretti ve eski

yapt. Onlara gzel

Bu

bakmdan

kayl

nalinlerini giydi. Bir

olmu

gzyle bakt. Secde

dolay Allah Tei'nn beni

etti

gn yeni nalin
ve buyurdu ki:

dman tutmamas

Dar

kt ve ilk rastlad
secde ettim, yerlere kapandm.
dilenciye bunlar verdi. Talha (radyallah anh) kendi hurma bahesinde namaz klyordu. Aalar arasnda gzel bir ku uuyor,
bir yol bulup kamyordu. Kalbi ona dald ve ka rekt
unuttu. Sonra, Reslllah'n (sallllah aleyhi ve sellem) huzuruna geldi ve kalbinden ikyet eyledi, iine kefaret olarak, o hurmasadaka verdi. Selef byle ok eyler yapmlar ve kalbi hazr
iin

kldn

l
bulundurmann

aresi

bunu

bilmilerdir.

Namazdan nce Allah Tel'y hatrlamak kalbde galib gel

miyorsa, namazda da kalbi hazr olmaz. Vaki' olan dncelerden
kalb, namazda da olsa kurtulamaz. Namaz kalb huzuru ile klmak
isteyenin, namaz dnda kalbine bir are bulup onu dncelerden
kurtarmas lzmdr. Bu da dnya meguliyetlerini kendinden uzaklatrmakla olur. Dnyada kendisine yetecek kadanna kanaatle
olur. Bundan maksad da rahat ibadet yapmak olmaldr. Byle olmaynca, kalb de hazr olmaz. Ancak namazn baz ksmlarnda

huzurda olur. O zaman bol bol nafile namaz klp kalbi hzr eylemek lzmdr. Bylece drt rektlk bir namaz kalb hazr olarak
geirmeyi elde eder.

nk

nfileler farzlarn

ban

zer.

CEMAAT SNNETTR
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Cemaatle klman bir namaz, yalnz bana klnan yirmi yedi namaz gibidir ). Yine buyurdu: Yats namazn cemaatle klan,
gecenin yarsn ihy etmi gibi olur. Sabah namazm cemaatle klan, btn geceyi ibadetle geirmi gibi olur ( 2 ).
Yine buyurdus
Krk gn birinci tekbiri karmadan cemaatle namaz klan in iki
bert yazlr: Biri Cehennemden kurtulu, dieri nifaktan kurtulu
bertdr ( 3 ). Bu sebeptendir ki, seleften bir kimse if titan tekbirine
yetiemediyse, gn kendisine, zlme, ban sa olsun, derlerdi. Eer cemaate yetiemediyse, yedi gn byle sylerlerdi. Sald
ibn Mseyyeb diyor ki:
Yirmi sene oluyor ki, cmiye girmeden
1

ezan

sesi

duymadm.

limlerden bir

ou

sylemilerdir:

Bir kimsenin bir zr

olmadan namaz yalnz klmas doru olmaz. O hlde cemaati

nemli tutmak gerekir. mamla ve imama uymann edeblerine
dikkat etmek lzmdr.
cemaat istemeden imamlk yapmamaktr. Onu kerih
gryorlarsa, beenmiyorlarsa, imam olmamaldr,
zr yokken,
imam olmasn isterlerse, reddetmemelidir. nk, imam olmann
fazileti byktr. Mezzinlik yapmaktan
daha stndr.
Birincisi,

mam

olan, elbisesinin temizliinde ihtiyatl, dikkatli

Cemaati beklemek

olmaldr.

namaz

geciktirmemelidir.
nk evvel
vaktinde klmann fazileti ondan daha fazladr. Ashb- Kirmdan
ikisi bir araya gelse, bir ncy beklemezlerdi. Cenazede bile olsalar, beklemezlerdi.
Bir gn
Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) biraz ge gelmiti. Onu beklemediler. Abdurrahman bin Avf nde idi. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) geldii zaman bir rekt gemiti. Namaz klnca, kendisini
iin

beklemediklerinden sordular. Resul (aleyhisselm)

yaptnz. Her zaman byle yapnz.

buyurdu:

yi

maml Allah rzas iin ve ihlsla yapmal ve hibir cret

mamaldr.
yksek

Saflar dzelmeyince tekbir getirmemelidir.

sesle sylemelidir.

Sevaba

kavumak

iin

(2)

H. Ezn. 30; M. Mescid, 245. 247; T. Salh, 47,

M. Mescid, 260; H. Ezn, 34; Salh, 51.

(3)

T.

(1)

Salh, 64.

al-

Tekbirleri

imamla

niyet

KMYA-YI SAADEr

132
etmelidir.

vabn

Eer

niyet etmezse, cemaat

salam olmaz

ve cemaat se-

alamaz.

okunan namazlarda, yksek sesle okumal ve

yerde sekte yapmal: Birincisi, tekbir alnca vecceht der, cemaat
Fatiha okumakla megul olurlar O. kincisi, Fatiha okuyunca,
sreyi biraz geciktirmen. Belki cemaat Fatiha okumam yahut taYksek

sesle

mamlamam

ncs; zamm sreden sonra biraz durmaktr. T ki tekbir, srenin sonundan ayrlm olsun. mama uyan
Ftihadan fazla bir ey okumamaldr. Ancak uzakta olur ve ima-

mn

sesini

olabilir.

duymazsa bu

haritir.

Rk' ve secdeleri normal yapp, tebihleri ten fazla okumamaldr. Hazret-i Enes (radyallah anh) diyor: Peygamber Efendimizden hafif, gzel ve namaz tamam klan kimse yoktur. Buveya acele
nun da sebebi, cemaat ierisinde; zayf, hasta,
ii olan bulunabilir. Cemaatin imamdan sonra hareket etmesi laln yere demeyince, secdeye gitmezmdr, onunla deil.
cemaat rk'a eilmemelirk'a tam eilmeden
melidir.
dir. Uymak buna denir. Ama bile bile imamdan nce yaparsa na-

skm

mamn

mam

maz

bozulur.

Allahmme ente's-selm

ve minke's-selm,
tebrekto rabben y ze'l-celli ve'I-ikrm syleyecek miktardan
fazla oturmamaldr. Sonra hafife kalkp, yzn cemaate dner
ve du eder. Cemaat bundan nce ayrlmamaldr. nk mekruh-

Selm

verince,

tur.

CUMA NAMAZI VE FAZLET

Cuma gn byk

M'minlerin
bayramdr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
ve
buyurdu ki: zrsz cumaya gelmeyen, slm arkaya
kalbi pas tutmutur ('). Hadis i erifte bildirildi: Allah Tel
her Cuma gn Cehennem ateinden altyz bin kii azad eder.
Reslllah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Her gn gne
zevl vaktinde iken Cehennemi parlatrlar. Bu vakitte namaz klmayn. Yalnz Cuma gn klnz ki, o gn Cehennemi parlatmazlar. Yine buyurdu: Cuma gn lene, ehid sevab yazlr ve kabir gndr.

Fazileti

oktur.

atm

azbndan hari tutulur ( 3 ).

Dier namazlarda art olanlar, bunda da arttr.
baka alt art daha vardr:
bir

(2)

Hanef mezhebinde imama uyanlar FA t Iha okumaz.

T. Cum'a, 7; M. Mesacld, 254; Salh. 203, 204; N. Cura'a

(3)

T. Cenlz. 72;

(1)

Hm.

II,

169,

197.

220.

Bunlardan

2. 2.

CUMANIN ARTLARI
Dier namazlarda art

baka

alt

art daha

BRNC ART

olanlar

bunda da arttr.

vardr:

Vakittir (vakit,

le

vaktidir 1.

Cuma namazna balasa fakat selm

girmi olsa Cuma olmaz, iki rekt daha ilve
iinde

klmaldr.

le

lYni,

Bunlardan

namazdan kmadan

iki

Eer le

vakti
verirken ikindi vakti

le namazn
rekt daha ilve etti mi
ederek

yerine geeri.

KNC

ART:

nk Cuma namaz sahrada, akta

klnmaz. adrlar arasnda da klnmaz. Ya ehirde olmak; yahut
krk hr, kil ve bali, mukim erkein bulunaca kyde olmak
lzmdr. Mescidde olmasa da olur.
^
NC
ART,
mkellef
lkil - blil
Saydr.
Krk
hr,
^
mukim erkek bulunmazsa, namaz olmaz. Hutbede ve namazda bu
saydan az olursa olmaz Hanef mezhebinde kii ile olurl.
Yerdir.

DRDNC ART:

Cemaattir. Yni cemaatle klmaktr. Herkes ayn ayr klarsa olmaz. Fakat ikinci rekta yetienin namaz
olur. Her ne kadar rekt yalnz klacaksa da, burada kast yoktur.
kinci rk'a yetiemeyen le namaz niyeti ile uyar.

BENC ART

Ondan nce baka bir Cuma klnmamaldr.

nk, bir ehirde bir Cuma namazndan fazla klnmaz. Ancak
bir cmiye smaz ve zorluk meydana gelirse, iki kere klnabilir.
Fakat bunda da birinci tekbiri nceden almaldrlar.
ALTINCI ART, Namazdan nce, iki hutbe okumaktr. kisi de
farzdr. ki hutbe arasnda
oturmak da farzdr, Elhamdlillah
demek yetiir. Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem)
salvat okumak ve takv ile vasiyyet etmek, Uskm bltakvallah
demek, yetiir. Kur'n- Kerim'den de bir yet okumak yetiir. Bu
kfidir. kinci hutbede de bunlar farzdr. Fakat burada Kur'n- Kerim'den okunacak yet yerine du farzdr.
Cuma namaz, ocuklara, kadnlara, klelere ve misafirlere
farz deildir. ok amur, yamur ve hasta tamak hastann baka tayclar yoksa gibi sebeplerle Cumaya gitmeyebilir. Fakat
bu kimsenin de le namazn Cuma namazn bitirenlerden sonra

klmas daha

iyidir.

CUMANIN EDERLER
On eyde

snnet ve edebe riayet etmek lzmdr.

EDEB: Cumay kalb ve i ile perembeden kar! amalidir. Beyaz (temizi elbiselerini hazrlamal, ilerini abucak bitirip
namaza gitmeli, perembe gn ikindiden sonra oturmal, tesbth
ve istifarla megul olmaldr. nk, bu zamann fazileti byktr. Cuma gnndeki ikindi ile akam aras da ok kymetlidir. Bu

BRNC

KMYA-YI SAADET

134

gece

hanm

sohbet etmenin snnet

ile

Bylece, her ikisi

Cuma

olduunu

sylemilerdir.
gnne hrmeten gusl abdesti
olur-

alm

lar.

KNC

EDEBi Sabahleyin gusl abdesti almaktr. Gusl abdestini abuk alp mescide yetiebilecekse alr. yoksa sonraya brakr.
Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) Cuma gn gusl abdesti almay defalarca emir buyurmutur. Hatt limlerden bir ksm, bu
gusln farz olduunu zannetmilerdir. Medine-i Mnevvere halk,
bir kimseye hakaret etmek isteseler, Cuma gn gusl abdesti almayandan betersin derlerdi. Bir kimse Cuma gn cnb olursa,
cenabetlikten

temizlenmeye kalktnda.

Cumann

guslne niyet
ederek ayrca zerine su dkmelidir. Her iki niyeti tek guslde yaparsa yetiir. Cuma gnne ait gusln faziletine de kavuur.
NC EDEB: Ssl, temiz ve gzel olarak camiye gelmektir. Temizlik, uzam sa ve kllar kesmek, trnaklan kesmek,
byklarn dzeltmekle olur. Eer nceden hamama girmi ve bunlar
ise yetiir. Sslenmek, beyaz elbise giymekle olur. nk, Allah Tel elbiseler ierisinde en ok beyaz olan sever. G4
zel kokular srnr. Bundan da niyeti, cmiye ve namaza tzlm
ve hrmet olup. kendisinden bir kimseye eziyet verecek veya gybete srkleyecek fena bir kokunun kmamas olmaldr.

yapm

Cmiye erken

Cuma namazna

Bunun fazileti bsabahleyin mumla giderlerdi. Yol-

zor yryebilirlerdi.

gitmektir.

bn

Mes'd bir defa cmiye

gitti. Ondan nce kii gelmi idi. Kendine kzd ve Sen drdnc olursan, iin nice olur, dedi. slm'da meydana kan ilk bid'atn. Cumaya erken gelmenin snnet olduunun kalkmas, unutulmas olduunu sylerler. 3 Yahudiler ve Hristiyanlar cumartesi ve
pazar olunca, acele havraya ve kiliseye giderler de, Mslmanlar,
kendi gnleri olan Cuma gnne kusur ederlerse nasl olur? Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Cuma
gn kim erken cmiye gelirse, bir deve kurban etmi gibi olur,
daha sonra gelen inek, daha sonr, gelen koyun kurban etmi gibi,
daha sonra gelen sadaka olarak tavuk kesmi gibi. beinci gelen
ise, bir yumurta vermf gibi olur. Hatib minbere knca, bu
yazan melekler defteri kapatrlar ve hutbeyi dinlerler. Bu esnada gelen kii, namazn faziletinden baka bir ey bulamaz.
EDEB: Ge gelmise insanlarn omuzlanna basmamaktr. Hadis i erifte, Byle yapan kyamet gn kpr yaparlar, herkes zerine basar geer, buyuruldu. Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) byle yapan birisini grd. Sen ne
iin Cumada bulunmadn? buyurdu. Y Reslllah, sizinle beraber idim, dedi. Buyurdu ki: -Hayr! Seni insanlarn omuzlar ze-

BENC

rlne basarken grdm-.

olur.

Fakat birinci safta

gemek

caiz olur.

Yni byle yapan

bo

namaz

klmam

gibi

gitmek iin
nk o saf tamamlamamakla onlar hata etyer olursa, birinci safa

milerdir.

ALTINCI EDEB: Namaz klann nnden gememektir. Qturduu zaman duvara yahut stuna yakn oturmaldr. Bu sretle
.nnden kimse gemez. nk namaz klann
nnden gemek
yasak edilmitir. Hads-i erifte geldi ki: Eer rzgr yzne kl
savursa, namaz klann nnden gemekten daha iyidir.
EDEB: Birinci safta olmaya gayret etmelidir. Eer
bulunamazsa, birinci safa ne kadar yakm olursa o kadar iyi olur.
nk fazileti oktur. Fakat n safta ipek giyen askerler, yahut hatibin siyah elbisesi ipekten ise, yahut kc altndan ise, veya buna
benzer gnahlar bulunursa, o zaman o saftan ne kadar uzak olursa o kadar iyi olur. nk, bile bile gnah olan yerde durmak ciz

YEDNC

deildir.

SEKZNC

EDEB: Hatib hutbeye knca artk konumamaldr,

nce ezann tekrar ile megul olup sonra da hutbeyi dinlemelidir.
Eer bir kimse kendisiyle konuursa, onu iaretle susturmaldr.
Dil ile sylememelidir. nk,
Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) buyurdu: Hutbe okunurken, bir kimsenin baka
bir kimseye, sus yahut iyi dinle demesi, lzumsuzdur. Bu vakitte
lzumsuz konuann Cumas yoktur. Uzakta olup, hutbeyi duymasa bile susmas lzmdr. Konuulan yerde oturmamaldr. Bu

namaz klmamaldr.
DOKUZUNCU EDEB: Namaz klnca, yedi Elham ve yedi Kulh vali ah ve ez'leri okumaldr. Bunlan okumann, Cuma gn
eytandan o kimseyi koruduu eserde bildirilmitir. Sonra yle
vakitte tahyyet-i mescid hari hibir

okur: Allahmme y gani, y hamid, y mbdi, y mu'id, y rahim, y vedd, anini bihellike an harmike. Ve bifadlike ammensivke. Derler ki, bu duya devam eden,
yerden nzk
bulur ve insanlara ihtiyac olmaz. Bundan sonra alt rekt namaz
klmak snnettir. nk Reslllah Efendimizden (aleyhisselm)
byle bildirilmitir.

ummad

ONUNCU EDEB kindi namazna

Akama kadar oturursa daha iyi olur.

kadar cmide

oturmaktr.
Derler ki bu, hac ve umre
sevab yerindedir. Durmazsa, evine gider. Fakat Allah Tel'y
hatrndan karmamaldr. nk, Cuma gnnde bulunan eVef

geirmemek ve ona mahsus

lzmdr.
^

saati gafletle

mamak

faziletten

CUMA GNNN FAZLETLER

Bugn

yedi fazilet

aramaldr.

mahrum

ol-

KMYA YI SAADET

130
1

Sabahleyin

lim

meclisinde bulunmak. Hikye anlatanlar-

dan ve onlarla oturanlardan uzak olmak. Sz ve ahlk dnyaya

muhabbeti, rabeti azaltp hirete aran kimselerin meclisinde
bulunmaldr. Byle olmayan szler ilim meclisi saylmaz. Byle
kymetli meclis olursa hadis-i erifteki gibi, Byle bir mecliste bulunmak, bin rekt namazdan daha stndr, olur.
2

Bu

geldi ki:

gnde

aziz ve erefli bir

zaman vardr.

Bu saatte (zamanda! kim ne

Fakat bunun

zaman

Hads-i erifte

isterse, istedii verilir

O.

belli deildir.

Aziz ve erefli olan bu saat, gne doarken midir, zeval vaktinde midir, gne batarken midir, ezan okunurken midir, hatib
minberde iken midir, namaza durmak vaktinde midir, yoksa ikindi
namaz vaktinde midir? Bu vakit bildirilmi deildir. phelidir.
Kadir gecesi gibidir. O hlde btn gn bunu gzetlemek, zikir

ve ibadetsiz hi vakit geirmemek lzmdr.

3

Bugn ICuma gnl ok

gamber Efendimiz

okumaldr. nk Peybuyurdu ki: Bugn benim zesalvat

(aleyhisselm)
rime seksen salvat okuyann seksen senelik gnah afvedilir.
Y Reslllah, senin zerine nasl salvat okuyalm? diye sordular. Buyurdu ki: Allahmme sall al Muhammedin ve al li Muhammed. Salten tekn leke rden velihakkhi eden ve a'tihi'l-

veb'ash'l-makmei-Mahmd ellez vaadteh, eczihi ann

m hve ehlhu ve eczihi efdale mft czeyte nebiyyen an mmetini
ve salli al cemi-i ihvnihi mine'n-nebiyyne ve's-slihne y erhameV-rhimn. Hatt bildirildi ki, her kim yedi Cuma gnnde bunu yedi defa okursa, elbette Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve
sellem) efaatna kavuur. Eer, Allahmme salli al Muhammeveslete

din ve al
4

li

Muhammed

derse, yine yetiir.

Bugn ok Kur'n- Kerim okumaldr. Kehf Sresini

okumal. Zira bu srenin

hakknda ok

fazileti

hads-i erifler var-

dr. Gemi bidlerin detidir, her Cuma gn, bin hls okurlard.
Bin salvat getirirlerdi. Bin defa da, Sbhanallahi vel-hamdlHlhi ve
ilahe lallah vallah ekber derlerdi.

Bugn ok namaz klmaldr. Hads

erifte geldi ki, Kim

camie girer, drt rekt namaz klar, her rektta bir Ftiha ve elli
hls okursa. Cennetteki yeri kendisine gsterilmeden, yahut Cen5

netteki yerini bir

mez.

Cuma gn

Th ve Ysn

bakas ona haber vermeden bu dnyadan

drt rekt namaz, drt sre

sreleri ile

ile,

En'm,

git-

Kehf,

klmak mstehabtr. Eer bunu yapam-

yorsa, Ysn, Secde Sresi, Sre-i

(1)

H. Cum'a. 37; M. Cum'a, 13

Lokman, Sre-i Duhn ve Sre-i

16;

D. Salh, 201.

Mlk ile drt rekt namaz klmaldr. bn Abbas (radyallah anhma) Cuma gn tebih namazn terketmezdi. Bu, belli olan bir
namazdr. En iyisi kuluktan zeval vaktine kadar klmal, Cuma

namazndan sonra

ikindiye kadar va'z dinlemeli, ikindiden

kadar tebih ve istifar

ile

akama

megul olmaldr.

Bugn

sadakasz geirmemelidir. sterse bir dilim ekmek

olsun. nk Cuma gnndeki sadakann fazileti byktr. Hutbe
zamannda bir ey isteyeni menetmelidir. Ona bir ey vermek caiz
6

deildir.

Haftann

bu bir gnn hiret ileriyle geirmelidir. Btn gn hayrla, iyilikle megul olmaldr. Dnya ilerini ertesi gne brakmaldr. Allah Tel'nn Kur'n- Kerim'de. Namaz, ta7

mam

dadnz

Allah'n f adln
(insanimi
araymz ('), buyurmas zerine Enes (radyallah anh) diyor ki:
Bunun mns, alveri etmek ve dnya mal kazanmak deildir.
lim renmek, kardelerini ve hastalar ziyaret etmek, cenaze arkasnda gitmek ve buna benzer eyler demektir.
olunca, yeryzne

ve

MESELE
Namaz

iin zarur

olunca sorulmaldr.

Ama namazn

olanlar syledik.

nk, byle

niyetinde vesvese ok

Baka

mes'elelere ihtiya

bir kitapta hepsi anlatlamaz.

olduundan buna

bir para

temas edelim:
Vesvese, aklnda sakatlk olanda, yahut lenfevi hastal olanda, yahut da eriati bilmeyende ve niyetin ne demek olduunu an-

lamayanda

Senin de niyetin, yzn kbleye dnmen ve emri

yerine getirmek iin ayakta durman, hazr bulunmandr. yle ki:
Bir kimse sana, Filn lim geliyor, onun iin ayaa kalk ve hrmet et, dese; filn kimsenin emri ile filn lime, ilminden dolay
ayaa kalkmaya niyet ettim demezsin. Fakat ayaa kalkarsn. Bunu yaparken bu niyet kalbindedir. Halbuki ne kalbinle, ne de dilinle bunu sylyorsun.
Kalb ile sylenene hadis-i nefs denir, niyet
denmez. Niyet, seni ayaa kaldran arzudur. Fakat emrin ne olduunu, yni ne iin kalktn bilmelisin. Ve bilmelisin ki, leni ml
yoksa ikindiyi mi klyorsun. Kalb bundan gafil olmaynca, Allah
olur.

Ekber dersin. Eer bu aklnda deil ise, bunu hatrna getirirsin.

Farz
ve le namaz olduunu, bir anda ayr ayr kalbinde toplayacan zannetme. Fakat birbirine yakn olunca, bir araya gelmi grlr. Bu kadara kfidir. nk, eer bir kimse sana;
le namaznn farzn n klyorsun? dese, evet desen-, evet

kldn

(1)

62

Cum'a: M.

138

KMYA YI SAADET

dediin zaman, mnalar

icmll

lyani

bu

niyetteki manalar 1 toplu

hlde, kendine haolarak kalbinde bulunur, ayn ayn bulunmaz.

trlatman, o kimsenin sana sylemesi gibi olmaldr. Allah Ekber
de, senin evet demen gibi olur. Kalbini dndren ey, namazda kartrr. Kendini zorlamamalsn. Anlattmz kadarn ya-

parsan

nk, namaza niyet,

Bu sebeptendir ki. Peygamber Efendi-

namaznn doru olduunu

dier ilerdeki

bilesin.

niyet gibidir.
miz (sallllah aleyhi ve sellem) ve Ashb- Kirmm (ndvanullahi
aleyhim ecmain) zamanlarnda, hi kimse niyette vesvese etmezdi.

Bunu bilmemek

cahilliktendir.

BENC

ASIL
1

Zekt
Zekt Islmn artlanndan biridir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: slmn binas be ey zeriLilhe

nedir,

illllah,

Muhammedn

Reslllah,

namaz, zekt,

erifte geldi ki: -Altn ve gm olan insanvular, zektlarn vermezlerse her birinin gsne yle kzgn
rurlar ki, arkalarndan kar. Drt ayakl hayvan olup da, zekt
vermeyene, kyamet gn bu drt ayakl hayvanlar musallat ederve boynuzlar le vurup, ayaklarnn altna alrlar. Hepsi
ler.
zerinden ineyip geip, sonu gelince, en nce geen kinci defa

oru, hac- 0). Hadis

Ba

dner ve yeniden aya altna alr. Tekrar hepsi stnden geerler.

Btn halkn hesab grlnceye kadar devam eder. Bu hads i
erifler Buhrl ve Mslim'de vardr. O hlde mal sahiplerine zekt
bilgilerini bilmek farzdr.

ZEKTIN

ETLER VE ARTLARI

Alt eit zekt vardr

1

DRT

Bunlar da deve,

a ):

AYAKLI HAYVANLARIN ZEKTI

sr ve koyundur. At, eek ve dier hayvan-

Bu zekt drt artla farz olur:

BRNC ART: ayrda otlayan hayvan olmal, ok masrafa
sebep olmamaldr. Eer bir sene iinde ona yedirdii ot deeri, fazlarda zekt yoktur.

la ise zekttan

KNC

der.

ART:

mlknde kalmaldr. Bir seneden nce elden karsa zekt der. Fakat maln nesli ve yavrusu
br sene hesaba katlr ve maln aslna uyularak zekt farz olur.
NC ART: Bu malla zengin olmaldr ve kendi tasarrufunda olmaldr. Mal yok olursa veya hrsz alarsa zekt vermez.
Maldan hsl olan her kazan kendisine verilirse, o zaman gemi
(1)

(2)

denlerin

Bir sene kendi

2i M. imn, 19 - 22; T. imn, 3; mn, 13.

Gazl hazretleri burada yalnz beini zikretmektedir. Hazine ve

H. mn,

zektn

1,

Ihy'da

olduu

hlde buraya

almamtr.

ma-

K M YA- YI

140

zekt vermek farz

o,

olur.

SAADET

Mal kadar

borcu olan zekat vermez. n-

hakikatte fakirdir.

DRDNC ART.

Zekat nisabna sahip olmaldr. Bu da zenginlik lsdr. Az bir malla zengin olunmaz.

Deve be adet olmaynca, zekt vermek farz olmaz. Be devede

bir koyun vermek farz olur. On devede iki koyun vermek farz olur.
Onbete koyun, yirmi devede drt koyun verir. Bu koyun da bir
yandan kk olmamaldr. Kei verirse, iki yandan kk olmamaldr. Yirmibe deve olunca, bir yanda dii deve vermek

Eer

yanda

dii devesi yoksa, yerine iki yanda erkek deve vermek lzmdr. Otuzalt tane olmaynca baka bir ey
vermez. Otuzalt deve olunca, iki yanda dii deve verir. Krkalt
deve olunca, yanda deve; altmbir devesi olunca, drt yanda
dii deve; yetmialt devesi olunca, iki tane iki yanda deve; doksanbir devesi olunca, iki tane yanda dii deve; yzyirmibir devesi olursa, tane iki yanda dii deve zekt vermek farzdr. Bundan sonra hesap eder: Her elli artta bir. yanda dii deve ve
her krkta bir, iki yanda bir dii deve zekt verir.
ise, otuza kadar bir ey verilmez. Otuz olunca, bir ya-

farz olur.

bir

Srda
nda bir dana

vermek farz olur. Krk olursa, ki yanda; altmta

iki tane bir yanda dana verir. Bundan sonra, her krkta iki yanda ve her otuzda bir yanda dana verir.
Koyunda ise, krkta bir verir. Yzyirmibir koyunda iki koyun,
ikiyzbir koyunda , drtyz koyunda drt koyun verir. Bundan
sonra hesap eder ve her yzde, bir koyun verir. Koyunlar bir yanolmamaldr. ki
dan
her ikisi de zekt nisabna mlik olsa, biri kfir yahut mkteb lefendi-

aa

sine belirli bir miktar para verip azad edilecek kledirl deilse, her
ikisinin de mal ayn ise, ikisinin de krktan
fazla koyunu yoksa,

yanm koyun

zekt farz olur.

her birinin birer tane vermesi yetiir.
herbirine

menn

Yzyirmi koyunlar

olsa,

UR ZEKTI

buday, yahut

arpas, yahut kuru zm,

yahut hurmas, yahut da insanlarn beslendii bezelye, pirin, nohut, bakla ve buna benzer maddelerden kfi miktarda olan kimsenin, bunlardan onda bir vermesi farz olur. Zhire olarak kullanlmayan pamuk, ceviz, keten ve dier meyvelerden ur verilmez.
Bir kimsenin drtyz batman buday ve drtyz batman arpas

Sekizyz

(1)

eridir.

0)

Menn, batman demek olup

lk!

ntldr. Bir ntl da yUzotu* dirhem-!

vermez. nk nisabn ayn cinsten olmas lzmdr.

Akarsu ve keriz yoksa, ekme su ile sulanyorsa yirmide bir verzm renklenlnco,
melidir. zm kuru olarak vermelidir.
buday ve arpa taneleri sertleince hi tasarruf etmemelidir. Yni

olursa,

ur

Ya

olduunu bilmelisarfetmemelidir. Fakirlerin hakknn ne kadar

dir. Bundan sonra tasarruf edebilir. Yni hesaba dahil edip, alp
kullanabilir. (Hanefi mezhebihde ur iin nisb yokturl.
3

ALTIN VE

GM

ZEKTI

lkiyz dirhem gmten be gm, yirmi hlis altndan yarm

altn zekt vermek farz oiur. Bu da krkta bir olmu olur. Art
miktarn bununla hesap etmelidir. Altn ve gmten
klcn, ss eyasnn, divitin ve kullanlmas haram olan altn ve

yaplm

gmn

de zektn vermek farzdr. Fakat erkek ve

lanmas ciz olan ziynetin zekt farz deildir.
4

kadnn

kul-

TCARET MALININ ZEKTI

Yirmi altn deerinde bir eyi ticaret niyeti ile satn alrsa sene de tamam olursa, icabeden nakdi zekt farz olur. Sene iersindeki krlar da hesaba katlr. Her senenin sonunda malnn kymetini bilmesi icabeder. Sonra, sermaye aslnda altn veya gm ise
onlarn da zektn verir. Nakit satn alamazsa, ehirde ok kullanlan nakitten verir. Altn ve gmten gayri met olsa, ticaret niyeti ile saklasa, yahut onunla bir ey satn alsa, bir sene dolmaymca, zekt farz olmaz. Ama paras olsa ve nisab doldursa, bir dahaki o zaman nisaba mlik olmu olur, yni zekt verir. Sene ierisinde her ne kadar ticaret niyeti bozulursa, zekt farz olmaz.
5

FITRA ZEKTI

Evi, elbisesi ve zaruri ihtiyalar hari,

bayram gn kendine

ocuuna yetecek kadar yiyecei olan bir kimsenin, Ftr

Bayram gecesi Ramazan Bayram yedikleri eyin cinsinden bir
ve oluk

vermesi farz olur. Miktar bir sa' iki menn'dir. Yni 1666 gram
eder. Eer buday yiyorsa, arpa veremez. Arpa yiyorsa, buday vedaha iyi olandan
rebilir. Eer hem buday hem de arpa yiyorsa,
fii'ye (radyallah anh) gre budayn karlnda
verir.
un veya baka bir ey veremez. Bakmakla mkellef olduunu, sadaka- ftrini da vermekle mkelleftir. Baba, anne. oul, kle gibi.
ki kimsenin ortak olduu Hlenin zektn her iki ortak verir. Kfir olan klenin zekt Iftrasl verilmez. Eer kadn kendi zektn
sa'

mam

Iftrasn) verirse
se cizdir.

iyi

olur.

Kocas hanmndan

izin

almadan

verir-

KMYA YI

142

SAADET

ZekAttan bu kadarn bilmek, muhakkak

sonra anlalmayan bir ey varsa, sormaldr.

lzmdr.

Bundan

ZEKAT NASIL VERLR?

Zekt verirken be eye dikkat etmek lzmdn
Zekt verirken niyet farzdr. Eer bir kimseyi vekil edi1
yorsa, vekil yaparken niyet etmelidir. Yahut da vekile zektn verirken niyet etmesini sylemelidir. Kk ocuun malnn zektveren veli de, niyet eder.
Sene tamam olunca acele etmelidir. nk, zrsz tehir
2
etmek, geciktirmek doru deildir. Ftr zektn bayramdan sonraya brakmak ciz deildir. Fakat Ramazanda vermek, yni erken
vermek cizdir. Ramazandan nce verilmesi gereken zekt erken
vermek, btn bir sene iinde cizdir. Ama verdii kimse o senenin sonuna kadar fakir kalmak artyle cizdir. Sene tamam olmadan nce lrse, yahut zengin olursa, yahut mrted olur, yni dinden karsa, o zekt bir daha vermek icabeder.
Her cinsin zektn, kendi cinsinden vermelidir. Gm
3
yerine altn, arpa yerine buday, yahut da kymeti miktarda baka mal verirse fi mezhebine gre ciz deildir.
Malnn bulunduu yerde zekt vermelidir. nk fakir4
lerin onun malnda gbz vardr. Eer baka bir ehirdekilere verirse, esah olan zektn vermi olur.
Zekt ne kadarsa sekiz eit kimseye taksim etmelidir.
5
Her eitten insandan az olmamaldr. Hepsi yirmidrt kii eder.
Eer bir dirhem zekt varsa, fii mezhebine gre IHanefi mezhebine gre deil btn bu insanlara vermesi farzdr. Sekiz ksmda da msavi eiti olmaldr. Sonra bu sekizde bir ksm kiiye taksim eder. sterse fazla da verebilir. Zamanmzda [yni Gazli'nin zamannda! bu sekiz ksm insandan ksm daha azdr.
Gazi,
mellefe ve zekt toplayclar.
Fakat fakir, miskin, mkteb, ibni's-sebll ve borlular oktur. O hlde zekt veren kimsenin, fii'ye gre (radyallah anh) en az onbe kimseye vermesi
lzmdr. fii mezhebi bu iki mes'elede zordur: Biri, yerine karverilememesi, biri de bu sekiz ksm insandan herbirine mu-

lnn

hakkak

Bunun

bu

mes'elede Eb
Hanfe'nin mezhebine yni Hanefi mezhebine gre zekt veriyorlar. Bu hareketleri ile mes'ul
olmayacaklarn umarz, inallah
verilmesi.

iin birok insanlar,

iki

Tel.

ZEKT ALAN BU SEKZ SINIF

1

Fakirler:

mayan kimseye

Fakir, hibir

denir.

HANGSDR?

eyi olmayan,

hibir kazan yapa-

Gnlk yiyecei ve giyecei varsa fakir de-

Bir gnlk ve gecelikten fazla yiyecei yoksa, fakat paltosu

yok, yalnz gmlei varsa, yahut paltosu var, gmlei yoksa, fakir
saylr. Bir letle alacak vaziyette olsa, fakat leti olmasa, fakirdir. lim talebesi olup baka
almakla ilimden geri kalacaksa
fiildir.

te

az olur. Ancak ocuklarda olur. Bunun da

aresi, ailesi kalabalk olan fakirin
aranmas ve fakire verilecek
hissenin ocuklar tarafndan ona verilmesidir Hanefi mezhebinde
buna miskin deniri
fakirdir. Byle fakirlik

Mhim

ihtiyacndan fazla bir eyi olmayana

miskin denir. Evi ve elbisesi olan fakat bir senelik ihtiyacna yetimezse veya kazand kendine yetmezse, ona bir senelik yetecek
kadar vermek cizdir. Evinde, yerde serili hal, kilim ve kullanlan
kap kaak ve kitaplar olsa, yine miskin saylr. htiyatan fazla
olursa, miskin saylmaz IHanefi mezhebinde byle olana fakir de2

niri

Miskinler:

Zekt

toplayan ve fakirlere ulatranlar Bunlarn cretini

zekttan vermelidir.
4

Mellefet Bu

da, kendisine

lecei dnlen ve onun

Mslman olmak

mal vermekle Mslman

Mslman

olmasyle,

isteyebilecekleri bilinen isim

olabi-

dierlerinin de
kimseler-

yapm

dir.

Mkftteb Bunlar, efendilerine

bir miktar para verip
kendilerini satn alan, yni azad olan klelerdir.
6 Gnaha sarfetmeyen borlu* Fakir olsun, zengin olsun ve
Fakat fitneye sebep olan bir ey iin borlu olmamaldr.
7 Gazileri Kendisine devlet tarafndan maa verilmeyen muhribler, zengin
yol masraflar zekt parasndan
8 Yol az olmayan misafir- Yolcu
yahut kendi eh5

belli

rilir.

bile olsa,

verilir.

olur,

rinden sefere kar. Yiyecek ve dier masraflarna yetecek kadar

verilir. Yalan syledii anlalmadktan sonra, fakirim yahut miskinim diyenin szne inanlarak verilir. Ama misafir lyolcul ve
gazi Imuharipl sefer ve harbe gitmezlerse, zekt onlardan geri almak lzmdr. Dier snflar, szne emniyet edilen kimselerin szyle anlalr.

ZEKT VERMENN

HAKKAT

Namazn

hakikati ve sreti olduu gibi, zektn da bir hakikati vardr. Zektn hakikati ve esas bilinmezse, zekt ruhsuz, hakikatsiz bir sret olur. Hakikati derecedir:

BRNC

DERECE: nsanlarn AUah Tel'y sevmek ve onu

dost tutmakla emredilmi olmalardr. Allah Tel'y sevmiyorum

KlMY-YI SAADET

144

diyen bir m'min yoktur. Hatt, hibir eyi Allah teldan ok

vmemekle me'murdurlar. Bhusus Kur'ftn- Kerm'de buyuruluyor. YA Muhammed, onlara sylet Eer babalarnz, ocuklarnz,
kardeleriniz, hanmlarnz, akrabalarnz, uruna kavga ettiiniz

mallarnz, yi olamamasndan korktuunuz ticaretleriniz, beendiiniz ve rahat oturduunuz evlerinizi Allah'tan, Resl'nden ve O'nun yolunda cihad etmekten izin in daha kymetli ise, gznz
AUah Teldan gelecek emir in yolda olsun. Allah, haddi aanlara hidyet vermez- C 1 ) Allah Tel'y her eyden ok seviyorum
demeyen bir m'min yoktur. Hakikaten yle olduunu zanneder. O
hlde, bir kimsenin elinde bulunmayan kuru bir iddia ile gururlanmamas iin bir izahda bulunmak ve bir nian vermek icabediyor.
Mal, insann sevdii eylerden biridir. Allah Tel insan bununla imtihan ediyor ve buyuruyor ki: Eer iddianda hakl isen.
olduun bu mal feda eyle ve bizi sevmekteki dereceni anla. Bunu
.

anlayanlar
1

hemden

ksmdr:

SIDDlKLAR Onlar

be

dirhem vermek,

her eyini feda eylediler. kr^z

lzm

Dahillerin iidir. Bize

dir-

olan, sev-

diimizin sevgisi iin ikiyz dirhemi de vermektir* dediler. Husuftan Ebu Bekri's-Sddk (radyallah anh) btn maln verdi. Reslllah buyurdu: -Evdekiler ne braktn?. Cevabnda Allah' ve
Resln braktm, dedi. Hazreti mer malnn yarsn verdi. Ona
da, Evdekilere ne braktn? diye sordu. Yartsm braktm, diye
cevap verdi. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve seilem),
Aranzdaki fark. szleriniz arasndaki fark gibidir, buyurdu.
,

SLHLERt

Slihler,

Allah Tel'nn

iyi

kullan,

mal

bir

defada elden karmadlar ve ona gvenmediler. Yanlarnda saklayp, fakirlerin ihtiyalarn ve iyilik yapmak, hayr ilemek yollar-

gzettiler. Kendilerini fakirlerle bir tuttular.

Zekt miktar vermekle yetinmediler. Yanlarna; fakir fukara gelince, onlar kendi
ev halkndan saydlar.
\
3

Y NSANLAR

fazla veremediler.

Bunlar, ikiyz dirhemden;

Farz yapmakla

be

dirhemden

Emri severek, beenerek ve vaktinde yerine getirdiler. Fakirlere hi minnet etmediler.

Bu ise en
derecedir. nk, Allah Tel'nn kendisine verdii ikiyz dirhem gmten, yine O'nun emri ile be dirhemi veremeyenin Allah Tel'y sevmekten nasibi yoktur. Be dirhemden
fazla veremeyenin sevgisi gayet zayf olup, bahl dostlardan saylr.

aa

(1)

Tevbe: 24.

yetindiler.

KNC

DERECE,

Kalbi, bahilliin, cimriliin

bulaklndan

ve

nk

kalbdeki bahlik, Allah Tel'ya yaknla lyk olmayan bir pislik gibidir. Bahusus zehirdeki necaset, pislik; insann namazdan uzak olmasna sebep oluyor. Bahlik pislii, mal vermedike temizlenmez. Bunun iin, bahillik pisliini silip temizleyen zekt, iersinde necaset ykanan bir dere gibidir. Ve yine bunun iindir ki, Peygamber Efendimize (sallllah
aleyhi ve sellem) ve ehl-i beytine zekt ve sadaka vermek haramdr. Onun mansabn insanlarn mallarnn kirlerinden korumulardr.

pisliinden temizlemektir.

NC DERECE:

Nimete kr etmektir. Mal bir nimettir.

nk dnyada ve hirette m'minin rahat etmesine sebep oluyor.
O hlde, namaz, hac ye oru beden nimetinin kr olduu gibi;
zekt da, mal nimetinin krdr. Bu nimet sebebiyle kendisinin
kimseye muhta olmadn, fakat kendisi gibi bir Mslmamn za*
valh ve muhta olduunu grnce kendi kendine. O da benim gibi Allah Tel'nn kuludur. Beni ona muhta etmeyen ve onu bana muhta edene kretmeliyim. Onu sevmeliyim. Olmaya ki bu
mal bir gecede benden almr. ayet kusur edersem, beni onun gibi,
onu da benim gibi yaparlar-, demelidir.

Bu

hakikatleri bilenin ibadeti,

mnsz

bir suret

olmaktan kur-

tulur.

ZEKT
badetinin

masn

VERMENN EDEB VE NCELKLER

devamn, ruhsuz olmamasn ve ok sevaba kavu-

isteyenin yedi vazifeye dikkat etmesi gerekir.

BRNC

VAZFE: Zekt vermekte

acele etmektir. Bir sene in-

de farz olmadan yni sene dolmadan nce vermelidir. Bunda

fayda vardr-.
1
badete rabeti artar. nk farz olduktan sonra vermek
zaruridir. Vermezse cezaya mstahak olur. O hlde sonra vermek
sevgiden deil, korkudandr.
Fakirlerin kalbini erkenden sevindirmi olur. Beklenme2
dik anda sevindirdikleri iin o kimseye daha hlis du ederler. Onlarn dus ise btn fetlere engel olur.
Zamann engellerinden emin olur. nk geciktirmede
3
.zararlar oktur. Hatt bir engel olur da, bu iyi iten bile geri kalabilir. Kalbde bir eye rabet meydana gelirse bunu kazan bilmelidir. nk bu rabetin, bu^grn iki taraf olur ve eytann ie
karmas hemen olabilir. Hadiste, Elbette ki m'minin kalbi, Rah-

Klmjry Sadet

F. 10

KMYA-YI SAADET

146

man

parma

Ikudret - kuvveti! arasndadr O), buyuruldu.

Byklerden birinin helda iken kalbine, gmleini bir fakire
vermek geldi. Bir mridini ard. Hemen orada gmleini karp
kncaya kadar niye sabretmediniz?
mride verdi. Mridi.
deyince, Aklma beni bu iten men edecek bir dncenin gelmein

ki

Dar

sinden korktum, dedi.

KNC

VAZFE: Eer

miktar zekt verecekse, Muharrem

senenin ilk aydr ve muhteremdir. Yabir

nk
hut da Ramazan aynda vermelidir. nk

aynda

vermelidir.

vakit ne kadar kymetli

sevap da o nisbette ok olur. Peygamber Efendimiz (sallllah

aleyhi ve sellem) insanlarn en cmerdi idi. Nesi olsa verirdi. Ramazan'da yannda bir ey saklamaz, tasadduk ederdi.
ise,

NC VAZFE,

Zekt

gizli

verip,

akta vermemelidir.

Ri-

yadan, gsteriten uzak, ihlsa yakn olur. nk gizli sadaka, Allah Tel'nm gazabn,
sndrr. Hadis i erifte buyuruldu ki:
Yedi kii kyamette Ar'n glgesinde bulunun Biri,

kzgnln

yapan devlet

adaletle

grmeyen kimsedir

).

Gizli

sa

verdii sadakay sol eli

sadaka vermenin adaletle i yapan

reisi, biri

eli ile

ayn derecede olmasna dikkat Uyurun.

bir devlet reisinin iiyle
Hadis i erifte, Gizli sadaka verenin sevab gizli yazlr, aikre
yaptm dese, her iki
verenin aikre yazlr. Eer, ben byle bir
amel defterinden de silinir, riya defterine yazlr, buyuruldu. Bu
yzden gemi bykler sadakay gizlemekte o kadar ileri
gitmilerdir ki, dilenen bir krn eline paray koyar ve tann-

mamas

mu

iin

olan

bir

konumazlard,
fakirin

eline

yleleri

paray

vard

ki

dilenirken

koyar; yahut elbisesine

uyu-

ba-

lard; t ki uyanp kimin verdiini anlamasm. Bzlar fakirin getii yola atard. Bzlar vekiline verip, fakire vermesini sylerdi.
Btn bunlar fakirin vereni tanmamas iin di. Fakat bir bakasndan gizlemeyi daha ehemmiyetli tutarlard. nk kalabalkta
verirse kalbinde riya belireceinden korkard. Kalabalkta vermek-

kalbinden silinirse de, riya meydana kabilir. Bunlar

insan helke gtren sfatlardr. Fakat cimrilik akrebe; riya, gsteri de ylana benzer. Ylan Akrepten kuvvetlidir. Akrep ylann
kuvvetinde olunca, hatt daha kuvvetli olunca, tehlikenin birinden
kurtulursa, daha korkun olana der. Bu sfatlarn kalbdeki yaras ve acs, Mslmanlk unvannda anlattmz gibi, mezardaki
akrep ve ylann sokmas gibi olur. O hlde kalabalkta vermenin
le cimrilik

zarar faydasndan oktur.

(1)
(2)

Kader. 7; M. Kader, 17; Hm. II. 168. 173.

Muvatta, ar, 14; H. Ezn, 36; Rikk, 24.
T.

DRDNC VAZFE:
yadan temizlemi

ise,

Zhirde riyadan emin

kalabalkta verdii zaman

ise

ve kalbini

ri-

bakalarnn da

vereceini ve severek vereceklerini biliyorsa, bu kimsenin byle

yapmas daha iyidir. Bu, insanlarn kendini medhetmesini ve ktlemesini ayn tutan kimsedir. lerini, Allah Tel'nn bilmesini
kfi gren insandr.
VAZFE: Bana kakmak ve kzmak ile verdii sadakay yok etmemelidir. Allah Tel buyuruyor ki: Sadakalarnz

BENC

baa kakmak

ve eziyet etmek sretiyle

boa karmayn

(').

yet-i

kerimedeki eziyet'in mns, fakiri incitmektir. Mesel sadaka verirken yzn ekitmek, alnn buruturmak, kt sz sylemek,
fakirlik ve dilenme
sebebiyle onu
grmek ve ona hakaret

aa

bakmak

edercesine

dana

gibi.

Bu

da, cahillikten ve

ahmaklktan

mey-

gelir.

Bu
Bunun

mal vermenin kendisine zor gelmesidir.

iin can sklr ve dokunakl sz syler. Bir kimseye bir gverip, bin gm almak zor geliyorsa, elbette cahildir. O, bu
zekt ile Firdavs-i A'ly ICennetil ve Allah Tel'nn rzasn kazanacaktr. Kendini de Cehennemden kurtaracaktr. Buna inanyorsa, ona nasl zor gelir?
cahilliklerden biri,

Ahmakl

da

udur

ki,

kendinin zengin olmakla, fakirden s-

zengine deil, fakire verildiini anlamaz. Onun bu dnyada erefli

olmasnn nian, Allah Tel'nn zengini, dnya skntlar ve
megaleleri, dnya yk ve mes'uliyeti ile megul edip. ihtiyacndan fazla nasib etmemesi ve ihtiyac kadar fakirlere vermesini ona
farz klmasdr.
O hlde, hakikatte zengin, bu dnyada fakir iin
almaktadr, br dnyada da fakir zenginden beyz sene nce

Cennete

girecektir.

ALTINCI VAZFE: Minnet etmemelidir.

Yni

yapt

iyilie

beklememelidir. Minnetin asl cahilliktendir. O da kalbin

sfatdr ve yledir: Fakire iyilik ettiini, ona bir nimet verdiini,
fakirin kendi eli altnda olduunu zanneder. Byle sanmasnn almeti, fakirin kendisine fazla hizmet yapmasn, iini grmesini, nce selm vermesini ve her eyde daha ok hrmet etmesini beklemesidir. Eer bir kusur ederse, ona nceden
iyilii ok ghatt.
rp ve
Ben ona yle iyilikte bulundum., der. Bu da cahilliktendir. Hakikatte ise fakfondan zekt kabul etmekle, ona iyilik
etmitir. Onu Cehennem ateinden kurtarmtr. Kalbini cimrilik

karlk

yapt

(1)

Bakara:

264.

KMYA-YI SAADET

148

pisliinden temizlemitir. Eer hacamat helkine sebep olan kan

bedava alsa, ona minnettar kalr. Elindeki zekt mal da helkino
ve ktlne sebep olur. Bir fakir sebebiyle temizlenip kurtulunca, ona yalvararak zekt vermesi icabeder.

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor: -Sadaka nce Allah Tel'nn ltuf eline, sonra
Bir dieri de,

Allah Tel'ya
fakirin eline der. Demek ki, zekt hakikatte
veriyor ve fakir bunu almakta Allah Tel'nn vekili oluyor.
kakarak deil.
hlde yalvararak fakire vermelidir,

bana

Zektn hakikati hakknda srr rendikten sonra baa kakmann cahillik olduu anlald. Minnetten, baa kakmaktan kamak, kurtulmak iin gemi bykler o kadar ileri gitmilerdir ki,
huzurunda ayakta durup, tevazu ederek, bzlerek ona zekt takdim etmilerdir. Sonra da, bunu benden kabul et diye yalvarmlardr. Bzlar da elini alttan tutup, para yukar gelmek
zere fakire uzatmlar ve fakirin elinin stte kalmasn temin etmilerdir. nk, stteki el, alttaki elden hayrldr 0), buyurulmutur. Zekt yalvararak vermek yakr.

mm

Seleme (radyallah anhm) bir fakiHazret-i ie ve

re bir ey gnderdiler ve Nasl du edeceini unutma, diye gnderdikleri kimseye tenbih ettiler. nk her duya bir du^e karvermeliler ki, karlk akim kalsn ve sadaka hlis olsun. Fa-

lk

kirden du istemeye

uramazlard

ki,

bir iyilik temin ettim diye

akllarna gelmesin. Hakikatte iyilik yapan fakir olmutur. nk,

seni bu ykten, bu dnceden kurtard.
YEDNC VAZFE: Malndan iyi, gzel ve hell olan vermelidir. nk pheli olan ibadete lyk olmaz. Allah Tel temizdir, ancak temizi kabul eder. Allah Tel buyurdu: Alak ve aaeyi size verseler
eyden nafaka vermeyi kasd etmeyin. O
almazsnz. Kendinizin gz yummadan alcs olmadnz di ey2
leri sadaka olarak vermeyiniz ( ). Bir kimse misafirin nne kt
bir ey koyarsa, onunla alay etmi veya ehemmiyet vermemi olur.
Ya en fenasn Allah Tel'ya vermek ve en iyisini O'nun kullarna vermek nasl ciz olur? En kt vermenin iareti, ktlkle
vermeleridir. Kalbe iyi gelmeden verilen sadakann kabul olmayacandan korkulur. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Bir dirhem gm sadaka verir ve binlerce
dirhemden kymetli olur. Bu da, en iyisini vermek ve seve seve vermekle olur.

aa

(1)

(2)

H. Paaya. 9; Zekt, 18; M. Zekt, 94

Bakara: 267.
2

97, 106.

FAKR ARAMANIN

EDEBLER

Hangi fakire zekt verilse, farz yerine getirilmi olur. Fakat

fthiret ticareti yapan kimse, biraz daha uzun yola gitmek zahmetine katlanr. Sadaka tam yerini bulunca, sevab da ok olur. O hlde

be

sfattan birini aramaldr.

BRNC

SIFAT, Zhid ve mtteki olmaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Takv sahiplerine
yemek veriniz. Bundan maksat, takv sahipleri aldklar ile Allah
Tel'ya ibadet etmeyi dnrler. badetine yardm ettii o kimseye bylece ortak olur. Byklerden biri sadakasn fakirlere verir ve derdi ki: Bunlar yle insanlardr ki, Allah'tan baka hibir
arzular yoktur. Onlarn bir ihtiyac olursa, dnceleri dalr. Bir
kalbi Allah Tel tarafna
dndrmeyi, arzusu dnya olan yz
kalbi sevindirmekten daha ok severim. Bu sz Cneyd-i Badadi'ye (rahimehullah) anlattlar. Buyurdu ki: Bu szn sahibi evliyullahtandr. Bu zt bakkal idi. fls etti. nk fakirlere satt
eyden para almazd. Cneyd ona, yeniden ticaret yapmas iin bir
miktar para gnderdi ve, Senin gibi adama ticaret zarar vermez-,
buyurdu.

KNC

SIFAT: lim talebesi olmaldr. nk, ona sadaka vermekle im iin kolaylk bulur. Bylece ilminin sevabma ortak olur.

NC

SIFAT, Fakirliini

gizli tutup,

gizlice Allah'tan iste-

olmaldr. Varlkl grnmelidir. ... Hllerini bilmeyen, iffet

ve istinalarndan dolay onlar zengin (kimse) 1er sanr... (*), Duyurulmutur. Bu insanlardr ki; varlkl grnme perdesine dikkat
etmelidir. Buna vermek, dilencilik yapan bir fakire vermek gibi deyici

ildir.

DRDNC

SIFAT, Hasta veya ailesi kalabalk olmaldr.

nk, ihtiya ve znt ne kadar ok olursa,
ve sevab
da o kadar ok olur.

karl

BENC

SIFAT,
Akrabasndan olmaldr. nk hem sla-i
rahim olur, hem de sadaka olur. Allah Tel'y sevmekte kardelii olan da, akraba gibidir. Eer btn bu sfatlan kendinde toplam, hatt daha gzel sfatlara da sahip olmu bir kimse bulursa,
ona vermek hepsinden iyidir. Byle kimselere zektn verene, o
kimselerin himmet, dnce ve dular kale olur. Bu faydaya kavumas iin de, cimrilii kendinden atmas ve nimetin krn
yapmas icabeder. Seyyidlere zekt vermemelidir. Kfirlere de vermemelidir. nk zekt, insanlarn malnn kiridir, seyyidlere ya(1)

Bakara: 273.

KMYA-YI SAADET

160

kmaz.

Kfir ise buna yakmaz

(Seyyidlerin hakkn Beytlml
vermiyorsa, Hanefi mezhebinde seyyidlere de verilir).

ZEKT ALMANIN EDEBLER

Zekt alanm

be

BRNC VAZFE

vazifeye dikkat etmesi

Bilmelidir ki, Allah

lzmdr:

Te kullan mala muh-

Bunun iin kullarna ok mal verdi. Fakat ok inyet

eyledii kullarn, dnya megalesinden ve mes'uliyetinden korudu.
Kazanma ykn ve eziyetini dnya mal toplamay zenginlere
ta yaratt.

verdi ve onlara, daha aziz ve kymetli olan kullarna yetecek kadar vermelerini farz eyledi. Bylece o azizler dnya yknden kurtulup, Allah Tel'ya ibadette tek maksatl ve tek dnceli olurlar. Bir ihtiya sebebiyle himmetleri,
maksatlar dalnca kendilerine yetecek kadar zenginler tarafndan onlara verilir. Bu da,
du etmelerine ve bu dunn bereketi de zenginlerin afv olmasna

sebep olur.
niyeti
tin

ile

hlde fakir alrken, kendine yetecek kadar sarf etmek

almaldr. Ancak ibadet iin rahat olmu olur. Bu nime-

kymetini bilmelidir

ki,

ibadetle

megul olmas

iin

zenginleri

ona yardmc eylemilerdir. Bu, btn dnyaya hkim olan bir padiahn, kendi hususi hizmetilerini huzurundan hi ayrmayp,
dnya iin megul olmamalarn istemesine benzer.
Fakat hususi hizmete yakmayan, lyk olmayan kylleri ve
tccarlar onlarn emrine verir, onlardan hara ve cizye alnp padiahn bu hususi hizmetilerine aylk olarak verilir. Padiahn btn bunlardan maksad, bu seilmi hizmetilerinin hizmet etmeleri olduu gibi, Allah Tel'nn da btn mahlkattan istedii,
O'nu Rab bilip ibadet etmeleridir. Bunun iin buyurdu: Ben cinleri de. insanlar da (baka bir hikmetle deil) ancak bana kulluk
etsinler diye yarattm- (). O hlde, zekt alan fakir, bu niyetle
almaldr. Bunun iin Peygamber Efendimiz buyurdu ki: -Sadaka
alan, ihtiyatan dolay alyorsa, (bu takdirde) verenin sevab, alann sevabndan fazla deildir. (Yni alan da veren de sevap elde
eder).. Bu hkm, niyeti din ibadet rahatl bulmak olan kimse

hakkndadr.

KNC

VAZFE,

Zekt alan, Allah Tel dan almal ve Ondan grmelidir; Zengini Allah tarafndan gnderilmi bilmelidir.
nk, zengini bir mvekkelle zektn fakire vermeye mecbur etmitir. Onun mvekkeli, saadet ve kurtuluunu zekt vermeye balayan iman ona vermesidir. Eer bu mvekkei olrriasayd kimseye
bir kl vermezdi. O hlde minnet, onu mecburi mvekkei eylemesi
(1)

51

Ez-Zryt:

56.

vasta ve arac bilince, zengini de arac grmesi ve kretmesi lzmdr. Muhakkak ki, insanlara teekkr etmeyen, Allah'a kretmi olmaz i 1 ), Duyuruldu. Kullarn
her iini yaratan Allah Tel onlar medhediyor ve buyuruyor ki:
2
( ).
(Sleyman
... Ne gzel kul idi... Elbette ki o rc' edici oldu
IDavud aleyhisselmn olul aleyhisselm kastediliyor). Ve yine
buyurdu: O, (tesbihde, zikirde ve btn vakitlerinde) daima (Al3
kastedililah'a) dnen (bir zt) idi. ( ). (brahim aleyhisselm
sebebiyledir. Zenginin elini

yor)

Bunun

ok yetler vardr. Bunun iindir

gibi

ki,

hayrl

bir

ie

vasta eylediini aziz eyledi. Bhusus hadis i kudside buyurur:

.yilik etmek in yarattm ve yilii onun eliyle gnderdiim kimseye mjdeler olsun. O hlde O'nun aziz kullarnn kymetini bilmek lzmdr. krn mns da budur. Ona du etmeli ve demeAllah Tel kalbini, iyilerin kalbinde temizlesin, amelini
seilmi kullarn kalbinde temiz eylesin, rhuna ehidlerin rhla-

lidir ki:

Hadis-i erifte geldi

Eer

ki:

veremezdeniz, o kadar

karln veriniz.
karln verdiinize

Siz iyilik edene,

du ediniz ki.

kanaat getirin. krn tamam, zektn aybn rtmek, azn az

grmemektir. Hususan, zekt verenin,
kabul etmemek ve
tutmas ve ona byklk gz
verdiini ok olsa bile, az ve
ile bakmamas arttr.
NC VAZFE Hell olmayan almamaktr. Zalimlerin
malndan hibir ey almamaldr. Faiz veren ve kurtulu aresi iin
bunu yapan, yni para verenden almamaldr.

aa

DRDNC VAZFE:

aa

almamaldr. Yolculuk iin alyorsa, yiyecek ve cretten fazla almamaldr. Borcu varsa, borcundan fazla almamaldr. nk alnan bir fazla dirhem,
haramdr. Eer evinde fazla olarak kuma ve giyecek elbise varsa,
zekt almamaldr.

BENC

VAZFE

htiyacndan

ksmdan olduunu bilveriyorsun, yokksmndan

Zekt veren hangi

mezse verene sormaldr. Miskinler

sa borlu olanlar

fazla

ksmndan m?.

Bylece sekizde bir alanlardan

m,

deil mi bilmelidir. Deilse almamaldr. nk fil mezhebinde zekt bir kiiye vermemek lzmdr.

SADAKA VERMENN FAZLET

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Bir hurma bile olsa sadaka veriniz. nk fakiri canlandrr ve
(1)

D. Edeb.

(2)

38

11,

T. Birr. 35;

Sd: 30

44.

Hm.

258. 295, 303, 388.

(3)

38

Sd:

30.

KMVA-YI SAADET

152

sndrp yok ettii gibi gnahlar yok eder W. Ve

yine buyurdu: Bir hurmann yarsyle bile olsa Cehennem ateinden korunun, onu da bulamazsanz tatl dilli olunuz (*). Ve yine
buyurdu: Hellden sadaka veren bir Mslman yoktur ki, Allah
Tel o sadakay kendi ltuf eline almasn ve sizin drt ayakl haykavanlar byttnz gibi, Allah Tel onu birka Uhud
dar bytmesin. Ve yine buyurdu: Yarn, kyamet gn insanlar
arasnda hkm olununcaya kadar, herkes kendi sadakasnn gl-

uyun

tefi

da

mi kapy

balar. Hangi sadaka daha faziletlidir? diye sorduklarnda, Vcudun salam olup yaama midin olduu ve fakirlikten korkmadm zaman verdiin sadakadr. Can boazna gelincefilnn dediin deildir.
ye kadar bekleyip, sonra: Bu filnn,
nk, o zaten filnn olmutur. Sylesen de bir, sylemesen de!
buyurdu.

kapsndan kovann evine, melekler yedi gn uramaz. Peygamber

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) iki ii kimseye brakmaz,
kendi eliyle yapard. Fakire sadakay kendi eliyle verirdi. Gece abdest suyunu kendi koyard ve zerini rterdi. Buyurdu ki (sallllah aleyhi ve sellem): Bir Mslmana elbise yapan, o elbise onun
srtnda durduu mddete, Allah Tel'nn hfznda (korumasnIs aleyhisselm buyurdu: Dilenciyi midsiz eden, yahut

da) olur. Hazret-i Aie (radyallah anh) elli bin altn sadaka
verdi ve eski gmlei yamalayp giydi. Kendisine bir gmlek yapmad, bn Mes'ud (radyallah anh) buyuruyor ki: Bir kimse yetsene ibadet etti. Sonra yle bir gnah iledi ki, ibadetler?/ yok
oldu. Sonra bir fakire urad ve ona bir dilim ekmek verdi. Onun
o gnah afvedildi ve yetmi senelik ameli de kendisine verildi.

mi

Lokman Hekim oluna, Her ne zaman

bir

gnah

ilersen, arkasn-

dan sadaka ver ve tevbe et, derdi. Abdullah bin mer (radyallah anhm) sadaka olarak eker verirdi ve derdi ki: Allah Tel
buyuruyor: Sevdiiniz (mal den infak etmedike iyilerden olamazsnz ( 3 ). Allah Tel biliyor ki, ben ekeri ok seviyorum.
Eb Sfyan (radyallah anh) diyor ki: Kendinin sevaba ihtiyacn, fakirin sadakaya ihtiyacndan daha ok grmeyenin sadakas
kabul olmaz. Hasan- Basr (rahmetullahi aleyh) bir kle satcsn gzel bir criye ile grd. Buyurdu ki: ki dirheme satar msn?. Satc, Hayr, dedi. Buyurdu ki: Allah Tel, bu cariyeden
ok daha gzel olan Cennet hurilerini iki hurma tanesine satyor.
Yni sadaka verene veriyor.

(1)
(2)

H. Zekt. 9. 10; M. Zekt, 66

bnl- Mbarek, Zhd.

68.
(3)

Al-1

mran:

92.

ALTINCI ASIL

Oru
Oru, Islmn artlarndan biridir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel buyuruyor ki
her yilie on misli karlk verilir. Fakat oru bana mahsstur, oben veririm- (*). Allah Tel buyuruyor: Kendi
nun
arzu ve steklerine sabredenler (canlar istedii hlde yapmayan2
lar) hesba ekilmezleri ecirleri, sevablar hesabszdr- ( ) Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu-. Sabr imann yansdr. Oru da sabrn yarsdr-. Ve yine buyurdu: Oru tu-

karln

aznn

kokusu Allah Te&l'nn ndinde misk kokusundan

Allah Tel buyurur: Benim kulum yemekten
gzeldir- ( 3
ve imekten yalnz benim iin el ekti onun mkfatn ancak ben
veririm- ( 4 ). Peygamber Efendimiz buyurdu ki: Orulunun uykusu
badettir-. Ve yine buyurdu: Ramazan ay gelince. Cennet kaplarn
aarlar, Cehennem kaplarn kapatrlar ve eytanlar balarlar ve
bir ses der kit Ey iyilik etmek isteyen kimse, senin vaktindir, gel.
Ey ktlk yapmak isteyen, sana burada yer yoktur ( 5 ). Faziletinin byklndendir ki, Allah Tel bu ibadeti, hassaten kendiben veririm
ne nisbet ediyor ve, Oru benim iindir,
(*)
buyuruyor; her ne kadar btn ibadetler onun in ise de bu,
btn lem onun mlk olduu hlde, K'be'ye, Benim evim bu-

tann
daha

karln

yurmasna

benziyor.

Oruta iki hususiyet vardr ve bu hususiyetler sebebiyle bu

nisbete uygundur. Biri, orucun hakikati, yememektir. Bu se btna
ait bir eydir. nsanlar bunu grmez. Bylece riya da buna yanamaz. Dieri, Allah Tel'nn dman eytandr. eytann askeri,
arzu ve isteklerdir. Oru onun askerini krar. nk orucun hakikati arzular terktir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah
Sym, 164. 165; N. Sym, 41.
Ez-Zmer: 10.
Savm, 2, 9; M. Sym. 161, 163, 165; T. Savm,
Savm, 2; M. Sym, 164, 165.
Savm, 5; M. Sym, 1. 2, 4, 5.
Savm, 2; M. Sym. 164, 165.

(1)

H. Savm. 2; M.

(2)

39

(3)

H.
H.
H.
H.

(4)

(5)
(6)

54.

KMYA- YI SAADET

154

buyurdu ki: eytan insan vcudunda, kan gibi

dolar. Onun gei yolunu, alkla tkaynz- t ). Ve Hazret-i Aie'ye
(radyallah anh) buyurdu: -Cennetin kapsn almaya devam
et. Ne ile?^ diye sordu: Ackmakla buyurdu. Ve yine buyurdu;
Oru kalkandr 2 ). Ve yine buyurdu: badetlerin kaps orutur. Bu da, btn ibadetlere ehvetin mni olmasndandr. ehvet
yni arzulara yardm, tokluktur. Alk ise arzulan krar.
aleyhi ve sellem)

ORUCUN FARZLARI
Orucun farzlar altdr:
Ramazan aynn ilk gnn aramaktr. Yirmi dokuz veya
1
otuz gn olduunu ancak bununla anlayabilir. dil bir hidin szne gvenilir. Bayram iin ise iki^hidden az olmaz. Doru szl

olduunu bildii bir kimseden^hilli grdn duyunca, oruca

balamas farz olur, isterse kad o kimsenin szyle hkmetmi
olmasn. On alt fersahlk lyaklak olarak 100 km.l uzaktaki bir

baka ehirde

yeni ay grmlerse, burada olanlara, yni ay grmeyenlere oru farz olmaz. Mesafe bu kadardan az olursa oruca
balamalar farz olur.

Niyettin Her gece niyet e^tmek

Ramazan orucu olduunu,

farz

lzmdr. Hatrna, bunun

oldfuunu ve farz ed ettiini ge-

Bunlar hatrlayan Mslmann kalbi

niyetsiz olmaz.
pheli gecede aban aynn otuzuncu yahut Ramazan'n birinci
gecesi iyi bilinmezse!, Ramazan ay gelmi ise niyet ettim oru tutmaya dese, bu niyet doru olmaz. phesini, szne gvendii bir
kimsenin sz ile giderinceye kadar bu niyet olmaz. Son gece ise
caizdir. Evet bu da phelidir ama, esas olan Raniazan'n henz
gememi olmasdr.
tirmelidir.

Bir kimseyi karanlk bir yerde braksalar, dnce ve gayretiyle vakti bulmaya alrsa ve buna gre oru tutarsa doru olur.
Geceden niyet etse ve niyetten sonra imskten nce bir ey yese
niyeti bozulmaz. Hatt

etse ve sonra

Bile

hayz

hayznn

kesileceini anlayan kadn, niyet

kesilse, orucu sahih olur.

vcudun iine hibir ey sokmamaktn Kan aldrmann, srme kullanmann, kulan iine bir ey sokmann, zekerin ucuna pamuk koymann zarar yoktur. nk i dediimizde
bir eyler olmaldr. Beyin, karn, mide, mesne gibi. stemeyerek
vcuduna bir ey girse, mesel uan bir sinek, veya yoldaki toz, yahut boazna kadar ulatrd abdest suyunu yutsa, orucu bozulmaz. Ama sabah olmamtr veya akam olmutur zannederek ye3

(1)

H.

bile

tikf.

(2)

H. Savm, 2;

Sym,

161.

162.

ORU

155

sabahtan sonra veya akamdan nce yemi olduunu anlasa orucunu kaz etmesi lzmdr.
Hanmyla cima' etmemektir: Eer hanmyla gusl icabet4
tirecek kadar oynarsa, oru bozulur. Fakat orulu olduunu unutmusa bozulmaz. Gece cima' etse, sabahtan sonra ykansa cizdir.
Hibir ekilde kendisinden men kmasn stememektin
5
Cima' etmeden hanmyla oynasa, gen olsa ve men gelme korkusu
bulunsa, meni glse orucu bozulur!
f>6,

Zorla kusmamaktr:

stemeyerek kusarsa, orucu bozulmaz.

sebeple, boaznda kalm suyu karp atsa

Nezle veya baka bir

zarar vermez. nk bundan kanmak zordur. Ancak o su,
na gelse ve sonra yutsa orucu bozulur.

az-

ORUCUN SNNETLER DE ALTIDIR

Sahuru geciktirmek, iftar acele ve hurma veya su ile etmek,
leden sonra misvak kullanmamak, sadaka vermek, yemek vermek, ok Kur'n- Kerim okumak. Bilhassa Kadir Gecesi'nin iinde
bulunduu Ramazan'n son on gn itilfta olmak, Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bu on gnde yatan drer, ibadet elbisesini giyerdi. Ehl-i beytinden ibadetten ba kaldran olmazd.
Kadir Gecesi, Ramazan'n ya yirmi birinci, ya yirmi nc, ya
yirmi beinci veya yirmi yedinci gecesidir. ^Yirmi yedinci gece olsa
daha kuvvetlidir.,, En iyisi bu on gndeki itikf devaml yapmaktr.
Eer devaml itikf yapacam diye adak yaptysa, kaz-y^ hacetten baka bir sebeple
kmamas ve abdest alma zamanndan
fazla orada kalmamas lzmdr. Cenaze namaz, hasta^ ziyareti, hidlik yahut abdestini yenilemek iin
ksa, itikf kesilmi
olur. Mescidde elini ykamak, yemek ve yatmakta bir saknca yoka
tur. Kaz-y hcetten dnnce niyetini yenilemelidir.

dar

dar

ORUCUN HAKKAT VE RHU

Avam orucu, havas
ve seilmilerin seilmilerinin orucu.

Oru
orucu

derecedir:

orucu

[seilmilerin

Avamn

orucu anlattmzda. Bundan maksat da yememek, imemek ve cim' etmemektir. Bu da en

derecedir.
1

aa

Seilmilerin seilmilerine mahsus olan oru, en yksek derecedir. Bu derecedeki oru, kalbini Allah Tel'dan baka her
eyi
dnmekten korumak ve btn varlm Allah Tel'ya vermektir. Ondan gayri olan her eyden, zhirde
ve btnda, orulu olmaktr. Allah Tel'nn birliinden ve bununla alkal eylerden
baka her ne dnrse, orucu bozulur. Dnya iin dnd bir

150

KMYA-Y1 SAADET

oy mbh da
dnya

olsa orucu bozulur. Ancak, din inde

yardma

olan

saylmad iin bozmaz. Hatt demilerdir ki,

akama orucu ne e aacan dnse, ona bir g-

dnyadan

ii.

eer gndzn,

nah yazlr. nk bu

hareketi,

Allah ^Tel'nn kendisine verece-

olmadn

sz verdii nzk hakknda tam tminn sahibi

terir. Bu, evliyann ve sddklann derecesidir. Herkes

ine

bunun

gs-

zirve-

ulaamaz.

sine

Havassn

(seilmilerini orucu ise

zalarn, kt ve

gnah

olan eylerden korumaktr. Yalnz yememek, imemek ve cim'

memek ile yetinmez. Bu orucun tamam alt eyle olur:

et-

Gz

korumak Kendini, Allah Tel'y dnmekten

alkoyacak her eyden korumaldr. Bilhassa ehveti tahrik eden
eylerden. nk Peygamber Efendimiz buyurur: Gzn bak,
zehirle su verilmi eytann oklarndan bir oktur. Allah korkusundan bundan saknana iman mkfat verilir. Kalbinde man tatlbulur. Enes (radyallah anh) bildiriyor: Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Be ey orucu bozan
Yalan, gybet, sz tamak, yalan yere yemin ve ehvetle bakmak.
1

Dilini

lzumsuz ve htiya olmayan eylerden korumaktr. Ya susmal, ya 3 Kur'n- Kerim okumakla megul olmaldr. Mnazara ve mugalta, zararl lzumsuz szlere girer.
Fakat, gybet etmek ve yalan sylemek, limlerden bazlarnn mezhebine gre, avamn orucunu da bozar.
2

ki kadn orulu idiler. Susuzluktan lecek gibi oldular. Peygamber Efendimizden (sallllah aleyhi ve sellem) orularn amak iin izin istediler. Onlara bir anak gnderdi ve buna kussunlar buyurdu. Her ikisinin de boazndan siyah kan paras geldi.
Orada bulunanlar ardlar. Peygamber (sallllah aleyhi ve sel-

lem) Efendimiz buyurdu: Bu iki kadn, Allah Teala'nm hell kleylerden oru tuttular, sakndlar, haram ettii le orularm
atlar. Gybetle uratlar. Boazlarndan gelen de, yedikleri in-

sanlarn
3

etleridir!

Kulam

korumaldr.

nk sylenmesi zararl olan eyi

dinlemek de zararldr. Dinleyen; gnahta, yalanda, gybette ve

er eylerde syleyene ortak olur.
4

Elini,

dr. Oru

ayan

tutup

da,

di-

ve btn uzuvlarn gnahlardan korumalktlklerden kanmayan, perhizden ka-

np

zehir ien hasta gibidir. nk gnah zehirdir. Yemek gdadr ama, ok yenirse zararl olur. Fakat aslnda zararl deildir.
Bunun iin Peygamber Efendimiz, (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Birok oru tutanlar vardr ki, orutan nasiblerl alk

ve susuzluktan

baka

bir

ey

deildir.

ORU

187

ftar vaktinde haram ve pheli eyleri yememelidir. Hgece tedalis hellden bile ok yememelidir. Gndzn
rik edenin maksad nasl hsl olur? nk orutan maksad; ehvetleri, arzulan zayflatmaktr. ki vakitlik yemei bir vakitte yemek ehveti artrr, istei oaltr. Hele eit eit yemek yapyorlar! Mide bo olmaynca, kalb nasl sf ve berrak olur? Snnet ota
gndzn fazla uyumamak ve aln te'sirini kendinde bulmaktr.
Gece ok yerse, hemen uykuya dalar. Ve gece namazn kamaz.
Bunun iin Peygamber Efendimiz buyurdu: Dolu olan kaplardan,
Allah Tel'mn mideden daha ok dman olduu dolu bir kap
5

kardm

yoktur.
6

snda

ftardan

sonra kalbi, korku ile mid Ihavf ve recl araolmaldr. nk orucunun kabul edilip edilmeyeceini bile-

mez.
Basri (rahmetullah) bayram gn glp oynayan bir
insanlara rastlad. Buyurdu ki: Allah Tel, Ramazan aykullarnn kendisine ibadette daha ok ve daha ilerisini arayageri kald.
ileri gitti, bir
caklar bir meydan yapt. Bir
Glenlere ve hallerinin, ilerinin hakikatini bilmeyenlere ok

Hasan

ksm
n

ksm

ksm

a-

eer

Allah Tel yaptklar

ilerin nnden perdeyi kaldrsa, hakikati gsterse, makbller kendi ne'esiyle megul olur, reddolunanlar yas tutarlar ve hi kimse
oyun ve elence ile megl olmaz.
lrl Allah fel'ya

hlde,

yemin ederim

ki,

bu anlattklarmzdan, anlalm oluyor

ki,

yemek

ye-

meyip, su imeyip oru tutmakla iktifa edenin orucu ruhsuz bir sret olur. Orucun hakikati ise kendini meleklere benzetmektir. nk meleklerde hi ehvet yoktur. Hayvanlarda ise ehvet galibtir.
Bunun iin meleklerden uzak oldular. ehveti galib olan kimse
ehveti azalmca meleklere benzer. Bu
hayvanlar seviyesindedir.
sebeple meleklere yakn olur. Yaknlk sfat bakmndandr, yer bakmndan deil. Melekler ise Allah Tel'ya yakndr. O hlde o
insan da, Allah Tel'ya yakn olur. Akam hazrlna koyulur
ve btn istediklerini hazrlarsa, ehveti kuvvetlenir, azalmaz ve
orucun ruhu ele gemez.

ORU BOZDUKTAN SONRA LZIM GELEN EYLER

Ramazan aynda orucu bozana kaz, kefret, fidye ve imsk
lzmdr, fakat herbirinin yeri ayrdr.
Orucunu zrle veya zrsz olarak bozann, yahut hasta olmak, yolculua kmak, hayz grmek, yahut 5 hmile olmak sebebiyle orucunu bozann kaz etmesi farzdr. Mrted olann da farzdr. Deli ve ocua farz deildir.

KMYA-YI SAADET

188

Kefret yalnz cima' etmekle, yahut bile bile meni karmakla

olur. Bunun kefreti, bir kle azd etmektir. Klesi yoksa iki ay
devaml oru tutmaktr. Eer, hasta veya zayf ise altm miskine
birer

md yemek

yedirmelidir.

Her

md

bir

menden

te bir

men

noksandr.

msk, zrsz oru aana farzdr. Hayz grene imsk (akama kadar yememek farz deildir. sterse gndz ortasnda temizlenmi olsun. Misafir, mukim olsa da imsk farz deildir. Hasta iyi
olsa da imsk farz deildir. pheli gn lyni aban'm 29'uncu gnnden sonraki gnl bir kimse ay grdn sylese, yemek ye1

mi

olanlarn, duyduklar andan

akama

kadar yememeleri lzmdr. leyin yolculua kann orucunu amas doru deildir. Orucunu am olarak, le vakti ehre gelirse, tekrar yemesi
doru deildir. Eer mmknse yolcunun oru tutmas daha iyidir.
Fidye, miskine verilen bir md yiyecektir. ocuk korkusundan
orucunu aan hamileye ve st^emzirene kaza ile beraber fidye de
vermek farzdr. Hasta daha fena olmak korkusuyla aarsa fidye
vermez. ok ihtiyar olup, oru tutamayacak olan bir ihtiyara, kaz
orucunun bedelini vermesi farz olur.
Bir Ramazan'n kazsn dier
Ramazan'a kadar geciktirene
kazya kalm her gn iin bir md yiyecek vermesi lazmdr.

FASIL
KIYMETL GNLERDE ORU TUTMAK
ve kymetli gnlerde oru tutmak snnettir. Kymetli
gnler unlardr: Arife gn IZilhicce'nin dokuzuncu gn, Kurban bayramndan neki gnl. Muharrem'in onuncu gn. Zilhicce'nin ilk dokuz gn, Muharrem'in ilk on gn, Receb ve aban
aylarnn hepsi. Hadis i erifte geldi ki: Ehr-i nurum (yni muharebenin haram olduu aylar) da bir gn oru, dier gnlerde bir
ay orutan efdldir. Ramazan ayndaki bir gn oru ise, muhterem
aylardaki bir ay orutan efdldir. Yine buyurdu ki:
Muhterem
aylarda gn, perembe, cuma ve cumartesi gnleri oru tutana,
ycdiyz senelik ibadet sevab yazlr. Muhterem aylar drttr:
Zilka'de, Zilhicce, Muharrem ve Receb. En faziletlisi Hac ay olan
Faziletli

Zilhicce'dir.

erifde bildirildi ki: Allah Tel'nm indinde Zilhicce

aynn ilk on gnndeki ibadetten faziletli ibadet yoktur. Bu ayda
bir gn oru. bir senelik oru gibidir. Br^tecesini kym libadetle
geirmek Kadir gecesini ihy etmek gibidir. Dediler ki: Y Reslllah, cihd da byle deil midir?. Hayr, clhd da byle deildir. Ancak Allah yolundaki harbde (cihdda) at len ve kan akan

Hadis

ORU

15*

buyurdu. Ashab- kirmdan bir ksm btn Receb aynda oru tutmak, Ramazan'a benzetmek olduu iin mekrhtur buyurdular. Bunun iin Receb aynda bir gn veya daha fazla oru
haritir,

tutmamaldr.
erifte geldi ki: aban ay onbe olunca, Ramazan orucundan baka oru yoktur- (). aban aynn son gnleri oru tutmamak iyidir. Bylece Ramazan'dan ayrlm olur. aban'n sonun-

Hads

da Ramazan ayn karlamak iin oru tutmak mekrhtur.

lamaktan baka bir sebeple olursa mekrh deildir.

Kar-

BR AY tNDEKt KIYMETL GNLER

Eyym-

biyd, yni her

Arabi

ayn

onbeinci gnleridir. Yedi gn iinde

ise

onnc, ondrdnc ve
kymetli gnler pazartesi,

perembe ve Cuma gnleridir.

Ama, btn seneyi orulu geirmek hepsini ierisine alr. Yalnz be gn oru tutmamak muhakkak lzmdr. Ramazan bayrabir gn ve Kurban bayram drt gn. Hi oru amadan ertesi
gn oru tutmak mekrhtur. Devaml oru tutamayan, bir gn
tutsun, bir gn tutmasn. Dvud aleyhisselmm orucu budur ve fa-

zileti

byktr.

Amr

Peygamber Efendimize Oruta en

faziletli yol hangisidir?, diye sordu. Cevabnda, yukardaki gibi yni Bir gn tutmak, bir gn tutmamak, buyurdu. Bundan daha
faziletlisini istiyorum, dedi. Bundan faziletlisi yoktur, buyurdu.
Bundan aas, perembe ve pazartesi gnleri oru tutmaktr. BunAbdullah ibn

lar,

Ramazan ayna

ibni'l-s,

eklenirse senenin te biri eder.

Orucun hakikatinden maksadn, ehveti krmak ve kalbi temizlemek olduunu bilenin, kalbini kontrol etmesi lzmdr. Bylo
olunca, bazan orulu olmamak daha iyi olur. Bazan da orulu olmak daha iyi olur. Bu sebeptendir ki. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bazan yle ok oru tutard

cak

mann,
bin

bozmaya-

yoktu. Alimler, drt

fazla orusuz geirmeyi sevmezlerdi.

kalbi karartacandan, gafletin stil

Devaml oru tutma-

Oru tutmasnda

uyankln

(1)

hi

sras

derlerdi.

gnden

ki,

D. Savm,

belli

bir

azaltacandan korkulur.

12.

edeceinden ve

kal-

YEDNC

ASIL

Hac
Islmn artlarndan

biri

de Hacdr. Hayatta bir defa yaplr.

Peygamber Efendimiz
(Hac

(sallllah aleyhi ve sellem)

kendisine bor olup bir mni
hlde)

olmad

buyurdu

ki:

hatm

yapmadan len, Yahudi ve Hristiyan gibi lmtr. Ve yine buyurdu: Vcudu gnahlara bul anmam, dili lzumsuz eylerle
megul olmam bir kimse, Hac edince btn gnahlardan, anadan
doma gibi olur, yni kurtulur (*). Ve yine buyurdu: AfvedUmesi, Arafat danda vakfeye durmaktan baka bir ey olmayan, ok
gnahlar vardr. Ve yine buyurdu: -eytan Arefe gnnden baka hibir gn bu kadar zelil, hakr ve benzi solgun grnmez. nk Arefe gn Allah Teal rahmetini kullarna saar ve birok
byk gnahlar afveder. Ve yine buyurdu: -Hac dncesiyle
evinden kp, yolda len kimseye kyamete kadar her sene bir Hac
ve Umre sevab yazlr. Mekke'de, yahut Medine'de lene no sual
var, ne hesab. Ve yine buyurdu: Makbul bir Hac, dnya ve dnyadaki her eyden daha iyidir. Ona Cennetten baka karlk verilmez. Ve yine buyurdu: Arafat danda vakfeye durup da, gnahnn afvedilmediini sanmaktan daha byk gnah yoktur.
Ali bin Muvaffak byklerden idi. Buyurdu ki: Bir sene hacca
gittim. Arefe gecesi ryamda, gkten yeil elbiseli iki melein indiini grdm. Biri dierine diyordu: Bu sene hacca gelenlerin sabiliyor musun?. Dieri, Bilmiyorum, dedi. Soran, Altyz
bin kii, dedi. Sonra. Ka kiinin haca kabul olduunu da biliyor musun?. Dieri, Bilmem, dedi. Soran, Yalnz alt kiinin haca kabul oldu, dedi. Bunu duyunca, bu szlerin korku*
suyla ryadan uyandm. ok zldm ve mkn yok, ben bu alt
kiiden biri olamam, dedim. Bu znt ve dnce ile Me'ar'l-

ysn

Harm'a geldim. Uyudum. Ayn melekleri grdm, konumalar

devam ediyordu. Sonra biri dedi ki: Biliyor musun, bu gece Allah
Tel kullar arasnda nasl hkmeyledi?. Dieri, Hayr, bilmiyorum, dpdi. Soran dedi ki: Bu alt kiiden her birinin hrmetine
yzbin kisi balad, onlar in lzm olan yapt. Bunu duyunca
sevinle uykudan uyandm ve Allah Tel'ya krettim.
(1)

H. Mahsar,

9.

10;

N. Hacc,

4.

HAC

161

Peygamber Efendimiz buyurdu: Allah Tel vadetmitir ki,

her sene Hac iin buray Kabe'yi alt yz bin kul ziyaret edecektir. Bundan daha az olursa, bu sayy tamamlayncaya kadar melek
gnderir. Kyamet gn Kbe yzn gsterecek bir gelin gibi olur.
l

Onu

tavaf eden herkes rtsnn eteklerine sarlacak, Cennete girinceye kadar etrafnda dnecek ve onunla beraber Cennete gireceklerdir.

HACCIN ARTLARI VE RKNLER

Vaktinde hac yapan her Mslmann hacc dorudur. Hac zaman, evval, Zilka'de aylan ile Zilhicce aynn ilk dokuz gndr.
Bayram gn sabahna kadar devam eder. Bu mddet ierisinde
ihram giymek hac iin olur. Eer bundan nce hac niyetiyle ihram
giyerse Umre olur. Akll ocuun hacc sahihtir. St emen ocu-

un

velisi

iin

yapt

onun

namna ihrama

hac ilerini onun

girer,

iin

bu

ileri idare eder. Kendisi

de yapar. Arafat'a gtrr, sa'y

ve tavaf yaptrrsa sahih olur. O hlde bir

hih olabilmesi iin ya haddi yoktur (*).

Mslmann haccnn

sa-

Ama, Mslmann farz olan hac vazifesini eda etmesinin art

betir. Mslman olmak, hr olmak, akll olmak, bula ermi ol-

mak

ve hac vaktinde ihram giymek. Arafat'ta vakfeden nce ihrama giren ocuk bula ererse yahut kle azd olursa, tslmn Hac
emrini yerine getirmi olur. Hac vakti hari, ayn artlar farz olan
umre iin de lzmdr. nk umrenin vakti btn senedir.

Bakasna vekil olarak hacca gidecek olann, nceden kendi

haccm ed etmi olmas lzmdr. Eer, kendi haccn yapmadan
nce bakasna niyetle hacca giderse, yerine gitmi olduu kimse

yapm

Niyet nasl olursa olsun,

hac vazifesinin skt olma sras yledir: lk nce zerine farz olan
hac, sonra kaz. sonra adak, sonra da vekil olarak gidilen hac.
iin

deil, kendi yerine hac

olur.

HACCIN VCUB ARTLARI

Mslman olmak, bli olmak, akll olmak, hr olmak ve gc
yetmektir. Gc yetmek iki eittir: Birincisi, kiinin bizzat kendinin hacca gidebilmesidir. Bu da eyle olur. Biri vcudunun sayolun korkusuz olmasdr. Yni gidecei yolda,
denizin tehlikeli olmamas, vcuduna yahut malna zarar verecek
dmann bulunmamas lzmdr. ncs, btn borlarm de-

lam olmas,

(1)

ikincisi

Hanef mezhebinde byle deildir.

Kimya

yi

Sadct

F.

11

KMYA YI

162

saadet

dikten sonra, kendisinin gidip gelmesine ve dnnceye kadar ailesine yetecek parasnn olmas lzmdr. Ayn zamanda yaya deil,
vasta ile gitmelidir. kinci eit udur ki: Felli olup kurtulma
midi ok az olan, kendi gidemeyen, yerine bir vekil gnderebilecek ve onun cretini de verebilecek mali gce sahip olan kimsenin
hacadr. Eer. olu kendiliinden babas iin hacca gitmeyi kabul

oluna

vermesi icabeder. nk babaya hizmet bir ereftir. Bir kimseye olu. -Ben para vereyim, sen birisini vekil eyle-,
dese, babasnn kabul etmesi lzm gelmez. Zira parann kabulnde minnet olur. Bir yabanc bu kimse yerine hacca gitmek istese
minnetini kabul etmek lzm gelmez. Hacca gitmeye gc yetince
acele etmek lzmdr. Geciktirirse de cizdir. Belki baka bir sene
gitmesi daha kolay olur. Lkin geciktirir ve hac yapmadan evvel
lrse si olur. Vasiyet etmemi bile olsa, mirasndan yerine vekil
gnderilir. Zira, bu onun zerinde bor idi. Hazret- mer (radyallah anh) buyurdu ki: Btn ehirlerde hacca gitmeye gc yetenleri yazmak ve hac etmeyenlerden hara almak isterdim.
ederse,

izin

HACCIN RKNLER
Haccm

rknleri betir: hram,

Idurmakl ve bir kavle gre salan

Haccm

tavf,

sa'y,

Arafat'ta vakfe

kazmak.

Bunlar yaplmazsa hac bozulmaz, fakat bir

koyun kesmek kurban etmek lzm olur. Bu vcibler altdr:
1
ihram Mikat ta giymi olmak. Eer oradan ihram giymeden
geerse bir koyun kesmesi vcib olur. 2
Ta atmak. 3 Gne
batncaya kadar Arafat'ta beklemek. 4
Gece Mzdelife'de kalmak. 5
Min'da yatmak. 6
Ved tavaf yapmak. Bir kavle gre, bunlardan birini terk edene yine kurban lzmdr. kinci kavle
gre de bunlarda kurban kesmek snnettir.
vcibleri:

HACCIN ED

EKLLER

Haccm ed ekli tr: frd, kran ve temett.

FRD HAC: Daha faziletlidir. nce tam bir hac yapar. Hac
bitince ihramdan kar, umre iin yeniden
ihram giyer ve umre
yapar.

hramn

Cirne'de giymek, Tenim'de giymekten. Tenim'de

giymek de Hudeybiye'de giymekten daha

iyidir.

Bu yer de sn-

nettir.

KIRAN HAC, -Lebbeyk

bi-Haccetl ve Umreti(Yrabbi, Hac

diyerek balanlan hacdr. Bir defada her ikisi

ve Umreye hazrm),
iin de ihram giymi olur. Haca bitince, ihramdan kmadan umreyi de yapar. Bu, gusl abdesti alann namaz abdesti de
almasna
benzer.

Kran Hac yapan hacdan

sonra, umreyi

yapmadan ihram-

HAC
dan karsa

koyun kesmesi vcib

163

Yalnz Mekkeli olann

nk Mekkelilerin mkat Mekke'dir. K-

bir

olur.

kesmesi vcib deildir.

ran Hac yapan Arafat'taki vakfeden nce
tavf ve sa'y ederse:
sa'y hac iin de umre iin de geerlidir. Fakat vakfeden nce tavf
ederse, iade etmek lzmdr. nk, tavf vakfeden sonra yapmak
arttr.

TEMETT HAC: Mikata

geldii zaman umreye niyetle ihram

giyer, ihramla bal kalmamak iin, ihram karr. Sonra hac vaktinde Mekke'de ihrama girip haccn ed eder. Ve bir koyun kurban
etmesi vcib olur. Eer gc yetmiyorsa, Kurban bayramndan nce aralkl veya aralksz gn oru tutar. Dier yedi gnn de
memleketine varnca tutar. Kran Hacda da koyun kesmezse on
gn oru tutar. Temett, Umre ihramn evval'de, Zilka'de'de yahut da Zilhicce'nin ilk on gnnde giyen kimse iindir. Bu sretle
hacdaki zahmet azalm olur. Hac ihramn mkattan geirmi olur.
Eer Mekkeli ise yahut garb ise, hac vaktinde mikata gelir, yahut
mikat kadar uzakla giderse koyun kesmesi vcib olmaz.

Hac ve umrede yasak olan eyler altdr:

hram

giyince gmlek, izme,

alvar ve palto giyilmez,
lzr, rid ve nalin giymelidir. Eer nalin bulamazsa ayakkab da
olur. lzr olmazsa alvar giyebilir. Bedenini izr ile rterse
olur,
1

ba

yalnz

hari.

Kadnlarn, dete gre

elbise giymeleri

Yalnz yz rtmemelidir. adrda ve tahtrevanda

ise

cizdir.

yzn

r-

tebilir.

Gzel

kokular srnmemelidir.

elbise giyerse bir

Tra

koyun kesmesi vcib

Eer koku

srerse veya

olur.

olmamak ve trnak kesmemek. Eer bunlar yapar-

koyun kesmesi vcib olur. Banyo yapmak, kan aldrmak,

ksaltmak cizdir. Kazmak ciz deildir.

sa, bir

Cim'

sa-

Eer

cim' ederse, bir deve veya bir

inek yahut da yedi koyun kesmesi vcib olur. Hacc bozulmu ol4

etmemektir.

maz.
5
leri

Hanmna

yaklamak: Yni okamak ve pmek

yapmamaldr. Dokunma

ile

eykoyun

gibi

abdesti bozan eylerde bir

kesmesi vcib olur. stimnada da byledir. hramda olann akd-1 nikh eylemesi doru deildir. Yaparsa sahih olmaz, fakat bir ey de

lzm

gelmez.

Sudakler hari av avlamak ciz deildir. Eer avlanrsa

ldrd hayvann benzerini deveden, inekten veya koyundan
kesmesi vcib olur.
0

KtMYA-YI SAADET

164

HAC

NASIL YAPILIR?
Hacda yaplacak ileri batan sona kadar bilmek lzmdr. Farznk ibadetleri
lar, snnetleri ve edebleri bir arada olmaldr.
Adet olarak yapmayan; snnet, edeb ve farz beraber tutar. Muhabbet makamna ulaanlar, nafile ve snnetlerle ular. Bhusus Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu: Aliah
Telft buyuruyor ki, benim kullarm bana, farzlar yapmaktan baka bir eyle daha ok yaklaamazlar. Kul olan nafileye ve snnete

yakn olmaktan baka rahatlk bulamaz. Hatt, o hle gelir ki, gz, kula, eli ve dili ben olurum. Benimle iitir, benimle grr, benimle tutar, benimle konuur- (>). Demek ki ibadetlerin snnet ve
edeblerini yerine getirmek ok mhimdir.

Her yerde bunlara

dik-

kat etmek lzmdr.

YOLUN LK EDEBLER VE HAZIRLIKLARI

haklan hak sahiplerine vermeli, borlar demeli, hanmna, ocuklarna ve bakmas icabedenlere nafakalarn vermeli, vasiyetname yazmal, yol
harln hellden ayrmal, pheliden kanmaldr. nk, pHazrln,
heli mal ve para ile hac yaparsa, kabul olmayabilir.
yolda fakirlerle arkadalk yapacak ekilde biraz fazla yapmaldr.
Yola kmadan nce, yolda rahat ve slim olmak iin, sadaka vermelidir. Kuvvetli bir deve kiralamaldr. Ykletecei eyleri hayvann sahibine gstermelidir. Bu sretle bir skntdan da kurtulmu
olur. yi bir arkada edinmelidir. nk sefere kacaktr, din ve
dnya ilerinde arkada olacaktr. Sevdiklerine, Allaha smarladk demeli, du istemelidir. Her birine, Dinini, emanetini ve lerin sonunu Aliah Tel'ya smarlyorum, demelidir. O kimseler
de. kendisine, Allah seni korusun, takvn artrsn, beenmedii
eylerden uzak eylesin, gnahm afv, yzn dndn taraf hayrl eylesin, demelidir. Evden kaca zaman iki rekt namaz klmal, birinci rektta Elham'dan sonra Kul y eyyhel kflrn, kinY
ci rektta da Kul huvallah ehad srelerini okumal, sonra,
Rabbi, seferde dostum sensin, ehlimi, malm ve ocuklarm sana
braktm, beni ve onlar bellardan koru. Y Rabbi, bu yolda senden iyilik, takv ve beendiin amelleri, ileri istiyorum, demeli-

Hacca gitmeye niyet

edince; nce tevbe etmeli,

Evin kapsna gelince, Bismillah!, tevekkelt alllahi, l havle

ve l kuvvete ill billh deyip, Y Rabbi, senin yardmnla
ktm, sana tevekkl eyledim, sana ttndm, yzm sana dndm. Y Rabbi! Beni takv le rzklandr, gnahm afvet, her nereye dnersem yolumu hayrl eyle! sylemelidir. Hayvana binin-

dir.

dar

(1)

Hm.

VI, 256; H. Rikik. 38.

HAC
Kendi kuvvetimizle yapBismillah! ve billahi ekber. deyip,
imknsz olan bir hlde, bunu bize veren Allah Tel her
ayb ve kusurdan mnezzehdir. Biz de sonunda O na dncyz,

ce.

mamz

mddet zikir ve Kur'n- Kerim okumakla megul olmaldr. Yksek bir yere gelince, Y Rabbi enin
erefin her ereften stndr. Her hlde yaplan hamdler sana mahyete'lsustur, demelidir. Yolda korkulacak bir hl zuhur ederse,
Krsi, Amene'r-resl, Kul hvallah ehad ve Kul'ez'leri okumademelidir. Yolda giderken bir

ldr.

HRAMIN EDEBLER VE MEKKE'YE

GR

Hac kafilesindekiler, ihram giyilecek inikat denilen yere geldikcuma bahsi'nde

leri zaman nce gusl edip, san ve trnaklarn,
anlattmz gibi kesmeli, dikilmi elbisesini karp, beyaz renkli
izr ve ridy kuanmaldrlar. ihram giymeden nce gzel kokuyzn
lar srnmelidir. Gitmek iin kalknca, deveyi drtmeU,
yola dnp hacca niyet etmeli ve dili ile de, Lebbeyk, AJlahmme
Lerike leke lebbeyk, innel-hamde ve'n-ni'mete ve'lmlke leke lebbeyk, l erike leki sylemelidir. Bunun gibi szleri
yksek sesle sylemeye devam etmedir. Yolda, ykselirken de,
inerken de, kafileye bir sknt geldii zaman da okumaldr. Mekke'ye yaklanca boy abdesti almaldr.
Hacda dokuz yerde gusl abdesti almak snnettir: hram giyerken, Mekke'ye giderken, ziyaret tavafndan nce, Arafat'ta vakfeden nce, Mzdelife'de kalnca, de cemrede ta atmadan
nce ve bir de ved tavaf yapmadan ncedir. Fakat Cemret'l-Akabe'deki at iin gusle lzum yoktur.
Gusl edip, Mekke-i Mkerreme'ye girince ve daha ehrin ortasnda iken, gz Kabe'yi alnca L ilhe illllah vallh ekber,
Allahmme ente's-selm ve minke's-selm ve druke dru's-selm,
Allahmme inne haza
tebrekte rabben y ze'lcelli ve'l-ikrm,
beytke 'azzemtehu ve kerremtehu ve erreftehu, Allahmme fezidhu ta'zmen ve zidhu terifen ve tekrimen ve zidhu mehabeten,
ve zid men haccehu birren vekermeten, Allahmme iftah l ebvbe
rahmetike ve edhiln cenneteke ve e' izni mineeytanirracim.
Y Rabbi! Bu, Senin azameti, keremi ve erefi byk olan evindir.
Y Rabbi, onun bykln arttr, erefini ve keremini ziyade
lebbeyk

(*),

eyle ve heybetini oalt.

Y
ve

ve keremlerini artr.
a ve bana .Cennetini nasib eyle

Hac edenlerin

kaplarn
huzurundan kovulmu eytandan
Rabbi. bana rahmet

iyilik

beni koru, demelidir.

Allah'n smiyle sylyorum. Kendimi Allah'a

rindeyim, y Rabbi emrindeyim, demektir.
(1)

smarladm. Yahut em-

KMYA YI SAADET

166

Sonra Mescidi Harama Beni ey be kapsndan girip Haccr'iEsved'i pmelidir. Kaiabalk sebebiyle pemezse, elini dokundurup,
Y Habbi, elimden geleni yaptm ve ahdimi tuttum. Yaptma sen
hid ol, demeli ve tavafla megul olmaldr.

TAVAFIN EDEBLERt
namaz

Tavaf yaplrken de bedenin, elbisenin temiz olmas ve avret yerinin rtl bulunmas arttr. Fakat tavafta
Tavaf,

gibidir.

konumak mbahtr.

nce ztb snnetini yerine getirmelidir.

Iztb, izrn, yni ihramn st parasn sa koltuunun altndan
geirip iki ucunu sol omzu zerine atmaktr. Sonra Kbe'yi sol tarafna alp, Hacer'l-Esved'in yanndan tavafa balamaldr. Kbe'nin hududundan saylan azervan'a kmayp, Kbe ile arasnda
adm mesafe bulunmaldr. Tavafa balad zaman Y Habbi,
Sana olan imanm sebebiyle, kitabna inanarak, ahdine vef ederek ve Peygamberin Muhammed'e
(sallllah aleyhi ve sellem)
uyarak tavaf ediyorum, demelidir. Kbe'nin kaps hizasna geldii zaman Y Rabb! Bu ev Senin evindir, bu harem Senin haremindir, bu emniyeti Senin emniyetindir, buras Cehennem ateinden Sana snan dostlarnn yeridir, diye sylemelidir. Rttkn-i
rak ye ulanca, Y Rabbil bheden, irkten, kfrden, nifaktan, dmanlktan, kt ahlktan, aile, ocuk ve mal sebebiyle kt grnmekten Sana snrm, demelidir. Altun Oluk altna gelince Y Rabbi! Ar'nn glgesinden baka glge olmayan kyamet gnnde, beni Ar'nn altnda glgelendir. Y Rabbi, Muhammed'in (sallllah aleyhi ve lihi ve sellem) ksesi ile ebed susamayacam ekilde beni suya kandr. sylemelidir. Rkn- m'ye
geldii zaman, Y Rabbi, Haccm kabul et. Gayretimden raz ol.

Gnahm

ticaretimde elimi bo brakma. Ey aziz ve gafur o'an Rabbim, beni afvet, bana ac. bildiin hatalarm bala.
nk Sen byksn ve balaycsn, demelidir. Rkn-J Yeman'ye gelince. Y Rabbi! Kfrden, fakirlikten, kabir
azabndan,
hayatn ve lmn fitnelerinden Sana snyorum. Dnya ve hiafvet.

Bu

olmaktan Sana smyorum. Y Rabbi, dnya ve ahirette

bize iyilik ver. Rahmetinle bizi kabir ve Cehennem azbndan koru, demelidir. Yedi defa byle dnmeli ve her defasnda bu dualar
okumaldr. Bir defa dnmeye bir avt O) denir. avtta sevinle.

rette zell

rmesi

biraz daha

aktan

gitmelidir. Dier drt avtta yava

Her dnte IIcnrtri-Esvert' pmeli, Rtikn- Yeman'kaldrmaldr. Kalabalktan bunlar yapamazsa eliyle a-

iin

yriimelidir.

ye

elini

(1)

avt: Tavaf esnasnda Kabe'nin etrafnda

bir kere

dnmeye

denir.

HAC

167

avt bitince Kabe ile Hacer'l-Esved arasnda

durup; karnn, gsn ve yzn sa tarafndan Kbe'nin duvarna dokundurup iki eli de bann altnda olduu hlde duvara daret etmelidir. Yedi

yanmaldr. Yahut da Kbe'nin

rtsne dokunmaldr. Buraya

Mltezim denir. Dualar burada kabul edilir. Burada iken, Y ftebbi! Ey Kbe'nin sahibi, boynumu Cehennem ateinden koru. Btn
ktlklerden beni uzak tut. Verdiin rzka kanaat ihsan eyle, verdiinde bereket ver demelidir. Sonra salvt getirmeli, istifar
etmeli, kalbinde olan istemelidir. Sonra da Makam'm arkasna geip iki rekt namaz klmaldr. Buna tavafn iki rekt denir. Tavaf
bununla tamam olur. Birinci rektta Elhm ve Kul ya ayyhe'l-kafirn... kinci rektta Elham ve Kulhvallah... srelerini okumal,
namazdan sonra du etmelidir. avt says yedi olmaynca, yni
yedi defa dnmeyince bir tavaf olmaz. Her yedi defa da bu iki rekt namaz klmal, sonra Hacer'l-Esved'e yanap pmeli ve tavaf bununla bitirip sa'y ile megul olmaldr.

Tavaftan sonra

SA YIN EDEBLERt
Saf Kapsndan kp

Kabe'yi grnceye ka
dar Saf'ya doru bir miktar ykselip, yzn Kabe'ye evirmeli
ve -La ilhe fllfillah vahdeh l erikeleh, leh'l-mlk ve leh'lhamd yuhy ve yumit ve hve hayyn l yemt, biyedihi'l-hayr
ve hve al klli ey in kadir, l ilhe iilllah vahdehu, sadaka vo
va'deh ve nasara abdeh ve eazze cndeh ve hezeme l ahzbo
vahdeh l ilhe iilllah muhlisine lehud-dine velev kerihe'l-kftfirn. Allah'tan

nundur,

baka tanr

yoktur. Birdir, eriki yoktur,,

mlk

O'-

hamd O'na

mahsustur, diriltici ve ldrcdr, lmsz

olan diri O'dur. Hayrlar, iyilikler Onun elindedir Ikudretindedirl.
O her eye kaadirdir. O, kendisinden baka tanr olmayan bir Allah'tr. Vaadinde sdktr. Kuluna yardm eder. Ordusuna izzet ve-

Kfr hiziplerini bozguna uratr. Allah'tan baka tann yoktur.

Kfirler holanmasalar da biz dinde Allah iin ihlsl kimseleriz.,
dusn okumal ve dilediini istemelidir. Sonra
inip sa'ye
balamaldr. Merve'ye kadar gitmelidir. Yavaa yryp, Y
Rabbi! Beni mafiret eyle, bana ac, bildiin
hatalarm bala.
T Rabbi! Sen aziz ve byksn, kermsin. Ey bizim Rabbimiz! Dnya ve hirette bize iyilik ver ve Cehennem azabndan bizi koru!
rir.

aa

'demelidir.

Mescidin kenarna kadar olan ilk meyilli yeri yava gitmelidir.

Buradan metre nce hzb yrmeli ve ikinci meyilli yeri gemelidir. Sonra Merve'ye kadar yava yrmelidir. Orada durup,
yzn Saf'ya dnp ayn duy okumaldr. Bu bir saylr. Saf A 'ya
.gelince iki olur.

Bunun

gibi yedi defa

yapmaldr.

Bunu

bitirince

KMYAYI

168

SAAL1

tavaf- kudm ve sa'y yaplm olur. Bu tavaf snnettir. Farz olan

tavaf Arafat'taki vakfeden sonradr. Sa'yda abdestli olmak snnettir. Tavafta ise vcibtir. Sa'y bu kadarla biter. nk sa'y vakfeden
sonra olur diye bir art yoktur. Fakat sa'yn bir tavaftan sonra olmas lzmdr. sterse bu tavaf snnet olsun.

ARAFAT'TA VAKFENN

Eer

DURMANIN] EDEBLER

gn Arafat'a ularsa, tavaf- kudm

yapmazlar. Daha nce gelirlerse, tavaf- kudm yapmaldr. Terviye gn (*), Mekke'den kmal ve o gece Min'da kalmal, ertesi
gn Arafat'a gitmelidir. Arafat'ta vakfe zaman leden sonra baSabahtan sonra
lar, bayram gn sabahna kadar devam eder.
Arafat'a gelenin hacc olmaz. Arefe gn gusl abdesti almal,
ikindi ile le namazn cem' ederek klmaldr. Yni nce leni,
arkasndan ikindiyi klmaldr. Sonra du ile megul olmaldr.
Zinde olup, ok du etmek iin oru tutulmamaldr. nk haccn
srr, bu kymetli vakitte azizlerin kalblerinin ve isteklerinin birlemesidir. Zikirlerin en stn L ilhe illllah'dr. leden akama
etmeli, yapt
kadar yalvarmal, alamal, szlamaldr. stifar
afvn dilemeli, nasuh tevbesi etmelidir. Bu vakitte okuok du vardr. Bunlarn hepsini yazmak uzun srer. hyu
Ulmi'd-Dn kitabmzda hepsini yazdk. Oradan renebilirsiniz.
Yahut da, bildii btn dulan bu zamanda okumaldr. Hatt
yazl bir yerden okuyabilir. Yahut birisi okuyup, dieri min demelidir. Gne batmadan Arafat hududundan ayrlmamaldr.
hac

kafilesi arefe

ARAFAT'TAN SONRA YAPILACAK OLANLAR

Arafat'tan sonra Mzdelife'ye gitmeli ve gusl etmelidir. nnamazn te'hir edip yats nak Mzdelife haremdendir.
maz ile cem' etmelidir. Bir ezan, iki kamet okumaldr. Eer mmknse bu geceyi, Mzdelife'de ihy etmeli, ibadetle geirmelidir.

Akam

nk ok kymetli ve pek

Gece burada kalmak ibadettir.

Burada kalmayan, bir koyun kesmelidir. Buradan yetmi ta alp,
Mina'ya vardnda atmaldr. nk burada byle talar ok bulunur. Gece yarsndan Minft'ya gitmeye niyet etmeli, sabah namazn erken vakitte klmaldr. Me'ar'I-Harm denen Mzdelife'nin snrna gelince, ortalk aanncaya kadar durmal ve du etmelidir. Sonra oradan Vdl- Muhasser'e gelmelidir. Deveyi
hzl
srmeli, yaya ise daha sr'atli gitmeli, vdiyi kardan karya gemelidir. Snnet olan da budur. Bayram sabah bazan tekbir, bazan
(1)

gne

Tervlyc: Zilhicce

denir.

aynn

azizdir.

sekizinci gnne, yni arefe

gnnden nceki

HAC
Cemer&t denen tepeye gelinceye kadar devam
etmelidir. Oray da geip yolun sandaki tepeye gelmeli, yzn
kbleye dnmelidir. Ona Cemret'l- Akabe denir. Gne bir mzrak
boyu ykselinceye kadar durmal ve oradaki bu Cemrede yedi ta
atmaldr. Yz kbleye gelmek iyidir. Burada tekbir ve telbiyeyi
kalbden sylemelidir. Her ta atta, Allah ekberu al tatfr-rahmanl ve ru'gmi'-eytan. Allahmme tasdikan bikitbike ve ttibaen li-stinneti nebiyyike-, demelidir. Bitirince telbiye ve tekbiri brakmaldr. Ancak farz namazlarndan sonraki tekbirleri sylemelidir. Bu da bayramn drdnc gnne kadar srer. Sonra yoluna
devam eder. Kald yerde kurban keser. Kurbann artlarna riatra
yet etmelidir. Sonra tra olmaldr. Eer ta atmay ve
etmeyi bu br gnde yaptysa, bir zlme hsl oldu ve ihramn
btn mahzurlar kalkt saylr. Ancak cima* etmek ve avlanmak
henz hell olmaz. Sonra Mekke'ye gidip, art olan tavaf yapmaldr. Bayram gecesinin ilk yans getikten sonra, bu tavafn vakti
balar. Fakat en iyisi bayram gn yapmaktr. Sonu iin belli bir
vakit yoktur. Ne kadar te'hir etse cizdir.
l

syleyip

ban

Fakat bu devam edince, dier

olarak kalr. Bu tavaf da, tavaf-

pnca hac tamam

olur.

dm

zlmez ve cima' haram

kudmda anlattmz ekilde ya-

Mberet

Icima'J

ve avlanma hell olur.

nceden sa'y yapmsa bir daha yapmaz. Yapmamsa, bu tavaftan

sonra yapmaldr. Talan atp, tra olur ve tavaf yapmca hac tamam olur ve ihramdan kar.

Terik gnlerinde ( 2 ) ta atmak ve Min'da geceyi geirmek

ihramdan ktktan sonra kalkar. Tavaf ve sa'y bitirdikten sonra
bayram gn Minya gelmeli ve o gece orada kalmaldr. Burada
kalmak vcibtir. Ertesi gn leden sonra, ta atmak iin gusl
etmelidir. Arafat'a yakn olan ilk Cemrede yedi ta atmaldr. Sonra kbleye dnp durmal ve Bakara Sresi miktannea du etmelidir. Sonra ortadaki Cemrede yedi ta atmal ve du etmelidir. Sonkalmaldr.
ra da Cemret'l-Akabe'de atmaldr. O gece Min'da
Bayramn nc gn de ayn ekilde bu sra ile Cemrede yirmi bir ta atmaldr. sterse bu kadarla iktifa eder ve Mekke'ye gider. Gne batncaya kadar orada kalrsa, o geceyi de orada geirmesi vcib olur. Ayn ekilde ertesi gn yirmi bir ta atmas vcib
olur. te haccn tamam bu anlattmzdr. Vesselam.
(1)
(2)
birlerdir.

denir.

Telbiye:

Lebbeyk. Allahmme Lebbeyk, demektir.

Terik: Kurban bayramnda farz namazlarndan sonra okunan tekBunun in bu drt gne cyym- terik (terik tekblg sylenen gnler)

KMYA-YI SAADET

170

UMRE NASIL
Umre yapmak

YAPILIR?

hacda olduu gibi ihram

giymeli ve umre mikatna gitmek zere Mekke'den kmaldr. Mlisteyince gusl etmeli,

kat ise Ci'rne, Ten'im ve Hudeybiye'dir. Umreye niyet etmeli ve

Lebbeyk bi umre demelidir. Mescid i Harm'n kapsna gelince,
telbiyeyi brakp, Hac bahsi'nde anlattmz gibi
tavaf ve sa'y
yapmal, sonra san kesmelidir. Umre bununla tamam olmu
olur. Umre btn bir sene iinde yaplabilir.
Orada bulunan bir

kimse yapabildii kadar umre yapmaldr. Yapamazsa tavaf yapmal, bunu da yapamazsa Kbe'ye bakmaldr. Kabe'ye geldii za-

man

iki

direk

arasnda namaz klmaldr.

Tazim ve hrmeti ok

Yalnayak

girmelidir.

ebilecei kadar Zemzem suyu

imelidir. Midesi doluncaya kadar imelidir. nk hangi niyetle
ierse, if bulur. erken, Y Rabbi. bunu her hastala il eyle,
bana ihls ve yakn ihsan eyle. Dnya ve hirette. beni afveyle,
etmelidir.

demelidir.

VED TAVAFI
Memleketine dnmeye karar verince, nce yol hazrl yapmal ve en son olarak da Kbe'yi tavaf etmelidir. Ved tavafnda da

Sonunda tavafta anlatld gibi iki rekt

namaz klmaldr. Bu tavafta ztba' ve koar gibi yrmek yoktur.
Sonra Mltezim'e gidip du etmeli ve geri dnmelidir.
Mescid-i
Harm'dan kncaya kadar Kbe'ye bakmaldr.
yedi defa dnmelidir.

MEDNE'Y ZYARET
Sonra Medine-i Mnevvere'ye gitmelidir. Bhusus Peygamber
Efendimiz (salllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Vefatmdan
sonra beni ziyaret eden, beni hayatmda ziyaret etmi gibidir. Ve
yine buyurdu: Beni ziyaretten baka bir niyeti olmadan Medine'ye
gelen kimsenin Allah Tel

katnda

bir

hakk

olur,

bu

da, o kim-

seye efaati olmamdr.

Medine yolunda ilerlerken, ok salvat okumaldr. Gz Medine ehrinin surlarn alnca, Y Rabbi! Buras Senin peygamberinin haremidir. Onu, beni Cehennemden koruyucu, azabdan
ve
hesabmn kt olmasndan emniyette tutucu eyle, demelidir, nce boy abdesti almal, sonra Medine'ye girmelidir. Gzel kokular
srmelidir. Temiz ve beyaz elbise giymelidir. ehre girince tevazu
gstermeli, tzim etmelidir. Y Rabbi! Ben! doru olarak eri koy,
doru olarak
kar ve kendi tarafmdan yardmc bir sultan

dar

HAC

171

Nebi'ye girmeli ve minbekalmak zere

rin yannda, minber direkleri sa omuzu tarafnda
ki rekt namaz klmaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi
ve sellem) burada dururdu. Sonra ziyarete gitmeli ve yzn trbe-! sadete evirip, arkas kbleye gelmelidir. Elini duvara srmek
ve oray pmek snnet deildir. Yni byklerimiz yapmamlardr. Hatt biraz uzakta durmak hrmete daha muvafk olur. Sonra,
Esselm aleyke y Reslallah. Esselm aleyke y Neblyyallah.
Esselm aleyke y Safveta'lah.
Esselflmti aleyke y Habballah.
E^pclm aleyke y ekreme veledi dem. Esselm aleyke y Seyyldc'I mrscln vc hflteme'n-nebyyn vo resl Rabbl'I-lemln. Esselm aleyke ve al like ve eshbike't-tahirn ve ezvcike't-tahirti
mmehati l m minin cezkellah anna efdale ma cez nebiyyen
an mmetih ve salla aleyke kllem zekereke'z-zkirne ve gafele
anke-gfiln demelidir. Eer bir kimse kendisine oraya selm gtrmesini sylemise, Filn ve falann sana selm var, demelidir.
Sonra bir metre kadar ileriye gitmeli ve Hazret-i Eb Bekir vo
mer'e (radyallah anhm) selm vermeli ve, Esselm aleykma, ey Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve seliem) vezirleri! Hayatta kald mddete onun en doru yardmclar siz idiniz. Ondan sonra mmetin din ilerini siz gzel idare ettiniz. Bu ite ona
uyan siz oldunuz. Onun snneti ile amel siz eylediniz. Allah Tegibi size en iyi karlklar
l sizi, Peygamberine iki halife
versin! demelidir. Sonra orada durup yapabildii kadar du yapihsan

(*)

et,

demelidir.

Sonra Mescid

yapt

ramn

dar

Baki* kabristanna gitmeli, ashab kibyklerini ve oradaki dier bykleri

ziyaret etmelidir.

maldr. Sonra
Dnnce

bir kere

ve sellem) ziyaret

kp.

Peygamber Efendimizi (sallllah

etmelidir ve ved edip ayrlmaldr.

daha

HACCIN

NCELKLERNN

aleyhi

SIRLARI

Buraya kadar anlattklarmz haccn ameli eklidir. Bu amellerin, ilerin her birinde bir sr vardr. Bunlardan maksad ibret almak, hatrlamak ve hiret ilerini dnmektir.
Bunun da asl yledir: nsan, devaml olan hireti semedikten sonra, kendi saadetinin kemlini bulamayacak bir ftratta ya-

ratlmtr. Bunu Mslmanlk unvannda

izah etmitik. Kendi he-

v ve hevesine uymas helkine sebeptir. Kendi ihtiyarnda kald,

eriatn emriyle amel etmedii, arzu ve isteklerine uyduu mddete, iler kula yakr ekilde olmaz. Halbuki saadeti kulluktadr. Bu yzden gemi milletler, insanlardan ayrlp bir kede badet etmi veya ibadet iin seyahat eylemilerdir. Her mmetin zA(1)

17

sr: 80.

KMYA-YI SAADET

172
hidleri insanlardan

ayrlr,

mcahede

riyazet ve

da

balarna

ekilir ve

btn mrn

ile geirirdi.

(sallllah aleyhi ve sellem,

Bhusus Peygamber Efendimiz
Bizim dinimizde niin ruhbanlk ve seyahat yoktur, diye sorulduunda, Bize buna karlk cihd ve hac verildi, buyurdu. Demek ki Allah Tel bu mmete, iinde mcahede de bulunan ruhbanla ( karlk, hacc emretti. Hacda daha birok ibretlerin olduu da aka bellidir. Hususan Allah Tel Kbe'yi erefli klp
kendine izafe eyledi. Onu, byk bir padiahn huzuru gibi eyledi.
Etrafnda harem sahas yapt. Ona hrmet ve tzim iin avn avlamay, aacm kesmeyi haram buyurdu. Arafat', padiahn dprghnn meydanna benzetip, haremin nne koydu. Allah Tel&'nm
bir eve ve bir yere inmekten mnezzeh olduunu bildikleri hlde,
byk bir arzu olmak sebebiyle dnyann her tarafndaki insanlarn bu eve, yni Beytullah'a gelmeleri tahakkuk etti. nk dostla,
sevgiyle alkal her ey, sevgili ve kymetli olur.
!

Mslmanlar bu evk ve arzu sebebiyle oluk ocuunu,

maln ve vatanlarn brakp, sahralardaki tehlikelere katlandlar
ve kula yakr ekilde o huzura kmaya yz dndler. Bu ibadette
kendilerine, akllarn almayaca iler emredildi. eytan talamakt
Saf ve Merve arasnda komak gibi. Bunun da sebebi, akln erebildii ie nefsin de yakn olmasdr. nk her ii ne iin yaptite,

Zektta fakirlere iyilik, namazda lemlerin yaratcsnn karsnda klmek, oruta nefsin isteklerini ve eytann
askerini krmak olduunu bilir. Tabiat icab akla uygun hareket
etmesi mmkndr. Halbuki, kullukta en yksek derece, kalbinde
en ufak bir uygunsuzluk meydana gelmeden, yalnz emre uyarak

bilmek

ister.

i yapmaktr.
ite ta atmak

ve sa'y etmek, yalnz kulluk etmekten baka bir

ey deildir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) hac hakknda ve bilhassa lebbeyk hakknda, Hac iin,
do&ru olarak kul ve kle gibi hazrm-, buyurdu. Buna kulluk ve
klelik diye isim verdi. Bu gibi ilerden maksadn ne olduunu merak edenler, ilerin hakikatinden haberdar deildirler. nk bundan maksat, maksatszlk; bundan haber, habersizliktir. Kulluk ancak byle, anlalr. Kul yalnz emrolunduuna bakar. Akln ve yaratln bundan baka bir nasibi yoktur. Hatt kendini tamamen
aradan ekmelidir. nk sadeti, yokluunda ve nasipslziindedir. Bylece kendinden. Hak'dan ve O'nun emrinden baka bir ey
kalmaz.

(1)

.. .

Ruhbanlk: badet

iin

nsanlardan aynlp bir kseye ekilmek.

HAC

173

HACDAN ALINACAK BRETLER

Hacdan alnacak ibretler yledir: Bu yolculuu, bir bakmdan
fthiret yolculuuna benzetmilerdir.
nk bu yolculuktan maksat hne, yni Kbe'dir. Ahiret yolculuundan maksat ise Kbe'nin
sahibidir. O hlde, bu yolculuun hazrlk ve hllerinden, o yolcu

luun

hllerini akla getirmelidir.

oluk ocuuna ve

dostlarna

smarladk dedii zaman, bunun son nefesteki ayrla

benzediini dnmelidir. nce kalbi btn balantlardan kurtarp evden kt gibi, mrnn sonunda da byle olacan, yolculuk kolay gelse de, kalbin her eyden ayrlacan bilmelidir. Yolda yemek iin her trl yiyecek ald gibi ve sahrada eziyet ek
memek iin her ihtiyat gzettii gibi, kyamet sahrasnn daha
uzun ve tehlikeli olduunu aklna getirmelidir.
Allah'a

Orada

aza

az

Bu
bozulan eylerin bozulacan ve ie
ihtiya oktur.

tedarik etmelidir.

abuk

yaramayacan

bildii iin
yanna
gibi, riy ile
olan her tatin de hiret azolamayacan anlamaldr. Deveye binip yrd zaman tabutu hatrlamaldr. nk, o yolculukta muhakkak tabutta tabilir. Belki de hayvandan inmeden tabuta binme zaman
gelecektir. Bu yolculuun o yolculua azk olmas lzmdr. Kbe'ye yaklap elbisesini
ve bir beyaz
olan hram
giydii zaman, kefeni hatrlamaldr. nk o yolculuun elbisesi

almad

karm

nacan

kard

kuma

bu dnyann elbisesine uymayacaktr. llerdeki zorluklan ve

tehlikeleri grnce, Mnker, Nekir,
kabirdeki akrep ve ylanlar
dnmelidir. nk ld zamandan har zamanna kadar tehlikeli geitleri bulunan byk bir sahra vardr. Klavuzsuz sahrade,

bellardan korunamad gibi. ibadetlerin klavuzluu olmakszn kabirdeki korkulardan kurtulamayacan aklna getirmelidir. Sahrada; hanmndan, ocuklarndan ve dostlarndan
ayrlp, yanz
gibi, kabirde de byle olacaktr. Lebbeyk'i syleyince bunun Allah Tel'nn nidasna, armasna cevap olduunu bilmeli, kyamet gn kendisine byle nid geleceini ve o
zamanki korkuyu dnmelidir.
Hatt bu korkulara, tehlikelere
lardaki

kald

dalmak lzmdr.
(radyallah anhm) ihram giyerken yz sararr, vcudunu titreme alrd ve Lebbeyk diyemezdi. Niin
lebbeyk diyemiyorsun?- dediklerinde, Lebbeyk dersem, korkarm
ki, Lebbeyk ve Sa'deyk kabul edilmez derler. Bunu dedi ve deveden dp, kendinden geti.--Ahmed ibn Ebilhavri, Eb SleymanDarn'nin mridi idi. Anlatr ki, Eb Sleyman o zaman Lebbeyk
diyemeyip bayld. Bir mil gittikten sonra kendine gelince buyurdu
ki: Allah Tel, Musa aleyhisselma vahiy gnderip, "mmetiAli bin Hseyin'in

KMYA YI SAADET

174

min zalimlerine syle, smimi dillerine almasnlar, beni anmasnlar.

nk beni anam ben de anarm, eer zalim olursa, onu lnetle
anarm", buyurdu. Yine Eb Sleyman buyurdu ki: Duydum ki,
hac nafakas pheli olup, lebbeyk diyene, "Elinde olanlar sahihlerine vermeyince Lebbeyk ve Sadeykin kabul edilmez", derler.
Tavaf ve sa'y edenler, padiahn derghndaki biarelere, zavalllara benzerler, onun saraynn etrafnda dolarlar ve ihtiyalarn arzedecek frsat gzetirler. Sarayn nndeki meydana giderler, gelirler. Kendilerine efaat ve yardm edecek bir kimse
ararlar.

rine

Padiahn gznn

bakacan

tesadfen kendilerini alacan ve kendileumarlar.

Saf ve Merve aras byle bir mey-

te

dandr.

dnyann her tarafndan gelen insanlarn burada toplanmas ve ayn ayr dillerde dua etmeleri, kyamet gnndeki Arasat'a benzer. Kyamette de btn insanlar bu
meydanda
Arafat'ta durma,

toplanr ve her

snda

biri

kendi hliyle

megul

olur.

Kabul

ile

red

ara-

tereddt edip durur.

Ta

atmaktan maksat, kul olduunu gstermektir. Burada yalnz kulluk ve bir de brahim aleyhisselma benzemek vardr. Burada, onu pheye drmek iin eytan nne
ve o eytan
talamt. Eer aklna, eytan ona grnd, bana grnmyor, lzumsuz yere niye ta ataym diye bir sual gelirse, bu dncenin

kmt

eytandan geldiini bilmeli ve ta atp belini krmaldr. nk

onun belkemiinin krlmas, emri yerine getirmekle olur. Sana
yle yle yap dediklerini yap, Kendi tasarrufunu brak ve bu ta
atmakla hakikaten eytan kahrettiine inan.
Bir kimsenin bundan ibret yolunu
anlayabilmesi iin haccm
ibret ve dndrdklerinden bu kadarn anlattk. Bu ite anlaytemizlii, arzunun okluu ve uramann fazlal miktarnca
byle mnlar herkese gsterilir ve her birinden nasibini alr. ibadetinin canll bununla olup, suretten uzak olur.
.

SEKZNC

ASIL
i

Kur'n- Kerim

Okumak

Kur'n- Kerim okumak ibadetlerin en stndr. Bilhassa namazda ayakta iken okunan, hepsinden faziletlidir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: mmetimin en faziVe yine buyurdu: -Bir
letli ibadeti Kur'n- Kerim okumaktr
kimseye Kur'n- Kerim okumak nimetini verirler de, baka bir
kimseye kendisine verilenden daha byk nimet verildiini sanr2
Ve yine
sa, Allah Tel'nn byk dedii eyi kltm olur. (
buyurdu: Eer Kur'n- Kerim'den bir yeri bir deriye naketseler
ve atee alsalar, ate ona yaklaamaz ( 3 ). Ve yine buyurdu: Kyamet gn Allah Tel'nn huzurunda, Kur'n- Kerim'den daha byk bir efaati yoktur. Peygamberlerden de, meleklerden ve
dierlerinden de daha ok efaat eder- ( 4 ). Yine buyurdu: Allah
Tel buyuruyor: Kimi Kur'n okumak, bana du etmek ve benden
bir ey istemek megul ederse, ona kredenlerden daha ok sevb
veririm ( 5 ). Ve yine buyurdu: Bu kalbler demir gibi pas tutar.
Ne ile pas karlr y Reslllah? dediler. Buyurdu ki: Kur'nKerim okumakla ve lm hatrlamakla ( 6 ). Yine buyurdu: Ben
giderim ve size iki viz brakrm, daima size nasihat verirler. Br
konuarak syler, dieri susarak: Konuan viz Kur'n- Kerm'dir.
Susan viz ise, lmdr.
bn Mes'd (radyallah anh) buyuruyor: Kur'n- Kerim okuyunuz. nk her harfine iki sevap vardr. Elif. lm, mim bir harftir demiyorum. Elif bir harf, lm bir harf ve mim bir harftir. Ahmed bin Hanbel (radyallah anh) buyuruyor: Allah Tel'y ryada grdm ve, Y Rabbi! Sana hangi eyle yaklamak daha faDeziletlidir? dedim. Buyurdu ki: Kur'n- Kerim okumakla.
okumal?
dim ki, Mnsn anlayarak m, yoksa anlamadan
Buyurdu ki: tster anlayarak okuyun, ister anlamayarak!.
)

(1)

Eb Nuaym.

(2)

Fezll'l-Kur'n.

(4)

Abdullah bin Amr.

Ahmcd bin Hanbel, Tabcrnt, BeyhakJ.
Mslim', Tabernl.

(5)

Tlrmlz,

(6)

Beyhakl.

(3)

Tabernl

Eb

Sald'den.

KMYA

176

GAFLLERN

YI

SAADET

KUR'N-I KERM

OKUMASI

Kur'n- Kerim okumann derecesi byktr. Kur'n- Kerim'e

eylerden korumal ve her
hrmeti gzetmeli, kendini lzumsuz
hlinde edebli olmaldr. Yoksa Kur'n- Kerm'in okuyana dman

olacandan

korkulur.

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmuokuyucutur: -mmetimin mnfkl arnn ou, Kur'n- Kerim
lardr O. Eb Sleyman- Drni der ki: -Zebaniler Kur'n- Keputperestlerden nce cezalandrrlar.
bozarak okuyanlar,
Allah Tel buyurur: Ey kulum! Yolda giderken bir
durursun, veya bir kenara
3n sana mektup getirseler,
ekilirsin, yahut da oturursun, her szn okuyunca ne demek istediini dnrsn. te bu benim kitabm, sana yazdm bir mekkayor,
tuptur. Dnesin ve onunla i yapasn. Sen ise ondan
onunla amel etmiyorsun. Okuyup da, ne demek istediini dnemiyorsun. Hi utanmyor musun?.

rim'i

Ey insanlar! Sizden ncekiler Kur'n- Kerim'i Allah Tel tarafndan kendilerine gelen bir mektup bildiler. Gece okur, dnrler-, gndz ona uyarak i yaparlard. Siz ,ise, ondan ders okutmakla megul oluyorsunuz. Mahrecini, i'rbn dzeltiyorsunuz,
emirlerini ise basit ve kolay tutuyorsunuzl

Muhakkak bilmek lzm ki, Kur'n- Kerim'den maksat, onu

okumak deil, ona uyarak i yapmaktr. Okumak ise aklda tutmak
uymadan
Emirlerine
iindir. Aklda tutmak da yapmak iindir.
Kur'n- Kerim okuyan, efendisinden mektup alp, mektupta yapmas gereken iler bildirilen bir klenin, bir yere oturup, mektubu
yksek sesle okumas, szleri gayet dzgn azndan karmas ve
fakat emirlerden hibirini yapmamas gibidir. phesiz azarlanmaya ve cezaya mstahak olur.

KUR'N-I KERM

OKUMANIN EDEBLER

Kur'n- Kerim okurken zhirde alt

eye

dikkat etmek lzm-

dr.

BRNC

EDEB: Hrmetle okumaldr. 6nce abdest almal, yzn kbleye dnmeli ve mtevazi bir ekilde oturmaldr. Yni namazda oturur gibi oturmaldr. Hazret-i Ali (radyailah anh) buyuruyor ki: Namazda, ayakta Kur'n- Kerim okuyana her harfi
olup
iin yz sevab. oturarak okuyana elli sevab yazlr. Abdestli
namazn dnda okuyana yirmi be sevab, bdestsiz okuyana on
(1)

Ahmcd

bin Hanbel.

KUR'AN-I

aevab yazlr. En

baka

eyleri

iyisi,

KERM OKUMAK

177

gece namazlarnda okunandr. nk kalb

dnmez.

KNC

EDEB: Yava okumaldr. Mnlarn dnerek okumaldr. abuk hatim etmek arzusunda olmamaldr. Bazlar o kadar abuk okur ki, her gn bir hatim yaparlar! Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) 4 buyuruyor: Kur'n- Kerim'l
gnden nce okuyup bitiren, ahkmn anlayamaz. lbn~i Abbas
(radyailah anhm) buyuruyor ki: z zlzilet ve el-Kari'a srelerini yavaa ve dnerek okumay, Bakara ile Al-1 mrfin srelerini abuk okumaktan daha ok severim. Hazret-i ie (radyailah anha) Kur'n- Kerm'i abuk okuyan bir kimseyi grnce,
Ne susuyor, ne de Kur'n- Kerim okuyor, buyurdu. Eer bir kimse Arabca bilmiyorsa, yava okumas yine daha iyidir. Kur'n- Kerim'e hrmeti gzetmektir.

NC

EDEBt Okurken alamaktr. Peygamber Efendimiz

(aleyh isse im) buyuruyor ki: * Kur'n- Kerim okuyunuz ve alaynz. Alayan azsanz kendinizi alamaya zorlay nz ( x ). lbn-1
Abbas (radyailah anhm) buyurdu: Secde yeti okuduunuz
zaman, secdeye gitmeye acele ediniz ki. alayasnz. Bir kimsenin
gzleri alamyorsa, kalbinin alamas lzmdr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kur'n- Kerim hzn ve gam iin indirildi. Okuyunca kendinizi hznl olmaya zor-

laynz

Kur'n- Kerim'deki mjdeleri ve tehditleri dnen ve

kendi zavallln anlayan kimseyi gaflet
kaplamamsa elbette
(

).

gamlanr, mahzun

DRDNC

olur.

EDEB:

Peygamber Efendimiz

Her yetin

hakkm

vererek

(sallllah aleyhi ve sellem)

okumaldr.

azb bildiren

snrd;

Ayete gelince, Allah Tel'ya

rahmet yetine gelince, o
rahmeti isterdi; tenzih yetinde tebih ederdi. Balarken Ez okurdu.

Okumay

bitirince,

AUahmme'rhamn

bi'l-Kur'ftn,

vec'alh

li

immen ve nran ve hden ve rahmeten, deyip: Y Rabbi, ondan

unuttuumu bana hatrlat, ondan bilmediklerimi bana bildir. Gece
gndz onu okumay bana nasib et ve bana delil ve hccet eyle.
Ey btn lemlerin Rabbi! derdi. Secde yetine gelince secde etmelidir. Secde ederken nce Allah

Ekber deyip, sonra secde etmelidir. Bu secdede, namazn artlarndan olan abdest ve setr-i avrete
dikkat etmelidir. Tekbir ve secde kfidir. Tehyyata oturmak yoktur.

BENC
(i)

EDEB:

Buhr.

Eer

gsteri yapyor eklinde bir

Eb Hreyre.

(2)

Eb Val.

mn ka-

Hilye.

Kimy-y Sadet

F. 12

KMYA-YI SAADET
rlacaksa, yahut bir bakasnn namazn kantracaksa, yava okumaldr. Hadis i erifte bildirildi ki: Yava, yani sessizce Kur n
Kerim okumann sesli okumaya olan stnl, gizli verilen sada-

sadakaya stnl gibidir O). Bundan emin

ise, sesli okuyup, bakalarnn da dinlemekten nasib almalarn salamak daha iyi olur. Hatta o da daha iyi anlar, gayretini daha ok
toplar. Hatt coar, uykusu gider ve uyuyacak olan dierleri de
uyanp dinler. Eer btn bu niyeer bir araya gelirse, her biri
iin ayr ayr sevab alr. Eer ^Mushaf tan okursa, daha iyidir. Gzler de ibadet etmi olur. Mushafla hatim, yedi "hatim olur. demi-

kann akta

verilen

Msr'n baz

mam

fii hazretlerinin
afit
huzuruna girdiler ve Mushaf nnde ak buldular.
onlara hitaben, Fkh ile megul olmak sizi Kur'n'dan alkoydu.
Halbuki ben, yats namazn kldktan sonra Kur'n' nme alr*
sabaha kadar okurum dedi.
lerdir.

fakihleri gece vakti

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

mam

Eb

Be-

(radyallah anh) urad. Gece namaz klyor ve sessizce

buyurdu. Kimle
Kur'ftn okuyordu. Niin sessiz okuyorsunuz?
konuuyorsam, duyuyor, dedi. Hazret-i mer'i (radyallah anh).
grd. Sesli okuyordu. Niin yksek sesle okuyorsun? buyurdu.

kir'e

sinde de niyet iyi olunca, her ikisi de sevab olur.

ALTINCI EDEBs
gamber Efendimiz

Gzel sesle okumaya gayret etmelidir. Pey(sallllah aleyhi ve sellem)

buyuruyor ki:

Kur'n- Kerfm'i gzel ses ile ssleyiniz. Peygamber Efendimizi

Eb Huzeyfe'nin (radyallah anh)
(sallllah aleyhi ve sellem)
Buyurdu kU
klesini grd, gzel sesle Kur'n- Kerm okuyordu.
AUah Tel'ya hamd olsun ki, mmetimde byle bir kimse yaratt. Ses ne kadar gzel olursa, Kur'n- Kerim'in kalbdeki te'sirinin ok olmasna sebep^olur. Snnet olan, tecvid zere okumaktr.
Fakat zamanmzda mevlidhanlann, arkclarn okuduu gibi kelimeler ve harfler arasmda fazla teganni ve name olursa irkin ve

gnah

olur.

Allah TeftlA'nn kelmdr ve kadmdir. Sonradan yaratlm deildir. Allah Tel'nn sfatdr. Zt ile kaimdir, durmaktadr. Dildi

O.N.T.

KUR'AN-I KERM
le

sylenen ise harflerdir. Evet,

bunu

syleyebilir,

ama atein

dille

OKUMAK

170

ate demek kolaydr ve herkes

kendisine dayanamaz.

Kur'n- Ke-

manlar aa vurulsayd, yedi kat gkler ve yer bu tecelliye dayanamazd. Bunun iin Allah Tel, -Eer
biz bu Kur'an' bir da bana ndirseydik muhakkak ki onu Allah
rim'in harflerinin ^hakiki

ba emi,

para para olmu grrdn... O), buyudillerin ve kalblerin dayanabilmesi iin, Kur'n- Kert m' in gzelliini ve ^bykln harf ekilleri ile
rtmlerdir.
Onu bu harflerin kisvesine bryp gndermekten baka, gnder*
mek olamaz. Bu, harflerin arkasnda byk bir gerein bulunmagstermezi Bu una benzer: Hayvanlar srmek, onlara su
vermek ve i yaptrmak, insan sz ile olamaz. nk hayvan, insan szn anlayamaz. Bunun iin hayvan sesine yakn sesler bulmular, bu szlerle hayvanlara hitap etmiler, anlatmlardr. Hayvanlar bu sesleri duyup i yaparlar, fakat faydasn bilmezler. Sa-

korkusundan
ruyor. Fakat

dm

bana koulan kz. topra yumuatr. Ama topra yumuatmann, tarlay srmenin hikmetinin, faydasnn; havann toprak aragirmesi, su ile birlemesi ve her bir araya gelince, tohumlan besleyip bytecei olduunu bilmez. nsanlarn ounun,

ma

Kur'n- Kerim'den nasipleri de ses ve grn mnsndan fazla

deildir. Hatt bazlar Kur'n- Kerlm'i yalnz harf ve ses sandlar. Bu byk bir zaaf ve gevekliktir. Bu, bir kimsenin atein hakikatini a-t-e- harfleri olduunu zannetmesi gibidir.
Fakat ate
kda yaklat zaman, onu yakacan ve bu harflerin ise dalma
kdn zerinde durup ona hi te'sir etmediini anlamaz. Her bedenin, her eklin kendine benzeyen bir rhu olduu gibi; Kur'nKerim harflerinin mns ruh gibi. harfler ise ekil ve suret gibidir. eklin, sretin erefi rh sebebiyledir. Harflerin erefli olma-

snn

sebebi de, mnlann rhu, hakikati sebebiyledir.

sini byle bir kitapta anlatmak imknszdr.

Bunun hep-

KNC

EDEBt Kur'n- Kerim okumadan nce bu kelmn sahibi olan Allah Tel'nn bykln kalbinde bulundurmaktr.
Kimin kelmn okuduunu ve nasl tehlikede bulunduunu bilmelidir. nk O buyuruyor: Ona tam^bir surette temizlenmi olan-

bakas

sremez ( 2 ). Mushaf
kendisine abdestsiz dokunulmad gibi, Allah Tel'nn kelmnn, hakikatini, kalbi kt ahlklardan temizlenmemi, hrmet ve tzim nuru ile sslenmemi olan anlayamaz. Bunun iin Hazret-i krime (radyallah anh)
ne zaman Kur'n- Kerlm'i asa, kendinden geer gibi olur ve Bu
benim Rabbimln szdr, btf benim Rabbimln szdr, derdi. Allah Tel'nn bykln bilmeyen, Kur'n- Kerim'in bykllardan

(1)

51

el

Har:

21.

(2)

56

Vka:

79.

KMYA-YI SAADET

180

gn anlayamaz. Bu byklk ise, Allah Tel'nn sfatlarn ve

ilerini dnmeyince kalbde meydana gelmez. Ar', Krs'yi, yedi
arasnda bulunan melekleri, cinleri, insanlar, hayvanlar, bcekleri, talar, bitkileri ve btn mahlkat kalbinde bulundurur ve dnrse bu Kur'n- Kerm'in, btn bu saylanlarn yed-i kudretinde olduu Allah Tel'nn kelm olduunu bilir. nk hepsini yok etse ona zarar vermez ve byklnden bir ey eksilmez. Yaratan, varlkta tutan ve hepsine nzk veren O'dur. Byle dnnce, kalbinde o azametten biraz hsl olur.
kat gkleri, yeri ve

ikisi

NC

EDEB: Okurken kalbini hazr bulundurmal, gafil olmamaldr. Kalbindeki dnceler, onu okuduundan uzaklatrmanialdr. Gafletle okuduunu okumam bilmeli, yeniden okumaldr. Bu, bir kimsenin bir baheyi seyre dalmasna ve oradan
kncaya kadar bahedeki gzelliklerden gafil olmasna benzer.
nk, Kur'n- Kerm, Mslmanlarn bakacaklan yerdir ve onda alacak nice hikmetler vardr. Bunlar dnen kimse, baka
bir eyle uraamaz. O hlde, Kur'n- Kerm'in mnsn bilmeyedatmamas iin,
nin ondan nasibi az olur. Fakat dncelerini
bykln kalbinde bulundurmas lzmdr.

DRDNC

EDEB: Anlayncaya kadar her kelimenin mnsn dnmelidir. Bir okuyuta anlayamazsa, bir daha okumaldr.
Eer bir lezzet alyorsa, bir kere daha okumaldr. Bu, ok okumakdiyor ki: Reslllah
tan daha iyidir. Eb Zer (radyallah anh)
(sallllah aleyhi ve sellem) bir gece sabaha kadar namazda

nin kullarndrlar. Eer onlar afveder balarsan, Sen aziz ve haSad bnkimsin..., t 1 ) deyip Besmele'yi yirmi defa tekrar etti.
yet-i kerime ile geirdi:
Cbeyr (radyallah anh) bir geceyi
-Ey gnahkrlar, bugn siz [bir taraf al ayrln!. (I, Bir yet okunur da. dier yetin mns dnlrse, o yetin hakk verilme-

mi

olur.

bin Kays vesveselerinden ikyet eyledi. O dnya iinden olur, dediler. Dedi ki: Namazda dnya ilerini dnmekten
kalbime bjak batrmalar bana daha kolay gelir. Fakat kalbim, Al-

Amir

lah Tel'nn huzuruna nasl kacam ve o huzurdan nasl ayrlacam dnmeye dalyor. Namazda okunan her kelimenin

mnsn dnmekten baka

ey

dnmemelidir, hkm geDinden olsa bile, baka bir dn-

bir

reince bunu vesvese kabul etti.

ce olduu iin vesvese saylrd. Demek ki, her yet- kerimeyi okurken, onun mnsndan baka bir ey dnmemelidir. Allah Te(1)

Mide:

118.

(2)

36

Y&stn: 59.

KUR'AN-I

KERM OKUMAK

181

l'nn sfatlarn bildiren yetleri okuyunca, sfatlarn srrn dnmeli. Kudds, Aziz, Cebbr, Hakm ve buna benzer sfatlarn mnlarnn ne olduunu anlamaya uramaldr. Allah Tel'nn
fiillerini, ilerini bildiren, Yeri ve gkleri yaratt (*), gibi yet-i
kerimeleri okuyunca; yaratlmlardaki
akllara durgunluk verici
ilerden. Yaratann bykln anlar, O'nun minin ve kudretinin kemlini bilir. Hatt yle olur ki, neye bakarsa Hakk' grr ve
Hak'tan grr. Her eyi Onunla grr. Muhakkak ki, insan nutfeden Imenidenl yarattk 2 ), yetini okuyunca, nutfedeki alacak hlleri dnr. Bir damla sudan nasl oluyor da et, deri, damar, kemik ve bunun gibi eitli eyler meydana, geliyor? Sonra
ondan ba, el, ayak, gz, dil ve dier azalarn nasl yaratldn ve
sonra da grmek, iitmek, hayat ve dier mn cevherlerindeki
acayip hllerin nasl yaratldm, nas meydana geldiini d(

nr.

Kur'n- Kerim'in btn mnsn anlatmak zordur. Bu kadar

anlatmamzdan maksat, Kur'n- Kerim zerinde nas dnleceini bildirmek iindir. Kur'n- Kerim'in mnsn kimse anlayamaz: Birincisi; nceden Kur'n- Kerim'in zhiri tefsirini okumayan ve Arabca dilini bilmeyen ^kimse. kincisi; ^byk bir gnah ilemeye devam edip, itikatta bid'ate dp, bid~at ve gnah zulmeti
sebebiyle kalbi kararan kimse. ncs, kelm ilminde inanlmas
icabeden bir ey okumu olup, zahirine, grnne saplanp kalbuna uygun olmayan bir ey kalbine gelince ondan nefret eden
mnsndan kurtulmas
imknszdr.

m,

BENC
itli

EDEB: yetlerin mnlar deitii gibi, kalbi de eekillere girmelidir Korku bildiren yetlere gelince, btn kal-

bi ile

korkmak ve

inlemelidir.

Rahmet

yetlerine gelince, kalbinde

ve yznde rahat ve ne'e grnmelidir. Allah Tel'nn sfatlarduyunca, hemen klmeli ve kalbi
olmaldr. Kfirlerin

krk

Allah Tel hakknda syledikleri, orta ve olu vardr gibi, muhl olan eyleri duyunca, sesini daha yumuak yapp hay ederek,
utanarak okumaldr. Bunun gibi her yetin bir mns vardr ve

mnnn da icab ettirdii ey

hakkn vermelidir.

vardr.

ALTINCI EDEB: Kur'n- Kerm

sfata

brnp o yetin

Allah Tel'dan dinliyor

gi-

-nda O'ndan dinlediini farzetmelidir.

Byklerden biri buyurur: Ben Kur'n- Kerim okurdum, fakat ondan lezbi dinlemelidir.

(1)

46

(2)

76

- Ahkf: 33.
nsan [ed-Dehr]:

2.

KMYA-YI saadet

alamazdm. Okuduum Kur'an' Resul llah'tan dinlediimi dndm. Bundan sonra lezzet almaya baladm, daha ykseldim.
Cebrail aleyhisselamdan dinlediimi dndm,
daha ok lezzet
buldum. Daha yksee ktm ve daha byk bir makama kavutum. imdi vastasz Allah Tela'dan dinliyor gibi oluyorum. imzet

diye kadar

duymadm

bir lezzet

duyuyorum.

DOKUZUNCU ASIL

Allah Tel'y Zikir

(HATIRLAMAK.

ANMAK

Btn ibdetlerin z ve sh, Allah Tel'y hatrlamaktr.

slm'n direi namazdr ve namazdan da maksat Allah Tel'y
zikir ve anmaktr. Hususan Allah Tel buyurur: ... Namaaa dosdoru kl (ve kldr). Allah' zikretmek elbette en byk (ibadet)
Kur'n- Kerim okumann ibadetlerin en faziletlisi olmasdir
nn sebebi, Allah Tel'nn kelm, sz olmas. Allah Tel'y
hatrlatc olmas ve ierisindekilerin hepsinin Allah Tel'y anmay, hatrlamay tazelemesi, yenilemesidir. Orutan maksat, ehvet ve arzulan krmaktr. Bylece ehvet ve istek skntlarndan
kurtulan kalb. temizlenir ve zikir edilecek yer olur. Kalb arzularla
dolu olunca, zikir etmesi mmkn olmaz ve zikir ona te'sir etmez.
Beytullah' IKbe'yiJ ziyaret olan hacdan maksat, hane levl sahibini hatrlamak ve O'nu grmeyi, O'nunla konumay candan iste-

mektir.

Demek

man olmak

ki,

btn ibadetlerin

iin

ba

ve asl

LA LHE LLALLAH,

zikirdir.

Zaten Msl-

MUHAMMEDN

LAH kelimesini sylemek lzmdr. Bu ise zikrin,

anmanm t kendisidir. Dier btn ibadetler bu

RESLUL-

Allah Tel'y
zikri kuvvetlen-

Allah Tel'nn seni anmas, senin, O'nu anmann

Beni annz ki, ben de sizi
neticesidir. Bunun iin Allah Tel,
anaym, ( 2) buyuruyor. Bu hatrlamak, devaml olmaldr. Devaml olmazsa, ekseri hllerde olmaldr. nktt kurtulu buna baldr. Bunun iin Allah Tel, Kurtulmak istiyorsanz, Allah Te3
anahtarl
l'y ok zikrediniz., ( ) buyuruyor. Kurtulu midinin
az deil, ok zikretmek, az hlde deil, birok hllerde zikretmektir. Yine bunun iin buyurdu: Ayakta, otururken ve yanlan zerinde yatarken Allah Tel'y zikredenler...- (). Bu yet i kerime,
ayakta iken, otururken ve yatarken Allah Tel'y hi unutmayan insanlan vmektedir. Allah Tel buyurdu: Rabbinl iinden,

dirmek

iindir.

yalvararak ve korkarak, (fakat) yksek olmayan bir sesle sabah

ve akam an. Gafillerden olma (*).
s

(D

29

(4)

Ankebt:
_ Al-i mrn:

45.

(2)
191.

Bakara:
(5)

152.

(3)

A'rf: 205.

Enfftl:45.

KMYA-YI saadet

184

Peygamber Efendimize

(sallllah aleyhi

ve sellet), -lerden

hangisi faziletlidir?, diye sordular. Buyurdu ki:

ld zaman
dilinin, Allahtt Tefil'mn zikri ile ya olmasdr (*). Yine buyurdu:
slerinizin en yisinden, Allah Tefilft ndinde en makbulnden,
derecelerinizin en ykseinden, altun ve
sadaka vermekten
daha stn olandan ve sizin boyunlarnzn vurulduu ve boyunlavurduunuz dmanlarla Allah yolunda cihad etmekten daha
iyi olan amelinizden size haber vereyim mi?.
Ya Reslalah, o
2
nedir? dediler. Zikrullahdr, ( ) buyurdu. Yni Allah Tel'y

gm

rm

'

hatrlamaktr, anmaktr. Ve yine buyurdu: Allah Tel buyuruyor ki Kim ki. Benim zikrimle megul olmaktan dolay du bile
edemez, Benim ona ihsanm, du edenlere ettiim ihsandan daha
stndr ( 3 ) Ve yine buyurdu: Gafillerin arasnda Allah Tel'anan. ller arasnda canl gibi, kuru aalar arasnda yeil aa
4
gibi, harpten kaanlar arasnda harbeden asker gibidir
). Muaz
bin Cebel (radyallah anh) diyor ki:
Cennette olanlar dnyada
iken. Allah Tel'y zikretmeden geirdikleri bir an iin zldk.

baka

leri gibi.

bir

eye daha

fazla zlmezler.

ZKRN HAKKAT
Zikrin drt derecesi vardr.1

Dilin

zikri olup, kalbin gafil

olmasdr. Bunun

tesiri

azdr.

Fakat tamamen tesirsiz de deildir. nk hizmet ile megul olan

dil, lzumsuz eylerle vakit geiren ve hibir ey sylemeyen dilden

daha stndr.

Kalbin

yerlememi ve devaml olAncak, uraarak kalbe yaptrlabilir. Bu urama ve

gayret olmasa gaflet ve dnce sahibi kalb. eski hline dner.
2

Fakat kalbe

zikridir.

mamtr.
3

Zikrin

masdr.
byk
4

kalbde yerlemesi, kalbi kaplamas ve devaml olAncak uraarak kalbe baka ey getirilebilir. Fakat bu,

bir itir.

Zikrolunann

kalbi

kaplamasdr. Bu

ise

Allah Tel'dr,

zikir deildir. Kalbi dostun tutmasiyle kalbin dostu zikretmesi arasnda ok fark vardr. En yksek derecesi, zikirden haberdar olmakalbden gitmesi, yalnz zikrolunann kalmasdr. nk zikir

nn

Araba da

Farsa da olsa, bunlarn ikisi de kalbin konumasndan hari olmaz. Hatt kalb kelmnn kendisi olur. Asl olan,
kalbin Araba ve Farsa konumadan kurtulmas ve etrafnda dolaan hibir eye yer vermemesidir. Bu ise hakik ak<| denen
sevginin neticesidir.
ise btn cmertliini mkuna saklar.
olsa.

an

Ak

(1)

Hb. Tb. Beyhak

Bezzaz (1/265

266).

(4)

(1/265).

(2)

Eb Nuaym;

T.

(1/265).

(3)

H. Tarih;

Hllye: Beyhak (1/265).

ALLAHl) TEALA'YI

ZKR

18&

Hatt Onunla olan meguliyet sebebiyle isminin unutulmasn ister. Sevgiye byle gmlnce, kendini ve Allah Tel'dan baka,
olan her eyi unutur^ tasavvuf yolunun balangcna kavuur. Mutasavvflar bu hle fena derler, yokluk derler. Yni kendine kendini hatrlatan her ey yok olmutur. Kendisi de yok olmutur. Zira.
kendini de unutmutur. Allah Tel'nn yle lemleri vardr kl
bizim onlardan hi haberimiz yoktur. Onlar bizim iin yok saylr.
Bizim iin var olanlar, haberimiz olan eylerdir. Bizim bildiimiz
lemleri bir kimse unutursa, onlar da yok olur.
Kendi benliini
unutursa, o da kendisi iin yok olmu olur. Allah Tel'dan baka
onunla bir ey kalmasa, onun varl Hakla olur. yle ki:

Baktn

zaman

gklerden, yerden ve onlarda bulunanlardan

fazlasn grmezsen, lem bundan fazla deildir, hepsi budur, dersin. Bu kimse de Allah Tel'dan baka bir ey grmezse, her ey
O'dur. O'ndan bakas yoktur, der. Bu makamda bulunmakla, onunla Allah
Tel arasnda (mnevi) uzaklk kalkar ve beraberlik
hsl olur. Bu, tevhid leminin ve vahdaniyetin balangcdr. Ancak
bilirse, farkederse, onu Allah Tel'dan uzak eder.
se bunu anlamaz. nk
iki eyi bilen kimse bilir. Kendini ve Allah Tel'y. Bu ise bu hlde iken kendini bilmiyor, birden
baka^bir ey tanmyor.
nasl bilsin? Bu dereceye ulanca
melektta olanlar ona gsterilmeye balar. Meleklerin ve peygamberlerin ekillerini gzel sretlerde ona gsterirler. Allah Tel'nn diledii her ey grnmeye balar. yle byk hllere kavuur
ki, anlatmaya gelmez. Kendine gelince, bazan vki olanlarn eser-

ayrl

ayrl

Ayrl

ve dnyada olanlar, insanlarn

bulunduu yerler, eyler kalbine
iyi gelmez, insanlar arasnda bulunduu hlde, kalbden onlardan

uzak olur. Dnya ileri ile megul olanlarn hllerine aar. Onlara
rahmet nazar ile bakar. nk, ne byk bir iten mahrum kaldklarn bilir. nsanlar ise, onun dnya ile megul olmamasna glerler. Hatt yakmda akln karacan sanrlar. Fenft ve yokluk makamna ulamayan, bu hller, ve keiflere kavumayan kimseyi zikir kaplarsa, bu da kimy-y[sadet olur. nk zikir kaplaynca,

muhabbet atei o kimseyi istil eder. Hatt yle olur ki, Allah Tel'y btn dnyadan ve iinde olanlardan daha ok sever.
Sadetin asl, lmle Allah Tel'ya dnerkendir. Allah Tel'y mahede lezzetinin kemli, muhabbet miktanncadr. Mahbb-i dnya olanlar, yni dnyay sevenler, dnyaya
olduklar

ondan ayrlrken zlr ve yanarlar, Mslmanlk unvanmda

bunu anlatmtk.
^
Bir kimse ok zikir eder de, sofilerde hsl olan hllerden bir
ey hsl olmazsa, ye'se dmemelidir. nk sadete kavumak
yalnz bununla deildir.
iin

KMYAYI SAADET

180

Kalb zikir nuru

ile

en

sslenince sadetin

by

ele

gemi

demektir. Bu dnyada grlmezse, ldkten sonra grlr. Kalbi

^
Allah Tel ile bulundurmak iin, onu daima murakabe etmelidir.

Hi unutmamaldr. nk devaml. Allah Tel'y zikretmek, hatrlamak, Allah Tel'nn melektundaki alacak hallerin anahtardr. Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) Cennet bahelerinde durup seyretmek steyen, Allah Tel'y ok zikretmelidir, t 1) hads-i erifinin mns budur.
Ksaca bu anlattklarmzdan, btn ibadetlerin znn zikir
olduu anlald. Hakiki zikir, bir emir veya yasakla
zaman Allah Tel'y hatrlamaktr. Gnah ise elini ekmeli, emir
ise yapmaldr. Eer zikri bunu yaptrmyorsa, hayldir ve iin asl-

karat

anlamamtr.

TEBH, TAHMD, SALVAT VE

TEHLL,

STFARIN STNL
Peygamber Efendimiz
Kulun

yapt

her

iyilik,

ilhe illallah kelimesi

(sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor:

kyamet gn

konmaz.

Eer onu

teraziye konur.

Yalnz

Lft-

teraziye koysalar, yedi kat

ar

gklerden, yerden ve iinde olanlardan

gelir ( 2 ). Yine buyurdu: L ilhe illallah diyen dediinde sdk ise, yeryzndeki topraklar kadar gnah da olsa afvedilir ( s ). Ve yine buyurdu: hlfts
ile L lhe illallah diyen. Cennete gider ( 4 ) Ve yine buyurdu: .La
ilhe illllahu vahdehu l erike leh, leh'l-mlk ve leh l hamd
ve hve al klli ey'in kadir-, tehlilini her gn yz defa syleyen,
on kle azad etmi gibidir. Defterine yz iyilik yazdr ve defterin.

den yz ktlk
korur

silinir.

Akama

kadar bu kelime

onu eytandan

O.

Sahih i Buhri'de bildiriliyor ki: -Bu kelimeyi kim sylerse, smil aleyhisselmm oullarndan drt kleyi klelikten azad etmi
gibi olur ( 9 ). Yine Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki:
Gnde yz defa sbhnallahi ve bihamdih,
diyenin btn gnahlar afv olur, isterse denizin kp kadar
fazla olsun 7 ). Ve yine buyurdu: Her namazdan sonra otuz
defa Sbhnallah, otuz defa Elhamdlillh, otuz defa Allah
Ekber deyip, "L ilhe illllahu vahdehu l erlkeleh leh'l-mlk
ve leh'l-hamd ve hve al klli ey'in kadir" sz le yze tamamlayann btn gnahlar afvedilir, isterse deniz kp kadar
ok olsun ( 8 ).
(

(1)

(3)

bn

Ebl

T. (1/267).

Mslim

(1/268).

eyhe Musannaf,

(4)
(7)

Tabern. (1/265).
(2) N. Hb., K. (1/267).
Tabern (1/268). (5) Buharl, Mslim (1/267), (6) Buhr,
Buhr, Mslim (1/269). (8) Mslim (1/169).

ALLAH U TEALAYi

ZKR

187

Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem)

huzuruna bir kimse geldi ve Dnya beni terketti, elimde bir ey
kalmad, fakir ve ciz oldum. Ne yapmam lazmT^diye sordu. Buyurdu ki: Meleklerin salvat ve mahlkatm tebih ile nzklanm
bulduu eyi bilmiyor musun?. O nedir, y Reslallah? dedi.
Derler

ki,

Buyurdu: SbnanallahTl-azm, sbhnallahi ve bihamdih, estarullah, her gn bunlar sabah namazndan nce ve sabahtan son-

kadar tebih syler ve sevab sana olur () Ve yine buyurdu: Devaml olan slih ameller bu kelimelerdin Sbhnallahi ve'l-hamd
.

Ve

yine buyurdu:
Ben bu kelimeleri sylemeyi, gk kubbe altnda olan her eyden
daha ok severim. Ve yine buyurdu: Allah Tel'nn indinde en
3
sevgili szler bu drt kelimedir ( ). Ve yine buyurdu: tkl kelime
ve Allah Tel'nn indinde pek
vardr, dilde hafif, terazide
lillhi

ve l ilhe illllah vallah ekber

).

ardr

sevgilidir. Sbhnallahi

ve bihamdih

(*).

Efendimize (sallallah aleyhi ve sellem)

dediler ki: Zenginler hiret sevabnn hepsini gtrdler. Bizim
yaptmz her ibadeti onlar da yapyorlar, onlar ise sadaka veriyorlar,, biz veremiyoruz^ Buyurdu ki: Sizin fakirlik sebebiyle her
Yaptnz her emr-i
tebihiniz, tehliflniz ve tekbiriniz sadakadr.
mruf ve nehy-i "mnker sadakadr. Eer sizden biriniz, ehlini^ azna bir lokma koyarsa sadakadr ( s ). Fakirlerin syledii tebih
ve tahmidin (*) faziletinin daha fazla olmasnn sebebi, fakirlerin
kalblerinin dnya zulmeti ile karmam, bilkis ok parlak olmasndandr. Onun syledii bir kelime, temiz topraa atlm bir tohum gibidir. Tesiri ok olur. meyvesi fazla olur. Dnya arzulan ile
dolu olan bir kalbdeki zikir, orak araziye atlm tohum gibi olup,
eseri az olur.
Fakirler,

Peygamber

SALVAT
Bir gn Peygamber Efendimiz (sallftllah aleyhi ve sellem) dkt, hlinde bir ne'e almeti vardr. Buyurdu ki: Cebrftil
aleyhisselm geldi ve dedi klt Allah Tel buyuruyon mmetinden birisi sana salvat okuyunca benim ona on rahmet vermemi,
sana selm verince, ona on defa selm (selmet) vermemi beenmez misin?*. Yine buyurdu: ok olsun, az olsun bana salvat ge-

ar

(1)

El-Mstaflr,

Ahme*

(1/269).

(2)

N. Hb. K.

(1/269).

(3)

Mslim

Tebih: SUbhftnellah. Tahmd: Elhamdlillah demektir, Salvat: Allah Tel tarafndan rahmet, meleklerden stifar, kullardan du mnsndadr.
(1/270).

(4)

Buhr, Mslim

(1/270).

(5)

Mslim

(1/270).

(6)

KMYA-YI SAADET

188

ren kimseye meleklerin hepsi salvat getirir O). Ve yine buyurdu: Benim iin en iyi kimse sana ok salvat okuyan kimselerdir.
Ve yine buyurdu: Bana salvat okuyan kimseye on iyilik yazlr
ve on ktl silinir ( z ). Ve yine buyurdu.- Bir kimse yazd bir
eyde, bana da salvat yazarsa, benim smim o kitabta kald mddete melekler onun iin stifar ederler ( 3 ).

STFAR
lbn Mes'd (radyallah anh) diyor ki: Kur'n- Kerim'de iki
yet i kerime vardr. Bir kimse yoktur ki bu yetleri okusun da gnah ilesin, istifar etsin de gnah afv olmasn. Biri, Kt iler
Allah Tel'nn azabm
yapan, yahut kendilerine zulmedenler,
hatrlayp tevbe edenlerin Allah Tel gnahlarn afveder ( 4 ),
dieri de, Kt iler yapan, yahut kendine zulmeden kimse, bundan sonra Allah'tan mafiret isterse, Allah' afvedici ve balayc bulur, ( 5 ) yet i kerimesidir.
Allah Tel, Peygamber .Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor: Rabbini tebih ve sen eyle ve mafiret iste ki*
tevbeni kabul eylesin. Bunun iin Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) ekseriya Sbhnekllahmme ve bihamdik. Allahmmadiye du ederdi. Peygamfirli. nneke ente't-tevvb'r-rahm, ( )
fl

ber Efendimiz, (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: ol stifar

eden, her zntden kurtulur, her darlktan hals bulur. Rzk, dnmedii yerden gelir ( 7 . Ve buyurdu: Ben gnde yetmi defa
stifar ve tevbe ediyorum. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) byle olunca, dierlerinin tevbe ve istifar hibir zaman dilden brakmayacaklar anlalr. Ve yine buyurdu: Bir
kimse yatarken defa: Estafirullahei-azlm ellezi l ilhe ill h-

kayym derse, gnahlar denizlerin kp, llerin

kumu, aalarn yapra ve dnyann gnleri kadar ok olsa da
afvolunur 8 ). Ve yine buyurdu: Hibir kul yoktur kl, bir gnah
ilesin ve sonra iyi bir abdest alsn, iki rekt namaz klsn ve stive'l

hayy'l

far etsin de,

bu gnah afv ol m asn

).

DUANIN EDEBLER
a

yaplan du, Allah Tel'ya yaklatran amellerdendir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve selJem) buyuruyor ki: Du, ibadetin zdr. Bu, unun iindir ki,,
Yalvararak tazarr

ile

ibadetten maksat, kulluk etmektir. Kulluk

(1)

T.

(1/279).

Al-i

mran:

O. K. (1/281),

(8) T.

(4)

(2)
135.

N. bn

(5)

H. (1/281).

Hibban
Nls:

ise,

(1/279).

110.

(9) T. (1/281

(6)
.

kendinin zavall
(3)

Mttfak

282).

ol-

Taberftn (1/279).

(1/281).

(7)

D.

N-

ALLAHU TEAlA'YI ZlKR

duunu

189

AUah Tel'nm bykln birkte^grmek ve bilmektir. Duda bu ikisi de vardr. Du ne kadar tazarr ile olursa,
o kadar iyi olur. Duda sekiz edebe dikkat etmelidir:
1

ve

Kymetli

du etmeye gayret

vakitlerde

Ramazan, Cuma, sabah erken ve gece yars

2

Kymetli

hlleri

gzetmelidir.

ve gelmesi, farz namazlar

etmelidir.

gibi.

nk kalbdeki

Hadis

incelik

etmelidir.

Arefe,

gibi.

Askerlerin harbe gitmesi

erifte bildirildi ki, gk ka-

rahmet

kapsnn ak olduuna

iarettir.

Bir kimsenin

iki

elini

kaldrp,

bakasna

du

ermesidir.

Allah Tel, kendisine kaldrlan

eli bo evirmekten daha kermdir 0). Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -Du eden eyden bo kalmaz: Y gnah afvedilir, ya o anda ona bir hayr gelir, yahut iler-

Hadis

erifte buyuruldu

de bir hayr

ki:

gelir.

Duda tereddt etmemelidir. Kalbinde, dusnn hemen

kabul edildiini tutmaldr. Peygamber Efendimiz buyuruyor: Allah Tel'ya yle bir hlde du ediniz ki, d ilnzn kabul edildii4

ni yaknen bilesiniz

Yalvararak

rifte Gafil

( ).

ve hu'-i kalb

ile

du

etmelidir. Hadis

e-

olan kalbden yaplan dualar dinlenmez, buyuruldu.

Duay

ok yapmal, tekrar tekrar sylemeli, ardn brakmamaldr. Ka defa du ettim, dum kabul olmad, dememelidir.
nk kabul vaktini ve iini AUah Tel daha iyi bilir. Dus kabul olunca, Allah Tel'ya hamd olsun ki, verdii nimet sebebiyle iyi iler tamam oluyor, demek snnettir. Kabul ge olursa, Her
hlde AUah Tel'ya hamd olsun, demelidir.
6

Tevbe

nce tebih okumal ve salvat getirmelidir. Peygamber

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) dudan nce, Sbhne rabbiye'l-aliyyil a'le'l-vehhb ( 5 ) derdi. Ve yine buyurdu: Du edecek olan kimse, nce bana salvat okusun. nk, bu du muhakkak kabul edilir ve Allah Tel iki dudan birini kabul, dierini
red etmekten daha stndr ( 4 ).
etmeli,

zulmden vazgemeli ve kalbini

Allah Tel'ya vermelidir. nk red olunan dulanri

tamamen
ou, kal-

bin gafletinden ve gnahlarn zulmetindendir.

(1)

D. T. K. (1/275).

(2)

T. K. (1/276).

(3)

Ahmed

(1/277).

(4)

(1/277);

KMYA-YI SAADET

190

Kb'l-Ahbr diyor
oldu.

Musa aleyhisselm

bulunduu yerde ktlk

btn mmetiyle defa yamur dusna
Sonra Msa aleyhisselma vahiy geldi:

ki:

Beni srail'in

ktlar. Kabul edilmedi.

Aranzda sz tayan birisi var, o tevbe etmeyince duanz kabul
etmem. Msa aleyhisselm dedi ki: Y Rabbi! O kimdir, onu aramzdan atalm. Allah Tel buyurdu: Ben sz tamay yasak
ederken, kendim nasl sz tayclk ederim?. Msa aleyhisselm
buyurdu: Sz tamaktan tevbe ediniz. Hepsi tevbe ettiler ve ya-

mur yamaya balad.

Mlik bin Dinr der ki: Ben srail'de ktlk olmutu. ki defa
yamur dusna ktlar, kabul edilmedi. Peygamberlerine vahiy
geldi

ki:

O insanlara syle

ki;

dar

kmlar, du

ediyorlar. Hal-

haram dolu, elleri de haksz yere kana

boyanmtr. Bu ekilde duya kmak Benim gazabm artrd ve
buki bedenleri

pis,

mideleri

Benden uzak oldunuz.

ETL

DULAR

Eskiden beri yaplmakta olagelen dular oktur. Bunlar Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmutur. Sabah, akam namazlardan sonra ve eitli vakitlerde okunmalar
snnettir. Bunlarn ounu hy kitabmzda toplamtk. Birka tane, ok iyi duay da Bdyet'l-Hidye'de yazmtk. steyenler ora-

dan bu dualar
srecek.

Mnlar

nk bu

kitapta yazmak uzun

kolaydr. Herkes onlardan birka ey ezberleye-

ezberleyebilirler.

bilir.
4

vki hdiseler ve yaplacak iler arasnda snnet olan,

Biz
fakat hatrlarda az kalan birka duy burada bildireceiz. Bu sretle ezberlenmi ve mnlar da bilinmi olur.
Her birini kendi
vaktinde sylemelidir. nk kulun Allah Tel'dan hibir zaman
ise,

olmamas, O'nu unutmamas lzmdr. O'na yalvarmaktan,

O'ndan istemekten geri kalacak bir an yoktur.
gafil

Evden knca, Besmele okur ve Y Rabbi! Yoldan kmaktan

ve bakalarn da yoldan karmaktan, zulm etmekten, zulm olunmaktan, cahillikten ve bilgisizlie ait her eyden sana snyorum, der ve Besmele okur. Sonra, L havle vel kuvvete ll billh deyip-, Allah Tel'ya tevekkl eyledim'i syler. Cminin ka-

psna

gelince

Allahmme

lem deyip Y Rabbi!

zerime a- der.

salli

al

Muhammedin

Gnahlarm

Sa ayan ileri atar.

bala

ve

alih

ve tahmet

ve

sel-

kaplarn

teden beriden, havadan su-

dan konuulan bir meclise girerse kefret olarak yle syler: Sbhnekllahmme ve bihamdike, Y Rabbi! Senden baka mbud
olmadna ehdet ederim. Senden afvolunmam isterim. Tevbe

ALLAH TEAlA'YI

ZKR

191

sana geldim. Kt eyler yaptm. Kendime zulmettim. Beni mafiret et. nk senden baka gnahlar afveden yoktur.
zaman yle der: La ilahe illllah
arya, pazara
vahdehu l erikeleh, leh 1-mlk ve lehu 1-hamd, yuhy ve ymlfc
ve hve hayyn lyemt, bade'l-hayri ve hve ala klli eyin kadir. Yeni elbise giydii zaman, Y Rabbi! Bu elbiseyi bana giyile

kt

Sana hamd olsun. Senden bunun iyi olmasn istiyorum, iyi ilerde kullanmak istiyorum, bundan gelecek zarardan
Sana snyorum, der. Yeni ay grnce yle der: Ya Rabbil Bu
dirdin.

ay

Bunun

iin

slm'da olarak zerimizde bulundur. Rzgr estii zaman yle der: Y Rabbi! Bu rzgrdan
ve iinde olanlardan, bununla gnderdiklerinden hayr ve iyilikler
stiyorum. Bu rzgrn zararndan, iindekilerin ve bununla beraber gnderdiklerinin zararndan sana snyorum.
rahat, huzur, iman, selmet ve

Birisinin

lm haberini duyunca

Sbhne'l-hayylllezl l
yemt. Inn lillhi ve inn leyhi rci'n. Sadaka verince yle
der: Y Rabbi! Bu sadakam kabul eyle. Muhakkak ki Sen iitici
ve bilicisin. Kendisine bir zarar geldii zaman yle der: Belki de
Allah Tel bununla bize iyilik
olur. Biz Rabbimize rader:

yapm

racak vesile eyle.

Ge bakt

zaman yle der: Ey Rabbimiz! Bunu bouna yaratmadn. Sen her eyden mnezzehsin. Bizi Cehennem azabndan

koru. Gkte burlar yapan, ondan

kaynaklar ve
veren ay
yaratan ok mbarektir. Gk grlts duyunca yle der: Gk
grltsnn ve O'ndan korkan meleklerin kendisine hamd ettii

Allah Tel her eyden mnezzehtir. imek akt zaman yle der: Y Rabbi! Bizi gadbnla ldrme,
azabnla helk etme
bundan nce bizi afveyle. Yamur yaarken yle der: Y Rabbi!
Onu bol, doyurucu ve bereket indirici eyle. Onu rahmete sebep kl,
sknt ve azaba sebep klma. Kzgnlk zamannda yle der: Y
Rabbi! Gnahm afvet,
kalbimden gider ve beni kovul-

mu

kzgnl

eytandan koru.

nsanlardan korkunca yle der: Y Rabbi! Onlan Sana havale eder, erlerinden Sana snrm. Bir yeri arrsa, elini oraya
koyar, defa Bismillh ve yedi defa Ez billahi ve kudretin!
min erri m ucld ve hzir, der. Skld, zld zaman yle der:

-L

arn-azm,

1-hakim, l ilhe illllah rabb'il ilhe illllah. rabb's-semvti ve'l-ard ve rabb'l-

ilfthe illllah'l-aliyyu

Senin elindedir.

Emrin

benim

hakkmdadr.

Senin kazn bende


KMYA-YI SAADET
adaletin kendisidir. Kendine sylediin

btn

yahut kibirine ihsan ettiin, yahut

tabnla indirdiin, yahut kullarndan
isimlerin hrmetine, Kur'nkendi ilm-i gaybnda mahsus
zntmn gidericisi,
Kerim'i; kalbimin bahar, gsmn nuru,
isimlerin,

kldn

gammn datcs

eyle!

Allah Tel'ya hamd olsun ki, beni gzel ekilde yaratt ve bana gzel ekil verdi-. Kle satn
zaman alnnn stndeki san tutup yle der: Y Rabbi! Senden

Aynaya baknca yle

der:

ald

bunun hayrl olmasn, ahlknn iyi olmasn diliyorum, bunun ktlnden ve kt ahlkndan Sana snrm.
Yatarken yle demelidir: Y Rabbil Senin ismin ile yanmn
stne yatyorum ve ismin ile kalkacam. Bu benim canmdr. Sen
de onu alansn. Yaamam, lmem seninledir. Eer onu alrsan afkoruduun gibi, bunu da koru.
vet, brakrsan, slih kullarn
Uyand zaman yle der: ldkten sonra bizi dirilten ve dn
yine O'na olacak olan Allah Tel'ya hamd olsun. Mlk, byklk ve saltanat Allah Tel'nn olduu hlde sabaha kavutum:
zzet de, kudret de Allah Tel'nmdr. slm yolunda, ihls kelime-

Peygamberimiz (aleyhisselm) in dininde, babamz brhim

aleyhisselmn ki kuvvetli Mslman idi, mriklerden deildi
milletinde olarak sabahladm.
si

ile

ONUNCU

ASIL

Virdlerin (1)

Sras

Mslmanlk unvannda^ anlattklarmzda insann, toprak ve

sudan meydana gelen bu gurbet lemine Idnyayal ticaret iin
gnderildii anlald. Yoksa ruhun hakikati yksektir. Yksekten
gelmitir ve yine oraya gidecektir. nsann bu dnyadaki sermayesi
mrdr. Bu yle bir sermayedir ki, her an tkenmektedir. Her nefesini fayda ve iyilikle geirmezse ziyan eder. helak olur. Bunun in
Allah Tel buyurur: -Asra yemin olsun ki. nsan, zarardadr. Ancak iman edenler ve... (2). O. sermayesi buz olan bir kimseye benzer ki, yaz ortasnda buz satar ve Ey Mslmanlar! Sermayesi erimekte olana acynz, der. Bunun gibi insann mr sermayesi erimektedir. nk nefesleri Allah Tel'nn ilminde sayldr, bellidir. O hlde, bu iin ehemmiyetini anlayan nefeslerini gzetir
ve
bilir ki, her bir nefesi sadet-i ebediyeyi ele geiren bir cevherdir.
Bir kimsenin altn ve gmten olan sermayesinden daha ok bunu sevmesi, buna eilmesi lzmdr. Nefeslerinin kymetini bilmek
de gndz ve gece vakitlerini^hayra taksim edip, her eye bir vakit

ayrmakla

olur.

Bunun

iin virdler

konmasnn

konmutur.

bo

geirmemektir.
nk hiret sadetine kavuanlann, bu dnyadan giderken, Allah Tel 'ya nsiyetle ve O'nun sevgisi ile dolu kimseler olduunu^ anlamlardr. nsiyeUise zikre devamsz olmaz. Muhabbet de
marifetsiz bulunmaz. Marifet ise, yarattklarndaki incelikleri
ve
intizam dnmeden ele gemez. O hlde, zikre ve fikre devam,
saadete kavumann esasdr. Dnyay, ehveti, arzulan ve gnahlar terk etmek; zikir ve fikrin iyi ve rahat olmas iin lzmdr.
Zikre devamn iki yolu vardr. Biri, yalnz dil ile deil, gnlden,
devaml Allah, Allah demektir. Hatt kalb ile de sylemeli, nk
o da, kalbin konumas olur. Belki hi unutmayacak ekilde dalma
Virdlerin

esas sebebi,

vakit

mahedede olmaldr.
(1)

Ume-1 tevhld,
(2)

Her gn belli bir miktar okunan veya yaplan du,

Kur'n- Kerm den bir ksm ve namaz gibi.

Vlrd:
103

Asr:

1 -

salvat, ke-

3.

Klmy-y Saadet

F. 13

KMY-YI SAADET

194

Fakat bu ok zordur. Herkes kalbini bir hlde ve bir ekilde^ tuSklmamak iin eitli virdler
tamaz. Biroklan bundan sklr.
koymulardr. kincisi, bazs^ beden ile olur; namaz gibi. Bazs dil
Bazs da kalb ile
ile olur; Kur'n- Kerim ve tebih okumak gibi.

eyle megul olur.

Bir hlden bir hle getii iin de sakin ve zntsz olur. Bunun
yannda dnya ilerinden yapmas zaruri olanlar iin de zaman ayrr. Maksat udur ki, btn vakitlerini hiret iine veremiyorsa, hi
gelir.
olmazsa ounu vermelidir. Ancak terazinin sevab kefesi
nk vaktin yarsn dnyaya ve mbahlar elde etmeye, yarsn da
geleceinden korkulur. nk
Ahireta verirse, dier ^kefenin
hangi eyde tabiatn muktezas varsa, tabiat da buna yardm eder.
Kalbi din ilerine vermek ise, tabiata uygun deildir. Byle kalbde
ihlsn bulunmas zordur. Ihlssz olan ey de faydasz olur. ok
amel etmek lzmdr ki. aralarndan bir tanesi ihlsl olabilsin. O
olur; tefekkr gibi. Bylece her vakitte

ayr

bir

ar

ar

hlde vaktin

bal

ounu

din ilerine

klmaldr. Bunun

ayrmak lzmdr. Dnya

ilerini

Allah Tel, Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Sabah, akam Rabbnln smini zikret. Gece vakti O'na secde eyle, yni akam ve yats
namazlarn kl, sonra uzun zamanda teheccd namaz kl 0). Ve
yine buyurdu: (M'minlerden yleleri vardr ki) gecenin az bir
ksmnda uyurlard ( 2 ). Hepsinde de, vaktin ounun, Allah Tel ile geirileceine iaret olunmaktadr. O hlde bunlar gece ve
gndze taksim etmekten baka are yoktur.

buna

iin

GNDZ YAPILAN VRDLER

Gndzn

BRNC

be

vird vardr:

VRD Sabahtan gnein

ykselmesine kadardr. Bu
vakit kymetlidir. Bhusus Allah Tel bu vakti yeminle anyor:
Aan sabaha yemin olsun 3 ). Ve yine buyurdu: De ki, sabah
4
( ). Ve
yine buyurdu: Geaan (beyazlatan) rabbime
5
cenin karanlndan sabah yarp karandr ( ). Hepsi bunun sabahn hakknda gelmitir. Bu vakitteki btn nefesleri gzetmek
(

snrm

lzmdr. Uykudan uyannca, Elhamd lillhillezi ehyn ba'de

m emten ve ileyhinnr demeli, elbisesini giymeli, zikir ve
du ile megul olmaldr.^Elbiseyi giyerken, avret yerini rtmek emrine uymal, riyaya v6 ucba kaplmadan ibadet etmeye niyet etmeliSonra helya gitmelidir. Girerken de, sol ayakla girmelidir.
Sonra abdest almal, misvak kullanmaldr. Bunlarn nasl yaplacaanlatmtk. Du ve zikirleri ile abdest almal ve bitirmelidir,.

dir.

(1)

(4)

Th:
113 - Felk:

20

130.
1.

(2)

51

(5)

Zrlyt:
- Enm: 96.

17.

(3)

81

Tekvr: 18.

VRDLERN

SIRASI

195

Sabah namaznn snnetini evde klmal ve sonra cmiye gitmelidir. nk Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) byle yapard. bn-i Abbas'n bildirdii sabah namaznn snnetinden
sonra okunmas icabeden duay, Bidyet'I-Hidye ve hy kitaplarmzda bildirdik. Oradan ezberlenip okunur. Cmiye giderken ar

ar

sa

ayakla girmeli, cmiye giri

gamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

duasn okumal ve
ilk safta bulunmaya uramaldr. Sabah namaznn snnetini klmamsa klmal, klmsa tahiyyet'l-mescid namaz klmal ve
oturup cemaati beklemelidir. Tebih ve istifar ile megul olmaldr. Farz klnca gne douncaya kadar oturmaldr. nk Peyyrmeli,

buyuruyor ki: Gne douncaya kadar mescidde oturmay, drt kle azad etmekten
daha ok severim C 1 ). Gne kncaya kadar drt eit zikirle megul olmaldr: Du, tembih, Kurn- Kerm okumak ve tefekkr etmek. Namazdan selm verince duya balamal ve Allahmme

muhammedin

ve al li muhammed. Allahmme ente's-selftm ve minke's-selm ve ileyke yed's-selm, tebrekte rabben

y ze l celli ve'l-ikrm demelidir. Sonra bu vakitte okunmas icasal al

beden dular okumaldr. Du kitaplarndan bu dulan ezberlemelidir.

Duy

3
tehlil ile

tebih ve
megul olmal, her birini yz
defa, veya yetmi defa, veya on defa sylemelidir. Eer on zikir alrsa, onar defa sylemekle yz defa olur. Bundan daha az olmaz. Bu
on zikrin fazileti hakknda ok hadis-i erifler vardr. Uzun srer
diye

bitirince,

yazmadk.
L

vahdehu l erikeleh, leh'l-mlk

ve leh'l-hamd, yuhy ve ymt, ve hve hayyn l yemt, biyedihi'l-hayr, ve hve al klli ey'in kadir.
Birincisi:

kincisi:

ilhe illllah

L ilhe illllahl-melik'l-hakku'l-mbn.

ncs: Sbhnallahi ve'I-hamd lhi, ve l ilhe illllah

vallah ekber, l havle ve l kuvvete ill billhi l-aliyyi'l-azim.
Drdncs:

Sbhnallahi ve bihamdihi, sbhnallahi'1-azlm

ve bihamdihi, estafirullah.
Beincisi:

Sbbhun kuddsn,

Altncs: Estafirullahellez

rabb'l meliketi ve'r-rh.

l ilhe ill

hve l-hayy'l-kayyura

ve es'elke't-tevbete.
Yedincisi:
lift

Y hayy, y kayym, birahmetike estes

nefsi turfete aynin.

Sekizincisi:

(1)

AHahmmtf

D. (1/302).

l mni'e lim a'teyte.

l teklin!

KMYA-YI SAADET
Dokuzuncusu: AJlahmme

salli

al

muhammedin

ve al&

ali

rau-

hammed.
Onuncusu:

BismiJlhillezi l

yedurru measmih ey'n fii-ard

vo l f's-semi ve hve's-semiu'l alim.

Bu on kelimenin her
se, sylemelidir.

zeti ve nsiyeti

birini

nk her
bakadr.

on defa veya ne kadar syleyebilir-

birinin fazileti

ayrdr. Her

birinin lez-

Bundan sonra Kur'n- Kerim okumaldr. Ezber bilmiyorsa, insan ve cin eytanlarnn errinden korunacak yet ve sreleri okumaldr. menerresl, ehidallah ve Kulillhmme mlike'l-mlk,
are-i Hadid'in ba laafn, Har sresinin sonunu okumaldr. Eger
hepsini bir arada okumak istiyorsa Msblt- Aere'yi okumaldr.
Hem Kur an Kerm, hem zikir, hem de duadr. Bunu Hzr aleyhisselam, Ibrhim-i Teymi'ye retmitir. Onun Mkeft'nda vardr.
Bu ok faziletlidir. O da on eydir. Her birini yedi defa okumaldr.
Fatiha, Kul ez

hls, Kul y eyyhel-kfirn ve yetel-Krs..

Bu alts Kur'n- Kerim'dendir. Drt de zikir vardr: Sbhnallahi
ve'I-hamd lillhi ve l ilhe illllah vallah ekber-. Dieri: Allahmmafir li'I-m'minne vel-m'mint. Dieri: Allahmmafirl
vell-vlideyye verhamh m vef'al b ve bihim cilen ve cilen m
nte leh ehl, ve l tefal bin m nahn leh ehl. nneke gafr'rrahm. Bunun hakkndaki hikye uzundur, ihya da anlattk.

Bunlar
dur.

ler.

Kitabmzn

Fakat her gn
ecelin

megul

olmal. Tefekkr bahsi uzunsonunda anlatlacaktr.

bitirince tefekkrle

yaklatn

mhim

olan tefekkr, yni dnce, lm ve

dnmeli ve kendi kendine Olabilir ki, m-

rmden bir gnden fazla kalmad, demelidir. Bu dncenin faydas byktr. nsanlar yzn dnyaya evirmi ve uzun emelle-

kaplm

olduklar iin mhimdir. Eer bir aya kadar yahut bir

seneye kadar leceklerini yaknen bilselerdi, peinde kotuklar her
re

eyi brakrlard.

Belki bir gn daha

on sene kendilerine yetecek iler ve

^Bunun

yaamayacaklardr, ama daha

dnya kazanlar peindedir-

Allah Tel buyurdu: Onlar gklerin ve yerin

melektuna, Allah'n eyadan yarattklarna, belki ecellerinin yakler.

lam

iin

olduuna

hi

bakmazlar m?...

(').

Kalb temiz olup bu dncelere dalarsa, hiret iin azk hazrlamak arzusu kalbde harekete geer. Dnmelidir ki bugne ka
dar kendisine ka iyi ey nasip oldu ve gnah olan ka eyden kanmtr. Gemiteki kusurlarn ve tedarikini hatrna getirmelidir. Bunlar dnmek ve nceden hesap etmek lzmdr. O hlde,
(1)

A'rf:

185.

VtRDLERN

SIRASI

197

-X
bir kimseye yol alrsa, gklerdeki ve yerdeki melekta bakar ve
Allah Tel'nn yarattklanndaki nizam ve dzeni grr. Hatta
Allah Tel'nn Ceml ve Cell'ine bakar. Bu dnce, btn ibadet ve btn tefekkrlerden, dncelerden stndr. jnk, Allah Tel'nn tazimi, kalbe bununla hkim olur.
Tzim, kalbdo
hkim olmaynca, muhabbet ve sevgi de galib olmaz. Halbuki sadetin esas muhabbetin kemlde olmasndadr. Fakat bu, herkese
nasip olmaz. Buna karlk olarak, Allah Tel'nn kendisine verdii nimetleri dnmesi lzmdr. Etrafta olan hastalk, fakirlik vo
eit eit bel ve skntlar dnp, kendinin bunlardan kurtagrnce kretmesinin vcib olduunu anlar.

rldn

olmak lzmdr. nk, sabah olduktan sonra gne doana kadar

farz ve snnetten baka namaz klnmaz. O arada klnacak nama-

zn

bedeli zikir ve fikirdir.

KNC

VRD:

gne doduktan sonra kuluk vaktine

kadardr. Mmknse gne bir mzrak boyu ykselinceye kadar
camide durmal, namaz klmak haram olan vakit bitinceye kadar
tebihle megul olmaldr. Sonra iki rekt namaz klmaldr. Eer
Mddeti,

gndz mddetinin drtte biri olan kuluk vaktine kadar cmide

kalrsa, bu vakitten sonra drt, alt veya sekiz rekt namaz klmak
ok faziletlidir. Gne ykselince iki rekt namaz klp, insanlarla
alkal olan hayrl ilerle urar-. Hasta ziyareti, cenaze teyil, insanlarn lzumlu ileri, yahut ilim meclisine oturmak gibi.

NC VRD, Kuluktan le namazna

insanlar hakknda eit eittir.
rinde bulunur:

kadar. Bu virdler
Bununla beraber drt hlden bi-

lim renmeye gc yetmesidir. Hibir (nfile)

ibadet bundan faziletli deildir. lim renmeye gc yeten kimsenin, sabah namaznn farzn kldktan sonra, ilimle megul olmas daha iyidir. Fakat bu ilim, hiret iin faydal ilim olmaldr. Bu
da yle bir ilimdir ki, dnyaya ball azaltr, hirete ynelmeyi
Birinci hli

artrr. Amellerdeki, ilerdeki ayp ve kusurlar gsterir ve ihlsa

arr. Ama, mcadele, ihtilf, ksas ve hikyelere ait bilgiler, uydurma ve dzme lflar olursa, dnya hrsn artrrlar ve kalbde
hased ve vnme tohumunu meydana getirirler,
imiz ilimler, hy, Cevhirl-Kur'n ve bu
mtr. Dier ilimlerden nce bunlan elde etmek lzmdr.
yetmez, ama zikir,
ibadetle megul olabilir. Bu, ok ibadet edenlerin
sek bir makamdr. Bilhassa kalbde galib vaziyete gelmek, kalbe
yerlemek ve kklemek iin zikirle megul olmak ok mhimdir.

kinci hl: lim

renmeye gc

KMYA YI

108

SAADET

nc hl: nsanlar rahata kavuturan bir eyle megul olmaktr. Sofilere, fkh limlerine ve fakirlere hizmet etmek gibi. Bu,
nfile ibadetten daha stndr. nk bu, hem ibadet, hem Mslmanlara rahatlk, hem de onlarn ibadetlerine yardmc olmaktr.
Onlann bereketleri ve dularnn te'siri byk olur.
Drdnc hl: Bunu da yapamyorsa, kendi ve oluk ocuu
ticaretle

iin

uramaldr.

Emaneti korursa, elinden ve dilinden

nsanlara zarar gelmezse, dnya hrs mal artrmaya sevk etmezse,

kendine yetecek kadara kanaat ederse, o, da ibadet edenlerden olur
ve '.her ne kadar sabklardan ve mukarreblerden olmazsa da Esh.

b'l-Yemn derecesinde bulunur.

nn

aa

Selmet derecesinde bulunmak, en

derecedir. Ama zamabu drt ksmdan birisi ile geiremeyen helk olmulardan ve

eytana uymulardan

olur.

DRDNC VRD: leden

namazna kadardr. leden nce kaylle yapmaldr

). Gece namaz klanlar iin kayl-'
le, oru^tutanlar iin sahur yemei gibidir. Gece ibadete kalklmazsa. kaylle, mekruh olur. nk fazla uyumak mekruhtur. Kaylikindi

leden kalknca vakit girmeden nce abdest almaldr. Hatt ezan

okunmadan nce cmiye gitmeye ve tahyyet'l-mescid namazn
klmaya gayret etmelidir. Mezzin ezan okurken, tekrar etmelidir.
Farzdan nce drt rekt snnet klmaldr. nk Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bu drt rekt uzatr ve
Bu
drt rekt namaz klan kimse ile yetmi bin melek namaz klar ve
geceye kadar onun in istifar ederler. Sonra imamla farz klar
ve iki rekt daha snnet klar. kindi namazna kadar, ilim renmek, bir Mslmana yardm etmek, zikretmek, Kur'n- Kerim oku-

mak

veyahut da kendine yetecek kadar hell kazanmaktan

baka

eyle megul olmaz.

VRD: kindi namazndan gnein batmasna kadardr. kindi namazndan nce cAmiye gelip drt rekt namaz klmaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmutur: kindi namaznn farzndan nce, drt rekt
namaz klana
Allah Tel merhamet eder. kindi namazn bitirince, sylediimiz eylerden baka eyle megul olmamaldr. nk, bu vaktin
fazileti, sabah vaktinin fazileti gibidir. Bhusus buyuruldu: Gne
domadan ve batmadan nce, Rabbini tebih eyle ve ona hamd eyle
Bu vakitte, Veemsi ve duhhft, rvelleyll z
ve Kul
ez'leri okumaldr. Gne batnca istifar etmelidir.
te vakti byle ayrmaldr, mrn bereketi bundadr. Her va-

bir

BENC

yaa

(1)

Kaylle:

(2)

20

Gndz ortasnda bir miktar yatmaktr ve

Th:

130.

snnettir.

VRDLERN
no yapmak

kltte

SIRASI

199

lzm geldiine aldrmayan kimsenin mr boa

geer.

GECE YAPILAN VRDLER

Gece

virdleri tr:

BRNC
Bu

iki

VRD:

namaz

Akam

arasn

namazndan yats namazna kadardr.

ibadetle

geirmenin

fazileti

byktr.

Vcudlarn yataklarndan ayrp,

Kur'n-l Kerm'de bildirilen,
Rablerinin azabndan korkarak ve rahmetini ok steyerek dua
ederler 0) bunun hakkndadr. Yats namaznn farzn klncaya
kadar namaz klmaldr. Bykler bunu. oru tutup bu vakti yemekle geirmekten daha stn

KNC

tuttular.

VRD: Uykudur.

Her ne kadar uyku ibadetten saylmazsa da, snnete ve edeblere uygun yatlrsa ibadetlerden olur.
Bunda snnet, yzn kbleye evirip sa elini yanann altna
koyarak, mezardaki l gibi yatmaktr. 2ira uyku, lmn kardeidir. Uykudan sonra kalkmak, haV gibidir. Uyku zamannda kendisinden alnan rh geri verilmeyebilir. O hlde hirete hazr olarak yatmaldr. Abdestli yatmal, tevbe etmeli ve uyannca gnah
ilemeyeceine niyet etmelidir. Yastnn altnda yazl olarak vasiyetnamesini bulundurmaldr.
Kendini uyumaya zorlamamaldr.
Fazla uyumak iin yumuak elbise giymemelidir. nk uyku, mrn isiz geen zamandr. Gece ve gndz sekiz saatten fazla uyumamaldr. Bu da yirmi drt saatin te biridir. Byle uyuyan bir
kimse altm sene yaarsa yirmi senesi uykuda bo gemitir. Bundan daha fazla boa mr harcamamaldr. Suyu ve mlsva yannda olmaldr. nk gece namazna veya sabah erken kalkabilir.
Geceyi ibadetle geirmeye, yahut seher vakti kalkmaya niyet etmelidir. Byle niyet ederse, uyanmasa bile sevaba kavuur. Yan taraf
zerine yatnca. Y Rabbi! Senin smin le yanm zerine yatyorum. sminle kalkacaftm, demelidir. Sonra yete'l-krs, AmeneVokumaldr. Uykuya
rasl. Kul ez'ler ve Tebflreke srelerini
dalarken abdestli ve zikir zerine olmaldr. Byle yanan bir kimsenin rhu Ar'a gtrlr, uyanncaya kadar namaz klanlardan saylr.

NC VRD:

Teheccddr. Bu, gece yarsnda kalkp klnan gece namazdr. nk gecenin sonuna doru klnan iki rekt
namaz, dier vakitlerdeki ok namazlardan stndr. Bu vakitte

dnya megalesinden uzak olup, saftr. Ayn zamanda rahmet kaplar da ak olur. Geceyi ibadetle geirmek hakkmda hadis-i erifler oktur. Bunlar hy kitabmzda bildirdik.

kalb,

(1)

32

Secde:

16.

aoo

KMYA YI

SAADET

Gece ve gndz vakitlerinin her birinde yaplacak iler anlald. Anlatmadmz zaman kalmad. Bir gn bir gece byle yapnca,
lnceye kadar her gn byle geirmelidir. Eer byle yapmak zor
gelirse, uzun emellere kaplmayp, kendi kendine, Bugn bunu yapaym, belki gece lrm, bu gece bunu yapaym, belki yarn lrm, demelidir. Her gn byle yapmaldr. Devam etmekten sklrsa, bilmi olsun ki, kendisi yolcudur, asl vatan hirettir. Yolda,
gurbet skntlar ok olur. Fakat, bu yolculuk abuk geip, asl vatannda rahata kavuacan dnerek teselli bulmaldr. mrn,
ahiretteki ebedi hayata nisbetle ne kadar oduu meydandadr. Bir
kimse, on sene rahat etmek iin bir sene sknt ekse kimse buna
amaz. O hlde, bir kimse yz bin sene ve hatt sonsuz bir rahatlk iin yz sene sknt ekse ne iin alsn.
Kimyft-y Sadet kitabnn birinci rkn tamam oldu. Bundan
sonra kinci rkn gelecek. O da mu mel t rkndr.

KNC RKN

MUAMELT
BRNC ASIL
(Bu rknde on asl vardr!

YEMEK YEMENN EDEBLER

ibadete yardmc olan eyler de ibadetlerden saylr. Yenecek
eyler de ibadete yardmcdr.
hlde, din iin lzm olanlar da

dinden saylr. Din iin yemee de ihtiya vardr. nk, btn sliklerin (din yolunda ilerleyenlerin) maksad Allah Tel'y grmektir. Bunun da "z ilim ve ameldir. lme ve amele devam etmek,
vcud salam olmadan olmaz. Vcudun shhati ise yemeksiz ve susuz olmaz. Hatt yemek yemek, din iin zaruridir. O hlde dinden
saylr. Bunun iin Allah Tel. ... Temiz ve hell olan eylerden
yeyin. Gzel amel (ve hareket) lerde bulunun... O), buyurdu. Ye-

amel arasn birletirdi. Demek ki, ilim renip amel etmek ve hiret yolunda ilerlemek iin yemek yiyenin, yemek yemesi
ibadet olur. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu: -M' minin her iyi iine sevb vardr. Hatt kendi azna ve ehlinin azna koyduu lokmaya bile ( 2 ). Byle bumekle

slih

yurmasnn

sebebi,

yeyip imekle m'minlerin

maksadnn

hiret

olmasdr.
Din iin yemek yemenin almeti, nnden alacaklarm gibi
oburcasma yememek, hellden yemek, ihtiyac kadar yemek ve ye
menin edeblerine dikkat etmektir.
te biz ^ burada yemekteki din vazifeleri, farzn, snnetini,
dabn, mrvvet ve heyetini anlatacaz. Yemekte snnetler vardr. Bazs yemekten nce, baz yemekten sonra, bazs da yemek
arasndadr.

iin

YEMEK YEMEDEN NCEK EDEBLER

1

Elini

yemek yemek
(1)

23

azn

ve
ykamaktr.
ibadet olur. Elini ve

M'mlnn:

51.

nk

azn
(2)

hiret

ykamak
H. (II/2).

az

niyeti ile

abdest almaya

KMYA-YI SAADET

202
benzer.

Ayn zamanda

el

ve

az

ykayan kimse hakknda

elini

daha temiz

Yemekten nce
Fakirlikten emn

olur.

hadis-i erifte,

olur, Duyuruldu.

\ emei yerde rtnn zerine koyup, yksek

iyi

ey

zerine
koymamaldr. nk Peygamber Efendimiz (salillah aleyhi ve
sellemJ byle yapmtr. Bu rtye sofra denir. Masa ve tahtadan
yaplana sofra demek yanltr. Sofra, seferi hatrlatr. Dnya seleri de hiret seferini hatrlatr. Ayn zamanda yerde yemekte daha ok mtevazilik vardr. Ama, tahta sofra zerinde yenilirse cizdir. nk bunun hakknda yasak yoktur. Fakat gemi byklerin deti yerde yayg stnde yemekti. Peygamber Efendimiz (salillah aleyhi ve sellem) byle yemitir.
2

oturmaldr. Sa dizini dikip sol baldrnn zerine

.oturmal, bir yere dayanarak yememelidir. Peygamber Efendimiz
Isallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Ben dayanarak yemem.
nk ben kulum, kul gibi oturur ve yerim l 1 ).
4
ehvet iin deil, ibadet iin kuvvetlenmeye niyetle ye3

eybn

der ki: Seksen senedir, ehvet

niyeti ile bir ey yemi deilim. Byle niyet etmenin en doru iareti, az yemeye gayret etmektir. nk ok yemek; ibadet etmekten ahkoyar. Hususan Peygamber Efendimiz (salillah aleyhi ve
sellem) buyurur: nsann belini dorultan birka lokma yetiir ( 2 ). Bununla yetinmezse, midesinin te birini yemee, te
birini suya ve te birini de havaya ayrmaldr.

mek

yemelidir.

brahim

bin

Ackmaynca

yememelidir. En gzel snnetlerden^ biri de,

ackmaynca yememektir. nk ackmadan yemek mezmm ve
zaman yeyip, elini ektii zaman doymam
mekruhtur.
olan kimse hekim yz grmez.
5

Ackt

Getirilen

yemee

kanaat edip, gzel yemekler in tekel-'

m'minin yemekten
lf etmemeli, zahmet ekmemelidir. nk
maksad, lezzet almak deil, ibadet iin kuvvet almaktr. Yemei
aziz tutmak ve ona hrmet etmek snnettir. nk insan ayakta
durduran odur. Yemee hrmet demek, yemek iin beklemek olmamasdr. Hatt yemekte namaz bile dnlmez. Yni yemek hazr olunca, namaz vakti de gemiyorsa, nce yemek yenir sonra
6

mamaz klnr.
7

maldr.

Bir kimse gelip kendisiyle yemeyince,

nk yalnz yemek iyi deildir.

yemee balanma-

Yemee

uzanan el ne
Hazret-i Enes (ra-

kadar ok olursa, bereketi de o kadar ok olur.

dyallah anh) buyuruyor: Peygamber Efendimiz
hi ve sellem) hibir zaman yalnz yemek yemezdi.
(i)

H. (H/4).

(2)

(salillah aley-

T. N. (II/4)

YEMEK YEMENN EDEBLER

203

YEMEK ARASINDA OLAN EDEBLER

Yemee

balarken Besmele ile balamal, sonunda Elhamdlillah demelidir. Daha iyisi, ilk lokmada Bismillah, ikincide Bsmillhi rahman, ncde Bismillhirrahmanirrahim demektir. Dierlerine de hatrlatmak iin sesli sylemelidir. Sa eiiyle yemeli, tuz

balamal ve tuz ile bitirmelidir. nk hadis

dirilmitir. Bu suretle balangta yemee hrsn
ile

erifte byle

bil-

krm;

arzusuna
inemeli, yut-

alm

olarak balar, iyice

almamaldr. Hibir yemei

muhalif olarak bir lokma

i

beenmemezlokmay
nk Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
yemei beenmemezlik etmez, kusur bulmazd. Ho-

r.

hibir

una

giderse yer, gitmese yemezdi. Kendi nnden yemelidir. Meyveler eit eit olduu iin her taraftan almak caizdir. orba ksesinin ortasndan deil, kenarlarndan yemelidir. Yemein de orta-

Ekmei

bakla kk kk kesmemelidir. Eti de byle kesmemelidir. Kse ve

yenmeyen eyleri ekmein zerine koymamal, elini ekmekle silme-

sndan yememelidir. Kenarndan tutup

melidir. Elinden yere

nk

hadis

evirmelidir.

den lokmay alp

erifte bildirildi

ki:

temizlemeli ve yemelidir.

Eer den alnmazsa, eytana

nce parman yalamal, sonra smelidir. Bylece parmaklarndaki yemek kalnts da yenmi olur. nk bereket

braklm

olur.

orada olmu olabilir. Scak yemee flememelidir. Souyuncaya kadar beklemelidir. Hurma, zerdli gibi saylabilen eyler yedii zaman tek yemelidir, yedi, onbir veya yirmibir gibi. Bylece btn ileri, Allah Tel ile alkal olmaldr. nk O tektir. ift deildir.
Bir iin herhangi bir bakmdan Allah Tel ile alkas yoksa, botur ve faydaszdr. O hlde tek, Allah Tel ile alkal olmak sebebiyle, iftten daha iyidir. Hurma ile ekirdeini ayn tabakta bulundurmamaydn Elinde de saklamamaldr. Bunun gibi lzumsuz
ve atlmas icab eden eyleri atmaldr. Yemek arasnda ok su imemelidir.

SU

Barda sa

MENN

EDEBLER

eliyle tutup, Bismiilh demeli,

ar

imelidir.

Ayak-

nce bardan iine bakmal, bcek ve toz olmaayrmaldr. Bir yumaldr, ksrecei zaman bardaktan
dumdan ok ierse te tamamlamaldr. Her defasnda Bismiilh
Bir yere su
demelidir. Sonunda da Elhamdllh' sylemelidir.
damlamamas iin, bardan-'altna dikkat etmelidir. mesi bitince
ta imemelidir.

azn

-Allah Tel'ya hamd olsun ki, suyu, kendi fazl ile tatl ve temiz
olarak yaratt. Bizim syanlarmz sebebiyle ac ve tuzlu yaratma-

KMYA-YI SAADET

204

YEMEKTEN SONRAK EDEBLER

Doymadan

elini

yemekten ekmelidir.

Elini

azyla temizlemeEkmek krntlarm

sonra sofra beziyle l peeteyle 1 silmelidir.

toplamaldr. nk hadis i erifte buyuruldu ki: Byle yapan hayatta sknt ekmez, ocuklan salam ve kusursuz olur. Hurilerin
mehri olur- t 1 ). Sonra krdan kullanmal, dilerinin arasndan kan eyleri atmaldr. Diline gelenleri yu imaldr. Taba parmakla
silmelidir. Hadis i erifte, -Kseyi yalayan iin, kse,
Y Rabbil
Beni eytanlardan koruduu gibi. sen de onu Cehennem'den koru
der buyuruldu. Eer temizler ve suyunu ierse, bir kle azad etmi gibi olur. Yemekten sonra, Elhamdlillhillez et'amen ve
sekaan ve kefn ve vn ve hve seyyidin ve mevln, demeli, hls ve Lilfi srelerini okumaldr. Yemek hell olunca, kretmeli, pheli ise alamal ve zlmelidir. Elbette yiyip de zlen
ve alayan ile, gafletle yiyip glen ayn deildir. Elini ykaynca sol
eli zerine sedir (sabunl srmeli, nce sedirsiz (sabunsuzl, sonra
sabunla ykamal, dilerini, dudaklarn ve
iyice
omaldr.
nce parmaklarn, sonra
ykamaldr.
li,

azn

azn

BAKALARIYLA YEMEK YEMENN EDEBLER

Bu sylediklerimiz yalnzken; yni evde yalnz yerken, yahut
hanm ve ocuklar ile veya evde bir bakasyla yerken yaplmaldr. Ama bakalaryla^ yerken bunlara yedi edeb daha ilve edilir:
lim. ya. ver veya bir baka sebeple kendinden ilerde
1

olan kimseden nce yemee balamamaldr.

bir mevkide ise dierlerini bekletmemek iin
2

Beraber

ayet

kendisi byle

hemen balamaldr.

Yemek yerken susup durmamaldr. Acemlerin detidir.

Fakat lzumsuz konumayp. zhidlerin hikyelerini anlatmal yahut faydal eyler konumaldr.
yediinden fazla yememesi

iin,

yedii yere dik-

kat etmelidir. nk yemek ortak olunca, fazla yemek haram olur.

Hatt arkadan kendine tercih edip, iyisini onun nne koymaldr. Arkada gevek ve yava yerse, sklmamasn, rahat rahat yemesini sylemelidir. defadan fazla, yemesi iin srar etmemelidir. And vermemelidir. nk yemek yemek and vermekten daha

aadr.

Arkadan

kendisine Buyur ye diyecek vaziyete drmemeli. Her zamanki detinden daha az yemelidir. nk bu, riy
4

(1)

Ebu'-eyh,

Kltab's

Scvb (H/6).

YEMEK YEMENN EDEBLER

olur.

Fakat yalnzken

maldr. Arkadana
olur. Dierlerini

205

insanlarla beraber yedii gibi edebil olfazla yedirmek niyeti ile, kendisi az yerse iyi
de,

memnun etmek

iin

de ok yerse, yine

iyi olur.

bn

Mbrek (rahimehullah) fakirleri hurma ziyafetine davet ettii

zaman, Kim daha ok yerse, o kadar gm vereceim derdi. Sonra ekirdekleri sayar, fazla geldii kadar
5

Bakalarnn

gm

verirdi.

Kendi nne bakmal, bakalarnn lokmalarna bakmamaldr. Bakalarndan nce yemekten el ekmemelidir. nk dierleri de yemekten ekinir. Eer az yiyorsa elini biraz yava tutup, sonuna kadar ne'eli devam etmelidir.
Eer yiyemiyecekse,
utanmamalar iin zrn sylemelidir.

houna

gitmeyen eyler yapmamaldr.

Eli-

tabaa sokmak yahut azn tabaa emek gibi. nk azndan bir ey kp, kaba debilir. Azndan bir ey knca, yzn
evirmeli. Yal lokmay sirkeye sokmamaldr. Dileriyle paralalokmay, kseye koymamaldr. nk, bunlar beenilmeyen
ni

eylerdir.
7

kad

ellerini

ce siz

Hoa

gitmeyen szler de sylememelidir.

leende ykarken, insanlarn gz nnde azn ysuyu, leene dkmemelidir. Hrmet edilmesi
icabeden zat
Elini

nce ykamaldr.

ykaynz

Eer

kendisine ikram ederlerse, yni n-

derlerse, kabul etmelidir.

Ykamaya sadan

bala-

maldr. El ykanan sular bir leene toplamaldr. Hepsine ayn ayr leen tutmak Acemlerin detidir. Hepsi bir arada daha iyi olur
ve alak gnllle daha yakn olur.
ykad suyu azndan dkerken bakasnn stne sramamas iin yava dkmelidir. El ykarken su dkenin ayakta durmas, oturmasndan
daha

Azn

iyidir.

Bu edeblerin hepsi, hadis i erifler ve eserlerle bildirilmitir.

nsan ile hayvan arasndaki fark bu edeblere uymakla anlalr.
Hayvan, tabiat icab yer iyi, kt bilmez. nk ona bu fark ay;

rm

verilmemitir, insana bu fark ayrma verilip de yerine getirmezse, nimetin, akln ve iyiyi semenin hakkn vermemi ve nimete

kfr etmi

olur.

DOSTLARLA VE

DN KARDELERYLE

YEMEK

YEMENN STNL
Bir dostunu, bir sevdiini misafir edip, yemek vermek; birok
sadakadan ^daha stndr. Hadis i erifte buyurulmutur: -Kul,

yemekten mes

ul

deildin Sahur,

iftar ve dostlar ile

yedii yemek-

KMYA YI

206

SAADET

Ca'fer bin Muhammed der ki: Din kardelerinle sofraya

oturduun zaman, acele etme ki, uzun srsn. nk, bu zaman
Kendine, babasna
mrden saylmaz. Hasan- Basri buyurur:
annesine sarf ettiinin hesab vardr, ama misafirlere ikram edilen
yemekten sual yoktur. Byklerden bazlarnn deti idi, misafir-

lordir

(')

kurunca, sofraya ok yemek koyarlard ve hadis erifte,.

Misafirlerden artan yemei yiyene, bu yediinden sual yoktur

lere sofra

);

nnzden kaldrldktan sonra, bunlar

yi-

Emr'l-m'minin Hazret-i Ali (radyallah anh) buyuruyor

ki:

bunun

yeceim,

iin,

Sizin

derlerdi.

Mslmanlarn nne drt be kilo yemek koymay, bir kleazad etmekten daha ok severim. Hads erifte buyuruldu: Allah Tel kyamet gnnde buyurun Ey insanolu! Dnyada
acktm, bana yemek vermedin. Kul sorar: Btn lemlerin sahibi
iken, Sen nasl ackrsn? der. Buyurur: Bir din kardein a idi. Onu
yedirseydin Beni yedirmi olurdun. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Bir din kardeine doyuncaya kadar yemek ve su vereni, Allah Tel Cehennemden yedi hendek
uzaklatrr. Her bir hendek arasnda be yz senelik yol vardr.
Ve yine buyurdu: Sizin hayrlnz, yemei ok vereninizdir.
i

BRBRNE ZYARETE GDEN

DOSTLARIN

YEMEK YEME EDEBLER

Bunda

drt edeb vardr:

BRNC

EDEB: Yemek vaktinde kimseye gitmemelidir. Hads i

erifte buyurulmutur: arlmadan bir kimseye yemee giden,.
gitmekle gnah iler, yemekte ise haram yemi olur. Ama tesadBuyurun, yiyin denirse, kalbden
fen dilerse, izinsiz yememelidir.
sylenmediini bilirse, yine yememelidir. yi deildir. Fakat bir se-

bep syleyip, gzellikle el ekmelidir. Gvendii bir dostunun evine giderse, kalbinden geeni bilirse cizdir. Hatt dostlar arasnda
bu snnettir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem),
Eb Bekir ve mer (radyallah anhm) acktklar zaman, Eb
Eyybe'l-Ensri ve Eb'l-Heysem-i Tehyn'n evlerine giderek, yemek isterlerdi. Ev sahibinin byle bir eyi ok sevdii bilinince, ona.

yapmakta yardm edilmi olur.

Byklerden birinin yz altm arkada vard. Her gece

iyilik

risinin evine giderdi. Birinin

bi-

arkada vard. Ayda bir gn

arkada vard. Haftada bir gn bi-

de otuz

birine giderdi. Birisinin de yedi

rine giderdi. Bu dostlar,
onlarn kr ve zararlar yerine bilinirdi-

(1)

Ezdi Zuafda Cbir'den

(2)

U/5.

(r.a.)

rivayet

etmitin

YEMEK YEMENN EDEBLER

207

Onlar se, krlarna sebep, byle insanlara rahat ibadet ettirmeyi

bilirlerdi. Hatt byle bir din kardeinin evine gitse, evde olmasa
da, onun yemeini yemesi caizdir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Berire'nin (radyallah anh) evine gider, olmasa da yemeinden yerdi. nk buna sevineceini bilirdi. Muhammed ibn Vsi' (rahmetullahi aleyh) ver sahiplerinin byk-

Hasan- Basri'nin (rahmetullahi aleyh) evine gider ve bulduklarn yerlerdi. Hasan- Basri eve gelince, buna
lerindendi. Talebesi

ile

grup insanlar Sfyn- Sevri'nin evinde byle yaptlar. Buyurdu ki: Bizden ncekilerin detini bana hatrlattnz, nk onlar byle yaparlard.
sevinirdi. Bir

KNC /EDEB:

Arkada

misafirlie gelince hazrda olan getirmeli, tekellf ve zahmet etmemelidir. Bir eyi yoksa bor almamaldr. oluk ocuuna yetecek kadardan fazla bir eyi yoksa, onlara
vermemelidir, yni oluk ocuuna vermelidir. Hazret-i Ali'yi (radyallah anh) bir kimse yemee davet etti. Buyurdu ki: artla
gelirim: Pazardan bir ey getirmeyeceksin, evinde olandan
baka
bir ey almayacaksn, oluk ocuunun nasibini ksmadan vereceksin. Fudayl- yad der ki: ^Birbirinden kesilen insanlar,
tekellf
sebebiyle kesilmilerdir. Tekellf zahmet! aradan kalkarsa, ekinI

meden

Byklerden birine, bir dostu tekellfte bulundu. Buyurdu.- Yalnz yesen byle yemezsin,, ben de
yalnz olsam byle yemem. Bir araya gelince, niin bu tekellfe lzum grlyor. Ya tekellf aradan kaldr, yahut bundan sonra bir
daha gelmem. Selmn- Fris (radyallah anh) der ki: Bize Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) tekellf etmememizi ve hazr olan misafire ikramdan kanmamamz sylerdi.
Ashb- kirm (rdvnullahi aleyhim) birbirlerinin nne ekmek
ve kuru hurma getirirler ve derlerdi ki: Hazr olan
grp
misafirin nne koymamak m, yoksa nne geleni
beenmeyip,
grp yememek mi, daha ok gnahtr? Bilmiyoruz. Peygamber (aleyhisselm) misafirlerin nne ^ ekmek ve kendi ektii
tereotundan getirir ve, Allah Tel tekellf edenlere (yni misafire hazr olandan ok ey ikram edenlere) lnet etmeseydi, tekel-^
lf eder, size ok ey ikram ederdim, buyururdu. Bir grup kimseler birbirlerine darldlar. Zekeriyy aleyhisselm aralarn bulmak
in ardlar. Evine gittiler. Onu gremediler. Gzel bir kadnla
karlatlar. Peygamber olduuna ve byle gzel bir hanm bulunduuna hayret ettiler. Aradklar zaman, iilerin olduu yerde yemek yerken buldular. Onla^ konutular, o ise buyurun, benimle yemek yeyin, demedi. Kalknca yalnayak
kt. Bu iine
tlar. Sebebini sordular.
Buyurdu: O gzel hanm, dinimi korumak iin saklyorum. Gzm ve kalbim darda olmuyor. Size, bubirbirlerini

grebilirler.

aa

aa

dar

a-

KMYAYI SAADET

200

aldm

yurun, yemek yeyin demedim. nk, yediim

cret olup,
onunla kuvvetlenmem ve almam lzm idi. Daha az yeseydlm,
almamda eksiklik olurdu. Halbuki zerime farz idi. Yni o cret
mukabili
ii yapmam olurdum. Yalnayak unun iin gittim ki, toprak sahipleri arasnda dmanlk olur; ayakkabma bir
topran girip, o. topra baka yere gtrmeyi istemedim. Buradan, ilerde tekellf etmektense, doruluk zere ve olduu gibi

aldm

grnmenin daha

olduu anlald.

iyi

NC EDEB Misafir, ev
memelidir. ki ey arasnda onu
dir.

Peygamber

sahibinden temini zor bir

ey

iste-

serbest brakrsa, kolaym semeliEfendimiz (sallilah aleyhi ve selemJ btn i-

Selmn-

(radyallah anh) yanna

birisi geldi, nne bir para arpa ekmei ve tuz getirdi. O kimse,
Eer k^kik olsayd, bu tuzla iyi giderdi dedi. Selmn'n (radyallah anh) bir eyi yoktu. Matrasn renim verip kekik ald. Ekmei
yiyen,
Allah Tel'ya hamd olsun ki. verdii rzka bizi kanaat
edici eyledi, dedi. Selmn (radyallah anh) buyurdu: Sende kanaat olsa, matra rehinde olmazd. Zor olmadn, hatt ev sahibinin memnun olacan bildii yerde, ev sahibinden istemesi cizdir.
f (rahmetullahi aleyh) Badad'da Za'ferni'nin evinde
idi. Za'ferni her gn, eit eit yemekler piirirdi. Bir gn afi
kendi yazsyla bir kda istedii yemei yazd. Za'ferni cariyenin elinde bu yazy grnce sevindi ve bu nimete kr olarak cariyeyi azad eyledi.
lerde byle yapard.

Farisi'nin

mam

DRDNC

EDEB; Ev sahibi gelenlere,

-Cannz ne

ster,

ne

Onlarn istediklerine kalbden raz olursa,

bunun sevab daha ok olur. Peygamber Efendimiz (sallilah aleyhi ve sellem) buyuruyor: Bir Mslman kardeinin arzusunu yerine getirene, milyon sevab yazlr ve milyon gnah silinir, milyon

seversiniz?

demelidir.

derece kazanr, Firdevs, Adn ve Huld cennetlerinden nasib alr.

Bir ey getireyim mi, getirmeyeyim mi? diye sormak, mekrh ve
irkindir. Hazrda ne varsa getirir, yemezse geri gtrr.

MSAFRPERVERLN STNL
Buraya kadar yazdklarmz, arlmadan
iindir. Davet etmenin hkmleri daha ayndr.

ziyarete

gidenler

Misafir gelince, tekellf etmeyiniz; siz arrsanz, hibir ey

eksik etmeyiniz denmitir. Yni elinizden geleni yapnz. Ziyafetin
stnl hakknda ok hadis-i erifler vardr. Seferde kalabalk
halde birbirlerine uramak Arab detidir ve byle misafirin hakkyerine getirmek mhimdir.
Bunun iin Peygamber Efendimiz
(sallilah aleyhi ve sellem) buyurdu: Misafirperver olmayanda

YEMEK YEMENN EDEBLER

300
1

hayr

yoktur

(*).

Ve yine buyurdu:

Misafir iin tekellf etmeyi-

Sonra ona dman olursunuz. Misafire dman olana AUah

Te&l da dman olur 2 Garib bir misafir gelirse, onun iin bor
yapmak ve tekellf etmek caizdir. Fakat birbirlerini ziyarete gelen
dostlar iin yaplmamaldr. Gidip gelmemeye sebep olur. Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) klesi Eb Rafi' diyor ki: Iteslllah (aleyhisselm) bana buyurdu: Filan Yahudi'ye
syle, Receb ayma kadar bor un versin. Misafirim gelmitir. Yahudi Te'minat vermeyince vermem, dedi. Dndm ve dedim ki:
Y Reslllah, te'minat istiyor. Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) buyurdu: Vallahi ben gkte de eminim, yerde de eminim.
Eer verirse, geri veririm. imdi zrhm te'minat gster (s). Gtrdm ve te'minat verdim.
brahim aleyhisselm, misafir aramak iin drt kilometre
giderdi. Misafir bulamaynca, 2 yemek yemezdi. Onun bu husustaki
niz.

) .

sadakatinin delili olarak, medfn olduu yerde el'an ziyafet verilir.

Oras bir gece bile misaf irsiz kalmaz. Bazan orada yz yirmi kii
misafir olur. Bunun iin birok kyler vakfedilmitir.

DAVET VE CABETN [DAVETE

GTMENN

EDEBLER

Davet eden kimsenin, iyi insanlar, armas snnettir. nk

yemek vermek, kuvvet vermektir. Faska kuvvet vermek, fkna,

^
arld

dr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve

.
a W
f
Yemeklerin en fenas, fakirlerin deil, zenginlerin
velme yemeidir. Yni dn yemeidir. Akraba ve yakn dostlar
unutmamaldr. Byle yapan dinde olmayan eyi
olur.
vnmek iin veya desinler diye davet etmemelidir. Snneti yerine getirmeye ve fakirleri doyurup rahat ettirmeye niyet etmelidir. Gelmesi zor olacak kimseyi davet etmemelidir. Onu zm olur.
Davetine aldrmayan, kabul etmek stemeyeni de armamaldr.
nk gelirse, yemei mekrh olarak yemi olur. Bu ise gnaha

yapm

sebeptir.

DAVET KABUL ETMENN EDEBLER

Bunda

be

BRNC

edeb vardr:

EDEB: Fakirle zengini

(2)

Ahmed (11/11).
Eb Bekr Mekrml- Ahlk

(3)

II/ll.

(1)

ayrmam aldr.

Fakirin davetln-

(II/ll).

Klmy-y

Saftdet

F. 14

ao

KMYA YI

SAADET

den imtina etmemelidir. nk Peygamber Efendimiz

lt vesselam) miskinlerin davetine giderdi.

yailah

anhma)

bir

gn

fakirlere

urad.

(aley hisse-

bn Ali (radekmek karm yi-

Hasan

Bir

yorlard. Buyurun, ey Allah'n Resulnn olu, beraber yiyelim

dediler. Hayvandan indi, oturup onlarla beraber yedi ve buyurdu:
Allah Teala kibirlileri, gururlular sevmez.
Yemekten sonra,
Pekiyi, yarn da ben sizi davet ediyorum, buyurursunuz, dedi. Ertesi gn onlara gzel yemekler yapt. Oturup beraber yediler.

KNC

EDEB Ev

bana kakacan

sahibinin verdii yemei

bilirse, bir zr bulup gitmemelidir. Ziyafete aran,

onun gelme-

minnet bilmelidir. Bunun gibi. malnda phe olduunu bilirse,

yahut
yerde gnah bir ey varsa, ipek hal, gm buhurdan, duvarda veya tavanda canl resimleri varsa, yahut ark
syleniyor, alg almyorsa, kadnlar erkekleri grmeye geliyorsa,
btn bunlar kt eylerdir ve byle bir davete gitmek icabetmez.
Davet eden, bid'at sahibi, fask ve zalim ise, yahut davetten maksad gururlanmak -ve desinler iin ise gitmemelidir. Byle bir yere
gider de, kt veya gnah olan bir ey grr de mni olamazsa,
oradan kmas lzm olur.
NC EDEB: Yolun uzakl sebebi ile gitmemezlik etmemelidir. deten gidilmesi mmkn olan mesafedeki davete gitmelidir. Tevrat'ta yazar ki: Bir mil uzaa gidip, hastay ziyaret eyle.
ki millik yere cenazeyi tey in git, mil uzaktaki yere davet
edil irsen, kabul eyle. Drt millik yere, din kardeini ziyaret iin git.
sini

arld

DRDNC EDEB

Orulu

orada bulunmaldr.
Ev sahibi zlmeyecekse gzel koku ve tatl sze kanaat etmelidir.
Oruluya ikram byle olur. Eer orulu olmasna zlecekse, orucunu amaldr. nk bir Mslmann gnln yapmak, nfile
orutan ok daha stndr. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) byle yapan, yni orucunu amayan bir kimseye bunu yasaklayp, Din kardein senin iin hazrlk yapar sen de oruluyum dersen, gnaha girersin buyurdu.
EDEB Davete giderken, karnm doyurmak niyeti l
gitmemelidir. Bu, hayvanlarn yapaca itir. Peygamber Efendimiise de, gitmeli,

BENC

zin (sallallah aleyhi ve sellem) snnetine

uymaya

niyet etmelidir.

Peygamber Efendimizin (aleyhisselm) arlp da gitmeyen, yani

davete icabet etmeyen, Allah
olur,

Tel'ya ve Resl'ne

buyurduklarndan olmamaya

asi

uramaldr. Bunun

iin

olmu
baz-

lar, Davete icabet vcibtir demilerdir. Niyeti de, bir Mslman

kardeine iyilik etmek olmaldr. Hadis-i erifte
Duyurulmutur: -M mine ikram eden, Allah Tel'ya ikram etmi olur. Onu
sevindirmeye niyet etmelidir. Hads-i erifte, M'minl sevindiren

yle

Allah Teala'y sevindirmi olur, Duyurulmaktadr.

Ev

sahibini

YEMEK YEMENN EDEBLER

211

ziyarete niyet etmelidir. nk din kardelerini ziyaret, Allah Tel'ya yaklatran sebeplerin byklerindendir. Fena huyludur, ya-

hut gururludur, ardk da gelmedi, eklinde olacak gybetlerden

kendini korumaldr.

Bu alt

ayr sevab vardr. Bu gibi niyetlerle

yaknlk sebeplerindendir. Din bykleri,

niyetin her birine

vlmek Allah Tel'ya

her hareket ve durularnda, din zere olmaya niyet
t bir nefesleri bile

bo

ederlerdi. Hat-

gemezdi.

MSAFRLKTE BULUNMANIN EDEBLER

Ev sahibini bekletmemeli, acele de etmemelidir. ok iyi yerde
oturmamal, ev sahibinin gsterdii yerde oturmaldr. Dier misafirler ba keyi ona verirlerse, kabul etmek istememelidir. Kadnlarn odasnn bitiiinde oturmamaldr.
Yemek getirilen tarafa

sk sk bakmamaldr. Oturduu zaman, yanndakilere selm

ver-

naslsnz? demelidir. Kt bir ey grrse, yasak etmelidir.

Yapamazsa oradan kmaldr. Ahmed ibn Hanbel buyurmutur:
Gm bir srmedn (srme kabil dahi grse orada oturmas do-

meli ve

ru olmaz. Eer gece orada yatacaksa, ev sahibinin kbleyi ve hely gstermesi edebtendir.

YEMEK VERMENN EDEBLER

Acele

bekletmemek iin bir ikramdr. Herkes gelip, bir kii kaldysa, bulunanlarn hakkn gzetmek,
bir kiiyi beklemekten iyidir. Fakat gelmeyen fakir, yahut kalbi krk bir kimse ise, bu niyetle beklemek iyi olur. Htem-i Esamm buyurur: Acele -eytandandr. Yalnz be eyde deil: Misafire yemek
vermek, ly erken kaldrmak, kzlarn evlendirmek, borcunu
vermek ve gnahlarndan tevbe etmek. Ziyafette acele snnettir.
2
nce meyve ikram etmelidir. Sofrada yeillik bulunmal1

etmelidir. Bu, misafiri

dr. nk sofrada yeillik olursa, hadis-i erifte Melekler orada

bulunur, buyuruldu. Daha iyi yemekleri nceden verip, onlardan
doyurmaldr. ok yemek iin nce kaba eyleri yemek, ok yiyenlerin detidir. Bu mekrhtur. Bazlar da, herkesin dilediinden yemesi iin btn yemekleri bir defada getirmeyi det edinmilerdir.'
Sofraya konan yemekler acele kaldrlmamaldr. Zira doymayanlar olabilir.

Yemei

az koymamaldr.

Mrvvetsizlik olur. ok da
koymamaldr. Gururlanmak. olur. Ancak misafirden artandan sual
yoktur, niyeti ile olursa zarar yoktur.
3

brahim Edhem (rahmetullahi aleyhi) sofraya ok yemek koyard. Sfyan dedi ki: sraf olacandan korkmaz msn?. brahim

aa

KMYA-YI saadet

Edhem buyurdu: .Yemek vermekte sraf olmaz. Gzleri sofrada

olmamak iin nce oluk ocuunun hissesini ayrmaldr. nk
bir ey kalmazsa, misafirlere dU uzatrlar.
Bu ise hyanet saylr.
Sofilerden bir ksmnn adeti olduu gibi, yemekten sonra misafirartan yemekleri alp gtrmeleri caiz deildir. Ancak ev sahibi misafirlerden utand iin deil, gnl holuu ile sarahaten izin verirse caiz olur.
artla ki. ayn kaptan yedii kimsenin
hakkna tecavz etmemelidir. Hakkndan fazlasn alrsa haram
lerin,

Ev sahibi gnlden raz olmazsa yine haram olur; hrszlktan

fark kalmaz. Ayn kapta yemek yedii kimse utancndan dolay
yemei gtrmesine raz olursa da haramdr.
olur.

MSAFRLKTEN DNMENN EDEBLER

zin alp kmaldr. Ev sahibi kapya kadar uurlamaldr.
Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) byle buyurmutur. Uurlarken ev sahibi, gzel szl ve gler yzl olmaldr. Ev sahibi bir
kusur grrse, grmemezlikten gelip, rtmelidir, yi huylu olmaldr. nk gzel ahlk birok iyi eylerden daha iyidir. Anlatrlar
ki: Cneyd-i Badad'yi (rahimehullah) bir ocuk, babasnn emri
ile davet eyledi. Kapya geldikleri zaman babas ona kapy amad. Geri dnd. Tekrar ocuu davet etmesi iin gnderdi. Tekrar

Babas kapy amad. Byle drt defa gitti, geldi. Maksad

ocuun zlmemesi idi. Babasnn gnl olsun diye de ieri girmedi. Kendisi bu ilerden uzak olup, her arlma ve red edilmesi
ona bir ibret dersi oldu. nk o, bunlar baka yerden gryordu.

geldi.

Ol

f\9

kY

KNC ASIL
Evlenmenin Edebleri
yemek gibi dine yardm edicidir. Din iin, insann yaamas lzm olup, yemeksiz ve susuz hayat olmayaca gibi,
insan cinsinin ve neslinin devam da lzmdr. Bu da evlenme olmakszn olamaz. O hlde evlenme vcudun asl, yemek ise ayakta
tutucudur. Evlenmenin mubah olmas ehvet iin deil, bunun in*
dir. Hatt ehveti, bu arzuya iktizas meydana gelmesi iin yaratEvlenmek

de,

mlardr.

Bylece evlenirler ve din yolu yolcular dnyaya gelir.

Din de devam eder. nk btn insanlar, din iin yaratlmtr.
yet-i kerimede, Ben (aziman) cinleri de insanlar da (baka
bir hikmetle deil) ancak Bana kulluk etsinler diye yaratdm- (),
Duyuruldu.

Tel'nn kullar ve Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) mmeti de o kadar

ok olur. Bunun iin Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) buyurdu:
-Evleniniz, oalnz. Kyamette dier peygamberlerin mmetlerine
sizin okluunuzla vnrm. Hatt, ana rahmine den ocukla
bile vnrm. ( 2 ). O hlde Allah Tel'ya kulluk etmekte kullarn saysn artrmak niyeti ile evlenmenin sevab ok olur. Bunun
iin baba hakk byktr. Hoca hakk da byktr.
nk baba
dnyaya gelmesine, hoca da doru yolu bulmasna sebep olur. Bahusus bazlar, Evlenmek, nafile ibadetlerle uramaktan stn-

nsanlar ne kadar ok

olursa, Allah

dr, buyurdular.

Evlenmenin dine yardma olduu anlalnca edeblerini bildirmek de ehemmiyet kazanr. Bunu aklamak ksmda olur.

BRNC

KISIM

EVLENMENN FAYDALARI

BRNC

FAYDA: ocuk

yetitirmektir.

ocuk sebebiyle drt

eit sevab vardr:

(I)

51

Zrlyt: 56.

(2)

H/20.

KMYA-YI SAADET

214

sevab Bir insann vcud bulmas ve neslin devam glbt

Allah'n sevdii bir eye almaktr. Ne iin yaratldn bilen, Allah Tel'nn bunu sevmesinden hi phesi kalmaz. Allah Tel, ekmeye msait topra, buna ekilecek tohumu, bir ift kz
ve ziraat letlerini kendi kuluna verince ve ona bir sebep gnderip
ziraatle uramasm te'min edince, kulda bir para akl varsa, dil
ile konumuyorsa da, Allah Tel'nn bundan maksadnn ne olBirinci

duunu anlar. Rahmi mberet Icimal letlerini ve ocuk tohumunu erkeklerin kuyruk sokumunda, kadnlarn gslerinde yaratan Allah Tel, ehveti, arzuyu da erkek ve kadnn birlemesine sebep kld. Bundan maksadn ne olduunu anlamayacak akll
bir kimse yoktur. Bir kimse tohumu boa kullanr ve bir hile ile
ehvetini teskin ederse, yaratl sebebinden baka yerde kullanm
olur.

Bunun

iin

gemi bykler ve Ashb- Kirm (ndvanullahi

aleyhim ecmn) bekr olarak lmeyi mekruh bilmilerdir. HazretMuz'n (radyallah anh) tun hastalndan iki hanm ld ve
kendisi de bu hastala yakaland. Buyurdu: lmeden evvel, bir
hanm bulup beni evlendirin, bekr olarak lmek istemiyorum.
kinci sevab: Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve. sellem) uymaya almal ve kyamette onun vnmesi, mmetinin
ok olmas, niyetine dikkat etmelidir. Bunun iin ocuu olmayan
ve olmam kadmla evlenmeyi yasak etmitir. Ve buyurmutur ki:
Evin bir kesine serili hasr, ocuu olmayan kadndan daha iyidir 0). Ve yine buyurdu ki: ocuk douran irkin bir kadn, ocuu olmayan gzel kadndan yidir ( 2 Buradan evlenmenin eh) .

olmad

anlald. nk ehvet iin, gzel bir kadn irkin bir -kadndan daha uygundur.
nc sevab: ocuk tarafndan kendisine du edilir. Hadis i
erifte buyuruldu: ldkten sonra sevab kesilmeyen iyi ilerden
biri de, slih evld yetitirmektir. Babas ve annesi ldkten sonra
byle evldn ettii btn dualar, babasna ve annesine ular ( s )
vet iin

Yine hadis

erifte,

Dualar nurdan tabaklar

ierisinde llere su-

bunun iin ok rahata kavuurlar, ( 4 ) buyuruldu.

Drdnc sevab: ocuk, babasndan ve annesinden nce lr
ve onlar bu acya katlanrsa, onlara efaati olur. Reslllah (sal-

narlar,

ocua Cennete gir denir. zkzarak, kendini yere atar ve "Babam ve. annem olmazsa girmem", der 5 ). Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
br kimsenin elbisesinden ekip buyurdu: ocuk, anne ve babasn
seni ektiim gibi. Cennete eker (). Hadis i erifte
buyuruldu:
ocuklar Cennet kapsnn nnde toplanrlar. Hep birden barr,
lllah aleyhi ve sellem) buyurur:
lerek,

(1)

U/24.

(2)

H/24.

(3)

H/24.

(4)

H/24.

(S)

H/24.

(6)

H/24.

EVLENMENN EDEBLER
anne ve babalarn isterler. Barmalar anneleri ve babalar oraya gelinceye ve herbiri babasnn ve annesinin elini tutup Cennete girinceye kadar devam eder (-).
Byklerden

evlenmekten kayordu. Bir gece ryasnda,

kyameti grd. nsanlar susam idiler. Bir grup ocuklar altn' bardaklarla bir grup insanlara su veriyorlard. O kimse de su istedi,
ona su vermediler ve, Senin aramzda hi ocuun yok dediler.
Bu ryadan sonra derhal evlendi.
biri

KNC FAYDA:
eytann

Evlenmenin bir faydas da dinini korumaktr.

ktlk yapma leti olan ehveti kendinden uzaklatr-

maktr. Bunun

iin

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sel-

buyurdu: Evlenen, dininin yarsn korumutur. Evlenmeyen kimse fercini korursa da, ekseriya gzn bakmaktan, kalbini
vesveseden koruyamaz. Fakat evlenme, ehvet niyeti ile deil, ocuk niyeti ile olmaldr. nk Allah Tel ehvet sebebini kaldrmay deil, emrine uymay sever. Her ne kadar iinde hikmetler varsa da, ehveti bu ie sebep ve illet yaratmtr. Ayrca hiretin lezzetine rnek olarak ona byk bir lezzet vermitir. Hususan
Cehennem ateinin numunesi (rnei) de. dnya ateidir. Geri
cim'n lezzeti ve atein yakmas, Cennet lezzeti ve Cehennemin
yakmas yannda ok az kalr; ama bir benzerlik vardr. Allah
Tel'nn yaratt her eyde bir hikmet, bir fayda vardr. Olur ki,
bir eyden fayda ok olur ve o ey byk limlerden bakas taralem)

fndan

bilinmeyebilir.

ki:

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor

Dolaan her kadnn yannda bir eytan olur. Bir kimse gzel

bir

kadna

lidir.

hanm

rastlaynca, hemen evine gidip

ile sohbet etmenk, bu mes'elede btn kadnlar ayndr.

NC FAYDA: Hanmlarn

yzne

alm

olur.

Hepsi bu-

Onlarla oturma, akalama eklinde olan istirahat, kalbde hsl olan rehaveti, ibadet istei ekline evirir. nk
devaml ibadet bkknlk verir ve kalb ona taklm olur. Bu itira*
hat, o kuvveti geri alr. Hazret-i Ali (radyallah anh) buyurur:
Kalblerin bir yolla rahat ettirilmesi, kalbin o hususta kr olmasalar. Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem)
baz zamanlar olurdu ki. o mkefe esnasnda, o kadar ok varidat zuhur ederdi ki, bedeni dayanamazd, elini Hazret-i Aie'ye dokundurur ve Benimle konu y ie, buyururdu. Kendine kuvvtt
vermesini isterdi. Bylece ^rhen dinlenmi olur. takati yerine gelirdi. Sonra o iin Ivridatml hasreti kendini kaplar.
Bizi ferah-

nun

gibidir, der.

sn

(1)

11/25

25.

KMYA YI

SAADET

andr y Bilal, derdi. Namaza kalkard. Bazan beynine gzel koku ile kuvvet verirdi. Bunun iin buyurdu: Bu dnyada bana
1

ey

Gzel koku, kadnlar ve namaz (*). Fakat namaz

hassaten buyurdu: Gzmn nuru namazdr. Gzel koku ve kadnlar bedenin rahat iindir. Bundan da maksat namaz iin kuvsevdirildi!

vet elde etmektir.

Bu

suretle.

Gzmn nuru nam azdr' m mns

meydana kar.
Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
dnya malnn hepsinden men eyledi. Hazret-i mer (radyallah
anh) dedi ki: Pekiyi, dnyadan ne alalm?. Buyurdu ki: Zikreden
dil, kreden kaJb, temiz bir hanm. Hanm, kr ve zikirle beraber buyurdu.

DRDNC FAYDA Kadn evi dzeltir, gelene gidene hizmet

eder, yemek piirir ve amar ykar. Erkek bunlarla megul olurve ibadetten geri kalr. Bunun iin din yolunda kendisine
iyi bir arkada olur. Bu sebeple Eb Sleyman- Drni buyurdu:
tyi kadn dnyadan deil, hirettendir. Yni hiretle megul olman iin seni birok ilerden kurtarr. Hazret-i mer (radyallah
anh) buyurur ki: mandan sonra, iyi bir kadndan daha byk
nimet yoktur.
FAYDA Kadnlarn huylarna ve onlarn htiyalarmte'mine sabreylemek, din ilerinde onlara dikkat etmektir. Bu da
mchedesiz tamam olmaz. Bu mchede, en stn ibadetlerdendir. Hadis-i erifte oluk ocuuna verilen nafaka, sadakadan stndr ( 2 ) buyuruldu. Bykler demilerdir: ocuklar ve haniin hell kazanmak, abdallerin, Allah adamlarnn iidir. Abdullah ibn Mbrek byklerle cihadda idi. Sordu: Bizim iinde
bulunduumuz bu iten (cihaddan) daha faziletli bir i var mdr?. Bundan daha faziletli hibir ey bilmiyoruz dediler. bn
Mbrek buyurdu: Ben biliyorum. Bir kimsenin oluk, ocuu olsa, onlara iyi baksa, gece uyannca, stlerini alm grse ve zerlerini rtse, bu ii cihaddan daha stndr. Bir-i Haf buyurdu kir
Ahmed ibn Hanbel'de fazilet var ki, bende yoktur: Onlardan
bir tanesi, o kendi ve oluk ocuu iin helli gzetir, bense, yalnz
kendim iin dikkat ederim. Hadis i erifte, Gnahlardan bir gnah vardr ki, ailesinden ektii skntdan baka bir ey ona kefret olmaz, buyuruldu (*) Byklerden birinin hanm lmt. Ne
ka,dar evlenmeye zorladlarsa da, kabul etmedi. Buyurdu: Yalnzlkta 'kalbimi daha huzurda ve emniyette buluyorum. Bir gece ryasa, ilim

BENC

da grd
(I)
(3)

ki.

gklerin

11/28.

11/29

kaplar alm,
(2)

30.

insanlar biribiri

11/29.

arkasndan

EVLENMENN EDEBLER
inip

217

havada yryorlard. Yanna yaklatklarnda ilerinden

biri.

Bu, o uursuz adam mdr?, ikincisi, Evet, dediler. Onlarn heybetinden, sebebini sormaktan korktu. En arkada bir ocuk vard.
ocua, Bunlar kime uursuz diyorlar, diye sordu. ocuk cevabnda dedi ki: Sana diyorlar. nk, bundan nce senin ibadetle-

mcahidlerin amellerinden olup, gklere karlyordu. imdi,

bir hafta oluyor ki, seni mcahidler grubundan kardlar. Ne yapacan ben bilmem. Uykudan uyannca mcahidlerden olmak
iin derhal evlendi. Evlenmenin faydalar bunlardr. Bu yzden evrin,

lenmeye

itibar edilmelidir.

EVLENMENN ZARARLARI
Evlenmenin zararlar tr:

BRNC

Helal kazanmaktan

bilhassa
byle bir zamanda. oluk ocuk sebebiyle phelilere yahut harama debilir. Bu ise kendinin ve oluk ocuunun din bakmndan

ZARAR:

ciz

olabilir;

helakine sebep olur.

Evlenmenin stnl buna mecbur etmez. Hads-i erifte Duyuruldu: Kulu, Kyamet Gn Mizan bana getirirler. Onun her

da

byklnde iyi amelleri bulunur. Ona oluk ocuunun nafakasn nereden kazand sorulur. Bu yzden btn
iyi ameli gider. Sonra bir melek: Bu o kimsedir ki oluk ocuu btn iyiliklerini yedi, hesab bundan soruldu der ('). Bdirdi ki:
Kyamette, bir kimsenin ilk dvacs oluk ocuu olur. Derler ki:
Y Rabbi, ondan hakkmz Sen al. Bize haram yedirdi, bizim ise
bundan haberimiz yoktu. Bize renmemiz gereken eyleri retbiri birka

meyip. bizi cahil brakt.

mal olmayan yahut

doru deildir. Ancak,

hlde, miras

llden kazanmayan kimsenin evlenmesi

lenmezse, zina yapacam yakinen biliyorsa evlenebilir.

KNC

ZARAJL oluk ocuunun hakkn,

iyi

heev-

huylu olmadan,

onlarn olmayacak ilerine sabretmeden, onlara gelecek skmalara katlanmadan ve onlarn ilerini yerine getirmeden, demi olamaz. Bunu da herkes yapamaz. Onlar zp gnaha girmi veya
onlardan uzak durmu olabilir. Hadis-i erifte buyuruldu: oluk
ocuundan kaan, firar eden kle gibidir. Yanlarna dnmedike
namaz ve orucu makbul olmaz ( 2 ). Velhsl her insann bir nefsi
vardr. Kendi nefsine hkim olmayann, emri altna bir bakasn,

almamas daha

iyidir.

Bir-i Hfi'ye, Niin evlenmiyorsun? dediler. Buyurdu ki: Erkeklerin kadnlar zerinde" haklan olduu gibi, kadnlarn da erkekler zerinde haklar vardr ( s ), yet-i kerimesinden korkuyo(1)

11/30.

(2)

11/31.

(3)

Bakara: 228.

KMYA- Y SAADET

218

rum. brahim

Edhem buyurdu: Kadna ihtiyacm olmaynca,

evleneyim. Bir

kadn

niye

kendime niin syleteyim?.

NC ZARAR,

oluk ocuun lerini dnme ve are

aramaya kendini ok verip, Allah Tel'y, ahireti ve kyamet le
hiret
hatrlayamaz olur. Allah Tel'y anmaktan seni
alkoyan her ey, helkine sebep olur. Bunun iin Allah Tel buyurdu: Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah' anmaktan alkoymasn (*). O hlde Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) gibi, oluk ocuun meguliyeti, Allah Tel'y hatrlamaya engel olmazsa evlenebilir.
Bir kimse evlenince

azm

megul

zikir ve ibadetle

korunamayacan

olamayacan

ve haramdan

tamamen

evlenmemesi daha faziletli olur.

Zinadan korkuyorsa, evlenmesi daha iyi olur. Zinadan korkmayann
evlenmemesi daha iyidir. Fakat hell kazanabilen, insanlara acma
ve efkat hususunda kendinden emin olan ve evlenmesinin Allah'n
zikrine mni olmayacan veya evlenmezse Allah'n zikriyle megul olamayacan bilen kimsenin evlenmesi daha iyidir.
bilirse,

NKH

N C

KIS IM

AKD, EDEBLER VE GZETLMES

CABEDEN HUSUSLAR
Nikhn

be art

Velidir.

vardr:

Velisiz nikh olmaz.

Velisi

olmayann

velisi sul-

tan olur.

Kadnn

raz olmasdr. Bkire olursa, babas verirse, yahut babas kznn rzasna lzum grmezse, olur ( 2 ). Fakat kza da
sylemek daha iyidir. Susmas bile kfidir.
ki dil ahidin bulunmas lzmdr. Fakat slih Msl3
manlardan bir grubun bulunmas daha iyidir. ki kiiyle iktifa etmemelidir. ki erkein hli mehul olursa, yni
erkek ve ka2

fkn

dn

bilmezse, nikh

cb

doru

olur.

ve kabl szlerini veli ve kocann yahut vekillerinin

sarih olarak sylemesi lzmdr. Nikh ve tezvlc lfzlar
Farsa
<veya Trke) sylenebilir. Snnet olan, Bismillhi ve billahi velhamdlillhi'yi okuyup velinin
Filn
kadar mehirle nikhla
4

sana verdim, demesidir. Damat da, Bismillhi velhamdlillhi'den

sonra, Bu nikh bu kadar mehirle kabl ettim, demelidir. Akid(1)
(2)

deildir.

MUnfkn: 9.
Hanef mezhebinde,

63

kil

ve bli olan

kza

velinin zin vermesi

art

EVLENMENN EDEBLER

210

kz

grmesi, beenince akid eylemesi, aralarndaki lfetin ok olaca ihtimalini artrr. Evlenmeden niyeti ocuk
yapmak, gzn ve kalbini haramlardan korumak olmaldr. Kuru
bir istifade ve ehvet olmamaldr.

den nce alaca

Kadn,

evlenmesi mahzurlu olmayan ekilde

Evlenmesi haram olan yirmiye yakn hl vardr.
5

Bakas

ile evli,

olmaldr.

iddet bekleyen, mrted, putperest, Allah Te-

kyamete ve peygambere inanmayan zndk, kadnlarn erklmayan ve

keklerle bir arada oturmalarm ciz gren, namaz
ben biliyorum ki, bana bundan ceza yoktur, diyen, Peygamber Efendnyaya terimden sonra,
dimiz (sallllah aleyhi ve sellemHn
l'ya,

olmad

hlde Hristiyan yahut Yahudi

durumda olanlar iini cariye olan, kendi cariyesi olan, aralarnda lnetleme vaki olan, akraba ve mahrem olan, st dolaysiyle mahrem olan, aralarnda hrmet-i msaneslen srailoullanndan
olan, Ihr kadn alabilecek

hara bulunan, yni daha nce alaca kadnn kzn veya byk
annesini nikh etmi ve bunlarla zina etmi olmak. Alaca kadn
daha nce baba veya olunun nikh etmi olmas da nikha, mni
olan hllerdendir.

hanm

bulunan beinciyi alamaz. Nikh

allnda bulunan kadnn kz kardeini veya teyzesini veya halasn
nikhlayamaz. Burada kaide udur: ki kadnn biri erkek farzedilse, bunlarn nikh birbirine dmyorsa her ikisini bir nikh aleski karm, katnda toplamak ciz olmaz. talkla

Ayrca nikhl

drt

boad

sahih bir nikhla bakasyla evlenip boanmadan nikhlayamaz. Kadm veya erkek hac veya umre iin ihram giymise nikh
olmaz. Bula ermeden bikri zil olann, bula erinceye kadar nikh sahih olmaz. Yetim kzn bula erinceye kadar nikh ciz
olmaz. te nikhn drst ve hell olmas artlan bunlardr.

dn

EVLENECEK KIZLAR VE KADINLAR NASIL OLMALIDIR?

Kadnlarn korumas snnet

BRNC

olan sfatlar sekizdir.

SIFAT: Esas olan, gnahdan kendini koruma ve ib-

dete devamdr.

nk

byle olmayan kadn, malda hyanet eder.

Mesel kaplar krarsa evin erkeinin can sklr. Kocasnn zerine saldrr da kocas susarsa, hamiyeti noksan, dini az, insanlar
arasnda mahcup ve kara yzl olur. Karsnn bu hareketlerine
susmazsa, hayatlar zindan .olur. Boarsa kalbinde yer etmi olur.
Zahide ve mtteki olmayan bir kadnla iyi olmak ise, daha byk
bir beldr. Byle
olanm
boamas daha iyidir. Ancak, kalbinde yer etmi ise boamaz. Biri, hanmnn muhafazakr

hanm

hanmn

KMYA- YI SAADET

220

olmadndan

ikyet

Peygamber

Efendimiz
(sallllah
aleyhi ve sellem), Onu boa, buyurdu. Onu seviyorum, dedi. yleyse sakla, 0) buyurdu. nk onu boarsa, arkasndan kendisi
do bozulur.
Hadis-i erifte buyuruldu: Bir kimse gzellii ve mal in bir
kadnla evlenirse, ikisinin de hayrm grmez. Dini iin evlenirse
maksad olan mal ve gzellik kendiliinden verilir ( 2 ).
SIFATt yi huydur. nk kt huylu kadn krsuz
olur. Utanmadan kocasna lf syler, olmayacak eyleri ister. Bununla yaamak, geinmek dert olduu gibi, din bakmdan zararna sebep olur.
eyledi.

KNC

NC

SIFAT: Gzelliktir. lfeti artrr.

meden nce alaca

kzn

yzn grmek

Bunun

snnettir.

iin evlen-

Peygamber

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Medine kadnlarnn gznde, kalbinin nefret edecei, beenmiyecei, eyler vardr. Onlarla evlenmek isteyen, nce grmelidir. Grmeden olan evliliin sonu, znt ve pimanlk olur ( 3 ).

Peygamber Efendimizin

(sallllah aleyhi ve sellem),

dinleri sebebi ile istemeli, gzellii iin deil,

Kadnla-

buyurmasnn ma-

nas, dini olmadan yalnz gzellii iin istememek demektir. Yoksa evlenirken gzelliine dikkat edilmez demek deildir. Fakat evlenmekten maksad yalnz ocuk olan kimse, snnet olan grmeye
lzum grmezse, bu zhd ile alkal olur. Ahmed bin Hanbel bir
gz kr olan bir kadn daha aklldr demeleri sebebiyle, ondan

daha gzel olan kzkardeine tercih etmitir.

DRDNC SIFAT Mehri az olmaktr. Peygamber Efendimiz
buyurur: Kadnlarn (kzlarn) en iyisi mehri daha az, gzellii
daha ok olanlardr ( 4 ). Mehri ok istemek mekruhtur. Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) baz nikhlar on dirhem
gm mehirle yapt. Kendi ocuklarn da kzlarn drt yz dir1

hem gmten

fazla mehirle vermedi.

BENC

SIFAT, Ksr olmamaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Evin kesinde serili bir hasr,
ocuk dourmayan kadndan daha iyidir.
ALTINCI SIFAT: Bek&r olmaldr. Daha ok sevilir. Koca grkadnn gz eski kocasnda kalm olabilir. Hazret-i Cbir
(radyallah anh) dul bir kadnla evlendi. Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Niin bekr almadn, o seninle oynar, sen onunla oynardn ( 5 ).
SIFAT: Soyu temiz olmaldr. Din ve salt bakmn*

YEDNC
(1)

11/34.

(2)

H/35.

(3)

H/36.

(4)

H/36.

(5)

H/37.

EVLENMENN EDEBLER
nk aslsz edeb

olmaz. Asletsiz olanda beenilmeyen huylar olur. Hatta o huylar ocuklara bi-

dan da
le

iyi bir

aileden olmaldr.

geer.

SEKZNC
rifte,

SIFATt

-ocuu zayf

Yakn

olur*

akrabadan olmamaldr.

O), buyuruldu.

Hadls-i

e-

Belki de, akrabalardakl

ehvet azlndan olabilir. Kadnlarn sfatlar bunlardr.

menfaatini dnmeli
Veli, ocuklarn evlendirirken onlarn
ona layk oian erkei ve kz bulmal; kt huylu, irkin ve geimini salamaktan ciz bir kimse ile evlendirmekten kanmaldr.
Aralarnda kfv, yni denklik yoksa nikh ciz deildir. Ayn ekilde fask b.ir kimseye nikahlamak da ciz olmaz. Hads-! erifte,
Kzn fsk kimseye veren onunla ilgisini kesmi (ve onu atee attr buyurulmutur. Yine bir hadls-i erifte, Nikh bir nevi
buyurulcariyeliktir. Kii kzn kime teslim ettiine bakmaldr
mutur.

m)

NC KISIM
EVLENDKTEN LNCEYE KADAR KADINLARLA
YAAMANIN EDEBLER
dinin esaslarndan olduu anlalnca, evlenmede dinin edeblerini korumak icabeder. nsanlarn evlenmesi ile hayvanlarn iftlemesi arasnda fark olmas iin bu edebleri gzetmelidir.
Bunun iin de, on iki eyde edebe riayet lzmdr.

Nikhn

BRNC

Velimedir ( 2 ). Velme snnet- mekkededir.

Peygamber Efendimiz (sallllah alyhi ve sellem) Abdurrahman
bin Avf'a (radyallah anh) evlendii vakit, Bir koyunla bile olsa
velme (yni dn ziyafeti) veriniz, ( 3 ) buyurdu. Koyunu olmayanlarn, dne gelen ahbaplarn nne koyaca yemek, velime
olur. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Hazret-i
afiyye ile evlendii vakit arpa ekmei ve hurmadan velme verdi.
Demek ki, elinden geldii kadar vermelidir. Bu da evliliin erefi
indir. lk gn geirmemelidir. Tehir edilirse bir haftay gememelidir.
Dnde tef almak, dn duyurmak ve neeli olmak sninsanlardr. nsann
nettir. nk yeryznde en erefli yaratk
kap ise evlenmektir. O hlde bu sevinme,
yaratlmasnn
kendi yerinde olmaldr. Byle zamanda tef alp Inikhl duyurmak

EDEBt

ald

snnettir.

Rebia binti Muavviz bildirir. Buyurdu: Dnmn kinci gn Reslullah Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) geldi. Cariye(1)

1/38.

(2)

Velime:

Dnde yemek

yedirmektir.

O)

tl/M.

KMYA-Y! SAADET
ler tef alyor,

ark

sylyordu. Peygamber Efendimizi (aleyhisse-

lm) grnce, iirler okuyup onu medh etmeye baladlar. PeygamDemin sylediinize devam edi(aleyhisselm)
ber Efendimiz
l
niz, ( ) buyurdu. Tef alarak kendisinin medh edilmesini istemedi. nk, ciddi ileri oyun ile kartrmak iyi olmaz. Peygamber
Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) medhi ise, dinden olup
,

ciddiyet ister.

KNC

EDEBt Kadnlara

kar

yi huylu olmaktr, iyi huy demek, onlar incitmemektir. Hatt onlardan gelecek skntlara katlanmaktr. Olmayacak eyleri sylemelerine, hrmetsizliklerine
sabretmek lzmdr. Hadis erifte yle buyurulmutur: Kadnlar
zayf ve avret yaratlmtr. Zayflklarna are, susmaktr. Avretliklerine are, onlar evde bulundurmaktr.
Peygamber Efendimiz
i

buyuruyor: Hanmnn fena huylarna sabredene, Eyyb aleyhisselmn bellara sabretmesinin sevab
verilir. Kocasnn fena huylarna sabreden kadna, Fir'avn'n kars siyenin sevab verilir ( 2 ). Peygamber Efendimizin (sallllah
aleyhi ve sellem) vefat zamannda fslt halinde syledii son sz,
Namaz klnz, klelere iyi muamele ediniz. Elinizde esir gibi bulunan kadnlarnzn szlerine sabrediniz, onlarla iyi geininiz ( 3 ),
(sallllah aleyhi ve sellem)

olmutu.

Peygamber Efendimiz

nn skntlarna
h anh) hanm,

(sallllah aleyhi ve sellem)

hanmlar-

sabrederdi. Bir gn Hazret-i mer'in (radyallakzarak kendisine cevap verdi. Hazret-i mer (ra-

dyallah anh), Ey aklsz, karlk

veriyorsun? dedi. Evet,
Reslllah senden iyidir, onun hanmlar da ona karlk veriyor,
dedi. Hazret-i mer, Eer dediin gibi ise, kzm Hafsa mahvoldu
Reslllah Efendimizin hanm olan kz
demektir, dedi. Sonra
Hafsa'y grnce, Sakn Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi
ve sellem) karlk verme, Reslllah Efendimizin ok sevdii, Eb
Bekr'in (radyallah anh) kz Aie'ye bakma, onun szne dayanr, dedi. Bir gn hanmlarndan biri kzarak eliyle Reslllah'n
vurdu. Annesi, yni hanmnn annesi, kzma, niin byle yaptn diye ok hakaret eyledi. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem), Onu brak, onlar bundan fazlasn da yaparlar, ben onlar afvederim ( 4 ) buyurdu. Peygamber
Efendimiz (aleyhisselm) buyurdu: Sizin iviniz, hanmna iyilik
edenfnizdir. Ben ise hanmma herkesten daha yiyim.
(aleyhisselm)

gsne

NC

EDEBj Hanmlar ile akalamak, oynamak, durgun

durmamak ve akllarna gre davranmaktr. Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) gibi hanmlar ile oynayan, tatl konu(1)

11/39.

(2)

H/39.

(3)

11/39.

(4)

11/39

40.

EVLENMENN EDEBLER

an

kimse yoktu. Hatta Hazret-i Aie

223

(radyallah anh) birbiryaptlar.

Peygamber Efendimiz
lerini gemek iin koma
(aleyhi8selm) geti. Bir daha kotular. Hazret-i Aie geti. Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) buyurdu: Bire bir kaldk, byle kalYni bugn beraberiz. Bir gn, zencilerin oynadklarn,
sn
ayak vurduklarn duydu. Hazret-i Aie'y (radyallah anh)
Grmek ster misin? buyurdu. sterim, dedi. Kalkt ve daha yak-

na

ile

yar

gitti. Elini

kaldrd. Hazret-i

Aie grmek

iin,

enesini

Peygam-

ber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) koluna dayad ve bir

mddet seyretti. Sonra, Yetmez mi, y Aie? ( 2 ), buyurdu. Sus,
dedi. defa syleyince, kabul etti.
Hazret-i mer (radyallah
anh), kadnn kt ve kaba szleri hakknda buyurdu ki: Erkek,
hanmyla ocuk gibi olmal, fakat aile reislii vazifesinde adam gibi olmaldr. Erkek eve girerken glmeli. karken susmal, bulduunu yemeli, bulmadn sormamaldr, demilerdir.

DRDNC

aka

ve oyunu, sayg ve heybetini yitirecek hle getirmemelidir. Onlarn faydasz, kt isteklerine let olmamaldr. Mrvvete ve eriate uymayan bir ileri grlrse, d-

EDEBt

zeltmelidir.

nk

dnlardan)

stn

byle yapmazsa, onlarn alay mevzuu olur. Halbuki Allah Tel Erkekler kadnlar zerine hkimdirler. O sebeble ki Allah Tel onlardan kimini (erkekleri) kiminden
(kamelidir.

klmtr

( )

Peygamber Efendimiz

Hanmnn

Erkek, kadna hkme t(sallllah aleyhi ve sellem)

bu-

buyurdu.

ba a

nk kadn, erkein hizmetisi, klesi olmaldr. Kadnlara danmak lzm ve

dediklerinin aksini yapmak lzm, demilerdir. Kadnlar hakikatte
nefsin gibidir. Elini biraz gevek tutarsan, elinden kar, haddi aar
yurdu:

ve dzeltmek zor

klesi olan

gitti

).

olur.

Btn kadnlarda; ilc sabretmek olan, bir zayf taraf ve ilc

erkein idaresi olan, bir erilik vardr. Erkek, mkemmel bir hekim
gibi olup, her ilcn vaktinde verilmesini bilmelidir. Sabretmek ve
onlardan gelenlere katlanmak mhimdir. Hadis-i erifte
Kadn
kaburga kemii gibidir. Dorultmak istersen krlr, (*) buyuruldu.

BENC

EDEB:

Kskanl

gerektiren hllerde itidlli olmalktye varacak hareketlerine gz yummamal. fitne do-

dr. Sonu
uracak eylerden korunmaldr. Teras ve kaplarda durdurmamah, yabanclarn grmesine engel olmaldr. Erkeklerin bakt pencere ve kaplarda bulundurmamaldr. nk byk zarar gzden
gelir. Bu da evin iinde durmaktan deil, pencere, kap ve terasta.
(1)

(5)

H/41.

11/40.

(2)

H/40.

(3)

Nis:

34.

(4)

H/41.

KMYA

YI

SAADET

durmaktan meydana gelir. Bu hususu basit grmemelidir. Ancak

sebepsiz yere su-i zan etmek, kusur ve ayp aramak, haddinden
fazla gayret etmek ve ilerin iyzn incelemekte mbalaa et-

mek doru

deildir.

Peygamber Efendimiz

ve sellem) seferden
dnm ve ehre yaklamlard. Yannda bulunanlara, Bu gece
hi kimse aniden eve gitmesin, sabaha kadar sabrediniz! (>) buyurdu. ki kii dinlemedi. Her ikisi de evinde irkin ilerle karlatlar. Hazret-i Ali (radyallah anh) buyuruyor ki: Kadnlara gerektiinden fazla kskanlk gstermeyin ki, bakalar bunu bilirler
ve bu yzden unlara dil uzatrlar. Gayretin, kskanln asl, kadnlarn gzlerini nmahremi, yabancy grmekten men'etmektir.
(sallllah aleyhi

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) kz Ftma'ya (radyallah anh) buyurdu ki: Kadnlar in ne daha iyidir?. Dedi ki: Hibir erkein onlan grmemesi. Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve sellem) houna gitti, kzm kucaklad
ve Bazlarnn zrriyeti bazlarndandr (*), buyurdu. Muaz ibn
pencereden sarkp, elmay ortadan blen,
yansn kendine ayrp, yarsn da klesine veren hanmn dvd.
Hazret-i mer (radyallah anh) buyurdu: Kadnlara, evlerin ka-

Cebel (radyallah anh)

psnda oturmamalar

iin yeni elbise

yapmayn,

nk

elbiseleri

dan

kmak arzusu gelir. Peygamber

yeni olursa, kalblerinden,
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) zamannda kadnlarn rtl olarak bmiye gelip, en arka safta bulunmalarna izin verilmiti.

Ashb- Kiram zamannda bu yasakland. Hazret-i Aie (radyal-

lah anh) buyurdu: Eer Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem) bu kadnlarn bu ekilde cmiye gittiklerini grseydi, yasak
ederdi. Bugn ise cmiye, meclislere ve erkeklerin
bulunduklar
yerlere gitmekten onlar men'etmek farzdr. Ancak, eski elbiseler

giymi

ihtiyar

kadnlar

mahzuru yoktur.
byk zararlar, erkeklerin arasnda

iin

Birok kadnlar iin

bugz-

lunmalarndan doar. Fitne korkusu olan her yerde kadnn

n korumak lzmdr. Nitekim Peygamber Efendimizin (sallllah
aleyhi ve sellem) evine bir kr

hanmlar

adam

geldi. Hazret-i

Aie

ve dier

oturuyorlard. Kalkmadlar ve krdr dediler. Peygamber

Efendimiz (aleyhisselm) buyurdu: Onun gzleri grmyorsa,

zinkiler de mi grmyor?

ALTINCI EDEB: yi nafaka

si-

ok ksmamal ve israf
da etmemelidir. oluk ocuuna verilen nafaka sevabnn, sadaka
sevabndan ok olduunu bilmelidir. Peygamber Efendimiz (salll(1)

H/42.

vermelidir.

(2)

11/43.

EVLENMENN edebler
lah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah yolunda harcadn paraj
bir kle azad in verilen para ve ehl * iyline sarfettiin paralar
yok mu? te bunlarn ecir bakmndan en by ailene sarfetti-

in

paradr O).

yi yemekleri yalnz yememelidir. Yemek isterse gizli yemelidir. Hazrlatamayaca yemekten kadnlara bahsetmemelidir.
lbn
irin der ki: Haftada bir defa helva veya tatl te'min etmelidir.
Haftada bir defa tatl vermemek mrvvetten uzaktr. Misafiri
yoksa, yemei her zaman oluk ocuu ile yemelidir. nk oluk
ocuu ile oturup yemek yenen evde bulunanlara Allah TelA
rahmet, melekler istifar eder, buyuruldu. Fakat esas olan nafakay
hellden kazanmaktr. oluk ocuunu haram ile beslemekten daha byk hyanet ve eziyet olamaz.
YEDNC EDEBt Kadnlara lzm olan, namaz, abdest, hayz ve
dier bilgileri retmelidir. Bunlar erkek retince kadnn izinsiz
evden kmas ve bu bilgileri sormas ciz deildir. Erkek retmezse, kadnn gidip sormas vcib olur. Erkek bu ide gevek davranrsa, si ve gnahkr olur. Allah Tel, Kendinizi ve oluk ocuunuzu. Cehennem ateinden koruyunuz <*), buyuruyor.
kadar retmek icabeder ki, gne batmadan nce hayzdan kesilirse,
le ve ikindi namazlarn kaz etmelidir. Sabah olmadan nce ha-

yz

kesilirse,

akam

kadnlar bunu

SEKZNC
Hads

ve yats

namazlarn kaz

etmelidir.

Birok

bilmezler.

EDEB:

erifte. Bir

ki

hanm

hanmna

muamele etmelidir.
daha ok meyleden, kyamet gn
varsa, eit

yan eri

olarak gelir, ( 3 ) buyuruldu. Eit muamele, onlara verilen eylerde ve msavi

eiti miktarda gece yanlarnda kalmakta olur. Hepsini ayn sevmek ve mbaeret etmek vcib deildir.

bir

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

her gece
bir hanmnn yannda kalrd. Fakat Hazret-i Aie'yi (radyallah
anh) daha ok sever ve, Y Rabbi, elimde olan yapmaya gayret
ediyorum, ama gnl benim elimde deildir, i 4 ) derdi. Bir kimse
hanmndan doymu ve onunla kalmak istemezse, onu boaman,
nikh altnda saklanmamaldr. Peygamber Efendimiz, Hazret-i
Sevde'yi (radyallah anh) yal olduu iin boamak istedi. Hazret-i evde, Ben nbetimi Aie'ye verdim.
Beni boama ki, kyamette senin hanmlarndan olaym, dedi. Onu boamad ve iki ge-

(2)

Mslim. Eb Hreyre'dej
66
Tahrm: 6.

(4)

11/46.

(1)

(r.a.)

rivayet etmitir.
(3)

11/40.

Kimy-y Sadct

F. 15

KMYA-YI SAADET

228

ce Hazret-i Aie'nin yannda, birer gece de

dier hanmlarnn ya-

nnda kalrd.

DOKUZUNCU EDEB Kadn

sz dinlemezse ve kocasna taat

etmezse, onu yumuaklkla, gzellikle taate getirmelidir. Yine itaat

etmezse, sz dinlemezse, darlmaldr ve yatakta ona srtn dngitmemelidir.
melidir. Yine dediini yapmazsa, gece yatana
Bu da fayda vermezse dvmelidir. Fakat yzne vurmamal ve bir
yeri krlacak kadar kuvvetli vurmamaldr. Namazda, yahut din
hkmlerinden birinde kusur ederse veya yapmazsa, bir ay, hatt
kusurunu dzeltinceye kadar ona dargn durmaldr. Nitekim Re-

hanmlarna dargn durmutur.

ONUNCU EDEB: Cim etmelidir. Yapaca zaman yzn kbleden evirmelidir. Daha nce, konumal, oynamal, pmeli ve sarlmaldr. Bunlarla gnln etmi olur. Peygamber Efendimiz (salslullah bir ay btn

lllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Erkek, kadnn zerine hayvan

gibi atlmamal, nce oynamal, pmedir (*).
Balayaca zaman, -Bismillahi azm Allah Ekber, Allah Ekbcr, demelidir.
l

nceden KulhvallahU ehad' okursa daha iyi olur. Sonra Y Rabbl, eytan benden uzak eyle, beni
rzklandrdn eye, eytan
yaklatrma demelidir. Hadis i erifte, Byle diyenin ocuu eytandan kurtulmu

olur. Duyuruldu, lnzl vaktinde kalbi ile Alla-

h Tel'ya hamd olsun ki. sudan insan yaratt. Sonra onu neseb,
akraba ve damat sahibi eyledi, dnmelidir, tnzl vaki olunca,
kadnn da inzlini beklemelidir. Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) buyurmutur: ey erkein aczlndendir.
Bisevdii birisini grr de ismini bilmez. kincisi? bir Mslman kardei kendine bir kramda bulunur da, ikram reddeder.
ncs; pmeden, sarlmadan hanmyla cim yapp sonra da
kendi ii bitince, hanmnn da iinin bitmesini beklemez ( 2 ).
rincisi

Emir'l-M'minn

anhm)
gecesi
lar,

bildirdiler:

hanm

ile

Ali,

Ayn

Muaviye ve Ebu Hureyre

ilk

(radyallah
gecesi, son gecesi ve ayn on beinci

cim etmemelidir. nk bu zamanlarda eytan-

cim vaktinde hazr

olur.

Hayz zamannda kadn

kendini

ci-

mdan korumaldr. Hayz olan kadnla plak olarak yatlabilir.

Hayzdan sonra ykanmadan da yapmamaldr ( 3 ). Bir cim yapp
bir daha yapmak isterse letini ykamaldr. (Hanefi mezhebinde

azn

al

Uyumak isterse, yine abdest almaldr. Gerkurtulmuyor ama snnet byledir.

Ykanmadan

kalamahdr

) .

cnblkten
nce tra olmamal ve
ondan ayrlmazlar. En
i

trnan
iyisi

kesmemelidir. Bylece, cnb iken

meniyi rahime ulatrmaktr.

(D

H/46.

(3)

fi mezhebinde byledir.

Dar

(2)

11/46.

EVLENMENN EDEBLER

227

aktrsa yine haram olmaz.

Peygamber Efendimizden (sallllah

aleyhi ve sellem) biri sordu ki: Benim i yapan cariyem vardr.
alamaz diye, hmile kalmasn istemiyorum. Buyurdu ki: Azl

(dar

eer

takdir ise yine ocuun olur O). Sonra geldi ve olu olduunu syledi. Hazret-i Cbir (radyallah anh) buyurur: Biz azl eyledik, vahiy geldi ve bizi menetmedi.
eyle

akt),

ONBRNC

EDEB ocuk doduu zamandr. ocuk doduu

zaman sa kulana ezan, sol kulama ikamet okumaldr. Hadis
eritte
Byle yapann ocuu, ocuk hastalklarndan korunmu
i

olur, buyuruldu.

ocuuna

iyi

koymaldr.

isim

Hadis-i erifte Al-

lah Tel'nm indinde en sevgili isimler, Abdullah, Abdurrahman,

Abdurrahim ve byle isimlerdir, buyuruldu. ocuk dnyaya gelince ismini koymak snnettir. Akika ise snnet i mekkededir. Kz
ocuu iin bir koyun, erkek ocuu iin iki koyun kesilir. Bir do
olsa izin verilmitir. Hazret-i Aie (radyallah anh) buyurmutur
ki: Akka koyunun kemiklerini krmamaldr. Snnet olan, doduu zaman azna erbet tattrmak, yedinci gn san kesmek,
sa
altn veya gm sadaka vermektir. Kz oldu diye
kt grmemeli, olan olursa da ok sevinmemelidir. nk hangisi daha iyidir, bilinmez. Kz daha bereketli ve onun sevab
daha
oktur. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: kz veya kz kardei olup, onlarn skntsna katlanan ve
onlarn ileri ile uraana, Allah Tel, onlara merhameti sebebiyle, merhamet eyler ( 2 ). Orada bulunanlardan biri, iki tane olursa;
bir bakas bir tane olursa ne. olur? deyince, Bir tane de olsa byledir, buyurdu. Yine, buyurdu ki: Bir
olan zntldr. ki
tane olann yk ardr.
olursa; ey Mslmanlar! Ona yarolunuz. nk o benimle Cennette
iki parmak gibi olur
3
( ). Yni yakn olur. Ve yine buyurdu.
Pazardan, yeni
bir
ey alp evine getiren, sadaka vermi gibi olur. nce kzma, sonra
oluna vermelidir. Kz ocuunu sevindiren, Allah korkusundan alayan kimse gibidir. Allah korkusundan alayann vcudu Cehen-

arlnda

kz

kz

dmc

neme haram

olur

km

).

ONKNC

EDEB: Mmknse boanmamaldr. nk Allah

Tel btn mbahlar ierisinde, boamay sevmez. Zaruret olma-

dka

bir kimseyi incitmek

boamamaldr.

mbah

olmaz.

Boamak

icabediyorsa,

vermek mekruhtur.
Hayz esnasnda talk vermek boamak haramdr. Temizlik
zamannda cim vki olduu vakit de haramdr. Kadn boarken
zr beyan etmeli, ltufkr jdavranmaldr. Kzarak, kmseyerek
birden fazla

Bir defada talk

l

(1)

11/47.

(3)

11/46.

(2)

11/46.

(4)

fit mezhebinde byledir.

KMY-Y1 SAADET

228

boamamaldr. Boama zamannda gnln etmek

Kadnn

iin hediye ver-

eylerini kimseye sylememelidir. Neyini begenmeyip,

duyurmamaldr. Birine, Hanmn niye bouyorsun? dediler. Hanmn srr sylenmez, dedi.
zaman, Niye boadn, dediler, Benim bakasnn hanmyla ne alkam vardr ki, ondan bahsedeyim, dedi.
melidir.

gizli

boadn

Boad

Buraya

KOCANIN KARISI ZERNDEK HAKKI

kadar anlatlanlar, kadnn kocas zerindeki

haklar

Ama

erkein kadn zerindeki hakk daha byktr. nk

kadn aslnda erkein klesi, hizmetisidir. Hadis-i erifte Allah'tan bakasna secde etmek caiz olsayd, kadnlara kocalarna secde
idi.

etmeleri emredilirdi

Duyuruldu.

Erkein kadn zerindeki hakk yledir: Kadn evde oturmal,

kocasndan izinsiz dar kmamal, kapda ve terasta durmamal,
komularla sk sk grmemeli, fazla konumamal, bir ii dmeden yanlarna gitmemeli. Kocasndan iyilikten baka konumamal,
oynama ve yatma gibi mahrem ilerinden bahsetmemeli, her iinde
kocasnn istei zere, onu memnun etmeye gayret etmeli, kocasnn malna hyanet etmemeli, efkatli olmaldr. Kocasnn arkada

kapsn

alnca kendisini bildirmeyecek ekilde cevap vermelidir.

Kocasnn btn ahbablarndan yzn rtmelidir. Kocasnn hline kanaat etmeli, fazla bir ey istememelidir. Kocasnn hakkn
akrabalarndan nce tutmaldr. Daima kendini temiz tutmal, sohbet ve yatmaya uygun olmaldr. Yapabilecei her hizmeti yapmaldr. Kocasna gzellii ile vnmemelidir. Kocasndan grd
iyilie krsz olmamaldr. Senden ne grdm? dememelidir. Sebepsiz yere alveri ettirmemeli ve
boanmamaldr. Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor:
Cehenneme
baktm. ounun kadn olduun grdm. Ne in byledir dedim.
ok lnet ederler, kocalarna kretmezler ve onlardan ikyet
ederler, dediler.

(1)

H/47.

NC ASIL
1

Kesb

(1),Ve Ticaretin

Edebleri

Dnya, hiret yolunun kona olunca ve insan bu yolda yemeye, imeye ve giymeye muhta olunca, bu da insann alp kazanmas olmadan mmkn olmaynca, kesbin Ialp kazanmannl
edeblerini bilmek lzumu douyor. Zira btn gcn dnya meguliyetine veren, byk ziyandadr. Btn varln hirete veren
de, byk kazantadr. Fakat ikisinin ortas, en uygunu, hem dnyaya, hem de hirete almaktr. Niyet, hiret iin olmaldr. Dnyada alma, hiret iini rahatlkla yapmak iin olmaldr. Kesbin,
bildireceimiz
lah Tel.

hkm

ve edeblerini

KESBN

be ksmda anlatacaz

inal-

FAZLET VE SEVABI

Kendini ve oluk ocuunu kimseye muhta etmemek, onlarn

eylerdendir.
ihtiyacn hellden kazanmak, dinde cihad saylan
ok ibadet etmekten daha stndr. Bir gn Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) ashab ile oturuyordu. Sabah erkenden bir gen hzl hzl, yanlarndan geti ve dkknna gitti. Sahabe Yazk, keke bu erken vakitte din iine baksayd! deyince,
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -yle sylemeyiniz. Eer bakalarna muhta olmamak iin, yahut babasn, annesini, ocuklarn veya hanmn kimseye muhta etmemek iin gidiyorsa, Allah yolundadr; vnmek in, desinler in ve zengin olmak iin gidiyorsa, eytann yolundadr 2 ). Ve yine buyurdu: -nsanlara muhta olmayp, dnyaln hellden kazanan veya komularna ve akrabalarna iyilik yapan, kyamet gn yz ondrdnc gecedeki ay gibi olur- s >. Ve yine buyurdu: -Doru szl
4
tccarlar, kyamette, sddiklar ve ehidlerle beraber kalkarlar < >.
8
Ve yine buyurdu: Allah Tel meslek sahibi m mini sever ( >.
Ve yine buyurdu: -Nasihati yerine getirirse en iyi hell, meslek sahihlerinin kazancdr ( 6 ). Ve yine buyurdu: -Ticaretle uran.
7
Zira insanlarn rzknn onda dokuzu ticarettedir ( ). Ve yine
(

(I)

(4)

H/56.

Kesb: Hell para kazanmak demektir.

(5)

11/56.

<6)

11/56.

(7)

11/56.

(2)

H/56.

(3)

11/56.

KMYA-YI SAADET

230

buyurdu: Dilencilik
fakirlik aar- ().

sa

kapsn

aleyhisselm, bir

kendine aana, Allah Tel yetmi

adam

grp, ne

yaparsn, dedi. badet

gelir, buyurdu. Benim bir kardeim
var,
dedi. Kardein senden daha ok ibadet ediyor, buyurdu. Hazret-i mer (radyallah anh) buyurur: Hell kazanmaktan elinizi ekmeyiniz ve Allah Tel rzkmz versin, demeyiniz. Allah Tel gkten altn ve gm gndermez. Lokman,
oluna vasiyyet etti ve dedi ki: Hell kazanmaktan el ekme- fakir
ve insanlara muhta olan kimsenin dini az, akl zayf ve mrvveti yok olur. nsanlar ona hakaret gz ile bakarlar.
Byklerden
birine sordular: ok ibadet eden mi, yoksa emniyet olunan tccar
m, daha stndr?. Emniyet edilen tccar stndr, nk o cihad tadr. Terazi ile alveri yaparken eytan onu aldatmak ister.
O eytann dediini yapmaz, buyurdu. Hazret-i mer (radyallah
anh) buyurur: arda oluk ocuum iin hell kazanrken lmn bana gelmesini istemekten, lm daha ok istediim yer yoktur. Ahmed bin Hanbel'e sordular ki:
Cmide ibadetle megul
olup. Allah Tel rzk verir, diyen kimse hakknda ne buyurursunuz?. Buyurdu: O. cahil bir kimsedir. eriati bilmiyor. nk
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem), Allah Tel
benim rzkm klcmn glgesi altna balamtr, yni Allah yolunda harb etmeye balamtr ( 2 ), buyurdu.

Yemein
yemeimi o verir,

ederim, dedi.

nereden

brhim Edhem'i grd, boynunda hurma torbas vard.

Senin bu kazancn ne zamana kadar devam edecek? Arkadalarn
sana lzm olan verirler, dedi. Buyurdu ki: yle syleme. nk
hads erifte. "Hell kazanmak iin. beenilmeyen bir yerde buluEvz,

nana Cennet vcib olur"

SUAL:

Eer

( ),

bir kimse,

hi ve sellem), Bana,

mal

buyuruldu.

Peygamber Efendimiz

(sallllah aley-

denmedi. Tebih et, secde edenlerden ol, mrnn sonuna kadar Allah Tel'ya ibadet
eyle, denildi () buyurdu. Bu da ibadetin hell kazanmaktan
stn
olduunu gstermiyor mu? dese:

CEVABINDA

deriz ki:

biriktir,

tccar

ol

Kendine ve oluk ocuuna yetecek kaibadet, kesbden stndr. Bunun aksini

dar mal, paras olan iin

syleyen yoktur. Kendine yetecek kadarndan fazla kazanmakta ise

Noksanlk olup kalbini dnyaya balamak

olur. Bu ise, btn gnahlarn badr.^Mal olmayp, kendine
yetecek kadar iyi bir yerden yahut evkaftan verilirse, bunun da alhibir fazilet yoktur.

t)
(3)

11/56.

11/58.

(2)
(4)

11/58.
11/58.

KESB VE TCARETN EDEBLER

mamas

daha

iyidir.

Bu

ise

drt kimse iin olur:

231

Ya

ilimle

megul

olan bir kimse olur. nsanlara dini bakmdan faydas dokunur, eriat ilimleri retir. Yahut. dnya bakmmdan faydas dokunur, hekimlik bilgileri gibi. Ya, kadlk yapar, evkafta veya insanlarn hayrl ilerinde alan bir kimse olur. Veya mutasavvflarn keif
dedikleri hllere kalbinde bir yol alan kimsedir. Veya, vakfedilen
bir

hnghta

virdlerle ve zhiri ibadetlerle

megul

olan kimsedir.
Byle kimselerin kesb ile uramamas daha iyidir. Eer byle kimselerin ihtiyalarn insanlar gryorsa ve zaman icab insanlar bu
ihtiyalar vermekten holanyor ve istenmeden veriyorlarsa, hatt kabul etmeleri iin yal varyorlarsa, almamak yine iyidir. Byklerden birinin yz altm arkada, dostu vard. Daima ibadetle megul olur ve her gece birisinde misafir kalrd. Bu ibadetine, onu almaktan kurtaran dostlar sebep olurdu. Bu da hayr
kapsn insanlara aan bir sebeptir. Birinin de otuz ahbab vard.
Ayda bir birinde misafir kalrd. Fakat, zaman olur ki, dilenmekslzin. aalklara katlanmakszn ihtiyalan verilmez olur. Byle zamanda alp hellden kazanmak daha iyidir. nk dilenmek ayb

ksmndandr.

Zaruretle

Ancak, derecesi yksek olup,

ilminden ok fayda grlen, ihtiyac iin ise dilenmesi ok az olan
bir kimsenin almamas daha iyidir. Fakat ibadetten baka bir
sey yapmayann, alp kazanmas daha iyidir. nk btn ibadetlerin hakikati Allah Tel'y hatrlamaktr. Hell kazanma esnasnda da Allah Tel hatrda tutulabilir.
hell

olur.

KESBN HELAL OLMASI N BLNMES

LZIM GELEN EYLER
bir bahistir. Bunun tamamn fkh kitaplarnda

Bu, uzun
lattk. Bu kitapta en ok

anlzm olan hkmleri bildireceiz. Bu kadarn bilen, anlalmayan bir yer olursa sorabilir. Fakat bu kadabilmeyen haram ile faize der ve sormas gerektiini de bilmez,
Kesb alt muamele zeredir: Bey', rib (faiz), selem, icre, borlar ve irket. imdi bu akidlerin artlarn syleyelim.

rn

BRNC
BEY'

Alveri

bilgilerini

AKD

IALIVERJ

renmek

farzdr.

Kimse bunlarn

dnda

kalamaz. Hazret-i mer (radyallah anh) elinde kam arya kar ve buyururdu ki: Alveri bilgilerini renmeden hi kimse
bu arda i yapmasn. Yoksa ister istemez faize der-. Bey'in
rkn vardr: Birincisi satc ve alc, ikincisi mebi* yni satlan
mal, ncs de szlemedir.

KMYA YI

232

SAADET

BRNC
SATICI

Be

kimse

ile

RKN

VE

ALICI

muamele olmaz: ocukla, deliyle, kleyle, krle

Bali olmayan ocuun alverii fi'ye gre

ve haram yiyenle.
btldr, isterse velisinin izni ile olsun. Deli de byledir. Onlardan
helk olursa denir. Onlara verilen, bor olmaz. nk
satn
kendilerine verileni kaybedebilirler (Hanefi mezhebinde akll ocuun kendi iin deil, evi iin alverii caizdir). Klenin alverii
efendisinin izni olmakszn btl olur. Kasap, bakkal, frnc ve dierlerinin kle ile alveri yapmalar efendisinden izin almadan
ciz olmaz. Szne gvenilir bir kimse efendisinin izin vermi ol-

ald

duunu

sylerse,

yahut

izinli

olduu ehirde

bilinirse caizdir.

Eer
Eer

byle bir kleden efendisinden izinsiz bir ey alrsa borlu olur.

ona bir ey verirse, azad olmaynca borlu saylmaz. Krn alverii de btl olur. Ancak vekili gryorsa cizdir. Fakat
bor
saylr. nk eriatla mkelleftir. Azaddr. yni hrdr. Zalimler,
hrszlar, faiz verenler, iki satanlar,
yapanlar, alg alanlar, arkclar, yalan yere yemin edenler ve rvet alanlar haram
yemi oluyorlar. Bunlann hibirisiyle alveri yapmak ciz olmaz.
Bunlardan birisiyle alveri yaparsa ve yakinen onun mlk olmabilirse, btl olur. pheli ise dikkat etmelidir. Eer malnn

ald

yama

dn
ou

az haram ise muamele yaplr, ama pheden kurtulmu

olmaz. Fakat ou haram ve az hell ise, aslnda muameleye btl
demeyiz, fakat harama yakn olur. Bunun tehlikesi, zarar byk
hell,

olur.

Yahudi ve Hristiyan alverii

Fakat onlara kle ve

Mushaf IKur'n- Kerimi satlmaz. Ehl i harb iseler, silh satlmaz.
nk bu muamele, mezhebin zhirine gre btldr. Satan si olur.
bhe ehliyle Iher eyi mbah sayanlarla) ve zndklarla da muamele btl olur. Bunlar mrted hkmndedirler. ki imeyi, nmahrem (yabanc kadnlarla oturmay ve namaz klmamay ciz grenler, Mslmanlk unvannda sylediimiz yedi
insandan
birine benzer ki, zndk olur. Alveri ve nikh olmaz.
sahihtir.

ksm

KNC

RKN

MAL
Alverii yaplandr. Bunda alt art gzetmek lzmdr:
BRNC ART: Murdar olmamaldr. Kpein, domuzun, pisliin, fil kemiinin, arabn ve murdar hayvann etinin ve yann
sat btldr. Necaset den temiz yan sat haram deildir. Pis

K.ESB

elbise

VE TCARETN EDEBLER

de byledir. Misk, ipek bcei kozas

233

caizdir.

nk bu

ikisi

de temizdir.

KNC

ART, Sattan

maksat, bir fayda olmaldr. Farenin,

ylann, akrebin ve yerdeki haaratn sat btldr. Hokkabazn ylandan olan faydas aslszdr. Bir fayda temin etmeyecek kadar az
oian, mesel bir tane buday ve bunun gibi eylerden sat batl
olur. Ama kedinin, arnn, parsn, aslann ve kurdun derisinden veya kendisinden istifade edilen hayvann bey i, yni sat cizdir.
Papaan, tavus ve gzel kularn sat cizdir. Bunlarn faydas
onlar seyretmek ve seslerini dinlemektir. Ud, harp ve sazn sat
btldr. nk bunlarn faydas haramdr. Bu da yok hkmndeyaplan
dir. ocuklarn oynamas iin amurdan (aldan
heykellerinin ve ekillerin, isterse hayvan ekli olsun, sat
Paras haramdr. Byle eyleri krmak farzdr. Fakat aa ve
resimleri yapmak cizdir. zerinde resim bulunan tabak ve kumaI

n sat

cizdir.

Bu kumatan yayg yapmak

yapmak

ciz, elbise

ise kerhetle ciz olur.

NC ART: Mal, satcnn mlk

maln satmak btl olur. Kocasnn, yahut
nun mal da olsa byledir. Sattktan sonra
nk izin, nceden olmaldr.

DRDNC ART:
klenin, sudaki

baln,

olmaldr.

Bakasnn

babasnn, yahut olu-

izin alsa, yine ciz olmaz.

Teslim edebilecei eyi satmaktr. Kaak

havadaki kuun, atn karnndaki yavrunun

sat

btldr. nk bunlar hemen teslim etmek elinde deildir.

Hayvann stndeki yn ve memesindeki st satmak da btldr. nk yeni olacak st ile
olabilir. Rehin edilen eyin
btldr. Teslimi ciz deildir.

karm

nk

teslimi ciz de-

. .u V uv ocuu olan cariyeyi ocuksuz, veya ocuunu anasz

satmak btldr. Zira bunlar ayrmak haramdr.

BENC
bilinmektir.

ART:

Mebi'in

(satlan eyini ayn, miktan ve sfat

Aynn bilmek: Bu srden bir koyun veya bu kumakuma gibi, hangisini istersen sana sattm, derse btl

lardan bir
olur. Sahibinin yeniden satmas icabeder.

in

tarafndan on zira'n Ibe metresini

Eer
1

bu topran,

istedi-

sana sattm, derse btl

olur.

Miktarn

Maln

aynsn

grmekle olur. Fakat

filn kimsenin kendine elbise yapt kadar kuma, yahut
ta
kadar altn ve gm sana sattm derse ve miktarlarn llerini, uzunluk, arlk ve hacim gibi
bilmezse btl olur.
day bu bir avu altna veya gme sana sattm derse ve
bilinmesi:

yerine

ciz olur.

KMYA-YI SAADET

234

Sfatn bilmek

grmekle

olur.

Grmemise, yahut ok eskiden

ve bulunduu zamana kadar deimi ise, sat btl

tezghtayken ve buday baakta satmak btldr. Caolur.
san, elini,
ve satclarn sariye alaca zaman,
esnasnda gstermesi icabeden yerleri grmelidir. Bir
grrse sat btl olur. Ama kabukla rtl olsa da, bademin ekirdeini, baklay, nar ve yumurtay satmak cizdir. nk bu gibi eyler byle satlmaktadr. Taze baklay ve taze cevizi kabuu
ile satmak cizdir. zm suyu satmak (kyasa gre! btldr. Ancak imeye izin vardr.

grm

ise

Kuma

ayan

bann

ksmn

ALTINCI ART: Alnan ey, elle tutulmaynca, alnmaynca

,t olmaz. nce mebi'i eline almaldr.

NC RKN
AKD

sa-

SZLEME!

cabeden szleri muhakkak sylemek lzmdr. yle sylemelidir: Bunu sana sattm. Alc da Aldm, demelidir. Yahut, Bunu sana verdim, alc da aldm veya kabul ettim, demelidir.
Yahut da, sarih olmasa bile, sat mns ifade eden szler sylenmelidir. imdi det olduu gibi verip, almadan nce, bu szler
sylenmezse, olmaz. Kk eylerde buna cevaz vermemiz daha iyi
olur. Bu ok vki olduu iin ruhsat, izin vardr. Eb Hanife'nin
mezhebi byledir. fi'nin talebesinden biroklar da, bu ekilde mn karmlardr. Bu ekilde fetv vermek
sebeple Zararl olmaz: Birincisi, buna umum bir ihtiya vardr.
kincisi, yle zannolunur ki, Ashb- Kirmin zamannda da (rdvnullahi aleyhim ecman) det byle idi. nk, eer szdeki zorluk
mutad olsayd, onlara zor gelirdi, bunu bildirirlerdi, rtl kalmazd. ncs, det olunca yaplan iin sz yerini tutmas imknsz
deildir. Bhusus hediye hakknda biliyoruz ki, Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) ve Ashb- Kirma (aleyhimr(rahmetullahi aleyh)

rdvn)

getirilen hediyelerde icb

ve kabul verdim

hediye ettim,
aldm kabul ettim gibi klfetler, szler yoktu. Her zaman da byle
olmutur. Karlk olmayan yerde, deten ve yalnz fiille lalveri
ii ilel konumakszn mlk hsl oluyorsa,
olan yerde de
imknsz olmaz. Fakat hediyede det olarak az ile ok arasnda
fark yoktur. Ama kymetli olan bir eyde, satta sz ile sylemek
dettir. Arazi, kle, bina, hayvan ve kymetli kumalarda olduu gibi. Bu gibi eylerde szle sat yaplmazsa, selefin [gemi byklerini detinden
olur. Bunlara dikkat etmeden alrsa, kendi
mlk olmaz.

karl

klm

KESB VE TCARETN EDEBLER

Ekmek,

et,

235

meyve ve perakende satlan dier az eylerde dete

ve ihtiyaca gre izin vermenin bir ekli vardr. Kk, yni kymeti az olan eylerle, kymetli eyler arasnda dereceler vardr. Bir eyin kymetsizlerden mi, yoksa deil mi olduu bilinir. Buna kati bir
takdir, kymet ls konamaz. Zor olduu iin ihtiyat yolunu tercih etmelidir.

Mesel bir kimsenin yz batman buday olsa, bu az kymetli

saylmaz ve icb ve kablsz satla brnn mlk olmaz. Ama

onu yemek ve harcamak olur. nk teslim edilmesi sebebiyle mlk

olmasa da mbahlk meydana gelir. Bir kimseyi misafir etse de ondan verse, hell olur. nk, sahibinin tesliminde, karine ile, ona
mlk ettii anlalr, fakat bedeli art ile. Eer ak olarak, bu yemei kendi misafirine ver, bana bu kadar borcun olsun dese, cizdir. Ama borcunu demesi de farz olur. Fiil de Ihareket, yaplan ii
bunu gsterirse yine ayn ey meydana gelir. O hlde sat yapmamak, yni sattm, aldm eklinde sat yapmamak mlk olacana delil olabilir. Fakat baka bir kimseye satmak isterse satamaz.
Yemeden nce sahibi geri almak isterse, alabilir. Bu bir misafirin
nndeki sofraya konmu yemek gibidir.

Satn

artn bulunmamas lzmdr. Mesel Benim evime taman art ile bu odunu aldm dese,
yahut, un yapman art ile aldm dese, yahut buna benzer artlar
sylese

sahih olmas iin ikinci bir

sat

btl olur. Ancak alt art

olabilir: Birincisi, filn

kim-

zimmet gstermek art ile yahut parasn sonradan, muayyen

bir zamanda vermek art ile, yahut her ikisinin de bey'i (sat!
gne kadar, yahut da az zamanda fesh etmek muhayyerlii art ile. Muhayyerlik gnden fazla olmaz. Bir de hoca veya sanatkr olmak art ile kle sat. Bu artlar sat btl etmez.
seyi

N C

A K

RBA FAZI
Faiz,

parada ve yiyecek maddelerinde

olur.

PARADA FAZj ki ey haramdr. Biri, tutarn sonradan vermek zere sat ciz deildir. Altn altna, gm gme satar
hazr

olmazlarsa, ayrlmadan herkes kendisininkinl

eliyle tutmazsa, isterse ayn mecliste olsun, ellerine almazlarsa, sabtl olur. kincisi de, cinsi cinsine satmaktr. Bundan fazlas haram olur. yi bir altn, bi. altn ve hurda bir altna satmak, veya
iyi bir altn fena, fakat daha fazla bir altna satmak ciz deildir.
yisi, kts,
salam hep ayn olmak lzmdr. Bir altna kuolsa, bu
bir altn ve hurda bir altna, tekrar
klmda, her ikisi de

ma

kr,

kuma

ald

KMYA-YI SAADET

236

kark

olan
neye satsa, caizdir. Maksat da hasl olmutur. Gmle
altn hlis altna satmak olmaz. Rayici biraz daha yksek olmaldr. Altn hlis olmayanlarn da satarken bir ey ilve etmesi lzmdr. inde altn bulunan inci, altna satlmaz. Altn srmal kuzaman
altna satlmaz. Ancak kuma atee konur da,
bir ey kalmayacak kadar az ise satlr. Bu kadar sata mni ol-

yand

ma

maz.

YEMEKTE FAZ Ayr ki

yiyecek eyi
almak olmaz. Her ikisini de ayn yerde elle verip almak, yni tutmak lzmdr. Eer bir cinsten olursa, budaya buday gibi, yine
somadan vermek olmaz. Fazla da olmaz. Ayn l kabyla olmaldr. Arlklar ayn olsa da olmaz. Buna benzeyen her eyde byledir. nk yaplagelen budur. Kasab a ete karlk koyun, frncya
ekmee karlk buday, yaa karlk keten tohumu ve
vermek olmaz ve satta akid yaplmaz. Fakat satmadan
verir de ekmek alrsa, yemesi mubah olur. Fakat kendi mlk olmaz ve satamaz. Frncnn buday harcamas mubah olur. Fakat
sat sahih olmaz. Alcnn buday frnda, frncnn ekmei alc-

da olmu

cinsten olsa da, vade

ile

zaman geri isteyebilirler. Birbirlerine hell etseler de yetimez. nk birisi, -Senin de bana hell etmen
art ile hell ettim, derse btl olur. Bu art ak sylemeyip Hell ettim,

olur. stedikleri

artn kalbinden getiini dieri bilbatman buday vermese, bu helllama br

derse ve yukardaki

se ve bunsuz ona bir

kendi arasnda, ie yaramaz, yni olmaolur. nk dil ile raz olunmutur, kalb ile deil. Kalb ile olmayan rza ise br dnyada ie yaramaz. Ama, Sana hell ettim,
sen istersen hell et, istersen etme, derse ve kalbi de dili gibi olursa, sahih olur. Dieri de hell ederse bunun gibi olur. Birbirlerine
hell etmezlerse ve kymetleri de ayn ise bu dnyada bir dargnsebep olmad gibi, br dnyada da bir ey olmaz. Ama, aralarnda fark olursa, bu dnyada bir dargnlk, husmet ve br
dnyada da zulmden korkulur.

dnyada Allah Tel

ile

la

Kendisinden yemek yaplan ey, ayn da olsa, o yemee satlmaz. O hlde budaydan meydana gelen' un, hamur ve ekmei, ayda olsa, budaya satmak olmaz. zm, sirkeye ve zmden kan erbete satlmaz. St ve yourt yaa satlmaz. Hatt, ayn miktarda da olsa, ya zm ya zme, taze hurma taze hurmaya satlmaz. Ancak, kuruduktan sonra sat olabilir.

Bu, uzun bir bahistir. Sylediimiz

kadarn renmek muhak-

kak lzmdr. Ancak karlat eyi bunlarla bilebilir v<

ini de. sormas icabedeni de, kanlmas lzm geleni de
bilir. Bylece harama dmez ve zr kalmaz. nk ilimle amel
etmek gibi, ilim renmek de farzdr.

KESB VE TCARETN EDEBLER

NC

A K

237

SELEMLE SATI
Bunda on art gzetmek lzmdr:
ART: Szleme lakidl zamannda, Bu gm, vekadar olan
ya bu altn veya bu kuma ve her ne ise onu fiyat
kadar budaya selem olarak verdim, demelidir. Kymeti bildirecek her siat sylemelidir. Adet olarak buna msamaha olmaz.
Bilinmesi iin lzm gelenler sylenmelidir. Dieri de kabul ettim,

BRNC

demelidir. Selem szne bedel olarak -senden bu sfatta Ivasflardal bir eyi aldm, demelidir. Bu sfatla aldm, dese de olur.

KNC ART Verdii

Jlcsn bilmelidir.
diini bilmelidir.

nk

eyi

fazla vermemelidir.

olur

ki,

NC ART Ayn akid

DRDNC ART Sfatn

geri isteyebilir.

meclisinde

mal

Arln veya
O

hlde ne ver-

teslim etmelidir.

anlatabilecei eyi, selemle vermelidir. Hububat, pamuk, yn, ipek, st, et ve hayvan gibi. Fakat kaolursa ve karan eylerin miktar, ayr ayn bilinmezse; il
veya mrekkeb gibi, yahut ayakkab, izme, nalin ve yaplm ok
gibi yapma eylerde; selem olmaz. nk sfatlandrlamazlar. Ekmek selemle satlabilir, her ne kadar su, tuz ile
ise de, fa*
kat bu kadarn zarar yoktur ve bilmemeyi gstermez.

rk

karm

BENC

ART:

ALTINCI

ARTj Zamana

Sonradan vermek zere satarsa, eline teslim

edecei zaman tyin etmelidir. Bunu mahsul idrak edince diye
yapmamaldr. Ay ve gn ile tyin etmelidir. Bir sene veya iki sone, veya CemazU'e kadar derse, bunlann balarna kadar dnlr.

eylerde selem
verilmelidir. Zamannda yetimeyen bir meyveyi selemle satmak
btl olur. Ama yetiecei kuvvetli ihtimal ise ciz olur. Sonra bir
zarara urarsa, isterse mhlet verir, isterse selem satn fesh eder,

mal

geri

gelebilecek

alr.

YEDNC ART
lemelidir.

(te'cile)

Teslim edecei

nk bunda

yeri.

ihtilf olabilir

yni ehri veya ky sy-

ve bundan husmet doabi-

lir.

SEKZNC ART:

muayyene balamamaldr. Bu ban

zmnden ve bu topran budayndan dememelidir. Bu btl
Hibir

olur.

DOKUZUNCU ART: ok

kymetli ve bulunmayan eyde selem verilmemelidir. Byk inci tanesi gibi, ki misli bulunmaz. ocuklu iyi bir cariyeyi ve buna benzer eyleri vermek de byledir.

KlMYA-YI SAADET

238

ONUNCU ART,

Yiyecek maddelerinde selem olmaz. Sermaye

yenecek eyden ise, arpa ve buday, yulaf veya baka bir ey karselem vermemelidir.

DRDNC AKD
CRE
Bunun

iki

rkn vardr: cret ve menfaat.

Bunda akid ve akiddeki

szler, bey*

bahsinde

anlattmz

gibi-

dir.

CRET: cretin belli olmas lzmdr. Bu da bey' bahsinde anlattmz gibidir. Tamir etmek maksadyla bir evi kiraya vermek
btl olur. nk belli deildir. Dericiye deri, deirmenciye kepek
veya bir miktar un cret vermek btldr. Kendi yapt eyin cinsinden cret vermek olmaz. Eer Ayda bir altna bu dkkn sana verdim, dese btl olur. nk kira mddetinin hepsi bilinme-

Tamamen anlalmas

mektedir.

MENFA AT Mbah
killik

iin bir

veya

iki

sene demelidir.

olan, bilinen, kendisinde eziyet olan ve ve-

bulunabilen her ie cret vermek dorudur.

be art gzetmek lzmdr:

BRNC ART: Amelin, iin kymeti olur. Onda sknt ekilir.
Dkknn sslemek iin, vitrine koymak zere yiyecek kiralamak,
elbise kurutmak iin aa kiralamak, koklamak iin elma aacn
Bunda

kiralamak btl

buday

tanesini

Sat

iin

Bunlann hibirinin kymeti yoktur. Bu da

satmak gibidir.

olur.

nfuzlu bir arac olur ve onun bir sz

ile

bir

bey' art-

rlrsa, ona bir cret verip, bir sz ile bey'i artrmas btl olur. Bu
cret haram olur. nk bunda hi zahmet ekmemitir. Satcya
ve dellla cret almas, sat iin konutuu zaman hell olur. O da
ancak zahmeti kadar olur. Fakat, det olduu gibi, mesel onda birini almalar ve bu ide mala bakp, ektii eziyete
bakmamalar
haram olur. O hlde satclarn ve dellllarn bu yolla aldklar mal-

haram

bu zulmden iki yolla kurtulur. Biri, ne verilirse almal, ene almamaldr. Ancak ektii zahmet miktarnca konumaldr. Maln stn kymetine bakmamaldr. Dieri, nceden bu mal satarsam, mesel bir gm veya bir altn isterim,
demelidir. Veren de kendi nzasiyle verir. Onda bir sterim, dememelidir. nk bu bilinmez. Kaa satacan kendisi de bilmez;
byle derse, btl olur. Zahmetinden fazla vermek gerekmez.
ART Menfaat icar edilen eyin kendisi olmamaldr.
lar,

KNC

olur. Delll

KESB VE TCARETN EDEBLER

ba

239

yahut stn almak zere

inei kiralarsa, masrafn taahht ile inein yarsn ve stnn
yarsn almak zere kiralarsa, bunlarn hepsi btl olur. nk yiyecei otu da, st de bilinmiyor. Ama ocuunu emzirmek iim
kadn kiralarsa, caizdir. nk burada maksat ocuktur, st ie
ona tbidir. Alimin her sahifeye harcayaca mrekkep, terzinin,
iplii de bunun gibidir.
Meyvesini almak zere,

NC ART:
rilir.

kiralarsa,

mmkn

ve mbah olan ie cret veyapamayacak kadar zayf bir kimseyi cretle tutmak btlTeslimi

atele kola yaz yazanlarn da creti haramdr. Erkekler iin bir eit ssl balk dikenlere verilen cret haramdr.
ipekli elbise diken terzilere
Erkekler iin ipek, ipekli ve bir
verilen cret haramdr. Btn bunlara cret vermek btldr. Haram olan, ipte oynamay Icanbazlkl renmek iin cretle adam
tutmak, bunu seyretmek haram olup, btldr. Bu ekilde ipte oynayan kendi can ile oynam olur. Seyredenler de, onun lmne ortak olurlar. nk insanlar seyretmeseydi, o bu tehlikeli ie girimeyecekti. Canbazlara, ipte oynayanlara, bak oyunu oynayanlara
bu tehlikeli ve faydasz ilerinden dolay bir ey verirse si olur.
Bunun gibi, hokkabazlara, algclara, arkclara ve hiciv syleyen
airlere para vermek haramdr. Kadya, verdii hkmden dolay,
hide hitliinden dolay para vermek haram olur. Ama kad bir
ilm v.s. yazar ve yapt iin cretini alrsa ciz olur. nk bunu
yazmas ona vcib deildir. Fakat bakalarnn yazmasna da mni
dr. Bunun

gibi,

ksm

olmamaldr. Bizzat yazdnda, ksa bir zamanda Ibir saatte yazey iin on altn istemesi haram olur. Fakat dierlerine engel
olmuyorsa ve on altn almadan kendi elimle yazmam deyip art koarsa, ciz olur. Yazy bakas yazsa ve o imzalasa bunun iin bir
ey isterse ve Bu imzay atmam bana vcib deildir, derse, haram olur. nk, hak olabilecek eyde vciblik olur. Eer vcib
deilse,
bir avu buday olur ki, onun da kymeti yoktur.
Bunun kymeti hkim olmas sebebiyledir. Makam ve hkm sebe-

karl

biyle olan

iin creti alnmamaldr.

Ama kad

vekilinin creti helldir. Fakat btl olacak bir kim-

seye vekillik etmemi olmaldr. Vekil lavukatl hak zere bulunmal, sahih olduunu bilmeli, btl olduunu bilmemelidir. Yalan
sylememek, sret-i haktan grnmemek ve hakk rtmeye almamak arttr. Hatt btl yok etmeye uramaldr. Hak zhlr

KMYA

240

YI

SAADET

olunca susmaldr. Fakat syledikleri zaman bir hakkn gitmesine

sobep olacak eyi inkr cizdir.
ki kimse arasnda araclk yapan kimsenin her iki taraftan da
bir eyler almas ciz deildir. nk iki tarafn ikisine de faydal
olamaz. Fakat bir taraf iin alr ve aracl bir kymet tarsa
o zaman hell olur. Bunda da haramdan yalan sylemek ve sret-i
haktan grnmek, iki taraftan birinin hakkn rtmek eklinde olmamaldr. Her birine bunda btllk korkusu olabilir, bunun iin
bartraym dememelidir. Hakikatte barmayacaklarn bildii
hlde ve bu araclk ile bar olmayacana zann- galibi varsa yapmamaldr Aracnn z&nn- galibi [kuvvetli zannl bir taraf tut-

maldr. O zaman cret haram olmaz. Arac, hangi tarafn hakk

olduunu bilirse, hile ile hakl taraf kendine az bir ey iin bara
zorlamamaldr. Ama, hile ile zulm edeceini bilirse, onu korkutup
zulmden vazgeirmekte cevaz vardr. Diyneti kuvvetli

olan,

a-

zndan kan her szn hesabnn sorulacan bilmelidir. Ne iin

sylediini, doru veya yanl sylediini, bunda niyetinin sahih
veya btl olduunu dnrse, araclk yapmas mmkn olamaz.
Vekillik yapamaz, karar veremez. Byklerin, bakanlarn yannda
bulunan efaatlar, bir zahmet ekerlerse ve onun cretini alrlarsa cizdir. Fakat yapt ide bir zorluk bulunmaldr, vnme
ve makam iin lmamaldr. Ciz olan ide konumaldr. Zalime
yardm etmek iin konuursa veya birinin ayln kestirmek iin
sylerse, yahut hidlikte doruyu sylemezse, yahut haram olan

ie karrsa gnahkr olur ve

ald

cret

haram

olur.

cre hususunda bunlarn hepsi bilinmelidir. Yoksa alan ve veren si olur. Bunu uzun anlatrsak ok srer. Fakat bu kadarla pheli yerler anlalr ve sorulacak eyler bilinebilir.

DRDNC ART:

Kendisine vcib olmayan bir i olmaldr.

O ie nib l vekili de olunmamaldr. Cihad iin kendi yerine asker
kiralamak olmaz. Kad ve hide de bunun iin cret verilmez. nk bunda niblik olmaz, yni yerine bakas bakamaz. Kendi yerine hacca gnderdii kimseye cret verilir. Bu da hasta olup, yorinde kalan ve iyileip hacca gitmeye midi olmayanlar iindir.
Kur'n- Kerim ve ilim retmek iin belli bir miktar verilebilir.
Farz kifye olduklar hlde mezar kazcya, l ykaycya, cenazeyi tayana cret verilebilir. Ama, teravih namaz kldran imama ve mezzine verilmez. f mezhebine gre bunlara da verilebilir ve haram olmaz. nk buna karlk bir zahmet ekiyor, vakti gzetiyor, cmiye geliyor. Yoksa, namaza ve ezana karlk almyor. Fakat kerahat ve pheden kurtulmu olmaz.

BENC

ART: Yaplacak

bilinmelidir.

Kiralayaca hayva-

KESB VE TCARETN EDEBLER

241

grmelidir. Kiraya veren, ne kadar yk vuracan, nasl oturaher gn ne kadar yol alacan sylemelidir. Eer bunda bilinen detler varsa yetiir. Eer topra
kiralarsa, ne
ekeceini
sylemelidir. nk, yulafn zaran, budaydan fazladr. Adeti bi-

can,

de yetiir. Bunun gibi btn cretler bilinmelidir, Bylece

krgnlk olmaz. Anlamazln kmasna sebep olan bilgisizlikle

linirse

yaplan i btl

olur.

BENC

A K
MUDREBE

Bunda rkn vardr:

BRNC

Sermayedir. Altn veya gm gibi nakit parti olmaldr. Dier maden paralar, kuma ve uruz (nakit) olmaz.
belli olmak ve mile vermek lzmdr. Sahibi elde bulundurulmasn art ederse olmaz.

RKNt

Arl

KNC RKN:

mile verilecek kr belli olmaldr. Yans veEer on dirhem bana veya sana ayrldktan sonra

ya te biri gibi.
blelim dese, btl

olur.

NC RKN:

Ameldir, yaplan tir. Bunun da art ticaret iin olmaktr. Bu da san'at deil, alveritir. Frncya frnclk

yapmas

iin

buday

verip,

Ya

yar yarya kr almak

deildir.
ciz
byledir. Ticarette filn kim-

yapana da keten tohumu vermek

seden bakasna bir ey satmasn veya filndan bakasndan bir
ey almasn diye art koarsa btl olur. Muameleyi, alverii kstlayan her

ey

ciz deildir.

Akid yle demekle olur: Bu mal, ticaret etmen iin ve kr

yar yarya olmak zere sana verdim. O da, Kabul ettim, derse
akid [ortaklk olmu olur. Mal tayan alverite brnn vekili olur. stedii zaman feshetmesi cizdir. Mal sahibi fesh ederse,
btn mal nakit para ise ve kr yok ise bllr. Mal nakit para
deil, paradan baka ey ise ve kr yok ise, sahibine verir, satmas
mal tayana vcib olmaz. Amil, mal sataym dese, mal sahibinin
menetmesi cizdir. Ancak, muhakkak krla satacak kimse mstesnadr. O zaman menedemez. Mal, uruz olur, yni nakit olmazsa
ve iinde kr bulunursa, milin satmas vcib olur. Bunu da sermayesi olan nakit paraya satmal, bundan baka ekilde satmamaldr. Sermaye miktan nakit para olunca, gerisini taksim ederler.
Bunu satmas vcib olmaz. Bir sene geince, zekt iin maln kymetini bilmesi lzm olur. mjl zektn kendi hesab eder. Mal sahibinden izinsiz sefere kmamaldr. karsa, maln mes'ul o olur.
Eer izinle karsa, yol masraflarn mal sahibinin malndan alr.
1

Kimy-y Saadet

F. 16

KMY-YI SAADET

242

tartanlarn ve tayanlarn masraf ve dkkn kiras maldan saylr. Seferden dnnce, sofra, matara ibrik
eyleri ortaya koyar. nk ortaktrlar.
ve maldan satn

Bunun

gibi. lenlerin,

ald

ALTINCI

A K 1 D
SZLEEREK KURULAN RKETLER
Mal mterek

ortak

olunca, ortaklk, birbirine tasarruf iin

vermekle olur. Sonra kn ikiye blerler. Fakat her ikisinin mal da ayn miktarda olursa byledir. Mallan farkl olursa, krlar da
farkl olur. art ile bunu deitirmek ciz olmaz. Ancak, biri kr
yapmak isterse, o zaman ona kr sebebiyle diye bir ziyadelik art
edilir. Bu da mudrebe ortakl olur.
Ama dier irket dettir ve btldr:
Biri, hamallarn ve sanatkrlarn irketidir. Kazanlarnn ortak olmasn art ederler. Bu btldr. nk herkesin karl, cizin

kendi mlkne gredir.

Biri de mufvede irketidir. Ellerinde olan ortaya koyarlar ve,
Kr ve zarar ortaktr, derler. Bu da btldr.
ncs de, birinin mal, dierinin de dkkn olur. Dkkn
sahibinin sz ile maln satar ve kr mterek olur. Bu da btldr.
reti

Muamele falveril bilgilerinden bu kadarn renmek farzdr. nk bunlara ihtiya umumdir. Bunun dnda kalanlar ise
az vki olur. Bu kadarn bilirse, bilmediini sorar. Bu kadarn bilmezse harama der, kendisi de bilmez, bilmedii iin de mzur
olmaz.
3

TCARETTE NSAF VE ADALET GZETMEK

Buraya kadar anlattklarmz alveriin eriata uymas

iin

lzm olan artlardr. Fakat birok ticaretler olur ki, doru olduklarna fetva veririz, fakat bu ii yapan Allah Tel'nn lnetindo
olur. Bu da Mslmanlan eziyete ve ziyana sokan ticarettir. Umum ve husus olmak zere de

ikiye ayrlr.

Umuma

eziyet veren de

ikiye ayrlr:

BRNCS

HTKRDIR:

Muhtekir mel'undur. Muhtekir (ihtiyiyecek maddelerini alp, pahal satmak iin saklayan-

kr yapan
dr. Peygamber Efendimiz
1

Pahallamas

iin

(sallllah aleyhi ve sellem)

krk gn

buyurdu-.
yiyecek maddelerini saklayan, hepsi-

sadaka verse, iledii gnaha kefret olmazlar (*). Ve yine buyurdu: Yiyecek maddelerini saklayandan Allah TeM ncinir, o
da Allah Tel'y saymam olur ( 2 ) Ve yine. buyurdu: Yiyecek
maddesi satn alp, ehre gtren ve gnlk narh ile satan, sadaka
ni

(D

(2)

11/66.

KESB VE TCARETN EDEBLER

243

azad etmi gibi

buyurur: Yiolur
), buyuruldu. Hazret-i Ali (radyallah anh)
yecek maddelerini krk gn saklayann kalbi kararr. Kendisine
bir muhtekirin saklad yiyecek maddelerini haber verdiler. O yiyecek maddelerini yakn, buyurdu.
Seleften birisi, vekilinin eliyle Vst ehrinden Basra'ya satmak
iin yiyecek maddesi gndermiti. Vekil oraya varnca, fiyat ok
ucuz buldu. Biraz daha yksek fiyatla satmak iin bir hafta bekledi ve satt. Sonra, -Byle sattm, diye mektupla kendisine bildirdi.
Cevabnda, Din selmeti iin, az kra biz kanaat ederdik,
fazla kra karlk bizim dinimizi vermen yakmaz. Yaptn

vermi

gibi olur. Bir rivayette de.

Bir

kle

bir cinayettir.

Yine de
buyurdu.
ver.

Buna

parann hepsini
iin ktlnden kurtulmu olamayacaz,

kefret olarak elindeki

yaptn

htikrn haram olmasnn sebebi, insanlarn zarar olduu iindir. nk insan ayakta tutan yiyecek maddeleridir. Satnca, herkese satmak mubahtr. Birine satar ve o da mal saklarsa, dierleri
alamazlarsa bu, mubah olan suyu saklayp, insanlar susaynca yksek fiyata satmaya benzer. Bu gnah, giyecek maddelerini bu niyetle satn almadadr. Fakat kylnn yannda olan yiyecek maddeleri kendine aittir. stedii zaman satar. Acele satmas gerekmez.
Fakat geciktirmemesi

iyi olur.

Eer

fiyat artacak diye dnrse,

bu dnce ktdr.
llarda, yiyecek maddesi olmayan eylerde ve herkese lzm
olmayan eylerde ihtikr haram deildir. Gda maddelerinde haramdr. Fakat gda maddelerine yakn olan et,
ve buna benzer
eylerde haram deildir, ama mekruh olmaktan da hari deildir.
Bunlar yiyecek maddeleri gibi deildir. Yiyecek maddelerinin de
saklanmas, yiyecek maddeleri az olduu, sknt ekildii vakittir.

ya

Her zaman kolayca alnan, bulunan maddeleri satmamak haram

olmaz. nk bunda zarar yoktur. Bazlar bu vakitte de haramdr,
dediler. Dorusu mekruh olmasdr. Ne olursa olsun, insanlar bekletmektir. nsanlarn skntsn beklemek mezmum ve mekruh olur.
Selef fgemilerl iki eit ticareti mekruh bilmilerdir. Biri yiyecek maddesi, dieri kefen satmaktr. nk insanlarn lmn
beklemek ve insanlara sknt vermek ktdr. ki eit san'at da
mezmum Iktl bilmilerdir. Kalbi sertletiren kasaplk ve dnya-

splpven sarraflk.

tKNCt CEST: Umum

olan eziyetlerden biri de bilerek ticarette kalp para vermektir.

Alan da zulmetmi olur. Bunu alan bakasna verebilir, o da bakasna verebilir. Bylece uzun zaman eldurur. Gnah ise birinci kimseye de gelir. Bunun
(1)

11/66.

KMYA YI

244

in byklerden

biri,

SAADET

Bir dirhem kalp para, yz dirhem para al-

maktan fenadr. nk hrszn gnah, ald vakittir, bu se

lmden sonra da devam edebilir. O kimse ne kadar zavalldr ki,
kendisi ld hlde, gnah bitmez, devam eder. Belki yz, belki
ki yz sene devam eder. Onun elinden
iin, kabirde o kim-

kt

seye azab ederler, buyurdu.

imdi, kalp altn ve gmten drt ey bilmek icabediyor,

Eline kalp para geince, kuyuya atmaldr. Bir kimseye
1
verip, Bu kalptr, dememelidir. nk yanllkla dier paralara

kartrabilir.

arda,

pazarda olanlarn

paralar

tanmas

vcibdir.

olduunu bilmelidir. Almamak iin deil, alp da

yanllkla bakasna vermemek ve bir Mslmann hakkn ziyan
Hangisinin fena

etmemek

iindir.

Paralan tanmayan, yanllkla alr ve elinden olur. nsann karlaaca eylerin bilgilerini bil-

karrsa yine si
mek iin bunlan renmesi
Kalp para alrsa
3

vcibtir.

almaldr ki, Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Alverite kolaylk
gsteren insanlara Allah Tel merhamet eder I 1 ). Fakat kuyuya
atmak

unu

niyeti ile

sylese de

Kalp,

almaldr.

niyetle

Harcayacan dnyorsa

kalp oldu-

almamaldr*

iinde altn ve

gm

olmayandr. Fakat iinde

al-

gm

tn

ve
olur da, miktar az olursa kuyuya atmak vcib olmaz.
Sarfederse, iki ey vcib olur. Biri, saklamayp sylemelidir. Dieri
de, itimat ettii ve bakasna ayan tam diye harcamayacan bil-

kimseye vermelidir. Eer bakasnn hell sanp harcayabiliyorsa, byle kimseye vermek arap yapana zm satmak
ve yol kesiciye silh satmak gibidir. Bu da haramdr. Ticarette emin
olmann zorluu sebebiyle gemi bykler, Emin
tccar ok
ibadet edenden daha stndr demilerdir.

dii

bir

can

KNCS,
TR:

BAZI

yapt

KMSELERE YAPILAN ZULM VE EZYET-

kimseden bakasna gitmez. Zarara sebep olan

her muamele zulmdr ve haramdr.
Bunun da aresi, kendisine yaplmasn istemedii bir eyi hiTicaret

Mslmana yapmamaldr. Kendisinin beenmedii bir eyi

baka bir Mslmana rev grenin iman tamam deildir. Bunu
aklamak drt ekildedir:
UDUR ki, maln olduundan fazla medhetmemelidir.
nk hem yalandr, hem aldatmadr, hem de zulmdr. Hatt doru olsa bile maln vmemelidir. Alc, onun szne bakmayp sz
bir

BR

(1)

11/68.

KESB VE TCARETN EDEBLER

olmu

beyhude

nnda hazr

olur.

245

mutlaka yabuyurulmutur. Syledii her s-

(insan), her ne sz sylerse

bir gzc vardr.

(')

ne iin sylemitir diye sorulacaktr. Lzumsuz konuan hibir

zr bulamayacaktr.
Yalan yere yemin etmek, byk gnahlardandr. Doru yere
yemin ediyorsa az bir ey iin Allah Tel'nn ismini kullanm
olur. Bu da hrmetsizliktir. Hadis i erifte, Alverite vallahi yle deildir ve vallahi byledir, deyip yemin edenlere; san'at sahiplerinden, yarn gel, br gn gel diye sznde durmayanlara yazklar, korkular olsun ( 2 ), buyuruldu. Bir kimse maln yeminle kymetlendirirse, Allah Tel kyamet gn ona bakmaz* ( 3 ). Ynua
bin Ubeyd'den anlatlr: pek satard ve nasl olduunu sylemezdi. Bir gn alc grsn
dedi ki: Y
tt ve o ipei
satmad. Maln medhettiinden korktu.
ARTt Malnn hibir kusur ve aybn alcdan gizlememektir. Hepsini tamamen, olduu gibi doru olarak sylemeliz,

KNC

Aybn

dir.

gizlerse,

hyanet etmi

olur.

Dorudan ayrlm

zalim

ve si olmu olur. Kuman en iyi tarafn gsterirse, yahut iyi grnmesi iin karanlk yerde gsterirse, yahut ayakkabnn ve izmenin daha iyi olan ayak ksmn gsterirse zalim ve hin olur.

Peygamber Efendimiz

urad.

(sallllah aleyhi ve sellem)

budayn

buday

sa-

i slakt. Bu nedir? ( 4 ) dedi. O kimse, slanm dedi. Niin slak ksmn ste karmadn? Herkes grr de ona gre alrd. Bizi aldatan bizden deildir ( 5 ), buyurdu. Adamn biri yz altna deve satmt.
kusurlu idi. Sahabeden Vile bin Eska' (radyallah anh) orada
duruyordu. Ne olduunu anlayamad. Nasl ve kaa sattn renince alann arkasndan gitti ve hayvann ayanda kusur olduunu syledi. Adam geldi ve deveyi satandan yz altn geri ald. Satc, Benim bu
niye bozdun? dedi. unun iin ki, Reslullah Efendimizden (sallllah aleyhi ve sellem) duydum: Bir ey
satp da, kusurunu saklayana ve orada olup kusurunu bilip de syIemeyene hell olmaz ( 6 ), buyurdu. Vile yine dedi ki: Mslmanlara iyilik yapmak ve efkatli davranmak iin Reslullah bizden sz ald. Malnn aybn saklamak iyilik olmaz.
tan birine

Elini

iine soktu.

Aya

satm

Biliniz ki, byle ticaret

le

zordur ve byk mchededir. ki ey-

kolay olur:

man

ald

kusurlu mal satn almamaldr. Satn

zamteriye sylemeye niyet etmelidir. Ona doru gstererek

Biri

udur

ki,

(1)

11/68-69.

(5)

Mslim. Eb Hreyre

(2)

11/69.
(r.a.)

(3)
U/69.
de rivayet etmitir.

(4)

11/69.

(6)

H/69.

KMYA-YI SAADET

240

vermilerse, kendisine bir zarar geldiini bilmeli, bir bakasna

Hatt
iyi bilmelidir ki, hile ile rzk artmaz.
vermemelidir.
maln bereketi gider ve malda hayr kalmaz. Hile ile azar azar biriktirilen eyler anszn gelen bir felketle birdenbire giderek, geride yalnz gnahlar kalr. Bhusus ste su kartran bir kimse
srsn daa gtrd, aniden bir sel geldi ve sry gtrd.
sular sel oldu koyunlaocuu dedi ki: -Ste ayr ayr

unu

kartrdn

gtrd.

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

-Ticarete hyanet karrsa, bereket kalmaz. Berekel
az olan kimsenin onunla rahat yaamas ve birok kimselerin
ondan rahat bulmas ve ondan ok hayrlar meydana gelmesidir.
nsan vardr ki, mal fazla olur ve fazla mal dnyada da hirette
de helakine sebep olur. Sadet yz grmez. O hlde fazla mal deil, bereket istemelidir. Bereket de emin olmakta bulunur. Eminli-

mal

tannan kimseyle herkes alveri eder. onunla i yapmak isterler. Kr fazla olur. Hyneti ile tannrsa, herkes ondan kaar.
Dieri udur ki, yz seneden daha ok yaamayacaktr. hiretin ise sonu yoktur. Ebed hayatn, bu birka gnlk hayatta gve altnn artrmak iin ziyan etmeye nasl raz oluyor. Daima bunu kalbinde bulundurann kalbine, aldatmak ve hyanet yapmak gelmez. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

ile

aa

tuttuklar mddetbuyuruyor: nsanlar dnyay hiretten

e, Allah Tel'nn gazabndan lilhe IJlllahn himyesindedirler. Dnyay stn tuttuklar zaman bu kelimeyi sylerlerse, AllaO).

etmemek farz olduu gibi, dier mesleklerde de

farzdr. rk i yapmak ve gizlemek haramdr. Gizli olmazsa deildir. Ahmed bin Hanbel'e (rahmetullahi aleyh) grlmeyecek ekilde yama (yni gizli yamal yapmay sordular. Buyurdu: Doru

Aybn

deildir, satmak iin deil, giymek iin olursa cizdir.

mek eklinde yamayan kimse si olur ve creti haram olur.

NC VCBt

Tartda

rt-

yapmayp doru

tartmaktr. Alalrken ok tartanlara korkular olsun

hile

lah Tel, Verirken az,

2
buyuruyor. Gemilerimizin deti, alrken tarttndan biraz
( ),
daha az hesap edip, verirken de biraz daha ok hesap ederek vermek idi. Ve derlerdi ki: Bu biraz, bizimle Cehennem arasnda perdedir, ly yapamayacaklarndan korkarlard ve Genilii yedi kat gklerden ve yerden ok daha byk olan Cenneti bir avu
fazlala satanlar ne kadar aptaldr. Aptal o kimsedir ki, Cennetteki Tuba aacn, Cehennemdeki Veyl ukuruna, bir avu fazlalkla

deiir,
(1)

11/70.

(2)

83

Mutaffifn: 1-2.

KESB VE TCARETN EDEDLER

bir

247

Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve seilem) ne zaman

ey satn alsa biraz fazla verir, yi tart ve yi al ( ), buyurur!

du.

altn tarttn
ve zerindeki kirleri temizlediini grd. Buyurdu ki: Ey olum,
bu senin iin iki hac ve iki umreden daha faziletlidir.

Fudayl- Iyd olunun, bir kimseye vermek

iin

ki terazisi olup birini alrken, birini verirken kullanan

kimse btn fsklardan daha fenadr. Almak iin kuma len
manifaturac lde geveklik gsterirse, satarken de gere gere lerse laz gelsin diyel yukandakilerden olur. detten daha ok, eti
kamikle beraher saten kasap da bunlardandr. detten fazla olarak
hububatta toprak bulunduran da bunlardandr. Btn bunlar haramdr. Btn iler ve muamelelerde bu insaf, yni orta yolu gzetmek btn insanlara vcibtir. Bir kimse, duyduu zaman can
sklacak bir sz sylerse, alma ile satma arasn
olur. BuSelef:

ayrm

radan, alverite hibir

eyde

kendini bir Mslman kardeinden

ilerde tutmamakla kurtulu bulun. Bu da kendisine zor ve
gelir. Bu byk itir. Bunun iin Allah Tel, Yolu Cehennemden
gemeyen kimse yoktur (*), buyuruyor. Takva yoluna yakn olan,

ar

daha abuk

kurtulur.

DRDNC VCB: Sat

fiyatnda hi hile yapmamaldr ve

gizli tutmamaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve seilem) kervan ilerden karlayp, ehirdeki piyasa fiyatn gizli tutmay ve mallar orada almay yasak eylerdi. Byle yapan'

mal sahibine gereken, sat feshetmesidir. Bir yabancnn mal getirip, ehirde fiyat ucuz olduu zaman, bir kimse,
benim yanmda brak, ben sonra satarm, demeyi de yasak etmitir. Yksek fiyatla satn almay da yasak etmitir. nk bakalar da byle sanr ve ok alrlar. Bakalarn aldatmak iin mal sahibine byle yapan, mal sahibi anlarsa, sat feshedebilir, yni sattan vaz geebilir. Pazarda mzayedeye (ak artrmaya koyolursa,

mak

Alc

olmayanlar vastasiyle fiyat artnyoralr. Bu

haramdr. Bunun gibi, iin iyzn bilmeyenden, maln deerini
bilmedii iin almak ciz deildir. nk, fiyatn bilmedikleri iin
pahal alrlar. Her ne kadar aslnda dorudur diye fetv versek de,
iin hakikatini ondan sakladklar iin gnahkr olurlar.
det oldu.

Tbiinden biri Basra'da idi. Klesi Sus ehrinden mektup yazki, bu sene eker azl var. nsanlar bunu renmeden ok eker al. O da ok eker satn ald ve zaman gelince satt. Otuz bin
altn kr etti. Sonra kendi kendine dedi ki: Y Rabbi, Mslmanlara gadreyledim. eker tfzln onlardan sakladm. Bu nasl ciz

(1)

11/70.

(2)

19

Meryem:

71.

KMYA YI

248

SAADET

byiinin yanna gtrd ve Bu

senin malndr, dedi. Neden? diye sordu. O da hdiseyi anlatt.
Dieri, Ben sana helal ettim, dedi. Eve dnnce, geceleyin dniin bana yle syledi.
d ve Olabilir ki bu adam
Ben
ona gadreyledim, deyip ertesi gn, tekrar ona geldi ve otuz bin
olur.

otuz bin

altm ald eker

utand

altn alncaya kadar srar eyledi. Mteriye doru sylemeli, asl

hile yapmamaldr. Malda ayp, kusur grrse bildirmelidir. Yksek fiyatla alan birisi, ahbabna veya akrabasna yardm olsun diye daha ucuz satarsa, sylemelidir. Mesel eer mal on altn etmeyip dokuz altn olsa, on altn vererek ald ise o mal satarken on altna alm olduunu sylememelidir. Fakat bundan sonra maln fiyat deise ve daha yksek fiyata satsa, sylemelidir. Bunu uzun
anlatmak ok srer. Bu hususta arda olanlar ok hyanet yaparlar ve bunun hyanet olduunu bilmezler. Fakat iin esas yledir
ki. bu aldatmalar kendilerine yapsalar
ciz grmezler. O hlde
kendileri de bakalarna yapmamaldrlar. Bu ide kendilerine l
olarak almaldr. nk fiyat syleyene itimat edip satn alan kimse, bu hususta ok dikkat ettiini dnerek tam deerini verip alsanr. Ama bu akn, bunu yapar ve kendine yaplsa raz
olmaz. Bu ise soygunculuk ve hyanet olur.

dn

TCARETTE HSAN VE

YLK

Allah Tel adalet yapmay emrettii gibi, ihsan etmeyi de

emrediyor. Bhusus Kur'n- Kerim'de Muhakkak ki Allah Tel, adalet ve hsan etmeyi emr eder 0), buyuruyor. Bundan nceki ksmda, zulmden kurtulmak, kamak iin adalet yapmay bildirdik. imdi bu ksmda ihsan bildireceiz. Allah Tei, hsan
edenlere elbette rahmetim ok yakndr ( 2 ), buyuruyor. Yalnz
adalet yapanlar, dinde sermayelerini kurtarm olur. Ama kr, ihsan etmededir. Hibir alveri iin hiret krn terketmeyenler
akll insanlardr. hsan, emredilmeyen ii yapmaktr. Ticarette ihsan alt trl elde edilir:
Mteri fazla ihtiyac olduu iin, ok para vermeye raz
1
olsa bile, ok kr istememelidir. Seriyy's-Sekati'nin (kuddise sirruh) dkkn vard. Yirmide birden ziyade kr istemezdi. Bir kere

altnlk badem almt. Badem fiyat anszn ykseldi. Delll

bademi satmak iin geldi. Altm altna sat, dedi. Delll, Bugn bu kadar bademi doksan altna alyorlar deyince, Ben yzde
beten fazla kr almamaya karar verdim. Karanm deitirmem
buyurdu. Delll da, Ben de senin maln
fiyatla satamam
dedi ve satmad. O da yksek fiyatla satmaya raz olmad. Badem
ler satlmad, ite ihsan byle olur.

altm

aa

(1)

16

Nahl:

90.

(2)

A'rf:

56.

KESB VE TCARETN EDEBLER

Muhammod

bin

Mnkedir din byklerindendi.

240

Maazas

var-

d. eitli kumalar satyordu. Kiminin fiyat be altn, kiminin on

bir kylye be altnlk kualtn idi. Bir gn kendisi yokken,
ma, on altna satt. Kendisi gelip, bunu renince, btn gn o
kyly arad. Kyly bulunca, Bu kuma be altndan ziyade
etmez, dedi. Kyl, Ben bun seve seve aldm deyince, Ben kendime uygun grmediimi din kardeime de uygun grmem; ya sattan vaz ge, yahut be altn geri al, yahut da gel, on altnlk kumatan vereyim, buyurdu. Kyl be altn geri ald. Sonra birisine, Bu zt kimdir? diye sordu. Muhammed bin Mnkedir, dediler.
Bu ismi duyunca Sbhnallah! Bu yle bir kimsedir ki, lde susuz kalnca, yamur duasna kp, onun adn sylediimiz zaman
rahmet [yamur! yayor, dedi.
Byklerimiz, az krla ok i yapar, bunu ok kr beklemekten daha bereketli bulurlard.
Hazret-i Ali (radyallah anh) Kfe ehri arsnda dolaarak
Ey insanlar, az kr red etmeyinizl ok krdan mahrum kalrsnz, buyurdu. Abdurrahman bin Avfa (radyallah anh) O byk serveti nasl kazandn?, dediler. ok az kra da raz oldum.
Benden hayvan isteyen kimseyi geri evirmedim, sattm. Hatt bir
gn bin deveyi sermayesine satmtm. Yalnz dizlerindeki ipler kr
kalmt. Her ip bir dirhem gm deerinde idi. Develerin o gnk yemini de ben satmtm. Kazancm bylece ikibin dirhem ol-

ra

mutu, buyurdu.

maln

almal, onlar sevindirmelidir. Mesel ihtiyar kadnlarn eirdii iplie, ocuklarn ve fakirlerin sattklar meyvalara ok para vermelidir. Bu suretle alanlara yardm etmek, sadaka vermekten daha sevabdr. Byle yapan(sallllah aleyhi ve sellem) dusna kavuur.
lar Reslullah'n
nk Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Alverite kolaylk gsterenlere Ali ah Tel merhamet eylesin, diye
2

Fakirlerin,

fazla para

ile

du buyurmutur.
Fakat zenginlerden mal alrken aldanmak sevab deildir ve iyi
deildir. Mal zayi etmektir. Belki pazarlk edip ucuz almak lzmHasan ve Hseyin (radyallah anhm) her aldklarndr.
da pazarlk eder, ucuz almaya urarlard. Kendilerine, Bir gnde binlerce dirhem sadaka veriyorsunuz da, bir ey satn alrken
niin bu kadar pazarlk yapyorsunuz? dediklerinde, Verdiklerimizi Allah rzas iin veriyoruz, ne kadar ok versek yine azdr, fakat alverite aldanmak akln ve maln noksan olmasdr buyu-

mam

rurlard.
3
ta

kram

Mteriden para almakta

trl ihsan olur. Biri, fiyat-

etmektir. kincisi, eski ve kirli paralar kabul

etmektir.

KMYA-YI SAADET

250

ncs, pein verdii fiyatla, veresiye vermektir. Reslullah

buyurdu ki: Alverite
(sallllah aieyhi ve sellem) Efendimiz
kolaylk gsterenlerin zerine Allah Tel'nn rahmeti olsun l ).
Ve yine buyuruyor: Alverite kolaylk gsterenlere, Allah Tel her iinde kolaylk gsterir. hsann en by, en kymetlisi,
fakirlere veresiye vermektir. Paras, mal olmayann borcunu uzatmak zaten vcibdir. hsan deil, adalettir. Fakat mal olup da, ziyan ile satmadka veya muhta olduu bir eyi satmadka, deyemeyecek bir hlde olanlarn, denmesine zaman vermek ihsandr ve byk sadakadr.
1

te,

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kyametok gnah ilemi, hi iyilik yapmam bir kimseyi hesaba e-

m?

derler. Hayr, yalnz rakerler ve: Sen hi iyilik yapmadn

ma, fakir olan borlular sktrma. Ne zaman ellerine geerse, o
evirme! derzaman vermelerini syle. stediklerini yine ver.

Bo

dim. Allah Tel buyuracak

ki:

"Ey kulum, bugn sen fakir ve

muhtasn! Sen dnyada benim kullarma

de sana acrz" l 2 ).

acdn

gibi,

bugn biz

zamana kadar
vermek artyla dn veren kimseye, her gn iin sadaka sevab
verilir. Vakti geldikten sonra, yine mhlet verene, her gn iin malnn hepsini sadaka vermi gibi sevab verilir 3 ). Byklerimizden
yle kimseler vard ki, borcun getirilmesini arzu etmezdi. Her gn,
o mal sadaka vermi gibi sevab kazanmay tercih ederlerdi. Bir hads-i erifte buyuruldu ki: Cennetin kaps zerinde yazl grdm
Hads

erifte buyuruldu

ki:

Bir kimseye bir

sadaka verilen her dirhem iin on, dn verilen her dirhem

iin onsekiz sevab vardr. nk bor, ihtiyac olana verilir. Sadaki;

ka, belki ihtiyac

olmayann

eline debilir

).

Bor demekte ihsan, istemeye vakit

vermektir. Ve parann en iyisini vermek, kendi
4

brakmadan nce
eli ile

ve

ayana

gidip vermektir. Onu, birisini gndermeye mecbur brakmamaktr.

Hadis i erifte buyuruldu ki: En iyiniz, borcunu iyi deyenlnizdir ( 5 ). Yine buyurdu ki: dn alan bir kimse iyice demeye
niyet ederse, Allah Tel, o kimseyi korumak iin birka melek
gnderir ve borcunu deyinceye kadar ona du ederler ( 6 ). Bir
kimse, mal olduu hlde, borcunu demeyi bir saat geciktirirse,

zalim ve si olur. Namaz klarken de, oru tutarken de, uykuda da,
yni her an, lnet altnda bulunur. Bor dememek yle gnahtr
ki, uykuda bile durmadan yazlr. Mal olmak, paras ok olmak demek deildir. Belki satlk bir eyi olup da, satmazsa gnah ilemi
Olur. Deeri dk para veya ie yaramayan mal vererek der ve

<1)

11/73.

(2)

H/73 -

74.

(3)

11/74.

(4)

11/74.

(5)

11/74.

(6)

11/74.

KHSB VE TCARETN EDEBLER

251

borcu hak sahibi beenmeyerek alrsa, yine gnah olur. Onu raz
ok
etmedike, yni gnln almadka, gnahdan kurtulmaz.
kimseler buna aldrmaz, ama byk gnahlardandr.
5
Alveri ettii kimse piman olursa, Ikftle etmek, yni

sat

nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Bir kimse (karsndaki piman olunca)
bey'i fesheder, geri alrsa, Allah Tel onun gnahlarn afveder O). Yaplan sat geri evirmek vcib deildir. Fakat ok sevabdr ve ihsan etmektir.
yaplan

geri evirmektir.

Fakirlere

verip, paras olmayandan istememeyi

niyet etmektir. Borlusu lnce hell etmektir. Byklerimizden badkknnda iki deftir vardr. Birisine bilinmeyen isimler ya-

veresiye

zsnn

hepsi fakir idi. Baz borlar karsnda isim de bulunmazd. Bylece kendisi lrse, kimse fakirlerden bir ey isteyemezdi.
Fakat byle tccarlar da en iyi saylmazd. En iyi olanlar, fakirler
iin hi defter tutmayanlard. Bunlar, fakir bir ey getirirse alr,
din bykleri, byle ticagetirmeyenlerden bir ey istemezdi.

zard

ki,

te

yapard. Din mertlerinin derecesi, dnya alveriinde meydana

kard. pheli bir dirhemi kabul eden, dinde mertlerden saylret

mazd.
5

TCARETTE DNN

KAYIRMAK

hiret ticaretine mni olursa, bu

kimse bedbahttr, zavalldr. Altn kupay verip de, saks alana ne
Bir kimsenin

dnya

ticareti,

denir? Dnya, amurdan yaplan saks gibidir. Hem kymetsizdir,

hem de abuk krlr. hiret ise altndan kupa gibidir, hem ok ky-

hem dayankldr, hem

ya ticaretinin hirete yaramas

metlidir,

si

Dnve Cehenneme srklenmeme-

daimdir. Hatt hi tkenmez.

iin

ok uramak lzmdr. nsann sermayesi, dini ve hiretiBu sermayeyi kaptrmamak iin, ok uyank olmak lzmdr.

iin,

dir.

Dinini

kayrmak

isteyenler yedi ihtiyat gzetmelidir.

BRNC

HTYAT: Her
rzkn kazanmak,

sabah niyet edip kendisinin, evlt vo

onlan kimseye muhta brakmamak.
ailesinin
Allah Tel'ya rahat ve temiz ibadet edebilmek, hiret yolunda
yryebilmek iin, vazifeme gidiyorum demelidir. O gn Mslmanlara iyilik, yardm ve nasihat, emr-i mruf, nehy-i mnker yapmay kalbinden geirmelidir. Hyanet edene nehy-i mnker yapmaonun her ii ibadet olur.
l, raz olmamaldr. Byle niyet edince,
Dnyada kazand eyler de, caba olur.

KNC

HTYAT:

kendisinin bir
(1)

11/75.

gn

En

bile

ajz

binlerle insan

yaayamayacan

almayacak
dnmelidir.

olursa,

Mesel

KMYA YI

252

SAADET

frnc, kuyumcu, dokumac, demirci, ipliki ve daha nice sanatkrlar, hep onun iin alyor. O hepsine muhtatr. Herkes
onun iin
alp, ona hazrlayp da, onun bo oturmas, kimseye faydal olmamas doru olur mu? Dnyada herkes yolcudur. Yolcularn birbirlerine yardm etmesi, elele vermeleri, karde gibi olmalar lzmdr.
Her Mslman byle dnmelidir. Vazifesine balarken, Mslman kardelerime yardm etmek, onlar rahat ettirmek iin ala-

cam,

din kardelerimin

benim iimi grdkleri

gibi,

ben de onla-

ra hizmet edeceim demelidir.

Btn san'atlar farz- kifyedir. Bu farzlardan birini yapmay,

yni bir san at sahibi olmay dnmelidir.
grrken niyetin doru olmasna almet, insanlara faydal olan bir meslek, bir san'at
semektir. Yni yle bir i grmeli ki, eer o i olmasa, Mslmanlar sknt eker olsun. Sarraflk, nakkalk, kalayclk, hafriyatlk gibi meslekler deil. nk btn bunlar, dnyay sslemektir.
Mubah olduklar hlde, bunlar yapmamak daha iyidir. Erkekler
iin ipek elbise dikmek ve kullanacaklar altn eya yapmak ise, zaten haramdr. Din byklerinin beenmedii, yiyecek maddesi
ve
kefen satmak, mekruhtur. nk bu alveri, insanlarn ackmasn ve lmesini beklemek demektir. Kasaplk da mekruhtur. Kalb katevlid eder. Faizin Iribannl inceliklerinden korunmak
zor
olduundan sarrafl da mekruh grmlerdir. yi etmek zann ile
insanlarn cann yakan kan alclkla megul olmak, elbisesini temiz tutmaya mni olan dibaclk ve plk gibi iler de selefin
sevmedii meslekler arasndadr. obanlk yapmak da byledir.
ok konumaktan ve pahal satmaktan kanlmad iin dellllktan alnan creti de mekruh saymlardr.
Hadis erifte -En iyi ticaret, bezzazlktr, kuma satmaktr.
En iyi san'at, terziliktir ('), buyuruldu. Hads i erifte buyuruldu
ki: Eer Cennette ticaret olsayd, bezzazlk olur,
Cehennemde olsayd sarraflk olurdu 2 ). Drt meslei
tutmulardr: Dokumaclk, pamuk satclk, icilik ve ocuk terbiyeciliidir. nk
bunlarn ileri kadn ve ocuklarla alkaldr. Akl az olanlarla oturup kalkann da akl az olur.

tln

aa

NC HTYAT: Dnya

ileri, hiret ilerine

mni olmama-

ldr. hiret iin ticaret yerleri cmilerdir. Allah Tel, Mallarnz ve ocuklarnz, Allah Tel'y hatrlamanza mni olmasn
3
), buyuruyor. Yoksa ziyan edersiniz.
(

Hazret-i mer (radyallah anh) buyurdu ki:

nce hiret rzkn kazann! Sonra dnya rzkna
lerimizin deti, akam - sabah hiret iin almak
.

Ey tccarlar!

aln. Bykidi.

(I)

11/76.

(2)

H/76.

(3)

63

Mnafikn:

9.

Ya

cmiler-

KI-SB

VE TCARETN EDEBLER

253

de durur ibadet vo zikir ile megul olur, ya ilim meclisinde otururlard. Kelle kebab, sabah orbas gibi eyleri ocuklar ve zimmiler
satard. nk o vakitlerde Mslmanlar camilerde
bulunurdu.
Hadis erifte buyuruldu ki: Melekler, insanlarn amel defterini
gtrdkleri zaman, banda ve sonunda iyi i yaplm ise, kisi arasnda yaplanlar ona balarlar- ('). Yine buyuruldu ki: Gndz
ve gece melekleri, gidip gelirken birbirleriyle karlanca Hak Tel, kullarm nasl braktnz? buyuruyor. Ya Rabbi, namazda bulduk ve namaz klarken braktk, derler. Allah Tel da, hid olun
onlar affettim, buyurur ( 2 ). Mslman tccarlar, sanat sahipleri, gndzleri de ezan sesini duyunca, iini hemen brakp, camiye
komaldr. Byklerimiz, Ticaretleri, satlar Allah Telft'y
unutmalarna sebep olmaz
yet i kerimesine mn
verirken
diyor ki: Demirciler vard. Demir dverken, e?an okununca ekici
kaldrm iken, demire vurmaz, brakp namaza koarlard. Ve terziler vard. neyi sokunca ezan okunsayd, o hlde brakp cemaai

koarlard.

te

DRDNC HTYAT: arda, ide, Allah Tely zikir vo

tesbih etmeli, her an O nu hatrlamaldr. Dili ve kalbi bo kalmamaldr. yi bilmelidir ki, o anda kardn, btn dnyay verse
daha eline geiremez. Gafiller arasnda zikrin sevab ok olur.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Gafiller arasnda Allah Tel'y zikreden kimse, kurumu aalar arasnda bulunan yeil fidan gibidir, ller arasndaki canl gibir

bidir ve harbte kaanlar arasnda,

4

aslan gibi denler gibidir.

arya giderken, l ilhe lltlah

Bir kere de buyurdu ki:

vahdeh l erikeleh, lehT-mlk ve leh'l-hamd yuhyi ve ymt, ve hve hayyn l yemt, biyedihi'l-hayr, ve hve al klli
ey'in kadir, diyen kimseye iki milyon sevb yazlr ( 5 ). Cncyd-i
(

).

Badad

(kuddise sirruh) bir gn buyurdu

ki:

Pazarda ok kimse

vardr ki, sofiler halkasnda oturanlardan daha kymetlidir. Ve yine buyurdu ki: yle kimse tanyorum ki, arda her gn yz
rekt namaz klmakta ve otuz bin tebih okumaktadr. Bazlar da
bu kimse kendisidir, demilerdir.
Hulsa, dine, ibadete yardm niyeti ile dnyaya alanlara hep
byle sevab vardr. Yalnz para kazanp, dnya mal toplamak iin
alanlar sevaptan mahrum kalr. Hatt bunlar cmide namazda
iken de. kalbleri dkknnn hesabmdadr. Fikirleri danktr.
HTYAT: Dnya ilerine ok dkn olmamaldr.

BENC

Mesel,

arya

herkesten nce gidip, herkesten sonra dnmemelldir. Tehlikeli ve uzun yollara gitmemelidir. Mal kazanmak iin deniz ve dier yolculuklara dalmamaldr.
<1)

11/77.

(2)

11/77.

(3)

24

Nr

27.

(4)

11/77.

(5)

11/77.

KMYA-YI SAADET

254

Muz bn Cebel (radyallah anh) buyuruyor ki: blisin Zelnebr isminde bir olu vardr. Onun vekilidir. Pazarlarda dolar
Allah ona lanet eylesin ve Pazara git, yalan syle, yemin et-,
deyip insanlarn kalbine hile ve hyanet sokar. Once gidip, ge dnenlerden ol, diye ok taklr. O hlde, ilim meclisinde bulunmadan, sabah zikir ve tebihlerini yapmadan ve kuluk namazn klmadan gitmemek lzm geliyor. Kendine bir gn yetecek kadar kr
edince dnmeli ve camide bulunmaldr. Ahireti kazanmakla megul olmaldr. nk hiret hayat sonsuzdur, ona ihtiya oktur
ve hiret ticaretinde ifls etmek zeredir. mm Azam Eb Hanfe'nan hocas Hammd ibn Seleme (rahmetullahi aleyhim) ba rts satard. Her gn iki habbe kazannca eyay toplar; pazardan
kard. Hadis erifte buyuruldu ki: En fena yer pazardr, pazardakilcrin, esnafn en fenas da erken gidip, s;c kandr 0) brahim ibn Bear, brahim ibn Edhem'e dedi ki: Bugn erken gideyim. Dedi ki: Y bn Bear! Sen aryorsun ve seni de aryorlar.
Seni arayan seni brakamaz. Senin aradn ise senden ayrlamaz.
i

yetecek miktar olsun, fazlasna bo ver. Nice harislerin

mahrum ve nice zayflarn merzk Inzklanml olduklarn grmyor musun?. Dedi ki: Benim bir bakkalda olan bir danktan
(bir ll ziyade hibir eyim yoktur. Buyurdu ki: yleyse daha

Aradn

ne istiyorsun?.
Byklerden bazs, dkkna haftada

iki

gn

giderdi. Bir

ksm

da cumadan baka her gn gider, le namaznda geri dnerdi. Bir

ksm nihayet ikindiye kadar alveri ederdi. Hepsi gnlk ihtiyac kadar kazannca cmiye giderdi.
ALTINCI HTYAT: pheli eylerden kanmaldr. Harama
yaklaan zaten si ve fsk olur. pheli olduu bir eyde mftlere deil, kalbine

danmandr.

Tabii ki kendisi gnl sahiplerinden

bu ok kymetlidir. Kalbinin beenmedii bir eyi yememelidir.

dkkZalimlerle, hile ve hyanet edenlerle, yemin ile satanlarla,

ise,

nnda haram ey

satanlarla alveri etmemelidir. Zalimlere veresink ldkleri zaman zlr. Halbuki zalimler

ye satmamaldr.
lnce zlmek gnahtr. Onlarn zenginliklerine sevinmemelidir.
Zulme yardm edeceini bildii hlde onlara bir ey satmak, o zulmde ona ortak olmaktr. Mesel Islmiyetin aleyhinde alanlara
kt satmak gnahtr.
Velhsl herkesle muamele etmemelidir. Doru insan aramaldr. Demilerdir ki: Bir zaman vard, pazara kan herkes Kiminle
alveri edeyim?- derdi. Kiminle istersen et, herkes ihtiyatlara
dikkat ediyor, alveri ilmini biliyor, derlerdi. Sonralar yle zati)

11/78.

KESB VE TCARETN EDEBLER

manlar

geldi ki,

undan undan bakas

ile

255

alveri etmeyin der

alveri edecek kimse

zaman gelmek korkusu vardr ki,

bulunmayacaktr. Bunu ok zaman nce sylemilerdi. Bizler belki de, byklerimizin korktuu o zamana kaldk. Kiminle olursa ol-

lerdi.

Bir

limden, dinden haberi olmayanlardan

duyup, Bugn dnyann her taraf byle oldu. Hepsinde haram
vardr, diyorlar. Bu sz ok yanltr. Hi de dedikleri gibi deildir.
Bunu, bundan sonra anlatacaz inallah Tel.
sun,

alveri

edilmektedir.

YEDNC HTYAT:

Alveri yapt

kimse ile olan szlerini,

hareketlerini, aldm, verdiini, muamelesini iyi ve doru hesap
etmelidir. Kyamette bunlarn hepsinden hesap vereceini bilmeli
bir
dir. Herkesten, yapt adalet sorulacaktr. Byklerden biri,
tccar ryada grp, Allah Tel sana ne yapt? dedi. nme
elli bin sahife koydular: Y Rabbi bu sahifeler kimlerindir? dedim,
bunlarn birisi ile
Elli bin kii ile alveri yapmsn; her sahife
olan muameleni gstermektedir, dediler. Baktm, her sahifede bir
kimse ile olan muamelenin inceden inceye yazlm olduunu grdm, dedi. Bir kuru hile yapan, bir kuru hak yiyen, cezasn ekecektir ve hibir

te

eyin

yardm

olmayacaktr.

buraya kadar, byklerimizin hllerini ve eriatimizin yolunu gstermi oluyoruz. Bugn bu yol unutulmu, bilen de kalmamtr. Bugn bunlardan birisini yapana ok sevab verilir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Bir zaman gelir ki, o
zamann Mslmanlar, bugn sizin gsterdiiniz ihtiyatn onda
birini yaparsa, hirette azabtan kurtulur. Sebebini sorduklarnda
buyurdu ki: nk sizler hayr ilemeye ok yardmc buluyorsunuz. leriniz bu sebeple kolay oluyor. Onlar yardmc bulamayacaklar gibi. gafiller arasnda da yabanc kalacaklardr. Cahiller
arasnda garip kalacaklardr. Bu hadis-i erifi bildirmekten maksadmz, Mslmanlarn, zamann hlini grp, midsizlie dmemeleri iindir. O hlde, bu zamanda yukarda yazlanlarn hepsini,
kim yapabilir diyerek ye'se dmek doru deildir. Ne kadar yapabilirse o kadar kr eder. hiretin dnyadan daha iyi olduuna inanan kimse, bunlarn hepsini de yapabilir. Bunlann hepsini gzetmek, yapsa yapsa, insan fakir yapar. Sonsuz saadete sebep olacak
bir fakirlie de katlanlabilir. Bhusus birok kimse, birka ey kazanmak iin, frtnal havalarda skntl yolculuklara, bir rtbeye
kavumak iin nice mahrumiyetlere katlanyor. Halbuki, lm gelince, btn elindekiler gidecektir. Bouna didinmi olacaktr. Bir
kimse ebed saadeti iin alyorsa, kendisine yapld zaman sevmedii bir muameleyi, bakalanna da yapmasn.

DRDNC ASIL

Haram Ve

Hell,

Tanmak

phelileri
Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu

ki:

kazanmak her Mslmana farzdr ). Helal kazanabilmek

iin, helli renmek lzmdr. Peygamber Efendimiz
(sallllah
aleyhi ve sellem) buyurdu: Hell ve haram meydandadr. kisi
Hell

arasnda rtl bulunan phelileri tanmak gtr. phelilerin

etrafnda dolaan harama der ( 2 ).
Bu uzun bir ilimdir. hy kitabmzda etraflca anlattk. Hibir
kitapla bu kadar uzun anlatlmamtr. Bu kitabmzda da herkesin
anlayabilecei kadarn bildirelim. Hepsini drt bab ierisinde anlatalm.

BRNC
HELL KAZANMANIN

AUah Tel buyuruyor

ki:

BAB

STNL VE

SEVABI

Ey peygamberlerim! Hell ve

te-

miz yeyiniz ve bana lyk ibadetler yapnz ( 3 ). te Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem) bunun iin, Hell kazanmak her Mslmana farzdr ( 4 buyurdu. Ve yine buyurdu: Bir kimse hi haram kartrmadan, krk gn hell yerse, Allah Tel onun kalbi8
ni nur ile doldurur, kalbinden diline hikmet nehirleri aktr
).
Bir rivayette, dnya muhabbetini kalbinden giderir.
Sa'd ibn Eb
Vakks (radyallah anh) dedi ki: Y Reslllah, (sallllah aleyhi ve sellem). du buyur da. Allah Tel her dum kabul eylesin!
)

Cevabnda buyurdular
niz

dikleri

).

Bir hadis

ki:

erifte,

haramdr. Sonra da

nasl kabul

-Duann kabul olmas

ok kimse vardr
ellerini

ki.

kaldrp du

iin

hell

yeyiyedikleri ve giy-

ederler. Byle

du

buyurdu. Yine buyurdu ki: Allah TekVnn beyt'l-makdis zerinde bir melei vardr. Der ki, haram yiyenden Allah Tel raz olmaz. Onun ne farzn, ne de snnetini
edilir?

),

(I)

11/79.

(2)

11/88.

(5)

11/80.

(6)

H/80.

(3)

23

(7)

11/80

M'mlnn:
-

81.

51.

(4)

H/79.

EL Al,

haram ve pheliler

257

kabul eder ('). Ve yine buyurdu ki: On gm deerinde elbise

alp, bir gm haram olan kimsenin, o elbise stnde bulunduu
mddete, namaz kabul olmaz ( 2 ). Ve yine buyurdu: Haram ilo
beslenen vcudun atete yanmas daha iyidir ( 3 ). Ve yine buyurgeldiini dnmeyenler, Cedu: Maln hellden mi, haramdan
henneme neresinden atlrsa atlsnlar, Allah Tel, onlara almayacaktr ( 4 J. Yine buyurdu: badet on ksmdr. Dokuz ksm he5
). Ve yine buyurdu: Hell kazanmak iin yorull kazanmaktr
lup evine dnen kimse, gnahsz olarak yatar, Allah Tel'nn sevdii kimse olarak kalkar ( 6 ). Ve yine buyurdu: Allah Teftl b-

ro.

nadan daha ardr 8 Ve yine buyurdu: Haram maldan verilen

sadaka kabul olmaz? saklanrsa Cehenneme gidinceye kadar ona
(

yolluk olur

9 ).

Eb Bekri's-Sddik (rad> allah anh)

hizmetisinin

Sonra hellden olmadn anlaynca, parmam

sokarak kay etti. O kadar zahmetle kard ki, lyor sandlar. Sonra, Y Rabbi, elimden geleni yaptm, damarlarmda kalandan Sana
st

iti.

snrm,

diye yalvard. mer (radyallah anh) da, beytlmalo

ait zekt develerinin stnden, yanllkla verilip itii zaman, byle yapmt. Abdullah ibn mer (radyallah anhm) buyuruyor

Kambur oluncaya kadar namaz klsanz ve kl gibi oluncaya

kadar oru tutsanz, haramdan kanmadka kabul olunmazlar,
faydas olmaz. Sfyn- Sevri buyuruyor ki: Haram para ile sadaka veren, hayr yaptran, kirlenmi elbiseyi idrar ile ykayan kimseye benzer ki. daha ok pislenir. Yahya ibn Muz- Rz (rahmeki:

Allah Tel'ya itaat etmek, bir hazineye benzer. Bu hazinenin anahtar du, anahtarnn dileri de
hell lokmadr. Sehl ibn Abdullah- Tstei (rahmetullahi aleyh)
buyuruyor: mann hakikatine kavumak iin drt ey lzmdr.
Btn farzlar edeble yapmak, hell yemek, grnen ve grnmeyen haramlardan saknmak ve bu ne lnceye kadar sabrettulahi aleyh)

buyuruyor

ki:

mek.
Bykler buyuruyor ki: Krk gn pheli lokma yiyenin kalbi
kararr ve paslanr. Abdullah bn Mbrek buyuruyor ki: pheli
olan bir dirhemi sahibine geri vermeyi, bin dirhem sadaka vermekten daha ok severim. Sehl ibn Abdullah- Tster buyuruyor ki:
(I)

H/81.

(2)

11/81.

(3)

H/81.

(4)

(5)

H/81.

(6)

ir/81.

(7)

11/81.

(8)

(9)

H/81.

H/81.
H/81.

Klmy-yi Sadct

F. 17

KMYA-YI saadet

258

istemese de, gnah iler.

yiyenlerin yedi azs, istese de,
Hell yiyenlerin btn bedeni ibadet eder. Hayr ilemesi kolay ve
tatl gelir.
Hell kazanmanm ehemmiyetini gsteren daha nice hadis-i erifler ve byklerin szleri vardr. Bunun iindir ki, vera' sahihleri

Haram

haramdan ok saknmlardr. Bunlardan biri Veheb ibn Verd idi

Bir gn annesi
ki, nereden geldiini anlamadan bir ey yemezdi.
buna bir bardak st vermiti. St nereden aldn, parasn nereden verdiini ve kimden aldn sordu. Hepsini anlaynca bu koyun
nerede otlam, dedi. Mslmanlarn hakk olan bir yerde otlamt. St imedi. Annesi, Olum Allah sona merhamet eder, i! dedi. Ona gnah ilemekle rahmetine kavumak istemem dedi ve imedi. Bir-i Hfi'ye (kuddise sirruh), Ne yiyip, nereden geiniyorsun? dediklerinde, Herkesin yedii yerden. Fakat yiyip de glenle, yiyip de alayan arasnda ok fark vardr, buyurdu. Yine buyurdu ki: Arzusu az ve lokmas kk olmaktan daha iyisi yoktur.

K N C B A B
HELL VE HARAMDA VERA' DERECELER

haramn dereceleri vardr. Hepsi ayn deildir. Baz

ey helldir, bazs hell ve gzeldir, bazs da daha gzeldir. Haramlarn se bazs ok fena, bir ksm ise az fenadr. Bahusus hasHellin ve

taln

dereceleri de eitlidir. Hararet hastaya zarar

bir

Atei

daha ok zarar verir. Hususan tatllkta bal ile

deildir. Haramlar da byledir. nsanlarn haram ve p-

daha yksek

eker

verir.

olursa,

kanmalar be derecedir.
BRNC DERECE: Btn Mslmanlarn ver dr ki, eriatnderecedir. Bu deharam dedii eylerden kanmaktr. Bu en
helilerden

aa

recedeki ver'dan da nasibi olmayanlarn, adaleti yoktur. Bunlara

si ve fsk denir. Bunun da dereceleri vardr. Mesel, birinin ma-

ln

fsid bey'

leri

okumas lzm

rzas

satn almak haramdr. Fakat zorla

gasbetmek daha haramdr. Yetimden, fakirden almak ise, daha iddetli haramdr. Evet, haramlk bakmndan hepsi haramdr. Haramn iddeti ne kadar fazla ise, cezas da, o kadar ok olur. Afvolmak
ihtimali de o kadar az olur. Bahusus diyabet hastasna bal zararldr. Fakat eker daha ok zararldr. ekeri ok yemek, az yemekten daha zararldr.
Helllerin, haramlarn hepsini, fkh okuyanlar bilir. Btn fkh okumak ise herkese vcib deildir. Mesel ganimet malndan ve
cizye parasndan hissesi olmayanlarn ganimet ve cizye bilgilerini
okumasna ne lzum vardr. Fakat buna muhta olanlann, bu ilimile,

gnl

olur.

ile

Alveri

ile

uraanlarn, alveri

(bey*

HELL.

HARAM VE PHELLER

ve irl bilgilerini bilmeleri, renmeleri lzmdr. i olann se.

cret ve kira bilgilerini renmesi vcib olur. Her san'atn ilmini

renmek,

o san'attakilere

KNC

DERECE:

lzm

olur.

ver'dr ki, mftnn haram demedii fakat pheli olan eylerden de saknmaktr. pheliler de
ksmdr: Bazsndan saknmak vcibdir, bazsndan mstehabtr. Vcib olandan kanmak ise birinci derecedir. Mstehabdan kanmak ise ikinci derecedir. ncs ise vesvesedir, kuruntudur
ve faydaszdr. Mesel belki birinin mlk idi diye avlad av yememek ve belki sahibi lm vris eline gemitir diye, riyet yni
dn oturduu evden kmak hep kuruntudur. Bu pheleri gsterecek bir nian ve almet olmadka, kuruntu ve vesvese olup, hi
faydas yoktur.
Slihlerin

NC

DERECE: Mttekilerin ver'dr ki. haram ve pheli olmayp hell olan, fakat pheli harama sebep olmak
korkusu
olan eylerden saknmaktr.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Bir kimse, tehlikeli olan eyin korkusundan dolay, tehlikesiz eyden saknmadka, mtteki olamaz O). Hazret-i
mer (radyallah anh) buyurdu ki: Bizler harama dmek korkusuyla, helllerin onda dokuzundan kandk. Bunun iindir ki,
yz dirhem gm alaca olan bir kimse, doksan dokuz dirhem
alr.
gelmek korkusundan hepsini almazd. Ali bin Mbed diyor ki: Bir evde kirac idim. Bir gn birisine mektup yazmtm.
Mektubu, duvarn tozu ile kurutmak hatrma geldi. Sonra dedim
ki, bu duvar, benim malm deildir, kurutmamahym. Fakat dedim
ki, bu kadarck eyin zarar olmaz. Duvardan toprak alp mrekkebi kuruttum. O gece ryada birisi dedi ki: Duvar toprann zarar
olmaz diyenler, yarn kyamet gn anlarlar. Bu derecede olanlar,
en kk eyden saknrlar. Belki, bu ey byk eylere yol aar,

Ar

Yahut hirette mttekilerin derecesinden dmemek iin

saknrlar. Bunun iindir ki, Hasan ibn Ali (radyallah anhm)
ocuk iken zekt malndan, azna bir hurma koymutu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Pis pis, onu at 2 ). buyurmutu.
derler.

Halife

mer

ibn Abdlaziz'in

yanma ganimet eyasndan misk

ge-

Burnunu tkad ve Bunun faydas kokusudur. Bu ise Mslmanlarn hakkdr, dedi. Byklerden biri bir gece bir hastann
tirdiler.

banda bekliyordu. Hasta lnce

ya, imdi vrislerin hakk oldu,

kandili sndrd ve Kandilin

dedi. Halife mer (radyallah

anh), ganimet malndan bir para misk evine brakmt. Bir gn

eve gelince ailesinin bartsnde misk kokusu duydu ve sordu.
Miski yerine koyuyordum, elim koktu,
elimi bartme srdm,
(1)

11/85.

(2)

11/80 - 87.

KMY-YI saadet
(radyallah anh) bartsn alp iyice ykad. Kokusu kalmaynca geri verdi. Bunun zarar yok idi. Lkin mer (radyallah anh), det olmasn nlemek istedi. Haram korkusu ile
deyince

mer

helli terkederek mttekler

sevabna kavumak

Ahmed

ibn Hanbel'e sordular ki, sultan

camide bir kimse durabilir mi? Buyurdu

nan

dar

istedi.

malndan buhur

ya-

Kokusu elbisesine
kmaldr. Harama yakndr. Ruhsat yeri deki:

sinmemesi iin
ildir. Tekrar kendisine sordular ki, hads i erif yazl bir kt
bulan kimse, sahibine sormadan, bunun kopyasn alabilir mi? Cevabnda; hayr, buyurdu.
Hazret-i mer'in (radyallah anh) Bevdii bir hanm vard.
Halife olunca hanmn boad. Sebebi de, herhangi bir ide kendisine iltimas etmesini syler de, onu kramaz, korkusu idi.

Dnya

mbah

terketmek, yine dnyadandr. Byle ilerle urarsa baka eylere der. Hatt hellden ok yiyen,
mtteklerin derecesine eremez. nk hell ile doyunca, ehvet
harekete gelir. Ciz olmayan eyler yapabilir. Kadnlara, kzlara
bakmak tehlikesi dourabilir. Dnya ehlinin malna, servetine,
ve apartmanlarna imrenerek bakmak da, dnya hrsn harekete
getirir. Onlar gibi olmak ister ve haram toplamaya balar. Bunun
iindir ki, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Dnya sevgisi,
btn gnahlarn badr buyurdu. Yni mubah olan eylere dkn olmak, kalbi dnyaya evirir. Bunu da gnah ilemeden yapamaz. Hatt Allah Tel'y unutmaya balar. Btn ktlklerin
ise kalbin Allah Tel'dan gafil olmasdr. Sfyn- Sevr gayet ssl bir evin kaps nnden geiyordu. Yannda birisi vard.
O, eve bakt. Sfyn- Sevr, bakma dedi ve Eer siz buna bakmasaydnz, onlar bu kadar masraf etmezlerdi. Bunun israf gnahna
siz de ortak oluyorsunuz buyurdu. Ahmed ibn Hanbel'e, cminin
ve evin duvarlarn sva etmeyi sordular. Buyurdu ki: Yer iin olur.
Bu da toztoprak kalkmayacak kadar olmaldr. Ama duvarlar yapniyeti ile bir

ba

ba

may

grmem. nk sse kamaktr. Din bykleri buyurmulardr ki: Dar ve ince elbise giyenin, dini de dar ve ince olur.
iyi

Bu babn hulsas, harama dmek korkusuyla

hellden elini ek-

mektir.

DRDNC DERECE:

Sddklarn ver'dr, harama sebep olmak korkusu bulunmayan helllerden de saknr. Bunlar meydana getiren sebeplerden birinde haram
olmasndan ekinirler. Mesel, Bir-i Hafi sultanlarn yaptrd emelerden su imezdi. Bazlar, hacca giderken sultanlarn yaptrd su kanallarndan
sulanm balarn zmlerini yemezdi. Ahmed ibn Hanbel cmide,
terzilik yapmay beenmez, kazancn kerih grrd. Mezarlk knbedlerinde iplik eirenler iin sorulduunda: Mezarlk hiret iin-

karm

HELAL,

HARAM VE PHELLER

201

Bir kle sultandan gelen bir kandil yakt. Hne sahibi

kandili yere vurup krd. Birinin yolda nalini kopmutu. Sultan geiyordu. Gece onun
ile nalinini balamad. Bir kadn iplik eldir, dedi.

riyordu. Sultan geti. pliini sultann

ile

bkmemek

iin, sul-

(rahmetullahl
Znnn-i Msr'yi
tan geinceye kadar ilemedi.
Mridlerinden dlan
aleyh) hapsetmilerdi. Gnlerce a kalmt.
yemekten gnderdi, yemedi.
bir kadn iplik paras ije hazrlad
Kadn gcenip, Hell para ile hazrladm biliyorsunuz, niin
yemediniz?, dedi. Evet, yemek hell idi, fakat zalimin taba iinde getirdiler, buyurdu. Yemei zindanclarn tabanda getirmiverlerdi. Bundan saknmasnn sebebi, bir zalim eli ile kendisine
meleri idi. O elin kuvveti haramdan gelmi olabilirdi.

Sddklarn ver', en yksek derecedir. Fakat bunun hakikatini bilmeyenler vesveseye der. Hibir faskn elinden bir ey yemezler.
byle deildir. Fasktan deil, zalimden kanmak lzmdr. nk o haram yer ve kuvveti haramdan olur. Fakat mesel
zina yapan kimsenin kuvveti zinadan deildir ki, ondan gelecek
olan haramdan hsl olan kuvvetle gelmi olsun.
gn sahrada bir ot grdm. Bunu yiyeyim, eer hell istiyorsam, bundan iyi hell olmaz, dedim.
Bir ses duydum: Seni buraya getiren kuvvet nereden geldi, diyordu. Bunu duyunca, piman oldum ve istifar eyledim. Sddklarn
Seriyy's-Sekti buyurur: Bir

derecesi budur.

Onlar byle ihtiyatlarda ok ince dnrlerdi. Bugn ise, bunun yerini amar ykarken yaplan ihtiyat ve temizlii yakine
bilinen su aramak almtr. Sddklar bunu gayet kolay grrlerdi.
abdest alrlard. Temizlie
vesvese edercesine dikkat, gsterie kaar.
Bunu insanlar grr.
Bunda nefsin de pay byktr. eytan hile ile Mslman byle
eylerle megul ediyor. Sddklarn ver' ise kalb temizliidir. Kalb
ise nazargh- ilhidir ve dierinden zordur.

BENC
Allah Tel

ise

DERECE:
iin

Mukarrebler ve muvahhidler ver' olup,

olmayan eyden, yemekten, imekten, yatmaktan,

onlarn en stndr.

Yahya ibn Muaz'dan anlatrlar. l imiti. Ailesi, odada biraz

dola dedi. Gezmeye bir sebep gremiyorum, otuz senedir hesap
ediyorum, Allah rzas iin olmayan bir harekette bulunmadm,
dedi. Bunlar, din iin niyet etmedike, hareket etmezler.

ibadete
leri

lzm

Allah

olan akl ve kuvveti bulmalar niyeti

iindir.

Baka

niyetleri

haram

bilirlerdi.

Yemekleri

iledir.

Her

sz-

KMYA YI

202

Ver' dereceleri bunlardr.

SAADET

Bunlar bildirmekten

bunlar okuyarak, duyarak, kendimizi ve

maksadmz,

zavalllmz

anlayalm.
Mslmanlann detlerinin ver' derecesi olan ve fasklktan insan
kurtaran, birinci dereceden de uzaz. Lfa gelince, durmadan syleriz. Meleklerden gklerden, kyametin nasl olacandan,
Ailah
Tel'nn sfatlarndan sorarz, konuuruz. Helle, harama, eriatin
emirlerine gelince susarz. Aklmzn
eremedii yksek eylerden
konumak isteriz. Hadis i erifte, nsanlarn en kts, ni metler,

bo

eitli yemekler, renkli elbiseler iinde,

oturup, herkese
gelen lzumsuz szlerle vakit geirenlerdir Duyuruldu. Ailah
Tel
kerem ve tevfiki ile bizi bu fitne ve beldan muhafaza buyursun.

ho

NC BAB
HELL HARAMDAN AYIRMAK VE BUNUN

N URAMAK

dnya maln hep haram sanr. Bazlar da dnyadaki eylerden ou haramdr, der. Burada insanlar trldr.
Bir ksm ver'da ileri gidip yalnz meyve, balk, av eti gibi pheli
olmayan eyleri yeriz, der. Bir ksm da tenbel oturup, ehvetlerine
esir olduu iin, hibir ey ayrmayz, her bulduumuzu yeriz.
der.
nc ksm, her eyi yememeli, lzumu kadar yemeliyiz, der.
Bunlarn de yanlmaktadr. Dorusu yledir ki: Hell de belli,
haram da belli. Bu ikisi arasndaki pheliler de kyamete kadar
ok

kimseler,

var olacaktr.

Dnya

Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu:
zanneden yanlyor. nk haramhell olanlardan ok deildir. ok ile daha ok ara-

malnn ounu haram

lar ok ise de,

snda

fark vardr. Bhusus, hasta oktur, yolcu oktur, asker oktur. Fakat insanlarn ou deildir. Zalimler oktur, ama mazlumlar daha oktur. Bunun ne iin byle olduunu hy kitabmzda
bildirdik. Delilleri ile anlattk.

Sunu

iyi

bilmelidir

ki.

insanlara, Ailah Tel'nn ilminde he-

olan spyleri yiyiniz, diye emrolunmad. Bunu kimse yapamaz.

Belki hell olduunu bildiinizi yiyiniz, haram olduu meydanda
olmayan eyleri yiyiniz, denildi. Bunu herkes yapabilir. Hususan,
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem). bir mrikin
testisinden
ll

abdest ald. mer (radyallah anh> Hristiyan kadnn testisinden

abdest ald. Halbuki bunlar, hell olmayan murdar eyler yerler ve

arab

ierlerdi.

mt.

Buna

Byk

ramen

bir ihtimalle elleri pisti ve testilerine

necis

olduunu

bula-

bilmeyince temiz addedip ab-

dest aldlar.

Ashb- kirm (aleyhimrrdvn) hangi ehre gitseler, yiyecek

satn alr, alveri ederlerdi. Halbuki o zaman da hrszlk yapan,
faiz alp veren ve arap satanlar vard. Ashb- kirm ise elini dn-

HELL,

HARAM VE PHELLER

ya malndan ekmi, zaruret miktaryla kanaat

kmdan

insanlar alt

ksma

263
ederlerdi.

Bu

ba-

ayrlr:

Herkesin elinde bulunann kendi

mal

olduunu kabul etmelidir.

Haram olduunu gsteren bir nian bulunmadka satn almaldr.
Byle kimselerle alveri etmeyip slih bildii birisini aramak ver'
dur. Fakat vcib deildir.

KNC
mek

KISIM: Slih bildii kimselerdir.

caizdir.

Yememek

o kimse incinirse,
zan, zaten gnahtr.
iin

Bunlarn

ver' olmaz. Belki vesvese olur.

yememek gnah ohm

maln

ye-

Yemediin

Slih kimselere s-i

NC

KISIM: Zalim bildii kimselerdir. Sultan adamlar

gibi. Yahut malnn hepsi veya ou
haramdan olan kimselerden
kamak vcibdir. Ancak hell olduu bilinen veya hell olduu
almeti bulunan kimselerin maln satn almak cizdir.

DRDNC

karm

olduu

KISIM:

Malnn ounun

hell olup,

haram da

da hizmet
sultann adamlar ile de muaBunlarla alveri etmek ciz

bilinen kimsedir. Mesel kyl, sultana

etmi, bir ey alm ise, veya tccar,

mele etti ise, bunlarn mal helldir.
ise de, etmemek kymetli ver'dr.
Abdullah ibn Mbrek'in vekili Basra'dan yazd

sultann
adamlar ile muamele edenlerle alveri ediyoruz. Cevabnda buyurdu ki, sultann adamlarndan bakalar ile alveri etmiyorlar ise,
onlarla alveri etmeyin. Bakalar ile de alveri ediyorlarsa, alveri yapnz.
KISIM: Zalim olduu bilinmeyen, mal belli olmayan,
fakat zerinde zalimler almeti bulunan, onlarn kyafetini tayanlardr. Ellerindeki maln hell olduu bilinmedike, bunlarla
ki,

BENC

alveri

etmemelidir.

ALTINCI KISIM: Zalim almeti bulunmayan, fakat fsk almebulunan kimselerdir. Mesel ipek elbise giyer, altn kullanr, iki
ier, yabanc kadnlara bakar. Bunun malndan kanmak icabetmez. nk bu ileri, mallarn haram yapmaz. Ancak gnahtan
kamayan, haram maldan da kanmaz denirse de, bu dnce ile
malna haram denilmez. Zaten kimse gnahsz deildir. Gnah iledikleri hlde, kul hakkndan korkan oktur.
Hellla haram arasndaki bu kaidelere dikkat etmek lzmdr.
Bunlara riayet ettii hlde^haram yiyen kimse, haram olduunu
bilmedii iin gnah olmaz. Bahusus necasetle klnan namaz kabul olmaz. Fakat necaset olup da, bilmese kabul olur. Necaset olduunu namazdan sonra anlasa, kaz etmek lzm gelmez de demiti

KMYA YI

204

SAADET

Rcslullah (sallllah aleyhi ve sellem) namaz iinde, naiiCebril aleyhisselm, nalinin kirli olduunu haber
nini kard,
verdi, buyurdu ve sonra o namaz kaza etmedi.
lerdir.

Baz

ciz olan hllerde ver' pek kymetlidir, dedik. Byle

rumlarda, bu

du

mal nereden aldn demek

ciz olur. Fakat sorunca o

olur:
nk ver', ihtiyatl ol-

kimse incinecekse, sormak haram

maktr. Mslman incitmek ise haramdr. O hlde gzellikle sormal; ikram ediyorsa bir bahane ile yememelidir. aresiz kalrsa,
incitmemek iin yemelidir. Onun duyma ihtimali olan yerde, bakasna da sormak haramdr. Tecesss, gybet ve s-i zan olur ki,
hepsi haramdr. htiyatl davranmak iin hell olmazlar. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) misafir olduu zaman ne verseler
kabul buyururdu. Nereden aldnz diye sormazd. pheli olduu
aka belli ise sorard. Mesel Medine-i Mnevvere'yi yeni terif
buyurduu zaman, getirdikleri eylerin, hediye mi, yoksa sadaka

olduunu sorard. nk o zaman pheli

idi.

Sorunca, kimse

incinmezdi.

arda sultann maln zorla satyorlarsa, yahut

yama edilmi hayvanlar satlyorsa, ounun haram olduunu biBir yerde, bir

buradan bir ey satn almamaldr. Ancak, nereden aldn

diye sormaldr. ou haram deil ise olabilir. Sormak mhim bir
len kimse,

ver' olur.

DRDNC BAB
MAA

ALMAK, SULTANLARA SELM VERMEK

VE ONLARIN HELL MALINDAN ALMAK

Zamann sultanlarnn

ve sultann adamlarnn elinde bulunan,

Mslmanlardan alnan hara, yahut birisinin maln msadere
veya rvet gibi eylerin hepsi haramdr. Onlarn elindeki mallar-

dan
1

2
3

helldir.

alnan ganimet mallar,

Zimmilerden alman cizye, eriata uygun alnmsa,
lp de vrisi olmayandan kalan mallar. Bunlar temiz
Kfirlerden

maldr.

Zaman

icab, hell gayet az bulunuyor, mallarnn ou hara

ve msadereden oluyorsa, hell olduu bilinmeyince onlardan bir
ey almamaldr. Ama, ganimet, cizye ve miras olduu bilinirse alnabilir. Sultan ihy ettii bir araziden verirse hell olur. Fakat c-

adam altrmsa, haram olmasa da pheli olur. Sultann

veresiye ald mallar da onun mlkdr. Ancak parasn haram
retsiz

para

ile

derse bu da pheli olur.

hlde sultandan

maa

alan,

HELAL,

HARAM VE PHELLER

205

onun ahsi malndan alyorsa, ne kadar alsa caizdir. Miras ve meEer Mslmanlarn lerini
sftlih malndan almas hell olmaz.
gren mft, kad, vakf mtevellisi ve hekim ise alabilir. Velhsl
insanlarn hayrl ileri ile uraan bir kimse isfe, ilim talebesi ve
hatt almaktan ciz fakirlerin de bunda hakk olur. Fakat ilimle
uraana ve dierlerine, sultana ve adamlarna dini bakmdan hi
mdhane [dalkavukluk etmemek lzmdr. Onlarn bozuk ilerine yardm etmemeleri icabeder. Onlar, zulmlerinden dolay vmemelidir. Hatt yanlarna gitmemelidirler. ayet giderlerse, eriattan ayrlmamaldrlar. Bunu da imdi anlatacaz.
1

FASL
GRME

SULTAN VE ADAMLARI LE

Alimler ve lim olmayanlar, sultan adamlar ile grmede

eye dikkat etmelidirler:
1
Ne onlarn yanna gitmeli ve ne de onlar kendi yantta

gelmelidirler.

Kurtulu bundadr.

Sultann

ve adamlarnn yantta gidip, onlara selm vezaruretle

renlerdir. Bu ise dinde ok irkin bir harekettir. Ancak
gidilebilir. Hususan Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) devlet reislerini vasfederken, Zalim olurlar buyurdu ve yine buyurdu ki: Onlardan uzaklamak isteyen kurtulur, onlarla beraber bulunan dnyaya dkn olur ve bylece o da onlardan
olur O. Yine buyurdu: Benden sonra zalim sultanlar gelir. Onlarn yanlarna giden ve zulmlerine gz yuman ve bu hareketleriKyamette benim havuzumdan su
ni beenenler benden deildir.
2)
Yine buyurdu: AHah Teala'nm en byk dmanemezler (
lar devlet reislerinin yannda bulunan limlerdir ( 3 ). Yine buyurdu: Devlet reislerinin en iyisi, limlerin yanna giden, limlerin en
kts de devlet reislerinin yanna gidendir ( 4 ). Yine buyurdu:
limler peygamberlerin emanetini taycdrlar. Devlet reisleri le
oturup kalkmasnlar, eer devlet reisleri ile sk sk grrlerse,
emanete hynet ederler. Onlardan kanz ve uzak durunuz ( 5 ).
2

Eb Zer, Seleme'ye (radyallah anhma) dedi ki: Sultanlarn

huzurundan uzak ol. Onun dnyalndan sana bir ey ulamaz.
Ancak senin dinin noksanlar. Ve yine dedi: Cehennemde bir
yer vardr. Oraya sultan ziyarete giden limlerden bakas girmez.
(i)

IT/25.

(2)

H/125.

(3)

H/125.

(4)

11/125.

(5)

11/125.

KMYA-YI SAADET

.206

Ubde ibn Samet diyor

-Alimlerin ve zhidlerin sultanlar

sevmesi nifaka, zenginlerin sevmesi de riyya iarettir. bn Mes'ud
Iradyallah anh) buyuruyor ki: yle kimseler vardr ki, sultanlarn yanna dini salam olarak gider, dinsiz olarak oradan kar.
Bu nasl olur, dediler. Buyurdu: Allah Tel'nn
bir eyle
onlarn rzalarn ararlar. Fudeyl ibn yd diyor ki: Allah Tel'ya yemin ederim ki. lim sultana yaklat kadar, Allah Tel'dan uzaklar. Veheb ibn Mnebbih buyuruyor ki: Sultann yanna giden limlerin Mslmanlara zarar kumarclardan, hilecilerden daha oktur. Muhammed ibn Seleme diyor ki: Sinein insan pisliine konmas, limin sultan meclisinde oturmasndan iyiki:

kzd

dir.

FASIL
ZALMLERE YAKLAMADAK GNAHLAR
Sultana yaklamay bu kadar
yasaklamann sebebi, sultann
yanna gidenin ya amelinde, ya konumasnda, ya susmasnda yahut da itikadnda gnaha dmek tehlikesi olmasndandr.

AMELDEK GNAH:

Ekseriya saraylar gasbedilmi olur. Byle olunca oraya gitmek ciz olmaz. Mesel sahrada, lde iseler, adrlar ve hallar haram olur. Girmek ve onlarn stne basmak
caiz olmaz. Mbah olan bir yerde adrsz ve halisiz olsa, ona hiz<met ederek,
nne eerek, elpene divan durursa, bir zalime
tevazu etmi olur. Bu da ciz deildir. Hatt hadis i erifte, Zalim
olmasa bile, bir zengine zenginliinden dolay tevazu edenin dininin yars gider, buyurulmutur. Ancak selm verilir. Elini pmek,

ban

huzurunda
Sultan

iki

ban

bklm olmak,

nne

emek

ciz deildir.

lim yahut din bir sebeple tevazuyu icabettiren sfatta

ise, yaplabilir. Byklerden bazlar bu hususta ok ileri gitmiler,
7alimlerin selmn bile almamlar, zulmleri sebebiyle onlan istihfaf etmilerdir.
dil,

KONUMADAK

GNAH:

Zalime du edip Allah Tel sa-

na uzun mrler versin, sizi bize balasn ve bunun gibi szler

sylemesidir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
buyuruyor: Zalime, Allah sana uzun mr versin diyen, yeryznde Allah Tel'nn yasak ettii eyleri yapmak isteyen bir kimsenin daima bulunmasn ster
). O hlde hi du etmemek ve vmemek lzm gelmektedir. Ancak; Allah seni slah eylesin, seni
rhayrh ilerde kullansn, Allah Tel emrinde olarak seni uzun
!

(1)

11/127.

HELAL.

yaatsn,

HARAM VE PHELLER

gibi dular edebilir.

Duy

bitirince,

207

hizmetinde bulunma-

Daima huzurunda bulunmak isterim-, der. Bu arzu.

kalbinde yoksa, yalan sylemi olur, lzumsuz niaka sebep olur.
Eer kalbinde byle bir dnce varsa, zalimleri grmek isteyen
kaibte. Mslmanlk nuru kalmaz. Hatt Allah Tel'nn beenmedii eyi yapan, kendine muhalefet etmi gibi grp, yzn
grmek istememelidir. Sonra daha ileri gidip onu dil, insafl, cmert diye medh eder. Bu da yalan ve nifaktan uzak deildir. Burada en kk zarar, bir zalimin kalbini sevindirmektir. Bu ise ciz
deildir. Byle syleyince, o zalimin gnah syleyip, o kimse tarafndan tasdik edilmesi iin onu zorlayaca kuvvetle mid edilir.
bildirir ve

te

bunlar gnahtr.

SUSMADAK GNAH:

Zalimin evinde, odasnda ipek rtler,

duvarlarnda resimler, stnde ipek elbise, parmanda altn yzk, yannda gm ibrik grr, dilinden kt ve yalan sz duyarsa, bunlarn hepsini yasaklamak, yni yasak olduunu, gnah olduunu o kimseye sylemek vcib olur. Susmak olmaz. Nehy-i mnker etmekten, yni yasak olduunu sylemekten korkarsa, mazur
olur. Fakat zaruretsiz orada bulunmak mazeret olmaz. nk, gnah ilenen ve nehy-i mnker yaplmayan yerde zaruretsiz dur-

mak ciz deildir.

KALB VE TKADDAK GNAH:

Zalime meyil etmeleri, onu

sevmeleri ve onun yannda kendini kk grmeye inanmalardr.

Nimetlerine bakmas, dnyay istemelerinin artmasdr. Peygamber

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem): Ey Mekkeliler, ey Allah

yolunda hicret edenler! Dnyay sevenlere yaklamayn. Allah Tel verdii rzk ile size dman olur- (*). buyurdu. s
lm buyurur: Bu dnyann malna bakmayn!
atafat, iman lezzetini kalbinizden siler*.
tur.

Buradan anlald
Ancak iki zrle

ki.

hibir zalimin

yanna gitmeye

izin

yok-

arlmasn

emreder
ve muhakkak gelsin derse, gidilmezse, eziyet edeceinden yahut
sultann otoritesi sarslacandan ve halka szn dinletemeyeceinrfen ekinip gitmektir. DJ&eri de, kendine zulmettikleri zaman
hakkn aramak iin gitmektir. Yahut da, bir Mslmana faydal
olmak iin gitmektir. Bunlarda cevaz vardr. Bunda da yalan sylememek, medhetraemek ve nasihat etmek arttr. Korkarsa, gzellikle,

yumuaklkla

ini

bilirse,

dir.

Bazlar

(1)

gidilebilir. Biri. sultan,

nasihat etmelidir. Nasihat kabul etmevecehi olmazsa yalan sylememen' ve o zalimi vmemelida birisine yardrn iin kendine ss vererek gider; fa-

11/127.

KMYA-YI saadet

288

kat o iin bir

zlr.

bakas

Bu da onun

tarafndan halledilmi

olduunu

grr ve

zaruri olarak deil, belki gsteri iin gittiini

gsterir.
3

melidir.

Sultanlarn

yanma

yanma gelalmaldr. Sayg

gitmemeli, sultanlar onun

Bunun da art udur

ki,

selm

verirlerse,

ayaa

kalkarsa cizdir. nk onun gelmesi ilme saygsndandr ve bu iyi hareketine karlk sayg edilmeye deer. Bhusus, zulmlerine, ktlklerine de sert davranmak iyidir. Fakat, o
gstermek daekilde olsa da, kalkmamak ve dnyann
ha iyidir. Ancak, sultann zleceini ve emrinde olanlara szn
geiremeyeccini bilirse, kalkar, hrmet eder. Beraber oturunca
eit nasihat vermek lzm olur. Birincisi; haram olduunu bilmeden haram olan bir ey yaparsa, haram olduunu ona anlatmaktr.
kincisi; haram olduunu bildii, zulm, fsk gibi eyler yaparsa,
hiret azab ile korkutmaldr. Nasihat etmeli ve Dnya lezzeti
ebedi olan hireti elden karmaya demez demeli ve byle nasihatlar etmelidir. ncs-, sultan halkn yararna olan baz hususlardan, ilerden gaf ilse onu uyarmaldr; ayet kabul edeceini bigsterip,

aaln

liyorsa...

Sultann, yanna geldii bir kimseye, bu ey vcibtir. nk

kabul midi vardr. limin grmesi bu artla olursa sznn kabul olma ihtimali olur. Fakat, onlarn dnyalklarna gz dikenin
susmas daha iyidir. nk gln vaziyete dmekten baka fay-

das

olmaz.

der ki: Hammd ibn Seleme'nin ziyaretine gittim. Evinde zerinde oturduu bir hasr, okuduu bir Mushaf- erif, kitaplarnn bulunduu bir daarck ve abdest alaca
bir kab vard. Kendisiyle otururken kap alnd. Kapy atk. Muhammed ibn Sleyman'dr, dediler. Zamann halifesi ieri girdi,
oturdu ve Bunun sebebi nedir ki, ne zaman seni grsem, kalbime
heybet geliyor-, dedi. Buyurdu ki: Bunun sebebi udur ki. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: lim, ilmi ile
Allah rzasn murad ederse, ondan her ey korkar. Fakat ilmi ile
kasdederse, kendisi her eyden korkar 0). Bunun
para
zerine krk bin dirhem gm karp nne koydu ve Bunlar
Allah yolunda harca, dedi. Buyurdu ki: Hadi, bunlar sen al da,
sahiplerine ver. Halife yemin etti ve bu para miras olarak bana
kald. dedi. Buyurdu ki: Benim buna ihtiyacm yoktur. Halife, ms-

Muhammed

b. Salih

ymay

ederim,

ama

birisi,

Bunu da istemem,
(1)

Hammad

b.

adaletle taksim etmedi derse;

dedi ve

paray almad.

Seleme, merf olarak rivayet

etti.

gnahkr

olur.

HELAL,

rn

HARAM VE PHELLER

20

Alimlerin sultanlarla olan hl ve szleri byle olmutur. Onlayanna varnca Halife Hlm ibn Abdlmelikin yannda Tavu-

kiashab
r&mdan birini bana arn, dedi. Hepsi ld dediler. Tbiinden biri
gelsin dedi. Tavus u yanna getirdiler. eri girince, nalinini karve Esselm aleyke ya Him. Y Him naslsn?, dedi. Him
fena hlde kzd ve onu ldrmek istedi. Buras Reslullah'n (sal-

s'l-Yemn gibi olmaldr.

Him, Medine'ye

gidince,

lllah aleyhi ve sellem) haremidir.

bunu ldremezsiniz, dediler.

Bu

limlerin byklerindendir,

Sonra Tavus" a hitaben, buna nasl cesaret ettin? dedi. Tavus,

ne yaptm, dedi. Daha ok kzd, ve drt saygszlk yaptn, dedi. Biri, nalinini benim oturduum rtnn kenarnda kardn. (Huzurlarnda izme ve nalin ile oturulanlarn yannda bu irkin bir itir.
Bu zamana kadar halifelerin saraynda det byledir). Dieri, bana Emir'l-M'minn demedin. Dieri huzurumda izin almadan
oturdun ve elimi pmedin. Tavus buyurdu ki: Senin yannda nalinimi kardm. Her gn be defa lemlerin Rabbi olan Rabbimin
huzurunda nalinlerimi karyorum da bana kzmyor. Emir'l-M'minn demedim. nk, btn insanlar senin emirliine raz deillerdir. Yalan syleyebileceimden korktum. Sana knyen ile deil
de, ismin ile hitab etmeme gelince, Allah Tel kendi dostlarn,
sevdiklerini ismi

sa

ile

armtr. Y

Dvud

(),

Y Yahy

2
)

ve

Dmann

ise knyesi ile sylyor

(aleyhimsselm).
4
ve Eb Lcheb'in elleri krusun ( ), buyuruyor. Elini pmediime
gelince, Hazret-i Emir'l-M'minn Ali'den (radyallah anh) iittim ki, buyurdu: Cehennem ehlinden bir kimseyi grmek isteyen,
kimseye baksn ki kendisi oturur ve huzurundakiler, karsnda
ayakta durur. Bu cevaplar Him'm houna gitti ve Bana nasihat eyle, dedi. Buyurdu ki: Emir'l-M'minn Ali'den (radyallah
bykanh) duydum. Buyurdu: Cehennemde her biri birka
lnde ylanlar vardr; her biri birka deve byklnde akrepler vardr. Emri altnda bulunanlara adalet yapmayan emirleri, dev(

gibi

da

let reislerini beklerler.

Bunu

syledi ve

kalkp

gitti.

Sleyman ibn Abdlmelik halife idi. Medine-i Mnevvere'ye

Eb HzmV (rahmetullahi aleyh)
gelince byk limlerden olan
ard ve ona, lm sevmiyorum, sebebi nedir? dedi. Dnyaya zenip hireti harap ettiin iindir. Elbette mmur olan bir yerden viraneye gtrlen kimse zntl olur dedi. Allah Tel'nn huzuruna varnca, insanlarn hli nasl olacaktr? diye sordu,
-yi

bir kimsenin, ticaret iin seferden dnp, efendisinin

Sd: 26.
- Al mrn:

(1)

38

(3)

(2)
55.

(4)

Meryem:
111 Leheb: L

19

12.

yanma

270

KMYA YI

gelmesi; kt bir kimsenin

lanp

zorla efendisinin

ise,

SAADET

efendisinden kaan kle

huzuruna

yakagetirilmesi gibi olur, buyurdu.

gibi,

Keke ben bunlardan

hangisine benzediimi bilseydim deyince,.

Kendini Kur'n- Kerim'le karlatr. Kur'n- Kerim'de, "Muhakkak ki iyiler ni'met iinde (Cennette), ktler de Cehennemdedir"
0) buyuruluyor dedi. Allah Te&l'nn rahmeti kimler iindir?
dedi. Elbette ki Allah Teal;nm rahmeti iyi amel ileyenlere ok
yakndr, ( 2 ) yet i kerimesini okudu.

Din limleri sultanlarla byle

konumulardr. Dnyalk

iste-

konuurken, onlara du eder ve onlar verler. Onlarn beenecei szleri sylemek isterler. Arzularn yerine
V Verdikleri nasihatlar onlarn
kabul edecei cinsten olur. Bunun almeti de bakalarnn nasihat
etmelerini kskanmalardr.
yen limler

ise onlarla

Nasl olursa

grmemek daha iyidir. Onlara karmamak, onlarla dp kalkanlarla dp kalkmamak lzmdr.

Onlarla grmekten kendini alkoymayan bir kimse, inzivaya ekilip, insanlardan kesilinceye kadar bir keye ekilmeli ve grmeyi sonraya brakmaldr.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi
ve sellem) buyuruyor ki: limler, devlet reisleri ile grnceye
kadar, mmetim Allah Tel'nn himyesinde bulunur 3 ). Velhsl, memurlarn bozukluu, devlet reislerinin ve sultanlarn bozukluundan ileri gelir. Sultanlarn da bozukluu limlerden olur.
nk onlar slah eylemez, doru yola armaz ve ktlk ileolsun, zlimleri

yince onlan ikaz eylemezler.

FASIL
SULTANDAN MAL ALMANIN ARTLARI

Eer

hayrl ilere harcamak iin mal, para

gnderirse bu maln veya parann belli bir sahibi olduunu bilirse,
harcamas elbette ciz deildir. Hatt, almayp, sahibine vermesini
sylemesi lzmdr. Sahibi ortada yoksa, limlerden bir ksm byle*
mal alp. harcamay men'eylemilerdir. Bize gre, byle mal alnr
ve hayra sarfedilir. Bu sretle onlarn elinden kp, zulm yapmalarna yardmc olmaz. Hatt fakirlerin rahatna sebep olur. nk
bu maln fakirlere verilmesi lzmdr. Fakat bunda da arta diksultan bir lime,

kat etmelidir.

BRNC

ART: Bu mal

(1)

82

(3)

H/132.

nfltr:

13 -

14.

almakla sultan, zaten

(2)

A'rf:

benim malimi
56.

ILLAL.

HARAM VE PHELLER

271

olmasayd almazd, diye dnmemelidir. nk harama hell demenin gnah ve zarar, bu mal datmaktan hsl
olacak iyilikten daha oktur.
hell

idi,

hell

KNC

ART,

Ald

mal datacan

herkes bilmelidir. Yoksa ona uyup bakalar alr ve datmazlar. Nitekim bazlar
afii'nin (radyallah anh) halifeden
mal Iparal
senet
olarak gsteriyorlar, ama hepsini dattndan
haberleri yoktur.
Vehb b. Mnebbih ve Tavus (rahmetullahi aleyhim) Haccc'n.
kardeinin yanma gittiler. Tavus, sabahlan souk oluyor, dedi. Emretti, Tavus'un omuzuna bir kaftan koydular. Tavus hem konuu
yor, hem kmldanyordu. Kaftan srtndan dnceye kadar byle
devam etti. Haccc'n kardei bunu anlad ve kzd.
ktklar
zaman, Vehb (rahmetullahi aleyh) Tavus'a (rahmetullahi aleyh)

mam

aldn

Dar

dedi

ki:

Eer kaftan

alp, bir fakire verseydin, onu

kzdrmaktan

daha iyi olurdu. Tavus da, Bir bakasnn da bana uyup, onlardan mal alacan, fakat benim ise onu fakire verdiimi bilmeyeceinden emin olamadm, dedi.

NC ART: Maln

datt

alp
iin, zalime kar kalbinde bir sevgi hsl olmamaldr. nk zalimleri sevmek byk gnahlara yol aar. Dinde mdhaneye, geveklie sebep olur. lmne veya azline zlmeye sebep olur. Onun hamet ve hkmnn okluuna sevinir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Y Rabbi, hibir fcire bana iyilik
ettirme ki, kalbim ona meyletmesin, onu sevmesin 0). Byle sylemelerinin sebebi, kalbin zarur olarak kendisine iyilik edene meyledecei iindir. Allah Tel buyurur: Zulm edenlere meyletmeyiniz 2 ). Zamann halifesi, Mlik ibn Dinr'a on bin dirhem
gm gnderdi. O da hepsini datp, bir dirhem ayrmad. Muhammed ibn Vsi' onu grnce, Doru syle, bu gmler sebebiyle kalbinde ona bir meyil, bir eilim hissettin mi? dedi. Evet,
diye cevap verdi. Vsi' dedi ki: Bundan korkuyordum. Nihayet, o
maln fo parann ktl tesirini sende icra eyledi.
(

datm-

Basra ehrinin byklerinden biri. sultan mal alp,

t. Ona. Ona kar kalbinde bir sevginin doacandan
korkmuyor musun?, dediler. Buyurdu ki: Bir kimse elimden tutup beni
Cennete gtrse, sonra gnah ilese, ona dman olurum, ona benim elimi tutturup Cennete sokturan iin ona dman olurum.
Bir kimsede bu kuvvet varsa, sultanlardan mal alp, datmasnda
bir beis yoktur. Her eyin dorusunu Allah Tel daha iyi bilir.

(1)

H/131.

(2)

11

Hd:

113.

BENC
nsanlarla

ASIL

Grmek,

Arkadalk Etmek, Akraba,

Komu,

Kle le Fakirlerin
ve Allah in Kardeliin

Haklarn Gzetmek
dnya,

AHah Telya

giden yolda bir konaktr. Bu

konakta bulunanlarn hepsi yolcudurlar. Hepsi bir yolcu kafilesi
gibidir. Yolculuklarndan maksat ayn ise, hepsi bir saylr. O hlde
aralarnda sevgi, beraberlik ve yardmlamak olmal, birbirlerinin
hakkn gzetmelidirler. Biz insanlarla grmeyi babda anlataBiliniz ki,

caz.

BRNC
ALLAH

A B

OLAN DOSTLUK VE KARDELK

Allah iin bir kimseyi sevmek ve onunla kardelik yapmak,

dinde stn ibadetlerden ve yksek mertebelerdendir. Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah birinin
hayrn islerse ona iyi bir arkada ihsan eder. ayet Allah' unutursa o, ona hatrlatr ve hatrladka Allah da ona yardm eder. Yine

ki m'min bir araya gelirse, muhakkak din bakmdan

birbirinden istifade ederler. Yine buyurdu: Allah yolunda bir
kimseyi karde edinene. Cennette hibir amele verilmeyen yksek
bir derece verilir. Eb dris el-Haveln, Muz ibn Cebel'e (radyallah anhm), Seni Allah iin seviyorum, dedi. Cevabnda dedi ki: Sana mjdeler olsun. Zira Reslullah'tan (sallllah aleyhi
ve sellem) duydum. Buyurdu ki: "Kyamet gn Ar- A'zam'm et-

buyurdu

rafnda krsler kurulur. zerlerinde baz insanlar oturur. Hepsinin de yzleri ondrdnc gecedeki ay gibi parlar. Btn insanlar
endiede iken, onlar emindir, herkes korku iinde iken, onlar sa-

ALLAH

N KARDELON

HAKLARI

Onlar Allah Tel'nn evliyas, yni

kindir.
lar iin

273

kullardr. On-

sevgili

ne korku, ne de hzn vardr", Dediler

ki:

-Y Reslallah,

bunlar kimlerdir?. Buyurdu ki: Allah iin sevienlerdir O). Yine buyurdu: Allah iin sevien iki kimseden, Allah Tel'nn in2
). Yine budinde, dierini daha ok sevenden sevgili kul yoktur
yurdu: Allah Tel buyurur ki, benim iin birbirini ziyaret edenleri, benim iin sevienleri, benim iin birbirine kolaylk gsteren3
leri ve benim iin yardmlaanlar elbette ben de severim ( ). Yine
buyurdu: Allah Tel kyamet gn, benim iin sevienler nerededirler, insanlarn
hibir glge olmayan bugn onlar
Arsamn altnda glgelendiririm ( 4 ). Buyurdu: Hi kimsenin
(

snaca

naca
Ar'm

bir glge

s-

bulamad kyamet

gnnde yedi snf kimse

glgesinde bulunur.

Adaletle hkmeden devlet

2 Henz genliinde ibadete balayanlar,
3 Namaz klp camiden knca bir sonraki namaza kadar
kalbi cmiye bal olanlar,
4 Allah iin sevienler, Allah iin toplananlar, Allah iin ayrlanlar,
5 Tenhada Allah Tel'y zikredip, gznden ya akanlar,
6 Zengin ve gzel bir kadn kendisini ard zaman Ben
Allah'tan korkarm, gelemem, diyenler,
bilmeyenler
7 Sa eliyle verdii sadakay sol
reisleri,

eli

Yine buyurdu: Bir din kardeini Allah iin ziyaret edene, bir
melek arkasndan, Allah Tel'nn Cenneti sana rahat ve mbarek olsun der ( 6 ) Yine buyurdu: Bir kimse bir din kardeini ziyarete gidiyordu. Allah Tel onun yanma bir melek gnderdi. Melek, nereye gidiyorsun, dedi. Filn din kardeimi grmeye gidiyorum, cevabn verdi. Melek, onunla bir iin mi var, dedi. Hayr, dedi. Akraban mdr. dedi. Yine hayr dedi. Sana bir iyilii mi dokundu, dedi. Yine hayr, dedi. O hlde niye gidiyorsun, dedi. Allah iin
gidiyorum ve onu Allah iin seviyorum deyince, melek, Allah Teftl beni, seni sevdiini mjdelemem iin sana ernderdi. O kimseyi
sevdiin iin Allah Tel sana Cenneti va'detti ( 7 Ve yine buyurdu: manda en kuvvetli dayanak. Allah Tel iin sevmek vo
yine O'nun iin dman olmaktr 8 ).
.

(1)

11/139.

(2)

11/139-149.

(3)

H/140.

(4)

11/140.

(5)

11/140.

(6)

11/140.

(8)

H/140.

(7)

11/140.

KImy-yt Saadet

F. 18

KiMYA-YI SAADET

274

Allah Tel peygamberlerinden birine vahiy gnderdi ve bu^

yurdu ki: Zhitlii semekle kendi rahatn dndn. Zira bununla dnya ve dnya skntlarndan kurtuldun. Bana ibadetle
megul olmanda kendi izzetini elde ettin. Fakat dikkat et, sevdikle^
rimi benim iin sevdin mi, dmanlarma benim iin dmanlk ettin mi?.

Allah Tel Is aleyhisselm'a vahiy gnderdi. Eer gktekilerin ve yerdekilerin ibadetlerini yapsan, sevdiini benim iin sevmedike,
benim iin dman tutmadka, hibirinin fay-,
das yoktur, ls (aleyhisselm) buyurdu ki: Allah'a isyan edenlere dman olmakla kendinizi, Allah Tel'ya sevdiriniz, silerden uzak durmakla Allah Tel'ya yaklanz. Onlara sert davranmakla Allah Tel'nn rzasn kazannz. Y Rhallah, kiminle
oturalm dediklerinde, Grdnz zaman, size Allah Tel'y
hatrlatan, szleri ilminizi artran, amelleri ve ileri size hiret iin
ok alma evk ve zevkini veren kimselerle oturunuz, buyurdu.

dmann

Allah Tel, Dvud aleyhisselm'a vahiy gnderdi:

Y Dvud, niin insanlardan kayor, yalnz oturuyorsun?.
Y Rabbi,
senin sevgin, insanlar hatrlamay kalbimden sildi, hepsinden ka^
ar oldum dedi. Allah Tel, Ey Dvud, uyank ol! Kendine dostlar, kardeler ara. Din urunda sana yardmc
olmayanlardan da
uzak ol, nk kalbini karartr ve krden uzak tutarlar, buyurdu.

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu:
Allah Tel'nn bir melei vardr. Yans kardan, yars atetendir. Bu melek: Y Rabbi! Kar ile ate arasnda lfet koyup, bir ara^
da bulundurduun gibi sana lyk kullarnn kalblerine de lfet
ve yaknlk ihsan eyle, der (').., Yine buyurdu: Allah Tel iin
sevienlcre. Cennette krmz ykuttan bir stun dikilir. stnde
yetmi bin kk bulunur. Oradan Cennette^ olanlara bakar. Yznn nuru, Cennette olanlara, gnein ziyas gibi parlak grnr.
Cennettekilen 4 Gelin, seyredelim
derler. Onlara bakarlar,
elbiseleri yeil sndsten ve alnlarnda "Allah iin sevienler", yazsn
grrler

).

bn Semmk

lm hlinde iken.y Rabbi, gnah ilediim zaman da. sana itaat edenleri sevdiimi biliyorsun. Bu gnahm o
sevgime bala, dedi. mam Mchid buyuruyor ki: Allah iin sevienler, birbirlerinin yzne glnce, ikisinin de gnahlar aatan yaprak dklr gibi dklr.

(1)

U/141.

(2)

11/141.

ALLAH

ALLAH

N KARDELN

HAKLAR

OLAN SEVG NASIL OLUR?

Mektep, yolculuk ve ayn mahallede bulunmak sebebiyle olan

dostluk, grme ve alkanlk, Allah iin sevme deildir. Yz gzel, sz tatl veya kalbine ho geldii iin bir kimseyi sevmek de,
Allah iin deildir. Makam, mal veya dnya maksatlarndan bir
maksat iin bir kimseyi sevmek de, Allah iin deildir. Btn bunmeydana gelir.
lar Allah Tel'ya ve hirete inanmayanlardan
Allah iin olan dostluk ve sevgi, imansz ele gemez. Bu da iki derecedir.

BRNC

Bir kimseyi, onun yapabilecei bir eyden

ey de dini bakmdan olur ve Allah iin yap-

DERECE:

Ama

bu
ilim rettii iin sevmek gibi... Bu, Allah iin
olan
sevgidir. Ama bunda da maksat makam ve mal deil, hiret olmaldr. Maksat dnya olursa, bu sevgi Allah iin olmaz. stad, talebesini ilim okuttuu iin severse ve ona ilim retmekle Allah Tel'nn raz olduunu bilirse, sevgisi Allah iin olur. Makam ve kdolay sever.
lr. stadn,

yafeti iin severse, Allah iin

sevmi

olmaz. Bir kimse sadaka verir

ve fakirlere sadaka yereni severse, yahut fakirleri misafir edeni,
yedireni, iireni, eit eit yemekler hazrlayan severse, Allah iin
sevmi olur. Hatt kendisine yiyecek ve giyecek verip, fazla ibadet
etmek iin yardmda bulunan sevmesi, Allah iin olur. nk
maksad, ibadet iin daha ok zaman bulmaktr. limlerden ve
bidlerden birou bu maksatla zenginlerle seviirdi. Her ikisi de

Allah Tel'nn sevgili kullarndan olurlard. Hatt, kendisini gnahtan koruduu iin
sevmek bile, Allah iin olur. Yahut
hanmn, kendisine du edecek bir ocuk dnyaya getirmek iin
severse, yine Allah iin sevmi olur. Hanmna verdii her nafaka
sadaka olur. Hatt hizmetisini iki sebeple sever: Biri, hizmetini yapar, dieri de. daha fazla ibadet etmesi iin, baka eylerle megul
eylemez, ibadet iin olduundan Allah rzas iin olur ve bununla
sevaba kavuur.

hanmn

KNC

DERECE: Bu daha yksektir. Bir kimseyi yalnz Allah

sevmek olup, ondan hibir fayda dnmez. Ne ilim -

Tel iin
renir, ne de ilim retir, ne de dinine hizmet ve yardm iin herhangi bir iyilikte bulunur. Onu yalnz, Allah Tel'ya itaat ettii iin.
Allah Tel'y sevdii iin sever. Hatt Allah Tel'nn kulu olduu, yarat olduu iin sever. Bu da Allah sevgisidir ve daha
kymetlidir. nk Allah Tel'y ok sevdii iin. byle sevgiye
kavumutur. Nihayet ak derecesine knca, klar gibi sevgilisinin kyn, mahallesini sever. Evinin duvarlarn sever. Hatt sevgilisinin kynn kpeklerini, dier
kpeklerden daha ok sever.
Byle olunca, sevgilisinin sevdiklerini, sevgilisini sevenleri, sevgili-

KMYA-Y1 SAADET

276

kapc

ve kleleri, akrabasn, yaknlarda zaruri olarak sever. nk onunla alkas olan herkese, sevgisi de sirayet eder.
ne kadar fazla olursa, sevgiliye ve onunla
alkal olanlara sirayeti de o kadar ok olur. Demek ki, bir kimsede
Allah sevgisi galip olursa, hatt ak derecesine karsa, onun kullarn sever. Bilhassa Allah Tel'nm sevdiklerini ok sever. ^Bsever. nk var olan her ey, ^ mahbbunun,
tn yaratlmlar
sevdiinin kudret ve san'atnn eserleridir. k, maukun kudret
ve san'atn da sever. Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve
sellem) taze bir meyve getirdiklerinde hrmet edip gzne srd
ve Allah'a dnmek zaman yakndr 1 ), buyurdu.
sinin

szn dinleyenleri,

Ak

Allah Tel'y sevmek de iki eittir: Biri, dnya ve hiret nimetleri iin, dieri; yalnz Allah' sevmek olup araya hibir vasta
konmaz. Bu ise daha stndr. Bunu kitabmzn drdnc rknnde Muhabbet aslnda anlatacaz. Muhakkak ki, Allah Telsevmenin kuvveti, iman kuvveti derecesindedir. man ne kadar
kuvvetli olursa, sevgi o kadar kuvvetli olur. O zaman Allah Tel'nn sevdiklerine ve beendiklerine de sirayet eder. Sevgi fayda iin
olsayd vefat eden peygamberler, evliya ve limler sevilmezdi. Halbuki hepsinin sevgisi m'minlerin kalblerinde bakidir. O hlde
limleri, seyyidleri, sofileri, zhidleri, bidleri, bunlara hizmet edenleri ve dostlarn seven, Allah iin sevmi olur. Fakat, sevgi, sevdii
kimse iin makamn ve maln feda etmekle anlalr. Sevgide ima kadar kuvvetli olanlar var dr ki, Eb Bekri's-Sddik (radyallah anh) gibi btn maln bir anda verirler. Bazlar da malnn
yarsn verirler, Hazret-i mer gibi (radyallah anh). Bazlar da
az bir ey verirler. Az da olsa, hibir Mslmanm kalbi, bu sevgi-

den mahrum deildir.

ALLAH

DMANLIK

NASIL OLUR?

Allah Tel'ya itaat edenleri Allah iin seven kimse, zaruri

olarak kfirleri, zalimleri, sileri ve fsklar yine Allah iin dman tutar. nk, bir kimseyi seven, onun dostlarn da sever,
dmanlarna da dman lr. Allah Tel, kfirleri, zalimleri,
sileri ve fsklar sevmez.
hlde bir Mslman fsk olursa,
Mslmanl iin sevilir,
iin de dman bilinir.
Bylece o
kimse hem sevilir, hem de sevilmez. Hususan bir kimse bir olunu
sever, onu kayrr, dier olunu dver ve ona eziyet eder. Olunu
bir bakmdan sever, bir bakmdan ise sevmez. Bu ise imknsz deildir. Bir kimsenin olu olup biri gayet zeki, akll ve babasnn

fk

(1)

H/145.

ALLAH
hor emrini yerine

N KARDELN

getirir,

dieri aptal ve

HAKLARI

itaatsiz,

ncs

277
de,

akl

de bir ynden sever, bir ynden sevmez. Sevmesi ve sevmemesini, bu ocuklara kar olan hareketlerinde belli eder. Birine ikramda, iyilikte
bulunur, dierine ktlk eder, kzar barr. ncsne de, bazan iyi, bazan kt muamele eder. Ksacas Allah Tel'ya isyan
gibi kabul edip, muhalefeti
edip muhalefet edeni, kendine

az, fakat itaatkr olsa, birini sever, birini sevmez, birini

yapm

dman bilmek, emirlere uymas kadar da sevmek

Ona kar byle olduunu, onunla grmede, oturup

miktarnca onu

lzm

olur.

kalkmada ve konumada belli etmelidir. Allah' dinlememesinden

dolay onu ayarlamaldr. Fsk. daha ok kimse ile oturmakla haddi aar, ziyana yaklarsa, kalkp gitmeli, ondan uzak olmaldr. Zalim olanlara ise fsktan daha sert davranmaldr. Ancak, yalnz
kendine zulmedeni afvetmek ve ondan gelene katlanmak daha iyidir.

Byklerin ahlk bu hususta eit eit idi. Bazlar, eriata

ballklar ve salbet-i diniyyeleri sebebi ile bu kfir, zalim, si ve
fsklara sert davranmakta ok ileri gittiler. Ahmed ibn Hanbel
bunlardan idi. Hris-i Muhsibiye kelm ilminde bir kitap yazp,
Mu4*zile'yi red ettii iin kzd ve buyurdu ki: Kitabnda daha ok
onlarn bhelerini bildiriyor ve sonra cevap veriyorsun. Halbuki
bir kimse o pheleri okuyup, o pheler kalbine yerleebilir. Yahya ibn Min, Ben kimseden bir ey istemem, fakat sultan bana bir
ey verirse alrm, deyince ona da kzd ve hatt onunla konumaLtife ve aka
kesti. Nihayet gelip kendisinden zr diledi ve
Sultandan bir ey alp yemek
olsun diye sylemitim, deyince
din ile alkal bir meseledir. Din ile oynanmaz, aka edilmez, ce-

vabn

verdi.

Bazlar da hepsine efkat ve rahmet nazar ile bakarlard. Bunu yaparken de, her eyin kaz ve kader ile olduunu, hepsinin
Allah Tel'nn kuvvet ve kudreti altnda, zavall birer yaratk
olduunu dnrlerdi. Bu da kymetlidir. Fakat ahmaklar, cahiller
gevek olanlar
burada aldanr. manlar zayf ve eriata
kendini Allah Tel'nn kaz ve kaderine raz sanr. Halbuki bu
rza ve
almeti vardr. Bir kimseyi dverler, maln alrlar, hakaret ederler, alay ederler de, hi kzmaz. Hatt bunlara acrPeygamber Efendimiz
sa, kazaya rzas olduu anlalr. Mesel
(sallllah aleyhi ve sellem) mbarek diini ehid ettikleri ve yhlde (Uhud'dal o yine Y Rabbi, kavmime
zne kanlar
hidayet ver, onlar anlamyorlar, buyururdu. Ama kendine yaplnca kzmak, Allah Tel'ya yaplnca susmak, dinde geveklik
olup, nifak ve aptallktr. Kaz ve kaderle alkas yoktur. O hlde,
kazya rzas byle kuvvetli olmayanm, fftskn fkna kalbinde

ball

balln

akt

K M YA- Y

278

dmanlk duymayann

mannn

SAADET

zayf olduu ve fsk sevdii an-

lalr. Mesel bir kimse senin sevdiine dil uzatsa, kt sz sylese

de, sen kzmasan, bu senin onu sevmediini gsterir.

ALLAH TEL'YA MUHALEFET EDENLERE

KIZMANIN DERECELER
Onlara kz-

Allah Tel'ya muhalefet edenler eit eittir.

mak ve iddetli davranmak da farkl olur.

BRNC
dmanlk

DERECEDE, KFRLERDR: Harb

ehli

iseler,

onlara

farzdr. Onlara yaplacak i, onlar ldrmek ve kle et-

mektir,

KNC

DERECEDE. ZMMLERDR:

Bunlara dmanlk da
tutmak ve kymet
farzdr. Onlara yaplacak muamele, onlar
vermemektir. lerleme yollarn ksmaktr. Onlarla dostluk etmek
ok irkindir, mekruhtur. Hatt haram bile olabilir. Bhusus Allah
Tel, Allah Tel'ya ve kyamet gnne inananlar, Allah'a ve
Resulne muhalefet edenleri sevmezler O. buyuruyor. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Allah
Tel'ya ve kyamet gnne inananlar, Allah'n dmanlar le dost
olamazlar, onlar sevemezler. Hele onlara itimad edip, onlar Mslmanlarn bana tayin etmek, slmiyet ile alay etmek, Msltutmak olup byk gnahlardandr.

manl

aa

aa

NC DERECE, BD AT SAHPLERDR: nsanlar

bid'atla-

ra arrlar. nsanlar ona yaklatrmamak iin bid'at sahibine

dman olduunu aka sylemek, bildirmek lzmdr. Bid'at sahibine selm vermemeli, onunla konumamal, selmn almamaldr. Zira insanlan bid'ate armakla erri yaymaktadr. Fakat cahil olur ve bid'ate armaz, bid'at yaymazsa zarar az olur.

DRDNC DERECE, NSANLARA EZYET VEREN BR GNAHTIR: Zulmetmek, yalan yere^ hidlik etmek, taraf tutarak hkm vermek, Mslmanlar hicivli iirlerle, alayl yazlarla ktlemek, gybet etmek, Mslmanlar birbirine drmek gibi gnahBunlar yapanlardan kamak, uzak durmak, onlara sert davranmak gayet makbul bir itir. Onlarla sevimek ise gayet irkin

lardr.

ve kerih bir

itir.

Ak

haram deildir.
gnah ileyen bir

fetvalara gre

BENC

kimse, baDERECE: arap ien,

kalarn rahatsz etmezse bunun ii dierlerinden ehvendir. Byle-

kabul etmek midi varsa gzellikle, tatl dille nasihat etmek, kabul etmez midinde ise, ondan uzak durmak daha iyidir.
Selmn almal, lnet etmemelidir. Peygamber Efendimiz (sallllalerine,

(1)

58

Mcdele:

22.

ALLAH

aleyhi ve sellem)

Bunun

N KARDELN

zamannda

HAKLARI

bir kimse birka defa

arap imi-

had cezas verilmiti. Ashb- kirmdan birisi, ona

lnet etti ve Bunun bu kt ii ne kadar zaman devam edecektir,
dedi. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) yle syleme, ona eytann yapt dmanlk yetiir, onun hakknda, sen
6e eytana yardmc olma, buyurdu.
ti.

iin

KNC BAB

SOHBET 1ARKADALIK1 VE ARTLARI

arkadalk yaplmaz ve herkes de

Herkesle

lk yaplacak kimsede
1

Akll

haslet

sevilmez.

Arkada-

bulunmaldr:

olmaldr: Aklszla arkadalkta hibir fayda yoktur. Sonunda krgnla, dargnla ve yalnzla sebep olur. nk aklsz bir kimse, sana iyilik yapmak istedii zaman, aklszlkla senin zararna bir ey yapar da, kendisi de bilmez. Bunun iin
demilerdir: Aklszdan uzak olmak, Allah Tel'ya yakn olmaktr. Aklszn yzne bakmak hatadr. Aklsz, yni ahmak, ilerin
hakikatini bilmeyen, anlattn zaman da anlamayan kimsedir.
gelir.

yi ahlkl olmaldr. nk kt ahlk olandan zarar

Fena huyu kmldannca senin hakkn ekinmeden, perva^

szca ineyebilir.

Slihlerden

olmaldr: nk gnah ilemeye devam eden,

Allah Tel'dan korkmaz. Allah Tel'dan korkmayana da emniyet edilmez. Hususan Allah Tel, Bizi anlamaktan gafil brak3

tklarmza

buyuruyor.
ve nefsine uyanlara itaat etmeyiniz
Bid at sahibinden ise uzak durmaldr. nk onun bid'ati kendisine geebilir ve ktl ona gelebilir. Bugn meydana kan bid'atlerden daha byk bid'at yoktur. Baz kimseler, Allah'n kullanhkimlik yapmamak, kimseyi gnah ve fsktan alkoymamak
yoktur. Onlara
lzmdr. Bizim Allah'n kullarna
karmaya lzum da yoktur, diyorlar. Bu szler ise, dinsizlik ve
zndklk olup, bid'attan da ktdr. Byle kimselerle katiyyen grmemelidir. nk onlann bu sz tabiata, yaratla yni nef6e ho gelmektedir. eytan da btn gcyle ona yardmc olmakta, kalbe bunu gzel gstermeye almakta ve insan dinden

dmanlmz

karmaya uramaktadr.
Ca'fer-i

arkadalk
1

Sdk

18

ki:

Be kimse

etmeyin:

Yalanc:

(1)

(radyallah anh) buyurdu

Ona

Kehf;

28.

kar uyank

ol,

her zaman

aldatabilir.

ile

KMYA-YI SAADET

280

Aln ak. Sana

'

yapar.
3
4
5

yilik etmek istese de,

anlamadan ktlk

Bahl En ok lzm olduu zaman brakp

Korkak: htiyacn dt zaman kaar.
Fask: Seni bir lokmaya, hatt daha az
^

gider.

menfaate

bir

satar.

^
lokmadan daha az olan nedir? dediklerinde, Tama' eder
buyurdu. Yni bir lokmaya satar, fakat o da eline gemez. CneydBir

Badadi

(rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki: yi huylu, fsk ile

konumay, arkadalk etmeyi, fena huylu okuyuculardan Ikaari'
ve mevlidhanlardanl ok severim-.

btn bu huylarn bir kimsede toplanmas gayet az mmkn olur. Fakat ne iin arkadalk ettiini bilmelidir. Maksad ns
liyi geinmekl ise, iyi ahlkl birisini aramal; maksad dnya ise,
cmert ve ikram edeni aramal-, maksad din ise, ilim ve takva saEvet,

hibini

aramaldr. Her

nsanlar

artlar baka bakadr.

birinin de

ksmdr. Bazlar gda

daima lzmdrlar.
Bazlar da hastalk gibi

gibi olup,

bazan lzm olurlar.

olup hi aranmazlar. Fakat insanlar bu hastala tutulurlar. Kurtarmak iin ise, mdahale etmek icabeder.
Velhsl, arkadalk yapacan kimseden, ya sen din bakmdan istifade etmelisin, yahut o senden istifade etmelidir.

Bazlar

il gibi olup,

ARKADALIK VE DOSTLUUN HAKLARI

Bir kimse
gibi

arkadalk veya kardelik

ile

baz haklar ortaya kar.

ki karde birbirini ykayan

Burada on hak vardr:

aleyhi ve sellem) buyuruyor

gibidir

).

akdedince, nikh akdi

Peygamber Efendimiz (sallllah

Mal

ki:

iki el

hususundadr. Burada en yksek derece, arkadann hakkn kendi hakkna takdim etmek ve sr 2 etmektir. Hususan Kur'n- Kerim de Ensr hakknda, Kendileri muhta
olduklar hlde (muharebeden alnan ganimetler taksim edilirken)
onlara (muhcirlere) kendilerinden daha ok verirler, ( 3 Duyuruluyor. Orta derece, onu kendisi gibi tutmak ve malnda ortak saymaktr. En
derece de, onu kendi hizmetisi ve klesi gibi bilmek, kendi ihtiyacndan artanla, istemesine lzum, brakmadan
onun ihtiyacn karlamaktr, istemek durumunda braklrsa, dostolur. nk onu dnme ve ona yardm
luk dairesinden
1

Iparal

aa

km

(I)

11/139.

()

sr:

59

152.

Mslman kendine
Har: 9.

Bir

tercih etmektir.

ALLAH

KARDELllN HAKLARI

281

etme kalbinden silinmitir. Byle arkadalk gsteri olup, kymetsizdir.

Gulm'm bir arkada vard. Bana drt bin dirhem

gm lzmdr, dedi. Cevabnda, Gel iki bin dirhem gm vereyim dedi. Onunla arkadalk yapmaktan vazgeti ve Allah iin
sevdiini syleyip, dnya ii iin isr yapmamaktan utanmyor muUtbet'l

sun? dedi. Halifenin yannda sofilerden bazs gammazlk yapp

fena szler sylediler. Hepsini ldrmek iin kl getirtti. Eb'l Hasan Nuri onlarn arasnda idi. En nce kendisini ldrmesi iin,
Onlar benim din
ileri atld. Halife, Niin byle yaptn? dedi.
kardclerimdir, canm onlara feda etmek istedim-, dedi. Halife
Byle olan insanlar ldrlmez! deyip hepsini salverdi.

dostunun evine gitti. Evde yoktu. Cariyesi

Akam evine
Bir kap getir, istediin kadar bunlardan al, dedi.
dnnce, cariyenin yapt ii duyunca, sevincinden onu azd eyleFeth-i Musl bir

di.

Eb Hureyre'nin (radyallah anh) yanma birisi geldi ve Seninle dost ve karde olmak istiyorum, dedi. Kardeliin hakkn
biliyor musun? diye sordu. Adam Hayr dedi. Kendi altn ve gmn benim saymay daha ok sevmendir deyince, Henz o

makama kmadm,

dedi. yleyse vazge, bu, senin

iin deildir

,.

buyurdu.

bn mer

(radyallah anhm) buyuruyor: Sahabeden birine kelle kebab gnderdiler. Filn kardeimin, buna ihtiyac benden oktur deyip, ona gnderdi. O da bir baka din kardeine gnderdi. Bylece birok el deitirdi. Nihayet tekrar birinciye geldi.
Mesrk ve Hayseme arasnda kardelik vard. kisi de borlu idi.
Biri, dieri bilmeden onun borcunu veriyor, dieri de brnden
habersiz onun borcunu dyordu.
(radyallah anh) buyuruyor: Bir din kardeim
iin yirmi dirhem vermeyi, fakirlere yz dirhem vermekten daha
ok severim. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
Hazret-i Ali

baa

gitti

habeden

ve iki misvak ald. Biri eri, biri

biri

vard.

Dorusunu ona

dcru

idi.

Yannda

verdi, erisini kendisi ald.

sa-

buna siz daha lyksnz, deyince, buyurdu ki: Bir

kimse ile bir mddet arkadalk edene, muhakkak, arkadann
hakkn gzetip gzetmedii sorulur (*). Bununla arkadalkta fedkrla, sra iaret eylediler. Yine buyurdu: Birbiri ile arkaReslllah,

dahk

eden iki kiinin, Allah indinde en

den ok sevendir ( 2 ).

(1)

11/154.

(2)

sevgilisi,

11/154.

dierini kendin-

KM YA- YI

SAADET

Btn ilerinde. stetmeden ve syletmeden yardmc olmaktr. Btn ilerini sevin dolu bir gnlle ve aln ak olarak
yapmaldr. Bahusus din bykleri byle yapmlardr. Her gn
dostlarnn kapsna gider, evde olanlara, yaplacak ve grlecek
bir i var m, odun, tuz, ekmek ve yaa ihtiyacnz var m? derlerdi. Onlarn iini kendi ileri kabul ederlerdi.
lerini yapnca da,
kusura bakmayn, elimden bu kadar geliyor, derlerdi.
2

Hasan

Basri buyuruyor

Din kardelerimiz bize, ehlimizden ve evldmzdan daha azizdirler. nk onlar bize hireti, oluk ocuk ise dnyay hatrlatr.
Atn (rahmetullahi aleyh) buyurur ki: U gnde bir din kardelerinizi yoklayn. Hasta iseler, ziyarete gidin. Bir ile urayorlarsa

yardm

edin, sohbeti

Ca'fer ibn

ki:

unutmularsa hatrlatn.

Muhammed

(radyallah anh) buyuruyor: Ben, bir

daha bana ihtiyalarn arzetmezler korkusuyla dmanlarmn
bile ihtiyalarn gidermeye koanm. ok alrm, ben ona deil,
o bana muhta olsun. Dostlar hakknda ne syleyebilirim, ne yapabilirim?. Din byklerinden ylesi vard ki, din kardei ldkten
sonra, krk sene evinin ve oluk ocuunu ihtiyacn, arkadalk
hakk olarak grrd.

DU

olan haktr. Din kardeleri hakknda iyi sylemeli, ayp ve kusurlann rtmeli, din kardelerini gybet eden olursa,
cevap vermeyip, o kimseyi duvarn arkasnda oturmu, hakknda
konuan dinliyor farzetmelidir. Kendisinin olmad yerde onun
nasl olmasn isterse, onun bulunmad yerde de kendisi yle olmaldr. Gevek davranmamaldr. Bir ey syleyince dinlemeli,
ona muhalefet ve onunla mnazara ve mnakaa etmemelidir. Aralar alm olsa bile hibir srrn ifa etmemelidir. nk bu, yaratln
gsterir. Hanm, ocuu ve mal hakknda gybet etmemelidir. Ona hakaret edenle konumamaldr. nk znts devam eder. Hakknda iyi sylerlerse, ondan, saklamam aldr.
Saklarsa hased etmi olur. Bir kusur yaparsa, mteki olmamal,
mazur grmelidir. Allah Tel'ya taatindeki, ibadetindeki kusurlarn dnmeli ve kendine kar kusur ileyene amamal, hayret etmemelidir. Bilmelidir ki, kusursuz bir kimse ararsa, hibir zaman bulamaz ve arkadasz kalr.
Hadis i erifte M'min hep mazeret, mnafk da hep ayp
arar, buyuruldu. Bir iyilikle on kusuru rtmek lzmdr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kt arkadatan saknnz. Bir ktlk grrse,
vurur, yilik* grrce kimseye bahsetmez l 1 ). Her kusura bir mazeret, bir te'vil bul3

ile

aaln

aa

H/156.

ALI.AH

N KARDELN

HAKLARI

maya uramaldr. Mazur grmeli, en iyi ekilde amel

zan etmemelidir. nk s-i zan haramdr.

283
etmeli, s-l

buyurdu:
Aliah Tel m minler hakknda drt eyi haram etmitin MalJarn almak, kanlarn aktmak, gybet etmek ve onlara s-l zan
etmek
sa aleyhisselm buyurur ki, arkadan uyurken grp, zerindeki elbiseyi kaldrp avret yerini aan kimse hakknda
ne dersiniz? Ey Allah'n resul bunu kim yapar dediklerinde, Siz
yaparsnz! Bir din kardeinizin aybn grdnz zaman, onu
ifa eder, bakalar da bilsin diye sylersiniz! buyurdu.

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

Bykler buyurur ki, bir kimse ile dostluk yapmak istersen,

ona kz ve sonra gizlice bir adam gnderip, onun yannda seni ktlemesini syle. Eer senin srrn ifa ederse, onunla arkadalk
yapma. Ve yine demilerdir: Aliah Tel'nn senin hakknda bilip de saklad eyi, bilip de saklayan kimseyi sev. Birisi bir dostuna, gizli bir ey syledi ve Hatrnda mdr? dedi. Hayr, unuttum dedi. Buyuruldu ki: Drt vakitte tutumunu deitiren arkadala lyk deildir: Kendisinden bir ey istediinde, kzgnlk
nnda, tamaa dt srada ve ehvetinde. Byle anlarda da
t

dostluk

hukukuna

riayet etmelidir.

Abdullah'a (radyallah anhm) buyurdu ki: mer (radyallah anh) seni kendine yakn tutuyor ve yallardan ok sana kymet veriyor. Be eye ok dikkat eyle: Hibir
vurma, huzurunda gybet etme, ona hi yalan syleme,
srrn
ne emrederse yap ve senden hibir zaman hyanet ve itaatsizlik
grmesin. Biliniz ki, herhangi bir mes'elede ihtilf ve mnakaa
etmek gibi, sevgiyi yok eden bir ey yoktur. Arkadalarnn, dostunun szn reddetmek, ona cahil ve ahmak, kendine ise akll ve
faziletli demektir. Ona kar kendini byk grmek ve ona hakaret gz ile bakmaktr. Bu ise dostlua deil, dmanla yakndr.
Hazret-1 Abbas,

olu

aa

buyuruyor
ki: Din kardeinin sylediine itiraz etme, onunla alay etme ve
). Din bykleri buyuruyor ki: Din kardeine,
verdiin szde dur
Hadi kalk dediin zaman Nereye? diye sorsa, arkadala lyk
deildir. Belki, kalkmal ve sormaldr. Eb Sleymn- Drn buyuruyor ki: Bir dostum vard, istediimi verirdi. Bir defa, bir eye
ihtiyacm var, dedim. Ne kadar yetiir dedi. Kalbimde ona kar
sevgi kalmad.
Velhsl muhabbeti, sevgiyi ayakta tutan her eyde ve her ide

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

(uygunluktur.

(1)

11/156.

(2)

11/159.

KMYA YI

284

SAADET

acdn

Onu sevdiini

ve
sylemelidir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor: -Bir kimse, bir kimseyi seviyorsa, ona sevdiini sylesin. Bunun iin buyurdu: -Eer
byle yaparsanz, onun kalbinde sevginiz doar ve bir baka taraftan muhabbet artar (*). Her hlini sormal, znt ve ne'esine
ortak olduunu bildirmeli, onun znt ve ne'esini, kendi znt
ve ne esi bilmelidir. Onu araca zaman, iyi isimlerle armal, onun sevdii isimlerle armaldr. Hazret-i mer (radyallah.
anl) buyurdu: Dostluk, kardelik eyle saf olur: Onu en iyi
isimlerle armakla, ondan nce selm vermekle, oturmakta onu
kendine tercih etmekle-. Sevgi almetlerinden biri de; onun olmayerde, onun sevdii gibi, onu medhetmektir. Bunun gibi, ehlini,
ocuklarn ve hllerini ve onlarla alkal eyleri vmelidir. Zira,
bunun sevgide ok tesiri vardr.
her iyilie kretmelidir.
Hazret-i Ali (radyallah anh) buyurur ki: Din kardeinin iyi niyetine kretmeyen, iyi ie de kretmez.
yerde ona
yardm etmeli, hakknda sylenen kt szleri syleyene evirmelidir. Onu kendisi gibi bilmelidir. Yannda, sevdii bir kimse iin.
alaka konuana kar susmak, sevdiine byk cefa olur. Bu. sevdiini dvdklerini grp, ona yardm etmemeye ve susup oturmaya benzer. Zira dil yaras daha byktr. Byklerden biri der
4

Yapt

Olmad

sevdiim bir kimseden konuurken, o sevdiimin orada

bulunduunu, sylenenleri dinlediini ve sylediklerimi onun duymasn istemediim olmamtr. Eb'd-Derd (radyallah anh)
ki:

Birisi

yerde yatan

inek grd. Birini kaldrnca, dieri de kendiliinden kalkt. Bunu grnce alad ve Allah iin karde olanlar byle olurlar.

iki

Kalkarken

de,

yrrken de beraber olurlar, buyurdu.

Din kardeine ilim ve dinde olanlar retmelidir. nk

Allah iin karde olanlarn birbirini Cehennemden korumas, dn^
ya skntlarndan korunmalarndan mhimdir. retir de, rettii ile amel etmezse, nasihat etmeli, yol gstermeli ve onu Allah
Tel'nn azab ile korkutmaldr. Fakat bu nasihatin acmadan dolay olduunu anlatmak iin de, yalnz yerde nasihat etmelidir.
nk kalabalkta nasihat
ve yersiz olur, sylerken de, sert
deil, tatllkla sylemelidir. Peygamber Efendimiz (sallllah aley5

ar

buyurdu ki: M'min m'minin aynasdr, yni ken2

di ayp ve noksanlarn ondan renir
). Bir din kardein sana,
kimsenin olmad bir yerde tatllkla bir kusurunu sylerse ona
teekkr etmelisin.
hi ve sellem)

Kzmamalsn.
(1)

11/159.

Bu,

una

benzer

ki,

(2)

bir kimse

11/160.

sana koynunda

ALLAH

KARDELCN

HAKLARI

285

bu szne kzmazsn, hatt memnun

olursun, insandaki btn kt sfatlar, ylan ve akrep gibidir. Fakat ac ve yaralan kabirde anlalr. Aclar ruhadr. yleyse onlarn acs ve can yakmas bu dnya ylanlarnn bedeni actmasndan daha iddetlidir. mer (radyallah anh) buyurdu: Ayplarm, bir hediye gibi nme getirene, Allah merhamet eylesin. Selylan veya akrep var

man-

Fris

dese,

(radyallah anh)

Beenmediin

yanna

gelince Ey Selmn,

doru

bende hangisini grdn ve duydun, buyurdu. Selmn (radyallah anh) Beni bu hususta konumaktan afveyle dedi. Muhakkak renmek istiyorum, buyuranca ve ok zorlaynca. Selmn (radyallah anh) Duydum ki, evinizde gnde iki defa yemek yeniyor ve gndz ve gece giymek zere iki gmlein varm, dedi. Hazret-i mer (radyallah anh),
Bundan sonra bunlar da yapmayz. Baka hibir ey duydun mu?
buyurdu. Hayr duymadm, dedi. Huzeyfe.ibn s, Yusuf-i Esbt'a
mektup yazd: Duydum ki, dinini iki habbeye sattn. arda bir
ey satn alyordun. Satan bir dank dedi, sen de drtte dank ve
bir habbe dedin. O kimse de, seni tandn, dindar olduunu, slih ldn bildii iin kolaylk gsterip satt. Gaflet klhn bandan kar ve uykudan uyan! Kur'n- Kerim'i renip de, dnyay isteyen kimseye itimad etmeyiniz. nk Allah Tel'nm
syle!

hllerden

etmi

hlde dini istemenin almeti byle

eylerde iyilik etmektir. Allah Tel buyuruyor: Lkin, nasihat
edenleri sevmezler (*). Yalanclar hakkndadr. Nasihat edeni sevmeyende, kibir ve kendini beenme, dinden kuvvetli olmutur.

yetleri ile alay

olur.

Btn bunlar kendi ayp ve kusurunu bilmedii zamandr. ayet ayp ve kusurunu bilirse, im ile nasihat etmeli, aka sylememelidir. Eer bu ayp, sana kar yapt bir kusur ise, onu rtmek ve bilmemezlikten gelmek lzmdr. Fakat dostlukta bir deiiklik de olmamaldr. Eer bir deime olacaksa-, yalnz yerde onu
azarlamak, ondan ayrlmak ve kesilmekten daha iyidir. Kesilmek
de, hakknda fena sylemek ve ona dil uzatmaktan daha iyidir.
Arkadalktan maksat kendi ahlkn, arkadalarndan, din
kardelerinden gelecek baz eylere katlanmakla dzeltmektir.
Yoksa onlardan iyilik beklememelidir. Eb Bekr-i Kettni buyuruyor ki: Bir kimse benimle arkadalk yapt. Kalbim arland. Kalbimden o
gitmesi iin ona bir ey baladm. Yine kalbimden gitmedi. Kolundan tutup evime gtrdm ve Ayann altna
yzn sreyim, dedim. Katiyen olamaz, dedi. Muhakkak bunu istiyorum, dedim. Msaade etti ve o arlk kalbimden kalkt.
Eb Ali Ribt anlatr^ Abdullah- Rzi ile sahrada gidiyor-

arln

(1)

A'rf:

79.

KMYA

280

YI

SAADET

duk. Yolda sen mi, yoksa ben mi reis olaym, dedi. Sen ol, dedim.
Ne desem yapacaksn, dedi.
stne, dedim. Torban getir, dedi. Getirdim. Yiyeceimi, elbisemi ve daha neyim varsa torbasnn
iine koydu ve srtna ald. Kendisi tad. Her ne zaman, bana verin, yoruldunuz, desem, bana Sana reis benim dedim, sylediimi
tut, derdi. Ertesi gece yamur yad, sabaha kadar uyumad, ayakta durdu, slanmayaym diye de stme bir rt tuttu. Bir ey sylesem, reis benim, sen dediimi yap derdi. Keke onu reis yapmasaydm, dedim-.

Ba

Hat

ve kusurunu afvetmelidir.

Bykler buyurmutur:
Bir din kardein sana bir kusur ederse, kendinde onun yetmi eit zrn ara. Nefsin kabul etmezse, nefsine de ki: te senin kt
huyun ve herkese fena syleyiciliin. Kardein senden yetmi trl
zr diliyor da kabul etmiyorsun. Kusuru bir gnah ise, ona gzellikle o iten
vazgemesini syle. Vazgeerse ve srar etmezse grmemezlikten gel. Israr ederse nasihat eyle Fayda vermezse,
bu hususta ne yaplaca hakknda Ashb kirm (aleyhimrrdvn) ihtilf eylediler. Eb Zer'in (radjyallah anh) grne gre,
o kimseyle arkadal kesmek lzmdr. Buyuruyor ki: Onu Allah
iin sevmitin, imdi de A^ah iin ona dman ol!.
Eb'd-Derd
ksm
(aleyhimrrdvn) buyurdu ki: Arvo ashab kirmdan bir
kadal kesmemek lzmdr. O iinden dnecei mit edilebilir.
Batan dost edinmemeliydi. Dost edindikten sonra bu ekilde ondan
kesilmemelidir. brhim-i Neha (rahmetullahi aleyh) buyuruyor
ki: Din kardeinden bir gnah yznden ayrlma, bugn yaparsa,
yarn yapmaz.
Din byklerinden iki karde vard. Birinin kalbi bir aka tutuldu. Dier kardeine, yni din kardeine, Benim kalbim hasta
oldu, eer kardelik akdini bozmak istersen boz, dedi.
Kardei,
Bir gnah iin senden aynlmaktan beni Allah korusun, dedi
ve
Allah Tel onu bu beldan kurtanncaya kadar hibir ey yememeye ve imemeye karar verdi. Krk gn hibir ey yemedi. Sonra,
Hlin
nasldr? dedi. Eskisi gibiyim, dedi. Yine yememeye devam etti. Vcudu eridi. Nihayet bir gn kardei geldi ve Allah
Tel imdadma yetiti ve kalbimi aktan souttu, dedi. Bundan
6

sonra yemek yedi.

kardein dinini brakp, bir gnaha sapland.

Niin onunla kardelii kesmiyorsun? dediler. Buyurdu ki, onun,
imdi bir kardee ihtiyac vardr. Zira dkndr, ondan nasl el
ekerim. Ltuf la eline yaprm, belki bylelikle onu Cehennemden
kurtarrm.
Birine, senin din

Beni Isril'de iki kii vard. Birbirini ok sever, bir

da ibadet ederlerdi. Bir tanesi bir ey satn almak iin

da banehre

indi.

ALLAH

Gz meyhanedeki

N KARDELCN

HAKLAR

287

kadna

dald, ona tutuldu ve ister istemez

onunla kaid. Birka gn geince, dieri onu aramaya geldi ve bandan geenleri duydu. Yanna gitti. Dieri utancndan, Seni tanmyorum, dedi. Yanma gelen, zlme. Sana kar olan efkatim, bugn senden ayrlacak kadar az deildir, dedi ve eildi, onu
pt. Bu efkati ondan grnce,
gznden dmediini anlad.
Kalkt, tevbe etti ve onunla gitti.
bir

Eb Zer'in (radyallah anh) yolu, selmete daha yakndr. Fakat bu yol daha ince ve fkha daha uygundur. nk bu ltuf onun
tevbesne sebep olur. Acizlik ve dknlk gnlerinde kardee daha ok ihtiya olur. Nas olur da, terkedilir. Fkh taraf yledir
ki, dostluk - kardelik akdi yaplnca, akraba olur. Gnah sebebiyle sa-i rahmi terk etmek olmaz. Bunun iin
Allah Tel buyu-

Eer

kabilen ve akraban sana asi olurlarsa, sizden deil, amelinizden, yaptklarnzdan zlyorum de t 1 ).
rur:

Eb'd-Derd'ya (radyallah anh),

Din kardein gnah iledi, onu dman tutuyor musun? dendikte, Gnahna dmanm
ama o benim kardeimdir, buyurdu. Fakat balangta byle kimse
ile kardelik etmemelidir. nk kardelik etmemek su dedr.
Kardelii kesmek ise sutur. Terketmekte belli bir hak vardr. Sana bir kusur ederse, zr dilerse, afvetmen iyidir. Yalan sylediini bilsen be, zrn kabul eyle. nk Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem) buyuruyor: Bir kimseden, kardei zr diler de
zrn kabul etmezse, onun gnah Mslmanlarn yolunu kesip,
onlardan hara almann gnah gibidir ( 2 ). Yine buyurdu: M'min, abuk kzar ve abuk honut olur ( 3 ). Eb Sleymn- Drn, mridine, Din kardeinden eziyet grrsen sakn kzma. Kzarsan, daha ok eziyet veren sz duyabilirsin, buyurdu. Ve Tecrbelerimle byle olduunu anladm, dedi.

Dostunu, din kardeini du ile anmaldr. Hayatnda da,

ldkten sonra da byle olmaldr. Bunun gibi ehlini ve ocuklarda du ile anmaldr. Kendine du ettiin zaman, ona da du
eyle ki, bu, hakikatta kendine du eylemendir. Hususan hads-i erifte Din kardeine arkasndan du edene bir melek sen de yle
ol der, ( 4 ) buyuruldu. Bir rivayette Allah Tel buyurur: nce
senden balarm. Ve yine buyurdu: Birbirlerini sevenlerin arkalarndan yapt dualar red olunmaz ( 5 ).
7

Eb'd-Derda (radyallah anh) buyurur: Secdede yetmi dostumun isimlerini hatrlar, hepsine teker teker du ederim. yle

(1)

26

(3)

11/163.

uar:

216.

(2)

11/163.

(4),

(5)

H/163.

KMYA* Y SAALLT

280

demilerdir: Kardelik yledir

paylarken o mezardaki hlini

ldnde vrisler mirasn

dnp, senin iin dua eder. Peyki,

sen

gamber

Efendimiz
(sallallah aleyhi ve sellem)
buyuruyor ki:
Olen, boulmak zere olup tutunmak iin saa sola el atan kimse
gibi, ehlinden, ocuklarndan ve dostlarndan du bekler. Yaayanlardan gelen bu dualar, nur dalar gibi lnn kabrine gelir (*).
Yine buyurdu: llere hediye edilen dualar, nurdan bir tabakla
getirilir ve onlara bu filnn sana hediyesidir denir. Yaayanlarn
hediyeye sevinmesi gibi sevinirler.

Sevgide, dostlukta vefal olmaldr.

Vefakrln mnla-

rndan biri de; lmden sonra

ocuklarn ve dostlarm unutmamaktr. htiyar bir kadn, Peygamber Efendimizin (sallallah
aleyhi ve sellem) yanma geldi.
Peygamber Efendimiz (aleyhisselm) ona ok ikramda bulundu. Ashb- kirm bu yakn alkaya
hayret etti. Buyurdu ki: Bu kadn, Hatice (radyallah anh) zamannda bize gelirdi. Ahde vefa imandandr ( 2 ).
ehlini,

Vefakrln

de dostu

biri

ile

alkal

olan,

oluna,

klesine,

hizmetilerine efkatli olmaldr. Yaknlarna gsterilen sevgi kardeinin kalbine kendisine gsterilenden daha ok tesir eder. Biri de
mevki ve makam sahibi olduunda dostlarna
tevazuu elden
brakmamak, kibirlenmemektir. Biri de, hibir sebeple dostluu
;

kar

kesmemelidir. nk,
eytan, iki karde arasndaki soukluktan daha ok bir eye sevinmez. Hususan Allah TeM buyurdu: Muhakkak ki eytan, aranzda kavga, dargnlk karr ( 3 ).
Ysuf aleyhisselm buyurur: eytan benimle kardeimin arasnda
fesad kardktan sonra... ( 4 ). Biri de; dostun dmanyla, dost olmamaktr. Belki onun
kendi
bilmelidir. nk bir kimse bir kimseyi sever,
da severse, sevgisi zayf
olur. Biri de; onun hakknda bozuk szler syleyeni dinlememek
ve sz tayclar yalanc kabul etmektir.

dmann
dman
dmann

Aralarnda tekellf [zahmet verici eyleri olmamaldr.

Byle bir dostu ile, yalnzken naslsa yle olmaldr. ayet birbirleri
arasnda utanma devam ediyorsa, bu iyi bir dostluk saylmaz. Hazret-i Ali (radyallah anh) buyurur.- Dostlarn en fenas seni ken9

disine hizmete ve tekellf e zorlayandr.

Badadi

Cneyd-i

grdm. Aralarnda
iki

(rahimehullah)

buyurur:

ok

kardeler

olmadan birbirine krlan

karde [kardelik) grmedim. Bykler buyurmutur: Dn-

yay

bir sebep, bir klfet

sevenlerle edebli olarak, hireti isteyenlerle ilim sahibi olarak,

(1)

11/164.

(3)

17

Isr: 53.

(2)

11/164.

(4)

12

Ysuf:

100.

ALLAH

N KARDELN

HAKLARI

mrifet sahipleriyle do stediin gibi gr. Sofilerden bazs birbirleriyle arkadalk etmilerdir. Koyduklan art da, eer birisi
devaml yemeyip oru tutarsa, gece sabaha kadar uyumayp namaz klarsa, dierinin ona, Niin byle yapyorsun?, diye sorma-

mas

idi.

Allah iin olan dostluun

te ise tekellf olmaz.
10

Kendini

mns

btn dostlardan

ey

birliktir. Birlikte,

aa

bilmelidir.

beraberlik-

Onlardan bir

beklememeli, her eyine hakkyla riayet etmelidir. Cneyd-1

Badadi nin huzurunda biri, Allah iin kardelik olmak, bu zamanda ok kymetli ve bulunmaz oldu, dedi. Birka defa bu sz tekrarlad. Cneyd (rahimehullah) buyurdu ki: Senin sknt ve cefalarn ekecek bir kimse aryorsan, bulamazsn. Sknt ve cefalarn ekecein bir kimse aryorsan burada ok vardr.

Din bykleri buyuruyor ki, kendini din kardelerinden stn

gren gnahkr olur. Onlar da onu yle grrlerse gnahkr olurKendini onlar gibi grrse, kendisi
dan
grrse kendisj de, onlar da
Eb Muaviye-i Esved buyurur: Btn
dirler. nk, beni kendilerinden nce
lar.

aa

de, onlar

da zlr. Onlar-

rahat ve selmette olurlar.

dostlarm benden daha

iyi-

tutarlar ve stn bilirler.

NC BAB
MSLMANLARIN, AKRABALARIN, KOMULARIN
VE KLELERN HAKLARI
Herkesin hakk yaknlk derecesine gredir. Yaknln
receleri vardr, haklar da buna uygundur. En kuvvetli

ise de-

ba

Allah

Buna ait haklar anlatld. Byle kardelii

olmayp, fakat Mslman olmak hasebiyle yaknl bulunan kimiin olan kardeliktir.

selerin de

haklan vardr:

Kendisinin

beenmediini

hibir Mslman iin de beenmemelidir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor: M minler, bir beden gibidir. Bir uzvu acynca, btn
uzuvlar bunu duyar ve acr 0). Yine buyurdu: Cehennemden
1

kurtulmak isteyen, lm gelince kelime- ehdet zere olmaldr

ve kendisine yaplmasn ho grmedii eyi hibir MsImana
yapmamaldr. Msa aleyhisselm sordu: Y Rabbi! Kullarndan
daha dil hangisidir?. Allah Tel, Kendini bakalarndan aa^
grenler, buyurdu.
(1)

u/m.
Kimy-y Sadet

F. 19

KMYA-YI SAADET

200

Elinden

ve dilinden hibir Mslmana zarar gelmemeli-'

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
dir.
Mslman kime derler biliyor musunuz?. Allah ve Resul daha
iyi bilir, dediler. Buyurdu ki: Mslmanlarn, elinden ve dilinden
zarar grmedikleri kimsedir. Bunun zerine
M'min kime de
2

Buyurdu ki: .Mslmanlarn bedenlerinin ve mallarnn, kendisinden emin olduu kimsedir. Muhacir kimdir?, dediler. Buyurdu ki: Fena ilerden kesilenlerdir. Yine buyurdu: Bir
nir?, dediler.

Mslman rencide eden bak, kimseye hell deildir,

man korkutacak bir ey yapmak da hell deildir t 1).
Mchid (radyallah anh) buyurur:

bir

Msl-

Cehennemde olanlara

btn bedenleri szp akar, yalnz kemikleri kalr. Sonra bir ses. Bu nasl bir elemdir? der. ok
iddetlidir derler. Ayn ses, Bu, dnyada Mslmanlara verdiiAllah Tel yle yaralar verir

ki,

Peygamber Efendimiz (sallllah

niz skntnn karldr, der.
Cennette istedii gibi dolaan birini
aleyhi ve sellem) buyurdu:
grdm. Mslmanlara eziyet vermesin diye yol zerindeki bir

aac

kesmiti

).

- Hi

kimseye kibirlenmemelidir. nk, Allah Tel kibirlileri sevmez.

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah Tel bana vahiy ile bildirdi ki, tevzu
3
et, kimse kimseye vnmesin
). Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) dul kadnlarn, miskinlerin ilerini grnceye kadar urard. Kimseye hakaret gz ile bakmamaldr. nk o kimse Allah Tel'nn vel kulu olabilir, fakat o
bilmez. Allah Tel evliya kullarn herkesin nazanndan rtm3

tr.

Mslmanlar

hakknda

dinlememelidedikoduyu
dir. Adaletle konuann szn dinlemelidir. Sz tayan, dedikodu
yapan ise fsktr. Hads-i erifte Sz tayan Cennete gire*
4

hibir

buyuruldu. Bilmelidir ki, bir kimseyi senin yannda ktleyen, seni de bakasnn yannda ktler. Byle kimseden uzak olmal ve onu yalanc kabul etmelidir.

mez,

Bir tand

gnden fazla dargn durmamaldr. nk Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem), Bir Mslmanla gnden fazla darlmak hell deildir, ( 5 ) buyurdu. En
iyisi nce selm verendir. krime (radyallah anh) buyurdu: Allah Tel, Ysuf aleyhisselma, Senin dereceni ve ismini, kardelerini afvettiin iin, byk eyledim, buyurmutur. Hads-i erifte, Din kardeini afvedenin izzeti ve bykl artar ()
buyuruldu.
5

(1)

11/171.

ile

(2)

11/171-172.

(3),

(4).

(5),

(6)

11/172.

ALLAH

N KARDELN

HAKLARI

291

6
Karsndaki ister iyi biri olsun, ister kt biri olsun elinden gelen iyilii yapmaldr. Hadis i erifte, Elinden geldii kadar
herkese iyilik et, eer o buna lyk deil ise, sen lyksn ( x ), buyuruldu. Bir baka hadis i erifte de,
mandan sonra akln esas,
Mslmanlar sevmek, mtteki olan ve olmayanlara iyilik etmek2
tir
( ),
buyurdular. Eb Hureyre (radyallah anh) Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) ile bir kimse msfaha edip
konusa, o kimse elini ekmeyince, o da elini ekmezdi. Kimle konusa, yzn ona dner ve sonuna kadar beklerdi, buyurdu.

Yallara hrmet etmelidir, kkleri sevmeli ve acmaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem), Yalla7

byklere hrmet etmeyen, ocuklara acmayan bizden deilolandir ( 3 ), buyurdu. Ve yine buyurdu ki: Sa, sakal
lara tzim ve hrmet, Al ahu Tei'ya tazim ve hrmettir ( 4 ). Ve
yine buyurdu: Genliinde, yallara, ihtiyarlara hrmet edenlere, Allah Tel
ihtiyarladklar zaman genleri hrmet ettirir,
5
t ). O hlde ihtiyarlara hrmet etmek, uzun mrl olmaya iarettir. nk bykleri, yallar sayan ve byk tutann, onlar gibi
yalanaca ve mkfatn grecei anlalr. Peygamber (aleyhisselm) seferden dnnce, ocuklar toplar, onlar hayvana bindirir, kimini nne, kimini arkaya alrd. ocuklardan bir ksm, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bizi ne oturtuyor diye, arkaya oturanlara vnrlerdi. Kk bir ocuk getirip, isim koymasn
ve du etmesini isterlerdi. ocuklar kucama alrd. ocuklar bazan, O'nun kucana i yaparlard. ocuu kucandan almak
istediklerinde, Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem),
Brakn, iini bitirinceye kadar dursun, onu korkutmayn, iini
kesmeyin 6 ), buyurur, kalbi krlmasn diye, babasnn yannda
ra,

aarm

bir

mddet daha

oturur,

dar

knca ykard.

Btn

Mslmanlara gler yzl olmaldr. Sert grnmemeli, sklr vaziyette durmamaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah Tel, kolaylk gsteren gler yzlleri sever 7 ). Yine buyurdu: Gnahlarn afvna
sebep olan iyi amel, gler yz ve tatl szdr ( 8 )
Hazret-i Enes (radyallah anh) buyurur: htiyar bir kadn,
8

Peygamberimizin (aleyhisselm) yoluna geldi ve

dr, dedi. Peygamber Efendimiz (aleyhisselm),
oturalm, seni dinleyeyim ( 9 ), buyurdu. Kadn
oturdu ve Efendimiz onu sonuna kadar dinledi.
9
Hibir Mslman, verdii sz yerine

(1)

H/172.

(7). (8).

(9)

(2)

H/174.

11/172

173.

(3)

11/173.

seninle

iim

var-

stediin yerde
hemen orackta
getirmemezlik
(4), (5), (6)

et-

H/173.

KIMYA-YI SAADET

202

memelidir. Hadis-i erifte huy vardr. Kimde bulunsalar, o kimse mnafktr, sterse oru tutsun: Konuurken yalan syleyen, sznde durmayan ve emanete hyanet eden 0), buyuruldu.

Herkese

derecesine gre hrmet etmelidir.

Daha aziz
olan, herkesin arasnda daha aziz ve stn tutmaldr. Gzel elbisesi, at ve mal olan daha kerim ve aziz tutulur. Hazret i ie (radyallah anh) seferde idi. Sofra kurdular. Bir fakir geiyordu, una bir para ekmek verin, buyurdu. Bir atl geiyordu, onu
buyurdu. Fakiri yolladn, zengini aryorsun, dediler. Buyurdu
ki: Allah Tel herkese bir derece verdi. Biz de bu derecenin hakgzetmeliyiz. Fakir bir para ekmee sevinir, zengine byle
yapmak ise ayp olur. Onu da sevindirecek bir ey lzmdr.
10

arn

kn

Hadis i erifte, Bir halkn azizi yannza gelirse, onu aziz tutunuz ( 2 ) buyuruldu. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) zerine oturmak iin ridsm ipaltosunul bir kimseye verdi. Kendisine st emziren ihtiyar bir kadn, yanna geldi. Onu kendi rids zerine oturtup,
Rahat ol, ey annem! Emret ve ne ster3
sen ste vereyim
). buyurdu. Ganimetten kendisine verilen mal
ona verdi. O da bu mal yzbin dirheme Hazret-i Osman'a (radyallah anh) satt.
(

11

Birbirine

dargn oian

iki

rn

Mslman bartrmaya,

arala-

bulmaya uramaldr. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve

sellem) buyurdu ki: Size orutan, sadakadan ve namazdan Infile namaz ve orutan
daha stn bir eyi haber vereyim mi?. Buyurunuz, dediler. Mslmanlarn arasn bulmak, onlar bartr1

mak

(),

buyurdu.

Hazret-i Enes

(radyallah anh) buyurur: Bir gn Peygamberimiz (aleyhisselm) oturuyordu, tebessm ediyordu. Hazret-i mer
(radyallah anh), Y ReslllahI Anam. babam sana fed olsun,
niye glyordun?, dedi. Buyurdu ki: mmetimden biri lemlerin
Rabbinin huzurunda diz m: Y Rabb, benim hakkm ondan

bana zulm etmitir.

Hakkm

sterim diyor. Allah Tel dierine: Bunun hakkn ver, buyurur. Y Rabbi, benim iyiliklerimi, sevablarm hasmlarmn hepsi ald, bende hibir ey kalmad, der.
Allah Tel mazluma: Hi sevab kalmad, ne yapaym? der. Y
al,

Rabbi,

gnahlarm ona

ykle, der. Bylece

gnahlar ona verilir.

Yine de zulm bitmez. Sonra Peygamberimiz (aleyhisselm) alad ve buyurdu ki: Bu, herkesin, zerindeki ykn kaldrlmasn
stedii, byk bir gndr. Sonra Allah Tel, kendisine zulm
(D

H/174.

(2),

(3)

11/175.

(4)

H/176.

N KARDELN

ALLAH

HAKLARI

293

olunana. Bak bakalm ne grrsn? der. Y Rabbl, gmten ehirler, altn sslemell kkler gryorum. Hangi peygamberin, hangi
sddlkm yahut hangi ehidin olduunu bilmiyorum, der. Allah Tel, bunlar satlktr, buyurur. Y Rabbi, bunlarn kymetini kim
verebilir? der. Allah Tel, sen verirsin, buyurur. Y Rabbi, ben
bunu ne ile alabilirim? der. Allah Tel, din kardeini afvetme'klo
buyurur. Y Rabbi, onu afvettim, der. Allah Tel, kalk elinden
tut ve ikiniz de Cennete giriniz, buyurur. Bunun zerine PeygamAllah'tan korkunuz ve Mslberimiz (aleyhisselm) buyurdu:
manlar bartrnz. Zira Allah Tel kyamet gn Mslmanla-

rn arasm
12

bulur, onlar

bartrr-

Mslmanlarn

C 1 )-

btn ayplarn ve

gizli

eylerini rtme-

B dnyada Mslmanlarn hllerini rtengnahlarn Allah Tel da kyamette rter ( 2 ), buyurdu.

Hads

lidir.

lerin

erifte,

buyurur: Hrszlk yaierken grdklerim hakknda da Allah Tel'nm bu

Eb Bekri's-Sddk (radyallah anh)

parken, iki

Peygamberimiz (aleyhisselm)
buyurdu: Ey dil ile iman edip kalblerine iman yerlemeyenler! nsanlar gybet etmeyin, gizli eylerini aratrmayn. nk bir Mslmann sr perdesini yrtp, gizli eylerini aa vurann, Allah
Tel da sr perdesini yrtar, isterse kendi evinde olsun, ktlkleirkin

ilerini rtmesini

meydana karr

rini

bn

isterim.

).

Mes'ud (radyallah anh) buyurur: Hrszlktan dolay

ilk

sellem)
giti.

Ashb- kirm (aleyhimrrdvn), Y

Reslllah!

Bu ie

lyor musunuz?, dediler. Reslullah (aleyhisselm), Ne iin zlmeyeyim? Kendi kardelerime ktlkte nasl eytann arkada
olurum? Eer Allah Tel'nm sizi afvetmeslni, gnahlarnz
lamasn ve rtmesini isterseniz, siz de Mslmanlarn gnahlarn
rtnz. nk sultann huzuruna getirilince had cezas tatbik
edilmek gerektir ( 4 ), buyurdu. Hazret-i mer (radyallah anh)
gece bekilerini murakabe ediyordu. Bir ark sesi iitti. Pencereye
trmand. eride, bir adam, bir kadn ve yanlarnda arap grd.
Pencereden girdi ve Ey Allah'n dman! Byle bir gnahn Allah'n rteceini mi zannettin? buyurdu. O kimse: Ey Emire'l M'minin! Acele etme. Ben bir gnah ilemi isem, sen gnah
iledin. Allah Tel Ayblar aratrmayn ( 5 ), buyurdu. Sen ise
aratnyorsun. Allah Tel. Evlere kaplardan giriniz ( ), buyu-

ba-

fl

(!).

(5)

(2)

49

11/176.

Hucrt:

(3).
12.

(6)

(4)

11/177.

Bakara:

189,

KIMYA-YI SAADET

294
ruyor. Sen

pencereden girdin. Allah Tel zinsiz kimsenin

evine girmeyin, selm vererek girin 0), buyuruyor. Sen ise izinsiz
girdin ve selm vermedin, dedi. Hazret-i mer (radyallah anh)
imdi seni afvedersem tevbe eder misin? buyurdu. O kimse, Elbette ederim, eer afvedersen. bu gnah bir daha ilemem, dedi.
ise,

mer

Hazret-i

afvetti.

da tevbe

etti.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Mslmanlar kendi aralarnda konuurlarken, ne konuuyorlar diye on-

lar dinlemek isteyenlerin kulana, kyamet gn erimi

dklr

kurun

).

-Thmet altnda kalnacak eylerden kanmaldr. Bylece Mslmanlarn kalblerini kendisi hakknda s-i zan etmekten,
dillerini de gybet etmekten korumu olur. nk bakasnn
gnah
ilemesine sebep olan, o gnaha ortak olur. Peygamberimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor:
Anasna, babasna sven
kimse hakknda ne dersiniz?, Bunu kim yapar, y Reslllah?,
dediler. Buyurdu ki: Bakalarnn anasna, babasna svp,
mukabilinde anasna, babasna svdrenler; anasna, babasna sv3
olur
). Hazret-i mer (radyallah anh)
Thmet altnda
kalmasna sebep olacak yerde duran kimse, kendisine s-i zan edeni ayplamasn!, buyurdu. Peygamberimiz (aleyhisselm),
Rama13

zann

sonunda, hanmlar Safiyye ile mescidde oturmu konuuyorlard. ki kimse oraya geldi. Onlara tebessm edip, Bu benim
Safiyyedir, buyurdu. Gelenler, Y Reslllah! Bir kimse ne kadar s-i zan etse de size de edemez ya, deyince, eytan
insann vcudunda kan gibi akmaktadr- ( 4 ), buyurdu. Hazret-1
mer (radyallah anh) sokakta kadnla konuan bir erkek grd. Adama kamyla vurdu. Adam, Bu benim hanmmdr, deyince, Ne iin kimsenin grmedii baka bir
yerde konumuyorsunuz? dedi.

hanmm

14

mn

Eer

makam

bir

sahibi

hibir

ise,

Mslmandan yard-

esirgememelidir. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

Ashb- kiram a buyurdu ki: Bir ihtiyac iin bana gelenlere siz de

yardmc

Ben yapmay murad ettiim baz ileri sizlerin iltimasta bulunup ecir kazanmanz in biraz geciktiririm Yine
buyurdu: Dil sadakasndan daha faziletli sadaka yoktur.
Bu nasl
olur?, dediler. ltimasta bulunmakla; bu syede
kan davas nlenir, menfaat salanr, zararn nne geilir ( 5
), buyurdu.
15

malna

olun.

Bir kimsenin bir Mslmana dil uzattn,

canna veya
kymak istediini duyunca, o kimse orada yoksa, cevapta

orada bulunmayan
(1)

24

Nr:

Mslmann

27.

vekili

olmal ve o zulm ondan

(2),

(3),

(4),

(S)

H/178.

gi-

N KARDELN

ALLAH

HAKLARI

205

Sermelidir. Hususan Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

yerde onu methedebuyurur: Bir Mslmann ktlkle
rek, verek ona yardmc olana, AJlah Tel, yardma daha ok

anld

muhta olduu yerde yardmc olur. Bir Mslmana yardm etmek

istemeyip, dmanlk etmeye kalkarsa, AJlah Tel yardma en
muhta olduu anda onu yardmsz brakr.
16
Bir Mslman kt bir kimse ile arkadalk ederse, ona
iyi muamele etmeli ve kurtulmas iin uramaldr. Ona kt bir
Sz sylememelidir. bn Abbas (radyallah anh), Ktle iyilikle mdra ederler 0), yet i kerimesinin mnsn anlatrken, kt sze, selm ve mdra ile mukabele ediniz, buyuruyor. Ilazret-i

ie

(radyallah anh) buyurdu: Bir kimse Reslullah'n (aleyhisselm) yanna girmek iin izin istedi. Gelsin, zira kavmi arasnda
kt kimsedir, buyurdu. Yanna gelince, ona o kadar gzel ve insanca muamele etti ki, Reslullah'n yannda byk bir kymeti,
knca, kendisine Fena
hususi bir derecesi vardr sandm.
insandr, dedin ve byle muamele ettin, dedim. Buyurdu ki: Ey
ie! Kyamette Allah Tel&'nm indinde insanlarn en kts, ktlnden korkulduu iin hrmet grendir- 2 ). Hads i erifte;
Kt szllerin dilinden namusunu korumak in yaplan her ey
sadakadr, buyuruldu. Eb'd-Derdft (radyallah anh)
buyurur:
ok insanlar vardr ki, yzlerine gleriz, ama kalbimiz onlara l-

Dar

net eder.

Fakirlerle

oturup kalkmal, arkada olmaldr. Zenginlerle oturmaktan kanmaldr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) llerle oturmaynz, buyurdu. ller kimlerdir?
3
dediler. Zenginlerdir
), buyurdu. Sleymn aleyhisselm kendi
lkesinde, nerede bir fakir grse, onunla oturur ve Miskinler, miskinlerle oturur, buyururdu. s aleyhisselm, ey miskin, sznden
-daha ok bir eyi sevmezdi. Hatt Peygamberimiz (aleyhisselm),
Beni fakir olarak yaat, fakir olarak ldr ve beni fakirlerle haY Rabbi! Seni nerede
reyle ( 4 ). buyurdu. Mus aleyhisselm,
arayaym? deyince, Allah Tel, Kalbi krk olanlarn yannda
ara, buyurdu.
18
Br Mslmann gnln sevindirmeye uramal, bir
Mslmann ihtiyacn gidermelidir. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu: Bir Mslmann ini grenin btn mr.
Allah Tel'ya hizmetle gemi gibidir ( 5 ). Yine buyurdu: Bir
Mslman sevindireni, Allah Tel kyamet gn sevindirir (),
17

(4)

Ra'd: 22.
Fakir: Allah Te'dan

(5) .

(1)

13

H/185.

(2).

baka kimseden

(3)

bir

11/184.

ey

beklemeyendir.

KMYA YI

206

SAADET

Yine buyurdu: Bir Malmann ini grmek in gece veya gnyapsn veya yapmasn, cmide iki ay
dz bir mddet uraan, o
1
itlkaf etmekten daha yidir i ). Yine buyurdu: zntl bir kimseyi sevindirene yahut bir mazlumu kurtarana, Allah Teala yetmi eit mafiret ihsan eder (*). Yine buyurdu: Zalim olsa da,
mazlum olsa da din kardeine yardm eyle 3 ). Zalim olunca nasl
yardm edelim?, dediler. Zulmetmekten alkoymaya yardm etmekle ( 4 ), buyurdu. Yine buyurdu: Allah Tel, bir Mslmann
kalbini sevindirmekten daha ok hibir tat sevmez ( 5 ). Yine buyurdu: ki haslet vardr ki, onlardan kts yoktur: Allah'a irk
komak ve insanlara eziyet vermek. ki haslet vardr ki. onlardan
byk ibadet yoktun man etmek ve insanlarn rahatln aramak ( 6 ). Yine buyurdu: Bir Mslmamn zntsne zlmeyen,

bizden deildir

( ).

Fudayl bin lyad' alarken grdler. Niin alyorsun? dediler.

Bana zulmeden bir zavall Mslmana zldmden alyorum,
dedi. Kyamette ona sorulacak ve rezil olacaktr. Fakat hibir zr
ve bahane bulamayacaktr. Ma'rf-i Kerhi buyuruyor: Bir kimse
gnde defa Allahmmeslih mmete Muhammedin, Allahm-

merham mmete Muhammedin, Allahmme ferric mmete Muhammedin derse, ismi ebdallar defterine yazlr.

Kime rastlarsa konumadan nce selm vermelidir. Elini

skmal, musafaha etmelidir. Peygamber Efendimiz (aleyhisselm
buyurdu: Selm vermeden nce, konuana cevab vermeyiniz, nce selm versin ( 8 ). Peygamber Efendimizin (aleyhisselm) yanna
19

ve selm vermedi. Dar k, yeniden gir ve selm ver,

buyurdu. Abdesti iyi al ki, mrn uzun olsum kime rastlarsan selm ver ki, sevabn ok olsun, evine girdiin zaman evdekilere selm ver kl, evinde iyilik ok olsun!. ().
birisi geldi

Peygamberimizin (aleyhisselm) yanna biri geldi ve Selmn

aleykm, y Reslllah dedi. Bu kimseye on sevab yazld, buyurdu. Bir bakas geldi ve Selmn aleykm ve rahmetullahi,
dedi. Buna yirmi sevab yazld, buyurdu. Bir bakas daha geldi
ve Selmn aleykm ve rahmetullahi ve berekth, dedi. Buna
otuz sevab yazld, buyurdu. Peygamber Efendimiz (aleyhisselm)
buyurdu: Bir yere girerken selm veriniz,
karken de selm veriniz. Zira birincisi, sonuncusundan evl deildir! ( ,0 ). ki
m'min birbirlerinin elini tutunca, bu arada yetmi rahmet taksim
olunur. Bunun altm dokuzu, gler yzl ve neeli olana verilir.

dar

*
(I)
(8).

(2),

(9).

(31.

(10)

(4).

(5)

H/179.

11/185.

(6),

(7)

H/185.

ALLAH

N KARDELN

HAKLARI

297

karlanca, birbirlerine selm verir, yz

rahmet aralarnda blnr. Doksan nce selm verene, onu da diki Mslman
erine

birbiriyle

verilir.

Din byklerinin ellerini pmek snnettir. Eb Ubeyde Cerrah,

mer bin Hattb'n (radyallah anhma) elini pt. Hazret-i Enes
(radyallah anh) der ki: Resluilah'dan, birbirimize rastlaynca,
eilelim mi? diye sordum. Hayr, buyurdu. pelim mi? dedim.
Hayr, buyurdu. Musafaha edelim mi? dedim. Evet, buyurdu.
Ama yolculuktan geldii zaman boynuna sarlmak snnettir. Enes
(radyallah anh) buyurur ki: Peygamber Efendimizden (sallllah aleyhi ve sellem) daha ok kimseyi sevmezdim ve geldii zaman
ayaa kalkmazdm. Bunu sevdiklerini bilirdim. Adet yle ise, bir
ikram olarak tazim iin olursa mekruhtur) ayaa kalkmakta beis
yoktur. Ama bir kimsenin nnde ayakta durup beklemek yasak
edilmitir. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kendisi oturup, karsnda insanlarn ayakta durmasn
steyen, Cehennemdeki yerini hazrlasn! (0.
I

Aksran

20

kimse Elhamdlillah demelidir, lbn Mes'ud

(ra-

dyallah anh) buyurur: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

aksmnca, Elhamdlillah! Rabbi'l lemin, dememizi retti. Byle
dedii zaman duyan Yerhamkllah demeli, ilk syleyen de
Yafirallah li ve lekm demelidir. Aksrnca Elhamdlillah demeyene, Yerhamkllah da denmez ( 2 ).

Peygamberimiz (aleyhisselm) aksraca geldiinde, sesini ksar, elini azna getirirdi. Bir kimse helada iken aksrnca, kalbi ile
elhamdlillh demelidir. brhim-i Nehai, Dil ile bile sylese zarar yoktur, buyurmutur. K'b'l-Ahbr (radyallah anh) buyurur: Mus aleyhisselm, Allah Tel'ya Y Rabbi! Yakn isen gizli, uzaksan sesli konualm, deyince, Allah Tel Ben, beni
hatrlayanla beraber, onunla oturuyor gibiyim, buyurdu. Y Rabbil
Cnb ve helda bulunmak gibi hllerim olunca, seni o zaman hatrlamaktan daha yksek tutuyorum, dedi. Hangi hlde olursan
ol, beni hatrlamaktan korkma, buyurdu.

Tand

Mslmanlara, hasta ziyaretine gitmelidir. Ahbabndan olmasa da gidebilir. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu:
Hasta ziyaretine giden Cennete girmi gibidir.
Dndnde yetmi bin melek ona, geceye kadar mafiret ederler.
Allah Tel'dan afvn isterler ( 3 ). Elini hastann elinin stne
koymak, yahut alnna koymak ve Naslsn? diye sormak snnettir. Sonra
Bismillhirrahmnirrahm, ezke billhi'l ehadiVsa21

(1).

(2), (3)

11/181.

KMYA-YI SAADET

208

med,

cllczi

lem yelid ve lem yled ve lem yekn leh kfven ehad,

yecid dusn okumaldr. Hazret-i Osman (radyalReslullah (aleyhisselm)

lah anh) buyurur: Hasta olmutum.
geldi ve yz defa bu duy okudu. Hastann da, Ez bi izzetillhi
ve kudretihi min erri m ecid, 0) demesi snnettir. Naslsn diye sorana, ikyet etmemelidir.

min erri

Hadis

ma

erifte, Bir kul hasta olunca, Allah Tel

ona

meik-

iki

lek gnderir. Bir kimse ziyaretine gidince hamd mi edecektir,

yet mi, diye bakarlar. Eer elhamdlillah, bunda da bir hayr vardr, derse Allah Tel: "Kulum bana gveniyor, ldrrsem rahmetimle ldrr, yerini Cennet eylerim. yi edersem bu hastalk
sebebi ile gnahlarn afvederim", buyurur ( 2 ), buyuruldu.
Hazret-i Ali

(radyallah anh) buyurur: Kimin karn arrsa,

hanmnn mehir parasndan isteyip, bal alsn, yamur suyu ile kartrp isin, ifa bulur. nk Allah Tel yamura bereket, bala ifa ve kadnlarn mehrine fiyet buyurmutur. O hlde bu
oir araya gelirse elbette

if bulur.

Hastann dikkat etmesi icabeden edebler unlardr: Hastalktan

ikyet etmemeli, yksek sesle alamamal, hastaln gnahlarna
kefaret olacan
gvenmelidir.

ummal,

il iince,

ilca deil, Allah Tel'ya

yannda fazla oturmamaldr, ok sormamal, afiyetle du etmeli, hastala zldn belirtmeli, hastann yatt odann kap ve penceresinden bakmamal, evin kapsna gelince, ieri girmek iin izin istemeli, kaplydete giden (ziyaret edeni ise hastann

nn karsnda

deil, bir kenarda durmal, kapy hafif almal, ey

filn demeyip
Sbhanallahi velhamdlillhl diyerek kendini duyurmaldr. Kim o? denirse, Benim dememeli, adn sylemelidir. Kapy alann buna dikkat etmesi lzmdr.
22

Mslman

kardeinin cenazesinin

ardndan

gitmelidir.

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki:

Cenazenin ardndan gidene bir krftt, defnedilinceye kadar bekleyene iki krt sevab verilir. Bir krt, birka Uhud
bykls
ndedir ( i.

da

Cenazeyi teyi ederken susmal, glmemeli, eitli ibret levhalar grmeli, kendi lmn hatrlamaldr. A'me der ki: Bir cenazenin ardndan gidiyordum. Kime tziye vereceimi Iban sa
olsun diyeceimi! bilmiyordum. nk oradakilerin hepsi birbirinden zntl idiler. Bazlar, len birisine ok zlyorlard. Byklerden birisi, Artk zlmeyin. O korkuyu da atlatt: Can
(1)

11/181.

(2), (3)

11/187.

N KARDELN

ALLAH

alc melei

acsn

grd, lm

HAKLARI

209

tatt ve son nefes korkusundan kur-

tuldu, dedi.

Peygamber aleyhisselm buyurdu: lnn arkasndan

giden
kalr

Ehli,

mal

ve ameli. Ehli ve

mal

ey

geri dner, ameli ise onunla

(>).

Kabir ziyaretine gitmelidir. Onlara du etmeli, ibret almaldr. Dnmelidir ki, onlar nceden gitti, kendisi de yaknda
23

oras olacaktr. Sfyn- Sevr buyurur ki: Kabirleri

hakknda ok dnen, lmn ok hatrlayan, mezarn Cennet
bahelerinden bir bahe olarak bulur. lmn, mezara gideceini, oradaki hlini unutan ise Cehennem kuyularndan bir kuyu olagidip, yeri

rak bulur.

Heysem (radyallah anh)

byklerinden
olup, mezar Ts ehrindedir. Evinde bir mezar kazmt. Kalbinde
bir geveme hisse tse, o mezara girer bir mddet kalrd. Sonra YA
Rabbi, beni dnyaya gnder, kusurlarm, eksiklerimi tamamlayaym, derdi. Sonra kalkar ve Ey Reb' ite seni tekrar dnyaya
gnderdiler. Bir daha gnderilmeyeceini dn ve ona gre al,
Reb'

bin

tabinin

derdi.

mer

(radyallah anh) buyurur ki: Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) kabristana gitti, bir
mezarn
baucuna oturdu ve ok alad. Kendisine yaklatm ve, Y Reslllah, ne iin aladnz? dedim. Buyurdu ki: Bu benim annemin mezardr ( 2 ). Allah Tel'dan, ziyaret ve du etmek iin izin
stedim. Ziyarete izin verdi, duaya vermedi. Evltlk efkatim harekete geldi ve aladm 3 ).
Hazret-i

KOMU

HAKKI

Yalnz Mslman olmakla lzm gelen haklan uzun anlattk.

Komu haklar ise daha fazladr. Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem)

buyurdu

ki:

Kfir olan

komunun

bir

hakk

var-

dr. Mslman komunun iki hakk vardr. Mslman ve akraba

olan komunun hakk vardr (). Yine buyurdu: Cebril aleyhisselm bana daima komu hakkn vsiyet ederdi. Hatt ben lnce malmdan miras alacaklarn zannettim ( 5 ). Yine buyurdu:

(1)

11/187.

Annssi m'mln idi. Fakat slm dininde d-glldl. Allah TeM'dan ditilmesin! ve slm dininde olmasm dilemiti. Bu dus? o anda kabul edilmedi.
Bir mddet sonra kabul edildi. Annesi ve babas dlrilip slm dini zere yeni(2)

den

ldler.

(3)

11/187.

(4),

(5)

11/188.

KMY-YI SAADET

300

kyamet gnne nanan, komusuna iyilikte bulunsun O. Yine buyurdu: Komusunun, zararndan emin olmad
komu, m'min deildir 2 ). Yine buyurdu: Komusunun kpeine ta atan, komusunu ncitmi olur (*).
-Allah ve

Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve sellem) filn kadn gndz oru tutar, gece namaz klar, fakat komusuna eziyet
eder, dediler. Onun yeri Cehennemdir, buyurdu.
Yine buyurdu
ki: Krk eve kadar komu olur ( 4 ). Zhri diyor ki:
nden krk
ev,

arkadan krk

ev,

sadan krk

ev, soldan

krk

ev

komu

olur.

Komusunun hakk, ona

eziyet etmemektir. Onunla iyi olmaldr. Hadis i erifte buyuruldu: Kyamet gnnde fakir, komusu
zengine aslp* Y Rabbi! Ona, bana ne iin iyilik etmediini, evinin kapsn bana ne iin
sor, der. Byklerden birinin
evinde ok fare vard. Niin kedi beslemiyorsun dediklerinde Korkarm, fare kedinin sesini duyar da, komunun evine gider. Ken-

baladn

dim

iin

beenmediim eyin komuma olmasn

istemi olurum!
dedi. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
Komu hakknn ne olduunu biliyor musunuz? Yardm isterse
yardm edin, bor isterse bor verin, fakir ise ihtiyacn grn, hasta olursa ziyaretine gidin, lrse cenazesinin

arkasndan

gidin, se-

zntl zamannda hl ve htrn sorun, zlmeyin deyin. Rzgrna mni olmamak in ona bakan duvar ok
yksek yapmayn. Yediiniz meyveden ona gnderin, vermezseniz
gizli yiyin. ocuunuzun eline yiyecek verip
karmayn*.
Komunun ocuu grp de istemesin. Yemeinizin kokusu ile komular zmeyin. Piirdiiniz yemekten bir tabak da ona gnde5
rin). Yine buyurdu:
Komu hakk nedir bilir misiniz? Nefsim, yed i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, komu hakkna riayet edene, Allah Tel merhamet eder ( 8 ).
vinirse sevinin.

dar

Penceresindden

Duvarna

ieri

bakmamaldr.

Komu

haklarndandr.

odun koyarsa mni olmamal, su yolunu tkamamal,

evin nne toprak koyarsa kavga etmemeli, onlarn gizli eylerini
rtmeli, sylememelidir. Konumalarna kulak vermemeli, mahremine bakmamal, cariyesine bakmamaldr. Bunlardan ayr olarak,
umum Mslmanlar hakknda da bu sylediklerimize riayet etmebir

lidir.

Zer Gfr (radyallah anh) buyuruyor ki: ok sevdiim

Reslullah (aleyhisselm) bana, yemek piireceim zaman suyunu
fazla koymam ve komuya da ondan gndermemi
buyurmutu.
Abdullah ibn Mbrek'e birisi sordu: Komum klemden
(D, (2) (3)

11/188.

(4)

H/189.

(5),

(6)

H/190.

ALLAH

KARDELCN HAKLARI

301

dvsebepsiz yere dversem gnah ilemi olurum,

zlr, ne yapaym?. Cevabnda, Biraz sabret!
mezsem
ikyet
Dvmeyi icabettiren bir kusur yapsn, yine dvme.
etsin, o zaman dversin. Bylece her ikisinin de hakkh gzetmi

Onu

ediyor.

komum

Komu

olursun, buyurdu.

AKRABA HAKKI
Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu:

Allah Tel buyuruyor ki, ben Rahmanm. Benim yaknm rahmdr. Onun ismini kendi ismimden kardm. Yaknlar ile beraber
olanlarla beraberim. Yaknlarndan ilgiyi kesenlerden, ben de alakay keserim 0). Yine buyurdu: mrnn uzun, rzknn iyi olmasn isteyen, akrabasna iyi davransn. Sla i rahimden daha ok
ev ab olan bir tat yoktur. Hatt bir evdekiler fsk ve fcr il o
megul olsalar, sla i rahim edince, bunun bereketinden mallan vo
ocuklar artar ( 2 ). Yine buyurdu: Sana dargn olan akrabana
verdiin zekt ve sadakadan faziletli hibir sadaka yoktur.

Onlardan alkay kesmemen, onlar senden alkay kesince, senin, onlar araman onlarla beraber olmandr. Sana bir ey vermeyene, sen ihsanda bulun. Sana hakszlk edene afv ile mukabele
eyle.

ANNE VE BABA HAKKI

baba hakk hepsinden byktr. nk yaknlklar daha oktur. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Huzurunda, alc - satc arasnda duran kle gibi olmayan kimse, babasnn hakkn deyemez 3 ). Yine buyurdu: Anaya - babaya iyilik etmek namazdan, orutan, hatan, umreden, cihaddan daha stndr ( 4 ). Yine buyurdu: Cennetin kokusu be
yz yllk uzaklktan duyulur. Annesini, babasn zenler ve sla-l
rahim (akrabay ziyaret) yapmayanlar, bunu duymaz ( 5 ). Allah

Anne

gnderdi: Annesinin babasnn

szn dinlemeyip benim emirlerimi yapanlar, emir dinlememi-

Tel,

Msa aleyhisselma vahiy

Benim emrimi yapmayp, anasnn - babasnn sznden kmayanlar, emri dinleyenlerden yazarm. Peygamberimiz (aleyhisselm) buyurdu: Sadaka veren kimse, sadakasn neden Mslman olan anne ve babasnn rhu iin vermez? Halbuki
byle yapsa verdii sadakann sevab, onlarn ruhuna gidecei gibi, onlardan br ey ekitmemek artyla, onlarn sevab gibi bir sevab da kendisine yazlr (*)
lerden yazarm.

(1),

(2)

11/191.

(3).

(4),

(5),

(6)

11/192.

KMYA-YI SAADET

302

Peygamberimizin (aleyhisselm) huzuruna bir kimse geldi v

Babam ve annem lmtr, onlarn zerimde deyebileceim bir
hakk kald m? dedi. Buyurdu ki: Onlar in namaz kl Inamazn
sevabn onlara gnderi, afv dile, ahd ve vasiyyetlerini yerine getir
sevdiklerine iyi davran, izzet ve ikramda bulun, akrabasna iyi
muamele eyle). Yine buyurdu: Anne hakk, baba hakknn iki
1

katdr-

2
(

).

OCUK HAKKI
Bir kimse, Peygamberimizden (aleyhisselm) Kime iyilik edeyim? diye sordu. Anne ve babaya, buyurdu. Sonra, Annem, ba-

bam lmtr, dedi. ocuklarna, buyurdu. nk, babann hakk olduu gibi, ocuun da hakk vardr. ocuun haklarndan biri, ocua isyan ettirecek kadar, kt huylu davranmamaktr. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: ocuunu, sz
dinleyecek ekilde yetitiren babaya, Allah Tel
merhamet et3
sin ( ).
Hazret-i Enes (radyallah anh)
buyurur:
Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: ocuk yedi
gnlk olunca, akka kurban kesiniz, iyi isim koyunuz. Alt yana gelince edeb retiniz. Sekiz yama gelince namaz kldrnz,
dokuz yana gelince gzel elbise giydirmeyiniz. On yana gelince, namaz klmazsa dverek kldrnz. On alt yama gelince evlendiriniz, elini tutunuz ve: Seni byttm, terbiye ettim, ilim rettim ve evlendirdim. Dnyada senden gelecek zarardan ve hirette senden gelecek azabtan Allah Tel'y snrm, deyiniz ( 4 ).

ocuklarn haklarndandr. Bir

ey

vermekte, pmekte ve btn iyiliklerde eit muamele etmelidir. Kk ocuu pmek ve

sevmek Peygamberin (sallllah aleyhi ve sellem) snnetidir. Hazret-i Hasan
(radyallah anh) perdi. Akra bin Hbis Benim on
olum vardr, hibirini pm deilim, deyince Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) ocuuna merhamet etmeyene, merhamet etmezler ( 5 ) buyurdu. Peygamber (aleyhisselm) minberde
idi. Hasan (radyallah anh) yz stne dt.
Minberden indi,,
ocuu kaldrd ve Elbette mallarnz ve ocuklarnz fitnedir, ( )
yet i kerimesini okudu.
Bir defa Peygamberimiz (aleyhisselm)
namaz klyordu. Secdeye inince Hseyin (radyallah anh) omuzuna bindi. Peygamberimiz (aleyhisselm) secdede o kadar durdu
ki, Ashb- kirm, vahip gelip secdeyi uzun yapmak emrolunduunu zannettiler. Selm verince. Secdede vahiy mi geldi? dedifl

(1),

(2),

(3),

(4)

H/193.

(5)

H/194.

(6)

64

Tegblin;

15.

ALLAH

N KARDELN

Hayr, Hseyin beni binek yap, onu

buyurdu.

ler.

HAKLARI

303

drmek

istemedim O*

Bilmek lzmdr ki, anne - babann hakk ok byktr ve onlara tzim ve hrmet zaruridir. Allah Tel onlara itaati, kendine
badetle beraber bildiriyor ve, Senin Rabbin, kendisinden baka-

sna tapln amasn, anaya ve babaya iyilik edilmesini istiyor, buyuruyor. Haklarnn en byklerinden ikisi vcib olmutur. Birli

ou

bildirmilerdir ki, kafi haram olmayan,

pheli
bir yemei baba ve anne, oluna
yedirmek isteseler, szlerini tutup, yemelidir. nk onlann gnln etmek, pheli bir eyden;

limlerden

kamaktan daha mhimdir.

kincisi; onlardan

yolculua

izinsiz

olunca gidebilir. Yaknnda kimse bulunzaman, namaz ve oru bilgilerini renmek iin baka ehre gitmek gibi. Hacca bile onlardan lana - babadan izinsiz gitmemelidir. Her ne kadar farz ise de te'hiri mubahtr.

kmamaldr.

mad

Farz

ayn

Bir kimse Allah yolunda harbe gitmek iin Reslullah'tan (sallllah aleyhi ve sellem)
izin istedi.
Annen var m? buyurdu.

Vardr, dedi. Onun yannda otur. nk senin Cennetin, onun

ayann altndadr. Yemen'den bir kimse gelip, Allah yolunda
harbe gitmek iin izin istedi. Annen - baban yayorlar m? buyurdu. Yayorlar, dedi. Geri dn, nce onlardan izin iste, izin
vermezlerse emirlerine taat et. nk, Allah Tel'nn ndinde,
imandan sonra, annenin, .babann szn dinlemekten daha iyi bir

amel yoktur

2
) .

Ve

byk kardein hakk, baba hakkna yaByk kardein kk karde zerindeki

bil ki.

kndr. Hads erifte

hakk, babann ocuu zerindeki hakk
i

gibidir

3
(

),

buyuruldu.

KLE HAKKI
Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kleleriniz, eliniz altnda olanlar hakknda Allah Tel'dan korkunuz.
Bunun iin yediinizden onlara da yedirin, giydiinizden onlara da
giydiriniz, yapamayacaklar ileri buyurmaynz, klenizden memnun seniz, saklaynz, deilseniz satnz. Allah'n kullarna eziyet
etmeyiniz. nk Allah Tel onlar size kle ve hizmeti olarak
vermitir. steseydi sizi onlara hizmeti yapard ( 4 ). Bir kimse Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) gnde ka defa klelerimizin yaptklarn afvedelim. diye sordu. Yetmi defa,

5
( ).

buyur-

du.

(1)

11/194.

(2).

(3),

(4)

H/195.

(5)

H/195

196.

KMYA YI

304

SAADET

Ahnef ibn Kay s' a,

-Sabretmeyi kimden rendin?, dediler.
Kays ibn Asm'dan; cariyesi, kzartlm kuzu geirilmi kzgn ii getirirken elinden dt, ocuun zerine geldi ve ld. Cariye,
korkusundan dt bayld. Cariyeye, senin suun yoktur, korkma,
seni Allah rzas iin azad ettim, buyurdu. Byklerden birinin klesi sz dinlemeyince,
Efendin gibi yapyorsun; efendin sahibine
lAllah Tel'ya) si olunca, sen de yle yapyorsun, derdi.

Eb Mes'd-i Ensri'nin klesi vard. Onu dvd. O anda bir

ses duydu:
Ey Eb Mes'df Onu dvme, diyordu. Geri dnd.
Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) olduunu grd. Buyurdu ki: Bil ki senin bundan kuvvetli olduundan daha ok Allah senden kuvvetlidir.

Klenin haklarndandr. Kt yemekler ve elbiseler vermemelidir. Ona kar kibirli olmamaldr. Onu da kendi gibi insan kabul
etmelidir. Onun bir hatasn grnce, kendisinin Allah Tel'ya
kar olan hatalarn dnmelidir. Ona kznca, Allah Tel'nm
kendisine kzmasn dnmelidir. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

altnda bulunan bir kimsenin uraarak, kokusunu alarak piirdii yemekten, payn vermeli, onu yanna oturtmal, onunElinin

Bunu yapmazsa bir lokma alp, yaa batrp

onun azna koymal ve Bunu yel demelidir
).

la yemelidir.
eliyle

(1)

H/196.

kendi

ALTINCI ASIL

Keye
Ve
insanlara

ekilmenin

Uzletin Edebleri

karmak

ekilmek ve uzlet etmek mi. yoksa

daha stndr, diye limler ihtilf etmi-

lerdir.

Sfyn-

Sevri, lbrhim-i

Edhem, Dvud-i

Fudayl-i yd,
Havs. Ysuf-i Esbt, Huzeyfe-i Mer', Bir-i Hfl ve
T.

Sleymndaha birok mttek ve byklere gre (rahimehmullah) uzlet ve

bir keye ekilmek insanlara karmaktan daha iyidir. Zhir limlerinin hadis ve fkh limlerininl hemen hepsine gre de, insanlara karmak daha iyidir. Hazret-i mer (radyallah anh) buyuruI

yor: Uzletten nasibinizi

alnz-.

bn

irin, Uzlet ibadettir, diyor.

Dnyadan oru tut sakini ve lnceye

Dvd-i T'ye birisi,

kadar orucunu ama. nsanlardan, aslandan kaar gibi ka, dedi.
Hasan Basr buyurdu ki: Tevrat'ta yazldr. Kanaat eden, kimseye muhta olmaz; insanlardan uzak duran, selmete^ erer; ehvet
ve arzularn yenen, azad olur; hasedi brakan, mrvvete kavuur,
birka gn sabrederse ebed saadeti elde eder.
I

biri uzlettedir.

Reb ibn

Haysem ve

lbrhim-i Nehi (rahmetullave insanlardan ayni, buyurdular. Mlik

hi aleyhim) lim ren

ibn Esed. din kardelerinin ziyaretine, hastalarn hlini sormaya ve
cenazeleri teyie giderdi. Sonra hepsinden ayrlr, hcresine eki-

Fudayl buyurdu ki: Yanmdan geip yksek sesle selm vermeyene, hasta olduum zaman ziyaretime gelmeyene, ok minnet
ederim. Sa'd ibn Ebi Vakkas ve Sald ibn Zeyd (radyallah anhm) ashbn byklerinden idiler. Medine-i Mnevvere'de Akk denen yerde kalrlard ve cumaya gelmezlerdi lyni kaldklar yer ehirden uzak idil. Hibir i de yapmazlard, lnceye kadar orada
lirdi.

kaldlar.

Padiahlardan

biri

Htem-i Esamm'a, Bir istein var

m?

de-

Var, buyurdu. Ne istersin?, dedi. Ne sen beni gr, ne de

ben seni greyim, buyurdu. Sehl-i Tsteri'ye bir kimse, Sizinle
di.

Kimy-y. Saadet

F. 20

KMYA-YI SAADET

308

arkada olmak istiyorum, dedi. Sehl, kimizden biri lnce, dieri kiminle arkadalk edecekse, bugn de onunla arkadalk etsin,
buyurdu.

evlenmek mi, yoksa evlenmemek mi daha stndr'e benziyor. in dorusu ise hle, zamana, ahsa gre deiik olmasdr. Bazs iin uzlet, bazs iin de insanlar arasnda bulunmak daha iyi olur. Bunu da anlamak iin uzletin fayda ve zaBundaki

ihtilf,

rarn sylemek

icab eder.

UZLETN FAYDALARI

BRNC

FAYDA: Zikir ve fikir iin bo vakit bulmaktr. nk ibadetlerin en by, melektta, gkte ve yerde Allah TeaitVnn yarattklarndan akllara durgunluk veren incelikleri dnmek iie dnya ve hiretteki Allah Tel'nm srlarn bilmektir.
Denilebilir ki, ibadetlerin en by, kendini btn varl ile Allah Tel'y zikre vermektir. Ondan baka her eyi ve hatt kendini de unutmaldr. Allah Tel'dan baka bir ey kalmamaldr.
Bu da uzletsiz ve halvetsiz insanlardan ayrlmaksznl kolay olmaz. nk Allah Tel'dan gayri olanlar, Allah Tel'y unutI

Bilhassa peygamberler

(aleyhimsselm) gibi,
insanlar
arasnda bulunduu zaman dahi Hak ile olanlardan olmaynca zararl olur. Bunun iin Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem),.
nceleri dalarda uzlete ekilip, Hir. danda bulunurdu. Nbvvet nuru kuvvet bulup, zhirde insanlarla, kalb ile Allah Tel
ile oluncaya kadar,
insanlardan uzak durdu. Buyurdu ki:
Eer
dost edinseydim, Eb Bekr'i edinirdim ('). Fakat Allah Tel'nn
dostluu, sevgisi hibir dostlua yer brakmad. nsanlar ise herkesi sevdiini, herkesle dost olduunu zannederdi. Evliya da bu dereceye kavuursa, alacak bir ey yoktur.
tururlar.

Sehl-i Tsteri

nuuyorum,

buyuruyor

ki:

Otuz senedir, Allah Tel

ile

ko-

konutuumu

zannederler.
Bu
olmayacak bir ey deildir. Bir kimse bir kimseye yle
olur ki,,
insanlar arasnda bulunur da sevgilisinin sevgisinden, onu dnmekten ve hayl etmekten onlarn sesini duymaz ve onlar grmez. Fakat herkes bununla gururlanmamaldr.
nk ekseriya.
insanlar, kendileriyle

Bu yalnzla
katlanmanza
rum! dedi. Buyurdu ki: Ben yalnz deilim. Hakla beraber oturuyorum. O nunla gizlice konumak isteyince namaz klarm, benimlenlerden

(1)

birine,

11/202.

bir kimse

UZLETN EDEBLER
le

konumasn

isteyince

namaz klarm,

307

benimle

konumasn

is-

tersem Kur'n- Kerm okurum. Bir kimseye, bu insanlar halvetten (yalnzlktan ne istifade ediyorlar, denildi.
Allah Tel'ya
1

nsiyet peyda ediyorlar, dedi.

Burada bir kimse vardr. Daima bir stunun

[direini arkasnda yalnz oturur-, dediler. Buyurdu ki:
Gelince
bana hab'er verin. Haber verdiler. Yanma gitti ve Daima yalnz
oturuyorsun, niin insanlara karmyorsun? dedi. Benim yle bir
var ki, beni insanlardan. alkoyuyor, dedi. Niin Hasan'n yannda oturmuyor ve onun szlerini dinlemiyorsun? dedi. Bu i
beni Hasan'dan da dlger nsanlardan da alkoyuyor, dedi. O hangi itir? diye sordu. Hibir vaktim yoktur ki, Allah Tel'dan
bana nimet gelmesin ve benden de bir gnah meydana gelmesin.
O nimete krediyorum ve o gnaha istifar ediyorum. Ne Hasan'la ne de dier insanlarla megul olacak vaktim vardr, dedi.
Sen yerinde bulun, Hasan'dan akllsn, dedi.
Herm bn Hayyn, veys-i Karn'nin (radyallah anhm)
yanna gitti. veys, Ne iin geldin?, dedi. Seninle rahatlamak
iin geldim, dedi. veys, Allah Tel'y tanyp da, O'ndan bakas ile rahatlanan kimse tanmyorum, buyurdu.
Fudayl-i yd buyuruyor ki: Gece olunca, kalbime bir sevin
der. Sabaha kadar Allah Tel ile halvette olaym, derim. Ortalk aarnca btn insanlar beni O'ndan megul ederler.
Mlik i Dinr buyurur ki: Allah Tel ile konumay, insan-

Hasan

Basr'ye,

im

bo

gemitir.

Hkemadan

der

onunla
oturmak ihtiyacn duyann, noksanl vardr. Kalbi lzm olandan
ayr olup, bakasndan yardm beklemektedir. Bykler buyurdu
ki: nsanlarla nsiyeti olan mflislerdendir.
Buraya kadar anlattklarmzdan anlald ki, zikre devam ile
Allah Tel'ya nsiyet peyd eden, yahut fikir ve dnce ile Allah Tel'nn Cell ve Cemlini anlayabilen ve bilebilenin bu ii,
insanlarn yapmas icabeden her ibadetten daha iyi ve yksektir.
nk btn saadetlerin sonu, bir kimsenin br dnyaya gitmesi ve Allah Tel'ya hs ve muhabbeti ok olmasdr. ris, zikirle
tamam olur. Muhabbet de. mrifetin, Allah Tel'y tanmann
semeresidir. Mrifet de fikrin, dncenin semeresidir. Btn bunlar da ancak yalnzlkla ele geer.

KNC

biri

ki:

Birisini grp,

FAYDA:

nsanlar arasnda

Uzlet sebebi ile birok gnahlardan kurtulur.

bulunmakta drt gnah vardr. Herkes onlardan

kurtulamaz.
1

Gybet

gtrr.

etmek, yahut gybet dinlemek:

Bu

ise dini

helke

KlMYA-YI SAADET

308

Emr maruf ve nehy-1 mnken Susarsa si ve fsk olur.

darlr.
Nehy-i mnker ederse biroklar
3 Riya ve nifak nsanlara karmakta ok bulunur. nk
2

ile

insanlar idare etmezse, ona eziyet ederler. dare^ ederse, riyaya,

gsterie decei kuvvetle umulur. nk mdra, riya ve mda-'
haneden uzak durmak ok zordur. Dostla, dmanla konuup, birine uyarsa, iki yzl olmu olur. Uymazsa, onlarn dmanlndan kurtulamaz. Bunun en k udur ki, kimi grse, sizi daima
grmek isterim, demesidir. Bu ise ok defa yalandr. Byle sylemezse, krlrlar, alnrlar. Senin iin de nifak ve yalan olur. Nifakn da en k, her kime. naslsnz, ocuklar nasldr? eklinde
sorup da, kalbin onlarn nasl olduunu dnmemesidir. Bu ise

tam

nifaktr.

bn

Mes'd (radyallah anh) buyuruyor: Bir kimse evinden

kar. Bir bakas ile bir i yapar. Onu istemeyerek o kadar ver,
ona o kadar iyi hitaplarda bulunur ki, dinini ona verir ve iini yap-

m,
der

kzdrm

fakat Allah'
ki:

-Yanma

olarak evine dner. Seriyys-Sekatl

bir din kardeim gelse, eilip elimi pmesin diye

sakalma getiririm. smimin mnafklar defterine yazlmasndan korkarm. Fudayl yalnz oturuyordu. Yanna birisi geldi.
elimi

Ne

diye sordu. Sizin yznz

iin geldim, dedi. Allah'a yemin ederim

grmekle ereflenmek
ki, bu sz ktle
daha yakndr. Sen bana yalan yere insanlk satmaktan baka bir
niyetle gelmedin. Benim de yalan syleyip, seni vmemi
istedin.
Ya ben sana bir yalan syleyeceim, yahut da sen bana syleyeceksin. yleyse ya sen geldiin gibi git, ya ben kalkp gideyim. Bu gibi szlerden saknann nsanlarla grmesinde zarar yoktur.
iin geldin?

Gemi

byklerimiz birbirlerini grnce dnyadan deil, dinden sorarlard. 3 Htem-i Esamm, Hmid-i Liff'a, Naslsn? dedi.
Selmet ve fiyetteyim, dedi. Selmet, Srat kprsn geince,
afiyet de Cennete girince olur, dedi. Is aleyhisselma Naslsn?
dediklerinde, Bana faydal olan elimde deildir, zararm nede ise
onu defetmeye gcm yetmez, ben kendi iimdeyim, i ise bakasnn elindedir, benden daha fakir kimse yoktur, buyurdu. Reb b.
Haysem'e Naslsn? dediklerinde, Zayf ve gnahkrm. Kendi
yerim ve ecelimi beklerim, dedi. Eb'd-Derd'ya (radyallah anh) Naslsnz? dediklerinde, Cehennemden kurtulursam
iyiyim, dedi. veys-i Karn'ye, Naslsnz? dediklerinde, Sabahleyin kalkp, akama sa kalp kalmayacan, akamleyin sabaha
kp kmayacan bilmeyen nasl olur? dedi. Mlik bin Dinr'a
oalanm hli na-

rzkm

sil

olur? dedi.

Hkemadan

Allah Tel'nn

nzkn

birisine,

yerim ve

Naslsnz?

dman eytanm

dediklerinde,

emrine uya-

UZLETtN edebler

309

Muhammed

Naslsnz? dediklerinde;
bin Vsk'a,
Her gn lme yaklat hlde; daha ok gnah leyen nasl
olur? dedi. Hmid-i Liff'a Naslsnz? dediklerinde, Uzun yol-

rm.

dedi.

az

olmayan, karanlk kabre girip, arkada olmaculua kp

yan, dil padiahn huzuruna kp, delili olmayann hli nasl
olur?, dedi.

Hasan ibn

Sinan'a,

Naslsnz?

dediklerinde,

Bir

olmay istiyorum, dedi. Afiyette deil misin?

dediler. Gnah ilemediim gn afiyetteyim, buyurdu. Bir kimseye lrken, Naslsn? dediler. Muhakkak lecek olan. yakalagn

fiyet zere

np

suale ekilecek olan nasl olur? dedi. bn irin birine, Naslborcu ve oluk ocuu olann, hibir kusnz dedi. Beyz

gm

ona verdi ve Beyzn borcuna ver, beyzn de evine

nafaka yap. Bundan sonra kimseye naslsn, demeyeceime sz veriyorum, dedi. Byle demesi, eer bir kimseye naslsn deyip de,
ihtiyacn gidermezse, sormada nifak olur korkusundan idi.
getirdi,

Bykler buyurmutur ki, yle insanlar grdk ki. birbirlerine

selm vermezlerdi. Fakat biri dierinden istese, ondan bir ey esirgemezdi. imdi yle insanlar vardr ki, birbirlerini ziyaret ederler,
nifaktan baka bir ey deildir. O hlde, insanlar byle olunca, onlara karan kimse, ya onlara uyup, mnafk ve yalanc olacak, yahut onlara uymayp. dman kazanacak, can sklacak. Onun bulunmad yerde herkes

lan gese, hell etmez,

isterler.

ondan konuacaktr. Onun

banda

dini

Bu da

onlarn bamda, onlarn dini onun

olacaktr.

nsanlara

karmakla

ilenecek gnahlardan biri de, kiminle oturursan onun sfat ve huyunun sana da gemesidir. Senin
ise bundan haberin olmaz. Tabiatn ondan o huylar alar. Bu anlalmaz, fakat byk gnahlara sebep olur. Allah Tel'y unutanla oturmak gibi. nk dnyay sevenleri, dnya iin alanlar grende de bunun nmunesi meydana gelir. Sevmese, kt bilse
de fsk ve gnah ileyenleri gren, bu gnah fazla grmekle gnah, gznde kk ve hafif grnr. Hangi gnah fazla grrse
kalbinden onun inkr kalkar. Bu sebeptendir ki bir limde ipek
kaftan grseler, herkesin kalbi o limi ktler. Bu limin arkasndan her gn konuurlar. Ama bu ii kt grmezler. Halbuki gybet etmek, ipek giymekten daha fenadr. Hatt zina etmekten de
daha byk gnahtr. Fakat ok grdkleri ve iittikleri iin, ok
karlatklar iin gybetin Jttl kalblerinden silinmitir. Allah Tel'y unutanlarn hlini dinlemek bile zararldr. Ashbkiramn (aleyhim'r-rdvn) ve byklerin hlini dinlemek faydal
zaman rahmet yaar. Haolduu gibi. Bhusus o bykler
4

anld

KMYA Y

310

SAADET

anld

dls-i erifte,

S l inlerin [limlerin ve velilerini isimlerinin

yere rahmet iner-, 0) buyuruldu. Rahmetin sebebi, o byklerin
hllerini

duyunca, din gayretinin artmas, dnya isteinin azalma-

sdr. Bunun

gibi

dnyay

sevenler

anld

zaman

lnet

yaar. L-

netc sebep de Allah Tel'y unutmak ve dnyaya kymet vermektir. Dnyay sevenlerden konumak bu lnete sebep olur. O hlde

grmek daha kt

yzlerini

olur.

Bunun

Peygamber Efendimiz

iin

(sallllah aleyhi ve sellem),

Fena kimselerle oturan, demirci gibidir. Ate elbisesini yakmasa da, duman karartr.
Ve buyurdu:
iyi insanlarla oturan, attr (gzel kokular satan
gibidir. zerine misk srmese de, yine misk kokar. ( z ) buyurdu.
1

hlde, yalnzlk, fena kimselerle oturmaktan daha iyi, iyi insanlarla oturmak da yalnzlktan daha iyidir. Hadis-i eriften by-

olduu anlalyor. Meclisinde oturduun kimse, dnya sevgisini,

dnyay istemeyi azaltyor, seni Allah Tel'ya aryorsa onunla bir arada bulunmak byk bir ganimettir. Ondan ayrlma. Hil
bunun tersine olandan ise, uzak ol! Bilhassa dnyay isteyen, amele

szn tutmayan limden ok sakn! Sohbeti ldrc zehirdir.

Temiz kalblerden Islmiyetin izzet ve hrmetini siler. nk insanlara, Eer Mslmanln asl olsayd, herkesten nce o
yapard-, dedirtir. Bir kimsenin nnde baklava olsa ve tam bir itiha ile yese ve barp, Ey Mslmanlar! Uzak durun. Bu zehirdir!
dese kimse ona inanmaz. Onun yemesini, o yemekte zehir olmadli

ma

delil gsterirler.

sanlar vardr

maya
le

ki,

yeltenir.

Haram

bu limin bunlar

Bunun

iin limlerin

yaptn

duyunca, bunlar yap-

hatalarn anlatmak

iki

sebep-

haramdr.
Biri,

uymaya

gybet etmi

olur.

Dieri, insanlar onu rnek almaya, ona

eytann yardmna kavumaya tevik etmi olur.

nunda eytan, Sen undan hafz ve mtteki olamazsn, der.
ve

hillere iki

ey

lzmdr.-

So-

Ca-

limde bir kusur grrlerse, onun ilmi

gnahna kefrettir demelidir. nk ilim byk efaatidir. Cahilin ise ilmi yoktur. Amel etmek isteyince neye ba vuracak, kime

dayanacaktr? Dieri
hilin zina ve iki

Biri,

de; limin,

imenin

haram yemek fenadr

bilgisi,

ca-

fenaln

bilmesi gibidir. $arap imenin,

zina etmenin haram olduunu bilen herkes, bir cahilin arap imesini rnek alp, arap imeye cesaret edemedii gibi, bir limin de

haram yediini gren onu rnek alamaz. Harama

ou da

el

uzatanlardan

lim ismi altnda bu ii yaparlar. Halbuki ilmin hakikatinden haberleri yoktur, cahildirler. Yahut da yaptklarn herkes an-

(!)

n/205.

(2)

H/205

206.

UZLETN EDEBLER

311

lamasn

diye te vil ederler, bir bahane ve mazeret gsterirler. Cahillerin bu gzle bakmayp, helak olmamas gerekir.

Bununla, birok kimselerin sohbetinden uzak durmak icabettiini belirtmek istiyoruz. Musa ile Hzr'n (aleyhisselm) Kur'n-

Kerim deki hikyesi bunu gsterir. O

sanlardan uzak durmas daha iyidir.

hlde, birok kimselerin in-

NC FAYDA:

Allah Tealft'mn dilemesi hri, hibir ehir fitne, dmanlk ve inatlardan bo deildir. O hlde uzak duran kurtuldu; onlara karan tehlikeye dt. Abdullah b. Mes'd
(radyallah anhJ buyurur ki, Reslullah (salillah aleyhi ve sellem) buyurdu: nsanlar bir zaman gelir, dinlerini korumak in,
bir yerden bir yere, bir dadan bir daa, bir maaradan bir maaraya tilki gibi kaarlar ('). Y Reslllah! Bu ne zaman olur?
dediler. Buyurdu ki: Maiet, gnah ilemeksizin elde edilemedii
zaman. O zaman bekr durmak hell olur. Y Reslllah! Bu nasl olur? Halbuki bize evlenmeyi buyurdunuz, dediler. Buyurdu
ki: O zaman, insann helki anasnn ve babasnn elinde olur. Onlar l se, hanmnn ve ocuklarnn elinde olur. Onlar da yoksa,

akrabasnn
diklerinde,

elinde olur

).

fakirlii ve kanaati ktlerler, yapamayaca eyisterler, bylece helk olur, buyurdu.

Burada her ne

Ona

ondan
kadar bekrlk bahis mevzuu
leri

Bu

Niin byle olur, y Reslllah? de-

ise de,

hads-i erifte bildirilen

ayn ey

uzlet iin de

bu zaman oktan

dn-

gemitir. Sfyn- Sevri (rahmetullahi aleyh) kendi bulunduu zamanda buna iaret edip, Allah Tel'ya yemin ederim ki, bekr durmak bugn hell olmutur, dedi.
DRDNC FAYDA: nsanlann errinden kurtulur ve rahat
olur. nk, insanlann arasnda bulunduu mddete, gybet
skntsndan ve onlarn s-i zannndan uzak olamaz. pheli yemeklerden kurtulamaz. Kendisinden bir ey grp anlayamadklar
ijn dil uzatmalarndan da kurtulamaz. Btn insanlann haklarna riayeti gzetip, neelerine sevinme, elemlerine zlme ve misafirlie arma ile megul olursa, btn zaman bununla geer,
kendi ii ile uraamaz. Bazlanna byle yaparsa, dierleri knlr
lebilir.

gelip

ve ona eziyet ederler. Bir keye ekilirse, hepsinden kurtulur ve

herkesi memnun etmi olur. Byklerden biri kabristanlarda elinde kitap dolar, yalnz otururdu. Ne iin byle yapyorsun? dediklerinde, ^Yalnzlktan daha slim bir yer, mezar gibi nasihat
verici bir vaiz, kitaptan iyi arkada grmedim, dedi.
Sbit-i

Bennni evliydan

idi.

Hasan

Basr'ye

Duydum

hacca gidiyorsun, senin arfcadam olup beraber gitmeyi

,(1)

11/207,

(2)

11/207.

ki,

isterim.

KIMYA-YI SAADET

312

Hasan- Basri (rahmetullahi aleyh) cevabnda Brak,

Allah Tel'nn rts altnda olaym. Zira beraber olursak, birbirimizden bir eyler grr ve birbirimizi sevmeyiz diye yazd. Bu
da uzletin faydalarndan biridir. Mrvvet perdesi yerinde kalr ve
iteki, kalbdeki eyler ortaya kmaz. nk ok grmede,
gdiye yazd.

rlmeyen eyler de grlr.

FAYDA-. nsanlar ona tama' etmezler. O da insanlara
,
tama etmez. Halbuki bu iki tama'dan ok sknt ve gnahlar meydana gelir. nk dnyay sevenleri grende de, dnyaya kar .bir
arzu meydana gelir. Tama' ise arzuya, hrsa tbidir. Bylece tama'a
uyan
olur. Bu sebepten Allah Tel, Onlardan
(kfirler-

BENC
1

aa

fidelendirdiimiz (bu) dnya hayatna ait zinetlere ve debdebelere sakm iki gzn dikme. Rabbinin rzk hem daha hayrh
hem daha sreklidir t 1), buyuruyor. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor:
Dnya bakmndan sizden
yksek olana bakmaynz, Allah Tel'nn nimeti gznzde kk grnr ( 2 ). Zenginlerin nimetine bakan, onu elde etmek isterse, edemez ve hiretini de ziyan eder. stemezse, mcahede
veve)

sabra kavuur. Bu da olduka zordur.

nsana arlk veren

ALTINCI FAYDA

ahmaklar
grmekten ve ahmaklk derecelerini lmekten kurtulutur. Bu gibi insana arlk verenleri grmek, kk bir krlktr.
A'me'e
Niin gzn sakat oldu? dediklerinde, Sert insanlara bakmaktan, buyurdu, Calinus der ki: Vcudun stmas olduu gibi, rhun
da stmas vardr. Rhun stmas, kat ve sert insanlar grmektir,
mm afi (rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki: Hibir kat kimse
ile oturmadm ki, ona yakn olan tarafm dier tarafmdan sert

bulmam

kimselerle

olaym.

faydadan sonra anlattmz drt fayda, dnyev faydalar olmakla beraber din ile de alkaldrlar. nk, bir kimsenin
yzn grnce korksa veya acayip grse dil ile, yahut kalb ile ona
gybet etmeye balar. nsanlardan ayr olunca, bunlardan kurtulur,
lk iki

UZLETN ZARARLARI
Din ve dnya ilerinden
elde edilemez, insanlara

yleleri

vardr

ki,

karmadan mmkn

bakalar olmadan

olmaz. Uzlette olur-

buna kavuamaz. O eyin elden kamas, uzletin, fet ve zararlarndandr. Bu zararlar da altdr:
Z AR AR lim renmekten ve retmekten geri kalsa,

BRNC
(1)

20

Th:

131.

(2)

11/209,

UZLETN EDEBLERt

313.

maktr. Kendisine farz olan ilimleri renmeyen e, uzlet haramdn

Farz olan renir, fakat fazla anlayamazsa, ibadet iin uzlete ekilmesi caizdir. eriatn btn ilimlerini
renebilecekse, uzlete
ekilmesi byk hsran ve ziyan olur. nk ilim elde etmeden uzleti seenin, vaktinin ou uyku, durgunluk ve dank dncelerle zyi olur. lim kuvveti olmadan btn^gn ibadet etse, ibadette gurur ve aldanmadan kurtulamaz. tikatta yanl ve olmayacak eyleri dnmekten kurtulamaz. Allah Tel'ya ait olan dnceleri kfre ve bid'ate varr da, haberi olmaz.
O hlde iin dorusu uzlet limlere yakr, cahillere deil. Cahil hasta gibidir. Hekimden kap, kendi kendine hekimlik yapmas

uygun olmaz. Hemen helk

olur.

lim retmenin

derecesi byktr. s aleyhisselm buyurur

ki: lmi olana, onunla amel edene ve bakalarna retene gkteki
melekler, Byk diye hitab ederler. lim retmek uzletle ba-

daamaz. O hlde, ilim retmek uzletten iyidir. Bunda da bir art

vardr: lim retmekten maksat, din ilmi retmek olup makam
ve mal toplama olmamaldr. Dinde lzumlu, faydal ilmi retmelidir.

Mhim

sidir,

demelidir.

olan, nce retmelidir. Mesel tahareti anlatmaya

balaynca, demelidir ki, elbiseyi ve bedeni temizlemek kolay ve
basittir. Temizlikten maksat daha bakadr. O da, gzn, kulan, dilini, elini ve btn vcudunu gnahtan temizlemektir. Sylediini yapmaldr. Talebe sylediini yapmadan baka bilgiler isterse, maksad mevki kapmaktr. Tahareti labdestil anlatnca, bu
taharetten maksat, bunun tesinde bir temizliktir, o da kalbin, dnya sevgisinden ve Allah Tel'dan gayri her eyden temizlenmekelimesinin hakikati, Allah Tel'dan baka
mabud yoktur, demektir. Arzu ve isteklerinin emri altnda bulunan, arzularn kendine mabud etmitir. L ilhe illllah kelimesinin hakikatinden mahrumdur. Mnciyt ve Mhlikt rknlerinde anlattklarmz okumayan, arzu ve isteklerden kesilmeyi bilemez. Bu ise btn insanlara farz- ayndr.
3
X
Bir talebe bu ilimleri bitirmeden hayz, boanma, hara ve ha-

L ilhe

smlk

illallah

fetvalarn
ayrlklar, kelm,
kavilleri ile

renmek
cedel,

renmek

yahut mezhepler arasndaki

mnazara ilimlerini Mutezile ve keramiyn
r

isterse,

isterse, dini

deil, mevki

kapmak

ve mal top-

lamak istiyor demektir. Byle kimseden uzak durmaldr. Onun zarar byktr. Kendisini helke aran eytanla mnazara etmez,
kendi ^dman olan r nef si ne ^ert^ davranmaz da, Eb Hanfe, fit
ve Mutezile ile mnazara ve hasmlk etmek isterse, eytan onu
avucunun iine alm, ona glyor, onunla alay ediyor demektir,
iinde bulunan haset, kibir, riya, dnya sevgisi, mal ve mevki a-

KMYA-Yi SAADET

314

k, kendisini helk eden kt sfatlardr. Kalbini onlardan

meyip, nikh, talk, selem ve cret fetvalar

doru

olur? Halbuki itihadnda hata etmi

bire inmitir. Yni yine sevap ilemitir.

ile

temizle-

uramas

nasl

olann sevab ikiden

Peygamber

Efendimiz
(aleyhisselm) buyurdu ki:
ctihd
edip doruyu bulana iki, hata edene bir sevab vardr. O hlde fii mezhebini, yahut Eb Hanife mezhebini tutann faydas bundan
ok deildir. Fakat bu
sfatlardan
annmazsa, kazanc, dinini helk etmek olur. Zaman yle oldu ki, byk ehirde ilim renmek iin bu ekilde uraan iki kiiden fazla bulunmuyor. O
hlde ders okutacaklarn da uzlet etmesi daha iyi olur. nk
maksad dnya olana ilim reten, yol kesiciye kl satan kimse
gibidir. Eer, bir gn bu ilimle dine dner derse, yol kesicinin tevbe edip, cihada gitmesini beklemeye benzer. Eer derse ki. kl
onu tevbeye armaz, ama ilim onu Aliah Tel'ya arr. Bu
da yanltr. nk, husumet, muamelt, kelm, nahiv ve lgat
ilimleri hi kimseyi Aliah Tel'ya armaz.
Bunlan yapmakta
dine tevik ve gayret yoktur. Belki her biri haset, vnme, kibir ve
inat tohumunu kalbine eker ve bytr. Haber almak, grmek gibi deildir. Dikkat buyurunuz! byle ilimlerle megul olanlar nasl
oldular, nasl ldler?!.
.

arp, dnyadan soutan ilim, Hads ve Tefsir ilimleMnciyt ve Mhlikat ksmlarnda anlatacamz ilimlerdir.

Ahirete
ri

ile,

phesiz bu ilimleri sevmek, stn tutmak lzmdr. nk, kalbi

ok kat olan birka kii hari, herkese tesir ederler. Bu sylediimiz artlarla ilim renmek isteyenin uzlete ekilmesi byk gnah olur.
Hads, Tefsir ve lzm olan ilimleri okuyan bir kimsede mevki
hrs galib ise ona retmekten kanmaldr. Ona retmekte birok faydalar var ise de, kendisi helk olur, kendini dierlerine feda

etmi

olur.

buyurdu

ki:

Bu yzden Peygamberimiz
-Aliah Tel, bu

(sallllah aleyhi ve sellem)

dine yle kimselerle yardm eder ki,

onlar nasipsizdirler. Bu,

oday aydnlatan ve gittike yanp eksimuma benzer. Bunun iin Bir-i Hafi (rahmetullahi aleyh)
stadndan dinleyip yazd yedi sadk Hadis kitabn lopraa
gmd ve hadis rivayet eylemedi ve Rivayet etmek isteini kenlen bir

dimde grdm iin hadis rivayet etmiyorum. Eer susmak isteini kendimde bulsaydm hads rivayet ederdim, buyurdu. Bykler buyurmulardr ki: -Haddesen (bize hadis bildirdi!, sz dnyadan bir kapdr. Haddesen diyen, gelin nme oturun, demek
Emir'l-m'minn Ali (radyallah anh) bir kimseye urad.
Krsye
vaaz veriyordu. Buyurdu: Bu, beni tanynz! di-

km

UZLETN ederler!

315

mer'den (radyallah anh) bir kimse, sabah namazndan sonra insanlara nasihat vermek iin izin istedi. zin vermedi. Nasihat vermeyi yasaklyor musun? dedi. Evet, korkarm kendine yle bir tekebbr havas verirsin ki, Sreyya yldz kmesine
karsn, buyurdu. Rabia-i Adviyye, Sfyn- Sevri'ye, Dnyay
eevmeseydin, iyi insansn, dedi. Dnya nedir? diye sordu. HaHattbi der ki.
ds bildirmeyi seviyorsun dedi. Eb SleymanBu zamanda sizinle arkada olup, sizden ilim renmek isteyenden kanz, uzak durunuz. nk onlarn ne mal, ne de gzellikleri vardr. Zahirde dost, kalbden dman olurlar. \ Yzne kar
seni medhederler, arkandan kt sylerler. Hepsi nifak sahibi, sz
tayc, hileci ve aldatc olurlar. Onlarn maksad,
emellerine ulamak iin, seni merdiven yapp stne
mektir. Seni, kendi arzuladklar emeller diyarn
merkep yaparlar. Senin yanna gelmeyi canna minnet bilirler. eyor. Hazret

mevkiini ve maln kendilerine feda etmeni isterler. Yanna

gelmelerine karlk, kendilerinin,
akrabalarnn ve yaknlarnn
hakkn gzetmeni, dmanlaryla kt olman isterler. Bunlardan
birini yapmadn an, senin ilmine de, sana da ne syleyeceklerini
grrsn. Dmanlklarn nasl
vuracaklarn^ anlarsn!,
in dorusu^onun dedii gibidir: Bugn talebe fakir mderris istemiyor. Mderris de halkn gznde hametini kaybetmek korkusuyla talebesini terk edemiyor. Ve onlarn ihtiyalarn temin iin
zalimlere hizmet etmeye ve yaltaklanmaya balyor. Talebeleri iin
dinini ykyor, fakat onlardan bir fayda gremiyor.
bu anlatlanlarn artlarna uygun retim yapabilecekse uzlet etmesinden
refini,

aa

te

daha

iyidir.

lzm

hangi limi grrlerse dersinde ve meclisinde bulunmal, bunu mevki ve mal toplamak iin yapyor diye
s-i zan etmemeli, belki Allah iin yapyor diye
dnmelidirler.
Byle zan sahibi olmak farzdr. Kalbi pis olunca hsn-i zanna yer
kalmaz. Herkes kendi iindekinin onda olduunu
sylememizin sebebi, lim kendine lzm olan bilsin ve chil
sizlii ile bunu bahane etmesin. limlere hrmette kusur edip s-i
zann sebebi ile kendisi de helk olmasn.
Cahillere

KNC

olan,

ZARAR: Fayda

elde

etmek ve faydal olmaktan

geri

kalr. Fayda elde etmek, kesb ile alp kazanmak ile olur. Bu da
insanlarla grmeden olmaz. oluk ocuu olup, almayp uzek doru deildir. oluk ocua bakmamak byk g*.
Yetecek kadar paras, yahut mal varsa, yahut oluk

ocuu yoksa

uzlet iyidir.

Faydal olmak, sadaka vermek ve Mslmanlarn haklarn gzetmekle olur. Uzlette zhiri ibadetten baka bir eyle uramaya-

KMYA-YI SAADET

310
caksa. hellden

kazanmak ve sadaka

vermek,

daha

uzletten

iyi

alm

ayet

kalbinde Allah Tel'nm mrifetine

bir yol veya mncta nsiyeti varsa, uzlet btn sadakalardan daha stndr. nk btn ibadetlerden maksat, mrifet ve nsiyettir.
olur.

NC ZARAR: nsanlarn
ten

meydana gelen mchede ve

tamamna kavumayan

karmakszm

riyazetten

bir kimse iin

geri kalr.

Riyazetin

bu ok faydaldr.

nk

huy sahibi olmaktr. Bu da, insanelde edilemez. nsanlarn olur olmaz eylerine

btn ibadetlerden maksat,

lara

ahlkna, huylarna sabretmek-

iyi

ancak iyi huyla sabredilebilir. Sofilere hizmet edenler, kibir ve gururlarn krmak iin halka karr, onlardan bir ey isterler. Sofilerin nafakas ile insanlarn bahilliini krarlar.
Onlardan gelene
katlanmakla fena huylarn yok ederler. Sofilere hizmet etmekle
du ve tevecchlerine kavuurlar. Bugn niyet ve dnce deimi ise de, nceleri iin hakikati byle idi. imdi bazlarnn maksad mevki yapmak ve mal toplamak olmutur. Riyazete kavua-

nn

uzlet etmesi iyi olur.

nk

riyazetten maksat,

daima

sknt

imekten maksat, ac tatmak deil

hastaln gitmesidir. Hastalk gidince daima ilcn
tatmak
art deildir. Maksat, riyazetten daha tededir. O da Allah Tel'nm zikrine nsiyet peyd etmektir. Riyazetten maksat, kendini b
nsiyetten alkoyan her eyden uzaklap zikre kavumaktr.

ekmek deildir. Bhuss

il

acln

Riyazet ekmek lzm olduu gibi. riyazet ektirmek ve dier

kimseleri terbiye etmek de, dinin hkmlerindendir. Bu ise uzletle beraber bulunmaz.
Hatt eyhin mridleri ile grmesi zarurdir. O, bir mrebbi ve muallim gibidir, hkm de onun hkmdr.
Mridlerinden ayrlp uzlete ekilmesi diye bir art yoktur. eyhe
de, lime olduu gibi riy ve benzeri fetler rz olabilir. eyhlerin

de bunlardan saknmalar lzmdr. artlan uygun olunca onlarn

mridlerle bir arada olmalar uzletten daha iyi olur.

DRDNC ZARAR:

Uzlette vesvese ok olur. Hatt kalb, zikretmekten nefret edebilir ve znt meydana gelebilir. Bu ise, insanlarla bir arada bulunmaktan baka bir eyle gitmez. Ibn Abbaa

(radyallah anh) buyuruyor ki:

Vesveseden korkmasaydm, insanlarla oturmazdm. Ali (radyallah anh) buyuruyor ki: Kalbin rahatn kalbe men etmeyin. nk kalbe bir defa fenalk yaparsan, artk grmez olur. O hlde her gn bir saat, oturup konuacak bir kimsesi olmaldr. nk bu, sevinci artrr. Fakat bu
kimsenin de, daima din hususunda konuacak kimse olmas lzmdr. Dindeki kusurlarn, dnya ilerindeki kolaylklarn sylemelidir. Gafillerle bir an bile olsa oturmak, zararldr. Btn gn elde
ettii iyi sfat, gafilin yannda tozlanmaya, bulanmaya balar. Peygamberimiz (aleyhisselm) buyurdu: Dostunun ve beraber oturdu-

UZLETN EDEBLER

u kimsenin sfatnda olmak

ok dikkat etmelidir

1
l

isteyen

317

kiminle

arkadalk edeceine

).

BENC

ZARAR: Hasta ziyareti, cenaze teyii, davete gitmek,

Mslmanlarn neesine sevinmek/elemine zlmek ve bunun gibi
insan haklar sevaplarndan mahrum kalr. Bu ilerde de zararlar
vardr. Bozuk detler ve tekellfler araya karabilir. Bir kimse
kendini bu zararlardan koruyamaz ve hizmet artlarn yerine getiremezse, uzlet etmesi daha iyidir. Gemi din byklerinin ou
byle

yapmlar,

brlerini

brakmlar,

selmeti

bunda grm-

lerdir.

ALTINCI ZARAR:

nsanlara karmakta ve haklarn yerine

getirmekte bir eit tevazu bulunur. Uzlette ise bir eit tekebbr
bulunur. Hatt uzletten sebep, mevki sevgisi ve tekebbr olabilir.
O, insanlar ziyaret etmek istemeyen ve insanlarn kendisini ziyaret etmelerini istemeyen kimsedir. Derler ki, Beni tsril'de byk
bir lim vard. limde yz altm kitap yazmt. Hatt Allah
Tel'nn indinde bir yeri olduunu zannetmiti. Zamann peygamberine vahiy geldi ki, Ona syle: Yeryzne kendi hretini, ismini yaydn. Ben senin bu hretini kabul etmiyorum. Korktu ve bu
iten el ekti. Bir maarada yalnz bana oturdu ve imdi Allah
Tel benden raz oldu, dedi. Vahiy geldi ve Ondan raz deilim,
buyurdu. Oradan kt ve insanlara karp, arlarda bulundu.

karan, kalabalkta hrmet edilmeyeceinden korktuu iindir. Yahut, ilimde ve amelde kusurlarna perde etmitir. Daima, insanla-

rn

kendisiyle bereketlenmelerini,
kendisini ziyarete gelmelerini,
elini pmelerini ister. Byle uzlet nifak ve bozukluun t kendisidir.

Uzletin

hi

bo

doruluuna

durmayp,

zikir,

almet vardr: Biri, bulunduu odada

tefekkr, ilim ve ibadetle megul olmasiki

dr. Dieri? kendisinden din bakmdan istifade edenler hari, insanlarn kendini ziyaret etmelerini beenmemesidir. Eb'l-Hasan Hfttemt, Ts ehrinin byklerinden idi. Evliyann byklerinden olan
eyh Eb'l-Kasm- Grgn'ye gitti, zr dileyip, Kusur ettim,
seyrek geliyorum dedi. zr dileme ey H8ce! Herkes gelmeyi isbeklemekten
ter, ben de gelmemeyi isterim. Bizim Melek'l-mevti
baka beklediimiz yoktur, buyurdu.

padiah Htem-i Esamm'n yanma

Ne istiyorsun? dedi. Ne sen beni gr, ne de ben seni, buyurdu, insanlarn hrmet
etmesi iin uzlete ekilip bit- hcrede oturmak, byk cahillik olup,
en kk derecesi, kendi inden kimsenin elinde bir ey yoktur,
Bir

(1)

11/213.

gitti.

mb

KMYA-Yl SAADET

bllmesidlr.

Da bana

da

ayp

arayan; nifk zeredir, der.

Meyhaneye gitse, dostu ve mridi der ki: Kendini insanlarn gznden drmek iin melm grnyor. Her eyinde byledir. Onun
hakknda, insanlar iki blm olmulardr. Kalbini insanlara deil,
dine balamak lzmdr. Sehl-i Tsteri, mridine bir i yapmasn
buyurdu. nsanlardan korkarm, yapamam-, dedi.
Sehl. yzn
gitse,

cemaate dnp buyurdu ki: ki sfattan birini elde etmeyince bir

kimse bu iin hakikatine kavuamaz: Ya halk gznden dp Haktan gayrisini grmeyecek, yahut nefsi gznden dp insanlann
onu herhangi bir sfatta grmesinden korkmayacak. Hasan- Basriye, Meclisinize baz insanlar geliyor; szlerinizi, itiraz etmek
ve
kusurlarnz aramak iin ezberliyorlar, dediler. Buyurdu ki: Ben
kendi nefsimi grdm ki: Firdevs-i ly ve mcveret-i Hak Tel'y ister IHak Tel'ya yakn olmak isteri, insanlardan kurtulmay asl istemez. nk onlarn Yaratan bile dillerinden kurtulamaz. Yni kendilerini Yaratana da dil uzatrlar....
di

Buraya kadar uzletin zarar ve faydalar anlatld. Herkes kenhesabn bilsin. Bunlar gznne getirsin ve kendisi hakknda

faydalsn

bilsin.

UZLETN EDEBLERt
Uzlete ekilen kimse, insanlardan ayrlmak ile insanlara
zararl olmaktan ve insanlardan gelecek zararlardan kurtulacana,
AUah Tel'ya daha ok ibadet etmek iin ok zaman olacana
niyet etmelidir. Hi bo durmamaldr. Zikir, fikir, ilim ve amelle

megul olmaldr. nsanlarn yanna

gelmesini istememeli, ehirde

olan biten haberleri sormaman, insanlarn durumlarn da sormamaldr. nk duyaca her ey, kalbe inen bir tohum olabilir.
Halvette yaplacak i, dncelere mni olmak ve kalbi zikir ile te-

mizlemek ve parlatmaktr. nsanlara

ait haberler,

dnce

tohu-

mudurlar.

Yeme

giyme hususunda az bir eye kanaat etmelidir. Yoksa

insanlara karmaktan kesilmi olamaz. Komularnn skntlarna
kar sabrl olmaldr. Onu ktleme veya vme eklinde sylenen
ve

aldrmamaldr.

Kalbini bunlara balamamaldr. Eer uzlette olmakta kendisine, mnafk ve riyakr

fiki yzll
yahut
muhlis, mtevaz, yahut mtekebbir derlerse, kulak vermemelidir.
szlere

nk btn bunlar zaman

te

dalmak olmaldr.

alr, gtrr. Uzletten maksat, hire-

YEDNC

ASIL

Seferin Edebleri
btnla (kalple I, dieri zhirle Ibeyolculuu! gn ve yerin melektunda ve Allah Tel'mn sun unda ve din yolunun konaklarnda kalb
Bedenleri
ile yaplan seferdir. Dinde mert olanlarn seferi budur.

ki eit sefer vardr-.

denlel dir. Btn n seferi

Biri
I

yle bir Cennettir ki, yasaklama ve zorlama ona yol bulamaz. Allah Tel, -Yoksa, gklerin ve yerin melektuna ve Allah'n yarattklarna bakmyorlar m? (*), yet-i kerimesi ile bu sefere a
giriyor.

Byle sefere kamayan, zhirde sefere kp, fayda bulaca

yere bedenini gtrmelidir. Bu, yryerek Kabe'ye gidene, yukardaki ise, Kabe'nin oturan bir kimsenin yanma gelmesine, etrafnda tavaf etmesine ve kendi srlarn ona bildirmesine benzer. Bununla onun arasnda fark byktr. Bunun iin eyh Eb Said-i
Ebu'l-Hayr (rahmetullahi aleyh) derdi ki: Mert olmayanlarn ayanda, mertlerin oturacak yerlerinde kzarnt olur lyni ibadet

ok otururlar!. Biz bu kitabmzda zhir seferin edeblerini iki

babda anlatrz. Btn seferi ise ok incedir ve bu kitapta anlatlamaz.
iin

BRNC

B A B

SEFERE NYET, EDEB VE

Sefer

ETLER

be ksmdr:

BRNC
olan ilimler

SEFER: lim renmeye gitmektir, renilmesi farz

iin, sefere gitmek farz, snnet olanlar iin snnettir.

lim renmek

ekildedir:
erifte, lim ren1
eriat ilimleri renmelidir. Hads
mek iin evinden kan, dnjinceye kadar Allah yolundadr, ( 2 Duyuruldu. Yine bir hadis erifte, Melekler, ilim talebesi iin kanatiin olan sefer

(1)

A'rf:

185.

(2)

11/218.

KMYA YI

320

SAADET

lann yayarlar, buyuruldu. Byklerden biri vard.

rif renmek iin uzun seferlere katlanrd. Sfynyor

ki:

mene

Din yolunda bir istifade etmek iin, bir kimse am'dan Yegidip bir kelime dinlerse, yolculuu boa gememi olur.

Ahirette

ie yarayacak

hirete,

hrstan kanaate,

Hakk

Bir hadls-i eSevri buyuru-

ilim iin sefer etmelidir.

nsan dnyadan

riyadan ihlsa, insanlara

a tapmaya armayan amelin ilmi noksandr.

tapmaktan

Yolculuk

edip

kendini

ve

ahlkn

kendindeki
kt sfatlarn ilcn bulmaya uramaldr. Bu da mhimdir. nk insan, evinde bulunduu ve iler yolunda gittii mddete kendine hsn-i zanda bulunur ve iyi ahlkl olduunu sanr. Yolculukta kalb huylarnn
perdesi kalkar,
zayfln, fena huylarn ve
-Acizliini meydana karan hllerle karlar. Hastalk tehis edilince, tedavisi ile uralabilir. Sefere kmayann ileri merte ol2

bilmeli,

maz.
Bir-i Hfi buyurdu: Ey limler! Sefere
nk bir yerde kalan suyun tazelii gider.

knz,

temizleniniz.

nn

Seyahat edip Allah Tel

3
kara, deniz, da, sahra ve
eitli lkelerindeki mahlkatndaki garibllkleri,
akllara durgunluk veren incelikleri grmelidir. Dnyann, gezdii bu blgelerindeki hayvan, bitki ve dier varlklar tanmal, hepsinin kendi Rab-

tebih ettiini, tek ve bir olduuna, O'ndan baka mabud oldelil olduunu grmelidir. Harf ve ses eklinde olmayan
cemadtn canszlarn! konumasn duyabilen, harfsiz ve rakam sz btn yaratlmlarn alnlarnda yazlan yazy okuyabilen ve
memleketteki srlar bunlardan anlayabilen, kalb gz ak bir kimsenin, yeryznde dolamasna lzum yoktur. O gklerin melektuna bakmaldr ki, gece gndz onun etrafnda dolayor, kendi
alacak srlarn ona sylyorlar ve bir ses, Gklerde ve yerde
ne ibretler ne aretler vardn zerlerinde gezerler, fakat bunlar
anlamazlar (*), diyor. Hatt bir kimse, kendinin, azlarnm ve
sfatlarnn yaratlmasna bakarsa, btn mrn bir bret levhas
ve bitmeyen bir manzara grr. Kendindeki alacak hlleri, gzn kapayp kalb gzn at vakit grr.
bini

madna

Byklerden

buyurur:

nsanlar diyor ki: Garip eyleri,

acayiplikleri grmek istiyorsanz gznz anz. Ben ise: Acayiplikleri grmek istiyorsanz gznz yumunuz, diyorum. Her ikisi de dorudur. Gzn aarsa zhirdeki, dtaki acayiplikleri grr, sonra dier makama ular. Dtakiler mahduttur. nk madde lemine baldrlar. Madde ise, snrl ve mahduttur. teki, b<1>

12

biri

Ysuf:

105.

SEFERN EDEBLER

321

tndaki kalb ve rhtaki alacak hllerin sonu yoktur. nk bunlar rh ve hakikatlarla alkaldr. Hakikatlarn ise sonu yoktur.
Her ekille, her suretle bir ruh ve hakikat da bulunur. Sret ve ekil gzn nasibi, hakikat da kalb gznn nasibidir. Sret ve ekil gayet muhtasardr. Hususan bir kimse dile baksa bir para et.
kalbi grse bir para siyah kandr, der. Dikkat buyurun da, gzn
nasibinin, dil ve kalbin hakikati yannda ne kadar olduunu anlayn. Alemin btn para ve moleklleri de byledir. Gz ile grlenden fazlasn grmeyenin derecesi, hayvanlk derecesine yakndr. Bununla beraber, gz, kalb gznn anahtardr, eklinde kuvvetli haber vardr. Yaratlmlara bu gz ile bakmakta fayda yok
deildir.

KNC

SEFERt badet

iin olan yolculuktur.

Hacca gitmek,

ci-

hada gitmek, peygamberlerin, evliyann, ashabn, tftbilnln (aleyhimsselm ve aleyhimrrdvn) mezarlarn ziyarete gitmek, hatt

bakmak ibadet olan limler ve din byklerini ziyaret etmek gibi. Onlarn dualar ok bereketlidir. Onlar grmenin bereketlerinden biri, onlara uymak, onlarn ard sra gitmek sevgisi ve
yzlerine

arzusu, kalbde harekete gelir. O hlde onlarn yzn grmek hem

ibadet, hem de birok ibadetlerin tohumu olur. Onlarn szleri ve
nefesleri kendisine yr olursa, faydalan ok olur. Byle niyetle byklerin kabirlerini ziyarete gitmek cizdir. Bhusus Peygamber

Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

mescidden
bakas iin sefere kmayn. Mescid i Harm, Mescid i Nebi ve
Beyt-i Mukaddes (*). Bu hadis-i eriften anlalyor ki. yerler ve
mescidler ile teberrk etmeyiniz, yalnz bu yerle bereketleniniz.
Fakat yaayan limleri ziyaret etmek buna girmedii gibi ldkten sonra da, onlan ziyaret etmek buna girmez. Demek ki, evliy
ve limlerin mezarlarn, istifade niyeti ile ziyarete gitmek iin sefere

kmak

cizdir.

NC

SEFER:

Dinine zarar dokunan, mevki, mal, para,

dare mirlii ve dnya megaleleri gibi eyleri brakp, baka tarafa gitmektir. Dnya ileriyle uramas din yolunda ilerlemesine
ongel olan kimseye byle yolculuk farz olur. Evet, insan kendisine
zarur lzm olanlardan, ihtiyalardan kurtulamaz, ama daha uygun ve hafifini seebilir. Yk hafif olanlar kurtuldu, Duyurulmutur. Byk ve mehur bir makamda olana, bu makam ekseriya
Allah Tel'y unutturur. Sfyn- Sevri buyurur: Zaman yle oldu ki, adlan duyulmam ve mehul olan kimselere bile korku
vardr. Tannmlardan ne diyelim! Zaman yle oldu ki, seni tan(1)

11/219.

Klmy-y Sadet

F. 21

KMYA-YI SAADET

322

ti

dklan yerden kap, kimsenin tanmad bir yere gidesinl. Kendisini srtnda bir torba ile grdler. Nereye gidiyorsun? dediler.
Filn kyde yiyecei

daha ucuz

veriyorlar, buyurdu.

Bunu

ciz.

gryor musun? dediler. Geimin kolay olduu yere gidiniz, oramda din daha salam ve kalb daha rahat olur, buyurdu. brahim
el-Havs, hibir

ehirde krk gnden fazla kalmazd.

in, yni geim iin sefere kmakmubahtr. Fakat kendini ve oluk ocuunu bakalarma
etmemek niyeti ile olursa, tat ve sevab olur. Dnya maln

DRDNC SEFER Dnya

Bu
muhta
tr.

artrmak, vnmek ve sslenmek niyeti ile olursa, eytan yolunda

yaplm bir sefer olur. Byle olanlarn ekseriya btn mrleri sefer yolculuk! sknts ile geer. nk para harcanacak yer ok
bulunur. Sonunda ya yolunu keserler, ya gurbette lr, yahut bir
su ileyip polislerin eline der. En iyi olaca, malnn vrisine
l

kalmas olup, ehvet ve istekleri peinde harcamas ve kendisini;

hatrlamamas olur. Hatt vasiyetini yerine getirmeyebilir ve bor-

larn

demeyebilir. Fakat vebli, mes'uliyeti de hirette kendisine

kalr. Btn skntlarn kendisi ekip sorumluluu da' kendinde
olan o malla bakas rahat ederse, bundan daha byk aldanma
olur mu?

BENC
dir.

SEFER: Seyahat, seyir ve temaa iin yaplan seferAz ve seyrek olursa mubahtr. Ama bir kimse btn ehirleri

eder ve
medii ehirleri ve insanlar grmek isterse, limler byle yolculua kmak hakknda ayn ayr sylemilerdir. Bazlar, bu faydasz yere kendine eziyet vermektir, bu ise ciz deildir, dediler. Bizegre dorusu yle ki: Haram deildir. Zira iyi olmasa da seyretmek, memleket grmekte bir maksat vardr. Herkese gre mubahvardr. Byle kimse yaratlta
bir kimsedir. Bu maksad
da kendine uygundur.
;

aa

Fakat bazlar vardr

dervi elbiseleri giyer, ehir ehir, hane hane dolar. Maksatlar eyhlik taslamak, insanlar kendisine
hizmet ettirmek deildir. Gezmek, grmek isterler. Zira fazla ibaki,

det yapamazlar, kainlerinde de, tasavvuf hllerine ve yoluna bir

pencere almamtr. Geveklik ve durgunluklan sebebiyle buna da
gleri yetmez. Bir mridin huzurunda daima bulunamazlar. ehirlerde dolarlar. Nerede iyi bir sofra, ziyafet bulurlarsa orada
kalrlar. Mkellef sofra bulamaynca hizmetilere dil uzatrlar. Ba-

ka

daha

yemekler, mkellef sofralar duyunca oraya

giderler. Buradaki bir mezar ziyarete geldik, maksadmz budur
yemek deildir, derler. Byle yolculuk ve dolama, haram deilse
de, mekruhtur. Asi ve fsk olmasa da byle kimseler, ktdrler.
Sofilerin yemeini yiyip, istedikleri vakit kendilerini sofi eklinda
bir yerde

iyi

SEFERN EDEBLER
Aldklar haram olur. nk dervi elbisesi giyip be vakit namaz klanlarn hepsi sofi deildin
Sofi o kimsedir kl, bir istei olur, onunla urar, yahut ona kavuolur, yahut da, zaruret miktarnca alp, o iinde eksiklik ve
kusur eylemez. Yahut da byle muhterem zatlarn hizmetinde bulunur. Sofilerin yemeini yemek, bu grubtan bakasna hell olgsterirlerse,

fsk ve

si olurlar.

mu

maz.
Fakat kendine det edinen ve kalbi onu istemekten ve uramaktan uzak olan ve onlara hizmet etmekle megul olmayan, dervi elbisesi giyse de sofi olamaz. Hatt soyguncular kendisi hak-

knda

bir

ey

sezince sofilerden

olmad

hlde kendini sofiler gibi

gstermesi, mnafklk ve soygunculuk olur. Bunlann en kts,

sofilerin birka szn kuru kuru ezberleyip, boyuna syleyen ve
konumalar ile nceki ve sonrakilerin ilminin kendinde bulundusanan kimselerdir. Hatt ktl ve zarar, onu, ilim ve
limlere hakaret gz ile bakmaya kadar gtrr. Ve hatt eriat!
bile az grp, Bu zayflar iindir. Yolda kuvvetli olanlar eriata
uymazsa hi zarar olmaz. Onlarn dinleri byk havuz gibi olmu,
hibir eyle necis olmaz, derler. Bu hle gelmi olan ldrmek, bin
Rum veya Hind kfirini ldrmekten daha stndr. nk Mslman kendini kfirden korur, ama bu alak, Mslmanl Ms-

unu

lman grnerek ykmaktadr. Bu zamanda eytann kurmu oldutuzaklarn en by odur. Birok kimseler bu tuzaa dmek-

u
te

ve felkete srklenmektedirler.

MSAFRN
Misafirin

IYOLCUNUN1 EDEBLER

batan sona kadar,

zhirde sekiz edebi gzetmesi l-

zmdr.

BRNC EDEB: nce, haklar hak sahiplerine, emanetleri sahiplerine vermelidir. Bakmas gerekenlere nafaka brakmas vcibYol azn hellden almaldr. Arkadalarna ikram edecek etir.

almaldr. Zira yemek vermek, tatl konumak ve hayvann

kiralad kimse ile seferde iyi olmak, gzel ahlktandr.

kilde

KNC EDEB:

Yolculukta uygun bir arkada semelidir. Din

bakmndan kendisine yardmc olur. Peygamberimiz (aleyhisselt vesselm) yalnz bana yolculua kmay yasaklam ve
kii bir cemaattir t 1 ), buyurmutur. Yine buyurdu ki: Birini reis
semek lzmdr ( 2 ). nk yolculukta eitli dnce ve meakkatler meydana gelir. Bir iin son ekli bir kimseye verilmezse, yni
kalmazsa, o i elden kar. Dnyann ileri iki kimseye verilseydi
(1)

H/223.

(2)

11/223.

KMYA YI

324

SAADET

bu nizam ve dzen bozulurdu. Ahlak yi olan ve ok yolculuk ya-

pan

reis etmelidir.

NC

EDEB: Ayrlrken, geride kalanlara veda etmeli ve

Reslullahn (sallllah aleyhi ve sellem), -Senin dinini, emanetini

ve iinin sonunu Allah'a smarladm, d u sini okumaldr. Yolculua kana ise, Allah Tel takvn artrsn, gnahn afveyle8n, 'nereye ynetirsen, sana hayrlar versin, diye sylemelidir.
Mukim olanlarn, yolculua kanlara byle du etmeleri snnettir. Ayrlaca zaman hepsine Allah'a smarladk demelidir. Hazret-i mer (radyallah anh) bir gn iyilikte bulunuyor, ihsan ediyordu. ocuu ile bir adam geldi. Hazret-i mer (radyallah anh),
Sbhnllah! Bu ocuun sana benzedii kadar birbirine benzeyen kimse grmedim, buyurdu. Adam, Y Emre'l-m'minin, bunu sana anlataym, dedi: Ben bir yolculua kmtm. Annesi
hmile idi. Bana: Beni bu hlde nasl brakyorsun? dedi. Karnnda olan Allah Tel'ya smarladm, dedim. Geri dnnce, annesi
lm idi. Bir gece konuuyorduk, Uzakta bir ate grdm. Bu nedir?, dedim. Bu senin o hanmnn mezandr, dediler. Her gece bunu gryoruz. O namaz klar, oru tutard, imdi yeri nasl ate
olur, dedim. Gittim ve ne oluyor diye mezar atm. Oraya bir mum
konulmu, bu ocuk da orada oynard. O anda bir ses duydum. Bana, "Bu ocuu bize smarladn, eer annesini de bize smarlasaydn onu da sa bulurdun", dedi.

DRDNC

EDEB: ki namaz klmaldr.

bilir.

kincisi,

[yol-

namazdr. Namaz ve duasn herevden karken drt rektlk namazdr. Hazret-i

culua] kmadan nce

kes

Birincisi, sefere

istihre

Enes (radyallah anh) der ki, Reslullahn (sallllah aleyhi ve

sellem) yanna bir kimse geldi ve, Yolculua kmay dnyorum. Vasiyetimi yazdm. Babama m, oluma m, kardeime mi vereyim? dedi. Reslullah
(aleyhisselt vesselm)
buyurdu ki:
Yolculua kacak kimse, Allah Tel indinde, klaca drt rekt
namazdan daha sevgili bir halife brakamaz. Her rektta Elham'
ve Kulhvallah'y okumaldr. Sonra-. "Y Rabbi! Kur'n- Kerim'in bu sreleri ile Sana yakn olmak stiyorum. Ehlim ve malm
in onlar benim halifem eyle", der. Bylece o sreler onun halifesi
olur ve evine dnnceye kadar evinin etrafnda dolar onu korurlar

(>).

BENC EDEB:

Kapya

gelince. Bismillhi

t alllahi ve l havle ve l kuvvete

(1)

11/223

224.

ve

ill billh,

billahi, tevekkel-

diye okuyup,

SEFERN EDEBLER
Rabbi! Yoldan kmaktan, karlmaktan, zulm etmekten, zulm
olunmaktan, cahillikten ve cahil braklmaktan Sana
demelidir. Hayvana vastaya! binince, Sbhanellezi sehhara lena
haza ve ma knn leh mukarrenin..., demelidir. Mmknse yolculua perembe sabah kmaya gayret etmelidir. nk Resul!
lah (sallllah aleyhi ve sellem) perembe gn yolculua kard. bn Abbas (radyallah anhm) der ki: Sefere kmak, yahut
bir kimseden bir iinin olmasn isteyen kimse sabahleyin gitmelidir. Zira Peygamberimiz (aleyhisselat vesselm) du eyledi: Ya
Rabbil mmetimden cumartesi ve perembe gnleri sabah erken
kalkanlara bereket gnder t 1 ) O hlde, cumartesi ve perembe

snrm,

sabahlar

bereketlidir.

ALTINCI EDEB: Hayvana ok yk vurmamahdr. Hayvann

srtna binip uyumamak, sopa ile hayvan dvmemelidir. Sabahleyin ve akamleyin bir saat yaya yryp, ayaklar almal ve hayvan hafifletmelidir. Hayvan sahibinin gnln etmelidir. Bykler hi inmemek art ile hayvan kiralar ve arasra sadaka olsun
diye de inerlerdi. Sebepsiz yere hayvan dven, yahut fazla yk vuran, kyamet gn sktrlr. Eb'd-Derd (radyallah anh) bir
deve kiralad ve Ey deve! Beni Allah Teal'ya ikyet eyleme. Zira biliyorsun ki, srtna tayacan kadar yk vurdum, dedi. Hayvana ykleyecei yk, hayvann sahibine gstermeli ve arta katmaldr. Onun rzasn ancak yle alr. art ettiinden fazlasn ykletmek ciz deildir. Abdullah ibn Mbarek (rahmetullahi aleyh)

hayvann srtnda

gidiyordu. Bir kimse,

mektubu al, filn
yere gtr, dedi. Buyurdu ki: Hayvann sahibi ile olan artmza,
mektubunuz dahil deildir, dedi ve almad. Fakihlerin msamaha
bir

yolunu deil ver tercih

etti.

YEDNC

EDEBs Hazret-i Aie (radyallah anh) buyuruyor

ki: Reslullah (aleyhissalt vesselm) ne zaman yolculua ksa,
taran, aynasn, misvakm, srmednn yannda bulundururdu.
Sofiler buna ip ve kovay da ilve ettiler. Bu ise gemi byklerin
adeti deil idi. nk nereye gitseler, teyemmm ederler ve istincda ta ile yetinirlerdi. Necis olduunu bilmedikleri sudan abdest
alrlard. Adet olmasa da, onlar hakknda, bu iyi idi. nk onlar
yolculukta byle ihtiyatlara bakmazlard. Evet, ihtiyatl olmak iyidir; ama o byklerin seferi, gazft, cihad ve byk iler iin olurdu.
Byle ihtiyatlarla

SEKZNC

uramazlard.

EDEB: Reslullah (aleyhisselt vesselm) seferden dnp, mbarek gz Mdine-i Mnevvere'yi alnca, Y Rabbil Bizi onda bulundur ve bize iyi rzk gnder, buyurdu. Bir kim(1)

H/225.

KMYA-YI

326

SAADET

nden gnderdi. Habersiz eve girmelerini yasaklad. ki kii

szn dinlemedi. Her ikisi de evlerine gidince ok zc hallerle
karlatlar. Seferden dnnce nce mescide girer ve iki rekt namaz klard. Evine girince, Rabbime tevbe ediyorum ve ona
nyorum, yle ki, bir kusurum kalmasn, derdi. Seferden dnerken
evdekilere hediye getirmek, snnet-i mekkededir. Hatt rivayet
seyi

s-

olunur ki, hibir ey getirmezse heybesinde bir ta getirmelidir. Bu,

snnete uymaya tevik iindir. Yolculuun zahiri edebleri bunlardr.

Ama

Allah

Tel'nn sekin kullarnn seferdeki kalbe

edebleri yledir; Sefer din

bakmdan

ait

kendisini ilerletmeyecekse,

kmamal, yolda kalbinde bir eksik hissetse, geri dnmeli, hangi ehre girse oradaki limleri arayp, hepsinden faydalanmay dnmelidir. Ben nice limler grdm, demek iin deil, limlerden
rendiini yapmaya niyet etmelidir. Hibir ehirde on gnden
fazla kalmamal; ancak bir stad kalmasn isterse kalmaldr.
sefe

Din kardelerini ziyarete giderse gn kalmaldr. Misafirliin hududu bu kadardr. Fakat fazla kalmad takdirde, din kardeinin zleceini biliyorsa daha fazla kalabilir. Misafirlik maksadyla bir pirin huzuruna giderse, bir gn bir geceden ok kalmamaldr. Sadece selm vermeye giderse, kapy almayp, kncaya
kadar beklemelidir. Ziyaretini yapmadan bir ey yapmamaldr. O
sormaynca yannda konumamal, sorunca lzumu kadar cevap
vermelidir. Sual sormak isterse nce izin istemelidir. O ehirde e-

megul olmamaldr. nk

ihlsm gtrr. Yolda kimsenin duymayaca ekilde gizlice zikir, tebih ve Kur'n-i
Kerm okumakla megul olmaldr. Bir kimse kendisine bir ey sorarsa, ona cevap vermeyi tebihten mhim tutmaldr. Memleketinde bir ey ile urayorsa ve bu meguliyeti kolay ise sefere gitmemeli, kfrn- ni'met etmemelidir.

lence

ile

ziyaretin

K I N C t B A B
YOLCUNUN, YOLA IKMADAN NCE BLMES
GEREKEN EYLER
1

cevazlarla amel etmemeye azimli olsa da, yolculuktaki ruhsatlan bilmesi vcibtir. Zira, zaruretle ona muhta vaziyete debilir. Kble tyini ve namaz vakitlerini bulmay renmeli-

Ruhsat

ile,

dir.

hususunda iki ruhat (cevazl

vardr: Biri mest zerine mesh; dieri teyemmmdr. Namazda da
iki kolaylk vardr: Biri, drt rektl farzlan iki rekt klmak; br,
cem'dir
lyni lenle ikindiyi, akamla yatsy birlikte
kmakl.
Seferde

tyolculuktal

taharet

SEFERN BDBBLEU

327

Snnette de iki kolaylk vardr: Hayvan stnde klmak, hayvan

vasi ta giderken kmak. Oruta bir kolaylk Van'n O da yolculukta oru tutmamaktr. Yedi ruhsat bunlardr.
J

BRNC

IKolaylkl. Mest zerine mesh etmektir.

Tam bir abdest ile mestlerini giyenin sonradan abdesti bozulursa,
abdest alrken, mest zerine mesh etmelidir. lk abdest bozulduk-

BUHSAT

tan gn gece sonrasna kadar karmaz. Mukimde ise meshin

mddeti bir gndz ve bir gecedir 124 saattirl. Meshde be art

vardr:

Abdesti

tam alp. sonra mesti giymelidir. Bir ayan ykar ve dier ayan ykamadan, mesti giyerse mm fii'ye gre
caiz deildir. O hlde dier ayan da ykayp mestleri giymelidir,
nce aya mestten karmak, sonra giymek lzmdr.
2
Mest yle olmal ki, zerinde bir miktar yryebilmeli1

dir.

Deri olmazsa ciz olmaz.

3 _ Mest, topua kadar salam

Abdest alrken ykanmas farz olan yerlerden bir ksm grnyorsa, yahut delik
Mlik'e gre, yrtk da olsa.
varsa fii'ye gre ciz olmaz.
zerinde yrd mddete cizdir. Bu da f'nin nceki itihaddr. Bize gre de evls budur. Zira yolda ok yrtlr ve her za-

olmaldr.

mam

man dikmek mmkn

Mesh

etmi

olmaz.
ise, mesti

ayandan karmamaldr. Eer -

karrsa yeniden abdest almak daha iyidir. Ylnz ayaklarn ykasa da ciz olur.
5
Topuktan yukarya mesh etmemelidir. Ayak tabannn
mukabili olan ayan stn mesh etmelidir. Bir parmakla mesh
ederse de olur. parmakla yapmak daha iyidir. Bir defadan fazla
mesh etmemelidir. Mukim iken mesh edip sefere ktysa mddeti

yine 24 saattir. Snnet yledir ki: Mesti giyerken nce evirmeli,

yni ayak sokulacak yerini yere doru evirmelidir. Bir gn Reslullah mest giyiyordu. Dier mestini bir kuzgun ald, evirdi ve
sallad. inden bir ylan dt. Reslullah (aleyhissalt vesselAm),
Allah Teftl'ya ve kyamet gnne inanan, mestini evirmeden

giymesin

KNC

(*),

buyurdu.

RUHSAT: Teyemmmdr.

Taharet bahsinde bunu

et-

raflca anlattk.

Drt rektl farzlar iki rekt klmaktr.

Fakat bunda da drt art vardr:
1
Vaktinde ed etmelidir. Kaz ederse, kasr etmemesi daha

NC RUHSAT*

iyidir

( >.

d)

11/229.

Hanef mezhebinde yolculukta geen namazlar kaz ederken de

ne ki rekt klnr.
(2)

yi-

KMYA YI

328

SAADET

Kasr etmeye fdrt rektl farz namazlar iki rekt

2
ya! niyet etmelidir. Tam klmaya niyet ederse, yahut niyeti

klma-

tamam

olmadnda phe olursa, tam klmaldr.

3 Tam klana uymamaldr. Uyarsa drt rekt klmas icabeder. Hatt imamn mukim olduunu, drt rekt klacam zanolup

onun da tamam klmas lzmdr. nk

misafir bunu sonradan anlayabilmektedir.
Misafir olduunu bilir
ve imamn kasr edip etmeyeceinden phesi olsa imam kasr etmese de kasr etmesi cizdir. nk niyeti gizli yapmtr ve gizli
niyeti bilmek art olmaz.
nediyorsa ve pheli ise

Sefer

uzun ve mubah olmaldr. Yol kesmek ve

aylk istemek iin yolculua kmak haramdr. Annesinden, babasndan izinsiz sefere kmak haram olur ve buna ruhsat vermek
ciz olmaz. Bunun gibi, gc yettii hlde borcunu, vermemek iin,
borlu olduu kimseden kamak haramdr. Velhsl yolculua bir
maksatla klr. Eer maksad harama sebep oluyorsa, o yolculuk
da haram olur.
4

[yolculuk!

Uzun yolculuk on alt fersahtr. Bir fersah 6 km. kadardr!.

Yolcluk bundan az olursa namazlarda kasr olmaz. Her fersah on
iki bin admdr. Seferin (seferiliinl balamas, virane ve baheler
bitmese de ehrin dndadr. Sona ermesi ise vatann mamur yerine, yni ehre girmekledir. Yahut da bir baka ehirde gn yahut daha ok kalmaya niyet ederse, ki ehre girdii ve kt gnler haritir, seferden saylmaz. Yni namazlar tam klar, oru tutar <*). Kalmaya niyet etmez, fakat orada kalmas ilerinin bitmesine bal olursa, ama ne zaman biteceini de bilmeyip her gn ilerini bitirmeyi gzetirse, gn gese de, kyasa yakn olan bir
kavil ile, misafir gibi kasr etmesi icabeder. nk orada kalmaya
kalb ile karar vermi, niyet etmi deildir.

DRDNC RUHSAT Namazda cem' etmektir. Uzun ve gnah olmayan yolculukta le namazn ikindiye kadar geciktirmek
ve ikindi ile beraber klmak, ikindi namazn ne alp lenle beraber klmak, akam ve yats namazlarn da byle klmak cizdir.
kindi namazn lenle klnca, nce leni, sonra ikindiyi klmaldr. Sevabndan

mahrum olmamak

snneerini de klmak
daha iyidir. nk seferden elde edilecek fayda bununla elden gitmez. Fakat isterse snnetleri hayvan stnde, yahut giderken klabilir. Bunda sra yledir: nce lenin drt rekt snnetini
sonra
ikindinin drt rekt snnetini klp, sonra ezan ve ikmet okuyup,
lenin farzn klar. Sonra kamet getirir, eer teyemmm etmi;
(1)

Hanef mezhebinde seferfllk

onbe

iin

gndr.

SEFERN EDEBLER

329

teyemmm eder ve ikindinin farzn klar. ki farz namaz arasnda teyemmm ve ikametten fazla zaman geirmez.
ise

yeniden

Sonra lenin farzndan sonraki iki rekt snneti, ikindinin farzndan sonra klar. leni ikindiye kadar geciktirirse, yine byle yapar.

Gnein batmasndan nce

Akam

klar.
ve yats
ferlerde de byledir.

seferilii biterse ikindiyi yeniden

namazlar da

byledir. Bir kavle gre

ksa

se-

BENC

RUHSAT: Snnetleri hayvan stnde klmak cizdir.

Yzn kbleye dnmek farz deildir. Belki de yol kbleye bedeldir.
Kble yerine geer. Namaz arasmda bile bile yolunu deitirirse ve
kbleye dnmezse, namaz bozulur. Yanllkla veya hayvan stnde olursa ve at azgn olursa zarar olmaz. Rk ve secdeleri iaretle yapmaldr. Srtn emelidir. Secde zamannda biraz daha fazla
emelidir. Tehlikeye decek kadar art edilmedi. Taht- revanda
ise

rk ve

secdeleri

tam yapmaldr.

ALTINCI RUHSAT. Yrrken snnet namaz klmaktr. lk tekbir zamannda yzn kbleye dnmelidir. Zira bu kolaydr. Hayvan zerinde olana ise zordur. Rk ve secdeleri iaretle yapmal,
teehhd vaktinde yryp tehiyyat okumal ve necasete basmamak
iin dikkat etmelidir.

Yolda bulunan necasetler sebebiyle yolu de-

itirmek ve sapa yollara sapmak lzm deildir. Dmandan kaan, yahut dmanla den, kurttan kaanm,
hayvan stnde
yahut yrrken farz klmas cizdir. Snnet hakknda sylediimiz
Kaz icabetmez [Hanefi mezhebinde farz namaz yryerek klnmaz!.
gibidir.

YEDNC

RUHSAT: Orucu amaktr. Oruca niyet etmi olan

misafirin [yolcunun orucunu amas cizdir. Sabahtan sonra ehirden karsa, amas ciz olmaz. Atktan sonra ehrine gelirse,
yemee devam etmesi cizdir. ehre ulanca bozmamsa, bozmas
1

ciz olmaz.

Namazlar kasretmek (iki rekt klmak tam klmaktan stndr. Ancak bylece pheden kurtulur. nk mm A'zam'a gre
(rahmetullahi aleyh) yolculukta tam klmak ciz deildir.
Fakat
oru tutmak, tutmamaktan iyidir. nk kaz dncesinden ve
korkusundan kurtulur. Ama dayanamayacandan korkuyorsa,
oru tutmamak daha iyidir.
1

Bu

yedi ruhsattan uzun yolculukta cizdir. Kasr, oru tutmamak ve mest zerine mesh. de ksa yolculukta cizdir. Hayvan stnde, yrrken snnet namaz klmak, cuma namaz klmamak ve kaz icabetmeksizin teyemmm etmek. Fakat iki nama-

cem' etmekte ihtilf olundu. Dorusu ksa yolculukta ciz deildir. Yolculukta icabettii zaman renilecek kimse yoksa, yolcunun

330

KMYA-YI SAADET

yolculua kmadan nce bu ilimleri bilmesi lzmdr. Ky yollarnda kbleyi gsteren iaretler yoksa, kbleyi tayin etmek usllerini
ve namaz vakitlerini bulmak yollarn da renmesi lzmdr. le namaz vaktinde yzn kbleye dnnce gnein nerede bulunduunu, batarken, doarken, nasl olduunu, kutuplarn nasl bulunduunu, da yolunda ise, kblenin sa tarafnda m, .yoksa sol
tarafnda m, olduunu bilmelidir. Bu kadarn muhakkak bilmesi
lzmdr.

SEKZNC

asil
i

Sema
Sem'

ve Vecdin Edebleri

bab zere anlatrz, inallah Tel.

BAB: Sem'n mubah olmas ile hell ve haram

iki

BRNC

k-

smlar.

KNC BAB

Sem'n

tesiri

ve edebleri.

BRNC

BAB

SEMA N MUBAH OLMASI, HELL VE HARAM KISIMLARI

Allah Tel insanlarn yreine kalb veya gnl denilen bir
kuvvet yerletirmitir. Atein elikte gizli olduu gibi o da yrekte
ve aikr olduu gibi, gzel
gizlidir. elik, taa srlp ate
ve ahenkli ses iitmek de, gnl denilen bu gizli kuvveti harekete
getirir. Gzel ses, insann elinde olmayarak kalbine tesir eder. nvarstndeki lem-i ervh ile
k kalbin ve ruhun Ar
dr. Maddesiz, lsz olan o lem, hsn-i 'cemal ve gzellik lemidir. Gzelliin temeli ise tenasb, uygunluk, dzgn olmaktr. Mtenasib olan her ey o lemin gzelliinden bir nmunedir. Bu dnyadaki btn gzellikler, o lemin gzelliinden gelmektedir. Gzel, dzgn, ahenkli sesler de, o leme benzemektedir. Bu sebeple
kalbde bir uyarma ve evk hareketi meydana getirir. Hatt insan
bunun nasl olduunu kendisi de bilemez. Ama bu tesir, ak ve evk
bulunmayan durgun bir kalbe, ruha tesir ediyor, harekete getiriyor. Fakat kalb bir eye tutulmu ise. megul olduu eyi harekete
tututurmasna benzer. Kalbinde
getirir. Rzgrn, nefesin, atei
Allah sevgisi ok olann, bu ses, sevgisini artrr. nk o. sevgi
ateini parlatmaktadr. Bir kalbin Allah'n yasak ettii eylerden
varsa, onu dinlemesi, o kimse iin ldrc zehir
birine

kt

ball

ball

ve haram olur.
Alimler sem'm haram olup olmamasnda eitli fikirler no
Bunlar zaten
srmlerdir. Haram diyenler zhire bakmlardr.
Bunlar,
kalbde Allah sevgisinin olabileceini anlayamamlardr.
nsan kendi cinsini sevebilir. nsann kalbi kendi cinsinden baka
eye balanamaz, diyerek Allah sevgisine inanmyorlar. O hlde
onlara gre mahlklardan bakas sevilemez. Allah Tel'nn sev-

KtMYA-YI SAADET

332

meydana

bunu da baka eye benzetir. Bu sebeple Semya oyundur veya bir mahlka tutulmaktandr der. Her
ikisi de dinde gayet irkindir. Bunlara, eriat, Allah sevgisini emrediyor denince,
Bundan maksat, emirlerini seve seve yapmaktr, diyorlar. Bu birok insanlarn iine dtkleri byk bir haramdr. Bunu, kitabmzn Mnciyat rknndeki Muhabbet bahsingisi kalblerinde

gelse,

de anlatacaz.

Burada una iaret edelim ki, sem'n hkmn kalbden bilmek lzmdr. nk sem, [gzel sesi, kalbe dardan bir ey getirmez. Kalbde bulunan
harekete getirir. Kalbde hell olan eyin sevgisi varsa, sem' onu artryorsa o kimsenin teganni dinle-

ba

elence kabilinden dinliyorsa, bunun gzel sesten

bah olur. O hlde sem' ksmdr.

BRNC

KISIM

lezzet

almas mu-

Gaflet ve oyun yoluyla dinlemektir.

Bu

ise

Zaten dnya da alg ve oyundur. O halde bu ekilde dinlemek dnyadan olur. Hoa gittii iin sem'a haram demek doru deildir. nk hoa giden her ey haram deildir. Hogafillerin iidir.

a gidenlerden

haram olanlar, hoa gittii iin haram olmayp, onda zarar ve fesat bulunduu iindir. Zira kularn sesi hoa gider,
ama haram deildir. Ku sesini dinlemek, yeillik, akarsu ve iekleri seyretmek, gibi olur. Bunlar haram deildir. Bunlar seyretmek, gze lezzet verdii gibi, gzel koku buruna ho geldii gibi, lezzetli yemek aza tatl geldii gibi ve fenn bulular akla ho
geldii

gibi,

mubah

olur.

gzel ses de

kulaa

vermekte olup, onlar gibi

haram olsun? Teganninin mubah olduuna ve

Ne iin
seyretmenin haram olmadna

lezzet

delil

udur

Hazret-i Aie (radmescidde zenciler oyun oyki,

yallah anh) bildirir: Bayram gn

nuyordu. Reslullah (aleyhissalt vesselm) bana, Grmek ster
misin? buyurdu. sterim, dedim. Kapnn zerinde durdu ve enemi dayamak iin kolunu nme tuttu. O kadar seyrettim ki, birka
defa, Yetmez mi? (* buyurdu. Ben'de Hayr, dedim. Bu hikye Sahih i Buhri'de vardr. Bu hadis-i eriften be ruhsat karlyor:

Oyun, alg ve bunlar seyretmek arada bir olursa haram

deildir. O zencilerinkinde oyun ve teganni vard.
2 Bunu mescidde yaptlar.
3 Peygamberimiz
(sallllah aleyhi ve sellem)
Hazret-i
1

( ),

nasl

oraya gtrd zaman Oyunla

buyurdu. Bu ise izin vermektir. Haram

izin verebilirdi?

(1)

H/245.

(2)

11/245.

me-

SEMA' VE

Daha

VECDN EDEBLER

333

Hazret- Aie'ye (radyallah arna).

Grmek ster misin? 1% buyurdu. Eer, biri baksayd ve dieri
sussayd, belki onu zmek istemedi denebilirdi. nk zmek, ezi4

balangta,

huy deildir. Bu ise byle olmad.

5
Uzun bir mddet kendisi de Hazret-i Aie (radyallah
anh) ile kald. Halbuki seyretmek onun ii deil idi. Yine buradan anlalyor ki, hanmlarn ve ocuklarn gnln etmek iin,
byle eyleri yapmak iyi ahlktandr. Bu da, kendini tutmak, insanlardan uzak durmak, dalara ekilmekten iyidir.
Yine Buhri'de yle bir rivayet vardr: Hazret-i Aie (radyallah anh) bildirir: Ben ocuk idim. Kz ocuklarnn deti olan
Yamma birka ocuk geldi. Reslullah
oyuncaklarla oynardm.
(aleyhisselm) gelince, ocuklar etrafa katlar. Reslullah (salve sellem) onlar benim yamma gnderdi. Bir gn
yet etmek

iyi

Bu oyuncaklar nedir?,
dedi. Bu atn stndeki nedir?, buyurdu,
slullah (aleyhisselt vesselm), Atn kanad olur mu?,
du. Sleyman aleyhisselmm atnn kanatl olduunu duymadnz
m? dedi. Reslullah (aleyhisselt vesselm) tebessm buyurup,
btn dileri grnd. Bu hikyeyi anlatmamzn sebebi, suratn
asmak, insanlardan kanmak dinden olmaddr. Herkese ehliyetine gre davranmaldr; bilhassa ocuklara... Bu hikye resim yapmann, heykel yapmann caiz olduunu gstermez. Zira ocuklarn
odun ve bezden yaptklar oyuncaklar resim ve heykel saylmaz.

Atm kanadnn

bezden olduu haberde bildirilmitir.

Yine Hazret-i Aie (radyallah anh) anlatr: ki cariyem

tef

ark

sylyorlard. Bayram gn idi. Reslullah (aleyhisalyor,

selm) eve gelip, yzn dier tarafa dnp yatt. Eb Bekir (radyallah anh) geldi, onlara kzd ve Reslullah'n evi ve eytann
algs, dedi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Y Eba Bekir, onlara karma, bayram gnleridir ( 2 ) Bu haberden
anlalyor ki, tef almak ve teganni etmek mubahtr. Reslullah'n
(aleyhisselm) kulana gittiinde phe yoktur. Eb Bekir'i (radyallah anh) menetmesi, bunun mubah olduunu gsteren ak
.

delilidir.

KNC

KISIM: Bir kimsenin kalbinde kt bir huy olur. bir

kadn veya olan istiyorsa, gzel ses dinleyince, bunlara kavumak arzusu artar. Yahut da sevgilinin zlfnden, benlerinden ve
yznden bahseden arklar dinlerse, onlarla bulumak dncesine dalar. Bunlarla bulumas haram olduu gibi ses dinlemesi de
harama sebep olur. Genlerin ou byledir.
(1)

11/246.

(2)

11/245.

KIMYA-YI SAADET

334

Kalbinde haram arzusu bulunmayan kimse, kz, ak ve ehvetten anlatan sesleri dinleyince, kalbi bu yola hareket ettirir. Bu atei sndrmek farz iken, alevlendirmek nasl ciz olur? Kendi karsna ve cariyesine olan sevgisini artrrsa, dnya nimetlerinden
olup, mubah olur. Boayncaya veya satmcaya kadar byledir. Sonra haram olur.

NC

KISIM: Kalbinde gzel bir huy olur ve gzel ses onu

kuvvetlendirir.

Hacca

Bu da

drt

eittir.-

gidenlerin,

Kabe, hac,

dinlemesi, Aliah Tel'nm evini

Mekke ve Medine

IKbe'yil

iirlerini

ziyaret ateini artrr..

Byle iirleri gzel sesle okuyup para kazanan, o para ile hacca gidebilir. Fakat bir kimse annesi, babas izin vermezse, yahut hacca
gidemeyecek bir baka sebebi varsa, bu iirleri gzel sesle syleyip
kalbinde hac arzusunu kuvvetlendirmesi ciz olmaz. Bununla beraber, arzusu ve evki ne kadar artsa da, gitmekten kendini men
edeceini bilirse, zarar yoktur. Aliah Tel'nn dmanlar ile
harb etmeyi ve Onun sevgisi uruna cann seve seve feda etmeyi
kuvvetlendiren askerlerin harp ve kahramanlk arklarn dinlemek mubah olur. Buna sevab bile verilebilir. Bunun gibi, dmankuvvetlendirecek, kahrala karlanca askeri cesaretlendirecek,

manlatracak

savarken
olunca haram olur.

iirler de byledir. Kfirlerle

re sevab verilir. Fakat ehl-i

Kusurlar,

Hak

ile

azablar bildiren

syleyenle-

ilhileri

dinleye-

rek zlmek, alamak

kusurlarn ve gemi hata gnahlarn Aliah Tel'nn

rzasna

kavuturan yksek derecelere

kasideleri,

ulaamadn

anlatmas gibi. Dvud.

inleyerek alamas esnasnda nnde

aleyhisselmn yksek sesle,

insanlar dp can verir, cenazeleri alr gtrrler, o yine o gzeL
sesi ile feryad ederdi. Kalbi zen eyler haram ise, dinlemesi de
haram olur. Mesel bir kimsenin bir yakn lm olup da alamas gibi, Aliah Tel, (Allah bunu) elinizden kana, mal, evld veshhate tasalanmayasnz, O'nun verdii le sevinip marmayasnz diye (yazmtr). Allah ok bbrlenen her kibirliyi sevmez
0) buyuruyor. Aliah Tel'nn kaz ve kaderini beenmeyip, ona.
zlp, zntsnn

artmas haramdr. Bunun

okumak haramdr. Syleyen

3

Kalbinde

mubah
Dn,

iin

byle iirleri

de, dinleyen de si olur.

bir sevin olur ve gzel ses

ile

artmasn

isterse-

Fakat bu sevincin mubah olan cinsten olmas lzmdr.

ziyafet, snnet, akka, ocuk domas ve sefer dn gibi
sevinmesi lzm olan yerlerde ses ile ne'elenmek mubahtr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Medine-i Mnev(1)

olur.

57

Hadd:

23.

SEMA' VE
vere'ye geldii
iiri okudular:

VECDN EDEBLERI

zaman karladlar,

tef aldlar,

335-

neelendiler ve u.

Beyt:

parlamtr,
Allah'a davet edenlere kretmek bize vcibtir.

Medine

Bunun

gibi

dandan

bize dolunay

bayram gnlerinde sevinmek, neelenmek

cizdir

Teganni de bu ekilde caiz olur.

4
Kalbinde Allah sevgisi olup, bu sevgi ak derecesinde,
O'ndan bakasn tamamen unutmak mertebesine gelen iin sem'
ok mhimdir. Bunun tesiri birok iyi ilerden daha fazla olabilir.
Allah Tel'y sevmeyi artran her eyin sevab da ok olur. te
sofilerin yaptklar sem aslnda byledir. Sureta onlara benzeyip,
kalbleri onlarn kalblerirtden nasip almayan bir gruh sebebi ile
birok deiik eyler kartrlmtr.

onlarm ak atelerini artrmak iin sem'n byk

tesiri vardr. Onlarn aralarnda yleleri olur ki, sem' esnasnda
birok keiflere kavuur, sem'n haricinde bulunmayan ltflara

O makamda

mazhar

olur.

Sem', sebebi ile, gayb leminden onlara devaml gelen ltif

kendinden geme I denir. Kalbleri sem' esnasmda
hllere vecd
yle temiz, yle saf olur ki. saf altm gibi olur. Bu sem' kalbe bir
ate salar ve btn bulaklar ve tozlar ondan temizler. Hatt seI

m'

ile

elde edilenler,

uzun

riyazetlerle bile elde edilemez.

Sem*

insan ruhunun lem i ervhla olan mnasebet srrn harekete geirir. yle olur ki, onu tamamen bu dnyadan alrlar, dnyada
olan biten hibir eyden haberi olmaz. Hatt azlarndaki kuvvet
bile kesilir, der ve kendini kaybeder. Bu hllerden doru ve esas
olann derecesi byktr. Buna inanan ve onlann yannda bulunan
da onun bereketlerinden mahrum kalmaz. Fakat bunda yanlanlar
da ok olur. ok defa yanl zanlara der. Bunlarn doru veya.
bozuk olduunu ancak kmil ve mkemmel olan zat anlar. Kalbinde hller hsl olmayan, hsl olsa da nefsi ehvetten kesilmemi
olan tasavvuf yolcularna gzel ses ve name faydadan ziyade zarar verir.

eyh

Eb'l-Ksm- Grgn'nin (kuddise sirruh)

mridlerinden idi. Sem' iin izin istedi, Hibir ey yeme, sonra,,
lezzetli yemekler yap. O a hlinle sem', yemekten ok istiyorsan, sem' yapmanda bir zarar yoktur. Dvanda haklsn, buyurdu. Fakat kalb hllerine kavumayan, hak yolu, hlleri ile anlayamayan, yahut baz hllere kavuup, ehvetten yeni kesilmi olan
mridlere stadlan sem' yasaklamaldr. nk ziyan faydasndan oktur.
Ali Hallc,

KMYA YI

SADBT
I

Sem', vecdi ve sofilerin hllerini inkr eden, akl eremedil

in inkr eder. Kabul etmemesinde de mazurdur. Zira kendisinde
bulunmayan eye inanmak gayet zordur. Bu, erkeklii bulunmayan bir kimsenin cim'm lezzetine inanmamas gibidir. nk lezzet, ehvet kuvveti ile bulunabilir. Kendisinde ehvet yaratlmayan
kimse, bunu nasl bilebilir? Gzleri grmeyen bir kimse, yeilliklere ve akarsulara bakmann lezzetini kabul etmezse, ona amamak
lzm. nk, ona grme verilmemitir. Bu lezzet ise, grme ile
bulunabilirdi. ocuk, bakan olma, sultan olma, emir verme, hkm srme, memleketi idare etmenin zevkini inkr ederse, amamak icabeder. nk ancak oyun oynamasn bilir, memleket idare etmekten ne anlar?
Tasavvuf ehlinin hllerini inkr eden, kabul etmeyen, lim

ol-

sun, cahil olsun hepsi ocuklar gibidir. Zira ulaamadklar eyi inkr ediyorlar. Birazck akl olan ikrar eder ve der ki: Bende bu hal
yoktur, ama biliyorum kl onlarn yoludur. Bari buna inanmal ve

mmkndr

demelidir. Kendisinde

da olabileceini kabul etmeyen ok

olmayan
cahildir.

bir

eyin bakalarn-

Hakknda

l'nn, Kur'an- Kerim le hidyete kavumayanlar,

landr derler

O),

bu

Allah Teeski bir ya-

buyurduklanndandr.

FASIL
SEM'IN
Sem' geri

ITEGANNNN HARAM OLDUU YERLER

mubahtr-, ancak be sebebi haram olur. Bunlar-

dan kanmak lzmdr.

SEBEBs Kadm, kz veya parlak olan sesini yannda
dinlemek haramdr. Allah Telft'nn emirleriyle hllenmi bir
kimsenin de, aslnda ehveti olduundan, gzel yzler grnce,
eytan nefsine yardm eder, onu kkrtr ve sem' ehvet hkm
ile dinler. Gzel olmayan olann sesi ciz ise de, irkin kzn da
sesini yannda dinlemek haramdr. nk onu grmektedir. Ne ekilde olursa olsun, kadnlara, kzlara bakmak haramdr. Perde arkasndan sesi duyuyorsa ve ehvet korkusu varsa, yine haramdr.
Yoksa mubahtr. Buna delil de udur: ki kadn. Hazret-i Aie'nin
(radyallah anh) evinde teganni ediyorlard. phesiz ki. Reslullaht aleyhisselm) onlarn sesini iitiyordu. Demek ki. kadnlarn sesi, ocuklarn yz gibi. avret deildir. Fakat ocuklarn y-

BRNC

zne ehvetle bakmak ve fitneye sebep olacak ekilde bakmak haramdr. Kadnlarn sesi de byledir. Bu da hle gre deiir. Bazs
kendisinden emin olur, bazs da olmaz. Bu da hanmn Ramazan
)

46

Ahkf:

11.

S EM A'

VE VECDN EDEBLERI

.aynda pmeye benzer. ehvetten emin olana

lemeye gtrecek veya

337

helldir.

ehveti

bir-

inzl vaki olacak diye tereddt edene, ha-

nmn

pmesi haramdr.
SEBEBt Ses dinlerken, rebab, kanun, lavta, keman, saz,
zurna gibi alglar almamaldr. Bunlar almak ve dinlemek haramdr. Ho olduu, hoa gittii iin haram deildir. Bir kimse hogitmeyecek ekilde ve ustalkla almasa da yine haramdr. Bu-

KNC

sebebi, alg, iki ienlerin deti olmasdr. ki ierken yaptklar eyler de haramdr. ki ise nefsin arzularn, yni ehveti

nun

Ama

olsa dahi) almak,

haram deildir. Bunlar hakknda bir ey bildirilmemitir. Bunlar
hlde onsaz gibi deildir. Bunlar iki ienlerin deti deildirler.
Peygamber Efendimizin (aleyhissalt veslara benzetmemelidir.

harekete

getirir.

davul, kaval ve tef

(zilleri

yannda

selam)

tef

almlar ve Dnlerde alnr-

1*1,

buyur-

mutur.
Haclar ve askerlerin davul veya bando almas dettir. Muhanneslerin davulunu almak da haramdr. nk onlarn detidir. O davul uzun olup, ortas ince ve her iki ucu kalndr. Kaval
ise haram deildir. obanlarn detidir. Kavaln hell olduuna
hadisi delil gsterdi: Nfi diyor ki: Ben, Abdullah b. mer ile
afii
yolda giderken obann kaval sesini duyduk. O elleri ile kulaklarn
tkayarak yoldan sapt ve Ey Nfi! Hl sesi duyuluyor mu? diye
sordu. Ben Artk duyulmuyor, dediim zaman kulan at ve

Resl-i Ekrem'in

dm,

dedi.

Eer

(sallllah aleyhi ve sellem) byle

kaval sesini dinlemek gerekten

yaptn

gr-

haram olsayd,

Nfi'ye de ayn eyi emretmesi gerekirdi. Halbuki Nfi'ye bir ey

sylemedi. Kendisinin yle yapmas, o anda yksek bir hl ierisinde olabilecei ve bu sesin kendisini megul edeceini bilmesi idi.
Zira sem' Allah Tel'y evkle istemek iin tesirlidir. Hatt sem' yapmayandan daha ok insan Allah Tel'ya yaklatrr. Bu
ise kendisinde bu hl bulunmayan zayflara gre byk bir derecedir. Fakat ok kymetli ilerle uraan, sem' iinden alabilir ve
ona zarar olabilir. O hlde sem' terketmek haram deildir. Zira
ok mubahlar vardr ki, insanlar onlan yapmazlar. Fakat izin verilmesi, mubah olduunu gsterir. Bunun baka bir yn yoktur.

NC

SEBEB: Gzel sesle fuhu sylemek, Mslmanlara,

rfzlerin Ashb- kirma (aleyhimrrdvn) yaptklar gibi iirle
hiciv ve ta'n etmek, tannm bir kadn iirle anlatmak ki kadnlarn sfatlarn erkeklerin yannda anlatmak ciz deildir hahamdr. Byle iirleri okumak da, dinlemek de haramdr. Fakat bir
JJ/264.

Klmy-y SaAdet

F. 22

KMYA YI

338

SAADET

klarda olduu gibi birleme ve ayrlma szleri varsa, sylemesi ve dinlemesi haram deildir 0). Haram olmas, bunu sylerken veya dinlerken, sevdii bir kz dniirde, zlf, ben, gzellik ve

mek, yahut

bir

olan gznn

nne getirmekle

olur.

Hanmna

ve cariyesine teganni ederse haram olmaz.

Tasavvuf yolcular ve Allah Tel'nn sevgisine dalm kimseler O nun hakknda sem' ederler. Onlarn bu beyitlerinde zarar
yoktur. nk onlar her birinden kendi hllerine uygun mn anlarlar. Mesel zlften kfrn karanln, parlak yzden iman nurunu anlarlar. Zlften, Allah Tel'nn anlalmayan mertebelerini dnrler. Nitekim air der ki:

Dedim

ki,

Bylece

bir zlfnn

kvrmn

bandaki btn sa

sayaym.

bilirdim.

Misk salan zlfnn ucu bana glnce,

Kvrm kvrma

girdi ve

sayy

ardm.

te

buradaki zlften Allah Tel'nn mkl ilerini anlarlar. Akl kuvvetiyle bunu halletmek isteyip, Allah Tel'nn akllara durgunluk veren ilerini bilmek isterse, nne gelen bir kvrm, sayy artr ve btn akllar almaz olur.
iirde arap ve sarholuk szleri geince, ona grn mnsvermezler. Nitekim air der ki:

kadehe arap doidursan,

Kendin imeden sarholuu bilmezsin.

ki

bin

Bundan anlarlar ki, din iin lzm olanlar, konuma ve renmeye gelmez. Bunlar tadarak anlalr. Muhabbet, ak, zhd, tevekkl ve buna benzer eylerden ne kadar bahsedilse, bu hususta
kitaplar yazlsa, ok ktlar dolsa, o sfata kavumaynca, bunla-

rn faydas

yoktur.

Meyhaneden bahseden
Mesel derler

iirlerden de

baka mnlar

anlarlar.

ki:

Harbta gitmeyen

nk harbt

elbet dinsizdir.

usl-i dindir...

Onlar, bu harbt szlerinden, beeri sfatlarn harapln anharab olmadan^

larlar. nk usl-i dindendir ki, beer sfatlar
insanlk cevheri meydana kmaz ve mmur olmaz.

Bunun erhi ve anlalmas uzun srer. Herkes kendi grne

gre baka mn karr. Bu kadarn anlatmann sebebi, aklszlardan ve bidat sahiplerinden bir grup, bu kimselere alaka iftira
edip Onlar puttan, zlften, benden, sarholuktan, meyhaneden
(1)

afii mezhebinde byledir.

SEMA' VE

konuurlar ve

dinlerler,

bu

VECDN BOEBLERt

ise

haramdr,

derler. Sylediklerini

de

kuvvetli delil zannederler. Halbuki onlara kuvvetle tan etmektedirler. Zira hllerinden haberleri yoktur. Hatt onlarn sem', beyitlerin mnlarn dnmek deil, ses dinlemektir. nk bazan
ney ile sem, ederler ki, onda sz yoktur.

Bu sebeptendir

Arabi bilmeyenler, Arabi iirlerle sem' yaparlar. Aklszlar da, O daha dediini bilmiyor, niye sem' yapyor?, derler. Bu ebleh
kadarn bilmez ki, deve de Arab bilmez,
ama yorulunca, deve obannn kard husus seslere sem, ve
sevin kuvvetiyle, srtndaki
ykle yle koar ki, menziline
ular. Sem' kesince derhal der ve helk olur. O hlde bu ebleh
ve aklsz kimse, deveye, sen Arabi bilmiyorsun, sendeki bu ne'e
nedir, deyip onunla mnazara ve mnakaa
edecektir?
Hatt Araba bilmedii iin,
Arabm kastettii mny anlamaz, ona baka mn verir. Bir gn birisi yle dedi: Ve mzrni
ki

ar

hylkm = Uykumda beni yalnz senin haylin ziyaret ediyor. Bunu duyan bir sofinin rengi deiti. Ona, Ne oldun, niye byle deitin? Ne dediini anlamyorsun ki,
dediler.
Sofi dedi ki: Nasl anlamadm! Baksanza: "Mzrim = Biz alyofi'n-nevmi

ill

Doru sylyor. Hepimiz inliyoruz, hepimiz

tehlikedeyiz. O hlde onlarn sem' byle olur. Kalbinde

ruz, inliyoruz", diyor.

ciziz ve

ey

bir

galib olan kimse, ne duyarsa

onu duyar, neye baksa onu

grr. Allah Tel'ya yahut bir insana

olmay bilmeyen

olur,

ehvet kendisine ga-

bu-

nu anlayamaz.

DRDNC

SEBEB: Dinleyen gen

ve Allah sevgisini bilmezse, zlf, ben ve gzel yzlerden

bahseden sesleri duyunca ekseriya eytan
boynuna takar
ve ehvetini harekete getirir. Gzellere
olmak kalbinde yer
eder, klarn hllerini duyunca houna gider,
onlar gibi olmay
lip gelir

ister.

ayan

Bunlar haramdr.

Kadnlardan ve erkeklerden oklar vardr ki, sofi elbisesi giyerler ve kt ilerle urarlar. Sonra lzumsuz szlerle mazeret
ararlar ve derler

na

bir

ler.

ki:

Filn

oldu,

ona neler oluyor. Onun yolu-

Ak, Hakkn tuzadr. Onu tuzaa drdmku grmeye urayor, didiniyor, ne saadet-

odun atlmtr.

Onun

kalbi,

Gayr-i

mer

olarak erkek ve kadnlar bir araya getirmeye,

yni zinaya, iyi huyluluk ismi vermiler, muhabbet ad takmlar,
fsk ve livtaya gzel hl ve ak ismini koymulardr. Hatt kendi
kabahatleri iin de Filn stdmz da ocua bakmtr. Bykler de bu yola sapmtr, eklinde nice inanlmayacak eyler syletir.

diler.

kik

Kendi kabahatlerini, kusurlarn rtmek iin bykleri ve harezil etmek isterler. Bunlarn haram olduuna, fsk olduinanmayan zndk ve mlhid olup, ldrlmesi mubahtr.

ak

una

KMYA YI

340

SAADET

Byklerden, ocuklara, olanlara bakmlardr gibi syledikleri szleri, ya kendi kabahatlerini rtmek iin yalan sylyorlar,
yahut da ehvetten emin olarak bir byk gz ile bakmlardr.
Bir elmaya, bir iee bakar gibi bakmlardr. Ama pir de gnah

ilemekten masun deildir. Olabilir ki, bakmtr, ama gnaha girmitir. Bu gnah mubah deildir ki, iftiharla sylensin. Dvud aleyhisselmn kssas bunun iin sylenmitir ki, insan her zaman en
iyisini yapamaz, hataya yakn eyler ileyebilir. Dinde byk kimse bile olsa byledir. Bunun iin o kadar alam, feryd u fign etinleyerek tevbe etmitir. O hlde, bunu, kendi kabahatleri iin
delil gsteremezler.
ir baka sebebi daha vardr. Gayet ndir vukua gelir,

mi,

sofilerin

bu

hli

esnasnda baz eyler

gsterilir.

Me-

cevherlerini ve peygamberlerin ruhlarn kendilerine, bir

zaman o keif ok gzel bir insan
eye benzeterek gsterirler.
suretinde olabilir. Nmne ve gsterilen elbette hakikatine uygun
leklerin

lemindel
ok yksek ve gzel olduu iin. keif esnasnda grlen misali de
Ashb- kirm'da, Arabistan'da Dhye-i Kelb'den
yle olacaktr.
(aleyhissalt vesse(radyallah anh) gzeli yoktu. Reslullah
Bylece gen
lm) Cebril aleyhisselm onun eklinde grrd.
gzel bir olann suretine o keiften bir ey der, ondan byk
lezzet alr. O hl geince, mnlar yeniden rtlnce, keif kalmaynca o kimse, o mn ve hakikatin grnd misli, sreti arama evk ve arzusuna der. Belki o mny bir daha bulamaz. O
arama esnasnda, gz o sret ile mnasebeti olan gzel bir surete
taklrsa o hl yeniden kendisini kaplayabilir. Kaybettii mn ve
hakikate yeniden kavuabilir. Bu sebeple kendisinde, kendinden
geme vecdi ve bir hl meydana gelir. O hlde bu tatl hllere,

olacandan ve onun

hakikati lem

ervhta

Irhlar

nin grmek istemesi cizdir. Bu anlattmz srlardan, derin mbakmasn, kendi

nlardan haberi olmayan, byle bir kimsenin
bakmas gibi zanneder. nk bunu bakas anlayamaz.

Hakikaten bilmek lzmdr ki, tasavvufulann ileri byk,

tehlikeli ve gayet gizlidir. Bunda olduu kadar hibir eyde yanlma olmaz. Bu kadarna iaret eylemekle onlarn mazlum olduklarn belirtmek istedik. Zira o tasavvufular insanlar, bu zamanda
ortaya kanlara benzetiyorlar. Bu benzetme ile hakikatte kendilerine zulm ediyorlar. Onlar hakknda konumak veya onlar mnasebeti olmayan birisine benzetmek, kendine zulm etmektir.

BENC

SEBEB: Sem' elence ve oyun eklinde det etmek

haramdr. Ancak bunu meslek edinmemek ve devaml yapmamak
eklinde olursa haram deildir. Nitekim baz kk gnahlar var-

SEMA' VE

dr

ki,

devam

olmak art

edilirse

ile

VECDN EDEBLERI

byk gnah

mubah

olur.

olur.

341

Baz eyler arasra ve az

ok olunca haram

olur. Zira zenciler

bir defa mescidde

oynadlar ve Beslullah (sallllah aleyhi ve sellem) menetmedi. Eer o mescidi oyun yeri hline getirselerdi meAie'yi (radyallah anh) bunlara bakmaktan
menetmedi. Bunu det hline getirseydi menederdi. Bir kimse dalma onlarla dolar ve bu ii meslek hline getirirse ciz deildir.
nederdi.

Hazret-i

Arasra akalamak da mubahtr. Fakat bunu det edinen, her

zaman yapan maskaralk ve komiklik yapm olur, ciz deildir.

KNC BAB

SEM'IN TESR VE EDEBLER

Sem'da makam vardr. Birincisi anlamak, ikincisi vecd,
ncs hareket. Her biri iin anlatlacak eyler vardr.

BRNC

MAKAM: Anlamaya

dairdir.

Ama sem' olduu

gibi

ve gafletle dinleyen, yahut aklna insanlar getiren, anlamas ve

hli hakknda sz syleyenlerden daha aadr. Din dncesi, Allah sevgisi kalbinde galib olanlar da iki derecedir.

Mridin derecesidir. Talebinde ve kendi yolunda ilerlemesinde eitli hller olur. Kabz, bast, kolaylk, zorluk, kabul eserleri, red eserleri, kalbini btn btn kaplar. Gazap, kabul,
red olma, kavuma, ayrlma, yaklama, uzaklama, raz olma, kzma, mitli olma, mitsiz olma, ayrlma, birleme, korku, emniyet,
sznde durma, sznde durmama, kavuma sevinci, ayrlk znts ve buna benzer szler duyarsa, kendi hline iner ve kalbindeki atei parlatr. Bylece eitli hllere kavuur. O hller esnasnda
eitli dnceleri olur. ayet ilim ve itikat temeli kuvvetli deilse,
sem' esnasnda kfre gtren dncelere saplanr. Mesel Allah
Tel hakknda sylenemeyen eyi sem' edince byle olur. iir:
Birinci derece:

nce minnet ederdin, imdi nerde o meyil?

Bak, bugn mitsizlik, eskisi gibi deil.
Hangi mrid balangta abuk giderse, sonra yorulur, yavalar. Zanneder ki, Allah Tel'nn kendisine inayeti ve meyli vardr, fakat bugn deiti. Bu deimeyi Allah Tel hakknda bi-

Bu

kfrdr. Halbuki bilmesi icabederdi ki, Allah Tel'da

deime olmaz. O, deien deil, deitirendir. Sfatnn, hlinin
deitiini bilmelidir. Grlen mnlar rtld bilir. Fakat o taraftan, menetme, rtme vejizme olmaz. Bilkis, dergh
lhi ak
olup, gnein
samas gibi feyiz ve nur sayor. Bir kimse
duvarn arkasna gider, nurundan saklanrsa gnete deil, kendinde deime olur. yle, demelidir:
lir.

ise

KMYA Y

342

Gne

SAADET

ykseldi gzel, karanlk

Bir kimseye parlamazsa

kalmamtr.

bedbahtlndandr.

Hicab, rty, bedbahtlna, nasipsizliine vermelidir. ledikusurlar dnmeli, Allah Tel'ya kabahat bulmamaldr. Bu
misali vermemizin sebebi, noksan ve deien sfatlar kendinde dnmeli. Ceml ve Celle ait olanlar Allah Tel hakknda bilmelidir. Eer ilim sermayesi yoksa, ksa zamanda kfre der de
haberi bile olmaz. Bunun iin sem'm Allah' sevmek zerine teh-

likesi

byktr.

kinci derece Mridlik

derecesinden geenlerin, makamlara

ait hlleri geride brakanlarn, hllerin sonuna, yni fen ve yokluk
makam olan Allah Tel'dan gayri her eyi yok bilme derecesine
ulap vahdet i vcud syleyip, Hak'tan bakas yoktur, diyenlerin
sem', mnlar anlamak, dnmek deildir.
Belki de kendine
sem ulanca o yokluk ve tevhid hlleri kendisinde tazelenir ve
tamamen kendini unutur. Bu lemden haberi olmaz. Hatt atee der de anlamaz. Nitekim eyh Eb Hasan Nr (rahmetullahi
aleyh) sem' esnasnda eker
kesilen bir yere geldi. Ayaklan kesildi de farkna varmad. te hakiki sem' budur. Ama mridlerin sem' insanlk sfatlan ile karktr. Bunda ise sem' kendini tamamen kendinden alyor. Yusuf aleyhisselm grp, kendilerini unutup, ellerini kesen kadnlar gibi oluyor.
I

kam

Bu kendinden yok olmay inkr etmeyip, Ben onu gryorum,

nasl yok olmutur?, demeyesin. nk o, senin ahs olarak grdn, o deildir, ld zaman yok oldu dediin deildir. O hlde
onun hakikati, marifet mahalli olan ltif mndr. eylerin tannmas onun tarafndan kaybolunca, bilinmeyince hepsi onun hakknda yok olmutur. Allah Tel'nn zikrinden bakas kalmaynca her ey fni olur ve bki olan kalr. O hlde tevhidin mns,
Allah Tel'dan gayrisini grmemek olur ve Yalnz O vardr, ben
yokum, der. Tekrar der ki: Ben de O'yum. Biroklan burada yanldlar ve bunu hull mnsna anladlar. Bazlar da Hak'la birleti mnsn kardlar. Bu, hi ayna grmemi bir kimse gibidir
ki, aynaya bakp, kendini grd zaman, aynann
iine girdiini,
yahut kendi suretinin, aynada bulunan hususiyet sebebiyle, krmz ve beyaz grnen aynann sreti olduunu dnr. Eer aynaya girdiini zannederse hull olur, ayna kendi eklini almtr dnrse birleme olur. Her ikisi de yanltr. Aslnda, ne sret ayna
olur, ne ayna
sret olur. Fakat yle grnr. Byle sananlar ilerin hakikatini anlayamayanlardr. Byle bir kitapta bunu uzun anlatmak zordur. nk, tevhid ilmi uzun bir ilimdir.

KNCt

MAKAM

Anlama tamam olduktan sonra anlamaktan

VECDN EDEBLERI

SEMA' VE

343

Buna vecd denir. Vecd bulmak demektir, Bu

nun da mans, nce kendinde olmayan bir hli bulmak demektir.
Bu hlin hakikatte ne olduu hakknda ok szler vardr. Dorusu
bir eit olmayp, ok eitli olmasdr. Fakat iki cinsten biri olur:
gelen bir hldir.

ileri

dieri mkefe cinsindendir.

Biri hl cinsinden,

sesten bir sfat kendisinde galib olur, onu sarho

atei, bazan
sfat bazan evk, bazan korku, bazan
gibi yapar.
istek, bazan znt, bazan hasret olur. Bunun ksmlar oktur. Fakat bu ate kalbinde galib olunca, duman beyne gider, hislerini te-

HLLER:

ak

siri

altnda brakr. Uyuyan

sarho

gibi

grdnden

bir

ve

kimse

gibi

duyduundan

grmez ve iitmez. Yahut

gafil

olup bir

ey

anla-

maz.

MKEFELER:

Tasavvufulara vki olan evklerden baz

eyler grnmeye balar. Bazs nmune eklinde, bazs ise ak
olarak grnr. Sem'n bunda tesiri, kalbi saf eylemesi sebebiyledir. Toz tutmu ve tozlar temizlenmi ayna gibi olur. Ancak bu ekilde
o suretler kendisinde grnebilir. Anlatlmaya kalklrsa,
ilim, kyas ve misal ile olup, hakikatini ona kavumu kimseden
bakas anlayamaz. O zaman herkesin bulunduu yer belli olur. Bir
bakasna kyas ile tasarruf ediyorsa, kendi bulunduu yeri belli
eder. Kyas ile olan her ey ilim ksmndan olup zevkten deildir.
Fakat bu kadarn anlattk ki, kendilerinde bu zevki bulmayanlar,
hi olmazsa inansnlar, inkr etmesinler. nk bu inknn zararekerler. Kendi sandnda bulunmayan eylerin padiahn hazinesinde de bulunmayacan sanan kimse, ne kadar aklszdr. Bunhli ile kendini padiah zandan daha aklsz o kimsedir ki,
neder ve Ben her eye kavutum, bende her ey var. Bende olma-

aa

yan aslnda da yoktur,

ar.
Bazan da vecd

der.

Btn inkrlar bu

tekellfle,

zorlama

ile

olur.

iki

Bu

aklszlktan doise

nifakn

uraarak,

kendini zorlayarak vecdin hakikatine

kavumak iin lzumlu olan sebepleri kalbe getirmek, yerletirmeye uramak iyidir. Hadis i erifte Kur'n- Kerm dinlerken
alaynz, alayamazsanz, kendinizi zorla alatnz t 1 ), Duyuruldu. Bu da, zorlayarak znt sebeplerini kalbe getirmek demektir.
kendisidir. Fakat

Bu zorlamann

tesiri

olur ve hakikiye gtrr.

haktr ve Hak iindir. O hlde

davetlerde Kur'n- Kerim okuyanlar arp Kur'n- Kerm okutmal, teganni edenleri deil. nk Kur'n Allah kelmdr; onda
sem' daha uygundur.

SUAL:

(1)

Bir kimse onlarn

11/260.

sem

KMY-YI SAADET

344

CEVABj Kur'n- Kerim yetlerinden sem' ok olur. Vecd hli de ok meydana gelir. ok olur ki, Kur'n- Kerm'in sem'ndan
kendinden geer. Bu esnada ok kimseler can vermitir. Bunlar anlatmak uzun srer, hyu Ulmi'd-Din kitabmzda etraflca anlattk. Kaarilerin

yerine,

name

okuyanlarn

kaside 1 gelmesi,
sebebi betir:
Iiir,

Kur'n- Kerim deil, kaside okumalarnn

SEBEB: Kur'n- Kerm'in btn yetleri klarn hline uygun deildir. Zira Kur'n- Kerim'de kfirlere ait hikyeler
ve dnya ileri ile uraanlar iin muamelt hkmleri ve daha
birok eyler vardr. nk Kur'n- Kerim btn insan eitlerinin en doru sifasdr. Kaari. Annenin mirastan hakk altda bir
0), kz kardein yarmdr 2 ), gibi bir yet i kerime okursa, yahut
Kocas len kadn drt ay on gn iddet tutmaldr ( 3 ) gibi yet i
olana tekerimeler okursa, ak ateini parlatmaz. Ancak ok
sir eder. sterse maksattan uzak olsun, onun iin her ey sem' olur.
Bylesi de az bulunur.
SEBEB: Kur'n- Kerim ok okunur, ok dinlenir. ok
duyulan ey birok hllerde kalbde bir uyarma vermez. Hatt ilk
duyulduu zaman vecde sebep olan beyitler, ikinci defasnda bu kadar tesirli olmaz. Yeni bir name sylemek icabeder. Kur'n- Kerm iin bu olmaz. Peygamber Efendimiz (aleyhisselt vessem)
zamannda gelip, yeni gelen yetleri dinleyenler alarlar ve vecde
kaplrlard. Eb Bekir (radyallah anh) buyururdu: Biz de sizin
gibi idik, imdi kalbimiz sertleti. Yni, Kur' n gnlmzde karar
kld-, ona altk.
Bunun iin Hazret-i mer (radyallah anh) haclara hemen
ehirlerine, memleketlerine dnmelerini buyurur ve Korkarm
Kbe'ye alrlar ve sonra ona hrmet kalblerinden gider, derdi.
NC SEBEB: Vezinli ve nameli sesler olmakszn birok

BRNC

KNC

kalbler harekete gelmez. Bunun iindir ki, konuma ve hads zerinde sem' az olup ekseriya gzel ses ile olur. Vezinli ve nameli

ve makamn tesiri ayr olur. Kur'n- Kerim'i makam ile okuyup, istedii ekle sokmak haram olur. Namesiz olunca da yalnz ses olarak duyulur. ok kzgn bir ate olmaldr ki. bununla alev alp parlasn.
olunca, her

namenin

DRDNC
mak cabeder

SEBEB:

Nameyi baka

sesler refakatinde

kl tesiri fazla olsun. Tabi, ney, tef gibi..

Bu

ise

karsret

oyun kabilinden bir eydir. Kur'n- Kerim ise ciddidir.

Onu byle eylerden korumak lzmdr. Yoksa avam nazarnda
Kur'n okumak oyun gibi olur. Peygamberimiz (aleyhisselm) Re-

gayr

cidd

(D

(3)

- Nls:
- Bakara:

(2)

11.

234.

Nls: 170.

SEMA' VE

VECDN EDEBLERl

345

Mes'd'un (radyallah anha) evine geldi. Cariyeler tef

alyor, ark sylyorlard. Onu grnce kesip kasidelerle onu
medhetmeye baladlar. Susun, sylediinize devam edin, buyurdu. nk onu vmek ibadettir. Oyun leti olan tef ile sylemeye
bi'a binti

gelmez.

BENC

SEBEB: Herkeste yle

bir hl olur ki,

kendi

hline-

beyitler dinlemeyi ister. Haline uygun olmayan beenmez.

Hatt, Bunu syleme, baka syle, der. Kur'n- Kerm'i beenmeistemek ise ciz deildir. Olur ki, btn yetler, heryip baka

uygun

ey

kesin hline uygun olmaz. Bir beyit kendi hline uygun olmazsa,
kendi hline uydurabilir. nsana, bir iirden airin kasdettiini anlamak vcib deildir, Kur'n- Kerm'in ise mnsn deitirmek
ciz deildir.

hlde byklerin kaside okuyucu, gzel sesle beyit okuyucular tutmasnn sebebi budur. Bu mnnn elde edilmesi yni
Kur'n- Kerim'i sem'a kartrmamak iki sebepledir: Biri dinleyenin zaaf, dieri Kur'n- Kerm'e hrmeti byk tutup dnce
ve tasarrufa brakmamaktr.

NC MAKAM:

Sem'da hareket, raks etmek ve

elbise

yapt

ilerden sual yoktur.

Ama kendi ihtiyariyle bakalar hl sahibi sansnlar diye bile bile
bunlan yaparsa haram ilemi olur. Bu ise nifkn t kendisidir.

yrtmaktr. stemeden, kendi kendine

Eb'l-Kasm Nasr- bdi buyurdu: Ben derim ki, bu insanlarn sema' ile megul olmalar gybetten iyidir. Eb Amr ibn Necb
buyurdu: Eer bir kimse otuz sene gybet etse, sem'da kendini yalandan hl sahibi gsterenin gnahna kavumaz. En kmili, olgunu, o kimsedir ki, sem' dinler ve olduu yerde durur, bunu dar vurmaz. O kendini koruyabilecek kuvvettedir. Zira o dnmeler ve barmalar zayflktandr. Fakat byle kuvvet az bulunur!

buyurduu, Biz do
sznn mns, Kalblerimiz

Eb Bekri's-Sddk'n (radyallah anh)

sizin gibi idik, kalbi eri

m iz

sertleti,

kuvvetlendi, kendimizi tutabiliyoruz, demektir. Kendisini koruyamayan kimse elinden geldii mddete kendini korumaya ura-

maldr.
Cneyd-i Badadi'nin (kuddise sirruh) sohbetinde bir gen
vard. Sem' boyunca feryad etti. Cneyd buyurdu: Bundan sonra
byle yaparsan sohbetimde bulunma. Gen elinden geldii son gcyle sabretti. Bir gn kendini tutabildi. Nihayet kendini tutamayp bir feryad etti. Karn yarld ve ld. Fakat bir kimse kendinden bir hli izhar eylemeyip, raks eder, yahut kendini zorla alatrsa cizdir. Raks mubahtr. nk zenciler mescidde raks eylediler.
Hazret-i Aie (radyallah anh)
seyretti. Reslullah
(sallllah

KMYA-YI SAADET

340
aleyhi ve sellem)

Ali sen bendensin,

ben sendenim, O) buyu

runca, Hazret-i Ali (radyallah anh), bunun sevincinden raks edip

birka defa
yere vurdu. Arablann neeli zamanlarnda byle yapmalar dettir. Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
Cafer'e (radyallah anh)
Sen yaradl ve ahlk bakmndan bana
benzersin, buyurduu zaman da, Cafer (radyallah anh) sevincinden raks eyledi. Zeyd ibn Hrise'ye (radyallah anh), Sen bizim hem klemiz hem de kardeliimizsin, buyurduu zaman, sevincinden raks etmiti. O hlde raks haramdr diyen hata ediyor.
Bundan maksat oyundur. Oyun ise haram deildir. Bir kimse kalbindeki hllerin kuvvetlenmesi iin bunu yaparsa iyi olur.

ayan

Ama

bile bile elbise

etmektir. Hllere

yrtmak

ciz deildir.

nk

bu,

mal

zayi

malub

olursa cizdir.
steyerek elbisesini yrtsa, fakat bu istekte muztar olsa, yni yapmamak istese de yapamayacak hlde olsa zaran yoktur. Mesel hastann inlemesi kendi
elinde olduu hlde, inlemek istemese dayanamaz. nsann istek ve
niyet ile her zaman yapaca eyler byle deildir. Hllere malub
olursa, ceza verilmez.

yrtmas, paralamasna biroklar

itiraz eder ve ciz deildir, derler. Hata ediyorlar. nk bunda
zayi olan bir ey yoktur. Nasl ki, kuma kesilmeden gmlek dikilemez, seccade yaplamaz, hatt yama vurulamaz... Bu da yledir;
bir maksada mebndir. Bir kimse elbisesini yz para edip yz fakire verse ciz olur. nk onun bir iine yarayabilir. Mesel elbi
Tasavvufularn

sesini

elbisesini

yamar.

SEMAN

EDEBLER

Sem'da ey gzetmelidir: Zaman, yer ve arkada.

Kalb megul olduu zaman, mesel namazda iken, yemek yerken, yahut kalb eitli eylerin dncesi ile megul iken semain
faydas olmaz.
Sem' yeri, yol balan veya beenilmeyen karanlk bir yer, yahut bir zlimin evi olursa daima kuruntulu ve kalbi dank olur.
Arkadalarndan bulunanlann hibiri sem'a yabanc olmamaldr. Ehli olmaldr. Dnyay seven bir mtekebbir, sem' inkr
eden cahil, her zaman kendini zorlayarak hl geliyor gibi gsteren
bir kimse, gafil olup sem'da bozuk dncelerle yahut lzumsuz
szlerle megul olanlar, saa sola, teye beriye bakanlar, hrmetle
durmayanlar, seyreden kadnlar, cemaatin arasnda genler olursa, birbirinin dnceleri ile ilgilenenler
bulunursa, byle sem*(1)

H/267.

SUMA'

VII

VECDN EDEBLER

347

dan fayda gelmez. Cneyd-i Badadnin (kuddise slrruh) semda,

zaman, mekn vo ihvan arttr, sznn mns budur.

Gen kadnlarn, kzlarn seyretmeye

geldikleri yerde ve gafil

gen erkekler, ehvetle kalbleri dalgalanan delikanllarn bulunduklar yerde sem' haramdr. nk sem' bu anda her iki tarafn da
ehvetini coturur, kabartr. Herbiri ehvetle bir tarafa bakar. Hat
t kalbi oraya taklr. Bu ise birok fsk, gnah ve fesadn domasna sebep olur. Asl byle sem' yapmamaldr.

hlde sem'a ehil olup, sem'a oturan kimseler edebe riayet

nne eip durmal, kimseye bakmamal, elini, ban

sallamamah, zola hibir hareket yapmamal, namazda teehhde
edip,

ban

oturur gibi. kalbini tamamen Allah Tel'ya vermeli, sem' sebebi ile gaibten nasl keif ve almalar olacan gzetmeli, isteyerek
kalkmamas ve hareket etmemesi iin kendini tutmaldr. Vecd hdlinin galebesi sebebiyle kalkan olursa, onunla kalkmal,
erse kendi
da karmaldr. Btn bunlar bid'at ise de, sahabe ve tabiinden bildirilmemi ise de bid'at olan her ey haram
fii (rahmedeildir. Birok hasene olan bid'atler vardr.
mer (radtullahi aleyh) buyurur ki. teravihi cemaatle klmak,

sar

sarn

mam

yallah anh) tan kalmadr. Bu ise Peygamberimizden (sallllah

aleyhi ve sellem) sonra meydana kt. O hlde kt bid'at, snnete
uymayandr. Fakat gzel ahlk ve insanlann kalbini sevindirmek

eriatta

iyidir.

Her memleketin deti vardr. Onlarn yetime tarznda onlara

uymamak, onlara muhalif olmak fena huyluluk olur. Resul ullah
Herkesle det ve huyuna gre gein,
(aleyhissalt vesselm)
buyurdu. Bu insanlar, bu uyma ile sevinirler ve buna muhalefetten
alnrlar, knlrlarsa uymak snnet olur. Ashb- kirm, Peygambe-

ayaa

kalkmazlard. nk bu ii sevmezdi.
Fakat ayaa kalkmamay aypladklar yerde, gnln etmek iin
ayaa kalkmak iyi olur. Zira Araplann detleri baka, Acemlerinki de bakadr. Her eyin dorusunu en iyi olarak ancak Allah birimize (aleyhisselm)

lir.

DOKUZUNCU

ASIL

Emr-i Ma'rf

ve Nehy-i Mnker
Bu, din kutuplarndan bir kutuptur. Byk peygamberleri bunun iin gnderdiler. Bu yklr ve insanlar arasndan kalkarsa, din

yklr. Buna

bozulur, eriat
lhi Tel.

BRNC

KNC

ait bilgileri

babda anlatrz

biiznil-

BAB: Emr- ma'rf ve nehy-i mnkerin farz olmas.

BAB: Nehy-i mnkerin artlar.

NC

BAB: det olan yasaklar.

BRNC

BAB

EMR MA'RF VE NEHY- MNKERN FARZ OLMASI

ma'rf ve nehy-i mnker farzdr O). zrsz emr-i
ma'rfu ve nehy-i mnkeri brakan Allah Tel'ya si olur. Allah Tel buyuruyor ki: Sizden yle bir cemaat bulunmaldr ki.
(onlar herkesi) hayra arsnlar, iyilii emretsinler, ktlkten
2
vazgeirmeye alsnlar... ( ). Emr-i ma'rf ve nehy-i mnkerin
farz olduunu bu yet-i kerme gsteriyor. Fakat farz'- kifyedir.
Bir ksmnn bununla uramas kfidir. Ama hi yaplmazsa bBil ki.

emr

tn insanlar gnah

ilemi

olur.

Allah Tel yine. Onlar, (o mminlerdir ki) eer kendilerine

yer (yzn) de bir iktidar mevkii verirsek dosdoru namaz klargeirmeye
lar, zekt verirler, iyilii emr ederler, ktlkten vaz
alrlar... ( 3 ) yet-i kerimesinde, emr-i ma'rfu, namaz ve zektla bir yerde bildiriyor ve din sahiplerini byle tantyor. Reslullah
(aleyhisselt vesselm) buyurdu ki: Emr-i ma'rf yapmz. Yapmazsanz Allah Tel en fenanz size musallat eder, o zaman en
Emr-l ma'rf: Allah Telnm emirlerini bildirmektir. Nehy-i mnker: Ktlklerden men'etmektir.
(1)

(2)
(3)

M mrn:
22 Hac:
3

41.

104.

EMR-t MA'ROF VE

NEHY- MNKER

340

yinizin de dufis kabul olmaz- (>). Eb Bekri's-Sddik (radyallah

anh) bildirir. Heslullah (sallllah aleyhi ve sellemJ buyurdu ki:
Gnah leyip de iyileri onlara nehy-i mnker yapmadklar insan2
lara, Allah Tel en ksa zamanda bir azab gnderir! ( ). Yine
buyurdu: Btn iyi iler Allah yolunda harbetmenin yannda denizden bir damla gibidir. Allah yolunda harbetmek de emr i ma*3
rfun yannda bir damla gibidir ( ). Yine buyurdu: -Herkesin syledii szn zarar kendinedir. Emr- ma'rf, nehy-i mnker ve Al4
lah Tely anmak bunun dndadr ( ). Yine buyurdu: Allah
Tel. sekin, gnahsz kullarna avm sebebiyle azab etmez. Fakat grr, menetmeye gc yeter de susarlarsa onlara da a?ab
eder ( 5 ). Yine buyurdu: Bir kimsenin zulmle ldrld veya

dvld yerde oturmaynz. nk orada bulunup da menetmeyene lnet yaar 6 ). Yine buyurdu: eriate uymayan bir iin yapld yerde durmak doru deildir. ayet orada olursa nehy-1
mnker yapmaldr. Nehy-i mnker ne lm ne alr, ne de rzk
azaltr. Bu da gsteriyor ki, zalimlerin saray ve gizli ilerin yaplyer gibi, nehy-i mnker yaplmayan yerlere zaruretsiz gitmek
ciz deildir. Bunun iin gemilerin ou uzleti setiler. Zira art

lar, pazarlar

ve yollan gnahtan

bo

bulmadlar.

buyurdu: Bir kimsenin yannda gnah ilenir de, onu beenmezse, orada bulunmam
gibidir. Onun bulunmad yerde lenen gnaha raz olur, ktlemezse, yannda yaplm gibi olur. Yine buyurdu: Havarisi olmaYni ondan sonra Allah Tel'
yan Resl (Peygamber) yoktur.
nn kitab ile ve Resuln (aleyhisselm) snneti ile i yapan ashb Bu, o zamana kadar devam eder ki, onlardan sonra bir kavim
gelir, minberlere karlar, gzel szler sylerler, kt iler ilerler.
Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

Her m'mnin bunlarla eli ile, yapamazsa dili ile cihad etmesi farzdr. Bunu yapamazsa bunun tesinde Mslmanlk yoktur. Yine
buyurdu: Allah Tcl bir melee vahiy gnderip, filn ehri yerin dibine geir, dedi. Melek, "Y Rabbi, bu ehirde yle bir kimse
var ki bir an gnah ilemi deildir, nasl yaparm?", deyince, "Yap,
bakalar gnah ilerken bir defa olsun yzn ekitmedi", 7 ) bu(

yurdu.
Hazret-i

ie

(radyallah anh)

(sallllah
Reslullah'tan
Allah Tel, iinde ameli

aleyhi ve sellem) bildirir. Buyurdu ki:

peygamberler gibi olan on sekiz bin kiinin bulunduu bir ehirde
bulunalarn hepsine^ azab gnderdi. Niin y Reslallah?, dediZira brjerine Allah iin kzmadlar ve nehy-1
ler. Buyurdu ki:

(1)

11/270-271.

(7)

11/272.

(2), (3).

(4).

(5),

(6)

H/271.

KMYA Y

35

SAADET

Eb Ubeyde ibn Cerrh

(radyallah anh)
buyuruyor ki: Reslullah'a (aleyhisselm) ehidlerden hangisi daha stndr? diye sordum. Buyurdu ki: ldrlse bile zalim sultana nehy-i mnker yapan kimse; ayet ldrlmezse, ne kadar
ok yaasa da onun iin kalem yazmaz ('). Hadis i erifte geldi ki:
Allah Tel, Y bin Nn aleyhisselma vahiy gnderip, "Senin
kavminden yz bin kiiyi helk edeceim, seksen bini iyilerden,
yirmi bini ktlerdendir", buyurdu. "Y Rabbi, iyileri niye helk
ediyorsun?", diye sordu. Allah Tel, "Dierlerine dman olmadlar, yemekte, imekte, oturup kalkmakta ve alveri etmede onlardan saknmadlar", buyurdu.

mnker yapmadlar.

KNC

A B

NEHY- MNKERN ARTLARI

Nehy-i mnker btn Mslmanlara farzdr. Nehy-i mnkere
ve artlarna ait bilgileri bilmek de farzdr. Zira artlar bilinmeyen farzn eds mmkn deildir. Nehy-i mnkerin drt rkn varnehy-i mnker yaplan kimse,
dr. Nehy-i mnker yapan kimse,
hangi hususta nchy- mnker yapdr, nehy-i mnker nasl yaplr?

BRNC

RKN

NEHY- MNKER YAPAN KMSE

Bunun Mslman ve mkellef lkil - balii olmaktan fazla bir
art yoktur. nk nehy-i mnker din hakkn vazifesini yerine
f

getirmektir. Din sahibi olan kimse nehy-i

mnkerle de

Zhid ve dil olmas ve sultann izin vermesi art

dir? diye ihtilf olundu. Bize gre art deildir.

vazifelidir.

mdr, deil

mi-

mnker yapann dil ve zhid olmas nasl art olur

ki... Bir kimse hi gnah ilemeyip sonra nehy-i mnker yapaym
dese nehy-i mnker yaplamaz. nk hi kimse gnah ilemekten
Nehy-i

mam

deildir. Said ibn

Cbeyr (radyallah anh) der

ki:

Hi

gnah islemediimiz zaman bekleyip nehy-i mnker yapacaksak,

Hasan- Basri'ye, -Bir
hibir zaman nehy-i mnker yapamayz.
kimse diyor ki. kendinizi temizlemeyince, halk dine davet etmeyiniz-, dediler. Buyurdu ki: eytann, bu szn kalbimize ho grnp, nehy-i mnkeri terketmemizden daha byk arzusu yoktur.
Bu ite orta yol, nehy-i mnkerin iki eit olmasn bilmektir.
Biri,

(1)

nasihat ve va'zdr. Bir kimse bir ii

11/272- 273.

yapar ve

bakasna

yapma

vaz

LMK-I MARU1- VE NlillY-

derse, kendiyle alay

MNKLK

351

baka faydas olmaz. Onun

mnker faska yakmaz. Hatt sz

etmekten

etmez. Bu nehy-i
nehy-l
dinlemeyeceklerini, kendisine gleceklerini bildii zaman,
mnker yaparsa gnah bile ilemi olur. Zira va'zn kymeti, insangrnr. Bunun iin aikre gnah ileyen
larn gznde
limlerin va'z insanlara zarar verir. Onlar da bu va'zlaryle gnah
ilerler. Bu yzden Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: sr gecesinde, dudaklar ateten makaslarla kesilen birtakm
nsanlar grdm. Siz kimsiniz? diye sorduumda onlar, "yilii
emreder ve kendimiz yapmazdk, fenalktan men eder, halbuki kendimiz yapardk" diye cevap verdiler ('). sa aleyhisselma vahiy
nce kendine nasihat ver. Kabul
geldi ki: Ey Meryem'in olu!
edersen sonra dierlerine nasihat ver. Kabul etmezsen benden
utan.
tesir

aa

Nehy-i mnkerin dieri, el ile ve zor ile olur. arap grnce

dkmek, saz ve alg grnce krmak; gnah, ktlk yapmaya ynelmi bir kimseye zorla, gle mani olmak gibi. Bunu fsk da yakendi yapmamas,
pabilir. Zira bir kimseye iki ey lzmdr. Biri,
Birini
dieri, bakasnn yapmasna meydan vermemesidir.
yap
mazsa, dierini de niin terketmeli. pek elbise giyip nehy-i mnker
ederek dierinin ipek elbisesini yrtarsa, yahut kendisi arap iip
bakasnn arabn dkerse irkin olur, denirse, cevabnda deriz
ki; irkin olan, yrtmamak, kt olan dkmemektir.
Bunun kt

daha mhim olan yapmamasdr, bunu yapmas

deil. Bir kimse namaz klmayp oru tutsa, daha mhim olan yapiin ktdr, yoksa oru tuttuu iin deil. nk namaz
daha mhimdir. Bunun gibi yapmak sylemekten mhimdir. Geri her ikisi de farzdr; fakat biri dierinden art deildir. art olursa, iki imemek farzn yapmayann, ikiden men etme farzn da
yapmamas gerekir. Halbuki bir farz yaplmaynca, br farzn da
ondan dmesi muhaldir.

olmasnn

sebebi,

mad

KNC
iin

ART:

Sultann zni ve emr i ma'rf ve nehy-i mnker

emir yazmas da art deildir. nk din bykleri sultanlara

ve halifelere emr : i ma'rf ve nehy-i mnker yanllar. Bu hususta

ok hikyeler de vardr. Bu iin esas nehy-i mnkerin derecesini
bilmekle anlalr. Nehy-i mnkerin drt derecesi vardr.

BRNC

DERECE: Nasihat vermek ve Allah Tel

ile

korkut-

maktr. Bu, btn Mslmanlara farzdr. Sultann iznine ne iin

lzum kalsn? Hatt ibadetin en stn sultana nasihat etmek ve
onu Allah Tel ile korkutmaktr.

(1)

Ibn Hibban. Enes'dcn.

KMYA YI

SAADET

KNC

DERECE, Kt sz sylemektir. Fsk, zalim, ahmak,

cahil byle yapmakla Allah'tan korkmuyor musun, gibi... Bu szler
fsk hakknda dorudur. Sultandan izin almaya lzum yoktur.

NC DERECE,
krmak, ipek

bal

Eliyle menetmelidir.

bandan karmak

arab

gibi.

dkmek, saz
Bunlar ibadet gibi

farzdr. Birinci babda anlattklarmz gsteriyor ki, m'min olan

herkese eriat, sultann iznine lzum kalmadan bu saltanat vermitir.

DRDNC DERECE,

Dvmeli ve dayakla, cann yakmakla

korkutmah, tehdit etmelidir. Dvlenin taraflar toplanr, ona yarederlerse, kendi insanlarn toplayp, sultandan izinsiz bu fitneyi
bastrmahdr. Fakat sultann izni olmas daha iyidir.

dm

amamak

Nehy-i mnkerin derecesi deiirse

lzmdr. Oul
babasna nehy-i mnker yaparsa, nasihattan da daha yumuak
sylemelidir. Yoksa doru olmaz. Hasan- Basri buyurur: -Nasihat
verir ve
zaman susar. Fakat, ahmak, cahil gibi
szleri babaya sylemek olmaz. Dvmek ise katiyen olmaz. Babas kfir olsa, yahut had cezas vurulacak olsa, olu celld olsa da, yine
yapmamak iyidir. Elinden gelirse ikisini dkmek, ipek elbisesini
karmak, sultandan haram olarak
mal sahibine ulatrmak,

aa

kzd

ald

gm barda

krmak, duvara yaplm resimleri skmek, kazmak ve bunun gibi eyleri yapmak cizdir. Bunlar yapmak doru
olduu iin babas kzsa bile, kzmas yersizdir, botur. Bu, babasn dvmek ve svmek demek deildir. Babasnn ok krlacan,
zleceini birisi sylerse yapmamaldr. Hasan- Basri (rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki:
Kzd zaman susmal ve nasihati brakmaldr.
Efendinin klesine, klenin efendisine, kadnn kocasna,
emrindekilerin devlet reisine nehy-i mnkeri, ocuun babaya nehy-i
mnker etmesi gibidir. nk zerinde byk haklar vardr. Fakat talebenin stadna nehy-i mnker etmesi daha kolaydr. Zira
ona hrmeti yalnz din iindir. Ondan rendii ilimle onu ikaz
edebilir.

Belki ilmi

ile

amel etmeyen lime hrmeti kesmelidir.

KNC

RKN

NEHY- MNKER NEREDE

YAPILIR?

Mnker

yannda yaplan bir eyi nehy-i mnker yapacak olan sormadan, aratrmadan biliyorsa ve kt olduu aka
belli ise, o i iin nehy-i mnker yaplr. Bu cmleden olmak zere
.drt

artn

olan ve

bilinmesi icabeder.

EMR-I MA'RF VE NEHY-1

MNKER

BRNC ART

Gnah olmasa da mnker irkin, kt, beenilmeyeni olmaldr. Kk gnah olsa nehy-i mnker yaplr. Hayvanla irkin i yapan deli ve ocuk olsa da men'etmelidir. Mkellef
olmadklar iin, buna gnah denmese de, bu iin kendisi eriatta
irkin ve ktdr. Deliyi iki ierken, yahut bir ocuu bakasnn
maln telef ederken grse, men'etmelidir. Kk gnah bile olsa,
btn gnahlar iin nehy-i mnker yapmaldr. Hamamda avret
yerini amak, kadnlarn, kzlarn arkasndan bakmak, onlarla bir
l

arada oturmak, altn yzk takmak, ipek

bardaktan su imek ve bunun gibi gnahlar

elbise

giymek,

iin nehy-i

gm

mnker yap-

mak lzmdr.

KNC ART,

Gnah

o anda ilenmelidir. Bir kimse iki imeyi bitirdikten sonra, ona nasihat etmekten baka bir eyle incitmek
doru deildir. Fakat had vurmay sultandan bakas yapamaz.
Bunun gibi mesel bu gece iki ieceim diye dnen kimseyi incitmek, cann yakmak doru olmayp, ancak imemesi iin nasihat
yaplr. meyeceim derse, s-i zan etmemelidir. Bir kadnla halvette yalnz olarak oturana oturmadan nce, nehy-i mnker yaplr. nk halvet zaten gnahtr. Kadnlar hamamnn kapsnda
bekleyip, kacaklar zaman onlara bakacak olana da nehy-i mnI

ker yaplr. Yni men'edilir. nk orada durmak gnahtr.

NC ART:

mnker yapann aratrmadan gnaEvinde

grmesi lzmdr. Aratrmak, soruturmak gerekmez.

durup,

kapsn

Nehy-i

kilitleyen

tn renmek doru

kimsenin

deildir.

girmek ve ne yapve pencereyi ses geliyor mu,

izinsiz evine

Kapy

diye dinlemek ve nehy-i mnker yapmak da

Allah Tel nm rttn rtmek icabeder.

sarho

sesleri duyulursa, o

zaman

izinsiz

eve

doru

deildir. Belki

Ancak yksek
girilir

sesle

ve nehy-i mn-

ker yaplr. Bir fsk elbisesinin altnda bir ey gtrrse, iki olabilecei dnlrse de, ona; gster bakalm, o nedir? demek doru olmayp, aratrmaya girer. Mmkndr ki, o gizledii arap
deil, baka eydir. Ama iki kokusu geliyorsa,
dkmesi gerekir.
Eer byk alg leti tayor ve elbise ince olup altndan anlamyorsa ap krabilir. Baka bir ey olma ihtimali de varsa, grmezlikten gelmek lzmdr. Hazret-i mer'in (rady allah anh) pencereye kp bir kimseyi kadn ve arap ile grmesi hikyesini, arka-

daln

haklar
gn minbere
re ediyordu.

ksmnda anlatmtk. Bu mehur

km

mam

bir

kssadr. Bir

Ashb- kirm (aleyhimrrdvn) ile mavefyni halife sultani bir fnker grse. had vu-

rabilir mi? diye sordu. Bir

y allah anh) buyurdu

ki:

ksm,

vurur, dediler. Hazret-i Ali (radBu yle bir itir ki, Allah Tel iki dil

Klmy-y Sadet

F.

21

KMYA-YI SAADET

354

ahide balamtr. Bir kimse buna

bana

kendi bildii
mesini vcib grd.

ile

DRDNC ART:

amel edip had

Zan ve

mamn

tek

grmeyip

rt-

kfi deildir, dedi.

vurmasn

ciz

bu iin eriata uygun olmad aka bilinmelidir. O hlde afii mezhebinde olanlarn, Hanefi mezhebinde olanlara itiraz etmesi doru olmaz ve diyemezler ki, kzn velisi olmadan nikh yapyorlar. Ama fii mezhebinde olan bir kimse, kendi mezhebinde velisi olmadan nikh yapana, yahut

hurma

itihadla deil,

nebizi iene itiraz edebilir.

nk bulunduu

mezhebe uymamak hi kimseye gre doru deildir.

Bazlar, iki imek, zina etmok ve haraml tama'
kati olan

eylerde nehy-i mnker

olur, itihadla

ile

olanlarda

sabit ve

olmaz

Bu doru deildir. Zira byklerimiz buyuruyor ki, kendi

mezheb sahibinin itihadna muhalif
itihadna yahut bulunduu
i yapan si olur. Bu hakikatte haramdr. Bir kimse kbleyi arasa,
fakat kble sand tarafa yzn deil, arkasn dnse si olur, bir
bakas bunun doru olduunu bilse de.
Herkes istedii mezhebe uyabilir, yalnz birine gre amel etmek lzumsuzdur, diyenin, bu sz doru deildir. Buna inanlmaz. Herkes kendi dncesine gre bir mezhebi kabul eder, ona
uygun i yapar. Mesel fii Iveya Hanefi daha limdir diyenin,
onlar daha iyi bilir diyenin, onlara muhalefeti iin nefse uymaktan

dediler.

baka

hibir mazereti

nehy-i

mnker yaplmaldr.

bulunamaz.
Allah Tel'ya madde, Kur'n- Kerm'e^ mahlk ve Allah Tel grlemez diyenlere ve bunun gibi itikadda bid'at sahiplerine
Bid'at sahiplerine nehy-i

mnker

ya-

plan ehirde, bid'at sahipleri az, olmaldr. ou Ehl-i Snnet ve'lCemaat mezhebinde olmaldr. tikadda iki ayr grup olur da, nehy-i
mnker yapnca, dieri de nehy-i mnker yaparsa ve fitne karsa,
buna sultann izni olmadan nehy-i mnkere yanamamaldr.

NC RKN
NEHY- MNKER

KME

YAPILIR?

Mkellef olmas lzmdr ki, yapt i gnah olsun. Hrmet

edecei kimse olmamaldr. Mesel babaya olan hrmet, el ile ve
istihdaf ile nehy-i mnkere mni olur. Deliyi ve ocuu, dediimiz
gibi, btn gnahlardan men'ederiz, ama buna nehy-i mnker denmez. Hayvan bile, Mslmanlarn maln korumak iin Mslmanlarn tarlasna girse men'ederiz. Fakat bu farz deildir. Kolay olduu zaman bir Mslmana zarar vermemesi iin yaplr. Bir kimsenin malna zarar gelse, ahidlik etmek icabetse yol uzak deil ise.

EMR

MA'RF VE NEHY- MNKER

Mslmanlarn hakkn korumak

mas

335

ahidlik etmesinin vcib

iin

ol-

gibidir.

Fakat akll bir kimse, bir kimsenin

maln

bu zulm
ve gnah olur. Cann yakmak bile olsa, nehy-i mnker yapmaldr. Zira gnahtan vaz geirmek ve men'etmek cann yakmadan,
sknt vermeden olmaz. Buna tahamml etmek lzmdr. Ancak
dayanamayaca kadar actmamaldr. Nehy-i mnkerden maksad,
slm iarn gstermektir. O hlde bunda acya, eleme dayanmak
vcibdir. Mesel bir yerde ok iki olsa, dkmek iin orada bir mddet kalnacak olsa, dkmek iin kalmak vcibdir, lzmdr.
Ama
ok sayda koyun, bir Mslmanm tarlasna, bana girse, bu koyunlar karmaya urarsa zaman boa geecek ise, bakasnn
mal iin kendi zamann harcamak doru olmaz. Fakat din iin ve
gnahdan men'etmek iin zamann verebilir.
Nehy-i mnkerde de btn aclara katlanmak lzm deildir.
Zira bunda da izah icabediyor. zah da yledir: Nehy-i mnker
yapmaktan, yni eli ile, dili ile men'etmekten ciz ise, kalbi ile kt bilmekten baka zerine farz yoktur. Aciz olmayp, kendisini dveceklerinden korkarsa, yahut szn
bunda drt ekil vardr:
1

telef etse,

dinlemeyeceklerini

bilse,

Kendisini dveceklerini ve gnahtan vaz

gemeyeceklerini bildii zaman nehy-i mnker farz olmaz.
Fakat eliyle yahut
diliyle nehy-i mnker yapmak ve onlarn dayana sabretmek mubahtr. Bundan sevaba da kavuur. Hadis i erifte Zlim sultana
emr-i ma'rf yahut nehy-i mnker yapp da ldrlp ehid olandan stn ehidlik mertebesi yoktur O), buyuruldu.

Gnah men'edeceini

ve hi korkusu

olmadn

zaman, muhakkak nehy-i mnker yapmaldr. Yapmazsa

Gnahtan

bildii
si olur.

ekerler ama, onu dvebilirler de. Bu vaziyet

karsnda dil ile nehy-i mnker yapmak eriate tzim iin vcib
olur. Kalb ile ktlemekteki cizlik
burada yoktur, szn kabul
etmeleri muhtemeldir.

el

Gnah

ilemeyi ortadan kaldrr, fakat kendisini dverler.

Mesel arap iesine, testisine ve alglara ta vurup krabilir, bu
vcib deildir. Fakat nehy-i mnker ederken, kendisini incitirlerse,
bu aclara katlanmak ve sabretmek ok kymetlidir. Bir kimse, Allah Tel, Kendinizi, kendi elinizle tehlikeye atmaynz ( 2 ), buyuruyor dese, cevabnda deriz ki: bn Abbas (radyallah anhm) buyuruyor ki: Tehlike- dediimiz bu deil, belki Allah'a ibadet edebilmek iin muhta olduu nafakay temin etmemektir. Bu4

(1)

H/280.

(2)

Bakara:

195.

KMYA-YI SAADET

356

nu yapmayan kendini helk etmitir.

te

bundan saknmak lzm-

dr. Ber bn zib (radyallah anh) buyuruyor ki: Tehlike demek, kiinin bir gnah ilemesinden sonra Allah Tel beni bademi olmasdr. Eb Ubeyde (radyallah anh) buyuruyor ki: Bu yet i kerimenin mns, gnah iler de o gnahtan
sonra hi iyilik yapmaz, demektir.

lamaz
Bir

Mslmann yalnz bana dman saflarna saldrp

ceye kadar

dmesi

cizdir.

Her ne kadar bunda kendini

lntehli-

keye atmak varsa da bu. faydal olduu iin ve kfirlerin kalblerini

krmak, gzlerini korkutmak ve onlardan insan ldrmek iin yaplr. Derler ki. Mslmanlarn hepsi byle kahraman, cesur olurlarsa bunda sevab vardr. Fakat kr, ciz ve kuvvetsiz olan birisi-

saldrmas ciz deildir.

Bunun gibi, nehy-i mnker yapp ldrlen, dvlen veya eziedilen ve fakat kar taraf gnah ilemekten men'edemeyecek

nin kfirlere byle

yet
olan kimse, direnmesine

ramen

fsklarn kalbini kramayacaksa,

kimseye iyilii olmayacaksa, nehy-i mnker yapmamaldr.

nk faydasz yere zarara katlanmak doru olmaz.
Burada iki sualle karlaabiliriz: Biri, ekseriya korkusu, kt
kalblilikten ve nehy-i mnker yaparsa dvleceinden ileri gelir.
Dieri de, dvlmekten korkmaz ama, mevkiinden, malndan ve
eziyet vereceklerinden korkar. Birincisinde, eer dvleceini zanngalib ile biliyorsa, mazur saylr. Kendisini dveceklerine zanngalibi yoksa, bunda Inehy-i mnkerdel hibir zaman mazur saylmaz, ihtimalle bunu terkedemez. nk bu ihtimal ve byle zan,
herkeste bulunur. pheli olur da, syleyeyim diyorsa, nehy-i mnker yapmas vcib olur. phe ile kalkmaz. Kendisine zarar gelmeyeceini bildii yerde nehy-i mnker farz olur.
bir

Dier bir soru da. olacak zarar, mala, mevkiye, vcuduna, yaknlarna yahut talebesine olur! Yahut kendisine dil uzatanlardan
korkar. Yahut da din ve dnya faydalarna mni
korkar. Bunun ksmlar oktur. Her biri iin bir

Kendi hakknda korkmas

iki

olmalarndan

hkm

vardr.

ksmdr:

ksm:

leride bir iinin olmayacandan korkar. Mesel

stadna nehy-i mnker yaparsa, kendisini iyi yetitirmez, hekime
yaparsa faydal il vermez, patronuna yaparsa yevmiyesini keser,
yahut ona ii dnce kendisini korumaz. Btn bunlarda nehy-i
mnker yapmamak zr deildir. nk bunlar zarar saylmaz.
Ancak ilerideki korku, lm eklinde olursa, mazur saylr. Bu
kimselere muhta olduu zaman nehy-i mnker yapmamakta zarar yoktur. Mesel hasta olup, hekim ipek elbise giyse, nehy-i mnBirinci

ker yaparsa yanna gelmeyecek olursa, yahut fakir ve ciz olup,

ve tevekkl de yoksa, kendisine nafaka veren bir kimse ol-

az

EMR
sa ona nehy-i

MARF VE NEHY- MNKER

mnker yaparsa

bir

357

daha vermeyeceini

yapolur ve kendini korubilirse

maz. Yahut erir bir kimsenin elinde kalm

yacak bir kimse olursa, ona nehy-i mnker yapmaz. Bunlar annda
lzm olan ihtiyalardr. O hlde bu zrleri sebebi ile susmalarna izin verirsek bir mahzuru olmaz. nk nehy-i mnker yaparsa o anda zararn grecektir. Fakat bu da hlden hle deiir. Bu

da dnce, rey ve itihada baldr. Dinini gzetmeli,

reket etmelidir. Ancak bylece nehy-i mnkerden de

ihtiyatl hael

ekmemi

olur.

kinci

Elinde bulunan bir eyin yok olmasndan korktuMaln elinden almak gibi. Maln alacaklarn, evini
yahut da dayakla kendisini hasta edeceklerini, yahut

ksm:

zamandr.
ykacaklarn,

makamndan uzaklatracaklarn, yahut mesel elbiselerini karp

plak olarak arya gtreceklerini bilir ve korkarsa nehy-i mnker yapmaz. Fakat erefine leke getirmeyip, ssne ve bencilliine
zarar olursa, mesel yaya olarak veya eski elbiselerle arda gezdirmeleri, yahut hakaret etmeleri gibi sebeplerle nehy-i mnkeri
terketmek zr saylmaz. Bunlarla kadri ycelir. nk, eriatta
ss ve bencillik zaten makbul bir ey deildir. Fakat mrvveti korumak eriatta gzeldir. Kendisini ayplayacaklarndan, kendisine
dil uzatacaklarndan ve dman olacaklarndan, ilerinde kendisine uymayacaklarndan korksa, phesiz bu da zr saylmaz. nk hibir nehy-i mnker bunlarsz olmaz. Ancak nehy edecei gnah gybetse ve nehy ettiinde vazgemeyeceklerini ve stelik kendini de gybet ederek daha fazla gnaha gireceklerini bilirse o zaman mazur saylr.
j

yapt

zaman akraba ve dostlarna ktlk

yapacaklarn bilirse yapmamaldr. Mesel kendisinin zhid olduunu, dvlmeyeceini ve elinden alnacak bir eyi olmadn bialrlarsa
lirler ve onun intikamn dostlarndan ve akrabasndan
nehy-i mnker yaplmaz. nk kendine zarar olsa, olur. Ama
bakasnn zararna sebep oluyorsa nehy-i mnker yaplmaz. Hatt onlarn haklarn korumak dini vazifedir. O hlde bu daha mhim saylr.
Nehy-i mnker

DRDNC RKN
NEHY- MNKER NASIL YAPILMALIDIR?
Biliniz ki nehy-i mnlprin sekiz derecesi

vardr:

nce hlini bilmeli, sonra anlatmal, sonra nasihat etmeli, sonra kzarak sylemeli, sonra hakaret etmeli, sonra el ile korkutmah,

sonra seni keserim deyip korkutmal, tehdit etmeli, sonra silh

KMYA YI

358

SAADET

yardmclarn toplamaldr.

ekmeli ve

Btn bunlar

gzetmek

vacibdir.

BRNC

DERECE:

Hlini bilmektir. Yakinen ve hakikaten g-

nah zere olduunu bilmelidir. Aratrmaya lzum kalmayacak

kadar ak olmaldr. Kap ve pencerelere kulak vermemeli, komulardan sormamaldr. Elbisesinin altnda bir ey saklyorsa, elini
uzatmamaldr. Ama alg sesi veya iki kokusu duyuluyorsa, yahut grlyorsa o zaman nehy-i mnker yapmaldr. timada ayan
iki ahid haber verirse inanmaldr. Hatt iki dil ahidle izin al-

madan

doru

evine girilebilir. Fakat bir dil ahidle evine girmek

olmaz. Zira ev, onun mlkdr. Bir dil ahidi mlklk hakbile

bozulmaz. Denir ki. Lokman Hekim'in yznde yle yazlyd: Gzle grdn gizlemek, zan ile bir kimseyi rezil etmekten
iyidir.

KNC

DERECE: Anlatmaktr. nk bir kimse bir i yaptnn, eriatta yasak olduunu bilmeyebilir. Nitekim baz kyller
cmide namaz klarlar, rk ve secdeleri tamam yapmazlar. By-

namazn doru olmayacan

yapmazlar. O hlde bylesine retmek lzmdr. retirken de, tatl ve yumuak syleyip
zmemelidir. nk zaruretsiz bir Mslmana
eziyet yaplmaz.
Bir kimseye bir ey retilirse, ona cahil ve bilgisiz demi, kusuru-

le

vurmu

nu yzne

bilseler,

Bu yaraya

merhemsiz dayanlmaz:
Bunun merhemi de sylerken zr dileyip Kimse anasndan bilgili domaz. Sonradan renir. Bilmeyenin kusuru ya babasnda,
ya
anasnda yahut hocasmdadr. Yoksa yaknlarnzda ilim reneceiniz kimse yok mudur?, demelidir. Yahut buna benzer szlerle
gnln almaldr. Byle yapmayp da bir kimseyi rencide eden,
elbisedeki

kan

olur.

sidikl

ise

temizlemeye kalkan, yahut iyilik

yapan kimseye benzer.
NC DERECE: Va'z ve nasihattir. Rfk ile sylemeli, sert
sylememelidir. Haram olduunu^ve anlatmakla olmayacan anlaynca, korkutmaldr. Bunda ltuf yledir ki: Birisini gybet ederlerken Hangi birimizin kusuru yoktur? O hlde kendimizle uramak daha iyidir, demeli, yahut gybet hakknda bir hads-i erif

yapmak

bevil

ile

isterken ktlk

okumaldr.
Burada byk bir fet vardr. Muvaffak olmayan ondan kurtulamaz.unk nasihat^etmekte iki eref vardr: ^ Birincisi; ilminin
ve

veramn

eylemek, ikincisi; tahakkm ve yksekliinin izzetini o kimseye gstermektir.

Bunlarn ikisi de mevki,
makam sevgisinden meydana gelir. Bu da insann yaratlnda olan
bir eydir. Byle yapan, ou zaman nasihat ettiini, eriata uyduunu zanneder. Hakikatte ise ehvet ve makamna itaat etmitir.
ledii gnah, o kimsenin gnahndan daha ktdr. Kendisine
izzetini izhar

EMR

MA'RF VE NEHY-

bakmaldr. Eer kendi

MNKER

359

aa grr ve

o kimsenin bakasnn nasihati ile tevbe etmesini daha ok severse, nasihat etmesi
dorudur. Kendi sz ile olmasn dierinden ok seviyorsa, Allah'tan korkmaldr. nk bu nasihat ile
Hakk'a deil, kendine

armasndan

nasihatini

korkulur.

Dvud-i Ti'ye

Sultann yanna

gidip,

dersiniz?, dediklerinde,

Onu

(rahmetullahi aleyh)

nehy-i

mnker yapan hakknda ne

kam

ile

dveceklerinden korkarm, buyurdu. Ona gc yeter,

dediklerinde, Onu ldreceklerinden korkarm, buyurdu.
Ona

Bundan daha bynden korkarm,

o da kendini beenmektir, buyurdu. Eb Sleymn- Drni (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki: Filn halifeye nehy-i mnkerde bulunmak istedim, ldreceini de bildiim hlde korkmadm. Fakat
orada ok insan vard. Korktum ki, o doruluk ve salbet-i din zere beni grrler ve insanlarn bu gr kalbime tatl gelir. O zaman da ihlssz lrm!.

da gc

yeter dediklerinde,

DRDNC DERECE:
vardr:

Biri ltuf ile

Kt sz sylemektir. Bunda iki edeb

sylemek kfi geliyorsa, fena sylememelidir.

sylememelidir.
Dorusundan
baka sylememelidir. Zalim, fsk ve ahmak kelimelerinden fazla
sylememelidir. nk gnah ileyen ahmaktr. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Akll o kimsedir

Dieri de svmemeli,

kendi

ki,

sedir

ki,

irkin lflar

grr, lmn gznne getirir. Ahmak o kimarzu ve heveslerinin peinde gider ve kendini aldatr ve

hesabn

).
afvolunacam zanneder
Kt sz, faydal olaca dnld zaman ciz olur. Fayda vermeyeceini anlaynca, yzn
asp, hakaret ile bakp, yanndan ayrlr.
1

BENC

DERECE:

El ile

mni olmaktr. Bunda da

iki

edeb var-

dr.
Birinci edeb:

Mmknse

gnah ileyen kimseye, o iten vaz

gemesini sylemelidir. Mesel giymekte olduu ipek elbisesini karmasn, gasbla, zulmle alman yerden kmasn, ikiyi dkmesini, ipek hah, yatak kullanmamasn, cnb ise cmiden kmas-

sylemelidir.

dar
dar

kinci edeb: Bunu yapmazsa, onu

karmaldr. Burada
en iyisi en az ile yetinmektir. Elini tutup
karabiliyorsa safraln tutmamal, ayandan tutup srklememelidir. alg grnce krmal, para para etmemelidir. pek elbiseyi yrtmayacak
ekilde karmaldr.
Dkebiliyorsa, arap
kabn krmamaldr.
Byle yapamazsa bir ta atp krmak cizdir. Bu bir hak deildir.

(1)

11/290.

KMYA YI

380

ienin, damacanann

az

SAADET

ve dkmek ile urarken, kenyakalayacak veya dveceklerse krp kamak cizdir. arap
haram edildii zaman, bulunduu kab da krmak bildirildi. Fakat
kabn krmak sonradan deitirildi. Yine bildirdiler ki o yalnz iki
iin kullanlrd. Baka eyde kullanlmazd. Bugn krmak doru
deildir ve kran demelidir.

dar

ise

disini

ALTINCI DERECE. Sana yle yle yaparm deyip, tehdid etmektir. Mesel
arab dk. Dkmezsen kafan krarm, sana yle yle yaparm demelidir. Bu da, tatllkla dkmeyip, i bu raddeye geldii zaman olur. Bunun da iki edebi vardn

Mesel elbiseni yrtarm, evini

rm

doru deildir.
ykarm, ocuklarnn cann yaka-

Ciz olmayan bir eyle tehdit etmek

Birincisi-.

gibi.

kincisi: Yapabileceini

Yalan
sylememelidir.
Mesel seni asarm, boynunu vururum, gibi eyler doru olmayp,
yalandr. Fakat dndnden daha fazlasn sylerse ve bununla

korkutacan

bulmak

iin

sylemelidir.

bu zaman

ki Mslmann arasn
yalan sylemenin mubah olmas gibidir. Byle hllerbilirse,

de szde fazlalk ve

cizdir.

noksanla baklmaz.

YEDNC

DERECE: Elle, ayakla, sopayla dvmektir. Bu, ihtiya zamannda, ihtiya olduu kadar olursa cizdir. htiya vakti,
cann yakmadan o gnah terketmedii zamandr. Gnahtan yaz
geerse dvlmez. Gnah ilendikten sonraki ceza, eriatn emri
olan tzir ve had belli miktar dvmek cezasdr. Bu da sultansz
olmaz. Bunun da edebi, el ile dvmek yetiyorsa, sopa ile dvmemektir. Yzne vurmak ise hi doru deildir. Bu da yetmezse, kl ekmek cizdir. Bir kimse bir ey yapar da, klla korkutmadan
vaz gemiyorsa, mesel bir kadna musallat olmu brakmyorsa,
klcn knndan karmak ciz olur. Kendisi ile, nehy-i mnker yaplan arasnda dere varsa okunu hazrlayp, O iten el ek. yoksa
vururum, demelidir. Yine de vazgemezse vurmaldr. Fakat bunda da baldrna, uyluuna vurup tehlikeli yerlerine vurmaktan sal

knmaldr.

SEKZNC
pamayacaksa,

DERECE: Nehy-i mnker yapan yalnz

bana

ya-

yardmc

toplamal ve kavga etmelidir. Fsklar da

adamlarn toplayabilirler, kavga byyebilir. Byklerden
bir ksm, i byle olunca sultana haber vermeden nehy-i mnker
kendi

yapmamaldr,

diyorlar.

Bazlar

sultandan izinsiz olur, diyor.

Allah yolunda harbe gidildii gibi, fsklarla kavgaya da
gidilebilir. Nehy-i mnker yapan o esnada ldrlrse ehid olur.

Gazya

da,

MA ROF VE NEHY-1 MUNKER

EMR-1

NEHY-t

381

MNKER YAPAN KMSE NASIL OLMALIDIR?

Nehy-i mnker yapanda haslet olmaldr. lim, vera ve gzel ahlk., lim olmaynca mnkeri ma'rftan [yasa emirden ayramaz. Ver olmaynca ayrabilse bile, ileri maksatl olur. Ahlak
gzel olmazsa, kendisini incittikleri zaman kendisi de kzar ve Allah Tel'y unutur. Allah Tel'y unutunca da haddin
kar. Bundan sonra yaptklar Hak iin deil, nefsi iin olur. O zaman onun nehy-i mnkeri de gnah olur.
1

dna

Bunun iin Emr'l-M'minn Ali (radyallah anh) harpte,

drmek iin bir kfiri ykt. Kfir hakaret etmek iin yzne

l-

t-

krd. ldrmekten vaz geti ve Kzmtm, onu Allah iin ldrolmayacamdan korktum, buyurdu. mer (radyallah anh)
bir kimsenin karnna vurdu.
Hazret-i mer'e (radyallah anh)
svd. Bir daha vurmad. Niin vurmadn dediklerinde, Bu zamana kadar ona Hak iin vurdum, imdi bana svnce, dversem, kziin dvm olurum-, buyurdu.

dm

Bunun

Reslullah
(aleyhissalt
vesselm)
buyurdu:
Emir ve nehyettii eyi bilmeyen, emri ve nehyi hilm le sylemeyen, emri ve yasa rfk ile, yumuaklkla bildirmeyen nehy- mnker yapamaz ('). Hasan- Basri buyurur: Yaplmasn isteyecein

eyi, amel

iin

etmi olmak

iin

nce sen

yapm

olmalsn. Bu edeb-

art

deildir. Zira Reslullah'a (sallllah aleyhi ve

sellem), nce kendimiz amel etmedike emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yapamaz myz? diye sorduklarnda, Hepsini yapamazsanz
da emr i ma'rf ve nehy-i mnkeri terketmeyiniz ( 2 ), buyurdu.
dendir.

Nehy-i mnker yapann edeblerinden biri de sabrl

olmas,
aclara katlan madr. Allah Tel buyurur:
Ma'rf ile emret,
3
mnkerden nehyet ve gelenlere sabret- ( ). Skntya katlanmayan
nehy-i

mnker yapmamaldr.

Mhim

dnya ile alkas az ve emeli ksa

olmaldr. nk ie tama' karrsa, hakikat gider. Byklerden
birinin her gn kasaptan kendisine bir para et almak deti idi.
Bir gn kasaptan bir mnker Ieriata uymayan ii grd. nce eve
gelip, kediyi evden dar att, sonra kasaba nehy-i mnker yapt.
Kasap, Et isteyince nehy-i mnker yapamazsn!, deyince,
Ben
nce kediyi evden dar attm sonra nehy-i mnker yapmaya geledeblerden

biri de,

dim, buyurdu.

nsanlarn
ni

11/292.

(3)

31

kendisini sevmesini, vmesini,

(2)

Lokman:

17.

raz olmasn ve

11/293.

be-

KIMYA-YI SAADET

302

enmesini

isteyen nehy-i

mnker

yapamaz.

(radyallah anhm)

Mslim-i Havlniye

K'bti'l-Ahbar,

Kavmin

Eb

iinde hlin

nasldr? dedi. yidir, dedi. Tevrat'ta, nehy-i mnker yapann

hali. kavmi ierisinde kt olur yazyor,
deyince, Eb Mslim,
Tevrat'n yazd dorudur, Eb Mslim yalan sylyor, dedi.
Nehy-i mnkerin esas, nehy-i mnker yapann, gnah ileyene,
gnah iledii iin zlmesi, efkat ve acma nazar ile bakmasdr.
Onu, bir kimsenin olunu ktlkten men'etmesi gibi men'etmelidir. Yumuak muameleyi elden karmamaldr. Halife Me'mn'a
bir kimse nehy-i mnker yapp, kt szler syledi. Me'mn, Ey
elendim! Allah Tel senden iyisini, benden fenasn gnderdi ve,
Yumuak syle buyurdu, dedi. Msa ve Harun'u (aleyhisselm)
Fir'avn'a gnderdi ve Belki kabul eder, yumuak syleyiniz
buyurdu. Eeslullah'a uymak lzmdr. yle ki: Yanna bir gen
geldi ve Y Reslallahl Bana izin ver de zina edeyim, dedi. Ashb- kirm hemen kzp, bardlar ve onu ldrmek istediler. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem),
Dokunmayn, buyurdu.

kadar yakn idiler ki, dizleri birbirine dokunuyordu. Buyurdu ki: Ey civanmerdi Bir kimsenin senin annenle bu fi yapmasna raz olur musun?. Hayr, dedi. nsanlar
da raz olmazlar, buyurdu. Yine buyurdu: Kzma byle yapmalarn doru karlar msn?. Hayr, dedi. Kimse de doru karlamaz, buyurdu. Yine buyurdu: Kz kardeine byle yapmalarn
doru karlar msn?. Hayr, dedi. Yine buyurdu: Halana veya
teyzene byle yapmalarn beenir misin?. Hayr, dedi. Bylece
daha sayd ve hepsine hayr dedi. Senin gibi kimse de beenmez
buyurup, mbarek elini kalbinin stne koydu ve Y Rabbi! Kalbini temizle, fercini koru ve gnahn afvet ( z ), buyurdu. O gen
geri dnd ve ondan sonra zinadan daha ok hibir eye dman
olmad.

Onu yanma

oturttu.

Fudayl ibn lyd'a, Sfyan ibn Uyeyne (kuddise slrruhm) sultandan kaftan alyor dediklerinde,
Onun Beyt'l-Maldaki hakk
ondan fazladr, buyurdu. Sonra da yalnz iken ona nasihat eyledi.
Sfyan da Ey Eb Ali! Salihlerden deil isek de onlar seviyoruz
dedi. Sla ibn Eyem talebesi ile oturuyordu. Elbisesi yerlere srnen ve o zaman mtekebbirlerin deti olan ekilde, birisi oradan
geiyordu. Talebesi o geene ktlk yapmak istedi.
Siz susun,
ben bunu hallederim, deyip ona Karde, seninle biraz iim vardr, diye seslendi. Ne var? dedi. Elbiseni biraz ksaltr msm?,
buyurch. Ba stne, seve seve efendim! dedi. Sonra talebesine

(1)

20

Th:

44.

(2)

11/293.

EMR-I MA'RF VE NEHY-1

-Kzarak sylesoydim, yapmam

MNKER

363

diyebilirdi ve hatta svebilirdi del

buyurdu.
Bir kimse bir

kadn

kimsede cesaret yok

idi.

dvyor, onu zorluyordu.

Kadn

ise

Yanna

gitmeye

durmadan baryordu.

Bir-

oradan geiyordu. Omuzu o adamn

omuzuna arpnca, adam dp, bayld, kan ter iinde kald. Kadn kurtuldu. Adama, Sana ne oldu? dediklerinde, Bilmiyorum!
Yanmdan birisi geti ve vcudu bana dokundu ve sessizce dedi ki:
Nerede olduunu ve ne yaptn AUah Tel gryor. Bu szn
heybetinden dtm bayldm, dedi. Dediler ki, O Bir-i Hfi idi-.
Ah! Utancmdan yzne bakamadm bile-, deyip, stma hastalna yakaland ve bir haftadan ok yaamad.
Hf

(rahmetullahi aleyh)

NCBAB
NSANLAR ARASINDA YAYGIN MNKERLER
bu zamanda dnya mnkerler ile, gnahlarla doludur.
nsanlar bunun dzelmesinden midi kesmilerdir. Sebebi de, hepBil ki,

dzeltemedikleri gibi, yapabileceklerinden de kanmalardr.

Dinini kayranlar, dzelmesine uraan kimselerdir. Gafil olanlar ise
hllerine razdrlar. Her grdne susmak doru deildir. Bu mnkerlerin, bir
cmilerde, bir
arlarda, bir
yolsini

larda, bir

ksm
ksm hamamlarda

ve

ksm
bir ksm

ksm

da evlerdedir.

MESCDLERDEK MNKERLER
Bir kimse

(eriata uymayan eyleri

namaz

Yahut

klar, fakat rk ve secdelerini tam yapmaz.

Kur'n- Kerim okur. fakat teganni eder, veya hatal okur.

Bunun

gibi,

mezzinler ezan fazla teganni ile okurlar. Bu yasaktr. Bir de Hayye ale'l-felh derken gslerini kbleden biraz evirmeleridir. Ayn zamanda hatalardan birisi de hatibin siyah ipekli
elbise giymesi veya altn kabzoli kl kuanmasdr. Bunlar haramdr. Mescidlerde grlt etmemeli, hikye anlatmamal, iir okumamaldr. Muska ve dier eyleri mescidde satmak ciz deildir.
Delilerin ve sarholarn mescide girmesi de, doru deildir. nk
yksek sesle barrlar ve ierdekileri rencide ederler. Sessiz duran ocuun, kimseye sknt vermeyen ve mescidi kirletmeyen delinin camiye girmesinde zarar yoktur.
Fakat ocuk arada srada
mescidde oynarsa men etmek lzm gelmez. Zira zenciler Medine-i
Mnevvere mescidinde, kl ve kalkan oyunu oynamlardr. Hazret-i ie de (radyallah anh) seyretmitir. Fakat mescidleri oyun
yerine evirirlerse mni ^olmak lzmdr.
Bir kimse cmide diki
dikerse, yahut insanlar rencide etmeyecek ekilde bir kenarda ya-

KMYA YI

364

SAADET

yazarsa, zarar yoktur. Fakat mescidi dkkna evirirse mekruh

olur. ok kimselerin mescide, yanna gelmesine sebep olan hkm

vermek, senet yazmak gibi ileri camide yapmak doru deildir.

Hkm vermek, arada bir olunca cizdir. nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) arada srada hkm etmitir, emir vermitir. amarclarn mescidde amar kurutmas ve mescidi gl
bahesi gibi rengrenk eylemeleri ok ktdr. Hatt mescidde toplanp, ileri geri hikyeler anlatp, bu anlatlanlar itimada ayan
hadis kitaplarnda yoksa, byle kimseleri
karmaldr.

dar

Nitekim din byklerimiz byle yapmlardr. Fakat, kendisini

ssleyip, ehvetine malp olanlarn, nameli ve ark szler sykadn ve kzlarn mescidde bulunmalar en byk
mescidde deil, mescidin
bile bulunmazlar. Viz olan kimsenin slih olduu herkes tarafndan bilinmelidir. Grn, kyafet bakmndan dindar ve varlkl olmaldr. Ne ekilde olursa olsun, gen kadnlarn ve kzlarn, erkeklerin
aralarnda perde olmadan oturmalan ciz deildir. Nitekim Hazret-i ie (radyallah anh)
kendi zamannda kadnlar cmiye
gitmekten men etmitir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
zamannda yasak deil idi. Hazret-i Aie (radyallah anh) buyurdu ki: Bu kadnlarn hlini Reslullah (aleyhisselm) grseydi
men ederdi, cmiye sokmazd. Mescidde toplanp hesaplamak,
mal taksim etmek, kyllerin ilerini halletmek, mescidleri seyir
yeri hline getirmek, gybet ve bo szleri mescidde sylemek ya-

dnda

saktr, ktdr. Mescidlere hrmetsizliktir.

-

ARILARDAK MNKERLER
Satta yalan
mezler, teraziyi,

maln kusurunu, kt tarafn gsterly doru tutmazlar, mala baka ey

sylerler,

ta

ve

bayramlarda canl resimleri satarlar, yeni yl iin tahtadan kl ve kalkan satarlar, erkekler iin ipek
balk ve elbiseler satarlar, ykanm, temizlenmi elbiseleri, yeni
katarlar, alg letleri satarlar,

diye satarlar. Hibiri eriate uygun deildir. Bunun gibi altn ve

gmten buhurdan, bardak, kalem ve buna benzer eyler satarlar.

Bunlardan bir

ksm

haramdr. Bir

ksm

da mekruhtur. Canl

resmi haramdr. Ylba ve paskalyalar iin satlan, tahta kalkan,

kl ve ses karan eyler aslnda haram olmamakla beraber putperestlerin detidir, eriate uygun deildir. Bunun iin iyi deildir.
Yeni yl ve paskalyalar iin arlar, dkknlar sslemekte ifrata gitmek, zahmetlere katlanmak hi doru deildir. Bunlar kaldrmak iin uramaldr. Bunlan aza bile almamaldr. Hatt
byklerden bir ksm, oru tutmak ve o yemeklerden yememek
lzmdr, demilerdir. Hakikate ermi olanlar demilerdir ki, byle

EMR

MA'RF VE NEHr-

MNKER

gnlerde oru tutmak, bunlar hatrlamak olur. Byle gnleri hibir ekilde aza almamak lzmdr. Dier gnlerle ayn tutmak lzmdr. Ateperestlerin bayramlannda da ate yaklmamal, isimlerini

aza

almamaldr.

CADDE VE YOLLARDAK MNKERLER

Caddeyi daraltacak ekilde stunlar ve dkknlar yapmak,
arpacak
aa dikmek, atlar yola tarmak ve bineklilerin
ekilde yapmak, hayvanlara ok yk vurup gemeye mni olmak,
hayvanlar yola balayp yolu kesmek doru deildir. Zaruret miktarnca olmaldr.

ba

Hayvana tayacandan fazla yk yklemek doru deildir.

nsanlarn gei yolunu aksatacak ekilde kasabn yolda koyun kesmesi doru deildir. Dkknda buna bir yer yapmaldr. Kavun,
karpuz kabuklarn yola atmak, insanlara zararl olacak ekilde,
yollar slatmak doru deildir. Bunun gibi, yola kar atmak, yahut
evinin damndan akan sulan yola vermek doru deildir. Yolu temiz tutmas lzmdr. Umumi olan yola bakmak herkesin vazifesiValinin buralarda insan altrmas ve iin ehemmiyetini bildirmesi icabeder. Bir kimse evinde, insanlarn korktuu kpek beslerse ciz deildir. Soka pisletmekten
fazla bir zarar olmazsa
dir.

mni olmamak lzmdr. nk ondan saknmak mmkndr.

Yolda uyur ve gelene geene mni olursa, doru deildir. Sahibinin
bile

yolda oturup

uyumas doru

ve er'i deildir.

HAMAMLARDAK MNKERLER
gbee kadar
uzatp odurmak,

Dizden

bacan

olan avret yerini amak,

tellkn elini plak olarak

plak

baldrna srmesi, ciz deildir. nk omak, dokunmak, grmek gibidir. Hamamlarn duvarlarnda canl resimleri bulundurmak mnkerdir,
ktdr. Onlar krmak, yahut dar kmak vcibtir. Pis el ve kabolarak

lan az sular iine sokmak, pis elbise ve kablar suyu az olan havuzlarda ykamaktr. Zira bu gibi havuzlar
Maliki mezhebinden
baka her mezhebte pislenmi olur. Maliki'leri menetmek doru
deildir. fii ve Hanefi'ler menedilir. Maliki mezhebinde olana ise
bu hususta nehy-i mnker yaplmaz, nk o mezhebte cizdir.
ok su aktmak ve suyu israf etmek mnkerdir. Taharet bahsinde
anlatm olduumuz mnkerler de hamamlarda vardr.

MSAFRLkTEK MNKERLER
yayglar, gm buhurdan ve glsuyu iesi kullanmak,
aslan perdelerde canl resim olmak ciz deildir. Yerdeki yaygda

pek

KMYA-YI SAADET

366

ve yatakta resim olabilir. Buhurdan canl ekilde yapmak (mesela insan gibi) mnker olur. Sem' yapp kadnlarn gen erkeklere
bakmalar byk ktlklere yol aar. Burada nehy-i mnker herkese vacib olur. Nehyedemezse, oray terketmesi vcib olur. Ahmed
ibn Hanbel (rahmetullahi aleyh) gm srmedan grnce kalkp
oradan kmtr. Bunun gibi misafirlikte, ipek elbise giyen, yahut
parmanda altn yzk bulunann yannda oturulmaz. Byk olmayan ccuun bile ipek giymesi doru deildir. Zira ipek bu mmetin erkeklerine arap gibi haramdr. Bunu huy edinir, alr da,
bli olduktan sonra ister, buna meyli kalr. pein ne olduunu
bilmeyecek kadar kk ocua giydirmek ise mekruhtur. Fakat

yukandaki

gibi

haram

deildir.

Misafirlikte bir hokkabaz bulunur da oradakileri irkin ve yalan szlerle gldrrse, o kimsenin yannda oturmak doru deil-

Mnkerlerin hepsi oktur. Bu kadarn renince, mekteplerdeki, hneghlardaki, mahkemelerdeki, sultan divanndaki ve dier yerlerdekileri de buna benzetebilirsiniz.
dir.

ONUNCU ASIL

nsanlara Hkim Olanlarn

daresi
insanlara hkim olmak byk bir tir. Adaletle,
dorulukla
olursa yeryznde Hak Tel'nn halifesi olur. Adlet ve efkatten
uzak olunca da eytann halifesi olur. nk valinin devlet reisinin! zulmnden daha byk fesat sebebi yoktur. nsanlara hkim
olmak, onlar idare etmenin asl ilim ve ameldir. Hkmdarlk ilmi
l

uzundur. Ksaca bilmesi lzm gelenler unlardr:

Hkmdar, bu
dnyaya ne iin geldiini bilmeli, ebed yerini de bilmelidir. Dnya
onun iin bir konak yeridir; daima kalaca bir yer deildir. lk
kona ana rahmi, son kona mezar olan bir yolcudur. mrnden
geen her yl, her ay ve her gn. hakki istirahat yerine kendisini
yaklatran birer merhaledir. Herkes bu kprden geecektir. Hayat kprsn kurmakla zaman geirip, gidilmesi icabeden yeri
unutan aklszdr. Akll o kimsedir ki, geici olan bu dnyada yol
azndan baka bir eyle uramaz, dnyadan ihtiyac ve zarureti
kadarna kanaat getirir. Bundan fazlas ldrc zehirdir. lecei
zaman btn hazinelerin toprak altnda olmasn ister. O hlde
dnya mal ne kadar ok toplanrsa, derdi ve ayrlk elemi o kadar
ok olur. Kendi nasibi ise, kendine yetecek olandan fazla deildir.
Dierleri ise br dnya iin gnah ve vebl olur. lm zamannda
can vermesi de o kadar zor olur. Bu, kazandklar hellden olduu
zamandr. Eer haramdan mal ile para toplamsa, bunun azap vo
cezas ok iddetli olur.
Dnya ehvet ve arzularna sknt ekmeden sabretmek mmkn deildir. Fakat bunda da iman doru olmaldr. Bu birka gnlk geici ve bulank lezzet iin, hiret lezzeti elden karlabilir.
Halbuki oradaki padiahlk sonsuzdur. Onda bir leke, bir bulanklk bulunmaz. Birka gn sabretmek kolay olur. Bu una benzer ki,
bir kimsenin ok sevdii,

olduu

ve ona, -Bu gece onun yanna gidersen, bundan sonra onu bir daha gremezsin,
fakat bu gece sabredersen onu bin gece sana veririm-, desen, onu
ok sevdii hlde bin gece beraber bulunmak midi ile bir geceye
sevgilisi olsa

sabreder.

Dnyann

mddeti, hiretin binde

biri

kadar da deildir. Hat-

KMYA YI

SAADET
l

t dnya, hiret

Ebedilii,

yannda

hi gibidir.

nk

hiretin sonu yoktur.

sonsuzluu akl anlayamaz. Faraza yedi kat gkler ve

ku

dolu olsa ve bir

her bin senede bir buday yese,
btn budaylar biter, fakat ebed isonsuz) yine ebeddir. Hi eksilmez.
byle olunca, insan bir asr yaasa ve yeryz doudan batya kadar emrinde olsa, lkesinde hi kavga, ihtill olmasa, sonhlde, herkese
suz olan hiret hayatnn yannda ne deeri olurl
dnyadan az bir ey verilse, o da saf olmayp bulanktr. Elinde ok
ey olursa, ok hasisler onu ekemezler, kavga ederler. Ebedi pave saltanat bu ireti alak ile deitirmek nasl lzm
olur?

yer

buday

ile

diahl

Hkmdar, vali ve dier kimselerin bu mny kalbinde bulundurmaiaryla, dnya ehvet ve arzularna birka gn sabretmeleri,
emrinde olanlara efkat etmeleri, Allah Tel'nn kullarna iyi
davranmalar ve hakiki padiahn halifeliini yerine getirmeleri
hkmdar olabilir. Din byklerinin
kolay olur. Bunlar bilince
buyurduu gibi i yapmakla megul olur, dnyay kazanmakla deil. Zira Allah Tel'nn indinde dil bir padiah olmaktan byk
ibadet ve tat yoktur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: dil bir sultann bir gnlk adleti, altm senelik deilhnin glgevaml ibadetten stndr. Kyamet gnnde
sultanlardr.
sinde bulunacak yedi snf kimseden birincisi, dil
Reslullah (aleyhissalt vesselm) buyurdu: dil sultan iin her

Ar

gn altm mctehid-i sddkm ameli ge karlr. Yine buyurO'na en yakn olan kimse
ve en ok azap edecei de

du: Allah Tel'nn en ok sevdii ve

dil

padiahlardr, en byk

dman

zalim sultanlardr.

Yine buyurdu: Muhammed'in (aleyhisselm) nefsi yed-i kudretinde olan Allah Tel'ya yemin ederim ki, her gn dil padiah
iin o kadar ok sevab yazlr ki, btn emrindekilerin hayrl ileri
ona yazlr, onun bir namaz bakalarnn yetmi bin namaz gibidir. I byle olunca, bir kimseye Allah Tel'nn padiahlk vermesinden, onu kendine halife ve vekil yapmasndan daha byk
kazan olur mu? Onun bir saati bakalarnn mrne bedeldir. Bir
padiah, bunun hakkn bilmez, krn etmez, zulm yapar ve
ehvetinin, arzularnn dediini yaparsa, vaziyetinin ne kadar g
olaca meydandadr. Dediimiz adlet on kaaideyi gzetmekle elde edilir:

BRNC
bakasn

KAADE:

karlat

zaman kendini me'mur,

Bir ile
mir kabul etmelidir. Kendisi iin raz olmadna, hi-

Mslman iin de raz olmamaldr. Eer raz olursa hkim olmakta hyanet ve zulm etmi olur. Bedir gazasnda Reslullah

bir

NSANLARA

HAKM

OLANLARIN

DARES

360

aleyhi ve sellem) glgede bulunuyordu. Cebrail aleyhlsselm geldi ve AllahU Tel buyuruyor kl, sen glgedesin, ash&bn
se gnete duruyor! dedi. Bu kadarck bir eyle Reslullah'a (aley<sallll ah

Peygamber Efendimiz buyurdu: Cehennemden kurtulmak ve Cennette kalmak ve Lilhe illallah kelimesi le
lmek isteyen, kendisi iin beenmediini hibir Mslman iin
hisselm)

sylediler.

beenmem elidir. Yine buyurdu: Sabahleyin kalknca, AllahU TeMslmanlarn

l'dan baka arzusu olan, Allah adam deildir;
ilerinden ve onlara

KNC

yardm etmekten uzak

KAADE:

olan onlardan deildir-.

olanlarn huzuruna gelmeyi gzetmelerini

Jor tutmamal ve bunun tehlikesinden saknmaldr. Kendisinin
grecei bir Mslrnann ii olduu mddete, nafile ibadetlerle
uramamaldr. Zira Mslmanlarn ilerini grmek, btn nfile
ibadetlerden stndr. Bir gn mer ibn Abdlziz (rahmetullahl
Aleyh) ikindiye kadar insanlarn ilerini grd. Yoruldu ve dermansz kald. Evine gidip bir saat dinlenmek istedi. Olu, u saatte lmeyeceinden emin misin? Bir kimsenin seninle bir ii olur ve sen
bundan nasl eksiklik yapabilirsin, deyince, Doru sylyorsun,
kt.
buyurup kalkt ve

dar

uramay

NC KAADE:

ehvetleriyle, istekleriyle
kendine det etmemelidir. Gzel, ssl elbiseler giymek, tatl leziz yemekler yemek gibi. Belki her eyde kanaati gzetmelidir. Zira kanaatsiz adalet olamaz.

Selmn- Frs'ye (radibn Hattab (radyallah anh),

duydun
anh); Benim hllerimden beenmediin bir ey

mer

ey duydun mu? deyince Hayr, diye cevap verdi.

DRDNC KAADE: Elinden geldii mddete btn ilerinin esas, sertlik deil, rfk ve yumuaklk olmaldr. Reslullah

bir

(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

Emrin deki ere rfk

1

iie

mua-

mele eden padiaha, kyamette rfk le muamele ederler. Du etti

ve Y Rabbil Halkna rfk le muamele eden padiahlara Sen de
rfk ile muamele eyle. sertlik gsterenlere de sertlik gster, buyurdu. Yine buyurdu: Hakkn gzeten iin padiahlk ok iyi bir eydir; kusur edenler iin ise kt bir eydir.

Klmy-y Sadet

F. 24

KMYA-YI SAADET

370

Ve yine dedi

ki:

Cehenneme dayanamayan, Cenneti daha ok

se-

ver

BENC

Btn halkn memnun ve raz etmeye uramaldr. Ve bunu eriata uygun yapmaldr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Padiahlarn en iyisi sizi seven ve sizin kendisini sevdiinizdir. En fenas da, size dman olup lanet eden ve
sizin de ona dman olup lnet ettiinizdir, buyurdu.
Padiah,
yanna gelen herkesin kendisini vmesiyle gururlanmamaldr. Kendisinden raz olduklarn sanr. Halbuki bu korkudan olur. Hatta
aslnda, itimada ayan kimseler gnderip, halk nazarn d aki itibarn renmelidir. Zira kendi tutumunu ve vaziyetini ancak halkn

KAADE:

dilinden renebilir.

ALTINCI KAADE: Hi kimsenin eriata uymayan nzasn aramamaldr. nk eriatn kabul etmedii bir ey ile bir kimsenin
kendisinden raz olmamasndan kendisine zarar yoktur. mer b.
Hattb (radyallah anh) buyurur:
Her sabah kalktm zaman
insanlarn yars benden raz olmazlar-. Elbette kendisinden hak
alnanlar honut olmazlar. O hlde herkes honut ve memnun edilemez. Cahil o kimseye denir ki, Hak Telnn rzasn, insanlarn
rzas iin brakr. Hazret-i Muviye, Hazret-i Aie'ye (radyallah
anhm) mektup yazp, nasihat istedi. Hazret-i Aie (radyallah
anh) yle yazd: Reslullah'dan (aleyhissalt vesselam)
duydum ki: nsanlarn rzasn deil, Allah Tel'nn rzasn arayandan Allah raz olur. nsanlar da ondan raz eder. nsanlarn rzasn arayandan, Allah Tel raz olmaz ve nsanlar da ondan raz
etmez.

YEDNC KAADE: Bakanln

olduunu bilmelidir.
yapmak byk bir itir. Bunu yerine
ok zor

Allah'n kullarnn ilerini iyi

getirmeye uraan ve muvaffak olan en byk saadete kavumutur. Bunun hakkn vermezse, kimsenin dmedii
felkete duar

olmutur.
bn Abbas (radyallah anhm) der ki: Bir gn Reslullah'
(aleyhisselm) grdm. Geldi ve Kbe'nin kapsnn halkasn tuttu. Orada Kurey'ten baz kimseler vard. Buyurdu ki: eye dikkat ettikleri mddete imam ve sultanlar Kurey'ten olurlar. Kendilerinden

merhamet

istenince,

merhamet

ederler.

Hkm

adaletli hkmederler, sylediklerini yaparlar. Byle

istenince

yapmayanlara

Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn lneti olsun. Allah Tel&

onun ne farzn, ne de snnetini kabul eder.
hlde dikkat buyurunuz ve ne byk i olduunu, onun yznden hibir ibadetin ka~
bul
grnz!
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

olmadn

buyurdu

ki kimse arasnda hkmedip zulmederse, Allah'n lneti zalime olsun. Yine buyurdu: kimse vardr ki, yarn kyaki:

NSANLARA

HAKM

OLANLARIN

DARES

371

met gn Allah /Tel onlara bakmaz Yalan syleyen sultan, zina

eden yal ve kibirli fakir. Ashabna buyurdu ki: Ksa zamanda
dou ve bat taraflar fethedilir. Sizin mlknz olur. Oralardaki
Amillerden idevlet me' m urlar! haramdan saknan, fetva le i gren ve emaneti yerine getirenler hari, hepsi Cehennemlik olurlar.
Yine buyurdu: A 11 ahu Teal'nn, kullarn emrine verdii ve o
kimsenin bunlara hyanet edip, efkat, nasihat ve adaleti gzetmedii hibir kul yoktur ki, Allah Tel ona Cenneti haram eylemeeyledikleri bir
sin. Yine buyurdu: Mslmanlar zerine hakim
kimse, onlar kendi oluk ocuu gibi gzetmezse, korumazsa, Cehennemde yerini hazrlasn. Yine buyurdu: Kyamet gn mmetimden iki snf efaate kavuamaz: Biri zalim sultan, dieri dinde
taknlk yapp hududu aan bid'at sahibi. Yine buyurdu: Kyamet gnnde en iddetli azap, zalim sultanlaradr. Yine buyurdu:
Be kimseye Allah Tel gazb eder, isterse bu dnyada gazb
onlara ular. Byle olmazsa, devaml kalacaklar yer Cehennem
olur. Birincisi, bir kavmin reisi kendi hakkn emrinde olanlardan
alr ve onlara dil davranmayp onlardan zulm kaldrmaz. kincisi, bir kavmin reisine emrindekiler itaat eder, o ise kuvvetli ile zayf arasn gzetmez ve bir taraf koruyarak konuur. ncs,
bir erkek ki, hanmn ve ocuklarn Allah Tel'ya ibdet ettirmeye uramaz, din iin lzumlu olan bilgileri onlara retmez ve
hell - haram dnmeyip bulduunu onlara yedirir. Drdncs,
bir kimse ki, ii altrr, iini bitirir de, cretini tam vermez. Beincisi, bir kimse ki, mehr hususunda karsna zulmeder.

mer b. Hattb (radyallah anh bir cenazenin namazn kldrmak istedi. Bir bakas ileri geti ve namaz kldrd. Mevtay
mezara koyunca elini kabrinin zerine koydu ve Y Eabbi! Eer
ona azap edersen, Sana si olduu iindir. ayet rahmet edersen,
Senin rahmetine muhtatr. Ey mevta, ne mutlu sana ki. ne halife
ne tannm bir kimse idin, ne ktip idin, ne yardmc idin, ne
de maliye memuru idin, dedi, ortadan kayboldu. Hazret-i mer
(radyallah anh) onu aramalann buyurdu. Bulamadlar.
Hzr
idin,

aleyhisselm

idi dediler.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Vay sultanlarn hline, vay limlerin hline, vay emanetilerin hlinel Bun-

kyamette; keke samzdan ge aslsaydk da bu vazifeleri

kabul etmeseydik, derler. Yine buyurdu:
On kimsenin banda
bulunup kyamet gnnde eli bal olmayan kimse yoktur, tyt
amelle ldyse kurtulur, yoksa bir kinci buka vururlar.
lar

mer

(radyallah anh) buyurdu: Gklerin hkiminden yerlerin hkimine korkular olsun. Zira onu gryor. Ancak
adletle hkmeden, hakk gzeten, ahsi arzusuyla hkmetmeyen,
Hazret-i

KMYA YI

372

SAADET

yaknlann kayrmayan, korku ve mit ile hkmetmeyenler,

Kurn- Kerim'le bakan, onunla amel edenler kurtulmutur. ReKyamet gn
slullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
sultanlar toplarlar vet "Siz benim koyunlarmn oban idiniz. Yerkendi

memleket (valilik ve sultanlk hazinesinin sahibi idiniz. Niin benim emrettiimden daha ok had vurdunuz ve
"Y Rabbi! Senin emrini tutmadklar
ceza verdiniz?". Derler kit
in kzmtk". "Pekiyi, sizin kzmanz, benimkinden fazla mdr?",
buyurur. Bir bakasn getirirler. Ona, "Niye had cezasn az vurdun?", buyurur. "Ona acdm ya Rabbi", der. "Senin acman, benim
acmamdan ok mudur?", buyurur. Her ikisini de yni fazla vuran
da, az vuran da tutarlar ve Cehennemin bir kesini onlarla dol-

yznn

vilyet ve

dururlar.

Hibir sultan vmem.

Huzeyfe (radyallah anh) buyurur:
yi veya fena olduklar iin deil. Y ne iindir?, dediklerinde,
Zira Reslullahtan

(aleyhisselm)

duydum

ki:

Yarn

kyamet

gn padiahlar, valileri toplarlar, zalimi de dili de bir araya getirirler. Hepsini Srat kprs zerine koyarlar. Srata, onlar sallamas emrolunur. Hkmde zulm edenler, hkmet ilerinde
rvet alanlar daha ilk sallamada derler, giderler ve yetmi sene
Cehennemin dibine doru inerler. Sonra kendi yerlerine ularlar.
Dvud aleyhisselm, yabanc gibi
gidiyordu. Kim olduunu kimse tanyamad. Kimi grse, "Dvud'un
ve geim] nasldr?", diye sorard. Bir gn Cebrl
ahlk,
aleyhisselm, bir insan eklinde yanna geldi. Dvud aleyhisselm
ona da sordu. Cevap verdi ki, yi nsandr. Fakat kendi almasyla yese de beytti'l-maldan alp yemeseydi daha iyi olurdu. Mihrabna ekildi, alad ve "Y Rabbi! Bana bir meslek, bir san'at ret de,
kendi kazancmdan yiyeyim", dedi. Allahtt Tel da ona zrh yapHads

erifte bildirildi

ki:

yaay

masn

retti.

mer
dolard. Maksad

(radyallah anh) kendi bekisinin yerine gece

nerede bir eksiklik grse, onu tamamlamak idi.
Buyurdu ki: Frat nehrinin kenarnda bir uyuz koyunu ldrrlerse, hesap gn olan kyamet gnnde onu benden soracaklarndan korkarm. Halbuki onun yle bir adaleti ve ihtiyat vard ki,
hi kimse o dereceye ulaamaz.
Hazret-i

buyuruyor:
Abdullah ibn Amr ibn s (radyallah anhm)
Allah Tel'ya, Hazret-i mer'i (radyallah anh) ryada bana
gstermesi iin du ettim. On iki sene sonra onu ryada grdm.
Ykanm, elbisesi sarkm bir kimse gibi geldi. "Y Emire'l-M'minin, Allah Tel'y nasl buldun?", dedim. Buyurdu ki: "Ey Abdullah, yannzdan aynlal ne kadar oldu?". "On iki sene oldu", dedim.

NSANLARA

HAKM

OLANLARIN

DARES

373

Buyurdu ki: "Bugne kadar hesapta idim. Hesapta kaybedeceimden korkuyordum ama O'nun rahmetine gveniyorum".
Bizansllar bir

eli

gnderip,

Hazret-i mer'in

(radyallah

anh) nasl bir nsan olduunu ve ahlkm renmek istediler. Eli

Medine'ye gelince -Kralnz nerededir?-, dedi. -Bizde kral yok, Emir
knca HazHalife! vardr, dediler. Eli ehrin kapsndan
ret-i mer'i (radyallah anh) grd. Gnete yatm, kamy baaltna koymu ve alnndan ter akyordu. O kadar ki, yer slanmt. Bu hl, elinin kalbine byk bir tesir brakt. Kendi kendizatn
ne, Btn cihann melikleri, krallar heybetinden titredii
bu hli, beni artyor. Adil olursan byle emin uyursun. Bizim
krallarmz zulm ediyorlar. Onun iin de daima korkuyorlar. Sizin dininizin hak din olduuna ahidim. Eer eli olarak gelmeseydim, derhal Mslman olurdum. imdi de gidip geleceim ve Ms-

dar

nn

lman olacam,

diye

dnd.

zor taraflar bunlardr. Bunu anlatmak ise uzun

srer. Padiah, daima din limlerine yakn olmakla selmet bulur.
Din yolunu onlardan renir ve bu iin g yerlerini ona kolay

Padiahln

ederler.

SEKZNC KAADE:

Daima

dinini seven ve

kayran

alimleri

grmeye susamah, nasihatlarm dinlemeyi candan stemeli ve dnyay seven ve isteyen limlerden kamaldr. Zira kendilerini ona
sevdirmek isterler. Onu verler. Onun rzasn ararlar. Elinde olan
murdar ve haramdan bir eyler alabilmek iin bu hileye ba vururlar. Dinini seven ve kayran lim, padiaha ve malna tama* etmeyen ve adaletle, insafla konuandr. akik-i Belh, Harun Reid'gidince Zhid olan akik sen misin?, dedi. akik bezhid deilim buyurdu. Bana nasihat et, dedi. Buyurdu ki: Allah Tel seni Hazret-i Sddik'n (radyallah anh) yerine oturttu. Onun gibi. senden de sdk Idorulukl istiyor. Hazret-i
Fruk'un yerine oturttu. Onun gibi, senden de, hak ile btl Idoayrman istiyor. Hazret-i Zinnureyn'in (Osman'n I
ru ve

yanna
nim, ama

in

yanl

(radyallah anh) yerine oturttu. Onun gibi, senden de, hay ve

kerem istiyor. Hazret-i Ali'nin (radyallah anh) yerine oturttu.
Onun gibi senden de ilim, cmertlik ve adlet istiyor. Harun Red,
-Biraz daha nasihat et, dedi. Buyurdu ki: -Allah Tel'nn bir binas vardr. Ona Cehennem denir. Seni o binann kapcs yapt ve
sana ey verdi. Beyt'l-Mala ait mal, kl ve kam. Bunlar sana verdi ve bu ey ile insanlar Cehenneme yaklatrma, buyurdu. Bir i iin yanma gelirlerse, senden bir ey isterlerse, vermemezlik etme. Allah Tel'nn emrine uymayanlan bu kam ile
cezalandr. Haksz yere. bir kimseyi ldreni lenin velisinin izni
ile bu klla ldr. Bunlar yapmazsan Cehenneme gidenlerin n-

KMYA YI

374

SAADET
h

cs sen olursun, dierleri senin arkadan gelir. Harun Reid, Biraz daha nasihat buyurun, dedi. Buyurdu ki: Kaynak sensin, memurlarn, etrafndaki nehirler gibidir. Menba' berrak olursa, nehirlerdeki bulankln zarar olmaz. Ama menba' bulank olursa,
nehirlerin

berrakl dnlemez.

Abbas ile Fudayl ibn lyad'n

yanna gitti. Kapy vurunca Kur'n- Kerim okuduunu duydu.
ftyet-i kerimeyi okuyordu: Dnyada kt i ileyenler bu ilerini,
iman eden ve iyi i ileyenlerle bir tutacamz zannettiler. Bu dnce ve hkmleri irkindir 0). Sonra Kapy al, dedi. Abbas

Harun Reid, vezirlerinden olan

ald ve Emir'l-M'minin geldi, kapy a, dedi. Emr'lM'mininin benim yanmda ne ii vardr? buyurdu. Emir'l-M*minine itaat et-, dedi. Kapy at. Gece idi. Mumu sndrmt.
Harun Reid musafaha iin karanlkta elini uzatt. Fudayl ibn lyd
elini tutunca, Ah, bu yumuak el, eer Cehennemden kurtulursa,
buyurdu. Sonra buyurdu ki: Ey Emr'l-M'minn, kyamet gn
iin Allah Tel'ya verecein cevaplan hazrla. nk her Mslman ile seni teker teker sorguya ekecek ve senden adlet isteyecektir. Harun alamaya balad. Abbas, Daha syleme, Emir'lM'minni ldreceksin, dedi. Buyurdu: Ey Hmn ( 2 ), sen ve
senin kavmin onu helk eylediniz ve bana, onu ldrecek misin?
diyorsun. Harun, vezirine dedi ki: Sana Hmn demesinin sebebi,
beni Fir'avnla bir tutmasn gsteriyor. Bunun zerine, nne bin
altn koyup, Bu helldir, annemin mehir parasndandr, dedi.
Ben sana elinde olanlar sahibine ver diyorum, sen ise bana veriyorsun! buyurdu. Yanndan kalkt ve gitti.

kapy

ibn Abdlaziz, Muhammed ibn Ka'bl'l-Kurez'ye Adlet

nasl olur? Bana anlat dedi. Buyurdu ki: Mslmanlardan senden
kk olanlara baba, byk olanlara oul, senin gibi olanlara karde ol. Herkesin cezasn, gnah ve kuvvetine uygun yap. Sakn
kzarak bir kam vurma, yerin Cehennem olurl.

mer

Zhidlerden biri zamann halifesinin yanna geldi. Halife, Bana nasihat et, dedi. Buyurdu ki: Ben in'e bir yolculua
tm. O memleketin kral sar idi. ok alyor ve diyordu ki: Kuladuymadna deil, kapma gelen ve feryad eden mazlumlarn sesini duyamadma alyorum. Fakat gzm gryor. Gidiniz,
elbise giysin, dedi. Bylece her
iln ediniz, zulme urayan
elbiseli olanlar arrd.
gn bir file binip etraf dolar,
Ey Emre'l-M'minin! Bu dediim kfir lkesinde bulunan bir kfir kralnn Allah'n kullarna olan efkat ve merhametidir. Sen ise
m'mihsin ve Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) ehl-i bey-

km-

mn

krmz
krmz

ti)

45

Cslye: 21.

(2)

Hmn:

Flr'avn'un vezirinin

addr.

NSANLARA HKlM OLANLARIN DARESt

375

efkat ve merhametinin ne kadar olmas icap

tiini artk sen dn!.

tindensin. Senin

Eb Kulbe, mer ibn Abdlaziz'in yanna

et-

Bana
Adem aleyhisselmdan bugne kadar
nasihat et, dedi. Dedi ki:
senden baka halife kalmad. Biraz daha nasihat et, dedi. buyurdu ki: Senden sonraki ilk halife, senin sermayen olacaktr.
Biraz daha syle, dedi. Buyurdu ki: Eer Allah Tel seninle
ise, neden korkuyorsun? Yok, eer seninle deil ise, kime snabilirsin?. Bu szn bana yetiir, dedi.
gitti.

Halife,

Sleyman ibn Abdlmelik halife idi. Bir gn Bu dnyann nimetlerinden bu kadar istifade ettim, kyamette hlim ne olur7 diye dnd. Zamann lim ve zhidi olan Eb Hzm'a bir kimseyi gnderip, Orucunu ne ile ayorsun, bana ondan gnderin, deBen gece bundan
di. O da kzarm buday kepei gnderdi ve
yerim, dedi. Sleyman bunu grnce alad ve kalbine bir byk
hl zhir oldu. gn hibir ey yemeden oru tuttu. nc gnn akam, gnderilen o ey ile iftar etti. Derler ki, o gece hanm
ciile yatt ve olu Abdlaziz dnyaya geldi, ondan da adlet ile
handa bir tane olan ve mer b. Hattb'a (rady allah anh) benzeyen mer ibn Abdlaziz dnyaya geldi. Bunun ise, Eb Hzm'n
gnderdii o yiyecein bereketinden istifade etmek niyeti ile oldu-

unu

bildirmitir.

mer

diye
ibn Abdlaziz'e Tevbe etmenizin sebebi nedir?
sorduklarnda, Bir gn bir kleyi dvmtm. Bana, "Sabah kyamet olacak son geceyi hatrla", dedi. Kalbime ok tesir et, dedi.

ba

ak,
Byklerden biri Harun Reid'i Arafat'ta, yalnayak,
kzgn kum ve talar zerinde durup, Y Rabbi! Sen sensin, ben
benim. Benim iim daima gnah ilemek, senin iin ise daima mafiret etmektir. Bana merhamet eyle, derken grd. Din byklerimiz buyuruyor ki: Yeryznn kudretli padiahnn, yedi kat
gklerin ve btn lemlerin en kudrei padiah nnde nas yal-

vardna

dikkat ediniz!.

mer

ibn Abdlaziz,

Eb Hzm'a, Bana nasihat ver, dedi.

Buyurdu ki: Toprak stnde uyu ve lm unutma. lm sana
hatrlatacak her eye dikkat et, lm hatrlatmayandan ise uzak
ol! nk lm ok yakn olabilir.
O hlde padiahlarn bu hikyeleri gznnde tutmalar, dierlerine verilen bu nasi hatlara kabul etmeleri, grdkleri her limden
nasihat istemeleri lzmdr. Padiahlar gren de nasihatten kanmanial ve doruyu sylemekten ekinmemeli, onlara gurur vermemelidir. Yoksa zulmnde ortak olmu olur.

KMYA- YI SAADET

376

DOKUZUNCU

KAADE

Yalnz

kendisinin zulmetmemesine
kanaat etmeyip, me'murlarn, vekillerini ve hizmetilerini de dzeltip zulmlerine rza gstermemelidir. Zira onlarn zulm de kendinden sorulacaktr. Kendi zulm ise onlardan sorulmayacaktr.

mer

b.

Eb Musa

Hattb,

mektub yazd. Kendi memuru

el-E'ari'ye

Emma

(radyallah anhm)

en iyisi,
emri altnda bulunanlarla iyi olandr. En kts de. emri altnda
olanlarla fena olandr. Sen doru olmazsan memurlarn da yle
olurlar. O zaman sen, yeil ayr grp, ok fazla otlayan ve ok
yiyerek doyup,

yemek

idi:

ba'd; mirlerin

hayvan gibi olursun. Tevrat'ta

yazldr ki: Sultann, memurunun zulmne ses karmamas, bu
zulm ilemesi gibidir, cezasn eker. Sultann bilmesi lzmdr ki
kendi din ve hiretini, dierlerinin dnyasna satmasndan daha
byk aldanma ve aklszlk yoktur. Zekt memurlar ve hizmetisebebiyle len

leri,

kendilerinin

dnyas

iin

hizmet ediyorlar, zulmlerini valinin

gznde gzel gsterirler. Kendileri dnya maksatlarna kavuurken, onu Cehenneme gnderirler. Ele geecek birka gm iin senin helk olmana sebep olan kimseden daha byk dman olur
mu?.

Memurlarna ve

devlet iinde

alanlara adletle

i yaptrma-

yan, emri altnda olanlara hakknda adaleti gzetmemi olur. Bunu da, daha nce kendi beden lkesinde adleti gzetmeyen yapa-

maz. Burada adlet, ehvet ve gazab zulmn akldan kanp,

bunlar akla ve din hkmlerine esir etmektir, akl ve dini onlara
esir etmek deil. nsanlarn ou, akl, ehvet ve gazabn hizmetinde bulundurur, yahut da ehvet ve gazab emellerine kavumak
iin, baka mnlar karrlar. Akl, melekler cevherinden ve Allah Tel'nn askerindendir. ehvet ve gazab ise eytann askeridir. Allah Tel*nn askerini, eytann askerine esir eden, bakasna nasl adlet edebilir? O hlde ilk adlet gnei, kalbde doar
ve sonra onun ziyas; evinde olanlara ve yaknlarna sirayet eder.
Daha sonra da onun ualar emri altnda olanlara ular. Gne olmadan ua beklemek ise muhaldir.
Adlet. akln ok olmasndan doar. Akln okluu ve kemli,
olduu gibi grmek, zn anlamak,
ile kalmamaktr,
dnya iin adlet ederse, dnyadan maksadnn ne olduuna dikkat etmelidir. Maksad iyi yemek ise, onu insan eklinde
hayvan bilmelidir. nk yemei ok istemek hayvanlarn iidir.
pekli elbiseler giymek iin yapyorsa, onu erkek eklinde kadn bilmelidir. nk sslenmek kadnlarn iidir. Dmanlarn kahretmek iin yapyorsa, insan eklinde yrtc hayvandr.
nk saldrmak, insanlar birbirine katmak canavarlann iidir. Eer akl varsa, btn bu hizmetilerin ehvet ve mideleri iin

NSANLARA

HAKM OLANLARIN DARES

37T

gn kendilerine yevmiye vermezse, yannda

bulunmayacaklarn bilmelidir. O halde ona yaptklar hizmetleri,
yapmlardr.
kendi ehvetlerini avlamak, elde etmek iin tuzak
Onun huzurunda yere kadar eilmeleri, aslnda kendilerinedir. Bunun almeti de, bu ii bakalarna verince, hepsinin ondan ayrlmalar ve ayn ekilde bir bakasna yaklamalardr. Nerede para
hizmet

ettiklerini, bir

orada alr ve secdeye kapanrlar. O hlde,

onlar hakikatte hizmet etmiyor, belki o kimse ile alay ediyorlardr.
Akll olan, ilerin suretine, grnne deil, hakikat ve zne
bakmaldr. Bu ilerin hakikati de anlattmz gibidir. Byle olduuna inanmayann, akl yoktur. Akl olmayann adli ladletil de
yoktur. Adleti olmayann yeri ise Cehennemdir. Bunun iin bu
akldr. Her eyin en dorusunu Allah bilir.
sadetlerin

olduunu

bilirlerse

ba

ONUNCU KAADEt

Padiah mtekebbir olmamaldr.

den [kendini byk grmektenl

intikam almaya davet eder.

hm

Hm

Kibir-

kzgnlk

artar ve onu
ise akl giderir. Bunun hastal-

ve

ilc kitabmzn Mhlikt rknnde Gazab

ksmnda anlatlacaktr. Fakat bu galib olunca, her iinde afv etmeye yanamal, kerem sahibi ve soukkanl olmaya uramaldr.
tehlikesi ve

Eb Cfer halife idi. Hyanet eden bir kimsenin

ldrlmesini emretti. Mbrek ibn Faddale orada idi. Dedi ki: Ey
Anlatrlar

ki,

Emire'l-M'minin, nce Reslullah'n

(sallllah aleyhi ve sellem)

Buyurdu ki: Hasan- Basri bildiriyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: "Btn insanlarn bir meydanda toplandklar kyamet gn bir ses duyulur ki: Ailah Tela'mn indinde kudreti olan
ayaa kalksn. nsanlara afv ile muamele edenden bakas kalka;
maz". Bunun zerine Halife, Dokunmaym, onu affettim, dedi.
ou kendilerine dil uzatmaktan gelir, ylelerinin kaaktmak isterler. Byle zamanlarda s aleyhisselmn Yahya
aleyhisselma, Sana bir kimse bir eyi doru sylerse kret, yalan sylerse daha da kret. Zira amel defterindeki sevap zahmet
ekmeden artar. Yni o kimsenin ibadetlerini sen hi zahmet ekbir hadis-i erifini

benden

dinleyiniz*. Pekiyi, syle-

dedi.

Kzgnln

nn

meden

senin defterine aktarrlar.

Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve sellem) huzurunda bir

kimsenin kuvvetinin okluundan bahsettiler. Ne bakmdan? buyurdu. Kiminle greirse yere atyor ve herkesi yeniyor, dediler.
Buyurdu ki: Kuvvetli ve mert, bir kimseyi yere atan, yenen deil,
tagazabn yenendir. Yine buyurdu: eye kavuann
zaman .-eriattan ayrlmayan, memnun olduumam olur:
nun hakkn gzeten, kudretli olduu hlde hakkndan fazlasn albuyurdu: nsanlara,
mayan. Hazret-i mer (radyallah anh)

man

Kzd

kzgnlk zamann

grmeyince, itimad etme; tama*

zamannda

tec-

378

KMYA YI

SAADET

rbe etmediin kimsenin emnna emniyet etme!. Ali ibn Hseyin

(radyallah anhm) bir gn mescide gitti. Bir kimse kendisine
svd. Hizmetileri sveni dvmek istediler. Buyurdu: Ona dokunmayn!. O kimseye de, Bizim hakkmzda bilmediin eyler oktur. Sizin bizim yardmmzla grlecek bir iiniz var mdr?, buyurdu. Sven ok utand. Ali ibn Hseyin (radyallah anhm)
ona bir elbise verdi ve yanndakilere, o kimseye bin dirhem gvermelerini syledi. O adam olduu yerde kald ve Bu kimsenin peygamber evld olmasna ahidlik ederim, dedi.
Yine ondan bildirilir ki, iki defa klesini ard. Klesi cevap vermedi.
duymadn m? buyurdu. Duydum, dedi. Niin cevap vermedin?, buyurdu. Senin gzel ahlkna gvenerek bana
kzmayacan bildiim iin, dedi. Allah Tel'ya krler olsun ki, benim klem benden emindir, buyurdu.

ardm

Eb Zer in (radyallah anh) klesi, bir koyunun ayan krd. Niin krdn? deyince, Seni kzdrmak iin, bile bile krdm,
dedi. Ben de sana bunu reteni, yni eytan kzdraym, buyurdu ve o kleyi azd eyledi. Bir kimse kendisine svd. Buyurdu ki:
Ey civanmerdi Benimle Cehennem arasnda tehlikeli bir geit
vardr. O geidi aarsam, senin bu szne kzmam. Aamazsam,
dediinden de daha aaym.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
Bir kimse
hilm ve afv ile gndz oru tten, gece sabahlara kadar namaz klann derecesine ular. Bazlar da bir bakan
hlde, yalnz evindeki muamelesinden dolay, cebbarlar defterine yazlr.

olmad

Yine buyurdu: Cehennemde bir kap vardr. eriata uymayan bi

Anlatrlar ki eytan Msa
iin kzanlar bu kapdan girerler.
aleyhisselmn huzuruna gelip, Sana ey reteyim de, benim
iin Allah Tel'dan afv iste, dedi. Msa aleyhisselm O ey
nedir? diye sordu. Acelecilikten kan, aceleci olanlarla, ocuklarn topla oynad gibi oynarm; kadnlardan kan, insanlar iin
kadnlardan daha ok emniyet ettiim bir tuzak kurmu deilim;
bahillikten kan, bahil olann din ve dnyasn ziyan ederim, dedi.

Reslullah (aleyhisselt vesselm) buyurdu: Hrsm almaya

gc yettii hlde, hrsn yenenin kalbini, Allah Tel emn iman
ile doldurur, Allah Tel'ya tevazu iin ssl elbiseler giymeyene
Allah Tel keramet hllesi giydirir. Yine buyurdu: Kzan ve
Allah Tel'mn kendisine kzmasn unutan kimseye korkular olsun. Bir kimse Reslullah'a gelip, Bana bir ey ret de, onunla
Cennete gireyim, dedi. Buyurdu ki: Kzma, Cennet senin iindir.
Bir daha syle, dedi. Kimseden bir ey steme, Cennet senin
indir, buyurdu. Bir daha ret, dedi. kindi

namazndan

son-

NSANLARA HAKM OLANLARIN DARES

ra yetmi defa istifar

et,

yetmi

senelik

gnahn

370

afvolsun, buyur-

du. -Benim yetmi senelik gnahm yok-, dedi.

Annenin gnah
afvolur, buyurdu. Annemin de bu kadar gnah yok, dedi. Ba-

bann gnah

buyurdu. Babamn da bu kadar

yok, dedi. Kardein iin olur, buyurdu.
iin olur-,

gnah

Abdullah ibn Mes'd (radyallah anh) buyurur:

Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) bir mal taksim ediyordu. Bir kimse,
bu taksim Allah iin olmad, yni adaletle olmad, dedi. bn Mes'd
bu sz Reslullah'a (aleyhisselm) anlatt. Reslullah (aleyhisselm) hiddetlendi, mbarek yz kzard ve Allah Tel kardeim
Musa'ya (aleyhisselm) rahmet etsin ki, ona bundan ok sknt
verdiler ve o sabreyledi, demekten baka bir ey sylemedi.

Padiah ve

valiler iin,

bu

hadis-i erifler ve

rnek hikyeler,

nasihat olarak yetiir. Zira iman varsa, bunlar tesirini

gsterir.
Tesir etmiyorsa, kalbi imandan
demektir. Kalbinde ve di-

boalm

linde lftan

baka

bir

ey kalmamtr.

Kalbde bulunan iman ba-

kadr, iman zhir bakadr. Senelerce, binlerce altn haram olarak almas ve bakasna vermesi ve hepsi kendi zerinde er'an
bor kalmas ve kyamette hepsini kendisinden istemeleri ve bu paradan bakalarnn faydalanmasna alan bir zekt memurunun
imannn hakikati nasldr bilemiyorum. Bunlar son derece gafil
olmaktandr ve Mslmanlk deildir. Vesselm.

Sadet kitabnn birinci ve ikinci rknleri tamam oldu.

Elhamdlillhi rabbl'l - alemin, ve sallftllah ala hayr halkm*
Muhammedin ve alihi t - tayyiblne t - tbirin ve seUeme teslimen

Kimyay

daimen keslran.

MM GAZAL

Kimy-y Sadet

Tercme eden:
A.

FARUK MEYAN

II

NC RKN
din yolunun akabe-

Kimy-y Sadet kitabnn nc rkn

lerini

Bunlara mhlikt denir. Neve areleri nasldr? Bu da on asl zeredir.

bildirir.

tehlikeli geitlerini!

dirler, katrlar, il

BRNC
[ahlkll

ASIL: Riyazet

olmak

nefs ve kt

huyun ilc ve

huylu

iin tedbirler.

KNC

ASIL, Mide ve fere ehvetlerinin

bu ikisini ok istemeyi krma.

NC

iyi

ASIL, ok

sylemek ve bunun gibi

DRDNC

ASIL,

konumak

arzularnn

istemenin ilc, gybet,

ilc

ile

yalan

dil fetleri.

Hm,

hkd, ilc ve

fetleri.

BENC

ASIL, Dnya sevgisinin ve -Dnya sevgisi, btn gnahlarn badr, hads i erifinin izah.

ALTINCI ASIL, Mal

YEDNC

sevgisinin ilc ve bahilllin feti.

ASIL, Mevki ve

SEKZNC

bykln

ilc ve fetleri.

ASIL, badet ve kendini zhid

gstermeyi sevme-

deki riyann ilc.

DOKUZUNCU

ASIL, Kibir ve ucbun ilc ve

iyi

ahlk, tevazu

ve kendini kk grmeyi elde etmek in areler.

ONUNCU

ASIL, Gurur ve gafletin izah.

Kt sfatlarn balcalar bunlardr. Dallar da bu asllar anlatlrken gelecektir. Bu on geidi geen, iini temizler ve kt ahlkn pisliklerinden kurtulur. Kalbii imann hakikati ile sslenmeye
liyakat kazanr. Mrifet, tevhid, tevekkl ve bunun gibi eylere
.

kavuur.

BRNC
Riyazet-i

ASIL

Nefs ve Kt

Ahlktan Temizlenme
Sonra iyi ahlkn
hakikatini aklarz. Zira riyazet ile iyi ahlk elde etmek mmkndr. O hlde bunun yolunun nasl olduunu anlatalm. Sonra kt
ahlkn almetlerini syleriz. Daha sonra da bir kimsenin kendi
ayplarn bilmesinin arelerini ve iyi ahlkn almetlerini, ocuklar yetitirmek ve terbiye etmeyi ve bu iin balangcnda bulunan
bir mridin mcahede yolunu anlatrz, inallah Tel.
Biz

bu aslda

iyi

ahlakn

faziletini

anlatrz.

Y AHLKIN STNL VE SEVABI

Muhammed

Mustafa'y (sallllah aleyhi ve lini

ve sellem) iyi ahlk ile vyor ve Elbette sen, en byk, en gzel
ahlk zeresin- (') buyuruyor. Peygamberimiz (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu-. Ben iyi ahlk tamamlamak iin gnderildim z ). Yine buyurdu: Kyamette teraziye konan en byk ey,

Hak

Tel,

gzel ahlktr.

( ).

Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) huzuruna bir kimse

4
Sonra
gelip, Din nedir? diye sordu. yi ahlktr ( ), buyurdu.
tekrar sa ve sol tarafndan gelip ayn ekilde sordu ve ayn cevab
ald. Drdnc defa sorunca, Anlamyor musun? Kzmyac aksn,
buyurdu. Amellerin en stn nedir? diye sorduklarnda, yi
ahlktr, buyurdu. Bir kimse Reslullah'a (sallllah aleyhi ve
sellem), Bana nasihat et, dedi. Nerede olursan Allah Tel' d an
sakn ( 5 ), buyurdu. Biraz daha nasihat et, dedi. Her ktlkten sonra bir iyilik yap ki, o ktl silsin. buyurdu. Biraz daha
nasihat et, dedi. nsanlarla grrken iyi huylu ol () buyur-

'(1)

68

Kalem:

4.

(2), (3), (4). (5), (6)

111/43,

RYAZET-I NEFS VE KT AHLAKTAN

385

-Allah Telft kime yi ahlk ve gzel yz naslb ederse Cehen-

di*.

nem
leri

TEMZLENME

atei onu yakmaz

(*).

Reslullaha (sallllah aleyhi ve sellem) filn kadn gndzoru tutar, geceleri namaz klar, fakat huyu ktdr, komula-

-Onun yeri Cehennemdir ( 2 ), buyurdu. Yine buyurdu: -Sirkenin bal bozduu gibi, kt ahlk da
3
). Reslullah (aleyhisselm) du ederken, Y Rabtati bozar-

rn

dili ile incitir,

dediklerinde,

4
yarattn, ahlkm da iyi eyle < >, buyurdu. Reslullaha
(sallllah aleyhi ve sellem), Allah Tel'nn kuluna verdii en
Yine
iyi ey nedir?, diye sorduklarnda yi ahlktr, buyurdu.
buyurdu: Gnein buzu erittii, yok ettii gibi, iyi ahlk da gnah-

bi!

Beni

iyi

lar yok eder

).

Abdurrahman ibn Semre (radyallah anh) der ki, Resulullah'm (sallllah aleyhi ve sellem) yanndaydm. Dn gece garib Mr
ey grdm. mmetimden bir erkei dizi zerine dm grdm.
Kendisi le Allah Tel arasnda bir perde vard. yi ahlakn ge6
butirdiler, aradaki perde kalkt ve Allah Telya kavutu (
yurdu. Yine buyurdu: Kul iyi ahlk ile, gndz oru tutmu, gebadeti az da olsa,
celeri namaz ile geirmi gibi derece kazanr.
7
Reslullah'n (aleyhis).
hirette yksek makamlara kavuur
selm) en gzel ahlkndandr ki, bir gn kadnlar, evinde yksek
) .

konuuyorlard. Kalabalk idiler. mer (radyallah anh) ieEy

ri girince, kadnlar katlar. Hazret-i mer (radyallah anh)
kendilerinin dmanlar, benden korkuyorsunuz da, Allah'n Peygamberinden korkmuyor musunuz?, deyince, kadnlar, Sen ondan sert ve atlgansn, dediler. Reslullah (aleyhisselm) buyurdu: Ey tbn Hattb, nefsim, hkmnde olan Allah Tel'ya yemin
sesle

ederim ki, eytan seni yolda grrse, heybetinden yolunu deitirir

8
ve baka yola sapar ( ).
Fudayl (rahimehullah) buyurdu: yi huylu fsk ile arkadalkt huylu kaari ile IKur'n- Kerim okuyucusu ilel arkadalk
etmekten daha ok severim. Abdullah ibn Mbrek (rahimehulNilah) kt huylu bir kimse ile yolculuk yapt. Ayrlnca, alad.

alyorsun? dediklerinde, O zavall benim yanmdan gitti. O

kt huyu da onunla beraber gitti ve ondan ayrlmad, dedi. Kettn (rahimehullah) der ki: Sofu, iyi huyludur. Kimin ahlk senden iyi ise, senden daha sofudur. Yahy ibn Muz- Rzl (rahimehullah) buyurur: Kt huy yle bir gnahtr ki, o olduka hibir
tat fayda vermez. yi huy lahlkl bir iyi tattir ki, o olduka
hibir gnah ziyan vermez,.
in

(1).

(2),

(3),

(4)

111/43.

(5).

(6), (7).

(8)

111/44.

Kimy-y

Saftdet

F. 25

KMYA-YI SAADET

306

HAKKAT

GZEL AHLKIN

Gzel ahlkn hakikati nedir ve nasldr? Bu hususta ok szler

sylenmitir. Herbiri
kadarn syleyebilmitir. Hepsini
sylememilerdir. Mesel biri diyor ki: Aln ak olmaktr. Bin
Bir bakas da
de. nsanlarn skntlarna katlanmaktr, diyor.
Karlk beklememektir, diyor. Bunun gibi ok eyler sylenmitir. Bunlarn hepsi gzel ahlkn, iyi huyun dallardr. Hakikati ve
tamam deildir. Biz hakikatini ve tamam olma snrn aklaya-

karlat

lm:

nsan

iki

eyden yaratlmtr:

vcud olup gzle grlebikalb gz olmadan anlalamaz. Bunlarn

Biri

teki de rh olup,
her ikisinin de ktlk ve iyilikleri vardr. Birine gzel ahlk, dierine gzel yaratl denir. Gzel ahlk btnn ruhun Ve kalbini
suretinden ibarettir. Nitekim gzel yaratl da zhir suretten ibarettir. Yalnz gzn veya yalnz
gzel olmasiyle yz gzel
olmayp, burun,
ve gz hepsinin gzel ve mtenasip olmasiyle
gzel olduu gibi, kalb de, ilim,
ehvet ve adlet kuvvetleri
bir araya gelmeyince gzel olmaz.
lir.

azn

az

hm,

lim kuvvetli Bununla zekilii demek

i
i

szlerin

dorusu

ile

ktlkten, itikatta
Tel, Hikmet (ilimi
tir

ile

istiyoruz.

Bunun

gzelli-

yalann kolayca ayrmasdr. lerdeki iyilihakk btldan ayrmasdr. Nitekim Allah

verilen kimseye, elbette ok hayr verilmi-

O), buyurdu.

Gazab kuvvetinin iyilii: eriatin emrinde olmak, eriatin emri

kalkmak ve oturmaktr.

ehvet kuvvetinin iyilii: Serkelik etmemek, eriatin ve akln

dna tamamaktr. Bylece eriata uymak, akl ve eriatle ona kolay gelir.

Adletin iyilii: Gazab (kzgnlk) ve ehveti arzular

akln iaret ve yol gstermesi altnda zaptetmektir.
I

Gazab av kpei, ehvet

din ve

akl svari gibidir. Zira at bazan

serkelik, huysuzluk yapar, bazan da uslu olur. Kpek bazan alkn olur, bazan da yaratl eklinde olur. Kpek alkn ve at terbiye edilmi olmaynca atn stndeki svari, av yakalamak midinde olmaz. Bilkis kpek kendisine saldrr ve at kendisini yere
atar korkusuyla helk olacan dnr. te adletin^ mns bu
ikisini akl ve dine itaat^ettirmektir. Bazan ehveti^
(gazaba-,
kzmayal saldrtp serkeliklerini krmal, bazan
ehvete mu- 4
i

at,

hma

hm

(1)

Bakara:

269.

RYAZET- NEFS VE KT AHLAKTAN TEMZLENME

3B7

sallat edip

arzularn

frenlemelidir.

Bu drt sfat byle

olunca, de-

diimiz gzel ahlk en gzel ekilde olur. ayet bunlardan bazs

iyi olmazsa, bu gzel ahlk mutlak Iher bakmdan) olmaz. Nitekim
bir kimsenin az gzel olup, burnu gzel olmazsa, gzellii tamam
olmaz.

Bunlardan her

kt olunca, her birinden kt huylar vo

fena iler meydana gelir. Her birinin ktl iki ekilde olur. Biri
haddi amakla, dieri de az, eksik olmakladr.
biri

lim kuvveti haddi aarsa, ilmini kt yolda kullanr, buna cerbeze denir. Eksik olunca da budalalk ve aptallklar yapar. Ortada
ondan

olursa,

iyi areler,

vetli ferasetler

meydana

doru

grler,

doru dnceler

ve kuv-

gelir.

Hm

Igazab - kzgnlk! kuvveti haddi aarsa, ona tehevvr

Ikorkusuzlukl denir. Az ve eksik olursa,
yreksiz ve cesaretsiz
derler. Ortada olursa, yni, ne az ne de ok olursa, buna cesaret
denir.
Cesaretten, kerem, yksek himmet, yrekli olma, hilm, soukkanllk, acelesizlik ile
yenmek ve buna benzer ahlklar
doar. Korkusuzluktan ise, herkese barmak, kendini beenmek,
byk grmek, sert davranmak, kendini tehlikeye atmak ve bunun
gibi huylar ortaya kar. Az olursa, kendini
grmek, zavall,
biare, alak himmetli ve zelil olmak sfatlan doar.

hmn

aa

ehvet

kuvveti ok fazla olursa^buna hrs denir.

zaman o
kimseden hayszlk, rezillik, mrvvetsizlik, namussuzluk, hased,
zenginlerden sklmak, fakirleri beenmemek ve bunun gibi huylar ortaya kar. Eksik olursa, geveklik, namertlik, hissizlik, ihmalkrlk gibi huylar doar. Ortada olunca, iffet denir. Ondan hay,
kanaat, cmertlik, sabr, zerfet ve uygunluk huylan grnr.

Bunlarn her birinin iki ucu vardr. Her iki ucu da kt ve irkindir. kisi arasnda iyi, gzel ve beenilen vardr. ki u arasndaki bu orta yer, kldan daha incedir. Srt- mstakim doru yoll
bu ortadr. ncelikte de hiretteki srt gibidir. Bu srt zerinde
doru yryen, yarn Srt kprs zerinde korkusuz olarak yrr. Bunun iin Allah Tel her ahlk ve huyda ortay emretti ve
iki ucundan men ve zecr eyledi, yle buyurdu: Onlar ki harcadklan vakit ne israf, ne de sklk yaparlar; (harcamalan) ikisi aras
I

ortalama olur ('). Allah Tel, Peygamberimize (sallllah aleyhi ve sellem) Elini hi vermeyecekmi gibi balama ve hepsini verip yannda bir ey kalmayacak kadar da ama ( 2 ), buyuruyor.

hlde,

bilmi

diklerimizi her iki

(1)

25

gzel ahlkl, tam mnsiyle, bu syleutan uzak ve doru olarak bulundurandr.

ol ki, err

Frkan:

67.

(2)

17

sr-.

29.

KlMYA-YI SAADET

388

Tpk

gzel yzde, her yerin dzgn,

gibidir. nsanlar burada drt ksma

doru, mtenasip ve
ayrlmlardr:

iyi

olmas

btn bu sfatlarn en olgun hli kendilerinde bulunandr. Ayn zamanda gzel ahlk da en yksek derecededir. Btn insanlar ona uymaldr. Bu ise yalnz Muhammed aleyhisselmda vard. Nitekim mutlak Iher bakmdanl gzel yz Ysuf aleyhisBirincisi,

60amda

idi.

btn bu sfatlarn en kt ekilde bulunduu kimseOnu, insanlarn arasndan

lerdir. Bu ise mutlak kt ahlktr.
uzaklatrmak vcibdir. nk o eytan ekline yakndr. eytan
ok irkin, pek ktdr. eytann irkinlii ruhunun, sfatlarnn
kincisi,

ve

ahlknn

irkinliidir.

ncs, bu iki derece arasnda olup, iyi ahlka daha yakn

olandr.
Drdncs, yine ikisi arasnda olup, ktle daha yakn
olandr. Grnen zahiri gzellikte en gzel ile en irkin ok az ve
ou ikisi arasnda bulunduu gibi, iyi ahlk da byledir. O hlde
herkesin gayret etmesi, en yksek dereceye kavumasa da, yaklamas lzmdr. Btn huylar gzel olmasa bile hi olmazsa bir ksm, yahut ksm- zami Ioul iyi olsun. Gzel yzle irkin yzdeki
farklarn sonsuz olmas gibi, ahlkta da byledir.

mns

budur. Bu ise, ne bir, ne on,

ne yz ey deil, oktur. Fakat esas, ilim, gazab, ehvet ve adlet
kuvvetleri iledir. Bunlardan bakalar bunlarn dallardr.

Gzel ahlkn

ak

olarak

GZEL AHLKLI OLMAK NSANIN ELNDEDR

grn deimeyip, yaratld ekilde

Bazlar, insann
kald gibi, mesel ksa, uramakla uzun olmaz; uzun da ksa olmaz; irkin gzel olmaz deyip, kalbin sreti olan ahlk da deimez diyorlar. Yanlyorlar. ayet byle olsayd, terbiye etmek, riyazet ekmek, nasihat vermek, iyi tavsiyelerde bulunmak bo ve
lzumsuz olurdu. Reslullah (aleyhisselm); Ahlknz gzelleiriniz 0), buyurdu. Buna nasl^bo ve imknsz denebilir. Zira
hayvan bile hrnlk ve serkeliinden, alkanlk ve yumuaklk
hline evirmek mmkn oluyor. En vahi hayvanlar bile gzel baile ehliletiriliyor! Kalb hllerini yukarda anlatlana
benzet-

km

mek yanltr.

ksmdr.- Bazlar insann istei dndadr.

Mesel hurma ekirdeinden istese de elma fidan kmaz. ^ Ama
bakarak, byterek ondan hurma aac olur. Bunun gibi
ve
ler

iki

hm

ti)

IH/44.

RYAZET-l NEFS VE KT AHLAKTAN

ehvetin asln, insann istei

hm

ile

gidermek

TEMZLENME

mmkn

389

deildir.

Ama

ve ehveti, riyazet ile mtedil lorta - zararsz hale getirmek

mmkndr. Bu da tecrbe le sabittir. Fakat baz huy hakknda
daha zor olur. Bunun zorluunun iki sebebi vardr: Biri, yaratlta o
huy kuvvetli yaratlmtr, br de, uzun zaman o huy ve ahlknn arzularn yapmtr. nsanlar bunda drt derecedir.
1

BRNC

DERECE: Sf olup, yiyi ktden ayramaz. Huyunda

bir iyileme ve ktleme olmayp, yaratld ekilde kalan kimsedir. Bu ise ilemekle dzelir ve abuk slah olur. Kendisine iyi ahlk retecek, fena ahlkn zararlarn bildirecek, yol gsterecek
bir kimse lzmdr. Btn ocuklar kkken byledir. Onlarn yolunu baba ve anneleri izerler. Onlan dnyaya haris ederler, iste-

yaamalan iin onlar salverirler. Bylece baba ve

ocuklarn din bakmdan kanlarna girmi olur. Bunun

dikleri gibi

an-

neleri

iin

Hak Tel, Ey Mslmanlar, kendinizi

nemden koruyunuz- ), buyurdu.

ve evinizde olanlar Cehen-

KNC

DERECE: Henz bozuk bir itikada saplanmam, fakat

daima ehvet ve gazabna uymay huy edinmitir. Bununla beraber
bunlar yapmann iyi olmadn da bilir. Bunun ii daha zordur.
Zira iki eye ihtiyac vardr: Biri, bozuk ahlk Ihuyul karmak,
kincisi iyilik ^tohumunu ona ekmektir. Fakat onda, bunun iin ciddiyet ve liyakat meydana gelirse abuk dzelir ve kt huylardan
kurtulur.

NC DERECE: Ahlk ktlemi

olduunu da

bilmez. Hatt

olup,

yapt

iin

bu huyunu kendisi gzel grr.

kt

Bylesi-

nin dzelmesi ok nadirdir.

DRDNC DERECE: ledii

ktlklerle vnendir.

makbul i sanr. Baz insanlarn, ben

u kadar

Bunu

insan ldrdm,
kadar arap itim, demesi gibi. Bu, Allah Tel tarafndan bir
sadet gelmeyince, il kabul etmeyen bir hastalktr.

AHLKI DZELTME YOLU [TEDAV USL1

Bu huyu, kendinden atmak isteyen iin bir yol vardr. O da o
huyun yapmak istedii her eyi yapmamak, ona muhalefet etmektir. Zira ehveti, muhalefet etmekten bakas krmaz. Her eyi zdd,
tersi krar. Scaklktan meydana gelen hastaln ilc, souklukgelen her hastaln ilc, tevazu ve alalmadr. Bahillikten meydana gelenin de ilc, mal vermektir. Btn
*
huylar bunun gibidir.
tur.

Hmdan^meydana

(1)

66

Tahrm;

6.

KMYA YI

390

tn

hlde

iyi

ileri

iyi

SAADET

ileri det edende, iyi huylar

yapmay emretmesinin srr da

meydana

gelir.

budur. Zira bu

iyi

eriaamel-

lerden maksat, kalbi irkin suretten, iyi surete evirmektir. nsann

zorla det edindii ey, onun tabiat olur. Bir ocuk daha balang-

mektepten ve ilim renmekten kaar ve ona zorla ilim okutulursa, onun tabiat Ihuyul olur. Byynce ilimden zevk ve lezzet
alsa da, oturup ilim renmeye sabredemez. Bunun gibi gvercinle
oynayan, satran veya kumar oynamay det edenler, tabiatlar
huylar olduu iin, btn dnya rahatln ve elinde olan her
eyi ona verirler. Bundan el ekmezler. Hatt tabiatna uymayan
eyleri yapa yapa tabiat eklini alr. Hilekrla, dolandrcla
alan, dayak da yese, eli de^kesilse dayanr. Hatt bununla iftihar
da ederler. pler, hacamatlar, yaptklar ilerle,, limlerin ve
sultanlarn birbirine vndkleri gibi vnrler. Muhannesler bile
yaptklar pis ile birbirlerine vnrler. Btn bunlar, det etmenin neticesidir. Hatt yle insanlar vardr ki, kil yemeyi huy edinir,
yemezse duramayacak hle gelir. Hastal ve lm gze alr da
ta

yine yer.

hlde tabiatn

zdd

ve muhalifi, adet ile Icok yaplarakl tabiatn ayn oluyorsa, yemek ve imenin bedene uygun olmas gibi
tabiala uygun olan eylerin det yoluyla tabiat edinilmesi daha kolay olur. Allah Tel'y tanmak, O'na itaat etmek, ehvet ve gazabna hkim olmak, insann kalbinin tabiatna lyaratlnal uygundur. nk kalb. melekler cinsindendir. Meyli bunun hilfna olan
kimse, hasta olmu, gdas kalbini bozmutur. Baz hastalar, yemesevmez ve kendine dokunan eyleri ister. O hlde Allah Tel'tanmaktan ve O'na itaat etmekten bakasn seven hastadr. Nitekim Allah Tel, -Kalblerinde hastalk vardr 0), ve Kurtulu, Allah Tel'ya selim kalb ile gelenleredir ( 2 ), buyuruyor.
Vcudun hasta olmas, bu dnyada lme gtrd gibi, kalbin
hasta olmas da br dnyada lmeye gtrr. Hastann nefsine
muhalefet edip, hekimin emri zere ac illar imesinden baka
kurtulma midi
gibi, kalb hastalnn
tedavisi iin de
nefsinin isteklerine uymayp. eriatn sahibinin (aleyhiselm) emrini kabul lzmdr. nk insanlarn kalblerinin tabibi O'dur.
Bedenin ve kalbin tedavisi bir yoldadr.
soutmak ya-

i
y

olmad

Sca

hut

souu stmak

Bunun

ok olan kimse, zorla

tevazu ederse ifa bulur. Bir kimsede tevazu galib olup, zilleti haddine gelirse, uraarak kibirlenmekle ifa bulur.

Demek

ki gzel

[yaratltrl. Bu
(1)

ise

Bakara:

gibidir.

gibi kibri

ahlkn sebebi vardr: Biri. asl ftrattr

Allah Tel'nm ihsan ve fazldr. Bir kimse,
10.

(2)

26

uara: 88-89.

RYAZET

NEFS VE KT AHLKTAN TEMZLENME

391

aslnda gzel huylu ve alak gnll yaratlm olur. Byle insan

lar oktur. kincisi, zorla iyi iler yaparak, onlar det hline getirir.
ncs, ileri ve ahlk iyi olan insanlar devaml grr ve onlarla arkadalk eder. Bu gzel huylar kendiliinden onun tabiat
olur. Bundan haberi bile olmaz. Yaratlnda iyi huylu olmak,
iyi
kimselerle arkadalk etmek ve iyi ileri det hline getirmek eklnde olan bu saadete kavuan, en yksek dereceye ular. Bu
nden mahrum kalan, yni ftrat eksik olan, kt kimselerle

arkadalk eden ve kt
ya

kfirlik! te

celer vardr.

ileri kendine det eden, akilik lsilik ve-

Bu ikisi arasnda ok derebazlarnda ktlk bulunur. Her-

en yksek derecede

Bazlarnda

iyilik,

olur.

kesin sadet ve felketi kendisindeki bu huylar lsndedir. Zerre kadar iyi amel ileyen onu grr ve zerre kadar ktlk ileyen
onu grr (*), yet-i kerimedir.

FASIL
BTN SAADETLERN BAI, URAARAK
YAPMAKTIR

Ameller, zalarla yaplyorsa da, bunlardan maksat kalbi deitirmektir. Zira o leme ancak kalb ile gidilebilir. Daima olgun
ve gzel olmas lzmdr ki, Allah ^Tel'nn huzuruna lyk olsun.
Ayna parlak ve passz olunca, melekttaki suretler onda grnr.
Hatt yle bir cemli seyreder ki, sfatlarn duyduu Cennet O'nun
kalr. Her ne kadar bedenin de o lemden nasibi var
yannda
ise de, esas kalbdir ve vcud, ona tbidir. Beden ayrdr, kalb de ayrdr. Zira kalb. lem-i melekttandr. Beden ise, lem i ehdet-

aa

tendir.

Bunu da kitabmzn

ba

tarafnda

aklamtk.

Kalb bedenden ayn olmakla beraber, kalbin onunla alkas

vardr. Zira beden ile yaplan iyi bir iten kalbe bir nur ular. O
nur sadet tohumudur. ^Yapt her kt iten kalbe bir zulmet
iner. O zulmet ekaavetin tohumudur.
Bu alka sebebi ile, insan
bu dnyaya getirdiler. Bylece bu bedenden tuzak ve let yapp,
kendi iin keml sfatlarn elde eder. Mesel yaz yazmak sanat
kalbin bir sfatdr. Fakat bunu yapan parmaktr. Bir kimse yazsnn iyi olmasn isterse, aresi zorla ok yaz yazmaktr. Bylece bunlarn arasnda gzel yaz bulunabilir. yi olan yaznn sretinikalb
alr ve parmaa yazdrr. Bunun gibi hariteki, dtaki iyi iten,
kalbi iyi huy elde eder. Kalbteki sfat ve huy iyi olunca, iler de

o huya gre meydana

(1)

99

gelir.""

Zlzl: 7-8.

KMYA- YI SAADET

392

hlde btn sadetlerin

balangc uraarak

iyi

i yapmak-

Bunun neticesi, meyvesi de, kalbteki sfatlarn iyi etmektir.

Sonra da onun nuru danya vurur ve hayrl iler isteyerek yaplr. Bunun srr da kalb ile beden arasmdaki ilgidir. Birbirlerine tesir ederler. Bunun iindir ki, gaflet ile olan, i beyhude olmu olur.
tr.

Zira o i. kalbi kendisinden gafil ederek hibir sfat vermez.

FASIL
YARATILITAN OLAN GZEL VE RKN HUYLAR
meden meydana gelen bir hastalk iin fazla scak
melidir.

Scak da hasta

yice bilmelidir

ki,

scak arasnda

yeme-

edeblir.^Terazi gibi dikkat etmek

lzmdr.
maksat mizacn mutedil olmasdr. Bu da souk-

kisinden birinde deil. tidal haddine ulanca, ilc brakr ve o itidali korumaya gayret eder. Mutedil ine
scak, ne souk eyler yer. Bunun gibi ahlkn da iki taraf vardr. Biriciyi, dieri ktdr. Maksat ise, ikisi ortasdr, itidaldir.
Mesel bhil bir kimseye malndan verebildiin kadar ver desek,
vermesi iyidir. Ama israf haddine gelirse, ktdr. Bunu tartacak
terazi eriattr. Nitekim beden ilcnn
terazisi de tp
ilmidir.
hlde yle olmaldr ki, eriatin ver dedii eyi vermek, kendisine
kolay gelmeli, o eyi saklamak ve vermemezlik iinden gelmemelidir. eriatin saklamay, vermemeyi emrettii eyi de vermek, iinden gelmemelidir. tidal byle olur. eriatin, saklanmasn emrettieyi vermemek iinden gelmiyorsa ve uraarak dzelebiliyorsa, hl hastadr. Fakat iyi bir taraf var ki, zorla il alabilir. Bu
zorlama tabiatinden gelmektedir.
la

olur.

Bunun

iin

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu: Allah Tel'nn emrini seve seve yapn, byle yapmazsanz zorla yapnz ki, bunda sabretmek ok hayrldr. Tekeli fle
zorlayarak) mal veren cmert deildir. Cmertlik, mal erirken
mal vermesi kolay gelmektedir. Tekellfle mal saklayan bahil deildir. Bhillik yaratl icab mal toplamaktr. O hlde gzel ahlk
tabi olup, tekellfn kaldrlmasdr. Ahlkn kemli, kendi yulareriatin eline vermek, emir ve yasaklarna uymas kolay
gelmek, kalbinde hi phe ve itiraz kalmamaktr. Nitekim Allah Tel buyurur: Rabbinin hakk iin onlar iman etmezler. T
ki aralarnda htilf ettikleri eyde sana
hkmettirip, sonra da o
hkmden nefislerinde glk ve phe bulmazlarsa zhir ve btnda sana inkyd ederler ( ). Bu bir srdr. Bu kitap bunu anlatmaya takat getiremezse de, bir iaret verebilir.
I

d) 4

Nis: 65.

RYZET-1 NEFS

nsann

VE KT AHLAKTAN TEMZLENME

sadeti, melekler

sfatnda olmaktr. nk insan

393
onla-

cevherinden olup, bu leme yolcu olarak gelmitir. Onun madeni melekler lemi olacaktr. Buradan gtrecei garib sfatlan,
onlarn muvafakati ile ondan ayracaklardr. Oraya gittii zaman
onlarn sfatnda olmaldr-, buradan hibir yabanc sfat gtrme-

rn

Mal saklamaya hars olan, mal ile meguldr. Harcamaya

dkn olan da onunla meguldr. Gururlanmaya haris olan insanlarla megul, tevazuya dkn olan yine insanlarla meguldr.
Melekler ise. ne mal ile, ne de insanlar ile meguldr. Belki yalnz
melidir.

Allah Tel'nn akna dalm, baka hibir eye iltifat etmezler.

maldan kesilmeli ve insanlardan
O hlde insann kalbinin
ayrlmaldr. Bunlardan ksmen temizlenmek ancak bununla olur.
nsandan ayrlmayacak .sfatlar bunlarn arasnda bulunursa da.
bir ynden onlardan uzak olmu olur. Nitekim scak su scaklktan,
souk su soukluktan uzak deildir. Ilk ve ikisi arasnda olan su.
sanki ikisinden de uzak gibi grnr. O hlde her sfatta emredilen
itidl ve orta hili olmak bu incelik iindir.

ball

Demek ki, kalbe dikkat etmek, her eyden kesilmek, herkesten

ayrlmak ve Allah Tel ile megul olmak ve buna dalmak lzmdr. Nitekim Allah Tel, Allah de, ve onlar kendi oyunlarna
brak- ('), buyuruyor. Belki L ilhe illllahn hakikati de budur.
nsann btn dnya alkalarn tamamen kesemeyecei sebebiyle de buyurdu: Sizden hibiriniz mstesna olmamak zere ille oraya (Cehenneme) urayacaktr ( 2 ).

anlalyor

btn riyazetlerin sonu ve btn mcahedelerden maksat, bir kimsenin tevhide kavumasdr.
Bu da yalnz Allah Tel'y grmesidir ve kfidir. Yalnz O'na itaByle olunca
at etmelidir. Kalbinde baka bir ilgi kalmamaldr.
gzel ahlk elde edilmi olur. Hatt insanlk leminden kurtulup
hlde bundan

ki,

Hakk'n hakikatine kavuur.

FASIL
GZEL AHLKA

KAVUMA

YOLLARI
i

Bil ki, riyazet zor bir itir.

mtehasss olur ve yolun

Cann

diine takmaktr. Fakat

tabib,

inceliklerini bilirse, zorluklar kolay olur.

mridi balangta Hakk'n hakikatine

armaz. nk ona dayanamaz. Mesel ocua Mektebe git, devlet bakan olursun, desen^o, bakanln ne demek olduunu bilmez. O hlde, o ie nasl gayret edebilir? ocua, Mektebe git, ak-

Tabibin lutfu yledir

di

En'ra: 91.

ki,

(2)

19

Meryem:

71.

KMYA- YI SAADET

304

am

sana top ve oyuncak vereceim, oynayacaksn dense, ocuk

seve seve sylenenleri yapar. Biraz daha byynce, oyundan vazgemesi iin, Sana gzel ve ssl elbise yaptracam, denir. Daha sonra da bakanl ve efendilii kendisine vdeder ve der ki:
pekli elbiseleri kadnlar giyer. Biraz daha byynce Bakanlk
ve efendiliin de asl yoktur. Zira hepsi lmle yok olur, gider,
dersin. O zaman onu ebedi sultanla davet edersin. O hlde mrid,

balangta tam
gz

ihlsl olmayabilir.
iyi grdkleri eylerle

Ona

uramak

ile

izin verip,

iin

mcahede

dkn olmak arzusu krlm

kalnca kendini beenmek meydana

Bylece kalbinde mala

bo

.kurtulunca,

man

da, kendini

mride

dilencilik

aa

Daha
ve bunun

insanlarn

ba

etmelidir.

olur.
gelir.

Bundan

za

beenmeyi krmak lzm olur. Byle zamanlarda

yaptrmaldr. Onda bir kabul grrse menetme-

uratrmaldr. Mesel

hellarm temizlii
iini
gibi ileri ona vermelidir. Bunun gibi onda grnen
her sfat iin, tedricen az iltan balamal, hepsini birden yaptrmamaldr. Zira hepsine birden dayanamaz. Riya ve hret iinse
her eye katlanr. Kt sfatlar ylan ve akrep gibidir. Riya ise ejderha gibidir; hepsini yutar. Sddiklardan en son yok olan kt s-

lidir.

fat

ilerle

bu riyadr.

KALB HASTALIINI VE NEFSN AY1BLARINI

BLMEK ARES

si,

gzn

iyi

grmesi

gibi.

Bunun

shhati ftratndaki asuygunluk zere bulunmasdr. Asgibi kalbin

lnn, hususiyet ve yaradlna

lnda kendi tabiatnda olan sever. Bu da
Biri,

iki

eyde meydana

gelir:

rdede, dieri de kudrettedir.

RDEDE OLAN:

Hibir eyi, Allah Teldan ok sevmemek-

nk yemek, bedenin gdas olduu gibi, Allah Tel'y

nmak da kalbin gdasdr. Yemek istemeyen yahut az isteyen
tir.

ta-

bir

beden hastadr. Bir kalbden Allah sevgisi gider veya azalrsa o kalb
de hastadr. Bunun iin Hak Tel, Ey Muhammed (aleyhisselm)
hicreli terkedcnlere de ki, eer babalarnz, ocuklarnz, mallarnz, ticaretlerinizi, kabilenizi, akrabanz ve elinizde olan her e-

(D

Tevbe:

24.

RYAZET! NEFS VE KT AHLAKTAN

KUDRETTE OLAN. AUahU

TEMZLENME

3B5

nn

emri kolay gelmektir. Bu

emri yapmak iin kendini zorlamaya lzum kalmamaktr.
Hatta
bundan lezzet almaktr. Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi
ve sellem), Gzmn nuru namazdr, buyurmas buna iaretTe&l&

tir.

Bu

duu

iki

mny

kendinde bulmayan kimsede kalb hastal'

ol

Tedavisiyle uramaldr. Bazan bu sfatta olduunu

sanr, fakat yle olmaz. nk insan kendi aybn, kusurunu gbellidir.

remez. Kendi
1

aybn

Tasavvufta

drt yolla grebilir:

olgun, keml ve ikml derecelerini

am

bir

eyhin huzurunda oturmakla olur. Kalbine bakar ve btn kusurlarn kendisine syler. Bu, zamanmzda ok az ve ok kymetlidir.
2

Mfik

bir dostu

kendine

murakb

eder. Bir kusur ileyin-

ce rtmez, kskanarak da fazla sylemez. Kendi ilerini onun sz

ile dzeltir. Bu da ok kymetlidir. Dvud-i Ti'ye, Niin insanlar-

kalkmazsn, dediklerinde, Ayp ve kusurlarm benden

saklayan insanlarla oturup sohbet etmekte ne faydam vardr? bu-

la oturup

yurdu.
3

Dmanlarnn

szn dinlemelidir. nk ^dman gz

hep ayp ve kusur grr. Dmanl sebebi

sznde doru taraflar oktur.

ile

mbala

etse de,

nsanlara bakmal kimde bir ayp ve kusur grrse, kendisi ondan kanmal, kendisinin de byle olduunu dnmelidir.
sa aleyhisselma, Sana edebi kim retti? diye sorduklarnda,
Hi kimse retmedi, kimin bir ktlk yaptn grdysem, o
ktl yapmadm, buyurdu.
Biliniz ki, bir kimsenin akl ne kadar az ise, kendine o kadar
hsn-i zan eder. Akll olan da kendine s-i zan eder. Hazret-i mer
4

(radyallah anh) Huzeyfe'den (radyallah anh), Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) mnafklarn almetlerini sana syledi.
Bende nifak almetlerinden ne grdn?, diye sordu. O hlde herkes kendi ayp ve kusurlarn renmek istemelidir. Zira hastalk
bilinmeyince il kullanlmaz. Btn illar ehvete uymamaktadr.
Nitekim Allah Tel, Allah'n makamndan korkup, nefsini hev
ve arzularndan menederse, elbette onun ebed kalaca yer Cennettir
buyuruyor. Reslullah, gazdan dnnce ashbna,
Kk cihaddan, byk cihada dndk, buyurdu. Byk cihad
nedir?, dediklerinde, Nefisle cihaddr ( 2 ), buyurdu. Yine buyurdu: Nefsinden gelecek beldan korun.
Allah Telft'nn indinde
gnah olan eylerden onun arzusunu verme. Zira yarn sana d(1)

79

Nzlt:

40

44.

(2)

IH/57.


KMYA YI

308

man

olur ve lanet eder. Bylece

eder t
nefisten

).

Hasan

SAADET

btn uzuvlarn

birbirlerine lanet

Basr (rahmetullahi aleyh) buyurur:

Dizginleri,

sk

tutulacak hibir binek hayvan yoktur. Seriyy's-Sakatl buyurur ki: Krk senedir nefsim benden yemek iin balla ceviz istiyor, hl bunu yemedim. brhim-i Havs
buyuruyor ki:

danda

ok nar grdm. Yemek istedim. Birini kopardm eki idi. Bir daha almadm ve yle gittim. Bir kimseyi, yere
yklm, arlar yznn etrafnda dolayor ve onu sokuyorlard
Lbnan

idim.

grdm. Selm verdim. "Aleykesselm y Ibrhim", dedi. "Beni nereden tandn?", dedim. "Allah Tel'y tanyana gizli hibir ey
kalmaz", dedi. "Seni Allah Tela ile megul gryorum, ne iin
bu arlarn senden uzaklatrlmasn istemiyorsun?" dedim. "Sende de bir hl var. Ne iin Allah Tel'nn, nar yemek arzusunu
senden almasn istemiyorsun? Nar yemek istemenin yaras br

Arlarn yaras ise bu dnyada kalr".

Nar. mubah olmakla beraber, mn ve hakikat sahipleri yasak
tutmulardr. Zira helli ve haram istemek onlar iin ayndr. He-

dnyada

olur.

kapsn

kapamasalard ve zaruri miktardan fazlasn verselerdi, alr haram da isterdi. Bu sebeple, mubah kaplarn bile
kendilerine kapamlardr. Haramdan her ekilde kurtulmay bunda bilmilerdir. Nitekim Hazret-i mer (radyallah anh) buyurur
ki: Harama dmek korkusuyla,
hellden yedi defa el ektim.
Bir baka sebebi de (yni mubahlardan da saknmann bir baka
sebebi del insann nefsi mubahlara alr, det hline getirirse, dnyay sevmeye balar. Kalbi ona balanr. Dnya ona Cennet olup
lm zor gelir. Bylece, nimetin okluu sebebiyle, haddi ama ve
Allah' unutma kalbinde doar, zikir ve mnct etse de, lezzet ve
tad alamaz. Mubah olan arzu ve isteklerini de ona vermezsen, krlr, zlr ve dnyadan sour. Ahiret nimetlerine^ kavuma evki
meydana gelir. O zntl ve knk hlinde bir tebih sylemek
ll

nefse

kalbine yle tesir eder

lenen yz tebih, byle
,

Nefis,

ahine

ki,

sevinli

tesirli

benzer.

ve nimetler ierisinde iken sy-

olmaz.

Bunu yetitirmek ve altrmak

alt

iin ka-

ranlk bir yere hapsederler. Gzlerini kaparlar ve

her eyden uzak tutarlar. Sonra yava yava et verirler. Bylece sahibine
alr ve ona itaat eder. Bunun gibi nefis de, alkn olduu detlerinden kesilmedike, gz, kula ve dili balanmadka,
uzlete,
ala, susmaya, uykusuzlua ve riyazete almadka Allah Tel
ile yaknlk kuramaz. lk zamanlar kk ocuu memeden ayrmak gibi, bu da nefse zor gelir. Fakat bir zaman sonra, memeden

kesilmi ocuun bir daha

(1)

111/50.

meme almamas

gibi olur.

RYAZET-l NEFS VE KT AHLAKTAN TEMZLENME

307

daha ok sevdii ve istedii eyi nefsine yaptrmamaktr. Galib olan eyi yapmamasdr. Makam ve iktidar seven, nefsine bunun terkini sylemeli, mal ve serveti sevenin de bunun terkini sylemesi lzmdr. Bunun gibi Allah Tel'dan baka
eyle teselli bulmak isteyen bu fikri, zorla kendinden uzaklatrmaHerkesin

l ve
seni

ebedi

riyazeti,

lzm olacak eye gayret

ettirmelidir,

lm zamannda

brakacak olan eyleri, bugn lm gelmeden,

bile bile, seve

brak ve Allah Tel'ya itaatle ura. Nitekim Allah

Tel, Dvud aleyhisselma vahiy ile bildirdi ki: Y Dvudl Emrine uymak istediin, BENM. Benim emrime uyl. Reslullah (salseve sen

buyurdu: -Cebril aleyhisselm kalbime

dnyadan kimi istersen sev, nk onu senden ayra-

l&llah aleyhi ve sellem)

fsldad

ki,

caklardr.

GZEL AHLKIN ALMETLER

Gzel ahlkn almetleri vardr. Allah Tel Kur'n- Kerm'de m'minleri vasfederken buyurur: Namazlarn huu' ile klan,
lzumsuz eylerden uzak duran m'minler elbette kurtuldular ('). Ayetler devam ediyor ve sonunda, Byle kimseler vrislerdir ( 2 ) buyuruyor. Yine orada buyurur: Tevbe, ibadet ve hamledenler, t Mminlere mjde ver- e ( 3 ). kadar devam eder. Yine buyurur: Allah Tel'nn makbul kullar, yeryznde sekine
ve vekar ile yrrler, cahiller kendileriyle edebsizce konuunca,
cevaplarnda, muarz olmaktan saknp, yumuak sz le gnahdan
,

salim olurlar

).

Mnfklarn almetleri ksmnda anlatlanlarn hepsi, kt

ahlkn almetleridir. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurur: Benim himmetim namaz, oru ve badettir. Mnfkm himmeti (maksad) hayvan gibi yemek ve imektir (*). Htem-i Asem (rahmetullahi aleyh) der ki: M'min tefekkr ve ibret alma ile, mnfk ise hrs ve amelle megul olur. M'min, Allah Tel'dan baka herkesten emin olur, mnfk ise Allah Tel'dan baka herkesten korkar. M'min, Allah Tel'dan baka herAllah Tel'dan baka herkesten
mid eder. M'min maln din uruna feda eder ve alar, mnfk
gnah iler ve gler. M'min yalnzl ve halveti sever, mnafk
kalabal ve insanlara karmay sever. M'min daima eker ve bimeyeceinden korkar, mnfk ekmez ve ekmeden bimek ister.
kesten midi keser.

Mnfk

M'mlnn:
Tevbe:

(1)

23

(3)

(5)

HI/60.

12.

1-3.

ise

(2)

23

(4)

25

M'mlnn:
Frkan:

63.

10.

KMYA-YI SAADET

398

Bykler buyurmutur: Gzel ahlk, hay ve edebil olmak, az

konumak, eziyetsiz olmak, doru sylemek, iyilik yapmak istemek, ok tat etmek, az kusur yapmak, herkesin iyiliini istemek,
herkes hakknda iyilik yapmak,
herkese efkatli olmak,
vakarl
durmak, acele etmemek, kanaat sahibi olmak, kredici olmak, sabrl olmak, ince kalbli olmak, yumuak huylu olmak, eli ksa ve
tamsz olmak, svmemek, lnet etmemek, gybet etmemek, sz tamamak, kt sz sylememek, aceleci olmamak, kin tutmamak,
haset etmemek, aln ak olmak, tatl dilli olmak, sevdiini ve sevmediini Allah iin sevmek ve sevmemektir.
Bil ki,

lere

gzel ahlk, en yok

sabrda ve nsanlardan gelen

eziyet-

katlanmaktadr. Nitekim Reslullah'a (sallllah aleyhi ve

sel-

lem) ok eziyet ettiler, mbarek dilerini krdlar ve o Y Rabbi,

onlara merhamet et, anlamyorlar O), dedi. brhim-i Edhem (rah
metullahi aleyh) sahrada dolayordu. Yanna bir asker gelip, Sen
kul musun? Ikle misin?! deyince, Evet dedi. nsanlar nerede

yayorlar?

Kabristan gsterdi. Ben bdn mmur yeri,

insanlann yaadklar yeril soruyorum, deyince, Orasdr, dedi.
Asker, bana bir sopa ile vurunca, lbrhim-i Edhem kanlar iinde
kald. Asker, ibrhim-i Edhem'i tutup ehre getirdi. brhim-i Edhem'in ashab onu grnce, Ey ebleh, lahmakl bu zt brhim-i
Edhem'dir, deyince, asker attan indi, ayan pt ve Niin ben
kulum Ikleyiml dedin?, dedi. brhim-i Edhem, Allah Tel'nn
kuluyum da onun iin, buyurdu. Sana bdn sorduum zaman,
kabristan gsterip, bdn orasdr, dedin. Bunun sebebi ne idi?.
Buyurdu ki: Btn bu ehirler harb olacak da ondan. Sonra buyurdu: Bama vurduu zaman ona du ettim. Niin? dediklerinde, Onun sebebiyle bu ide sevaba
kavuacam biliyordum.

Onun

dedi.

sebebiyle iyilie

kavumama karlk,

benim sebebimle ceza

grmesini istemedim, buyurdu.

Eb Osman- Hyeri'yi imtihan etmek

kimse evine daKapya gelince, ieri almayp Bir ey kalmad, dedi. Eb

Osman- Hyer, gitti. Bir zaman sonra, arkasndan gidip onu ard. Geri dnd. Birka defa byle tekrar etti. Her arnda geri
dnd ve kovulup gitti. Nihayet ev sahibi, Bu civanmertliinize
Igzel hlinizel ayorum deyince, Benim bu hareketim nihayet
bir kpein hareketinden daha stn deildir. nk kpekte de
aynen bu huy vardr. arrsn gelir, kovarsn giden Bunun ne
kymeti vardr? buyurdu. Niapur sokaklarndan birinden geerken bir evin penceresinden zerine kl dktler, Elbisesini silkti,
temizledi ve kretti. Ne iin krediyorsun? dediklerinde, Atevet

etti.

(1)

IH/61.

iin. bir

TEMZLENME

399

mstehak olan bir kimseye, ate yerine kl dkerlerse,

kreder, buyurdu.

elbette

RYAZET-I NEFS VE KT AHLAKTAN

AH
evinin

Musa er-Hza, esmer idi (radyallah anh). Niapur'da

yannda hamam vard. Hamama girecei zaman hamam bob.

altrlard. Bir gn

hamam

boalttlar.

Hamama

girdi.

Hamamc

farkna varmadan bir kyl hamama girdi. Onu grnce, hamamda vazifeli esmer tellklardan zannetti. Hadi kalk, su getir, dedi.
Getirdi. Kalk kil getir, dedi. Getirdi. Bunun gibi daha birok ileri yapmasn syledi, o da hepsini yapt. Hamamc ieri girip,
Ali
b. Musa er-Rza'ya bir kylnn unu getir, bunu gtr diye syleyen sesini duyunca, korktu ve kat. Ali b. Msa hamamdan knca hamamcy sordu. Korkudan kat dediler. Kabahat hamamcda deil, suyunu siyahi cariyeye yerletirendedir, buyurdu. Babasnn siyahi bir kadnla evlenmesini kasdettil.
1

Eb Abdillah (rahimehullah) byklerden idi. Bir putperest ona birka defa elbise diktirdi ve her defasnda
kalp para
verdi. O da ald. Bir gn dkknda yoktu.
kalp paray almad. Gelince, Niye byle yaptn? Ka defadr bana byle yapyor,
yzne vurmuyorum ve alyorum, t ki kalp para ile bir baka
Terzi

ra

Mslman aldatmasn,

dedi.

veys-i Karni (rahmetullahi aleyh) yrr ve ocuklar ona ta

atarlard. Hi olmazsa kk talardan atnz ki,
incitip,

bacam

ayakta namaz

Ahnef

klmama mni

olmasn, derdi.

Kays'a bir kimse sverek arkasndan gitti. Hi cevap

vermedi. Kabilesinin yanma gelince durup, Daha syleyecein varsa,

b.

burada

syle. Zira

kavmim

Mlik-i Dinar'a bir

grrlerse seni dverler, dedi.

kadn. Ey mri Iriyakrl deyince, Be-

nim ismimi Basrahlar kaybetmiti, sen buldun, dedi.

Gzel ahlkn en gzel rnekleri bu insanlarn yaptklardr.
Bu sfata kavuanlar, riyazet ile kendilerini insanlk sfatlarndan
temizleyenlerdir. Onlar Allah Tel'dan bakasn grmezler. Grdklerini
ndan grrler. Kendinde bunu grmeyen ve buna ben-

zer ufak bir

etmesin.

ey

bulamayan,

vnmesin ve kendisine hsn-i zan

OCUK BYTMEK VE TERBYE ETMEK

ocuk, ana

baba elinde bir emanettir. Kalbi kymetli bir cevher gibi temizdir. Mum gibiler ekli alabilir. Btn yaz ve ekillerden uzaktr. Temiz bir toprak gibi olup,
hangi tohum atlrsa,
byr. yilik tohumu ekilirse, din ve dnya sadetine kavuur. Annesi, babas ve hocas sevabnda ortak olur. ayet
fesat tohumu
-

KMYA-YI SAADET

400

atlrsa, helk olur, annesi, babas ve hocas da gnahna ortak olur.

Nitekim Allah Tei, Kendinizi ve oluk ocuunuzu ateten koruyunuz ('), buyuruyor. ocuu Cehennem ateinden kurtarmak

dnya ateinden korumaktan mhimdir. ocuu korumak demek,

onu terbiye etmek ve iyi ahlk retmekle ve kt arkadatan korumakla olur. nk btn ktlklerin ba fena arkadatr. ocuu ssl elbiselere ve tatl yemeklere ahtrmamaldr. Sonra
bunlardan ayrlmaz. Btn mrn bunlara kavumaya sarfeder.
Daha balangta temiz olmasna dikkat etmelidir. Ona hell st
vermeli, st veren iyi huylu ve hell lokma yiyici olmaldr. Zira
kt huylar stle anadan geer. Haramdan meydana gelen

yakn

olur ve

balaynca

ilk

bla

erdikten sonra, meydana kar. Dil

sz Allah olmaldr. Bunu sk sk ocua sylemeli,

Baz eylerden utanmaya, hay etmeye

balarsa, bu
iyi bir mjdedir ve akl nurunun kendisine geldii kimsenin, utanmay kendine muhafz yapmasna iarettir. nk, kendisine irkin gelen her eyden hay eder.

syletmelidir.

nin

lk meydana gelen ey yeme arzusudur. O hlde yemek yemeedeblerini retmek lzmdr. Mesel sa el ile yemeye altr-

mak, Bismillh demek, acele yememek, ok yememek, iyice inemek, bakasnn lokmasna bakmamak, bir lokmay yutmadan dierini eline almamak, arasra yalnz ekmek verip hep iyi yemee
altrmamak, ok yemeyi gznde ayp gstermek, bunu hayvanlar ve aklszlar yapar diye sylemek, ok yiyen ocuklar kendi ocuuna ayplamak lzmdr. ocuk hamd etmeyi edeble sylerse,
vnmemeye alr ve yle olur.

ona sevdirmeli, ipek ve renkli kumalar ktlemelidir. Bunu kadnlar ve grgszler, bilgisizler giyer. Kendisini sslemek kadn huylu erkeklerin ii olup; erkeklere yakmaz,
Beyaz

elbiseyi

demelidir, ipek elbise giyen ve leziz yemeklere

alan

ocuklarla

bulundurmamaldr. Onlar grmemelidir. Helkine sebep olurlar.

Zira o da onlar isteyebilir. Kt arkadatan ocuu korumaldr.
Korunmayan ocuklar, kstah, yalanc, hrsz, saygsz ve korkusuz olurlar. Uzun yllar bu sfatlardan ayrlamazlar.
Mektebe verince, Kur'n- Kerim retmeli, sonra zhidlerin
hikye ve hllerini, sahabe kirmn ve gemi byklerin gzel
i

ahlkn anlatmaldr. iirle megul olmaktan men edilmelidir. nk onlarda kadn ak ve gzellerin tasviri vardr. Byle eylerle
nce ruhlu olur, diyen edeb vericiden de .korumaldr. O edeb retici

deil eytandr. Kalbine

(1)

66

Tahrm:

6.

fesat

tohumunu ekiyor demektir.

RYAZET-I NIFS VE KT AHLAKTAN

TEMZLENME

401

ocuk iyi i yapnca ve ocukta iyi huy grnce o iinden ve

ahlkndan dolay onu vmeli, aferin demeli, sevindirecek bir ey
vermeli, insanlarn yannda onu vmelidir. Bir kusur ilerse veya
kt sz sylerse, bir iki defa grmem ezlikten gelmeli, sk sk azarlanrsa, cesaretlenir, gizli
aka yapmaya balar. Kzacaksa, bir defa ona kzmal, korkutmaldr.
Sakn bu hareketini
kimse grmesin ve bilmesin. nsanlar arasnda rezil, rsv olursun.
Sana kimse arka kmaz!, demelidir.

yaptn

olduunu hissettirmelidir. Anne,

ocuu baba ile korku tmaldr. Gndz uyutmamaldr. Zira gevek
olur. Yumuak yatakta yatrmamaldr.
Bylece bedeni kuvvetli
olur. Her gn bir saat oynamasna msaade etmelidir.
Terbiyeli
Baba, baba olduunu, byk

olur ve sklmaz. Sklmak ve zlmekten kt huy peyd eder ve

kalbi kr olur. Herkese kar alak gnll olmasn retmelidir.
ocuklar arasnda vnmemeli, kendini medhetmemelidir. ocuk-

ey aldrmamaldr. Bilkis onlara vermelidir ocua,

bakalarndan bir ey almak dilencilerin ve sokak ocuklarnn iidir, demelidir. Bir kimseden altn ve gm lyni para! almasna
1

lardan bir

meaade etmemelidir. Bu, helkine sebep olur ve onu kt ilere

drr. ocua tkrn ve stimn,
insanlann yannda
atmamasn, arkasn insanlara dnmemesini, edeble oturmasn,
-elini enesine dayamamasn retmelidir.
Zira bu tembellik ve
geveklik almetidir. Fazla konumamasn, katiyyen yemin etmemesini, sorulmadan konumamasn,
kendinden byne sayg
gstermesini ve onun nnden yrmemesini, dilini kt sz, sv-

me

ve lnetten

Hoca

korumasn

retmelidir.

dvnce,

barmamasn

feryat etmemesini,
sylemelidir. ltimas ettirmemeli, sabretmelidir ve nsanlara sabr
yakr, barmak kadnlarn ve hizmetilerin iidir, demelidir.
kendisini

Yedi yasnda olunca, tatl ve kolay bir ifade ile namaz ve abdesti ona retmelidir. On yana gelince, namaz klmazsa, kzarak,
dverek kldrmaldr. Bakasnn maln almay, haram yemeyi,
ya*an sylemeyi gznde irkin gsterecek ekilde anlatmaldr.
Daima byle ktlkler
olanlardan bahsetmelidir.
Byle
yetitirip sonra bula erince, bu edeblerin srlarn, inceliklerini
ona sylemelidir. Mesel yemekten maksat, kulun Rabbine ibadet
etmesi iin lzm olan kuvvet ve gday almaktr. Dnvadan maksat, hiret iin azk toplamaktr. Zira kimseye kalmaz. lm abuk
ve anszn gelir. Ne bahtiyardr o kimse ki, dnyada iken hiret azelde eder. Cennete ve Allah Tel'nn rzasna kavuur, deme-

yapm

lidir.

Klmy-y Sadet

F. 26

KMYA- YI SAADET

402

Cennet ve Cehennem hllerini ve sfatlarn ocua anlatmal,

lerdeki sevab ve ikb bildirmelidir. Kk yanda byle terbiye
ederse ta zerindeki- yaz gibi olur. Sonra yaplrsa duvardaki toprak ve sva gibi dklr.
(rahmetullahi aleyh) der ki:
yanda idim.
Daym Muhammed bin Suvar gece namaz klarken ona bakardm.
"Ey oul, seni yaratan Rabbini anmaz msn?", dedi. "Nasl anaym?", dedim. "Gece yataa girince, dil ile deil, kalb ile defa
de ki, Allah benimledir. Allah Tel daima bana bakyor. Allah
Tel beni gryor", dedi. yle yaptm. Bir mddet sonra, bunun
tatlln kalbimde buldum. Bir sene geince, "Sana sylediklerimi
mrn boyunca unutma. Seni kabre koyuncaya kadar devam eyle.
nk bunlar bu dnyada da, hirette de senin dayanan ve elinden tutucu olurlar", dedi. Birka sene devam eyledim. Kalbimdeki
tatllk artt. Bir gn daym bana, "Allah Tel kiminle olursa,
kime bakar ve kimi grrse, gnah ilemez. Sakn gnah ileme
Allah Tel seni gryor", dedi. Sonra beni hocaya gnderdi. Kalbim
oldu. Her gn bir saatten fazla gndermeyin, dedim.
Kur'n- Kerim'i rendim. O zaman yedi yanda idim. On yana
gelince daima oru tutar, arpa ekmei yerdim. On iki
kadar
byle devam etti. On yanda iken kalbime bir mes'ele geldi.
Sormak iin beni Basra'ya gnderin, dedim. Gittim ve btn limlere sordum, zemediler. Hzistan'da bir kimseye gitmemi sylediler. Oraya gittim. O zd. Bir mddet onun yannda kaldm. Sonra Tster'e geldim. Bir dirhem gme arpa ekmei aldm, oru
tuttum ve orucumu onunla atm. Daha fazla yemedim. Bir sene bir
dirhem gm ile geindim. Sonra gece hibir ey yemeyeyim,
dedim. Bunu yapnca, be gn be geceye kardm. Sonra yediye
kardm. Bylece tedricen, artra artra yirmi be gn ve geceye
kardm ve hibir ey ypmedim. Yirmi be sene byle devam ettim.
Her gece de sabahlara kadar namaz klardm. Bu hikyeyi anlatsebebi, byk ilerin
tohumunun kklkte ekildiini
gstermektir.
Sehl-i Tster

dank

yama

mamam

MCHEDENN BALANGICINDA MRDN GZETECE

ARTLAR VE RYAZETLE DNDE LERLEME NASIL OLUR?
Hakka kavumayan, Hak yolunda gitmedii iin kavuamaz. Hak yolunda gitmeyen, istemedii iin gitmez. stemeyen
Bil ki.

de bilmediinden istemez. Onun iman da tamam deildir. Dnyann zulmeti ve birka gnlk olduunu, hiretin ise saf ve ebed olduunu bilince, hiret iin azk toplama arzusu kendiliinden doar. Kymetli bir ey iin. ehemmiyetsiz bir eyi vermek ona zor

RYAZBT-l NEFS VE KT AHLAKTAN TEMZLENME

gelmez. Zira bugn topraktan bir saksy verip,
altn bir kupa almak herkese kolay gelir.

yarn

403

karlnda

hlde insanlarn btn kusurlarnn sebebi, iman zayflzayf olmasnn sebebi de, yol gsterecek bir mridi
dr.
aramamaktr. Yol gstericiler ise, din limleri ve mutasavvflardr.
Bu gibileri bulmak bugn ok zordur. O hlde rehber ve delil olmaynca, yol bo grnr ve insanlar kendi sadetlerinden uzak
kalrlar. Zira dnya sevgisi limlerde ok olmutur. Onlar, yni
limler dnyay isteyince, insanlar dnyadan soutup hirete nasl arabilirler? Dnya yolu hiret yolunun tersinden baka bir
ey deildir. nk dnya vo hiret do&u ve bftt gibidir. Hangisi-

mann

ne yaklalrsa, dierinden uzaklam olur.

Demek ki. bir kimsede Allah Tel'y isteme arzusu meydana
gelince, Allah Tel'nn, Hlis, m'min olarak hireti dileyen,
onun iin bir slih amel ileyerek hireti isteyenin bu almalar
Allah Tel katnda makbuldr- O), buyurduklarndan olur. O yolda yrmek mnsnda olan almann ne olduunu bilmek lzmdr. Slike din yolunda ilerleyeni en nce lzm olan artlar yerine getirmek, sonra bunlara sk tutunmak ve sonra da etrafn surlarla evirip kale gibi olmak lzmdr.

Hak

Tel arasndaki perdeyi kaldrmaldr. Ancak bylece haklarmda Allah Tel'nn nlerine ve
arkalarna perde koyduk-, ( z ), ^buyurduklarndan olmaz. Perde
drttr: Mal, mevki, taklid ve msiyet.
Birinci art, kendisi ile

MAL'm

perde olmas yledir ki, kalbi megul eder. Halbuki

kalb Allah Tel'dan gayri eylerden boalmadka, ilerlemek olmaz. O hlde mal aradan kaldrmak lzmdr. Ancak megul olmayacak kadar ihtiya miktarnca olmak perde olmaz. Hibir eyi
olmayp, ihtiyacn bakas gren kimsenin ilerlemesi daha abuk
olur.

Sona kavuur.

MEVK

MAKAM

perdesinden kurtulmak, bunlardan

kamakla olur. Kimsenin bilmedii yere gitmelidir. Mehur olunca,
daima insanlarla lezzet ve kabullerle megul olur. nsanlardan lezzet alan ise Hakk'a kavuamaz.
ve

mezhebine
* TAKLD'in perde olmas yledir ki, bir kimsenin
itikad edince, cedel [mcadele - mnakaal yolu ile olan szlerini
Bunlarn hepsini
dinler, kalbinde baka hibir seye yer kalmaz.
unutmak lzmdr. L lhe illallah kelimesinin mnsna iman etmelidir. Bunun da esas, onun iin Allah Tel'dan baka, badet
edecei hibir mbud yok demektir. Arzu ve isteklerin galib oldu(1)

17

Isr: 19.

(2)

36

Ystn:

9.

KMYA-YI SAADET

404

kimsenin mbudu. bu istekleri olur. Bunun byle olduu anlalnca, ilerin kefini mcadele ve mnakaa deil, mchedede

aramak lzm

olur.

GNAH, KALIN

BR

edenin kalbi

kararm

tr. Hellden

baka ey

PERDEDR.

Zira

gnah ilemeye srar

Hak ona nasl grnebilir? Bilhassa haram yemek, kalbi tam karartr. Hell yemek kadar kalbi nurlandran bir ey yoktur. in esas, haram rzk ve yemekten saknmakolur.

yememelidir.

eriat bilgilerini renip, amel etmeden nce, din ve eriat srlarna kavumak isteyen, Arabiyi ve tefsir iin lzumlu bilgileril
renmeden Kur'n Kerim'i tefsir etmek isteyen kimseye benzer.
Bu perdeleri aradan kaldran, abdest alp namaza balayacak
seviyeye gelen kimse gibidir. imdi uyabilecei bir jmama ihtiyac
kalm olur. Bu da yol gsterici olan mriddir. Zira, mridsiz,
rehbersiz yola gitmek doru olmaz. nk, yol gizlidir ve eytan
yolu, Hak yolu ile karmtr. Hak yolu birdir, bozuk yollar ise binlercedir. O hlde bir yol gsterici, yolu bilici olmadan ilerlemek, yola girmek nasl mmkn olabilir? Bir mrid ele geirince, btn
ilerini ona smarlamal ve kendi iradesine son vermelidir. Bilmelidir ki, stadn hatasndaki menfaati, kendi doru iinde olan menfaatinden daha oktur.
Mridinden anlayamayaca bir ey duyarsa, Msa ve Hzr, aleyhisselmn hikyesini hatrlamaldr. Bu
hikye mrid ve mrid iindir. nk mridler yle eyler bildirmilerdir ki, akl ile anlalmaz.
Calinos zamannda birinin sa parma ard. Mtehasss olmayan hekimler parmana il srdler. Hi fayda vermedi. Calinos o parmaa il koymayp, sol omuzuna il koydu. Bu ne bilgisizlik ve aklszlktr, hastalk parmakta, il omuzda; bunun ne
faydas olur, dediler. Parmak iyileti. Bunun da sebebi sinirlerin
aslnda bir bozukluk olduunu anlamasdr. Sinirlerin beyinden ve
arkadan geldiini, sadan gelenin sola, soldan gelenin^saa gittiini anlam olmasdr. Bunu anlatmaktan maksat, mridin kalbinde
hibir insiyatifin

bulunmamas lzm

geldiini bildirmektir.

Hce Eb Al Faremidi'den duydum, buyurdu: Bir defa eyh

Eb'l-Kaasm- Grgni'ye bir rya anlattm. Bana kzd ve bir ay

konumad. Hibir sebep bulamyordum. Nihayet buyurdu: Grdn ryada bana bir ey hakknda "Niin?" diye sormusun. Eer kalbinde niin? kelimesinin yeri olmasayd, 6ylebenimle

mride braknca, mrid onu kendi himayesine ve kalesine almaldr. Bylece etrafnda hibir tehlike kalmaz. Bu kalenin drt duvan vardr. Biri halvet, biri alk, biri uykusuzluk, biri
lini

de susmaktr. Alk,

eytann yolunu

tkar, uykusuzluk kalbi nur-

RlYAZIT-t NE1-S

dank

landrr, susmak,

VE KT AHLAKTAN TEMZLENME

405
1

kalbden uzaklatrr, halvet, insanlardan gelecek zulmetten korur.jgz ve kulak yollarn balar.
szleri

buyurdu ki, abdallar

alk, susmak ve uykusuzluk.

Sehl-i Tsteri

Uzlet,

drt eyle abdl

olurlar:

Harici meguliyetlerden kurtulunca,

bykler yolunda yrmeye balar. Yolun balangc, yoldaki geitleri daha nceden gemeye baldr. Yoldaki geitler de kalbdeki kt sfatlardr. Bunlar da kanlmas gereken ilerin kkleri ve esaslardr. Mal, mevki, tatl yemek, gururlanma, riya ve bunun gibi eylerin sevgisi gibi.
byle olunca meguliyetin esas kalbden sklp atlm olur.
Kalb boalr. Hatt kalbi btn bunlardan boalm, bir tanesine
tutulmu kimseler olabilir. Bu da mridin doru bulaca ve uygun grecei bir yolla kknden kaznm olabilir. Bu, hle gre

deiir.

Topra

her eyden temizledikten sonra, sra tohum ekmee

gelir. Tohum, Allah Tel'y zikretmektir, anmaktr. Allah'tan baka her eyden kesilince, hcresinde oturup, dil ve kalb ile devaml
Allah Allah demelidir. Dil sustuu zaman, kalb zikre devam edinceye kadar buna devam etmelidir. Sonra kalb de, sylemekten vazgeer, Allah kelimesinin harf ile olmayan mns kalbe hkim olmaya balar. Arabi ve Fars sylenenler ise hadstir szdr l. Sz
ise o tohumun asl, z olmayp rt ve kabuu gibidir. te bu mn kalbe yer eder, kalbi iitil eder ve kalbe hkim olur. Uramakszn kalbden karamaz. Hatt yle
olur, yle tutulur, kendini
ona yle kaptrr ki, uramakla bile kalbinden karamaz.
l

ibli (rahmetullahi aleyh) mridi Husri'ye dedi ki: Eer cum'adan cum'aya yanma gelirsen ve Allah'tan gayrisi kalbinden geerse,

yanma gelmek

sana haram

olur.

hlde kalb, dnyaya ait vesvese dikenlerinden temizlenirse

bu tohumu ona atar, arzusuna bal bir ey kalmaz. Arzu, istek buraya kadardr. Bundan sonra gideni ve meydana geleni gzetlemelidir. Bu tohumun ziyan olmayaca kuvvetle umulur. Nitekim Allah Tel buyurur: -hiret ii ile megul olup, tohum ekene, biz

fazlasn

veririz

0).

Bu yzden mridlerin

hlleri

deiik

olur. Zira

bazlarna

bu

sorular doar. Karsna yanl hayller gelir. Bazs ise bundan kurtulur. Hatt melekler ve
peygamberler
(aleyhimsselm) cevherleri, ryada olduu gibi, kendisine gzel
suretlerde grnr. Hatt gz akken bile bunlar grr.

kelimenin

mnsnda

Bundan baka anlatlmas uzun sren

(1)

42

ur:

20.

hller de vardr.

Bunu

406

KMYA-YI SAADET

anlatmakta fayda da yoktur. Zira bu yol gitmekle bilinir, anlatmakla bilinmez. Herkese de baka ey grnr. Yola gidecek olann, yol hakknda bir ey duymamas daha iyidir. nk, duyduunu gzetlemek kalbini megul eder ve perde olur.
lmin tesiriyle olan ilerleme buraya kadardr. Bunlar sylemekten maksadmz, buna inanmaktr. Zira birok limler bunu
inkr eder. limde det olandan fazlasn renmeye inanmazlar.
Her eyin dorusunu Allah Tel bilir.

KNC ASIL
ehvet
kisinin

ile

Fercin ilc ve

Bu

Ar Arzularn Krma

mide bedenin havuzu gibidir. Ondan yedi zya giden

damarlar, rmaklar gibidir. Btn ehvetlerin larzu ve isteklerini
menba midedir. Bu da insanda en kuvvetli bir arzudur. Zira Adem
(aleyhisselm) Cennetten bu arzu sebebiyle kmtr. Bu ehvet
(arzu) dier arzularn asldr. Zira karn doyunca, evlenmek ister.
Buna ise mal, para olmadan giriilmez. Bylece mal hrs kendisinde meydana gelir. Mal ve paraya. mevki olmadan kavuulmaz. Makam ve mevkiyi ise insanlara hasm olmadka koruyamaz. Bundan
da haset kskanlk 1, inad. dmanlk, kibir ve riya meydana geBil ki,

lir.

hlde mideyi doldurmak btn gnahlarn asldr. Emri aldet etmek de btn hayrlarn badr. Biz bu asltna alp,
da aln faziletini, sonra aln faydalarn, sonra insanlarn bundaki ihtilfn, sonra ^az yemek hakkndaki riyazet yolunu, sonra
fercin ehvetinin fetini ve kendini bundan kurtarmann sevabn

al

anlatrz.

ALIIN FAZLET
-Alk ve
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
Zira bunun sevab kafirlerle
susuzlukla, kendinizle clhad ediniz.
cffad sevabdr. Allah Teftl'mn ndinde alk ve susuzluktan sevBuyurdu: Midesini doldurana gklerin melegili amel yoktur (*)
ktunu gstermezler ( 2 ). Kim daha stndr? diye sorduklarn.

Az yiyen, az glen ve avret yerini rtecek kadar elbiseyle yetinen ( 3 ), buyurdu. Yine buyurdu: Eski elbise giyiniz, karnnz yarm doyuncaya kadar yemek yiyiniz ve su iiniz. Zira bu, peygamberlikten bir czdr 4 ). Yine buyurdu: Dnmek ibadetin yars, az yemek ise hepsidir "C 5 ) Yine buyurdu: Allah Teal'nn nda.

(1),

(2),

(3), (4), (5)

111/69.

KlMYA-YI SAADET

408

al

uzun olannz, Allah'n indinde en stnnz, dncesi ve

dinde sevilmeyeniniz de ok yemek yiyeniniz ve ok uyuyannz1

dan-

).

Yine buyurdu: Allah Tel, az yiyen kullar ile meleklere

vnp: Bakn! Ona yemek hrs verdim, o ise benim iin yemiyor.
Ey meleklerim hid olunuz ki, yemedii her bir lokma iin Cennette ona bir derece veririm, buyurur ( 2 ). Yine buyurdu: ok yemek
ve imekle kalbinizi ldrmeyiniz. Zira kalb ekin gibi olup ok su
nsann doldurduu kaplarn
verilirse rr ( 3 ). Yine buyurdu:
en kts midesidir. nsann belini dorultacak kadar birka lokma yemesi yetiir. Bunu yapamazsa, midenin t birini yemekle,
te birini su ile, te birini de havayla doldurmaldr 4 ).
(

sa

(aleyhisselm) buyurur: Kendinizi a ve elbisesiz tutunuz.

Belki kalbleriniz

Hakk

(sallllah aleyhi ve

grebilir: Reslullah

eytan damardaki kan

vcutta dolar, gei yolunu alk ile daraltnz. Yine buyurdu: M'min bir im'a ile,
mnafk yedi im'a ile yer. m'a karndaki barsaklara denir. Bunun
mns, mnfkn itah ve yemesi, m'mininkinden yedi kat fazsellem) buyurdu:

gibi,

ladr, demektir.

ie

(radyallah anh) buyuruyor ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Daima Cennetin kapsn alnz, ki kapclar asnlar. Ne ile? dedik. Susuzlukla ve alk5
la
), buyurdu.
Hazret-i

Eb Huzeyfe (radyallah anh) Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) yannda geirdi. Bu geirmeyi at
olan, br dnyada a olur ( 6
buyurdu. Hazret-i
h anh) der ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) hibir zakadar yemezdi. Alk ve
rnma dokundum ve Sana fed olaym,
alk ekmeyecek kadar yeseniz ne olur? dedim. Buyurdu ki: Y
Aie, benden nce geen l'l-zm sahibi kardelerim ve peygamberler Allah Tel'nm hsanna kavutular. ok yersem onlardan
geri kalacam zannederim.
Az yemekle birka gn sabretmeyi,
hirette derecemin dmesinden daha ok severim. Kardelerime
kavumaktan, onlar gibi olmaktan daha ok sevdiim bir ey yoktur 7 ). Aie (radyallah anh) buyurdu: Allah Tel'ya yemin
ederim ki, Reslullah bundan sonra bir haftadan ok yaamad.
)

Ftma

(radyallah anh) elinde bir ekmek parasyla Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve sellem) huzuruna geldi. Bu nedir?, buyurdu. Bir ekmek piirdim, sizsiz yemek istemedim, de(1)

II 1/69.

(5).

(6)

IH/71.

(2).

(3),

(7)

IH/72.

(4)

IH/70.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

gnden beri babann yiyecei ilk yemek budur, buyurdu. Eb Hureyre (radyallah anh) buyurdu: Hibir zaman st
ste gn buday ekmei Reslullah'n hnesinde yenmemi tir.
Eb Sleyman- Drni (rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki: Akamleyin bir lokma az yemeyi btn geceyi nfile namazda geirmekten daha ok severim. Fudayl (rahmetullahi aleyh) kendi kendine, Neden korkarsn? A kalmaktan korkar msn?, dedi. Korkarm ki Allah Tel al Muhammed Mustafa (sallllah aleyhi ve sellem) ve ashabna verdi, senden ve senin gibilerden ise esirger. Kehme (rahmetullahi aleyh) buyurdu:
Y Rabbi! B3n a
ve plak tutarsn. Ren bu dereceye nasl kavuabilirdim. nk evliya kullarn byle tutarsn.
yince,

Mlik-i Dinr buyurdu: nsanlara ihtiyac olmayacak

kadar
ekin ekene mjdeler olsun. Muhammed ibn Vsi'
(rahmetullahi

aleyh) buyurur: Hayr, mjde ve sadet, sabahleyin ve akamleyin

a olana ve bu haliyle Allah Tel'dan raz olana olsun. Sehl-i
Tster (rahmetullahi aleyh) buyurur: Din bykleri ve derin d-

nenler dine ve dnyaya dikkat ettiler. Dnya iin az yemekten

daha faydal ve hiret iin tokluktan daha zararl bir ey grmediAbdlvhid dedi

Allah Tel, alk ekenleri sever. Alk ekenler hari su zerinde kimse yrmemitir. Ksa zamanda
uzak mesafelere, alk ekenler hari kimse gitmemitir. Hadls-i
erifte,
Msa aleyhisselm Allah Tel ile konutuu krk gn
hibir ey yemedi O), buyuruldu.
ler.

ki:

ALIIN FAYDALARI VE TOKLUUN ZARARLARI

Aln

stn olmas iinde

ilcn kymeti
dr:

BRNC

sknt olmasndan

aclndan olmamas

gibidir.

deildir.

Tpk

Alkta on fayda

var-

FAYDA:

Kalb, saf ve nurlu olur. Tokluk ise insann

kalbini kr eder ve dncesini azaltr. Ondan beyine ulaan buhar

nsan

cahil edip, dncelerini

(sallllah aleyhi ve sellem)

kartrr. Bunun

buyurdu

ki:

iin

Az glmekle

Reslullah
kalblerinizl

ihy ediniz, alkla temizleyiniz. Saf ve hafif olsun

Yine buyurdu: Kendini a tutann kalbi uyank, tefekkr azametli olur ( 3 ).
2

ibl
(rahmetullahi aleyh) buyurur: Allah Tel'ya yemin
ederek sylerim ki, a yatp da, kalbimde yeni bir hikmet ve ibret
bulmadm gn olmamtr. Reslullah (aleyhisselt vesselm)
buyurdu: Doyuncaya kadar yemeyiniz,
marifet nuru kalbinizde
4
sner ( ). O hlde mrifet, Cennet yolu, alk da marifetin dergh
(1)

111/72.

(2),

(3),

(4)

111/73.

KMYA YI

SAADET

olunca, a durmak, Cennet kapsn almak olur. Nitekim Heslullah (sallallah aleyhi ve sellem), Cennetin kapsn alk le almaya devam ediniz C 1 ), buyuruyor.

KNC

FAYDA:

Kalb. ince olur. Zikir ve

yar. Tokluktan kasvet, sert kalblilik

meydana

mnct

lezzetini du-

Yapt

her zikir, dilinde kalr ve kalbin iine inmez. Cneyd-i Badad (kuddise
sirruh) buyurur ki: Kendisi ile Allah Tel arasnda yiyecek torbasn heybesini! bulundurup, mncattan lezzet almak isteyen,
bu isteine hibir zaman kavuamaz.
gelir.

NC FAYDA:
kapsdr. Krklk,

ok ne'e ve gaflet Cehennem'in

aresizlik ve cizlik Cennet in kapsdr. Tokluk,

Fazla

istek,

ne'e ve gaflet verir. Alk ise cizlik, krklk getirir. Kul bir lokmay kendinden men edince dnya gzne karanlk ve dar grndn dnp, kendini cz gz ile grmeyince, Allah Tel'nm kudretini gremez. Bunun iin yeryznn anahtarn Reslullah'a arz ettiklerinde, stemem, Bir gn a, bir gn tok olmay daha ok severim. A olunca sabrederim. Tok olunca krederim ( 3
)

buyurdu.

DRDNC FAYDA:

Tok olduu zaman, alar unutur. Allah

Tel'nn kullarna efkat ve merhamet eylemez. hiret azabn da
unutur. A olunca, Cehennem'de olanlarn aln hatrlar. Susahatrlar.
Ahiret
olunca, maher yerindekilerin susuzluunu
korkusu ve insanlara efkat, Cennet'in makamlanndandr. Bunun
iin Ysuf aleyhisselma, Yeryznn hazinelerine sahip olduun

hlde, niin a duruyorsun?, dediklerinde, Doyarsam, a fakirleri

unutacamdan korkarm,

BENC ^FAYDA:

buyurdu.

Btn saadetlerin ba, nefsini emri altna

almaktr. ekvetin
da kendini, nefsine esir etmektir.
Azgn hayvan, alktan baka bir eyle zapt edilmedii gibi,
insan da byledir. Bu yalnz bir fayda olmayp faydalarn kimysdr menbadr, zdr. Zira btn ktlkler ve gnahlar ehvetten, ehvet ise tokluktan doar.
DoyduZnnn-i Msr (rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki:
zaman, gnah ilemediim veya gnah ilemek istemediim
vki deildir. Aie (radyallah anh) buyurur: Peygamber Efendimizden (sallallah aleyhi ve sellem) sonra ilk kan bid'at doya-^
siya yemektir. nsanlar doyuncaya kadar yiyince, nefisleri serkelik yapmaya balad.
f
Alk sebebiyle hibir fayda hsl olmasayd, konuma ve ferdoyuncaya kadar
cin, ehvet arzusunu krmas yetiirdi. nk

ba

um

(1).

(2)

111/73.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

411
5'

lzumsuz konuur; ayp aramakla megul olur ve fercin ehveti galib olur. Ferdini korusa da, gzn koruyamaz. Gzn de
korumu olsa, kalbindeki dnceleri koruyamaz. Alk hepsine
yetiir. Bunun iin din bykleri, -Alk, Allah Tel'nn hazinesinde bulunan bir cevherdir. Bunu sevdiine verir, herkese vermez,
buyurdular. Hkemdan biri, Hangi mrid bir sene kuru ekmek
ve deti olann yars kadarn yerse, Allah Tel onun kalbinden
kadn dncesini yok eder, buyurdu.
yiyen,

ALTINCI FAYDA: Az uyumaktr. Bil ki, btn ibadetlerin asl

az uyumaktr. Mnct, zikir ve tefekkrn esasdr. Bilhassa gece
olursa. Tok yalan ok uyur. l gibi der ve mr ziyan olur. BEy
mridlerine sofrada iken barr,
mridler, ok yemeyiniz. ok yerseniz ok su iersiniz ve ok uyursunuz. Sonra kyamet gn, ok hasret ekersiniz, derdi. Yetmi
kii szbirlii ile sylyorlar ki, ok uyumak, ok su imektendir.

yklerden

her

biri

akam

nsann

sermayesi, mrdr. Her bir nefes, hiret sadetini elde edecek kymetli bir cevherdir. Uyku, mr ziyan ediyor, eksiltihlde uykuyu ^karacak eyden daha kymetli ne olabilir?
yor.

Tok olarak teheccde kalkan, mnct lezzetini bulamaz. Uyku bastrnca ve kuvvetli olunca da, ihtilm olup, gece gusledemeibadetten geri kalp,

yip,

ykanma

gitmek

mmkn

kasmn

avret yerine de kaabilir.

olsa da,

paras

dncesiyle

olmayabilir.

Bu

ise

urar. Hamama

Hamamda, gz pa-

birok

zararlara

sebep

olur.
3

Eb Sleymn- Drni buyurur:

-ihtilm cezdr. Byle sy-

lemesinin sebebi, ihtilmn tokluktan olmasndandr.

YEDNC

zaman

rahat olur. lim ve amel

ve
ile urar. ok yerse, yemek piirmek, satn almak, yapmak
beklemek hepsi zaman alr. Sonra da helya gitmek, beklemek ve
abdest almak da zaman alr. Halbuki her bir nefes, insanlk cevherinin sermayesi olup zaruret olmadan bunu ziyan etmek aklszlk

FAYDA: Az

yerse,

olur.

(rahimehullah) buyurur: Aliyy'l-Crcn'yi

arpa unu atyordu. Niin yemek yemiyorsun, de-

Seriyy's-Sakati

grdm.

Azna

yemem arasnda zaman bakmndan yetmi tesbihlik fark var. Bunun iin, krk senedir ekmek yemedim. inemekle urarken bu faydann gitmesini doru grmedim. phe yoktur ki, ala alana oru tutmak kolay gelir.
dim. Dedi

Camide
iin

ki:

Bununla ekmek

ititffa ekilebilir.

uraanlara

Daima

abdestli .durabilir. Ahiret ticareti

byle faydalar kk grnmez.

Doyuncaya kadar yibdetten zevk almaz. Kur'n- Kerimi

Eb Sleymn- Drni buyuruyor

yen kimseye, alt

ey

gelir:

ki:

KMYA YI

412

SAADET

aklnda tutmas zor olur. Herkesi tok zannettii in,,

insanlara efkatli davranmaktan mahrum olur. badet
kendisine
ezberlemesi,

ar

ehveti, arzusu artar. Btn m'minler mescidin

dolarken, o helda ve plklerde dolar.

gelir,

fnda

etra-

SEKZNC

FAYDA: Az yemekle, vcut shhatli olur. Hastalk,

il, hekimin sitemi, damar tkankl, kan aldrma ve ac illar
imek skntlarndan kurtulur. Hekimler szbirlii ile bildiriyorlar: Az yemekten baka hibir ey yoktur ki, tamamen faydal olsun ve iinde zarar olmasn.
Hkemdan biri der ki, insann yedii en faydal ey, nar (meyve dir. En fenas da ok kurutulmu ettir. Kurutulmu etten az yemek, ok nar yemekten iyidir. Hadis-i erifte Oru tut ki, shhatin,
iyi olsun O), buyuruldu.
I

DOKUZUNCU FAYDA: Az

yiyenin

masraf da az

olur.

ok ma-

paraya ihtiyac olmaz. Btn bellar, gnahlar ve gnl skntlar mal ve paraya olan ihtiyatan doar. Zira her gn iyi ve ok
yemek isteyen, btn gn bunlar^ nasl elde edecei skntsmdadr. Bu yzden pheliye uzanr, tama ve harama der.
la,

Hkemdan biri der ki: Bir kimseden bor almak istediim

zaman, kendi mideme bor yaparm ve borcu terketmesini sylerim. Bir

bakas da

diyor ki: Ben birok ihtiyalarm, o arzuyu

terketmeyi sylemekle telfi ederim. brhim-i Edhem bir eyin
fiyatn sordu. Pahaldr, dediler. Almamakla onu ucuzlatnz, buyurdu.

ONUNCU FAYDA:

Midesine gc yetince, sadaka vermeye, iyi

yerde harcamaya ve ikram etmeye de gc yeter. Zira mideye giren her eyin
hel, sadaka verilenin ise Allah Tel'nn

karl

ltuf

elidir.

Reslullah birine bakt, karn ikindi. Buyurdu ki: Buna koyduunu, baka yere, yni sadakaya veya Allah yolunda verseydin
daha iyi olurdu ( 2 ).

AZ YEMEKTE

MRDN

EDEBLER

Hell olan yemekte, mride ihtiyat gzetmek farzdr.

BRNC

HTYAT, AZ YEMEK HAKKINDADIR

Bir defada, ok yemekten az

yemee dmek doru

Zira buna dayanamaz, zarar eder. Tedricen

(I)

11/75.

(2)

111/76.

deildir.

yapmaldr. Mesel bir

.EHVETN

ARZULARINI KIRMA

413

ekmei

az yemek isliyorsa, bir gn bir lokma, ikinci gn iki lokma,

nc gn lokma az yiyip, bir ay iinde bir ekmekten el ekolur. Byle yaparsa, kolay olur, bir eksiklik duymaz ve vcudu
buna alr. Bundan sonra daim bulunaca miktar iin drt derece vardr.

mi

BRNC

DERECE: Sddklarn en byk derecesidir. Bu da zaruret miktarna kanaat etmektir. Bunu, Sehl-i Tsteri ihtiyar ediyor beeniyor) ve badet, hayl, akl ve kuvvetle olur. Kuvvetin
azalmasndan korkmuyorsan, yemek yeme. Zira a ve kuvvetsiz
olup, oturarak namaz klann namaz, tok olup ayakta namaz klann namazndan stndr. Ama, kendine ve aklna bir zarar geleceinden korkar san yemelisin. nk ak olmadan kulluk olmaz.
Can ise muhakkak lzmdr, buyuruyor. Siz nasl yersiniz? dediklerinde, Her sene dirhem gm masrafm vardr. Bir dirhemle pirin, bir dirhemle ya. bir dirhemle de bal alrm, yz
altm ,tane hamur yaparm. Her akam biri ile iftar ederim, buyurdu. Hl byle yapyor musun? dediklerinde, Daha da dt, dedi. Zhidler arasnda yleleri vardr ki her gn bir dirhem
arlndan ok yemek yemezler. Kendilerini buna tedricen altrmlardr.
DERECE: Yarm md'den fazla yememektir. Bu da drt
men'lik olan ekmekten bir ekmek ve te bir ekmektir. Bu ise karI

KNC

nn

te birini doldurur. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve

sellem). Midenin te biri yemekle, te biri su ile, te biri de
hava ile dolmaldr, bir rivayette, te biri zikir ile dolmaldr,
buyurdu. Bu da Reslullah'n birka lokma kfidir, buyurmasna
uygundur. Buyrulan birka lokma on lokmadan azdr. mer (ra-

dyallah anh) dokuz lokmadan ok yemezdi.

NC DERECE: Bir md'den fazla yememektir. Bu da
ekmee [kk pide! yakndr. Bu ise midenin te birini
ya-

ap

rya yakn

doldurur.

DRDNC

nn

DERECE: Bir men yemektir. Bir md'den fazlasolmas mmkndr. Kur'n- Kerm'de bildirilen sraf et-

israf

meyiniz. Allah, ly

karp

sevmez (') yetine girebilir. Fakat bu da zamana, bedene ve ie gre deiir.

Ksaca yaplacak i, al tokluk hlini almadan yemekten el
ekmektir. Bazlar; bunun iin bir l yoktur, dediler. Fakat ackmaynca yememeye ve alndan bir para kalnca da yemekten
1 ekmeye almlardr. Aln almeti, a olup. yemeyi ok istemektir. Arpa ekmei, buday ekmei demeyip, itih ile yemektir. Yemek semeye kalkann al tam deildir.
(1)

A'rf:

31.

israf edenleri

KMYA-Y1 SAADET

414

Sahbe-i kiram bir md'den fazla yemezlerdi.

Baz kimseler
vardr ki, haftalk yiyecekleri bir sa' idi lyaklak olarak 2,5 kgr.l.
Bir sa' drt md'dr. Hurma yedikleri zaman bir buuk sa* yerlerdi.
Yarm sa" fazlas ekirdekleri
iin idi. Eb Zer (radyallahil
ftnhJ buyurur: Benim yemeim, Reslullah'n zamannda
cum'adan cum aya bir sa' arpa idi. Allah Tel'ya yemin ederim ki, ona
kavuuncaya kadar bu detimi bozmam. Hatt detlerini bozan
bir gruba, siz
deitirdiniz,, diye de sylenmitir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmutur ki: Kyamette
bana en yakn olannz ve benim iin en sevimliniz, bugnk hli
zere leninizdir O). Eb Zer buyurdu kir Siz hlinizi deitirdiniz. Arpa ununu elekle eliyorsunuz. nce undan ekmek piiriyorsunuz. Sofraya bir defada iki eit yemek koyup, yiyorsunuz. Gnlk
gmleinizi, gece giydiinizden ayryorsunuz.
Onun (aleyhissezamannda
lmJ
byle deil idiniz. Ehl i Soffa iki kii bir md hur-

atld

yaaynz

ma

yerdi

ki,

bu miktara ekirdekleri de

dahildir.

Senli Tsteri (rahmetullahi aleyh) der

ki:

Btn dnyay kan

mminin ondan

imesi hell olur. nk m'min zaruret

miktarnca ondan iecektir. Zaruretten fazla imez. Biz, dinsizlerin,
Reslullah'a sadaka olarak verilen bir hurma hell olmad da, bu
nasl hell olur demesine bakmayz.
kaplarsa,

KNC
Bu da

BRNC

HTYAT. YEMEK VAKT HAKKINDADIR

derecedir:

DERECE: En yksek derece

gn veya daha
ok hibir ey yememektir. yle kimseler vardr ki, bir hafta, on
gn, on iki gnden fazla hibir ey yemezlerdi. Tabinden bir kimse
vard. Kendini yle altrd ki, krk gn yemezdi. Eb Bekiri's-Sddik (radyallah anh) ok defa alt gn yemek yemezdi. brhim-i
Edhem ve Sfyn Sevri gnde bir yerlerdi.
olup,

Bykler buyurmulardr ki:

Krk gn hibir ey yemeyen,
phesiz acayip iler ve hller grr. Sahbeden biri bir rahiple

mnakaa

etti

sun? deyince; rahip,

Bunu doru

bir

Muhammed'e (aleyhisselm) inanmyorsa aleyhisselm krk gn hibir ey yemezdi.

ve niin

peygamberden

bakas yapamaz.

Sizin peygambebunu yapmamtr, diye cevap verdi. Mslman dedi ki:

Ben onun mmetinden biriyim. Eer oturur ve krk gn bir ey
yemezsem inanr msn?. nanrm, dedi. Elli gn oturdu, hibir
ey yemedi. Biraz daha dur, dedi. Hibir ey yemeden altm gn
riniz

(1)

111/77.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

413

imana geldi. Bu, byk bir derecedir. Bu dereceye

ancak mkefe erbab olup mhedesi ile megul iken nefsini unutan, mahedt ile mebu' olup onun zevkine varan ve bu zevk ile

durdu.

rahip

kendi alk ve ihtiyacn unutan kimseler ykselebilir.

DERECE: ki gn hibir ey yememektir. Bu
dr ve birok kimseler byle yapmaktadr.

KNC

NC DERECE:
derecedir.

Her gn

ki defa olursa

bir defa yemektir.

israfa girer. Zira hibir

mmkn-

aa

Bu ise en
zaman ackmaz.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) sabahleyin yiyince akamyerse sabahleyin yemezdi. Reslullah (aleyleyin yemezdi.
hisselt vesselam) Hazret-i Aie'ye (radyallah anh), sraf etme, gnde iki defa yemek israftr O, buyurdu. Bir defa yiyeceknamazna kadar
sen sahurda yemek daha iyidir. Bylece akam
kendisi hafif ve kalbi saf olur. ayet fazla yemek isterse, bir defa
iftar vaktinde, bir defa da sahurda yemelidir.

Akam

NC HTYAT,

YEMEN CNS

HAKKINDADIR

aa

da elenmemi arpa
elenmi buday unudur, en
unudur. Ortas elenmi arpa unudur. En iyi katk et ve tatldr. En
sirke ve tuzdur. kisi arasnda et bulunmayan yal yemek-

En

iyisi

aas

Allah yolunda ilerleyenlerin deti, kuvvetli yemeklerden kanmaktr. Bu bykler kendi ehvet ve arzularn grdkleri eyNefs,
lerde, nefislerine muhalefet etmilerdir ve buyurmulardr:
ehvet ve arzusuna kavuunca kendisinde gurur ve gaflet meydana
lerdir.

dnyada kalmay sever, lm dman bilir. Dnyay ona

dar ve zindan etmeli, lm bu zindandan kurtulu aresi kabul et-

gelir,

tirmelidir.

mmetimin en kts budayn zn yiyenlerdir (2), buyuruldu. Bu haram deildir. Zira arasra yemekte zarar yoktur. Fakat devaml yenirse insan iyi yemeklere alr, gaflete ve durgunlua gtreceinden korkulur. Reslullah (aleyhisselt vesselm) buyurdu ki: mmetimin en fenas, iyi yemekler
Hads

erifte,

uraan

ve btn maksatlar eit eit yemekler, renkli elbiseler ve mizah olanlardr ( 3 ).

Msa aleyhisselma vahiy geldi: Y Msa! Bil ki. senin duraiin

yer mezardr. O hlde, nefsinin arzularndan uzak ol. Din

bykleri msaade olunan leziz yemekler iin uramay ve her
arzusuna kavumak iin almay iyi sylememilerdir. Vehb bin
Mnebbih buyuruyor: Drdnc kat gkte iki melek karlat: Bi-

can

(1),

(2)

111/78.

(3)

111/79.

KMYA-YI SAADET

4LQ
dedi

Balii;

balknn

ana

sokmaa

gidiyorum. Zira filan

Yahudi'nin can balk istiyor. Dieri; Ben de filn bidin
ksesini devirmeye gidiyorum. Zira can
istiyor, dedi.

rl

ki:

ya

ya

katp tatllatrdlar ve Hazret-i

(radyallah anh) verdiler. medi ve bunun hesabn ben-

Bir bardak serin suya bal

mer e

den uzak tutunuz, buyurdu. Hazret-i mer'in olu hasta idi. Kzarm balk yemek istiyordu. Nfi (radyallah anh) der ki, Medine'de ok zor bulabildim. Bir buuk dirhem gme satn aldm.
Kzarttm ve ona gtrdm. O esnada kapya bir fakir geldi. Gtr ona ver, buyurdu. Dedim ki, Siz bunu istemitiniz
Cok zor
Msaade buyurun, dierini vereyim. Hayr, bunu
Bal verdim. Adamn arkasndan gittim. Bal satn aldm. Kymetini verdim. Eve dnnce buyurdu ki: Bal da
kymetini de o fakire ver. nk Reslullah'tan (sallllah aleyhi
ve sellem) duydum. Buyurdu ki: Kimin can bir ey arzu eder ve
'kendi arzusuna aldr etmeyerek, bakasn kendi zerine takdim
ederse, AUah Tel onu mafiret eder 0).

hamur kurutur
ve yerdi. Atete piirmeye brakp fazla lezzetli olmasn istemezdi.
Su kpn gnein altndan almaz, scak scak bir yudum ierdi.
Utbetu 1-Gulm (rahmetullahi aleyh) gnete

-Mlik

Dinr st imek

Krk

sene st imedi. Kendisine bir

kimse taze hurma getirdi. Eline ald, evirdi evirdi ve sonra, Buyucun, siz yiyin, krk senedir ben yemedim, dedi. Ahmet ibn Eb'lHav, Eb Sleymn- Drni'nin mridi idi. Der ki: stadm scak ekmekle tuz yemek istedi. Getirdik. Bir lokma ald, dierini yarnma koydu, alamaya balad ve Y Rabbi! Benim arzumu nme
;getirdin, yoksa bunda cezam
vardr? Tevbe ettim. Beni afvet!
dedi. Malik b. Daygam (rahmetullahi aleyh) buyurur: Basra arsnda geziyordum. Tereotu grdm. Alp yemek istedim. Yemeyeceim diye and verdim. Krk sene sabrettim, yemedim. Mlik b.
Dinr buyurdu: Elli sene oluyor ki, dnyay boadm. O zamandan TDeri bir bardak st imek isterim. Bu zamana kadar imedim
ve Allah Telya kavuuncaya kadar da imeyeceim. Hammd
ibn Eb Hanfe (rahmetullahi aleyhim) buyurur: Dvd-i Ti'nin
evine gittim. Bir ses duydum: Bir defa havu istedin, verdim. Bugn de hurma istiyorsun, asl bulamazsn ve yiyemezsin, diyordu.
eri girince, yannda kimseyi gremedim. Anladm ki kendi kendine konuuyordu.
b.

istedi.

Utbet'l-Gulm, Abdlvhid ibn Zeyd'e Filn kimse, kalbinde,

bende olmayan stn bir sfata kavuuyor, deyince, O, kuru ekmek yiyor, sen ise ekmekle hurma yiyorsun, sebebi budur, buyur(1)

Ebu'-cyl, lbn Hibban'da n

rivayet

etti.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

417

du. -Ben de yle yaparsam o dereceye kavuur muyum?, diye sorunca, Kavuursun, yle yap., buyurdu, yle yapt ve alad. Filn kimse hurma iin mi alyor?., dediler. Abdlvhid buyurdu

Onun nefsi hurmay seviyordu. Byk bir ballkla

hurma yemiyeceim, dedi. Bunun iin alyor*.
ki:

bir

daha

Eb Bekir-1 Cel' (radyallah anh) buyurur ki: yle bir kimse tanyorum ki, nefsi bir ey isteyip, kendine on gn bir ey yemeyeyim, sabredeyim de, istediimi ver dedii zaman, On gn bir
ey yememeni istemem. Bu arzundan vaz ge- derdi.
Allah'a giden yolun yolcularnn ve din byklerinin hli byledir. Bu dereceye kavumayan bir kimse, hi olmazsa baz arzu ve
ehvetlerinden vazgeip, Mslmanlar kendine tercih etmeli, herkese faydal olmal, her gn et yememelidir. nk Hazret-i Ali (radyallah anh) oluna, Krk gn st ste et yiyenin kalbi sert olur,
krk gn hi et yemeyenin de ahlk bozulur, buyurdu. Normal
olan, Hazret-i mer'in (radyallah anh) kendi oluna, Bazan et, bazan ya, bazan st, bazan sirke, bazan da kuru ekmek yemelidir,
buyurduudur. Tok karnna uyumamak mstahabtr. Zira iki gafleti birletirmek olur. Hadis-i erifte, Yemei namazdan ve zikirden nce yiyiniz, yemei yiyip yatmaynz, kalbi, karartr O), Duyuruldu. Demilerdir ki, yemekten sonra drt rekt namaz' klmal,
yahut yz defa tebih okumal, yahut da bir cz Kur'n- Kerm
okumaldr. Sfyn- Sevri (rahmetullahi aleyh) ne zaman doyuncaya kadar yese, o geceyi ibadetle ihy eder ve kendine, Hayvan
gibi doyunca,
iler yapmalsn, derdi. Byklerden biri m-

ar

ridlerine,

Arzu ettiinizi yemeyin, yerseniz,

aramayn, ararsanz

sevmeyin, derdi.
1

VE PR LE
BUNDA AYRILII

BU MCHEDENN

SIRRI

MRDN

Alktan maksat, nefsi krmak, emri altna almak, terbiye etmek, doru yola getirmek ve bu balara muhta etmemektir. Bunun iin pir, bunlarn hepsini mride emreder ve kendisi yapmaz.
nk maksat alk deildir. Maksat, mide
olacak kadar yememek ve alk hissedecek kadar da az yememektir. Zira her ikisi
de insan megul eder. Burada en yksek derece, melekler gibi olup,
ne alk sknts, ne de yemek
ekmektir. Nefis, balangta
zor kullanlmazsa, bu tabii hli bulamaz. Bu yzden byklerden
bir ksm, kendilerine daim s-I zan edip zorluk gsterme yolunu

ar

arl

(1)

IH/82.

Kimy-y Sadet

F. 27

KMYA-YI SAADET

418

tutmular ve buna dikkat etmilerdir. Daha kmil olanlar, tabii hlde bulunmulardr. Buna delil udur ki, Reslullah (sallUah aleyhi ve sellem) bazan oru tutar ve o kadar tutard ki, bir daha orucu amayacan zannederlerdi. Bazan da hi tutmaz, bir daha oru
tutmayacan sanrlard. Evde bir ey yemek isterse, varsa yer,
yoksa oru tutaym derdi. Bal ve eti severdi.
Ma'rf-i Kerhiye leziz yemekler getirdiler. Yedi. Bir-i Hfi ise
yemedi. Ma'rf'a yemesinin sebebini sordular, Kardeim Bir ver'

marifet almtr. Ben kendi Mevl'mn

saraynda misafirim, verirlerse yerim, vermezlerse sabrederim. Benim hibir tasarrufum yoktur, itirazm da yoktur, buyurdu. Buradan ahmaklar kendine pay karp, mchede edemedikleri zaman
ben Ma'rf-i Kerhi gibi rifim derler. ki snf kimseden bakas
mchedeyi brakamaz: Ya her ii doru olan sddiklar, yahut kendini iyi ve her iini doru sanan ahmaklar. Ma'rf-i Kerhi'nin kendinde tasarrufu kalmamtr. Eer ona hyanet etseler, eliyle yahut
diliyle mni olmaz, kzmazd. Her eyi Allah Tel'dan grrd.
Bu sz o sylerse yakr. Bir-i Hfi, Seriyy's-Sekti ve Mlik-i
Dinr gibi bykler nefislerinden emin olmadklarndan, mchedeyi brakmadlar. Bir kimsenin kendine bu zanda bulunmas gayet zordur.

ie hareket

etti.

Bana

ise

ARZULARDAN EL EKMENN ZARARLARI

Bundan

zarar doar: Biri, baz arzularn terkedemez ve

bakalarnn bilmesini de istemez. Yalnz yerde yer, kalabalkta yemez. Bu ise mnfklktr. Hatt eytan kendisine gurur verip bu r
insanlarn sana uymas iin yaplan bir itir der. Bu ise tam aldanmadr. Bazs da istediini alr ve insanlarn gz nnde evine gtrr.

iki

Sonra bunu

gizlice

sadaka

verir.

Bu

ise

sadaka vermenin en

yksek eklidir. Sddklarn ii olup, nefse zor gelen bir itir, thlsn art, bunun kolay yaplmasdr. Zor geliyorsa, kalbinde hl
gizli bir riya kalm demektir. Byle olan kimse, Allah Tel'ya
deil, kendine hizmet ediyor. Yemek arzusundan kap, ehvet ve
riyaya den, yamurdan kap doluya tutulmaya benzer. O hlde
nefsinde byle eyler meydana gelen kimse, insanlarn yannda arzusundan az yiyip, hepsini yememelidir. Bylece hem riya krlr,
hem de ehvet.

FERCN

EHVET

.*>

nsana cim* etme arzusu verilir, bu sebeple insan nesli kesilmez ve Cennet lezzetlerinden bir nmne bulmu olur. Bu eh-

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

418

arzunun zararlar byktr. blis, Musa aleyhisselm'a, Hibir kadnla yalnz oturma. nk yalnz bana bir kadnla bir erkein bir yerde bulunup da onlara yardm etmeyi ve aralarna fitne sokmay istemediim olmaz, dedi. Said bin Mseyyeb buyuruyor ki: Allah Tel hibir peygamber gndermedi ki, eytan,, kadnlar yznden onlardan mitsiz olsun. Ben kendi nefsime kadnlardan daha ok bir eyden korkmam. Bunun iin kendi evimden
ve kzmn evinden baka eve gitmem.
vetin,

bu arzuyu krmak, vcib olur. Yine knlmazsa evlenmelidir.

de hi arzusu olmamaktr. Bu da noksanlktr. Orta yol, arzunun
olmas ve kontrol altnda bulunmasdr. Bazlar ehvetinin artmas
iin baz eyler yerler. Bu cahiliyettendir. Byle insanlar, ar kovann kartrp, arlarn hcumuna urayanlar gibidir. Ancak bir
kimse evlenir ve maksad kadnlar tarafn korumak olursa, bu
mstesnadr. nk kadnlarn koruyucusu erkeklerdir.
Garib hadis i eriflerdendir ki Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem)
buyurdu: Kendimde arzumun azaldn, zayfladn
grdm. Cebrail aleyhisselm bana herise piirmeyi syledi

udur

hanm

vard. Ve
Efendimizin dokuz
hepsinin hakkn demek ona bor idi. Ayrca boasa da bakalaryla evlenmeleri yasak ve haramd. Binaenaleyh kuvvet talebi ehvet

Bunun

iin

sebebi

ki:

deil bu hakk demek

iindi.

Bu ehvetin fetlerinden biri aktr. Bu ise gnahlara sebeptir.

Balangta ihtiyatl davranmazsa ipin ucunu karm olur. Bunun
korumaktr. Zira tesadfen gz birine bakarsa, o zaman korumas kolay olur. Ama aldrmazsa, menetmesi ok zor olur.
Bu mes'elede^nefis bir binek hayvanna benzer. Bir yere girmek isteyince, yularin ekmek kolay olur. O yere girince, kuyruundan
ekip karmak gayet zor blur. O hlde iin esas gz korumaktr.
Said bin Cbeyr (radyallah anh) buyuruyor ki: Dvud aleyhleselmn fitnesi gzden idi. Dvud aleyhisselm oluna, Aslan ve
ejderhann arkasndan gitmek, kadnlarn peinde gezmekten daha
iyidir, buyurdu. Yahy ibn Zekeriyy'ya (aleyhisselm), Zinann
ihtiyat, gz

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki:

Yabanc
kadnlara bakmak, zehir ile su verilmi, eytann oklarndan tt
oktur. Allah korkusundan "gzn koruyana, yle bir iman verilir

(1)

IH/86,

Hcrse'ye Anadolu'da

kekek

denir.

KMYA-YI SAADET

420

tatllm

kalbinde duyar (*). Yine buyurdu: lmmden sonra, mmetime kadnlara benzer bir fitne brakmadm- ( 2 J.
Yine
buyurdu: Gz de fere gibi, zina yapar. Gzn zinas bakmaktr
3
( ). O hlde gzn koruyamayann ehveti iin riyazet
ekmesi
lzm olur. Bu ehveti krmann aresi de oru tutmaktr. Bunu da
yapamazsa, evlenmelidir. Gzel yzl, parlak olanlardan gzn
koruyamayann zarar daha byktr. Bu, asl hell olmaz.
Bir kimsenin ehveti harekete gelip, parlak bir gence bakar ve
rahatlarsa, ona bakmas haram olur. Rahatl akarsular, yeillikleri, iekleri, gzel yazlar, rengrenk glleri seyretmek eklinde
olursa zarar vermez. Zira o kimsede bunlarla birlemek arzusu olmaz. Gl ve iekler ne kadar gzel olsalar da, onlar pmek, okamak olmaz. te genleri seyreden bir kimsede bu arzular meydana
ki

ehvet almetidir. lk dnce liVatadr. Meyihten biri

der ki: Bir mridime kkremi aslann saldrmasndan, parlak olana bakmas kadar korkmam.
Mridlerden biri dedi: ehvetim o kadar cotu ki, kendimi tutamyordum. Aladm, inledim ve ok du ettim. Bir gece ryada
gelirse,

bir kimseyi grdm. Bana,

Sana ne oldu?, dedi. Hlimi anlattm.

Elini kalbimin stne koydu. Uyandm zaman, o arzuyu benden
gitmi buldum. Aradan bir yl geince ayn hl meydana geldi. Ayahs ryada grdm. Bunun senden gitmesini ister misin?,
dedi. isterim, dedim. Boynunu uzat, dedi. Bir kl getirdi. Boynuma ald. Uyannca btn arzum snm idi. Bir yl daha gein-

ayn

meydana geldi. ok aladm. Ayn ahs

yamda grdm. Bana, Allah Tel'dan sevmedii eyin
ce tekrar

hl

yine rdefedil-

mesini ne zamana kadar isteyeceksin dedi. Bunun zerine evlendim ve ondan kurtuldum.

BU EHVETE MUHALEFET ETMENN SEVABI

ehvet ne kadar ok olursa, ona uymamaktaki sevab da o kadar ok olur. Bundan daha kuvvetli ehvet farzul yoktur. Fakat
bu ehvet irkin olup, duyulmasnda rezil ve perian olacandan
insan korkar. Umumiyetle insanlarn
buna yaklamamalar ya
ya da korkulanndan veya utanmalarndan, yahut
da para ve mallarn muhafaza bakmlarndandr. Bunlardan tr bu arzusunu yapmayana sevab verilmez. Zira bunlar dnyaya
aittir. eriata uymak deildir.
Gnah sebepleri kendinde bulunmamak sadettir. Keke, btn gnahlar ve ktlkler byle bir
sebeple yaplmam olsa.
Ama bir kimse bu haram yapabilecek
acziyetlerinden,

(1).

(2)

111/87.

(3)

111/88.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

421

mni de bulunmasa yalnz Allah nzas iin buna yanamasa onun sevab ok fazladr. Byle bir kimse, kyamette
olsa,

Ar-

hibir

glgesinde bulunacaklardan olur.

Ysuf aleyhisselmn derecesi gibidir. Bu hususta
rehberi Ysuf aleyhisselmdr.
ilhnin

Onun
onun

derecesi

imam

Sleyman ibn Yesr ok gzel bir delikanl idi. Bir kadn kendini ona teslim etmek istedi. Kadndan kat ve sonra dedi ki: Ysuf aleyhisselm ryada grdm. Siz Ysuf musunuz? dedim.
Evet, ben o Ysuf'um ki, niyet ettim, sen o Sleymansn ki niyet
etmedin, buyurdu. O (kadn), andolsun ona niyyeti kurmutu.
Eer Rabbinin brhann grmemi olsayd (belki Ysuf da) onu
kasd etmi gitmiti... 0) yet i kermesi buna iarettir. Yine ayn
Sleyman der ki: Hacca gittim. Medine'den knca Ebv denen
yere geldik. Arkadam, bir ey satn almaya gitti. Araplardan ay
yzl bir kadn gelip bana, Ver! dedi. Ekmek istiyor zannettim.
Bir torban var m? dedim. Onu deil, kadnlarn erkeklerden

Bam

istediini istiyorum, dedi.

ya baladm, o kadar aladm

alam

ki,

yakamn iine ektim, alamao kadn geri dnd. Arkadam

olduumu anlad

ve Bu ne hldir?, dedi. ocuklarm hatrladm, gzlerim doldu, onun iin alyorum, dedim.
Sen imdi bir iten kurtuldun. Sana bir ey olmutur. Bana anlat, dedi. ok fazla srar edince, anlattm, o da alad. Sen niin
alyorsun? dedim. Senin yerine ben olsaydm, senin gibi yapamayacamdan korkardm, dedi. Mekke'ye gidip, tavaf ve sa'y
yaptk. Bir odada oturduk. Uykuya daldm. Gayet gzel, parlak
yzl, gzel kokulu ve uzun boylu bir kimse grdm. Sen kimYsuf'um, dedi.
Ysuf- Sddik msn? dedim.
sin?, dedim.
gelince,

Evet, dedi.

Msr

azizinin

kans

ile

fZelhal

ne

alacak

bir hi-

kyeniz vardr!, dedim. Senin arbi kyl kadnla olan hikyen bundan daha ok alacak bir hikyedir, buyurdu.
1

bn mer

(radyallah anhm) der ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Eski zamanda arkada bir yolculua ktlar. Gece oldu. Emniyette olmak iin bir maaraya
girdiler.

Dadan byk

bir

ta yuvarlanp maarann

giriini ka-

pad. kacak yol kalmad. O ta da hareket ettiremeder. Du

etmekten baka hibir kurtulu aresi kalmad. Kendi amellerimizyeri
den iyi olanlar arzedelim, belki bunlarn hrmetine bir
alr, dediler. Biri dedi ki: "Y Rabbi, biliyorsun ki benim annem
ve babam vard. Onlardan nce bir defa yemek yemedim. Hanmvard. Gece ge
ma ve ocuklarma vermedim. Bir gn bir
geldim. Onlar yatmlard. Belki uyanrlar diye getirdiim st i-

im

(1)

12

Ysuf:

24.

KMYA-YI SAADET

422

eini

elimde tutuyordum. ocuklarm ise alktan

alyorlard. Ben ise ocuklarma Annem - babam imeyince size

vermem-, diyordum. Sabaha kadar uyanmadlar. Ben de elimde
st iesi bekledim. Halbuki ben de, ocuklarm da gayet a dik.
Y Rabbil O hareketimin yalnz Senin rzan iin olduunu biliyorsun, bizi buradan kurtar". Byle deyince ta salland. Bir delik
meydana geldi, fakat kacaklar kadar geni deildi. Dieri dedi
Y Rabbi! O hareketimin yalnz Senin rzan iin olduunu biliyordum.
olmutum. Bana yz vermedi. Bir sene ok ktlk oldu.
A kald, ciz oldu. Bana yaklat. Dediimi yapmas iin kendisine yzyirmi altn verdim. Sra o ie gelince bana Allah'n emrine
uymamaktan, O'nun rzas hilfna
yapmaktan korkmuyor musun?, dedi.
Korktum, altnlar braktm. O iten el ektim. Halbuki o anda dnyada bundan daha ok istediim bir ey yoktu.
Y Rabbi! Biliyorsun ki, onu yalnz Senin iin yaptm. Bunun iin
bize bir
yeri ihsan eyle!". Ta salland ve biraz daha ald,
fakat yine kacaklar kadar deildi. Bunun zerine ncs dedi ki: "Y Rabbi! Biliyorsun ki, ben bir defasnda iiler tutmu-

tum. Hepsinin

yevmiyelerini

verdim. Bir

tanesi

brakp

gitmiti,

yalnz onun cretini veremedim. Ona vereceim para ile bir koyun aldm. Onunla ticaret ettim. Cok mal ve para kazandm. Bir
gn o kimse parasn istemeye geldi. Bir sahra dolusu nek, koyun,
deve ve klem vard. Bunlarn hepsi senindir, dedim. Benimle
alay
ediyorsun?, dedi. Hayr, hepsini senin paranla kazandm, deyip, hepsini ona verdim. Bir tane bile kendime almadm.
Y Rabbi! Biliyorsun ki, hepsini Senin iin yaptm. Bize
yolu
ihsan eylel". Bunun zerine ta hareket etti. Yol ald, dar k-

tlar

().

Eb Bekir b. Abdullah Mzeni der ki: Bir kasap vard. Komusunun cariyesine
idi. Bir gn cariyeyi bir kye gnderdiler.
Kasap arkasndan gidip ona asld. Cariye, Ey delikanl! Senin
beni sevdiinden daha ok ben seni seviyorum. Fakat Allah Te-

l'dan korkuyorum, dedi. Sen korkuyorsun da, ben niin

korkmayaym deyip tevbe etti ve geri dnd. Yolda ok susad, susuzluktan lecek gibi oldu. Zamann peygamberinin bir i iin bir
yere gnderdii bir kimse, o kasabn yanna geldi. Sana ne
ol-

du?, dedi. Hararetten byle oldum, dedi. Gel, du edelim de,

Alah Tel bir bulut gndersin, basmzn zerinde dursun, ylece ehre gidelim, dedi. Benim hibir hayrl isim yoktur.
Sen

du

et,

ben min diyeyim,

larnn zerinde durdu.

(1)

IH/91 -92.

yle yaptlar. Bulut geldi ve baBirbirlerinden ayrlacaklar yere kadar,

dedi.

EHVETN

ARZULARINI KIRMA

433

zerinde olduu hlde gittiler. Sonra bulut kasazerinde kald. Bunu gre peygamber habercisi, -Ey delibn
kanl! Sen demedin mi ki. benim hibir hayrl amelim yoktur.
imdi bulut seninle geliyor. Bana hlini anlat- deyince kasap, O

bulut

balarnn

ba

yaptm

ey

bilmiyorum, dedi. Peygamber habercisi de Evet, byledir. Tevbesi' kabul edilen bir tevbekr gibi, Allah Tel'nn indinde makbul kim-

cariyenin sz zerine

tevbe hari, hibir

se yoktur, dedi.
\

KADINLARA BAKMANIN FETLER VE

BUNDA HARAM OLANLAR
Byle bir ii yapabilecei hlde, bir kimsenin bundan kanmas pek ndir olur. Burada iin balangcn gzetmek lzmdr.
Balangta mni olmak lzmdr. Balangc ise gzdr. Al ibn
Ziyd der ki: Hibir kadnn rtsne bile bakma, kalbine bir ehvet, bir arzu der. Aslnda kadnlarn elbiselerine, rtlerine bak-

maktan, onlarn gzel kokulann koklamaktan, seslerini duymaktan, hatt haber gndermekten, onlardan haber almaktan ve sen
onlan grmesen de, onlarn seni grecei yerlerden gemekten kamak vcibtir, lzmdr. nk onlar grmek olan yerde kalbde
ehvet tohumu ve fena dnceler salr.
Kadnlarn da gzel erkeklerden kamas lzmdr. steyerek
olan bakmalar haramdr. Gayr ihtiyar gz alrsa gnah deildir.
Fakat ikinci defa bakmak haram olur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: lk bak senin iin, dierinin ise gnah senin indir. Yine buyurdu: Bir kimse ftk olsa, kendini korusa ve
Kendini kogizli tutsa ve bunun skntsnda lse, ehid olur
rumak da, birinci bak tesadfen olduysa, ikincisinden koruyup
bakmamak, bakmay istememek ve bakmak istememeyi kalbinde
bulundurmaktr.
Arada perde olmadan, meclislerde, misafirliklerde ve dier yerlerde kadnlarla bir arada bulunmak gibi fesat tohumu yoktur. Kadnlarn rt ve peeli olmas yetimez. Hatt beyaz rt ve po
taksalar da, ehveti tahrik ederler. Belki de, yzleri ak olmaktan
ziyade, czib grnrler. O hlde, kadnlarn beyaz rt vo temiz
kmalar haramdr. Byle yapan
pee ile yzlerini balayp
kadnlar, kzlar si olur. Buna raz olan babas, annesi, kocas ve

dar

kardei de bu gnaha ortak

olur.

erkein, bir kadn elbisesi giymesi, eline

almas, koklamas, iek ve elma gibi ltif eyleri kadnlara ver-

ehvet

(1)

niyeti ile bir

111/90.

KMYA YI

424

SAADET

mek, kadnlardan, kzlardan almak veya onlarla

konumak

dnda

Kadn ve kzlarn
konumas ciz deildir.

ciz deildir.

erkeklerle

yumuak

sert ve keskin

ve tatl

olmann

Nitekim Allah Teal

buyurur: Konuurken mlyim, tatl sesle konumaynz. Kalbinde hastalk olan tam' eder O). Peygamberimiz (sallllh aleyhi
ve sellem) hanmlarna, Erkeklerle gzel sesle konumaynz buyurur. Kadnlarn, kzlarn su itikleri bardan azlarnn temaa
ettii yerden imek kaseliyle su imek doru deildir. Kadnlarn
diledii bir meyveyi yemek de byledir.

hkim der ki: Eb Eyybe'l-Ensri'nin (radyallah anh)

ve ocuklar, Reslullah'm (sallllh aleyhi ve sellem) nnden kaldrlan ve mbarek parmaklarnn ve
dedii tabaklan, bereketlenmek ve sevaba kavumak iin elleri ile silerlerdi. Bunda da nefis iin lezzet ve zevk olursa gnah olur.
Kadnlarla alkal olan eylerden kamak gibi, hibir eyden
kamak mhim deildir. Yolda karlaacan kadn ve olanlara
Bir

ehli

aznn

bakman

iin

eytan

seni zorlar.

Nasldr?

mnakaa
gnah
ildir,
gider.

Belki

eytanla
mahcub olurum ve

bir bak, der.

edip ona, Niin bakaym? irkin ise

ilerim. nk gzel olmasn isterim. Gzel

ise,

hell de-

gnaha girmi olurum. Gnah, hasret, elem bende kalr; a

Arkasndan gidersem, dinimi ve mrm peine harcarm.
de maksadma da kavuamam, demelidir.

Reslullah (sallllh aleyhi ve sellem), Bir kimse bir

rastlar, eytan ehvetini tahrik ederse evine gitsin ve

kadna

hanm

sohbet

vardr

etsin.
2

nk o yabanc kadmda

buyurdu.

( ),

Ahzb:

(1)

33

(2)

Hatib: mer.

32.

olan, kendi

ile

hanmnzda da

NC ASIL

Konumadaki

Zararlar

Kaldrmak ve Dilin fetleri

Dil,

Hak Tel'nm yaratt alacak

eylerdendir. Grntehakikatte varlkta olan her ey onun tasar-

parasdr; ama
rufu altndadr. Hatt olmayan eyler bile ondadr. nk o, hem
yokluktan, hem de varlktan konuur. Belki akln vekilidir. Akln
bir et

dil syler.

ey

vehme ve hayle gelen her eyi,

Dier uzuvlar byle deildir. Mesel gz, renkten ve e-

haricinde ise bir

yoktur. Akla,

kilden bakasn anlamaz. Kulak ise, yalnz ses duyar. Beden lkesindeki dier uzuvlar da, ancak bir ey ile alkaldr. Dilin ise kalb
gibi, hepsiyle mnasebeti vardr. Dil kalbin karsndadr. Kalbdekl
sretleri kalbden alp syledii gibi, kalbin dndaki sretleri de
kalbe ulatrr ve syledii her szden kalbde bir sfat meydana
gelir. Mesel, dil ile yalvarr, alar, szlar ve byle szler sylerse,

alama

karrsa, kalb bundan bir incelik, yanma ve zlme

sfat edinir. Bylece kalbdeki atein alevi beyni kaplar ve gzlerden ya akmaya balar. Neelendirici eyler ve gzelleri anlatan
szler syleyince, kalbde sevin ve nee hareketi meydana gelmeye balar, ehvet kamlanr. Bunun gibi dilin syledii her szden
kalbde ona uygun bir sfat zuhur eder. Kt szler sylerse kalb
kararr; doru ve iyi eyler konuursa kalb nurlanmaya, parlamaya balar. Yalan ve eri - br konuursa, kalb de eri olur. yle
ki, doruyu gstermez. Eik ayna gibi olur. Bu sebeple, airlerin ve
yalan syleyenlerin ryalar doru kmazlar. nk kalbleri yalan ve bozuk szlerden erilmitir. Doru konumay ve doru olmay det edenin, ryalar da doru olur. Bunun gibi doru rya
grmeyenler, ahirete gidince, btn lezzetlerin en stn olan Allah Tel'y grmesi de, kalbine eri olur ve olduu gibi grmez.
O lezzetin sadetinden mahrum kalr. Gzel bir yz, eik bir aynada eri ve yamuk - yumuk olur. Nitekim klcn zerindeki ayna gibi parlak, fakat yksek ve^alak olan yerlere baknca, bir gzel'
yze bakmann lezzetini bulamaz. hiretteki ve Allah Tel hakkndaki ler de byledir. O hlde kalbin doruluu ve erilii, dilin
doru ve eriliine baldr. Bunun iin Reslullah (sallftllah
sesleri

KIMYA-YI SAADKi

420

aleyhi ve sellem), Kalb doru olmaynca, iman doru

kim olmaz. Dil doru olmaynca, kalb de doru olmaz

ve msta1
), buyur-

du.

hlde ok konumak istemekten ve dilin zararlarndan saknmak dinde mhim ilerdendir. Biz burada bir faslda, susmann
faziletini; sonra fazla konumann ve fuzli Ibo yerel
konumann, mnakaa etmenin, hasmlk etmenin, svmenin zararlarn;
bakasna dil uzatmann fetlerini; lnet etmenin, alay etmenin,
beddua etmenin, insanlar gldrmenin zararlarn; yalan sylemenin, gybet etmenin, sz tamann, iki yzlln felketlerini; insanlar vmek ve ktlemenin ve buna benzer eylerin zararlarn
uzun uzun anlatrz. Bunlardan kurtulu arelerini de anlatacaz,

inallah Tel.

SUSMANIN SEVABI
3
Dilin fetleri ok ve kendini

bunlardan korumak zor olduu

iin, elden geldii kadar susmak en iyi aredir. O hlde insan,,, zaruret miktarndan fazla konumamaldr. Demilerdir ki, abdller,
konumas, yemesi ve uyumas zaruret miktarnca olan kimselerdir. Allah Tel bildirmitir ki: Doru sylemek, hayrla buyurmak ve insanlarn arasn bulmak hari, konumada hayr r yok2
tur
). Peygamberimiz
(aleyhisselm) buyurdu:
Karn, fere ve
3
dilini koruyan kimsenin her eyi korunmutur
). Muz ibn Cebel (radyallah anh) sordu ki: Y Reslllah, hangi amel daha
(

faziletlidir?.

Mbarek

dilini

azndan karp parman

zerine
(radyallah anh) bu-

koydu. Yni susmaktr, demek istedi. mer

yurur ki: Eb Bekir'i (radyallah anh) grdm, dilini parmayla
tutmu ekiyordu ve ouyordu. Dedim ki: Ey Reslullah'm (sallllah aleyhi ve sellem) halifesi! Bunu niin yapyorsun?. Bu, beni
ne ilere drmtr, dedi.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu

ki:

nsano-

lunun halalarnn ou dilindendir

). Yine buyurdu:
badetlerin en kolayn size bildireyim: Susmak ve iyi huylu olmak ( 5 ). Yine buyurdu: Allah Tel'ya ve kyamet gnne inanan, iyilikten
baka konumasn, yahut sussun ( 6 ). sa aleyhisselma, Bize bir
ey ret de, onunla Cennete girelim, dediklerinde, Hi konumayn, buyurdu. Bunu yapamayz, dediklerinde, O hlde hayrdan
baka konumayn, buyurdu. g Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Susan ve vakarl duran bir m'min grrseniz ona
(

(1)

111/94.

(2)

(3)

111/94.

(4).

Nls: 114.

(5), (6)

IH/95.

konumadaki zararlar ve

dilin Afetleri

427

yakn

durunuz, o hikmetsiz deildir (). Isa aleyhisselm buyurdu: badet on ksmdr. Dokuzu susmak, biri ise insanlardan kamaktr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -ok
konuan ok hata eder, ok gnah iler. ok gnah ileyene ate
daha lyktr ( 2 ).. Bunun iin Eb Bekiris-Sddik (radyallah
anh), Hapse lyk, dilden daha uygun bir ey yoktur, tiedt.

Ubeyd ibn Ynus diyor ki: Kulan diline murakb yapp da

her iinde bunun faydasn grmeyen bir kimse grmedim. Muaviye nin meclisinde konuuluyordu. Ahnef ibn Kays ise susuyordu.
Niin susuyorsun?, dediklerinde, Yalan syleyemem Allah'tan
korkarm; doru syleyemem sizden korkarm, dedi. Rebi' ibn Heysem (rahmetullahi aleyh) yirmi sene dnya kelm konumad. Sabahleyin kalknca, kalem ve kt getirir; sylediini, konutuunu
yazard. Akam bu konumalardan kendini hesaba ekerdi.

Susmann btn bu

faziletleri, dilin fet

masndandr. Btn lzumsuz eyler,

ho

ve zararlarnn ok

ucundan meydana

dil

ol-

gelir.

kts arasn ayrmak zordur. Susmak ile bu mes'liyetlerden kurtulunur. Kalbe himmet toplanr, tefekkr ve zikir ile megul olur.

Sylemesi

ve kolaydr. Fakat

iyi ile

ksmdr: Birincisi tamamen zararldr. kincisinde

hem de fayda vardr. ncsnde ne fayda ne de za-

Sz drt

hem

zarar,

rar vardr.

Bu

ise fuzli

konumaktr. Zarar, zamann bo

geir-

mek bakmndan

yeter derecededir. Drdncs yalnz faydal szdr. O hlde szlerin drtte sylenmemelidir. Drtte biri sylenmelidir. O da biraz evvel geen yet-i kerimedeki mndadr. Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) Susan kurtuldu ( 3 ), s-

znn mns budur. Bunlar

lar da onbe fettir. Hepsini

bilinince dilin fetleri de bilinir.

birbir

DLN
1

Bun-

anlatacaz.

FETLER

LZUMU OLMAYAN SZ

Sana lzumu olmayan sz sylersin. Sylemediin zaman din

ve dnyan iin sana hibir zarar vermez. Bununla Islmiyetin g-

dnda

kalrsn. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

Kanlmas icabeden eyden el ekmek, si "imin
buyuruyor ki:
gzelliindendir 4 ). Bu nev'i szler yledir ki: nsanlarla oturur,
zelliinin

yolculuk hikyeleri,

bandan
(1).

ba,

geenleri eksiksiz

(2)

IH/95.

dalara

gemite
ve mbalasz anlatr. Bunlarn hepsi

bahe,

(3)

IH/96.

ait szler syler,

(4)

IH/97.

KMYA-YI SAADET

428

lzumsuzdur. Bunlardan kamaldr. Zira sylenmemelerinde hibir zarar yoktur. Bunun gibi, bir kimseyi grp, ihtiyacn olmayan

Bu da sormanda bir fet olmad zamandr. Ama mesel oru tutuyor musun? diye sorsan doru sylerse,
ibadeti izhr eylemi olur. Yalan sylerse, gnahkr olur. Sebebi
sen olursun. Bu ise zaten ciz deildir. Bunun gibi, nereden geliyorsun? Ne yapyorsun? Ne yapyordun? diye sorsan, belki ak
olarak cevap veremez, yalana sapar. Bu da aslnda ktdr. Fuzli
ve lzumsuz olan, iinde ktlk ve gnah bulunmayan szdr.
Derler ki, Lokman Hekim bir sene Dvud aleyhisselmn yanna gitti. Zrh yapyordu. Lokman, ne yaptn sormak ve renmek istedi. Soramad. Nihayet tamamlad ve giydi. Sonra, bu harb
iin iyi bir elbisedir, buyurdu. Lokman anlad ve Susmada hikmet
vardr. Fakat ne yazk ki rabet eden az, dedi.
eyi sorman da

byledir.

Byle suallerin sebebi, insanlarn hllerini bilmek, yahut bir

kimse ile konuup onu sevdiini izhr eylemektir. Bundan kurtu-

lu

lmn yakn olduunu, yannda olduunu bilmektir.

Yapt her tebih ve zikir> saklanan bir hazinedir. Yapmazsa ok
ziyan eder. Ameli olarak il, uzlet etmek veya azna ta koymakiin il,

tr.

Uhud harbinin vki olduu gn,

Onu bulduklar zaman alktan karnna ta

Haberde
hid oldu.

geldi ki:

duunu

bir gen

e-

balam

ol-

grdler. Annesi yzndeki toz ve topraklar silip; Cennet

sana mbarek olsun-, dedi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu ki: Nereden biliyorsun? Belki iine yaramayan bir eye
bahillik etmiti, yahut kendisine faydas olmayan bir sz sylemi-

Demek istiyorum ki, hesab ondan sorulur. Sizin sznzn mns ise elem ve hesab grmez demektir ). Bir gn Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: imdi Cennet ehlinden biti.

2
( ).

Abdullah ibn Selm (radyallah anh) ieri girdi. Kendisi iin buyurulan bildirdiler ve senin amelin liinl nedir?
dediler. Benim amelim azdr. Fakat bana lzm olmayan eyi yapmam ve insanlarn fenaln istemem, dedi.
risi ieri girer

Bir

ey

bir

kelime

ile

sylenebiliyorsa,

uzatlrsa ve

iki

kelime

daha ilve edilirse, o iki kelime fuzuli olur ve vebali syleyene olur.
Sahabeden biri diyor ki: Bir kimse bana bir sz sylese, ona cevap
vermem. Susam bir kimsenin suya ihtiyacndan ok olsa, fuzli
olur korkusuyla cevap vermekten korkarm. Matraf ibn Abdullah
(rahmetullahi aleyh) diyor ki: Allah Tel'nn cellini kalbinizde bytnz. Onun ismini olur olmaz yerde sylemeyiniz. Nasl

(1).

(2)

111/97.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

420

binek hayvanna ve kediye Allah seni yle yapsn dersiniz? Beslullah (salJllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -Fazla sz sonraya
zp, dilinin ucubrakana, fazla mal verene, yni kesenin
na balayana saadetler olsun. Yine buyurdu: nsan in uzun dil1
C ).
li olmaktan daha kt ey yoktur

ban

Sylediin her eyi sana yazarlar. Eer melekler bedava yazmayp, yazmak iin para isteselerdi, korkup onda bir konuurdun.
ok konumakta geen vakitten meydana gelen ziyan, senden isteyecekleri cretteki

ziyanndan daha oktur.

Btl konumak, bidatler hakknda konumaktr. Gnah

sylemek ise, kendi fsk ve fesadn anlatmak ve bakalarna da ananlatan hikyeler sylemektir. Yahut
lattrmaktr. arab ve
bir toplantda mnakaa edip, birbirine galiz szler syleyenlerin,
Yahut inbirbirlerini incitenlerin hllerini, szlerini anlatmaktr.
sanlar gldrmek iin kadn hikyeleri anlatmaktr. Bunlarn hepsi gnahtr. Birinci fet gibi deildir. nk dereceyi drr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Bir kimse bir sz
syler ve o szden korkmaz ve mhimsemezse, o sz onu Cehenne-

fk

dibine gtrr. Bir sz syler ve ondan

Cennete gtrr ( 2 >.

min

SZDE MUHALEFET,

korkarsa, o sz onu

MNAKAA VE MRLK

kimselerde det hline gelmitir ki. kim ne sylerse kabul

etmez; hayr, yle deildir, der. Bu, sen ahmaksn, bir ey bilmezsin, yalan konuursun, ben ise akllym, zekiyim, bilgiliyim ve doru konuurum demektir. Bu sz ile iki helk edici sfat kuvvetlendirmi olur. Biri tekebbr kendini byk grmekl, br ise bakalarna saldrmaktr. Bunun iin Reslullah Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) buyuruyor: Konuurken muhalefet etmeyen ve
hasmlk yapmayan ve btl sz sylemeyen kimse in Cennette bir
saray yaparlar. Hakl iken susarsa Cennet- lda ona bir saray yaparlar ( 3 ). Bunun sevab, yalan ve aslsz eylere sabretmekten
buyurdu:
daha fazladr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
Mnakaadan, hakl olsa bile, vaz gemedike kiinin iman ta-

Baz

mam

olmaz

(1)

111/97.

<2>.

(3).

(4)

).

III/100.

K M YA- YI

430

SAADET

Bu muhalefetin hepsi mezheb ayrlndaki muhalefet deildir.

yledir ki: Bir kimse, bu nar tatldr dese. sen de ekidir desen, yahut uras be^kilometredir dese, sen de o kadar deildir desen, btn bunlar

mezmmdur,

ktdr.

Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmutur ki:

Bir kimseye ^inat etmenin keffreti iki rekt namazdr ().
da
inat ve husmettendir ki, bir kimse bir sz syler, sen onda yanl
bulur ve eksik ve hatal taraflarn ona gsterirsin. Btn bunlar
haramdr. nk ondan, znt ve kalb krmak meydana gelir.

Mslman

Zaruretsiz hibir
lerde o kimseye

yanldn

imann kemlini

gsterir.

doru

deildir. Bu gibi eysylemek farz deildir. Belki susmak

incitmek

Mezheblerde olan muhalefete cedel denir. Bu da doru deildir. Ancak yalnz bir yerde, iin hakikatini, kabul edeceini sandzaman nasihat yollu sylersin. Kabul etmek midi yoksa susarsn. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dallet yoluna sapan kavimlerin hepsi, dinde birbirleriyle mcadele ettikle-

rindendir

).

me, sonra sana

susmak

Lokman Hekim ohjna

dman

olurlar.

gibi kuvvetlilik olamaz.

Muhal

dedi ki: Alimlerle cedel etve btl olan bir ey zerine

Bu, mchedenin faziletlerindenHanfe (rahmetullahi aleyh) Ni-

Dvud-i T uzlet eyledi. Eb

in
kmyorsun?., buyurdu. Kendimi, mchede ile cedelden koruyorum-, dedi. Toplantlara gel, mnzaralar dinle ve konuma, buyurdu. Buyurduklar gibi yaptm. Ondan daha etin ve
zor hibir mchede grmedim, dedi.
dir.

dar

Bir ehir ierisinde bir mezhebin inats, mutaassb olmak gibi felket yoktur. Makam ve hret isteyen
kimseler, mezhebler
muhalefetini Icedelil dinden bilirler, kendi saldrganlklarn ve tekebbrlerini bunun icab gsterirler. Bunlar dinden bildikleri iin,
bunlar isteme arzusu hline gelir ve o kadar kuvvetlenir ki, sab-

redilemeyecek bir hl alr. Zira nefsin ondan birok eit eref ve

lezzeti vardr.

Mlik ibn Enes (rahmetullahi aleyh) buyuruyor: Cedel dinden

deildir ve din byklerinin hepsi bunu yasaklamlardr. Fakat
konutuklar bid'at sahibi bir kimse ise inat, hfemet ve uzatma
olmakszn, Kur'n- Kerm ve hads i erifler ile ona anlatmlardr. Fayda vermeyince kendi hline brakmlardr.

(1)

IH/101.

12)

III/100.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

431

MALDA HUSMET

-x

Mal hususunda husmet iin ya kad'nn [hkimini huzuruna

yahut baka yere gidilir. Bunun feti byktr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Bir kimse, ilmi olmadan bir
kimseye muhalefet ederse, susuncaya kadar Allah Te&l'mn ga.^Demilerdir ki: Kalbi datan, hayatn evkin gideren, din mrvvetini gtren, mal hususundaki husmet ^dmanlk! gibi hibir ey yoktur. Hibir ver' sahibi malda husmet,
etmemitir. Zira, olduundan fazla sylenmedike hu.smet olmaz.
Ver' ise fazla syletmez. Hibir ey olmasa da hasmna tatl sz
syleyemez. Halbuki tatl szn stnl oktur. Herkeste husmet olabilir. Yapabiliyorsa terketmesi ok mhimdir. Yapamyorsa,
doruyu sylemeli, rencide etmeyi dnmemeli, irkin szler sylememen ve de ilve etmemelidir. Zira bunlar dini helk ederler.

zabnda

olur-

(')

FUHU

SYLEMEK

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Fuhu syleyen Iirkin sz sylemek, svmekl kimseye Cennet haramdr- ( 2 ).
Yine buyurdu: Cehennemde yle insanlar olur ki, azndan kan
pisliin fena kokusundan btn Cehennemdekiler feryad edip, bu
kimdir? derler. Bunlar, fuhu ve irkin szlerin konuulduu yeri
seven ve kendileri de yle konuanlardr, denir ( 3 ). brahim Meyolacaksere diyor ki: Fuhu syleyen, kyamette kpek eklinde
tr.

Fuhun

olduu gibi, irkin szler

anmaktr. Svmek ise bunu bir kimseye

en ou, fesadlarda

yip, avret yerlerini

sylesyle-

Annesine
mektir. Reslullah (aleyhissalt vesselm) buyurdu:
babasna svene lnet olsun. Bunu kim yapar?, dediklerinde,
Bakasnn anne ve babasna svp kendi anne ve babasna svdren, anne ve

babasna svm demektir

),

buyurdu.

fuhu olmamas iin im ile

sylemelidir. irkinlik bulunan her eyde iaretle konuup ak
sylememelidir. Kadn ismini ak sylemeyip rtller
demek
Mberet

lzmdr.

lcima'1 bildiren szleri,

Bir kimsede basur ve bars gibi irkin hastalklar

hastalk deyip byle szlerde edebli olmaldr.

szlerden bir eit olabilir.
IH/102.

(1)
(2)

(4)

(3)

111/104.

IH/106.

varsa

nk bu da fuhu

KMYA-YI SAADET

432
6

BU

LNET ETMEK

lnet etmek, ktdr. Hayvana, insana, elbiseye, neye

olursa olsun byledir. Resluliah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor: Mmin lnet etmez ('). Seferde
Reslullah'la
(aleyhisselm) beraber idi. Bir deveye lnet etti. ResJullah (salllki,

hanm

lah aleyhi ve sellem) buyurdu: * -O devenin stndeki her eyi

aln. Kafileden karn. Zira mel'undur ( 5 ). Bir mddet deve yle

dolat, kimse yanna yaklamad. Eb'd-Derd (radyallah anh)

buyurur: Bir kimse, topraa veya bir eye lnet etse, o ey der ki,
lnet bizim ikimizden de daha ok Allah Tel'ya si olana olsun.
Bir gn Eb Bekri's - Sddik (radyallah anh) bir eye lnet etti.
Resluliah (sallllah aleyhi ve sellem) iitti ve defa, Kabe'nin
sahibinin hakk iin sen sddksn, lnet yoktur ( 3 ), buyurdu. Tevbe ettim, tevbe ettim, dedi ve kefret iin bir kle azd etti.

ok kt olanlar

hari, insanlara lnet

etmek

doru

deildir.
Mesel, Zalimlere, fsklara ve bid at sahiplerine lnet olsun! denir. Ama Mutezileye ve Kermiyyeye lnet olsun, sznde phe
vardr ve bundan bir fesd doar. Bundan saknmak lzmdr. Ancak eriatta lnet edilmi kimseler bunun
kalr. Ama bir
kimseye. Sana lnet olsun demek, yahut,
kimseye lnet olsun, demek, onlarn Fir'avn ve Eb Cehil gibi kfr zere lecei-

dnda
u

ni biliyorsa olabilir. Resluliah

(sallllah aleyhi ve sellem)

bir

kavmin ismini syleyip, onlara lnet etti. Zira Mslman olmayacaklarn bilmiti. Mesel Yahudiye, Sana lnet olsun demekte
zarar

Zira lmeden nce

Mslman olup Cennetliklerden

olur. Hatt syleyenden de iyi olabilir. Bunun zerine bir kimse.
Bir Mslmana, Allah sana merhamet eylesin desek, halbuki bu
kimse mrted olup da lebilir. Fakat biz bulunduumuz hle gre
sylyoruz, kfire de kfir olduu zaman lnet ediyoruz, derse hat etmi olur. nk rahmetin mns, Allah Tel, o kimseyi
rahmet olan Mslmanlk zere bulundursun demek olup, Allah
Tel onu kfr zere bulundursun demek doru olmaz. O hlde
olabilir.

byle lnet etmemelidir. Bir kimse, Yezd'e lnet doru mudur, deil midir? dese, cevabnda deriz ki: Hazret-i Hseyin'i (radyallah anh) ldrene, tevbesiz ldyse, lnet olsun, denebilir. Zira

ldrmek kfrden byk deildir. Tevbe edince, lnet edilmez.

nk, Vah, Hazret-i Hamza'y (radyallah anhm) ldrd.
Mslman oldu ve lnet ondan kaldrld. Ama Yezld'in tevbe edip
etmedii bilinmiyor. Bazlar emretti, bazlar da emretmedi, fakat
ldrlmesine raz idi dediler. Bu. aslnda hyanet olur. Bu zamanen.

(2),

(3)

IH/106.

KONUMADAK

ZARARLAR VB DLN AFETLER

433

larda byklerden ok kimseler ldrld. Kimse, kimin emir verdiini bilmez. O hlde drt yz sene nceki bir olayn hakikatini na-

sl biliriz? O zaman bile bunu kimse hakkyie bilememiti. Ailah

Tel insanlar bu fuzli ve tehlikeli eyden uzak tutmutur. Bir
kimse btn mr boyunca eytana lanet etmese, kyamette o kimseye niin lnet etmedin, demezler. Ama hali pheli olan bir kimseye lnet ederse, niin byle yaptn, byle syledin diye sorulurl
Byklerden biri buyuruyor ki: Kyamet gn amel defterimden ya Lilhe illallah kelimesi, yahut da bir kimseye lnet ykselir. L ilhe illllah kelimesinin ykselmesini severim.
Bir kimse,
fioslulab'a (sallllah aleyhi ve sellem) bana vasiyet
buyurun
x
.deyince, Lnet etme ( ), buyurdu. Demilerdir ki, m'mine lnet
,onu ldrmek gibidir. Bazlar,

bu

hadfs-i eriftir dediler.

hlde tebihle megul' olmak, eytana lnet etmekten iyidir.

.eytan byle olunca, dierlerini siz dnn. Bir kimse, bir kimseye lnet eder ve kendi kendine, bu din salbetindendir derse, ey,tann gururundandr, ekseriya inat ve bo eydir.
7

VE

NAME

Sem' bahsinde bunun haram olmadn anlatmtk. nk

Beslullah'n ^huzurunda iir okumulard. iri Hasan a, kfirleri
ktleyici, hicv edici iirle cevap vermesini emretti. Fakat, yalan
sylemek, bir Mslman ktlemek, yahut da verken yalan syle-

mek

Ama, iir san'at olarak tembih yoluyla sylenenler, grnte yalan da olsa, haram olmaz. nk bunlardan maksad, bunlara inanmak deildir. Byle iirler, Arabi dilde Beslulciz deildir.

lah'n (sallllah aleyhi ve sellem) huzurunda sylenmitir.

8

Reslullah

mtr. Az

MZAH

(sallllah aleyhi ve sellem)

olmak

art

akalamay

yasakla-

arada bir yapmak mubahtr. art, iyi huylu, gzel ahlkl olmaktr. Ve yine arttr ki, det ve meslek hline getirmemeli ve doru sylemelidir. nk fazla aka ve mizah
vakti ldrr ve ok gldrr. ok glmek ise kalbi karartr. Heybet ve vakar giderir. Hatt byle kimseden uzak durmaya balarlar. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Ben mizah Iakal konuurum,, fakat doru konuurum ( 2 ). Yine buyurdu: Bakalarn gldrmek iin bir sz syleyen, Sreyya yldzn(1)
(2)

ile

IH/106.
IH/110.

Klmy-y Sadet

t,

F.

KMYA- YI SAADET

434

). ok
dan yere dmekten daha ok, kendi derecesinden der
gldren her ey ktdr. Glmek, tebessmden fazla olmamaldr.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -Benim bildiimi siz bilseniz, az gler, ok alarsnz ( a ). Bir kimse, dier bir
kimseye dedi ki: Bilmiyor musun ki, phesiz Cehennemden geilecektir. Nitekim Allah Tel, Sizden herbiriniz ondan geecektir ( 3 ), buyuruyor. Oradan tekrar klacan biliyor musun?. Arkada, Hayr, bilmiyorum, dedi. Bunun zerine, Glmek nedir
ve glmeye sebep nedir?, dedi.
1

krk

sene glmedi. Veheb

ibn Verd, Ramazan bayram gn bir grup kimselerin gldklerini, elendiklerini grd. Buyurdu ki: Eer bu insanlar afvetmiler ve orularn kabul etmilerse, bu ileri, kr edenlerin ii deildir. bn Abbas (radyallah anhm) buyurdu: Gnah ileyip
de glen, Cehenneme gider ve daima alar. Muhammed ibn Vsi'
m?.
buyurdu: Bir kimse Cennette alarsa, hline
lr, dediler. O hlde dnyada glen ve yerinin Cennet veya Cehennem olduunu bilmeyene daha ok alr.
At-i Slemi

(rahmetullahi aleyh)

alr

a-

binmi bir ey sormak

iin, Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) yanna yaklamak
Ashbistedi. Ne kadar gitmek istediyse de, deve geriye srad.
kirm, Y Reslallah, o adam dt ve ld, dediklerinde Evet,
sizin aznz da onun kanndan doldu, buyurdu. Yni ona glmHaberde

geldi ki, bir kyl bir deveye

tnz. mer ibn Abdlziz (rahmetullahi aleyh) buyurdu: Allah'tan korkunuz ve mizah eylemeyiniz. Zira kalblerde kin dourur ve
ondan ktlk doar. Bir yere toplannca Kur'n- Kerm'den konuunuz. Bunu yapamazsanz, iyi kimselerin iyi hllerinden bahsediniz. mer (radyallah anh) buyurur: Bir kimse, kimle akalarsa, onun gznde klr ve heybetsiz olur.

Btn mr boyunca Reslullah'tan

(sallllah aleyhi ve ^sel-

aka sz bildirilir: htiyar, acuze bir kadna, Acze

Cennete girmez (*), buyurdu. O ihtiyar kadn alad. Buyurdu ki:
Ey hanm zlme, ihtiyarlar nce genletirilir ve sonra Cennete
lem)

iki

kadn, kendisine (aleyhisselm) Kocam seni davet ediyor, deyince, Senin kocan o kimsedir ki, gznde beyaz
Kadn, Hayr, kocamn gz beyaz deildir,
vardr, buyurdu.
dedi. Buyurdu ki: Gznde beyaz olmayan kimse yoktur ( 8 ).
Bir kadn, Beni deveye oturt, dedi. Seni deve yavrusuna oturtaym, buyurdu. stemem, beni tayamaz dedi. Hibir deve yoksokulur.

(1)

(3)

).

Bir

III/112.

19 Meryem:

71.

(2)

m/no- m.

(4).

(5),

(6)

III/112.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

435

yavrusu olmasn-, buyurdu. Hazret-i Talha'nn

(radyallah anh) Eb Umeyr adl ocuunun bir seresi vard. Ser-

tur

kl,

bir devenin

lm, alyordu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) onu

grd ve Ey Eb Umeyr, nugeyre Iserceciel ne oldu?, buyurdu.
esi

Sereye aslnda nagre denir.

eklinde tasgir ederek syledi.

Umeyr szne uysun

Bu akalarnn ounu ocuklar ve

gnllerini

ho

ederdi.

Bylece

ihtiyar

diye nugeyr

kadnlara

peygamberlik

kendi

yapar,

heybetinden

Kendi hanmlarnn gnllerini almak

Aie (radyallah anh) buyurur;
iin de, ho latifeler yapard.
evde yanma geldi. Ben de stten yemek piiriyordum. Buyurun,
yiyin dedim. stemem dedi. Yemezsen, yzne srerim dedim. Yemem dedi. Elimi ste soktum ve yzne biraz srdm. Reslullah
aramzda idi. Ayak zere kalkp, ayn eyi bana yapmak istedi. O
da benim yzme srd. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
tebessm ettiler.

korkmamalarn salard.

Dahhk bn Sfyn gayet

irkin bir

adamd.

Reslullahla (aley-

hisselm) oturuyordu. Dedi ki: Y Reslallah benim Aie'den (ravardr. stersen birini bodyallah anh) daha gzel iki
ayaym, size vereyim. Bu sz Aie (radyallah anh) da duydu.
gzeldir, yoksa sen mi?. Ben, dedi. ReAie buyurdu: Onlar
slullah (sallllah aleyhi ve sellem) Aie'nin (radyallah anh)
bu szne gld. nk o adam pek irkin idi. Bu hdise, kadnlarn erkeklerden kamasn bildiren yet-i kermeden nce olmutur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Sheyb'e (radyallah
hlde hurma
yiyorsun?,
Duyurunca,
anh), Gzn
Aryan tarafla yemiyorum, dedi. Bu cevaba Reslullah (aleyhisselm) tebessm buyurdular.
Havvt ibn Cbeyr
(radyallah
anh) kadnlara meyilli idi. Bir gn Mekke yolunda kadnlardan bir
grupla duruyordu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) oradan
geti. Havvt ok utand. Ne yapyorsun?, buyurdu. Azgn bir
devem var. Bu kadnlardan devemi zaptedecek bir ip istiyorum,
dedi. Sonra gitti. Reslullah Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
kendisini grnce, O itaatsiz deve, nihayet azgnlktan vaz geti
mi? buyurdu. Havvt (radyallah anh) der ki: Utandm,
nme edim ve sustum. Bundan sonra ne zaman beni grse, bunu
sylerdi. Hatt bir gn merkep zerinde geliyordum. ki
da merkebin bir tarafnda bulunduruyordum. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Y filn, azgn devenin kbet ne oldu?, buyurdu. Dedim ki: "Seni peygamber olarak gnderen Allah Telft'-

hanmm

ard

bam

ayam

ya yemin ederim

d". Allah Ekber.

du.

Mslman olduumdan beri azgnlk yapmaY Rabbl, Eb Abdullah'a hidyet ver, buyur-

ki,

KMYA YI

438

NueymnResiullah'n
ile

Ensri ok

SAADET

akalard. ok arap

(sallllah aleyhi ve sellem)

dverlerdi. Bir

defasnda sahbeden

biri,

ierdi.

Her zaman

huzuruna getirip nalin

Allah ona lanet etsin,

ne zamana kadar byle iecek?- dedi. Reslullah (sallllah aleyhi

ve sellem) buyurdu ki: Lanet etme, Allah Tela'y ve Resuln
seviyor. O kimsenin bir deti vard. Her ne zaman Medine'ye bir
(sallllah aleyhi ve sellem)
taze meyve gelse, alr Resiullah'n
huzuruna getirir ve Bu hediyedir*, derdi. Satn ald kimse parasn istese, onu Resiullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) huzuruna getirir, Meyveyi bu yedi, parasn ondan iste, derdi. Reslullah
tebessm eder ve deerini verirdi. Sonra Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem), Peki, niin getirdin? derdi. Param yoktu. Sizden bakasnn da yemesini istemedim, ne yapaym, derdi.
Btn mrnden anlatlan ltifeler bunlardr. Hibiri bozuk,
yanl olmad gibi, hibirinde bir kimseyi zecek ve heybetini krdracak bir ey yoktur. Byle ltifeler arada srada snnet olup,
det hline getirmek ciz deildir.
9

ALAY ETMEK VE GLMEK

-

alay etmek ve ona glmek, szn ve ilerini, gln ekilde anlatmaktr. O kimse bundan knlrsa, haramdr. Allah Tel, Kimseye hakaret gz ile bakmayn ve kimseye glmeyin ki, o sizden daha iyi olabilir ( ! ), buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Bir kimseyi tevbe etmi oldubir gnahtan dolay gybet eden kimse, o gnaha mptel olmaynca lmez ( 2 ). Kazen yellenene gjmekten men'etmitir.
niin gler? ( s ).
Yine
Buyurdu ki: nsan, benzerini
buyurdu: Alay edene ve insanlara glene, kyamet gn Cennetin
kapsn aarlar ve ona gel gir derler. Yaklanca kapy kapatrlar.
Dnnce yine barrlar, baka bfr kap aarlar. O se znt ve
gam arasnda ezilir durur. Yaklanca kap kapanr. Nihayet arrlar da gidemez. Anlar ki, kendisi ile alay ediyorlardr^ 4 ).
Bir kimse

ile

yapt

Komiklik ve maskaralk yapana glmek, kimseyi rencide^ etmiyorsa, haram deildir. aka ksmndan saylr. Bir kimse rencide
olursa,

haram

olur.

10

dr

YALAN

YERE SZ VERMEK

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurur: ey varki, bunlardan biri kimde bulunursa, namaz klsa da, oru tut-

(1)

50

Hucrat:

11.

(2),

(3), (4)

III/114.

KONUMADAK

ZARARLAR VE DiLN AFETLER

437

sa da mnfktr. Konuunca yalan syler, sz verince sznde durmaz, kendisine verilen emanete hyanet eyler 0). Yine buyurdu
Sz vermek bor gibidir. Kamamak lzmdr ( a ).
Allah Teftl, lsmil aleyhisselm vyor ve onun iin, sznn eri buyuruyor. Derler ki, bir kimseye bir yerde bulumak, iin
sz verdi. Yirmi iki gn orada bekledi ve szn yerine getirmek
istedi. Ashb- kirmdan biri anlatr: Resiullah'a biat ettim ve uraya geleceim, dedim, sonra unuttum. nc gn gittim, orada
idi. Buyurdu ki: Ey delikanl, gndr seni bekliyorum. Resluilah {sallllah aleyhi ve seilem) birine sz verip, Geldiin zaman
iini grrm- ( 3 ), buyurdu. Hayber'den alnan ganimetleri taksim
ettikleri vakit o kimse geldi ve Y Reslallah, bana sz vermitiSeksen koyun istedi.
niz, dedi. Ne istersen vereyim, buyurdu.
Verdi, ve ok az istedin. Msa aleyhisselm,
kemiklerini bulduunu syleyen kadna, istediini
sz verince o senden iyi istedi ve senden daha ok istedi. Msa aleyhisselm ne istersin? buyurduu zaman Genliimin bana verilmesini ve Cennette seninle olmay isterim, demiti, buyurdu.
,

Bunun

zerine bu kimsenin bu hikyesi Arablar arasnda darbmesel oldu. Filn kimse Allah' istemektense seksen koyun ister,

diye syler oldular.

Elden geldii kadar zorla sz vermemelidir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), nallah yapabilirim, derdi.
Sz verince, bir zaruret olmakszn, elden geldii mddete szn yerine getirmelidir. Bir kimseye bir yerde bulumay sz verince, limler, namaz vakti girinceye kadar orada beklenir, dediler. Bir kimseye verilen bir eyi geri almak, sznde durmamaktan daha irkindir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) byle kimseyi kustuunu yiyen kpee benzetmitir.
11

YALAN

KONUMAK VE YALAN

YERE

YEMN ETMEK

Bunlar byk gnahlardandr. Reslullah (sallllah aleyhi ve

sellem) buyurdu: Yalan, nifak kaplarndan bir kapdr ( 4 ). Yine
buyurdu:
Kul, Allah Tel'nn ndinde yalanc yazlana kadar,
bir yalan syler ( 5 ). Yine buyurdu: Yalan rzk azaltr (). Yine
buyurdu: Tccarlar fcirdirler ( 7 ). Yni tccarlar, kt i ilerler.

Alveri

hell olunca, Niin byledir?, diye, sordular.

Yemin

ve gnaha girdikleri, konutuklar zaman yalan syledikleri iin, buyurdu. Yine ^buyurdu: nsanlar gldrmek in yalan
syleyenlere, yazklar, esefler, korkular olsun! ( 8 ). Yine buyurdu
ettikleri

(1), (2), (3)

III/115.

(4),

<5).

(6),

(7)

III/II6.

(8)

III/117.

KMYA-YI saadet

438

yle grdm ki. Bir kimse bana kalk dedi. Kalktm, iki kii grdm. Biri ayakta, dieri oturuyordu. Ayakta olan, ucu eri bir demiri, bu oturann azna sokmu, aznn bir tarafn yarm ve
omuzuna kadar ayrmt. Sonra br tarafn da byle ayrd. Sonra aznn nn de bylece ekip ayrd. "Yalan syleyicidir. Kyamet gnne kadar byle azabolunur", dediler t ).
1

Abdullah ibn Crad (radyallah anh) Reslullah'a (sallllah

aleyhi ve sellem), M'min zina eder mi?, dedi. Edebilir, buyurdu. Yalan syler mi?, dedi. Hayr 2 ), buyurdu ve Yalan syleyenler, iman olmayanlardr ( 3 ), yet i kerimesini okudu. Abdullah ibn mr (radyallah anh) der ki: -Kk bir ocuk oyun oynamaya gitti. Gel, sana bir ey vereyim, dedim. Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem)
evimizde idi. Ne yermek istedin?, buyurdu.
Hurma, dedim. Vermezsen, amel defterine yalan syledi yazarlar- 4 ), buyurdu. Yine buyurdu: En byk gnahlarn neler olduunu size bildireyim. irk, anay babay incitmek 5 ). Byle buyurdu ve bir yere dayanp otururken kalkt, doru oturdu ve Ayrca yalan da sylememelidir, buyurdu. Yine buyurdu: Yalan syleyen kuldan melek bir mil uzak olur 6 ). Bunun iin demilerdir
ki, aksrma, doru sz konuurken olur. Zira hads-i erifte,
Aksrmak melektendir ve esnemek eytandandr, buyuruluyor. Konuma yalan olursa melek bulunmaz ve aksrma da olmaz ( 7 buyuruldu. Yine buyurdu: Yalan bir sz nakleden de bir yalancdr.
Yine buyurdu: Yalan yere yemin ile bir kimsenin maln alan, kyamet gn Allah Tel'y kzgn olarak grr ( 8 ). Yine buyurdu: M'minde her haslet Ihuyl bulunabilin hainlik ve yalan bulunamaz 9 ).
(

Meymun

ibn Eb Sebib (rahmetullahi aleyh) anlatr: Bir mektup yazmtm. yle bir sze sra geldi ki, yazmasam, mektubun
gzellii bozulacaktr. Fakat o sz doru deildi. Yazmamaya gayret ettim. Bir ses duydum, Allah doru syleyen m'minlcri dnya
ve hirette kuvvetli ve sbit tutar, diyordu. bn Semmk diyor ki:

Yalan sylediim
iin

iin

cret

almyorum

yalan sylemediim

ki,

utanaym.

FASIL
YALAN NE

ZAfylAN

CZ OLUR?

Yalann haram olmas, kalbe tesir etmesi, iz brakmas, kalbi

bulank ve karanlk eyledii iindir. Fakat yalana ihtiya derse
(1),
.'

(4)

'

(2)

III/117.

IH/117.

(3)

16

(3),

(6).

NahI:

(7>,<(8),

105.

(9)

111/118.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

430

ve bir i iin olursa, mekruh olsa da haram deildir. nk mekruhtan kalbde haram gibi eser kalmaz. yilik iin sylerse, kalb ondan
kararmaz. phesiz bir Mslman bir zlimin elinden kaarsa,
onun nerede olduunu doru olarak sylemek gerekmez. Belki yalan sylemek burada vcib olur.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) yalan sylemeye

yerde izin vermitir: Biri harbde olup, dmana niyetini ve harektn sylememektir. kincisi, iki Mslman bartrmak iin, her
iki taraftan, sylememi olsalar da, gzel szler sylemek. ncolan, her birine enok seni seviyorum, diyebilir.
s, iki
hlde bir zalim, bir kimsenin malnn ve parasnn ne kadar oldusorarsa, ona doru sylememek caizdir. Bir bakasnn gizli

hanm

unu

sorsalar sylememek yine cizdir. nk slm dini,

kt ve irkin ileri rtnz buyuruyor. Baz vaadlerde bulunmadan kadn kocasnn szne itaat etmiyorsa, elinden gelmezse bilo
bir

gnahn

vaad etmek ciz

olur.

Bunun

gibi

eyler gnah olmaz. Burada

l,

yalan sylememektir. Fakat doru syledii zaman saknlmas cabeden bir zarar meydana gelecekse, adlet ve insaf terazisiyle tartp, o eyin eriatte bulunmamas, yalann bulunmamasndan daha
ok isteniyorsa: mesel insanlar arasnda harb, kavga, dargnlk,
kan -koca arasndaki dargnlk, bir maln telef olmas, gizli eylevurulmas, gnahlarndan tr hakarete uramak gibi
rin
eylerde, yalan sylemek mubah olur. Zira bu ilerin ktl, yalann ktlnden oktur. Bu, murdar bir etin, lm korkusuyla

aa

olmasna benzer. nk yaamak, eriatte, murdar eti yemekten daha zaruridir. Fakat byle olmayan eylerde yalan mubah olmaz. O hlde, mal toplamak, mevki kapmak, kendini vmek in
yalan sylemek haramdr.
hell

tan

Esm (radyallah nh) buyurur ki: Bir kadn, Reslullah'(aleyhissalt vesselm) kumalarn kzdrmak iin, aslnda ko-

camn yapmad

bahsetsem ciz olur mu?

diye sorduunda, Bir kimse aslnda olmayan eyin kendinde olduunu sylerse, yalandan iki elbise giymi gibi olur., buyurdu. Yni,
hem yalan sylemi, hem de bir bakasn aldatm ve cahil yapm
olur. Hatt onun da yalan eyler anlatmasna sebep olur.
iltifatlardan onlara

ocua, mektebe, hocaya

yalan bile olsa cizdir. Hads

erifte,

da yazarlar. Niin bunu syledin diye

syler

ki,

yalan sylemesi onunla

Aslnda bilmedii
(1)

III/119.

baz eyler vaad etmek,

Onu yazarlar, mubah olan

gitmesi iin

bir hads

sorarlar.

mubah

da yle

bir sebep

olur O), buyuruldu.

erifi ve sorulan

bir

mes'elenin

KMYA- YI SAADET

440

cevabn bilmeden cevap vermesi haramdr. nk

bunu, gururunu yitirmemek iin yapar. Bazlar iyi ve faydal ilerde Reslullah'tan (sallllah aleyhi ve sellem) bilmedii bir hadis i erifi bildirmesi cizdir, dedilerse de bu, haramdr. nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Benim zerime yalan syleyen, Cehennemde yerini hazrlasn 0). Yalan, eriatta sylenmesi
gnah olmayan yerlerden baka yerde caiz olmaz. Bu ise zan ile
deil, yakinen bilinmeli ve kafi zaruret olduuna kanaat getirmeden yalan sylenmemelidir.

FASIL
MERZ NEDR?
Bykler, yalan sylemek icabettii yerde, szn mnsn de
itirerek, doru sylemeyi tercih etmilerdir. O kimsenin arzu ettii ey ne ise, o szden onu anlar. Buna meriz denir. yle ki;
Matraf, bir emirin huzurunda idi. -Niin bu kadar az geliyorsun?
dedii zaman, Emirin (sultanini yanndan gittiimden beri, Allah Tel kuvvet verinceye kadar srtm yerden kaldramadm,
dedi. Hasta olduunu zannetti. Bu sz ise doru idi. b'yi birisi
gelip arasa, cariyesine, Kapnn yanna bir dire iz,
ortasnda

dur ve burada yoktur

yahut mescidde arayn de, buyururdu.

Muz ibn Cebel (radyallah anh) me'muriyetinden dnnce, hanm, Bu kadar me'murluk yaptn, zekt topladn, bize ne getirdin?, dedi. Beni gzeten vard, bir ey getiremedim, dedi. O, Allah Tel'y kastetti, hanm ise, mer'in (radyallah anh) onu
kontrol eden birisini gnderdiini sand. Hanm, Hazret-i mer'in
(radyallah anh) evine gidip kzarak, Muz, Reslullah'n (aeyhisselm) ve Eb Bekri's - Sddik'n (radyallah anh) yannda
emin di. Siz niin onun yannda adam buluduruyorsunuz? dedi.
Hazret-i mer, Muz' (radyallah anhm) ard ve ne olduunu sordu. Hdiseyi anlatnca, mer (radyallah anh) gld ve
hanmna vermesi iin ona bir eyler verdi.

Bu da

doru

ihtiya

de,

dt zaman

sylenir.

Lzum olmaymca

sz

da insanlar yanl anlamaya sevketmek ciz olmaz.

Abdullah ibn Utbe (rahmetullahi aleyh) buyurur:
Babamla
olsa

Dar ktmzda

mer

ibn Abdlaziz'in yannda idik.

zerimiz-,
deki gzel kaftan gren insanlar, Halifenin kaftandr, dediler.
Allah Tel halifeye ok iyi karlk versin, dedim. Babam, Olum, sakm yalan syleme, yalana benzeyen eyler de syleme, de-

(1)

ifttt

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

441

Yni bu sz yalana yakndr. Fakat az bir fayda in mubah olur.

Ltife etmek ve bir kimsenin gnln almak gibi. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: htiyar kadnlar Cennete girmez. Seni deve yavrusuna bindireyim. Kocann gznde beyazlk var 0). Byle szde bir zarar varsa, caiz olmaz. Mesel bir kimseyi kandrarak, filn kadn veya kz seni seviyor deyip
kalbini o kadna balamak ve bunun gibi eyler ciz deildir. Fakat
zarar yoksa ve aka olarak yalan sylese gnah derecesine kmaz
ise de iman keml derecesinden drr. nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Kendisi iin beendiklerini, insanlar iin beenmedike ve yalan akalardan el ekmedike,
insann iman tamam olmaz ( a ). Mesel, bir kimsenin gnln almak iin Yz kere seni aradm ve evine geldim, gibi szler bu
cinsten olup, haram derecesine ulamazlar. nk bundan maksad adet, say olmadn bilir. Ama ok aramamsa, yalan olur.
Bir eyler ye, gibi det olan sz syleyip, istedii hlde lzumu yok
demek doru deildir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Hazret-i Aie'nin (radyallah anh) dn gecesi kadnlara bir bardak st verdi. Lzum yok, dediler. Buyurdu ki: Yalanla al
biietirmeyiniz. Y Reslallah, bu kadar da yalan olur mu ve
yazlr m? dediklerinde, Yalan olan yalan yazlr? ( 3 ), buyurdu.
di.

Sad ibn Mseyyeb'in gz aryordu. Gznn kenarnda bir

ey toplanmt. Gzn temizlesen ne olur? dediklerinde, Hekime, elimi gzme getirmeyeceim, demitim. imdi getirirsem,
yalan sylemi olurum, dedi. s aleyhisselm buyuruyor ki: B-

buyurmutur

Yalan rya syleyene de kyamette sual

vardr ( 4 ). Yine buyurdu ki: Yalan rya syleyen kimseye, kyamet gn iki kl birbirine balamas teklif edilir, ancak bunlar
sellem)

asl birbirine

ki:

balanmaz.

GIYBET
Bu da ekseriya dil ile olur. Allah Tel'mn koruduklar hari
bundan kimse kurtulamaz. ok byk gnahtr. Allah Tel Kur'n- Kerm'de bunu, l kardeinin etini yemeye benzetiyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Gybetten saknnz; zira gybet, zinadan daha iddetlidir. nk zina eden kimse

(1).

(2).

(4)

IH/123.

(3)

IH/122.

KMYA-YI SAADET

442

tevbekr olur, Allah da kendisini afveder. Fakat gybet edilen, afvedinceye kadar, gybet eden afvedilmez i 1 ). Yine buyurdu: Mi'-'
ra gecesi bir grup insanlar grdm, trnaklar ile yzlerinin etlerini kazrlard. Bunlar kimdir? dedim. nsanlar gybet edenlerdir,
dediler. Sleyman ibn Cbir (radyallah anh)
anlatr: Reslullah'a, (aleyhisselm) bana, beni koruyacak bir ey retiniz, dedim.
Kendi kovandan bakasnn kabna su doldurmak olsa bile iyi ii

gnderdi:
cisi olur.

Gybet edip tevbe etmeyen Cehenneme

Tevbe edip de len

ise

girenlerin birin-

Cennete girenlerin sonuncusu

olur.

Cbir (radyallah anh) anlatr: Reslullah (sallllah aleyhi ve

sellem) ile seferde idik. ki kabre urad ve kisi de azabtadr. Biri gybet ettii iin, dieri de elbisesini bevilden Isidiktenl
koruiin, buyurdu. Sonra ya bir dal ikiye bld, mezarlann
zerine koydu ve Bu dallar ya kaldklar mddete bunlarn azab hafifler 2 ). buyurdu.

mad

kimse zina ettiini kendi azyla syleyince, ta ile

recm edilmesini buyurdu. Biri dierine, onu kpei talar gibi talasnlar, dedi. Sonra Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir le^

Bir

levlil

in yanndan

Bu lei yiyin, buyurdu. Letir, nasl yeriz?,

dediklerinde, Yediiniz kardelerinizin eti bundan daha ktdr,
gnah da bundan byktr ( 3 ), buyurdu. Ashb- kirm birbirleriyle

geti.

doru grr

lerden

bilirlerdi.

ve gybet etmezlerdi ve bunu en stn ibadet-

Buna uymamay

ise

mnafklk

sayarlard.

Katde (radyallah anh) buyurur: Kabir azab ksmdr:

te biri gybet, te biri sz tamak, te biri de elbisesini bevilden korumamak tandr- sa aleyhisselm, havarileri ile l bir kpein yanndan geiyordu. Bu hayvan ne pis kokuyor, dediklerinde, sa aleyhisselm, Onun o beyaz dileri ne gzeldir, buyurdu.
Bununla onlara, neyi grrlerse, iyi taraflann sylemelerini retSelmetle git,
ti. Bir domuz, sa aleyhisselmn yanndan geti.
buyurdu. Y Rhallah! Domuza da byle sylenir mi?, dedikle.

baka

eye altrmak

istemiyorum, buyurdu. Ali ibn Hseyin (radyallah anh) gybet eden birini grdnde, Sus! Bu, Cehennem kpeklerinin yiyeceidir, buyurur-

rinde, Dilimi iyilikten

bir

du.

(1)

III/123.

(2),

(3)

III/124.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

443

FASIL
GIYBETN

ETLER

kimsenin arkasnda ondan bahseekilde konumaktr. Yalan sylerdip,

se, iftira ve bhtan olur. Bir kimsenin kusurunu, noksanln ifa
etmek gybettir. Soyunda, elbisesinde, hayvannda, evinde, iinde
de olsa ayndr. yle ki; bedeni iin sylenen, uzun boyludur, siyahtr, soyda ise; Hindu'dur, hamamc ocuudur, dokumac ocuudur, ahlkta ise; kt huyludur, gururludur, uzun dillidir, kt
kalblidir, cizdir ve bunun gibi eyler, iinde ise; hrszdr, haindir,
namaz klmaz, rk ve secdeyi tam yapmaz, Kur'n- Kerim'i yanokur, temiz elbise giymez, zekt vermez, haram yer. dilini korumaz, ok yer, ok uyur. yerinde oturmaz, giydii elbisede; yenle(sallllah
ri geni, etei uzun ve irkin demek ve Reslullah'n
aleyhi ve sellem, Bir^ kimse hakknda bir ey sylendiinde o kimse onu duyduunda rencide olacaksa o sz doru bile ola gybettir 0), buyurduu ekilde olan her ey gybettir.

doru olsa bile bir

duyduu zaman zlecei

Gybet,

(radyallah anh) buyurur: Bir kadn iin, ksadr, dedim. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Gybet ettin, tkr
bakaym ( 2 ). buyurdu. Tkrdm, bir para kan geldi. Bazlar
demilerdir ki, bir kimsenin gnahn sylemek gybet olmaz. Zira
bu kt ii bildirmek de dindendir. Bu i hatadr. Fakat fsktr.
iki ier ve namaz klmaz demeleri doru deildir. Ancak, bundan
sonra anlatacamz zrle ve sebeple olabilir. Zira Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) gybetin snrn, o kimseye kerih gelmek
artiyle izmitir. Bunlar ise zer ve kerih gelir. Sylemekte fayda

Aie

yoksa, sylememelidir.

FASIL
GZ, EL

VE ARETLE GIYBET

gybet, yalnz dil ile deil, gz, el, iaret ve yazmak ile de
olur ve hepsi haramdr. Aie (radyallah anh) buyurur: Bir kadna elimle, ksadr diye iaret ettim. Resl aleyhisselm, Gybet
Bunun ^gibi, bir kimsenin hlini bildirmek iin,
ettin buyurdu.
yapmak gibi eyler de gybettir. Fakat
topal yrmek, gzn
ismini sylemeden bir kinie byle yapt demek gybet olmaz. Bundan da, orada olanlar kimi kastettiini anlarlarsa gybet olur, haBil ki

(1), (2)

III/125.

KMYA-YI SAADET

444

ram

nk maksat ne

olursa olsun anlatlmaktr. Kyllerden ve cahil bidlerden oklan vardr ki, gybet ederler ve gybet
zannederler. Yahut bir kimsenin yannda onun syledii sz syleyip, -Allah Tel'ya hamd olsun ki, bizi bu iten
olur.

ile

olmadn

korudu der. Bu sz ile, dier kimsenin bu ii yaptn anlarlar.

Yahut, Filn kimse ok iyidir, hlleri gzeldir, ama o da bizdeki
gibi huylara mpteldr. Byle fet ve gevek i yapmadan pek az.
kimse kurtulur, derler. Hatt kendi ktlklerini syleyip bakalarnn kt olduuna iaret ederler. Bu da gybettir.

Gybet edenin yannda, Sbhnllah, ne kadar alr,

szler sylememelidir. Zira anlatan

lemeyenleri ikaz

etmi

olur.

daha ok

gibi
din-

yahut da
Filn kimsenin byle bir ie veya hle
sevinir,

dmesine ok zldm. Allah iyi etsin, demelidir. Bundan da

maksat, onun yapt ii, bakalarnn da fena olarak bilmesi ise ve
kimseden bahsedince, Allah Tel bize tevbe nasib etsin, bizi
afvetsin, derse ve gnah ilediini anlatrsa, hepsi gybet olur. stelik bu durumda gybete nifk da karr. Kendini zhid, bid gsterip, gybet etmediini, gnahdan uzak olduunu syler. Zavall
cahillii sebebiyle gybet ettiini bile anlamaz. Hatt bir kimse, yannda gybet etse; ona, Sus, gybet etme, derse ve kalbi ile bunu
kt tutmazsa, hem mnfklk, hem de gybet etmi olur. Zira gybeti dinleyen de
kalb beenmezse hari gybete ortak olur.
bir

Bir gn Eb Bekir ile mer (radyallah anhm) beraber gidiyorlard. Birbirlerine, Filn kimse ok uyuyor, dediler.
Sonra

Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) yiyecek istediler. Siz.

yemisiniz, buyurdu. Ne yediimizi bilmiyoruz, dediler. Evet*

kardeinizin
ri

dinledi

kiniz de aynsnz. Biriniz syledi, diebuyurdu. Kalb ile kt bilmeden, gzle veya elle sus

etini yediniz.

(*)

diye iaret etmek de, eksiktir. Orada bulunmayan hakknda kusur

etmemek iin, syleyene aka gybet ettiini sylemelidir. Hadis-i

Mslman kardeini gybet edene kar onu himaye

etmeyip brakan, Allah Tel da, en lzumlu zamanda braBir

erifte,

kr,

2
(

buyuruldu.

KALB LE GIYBET,

DL LE

GIYBET

GB HARAMDIR

gybet etmek, dil ile etmek gibi haramdr. Bir kimsenin noksann, kusurunu bakasna sylemek doru olmad gibi,
kendi kendine sylemek de ciz deildir. Kalb ile gybet, gz ile
bir ey grmeden, kula ile duymadan ve aka bilmeden bir kimseye s-i zan etmektir. Reslullah (saHllah aleyhi ve sellem) buKalb

(1).

ile

(2)

m/127.

KONUMADAK

ZARARLAR VB

DLN

AFETLER

445

yurdu ki: Hak Tel eyi Mslmanlara haram etmi tin Mslmanlarn kann, maln ve s zan etmeyi H, Aka bilinmeyen, duyulmayan ve insaf ve adalete uymayan eylerden kalbe gelenleri eytan getirir. Allah Tel, Ey iman edenler, eer bir fask size haber getirirse onu tahkik edin. (Yoksa) bilmeyerek bir
kavme satarsnz da yaptnza piman olursunuz ( 3 ), buyuruyor. eytan gibi fsk yoktur. Haram olan, o eyin yle olduuna
gelmemesine
kalbin karar klmasdr. Gayr-i ihtiyari kalbe gelip
dnceler gnah deildir. Peygamberimiz (saliliah
M min s-i zandan tamamen bo
aleyhi ve sellemJ buyuruyor:
olamaz. Fakat onun selmeti, kalbinde hakikat olarak yer etmemesindedir ( 3 ). pheli olan eyleri elden geldii kadar iyiye yorumlamaldr. Bunlarn kalbe yerlemesinin almeti, o kimsenin, kali

uratn

kar
ye balamasdr.

Ama

kalbi

ile,

dili ile

ve ona

kar

hareketleri ile

yerlemediine iarettir. Bununla beraber

dil olan bir kimseden iitirse, durmak ve ona yalanc dememek gerekir. nk bu dil kimseye s-i zan da ciz deildir. Fska bile
ciz deildir. Ben bu kimsenin hlini bilmediim gibi, o kimsenin
eskisi gibi ise, kalbinde

hlini de bilmiyordum,

larnda

ayet araeyler olduunu biliyorsa

dorul bilirse, ona doru

imdi de bilmiyorum,

dmanlk

demelidir.

ve ekememezlik gibi
susmak daha iyidir. Dierini daha dil
meyli daha ok olmaldr. Her ne zaman kalbinde bir kimseye kars-i zan hsl olursa, o kimseye daha ok yaklamak daha iyidir.
nk bu hareketi ile eytan kzdrr, o zan da azalr. Yakinen renince gybet etmeyip, yalnz yerde nasihat etmelidir. Yk pusulas gibi, herkesin grp okuyabilecei bir mektupla nasihat etmemelidir. Nasihat esnasnda
zntl olmaldr. Bylece hem bir
Mslman iin zlm, hem de nasihat etmi olur. Her ikisinin
I

de sevabm alr.

FASIL
GIYBETN LCI
Bil ki.

vcibtir.

gybet arzusu

lc

bir hastalktr,

ilcn bilmek ve kullanmak

ise iki eittir:

BRNCS

AMELDR: O da

buraya kadar gybet

hakkmda anlatlan hadis i erif ve szleri dnrse, anlar ki, yapher gybet, amel defterinden sevab, gybet ettiinin defterine
Reslullah
geirir.
(saliliah aleyhi ve sellem)
buyuruyor Ut
ikidir.

Biri.

(1)

III/131.

(2)

49

Hucrat:

6.

(3)

IH/131.

KMYA-YI SAADET

446

Gybet, insann sevabn, iyi amellerini, atein kuru odunu yaktgibi yakar ('). Hatt sevab gnahndan fazla olan bir kimsenin,
yapt bu gybet ile gnah kefesi
gelir ve bu yzden Cehenneme gider. Dieri de, kendi gybetini dnmesi olup, o kimsenin de
byle kt ilerde mazur olduunu zanneder. Kendisinde hi ayb
bulmazsa, cahillik ve bilgisizlik yolundan olan aybn btn ayblardan fazla bilsin. Doru sylese bile, l eti yemekten byk ayb

ar

yoktur.

Aybsz

olan kendini niin

aybl

etsin!

krle megul

ol-

sun ve kendisi o ite bir kusur ederse, kullarn kusursuz olmayacadnsn. Kk gnah bile olsa, kendini tamamen eriata
uyduramayan, kendine hkim olamayan, dierleri kusur ederse ni-

asn! ayet yaratlnda bir ayb, bir kusur varsa; byle yaratlmtr, elinde bir ey yoktur ki, bundan kurtulabilsin, demelidir.
KNCS TAFSL LTIR: Gybete sevkeden eyin ne olduuin

na dikkat etmektir. Bu da

sekiz

eyin

dnda

deildir.

BRNC

SEBEP: Bir sebeple ona kzgn ve krgn olmaktr. Bir

kimseye kzp da kendini Cehenneme atmann aptallk olacan
bilmelidir. Bu kendine dmanlktr. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyuruyor ki: Gazabn yeneni Allah Tel kyamet
gn byklerin nnde bulundurup. Cennet hurilerinden stediini se buyurur z ).
(

KNC
mak

ister.

zabn,

SEBEP: Dierlerinin

Bunun

kzgnln

rzasn kazanmak

ilc, insanlarn

rzas

iin

iin onlara uy-

Allah Tel'nn ga-

kazanmann

aptallk ve cahillik olduunu bilmektir. Bilkis onlara kzarak, darlarak Allah Tel'nn rzasna
kavumay istemek lzmdr.

NC

SEBEP: Kendisine bir hyanet izafe ettiklerinde, kendini kurtarmak iin bunu bakasna atmaktr. Bu durumda dnmelidir ki, Allah'n gazab insanlarnkinden hem daha iddetli, hem
de muhakkaktr. Bakasn sulayarak kurtulmas ise phelidir.
Geri o itham red edebilir, fakat bakasna atmamaldr. Ben haram yiyor ve sultan mal kullanyorsam, filn kimse de byle yapyor- derse, aptallmdandr.
nk,, gnahta
kimseye uyulmaz.
Onun byle sylemesinde de ne zr olabilir? Bir kimsenin atete
yandn grdn zaman, arkasndan gidip, sen de kendini ateatmazsn. Gnahta bakasna uymak da byle olmaldr. O hlde, bo bir zr ve bahane ile bakasnn iledii gnah niye ileyesin ve gybet edesin?

DRDNC SEBEP
bakalarn gybet
'

(1),

(2)

IH/129.

Br kimse kendini vmek ister, vmez de,

eder, bylece kendi stnln ve temizliini

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

AFETLER

447

Mesel der ki, filn bir ey anlamaz, filn riyadan kanmaz, yni ben anlarm, ben kanrm demektir. Akll olann bu
fsk ve cahilliine inanmayacan, onun stnlk ve zhidliini
kabul etmeyeceini bilmelidir. Aklsz olanlarm ise kendisine inanmasnda ne fayda olabilir? Bilkis fayda, kendini Allah Tel'nn
huzurunda kusurlu bilmektir. Yoksa elinde, bir ey olmayan bir zavall kulun yannda daha yksek olmakta fayda yoktur.
gsterir.

BESNC

SEBEP: Haset etmektir, ekememezliktir. Mevki, ilim

ve mal sahibi olan bir kimseyi insanlarn iyi bilmesidir. Onu ekemez, ayblarn aramaya balar, ona dman olur. Hakikatte ise
kendine dmanlk ettiini bilmez. nk bu dnyada znt ve
haset eleminde, azbmda olur. br dnyada da gybet azbna
der. Bylesi her iki dnyann nimetlerinden mahrum kalr. Kendisine yer ve makam verilen bir kimseye haset edenlerin hasedi, t>
makam artrdn da bilmez.

ALTINCI SEBEP: Kt ve kusurlu i yapanlarla alay etmek ve

huzurunda kendisinin
glmektir. Bilmiyor ki, Allah Tel'nm
yapt kusur, o kimsenin insanlar yannda yapt kusurdan daha
byktr. Eer kyamet gnnde, onun gnahlarn, merkebe ykdn
ler gibi, senin boynuna ykleyip Cehenneme sreceklerini
ansen, glnmeye, alay edilmeye kendinin daha lyk olduunu
larsn. Ve yine anlarsn ki, hli byle olan bir kimse, akl varsa,

uramaz.
SEBEP: Bakas

alay ve glme

YEDNC

ile

bir gnah ileyince, din yolundakiler

gibi, Allah Tel'dan korkar, zlr. zntsnde de doru sy-

Fakat bunu anlatrken, o kimsenin ismini de syler ve bunun

gybet olduunu bilmez. Ve yine bilmez ki eytan kendisine haset
etmitir. nk o znt sebebiyle kendisine sevap verileceini bilir. O kimsenin ismini syler, o gybetin gnah, o sevab yutar.

ler.

SEKZNC

SEBEP: Allah Tel'nm indinde gnah olan bir

eyi yapana kzar. Yahut ona aar. Bu aknlk ve kzgnlk esnasnda o kimsenin adn syler ve insanlann bilmesini ister. Bu kzve hayretini sylegnlk sevabn, gybet ile gtrr.

Kzgnln

meli, ismini ise kat'iyyen sylememelidir.

GIYBETN ZRLE CZ OLMASI

gybet yalan gibi haramdr. htiya olmaynca mubah
olmaz. Bunda alt zr vardr:
ZR: Kad ve sultann yannda, grd zulm sylemek clzdlr. Yahut kendisine yardmc olacak kimseye zulme uanlatabilir. Fakat mazlumun, kendisine faydas olmayeBil ki,

BRNC

radn

KMYA YI

448

SAADET

cak kimselere zalimin zulmn anlatmas doru olmaz, tbn Slrin'n

huzurunda biri, Haccc'n zulmnden bahsetti. bn irin buyurdu
ki:

-Allah Tel insanlarm

Ac n

hakkn

hakkn

ald

Haccac'dan
da, kendisini gybet edenlerden alr.

KNC ZR:

Gnah ilenen

bir yer

gibi,

Hac-

grr ve nehy-i mnker

yapacak olan kimseye haber verip, onlara mni olmasn ister. Bu

zamanda da caizdir. Hazret-i mer, Talha ve Osman'a (radyallah
anhm) urad. Selm Verdi. Cevap vermediler. Eb Bekri's-Sddk'a (radyallah anh) syledi. Alimler bu sylemenin gybet ol-

madn

bildirdiler.

NC ZRt

Fetva sormaktr. Mesel hanmm, babam ve;ya baka birisi bana yle yapyor veya sylyor dese gybet
olmaz. Ama en iyisi, bir kimse yle yaparsa ne cevap verirsiniz eklinde sormaktr. sim sylerse de caizdir.
nk, mftnn iyice
.anlamas iin bazan icabeder. Hind (radyallah anh) Reslullah'a
(sallallah aleyhi ve sellem), Eb Sfyan bahil insandr, benim ve

ocuklarmzn nafakasn

vermiyor, onun haberi olmadan bir ey

alrsam ciz midir?, deyince, ^Lzm olduu kadar al i 1 ), buyurdu. Geri kocasnn cahilliinden ve ocuklarna
zulmettiinden
bahsetmesi gybetti. Fakat fetva iin olduundan Reslullah (aleyJisselm) ona cevaz verdi.

DRDNC ZRs

veya hrsza itimat edenlere,

^onlarn zararndan korunmalar iin, o kimseleri tantmak]
veya
evlenecek, yahut kle satn alacak olan kimseye, zararl ve aybl
olduunu bildirmek daha iyidir. nk sylemezse, zaran daha ok
olacaktr.

Bid'at sahibi

Bunu gizlemek, Mslmanlara efkatli davranmay bo-

hidlerin drst olup olmadn isbat eden, hidlikte bir

kimseye ta'n edebilir. Bunun gibi kendisiyle meveret edilen kimse
de. kt taraflarn syleyebilir. Reslullah (sallllah aleyhi
ve
sellem) buyurmutur: Fsk hakknda bildiklerinizi syleyiniz, nsanlar ondan saknsnlar ( a ). Bu, zarar olduu anlalan yerde,
snnettir. Fakat zrsz sylemek ciz olmaz. kimse hakknda
gybet olmaz demilerdir: Zalim sultan, bid'at sahibi ve Aikre gzar.

nah ileyen. Bunun sebebi, bu kimseler u gnahlarn kendileri

miyor ve bakalarnn sylemesinden rencide olmuyorlar.

BESNC

gizle-

ZR: Bir ayb ve kusuru kendisine ftkab olan kimseden bahsetmek gybet olmaz. Mesel A'mes Igz iyi grmeyen
ve gznden su akanl veA'rec Itopall gibi. Byle tanndklar iin
bundan zlmezler. Baka isimle sylemek daha iyidir. Grmeyene bsir ve gz kapal veya bunun gibi eyler denir.
(I),

(2)

III/132.

KONUMADAK

ZARARLAR VE

DLN

FETLER

449

ALTINCI ZRt Aikre gnah leyen hakknda konumak

gybet olmaz. irkin iler yapan, meyhanecilikle uraan ve gnah
ilemekten utanmay anlar anlatmak caizdir.

GIYBETN KEFARET
Gybetin kefareti tevbe etmekle, piman olmakla ve helllamakla olur. Ancak bu ekilde Allah ve kul hakkndan kurtulunur.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Bir kimsenin malim veya parasn gasb eden; maln, parann ve dnyann
ie yaramad, kendi sevablan hak sahibine verilip, sevab yoksa.
hak sahibinin gnahlar da kendisine verilecei gn gelmeden onunca helllasn O). ie (radyallah anh) bir kadm iin. Uzun
deyince.

Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem);

Bir

o kimseden helllik iste ( ), buyurdu. Hadis i erifte

bildirildi ki: Bir kimse bir kimseyi gybet ederse, Allah Teal'dan
Bazlar bu hadisi eriften mafiona afv ve mafiret dilesin
ret dilemenin kfi geldiini, helllamaya lzum kalmadm zannettiler. Dier szlerin delili ile yanldklar anlalr. stifar, yni
mafiret dileme, hayatta olmad zaman olur. O zaman onun iin
istifar etmelidir. Helllamak ise, tevazu ve piman olarak huzuruna kp, yanldm, yalan syledim, beni afvet demekle olur. Afvetmezse, onu vmeli, balln, sevdiini bildirmeli, yalvarmak,
gnln almal ve hell ettirmelidir. Yine hell etmezse, hak onundur. Fakat bu hareketleri sevab olarak yazlr ve belki de, kyamet
olur. Afvetmek hepsinden iyidir. Bizden ncegn onun
kilerden yleleri vard ki, hell etmediler ki, bizim amel defterimizde bundan daha iyi sevab yoktur. Ama afvetmenin sevab, onun
sevabndan daha stndr.
Hasan- Basri'yi bir kimse gybet etti. O kimseye bir tabak hurma gnderip, Duydum ki, ibadetlerini bana hediye etmisin. Ben
de karlk olarak bir ey vermek istedim. Ancak bu kadar hurveremediim iin zr dilerim-,
mam vard. Hepsinin

gybet

ettin,

karl

karln

dedi.
13

SZ

Allah Tel,

TAIMAK VE NEMMAMLIK ETMEK

O kymetsiz kimse, nsanlar ayblar ve fesad

yznden birinden sz alp, dierine gtrr, gammazlk eder

buyurdu. Ve yine buyurdu: Arkadan ekitirmeyi, yze kar
(1),

(2), (3)

IH/133.

(4)

68

Kalem:

( ),

e-

11.

Kimy-y Sadet

F. 29

KMYA-YI SAADET

450

lenmeyi ve ayblamay adet edinene iddetli azab vardr (*). Btn bu yetlerle nemmaml Isz tamay bildiriyor. Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem), Nemmam (sz tayc) Cennete giremez 2 ), buyurdu. Ve yine buyurdu: Size en fenanz haber vereyim. Aranzda sz tayanlar, aranz bozanlar ve insanlar birbirine drenlerdir ( 3 ). Yine buyurdu: Allah Tel Cenneti yaratt zaman, Cennete, konu buyurdu. Bana kavuanlar ne iyi insanlardr, dedi. Allah Tel buyurdu: zzet ve Cellime yemin ederim ki, sekiz snf nsan sana giremez: arap ienler, zina eden ve
etmekte devam edenler, sz yayanlar, hanmlarnn namusunu
korumayanlar (deyyuslar), eriatle amel etmesi icabedip de etmeyen devlet memurlar, kadnlara benzeyen erkekler, sla-i rahm
yapmayanlar ve sznde durmayanlar ( 4 ).
I

oullarna bir ktlk vki oldu. Musa

aleyhisselm yamur dusna kt. Yamad. Msa aleyhisselma
vahiy geldi: Senin dun nasl kabul ederim ki, aranzda bir nemmam vardr?. Msa aleyhisselm, Y Rabbi, o kimdir? Bana bildir de aramzdan karaym, dedi. Allah Tel, Ben nemmam
sevmem, kendim mi nemmamlk yapaym? buyurdu. Bunun zerine Msa aleyhisselm herkesin nemmamlktan tevbe etmesini
Haberde

syledi.

geldi ki, Isril

Herkes tevbe

etti

ve

yamur yad.

Bir kimse hikmetle konuan bir hakimi aryordu. Buun iin

binlerce kilometre yol yrd. Bulunca ^ ona, Tatan sert, gklerden geni, yer kresinden ar, zemheriden souk, ateten scak,
okyanustan engin, yetimden hor nedir?, diye sordu. Buyurdu ki:
Susuza, kabahatsize bhtan, yerden ardr.
Hak Idorulukl,
gklerden genitir. Fakirin kalbindeki kanaat, okyanustan engindir. Haset, ateten^ yakcdr. Yaknlk gstermeyen akrabaya muhta olmak, zemheriden ^souktur. Kfirin^ kalbi,

zne aldrmayan

nemmam

tatan katdr. S-

yetimden haraur.

FASIL
1

NEMMAM KARISINDA TAKINILACAK

Nemmamlk, yalnz

TAVIR

blr kimsenin sylediini,

dierine anlatmak deildir. Bir kimsenin rencide olaca bir ii aa vuran herkes nemmamdr. ster sz ile, ister hareket ile, isterse baka bir ekilde^olsun. Bunun gibi sz ile, iaret ile, yaz ile aa vurmak da
nemmamlktr. Bir kimsenin rencide olaca bir eyden perdeyi kaldrmak, az da olsa, duyurmak ciz deildir. Ancak bir kimse, gizli
(1)

104

Hmeze:

1.

L|

(2), (3)

IH/134.

(4)

IH/135.

KONUMADAK
olarak

ZARARLAR VE DLtN FETLER

bakasnn malna hyanet etmi

Bunun

ise,

451

bunu duyurmak

cftlz-

Mslmanlarn zararna olan eyler de duyurulur.

Bir. kimse senin iin yle syledi veya senin hakknda yle
yapyor veya bunun gibi eyleri syleyeni dinleyenin, alt eyi ye-

dir.

gibi

rine getirmesi gerekmektedir.

^
Ona an m amalidir. nk nemmam
fsktr. AH ahu Tel ("Asklarn szn dinlemeyin buyuruyor.
2 Ona nasihat etmeli ve bu gnahtan onu nehyehnelidir.
3 Onu Allah in dman tutmaldr. unku d mm ama dmanlk etmek vcibtir.
4 0 kimseye
zan etmemelidir. Zira s- zan haramdr.
5 Doru mu, deil mi, diye aratrmamaldr. nk Allah
Tel bunu yasak ediyor.
de beenmemelt6 Bakasj
beenmediini kendisi
in

s-i

iin

iin

dir.

yaptn

Onun nemmamlk

Bunlarn alts da

bakasna anlatmayp,

rtmelidir.

vcibtir.

mer ibn Abdlaziz'in (rahmetullahi aleyh) yannda biri nemmamlk yapt. Buyurdu ki: -Dikkat edelim. Yalan sylyorsan,
kerimede, Fskn szne inanmayn 0), bildirilenlerdenKur'n- Kerm'de haklarnda, Sz tasin. Doru sylyorsan
mak iin yola denlere. ('), bildirilenlerdensin. Tevbe etmek istersen afvederim. Ey Emire'l-M'minin tevbe ettim, dedi. Bir
kimse bir hakime, filn kimse senin hakknda yle diyor, dedi.
Bizi ziyarete geldin ve hyanet iledin. Bir kardeimi kalbimde
kt ettin. Her eyden uzak olan kalbimi megul ettin. Kendini de
benim yanmda fsk ve hakir ettin, dedi. Sleyman ibn Abdlmelik bir kimseye, Sen benim aleyhimde konumusun, dedi. Hayr konumadm, dedi. Bana dil ve gvenilir biri haber verdi,
dedL Zhri orada oturuyordu. Buyurdu ki: Y Emire'l-M'minin,
nemmam dil olamaz. Sana bir kimsenin szn getiren, senin s-

yet

zn de bakalarna gtrr. Ondan kamak lzmdr. Aslnda onu

dman bilmek lzmdr. nk onun yapt^ i hem gybet, hem
hile.

hem hyanet, hem

kin.

hem

haset,

hem

nifak,

hem de ara

bo-

zuculuk ve aldatclktr. Btn bunlar hyanettendir.

Nemmam

ve

gammaz

doruluk ondan baka

Zbeyr der ki: Nemma-

yle kimsedir ki,

demilerdir. ^Mus'ab bn
szn dinlemek, nemmamlktan daha ktdr. Zira gybete
yol amaktr. Onun szn kabul edip inanmak ise gybete cevaz
vermektir. Reslullah (sailliah aleyhi ve sellem) buyurdu: Sz
Biliniz ki insanlarn
deildir ( 3 ).
tayan, mer olarak

herkese

yakr,

mn

domu

(1)

50

Hcrt:

6.

(2)

68

Kalem:

11.

(3)

III/156.

KMYA YI

452

SAADET

ve sz tayann ktl ok byktr. Onun sz sebebi ile kanlar dklr. Bir kimse bir kle satyordu. Hi kusuru yoktur. Yalnz sz tar ve insanlarn arasn bozar, dedi.
Alacak olan ald ve Korkulacak bir ey yoktur, dedi. O kle, efendisinin hanmna, Efendim sizi sevmiyor, bir cariye satn alacak.
Bugn uyuduu zaman, usturay al, enesinin altndan bir kl kes.

arasn bozann

Sana byclk retiyorum,

bunu yaparsan kocan sana

Bu kadn birisine ktr, seni ldreyap grrsn, dedi. Adam uyur gibi yap-

olur, dedi. Efendisine de,

stersen uyur gibi

t. Kadn elinde ustura geldi. Elini uzatt, sakalm tuttu. Adam muldrecek deyip, yerinden srad ve kadn ldrd.

cektir.

iki taraf birbirine girdiler, nice

kanlar dkfd.

BRBRN

14

SEVMEYENLER ARASINDA
YZLLK YAPMAK

Herkesin yannda onun houna gider ekilde sz syleyen, birinin szn dierine, dierinin szn evvelkisine syler ve, her
birine de ben seni seviyorum eklinde grnr. Bu ise nemmamhktan ktdr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu
ki: Bu dnyada iki yzl olan, br dnyada ateten iki dilli olur
(*). Yine buyurdu: Allah Tel'nn indinde kullarn en kts o
ki yzllerdir ( 2 ). O hlde iki dman ile gren, onlarn yanlarnda veya gyablannda ya susmal veya hak ne ise onu konumaldr. Ancak bylece mnfklktan kurtulur. Birbirlerinin her szn dierine anlatmaman ve herbirine ben seni seviyorum, diye
gstermemelidir.

bn

mer'e (radyallah anhm) Devlet reisinin yanna gittiimiz zaman, dardaki gibi konumuyoruz, dediklerinde, Biz,
Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) zamannda bunu nifk
sayardk buyurdu. Zaruret olmadan sultanlarn yanma gidip, orada her zamanki gibi konumayan; mnafk ve iki yzl olur. Bir
zaruret olunca, ciz olur.

15

NSANLARI VMEK VE DNYA MENFAAT

N YARANMAK

31

Bunda alt

fet vardr.

olan dinleyen iindir:

(1),

(2)

III/137.

Drd syleyen

iin, ikisi

de vlmekte

KONUMADAK

venin
1

AFETLER

4S3

fetleri.

rifte geldi ki:

er

DLN

Olduundan

dar uzun

ZARARLAR VE

-nsanlar vmekte

edilir ki,

yalanclk yapar. Hadls-l egidenin kyamette dili, o ka-

fazla syleyip,

ar

aya

yere yaylr, zerine basar ve

kayp

d-

(*).

Nifaka

der. Karsndakini verek onu sevdiini gstermek ister. Halbuki onu sevmemektedir.
3
Asln bilmedii eyler syler. Mesel siz zhidsiniz, mtkimse,
tekisiniz, ilimle dolusunuz ve bunun gibi szler syler. Bir
bir bakasn vd. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Sana
yazklar olsun. Onun boynunu vurdun, buyurdu. Sonra yine buyurdu ki: lle de bir adam vmek istiyorsanz, falancay byle sa2

kimseyi tezkiye edecek deiliz. Herkesin mua

rakibi Allah'tr. Allah da byle kabul ederse iyidir, dersiniz < >.
4 __ vd kimse zalim olabilir ve onun szyle sevinebilir.
Zalimi sevindirmek ise caiz deildir: Reslullah (sallllah aleyhi,
3
ve sellem) buyurdu: Fsk vene Allah Tel gazab eder ( ).

nyoruz, Allah'a

kar

vlene

iki

ekilde zarar vardn

Kendini beenir ve gururlanr. Hazret-i mer (radyalah anh) bir gn yannda kams oturuyordu. Crd isminde birisi
yanlanna geldi. Birisi, bu Rebia kabilesinin reisidir, dedi. mer
(radyallah anh) Crd'a kam ile vurdu. Y Emre'l-M'minln,
bu dayak niindir?, dedi. Bu adamn ne dediini duymadn m?,
buyurdu. Ve tekrar mer (radyallah anh) buyurdu ki: Kalbine
bir ey geldiinden korktum. O gururu krmak istedim.
2
Karsndakine limsin ve slihsin gibi szler sylerse,
ilerisi iin almaz ve Ben zaten olgunlatm, der. Bu yzdendir
ki, Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) huzurunda birini vdklerinde, Boynunu vurdun, duyarsa felh bulmaz (4), buyurdu. Yine buyurdu: Bir kimsenin, keskin bir bak ile, bir kimseye
B
saldrmas, onu, yzne kar vmekten daha iyidir ( ). Ziyftd ibn
1

yanna eytan

Elem

buyurur: vlme dinleyenin

den kaldrr. Fakat m'min kendini

bilir

gelir,

onu

yer-

ve tevazudan ayrlmaz.

alt fet olmayacaksa vmek iyi olur. Reslullah (sallllah

aleyhi ve sellem) sahbeyi medhetti ve Ey mer! Beni Peygamber
olarak insanlara gndermeselerdi, seni gnderirlerdi ( ), buyurEer btn lemdekilerin iman Eb Bekir'in
du. Yine buyurdu:

Bu

fl

iman

ile tartlsa,

(1),

(2), (3),

Eb

(4),

Bekir'in

(5). (6), (7)

iman
IH/139.

ar

gelir

).

Buna benzer

KMYA YI

454

hadis

erifler oktur.

SAADET

Bu vmenin

onlara zarar vermeyeceini

bi-

liyordu.

Fakat kendini vmek irkindir, ktdr ve Allah Tel bunu

yasak etmitir, ve Ben iyiyim, deyip, kendinizi vmeyiniz (). buyurmutur. Ama bir kimse, mrid. stad ve rehber ise, dierlerinin de ykselmesi iin kendi halini anlatrsa cizdir. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Ben nsanolunun en stnym. vnmyorum- (*), buyurdu. Yni bu stnlk ile deil,

bana bu stnl verenle vnyorum demektir. Bunun iin Allah Tel herkesin O'na (sallllah aleyhi ve sellem) uymasn
buyuruyor. Ysuf aleyhisselm buyurdu: Y Rabb, beni yerdeki

Onlar korumasn

hazineler zerinde bulundur.

bilirim

).

FASIL
VLEN KMSEYE NELER LZIMDIR
vld zaman, ucb ve kibirden Ikendini beenmekten ve byk grmekten kanmal, son nefesteki tehlikeli An
dnmelidir. Zira bunu^kimse bilmez. Cehennemden kurtulamayan ise, kpekten ve hnzrdan aadr. Halbuki kurtulmu olduunu kimse bilemez. Eer kendini ven btn srlarn bilseydi kendisini vmezdi. Bunu dnp kr ile megul
olmaldr. nk
Allah Tel kalbindekileri ondan saklyor. Kendisini vene
memnun grnmeyip, zgn grnmeli ve kalben de zlmelidir.
Bir kimse

Byklerden

Y Rabbil Onlar bilmezler. Sen bilirsin, dedi. Bir bakasn medhettiler. Y Rabbit
Sevmediin eyle, bu kimse bana yaklayor.
Sen hidim ol ki, ona dman olmakla Sana yakn olmak istiyorum, dedi. Hazret-i Ali'yi (radyallah anh) vdler. Y Rabbi! Benim iin sylenenlerden
dolay
beni mes'l tutma. Onlarn bilmedii taraflarm da
afveyle ve beni onlarn zannettiklerinden daha iyi eyle, buyurdu.
Bir kimse
Hazret-i Ali'yi (radyallah anh) sevmezdi. Mnafklk
ederek onu
birini vdler.

medhetti.

Ben dilinde olandan

nm, buyurdu.

Necm: 31

(1)

53

(2)

III/I39.

(3)

12

Ysuf:

55.

aa,

kalbinde olandan ise st-

DRDNC ASIL

Hm, Hkd, Hased ve

lalar
Hmn,

(1)

kzgnln

galib olmas, kt bir huy*

yni gazabn,
dur. Bunun asl atetendir. Yaras kalbde olur. Soyu eytana kar.
Nitekim Kur an - Kerim de eytan hakknda, Beni ateten yarattn, dem'i ise topraklan yarattm ( 3 ), dedii bildiriliyor. Atein
ii; hareket etmek, dalgalanmak, rahat durmamak olduu gibi, topii de; sakin ve rahat durmaktr. O hlde zerinde gazab galib olan kimsenin, Adem aleyhisselmdan daha ok, eytanla ilgisi
olduu anlalr. Bunun iin lbn mer (radyallah anh) Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem). -Beni Allah Tel'nn gazabndan uzaklatracak ey nedir?, diye sorduunda, Kzmamandr,
buyurdu. -Bana, beni mitlendirecek ksa bir nasihat verin- deyinRece, Kzma ( 3 ), buyurdu. Ne kadar sorduysa byle buyurdu.
slullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Gazab (kzgnlk),
sirkenfn bal bozduu gibi, iman bozar ( 4 ). sa, Yahy'ya (aleyhisselm) Kzma, deyince, Kzmamak elimde deildir, dedi.
Mal toplama, dedi. Bunu yapabilirim, dedi.

ran

Kzmaktan kurtulmak tamamen mmkn olmadna gre, gazabn yenmek ok mhimdir. Allah Tel gazabn yenenleri vbuyuruyor ki: Gazabn, kzgnln yenenden Allah Tel azabm kaldrr. Allah
Tel, kendisinden zr dileyenin zrn kabul eder. Dilini koruyann Allah Tel, gizli eylerini rter ( 8 ). Yine buyurdu: Kzyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

kzgnln

mas

Allah Tel kyamet

yenenin,
icabeden yerde,
gnnde kalbini kendi rzaslyle doldurur i 9 ). Yine buyurdu: Cehennemin bir kaps vardr. O kapdan eriata uymayan ekilde kzanlar harf, kimse giremez ( 7 ). Yine buyurdu: Kulun yutkundueylerden Allah Tel indinde, gazabdan ok sevileni yoktur.

(1) Hsm: Gazab, krpldk. Hkd: Kin ve

bir evin bir kimsenin elinden kmasn stemek.
(2)

38

(3) ,

(4),

Sd: 76.

(5).

(6), (7)

111/143.

dmanlk, Hased: Kskanma,

KMYA-YI SAADET

456

Kalbi iman ile dolanlar hari,

kimse yoktur 0).

kzgnlm

yutkunan ve yok eden

Fudayl ibn lyd. Sfyn- Sevri ve bu byklerden bir grup.

(rahmetullahi aleyhim) szbirlii e bildiriyorlar ki: Kzgnlk zamannda hilm sahibi, intikam alma vaktinde sabredici olmaktan stn hibir i yoktur*. mer ibn Abdlazize bir kimse kt szler
syledi. O ise
nne edi ve Beni kzdrmak ve eytann tesiri ile kibirlenmek, sultan olmak hasebiyle yerimden kalkmak ve.
seni dvmek, kyamette ise mkfatm gidermek ister misin? Bunu asl yapmam, buyurdu ve sustu. Peygamberlerden biri (sal-.
vatullahi aleyhim e<;main) buyurdu: Benden her eyi kabul eden,
ve kzmayacan tekeffl eden kimdir? lmmden sonra benim
halifem olur ve Cennette benimle olur. Birisi kp, Ben kefalet,
ettim ve kabul ettim, dedi. Bir daha sordu. Kabul ettim, dedi. Ve

ban

ona bu kefletinden dolay

Zlkifil

Ikeflet sahibil ismi verildi.

FASIL
GAZAB KK KALBDEN ASL SKLP ATILAMAZ
gazab insanda, kurtulmasna sebep olmak iin yaratmlardr. Bylece kendisine zarar veren eyleri onun yardmyla,
kendinden uzaklatrr. Nitekim ehvetin arzunun yaratlmas da,
bunun vastasyla insana faydal olan eyleri kendine ekmektir.
nsan iin bu ikisi de lzmdr. Fakat
giderse zarar eder. Kalbe vurulan ate gibi olup, duman beyne gider, akl ve dnce yerini karartr ve doru taraf grmez. Bu ise gayet ktdr. Bunun
iin buyurmulardr ki, kzgnlk akl giderir. Bu gazab, ok az da
olabilir. Bu da iyi deildir. Harama ve kfirlere kar sert olmak
kzgnlk sebebi ile olur. AHah Tel Peygamberimize (sallllah
aleyhi ve sellem), Kfirler ve mnafklar He cihad et ve onlara sert
davran ( 2 ), buyuruyor. Allah Tel, Ashb- kirm vyor ve
Kfirlere gayet sert, kendi aralarnda se ok merhametlidirler ( s )
Bil

ki,

ar

buyuruyor. Btn bunlar gazabla olur. O hlde gazab fkzgmlkl,

ne
derecede ne de yok denecek kadar az olmaldr. Ortada olup,
akl ve dinin emrinde olmal, onlara uygun bulunmaldr.

an

Bazlar riyazetten maksat, gazab skp atmaktr sanmlardr. Bu yanltr. nk gazab bir silhtr. Onsuz yaanmaz. Gaza-

bn asln

yok etmek, insan yaadka mmkn deildir. Nitekim

ehvetin, arzunun da asl hayatta olduka silinip atlmaz. Fakat,
(1)
(3)

IH/143.
4S

Fetih: 29.

(2)

Tevbe:

73.

HIIM, HIKD VB HASED

457

yle rtlr ki, hi yokmu gibi.

olabilir. Bunu uzun anlatrsak, yle deriz ki: Cazab, br kimsenin
ihtiyac olduu bir eyden meydana gelir. Fakat ihtiyac yoksa, me-

baz

ilerde Ve

baz zamanlarda

sela bir kimsenin

kpei

olsa, takat

ona ihtiyac olmasa,

bir

baka-

onu dvmesine veya ldrmesine kzmamas gerekir. Yiyecek,

giyecek, ev, shhatli olmak ve bunun gibi eyler her zaman lazm-

snn

hlde bir kimseyi hasta edecek ekilde yaralasalar, yahut

uyurken elbisesini ve yiyeceini alsalar elbette kzar. Fakat ihtiyadaha ok olur ve o ise daha zavall ve ciz
c ok olann,
olur. Bir kimse onu men etmekle urarsa gazablanr. htiyac ne
da o kadar ok olur. Halkadar ok ise, o eyi geri almak
buki hrriyet ihtiyaszlktadr. htiyac ne kadar ok olursa, klelie o kadar yakn olur. Mmkndr ki, riyazetle kendini yle yapar ki, ihtiyac zaruret miktarna der. Makam, ok mal ve dnartrmak arzusu kalbinden kalkar. Bunlar kalknca bunlara bal olan kzgnlk da elbette kalkar. Bu mes'elede insanlar ara-

dr.

kzgnl

kzgnl

yaln

sndaki fark pek fazladr. nk kzgnlklarn ou mal toplamak

ve mevki sahibi olmak arzusundan doar. Hatt, dama, satran, gileri yapan kimsevercin oyunu, arap imek ve bunun gibi
ye, bir bakas iyi oynamyor, ok arap imiyor dese, kzar. phesiz bu kabilden olan kzgnlklardan, riyazet ile kurtulunur. Fakat
insanlk iin zarur olan yok olmaz. Zaten bunun iin de fenadr,
ktdr denmez. Fakat ihtiyarnn alnmamas ve eriatin ve akln
Riyazetle gazab bu dereceye
hilf ona galip olmamak lzmdr.
getirilebilir. Bu gazabn aslnn gitmeyeceine ve gitmesine de l-

aa

zum olmadna

delil

udur

ki,

Reslullah (sallllah aleyhi ve

sel-

lem) Efendimizde bu var idi ve buyurdu ki: Ben de insanm, ngibi ben de kzarm. Her kime kzarak fena sylersem
sanlar
veya kimi dversem, yahut lanet edersem, y Rabbi, ona benim vastamla merhamet eyle (*), buyurdu. Abdullah ibn Amr ibn As
(radyallah anhm), Y Reslallah, kzgnlkla bile olsa, her
sylediinizi yazaym, deyince. Yaz! Beni insanla gnderen Allah Tel'ya yemin ederim ki. kzsam da, dilimden dorudan bakas kmaz A 2 ), buyurdu. Demek ki, bende kzgnlk yok buyurkarmaz buyurdu. Aie (ramad. kzgnlk beni dorudan
dyallah anh) bir gn kzd. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: eytann geldi. Senin eytann yok mu?, dedi.
Vardn fakat Alah Tel beni ona hkim eyledi, o benim emrlmdedir iyilikten baka sylemez ( 3 ), buyurdu. eytanmda kzgnlk
yoktur buyurmad.

kzd

dar

(1). (2).

(3)

IH/148.

KMYA- YI SAADET

458

FASIL
TEVHDN OKLUU
Her ne kadar

GAZABI RTER

kzgnln

kk kalbden sklp atlmazsa da,

bir kimseye baz hllerde veya hllerinin ounda tevhd galib olur
ve grdn Allah Tel'dan grr. O hlde gazab, bu tevhld ile
rtlr ve ondan bir eser grnmez. Nitekim bir kimseye bir ta
vursalar, hibir ekilde taa kzmaz. Kalbinde kzgnln esas, kendi yerinde ise de, yni var ise de, bu cinayeti tatan bilmez. Atandan bilir. Sultan, bir kimsenin ldrlmesine imza atsa, imzay yaz-

lnda olduunu, hareketinin kendinden

kalbinde tevhidin galib

olmadn

bilir.

Bunun

gibi

olduu

kimse, zaruri olarak bilir ki, insanlar yaptklarnda serbest deillerdir. nk hareket her ne kadar
kudrete Igc yetmeyel bal ise de, kudret de iradeye Idilemeyel
baldr. rade ise insann ihtiyannda deildir. (E'arde byledir!.
Fakat kendisine bir istek, bir arzu verilmitir. Onunla ister de, istemez de. stek ve kudret verildiinden, i de elbette meydana gelir.
O hlde o, o kimseye atlan ta gibidir.
can yakyor, insana ac
veriyor ise de ona kzmaz. Bu kimsenin gdas koyundan olsa ve koyun lse, zlr, fakat kzmaz. Eer bir kimse o koyunu ldrrse,
kendinde tevhd nuru galib ise yine byle olur. Fakat tevhidin galebesi, bu son hle kadar her zaman devam etmez.
gibi parlayp geer ve insann yaratl sebeplere bakmak istediinden sebepler olursa ortaya kar. Birok kimseler baz hllerde byle olmulardr. Bu da kzgnlk kknn sklp atlmas demek deildir. Fakat bir kimseden grlmeyince, kendisine atlan tata oldugibi. bir kzgnlk hsl olmaz. Hatt tevhd galib olmasa, kalbi
ok mhim bir eyle megul olursa bunun sebebiyle
rtlr ve grnmez.

Ta

imek

kzgnl

Selmn- Frs'ye (radyallah anh) bir kimse svd. Buyurdu

ki: Kyamette gnahlarmn olduu kefe daha
gelirse, dediinden de fenaym, hafif gelirse senin bu sznn bana ne zarar
olur! Rebi' ibn Heysem'e svdler. Buyurdu ki: Benimle Cennet
-arasnda bir geit vardr. Onu aabilmekle megulm, aarsam senin sznden niye korkum olsun, aamazsam sylediin bile azdr!.
Her ikisi de hiret zntsne yle dalmlard ki, kzgnlklar grnmedi. Eb Bekri's-Sddik'a (radyallah anh) bir kimse svd.
Buyurdu ki: Benim hakkmda senin bilmediklerin oktur. Kendi
hli ile olan^meguliyetinin okluundan kzmad. Bir kadn Mlik-i
Dinr'a mr dedi. -Beni senden baka tanyan olmad, buyurdu.

ar

Bir kimse 'bi'ye bir sz syledi.

-Doru

sylyorsan Allah Telft

HIIM, HIKD VE HASED

gnahlanm

afvetsin, yalan sylyorsan senin

gnahn

459-

af-

vetsn, buyurdu.

Bu

haller gsteriyor ki, byle hllerde

kndr. Yine mmkndr ki. bir kimse

kzgnl

yenmek mm-

kzmamasn

nn

sevdiini

ln
ven

rter.

ise

Bu

bilir.

yle

ki:

sebeple Allah Tel'nn sevgisi onun

Bir kimse birine

bilir

Se-

ve

getirir ki, o eziyeti hissettir-

kimse kendi kzgnyenebilir. Bunu yapamazsa hi omazsa onun kuvvetini krve serkelik ettirmemelidir. eriatn ve akln hilfna i yaptr-

mal

kzgn-

k olur. Olu ona sver.

ocuun bu szne aldrmamasnn beklendiini

kzmaz. Sevginin okluu onu o hle

mez ve kzdrmaz.

ln

Allah Teai'-

hlde bu sebeplerden birinin

tesiri ile bir

mamaldr.

FASIL
GAZABIN
Gazabn

TEDAVS VCBTR

ilc, yni tedavisi vcibtir.

nk birok insanlar Ce-

henneme gtrr. Tedavisi iki ekilde olur. Bir ksmr mttshil gibi
olur, kkn ve esasn kalbden karr,^ atar. Dieri ra gibi olup,
eder ve asln karp atmaz. Mshil gibi olan

mek

ve o sebepleri kknden kazmaktr.

nk

Bunun

be

sebebi vardr:

gururlu olan kimse, kk bir szle veya kendisine hrmette kusur etme ile kzar,
tevazu ile krmaldr. Kendisinin de dier insanlar gibi kul
nu dnmelidir. Zira stnlk gzel ahlkladr. Kibir ise kt ahgrmek olmadka, kibir yok
lktr. Tevzu, yni kendini
Birinci sebep, kibirdir.

kibirli,

aa

edilmez.

kinci sebep, ucbdur. nk kendine itimad ve itikad vardr.

Bunun ilc yni tedavi yolu, kendini tanmasdr. Kibir ve ucbun
tam tedavisini kendi yerlerinde anlatacaz.

nc
nu

yaparlar.

sebep,

akadr. nk, umumiyetle kzdrmak

Bunun ilc

dan korumal, kendisi

megul
ahlkl olmaya alp al
edilmek de inam kzdrr. Kendini

hiret ileri

ramak, amel yapmak, iyi

nmaktr. Bunun gibi alay
ile

iin bu-

ile

kendini

alay eden olursa ondan uzak

bun-

durmaldr.

Drdnc sebep, ktlemek ve ayplamaktr. nk bu da her

kusursuz ve aybsz olan
yalnz Allah Tel'dr, bilmektir. Kendisi ayb ve kusurlu olan,
iki taraftaki

kzgnlkla

olur.

Bunun

ilc,

KMYA YI

460

bakalarnn ayblar

SAADET

uramamaldr.

Ktlemek de byledir.
O hlde kendi nefsini ayplamak ve ktlemek e megul olup, bakasna kzmay aradan kaldrrsa daha iyi olur.
Beinci sebep, mal ve makam iin olan hrs ve tam dr. nk
bunlara ihtiyac oktur. Bahil (cimri) olan bir kimseden bir avu
buday alsalar kzar. Tam'kr olan elinden bir lokma karsa oda
kzar. Btn bunlar kt ahlktr.
Kzgnln esas bunlardr. Hepsinin de ilc hem bilmek, hem
de yapmak iledir. Bilmek ile olan tedvi yledir ki: Kzgnln felket ve zararlarn bilip, din ve dnyas bakmndan ziyann nereye kadar gideceini dnerek kalb ile kzgnla nefret etmektir.
Bundan sonra ameli taraf ile uramaktr.
kt bilir vo
ondan kaarsa, bu sfatlarla ona uymam olur. nk hepsinin
aresi, hev, heves, arzu ve kt ahlka uymamaktr. Nitekim neile

Kzgnl

fis iin

olan riyazet bahsinde

bunu anlatmtk.

Kzgnln

ve kt

ahlkn tahriki, ok defa, kzgnl ok olan kimselerle dp kalkmakla olur. Hatt buna salbet ve mertlik ismini verirler; onunla
vnrler ve derler ki, filn byk zat bir szle filn ldrr, saltanatn ve maln alr. nk ona aykr sz sylemek kimsenin
haddine dmemitir. nk o, mertlerin mertidir. Erkek dediin
byle olur. Halim -selim duran kimseye ise aa, hamiyyetsiz ve
cesaretsiz derler.

Bylece kpeklerin sfat olan kzgnla kahramanlk ve erkeklik ismini verirler, k Peygamberlerin ahlkndan olan hilin zere bulunana ise, hamiyyetsiz ve cesaretsiz derler. te eytann ii budur
ki, aldatma ve ktl iyi ahlk diye tantr. Gzel szlerle kt
ahlka arr. Akll kimseler ise bilirler ki, byle kzmak mertlik
ve erkeklik olsayd, kadnlar, ocuklar, nefsi zayflam ihtiyarlar
ve hastalar kzmaya daha ok msait olmazlard. Halbuki bu gibilerin kzmasnn daha ok olduunu herkes bilir. Belki hi kimse kendi gazabna hkim olamaz. Kendi gazabna hkim olmak peygamberlerin (aleyhimsselm) ve evliyann sfatdr. Dierleri Moollarn, dal Krdlerin, cahil Arablarn ve hayvan ve canavarlara yakn olanlarn sfatdr. O hlde dikkat buyurun! Byklk peygamberlere benzemekte mi, yoksa gafil ve aklszlara benzemekte midir?

FASIL
KIZGINLIIN LM VE AMEL LCI
S

lcn mshil olduu ve bununla kzgnl kknden skp atmak mmkn olduu anlald. Bir kimse kzgnln asln skp

HIIM, HIKD VE MAS E D

461

atmazsa, onu teskin, etmeli, yattrmaldr. Kzgnlk, heyecan halini alnca, onun teskini bir urubla olur ki, terkibi, ilim ekeri ve
sabr acldr. Btn huylarn ilc ilim ve amel macunudur. lim,
yenenlerin seAyetler ve hadislerde gazab hakknda ve
vablar hakknda anlattmz ekilde dnmektir. Byle dnen
kendi kendine der ki: Senin bu ie kaadir olduundan daha ok Allah Tel senin zerine kaadirdir. Senin Allah Tel'ya muhalefetin daha oktur. Eer kzarsan, kyamet gn Allah ^Tel'nn

kzgnln

kzmayacandan nasl emin olabilirsin?*. Bununla teskin olur

kzgnln yenme sevabna kavumak arzusu ele geer. Nitekim

sana

ve
Roslullah (sallllah aleyhi ve sellem) hizmetisini bir yer gn-

Ge geldi. Kyamette bunun kss olmasayd [yni kyamette benden alnmasaydl seni dverdim-, buyurdu. Ayrca kendine demelidir ki: Senin bu kzgnln, iin senin istediin gibi
olmayp, Allah Tel nn istedii gibi olmasndandr. Bu ise rubbiyette Allah Tel ile kavga etmektir*. Ahirete ait byle arelerle
azabn yenemezse, dnya maksatlarn dnmeli ve kendi kendine demelidir ki, Kzarsam hizmetimde kusur eder, benden nefret
eder, yahut dman olur ve beni aldatr. Bunun gibi fkeyle ne
bir kimseye saldran kurt vekadar irkinletiini dnp,
ya kpek gibi, btnn liininl ate ve kpek al ile dolu olduunu aklna getirsin. Kzgnln yenmek istedii zaman, ekseriya eyyorumtan kendisine der ki, bunu senin cizliine ve
larlar, heybetin krlr, insanlarn gznde hakr olursun. Buna, bir
kimsenin peygamberlerin (aleyhimsselm) ahlkna kavumasndan ve Allah Tel'nn rzasn elde etmesinden byk izzet ve esanmas, yaref olmaz deyip, bugn insanlann beni dnyada
olmaktan daha iyidir, sylemelidir. Bu ilm, yrn kyamette
derdi.

dnn

aalna

aa

aa

ni bilgi ile olan iltr.

ez bili h mine'-eytazaman, ayakta ise oturmak, oturuyorsa

Ti'r-racm demektir.
yatmak, bununla da yatmyorsa souk su ile abdest almak
nettir. Zira Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
gnhk atetendir, su ile sner- t 1). Hatt bir rivayette secdeye

Amel

ile

kzmamas

[yapma

ilel

olan

Kzd

il, dil ile

icabettiini dnmelidir.

anh)

kzmt.

lad.

Kzlderililerden bir kle

Su

gn mer (radyallah
ve Kzgnlk eytandandr,

Bir

burnuna ekti
bununla gider, buyurdu. Bir gn Eb Zer (radyallah anh) bir
kimse ile kavga etti, Ey krmznn olu, dedi. Yni annesini ayp-

<1)

III/151.

istedi,

idi.

Reslullah (sallllah aleyhi ve

KMYA-YI SAADET

462

buyurdu: Duydum kl, bir kimseyi annesi ile aypladn. Bil

ki sen, takva sahibi olarak Allah Tel'nm huzuruna kmadka*
siyah ve kzlderililerden hi stn deilsin 0). Eb Zer (radyallah anh) o kimseden zr dilemeye gitti. O kimse de ona doru geliyordu. Eb Zer (radyallah anhJ selm verdi. Hz. Aie (radyallah anh)
zaman Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
onun burnunu tutar ve Ey ie, de ki: Ey Muhammedin Rabbi olan.
Allah'm, gnahm afvet, kalbimden
gider ve fitne sapk2
lklarndan beni koru- ( ). Bunu sylemek de snnettir.
sellem)

kzd

kzgnl

FASIL
CZDR

KIZMAK NEREYE KADAR

i

Bir kimse

zulm

etse yahut gayet irkin sylese, susmak, kt-

sylememek ve cevap vermemek daha iyidir. Fakat susmak art deildir. Her cevab vermek de ciz deildir. Svmeye svme, gybete
gybet ile mukabele etmek gibi eyler ciz deildir. nk bu yzden
tzir Ier'i cezai lzm olur. Fakat kt sz syler de, yalan olmazsa
cizdir. Bu da ksasa benzer. Her ne kadar Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem), Bir kimse, sende olan bir eyle seni ayplarsa,,
sen onda olan ey ile onu ayplama ( 3 buyurduysa da cevap vermemek mstehabtr, vcib deildir, svmek ve zina ile sulamak
olmazsa. Bunun iin delilimiz yine
Reslullah' tr (aleyhisselm)
Buyuruyor ki: ki kii birbirine sverse, ilk svlen haddi ancaya kadar, balayana yazlr. O hlde haddi amayacak ekilde cevap verilebilir. ie (radyallah anh) buyuruyor: Peygamberimi)

zin

hanmlar

(sallllah aleyhi ve sellem ve rdvnullahi aleyhin-

Ftma'ya (radyallah anh) haber gnderip, Reslullah'a

de ki, Aie'yi ok seviyor ve ona ok yaknlk gsteriyor, bizimle
ie arasnda sevgi adleti gzetsin dediler. Ftma (radyallah

ne)

anh) haber getirdii zaman Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) yatyordu. Buyurdu ki: Y Ftma. benim sevdiimi, sen sevmez misin?, Severim, y Reslallah, dedi. ie'yi sev. Zira ben
onu seviyorum ( 4 ), buyurdu. Hanmlarnn yanna geldi ve duyduklarn anlatt. Biz bunu siper edinmeyelim, deyip, Zeyneb'
(radyallah anh) gnderdi. O da Reslullah'n (sallllah aleyhi
ve sellem)
de benimle

hanmlarndan idi. Reslullah'n (aleyhisselm)

ayn olduunu sylerdi. Geldi ve Eb Bekirjrfn

(J)

IIT/151.

(2)

IH/150.

(3)

III/155.

(4)

III/156.

151.

sevgisin-

(radyal-

HIIM, HIKD VE HASED

lah anh)

kz

yle yledir

deyip,

463

sayp dkt. Ben susuyordum.

Sonra konumama, cevap vermeme izin verdi. Ayn ekilde ben de

mukabele ettim.
kuruyuncaya ve konuamaz hle gelinceye
kadar devam ettim. Sonra Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
O Eb Bekir'in kzdr, siz sz ile ondan yksek olamazsnz O),
buyurdu. O hlde cevap vermek icabedince, yalan olmamak artlyle cevap verebileceine bu hdise delildir. Mesel, ey ahmak, ey cahil, utan, sus gibi szler de sylenebilir. nk hi kimse akl azlndan ve cahillikten kurtulamaz. Fakat dili pek kt szlere altrmamaldr. Kzgnlk zamannda bunlar kendiliinden syleye-

Azm

Fuhu

yontulmam, ahlksz, insaniyetsiz, vefasz, mahrum gibi szlerden kanmaldr. Velhsl cevap vermeye balayann haddi bilmesi ve tamamas zordur. Bunun iin
cevap vermemek daha iyidir. Bir kimse Reslullah'n (sallllah
aleyhi ve sellem) huzurunda Eb Bekir'e (radyallah anh) kt
sz syledi. Cevap vermeyip sustu. Cevap vermeye balaynca Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) kalkt. imdiye kadar oturdunuz, ben cevap vermeye balaynca kalktnz, deyince, Sustuun zaman senin cevabn melekler veriyordu. Konumaya balaynca eytan geldi. eytan ile bir arada oturmak istemedim a ),
bilir.

szler sylememeli,

buyurdu.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: nsanlar
rece derece yaratlmtr. Bazs ge kzar ve ge barr. Bazs
buk kzar ve abuk barr. Bu da dierine karlk olur. Sizin en
niz ge kzp abuk barandr. En fenanz da abuk kzp, ge

dea-

yiba-

randr.

FASIL
1

HIIM
Bil ki,

kzgnln

KN DOURUR

bile bile

yenenin diyaneti

salam

olur. Fa-

kzgnln

kat cizlik ve zaruretten dolay

yenenin, o kzgnlk
kalbinin etrafnda dolar ve
yapar. Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: M min kindar olmaz ( 3 ) Kin ise
ocuudur ve bundan sekiz fet meydana gelir ve her biri
dinin helkine sebep olur.

dm

hmn
1

Hased,

o kimsenin iyiliine zlmek ve zlmesine sevin-

mektir.

IH/156.
IH/157.

(1), (2),

(3)

KtMYA-YI SAADET

464

Grlt karr, ona bir bela gelmesini

ister

ve bunu

iz-

har eder.

Onunla konumaz, selm vermez ve selmn almaz.

Ona, hakaret ve aalk gz bakar.
eylerini duyurup
5 Gybet, yalan, fuhu szler sylen
uzatr.
ona
6 Onunla alay eder ve elenir.
7 Hakkm vermekte kusur eder, sla-i rahim yapmaz, ondan
aldn vermez ve ondan helllik dilemez.
8 Her frsatta onu dver ve zer. Bakas dvse veya zse
3
4

ile

gizli

dil

mni olmaz, hatt beenir.

hlde her iinde dinin hkmleri galib olan kimse, iinde gnah olan bir ey yapmasa da, dierine ihsan etmekten elini ekse,
ona yumuak davranmasa, ilerine yardm etmese, ona du ve sen
etmese, btn bunlarn sevabndan mahrum kalr. Noksan olur.
Eb Bekir'in (radyallah anh) akrabas olan Mistah, Hazret-i
(radyallah anh) yaplan iftira hdisesinde, Aie iin (radyallah anh) sz syledi. Eb Bekir (radyallah anh) ona nafaka verirdi. Vazgeti ve vermeyeceine yemin etti. Bunun zerine,
Sizden fazilet ve servet sahibi olanlar, akrabasna, yoksullara, Allah yolunda hicret edenlere vermelerinde kusur etmesin. Allah'n
sizi yarlamasn sevmez misiniz? Allah ok yarlayc, ok esirgeyicidir O), yet i kermesi indi. Eb Bekir (radyallah anh), Vallahi onu seviyorum, deyip gizlice nafakasn verdi. O hlde birbirine kin tutanlarda ey bulunmaldr.
1

Kendisi

ile

mchede

edip,

ona yilik etmeli ve daha yakn

olmaldr. Bu sddiklarn derecesidir

2
yilik yapmasa da ktlk yapmay da ciz grmez ve
yapmaz. Bu da zhidlerin ve slihlerin derecesidir.
3
Ktlk ve fenalk yapar. Bu ise fsklann ve zalimlerin

derecesidir.

Sana ktlk yapana, iyilik yapmandan daha byk fazilet

yoktur. Bunu yapamazsan, bari ktlk yapan afvet. nk afvn
da fazileti byk ve oktur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu ki: ey vardr ki, onlara yemin edebilirimi Sadaka
vermekle mal hi eksilmez. Bir kimseyi afvedene Allah Tel kyamette elbette daha ok verir. steme ve dilenme kapsn kendine
amayanlara, Allah Tel fakirlik kapsn amaz (*). Hazret-i

ie

(radyallah anh) buyurur: Reslullah'n (sallllah aleyhi

I

>l

Nr:

(1)

24

(2)

III/157- 158.

22.

HIIM. H1KD VB HASED

40

kzdn

grmedim. Fakat Al*

ve sellem) kendisi iin bir kimseye
lah Teala'nn hakkna ve eriata saldrr, ve geerlerse kzmasna
nihayet yok di. ki ey arasnda muhayyer braklsayd, insanlara
kolay geieni seerdi. Ancak gnah olursa, byle yapmazd. Ukbe
ibn Amir irad yallah anh) buyurur: Reslullah sallllah aleyhi
ve sellem) elimi tuttu ve Dnya ve fthirette en iyi ahlkn ne olduunu sana bildireyim mi?- buyurdu. Bildiriniz, ya Reslallah, dedim. Buyurdu ki: Senden kim kesilirse, ayrlrsa, sen ona yakla,
ondan ayrlma-, sana bir ey vermeyene, elinden gelirse sen hsanda
bulun; sana zulmedeni afvet. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -Musa aleyhteselm dedi ki. y Rahbll Kullarndan
senin ndinde en aziz ve kymetli hangisidir? Kuvveti olduu halde
Kendine zulm edene
afvedendir. buyurdu- (). Yine buyurdu:
beddu edenin, ondaki hakk btl olur-. Reslullah (sallaUah
aleyhi ve sellem) Mekke'yi alnca Kureylilere hkim oldu. Kureyliler kendisine ok eziyet etmilerdi. Korkuyorlard ve canlarndan
midlerini kesmi bulunuyorlard. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) mbrek eliyle Kbe'nin kapsn tutup, Allah birdir. Oryoktur. Verdii sz kt, kuluna yardm etti. Dmanlarn
mahveyledi. Ne bekliyorsunuz, ne diyorsunuz? buyurdu. Biz ne
diyelim, bugn kudret sende, emir sendedir, dediler. Ysuf (aleyhisselm) da: Size, dedi, bugn hibir baa kakma ve ayblama yok.
Sizi Allah iveylesin. O, esirgeyicilerden daha esirgeyicidir, (*) deyip hepsini emin eyledii gibi yapyorum ( 3 ), buyurdu.
t

ta

buyurdu: Kyamet
Allah Teftgn seslenirleri Kalknz, her kim afvetyse
l'dr. Binlerce insan kalkar ve hesabsz Cennete girerler. nk erkekleri ve kadnlar afvetmilerdir. Muviye (radyallah anh) buyurdu: Kznca sabrediniz, frsat bulursunuz. Frsat bulup, gcnz de var ise, afvediniz. Cinayet ilemi birini Him'n huzuruna getirdiler. Kendi delillerini sylemeye balad. Him, Benim
yanmda kendini savunacak msn?, dedi. O gn herkes, (ancak)
kendisi (nin hals) iin uraacak, herkes ne yaptysa (onun karReslullah

gl)

(sallllah

aleyhi ve sellem)

kendisine eksiksiz verilecek, onlar asl

karl

hakszla uratma-

yacaklardr i*),, yetini okudu. Kendi zrn beyan etmek iin

Allah Tel'nn huzurunda uralacaktr da, senin huzurunda
niye yle olmasn? dedi. Syle bakalm, ne syleyeceksin- dedi.
bn Mes'd'un (radyallah anh) bir eyini aldlar. nsanlar hrsza lanet etmeye baladlar. O se Kbe'yo gidip, Y Rabbil

Ald

(1)

IH/158.

(4)

14

(2)

12

Ysuf:

92.

(3)

III/159.

Nahl: 111.

Kimy-y Sadet

F. 30

KMYA YI

4ee

SAADET

ey i bir iinde kullanacaksa, ona mbarek olsun. Eer onunla gnah ileyecekse, gnah ona olsun, dedi. Fudayl (rahmetullahl
aleyh) buyurur-. Tavaf ederken bir adam grdm. Altnlarn al-

mlard. Alyordu. Altn

mi alyorsun?, dedim. Hayr, kyamet gn onun iyiliklerinin bana verileceini ve hibir zr bulamayacan dndm. Ona acdmdan alyordum, dedi. ncil'de
yazldr ki; kendine zulmeden iin mafiret dileyenden eytan miiin

kzdn

hlde gazablannca, afvetmeli ve

hissettirmemek iin ona gzel davranmaldr. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu: Y ie, her kime rfkdan (kzmayp, yumuak
huyluluktan) nasib verdilerse. din ve dnyadan payn ald demektin her kimi rfkdan mahrum ettilerse, din ve dnya iyiinden
mahrum kald (). Yine buyurdu: AllahU Tel renktir. Refik olasever. Rfk ile verdiini, sertlikle vermez ( 2 ). Aie (radyallah
anh) buyurur: Her ide nfk gzetiniz. nk rfkn bulunduu
her i rahat olur. Hangi iten nfk kesilirse, o i zorluk ve meakkat-

dini keser.

n
le

yaplr.

HASED VE AFETLER
BU

ki,

kzgnlktan

kin,

kinden de hased doar.

Hased insan

helk eden eylerdendir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu: Hased iyi amelleri yok eder ( 3 ) Yine buyurdu: ey
vardr ki, insanlar onlardan kurtulamaz; S- zan, tee'Um ve hased.
.

Bunlann ilcnn ne olduunu

reteyim. S zan * ettiin zaman kendine hakikattir deme ve zerinde durma. Tee'me aldr
etmesin, hased meydana gelince dilini ve elini onunla uramaktan
koru ( 4 ) Yine buyurdu: Birok mmetlerin helk olduklar
sizin aranzda grnmeye balad. O se, hased, dmanlk, ekememezliktir. Muhammenin (aleyhisselm) can kudret elinde olan Allah Tel'y a yemin ederim ki, imannz olmazsa Cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedike imannz olmaz. Bunun ne, le elde edildiini size blldireyimt Birbirinize yksek sesle selm veriniz. ().
Msa (aleyhisselm) buyurur: Ar'n glgesinde bir kimse grdm. Kim olduunu sordum. O Allah Tel'nn indinde aziz bir
kimsedir, o^hibir zaman hased etmedi, anasna - babasna si olmad ve nemmamlk yapmad, dediler. Zekeriyya aleyhisselm buyurur: Allah Tel buyuruyor ki: Hased edici benim nimetime
dmandr. Benim kazma kzyor. Kullarm arasnda ettiim taksimi beenmiyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyu-

(5)

(II, (2).

size

13).

III/163.

(4)

IH/160.

HIIM, HIKD YE KAS E D

snf

487

kimse alt gnahla hesaba Cehenneme giren Sultanlar zulm yapmakla, Arap taassupla, mal sahihleri kibirle, tccarlar hyanetle, kyller cahillikle, alimler hasedle Ol. Enes Iradyalah anh) buyurur: -Bir gn Resuiuilah'n laleyhisseiaml huzurunda oturuyordum. u anda Cennetlik bir kimse eri girer,
buyurdu. Ensaraan birisi geldi; nallnleri sol elinde aslm, sakalndan su damlyordu. Yeni abdest almt. Ertesi gn yine byle buyurdu. Yine ayn zt ieri girdi. U gn byle devam etti. Abdullah
lbn Amr ibn As (radyallah anhm) o kimsenin amelinin ne olduunu renmek istedi. Yanma gidip, Babamla kavga ettim,
gece sizin yannzda kalmak istiyorum, dedi. Olur, dedi. U gece
onun ameline dikkat etti. Yatarken AUah Tel'y hatrlamaktan
baka bir ey grmedi. Sonra o zta, Ben babamla kavga etmedim.
Fakat Reslullah'dan yle yle duydum. Amelini renmek stedim. Benim yaptm, ite bu grdndr, dedi. Abdullah giderken, Bir ey daha var, dedi: Asla 'hi kimseye hibir ey iin
hased etmedim. Bunun zerine, Bu onun, yni o hlinizin derecesidir, dedi. Avn lbn Abdullah meliklerden birine nasihat etti ve
dedi ki: Kibirden uzak ol. nk bundan nce ilenen btn gnahlar kibirden dolay idi. Zira iblis kibirden dolay secde etmedi.
Hrsndan uzak ol. nk Adem aleyhisselm Cenneften hrs kard. Hasedden uzak ol. nk haksz yere dklen ilk kan haseddendi.
Adem aleyhlsselmn olu, kardeini bu yzden ldrd.
Allah Tel'nn temiz sfatlarndan, yahut Ashb- kirmn szlerinden konuulursa, sus ve dilini fuzli eylerden koni. Bekir bn
Abdullah diyor ki: Bir padiahn yannda bir adam vard. Her gn *
kalkar ve padiaha, yilik yapanlara iyilik yap. nk ktlk yapanlara kendi ktlkleri yetiir, derdi. Padiah bunun iin onu
aziz tutard. Biri ona hased etti ve padiaha, O diyor ki, padiahn
fena kokuyor, dedi. Buna delilin var m?, dedi. Onu yanma
zaman eliyle burnunu tutuyor ve koku almyor, dedi.
Sonra geldi ve o adam evine gtrd. inde sarmsak olan bir yet
mek yedirdi. Padiah arnca, elini azna getirdi. Padiah o adadoru 3 sylediini sand. Padiahlarn Adetlerindendir ki, mkfat ve mcAzat beratn kendi elleri ile yazarlar, mhrleyip verirlerdi. Mczat fcezal beratn yazd, mhrledi ve ona verdi. O,
mkfat berat olduunu sand.
knca, o hased eden orada
idi. Bekliyor ve iin sonunu gzetiyordu. Elinde beratla knca, O
nedir?, dedi. Mkfat beratdr, dedi. Aramzda ekmek ve tuz
hakk va.rdr. Bana ver, dedi. Verdim, dedi. Ald ve me'murun
yanna gtrd. Me'mur
anca, Senin ldrleceini ve derur:

-Alt

az
ardn
mn

Dar

kd

(1)

III/166.

KlMYA-YI SAADET

408

rinin yzleceini yazyor-, dedi.

Hased eden adam. Allah Allah,

bu bakas hakknda yazlmtr, padiahn yanna bir kere daha gideyim, dedi. Me'mur, Padiah emrinde dn olmaz, dedi ve onu
ldrd. Ertesi gn ayn adam padiahn huzuruna kt ve ayn sz syledi. Padiah
ve Kd ne yaptn?, dedi. Filn kimse benden istedi, ona hediye ettim, dedi. Padiah dedi ki: O senin
iin, benim hakkmda yle yle sylemisin, dedi. Hayr sylemedim, dedi. Elini niye azna getirdin?, dedi. O adam bana sarmsak yedirmiti de onun iin, dedi. Padiah, Ayn sz sylemeye her gn devam et, dedi. Tekrar syledi ki: Kt kimselere ktlkleri yetiir. Padiah, hased eden ve beni kabahatsiz bir kimsenin lmne sebep olacak ekilde s-i zan ettirenin lmesi iyi oldu,
dedi. lbn irin (rahmetullahi aleyh) buyuruyor: Dnyada hi kimseye hased etmedim. Kendime, eer Cennetliklerden olursam, hasedle elde edeceim nimetin deeri ne olur? Yok eer, Allah korusun, Cehennemliklerden olursam btn dnya benim olsa ne faydas olur? derdim. Hasan- Basrl'den (Rahmetullahi aleyh) sordular
ki: M'min hased eder mi?.
Yakub aleyhisselmn oullarn
unuttunuz mu? Eder. Fakat kalbden incinir ve darya aksettirmezse zarar olmaz, buyurdu. Eb'd-Derd (radyallah anh) buyurur: lm ok hatrlayanda ne ne'e olur ne de hased.

ard

HASEDN HAKKAT
kimseye bir nimet gelir, sen onu beenmezsin.
stemezsin, o nimetin elinden kmasn istersin demektir. Bu ise
kat'i delillerle haramdr. Allah Tel'nm, takdirini ve hkmn
Bil ki hased; bir

beenmemeyi

gsterir. Kalbin pisliidir, habisliidir. Zira,

sanave-

bakasnda bulunmamasn istemek, habislikey deildir. Fakat onda bulunmamasn istemez do,

rilmeyen bir nimetin,

ten baka bir

kendisi de onun gibi olmak isterse bu nimeti beenmemezlik olmaz.
Buna gpta ve mnfeso listeme! de derler. Bu din ilerinde olursa
gayet gzeldir. Hatt vcib bile olur. Nitekim Allah Tel, Bunda
(Cennet erbetinde) rekabet edenler, rekabet etmelidirler O), buyuruyor. Ve yine buyuruyor ki: Rabbinizden bir mafirete ulamak
iin yarnz ( a ). Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyur"du: ki eyde bakasna hased yoktur. Biri, Allah Tel'nn kendisine lim ve mal verdii ve malnda ilmi ile hareket ettii kimse, di-

ve zhd verir, fakat mal vermez. Amma der k, malm olsayd, ben de yle yapardm: Sevabta her iks de alndrlar.
Maln gnah iin harcarsa ve dieri de ben de yle yapardm dese.

erine

(1)

ise ilim

83-Mutaffifn:

26.

(2)

57

- Hadid:

21.

HIIM,

HIKI)

VE HASED

460

gnahta da beraberdirler
Bu mnf eeye (istemeye) de hased
denir. Fakat bunda bakasnn nimetini istememek yoktur. Baka*

na

gelen nimeti beenmemek zaten ciz deildir. Ancak zalimin

vo fskn, zulm ve fesadn artracak nimeti istememek gnah deildir. Bu nimetin elden kmasn istemek caizdir. Aslnda zulmn
ve i'skm bulunmamasn istiyor, nimetin zevalini deil, Bunun almeti, o zalim veya fsk eer tevbe ederse o isteksizliin kalmamas ve nimetin devam etmesini istemektir. Burada bir incelik vardr
lar

kimseye bir nimet verilir, bir bakasnn da kalbine, o nimet

grr. O hlde
bende de olsayd gelir. Bu nimet olmazsa, fark
o nimetin yok olmasiyle farkn kalkmas, nimetin kalmasndan daha hafif olur. Korkulacak ey, tabiatn [yaratln bu icabdan
uzak olmamasdr. Fakat bunu istemeyip onun elinde olann kendi
elinde de olmasn, fakat ondakinin yok olmasn istememek, yaratl icab olur ve gnah olmaz.
ki, bir

aa

HASEDN LCI
hased, kalb iin

Bil ki

byk

bir hastalktr.

Bunun da

ilc ilim

ve amel macunudur.

LM

Hasedin dnya ve hirette kendine zararl

olduunu, faydasnn ise dnya ve hirete hased ettii kimseye olabilmektir. Hasedinin dnyasndaki zarar, daima zntde,
endiede ve skntda olmasdr. nk hibir zaman bir kimseye
gelen nimetten uzak olamaz. Nitekim daima dmannn skntda
olmasn ister. Halbuki dman iin olmasn istedii sfatta kendir
si bulunur. nk hasedin zntsnden daha byk znt yoktur. O hlde dman sebebiyle kendini daima zenden daha aklsz
kim olabilir? Zira senin hasedinden sevmediine bir zarar gelmez.
nk o nimetin, Allah Tel'nn takdir ve kazsnda bir mddeti
vardr. Ne ne alnr, ne sonraya braklr, ne az olur, ne de ok.
il

yledir

ki:

can

Onun sebebi ezeli takdirdir. Bazlar buna iyi

ler. Ne derlerse desinler asl deimeyecei
beptendir

ki,

peygamberlerden

biri,

talih lyftni

ansl

bildirilmitir.

saltanat sahibi olan bir

Bu

derse-

kadn-

dan b;kmt. Allah Tel'ya ok ikyet eyledi. Vahiy geldi: Zaman geinceye kadar ondan ka. Zira ezelde takdir edilen mddet

deimez. Peygamberlerden (aleyhimsselm) biri, bir belya

tutulmutu. ok du eyledi ve szlad. Nihayet kendisine vahiy gelasl

ettiim gn, senin ksmetin bu oldu.

yeniden taksim mi yapaym?.

di ki: Gkleri ve yeri takdir

Ne

dersin? Senin iin

(1)

IH/166.

KMYA

470

Hased edip

kendine

olur.

YI

SAADET

bir kimsenin nimetinin

nk bakasna

der. Kafirlere hasedle,

yok

olmasn

isteyenin ziyahasedle kendi nimetlerini kaybe-

iman nimetini

kaybeder. Nitekim Allah

Tela, Ehl i kitabtan bir taife, sizi yoldan karmak arzu ettiler
P), buyurdu. O hlde hased, hased edene sknt olduu gibi, ahiretteki azab da daha byktr. nk AJlah Teal'nn kaderine kzyor ve Allah Teal'nn srrn kimseye bildirmedii nice faydalarla dolu olan rzk taksimini beenmiyor. Tevhldde bundan daha
byk hangi cinayet ilenir. Sonra da, ktlklerini istemekle Mslmanlardan efkat ve adaleti kaldrm, bu istekte eytanla ortak
bile

Bundan byk bedbahtlk

ce, kendisine

mu? Hased olunann

hased edenin daima sknt-

olur

da olmasndan baka ne ister. Hasedden daha byk hangi azb

vardr? nk, hased eden ve hased edilenden baka, mazlma benzeyen zlim yoktur. Eer lmn duysa, hased skntsndan kurtulduunu dnp zlr. nk o daima hased edenin kendisine hased edici olarak kalmasn, daima hased skntsnda bulunma-

sn

ister.

olunann

bakmdan faydas udur

hased edenin
kendisi mazlm olur. Hased eden dil ile ve- hareke erl ile
hasedi, kskanl nisbetinde te'sirini gsterir. Bu taarruz ve hareketi ile hased edenin amel defterindeki sevablar, hased ettiinin
defterine geer, hased ettiinin ise gnahlarn hased edenin boynuna koyarlar. O halde dnya nimetinin ondan gitmesini ister, gitmez, Ahire tteki nimeti de artar. Sana ise dnyada azb ve skm
kalr ve ahirette azabn oaltrsn. Sonra da kendini sevdiini ve
ona dman olduunu sanrsn. Dikkat edersen tersine olduunu
grrsn. Kendine dman, ona se dost olduunu anlar, zlrsn.
Bylece en byk dmann olan eytan sevindirirsin. nk eytan sende, hased ettiinde olan ilim, ver A\ mevki ve mal nimetlerinin olmadn grr ve buna raz olup ahi ret sevabna kavuacandan korkar ve hiret sevabn senden gidermek ister ve yapar.
nk lim ve din sahiplerini seven, onlarn makam ve hametlerine raz olan, yarn onlarla olur. Nitekim Reslullah (sallAllah aleyhi ve sellem), -Bir kimse bir kimseyi severse, yarn onunla olur ("),
buyurdu. Demilerdir ki: tnsan ya Alim, ya talebe, veya onlar seven
olmaldr.' Hased eden her nden de mahrumdur, Hased eden una benzer ki, dmanna vurmak iin bir ta havaya atar, dmanna gelmez, geri dner ve kendinin sa gzne gelir ve gzn
kr eder. Sonradana kuvvetli atar. yine geri gelir ve br gzr
n de kr eder. Sonra daha kuvvetli atar, yine geri gelir ve
dini

ki,

ban

(1)

Al-1 Imrftn: 69.

(2)

III/71.

HIIM. HIKD VE HASED

yapmaya devam

dmanna

47i

zarar
gelmez.
onu grr ve gler. Bu, hased edenin hali ve eytann yaptrmasdr. Btn bunlar hasedin fetleridir. Ayrca el ile,
dil ile harekete geip gybet eder ve yalan syler, Al lan Tel'dan
geleni kabul etmezse, zulm, gnah ok fazla olur. O hlde, hasedin ldrc zehir ldn bilen, aki varsa, hased yapmaz.
yarar.

byle

eder,

ise hibir

Dman

AMEL L, mcahede

hased kklerini kalbden kazmaktr. nk hasedin sebebi, kibir, ucb, dmanlk, makam ve emretmek sevgisi ve bunun gibi eylerdir. Kzgnlk faslnda anlattmz
gibi. bu kk ve temelleri mchede ile kalbden skp atmak gerekmektedir. Bunun mshill hasedin bulunmamasdr. Ama hased ortaya knca, hased buyuran her eye muhalefet etmekle, onu teskin etmelidir. Kalbinde bir kimseye ta'n ay hlama) olursa, onu vme! kibir olursa, kendini kk grmeli, bakasnn nimetinin el
den kmasn istedii zaman, o kimseyi sevmelidir. Gybet edecei
yerde o kimseyi vmekten, herkesin duymas in onun gzel ilerini medhetmekten, herkes duyunca, memnun olmaktan ve dmankesmekten tesirli il olmaz. Nitekim Allah Telft, Ktle
ile,

i,

l
yi

mukabele et. O zaman seninle onun arasnda dmanlk bulunan kimse, sana dost ve akraba gibi olur 0), buyuruyor.
Bu zaman, eytan, tevazu gsterirsen ve onu versen, senin acizliine yorumlar, der. O hlde sen Allah Tel'nm emrini, yahut
eytann szn yapmakta serbestsin. BU kl bu il ok faydaldr.
Fakat acdr. lim kuvveti olmadan (yni faydasn iyice bilmeden
buna sabredilemez. Bu da din ve dnya sadetlnin bunda, felkehaslet

ile

se hasedde olduunu bilmekle olur. llar aclna ve zorluuna katlanmakszm faydal olmaz.
dnmemeli ve* *
melidir. Hasta olunca ifa bulmak midiyle ilcn aclna ve zor
yutulmasna bakmayp il verilir. Yoksa, hasta lr.
tinin

Acln

FASIL
HASED AFETN KALBDEN SKP ATMALI
Ne kadar mchede edersen

seni ncitenle seven arasnda

bir fark bulunur, her ikisinin nimet ve mihnimet ve rahatn
olmaz. Belki de,

kalbinde ounlukla
neti sana gre ayn
tabii olarak iyi grmezsin.

dmannn

Ve sen tabiatn deitirmekle de

gcn dahilinde deildir. Fakat

deilsin'.'.nk

bu

mes'lsn:

sz ve hareket

(1)

41

Biri,

senin-

Fusslet:

34.

et.

ile

iki

mes'J

eyden

bunu bildlrmemektir. Dieri, akl

RIMYA-YI SAADET

472

bu sfatn beenmeyesin ve bu kt sfatn senden yol olmasn*

dlleyesln. Bunu yaparsan hased gnahndan kurtulursun. Sz ve
hareketle belli etmezsen ve kalbinde de kt olduu bulunmazsa,
kendinde bulduun bu sfat in biroklar mes'l olmazsn dediler.
in dorusu mes'l olursun. nk, hased haramdr. Ve hased kalbin ii olup, bedenin ii deildir. Bir Mlmanm ac ekmesini isile

onun saadetine zlen, elbette nieVuldr. Ancak bu sfatn

beenmezse, mes'liyetten kurtulur. Fakat hasedden tamamen kurteyip,

tulan kimse, kendisine tevhidin galib olduu kimsedir. Onun dostu

ve
olmaz. Hepsine Allah Tel'nn kulu nazar le bakar.
Bu iso nadir hllerden olup,
gibi parlayp geer.
za-

dman

imek

man da devaml

olmaz.

ou

BENC

ASIL

Dnya Sevgisiden Kurtulmak

Ve Dnya Sevgisi Btn
Gnahlarn Badr
ba

ve onu sevmek btn gnahlaDnya, btn ktlklerin

rn esasdr. AJlah Tel'mn ve sevdiklerinin dmanndan ve Allah'n dmanlarnn sevdiinden daha kt ne olabilir? Allah Te-

dmanl; kavumasnlar

diye Allah'a giden yolu. onun kullaise; kenrna kapamasdr. Allah Tee'nm sevdiklerine
dini ssleyip, onlarn gznde gzel grnerek, ona aldanp ac erbetleri imeleri ve skntlarna katlanmalardr. Allah Tel'nn
dmanlarnn sevdii olmas da, onlar aldatarak, kandrarak kendil'ya

dmanl

edince de onlardan kamas, uzaklamas ve dmanlarnn eline dmesidir. Dnya alak bir kadn gibi
olup, insanlar birbirine drr. Bylece bu dnyada bazan onunla bulunup skntlara katlanr, onun iin lzm olanlarla urarlar, bazan da ayrlk ve hasretinde olurlar. Ahirette ise Allah Tel'nn gazab ve azbm grrler. Dnyann tuzana dmekten ve
onun bellanndan kurtulanlar, onun asln, fetlerini bilenler ve on-

ne ekmesi, kendine

dan aldatc, hilekr ve byc kadndan saknr gibi saknanlardr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Dnyadan saknnz. nk Hrt ve Mftrftan byk bycdr. OL
Biz, dnyann ne demek olduunu, zararlarn ve aldatmalarn kitabmzn banda, nc unvanda anlatmtk. Burada dnyann
ve ktl hakknda bildirilenleri, yazacaz. Dnyann
ktl hakknda Kur'n- Kerm'de ok yetler vardr. Kur'nKerim ve dier peygamberlerin gnderilmesinden maksat, insanlar dnyadan hirete armak ve dnyadan kanmalar iin, dn-

aal
yann

bel, fet

(1)

11/177.

ve

skntlarm

anlatmaktr..

~ KMYA YI

474

SAADET

DNYANIN BLDRLEN

AAILII

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) lm bir koyunun yaoldunndan geiyordu. Buyurdu ki: Bu murdarn ne kadar
gryorsunuz. Muhammed'in
unu, kimsenin buna
nefsi yed-i kudretinde olan Al lal Tel'ya yemin
(aleyhisselm)
ederim ki, dnya Allah TehVnn indinde bundan daha
Eer Allah Tel'nn indinde dnyann bir sivrisinein kanad kadar kymeti olsayd, hibir kfire bir yudum su vermezdi t 1 ). Yine
buyurdu. Dnya sevgisi btn gnahlarn badr ( 2 ). Yine buyurdu: Dnya ve iindekiler melundur. Ancak Allah Tel iin
olan byle deildir ( 3 ). Yine buyurdu: Dnyay seven, hiretini
ziyan eder, hireti seven, dnyay ziyan eder. O hlde devaml olan, devamsz olana tercih ediniz ( 4 )

aa

bakmadn

aadr.

Zeyd ibn Erkam der

Eb Bekri's-Sddik (radyallah anh)

Azna yaklatrnca, imeyip
ile idim. Ona bal erbeti getirdiler.
yere koydu ve alad. O kadar alad ki, hepimiz aladk. Sustuu
zaman, kimsede sorma cesareti kalmamt. Gzlerini ilince, Ey
Allah Tel'nn Resulnn halifesi ne oldu?, dediler. Buyurdu ki:
Bir gn Reslullah ile oturuyorduk. Eliyle bir eyi kendinden uzakki:

latrdn

grdm. Fakat bir ey grmedim. Y Reslallah, o nedir? dedim. Dnyadr, kendini bana takdim ediyor. Geri geldi ve
sen benden kayorsun amma, senden sonra gelenler, benden kamazlar ( 5 ), dedi. Dnyann beni bulduundan korktum. O erbeti
imedim ve aladm.
Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

l yeryznde kendine dnyadan daha

Dnyay yarattndan beri ona bir kere
du:

Dnya

byk

dman

yaratmad.

bakmad
Yine buyurmalszlarn maldr. Akl olmayanlar onfl

lmi olmayanlar onun iin birbirlerine dman olurGabiler onun yznden hased ederler. Onu steyenlerde yakn

da mal
lar.

evsizlerin evi.

buyurdu: Allah Te-

toplar.

yoktur ( 7 ). Yine buyurdu: Sabahleyin kalkp, arzusunun ou

dnya olan kimse, Allah Tel'nn sevdiklerinden deildir. Onun
kalbinde drt huy bulunur: Bitmeyen znt, tkenmeyen meguliulamayan fakirlik, sonu gelmeyen bir
yet, zenginlik haddine

mid

).

Eb Hreyre (radyallah anh) anlatr: Bir gn Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Ksaca dnyay sana gstermemi ister misin? ( 9 ) Elimi tuttu ve bir ple gtrd. Orada insan kemikleri, hayvan kemikleri, eski elbiseler ve insan pislikleri
.

(1).

(2),

(3).

14),

(5)

III/175.

(6),

(7).

(8),

(9)

IH/176.

DNYA SEVGS

473

vard. Buyurdu: Ey Eb Hreyre, bu balar sizin balarnz gibi

hrs ve intikam ile dolu idi. imdi derileri rm bir kuru kafa
oldular. Yaknda da ryp toprak olurlar. Bu pislikler eit eit
yemeklerdir. Ne glklerle elde etmilerdi. imdi byle attlar vo
onlardan kayorlar. Bu yrtk, rk elbiseler, o insanlarn sslenmek iin giydikleri elbiselerdir. Zaman hepsini gtrd. Bu kemikler, onlarn binek hayvanlarnn ve yedikleri hayvanlarn kemikleksaca, dnya buridir. Bunlarn srtnda dnyay dolarlard.

te

dur.

ok kanz. Kanlacak

yerdir.

Orada olanlarn hepsi alad.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dnya, yaratlahdan beri gkle yer arasnda asl durur. nk ona Allah ToAIa
kullarna ver, diyehi bakmamtr. Kyamet gn, beni en

aa

cek. "Sus ey alak, o

dnyada kimsenin olman beenmediim

gibi,

bugn de beenmem", cevabn alr. Yine buyurdu: Kyamet gn bir grup insanlar gelir. Amelleri Tihame dann birka misli
byklnde olur. Hepsi Cehenneme gnderilir. Y Reslallah,
hepsi namaz klanlardan mdr? dediler. Buyurdu ki: Hepsi namaz
klar, oru tutar, gece de uyumazlar, fakat dnyadan bir ey bulunca arkasn brakmazlar O).
Bir

gn Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

dar

kt.

yaratlmad

hlde kr olmak isteyeni bilir

misiniz? Biliniz ki, dnyay isteyen, uzun mid ve emellere kaplann kalbini Allah Tel bu istek ve emeli kadar kr eder. Dnyada zhid ve ksa emelli olana da Allah Tel renmeden ilim verir. Bylece arada del ve yol gsterici olmadan, yolunu ona gste-

Ashba, Kr olarak

rir

buyurdu.

gn Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) dar kt.

Eb Ubeyde ibn Cerrah (radyallah anh) Bahreyn'den gelmi, mal
getirmiti. Ensar, mal geldiini duyunca sabah namaznda toplandlar. Namaz bitince hepsi Reslullah'n huzurunda ayakta durduBir

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) tebessm edip buyurdu ki: Yoksa mal geldiini mi duydunuz?. Evet, dediler. Buyurdu: Mjdeler olsun size ki, sevineceiniz iler oluyor. Ben ise sizin
Korktuum sizden ncekiler gibi
iin fakirlikten korkmuyorum.
lar.

dnyann akp

Sonra onlarn

yapt

de o
dnya iin kavga eder, onlar gibi helak olursunuz. Yine buyurdu:
Hibir ekilde kalbi, dnya ile megul etmeyiniz. nk dnyay
anmay yasak etmilerdir.
size gelmesidir.

(radyallah

anh)

buyurur:
aleyhi ve sellem) bir devesi vard. smi

Enes

(1)

III/176.

gibi, siz

Reslullah'n (sallllah
Gadba idi. Hibir deve onu

KMYAYI SAADET

476

geemezdi. Bir gn bir kyl deve getirdi ve onunla yar etti ve onu
geti. Mslmanlar zldler. Reslullah (sallllh aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel'nn adetidir ki, dnyada yksek olan
her eyi alaltr. Yine buyurdu: Dundan sonra dnya, yzn size dner ve atein odunu yedii gibi, dininizi yer.
aleyhisselm buyurur: -Dnyaya tapmaynz ki, sizi kendine kul etmesin. Hazineyi yle bir kimsenin yanna koyunuz ki*
onun yannda zayi olmasn. nk dnya hazinesi alnmaktan
uzak deildir. Allah Tel iin koyduunuz hazineden ise emin
olunuz. Yine buyurdu: Dnya ve hiret birbirinin zdddr. Birini
memnun ettiin kadar, dierini gcendirirsin. sa aleyhisselm buyurdu: Ey benim havarilerim! Dnyay sizin yannzda yere frlattm. Onu kaldrmaynz. Zira dnyann ktlklerinden biri, Allah Tel'nn indinde gnah olan eyler onda ilenir. Biri de, onu
terk ettiini soy meyen in hirete (Cennete) kavumamasdr.
knz ve onu mmur etmekle uramaynz
hlde dnyann
ve biliniz ki btn ktlklerin
dnya sevgisidir. Yine buyurgibi, dnya ve hiret sevgisi bir
du: Atele su bir yerde
kalbde bulunamaz. Isa aleyhisselma, -Niin elbise yapmazsn? dediklerinde, -Bakalarnn eskileri bana yetiiyor, buyurdu.

sa

dna

ba

durmad

gn yamur yayor, gk grlyordu. Herkes bir yere snmak iin kotu, tsa aleyhisselm biraz ilerde bir adr grd. adrda kadn olduunu grnce kat. Bir maara grd, ona gitti. inde aslan grd, oradan da kat ve -Y Rabbi! Her yaratn bir evi
vardr, bir benim yoktur!, dedi. Kendisine vahiy geldi: Senin yerin
devaml rahmetimdir. Yni yerin Cennettir. Cennette ltfumla yarattm drt yz huri senin ein olurlar. Dnn drt yz bin sene srer. Her bir gn dnyann birka mr kadardr. Bir mndi
seerim. Dnyadaki zahidler nerededir? Hepsi gelsin. sa dnn
Bir

grsnler, diye

arr.
ehre urad.

Oradaki insanlarn hepsi lm, yollarda yatyorlard. Buyurdu ki: Ey

lhi ile ldler. Yoksa toprak alinsanlar! Bunlarn hepsi gazab
tnda olurlard. Yanndakiler, Bunun sebebini bilmek isterdik,
dediler. O gece sa aleyhisselm bir tepenin stne kt ve Ey ehir halk, diye seslendi. Biri, Y Rhallah emret, diye dirilip cevap verdi. Size ne oldu? buyurdu. Gece hepimiz sa idik, sabahleyin bu azaba dr olduk, dedi. Niin? buyurdu. Dnyay sevdik ve gnah tat sandk da ondan, dedi. Dnyay nasl sevdiniz?, buyurdu. ocuun annesini sevmesi gibi. Geldii zaman sevinir, gittii zaman zlrdk, dedi. Dierleri niin cevap vermediler? buyurdu. Hepsinin azlarnda ateten bir gem vardr detsa aleyhisselm bir defa, havrlleri ile bir

DNYA SEVGS
Sende niin yok?, buyurdu. -Ben onlann arasnda idim, fakat
onlardan deildim; azb gelince ben de azabda kaldm ve imdi Cehennemin kenanndayml Kurtulup kurtulamayacam bilmiyorum, dedi.
di.

sa

aleyhisselm havarilerine buyurdu: Arpa ekmei, ser^ tuz,

eski elbise ve mezbelelikte yatmak dnya ve hirct afiyeti in daha
iyidir. Yine buyurdu: Din selmeti iin dnyadan az eyle iktifa
ediniz. Nitekim bakalar dnya selmeti in dinden az bir eyle
iktifa etliler.

yenler, elinizi
retiniz artar.

karlk almak in dnyay istednyadan ekerseniz, ok karlk bulursunuz ve cYine buyurdu: Ey

Dvud aleyhisselmn olu Sleymn aleyhisselam

yk

bir

ihtiamla gidiyordu. Havadaki kular,

bir

gn b-

periler, cinler hepsi

Beni srail'den bir bide urad. Abid dedi ki:

Ey Dvud'un (aleyhisselm) olu. Allah Tei sana byk memleket verdi. Buyurdu ki: Ey bid. bir m'minin amel defterindeki
bir tebih. Dvud'un oluna verilenden daha iyidir. nk o tebih
kalr ve bu memleket kalmaz.

hizmetinde

idiler.

Haberde
hcet

geldi ki:

icabetti.

Adem

Kaz-y

buday

yiyince kaz-y
hcet yapacak bir yer arad. Allah Tel

aleyhisselm

melek gnderdi ve Ne aryorsun?, dedi. Kammda olan bir

yere brakmak isterim. Cennet yemeklerinde bu arlk yok idi. Yalnz bu budayda vardr, dedi. Nereye brakrsn sen syle. Ar'n
stne rai, Krs'nin stne mi, yoksa Cennet aalarnn altna,
yahut Cennet rmaklarna m? Hadi dnyaya git ki, pislik yeri orasdr, dedi.
bir

Cebrail aleyhisselm,

dnyay nasl buldun?

Nuh

dedi.

Bu uzun mrnle
ki kapl bir ev gibi buldum. Birinaleyhisselma,

den girdim, dierinden kyorum,

sa

aleyhisselma, Bize
bizi sevsin, dediler. Allah'n sizi sevmesini isterseniz, dnyay sevmeyiniz, buyurdu. Dnyann ktlhakknda bu kadar hadis i erif yetiir.
bir

ey ret

dedi.

de Allah Tel

imdi

byklerin szlerini yazalm: Ali ibn Eb Tlib (kerremallah vehen) buyurur: Her kim alt eyi yerine getirirse Cenneti istemekte ve Cehennemden kamakta hibir ey brakmam
olur.

Allah Tel'y
mek,
2 eytan tanyp
1

3 -r
4

Doruyu

bilip

ve O'nun emir ve yasaklarna riye sev-

ona uymamak,
yapmak,

Yanl bilip yapmamak,

Dnyay tanyp atmak.

KMYA YI

478
8

Ahireti

SAADET

bilmek ve onu elde etmeye

uramak.

Hkemadan biri der ki: Dnyadan sana verilen her ey, senden nce bakasna verilmiti. Senaen soma da bakasma verilir.
Kalbini ona nasl balarsn? unku dnyadan nasibin kuluk ve
akamdan lazla deiair. Bu kadar zaman iin kendini helak etme.
Dunyaaa mmkn mertebe orulu ol Isaknl, hirette orucunu a
Iher nimeti yel. nk dnyann sermayesi hava, kr ise Cehennemdir. Eb Hzm'a bir kimse dedi ki: Dnyay seviyorum, kurtulmak

iin

ne yapaym?. Buyurdu

ki:

Eline geen hellden olsun

ve helle sarf et. O zaman onu sevmek sana zarar vermez. Bunu
sylemelerinin esas, byle yapnca dnyadan souyacan ve kalbine iyi gelmeyeceini bildiklerindendir. Yahya ibn Muz buyurur:
Dnya eytann dkkndr. Sana aslsa da, yalvarsa da. onun
dkknndan bir ey alma. Fudayl ibn lyd buyurur: Dnya altndan olsa; fakat fni Igeicil olsa; hiret topraktan bir mlek ve
devaml olsa; akll olanlara, devaml olan mlei, geici olan altndan ok sevmek vcib olurdu. Nerede kald ki, abuk krlan mlek dnya ve devaml olan altn hirettir!. Eb Hzm buyuruyor:
Dnyadan kanz. Duydum ki, dnyay byk tutan kyamet gn tutarlar,
ucundan birisi seslenir: Bu o kimsedir ki, Allah Tel'nm hakir grd eyi byk tutmutur. bn Mes'd (radyallah anh) buyurur: Dnyada herkes misafirdir. Yanndaki
eyler riyettir. Misafirin gitmekten, riyetin ise geri alnmaktan
baka aresi yoktur. Lokman, oluna dedi ki: Dnyay hirete sat
ki, her ikisinden de faydalanasn. Ahireti dnyaya satma ki, her
ikisini de elden karrsn. Eb mme-i Bahili buyurun Reslullah' (sallllah aleyhi ve sellem) peygamberlikle gnderdikleri zaman eytann askeri eytana, nsanlar arasna byle byk bir

bann

Peygamber

eytan, Dnyay seviyorlar m?, dedi.

Korkmayn, puta tapmasalar da, ben onlar

geldi, dediler.

Seviyorlar*, dediler.
dnya sevgisi ile yle

yaparm

aldklar, verdikleri ve sakladklar hak zere olmaz. Btn ktlkler ve gnahlar bu ne baldr, dedi. Fudayl (rahmetullahi aleyh) buyurur: Eer btn dnyay hell ve hesapsz olarak bana verseler, sizin murdar ve leten

utandnz

gibi

ki,

ondan utanrm.

am

Eb Ubeyde-i Cerrh .(radyallah anh)

emiri idi. mer
(radyallah anh) am'a gelince, onun evinde, kl, kalkan ve binek hayvanndan baka bir ey grmedi. Evinde niin kap - kaak
yok?, dedi. Gideceimiz yer iin bu kadar yetiir, dedi. Mezar
kastetti. Hasan
Basrl, mer ibn Abdlaziz'e (rahmetullahi aleyhim) mektup yazd. undan fazla yazmad: O gn gelmi bil ki,
haklarnda lm yazlanlar lyor. Cevabnda yazd ki: O gn
gelmi bil ki, sanki dnya hi yok idi ve daima hiret var di. Eser-

DNYA SEVGS

479

Dnyann hi kimseye kalmadn gren ve kalbini

ona balayana ne kadar alr! Mezarn hak olduunu bilen ve kalbini ondan bakasn dnmekle megul edene de ok alr. Cehennem in hak olduunu bilenin glmesine de ok alr. Kaderin
hak olduunu bilenin rzk iin zlmesine de ok alr. Dvudde geldi

ki:

buyurdu: Tevbe ve ibadeti tehir ederi

kimse bir ey yapmyor demektir. Nerede kald ki, bakasna faydas olsun. Hasan- Basri (rahmetullahi aleyh) buyurur: Dnyadan giden hi kimse yoktur ki, lm zamannda hasret boazn
tutmasn: Toplad doymad, umduuna kavumad, hiret
gerektii gibi hazrlamad. Muhammed ibn Mnkedir (rahmetullahi aleyh) buyurur: Eer bir kimse btn mrnde gndzleri
oru tutsa, geceleri namaz klsa, hac ve cihad farzlarn yerine getirse, haramlardan kansa, fakat dnyay byk tutsa, kyamette
onun iin, "Bu Allah Tel'nn hakir tuttuunu byk tutmutur",
deseler, onun hli nasl olur? Ve bizden yle olmayan kim vardr?
Halbuki bizim ayrca gnahmz ok ve farzlarmz kusurludur.
Demiler ki: Dnya, viran bir saraydr. Onu elde etmeye uraan
kalb ise ondan harabdr. Cennet, yeni saraydr. Onu isteyen kalb ise
ondan yeni ve zengindir.
Ti (rahmetullahi aleyh)

azn

m?

Edhem

(rahmetullahi aleyh) bir kimseye, Uykuda

gm m daha ok seversin, uyanklktaki altn
buyurdu. Uyanklkta olan altn, dedi. Yalan sylyorsun.
b.

Zira dnya uykudur, hiret ise uyanklktr. Sen ise dnyada olan
daha ok seviyorsun, buyurdu. Yahya ibn Muz (rahmetullahi
aleyh) buyrur: Akll
kimsedir ki, iini bilir ve dnya elinden
alnmadan nce, kendisi dnyadan el eker. Mezara girmeden nce kendine gzel bir mezar hazrlar. Allah Tel'y grmeden nce rzasn taleb eder. Yine buyurdu: Dnya o kadar uursuzdur
istemekten megul ediyor.
ki, onu istemek insan Allah Tel'y
Ya ona kavuann hli nice olur!. Bekir ibn Abdullah (rahmetullahi aleyh) buyurur: Kendini dnya ile dnyadan temizlemek isteyen, atei samanla sndrene benzer. Bu ise ok zordur.

AH

Eb Tlib (radyallah anh) buyuruyor: Dnya alt

eydir: Yemek, imek, koklamak, giymek, binecek ve evlenmek stemek. Yemeklerin en tatls baldr. Bal ise arnn azndandr. En
iyi iilecek ey sudur. Herkes bunda eittir.
En kymetli giyecek
ipektir. O da bir bcein artdr. Kokularn en gzel misktir. Bir
ceylnn kandr. Binilecek en iyi ey attr. Btn yiitler onun srtnda can verir. ehvetlerin en by cim'dr. O ise idrar kab
iinde idrar kabdr. Kadn kendini en gzel eylerle ssler, sen ise
ondan en irkin eyi istersin! mer ibn^Abdlaziz (rahmetullahi
ibn

KtMYA-YI SAADET

myorsanz

kfirsiniz.

nanyor

vermiyorsanz ahmaksnz. Sizi

.bir evden baka eve gersiniz.

O'na inanve kolay tutuyorsanz, ehemmiyet

ebedi olmak iin yarattlar. Fakat

aleyh) buyurur: Ey insanlar! Sizi bir

iin yarattlar.

KT OLAN DNYANIN HAKKAT NEDR?

Dnyay tanmak unvannda bundan

bir fasl

anlatmtk. Bu-

rada anlatacamz, Reslullah'm (aleyhisselm) buyurduu -Dnya ve dnyada olan her ey mel undur. Ancak Allah iin olanlar
byle deildir (). hadis i erifini aklamaktr. Allah iin olanlarn neler olduunu bilmek lzmdr ki, onlar mel'n ve mezmm
deildir. Bunun dnda kalanlar ise mel undur ve onlar sevmek
btn gnahlarn badr.

Dnyada

olan eyler

BRNC

ksmdr:

dnyadan olup, Allah iin olamayan

KISIMt i ve
eylerdir. Bunlar gnahlar olup niyet ve kast ile Allah iin olmazlar. Mubahlar fazla kullanmak bu cmleden olup yalnz dnyadr.
Mubahlarda ifrat, gafletin tohumu ve btn gnahlarn asldr.

KNC KISIM: Grnte Allal Tel

dnya
ve ehvete uyma-

iin olup, niyetle

Bunlar tr: Fikir, zikir

mak. ayet bu hiret ve Allah sevgisi sebebiyle olursa, her ne
kadar dnya ileriyle ilgili de olsa, dnya kabilinden olmayp Allah
Tel iin olur. Fikirden maksad ilim renmek olup, kabul grmek, makam ve mal elde etmek ise, zikirden maksat da insanlarn
kendisine zhid gz ile bakmas ise ve dnyadan el ekmesinin
maksad, kendine zhid dedirtmek ise, bunlar mel'n ve mezmm
Iktl olan dnyadan saylrlar. Grnte Allah iin olmalar ie
iin olabilen eylerdir.

yaramaz.
KISIM: Grnte nefsin haz almas iin olup, niyet
ve kastla Allah in olup dnyadan saylmayabilirler. badet etmek,
kuvvet almak in yemek yemek gibi. ocuu olmak ve Allah Tel'nm emrini yerine getirmek iin evlenmek gibi. Rahat badet
yapmak ve bakalarndan dilenmemek iin bir miktar mal kazanmak gibi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dnyay desinler ve vnmek iin steyene Allah Teftl kzar. nsanlardan istememek in isterse ctzdir.

NC

Ahirette ie yarayan ey, dnya deil Ahiret iin olur. Nitekim

hacca gidenin hayvan yemi de. yol azndan saylr. Dnyadan

(1)

III/175.

DNYA SEVGS

481

olan her eye Allah Tel hev buyurmutur: Nefsini nevasndan

larzulanndanl nehyedenin devaml kalaca yer Cennettir (*). Bir
baka yerde hepsini be ey iinde toplam ve buyurmutur: Muhakkak ki dnya hayat, oyun, alg, kendini sslemek, vnmek,
mal ve evldnn artmasn istemektir ( 2 ). Bu be eyi bir baka
yet-i kermede de topluyor ve buyuruyor ki: Kadnlara, oullara,
biriktirilmi altn ve gme, salma gzel atlara, (deve,
sr, koyun, kei gibi) hayvanlara, ekinlere olan ihtiraskrane sevgi insanlar iin bezenib sslenmitir (*).

yn yn
O

hlde hirette ie yarayan her ey hirettendir. Zevk iin ve

yeterinden fazla olan eyler ise hiret iin olmaz. Belki dnya
derecedir: Yemekde, giyinmede ve meskende zaruret
miktarnca
olmaktr. Bundan ayr olarak ihtiya miktarnca olandr. Bunun
tesi de ziynettir ve sslenmeyi, giyinmeyi artrmaktr. Bunlarn da
sonu yoktur. Fazlalklar ve sslenmeler derecesinden olan, sonu olmayan Cehennemdedir. htiya miktarnca kullanan tehlikeden
kurtulmu olmaz. nk ihtiyacn iki taraf vardr: Biri zarurete
yakndr. Dieri de zevke yakndr. kisi arasnda bir derece daha
vardr ki, zan ve itihad ile bilinebilir. Hatt ihtiya olmayan birok fazlalklar ihtiyaca dahil edilir ve hesab tehlikeli olur. Bunun
iin din bykleri ve takv sahipleri zaruret miktariyle yetindiler.
Bu yolda olanlarn nderi ve rehberi olan veys-i Karni (rahmetullahi aieyh) zaruret dairesini o kadar dar tuttu ki, bir ki sene onu
gren olmazd. Sabah namaz vakti
kar, yats namazndan
sonra dnerdi. Yemei, yoldan toplad hurma ekirdekleri idi. Onlar satard. Yiyecei kadar hurma bulsa, ekirdeklerini sadaka verirdi. Bulamazsa, ekirdeklerle orucunu aacak kadar hurma satn
alrd. Elbisesi, yollardan toplad eskilerden idi. Ykayp giyerdi.
Delidir diye ocuklar kendisine ta atarlard. O ise Kk ta atnz,
incitip, namaz ve abdestten geri kalmayaym, derdi.
Bunun iin Resulullah (sallllah aleyhi ve sellem) onu grmedii
hlde, onu verdi. mer bin Hattb'a (radyallah anh) onun hakknda vasiyet etti. mer (radyallah anh) Irakllar toplayp, minbere kt ve Ey insanlar! Irakl olanlar otursunlar, buyurdu. Hepsi oturdu. Bir kii oturmad. Sen Karni
msn?, buyurdu. Evet,
dedi. veys'i tanr msn?, buyurdu. Tanrm, o sizin tarafnzdan anlmaya lyk olmayan bir kimsedir. Bizim aramfzda. ondan
ahmak, ondan aklsz fakir ve kimsesiz bir kimse yoktur, dedi.
mer (radyallah anh) bunu. duyunca alad. Ve Onu unun iin

dan

bacam

(1)

79

(3)

Nriat: 40-41.
Al mrfin:
i

(2)

57

Hadd:

20.

14.

Kimy-y Saadet

- F. 31

KMYA-YI SAADET

482

Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) duydum

ki, itebia ve Mudr kabilelerindeki insanlar saysnca kimse, onun
efaatiyle Cennete girer-, buyurdu. Bu iki kabile byk kabilelerden olup, insanlarn says, okluundan belli deil idi. Sonra Herm
ibn Hayyn (rahmetullahi aleyh) der ki: Bunu duyar duymaz Kfe'ye gittim. Onu aradm. Frat nehrinin kenarnda buldum. Abdest
alyor, amar ykyordu. Onu anlattklar gibi buldum. Selm verdim. Selmm ald ve bana bakt. Musafaha edeyim dedim. Elini
vermedi. Dedim ki, Allah sana merhamet etsin, seni mafiret etsin.
Y veys naslsn? Onu o kadar sevmitim ki, iimden bir alamak
geldi. Zayf olduu iin iim paraland. O da bana bakt ve -Allah
sana uzun mr versin ey Herm ibn Hayyn kardeim, naslsn?
dedi. smimi ve babamn ismini nereden bildin? Ve hi grmediin
hlde beni nereden tandn?, dedim. lminden ve haberinden hibir ey eksik olmayan bana bildirdi. Ruhum rhunu tand. Mzminlerin ruhlar birbirini tanrlar, birbirini grmeseler de, birbirleriyle
grrler, dedi. Bana Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) bir haber ver, dedim. Dedi ki: Rhum ve bedenim Reslullah'a (aleyhisselm) fed olsun! Ben onu gremedim. Onun haber
ve hadislerini bakalarndan duydum. O bykten hadis rivayet etmek yolunu kendime amak istemem. Muhaddis, mzekkir ve mfti olmak da istemem. nk benim meguliyetlerim vardr, bunlarla uraamam. Bana bir yet oku, senden dinlemi olaym, bana
du eyle ve vasiyyet eyle ki, onunla amel edeyim. nk Allah iin
seni ok seviyorum, dedim. Bunun zerine elimi tuttu ve Frat'n
kenarna gtrd, Ez billahi mlneeytanirracim, dedi ve alad. Sonra, Benim Rabbim byle buyuruyor. Szlerin en dorusu
ve kuvvetlisi onun kelmdr. te O Rabbim buyuruyor ki: Gkleri ve yeri oyun olsun diye yaratmadk. Onlar hak zere yarattk.
Fakat insanlarn ou bunu bilmiyorlar. O gn ki, dost dosta kavumaz ve onlara yardm eden de bulunmaz. Ancak Allah'n merhamet ettikleri bundan ayrdr. O Allah'n her eye gc yeter ve
esirgeyicidir (>), yetlerini okudu. Sonra yle bir feryd etti ki,
dp baylacak zannettim. Dedi ki: Ey Hayyan'm olu! Baban
Hayyn ld. Senin de lmen yakndr. Y Cennete gidersin, ya Ce-

aryorum

ki,

henneme. Baban Adem (aleyhisselm) ld. Annen Havva da ld.

Nuh (aleyhisselm) ld. Allah Tel'nm halli tbrahim (aleyhisselm) ld. Allah Tel'nm srda Msa (aleyhisselm) ld.
Allah Tel'nm halifesi olan Dvud (aleyhisselm) ld. Allah
Tel'nm en sekin Resul Muhammed (aleyhisselm) ld. Halifesi Eb Bekir (radyallah anh) da ld. mer (radyallah anh)

(1)

44

Duhan: 38-42.

DNYA SEVGS

483

Ben onu ok severdim. Sonra, Ey, vay merl dedi.

Allah sana merhamet elsin. mer (radyallah anh) lmedi dedim. Allah Tel ldn bana bildirdi, dedi. Bunu dedi ve Ben
de, sen de llerdeniz, deyip salvat okudu ve hafife du etti ve
Vasiyetim udur ki, Allah Tel'nn kitabna ve evliyann yoluna
sk sarl ve lm bir an aklndan karma. Kavmine gidince onlara nasihat et. Allah'n kullarndan nasihati esirgeme. Ehl-i Snnetten bir adm geri kalma ki, dininden olursun ve onunla Cehenneme dersin, dedi ve ok du eyledi ve Ey Herm ibn Hayyn, gideyim. Bundan sonra no sen beni grrsn, ne de ben seni grrm. Sen de bana du et ki, ben de seni du ile anarm. Sen bu taraftan git. Ben de dier taraftan gideyim, dedi. Bir mddet onunla gitmek istedim. Msaade etmedi. O alad, ben de aladm. Arkasndan uzun uzun baktm. Kye girdi. O zamandan beri ondan
bir haber alamadm.

kardeim

ld.

dnyann

onlarn kalb hllerinin, temiz ahlklarnn byle olduunu anlarlar. Peygamberlerin ve evliyann yolu budur. Hakiki insan onlardr. Bu dereceye erimezsen,
hi olmazsa ihtiya miktar ile yetinesin ve byk tehlikeye dmemek iin bir defa olsun zevk ve taknlk yoluna sapmayasn.
hlde

fetlerini bilenler

ALTINCI ASIL

Toplamak
stemekten Kurtulu Yolu
Bahlik ve Mal

Bil ki,

mevki ve

dnyann dallar oktur. Bir dal, mal ve nimet, dieri,

makamdr. Daha birok dallan vardr. Fakat maln fitne-

byktr. Fitnelerin en by de budur. Allah Tel buna

akabe tehlikeli dar geit) buyurmu ve Tehlikeli yollardan ve geitlerden geme. Geidin ne olduunu anlayamazsn... Kle azad
etmek mi, yoksa yetim akrabaya alk zamannda yemek vermek
mi? t 1 ), bildirmitir. Bundan etin hibir geit yoktur. Zira bunlarsi

dan kurtulu

azk

aresi yoktur.

nk ehvetin bulunmas,

hiret iin

Zira yemekten, giyinmekten ve meskenden kurtulu

aresi yoktur. Bunlar ise maln kendisidir ve mal ile elde edilebilirler.
hlde bunlarn bulunmamasna sabredilemez ve sabretmede
selmet de yoktur. Bunlar bulunmazsa kendisinden kfr kokusu
veya korkusu gelen bir fakirlik olur. Bulunurlarsa ok tehlikeli olan
zenginlik doar. Fakirin iki hli vardr: Biri hrs. dieri kanaat.
Kanaat iyidir. Harisin [hrsl olann I de iki hli vardr: Biri insanlara tam\ dieri kendi eliyle kazanmaktr. Bu ikincisi yine iyidir.
oluyor.

Zenginin de iki hli vardr: Biri israf, dieri iktisr Igerektii kadar
vermel Bu iki hlden biri ktdr ve dieri ile karktr. Bunu bilmek de mhimdir. Ksaca mal, fayda ve zarardan ayr deildir. Her
ikisini de bilmek farzdr. Ancak bylece zararlarndan saknmak ve
faydas miktarnca istemek mmkn olur.
.

MALI, PARAYI

SEVMENN KTL

Allah Tel buyurur: Ey iman edenler, mallarnz ve ocuklarnz size Allah' unutturmasn. Byle yapanlar ziyan etmilerdir
('). Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu: Mevki ve
mal sevgisi kalbde nifk. suyun tere otunu bytt gibi bytr- ( 3 ) Yine buyurdu: ki a kurt, koyun srsne; mal ve mevki
.

Befcd: 11-14.

(1)

90

(3)

III/200.

(2)

63

Mnafkn:

9.

BAHLLK VE MAL
Mslmanm

TOPLAMANIN LACI

488

yapt

zarar kadar zarar yapamaz- O). Y Reslllah! mmetin en kts kimdir? dediklerinde, Zenginler, buyurdu. Yine buyurdu: Benden sonra yle nsanlar meydana gelir ki, eit eit leziz yemekler yerler, renkli renkli
sevgisinin bir

kadnlar

dinine

pahal atlara
(vastalara! sahip olurlar. Karnlar az eyle doymaz. oa da kanaat eylemezler. Onlarn btn arzusu dnyadr. Dnyaya tapnlardr. Her eyi dnya iin yaparlar. Ben ki Muhammed'lm (aleyhiselbiseler giyerler,

gzellikleri iin isterler,

selm), size kuvvetli vasiyet ederim k, ocuklarmzn ocuklarndan yle kimseler zamannda yaayanlar, onlara selm vermesinler, hastalarn sormasnlar, cenazelerinin arkalarndan
gitmesinler. Onlarn byklerine sayg gstermesinler. Onlara sayg gste-

Mslmanl ykmaya yardm etmi

Yine buyurdu: Dnyay, dnyay isteyenlere brakn. nk ondan kendine

yetenden fazlasn almak isteyenler helak olmulardr ( 3 ). Yine
buyurdu: tnsan, benim malm, benim malm der. Senin malndan
yiyip yok ettiin, giyip eskittiin, yahut ebed lem iin sadaka verdiinden baka var mdr?. Reslullah'n huzurunda birisi, lm hi istemiyorum, sebebi nedir? dedi. Maln var m? buyurdu.
Vardr, dedi. Maln uzaklatr, yni sadaka ver. nk insann
kalbi o malla olur. Mal kalrsa, kalb ona taklr, sadaka verilirse, ondan kurtulur
buyurdu. Yine buyurdu: nsan eyi seven
Biri, lnceye kadar kendisine vef eder. Biri, mezara kadar gelir.
Biri de, kyamete kadar onunla kalr, lnceye kadar vef eden maldr. Kabre konuncaya kadar gelen hanm, ocuklar ve akrabasdr. Kyamete kadar giden ise amelidir ( 5 ). Yine buyurdu: tnsan
lnce, dierleri, ne brakt? derler. Melekler ise nceden ne gnderdi? derler 8 ). Yine buyurdu.- ok araziniz olmasn, dnyay
seversiniz ( 7 ). Havrler sa aleyhisselma, Sizin su stnde yryp, bizim yryemememizin sebebi nedir? diye sorduklarnda
Altn ve gmn kymeti kalbinizde nasldr? buyurdu. Gayet
iyidir, dediler. Bana gre topraktan fark yoktur, buyurdu.
renler,

olur

).

Bir kimse Eb'd-Derd'y (radyallah anh) incitti.

Y Rabbil

Ona shhat, uzun mr ve ok mal ver, buyurdu. Bu ise beddualarn en ktsdr. Bunlarn bulunduu kimse phesiz hireti unu-

gm

tur ve helk olur. Ali (radyallah anh) eline bir

para alp,
Sen yle bir eysin ki, elimden gitmedike bana fayda vermezsin,
buyurdu. Hasan Basri (rahmetullahi aleyh) buyurur: Allah Tel'ya yemin ederim ki, altn ve gme fparayal kymet verenlerin hepsini, Allah Tel hor ve
eyler. Derler ki, dnyada

aa

III/200

(1)

(2)

(3),

201.

(4). (5), (6),

(7)

III/201.

KMYA YI

488

SAADET

yaplan altn ve gm eytan alp gzne srd, pt ve Seni

seven benim kulumdur, dedi.
Yahya ibn Muz (rahmetullahi
aleyh) buyurur: Altn ve gm akrebtir. Zehirini tatmamak istiyorsanz elinizi ona yaklatrmayn. Yoksa zehiri sizi helk eder.
ilk

Zehiri nedir?, dediler. Hellden

tamak ve hakk gemektir, bumer ibn Abdlaziz'in vefatnda

yurdu. Mesleme ibn Abdlmelik,

yanna gitti. Dedi ki: Ey Emire'i-M'minin, hi kimsenin
ii sen yaptn. On olun var. Onlara ne bir altn, ne de bir gm
braktn. mer ibn Abdlaziz, yatyordu. Beni dorultunuz, buyurdu.
Dorulttular.
Buyurdu: Onlarn mlkn bakasna
vermedim. Bakasnn maln da onlara vermedim. ocuklaiki hlden
deillerdir: Y lyk ve itaatli olurlar. Veya lyk olmazlar. Allah Tel'nm rzasn alan, Ona itaat eden oullarma Allah Tel zaten yetiir. Lyk olmayan, nasl olursa olsun, ona zlmem. Muhammed ibn K'b el - Kurezi'nin (rahmetul-

yapmad

dar

rm

mal

vard. ocuklarn iin mal brak dediklerinde,

Hayr, bu mal Allah Tel'nm indinde kendim iin kullanrm.
ocuklarm iyi tutmas, iyi eylemesi iin de Allah Tel'ya brakrm, dedi. Yahy ibn Muz buyurur: lm zamannda mal sahipleri iki musibet iinde olurlar ki hi kimsede byle musibet olmaz.
Birincisi, btn maln alrlar; ikincisi, hepsinin sualini ise ona sorarlar. Allah Tel bizi bundan, korusun.

lahi aleyh)

ok

FASIL
MALIN VLEN YNLER
Mal ve para her ne kadar ktlenmi ise de, baz sebeplerle de
vlmtr. Zira onda hem hayr, hem de er vardr. Bunun iin Allah Tel Kur'n- KGrim'de mala Hayr 0), ismini veriyor ve
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Uygun maln uygun kimsede bulunmas gzel eydir ( 2 ). Yine buyurdu: Fakirliin kfre gtreceinden korkulur ( 3 ). Sebebi udur ki: Kendini ciz ve bir ekmee muhta gren, onu elde etmek iin de canla
bala uraan, ocuklarnn ve hanmnn zntsn ve bunun ya-

nnda dnyadaki

eitli nimetleri gren

kimseye

eytan,

Allah
Bu ne. biim rzk

Tel'nm bu yapt adiet ve insafa sar m?

blmedir? Zalim ve fasklara o kadar mal fparal verir ki, saysn
bilmezler ve bir zavally alktan ldrr ve bir dirhem gm vermez. Senin ihtiyacm bilmiyorsa, ilminde noksanlk olur. Bilip de
vermiyorsa, cmertlik ve rahmetinde noksanlk olur. 'Ahirette se(1)

Bakara: 272 ; 3

Al-1 rorn: 26.

(2). (3)

III/202.

BAHLLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

487

vermiyorsa, sana alk olmadan sevab verdii gibi,

niye vermiyor? Eer veremiyorsa, kudreti tam deildir? der. Velhsl, Allah Tel Rahimdir, Cmerttir, Kermdir ve btn insanlara eziyet ediyor; halbuki onun hazinesi nimetlerle doludur. Fakat
vermiyor, itikadna gtrr. Bu olacak ey deildir, ama eytan

vap vermesi

iin

vesvese ettiriyor. Herkesten rtl olan kaz- kader mes'elesini

ne sryor. Bylece o kimseyi kzdrr. Felee ve zamana svmeye
zaman, devrn alt -st olmu.
balar ve Felek yolunu
Mstahak olmayana nimet veriyor, der. Byle diyen kimseye, Felek ve devrn Allah Tel'nm kudretinin emrinde midir? dense;
o da hayr dese kfir olur. evet dese Allah Tel'nn iine
onu kusurlu bilmi olur. Bu da kfrdr. Bunun iin Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) Dehre svmeyiniz, dehr Allah'tr buyurdu. nk sizin ileri havale ettiiniz ve dehr dediiniz Allah

arm,

karm,

Tel'dr. Byle olunca, fakirlikten dolay o kimse kfir olur. Ancak iman kuvvetli olup, Allah Tel'dan fakirlie raz olan kimkalr. nse, kendi iyiliini bu fakirlikte bilen kimse bunun
in, yetecek kadar mala
sanlarn ou bu sfat ve ahlkta

dnda

olmad

sahip olmak

iyidir.

hlde mal bu sebeple vlmtr.

Maln vlmesinin dier bir sebebine gelince: Akl sahihlerinin

maksad hiret sadetidir. Ahirette sadete kavumak da ancak
eyle

olur: Biri kendindedir.

lim ve

gzel ahlk gibi. Biri bedende-

Shhatli ve salam olmak gibi. Biri de bedenin dndadr. Bu da

dnyadan yetecek kadar eye sahip olmaktr. Nimetlerin en hasisi
olandr. O da mal ve paradr. Maln en hasisi, en
bedenin
altn ve gm olup, onlarda hibir fayda yoktur. Fakat yemek ve giymek iindirler. Yemek ve imek de beden iin, beden de
Allah Tehisler iin, hisler de akln tuzaklar olduu iin, akl da
olmas
l'y grmek ve mrifete kavumak iin kalbe mum ve
sadetlerin badr,
iindir. nk Allah Tel'y tanmak btn
esasdr. Bunu anlayan, dnya malndan, bu yolda kendine yetecek
kadarn kullanr, fazlasn ldrc zehir bilir. Bylece uygun mal.
dir.

aas

dnda

uvgun kimsede bulunmu

aleyhi ve sellem) buyurdu

olur.

Bunun

Ifn

Reslullah

fsallallnh

Y Rabblf Al i Muhammed'ln maln,

kyetecek kadar evle (>). nk yetecek kadardan fazla olandan
bilen, hibir zaman
fr kokusu geldiini biliyordu. O hlde bunu
sevmez. Bir eyi baka bir maksatla elde etmek isteyen, o eyi
ki:

mal

seven, tepesi
deil, o maksad sevmi olur. Demek ki, mal nefsi iin
Bunun iin Rest gitmitir. Maln hakikatini anlayamamtr.
kullan,
slullah (sallllah aleyhi ve sellem). Altn ve gmn

ba

st gitmitir

(1),

(2)

III/203.

(*),

buyurdu. nk bir

eye merbt

olan,

KMYA-YI saadet

488

kulu olur. Bunun iin brahim Halil (aleyhisselm),

Beni ve oullarm putlara tapmaktan koru, buyurdu. Putlar sz ile altn ve gm kasdetti. nk herkesin putu (tapt ey)
yzn, kalbini dnd eydir. Yoksa Peygamberlik mansb, puta tapmaktan korkmaktan byktr.

onun

klesi,

MAUN. PARANIN FAYDA VE ZARARLARININ UZUN ZAHI

Zehiri iltan

Onda hem zehir, hem de ila bulunur.

ayrmaynca, srr ve onu bilme tamamen aklana-

bir,

Bil ki

maz.

mal, ylana benzer.

halde fayda ve zararlarm bir

uzun uzun anlatalm:

MALIN FAYDALARI
Maln

ksmdr:

dnyaya ait olup anlatlmasna lzum yoktur. Zira bunu herkes bilir. Dieri ise dinle ilgilidir.
Bu da eittir:
faydalan ki

Biri

BRNC ETt

Kendine ibadet veya badet sebeplerinde nafaka edinmektir. Mal ile olan ibadet, kendisi iin yni kendi sevab
iin hac etmek ve cihada itirak etmektir. badet sebepleri iin olan
ise, yiyecek, giyecek ve kendine yetecek kadar eyler olup, bunlarn

bulunmas

yaplmasdr. nk

ibadet
etmeye sebep olan eyler de ibadet olur. Halbuki kendine yetecek
kadar mal olmayan, her gn beden ve kalbi ile, kendine yetecek
kadar elde etmekle megul olur. Bu sebeple z zikir ve fikir olan,
ile,

ibadetlerin rahat ve iyi

ibadetten geri kalr. O hlde rahat ibadet yapmak iin yetecek kadar mal olmak da ibadet olur. Din iin faydal eylerden olup, dnyadan saylmaz. Bu da niyet ve dnceye gre deiir. nk kalbin kblesi Idnd tarafl bununla anlalr. Eer kalbin kblesi,
olur ve bu yoldan
istei hiret rahatl se, yetecek kadar yol

az

eyh

Eb'l-Ksm- Grganl'nn (rahmetullahi aleyh) hell

tarlas vard. Kendine yetecek kadar hububat ondan gelirdi. Bir gn
mahsulden getirdiler. Hce Eb Ali Feramidl'den (rahmetullahi
alfiyh) iittim ki, o buMavdan eline biraz alp, Bunu birok tevek-

saylr.

kl sahiplerinin tevekklne deimem- buyurdu. Hakikatte bunu

anlayan bir kimse, kalbini kontrol edip, yeteri kadar mal bulundur-

mann

Allah yolundaki

KNC

ET;

yardmn

anlar.

nsanlara verdiidir. Bu da drt

Allah Tel

ksmdr

in vermektir, zekt ve sadaka gibi. Bunun

sevab ve fakirlerin dus. himmeti ve dnya ve hirette o kimseden raz olmalan byk itir. Mal olmayan ise bunu yapamaz.
1

BAILLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

480

Mrvvettir.

Yemee insanlar
Misafirperverlik yapar.
arr. Zengin olsalar bile din kardelerine iyilik yapar. Hediye verir, yardm eder ve insanlarn haklarn gzetir, detleri yerine ge
tirir. Zenginlere
da olsa, bu yine iyidir. Cmertlik huyu byle
2

kar

kazanlr. Cmertlik

ise

en byk ahlktr. Biraz sonra medhi elo-

cektir.

sel

Kendi

rz ve namusunu onunla (mal, paral ile korur. Mekendisine tam' eden airlere ve dier kimselere mal verir, on-

larn dilinden, gybetinden, kt szlerinden kurtulur. Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Kt szllerin dilinden korunmak iin onlara verilen ey sadaka olup, onlarn gybet
ve kt szlerine engel olur ('). O eyi vermekle, kalbin baka
eyle megul olma zararn kendinden atar. nk byle yapmazsa,
onlara karlk verebilir ve dmanlk uzar. Bu da malsz, parasz
olmaz.

Kendine hizmet edenlere verir. nk bir yere gitmek,

amar ykamak, satn almak, piirmek, yapmak ve bunun gibi
kendine ait ileri kendisi yapan kimse, btn vaktini bunlara verir.
Halbuki herkese farz ayn olan ey, bakalarnn onun namna ya
pamayacaklar eylerdir. Bunlar ise zikir ve fikirdir. Bakalarnn
yapmas ile elde edilen eylerle zaman geirmek yazktr. nk
mr ksadr. Ecel yakndr. Ahiret yolculuu ise uzundur. Bu yolok olmaldr. Her bir nefes byk kazantr. Muculuun
hakkak zarur olan eylerden bakasyla megul olmamaldr. Bu
da malsz olmaz. Hizmetilere kendini bu ilerden kurtarmalar iin
mal, para vermelidir. leri kendisinin yapmas sevap olur ama tati
kalb ile deil, bedeni ile yapanlar byledir. Ayrca ilim yolunda alanlarn da ilerini bakalar grmelidir ki, rahata ilmiyle me4

az

gul olabilsin. Bu, bedeni ihtiyalar

himdir.

NC ET;

Belli bir

peinde komaktan daha m-

kimseye deil

umum hayrlara da

Mesel kprler, misafirhaneler, mescidler, hastahaneler, fakirlere vakflar ve bunun gibi iler yapar. Bunlar uzun zaman kalp,
ldkten sonra du ve bereketleri ruhuna gider. Bu da mal ve para
olmadan yaplamaz. Maln, parann dindeki faydalan bunlardr.
verir.

Dnyadaki faydalan ise gizli deildin Mal ve para ile kymetli

olur, hrmet grr, insanlardan bir ey istemez, insanlar ondan ister, ok dost ve din kardei edinir, herkes tarafndan sevilir, kimse
hakaret gz le ona bakmaz ve buna benzer eyler.
(1)

IH/204.

KMYA-YI saadet

400

MALIN FETLER
Zararlarnn
olan zararlar

BRNC

bir

ksm

ZARARLARI)

dnyaya, bir

ksm

ise

dine

aittir.

Dine

ksmdr:

KISIM: Gnah ve fsk yoluna, malla kolay

gidilir.

n-

sann

iindeki ehvetler, arzular gnah ilemeye meyyldir.

Acz
ise iffet ve ismet sebeblerindendir. Gc yetince gnaha girip helk
olur. Sabrederse, gnah ilemek elinde olduu hlde, sabretmesi

ok zor

olur.

KNC KISIM, Bir kimse

dinde kuvvetli olup gnahtan kendini

.korursa da, mubahlar istedii gibi kullanp, zevk almaktan kendini koruyamaz. Elinde mal, paras olduu hlde, o zenginlii ile ar-

pa ekmei

btn lkelere hkmeden, herkese emir veren, buna ramen az bir yemee, eski elbiselere kanaat
eden Sleyman aleyhisselm gibi kim olabilir. Halbuki zevklerine
ve btn arzularna kavuan bu kimsenin bedeni bu yolda olup lezzetleri det ederse, byle sabredemez ve dnya ona Cennet olur.
lm istemez. Lezzet ve zevkle ilgili her ey, her zaman mubah
yolu ile elde edilemez, phelilere el atmaya balar, Bazan o ey Sul-

tann

yiyip, eski elbiseler giyip,

hyanete der. Onlara yakn olunca, onlarn gazabna ve kt muamelesine der. Sultann yakn adam olunca, kendisine hased ederelinde olur. Bylece sultanlara yaltaklanr; riy, nifak ve

Kendisini ldrecek dmanlar meydana kar. Onu incitirler.

O da onlara ceza vermeye kalkar, dmanlk ortaya kar, benlik ve
kskanlk huylan grlr. Bu gibi huylar ise, btn gnahlara sebep olup; yalan, gybet, insanlarn ktln istemek, kalbe ve
ler.

btn gnahlar da bunlardan doar. te, Dnya sevgisi,

btn gnahlarn basdr, hads erifinin mns budur. nk
btn bunlar, dnyann dallardr. Bunlar ise, bir, iki. yz zarar olmayp sayya ve hesaba smaz. nk bu, dibi bilinmeyen bir udile ait

kurdur.

Tpk

byle insanlar iin

yaratlm

olan

Cehennem ukuru

gibi.

NC

KISIM: Allah Telft'nn koruduklar hari, bundan

kimse kurtulamaz. Bir kimse, gnah ilemez, nimetleri kullanmaz,
phelilerden kaar, ver' yoluna girer, hell kazanr ve helle sarfeder ve kalbini bunlar yapmakla megul eder. Halbuki bu meguliyet kendisini Allah Tel'y zikretmekten ve Allah Tel'nn
Azamet ve Cellini dnmekten alkoyar. Aslnda btn ibadetlerin 7 ve srr Allah Tel'y zikretmenin insanda galip olmasdr.
O'nnla nsiyet peyda eder ve O'ndan baka her eyden kesilir. Bu
ise baka hibir eyle megul olmayan bir kalble olur. Mal olan ise;
varsa, btn vakti ona bakmak, ortaklarnn dmantarlas,

ba

BAlitLLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

lklarn dnmek, urunu vermek,

401

hesaplann tutmakla
geer. Tccar ise; ortann hyanetinden, yanl i yapmasndan,
uzak memleketlere mal almaya - satmaya gitmekten, daha karl i
yapmaktan ve byle ileri dnmekten ba kaldramaz. Koyun ve
dier hayvanlar varsa; yine byledir. Yer altnda bir hazinesi olur,
ondan ihtiyac kadar alp sarfetmekten daha az meguliyeti olan
mal yoktur. Bundan da daima onu korumak, kimse almasn ve tam' etmesin, yahut yerini kimse bilmesin diye korkmaktadr. Dnyay sevenlerin dnce sahralarnn sonu yoktur. Dnya ile beraber olup dnyadan kurtulmak isteyen, suya dp slanmayacan
zanneden kimse gibidir. Elbette buna imkn yoktur.

Maln

iilerin

fayda ve zararlan bunlardr. Aklllar bunlara dikkat

kadarnn

tamamen

zehir olduunu
anlar, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) ehl-i beyti iin, yetecek kadar istedi ve Yetecek kadardan fazla olan helk eder de anlamaz, buyurdu. Fakat elindeki btn mal ve paray bir defada vehi kalmazsa ve ihtiyac kalbini megul ederse, bu da
rip, elinde
mekruhtur. er'an uygun ve beenilen bir ey deildir. Nitekim Allah Teel, Elini zlecek ve seni dndrecek kadar da ama
O), buyuruyor.
ederse, yetecek

il,

fazlasnn

TAM' VE HIRSIN FETLER VE

ise

KANAATN FAYDASI

Tama' kt ahlktandr. Tama' kalkmadka insann hli zillette, sonu utanmakta olur. Birok kt ahlklar bundan doar.

nk

bir kimseye tama' eden, onunla iki yzl olur,

hakknda

sy-

ler, riyakr davranr, onun ktlemelerine ve bozuk ilerine gz

yumar. nsan hars yaratlmtr. Elinde olana kanaat etmez. Tam'
ve hrstan ise, kanaatsiz kurtulamaz. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu ki: Eer insann iki vdi dolusu altn olsa, bir
ncsn de ister. Topraktan baka insan bir ey doyurmaz ( a ).
Yine buyurdu: nsanda iki ey hri her ey ihtiyarlan Yaamak
arzusu ve mal sevgisi ( 3 ). Yine buyurdu: slm yolunun gsterildii, yetecek kadar mal verildii ve bunlara kanaatin kendinde hasl olduu kimse ne kadar bahtiyardr! ( 4 ). Yine buyurdu: Rhulkuds (Cebril aleyhisselm) bana fsldad ki, rzk bitmeyince hi
kimse lmez. Allah'tan korkunuz ve dnyay istemekte yava olunuz ( 5 ). Yni hrsta Fok istemekte! mbala etmeyiniz ve haddi
asmaynz. Yine buyurdu: phelilerden salcn, nsanlarn en cok
badet edeni olursun, elinde olana kanaat et, insanlarn en ok flk-

(I)

17 -sr:

29.

(2)

IH/205.

(3),

(4), (5)

III/206.

KMYA YI

492

SAADET

redenl olursun. Avf ibn Mlik (radyallah anh) buyurdu: Resul

aieyhisselmn yannda yedi veya sekiz kii idik. Buyurdu ki: Allah
Resul ile biat ediniz-. Ne zerine biat edelim?, dedik. Buyurdu: Biat ediniz (sz veriniz), Allah'a tapacanza, be vakit

namaz klacanza, her dediini kabul edeceinize.... Burada bir

sz yava sylediler: Hi kimseden bir ey istemeyeceinize O.
Ve bu

insanlar bundan sonra yle oldular ki. ellerinden kamlan

dse, bir kimseye, bana verin demezler attan iner, kendileri alrlara.

Msa

Y Rabbi, kullarn iinde kim daha

zengindir?. Benim verdiime kanaat eden, buyurdu. Hangisi
daha dildir? dedi. nsail olan, buyurdu. Muhammed ibn Vasi,
(rahmetullahi aleyh) kuru ekmei suya batrr yerdi ve Buna kanaat eden, kimseden bir ey istemez, derdi. bn Mes'ud (radyallah anh) buyurdu: Her gn bir melek seslenir: Ey insan olu, sana
yeten az bir ey, sana yetmeyen ve gaflet ve durgunluuna sebep
olan ok eyden daha iyidir, der. Samit ibn Acln buyuruyor: Senin karnn iki avucundan byk deildir. Seni nasl Cehenneme
gtrr?. Hadis i erifte geldi ki: Allah Tel buyuruyor, Ey insanolu, btn dnyay sana versem yediinden fazla alamazsn,
yiyeceinden fazla vermeyip megale ve hesabn bakalarna verirsem, sana yaptm iyilikten daha iyisi olur mu? ( 2 ). Hkemdan biri buyuruyor: Haris olann, tam' ettii eye sabretmesinden
skntl sabr edici yoktur. Kanaat sahibi olandan da iyi yaayan
yoktur. Hased ediciden zntl kimse yoktur. Dnyay terketmeyi
syleyenden hafif ykl olan yoktur. Ameli kt limden daha piman kimse yoktur. a'bi (rahmetullahi aleyh) buyuruyor: Avc
bir sere yakalad. Ku, Beni ne yapacaksn? dedi. Kesip yiyeceim, dedi. Beni yesen ne kar, eer beni brakrsan sana sz
retirim ki, bir sz elinde iken sylerim, dierini beni brakrken,
ncsn de da bana uunca sylerim. Peki birincisini syle, dedi.

aleyhisselm dedi

Elinden

ki:

kana zlme,

du. Dierini syle, dedi.

dedi.

Kuu,

salverdi.

Olmayacak eylere inanma,

Aaca

kon-

dedi.

Daa

utu ve Ey bedbaht, eer beni kesseydln, kammda iki tane mcevdi. Zengin olur, fakirlik
her var idi. Her biri yz gram
yz grmezdin, dedi. Adam parman srd, salverdiine ok
zld ve ncy bir daha syle dedi. Sen ilk ikisini unuttun.
ncy ne yapacaksn? Sana elinden kana zlme ve olmayacak seye inanma demitim. Bilirsin ki, kanadm, ayaklarm da dahil olmak zere hepsi elli gram gelmem. Nasl olur da karnmda iki
tane yzer gramlk mcevher bulunur? Ve ayet bulunsayd, senin

arlnda

(1)

IH/206.

(2)

III/209.

BAHlLLK VE MAL TOPLAMANIN LA!

493

knca zlmekte ne fayda vardr?. Bunu syledi ve utu.

Bu misali anlatmamzn sebebi, tam* olunca, olmayacak eylere de
inanlmasdr. bn Semmk Crahmetullahi aleyh) buyurur: Tama'
boyuna bir ip, ayaa bir badr. Boyundaki ipten kurtul ki, ayaktaelinden

ki

ba

da

zlebilsin..

HIRS VE

TAM N LCI

bunun ilac sabrn aclndan, ilmin tatllndan ve amalin zorluundan yaplm bir macundur. Btn kalb hastalklarnn
da ilc bu karmdr. Bu il be eittir.
Bil ki,

BRNC

ETt

Ameldir. Kendine az masraf etmektir. Adi, es-

ekmee

kanaat eylemektir. Arada srada yemek yemektir. Bu kadar da tam'sz ve hrssz ele geer. Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: nsann kurtuluu eydir.
Tenhada ve kalabalkta Allah Tel'dan korkmak, fakirlikte ve
zenginlikte orta haili olmak, kzgnlk ve honutsuzluk zamannda
(radyallah
insaf ve adleti gzetmek ('). Biri Eb'd - Derd'y
anh) grd ki, hurma ekirdei topluyor ve Geimde hafiflik, insaki elbiselere ve

nn akln

ve

kuru

fkhn

gsterir, diyordu. Reslullah (sallllah aley-

hi ve sellem) buyurdu: ktisad edeni, Allah kimseye muhta etmez.

Jktisad etmeyeni fakir yapar ve Allah Tel'y zikredeni, hatrlaya-

Allah Tel sever ( 2 ). Yine buyurdu: Tedbirli ve rahat (orta

halli) masraf geimin yansdr ( 3 ).

KNC
cek iin

L: Gnlk kendine yetecek kadarn bulunca,

uzun midlere kaplmamak ve bunu istemekte rahat

gele-

ka-

mamaktr. nk eytan ona der ki: Belki ok yaarsn, yarn bir

ey kazanamazsn. Bugn hi durma, al. Nerede bulursan elde
etmeye bak. Nitekim Allah Tel buyurur: eytan size fakirlii
vdediyor ve kt ileri emrediyor ( 4 ). Yarnki gnn fakirlik
korkusundan, bugn birok skntlara katlanman ister. Ayn zamanda senin hline gler. nk yarn gelmeyebilir ve yarnlar
bitmez. Yannn geldiini farzedelim, skntsna bugn katlanmak
doru olmaz. Bundan kanmann aresi, haris olann hrs, yni ok
stemesi ile rzkn artmayacan, kaderde olann verileceini bilmektir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

bn

Mes'ud'a (radyallah anh) urad ve onu ok zntl grd. Ona, Kalbin o

kadai* zlmesin. Zira takdir edilen olur ve senin rzkn elbette sana gelir ( 5 ), buyurdu. ok kere kul, rzknn nereden geldiini de
(3)

(1),

(2).

(5)

IH/209.

IH/209.

(4)

Bakara:

268.

494

KMYA YI

SAADET

bilmez. Nitekim Allah Tel buyurdu

bir kap alr ve bilmedikleri yerden

ki:

Allah'tan korkanlara

rzklar nne

gelir

).

Sfyn- Sevri (rahmetullahi aleyh) buyurdu: Muttek ol. Zira

lmemitir.
hibiri alktan
muttekilerden takva sahiplerinden
Yni, Allah Tel insanlarn kalbini sana kar yle yapar ki, onlarn efkati sen istemeden sana yetecek kadar getirir. Eb Hazm
(rahmetullahi aleyh) buyurdu: Olanlar iki ksmdr: Benim rzkm
olan, vaktinde bana gelir. Rzkm olmayan ise yerdekierin ve gktekilerin hepsi urasa da bana gelmez.
1

NC L:

Tama' etmeyip sabrederse

sknt

ekeceini,
bir
de

aa

hem sknt ekeceini, hem

kimse olacan, bununla ayplanacan, hirette ise tehlikeli cezalara deceini bilmektir. Tama' etmeyip sabrederse sevaba kavuur ve herkes tarafndan vlr. Sevap, vme ve izzet nefsi iin
tama* edip sabretmezse

sknt
mekten

sknt

ek-

elbette ok stndr. Reslullah (sallllah aleyhi ve

sel-

ekmek,

zillet,

hakaret ve ceza korkusu iinde

lem) buyurdu: M'minin izzeti, insanlardan bir ey istememektedir ( 2 ). Ali ibn Eb Tlib (kerremallah vecheh) buyuruyor: Muhta olduun kimsenin, eyin esiri, sana ihtiyac olann ise emri
I

olursun.

efendisi!

tir.

DRDNC L: Bu hrs ve tam' ne iin ettiini dnmekEer karnn doldurmak iin yapyorsa, merkep ve kz ondan

arzusu iin yapyorsa, domuz ve horoz ondan

ok ilerdedir. Sslenmek ve gzel elbiseler iin yapyorsa, bu Yahudilerde de vardr. Tam' keser ve aza kanaat ederse, peygamberlerden ve evliydan baka benzeri bulunmaz. Elbette onlara benzemek, hayvanlara benzemekten daha iyidir.

daha ok

yer. Cins

BENC

L: Mal ve parann zararlarn dnmelidir. Dnyada ok mal olursa, fet, elde kma ve alnma korkusu olur;
hirette ise fakirlerden

kendinden

mamaldr.

aasna

be

yz yl sonra Cennete

girer.

Dnyad|

bakp, hline kretmelidir. Zenginlere

bak-

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurur: Dnolana baknz ( 3 ). eytan daima, Niin kanaat
yada sizden
ediyorsun, filnn, falann ne kadar mal vardr, grmyor musun?
grnce de, Niin saknyorsun, filn limler sader.
knmyor ve haram yiyorlar! Dnyada senden zengini rnek al ve
olana bak. Senin sadetin bundadin hususunda ise senden
dr, der. Halbuki i tamamen tersinedir. Zira daima din hususunda takv sahibi din byklerine bakp kendi kusurlarn grmelidir.
Dnyada ise fakirlere bakp, zenginliini bilmelidir.

aa

Sakndn

aa

(1)

65

Talt: 2-3.

(2).

(3)

III/210.

UAHILLK VE MAL TOPLAMANIN LCI

Mal olmayann

hli,

495.

hrs deil, kanaat olmaldr. Mal olann

olmaldr. Heslullah (sallllah aleyhi

ve seilem) buyurdu ki: Cmertlik Cennette bir aatr. Cmert
olan kimse onun dalna tutunur ve onu Cennete kadar gtrr. Cimrilik Cehennemde bir aatr. Bahil olan (cimriyi) Cehenneme kadar gtrr ('). Yine buyurdu: Allah Tel iki hasleti sever Cmertlik ve gzel huy. ki hasleti ise sevmez: Cimrilik ve kt huy
2
( ). Yine buyurdu: Allah Tel cimri ve kt huylu bir vel yaratmamtr a ). Yine buyurdu: Cmertin gnahn, kusurunu afvediniz. nk onun bir sknts olursa, yardmcs Allah Tel olur
4
( ).
Besluah'n (sallllah aleyhi ve seilem) gazalarndan birinde birtakm esirler alnd. Efendimiz, biri hari bunlarn hepsinin
ldrlmesini emretti. Hazret-i Ali (radyallah anh), Y Reslallah! Allah'mz bir, dinimiz bir, bunlarn hepsinin suu da bir. Bu
adam niin istisn ediyorsunuz?, dedi. Buyurdu ki: Bana Cebril
(aleyhisselm) geldi ve bu adam brak, zira cmertliinden dolay
Allah Tel'nn houna gitti, onu beendi, dedi ( 5 ). Yine buyurdu: Cmertin yemei if, bahlin yemei hastalk sebebidir. Yine
buyurdu: Cmert olan, Allah Tel'ya, Cennete ve insanlara yakn. Cehennemden uzaktr. Bahil (cimri) Allah Tel'ya, Cennete
ve insanlara uzak. Cehenneme yakndr 6 ). Yine buyurdu: Allah Tel bilgisiz cmerdi, bahil bidden daha ok sever. En fena
hastalk bahlliktir 7 Haberde geldi ki: Allah Tel, Msa aleyise cimrilik deil, cmertlik

hisselma vahiy gnderip, Smiri'yi ldrme.

nk

o cmerttir,

bildirdi.

(radyallah anh) buyurur: Dnya sana yzn dnnce

harca, ki harcamakla bitmez.
Senden kanca, yine harca, ki hi
kalmasn. Bir kimse Hseyin ibn Ali'ye (radyallah anhm) bir
dileke getirdi. Dilekeyi elinden ald ve ne istiyorsan, vereceiz buyurdu. Niin yazlan okumadnz? dediklerinde, Kalbinin benim
yanmda durmasndan suale ekilirim diye Allah Tel'dan korktum, buyurdu. Muhammed ibn Mnkedir (rahmetullahi aleyh)
Ali

Hazret-i ie'nin

(radyallah anh) hizmetisi

anlatr. Abdullah ibn Zbeyr (radyallah

mm

Zerre'den

anhm) Aie'ye (rad-

yetmi bin gm gnderdi. Bir

tabak isteyip hakk olanlara bu paray taksim etti. Akamleyin orucunu amas iin bir para ekmek ve zeytinya gtrdm ve Ey
m'minlerin annesi, bu kadar paray verdiniz, bir gm ile bana
et aldrsaydnz ne olurdu?, dedim. Hatrlatsaydn aldnrdm, buyallah anh)

iki

torba iinde yz

(1)

III/210.

(4). (5)

IH/211.

(2)

III/211.

(3)

(6)

IH/212.

(7)

IH/212.
IH/220.

400

KMYA YI

SAADET

yurdu. Muviye (radyallah anh) Medine-i Mnevvere'ye gidince

Hseyin, Hasan'a (radyallah anhm), Ona selm verme, dedi.
Muviye (radyallah anh)
knca, Hasan (radyallah anh),
Bizim borcumuz var, deyip, arkasndan gitti ve borcunu syledi.

dar

Bir deve arkadan geliyordu. Muviye (radyallah anh); Bu hayvann yk nedir? diye sorunca, Seksen bin altn, dediler. Olgibi Hazret-i Hasan'a (radyallah anh) veriniz, borlarn de-

duu

buyurdu. Eb'l-Hasan Medini buyurur: Hasan, Hseyin vo

Abdullah ibn Ca'fer (rdvanullahi aleyhim ecman) hacca gittiler.
Deveyi bir yerde otlatmaya braktlar. A ve susuz olduklar hlde
ihtiyar bir kadnn yanna gidip, -ecek bir eyin var m?-, dediler.
Var, dedi. Bir koyunu vard.
ve stn onlara verdi. Yiyecek bir eyin var m?, dediler. Yoktur, bu koyunu kesin yiyin,
dedi. Kestiler, yediler ve Biz Kureydeniz, bu seferden dnnce
yanmza gel. sana iyilik yapalm, dediler ve gittiler. Kadnn kocas eve dnnce kzd ve Koyunu tanmadn insanlara verdin,
dedi. Bir zaman geti. htiyar kadn ve kocas fakirlik yznden
Medine'ye dtler. Yiyecek bir ey satn almak iin deve gbresi
toplayp sattlar. Gnleri byle geiyordu. Bir gn ihtiyar kadn bir
mahalleye gitti. Hazret-i Hasan (radyallah anh) evin kaps nnde duruyordu. Onu tand ve Ey nine, beni tanyor musun? buyurdu. Hayr, dedi. Ben senin filn zamandaki misafirinim, buyurdu. Sonra ona bin koyun ve bin altn vermelerini syledi. Onu
kendi klesiyle Hseyin'in (radyallah anh) yanna gnderdi. Kardeim sana ne verdi? buyurdu. Bin koyun ve bin altn verdi, dedi. Hseyin (radyallah anh) da o kadar vermelerini syledi ve
klesi ile Abdullah ibn Ca'fer'e (radyallah anh) gnderdi. Abdullah, Onlar sana ne verdiler?, dedi. ki bin koyun ve iki bin altn,
dedi. O da iki bin koyun ve iki bin altn verdi ve Eer nce bizim
yanmza gelseydin, onlara sknt vermezdiniz. Yni onlarn vereceini de ben sana verirdim, dedi. Emretti ve iki bin koyun ve iki
bin altn verdiler. htiyar kadn bu nimetler ile kocasnn yanna git.

sin,

Sad

ti.

Arabistan'da cmertlii
a dnen insanlar kabrinin

ile

mehur

bir

adam lmt. Yoldan

bana gittiler. A olarak uyudular. vard. O kimse ly ryasnda grd.

lerinden birinin bir devesi

Kendisine, Senin bu deveni,

benim en

iyi

deveme satar msn?, de-

Satarm, dedi. Dier deve iin kendi devesini verdi. l olan

ve ryada grlen o zt deveyi kesti. Uykudan uyannca deveyi kesilmi buldular. Tencereyi getirip piirdiler ve yediler. Dndkleri
zaman bir kervana rastladlar. Kervandan birisi o devenin sahibine
seslendi ve ismini syleyip, Filn lden bir deve satm aldn m?,
dedi. Aldm fakat ryada idi deyip, bandan geeni anlatt. O

di.

BAHlLLK VE MAL TOPLAMANIN

iLACI

407

deve budur. Buyurun. Ben de ryada grdm. Bana, eer benim

olum isen benim bu devemi filn kimseye ver buyurdu.
Eb Said Hirgi anlatr: Msr'da fakirleri koruyan bir kimse
vard. Bir derviin ocuu oldu, fakat hibir eyi yoktu. O fakir der
ki: O zatn yanna gittim. Benim iin herkesten yardm istedi. Bir
ey bulamad. Kalkt ve beni bir kabrin bana gtrd ve Allah
sana merhamet eylesin. Btn fakirlerin zntsn giderirdin.
Elinde olan her eyi onlar iin verirdin. Bugn bu adamm ocuu
iin ok aradm, bir ey bulamadm, dedi. Sonra kalkt. Elinde bir
altn vard. Onu bozdurup yansn bana verdi. Bir eyler alman
iin bunu sana bor verdim, dedi. Bu zata Muhtesib derlerdi. Paray aldm ve ocuk iin lzm olanlar aldm. Muhtesib o gece ly
ryasnda grp, kendisine, Bugn sylediklerinin hepsini duydum. Fakat bana cevap izni yoktu. imdi benim evime git. ocuklarma ocan altn kazmalarn ve orada beyz altn bulunduunu ve ocuu olan o kimseye vermelerini syle, dedi. Muhtesib, ertesi gn gidip, duyduklarn, yni ryasn anlatt. Orada beyz
altn bulundu. ocuklarna, Rya, benim iin hkm olamaz. Bu
altnlar sizin m lkn zdr, buyurun aln., dedi. ocuklar dediler
ki, O l olduu hlde cmertlik yapyor da, biz hayatta olduumuz hlde, bahillik mi yapalm?. Hepsini alp, o adama gtrd.
O zat bir altn ald, bozdurdu, yansm Muhtesib'e verip borcunu
dedi, yarsn da kendisi ald. Dier altnlar almayp, Benim ihtiyacm bu kadardr, siz bunlar fakirlere verirsiniz, dedi.
Eb Said Hirgi dedi ki: Bunlardan hangisinin daha iyi ve daha cmert olduunu bilmiyorum. Yine dedi ki: Msr'a gittiim
zaman o zatn evini sordum. ocuk lan kalmt. Onlan grdm.
Hepsinde gzel sima, temiz yzler var idi. Aklma, Babalan slih,
temiz di (*), yet-i kerimesi geldi. Cmertliin lmden sonra devam eden bereketlerini ryada bildirmelerine amamak lzmdr.
Nitekim brahim aleyhisselmn deti misafirle bulunmak idi. Bugne kadar onun bulunduu yerde bu devam etmektedir. Rebi' ibn
Sleyman anlatr: afii (rahmetullahi aleyh) Mekke'ye gitti, yannda on bin altn vard. Mekke'nin dnda adr kurdu. O altnlan
eteine dkp kendisine selm verene bir avu verdi. Yats namazna kadar byle yapt. Eteini silktl, bir tane bile kalmamt. Bir
gn birisi, hayvana binerken zengisinl tutmutu. Reb'a buyurdu
ki: Ona drt yz altn ver ve zr dile. Br gn Ali (radyallah
anh) alyordu. Niin alyorsun?, dediklerinde, Yedi gn oluyor evime bir misafir gelmedi, buyurdu. Bir kimse arkadann
iyi

'

(1)

18

Kehf:

3Z
Klray-y Sadet

F. 32

KMYA YI

408

SAADET

yanna gitti, Drt yz gm borcum var, dedi. Ona para verdi

ve alad. Hanm, Madem alayacaksn vermeseydin, dedi. Ona
deil, gelip benden isteyinceye kadar hlini sormadma alyorum, dedi.

BAHLLN KTL
Allah Tel buyurur ki: Kendini bahillikten koruyan kurtuldu t 1 ). Yine buyurdu: Allah'n fazl (-u kereminden) kendilerine
verdiini (sarf-u nfakda) cimrilik edenler zinhar bunun, haklarn-

da

bir

erdir.

hayr olduunu sanmasn (1ar). Bilkis, bu, kendileri iin

Onlarn cimrilik ettikleri ey kyamet gn boyunlarna

bir

do-

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

Bahillikten uzak olunuz. Sizden nceki kavimler bahllik yznden helk olmulardr. Bahllik onlar o hle getirdi ki, kan dkt3
ler, haramlar hell sandlar ( ). Yine buyurdu: ey insan helk eder, Bahillie uymak yni bahlliin emrettii gibi yapp ona
muhalefet etmemek, bo arzular peinden gitmek ve kendini beenmek. Eb Sald-i Hudr (rahmetullahi aleyh) buyuruyor ki: Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) yanna iki kii geldi ve bir

lanacaktr

(*).

Dar

ktklar zaman mer'in

deve paras istediler. O da verdi.
(radyallah anh) yannda krettiler. mer (radyallah anh), Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) anlatt. Buyurdu ki: Filn
hlde kretmedi. Sonra da, Sizden kim gelir,
daha ok
sktrarak, ok zorlayarak benden bir ey alrsa ate olur, buyurdu. mer (radyallah anh), Madem atetir, niye veriyorsunuz?,
dedi. nk srar ediyor. Allah Tel bahllik etmemi ve vermememi beenmez ( 4 ), buyurdu. Yine buyurdu: Siz diyorsunuz ki,
bahl zalimden daha mzurdur. nk Allah Tel'nn ndinde zulm bahillikten byktr. Allah Tel, zzet ve Azametine yemin
ederek bildirdi ki, hibir bahil Cennete girmez. Bir gn Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) tavaf ediyordu. Bir kimse eliyle Kbe'nin halkasn tutmu, Y Rabbi! Bu hnenin 1 evini hrmetine beni
afvet, diyordu. Gnahn nedir syle? buyurdu. Gnahm anlatbyktr, yer kmaktan daha byktr, dedi. Senin gnahn
bresi mi? buyurdu. Benim gnahm, dedi. Senin gnahn
yktr. Allah Tel m? buyurdu. Allah Tel byktr, dedi. Allah Telft'nm rahmetinden seni byle mitsiz eden ey nedir? buyurdu. ok malm ve param var, fakat bir dilenci grsem
iime bir ate geliyor zannederim, dedi. Reslullah- (sallllah

ald

- Har:

(1)

59

(3)

III/219.

9.

- AH

(2)

(4)

III/220.

mrn:

180.

BAHLLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

490

aleyhi ve sellem) Benden uzak ol, beni de ateine yakma. Beni

doru yol zere gnderen Allah Teal&'ya yemin ederim ki, eer
rkn ve makam arasnda bin sene namaz klsan ve o kadar alasan, ki gzyalarn rmak gibi aksa, o rmaklarn suyu ile aalar
byse ve o hlde bahil olarak lsen yerin Cehennemden bakas
olmaz. Vay senin hline ki, bahillik kfrdendir, kafir de atetedir.
,

ki, Allah Tel, "Bahillik eden

senin hline, duymadn
1
kendisine bahillik etmitir i ), buyuruyor. K'b (radyallah anh)
buyuruyor: Her gn herkese iki mvekkel melek vardr. Seslenirler ve "Y Rabbi! Mal korur, gzetirse, maln telef eyle, hayra harver", derler. Eb Hanife (rahmetullahi aleyh) bucarsa
yurur: Bahili dil bilmem ve hidliini kabul etmem. nk bahillik ona mni olur ve hakkndan fazlasn alr. Yahy ibn Zekeriyy aleyhisselm eytan grd, Kime daha ok dmansn ve
kimi daha ok seversin? dedi. Bahil olan zhidi daha ok severim.
nk btn cann diine takarak alr ve bahillii, yaptklarn
yok eder. Cmert olan gnahkr hi sevmem. nk istediini yer,
istedii yere gider, ama korkanm ki, cmertlii ona rahmet eder ve

Vay

'

karln

tevbe eder.

SRIN SEVABI
cmertlikten de byktr. Zira cmert kendine lolmayan verir, lsr ise kendine lzm olan vermektir. Demek
ki, cmertliin en byk mertebesi srdr ve kendinin ihtiyac olduu eyi vermektir. Bahilliin son haddi de kendi ihtiyacn kendinden dahi esirgemesidir. Hatt hasta olur; kendine il almaz. Cabirok eyler eker, fakat baka bir kimseden istemeyi gzetir ve
kendi malndan, parasndan satn alamaz. srin sevab byktr
ve Allah Tel ashab kirm bununla vyor ve Kendilerinin ihtiyac olsa da, dierlerini kendilerine tercih ederler (*), buyuruyor.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Bir kimsenin eline bir ey geer ve kendisine lzm olur da, kendi arzu ve ihtiyacte'hir edip bunu bakasna verirse, Allah Tel onu afveder (').
Aie (radyallah anh) buyurur: Reslullah'n evinde asl doyuncaya kadar yemezdik. Halbuki yiyecek ey vard. Fakat lsr ederdik. Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) misafir geldi. Evde
hibir ey yoktu. Ensrdan birisi geldi ve onu evine gtrd. Halbuki onlarn da yemei azd. Kandili sndrdler ve btn yemei
onun nne koydular. Evdekiler de misafirlerle beraber ellerini yeBil ki, sr,

zm

Muhammed:

(1)

47

(3)

IH/223.

38.

(2)

59

Har:

9.

KMYA YI

800

SAADET

mee

uzatp azlarna getirdiler, fakat yemediler. Hepsini misafire

yedirdiler. Ertesi gn Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah TeJ sizin ahlknz ve misafire kar olan cmertliinizi ok beendi ve "Kendilerinin ihtiyac olduu halde, dierlerini kendilerine tercih ederler" yetini indirdi

Musa

0).

Ya Rabbil Muhammed'in (aleyhisselm)

senin katndaki yerini bana gster, dedi. Ona dayanamazsn, yalnz onun derecesinden birini sana gstereyim, buyurdu. Gsterildii zaman, onun azametinin nurundan dp leceinden korktu ve
Y Rabbi! Bunu ne ile elde etti? dedi. nsanlara isr ile, buyurdu. V yine buyurdu: Y Msa, mrnde bir kor sr eden kuluma, hesap sormaya hay ederim. Nerede olursa olsun onun yeri
aleyhisselm,

Cennettir.

Abdullah lbn Cafer (radyaUah anh) bir defa yolculukta bir

hurma bahesine urad. Bahenin bekisi siyahi bir kle idi. Kleye para ekmek getirdiler. Bir kpek geldi, birini ona att, kpek onu yedi. brn de att onu da yedi. ncsn de att onu
da yedi. Abdullah (radyallah anh) buyurdu: Senin cretin nedir?. te bu grdn, dedi. Niin hepsini kpee verdin? buyurdu. Burada kpek yok idi. Bu kpek uzak yerden gelmi idi. A
durmasn istemedim, dedi. Sen bugn ne yiyeceksin? buyurdu.

Sabredeceim

ar

ey

yemiyeceim, dedi. Sbhnallah,

cmerdim diye beni ayplarlar, bu kle benden daha cmerttir, buyurdu. Bunun zerine o kleyi ve hurmal da satn ald. Kleyi
azd eyleyip hurmal da ona balad.
Reslullah

bir

(sallllah aleyhi ve sellem)

kfirlerin

kendisine

kasd etmesinden Allah Tel'nn emri ile Mekke'den Medine'ye

hicrete balad gece Hz. Ali'yi (radyallah anh) yatana yatrarak evinden kt. Hz. Ali lm gze alarak yataa girdi. Allah
Tel, Cebril ve Mikil aleyhisselma vahiy edip, Sizi birbirinize
kardelik ettim. Birinizin mrn daha uzun edeceim. Sizden isr
eden hanginizdir?, buyurdu. Her biri kendi in uzun mr istediler. Allah Tel, Niin Ali'nin (radyallah anh) yapt gibi yapmadnz. Ona Muhammed (aleyhisselm) ile kardelik verdim. Cafed eyledi ve ona sr eyledi. Onu kendine tercih edip, onun
yerine yatt. kiniz de yeryzne inin, onu dmandan koruyun,
buyurdu. Geldiler, Cebril aleyhisselm baucunda durdu. Mikil
aleyhisselm da ayak ucunda durup. Ne gzel, ne gzel. Ey Eb
Tlib'in olu, Allah Tel kendi meleklerine seninle vnyor,
dedi. Bu hususta. nsanlardan ylesi vardr ki, Allah'n rzasn ka-

nn

zanmak
(1)

iin kendisini verir

III/223.

(2), yet-i

kerimesi indi.

(2)

Bakara: 207.

BAHLLK VE MAL

TOPLAMANIN LACI

501

Hasan Antakl (rahmetullahl aleyh) byklerden di. Ashabndan otuz bu kadar kimse etrafnda dururlard. Halbuki yiyecek ekmekleri bile gayet azd. Olan ekmei taksim ederler, ortaya koyarlar ve kandili kaldrrlar, yle otururlard. Kandili getirince ekmek-

olduu

arkadalarm

yesin diye isr eder

ve yemezlerdi. Huzeyfe-i Adv (rahmetullahl aleyh) buyurur: Teler

gibi dururdu. Herbiri

bk muharebesinde ok Mslmanlar ehid oldu. Elimde su, amcamn olunu aryordum. Su ile onun yanma vardm. Son nefesini alyordu. Su ister misin? dedim. sterim dedi. Bir bakas. Ah- deyip
inledi. Suyu nce ona gtrmemi iaretle bildirdi. Oraya gtrdm.
Him ibn s idi ve can vermek zere idi. Buyurun, su iin, dedim.
Bir bakas, Ah su! dedi. Him nce ona ver, dedi. Onun yanma
gidince rhunu teslim etmi idi. Him'a dndm, o da cann vermi idi. Sonra amcamn olunun yanma geldim, o da lm idi.
Derler ki: Dnyaya geldii gibi giden Bar-1 Hf'den bakas yoktur, lm zamannda bir dilenci gelip, ondan bir ey istedi. Gmleinden baka bir eyi yoktu. Onu da karp ona verdi, Ariyet olarak bir elbise

istedi,

giydi ve vefat eyledi.

CMERTLN VE BAHLLN

SINIRI

herkes kendini cmert sanr, bakalar da onu bahil bilirler. O hlde iin dorusunu bilmek gerekiyor. nk bu byk
hastalktr. Bilinmesi lzm ki, tedavi olunabilsin. Her isteneni veren kimse yoktur. Bununla bahil olursa, herkes baMl olur. Bunun
iin ok szler sylenmitir. Fakat ounun sz yledir ki: eriatn vcib
bir eyi vermeyen bahil olur, verirken de kolay ve
rahat vermezse bahillik olur. Bu sz tamam deildir. Bize gre, ekmekiye ve kasaba, belli lden eksik verdi diye
eti veya ekmei iade eden bahil olur. Kad'nn bildii miktarda haBil ki,

kld

ald

nmnn

ve ocuklarnn

bundan fazla bir lokma

Bir kimsenin nnde yemek olur da

nafakasn

veren,

in sktran kimse bahil olur.

uzaktan bir fakirin geldiini grp de yemei saklarsa bahil

olur.

hlde bahillik, verilmesi icabedeni vermemektir. Mal bir fayda

iin vermilerdir. Fayda elde etmek olunca, mal saklayp vermemek

Vermek ise, eriatn veya mrvvetin vermeyi iyi greylerdir. eriatn vcib kldklar bellidir. ^eriat bahlerin

bahillik olur.

dayanabilecekleri kadarla iktifa etti. Nitekim Allah Teal, -Mbala ile malnzn hepsini verin dese, siz bahillik ve vermemezltk
gsedip, severek vermezdiniz, O bahttiiiniz sizin

dmanlnz

terirdi

(1)

47

buyuruyor. Fakat mrvvet icab olan, nsanlarn hal-

Muhammed:

37.

502

KMYA-YI SAADET

lerine,

mallarna ve

bahillik ettiklerine gre

deiir.

halde yle
eyler olur ki, det olarak zenginlere yakmaz. Fakirlerden meydana gelirse ayblanmazlar. oluk ocuuna kt grnr, fakat yabancya grnmez. Sevdiklerine ayb olur, bakalarna olmaz. htiyarlara yakmaz, genler iin ise ayb olmaz. Erkekler yaparsa kt olur. Kadnlar yaparsa olmaz. Misafir yaparsa ayb olur, alverite ise ayb olmaz. Burada l udur ki, mal korumak maksattr. Fakat, mal korumaktan mhim bir maksad, arzusu olmaldr.
Maksat daha mhim olunca, mal vermemek bahillik olur. Mal ko-

rumak daha mhim

harcamak, sap - savurmak olursa bu da

kt olur. O hlde misafir gelince, mrvveti gzetmek, mal, paray korumaktan mhimdir. Ben zekt vermiim deyip buna mni
olmak ktdr, bahlliktir. Komusu a ve kendinin ok yemei varsa vermemek bahillik olur. Ama eriatn icablarn ve mrvvetin
gerektirdiini verir de, elinde ok mal ve para kalrsa, hirette sevaba kavumak iin sadaka vermesi mhimdir. Zaman icab mal
ve para saklamak da mhimdir. Fakat sevab ilemeye bunu tercih
etmek, byklere gre bahillik, avam iin bahillik deildir. nk
avam daha ok dnyaya bakar. Bu da herkesin bakma, grne
gre deiir.
ise,

eriatn ve mrvvetin icablar

ije

iktifa

ederse,

bahillikten

kurtulur. Fakat cmertliin derecesi bundan ileri gitmektir. Ne kadar ileri giderse, cmertlikteki derecesi de o kadar yksek olur ve
o kadar sevab alr. Az veya ok ileri gitmekte, az veya ok sevab

alnr. Cmert, verdii eyi vermek kendine zor gelmeyen kimsedir.

Zira zorla verirse cmert olmaz, vlmek, teekkr beklemek ve
karlk ummak olursa yine cmert olmaz. Cmert olan, hibir ey
beklemeden verir. Bu ise insann dndadr. Bu Allah Tel'nn
sfatdr. Fakat insan hiret sevab ve iyi isim brakmay kfi grrse mecaz olarak ona da cmert denir. nk
o anda
beklemiyor. Dnyada cmert budur. Dinde cmert ise, Allah Tel'nn sevgisi uruna cann feda etmekten kanmaz ve hirette de

karln

hi sevab beklemez. Belki Allah sevgisi bunu yaptrmaya sebep olur.

Baka bir
dnmez. Kendini fed etmek, maksadn kendisi ve
tam lezzet olur. Bir
gzetmesi karlk beklemek olup, cmertlik

ey

ey

olmaz.

BAHLLN
Bil ki,

bu

il

lim ve amel

LCI

terkibidir.

LMLE

LCI, nce bahlllin sebebini

hastaln sebebi bilinirse, ona il yaplabilir. Bahilliin

sebebi,

BAHiLLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

603

kavuamayaca ehvet

ve arzular ve uzun yllar

yaamak mididir. Bahil olan mrnden bir gn veya bir yldan
fazla kalmadn bilse, mal ve para vermesi ona kolay gelir. Ancak ocuklar olur ve onlarn yaamasm kendi yaamas gibi tutarsa bahllii yine artar. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu ki: ocuklar bahllik, korkaklk ve cahilliktir (l).
Bir zaman olur ki, mal sevgisinden, kt arzular doar, yahut bu
iddetli mal hrsiyle mal ve para onun muku Isevgilisil olur. ok
defa olur ki, mrnce yetecek kadar mal, paras, arazi ve bunlarla
alkal letleri, hayvanlar olsa hanmna ve kyamete kadar doacak ocuklarna yetse, hasta olur da, il almaz, zekt vermez. Toprak altnda altn saklamak arzusu olur. Halbuki leceini ve bunlar dmanlarnn alacan bilir. Fakat bahllik onu harcamaktan
men'eder. Bu ise tedavisi ok zor olan byk hastalktr.
malsz, parasz

imdi

anlaynca ehvet ve arzularm sevmek; onlar

terke sabretmek ve aza kanaat etmekle ve mal ve paraya bel balamamakla tedvi olunabilir. ok yaama arzusunun ilc da, lm ok dnmekle kendisi gibi olanlara bakp, gafletle ldklerini,

sebebini

mallarn sevmediklerinin bltn docuklarnn fakir kalaca korkusunun ilc se,

hasret ektiklerini,

nmekle

olur.

onlara ayrdn, onlara fakirlii takdir etmise, bahillikle zengin olamayacaklarn, o mal boa harcayacaklarn, zenginlik dilemi ise, bir baka yerden buna kavuacaklarn bilmekle olur. Birok zenginlerin babalanndan hi miras
kalmadan zengin olduklarn, mirasa kavuan biroklarnn bunlar boa harcadklarn grmelidir. Olunun, Allah Tel'ya itaat
taat etmeyecekse, fakirliin
ederse, Allah'n ona kfi geleceini,
mal gnah olan ilerdi
din ve dnyas iin iyi olduunu,

onlar yaratann

rzklann

brakt

harcayacan

bilmelidir.

Bundan baka, bahlliin ktl ve cmertliin iyilii hakknda bildirilen yet, hadis ve haberleri dnmeli; bahlin yerinin,
ibadeti ok olsa da ateten bakas olmadn, mal sebebiyle kendini Cehennemden ve Allah Tel'nn rzasna kavumamaktan
koruyacak ne faydas olacan dnmelidir. Bir de bahllerin hllerinin kalelerinde nasl arlk olduunu, kimsenin onlan sevmediini, bilkis ktlediini aklna getirmeli, kendisinin de insanlarn
gznde onlar gibi hasis, cimri, hakir olacan bilmelidir. lim ile
olan illar bunlardr. Bunlar dikkatli dnrse, hastalk tedavi
gtrmez hl alm deil ise, il fayda verecekse, mal ve paray
iyi yolda vermek arzusu harekete gelir. Bylece arenin ameli taraf balar.
(1)

IH/226.

KMYA YI

604

AMEL LACI

SAADET

Vakit geirmeden hemen yi yolda harcamaya,

vermeye balar. Eb Hasan Bencl helada iken, bir mridine seslenip, Gmleimi al ve fakire ver, dedi. Dar kncaya kadar
!

niye sabretmediniz? deyince, Aklma bunu yaptrmayacak baka

Mal ve para vermekle,
bir dnce geleceinden korktum, dedi.
cahilliin bir arada bulunmas mmkn deildir. Nitekim k, akndan vazgemedike sevgilisinden ayrlp, uzak yolculuklara ksevgisinin ilc da, maldan ayrlmak, uzaklamaz. Mal
maktr. Denize atp, sevgisinden kurtulmak, bahillikle o mal sakla-

aknn

maktan

iyidir.

gzel arelerden biri de, iyilikle anlmasn ok istemektir.

Ve kendi kendine Ver de insanlar seni cmert bilsinler ve senin
iin iyi desinler, demelidir. Riyay ve makam hrsn, mal ile para
hrsna musallat edip, ondan kurtulunca, riyann aresine bakmaldr. Nitekim ocuklar st emmekten keserken, onlara sevdii bir
eyi verip, avuturlar, onunla megul olurken st emmeyi unuturlar. Bu kt ahlklar ve huylar iin iyi bir yoldur. Zira bir sfat dierine musallat ediyor ve bylece birinin kuvvetini kryor. Bu, elbisedeki kam, su ile deil, bevil (sidik) ile ykayp, kan datmaya,
karmaya urap, sonra da bevill su ile ykamaya benzer. Bahilolur. Fakat riya delii riya ile gideren, necaseti necasetle
vaml olsa da yine fayda edilmi olur.

En

ykam

yi

anlmann

de insanlk lkesinden ise

de, insanlk lkesinde klhan ve glen de vardr. Bahailik, insanlk
lkesinin klhan (ate yeril, riya iin cmertlik, insanlk lkesinin
gleni Igl bahesi I dir. Riya iin cmertlik haram deildir. nk riya ibadette haramdr. Allah Teal iin vermek ve bulundurmak, insanlk lkesinin dnda olup, ok makbul ve vlmtr.
O hlde bahil bir kimsenin filn riya ile veriyor, deyip itiraz etmesi
yakmaz. nk riyft ile vermek, riy olmadan bahillikle saklamaktan iyidir. Nitekim glende bulunmak, klhanda bulunmakBahlllik ve

tan daha

isimle

ikisi

iyidir.

Bahilliin illar bu sylediklerimizdir. Huy edininceye kadar

zorla vermeli ve bunu meslek hline getirmelidir. eyhlerden bazlar mridlerin ilcn, her birine ayr bir zviye lodal vermemekte, kalblerini buna balamamakta bulurlar, kaiblerini zviyeye ba:
ladklarin grnce, baka bir zaviyeye gnderir ve onun zaviyesini
bakasna verirdi. Bir mridin ayanda yeni bir ayakkab grse ve
kalbinin ona takldn bilse, bakasma vermesini sylerdi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) naninin
yeni
yapmt.

bam

Sonra namaz klarken gz ona takld. Eskisini getirin, yenisini

gtrn, buyurdu. Byle yaptndan anlald ki, kalbin maldan

BAHlLLlK VE MAL TOPLAMANIN LACI

kesilmesinin,

mal kendinden uzaklatrmaktan baka

aresi

505

yok-

maldan ekilmeyince, kalb de kurtulamaz. Bunun iin kalbi

ferah olan fakirlerdir. Yannda mal toplamaya balaynca, mal toplamann lezzetini bilir ve bahll olur. Olmayan eyle, kalb de uramaz. Bir padiaha birisi cevherlerle ssl dnyada ei olmayan
tur. 1

bardak hediye etti. Hkemdan biri orada idi: Ey hakim,

bunu nasl gryorsun? dedi. Musibet veya fakirlik olduunu gryorum. Bundan nce her ikisinden de emin idin. Krtrsa musibettir. nk ei yoktur. alnn fakirliktir, elde edinceye kadar
ona muhta olursun. O srada tesadfen elinden dp krld. Padiah ok zld ve hakime, Haklsn, dedi.
firze bir

MAUN
Bil ki mal,

ylan

TEDBR

gibi olup, iinde

hem

zehir,

hem de

il

vardr.

Ylann

karakterini bilmeyen elini ona uzatr ve helk olur. Bunun

iin bir kimse, sahbe-i kirm iinde Abdurrahman ibn Avf (radyallah anh) gibi zengin olanlar vard, diyemez. Demek ki, zenginlik ayb deildir. Bu, una benzer ki, ocuk, ylanlarn hlini bilen
bir kimsenin ylanlar tuttuunu, sepet iinde topladn grr ve
yumuak olduu ve ele
geldii iin tuttuunu sanp, kendisi de
tutar ve helk olur. Maln tedbiri betir:

ho

Maln

ne

iin

yaratldm

bilmektir.

Sylediimiz

gibi.

yemek, giymek ve meskeni olmak insann bedeni iin zaruri ihtiyalardr. Beden de hisler iin, hisler de akl iin, akl da kalb iin
olup, Allah Tel'y tanmakla sslenmesi iindir. Bunu bilince,
mala ihtiyac kadar gnln balar ve ihtiyacn da faydalarna ka-

vuur.

Mal elde etme sebeplerini gzetir. Bylece

2
helilerden ve mrvveti gideren rvet, dilencilik,

haram ve phamam paras

ve buna benzer eylerden olmamasna dikkat eder.

htiyacndan

bulundurmamak iin miktarn gzetir.

htiyacndan fazla olan, yni hiret in ona lzumu olmayan, ihtiyac olanlarn hakk bilir. htiyac olan birisini grnce, ihtiyacndan fazlasn esirgemeyip ona verir. Isftr yapacak hli yoksa da, ih3

fazla

tiya yerinde esirgemez.

Harcamay,

vermeyi gzetir. Yetecek kadar kullanr, aza

kanaat eder. hell olan yerde sarfeder. nk hell yere sarfetmemek, hellden kazanmamak gibidir.
4

Kazanmada,

harcamada ve saklamada yi niyetli olur. Burada iyi niyet, kazandn, rahat ibadet etmek iin dnmek, elde
etmediini zhd ve dnyay hakir grmek iin elde etmektir. Bunun
5

KMYA YI

506

SAADET

dnmekten koruyup, Allah Tel'nn zikri ile

ugratrmaldr. Yannda bulunan mal saklamaktan niyeti, din yolunda olan mhim ihtiyalar iin ve dinine zarar gelmemesi iin oliin

de kalbi, onu

maldr. Hatt ihtiya bekleyip, sarfetmeyi dnmelidir. Byle

olunca, mal ona zarar vermez. Onun maldan nasibi zehir deil, il
Bir
olur. Bunun iin Ali Mrtez (radyallah anh) buyurdu ki:
kimse yeryzndeki btn mallar elde etse, ama Allah iin elde
etse, isterse insanlarn en zengini olsun, o kimse zhiddir. Hepsini
verse, fakat Allah iin vermese zhid deildir. O hlde niyet, ibadet ve hiret olursa, helya gitmesi de, yemek yemesi de ibadet olur
ve hepsi iin sevab alr. nk din iin bunlara da ihtiya vardr.
Fakat iler niyete gredir. nsanlarn ou bunu yapamadklarndan,
kurtulu aresini, ilc bilemediklerinden bilselerdi yapmazlarmaldan elden geldii kadar uzak durmalar daha iyidir. nk maln okluu gaflet ve uyuuklua sebep olmasa da, hiretteki
dereceyi drr. Bu ise byk bir ziyandr.

Abdurrahman ibn Avf (radyallah anh) vefat edince, ok mal

brakt. Sahbeden bazs. Biz onun brakt maldan onun iin
korkarz, dediler. K'b- Ahbr (radyallah anh) de'di ki: Sb-

konuma Eb

Zer'e (radyallah anh)

kemii

gitti.

Kzgn

dar

olarak
kK'b' (radyallah anh)
(radyallah anh) evine

dvmek iin
aramaya balad. K'b kat ve Osman'n
girdi ve Osman'n (radyallah anh) arkasna sakland. Eb Zer (radyallah anh) de ieri girip, Abdurrahman'n (radyallah anh)
t, eline bir

deve

alp,

braktnn

ne zarar var diyen sen misin? deyip, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir gn Uhud'a gidiyordu. Ben de yannda
idim. Buyurdu ki: Ey Eb Zer!. Buyur y Reslallah, dedim.
ve sonuncudurlar. Ancak sanZenginler, kyamette gayet
dan, solundan, nnden, arkasndan maln Allah yolunda saanlar
birka misli altnm olsa ve
haritir. Y Eb Zer, Uhud
hepsini Allah yolunda versem ve ldm gn yanmda yarm gram
altn kalsa istemem () buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) byle buyuruyor, sen ise byle sylyorsun, yalan sylyorsun, syledi. Byle dedi ve kimse ona cevap vermedi.

aa

dann

gn Abdurrahman ibn Avf n (radyallah anh)" ticaret kervan Yemen den geldi. Medine grlt ve kalabalkla doldu. Aie
(radyallah anh) Bu nedir?, dedi. Abdurrahman'n (radyallah anh) develeridir, dediler. -Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) doru syledi deyip. Abdurrahman'a (radyallah anh) haBir

(1)

III/230.

TOPLAMANIN LACI

DAHLLK VE MAL

507

ber gnderdi. Kalbi bu sz ile megul olarak Aie'nin (radyallah

anh) huzuruna geldi ve Reslullah ne buyurdu?, dedi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Cenneti bana gsterdiler. Ashabmn fakirlerinin acele ile Cennete girdiklerini, kotuklarn grdm. Abdurrahman'dan baka hibir zengin grmedim. O
se yryor, elleri ve ayaklar zerine srnyor. Cennete girmeye
J
acele ediyordu. Nihayet o da Cennete girdi ( ) Abdurrahman (radyallah anh) bunun zerine, Bu develeri ve stlerindeki ykleri
Allah yoluna verdim, btn kleleri azd ettim. Belki ben de onlarReslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
la beraber girerim, dedi.
.

buyurdu:

mmetimin zenginlerinden en nce Cennete

meyi istemem. Bunlar yaparken

namaz

ve cemaati

girersin.

karmasam da

yine istemem. Niin istemezsin?, dediler. Kyamette ey kulum,

nereden kazandn, nereye sarfettin, hangisini Allah iin verdin, deyip beni durdurmamalar iin, dedi ve O sual ve hesaba dayana-

mam, buyurdu.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kyamet gn haramdan mal kazanm vp harama sarfetmi olan bir kimseyi
getirirler ve Cehenneme gtrrler. Malm hellden kazanp, harama harcam bir bakasn getirirler ve Cehenneme gtrrler. Ma-

haramdan kazanm ve helle sarfetmi bir bakasn da getirirler ve Cehenneme gtrrler. Sonra drdnc olarak hellden kazanm, helle ve Allah yoluna sarfeden birisini getirirler. Bunu tutun denir. nk bu mal kazanrken, abdestte, rk' d a veya secdede eksiklik yapm, vaktinde klmam, artlarn gzetmemi olabilir. Y Rabbi, hellden kazandm, helle ve senin yoluna sarfettim. Hibir farzda eksiklik yapmadm. Belki ipek giymitir. yi ata
binmitir ve sslenmitir. vnme ve gsterili yrmtr. Y
Rabbi, hibir farzda kusur lemedim. Bu malmla vnmedim, der.
Bir yetimin, miskinin, komunun veya akrabann hakkn gzetmemi olabilir, denir. Y Rabbi, hellden kazandm, helle ve senin
yoluna sarfettim. Farzlarda kusur etmedim. Bu malla da vnmedim
ve hibirisi hakknda da kusur etmedim, der. Sonra bu saylanlar
gelirler ona taklrlar ve derler klt Y Rabbi, ona bizim aramzda
mal ve nimet verdin. Ona bizim hakkmzda sor! Her birinden bir bir

ln

krn

yap. Bylece sorulur

Bu sebeptendir
(1)

IH/230.

(*).

ki hibir din

by
(2)

zenginlie

III/228.

zenmemitir.

508

KMYA YI

SAADET

gibi hesab vardr. Belki mmetin ncs olan

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) fakirlii
bunun iin istemitir. Bylece mmetine fakirliin zenginlikten iyi

nk azb olmasa

da,

olduunu anlamalarn

mrn

ibn

yukardaki

gstermitir.

Husayn (rahmetullahi

aleyh) der

ki:

Benim Reslul-

lah (sallllah aleyhi ve sellem) ile samimiyetim vard. Bir gn.

Ftma hastadr, haydi ziyaretine gidelim, buyurdu. Kapsna gelince, kapy ald ve Esselm aleykm, girebilir miyiz?
buyurdu. Y Reslallah! zerimde eski bir bezden baka hibir ey yoktur, dedi.
ve bedenini onunla rt, buyurdu. Buyurduunuz gibi yaparsam ayaklarm plak kalyor, grnyor, dedi. Eski
bir elbise ona verip, bana sardrd ve sonra ieri girdi ve Aziz
yavrum naslsn? buyurdu. iddetli hastaym ve izdi rap ekiyorum. Izdrabm
da artnyor. Bu hasta halimle bir ey bulup
da yiyemiyorum. Ala da daha dayanamyorum, dedi. Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) alad ve Ac ekme, Allah'a yemin
ederim ki, bu nc gndr
hibir ey koymadm. Ben Allah Telft indinde senden kerimim. stesem elbette verirdi. Fakat
hireti dnyaya tercih eyledim. Sonra eliyle arkasn okayp, Sana mjdeler olsun ki. Cennet teki kadnlarn seyyldesi, efendisisln,
buyurdu. Fir avun un kars Asiye ve sa aleyhlsselamn annesi
Meryem yle deil midir?, dedi. Onlardan her biri kendi alemindeki, memleketindeki hanmlarn seyyldesi, sen se btn dnyadaki
kadnlarn seyyidesisin. Siz Cennetin her yerinde en ssl saraylarda oturursunuz. Orada ne nilti, ne znt, ne megale olur. Amcaolu ve efendin olandan raz ol. nk seni yle birisine
ettik ki, dnya ve fthirette o da seyyiddir ( l ), buyurdu.

Ban

alm

azma

mn

Anlatrlar

sa

aleyhisselma, Senin yannda bulunmak isterim, deyip beraber gittiler. Bir derenin yanna geldiler. tane ekmekleri vard. Oturup birer ekmek yediler. sa aleyhisselm derenin kenarna gitti. Geri dnnce tek ekmei grmedi
ki,

bir

kimse

ve Kim ald?, diye sordu. Bilmem, dedi. Oradan gittiler. ki yavrusu olan bir geyik geldi. sa aleyhisselm birine seslendi, yanma
geldi. Onu kesti, kzartt v6 doyuncaya kadar yediler. Sonra Diril,
dedi. Allah Tel'mn izni ile dirildi. Bunun zerine o adama dnp
Bu mcizeyi sana gsteren Rabbim iin syle ki, o ekmek ne oldu?,
buyurdu. Bilmem, dedi. Oradan gittiler. Sulu bir vdiye ulatlar.
sa aleyhisselm onun elini tutup, ikisi de suyun zerinde yryerek getiler. Bu mcizeyi sana gsteren Allah iin syle, o ekmek
ne oldu?, buyurdu. Bilmiyorum, dedi. Oradan gittiler, akl ta
(I)

111/236.

BAHLK VE MAL TOPLAMANIN LACI

500

ok olan bir sahraya geldiler. sa aleyhisselam o talan toplad ve

Allah'n izni ile altn olun buyurdu. Hepsi altn oldu. Altnlar e
ayrd ve Bir ksm benim, bir ksm senin, bir ksm da ekmei
alann, buyurdu. O adam grd altnlara tama' ederek Ekmek
bendedir-, deyip, ikrar

etti.

sa

aleyhisselam Hepsi senin olsun-, bu-

yurup onu brakt ve gitti. ki kimse yanma geldi. Onu ldrp altnlar almak istediler. Beni ldrmeyin de, bu altnlar e takgnderelim bize yiyecek getirsin, dediler.
Bu adam gitti. Yiyecek ald ve kendi kendine, Korkarm bu altnlar alr gtrrler. Ben bu yiyeceklere zehir kataym. Onlar yesinler ve lsnler de btn altnlar bana kalsn, dedi. O iki kii ise,
Ne mnasebet, ona altn vermeyiz. Gelince onu ldrelim ve altnlar biz alalm, dediler. Geldii zaman onu ldrdler. Sonra yemek yediler. Kendileri de ldler. Altnlar olduu gibi kald, tsa
aleyhisselam oradan geiyordu. Al tnlan ve kiinin de orada lolduunu grd: Buyurdu: Dnyay sevenler byle olur. Dnyadan saknnz. O hlde bu hikyeden anlalyor ki, std ve tecrbeli olsa da, mala bakmamak daha iyidir. htiya miktar
etrafnda dolamamaldr. nk ylan tutmakla uraan, sonunda
ylann elinde can verir.

sim edelim,

dedi. Birini

dnda

YEDNC
Mevki ve

ASIL

Hamet (Byklk)

Sevgisinin ilac
helk olanlann ou, makam, mevki, hamet arzusundan, iyi anlmay ve insanlar tarafndan vlmeyi sevdiklerinden
helk olmulardr. Bu yzden de benlik, dmanlk ve byk gnahlara dmlerdir. ehvet galib olunca, din kesilmi oldu. Kalb de,
nifak ve kt ahlka brnm oldu. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu ki: -Makam ve mal kalbdeki nifk, suyun tereotunu bytt gibi bytr- (). Yine buyurdu: ki a kurt bir
koyun srsne, makam ve mal sevgisinin bir Mslmann kalbine
yapt zarar kadar zarar yapamaz ( 2 ). Ali'ye (radyallah anh)
buyurdu: nsanlar iki ey helk etti, Hev ve isteklerine uymak
3
ve vlmeyi sevmek- ( ). Bu fetten kurtulabilen, n aramayan, tannmamaya ve bilinmemeye kanaat edendir. Nitekim Allah Tel,
Biz hiret sadetini, yeryznde ykseklik ve makam istemeyenle4
re veririz- ( ), buyuruyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
eski elbibuyurdu: Cennet ehli, tozlu toprakl, sa sakal
seli olurlar. Kimse onlar kymet vermez; sultanlarn sarayna girmek isteseler, ieri brakmazlar; evlenmek isteseler, kimse onlara
kz vermez; konusalar, kimse szlerini dinlemez. Onlarn hakik
Bil ki,

karm,

arzular gslerinde coar, kaynar. Eer onlarn nurunu btn

nsanlara taksim etseler, hepsine yetiir- ( 5 ). Yine buyurdu: ok
toz toprakl, elbisesi yamal kimseler vardr ki, Allah Tel'ya and
vermez-.
verir ve Cenneti isterlerse onlara verir, dnyay isterse
Yine buyurdu: mmetimden ok kimseler vardr ki, sizden bir altn, bir gm veya bir avu buday isteseler vermezsiniz. Allah
Tel'dan Cenneti steseler verir. Dnyay steseler vermez. Ona
gstermez ( B ). mer (raddnyalk vermemesi, onun
yallah anh) cmide idi. Muz' (radyallah anh) alarken grd.

aaln

(1), (2),

(4)

23

IH/241.
Kasas: 82.

(3)

(5),

(6)

IH/239.

MEVK
-Niin

alyorsun?

VE

HAMET SEVGSNN

dedi. Reslullah'dan

1UCI

Bil

(sallllah aleyhi ve sel-

-Riyadan az bir ey irktir ve Allah Te&l simsiz

mttekileri sever. Kaybolsalar, kimse onlar aramaz, gelseler kimse
onlar tanmaz. Onlarn kalbleri hidyet kandilleridir. Btn phe
ve zulmlerden kurtulmulardr C 1), buyurdu, dedi.
lem)

duydum

ki:

brahim Edhem (rahmetullahi aleyh) buyurur: hret ve iyi

namla anlmay seven, Allah'n indinde sdk deildir. Eyyb aleyhisselm buyurur:

Sdkn doruluun
i

alameti, hi kimsenin ken-

talebesinden bir
istememektir. Ubeyy ibn K b
grup, arkasndan gidiyordu. mer Iradyallah anh) onu kam ile
dvd. Ey Emire'l-Mu minin, ne yaptna dikkat et, dedi. Bu, arkada olanlar iin zillet ve aalk, ndeki iin ise fitne ve vesvese
olur, buyurdu. Hasan- Basri (rahmetullahi aleyh) buyurur: Arkalbi yerinde durmaz.
Eyyb
kasndan insanlar giden
aleyhisselm bir yolculua kt. Arkasndan bir grup insanlar gitti.
Buyurdu ki: Allah Tel iin bunu sevmediimi, O'nun gazabndan korktuumu bilmez misiniz?. Sfyn- Sevri buyurur: Eski olsun, yeni olsun halkn parmakla gsterecei elbiseyi giymeyi byklerimiz kt bilmilerdir. Onlarn bahsetmeyecekleri ekilde giymelidir. Bir-i Hf buyurur: nsanlarn kendisini tanmasn seven kimselerden, dinine zarar gelmeyen ve rsv olmayan kimseyi
tanmyorum. Her eyin dorusunu Allah Tel bilir.
disini

tanmasn

ahman

MAKAM VE HAMET NE DEMEKTR?

maln

kendisine mlik olmak, onlara tasarruf etmek

ve eli altnda tutmak olduu gibi, ihtiam ve makam sahibi olmann
mns da, nsanlarn kalblerine mlik olmaktr. Yni eli altnda
olup, kalblerine te'sir ve tasarruf etmektir. Kalb bir kimsenin emrinde olunca, beden ve mal da ona uyar. Kalb iyice inanmadka,
bir kimseye teslim olmaz. O kimsenin azameti, bykl, kendinde bulunan bir olgunluk, ilim, ibadet, gzel ahlk, kuvvet, tasarruf,
yahut da insanlarn byk bildii bir ey sebebi ile dierinin kalbine yer eder. Buna inannca, kalbi onun emrinde olur ve steyerek
ona itaat eder. Onu dil ile ver ve medheder. Vcudunu onun hizmetinde bulundurur. Kle, efendisinin tasarruf ve emrinde olduu
gibi emrinde olup, maln ona fed eyler. Bu ise, mrid olup. dost
lr, n ve makama tutulmu olur. Hatt klenin emir altnda buZenginlik,

(1)

III/240.

KMYA YI

Maln

SAADET

olmas, btn ihtiyalarn onunla elde edilmeindendir. Makam da byledir. Hatta makam elde edilince, mal
kazanmak da kolay olur. Ama hasis bir kimse mal ile makama kavuaym derse bu gayet zor olur.
1

sevgili

Maln

helak olma veya alnma, kullanlma ve bitme korkusu vardr. Makamda ise bunlar yoktur.
2

Mal.

sknts

ekmeden artmaz. Makam

se derece derece ykselir. Kimin gnln kazanrsan, cihan dolar, seni ver. dierleri de seni grmeden sana gnl balar. Ne
kadar tannrsan, makamn, hretin o kadar yaylr. Ve sana tbi
oianlar o kadar artar. O hlde btn arzu ve emellere kavuturduiin, makam ve mal sevilir. Bununla beraber insann yaradlnda, hibir zaman gidemeyecei memleket ve ehirlerde de isminin
ve makamnn sylenmesini, bilinmesini sevmesini sevme arzusu
vardr. Bunun gibi btn dnyaya sahip olmay da ister. Halbuki
bunlara muhta olmadn bilir. Bunda byk bir sr vardr. Bunun sebebi udur ki; insan, melekler cevherindendir ve ilh iler
3

ticaret

ve ziraat

Nitekim Allah Tel buyurur: Ey habibim. onlara de ki

rh, Rabbimin bir emridir. Onu Rabbim bilir (I, O halde, Allah
Tel ile olan
okluundan, hkimiyet aramak tabiat
icabdr. Bylece herkeste bu dnce olur. Nitekim Fir'avun, Ben
sizin Rabbinizim ( 2 ), dedi. Bylece herkes tabii olarak rab olmay
sever. Rubbiyyetin Irab olmann mns, hep O olsun ve ondan
bakas olmasn, demektir. nk bakas ortaya karsa, kendisi
eksik olur. Nitekim gnein stnl, bir tane olmas ve her yeri
sahibidir.

ballnn

onun aydnlatmasdr. Bir gne daha olsayd, gne iin noksanlk

olurdu. Onda bulunan bu stnlk, var olan ulhiyyen hususiyetidir. Hakikatta var olan da O'dur. Varlkta O'nunla O'ndan bakas yoktur. Var olan her ey O'nun kudreti ve nurudur. O hlde
O'nunla olmak deil, O'na tbi olmu olur.

Nitekim gnein ziyas gnee tbidir ve gnein karsnda

onun ziyas olmaktan baka varl yoktur ki, onunla beraber olsun, ortaya ksn ve gnete bir noksanlk olsun. nsann da tabiatnda, her ey kendi olmak, arzusu vardr. Buna imkn olmaynca,
bri o kendisi olmak istesin. Yni onun emri olsun, onun tasarrufu
ve iradesi olsun. Fakat bundan da cizdir. nk var olanlar iki

ksmdr:

ksm

Bir
yledir ki, insann te'sir ve tasarrufu ona ulaamaz,
kkler, yldzlar, melek cevherleri, eytan vasflar, yerin altndakiler,

okyanuslarn dibindekiler. dalarn derinliklerindekiler

(1)

17

lsr:

85.

(2)

79

Nzit:. 24.

gibi.

MEVK VE HAMET SEVGSNN

LACI

813

\
hepsine hkmetmek tasarrufunun kudreti altnda olmasa da
hepsini ilminin tasarrufu altna almak ister. Onun iindir ki, yer ve
gn melektunu, deniz ve Karalardaki alacak halleri bilmek
ister. Nitekim satran oyununu bilmeyen bir kimse, bakalar
oynarken nasl oynadna dikkat eder. nk bu da bir eit hakimi-

lim

ile

yettir.

ksm

insanlarn tasarruf edebildikleridir. Yeryz ve

onda olan bitkiler, hayvanlar, canszlar ve insanlar gibi. Kudretin
ve hkimiyetin stn olmas iin bunlarn hepsine sahip olmak, mkalbidir.
lik olmak ister. Yeryznde olanlarn en iyisi insanlarn
Onu da kendi emrine almak, ona hkim olmak ve daima kendi is-

kinci

li

ise,

anmalarn

ister.

Makam da bu

FASIL
HALK.

Eer

MEVK

VE

bir kimse;

da varsa ve bu da,

MAKAM TALEBNDE YANLI YOLDADIR

Rablk dvasnda bulunmak insann yaratlnilim ve kudretsiz olmazsa, ilim

renmek

bir s-

tnlk olduundan ve ilim renmek makbul olduundan, makam

ve mal istemek de makbul olur. nk bu da kudreti istemektir.
Kudret ise bu stnlk ve ilim gibi Allah Tel'nn bir sfatdr.
Kul ne kadar kmil ve stn olursa, Allah Tel'ya o kadar yakn
olur derse,

cevabnda

deriz

ki:

lim ve kudretin ikisi de kemldir ve Rablk sfatlarndandr.

Fakat insann hakik ilme kavumas mmkn olduu hlde, kudretin hakikatna kavumas mmkn deildir. lim yle bir kemldir ki, elde edilmesi hakikat itibariyle mmkndr ve kendisiyle
gider. Fakat, kudret elde edilemedii hlde edildii zannedilir. Ve
olan kudret,
kendisiyle gitmez. nk mala ve insanlara

bal

lmle biter, lmle biten eyler ise devam eden slih ilerden olmaz ve buna kavumak iin zaman geirmek cahillik olur. O hlde
kudretten elde edilecek olan miktar, ilim iin ie yarayacak olandr. lim ise, kalb ile bulunup, bedene bal deildir. Kalb ise sonsuz
ve ebedidir. Alim bu dnyadan gidince, ilmi kalr. O ilim yle bir
nur ki, onunla Allah Tel'y grr ve yle lezzete kavuur ki,
Cenne kavumak lezzeti bunun yannda az kalr. lmin bir eyle lgisi yoktur ki, lmle o da kalmayp gitsin.
nk ilim, ne mala ne de insanlarn kalbine baldr. Bilkis
Allah Tel'nn ztna, sfatlarna,^ mlk ve melektuna, ciz, vcib ve muhl olanlardaki acaib maklta bal

Kmy-y

Sadet

F. 33

KlMYA-YI saadet

514

ve hibir zaman vcib varl lzm olan),

muhal lyokl olmaz. Muhal de ciz olmaz. Fakat yaratlmlara ve
yok olacaklara bal olan bilgilerin bir kymeti yoktur. Lgat bilgisi
gibi lgat yok olabilir. Bunun kymeti kitab ve snneti anlamaya
sebep olduundandr. Kitab ve snneti [yni Kur'n- Kerim i ve
hadis i erifleri anlamak ise, Allah Tel'y bilmeye ve O'nun yolundaki geitleri amaya sebep olur. O hlde deiebilen ve yok ola-

deimez

ebedidir. Asla

bilene ait ilimler

maksat deildir.

Bilkis eceli ilimlerden olup, de-

ilerden olan ilimlerdir. Ayn zamanda Allah Tel'dandr. O ise ezel ve ebedidir. Onda deiiklik olmaz. O hlde
ezel olanlar ne kadar iyi bilirse, Allah Tel'ya o kadar yakini

vam eden

slih

olur. lmi hakikidir kudreti ise hakik deildir.

o da devamllardan olur.

eit vardr

ki,

tin eiinden

kurtulmaktr.

Bu

ise

Ancak kudretten bir

hr olmak ve ehve-

Zira ehvete esir olan kimse, onun kulu, klesi olur. Onun her
ihtiyac eksiklik olur. O hlde o ihtiyalardan kurtulmak ve ehvetlerine hkim ve kaadir olmak bir keml ve stnlktr. Bu keml.
Allah Tel'nn ve meleklerin sfatlarna yakndr. Bu yzden de-

ve muhta olmadan uzak olur. Deime ve

muhta olmadan ne kadar uzak olursa, o kadar ok meleklere benzemi olur. Demek ki, keml hakikatte ilim ve mrifet ile, sonra da
hrriyet ve ehvetlerden kurtulmakla oluyor. Geri mal ve makam
keml, stnlk grnrler, ama deildirler. nk lmden sonra devam etmezler.

imeden, bozulmadan

Hulsa insanlar kemli istemede mzurdurlar. Hatt belki, vazifeleri budur; buna me'mur edilmilerdir. Fakat hakiki kemli istemekte cahildirler. Hepsi de hakik olmayan kemle srtlarn dayamlardr, byk ziyan etmilerdir. Bunun iin Allah Tel, Asra yemin olsun kl. insan ziyan ve zarardadr (*), buyuruyor.

FASIL
MAKAMIN KF MKTARI MEZMM

DELDR

Mal tamamen kt olmad, yetecek

olduu, ok olduu zaman kalbin de ona dalmas
kadar hiret
olduu iin, hiret yolunu kestii gibi, makam ve mevki sahibi olmak da byledir. nk insan iin, bir kimsenin kendisine hizmet
Bil ki,

makam mal

gibidir.

az

etmesinden, bir arkadandan yardm grmesinden, hakkn zlimlerden alacak bir sultana muhta olmasndan kurtulu yoktur. Byle olunca, insan onlarn kalbinde iyi ve itibarl bir yer tutmak is-

(1)

103

Asr: 1-2.

MEVK VE HAMET SEVGSNN

LACI

te

bu maksadn elde edilmesi iin insann kalbinde rtbe ve

makam arzusunun bulunmas cizdir. Nitekim Ysuf aleyhlsselm,
Elbette ben koruyucuyum ve bilgiliyim, buyurdu. Bu kadar bir
istek kalbinde bulunmazsa stad, talebe okutamaz, talebenin de
kalbinde bu istek bulunmazsa staddan, hocadan ders okumaz. O
hlde yetecek kadar rtbe ve makam sahibi olmak, yetecek kadar
mal olmak gibi mubahtr.
ter.

Fakat makam drt yolla istenebilir. kisi haramdr, ikisi mu*

bahtr. Haram olan ikisinden biri, ibadetini bakalarna gstermek
iin, makam sahibi olmaktr. Bu, da haramdr. Riya da byledir. nsanlara gsteri iin deil, ibadeti yalnz Allah iin yapmaldr. Riya
iin makam istemek de haramdr. kincisi, olduu gibi grnmeyip,
kendinde bulunmayan sfat kendinde var imi gibi gstermek iin,

makam

sahibi olmak.

Mesel, ben seyyidim veya filn meslei bilirim der. Fakat aslnda yle deildir ve bilmez. Bu da, sret-i haktan grnp mal elde etmek gibi olur. Mubah, olan iki yol da unlardr: Makam isten
fakat makam iin hileye tevessl etmez ve ibadet gsteriinde bulunmaz. Dieri de Makam sahibi olmak iin
ve gnahn gizler. Zira aksi takdirde sultann yannda rtbe ve makam sahibi olamayacaktr. Buna ruhsat vardr. Ancak gizlemesi kendini bid ve
zhid tantmak iin olmamaldr.

fkn

MAKAM VE RTBE SEVGSNN LCI

I

KURTULMANIN ARESll

Makam
tiya

ba

sevgisi kalbde galib olunca, kalb hasta olur ve ilca hgsterir. nk bu sevgi, mal sevgisi gibi sahibini riyaya,

yalana, hileye, dmanla, hasede, egoistlie bencillik 1 ve gnaha gtrr. Hatt bu ondan da fenadr. nk bu, insann yaratlnda daha ok vardr. Mal ve rtbeyi din ve dnya
saadetine yetecek kadar elde ederse ve bunda taknlk yapmazsa,
o kimse hasta deildir. nk hakikatta mal ve makam deil, dini

mnfkla,

bakmdan rahatl sevmi

Fakat

makam

ve rtbeyi, daima
insanlann, kendisini dinlemeleri, ona uymalar, ona inanmalar,
nerede ve ne hlde olursa olsun, insanlarn ondan bahsetmesini dnenin bu hastalna il almas, yni bu dncelerden kurtulmak iin tedavi grmesi farzdr. Bu il da ilim ve amel terkibidir.
olur.

lm il, makam sahibi olmann dnya ve dindeki zararlarn

dnmekle olur. Dnyadaki zarar, daima makam iin insanlara
uymaya,

kalblerini

Umduu makam

almaya

eline

urap sknt

gemeyince

ve mezellet iinde olur.

zelil olur.

Eline geerse,

daha

s-

KMYA YI

5ie

tnn

larnn

ister,

SAADET

hased eder. Bylece skntya,

niyetlerini

bozmaya^urar. Onlarn

dmanla
hile

dmanve dmanlklarn^
ve

dan kurtulamaz. Onlarla husmet ettiinde malub olursa mezellete der; galib gelirse beks yoktur, devaml deildir. nk makam; insanlarn gnln almaya, gzne girmeye baldr. nsanlarn gnl ise abuk deiir ve deniz dalgas gibi kabarr, sner.
Zayf bir eref olup, idarecilerin kalbine gelen kt bir dnce ile
deiiverir. Hele valilik gibi azledilme vaziyetinde olanlar her an
tehlikededir. Zira kendinden byk rtbelinin aklna gelen bir d-

nce ile hemen azledilir ve zelil olur.

Demek ki, dnyada da hrette de sknt vermektedir. Bunu isteyenler az dnceli, ksa grl olanlardr. Fakat basireti mkemmel olan bir kimse, bilir ki, btn yeryz doudan batya kabtn insanlar
etse, yine sevinmez. nk lnce hepsi elinden kacak. Ksa bir zaman sonra ne kendisi kalr, ne de ona secde edenler. Gemi sultanlar gibi olur ki, adn anan kimse bulunmaz. Bylece bu birka gnlk padiahlkla ebedi padiahl kaybetmi olur.

dar kendisine
kendine secde

verilse,

rahatlk ve huzur iinde

olsa,

nk kalbini makama balayann kalbinden Allah sevgisi gider.

br dnyaya gidenin kalbinde Allah sevgisinden baka bir ey
galib olursa, azb uzun srer. lim ile olan il bunlar bilmektir
ve dnmektir.

Ameli olan il iki ksmdr: Birincisi, makam sahibi mehur ise

oradan kamak ve tanmad bir yere gitmektir. Bu en iyisidir.
nk kendi ehrinde uzlet ederse, insanlar, makam terkettiini
rendiklerinde ona zarar verebilirler. Makam, yni insanlarn
kalbinde yer etmeyi terketmenin
dikleri

almeti, kendisi iin kt syle-

veya mnafklk yapyor dedikleri zaman kalbinde bir skn-

olmaz. Eer kendisi iin, bir ktlk yapmtr derler de,

hepsi yalan olsa da bunun telfisine urap, insanlarn kendini fena sanmasndan kurtarmaya urarsa, bu makam [hreti sevgi-

t hsl

sinin hl yerinde

olduunu

gsterir.

melmet yolunu seip, kendini insanlarn gznden drecek iler yapmaktr. Haram yemek deildir. Nitekim baz

Dier

ahmak

il da,

kimseler, her trl rezaleti yapyorlar ve kendilerine mel-

bereketlenmek iin ona

selm vermeye gitti. Valinin geldiini uzaktan gren zhid, ekmek
ve salata isteyip, hemen yemee balad. Byk byk lokmalar
yutuyordu. Vali, onun byle hrsla yemek yemesini grnce, ona
sarsld ve geri dnd. ehirde bir bakas kabul golan
rp, insanlar ona kotular. Bundan kurtulmak iin bir gn hamamdan karken bakasnn gzel bir elbisesini giyip kt. Bir
yerde durdu. Yakaladlar ve taa tuttular. Elbiseyi geri aldlar ve bu

mi

diyorlar. Bir zhid

ball

vard. ehrin

valisi

MEVK VE HAMET SEVGSNN

LACI

517

bakas arap renginde su iip, bakalarna

arap iiyor gibi grnd. Makam lyni insanlar nazarnda makbul olmal arzusunu krmak byle olur.

hrszdr,

dediler. Bir

BEENLMEY

VE VLMEY SEVME LE NSANLARIN

AYIB LAMASINI RKN GRMENN LCI
IBUNLARDAN KURTULMANIN ARES!

sini

eriata uymayan ileri yapsa bile, insanlarn kendisini vmeve kendisinden hep iyi bahsedilmesini, kt i ileyip ayblan-

gereken yerde, insanlarn kendini aybamasn irkin gren

kimsenin de kalbi hastadr. nsanlarn kalbinde vlme ve ktlenmede zevk veya znt hsl olmas sebepleri bilinmeyince ilc
belli olmaz. vlmeden lezzet almada drt sebep vardr.

mas

nn

BRNC SEBEP:

Biraz nce, insan kendi kemlini sever, noksa-

sevmez demitik. vlme ise kemli gsterir. Kendi kemlinde phe edip, tam lezzet almayabilir. Ama bakasndan duyunca, phesi kalmaz, rahat ve huzura kavuur. Lezzeti tamam olur.
Kendinde kemlin kokusunu bulunca, kendinde Rubbiyet eseri grr.

ise

Rubbiyet

ise

yaratl icab

Ayblanmasn duyarsa,
O hlde, lim, doru szl,

sevgilidir.

eksikliini anlar ve bu yzden zlr.

kimseden vlme ve ayblanma duyarsa, elem

ve rahatn daha iyi anlam olur. Ama basiretsiz bir kimseden duyarsa o lezzeti alamaz. nk phesi onun sz ile gitmez.
adletli,

mehur

bir

syleyenin kalbinin onun emrinde olduunu^ kalbinde o kimsenin yeri ve makam bulunduunu gsterir.
Makam, gnllerde yer etme, sevilen bir eydir. Eer bunu yksek
makaml biri sylerse vmesinin lezzeti ok olur. nk kalblere
bir kimsenin vyer etme derecesini bununla daha iyi anlar.
mesinden ise bu lezzeti alamaz.
le,

Aa

NC

SEBEP. vlmesi, bakalarnn gnllerini de

fethet-

mesine bir iaret olur. nk o byle medhedilince, bakalarna da

geer. Hele kalabalkta, sz tesirli ve makbul kimse verse daha

DRDNC SEBEP
dan

aa olduunu

szne

gsterir.

inanlmadn

hamet bakmndan onolsa, hamet sevilir. Her

Kendisini venin

Kahr

ile

de

bildii hlde, ihtiya icab olsa da vlmeyi

cak ve kimsenin kabul

hibir lezzet almaz.
le bilinirse,

kurtulma areleri gayret

ile

imdi

kolayca elde

sebepler byedilir.

KMYA-YI saadet

ia

kurtulu aresi kendinin kemline in anm amalidir. Ve

dnmelidir ki, syledii bu sfatlar iiim ve vera' sahibi olduu
iin sylyorsa, bu slatara ve bu sfatlar verene sevinmelidir. O
kimsenin szne deil. nk onun demesiyle bunlar artmaz ve
Birinci

<

eksilmez. Filn kimse zengindir, beydir ve dnyal yerindedir, deyip vseler, o kimse, byle syleyenin szyle deil de, bunlar bulunduu iin memnun olmaldr. Hatt lim, kendi ilmini ve ver'iru
bildii hlde, son nefes korkusuyla, yine de sevinemez. Bu bilinmeyince, her ey yok. gibi saylr. Yeri, Cehennem olacak kimse ise nasl sevinebilir? Ver' ve ilim gibi sfatlarn kendinde
bilen, bu sfatlarla vld zaman sevinirse, aklszlk etmi olur.
Bu, bir kimsenin kendisine, bu ok kymetli bir kimsedir, i organlar tr ve misk gibidir, der; kendisi ise iinde necaset, dalak ve ci-

bulunmadn

er olduunu
ise

bilip,

onun bu yalan sz

ile

sevinmesine benzer.

Bu

tamamen aklszlktr.

Makam, hamet ve bunlar sevmeye kavuma

sebeplerinden
kurtulmann areleri de sylendi. Ama seni ktleyene darlman
ve kzman cahilliktendir. nk doru sylyorsa melektir, bile bile
yalan sylyorsa eytandr. Yalan sylediini bilmiyorsa eek ve
eblehtir. Aliah Tel insan, eek, eytan ve melek olabilecek ekilde yaratt. Onun szne zlmene ne lzum var? Eer doru
sylyorsa, sende bulunan bir eye zlmen eksiklik ve kklk
olur. Bu kusur ve eksiklik din bakmndan ise, onun sz ile deildir. Dnya bakmndan ise ve kendisi dinini seven ve kayranlardan ise, onun iin ayp deil, hnerdir.

udur

syledii sz hlden birindedir

ve efkatle sylyorsa, bu sz iin
ona teekkr etmelidir. Nitekim bir kimse, koynunda ylan var dese, ona
haber verdii iini teekkr edersin. Din iin olan bir kusur ise ylandan fenadr. nk hiret felketine sebep olur. Mesel

de

ki,

bir

padiahn huzuruna kmak

ban

iin giderken, bir

kimse sana, pis

nce stn
temizle dese, sen de stne bana bakp
gerekten onun dedii gibi necs ve pis olduunu grsen, bu vaziyette padiahn huzuruna kmak felket olur ve sana yle syleyen kimseye teekkr edersin. nk seni bu tehlikeden kurtarmtr. Bundan maksad seni ayblamak da olsa, doruyu syledii iin
sana faydal olmutur. Onun ayblamas ise, kendi dinine dokunan
bir cinayettir. O hlde sana faydal, ona zararl olan bir eyde kzmak art deildir. Eer yalan sylyorsa, demek ki senin birok kusur ve ayblann bilmemektedir. O hlde memnun olmalsn ki, Aliah Tel dier kusur ve ayblann rtyor ve o kimse de sevablarn sana hediye ediyor. Seni vm olsayd, ldrm gibi olurdu.
seviniyor da, hediyeye zlyorsun? Byherif,

MEVK VE

HAMET SEVGSNN

LACI

519

yapanlar iin zne, rhuna ulaamayan, ekle bakan kimselerdir.

Aklllar, aklszlardan bugne ve ekline bakmazlar. Velhsl, insanlardan tam' sklp atlmaynca bu hastalk kalbden gitmez.
le

VLME VE KTLENMEDE NSANLARIN DERECELER

nsanlar, kendinin vlme ve ktlenmesini
receye ayrlrlar.
.

duymada

drt de-

BRNC
kr

Bu

DERECE: Avam byle olup, vlmeye sevinir, teekktlenmeye, ayblanmaya kzar ve kt cevap verirler.

eder,
ise derecelerin en ktsdr.

KNC

DERECE: Zhidler olup, vlmeye sevinir, ayblanmaya kzar ve belli etmezler. Grnte ikisini de bir tutar, fakat kalbden

birini sever, birini sevmezler.

NC

DERECE: Takva sahiplerinin derecesi olup, vlmeyi

ve ayblanmay, kalb ile ve dil ile beraber tutarlar. Ayplanmalarndan kalblerinde kzma hsl olmad gibi. kendini vene de ok
kymet vermezler. nk kalbleri vmeye ve ayblamaya bakmyor. Bu byk bir derecedir. Birok bidler bu dereceye ulatn
zannederler ve yanlrlar. Bunun almeti de, ayblayan onun yannda ok oturursa, kalbine venden daha ar gelmemektir. Bir ite
kendisinden

yardm

istiyorsa,

ona kendisini

vene

yardm

etmek-

ten daha zor gelmemektir. Eer ziyaretine geliyorsa, kendisini venden az gelmesi kalbine gelmemektir. Bir kimse onu zerse, sanki
kendisini seven kimseyi zmler gibi zlmelidir. Kendisini ven,
iin kalbine hafif gelmemelidir. Bu ise
kt bir i ilerse, o
gayet zordur. Nitekim bazan yle olur ki, bid gururlanarak, ben

yapt

ona beni zemmetmekle gnaha girdii iin kzyorum, der. Bu se

eytann aldatmasdr. Zira bakalarn zemmederek gnaha giren
niceleri vardr ki, onlara byle kzmak aklndan bile gemez. Bu,
nefsi bir kzgnlktr, din iin deildir. Cahil olan bir bid byle incelikleri bilmediinden skntlarla elde ettiini de kaybeder.

DRDNC DERECE:

Sddklann derecesidir. Kendini veni

dman, ayblayan dost bilirler. Bundan fayda elde ederier: Biri
kendi aybn ondan renirler. Ayblayan kimsenin sevablan bunlara verilir. Dieri de ayb ve ona benzer ilerden abuk temizlenmeye onlar sevk ^ve tevik eder. Hads i erifte, Oru tutana, gece
namazn klana, sofu olana korkular olsun. Bunlardan kurtulanlar,
kalbi dnyadan kesilmi, vlmeyi sevmeylp, ayblanmay sevenlerdir. O, buyuruldu. Bu hads i erife gre, i gayet zordur. n(1)

IH/252.

KIMYA-YI SAADET

520

k bu dereceye kavumak kolay kolay ele gemez. Hatt, kalbinden vmeyi ve ayblamay ayrp, zahirde ayrmayan ikinci dereceye

kmak

bile

ok zordur.

Ekseriya grnen ey, bir ide mrid ve kendini venin tarafn

tutmak, hatta hareketleri ile bunu belli etmektir. Nefsine sonuna
kadar dman omayan bu son dereceye kavuamaz. Bir kimseden
bir aybn duyunca, sevinmeli, o kimsenin akl ve zeksna gvenmeli, bunu dmannn bakas tarafndan ayblanmas gibi kabul
etmelidir. Bu ise pek az olur. Hatt bir kimse hayat boyunca ven
ve aybiayan bir tutmaya urasa, bunu, ok zor elde edebilir. Burada tehlikeli olan tarat, vlme ve ayiblanmay ayrnca, vlmeyi
istemek kalbde daha fazla olmasndandr. Bunun iin deiik davranr, hatt ibadetlerine riya karmaya balar. Gnah ile buna
kavuacan bilirse, gnah da iler. Reslullah'n (sallllah aleyhi
ve sellem) -Oru tutanlara, gece namaz klanlara korkular olsun- ('), buyumas. bunun iin olup. vlmenin kkleri kalbden
temizlenmedike abucak gnaha dlebilmesidir. Fakat ayiblanmay kt bilmek, vlmeyi sevmek, bir fesada sebep olmadktan
sonra haram deildir. Yalnz fesada, gnaha sebep olmamas gayet
zordur! nk insanlarn gnahlarnn ou, vlmeyi sevmek ve
ayblamaya kzmaktandr. Daima insanlarn dncesi byle sregelmitir ki, yaptklarn insanlarn grmesini isterler. Bu arzu galib olunca, yakmayan, uygunsuz iler de yapar. Yoksa riyaya te- *
vessl etmeden halkn gnln ve iltifatn kazanmak istemek ha-

ram

deildir.

(1)

III/251

SEKZNC

ASIL

Tat ve badetteki Riydan

Kurtulmann aresi
Allah Tel'ya yaplan ibadet ve tatlarda riy yapmak byk
gnah olup, irke, yni Allah'a ortak komaya yakndr. Zhidlerin
kalbinde, bir ibadet yaptklar zaman insanlarn bunu bilmesi ve
onlar zhid tanmasn istemekten byk hastalk yoktur. badetten maksat insanlar olunca, bu ibadet olmayp; insanlara tapmakkendi
tr. Allah Tel'ya taparken, bunu da istiyorsa irk olup,
ibadetinde bir bakasn Allah Tel'ya ortak etmi olur. Nitekim
Allah Tel, Allah' grmek isteyen, amel i slih ilesin ve Rab-

bine ibadette ortak kabul etmesin O), buyuruyor. Yine buyuruyor:

Korkular olsun ki, namaz gevek, geliigzel ve gsteri (riy) ile
klarlar

2 ).

Bir kimse, Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) Kurtulu

hangi eydedir? deyince, Allah'a ibadet ederken, insanlara gste-

buyurdu. Yine buyurdu: Kyamet gn

Albir kimseyi getirirler. Ne kadar ibadetin vardr? denir. Canm
lah yolunda fed eyledim, Allah yolunda harb ederken ldm der.
Yalan sylyorsun, filn kimse kahramandr desinler diye harbe

ri yapmamaktadr

gittim

<

),

aln Cehenneme gtrn,

denir. Bir

bakasn

getirirler.

Ne

amelin var? denir. Neyim varsa sadaka verdim, der. Yalan sylCehenyorsun, filn kimse cmerttir desinler diye vermisin, aln
neme gtrn, denir. Bir bakasn getirirler. Ne amelin var? denir.
lim, Kur'n- Kerim okuttum, rettim ve ok skntlar ektim der.

kimse limdir desinler diye rettin? aln

Cehenneme gtrn, denir. Yine buyurdu: mmetim in, kk
irkten korktuum kadar bir eyden korkmam. Kk irk nedir,
4
Yine buyur), buyurdu.
y Reslllah?. dediklerinde, Riydr
du: Kyamet gn Allah Telt Ey mriler riykrlarl kim in
ondan isteyiibadet yaotysanz onlarn ..yann a gidin,
niz ( 5 ), der. Yine buyurdu: znt maarasndan Allah Tel'ya

Yalan sylyorsun,

filn

karlnz

Kehf:

(I)

18

(3)

IH/253.

110.

(2)

107

(4). (5)

M'n: 4-7.

III/254.

IMYA-YI SAADET

522

snrz-,

Y Reslllah, znt maaras nedir? diye sorduklarnda, nsanlar grsn ve duysunlar diye Kur'n- Kerim okuyanlarn Cehennemde bulunacaklar bir vdidir (*) buyurdu. Yine
buyurdu: Allah Tel buyurur: badet eden ve bakasn bana ortak koanl Benim ortaa ihtiyacm yoktur. Hepsi ortak kotuuna
olsun ( 2 ). Yine buyurdu: Allah Tel, iinde bir zerre riy bulunan ameli kabul etmez ( 3 ). Muz (radyallah anh) alyordu,
mer (radyallah anh) Niin alyorsun?, dedikte, Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) az bir riy irktir, diye duydum,
dedi. Hadis i erifte geldi ki: Mrilere Iriykrlaral kyamet gn bir ses gelin Ey mri. ey alak, ey gaddar! Amelin zayi oldu.

Mkfatn
ara

ibtl edildi. Git,

kim

iin

yaptysan

kardn

ondan

).

eddt

ibn Evs (radyallah anh) diyor: Reslullah' (sallllah

-aleyhi ve sellem) grdm alyordu. Y Reslllah, niin alyorsunuz?, dedim. mmetimin irke gideceinden korkuyorum! Pufa,
Ay'a ve Gne'e tapmazlar, fakat bakalarnn grmesi iin ibadet

buyurdu. Yine buyurdu: Hibir glgenin bulunmad

gn. Ar n glgesinde bulunanlardan biri, sa eliyle sadaka verirken sol elinden saklayan kimsedir ( 8 ). Yine buyurdu: Allah Tel yeri yaratnca, yer titredi. Teskin iin dalar yaratt. Melekler,
Allah Tel dalardan kuvvetli bir ey yaratmad dediler. Sonra
dalan delmek iin demiri yaratt. Sonra demiri eritmek iin atei
yaratt. Sonra atei sndrmek iin suyu yaratt. Sonra havaya, suyu dondurmasn emretti. Bunun zerine melekler birbirlerine muhalefet edip, Allah Tel'ya yarattklarnn en kuvvetlisi hangisidir, diye soralm dediler. Allah Tel, sa eli ile sadaka verdiini
sol eli bilmeyen insandan kuvvetli bir ey yaratmadm,
buyurdu
7
( ). Muz
(radyallah anh) der ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu: Allah Tel gkleri yaratmadan nce, yedi melek yaratt. Sonra gkleri yaratt. Her melei bir ge verip, gk
kaplarnn
vazifesini onlara verdi. Yeryznde bulunup,
insanlarn amellerini yazan melekler ki, bunlara hafaze melekleri
denir, kulun sabahtan akama kadar yapt ameli ykseltirler, birinci kat ge karrlar. Kulun amelini ver ve o kadar ibadet ediyor ki, nuru gnein ziyas gibidir, derler. Birinci kat gkteki melek,
bu amelini gtrnz, yzne arpnz, der. nk bert, gybet edenleri beklerim. Allah Tel bana, gybet edeni brakma, yoksa ameli
sana geer buyurdu. Sonra gybet etmemi bir kimsenin amelini karr, ikinci kat ge kadar kar. Oradaki melek, bu ameli gtr.
ederler

),

kapcl

(D.

(2).

(6)

III/254.

(3),

(4)

III/254.

(5)

III/254

(7)

III/255.

255.

 TAAT

VE BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

binin yzne vur.

nk bunu dnya

iin

yapm,

523

toplantlar-

da insanlara vnmtr, bana onun amelini geri evirmei emretnatiler, der. Bir bakasnn amelini kanr. inde sadaka, oru ve
maz bulunur. Hafaze melei onun nurundan aar kalr, nc
kat ge knca, oradaki melek: Ben kibir iin vazifeliyim, mtekebbirlerin amelini geri eviririm, bu kimse kendini insanlardan
byk tutard, der. Sonra bir bakasnn amelini^karrlar. Drdnc kat ge kadar ykselir. Oradaki melek ben ucb iin vazifeliyim,
onun ameli ucbdan (yni kendini beenmeden) kurtulmu deildir.
Onun ameli benden geemez. Sonra bir bakasnn amelini ykseltirler.

amel,

teslim edilecek gelin gibi ssl olur. Beinci

gtrrler. Oradaki melek, o ameli sahibinin yzne

damada

ge

kadar
arpn ve boynunu vurun. nk ben hased (kskanlk, ekememezlik) ile vazifeliyim. lim ve amelde kendi derecesine kana hased ederdi, der. Sonra bakasnn amelini ykseltirler. Onda, namaz,
oru, zekt, hac ve umre bulunur. Altnc ge kadar engelsiz kar.
Oradaki melek, bu ameli gtrn, yzne arpn. nk bu kimse,
bel ve sknt sahiplerine acmaz, hatt sevinfrdl. Ben ise rahmet
meleiyim. Rahmetsiz ameli geri evirmeyi bana emrettiler, der.
Sonra bir bakasnn amelini ykseltirler. Onda namazn, orucun
kat

nafaka, cihad. ver' bulunur. Gne gibi parlar. Nru gklere yaylr. Ona kimse engel olmaz. Yedinci kat ge gelince, oradaki melek, bu ameli geri gtrn, sahibinin yzne vurun. Kalbini
mhrleyin. nk o bu amel ile Allah Tel'y istemedi. Bundan
maksad, limlerin yannda yer ve te'sir kazanmak ve isminin ehirlerde sylenmesi idi. Byle olan riykrdr. Allah Tel, mrlnin, riyakrn amelini kabul etmez, der. Sonra bakasnn amelini
ykseltirler. Yedi gkten de geer. Amelinde gzel ahlk, zikir ve
tebih olur. Gkteki btn melekler, bu temiz ameldir ve lhlsldr
diye hidlik ederler. Hak Tel, siz onun amelini, berrise kalbini
bilirim. O bu ameli benim iin yapmad. Kalbinde baka niyeti vard. Ben ki, AHahm, lanetim ona olsun, buyurur. Meleklerin hepsi
lnet okurlar ve senin ve bizim lnetimiz onun zerine olsun derler. Gkler de, bizim lnetimiz onun zerine olsun derler. Yedi kat

tamam,

gkler ve yedi kat gkte olanlar da ona lnet ederler

gibi

daha nice eyler riy hakknda

ban

().

Bunun

bildirilmitir.

nne emi, zhidlik iddia

(radyallah anh)
eden bir kimse grd. Ey efendi, ezik boynunu dz tut; hu, kalbde olur, boyunda deil, buyurdu. Eb Umme, mescidde secdede
alayan birisini grd. Acaba cmide yaptn bu ii, evinde de
yapyor musun? buyurdu. Ali (radyallah anh) buyurur: Mrl-

mer

(1)

IH/255

256.

KMYA YI

524

nin

iki

SAADET

almeti vardr: Yalnzken tenbel olup,

gayretli ve istekli olur.

Medh

edince, fazla

insanlan

grnce

amel yapar, ktleyince

Karln

de az yapar. Bir kimse Sid ibn Mseyyeb'e,

Allah
Tel'dan almak iin ve insanlarn kendini vmesi iin mal veren
hakknda ne buyuruyorsunuz?, diye sorduunda, Allah Tel'nn
kendisini

dman tutmasn

hlde, Allah Tel'dan

ister mi?, dedi.

bakas

iin

Hayr, istemez,

yaplmayacak ii

dedi.

niin ya-

mer

(radyallah anh) bir kimseyi kam ile dvp sonra, Gel, ksas yap, beni dv, buyurdu. Sana ve Allah
Telya baladm, dedi. Byle ey olmaz. Ya bana bala .hakbileyim, yahut da orta olmayan Allah Tel'ya bala
buyurdu. Fudayl buyurur: Br zamanlar, amelde riy ederlerdi
imdi ise yapmadklarn yapm gibi gstererek riy yapyorlar
Katde (radyallah anh) buyurur: Kul riy yapnca, Allah Te
l: Bakn benim kulum benimle nasl alay ediyor? der.
par?, buyurdu.

kn

RY LE
Riynm

YAPILAN

LER

hakikati, kendini insanlara zhid ve bid

tantmak

ve-

ya insanlar arasnda makbul olup, onlarn gnllerine yer etmek

ve bylece hrmet ve tzim beklemek ve kendisine iyi gzle bakmalarn salamaktr. Bu da dinde zhidlik ve byk olan eyleri
onlara anlatmak ve aklamaktr. Bu da be cinstir:

BRNC CNS:

Gece uyumuyor gstermek iin yzn sar ve solgun yapar. Kendini zayflatp etin mchede yap-

tn bildirmek
lah

Beden

iledir.

Yzn mahzun ve ask tutar, hiret ve Alkorkusundan byleyim demek ister. San taramaz. Gya bunu
ister.

yapacak zaman olmadn bildirmek ister. Kendinden ve dnyadan bahsetmez; alak sesle konuur; kalbinde vekar olduunu; dudaklarn kuru brakmakla da orulu olduunu bildirmek ister. Bunu, insanlarn sanmas iin yaptndan, nefsi bu su ve lezzetlere
kavumak arzusunda olur. Bunun iin sa aleyhisselm, Oru tutan, kimse, san taramal, gzne srme ekmeli, dudan yalayp orulu olduunu kimseye bildirmemelidir, buyurdu.

KNC

CNS:

Elbise le olan riydr.

nsanlarn zhid sanmala-

ksa, ekilsiz ve yrtk elbiseler giyer.

Mavi elbise giyip, sofilere ait seccade ^ve yrtk elbiseler giyip, so-^
fuluk ne demek olduunu bilmeden sofu geinmek ister. Yahut saaltna zr balar ve abdestte ihtiyatl olmad hlde, ihtiyatl grnmek iin daima ayakkabl gezer, yahut kymetli elbise

in ynden

elbise, kt,

rnn

taylasann uzatr, lim klnda grnmek ister.

Mrailer elbise hususunda iki ksma ayrlr: Bir ksm avamdan

giyer,

sarn

TAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

S25

Rabul grmek isteyip ve daima yrtk, eski ve yamal elbise giyerler.

Hatt bunlara, ince keten elbise ve hell olan krk giysene desegelir. Kabul etmezler. nk o zaman haller, bu teklif onlara
da.
kn zhidlikten piman oldu, diyeceinden korkarlar. Bir
hem avamdan, hem de sultandan ve dierlerinden kabul grmek
ister. Bu ksmda olan kimse, eer eski elbise giyerse,, sultann gznde hakr grnr, sslenirse, halkn gznde kk grnr.
Bunun iin, ince ynl elbiseler ve izgili kumalar elde etmeye
slih kimselerin giydii gibi giyinir. Halkn kendisine bakmasn salar. Elbisesi ise zenginlerin elbisesi kymetinde olup, sultanlar da hakaretle bakmazlar. Byle yapanlar birtakm ahmaklardr. Zira bu yaptklarnn halka tapmak olduunu bilmezler. Belki
bilseler de korkmazlar..

ar

ksm

urap

NC CNS: Konuma

olan riydr. Mesel daima dudakmldatp, hep zikir ettiini bildirmek, yle grnmek ister.
oynaEvet zikrediyor olabilir. Fakat kalb ile zikrederse ve
mazsa yapamaz. Bunun iin zikrettiini gstermemekten korkar.
ile

duda

mrf ve nehy-i mnker yapt eylere, yalnzken

riayet eylemez. Yahut, sofilerin olur olmaz szlerinden bahsedip,
tasavvuf ilmini iyi bildiini sanmalarn ister. Yahut daima ban
nsanlara emr

eik

bulunduunu gstermek ister.

yahut Mslmanlarn Mslmanl bilme-

tutup ve sallayp, vcd hlinde

Yahut souk ah

eker,

meleri sebebi ile daima zntl grnr, yahut birok hikyeler

ve hadsler syleyip ilminin ok olduunu ve ok byk zatlar grdn, ok yerlere gittiini bildirmek ister.

DRDNC CNS:

Tatta riyadr. Uzaktan gelmekte olan birinne eer, rk

sini grnce, namaza daha ok dikkat eder,
ve secdelerde daha ok elenir, etrafna baknmaz, insanlarn yannda sadaka verir ve byle iler yapar. Yrrken yava yava ginne eer. Yalnzken sr'atli yrr, sanasoluna bader ve
kar, uzaktan birinin geldiini grnce hemen yavalar.

ban

ban

BENC

CNS: Mridinin ve talebesinin ok olduunu gsterir.

Eraf ve emirlerin yanna gelip selm vermesini, onunla bereketlenmelerini, meyihin ona hrmet etmesini ve iyi gzle bakmalarn
.

kzd

zaman, sen kimHatt bunu dili ile de syleyip, birine

sin, kimin mridisin, stadn kimdir? Ben yle pirler grdm, ka
sene filn stadn huzurunda bulundum, sen kimi grdn ki, gibi
szler syler. Bu sebeple, ok skntlara katlanr ve riy sarholuuyla her sknt ona kolay gelir. Hatt baz rahibler yemeini bir
ister.

nohut mikdarma kadar drr ki, insanlar, btn yedii bu kadardr deyip, onu medh etmelerini ister. badet ve zhidlik hususunda olduklar iin btn bunlar haramdr. nk zhidlik Allah

520
iin

KMYA-YI SAADET

olmaldr. Fakat ibadet olmayan bir eyle insanlarn kabuln

almay

dar

nk gzel elbise giyip,

ve
kmak
ssl elbiseler^ giymek mubahtr. Hatt snnettir. Bununla gzelliini ve, mrvvetini izhar ediyor, zhidliini deil. Hatta
lgat ilminde, nahivde, hesabda, tbda ve din ilimlerinden olmayan
ilimlerde ve tat iin olmayan eylerde stn olduunu gstermek
ve rtbe

istemesi cizdir.

mubahtr. nk bu riy makam iindir. Makam sahibi olmann

hududu amayacak ekilde olmasnn mubah olduunu anlatmtk. Fakat tat ve ibadet iin riy olmaz. Reslullah .(sallllah aleyhi ve sellem) bir gn
kmak istedi. Ashb kendisini bekli
yordu. Kpteki suya bakarak
ve sakaln dzeltti. Aie

dar

sarn

(radyallah anh), Y Reslllah, niin byle yapyorsun?, diye

sorunca, Evet, Allah Tel, din kardelerini grmek iin sslenen kulunu sever O), buyurdu. Reslullah'dan (aleyhisselm) grlen bu hareket aslnda din iindir. nk, kendini, insanlarn
gzne ve kalblerine dzgn gstermek, onlar ekmek ve kendine
uydurmakla vazifeliydi. Fakat bir kimse halk iin sslense de ciz
olur, belki de snnet olur. Bunun faydalarndan biri de, kendini sa sakal kark bulundurur ve mrvveti gzetmez, hakknda gybet ederler, nefret ederler ve buna o sebep olmu olur. Riy ibadette olursa iki sebeple

haram

olur:
'3

olduu gibi grnmeyip, insanlara ibadet hususunda muhlis olduunu gsterir. Kalbi insanlara baktndan,
muhlis deil,
mflis olduu anlalr. nsanlar, kendilerine byle
davrandn
Biri,

anlaynca, onu sevmez ve ona yz vermezler.

Dieri,

namaz ve oru Allah

(azze ve celle) iin olan ibadetlerdir.

iin bunlar yaparsa, Allah Tel ile alay etmi olup, ciz
ve zaif bir kulu, maksat Allah Tel olan bir ide, maksat edinmi
olur. Bu, padiahn nnde hizmet ediyor gibi ayakta durup, mak-

Kul

sad

bakmak olan kimseye benzer. Padiaha,

hizmetinde olduunu gsterir, maksad ise baka eydir. Bu ise padiah ile alay etmek ve oynamak demektir. nk onun huzurunda, ona hizmetten daha mhim maksat edinmitir. Bunun gibi, riy
ile namaz klan, aslnda rk ve secdeleri bakasna yapyor. Eer
secde ile bir kimseye tzim etmek muradnda ise ikre irk olur.
Lkin insann tzimi. kabul maksad olduu sebepledir. Ama Alklelere ve cariyelere

lah Tel'ya secde etmekle, bu kabule de

na ak irk deil, gizli irk denir.

(1)

IH/259.

kavuacan

bilirse,

bu-

TAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES -

527

RY'NIN DERECELER
Riynn
aslda

birok dereceleri vardr.

Bazlar pek byktr. Bu fark

olur:

BRNC

ASIL: Riyay istemek, sevap istemeksizin olur.

Namaz

klp

oru tutmas gibi. Yalnz olsa bunlar yapmayacakt. Bu ok

byk riydr ve cezas da byk ve iddetlidir. Namaz ve oruta

bunlar yapmayadereceye yakndr. Bu zayf niyet onu Allah

sevaba da niyet etse ayndr. nk yalnz

cakt. Bu da birinci

olsa,

Tel'nn azabndan kurtaramaz. Ama sevab niyeti fazla olursa ve

yalnz iken de bu ibadetleri yapyorsa, fakat bakasnn grmesine
seviniyor ve daha ok yapmaya gayret ediyorsa, byle ibadetin yok
olmayacan, sevabnn verileceini mit ederim. Gsteri ve riya
ise ona azb olunur, yahut sevabndan o kadar eksiltilir. Ama
her iki niyet de ayn olur, biri dierinden fazla olmazsa, bu irk

tamamen kurtulamaz, cezasm eker.

ASIL: Riy yaplan ey tattir. Bu da derecedir:
Bu ise mnafklarn
Birinci Derece: mann aslnda riy olur.
imandr. Onun kyamette hli, kfirden daha zordur. nk o da,
kalbden kfirdir. Grnte ise bunu rtmektedir. Islmiyetin ilk
zamanlarnda byle kimseler ok idi. imdi ise daha azdr. Ama
olur.

Zahir haberlerine gre

KNC

zndk
na

ve mlhidler, eriata ve hirete inanmayanlar, aktan bumuhalefet edenler de bu mnfklar gibi olup ebedi Cehennem-

de olurlar.
kinci Derece: badetlerin aslnda olan riyadr. nsanlarn yannda abdestsiz namaz klmak veya oru tutmak ve fakat yalnzken
bunlar yapmamak da, byk riydr. Fakat imann aslndaki riy
gibi deildir. Velhsl, Allah Tel'ya yakn olmaktan ziyade kullara yakn olmak isteyenin iman ok zayftr. Kfir deilse de,
lm vaktinde, tevbesiz giderse, kfrden korkulur.

mann

ve farzlarn aslnda olmayp, snnette

olan riyadr. Ayblanmamas veya vlmesi iin, gece namaz klar, sadaka verir, cemaata gider. Arife ve Aure gn, pazartesi ve
perembe gnleri oru tutar. Hatt der ki: Bu bana vcib olmasayyapmazdm. Bir sevab beklemiyorum, herhalde azb da olmaz.
Hayr, byle deildir. nk bu ibadetler Allah Tel iindir. nsanlarn bundan pay yoktur. Eer bunu insanlar iin yaparsa, Allah Tel iin yaplmas gereken bir ide insanlara ncelik vermi
olur. Bu ise Allah Tel ile.-alay etmek olup, farzlar kadar iddetli
olmasa da, azba sebep olur ve snnete yaplan bu riy, ibadet eklindeki riyya yakn olur. yle ki: Birisini grnce, rk ve secdeleri daha iyi yapar, bir eye bakmaz, uzun sreler okur.
Cemaati

nc Derece:

KMYA-YI SAADET
bekler,

yalnz klmaz.

On

daha iyi olan verir.

de korur. Halvette oturur, ama btn bunlar Allah
safta durur. Zekatta

Oruta diliin
in deil, insanlarn ayblamasndan korktuu

NC

iin yapar.

ASIL: eitli eyler iin mrailiktin

elbette riyl bir

maksad

olur.

Bu da

nk mrnin,

derecedir:

Riyadan maksad bir makam sahibi olup, ondan

fsk ve gnaha gemektir. Emanet, takva, phelilerden kama gibi
hller gsterip, valilik, kadlk, vsilik, vedia, emanet ve yetim malna yed-i eminlik gibi makamlara kavumak ve sonra hyanet etmek gibi. Yahut zekt ve sadaka iin kendisine mal ve para verip,
hakk olanlara teslim etmek, yahut hac yolunda fakirlerin ihtiyalarn karlamak, yahut hankhtaki sofilerin ihtiyalarn grmek,
yahut mescid, misafirhane ve imretlere sarfetmek iin yle grnr. Yahut da, meclis kurup, kendini zhid gstererek, gz koydukadnn, kendisine yz vermesini ister, onu elde etmeye alr.
Yahut vaaz meclisine gider ki, maksad kzlara ve gen olanlara
Birinci Derece:

bakmak olup ve bunun

gibi gayet irkin iler iin

yle

grnr.

Bylece Allah yolundaki ibadeti, ileyecei

gnahlara let ediyor.

Bunun gibi, bir kimse bir mal veya kadnla onu thmet altnda brakrsa, mal sadaka verir, takv sahibi grnp, o thmeti stnden atmak iin, kendi maln veriyor, nerede kald ki, bakalarnn
maln almaya hell demi olsun dedirtir.
kinci Derece: Maksad bir mubah olur. Vaizlik elde etmek gibi. Bunun iin, kendini zhid gsterip, kendisine bir ey vermeleri
yahut bir kadnn onunla evlenmek istemesi gibi maksatlar gder.
Bu da, ncekiler gibi olmasa da, yine Allah Tel'nn gazabna
duar olur. nk bu da, Allah iin olan tati dnya karna vesile
etmi oluyor. Halbuki tat Allah Tel'ya yaklatran yol ve hiret
saadetine erimek iindir. Bunu dnya iine let ettii iin hyaneti

byk olur.
nc Derece: Bir ey istemez, fakat zhid ve slihlere baklan hrmet nazar ile kendisine bakmalarndan kanmaz. Mesel
hzl hzl yrr, birisini grnce yavalar, ban nne eip, eyhler gibi yrr, kendisinin cahil, gafil olduunu gstermez ve dier
insanlar gibi dinde sz sahibi olduunu belirtmek ister. Yahut glmesini saklayp, lzumsuz eyler yapyor dedirtmez. Yahut souk ah
eker ve elem izhr eder. Yahut ban nnden kaldrp istifar
eder ve Sbhnallah bu insanlarn gafletinden! Bizde ne gaflet
olur ki, bamz ndedir! der. Allah Tel onun kalbindekini ve
yalnz olsayd bu teessr ve istifan yapmayacan bilir. Yahut yannda gybet edilir ve nsann bundan mhim ileri vardr, kendi
gybeti ve aybn dnmek daha iyidir*, deyip gybet etmediinin

TAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

629

sylenmesini ister. Yahut teravih namaz, gece namaz klanlar,

perembe ve pazartesi gnleri oru tutanlar grr ve kendisi yapmazsa, ten bel ve gevek deneceinden korkarak onlara uyar. Yahut Arife ve Aure gnleri oru tutmaz da, susaymca su mez ve
orulu imi gibi grnr. Yahut bir kimse, buyurun yemek yiyelim,
dedikte, zrm var, yni oruluyum der ve yemez. Bununla iki ktl bir araya toplam olur: Biri, mnafklk olup, orulu olmahlde, oruluyum demesi, dieri ise ben aka orulu olduumu sylemiyorum, ibadetimi ^ gizleyip, oruluyum demiyorum da,
zrlym diyorum, deyip muhlis olduunu bildirmek ister. Bazan
da sabredemeyip su ier; ama bir zr beyan edip. Gece rahatszdm, onun iin bugn oru tutamadm, yahut filn kimse orucumu

atrd-, der. Fakat riy olduunu anlayacaklar zaman sylemez,

bir mddet durur ve sonra sz baka taraftan aar. Mesel, Anne
yrei ne yufkadr. ocuu bir gn oru tutsa sanki lecek sanr,
der. Yni annesinin hatr iin oru tutmadn hissettirmek ster.
Yahut da nsan oru tutunca, gece, tez uykusu gelir ve geceyi ihy
edemez, der. Bunun gibi szlerle, eytan, dili zerinde dner durur,
dilini o hareket ettirir. Bu. riynm pislii iinde olduundan, zavall
cahiller de bunu anlamazlar. Bilmiyor ki, kendinin asln ve kklerini skyor ve riy ile
ibadetlerini ziyan ediyor. Bunlar riynm

ak

bilinenleridir.

Riynn yle

eitleri

vardr

karncann

ayasesinden bile gizlidir. Zekiler ve limler bile onu anlamazlar.

Nerede kald ki, akl az olanlar anlasmF

nn

KARINCANIN AYAININ SESNDEN DAHA

ki,

GZL OLAN RY

Baz riyalar ikr olur. Bir kimsenin insanlar arasnda gece

namaz klp yalnz iken klmamas bu cinstendir. Bundan daha gizlisi udur ki, gece namaz klmak detidir, fakat yannda birisi bulunursa daha sevinli ve daha hafif olur. Bu riy da aktr, herkes
anlayabilir. Bu, karncann yrmesi gibi anlalmayacak ey deildir. Bundan da gizlisi vardr. Mesel sevinci artmaz ve kendini hafif hissetmez. yle ki: Her gece namaz klar ve hlinden bunu belit
etmez. Fakat riy kalbde, demirin iindeki ate gibidir. Bunun eseri, insanlarn onun bu sfatta olduunu bilmeleriyle memnun olave kendinde rahatlk bulaca vakit meydana kar. Bu Memnuniyet ve rahatlk, kalbinde rtl olarak riynm bulunduunu
gsterir. Bu memnuniyeti iyi bulmayp, zntyle karlamazsa, bu
gizli damar, harekete geerek gizil riy hlini alr ve bir sebeple

ca

insanlar

bunu

anlayabilir.

Klmy-y

Saftdet

F. 34

KMYA-YI saadet

530

im ile sylemezse, sureta

yle grnr. Kendini krk ve mahcup eder. Bylece gece uyank
olduunu anlarlar. Hatt bundan da gizlisi olur. nsanlarn bilmesine
de memnun olmaz. nsanlarn yannda sevin ve evki artmaz. Ama
riy kalbden tamamen ayrlmaz. Mesel yanna gelen bir kimse selm vermezse, kalbine neden selm vermedi diye bir ey gelir. Bir
kimse kendisine hrmet etmezse yahut bir ihtiyacn grmezse
alverite kendisine hi kolaylk gstermezse, yahut onu iyi yerde,
oturtmazsa kalbinde yine bir burkulma sezer, o ibadetleri gizli yapmasaydm imdi byle olmazd diye dnr. Sanki nefsi o gizli ibadeti sebebiyle hizmet olunmay ister. Velhsl, o ibadetin olmas ve
.

Aka sylemezse

ile syler,

gre beraber olmaynca, kalbi henz gizli riydan kurtulmu olmaz. nk bir kimseye bin altn verip, ondan
yzbin altn kymetinde bir ey alsa, bakalarna minnet etmez, boyun emez ve kimseden hrmet beklemez, hrmetin olup olmamasn ayn grr. nsanlar iin byle olunca, Allah Tel'ya ibadet
olarak niin
edip, ebedi sadete kavumak isteyen, bunun
kimseden hrmet beklesin? te en gizli riy budur.

olmamas kendine

karl

Kyamet gn mallar

ucuz
satmadlar m? steklerinizi yerine getirmediler mi? Size daha nce
selm vermediler mi? denir. .Yni btn bunlarla amellerinizin
aldnz ve hlis, srf Allah Tel iin amel etmediniz
demektir. nsanlardan kap, ibadetle megul olan bir kimse, Biz
fitneden katk. Korkanz ki bu ide fitne bizi brakmad. nk bir
kimseyi grdmz zaman, bize hrmet etmesini^hakkmz gAli (radyallah anh) buyurur:

size

karln

zetmesini istiyoruz, dedi. Bu sebeptendir ki, muhlisler ibadetlerini

gnahlar gibi gizlemilerdir. nk kyamet gn yalnz Allah iin
olandan bakas kabul edilmez. Onlar, hacca gidip, yolda saf altndan
renen kimsenin helk olma korbaka paralarn ie
kusu olduu iin, hlis altn elde eden ve ie yaramayan eyleri
atan ve ihtiya gnn gzeten kimseye benzerler. nsanlarn kyamet gnnden daha ciz kalacaklar bir gn yoktur. Bugn slih amel ilemeyen, o gn ziyandadr. Kimse ona yardm etmez. ba-

yaramadn

detini insan

veya hayvan grm,

ikisini bir

tutmaynca riydan

kurtulamaz.
Resul ullah

en

aleyhi ve sellem)

(sallllah

az en gizlisi irktir O) Yni, Allah

komaktr. Allah Tel'nn bilmesini

snn

bilmesi ibadetine te'sir eder.

(1)

IH/260.

buyuruyor:

Riynn

Tel'ya ibadette ortak ve

yeterli grmeyince, baka-

lAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

531

FASIL
BADETN BAKASININ BLMESNE SEVNMEK
NE ZAMAN CZDR
badetini bakalarnn bilmesine sevinen, riyadan kurtulamaz.
Ancak Hak Tel ile sevinme bundan haritir. Bu da drt ekilde
olur.
1

Kendisi

ibadeti gizlemeye niyet eder ve gizler. Allah Te-

o kimse istemeksizin izhr eder. ledii kusur ve gnahlar ise

Allah Tel aa vurmaz. Burada Allah Tel'nn ltuf ve ihsal,

nnn

kendisiyle

olduunu

bilir.

nk

ktlklerini gizlemekte,

Allah Tel'nn ltf ve ihsanna sevinmekte olup, insanlarn vmesine ve tevecchne sevinmez. Nitekim
Allah Tel buyuruyor: De ki: Allah Tel'nn Kur'n- Kerm
fazl ile ve slm dini rahmetiyle ve bunlarn gelmesi ile sevinsinler. Bu, onlarn dnyadan toplayp durduklarndan hayrldr (').
iyiliklerini gstermektedir.

Sevinir

aa

ve Benim kt ilerimi dnyada

vurmamas, hirette de gizleyeceini gsterir. nk Allah Tel, bu dn2

yada bir kulunun gnahn rtp, br dnyada onu

daha kerimdir, der.

rezil

etmekten

Kendisini

grdkleri

badetini

grp, kendisini medhedenin kendisine inanma-

zaman kendisi gibi ibadet yapp, sadet-i ebediyyeye kavuacaklarna ve kendisi de bu yolda sevab elde
edeceine sevinir. nk ibadetini gizlemek istemi ve istemeden
de aleni sevaba kavumutur.
sna, bu medh ve inanma

Allah Telnn emir ve yasaklarna

uyduuna, hrmet ettiine sevinir. Allah Tel'ya itate sevinip,
o kimse yanndaki mertebesine sevinmez. Bunun da almeti, bakalarnn tatn duyunca, kendi yapm gibi sevinmesidir.
ile

AMEL GDEREN RY
Ry

ya ibadetten nce, ya bitirdikten sonra, yahut da

ibadet arasnda olur. badetten nceki riy, ibadeti giderir. nk
tehlikesi

niyette ihls (yalnz Allah iin yapmak 1 arttr. Bu riy ile ihls
gitmi olur.
riy ibadetin kendisinde olursa, mesel riy olsun

Ama

diye vaktin evvelinde namaza balamas gibi. Yalnz iken de namaz

terketmezdi, fakat byle erHen de klmazd. Vaktin evvelinde /klma
sevab gider. Namazn kendi sevab gitmez ve namaz doru olur.

(1)

10

Ynus:

58.

KMYA-YI SAADET

532

namaza niyeti yalnz Allah Tel iindir. Nitekim gasbedievde namaz klan, asi olsa da farz eda etmi olur. Namazn

len bir
kendisine si

olmu

olmaz. Burada da, riykr

namazn

kendisinde
klarsa, sonra

etmi olur. Eer namaz ihls ile

aklna riy gelirse ve bunu aa vurursa, geen namaz boa
mez, fakat bunun cezasn eker.
deil, vaktinde riya

Derler

ki:

mi. Yni bu

git-

Bir kimse, Dn gece Bakara Sresini okudum, deizhr ettiidir. Bir kimse Reslullah'a (sallllah aley-

Her gn oru tutuyorum, deyince Ne oru tutuyorsun, ne tutmuyorsun () buyurdu. Byle syleyince ibadet boa
gider demilerdir. Bize gre iin dorusu yledir ki, Reslullah'm
(sallllah aleyhi ve sellem) ve
bn Mes'd'un (radyallah anh)
byle buyurmalar, bu szlerle ibadette riydan kurtulamadklarn
anladklarndandr. Ama ibadetleri riy iin olmazsa ibadet drst
olur ve tamam olan bir ibadet sonradan btl olmaz. Bu hadis-i erifin mnsn aklarken, Ara vermeden her gn oru tutmay yahi

ve

sellem).,

saklyor, demilerdir.

badet arasnda olan

yok ediyorsa,
namaz btl olur. Seyirlik bir ey olduunda veya kaybettii bir eyi hatrladnda yalnz olsayd namaz bozard. Burada utancndan

namaza devam

rlyj Niyetin asl, ibadeti

Bu namaz

nk ibadet niyeti gitmitir. Burada durmas insanlar iindir. Ama niyetin asl yerinde
kalrsa; fakat insanlarn grmesine de sevinirse, namaz iyi klarsa,
bu riy ile si olsa da bize gre namaz bozulmaz. Ama bir kimse
ibadetini grr ve bundan dolay yznde memnuniyet ve sevin
ediyor.

bunun

bozulur.

Muhasibi buyuruyor ki: Namaznn bozulup bozulmayaca ihtilfadr. Ben bunda tereddtlydm.
imdi zann- galibime gre bozulur diyorum. Sonra buyurdu: Bir
kimse* birisi Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem), Ben amelimi gizli tutuyorum, fakat duyulunca seviniyorum, deyince, Sana iki karlk verilir, biri gizli tutmak, dieri aikr olmaktr, buyurdu derse, cevabnda deriz ki: Bu hadis-i erif, mrsel hadslerdendir. snad, Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) dayanmyor. Olabilir ki, bununla, namazdan sonra duyulmas, grlmesi
sylenmitir. Yahut tatin izhrnda Allah Tel'nn ihsanna sevinmi olabilir. Bundan nce bunu anlatmtk. Burada delilimiz
olur ki, hi kimse, insanlarn bilmesi gnaha sebep olmasa da, karyni sevabn artmasna sebep olur da diyemez. Haris i Musz budur. Bize gre en
yledir ki, bu kadar seifadesi olursa,

iin Hris-i

ln,

(I)

IH/265.

TAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

533

amelde bir ey artmaz, niyetin asl da yerinde olur ve bu

niyete gre amel ederse, bu riy ile namaz bozulmaz.

vinmek

ile

KALB RYA HASTALIINDAN KORUMANIN LCI

Riy byk bir hastalktr. Tedavisi vcibtir, yni farzdr. Tam
mnsiyle iyilemez. nk yle bir hastalktr ki, insann kalbinin
miz^c ile karm, kalbinde kuvvet bulmutur. ok zor tedavi olur.
Bu hastaln kuvvetli ve ilerlemi olmasnn sebebi, insann kklkten beri bakalarn riy zere grmesi, kendilerini bakalarnn
gznde sslemelerine hid olmas, ilerinin hepsi veya ou byle
olduunu sezmesindendir. Tabii olarak ocuun kalbinde de bymeye, her gn artmaya balar. Akll bir insan oluncaya kadar bylece devam eder. Akl olgunlanca, bu iin zararl olduunu anlar.
Halbuki o huy det hlini almtr ve hkim mevkie gemitir. Onu
yok etmek gayet zor olur. Hi kimse bu hastalktan kurtulamaz.
Bununla mchede etmek herkese farz- ayndr. Tedavide iki makam vardr.

X
Birinci

Makam, mshil alp aslm ve kkn

maktr. Bu da

LM

ilim ve

LCI

amel

iten skp

at-

terkibidir.

nsan ne

yaparsa, yaparken ondan lezzet

iin
zaruri olarak bilir. Sonundaki zararn dayanamayacak derecede bulursa, ondan el ekmesi kolay. olur. Mesel balda ldrc zehir olduunu bilen, bal ok sevse de, onu yeasl makam ve itibar sevmek ise de, ana kk varmez. Riy n
dr: Birincisi, vlmeyi ve medhedilmeyi sevmek. kincisi, ktlenmekten ve ayblanmaktan korkmak. ncs, nsanlara tam' etmek. Bunun ^iin kylnn biri Reslullaha (sallllah aleyhi ve
sellem) Hamiyet ve bakasmn grmesi veya kendisinden bahsedilmesi iin cihd eden hakknda ne buyurursunuz?, cliye sorunca,
Kelime-i tevhidin yaylmas iin, galib olmas in cihd eden Allah yolundadr 0), buyurdu. Bundan isminin sylenmesi ve vl-

ald

yledir

ki,

yaptn

mesi

iin

yaplan cihdn

iyi

olmad

anlalyor.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Devenin diz

elde etmek iin gaz edenin gazdan nasibi niyetinden fazla
deildir ( 2 >. O hlde, riy bu kkten douyor. Fakat ihsanlarn
vmesini ok istemeyi krmak lzmdr. Bunun iin de fena hlinden bahsedilerek, kyamet gn kendisine herkesin huzurunda, Ey
riykr, en gnahkr, ey sapk! Allah Tel'ya, tati, insanlarn
nsanlarn gnlsenden bahsetmesine satmaktan utanmadn

ban

m?

(1), (2)

IH/268.

KMYA-YI SAADET

534

gzetmekten, Allah Tel'nn rzasna kavumamaktan, Allah Tel'dan uzaklap, kullara yaklamay tercih etmekten, insanlarn kabuln, Hak Tel'nn kabulnden ok sevmekten, insanlarn vmesi ile seni yaratann seni ayblamasna raz olmaktan
hay etmedin mi? Allah Tel'nn indinde senden alak kimse yoktur. nsanlarn rzasn arayp, onun iddet ve gazabndan korkmadn-, denileceini dnmelidir.
lerini

Akll

bir

kimse o gn

rezil

rsv

olmasn dnrse,

insanla-

vmesinin buna yardmc olmayacan anlar. 'Hele yapt tat

gelecekse, riy ile yok edilince
sevab kefesine konduu zaman
basmasna sebep olur. Bu riyada bulunmasaygnah kefesinin
d, peygamberlerin ve evliyann arkadalna kavuurdu. imdi bu
riy ile azab meleklerinin eline dm, onlara uzak olanlarla arkada olmutur. Btn bunlar insanlarn rzas iin yapt. Halkn
rzas ile elde edilemez. Birisi memnun ve raz olunca, dieri memnun olmaz. Biri verse, dieri sver. Eer hepsi kendini verse, onlarn eli ile ne rzk, ne mr, ne de dnya ve hiret saadeti artar.
Kalbini eitli eylere datmak, byle maksat iin azab ve gazab
tehlikesine atlmaktan byk^cahillik olur mu? Byle dncelerle,
kalbi daima uyarmaldr. Tam'n ilcn, mal sevgisi ksmnda anlatmtk. Kendini,, tekdir edip demelidir ki. bu taln' devam etmez.
Devam ederse mezellet ve minnetle olur, para iin Allah Tel'nn
rzasn karm olur. nsanlarn kalbleri, Allah Tel dilemeyince
elde edilmez. Hak Tel'nn rzasna kavuunca, o zaten kalbleri
onun emrine verir. Allah Tel'nn rzas elde edilmeyince ayb' ve
kusurlar ortaya kar, insanlarn kalbleri de ondan nefret eder.

rn

ar

ar

Ktlemenin, ayblanmann ilc kendine yle demekle olur:

Eer Allah'n indinde vlyorsan, insanlarn ayblamasndan bir
ey kmaz. Allah Tel'nn indinde ayblany orsan, insanlarn
vmesinin faydas olmaz. Ihls yolunu tutarsan, kalbini insanlarn
danklndan temizlersen, Allah Tel btn kalbleri^senin sevginle ssler. Byle olmazsan, ksa zamanda riy ve nifakn bilirler
ve korktuun ayblanmaya der, Allah Tel'nn rzasn da elde
edemezsin, lhls zere kalbin hazr, himmetin tek, dncen bir
olunca, insanlarn kalblerini gzetmekten 3 kurtulur, kalbine ard
aras kesilmeden nur akar, ltf ve inayetler kesilmeden gelir, lezzet ve tatllklar kalbine doar.

AMEL L

kimsenin gnah,
kusur ve ayblann. gizlemesi gibi gizler. Tatini yalnz Allah Tel'nn bilmesi ile iktifa eder. lk zamanlar bu zor olur. Fakat uranca kolaylar. Ihls ve mnct lezzetini tadar. Hatt yle olur
ki, insanlar grseler de, o insanlar grmez, bilmez ve dnmez.
yledir

ki, iyilik

ve

tatlerini, bir

TAAT VE

DADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES"

538

kinci Makam Riy^ dncelerini teskin etmektir. Mcahede

medhetmesinden kurtulile insanlarn malna tarh ve insanlarn
ve hepsini
grm olsa da, eytan ibadet arasnda, riya
dnceleri akla getirir: Birinci hatr (dncel, bir kimsenin bunu
bilmesi veya bilmesini mit etmesidir. kincisi, iinde bir rabet doinsanlarn yannda bir deeri olduunu ^dnebil ir. ^ncs,
bu arzu ve rabeti makbul olup, bunun tahkikine azmeder. Birinci
htr defetmek iin uramal ve nsanlarn bilmesini ne yapaym. nk Allah Tel biliyor. Benim iin O nun bilmesi yeter.

aa

mu

up

Benim insanlarla iim yoktur-,

larn kabul

demelidir.

Eer

ikinci htr, insan-

harekete geliyorsa, evvelce bahsettiimiz riynn

fetlerini hatrna getirmeli ve nsanlarn kabul. Allah Teftl'nn red ve gazabna bir fayda vermez! demelidir. O rabetin karbir
ve ayblama meydana gelinceye kadar devam
etmelidir. Bylece o hret onu insanlarn kabulne
armakta,
bu ayblama ve kerih grme de onu yapmamaya zorlamaktadr.
Kerih grmesi galib olunca nefis de ona uyar. Bu tehlike karsnda i daha vardr.

snda

ile

aalk

Allah Tel'nn lnet ve gazabnda olacan bil5

mektir. kincisi, bu bilmeden meydana gelen kerhiyettir. ncs, riy htrn geri evirmek ve defetmektir. Bazan riy arzusu o kadar diretir ki bu bilmeye ve kerhiyete kalbde yer kalmaz.
Riy fetlerini biliyor olsa da bu bilmek ve kerih grmek gzne
gelmez.gByle olunca eytann dediini yapar. Bu yle olur ki, kendini hilm zere,- bulundurur ve niin fetinin ne olduunu
bilir.
Vakti gelince
galib olur ve her eyi unutur. Bazan mrifet
bulunur ve onunla riyy bilir, fakat arzu kuvvetlenince kerihlii
ortaya kmaz. Yine olur ki, kerihlik bulunur, fakat onunla arzular kalkmaz, defedilemez ve insanlarn kabulne meyleder.
Birincisi

hm

ok lim vardr ki, riy ile konuur. Bu ise onu batrr ve yine
de konuur. Tevbeyi ise geciktirir. O hlde riyy defetmek, kerih
grmenin kuvvetine gredir. Kerih grmenin derecesi ise, bilmenin, mrifetin miktarna gredir. Mrifetin
kuvveti de,
imann
kuvvetine gredir. Bunlara yardm meleklerden olur. Riy ise dnyevi arzularn kuvveti miktarnca olur ve riynn yardmclar da
eytanlardr. te insann kalbi birbiriyle savaan iki ordu arasnda kalm gibidir. stelik her iki tarafn askerine de benzemektedir. Hangisi daha ok benzerse, onun te'sirinde daha ok kalr, ona
daha ziyade meyleder ve dier benzemeyi aradan kaldrm olur.
Nitekim kul, namazdan nce, kendine kar yle olmutur ki, melek sfat kendinde daha galib bir mahiyet almtr. Yahut eytan
ahlk onda galib vaziyettedir. O hlde ibadet arasnda, riy dncesi gelirse,

eytan sfat ortaya kmaya balar.

Ezeli takdir

ve

KMYA YI

636

SAADET

onun gr, melee yahut eytana benzemekte,

nasibini alncaya kadar iler.

ezeli

taksimden

FASIL
RYA VESVESESN KKNDEN SKP ATMANIN YOLU
Riy arzusuna muhalefet edince ve kalb ile onu^ kerih grnce,
tabiatnda riy istei ve vesvesesi kalrsa, ondan mes'ul olmazsn.
nk o insann tabiatnda, yarathndadr. Sana tabiatnda oladeitir diye emrolunmad. Emrolunduun, onu yenmen, ona
hkim olman ve elin altmda bulundurman olup, seni Cehenneme
atmamasdr. Onun dediini yapmayacak kuvveti elde etmen, ona
hkim olman ve elinin altnda olmasm gsterir. Kul olmann verdii mes'uliyet iin, bu kadar yetiir. O arzu ve istei kerih grmen o arzunun kefretidir. Bunun delili udur ki, Ashb- kirm
(aleyhimrndvn) Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem), Aklmza yle dnceler geliyor ki. eer bizi gkten yere atsalar, bizim iin daha kolay olur, biz ise bu dnceleri kerih gryoruz,
beenmiyoruz-, dediklerinde; -Y bu hle kavutunuz mu?., bux
yurdu. -Evet, dediler. O, sarh iman gsterir- t ), buyurdu.
0 vesveseler Allah Tel hakknda idi. Sarih iman onlan kerih bilmektir. Yoksa vesveseye sa!rih iman denmez. Onlan kerih
grmek, onlarn kefreti olunca, insanlarn vesvesesi ile ilgili olanlarn, kerih grmekle yok olaca daha aktr. Ama eytan, bir
kimsede nefsine muhalefet ve eytanla bu vesvesede mcadele
kuvvetini grrse, eytan ona hased eder ve ona, kurtuluunun bu
vesvesede eytanla mcadele etmesinde olduunu gsterir. O mcadele ile megul olm, kalbden mncftt lezzetini gtrr. Bu ise
yanltr. Bu da drt derecede olur.

Onunla mcadele ederken zaman geer.

2 Onu yalanlamakla, kovmakla ve kalbden mnct etmekyetinir.
3 Onu yalanlamak ve kovmakla da uramaz. nk bu1

le

nunla da biraz zaman geireceini

bilir.

ltifat etmeyip,

mncta

koyulur.

thls

in ok urar, ok alr. Zira eytann bundan

kzacan, kendisine yz vermeyeceini bilir. En yksek derecesi
budur. nk eytan ondan bunu grnce, midi keser. Bunlar
ilim renmeye giden drt kimseye benzer. Yollarnda bir hasedci .[ekemeyeni durur, birinin gitmesine engel olur, o ise onun
4

(1)

IH/270.

TAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

537

szne aldrmayp gemez ve onunla kavgaya tutuur, vakit kaybeder. brne mani olur, o hasedciyi kovar, fakat kavga ile oyalanmaz. ncs ise aldrmaz onu defetmekle de uramaz. Ona
hibir zaman harcamaz. Drdncye de mni olur. O ise ona hi
iltifat etmez, yz vermez. Yoluna devam eder, zaman harcamaz.
Hatt yzne bakmayp daha abuk yrr. Hased eden o kimse, ilk
ikisinden maksadndan baz eylere kavumutur. ncden ise
bir ey elde edememitir. Drdncden bir ey elde edemedii gibi,
onda baz eylerin artmasma sebep olmutur. Hibirine zlmese
de bu sonuncusuna zlr ve keki yapmasaydm der. O hlde
vesvese ve onunla mnazarada, kavgaya tut
ile

AKR

TATTE CEVAZ

Tati (ibadet ve iyi ileri I gizli tutmann faydas, riyadan kurtulmak indir. zhrn da bakalarna gstermekte) byk faydalar vardr. Bu da halkn kendisine uymas ve insanlar iyi iler yaptrmaya tahriktir. Bunun iin Allah Tel her ikisini de vyor ve
-Eer aikre sadaka verirseniz iyidir, gizli verirseniz daha iyidir( ), buyuruyor. Bir gn Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) bii

raz para

istedi.

Ensardan

biri bir

kese altn getirdi.

ve

buyurdu: Bir kimse iyi bir

ap, bakalar ona uyarlarsa, kendisi sevab
gibi, ona uyan dierlerinin
sevab kadar da
2
sevab alr ( ). Bunun gibi gazya veya hacca gidecek olan kimse
daha nce hazrlk yapar, akraba ve komulara urar, dierlerini
tevik iin onlarla grrse, veya gece namaz klarken, dierlerinin de uyanmas iin yksek sesle okursa, iyi olur. O hlde riydan
emin ise, izhr etmek bakalarnn da yapmasna sebep ve onlar
tevik oluyorsa, kymetli olur. Yok eer, riy arzusunu tahrik edecekse, dierlerinin rabetinin ona faydas olmaz. O zaman gizli yap-

ald

mak daha

Demek

ald

aktan yapmak isteyen kimse,

kendisine uyacak kimselerin mmkn olduu yerde yapmaldr.
nk bir kimse olur ki, evindekiler ona uyar, ardakiler uymaz.
Yine bir kimse olur ki. ardakiler ona uyar, fakat evindekiler uymaz. Bir de kalbini murakabe fkontroll etmelidir. nk, ou zaman arzu kalbde rtl olur ve helke gtrmek iin. dierlerinin
uymas iin ibadeti Aikr yapmay bahane eder. Byle bir kimse,
bilmeyip denize den ve bakasn kurtarmak iin
eline
(1)

iyi olur.

Bakara: 271.

ki,

ibadeti

(2)

III/273.

KMYA YI

SAADET

yapan

kimseye benzer, her ikisi de boulur. Kuvvetli olan kimse

ise, usta yzc olur, kendisini kurtard gibi, bakasn da kurtarr. Bu, peygamberler ve evliyann derecesidir. nsan bu hususta
alcianmamaldr. Gizli tutulmas icabeden ibadeti gizli tutmamas
doru olmaz. Bunda doruluk nian, kendisine Sen ibadetini, tatini gizli tut, insanlar filn bide uysunlar, senin sevabn da aikr
yapanlarn sevab gibi olur, dense kendinde aktan yapmak rabeti bulursa, hiret sevabn deil, kendi makamn aram olduu

anlalr.

aikr eylemenin dier bir yolu da tatten sonra, Ben

ne yapmm, der. Bundan nefsi lezzet alr. Ballandrarak anlatr.
Byle olunca dilini korumak ve izhr etmemek vcib ve lzm olur.
nsanlarn vmesi ile ayblamas, kabul ve red etmeleri, nazarnda
Tati

oluncaya kadar byle tahrik olduunu anlar ve syler. Bu hususta kalbleri kuvvetli olanlar ok szler sylemilerdir.
bir

a'

Mslman oldu(radyallah anh) buyurdu:

umdan beri, hibir namaz klmadm ki, nefsim kyamette bundan
sorulacan ve cevab vereceini sylememi olsun. Reslullahdan
(sallllah aleyhi ve sellem) duyduum her szn doruluunda
hibir ekilde phe etmedim. mer (radyallah anh) buyurdu:
Sabahleyin kalktm zaman ilerimin zor veya kolay olacandan
korkmam. nk benim iin hangisi hayrldr bilemem. bn
Mes'ud (radyallah anh) buyurdu: Sabahleyin nasl kalkarsam,
ona muhalif olmay arzu etmem. Osman (radyallah anh) buyurdu: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) ile biat ettiimden bedokunmadm, tegnni etmedim [ark
ri; sa elimle avret yerime
sylemedim! ve yalan sylemedim. Eb Sfyn (radyallah anh)
ibn

Muz

alamayn, Mslman olduumdan beri hi gnah

ilememiim, buyurdu. mer ibn Abdlaziz (rahmetullahi aleyh)

lrken, Bana

buyurdu: Hibir zaman Allah Tel'nn bana takdir ettiinin deimesini istemedim. Allah Tel'nn dileinden baka hibir sevin ve ne'em yoktur.
Byle szler, riydan emin olan kuvvetli byklerin szleridir.
Zayflarn, bunlan taklidi doru deildir.

Allah Tel ilerde hikmetler yaratmtr. Bunlar kimse anlayamaz. Her ktln altnda bizim anlayamayacamz nice iyilikler vardr. Riykn mahveden riyda bile insanlar iin nice iyilikler vardr. Zira birok kimselerin riy ile yaptklar ileri, bakalar ihls ile yapyorlar sanr ve kendileri de o iyi ileri ilerler.
Derler ki, Basra'da sabahlar yle olurdu ki, nereye uransa zikir
ve Kur'n- Kerim sesleri duyulurdu. Bununla insanlarn rabet
ve gayreti artard. Birisi riynn incelikleri hakknda bir kitap yaz-

tAat

vii

badetteki riyadan kurtulmanin aresi

539

ve hepsi bu gzel ilerden el ektiler. Bu yzden rabet ve gayDeretleri gevedi, zayflad. Keki bu kitab yazmasayd dediler.
mek ki, mri kendini feda ediyor, kendisi helak olurken dierlerini

kurtulua aryor.
1

GNAHI GZLEMEKTE CEVAZ

badeti aktan yapmak, yahut sylemek riya olabilir. Ama gnahn gizli tutmak yedi zr ile her zaman caizdir.
OZUR-. Allah Tel buyuruyor ki, Fsk ve gnah
gizleyin. iiesluUah isallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Byk
gnaha den bir kimse, Allah Tel'un rtsn onun zerinde

BRNC

bulundurmaldr
ZR: Bu dnyada rtl kalrsa, br dnyada da
1

KNC

tl

kalaca midi hsl

NC ZR:
gul

olacandan,

olur.

nsanlarn ayblamas

ibadeti

r-

kark

ve kalbi

sebebiyle kalbinin

dank

olmasndan

mekor-

kar.

DRDNC ZR:

Kalbi insanlarn

ayblamasndan ve

kt-

lemesinden incinir. Bu da insann tabiatnda olan bir eydir. Ayblamadan incinmek ve ondan kamak haram deildir. Ayblanmay ve
vlmeyi bir tutmak tevhd makamnn sonunda olup, herkes buna
ulaamaz. Ama ayblanmak korkusuyla tat etmek ciz olmaz. nk tat yalnz Allah iin yaplr. vlmemeye ve medhedilmemeye
sabretmek kolaydr, ama ayblanmaya sabretmek gayet zordur.

BENC

ZR:

Gnahn

kendisini ldreceklerinden veya eziyet edeceklerinden korkar. Had cezas icabetse de, ghlde
gizlemeye ve tevbe etmeye eriat da izin vermitir.

nahn
bakasnn

sylerse,

errinden, zararndan

kanmak

iin

gnahn

gizlemek

ciz olur.

ALTINCI ZR: Gnahn sylemekten, insanlardan utanr.

Utanma gzel bir huydur ve imandandr. Utanma baka, riy baka eydir.

YEDNC

ZR: Gnahn sylerse, fsklarn, gnahkrlarn

da kendisi gibi yapacandan, gnah ilemeye atlacaklarndan korkar. Bu niyetlerle gnahn saklarsa mzur olur. Niyeti, kendisini
bakalarna ver' sahibi olarak tantmak ise, riy olur ve haram
ayn olursa, bu sddklarn derecesi
olur. Ama bir kimsenin ii olur. Bu da yle olur ki. kalbinden hi gnah ilemez. Fakat ilerse.
Allah Tel'nm bildiini kuldan niin saklayaym derse, bu cahil-

(1)

IH/275.

KMYA YI

MO

lktendir ve ciz deildir. Belki

SAADET

Hak Tel'nn srrn saklamak

va-

cibdir.

RYA KORKUSUYLA YLKLERDEN

EL

EKMENN

-i
CEVAZI

Tat derecedir. Birincinin kendinden baka! insanlarla ilgisi yoktur. Namaz ve oru gibi. Dierleri insanlarla ilgilidir. Halifelik, kadlk ve valilik gibi. Biri de hem insanlara te'sir eder, hem de
onunla amel edene, ^a'z ve sohbet gibi.
I

BRNC

KISIM Namaz, oru ve hac gibi Allah Tel ile ilgili

olan eylerdir. Riya korkusuyla bunlar asla terk edilmez. Farz da,
snnet de braklamaz. Fakat ibadete balarken, yahut ibadet arasnda riy dncesi akla gelirse, gidermek iin uramaldr. badete niyeti yenilemeli ve ibadeti insanlarn grmesi sebebiyle artrmamak ve eksiltmemelidir. Ancak ibadet niyeti olmayp, tamamen

kald

riy olan yerlerdeki ibadet, ibadet olmaz. Fakat niyetin asl

mddete ibadet braklmaz.

Fudayl buyurur: Riy, insanlar grr korkusuyla ibadet etmemektir. nsanlar iin ibadet ederse

etmemeni

ister.

irk olur. eytan senin ibadet

Buna muvaffak olamaynca sana, nsanlar seni

yaptn

gryorlar, bu
tat deil, riydr, der ve hile ile seni itatten alkoyar. Onun bu szne iltifat eder, kaarsan ve bylece yerin dibine girersen de yine, nsanlar, onlardan kap zhid olduu-

nu

biliyorlar,

bu zhd deil riydr,

der.

hlde kurtulu yolu, eytana yle demektir: Kalbi insanlarla

bulunmak ve onlar sebebi ile tti terk etmeyi sylemekle riy olunca, insanlarn grmesi ve grmemesi ayn olur. O hlde eski detimi
yaparm, insanlarn grmediini dnrm. nk insanlardan
korkarak tattan el ekmek una benzer ki, bir kimse hizmetisine,
Al
buday temizle-, der. Temizlemez ve Eer temizlesem, iyice temizleyemeyeceimden korkuyorum-, der. Kendisine,
Behey
aptal, imdi elini ektin ve hi temizlemedin. El ekmenle, temizlemek de olmad, denir. Demek ki, kula ihlsl olmas emredilmitir.
Amelden el ekince, ihlstan da el ekmi olur. Zira ihls amelde

olur.

brahim-i Neha'den (rahmetullahi^ aleyh) anlatlr:

Kur'nKerim okurdu. Birisi yanna gelince mushaf kapatr. Grmelerine
lzum yok, biz her zaman Kur'n- Kerim okuruz, derdi. Bunun
sebebi, birisi gelince, konumak icabettiini ve Kur'n- Kerim oku-

maktan bakaldracan bildii

lahi aleyh)

buyuruyor

ki:

iin idi.

Hasan- Basr (rahmetul-

Bir kimse vard.

sanlar grmesin, bilmesin diye

alamasn

Alayaca
gizlerdi.

zaman,

Bu

in-

cizdir.

TAAT VE

nk, zahiren
deildir.

Bu

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

alamay

korumak,

iten

bir ibadet deildir ki, elini

alamak kadar

ekmi, terketmi

541

faziletli

olsun. Yi-

Bir kimse vard. Yoldaki zararl eyleri kenara atmak isterdi, fakat zhid sanmasnlar diye bunu yapmazd. Bu ise
hli zayf olanlarn hikyesi olup, insanlarn kendisini tanmasnistedii hlde
dan ve ibadetinin saf olmayacandan korkar.

ne buyuruyor

ki:

Ama

bundan saknmak iyi olmaz. Bilkis yapmal ve riyy gidermelidir.

Ancak hli zayf ve kurtuluunu bunda bilen kimse haritir. Bu ise
noksan bir sfattr.

KNC KISIM:

Kadlk,

ve halifelik gibi insanlarla ilgili

olan eylerdir. Adaletle i yaparsa ibadetten stn, zulmle i yaparsa byk gnahlardan olur. Adalet yapacandan emin olmayann byle bir vazifeyi kabul etmesi haramdr. nk bundaki zarar
pek byktr. Namaz, oru, sadaka gibi deildir. Bunlarn kendilerinde lezzet yoktur. Bunlarda lezzet (nefsin lezzeti) insanlarn grmesindedir. Ama hkmdar olmann lezzeti byktr. Nefis bundan
daima bymektedir. Bu ise. kendinden emin olan kimseye uygun
olur. Ama bir kimse valilik, hkmdarlk ve emirlikten nce birok
ilerde kendini tecrbe ederse, vali ve padiah olunca deieceinden ve azl olunacandan ekinirse, bunda ihtilf olunmutur. Bazlar, Kabul etmelidir. nk bu zan kuvvetli deildir. Kendini
tecrbe ettii iin ona gvenilir-, dediler. Bize gre dorusu, kabul
etmesi doru deildir. nk adlete hkm edeceine sz verirken nefsi naz ve ed yapabilir ve hkim olunca deiebilir, nceden tereddt etmesinden, deieceinin kuvvetli olduu anlalr.

saknmak daha iyidir. Valilik, padiahlk,

kuvvetli kimselerden bakasna gelmez.

Bunun
kalbi

valilik

iin

halifelik ise

anhma), ki kimsenin
zerine bile olsa reislii kabul etme! buyurdu. Sonra Sddik halifelii kabul edince, Rfi' (radyallah anhma) kendisine, Beni nehy ettin, bugn kendin kabul ettin, byle ey olur mu?, deyince: Seni
imdi de reis olmaktan nehyederim lyasak ederimi. Adlete

Eb

Bekri's-Suldik, Rfi'e (radyallah

yapmayana Allah'n

lneti olsun,

buyurdu. Zayflara

itiraz,

yzmo

denizde duran bir babann kk ocuuna, denize yakn gelme demesine benzer. Zira ocuk da babas gibi, denize girip yzeyim derse, boulur. Sultan zalim olursa, kad dil karar veremez.
Sultana mdahale zorunda kalr. Bu durumda byle grevleri kabul etmemek lzmdr. Azl edilmek korkusuyla zulm ederse, bu
mazeret saylmaz. Azl edilinceye kadar adletten ayrlmamaldr.
Eer bu ii Allah rzas ii yapyorsa, azl edildiine de memnun

bilip,

olur.

NC

KISIM: Va'z, fetv, tedris ve hads i erif bildirmektir.

Bunda da byk lezzet vardr. Namaz ve orutan daha ok bunda

KMYA-YI SAADET

542

Bu da vali ve sultanla yakndr. Aradaki fark, eriat! bildirmek, va'z vermek ve hadis-i erifleri reterek dinleyenlere faydal olduu gibi syleyene de faydaldr. Dine armak, riydan uzaklatrmaktr. Sultanlk ise byle deildir. Bir kimsede, bu
ite riy hsl olursa, bunu yapmamak olabilir. Birok kimseler bu
yzden bunu terketmilerdir. Kendilerine fetv sorulan birok sariy bulunur.

habe, soran

bakasna

gnderirdi.

sandklarn

Bir-i Hfi, birok kitap

yere

gmd

ve Kendimgrmeseydim hads

de Muhaddis olmak arzusu gryorum. Eer

limlii yapardm dedi. Gemi byklerimiz buyuruyor

retmek

ki:

Hads

demek dnya kaplarndan bir kapdr. Kim

haddesen derse, huzurumda oturun demek ister. Bir kimse Ha*zret-i
mer'den (radyallah anh) sabah namazlarndan sonra, insanlara
nasihat vermek iin izin isteyince, izin vermedi ve ine yle bir
ihacldesen

rzgr lyni gurur der ki, kendini Sreyya

grrsn, buyurdu. brahim-i Teym buyurur:
1

isteyince

konuma,

sus.

Susmak

isteyince

konu

yldz

kmesinde

Cann konumak

derim.

Bizim burada setiimiz yol Muhaddis ve Mzekkir [hadis ve

ilim retenleri kalblerine bakmaldrlar. Sylemekte Allah Tel'ya tat niyetinin yannda kalbinde riy da bulunuyorsa, sylemeye devam etmeli, kalbindeki bu niyeti kuvvetlendirmeye almaldr. Bu, snnet ve nfile namazlarna benzer. Niyetin asl var iken
riy dncesi ile bunlar terkedilmez. Sultanlk ise bunun aksidir.
Riy ile kark olunca, yanamamak daha iyidir. nk bozuk niyet abuk galib olur. Bunun iin Eb Hanfe (rahmetullahi aleyh)
valilikten kat. Kadlk verdiler,
Bunu da yapamam, buyurdu.
Niin yapamazsn? dediklerinde, Yapamam diyorum, eer doru
sylediime inanyorsanz yapamam. Yok yalan sylyorsam, zaten
yalan syleyen kad olamaz, buyurdu. Halbuki retme ve renmeden kamad, elini de ekmedi.

Ama

kalbinde hi ibadet ve tat niyeti yoksa, maksad riy ile

mevki ise, bu iten el ekmesi ona farz olur. Biz ne yapalm? diye
sorarlarsa bakarz, eer sznde insanlar iin fayda yoksa, sohbeti
lzumsuz szler, kahramanlk hikyeleri, nktelerle geiyorsa ve
szleri, Allah Rahim'dir, gnaha devam, eklinde ise.^yahut kalbde
hased ve vnme tohumunu bytp aa yapan, cedel, ihtilf ve
mnazara retiyorsa, ona mni oluruz. nk ona mni olmak
kendisi ve insanlar hakknda byk iyilik olur. Ama.^sz insanlara
faydal oluyorsa, eriata uygun ise, insanlar onu muhlis tanyorlarsa, retmesi din iin faydal oluyorsa, el ekmesine izin vermeyiz. nk onun ekilmesinde bakalarnn zarar vardr. Bakalar
ise oktur. Onun konumasnda ise yalnz kendine zarar vardr. Bl-

TAAT VE

BADETTEK RYDAN KURTULMANIN ARES -

zim iin yz kiinin kurtulmas, bin kiinin kurtulmasndan

Onu. dierlerine feda ederiz.

543

iyidir.

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel bu dine, kendilerine hi faydas olmayanlarla da yardm
Bundan maksat byle insanlardr. En ok syleyebileceeder
imiz ey. el ekme ve riydan uzak olmaya gayret et. niyetini dzelt ve nasihatinden, herkesten ok sen hisse al.

Allah'dan kork,

sonra dierlerinden kork, demektir.

doru olduunu

almeti
nedir? diyene cevab olarak deriz ki: Doru niyet, maksadnn insanlar Allah yoluna evirmesi, dnyadan uzaklatrmas ve insanlara

SUAL; Vaizin

niyetinin

ne

ile

biliriz,

efkatli ve merhametli olduunu belli etmesidir. Bir bakas

ortaya kar, va'z daha faydal olur, insanlar onun szn daha

kar

ok kabul ederlerse, buna sevinmelidir.

Nitekim bir kimse bir kuyuya

dm

olsa.

kuyunun zerinde

merhamet edip, onu kurtarmak istese,

byk zahmet ile ta kaldrrken bir kimse gelip o ta kaldrsa ve
onu bu sknt ve zahmetten kurtarsa buna sevinir, ite bu viz se-

de bir

ta

bulunsa, efkat ve

vinmeyince ve kendinde hased grnce maksadnn insanlar Allah'a,

deil, kendine armak olduunu bilmelidir. Bir baka almeti de,
dnyay sevenler ve valiler, meclisinde bulunsa da, kendi detini,
bozmaz. Bir baka almet de, insanlar alatan, feryd ettiren aslsz szleri sylemez. Bu ve bunun gibi eylerle kendini .yoklamaldr.
Bir kerihlik bulamazsa ve bunu dnmezse tam mridir. Kendino
de bir kerihlik grrse, baka bir niyeti olduu anlalr.

Urap

baka

niyetin galib

olmamasn salamaldr.

FASIL
BADET SEVNC HER ZAMAN RY OLMAZ
insanlann sebebiyle, ibadet sevinci doar.
Bu sevin ise yerinde olup riy olmaz. nk m'min. daima ibadet
yapmay ister. Fakat bir mni kar ve ibadet edemez. Ayn zamanda insanlarn yardm ile bu mni kalkabilir. Yahut bu sevin harekete geer. Mesel bir kimse evinde iken, ehli ile yatmak veya ko^
numak gibi mniler teheccud namazna engel olur. Bakasnn evine gidince bu engeller aradan kalkar ve ibadet iin sevinir. Yahut
evde yalnz olur. uyku gelmez ve ibadetle megul olur. Yahut daima
namazla megul olan insanlar grr, ibadet sevinci coar ve Ben
de onlar gibi namaz klaym, benim sevaba ihtiyacm onlardan az-

ok zaman olur

(1)

IH/275.

ki,

KlMY-YI SAADET

44

deildir, der. Yahut baka bir yerde bulunur. Oradakilerin hepsi

oru tutar veya yemek yemeyi sevmezler. Oru tutmak arzusu ve

Yahut camide teravih namaz klanlar grr. Kendisi ise evde tembel tembel oturur. Onlar grnce tembellik ve geveklii gidip, onlar gibi olmak ister. Yahut cuma gn herkesi Hak ile megul grr. O da her gnknden fazla olarak namaz
ve tebihe balar. Btn bunlarda, o kimse iin riy olmamas
mmkndr. eytan ise ona, Bunu yapma, insanlar sebebiyle olsevinci harekete gelir.

duu

yapmas veya engellerin

kalkmasndan deil de, insanlar sebebiyle de olabilir. eytan yine,
yapma der. Melekler ise, Yap, bu arzu sende vard, fakat baz eniin riy olur, der. Sevin, iyi ileri

derler.

hlde bu ikisini birbirinden

ayrmak

icabediyor.

Burada l yledir ki, eer o insanlar onu grmeyip, kendisi

onlar grse, acaba bu sevin byle olacak
idi? Eer byle olacak
idiyse, istemek ve sevinmek iyidir. Deilse, riydr. O zaman yapmamak daha iyidir. Her ikisi de olursa, yni hem iyilie rabet, hem
de insanlarn vmesi bulunuyorsa, hangisinin daha ok olduuna
dikkat edip, onu yapmaldr. Bunun gibi bir yet i kerime iitip, insanlarn
grp alarsa, yalnz olduu zaman bundan
alamazsa, bu riy olmaz. nk oradaki insanlarn alamasn
grmek, kalbe te'sir eder. nsanlar zntl grnce, birok eyler aklna gelir ve alar. Belki de alamann esas yumuak ve ince

aladn

kalbliliktendir.

alamak

Bakalarnn duymas

barmak,

feryd ederek
eleminden der, kalr. Fa-

iin,

Bazan da znt ve"

kat kalkmaya gc yettii hlde bunun veldinin, kendinden gemesinin, asl yoktur demesinler diye kalkmazsa riykr olur. Halbuki
aslnda riy yoktur.
Raks esnasnda, kuvvetli olduu hlde bakasna dayanp,
yryp, yrmeye kuvveti olmadn ve kendinden geme
hlinden hemen aylmadn bildirmek istemesi de riydr. Bunun
gibi, istifar eder ve ezbillahi der. Bunu da iledii bir gnah
adlna geldii iin syler. Yahut, insanlar ibadet ediyor grp, kendi kusurundan dolay sylerse riy olmaz. Riy da. olabilir. Bu gibi
dnceleri kontrol etmek lzmdr.
Zira Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Riynn yetmi
kaps vardr O, buyurdu. Dncenin riy olduunu anlayan kimse, kalbindeki ktl Alah Tel'nm bildiini. Allah Tel'nn
gazab ve azbnda olduunu hatrlamaldr. O hlde, onu kendinden atmayaj uramal ve Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem). Nifkm huundan Allah'a snrz
hadis i erifini hariy olur.

ar

ar

(I),

(2)

III/285.

TAAT VE

BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

tralamahdr. Bu da bedeni

huu

iinde, kalbi ise

545

bundan habersiz

olmaktr.

FASL
SEV AB

OLAN HER

ALLAH

N OLMALIDIR

ve oru gibi tat olan her eyin Allah iin olmas vftcib
olup, bunlarda riy haramdr. Ama mubah olanlardan da sevab almak istiyorsa, bunda da ihls vcibtir. Mesel bir Mslmann ismi
iin yapmaya urarsa, niyeti dzgn olmal ve o
ve bir karlk beklememelidir. Ama ilim reten
ardndan gelip ona hizmet etmelerini beklese karlk stemi olup, sevaba kavuamaz. Fakat hi hizmet beklemese, kendisine hizmet etmek isteseler, en iyisi bu istekleri kabul etmemektir.

Namaz

Kabul ederse, maksad bu olmad iin sevab gitmez. Ancak

met etmedii zaman, hizmet etmediine amamak lzmdr.

hiz-

Fakat azimet sahihleri bundan kanmlardr. Hatt byklergetirdiler. Eer benden bir hadis-i erif
den biri kuyuya dt.
duyan veya Kur n reneniniz varsa, yemin ederim ki, ipi tutmam,

dedi.

Bu

iinin, o

sevabn

korktu.

bir hediye gnderdi. Almad. Ben sizhi hads dinlemedim, dedi. Kardein dinledi. Korkarm kar-

Sfyn- Sevri'ye
den

karl olacandan

birisi

deine, bakalarndan daha efkatli olurum-, buyurdu. Bir kimse

Sfyn- Sevr nin yanma iki kese altn getirip, Bilirsin ki, babam
dostunuz idi. Hell yerdi. Bu onun mirasndandr, ltfen kabul buyurunuz, dedi. Kabul etti. O zt gidince, arkasndan olunu gnderip altnlar da o zta gnderdi. Aklna babasiyle olan dostluunun
Allah iin olduu gelmiti.
Eve geldiim zaman sabredemedim.
mdr? Grmyor musun, oluk ocuunuz
var, hibir eyiniz yok. Bize acmaz msnz?, dedim. Olum, sen
istiyorsun?
iyi yemek ve kyamette hesabn benden sormalarm
Benim bunlara hevesim yoktur buyurdu.

Sfyn'n olu der

Babama, kalbiniz tatan

ki:

Bunun gibi
zasndan baka

talebe de,

rendii eylerden Allah Tel'nn r-

istememeli, hocadan bir ey beklememelidir.

Kendisiyle daha ok ilgilenmesi iin iyi ilerini hocasna gstermeyi
caiz grebilir. Bu yanltr ve riynn kendisidir. Belki hocasna stadna hizmetle, hocasnn deil, Allah Tel'nn indinde yer istebir

ey

Klmy-y

"Sadet

F. 33

KMYA-YI SAADET

048

ana ve babasnn rzasn, zhid ve bid grnerek almaya deil, Allah rzas, iin elde etmeye almaldr. nk
byle olursa gnah olur. Velhasl, sevab bekledii her eyi Allah rzas iin yapmaldr.
melidir.

Bunun

gibi

DOKUZUNCU

ASIL

KBR ve UCBUN

LCI

byk grmek, kt bir sfattr. Hakikatte

Allah Tel ile beraberlik dvasna kalkmaktr. nk kibriy ve
azamet byklk Allah Tel'ya mahsustur. Bunun iin Kur'nKibir, yni kendini

Kerm'de, cebbar ve mtekebbir marur ve gururlu) 1er iin ok

yet i kerimeler vardr: Allah btn mtekebbir cebbrlann
2
kalbini mhrledi ('). Btn cebbarlar byk zarar ettiler ( ).
Msa aleyhisselmn azmdan yle buyurur: Hesab gnne inanI

ar

Rabbnize snrm ( 3 ).
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kalbinde ok
4
az veya hardal tanesi kadar kibir bulunan Cennete giremez ( ).
Yine buyurdu: yle kimse vardr ki, kibirlenmeyi meslek hline
getirir. Buna devamla ismi cebbr defterine yazlr ve cebbrlara
verilen azab ona da verilir ( 5 ). Haberde geldi ki: Sleyman aleyhisselm cinlere, kulara ve insanlara bir yere toplanmalarn syledi. kiyz bin insan ve ikiyz bin cin topland. Bir rzgr kendisini kaldrd, gklere kadar ykseltti. Meleklerin seslerini ve tebihlerini duydu. Yerin derinliklerine, denizlerin diplerine kadar indirdin Sonra bir ses duyuldu ki, eer Sleyman'n (aleyhisselm)
kalbinde zerre kadar kibir olsayd, onu havaya karmadan nce,
yerin dibine batrrdm. Yine buyurdu: Kyamet gn kibirli olan-

mayan btn

kibirlilerden

benim ve

sizin

lar, Allah Tel'nn indindeki kklk ve hakirlikleri bakmnkarncalar gibi yaparlar ()

dan, insanlarn ayaklar altnda

kalm

Yine buyurdu: Cehennemde Hebheb isminde bir yer vardr. Allah

Tel kibirli ve cebbr olanlar oraya atar. Sleyman aleyhisselm
buyurur: Hibir iyiliin fayda vermedii gnah, kibirdir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kim bbrlenerek elbisesini srye srye yrrse kyamet gn Allah Tel ona bakmaz ( 7 ) Yine buyurdu: Bir defa, bir kimse bbrlenerek yryor,
giydii gzel elbiselere bakyordu. Allah Tel onu yere batrd,
.

(1)

(3)
(6)

GAHr:
40 Gfir:
40

III/290.

35.
27.

brhlm:

(2)

14

(4),

(5)

(7)

III/291.

1TI/289.

15.

KMYA-YI SAADET

548

hl yere batmakta olup, kyamete kadar yle gider 0). Yine buyurdu: Kendini byk grp, bbrlenerek yryen, kyamet gn Allah Tel'y kzgn olarak grr- ( 2 )

Muhammed

olunu

bbrlenerek yrrken
grd. Seslenip, Sen kim olduunu biliyor musun? Annen yirmi
bir cariyedir. Baban ise Mslmanlar arasnda
altna satn
yledir ki, onun gibi ne kadar az bulunursa, o kadar iyi olur, buyurdu. Mtraf ibn Muhammed, Muhalleb'i bbrlenerek yrrken
grd, Ey Allah'n kulu, llah Tel byle yrmeyi sevmez,
dedi. Y beni tanyor musun?, dedi. Tanyorum. Balangcn pis
kokulu bir su, sonun ie yaramayan bir le. kisi aras, yk muribn Vsi' bir kere

aldm

dar bir hammallk,

dedi.

TEVZUUN STNL
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Tevzu edip
de, Allah Tel erefini artrmad kimse yoktur t*). Yine buzerinde tasma tutan iki melek vardr.
yurdu: Herkesin
Tevzu yapnca, tasmay havaya doru kaldrrlar ve y Rabbi, onu
indirirler ve y Rabbi,
ykselt derler. Kibirlenirse, tasmay
onu alalt, derler. Yine buyurdu: Acizlikten deil, isteyerek tevzu yapana, toplad mal ve paray gnaha harcamayana, dknlere acyana, aklllar ve limlerle oturanlara sadetler olsun, mjdeler olsun ( 4 ).

bann

aa

Eb Mslim-i Medin dedesinden naklen anlatr:

(sallllah aleyhi ve sellem) bir defa bizde misafir

Orucunu amak

kartrlm

idi.

Reslullah

Orulu

idi.

bardak st verdik. Mbarek azna koyunca, tatllk hissetti ve "Bu nedir?", buyurdu. "erisine bal kartrdk", dedik. Yere koydu imedi ve "Haram olduuiin,

bal

nu sylemiyorum. Fakat Allah Tel

bir

tevzu edeni, Allah Tel ykseltir. Kibirlenen! de alaltr. Bir zavallya yardm edeni,
kimseye muhta etmez. Fakirlere bir ey vermeyeni, Allah Tel
fakir eder. Allah Tel'y ok anan ve zikredeni, Allah Tel sever" ( 5 ), buyurdu.
iin

Bir defa acnacak hlde bir fakir Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) kapsna gelip, sadaka dileniyordu. Reslullah (aleyhisselt vesselam) yemek yiyordu. Onu ard. Yanna yaklat.
Onu kendi mbarek dizi dibine oturtup, Yiyiniz buyurdu. Kureylilerden biri onu temiz grmeyip, ondan tiksindi. Pis bir hastala

IH/291.

(1).

(2)

(5)

111/292

293.

(3),

(4)

IH/292.

KBR

VE UCBUN LCI

549

buyurdu:
sultani olup
Allah Tel beni, kul olup resul olmak ve melik
Meleklerden ok
nebi olmak arasnda serbest kld. Durakladm.
sevdiim olan Cebrail aleyhisselma baktm. "Allah'a tevzu eyle",
dedi. Kul olup Kesl olmay isterim dedim (*). Allah Tel, Msa
aleyhisselma vahiy gnderdi: Mtevazi olup, insanlara gururlanmayan, kalbi korkulu olan, zamann beni zikretmekle geiren, benim iin kendini btn arzularndan ve elve ilerinden koruyann
namazm kabul ederim. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu: Kerem takvada, eref tevzuda, zenginlik hakk yi tanmaktadr 2 sa' (aleyhisselm) buyurdu: -Dnyada tevzu sahihlerine sadetler olsun ki, kyamet gn minber sahibi onlar olurlar.
Dnyada insanlar bartranlara sadetler olsun ki, onlarn karAllah Tely grmektir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -Allah Telnn slm dinini nasib ettii, gzel
yzl yaratt, hlini bakalarndan utanmayaca ekilde yapt,
btn bunlarla beraber tevzu verdii kimse, Allah Telnn ndinde yksek kullardandr (*).

yakalanp

(sallllah aleyhi ve sellem)

ld. Reslullah

Cildinde banlar

km

bir fakir Reslullah'

yemek yedii

yere geldi. Kimin yanna oturduysa, o kii irenip yz ekitip kalkt. Reslullah hastalkl fakiri yanma ard, dizi dibine oturtup
Ye! dedi, ikramda bulundu. 4 Kibrinden tr o fakiri horlayanlardanm daha sonra ayn illete yakalanp ld.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurur
oluk ocuunun ihtiyacn kendisi temin edip
4
retle gurur ve kibrini ezmesini severim ( ).

ki:

tamasn

Kiinin
ve bu su-

Ashb- kirma (aleyhimrrdvn) buyurdu: Nedendir

ki, iba-

gremiyorum? ( ). badetin tatll nedir,

dediler. Tevzudur, buyurdu. Yine buyurdu. Tevzu sahiplerini
ne zaman grrseniz, onlara kar mtevazi olunuz. Kibirlilere karolduklar meydana kise kibirli olunuz ki, alaklklar ve
detin

'

tatllm

sizde

aa

sn

e ).

Aie

(radyallah anh) buyurur: Siz, ibadetlerin en faziletlisini bilmiyorsunuz. O, tevzudur. Fudayl buyurdu: Tevzu, kimden olursa olsun, hakk [doruyu! kabul etmektir. sterse ocuk ve
en cahil kimseler olsun. Abdullah ibn Mbrek buyuruyor: Tevolandan
tutmakzu, kendini, dnya bakmndan, senden
vermezsin.
tr. Ancak bylece dnyalk sebebi ile kendine kymet
Yine tevzu, kendini, dnya bakmndan, kendinden stn olandan

aa

stn tutmak olup, dnyalk sebebi

(D.

(2),

(3),

(4).

(5).

(6)

III/293.

ile

aa

yannda kymetli

olmadn

KMYA-YI SAADET

550

anlatmandr. Allah Tel,

na gnderdiim

s aleyhisselma vahiy gnderdi: Sa-

nimeti, tevzu

ile

karlarsan, o nimetimi sana

ta-

mam

ederim, bn Semmak, Hnn Reid'e, Ey Emre'l-M'minin,

Allah Tel kime mal, ceml ve hamet verirse; malda insanlara
yardm, hamette tevzu etsin ve cemlde zhid olsun. Allah Tel,
byle olanlann ismi hlisler defterine yazlr buyuruyor/ dedi,

Hrun,

kt

kalem

isteyip

bu

szleri

yazd.

Sleyman aleyhisselm kendi lkesinde

zenginleri sabahleyin

sorar, sonra fakirlerle oturur ve Miskinler, miskinlerle oturur, bu-

yururdu. Byklerden tevzu hakknda sz syleyenler oktur. Hasan- Basr (rahmetullahi aleyh) buyurdu: Tevazu, evden knca,
grdn herkesi kendinden stn bilmektir. Mlik-i Dinr (rahmetullahi aleyh) buyurdu: Eer bir kimse mescidin kapsnda seslense ve iinizde en ktnz
ksn dese, zorla olmadan hi
kimse, benden nce
kamaz. Abdullah ibn Mbarek (rahmetullahi aleyh) bunu duydu ve buyurdu ki: Mlik'in bykl
bu sebeptendir. ibl'nin (rahmetullahi aleyh) huzuruna bir kimse
geldi ve Ben insanm, sen nesin?. Ben de (be) harfinin altndaki

dar

dan

noktaym,

dedi.

Yni benden kk hibir

ey

yok

dedi.

Byklerden biri Hazret-i Ali'yi (radyallah anh) ryada grd. Bana nasihat verin, dedi. Ahirette sevaba kavumak iin,
zenginlerin fakirler yannda mtevazi olmasndan
byk hangi
amel vardr! Allah Tel'nn ihsanna gvenip, fakirlerin zenginler yannda kibirli olmasndan gzel hangi iyi i vardr! buyurdu.
Yahya ibn Hlid buyurur: -Kerem sahibi zhid olursa, mtevazi
insaniyetsiz ve sefih olan zhid olursa, kibirlenmeye balar,
id-i Bistmi buyurur: nsan, insanlar iinde kendini herkesten

aa grmeyince,

Cneyd-i

Baddi

kibirlidir.

(rahmetullahi aleyh) bir

klnan byk camide buyurdu

ki:

Eer

gn cuma namaz

hads-i erifte, hir za-

aas

manda, insanlarn bana geenler, onlarn en

olur (*), buyurulmasayd, mecliste size sz sylemeye asl yanamazdm. Yine buyurdu: Ehl-i tevhid nezdinde tevzu, kibir saylr. Yni tevzu ile, kendini
gryor, kendini
grmeye ihtiya hisseden, kendine bir yer, bir deer vermi olur ve kendini ondan dolay
gryor. Ati Slem gk grlts duyduu zaman, doum
sanclarna yakalanan bir kadn gibi karnn tutar, kalkar - oturur
ve Bu, benim isyanmdr. Eer ben lrsem, insanlar kurtulurdu...,
derdi. Bir gn bir grup insan Selmn- Frisi'yi yzne kar vdler. Selmn- Fris, (radyallah anh)
Benim balangcm meni,

aa

aa

(1)

III/295.

aa

KBR
sonum

ise,

yi amelim

gelirse,

551

Sonra benim amelimi tartarlar.

byklm o olur. Byle olmazsa benden

ie yaramayan

ar

VE UCBUN LACI

bir letir.

zavall yoktur, dedi.

n;

KBRN

ESASI VE ZARARLARI

kt bir huydur. Kalp huylarndan olup, sfat zahirde grnr. Kibrin hakikati kendini bakalarndan stn grmek ve iyi bilmektir. Bundan da kalben sevin havas duymaktr.
Kalbinde meydana gelen bu havaya kibir denir. Reslullah (salllloh aleyhi vo sellemJ buyurdu: -Y Rabbi, kibir rzgrndan Sana
1
t ). Bu rzgr iine dolunca, bakalarn kendinden aaOnlara hizmeti gzyle bakar. Hatt kendine hizmet
grr.
edenleri beenmeyip, sen bana hizmet etmeye lyk deilsin, der.
Nitekim baz sultanlar, her kapsn peni ve klenizim diyeni kabul
etmezler. Ancak meliklerin, krallrnkine memnun olurlar. Bu yle
bir kibirdir ki, kendini Allah Tel'dan bile yksek grmektir. nk Allah Tel herkesi kullua ve kendine secdeye kabul etmektedir. Mtekebbir ve ahmak bu dereceye kamazsa, yrmekte ve
oturmakta ncelik hakk arar. Hrmet ve tzim bekler. yle olur
ki, nasihat kabul etmez; kendisi nasihat etmek istese, kaslarak zorla syler. Ona bir ey retseler kzar. nsanlara hayvan gzyle
bakar. Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem), Kibir nedir?, diye sordular. Doruyu kabul etmemek ve insanlara hakaret ile bakmaktr ( 2 ), buyurdu. Bu huy kendisi ile Allah Tel arasnda byk bir perdedir. Btn kt ahlklar bundan doar. Tekebbr btn iyi ahlklardan insan uzaklatrr. Zira efendilik, kendini stn grmek ve gururlanmak sfatlar kendinde bulunan kimse,
kendisi iin beenmediini bakalarna lyk grr. Bu ise Mslmanla smaz. Byle kimse, hi kimseye tevzu edemez. Bu ise
mttekere. Allah'tan korkanlara yakmaz. Kin ve hasetten kurtuyenemez, dilini gybetten koruyamaz ve kt
lamaz.
dncelerden kalbini temizleyemez. Zira kendine tzim etmeyene
btn gn kendine tapan,
kalbide kin besler. nsanlarn en
kendini stn grmekle urasan, hile ve aldatmadan kurtulmayan,
yalan ve nifaktan gemeyen, daima kendi ilerini insanlarn gznBil ki, kibir

snrm

Kzgnlm

aas

de

iyi

gstermeye

alan

kimsedir.

kendini unutmayan hi

kimse,
Mslmanln kokusunu duyamaz. Belki dnya rahatl da gremez. Byklerden biri. Cennet kokusunu almak istersen, kendini
tt, buyurdu. Bir kimseye yle bir gz
btn insanlardan

Halbuki iin esas yledir

aa

(1). (2)

IH/296.

ki,

KMYA YI
verilse ve iki

SAADET

mtekebbirin birbirine

rastlad zaman onlarn ^kalb-

onlarn kalbindeki pislik ve murdarl hibir mezbelelikte gremez. nk onlarn kalbleri kpek gibi olmu,
grnleri ise birbirlerine kar kadnlar gibi ssl ve yaknlk, mtekebbirlerde asl bulunmaz. Hatt hangisine rastlasan, rahatl,
senin gibi birisini bulmak ve ondan tazim beklemekte bulur. Bylece ikilii aradan kaldrmak ve tek olmak ister. Yni kendisinin ollerini grse,

masn

ve senin

olmaman

ister.

doar. Manevi rahatlk

kilikten, iki benlikten gurur ve kibir

ise birlemektedir.
liklerini

tur.

in

Yni

Mslman

iki

araya geldiinde ben-

bir

yok edip, Hak Tel'da fanilemelidir. ikilikte rahat yokkeml derecesi fenfillah makamna ulamaktadr.
-*\

KBRN

DERECELER

...1

Kibrin de bazs bazsndan byk ve iddetlidir. Burada fark,

kibirlenmenin. Allah Tel'ya, Resulne (sailllah aleyhi ve sellem) ve kullara kar olmamasndandr.

BRNC

DERECE: Allah Tel'ya

kar

Nemrd'un,

kibirdir.

Fir'avun'un, blis'in ve Allah Tel'ya inanmayp, kendilerini ilh

tanyp, kul olmay kendilerine yediremeyenlerin kibirleri bu cins-

Allah Tel, -Ne sa, ne de Allah'a yakn melekler, Allah'n

kulu olmaktan utanmazlar, ekinmezler ('), buyurdu.
tendir.

KNC DERECE: Reslullah'a

Kurey

(sailllah aleyhi ve sellem) kar-

yaptklar byledir. Dediler

ki: Biz, bizim gibi bir insann emrine uymayz. Niin bize melek
gnderilmedi? Yahut niin mehur birisi deil de, bir yetim peygamber olarak gnderildi?. Ayet i kermede onlar iin, Niin bu
Kur'n bu iki ehirden Mekke ve Tifl byk bir kimseye indirilmedi dediler ( 2 ), Duyuruldu.
kibirlenmektir.

kfirlerinin

Onlar iki eit idiler: Bir ksmnn kibirleri gzlerine ve kalelerine perde oldu. Dnmediler ve O'nun peygamberliini
anlayamadlar. Nitekim onlar iin Kur'n- Kerim'de Yeryznde haksz
yere gururlananlar, yetlerimizi dnmekten
uzak tutarz 3 ),
(

buyuruldu. Bir

ksm

ise bildiler

fakat inkr

ettiler.

Kibir

ile

tasdik

etmeye tahamml edemediler. Onlar hakknda Allah Tel, Zulm ve gururlan sebebi le mcizeleri nkr eylediler ( 4 ), buyurdu.
Kullara kar kibirlenip, hakaret gz ile
bakarlar, szlerini kabul etmezler, kendilerini iyi bilirler ve onlar-

NC DERECE:
(D

(3)

- NIs:
A'rf:

172.

(2)

43

146.

(4)

27

Zuhruf:

- Nemi:

31.

14.

KBR
dan stn

VE UCBUN LACI

tutarlar. Byle kibir,

de, iki sebeple de

yukardaki

iki

553

dereceden

aa

ise

byk saylr:

byklk Allah Tel'nm sfatdr. Onun iinden bir (ey)

ey elde edemeyen zavall kulun byk olmas nereden geliyor ki,
kendini bir ey zannediyor? Kendini byk bilince, Allah Telftnn
sfatnn kendinde olduunu sylyor, onunla ortak olmak istiyor.
Byle kimse, padiahn tacn bana geirip tahtna oturan kleye
tarafndan ne cezaya mstahak olacan herkes
benzer. Padiah
bilir. Bunun iin Allah Tel, Azamet ve kibriy bana mahsus
sfatlardr. Bunlar iin benimle kavga edeni, helk ederim ('), buyuruyor. O hlde kullara tekebbr etmek Allah Tel'dan baka
hibir kimseye yakmaz. Eer onun kulu, kullarna kibirlenirse,
onunla byklkte kavga etmi olur.
Biri,

Dier

udur

bir sebebi de

ki,

rinden kabul etmesine engel olur.

bu kibir, hakk, doruyu dierleBu sfatta insanlar, dini bir mese-

lede mnzara ederlerse biri doruyu syleyince, dierleri kibir sebebiyle onu kabul etmezler, inkr ederler. Bu ise mnfklarn ve
ahlkdr. Nitekim Allah Tel, -Mnafklar, "Bu
kfirlerin
Kur'n'a kulak vermeyiniz. Galib gelmeniz iin o okunurken l-

zumsuz eyler konuunuz" dediler- ( 2 ), buyuruyor. Yine buyurdu:

-Ona Allah'tan kork dedikleri zaman, gururu onu gnahlara de-

vam etmee

gtrr

).

bn

Mes'd (radyallah) anh buyurur: En byk gnah, bir

kimseye Allah'tan kork dendii zaman, senin amelin sana, benimki

banadr

demektir. Bir defa Reslullah

(sallllah aleyhi ve

sel-

lem) birine buyurdu: Sa elinle ye. Yiyemiyorum demesinin kibirden olduunu anlad ve Yiyemezsin, buyurdu. Eli yle oldu ki,
bir daha hareket etmedi. Sana anlatlan blis'in hikyesini efsane
sanma. Bunu sana anlatmalarnn sebebi, kibrin zararnn nereye
kadar gittiini gstermek iindir. Zira blis kibir etti ve Ben ondan
(dem aleyhisselmdan) daha hayrlym. Beni ateten, onu se amurdan yarattn ( 4 ), dedi. Kibri kendisini o j dereceye gtrd ki,
Hak Tel'ya ba kaldrd, secde etmedi ve mel'n oldu.

KBRN

SEBEPER VE

KBRDEN KURTULU ARELER

Kendini byk gren kimse, kendinde bulunan bir keml sfatn bakasnda bulunmadn bilerek kendini byk grr. Bunun
yedi sebebi vardr:

(I)
(3)

IH/296.

Bakara: 206.

(2)

(4)

41

38

Fusstlet:
- Sd: 76.

26.

554

K.MY4-YI SAADET

BRNC

SEBEP. limle kendini byk grr. Zira Alim kendini

ilimle ssl grnce bakalarn kendine gre hayvan gibi grr
ve bu gr onda kuvvetlenir. Bunun anlalmas, insanlardan riayet, hizmet, tazim ve ncelik beklemesidir. Yapmazlarsa hayret
eder. Onlara bakarsa, yahut birisinin dvetine giderse, o kimse iin
bunu ihsan sayar. lminden dolay insanlar minnet bekler. Konumalarnda, kendi hiret ilerini, Allah Tel'nn indinde, dierlerinden iyi bilir. Kendisi iin daha midli, onlarn hlinin ne olacandan korkar grnr ve hepsinin benim duama ve iradma ihtiyac vardr, benim sayemde Cehennem'den kurtulacaklardr, der.

Burum

Peygamberimiz (sedlilah aleyhi ve sellem), Alimlerin feti, kendilerini byk grmeleridir, buyurdu. Aslnda byle
kimseye cahil demek daha iyidir. Nerede kald ki lim densin. nk hakiki lim, hiret tehlikesini anlayan ve Srat'n inceliini bilendir. Bunu bilen, kendini daima kioirden uzak grr, kusurlu bilir ve sonunun korkusundan ve ilminin perde olmas endiesinden
kendini byk grmeye kalkmaz. Nitekim Eb'd-Derd (radyallah anh) buyurdu ki, ilim artnca derdi de artar. Fakat ilmi renip
iin

de kibri artanlarn

taraf vardr:

hakiki ilim olan din ilmini

renmemitir. Bu da yle bir ilimdir ki, onunla kendini tanr. Bu
artrr, kibirlenmeyi deil. Fakat, Tb, Hesab,
ilim. elemi ve
Astronomi, Nahiv, Lgat, Cedel ve Hilf ilimlerini renmekten, kibirden^ baka bir ey artmaz. Allah Tel'nn sevdii en kymetli
ilim Fetv ilmidir. nk bu ilim dnyadaki insanlarn slah iindir. Demek ki, dinin ihtiyac olsa da, bu da dnya ilmidir. Bundan
korku kalkmaz. nk yalnz bunun zerinde durur, baka ilim renmezse, kalb kararr ve kibir galib gelir. itmek, grmek gibi
nasl olur? Bu insanlara dikkat et ki, hlleri nasldr! Bunun gibi,
ilimleri, seci'li ve yuvarlak szleri, insanlar heyevaizlerin
cana ve galeyana getirecek sz sylemek stemeleri, mezheber arasnda zerinde durulan inceliklerden bahsetmesi, kibir, haset ve
dmanlk tohumunu kainlere ekmektir. Bunlar elem ve
artrmaz, bilkis sevinmeyi, vnmeyi artrr.
iki

Biri,

krkl

dank

krkl

taraf da yledir ki, bir kimse, bu kitapta ve hyu Ulm

kitaplarmzda bildirdiimiz .^kymetli ilimleri, Tefsir, Hadis ve gemi byklerin ahlk ve siyer kitablarn okutup kibirlenebilir. Bunun sebebi, onun kalbinin, aslnda habis ve pis eylere dkn olmasdr. Onun ahlk ktdr. Maksad ilim okumaktan ve anlamaktan ileri geememitir. O ilimleri hayatna tatbik etmemitir.
O hlde perhiz etmeden nce, mideye inen il, midenin vasf ile deiir. Nitekim havadan yere inen yamur ayn ^vasftadr. Buna ramen hangi bitkiye giderse, onun sfatn, cesametini artrr. O bitki

Dier

ac

ise

daha ac

eder.

Tatl

ise

daha

tatl eder.

KDR

VE UCUUN LACI

055

ibn Abbas (radyallah anh) Reslullah'dan (sallllah aleyhi

ve sellem) bildirir. -Birtakm Kur'n okuyucular gelecek ki, okuinmeyecektir. Onlar "BZ
duklar Kur'n hanerelerinden
bizim gibi
bizim gibi bir okuyucu, var
Kur'n' okuyoruz, var
bir lim?" diyeceklerdir. Ashabna* bakt ve Onlar ya sizden yahut

mmetimden

olurlar.

aa

Onlar Cehennemin yemi olurlar

buyurdu.

),

(radyallah anh) buyurur: Kibirli limlerden olursanz, ilminiz cahilliinize yetmez. Allah Tel Peygamberine tevazu emrediyor ve Sana tbi olan, uyan m'minlere kar ^mtevzi
2
ok
ol!
), buyuruyor. Bunun iin sahabe kendileri iin kibirden
korkarlard. Hatt bir defa Huzeyfe (radyallah anh) imamlk yapt. Sonra, Kendinize baka imam araynz. Zira kalbime, benim sizden fyi olduum geldi, dedi. Onlar hatrlarndan geen kibirden
korkunca, bakalar niin korkmazlar ve nasl bunu dnmezler?
Bu zamanda byle lim nerede bulunur? Belki bu sfatn kt oldu)
unu bilen ve ondan kanmann icabettiini bilen lim bile ok kybunu bilmiyorlar ve kibirleri ilo
metlidir. nk birok insanlar,
vnyorlar ve Biz filn insan yerine koymaz, ona kymet vermez
ve yzne bakmayz, gibi szler sylerler. O hlde kibri bilen do
ok kymetlidir. Byle bir limin yzne bakmak ibadettir. Herkesin byle bir limle bereketlenmesi lzmdr.

mer

Eer
ki, gizin

byle olmasayd, hads-i erifte bildirilen Bir zaman gelir

onda birini yapan kurtulur ( 3 ), mndan

yaptnzn

mitszlik doard. Fakat, bu zamanda az bir ey ok saylr. nk

din iin yardm eden kalmamtr. Dinin hakikati rtlmtr. Din
yolunda ilerleyenlerin ou yalnz ilerlemekte olup, yardmclar

yoktur.
si

Sknts

kat kat artmaktadr.

hlde bu kadarla yetinme-

gerekir.

KNC

SEBEP: Zhd ve ibadette

kibirdir. Abid, zhid ve sofu

kibirden kurtulamaz. Bakalarnn kendilerini ziyaretlerini iyi grrler ve ibadetleri iin insanlara minnet ederler. Hatt bakalarnn helk olduunu, kendinin afvedildiini sananlar olur. Kendisini inciten bir kimseye bir bel gelince, bunu kendi kerameti sayar
ve kendisi iin byle oldu sanr.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Btn

insanlar helk oldu diyen de helk olur ( 4
Yni insanlara hakaret gz ile bakar. Yine buyurdu: Bir din kardeini hakir grenin
gnah, son haddini bulmutur. ( 5 ).
) .

(1)

ITI/299.

(2)

26

(3) , (4),

uar:

(5)

215.

IH/300.

KMY-YI SAADET

556

Byle biriyle, din kardeini kendinden iyi bilen ve onu Allah

iin seven arasndaki fark pek byktr. Kendini bakalarndan iyi
bilenin derecesini, Aliah Tel'nn brne vermesinden korkulur,
nu ise kendi ibadetinin bereketinden mahrum eder. Nitekim srail
oullarndan biri ibadetle, dieri 'de ktlkle hret bulan iki kimse vard. Hatt rivayete gre bidin banda daima bir bulut bulunur ve onu glgelendirirdi. Ktlkle hret bulan bir gn bu bidin
yanndan geerken, Bu adam, iyi bir insan. Ben ise kt bir kimseyim. Bunun yannda biraz oturaym. Umulur ki, yzsuyu hrmetine Aliah Tel beni de afveder. diyerek adamn yanna oturdu.
Abid, Bu kt insan kim oluyor ki. benim yanmda oturuyor, d-

nun zerine zamann peygamberine vahiy geldi: Onlara de ki, her

ikisi de yeni batan balasnlar. nk fskn yaptklarn o gzel
tikad hrmetine afvettlm. ok ibadet yapann yaptklarm da kibiri ile

yok ettim.

Bir kimse

ayan

bir bidin

omuzuna koydu. Abid,

Ayan

yemin ederim ki, sana rahmet eylemez, dedi. Zamannn peygamberine vahiy geldi: Ona syle, ey onu af v etmeyeceime
yemin eden, onu deil, belki seni afvetmcm. Ekseriya bir bidi incitene, Aliah Tel rahmet eylemez sanlr. Hatt bunun cezasn
pek yaknda grr de der. Ona bir bel gelince, Grdnz m, ne
oldu?, der. Yni, Bu benim kermetimden oldu, demek ister. Bu
ek, Allah'a

ahmak

bilmez

ki,

birok kfirler Reslullah' (sallllah aleyhi ve

sellem) incittiler. Aliah Tel onlardan intikam almad. Hatt bir

Mslmanlkla ereflendirdi. Zanneder ki, kendisi peygam-

ksmm

berden daha kymetlidir ve onun

bidler byle zanneder.

Akll

intikam alnacaktr. Cahil

bidler ise, insanlara gelen bellar,
iin

kendi ktl ve kusurlar sebebiyle gelmi zannederler.

(.radyallah anh) byle idi. O, sdk ve ihls ile Huzey(radyallah anh), Syle, bende mnfklk almetlerinden

mer
fe'ye

ne grdn? diye sordu. Burada ok dnnz. Demek ki, mmin

takva yolunda gider ve korkar. Aklsz bid grnte ibadet yapar, kalbi ise kibir ve gurura bulamtr ve korkmaz. Aslnda kendini kafi o'arak
olur.

nk

bakasndan

cahillikten

iyi bilenin ibadeti

bu cahillii

ile

yok

byk gnah yoktur.

gn sahbe bir kimseyi ok vdler. Tesadfen o kimse kngelcli. O zaman, Y Reslallah (sallllah aleyhi ve sellem) medhettiimiz iyi kimse budur, dediler. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu: Onda mnfklk almeti gryorum.
bukaldlar. Yaklanca, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
yurdu: Allah in doru syle ki, bu insanlar arasnda senden yisi
Bir

arp

KDR

VE UCBUN LCI

557

Geliyor, dedi. Demek

yoktur, diye aklna bir ey geliyor mu?ki, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellemJ^onun kalbindeki bu pislii, peygamberlik nuru ile grd ve buna nifak buyurdu. Bu, Alimler ve bidler iin byk fettir. Fakat onlar bunda tabakadrlar:

BRNC

Kalbi kibirden kurtulamaz. Fakat uraarak tevazu gsterir. inde ve sznde, herkesi kendilerinden stn
kalbden skp atmagrenler gibidir. Byle bir kimse kibir
ve fakat btn dallarn kesmitir.

TABAKA:

aacn

mtr

KNC TABAKA:
ten

aa grrm,

Dilini korur; belli

der.

etmez ve Kendimi herkes-

Fakat ilerinde ve hareketlerinde kalbinde

ba keye

oturmak veya yolda giderken nde yrmek ister.

ayet lim ise utanr gibi, yzn insanlardan baka tarafa dner,
Abid ise sanki insanlara kzyormu gibi yzn ekitir. Bu iki akl
az bilmezler ki, ilim ve amel ne yzn evirmekte, ne de yzn
ekitmektedir. Kalbdedir ve onun nurunun ualar darda, efkat,
se

tevzu ve gleryzllk olarak grnr. Zira Reslullah (sallllah

aleyhi ve sellem) btn insanlarn en limi ve en mtteksi idi. Ondan daha mtevzi, alak gnll ve tatl yzl kimse yok idi. Tebessm buyurmadan ve yznde bir ne'e ve aklk olmadan kimseye bakmazd. Bu hldeyken ona yine, Mtevzi gnll ol- ( a ),
yeti geldi ve baka zaman, Allah'n rahmetinden senin zerine
gelen, herkese ak, tatl, mfik ve yumuak olmaktr. Bylece senin etrafndan dalmazlar ( 3 ), buyuruldu.

NC TABAKA:

Dili ile

de

belli eder. iftihar

eder ve kendini

keramet sehibi olduklarn sylerler. Abid, Filn

kimdir ve yapt ibadet nedir? Ben her gn oru tutarm, gece sabahlara kadar namaz klarm, gndzleri hatim ederim; bana atmak, zarar vermek isteyenler helk olur. te bu kimse beni zd
ve cezasn grd. Mal da, ocuklar da elinden kt-, der. Hatt
gece ibadet eden insanlar grnce, onlardan ok ibadet edip stnln gstermeye alr. Dierleri, orulu ise, iftardan sonra bu
Eer mnzara
bir mddet daha oturur. Alim ise, Bu idi?- der.
ederse, doru olmasa da karsndakini esir etmeye, yenmeye alr. Gece -gndz acayip cmleler ve iirler ezberleyip meclislerde
sylemek ister ve bununla kendini bakalarndan ileride bulur. Baverler. Hl ve

eksik olduunu, kendinin ise ilminin ok olduunu gstermek iin, kenarda kede kalm kelimeler, szler ve haberler ezberler. Bu anlattmz ekilde az veya ok tamamen uzak kalm

kalarnn

(1)

IH/301.

(3)

Al-1

(2)

mrn:

159.

26

uar:

215.

KMY-YI SAADET

650

Per

hangi bid ve lim vardr!

byle olan grse ve duysa ki, Re*

slullah (sallllah aleyhi ve sellem), -Kalbinde zerre kadar kibir
olana Cennet haramdr t ), buyurmutur; onun elem ve korkusu
artard. Kendini byk grmekle uramazd. Bilmelidir ki, Allah
Tel, Kendi yannda kymetin yoksa, benim yanmda kymetin
.

vardr. Kendini kymetli bilirsen benim yanmda kymetin yoktur-,

buyuruyor. Dinin aslndan bu kadarn anlamayana lim deil, cahil

demek yakr.

^_

NC

SEBEP: Nesebiyle kibir eder. Hatt seyyid ve hocazde olanlarn bir ksm, btn insanlar, zhid de olsalar, kendilerinin kle ve hizmetisi sanrlar. Aklar bildi meeler de bu kibir
ekseriya onlarn kalelerinde bulunur. Bu ve bunun gibi eyler bu
cinstendir.

Eb Zer (radyallah anh) der ki: Biriyle kavga ettim, ve ona

Ey zenci ocuu, dedim. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu: Haddini bil; beyaz ocuun, siyah ocuktan hibir stnl yoktur ( 2 ). Eb Zer der ki: Gittim, o kimseye elini ayan
peyim, benim o szme bakma, dedim. Bunun kibir olduunu nasl anladna ve bu kibri
buyurun!

krmak

iin

nasl tevzu ettiine dikkat

Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem)

yannda

iki

kimse

Ben, unun oluyum. Sen kim oluyorsun? dedi.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) onlara buyurdu ki: Msa

vnyordu.

Biri,

alcyhisselmn yannda iki kimse vnd. Biri: Ben unun unun oluyum, deyip dokuzuncu ceddine kadar sayd. Msa aleyhisselma
vahiy geldi ki, ona syle, dokuzu da Cehennemdedir. Sen de onlarn
onuncussun! ( 3 ). Yine Reslullah (aleyhisselm) buyurdu: Cehennemde kmr olanlar vmekten kannz. Yoksa, insan pisliini grp koklayan ve yiyen hayvandan
olursunuz.

aa

DRDNC

SEBEP: Gzellik ve sslenme ile kibirlenmektir.

Bu da kadnlar arasnda ok olur. Nitekim Hazret-i ie (radyallah anh) bir kadn iin boyu ksadr, dedii zaman Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Gybet ettin, buyurdu. nk kendini stn grd. Eer kendisi de ksa olsayd byle demezdi.

BENC

SEBEP: Zenginlik ile kibirlenmektir. Benim yle pakadar malm vardr. Ey mflis, sen kim oluyorsun?
ram vardr,
stesem senin gibi nice kleler satn alrm, gibi szler syler. Bunlar hakknda Kehf sresi'nde anlatlan iki kardein hikyesi sylenir: Benim malm seninkinden fazla, hkmm seninkinden te*sirlidir

(1).

).

(2),

(3)

IH/302.

(4)

18

Kchf:

34.

KBR
ALTINCI SEBEP:

VE UCBUN LACI

Zayflara

kar

59

kuvveti

ile

kibirlenmektir.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kuvvet bakasn yenmek, yere atmak deil, nefis ve arzusunu yenmektir.

YEDNC

SEBEP

Birisinin maiyetinde

olmak veya

talebesi,

olmak gibi nimet sayd eylerle vnmek kibir

Hatt yle eyler vardr ki, nimet olmadklar hlde onlarla

hizmetisi, mridi
olur.

vnrler. Alak kimseler iledikleri alaka ilerle

vnrler.

dier

alaklara

Kendini byk grmenin sebepleri bunlardr. Ama grnen sebep, dmanlk ve hasettir. nk bir kimseyi sevmeyen, ona kar
vnmek ve kendini byk gstermek ister. Bazan da kibrin sebebi
riy olabilir. Kendisine iyi gzle bakmalar iin, insanlarn iinde,
kendini byk. tutmak ister. Yahut bir kimse, bir kimse ile mnazara eder ve onun stnln anlar. inden bunu bildii hlde in-,
sanlar anlamasn diye tekebbr eder.

te
her

bu sebepler

hastaln

bilinince,

ilc, o

imdi sra

hastaln

sebebini

ilc bilmeye geldi.

l

mikrobunu

nk

ortadan kal-

drmaktr.
i

KBRN

LCI

Saadet yolunu zerre kadar kapayan ve Cennete yaklatrmayan her hastaln ilc, yni tedavisi farz ayndr. Hi kimse de bu
kalmaz. Bunun da tedavisi iki eit il iledir. Bihastaln
ri ksaca, dieri ise uzundur.

dnda

KISA TEDAV,

ilim ve

amel terkibindedir.

LMLE OLAN TEDAVS,

Allah Tel'y tanmak, kibriy ve

lyk olmadn bilmekle ve' kendini tan-

azamete ondan bakas

yp, kendinden aa, hakir, zelil, insaniyetsiz hibir ey olmadn
anlamakla olur. Bu, hastaln kkn ve esasn kalbden skp
atan bir mshildir. Bir kimse bunu iyice biliyorsa, Kur'n- Kerm'den bir yet kerme ona yetiir. Nitekim yet-i kermede yle buyurulmutur: Can ksn insann, ne kadar da krszdr. O neden yaratld? Bir damla meniden deil mi? Sonra belli bir miktar
byynce, yolu ona rahat eyledi. Sonra onu ldrr ve kabre koyar. Nihayet diledii zaman onu maher yerine getirir P). Allah
Tel ona kendi kudretini bildirdi, ncesini, sonrasn ve ikisi arasndaki ahvalini de bildirdi.
Bastaki ahvli, O hangi eyden f nedeni yaratld?* ( 2 dr. Buradan kendinden daha
bir ey olmadn ve olmayacan ani

aa

(1)

80

(2)

80

Abese:
Abese:

17.
18.

60

KMYA YI

SAADET

ne de nian vard. Ezelde yoklukta rtl idi. Yaratlmasna kadar byle devam etti. Nitekim bir yet-i
kerimede, yle bir zaman vard ki, o zaman insann nm ve niayok idi l 1 ), buyurulmutur. Sonra Allah Tel ondan daha aaolmayan, topra yaratt. Sonra bir para su ve kandan meniyi
yaratt. Bundan pis bir ey yoktur. Onu yoktan yaratt. Onun asln,
su, alak toprak ve murdar kandan yapt. Kulaksz, gzsz, kuvvetsiz ve hareketsiz bir et paras oldu. Belki kendinden habersiz bir.
bitki idi. Sonra onun grme, tatma, konuma, kuvvet, kudret,
el,
ayak. gz ve btn uzuvlarn yaratt. Hatt yle yaratt ki, kendinde olanlardan hibirini toprakta, menide ve kanda gremez. Onda,
gururlanmak iin deil, kendisini yaratann Cell ve Azametini anlamak iin ne alacak garib eyler yaratt.

lamaldr.

yok

Ne

idi.

ismi,

Bunlarn

yaratmad ki, bunlarla kibirlensin. Nitekim yet-i kerimede, Onun yetlerinden biri de, sizi topraktan yaratt, insan oldunuz ve dnyaya yayldnz 2 ), Duyurulhibirini insan kendi

du.

nsann balangc

byledir. Dikkat ediniz!

mi. yoksa kibir edilecek bir

ey

Utanlacak

bir

ey

midir?

Ortadaki ahvli ise yledir: Onu bu dnyaya getirdi, bir mddet saklad. Bu duygu ve organlar ona verdi. Eer iini eline verse
onu ihtiyasz yapsayd, yine de yanlr, hata ederdi ve kendini bir

ey

zannederdi.

Bunu da yapmad;

bilkis alk, susuzluk,

soukluk, scaklk,

elem, sknt ve yzbinlerce eit eit bellarla balayp, leceinden, sar, kr ve hasta olacandan, yahut birisine tutulacandan
yahut da alk ve susuzluktan helk olacandan, bir an kendinden
emin eylemedi. Faydasn ac illara yerletirdi ki, faydaland an

zahmet de

piman

eksin.

Zarann

ho

eylere koydu

ki.

ondan

lezzet alnca,

ona teslim etmedi. Hatt bilmek istedii

eyi bilemez, unutmak istediini unutamaz, dnmek istemedii
eyler kalbine dolar. Dnmek istediklerinden kalbi kaar. Onu'
byle acayip ekilde, gzel ve olgun yaratt hlde, onu yle ciz
yapt ki. ondan aa, zavall ve ciz hibir ey yoktur.
olsun. Hibir iini

Sonraki hli

O zaman

ne kulak, ne gz, ne his, ne

gzellik, ne beden, ne de uzuvlar kalr. Kt kokan bir le olup, grenler burnunu tutup geerler. Yerdeki bceklerin, kurtlarn kar-

nnda

ise lmektir.

pislik olur.

toprak olur. Eer bu hlde kalsa yine bir

ie yaram olurdu. Drt ayakl hayvanlarla beraber olurdu. Bu
sadete de kavuamad. Kyamet gn onu tekrar diriltir ve dehet

Sonra alak ve

(1)

76

Dchr:

zelil

1.

(2)

30

Rm:

20.

KBR

1- 601

VE UCBUN 1UCI

iinde kalr. Gkleri para para

olmu, yldzlan dklm, ay ve

gnei tutulmu, dalar pamuk gibi atlm, yeryzn deimi,

zebanileri kemend atar hlde, melekleri herkesin eline defterlerini

yapt

verip herkes dnyada

birer birer okuduklarn, o

ktlk ve

rezillikleri grdklerini,

anda nasl olduklarn ve Hadi gell Cevap ver, ne iin konutun, ne iin yedin, ne iin oturdun, ne iin
kalktn, ne iin baktn, ne iin dndn? dediklerini grr. Eer
Allah korusun, bu suallerin cevabn veremezse, onu Cehenneme
atarlar. O zaman, Keki domuz, yahut kpek, yahut da toprak olsaydm. nk onlar Cehennemden kurtulmulardr, der. Hli doolabilecek bir kimse, nas gururlanr
muz ve kpekten daha
ve bakalarna vnr. Eer yerdeki ve gkteki btn zerreler onun
bana gelen bu korkun felkete alasalar, inleseler, feryad etseler
ve onun irkin ve rsv defterine byle zlseler ciz kalrlar.
Bir kimseyi padiahn sust yakalayp zindana att ve bu

aa

kimseyi ip veya ikenceler beklerken o bunlara aldrmayp zindan7

da vnmekle, byklk taslamakla megul olduunu hi duydunuz
veya grdnz m? Btn inanlar dnyada, lemin padiahnn
zindancdadrlar ve byk cinayetler lemekte ve sonunu bilmemektedirler. Hli byle olan nasl kibirlenebilir ve vnebiliri Kendini byle bilene, bu bilmesi mshil olur ve kibir kkn kalbinkimse gremez. Belki
den, temelinden skp atar. Kendinden
toprak, ku ve ta olup, bu tehlike ve korkuda olmamak ister.
AMEL LCI, her ite ve her harekette tevazu sahiplerinin
yaptklarn yapmaktr. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) yerde yemek yerdi; yerken bir yere dayanmazd ve Ben
kulum, kullar gibi oturur ve yerim O) buyururdu.

aa

Selmn'a (radyallah anh), -Yeni elbise giysene, dediklerinde. Ben kulum, hirette azd olursam yeni elbiseden mahrum olmam, derdi. Namaz srlarndan biri, rk" ve secdelerle yaplan
eye topraa
tevzudur. Zira en kymetli yeri olan yzn en
koyar ve kalbini krar. Arablarda kimseye eilmemek vard. O hlde secde onlara byk ayb gelirdi. Kibir olan her eyin aksini yapmak lzmdr. Kibir, grnnde, dilinde, gznde, bedeninde, el-

aa

bisesinde ve hareket ve duruunda belli olur. Hepsini uraarak atmaya ve bunu det etmeye almaldr. Kibrin eserleri oktur.
gitmek istemez.
Biri; arkasnda kimse olmaynca yalnz
Bundan kamak lzmdr. Hasan- Basr (rahmetullahi aleyh) ile

bana

msaade etmezdi. Arkamda insan olursa, kalbim

yerinde durmuyor, derdi. Eb Zer (radyallah anh) buyurur: Arkim gitmek

(1)

istese,

IH/309.
Kiroyft-y Sadet

F.

KlMY-YI SAADET

502

kanda gidenler ne kadar ok

kadar uzak
olursun. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), insanlar arasnda yrynce, bazan onlar ne geirirdi.
Dieri; insanlarn, huzurunda toplanmalarn, onun iin ayaa

kalkmalarn

olursa, Allah Tel'dan o

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir kimsenin kendisi iin ayaa kalkmasn beenmez, kerih grrd. Emir'l-Mu minin Ali (kerremallah vecheh) buyuruyor:
Cehennemlik grmek isteyen, karsnda bir kimse ayakta dururken
oturan
kimseye baksn. Sfyn- Sevri Mekke'ye geldi. Ibrhim Edhem
ve Gel bize hads i erifler anlat, dedi. Sfyn geldi.
onu
Ibrhim Edhem ona, -Tevzuunu grmek istedim-, dedi.
ister.

ard

Biri de?

yannda

bir fakirin

lllah aleyhi ve sellem)

mazd.

ise,

byle idi. Hasta ve

ise onlarla yemek yerdi.

oturmasn

istemez. Reslullah (sal-

fakir elini ekmeden, sofradan kalk-

dermansz olanlardan herkes

kaar.

kendi evinin iine bakmaz, Reslullah (sallllah aleymisafiri

hi ve sellem) ise evinde alrd. mer ibn Abdlaziz'in
vard. Kandil snd. Misafir, ^ Ya getireyim mi? dedi. Hayr, misafire hizmet ettirmek mrvvete smaz, buyurdu. Hizmetinizi
uyandraym, dedi. Hayr, daha yeni uyudu, buyurdu. Sonra kenkoydu. Misafir, Ey Emre'l disi kalkt, kutu getirdi ve kandile
Mu minin! Kendin mi getirdin?, dedi. Evet, gittiim zaman mer
idim, imdi geldim yine ayn mer'im, buyurdu.
Biri de;

ya

de evine lzm olan kendisi getirmez. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) kendisi bir ey ald ve kendisi eve gtrd. Birisi alp tamak istediyse de vermedi ve Sahibinin tamas daha
iyidir, buyurdu. Eb Hureyre (radyallah anh) vli iken odun
yklenip pazara gider ve Valiye yol veriniz, derdi. mer (radyallah anh) arda sol elinde et, sa elinde kams olduu hlde
dururdu.
Biri

de ssl elbise giymeden evinden kmaz. mer'i (radyallah anh) arda elbisesinde ondrt yama, yamalar da eskimi
hlde grrlerdi. Emir'l-M'minin Ali (radyallah anh) di bir elbise giyerdi. Niin byle giyinirsin? dediler. Kalbim bununla hu
buluyor; bakalar da giyinsinler, fakirler memnun olur, buyurdu.
Tvs (radyallah anh) buyurur: Elbisemi eskisi gibi bulamyorum. Yni kalbimde kendini beenmek ve stn grmek hli buluyorum demek istedi. mer ibn Abdlaziz'e halife olmadan nce
bin gm kymetinde elbise almlard. ok gzeldir, fakat bunisterim, dedi. Halife olduktan sonra, be gmlk
dan
elbise satn aldlar. Gzeldir, fakat bundan disini isterim, dedi.
Sebebini sorduklannda, Allah Tel bana her eyi tadan ve isteyen bir nefis verdi. Birini tadnca, dierini ister. Bugn halife olBiri

yumuan

KBR

VE UCUN LACI

583

dum. Bunun tesinde baka mertebe yoktur. imdi ebedi padiah

olmak istiyor ve onun iin alyorum, dedi.

zaman kibir iindir zannedilmesin. nk baz

kimseler her eyde iyi olmay sever. Bunun almeti, yalnzken ,de
iyi giyinmeyi sevmektir. Bazlar da eski elbise giyip, zhid grnyi

mek

elbise her

ve bylece kibir etmek

sa

aleyhisselm buyurdu: Ruhbanlarn (zhidlerin, bidlerinl elbisesini giymenizin ve taifelerinizi kurt huylu yapmanzn sebebi nedir? Padiah elbisesi giyin ve fakat kalbinizi Allah korkusu ile yumuak ve ince yapn. mer (radyallah anh) am'a geldi. Yrtk elbise giyiyordu. Burada dmanlar vardr, iyi elbise giyseniz ne olur?, dediklerinde, Allah
Tel bizi islm dini ile aziz eyledi. Baka hibir eyde izzet aramam ^buyurdu.

Velhsl tevzuu

ister.

renmek

isteyen

kimse,

lllah aleyhi ve sellem) hllerini bilmeli ve

Eb

Reslullah'n

(sal-

ona uymalda.

Hudri diyor ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) hayvanlara yem verir, deveyi balar, ahra gider, koyun saar,
nalinini tamir eder, yrtk ve skn diker ve hizmetileri ile yemek yerdi. Hizmeti yorulunca, el deirmenini dndrmekte onu
yardm ederdi. ardan bir eyler alr, kucanda eve getirildi. Fakire, zengine, ke, bye nce kendisi selm verir, mbarek
elini onlara uzatrd. Din hususunda kle ile hr, beyaz ile siyah
arasnda fark gzetmezdi. Gece ve gndz ayn elbiseyi giyerdi.
st
toz - toprak ierisinde olanlarn bile dvetine giderdi, nne ne getirseler, az da olsa hakir grmezdi. Sabah iin akamdan
yemek hazrlamazd. Gzel ahlkl, kerim tabiatl olup herkesle iyi
geinirdi. Mtebessim idi. Glmezdi. Mahzundu, fakat ask yzl
deildi. Mtevaz idi, ancak zillete vardrmazd. Heybetli idi, sert ve
hain deildi. Cmert idi, israf etmezdi. Herkese merhametli idi.
nce kalbli idi. Daima
nne eerdi. Kimseye tam* etmezdi.
O hlde sadete kavumak isteyen ona uysun. Bunun iin Allah
Tel, Elbette sen en gzel ahlk zeresin (M, buyurup onu medSid-i

ba

ban

heyledi.

UZUN TEDAV yolu, ne ile tekebbr ettiine dikkat etmesidir.

Eer nesebi ile kibirleniyorsa, kendi nesebini Allah Tel'nn bildirdii ekilde bilmelidir. Allah Tel, Senin asln topraktandr,
nesebin menidendir (*), buyuruyor. O hlde meni baban, toprak
ceddindir. Meni ve topraktan
ise hibir ey yoktur. Eer babam hayattadr dersen, seninle baban arasnda, meni. kan, et paras ve daha birok kt eyler vardr. Niin bunlara bakmyorsun?

aa

(1)

68

Kalem:

4.

(2)

32

Secde:

7.

KMYA-YI SAADET

Daha alacak bir ey vardr ki, baban amelelik etse. insanlardan

kan alma mesleini sese, utanrsn.
nk elini topraa ve kana bulatryor. Halbuki sen do toprak ve kandansn. yleyse neyinle iftihar ediyorsun? Bunu rendikten sonra sen, kendisini seyyid sanp da, iki ahit tarafndan bir
cariye
sin.

ile

Bunu

bir

hacamatnn olu olduu

bilince bir

isbat edilen bir kimse gibi-

daha gururlanmaz ve byklk taslayamaz.

Bir de nesebi ile vnen, bakas ile vnm oluyor, kendisi ile deil, Fazilet kendinde olmaldr. nk insan pisliinden kan kurdun at pisliinden kan kurttan stnl yoktur.
Gzellii sebebi ile kibrediyorsa, iindekilere baksn. irkinlik-

grsn. Karnnda, mesanesinde, damarlarnda, burnunda, kulanda ve btn uzuvlarmda ne pislikler bulunduunu dnsn.
Her gn bunlar kendi eli temizliyor, ykyor. Halbuki gz onlar
grmeye, burnu koklamaya dayanamazken, kendisi bunlarn hayapyor! Sonra hayz kanyla meninin birlemesinden yagznn nne getirsin.
ratldn ve idrar yolundan

lerini

malln

ktn

Tvs (radyallah anh) bbrlenerek yryen birisini grd.

bilen kimsenin yry ^ deildir,
-Bu, karnnda neler
buyurdu. nsan bir,, gn kendini ykamazsa, plk ve mezbeleliklerden pis olur. Mezbelelikte olan pis ey, onun karddr. Gzellii yannda kalmayacaktr ki, sevinsin, gururlansn. Bakalarnn
irkinlii de onlarda kalmayacaktr ki, zlsnler. Onun gzelliine
de gvenilmez. Bir hastalk ile solar, gider. Birka sivilce onu, herkesten irkin gsterir. Byle zayflk ile gururlanmak yakmaz.
Kuvveti ile kibirlenen, dnsn ki, bir damar kopsa ondan
ciz kimse olmaz. Eer bir sinek bir yerini srsa ondan can yanar.
Eer bir sivrisinek kulana girse leceinden korkulur. Ayana
bir diken batsa olduu yerde kalr. Ne kadar kuvvetli olsa, kz, aslan ve fil ondan ok kuvvetlidirler. kz ve eein kendinden ilerde olduu eyde, nasl vnebilir?

tadn

Ama eer
birleniyorsa,

okluu ve mirlil ile kibtn bunlar kendinin dndadr. Maln hrsz alsa
zenginlik, hizmetilerinin

veya onu sultanlktan azletseler elinde ne kalr? Sonra birok Yahudi vardr ki, ondan ok mala sahiptir. Birok akl az kimseler
vardr ki, .onun on misli saltanata sahiptirler.
Velhsl seninle olmayan senden deildir. Senden olmayan bir
eyle vnmen ise gayet irkindir. Bunlarn hepsi kullanman iin
sana emanet edilmitir. Hibiri, senin deildir. Zahiren senden olup
gururlanacan eyler ilim ve ibadettir. Bunun ilc ise daha zordur.
nk bunlar birer kemldir. lim, Allah Tel'nn indinde aziz ve
azimdir (byktr! Allah Tel'nn sfatlarndandr. O hlde limin kendine iltifat etmemesi zordur. Bu da iki vecihle kolay olur.
.

KI3R VE UCBUN LACI

BIINC VECH.

Alim

ey

ve tehlikesiafvolunabir ama
byktr ve duyulur.

iin hccetin, bttyk bir

yapt

nin de byk olduunu bilir. Zira cahilin

pek
liminki afvedilmez. Alimin cinayeti
Alimlerin tehlikesi hakknda bdirilen yet-i kerime ve hadlsrifleri

e-

dnmek lzmdr.

Kur an- Kerim'de, Allah Tel

ilmi ile

amel etmeyen alimleri

eee

benzetiyor ve -Merkeb gibi, kitblar srtnda tayor 0), buyuruyor. Bir baka yerde de kpee benzetiyor ve Kpee benzer,
eer zorlukla karlarsa dili sarkar, kendi bana brakrsan da
yine dilini karr ( 2 ), buyuruyor. Yni, bilsin < bilmesin kendi alAslnbrakamaz. Hatt kpekten ve merkebten

aadr.
aadr. Nerede

kanln

kurtulamayan, btn canszlardan da

kald ki, hayvanlk mertebesine kabilsin? Bunun iin Ashb- kiramdan biri, Keke bir ku olsaydm, bir bakas da, Keke koyun olsaydm, demilerdir. Demek ki, sonundaki tehlikeleri dnnce kibirlenmeye kalkmaz. Kendinden cahil birisini grnce. O
Kenbilmiyor, bilse gnah ilemezdi, o benden iyidir demelidir.
dinden bilgili birisini grnce, O benim bilmediklerimi biliyor,
benden iyidir demelidir. Bir ihtiyar grnce Allah Tel'ya benden ok ibadet etmitir, benden iyidir; bir ocuk grnce de, Benim ok gnahm vardr. O daha ocuktur. Benim gibi gnah yoktur ve benden iyidir, demelidir. Hatt bir kfir bile grnce kibirlenmeyip, Belki Mslman olur. hsn-i htimeye kavuur ve benim sonum ise kfr olabilir, demelidir. Nitekim mer (radyallah anh) slm'a girmezden nce birok Mslmanlar ona kibirlenirlerdi, fakat bu Allah Tel'nn ilminde hata idi. Byklk hirette kurtulmak olunca ve o da bilinmeyince, herkes hiret korkuda, hirette

su

ile

megul

KNC

n,

olup, kibirle

VECH:

uramamaldr.

Kibir ve

Tel'ya yaktbilir. Kibri, Allah Tel'dan

tutar. Zira herkese, Benim

bykln Allah

kimseye uygun olmadn

almak isteyeni Allah Tel dman
yanmda kymetli olmanz, kendinize kymet vermediiniz zamandr, buyuruyor. Mesel sonunun kurtulu ve sadet olacan bilse
de, yukardaki sz bilmekle kibir ondan gider. Bunun iin peygamberler (aleyhimsselm) mtevzi idiler. nk Allah Tel'nn
kibri sevmediini bilirlerdi.

baka

ok ibadet eden, bid olmasa da lime gururlanmam al

ve Belki ilmi efaatisi olur ve gnahlarn mahveder, demelidir.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: limin ftbid
zerindeki stnl, benim ashabmdan birine olan stnlm
gibidir t 3 ) Cahil veya hli bilinmeyen birisi olursa, Belki o, ben-

Ama

(1)

62

Cuma:

5.

(2)

A'rf: 176.

(3)

KMYA-YI saadet
den daha ok ibadet edicidir ve kendini bildirmiyor, demelidir.
Eer mfsid ise, Benim kalbime gelen birok vesvese ve dncelerin gnah fskdan daha aktr. Belki kalbimde bilmediim yle
bir gnah var ki btn amellerimi yok eder. Onun kalbinde iyi bir
sfat olup gnahlarna kefaret olabilir. Belki tevbe eder de hsn-i
htimeye kavuur ve ben^bir hata ilerim ki, lm zamannda imanm tehlikeye der. Velhsl, Onun ismi Allah Tel'nn indinde
niin akilerden anlsn! Kibir etmek cahilliktendir, demelidir. Bu
sebeptendir ki, bykler, limler ve eyhler daima mtevzi idiler.
3

UCB VE ZARARLARI

ey nsan

lem)^ buyurdu:

helk eder Bahillik, nefsine

Yine buyurdu: Gnah lemeseniz de, sizin

tan fena olan eyden korkarm. O da ucbdur ( 2 ).

ve ucb

(').

iin

uymak
gnah-

Aie'ye

(radyallah anh), nsan, ne zaman kt

amel iler? diye sordular. yi amel ilediini sand zaman, buHazret-i

nsann

helaki iki eydedir. Ucb ve mitsizlikte. Bu yzden demilerdir ki, mitsiz olan isteinde gevek olur. Ucb eden [yni kendini beeneni de byledir. nk kendini ihtiyasz hisseder. Mtraf

(radyallah anh) buyurur: Btn gece uyuyup ve sabahleyin krklk ve korku, ile kalkmam btn geceyi namazla geirip, sabahleyin kibir ve ucb etmekten ok severim. Bir ibn Mensur, bir gn
sabah namazn uzun kld. Bir kimse de hayran hayran ona bak
yordu. Selm verince, Ey delikanl ama! eytan da uzun yllar
ibadet eyledi ve sonunun ne olduunu sen de biliyorsun, dedi.
3

Ucbdan birok

fetler

doar.

Biri kibir olup, kendini dierlerin-

de gnahlarm hatrlamaz. Hatrlad olsa da, tedariki yoluna gitmez ve kendini afvedilmi sanr. badet, etse. buna
kretmez ve kre ihtiyac olmadn sanr. badet fetlerini bilmez, renmek de istemez ve kendini o f&t ve zararlardan uzak sanr. Kalbinden korku gider ve mekr-i ilhiden emin olur. Allah
Tel'nn kendisine verdii ibadet nimeti ile Allah Tel'nn katnda bir yeri olduunu sanr. Kendini ver ve beenir. lmi ile ucb
edip (ilmini beenip! kimseye bir ey sormaz. Ona uymayan bir
gr ve sz sylerlerse dinlemez, eksik kalr, nasihata kulak vermez.

den

iyi bilir. Biri

(1)

III/289.

(2)

III/317.

KBR

VE UCBUN

LACI

567

-3

UCB'UN,

DLLN I

LE

NAZLANMAK!

HAKKAT

Allah Tel kime ilim, ibadetlerde kolaylk ve bunun

gibi bir nimet verdiyse bunun elden gitmesinden korkmaldr. Byle kimse ucb sahibi olmaz. Korkmaz ve kendinde olduu in deil,
Allah Tel'mn nimet ve ihsan olduuna sevinirse yine <fr> etmi
olmaz. Ama kendinde olduu iin sevinirse ve bunun Allah Tel'nn nimeti^ olduunu unutursa, ondan korkmazsa byle olduu iin
sevinmek ucb olur.
Bil ki,

ibadet ile Allah Tel zerinde hakk olduunu bilirse ve

bu ibadetini makbul bir hizmet tutarsa buna idi l {hizmet ve ii ile
vnmek ve nazlanmak denir ki, kendini nazl bilmi olur. Eer
bir kimseye bir ey verirse ve kalbine bu byktr diye gelirse ucb

Bu

etmi

olur.

Bunun yannda ondan hizmet ve karlk

idll olur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

beklerse,

buyurdu

eden kimse, namaz klmam olur. Yine

Daima glp ve kusurlarn itiraf etmen: daima alayp,

mazyla

idll

enmenden

bu

Nabuyurdu:
ki:

ini

be-

iyidir.

-3
UCB UN LCI
-3
Ucb, sebebi srf cahillik olan bir hastalktr. lc da srf ilim ve
mrifettir. Senin eb'un undandr: lim, ^ ibadet, takv gibi salih
ameller sende yaratlmaktadr. Sen bir mhalsin. Bundan dolay niin ucublanyorsun? Yok, dersen ki: Bunlar ben kendi cz'I irde
ve kudretimle yaptm... Bu da cb sebebi olamaz. Zira bu kuvvet,
kudret,, irde ve ameli ilediin azalar dn. Bunlar hep Allah'tandr. Bizatihi senden deildir ki, ucublnasn!... Eer bu amel benim
isteimle oldu dersen, bu istei ve arzuyu kim yaratt ve sana kim
verdi, kahr tasmasn boynuna kim takt ve sana i taptrd, deriz.

nk, bir

milerdir. Bundan

nk onu

melek gnderkendinden deildir.

istek verilen kimselere, bir vazifeli

bakasn

zorla, emirle

yapamaz. stek

ide bulunduruyor.

hlde

hepsi

Alla-

h Tel'mn nimetleridir. Senin kendine cb eylemen ise cahilliindendir. nk senin bir eyin yoktur. Kendine deil, Allah Tel'mn ihsanna aman icabederdi. nk birok insanlara bunu
bildirmedi ve onlarn isteklerini kt ilere sarfetti. Sana ise. 'kendj yardmyla kurtarc gnderdi ve istei sana hkim kld. Seni
kahr ve zorluk zinciri ile kendi hazretine ekip gtryor.

padiah btn hizmetilere bakp, bir tanesine, huzurunda

hizmet etmeden sebepsiz yere byk bir ihsanda bulunsa, padiahn ihsanna aar. Eer, padiah hakimdir; bende liyakat sfat,
grmeseydi bu byk ihsan bana gndermezdi, dese, sen bu liyaBir

KMYA-YI SAADET

588

sfatn nereden getirdin denir. Eer hepsi padiahn ise ucb etmene, kendini beenmene lzum yoktur. una benzer ki, padiah
kat

sana bir at verse, sen ucb etmezsin, yni amazsn. Sonra bir de
hizmeti verirse, ucb edersin ve atm olduu iin bana hizmeti
verdi, dierlerinin at olmad iin onlara vermedi, dersin. At da
o verdii iin ucb etmemen lzm idi. kisini de bir anda vermi gibi
kabul etmeli din. Bunun gibi, eer, bana ibadette kolaylk vermesinin sebebi O'nu sevmemdir dersen, bu sevgiyi kalbine kim verdi?
denir. Eer O'nu
ve Cemline kavutuum iin O'nu sevdim dersen, bu mrifet ve grmeyi sana kim verdi? denir. O hlde,
madem ki her ey O'ndandr, sen kendine ucb edemezsin. O'nun cmertlii ve ihsan bu sfat sende yaratt, istek, kudret ve irade yaratt. Ama sen, hibirisinin arasnda deilsin ve seninle de olan bir
ey yoktur. Sen ancak Allah Tel'nn kudretinin bir gei yolu-

tandm

sun.

FASIL
ben yapmyorum, her eyi O yapyor, nereden sevab beklerim ve bulurum? Halbuki bize amellerimizden sevab verileceinden de phe yoktur. nk isteyerek ya-

SUAL: Bir kimse, madem

pyorum

ki

derse;

CEVABINDA

deriz

ki:

Sen hakikatte kudretin geidisin. Sen hizaman da (Habibim) sen atmadn, ancak

deilsin. Attn
Allah att (*), yet-i kerimedir. Fakat ilim, kudret ve irdeden
sonra hareketi yaratt iin, sen yaptn zannedersin. Bu, ince bir
bir

ey

srdr. Bunu anlayamazsn. Tevekkl ve Tevhd ksmnda buna iaret edeceiz. Burada senin anlayacan ekilde, kolayca anlataym.
Kabul et ki, amelin, iin, senin kudretinle oluyor. Fakat yaptn i,
ilimsiz, kudretsiz ve rdesiz olamaz. O hlde iinin anahtar bu
eydir. de Allah Tel'nn ihsandr. Eer salam bir hazine
olsa, iinde ok kymetli eyler bulunsa, anahtar sende olmad
iin onu aamazsn. Hazine sahibi anahtar sana verse, sen de elini
uzatp oradaki nimetlerden alsan, bu nimetleri, anahtar sana verene mi havale edersin, yoksa eliyle onlar alan kendine mi? Bilmen lzmdr ki, anahtar sana verildii iin, elini uzatp onu almaktan baka kymetin yoktur. Kymet sana anahtar verendedir. Nimet onun tarafndan gelmektedir. O hlde amellerin anahtar olan
btn kudret sebepleri, Allah Tel'dan ihsan edilmitir.

(1)

Enfl:

17.

KBR

aacan

VE UCBUN LCI

anahtarn sana ihsan

bakalarna
etmesi ve fsklara vermemesidir. Gnah, anahtarn
verdi ve taat hazinelerinin kapsn bir cinayet ilemeden onlara
kapad. Belki senden bir hizmet grmeden adaletle bunu yapt, hatBurada

ey,

t kendi ^ihsan ile yapt.

tat hazinesinin

hlde tevhidin, kaz- kaderin hakikatini

bilende ucb olmaz.

Ucb udur

Akll

klt

fakir taaccb eder,

aar

ve

Bir cahile
niin vermi-

mal, para veriyor da, ben akll olduum hlde bana

yor-, der. Bu kadarm da bilmez ki. ak nimetlerin en iyisidir ve
onu da Allah Tel vermitir. Her ikisini de ona verseydi ve dierine ikisini de vermeseydi, adalete daha yakn olmazd. Hlinden
ikyet eden bu akllya, .Kendi akln, onun mal ile deitir- deseler, deimez. Gzel, fakat fakir bir kadn, irkin bir kadn gayet ssl grse, Bunda ne hikmet vardr ki, irkin birine yakmayan bir nimet veriyor?, der. Halbuki kendisine verilenin daha iyi
olduunu bilmiyor. Her ikisini de ona verseydi, adlete daha yakn olmazd. Bu una benzer ki, bir padiah bir kimseye bir at, bir bakasna da bir hizmeti verir. At bendedir de, acaba hizmetiyi bakasna niye verdi, diye hayret eder. Bu, cahilliktendir.
.

Y Rabbi, hibir gece yoktur ki, Davud'un linden birisi sabaha kadar namaz klmasn ve hibir gndz yoktur ki biri oru tutmasn, dedi. Vahiy
geldi ki: Benim yardmm olmasayd, onlara bu nereden gelirdi?
imdi, seni bir an kendi bana brakrm. Kendi hline braknca
o zelleyi iledi ve mr boyunca ona zld ve pimanlk duydu.

Bu sebeptendir

ki

Dvud aleyhisselm

bir defa,

Eyyb aleyhisselm buyurdu: Y Rabbi, btn bu bellan benim zerime akttn. Kendi arzumdan zerre kadarn senin muradna tercih etmedim. Aniden byk bir bulut grnd ve ondan on
bin sesle baran bir ses iitti: Senin o sabrn nereden geldi?. Vaziyeti anlaynca, bana bir para kl koydu ve Y Rabbi, senin ihsanndandr, tevbe eyledim, dedi. Allah Tel, Eer bizim sizin
zerinize,

hsanmz

ve rahmetimiz olmasayd, kimse kendini temiz-

leyecek yolu bulamazd. Nerede kald ki, dier lere baksn (*),
buyurdu. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kimse kendi ameli ile kurtulamaz. Siz de mi y Reslal-

(I)

24

Nr:

21.

KMYA-YI SAADET

570

FASIL
KUDRET, CEML VE NESEBLE UCB

TAM AHMAKLIKTIR

Baz

kimselerin cahillii o dereceye varr ki, kendilerinde olmayan ve kudretleri ile ilgili olmayan eylerle ucb ederler. Kudret,
ceml ve neseb gibi. Bu cahilliktir. Eer lim ve bid, lmi ben elde
ettim ve ibadeti ben yaptm derse, bu hayli iin doru taraf oldu-

gibi,

bakmdan da ahmaklktr. Bazlar

bir

sultanlarn ve zalimlerin nesebi ile ucb ederler! Eer Cehennemde onlarn hangi hlde olduklarn ve hakkn yedikleri kimselerin kyamette onlarla
alay edercesine hak talebinde bulunduklarn grselerdi, onlardan
utanrlard.
Reslullah'n (sallllah aleyhi ve,, sellem) nesebinden, soyundan erefli neseb yoktur. Onunla bile ucb etmek hakszlktr. Bazlarnn ucbu o dereceye varr ki, kendilerine gnahn zarar vermediini ve vermeyeceini sanrlar. Bylece istediklerini yaparlar.
kadarn bilmezler ki, dede ve babalarna uymadklar zaman, kendilerinin nesebi onlardan kesilir. Onlar ise erefi nesebte deil, takv ve tevzuda bilmilerdir. Onlarn nesebinden yleleri vardr ki,
Cehennem kpekleri olmulardr.

Reslullah

(sallllah

aleyhi ve sellem)

neseble

lyni soylal

ve Herkes dem'dendir. dem ise topraktandr-, buyurdu. Hazret-i Bill (radyallah anh) ezan okuyunca,
Bu siyahi klenin ne kymeti vardr ki, bu vazifeye lyk olsun,
derlerdi. Bunun zerine u^yet-i kerimeler geldi: Allah'n ndinde
en stn olannz, en mttek olannzdr. Akraban ve yaknlarkorkut ( ). Bu yet-i kerme gelince, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Hazret-i Ftma'ya (radyallah anh), Ey Muhammed'in kz, kendi
aresine bak, yarn sana fayda edemem,
buyurdu. Halas Safiyye'ye buyurdu: Ey Muhammed'in (sallllah aleyhi ve sellem) halas, kendi iinle megul ol, sana yardmm
olmaz.

vnmeyi yasak

etti

bann

Eer

akrabalk yetiseydi, Hazret-i Ftma'y (radyallah an-

h) takv

skntlarndan vaz

yay da kazanm

geirir,

rahat

olurdu. Fakat elbette

yaatr

ve her

iki

dn-

efaat midi akrabasna

daha fazladr. Ama gnah, efaat edilmeyecek cinsten de olabilir.

Her gnah da efaat kabul etmez. Nitekim Allah Tel, Peygm-.
2
berler, Allah'n raz olduklarndan bakasma efaat edemezler
),
(

(1)

49

(2)

21

Huct:
Enbiy:

26

19.

28.

uar:

214.

-~

KDR

VE UCDUN LACI

"

57i

buyuruyor. efaat midiyle rahat rahat gezmek, perhiz etmeyen

hastann, Babam tecrbeli doktordur, ona gvenirim demesine
benzer. Ona, Bir hasta yle olur ki, artk il fayda vermez, doktorun, mtehasss olmasnn bir rol olmaz, doktorun il verebilecei mizata olmak lzmdr, derler.

Padiahn yannda

herkesin

btn kusur ve
sularn affettiremezler. Hatt padiahn dman olduu kimseye,
kimse iltimas edemez. Hibir gnah yoktur ki, Allah Tel'nn gayeri

olanlar,

zabna sebep olmasn. Nitekim Allah

Tel, ftiray siz koly tutarsnz, Allah'n indinde ise byktr O), buyuruyor. Btn Ms-

lmanlarda efaat midi vardr. efaat midi aklllarn kalbinden

korkuyu kaldrmaz. Korku ile ucb ise bir arada duramaz. Her eyin
en dorusunu Allah Tel bilir.

(1)

24

Nr:

15.

ONUNCU

ASIL

Gaflet Dallet Gurur,

Sapklk ve Kendine
Hsn-i Zan Etmenin

lc

Ebedi sadetten mahrum olan, o yolda olmad iin mahrum

olur. Yolda gidemeyen ise ya yolu bilmez, veya o yolda yryemez.
Yryemeyen, ehvetine esir olduu iin veya ehvetini yenemedii iin yryemez. Bundan olduunu anlamayan kimse, ya bir
eyden haberi olmayan bir gafil, ya bir sapk yahut da yolda olup
bir akndr. Yapamamazlktan
da baz zanlarla yoldan
doan ekveti anlatmtk. Byle insanlar, yolculua kan ve yolunda almas zor olan, dar ve tehlikeli geitler bulunan, kendisi
ise zayf ve dermansz olup, o geitleri aamayp helk olan bir kimseye benzerler. Bu yolun da tehlikeli geitleri, makam, rtbe, mal,
yemek, cima' etmek arzu ve ehvetleridir. Bu
geitlerden bir kimse birini aar, ikincide taklr. Bazs da ikisini aar,

km

saydmz

ncde kalr. Bunun

kavuamaz. Fakat
Biri, gaflet

ve

gibi

btn

geitleri

aamayan maksadna

cahillik sebebi ile olan akilik

bilgisi

olmamaktr. Ona

uyuyup kervan karan ve

birisi

isyan 1 cinstir:

cahillik denir. Bu, yolda

uyandrmazsa orada helk olan

kimseye benzer.
Biri, dallettir.

dou

Ona sapklk

maksad
batya doru gidene

denir. Byle olan kimse,

tarafnda olup, yzn batya dnen ve

benzer. Ne kadar giderse, o kadar uzak olur. Byle sapk kimseye
bad luzakl denir. Saa, sola yalpalayana da sapk denir, fakat
bad saylmaz.
gururdur. Buna aldanma ve kendini beenme de denir.
Byle olan kimse, hacca gitmek isteyip ve sahrada kendisine halis
altn lzm olunca, elindeki her eyi satp altn alan, bu altnlar
kalp veya ie yaramayacak ekilde olan, byle olduunu kendisi de
kavuacan sanan,
bilmeyip, iine yarayacan ve maksadna
Biri de,

GAFLET VE DALALETN LACI

573

sahraya gelince altnlar karnca, kendisine kimse bakmayan, elinde znt ve ziyandan baka bir ey kalmayan kimseye benzer. Bu
gibiler hakknda Ailah Tel, Kyamet gnnde en byk ziyana
urayanlar, dnyada bozuk iler yapp, iyi i yaptklarn sananlardr l ), buyuruyor. Bu kimsenin btn kusuru, sarrafl renmeden altn almas idi. Ancak/ bylece hlis altn ile kank altn
1

Ayramazsa

ayrabilirdi.

ta

bir sarrafa gsterirdi.

kontrol ederdi.

ile

A
*-

.2

Bulamazsa mihenk

Sarraf.^pir ve std gibidir.

Ya

pirlerin derecesine

kmak,

ya-

hut bir pirin huzurunda bulunmak ve hlini ona arzetmek lzmdr. Bu ikisini bulamazsa, mihenk ta kendi arzulardr. Hev, istek ve tabiatnn houna giden eyleri, kt ve bozuk bilmelidir.
Bunda da.yanhhk olur. f akat ou zaman dorudur. Demek ki,
cahillik akilikte birinci asldr. Bu da cinstir. Bu n uzun
uzun anlatmak ve kurtulu arelerini bilmek farzdr. nk birinci
asl. yolu bilmektir. Ondan sonra yolda yrmeyi bilmek gelir. ki-

ey

kalmaz. Bunun iin dir ki, Eb Bekri's-Sddk (radyallah anh) du ederken

kadar demekle yetinirdi: Y Rabbi, doruyu doru olarak bize gster ve ona uymak
iin kuvvet ve kudret ver!.
si

elde edilince, geriye bir

Yapmamann

imdi

illarn bundan nceki asllarda anlattk.

cahillikten bahsedelim.

GAFLET VE

CAHLLN

LCI
/

Hakikattan uzak kalm insanlarn ou, gaflet sebebi le uzak

kalmlardr. Belki yzde doksan dokuzu bundandr. Bu gaflet, hlret ilerinden haberi olmamak demektir. Haberleri olsayd, kusur

nk insan yle yaratlmtr ki, tehlike grd

man, byk skntlara deceini bilse de o tehlikeden kaar.
etmezlerdi.

za-

L-

kin bu tehlike peygamberlik nru ile, yahut bir peygamberin bildirmesi ile, yahut da peygamberlerin vrisleri olan limlerin bildirmesi ile grlebilir. Yolda uyuyup kalm kimseye, ona gelen efkatli bir

Bu

kimsenin

uyandrmasndan baka kurtulu

aresi yoktur.

uyandrc peygamberdir ve onun vekilleri olan

Btn peygamberler bu i iin gnderilmitir.

efkatli

leridir.

din lim^

Nitekim Ailah Tel, Sen ki Muhammedsin. (sallllah aleyhi ve sellem) seni, insanlar gaflet uykusundan uyandrmak in
2
( ), ve;
nsan elbette byk zarardadr ( 3 ). demen iin gnderdim, buyuruyor. Hepsini Cehennem kenarnda yaratmlardr. Fa-

(1)

18

Kehf:
.

103.

(2)

36

Ysn:

6.

(3)

103

- Asr:

2.

KMYA-YI SAADET

574

kat yzn dnyaya evirip, hev ve hevesi peinde koan Cehenneme der. Onun hev ve hevesi, Cehennem kuyusu zerindeki

hasr

gibidir.

Hasra basan

elbette

kuyuya der. ehvetine uyma-

yan da Cennete der. ehvet, Cennet yolunda olan tehlikeli geit

gibidir. Ondan geen, elbette Cennete kavuur. Bunun iin Allah
Tel, Rabbinden korkup, nefsini hev ve arzularndan men edenin, ebed kalaca yer Cennettir ( ), buyurdu.
l

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) de, Dnya skntlarna

ve zevklerine sabretmek, Cennete girmeye, arzular peinde gitmek

de Cehenneme girmeye vesile olur, buyurdu.

Krd ve bunlara benzer kavimlerin sah-

hlde, Arab, Trk,

ralarda, obalarda bulunup, aralarnda lim bulunmayanlar, gaflet

uykusunda kalmlardr. nk onlar uyandran yok. Elbette hi-

bu yzden din yolunda ve Allah

yolunda gitmiyorlar. Kylerde olanlar da byledir. Onlarn arasnda da lim ok azdr. nk ky mezar gibidir. Hads i erifte,
Kyde olanlar, ^mezarda olanlar gibidir, buyuruldu. Minberlerde
limlerin ve vizlerin sz sylemedikleri ehirler, yahut limleri
dnya ile megul olan ve dine faydal olmayan ehirlerdeki insanlar da gaflette kalmlardr. Byle olan lim kendisi uykudadr, bakasn nasl uyandrabilir? Eer bu ehrin limi, minbere kar, sermayesi olmayan vizler gibi iin edebiyatnda bulunur, yuvarlk ve
byk szler syleyip nktecilik ederse, insanlara hep rahmetten
kavuacaklarndan bahsetbahsedip, nasl olursa olsun, rahmete
mek yoluna saparsa, bu insanlar gafillerden de daha aadr. Kendisi de, yolda uyurken biri tarafndan uyandrlp, arap verilip sarho olup den kimse gibidir. Bu talihsiz evvelce duyduu her sesret tehlikesinden habersiz olup,

uyanr

ten kolayca

iken,

imdi

yle

olmutur

ki,

banda

elli

davul

alnsa duymaz.
Byle meclislerde oturan cahillerin de, kalblerine hiret korkusu gelmez olmutur. Ona ne sylesen, Allah Kerimdir, Rahimdir, benim gnahmdan ona ne zarar var. Cennet, bize iinde yer
kalmamaktan ok genitir! der. Byle sama sapan fikirler zihinlerde geliir durur. Byle bir kimse atei yksek olup, lme tehlikesi ile babaa olan bir hastaya bal verip, bal ifadr diyen doktora
benzer. Bal,

souk alma hastalna

ifadr.

Havf ve rec yetleri, ifa yetleri ve hadisleri iki hastaya ifadr. Biri, o kadar gnah ilemitir ki, mitsiz olmu, mitsizlikten dolay tevbe etmeyip, benim tevbem kabul edilmez diyenedir.
Bu, ona ifadr. Nitekim Allah Tel, Ey Habibim, onlara sylet
(1)

79

Nzit: 40-41

GAFLET VE DALALETN LACI

575

"Ey kendilerine zulm eden kullarm, benim rahmetimden midinizi kesmeyiniz" (*), buyuruyor. Ancak bu yetin bal olduu
yet-i kerimeyi de okumak arttr: Size azb gelip atmazdan evvel
Rabbinize dnn. O na teslim olun. Sonra yardm edilmezsiniz ( 2 ).

Ona

syle ki, mitsiz olma. Allah Tel, vaz geersen, tevbe ederI

sen ve Kur'n- Kerim'e uyarsan gnahlarn afveder. Dier hasta

da udur ki, zerinde korku ok olup, ibadetten ba kaldrmayan ve
ok
ile kendini helk edeceinden korkulan kimsedir. Gece hi uyumaz. ok az yemek yer ve bunun gibi eyler yapar. Ona
rec midi ve merhamet yetleri ile are bulmaldr. Byle eyleri
gafillere ve cesurlara sylersen,
stne tuz serpmek gibi
yarann bymesine sebep olur. Doktorun, atei yksek olana
>,
ermesine benzer ki, hastann kanna girer. Byle limler de,
insanlarn dinlerinin kanna girer ve Decc&l'e arkada, eytana yolda olurlar. Hangi ehirde byle bir lim varsa, eytan o ehre uramaz. nk o kimse onun iini yapyor.

urama
l

yann

Ama

vaizin szleri, eriata uygun, iddetli azablarla

korkutma
ve ikaz etmek eklinde olursa, kalbi szne uymayp dnyaya dkn olursa, insanlarn gafleti bunun szleri ile yine gitmez. Byle
olan kimse, baklava tepsisini nnde tutup, daima yiyen ve Ey
insanlar!
Sakn kimse bunun etrafnda dolamasn ki, zehirlidir,
diyen kimseye benzer. Bu, insanlarn ona a gzl demesine ve
hepsi kendisine kalsn, kimse yanna gelmesin diye byle sylyor
demelerine sebep olur. Ama ameli ile sz eriata uygun ve gemi

uykusundan uyanrlar. Kabul

grmezse veya sz dinleyen kimseler yoksa veya kimse huzuruna
gelmezse, hepsi gaflette kalr.
Onlarn arkasndan gidebildii kadar gitmek, evlerine gitmek ve davet etmek vcib olur.
gaflet

Btn bunlardan sonra, insanlarn binde dokuzyz doksan dokuzunun gafil ve hiret ilerinden habersiz olduklar anlald. Gaflet yle bir hastalktr ki, tedavisi hastann eliyle deildir. nk
gafilin kendi gafletinden haberi yoktur. lc nasl arayabilsin? Bunun ilc limlerin elindedir. ocuklann anne, -baba ve muallimin
sz ile gafletten uyanmalar gibi. insanlar da vaizlerin sz ile uyave viz ok az bulunduu iin hastalk mzfninolup insanlar gaflet perdesi arkasnda kalmlar-

dr.
ioin sylerler. Kalberi ise

korkusundan habersiz
(1)

39

Zmer:

5.

bu musibetin eleminden ve

olur.

Bundan

hibir fayda gelmez!

(2)

39

Zmer:

54.

KMYA YI

576

DALLET, SAPIKLIK VE

SAADET

KURTULU ARELER

ksm

Ahiretten gafil olan bir

insanlar daha vardr. Fakat bunlar dorunun aksine inanmtr ve doru yoldan kmlardr. Bu
yoldan kmalar onlara hakikati gstermez olmutur. Bunun anlaiin be misl verelim:

lmas

BRNC MSL. Bir ksm

ce yok
bidir,

kurumas, mumun snmesi giBu sebeple takv gerdanln boyunlarndan kar-

olur, dediler.

dediler.

Tpk

hiretl inkr eylediler ve insan ln-

bitkilerin

dlar. stedikleri gibi rahat yayorlar. Peygamberlerin sylediklerini, insanlarn bu dnyada slah iin sylemi olduklarn sanyorlar. Bu dnyada mevki ve rtbe peinde kouyorlar. Hatt aka,
Bu Cehennem sz, ocua mektebe gitmezsen, seni fare yuvasna
atarlar, deyip korkutmaya benziyor, derler. Bu zavall, eer verdii misle dikkat ederse, ocuu mektebe gndermeyen dncenin, fare yuvasna dmekten daha kt ve zararl olduunu anlar.

Nitekim gnl sahihleri, Allah Tel'dan yz evirmek, Cehennemden beterdir, demilerdir. Bunun sebebi de nefsine uymaktr. Fakat bunun inkr tabiata uygundur. Ahir zamanda birok insanlarn kalblerine bu hkim olmutur. Diliyle sylemeseler
de byledir. Hatt kendinden bile gizli tutarlar. Fakat hl ve hareketleri bunu belli eder. nk onlann akllan, dnyada istikbal korkusu ile ok skntlara katlanr, eklindedir. Ahiret iin bir korku
ve tehlike dnselerdi, byle rahat olamazlard. Bunun ilc o kimseye veya yle kimselere hireti tantmaktr. Bunun da yolu vardr:

Cennet ve Cehennemi mhede ederek, itat ve

isyan edenin hlini grr. Bu, peygamberlere ve evliyya mahsustur. Onlar bu dnyada olduklar hlde, fen denen bir hlin onlar
kaplamas ile br dnya hllerini, mhede ile grrler. nk
bu mhedeyi rten perde, hislerin ve arzunun meguliyetidir. Kitabmzn banda buna iaret etmitik. Bu. ok kymetli bir hldir.
Ahirete inanmayan buna nasl inanr ve bunu nasl ister? sterse
Birinci yol:

nasl, elde eder?

insann hakikatini ve ruhunun ne demek

olduunu bilir. Bylece ruhun bir cevher olduunu, bu bedene ihtiyac olmadn bilir. Bu bedenin onun binek hayvan ve leti olduunu, kendini varlkta durdurann bu olmadn, onun yok olmasyla yok olmayacan anlar. Bu bir yoldur. Fakat pek zordur.
limde rftsih [bilgisi ok genii olan limlerin yoludur. Kitabmzn
banda buna da temas ettik.
lknci yol: Delillerle,

GAFLET VE DALALETN LACI

nc

577

Avamn

yoludur. Peygamberden, evliyadan ve r&'

8ih ilimli limlerden kendilerini gren, onlarla sohbet eden kimselere, bu marifet nurunun gemesidir. Buna iman denir. Olgun bir
yol,

mridin sohbetinde^pien yahut

binde diz ken, ekavette

ver' sahibi bir alimin dizinin dive dallette kalmaz.

Mrid

ve lim ne kadar byk olursa, onun nrunun sirayeti

gemesi olan iman da o kadar kuvvetli olur. Bunun iin insanlarn en bahtiyar ve stnleri Ashb- kirm (aleyhimrndvn) diI

nk

ler.

onlar,

Mustafa'nn

(sallllah aleyhi ve sellem)

yksek

grmek sadetine kavumulardr. Onlardan sonra Tbiln,

sahabeyi grmek sadetine kavumutur.
Bunun iin Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem), nsanlarn en iyisi, benim zamanmda bulunanlardr. Sonra, ondan sonra gelenlerdir, buyurdu. Bunlar, babasnn, nerede bir ylan grrse ondan katn, hatt evi
bile ona braktn, defalarca gren ve ister istemez bundan ylann zararl olduunu, ondan kamak lzm geldiini bilen, hatt zararnn hakikatini bilmeden, nerede ylan grrse ondan kamak
icabettiini anlayan ocuk gibidir. Bazan da onda zehir bulunduunu duyar. Zehirin ise yalnz ismini bip, hakikatini bilmez. Fakat byk bir korkuya der.
Peygamberlerin mhedesi: Bir kimsenin, ylann birisini sokup ldrdn grmesi, baka birisini sokup yine ldrdn
grmesi gibidir. Zaruri olarak mhede ile anlalr. Bu ise yakn
hllerini

derecelerinin sonudur. Rsih ilimli limler ise, bunu, grmeyen, fakat kyas ile, akl yrterek, insann ve ylann mizacn ve arala-

rndaki

ztl

Bununla da yakn elde edilir ve

grmek gibi olamaz. Byk limler hari, btn
insanlarn iman, limlerin ve din byklerinin sohbetinden hsl

mhede
olur.

bilen

kimse

gibidir.

gibi,

En yakn

il

budur.

KNC MSL: Bir ksm

hireti inkr etmediler

ve

olmadna

olarak iman etmediler. Fakat mtehyyir olup, hakikati bilinemez, dediler. eytan onlarn nne dp onlar, Dnya gerektir, hiret ise phelidir, gerek olan pheli olana verilemez,
dedirtmeye urar. Bu yanltr. nk yakin sahiplerine gre hiret
yakndir, gerektir. Byle hayrette kalmlar kurtarma aresi onlara lcn
yakndir, kafidir, iyilemek ise phelidir. Ama
iiliyor. Gemiye binip denize almann tehlikesi kafidir, ticaretten
kr dncesi ise phelidir. Ama yaplyor, demektir.
kat'

acl

ok susam olduun bir zaman, bir kimse sana, Bu sudan ime, ylan azn sokmutur tlese, o anda su imenin lezzeti yakin
ve kafi, zehiri pheli

olduu

hlde, o suyu

neden imezsin? Dersin

Kimy-y Sadet

F. 37

KIMYA-YI SAADET

57D

Bu yakini brakrsam, zarar azdr, bana bir ey olmaz, ama

iinde zehir var diyen doru sylyorsa ldrr ve ona sabredilmez. Bunun gibi dnya lezzeti yz seneden ok deildir. Geince
rya gibi olur. hiret ise sonsuzdur. Sonsuz azb ve elemle oynanmaz. Eer hiret yalan ise, yle dn ki, birka gn dnyada
kalmadn. Nitekim nce yoktun, sonra da yok olacaksn. Eer doru
ise. Allah Tel'nn azabmdan kurtulacaksn. Bunun iin Ali (radyallah anh) o mlhide, Senin dediin gibi ise hepimiz kurtulduk, ama yle deilse biz kurtulduk, sen ise Cehenneme dtn
buyurdu.
ki:

NC MSL:

ksm

hirete inanr, fakat o bor senedi,

dnya ise nakit para gibidir, elbette nakit para senetten daha iyidir,
kadarm bilmezler ki, nakit parann, senetten daha
derler. Fakat

Bir

olmas ikisi ayn miktarda olduu zamandr. Ama senet, nakit

parann bin misli kymetinde olursa, senet daha kymetli olur. Nitekim insanlarn alverileri hep byle oluyor. Bu kadarn bilme-

iyi

yen kimse

de, ikinci

misldeki gibi sapktr.

hrete inanr, fakat bu dnyay isteyince ve dnya nimetlerini grnce: Burada olduum gibi, orada da
nimetler iinde olurum. Allah Tel'nn bu nimeti bana vermesi,
beni sevdii iindir, kyamette de byle yapar. Kehf Sresinde anlatlan iki kardein hikyesinde biri, Rabbime dndm zaman,
bundan daha ok hayr ve iyilik verecektir t 1 ), deyince dieri, Rabbimin indinde benim iin iyilikler vardr ( a ), dedi.
Bunun c yledir ki* Bir kimsenin olu kendisi iin ok kyile, mumetli, klesi ise, kymetsizdir. Olunu her gn mekteb
allimin kzmas ve dvmesi ile bal tutar da, klesini salverir. stedii gibi yaar. nk onun bu aalndan ekinmez. Eer o
kle bu hareketi, kendisini olundan stn tutuyor eklinde d-

DRDNC MSL:

ba

nrse ahmaklk olur.

Allah Tel'nn deti yledir ki: Dnyay evliysndan esirgiyor ve dmanlarna aktyor. Onun rahat ve huzuru, tohum ekmeyip tembellik edene benzer ki, elbette ekmeyen biemez.

BENC

MSL:

Allah Kermdir, Rahimdir. Cenneti kimseden

esirgemez, diyenler vardr. O ahmak bilmez ki, ona yle sebepler
veriyor ki, tarlaya bir tohum atnca yediyz tane elde ediliyor. Bundan byk kerem ve rahmet mi olur? Ksa bir zaman ona ibadet,
edince, sonsuz padiahlk veriyor. Eer kerem ve rahmetin mns
ekmeden bimek ise, niin iftilik, tccarlk yapyor ve hileli yollara sapyorsun? yleyse i yapma, otur. Nasl olsa Allah Kerm'dir.
(1)

18

Kehf:

36.

(2)

41

Fusslet: 50.

GAFLET VE DALALETN LACI

Rahim

579

Tohumsuz ve bytme olmakszn Allah Tel vermeye kaadirdir. Yoksa bu kereme inanmyor musun? Halbuki Allah
dir.

Yeryznde hibir canl yoktur

rzkn

Allah vermesin (*), buyuruyor. Sonunda hirette buna inanacaksn. Nitekim

Allah Tel, nsan iin, almasndan ve yaptklarndan baka
karlk yoktur ( 2 ), buyuruyor. Bu, sapkln son derecesidir. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Ahmak
o kimsedir ki, nefsinin arzular peinde gider ve Allah'tan da bekTel

ki,

ler.

Bu. evlenmeden ocuk beklemeye benzer. Evlenmeden veya evlenip tohumunu kendi tarlasna ekmeden ocuk beklemek ahmaklk ve aklszlk olur. Halbuki Allah Tel Kerim'dir ve tohum ol-

madan ocuk yaratmas mmkndr.

Hanm

ile

buluan, tohumu-

nu koyan, Allah'tan bir zarar gelmezse ocuum olur, diyen aklldr. Bunun gibi inanmayan, yahut inanp amel-i slih ilemeyen
ve kurtulu bekleyen ahmaktr. Bu ikisini de yapp Allah Tel'nn ihsan ile lm zamanndaki yldrmlardan korunup, iman selmetini mid eden aklldr. Dieri ise aldanmtr, marurdur, sapktr.
bu dnyada

bulunduruyor. br dnyada da iyi

eder. O, Kerim ve Rahim'dir diyenler, Allah Tel'ya gururlanmlardr. Dnya nakit paradr ve yakndir, hiret ise senet ve phelidir diyenler, dnyaya aldanmlardr. Allah Tel her ikisinden
de kanmay emrediyor ve: Ey insanlar! Rabbinize muhalefetten
saknn ve babann olundan, olun babasndan hibir ekilde azb
gideremedii gnden korkun! Allah Tel'nm sevb ve azb va'di
hakdr. Dnya hayat ve ss sizi aldatmasn. eytana uyup gururlanmaynz ( 3 ), buyuruyor.
Allah

bizi

iyi

GURUR VE

LCI

Gururlular aldanmtr. Marur olanlar, kendine ve amellerine

hsn-i. zan edenlerdir. ^ Bunun zaranndan gafildirler. Sahteyi hlisten ayramam, sarrafl iyi renememilerdir. Renk ve ekile
bakp aldanmlardr. lim ve ibadet ile megul olup, gaflet ve dallet perdesini yrtanlarn da yzde doksan dokuzu marurdurlarl
Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurduk Kyamet gn dem aleyhisselmat "Oullarndan Cehennemlikleri
ayr", denir. "Kata kan?" der. "Binde dokuz yz doksan dokuzu" denir. Bunlarn hepsi Cehennemde kalmaz. Lkin Cehennem(1)

11

(3)

31

Hd:
Lukman:

(2)

6.

33.

53

Necm:

29.

KMYA-YI saadet

080

ksm gafil,

ksm

sapk, bir ksm marur, bir ksm da kusurlarn bilen, ehvetlerine esir olan kimselerdir. Marurlar oktur. Onlarn fazlal hesaba gelmez. Fakat bunlar da drt tabakadr. Alimler, bidler, sofiler ve mal sahipleri zen-

den

bir defa geerler. Bir

bir

ginleri.

BRNC
tn

TABAKA, Marur limlerdir. Bunlarn bir ksm bmrlerini ilim renmeye sarf ederler. Amelde kusur ederler.
,

ve fercini gnahtan korumazlar. Zannederler ki, ilimleri

sayesinde o dereceye^ gelmilerdir ki, kendilerine azb yaplmaz;
amellerinden dolay mes'ul olmazlar. Belki kendi efaatleri ile herkes kurtulur.
Elini, dilini

Byle kimseler, hastalk sebebini bilen ve btn gece bunu tekrar eden, gzel bir dille bunu yazan, hastalk ilcnn artlarn gayet iyi bilen, fakat asl ilc imeyen ve ilcn aclna dayanamayan, kimseye benzer. l olan urubun ismini ve sfatlarn tekrar
tekrar sylemesi, ona nasl ifa verir? Nitekim Allah Tel, Temizlenenler kurtuldu 0), ve Nefsini arzularndan men eden kurtuldu ( 2 ), buyuruyor. Temizlenme ilmini renenler kurtuldu buyurmuyor. Cennete, arzularna muhlefet edenler girer. Arzularna muhlefet etmeyi bilenler deil.

Bu marurun gururlanmas,

ilim

hakknda

bildirilen yet

ke-

rime ve hadis-i eriflere dayanarak ise, kt limler hakknda bildirilmi olanlar niye okumuyorlar? Kur'n- Kerim'de byleleri ee-

srtnda tayor deniyor. Kpee benzetiliyor. Hadiste buyuruluyor: Kt limi. Cehenneme yle bir atarlar ki, boynu ve beli krlr ve ate etrafn dolap beygiri gibi kuatr. Cehennemdekilerin hepsi etrafna toplanp, "Sen kimsin ve bu ne
benzetiliyor ve kitaplar

"Ben syleyen fakat kendisi yapmayanm" der

). Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Kyamette ilmi ile amel etmeyen limlerden daha iddetli azb kimseye

azabdr?"

derler.

3
(

yoktur

).

Eb'd-Derd (radyallah anh) buyurur: Bir ey bilmeyenlere bir defa yazklar olsun. Bilip de yapmayanlara yedi defa yazklar olsun. Yni ilmi kendisine hid olacaktr. Bazlar ilim ve amelin ikisinde de kusur etmediler. Fakat amellerin zhirini,
grnn yerine getirdiler. Kalbi temizlemekten gafil oldular. ^Kt
ahlk ve huylar kibir, riy, hased, bakanlk sevdas, akranlarnn,
arkadalarnn ktln istemek, skntlarna sevinmek, rahat-

(1)

87

(2)

79

(3) . (4)

A'l:
Nzit:

14.

IH/331.

40.

GAFLET VE DALALETN LACI

lklanna zlmek

681

skp atmadlar. Bu ha-

gibi eyleri kalbilerinden

Kalbinde
disi eriflerden de gafillerdir: -Az bir riy irktir.
2
zerre kadar kibir olan Cennete giremez ( ). Hased, atein odunu
yakt, yok ettii gibi, iman yok eder ( 3 ). Ve yine buyurdu: Allah Tel sizin srelinize deil, kalblerinize bakar C*,
Byle kimseler, bir ey ekecek olana benzer, nce diken, zararl ot ve allar kknden skp atmas lzmdr ki, kendi ektii byyebilsin. Yalnz toprak stndekileri kesese, yine ba verir ve
diken, allk olur. O hlde kkn kazmak lzmdr. Kt amellerin kk, kt ahlktr. Esas olan, bunun sklp atlmasdr. Bu,
kireli, ii pislikle dolu
ssl olan bir eye benzer.
ii pis,
n
helya benzer. Dardan ssl grnen ve iindeki le olan mezara
karanlk eve 2 benzer.
benzer. Lmbas damnn stne konulmu
sa aleyhisselm kt limi yle tasvir etti: Kt lim
bi olup, budaylar der ve kepei kalr. Onlar da faydal
sylerler ve fenalar kendinde kalr.

Bazlar

da.

bunlarn kt ahlk olduklarn, bunlardan kan-

mak

gerektiini, kalbin bunlardan temizlenmesi icabettiini bilir,

fakat kalelerinin bunlardan temizlenmi olduunu zannederler.
Kt ahlka rnbtel olmaktan uzaz zannederler. nk onlar bunun ilmini herkesten daha iyi bilirler. f Kalelerinde kibir eseri belirince, eytan onlara yle der: Bu kibir deildir, din
iin izzet arzusudur. Sen aziz ve stn olmazsan, slm dini aziz ve
stn olmaz. Gzel elbiseler giyer, gzel atlar, yardmclar olur;

eytan, Bu kendini beenmek deildir. Bu slm

gzlerini kr eder. nk bid'at sahihleri, limlerin
den kr olurlar, der.
sa,

dmanlarnn
sslenmesin-

Reslullah'n
(sallllah
aleyhi ve sellem), Eb Bekir'in,
mer'in, Osman'n ve Ali'nin (radyallah anhm) gzel ahlkn
ve onlarn yaptklarve onlarn yrtk elbiselerini unutuyorlar
nn slmiyeti kltmek ve hor tutmak olduunu mu sanyorlar
ve bugn slmiyeti kendilerinin ss ile mi aziz etmek istiyorlar?
Kalblerinde hased belirirse, eytan onlara, Bu hakkn, doruluun
Bu, insanlarn ii iindir.
slbetidir, der. Riy belirirse eytan,
Tati bilsinler ve sana uysunlar, der. Sultanlarn huzuruna ve
hizmetine gidince eytan, Bu zalime gsterilmesi haram olan to-

vzu deildir. Belki Mslmanlara

yardm

onlann ilerini
ald zaman eytan,

iindir,

grmek iindir, der. Onlann haram maln

Bu haram deildir. nk bunun sahibi yoktur. yi ilerde kullalzmdr. Mslmanlarn ii sana verilmitir, der.
ve iyice dnse, dinin gayesinin, insanlarn dn(1),

(2),

(3), (4)

III/332.

KMYA-YI SAADET

682

yadan yz evirmekten bakas olmadn anlar. Kendisi yznden

dnyaya rabet edenler, dnyadan yz evirenlerden daha oktur.

hlde Islmiyetin izzeti ve erefi bylelerinin olmamasna baldr, islm iin olan mhim ey, onun ve onun gibilerin olmamasdr. Bu ve byle dnceler ve gururlar yanltr. Bundan kurtulu
aresini ve hakikatini nceki aslda bildirdik. Yeniden anlatmak

uzun srecek.

ksm,

ilmin ne demek olduunda yanlmlardr. Tefsir, hadis, kalbe ait ilimler, ahlk, riyzet yolu ilimleri ve bu kitapta anlattmz ilimler, din iin faydal ve zararl bilgileri ve kalbini murakabe etmek gibi farz- ayn olan mhim ilimleri elde etmemiler,
Bir

bunlarn

ilim

ksmndan olduklarn

bilmemiler, btn zamanlar-

mnzara, gzel konuma, yahut insanlar arasnda dmanlk douracak fetvalar vermekle geirirler. Kendisini dnyadan hirete, hrstan kanaate, riyadan ihlsa, gaflet ve eminlikten,
korku ve takvya armayan ilimlere dalar, onlar mrnn sermayesi yapar ve ilim bunlardr, sanr. Bunlar brakp baka ilimcedel,

lerle

uraan,

ilimden

ayrlm

ve

uzaklam

kabul

zanlarn anlatlmas uzun srer. hyu Ulm kitabmzda

bahsinde anlattk. Bu kitapta hepsini uzun anlatamayz.
Bir

ksm

ilim ve va'zla

megul

nkte ve lzumsuz szler kabilinden

dir.

bilmezler

ki.

kendilerini vmesi-

va'z ve nasihatin esas, bir musibet

ateini kalbden harekete getirmek, hiret tehlike

gstermektir.

iir,

Byle ifade ve cmleler

etmesi,

kadarn

Gurur

Szleri edebiyat,

olurlar.
olur.

Byle

eder.

hlde bu musibetin feryad

ve

megul

ile

korkusunu
olmal, bu-

alamaldr. Va'z ve nasihat edenler bu musibetle alatmaldrlar. Yoksa dier alamalar kalbe te'sir etmez. Byle gururlanm, aldanm insanlar da oktur. Anlatlmas uzun srer.
nun

iin

Bir baka ksm, mrn fkhn zhiri ile geirmilerdir. Fkhn zhirinden sultann memleketi idare iin koyduu kanunlara
riayetten
fazlasna lzum
anlayamamlardr. Ahiret

olmadn

ayr bir ilimdir. Zhiri fkhta olan hiret iin faydal

sanmlardr. Byle kimseler, zekt verecei mal sene sonunda hanmna satan ve onun maln alan ve fkhn zhirine gre kendisiniin olan,

den kimse

Yni sultann zekt memuru ondan

zekt isteyemez. nk eriat zahir mlke, mala bakar. Mal ise
sene dolmadan elinden kmtr. Bu fetva ile i yapabilir. Ama, zekt vermemek gibi olacan bilmez. nk bahillik, insan helk
eder.^Halbuki zekt, bhillik pisliinden
temizlenmektir. Burada
bahillik itaati, ibadeti helk etmitir. Halbuki bu hileye, yola, baden zekt

gibidir.

GAFLET VE DALALETN LACI

583

'i

vurmak bahillie itaat etmek olur. Bu itaate,

tam helk olmaktr. Nerde kald ki kurtulsun?

karsn sktrp,

ibadete

bahillik

ise

mehrinden
feragat etmeye icbar etse; zahiri fetvaya gre bu ibr dorudur.
nk bu dnyadaki, kad, sze gre hkmeder, kalbe gre deil.
Ama br dnyada mes'ul olur. nk paray almas zorlama ile
olmutur. Bunun gibi, kalabalk iinde bir kimseden bir ey istese
ve o da utanp verse, zahir fetvaya gre bu mubah olur. Hakikatta
ise bu kimsenin maln zorla almaktr. nk hay kams ile kalbini kamlayp, kalbindeki incinme ve can yanma ile mal vermekle, zhirde sopa ile vurup maln zorla almak arasnda fark yoktur.
x

Bunun

gibi bir.koca

Bu ve bunun

eziyet

edip

fkhtan baka ey bilmebu ince srlar anlayamaz.

gibi misaller oktur. Zahiri

yen, byle zanlarda bulunur ve dindeki

KNC TABAKA:

Zhid ve bidlerin gururudur. Bunlar arasn-

kimseler oktur. Bir ksm, fazilet dncesi ile farzlardan geri kalmlardr. Abdestte vesvese eden kimsenin namazn
vaktini karmas byledir. Bu vesveseleri iin annesine, babasna

da da marur

kt szler syler. Suyun necis olma ihtimali ok uzak

ve zayf ise de ona gre yakn ve kuvvetli olur. Bununla beraber
kat' haram olan eyden saknmaz. Yere ayakkabsz basmaz, ama,
haram olan bir eyi yer. Ashb- kiramn (aleyhimrndvn) sre-'

arkadana

tini,

ahlkn

unutur.

(radyallah anh) buyurdu: Harama dmek korkusuyla, hellden yetmi defa elimi ektim. Bununla beraber, bir Hristiyan kadnn ibriinden abdest ald. O hlde bu bykler, yemeklerdeki ihtiyat, abdest ve temizlikteki ihtiyatla birlikte getirmilerelbiseyi giymeyi byk
edir. Hatt bazlar amarcnn
gnah sayarlar. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) ise kfirlerin hediye olarak gnderdikleri elbiseyi giymitir. Kfirlerden ganimet olarak alnan her elbiseyi kendisi ve ashab giyerlerdi. Hibir
kimse su ile ykarlard dememitir. Bilkis kfirlerin silhlarn
"bellerine balayp, onunla namaz klarlard ve demirine ne suyu
vermilerdir, yapkan olarak ne kullanmlardr, stndeki deri
ne deriidir demezler, namaz klarlard. O hlde, midesi,, dili ve dier uzuvlar iin bu ihtiyat gzetmeyenler, bunda mbala eder-

mer

ykad

hline gler. Belki hepsini yerine getirse

dest suyunu kullanmakta israf ettii ve namaz vaktinden
iin yine marurdur, yni aidanmtr, kaybetmitir.
bahsinde anlattmz ihtiyatlar yerine getirebilene bunlar

lerse,

eytan onun

de, ab-

geirdi-

Abdest
yetiir.

Vesvesenin kendisinde ok olduu kimseler, niyeti sesli sylerler. Yahut bozup yeniden niyet ederler ve birinci rekt karrlar.
Bilmezler ki, namaza niyet, bor^ vermeye ve zekt vermeye niyet

KMYA-Y SAADET

584

Bunlardan hibiri zektm olmad diye, bir daha zekat vermez. Niyetindeki vesveseden dolay borcunu bir daha demez. Ba-

gibidir.

zlarnda Ftiha sresinin harflerinde vesvese olur. Harflerin mahreci ile urarlar. Halbuki kalbi, mnlarn ve bylece Elhamd

kr

etmeyi, iyyake n'bd derken, Allah Tel'nn birliini, bykln ve kendi cizliini, ihdin derken, tazarr ve
yalvarmakta olduunu dnmesi lzm idi. O ise iyyake'nin mahreci, nasl karlmas lzm gelc-ii ile uramaktadr. Byle kimse
padiahtan bir ey isteyip daima, Ey Emir! diyen kimseye benzer.

derken

Ve bunu doru sylemek

fini kuvvetli

Emrin m harille ve tokat yer.

iin elinden geleni yapar.

sylemeye gayret eder. phesiz

ki,

ksm

Bir
her gn hatim ederler. Kur'n- Kerim'i ok abuk
okurlar. Hepsini dille okuyup, kalbi ondan gafil olur. Maksad
kadar cz okudum diyebilmektir. Bilkadar hatim ettim, bugn
mezler ki, bu Mushaf insanlar iin
bir kitaptr. inde,
emir, nehiy, mjde, tehdit, va'z ve korkutmalar vardr. Tehdit yetlerini okurken, korkmal, titremeli, mjde yetlerini^okurken sevin-

yazlm

memnun olmal

ve her yeti kendine ait hlle okumaldr.

Va'z yetlerinde kulak kesilmeli, korku yetlerinde korkmal, btn varlyle bu hller iinde olmaldr. Btn bunlar kalbe ait
hllerdir. Dilin ucunun oynamas, kmldamas ona ne fayda verir.
Byle olan kimse, padiahn kendisine mektup yazp, iinde birok
emirler bildirdii hlde, oturup mektuptakileri ezberleyen ve daimeli,

ma

okuyan ve ne demek istediini bilmeyen kimse

gibidir.

ksm

insanlar vardr ki, hacca giderler, mcvirlik yaparglar, oru tutarlar, kalbini ve dilini koruyarak orucun hakkn
zetmezler. Hell kazanarak doru yolu r- benimsemezler.
Kalbleri
daima insanlarda olup, kendilerinin mcvir olduunun^ylenmesini isterler. Bu kadar oturmuuz, bu kadar sene mcvirlik yapderler.
kadarn bilmezler ki, evinde oturup Kbe'yi arzu
Bir

mz

etmek, Kbe'de bulunup riy edip insanlara mcvir olduunu bildirmek, yahut onlardan bir ey ummaktan daha stndr.
her lokma iin bahillik edip, bir kimsenin, elinden lokmasn alacandan veya steyeceinden korkar.

Ald

Dier bir ksm da, zhd yolunu tutan, eski elbiseler giyen, az
yemek yiyen, mal hususunda zhid olan, makam ve kabulde ise zhid olmayanlardr. nsanlar onlarla bereketlenmek isterler, yzlerini grdkleri iin sevinirler. Kendi hllerini insanlarn gznde ssl ve kymetli gsterirler.
kadarn bilmezler ki, makam, maldan zararldr. Onu terketmeyi sylemek daha zordur. nk makam ve rtbe midiyle birok skntlar ekmek kolaydr. Zhid,
makamn terkedilmesini syleyen kimsedir. Kendisine bir ey ve-

GAFLET VE DALALETN LACI

585

almayan kimsedir. Zhid deildir dedirtmemelldir.

alm ol, gizli olarak lyk olan fakirlere ver dense, he-

rildii zaman
Ona zhirde

ar

gelir. nk insanlar
halde kendisine lmekten
sanrlar. Bununla beraber zenginlerin hrmetini
zhid
fakirlerin hrmetinden nde tutarlar, ve onlara daha ok yaknlk
lal

olduu

olmadn

gsterirler.

Bu da gururdur laldanmadrl

ksm

insanlar zahiri olarak btn amelleri yaparlar. Hatt

bir gnde bin rekt namaz klarlar, binlerce tebih okurlar, gece
uyumazlar, gndz oru tutarlar, f akat kt huylardan ^temizlen
Bir

mes

iin kalbini gzetmezler. leri kibir, hased, ry ve ucbla dolu

olur. Aliahu Telann kullarna sert syler, sanki herkesle kavga-

l ve

kzgnm

gibi dururlar.

u kadarn bilmez

ki,

kt huy, b-

ba

gzel
tn ibadetleri yok eder. Ve bilmez ki, btn ibadetlerin
ahlktr, iyi huydur. Zavall, sanki kendi ibadeti ile insanlar kendine borlu biliyor ve hepsine hakaret gz ile bakyor. Kimseye
atmasn, zerine kimse dokunmasn diye insanlardan ayr duruPeyyor. Halbuki bilmiyor ki. btn zhidlerin ve bidlerin
gamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) idi. Btn insanlara ltif,
gler yzl ve iyi idi. st
iyi olmayp, yannda oturmaktan
utananlar Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) kendi yannda
oturtur, mbarek elini ona uzatrd. Kendini bu iin stadndan stn grenden ahmak, aklsz kim olabilir? Bu zavalllar, Peygamberin (sallllah aleyhi ve sellem) eriatini kabul eder ve onun gze!
ahlkna uymazlarsa, bunlardan ahmak kim olabilir?

ba

ba

NC TABAKA: Marur

sofilerdir.

Hibir topluluk arasn-

da bunlar arasndaki kadar gurur laldanmal bulunmaz. nk,

yol ne kadar ince. maksat ne kadar aziz olursa, aldanma da o kadar ok olur. Tasavvuf dereceye kavumaktr:

Nefsini

yenmek

ehvet kalr, ne de kzgnlk. Kknden skp atar. mnsnda anlalmasn. Yni, nefsini yenip, eriata uymaktan baka, eriat istemekten baka bir tasarrufu ve te'siri bulunmaz demektir, tpk fethedilen bir kalede,
1

olup, kendinde ne

kimseyi ldrmeyip, o kaledekilerin fethedene

gs

kalesi de,

bunun

gibi,

uymas

eriatn sultannn

fethine

Bu

Onun
dmtr.

gibidir.

dnyay ve br dnyay aradan kaldrr. Bu da,

ve hayl leminden gemek, kurtulmak demektir. nk his ve
2

his

ha-

yle gelen^eylerde. hayvanlar da ortaktr. Hepsi de, midenin, ehvetin ve fercin nasibidir. Cennet de, bu his ve hayl leminin nasibi
olmann
deildir. nk anatlabilene snrl olana hayl
uzanabilir. Ona gre baklava ve kebaba
kimsenin ot ve

dnda

kavumu

nk his ve haylde olan eylerin hasis,

olduunu anlamtr. His ve haylin, akl az, bilgisi kt olan-

yaprak yemesi

aa

gibidir.

KMY-YI SAADET

86

lan

nasibi

olduunu

bildirmitir.

Cennet ehlinin

ou

bilgisi

az

olanlardr, buyurulmutur.
3

Btn

varl

ile

Hak

ne tutulmutur. Bu da ancak,

olmamas

O nun

Tel ya ve

tarat, yer, his

Cell ve tecellisi-

ve haylin onunla

ilgisi

ve bunlardan meydana gelen

bilgiler, ona gzn iitmesi, kulan grmesi gibi gelir. Yni zaruri
olarak kulak grmez, gz de iitmez. Buraya ulanca tasavvuf kyne Imakamnal kavumu olur. Bundan ileride onunla Allah arasnda daha birok makam ve hller olur ki. bunlardan bahsetmek
iin sz bulmak pek zordur. Hatt bazlar buna ittihat Ibirlemel,
bazlar da hull geme demilerdir.
ile

Belki, hayl, his

olur.

Rsih ilimli olmayanlarda bu mnlar meydana gelirse, bunlar anlatacak uygun sz bulamazlar ve syledikleri sz grnte
kfr gibi olur. O kendine gre hakldr, fakat anlatabilmek iin
ibre bulamyor. Tasavvufun ksaca rnei budur. imdi dierlerinin gurur ve zanlarn grelim:

hrka, seccade ve ho szlerden

grmediler. Onu aldlar, tasavvufulann elbisesini ve

Onlardan bir

baka

bir

sy

d grnn

ksm, yamal

benimsediler.

yle

ki:

Onlar gibi, seccadede otururlar, balarn nlerine eerler ve

hatt zuhur eden hayller sebebi ile balarn^sallarlar ve mutasavvflarn hllerini de byle sanrlar. Bunlar, acuze bir kadna benzer
ki, bana klh giyer, stne aba alr, silhn kuanr, dman
karsnda yiitlerin byle olduunu, cenk iirleri okuduklarn ve
btn hareketlerini renip, sultann nne gider ve isminin gziler defterine yazlmasn ister. Sultan bazan elbisesine ve sretine
bakmayp, asker olduuna delil ister ve soyun bakalm der. Yahut
filn kimse ile d, bir greyim der. ihtiyar, aldatc bir kadn
olduunu grr ve fillerin ayaklan altna atlmasn emreder. yle ki, byle bir padiah ile kimse alay etme cesaretini ve kuvvetini
kendinde bulamasn.
Bir
lerini

ksm

bu kadarndan

cizdirler.

Onlarn yalnz

alrlar. Eski elbise giyerler. Renkli

d grn-

yamalardan hrka

giyer,

srme kullanrlar ve elbisesinin renkli olmas yetiir, sanrlar. Onlarn koyu renkli elbise giymesinin sebebinin, dinde bulunduklar
musibetin bu mavi renge lyk olduunu bilmezler. Bu bedbaht, elbiseyi ykayamayacak kadar kendinden gemi olmadna, keder
elbisesi giyecek kadar musibetlere
dmediine ve nerede olursa
olsun, elbiselerini yrtnca kendisine hrka verilecek kadar ciz ol-

madna

yrtp yamal elbise

uymadn da bilmez. nk

gre ve bilkis yeni elbisesini bile bile

giydiine gre, grnte de onlara

GAFLET VE DALALETN LACI

yamal elbise giyen mer (radyallah anh) dr.

de on drt yama vard. Bazs deriden idi.

ilk

defa

baka

587

Elbisesin-

ksm

vardr ki, bunlar daha ktdr.

Eski ve di elbise giymeye tahamml edemedikleri gibi, farzlar
yapmak ve haramlardan kanmaya da dayanamazlar. Kendisine

Bu insanlarn

bir

fakir demesinler diye yle elbiseler giymezler.

ehvetin elinde esir olmulardr, i kalbdedir,

nk eytann ve

ekle baklmaz. Bizim kalbimiz daima Allah Telnn huzurunda namazdadr. Bizim
bu ibadet ve amellere ihtiyacmz yoktur. Nefislerine esir olmulara mchede olsun diye bunlar emredilmitir. Bizim nefsimiz ise
lmtr. Bizim dinimiz byk havuz gibi olmutur. yle eylerle
kirlenmez ve bozulmaz, derler. bidlere (ibadeti ok edeni baknca, Bu ii cretsiz alyor, derler. Alimlere baknca, Bunlar

ba

balanm,

hakikat yolunu bilmezler, derler. Bylelerini ldrmek lzmdr. Bunlar kfirdir. Bylelerinin kan lyni ldrlmesi) icm-i mmet ile mubahtr.
\

hads

ile

ksm

hizmetinde bulunurlar. Hizmetin hakikati,

kendini bu insanlara fed eylemektir ve onlarn sevgisinde kendini
unutmaktr. Bir kimse onlardan bir ey elde edip, onlarn sebebi
ile bir mala sahip olursa ve onlar kendine uydurup ismini hizmet
edenler arasndan kanp insanlarn kendisine hrmet etmelerini
isterse, nereden bir ey eline gese alp hell, haram gzetmez,
onun ticaretini bozmasnlar diye onlara da verip gizli tutarsa, marurdur ve aldanmtr.
Bir

da

sofilerin

Bazlar vardr

ki,

riyzet yolunda

yenerler ve kendilerini btn

varl

tamam
ile

giderler, ehvetlerini

Allah Tel'ya

verirler,

yle ki, istedikleri eyden haberdar

olurlar. Yanl bir ey yapsalar uyarlrlar. Hatt peygamberler ve
melekler gzel sretlerde kendisine grnmeye balar. Hatt kendi benzerini gklerde melek gibi grr. Bu ilerin esas eer doru
ise, doru olan rya gibi olur. Fakat bu, uyuyann rya ve hayline
Byle
gelmekte, uyank olann ise, yalnz hayline gelmektedir.
olan bunlara gururlanr ve Yedi kat gkte ve yerde olanlar bu kadar defa bana gsterdiler, der. Evliyaln sonu bu olduunu sanr.

tenhada

zikirle

megul

olurlar.

Halbuki Allah Tel'nn yaratklarndaki akllara durgunluk

veren ilerinden henz kl ucu kadarn anlayamamtr. Ama ken-

tamam zanneder. Bunun sevinciyle megul olup, daha st makamlar elde etmeye uramaz. Bylece emri altna girmi olan nefsi, ar ar ba kaldrmaya, kmldanmaya balar. O ise, byle eyler kendisine gsterildii iin, nefsinden emin olduunu ve en yksek dereceye ktn sanr. Bu ise byk gururdur, aldanmadr.
dini

KM YA- YI

588

SAADET

Nefsinden emin olmamaldr; belki kalbi eski hline dnp eriate

uymaldr; t ki hibir muhalif sfat kendisine tesir edemesin.

eyh

Ebu 1-Ksm

Grgni (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki:

Su stnde yrmek,^ havada umak ve gaybdan haber vermek
keramet deildir. Keramet emre uymaktr. Gvenilecek i budur.
Bundan bakasnn eytandan da olaca mmkndr. Zira eytan
da gaybdan haber alr. Khin denilen kimselere ou haberleri eytanlar verir ve alacak eyler meydana gelir.
Gvenilecek ey,
eytann ve onunla ilgili her eyin aradan kalkmas ve yerine eriatn oturmasdr. Aslann srtna bihemezsen korkma. Gsnde sakladn gazab kpeini zapteder, ayak altna alrsan aslann srtna
da binersin. Gaybdan haber veremiyorsan zlme; kendi nefsinin
ayb ve aldanmalarn bilirsen, onun hile ve sret-i haktan grn,(

mesi zararlarna kar uyank olursan, nefsinin aybn bilmek, senin gayb bilmendir. Kendi gaybm bilince, gaybdan haber alyorsun demektir. Havada uamyor ve su stnde yryemiyorsan
korkma. Zira his ve haylin tesinde makamlara kavumu isen,
orada yryorsan su stnde yrm, havada umu olursun.
Eer sahray bir gecede geemezsen, korkma!

Dnyaya tapma

dnya megalelerini atlatrsan,

en zor vdiyi atlatm olursun. Byk bir dan tepesine admn
atamazsan, zlme, pheli bir gme ayak basmadnsa, yni almadmsa, geidi atlattn demektir. Allah Tei Kur'n- Kerm'de,
vdilerini ve

Beled Sresinin onbir ve onikinci yet i kermelerinde, akabe l tehlikeli geitl buna diyor. Byle kimselerin gururlarnn, aldanmalarnn bir
bunlardr. Hepsini anlatmak uzun srer.

ksm

DRDNC TABAKA

Zenginler ve mal sahiplerinin gururudur. Burada gurur edenler ve aldananlar oktur. Bazlar mal ve
parasn mescid, misafirhane ve kprlere harcarlar. Ama haram-

dan da

mal
sna

harcam

Halbuki farz olan, haram paray ve

sahibine vermek idi. Bunu binalara harcamak, gnahn artmasebep olur. Byle yapmakla iyi bir i yaptn zanneder.
olabilirler.

Bazlar hayrl binalara hellden masraf

eder, fakat maksatlagsteri olur. Bir altn harcasalar, isminin pimi tulalar
zenne yazlmasn ister ve yazar. Eer yazma veya bakasnn
ismini yaz, Allah Tel kimin
bilir, deseniz duyuramazsnz. Bunun almeti udur ki, akraba ve komularndan ve fakirlerden bir ekmee bile muhta olanlar bulunduu hlde ve onlara
vermek daha kymetli olduu hlde onlara vermez. nk tula
stndeki
yaz, onlarn alnlarna yazlamaz: Bunu filn hazret
yaptrd, Allah mrn uzun etsin.

riy,

yaptn

GAFLET VE DALALETN LACI

Bazlar

helal

mal

ihls ile [yni Allah

rzas

580
iini harcar. L-

kin mescidin yaz ve sslerine verir ve bunu bir hayr zanneder.

Bundan iki ktlk doar: Biri, namaz klanlarn kalbini megul
eder ve hu'larn giderir. Dieri de, evlerinin de byle olmasn isterler. Dnya, gzlerinde ssl grnr ve hayrl bir i yaptklarn
sanrlar. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Mescicileri ssleyince ve Mlshaf altn veya gmle yaldzlaynca, hlinizden korkulur C 1 ). Mescidlerin imar, gnllerin dnyadan kesilip hu' zere olmalariyle olur. Ne zaman ki hud' ortadan kalkar ve kalblere dnya ziynetleri hkim olur, mescid o zaman viran
olmutur. O hlde bu zavall, mescidi viran eyliyor ve iyi bir i yap-

tm sanyor.

Bazlar da, fakirlerin, kapsnda birikmesini, sesli dilenmesini

severler. Yahut guzei sesle dilenenlere yahut tannm fakirlere sadaka verirler. Yanut hac yolunda harcayanlara, yahut hnkha,
herkesin onu bilmesini ve ona kretmesini ister,
Bylelerine, bu sadakay gizli olarak yetimlere verirseniz hac yolunda harcamaktan daha kymetlidir, deseniz, yanamazlar. nk
onlarn esas arzusu, o insanlarn kendisini vmesi ve ona kretme-

tekkeye verir

leridir.

ki,

Bununla

iyilik

ettiini sanr.

ki bin gmm vardr, hacca gideceim, dedi. Gezmeye, grmeye mi, yoksa Allah
rzas iin mi gideceksin? buyurdu. Allah rzas iin, dedi. Git,
bir kimsenin borcunu de ve alma, yahut bir yetime ver, yahut ocuklar ok olan bir kimseye ver. nk, bir Mslmann kalbini
Kalbimde
buyurdu.
sevindirmek yz nfile hacdan stndr,
hacca gitmek arzusu ok fazladr, dedi. Bu paray doru yoldan
kazanmadn, doru olmayan yere sarfetmedike nefsin rahatlamaz, buyurdu.
Bir kimse Bir-i Hafi

Bazlar da o kadar

ile

meveret

bahil

edip,

olmulardr

ki,

zekttan fazla bir

ey

vermezler. Hatt r zektn, hizmetinde bulunan muallim veya

talebeye verirler. Bylece onlarn yannda bir yer ve mevki kazanmak ister. Bir hoca kendi ilim talebesine zektn verince, dersine
olur. Tagelmeyen talebesine vermezse, bunu icra organ
olarak verdiini ve yine zektn da vermi oldulebeliin
zanneder. Bazan da, efendilerinin, byklerin, valilerin hizmetinde bulunan kimselere, ^ verip onlarn yannda itibar olmas
iin bunlan kendine iltimas eder.j-Bu kadarck bir zektla, byle
maksatlarn elde ederler. Hatt teekkl ve vlme bekleyip, zekt

yapm

karl

unu

verdiklerini de sananlar vardr!

(1)

III/3M.

KMYA-YI saadet

500
i

Bazlar da bahilliklerinin okluundan zekt bile vermezler.

Mal, paray saklarlar. Bununla beraber zhidlik iddia ederler. Gece sabahlara kadar namaz klarlar, gndzleri oru tutarlar. Byle
kimseler, ba
zaman ayann altna il koyan .kimseye
benzer. Bu zavall bilmez ki, hastal, ok yemek deil, bahilliktir.
Bunun da ilc a durmak deil, bol masraf etmektir. Mal sahiplerinin bu ve byle gururlar ve aldanmalar vardr. Bu kitapta anlatlan bilgiler gibi bilgi edinenler hari, hibir snf bundan kurtu-

ard

lamaz. Byle bilenler, tatlerin, gururun, nefsin ve eytann aldatmas zararlarn bilirler. Sonra Allah sevgisi onlar istil eder ve
zaruret miktar hari, dnya nlerinden ekilir, lm, gznne
getirirler ve

onun

iin

azk

elde etmekten

baka eyle uramazlar.

Bu

da, Allah Tel'nn kolaylk gsterdiklerine kolay olur. Allah

Tel sevdii ve raz olduu eylerle bize kolaylk versin.

Kimy-y Saadet kitabnn Mhlikt rkn tamam

lemlerin Rabbi olan Allah Telya hamd olsun. Peygamberimiz Muhammet! Mustafa'ya, line ve Allah Tel'nn seilmi kullar olan
Ashbma salt ve selm olsun...
oldu.

DRDNC RKN

Mslmanln
Rknlerinden Mnciyt

Hakkndadr

BRNC

ASIL

TEVBE
Tevbe ve Allah Tel'ya

snmak.

Allah Tel'ya dnmek

ve Allah yolunda ilerlemenin balangcdr.

mridlerin ilk
kalmaz. nk batan sona kadar,
Hibir insan tevbenin

adm

dnda

yok oluncaya kadar gnahtan uzak durmak meleklere mahsustur. Gnah ve isyana gmlmek, btn mrnde Al^
lah Tel'nn emir ve yasaklarna aykr olmak, eytann mesleiitat yodir. Gnah ileme yolundan tevbe ederek, piman olarak
luna girmek, Adem'in (aleyhisselm) ve btn insanlarn iidir. Fakat btn mrn tat ve ibadetle geirmek de, insan iin mmkn
deildir. nk, yaratlmasnn banda eksik ve aklsz yaratlm-

yaratld andan

tr.

tek

En nce kendisine verilen, eytann leti olan ehvettir, yni isve arzulardr. ehvetin dman ve melek cevherinin nru olan

akl. arzular ve istekler yerini aldktan, gs kalesini elde ettikten

ve nefis onlarla anlap, yaknlk kurduktan sonra yaratmlardr.
O hlde sonradan ortaya kan akln, bu kaleyi fethedebilmesi. eytann elinden kurtarabilmesi iin muhakkak tevbe ve mchedeye

ihtiyac vardr.

Demek

muhakkak lzmdr ve din yolunda

admdr. Yoldan kp, eriat ve akl nru ile ye-

ki tevbe. insanlara

ilerleyenlerin ilk

doru yola girme uyankl elde edildikten sonra tevbe etmekten baka hibir farz yoktur. nk tevbe demek, yolunu a-

niden

rmn,

yeniden yola gelmesi demektir.

KtMYA-YI SAADET

502

TEVBENlN

STNL VE

SEVABI

Allah Tel btn insanlara tevbeyi emrediyor ve Ey m*mlnler, sizden meydana gelen kusurlardan Allah Tel ya tevbe
ve ruc' ediniz, ki felh bulup dnya ve hlret sadene kavuasnz- (), buyuruyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve seUem) buyurdu: Gne batdan dogmadan nce, tevbe edenin tevbesi kabul
olur. Yine buyurdu: Pimanlk, tevbe d ir ( 2 ). Yine buyurdu: nsanlarn getii yolda durmaynz. Sokaklara lf yeri denir. nk
orada bir kimse durursa, geenler ona glebilir ve geen her kadn
ona kt szler syleyebilir. Cehennem ona vcib olmaynca oradan
ayrlmaz. Ancak tevbe eden hari. Yine buyurdu: Her gn yetmi
defa tevbe ve istifar ediyorum ( 3 ). Yine buyurdu: Gnahlarndan tevbe edenin eline, ayana ve gnah iledii uzvuna gnah
unuttururlar ve Hakk grnce hidlik etmezler. Yine buyurdu:
Allah Tel, can boaza ve gargaraya gelinceye kadar tevbeyi
kabul eder. Yine buyurdu: Allah Tel, gndzn gnah leyip,
geceleyin tevbe edenin tevbeslni kabul etmekte ve gece gnah leyip gndzn tevbe edenin tevbeslni kabul etmekte kerem sahibidir.

Gne

batdan douncaya kadar

byledir.

mer

(radyallah anh) buyurur ki, Reslullah (sallllah

aleyhi ve selten) buyurdu: Tevbe ediniz, ben bir gnde yz defa
tevbe ediyorum. Yine buyurdu: Gnah olmayan hibir insan yoktur. Fakat gnahkrlarn en iyisi tevbe edenlerdir. Yine buyurdu:
Gnahndan tevbe eden, hi gnah ilememi gibidir. Yine buyurdu: Gnahtan tevbe, onu bir daha yapmamaktr. Yine buyurdu:
-Ey iel Allah Tel'mn "Dinlerini datanlar ve kendileri bir
grup tekil edenler" buyurduu kimseler bid at sahipleridir. Btn
gnahkrlara tevbe vardr, fakat bld'at sahiblninki kabul olmaz.
Ben onlardan uzam, onlar da benden uzaktr. Yine buyurdu:
-brahim aleyhisselm ge gtrdkleri zaman, bir kadnla zina
eden bir erkek grd. Onlara bedduft etti. Helk oldular. Bir bakasn grd, o da haram liyordu. Ona da beddu etti. Allah Tel
vahiy gnderdi kir Ey tbrhlm (aleyhisselm) kullarm brak, belki
nden birini yapan Ya tevbe eder, kabul ederim, ya stifar
eder, mafiret ederim, yahut bir ocuu olur. bana ibadet eder ve
ona,sayanm. Duymadn
ki, benim isimlerimden birisi Sabr'dur

ziydesi

ile

(D

24

(3)

Bu

sabredicidirl.

Nr:

31.

bahisteki hadsler

(2)
Il

IV/12.

n bkz. IV/3 ve devam.

(radyallah anh) buyuruyor kt. Reslullah (sallllah

aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel bir kuluna pimanlk vermedi kl, okul afvedllmek stemeden nce, gnahn af ve tm i olmasn. Yine buyurdu: Semnn bat tarafnda bir kap vardr. Genilii yetmi senelik veya krk senelik yoldur. Onu tevbe iin amlardr. Gkler ve yer yaratldndan beri aktr. Yine buyurdu:
Pazartesi ve Perembe gnleri kulun amelleri Allah Teala'ya arzolunur, tevbe edenin tevbesi kabul olunur, mafiret steyen mafiret olunur. Kalblerl kin ile dolu olanlar ylece kalr. Yine buyurdu: Tevbe edeni Allah Tel sever. Tevbe eden hi gnah etmegibidir. Yine buyurdu: Allah Tel kulun tevbesine yle
nne
memnun olur ki, bir kylnn insan yutan bir lde,
eip uyuyan, yiyecei, iecei srtnda bulunan bir devesi olan, uyannca devesini gremeyen, kalkp her taraf arayp susuzluktan ve
alktan lecekmi gibi olup can boazna gelen, eski yerime gidip
koyere koyaym ve leyim deyip, eski yerine gelen,
lunun stne koyup lmeye yatan ve uykuya dalp, uykudan uyannca devesini, yiyecei ve ecei srtnda nceki vaziyette ba
ucunda gren ve kretmek iim "Sen benim Rabbimsin, ben senin
"Sen benim kulumsun, ben senin
kulunum", diyecek yerde
Rabbinim", diye o sevin ve memnuniyet sarhounun, devesine, yiyeceine ve ieceine kavumasndan daha ok sevinir ve memnun

Aie

mi

ban

ban

bam

anpt

olur!.

TEVBENN HAKKAT
zuhur eden mrifet ve iman nrudur. Gnahlarn
ldrc zehir olduu bu nr ile grlr. Kendine bakp, bu zehirden ok yuttuunu ve lmeye yaklatn gren, zaruri olarak piman olur ve iine bir korku der. Tpk bir kimsenin zehir yediiBil ki tevbe,

piman olmas, zlmesi ve korkmas

parman boazna salar ve kusmak ister. Bu

ni bilmesi, ister istemez

olur.

Bunun

iin

gibi

kor-

te

bunun gibi ehvetve tedavi yoluna bavurur.

ileri, iinde zehir olan bal gibi grnr. nk o anda
le
tatldr. Sonunda ise ne olduu anlalr. Byle olunca, yaptna
piman olur ve iine bir korku atei der. Kendini lm tehlikesinde grr. Bu korku ve pimanlk ateinde ehvetlerine kar kuvvetli meyli ve gnah iinde yanar. ehvet, hasret korku 1 eklini
ku sebebiyle

il

yapt

alr.

Bandan ^geeni

dzeltmeye ve gelecekte bir daha

azmeder. Cefa, zulm elbisesini karp, vefa

yapmamaya

yaygsn

yayar. B-

Kimy-y Sadet

F. 38

KIMYA-YI SAADET

594

tn hareket ve sekentn kontrol eder. Bundan nce, oyun, ne'e.

gaflet iinde idi. imdi daima gz yal, zntl ve korkuludur.
Bundan nce gafil olanlar severdi. imdi marifet sahipleri ile beraberdir. O hlde tevbe etmek pimanlktr ve asl mrifet ve iman
nurudur. Neticesi, hllerini kontrol etmek, deitirmek, azlarn
gnah ve eriata uymayan eyleri yapmaktan, iyi ilere ve itate
getirmektir.

TEVBE, HERKESE, HER VAKTTE' VCBDR

Herkese, her zaman tevbenin vcib ohnasna gelince: Kfir ol;
hlde kil -'bali olan herkesin kfrden tevbe etmesi vcibdir lyni muhakkak lzmdr, yni farz- ayndr f. ayet Mslman ise ve Mslmanl anne - babasndan grerek ise, dil ile sylediinden kalbinin haberi yoksa, o gafletten tevbe etmesi vcib
olur ( , ). Kalbinin imann hakikatndan haberi olmas ve o hakikata erimesi eklinde tevbe etmelidir. Bununla kelm ilminde bildirilen delilleri bilecektir, demek itemiyoruz. Hayr, onlar renmek
herkese vcib deildir. Demek istediimiz iman sultann kalbde
galib ve hkim klacak, hkm ve emir kendisinde bulunacak imandr. Onun hkim olmas ise, beden lkesinde onlarn hepsi eytann
emri ile deil, imann buyruu ile olmaya baldr. Gnah iledii
mddete, iman tamam deildir.

duu

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

Bir kimse, zina yaparken m min deildir ve hrsz, alarken m'-

min deildir.

).

Bundan, o hlde kfir

imann, ube ve dallar

hir

olduunu

olacan demek

oktur. Dallardan

bilmesidir. Bir

kimse

biri,

Fakat
zinann ldrc zeistemiyorlar.

bile bile zehir imez.

hlde,

bu

ii yaparken ehvet sultan, imann zina zehiri ile helke gtrmekte, ezmektedir. Yahut zinann verdii gaflet ile iman grnmez

olmutur. Yahut da iman nuru ehvet sisleri arasnda grnmez

olmutur. Demek ki, en nce anlalan kfrden tevbe muhakkak

lzmdr.
Kfir deil ise, grenek ve gelenek eklinde olan imandan da
tevbe byledir. Bu da bulunmazsa, yni grenek eklinde deil ise,
gnah ilemekten kurtulamayaca kuvvetli ihtimaldir. Bundan da
tevbe etmek vcibtir. Dtan hibir gnah ilemese de, kalbi haset,

mam

afi ndinde farz ve vcib ayn eydir. Binaenaleyh burada ge(1)

en vcib kelimelerini farz olarak anlamak lzmdr.
(2)

IV/7.

insan helke gtren eylerden kurtulamaz. Bunlarn hepsi kalbin cinayetleri ve gnahlarn esasdrlar.
Herbiri adletle i yapmaya gelinceye, ehveti akl ve eriata uyduruncaya kadar, herbirinden tevbe etmek vcibtir. Bu ise uzun
mchede ve urama ister. Bunlardan hibirisi olmasa da, vevese
ve nefsn dncelerden kurtulamaz. Bunlardan da tevbe vcibtir.
Bundan da kurtulsa, baz zamanlar Allah Tel'y hatrlamaktan,
zikretmekten gafil olur. Bir an bile olsa, btn noksanlk ve kusurlarn esas Allah Tel'y unutmaktr. Bundan da tevbe, vcibfikirde farkl matir. Daima zikir ve fikir zere olsa da, zikir ve
kamlar vardr. Her biri bir sttekine gre, kusur ve eksiklik derekibir, riy ve

bunun

gibi

Daha olgunu varken, aadaki bir derece

tinmek zararn, ziyann kendisidir ve bundan tevbe vcibtir.
celerine sahiptir.

ile

ye-

Bunun iin Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem), Ben

her gn yetmi defa tevbe ve istifar ediyorum ('), buyurdu. Bundan da anlalyor ki, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) in
hli daima ykselmekte, ilerlemekte olup, hangi makama ksa, ondan daha yksek bir makam grr ve bulunduu makamdan geve istifar ederdi. Zira bir kimse bir gmlk i yapnca, gm
zaman sevinir. Bir altn elde edebileceini bildii hlde, bir gmle yetinmesine zlr ve altn elde edip sevininceye kadar, kendi kusuruna zlr. Altn elde edince, bundan
baka bir ey yoktur sanr. Bin altn kymetinde bir mcevheri elde etmek imkn olduunu anlaynca, zlr, kusuruna piman
olur ve tevbe eder. Bunun iin, Zhidlerin, iyi Mslmanlarn kemli, bykler iin noksanlktr, buyuruldu. O hlde istifar et-

mek

iin tevbe

ald

meli.

SUAL: Bir

Kfr ve gnahlardan tevbe ettikten sonra,

gafleti ve yksek derecelere kavuamad iin tevbe, fazilet
kskimse-,

mndan

olup vcib deildir. Bundan tevbenin vcib

sylyorsun? derse,

CEVAB'nda

olduunu

niye

ksmdr. Biri, zhiri fetvalarla

amel edip eriatten tamayan avamn derecesidir. Bu da u derecede olmaldr ki: Eer bununla megul olursa, dnyas viran olmaz
deriz

ki,

vcib

iki

ve dnya geimi iin urarlar. Bu ise onlan Cehennem azabndan

kurtarr. kinci vcib ise, btn insanlarn tahamml edemeyecei
eylerdir. Bunlar yapmayan da Cehennemden kurtulmu olur. Fakat gkteki yldz gibi, kyamette kendinden yksek insanlan grnce, yksek derecelere kavuamamak zntsnden kurtulamaz.
zamanki aldanmas ve znts bir nevi azab olur. te bu azab-

(1)

IV/9.

KM YA- YI

506
tan kurtulmak

nun

mislini

iin,

SAADET

sylediimiz bu tevbe vcib olur. Nitekim bu-

dnyada da grrz.

Mesel bir kimse arkadandan yksek bir derece ve mevkiye

sahip olursa, brne dnya dar ve zindan olur. Dvlmekten, eli
kesilmekten ve mal gasbedilmekten kurtulmu olsa bile, kalbine
aldanma ve hasret atei der. Bunun iin kyamet gnne aldanma gn denmitir. Zira hi kimse aldanmann dnda kalamaz.
badet etmeyen, niin etmedim, eden; niin daha ok etmedim? der.
Bunun iin peygamberler ve veliler, kyamette zlmemek iin,
tat ve ibadetten hibirini terke tmediler.
Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) a durmasma ne dibilmiyor muydu? Hatyeceksin? Yemek yemenin haram
t ie (radyallah anh) buyurur: Elimi karnna dokundururdum. Ona acr, iim yanar, alardm ve "Canm sana fed olsun,
bu dnya yemeinden doyuncaya kadar yesen ne olur", derdim.
Buyururdu ki: "Ey ie! Benden nce llazm peygamber kardelerim geti. ok ihsn, ikram ve derecelere kavutular. Dnyadan
nasib alrsam, derecemin dmesinden korkarm. Bunun iin birka gn sabretmeyi, o kardelerimin derecesine kavumamaya tercih ederim".

olmadn

Bann

altnda bir ta vard. eytan

(aleyhisselm) uyudu.
kendisine, Sen dnyay terketmeyi sylemedin mi? Yoksa imdi

sa

oldun? dedi. Ne yaptm?, buyurdu. Bann altna

piman
ta koydun, rahatln dndn, dedi. O ta da att ve Bunu da

dnya

ile

beraber sana braktm, buyurdu.

n
Sddik (radyallah anh) itii stn pheli olduunu anlaynca parman boazna sokup, can karcasna kendini kusmaya
zorlad. Buna ne dersin? Umuma gre zhiri fetvalardan bunun
vcib olmadn bilmiyor muydu? Fakat umumi fetvalar ayr, sddiklarn grdkleri tehlikeli eyler ise daha ayrdr. Allah Tel'-

di.

ve mekrini bilen mrifet sahiplerinin en bykleri onlardr. Sakn bo yere bu skntlara katlandklarn sanma. Onlara uy. Umu-

m fetvalara karma. Zira o ayr

bir szdr.

hlde buraya kadar anlatlanlardan kulun, her zaman tevbeye ihtiyac olacan anladn. Bunun iin Eb Sleyman- Drni
(rahmetullahi aleyh) buyuruyor: Kul hibir eye alamayp, yalnz bugne kadar mrnden boa geirdii zamanlara alasa, lnceye kadar bu znt ona yetiir. O hlde geleceini de byle bo
eylere harcayacak olan kimseden ne konuulabilir? Evet, ok ky-

metli bir mcevheri olan bunu kaybedince alar.

beraber eziyet ve ceza grecekse daha ok alar.

mrnden her

Kaybetmesi le

bir nefes, ebedi sadeti ele geirten bir cevher-

Bir kimse kendini helk eden bir gnah ve hat edince, bunu
anlaynca, hli nasl olur? Fakat bu yle bir musibettir ki, zlmedir.

nin fayda vermedii

zaman anlalr.

Sizden birinize
lm gelmeden tedariki grsn. Yoksa sonra, y Rabbi, bana biraz
daha mhlet ver. yi amel yapaym ve sllhlerden olaym 0) yetinin tefsirinde yle derler: Kul lrken can alc melei grr
ve gitmek zaman olduunu anlar. Kalbinde sonsuz znt meydana gelir ve "Ey Melek'l-Mevt, bana bir gn mhlet ver. Tevb edeyim, afv dileyeyim". Cevabnda der ki: "nnde nice gnler vard.
Bugn mrn bitti. Hi kalmad". "Bir saat mhlet ver", der. "Saatler doldu, hi saat kalmad", der.
Nitekim,

Tevbe etmeden mitsizlik erbetini ierse^ imann asl sallanmaya balar. Eer, Allah korusun, ezelde, akiliine hkmedildiyse,
phesiz iman tehlikededir ve bedbaht olmutur. Ezelde, sadetine
hkmedildiyse, imann asl selmette kalr. Bunun iin Allah Tel, lm nna kadar kt amel ileyenlere tevbe fayda vermez.
lmn grnce, imdi Allah'a smaym, tevbe edeyim der ( a ),
buyuruyor.

Demilerdir

ki,

Cenab- Hakk'n her kulu

ile

iki

srr

vardr.

doarken Allah Tel ona, Seni temiz ve dzgn yarattm, emanet olarak sana bir mr verdim, lm zamanna kadar
Birincisi,

ok dikkat eyle. Emaneti geri vereceksin, der. kincisi lm zamanndadr: Kulum, o emaneti ne yaptn? Koruduysan
bu-

karln

lursun. Zyi ettiysen,

hazr

ol ki.

Cehennem

bekliyor, der.

TEVBENN KABUL
artlarna uygun yaplrsa kabul edilir. Tevbe ettiin zaman, kabul edilip edilmeyeceinden phe etme. Tevbenin,
artlarna uygun olup olmadnda phe eyle. nsan kalbinin haAllah
kikatini, beden ile ballnn ve alkasnn ne olduunu,
Tel ile ilgisinin ne yolla olduunu, kendisini bundan meneden
sebeplerin hangileri olduunu bilen, bu sebebin gnah olduunu,
makbul olmann ve Allah Tel ile arasndaki perdenin kalkmas
yolunun tevbe olduunda phesi olmaz.
Bil ki, tevbe,

nk insann

aslnda melekler cevheri cinsinden bir

cevherdir. Allah Tel'nn iinde grnebilecei ayna gibidir. Bu
(1)

63

kalbi,

Mnfikn:

10.

(2)

Nls:

18.

KM YA- Y

598

Alemin

dna

knca

SAADET

ve bu dnyadan kurtulunca pas tutmaz. Her

gnah ise bu aynaya bir leke, bir karart verir. Her iyi
aynasna bir nr, bir prlt verir ve o gnah zulmet
siler. yi amellerin nrlan ve gnahlann karartlar
zerine birbiri arkasndan gelir. Karart fazla olur ve

amel de kal

ve lekelerini
kalb aynas
tevbe ederse,
iyi amel nrlan (klan
o karanl bastrr, kalb kendi temizlii
ve saflnda olur. Ancak gnaha o kadar srar eder ki, kalb cevheri pas tutar ve bu pas ileyip, kurtarma aresi kalmazsa, bu haritir. Paslar aynann derinliine ilemi ayna gibi olur. Byle bir
kalbden, dil ile tevbe ettim deyip, kalbin bundan haberi olmamaktan baka bir tevbe meydana gelmez. Byle tevbe de kalbe te'sir etmez.
1

Kirli elbise

sabunla

ykanp

temiz

olduu

gibi,

kalb de

iyi

amel

nrlaryla gnah karanlklarndan temizlenir. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Her ktlkten sonra,
bir iyilik yap, onu mahveder ('). Yine buyurdu: okluundan
ge ulaacak kadar gnah lesen de, tevbe ile afvolur. Yine buyurdu: Kul vardr ki, gnah sebebiyle Cennete girer. Nasl
olur?, dediklerinde, Bir gnah iler ve tevbe eder ve Cennete girinceye kadar o gnah ilediini unutmaz ( 2 ), buyurdu. Yine buyurdu: eytan, keke onu gnaha sok m asayd m, der. Yine buyurdu: Su, elbisenin kirini temizledii gibi.sevablar da gnahlan siler sprr. Yine buyurdu: eytan mel'un olduu zaman Allah
Tel ya, "zzetine yemin ederim ki, can bedeninde olduu mdkmam", dedi. Allah Tel, "Can
dete insann kalbinden
bedeninde olduu mddete tevbesini balamam", buyurdu ( 3 ).

dan

Reslullah'm (sallllah aleyhi ve sellem) huzuruna bir Habeli geldi ve ok gnahlar iledim, tevbem kabul olur mu?, dedi.
Kabul edilir ( 4 ), buyurdu. Giderken geri dnp, O gnahlar ilerken Allah Tel beni gryor muydu?, dedi. Gryordu, buyurdu. Habeli, feryad etti, dt ve can verdi. Fudayl ibn lyd (rahmetullahi aleyh) buyuruyor: Allah Tel peygamberlerden (aleyhimsselm) birine buyurdu ki: Gnahkrlara m)de ver, tevbe
ederlerse tevbelerini kabul ederim. Sddklan korkut, eer onlara
adaletle i yaparsam hepsine ceza veririm. Talk ih n Habb (rahmellahi aleyh) buyuruyor: Allah Tel'nm hakk, yaplabilenden stndr. Her sabah tevbe ile kalknz ve gece de tevbe ile yatnz. Habb ibn S^bit (rahmetulahi alevh) bu vurur: Gnahlar
kula gsterilir. Bir gnaha sra ger ki; rdam: Ah. senden ne kadar

korkardm,

(1)

der.

IV/9.

Bu korkusu

sebebiyle

(2),

gnah

(3).

(4)

afvedilir.

IV/12.

Beni srail'de birinin ok gnah vard. Tevbe etmek istedi. Kabul edilip edilmeyeceini bilemedi. Zamann en ok ibadet edenini
ona anlattlar lyni gitmesini. sylediler). Ona, Gnahm flktur.
Doksan dokuz kii ldrdm. Tevbem kabul olur mu? diye sordu.
Hayr, olmaz dedi. Onu da ldrp yze tamamlad. Sonra ona

zamann en limini haber verdiler. Gitti ondan sordu, ve Yz

adam ldrdm, tevbem kabul olur mu?, dedi. Olur,' fakat bulunduun yer fesat yeridir. Baka tarafa gitmelisin. Filn mmlekete
git,

oras

iyidir, dedi.

Oraya giderken, yolda

ld.

Azap ve rahmet

melekleri anlaamayp, her biri bize aittir, dediler. Allah Tel,

yerin llmesini buyurdu. yi tarafa bir kar daha yakn bulundu. Rahmet melekleri ruhunu gtrdler. Bundan anlalyor kt, gnah kefesinde hi gnah bulunmamak art deildir. Fakat az da
olsa, iyilik ve sevab kefesinin
olmas lzmdr ve bununla kur-

ar

tulabilir.

KK
Bil

vaml

gnaha tevbe

ki,

olmad

mddete,

VE. BYK
edilir,

GNAHLAR

gnah ne kadar kk

olursa, de-

o kadar kolay olur. Hadis-i erifte geldi

ki: Farz namazlar byk gnahlar hari, btn gnahlara kefarettir. Cum'a namaz, byk gnahlar hari, bir dahaki cum'aya
kadar btn gnahlara kefarettir 0). Allah Tel, Byk gnahlardan saknrsanz, kklerini afvederim 2 ), buyuruyor. O
hlde byk gnahlarn hangileri olduunu bilmek farzdr. Ashbkirm (aleyhimrrdvn) bu hususta deiik sylediler. Bir ksm
(

ksm

daha fazladr, bazs daha azdr dediler. bn Abbas, bn mer'den (radyallah anhm) iitti. Buyurdu ki: Byk
gnahlar yedidir. Yedi olmas sebebiyle yetmie yakndr.
yedidir, bir

Kt'l

Klb kitabn

yazan Eb

hbenin bildirdii hadis ve szleri

Mekk buyuruyor: Satopladm. Byk gnahlar' onTlib-i

yedidir:

nn

^rahmetinden midini kesmek.

Drdncs, Allah Tel'nn
mekrinden emin olmak. Ben mekr-i ilhden eminim deyip durmak
gibi.

Drd
bunda hak
(1)

dilledir:
f

doru) yanl

IV/15.

hidlik yapmaktr. nk
ve bozuk gsterilir. kincisi kazf etmektir

Birincisi yalan yere

(2)

Nis: 31.

KMYAYI

600

SAADET

temiz bir kimseye zina yapyor demek! nk bunda had cezas

nk, bununla
vacibdir. ncs yalan yere yemin etmektir.
bir kimsenin maln ve hakkn alr. Drdncs sihir yapmak. Bu
da dil ile sylenen szlerle olur.
I

mide

sarho eden herhangi bir eyi

yetim mal yemek. ncs faiz yemek ve faiz ver-

ile ilgilidir.

imek. kincisi

Birincisi

mek.
kisi fere

kisi

dieri livtadr.
ldrmek ve hd cezasna sebep

ile ilgilidir: Biri zina,

el ile ilgilidir:

nsan

ola-

cak ekilde hrszlk yapmak.

Biri ayakla ilgilidir: Bu da harpte dman karsndan kamaktr. Bir Mslmann" iki, on Mslmann yirmi kfirden
kamas
byledir. Bu orandan fazla olursa kamak caizdir.
Biri de btn vcdla ilgilidir. Bu da anne ve baba hakkdr.

Bunu buyurmalarnn,

bazlar bunbazlar da Kur'n- Kerim'de, ana - ba-

bildirmelerinin sebebi de,

da had cezas var dedikleri,

ba hakk iin byk tehditler vardr, dedikleri iindir. Bu hususta
geni bilgiyi hyu Ulm kitabmzda verdik. Bu kitapta uzun uzun
anlatamayz. Bunlar bildirmekten maksat bu byk gnahlardan
ok saknmaktr.
Farzlar kk gnahlara kefaret dediysek de, kk gnaha
devam, byk gnah olur. Hi phe yoktur ki, bir kimsenin bir
gram 3 gmn almak, geri vermedike zulmdr ve devamldr.
Velhsl, Allah Tel ile kendi arasnda olan gnahlar, halka zulmetmekten afvedilmeye daha yakndr. Hads-i erifte, Gnah defteri tr, buyuruldut Biri, afvedilmeyen gnah defteridir. Bu, irktir. Dieri afvedilen gnahlar defteridir. Bunlar da kul ile Allah
Tel arasndaki gnahlardr. Dieri de ihmal edilmeyen defterdir.
Bu da kullarn hakkn yemektir. Zulm ve gasbdr (*).
Bir Mslman a eziyet veren^her ey bu ksmdadr. ster nefsine, ister malna, ister mrvvetine, ister makamna ve ister dinine olsun yine byledir. Bir kimsenin bir bid'ate insanlar arp,
dinlerini almas veya bir kimsenin toplantlarda insanlar gnah
.

ilemeye cesaretlendirecek

szler sylemesi

bu

kabildendir.

KK GNAH NE LE BYK OLUR?

Kk gnahlar, afvedilmesi daha ok mid olunan gnahlardr. Fakat bazs, baz sebeplerle byk olur ve tehlikesi de o derece artar:

(1)

IV/15.

 Kk

gnaha devam etmektir. Mesel bir kimsenin devaml gybet etmesi, yahut devaml ipek giymesi, yahut devaml
alg letleri dinlemesi gibi. nk devam eden bir amel kalbi iyice nurlandrd gibi, byle gnahlara devam da kalbin kararmasna byk te'sir eder. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve*
1
sellem) buyurdu: Az da olsa, ilerin en iyisi devaml olandr t ).
1

zerine damlayan su gibidir. Elbette bir gn

oyar. Eer o suyu bir defada o tan zerine dkselerdi, o kahlde kk gnaha mbtel olan istifar ve
dar te sir etmezdi.
Bu,

daima

bir

ta

ta

afv cihetine gitmeli, bir daha yapmayacana

azmetmelidir. Hatt, Byk gnah istifar ile kk; kk gnah srar ile devaml yapmak ilel byk olur, demilerdir.

piman olmak

ile

Gnah

kk grmek ve hakaret gz ile bakmaktr.

Kk gnah byk tutmak, imandan ve korkudandr. Bunlar ise
kalbi, gnah karanlndan, ok te'sir etmesinden korur. Kk tut- \
mak ise gafletten ve gnah ilemeye yakn olmaktan doar. Bu ise,
gnahn kalb ile ilgisi olduunu gsterir. Halbuki her eyden maksat da kalbdir. Kalbe fazla te'sir eden ey daha byktr.
2

M min gnahn, stnde bir da gibi grp,

deceinden korkar. Mnfk ise, sinek gibi burnuna ko-

Hadis-i erifte,

zerine

nup uacak ekilde grr

2
( )

buyuruldu.

Afvedilmeyen gnah, kulun hafif grd, keke gnahlarm hep byle olsayd, dedii gnahtr. Peygamberler
den birine vahiy geldi ki: Gnahn kklne bakmayn, onu
byk bilin ve yapmayn. A 11 ah Tel'nn Cellini daha iyi bilene, kk gnah da daha byk grnr. Ashb- kirm'dan biri
buyurur: Siz yle iler yapyorsunuz ki, onu ty gibi^hafif biliyorgibi biliriz. Vehsl. Allahii
sunuz, biz ise onlarn herbirini bir
Tel'nn gazab bir gnahta gizlidir. Belki de senin, hafif grdn
bir gnahta olabilir. Nitekim Allah Telft, Siz onu hafif sayyorsunuz, halbuki o Allah'n ndinde byktr ( 3 ), buyuruyor.

Demilerdir

ki:

da

Gnahna

sevinir,

onu

bir ganimet ve fetih

onunla
aldm. Ona

bilir,

vnr. Hatt mektubunda, filn aldattm ve maln

hakaret ettim; svp saydm. Utandrdm. Mahcb ettim. Mnazarada onu perian ettim der. Byle kendini helke gtren eylere
sevinen ve vnenin bunlar, kalbinin kararm olduunu gsterir.
Helk ise bundan balar.
4

Gnahlar

(1),

(2)

IV/29.

bakas tarafndan
(3)

bilinmeyince

24

Nr:

15.

bunu kendi

KMYA-YI saadet

hakknda

bir

ar

yardm sanr

helke gitmek

ve bunun imtihan ve istidrc [ar

eklinde olup helakine sebep olabileceinden kork-

maz.
5

Gnahn

sylemek ve Allah Tel'nn

gnahn rtmebakasn da ayn gnah

kendinden kaldrmak. Bu ekilde, bir

yapmasna tevik edici olabilir, tevik ve gnah mes'uliyeti kendinde olur. Eer aka bir kimseyi gnaha tevik ediyorsa renmesi ve yapmas iin gereken sebepler hazrlyorsa bunun mes'uliyeti daha da byktr. Gemi din bykleri, Bir Mslmann
bir Mslmana yapaca en byk hainlik, gnah onun gznde
kk gstermek, hafife aldrmaktr, buyurdular.

sini

lim ve herkese rehberlik yapan kimsenin gnah ileme-

Onun yapmas bakalarn

cesaretlendirir ve Yaplmayacak
o yapmazd, derler. Mesel bir limin ipek elbise giymesi, sultann yanna gidip, onun maln kabul etmesi byledir. Mnazara

sidir.

olsa,

esnasnda karsndakine deli veya aklsz demek, arkadalar arasnda bir eyi baa kakmak, malnn, parasnn okluu ile vnmekle, btn talebe de kendisine uyar ve onlar da bu hususta hocalk ve nderlik yapm olup bakalarn kendilerine uydururlar.
Herbirinden bir kasaba mahvolur. nk herbirine bir ehir, bir
kasaba halk inanmaktadrlar. phesiz hepsinin vebali, sebep olan
o kimsenin defterine yazlr.

Bunun

buyurmulardr: ld zaman gnah da len

[kesileni kimse ne bahtiyardr. Byle yapan kimsenin gnah ise,
lmnden sonra belki bin sene daha devam eder. Beni sril limlerinden biri tevbe etti. O zamann peygamberine yle vahiy geldi:
-Ona de ki, gnahn benimle senin aranda olsayd, afvederdim.

imdi
onlarn

iin

sen tevbe
hli

Bunun

ettin.

Yoldan

kardn

kimseler

ise,

o hldedir,

ne olacak?.

ve korkudadr. Onlarn bir gnah

bin olur ve iyi amelleri de byle bin kat olur. nk kendisine uyanlarn, ondan grp, renip yapanlarn sevab kadar da ona sevab
verilir. Bunun iin lime, gnah ilememek vcib olur. Yapnca da
rtmesi lzm olur. Hatt kendisi bir mubah iler ve insanlarn gafletle bu ii ok yapacaklar olursa, ondan el ekmelidir. Zhr buyurur: Biz bundan nce glerdik. imdi insanlara iman ve rnek
olduk. Tebessm etmemiz de doru deildir. Bir limin
n, kt ilerini anlatmak byk cinayettir. Bu yzden birok kimseler yoldan kar ve gnaha cesaretlenir. O hlde herkesin aybrtmek vcibtir, liminkjni rtmek ise daha vcibtir.
iin limler tehlike

aal-

FASIL

DORU
Tevbenln esas,

TEVBE VE ALMET

pimanlk

neticesi

meydana gelen

bir iradedir.

Pimanln

almeti daima zlmek, hasret ekmek, keke yapmasaydn* demek, ii; alamak ve yalvarmak zere olmaktr. nk
kendisi helk oluyor, gren nasl zlmez, nasl yanmaz? Eer
ocuu hasta olsa, bir Hristiyan doktorunun, bu hastalk tehlikelidir ve ldrebilir dedii zaman, babann kalbine ne ate ve znt decei bilinmektedir. Halbuki kendini ocuundan ok sevdi-

ini de

bilir.

Allah Tela mn ve Resl'nn (sallllah aleyhi ve sellem)

Hristiyan doktorundan daha doru szl olduklarn da bilir. Ahirette helk olmak, Cehenneme gitmek korkusu, lm hastalndan
daha byktr. Gnah iletmeye sebep olmak, hastay ldrmeye^
sebep olmaktan daha ok, Allah Tel'y kzdrr. Eer^ bundan bir
korku ve znt domuyorsa, iman, henz gnah fetlerinden kurtulamamtr. Bu korku ve znt atei ne kadar kuvvetli olursa
gnahlarn kefaretine te'siri de o kadar byk olur. nk gnah
sebebiyle kalbe yerleen karart ve paslar, znt ve pimanlk ateinden bakasyle temizlenmez. Bu yanma esnasnda kalb saflamaya ve incelmeye balar. Hads i erifte, Tevbe edenlerle oturunuz, onlarn kalbi eri daha ince olur (*), buyuruldu. Kalb ne kadar temiz ve saf olursa, gnahtan o derece nefret eder ve gnahlarn tatll kalbe ac gelir. Beni sril'den birisinin tvbesinin kabul iin vaktin peygamberi afvedilmesini du etti. Vahiy geldi ki:
izzetime yemin ederim ki, btn gklerde olanlar ona efat etseler, o gnah kalbine tatl geldii mddete kabul etmem.

Gnah, her ne kadar yaratl icab isteniyorsa da tevbe eden

iin zehir katlm bal gibidir. Bir defa ondan azna koyup, byk
skntlar eken, ikinci defa onu dnnce, ondan nefret etmesinden dolay tyleri diken diken olur. O tatlln istemek, zarar korkusuyla kalkar. te bu
btn gnahlarda bulmak lzmdr.
nk iledii gnahn zehir olmas, Allah Tel'nn o gnahtan
kzgnl olmasndandr. Btn gnahlar da byledir.

acl

Bu pimanlktan doan irdeye gelince, bu eyle ilgilidir.

imdiki zamanla, gemile veya gelecekle. inde bulunduu zamanda: Btn gnahlar terk ettiini sylemek ve zerine farz
(1)

IV/31.

KMYA-Yl saadet

megul

olmak. Gelecekteki: mrnn sonuna

olmaya sabr edeceine azim etmek. Allah Tel'ya
kalben ahdedip, sz verip, bile bile gnah ilemeyeceini,
larda kusur etmeyeceini sylemelidir. Tpk bir hastann meyve
yemesi kendisine zararl olduunu bilip yememeye azim etmesi gibi
olmaldr. ehvet galib gelir dncesi olsa da, bu azim ve gayrette
geveklik ve tereddt olmaz. Uzlete ekilmeden, susmadan, hell
lokma yemeden, veya hell kazanmak olmadan ve bylece btn
phelilerden el ekmeden tevbe tamam olmaz. ehvet ve arzulan
ksmadka phelilerden kurtulamaz. Bunun iin demilerdir ki,
bir kimse bir eyi isteyip de yedi defa elini ekerse, ondan vazgemesi kolay olur.
olanlarla

Gemiteki irde

ise,

gemiteki kayplarn

etmekle ilgilidir. Bunun iin

rn hangi haklan olduunu
dikkat eder.

ve tedarik
de, zerinde Allah Tel'nn ve kullave bunlann hangisinde kusur ettiine
telfi

Allah Tel'nn haklan iki ksmdr. Farzlar yapmak ve gnahlardan saknmak. Farzlar iin, kil -bli olduu zamandan
beri gn gn hesap edip, eer kard namaz varsa, yahut elbisesi temiz olmad hlde namaz kldysa, yahut bilmeden doru niyet etmediyse, yahut bilmeden itikdnda bir bozukluk ve phe
etmelidir. ocuk yata olsa bile, nisba mlik olberi zektn hesap etmeli, vermedii, yahut verilmesi icabedenlere vermedii varsa, evinde bulunan altn ile gm
kaplarn zektn vermediyse iyice hesap etmeli ve vermelidir.

Eer Ramazan

orucunda bir kusur ettiyse, yahut niyet etmeyi

unuttuysa, yahut da bunun gibi artlarna riayet etmediyse, bunlardan iyice bildiklerini kaz etmelidir. pheli olup, zann- galib
vaziyetinde olan her eyde, yakn olarak bildiklerini aratrr, bunlar der ve kalann kaz ederse tamam olur.^Zann- galib vaziyetinde olanlar da, hesaptan derse cizdir. Bli olduu andan

gnahlann
ta,

hrszlk,

iki

aratrmal,

gz.

kula,

eli,

dili,

midesi ve

ne gnahlar ilediini dnmeli: Eer zin, livimek ve bunun gibi had cezas icabeden gnah-

lar ilediyse, tevbe etmesi vcib olur.

had vurulmas vcib deildir.

ilerle onu afvettirmelidir.

Sultann yannda ikrar

Bilkis, rtmeli

edip,

ve ok ibadet ve

iyi

Kk gnahlar da byledir. Mesel bir yabanc kadna baktysa, yahut abdestsiz Mushafa dokunduysa, yahut mescidde cnb
olarak oturduysa, yahut saz ve alglar dinlediyse, herbirinin tersini ilemekle kefret yapp onu yok ettirmelidir. Nitekim Allah Te-

Sevblar,

ala,

Fakat

zdd

iyi

ameller kt amelleri gtrr

yaplan eyin

alg dinlemenin

buyuruyor.

byk olur.
Kur'n- Kerm dinlemek ve

te'siri

kefareti

ilim

mec-

dinlemek iin oturmann^kefreti mescidiorde ibadet ve itikf iin oturmak, abdestsiz Mushaf'a dokunmann
kefareti Mushala tazm ve ikram etmek, ok Kur n- Kerim okumak, aap imenin kefareti; hell olan erbeti yni suyu sevdii
hlde imeyip, sadaka vermekle olur. Bylece bunlardan, kendisinde meydana gelmi olan her zulmeti giderecek bir nur elde edilir.
Hatt dnyaya ait her sevin ve ne'enin, znt ve sknt ile kefaretine gitmelidir. nk dnya nc'csi ve rahat, kalbi dnyaya
balamaya sebep olur ve ona balanr. ektii her sknt ise ondan
lisinde bulunmak,^ alg

koparr ve nefret eder. Bunun iin hads-i erifte, Ayana bir diken batmas eklinde bile olsa, m'mine gelen her sknt ve elem,
onun gnahlarna kefaret olur, buyuruldu. Yine buyuruldu: Baz
gnahlarn zlmekten baka kefreti yoktur ( 2 ). Bir hads i erifte de oluk ocuu ve geimi iin zlmek, onun iin kefarettir

3
),

buyuruldu.

Aie

(radyallah anh) buyuruyor: Gnah ok olup onlar

afvettirecek kadar iyi ameli olmayan bir kulun, Allah Tel kalbine bir sknt ve znt verir ve ona kefaret olur. Sanlmasn ki,
bu znt onun ihtiyar, istemesi ile deildir. Hatt dnya iinden
dolay zlebilir ve o, bu zaten gnahtr, nasl kefret olur! der.
yle deildir. Kalbini dnyadan soutan her ey, elinde olmasa da,
senin iin hayrldrTEer kalb ile ona seviniyorsan, dnya senin
Cennetin olur. Ysuf aleyhisselm, Cebrail aleyhisselmdan, O
hznl ihtiyar babam Ykub'ul nasl braktn? diye sorduunda, Yz ocuu lm bir annenin znts kadar znt iinde
braktm, dedi. Bunda
nedir? deyince de,
Yz ehid
sevab, buyurdu.
Kullara ait haklarda, kendi hesabn btn insanlarla yapmaldr. Hatt oturduklan ve konutuklarn da hesap etmelidir. Bylece kimin kendinde mal, incinme, gybet gibi haklan varsa, bunlan demeli, geri verilmesi mmkn olanlar vermelidir. Helllik
dilemesi icabedenlerden helllik dilemelidir. Bir kimseyi ldrmse, kendini onun vrisine teslim etmeli, ister ksas eder, yni ld1

karl

Ona uymaldr.
altn, gm ve baka

rr, isterse afveder.

Kimden

bir

mal

bir

ey almsa,

sahibini ara-

ve geri vermelidir. Bulamazsa vrisine vermelidir. Bu ise devlet me'murlan ve pazardakiler, ardakiler iin ok zordur. Bulun-

(1)

11

(2) . (3)

*- Hd: 114.
IV/32.

KMYA YI

eoe

SAADET

madii zamanda hepsini aramak herkese zor olur. Byle imknsz

olduu ve hibir kurtulu yolu bulunmad zaman, yaplacak tek
ey, ok ibadet ve iyi ameller yapp, bu hakk kendisinden alnd
hlde, kyamet gn yannda gnahlarna yetecek kadar iyi ameli
bulundurmaktr.

FASIL
GNAHTAN SONRA SEKZ

EY GNAHA

KEFRET OLUR

Tevbeye devam ederken gnah ileyen bir kimse, hemen o gnahn kefaretinin tedariki ile megul olmaldr. Bunun iin sekiz
delil olduu din byklerinin hllerinden ve szlerinden anlalyor.
Bunlar gnahtan sonra yaplrsa gnaha kefret olurlar. Drd
kalbde olur: levbe veya tevbede azmetmek. Onu bir daha yapmamay istemek. Bu gnahndan dolay azap greceinden korkmak
ve drdncs de afv mid etmektir.

Drd de beden iledir: Gnahtan sonra, iki rekt namaz klmak, arkasndan yetmi defa istifar etmek, yz defa SbhnllahiT-Azim ve bihamdihl demek ve elinden geldii kadar sadaka vermek. Bir gn oru tutmak. Baz vesikalarda, iyi bir abdest alp, cmiye girip iki rekt namaz klmaldr, diye bildiriliyor. Hads-i erifte, Gizli bir gnah leyince, arkasndan gizli olarak iyi bir amel
yap, gnaha kefret olsun. Aikre gnah ileyince, iyilii de ikre yap, buyuruldu.

Yalnz

dil ile

sylenip kalbin

karmad

isti-

farn faydas ok olmaz. Kalbin istifara ortakl, korkmas ve

mafiret isterken yalvarmas ile olup, ekinmek ve utanmaktan ayrlmamasdr. Bu yaplnca azim gereklemese de, midli olunur.
istifar edip, kalb bundan gafil olsa da, yine faydasz deildir. nk dil ile istifar etmek lzumsuz konumaktan
ve skttan daha iyidir. Ve yine dil, iyi eye alr. Bo, hezeyan ve
dier eylerden daha ok, istifar kelimesini sylemek ister.

Velhsl,

dille

Eb Osman Marib'ye

bir mridi,

kalbim zikretmiyor, deyince kret

lunduruluyor, dedi.

hazr olmadktan
ile

Bazan dilim zikrederken,

uzvunun biri hizmette buBurada eytann aldatmas vardr. Sana, Kalb

ki,

sonra, dil ile zikir hrmetsizlik olur.

hlde

dil

de zikretme, der.

nsanlar eytana cevap vermekte e ayrlrlar: Biri, makbul

kimsedir, doru sylyorsun deyip, seni kahretmek iin kalbimi de
hazr edeyim, der. Bu eytann yarasna tuz ekmek olur. Biri zalim
olup, doru sylyor, dilin kmldamasndan bir fayda gelmez, der.

aklllk yaptn sanr. Aslnda ise eytann sevdii i$i yapm olur. ncs ise ortada olup, kalbim hazr olmasa
da dil ile zikretmek susmaktan iyidir, der. Evet.^kalbin de zikretmesi
daha iyidir. Nitekim padiahlk sarraflktan, sarraflk da plkten iyidir. Padiah olmayan bir kimsenin, sarrafl da brakp p olmas yakmaz.
Susar, durur ve

TEVBE ETMEYENLERN LCI

Ne iin gnaha devam ettiini ve tevbe etmediini bilmelidir.
Bunun be sebebi vardr ve herbirinin ayr ayr ilc vardr:

BRNC

SEBEP: Ahirete inanmyor veya phe ediyor. Bunun

ilcm Mhlikt ksmnn sonunda Gurur bahsinde anlattk.

KNC

SEBEP: ehveti o kadar kuvvetlendirmitir ki, arzularnn terkini ona sylemeye dayanamaz. Lezzet ve zevki, kendini o
kadar kaplamtr ki, hiret iinin tehlikesinden onu gafil tutuyor.

nsanlarn ounun

perdesi ehvetleridir.

Bunun

iin

Resluilah

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu:
Allah Tel Cehennemi
yaratt vakit, Cebrail aleyhisselma "Bak", buyurdu. Baknca: "Y
Rabbi. izzetine yemin ederim k bunun nasl olduunu duyan buna
girmez", dedi. Sonra Allah Tel ehvetleri, arzular Cehennemin
etrafnda yaratt ve "Bak", buyurdu. Baknca korktu ve "Cehenneme girmeyen bir kii kalmaz", dedi. Allah Tel Cenneti yaratt
ve "Bak", buyurdu. "Bunu duyup da bir an evvel buna kavumak
istemeyen bir kii olmaz", dedi. Sonra Cennet yolunda olan mekkrelerl aldatclar! ve ac ileri. Cennetin etrafnda yaratt ve "Bak",
buyurdu. Baknca, "zzetine yemin ederim ki, yolundaki skntlarn
okluundan kimse Cennete giremez", dedi- 0).
f

NC

SEBEP, hiret bor senedi

Dnya ise eldeki

pein paraya yatkn olup,
gibidir.

nakit para gibidir. nsann yaratl ise

senedin vadesi gzne uzak gelir. Gzne uzak olunca kalbine de

uzak

olur.

DRDNC

SEBEP: M'min olan, her gn tevbe etmek azmindedir, fakat yarna kadar te'hir eder. nne kan her arzusu iin,
bunu yapaym, bir daha yapmam, der.

BENC

SEBEP:

Gnahn Cehenneme gtrecei

vcib deildeildir!.- Belki afv olupabilir. insan ise kendisi iin hsn-i zan sahibidir. ehvet kendisini kaplaynca, Allah
dir lyni

muhakkak

Tel afveder deyip, rahmet mid eder.

(1)

IV/50-51.

KMYA YI

eo8

SAADET

Ahire to inanmayann bundan kurtulu aresini anlatmtk. Fakat hiret bor senedi ve peini elden karma ve gzden uzak olan
hireti, gnlden de uzak tutmann ilc, gelecei muhakkak olan
eyi, gelmi bilmektir.

yle

ki:

Gafleti

brakp ldn gznn nne

getirmelidir.

anda da olabilir ve o bor senedi nakit para

bugn, belki
olur. Eldeki para ise elden kar, rya gibi olur. Eer btn lezzetlerini terk edemiyorsa, bir saat ehvet ve arzularna sebredemedii
Cennet lezzetlehlde, Cehennem ateine nasl dayanabileceini,
rinden ayrla nasl tahamml edebileceini dnmelidir. Hasta
olsa ve souk sudan daha ok sevdii ey olmasa, bir Yahudi doktor kendisine bu su sana zarar verir, dese, iyi olmak arzusuyla, o
kadar istedii hlde, suyu imez. O hlde, Allah Tel'nn ve Resl'nn (sallllah aleyhi ve sellem) buyurmas ile, ebedi padiahlk midi iin ehvetleri terketmek daha iyidir.

Bu

ise

Tevbeyi yarna brakyorsun, ama

Tevbeyi yarna brakana,
yarnn gelmesi senin elinde deildir. Belki gelmez ve helk olurBunun iin hadis-i erifte, Cehennemdekilerin
sun! demelidir.
ounun feryad tehir etmek sebebiyledir-, buyuruldu. Yarn yaparm diyene, Bugnk tevbeyi, niin yarna brakyorsun? Eer bugn ehvetini terketmen sebebi ile sana zor geliyorsa, yarn da byle olacaktr. nk Allah Tel, ehvetleri terketmek daha kolay
aac kknden sk dedikleri kimolan bir gn yaratmad. Sen,
senin, Bu aa kuvvetlidir, ben zayfm, duraym, seneye skerim.
diyen kimse gibisin. Ey ahmak! Bir dahaki sene daha kuvvetli olur.
sen ise daha ok kuvvetten dersin, derler. ehvet ve arzu
her gn daha ok kuvvetlenmekte, kk salmaktadr. Onu nasl skersin? Sen ise yapmamak sebebiyle her gn daha ok kuvvetten
dersin. Ne kadar acele edersen o kadar kolay olur, demelidir.

aac

Ben m'minim. Allah Tel m'minleri afveder, szne

gvenene, Afvetmeyebilir de, deriz. yi ameller yapmaynca iman
da zayflar ve lm zamannda, sekert-i Vevtin frtnasnda temelinden yklr, gider. nk iman, suyunu iyi amellerden alan

aa

gibidir.

Eer

iman selmeti

Suyu

kurumak

babaa

kaJr. yi amelsiz ve birok gnahlar ierisindeki iman, birok hastalklar olan hastaya benzer. Her an helk olma korkusu vardr.

bir

kesilince

tehlikesiyle

de azb olunmas da
mmkndr. O hlde bu midle oturmak ahmaklk olur. Byle
olan kimse, her eyini kaybetmi, oluk ocuunu a brakm ve
Belki bir harabeye giderler, bir hazine bulurlar, diyen kimseye
benzer. Yahut da ehirde olan bir kimsenin, o ehri yamaladklar zaman kymetli eylerini gizlemeyip, evi ylece terkedip ve O
ile

lrse, afvedilmesi

zalim benim evime geldii zaman belki lr, yahut eve girmez, yahut kr olur, demesine benzer. Bunlarn hepsi olabilir. Afvolunabilme de bunun gibidir. Fakat buna gvenmek ve tedbir almamak,
tevbe etmemek ahmaklk olur.

FASIL
BAZ GNAHLARA TEVBE ETMEK

DORU

OLUR MU, OLMAZ MI?

Bir kimsenin gnahlarnn bazsna tevbe etmesi doru mudur,

deil midir, diye ihtilf olunmutur. Bazs, byle ey olmaz dedi.
Zinaya tevbe etsin ve iki imeye tevbe etmesin. Eer gnah olduu
iin birine tevbe ediyorsa, dieri de onun gibi gnahtr. Bunun gibi,
bir kpten arap imeye tevbe edip. dierinden imek de olmaz.

nk
ten

de ayndr.

gnah da bunun gibidir dediler.

in dorusu byle tevbe olabilir. yle ki: Zinay arap imekkk bilir ve daha iddetli olandan tevbe eder. Yahut ikiyi
ikisi

zinadan korkun bilir. Hem zinaya drr, hem de baka eyler

yaptrr, der. Mesel gybetten tevbe eder, araptan etmez ve
-Gybet insanlarla ilgilidir; tehlikesi daha byktr der. Belki tamamen deil, ok arap imekten tevbe etmek de olur. Ve Ne kadar ok iersem, azb o kadar fazladr, der. eytan beni bir ide
yenince, dier
de ona uymam art deildir, der. Bu da olabilir.
Ama Tevbe edeni Allah Tel sever, buyuruldu. Ve yine, Allah
tevbe edenleri ve temizlenenleri sever O), buyuruldu.
Bundan anlalan, bu muhabbet ve sevgiye kavuan, btn gnahlardan tevbe edip, temizlenen kimsedir. Bazsna tevbe edilmez
diyen, herhalde bunu da sylemek stiyor. Yoksa tevbe edilmeyen
kk gnahlara farzlarn edas kefarettir. Ve onlar yok eder. Gnahlardan tevbe bir defada zor olur.
yapmal ve yapld
kadar sevaba kavumaldr.

de

Ar ar

(1)

Bakara: 222.

Kimy-y Sadet

F. 39

KNC ASIL
SABIR

ve

KR

doru olmaz. Hatt hibir farz eda etmek ve

bir gnah yapmamak sabretmeksizin ele gemez. Bunun iin Reslullah'dan (sallllah aleyhi ve sellem) man nedir? diye sorTevbe, sabrsz

duklarnda, Sabrdr-

br imann

buyurdu.
yarsdr, buyurdu.
(*),

Sabrn bykl ve

fazileti

Dier

bir hadis

sebebiyledir

erifte de Sa-

ki,

Allah Tel

Kur'n- Kerim'de, yetmiten daha ok yerde sabn

bildiriyor ve da-

olan dereceleri sabra havale buyuruyor. Hatt dinde imam

olmay sabra havale ediyor ve lerinden de sabrettikleri zaman
emrimizle doru yola sevk edecek mamlar (rehberler) tayin etmitik ( 2 ), buyuruyor. Saysz ve hesapsz sevablan sabra havale

ha

iyi

ediyor ve Sabredenlerin hiretteki ecirleri sayszdr- ( 3 ), buyuElbette

ruyor. Kendisinin sabredenlerle olduuna sz veriyor ve
4
sabredenlerle beraberim ( ), buyuruyor. Salvat, rahmeti ve hi-

Rablerinden salvat ve rahmete kavuanlar ve onlar hidyete, kur-

tulua kavuanlardr

5 ).

Sabnn

fazilenin

byklndendir

ki,

Allah Tel onu aziz ve kymetli eyleyip, dostlarndan, az bir kshari herkese vermedi.

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Size verilen

en az ey, yakn ve sabrdr. Bu ikisinin kendisine verildii kimse,
ok nafile namaz klmasa da, ok oru tutmasa da korkmasn; Ey Ashabm, bugn nasl iseniz, ona sabrediniz, deimeyiniz! Bu hlinizi, birinizin hepinizin amelini yapmasndan daha ok severim. Fakat dnyann size yaklaacandan korkuyorum. Benden sonra birbirinize krlrsnz. Gklerdekiler de size krlr. Sabreden tam sevab alr. Sabredin! Dnya kalmaz. Devaml kalan Allah Tel'dr,
buyurdu. Sonra, Sizin yannzda olanlar yok olur. Allah Tel'nn
ndindekiler devamldr. Sabredenlere, yaptklar iin en iyi kar-

(!)
(3)
(5)

IV/53.

(2)

39 Zmer:
2 Bakara: 157.
10.

(4)

32

Secde:

2 Bakara:

24.
153.

SABIR VE

KR

eu

Iklar veririz- (*) yet-i kerimesini sonuna kadar okudu. Yine buyurdu:
-Sabr Cennet hazinelerinden bir hazinedir ( 2 ). Yine
buyurdu: Eer sabr insan olsayd ok kerm ve cmert olurdu ( 3 ).
Yio buyurdu: -Allah Tel sabredenleri sever

Dvud aleyhisselma vahiy geldi. Ahlkta bana uyl Benim ahlkmdan biri ok sabredici olmamdr. sa aleyhisselm buyurdu:
stediine sabretmeyince istediine kavuamazsn. Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) Ensrdan bir grup grd, .M min mibuyurdu. *Evet, dediler. mann almeti nedir?, buyurdu. Nimete krederiz, belya sabrederiz. Allah Tel'nn kazsna raz oluruz, dediler. Kabe'nin Rabbi olan Allah Tela'ya yemin ederim ki, Mslmansnz ( 5 ), buyurdu. Hazret-i Ali (radyallah anh) buyurdu: Sabrn imandaki yeri, ban bedendeki yeri
gibidir.
olmayann bedeni de olmaz. Sabr olmayann da iman
olmaz.

siniz?,

Ba

SABRIN

HAKKAT

Sabr, insana mahsustur. Hayvanlarda sabr yoktur. nk

ok noksandrlar. Meleklerin ise sabra ihtiyac yoktur. nk ok
kmildirler ve ehvetten emindirler. O hlde hayvan ehvete, isteklere esirdir. Onun ehvetten, istekten baka hli yoktur. Melekler
ise, Allah Tel'nn akna gmlmlerdir. Onlar iin bu aka
hibir engel yoktur ki, o engeli defetmeye sabretsinler.

nr ile ilerin sonunu grr. Hatt ona iki melek de

verildi. Hayvanlarda ise bu yoktur. Meleklerden biri ona hidyet
eder ve doru yolu gsterir. Onun nrundan kendisine geen nr sebebiyle, ilerin sonunu anlar ve ilerin ne iin olduunu bilir. te
bu,nr ile kendini ve Rabbini tanr. Bulunduu anda tatl iseler de,
ehvetlerin sonunun helk olduunu bilir. Yine bilir ki, rahat ve iyilii abuk geer ve uzun, bitmeyen skntlar kalr. Bu hidyet hayvanda yoktur. Fakat bu hidyet de yetimez. Ziyan ve zararda olduunu bilip, bunu giderecek kudreti yoksa, ne faydas olur? Tpbir hastann, hastaln kendine zararl olduunu bildii hlde,
bu hastal giderememesine benzer. Bunun iin zararl bildii eyden saknmas iin ona verdi. inde bir arzu, ehvetini yaptrmak
istedii gibi, gelecekteki bir zaran nlemek iin ehvete muhalefet

nr

verildi.

IV/54; 16

(1)
(2)

(3), (4),

(5)

Nfihl: 96.

IV/54.

KM YA-YI

612

eden ikinci bir arzu da meydana

SAADET

gelir.

Kar

koyan bu arzu melek-

tendir.

yani ehvetlerini yaptrmak arzusu eytann askerindendir. Biz bu ehvete uymayan arzu ve kuvvete dini sebep diyoruz. ehvet kuvvetine ve arzusuna da hev diyoruz. O hlde bu iki
asker arasnda daima kavga vardr. Biri yap, dieri yapma der. nsan ise bu iki arzu ve kuvvet arasnda kalmtr. Eer din sebebi,
yni din kuvveti hevnn, yni nefsin arzularna kavgada diretirse
ve bunda devam ederse buna sabr denir. Nefsi yener ve arzularn
atarsa bu galibiyetine zafer denir. Eer daima onunla kavga ederse, buna nefisle cihd denir.
Birincisi,

hlde sabr demek, din kuvvet ve gayretinin, nefis kuvveti

karsnda direnmesi demektir. Bu iki muhalif askerin bulunmad
yerde sabr da bulunmaz. Bunun iin meleklerde sabra ihtiya yoktur. Hayvan ve ocukta da sabr kuvveti yoktur. Dediimiz bu iki
melee Kiramen - Ktibin denir.
Bir kimsenin rey ve istidll yolu alrsa, olan her eyin bir sebeple olduunu bilir ve iki muhtelif ey olunca, iki muhtelif l ayrl
sebep de olacan anlar. ocuun balangta hidyet ve ilerin
sonunu anlayacak marifeti olmadn, sabr kuvveti bulunmadgrr. Bul zamannda ikisi de ortaya kar ve bunlar iin iki
sebebe ihtiyac olduunu, bu iki melein de bu iki sebepten ibaret
olduunu bilir. Ve yine bilir ki, hidyet esastr ve en nce lzmdr.

Sonra onunla amel etme kudret ve iradesi gelir. Demek ki, hidyetin kendisiyle olduu melek, daha erefli ve stndr. O hlde gsn sa taraf ona lyk olur.

rad

olduundan, onu dinlersen, ondan hidyet ve mrifet

elde edersin. Senin onu dinlemen bir insann olup, onu kendi hline
brakmam olursun. Bu sana sevab olarak yazlr. Eer dediini
yapmazsan, onu bo brakrsn ve ocuklar ve hayvanlar gibi tehlikeleri atlatmaktan mahrum kalrsn. Bu ona ve kendi nefsine yapbir hat ve gnahtr ve sana yazlr. Bunun gibi dier melekiin

tn

ten elde ettiin kuvvet ve kudreti, ehvetlere uymamakta kullanrsn ve buna ok gayret edersin.
zaman bir sevap. olur. Deilse bir
gnah olur. Bu iki hl, kalbinin derinliklerinde bulunan sahifelere

yazlr. Fakat kalbinde de sakldr. Bu iki melek ve sahifeleri bu ehdet fgrnenl leminden deildirler. Onlar bu gzle grlmez.
lm gelir ve bu iki gz kapannca lem-i melektu gren dier
gz alr. Bu sahifeleri yannda grrsn. Ve grlebilirler. Kk

kyamette bundan az bir haberi

kyamette grr.

olur,

ama bunu uzun uzun byk

SABIR VE

KR

613

Kk kyamet lm zamandr. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: -lenin kyameti kopmutur t ).
Byk kyamette olan her eyin nmunesi, kk kyamette de bulunur. Bunu uzun olarak hyu Ulm kitabmzda anlattk. Bu ki1

tapta hepsini anlatamayz.

Maksadmz, karlkl iki eyin kavga zere olduu yerde sabrn bulunduunu anlatmaktr. Cenk Ikavgal ise iki dman askerinin bulunduu yerde olur. Bu iki askerden biri, melekler grubundan, dieri ise eytan taifesindendir. kisi de, insann gsnde bir
arada bulunmaktadr. O hlde din yolunda ilk adm, bu cenk ile uramaktr. nk gs ^sahrasn ocuklukta eytan askeri kuatve melek askeri, bl zamannda ortaya kmaktadr. O hlde
ehvet askerini krmadka sadete kavuamaz. Cenk .etmedike ve

enge sabr ve devam etmedike onu kra m az. Bu cenk ile uramayan eytann emirberliini kabul etmitir. ehvetini yenen ve
isteyerek eriate uyduran bu flthe kavumu, gs kalesini elde
etmitir. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:
Allah Tel eytanma kar bana yardm etti ve eytanm bana
teslim oldu.

Ekseriya cihdda olanlar, ya yener, yahut yenilirler. Bazan ehvet taaf, bazan din taraf gaiib gelir. Bu kalenin fethi iin sabr*
dan baka are yoktur.

MANIN

SABIR,

Bil ki,

iman tek

YARISI,

ey

ORU DA SABRIN YARISIDIR

deildir. Birok dallar ve

ksmlar

vardr.

Nitekim hads erifte yle buyuruldu: man yetmi bu kadar

babdr. En by "Lilhe Ullah..." kelimesidir. En k de
i

yoldaki dikenleri kaldrmaktr

).

asl cinstir: Mrifetler, hller ve

ameller. Dinde hibir mertebe bu eyin dnda kalmaz.^Mesel
tevbenin asl. pimanlktr. Bu. kalbe ait bir hldir. Asl mVifettir.
Gnahn ldrc zehir olduunu bilmektir. Neticesi, gnahtan el
ekmek ve hayrl amellerle megul olmaktr. O hlde, bu hl, bu
marifet byle bilmek ve bu amelin de imandandr. man da

Bu ksmlar ok

ise de,

bu nden

ibarettir.

l(

nk onun asldr.
Hl ise marifetten meydana gelir. Hlden de amel meydana gelir.
O hlde mrifet aa gibidir. Kalbin mrifet sebebi ile deimesi,
Fakat ^m.rifete. bilmeye tahsis

(1)

IV/56.

edilebilir.

(2)

IV/58.

KMYA YI

014

aacn

SAADET

bu hllerden meydana gelen ameller de, meyveleri gibidir. O hlde iman iki eydir: Bilme ve yapma. Yapma ise
sabrsz olmaz. O hlde sabr imann yarsdr.
dal vermesi;

Sabr ise iki ksmdr: Biri ehvete arzulara sabr, dieri ise
kzmaya sabrdr. Oru ise arzular ksmndan olan sabrdr. O hlde oru da sabrn yarsdr. Dier taraftan olduu gibi amelle baklrsa, iman ondan ibaret olur. Mminin ameli ise skntlara sabr
ve nimete krdr. Bu sebepten de sabr imann yarsdr. kr
de imann yarsdr. Nitekim dier bir hadis i erifte bildirilmitir.
Eer hangisinin daha zor ve mkil olduuna bakp da onu asl tutarsan, hibir asl sabrdan zor deildir. Bu itibarla sabr imann ta1

mam

Nitekim iman nedir diye sorduklarnda Sabrdr, buyurdu. Yni en zorudur. Nitekim, -Hac, arifedir, buyurdu. Yni
haccn gitmesi, kabul olmamas arife iledir. Arife geerse, hac da
olmaz. Dier artlan sebebiyle ise hac kamlmaz.
olur.

HER ZAMAN SABRA

HTYA VARDR

her anda nefsinin houna giden veya gitmeyen bir

iden ayr deildir. Her iki hlde de sabra muhtatr. Fakat arzularna uygun olanlar, mal, nimet, makam, shhat, kadn, istedii ocuk ve buna benzer eylerdir. Hibir hlde sabr, bunlardakinden
mhim deildir. nk kendini tutmayp bu nimetlere dalar ve
kalbini bunlara balarsa ve bu hlde olursa, onda nimetlere
derecede dalmak ve haddi amak meydana gelir. Nitekim herkes
mihnete katlanr ama sddiklardan bakas fiyete sabredemez, deBil

ki kul,

ar

milerdir.
S"

Mal ve nimet Ashb- kirm zamannda ok olunca Mihnet ve

sknt ierisinde bulunduumuz zamanlar sabretmek, bugn ierisinde bulunduumuz nimet ve zenginliklere
sabretmekten daha
kolay idi, dediler. Bunun iin Allah Tel, Mal ve ocuklarnz
ancak imtihan iindir O), buyurdu. Velhsl zenginlie sabretmek
zor olur. Gnah ilememenin en byk
yolu zengin olmamaktr.
Nimete sabr ise, kalbi ona balamamak, ona sevinmemektir. Ariyet olduunu, abucak elinden alnacan bilmelidir. Belki aslnda
bunu nimet bilmemelidir. nk kyamette derecesinin noksan olmasna sebep olur. O hlde, Allah Tel kendisine mal, shhat ve
elindeki her nimeti verdii iin kr ile megul olmaldr. Bunla-

rn

herbirinde sabra ihtiya vardr.

(1)

Enfl: 28.

SABIR VE

KR

arzularna uygun olmayanlar

olanlardr.

Hayrl

amelleri

ksmdn

618
Biri,

ilemek ve gnahlardan

kendi isteiyle olmayanlar. Bel ve musibetler

Biri de, asl kendi isteinde olmayan fakat def edilmesi ve karverilmesi isteinde olanlardr. nsanlarn kendisine sknt ver-

kamak
gibi.

lk
mesi

Biri,

gibi.

gibi.

olan eylerde, sabra ihtembellikten dolay zor

Bazs da bahillikten dolay zor gelir-, zekt gibi.
dolay zor gelir ve sabrsz yaplamaz; hac
banda, ortasnda ve sonunda sabra ihtiya

ameller ilemek gibi kendi istei

c ibadetlerindir

ile

ksm

Banda

yapmak, riyy kalbinden karmak gibi. Bunlar ise zordur. Tat esnasnda sabretmek ise, art ve
edeblerini hibir eyle kartrmamaktr. Mesel namazda ise, hibir tarafna bakmamal, hibir ey dnmemelidir. badetten sonraki sabr ^da, yaptn izhar etmekten, sylemekten kanmak ve
bununla ucbdan sabreylemektir.
vardr.

olan, niyeti ihlsla

Gnahlara gelince, sabretmeksizin el ekmek imknszdr. ehvet ne kadar kuvvetli ve gnah ilemek ne kadar kolay olursa o
gnah ilememeye sabretmek de o kadar zor olur. Bunun iin dil
dilin hareketi
ile ilenen gnahlara sabretmek daha zordur. nk
kolaydr. Hele ok konuursa det hline gelir ve tabiatnn deti
askerinden biri de dettir. Bunun iin dil, gybette,
yalan sylemekte, kendini vmekte, dierlerini ayblamakta ve buna benzer eylerde dolar. Dil ucuna gelip, kendisini bakalarna
beendirecek bir kelimeye sabretmek byk eziyet olur. Ekseriya
kalabalkta dilini korumak mmkn olmadndan selmeti, kurtuluu, uzlette arar.
olur.

eytann

nsanlarn

eliyle

veya

diliyle

eziyet etmeleri gibi, kendi istei

olmayan, fakat karlk vermesi istei ile olan eylerde, karlk

vermemek iin veya karlk verirken haddi amamakta sabr etmeye tam ihtiya vardr.
ile

Ashb- kirmdan (aleyhimrrdvn) biri buyurur: Biz insanlarn skntsna katlanmadmz iman, iman saymazdk. Bunun
Allah Tel^ Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Efendimize, Kfirlerin eziyetlerine sabredip karlk verme ve Allah Teiin

l'ya tevekkl et 0)

Mrikonlarn ceza-

buyuruyor. Ve yine buyuruyor

ki:

yalanlamalarna ve ezalarna sabret; uzlet edip,

larn Allah Telaya brak ( 2 ). Yine buyurdu: Elbette biliyorum
lerin

(1)

33

Ahzb:

48.

(2)

73

Mzzemmil:

10.

KMYAYI SAADET
ki.

ol!

dmanlarn

szlerinden^ kalbin

0). Bir defa bir

mal

taksim

sklyor,

ama tebih

ile

megul

-Bu taksim Allah iin

oldu, dedi. Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) bildirdiklerinde, mbrek yz kzard, zld ve sonra Allah Tel kardeim Msa'ya (aleyhisselm) rahmet eylesin ki, onu
daha ok zdler, ona daha ok eziyet ettiler ve sabreyledi buyureyledi. Birisi,

olmad, adletsiz

du. Allah Tel buyuruyor:

Eer

size bir eziyet verirlerse,

lnda

kar-

onun kadar yapnz. Sabrederseniz daha iyidir ( ).

ncil'de yle yazl olduunu grdm: sa aleyhisselm der ki:
Benden nce insanlar geldi. Derlerdi ki, ele el, gze gz ve die di
olarak ceza verilir. Ben onu bozmuyorum, fakat size vasiyet ediyorum ki, ktle ktlkle mukabele etmeyin. Belki birisi sa yznze vurursa, solunuza da vurmas iin ona dndrnz. Bir
kimse kaftannz alrsa, gmleinizi de ona veriniz. Bir kimse
2

zulmle seni bir mil kendisiyle gtrse, iki mil onunla gidiniz. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Sizi mahrum edene, siz ihsnn edin. Bir kimse size ktlk yaparsa, siz ona yilik ya-

pnz

Byle sabr sddiklarn derecesidir.

nc ksm, balamas ve bitmesi senin istein ile ilgisi olmayan eylerdir. Bunlar da musibetlerdir. ocuunun lmesi, mal-

nn

elden

kmas;

Ve btn semav

gz. kulak gibi

uzuvlarn grmemesi, iitmemesi

bellar byledir. Bunlara sabretmekten faziletli

sabr yoktur.

bn

Abbas (radyallah anh) buyurur: Kur'n- Kerim'de sabr

ekildedir. Tate sabr, sevab yz derece artrr. Harama sabretmek, altyz derece artrr. Musibetlere sabr ise dokuz yz derece artrr.

sabr, sddiklarn derecesidir. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) du ederken, Y Rabbit Bana
o kadar yakn ver ki, musibetler bana kolay ve hafif gelsin, buyurdu. Yeni buyurdu: Allah Tel buyurdu ki, bel gnderdiim kullardan sabredip; insanlara ikyet etmeyeni gtrrsem, imanla
Bil ki, bellara

gtrrm

( ).

Dvud aleyhisselm buyurdu: Y Rabbi, musibetlere senin iin

sabredenin mkfat nedir?. Ona iman hil'ati giydiririm ve bir daha geri almam, buyurdu. Yine buyurdu: Allah Tel buyurdu ki,
ben kullarmdan herhangi birine bedeninde, malnda veya evldnda bir musibet verdiim vakit, onu gzel bir sabrla karlarsa, kyamet gn onun iin mizan ve hesap kurmaktan hay ederim 5 ).
(

(1)

15

Hlcr: 97

(3), (4). (5)

IV/63.

98.

(2)

16

Nahl:

126.

SABIR VE

KR

617

Yine Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kime bir

musibet gelirse, na lillhi 1 )... yetini okur ve. Ya Rabbl, bu musibetten bana sevap ver ve ondan iyi karlk ihsan eyle! derse, AIlah Tel bu dusn kabul eyler. ('). Yine buyurdu. Allah Tefti A
Cebrail aleyhisselma: Ey Cebrail, gznden grme nurunu aldm
kimseye vereceim sevab bilir misin? Ona kendimi gsteririm t 3 ).
t

Byklerden
sin

).

kda

yeti

yazd: Rabbinin hkm-

nk muhakkak sen bizim gzmz (nn) deNe zaman bir musibet gelse, bu kd karr okurdu.

ne sabredici
4

biri bir

ol.

yor mu?, dedi.

hanm

dt, trna yarld. Gld. AcmOndan hsl olan sevabn sevinci, acsn unuttur-

Musl'nin

Feth-i

du, dedi.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel'y byk tutmann bir yolu da, hastalktan ikyet etmemek ve
gelen bellar sylememektir ( 5 ). Byklerden birisi buyurur: Eb
Huzeyfe'nin klesi Slim'i grdm. Dman karsnda yara alp
dmt. Su ister misin?, dedim. Ayamdan tut, beni dma-

na doru

evir.

isem ierim, dedi.

sabrn

mak

fazileti

Akama

kadar sa
Gelen musibete alamakla ve kalb ile zlmekle

Suyu matarama
gitmez.

koy, orucum.

Barmakla,

feryad etmekle, elbisesini yrt-

ve ikyet eylemekle gider.

nk

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) olu lbrhim

vefat edince alad. Bunu yasaklamadnz m? dediklerinde Hayr. Bu rahmettir. Allah Tel rahim olanlara rahmet eder, buyurdu. Demilerdir ki, sabr cemil Igzel sabr J, musibet sahibini

dierlerinden ayrmayan sabrdr.

Yni musibet sahibi dierleri

hlde elbise yrtmak, yzne vurmak ve ba-

arasmda tannmaz. O
rmak haramdr. Belki hlini deitirmek, deiik sark ve elbise
giymek gibi eyler ciz deildir. Onu, sensiz yaratlm ve sensiz gidecek bir kul bilmek lzmdr.
Rivayete gre Sleym'in annesi Rum ey s a yle anlatyor: ocuhasta idi. Babas Eb Talha gitmiti. Olum ld. zerini rttm. Dnd zaman, Hasta nasl oldu? dedi. Bu geceden daha
iyi gece geirmedi, dedim. Sonra yemek getirdim ve yedi. Her gecekinden daha ok kendimi ssledim ki, benden olan isteine kavusun. Sonra, filn komuya riyet olarak bir ey verdim. steyince ok alad, dedim. alacak ey, ne aklsz insanlardr bunlar, dedi. Sonra dedim ki: enin olun sana Allah Tel'nm he-

um

(1)
(4)

Bakara:
52 - Tr:
2

48.

156.

IV/163.

(2).

(3)

(5)

IV/63.

KMYA-YI SAADET

G10
diyesi

Bizim

idi.

yanmzda

Ariyet olarak duruyordu.

Bugn Allah

Tel onu geri istedi ve ald. nn lillhi ve inn ileyhj racin

dedi ve sabahleyin bunu Reslullah'a (sallllah aleyhi ve seli em)
anlatt. Dn geceniz mbrek olsun ki, sizin in byk gece idi,
buyurdu ve yine buyurdu ki: Cennete girdim. Eb Talha'nm han-

Rumeysa'y orada grdm

0).

Buraya kadar olanlardan anlald ki, kulun her hlde sabra

ihtiyac vardr. Hatt btn ehvetlerinden kurtulup, uzlete ekilse,

dank

dnce kalbinde doar ve

onu Allah Tel'nn zikrinden megul eder. Bu dnceler, mubah
olsa da, vakti geiliyor ve sermayesi olan mrn ziyan ediyor. B2
ile
yk znt meydana gelir. Bundan kurtulu resi evrd
megul olmaktr. Eer namazda iken byle olursa, gayret edip o
uzlete yzbinlerce vesvese ve

kld

eylerle olmadncelere msaade etmemeli, kalbin karar

ldr.
3
Hads erifte, Allah Tel bo duran genci sevmez ( ), Duyuruldu. Bunun iin buyurdu ki, bo oturan gen, eytann vesvesesinden kurtulamaz ve eytan onun arkada olur. Kalbi eytann
yuvas olur. Allah Tel'nn zikri hari onu bir ey oradan atamaz.
Ya bir meslekte, ya bir hizmette, yahut da bir ide almaldr ki,
i

kendisini eytandan megul etsin. Byle bir kimsenin halvette yalnz bir yerdel oturmas doru olmaz. Kalb iinden ciz olan kimselerin, bedenlerini megul etmeleri gerekir.
l

SABRIN LCI
Sabr

bir

ve herbirinin
ilc ilim

ile

ksm

ayr bir zorluktur

ayn ilc vardr. Evet, hepsinde olduu gibi bunun da
amel terkibidir. Mhlikt ksmnda anlattklarmzn
deildir. Herbirine sabretmek

hepsi sabrn ilcdr. Burada bir misal ile, bir iltan daha bahsedelim. Dierleri buna benzetilerek anlalabilir.
Sabr, ehvet kuvvetine kar, din kuvvetinin dayanmas; direnmesidir, demitik. Bu da iki kuvvetin arpmasdr. Bir kimse, iki
kiiyi arptrrsa. kavga ettirirse, birinin yenmesini ister. Onun
yenmesi iin are arar, ona kuvvet vermek ve yardm etmek ister.
Dierini ise zayf drmek vetona kuvvet gelmesine engel olmak,
ister. Bir kimsede ehvetini tatmin istei kuvvetli olursa, yahut fer-'
cini koruyamazsa ve sabredemezse, gzn bakmaktan, kalbini d-

>nan

(1)

IV/64.

(2)

Evrd: HergUn

nMe namazlara
(3)

IV/65.

muntazam olarak okunan dular ve

denir.

tesbhlcre ve

kl-

SABIR VE

KR

Ol

nmekten, istedii hlde koruyamazsa ve sabredemezse, bunun

ilc onun ehvet kuvvetini krmamz, zayf drmemizdir. Bu da
eyle olur:
1

Biliyoruz

ki,

ehvete yardm ve takviye

ve gdalardan meydana

masn

yle

syleriz.

iyi

yemeklerden

yardm

etmeyiz ve oru tutGeceleri kuru ekmek yer, et ve kuvvetli

gelir:

ki:

hlde,

yemekleri kafiyen yemez.

I
2
ehveti harekete geiren, uyaran yollan tkarz. Tahrik
gzel yzleri grmekle olur. O hlde uzlet etmeli, gzn korumal
ve kadnlarn ve ocuklarn getii yollarda durmamaldr.

inde

Onu

mubah

yattrmaktr. Bylece haram

ile

yatmas

gitmez. ehvetinin

istekler pe-

iin evlenmelidir. Ekseriya,

ev

lenmeden bu ehvetten kurtulamaz. Nefis azgn bir hayvan gibidir.

Onu zaptetmek nce, yem vermemekle olur. kincisi yemi uzak tutarz, yemi grmez. ncs, azgnlk yapmayacak kadar yem veririz. Bu ey de ehvetin ilcdr ve bunlar ehvet kuvvetini kran, zayf dren illardr. Ama din kuvveti iki eyle takviye edilir:

ehvetiyle

gremenin faydas hakknda tamaa drmeli ve bylece hads-i erifte bildirilen bunda direnmesinin sevabna
kavumaldr. Bundan kuvvet alnca, ehvetin faydasnn bir an,
sabrn faydasnn ise ebedi padiahlk olduunu dnr. Bylece bu
iman derecesinde din kuvveti kuvvet bulur.
1

Cesaret

ar ar

ehvetlegelinceye kadar, din kuvvetini

re muhalefete altrmal ve bunu det edinmelidir. Kuvvetlenmesini isteyen kimse, kuvvetini denemelidir. Kuvvetle yaplacak ileri
tedricen yapmaldr ki,
tamam olsun. Nitekim kuvvetli bir
2

ar ar

gremek

ondan nce kuvvetsizlerle grmeli,

kuvvetini denemeli, idman yapmaldr. nk bunlar kuvveti artilerde alanlarn kuvveti ok olur. Btn irr. Bunun iin
lerde sabr ilcn elde etmek byledir.
kimse

ile

isteyen,

ar

KRN
kr, ok kymetli

FAZLETt

VE

HAKKAT

bir mertebedir. Derecesi yksektir.

Herkes

onun hakikatine ulaamaz. Bunun iin Allah Tel, Kullarmdan

kredcnler azdr- ('), buyurdu. eytan, insan ktledi ve -Onla-

rn

oih^kredlci olmaz
dedi.
Mnciyt dediimiz sfatlar ki, iki ksrndr. Bir
(1)

34

Sebe:

13.

(2)

A'rf:

17.

ksm

din in

KMYA-YI SAADET

620

nceden olmas lzm olanlar

aslnda bunlar maksat deildirler. Tevbe. sabr, korku. zhd. muhasebe ve fakr gibi. Btn bunlar,
bunlarn tesindeki bir ey iin vesiledirler. kinci ksm, maksatlar
Ve neticeler olup. kendileri lzmdr. Lzm olmalar baka ilere
vasta olmak eklinde deildir. Muhabbet, evk, rza, tevhid, tevekkl ve kr bu ksmlardandrlar. Maksat olan her ey hirette
kalr, devam eder. Nitekim Allah Tel, Onlarn son dus, iki ci-

hann yaratcsna hamd

Bu

olup,^

etmektir O), buyurdu.

bahsi kitabn sonuna

koymak

icabederdi, fakat

sabr kr-

olduundan burada anlatld. krn derecesinin byklnn nianmdandr ki, Allah Tel kr anyor ve Beni annz,
ben de sizi anaym, bana krediniz, kfrn- nimet etmeyiniz
),
le ilgili

buyuruyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Yemek yiyip, kredenin derecesi, oru tutup sabredenin derecesi gibidir ( 3 ). Yine buyurdu: Kyamet gn, kredenler ayaa kalksn denir. Her hlde Allah Tcl'ya kredenler hari kimse kalkmaz 4 ). Paralan haz'neye koymak ve bundan menetmek hakknda
... Altn ve gm
ve biriktirip de onlar Allah yolunda harcanmayanlar, ite onlara pek ackl bir azab mjdele ( 5 ) yeti gelince, mer (radyallah anh) Maldan ne toplayalm?, dedi. Allah'
zikreden dil, kreden kalb ve Mslman bir hanm (), buyurdu.
Yni dnyada bu eye kanaat eyle. nk Mslman bir hanm,
zikir ve kredecek zaman bulmaya yardmc olur.
(

yp

bn

Mes'd (radyallah anh) buyurur: kr imann yansdr. At (radyallah anh) buyurur: Hazret-i Aie'nin (radyallah anh) yannda idim. Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem)
acayip hllerinden bir ey anlatnz, dedim. Buyurdu ki: Onun hllerinden hangisi acayip deil, hangisi alacak deildir, dedi ve
sonra, Bir gece yatama girdi. Mbrek vcudu benim vcudu-

ma

deiyordu. Sonra. Ey ie, msaade et, gideyim, Rabbime ibadet edeyim, buyurdu. Ben, Senin yannda bulunmak isterim, ama
gidiniz, dedim. Kalkt, kk su dkt, abdest ald, abdestte az su
kulland. Sonra namaza durdu. Namazda alyordu. Bill-i Habei'nin rradyallah anh) sabah namaz iin geldii zamana kadar byle

devam

Allah Tel senin hatalarn afvetmistir. Niin alyorsun? dedim. Ben kredlci kul olmayaym m? ( 7 ), buyurdu
ve u yet i kerme bana ndirildi, buyurdu: Gnl sahihleri, yatarken, otururken ve ayakta ken, Allah'n zikri ile megul olurlar,
gn melek tundaki acay i bkleri, derin srlan seyrederler ( 8 ).
(1)
(5)

(*)

etti.

Ynus:
9 Tevbe: 34.
3 Al Irarn:
10

10.

Bakara:

(2)

(6)

IV/70.

190-191.

152.

IV/70.

(3),

(4)

(7)

IV/76.

SABIR VE

KR

621

Bu

dereceyi bulanlarn kr, sevin ve korkudan alamalardr. Nitekim rivayet ederler ki, peygamberlerden biri, ok su kan
bir tan yanndan geiyordu. Ailah Tel o
konuturdu ve
ta nsan ve talar Cehennemin odunu olurlar ('), yetini duyduumdan beri, ben hep byle alarm, dedi. Y Rabbi bu
kork-

ta

ta

tuundan emin eyle, buyurdu. Dus kabul oldu. Baka bir zaman yine o taa urad, eskisi gibi yine su kyordu. imdi niye
alyorsun? deyince, O alamak korkudan idi, bu alamak da krdendir, dedi. Bu da, insann kalbinin tatan sert olduunu gsteren bir misldir. Kalbin
zan da sevinten alamak

yumuamas

iin,

bazan zntden, ba-

lzmdr.

KRN HAKKAT
Dindeki btn mertebeler aslda bulunur demitik. lim, hl
ve amel. lim asldr, hl ondan meydana gelir, hlden de amel meydana gelir. Bunun gibi krn ilmi; nimeti Ailah Tel'dan bilmektir. Hl ise, kalbin bu nimete sevinmesidir. Amel ise, nimeti Ailah Tel'nn rzasna uygun yerde kullanmaktr. Bu amel de, hem
kalble, hem dille, hem de amelle ilgilidir. Bunlar bilinmeyince, krn hakikati anlalmaz.

limle olan kr: Sendeki btn nimetlerin Ailah Tel'dan

olduunu, O'na bu nimet vermede kimsenin ortak olmadn bilinendir. Arada bir sebebi, bir kimseyi, bir eyi grdn mddete, bu tanma ve bu kr tamam olmaz. nk, bir padiahn sana
bir hil'at verdiini, fakat
sen, senin

teekkrn

ksm

bunu

vezirin

yardm

krn padiaha kar

1

verildiini bilirsaf olmaz. Hatt bir

ile

vezir iin olur. Sevinmenin de hepsi padiah iin olmaz. Nitekim sana hil'at verilmesi iin bir ferman yazsa, bu nimeti
ve
kalemden bilmezsin. nk
ve kalemin elinde bir ey olma-

kt

dn,

kt

bakasnn

emrinde olduklarn bilirsin. Hazinedar hil'at

sana verdiinde, yine hazinedarn elinde bir ey olmadn bilirsin.
O da padiahn emrindedir. Emredince muhalefet edemez. O emretmeyince, bir

ey

veremez.

hlde o da kalem gibidir. Bunun gibi yeryzndeki nimetleri

yamurdan ve yamuru buluttan ve geminin kurtuluunu uygun
rzgrdan bilirsen, krn doru olmaz. Ama yamuru, bulutu, rzve olan her eyi, ktibin elindeki kalem
Tel'nn kudre ve emrinde,
re bir noksanlk getirmez. Bir kimsenin sana verdii bir nimeti, o
(1)

66

Tahrlm:

6.

KMY-YI SAADET
bu cahillik olur ve seni kr makamndan uzak
tutar. Ailah Tel'mn onu vekil edip, onun eliyie
sana verdiini
ve onu, o kimsenin sana vermesi gerektiini bilmelisin. nk verecek olan kimse, istemese de onu sana vermemezlik edemez. Elinden gelse sana bir zerre vermezdi. Eliyle verdii kimsenin kalbine
bir sebep koyar ve Senin din ve dnya iyiliin bunu vermendedir
der. O da dnyada, veya br dnyadaki kendi maksadna kavumak iin onu sana verdi. Hakikatte kendisi vermedi. nk onu,
kimseden

bilirsen,

kendi maksadna kavumak iin verdi. Onu Ailah Tel verdi, fakat onun eliyle sana gnderdi. Hakiki veren O dur. Bunu verirken
de, Ailah Tel'mn hibir karlk istemesi yoktur.
Hakikatte btn insanlarn padiahn hazinedar ve hazinedarn da kalem gibi olduunu ve O nun zoruyla vermelerinden baka,
kimsenin elinde bir ey
anlaynca, bu nimeti iin Ailah
Tel'ya kredersin. Belki bunu byle bilmek krn kendisidir.
Nitekim Msa (aleyhisselm)
Ailah Tel'ya mncat ederken,
Y Rabbi! Adem'i (aleyhisselm) kendi kudretinle yarattn. Ona
yle iyilikler yaptn. Senin krn nasl eyledi?, deyince, Ailah
Tel, Nimetlerin hepsinin benim tarafmdan olduunu bildi. Onun
bilmesi benim krm oldu, buyurdu.

olmadn

Biliniz ki,

iman mrifetinin kaplan

oktur:

Takdis, lemlerin Rabbi, btn yaratlmlarn sfatlarndan, vehim ve hayle gelen her eyden mnezzehtir,
beridir, uzaktr diye bilmektir. Bu takdis sz Sbhanllah'dr.
Birincisi,

takdistir.

bu mnezzehlii ile.beraber, bir olduunu ve

bilmektir. Bunun ibaresi: L ilhe illllah'dr.

kincisi,

madn

orta

ol-

ncs, var olan her eyin^O'ndan olduunu ve O'nun nimeti olduunu bilmektir. Bunun ibaresi: /Elhamdlllh'dr. Bu, yukardaki ikisinden ok tededir. O iki marifet de bunun altnda kalr.
Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Sbhanllah
diyen on, Lilhe illallah diyen yirmi, Elhamdlillah diyen otuz sevb alr (*), buyurdu. Bu sevaplar, dilin bu kelimeleri sylemesiyle deil, bu kelimelerin bildirmek istedikleri m rif etlerdir. kr
ilminin mns bu anlattklarmzdr.
.

krn

hline gelince, o mrifetten kalbe doan bir rahatlk ve

ferahlktr. nk her kimden bir nimet grlrse ona memnun
olunur. Fakat bu memnuniyet ve sevin ekildedir. Eer bir pa-

diah

bir sefere gidecek olursa, hizmetisine de bir at verir.

Eer

bu
bu

hizmeti, ata ihtiyacm vard, bir at elde ettim, deyip sevinirse,

sevin padiaha
kr olmaz. Bu at sahradan da bulsayd.

kar

(1)

IV/71.

SABIR VE
yine byle sevinirdi.

KR

623

Bundan baka, sevinmesinin

sebebi

olabilir

bu at padiahn kendisine bir ihsan bilir ve daha birok nimetler mid eder. Bu, nimet verene krdr ama verdii nimet in
deildir. Bekledii nimetleri iindir.
Bu kr olmakla beraber,
eksiktir. Bunda nc derece, bu ata binip, padiahn hizmetinde
bulunmak ve onu grmektir. nk ondan, bundan bakasn istememektedir. Bu, padiaha sevinmek olup, krn tamam olur. Bunun gibi, Allah Tel bir nimet verince, o nimete, nimet sahibinden dolay deil de, nimet olduu iin sevinen kretmemi olur.
Nimet sahibine sevinir, iakat rza ve inayeti sebebiyle sevinirse, kr olursa da, eksik olur. Nimet sahibinden olduu, ibadet ve ilim
iin kendine ok zaman bulaca sebebiyle ve Allah Tel'ya yaklama yollan ile uramas dncesiyle olursa, bu, krn en yksek derecesi olur. Bunun da almeti, dnyadan herhangi bir ey
kendini megul ettii zaman zlmesi ve onu nimet bilmemesi ve
hatt ona kavumamay nimet bilip buna kretmesidir.
ki,

hlde kendisine yardm olmayan hibir eye sevinmemelidir. Bunun iin ibli (aleyhirrahme) buyurdu ki: kr, nimeti deil, nimet sahibini grmektir. Mide, gz ve tele gibi hissi lezzetler
iinde bulunan kimse byle kr yapamaz. O hlde ikinci derecede
kalr ki. ondan nceki derece kr deildir.

Amel olan kr Kalb ile, dil ile ve beden ile olur. Kalb ile
olan kr, herkes iin iyilik istemek, kimseye hased etmemektir.
Dil ile olan kr, kretmek ve r elhamdlillh demek ve her hlde,
nimet sahibine memnuniyetini izhar eylemektir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir kimseye Naslsn?, buyurdu. yiyim,
diye cevap verdi. Tekrar, Naslsn?, buyurdu. yiyim, elhamd
lillh, dedi. Bunu bekliyordum O), buyurdu.
Gemilerimizin birbirlerine naslsnz,
demekten maksatlar,
byle sylemek ve cevap verenin kretmesi, soran ve cevap verenin sevabta ortak olmas idi. Hlinden ikyet eden gnahkr olur.
Bel iinde de olsa yine byledir. Btn lemlerin sahibinden, elinde hibir ey olmayan bir zavallya ikyet etmekten daha aajlk
bir

ey

olur

mu?

Belki bellara

hamd

etmelidir.

nk

sadet ve

kurtulua sebep olabilir. Bunu yapamazsa sabretmeljdir. Beden ile

yaplan kr, btn azalarn, O'nun tarafndan bir nimet olduu-

nu bilmek ve ne iin yaratlm iseler, o ite kullanmaktr. Hepsi ahiret iin yaratlmtr. O'nun senden istedii ise bunlar hiret iin
kullanmandr. Verdii nimeti, istedii ve sevdii ie sarfedince k-

(1)

V/73.

KMYA-YI SAADET

624

rn

yapm

nk

olursun. Halbuki O,

bir

haz ve nasib almyor.

O, bunlardan mnezzehdir.

una

benzer ki, bir padiah bir kleye bir iyilik yapve kle ise uzakta bulunur. Ona at gnderir, yol paras

Fakat bu

mak

bundan

ister

ve yiyecek gnderir, onu yanna ister. Ona yaklamak sebebiyle de,

mevkii ykselir, derecesi artar. Padiah iin, onun yaknlkla uzakayndr. nk onun memleketinde o kimse, ne bir ey artrr,
ne azaltr. Fakat kle iin iyilik olur. Padiah iyi olunca byle gzel
iler olur. Btn insanlar arr. Kendisi iin de, kendileri iin
arr. Eer bu kle ata biner, yzn padiaha dner ve yol azyerinde kullanrsa, at ve azk nimetinin krn yapm olur.
Ata biner ve arkasn padiah tarafna dnp uzaklarsa, kfrnnimet yapm olur. Olduu yerde durur, yaklaamaz ve uzaklaamazsa, ncekinin derecesinde olmasa da, yine kfrn-^ nimet olur.

Bunun

O'na tatte kullanp Allah Tel'ya yaknlk derecesine kavuursa, kredici olur.
Gnahlara kullanp, uzaklarsa, kfrn- nimet olur. Hareketsiz
durup mubah nimetlere harcarsa, nceki kadar olmasa da yine kfrn- nimet etmi olur. Her nimetin krnn, Allah Tel'nn raz
olduu ve sevdii yere kullanmas olduu anlalnca bunu da Allah Tel'nn sevdiklerini sevmediklerinden ayrmayan yapamaz.
Bu ok ince ve derin bir ilimdir. Her eyin yaratlmasndaki hikmeBiz ksa birka
tin ne olduu bilinmedike, bu mn anlalmaz.
misl ile bu kitapta buna iaret eyleriz. Daha fazlasn renmek
isteyen,

gibi kul,

Allah Tel'nn nimetini

hy kitabmz

okusun.

Bu

kitapta

bundan fazlas

yazl-

maz.
\

KFRN-I

NMET NEDR?

Allah Tel'nn verdii nimeti. O nun sevdii yerde harcamak

kr, sevmedii yerde kullanmak ise kf rftn- nimettir. Sevilenin,
sevilmeyenden tamamen ayrlmas, bir art olmadan olmaz. O art
(sevdii eylerde
da, emredildii gibi, nimeti tatta kullanmaktr
harcamaktrl Ama basiret sahiplerinin bir yolu vardr ki, o yolda
ilerin hikmetini, nazar (bak 1, istidll fkyasl ve ilham yolu ile bilirler. nk bir kimse, bulutun yaratlmasndaki hikmetin yamur,
yamurun yaratlmasndaki hikmetin bitki, bitkinin yaratlmasndaki hikmetin hayvanlarn gdas olduunu, gnein yaratlmasnn hikmeti, gece ve gndz, gecenin dinlenmek, gndzn de a.

lmak olduunu

bilir.

Bunlar ve bunlara benzer olanlar gayet aktr. Bunlan herkes

bilir: Ama gnete bunun
daha birok hikmetler (faydalar!

dnda

SABIR VE

KR

625

bunlar herkes bilmez. Gkteki yldzlarn yaratl hikmetlerini herkes anlayamaz. Evet, herkes kendi uzuvlarndan olan;
elin tutmak iin, ayan yrmek iin, gzn grmek iin olduunu
bilir, ,ama cierin, dalan ne iin olduunu ve gzn on tabakadan
teekkl ettiini bilemez. O hlde, bu hikmetlerin bazs pek ince
olup, seilmi kimselerden bakas bilemez. Bunun erhi uzun srer.

vardr

ki,

Fakat
iin deil,

kadarn muhakkak bmek lzmdr ki. insan, dnya

hiret iin yaratlmtr. nsann dnyada nasibi olan her

az

olmas iin yaratlmtr. Her eyi onun iin

ey, hirette onun
yarattklarn ve bir eyde fayda grmeyince, bunu ne iin yarattlar? diyebileceini zannetmesin. Mesel, karnca veya sinek ne iin
yaratld? Belki, karnca da, senin gibi seni niye yarattlar, nereye
gitsek bizi ezmek iin mi? diye amaktadr. Burada senin aman
ve hayret etmen, onun hayret etmesi gibidir. Belki Allah Tel'nn
sonsuz kerem ve cmertliindendir ki, var olmas mmkn olan
her ey, en gzel ekilde meydana geliyor; her cinsten, her ekilde
hayvanlardan, bitkilerden, madenlerden ve dier eylerden. Sonra
her birini, ihtiyacna, derecesine uygun ekilde sslyor, donatyor
ve meydana getiriyor. nk orada bir engel ve bahillik yoktur.
Kemal ve ss bakmndan vcuda gelmeyen bir ey, yeri olmad
iin olmuyor. nk zdd onun yerini igal etmitir. Sonra o zd
da, bir baka i iin maksad olabilir.
Ate, suyun soukluunu ve ltifliini kabul etmez. nk scak, soukluu istemez, onun zdddr. Scaklk da bir maksattr.
Onu^ aradan kaldrmak noksanlk olur. Aslnda sinein yaratld
rutubetten, sinek daha kmildir. Bu yalk bu kemli saklamaktadr. Ondan bunu almadlar ki. bu nem bahillik olsun. Ondan kmil
Imtekmill olmas^ise, kendisindeki hayat, kudret, his, hareket ve
az ekilleri, o rutubette yoktur. Bunun iin insan ondan yaratmadlar ki, insann yaratld sarayn yerini tutamaz ve onu kabul
edemez. nk ondaki sfat, insann yaratlmas artlarndakl sfa-

tn zdddr.
sinein ihtiyac olan hibir ey ondan alnmamtr. Ne
kanad, ne n ayaklan, ne arka ayaklar, ne gz, ne az, ne ba,
ne karn, ne yemek borusu, ne gdasn hazmetmek iin saklad
yer. ne de dan kard yer. Her ne kadar vcudu kk, hafif
ve nrin ise de hibirini ondan almad. Grmek ihtiyac olduu ve
da kk olduu iin, gz kapa bulunan gzler buraya smayacandan ona gz kapa bulunmayan ayn gibi iki cevher
verdi. ekiller onda grnr ve onunla grV. Her ihtimale kar

Ama

ba

Klmy-y Sadet

F. 40

02Q

K M YA- YI

iki el

daha yaratt.

sonra

iki elini

SAADET

da her zaman

o iki elle

birbirine srer ve tozlan

aynay

temizler

ve

drr.

Bunu anlatmaktan maksadmz, Allah Tel'nn rahmet, ltuf ve inyetinin umumi olduunu, insanlara mahsus olmadn
bildirmektir. Zira her bcee ve sivrisinee lzm olan her eyi, lamamiyle vermilerdir. Bylece sivrisinei de fil gibi yaratmlardr.
Bunlar insan iin deil, herbirini kendisi iin yaratmlardr. Nitekim seni de, kendin iin yarattlar. nk yaratlmadan nce, bir
sebep ve

yaknln

yoktu

ki,

bakalarnn yaratld

bir

ekilde

yaratlmaya hak kazanaydn.

O nun ulhiyyet denizi, her ey O'nda olduu zaman, her

kuatt. O eylerden biri sen, biri karnca, biri sinek, biri fil,

Fakat
yeri

ku

ve bunun gibi olmutur. Evet, bunlardan eksik olanlar, daha kmil olanlara feda edilmitir. nsan ise hepsinden kmildir, olgundur. phesiz dierleri ona fedadr. Ama yerin ve denizin de
rinliklerinde ok eyler vardr ki, insann da ondan hi nasibi yoktur. Bunlar da ona ltfetmilerdir. O eylerin
ve iinde yle gzellikler, naklar vardr ki, insanlar buna aarlar. Bu, ilim denizi
ile ilgilidir. Birok limler bunu anlayamazlar. Bunun erhi uzun
srer. Maksadmz, kendine Allah Tel'nn sekin kulu dememeni ve dierlerini kendine almaman ve
sana faydas olmayan bir
eye, ne iin yaratld? Onda zaten hikmet yoktur, dememeni bilbiri

dirmektir.

Karncay

yaratmadklarn bildiin gibi, gnei, ayu

yldzlar, gkleri, melekleri 've btn bunlar, bazlarndan nasibin
olsa da, senin iin yaratmadklarn anlayasn. Nitekim sinei sesenin iin

nin iin yaratmadlar. Senin ondan nasibin (istifadeni olsa da byledir. Beenmediin, kt eyleri, pis kokulu eyleri ve kt kokular azaltyor. Sinein kasaptan nasibi var ise de kasab sinek iin

yaratmadlar. Her gn, gnein senin iin doduunu sanman; sinein, kasabn her gn dkkna gitmesini kendisi iin gidiyor, ona
kan ve pislik verecektir sanmas gibidir. Kasap iso baka tarafa
dnp, sinek aklna gelmez bile. Halbuki hayat ve gdas kasaptr.
Gne de. yzn Hakka dnp kendi tavaf ve dnmesinde olup,
seni aklna bile getirmez. Ziyasnn okluundan gzlerin grr, hararetinin okluundan toprak snr ve sana gda olacak bitkiler yetitiinin de farknda bile deildir.

hlde, bizim iin seninle

ilgisi

olmayan

bir

eyin yaratlma-

smdaki hikmet kr iin sana lzm deildir. Ama sana

da oktur. Hepsi sylenemez. Birka misl verelim:

udur
tiyacna den
Biri

1-

iK

ki,

gzn

iki

yolu bilmen

ey
iin.

ait olanlar

yaratld. Biri bu dnyada ihDieri de Hak Tel'nn yarattk-

iin

..

SABIR VE

......

KR

627

larndaki akllara durgunluk veren hlleri grp, bunlarla O'nun

azamet ve bykln anlayasn. Yabanc bir kadna baknca
kfrn-^nimet^edersin. Hatt gz nimeti gnesiz tamam deildir.
nk onun ziyas olmadan gremez. Gne ise, gksz ve yersiz
mmkn deildir. nk gece ve gndz, gkten ve yerden meydana gelmektedir. Sen bu bir bakla, gz, gne hatt gk ve yer nimetlerine kfr etmi olursun. Bunun iin hadis-i erifte, Gnah
ileyene, yer ve gk lnet eder, Duyuruldu.

yaratlmas, ilerini yapman, dzeltmen iindir. Yemek

yersin, ykanrsn vs... Sen elinle gnah ileyince, kfrnV nimet etmi olursun. Mesel sa elinle istinca eder, sol elinle Mushaf' tutarsan kfrn- 'nimet olur. nk AJah Tel nm sevdii eylerin
oluyorsun. O'nun sevdii adlettir. erefliyi erefliye, hakiri hakire yaptrmaktr. ki elinden birini daha kuvvetli yaratt. O hlde o daha ereflidir. Senin ilerin iki ksmdr. Bir ksm
erefli, kymetli, bir ksm ise aadr. O hlde kymetli olan sa
elle, kymetsiz olan sol elle yapman icabeder. Bylece adlet yerini
bulur. Yoksa, hayvan gibi, hikmet ve adleti aradan kaldrrsn.
Elinin

dna km

Eer

kbleye

kar

tkrrsen, cihetler ve kble nimetine kfr

edersin. nk cihetler bir deildir. Allah Tel senin kurtuluun
iin birini^erefli kldJki, ibadet ederken yzn o tarafa dnesin.
Bylece sebat ve sknuna sebep olur. Bu taraftan, yni kble tarafndaki evi Kbe'yil kendine izafe eyledi ve Beytullah buyurdu.
Senin
ilerin de vardr: Abdest bozmak, tkrmek gibi. yi ilerin de vardr: Abdest ve namaz gibi. Hepsini bir tutarsan, hayvan
gibi
olursun. Adlet ve hikmetin kendisinde meydana geldii akl nimetinin ve kble nimetinin hakkn vermemi olursun,

aa

yaam

bozmu olursun.
Eer ihtiyacn olmad hlde bir aatan bir dal krarsan veya
iek koparrsan el ve aa nimetini ktye kullanrsn. nk o
dal yaratmas, onda kanalcklar yaratmas gdasn ekmek iindir.
Onda beslenme kuvveti ve dier kuvvetlerin yaratlmas yle bir i
iindir ki, onlar olursa ancak o i kemlde olur. Onu kesersen kfkeml bir i iin ona ihtiyacn olursa, o zaman onun kemli, senin kemlin iin feda edilir. nk adletli i. nklim kmil'e fedasn gsterir. Bakasnn malndan laacndanl krarsan, senin ihtiyacn olsa da, kfrnV nimet
ne kadar kulun hakik mlk yok ise de, sahibinin
ihtiyacndan stndeki yemekler gibidir.
rn- nimet

olur.

Ancak

senin,

Allah Tel'nm kullan o sofrada misafirlerdir. Hibirinin mlk yoktur. Fakat her bir lokma hepsine yetmezse, bir misafirin alveya azna koyduu lokmay, dier misafirlerin' onun elinden

KMYA-YI SAADET

02B

eJmas doru

deildir. Kullarn mallan, mlkleri, dediimiz bundan

fazla deildir. Misafire, bir yemei alp, kimsenin uzanamayaca
bir yere koymak doru
gibi, hi kimseye dnyadan kensine yetecek kadarndan fazlasn ayrmak, kasaya koymak ve muh-

olmad

ta olanlara

vermemek de doru

deildir.

Fakat bu zhir fetvas saylmaz. nk kimsenin ihtiyac bilinmez. Eer bu yolu aarsak, biri dierinin maln alr ve onun buna
ihtiyac yoktu der. O hlde zaruri olarak bu bahsi geelim.

Ama

hikmete uygun deildir. Mal toplamak bunun iin nehyedilmitir. Bilhassa insanlar ayakta tutan yiyecek maddelerini biriktirmek yasak edilmitir. nk byle toplayp, pahal satmak isteyen Allah Tel'nn lnetinde olur. Hatt ayn cinsten olan; mesel buday budaya satmak zerinde alveri yapanlara faiz
olduu iin, Allah Tel lnet eder. Bundan ticaret yapnca, bunu
saklar ve ihtiyac olanlara vaktinde ulamaz. Bu, altn ve gmte
de haramdr lyni altn altna, gm gme satmak!.

nk Allah Tel altn ve gm

hikmetle yaratt. Bir,

olur. Zira bir kimse, bir at ka kle.
iki

mallarn kymeti bunlarla belli

bir kle ka elbise deerindedir bilmez. Bunun birini dierine satmak lzmdr. Bylece, l olabilecek bir eye ihtiya vardr. Altn
ve gm, bir hkim olup her eyin deerini belli etmek iin yaratld. Onu kasaya koyan, Mslman bir hkimi habsetmi gibi olur.
Ondan bardak ve ibVik yapan, Mslman hkimine hamallk ve dokumaclk yaptran kimse gibidir.^nk^ibrik suyu saklamak iindir. Su ise topraktan yaplm testi ve bakr kaplarla saklanabilir.

Dier bir hikmet de. iki kymetli cevher olup, herkesin bunlan
(altn, gm! istemesidir. nk altn olann her eyi var demektir. Bir kimsenin elbisesi olur. fakat yiyecek maddesine de ihtiyac olur. Yiyecei olann da giyecee ihtiyac olabilir. te Allah

Tel altn ve

gm

yaratp, kymetli eyledi ve alveriler bunlarla mmkn oldu. Hatt hi ihtiyac olmad bu eylerle, btn
ihtiyacn grm oldu. Altn altna, gm gme satlrsa, bu iki
ey birbiri ile megul olur, birbirlerine bal kalr ve baka ilerde
kullanlmaz.

O hlde eriatta olan bir eyin, hikmet ve adletin dnda olduunu sanmaynz. Belki olan her ey, olmas gereken ekildedir. Fakat bu hikmetlerden

bazs

avama yakndr. Bu

hikmetleri bilince,

ok ince olup, peygamberlerden bakas

bilemez. Bazsn da byk limlerden bakas bilemez. leri, tlklit
ve suret olarak yapan her lim nkstr, eksiktir. Alimden ziyade

fukahann [fkh limlerinin mekruh, kt bildiini, bunlar haram bilirler. Mesel byklerden biri yanllkla nce sol ayakkabsn giydii iin, bunun ke1

SABR VE SUKR
fftreti

olarak kilelerle

buday

verdi. Cahil bir

629

kimse.aatan

bir dal

krar, yahut kbleye kar tkrr, yahut sol elle Mushaf tutarsa,
ona o kadar itiraz etmeyiniz. nk noksanl cahilliktir, bilgisizliktir. Bilgisizlik ise hayvanla yakndr ve bu ilere dayanamaz.
nk onun hlleri hikmetten o kadar uzaktr ki, byle incelikler
ona bir ey gstermez.

insan birisi satsa, bu vakitte bir ey satmak dinen yasaktr, diye ona kzlmaz. nk hr
bir insan satmadaki cinayet, bu yasakl kat kat gemitir. Bir
kimse mescidin mihrabnda arkasm kbleye dnerek byk abdest
bozsa, arkasn kbleye dnd iin ona kzmak yersiz olur. nk yapt cinayet o kadar alak ve irkindir ki, onda byle incelik
aranmaz.

Cum'a gn ezan okunurken, hr

bir

Avamn, cahillerin ilerinin kolay olmas bundandr. Zahiri fetvalar avam iindir. Ama hiret yolunda ilerleyene zhiri fetva ile
yetinmeyip, bu inceliklere de dikkat edip, adlet ve hikmette meleklere yakn olmas lzmdr. Yoksa, bu cahil gibi, aalkta hay-

vana yakn

olur.

NMETN HAKKAT HANGSDR?

Allah Tel'nm insan

hakknda yaratt eyler

drt

ksmdr:

Bu dnyada da, br dnyada da faydal olanlardr.

gzel ahlk
Bu dnyada hakiki nimet bunlardr.
2 ki dnyada da zararldr: Cahillik ve kt ahlk
1

ve

lim

gibi.

gibi.

Ha-

kik bel bunlardr.

Bu dnyada rahatlk, br dnyada sknt olanlardr:

Fazla dnya nimeti ve onlardan lezzet almak gibi. Ahmaklara gre
bunlar nimet, riflere ve aklllara gre ise beldr. A olan kimsenin iinde zehir bulduu bal gibidir. Eer aklsz olur ve iinde zehir olduunu bilmezse, bunu nimet sayar. Akll ise beldr, der.
4
Bu dnyada sknt, br dnyada rahatlk olanlardr: Riyzet ve nefse muhalefet gibi. Bu Arife gre nimettir. Akll hastann yanndaki ac il gibidir. Ahmaklara gre ise beldr.
3

FASIL
BR EY, BR KMSE HAKKINDA NMET,
BAKASI
Bil ki,

ktlk,

dnya

hem

de

BEL

kadar karmtr ki. inde hem

Fakat faydas zararndan ok olan

ileri birbirine o
iyilik olabilir.

OLABLR

KMYA-Yl SAADET

630

Bu da insanlara gre deiir. nk kendine yetecek kadar maln faydas zararndan oktur. Yetecek kadarndan fazlas
ise, hi istemese de insanlarn ou iin, zarar daha oktur. Bazsna az da zararl olur. nk hrsnn artmasna sebep olur. Bazs
da kmil olur ve ou da ona zarar vermez. nk ihtiya zamanimettir.

nnda herkese verebilir. O hlde bir ey

ve ayn ey bakas iin bel olur.

bir

kimse hakknda nimet

dnda

bildii eyler hlin

deildir: Ya
bulunduu anda iyidir. Yahut gelecekte faydaldr. Yahut da aslnda gzeldir. Kt bildikleri eyler, ya o anda iyi deildir, ya gelecekte zararldr, yahut da, aslnda kt ve
O hlde
tamam olan iyilik yukardaki maddeyi de iine alandr. Yni hem
Bil ki,

insanlann

iyi

aadr.

iyidir,

hem

bakas

gzeldir,

hem

de faydaldr. Bu da ilim ve hikmetten

deildir.

nk, hem iyi deildir,

hem ktdr, hem de zararldr. Kalbi hasta olmayana gre, ilimden gzel bir ey yoktur. Cahillik zntl ve dert vericidir. yi deildir. Cahilliin ne kadar fena olduunu, bir ey bilmek isteyip de
bilemeyen anlar. Cahillik irkindir. Fakat bu irkinlik zhirde g-

En byk ktlkler de

cahilliktir.

rlmez. Kalbin derinliindedir ve kalbi kamburlatrr. Bu ise grnen irkinlikten daha irkindir. Fakat faydal ama ac olan ey
de olur. Elin kesilmesi gerekecei korkusuyla parma kesmek gibi.
Baz eyler de bir bakmdan faydal, bir bakmdan zararl olabilir.
Gemi batacak ise, bir kimsenin cann kurtarmak iin mallarn denize atmas gibi.

FASIL

Y EYLER VE LEZZETLER DERECEDR

nsanlar derler
ler

ki,

ey

tatl olan her

nimettir. Tatllar ve lezzet-

derecedir:
1

Pek

hass ve

aa

Yemek ve cim etmek lezzeti

Bununla megul olur. Ne isterlerse,
Bunun
delil ise, btn

olanlar.

nsanlarn ou bunu bilir.

ararlarsa, bunun iin ararlar.
hayvanlarn bunda ortak olmalardr. Hatt bu lezzette insandan
da ilerdedirler. nk hayvanlarn yemesi ve iftlemesi insanlarnkinden daha oktur. Belki sinek ve karnca da bunda insanla ayndrlar. Bir insan btn benliini bunlara verirse, yerdeki haaratn derecesi ile yetiniyor demektir.

gibi.

aalna

nsanlara

daha stn olmak

hkim

olmak,

lezzetidir.

Bu da

onlar

yenmek,

bakalarndan

hm kuvvetidir. Yemek ve cim

SABIR VE
3k lezzetinden stn ise de,

KR

bu da

31

hassdir,

aadr.

nk hay

vanlarn bir ksm bunda kendisine ortaktr. Aslan ve kaplan gibi.

Bunlarda hepsini yenmek ve stn olmak hrs her eyden daha
oktur.

lim, hikmet, Allah Tel'y tanmak ve yarattklarndaki akllara durgunluk veren inceliklerden lezzet almaktr. Bu hepsinden stndr. nk hibir hayvanda bunlar yoktur. Hatt
bunlar meleklerin sfatdr. Hatt Allah Tel'nm sfatlarndandir.
Bunlardan lezzet almayan
LezZeti bunlarda olan kimse kmildir.
nakstr, eksiktir. Hatt hastadr, helk olmutur.
3

M'minlerin
lezzet alrlar,

ou

hem

ise,

bu

iki

ksmdan

d e^d gederinden, yni

i

ve balanr. Dierlerinin galip olduu kimseler, bunu zorla yapyorsa ve bunun galip gelmesi iin almyorsa noksanlk derecesigelmesinin mns budur,
ne daha yakn olur. Sevap kefesinin

ar

NMET DERECELERNN

KISIMLARI

nimet hlret saadetidir. nk aslnda istenen odur.

bir nimet iin deildir. Bu da drt eydin Fniliin
bulunmad bkilik (devamllk]. znts olmayan - sevin. Cahillik, zulmet ve bulanklklarn bulunmad ilim ve keif. htiya
ve istein bulunmad ihtiyaszlk.

bu da Hazret-i Ulhiyeti mhede lezzetiyle hs olur.

zararn buna yolu yoktur. Hakiki nimet budur. Vesile
ve yol budur. Hakiki nimet Ondan bunu istemektir. Baka bir ey
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem). Hayat,
br dnyadaki hayattr (*), buyurdu. Reslullah (aleyhisselm
bu sz bir defa ok zntl ve iddetli buyurdu. Bylece kendini
dnya skntlarndan teselli eyledi. Bir defa da Ved Hacc'nda
ok ne'eli olduu zaman buyurdu. nk o zaman din tamam olmu, herkes yzn ona dnmt. Kendileri devenin srtnda idiler. Kendisinden hac bilgilerini soruyorlard. Dinin bu kemlini, en
olgun eklini grnce, mbarek kalbi bir daha dnya lezzetine bakmamas iin, bu sz tekrar sylediler. Birisi. Y Rabbl, senden nimetin tamamn isterim, diyordu. Reslullah (sallllah aleyhi ve
deil.

lihi

liyor

Bunun

iin

ve sellem) bunu duydu. Nimetin

musun?, buyurdu. Hayr,

(1)

IV/89.

(2)

IV/89.

dedi.

tamamnn
Cennete

ne olduunu

bi-

gimendlr

( ),

KMYA YI

032

SAADET

buyurdu. Fakat dnyada bulunup da ahirete vesile olmayan nimetler, hakikatte nimet deillerdir. Ah re t iin vesile olanlar t Cennete
girmeye sebep olanlarl on alt ksma ayrlrlar: Drd kalbde, drd bedende, drd bedenin
ve drd de bu on ikisini bir
araya toplayanlardr.
i

dnda

Kalbde olanlar: Mkefe ilmi, muamele ilmi, iffet ve adalettir.

Mkefe ilmi; Allah Tel'y, sfatlarn, meleklerini ve peygamberlerini bilmektir. Muamele ilmi; bu kitapta akabt- rh, yni tehlikeli geitler diye isimlendirdiimiz Mhlikat ksmndakiler ve yol
\

az

olan badet ve Muamelt rknlerinde anlattklarmz ve yoldaki konaklar olan Mnclyat rknnde bildirdiklerimizi tamamen
bilmektir.

ahlklarn hepsini elde edip, ehvet ve gazab kuvvetlerini yenmektir. Adlet ise ehvet ve gazab 3 tamamen yok etmek olmayp ki bu zararldr .kendine musallat etmemek, haddi atrmamaktr. Haddi aarsa tuyan etmi olur. Belki terazinin
doru tartmasdr. Nitekim Allah Tel, Onun iin ly bozmayn. Terazide insaf ile tartnz ve noksan tartmaynz (*), buyuffet; gzel

ruyor.

Bu

ksm,

beden nimetleri olmadan tamamlanmazlar. Bunlar da drttr: Shhat, kuvvet, gzellik ve uzun mr. Ebedi sadetin shhate, kuvvete ve uzun mre ihtiyac anlalmayacak ey deildir. nk, ilim, amel, gzel ahlk ve insanm kalbi hakknda
sylediimiz faziletler, b un 1 arsz tamamen ele gemez. Ama gzellie ihtiyac az olur. Fakat gzel yzl olmak daha iyidir. Bu hususta ceml gzellik mal ve mevki gibidir. Dnyada mhim ile
drt

bal olduu

rin

ie yarar. nk dnyalk
ok zaman bulmaya sebep olur. Ve dnya

eyler, hiret iin de

bulunmas, hiret

iin

hiretin tarlasdr.

Bir de,

um

dn

zamannda

gzel olmas, i'in gzel

ihsan edilen bir nrdur.

olmasn
mit

gsterir.

edilir ki,

Bu

do-

ssle-

dii gibi, gzel yapt gibi, i'i de gzel yapar. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: htiyacnz, yz gzel olanlardan steyiniz 2 ). mer (radyallah anh) buyurdu: Bir yere bir
eli gnderirseniz, yz ve ismi gzel olsun.
(

Fkh
ayn

limleri

buyuruyor

ki:

mam^olma sfatlar

iki

kimsede

ve ver'da ayn olurlarsa, yz

daha gzel olan imamla daha uygundur. Bununla kadnlar gibi
gzel demek istemiyoruz. Boyu ve ekli dzgn olan, uzuvlan molursa, yni ilimde, krat'ta

(1)

55

(2)

IV/92.

Rahmn: 8-9.

SABIR VE

demek

tenasib olan
etmemelidir.

istiyoruz.

KR

633

Yni kalbler ve zler ondan nefret

nimetlere gelince, bunlara ihtiya vardn

Mal, makam, hanm, kabile ve nesebinin byk olmas gibi. Maln
hiret iin ie yaramas yledir ki, hibir eyi olmayan bir kimse,

dndaki

Bedenin

btn gn kendine yetecek kadar bir

ilim ve amel ile nasl megul olabilir?
dar mal, din iin nimettir.

Makamn

hiret iin ise

ey elde
O hlde

yaramas yledir

etmek

iin

alrsa,

kendine yetecek kaki,

rtbesi,

etiketi

olmayan daima aalanr, kk grlr ve dmanlardan emin

olmaz. Fakat mal ve mevkiin fazlasnda zarar vardr. Bunun iin
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Sabahleyin kalkp, shhatli ve emin olan ve kendine yetecek kadar yiyecei bulunan kimse, btn dnyann kendisine verildii kimse gibidir-. Bu
da malsz ve mevkisiz olmaz. Yine buyurdu: Mal, takvft iin en gzel yardmcdr (*) Hanm ve ocuklarn din iin nimet olmas, bir-\
ok meguliyetlerden kurtulmak ve ehvetin errinden emin olmak
sebebiyledir. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
Uygun bir hanm, din in iyi yardmcdr ( 2 ), buyurdu. mer
(radyallah anh) Dnya malndan ne toplayalm?, diye sorunca,
Zikreden dil, kreden kalb ve Mslman bir hanm, buyurdu.
.

Evlt ldkten sonra, hayrl du ettii gibi, hayat boyunca da

yardmc olur. yi ocuklar insann eli, aya, kolu, kanad gibidirler. leri yapmaya yetiirler. Onlarn sebebiyle yzn dnyaya

dnmezse, bunlar da nimet

olur. tyi bir

soydan olmak da nimettir.

Mesel; imamlk Kurey'e mahsustur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Tohumu lyk olan yere koyunuz. p3
lkte olan yeillikten saknnz ( ). Bu nedir?, dediler. Nesebinin asl olmayan yi kadn (<), buyurdu.

Bununla dnyadaki

efendilik,

baylk nesebini Isoyunul demek

istemiyoruz. Bilkis din nesebini diyoruz. Sdlh ve ilim ehli bir nesebden olmaldr. Bu da bir nimettir. nk ahlk ekseriya^ asldan
geer. Asln salh, iyilii, fer'in fondan meydana gelenini salhna

iaret olur. Nitekim Allah Tel, Onlarn ikisinin de babas slih

idi ( 5 >, buyurur.
A*

nimeti toplayan drt nimet ise, hidyet, rd, te'yd

ve tesdddir. Bunlarn hepsine tevfik denir. Hibir nimet, tevfik nimeti olmadan olmaz. Tevfik demek, Allah Tel'nn kazs ile kuBu ise
lun irdesi arasnda muvafakat fuygunlukl bulunmaktr.
But*on

(1), (2)

(5)

18

iki

IV/90.

Kehf:

(3),

82.

(4)

IV/91.

KMYA-YI SAADET

034

hem

hem

de ktlkte olur. Fakat det olarak kul in hayrl olan bir ide, kulun irdesi ile Allah Telnn kazsnn birlemesi, bir araya gelmesi mnsna kullanlmaktadr. Bu, drt
iyilikte,

eyle tamam

olur.

Hidyet:

Herkes hidyete muhtatr. Zira, hirette sadet

isteyen kimse, sadet yolunu bilemez ve saadetten uzaklatran yolu, saadete kavuturan yol sanrsa, bir fayda elde edebilir mi? Bundan anlalyor ki, sebepleri yaratsa da hidyet olmadan doruyu
bulamaz. Bunun iin Aliah Tel her ikisini de ihsan eyledi ve
Allah her eye, kendine mahsus bir ekil verdi ve sonra hidyet
verdi- ('), buyuruyor. Bu hidyet de derecedir;
1

Birinci derece:

Hayrla er

liyilikle

Bu da btn akll olanlara verilmitir.

ktlk!
Bir

arasn ayrmaktr.

ksmn

akla, bir

ksmn

peygamberlerin szlerine vermitir. Allah Tel, Ona iki kuvvet

verdik 2 ), yet-i kerimesi ile ona iyi ve kt yolu gsterdik demek
(

Ve

yine buyuruyor ki: Send kavmine hidyet verdik. Fakat onlar hidyet yerine krl setiler ( 3 ). Bu hidyetten mahrum olan, hased, kibir veya dnya ile megul olmas sebebiyle peygamberlerin, evliynn ve limlerin szlerini dinlememitir. Yoksa,
akll olan hi kimse bundan ciz deildir.
istiyor.

kinci derece: Mchede ve din ileri arasnda bulunan hususi

bir hidyet olup, yava yava meydana gelir ve hikmet yolunu aar.
Bu ise mchedelerin sonda kavutuu derecedir. Nitekim Allah
Tel, Bizim iin mchede edenlere, elbette bizim yolumuzu gsteririz ( 4 ) buyuruyor. Yalnz hidyet veririz demiyor. Doru yolu
bulduklar iin, Allah onlarn hidyetlerini artrd ( 5 ), yet-i kerimesi de bunu bildirmektedir.
,

nc

Seilmilerin seilmilerine verilen hidyettir.

Bu nr, peygamberlik ve evliyalk leminde meydana gelir. Bu hidyet, Allah Tel'ya mahsustur. Bu hidyetin derecesini, akl,
yalnz bana anlayamaz. Ayet i kerimede Allah'n hidyeti hidyettir

fi

),

derece:

buyurulmas buna

iarettir.

nk mutlak

(her

bakm-

hidyet budur. Allah Tel buna hayat demekte ve l olan

bir kimseye hayat verdik ve ona insanlar arasnda onunla yryebilecek bir nr ihsan ettik ( 7 ) buyuruyor.

dan

Rd: Hidyet

yolunda yrmenin meydana gelmesidir, ^yet-i kerimedeki brahim'e (aleyhisselm) onun

2

haberi olmadan

(1)

(3)
(5)

rud

ihsan eyledik

Th:
41 Fusslet:
47 Muhammed:
6 En'm:
20

sebebiyle, sadet
8

),

(2 )

50.

(4)

17.

122.

17.

(6)
(8)

bunu

bildirmektedir. Bl-

Beled:

29
Ankcbt: 69.
2 Bakam:
21 Enbiya: 51.
90

10.

120.

SABIR VE

KR

a eren

ocuk maln nasl korunacan bilse, fakat korumasa ona

red denmez. Halbuki hidyeti bulmu olabilir.
3

Tesdd:

Doru

bir ide,

cak maksada kavumaktr.

dn

neticesi daiyjte ve istek,

azalan kolay hareket edip abu-,

hlde hidyet neticesi mrifet. rtedidin neticesi kudret ve hareket

letlerinde olmakladr.

Te'yid: Btn

keskin basiret, zahir hakknda gayret ve hareket iin gaybdan, yardm gndermektir. Ayet-i kerimede Sana flhu'I-kuds ile yardm ettik ('), bunu bildirmektedir.
4

hakknda

stet de buna yakndr. yle ki: Gnah veya irke kar kalbinde bir direnme, bir engel meydana gelir ve bunun nereden meydana geldiini bilemez. Nitekim yet-i kerimede O kadn
onu (Ysuf aleyhisselm) isteyince, eer Rabbinin nurlu
grmeseydi, o da onu islerdi 2 ), buyuruldu.

(Zeliha)

yolunu

te,

da

hiret iin
baka sebeplere,

azk

olan dnya nimetleri bunlardr. Bunlarn

onlarn da daha baka sebeplere ve bylece b-

tn sebepleri araya koyan Allah Tel'ya kavumaya gtren sebeplere muhtatr. Sebepler zincirinin halkalarnn hepsini tek tek
izah etmek uzun srer. Bu kadarla iktifa eyledik.

NSANLARIN KRDE KUSUR ETMELERNN SEBEB

tin

nsanlarn krde kusur etmesinin sebebi ikidir: Biri, nimeokluunu bilmemektir. nk Allah Tel'nn nimetlerini hi

kimse sayamaz, hesap edemez, lemez. Nitekim

yet-i kermede,

Allah'n nimetlerini sayarsanz, bitiremezsiniz

buyurdu. hya
kitabmzda Hak Tel'nn verdii nimetlerden bir
yazmtk. Onlara kyasla, btn nimetlerinin saylamayaca anlalabilir.
Bu kitabda ise, bu hususta uzun anlatamayacaz.

ksmn

Dieri, herkese verilen nimetin, nimet olduunu bilmemektir.

zaman onlara kretmez. Nefes ile alman ltif hava.
ve rha yardm eder, kalbin hareketini mtedil eyler. Bir ner
lr. Belki bunu bir nimet kabul etmez. Bunun gibi yzbinlerce nimeti vardr ki, bunlar nimet bilmez. Ancak havas
olan bir kuyuda kalp, nefes alamayacak gibi olup veya havas scak olan hamamda bir saat hapsedilip karlsa, o bir saatte bu nimeti anlar. Belki gz armaynca veya grmeyecek hle. gelme-

ar

(1)
(3)

5
16

Miclc:

Nahl:

110.
18.

(2)

12

Ysuf:

34.

KMYA-YI SAADET

636

yince gz nimetine kretmez. Bunun gibi baz insanlar, dayak yemeyince, nimetin kymetini bilmezler. Dayak yemeyince, tembel
tembel, hareketsiz, psrk hlde oturur, O hlde bunun aresi, Allanl Teal'nn nimetlerini daima hatrlamaktr. Bunlarn bir ks-

mn

hyu Ulm kitabmzda uzun uzun

bildirdik.

Bunlar ancak kmil olanlar anlar. krde kusur etmemenin

aresi yledir ki, her gn hastahanelere, hapishanelere ve kabristanlara gidip, eitli bellar ve eziyetleri, buna mukabil kendinin
rahatln grp, hline kretmekle megul olabilir. Kabristana
gidince, oradaki btn llerin bir gn daha yaamak

bunu

elde edemediklerini

dnr. Kendinin

ise

nnde daha nice

gnler vardr, fakat kymetini bilmemektedir.

gz gibi herkese olan nimetlerin krn

etmemek cahilliktir. nk herkese verilen nimeti, nimet saymamaktadr. Halbuki dnrse kendisine mahsus nimetlerin ok olduunu anlar. Aklnn, herkesin aklndan fazla olduunu, ahlknn
herkesin ahlkndan iyi olduunu dnmeyen kimse yoktur. Bu
yzdendir ki, bakalarna ebleh, aklsz ve kt huylu deyip; kendini bunlardan saymaz. O hlde bu nimetin kr ile megul olup,
bakalarnn ayblann aramakla uramamaldr. Belki herkes
kendi kusur ve aybn bakasnn bilmesinden daha iyi bilir.

Hava, gne,

gr

aybn bakalarnn

gznden saklamtr.
ayet hatrndan geirdiklerini ve dndklerini insanlar bilseler,
hakknda eitli zan ve dncelere kaplrlar. Bunlar herkes hakknda husus iyiliklerdir, bunun krn yapmaldr. Daima mahrum olduu eyleri dnmek ve bylece krden de mahrum kalmak yoluna sapmamaldr. Hatt kendisine bunlar hak etmedii
hlde verdiklerini dnmelidir.
Allah Tel onun

Byklerden birisinin huzurunda, bir kimse fakirlikten ikyet

eyledi. O byk, Gzlerin grmese ve buna karlk on bin gmn olsa ister misin?, dedi. Soran, Hayr, diye cevap verdi. Akim olmasa ister misin?, dedi. Hayr, dedi. Kulan duymasa ister misin?, dedi. stemem dedi. Elin, ayan olmasa ister misin?, dedi. Yine istemem, dedi. O byk buyurdu ki: O hlde
onun senden elli bin gm alaca vardr. Niin ikyet ediyorsun?. Bunun gibi bir kimseye Hlini filn kimsenin hli ile deimek ister misin?, dense istemez ve birok kimselerin hlini beenmez. Buradan anlalyor ki, ona verilen birok kimselere verilmemitir. O hlde kretmesi lzmdr.
,

SABIR VE

KR

637

FASIL
BELYA HAMDEDLR

M?

Belya, da hamdetmek lzmdr. nk kfr ve gnahlardan

baka bel yoktur ki, iinde senin bilmediin bir iyilik olmasn. Allah Tel senin iyiliini senden daha iyi bilir. Her belya be e-

it hamdetmelidir:
i

Bedene

ve dnya iine

Sehl-i Tsteri'ye bir kimse;

dedi.

eytan kalbine

Hibir

gelip, hiret iin

hrsz evime

girse ve

imann

girdi ve

olmayan beldr.

eyalar gtrd,

gtrse ne yapacaksn? dedi.

ondan beteri olmasn.

O hlde daha beteri gelmediine hamdetmek lzmdr. nk bin
sopa vurulmas gereken kimseye yz sopa vurulsa kreder. Byk
evliydan birinin bana, bir leen kl dktler. Buyurdu ki: Atemstahak iken, kl ile yetinmek byk bir nimettir.
2

bel ve hastalk yoktur

ki,

hlrete

braklan her ceza dnyadakinden iddeti) olur.

Bu bely dnyada ektiine kretmek gerekir. Bu ise hirette birok cezalarn kendisinden kaldrlmasna sebep olur. Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Dnyada eziyet edilene,
hirette edilmez. nk bel, gnahlara kefarettir. Gnahsz olun3

ca, ceza

da olmaz.

hlde

ac

kretmen gerekir. nk
lsndan seni kurtarmtr.
tora

veren veya fazla kan alan dokbu sknt ile hastalk sknt ve be-

il

Levh-i

Mahfuzda bu bel sana yazlmtr ve yoldadr. O

hlde bunu atlatnca kretmek, hamdetmek gerekir. eyh Eb
4

merkepten dt. Elhamdlillah, dedi. Niin hamdediyorsun?, dediklerinde, Bely atlattm iin, buyurdu. Yni bu muhakkak olacakt, ezelde takdir olunmutu, demek istedi.
Sid,

ki ynden

hirette sevaba

kavumaya

sebep olur. Biri.

erifte bildirildii gibi. byk sevab vardr. Dieri, btn
i
gnahlarn
dnya ile yaknlk kurmaktr. Bylece dnya, Cennet gibi olur ve Allah Tel'ya gitmek ise zindan gibi olur. Dnyada kim bellara mbtel olursa kalbi dnyadan nefret eder. Her
bel, Allah Tel tarafndan kula gnderilen bir terbiyecidir. ocuk akllannca, kendisini terbiye etmelerinde birok faydalar bulur.
5
hadis

ba

Hads

erifte geldi ki: Allah Tel sevdiklerine bel gnderir.

sizin hastalara su ve yemek vermeniz gibi. Bir kimse Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem),
Malm aldlar, dedi.
Malsz olan ve hastalanmayan kimsede hayr yoktur. Allah Tel

Tpk

KMYA-YI

03

kulunu sevince, ona bel gnderir*, buyurdu. Yine buyurdu ki:

Cennette ok dereceler vardr. Kul kendi almasyla onlara kavuamaz. Allah Tel bel gnderip, onunla o derecelere kavuur*.
Bir gn Keslullah (sallllah aleyhi ve lini ve seilem) gkyzne
bakt, gld ve M min hakknda Allah Tel'nn kazasna atm. Zira nimetle hkmederse, rza ve iyilii o kimseye olur. Bel ile
hkmedince, rza verir ve iyilii yine ona olur. Yni birine sabreder,
dierine krederse,, her ikisi de onun iin hayrl olur. Yine bubir

yurdu: Dnyada fiyette ve shhatli olanlar, kyamette bel sahihlerinin derecelerini grnce, dnyada iken etlerinin, derilerinin trnakla,

yrtlmasn

islerlerdi.

Peygamberlerden biri,
Y Rabbi, nimetini kfirlere, bellar
mu minere aktyorsun, bunun sebebi nedir?, diye sorunca,
Tel: Nimet ve belya kavuan kullar benim kullarmdr.
nin gnah olur. lm zamannda, gnahsz ve temiz olarak beni
grmesini isterim. Onun gnahlarna bu dnya bellarn kefaret
eylerim. Kfir iin ise, iyilikleri olur. sterim ki. bunun
dnya nimetleri ile. dnyada vereyim. Beni grnce, benden bir
alaca kalmasn. Bylece ona tam azb edeyim, buyurdu. Kt-

karln

karln

lk yapan,
bulur, yet i kerimesi inince, Hazret-i Sddik (radyallah anh), Y Reslallah, nasl kurtulacaz?, dedi.
Hasla olmadnz m, zlmediniz mi? M'minlerin cezas budur,

buyurdu.

Sleyman aleyhisselmn olu vefat

etti.

zld. ki melek

bir-

hasm

eklinde yanna geldiler. Biri, Topraa tohum attm,

yanmdaki onu inedi ve heb etti, dedi. Dieri de, O tohumu yol
stne ekti. Yolun sandan ve solundan yrmeyince ayamn
altnda ezildi, dedi. Sleyman aleyhisselm ncekine, Ana yol
zerine tohum atarsan, ayaklar altnda kalacan bilmiyor
musun? buyurdu. Bunun zerine iki melek dediler ki: Sen. insanlarn lm yolunda olduklarn bilmiyor musun da, olunun lmesine
birine

zlyor, yas tutuyorsun?. Sleyman aleyhisselm tevbe

afv diledi.

mer

ibn Abdlaziz, lmek zere olan

lum! Sen nce

git.

ve

grnce; Ey

o-

Benim terazime konarsn. Senin, benim

konman, benim senin

lu da, Ey

olunu

etti

babacm!

terazine

konmandan ok severim,

Ben senin daha ok sevdiini istiyorum,

bn Abbas'a (radyallah anh) Kzn ld, diye haber verdiler,
pn lilhlhi... syledi. Sonra, Bu bir avret idi, Allah Tel bunu
rtt; yardma muhta idi, himayesine ald; bizim iin de bir mkfat idi, onu nden gnderdi, buyurdu. Sonra kalkt, iki rekt na-

di.

SABIR VB

KR

63

maz kld ve Ayet kerimede "Sabr ve namazla yardmc araynz" 0), buyuruluyor, biz her ikisini de yaptk, dedi.
i

Htem- sem der ki: Allah Tel kyamette drt kiiyi drt
grup insana hid klar: Zenginlere, Sleyman aleyhisselmi; klelere,

rine,

Ysuf aleyhisselmi; fakirlere, sa aleyhisselmi; bel sahibleEyyb aleyhisselmi.

Bu
rld.

(1)

kr

lzm olan ilimden bu kadar

Her eyin dorusunu Allah Tel bilir..
kitapla

Bakara:

152.

iin

yeterli g-

NC ASIL

HAVF ve REC
z
Allah yolunda ilerleyen in havf ve rec ki kanattr. Yksek
ve beenilen makamlara bu kuvvetlerle kavuur. nk Allah Tel'ya kavumaya engel olan geitler ok yksektir. Gerek bir
mid ve Allah Tel'y grmekten lezzet alan gz olmadka bu
ehvet ve arzular
geitler almaz. Cehennem yoluna srkleyen
galibtir, hilecidir ve ekip gtrmektedir. Bunun tuza, deni yakalar ve ok etindir. Kalbine korku hkim olmaynca, ondan sak-

namaz.

Bunun

iin

havf ve recnn

fazileti

byktr. Rec (midi ku-

eken yular gibidir.^Havf Ikorkul^ise kendisini kamlayan kam gibidir. Biz nce recy, sonra havf anlatacaz. (Havf, Allah
Tela dan korkmak, Rec, Allah Tel'dan istemek, beklemek,
lu

mid etmek demektirl.

FAZLET
midiyle Allah Tel'ya ibadet etmek,
cezasndan korkarak yaplan ibadetten daha iyidir. Zira midden
muhabbet doar. Muhabbet makamndan ise, yksek makam yoktur. Korkudan, rkeklik ve ekingenlik doar. Bunun iin Peygamberimiz ,(sallllah aleyhi ve sellem), Herkes lrken, Allah Tel'ya hsn-i zan ederek lr 0), buyurdu. Yine buyurdu: Allah
Tel buyuruyor ki, kulum beni zannettii gibi bulur. Beni stediin
gibi dn ( 2 ). Can vermekte olan bir kimseye Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Kendini nasl buluyorsun? buyurdu. Gnahlarmdan korkuyorum ve Allah Teftl'nn rahmetini mid ediyorum, dedi. Allah Tel bu ikisini kalbinde toplayan korktuundan emin eder ve ona mid ettiini verir ( s ), buyurdu.
Bil ki,

kerem ve

fazilet

Allah Tel, Ya'kub aleyhisselma vahiy gnderdi: Ysufu

biliyor musun? Sen dedin ki,
niin senden
( aleyhi sselm)
korkarm onu kurt yer. Kurttan kork t un ve bana gvenmedin, mid

ayrdm

(1),

(2).

(3)

IV/125.

HAVF VE RECA
etmedin. Kardelerinin
aklna getirmedin (').

dalgnlndan

641

korktun,

benim korumam

(radyallah anh) gnahlarnn okluu sebebiyle midsiz

olan birini grd. midsiz olma, O'nun rahmeti, senin gnahndan
byktr, buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah Tel kyamet gn, kuluna: Ktlk grnce,
niin, nchy-i mnker yapmadn, der. Eer Allah Tel onun diline
hccet verirse ve insanlardan korktum, rahmetine gvendim, derse
ona rahmet eder ( 2 ). Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir
gn buyurdu ki: Benim bildiimi siz bilseniz, az gler, ok alardnz. Sahraya kar, dinile gsnze vurur, inlerdiniz ( 3 ). Bunun zerine Cebril aleyhisselm geldi ve Allah Tel buyuruyor
4
ki: Kullarm, rahmetimden niin midsiz ediyorsun ( ), dedi. Tekkt ve Allah Tel'nn rahmet ve fazlndan uzun uzun
rar
Ali

dar

mid

bahsetti, insanlara

verdi.

Allah Tel, Dvud aleyhisselma vahiy gnderdi: Beni sev

ve kullarmn kalbinde beni sevgili eyle, buyurdu. Seni nasl sevdireyim, y Rabbi?, deyince, Onlara nimet ve ihsanlanm hatrlat
ki, benden iyilikten baka bir ey grmediler, buyurdu.

Yahy

ibn Eksem'i ryada grdler, Allah Tel sana ne

yapt?, dediler. Dedi ki: Beni suale ekti. "Ey eyh, sen byle byok korktum ve "Y Rabbi! Bana Seni byle
le yaptn", buyurdu.
tantmadlar!", dedim. "Nasl tanttlar?", buyurdu. Dedim ki: "Bana Abdrrezzak, ona Muammer, ona Zhri, ona Hazret-i Enes (radyallah anh), ona Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), ona
Cebril aleyhisselm, ona Siz bildirmisiniz ki: "Ben kuluma bent

zannettii ve benden bekledii gibi olurum". Ben sizden rahmet

bekliyordum". Buyurdu ki, "Cebril (aleyhisselm) doru syledi.
Reslm (sallllah aleyhi ve sellem) doru syledi. Enes (radyallah anh) doru syledi. Zhi doru syledi. Muammer doru syledi. Abdrrezzak doru syledi. Sana rahmet ettim". Bunun zeri-

ne bana hil'at verildi. Cennet hizmetilerini

Ei olmayan bir ne'eye kavutum.

yanma

gnderdiler.

Hads i erifte geldi ki: Beni tsril'den bir kimse nsanlar Allah Tel'nn rahmetinden midsiz ederdi. Onlara
ler sylerdi. Allah Tel kyamet gn ona Kullarm benim rahmetimden midsiz ettiin gibi, bugn ben de seni rahmetimden midsiz
ederim ( 5 der. Hads i erifte bildirildi ki: Bir kimse bin sene Ce-

ar

(1)

4-

Df

12

Ysuf:

13.

(2). (3), (4), (S)

IV/120.

Klmy-y SaAdet

F.

41

KMYA-YI SAADET

042

hennemde kalr. Sonra, "Ya Hannn, ya Mennn", der. Allah Tel CebrU aleyhisselma. "Git kulumu getir", buyurur, Allah
Tel ona, "Cehennemdeki yerini nasl buldun?", diye sorar. "En
fena yer olarak buldum", der. Allah Tel, "Gtrn bunu Cehenneme", buyurur. Cehenneme gtrlrken geriye bakar. Allah Tel, "Niin bakyorsun?", buyurur. "Zannettim ki, beni Cehennemden kardktan sonra bir daha Cehenneme koymayacaksn", der.
Allah Tel, "Onu Cennete gtrn", buyurur. Bu midi ile kurtulur-

).

REC'NIN
Gelecekte

iyi

bir^ey

HAKKAT
,

bu

Buna bazan temenni, bazan gurur da denir. Ahmaklar ve eblehler bunlar birbirinden ayramaz ve hepsini mid ve beenilmi
rec sanrlar. Bildikleri ve sandklar gibi deildir. Bir kimse iyi bir
tohum arar. yumuak topraa eker, otlar ve zararl bitkileri temizler, zamannda sular ve .bundan mahsul bekler. Allah Tel yldrmdan korursa ve fetleri giderirse, bu beklemeye mid denir, tyi
tohum aramaz, tohumu srlm topraa ekmez, otlar ve dikenleri temizlemezse, sulamazsa^ve buna ramen ^mahsul beklerse, buna
gurur ve ahmaklk denir; rec deil. Bir de var ki, iyi bir tohumu
srlm bir topraa eker, otlar temizler fakat su vermez. Yamur
denir.

yamasm

Oras her ne kadar az yamur alan bir yer de

olsa bunun rn almas imknsz deildir ve buna temenni denir.
Bu gibi, doru iman tohumunu gs tarlasna koyarsa ve gsn
bekler.

fena ahlk dikenlerinden temizlerse, tat ve ibadete devamla iman

sularsa ve lm zamanna kadar her trl
fetlerden uzak olmasn Allah Tel'dan dilerse, son nefeste de
byle selmette olmasn gzetirse, buna mid denir. Bunun almeti de gelecekte mmkn olan hibir eyde kusur etmemektir ve
yapmas gerekenleri geciktirmemektir. nk yapmas gerekenleri
te'hir etmek, midden deil, midsizliktendir. Ama, eer iman tohumu rk olursa, yni yaklni doru olmazsa, yahut doru olup
kalb kt ahlktan temizlenmezse ve tat ile sulanmazsa, rahmet
beklemek ahmaklk olur, mid olmaz.
1

kalbini

aacn

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Ahmak o

kimsedir ki, her istediini yapar ve rahmete kavumasn mid
eder- ( 2 ), buyurdu. Allah Tel, peygamberlerden sonra kendileri

(1)

IV/126.

(2)

IV/124.

HAVF VE RECA
ne ilim gelip hl dnya

ile

megul

olanlar ve Allah Teftl'nn bize

rahmet etmesini umarz diyenleri zemmediyor, ktlyor.

Demek ki. kulun ihtiyarna, istemesineJjal olan btn sebeplere yaptktan sonra, neticeyi gzetmesi rec olur. Sebeplere yapmadan beklemek ise, 2 ahmaklk ve gurur olur. Sebepleri ne atar,
ne de araya koyarsa temenni olur.^Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyuruyor ki: Din ii temenni ile doru olmaz. O hlde
tevbe eden, kabul edildiini mid etmelidir. Tevbe etmeyip, gnahlar sebebiyle zlen, mahcb olan ve Allah Tel'nn kendisine
tevbe. etmesini vereceini umann hli revadr. nk zlmesi
onu tevbeye gtrmeye sebep olur. zlmeyip, tevbe beklerse, ahmaklar mid dese de gururdur. Allah Tel, man edip, arzulann, ehir ve evlerini brakp hicret edenler ve kfirlerle cihad eyleyenler, bizim rahmetimizi mid ederler 0), buyuruyor.

Yahya

Muz buyuruyor ki: Cehennem tohumunu ekip.

Cennet beklemekten byk ahmaklk yoktur. Allah Tel'ya isyan
edenlerin yaptklarn yapp, Ona itaat edenlerin yerine kavumay
ibn

dnen, amel etmeden, amel edenlerin kavutuklarna kavuacazannedenden aklsz kimse yoktur. Zeyd'l - Hyel gelip Re-

slullah'a (sallllah tel aleyhi ve lihi ve sellem), Allah Te-

l'nn hakknda ktlk diledii kimsenin ve hakknda iyilik diledii kimsenin nian nedir? Sormaya geldim, dedi. Her gn kalkarken nasl kalkarsn?, buyurdu. yilii ve iyilik yapanlar severek kalkarm. Eer bir iyilik olursa, hemen yaparm ve onun seva^yakinen bilirim. Yapamazsam zlrm ve onu yapmak temennisinde bulunurum. te, sana iyilik istediinin nian budur.
Eer baka ey isteseydin, seni onunla megul eder ve o zaman dnya vdilerinden hangisinin seni helke gtreceinden korkmazdn,- buyurdu.

bn

RECYA KAVUMANIN YOLU

ki hasta hari, bu ilca kimsenin ihtiyac yoktur. Biri, gnahlarnn okluundan midsizlie kaplm, tevbe etmiyor ve tevbem
kabul olmaz, diyor. Dieri, urama ve tatin okluundan kendini
helk ediyor ve

nyor. Bu

iki

lara bu, il

dayanamayaca sknt

ve mahrumiyetlere katlahastann bu ilca ihtiyac vardr. Fakat gaflette olandeil, ldrc zehir olur. mid iki sebeple kuvvetle-

nir.

(1)

Bakara: 218

044

Ki M YA-

SAADET

BRNC SEBEP bret almaktr. Dnyadaki alacak eyleri,

bit-

hayvanlarn ve eit eit nimetlerin yaratlmasn dnr.

Bunlar kr bahsinde .anlatmtk. Bylece kendinden uzakta olkilerin,

mayan

bir rahmet, bir inayet ve bir ltuf grr. Zira kendine ba-

karsa ve kendine lzm olanlarn nasl yaratldna dikkat ederse,

kalb ve rh gibi zaruri olanlar el ve ayak gibi zaruri olmayp fakat kendisine lzm olanlar, dudan krmzl, kam erilii, kirpiklerin siyah ve uzun olmas gibi ihtiya olmayp gzellii artranlarn yaratlmasn dnrse ve bu rahmetin btn canllara ulabir arda bile kendi ekline gre, nice ince yaratllar, onun
kendi evini kendi yapma ihsan, iinde bal toplamas ve
ar beyine itat etmesi ve an beyinin onlan nasl idare ettiini dnen, kendi
ve iindeki byle alacak eyleri aklna getiren
ve btn mahlkat byle bilen kimse rahmetin, midsizlie kaplmaktan byk olduunu 3 anlar. Yahut da korkunun .fazla olmas
gerekir. Hatt havf ve rec beraber bulunmaldr. Rec daha ok
olursa yeri vardr.
Halbuki Allah Tel'nn her yarattndakl
rahmet ve ltfu sayszdr. Byklerden biri buyuruyor ki: Kur'nKerim'de en uzun olan mdyene yetinden (Bakara Sresi'nin
282. yetidir! daha mid verici bir yet yoktur. Zira Allah Tel
Kur'n- Kerim'de en uzun yeti, maln korunmas, saklanmas ve
zayi olmamas iin nasl bor verilmesi hakknda indirmitir. Mafiretimize sebep olan byle bir iny eti. bize vermeseydi, bildirmeseydi, hepimiz Cehenneme giderdik. Rec elde etmek iin bu, bir aredir. ok byk ve sonsuzdur. Herkes bu dereceye kavuamaz.

tn,

KNC

SEBEP Rec, yet ve hadslerini dnmektir. nk

bunlar da saylamayacak kadar oktur. Nitekim Kur'n- Kerim'de
Hibiriniz benim rahmetimden midsiz olmayn i 1 ), Melekler sizin iin afv diliyorlar a ), Cehennem, kfirlerin girmesi iindir.
Ama sizi onunla korkuturlar ( 3 ), Duyuruluyor. Reslllah (sallllah aleyhi ve lihi ve sahbih ve sellem) mmeti iin mafiret dilemekten hi bo kalmazd. Nihayet, Senin Rabbin insanlarn zulmlerini mafiret edicidir ( 4 ), yet-i kermesi geldi. Rabbin sana
o kadar balar ki, rz olursun 5 ), yet-i kerimesi gelince, mmetimden bir kii Cehennemde olursa Muhammed (aleyhisselm)
,

rz olmaz,

dedi. Byle yetler oktur.

Hadis-i eriflere gelince: Reslllah (sallllah aleyhi ve sellem)

buyuruyor ki: Benim mmetime merhamet olunmutur. Onlarn

azb dnyada fitne ve zelzele olur. Kyamet gn gelince, herbiri-

Zmer:
Zmer:

(I)

39

(3)

39

(5)

93-Duha:5.

53.
16.

(2)

42

(4)

13

$r:
Ra'd:

5.

6.

HAVF VE REC

045

Cehennem in bu sana feda olmutur denir ('). Yine buyurdu: Ateli hastalk Cehennemin kaynamasndandr. M minlerin Cehennemden nasibi budur. Hazret-i nes
ne

bir kafir verilir ve

(radyallah anh) der ki, Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

buyurur: Y Rabbi, mmetimin hesabn bana ykle. Onlardan
hibiri ktlk grmesin (). Allah Tel, Onlar senin mmetin
ve benim kullanrdrlar. Ben onlara daha merhametliyim. Bir tekinin bile ktlk grmesini istemem. Ne sen, ne de bir bakas, buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) yine buyurdu: Be-

yaamam

Daha yaarsam, eriat size relirim. lrsem, yaptklarnz bana gsterirler. yi olana hamd ve
kr ederim. Kt olana mafiret ve af v isterim ( 3 ) Bir gn, Y
Kermel - afv, buyurdu. Cebril aleyhisselm, Bunun ne demek

nim

sizin iyiliinizedir.

misin? Ktlkleri afveder ve karlk olarak iyilik

verir ( ), dedi. Yine buyurdu: Kul gnah ileyince, istifar ederse, Allah Tel? Ey meleklerim! Baknz, benim kulum bir gnah
iledi ve bir sahibi olduunu anlad. Gnahtan vaz geti stifar

olduunu

bilir

Onu afvettiime

hid olun, buyurur a ).

ne buyurdu: Allah Tel buyuruyor ki: Kulum gkler dolusu
ediyor, af diliyor.

siz

Yi-

ka-

dar gnah ilese, stifar edip, bana mid etse onu afvederim < 6 ).
Yine buyurdu: Alt saate kadar melek, kulun gnahn yazmaz.
Eer gnahna istifar ederse, asl yazmaz. Tevbe etmezse, tat da
etmezse, sa taraftaki melek dierine, defterinden bir gnah d,
ben de ona karlk bir sevab deyim. On gnaha bir sevab rastlar. Dokuzu kendine kalr D. Allah Tel buyurdu: Kul dnyay
dolduracak kadar gnah ilese, ben de dnya dolusu rahmet ederim ( 8 ). Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kul gnah ileyince gnah yazlr. Dinleyenlerden bir kyl, Tevbe ederse?, dedi. Silerler, buyurdu. Bile bile ilerse?, dedi. Yazarlar,
buyurdu. Tevbe ederse?, dedi. Silerler, buyurdu. Ne zamana
kadar? dedi. stifar ettii mddete. Kul stifar etmekten bkmaynca. Allah Tel da afvetmekten usanmaz. yilik yapmaya
niyet edince, o ii yapmadan melek sevab yazar. Yaparsa on sevab
yazar. Bylece yedi yz misline kadar fazla yazar. Gnah ilemeye
niyet edince yazmaz. leyince bir gnah yazar. Onun iin de Allah Tel'nm afv vardr i% buyurdu. Bir kimse Reslullaha (sallllah aleyhi ve sellem), Ben yalnz Ramazan aynda oru tutarm, baka oru tutmam. Be vakit namaz klarm, fazla klmam.
Allah bilir ki malm, param yoktur, zekt veremiyorum, hacca gidemiyorum. Yarn kyamette hlim ne olacak? dedi. Reslullah (sal-

(1).

(2).

(9)

IV/130.

(3).

(4)

IV/128.

(5). (6). (7). (8)

IV/129.

KJMYA-YI SAADET
lllah aleyhi ve sellem) gld ve

Eer

kalbini, riyakrlktan ve

gzn nmahreme bakmaktan ve Allah Tel'nn kullarna hakaret ile bakmaktan kohasetten, dilini gybetten ve yalandan,

rursan. Cennette benimle olursun

buyurdu.

Bir a'rabi, Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem),

Kyamet

gn hesab kim yapar? dedi. Allah Tel yapar, buyurdu. Bizzat kendisi mi yapar? dedi. Evet, buyurdu. A'rabi gld." Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Ey a'rabi, niin gldn? buyurdu. Kerim olan galib olunca afveder, hesab sorarsa, kolaylk gsterir, dedi. rteslullah (sallllah aleyhi ve sellem), -Doru sylebudi. Allah Tel'dan kerim kimse yoktur. Bu a'rabi aklldr,
yurdu. Sonra buyurdu ki: Allah Tel Kabe'yi erefli ve byk

kld. Eer bir kulu onu ykar, tan tandan ayrrsa ve yakarsa,
griledii gnah Allah Tel'nn evliy kullarndan birini
mekle iledii gnahdan daha azdr. A'rabi, Allah Tel'nn ev-

aa

kullan kimlerdir? dedi. Btn m'minler Allah Tel'nn

evliyasdr ( 2 ), levliy sevgili kul demektir!. Allah iman edenleri
sever ( 3 ), yetini duymadn m? buyurdu. Yine .buyurdu: Allah
Tel buyuruyor ki, kullar benden istifade etmeleri iin yarattm.
Ben onlardan istifade edeyim diye deil. Yine buyurdu: Allah
liy

amtr

diTel mahlkat yaratmadan nce, rahmetim gazabm

ye yazmtr ( 4 ). Yine buyurdu-. L ilhe illallah diyen Cennete girer. Son sz bu olan kimseyi ate grmez. irksiz olarak br dnyaya giden Cehennemde kalmaz. Yine buyurdu: Siz gnah ilemeseniz, Allah Tel baka mahlklar yaratr, onlar gnah ilerler,
Allah Tel da onlara merhamet ederdi. Yine buyurdu: Allah
Tel kuluna, efkatli bir anann ocuuna acmasndan daha ok
acr. Yine buyurdu: Allah Tel kyamet gn, o kadar rahmet
izhr eder kl, hi kimsenin kalbinden o kadar gemi deildir. Hat-

eytan

merhamet olunacan dnerek

ban

kaldrr.
Yine buyurdu: Allah Tel'nn yz rahmeti vardr. Doksan dokuve bu dnyaya bir rahmetten fazla ayrmazunu kyamete
mtr. Btn kalbler bu bir rahmetle, merhamet buluyor. Annenin
ocuuna merhameti, hayvann yavrusunu korumas bu merhamettendir. Kyamet gn bu rahmet, o doksan dokuz rahmetle bir araya gelir ve insanlara salr. Her rahmet, gn ve yerin tabakalarndan defalarca byktr. O gn ezelde helk olanlar dnda,
kimse helk olmaz. Yine buyurdu: efaatim, mmetimden, byk
t

bile

ayrm

IV/130.

(3)

(2)
2

(4)

Bkz. IV/130 ve

(1),

Bakara: 257.

devam.

HAVF VE RECA

647

gnah

olanlaradr. Zannederler ki mutilere ve mutteklleredir. Belolanlaradr.

ki gnahlara, ktlklere

bulam

-ki kimseyi Cehennemden karrlar. Algrdnz. nk ben kullaIah Tel, "Yaptklarnzn

rma zulmetmem", buyurur. Cehennemi gtrmelerini buyurur. Biri zincirlerle ve bukalarla acele acele yrr. Dieri geride kalr.
Her ikisi geri evrilir ve "Niin byle yaptnz?", denir. Hzl yryen der ki: "Emir dinlememenin ve kusur ilemenin neye mal olduunu anladm. imdi ondan korktuum iin hzl yrdm". Dieri,
"Rabbime hVi zan ettim. Cehennemden karnca, bir daha beni
Cehenneme sokmaz diye mid ettim", der. Her ikisini de Cennete
gnderir. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kyamet gn bir ses der ki: "Ey mmet-i Muhammed (aleyhisselm)
Ben hakkm size braktm. imdi kendi aranzda birbirinize haklarnz vardr. Onlar grn ve hepiniz Cennete girin". Yine buyurdu: Kyamet gn mmetimden biri insanlarn huzuruna doksan
dokuz defter ile getirilir. Her biri gayet byktr. Btn gnahlar
kendisine gsterilir ve bunlardan hibirini ilemedim diyebilir misin? Melekler bunu yazarken senin hakkna getiler mi? denir. Hayr y Rabbi, der. Tekrar, hibir zrn, bahanen var mdr? denir.
Hayr y Rabbi, deyip Cehenneme gideceini dnr. Allahtt Tel
buyurur ki, "Senin, benim kitabmda bir sevabn vardr. Sana zulmetmem". Sonra zerinde "Ehed en l ilhe illallah ve ehed
enne Muhammeden Reslllah" yazl bir kt getirilir. Kul, "Bu
kt paras, bu defterlere nasl kefftret olur?", der. Allah Tel,
"Sana zulm olunmaz", buyurur. Btn o defterleri terazinin bir
kefesine, o kt paras da dier kefesine konur. Kt paras hepgelir. nk Allah Telft'y
sini yerinden kaldrr ve onlardan
bir bilmenin karsnda hibir ey duramaz.
Sa'd ibn Bill der

ki:

karln

ar

Yine buyurdu: Allah Tel meleklere buyurur ki, kalbinde

zerre kadar iyilik olan Cehennemden karnz. ok kimseleri karrlar. Sonra kimse kalmad derler. Kalbinde yarm zerre iyilik olanlar da karn, buyurur. ok kimseleri daha karrlar ve bu hlde
onlardan kimse kalmad derler. Kalbinde yilikten pek az bulunanlar da karn buyurur. ok nsanlar daha karrlar ve kalbinde iyilik kalan kimse kalmad derler. Allah Tel buyurur hfi
"Meleklerin, peygamberlerin ve m'minlerin ef ati ulat, kabul
edildi ve Erhamrrhmnin rahmetinden baka bir ey kalmad**.
Cehennemden bir ksm aur. Oradan zerre ve daha az iyilii bulunmayan ve hepsi kmr gibi kararm insanlar kar. Onlar Cennetteki hayat nehri denilen rmaa sokarlar. Oradan temiz ve nrlu
karlar. Sel gemi bir yerden kan yeil ot gibi gzel olurlar. Bo1

KIMY-YI SAADET

648

yunlannda damgalar bulunur. Cennettekiler hepsini tanrlar ve

bunlar Allah Tel'nn az&d ettii hibir iyilii bulunmayanlardr
derler. Sonra Allah Tel, "Cennete girin, grdnz eyler sizindir", buyurur. "Ya Rabbi, bize dnyada hi kimseye vermediini
verdin", derler. Allah Teftlft, "Benim katmda sizin iin bundan
by vardr", buyurur. "Bundan daha byk ne olur?", derler.
"Benim raz olmam. Sizden raz olunca, bir daha raz olmamazlk
olmaz", buyurur. Bu hadis-i erif Buhr ve Mslim sahihlerinde
vardr.

Amr

Hizem der ki: Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve

s e 11 e m) gn farz namazlar dnda evden dar kmad. Drdnc gn kt ve buyurdu ki: "Allah Tel bana, mmetimden
yetmi bin kiiyi hesabsz afvedeceini ve Cennete sokacan vdetti. Ben bu gnde daha fazlasn istedim. Allah Tel'y kerm
ve byk buldum. Benim iin bu yetmi binin her birine yetmi bin
daha balad. Y RabbI Benim mmetim bu kadar olur mu? dedim. Bu sayy kyllerden, cahillerden tamamlarm buyurdu".
ibn

Anlatrlar

ki,

gazvelerden birinde bir

ocuk

almlard.
adrda duran

esir

Ak artrmaya karlmt. ok scak bir gn idi.

bir kadnn gz o ocua takld. adrdan kp kotu. adrdakiler de arkasndan kotular. Kadn ocuu alp, barna bast. Gnete yanmasn diye kendini ona glge eyledi ve bu benim ocuumdur dedi. Bunu gren adamlar aladlar ve o ocua olan efkatinin, merhametinin okluundan yaptklar iten vaz getiler.
Sonra Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) oraya geldi. Vak'ay
ona anlattlar. Kalblerindeki merhamete ve ocua alamalarna
memnun oldu ve Bu kadnn efkat ve merhametine atnz m?,
buyurdu. Evet, dediler. Buyurdu ki: Allah Tel hepinize, bu
annenin ocuuna merhamet ve efkatinden daha merhametlidir.
Oradaki Mslmanlar, benzeri grlmemi bir ne'e ile oradan daldlar, lbrhim ibn Edhem (rahmetullahi aleyh) buyurdu: Bir
gece yamur yayordu. Tavaf yapamadm. Y Rabbi. beni gnahdan koru, hi gnah ilemeyeyim dedim. Kbe'den bir ses duydum:
Sen gnahszlk istiyorsun. Btn kullar da senin gibi istiyor. Eer
hepinizi gnahdan korursam, ihsan ve rahmetimi kime aikr edeyim?.

Byle hadis-i erifler ve haberler oktur. zerinde korku galib

olana bunlar ifa olur. Gaflete dalm olan kimse, bilmelidir ki. btn bu hads i eriflerden anlaldna gre. m'minlerden bazlar
Cehenneme gidecektir. En sonuncusu yedi bin sene sonra kacaktr. Bir kiiden fazla olmasa da. Cehennemde en ok kalacak olan
kimsenin herkesin kendi olaca mmkndr. O hlde azimet ve

HAVF VE RECA

649

yapmal ve en sonuncu olmaldr. Eer btn dnya lezzetlerinden gemek, Cehennemde bir
gece kalmamaya ^karlk olursa deer. Yedi bin sene iin elbette
amel

ihtiyatla

etmeli, elinden geldiini

daha ok deeri Velhsl havf ve rec mutedil olmaldr. Nitekim

mer (radyallah anh) buyurdu ki: Eer bir kimseden baka kimse Cennete girmeyecek deseler, o kiinin kendim olduunu niid
ederim. Bir kimseden baka Cehenneme ^kimse girmeyecek deseler,

korkarm

ki o bir

kimse ben olurum.

HAVFIN FAZLET VE KISIMLARI

havf [Allah'tan korkmak! byk makamlardandr. Fazileti, sebep ve neticelerine baldr. Sebebi anlatlaca gibi ilim ve
mrifettir. Bunun iin Allah Tel, -Allah'tan ancak, alim kullar
korkar, 0). buyuruyor. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
Allah korkusudur ( 2 ), buyuruyor. Neticesi
Hikmet velimin
ise, iffet, ver ve takvdr. Bunlarn hepsi de saadetin anahtardr.
nk ehvet ve arzular terkedilmedike ve bu yolda sabredilmedike, sadet yolu bulamaz. ehvet ve arzular korku gibi hibir ey
yakp yok edemez. Bunun iin Allah Tel kendisinden korkanlar
iin hidyet, rahmet, ilim ve rzay yette toplad ve Hidyet ve
rahmet Allah iin gnahlardan kaanlaradr, Allah'tan ancak
lim kullar korkar 3 ), Allah onlardan rzdr, onlar da Allah'tan
razdr- (J), buyuruyor. Havfn neticesi olan takvy Allah Tel
kendine izafe ediyor ve; (Kurbannzda Allah'a ulaan et ve kan de5
il, kurbanda) Takv zere olmanz Allah indir ( ), buyuruyor.
Bil ki,

ba

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Kyamette

insanlar yksek bir yerde topladklar gn, uzak ve yakndakilerin
duyabilecekleri bir ses der ki. Ey insanlar! Sizi yarattm gnden
beri btn szlerinizi ittim. imdi siz beni dinleyin, dikkatli dinleyin

ki,

yaptklarnz nnze sereceim. Ey

insanlar! Kendi nesebi-

koydunuz. Ben de nesebimi koydum. Siz nesebinizi ektiniz ve

benim nesebimi braktnz. Ben Allah'n katnda en bynz, en
mttek! olanmzdr O, dedim. Siz, hayr, byk filn olu filndr,
dediniz. Bugn ben nesebimi tutarm ve sizin nesebinizi atarm.
Mttekiler (takv sahihleri, Allah'tan korkanlar nerededir? Bunun
zerine bir sancak alr, leri getirilir, mttekiler onun ardndan
gider. Hepsi hesabsz Cennete girerler. Bu sebeptendir ki Allah'tan
korkanlann sevab kat kattr. Nitekim yet i kermede, Hesaba
nizi

(1)

35

(3)

35

(5)

22

Ftr:
Ftr:
Hac:

28.
28.
37.

(2)

IV/141.

(4)

9R

(6)

49

_ Beyyine:
- Hucrat:

8.

18.

KMYA-YI SAADET

050

ekileceinden korkana Cennette

du.

iki

derece vardr

O),

Duyurul-

Resul ullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah

Tel buyuruyor: zzetim hakk iin, bir kulda iki korku ve iki emniyet bulundurmam. Dnyada benden korkarsa, hirette onu emn
ederim. hiret hususunda emin ise korkuturum ( 2 ). Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellemJ buyurdu: Allah Tel'dan korkandan her ey korkar. Allah'tan korkmayan, her eyle korkuturlar
3
( ).
Yine buyurdu: Sizin en akllnz, Allah'tan ok korkannz-

dr 4 ). Yine buyurdu: Sinein ba kadar gznden yzne ya

akan kimsenin yzn Cehennem atei yakmaz ( 5 ). Yine buyurdu:
Allah korkusundan kulun tyleri kalkarsa ve bu korkuyu dnrse, aatan yaprak dklr gibi gnahlar dklr ( 8 ). Yine
buyurdu: Allah korkusundan alayan, memeden kan st memeye girmeyince. Cehenneme girmez D.
(

ie

(radyallah anh) der ki: Mustafa'ya (sallllah aleyhi

ve sellem), mmetinden, Cennete hesabsz kimse girecek midir?,
dedim. Evet girecektir, gnahn dnp, alayanlar ( 8 ), buyurdu. Yine buyurdu: Allah Tel katnda, Allah korkusundan akan
gzyandan ve Allah yoluna akan kandan sevgili damla yoktur (*).
Yine buyurdu: Yedi snf kimse Ar'n glgesinde bulunur. Bunlardan biri yalnz iken Allah Tel'y hatrlayp, gznden ya akan
kimsedir ( 10 ).
Reslullah'n yannda idik.
Bize nasihat ediyordu. Kalbler daralyor, gzler ya doluyordu. Sonbenimle konumaya balad ve dnya
ra evime geldim.
szleri konutuk.
Hatrma Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) szleri geldi. Alayarak
ktm. Feryat ediyor ve Ah!
Hanzala mnafk oldu, diyordum. Eb Bekir'e (radyallah anh)
rastladm. Mnafk olmadn, dedi.
Reslullah'n (aleyhisselm)
huzuruna gittim ve Hanzala mnfk oldu, dedim. Hanzala asl
mnafk olmad, buyurdu. Bu hlimi ona anlattm. Buyurdu ki:
Eer Hanzala, yanmzda olduu^ gibi kalsayd, gklerdeki' melekler, yollarda ve evde sizinle musafaha ederdi. Lkin ey Hanzala!

Hanzala (radyallah anh) der

ki:

Hanmm

dar

Her zamann

bir hli

vardr

(").

Havfn korkunun! zerimde galib olduu bir gnm olmad ki, o gn kalbime hikmet ve
ibretten bir pencere almam olsun. Yahya ibn Muz (rahmetullahi aleyh) buyurur: M'minin gnah; korku, ceza ve rahmet miibl (rahmetullahi aleyh) buyurur:

(1)

55

Rahmn:

46.

(5), (6). (7). (8). (9),

(10). (11)

(2),

IV/142.

(3), (4)

IV/141.

HAVF VE REA

651

arasnda, iki aslan arasnda kalm tilki gibidir*. Yine buyurdu:

-Zavall insan, Cehennemden fakirlik gibi korksayd, Cennete gi-

di

Kyamette kim daha emindir?, dediklerinde,

Bugn daha ok korkandr, buyurdu. Bir kimse Hasan- Basri'yo

rerdil.

Bizi,

beti

Kendisine,

kalblerimizi paralayacak ekilde korkutanlarn meclisi, soh-

Bugn sizi korkutup yarn

bugn emin edip, yarn korkuya d-

hakknda ne buyurursunuz?

emin edenlerin

ren

sohbetini; sizi

dedi,

ve byleleri ile sohbet ediniz, buyurdu. Eb Sleyman- Darni (rahmetullahi aleyh) buyurur:

kimselerin sohbetinden

iyi biliniz

Korku olmayan kalblerden, harAb olmayan bulunmamtr.

Aie

Reslullah'a
(sailllah
Iradyallah anh) buyurdu:
aleyhi ve sellem) Kur'n- Kerim'de, Yaparlar ve korkarlar, buyurulmas ne iindir? Hrszlk ve zina mdr? dedim. Hayr, namaz
klarlar, oru tutarlar, zekt verirler ve kabul olmad diye korkarzalar demektir 0), buyurdu. Muhammed ibn Mnkedir
man, vcudunu gzya ile siler ve Duydum ki gzya deen yeri
Cehennem atei yakmaz, derdi. Sddik (radyallah anh) buyurur:

alad

Alaynz,

alayamazsanz,

kendinizi zorla

alatnz.

K'b'lalayp gzya-

Ahbr buyurur: Allah Tel'ya yemin ederim ki,

yzme akmasn, da kadar altn sadaka vermekten ok severim. Abdurrahman ibn mer (radyallah anh) buyurur: Allah
korkusundan bir damla gzyan, bin altn sadaka vermekten ok

mm

severim.

HAVFIN KORKUNUN
I

HAKKAT

kalb hllerinden bir hldir. Kalbde meydana gelen

uzaklk ateidir. Bunun da bir sebebi ve neticesi vardr. Sebebi ilim
ve marifettir. Ahiret ilerinin tehlikesini ve kendi helkinin sebeplerini hazr ve kuvvetli grrse bu ate elbette can evinde meydana
gelir. Bu da, iki marifetten doar.
Bil ki, havf,

ayblarn, gnahlarn, tatteki kusurlave kt ahlklarn hakkyla grr. Btn bu kusurlar yann-

/Birinci marifet, kendi

rn

da Allah Tel'nn kendisine verdii

nimetleri de grr. Byle olan

kimse, padiahn nimet ve iltifatlarna kavuup, harem ve hazinesine hyanet eden kimseye benzer. Sonra aniden padiahn.^onun bu

hyanetlerini grdn anlar. Ve bilir ki padiah ok gayyur, intikam alc ve korkusuzdur. Kendisi iin padiahn yannda iltimas
edeni
ve ona yaklamak iin bir sebep bulunmadn bizararn, ktln grnce, kalbine bir ate der.
lir.

olmadn
Yaptnn
(I)' 23

M'minn:

60.

KMYA- Yi SAADET
sfatndan dolay deil, korkusuzluu ve kudreti
olmas sebebiyle, O ndan korkar. Tpk aslann penesine dm
bir kimsenin korkmas gibidir.
Gnahndan, kabahatinden dolay
korkmaz, fakat aslann sfatnn, yaratl icab kendisini helk edeceini bilir. Byle korku, daha olgun ve faziletlidir. Allah Tel'nn sfatlarn bilen, O'nun Cellini, bykln, kudretini ve hkimiyetini anlayan, btn lemi helk edip ebedi Cehennemde bulundursa mlknden hibir ey eksilmeyeceini, incelik ve efkat
dediklerinin hakikatte ztndan mnezzeh olduunu dnen elbette korkar. Byle korku, kendilerinin gnahsz olduklarn bildikleri hlde, peygamberlerin korkusudur. Allah Tel'y daha ok tanyan O'ndan daha ok korkar.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bunun iin, En rifiniz benim, en ok korkannz da benim O, buyurdu. Ve yine bunun iin Allah Tel Allah'tan ancak lim kullar korkar ( 2 ),
buyurdu. Daha cahil olan, daha emin olur. Dvud aleyhisselma vaikinci mrifet,

hiy geldi ^ki: Ey Dvud! Benden,

kork. Havfm sebebi budur.

kkremi aslandan korkar

gibi

Neticesi kalbde, bedende ve azlardadr. Kalbdeki neticesi, dn-

ya arzularn sofcuk karlamak ve ona rabet etmeyi gidermektir.

Zira bir kimsenin

can

bir

kadn veya

yemek istese, o esnada

sultann zindanna dse onbir

aslann penesine veya iddetli bir

da/, bu arzularna rabet kalmaz. Belki kalbi korku iinde hud' ve
3
huu da olup daima hlini murakabe ve muhasebe eder ve ne oladnr. Kendisinde ne kin, ne hased, ne ktlk, ne dnya
ve ne de gaflet kalr. Korkunun bedendeki neticesi, krklk, zayflk ve sararp solmaktr. Azlardaki neticesi, gnahlardan temizlenmek ve tatte edebli olmaktr.
bir

can

nir.

Korkunun dereceleri oktur. ^Arzulardan men ediyorsa iffet deHaramlardan men ediyorsa ver' denir. phelilerden veya ha-

ram korkusuyla

men ediyorsa takv denir. Allah'a yakher eyden men ediyorsa, sdk denir. By-

helllerden

latranlarn gayrisi olan

le kimseye sddk denir. ffet ve ver', takvnn ve hepsi sdkn altnda kalr. Havf da Ikorkul hakikatte budur. Ama gzya aktan ve
ve I kuvvete ll billhi'l-aliyyi'l-azlm, deyip
olan kimseye, kadn gibi yumuak kalbli denir. Bu. kor-

silen ve, L havle

kalbi gafil

ku olmaz. nk bir eyden korkan kimse, ondan kaar. Bir kimse

eteinde bir ey saklar. Bunun ylan olduunu bilirse, L havle ve
l

yetinmez, belki ylan atar. Znnn-i MsAllah'tan korkan kul kimdir? dediklerinde, Kendini hasta

kuvvete

ri'ye

ill billh ile

grp lm korkusuyla btn isteklerinden kaandr, buyurdu.

(!)

IV/135.

(2)

35

Ftr:

28.

HAVF VB RECA

053

HAVFIN DERECELER
Havln

derecesi vardr: Zayf, kuvvetli ve mutedil. Beenileni mutedil lortaJ olandr. Zayf kadnlar gibi ince kalbli olmak,
kuvvetlisi de midsizlie kaplmak olup, hasta olma, kendini bilememe ve hatt lm ihtimali olabilir. kisi de ktdr. nk korkunun, kendi nefsinde bir kemli, olgunluu yoktur. Tevhid, mrlfet ve muhabbet gibi deildir. Bu sebeptendir ki, Allah Tel'nn
bir sfat olamamtr. Zira havf (korku J cahillk^ve cizlik olmadan olmaz. Cahillik ve cizlik olmasa, sonu mehul olmaz ve tehlikeden saknmak acz ve korku olmaz. Lkin havfn, gafillerin hline
izafetle bir kemli vardr. Zira onlar iin, ocuklar okuturken veya
hayvan yolda srerken dvmek ve kamlamak gibidir. Okar gibi
vurulursa ne ocuk ders alr, ne hayvan yola gider. Kuvvetli dvlrse hayvan da, ocuk da sakatlanabilir. Dol ay isiyle bunlar noksanlk olur. ikisi arasnda olmas gerekmektedir. Gnahlardan^ sakndracak, tatleri yaptracak hlde olmaldr. lim olann havf
da o derece mutedil olur. nk, ifrta varnca, rec lmid) sebeplerini dnmeye balar. Zayf olunca da iin tehlikesini dnr.
Korkmad hlde kendine lim diyen, ilim elde etmemi, boa za-

man harcamtr. Tpk arlarda

dolaan, kendine hikmet sahibi

diyen ve hikmetten hi haberi olmayan falclar gibi. nk btn
mrifetlerin ba, kendini ve Allah Tel'y tanmaktr. Kendini
aybl ve kusurlu, Allah Tel'y ise, Cell, Azamet ve Hkimiyet
sahibi olarak bilmektir. Kendini ve Allah Tel'y byle bilmek-

baka

ten korkudan

bir

ey domaz.

Bunun iin Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem),

min balangc, Allah Tel'y Cebbr ve Kahhr bilmek; sonu
kula

yakr

ise,

ekilde ilerini O'na brakmaktr, buyurdu.

Bil ki sen, hibir

bilip

l-

ey

de korkmayan kimse

deilsin ve senin bir eyin yoktur. Bunu

olabilir

mi?

>\

HAVFIN
Havf (korku 1,

ETLER

zarar grmekten doar. Herkes kendine gre bir tehlike ile karlar. Bazsnn gznn nne Cehennem gelir, korkusu ondan olur. Bazsnn ise Cehenneme gtren
yol gznn nne gelir. Tevbe etmeden leceinden, yahut yeniden
gnaha deceinden, yahut kalbi kararacandan, gaflete deceinden yahut detler kendisini gnah ilemeye srkleyeceinden,
yahut nimetin okluu sebebi ile zevke dalp hireti unutacandan,
yahut kyamet gn kendisine iddetli muamele edileceinden, yatehlike ve

KMYA-YI SAADET

654

hut btn kusur ve kabahatlerini ortaya dkeceklerinden, kendisini

rezil ve rsv edeceklerinden korkar. Veya hatrna gelen bir eyin
Allah Tel tarafndan grldnden ve beenilen bir i olmadndan korkar. Herbirinin faydas, korktuu ile megul olmaya gdrecek detlerden korkan, o
trmesidir. Kendisini gnahlara
adetleri yapmaktan saknr. Allah Tel'nn, kalbindekini bilmer
sinden korkan, kalbini temiz tutar. Dierleri de byledir. Korkanlar
zerindeki en byk korku, ounlukla, son nefeste imanla gidip
gitmemek korkusudur. Bundan daha byk korku, ezele ait korkudur. Acaba ezelde, sadetine mi, ekvetine mi hkmolunmutur?
nk son. nce olann neticesidir. Asl olan ezeldir, nce olandr.
j

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) minberde iken buyurdu: Allah Tel'nn bir kitab vardr. Cennetlik olanlarn adlar
ondadr. Sonra sa kolunu kaldrp, Dier bir kitab daha vardr.

Cehennemlik olanlarn isimleri, almetleri ve nesebleri ondadr.

Sol kolunu kaldrp, Bunlarn iindekiler artmaz ve azalmaz, buCennetlik bir kimse, Cehennemlik olantt
yurdu. Yine buyurdu:
yaptn yapar, hatt herkes bu da onlardandr, der. Sonra Allah
Tel lmeden nce onu, bir saat bile olsa o yoldan dndrr ve
sadet yoluna getirir. Yine buyurdu: ncelerin ncesindeki kaz-i
olan siddir Ikurtulmuturl. aki olan da, ezeldeki kazda iri olandr-. Bu sebepten, sonras iin korkarlar.

ilh'de. sad

Demek

ki,

basiret sahiplerinin korkusu

bu

sebeple, akbetleri-

olacandandr. Bu en ykseidir. Tpk Allah Tel'dan Cell sfat sebebiyle korkmann; kendi gnahndan tr korkmaktan stn olmas gibidir. nk o korku hi gitmez. Gnah sebebi
ile Allah'tan korkan, gnah ilemekten vaz geince niin Allah'tan
nin ne

korkaym

diyebilir!

Velhsl Reslullah aleyhissaltu vesselm yaratlmadan nce

en yksek makama ykselten ve Eb Cehil'i de yine yaratlmadan
nce ve hi gnah ilemedii hlde yerin dibine batran elbette Allah Tel'dr. Bylece Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) en
yksek derecede, Eb Cehil ise en
derecede yer almlardr.
Hak Tel byle dilemitir. Allah'a itat eden kimse Allah Tel'nn onda yaratt cz' irde, ihtiyar ile ve verdii kuvvetle itaat
eder. syan eden de Allah Tel'nn onda yaratt^ cz' i irade^ve
kuvvet sebebiyle isyan^fider. Kulun itaati ve isyan, saidlik ve akilii Allah'n kazsna rcidir. Muhakkak ki Hlk Tel diledii gibi takdir ve istedii gibi hkmeder. Akl banda olan her kul kendisi hakkndaki ezeli kaz ve kader hkmnn ne olduunu dnerek korkuyla titrer. nsan bu. korkuyla emrolunmutur.
Onun ardnda aklanmas ciz ve mmkn olmayan kaderin srr

aa

HAVF VE RECA
*

Bunun iin Dvud aleyhisselma Benden kkremi aslandan korktuun gibi kork, buyurdu. nk aslan ldrrse, seni bir kabahatinden dolay ldrmez, aslandaki ftrat yle hkmezavalllndan deil,
der. Seni ldrmezse, acmasndan ve senin
sana kymet vermediindendir. Allah Tel'y byle dnenin
korkudan uzak olmas mmkn deildir.
yatar P),

S-

HTME

IKT AKIBET

ou

akbetinin kt olmasndan korkmulardr

kalbi deiebilir, lm zaman mthi bir zamandr.
O vakitte kalbin neye karar klaca bilinemez. Hatt riflerden biri yle der: Bir kimsenin elli sene tevhid zere olduunu bilsem,
yanmdan bir duvarn arkasna gitmek kadar uzaklasa, tevhid zere olduuna hidlik edemem! nk kalb hli deiebilir ve neye
dndn bilemem.. Bir bakas da der ki: Evin kapsnda ehid
olmay m, yoksa odann kapsnda Mslman olarak lmeyi] mi seversin deseler, odann kapsnda lmeyi isterim. nk evin kapsna kncaya kadar slm zere kalacam bilemem. Eb'd -Derd
(radyallah anh) yemin etti ki: Hi kimse, imann lm zamannda geri- alnmayacana emin olamaz. Sehl-i Tsteri buyuruyor ki:
Sddiklar her nefeste s-i htimeden korkarlar. Sfyn- Sevri x
(rahmetullahi aleyh) lm zamannda inledi ve alad. Allah Tel'nn afvmm senin gnahndan byk olduunu bilmez misin?
dediler. Tevhid zere limanlal gideceimi bilsem,
dalar kadar
gnahm olsa yine korkmam, buyurdu. Byklerden biri vasiyet
eyledi ve elinde olan eyi bir kimseye verdi ve Tevhid zere limanlal lmenin nian yle yledir. O nianlan grnce, bu para ile.
eker ve badem ii satn al ve ehirdeki ocuklara dat ve bugn
filnn sevin gn, sadete erdii gndr de. Eer bunu grmezsen, insanlara syle, namazm klmasnlar, benimle megul olmasnlar. Hi olmazsa ldkten sonra mrl olmayaym, dedi.

Korkanlarn

nk insann

Mrid, gnaha dmekten korkar,

rif ise kfre dmekten korkar. Eb Zer (radyallah anh) buyurur: Mescide gittiim zaman yolda, belimde znnr grr, beni
kiliseye ^gtreceklerinden korkarm. Mescide girinceye kadar, gnde be defa byle olurum.
Sehl-i Tsteri

buyurur

sa aleyhisselm

ki:

gnahtan korkarsnz; biz

peygamberler kfrden korkarz, buyurdu. Peygamberlerden biri,

mm

havrilerine,

Siz

Gazl, tikadda mezheb mmlanmz olan Mtridf ve Es'ar'ye

Kaz ve Kader mevzuunda bu ki immn arasndaki ufak ayrlk Tam lmihl kitabnn Kaz -Kader ksmnda gayet gzel anlatlmtr.

(1)

uyar.

KMYA-YI SAADET

ese

alk, susuzluk, elbisesizlik ve daha birok skntlara mbtel oldu.

Senelerce srd. Nihayet Allah Tel'ya inleyerek yalvard. Allah Tel. Kalbini kfrden koruyorum, buna raz olmyorsun da,
istiyorsun? buyurdu. Y Rabbi, tevbe ettim, raz
hl dnyay
oldum, deyip dnyalk istedii iin bana toprak sat.

S-i hatimenin iaretlerinden biri nifaktr, j Bunun iin Ashbkirm (aleyhimrrdvn) kendileri iin daima nifaktan, korkarlard.

Hasan- Basri (rahmetullahi aleyh) buyurur: Bende nifak olmadbilseydim, bunu yeryznde olan her eyden daha ok ^sever-

dim. Yine buyurdu: iin

da,

kalbin dile

uymamas

nifaktandr.

FASIL
S-

HATMENN
Z

SEBEPLER
zamannda imann alnBunun ok sebepleri vardr.

Herkesin korktuu s-i hatime, lm

mas

demektir. Yni imansz gitmektir.

Bunun ilmi rtldr. Fakat bu kitapta sylenebilecek kadar
beptendir:

iki se-

kimsenin btl bir bidate itikad etmesi ve mrn bu

itikad zere geirmesidir. Bunun hat olabileceini dnmez. lm
yaklanca, i aa vurulur^Hatt hats kendine gsterilir. Bu se'beple, sahip olduu dier itikadlarda da
k itikadna itimad kalmaz ve phe 2
sahibi iindir. Ver* ve zhd sahibi olsa da, kelm ve delil yolunu
tutan da byledir. Derin dnmeyenler ve doru yolda olup
Kur'n- Kerim'de ve hadis-i eriflerde bildirildii zere eriatin zhirine inananlar, bundan Ison nefeste imansz gitmekten emindirbuyurdu:
ler. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
Cennettekilerin
htiyar kadnlarn dini gibi, dininiz olsun. Ve,
ou derin dnmeyenlerdir, buyurdu. Din bykleri bunun iin.
Kelmdan, mnazaradan ve ilerin hakikatini incelemekten men
etmilerdir. nk herkesin buna gc yetmeyeceini ve bid'ate dBiri: Bir

eceklerini bilmilerdir.
sebep: Aslnda imann zayf olmas. Dnya arzu ve ehgrnce, kt dnce artar,
vetlerinin kendisine byle
ocuunu az seven bir babann, ocuo az sevgi de kalmaz.
undan ok sevdii bir eyi bu ocua alrsa, ocuuna dman ol-

Dier

yapldn
Tpk

de kalmaz. Bunun iin ekalkhidlik mertebesi byktr. nk o anda dnya gznden

Allah sevgisi kalbini kaplam, gnl lmeye hazrlanmtr.
Byle bir zamanda gelen lm byk bir kazantr. Zira byle, bir
hl abuk deiir, kalb her zaman o gzel hlde kalmaz. O hlde

mas

m,

gibi olup eskiden olan o az sevgisi

HAVF VE REA

57

kalbinde Allah Teala'nn -Sevgisi her eyden kuvvetli olan bu sevgi, kendini btn varl ile dnyaya vermekten men eder.
O bu
tehlikeden daha emin olur. lm zaman gelince, sevgiliyi grmek
zamannn geldiini bilir, lm hakir grmez. Allah sevgisi daha

da

artar,

dnya

sevgisi

bsbtn yok

olur. Bu, hsn-i

htime liman-

Bu

tehlikeden uzak olmak isteyen, bid'atten uzak olmald. Kur'n- Kerim'de ve hadis-i eriflerde olanlara

la gitme J nin almetidir.

inanr, anladn kabul eder, anlamad iin dorudur der ve hepsine innr. Allah sevgisinin kendini kaplamasna, dnya sevgisinin
azalmasna urar. Bu da ancak, eriatin hududunu gzetmekle
olur. Bylece dnya kendisine
gelir ve ondan kaar. Buna mu-

aa

arkadalk

eder.

Demek

ki,

dnya

sevgisi galib olunca tehlike

ba-

lam

demektir. Nitekim Kur'n- Kerim'de, Ey Muhammed, de ki,

Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, kabileniz, elinize geirdiiniz mallar, kesad gelmesinden korktuunuz bir ticaret
ve hounuza gitmekte olan meskenler size Allah'dan, O'nun peygamberlerinden ve O'nun yolundaki bir cihddan daha sevgili ise,
artk Allah'n emri gelinceye kadar bekleyedursun. Allah f klar
gruhunu hidyete erdirmez Pl, Duyurulmutur.
X

HAVFIN ELDE EDLMES

Bil ki, din

makamlarnn

yakin ve marifettir. Marifetten korku; korkudan zhd, sabr, tevbe, sdk, ihls, zikre ve fikre
devam doar. Bundan da ns ve muhabbet hsl olur. Muhabbet
makam, makamlarn sonudur. Rza, tefviz Iher ii Allah'a brakma ve evk zaten muhabete baldrlar. Demek ki, kendini ve Rab3
bini bilmek demek olan mrifet ve yaklnden sonraki Kimy-y Saftdet havftr fkorkudurl. Ondan sonra olanlar, onsuz olmazlar. Bu
havf korku yolla elde edilir:
birincisi

lim

ve marifetle. Kendini ve Allah Tel'y bilen zaruri

olarak korkar. nk aslann penesine den ve aslan tanyann
bir tedbiri ve aresi olmaz. Ancak elinden korku gelir. Hatt olduu
gibi korku olur. Allah Tel'nm keml zere Cell ve Kudret' sahibi olduunu ve hi kimseye muhta olmadn; kendinin ise ciz
ve zavall olduunu bilen, hakikatte aslarm penesinde olduunu
1

(1)

Tevbe:

24.

Kimy-y Sadet

- F.

42

KMYAYI SAADET

858

henneme gitmesini
takdirinde bir

takdir ettiinin de

deime olmayacan

Cehenneme gireceini ve bu

bilen,

phesiz korkar.

Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

Msa aleyhisselm, Adem aleyhsselma delil gsterdi. Adem de
Musa'ya (aleyhisselm) delil gsterdi. Msa (aleyhisselm) dedi ki
Allah Tel seni Cennete koydu, sana yle nimetler verdi, niin
szn tutmadn da. kendini ve bizi tehlikede braktn? dem (aleyhsselm) cevabnda! O i ezelde bana yazlm idi. O'nun hkmne
aykr i yapamazdm, deyip, Musa'nn (aleyhisselm) sz Adem'in
(aleyhisselm) elinde kesildi ve cevap vermedi

0).

ok olan fdaha ok tanyan daha ok korkar. Haberde geldi ki. Cebrail ve Reslullah (aleyhisselm) alyordu. Sizi emin ettiim hlde neden alyorsunuz?-, diye vahiy geldi. -Y Rabbi, senin mekrinden emin deiliz-, dediler. Byle olunuz-, buyurdu. Bu. onlarn
marifetlerinin olduunu gsterir. Acaba bize siz eminsiniz sz im1

m?

Belki bunun altnda bir sr vardr ki, biz bunu anlayamayz, dediler. Bedir gnnde, balangta Mslmanlar zayf
idiler. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) korktu ve Y Rabbi,
eer bu Mslmanlar lrsc yeryznde sana tapan kimse kalmaz, dedi. Sddk (radyallah anh), Allah'a niye and veriyorsusize yardm edeceini va'detti. Elbette o va'dini yerine getinuz.
tihan olmaz

dedi.

rir,

Sddik'n bu yamandaki makam, kerem ederek

va'dini

Reslullah'n
(sallllah
yerine getireceine itimad makam idi.
aleyhi ve sellem) makam ise, mekr-i ilhiden korkmak makam
idi. Bu, ondan yksektir. nk Allah Tel'nm ilerindeki srlan,
mlkn tedbirindeki vesileleri ve O'nun takdirinin esasn kimsenin

anlayamayacan

biliyordu.

Marifetten ciz olunca, korkularnn kendine gemesi iin,

havf korku Rahipleri ile sohbet etmektir. Gafil olanlardan uzak olmaldr. Taklid eklinde de olsa, bundan korku ele geer. ocuun
ylandan korkmas, babasnn, ylan grd zaman kamas, yla2

babas kat iin kendinin de korkup kahavfndan daha zayftr. Zira ocuk bir sihirbazn ylan eliyle tuttuunu birka defa grrse taklidi olarak
korktuu gibi. bundan grd iin yine taklidi olarak ondan

nn sfatn bilmese de
mas gibidir. Bu. rifin

uzak olmaldrlar. Bilhassa kendini lim gsterenlerden ok kamahdr.

(1)

IV/146.

HAVF VE RE

Byle sohbet edecek insanlar bulamazsa

3
zira bu zamanda ok azaldlar
onlarn hllerini dinlemeli, kitaplarn okumaldr. Bu sebeple peygamberlerden ve evliyadan havf hakknda baz
hikyeler anlatalm. Bylece biraz akl olanlar, onlarn, insanlarn
en arifleri ve aklllar olduunu ve nasl korktuklarn, bakalarnn
ise daha ok korkmas gerektiini bilirler.

PEYGAMBERLERN VE MELEKLERN HKYELER

blis mel'n olduu zaman, Cebril ve Mikil daima a
d. Allah Tel ^onlara vahiy gnderdi ve Niin alyorsunuz?,
buyurdu. Mekrinden emin deiliz, dediler. Byle olmak gerek,
emin olmamal, buyurdu. Muhammed ibn Mnkedir der ki: Cehennem yaratld zaman, btn melekler alamaya balad. nsanlar yaratlnca,

alamay

kestiler.

Cehennemin

kendileri iin yaratlanladlar. Reslullah (sallliah aleyhi ve sellem) buyurdu: Cebril aleyhisselm bana her geldii zaman, Allah korku-

madn

sundan

grrdm. Enes (radyallah anh) der ki: Reslullah (aleyhisselm) buyurdu: Cebrail'e, Mikil'in (aleyhisselm)
hi gldn grmedim. Sebebi nedir? diye sordum. Cehennem
yaratlandan beri hi glmedi dedi. brahim aleyhisselm namaza
durduu vakit, kalbinin comas, kaynamas, iki mil uzaktan duyutitriyor

luyordu.
hisselm

mam
ban

Mchid (rahmetullahi aleyh) der

secdeye koyup, krk gn
byd. Y Dvud, niin alyorsun?

ki:

vud

aley-

yerde otlar
mek vereyim, elbisen yoksa, elbise gndereyim, diye bir ses
Hazin bir sesle inledi. Nefesinin atei oradaki otlar yakt. Sonra
Allah Tel tevbesini kabul etti. Y Rabbi, kusurumu elime yaz
da, unutmayaym, dedi. Dus kabul edildi. Elini yemeye ve imeye
uzatmazd ki, nce o kusuru grmesin ve alamasn. Bazan kendisine bardakla su verirlerdi. Bardak tam dolu olmazd. Gzyalar
ile dolard. Anlatrlar ki, Dvud aleyhisselm o kadar alad ki, takati kalmad ve Y Rabbi, alamama
merhamet etmez misin?,

Vahiy geldi ki: Alamaya ait szler sylersin, kusurunu unuttun mu?. Y Rabbi, nasl unuturum, kusurumdan nce Zebr
okuduum vakit, akan sular durur, kular bama toplanr, dalardaki vahi hayvanlar mihrabm, etrafm sarard. Bugn bunlardan hi birisi olmuyor. Y Rabbi, bu ne byk korku, ne mdhi itir, dedi. Allah Tel buyurdu ki: O tattaki risten, bu ise kusurun korkusundandr. Ey Dvud! Adem benim kulum idi. Onu kudret elim ile yarattm. Ona kendi ruhumdan fledim. Meleklerin ona
secde etmesini emrettim. Ona keramet hil'atn verdim. Vakar tcdedi.

KMYA-Yl SAADET

660

bana

koydum. Yalnzlndan yaknd, Havva'y yarattm. kisini de Cennete koydum. Bir kusur iledi. Mahcub ve plak huzurumdan uzakiatrdm. Ey Davudi Dinle, doru dinle! Bana tat ettin, istediini verdim. Kusur ettin, mhlet verdim. imdi btn bunlarla bana geldin, kabul ettim.

Yahya
kusuru

ibn

Eb

iin sesli

Kesr der ki: Bildirdiler ki, Dvud aleyhisselm

alamak istedii zaman, yedi gn bir ey yemezdi,

hanmlarnn yanna

gitmezdi. Sonra sahraya kt. Olu Sleyman

aleyhisselma, Dvud'un (aleyhisselm) alamasn duymak iste-

yen mahlkatn toplanmas iin, seslenmesini syledi. nsanlar ehirlerden, kular yuvalarndan, vahi hayvanlar llerden, dalardan oraya gelmeye baladlar. Dvud aleyhisselm, Allah Tel'ya
sen ederek, O her eyden mnezzehtir diyerek, balad. Btn
mahlkat feryd eylediler. Sonra Cennet ve Cehennemi anlatmaya
balad. Sonra kendi kusurunu syledi. yle oldu ki, orada toplananlarn bir ksm dp can verdiler. O zaman Sleyman aleyhisselm baucunda duruyordu. Ey babam, artk yetiir. ok kiiler helk oldu, dedi ve llerin kaldrlmas iin seslendi. Herkes kendi
lsn kaldrd. Bir gn huzurunda krkbin kii vard. Krkbin kiinin otuzbini lmt. ki cariyesi vard. Vazifeleri, korku zamannda kendisini tutmak ve azalarnn .birbirinden ayrlmamas iin
onu korumakt. Yahya ibn Zekeriyya (aleyhimesselm) Beytl-Mukaddes'te ibdet ederdi. ocuk idi. ocuklar kendisini oyuna ardklar zaman, Beni oyun iin yaratmadlar, derdi. Onbe yana
gelince, insanlar arasndan kp, sahraya gitti. Bir gn babas arkasndan gitti. Olunu, ayaklarn suya sokmu, susuzluktan lecekmi gibi bir hlde Y Rabbi, izzetine yemin ederim ki, Senin
katnda yerimin neresi olduu bilmezsem, su imem, derken grd. O kadar alard ki, yznde et kalmam idi. Dizleri' dardan
anlalyordu. nsanlar grmesin diye yzne deri paras .balard.
Peygamberlerin hikyelerinde bu gibi hller oktur.

SAHABE VE SELEFN HKYELER

Sddik- Ekber (radyallah anh) o bykl ile bir ku grd zaman Keke ku olsaydm, derdi. Eb Zer (radyallah anh),

Keke bir aa olsaydm, dedi. Hazret-i Aie (radyallah anh),

Keke adm ve sanm olmasayd, dedi. Hazret-i mer (radyallah anh) bazan, Kur'n- Kerim'den

bir yet

duyduu zaman der,

kendinden geerdi. Hasta olurdu. nsanlar k gn gemi olsun demeye giderlerdi. Yznde, alamann te'siriyle iki siyah izgi vard. Keke mer'i anas dourmasayd derdi. Bir defa bir kapnn
yanndan geiyordu. Bir kimse namazda Kur'n- Kerim okuyordu.

HAVF VB REA

ee

Muhakkak ki Rabblnin azb olacaktr. (>). yet i kerimesine gelmiti. Bunu duyunca, hayvandan dt. Bu mnya dayanamad.
Kendisini eve gtrdler. Bir ay hasta yatt. Kimse hastalnn se-

ald

bebini anlayamad. Ali ibn Hseyin Zeynelbidin, abdest

zaman, yznn rengi sararrd. Sana ne oldu?, dediklerinde, Ki,

min huzuruna

kacam

biliyor

musunuz?, derdi. Mnevver

bn

Muhrebe, Kur'n- Kerim okumaya dayanamazd. Bir gn tanmabir kimse, Hatrla o gn, ki, mttekilerl binekler zerinde
Cennette bulundururuz, mcrimleri susuz olarak Cehennem ateini
tatmaya gndeririz^ 2 ), yet-i kerimesini okuyordu. Ben mtteklcrden deil, mcrimlerdenim-, deyip, Bu yeti bir daha oku, dedi. Bir daha okudu. Feryad etti ve can verdi. Htem-i sem der ki:
Gzel, ssl yerlere aldanma. Cennetten daha iyi yer yoktur. Adem
aleyhisselmn ne grdn biliyor musun? ok ibdet ediyorum
diye vnme. blis'in ne grdn biliyor musun? Binlerce sene
ibadet etti. lminin okluuna gvenme. Bel am Baur, ilimde o derecede idi ki, Ism^Azam' bilirdi. Hakknda ise Onun gibiler kpek gibidir ( 3 ), buyuruldu. yi dostlara gvenme. Reslullah'n
(sallllah aleyhi ve sellem) akrabas, yaknlar, onu ok grdler,
onun sohbetinde bulundular ve fakat Mslman olmadlar.' Seriyy's-Sekt buyurur: Her gn birka defa burnuma bakar, yzm
karard
diye dnrm. At SOlemi, ok korkanlardan idi. Krk
sene glmedi. Gkyzne bakmad. Bir defa ge bakt ve korkusundan dt. Her gece birka defa kendini yoklar, insanlk eklinden kp
aratrrd. nsanlara ktlk ve bir bel gelse,
benim yzmden geliyor derdi. Ahmed ibn Han bel der ki: Korkudan bir kapnn bana almas iin du ettim. Kabul edildi. Korktum ve aklm yitireceimi .sandm. "Y Rabbi, dayanabileceim kadar ver", dedim. Sonra skunet buldum. Kullardan birini alarken
grdler. Niin alyorsun?, dediler. Kyamette insanlar suale ek-

kmadn

korkusundan alyorum, dedi. Hasan - Basr'ye bir

kimse, Naslsn?, dedi. nsanlarla beraber bir gemide bulunan ve
gemi paralanp deniz ortasnda herkesin bir tahta zerinde kald
kimsenin hli nasl olur?, buyurdu. ok korkun olur, dedi. te
benim hlim yledir, buyurdu. Yine buyurdu ki: Haberde geldi ki,
bir kimseyi bin sene sonra Cehennemden karrlar. Keke ben o
kimse olsaydm. Bunu son nefeste imansz gitmek ve ebedi Cehennemde kalmak korkusundan syledi. mer ibn Abdlaziz'in bir cariyesi vard. Bir gn uykudan kalknca Ey Emire'l-M'minin, tuhaf
bir rya grdm, dedi. Haydi anlat, buyurdu. yle anlatt: Cetikleri saatin

(1)

52

(3)

Tr:
A'rf:

7.

(2)

19

Meryem:

176.
*

85

86.

KMYA-YI SAADET

ee2

honnem alevlenmi, zerinde srat kurulmu,

halifeleri getirdiler.

Once. Abdlmelik ibn Mervan' grdm. Getirdiler. Ge-, dediler.

Geemedi, Cehenneme dt. Anlat-, buyurdu. Sonra seni getirdiler. Bunu syler sylemez mer ibn Abdlaziz bir feryad etti, kendinden geti ve dt. Cariye baryor ve Allah'a yemin ederim
ki, sen srat selmetle getin, diyordu. Cariye baryor, o ise dm, rpnyordu. Hasan Basri uzun yllar glmedi. Boynu vurulacak bir esir gibi dururdu. Bu ibadet ve gayret ile niin bylesin?
dediklerinde, Allah Tel'nn benden bir ey grp, beni dman
tutmayacandan ve istediini yap sana merhamet etmem demeyeceinden emin deilim-, buyurdu.

FASIL
HAVF MI STN, REC MI?
Bir kimse diyebilir ki, havf ve recnn fazileti hakknda haberler oktur. Bu ikisinden hangisi daha stndr ve hangisi galib olmaldr? Bil ki, havf ve rec iki il^ gibidir. l iin faziletli denmez, faydal denir. Sylediimiz havf ve rec, noksanlk sfatlann-

dandr. nsanin kemli Allah Tel'nn sevgisine gmlmektir. Zikri, btn varln kaplamaktr. Sonunu da, ncesini de dnmeneKtir. Belki ba2an gbrur, bazan da grmez. Fakat daima Allah
Tel'ya bakar. Havf ve recya yzn dnnce, bu bir perde olur.
Fakat byle hl pek ndir olur. O hlde lme yakn olanda recnn ok olmas lzmdr. nk bu, muhabbeti artrr.

Bu dnyadan gidenin Allah Tel'y sevici olmas lzmdr ki,

O'nu grmek, onun iin sadet olsun. nk btn lezzet mahbbu,
sevgiliyi ^ grmektir. Fakat dier zamanlarda, eer insan^ gaf illerden
ise, havfn galib olmas gerekir. nk onun iin recnn okluu
ldrc^zehirdir. Takv sahiplerinden ise ve hlleri gzel ise, havf
ve recnn mutedil leitl olmas lzmdr. Zira mncatta hlin temiz olmas muhabbettendir. Rec ise muhabbete sebep olur. Fakat
gnah ilerden, havf ok olmaldr. Hatt mubah ilerle urarken
bile
ibadet ehli olsa da havfm ok olmas lzmdr. Yoksa gnaha der. O hlde bunlar, faydas herkesin hline ve ahsna gre

deien

birer iltrlar.

Muhakkak

biri

stndr denmez.

DRDNC ASIL

FAKR veZHD
Din yolunun esas, Mslmanlk unvannda sylediimiz gibi
drt asl zeredir: Nefs, Allah Tel, dnya ve hiret. Bu drt eyin ikisinden kalarak dier ikisi aranr. Nefsinden yz evirerek
Allah Tel, dnyadan yz evirerek de hiret aranr. Sabr, kor-

ku ve tevbe hepsi bunun makamlardr. Dnya sevgisi helke gtrcdr. Bundan kurtulmann ilcn anlatmtk. Dnyay sevmemek, dnyadan kesilmek ise Mnciyt ksmndandr. imdi bunu
anlatacaz. Bu da fakr ve zhdden ibarettir. O hlde nce faziletini
ve hakikatini anlatalm.

\^

FAKRIN VE ZHDN

HAKKAT
\

olan ey, yannda ve elinde olmayana

denir. nsann en nce kendi varlna ihtiyac vardr. Sonra devamllna, sonra gdasna, malna ve daha birok eylere ihtiyac vardr. Halbuki bunlardan hibiri onun elinde deildir. O btn bunlara muhtatr. Gani (zengini, bakasna ihtiyac olmayandr. Bu
da, Allah Tel'dan bakas deildir. O'ndan baka insan, cin, medurmas
lek, eytan ve yaratlanlarn hepsinin varl ve varlkta
kendilerinden deildir. O hlde aslnda hepsi fakirdir. Bunun iin
Allah Tel, thtlyasz olan Allah'tr, siz hepiniz fakirsiniz 0),
buyurdu, tsa (aleyhisselm) fakr byle trif eyledi ve Ben amellerimin rehiniyim. Amellerimin, ilerimin anahtar bakasnn elindedir. Benden daha fakir olan kim vardr?, buyurdu. Belki Allah
Tel bunu beyan iin thtlyasz olan, dilerse hepsini helftk eder
Fakir; kendisine

lzm

buyurdu. O hlde, btn mahlkat

fakirdir. Fakat fakr kelimesi tasavvufculann dilinde, kendini bu
sfatta gren, kendisini bu hl kaplayan, bu dnyada ve hfrette,
ne yaratlmakta, ne de varlkta durmakta elinde bir ey olmadn
yakinen bilenler iin kullanlr. Fakat ahmaklardan bir gruhun
ve bir

baka kavim

Fakir, hi tat

(1)

47

yaratr

),

etmedii zaman fakir

Muhammed:

38.

(2)

olur.

nk

En'm:

13*.

tat edince, se-

KMYA YI

684

SAADET

vabm

kendisi iin grr, bylece bir eyi olur ve fakir olmaz-, demeleri zndklk ve ibahelik (kfirlik) tohumudur. Bunu onlarn
kalbine eytan sokmutur. Zekilik ^dvasnda bulunanlar eytan

bylece yoldan karr. Kty yaldzl sze bryp, ahmaklar

kandrr, o da bunu zekilik ve aklllk zanneder. Bu, bir kimsenin,
Rabbi olann her eyi vardr, Rabbinden de ayrlmaldr ki, fakir olsun demesine benzer. Bilkis fakir tat eden kimsedir. Nitekim sa
aleyhisselm buyurur: Tat da benden deildir 3ve benim elimde
hibir ey yoktur. Ben bu ie verilmiim. Velhsl, mutasavvflarn
fakrn mns hakknda syledikleri bu mevzuda maksadmz deildir. Her eyde insann fakrnn beyan da deildir. Biz mal, para
bakmndan fakr anlatacaz. nsann muhta olduu binlerce eyden dolay fakir addedildiklerinden biri olan mal beyan edeceiz.
hlde insann elinde mal bulunmamas, ya isteyerek ondan el ekmesi, yahut elde edememesi sebebiyledir.

ekmise, Zhd denir. Elde edemiyorsa, fakr denir. Fakirin

hli vardr. Birincisi, mal olmamas, fakat elinden geldii kadar
istemesidir. Buna haris fakir denir. kincisi, ne ister, ne de verilince
reddeder. Verilirse alr, vermezlerse kanaat eder. Buna kanaat sahibi fakir denir. ncs, istemez ye verirlerse de almaz, almay
kt grr. Buna zhid derler. Biz nce fakrn, sonra zhdn faziElini

nk

letini bildireceiz.

mamas

da

insan mala haris olsa da,

maln

bulun-

bir fazilettir.

FAKRLN

FAZLET

Allah Tel, Lii-fukaril-muhacirne (), yet i kerimesinde fakirlii, hicretten nce buyuruyor. Reslullah (sallllah aleyhi
ve sellem) buyuruyor ki: Allah Tel oluk ocuu fazla ve zhid
olan fakiri sever ( 2 ). Yine buyurdu: Ey Bill, bu cihandan giderken zengin deil, fakir olarak gitmeye gayret et ( 3 Yine buyurdu:
mmetimin fakirleri, zenginlerinden beyz sene nce Cennete girerler. ( 4 ). Bir rivayette krk sen buyurdu. Belki de bu ikinci rivayetle haris olan fakiri, dierleriyle de kanaat sahibi olan fakiri kasdetmitir. Yine buyurdu: mmetimin en yileri, fakirlerdir. Cennete daha abuk girecekler, zayflardr ( 5 ). Yine buyurdu: Benim
ki san'atm vardr. Onlardan el ekmeyen, beni sevmi olun Biri
fakirlik, dieri Allah yolunda harbetmektir ( ). Haberde geldi ki,
Cebril aleyhisselm, Ey Muhammedi (aleyhisselm) Allah Tel
)

fl

(1)

59

(5), (6)

Har:
IV/168,

8.

(2).

(3).

(4)

IV/167.

FAKR VB ZUHD

685

sana selam sylyor ve ister misin, yeryzndeki btn dalar altn edeyim ve nereye gidersen seninle gelsinler? buyuruyor, dedi.
Hayr, ya Cebrail! Dnya evsizlerin evi, malszlarn mal ve onda
mal toplamak aklszlarn iidir- ( ), buyurdu. -Ey Muhammed,
(aleyhisselm) Aliah Tel seni salam sz zere bulundursun,
yanmdan geiyordu.
dedi. sa aleyhisselm uyuyan bir kimsenin
Kalk, Aliah Tel'y zikret, buyurdu. Benden ne istiyorsun?
!

istediin gibi
Ben, dnyay isteyenlere verdim, dedi. yleyse uyu.
uyu, buyurdu. Musa aleyhisselm uyuyan birine urad. Toprak
altna ta gibi kuru bir amur koymu, zezerine yatm,
rinde bir kilimden baka bir ey yoktu. Y Rabbi, bu senin kulun
Msa
zayi oldu, bir eyi yoktur, diye syledi. Vahiy geldi ki: Ey

bann

yzn bana dnenden dnyay

uzak ettiimi bilmiyor musun?. Eb Kfi* der ki: Reslullah'a bir
misafir geldi. Misafire yedirecek bir ey yoktu. Filn Yahudiye git
ve bize Receb aynn bana kadar bor olmak zere bir para un
versin ( 2 ), buyurdu. Gittim ve Yahudiye syledim. Hayr, vallahi
rehinsiz vermem, dedi. Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem)
btn

(aleyhisselm)

varl

ile

syledim. Allah iin sylerim

ki,

gkte ve yerde eminim. Verirse,

rehin olarak ona ver, bu-

u zrhm

derim. imdi git ve benim

yet-i
yurdu. Gittim ve rehini verdim. Gnln ho etmek iin
kerime indi: Gz ucuyla bile, dnyaya ve onu isteyenlere bakma.
nk o, onlar iin fitnedir. Sana verilen ise, Allah'n katnda daha
3
ki,
iyi ve devamldr. ( ). K'bl-Ahbr (radyallah anh) buyurur

Msa

Bir^akir yzn sana evirince

yapanlarn ir zeresin, de. Reslullah

aleyhisselma vahiy geldi

ki:

ona. Merhaba, iyi bir i

(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

Cenneti bana gsterdiler.

Cennettekilerin ou fakirler idi. Cehennemi bana gsterdiler. Cehennemdekilerin ou zenginler di. Yine buyurdu: Cennette az
kadn grdm ve nerede olduklarm sordum. Onlar eyalar ve ssl elbiseler balad, dediler <>. Bildirmilerdir ki, peygamberleratarken
den biri, bir denizin kenarna geldi. Bir balky,

an

eytann

ismi

ile

dediini grd. ok balk

tuttu. Bir

bakas

am

att ve Rahmn'n ismi ile, dedi. Az balk tuttu. O peygamber. YA

Rabbi, btn bunlar seninledir, ama neden byle oldu?, dedi. Aliah Tel meleklere, bu ikisinin Cennetteki ve Cehennemdeki hllerini bu peygamberime gsteriniz, buyurdu. Grnce, Rz oldum,
Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
evet yledir, dedi.
buyurdu: Peygamberlerden en sonra Cennete girecek olan Sleyman'dr (aleyhisselm) Sahftbeden en sonra girecek Abdurrahman
.

lbn Avfdr.

Bu da

(1)

IV/168.

(3)

20

zenginlikleri sebebiyledir

Th: 131

(2)

( s ).

IV/169.

(4). (5)

IV/169.

KMYA-YI saadet

sa

aleyhisselm buyurdu.- Zengin, ok zor Cennete girer. Resluliah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel sevdii kuluna bel verir, sevdii daha fazla olursa iftin eder-. Y
Reslllah, iftin ne demektir, dediklerinde Ne mal, ne de ehli
kalan kimsedir, buyurdu. Msa aleyhisselm, Y Rabbi, insanlar
iinde sevdiklerin kimlerdir? Onlar ben de seveyim, deyince, Allah Tel, Nerede bir fakir varsa, fakir yni tam fakir, buyurdu.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu.- Kyamet gn
bir fakiri getirirler. nsanlar birbirinden zr diledii gibi, Allah
Tel da ondan zr diler ve: Ey kulum, dnyay senden uzak tut-

mam, sana deer vermediimden

deil, benim mkfat ve ihsanma kavuman indir. Saf saf olmu insanlar arasnda yr. Benim
iin sana yemek yahut elbise vereni al; onu senin emrine verdim.
Halbuki insanlar o gn kan -ter ierisindedirler. Onlarn arasna
girer ve kendine iyilik edenleri alr ve kar
(*).
Yine buyurdu:
Fakirlere iria olunuz. Onlara iyilik yapnz. nk onlarn sadeti yoldadr. O nedir?, dediklerinde, Kyamet gn onlara, size

kim

bir para

ekmek veya

bir

hrka veya

iecek bir su vermisse,

elinden tutunuz ve Cennete gttirnz denir ( 3 ), buyurdu.

Emir l-M'minin

Ali

lllah aleyhi ve sellem)

(radyallah anh),
Reslullah'tan (salbildirir: nsanlar yzn dnyalk top-

lamaya ve dnyay tmir etmeye evirip, fakirleri dman bilince,

onlar drt belya mptel eden Zamann ktlna, sultann evrine, kadnlarn hyanetine, kfirlerin ve dmanlarn evket ve kuvvetine drr V)
bn Abbas (radyallah anhm) buyurur:
.

Fakir

olduu iinbir kimseyi

aa,

zengin olduu iin bir kimseyi

zenginler Sfyn- Sevri'nin

yksek tutan mel'ndur. Derler ki,

meclisinden baka bir yerde, o kadar aalanmadlar. Sfyn- Sevr onlar nde bulundurmaz, en arka safta bulundururdu. Fakirleri kendine yakn oturturdu. Lokman Hekim oluna, Elbisesi eski
olan
grme. nk senin ve onun sahibiniz birdir, dedi.
Yahya ibn Muz buyurur ki: Zavall insan, fakirlikten korktuu
kadar Cehennemden korksayd, fakirlikten de, Cehennemden de
emin olurdu. Dnyay istedii kadar Cenneti isteseydi, ikisine de
kavuurdu. Dtan insanlardan korktuu kadar, kalbden Allah'tan
korksayd. dnyada da, hirette de sadete kavuurdu. brahim-i
Edhem'in huzuruna bir kimse onbin gm getirdi. Almad. Almas
iin ok sktrd. ster misin ki. bununla fakirler defterinden silineyim? Bunu asl yapamam, dedi. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) Hazret-i Aie'ye (radyallah anh), Beni anlamak ister-

aa

di

IV/170.

(2),

(3)

W/171.

FAKR VE ZUHD

'

sen fakir gibi yaa. Zenginlerden uzak ol ve

bir gmleini karp atma (*), buyurdu.

yamal olmaynca

667
hi-

KANAATKAR FAKRN FAZLET

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: slm dive
ni zerinde olana ve kendine yetecek kadar dnyalk verilene
2
buna kanaat edene mjdeler olsun ( ). Yine buyurdu: Ey fakirler,
kalbinizin derinliklerinden fakirlie raz olunuz, fakir sevabna ancak byle kavuursunuz. Yoksa kavuamazsnz ( 3 ). Bu, haris olan
gstermektedir. Fakat onun da sevaba kafakire sevab
hakknda gayet ak hads i erifler vardr. Yine buyurdu:
Her eyin bir anahtar vardr. Cennetin anahtar da sabrl fakirle4
ri sevmektir. nk onlar kyamet gn celis-i ilhidirler ( ). Yine buyurdu: Allah Tel katnda kullarn en sevgilisi, elinde bulunana kanaat eden ve rzk hususunda Allah Tel'nn verdiine
raz olandr ( 8 ). Yine buyurdu: Yarn kyamette hibir zengin ve
fakir bulunmaz ki, dnyada iken yiyeceklerinden fazla bir eyleri

olmadn

vuaca

bulunmamasn

Allah Tel, smail aleyhisselma vahiy gnderdi: Beni kalbi krk olanlarn yannda ara. Kalbi krk olanlar kimlerdir Y Rabb. diye sorunca, Sdk fakirler,
buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah
Tel buyurur ki: Benim sekin, byk ve hususi kullarm Cennete
gtrnz. Melekleri Ey sahibimiz, onlar kimlerdir?, derler. "Benim
verdiime raz olan, Mslman fakirlerdir", buyurur. Hepsini Cennete gtrrler. Halbuki insanlar o zaman hl hesap olunmaktaistemesinler

).

drlar.

Eb'd-Derd (radyallah anh) buyurur.- Dnyal artnca sevinenler ve her gn eksilmekte olan mrne zlmeyenler ierisinde akl noksan olmayan yoktur. Sbhnallah! Aman y Rabbi, gittike artan ve fakat mr eksilen dnyada ne hayr vardr!. Bir
kimse Amir ibn Abd-i Kays'a urad. Ekmekle marul yiyordu. Ey
eyledin?, dedi. Cevabnda,
Amir, bu dnyada bu kadara kanaat
Bundan daha az ve
kanaat eden bir kimse tanyorum,
dedi. Bir gn Eb Zer, (radyallah anh) oturmu, insanlarla konuuyordu.
geldi ve Sen burada oturuyorsun. Allah iin sylyorum ki, evde yiyecek bir ey yoktur, dedi. Ey hanm! nmzde etin bir geit vardr. Yk hafiflerden bakas oradan gememnun oldu ve geri dnd.
emez, dedi.

aasna

Hanm

Hanm

(1)

V/171.

(6)

IV/173.

(2).

(3),

(4).

<5)

IV/172.

KMYA-Y1 SAADET

608

FASIL
i

SABREDEN FAKR, KREDEN ZENGNDEN STNDR

Sabreden fakir mi, kreden zengin mi daha stndr? diye
htilf etmilerdir. Dorusu, sabreden fakir, kreden zenginden stndr. Btn bu hadis-i erifler bunu gsteriyor. Fakat iin iyzn renmek istersen, yle bilmelisin ki, Allah Tel'nn zikrine ve muhabbetine engel tekil eden her ey,
ve ktdr. Baz.
kimseye fakirlik, bazsma da zenginlik engel olur. Burada en gzel
yol, kendine yetecek kadar mal bulunmak, bulunmamaktan iyi olan
yoldur. nk bu kadar dnyadan saylmaz. Ahiret azdr.

aa

Bunun

iin Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurur:

Y Rabbi! Muhammedin, linin rzkn kendine yetecek kadar

eyle. Bundan fazlasnn ise bulunmamas daha iyidir, ama hrs ve
kanaat hli ikisinde de ayn olmak artyla. nk, haris olan fakir
ve haris olan zengin, mala tutulmu, onunla meguldrler. Ama fakirin insanlk sfatlan trplenmekte, zayflamakta ve grd skntlardan tr dnyadan soumaktadr. Beenmese de,
grse de, dnya kendisine zindan olunca, <lm zamannda kalbi,
dnyaya az bakar. Zengin ise dnyadan km almtr. Onunla birlemi, bir araya gelmitir. lm zamannda ondan ayrlmaya dayanmas ok zor olur. Bu iki kalb arasnda byk fark vardr. Belki
ibadet ve mnct lAllah Tel'ya yalvarmal zamannda da by-

aa

Zira fakirin

duyduu

zengin hibir zaman bulamaz.

Kalb esir edilmeyince ve dvlmeyince, znt ve sknt iinde erimeyince, zikrin lezzetini duymaz. Bunun gibi ikisi de kanaatta ayn
olsalar da, yine fakir stndr. Ama fakir haris, zengin kr ve
kanaat sahibi, elinden mal
zaman ok zlmeyen ve CenbHakk'a hamdeden, kalbi kr ve kanaat ile temizlenen, dnyann
ss ve rahatna bulamayan bir kimse olursa, fakirin kalbi harslikle bulam, fakat eziyet, sknt ve znt ile temizlense, ikisi birbirine yakn olur. Aslnda herkesin Allah Tel'ya yaknlk ve
uzakl, kalbin dnyadan kesilmesi ve dnyaya balanmas miktarncadr. Zengin, mal bulunsa da, bulunmasa da ayn hlde olsa,
ledir.

lezzeti,

kt

bununla urasmasa, elinde bulundurduunu insanlara lzm

diye bulundursa
Hazret-i Aie (radyalah anh) gibi ki, bir gnde yz bin gm datt ve kendine bir gm ile orucunu amak
iin et almad bu derece, kalbi bu sfat zere bulunmayan fakirin
derecesinden yksektir.
Ama hlleri ayn olunca fakir stndr.
Zira zenginler ounlukla sadaka verirler ve hayr ilerler.
kalbi

Haberde

geldi ki, fakirler

ikyet eylediler ve ilerinden

birini

Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) gnderip, Zenginler dn-

FAKR V ZHD

680

ya ve

Sadaka ve zekt veriyorlar. Hacca ve

bunlarn birini yapamyoruz, dediler. Hes-

ahiret iyiliini aldlar.

gazaya

gidiyorlar. Biz

ve sellem) gelen haberciyi okad ve, Sana ve seni buraya gnderenlere iyilikler, rahatlklar olsun. Sen, benim sevdiim insanlarn yanndan geliyorsun. Onlara de ki r Allah
in fakirlie sabredende, hibir zenginde bulunmayan haslet
bulunun Birincisi, Cennette yle kkler olur ki, Cennettekiler o
kk, dnyadakilerin gkteki yldz grmesi gibi grrler. O kk,
ya fakir bir peygamberin, ya fakir bir ehidin, veya fakir bir m'minindir. kincisi, zenginden be yz sene nce Cennete girer. ncs, fakir bir defa, "Sbhnllahi velhamd lillhi ve l ilhe tliftllah valiah ekber", dese. zengin de bunu sylese ve bunun yannda, onbin gm sadaka verse onun derecesine kavumaz. Bunun
zerine fakirler Raz. olduk, dediler O). Byle buyurmasnn sebebi udur ki, zikir bir tohumdur. Dnya dncesinden kurtulmu,
znt ve krk bir kalb bulunca ona byk te'sir eder. Dnyala
sevinen zenginin kalbinde zikir, sert ta stnden akan su gibidir.
luliah, (sallilah aleyhi

Demek

ki,

herbirinin derecesi, kalblerinin Allah Tel'ya ya-

meguliyetleri ve muhabbetleri miktarncadr. Ama

zengin, mal ierisinde kendini, mal dnmyor sanr. Bu gururdur, aldanmadr. Byle olmann en doru almeti Hazret-i Aie'nin
(radyallah anh) paray, toprak gibi samas, su gibi datmas^
dr. Eer dnya malna sahip olmakla dnyaya hi ehemmiyet verilmemi olsayd, peygamberler bundan, niin bu kadar sakndlar
ve niin kanmay buyurdular? Hatt Reslullah (sallilah aleyhi
ve sellem) buyurdu: Benden uzak ol, benden uzak ol!. O anda
kendisine dnya Idnyalkl grnm ve kendini ona takdim etmiti. Isa (aleyhisselm) buyurur: Dnyay isteyenlerin malna
bakmayn. Ona bir bak, kalbinizdeki iman tatlln giderir. Bunu, dnya mal tatll kalbe gelince, Hak Tel'nn zikrinin tatllbozduu iin, buyurdu. nk bir kalbde iki zt tatllk bulunmaz. [Dnya iki eyden fazla deildir. Hak ve Hakkn gayrisidir.
Kalbini Hakkn gayrisine balarsan. Hak'tan o derece kesilmi,
uzaklam olursun. O'nun gayrisinden kesildiin kadar, Allah Tel'ya yakn olursunjEb Sleymn- Drni buyurur ki: Bir ey is-

knl,

zikirle

teyip elde edemediin zaman, fakirin azndan kan souk bir ah,
zenginin bir senelik ibadetinden faziletlidir. Bir-i Hf'ye bir kim-

Bana du buyurun. oluk ocuum ok, elimde ise bir ey yoktur, dedi. Buyurdu ki: Evdekiler sana, ekmek yoktur, un yoktur
dedikleri ve sen de bunlar elde edemediin ve cann yand zamanse,

(1)

IV/174.

KMYA YI

670
da, sen

bana du

eyle.

SAADET

nk, o zamandaki dun, benim duamdan

stndr..

FAKRLN

EDEBLER

Fakirliin edenleri, kaibden raz olmak, dtan ikyet eylememektir. Kalbde hl vardr: Birincisi, fakirlie sevinmek ve kretmektir. nk bilir ki, Allah Tel'nn hususi br ihsan olup,
evliya kullarna verilir. kincisi, kretmese, hamdetmese de, fakirlii
grse de Allah Tel'nn fiiliAi
grmez.
damardan kan aldran bir kimse, o anda can yansa da, kan alan ada-

aa

aa

Tpk

ma kzmaz. Bu

derece de byktr. ncs, fakirlikten dolay

Allah Tel'y ayblar\ Bu haramdr. Fakirlik sevabn giderir. Bilkis her zamanki itikad, Allah Tel'nn yaptn, olmas icabeden ekilde yaptna, kimsenin O'nun bir iini ayblamaya, kusurlu grmeye hakk olmadna inanmak, dinimizin esasdr.

Dtan, ikyet etmemek lzmdr. Tahamml perdesini korumak (yrtmamakl lzmdr. Hazret-i Ali (radyallah anh) buyuFakir olur ki, ceza grr. Bunun almeti, kt huylu olmas, ikyet eylemesi ve Allah Tel'nn kazasna kzmasdr. Fakir olur ki sadete kavuur. Bunun almeti, iyi huylu olmas, ikyet, etmemesi ve hamd etmesidir. Hads i erifte,
Fakirlii gizli
tutmak, dolu hazinelerdendir-, buyuruldu.

ruyor

ki:

Fakirliin edenlerinden biri de, zenginlerle bir arada oturmamak, onlara tevz gstermemek karlarnda eilmemek!, onlara
I

yaltaklanmamaktr. Sfyn- Sevr buyurur ki: Fakir, zenginin et3

rafnda dolarsa bil ki mrdir. Sultann etrafnda dolarsa, bil
ki hrszdr. Fakir bazan, elinden gelirse sadaka vermeli, az da olsa
mal kendinden uzaklatrmaldr. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem),
Bir gm olur ki, yz bin gmten nce gelir. Nerede?., diye sorduklarnda, ki gm olup, birini veren kimse iin.
Bu, ok mal olmaktan ve yz bin gm vermekten stndr, buyurdu.

VERLEN ALMANIN EDEBLER

pheli maldan verileni almamaldr. Kendisine yetecek kadarndan fazlasn istememeli ve almamaldr. Fakirlere hizmette balabilir.
Kalabalkta alp. gizlice veriyorsa, sddklarn
Eer bunu yapmaya gc yetmiyorsa, mal sahibine,
Bunu hakk olanlara verin, demelidir. Ama verenin niyetine dikkat etmesi ok mhimdir. Hediye mi, sadaka

veriyor, yoksa riy

FAKR VE ZHD
ile

67i

mi veriyor? Hediye olan, minnet olmayacaksa kabul etmek sn-

nettir.

Bir

ksmnn

minnetli, dierinin

mnnetsz olacan

bilirse,

minnet bulunmayandan fazlasn almamaldr. Bir kimse Resuluilah a isallallahu aleyhi ve seilemJ ya ve bir koyun getirdi. Koyunu
kabul etti. Bir kimse Feth-i Muslye elli gm
geriye verdi,
getirdi. Buyurdu ki: Hadis-i erifte geldi ki: Bir kimseye stemeidti hlde bir ey verilirse, onu geri evirmek, Allah Tel'y reddetmek olur O). Bunun iin bir gm ald, dierini almad. HasanBasr de bu hadis-i erifi bildiriyor. Lkin bir kimse, bir gn bir

ya

kese gm ve gzel elbise getirip, kendisine verince kabul etmedi

v insanlara ders veren ve onlardan bir ey alan. kyamet gn
Allah Tel'y, katnda hi nasibi olmad hlde grr, buyurdu.
Bunu kabul etmemesinin sebebi, ders okutmaktaki niyeti yalnz sevab kazanmak olduu iin idi ve buna ilim okutmakla kavuulacabildii iin idi. Ihlsn bozmak istemedi. Bir kimse, bir fakire
bir ey verdi. Almad ve Yannda kalsn. Eer verdiini almakla,
senin yanndaki kymetim artacaksa kabul edeyim, dedi. Sfyn,
kimseden bir ey almaz ve Sylemeyeceini bilsem alrdm, buyururdu. Yni bunu syleyecek ve bununla vnecek. Bir kimse vard. ok sevdiklerinden alr, bakalarndan almazd ve minnetten
ok saknrd. Bir-i Hfi der ki: Seriyy's-Sekat'den baka kimseden bir ey istemedim. Onun zhdn, ondan istememe, elinden bir
ey kmasna memnun olacan bilirdim. Riy, gsteri niyeti le

almamak daha iyidir. Byklerden biri, verilen bir eyi almad. Kendisine ktlar. Onlara merhamet eyledim. nk onlar
verdiklerini sylerler, hem paralan, hem de sevablar gider, buyurdu. Sadaka niyeti ile verilirse, sadaka alacak hlde deilse almamaldr. Muhta ise. almamazlk etmesi doru deildir. Hads erifte
verirse,

buyuruldu ki: stenmeden bir kimseye verilen ey, Allah Tela'nn gnderdii rzktr ( 2 ) Buyurmulardr ki. bir kimseye bir ey
verilir de onu almazsa, istedii hlde kendisine bir ey verilmemeye
mbtel olur. Seriyy her ne zaman Ahmed ibn Hanbel'e bir ey
gnderse, almazd. Y Ahmed! Geri evirmenin fetinden sakin,
dedi. Bir daha syle, dedi. Tekrar syledi. Dnd ve Bir ay idare ederim, bunu sakla o zaman alrm, dedi.
.

HTYACI OLMADAN DLENMEK HARAMDIR

!
,

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Dilenmek

haramdr, zaruretsiz hell olmaz. Haram olmasnn sebebi kendisinde kt ey bulunduu iindir.
(1)

IV/179.

(2)

IV/180.

KMYAYI SAADET

872

Allah Tel'dan ikyet etEmektir. Nitekim bir kimsemin klesi baka birisinden bir ey alrsa veya isterse, efendisine ta'n etmi olur. Bunun kefreti (gnah
olmamas! zaruret olmadan ve ikyet yollu sylememektir.
Birincisi,

Fakirlii izhar etmek,

kincisi: Kendini hakir

tutmu

olur.

Halbuki

aa
aa

mmin

olan kendive hakir tutamaz. Bun-

Allah Tel'dan gayrisine kar

dan kurtulmak, elden geldii kadar bir sevdiinden, akrabasndan,
gnl ak olandan veya kendisini
grmeyen ve karsnda
kendini alaltmayan birisinden istemekle olur. Bunu yapamazsa
ni

zaruretsiz sylememelidir.

ncs: sterken istedii kimseyi rencide eder, mahcup eder.

nk utanarak veya riy ile vermeye mecbur eder. Byle kimsenin vermesi zlerek olur, kalbden vermi olmaz. Vermezse ay Islanmak mahcubiyetine der. Bundan kurtulmak aka sylemeyip ima etmekle olur. Yni o kimse isterse, bunu anlamam olabilir. Aka sylerse, belli bir ahsa deil, ortaya sylemelidir. Orada zengin bir kimse olur ve btn gzler ona evrilirse, vermeyince
onu ayplarlarsa bundan istemek de yasaktr. nk bu da ahs
tyin etmek olur. Fakat zekt alabilen bir bakas iin istiyorsa, zekt vermesi lzm olan bir kimseden istemesi cizdir. O kimse bundan sklsa da yine cizdir. Kendisi zekt alacak vaziyette ise yine
cizdir. Ama ayblanmak, yahut mahcup olmak korkusuyla verenden almak haram olur. nk bu msadere gibi oluyor. Evet, zhiri
fetvda sze baklr ama bu, dnyada ie yarar, br dnyada kalbin fetvsna itimad olunur. stemeyerek verdiine hidi olursa

haram

olur.

Yukardaki yazlardan zaruret veya mhim bir ihtiya olmakszn dilenmenin haram olduu anlald. Bu da sslenmek, iyi yemek veya iyi elbiseler almak iin dilenmek olup ciz deildir. Dilenmek, ciz olup hibir eyi bulunmayan ve almayan kimse iin
cizdir. badetle megul olmas iin dilenmek ciz deildir, bilkis

almas lzm

olur.

Yiyecee ihtiyac

evinde iine yaramayan kitap veya fazla seccade veya elbise bulunsa dilenmesi haram olur. nce bunlar
harcamas gerekir. Kendini ve ocuklarn sslemek iin dilenmek

haram

olsa,

olur.

Rcslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Elinde bir

ey olup, dilenen kimse kyamet gn yznn etleri syrlm, kemikleri
olarak gelir
Yine buyurdu: Elinde olduu hlCehennem ateidir, tster ok alsn, ster az- ( 2 ).
de dilenenin

km

ald

(1), (2)

IV/182.

FAKR VE ZHD

673

Reslullah'dan (aleyhisselm) Dilenmemek iin elinde ne kadar olmak gerekir?-, diye sorduklarnda bir hadis-i erifte, Akam ve
kulukta yetecek kadar, bir hadis-i erifte Elli dirhem gm
kuruluklara dirhem deniri, buyuruldu. nk bu miktar bekr
bir kimsenin bir yllk geimine ancak yeter. Eer elinde bu kadar
bir ey yoksa ve zekt mevsimi geldiinde istemeyip o sene zekat
isteme hakkn kaybederse bu kadar istemek caizdir. Kuluk ve akDuyurulmas her gn dilenen iindir. nk onun iin gn,
dieri iin sene gibidir. Bunlar, dilenmenin mddeti hakkndadr.
I

am

Muhta olunan eyin

mesken. Resulullah

aslmda

tr: Yiyecek, giyecek ve

(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: incinsi

sanolunun dnyada eyden baka eyde hakki

yoktur:

Belini

dorultacak kadar yemek, avret yerini rtecek kadar giymek ve oturacak kadar bir meskeni olmak i 1 ). Evin ierisinde bulunan lzumlu eya evden saylr. Ama, deri ve hasr varsa zerlerine ikinci bir
rt iin dilenmek ciz olmaz. Testisi varken ibrik almak iin dilenmek ciz olmaz. nsanlara lzm olan eyler ok eitlidir, hepsini
saymamza imkn yoktur. Fakat ihtiyac olmadan, zaruret bulunmadan haram olan bir ey yapmamak lzmdr.

FASIL
FAKRLERN DERECELER
Fakirlerin dereceleri ok eitlidir. Bir-i Hfi buyrur ki, fakirler derecedir. Birincisi: stemezler, verilirse almazlar, byle
fakirler meleklerle beraber illiyyinde bulunurlar. kincisi: stemezler, fakat verilirse alrlar. Bunlar mukarreblerle Cennet-i Firdevs'te
<

ncs: Zaruret olunca isterler, bunlar eshb- yeminakik-i Belh'ye ehrindeki fakirleri
dendirler. brahim Edhem,
nasl braktn?, diye sorunca, En iyi hlde braktm. Bulurlarsa
yerler, bulmazlarsa sabrederler, dedi. brahim Edhem, Ben de Belh
olurlar.

ayn

hlde braktm, dedi. akik, Sizin fakirleriniz

nasldr?, deyince, Bulmazlarsa hamdederler, bulurlarsa bakalarna verirler, dedi. akik, Hakikat budur, deyip, brahim Eddihem'in bandan pt. Bir kimse Eb'l-Hasan Nuri'yi elini
lenirken grd, kendi kendine hayret etti. Grdn Cneyd-i
Badad'ye anlatt. Cneyd-i Badadi buyurdu ki: Zannetme ki insanlardan bir ey istemek iin elini amtr. Belki insanlar iin Allah Tel'dan sevab ve iyilik istemek iin elini amtr. Onun bu
hareketi ona zarar vermez. Sonra, Bir terazi getir, dedi. Getirdim.
kpeklerini

am

(1)

IV/180.

Klmy-y Sadct

P. 43

KMYA YI

C74

SAADET

Yz dirhem gm tartt, ayrca bir avu gm daha ilve etti ve

Bunu Nri'ye gtr, buyurdu. Ne iin tarttna atm. Nuri'ye
gtrdm. Terazi istedi, yz dirhem tartt, Bunu ona ver, deyip
fazlasn ald ve Evet, Cneyd hakim bir insandr, ipin her iki ucunu korumak istiyor, dedi. Buna daha da atm, dedim. Cneyd'e
gtrdm ve grdklerimi anlattm. Buyurdu ki: Allah Allah, kendisi iin olan ald, bizim iin olan geri gnderdi.
Bu nasl oldu, dedim. Buyurdu ki: O yz dirhem hiret sevab iin idi, fazlas da Allah rzas iin idi. Allah iin olan kabul
etti, kendim iin olan geri gnderdi. O zamann fakirleri byle idi.
Elbette kalbleri o kadar sf idi ki, dilleri konumadan birbirlerinin
kalbinden geenleri anlarlard. Byle olmayan kimse, hi olmazsa

byle

olmay

istesin.

Bunu da yapamazsa

bari

doruluunu kabul

etsin.

ZHD VE ZHDN HAKKAT

scak havada susaynca, suyu onunla soutup imeyi ok sever. Bir kimse gelir ve altna karlk bu buzu almak ister.
Altnn sevgisi souk su isteini giderir. Der ki: Bugn lk su ieyim ve sabredeyim. Bu altn ise btn hayatm boyunca yanmda
kalr. Bunun yanmda kalmas, eriyip su olan ve en ok yanmda
bir gece kalan buzdan daha iyidir. Altn isteyip buzu istememesi,
daha kymetliyi istemek olup buna zhd denir. Arifin dnyadaki
hali de byledir. Dnyann geici olduunu, devaml gemekte olduunu ve lm zamanmm gelmekte olduunu grr. Ahireti ise
sf ve devaml grp ancak dnyay terk etmekle ona kavuacan,
onu elde edeceim" bilir. Onun gznde dnya
grnr ve daha kymetli olan hirete kavumak iin ondan el eker. Bu hle
zhd denir. Bir artla ki, bu zhd dnyada mubah olan eylerde
olur. Haramlardan kamak zaten farzdr.
Bu zhd, varlkl kimse
iin olmaldr. Dnyal olmayan zhde kavuamaz, ancak verilen
bir eyi almamakla kavuabilir. Bu ise tecrbe etmeyince anlalamaz. nk dnyalk elde edilince nefis bir baka ekil alabilir ve
eski hlinden dnebilir. Dier bir art da mal saklamayp vermek,
mevki ve makam terk etmektir. nk mutlak zhid, btn dnya lezzetlerinden gemi, hiret lezzeti isteyen kimsedir. Bu bir
alveritir. Fakat bunda ok kr vardr. Nitekim Allah Tel buBuzu

olan,

aa

Cennete karlk m'mnlerden beden ve mal alr.

Ve yine buyurdu: Bu alveri, size mbrek olsun; sevininiz ki,
bundan ok kazanlsnz (').
Cmertliini gstermek iin veya hreti stemediini, baka

yurur

ki:

(!)

Allah,

Tevbc: 111.

FAKR VE ZHD

75

dnyay terk etmek lzm geldiini syleyen zhid olmaz. Dnyay hirete satmak byk zhddr. Fakat bu da mrifet
sahiplerinin yannda zayf kalr. Arif (^kimsedir ki, dnya gibi ahireti de dnmez. nk Cennet, gz, fere ve midenin arzular iinbir sebeple

buna da hakaret gzyle bakar ve kendini hayvanlarn da

ortak bulunduu istek ve arzulara kymet yermekten stn tutar.
Hatta dnya ve hirette Allah Tel'dan bakasn istemez. O'nu
tanmak, O'nu bilmek ve O'nu mahede etmekten bakasma kanaat etmez. O'ndan gayrisi gznde
grnr. Bu, Ariflerin
zhddr. Byle bir rifin maldan saknmas ve kanmas olmasa
da olur. Belki verileni alr, yerine koyar ve hakk olanlara verir.
Nitekim Hazret-i mer (radyallah anh), yeryzndeki mallan
elinde tuttuu hlde, kalbi bu mallar hi dnmezdi. Ve nitekim
Belki

dir.

aa

datt

Aie

(radyallah anh) yz bin gm Allah yoluna

hlde bir gmle kendine orucunu bozmak iin et almad. Bundan
anlalyor ki, rifin elinde be yz bin gm bulunur ve yine zhid olur. Bakasnn elinde bir kuru bulunmaz, zhid de olamaz.

Burada keml derecesi, kalbin dnyadan kesilmesi, onu istemekle megul olmas olup, ondan kamak, onunla mcadele etmek
ve barmak deildir. Onu ne sever, ne de dman tutar. nk
dman tuttuu bir ey ile sevdii bir kimseyle megul olduu gibi
megul olur. Burada keml Allah Tel'dan gayri olan hibir eyi
dnmemektir. Dnya mal sana gre deniz suyu gibi olmaldr ve
senin elin Allah Tel'nn hazinesi gibi olmaldr. oalrsa, azalrsa, gelirse, giderse sen onu dnme. Keml mertebe budur. Fakat ahmaklann yanldklar yer de burasdr. nk mal terk etmeyi syleyen, kendine, ben mal dnmyorum ss verebilir. O
hlde mal olduu hlde gnln mala balamamak, ondan kamak ve onun bylerinden kurtulmak, iin esasdr. Bir kimse Abdullah ibn Mbrek'e, Y zhid-, dedi. Buyurdu ki: Zhid mer
ibn Abdlaziz'dir. nk dnya mal onun elindedir. Bununla beraber zhd zeredir. Benim zaten bir eyim yoktur. Bana zhid demek nasl doru olabilir?. bn Eb Leyl, bn ebreme'ye, u Eb
Hanfe'yi grr msn? Bu dokumac olu neye fetv versek tersini
syler-, dedi. Dieri, Bilmiyorum ki, dokumac olu mudur, yoksa
baka bir ey midir?
kadar biliyorum ki: Dnya yzn ona
dnd, o ise, ondan kayor. Dnya yzn bizden evirdi, biz ise
onu aryoruz, dedi.

bn

Mes'd (radyallah anh) buyurdu ki: Eer onlar zerine!

kendinizi ldrnz, yahut diyarlarnzdan kn yazsaydk (yni
farz klsaydk), az bir ksm hri, bunu yapmazlard (), yet-i
(1)

Nis: 66.

676

KMYA-YI SAADET

kerimesi ininceye kadar

aramzda dnyay seven

hi kimsenin bu-

lunduunu bilmiyordum.
Mslmanlar, Allah Tel'nn sevgisinin hangi eyde olduunu
bilse idik onu yapardk, dedikleri zaman bu yet-i kerime indi.
*

Buzu altna satmak her akilimin anlayabilecei kymetli bir sermaye tekil eder. hirete gre dnya, altnn yanndaki buzdan daha aadr. Fakat insanlar sebeple bunu gremiyorlar. Birincisi: man zayfl. kincisi: Bulunduklar hle, ehvet ve arzularna
esir olmalar. ncs de: TVhir etmek ve sonra yaparm demeleridir. Buna da sebep, bulunduu hlde ehvet ve arzularna esir ol-

mas, bunlardan kurtulamamas ve

meyi unutmasdr.

va'd edilen iin elindekini ver-

ZHDN FAZLET
Dnyann ktl, alakl hakkndaki
na

delildir.

Fakat dnya sevgisi helake,

sylediklerimiz

dmanl

bu-

sadete gbildirilen haberleri anise

imdi dnyay sevmemek hakknda

latalm. Zhdn en muazzam vl, Kur^ntrr.

Kerim'de ilim sahiplerine izafe edilmesidir. Krn gayet aaal bir ekilde m ai yetiyle sokaa
zaman herkes, keke onun yerinde olaydk, derdi.

kt

lim sahibi olanlar hire t sevab bundan iyidir dediler t 1), yet-i
kerimedir. Bunun iin demilerdir ki, dnyada krk gn zhid olann kalbine hikmet emesi alr. Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu: Allah Tel'nm seni sevmesini istiyorsan, dnyada zhid ol (*). Hrise (radyallah anh), Reslullah'a (aleyhisselm) Ben hak m 'mini m, dedii zaman, Bunun almeti nedir? buyurdu. Cevabnda; Nefsim yle zhiddir ki, altm ve ta bana gre ayndr. Sanki Cennete ve Cehenneme bakyorum, dedi.
yi muhafaza et lzm olan buldun, buyurdu. Sonra, Bu, kalbini
Allah Tel'nn nrlandrd bir kuldur, buyurdu. Allah Tel
hidyet vermek istedii kimsenin sinesini slm iin ferah ve geni
eyler ( 8 ), yet-i kerimesi geldii zaman, Y Reslllah, bu ferahlk ve genilik nedir?, dediler. Buyurdu ki: yle bir nurdur ki, kalbe der ve sine onunla ferah ve geni olur. Bunun almeti nedir?, dediklerinde, Kalb, bu yalanc ve aldatc dnyadan kaar,
yzn ebed olan leme evirir ve lmeden evvel lm hazrl
yapar ( 4 ), buyurdu. Yine buyurdu: Allah Tel'dan gerektii ekilde utannz ( 5 ). Utanmyor muyuz? dediklerinde, Peki, yiye-

(1)

28

(3)

Kasas:
En'am:

80.

(2)

TV/190.

125.

(4),

(5)

IV/190.

FAKR VE ZuHD

67

miyeceiniz kadar mal niin topluyorsunuz? Ve niin iinde oturtmayacanz binalar yapyorsunuz? buyurdu.
Bir

gn Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

konuurken

L iihe lllal kelimesini doru olarak syleyip dier eylere bulamayan Cennetliktir, buyurdu. Ali (radyallah anh) kalkt ve
Ya Resillah, bulamamas gereken eylerin ne olduunu tefsir
eder inisiniz? dedi. Buyurdu ki: Dnyay sevmek ve aramaktr.
nk yle insanlar vardr ki, szleri peygamberlerin szleri gibi,
ileri ise cebbarlarn ii gibidir. L ilahe illallah kelimesini renen,
bu kimseler gibi, hakikatten uzakta kalmamsa onun yeri CennetAllah Te&la
tir. Yine buyurdu: Dnyada zhid olann- kalbine,
hikmet kaps aar, dilini hikmetle syletir, dnya hastalk, il ve
dermanlarn ona bildirir ve dnyadan selmetle Cennete gider (*).
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) sahbe ile beraber idi.
Semiz ve ykl develerin yanndan getiler. Arablann en kymetli
mal. stnden, etinden, derisinden, ynnden faydalandklar bu
o develere
develerdir. Reslullah (aleyhisselm) yzn evirip
bakmad. Y Resillah, bu bizim en kymetli malmzdr, niin
bakmyorsun?, dediklerinde, Allah Tel beni bakmaktan nehsa aleyhisselma, Msaade ederseniz sizin
yetti ( 2 ), buyurdu.
ibadet edebileceiniz kadar bir bina yapalm, dediklerinde, Gidin,
suyun stnde bina yapn, buyurdu. Bu nasl olur?, dediklerinde, Dnya sevgisi ile ibadet nas olur?, buyurdu. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Allah Tel'nn sizi sevmesini

mal

gelince,

bundan daha ince

elbise giyiniz ve

daha

iyi

yemek

ye-

t ki yannzda olanlar da yesinler deyince, Ey Hafsa!

Kocann hlini karsndan iyi kimse bilmez. Sen Reslullah'n hlini
yiniz

Allah'a yemin ederim

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) peygamberliini tebliden sonra kendisi ve

ehli, sabahleyin tok olunca gece a yatarlard. Allah'a yemin ederim ki. birka sene geti ve doyuncaya kadar hurma yemedi. Hayber'in fethine kadar devam etti. Allah'a yemin ederim ki, bir gn
sofra zerinde nne yemek koydular, yksekte olduu iin yznn rengi deiti, sonra yere koymalarn emretti. Allah'a yemin
ederim ki, uyuduu zaman iki kat kilim zerinde uyurdu. Bir defe,
drt kat ettiler daha yumuak oldu. Buyurdu ki: Dn gece yumuaklk beni gece namazndan alkoydu, eskisi gibi kilimi iki kat edi-

herkesten

iyi bilirsin.

niz. Allah iin

sylyorum, sen

(1)

IV/190-191.

(3)

IV/193.

bilirsin,

(2)

ki,

onun
IV/191.

elbisesini

ykadn.

KMYA-YI SAADET

678

(radyallah anh) ezan okudu. Baka elbisesi olmad iin, elbisesi kuruyuncaya kadar evden kmad. Allah iin sylyorum,
sen bilirsin. Beni Nadir kabilesinden bir kadn onun iin izr ve rid
dokudu. kisi tamam olmadan birini gnderdi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) onu srtna alarak
kt. Bundan baka
hibir eyi yoktu, dedi. Hafsa (radyallah anh) Hepsini dediiniz gib biiliyorum. Bunun zerine Hazret-i mer (radyallah anh)
ok alad,
da alatt. O kadar alad ki, kendinden geti.
Kendine gelince ki sevgili bizi brakp gitti. Muhammed ve Eb
Bekir. Onlar doru yolda idiler. Onlarn yolundan gidersem, onlara kavuurum. Yoksa beni baka yola gtrrler. Ren de onlar
Bill

dar

kzn

iinde onlarla beraber olurum, buyurdu.

birinci

tabakasnda olanlara,

Sahbeden baz

tbiinin

-Sizin ibadetiniz sahbelerin ibadetin-

den oktur. Fakat onlar sizden daha stndr, nk dnyada sizden daha zhid idiler dediler. mer (radyallah anh) buyurdu ki:
Dnyada zhd hem kalb, hem beden rahatldr. bn Mes'd (radyallah anh) buyurur ki: Zahidin iki rekt namaz, mctehidlerin mrnn sonuna kadar olan ibadetlerinden faziletlidir. Senli
Tsteri buyurur ki: Amelin ihlsla olmas drt eyden korkmadzaman mmkndr. Alktan, plaklktan, fakirlikten ve ha-

kirlikten.

ZHDN DERECELER
Zhdn

derecesi vardr: Birincisi, dnyadan el eker, fakat

kalr. Mchede ve sabreder, buna mtezehhid denir.

gnl onda
Zhid denmez; fakat zhdn

balangc

ekmein kymeti

Dnya

budur. kincisi, gnlden

ona bakmaz; fakat zhde bakar ve kendi zhdn bir i bilir. Bu,
zhiddir; fakat eksikleri vardr.
ncs, zhdde de zhid olur.
Yni kendi zhdn de grmez ve onu bir i bilmez. Byle olan bir
kimse padiahn sarayna gidip vezirlik makamna oturan kimseye
benzer. Sarayn kapsnda, ieri sokmamak iin bir kpek zerino
saldrnca ona bir para ekmek atar, kendinden uzaklatrr, sonra
vezirlik makamna kar, byle bir kimsenin yannda bir lokma

lokmadr, eytan derghilhinin nnde havlayan bir kpektir. Ona bir para ekmek atnca
seni brakr. Halbuki btn dnya hiretin yannda, vezirlik yannda bir lokmadan daha kktr. nk hiretin sonu yoktur. Dnya
ise geicidir. Geici olann, sonsuz olann yannda hi kymeti yoktur. Bunun iin Eb Yezd'e (rahmetullahi aleyh),
Filn kimse
zhdden bahsediyor, dediklerinde, Ne hakkndaki zhdden?, buyurdu. Dnya hakknda, dediler. Dnya bir ey deildir ki, onun
hi gibidir.

bir

FAKR VE 2HD

879

zhd yaplabilecek bir

in zhd yaplabilsin, nce

ey

lzmdr,

buyurdu.

Zhd yaplmas icabeden eyde zhdn

derecesi tn

azabmdan kurtulmak iin zhid olur. yle ki,

korkusundan yok olmay ister. Bu, korkanlarn zhddr. Bir gun
Maik-i Dnr buyurdu ki: Dn gece Allah Teala'ya kar ok
Birincisi, hire t

yzszlk ettim ve

Ondan

hrette sevab almak iin olur. Bu, dierinden daha yksektir. Byle zuhd, re^
c ve muhabbete gtrr. Buna mid edicilerin zhd denir. ncs, en yksek derecedir. Kalbine ne Cehennem korkusu, ne de
Cennet arzusu gelir. Belki Allah sevgisi, dnya ve hiret sevgisini
kalbinden skp atar. Ondan gayri olan bir eye bakmaya hay
eder. Nitekim Habia-i Adviyye'nin yannda Cennetten konuulunca, Hne sahibi hneden kymetlidir, dedi. Allah Tel'y sevmek
zevkini bulann yannda Cennet, padiahlk etmek yannda ocuklarn serelerle oynamas gibidir. ocuk bu oyunu, padiahlktan
daha ok sevebilir. nk padiahln, hkmdarln zevkini, lezzetini bilmez. Bunun da sebebi, kendinin henz noksan olmasdr.
Allah Tel'y mhede etmekten baka kendisinde bir ey kalolan kimse noksandr; bula ermemi, adamlk derecesine kCenneti istedim,

ikincisi,

m
mamtr.

Terkedilmesi gereken eylerde zhdn dereceleri de eitlidir.

Bazlar dnyadan bir ksmn terk eder. Ancak tamam nefsinin

haz duyduu, kendisi iin zaruri olmayan ve hiret yolunda iine
yaramayan her eyi terketmektir. nk dnya, nefsin maldan,
paradan, mevkiden, yemekten, imekten, giyinmekten, konumakuyumaktan, insanlarla beraber oturmaktan, ders okutmaktan,
meclis kurmaktan, hads rivayet etmekten ve nefsin pay olan her
eyden haz almaktan ibarettir. Ancak Allah Tel'ya dvet etmek
maksadiyle olan dnya deildir. Eb Sleyman- Drn diyor ki:
Zhd hakknda ok szler duydum. Fakat bize gre zhd. seni Allah Tel'dan megul eden her eyi terketmendir. Yine buyurdu:
Evlenmekle, yolculukla ve hads-i erif yazmakla megul olan. yzn dnyaya dner. Kendisine sordular ki: Ayet-i kermedeki,
"Allah'a selm kalb ile gelenler hri O), selm ne demektir?.
Buyurdu ki: Selm kalb yledir ki, Allah'tan baka onda hibir ey
tan,

Yahya

ibn Zekeriyya

(aleyhimesselm) sert elbise giyerdi. Nefsin haz duyduu yumuak ve rahat elbise giymezdi. Annesi,
ynden ebise giymesini, bedeninin o sert (kldan elbiseden yaralanm olduunu syledi. Annesinin dedii gibi yapt. Bunun zeyoktur.

<1)

26

uar:

89.

KMYA-Y1 SAADET
rine vahiy geldi: Ey

lad ve yine o

Yahya, dnyay bana tercih mi eyledin?.

sert elbisesini giydi. Biliniz ki bu,

A-

zhdn son derece-

ve herkes buraya eriemez. Herkesin derecesi, dnyay terk

edebildii kadardr. Gnahlarn bazsndan tevbe etmek doru olduu gibi, bazsndan da zhd etmek dorudur. Yni sevap ve faydaya kavuur. Ama hiret iin tevbe ve zhd edenlere vdedilen
makama btn gnahlardan el eken ve hepsine tevbe eden kavusidir

ur.

DNYADA ZHD NEYE KANAAT ETMELDR?

Hviye'ye ICehennemel dmlerdir. Vdilerin
sonu yoktur. Fakat mhim olanlar dnyada altdr: Yemek, giyinmek, mesken, evdeki lzumlu eya, kadn, mal [para ve mevkii.
Bil ki insanlar,

BRNCS YEMEKTR:

Cinsinde,

aas

miktarnda ve yenmesinde

e-

gda vermektir. sterse kepek olvardr. Cinsin en

sun. Orta hallisi arpa ve avdar ekmeidir. En yksei elenmemi
buday ekmeidir. Elenmi undan olursa zhdden kar ve lezzete
girer. Miktar en az yedi yz elli gramdr. Vasrit yarm men, fazlas da bundan fazladr. eriatta fakirlik bununla llr. Bundan
saklamakta en
fazla yerse zhd midesinde bozar. Gelecek iin
itli szler

esas ksa emelli olmaktr. Vasat bir aylk veya

derecesi bir senelik
krk gnlk yiyeceini saklamaktr. En
yiyeceini saklamaktr. Bundan fazla bulundurursa zhdden mahrum olur. nk bir seneden fazla yaayacan dnen kimsenin
zhd doru olmaz. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), evde-

aa

az olana dayanamadklan iin, bir senelik

yiyecek saklard. Fakat kendisi iin akama bile bir ey' ayrmazd.
gdas az olan sirke ve yeilliklerdir. Vasat
Katklarn en
nebati yalar, en kuvvetlisi ettir. Devaml et yerse zhd bozulur.
Haftada bir veya iki defa yerse zhd derecesinden tamamen dmez. Yemek vaktine gelince, gnde bir defadan fazla yememelidir.
Eer iki gnde bir yerse daha iyidir. Ama gnde iki defa yerse zhd
olmaz. Zhd renmek isteyen, Reslullah'm (sallllah aleyhi ve
sellem) hllerini bilmelidir. Aie (radyallah anh) buyuruyor ki:
Zaman olurdu ki, Reslullah'n hanesinde krk gn kandil yanmaz,
hurma ve sudan baka yiyecek bulunmazd. sa aleyhisselm ^buyurdu: -Cennet i Firdevs'i isteyen arpa ekmei yesin ve mezbeleliklerde uyusun. Havarilerine buyurdu ki: Arpa ekmei ve yeillik
yiyiniz. Budayn etrafmda dolamaynz ki, krn ed edemezkiler bir

seneden

aas

siniz.

FAKA.

KNCS

VE ZUHD

6B1

Zhidin birden fazla elbisesi olmamaldr.

zaman elbisesiz durmaldr. ki elbisesi olursa zhid olgmlek, klh ve pabutur. En yksei, bunmaz. Bunun en
cinsi sert kldan 1
lar yannda^al ve iJr da bulunmasdr. En
olandr. Vasat kaln yn, en yksei ise kaln pamuktur. Yumuak
ve ince olursa, zhd olmaz. Reslullah (sallllah aleyh'i ve lihi ve
sahbihi ve,, sellem) vefat ettii zaman, Aie (radyallah anh) bir
kilim ve izr getirdi ve O byle idi, dedi. Hadis-i erifte geldi ki:
ehvet elbisesini giyen kimseden Allah Tel uzak olur, onu kanncaya kadar sevgili kulu olsa da yine uzak olur O). Reslullah'm (sallllah aleyhi ve sellem) elbisesinin alt ve stnn deeri

ELBSEDR:

Ykand

aas,

onbe gmten

fazla

aa

deil

idi.

Bzan

elbisesi

yalanm

gibi olur-

du. Bir defa kendisine hediye olarak elbise getirdiler. zerinde naklar, ssler vard. Giydi ve sonra, Bunu Eb Cehim'e gtrn ve
onun eski elbisesini bana getiriniz. Bu naklar gzlerimi megul

ediyor

buyurdu. Bir kere nalinlerinin

),

Bunlar stemem,

eskileri getirin.

kaylarn

yenilediler.

Namazda gzm bunlara taklparmamdan yz karp at-

yor ( 3 ), buyurdu. Minberde iken

t. Bir n gz ona taklmt. Bir defa kendisine iyi nalin getirdikt, ilk grd fakire verdi
ler. Allah Tel'ya secde etti,
ve Gzme iyi glndler. Korktum ki Allah Tel beni sevmez,
onun iin secde ettim, buyurdu. Aie'ye (radyallah anh), Beni

dar

anlamak istersen, yolcu azna kanaat eyle, yama yama olmayn4

ca, gmleini karp atma ( ), buyurdu.
(radyallah anh) elbisesinde ondrt yama
anh) halifelii zamannda gme bir
Gmlein kolundan elinin hizasn geen
veren Allah Tel'ya hamd olsun, dedi.

vard. Ali

ksmn

yrtt ve Bu

Byklerden birisi syler: Sfyn- Sevri'nin zerindeki elbi

sesinin kymeti, bir gm ve drt danik idi. Hads i erifte, Ssl elbise giymeye gc yettii hlde, Allah Tel'ya tevftzuyu g5
zetene, Allah Tel Cennette en gzel elbiseler verir ( ), DuyurulAllah Tel hidyet zere
du. Ali (radyallah anh) buyurdu:
elbiseleri dereceolan halifelerin elbiselerinin, insanlarn en
sinde olmasn ahd buyurdu. Bylece zenginler de ona uyar. fakirlerin ise kableri knk olmaz. Fuzle bin Umeyr (radyallah anh)
Msr vlisi idi. Adi elbiseler giyip, yalnayak gezdiini grdler.

aa

Reslullah
byle dolama, dediler. Fuzle.
(sallllah aleyhi ve sellem) bizi zevkten men eyledi ve Arar*

Sen ehrin

(1)

vlisisin,

IV/200.

(4), (5)

IV/202.

(2). (3)

IV/201.

KMYA-YI SAADET

CU2

yalnayak dolan, buyurdu-, dedi. Muhammed ibn Vsi', Kuteybe

ibn Meslem'in yanma yn elbise ile gitti. Niin yn elbise giydin?,
dedi. Sustu. Niin cevap vermiyorsun? dedi. Zhdden olduunu
syleyip, kendimi vmek, yahut fakirlikten dolay giydim deyip, Allah Tel'dan ikyet etmek istemiyorum, dedi. Selman'a (radyallah anh) Niin iyi giyinmiyorsun?, dediklerinde yle buyurdu: Kulun iyi elbise ile ne ii vardr? Yann azd olunca, iyi elbiseden mahrum kalmam. mer ibn Abdlaziz gece namaz klarken
Hasert elbise giyerdi. Gndz insanlar grmesin diye karrd.
san- Basr, Frkad's-Sabhi'ye, Bu elbisenle insanlar arasnda bir
stnlk m taslarsn? Duydum
sofi kyafeti giyenlerdir dedi.

NCS MESKENDR:

ki,

Cehennem halknn ou

Bunun en az,

byle

olmamak,
kesinde kalmakla yetinhi yeri

mescidin veya bir misafirhanenin bir

mektir. Fazlas kendi evinde veya kira ile bir evde oturmaktr. Bu
da kendine yetecek kadar olmal, yksek ve ssl olmamaldr. ^ats alt arndan yksek ve eik olursa zhdden der. Velhasl
meskenden maksat, souktan, scaktan ve yamurdan korunmaktr.
Bundan fazla bir ey istememektir. Derler ki Peygamberimizden
Isallllah aleyhi ve sellem) sonra tl-i emele ait ilk kan ey, eik
atl binalarn yaplmasdr. Abbas (radyallah anh) yksek bir
balkon yaptrmt. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) ykmasn buyurdu. Bir defa yksek bir atnn yanndan geiyorlard. Bu
kimindir? buyurdu. Filn kimsenindir, dediler. Sonra o kimse Rebir

slullah'm (aleyhisselm) yanma geldi. Ona bakmad. O kimse sebebini sordu.

yksek aty ykmasn buyurdu. O da ykt. Bundan sonra Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) onun gnln
ald ve ona du buyurdu.

Hasan

Basr (radyallah anh) buyurur ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) btn mrnde kerpi stne kerpi, tahta stne tahta koymad. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu: Allah Tel kime ktlk isterse onun maln (parasnl, su ve topraa harcatr t1 ). Abdullah ibn mer (radyallah
anh) buyuruyor, ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bana
nedir?, buyurdu. Ev yklmt, tamir ediyourad ve Bu
rum, dedim. Buyurdu ki: t mhlet verilmekten daha yakndr.
Yni lm her an gelebilir, demek istedi. Yine buyurdu: ihtiyacndan fazla bina yapana kyamette o binalar yklenmesi buyurulur
2
). Yine buyurdu: Btn nafakalarda sevab vardr. Ancak su ve
topraa [binaya! verilende yoktur (3).

yatn

(1).

(2),

(3)

IV/204.

FAKR VE ZUHD

Nuh

683

kamtan

ev yapt. Kerpiten olsa idi ne

olurdu? dediler. Buyurdu ki: lecek olan bir kimseye bu bile oktur. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kulun
yapt her bina kyamette ona vebaldir. Ancak onu souk ve scaktan koruyan bunun dndadr t 1 ). Hazret-i mer (radyallafy
anh)
yolunda tuladan yaplm bir saray grd. Buyurdu ki:
Bu mmetin, Hmn'n Firavun'a yapt binalar gibi bina yapacaaklmdan geirmezdim. Zira Firavun^Hmn'dan tula bir saray istemiti. Eserde geldi ki: kul alt arndan yksek bina yapnca
gkten bir melek: Ey fsklarn en fs, nereye geliyorsun, der. Yaleyhisselm

am

ni senin

mezar

iinde

olman

lllah aleyhi ve sellem)

evinde, el

niin

ki:

DRDNCS EV

kyorsun?

uzatlnca tavana deerdi. Fu-

Bina yapp onu brakp gidenlere

grp de ibret almayanlara aarm.

dayl buyurur

Ge doru

gerekir.

amam,

bunla-

Burada en yksek derece sa

nk tarak ve bardaktan baka bir

EYASIDIR-.

aleyhisselmn derecesidir.
eyi yoktu. Bir kimseyi parmaklariyle sakaln tararken grd,

ta-

ran

da att. Bir bakasn eliyle su ierken grd, bardan da

att. Burada orta hl mhim olan eylerden tahta ve topraktan yabirer tane bulundurmaktr. Bakr ve pirinten olursa zhd
olmaz. Gemi byklerimiz bir eyi ok ide kullanmaya gayret et-

plm

milerdir. Reslullah'n

(sallllah aleyhi ve sellem)

yast

deri-

den idi. inde hurma lifi vard. Yata iki kat kilim idi. mer (radyallah anh) bir gn Reslullah'n (aleyhisselm) srtnda hurma
liflerinden yaplan hasrn izlerini grd, alad. Niin alyorsun?
buyurdu. Kayser ve Kisr Bizans imparatoru ve ran ahl Allah
Teala'nm dman olduklar hlde onun nimetleri ierisindedir, siz
I

hem

hem

olduunuz hlde
byle zorluklar ierisindesiniz deyince, Bize hirette, onlara se
dnyada verilene rz deil misin? buyurdu. Bzym, dedi. O
ise

Allah Tel'nn

hlde byle olduunu,bil

resul,

i%

de

sevgilisi

buyurdu.

Bir kimse Eb Zer'in (radyaUah anh) evine gitti. Evinde hibir ey yoktu. Bu evde hibir ey yok mu?, dedi. Buyurdu ki: Bizim bir evimiz vardr, elimize geeni oraya gndeririz. Yni hire-

demek istedi. Gelen kimse, Dnyada bulunduka baz eyler

zmdr, deyince, Ev sahibi bizi burada tutmayacak, dedi.
ti

l-

Umeyr b. Sid, Humus vlisi idi. mer'in (radyallah anh)

yanna geldi, -Yannda dnyadan ne vardr?, dedi. Bir deneim
vardr. Ona dayanrm, ylardan onunla ldrrm.
Bir heybem
(1)

IV/204.

(2)

IV/205.

KMYA-YI SAADET

664

vardr, yiyeceimi ona koyarm. Bir ksem vardr, ondan su ierim

ve abdest alrm. Bundan fazlas lzumsuzdur, dedi.
(sallllah aleyhi ve sellem)

Reslullah

Kz

Ftma'nn (radyallah anh)

gm

bir seferden

dnd.

urad.

Evinde bir perde,

gitmeyip geri dnd. Ftma

evine

halka grd, houna

(radyallah anh) bunu anlaynca, o halkay bir buuk gme
satp o perde ile beraber sadaka verdi. Sonra Reslullah (sallllah
aleyhi ve sellem) onun gnln ald ve -yi yaptn buyurdu.

elinde

bir

ie'nin (radyallah anh) evinde bir perde vard. Reslullah

(aleyhisselm)

Ne zaman gzm bu perdeyi alsa dnya aklma

Gtrn filn kimseye verin O), buyurdu. Aie (radlyallah anh) buyuruyor ki: Resl (aleyhisselm) iki kat kilim zerine
yatard. Bir gece yeni yatak yaptm. Sabaha kadar uyuyamad. Erbutesi gn, Bu gece uykum kat, eski kilim yatam getirin,
yurdu. Bir defa altn getirdiler, hepsini taksim etti. Alt altn kald,
gece uyuyamad, gecenin sonuna doru o altnlar da birisine gnderdi ve rahat uyudu. Sonra buyurdu ki: O alt altn yanmda olarak lseydim hlim ne olurdu! ( 2 ).
geliyor.

Hasan- Basr buyuruyor: Sahabeden yetmi kimseyle grtm, hibirinin bir elbiseden fazla elbisesi yoktu. Kendileri ile toprak arasnda bir rt bulunmazd. Toprak zerinde yan zere yatarlard, zerindeki elbiseyi rt yaparlard.

BENCS

EVLLKTR,

Senli Tster der ki: Sfyn ibn yeyne ve daha biroklar demilerdir ki, evlilikle zhdn alkas yoktur. nk btn insanlarn en zhidi Reslullah (aleyhisselm)
idi ve kadnlar severdi. Dokuz hanm vard. Ali (radyallah anh)
o zhd ile drt hanma, on iki cariyeye sahipti. Bununla yle denmek isteniyor ki, bir kimsenin zhd yolu ile hanmyla beraber bulunmaktan ve evlenmekten el ekmesi doru deildir. nk evlenmek, ocuk olmaya sebeptir. Bunda ise birok faydalar ve neslin
devam vardr. Bu bir kimsenin lezzet almamas iin hibir zaman
yemek yememesine ve su imemesine benzer. Bununla kendisi lr,
br ile nesli kesilir. Ama evlilik, bir kimseyi Allah Tel'dan,
emirlerini yapmaktan, yasaklanndan kanmaktan men edecekse

evlenmemek daha iyidir. ehvet galip olursa, zhd gzel olmayan

bir kadnla evlenmektir. Ahmed ibn Hanbel'e (rahmetullahi aleyh)
gzel bir kadn vermek istediler ve bunun, buncjan akll bfr kz
kardei vardr, fakat bir gz grmez, dediler, daha akll olan istedi. Cneyd-i Badadi buyuruyor ki: Yeni mridlerin kalblerini
eyden korumalarn ok severim: Ticaretten, evlenmekten ve ha(1)

IV/205.

(2)

IV/206.

FAKR VB ZHD

d8

yazmaktan.

Yine buyurdu.

Sofinin

688

okuyup yazmasn

sev-

mem. nk dnceyi datr.

ALTINCISI MAL VE MEVKDR: Mhlikt rknnde sylediimiz gibi mal ve makam ldrc zehirdir. Ancak kendine yetecek
kadar iltr. Bu kadar dnya iin deildir. Belki din iin. muhakkak lzm olan eyler de dindendir.
lbrhim (aleyhisseim) bir dosttan bor istedi. Vahiy geldi ki:
Niin kendi dostundan istemedin?. Y Rabbi,' dnyay sevmediini bildiim iin, Senden dnya istemekten korktum, deyince Allah Tel, Lzm olan ey dnya deildir, buyurdu. Velhsl ehvet, arz ve fazlalklar brakp mal ve makamdan kendine yetecek
kadar bulundurmak ve kalbini bunlara balamamak dnyay sevmek olmaz. Maksat udur ki, br dnyaya gidince, tepe st dmemek ve yz geride olup dnyaya bakmamaktr. Geri bakan
dnyada rahat yaayanlardr. Fakat dnyay hela- gibi dnp gerektii zaman arayanlar, lnce bunu aramaktan kurtulurlar. Bundan sonra niin buna dnp baksnlar. Fakat kalbini dnyaya balayan yerini brakmak istemez, boynundan kuvvetli zincirlerle, yahut salariyle kuvvetlice oraya balanan, kendisini oradan ektiklerinde salarndan aslan ve nihayet salar tamamen kopmadan
oradan kurtulamayan, sonunda yaralar ierisinde kalan kimseye
benzer.

Hasangrdm ki,

buyuruyor ki: yle insanlar

sizin nimete sevindiinizden ok belya sevinirlerdi.
Onlar sizi grseler, bunlar eytandr, derlerdi. Siz onlar grseniz,
onlara divne derdiniz. Bu insanlarn bely sevmeleri kainlerinin
dnyadan ve dnyay istemekten kesilmesi iin idi. lm zamanna kadar bir eye bal kalmak istemezlerdi.
Basri (radyallah anh)

BENC

asil

NYET, SIDK ve HLS

Basiret sahiplerine gnderilmitir

ibadet edenler hari, insanlar helak olmutur. Ihlsla amel eden limler hari, btn limler helk olmutur. hlsllar da byk tehlikededir. Demek ki ihls
ki,

olmadan ekilen skntlar bounadr. hls ve sdk ancak niyetle

olur. Niyeti bilmeyen ihls nasl koruyabilir? Biz bir bbda niyetin
ne demek olduunu, dier bir bbda hlasn hakikatini, baka bir
bbda sdkm hakikatini bildireceiz. nce niyetin faziletini bildirmek gerekir. Biliniz ki. btn amellerin rhu lz, esasl niyettir.

Hkm

niyete gredir. Allah Tel'nm amellere bakmas niyet sebebi iledir. Resul (aleyhisselm) bunun iin buyurdu ki: Allah

Tel grnnze ve malnza bakmaz, kalbinize ve amelinize bakar ('). Kalbe baklmasnn sebebi, niyet yeri olduu iindir. Yine
buyurdu:
niyetle olur, herkesin ibadetinden nasibi niyetine gredir. Hicret edenin, yni ehrini brakp Allah yolunda harbe yahut
hacca gidenin hicreti, Allah in olur. Mal kazanmak iin veya kadn almak iin uzak yere gidenin hicreti, Allah iin olmaz.
ey iin olur ( 2 ). Yine buyurdu: mmetimin ehitlerinin ou yatak ve tatkta lrler ( 3 ). Yine buyurdu: Kul ok iyi ameller iler, melekler o amelleri gtrrler. Allah Tel, bu amelleri defterinden dn, benim iin yapmad. Filn ii ona yazn buyurun Y
Rabbi, bu ii o yapmad derler: Niyeti byle idi, buyurur ( 4 ) Yine
buyurdu: nsanlar drt ksmdr Biri mal sahibi olup lme gre
harcar. Bir bakas benim de malm olsa byle harcardm, der. Her
kisi de ayn sevab alrlar. kincisi mal olup gerektii gibi harcamaz, bir bakas da benim de olsayd, byle yapardm der. Her ikisi
de gnahda ayndr. Yni niyet, amel gibidir ( 5 )

Arad

Enes (radyallah anh) buyurur ki: Resul (aleyhisselm) Tebk

gazsmda dar kt ve Medine'de, zr le geri kalp, niyetleri bizim gibi olan birok nsan vardr ki, sevabta bize ortaktrlar
buyurdu.
(1). (2).

(3).

(4), (5),

(6)

IV/310.

NYET. SIDK VE HLAS

Beni Isr&U'de bir kimse bir

Bu

kum

buday

kum

tepesine

kt. Ktlk

zaman

hepsini fakirlere verirdim-, dedi.

vaktin peygamberine vahiy geldi ki: O kimseye syle Allah Tel senin sadakan kabul etti ve sana o kadar budayn olup, hepsini sadaka vermekle elde edecein sevab verdi.
idi.

tepesi

olsa

idi,

Resul (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Niyeti ve himmeti dnya olan fakirlie der ve dnyadan, dnyaya
olarak
gider. Himmeti ve niyeti hiret olan Allah Tel korur ve zhid
olarak lr t 1 ). Yine buyurdu: Mslmanlar kfirlerin karsnda
durup harbederlerken, melekler isimlerini yazar. Filn kimse taassubla har be diyor; filan kimse hamiyetle -harbedip, Allah yolunda
ld desinler diye dyor. slmm muzaffer olmas iin harbeden Allah yolundadr ( 2 ). Yine buyurdu: Evlenip de mehir vermemeye niyet eden zina etmi olur. Bor isteyip, vermemeye niyet eden.

hrszlk etmi

olur

3 ).

nce amele niyet etmeyi reniniz, sonra amel ediniz. Bir kimse, bana bir amel retiniz ki, gece gndz
onunla megul olaym ve hibir vakit iyi i ilemekten geri kalmayaym, dedi. yi i yapamadn zaman, devaml iyilii niyet eyle;
sevabna kavuursun, dediler. Eb Hureyre (radyallah anh) buyuruyor ki: Kyamet gn insanlar niyetlerine gre har olunurlar. Hasan- Basr buyuruyor ki: Sonsuz Cennet bu birka gnlk
limler demilerdir

amelle deil, sonsuz

ki:

iyi niyetlerle

elde edilir.

NYETN HAKKAT
insandan bir hareket meydana gelebilmesi iin eye
ihtiya vardr: lim, irade steki ve kudret [gc yetmekl. Mesel,
yemei grmeyince yemez, grse, fakat istemezse yine yemez. stese: fakat eli i yapamayacak ekilde felli olsa yine yiyemez. nk kudreti yoktur. O hlde bu ihtiya her iin nnde gelmektedir. Fakat hareket, kudrete tbidir. Kudret de istek ve iradeye tbidir. Kudreti harekete getiren istektir, ilim deildir. nk ok ey
grr ve istemez. Fakat bilmeden istemek de olmaz, nk bilmedii eyi nasl isteyebilir. Niyet bu ten yalnz istemektir. Kudret
ve ilim Igc yetmek ve bimekl deildir. stek kendisini ayaa kaldran ve ie sevk edendir. Bazan bir olur, bazan da ki maksad bir
eyde bir araya gelebilir. Bir olana halis denir. Bu
misli yledir ki: Bir kimse otururken bir aslanm kendini ldreceini grse,
kalkp gider. Maksat ve niyeti birden fazla deildir, o da kamaktr.
Bil ki

mm

(1).

(2).

(3)

V/311.

KMYA-Y1 SAADET

6B8

Bunun gibi byk bir kimse ieri girse, onun iin ayaa kalkar
ve ona saygdan baka hibir maksad iin bunu yapmaz, te bu
hlistir.

Ama maksad

iki

olursa bu ekilde olur.

Yalnz da olsa aym ii ayn

akrabasna, akrabas ve fakir olduu iin para vermesi gibi. Kalbinden bilir ki, fakir' olmasayd yine verecekti ve yine bilir ki, fakir
olup akrabas olmasayd yine verecekti. Bu iki maksadn bir niyette
Birincisi:

birlem esidir.
akraba olup fakir olmasa idi veya fakir olup
akraba olmasa idi vermeyecekti. Fakat ikisi bir ahsta topland
iin verdi. Birincisi, iki kimsenin bir ta teker teker kayrabildikleri hlde, bir kimsenin kaldrmasna benzer. Bu ise iki zayf kimsenn bir arada ta kaldrmasna ve teker teker kaldramamalarna
kincisi: Bilir ki

benzer.

ncs: Niyetin biri zayf olur, i yapamaz, biri kuvvetli olur,

yalnz bana i yapar, fakat dierinin yardmyla bu ii daha kolay
baarr. Gece yalnz bama bir kimse namaz klar, fakat yannda
bakalar da olursa, kendine daha kolay olur ve ne'esi artar. Bu
kimsenin namaz klmas onlara gsteri yapmak ve mkfat beklemek iin deildir. kincisi bir mislle yle anlatlabilir ki, kuvkaldrmas
vetli bir kimse bir ta kaldrabilir. Fakat daha kolay
iin zayf bir kimse de ona yardm eder. Bunlarn herbirinin hkm
bakadr. hls bahsinde anlatlacaktr. Maksadmz niyetin sebep
ve tahrik edici maksat olduunu anlatmaktr. Bu bazan hlis olur,
bazan da kark olur.

FASIL
M'MNN NYET, AMELNDEN

HAYIRLIDIR

amelinden hayrldr? Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: -M'minin niyeti amelinden hayrldr (') Bununla amelsiz niyetin, niyetsiz amelden stn olduunu demek istemedi. nk niyetsiz amelin ibadet ve amelsiz niyetin tat olmayaca aikrdr. Belki bunun mns tatin beden
ve kalb ile olmasdr. Bylece ikiye aynlr ve bu ikiden kalbe ait

M'minin

niyeti niin

olan daha

iyi olur.

amelden maksadn kalbin sfatn deitirmesidir. Kalbin niyet ve amelinden maksat, bedenin sfatn deitirmek deildir. nsanlar zannederler ki. niyet amel iin lzumludur.

Bunun da

(1)

V/313.

sebebi,

NYET. SIDK VB IHLAS

080

Aslnda amel niyet iin gereklidir. nk btn maksat kalbin

demesidir. Kurtulu ve felket kalbdedir. Beden araya girse de
asi a tbi olarak girer. Beden hacca giden zatm altndaki deve gibi-

Maksadna kavuup hac olan deve deil, o zattr. Kalbin deimesi aslnda bir eyden fazla deildir. Bu da yzn dnyadan hidir.

dnya ve hiretten Allah Teala'ya evirmekKalb yz de istek ve iradeden fazla deildir. Kalbinde dnya
galip olunca yzn dnyaya dner, dnya ile alkas onu istemesi olur. Yaratlnn ilk zamannda byledir. Allah Tel'y istemesi ve hirette O'nu grmesi gibi olunca sfat deiir ve yzn baka tarafa dner. Demek ki, btn amellerden maksad kalbin dnmesidir. Secdelerden maksat, alnn yerini deitirip havadan yere
indirmek deildir. Belki maksat kalbin sfatn deitirmek, tekebbrden tevzuya meyletmektir. Allah Ekber demekten .maksat, dilin deimesi ve hareket etmesi deil, kalbin kendini tzim etmekten deimesi ve Allah Tel'nn karsnda saygl olmaya dn-*
mesidir. Hata ta atmaktan maksat, ta atlan yerde talarn toplanmas veya elin hareket etmesi deil, kalbin gerektii gibi kulluk yapmas, kendi aklna uymamas ve onun tasarrufunda i yapmay brakmas ve isteyerek emre uymas, kendi dizginlerini elinden brakp emrin dizginlerine ^yapmaktr. Kurbandan maksat, koyunun canna kymak de, bahlUik pisliini kalbden temizlemek,
hayvanlara efkati kendi
tabiat ile deil, emre gre yapmaktr.
Koyunu kes dedikleri zaman, bu hayvancaz ne yapt, niye cann
actaym demeyesin; btn bunlar brakr ve hakikatte yok olursun. nk zaten yoksun. Kul kendi hakknda yok olup, hakikatte
Allah vardr.
rete evirmek, belki
tir.

Bunun

btn ibadetler de byledir. Fakat kalb yle yaratlki, onda bir istek ve hareket meydana gelince, beden de ona
uyarak kalkar ve bu sfat kalbde daha sbit ve kuvvetli olur. Mesel yetime merhamet kalbine gelince,
okar ve bu merhamet
daha kuvvetli olur. Kalbin uyankl artar. Tevzu mns kalbde
gibi

mtr

ban

meydana

gelince,

ban

nne eer ve yere yaklarsa kalbdeki

te-

vzu kuvvetlenir. Btn ibadetlere niyet, iyilik istemektir. Yzn

dnyaya deil, hirete evirmek olup ve bu niyetle amel etmek, bu
istei sbit ve kuvvetli eder. Demek ki, amel, niyetten meydana gelse de, istek ve niyeti kuvvetlendirmek iindir. byle olunca niyetin amelden stn olduu anlalr. nk niyet kalbin kendindedir, amel se baka taraftan kalbe gemektedir. Eer kalbe geerse
ie yarar, gemezse gaflet ve bos olur. Bunun iin amelsiz niyet bo
olmaz. Bu, una benzer ki: B'r kimsenin midesinde sanc olur. l
iince ona ular, bir de stne scaklk konur, te'siri ona geer, yi-

Klmyy

Safidet

t- F. 44

KMYA-YI SAADET

690

ne faydal

olur.

Fakat mideye giden

il elbette

zerine konandan maksat st deil, midede. O

amazsa boa yaplm olur. Fakat mideye giden
tne gitmese de, boa gitmez.

bundari te'sirlidir.
halde mideye ulail,

midenin s-

AKLA GELEN EYLERDEN, VESVESELERDEN VE KT

DNCELERDEN ZARARI OLANLAR VE OLMAYANLAR
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: mmetim akla gelen eylerden afv edilmi tir. Sahih-i Buhr ve Mslim'deki bir hads-i erifte, -Gnah ilemeye niyet eden, fakat ilemeyen iin meleklere, ona gnah yazma denir. yilie niyet ederse is-

yapmasn

terse

bir

sevab yaz. Yapnca on sevab yaz denir, buyu-

ruldu.

Baka

yedi yze kadar olduu bildirilmitir.

Buradan bazlar, kalbe gelen her eit niyet ve dncelerden
meVl tutulmayacan sanyorlar. Bu yanltr. nk asim kalb
olduunu ve bedenin ona uyduunu sylemitik. Allah Tel buvurursan veya gizli tutarsan senyuruyor ki: Kalbinde olan
den sorulacaktr O. Yine buyuruyor: Gzden, kulaktan ve kainden sorulacaksnz ( 2 ). phesiz kibir, riy, ucb ve hased'den sorulacaktr. Bunlar ise kalbin ileridirler. Bu faslda iin hakikatini yle bildiririz ki, kalbe gelenler drt derecedir: kisi insann elinde deildir ^ ve bunlardan sorulmaz. kisi insann elindedir ve bunlardan

hadislerde

bunun

aa

mes'ldr. Birincisi:

Htra gelen bu ey

una

benzer

ki,

yolda

gi-

derken, arkadan bir kadn gelir, geri bakarsan grrsn.' Bu dnceye hads-i nefs denir. kincisi: Tabiatnda bir tahrik, bir istek meydana gelir ve geri dnp bakar, buna meyl- tabi denir. Bu hareket
ise ehvettir. ncs: Kalb geri dnp bakmaya hkmeder ve bu
hkm, bir korku ve mni olmad zaman olur. nk ehveti
kamlayan her eyi, kalb yapmay sylemez. Bilkis bazan yapmamaya hkm verir. Buna kalb hkm deriz. Drdncs' Niyet eder
ve azmeder. Allah Tel ile yahut insanlar ile korkutarak bozarsa abuk te'sirsiz kalr. O hlde hads-i nefs ve meyl-i tabii dediimiz ilk ikisinden mes'l olmaz. nk isteyerek deildir.

Allah Tel buyuruyor

yk yklemez (3).

ki:

Allah hi kimseye dayanamayaca-

(radyallah
hads i nefs yledir ki: Osman bn Mez'n
anh) Reslullah'a (sallilah aleyhi ve sellem) Nefsim kendini ha-

Bu

fi)
(3)

Bakara2 Bakara:

284.
286.

(2)

isr:

26.

NtYET, SIDK VE

HLAS

601

ehvetten kurtulursun diyor, deyince, mmetimin hadm

dm
olmas oruladr, buyurdu. Nesim, karn boa diyor, deyince,
Yava ol, nikh benim snnetmdir, buyurdu. Nefsim rahipler
gibi daa k diyor, deyince, Yapma! mmetimin rahiplii hac
ve Allah yolunda harb etmektir buyurdu. Nefsim et yeme diyor,
deyince, Hayr, ben eti severim, bulursam yerim, Allah Tela'dan
istersem verir, buyurdu. Demek ki aklna gelen bu dnceler
hads-i nefs idi ve gnah deil idi. nk yapmaya azmetmemiti
et,

meveret etmi idi. Fakat isteyerek olan ikisi ki kalb

hkm idi .yapmaya aittir veya kalbin yapmak istemesidir. Bu
ve bunun

iin

ikisinden mes'ldr. Utanarak, korkarak veya baka bir mni^ile

yapmasa da mes'ldr. Allah Tela'dan korkarak yapmazsa, mes'l
olmaz. Kulun mes'l olmas, bir kimsenin kendisine kzmas, ceza
olarak intikam almas demek deildir. nk Allah Tel kzmak
bu niyet
ve intikam almaktan mnezzehtir. Bu demektir ki,
ile^kalbi, Allah Tela'dan uzaklaan bir sfat elde etmitir. Bu ise

yapt

Bunu daha nce anlatmtk. Onun

sadeti yzn dnyadan ve kendinden, Allah Tel'ya evirmesidir. Yz isteidir.

Alkas, istei ve niyet ettii eyler,, dnya ilev. ilgili olursa kuvvetakiliktir.

gerekenden uzak der. Mes'l ve mel'n olmann mns,

bunlara daha ok tutulmak ve daha uzak olmaktr. Bu. ondan ve
onunla ve onda olan bir itir. Tatine memnun olan, gnahna ki ZIP
ondan intikam alan kimse ile ilgisi yoktur. Fakat insanlarn akl
miktannca byle yorumlanmaktadr. Bu srlar bilen kimsenin bu
kalb hllerinden mes'l tutulacandan phe yoktur. Buna delilimiz sudur ki, Resullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
ki kii birbirlerine kl ekerlerse ve biri lrse, ldren ve len
Cehenneme gider. len niye Cehenneme gider?, dediklerinde,
nk o da ldrmek istemiti, elinden gelse ldrecekti, buyurdu. Yine buyurdu ki: Bir kimse mal eriata uygun harcamaz, bir
bakas da benim de olsayd, ben de yle yapardm derse, ikisi de
ayndr. Bunlar da kalbin niyetinden baka bir ey deildir. Bir
kimse yatanda bir kadn bulsa, yabanc bir kadn zannederek
onunla yatsa, kendi hanm olsa bile gnahkr olur.
lenir ve

Ama

olduunu zannederek abdestsiz namaz klsa, sevab

olduunu zannederek namaz klsa, sonradan abdest-

abdestli

alr. Abdestsiz

olduunu

anlasa gnahkr olur. Btn bunlar kalb hlleridir. Fakat bir gnah ilemeye niyet etse, Allah korkusundan bunu ilemese ona sevab yazlr. Nitekim hads-i erifte yle buyuruldu: Gnaha niyet insann tabiatna uygundur. Buna muhalefet ederse mticahede etmi olur. Bunun kalbi aydnlatmadaki te'siri, o niyetin
kalbi karartma te'sirinden daha oktur. Sevab yazlr mnas budur. Yukardaki hadis-i erifin mns da budur. Fakat cizliinden
li

KMYA-YI SAADET

693

karl

dolay^ yapamyorsa hi
yoktur, bu zulm ondan dmez
ve mes ul olur. Tpk karsndakini ldremeyp, kendisi lenin
{

mes ui olmas

gibidir.

AMELLERDEN
Ameller

DER?

HANGS NYET LE

ksmdr:

Tat, gnah ve mubahtr. Belki de Reslullah'm (sailllah aleyhi ve seliem), Ameller niyetlerledir (*), bu-

yurduu

iin

gnahlarn da

iyi niyetlerle

yaplmasnda,

onu

iyi

amellere sokacan sandlar. Bu yanltr. Byle bir niyetin buna

2
te'siri olmaz. Fakat kt niyet, onu daha habis ve
yapar.
Bir kimseyi memnun etmek iin gybet etmek, yahut haram pa
ra ile, mescid, misafirhane ve medrese yapmak ve benim niyetim

aa

hayrl liyil bir i yapmaktr, demeye benzer. Fakat ktlkle iyilik,^ yapmaya niyetin ayrca ktlk olduunu bilmez. Bilirse zaten
fsktr. Bunu iyilik zannederse yine fsktr.-.nk ilim renmek
farzdr. nsanlarm ounun felketi de cahilliktendir. ^Bunun iin
buyurdu ki 3 Cahillikten .byk
gnah yoktur. Cahilliini bilmemek ise, cahillikten daha fenadr.
nk bilmediini bilmeyen, kafiyyen renemez.^ Bu da kendisine
engel, renmesine set tekil eder. Maksadnn kadlk, eVkaf, yetim
mal ve sultan mal elde etmek, vnmek ve^mnfeset olduu bilinen talebeye ilim retmek haramdr. Mderrisin, benim niyetim
ilmi yaymaktr.
ilmini ktye kullanrsa, ben yine sevabm alrm demesi, tam cahilliktir. Yol kesen kimseye kl, arap yapana
zm veren ve benim maksadm cmertliktir. Allah Tel, cmertlerden ok kimseyi sever, diyen kimse gibidir. Bu onun cahilliini
Sehl-i Tster (rahmetullahi aleyh)

gstermektedir. Bilakis, yol kesici

cn

almak

gerekirdi.

olduunu anlaynca,

Ona kl vermek nasl

elinden

kl-

ciz olur? Bizden nce-

gnahlara devam eden limden Allah Tel'ya

Gnah almeti grdkleri talebeyi yanlarndan uzak-

kilerin hepsi fcir

snmlardr.

latrmalardr. Ahmed ibn Hanbel. evinin. sokaa bakan cephesine

amurla sva yapan eski bir talebesini huzurundan uzaklatrd ve
Mslmanlarn getii yoldan bir trnak kadar alan talebeye ilim
okutmak doru olmaz, buyurdu. O halde gnah, niyetle sevab olmaz. Sevab, sevab olduu bildirilen eyi yapmaktr.

KNC KSM

TATLERDR Bunda

niyet iki ekilde te'sirini

gsterir. Birincisi: Tatin asl niyet ile doru olur. kincisi; Niyet ne
kadar ok olursa, sevab da o kadar fazla olur. Niyet ilmini renen,
bir t. at ile birka iyi niyet yapabilir ve hepsi tat olur. Mesel mescidde itkftf eden niyet eder ki, buras Allah'n evidir. Buraya gelen-

(1)

IV/310.

NYET, SIDK VE HLS

09*

Allah Tel'y ziyaret etmi olur. nk Reslullah (sallllah

aleyhi ve selle m) buyurmutur ki: Mescide giren, Allah' ziyarete
gitmitir
). Ziyaret edene ikrm etmek herkesin vazifesidir. kinler

Bir sonraki namaz gzetir. Peygamber Efendimiz, Namaz gzeten, namazdadr buyurmulardr. ncs: Bunun iin gzn,
cisi:

kulan,

ve

ayan

kmldatmamaya

Bu bir
hev'i orutur
Hads-i erifte, -Mescidde oturmak, mmetimin
rahibliidir ( 3 ), buyuruldu. Drdncs:
Meguliyetleri brakr,
kendini btn varlyla Allah Tel'ya verir, fikir, zikir ve m*
dilini, elini
(

niyet eder.

2 ).

ncatla megul olur. Beincisi: nsanlara karmaktan ve onlarn

ktlklerinden kurtulmu olur. Altncs*
Mescidde .'kt bir ey
grrse men eder, iyi bir ey grrse yaplmasn syler. Bir kimse
namaz iyi klmyorsa ona retir. Yedincisi: Dinini seven ve kayran birisini bulup, onunla din kardei olabilir. nk mescid din
iin en uygun yerdir. Sekizincisi: Allah Tel'nn evinde gnah
lemekten ve kt dnmekten hay eder. Btn tatleri buna benzetebilirsiniz. Her birinde ok niyet edilip, kat kat sevab alnabilir.

NC

KISIM MUBAHLARDIR: Akll olan hi kimse, hayvanlar gibi gafil olup mubahlara dalmaz ve iyi niyet etmekten ayrlmaz. nk bunun zaran byktr. Her hareketten sual sorulacak ve her mubahtan hesaba
dine, iyi olursa yine kendine olacaktr. Niyeti

ne

ne de kt olabilir. Fakat onun iin bir zaman kaybetmi olur ve ondan bir fayda
elde etmez. Bylece Dnya geicidir, ondan seninle kalacak nasibini al, yet i kerimesine uymam olur.
iyi

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kula, yapher ey sorulacaktr. Gzne srd srme, parmana srd kerpi ve bir kardeinin elbisesine dokunmas bile sorulacaktr (<).

Mubahlara niyet ilmi de uzundur. Fakat renilmelidir. Buna

yle misal verebiliriz ki, gzel koku kullanmak mubahtr. Bir kimsenin cuma gn gzel koku srmesi, zenginlii ile vnmesi, gsteri yapmas veya yabanc kadnlarn gnln kazanmas gibi kt niyetlerle de olabilir. Burada iyi niyet cumaya hrmet, Allah'n
cmiye tzim, komularna rahatlk ve bakalarn rahatsz etmemek iin kendinden kan kt kokular rtmek ve bylece
o kimseleri gybet gnahndan kurtarmak, diman saf olmas iin
onu kuvvetlendirmek ve daha ok zikir ve fikir yapabilmek iindir.
Bunun gibi, bir iyilik yapan, bununla daha birok iyiliklere niyet
evi olan

(1)

IV/317.

(2)

Oru. Arapa'da

(3) , (4)

IV/317.

savm demek olup kendini korumak mn&sndadir.

KMYA-YI SAADET

604

her biri Allah Tel'ya yaklatrc sebep olur. Gemi

din bykleri byle idiler. Yemek yerken, helya giderken ve hanmlar ile sohbet ederken, her birine ayr ayr niyet ederlerdi. Hibir ey lyni hibir mubahl hayra sebep olmaktan bo deildir. Bu
hayra niyet edilince sevabna kavuur. Mesel hanm ile sohbetten
niyeti ocuu olmak ve Mustafa'nn (sallllah
aleyhi ve sellem)
mmetinin oalmas ve hanm rahat ettirmek, onu ve kendini gnahlardan korumaktr. Sfyn- Sevri bir gn elbisesini ters giydi,
kendisine sylediler, dzeltmek iin kolunu karrken, Bunu Allah iin giydim. O'nun iin olmadka deitirmem, dedi. Zekeriyya aleyhisselm bir yerde yevmiye ile alyordu. Yanna birka
kii geldi. Yemek yiyordu, onlara, Buyurun yiyelim, demeyip yemei bitirdi. Sonra, Eer hepsini yemeseydim verilen ii yapamazdm, snnet iin farz terketmi olurdum, buyurdu. Sfyn- Sevri
yemek yiyordu. eri birisi girdi, Buyurun yeyin, demedi ve yemei tamamen yedi. Sonra, Yemei borca almam olsa idim buyurun yeyin derdim buyurdu. Yine buyurdu ki: Bir kimseye buyurun yeyin deyip, kalbinden sylemediyse, onun yememesi hlinde
bir gnaha der ki, bu nikftr. Yemesi ise iki gnahtr: Biri nifk,
dieri de onu bir ey yemee mecbur etmitir ki, bilseydi yemezdi.
etmelidir

ki,

Ona hyanet etmi

oldu.

NYETTE HTYAR OLMAZ:

niyet edeceini duyunca, kalb

veya Allah

kurmaya

iin

Safdil bir kimse, her

mubaha

bir

veya dil ile, Allah iin evlenmeye

veya ders okutmaya veya meclis

ile

yemek yemee

Bu
ise ya szde kalr veya hadisi nefs olur. Niyet ise kalbten meydana
gelen bir gayret ve meyil olup, sahibini, zorla i yapmaya sevkeder.
Beden de buna uyarak kalkar ve o ii yapar. Bu da maksat belli ve
galib olduu zaman anlalr. Bu hareket olmazsa niyet szde kalp
niyet ettim diyebilir. Bylece niyet ettiini zanneder.

bo

tok olan kimsenin, a olmaya niyet ettim, yahut

oturup, Allah
Tel'y seviyorum demesine benzer. Bu ise olacak ey deildir. Bunun gibi
ile bulumay ok isteyen kimsenin, ocuk iin bulumaya niyet ettim demesi botur. Evlenmeyi istemesi ehveti iin
ise, snneti yerine getirmek iin evleniyorum demesi lzumsuzdur,
nce eriate olan iman kuvvetli olmal; sonra evlenmenin sevab
hakknda hads i erifleri ocuk sebebiyle dnmesi lzmdr. Hatt bu sevaba kavumak hrs kalbinde harekete gemeli ve onu evlenmeye gtrmelidir. ste o zaman hibir ey sylemeden niyeti
olur. Allah Tel'nn emrini tutmak arzusu kuvvetlenip,
namaz iin ayaa kalkan kimse niyetini
demektir. Dil ile niyet ettim demesi lzumsuzdur. A olan kimsenin alk iin yemek
yerim demesi gibidir. nk acknca yemek zaten
gidermek
iindir. Nefsin pay bulunan bir ite, hiret iin niyet zor olur. An-

hanm

yapm

yapm

al

NYET, SDK VE HLAS

cak hiret arzusu dierlerinden kuvvetli olursa kolay olur. O hlde
anlatmak istediimiz niyetin elde olmamasdr. nk niyet, i yaptran bir istektir. Senin iin kendi kudretinledir. stersen yaparsn,
istemezsen yapmazsn, ama istein kendi elinde deildir. stersen
ister,

istemezsen istememezlik edemezsin, belki bu dnyada ^veya

br dnyadaki maksadnn, bir ie balanm olmasna, itikat etmene sebep olur. Bu srlan bilen, niyetinin hazr olmad birok
tatlerden el eker lE'ar mezhebinde byledir).

bn

irin, Hasan- Basr'nin cenaze

bulamyorum-,

dedi.

Sfyn-

namazn klmad

ve Niyet

Sevr'ye, Kfe'nin limlerinden olan

klardm,

kimse Tvs'tan
du istedi, Niyetim varsa ederim-, dedi. Kendisinden hads rivayet
etmesini istedikleri zaman bazan etmezdi. Bazan da niden hadis-l
erif sylemeye balar ve Niyetimin kuvvetlenmesini gzetliyordum, derdi.

diklerinde, Niyetim olsayd

dedi. Bir

Bir kimse, Bir aydr filn hastay ziyarete gitmek iin doru^niyet etmek istiyorum, fakat henz mmkn olmad, dedi. Velhasl
din istei, bir kimsede kuvvetli olmazsa, onun hayrl bir ite niyeti
kuvvetli olmaz. Hatt farzlara bile uraarak niyet eder. yle ki,
Cehennem ateini dnmedike, kendisini onunla korkutmadka,
hlde bir kimse mubaha niyete hazrlanm
niyeti hsl olmaz.
olup, fazilete niyete hazrlanmamsa onu mubah olarak yapmaldr. Bu kendisi iin daha iyidir. Nitekim bir kimse ksasta niyet bulur ve afta bulamazsa, onun iin ksas daha stndr. Bazan da ge-

ce namazn deil, sabahleyin erken kalkmak iin uykuya niyeti

bulur, bunun iin uyku daha yidir. Belki ibadetten durgunlap hakonumakla
ile bir saat kp dolamak veya bir kimse ile
neeleneceini ve ibadet iin gayrete geleceini bilirse, bunlar
yapmas yle durgun ve skntl ibadet yapmaktan stndr.

nm

Eb'd-Derd (radyallah anh) buyuruyor ki: Ben, arada bir,

hak arzusu kuvvetlenmek iin elenirim. Ali (radyallah anh)
buyurur ki: Kalbini devaml zorlarsan onu kr edersin. Bu una
benzer ki, hekim bazan hastaya ateli olsa da et verir, biraz kuvvetlenmesi ve ilca dayanabilmesi iin byle yapar. Bir kimse harb esnasnda yenilmi gibi grnp kaar, dman kendini takib eder,
sonra niden zerine saldrr ve onu vurur. Mtehassslar byle arelere ok bavururlar. Din yolunda da nefis ve eytanla daima mnakaa ve muharebe vardr. Bunun iin onlar gzellikle kandrarak kendi iinde kullanmak gerekir. Byle eyler eksik limlere gre doru olmasa da, din byklerine gre beenilen eylerdir.

KMYA-YI SAADET

000

FASIL
BEENLEN

KUL, HER YAPTIINI ALLAH

N YAPAR

Niyetin amele sebep olmak olduunu anladn. Bir kimsenin tat etmesinin sebebi, Cehennemden korkmak, br bakasnn Cennet
nimetlerine kavumak olabir. Cennet iin i yapan, mide ve fercin kulu olur. Kendini mide ve fere arzularnn bulunduu yere eker ve gtrr. Cehennemden korktuu iin amel eden,, kt bir
kle gibi olup, korkusundan i yapar. Bunlarn her ikisi de tamamen Allah iin amel
olmaz. Beenilen kl, yaptklarn Cennet ve Cehennem iin deil, Allah iin yapan kuldur. Bu, bir kimsenin, sevgilisine sevgili olduu iin bakmas, onu sevdii iin olup
ondan altn ve gm beklememesine benzer. Altn ve gm iin
bakann maksad altn jve
olur. O hlde Allah Tel'rin Ceml ve Cellinin, mahbb ve mak'u olmayanlar, byle niyet edemez. Byle olan kimsenin ibadeti Allah Tel'nm Cemlinde tefekkr ve O'nunla mncat olur. Bir tat yaparsa, sevdiinin emrini yerine getirmeyi de sevdii iindir. Bedenine de riyzet ektirmek isteyip Allah Tel'ya kulluk ve hezimette bulunan, elinden

yapm

gm

geldii kadar O'nun Cemlini mtaladan geri durmamaldr. Gnahlardan el ekmesi, ehvetlerine uyup mhede ve mncat lezzetine engel olaca iindir. te hakikatte Arif byle olandr.

Ahmed bn

Hudreviye Allah Tel'y ryasnda grd, buyurdu ki: Btn insanlar benden isterler, yalnz Eb Yezid beni ister.
ibli'yi ryada grdler, Allah Tel sana ne yapt?, dediler. Dedi ki: Bana biraz kzd, nk bir defa dilimden: Cenneti karmaktan byk hangi ziyan vardr, kmt. Buyurdu ki: Hayr yle
deildir. Seni grmeyi karmaktan byk hangi ziyan vardr, demeliydin. Bu sevgi ve lezzetin hakikatini inallah Tel Muhabbet bahsinde anlatacaz.

KNC

HLS VE HLASIN FAZLET

Allah Tel, nsanlar, ihlsl ibadetten bakasiyle emir olunmad O). Hlis din Allah in olandr ( a ), buyuruyor. Reslullah
(sallllah aleyhi ve seli e m) Allah Tel buyuruyor kl, ihls benim srlarmdan bir srdr. Onu, sevdiim kulun kalbine yerletiririm ( 3 ), buyurdu.

(1)

98

Beyylne:

(3)

IV/322.

5.

(2)

39

Zmer:

3.

NYET, SIDK VE HLAS

et,

607

Mu'az lbn Cebel (radyallah anh) buyurdu ki: hls ile amel
az da olsa yetiir i ). Riyay ktlemek hakknda sylediklerimi1

nk insanlarn

grmesi, ihls gtren

sebeplerden biridir. Daha, baka sebepler de vardr. Mrf-i Kerhl
(rahmetullahi aleyh) kendini kam ile dver ve Ey nefsim! ihls
zere ol, kurtulursun, derdi. Eb Sleyman diyor ki: mrnde bir
adm ihlsla
olana mjdeler olsun. nk onunla Allah Tel'dan bakasn istememitir.
Eb Eyyb-i Sicistni diyor ki:
Niyette ihls, niyetin aslndan zordur. Byklerden birini ryada
grdler. Allah Tel sana ne yapt?, diye sordular. Buyurdu ki:
O'nun iin
her eyi sevab defterinde grdm, hatt yoldan kaldrdm bir nar tanesini bile. Klhmda bulunan bir ipek
telini gnah kefesinde grdm. Yz altn kymetinde merkebim lmt, onu sevab kefesinde grmedim. Halbuki evimde len kediyi
sevab kefesinde grmtm. Allah Tel'ya, Y Rabbi, kediyi sevab kefesinde gryorum da merkebi grmyorum, dedim. O,
gnderdiin yerdedir, diye bir ses geldi. lnce, Allah'n lnetine
git, dedin. Allah yolunda deseydin onu da bulurdun. Allah Tel iin sadaka vermitim. Fakat insanlar grmlerdi. nsanlarn
grmesine sevinmitim. Onu ne lehimde, ne de aleyhimde grdm.
zin hepsi ihlsla

ilgilidir.

atm

yaptm

Sfyn- Sevr diyor ki: Yapt bir iin, aleyhine olmamas

kendisi iin byk sadettir. Biri anlatr: Allah yolunda denizde
harbe gitmitim, bir arkadam bir heybe satyordu, alaym iime
yarar, filn ehirde satp biraz para kazanrm, dedim. O gece ryamda grdm ki: Gkten iki kimse indi. Biri dierine. Gazilerin
isimlerini yaz ve yine yaz ki, filn kimse grmek iin, fn kimse
ticaret iin, filn kimse de gsteri iin, desinler diye harbe gitmitir. Sonra bana bakt ve filn kimse ticaret iin gelmitir yaz, dedi. Dedim ki: Allah Allah!.. Benim hlime bir bakn-, ticaret yapacak bir eyim yoktur. Ben Allah rzas iin gelmitim. Ey eyh! O
heybeyi kr iin satn almadn m? dedi. Bunu duyunca aladm
ve Ben kat'iyyen tccar deilim, dedim. Dier melee, Allah yolunda harbe gelmitir. Yolda kr etmek iin bir heybe satn almtr. Yaz, Allah Tel onun hakknda nasl dilerse yle hkmetsin,
dedi. Bunun iin demilerdir ki, ihlsla geen bir saat, ebedi kurtulutur. hls ok azizdir. Demilerdir ki, ilim tohumdur, amel bitkidir, ihls tse onun suyudur.
Beni

(1)

Isril'de bir

V/322.

bid vard, ona Filn yerde

aatan

yaplm

KMYA-YI SAADET

98

ekline girip, onun karsna kt ve Nereye gidiyorsun?, dedi. O putu knp insanlar Allah Tel'ya taptrmaya gidiyorum, dedi. eytan, Git ibadetle megul ol, bu senin im daha
iyidir, dedi. Hayr, putu krmak daha mhimdir, diye cevap verdi. eytan, Seni brakmam deyip kavgaya tututular. O bid, eyyan yere vurdu ve gsnn zerine oturdu. eytan, Msaade et
bir sz syleyeyim, dedi. msaade etti. Dedi ki: Ey bid, Allah'n
peygamberi vardr. O putu krmay dilese onlara emir verirdi. Sen
bununla emir olunmadn, bunu yapma. Hayr muhakkak yapacam, dedi. Brakmam dedi. Yine kavgaya baladlar. bid yine
bir ihtiyar

eytan

yere vurdu. Msaade et bir sz daha syleyeyim, beenmezsen itediini yap, dedi. Peki syle, dedi. Sen fakir bir bidsin
[ok ibadet edeni. Senin ykn insanlar ekiyorlar, senin i yapabilecek ve dier bidlere yiyecek ve giyecek verebilecek bir eyinin
olmas, o putu krmaktan daha iyidir. nk onu krarsan insanlar
bir bakasn yontup yine yaparlar, onlara zarar vermi olmazsn.
Bundan vazge, her gn yastnn altna iki altn koyaym. bid;
Doru sylyor, biri ile sadaka verip, dieri ile ilerimi grmem

bu putu krmaktan daha iyidir, ben bununla emrolunmadm, ben ne

peygamberim, ne de bunu krmakla vazifeliyim, dedi. Bylece geri
dnd, ertesi gn yastnn altnda iki altn grd, altnlar ald.
Ertesi gn yine grd ve ald. Kendi kendine, iyi ki o putu krmadm, dedi. nc gn yastnn altnda hibir ey grmedi, kzd

eytan karsna kt ve Nereye gidiyorsun? dedi.

O putu krmaya gidiyorum, dedi. Yalan sylyorsun, yemin ede-

ve baltay ald.

onu kramazsn, deyip kavgaya tututular. bidi yere vurdu. eytann elinde, sere gibi titriyordu. Geri dn, yoksa
koyun gibi keserim, dedi. Peki dneyim; fakat o zaman iki defa
ben seni yendim ve imdi sen beni yendin, sebebi nedir? dedi. eytan, O zaman Allah iin kzmtn, beni sana yendirmiti.
Allah
iin i yapana bizim gcmz yetmez. imdi ise kendin iin ve dnya iin kzdn. Kendi arzularna uyan bizi y enemez, dedi.

rim

ki,

ban

HLASIN

HAKKAT

Niyetin amele sebep ve onun icab olduunu rendin, bu icab

olur, hlis olmaz.
bir olursa buna hlis denir. ki olursa
Mesel; Allah iin oru tutan bir kimsenin maksad, shhati iin per-

kark

etmek de olursa, veya yemek piirmek ve hazrlamak skntsndan kurtulmak olursa, yahut ii ile daha ok megul olmak iin
olursa, yahut uyku bastrmasn ve daha ok i yapaym, eklinde
olursa; yahut da nafakasndan veya kt huyundan kurtulmak iin
de kle azd ederse; veya yolda kuvvetleneyim daha shhatli olaym,
hiz

NYET. SDK VE HLAS

009

etraf seyredeyim, ehirleri greyim, oluk ocuk

skntsndan

kur-

dmann

zararlarndan emin olaym dncesi de hacca

karrsa; yahut uykum gelmesin ve altnlarm da korumu olurum
niyetiyle de gece namaz klsa-, yahut kendine yetecek kadar paray
elde edebilmek, eyasn korumak, aziz ve muhterem olmak niyetiyle de ilim renirse yahut konumamak skntsndan ve gnl
darlndan kurtulmak niyetiyle de ders ve ihm okutsa; yahut, yazm gzel olsun niyetiyle de Mushaf yazmak; yahut daha az masraf
etmek niyetiyle de hacca yaya giderse; yahut temizlenmek ve iyi
grnmek niyetiyle de abdest alrsa; yahut gzel kokaym niyetiyle
d ykanrsa; yahut kira vermemek niyetiyle de mescidde itik&f etse; yahut zorlamasndan kurtulaym dncesiyle de dilenciye sadaka verse; yahut vermemekten utanmak niyetiyle de fakire bir
ey verse; hasta olduu zaman kendisini de ziyarete gelsinler ve
ona sitem etmesinler ve incitmesinler niyetiyle da hasta ziyaretine
tulaym,

gitse;

byle ilerin hepsi riydr.

Riyann ne demek olduunu anlatmtk. Btn bu dnceler

az da olsa, ok da olsa ihls bozar. Hlis olan, nefsin hi pay olma-

ddr.

olandr. Nitekim Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) Ihls nedir?, diye sorduklarnda, -Allah
de ve buyurulan ekilde doru yolda ol P), buyurdu. Bunun iin,
ihlstan daha zor ve etin hibir ey yoktur. Btn mrnde ihlsla
bir adm atann kurtuluu mid edilir, buyurmulardr. Hakikatte
maksatlar ve insanlk sfatlar arasnda saf ve hlis ii karmak,
gbre ve kan arasndan st ayrmak gibidir. Nitekim yet-i kerimede, enlerinize, onun kamnda bulunan yenmi eylerden ve
kandan hlis st iiririz ( 2 ), buyuruldu. Bundan kurtulu aresi,
O
kalbini dnyadan kesmekle Allah sevgisinin kuvvetlenmesidir.
gibi olur. Byle
zaman istediini, yalnz mku iin isteyen
olan kimse yemek de yese, helya da gitse, ihlsla olabilir.
Belki

yalnz Allah

iin

Kalbinde dnya sevgisi kuvvetli olan kimse ise namaz ve orusfatnda

ta bile zor ihlsl olabilir. nk btn ameller, kalbin
olur ve ona doru meyleder. Makam sevgisi kuvvetli olan kimse btn ilerinde yzn halka dner; hatt sabahleyin yzn ykamas ve elbisesini giymesi bile insanlar iin olur. Ders okutmak, hazor olduu hibir i yoktur.
ds-i erif rivayet etmek gibi ihlsn
Bunlar gibi yzn halka dnmek eklinde olan ilerde, ekseriya
insanlardan kabul grmek bulunur veya ie karr. Ama bu dnceden tamamen aynlmaktan limlerin 3 de ou cizdir. Yalnz
eblehler (akl az olanlar kendilerini muhlis zannederler. Bylece
I

(1)

IV/326.

(2)

16

Nahl:

66.

KMYA YI

700

SAADET

aldanrlar, kusurlarn da bilmezler, hatta aklllarn

ou

bile

bun-

buyuruyor ki: Birinci safta kldotuz senelik namazm kaza eyledim, nk bir gn biraz ge
kaldm ve en son safta yer buldum. Kalbime ge gelmitir diye insanlarn beni ayplayacaklar geldi, anladm ki, imdiye kadar arzum ve nasibim insanlarn beni birinci safta grmeleri idi. Bundan
anlalyor ki, ihls bilmek zor, onunla amel etmek ise daha zordur.

m
dan

cizdirler.

Byklerden

biri

FASIL
limin iki rekttk namaz,
cahilin bir senelik ibadetinden daha stndr. nk cahil ameldeolduunu anlamaz ve
ki fetleri bilmez. Trl maksatlarla
hepsini hlis zanneder. nk ibadetlerdeki karklk altn v madegibidir.>. Mtehasss sarraflar hri birok sarraflar
nindeki
bunu anlayamaz. Cahiller ise zaten san vesaitin gibi grnen her
Ikarklkl drt
eyi altn zannederler. badette ihls gideren
ok gizli ve ok derindir. Anlalmas in riy
derecedir. Bir
eklindedir, diyebiliriz.

Akll

buyurmulardr

kimseler

ki,

kark

karm

ksm

BRNC
gelir,

DERECE: Bir kimse namaz klarken baka kimseler

eytan daha iyi kl, seni ayblamasnlar der. Bu, zaten aikr-

dr.

KNC
tan,

da

DERECE: Bunu bilir ve bundan kanr. Bu zaman eydaha iyi kl, onlar da sana uysun ve onlarn uymasnn sevabn

al der.

Bazan eytann dediini yapar ve bilmez

kendine uydierlerine getii zamandr.

ma sevabn almak, kendi- hunun

Ama hu' sahibi deilse^v bakalar onu
eri sevab

olur,

ise

nifakndan mes'l

NC DERECE

d namazn
namaz

ki,

yle zannediyorlarsa, di-

olur.

Yalnz olduUpZaman, insanlar arasnda kl-

namaz klmamann nifak olduunu bilir ve yalnzdoru drst klmaya gayret eder ki, halk arasnda

gibi

ken
da yle klabilsin. Bu, daha derindir ve riydr. Kendi kendisini aldatmaktadr. nk, halk iinde namaz klarken mahcup olmamak
iin

namazn doru klmaya alyor.

dmekten kurtulacam

Bylece kalabalkta riyya

sanyor. Halbuki hakikatte tenhada riy-

ya dyor.

DRDNC DERECE: Bu

ise

hepsinden^ derin

ve

rtldr.

hu, olmayacan bilir.

eytan ona, Allah Tel'nm azametini dn, yoksa nerede olduunu bilmiyor musun?, der. Bylece dnr, hu, sahibi olur ve
insanlarn gznde mkemmel grnr. Eer yalnzken de byle
dnceler kalbine bir alkanlk olarak gelmiyorsa, bunun sebebi
Yalnz ve, kalabalkta iken

insanlar iin

<

NYET, SDK VB HLAS

701

riydr. Fakat eytan onu bununla elde etmi ve riyasn gizlemitir. O nun azametini hatrlad zaman insanlar gryorsa ie yaramaz. nsanlarn ve hayvanlarn grmesini ayn tutmas gerekirdi. Ufak bir fark gryorsa riyadan kurtulmu olmaz. Bu misli
riy hakknda baka bir maksatla bundan evvel anlatmtk. Byle^
aldanmalar oktur. Bu incelikleri bilmeyen, cretsiz alan yevmiyeci gibidir. Can kar gibi alr ve bir ey elde edemez. Allah Tel bunun hakknda, Dnyada zan ve hesablarnda olmayan azb,

onlara zhlr olur

(*),

buyurdu.

FASIL
kank

baka

maksat ibadet niyetinde kuvvei olursa, ceza grmeye sebep olur. Eit olursa, ne gnh
ne de sevab olur. Zayf olursa amele sevab verilir. Her ne kadar hakim iin yaptysan onds i erifler ortaklk olunca, -Git,
2
dan al ) eklinde ise de, bizim anladmz bununla iki niyet eit
ise sevab olmaz demektir. Sevab istenirse, o kimseden iste denir.
Gnaha iaret eden hadis-i eriften murad btn niyetin riy
olmas, yahut riynm kuvvetli olmasdr. Fakat asl sebep tat vo
dieri zayf olunca, sevabsz kalmas gerekmez. Evet, buradaki sevab hlis olana verilen sevb gibi olamaz. Bu yolda iki delilimiz varNiyet

olup, riy

veya

bir

karln

dr:

BRNCS:

Bize delillerle, hccetlerle bildirildi ki. cezann, gnahn mns Allah Tela'ya lyk olmaktan uzakldr. Mahcubluk ateiyle yanmann sebebtybudur. Tat istemek sadetin tohumudur. Dnyay istemek ekavetin tohumudur. Bu iki istekten hangisine icabet ederse onun tohumunu yeertmi olur. Bunlar kendi-

de ayn kuvvette ise biri ne* kadar kendine ekerse br de o kadar ondan ^uzaklatrr ve yerinde kalr.
sini ekitirip dururlar. kisi

ayet dnya istei kuvvetli, olur da velev yanm kar olsun kendine daha yakn tutarsa hsrana der ve Hakk'tan uzak olur. Eer
tat istei kuvvetli olur da. isterse yarm kar olsun kendine daha
yakn tutarsa Hakk'a yakn olur, sevaba kavuur. Bu, hasta olan
bir kimsenin

scak

raber olmas

gibidir.

bir

ey

imesi ve onun kadar da softuk iip beaz ierse ortadan fazla scak olur. Ter-

Souu

scaklk der. Bu gnah ve tat, kalbin nrlanmnsna

ve kararmasna, ilcn vcuda te'sir ettii gibi te'sir eder ki. bir
zerresi zayi olmaz. Doru terazide eksik fazla meydana kar.
sine olursa

Ayet-i kerimede, Zerre kadar iyilik eden

(1)

(3)

99
39

Zmer:
Zllzl: 8.

47.

(2)

IV/329.

bu yilii grr

( ),

KMYA-YI SAADET
buyurulmas bunu gsteriyor. Fakat ihtiyatl olmak en iyidir. nk maksadn asln kuvvetli, kendini ise zayf zannedip selmeti,
maksadn sebebini yok etmekte bulabilir.

KNC

DELL: cm ile bildirilmitir ki, bir kimse hac yolunda ticaret yapsa, hacc zayi olmaz. Fakat sevab ihls sahibinin sevab gibi olmaz. Esas maksad haccetmek ve dieri de buna tbi
olduu iin, sevabn azaltsa da, tamamen yok etmez. Bir kimse
Allah iin harbe

gitse,

taraftan biri zengin ve ganitaraf, fakir olsa zenginlerin bulunduu

cihadn tamamen yok etmez. nk in-

saldrlan

iki

dier
tarafta harbetmesi, onun
san kendinde bir fark bulma ve bulmamadan kurtulamaz. Allah
korusun, eer bu art olsayd, sevaba kavumak korkulu olurdu.
Bu art ile hibir amel doru olmazd. Bilhassa ilim okutmak, kitap yazmak ve yzn insanlara evirmek. Bir kimseyi bir yolla
kitabn
kendinden almaynca bundan kurtulamaz. Mesel; onun
met

sahibi olsalar,

bakas
ondan

yazd^derler, szn

bir ikaz

hsl

bakasna

izfe ederlerse, kt de olsa

olur.

NC BB
S

r
Sdk,

D K

ve derecesi byktr. Bunun keml mertebesine kana sddik denir. Allah Tel Kur'n- Kerm'de sdk
vyor veh-M'minlerden, Allah Tel'ya ettikleri ahde vef edip
cihdda sebat ile ahidlerini bir eyle bozmayanlar oldu O). Sd2
diklara sdklanndan [doruluklarndan] sul olunur- ( ), buyuruKeml hangi eyyor. Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem)
lerdedir?, diye sorduklannda, ^Doru szde ve sdk zere amelde 3 ), buyurdu. O hlde sdkn mnsn renmek mhimdir.
Sdk, doruluk demektir. Bu sdk ve doruluk alt eyde olur. Hepsinde en st dereceye kan sddik olur.
ihlsa

yakndr

BRNC

SIDK: Dildedir. Hi yalan sylemez, ne gemi haberlerden ve ne bulunduu hlde, ne de verdii szde yalan grlr.
nk bundan nce kalbin, dilden bir sfat elde edeceini sylemitik. Eri szden kalb de erilir, doru szden de dorulur. Bu sdkn
-

n yksei

tir.

iki

eyledir.

Doru sanlsn
yer olur ki, doru

kapal ve kinaye

Birincisi:

diye

Fakat

sylemek

(1)
(3)

Ahzb:
IV/3.

33

23.

ile

sylememek-

iyi

olmaz, harbde, iki

(2)

33

Ahzb:

8.

hanm

NYET, sidk ve HLAS

703

arasnda ve insanlar bartrmak iin yalan sylemeye izin vardr.

Burada stn derece elinden geldii kadar kinaye ve im ile konumak, aka yalan sylememektir. Syleyen sdk olursa maksad ve niyeti Allah iin ve hayrl bir i iin olursa, sdk derecesinden dmez.
Mncatta Allah Tel'dan kendisi iin sdk taleb etgeldii zaman, kalb yz dnmelidir. Yzm sana dndm
)
yaya dnm ise yalan sylemi olur ve yzn Allah Tel'ya
dnmemi olur. -Senin kulunum ve sana tapyorum- 2 ), dedii zaehvetlerine
ile balanm olup
man dnyaya ehvetlerinin
hkim olmazsa, belki de ehvetlei ona hkim olursa, yalan sylemi olur. nk o, kime balanmsa onun kuludur.
kincisi:

ba

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) dnyaya

balanana, Altn ve gmn kulu, buyurdu. Belki btn dnyadan kurtulmaynca Hakk'n kulu olmaz. Bu kurtulmann, azd olmann ve hrriyetin tamam, insanlardan kurtulduu gibi, kendinden de azd olmakla olur. Kendisi iin olana raz olur. te byle
kulluk da sdkn tamamdr. Byle olmayan kimseye sddik, hatt

Bunun

sdk

bile

iin

denilemez.

KNC SIDK: Niyetle

teder,

nk

olur.

bakasn kartrmaz.
iinde tatten

baka

Tatinde yalnz Allah Tel'y kas-

Bu, ihls olur. Ihlsa

bir

dncesi

da sdk

olan, ibadette

denir.

yalanc

olur.

NC

SIDK: Azmetmekle olur. Bir kimse vali olsa adlet

etmeye, mal olsa sadaka vermeye, kendinden daha iyi idare eden
bir .kimse ortaya knca valilii ona teslim etmeye azmeder. Bu
azim, bazan kuvvetli ve zorlayc olur. Bazan bunda zayflk ve tereddt olur. Tereddtsz olan kuvvetliye sdk- azm denir. Nitekim
istek yalandr, denir. Yni asl yoktur. Sdktr fyni kuvvetlidirl
denir. Sddik daima iyilie azmetmeye kendinde byk kuvvet bulan kimsedir. Nitekim mer (radyallah anh) buyurdu ki: Eb
Bekir'in (radyallah anh) ierisinde bulunduu bir kavme emtr
olmaktansa boynumun vurulmasn daha ok severim. nk o,
boynunun vurulmas hususunda sabretmeye kendinde kuvvetli
azim bulmutu. Halbuki, bir kimseyi kendisini ldrmekle Eb Bekir'i (radyallah anh) ldrmek arasnda serbest braksalar, kendi
yaamasn daha ok ister. te bununla kendini Eb Bekir (radyallah anh) zerine emir yapmakla lm tercih eden arasnda bu
kadar fark vardr.

DRDNC
muharebede

cann
_.

(1)

Azme

vefa etmededir. Azmi kuvvetli olup

feda edebilir. Daha iyisi ortaya knca bakan-

SIDK:

-_ _

En'ftm: 79.

(2)

Ftiha: 5.

KMYA-Yl SAADET

704
ligi

ona teslim eder. Bunun hakknda, Allah le ahdettiklerini do-

ruladlar

Ayet i kerimesi Duyuruldu, yni azimlerine vefa eyleyip kendilerini feda eylediler. Allah yolunda mallarn
vermeye
azmedip szlerinde durmayanlar hakknda, Allah Tel ile ahdedenlerden bir
dedi ki: "Eer bize kendi fazlndan verirse,
sadaka veririz,, ve iyi i yapanlardan oluruz". Onlara kendi fazlmzdan verince bahllik ettiler. Onlar bu szlerinde yalanc oldular ( 2 )
buyuruluyor.
(J,

ksm

BENC

SIDK Amellerden hepsi kalbine bir sfat verir. Mesel bir kimse
yrrse ve kalbinde bu vekr olmasa sdk olmaz.
Bu sidik gizli ve aleni olan doru tutmakla elde edilir. Bu da kalbi
ve rhu grnnden daha iyi veya grn gibi olan iindir.

Bunun
iimi

ar

iin

dmdan

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Y

iyi eyle,

dm

ok

iyi eyle

( ),

Rabb,
buyurdu. Bu sfat-

ta bulunmayann, grnn kalbine delil gstermesi yalanclk

olur ve sdktan der. Maksad riy olmazsa da gene byledir.

ALTINCI SIDK: Din makamlarnda sdkn hakikatini kendinden istemeli, balanglarna ve grnne kanaat etmemelidir.
Zhd, muhabbet, tevekkl, havf ve rec, nza ve evk gibi hller her
m'minde biraz bulunur, fakat zayf olur. Bunlarda kuvvetli olan
sdk olur.
Nitekim yet kerimede, -Mminler ancak o kimselerdir ki,
Allah'a ve Resulne iman ettikten sonra, pheye sapmayp Allah
yolunda mallar He, canlan ile savarlar. te onlar sdk olanlarn
ta kendileridir ( 4 ) Duyuruldu. Demek ki iman tamam olana sdk
buyurdu. Bu una benzer ki, bir kimse bir eyden korkarsa bunun
almeti titremesi, yznn sararmas, yiyememesi ve icememesii

dir.

Bir kimse

korkarsa, bu korkuya

sdk

denir.

Gnahfan korkuyorum deyip el ekmeyene yalanc denir. Her

iki makamda bunun gibi farklar vardr.
Bu alt ide sdk olup en stn derecede olana sddk denir.
Bunlarn bazsnda sdk olana sddlk denmez. Derecesi sdkna
.gre olur.

Ahzb:

(I)

33

(3)

IV/324.

23.

(2)
(4)

9
49

Tevbe: 75
Hucrat:

76.

15.

ALTINCI ASIL

MUHASEBE

ve

MURAKABE

Allah Tel buyuruyor ki: Kyamet gn terazi kuracam,

o gn kimseye zulm edilmeyecektir. Herkesin dnyada yapm ol*
duu zerre kadar iyilik ve ktlklerini meydana karp teraziye
koyacam. Herkesin hesabm yapmaya yetiirim (*). Bunu haber
verdi ki, herkes dnyadan aynlmadan kendi hesabna baksn. Yine
buyurdu ki: Herkes yarn iin nden ne gnderdiini dnsn (')

Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

Akll
kimsedir ki, gnn drde ayrn Birincisinde yaptklarn ve
yapacaklarn hesab eder. kincisinde Allah Te&l&'ya mnacat eder.
yalvarr. ncsnde, geimi in alr. Drdncsnde, istirahat eder ve mubah olan eylerle elenir ( s ).
Emir'l-M'minin mer (radyallah anh) buyurdu ki: Hesabnz grlmeden nce kendinizi hesaba ekiniz.

ki:

Allah Tel buyuruyor ki: Ey iman edenleri Sabrediniz, nefsin arzularn, haramlardan elde etmemeye
ve bu cihadda
4
sebat ediniz
). Bunun iindir ki, basiret sahihleri ve din bykleri bu dnyaya ticaret iin geldiklerini ve burada nefisle alveri

uranz

olduklarn anlamlardr. Bu

kazanc Cennettir, ziyan

da Cehennemdir. Yni kn ebedi sadet, ziyan da sonsuz felkettir. Bunlar nefislerini ticaretteki ortak yerine koymulardr. Ortak
ile nce artname yaplr, szleilir. Sonra ilerinde, szlerinde durup durmadna dikkat edilir. Nihayet hesaplalr, hyanet yapmsa mahkemeye verilir. Bunlar da^nefislerine sra le
alt^leri yaparlar: artname yapmak, onu murakabe etmek, muhasebe etmek
lyni hesaplamak!, mukabet lyni cezalandrmak!,
mchede
lyni onunla uramak! ve mutebe [yni onu azarlamaktr
te

ticaretin

BRNC
insann para

MAKAM, Mretedr ^artlamadr). Ticaret orta

kazanmakta orta olduu gibi, bazan da hyanet edinEnbiy:

ci)

21

(3)

IV/344.

47.

KImy-y Sadet

F.

43

KMY-YI SAADET

706

dman

ce
olur. Halbuki dnyada kazanlan eyler muvakkatin
Ahiret alverii ise sonsuzdur. Devaml kalmayan eyler, aklllara
gre kymetsizdir. Hatt bazlar geici olan hayr, sonsuz kalan
erden daha kymetsizdir, dedi. nsann her bir nefesi kymetli bir
cevher gibi olup bunlardan bir hazine yaplabilir. Asl bunu hesap
etmek ve bunda aldanmamak icab eder. Akl olan kimse her gn
sabah namazndan sonra bir mddet hatrna hibir ey getirmeyip,
orta olan nefsine demelidir ki, benim sermayem yalnz mrmdr.

Bu sermaye o kadar kymetlidir ki, geen her nefes hibir eyle ele
gemez. Benim nefeslerim Allah'n ilminde sayldr. Elbette artmazlar, mr bitince ticaret sona erer. Ticarete sarlalm ki, vaktimiz azdr, hiret uzun ise de orada ticaret ve kr yoktur. Bugn se-

zamanndr. Allah Tel mr verdi, ecel gelince iini dzeltmek iin bir gn izin istenir, fakat ele gemez. Bugn bu byk nimet elimizdedir. Aman nefsim ok dikkat et de, bu sermayenin
kymetini bil. elden karma, yarn alamak, szlamak fayda vermez. Bugn, ecel geldi, bir gn daha msaade etmeleri iin yalvardn, szlandn ve sana bir gn baladklarn ve imdi o gnde bulunduunu farzet. O hlde bugn elden karmaktan ve bununla sadete kavumamaktan daha byk ziyan olur mu?
nin

Hads-i erifte Duyuruldu

Yarn kyamet gn, yirmi

drt
saatten ibaret olan her gn iin kulun nne yirmi drt hazine konur. Birini aarlar, sevabtan nurla dolu grnr. Bu, o saatte
sevabtr. Bunun sebebiyle yle ne'elenir,,, sevinir ve kalbi rahat buki:

yapt

de olduklarn anlamazlard. Bu sevinmenin sebebi bu nrlarn Allah Telnn indinde kendisini kabule vesile olacaklarnd andr. Dier bir hazine aarlar, siyah, karanlk ve bulank olup, inden gayet
pis koku kar. Herkes burnunu tkar. Bu da gnah iledii saattir.
Kalbine o kadar korku, utanma ve sknt gelir ki, Cennettekilere
taksim olunsa. Cennet kendilerine skc olur. Dier bir hazine aarlar, ierisi bo olur. Ne zulmet ne nr bulunur. Bu da boa geirdii
saattir. Kalbinde o kadar hasret ve eksiklik duyar ki, byk bir
memleketi ve hazineyi elde edebilecek bir kimsenin bo oturup bunu elden karmas gibi olur. Btn mrn saat saat kendisine
gsterirler ('). Sonra der ki: Ey nefsim! Bunun gibi yirmi drt
hazineyi gznn nne koydular.

Sakn

hi

bo

vakit geirme,

ayrlna dayanamazsn. Bykler demilerdir ki: Kendini

dman yerine koy. Sevabn yoktur, iyi amel yapanlarn derecesini
karmsn, aldanmsm farzet. O hlde btn azalarn Allah
sonra

Tel'ya

(1)

smarlamalsn ve
V/338.

dilini,

gzn ve yedi azn korumalsn.

MUHASEBE VE MURAKABE
Cehennemin yedi
yedi uzvundur.
ce bu azlann

kaps vardr

707

demilerdir.

Bu kaplar Benin

nk onlarn herbiri Cehenneme gidebilir. Bylegnahlarn hatrlayp onu Inef sinil korku tmaldr.

Bugn yapabilecei

ona hatrlatmal, tevik etmeli, drtmeli, azmettirmelidir. Eer dediimi yapmazsan seni cezalandrrm deyip korkutmaldr. Nefis, si, serke ve emirleri yapmak istemez ise
ibadeti

de, nasihat kabul eder ve riyazet

ona

te'sir eder.

te,

bu,

yapmak

(istediklerini

vermemek

amelden nce olan muhsebedir. Nitekim

Allah Tel, Biliniz ki, nefsinizde olanlar Allah Tel biliyor.

O hlde O'dan korkunuz (*), buyuruyor.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Akll kimse lmeden
nce, hesabn gren ve lmden sonra kendisine yarayacak eyleri
yapan kimsedir 2 ), buyurdu. Yine buyurdu-. Yapacan her ii
nce dn, doru ise yap, deilse yapma ( 3 te her gn sabahleyin nefisle byle artlamaldr. Hatt doru olan bir kimse bile
(

yeni ilerle

KNC

karlaacandan

MAKAM

yine byle

yapmaldr.

Murakabedir. Murakabe, nefsi kontrol etmek,

ondan gafil olmamaktr. Sermayeyi arkadama verip onunla art
lama yapldktan sonra, onu brakmamak, yaptklarn gzetmek
lzmdr. Nefsin de her an gzetilmesi, kontrol edilmesi gerekmektedir. Ondan ^afil
olursan, kendi ehvetleri ve tembellii istemesi
olan eski hline dner. Murakabenin esas, her yaptmz, her dndmz Allah Tel'nn bildiini unutmamamzdr. nsanhem iini ggrr. Allah Tel ise, hem
lar birbirinin
rr. Bunu bilen ve kalbinde bu marifetin galib olduu kimsenin
leri ve dnceleri edebli olur. Zaten buna inanmayan kfirdir. nanp da, muhalefet etmek ise byk cesarettir. Allah Tel buyuruyor ki: Ey insan! Seni her an grdm bilmiyor musun?
s

dn

Bir

dn,

Habei Reslullah'n

(sallllah aleyhi ve sellem)

huzuruna

ok gnah iledim, tevbem kabul olur mu? dedikte, Evet,

buyurunca, Habeli bir ah ekti ve yklp can verdi.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu kir
Allah Tel'y grr gibi ibadet ediniz! Siz O'nu grmyorsanz
O sizi gryor ( 5 ). O'nun grdne inanan, O'nun beenmedii
bir eyi yapabilir mi? Nitekim yet-i kerimede, Elbette Allah her
eyinizi gryor (), Duyuruldu. Burada stnlk, daima O'nu
gelip,

mhede

eylemekte ve grmektedir.

mridini bakalarndan daha ok severdi.

tekiler bu hle zlrd. Herbirine bir ku verip, Bunu kimsenin

Byklerden

(1)

(4)
(6)

biri bir

Bakara:
% _ Alk:
4 Nis:
2

235.

14.

I.

IV/338.

(2),

(3)

(5)

IV/339.

KlMYA-YI SAADET

708

grmedii

bir yerde kesip getiriniz, dedi. Hepsi tenha bir yerde kemrid ise, kesmeden getirdi. Niin szm dinlemesip getirdi.
din canl getirdin, dedi. Mrid, Kimsenin grmedii bir yer bulamadm; O. her yeri gryor, dedi. Dierleri, bunun mahede ma-

kamnda olduunu anladlar.

Msr mliye nzrnn zevcesi
kendisine

arnca,

olan Zeliha, Ysuf aleyhisselm

bir heykelin yzn
nce kalkp, byk

sand

Bunu niin rttn?, dedi. Zeliha, Ondan utandm iin,

dedi. Ysuf aleyhisselm, Sen bir ta parasndan utanyorsun da,
ben yerleri ve yedi kat gkleri yaratan Rabbimin grmesinden utanmaz mym? buyurdu. Biri, Cneyd-i Badadi'den (kuddise sirruh)
sordu: Sokakta kadnlara, kzlara bakmaktan kendimi men edemiyorum. Bu gnahtan kurtulmak iin ne yapaym?.
Cneyd-i
Badadi, Allah Tel'nn seni, senin o kadn, kz grmenden daha ok grdn dn, buyurdu.
rtt.

Hadis i erifte geldi ki: Allah Tel Adn ismindeki Cenneti

kimseler iin hazrlad ki; gnah ileyecekleri zaman. O nun bykln dnp, O ndan hay ederek, gnahtan kanrlar.

Abdullah ibn Dinr diyor ki: mer (radyallah anh) ile Mekke-i Mkerreme'ye gidiyorduk. Bir oban, srsn dadan indiriyordu. Halife (radyallah anh) buyurdu ki, Bu koyunlardan birini bana sat!. Ben kleyim, bunlar benim malm deil, dedi. Efendin ne bilecek, kurt kapt dersin. O bilmezse Allah Tel biliyor
ya, deyince mer (radyallah anh) alad ve efendisini bulup,
bu kleyi satn ald. Azd etti ve Bu szn, seni bu dnyada azd
ettii gibi o cihanda da azd eder, buyurdu.

FASIL
SIDDKLARIN VE MTTEKLERN

-M

~H

Murakabe

MURAKABES

iki

ekildedir.

Biri,

sddiklarn

murakabesi

olup,

byklk ve azametine gmlm, heybetinde girilmi ve ondan bakasna bakacak hlleri kalmamtr. Bu

kalbleri Allah Tel'nn

murakabe ksa

ve azlar kalbe uyunca, mbahlarla bile uramaz. Nerede kald ki, gnahlarla urasn! Azlankorumak iin tedbir ve are aramasna lzum kalmaz. Bu da yledir ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Sabahleyin bir hlnimet ile kalkana. Allah Tel dnya ve hiret ilerinde
yetiir. Bazs buna o kadar dalm olur ki, kendisine syleneni
duymaz. Gz ak da olsa. yanma geleni grmez.
olur, dzeltilince

Abdullah ibn Zeyd'e (radyallah anhm, Kendi hlini dnp, insanlarla uramayan bir kimse tanyor musunuz? dedi-

MUHASEBE VE MURAKABE

709

anda gelir-, buyurdu. Utbet'lZeyd, -Bir kimse tanyorum.

Gulm ieri girdi. Yolda kimleri grdn?., deyince, .Kimseyi
ler.

grmedim,

dedi.

Halbuki

ardan

geliyordu.

ibn Zekeriyy (aleyhisselm) bir kadnn yanndan geiyordu. Ona tutunup, yere dt. Niin byle yaptn? dediklerinde, Duvar zannettim, dedi. Birisi anlatyor: Ok atan bir grup insann yanndan geiyordum. lerinden biri, biraz uzakta oturuyordu. Onunla konumak istedim. Allah Tel'y zikretmek, htrlamak, konumaktan iyidir, dedi. Yalnz oturuyorsunuz?, dedim.
Hayr, Allah Tel benimledir ve yanmda iki melek vardr, dedi. Bunlardan kim ndedir? dedim. Allah Tel'nn afvettigi,
dedi. Yol hangi taraftandr, dedim. Yzn ge evirip kalkt, git-

Yahya

ti

ve Y Rabbi, kullarnn
ibli,

ou Senden

Sfyn- Sevri'nin yanma

bakasiyle meguldr, dedi.

geldi.

Kendisini murakabeye

hareketsiz bir hlde ^ grd. Vcudunun bir kl bile

kmldamyordu. Bu gzel murakabeyi kimden rendin?, dedi.
Kediden rendim. Onu bir fare deliinin aznda, benim bu hlim-

oturmu,

sessiz,

den daha hareketsiz

avn

kollarken grdm, dedi.

Eb Abdullah-i Hafif (kuddise, sirruh) der ki: Sr ehrinde bir

gen ve bir ihtiyarn devaml murakabede bulunduklarn sylediler. Oraya gittim. Yzn kbleye evirmi iki kimse grdm.
defa selm verdim, cevap vermediler. Allah iin selmma cevap
kaldrd ve Ey ibn Hafif, dnya kverin, dedim. Gen olan
sadr, azdr. Bu azdan da ok az kald. Bu ok azdan, ok byk
nasib al! Ey ibn Hafif! Ne kadar bosun ki, bize selm vermekle unne edi. A ve susuz idim; hlimi unutrayorsun, deyip
tum. Beni benden aldlar. Orada oturdum, le ve ikindi namazlaonlarla kldm. Sonra, bana nasihat verin, dedim. Dedi ki: Ey
ibn Haff. biz dert ehliyiz. Bizde nasihat edecek dil yoktur. gn
orada kaldm. Ne bir ey yedim, ne de uyudum. Sonra, kendi kendime, bana nasihat vermeleri iin onlara and vereyim, dedim. Gen,
basn kaldrd ve Sohbetinde bulunmak istediin kimsenin dili de-

ban

ban

rn

il,

yz sana Allah' hatrlatsn,

te
mamen

sddklarm murakabe

dedi.

derecesi byle olup, kendilerini ta-

Allah Tel'ya vermilerdir.

,
^

Dieri mttekilerin ve ashb- yeminin murakabesidir. Bunlar,

Allah Tel'nn, kendi yaptklarn bildiini bilen kimseler olup,
O'ndan hay edenlerdir. Fakat O'nun Azamet ve Cellinden akllan
gitmi, bunlara gmlm deillerdir. Kendilerini ve dnyadaki hllerini bilirler. Byle olan kimse, yalnz iken plak olarak bir i yapp, bir ocuu grnce ondan utanp, kendi istei ile rtnen kimolup, onun heyse gibidir, nceki ise niden padiahla

karlam

KMYA-YI SAADET

710

betinden kendini yere atan ve kendinden geen gibidir. O hlde bu

derecede bulunan kimsenin btn hllerini, dncelerini ve hareketlerini murakabe, yni kontrol etmesi icab eder. Yapaca her i

nazar Igrl

iin iki

olur.

BRNCS:
ve bu

Bir i yapmadan nce hatrna gelene dikkat etmeli

hususta kalbine nasl dnceler geleceini devaml kontrol

etmelidir. Allah

Tel'nn

doruyu

vermesini gzetir. Nefsinin arzusu ise durur, Allah'tan hay eder ve kendinde niin byle bir istek
meydana geldi diye kendini ayplar, nefsine kzar. Bu iin ktln, zararn ve kyametteki cezasn kendine syler. Btn dncelerin banda, byle murakabe farzdr.
,

nk

hadis-i erifte,

Kulun isteyerek

yapt

her hareket ve
niin yaptn? Dieri,

nne defter konur. Biri,

nasl yaptn? ncs de, kim iin yaptn? Birinci niinin mns,
kendisine bunu Allah iin mi, nefsin istedii iin mi, yoksa eytana
uymak iin mi yaptn? demektir. Bundan kurtulursa, nasl a sra
gelir. Yni nasl yaptn? nk her bir hak kn, bir art, edebi ve
lmi vardr. Yaptm ilme uyarak m, yoksa cahillii kolay grerek
mi yaptn?. Bundan kurtulursa, yni artlarna uygun olarak yapmsa, kim iin? Yni, bunu ihls ile, yalnz Allah iin yapman senden isteniyordu. O'nun iin yaptysan mkfatn grrsn, bakas
iin yaptysan,
ondan iste. Dnya iin yaptysan, zaten
nasibsizsin, daha bakas iin yaptysan sknt ve cezaya kavuursun
hareketsizlik iin

karlm

denir (*), buyuruldu. nk yet-i kerimede, Hlis olan din Allah indir- ( 2 ), buyuruldu. Yine buyuruldu ki:
kimden isterseniz, onlar da sizin gibi kuldur ( 3 )

Bunu

akl varsa, kalbini

maz. Esas olan ilk htra geleni gzetmektir. nk giderilmezse,
istek ondan doar. Sonra himmet ve arzu eder. Sonra bu arzu azbilenin

lardan grlr. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Bir

himmeti, maksad meydana gelirken, AUah'dan kork ( 4 ),

Htra gelen eylerden hangisinin Allah Tel'dan, hangisinin

nefsin hev ve isteklerinden geldiini anlamak gayet zor ve stn
bir ilimdir. Bu ilme sahip olmayan kimse, daima ver' sahibi olan
bir limin sohbetinde bulunup, nrlannn kendisine gemesini salamal, dnyaya haris olan limlerden kanmaldr. nk onlar
eytann vekili olmulardr. Allah Tel, Dvud aleyhisselma vahiy gnderip, Ey Dvud! Kendisini dnya sevgisi sarho etmi limden bir ey isteme. O seni benm sevgimden meneder. Onlar, yol kesicilerdir; kullarmn yolunu keserler, buyururdu.
M)

IV/341.

(3)

A'raf:

194.

ZUmer:

(2)

39

(4)

IV/342.

3.

MUHASEBE VE MURAKABE
Reslullah

(sallllah aleyhi ve sellem)

711

buyurdu ki

Allah

Tel, phelilerde keskin gr ve ehveti galib olduu zaman

1
akl kmil sahibi olanlar sever- C ). Burada keml derece, iin hakikatini basiretle anlamak ve akl-i keml ile ehveti menetmektir.

arada bulunur. Akl olmayann phelilerle karlanca ehvetini yenmesi basiretine gelmez. Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Gnah ileyenden, bir ak gider ve bir
daha dnmez 2 ), buyurdu.

Bu

ikisi bir

sa

aleyhisselrri

Aka
KNCSs Amel

olanlar yap.

iler trldr: Aka doru

kt olanlar yapma. phelileri limlere brak.
zamannda li yaparken! murakabe, kontrol

buyurdu

ki,

btn ileri eidin ^dnda deildir. Ya tat,

ya gnah, veya mubahlardr. Tatte murakabe, ihls ve gnl huzuru ile yapmak, bunu gzetmek ve daha f azla faziletli olandan
kafiyyen geri durmamaktr. Gnahlardan murakabe, utanmak, ha-

etmektir.

nsann

y etmek, tevbe ve

karlnda

iyilik etmektir.

Mubahlarda mura-

kabe, edebli olmak, Allah Tel'nm nimetinde, nimeti vereni, yni

nu grmek ve daima O'nun huzurunda bulunduunu bilmektir.
Mesel otururken edebli oturmak, yatarken sa tarafna ve yz
kbleye doru yatmak. Bunun gibi yemek yerken kalbinden dnmek lzmdr. Bu tefekkr btn amellerden stndr. Zira yemek-

Allah Tel'nm yle kudreti vardr ki, dnnce ekli, rengi,

kokusu, tad gibi nice acayip ve akla hayret verecek taraflar bulunur. nsann vcudunda bu yemek iin^yararl olan parmaklar,
az, diler, yemek borusu, mide, cier, mesne gibi neler vardr.
te

kudretinin, san'atmm eserleridir. Bunlar dnmek byk ibadetgrnce Allah Tetir. Bu, limler derecesidir. Bazlar bu eserleri
l'nm azametine kavusur. O'nun Cell, Ceml ve Kemline da3

muvahhidlerin ve sddiklarn derecesidir. Bazlar yemekzarak ve ktleyerek bakarlar. Kendilerini megul ettii in
byle bakp, keke buna muhta olmasaydk derler. Zarureti ze-

larlar. Bu,

Bazs, isteyerek
bakarlar ve btn dnceleri, daha lezzetli, daha tatl ve daha ok
yemek iin ne yapmak gerekirse onun peinde komak olur. O zarinde tefekkr ederler. Bu. zhidlerin derecesidir.

piene, piirene, meyvelere ve yiyeceklere ayp ve kusur bulurlar. Hepsinin Allah Tel'nm san'at olduu, eseri ktlemek,
sahibini de ktlemek olacan bilmezler. Bu, gaflet sahiplerinin,
habersizlerin derecesidir. Btn mubahlarda, bu derecelerle kar-

man

lalr.
(1),

(2)

IV/342.

KMYA YI

SAADET
f

NC MAKAM

Amellerden sonra yaplacak muhasebedir.

Her gn yatarken, o gn yapt iler iin nefsi hesaba ekmeli, sermayeyi krdan ve zarardan ayrmaldr. Sermaye farzlardr. Kar
da, snnettir ve nafilelerdir. Ziyan ise gnahlardr.
insan ortana aldanmamak iin onunla hesaplat gibi, nefse kar daha uyank davranmak lazmdr. nk nefis ok hileci ve
yalancdr. Kendi arzularn, sana iyi, faydal gsterir. Halbuki onlar aslnda gnahtr. Her mubah bile sormal, bunu niin yaptn demelidir. Zararl bir ey yapt ise tazmin ettirmeli, detmelidir.

bn Samed
sabn

byklerden

idi.

Altm

Hicri senelik

hayatn m he-

beyz gn idil Ahi Her gn, en az bir

yirmibir bin beyz gnahtan nasl kurtulu-

yapt. Yirmbir bin

gnah yapm isem,

rum? Halbuki yle gnlerim oldu ki, yzlerce gnah iledim, diye
dnerek bir feryad edip ykld. Baktlar, rhunu teslim etmiti.

Fakat insanlar, kendilerini hesaba ekmiyorlar. Eer her gnah ilediinde odasna bir ta koysa, ksa zamanda dolard. Eger
omuzlarmzdaki ktib melekler, her gnah yazmak iin ..cret isteselerdi, malmzn hepsini vermemiz lzm gelirdi. Fakat gaflet ile.
eitli dnceler ile birka sbhnllah desek, tebihi alr sayar ve
yz kere syledik deriz de her gn bouna nice eyler syleriz, bunlar saymayz, dile almayz. Saym olsak her gn binleri aar. Sonbasacan umanz. Bu nasl aklra da terazide sevab kefesinin
dr? Bunun iin mer (radyaah anh) Amelleriniz tartlmadan
nce, kendiniz tartnz, buyurdu. mer (radyallah anh) akam
olunca, kam ile ayaklarna vurup, Bugn ne yaptn? derdi.

ar

ie

(radyallah anh) anlatr: Eb Bekir (radyallah anh)

vefat ederken, Benim iin mer'den daha sevimli kimse yoktur.
En ok sevdiim mer'dir, dedi. Sonra Hz. Aie'ye, Nasl syledim? diye sordu. Hz. Aie sylediini tekrar edince, Eb Bekir (radyallah anh) Benim iin mer'den daha izzetli ve daha aziz kimse yoktur., diye szn dzeltti. Yni bu kadarck bir eyin bile
muhasebesini yapt ve dzeltme yoluna gitti.
,

bn

Selm odun yklenmi tayordu. Brak, bunu

kleler, ha-

mallar yapsn, dediklerinde, Nefsimi tecrbe ediyorum, bakalm

nasl olacak, dedi. Enes (radyallah anh) anlatr: mer'i grdm.
Yazklar olsun ey
Bir duvarn arkasnda durup, kendi kendine,
nefsim sana ki, sana Emr'l-M'minn diyorlar. Ya Allah'tan kork,
veya Onun azbna hazrlan, diyordu

Basr (radyallah anh) buyurdu ki: Nefs i levvme,

ii yaptn, niin yedin? Niin yaptn? deyip kensu yemei yedin,
dini ayplayann nefsidir.
hlde
eylerden dolay nefsi

Hasan-

hesaba ekmek ok

mhim

bir itir.

yapt

MUHASEBE VE MURAKABE

713

DRDNC MAKAM

Nefse ceza vermektir. Nefis ile hesaplalp, kusurlarn grp ceza verilmezse, cesaret bulur, marr.
Kendisi ile baa klamaz.
her ey iin ona ceza vermelidir.
pheli ey yemi ise a brakmal, yabanc kadnlara
ise,
iyi mubahlara baktrmamal. Her azya byle ceza vermelidir. Gemi byklerimiz byle yaptlar. Abidlerden biri elini bir kadna
srd. Sonra ceza olarak yanncaya kadar elini atete tuttu.

Yapt

bakm

Beni srail'de bir bid (ibadeti ok yapanl bir hcrede idi. Bir
kadn/ kendini ona takdim etti. Onun yanna gitmek iin
hcreden
kard. Sonra Allah'tan korkup, tevbe etti ve geri
dnmek istedi. Kendi, kendine: Hayr, olamaz! Bu ayak gnah iin
kmt, hcreye giremez deyip,
darda brakt. Scak ve souklardan o
helk olup gitti.

ayan

dar

dar

ayan

aya

Cneyd-i 5 Badadi (rahmetullahi aleyh) buyurur: Kreybi der ki:

Bir gece ihtilm oldum. Gusletmeye kalkarken nefsim tembellik etti, hava souk hasta olursun, sabret yarn hamama gidersin, dedi.
Entari ile gusletmeye yemin ettim. yle yaptm. yle slak yatp,
zerimde kurudu ve AUah Tel'nm emrinde geveklik yapan
nefsin cezas budur dedim.
Birisi bir

kza bakt. Sonra piman

imemeye yemin

Hasan

etti

olup, ceza olarak, serin su

ve imedi.

bn

Ebi Sinn gzel bir yer grd ve bunu kim yapt?

dedi. Sonra kendi kendine, seni ilgilendirmeyen
eyi ne sorarsn?
Yemin ederim ki, bir sene oru tutacaksn, diyordu.

Eb
du.

Ona

Talha,

banda namaz

dalarak ka rek't

klyordu. Gzel bir ku yanna konard. Btn baheyi sadaka

kldn

olarak verdi.

Mlik ibn Daygam diyor ki: Rebahl -Kavsi gelip, babam sordu. Uyuyor dedim.. kindiden sonra yatlr m?- dedi ve gitti. Arkasndan gittim. Kendi kendine, Ey boboaz! Senin nene lzm ki

bakasnn yatmasna karrsn. Ahdim olsun

yasta koymayacaksn, diyor hem alyor hem
muyor musun?,

Temim

mazn

ki,

bir sene

ban

de, Allah'dan kork-

diyordu.

Dr (radyallah anh) bir defa uykuya dalp, yats nakarmt. Nefsine ceza olarak, bir sene uyumamaya ahdettir
i

Talha (radyallah anh) anlatr: Birisi soyunmu kzgn kumlar zerinde dnp duruyor ve Ey murdar, sabaha kadar geceyi
bo geirdin. Senin elinden ne zaman kurtulacam?, diyordu. ReslUllah (salllah aleyhi ve sellem) oradan geiyordu. Niin byle yapyorsun?, buyurunca, Nefsim bana hkim olmak
istiyor,
dedi. Reslullah (aleyhisselm)

buyurdu

ki:

Gk kaplar senin

KMYA-YI SAADET

714

ald. Allah Tel meleklere seninle vnyor 0). Sonra ashabna, -Gidin nasibinizi ondan aln, buyurdu. Hepsi gidip, Bize
dua edin efendim, dediler. Hepsine tek tek dua eyledi, Reslullah
(sallllah aleyhi ve sellem), Hepsine birden du eyle, buyurdu.
takv eyle ve hepsini doru yolda bulun-Y Rabbi, onlarn
iin

azn

dur, dedi. Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) de, Y Rabbi!

Onu tesdid eyle. Yni diline daha iyi du ihsn et ( 2 ), diye du
edince, Y Rabbi, hepsinin yerini Cennet eyle, dedi.

Mecm' byklerden idi. Bir pencereye bakp bir kz grd. Bir

daha yukar bakmamaya ahdetti.
Ahnef ibn Kays gece kandili eline alr, parman aleve tutar
ve Filn gn^niin yle yaptn, filn eyi niin yedin?^ derdi.
Dinini kayran bykler byle yapmlar, nefsin serke oldu-

unu

Ona

ceza verilmezse, zaptedilemiyeceini ve insan felkete gtreceini anlayp, onu byle idare eylemiler, icabnda ceza vermilerdir.
bilmilerdir.

^
Mcahededir. Bazlar nefisleri geveklik ve
kabahat yapnca, ceza olarak ok ibadet ederlerdi.

BENC

MAKAM.

Abdullah ibn mer (radyallah anhm) bir namazda, cemaate yetimeseydi, bir gece uyumazd. mer (radyallah anh) bir
cemaati kard iin; ikiyz bin gm kymetinde bir mal sadaka verdi. Abdullah ibn mer (radyallah anhm) bir gn hava
kararp, iki yldz grnnceye kadar, akam namazn geciktirmiByle yapanlar
ti. Bu kadar geciktirdii iin iki kle azd eyledi.
oktur. Nefsine ibadetleri seve seve yaptramayan kimseye en iyi
il ok ve seve seve ibadet yapan kimsenin yannda bulunmaktr.
Onun ibadetleri zevkle yaptn grnce kendi de alr.
Birisi diyor ki, ibadet

zaman,

yapmak

Mu ham m ed bn

nefsimde tembellik grdVs'in zevkle ibadetine bakyor, bu

iin,

yaptn

gsebeple nefsimin bir hafta iinde, ibadetleri seve seve

ryorum. Bilgili, akll ve ihlsh byle bir Allah adam bulamayanokumaldr. Biz
lar, Allah adamlarnn, slih insanlann hayatn

bunlardan birkan bildirelim:

Dvud-i Ti (rahmetullahi aleyh) yemek yemez, ekmei suyun
iine ufalar ier ve Bununla, yemek yemek arasnda elli yet okunacak kadar zaman vardr, niin zamanm boa gitsin? derdi. Bir
kimse kendisine, Evinizin atsnn direi krlm deyince, Yirmi senedir buradaym, bir kere ona bakm deilim dedi. Faydasz
bakmay mekruh grrlerdi. Ahmed ibn Zerin, sabahtan ikindi namazna kadar oturur, bir tarafa bakmazd. Sebebini sordular, Al(1),

(2)

IV/347.

MUHASEBE VE MURAKABE

715

lah Tel gzleri dnyadaki intizama, zerreden gklere kadar, her

eydeki inceliklere ve O nun kudret ve azametine ibret ile bakmak
iin yaratt. bret almadan bakana bir hat yazlr, dedi. Eb'dDerd Uadyallah anh) diyor ki: Dnyada ey iin yaamak
isterim: Uzun gecelerde namaz klmak iin, uzun gnlerde oru tutmak iin, szleri kalblere deva olan slih kimselerin yannda oturmak
iin. Alkame ibn Kay a, Nefsine neden bu kadar azab ediyorsun?
diye sorduklarnda, Onu ok sevdiim iin, onu Cehennemden korumak iin, derdi. Sana bu kadar sknt emrolunmad, dediklerindvp, niin yapmadn dememek iin elimden
de, "Varn
geldii kadar yapyorum, cevabn verirdi. Cneyd-i Badadi buyurur ki: Seriyy's-Sekati'den acayip kimse grmedim,
sene yaad. lm zaman hari hi kimse srtn
Eb Muhammed Hariri bir sene Mekke'de kald! Konukaldrmad ve
uzatmad. Eb Bekir
amad,
Kettni kendisine, Bunu nasl yapabildin?, deyince Kalbimdeki
sdk, vcuduma kuvvet verdi, dedi. Bir kimse der ki: Feth-i Musli'yi alarken gznden kanl yalar akarken grdm. Niin bycevab verdi: Bir mddet gnahle alyorsun?, dediim zaman
dktm. Bugn ihls ile dkmediim o gz yalarlarma gz
na kan alyorum. Kendisini ryada grp, Allah Tel sana ne
yapt?, dediklerinde, Allah Tel o alamalarn hrmetine beni
aziz eyledi ve zzetim hakk iin sylyorum, melekler senin krk
senelik amel defterini getirdiler, bir tane gnah yoktu, buyurdu,
dedi. Dvud-i T'ye, Sakaln tarasan ne olur? dedi. Bunun iin
baka iim olmamas gerekir, dedi. veys-i Karni gecelerini tak-^
sim ederdi: Bu gece rk' gecesidir der ve bir rk' ederdi. Bu gece
secde gecesidir der, sabaha kadar bir secdede kalrd. Utbet'l-Gulm yemek yemez, su imezdi. ok mchede ederdi. Annesi, kendine biraz ac deyince Kendime acmay aryorum. Birka gn bir
para sknt ekip ebedi rahatlk istiyorum, dedi. Rebi' anlatyor:
Uveys-i grmeye gittim. Sabah namaznda idi. Selm verince, tebihleri bitirinceye kadar konumayaym deyip, bekledim, le namazna kadar ylece durup yerinden kalkmad. Sonra ikindiye ve
ertesi gne kadar namaz kld. Bir para uyudu. Uykudan uyand
ve Y Rabbi, ok uyuyan gzden ve ok yemek yiyen karndan sasnrm. dedi. Bana bu yetiir, dedim ve geri dndm,
ibn Ay krk sene yatmad. Sonra gzne siyah su geldi. Yirmi sene hanmndan saklad. Bildirildiine gre Semmn, her
gn beyz rek't namaz klmay det edinmi idi. Gece ve gndz
bin defa Kulhvallah'y okurdu. Kerz ibn Vebra abdllerden idi.
Gnde hatim yapard. Kendine ok eziyet ediyorsun dediklerin-

bam

ban

ayan

ya

de,

dnyann mr

nedir? dedi. Yedi bin senedir, dediler.

Kyamet

KMYA-YI SAADET

716

gn ne kadardr? deyince, elli bin senedir, dediler. Elli gn rahatlk iin yedi gn zahmeti kim ekmez, dedi. Yni demek istedi ki,
dnyann mru kadar mrm olsa kyamet gn o dereceye kavumak iin her eye katlanrm. Kald ki, insan mr ksa ve hret
hayat ebedidir. Sfyn- Sevr diyor: Bir gece Rabia-i Adviyye'de
misafir kaldm. Namaza durup, sabaha kadar namaz kld. Ben de
bir odada sabaha kadar namaz kldm. Kendisine, sabaha kadar
namaz klmamzn krn ne ile yapalm? deyince, Rabia da, Yarn O nun iin oru tutmak olacak, dedi.
ok

ibadet edenlerin hlleri byledir ve mislleri de oktur. Hepsini anlatmak uzun srer. hy kitabmzda biraz daha uzun anlattk. Byle hl sahiplerini grmeyenler, hi olmazsa bunlan duymal,

kusurunu anlamal,

iyi hisleri

harekete gemeli ve nefislerine

kar

kuvvetlenmelidirler.

ALTINCI MAKAM: Nefsi tekdir etmek, azarlamaktr. Nefis yaratlla iyi ilerden kacdr. Tembellik etmek ve ehvetlerine ka-

vumak

yaratlnda

vardr. Allah Tel, bizlere nefislerimizi bu huyundan vazgeirmeyi, yanl yoldan doru yola evirmeyi emir buyuruyor. Bunu yapmak iin, onu bazan okamamz,
baz an zorlamamz ve bazan sz ile, bazan da i ile idare etmemiz
lzmdr. nk nefis, yle yaratlmtr ki, kendine iyi gelen eylere koar ve buna kavumaktanken, rastlayaca glklere sabreder. Onun en byk perdesi gaflet ve dehalettir. Gafletten uyandrlr, sadetin nelerde olduu gsterilirse, kabul eder. Bunun iin
Allah Tel Zriyt Sresinde, Onlara nasihat et! Nasihat m'menlere elbette fide verir (*), buyurdu. Senin nefsin de herkesin
nefsi gibidir. Nasihat ve azarlama ona te'sir eder.
istemek,

hlde nce kendi nefsine nasihat et ve onu azarla! Hatt onu

azarlamaktan hi geri kalma! Ona de ki: Ey nefsim! Akll olduunu
iddia ediyorsun ve sana ahmak diyenlere kzyorsun. Halbuki senden daha ahmak kim var ki? mrn bo eylerle geiliyorsun! Senin hlin
kaatile benzer ki, polislerin kendisini* aradklarn ve
yakalaynca idam edeceklerini bildii hlde, zamann elence ile
geiriyor. Bundan daha ahmak kimse olur mu? Ey nefsim! Ecel askerleri seni bekliyor, seni anyor. Seni alp gtrmeylnce. gitmemeye
sz verdiler. Cennet ve Cehennem senin iin yaratld. Ecelin bugn
gelmeyecei ne malm? Bugn gelmezse, bir gn elbette gelecektir.
Bana gelecek seyi geldi bil. nk lm kimseye gece gelirim veya gndz, gelirim, yahut erken gelirim, veya ge gelirim dememitir. Ksn veya yazn gelirim de dememitir. Herkese anszn gelir ve

(1)

51

Zrtyt: 55.

MUHASEBE VE MURAKABE

717

ummad

zaman gelir. te ona hazrlanmadn ise bundan daha ok ahmaklk olur mu? O halde yazklar olsun sana ey nefsimi...
Btn gn gnahlar iindesin. Allah Tel bu hlini grmyor sanyorsan kfirsin. Eer grdne inanyorsan, ok cretkr
hi

ve hayszsn, ki Cnun grmesine ve bilmesine ehemmiyet vermiyorsun. Hizmetin sana itat etmezse nasl kzarsn! Allah Tel* nn kzmayacandan nasl emin oluyorsun? Eer O nun azabn hafif gryorsan, parman aleve, tut, yahut kzgn gne altnda bir
saat otur. Yahut da hamam halvetinde fazlaca kal da, zavallln,
dayanamayacan anla! Yok eer, dnyada yaptklarna ceza vermeyecek sanyorsan, Kur'n- Kerm'e ve yz yirmi drt bin peygambere (aleyhimsselvat vettesllmt) inanmam oluyorsun ve
,

hepsini yalanc

tir

yapm

oluyorsun.

Allah Tel Nis Sresinde, Gnah ileyen cezasn ekecek1

t ), buyuruyor. O hlde yazklar olsun sana ey nefsimi...

Kerimdir, Rahimdir beni afveder diyorsun, dnyada yzbinlerce kiiye niin zahmet, alk ve hastalk ektiriyor ve tarlasn
ekmeyeniere, mahsuln vermiyor?
ehvetlerine kavumak
iin
her hileye ba vuruyorsun da, o vakit niin Allah Kerimdir, Rahimdir, istediklerimi zahmetsiz bana gnderir demiyorsun?
hlde yazklar olsun sana ey nefsim!..

inandn, fakat skntya

skntya dayanamayanlarn, az

gelmeyeceini syleyeceksin.
Fazla
bir zahmetle bu sknty nlemeleri gerektiini, Cehennem azabndan kurtulmak iin dnyada
zahmete katlanmann farz olduunu demek ki bilmiyorsun. nk
zahmet, ekmeyen, zahmetten kurtulamaz. Bugn bu kadarna dayanamyorsun, yarn Cehennem azabna, hiretteki zillet ve alakla, tard olmaya, kovulmaya nas dayanacaksn? O hlde yazklar
olsun sana ey nefsim!....
Belki

Para kazanmak iin ok 2 zahmet ve aalklara katlanyor,

hastalktan kurtulmak iin cahil bir hekimin sz ile btn ehvetlerinden vazgeiyorsun da Cehennem azabnn, hastalktan ve fakirlikten daha ac olduunu, hiretin dnyadan ok uzun olduunu
bilmiyor musun? O hlde yazklar olsun Sana ey nefsim!....

Sonra tevbe ederim ve iyi iler yaparm diyorsan, lm daha

nce gelebilir. Piman olup kalrsn. Yarn tevbe etmeyi, bugn etmekten kolay sanyorsan, aldanyorsun. nk tevbe, geciktike
zorlar ve lm yaklanca, hayvana yoku nnde arpa vermeye
benzer ki faydas olmaz. Senin bu hlin su kimseye benzer ki, dersine almakta tembellik eder ve memleketine dnecei son gn
(1)

Nis: 123.

KMY-Y1 SAADET
hepsini

unu

renirim

der, ilim

renmek

iin

uzun zaman lzm oldu-

bilemez.

tevbe edenin nefsi .uzun mddet mchede potasnda eriyip temizlenmeli, marifet, ns ve muhabbet derecelerine ulabutun geitleri amaldr. mr bouna geince bir anda bunu
nasl yapabilirsin? Niin ihtiyarlamadan nce genliin, hasta olmadan nce shhatin, sknt ekmeden nce rahatln ve lmeden
nce hayatn kymetini bilmiyorsun? O hlde yazklar olsun sana

Bunun

gibi,

ey nefsimi

Kn muhta olduun

eylerin hepsini, niin yazdan hazrlayp

hi geciktirmiyorsun. Ve bunlar elde etmek iin Allah Tel'nn
merhametine, ihsanna gvenmiyorsun. Halbuki M Cehennemin zemsouundan ve ateinin scakl, temmuz gneinden
herin,
az deildir. Bunlarn hazrlnda hi kusur etmiyorsun da, hiret

kn

ilerinde gevek davranyorsun. Bunun sebebi nedir? Yoksa hiret

ve kyamet gnne inanmyor, kalbindeki bu kfr kendinden de
mi saklyorsun? Bu ise ebedi felketine sebeptir. O hlde yazklar
olsun sana ey nefsim!...

snmayp

da ldkten sonra ehkurtulacan sanan bir kimse, kaln elbisenin himayesine girmeden kn, souun Allah Tel'nn
ltfu ile kendisini tmeyeceini sanan kimseye benzer. Bu kimse
yabilemiyor ki, Allah Tel birok faydalar salamak iin
ratm ise de, ltuf ve merhamet ederek elbise yaplacak eyleri de
yaratmtr. O hlde yazklar olsun sana ey nefsim!...
Marifet nurunun himayesine
vet ateinin cann yakmasndan

Gnahlarn Allah Tel'y kzdrd iin azab ekeceini zannetme. Ve gnahlanmn O'na ne zarar var ki, bana kzyor deme.
Zannettiin gibi deildir. Seni yakacak olan Cehennem azab, senin
iinden ve ehvetlerinden meydana gelmektedir. Nitekim insann
hekimin szlerini dinlemedii iin kendisine kzmasndan
hsl olmuyor. O hlde yazklar olsun sana ey nefsim!...

hastal

Anladm

dnyann

nimetlerine ve lezzetlerine
ve kendini onlara kaptrmsn. Cennet ve Cehenneme
inanmyorsan bari lm inkr etme! Bu nimet ve lezzetlerin hep-

Ey

nefsim!..

ki,

almsn

senden alacaklar. Ve bunlarn ayrlk atei ile yanacaksn?

Bunlar istediin kadar sev, istediin kadar sk sarl! Ayrlk atei
sevgin kadar ok olur. O hlde yazklar olsun sana ey nefsim!...
Btn dnyay sana verseler. Ve dnyadaki insanlarn hepsi

sini

az zaman sonra sen de, onlar

siniz. simleriniz unutulacak, hatrlardan
Halbuki dnyadan sana az bir
lan hatrlayan var

sana secde

etseler,

m?

ey

vermi-

MUHASEBE VE MURAKABE
o da bozulmakta, deimektedir. Bununla Cenneti alman mmkn idi. O hlde yazklar olsun sana ey nefsim!..
Bir kimse, kymetli ve sonsuz dayankl bir cevheri verip buler,

nunla

krk

saks satn alrsa ona nasl glersin! Dnya, alnan

saks gibidir. Onu krld b ve sana pimanlk ve azab kald bil.
Bunlar ve bunlar gibi szlerle nefsi daima azarlayarak kendi

hakkn

bir

demeli ve nasihate, nce kendinden balamaldr.

YEDNC

ASIL

TEFEKKR
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Bir saat
tefekkr, bir sene ibadetten iyidir t1). Kur'n- Kerim'de birok
emrolunuyor.
yerlerde iin sonunu dnmek ve ibretle bakmak
Btn bunlar tefekkrdr.
Tefekkrn faziletini bilen kimse hakikatini ve nasl olduunu
bilemeyebiiir. Tefekkr hangi eyde olur, niin olur? Ve neticesi nedir? Anlamayabilir. O halde bunu aklamak gerekiyor. Biz nce,
faziletini, sonra hakikatini ve ne iin olacan, en sonra da hangi

eylerde

olacan

anlatacaz.

TEFEKKRN FAZLET
Bir saati bir senelik ibadetten stn olan bir iin derecesi pek
byk olur. bn Abbs (radyallah anh) diyor ki: Bir grup insanlar Allah Tel hakknda tefekkr ediyorlard. Reslullah. (sallllah aleyhi ve sellem), O nun yarattklarnda tefekkr ediniz d[

ztn dnmeyiniz. nk buna dayanamazsnz ve

O nun azametini ve ztnn nasl olduunu anlayamazsnz 2 ), bu-

nnz

I,

yurdu.

ie

(radyallah anh) buyuruyor ki: Reslullah (aleyhisselm) namaz klyor ve alyordu. Namazdan sonra, Niin alyorsun? Allah Tel senin her eyini afvetmitir, diye sordum. Buyurdu ki: Gklerin ve yerin yaratlmasnda, gece ve gndzn birbiri arkasndan gelmesinde, akll kimseler iin, yetler, aretler
vardr ( 3 ), yet-i kerimesi, bana indirilmi iken nasl alamam.
Bundan sonra, Bu yeti okuyup tefekkr etmeyene yazklar olsun
4
( ), buyurdu.
aleyhisselma, Ey rhullah, yeryznde senin gibisi var
dediklerinde, Evet vardr. Szleri zikir, susmas fikir [d-

sa

m?,
ncel ve

bak ibret almak iin olan benim gibidir, buyurdu.

(1), (2)

(4)

IV/361.

IV/362.

(3)

Ai-i

mrn:

190.

TEFEKKR

721

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

ki:

Gzleri-

badetten pay veriniz. Bunu nasl yapalm?, dediklerinde,

Kur'An- Kerimi mushaftan okumakla, onu tefekkr eylemekle ve
ondaki akllara durgunluk veren hllerden ibret almakla, buyurdu.
nize,

Eb Sleyman- Drni diyor

de

ki:

Dnyay

tefekkr, hirete per-

tefekkrn neticesi, hikmet ve kalbin hayat bulmas olur. Dvud-i Ti gklerin melektunu tefekkr eder ve alard.
Hatt bir gn alarken damdan komusunun avlusuna dt. Komusu srayp klcn alp yanma gitti. Eve hrsz geldi zannetmiti.
Onu grnce. Sizi buraya kim att?, dedi. Kendimden gemitim
bilmiyorum, buyurdu.
olur. Ahireti

TEFEKKRN

HAKKAT

Tefekkr, lim renmek istemektir. Kendiliinden elde edilmeyen ilimler renilmelidir. Bu da bir bakasnn bildiklerini kendisinin de bilmesiyle meydana gelir. Bylece iki mrifet birleir, aralarnda ncs doar, erkek ve diiden ocuk meydana gelmesi
gibi olur. Bu iki mrifet, nc mrifetin asl olur. Sonra bir ba-

kas

ondan da drdncs meydana gelir. Bunun gibi

limlerin oalmas, nihayete doru gider. Bu yolla ilim elde edemeyen, asl olan ilimlerin yolundan gitmemitir. Byle bir kimse sermayesi olmadan ticarete atlan kimseye benzer ki, bir ey yapamaz.
Eer bilirse, fakat aralarn nasl birletireceini anlayamazsa sermayesi olup alveri ilmini bilmeyene benzer. Bunun hakikatini
anlatmak uzun srer. Burada bir misl vermekle yetinelim.
ile

birleir,

Ahiretin dnyadan daha

dnyadan iki eyi bilmeyince

iyi

olduunu bilmek

isteyen

kimse,

bunu anlayamaz. Biri. sonsuz olann

geici olandan iyi olduunu bilmektir. Dieri de, hiretin sonsuz,
dnyann geici olduunu anlamaktr. Bu iki asl bilince, zaruri olarak, hiretin dnyadan iyi olduunu bildiren ilimler ondan meydana gelir. Bu meydana gelmekle mu'tezilenin dedikleri gibi demek istemiyoruz. Bu ise ayr ve uzun bahistir.
Buradan anlald ki, btn tefekkrn hakikati, kalbde hzr
olacak iki ilmi aramaktr. ki atn birlemesinden koyun
gibi, herhangi iki ilimden de istenen ilim domaz. limden her eidin, ayr iki asl vardr. Bu iki asl kalbde bulunmaynca bu beklenen meydana gelmez.

domad

Klmy-y Sadet

F.

46

KMYA-YI SAADET

722

TEFEKKR NE

GEREKLDR

zulmet ve cehalet erisinde yaratmlardr. Bu cahillik

iinde kendini bu zulmetten, karanlktan karacak ve ne yapmas
gerektiini ve bunlara hangi yoldan gideceini bilmesi iin bir nura,
muhtatr. Maksada kavumak iin dnya taralndan m,
hiret taralndan
gidilecei, yahut kendisiyle mi, yoksa Allah
Te^ ile mi megul olmas gerektii ancak mrifet nru ile anlalr.
Marifet nru ise tefekkrden meydana gelir. Karanlkta yolda y-

ta

mumu

yaksa,
bu
sebebi ile hli deiir, grmeye balar. Yolu yol olmayandan
ayrr ve yrmeye balar. Bunun gibi asl olan o iki ilim ve onlarn
birlemesinden meydana gelen nc ilim, iki akmak
gibidir.
ile

elindeki

mum

ta

Tefekkr akmak talarn birbirine vurmak gibidir. Mrifet ise

onlardan meydana gelen
gibi olup onunla kalbin hli deiir,
kalbin hli deiince i ve ameller de deiir ve mesel hiretin
daha iyi olduunu grp-, ^srtn dnyaya, yzn hirete dner,
O hl de mrifete tbi, mrifet de tefekkre tbidir. Demek ki tefekkr, btn iyiliklerin asl ve anahtardr. stnl bununla ortaya kar.

DNCE

SAHASI

HANG EYDE OLUR

VE NEREYE KADAR UZAR?

Dnce meydan sonsuzdur. nk ilimlerin sonu yoktur. Hepsinde dnmek cizdir. Fakat din iin olmayanlar anlatmak mak-

sadmzn dndadr.

Dinle ilgisi olanlar uzun anlatmakla sonu

gelmeyeceinden hulsaten anlatabiliriz. Din iin lzumlu olan ilerden maksadmz; kul ile Allah Tel arasnda olan ilerdir. Bu
kendi yolu olup bununla Allah Tel'ya kavuur.

Kulun tefekkr ya kendinde, yahut Allah Tel'da olur. Allah Tel'da olursa, ya ztnda, ya sfatlarnda, ya fiillerinde veya
yerattklanndaki alacak ekillerde ve hllerde olur. Kendisini
dnr veya Allah Tel'nm sevmedii kendi sfatn tefekkr
ederse; bu dnce ve tefekkr onu Allah'tan uzaklatrr. Bu, gnahtr ve insan helke gtrr. Bu dnce ve tefekkr Allah
Tel'nm sevdiklerinde ve O'na yaklatran eylerde olursa tat
olur. Ve kurtuluuna sebep olur. O hlde hulsamzn mevzuu bu
drt meydandr. Bu da aslnda ikidir. yi ve kt olanlar.

Dncesi, ya

mkunun

cemlinde ve
huyunda
gzel endamnda; yahut ilerinde, szlerinde, ahlk ve
olur. Kendi hakknda dnmesi, ya mkunun yannda daha kymetli olmak, yahut da onun sevmedii bir eyden saknmak iin olur.
Kul, bir*

gibidir.

Ak

olan her

ile

dnce bu

drt

eyin

dnda olmaz.

dnmek de byledir.
MEYDAN, Kendisini dnp

Din

akn

ve

Allah sevgisini

BRNC

kt amel ve sfatlar-

nn

ne olduunu anlayp, kendini bunlardan temizlemektir. Bu gnahlar ya dtan olur, yahut da iinde bulunan kt ahlklardan
doar. Bunlar pek oktur. Akta ilenen gnahlarn bir ksm dil.
gz, el ve dierleri gibi yedi uzuvla alkaldr. Bir ksm da btn
bedenle ilgilidir. teki pislikler byledir. Bunlarn her birinde

dnce

hli bulunur.

Birincisi: Filn

nk bu

filn

yerlerin hepsi

kt mdr, bilinmez.
deildir, ancak tefekkr ile anlala-

sfat

ak

iyi midir,

bilir.

deil miyim,
nk nefsin sfat, tefekkr olmadan kolay kolay anlalmaz.
ncs:

Eer

bu sfatta

ise,

bundan

kurtulmann

aresini

arar.

hlde her sabah bir mddet bunu dnmeli ve ilk dncesi grlen gnahlar olmaldr. Dilini dnmeli, bugn birok eyler konuacak, belki gybet ve yalana debileceini dnp nce-

den bundan

saknmann

arelerini

aramaldr. Bunun

gibi

haram

ondan nasl kaacan dnmelidir.

gibi vcudunun btn azalarn aratrmal ve hepsine tat
ettirmeyi dnmelidir. Bu dnceyi bitirince sevablar hakknda
dnp hepsini yerine getirmelidir. Mesel, bu dil, zikir etmek ve
zikri yapaMslmanlar rahat ettirmek iin yaratlmtr. Ben

yemek
Bunun

tehlikesi ortada varsa

gzel sz syleyip bir kimseyi sevindirebilirim.

tuzak olmak yni hiret sadetini yakalamak iin yara

bilirim ve

fska hakaret ve alaklk ile bakp gzn hakkn derim.

mal sadaka veMal, Mslmanlarn rahatl iin yaratlmtr.
ririm. htiyacm olsa da sabrederim, Mslmanlar kendime tercih
ederim, demelidir. Bu ve bunun gibi szleri her gn dnmelidir.
filn

dnce ile btn mrn gnahla geirmi olduunu anlayabilir. Bunun iin bir saat tefekkr, bir senelik tattan daha iyi olur. nk faydas btn mr iine almaktadr.
Byle bir saatlik

Bedenle yaplan iyilik ve gnahlarn tefekkrn byle yaptktan sonra sra kalbe gelir. Kt huylan dnr, kalbinde hangisinin bulunduunu ve kurtuluuna sebep olanlardan hangisinin kendisinde bulunmadn dnp kt huylar temizlemeye, kurtuluuna sebep olanlardan kendisinde bulunmayanlar istemeye koyulur. Fakat bunun da anlatlmas uzun srer.

KMYA-YI SAADET

724

nsan

helke gtrenlerin tanedir. Bunlardan kurtujursa ahlk dzelir. Bunlar da: Bahillik. kibir, ucb. riy, haset, agzllk,
ok yemek, ok konumak istemek, mal sevgisi ve makam sevgisidir.

Sadete sebep olanlar da ondur: Gnahna piman olmak, belya sabretmek, niyete kr etmek, kazaya raz olmak, hvf ve recda ayn olmak, dnyada zhdle yaamak, taatlerde ihlasl olmak,
insanlarla iyi geinmek ve Allah Tel y sevmektir.

Bunlarn herbirinde tefekkr olunacak ok eyler vardr. Bu

da,

bu kitabta anlattmz ekilde bilenler tarafndan anlalr. Hatt bir kimse her zaman yannda, zerinde bu sfatlar yazl bir kt bulundurmal, birine are bulduktan sonra zerine bir
izgi ekip bir dieri ile megul olmaldr. Bazlarnda bu dnce-

bu

ilimleri

ksm

daha mhim

Mesel; ver' sahibi bir lim,

btn bunlardan gemi olup ilmi ile vnmekten, isim ve makam
arayp kendisini gstermekten kurtulamam olabilir. Kendi ibadet
ve grnn gznde doru ve dzgn gsterip, insanlardan kabul grmeye sevinebilir. Bir kimse kendisini ayblarsa, kalbinden
ona kin besleyip, ona karlk vermekle megul olabilir.

lerden bir

olabilir.

aalktr.

Fakat biraz daha rtldr. Hepsi dini bozar. O hlde her gn bunlardan nasl kurtulacainsanlarn bulunmas ve bulunmamasnn kendine gre ayn
olacan, ne olursa olsun daima Hakk'a bakacan dnmelidir.

Bunlarn hepsi habislik ve

n,

Burada dnce sahas genitir.

Buraya kadar anlattklarmzdan anlald ki, kulun kendi sfatlarndaki tefekkr bu iki cinsten fazla deildir. Fakat uzun anlatlrsa anlatmakla bitmez.

KNC

MEYDAN:

Allah Tel hakknda tefekkrdr. Tefekkr ya zt lhide veya sfatlarnda veya fiil ve san 'atlarnda olur.
Tefekkrn en byk makam, zt- lhi ve sfatlarnda olandr.
Fakat insanlar buna dayanamadklarndan ve akllar buna ulaamadndan eriat bunu yasak etmi ve Zt lh'yi dnmeyiniz,
O'nu anlayamazsnz, demitir.

Bu zorluk Allah Tel'nn Cellinin rtl olmasndan deil,

belki ok ak olmasndandr. ok nurludur. nsann gz ise zayfbakmaya dayanamaz, bylece kendinden geer,
tr, bu nra.
aar kalr. Bu nrun karsnda insan gndz uamayan yarasa
dayanamgibidir. nk yarasann gz zayf olup gne
yor ve gzn ap gndz bakamyor. Fakat akama doru gne-

na

klan

kararmaya balaynca, yarasa da gzn ap bakabiliyor. nsanlarn avam da byledir. Fakat sddklar ve
din byklerinde bakacak kuvvet vardr. Ama onlar da devaml ba-

in

te'siri

azalnca,

TEFEKKR

725

gnee bakabilir. Fakat devaml bakarsa kr olacandan korkar. Bunun gibi byklerin devaml baknda da akllar karma korkusu olur. O hlde byklerin Allah Tel'dan ve
g
sfatlarndan bildiklerini, avamn anlayaca szler dnda sylekamazlar. insan

melerine izin yoktur.

<

Mesel, Allah Tel limdir, dinleyicidir ve syleyicidir derae,

o bunlardan kendi sfatlarna yakn bir ey anlar. Bunlar birer tebihidir. Yalnz
kadar sylemelidir ki, Allah Tel'nn sz nsan
sz gibi harf ve ses olmayp hem O'nunla beraberdir ve hem de
O ndan ayrdr. Bunu sylersen anlayamaz, inkr eder. , O'nunla beraberdir dediin zaman O nun ztnn ne cevher, ne rz olduunu,
ne bir yerde olduunu, ne de olmadn, taraflarn birinde olmadlemle ne bitiik, ne de ayr olduunu, ne
ne de iinde
bulunduunu sylersen yine inkr eder ve byle ey olmaz der.
nk kendi ile kyas etmektedir^ve bu szlerden bir byklk ve
azamet anlamaktadr. nk cahillerin bildii azamet, sultanlarn
azameti olup, tahtn zerinde oturmak ve yannda hizmetilerin bulunmasdr. Onlara yukandaki gibi denirse Allah Tel'y da byle
dnp elbette eli, aya, gz,
ve dili vardr derler. Eer sinein de bu insanlar gibi akl olsayd beni yaratann kol ve kanatlan vardir. nk bana verdii kudret ve kuvvetin kendisinde bulunmamasna imkn yoktur, derdi. Bunun gibi insanlar da btn
leri kendilerine kyas ederler. Bu yzden eriat byle dnceden

n,

dnda

az

menetmitir.

Gemi

byklerimiz kelm hakknda konumaktan

lerdir. lemde, lemin
ve leme bitiik ve ondan ayr
Hibir eye benzedir, szn aka sylemeyi ciz grmeyip,
mez, hibir ey de O'na benzemez () demekle yetinmilerdir. Uzun
anlatmayp, bunu ksaca sylediler. Uzun anlatmak, birok insan-

dnda

larn akllarna

Bunun

smayaca

iin bid'attr.

Allah Tel peygamberlerden birisine, Kullarma

sfatlarmdan haber verme, anlayamazlar. nkr ederler. Onlara
anlayabilecekleri ekilde syle-, diye vahyetmitir. O hlde bundan
konumamak ve bu hususta dnmemek daha iyidir. Ancak olgun
olanlar bunun dnda kalr. Ama sonunda dehet, hayret ve akn'
dmekten kendilerini kurtaramazlar.
iin

la

hlde O'nun azametini, O'nun acayibliklerinden renmelidir. nk var olan her ey O'nun kudret ve azamet nurlarndan
bir nurdur. Bir kimse gnee bakamazsa da. klarn dt yere
bakabilir.

(1)

42

ra:

11.

KMYA-YI SAADET

72

ALLAH TELA NIN YARATTIKLARINDA BULUNAN

AILACAK EYLERDE TEFEKKR
Var olan her eyi Allah Tel var etmitir. Hepsinde alacak
bilinmeyen vasflar ve intizam vardr. Gklerin ve yerin zerrelerinden hibir zerre yoktur ki, kendini yaratan tebih, takdis
etmesin, te sonsuz kudret, ite sonsuz ilim, demesin. Bunlar anlatlabilenlerden daha uzundur. Belki btn denizler mre'kkeb,
aalar kalem ve btn mahlklar ktip olsa ve uzun seneler oturup yazsalar, yazacaklar sylenmesi icabedenin yannda pek az
-Ey Habibim, de ki: Rabbmin
Korim'de,
kalr. Nitekim Kur'dn
szleri iin deniz mrekkeb olsa, Rabbimin szleri bitmeden deniz
biter, tkinci bir deniz getirsek yine biter (*), Duyuruluyor.
hller,

Fakat ksaca biliniz ki, yaratlanlar iki ksmdr. Bir ksmndan

bizim hi haberimiz yoktur. Onlan dnemeyiz. Nitekim Allah
Tel buyuruyor ki: Cinsleri, yerden biten eylerden ve insan cinsinden ve onlarn bilmedikleri eylerden yaratan Allah, her eyden
mnezzehtir ( 2 )
Bizim bildiklerimiz de iki ksmdr. Biri Ar, Krsi, melekler,
cinler, eytanlar ve byle eyler olup gzle grlmeyenlerdir. Bunlarda tefekkr ok ksa ve ok zordur. O hlde gzle grlenlere kaldk. Bunlar da gkyz, gne, ay, yldzlar, yer ve yer zerinde
bulunan da, sahra, ehir ve denizler, dalarda ve toprakta bulunan cevher ve madenler, yeryznde bulunan bitkiler, karada ve
denizde yaayan, insan hri, btn hayvanlardr.
.

nsan ise bambaka bir yaratktr. Gkle yer arasnda bulunan

ve habulut, yamur, kar, dolu,<gk grlts, imek, gk
vada meydana gelen hdistn hepsi bu tefekkrn mevzuu olup
bunlarda dnebilir. nk bunlar, Allah Tel'nn manl san'atlardr. O hlde bunlardan bazsna ksaca temas edelim. Bunlarn

kua

hepsi Allah Tel'nn yet ve iaretleri olup, bunlara bakmay ve

tefekkr etmeyi emretmitir. Allah Tel, Gklerdeki ve yerdeki
3
birok almetleri geerler ve onlara bakmazlar ( ) buyuruyor. Yine buyuruyor ki: Gklerin ve yerin melektundaki Allah'n yarat,

tklarna

niin bakmazlar

4
( ).

Kur'n- Kerm'de byle yetler oktur. Byle yetlere bakp tefekkr et. Sana benliinden yakn olan birinci yetten, senin yeryzndeki her eyden daha alacak bir hlde olduun, senin ise

bundan haberin
(1)

18

(3)

12

olmadn

Kehf:
Ysuf:

109.

105.

anlalmaktadr. Bir
(2)

36

(4)

Kendinize ba-

ses,

Ysn:
A'rf:

36.

185.

TEFEKKR
kn, Azamet ve
dedir, niin

Celli grrsnz, diyor. Ayet-i

grmyorsunuz!

(*),

727

kerimede iniz-

buyuruluyor.

dn, bu leme nereden geldin, sen bir

damla sudan yaratldn. O bir damla su nce babann beline ve annenin gsne kondu. Sonra bunu senin yaratlma tohumun yapt. Bunun iin erkek ve kadn arasna, bir araya gelme arzusunu
koydu. Ana rahminde yer hazrlad. Erkein belindeki sudan tohum
yapt. Tohumun yerine atlmas iin, ikisi arasna ehvet koydu. Hayz kanndan o tohuma su verdi ve seni nutfe ve hayz kanndan
yumurtadan yaratt. Alak denen bu kan parasn orada durdurdu, sonra mdga denen et hline dndrd, daha sonra ona ruh
verdi, bundan sonra bu bir hlde bulunan kan ve sudan deri, et,
damar, sinir ve kemik gibi eitli eyler yaratt. En sonra vcudunun btn azlann yaratt. Yuvarlk bir ba, iki uzun el ve ayak yahlde kendi evvelini

ratt.

Sonra onun stnde gz, kulak,

az,

burun, dil ve dier^azlar yaratt. Vcudunun iinde mide, bbrek, dalak, rahim, mesne
ve herbiri baka ekilde olan barsaklar yaratt. Bunlarn herbirini
birka ksma ayrd. Her parmakta boum, her uzuvda deri, et,
damar, sinir ve kemik yaratt. Bir iki bademden daha byk olmayan gzde, yedi tabaka ve her tabakay baka ekilde yaratt. Bunlardan birine ziyan gelirse gz grmez. Eer gzdeki incelikleri, acayip hlleri beyan etmeye kalkarsak ayr bir kitap yazmak icabeder.
Biraz da bu ince sudan, kuvvetli ve sert kemii nasl yarattn
dn. Ve bu kemiklerin her uzva mahsus ekil ve llerine dikkat
et. Kimi yuvarlak, kimi uzun, kimi yayvan, kiminin ortas bo, kimidoludur. Hepsini bir araya getirdi. Her birinin saysnda,
eklinde ve grnde, bir veya birok hikmetler vardr. Bunun gibi
kemikleri senin vcudunu ayakta tutan direkler eyledi.
Her efi
onun zerine yapt. Omurlar birbirine kaynatm olsayd, belini
bkemezdin. Birbirinden ayn olsalard belini dorultamaz, ayakta

nin

ii ilik

duramazdn. Bunun

bunlara hareket vermek iin birbirine gireklinde yaratt. Bir araya getirdi, hepsini damar ve sinirlerle

me
balayp

iin,

Her omurun banda, birbirine kenetlenmesi iin birbirine giren girinti ve kntlar yaratt. Btn bata elli be kemik yaratp ince balarla birbirine balad. Bylece bir tarafna zarar gelirse dierlerinin salam kalmasn ve hepsinin Jcrlmamasn te'min etti. Dilerin bir ksmn yayvan yaratp tme
vazifesi verdi, bazsn ince ve keskin yaratp yedii eyleri kesip
paralamak ve sonra tc dilere gndermek eklinde yaratt.
Boynu yedi omurdan yaratp, kas ve sinirler ile kuvvetlendirip
onun zerinde bulundurdu. Srt yirmi drt omurdan yaratp boykuvvetlendirdi.

ba

(1)

51

Zriyt: 21.

KMYA-Y1 SAADET

728

nu onun zerine koydu. Sonra gs kemiklerini yaratt. Btn bedende iki yz krk sekiz kemik yaratt. Hepsini anlatmak uzun srer. Hepsinin hikmeti ve baka faydas vardr. Hepsi senin ilerini
doru yapmak iin yaratld. Btn bunlar, bu bir ie yaramayan
sudan yaratt. Kemiklerden biri olmazsa bir i yapamazsn, fazla
olsa yine yapamazsn. Ayrca bu kemiklerin ve azlann kmldamasna, hareket etmesine ihtiya vardr. Btn bedeninde beyz yirmiyedi adale yaratp herbirine ayr ekil verdi. Bazlar balk eklinde, ortas ikin, ular ince, bazlar kk, bazlar byk olup
Bunlardan yirmi
et, sinir ve kendini koruyan tabakadan yaratt.
drd gzn ve gzkapaklarn hareket ettirmen iindir. Dierlerini buna kyas eyle. Hepsini anlatmak uzun srecek.

Sende menb yaratp; onlardan btn vcuduna akan dereler yapt. Birisi beyin olup; ondan sinirler kar ve btn bedene
yaylr. His ve hareket bununla olur. Bundan srtndaki omurlarn
ierisinde bir kanal aktp sinirleri iten, zden uzak eylemedi. Yoksa kuruyabilirlerdi. kinci menb cierdir. Ondan bedenin yedi uzvuna damarlar gnderip, gda sevketmitir. nc menb yrektir. Ondan da btn bedene damarlar ap rh-i hayvn'nin bu kanalla btn vcuda gitmesini salamtr. O hlde bir uzvunu dn
ve bylece herbirinin nasl ve niin yaratldn tefekkr eyle.

Gz yedi tabakadan yaratt, ona ok gzel renk verdi. Altnda, stnde gz kapaklan yaratp onu kaplamalarn ve silmelerini
te'min etti. Uzun ve siyah kirpikler yaratp onu daha gzel eyledi.
Ve gzn grmesini bunlarla kuvvetlendirdi. Gze tozlarn girmesine mni eyledi. Ve gz bunlarn arasndan dary grr ekilde
yapt. Yukardan gelen toz ve plerden gz bunlarla koruu.

alacak

vaziyette gzbebeini yaratp,

gklerin ve yerlerin grlmesini rahatlkla ona verdi. Gzn kapayp anca bir anda gn uzaklklarn grebilirsin. Gzn ve

Btn bunlardan daha

aynann

bir

hlleri izah

eyi grmesi ve gstermesindeki

etmeye kalkarsak

ciltlerle

incelikleri

ve acayib

kitap olur.

Kula

yaratt ve hibir haertm girmemesi iin iinde salg yaratt. Sonra sesleri toplamak ve kulak yoluna iletmek iin kulak kepesini yaratt. Onu eri ve dalgal yaratp uyurken ieri giren bir haertm yolunu uzun edip bu ekilde uyandrmasn te'min
etti. Eer az, burun ve dier azalan byle anlatmaya kalkarsak
uzun srecek. Maksadmz, yol gstermek ve her birinde ne iin ol-

duunu dnmeyi,

Bunda da

kendisini yaratann hikmet, azamet, ltuf, rahmet, ilim ve kudreni anlayp, kendisinin
tepeden trnaa kadar alacak hller ierisinde olduunu dnmesidir.

bildirmektir.

TEFEKKR

720-

dima

hazinesindeki duygu ve kuvvetleri

hepsinden daha acayiptir. Hatt gsnde ve karnnda olanlar da
byledir. Mideyi daima kaynayan scak bir tencere gibi yapp yemekler onda piiyor. Cier bunlar kan yapp uzuvlara gnderiyor.
Safra kesesi bu kann kp olan safray tutuyor. Dalak bu kan-j

nsann

iindeki ve

daki lenfi tutup hastalklar nlyor. Bbrek suyunu ayrp rriesneye gnderiyor. Rahim ve tensl letlerindeki acayiblikler de byledir.

nsanda acayib mnlar ve grme, iitme, akl ve ilim kuvvetyaratyor. Daha neler, neler yaratyor. Sbhftnallah!
Bir kimse bir duvarda gzel bir resim grse, bunu yapan ressa-

leri

mn

maharetine hayret ediyor, onu pek ok medhediyor.

damla sudan vcudun iinde ve dnda bu inceliklerin

meydana gelmesi ne kalem, ne de bir ressamn iidir. Bunlar grp
de amamak ne ahmaklktr. O'nun kudret ve ilminin kemline
kendini verip dalmamak, O'nun Ceml, Keml, efkat ve Rahmetikalmamak nasl olur? Ana rahminde iken gdaya ihtiyane
cn olunca azn amadan midene bir miktar o kandan indirmese
Bir

ap

helk olurdun. Bylece gbek yolundan sana gda verdi. Ana rahat, sana yetecek kadar gminden knca gbei balayp
day annen vastasiyle verdi. Vcudunun zayf ve nzik ve yemekgda olan anne st ile seni
lere dayanamad o zamanda, ltif

azm

bez yaratp, kendisine gelen

ve szp sana gnderiyor.

krmz kam

beyaza

evirip, temizleyip

Annenin kalbine efkat verdi. Seni bir saat a grse huzuru

ve rahat kaar. St emerken die ihtiya olmadndan annenin
gsn yaralamamak iin dii nceden yaratmad. Yeme kuvveti
hsl olunca sert eyleri yemek iin dii yaratt.
te, btn bunlar grp kendini yaratann Azameti karsnda kendinden gememek, O'nun keml, ltuf ve efkatine hayran
hayran olmamak, Ceml ve Celline k olmamak ne byk krlktr. Bunlar dnmeyen ve bunlardan kendisinde bulunanlar
anlamayan, derin uykuda ve ehvetle dolu olup, kendisine verilen
/
en aziz ey olan akl kaybetmi demektir.
nk acknca yemekten, kznca birisine saldrmaktan ve bu
Hakk tanma bahesinde nasibsiz ve hayvan gibi durmaktan ileri
geemez.

bu acayip hllerden
anlattmz yzbinde birden fazla deildir. Bunlarn ou hayvanlarda da vardr. Sivrisinekten tutun fiTe kadar hepsinde mevcuttur.
Bunlar anlatmak ok uzun srer.

Hatrlamak

iin

bu kadar

yetiir. Sendeki

KMYA-YI SAADET

730

BR BAKA

YET, YER VE

NDE

YARATILANLAR C)

Eer

kendinden bakasmdaki acayiblikleri grmek istersen yeryzne bakp, onu senin iin nasl yaydklarn, etrafn nasl rahat
eylediklerini dn. Dalarn salam eylemiler, sert talar altndan
leziz sular karmlardr. Ve karken de hep birden deil,
kar. Sert talarla sular tutulmasa idi, her taraf su dolard. Yahut
ovalar su basard. Bahar vaktinde etraf bir seyret ve ta gibi olan
yeryznn yamurlar balaynca nasl canlandn, ipek gibi yedi
renge, belki binlerce renge brndn, yerden kan bitkilerin
ve bunlardaki ieklerin ve alan gllerin herbirinin baka bir

ar ar

renkte,

baka

bir gzellikle

olduunu

tefekkr

et.

Sonra aalar ve meyveleri dn. Her birinin gzellii, ekli,

kokusu ve faydas ayn ayrdr. Hatt ismini bilmediin birok otlara nice faydalar yerletirilmitir. Biri ac, biri tatl, biri de ekidir.
Biri hastay iyi eder, dieri salam hasta eder. Kimi insan hasta
olmaktan korur. Kimi zehir gibi insan gtrr. Biri safray hare-

kete getirip, dieri ise

almak

hle getirir. Biri damarlardaki lenfi

karr, biri lenfavi hastalklar yapar. Kimi scaktr, kimi souktur. Kimi kuru, kimi tzedir. Kimi uyku verir, kimi uyku giderir.

dar

nee

Kimi

verir,

kimi znty artrr. Kimini sen yersin, kimini

hayvan, kimini de kular yer. Bunun gibi binlerce sylenebilir. Ve

bunlarn her birinde binlerce acayib hller bulunur. Bunlar tefekkr edip Kudretin kemlini grp, akllar donup kalr. Bunun da
sonu gelmez.

DER BR YET
Dalarn

ve yerin altna yerletirilmi kymetli ve nefis emanetlerdir. Bunlara madenler deriz.

Bunlardan bir
altn, gfiruze,
yeim
gibi
m, lal,
ve billr
ss ve ziynet iindir. Demir, bakr, pirin, kalay gibi bir
da let ve kap yapmak iindir.

ksm

ksm

Dier

ilerde kullanlan madenler de vardr. Tuz, kkrt ve astuz olup yemee lezzet verir. Bir efalt gibi, bunlann en
hirde tuz bulunmazsa btn yemekler ie yaramaz. Btn insanlar
hasta olup lm tehlikesi ba gsterir.

aas

hlde Allah Tel'nn rahmet ve ltfuna bakn ki, sana gda

verecek yemei verdikten sonra, onu lezzetlendirecek hibir eyi de
esirgemedi.

Buradaki yet kelimesi Kur'n- Kerm'dekl cmle ve breler mnsnda olmayp almet, nian, delil ve eser mnsndadr.
(*)

BiR

baka

Ayet

hayvanlar vardr. Bir ksm yrr, bir ksm

uar, bir ksm srnr. Kimi iki ayakl, kimi drt ayakldr. Bazsnn da ok ayaklan vardr. Havadaki kulara ve yerdeki bceklere bakn. Hepsinin ekli ayr, grn bakadr. Hepsinin grnbirbirinden gzeldir. Hepsine lzm olan eyler verildi. Herbirine kendi yiyeceini nasl elde edecei retildi. Yavrusunu koruyup
nasl bytecei, yuvasn nasl yapaca bildirildi.

Yeryznde

eitli

Karncaya bakn. Vaktinde gdasn nasl topluyor. Eer buday bulup tayamazsa ortadan krp ikiye blyor. rmcee bakn,
yuvasn nasl yapyor. Ve bunu yapmak iin geometri kaidesine
nasl dikkat ediyor. Tkrnden iplikler yapp iki duvar arasn
ryor. Bir taraftan yapmaya balayp dier tarafa gtryor. Sonra iplikii boynuna alarak, boynu zerine indirip bazs uzak, bazs yakn olmuyor. Dzgn bir ekil meydana geliyor. Sonra kensarktp bekliyor. T ki bir sinek usun
dini bir kesinde

baaa

sinein ayak ve kanatlarna doda kendisine gda olsun. Yapt

lanp umasna mni olunca hemen zerine atyor. Bunu yiyor ve
bir dierini avlamaya koyuluyor.
yapyor. nk drt ke yapsa
keler ie yaramayacak ve bo kalacakt. Daire gibi yuvarlak yapsa deliklerin
bo kalacakt. ekiller ierisinde daireye altgenden daha yakn olan yoktur. Matematikilerin sz byledir.

Arya bakn,

evini alt keli

^Allah Tel kendi ltuf ve rahmetiyle bu kk hayvana yle

inyette bulunmutur ki, ona en dorusunu ilham eylemitir. Sivrisinee de ilhm eyleyip gdasnn senin kannda ve deri'nde olduunu bildirmitir. Ona ince uzun ve ii bo bir hortum verip, senin derini onunla deler ve kann emer. Bunun yannda ona bir his verip
elini hareket ettirdiin zaman kendisini yakalayacan bilip kaar.
Ona iki de kanat ltfedip umasn, abuk kamasn ve abuk geakl ve dil
ri gelmesini salamtr. Eer ona fazl ve inyetinden
vermi olsayd yle krederdi ki, insan
kalrd. Lkin o yine
de hl diliyle kr ve tesbh ediyor. Fakat siz, onlarn tebihini
yi anlamazsnz (*), buyuruldu.

ap

Byle acayib cinsleri anlatmann sonu gelmez. Yzbinde birini

bilecek ve syleyecek kuvveti kimse kendinde bulamaz. Yoksa bu
garib ekilli, acayib sretli, eitli renkli ve dzgn yapll hayvanlar kendi kendilerini mi yaratt; yoksa sen mi halkettin? Her eyden mnezzeh olan Allah Tel gzlerini kr edip hakikatleri ga-

(1)

17

sr: 44.

KMYA-YI SAADET

732

termeyebilir.

Dnmemeleri

iin kalblerini gafil edebilir. Gzleriy-

grdkleri hlde ibret almazlar. ittiini anlamaktan cizdir,

hayvanlar gibi sesten baka bir ey duymazlar. erisinde harf bulunmayan kularn dilinden bir ey anlamazlar, gzleri baklmas
icabeden gibi bakmaz. Harf, rakam, siyahlk ve beyazlk olmazsa
le

grmezler. Allah Tel'nn harfsiz ve rakamsz btn lemin iinde ve dndaki yaz ve ekillerini anlayamazlar.

yazy

Karncann

bir zerre gibi olan

yumurtasna

bak, dikkat et, neEy zavall, eer bir

Fasih bir dille feryad edip diyor ki:

ressam veya bir nakk, bir duvarn zerine bir resim yapsa ona
hayran hayran bakarsn. Gol de bana bak, nakk ve sret yapan
bende gr. Ben bir zerre gibiyim. Benden bir karnca meydana getirecek olan nakka bak ki, benim paralarm nasl ayryor. Bana
ba, ayak, el ve dier uzuvlar veriyor. Beynimde bir hazine topluluu yapyor. Birinde tat, birinde koku, birinde iitme kuvvetleri
yaratyor. Bamdan ileriye doru ayna gibi bir grme azs yaraukurlarn yaratyor. Vcudumdan el ve
tyor, sonra gz ve
ler sylyor.

az

ayak karyor. Yediim eylerden yarayanlar hazmettiriyor.

yaramayanlar dar attryor. Hepsini O yaratyor, sonra vcudumu tabaka hlinde yapyor ve. birbirine balyor. htiya keme-

ve zerine siyah rt rtyor. Ve senin iin yaratldn sandn bu leme beni karyor. Senin gibi ben de nimetlerini kullanyorum. Belki seni benim emrime verip gece -gnrini

belime

balyor

kazyor, tohum ekiyorsun, iyi mahsl almak iin urayorsun. Onlar nereye koysan bana orann yolunu retiyor. Kendi yuvamn iinde yerin altnda iken onun kokusunu duyuyorum.
Sen bir senelik yiyeceini biriktirememek sknts iinde iken, ben
bir senelik yiyeceimi alyorum ve salam, emin bir yere koyuyokaryorum. Sonra belki nemlenmitir diye kurutmak iin
rum. Yamur yamadan nce yaratanm bana ilhm edip taneleri
yuvama gtryorum. Senin ise darda harmann olsa, sel gelip
hepsini gtrse haberin olmaz. O hlde beni bir zerreden byle evik ve ssl yaratan Rabbime nasl kredeceimi bilemiyorum.
Hayvanlardan hibir hayvan yoktur ki; lisn- hl ile kendisini
yaratann Cellini medhetmesin. Belki btn bitkiler de ayn ekilde sylemektedir. Hatt lemin zerrelerinden bir zerre yoktur ki,
ayn sz sylemesin. Fakat insanlar bunu duyamazlar.
Nitekim Allah Tel, phe yok ki onlar iitmekten azl edilmilerdir, buyuruyor. Ve yine buyuruyor: Hibir ey hri deil,
hepsi O'nu hamd ile tebih eder. Fakat siz onlarn tebihini iyi an-

dz

topra

dan

layamazsnz.
Bu da harikuladeliklerden sonsuz
kn deildir.

bir lemdir;

anlatlmas mm-

BAKA BR

YET DE YERYZNDEK DENZLERDR

Denizlerindiler biri,

dnyann okyanuslarpdan

bir paradr. Bir

haberde Karalar deniz ortasnda birka otlaktr, buyuruldu.

Karalardaki acayiblikleri ^seyrettikten sonra denizdeki hayret
verici eylere bak. Denizler karalardan ok olduu kadar, oralardaki acayibiikler ve hayranlklar da oktur. nk yeryznde (karada! bulunan her hayvann denizde bir benzeri vardr. Bunun yannda krada olmayan hayvanlar denizlerde vardr. Herbirinin
ekli ve yaratl ayndr. Kimi gzle grlemeyecek kadar ufalt,
kimi zerine sandal bindirince adaya geldik sanacak kadar byktr. zerine ate yaknca hisseder ve sallanr. Anlar ki, hayvandr.
,

Denizlerdeki acayibiikler
Bunlar anlatmakla bitmez.

hakknda

nice kitaplar

yazmlardr.

hayvannn kabuklarna bakn.

Denizin derinliklerinde,
kabuu sedef olan bir hayvan yaratt, ona ilhm edip yamurlar yaolmayan saf yamur
sahile geliyor. Deniz suyu gibi tuzlu
damlalarnn ieri girmesi iin kabuunu ayor. Sonra kabuunu

Deniz

nca

yamur damlalarn, nutdenizin derinliklerine gidiyor.

fenin rahimde durmas gibi, iinde saklyor ve onu bytyor, inci
yapyor. Kimi kk, kimi byk oluyor. Sen onlardan ss ve ziynet

kapatp

yapyorsun.

nte

bitki,

krmz

bytyor.
Graslnda tatr. Ona mercan denir. Deniz suyunun kpienilen bir cevher brakyor. Hayvanlarn dcevherler oktur,

Denizin derinliklerinde tatan

bitki

ekilde yaplmas,
su stnde yzmesi, batmayacak
ters ve doru rzgrlar bilmesi, O'nun hidyetidir. Her
tarafn su olduu ve karalarn grlmedii yerde yldzlar, gemiciye yol gsterici yaratmas alacak bir eydir. Bundan daha alacak ey, suyun ltif, berrak ve btn azlann birbirine,balayacak,
hayvan ve bitkiler gibi, btn canllarn hayatlarn idme ettirecek
ekilde yaratlmasdr. nk bir yudum .^suya muhta olsan ve bulamasan btn dnya maln verirsin. Mesnende kalm olan suyu
karamasan. bundan kurtulmak iin her eyini
orada tutup

dar

verirsin.

Su ve denizlerdeki

BR BAKA

acayiblikleri

YET:

anlatmak ok uzun

srer.

HAVA VE NDEKLER
Onu dalgalandran

rzgrdr. Gzn hissetmedii ve gze perde olmayan, fakat hayatn gdas olan
ltif bir cisimdir. Yeme ve imeye gnde bir defa ihtiya der. Fa-

Hava da dalgal

bir denizdir.

KMYA-YI saadet

734

kat bir saat nefes alnmazsa, havadaki

mezse insan lr, sen bundan gafilsin.

gda

oksij en J

ctere

gel-

Havann
mesidir,

hususiyetlerinden biri, cisimlerin yzmesine yardm eticadndan sonra bu daha iyi anlalmtr. Kulada hava yardm iledir! Bu ayr ve uzun bir ilimdir.

Uan

rn umas
Yer

ile

gk arasndaki havaya dikkat edin, orada neler yarat-

havada beliren koyu bulutlara baknz-, yerden ykseliyor ve yamur tayor. Denizlerden meydana gelip da balarnda grnyor. Dalara, denizlere, gzden uzak olan yerlere, damla damla d-

nen

klyor.

her damla,

doru

bir izgi hlinde inip kendisine ay-

rlan yere geliyor. Sanki filan bcek susamtr, su iecek; filn tohumun suya ihtiyac vardr, su emecek; filn bitki kurumutur, slanacak, filn meyve, aacn tepesinde kuruyor, kk sulanacak, bu
suyu emecek ve su kanallar ile emip meyveye ulatracak, her biri
kl kadar ince olan bu kanallardan meyveye su gidecek, onu taze
ve sulu edeceksin, deniyor.

Sen

hepsinden habersiz onu yersin, ltuf ve merhameti bilHalbuki hepsinin zerinde nereye inecei ve kimin rzk

ise

mezsin.

olaca yazldr. Btn

saysn

bilemezler.

lere su tedricen

insanlar toplansa, bu

Eer yamur

bir kerede

ulamazd.

yamur

yap

tanelerinin

geseydi bitki_

Sonra
mevsiminde yamurun yoluna souu musallat eder.
Yere derken kar hline gelir ve hallacn att pamuk gibi dklr. Dalar kar iin depo gibi yapt ve souk eyledi ki hemen erimesin. Sonra scaklar artnca yava yava erimeye ve akarsular
gerektii gibi beslemeye balar. Bylece btn yaz mahsller kendi
ihtiyalarn, bu sudan tedrik eder.
Byle olmasa idi, daima yamur yamas gerekirdi. Ve bu sebeple sknt da artard. Bir defa yasa bitkiler btn sene susuz
kalrd. Karda da nice byle ltuf ve rahmetler vardr. Her eyde de
byledir. Belki yerin ve gn btn zerreleri, hak, hikmet ve ad-

yaratlmtr.
Bunun iin Allah Tel, Gkleri, yeri ve indekileri oyun olsun diye yaratmadm, hak zere yarattm 0) buyuruyor. Yni gelet

zere

rektii ekilde yarattm demektir.

BA$KA

BtR

YET

Gklerdeki ve yldzlardaki melekt olup, yer ve yerde olanlar

bunlarn yannda gayet az kalr. Btn Kur'n- Kerim gklerdeki
(l)

44

Duhn: 38-39.

TEFEKKR

73

ve yldzlardaki acayiblikleri ^ tefekkr etmeyi tenbih ediyor. Nitekim Aliahu Teal, Gkleri mahfuz bir at gibi yarattk. Onun Ayetlerinden yz dnyorlar
ve -Gklerin ve yerin yaratlmas, insann yaratlmasndan byktr. ( 2 ), buyuruyor.

Sana gklerdeki
dildi.

acayiblikleri tefekkr etmen,

Gklerin maviliini,

beyazln

dnmen

emreve yldzlan seyretmen emre-

dildi.

bu kadarn gryor.

nk hayvanlar da

Sana daha yakn

bilmezsen, bunlarn yann-

olan kendini ve kendindeki acayiblikleri

da zerre kadar kalmad gk ve yerdeki acayiblikleri nasl anlayabilirsin? Gk melektundaki srlar nasl dnebilirsin?

Ar ar

yksee kman lzmdr.

Once kendini tan. Sonra yeri, hayvanlar, bitkileri, madenleri,
havay, bulutu ve ondaki acayiblikleri, gkleri, yldzlar, sonra Krs'yi ve Ar' dnp, madde leminden kp, ruhlar lemine girersin. Orada melekleri, eytanlar ve cinleri, meleklerin derecelerini ve ayr ayr makamlann tanrsn.
O hlde gn, yldzlarn hareketlerini ve dnmelerini, doma
ve batmalarn tefekkr etmeli, onlarn ne olduklarn, ne iin olduk-

larn dnmelidir.
Yldzlarn okluuna

baka

ekildedir,

dikkat edin.

baka

Saylarn kimse

renktedir. Kimi

bilmez. Her

krmz,

kimi beyaz, kimi kk, kimi byktr. Kendilerine mahsus ekilleri vardr. Kimi
kuzu eklinde, kimi kz.^kimi akrep eklindedirler. Belki yeryznde bulunan her sretin eklinde orada bir rnek vardr. Hareket
ve dnmeleri, dnerken olan hzlan ayn ayndr. Kimi bir ayda, kimi bir senede dner. Oradaki hayret edilecek bilgilerin sonu gelmez.
Gne, dnyadan yz altm kat byktr. O hlde dnyadaki
ne kadar uzakta olup, bu kadar kk grndne dikkat ediniz.
Bunun iin Relullah (sallllah aleyhi ve sellem) Cebril
aleyhisselmdan zevli sordu. Hayr, evet, dedi. Bu nasl olur?
biri

buyurmas zerine
mandan evet dediim
(

),

tetti,

ler.

Hayr dediim
na kadar gne be yz yllk mesafe

Cebril aleyhisselm,

za-

ka-

dedi.

Gkte nice yldzlar vardr

Uzak olduklarndan nokta

olunca, felein yni gklerin

yerden yzlerce defa byktrgibi grnyorlar.

Yldzlar byle
ki,

bykl buradan anlalr.

Btn

bu yldzlar, bu byklkleri ile senin gznde gayet ufak grnyor. te bu sebeple bunlan yaratann azamet ve hkimiyetini an(1)
(3)

21

Enbiy:

IV/379-380.

32.

(2)

40

M'mlnn:

57.

738 -

KMYA-YI SAADET

tinde,

yldzda

hikmet vardr. Renginde, harekeistikametinde, domasnda, batmasnda bir hikmet ve fayda

layabilirsin.

hlde

bir

vardr.

Bu yaknlk ve uzaklktan hava artlar deiir. Bazan scak,

bazan souk olur. Bazan da lk olur. Gece ve gndzn farkl olmasnn sebebi de budur. Gnler bazan daha uzun, bazan daha ksa
olur. Bunun nasl olduunu anlatmaya kalkarsak uzun srer. Aliah
Tel'nn, bu ksa dnya hayatnda, bu hususta verdii ilimleri anlatmaya kalkarsak gnlerce devam eder.
olur.

Bizim bildiklerimiz az ve aadr. Alimlere ve evliyaya bildirilen ilimler daha fazladr. Alimlerin ve evliynn ilimleri de, peygamberlerin ilimleri yannda az kalr. Peygamberlerin ilmi, mukarreb
meleklerin ilmi yannda az kalr. Ve btn bu ilimler, Aliah Tel'nn ilmi ile karlatrlmak istenirse, bunlara belki ilim bile denmez. nsanlara bu kadar ilim veren ve sonra, Size ilimden az bir
ey verildi ('), buyurmakla, bilgisizlik damgasn vuran Aliah Te.l her eyden mnezzehdir.

dnce hakknda
duyumaya, anlatmaya

^Tefekkr ve
di gafletini

rayna

verilen

bu misller insana ken-

yetiir.

nk

gider, oradaki ekilleri, ssleri grrsn,

bir

padiahn

sa-

uzun zaman bunu

anlatr ve hayran olduunu sylersin. Ama Aliah Tel'nn binasnda hi hayret eylemezsin! Bu madde lemi, Aliah Tel'nn ci-

nasdr,

Mumu

evidir.

Ay'dr.

Bunu

Ona

O yaratm, O yapmtr. Taban

yeryzdr.

veren Gnetir. Kandilleri yldzlardr.

Bu

kandilleri tutan meleklerdir.

Sen

bu hllerden habersizsin. Halbuki ev byk, gz ise kktr. Hepsini gremiyor. Sen padiahn sarayndaki bir delikte
bulunan karnca gibisin. Bulunduun delikten, yiyeceinden ve arise

kadalarndan bakasndan haberin

yoktur.

Sarayn gzelliinden,

okluundan,

sultann tahtndan ve hkimiyetinden

de haberin yoktur. Karnca derecesinde kalmak istiyorsan kal! stemiyorsan, yolun aktr.
\^
Aliah Tel'nn mrifet bahesini seyret.
k. Gzn
a. Akllara durgunluk veren hlleri grr, kendinden geer, hayran
kalrsn. Vesselam.
hizmetilerin

Dar

(1)

17

Isr:

85.

SEKZNC

ASIL
i

TEVHD veTEVEKKL
Cenb- Hakk'a yaklaanlarn getii makamlardan

biri

de

te-

vekkldr ve derecesi ok yksektir. Fakat tevekkl renmek g

ve incedir. Yapmas ise daha gtr. nk bir kimse hareketlerde,
ilerde Allah Tel'dan bakasnn te'sir ettiini dnse, bu kimsenin tevhidi noksan olur. Hibir sebep lzm deildir dese, eriattan ayrlm olur. Eer sebepleri araya koymak lazm deildir dese,
akla

mi

uymam
olur

ki,

Lzmdr

olur.

dese, sebeplerden birine tevekkl et-

bu da tevhidde noksanlk

olur.

Grlyor ki, tevekkl, hem akla, hem eriata, hem de tevhide uyacak ekilde anlatmak lzmdr. Byle anlayabilmek iin, derin bilgi ister. O hlde herkes anlayamaz. Biz, nce tevekkln kymetini, sonra ne demek olduunu, daha sonra nasl elde edileceini
bildireceiz.

TEVEKKLN FAZLET
tevekkl emreylemitir ve Tevekkl
artdr, buyurmutur. Sre-i Mide'de, Eer imannz varsa, Allah'a tevekkl ediniz. (*), Sre-i Imrn'da -Allah Tel tevekkl edenleri elbette sever- ( 2 ). Sre-i Talk da. Bir kimse Allah Tel'ya tevekkl ederse, Allah Tel ona kfidir- (), Sre-i
Zmer de. Allah Teal, kuluna kfi deil midir?- (>. gibi daha
nice yet-i kerme vardr:

Allah Tel herkese

mann

Resullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: mmetimden bir ksmn bana gsterdiler. Dalan, sahralar doldurmulard. Byle ok olduklarna
ve sevindim. Sevindin mi? dedi*
ler. Evet, dedim. Bunlardan ancak yetmi bin adedi hesbsz Cennete girer-, dediler. Bunlar hangileridir diye sordum. lerine sihir,
by, dalamak, fal kartrmayp, Allah Tel'dan bakasna te-

atm

(t)
(3)

- Mlde:
65 Talk:
5

23.

(2)

3.

(4)

39
3

Al-l

mrn:

Zmer:

159.

36.

Klmy-y Saadet

F. 47

KMYA-YI SAADET

730

vekkl ve tiraad etmeyenlerdir, buyuruldu. Dinleyenler arasnda

Ukke (radyallah anh) ayaa kalkp, Ya Reslllah, du buyur
da onlardan olaym, deyince, Ya Rabb, bunu onlardan eyle, buyurdu. Biri daha kalkp ayn duy isteyince Ukke senden abuk
davrand O), buyurdu.
Bir hadisi erifte, AllahU Tel'ya tam tevekkl etseydiniz,
kularn rzkn verdii gibi, size de gnderirdi. Kular sabahleyin
mideleri bo, a gider. Akam mideleri dolmu, doymu olarak dnerler 2 ), buyurdu. Yine buyurdu: Bir kimse Aiiah Tel'ya syerden
nrsa, Allah Tel onun her iine yetiir. Hi
(

ummad

Her kim dnyaya gvenirse, onu dnyada brakr

brahim aleyhisselm mancna koyup, atee atarlarken, Ba( ).
na Allah'm yetiir. O iyi vekil, yardmcdr, dedi. Atee derken
Cebril aleyhisselm gelip, Bir dilein var m?, diye sorunca, Var
ama, sana deil, dedi. Bylece Hasbiyallah = Bana Allah yetiir,
sznn eri olduunu gsterdi. Bunun iin Vennecmi Sresi'nde
diye medh buyuruldu.
Sznn eri olan brahim
Allah Tel, Dvud aleyhisselma buyurdu ki: Bir kimse
her eyden mid kesip, yalnz bana gvenirse, yerde ve gklerde
bulunanlarn hepsi, ona zarar yapmaya, aldatmaya urasalar, onu
elbette kurtarrm.
Said ibn Cbeyr diyor ki: Elimi akrep sokmutu. Annem elini
uzat da efsun etsinler uydurma eyler okusunlar) diye and verdi.
Dier elimi uzattm. Said elini okutmad. nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Efsun yapan ve ate ile dalayan kimse,
Allah Tel'ya tevekkl etmemi olur, buyurmutur. brahim-i
Edhem (kuddise sirruh) bir ruhbana sordu ki, Nereden geiniyorsun?. Nereden gnderdiini rzkm verene sor, ben bilmem, dedi.
Birine, Her gn ibadet ediyorsun, ne yiyip, ne iiyorsun? dediklerinde, cevap olarak dilerini gsterdi. Yni deirmeni yapan, suyunu gnderir demek istedi. Herm ibn Hayyn, veys-i Karn'ye sorup, Nerede yerleeyim?, dedi. veys-i Karn, am'da, buyurdu. Acaba am'da geim nasldr? deyince, veys, Rzklarndan
phe eden kalblere yazklar olsun? Bunlara nasihat fayda vermez,
ona rzk

verir.

buyurdu.

TEVEKKLN ESASI OLAN TEVHD

mann

Tevekkl, kalbe ait bir hldir. mandan meydana gelir.

ok eitleri vardr. Fakat tevekkl bunlardan ikisine dayanmakta-

(1)

(4)

IV/210.

53

Necm:

(2),

37.

(3)

IV/211.

TEVHD VE TEVEKKL

739

dr. Bunlar, tevhide iman, ltuf ve merhamet-i ilhinin okluuna

imandr. Tevhidi anlatmak uzun srer ve tevhid ilmi btn ilimlerin
sonudur. Biz burada, yalnz tevekkle lzm olacak kadarn gstereceiz.

Tevhidin drt derecesi vardr. Yni bir z vardr, znn de

z vardr. Bir de kabuu vardr ve kabuunun da kabuu vardr.
Demek ki iki z, iki de kabuu vardr.
Tevhid, taze ceviz gibidir. Cevizin iki
bilir.

kabuu

ve

iini

herkes

znn z de yadr.

Tevhidin birinci derecesi, yalnz dil ile L ilahe illallah deyip,

kaib ile inanmamaktr. Mnafklarn tevhidi byledir.
kinci derece, bu kelime-i tevhidin mnsna kalbin inanmasdr. Bu inan ya bakalarndan grerek, iiterek olur ki, cahillerin
inan byledir. Yahut delil ile, akln isbat etmesi ile inanr. Kelm
limlerinin

nc

inanmas

byledir.

yarattn grmek, her

yapldn, baka kimsenin hibir ey

dprece, bir yaratann, her

eyi

tarafndan
yapmadn anlamaktr. Byle grmek iin^kalbde bir nurun parlamas lzmdr. Byle hsl olan iman, cahillerin ve kelm limlerinin imanna benzemez. Onlarn iman, taklid ve- isbat hileleri ile
kalbe vurulan bir ba gibidir. Bu gr ve anlay ise, kalbin almas, balarn zlmesidir. Mesel bir ev sahibinin evde bulunmasna inanmak trl olur:
3
1
Birisinden iiterek inanmaktr. Taklid ile olan iman bunun
iin tek bir

2 Ev

fil

gibidir.

gn kulland binek hayvann, baln,

ayakkablarn evde grd iin inanmaktr. Bu da kelm limlerinin

sahibinin her

imanna

misldir.

Ev sahibini evde grerek inanmaktr. Bu, riflerin tevhidine misldir. Byle tevhid her ne kadar yksek derecede ise de, bunun sahibi mahlklar grmekte, hliki grmekte, bunlarn hlik tarafndan yaratldn bilmektedir. Mahlklar grd iin tevhid
tam olamaz.
Drdnc derece, bir var grr. Birden baka bir ey grmez.
Buraya hibir ayrlk yanaamaz. Tasavvufular bu hle Tevhidde
fen derler. Nitekim Hseyin Hallc, Havvs' llerde dolarken
dgrp, Ne yapyorsun? diye sorunca, Tevekkldeki
zeltiyorum*, dedi. Hseyin Hallc da, Btn mrn, btnn imara harcadn. Tevhide nasl kavuursun?, dedi.
Yukardaki drt dereceden, birincisi mnafklarn tevhidi olup,
3

admm

cevizin

d kabuuna

d yz

benzer. Cevizin

yeil, gzel ise de, i

yz

d kabuu ac olduu

irkin

grnd

gibi

gibi ve

ve

yak-

KMYA- Yl SAADET

740

lnca bol duman yaparak atei sndrd gibi ve birka gn cevizi korumaktan baka bir ie yaramad gibi, mnfkn tevhidi
de onu dnyada lmden korumaktan baka bir eye yaramaz.
lmden sonra, beden ryp, rh yalnz kalnca, bir eye yaramaz.
kinci derece olan, cahillerin ve kelm limlerinin tevhidi, cevizin tahta kabuu gibidir. Cevizi birka zaman korumaktan baka
ie yaramad gibi, insan Cehennem ateinden korumaya yarar.
nc derece, cevizin z gibidir., z, cevizin asl ie yarayan
ksm ise de, cevizya ile lersek, posay tad^ grlr.
nc derecede de mahlklar grmek, posa gibidir. Hakiki
tevhid, drdnc derecedir ki, Hak'dan baka bir ey bulunmaz.
Kendini de unutur. Dier eyleri grmedii gibi, kendini de grmez.

FASIL
anlayamyorum. Bunlar izah etmek, aklamak lzmdr ki, her eyi bir varlk grmek nasl olur?
eitli sebepler gryoruz. Hepsini bir grmek nasl elde edilir?
Yeri, g ve mahlklar gryoruz, bunlar ise ayn ey deildir!
derse, cevabnda deriz ki: Birinci ve ikinci derece tevhidleri anlamak
kolaydr. Anlalmas g olan drdnc tevhiddir. Fakat tevekkl
iin bu tevhide lzum yoktur.
nc derecedeki tevhid yetiir.
Drdnc derecedeki tevhidi tatmayana anlatmak gtr.
Bir kimse, ben bu dereceleri

Ksaca yle diyebilirim ki, birok farkl eylerin bir bakmdan

irtibat olur. Bu bakmdan ayn bir ey gibi dnlebilir. te bir
her eyi, hepsinde bulunan bir ey olarak grnce hepsini bir
ey grr. Mesel insanda et, deri, ba, ayak, gz, kulak, mide, cier
gibi eyler vardr. Fakat insanlk bakmndan bir eydir ve bir insan
dnnce, ayr ayr paralar hatra gelmeyip, bir ey olarak d
nrz. Bize ne dnyorsunuz, denirse, bir eyden baka dnmyorum, deriz. Bir insan grnce, bir eyden bakasn grmedim, deriz. Tasavvufta yle bir mrifet derecesi vardr ki, bu dereceye yetien bir rif, var olan her eyi, bir bakmdan, birbirine bal grr.
rif,

Dnyadaki

eitli cisimleri, bir

insann uzuvlar gibi grr. Mahyalnz bir bakmdan grerek, insan

lklarn, yaratana kar hlini

uzuvlarnn akl ve rh karsndaki hli gibi bulur.
Allah dem'i, kendi sre tinde yaratt, hadis-i erifinin mnanlamayan kimse, bu szlerimizi anlayamaz. Kimy-y Saadet
kitabnn banda, bu hadis i erifi biraz aklamtk. Daha fazla
amaya gelmez. Akl ermez ve yanl anlalr.

sn

Tevekkl
dir.

nc derecesi yetiir. Bu, fiilde tevhidBu tevhidi -hyu UImi'd-Dln kitabmzda uzun aklamtk.
iin tevhidin

TEVHlD VE TEVEKKL

Oradan

741

Kimy-y Sadet kitabnda. kr aslnda

okuyabilirsiniz.

bildirdiimiz kadar burada yetiir.

Gne,

ay, yldzlar, bulut,

yamur, rzgr

ve tabiattaki btn
kuvvetler, hep Allah Tel'nn irdesinde, emrindedir.
Ktibin
elindeki kalem gibi, Allah Tel irde etmeyince hibir ey' hareket etmez. O hlde, ileri bu sebepler yapyor demek, doru deildir.

mdrn

kttan, kalemden bilmeye benzer.

nsann iradesine, ihtiyarna bakarak, insann elinde bir ey vardr
zannetmek de yanltr. nk insana, ihtiyar veren de Allah TeBir

takdir emrini,

l'dr. nsan bir ii kudreti ile yapyor. Kudreti de iradesine baldr. Fakat, lE'ri mezhebine grei iradesi nasl yarathrsa, onu is-

rade, elinde

ter.

maz. Bunu daha

ralm:
1

Tabii

olmad
iyi

iin,

anlamak

fiziki 1

kudreti de,

iin

yapt i

de, elinde ol-

insanlarn hareketlerini e ay-

hareketlerdir. Mesel, suya

basnca batmak,

fizik hareketidir.

rdi hareket.

Nefes almak

Konumak, yrmek gibi.

insann elinde deildir. nk sudan

htiyari hareket.

Tabi hareketler,
her cisim gibi, insan da suya batar.

mesi

ile

gibi.

olmad

gibi,

Tan

ar olan

suya batmas, tan

insann batmas da, arzusu ile deildir.

iste-

trdi hareketler; mesel, nefes almak da byledir. nk nefes

almamak istersek yapamayz. Nefes almak iradesi kendiliinden h-

sl olur. Bir insann gzne ine uzatsak, ister istemez gzn yumar. Gzleri kapamamak elinde olmaz. nk, o anda, gzlerini
kapamak iradesi kendiliinden hsl olur. Tpk suda batmak gibi,
tabii sebeplerle, gz kendiliinden kapanr. Demek ki, insanlar, iradi
hareketlerinde mecburdur.

Konumak, yrmek

incelemek gtr.
Byle hareketleri insan isterse yapyor, istemezse yapmyor. Fakat
insann istemesi gibi, o ii akln beenmesi, iyi demesi lzmdr.
Hatt yapp yapmamay bir zaman dnp, iyi olduunu bildikten sonra, irade-i mecburi hsl olup, uzuvlar hareket ediyor. neyi
gren gzn kapanmas gibi, az hareket ediyor.

u kadar fark

gibi ihtiyari hareketleri

inenin gze zarar ve gz kapamann

faydas, her an bilinmekte, dnmeye lzum kalmadan, irade hsl olmakta, iradeden kudret meydana kmaktadr. Burada, dnmek olmad iin, gzn kapanmas, suya batmak gibi olmaktadr.
Mesel bir Jtimscyi sopa ile kovalasalar. kaarken nne uurum ksa zarar az olan yapar. Yni uuruma atlamay sopa yemekten az zararl grrse atlayp kaar. Atlamay tehlikeli grrse, ister istemez, ayaklan durur, gidemez.
var

ki,

KMYA-YI SAADET

742

Grlyor ki hareket, iradeye, irade de akla baldr. Nitekim,

bir kimse kendini ldrmek istese.de elinde silh olduu hlde, ldremez. nk, eli hareket ettiren kudret, iradeye bal, irade
akln verecei karara baldr. Akl, iyi ve faydal deyince, irade
harekete geer. Halbuki akl da. serbest deildir. Akl bir ayna gibi-

akl aynasnda grnr. Faydal olmazsa,

grnmez. nsan bir belya der, buna dayanamayp, lm daha
iyi bilirse, o zaman grnr. Byle hareketlere ihtiyar demenin sebebi, faydal olduu grld iindir. Yoksa, faydal olduu, kendiliinden hemen hsl olsa, nefes almak, gz kapamak gibi mecburi olur. Her ikisinin mecburluu. suya batma gibi olur.
olan

dir, iyi

eyin

sureti,

baldr. Sebepler zincirinin halkalar

oktur. Bunu. hyu Ulmi'd-Din kitabmzda daha geni anlattk.
nsanda yaratlm olan kudret, bu zincirin halkalarndan biridir. Grlyor ki, insann, iyi bir i yapmakla vnmesi doru dete.

yi iten insann pay, ona mahal ve vasta olmaktan baka

ildir.
bir

sebepler birbirine

ey

kudret, kendisinde

mad

yaplmasna sebep
yaratlmtr. Aata kudret ve

deildir. Yni faydal iin

olan ihtiyar ve
ihtiyar yaratl-

aacn

rzgrla sallanmasna, zaruri ve mecburi hareket diyoruz. Allah Tel her eyi yaratrken, Kudret i tlhiyyesi.
kendinden baka hibir eye bal olmadndan, O'nun ilerine
yni yaratmak denir. nsan byle olmayp, kudret ve iradesi,
elinde olmayan baka sebeplere bal olduundan ve ileri,
^Tel'nn ilerine benzemediinden, insann ilerine halk etiin.

denmez. Fakat insan, aa gibi de olmayp, kendinde

ister istemez hsl olan, kudret ve iradenin yeri olduundan, insann iine cebr, zor ile de denemez. Her iki eit iten ayrmak iin,
baka bir isim aramlar, Kesb demilerdir.

mek,

ihtir'

Demek

insann

her ne kadar, kendi ihtiyar ile

ihtiyar kendi elinde deildir. O hlde elinde bir ey yoktur.
ki,

ii.

ise de,

FASIL
r

ERAT,

AKIL VE

nsann

TEVHD ARASINDA H TENAKUZ YOKTUR

ey

yoksa, niin sevab ve azb oluyor ve niin dinler, eriatlar gnderiliyor? denirse, cevabnda deriz ki:
elinde bir

suale eriatta tevhid ve tevhidde eriat denir ki, burada

kimseler boulmutur. Bu tehlikeden kurtulmak, ancak bu
zerinde gidebilenlere, veya hi olmazsa, yzebilenlere nasip olur.

Bu

nsanlarn ounun bu tehlikeden kurtulmas, bu deryaya girmemebilmedileri sayesinde olmutur. Cahil halk, bu deryada yzmeyi

TEVHD VE TEVEKKL
finden, bunlara

acyp boulmaktan korumak

narna brakmamaldr. Bunlardan

743
iin,

bu denizin ke-

tevhid deryasna denlerin o-

bozulmutur. Yzmeyi renmesini de dnmyorlar. oklar,

bizim elimizde bir ey yoktur. Her eyi Allah Tel yapyor. aki.
yni kfir yazlan kimse, ne kadar urasa, bunu deitiremez.
Sad, yni Cennetlik yazlan kimsenin de, almaya ihtiyac yoktur, diyerek boulmakta,^ helak olmaktadr.
Byle szler, hep cahillikten, yanl dnmekten ileri gelmektedir. Bunlarn hakikatini anlatmak, kitaplara yazmak, her ne kadar uygun deilse de, sz bu yola dkld iin az bir ey bildirelim:

Sevab ve azb nedendir, sualine kar deriz ki: Azb, kt i

yaptndan dolay, biri sana kzp intikam almak iin, cann yakmas deildir. Sevab da, iini beendii iin mkfat deildir. O gn
Allah Tel'dan baka, intikam alacak kimse yoktur, insann kant,
safras bozulduu veya baka zararl eyler vcutta oald zaman, bedendeki deiiklie hastalk; il te'sir ettii zaman hsl
olan hle shhat dediimiz gibi; insanda ehvet ve gazab artnca,
cana bir ate der, insann felketinin sebebi, bu atetir. Bunun
erifte, Gazb, yni asabiyet, Cehennem ateinden bir
iin hads
kuvvetlenip ehvet ve gazab ateiparadr. Duyuruldu. Akl
ni sndrd gibi, iman nru, Cehennem ateini sndrr.
Nitekim, Cehennem m'minlere, Ey m'min, abuk ge ki, nurun ateimi sndryor-, diyecektir. Bu sz, ses ile olmayacak, su
yangn sndrd gibi, Cehennem m'minin nuruna dayanamayp snecektir. ehvet atei de, akl nru ile sner. Kyamette, sana
azb iin baka yerden bir ey getirmeyecekler.
i

yaptnz

kt ilerden baka bir

ey deildir. Bunlarn size geri evrilmesidir, buyuruldu.
O hlde Cehennem ateinin tohumu, insann ehveti ve gazabdr. Bunlar insann iindedir. Ilm-i yakn ile bilen, bunlar grebilir.
Nitekim Sre-i Teksr de, lm i yakn ile bilseydiniz. Cehennemi
elbette grrdnz ('), buyuruldu.
Nitekim, Cehennem dnyada

Zehir,

insan hasta yapar. Hastalk da insan mezara sokar. Fa-

kzm

ve intikam alm denilemez. Gnah ve

ehvet de, kalbi hasta eder. Bu hastalk kalbin atei olur. Bu ate.
Cehennem atei cinsinden olup, dnya atei gibi deildir.
Mknats ta, demir paralarn kendine ektii gibi, Cehennem
atei, bu atei tayanlar kendine eker. Halbuki arada kzan yoktur. Sevab ileyenin hli de byledir. Anlatmas uzun srer.
kat zehir ve hastalk

(1)

102

Teksr: 5-6.

KMYA- YI SAADET

744

eriat niin geldi?

neden gnderildi?

Peygamber

(aleyhisselvat vetteslimt)

cevabna gelince: Bunlarn gnderilmesi kahrdr, cebirdir. nsanlar cebir zinciri ile Cennete ekmek iindir. Nitekim,
Zincirlerle Cennete ekilen insanlara hayret mi ediyorsun? buyuruldu. eriat, Cehenneme gitmemeleri iin insanlar balayan bir
kemerdir. Nitekim, Siz pervane gibi, kendinizi atee atyorsunuz.
Ben kemerinizden tutup geriye ekiyorum, buyuruldu. Allah Teal'nn Cebbarlk Iher isteini yapmak zincirinin halkalarndan
Bu

sualin

peygamberlerin, (aleyhi m sselm) szleridir. nsanlar, doeri yollardan, bu szler ile ayrabilir. Onlarn gsterdii
tehlikeden, insanda korku hsl olur. Bu
bilgisi ile korku, akl
aynas zerindeki tozlar temizler. Akl cilalanp, hiret yolunu tutbiri de,

ru yolu,

ayn

mann, dnya

olacan anlar. Bu
anlay, hiret iin almak iradesini hsl eder. nsann uzuvlar,
iradesine tbi olduundan, uzuvlar hiret iin almaya balar. Alzevklerine

kaplmaktan daha

iyi

Cehennemden uzaklatrm.

lah Tel, bu zincir ile, seni zorla,

Cennete srklemi olur.

Peygamberler (aleyhimsselm) koyun srsnn obanna

benzer. Srnn sa tarafnda ayr olsa, sol tarafnda maara bulunsa, maarada kurtlar olsa, oban maara tarafnda durup, sopa
sallayp, koyunlar korkutarak, ayr tarafna kovalar. te peygamberlerin (aleyhimsselm) gnderilmesi de buna benzer.

Cehennemlik olann almas, ne fayda verir? sualine

Bu sz

mas

bir

bakmdan doru,

bir

gelince:

bakmdan yanltr. Doru

ol-

bu sz, syleyen kimsenin felketine sebep olur.

nk, ezelde Cehennemlik yazlm olmann almeti, bu sualin
htra gelmesi; bundan dolay almayp, tohum ekmemesidir.
Dnyada tohum ekmeyen hirette biemez. Bir kimsenin alktan
lmesi, ezelde takdir edilmi olmasna almet, Ezelde alktan lmek alnma yazlm ise, yiyip imek fayda vermez-, dncesinin
yledir

ki,

kalbine gelmesidir. Byle

lr.

Bunun

gibi, fakirlik

dnd
kaderim

iin,

ise,

yiyip imez ve alktan

almann

ne faydas

olur,

diyen biri de, almaz, elbette fakir kalr. Sadet. zenginlik kaderi
olan kimseye de, yle dnce verir de der ki: Zengin olmas takdir
edilenler,

alr, kazanr. Bu dncesi onu almaya

Demek

ki

bu dnceler,

bo

deildir. Ezeldeki

yaz

srkler.

sebebi

ile

O yaznn

meydana kmasna sebep olur. Bir insan, ne

i iin yaratld ise. o iin sebeplerini onun nne getirirler. Yoksa
onu, sebepsiz olarak, o i basma geirmezler. Bunun iindir ki. akalbe

lnz,

gelir.

herkes ne i iin yaratlm ise. o

ona kolaylatnlr, buyuruldu. O hlde herkes, srklenmi olduu hllerden ve lerden.

TEVHD VE TEVEKKL

74*

..alnnn yazsn ve hirette bana gelecekleri anlayabilir. Derslerine alan, vazifesini yapan bir talebe, bu hlini snf geeceine,
ileride mevki sahibi takdir edilmi olduuna mjde ve almet bilmelidir. Yoksa eer. kalbine. Cahil kalacam alnma yazlm ise,
ne kadar alsam fayda vermez, dncesini getirirler, o da almaz, bo vakit geirirse, aln yazsnn cahil kalmakh olduunu

anlamaldr.
ite hiretteki hl

kim

Lokman

iin.

kaz ve kaderi de byle

bilmelidir. Nite-

dnyaya getirilmesi ve hirette

tekrar diriltilmesi, bir kiinin yaratlmas ve diriltilmesi gibidir- (').
Duyuruldu. Csiye Sresi nde. Onlarn hiretteki hlleri, dnyadaSre-i

ki hlleri gibidir-

da. Hepinizin

2
)

Bu yazdklarmz

Duyuruldu.

anlayanda, tevhid hsl, olur. eriatn, akln ve tevhidin birbirine uygun olduunu, hi tenakuz bulunmad-

iyi

Sz bundan fazla uzatmayalm. Bu kitapta bundan

las yazlamaz.
anlar.

TEVEKKLN TEMEL OLAN

faz-

KNC MAN

Byle iman, Allah Tel'nn Rahim, Hakim, Ltif olduuna

inanmaktr. O nun inyeti, efkati, karncadan, sivrisinekten insana
kadar her mahlka ulamaktadr. Kullarna olan merhameti, iyilii,
bir anann yavrusuna olan merhametinden daha oktur. Byle olduu hadis-i erifte bildirilmitir. Ltfu, merhameti, o kadar oktur
ki. dnyay ve dnyada olan her eyi en iyi ekilde
yaratmtr.
Bundan daha iyisi mmkn deildir. Rahmetinden, ltfundan hibir

mahlku mahrum brakmamtr.

Yeryzndeki akl sahiplerinin hepsi bir araya gelip aratrsa,
O'nun yaratt herhangi bir eyin daha uygun, daha iyi bir eklini
bulamaz. Her eyin olmas gerektii gibi olduunu anlarlar. irkin
yaratlan bir eyin, en uygun, en kmil ekli, irkin olmasdr. irkin olmasa noksanlk olur, yersiz olurdu. nk irkinlik olmasayd, mesel gzelliin kymetini kimse bilemez, kusursuzluk tatl olmazd. nk, kmil ve nks, birbirine kyasla anlalr.
Mesel baba olmasa, ocuk olmaz. ocuu olmayan, baba olmaz. Byle eylerden birinin var olmas, tekinin varl ile belli
olur. lmek, iki ey arasnda olur. kilik olmasa, l ve lmenin
sonu elde edilemez. Allah Tel'nn ilerinin faydasn insanlar anlayamayabilir. Fakat en faydal, en iyi eklin O'nun yaratt ekil
olduuna inanmak lzmdr. Szn ksas, dnyada bulunan her
(1)

31

Lokman:

28.

(2)

45

Casiyc: 21

KMYA-YI SAADET

746

ey, hastalk, kuvvetsizlik, hatt gnahlar ve kfr, Jelk. kusur,

dert ve elem hikmetsiz, faydasz, yersiz deildir. Hepsi en uygun en
faydal ekilde yaratlmtr.
Fakir yaratt bir kimseye, en uygun ey, fakir olmaktr. Bu
kimse zengin olsayd felkete derdi. Zengin yaratt da bunun
gibidir. Bu da tevhid gibi, engin bir denize benzer. ok kimse
bu

deryada boulmutur. Bu da kader mes'elesi gibi anlalmaz ve anlatmaya izin yoktur.

Bu deryaya dalarsak sz ok uzar. Fakat buna sylediimiz kadar iman etmek yetiir. Tevekkln de bu kadarna ihtiyac vardr.

TEVEKKLN

HAKKAT

Tevekkl, kalbde hsl olan bir hldir. Tevhide ve Allah Tel'nn ltuf ve ihsannn pek ok olduuna iman etmekle hsl olur.
Bu hl, kalbin Vekile itimad etmesi, gvenmesi, O'na inanmas ve
O nun ile rahat etmesidir. Byle bir insan dnya malna gnl balamaz. Dnya ilerinin bozulmasna zlmez. Allah Tel'nn rzk
gndereceine gvenir. Dnyada bunun benzeri, bir kimseye iftira
edip, mahkemeye verseler, kendine bir avukat tutar. eyde avukata gvenirse, bu kimsenin kalbi rahat olur.

avukatn

anlatmak
iin doruyu sylemekten ekinmemesi, iyi ve ak konuabilmesi. ncs, avukatn buna acyp hakk kurtarmaya candan uBiri,

iftiray, iyi bilmesi. kincisi, bildiini iyi

ramasdr. Avukatna

byle inanr, gvenirse,

kendisi

ayrca

u-

ramaz.

mrn

ok iyi vekildir
i kermesini iyi anlayp, her eyi Allah Tel yapar, O'ndan bakas bir ey yapamaz diyen, ilminde, kudretinde noksan,
kusur olmadna ve rahmetinin, iyiliinin sonsuz, ok Olduuna
inanan bir kimse, Allah Tel'nn fazlna itimad ederek, tedbire,
sebeplere gvenmez. Rzk, takdir edilmi, ayrlmtr. Vakti gelince
bana yetiir, der. Allah Tel, bana, kendi byklne, merhametine yakacak ileri yapar, der. Baz kimseler,
buna inanr, ama
iinde bir korku, bir mitsizlik bulunur. ok kimse vardr ki, bir
eye iman eder, inanrlarsa da, tabiatlar imanlarna uymayp evham ve hayllere uyar. Hatt bu hayllerin yanl olduunu bildii
yine bunlara tbi olur. Mesel tatl yerken, baka biri, tatly
bir eye benzetirse yiyemez. Bu szn yanl olduunu, pislie
benzemediini bildii hlde yine yiyemez. Ve mesel l bulunan
l i
0), yet

(I)

Sresi'ndeki Allah bize yetiir.

Al-I

mrn:

173.

TEVHtD VE TEVEKKL

747

odada yalnz yatamaz. lnn ta gibi olup, hareket edemeyeceini bildii hlde yatamaz.
Grlyor ki, tevekkl iin, hem kuvvetli iman. hem kuvvetli
kalb lzmdr. Bylece kalbinde phe kalmaz. timad ve rahatlk
tam olmadka, tevekkl tam olmaz. nk tevekkl, kalbin, her
ide, Allah Tel'ya itimad etmesi, gvenmesi demektir.
brahim aleyhisselmn iman, yakn-i tm idi. Fakat kalbinin
rahat etmesi iin, Y Rabbi! lleri nasl diriltiyorsun? Bana gster! dedi. Sre-i Bakara'da bildirildii gibi, nanmadn m? bubir

yuruldukta, nandm. Fakat kalbimin rahat etmesi, iin istedim t 1 ),

Fakat, kalbinin sknet, rahatlk buldedi. Kalbinde yakn vard.
masn istedi. nk, kalbin rahat etmesi, nce his ve hayle bal
oiup, sonra kalb de, yakine tbi olur ve artk aktan grmeye muhta olmaz.

TEVEKKLN DERECELER
Tevekkln derecesi vardr:
Birinci derecede olan, gayretli,

ak konuan,

cesur ve merha-

metli bir avukata gvenen bir kimse gibidir.

kinci derecede bulunan kimse, bir ocua benzer. ocuk kendine verilen her eyi annesi gnderdi zanneder. Acknca annesini
kendiliinden
arar. Korkunca annesine snr. ocuun bu hli,
olup bakasnn retmesiyle, zorla deildir. htiyati ile de deildir.
Bu derecede bulunan kimsenin, kendi tevekklnden haberi olmaz.
nk vekilini kendinden ayr bilmez.
Birinci derecede bulunan ise, tevekkln bilir ve zor ile ihtiyar ile tevekkl eder.
*

nc derecede bulunan kimse,

ykaycnn

elindeki

lye

benzer. Kendisini Allah Tel'nm kudreti ile hareket eden bir l

gibi grr. Dert ve aclarla karlarsa, kurtulmak iin, du bile etmez. Halbuki bebek, can acynca annesini arr. Bu, yle bir ocua benzer ki, annesini armaz. nk, annesinin, hep ona bak-

tn,

imdadna komaya hazr olduunu

Bu nc derecede bulunanlarn

bilir.

da, ihtiyarlar ellerinde deil-

Fakat, ikinci derecedekiler vekile koar, yalvarr. htiyar, birinci derecede vardr ve vekilin istedii detlere, sebeplere yapmakdir.

tadr. Mesel avukatn deti, bu

bulunmadka ve dosya hazr

ol-

madka, mahkemeye gelmemek ise, bu sebepleri hazrladktan sonra, ii avukata brakr. Bundan sonra her eyi vekilden bekler. Dos(1)

Bakara:

260.

KMYA-YI SAADET

748

yay hazrladn

da, vekilden

bilir.

nk, onun deti ve iareti

hazilamiardr.

hlde, birinci derecede bulunanlar, ticaret,

iftilik yapar. Bir san'at renir.
Allah Tel'nn deti olan seile

beplere yapr. Fakat, tevekkl brakmaz, almasna gvenmeyip Allah Tel'nn fazlna, keremine, ihsanna gvenir. Kendisini, bavurduu sebeplerle, maksada eritirmesini Ondan bekler.

Nitekim, ticaret, iftilik sebeplerini de, O gnderdi der. Sebeplere yapp, eline geeni Allah Tel'dan bilir, ite Sre-i Kehf'deki
Her eye kuvvet veren, ancak Allah Tel'dr 0) yet-i kerimesinin mns budur. nk havi, hareket demektir. Kuvvet, kudret
demektir. Bir insan, kuvvetinin kendisinden olmayp, Allah Tel'nn yarattn bilirse, her eyi O'ndan bekler.
,

Hulsa ilerin meydana gelmesinde, sebepleri arada grmeyen

kimse, Allah Tel'dan baka, kimseden bir ey beklemez. Tevekkl

etmi

olur.

Tevekkln en yksek derecesini, riflerin sultan, Byezid-i

Bistami haber veriyor. yle ki: Eb Musa Deylemi diyor ki: Tevekkln ne olduunu Byezd'e sordum. Sen ne dersin?, dedi. Alimler
buyuruyor ki: San, solun, her tarafn ylan, akrep dolu olsa. kalbine bir ey gelmemesi tevekkldr, dedim. Buyurdu ki; Bunu

yapmak kolaydr. Benim yanmda tevekkl, kfirlerin hepsini Cehennemde azb iinde, m'minlerin hepsini Cennette nimetler iinde grp de, ikisi arasnda hi ayrlk bulmamaktr. Eb Musa'nn
dedii, tevekkln yksek derecesidir. Fakat bu, zarardan saknmamak demek deildir. Eb Bekir (radyallah anh) maarada, ylann deliine mbrek ayan dayayarak, ondan korundu. Halbuki
onun tevekkl, daha stndr. Fakat o ylandan korkmuyordu. Ylan yaratandan, O'nun ylana kuvvet ve hareket vermesinden korkuyordu. Her eyin kuvveti ve hareketinin, ancak Allah Tel'dan
Byezid'in sz, tevekkln asl olan iman
Allah Tel'nn adletine, hikmetine, rahmeti-

olduunu gryordu.

gstermektedir ki.
ne ve ihsanna imandr. Her yaptnn yerinde olduuna imandr.
Byle iman sahibi azb ile nimet arasnda fark grmez.

TEVEKKL ETMEK NASIL OLUR?

Dinde bulunan her makam esasa dayanr, tm, hl ve amel.
Tevekkln ne olduunu bildirdik ve hlini de anlattk. imdi amelini, nasl tevekkl edileceini bildireceiz.
ok kimse tevekkl,
her ii oluruna brakp, ihtiyar ile bir ey yapmamak, para kazan(1)

18

Kehf:

39.

TEVHlD VE TEVEKKL

mak

uramamak,

iin

aslandan saknmamak,

740

tasarruf yapmamak, ylandan, akrepten,

hasta olunca il imemek, dini, eriati -

renmemek, din dmanlarndan saknmamak sanr. Tevekkl byle dnmek yanltr. eriate uygun deildir.
Halbuki tevekkl,
eriatn emrettii eydir. eriate uygun olmayan eyler nasl tevekkl

olabilir.

htiyar hareketlerde, para, mal kazanmakta ve mevcud paray,

mal tasarruf etmekte, zararlardan saknmakta ve dertleri, hastalar tedavi etmekte, ayr ayr tevekkl vardr. Bu drt tevekkl

sra

ile bildirelim.-

BBNC MAKAM

Mal kazanmakta, faydal eyleri almakta

tevekkl:

Burada, bekrlarn, yalnz yaayanlarn tevekkl ile evlilerin,

bakacak kimsesi bulunanlarn tevekkl birbirine benzemez.

Bakacak kimsesi olmayanlarn mal kazanmasnda, ihtiyalargidermesindeki tevekkl, sebeplere gre

ksmdr.

ksm

sebeplen Allah Tel'nn bir eyi yaratmas iin,

arada bulundurmas, det i ilhiyesi olan sebeplerdir. Bu sebepler,
tecrbe ile anlalr. Byle sebeplere yapmamak tevekkl deil, delilik olur. Mesel, a iken, bir ey yemeyip, Allah isterse yemeden
beni doyurur veya ben elimi srmeden ekmei, yemei
gnderir demek ve nikh etmeden, evlenmeden, bana ocuk verir demek tevekkl deil, aptallktr. Tecrbe ile anlalan sebeplere bal ilerde tevekkl, sebebi brakmak deildir, ilim ile ve hl ile tevekkl etmektir. lim ile tevekkl, alktan kurtulmak iin sebepleri, yni eli, az, dii. mideyi, hazm Isindiriml sebeplerini, yemekleri, ekmei hep Allah Tel'nn yaratm olduunu bilmektir. Hl
ile tevekkl, kalbin, Allah Tel'nn ihsanna gvenmesi, yemee,
ele, aza, shhate gvenmemesidir. El, bir anda, fel olabilir.
nsan, bir gn hazm hastalklarna tutulabilir. Yemek yaramayabilir.
O^hlde gdann yaratlmasnda ve korunmasnda kendi hareketine,
kuvvetine deil, Allah Tel'nn fazlna, iyiliine gvenmelidir.
Birinci

azma

kinci

ksm

sebeplen Tesiri kafi olmayan, fakat ok defa lolan sebeplerdir. Byle sebepleri terk etmek de, tevekkl deildir.
Mesel yola giderken, yiyecek, iecek almak, ok zaman faydal ise de, bazan byle sebeplere lzum kalmaz. Byle sebeplere yapmak,
Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve sellem)
snneti ve limlerimizin deti idi.

zm

Tevekkl, bu sebeplere gvenmemektir ki, bazan faydal olmaz.

Sebepleri yaratana ve gnderene gvenmelidir. Byle sebepleri b-

rakmak gnah

deildir. Tevekkln ok

olmasndandr.

KM YA- YI

750

yememek, imemek gnahtr. Yolcunun yiyecek tagnah deildir. Fakat, gnah olmamas iin iki art var :
birka gn ala dayanabilecek kadar kuvvetli olmas,
yolda bulunan eyleri, otlar yemee alk olmasdr.

Demek

mamas
dr:

Biri,

dieri de,

SAADET

ki,

lbrahim-i Havvs (kuddise sirrh) tevekkl sahibi idi. Uzak yolculukta yiyecek almaz, fakat ine, ak, ip, kova alrd. nk bunlar, yzde yz te sir eden, yni her zaman faydas olan sebeplerdir.

ve kovasz kmaz. Elbise yrtlsa

inenin iini, baka bir ey yapamaz, Tekrar bildirelim ki, to'siri
kafi olmayan sebepleri de terketmek, tevekkl deildir. Sebebe yapmak; sebebe deil, Allah Tcdld'ya gvenmek tevekkldr.

nk

lde,

kuyudan

su, ipsiz

ehirlerden uzak bir maarada oturup tevekkl ediyorum demek haramdr. Kendini lme atmak demektir. Allah Tel'nn detine, kanununa kar gelmek demektir. Byle kimsenin
hli bir kimseye benzer ki, avukat tutar ve avukatnn deti, dosyay, ktlar okumadan mahkemeye gitmez olduunu bildii hlde dosyay avukata vermeden avukata tevekkl eder.

Demek

ki,

dnyadan el ekmek ister.

Vaktiyle bir kimse, zhid olmak,
Dada bir maaraya girip, tevekkl eder, rzk bekler. Gnler getii
hlde bir ey gelmez. Alktan lecei srada, Allah Tel o zamann peygamberine emreder ki: Git, o ahmak adama syle! ehre
alktan ldrrm.
O
girip, insanlar arasna kanmazsa onu
istiyor?. Peygamber haber verince ehbenim detimi bozmak

ehirde her taraftan bir ey getirilir. Cenb- Hak buyurdu

Kullarmn rzkn, dorudan doruya gndermeyip, kullarmn

re gelir.
k:

eli ile,

onlara gndermeyi severim.

kimsenin ehirde saklanp veya evinde kapanarak kapy amayp tevekkl etmesi haramdr. Kafi olan sebepleri
brakmak ciz deildir. ehirde evin kapsn kapamaz, veya gelen-

Bunun

gibi, bir

akl kapda olmamak, bir ey

getiren var m? diye dnmemek lzmdr. Kalbi Allah Tel ile
olmal, ibadetle megul olmaldr. Hibir sebep grnmese de rzkn
kesilmeyeceini iyi bilmelidir. nsan rzkndan kaarsa, rzk onu
kovalar, demilerdir ki, dorudur. Bir kimse, Cenb- Hakka, Y
RabbiUBana rzk verme, diye du etse, Allah Tel buyurur ki:
Ey cahil! Seni yarattm. Rzkn vermez miyim?.
lere aarsa, tevekkl

etmi

olursa da,

hlde tevekkl etmek, sebeplere yapmak, fakat sebeplere

deil, sebepleri yaratana gvenmek demektir. Herkes, Allah Tel'mn rzkn yemektedir. Fakat bir ksm, dilencilik zilletinin
ekerek, bir
da beklemek skntsn ekerek, bazlar da
ise, izzet ile rahata, Allah Tel'dan baka,
yorularak, bir

aal-

ksm
ksm

kimseden beklemeden yiyorlar.

TEVHD VE TEVEKKL

751

nc ksm sebeplen Tesiri kati olmad gibi, her vakit lzm olmayan ve dnerek, arayarak ele gerilebilen sebeplerdir
ki, byle sebeplerle para kazanmak, fal ile, elsn ile, dalamak ile

hasta tedavi etmeye benzer ki, Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve

sellem)^ tevekkl anlatrken, Tevekkl edenler, falclk, efsn vo
dalamak ile hastal tedavi etmez, buyurdu. Yoksa, tevekkl
edenler, almaz, ehirde yaamaz, dalara gider, demedi.
Sebeplere yapmakta tevekkl mertebedir:

Havvs gibilerin mertebesi olup, ok yksektir. ehirzaman bulduunu

den uzak yaar. Yanna bir ey almaz.
Hatt alktan lecek
yer. Yiyecek bulamazsa korkmaz. A kalr.
Birincisi:

Ackt

nk yanna yiyecek alan

yolcunun, yolda soyulmas, ldrlmesi de ok olmutur. Bundan
olursa,

bunu

saknmas

ise

kendisi iin

hayrl

bilir.

vcib deildir.

kinci mertebede olan, para kazanmaz. Fakat ehirleri terk etmez. Cmilerde ibadet eder. Kimseden bir ey beklemez. Allah Tel'dan bekler.

para kazanmak iin alr. Fakat her

hareketinde eriati, snneti gzetir. Nitekim Kesb ve Ticaret bahsinde anlatmtk. Hile yapmaktan, ince sebepler aramaktan, ticarette ustalk kazanmaya uramaktan saknr. Bunlardan saknmayan kimse, nc sebeplere dalm olur, tevekkl etmi olmaz.

nc mertebede

olan,

Tevekkl etmek, almamak demek deildir. nk, Eb Bekir

(radyallah anh) her iinde tevekkl sahibi idi. Halife seildii zaman, arda kuma satyordu. Y Halife! Devlet idare ederken,
ticaret yapmak olur mu?, dediklerinde, oluk ocuuma bakmazsam, millete nasl bakarm? buyurdu. Bunun zerine Halifeye Beytlmaldan aylk vermeyi uygun buldular. Bundan sonra her saat,
millet ileri ile urat. Kendisi tevekkl edenlerin en yksei iken,
ticaret ederdi. Fakat para kazanmay dnmezdi. Kazancn sermayesinden,
'

almasndan

kardelerinin

bilmez,

malndan ok

Hak

Tel'dan

Maln

bilirdi.

din

sevmezdi.

zhd lzmdr. Zhid olmak iin ise, tevekkl lzm deildir. Eb Hafs Haddd, Cneyd-i Badadi'nin hocas
idi. ok' tevekkl ederdi. Yirmi sene tevekkl ettiini, kimseye belli
etmemiti. Her gn, pazarda bir dinar kazanrd. tDinar, bir mskal
altndr. Bir miskal, drt gram ve seksen santigramdrl Hepsini fakirlere sadaka verirdi. Cneyd, onun karsnda tevekklden sylemezdi. Onun yannda, onda bulunan eyden konumaya utanr,
Tevekkl etmek

iin

dm, buyururdu.
Tasavvuf adamlarnn arda, pazarda, halk aralarnda dolamalar, tevekkln az olduuna almettir. Evlerinde oturmalar.

KMYA-YI SAADET
Allah Tel'dan beklemeleri lzmdr.

malar

da,

arda oturmak

bep, hretleri

mezse,

alan

olmak
insan

gibidir ki,

Mehur

yerde, tekkede oturkalblerinin rahat etmesine se

tehlikesi vardr. Fakat,

gibi,

tevekkl

etmi

hret hatrlarna

gel-

olur.

Hulsa, tevekkln esas. nsanlardan bir ey beklememek,

sebeplere gvenmemek, her eyi yalnz Allah Tel'dan beklemektir.

lbrahim-i Havvs buyuruyor

Hzr

aleyhisselm grdm.
Benimle arkadalk etmek istedi. Fakat, ben istemedim. nk, kalbimin ona gvenerek, rahat etmesinden, tevekklmn azalmasndan korktum. Ahmed ibn Hanbel. bir ii tutmutu. Talebesine,
iye gndeliinden fazla bir ey ver, dedi. ii almad, i gidince, talebesine, Arkasndan gidip, o eyi ver! imdi alr, dedi.
Talebe, sebebini sorunca, O zaman bir ey vereceimizi kalbi umuyordu. Onun iin almad. imdi, giderken hi midi kalmad iin
almas, tevekklne zarar vermez, dedi.
ki:

Demek ki. alanlarn tevekkl, sermayeye gvenmemektir.

Bunun almeti de, sermaye elden giderse, kalbinin hi sklmmas,
nzktan midi kesilmemesidir. nk, Allah Tel'ya gvenen bir

ummad

kimse, hi
yerden rzk gndereceini
mezse, benim iin byle hayrl imi, der.

Eer

bilir.

gnder-

Byle bir tevekkl elde edebilmek kolay deildir. Bir kimsenin

btn mal alnp veya felkete urayp da, kalbinin hi deimemesi, herkesin yapaca ey deildir. Byle tevekkl eden, pek az
bulunur ise de yok deildir. Bylece tevekkle kavumak iin Allah Tel'nn fazl, rahmet ve ihsannn sonsuzluuna ve kudretinin
keml zere byk olduuna, kalbin tam inanmas, yakin hsl etmesi lzmdr. Birok kimseye sermayesiz rzk gnderdiini, birok

sermayenin de felkete sebep olduunu dnmelidir. Kendi sermayesinin elinden gitmesinin

hayrl olduunu

bilmelidir.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

yarn yapaca leri dnmekle

ki:

Bir kim-

Halbuki o i, bu
kimsenin felketine sebep olacaktr. Allah Tel, bu kuluna acneden olyp, o ii yaptrmaz. O ise, i olmad iin zlr. Bu

se geceyi,

geirir.

im

muyor? Kim yaptrmyor? Bana kim dmanlk ediyor? diye arkadalarna kt gzle bakmaya balar. Halbuki, Allah Tel, ona
merhamet ederek felketten korumutur P). Bunun iin, mer
(radyallah anh), Yarn fakir, muhta kalrsam hi zlmem.
Zengin olmay da hi dnmem. nk, hangisinin, benim iin hayrl olacan bilmem, buyurdu.
(1)

IV/232.

TEVHD VB TEVEKKL
ikinci olarak, bilmesi

lzm

ey

753

korkmak, uursuzlua inanmak, eytandandr. Nitekim Sre-i Bakara'da, eytan,

sizi fakir olacaksnz diye korkutur 0), Duyuruldu. Allah Tel'nn merhametine gvenmek, yksek marifettir. Ummadk yerlerden, dnmedik sebeplerle, bol nzk gnderdii her zaman grlmektedir. Fakat, gizli sebeplere de gvenmemeli, sebepleri yaratana
olan

fakirlikten

sn maldr.

Tevekkl eden

m, buna.
komum,
imam,

birisi, bir

mescidde ibadet ederdi. Mescidin ima-

tutsan iyi olur-, dedi. Bu da, Bir Yhud

her gn bana lzm olan eyleri gnderiyor,
deyince,
yle ise sen iini salama balamsn, almazsan zarar
Fakirsin, bir

Bu

imama, yle ise sen de, herkese imam olmaktan

vazge ki, Yahudinin szn, Allah Tel'nn sznden stn tutan, imam olmaya lyk deildir, dedi.

yok, dedi.

Baka

da,

bir mescidin

imam

da. cemaatten birine,

Nereden gei-

kldm

niyorsun? dedi. O da, Dur! nce, senin arkanda

yeniden klaym, dedi. Yni, senin, Allah Tel'nn

receine inancn yok!

nzk

Namazn

namaz,
gndeByle

kabul olmaz, demek istedi.

tam tevekkl eden, her zaman, hi ummadk yerlerden rzklanm,
Sre-i Hd'da buyurulan Yeryzndeki her canlnn rzkn, Allah Tel, elbette gnderir ( 2 ), szne iman kuvvetlenmitir.
Huzeyfe-i Mer'ai, brahim-i Edhem'e hizmet ederdi. Sebebini
sorduklarnda, Mekke'ye giderken ok ackmtk. Kfe'ye gelince,
alktan yryemez oldum. Alktan kuvvetsiz mi kaldn?, dedi.
Evet, dedim. Hokka, kalem,
istedi. Bulup getirdim. Besmele ve her eyde, her hlde sana gvenilen Rabbim!
Her eyi veren
sensin! Sana her an hamd ve kr ederim. Seni bir an unutmam.
A, susuz ve plak kaldm. lk , benim vazifemdir. Elbette yaparm. Son n sen sz verdin. Senden bekliyorum, yazp bana
verdi ve
git ve Allah Tel'dan baka, kimseden bir ey

kt

umma
lk

ve

Dar
ilk karlatn adama bu

oarak. deve stnde biri

kd ver, dedi. Dar ktm.

karlatm.

Kd

ona verdim.
Okudu, alamaya balad. Bunu kim yazd?, dedi. Cmide birisi,
dedim. Bana bir kese altn verdi. inde alt yz dinar vard. Bunun
kim olduunu sonradan etraftakilere sordum. Nasrani'dir fynl H-/
ristiyandrl dediler. brahim Edhem'e bunlar anlattm. Keseye elini srme! Sahibi imdi geliyor, buyurdu. Az sonra, Nasranl geldi.
brahim'in ayaklanna dp, pt. Mslman oldu.
(1)

Bakara: 268.

ile

(2)

11

Hd:

6.

Kimy-yi Sadet

F. 41

KMYA-YI SAADET

784

Eb Yakb BasrI buyuruyor ki: Mekke-i Mkerreme'de, on gn

a kaldm. Dayanamaz bir hle geldim. Sokaa atlm bir algam
grdm. Almak istedim. imden, sanki bir ses: On gn sabr ettin
de,

imdi rm

cid-i

Harm'a

bir

girip

ekmek, eker

algam

oturdum.

yiyeceksin?, dedi.

Biri gelip;

nme,

Almadm. Mes-

yada

yeni

kzarm

frtna kt. Kurbunlar vermeyi adadm, dedi. Her

badem koydu ve Denizde

ile

idim,

tulursam, ilk grdm fakire,

birinden bir avu aldm. Artan sana hediyem olsun, dedim. Kendi
kendime, Allah Tel bana rzk gndermek iin denizde frtna
piman oldum*. man
kard, dedim. Sokaktan rzk ^

aradma

kuvvetlendirmek

ndir vak'alar

iin

EVL OLANLARIN

okumak lzmdr.

TEVEKKL

olann ehirden kp, sahraya gitmesi ve kazan sebeplerini brakmas doru deildir. Evli olann tevekkl nc derecede bakasnda olmaz. Yni almakla tevekkl etmelidir.
Evli

Nitekim Eb Bekri's-Sddik (radyallah anh) alarak tevek-

nk tevekkl

kl etmitir.
Birisi:

Ala

iki

ksmdr:

sabredip, ot bile olsa

bulduunu yemee kanaat

eylemektir.

Alk ve lm bana yazlm ise, kendisi iin bunun

hayrl olduuna inanmaktr. olua, ocua bu tevekkl emretkincisi:

mek, kimseye ciz deildir. Belki hakikatta kendi de, oluk -ocuuna dahildir. Hatt kendi sabredemeyen kimsenin de, almadan
tevekkl etmesi ciz deildir. Eer oluk ocuk da, sabretmeye ve
tevekkl etmeye raz olsalar, almadan tevekkl etmesi ciz olur.
ise

Ksaca derim kit Kendini skntya, sabretmeye zorlamak ciz

de, oluk - ocuu zorlamak ciz deildir.
Bir kimsenin iman salam olup, takv ile amel ederse, alp

kazanmasa
iken,
yor.

da,

rzk

almaktan
Dnyaya

sebepleri

ciz

gelince,

olduu

nne
iin,

gelir.

ocuk,

ana rahminde

gbeinden ona rzk gnderi-

anasnn gsnden

gnderiyor. Bir

ey

yiye-

Anas, babas lr, yetim kalrsa, anasna, babasna verdii merhamet gibi, bakalarna da vence,
rip, herkesin kalbini yetime kar merhametle dolduruyor,
ona yalnz anas acrd, kimse bakmazd. Anas lnce, binlerce kibilecei

yaa

gelince, dileri yaratyor.

iyi ona efkatle bktnyor. Daha byynce, almak iin kuvvet

veriyor. Para kazanmak arzusunu veriyor. Kendine kar merhameti, imdi iine yerletiriyor. Bir kimse bu arzudan vazgeip, takv yolunu tutar, kendini yetim hline korsa. ona kar kalbleri; yine efkatle doldurur. Herkes, bu kimse Allah yolundadr. Her eyin iyisi-


TEVHD VE TEVEKKL

75

yalnz kendi acrd. imdi herkes acr. Fakat takv yolundan ayrlr, nefsine uyar ve
almaz, para kazanmazsa, kalblerde ona kar efkat hsl etmez.
Byle kimselerin, tevekkl ediyorum diye almamas, tembel oturni

buna

vermelidir, der. Para kazanrken, kendine

hi ciz deildir. Kendini

mas,
larn

elde etmeyi de

dnen

kimsenin,

alp

ihtiya-

dnmesi lzmdr.

Allah yolunda olup, yetim gibi olana kar, herkesin

kalbinde efkat ve merhamet yaratr. Bunun iin Allah yolunda alan kimsenin, alktan ld grlmemitir. Bir kimse, lemlerin sahibinin, her eyi. ne byk nizam ve keml zere yarattn
grr, anlarsa Allah T e l' n rzk vermedii, yeryznde bir
mahlk yoktur 0), yet-i kerimesini pek kolay grr. lemi ok
Alktan lbilir.
gzel idare edip, kimseyi a
drd pek az kimse varsa da, onlar hayrl olduu iin ldrmtr. Yoksa almadklar iin deil. nk ok mal kazanm
olanlar da bazan, maln alarak, alktan ldrr.

Demek

ki.

brakmadn

Hasan-

Basri.

bu incelii ak grd

Basra ahalisinin
tanesi bir dinr oisa. hi
iin,

benim ocuum olsa ve bir buday

sknt ekmem-, buyurmutur. Veheb ibn Verd diyor ki: -Gk demir olsa, yer tun kesilse, nzk iin zlrsem, kendimi Mslman
dilmem. Allah Tel rzk gkten gndermektedir. Kimse kimsehepsi,

rzkn

alamaz. Cneyd-i Badadi ye (kuddise sirruh), Rzkaryoruz, dediklerinde, Nerede olduunu biliyorsanz, orada
araynz, buyurdu. Allah Tel'dan istiyoruz, dediklerinde,
Sizi unutmu sanyorsanz hatrlatnz! buyurdu. Tevekkl ediyoruz, bakalm ne gnderecek, dediklerinde, mtihan ederek, deneyerek, tevekkl etmek, imanda phe bulunmasn gsterir, buyurdu. O hlde ne yapalm?, dediklerinde, Emrettii iin almal, rzk iin zlmemeli. tedbirlerin arkasndan komamaldr, buyurdu. Aslnda nzk iin, Allah Tel'nn verdii sze gvenmeli-

nin

mz

dir.

Emrine uyarak alan, nzkna ulatrr.

KNC MAKAM: Mevcud paray, mal muhafaza etmekte tevekklt

Burada da, kimsesi olmayan bekrlarn tevekkl

kimsesi bulunanlarn tevekkl bakadr.

ile,

bakacak

Bakacak kimsesi olmayanlarn, bir senelik ihtiyacn, nceden

depo etmesi, tevekkl bozar. nk, sebeplere gvenmi olur. Doyacak kadar gda ve giyinecek kadar elbise bulunduran bekr kim>

(1)

II
Hd: 6.

KMYA-YI SAADET
tevekkl etmi olur. Krk gnlk ihtiyac saklamakla, tevekkl
bozulmaz demilerdir. Sehl ibn Abdullah Tsteri buyuruyor ki: Bekr bir kimsenin gda maddelerini, ne kadar zaman olursa olsun,
saklamas tevekkl bozar. Tasavvuf byklerinden Eb Tlib-i
86,

Mekki buyuruyor

ki:

Sakladna

gvenmezse,

krk gnden ok

saklasa da, tevekkl bozmaz. Bir-i Hafi, tasavvuf byklerindendir. Bir gn huzuruna bir misafir geldi. Talebesinden birine bir avu
gm verip, Tatl bir eyler alp gel!, buyurdu. O zamana kadar
byle ok ey aldrd grlmemiti. Misafir ile yedi. Misafir artan
yemekleri de alp gitti. Talebesinin, bu hle
grnce, Bu
misafir Feth-i Musl idi. Musl'dan bize ders vermeye geldi. Tevekkl salam olana, gda saklamann zarar vermeyeceini gs-

atn

terdi, dedi.

Demek

tevekkl, ileri iin, zihni yormamaktr. Bunun iin

iin ymaman, sakladn da, elinde olmayp, Allah Teki

de ilerisi
l'nn ileride gnderecei gibi

bilmeli, yni

buna gvenmemelidir.

-ocuk sahiplerinin bir senelik mal saklamas, tevekkl bozmaz. Bir seneden fazlas bozar. Peygamberimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) evdekilere, onlarn kalbleri dayanksz
olduu iin, bir senelik eya bundururdu. Kendisi iin ise, bir gnlk
saklamazd. ^ Saklasayd, tevekklne ziyan vermezdi. nk olup
olmamas msavi idi. Fakat, mmetine ders vermek iin byle yapard.
Evli olanlarn, oluk

Ashb- kiramdan (aleyhimrndvn)

biri vefat et.

Cebinden

altn kmt. Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) Bu,

iki azb almetidir, buyurdu. Bu azb, Cennette yksek dereceye
yetimemek as olsa gerektir. Nitekim baka biri vefat edince,
Kyamette, bunun yz, ayn on drd gibi parlar. Eer, yazlk elbisesini ktan ve
yazdan hazrlamasayd gne gibi parlard, buyurdu. Bir kere de, Size en az verilen ey, yakn ve sabrdr,
buyurdu. Yni elbiseyi, bir yl nceden hazrlamak, yaknin az olmasndandr. Fakat, btn bykler, szbirlii ile buyuruyor ki, su
kablar, sofra takm, diki, temizlik vastalar, yni bir evde her
zaman lzm olan eyleri saklamak cizdir ve lzmdr. Tevekkl
bozmaz. nk, Allah Tel bu dnyay ^yle yaratmtr ki, gda
ve giyim eyas her sene taze olarak husle gelmektedir. Allah
Tel'nn detine uymamak ciz deildir. Fakat ev eyas, her l-

iki

kl

zm
ise

olduu zaman ele gemeyebilir. Yazlk elbise kn, klk elbise

yazn ie^yaramaz. Bunlar kullanlmadklar zaman saklamak

yakn in zaafna dellet eder.

TEVHD VE TEVEKKL

757

FASIL
GIDA VE ELBSE SAKLAMAK

gdasn

ve elbisesini saklamaynca kalbi rahat etmez, bakalarnn getirmesini beklerse, byle kimsenin saklamas
daha iyidir. Hatt bir geliri olmaynca, dncesiz, skntsz ibadet
ve zikir yapamayan bir kimsenin bir gelir edinmesi daha iyidir.
nk, asl maksad, kalbin rahat ve zntsz, Allah Tel'y dnmesidir. Bazlarn mal megul eder. Malnn hesabn yapmaktan rahat ibadet edemez. Mal olmaynca dncesi ve sknts kalmaz. Byle kimselerin mal olmamas hayrldr. Bazlar da. geinecek kadar mal olunca rahat eder. Bunlarn geinecek kadar gelir edinmesi daha iyidir. Fakat geinecek kadar mal ile rahat etmeBir kimse

yip daha ou peinde koan kalbler, Mslmanla

den deildir. Bunlar hesaba katmyoruz.

NC MAKAM.

bal

kalbler-

Zararlardan saknmakta tevekkl.

nsan

zarardan koruyan sebepler arasnda da, te'siri kafi olan

veya te'sir ihtimli ok olan sebepleri brakmak tevekkln art
deildir. Hrsz girmesin diye evin kapsn kapamak, kilitlemek tevekkl bozmaz. Tehlikeli yerde silh tamak, dmandan saknmak da tevekkle zararl deildir. memek in fazla giyinmek
de tevekkl bozmaz. Fakat, vcudun snmas iin, ok yemekle

kn

snmak

gibi ince,

vekkl bozar.

dnmek,

Dalamak

ve

efsfi

byle sebeplere

yapmak da

ba

vurmak

te-

byledir.

kafi olan ve herkese bilinen sebepleri brakmak lzm deildir. Bir gn Reslullah'm (sallllah aleyhi ve sellem) yanma bir kyl geldi. Deveni ne yaptn? buyurdu.
Allah'a tevekkl edip, kendi hline braktm, deyince, Bala ve
sonra tevekkl et! 0) buyurdu.

Tevekkl etmek

iin, te'siri

buna sabretmek tevekkldr ve iyidir. Nitekim Ahzb Sresi'nde. Kfirlerin ve mnfkl*.

rm zararlarna, kencelerine karlkta bulunma! Ben onlarn ceBir insandan gelen zaran nlemeyip,

zasn

kurtulmak iin Allah'a tevekkl et (*),

Duyuruldu, ibrahim Sresi'nde, Yaptklar ikencelere sabredinl.
Tevekkl ediciler, yalnz Allah'a tevekkl etmelidir- ( 3 ) buyuruyor.
veririm. Onlardan

Akreb, ylan, yrtc hayvanlarn zarar vermesini nlemek lzmdr. Tevekkl bozmaz. Dmandan saknmak iin silh tayan

(1)

IV/240.

(3)

14

brahim:

(2)
12.

33-

Ahzb: 4-8.

KMY-YI SAADET

758

bir kimse, kuvvetine ve silhna gvenmezse, tevekkl etmi olur.

kilitlemelidir. Fakat kilide gvenmemelidir. Nitekim hrsz-

Kapy
lar,

ok

kilitleri

krmtr.

Tevekkl edenin almeti udur ki, evine gelip eyasnn alngrnce zlmez. Allah Tel byle takdir etmi deyip, kazya raz olur. Kapya kilit takarken, Y Rabbil Bu kilidi senin kazftn deitirmek iin deil, senin emrine, detine uymak iin takyorum. Y Rabbi! Eer malma birini musallat edersen, senin takdirine razym. Bu mal, benim iin mi yarattn, yoksa bakas iin
braktn bilmem, diye kalbinden
yaratp, bende emanet olarak
geirmelidir. Bir kimse kapsn kilitleyip gider ve gelince eyasnn
alnm olduunu grp de zlrse, tevekkl sahibi olmadn
anlamaldr. Fakat barp armazsa, sabretmek derecesini kazanr. ikyet eder, hrsz aratrrsa sabr derecesinden de der.
Tevekkl sahibi olmadn, sabredici olmadn anlayp da. mtevekkillik iddiasndan vaz geerse bu, hrszn sebep olduu fayda
ve kazan olur.

dn

kapy kilitlemez, bunlar

iin saklad ey alnnca

SUAL Bu eyaya muhta olmasayd,

saklamazd. insan ihtiyacn gidermek
zlmemesi elinde midir?

CEVABt Allah

bu

Tel.

hayrl

gelmesini, kendi iin

eyay

bilmelidir.

bunlann
Allah Tel'nm verdii her

kendisine verince,

hayr vardr, demelidir. Bunun gibi eyann gitmesini de,

kendi iin hayrl bilmesi lzmdr. Allah Tel'nm, vermesi gibi,
almas da hayrldr. Verdii zaman, eyann bulunmas hayrl olduu gibi, ald zaman da, eyann bulunmamas hayrldr, demelidir. Hayrl olan eylere sevinmek lzmdr. nsanlar, hangi eyin
kendilerine hayrl olacan iyi bilemez. Allah Tel daha iyi bilir.

eyde,

bir

babas buna
bunlan bana vermezdi,

Mesel bir hastann babas, mtehasss hekim

ise,

tatl verince sevinip, iyi olmasaydm,

der. Babas etli, tatl gibi yemekleri vermezse, yine sevinir. Hastaltedavi etmek iin. bunlan vermiyor, der. Allah Tel'nn da,
etli.

vermesine ve vermemesine byle iman olmadka, tevekkl

salam

olmaz.

TEVEKKL EDEN, MALI ALINIRSA, ALTI EDEB GZETMELDR

BRNC
uramamal.

EDEBs

Kapy

kilitlemeli,

fakat

baka

tedbirler

almaya

Odalar, pencereleri kilitlememeli, komulara nbet

-Hayvan
bekletmemeli. Mlik ibn Dinr. kapsn ip ile balard.
girmeyeceini bilsem, bunu da balamam, buyururdu.

TEVHt VE TEVEKKL

KNC

750

EDEB

Kymetli eyay, hrsz eken eyleri evde bulundurmamal. Mugire, Malik ibn Dinar'a zekt gnderdi. Alp tekrar geri gnderdi. eytan, hrsz alar diye kalbime vesvese getirdi,
dedi. Vesvese etmeyi ve bir

olmay

Mslmann hrszlk

etmesine sebep

Eb Sleyman Drni, bunu iitince, Bu paray

geri evirmesi, sofilerin kalblerinin zayf olmasndandr. O zhiddir, hrsz alarsa ona ne zaran olur?, buyurdu. Eb Sleyman'n
bu gr daha dorudur.
istemedi.

NC

EDEB: Evden karken,

eyam hrsz

alrsa,

ona

hell

olsun diye niyet etmelidir. Hrsz belki fakirdir. Bu eya ile bir ihtiyacm giderir. Eer zengin ise, gz doyar da bakasnn maln
almaz. Benim eyam, bir din kardeimin cannn yanmasna mni
olur. Byle niyet etmekle, hem hrsza, hem de btn Mslmanlara, efkat etmi olur. Zaten Mslmanlk da, mahlklara efkat
etmekten ibarettir. Byle niyet etmekle, Allah Tel'nn kaz ve
kaderi deimez. Fakat, eya alnsa da, alnmasa da, kendisine
bir gm iin, yediyz gm sadaka vermi gibi sevab hsl olur.

Bu

una

benzer: Bir hadls-i erifte Duyuruldu ki: Bir kimse, ailesi ile bulutukta, azl eylemez, yni ocuk olmasna mni olmazsa, ocuk olsa da, olmasa da bu kimseye ehid oluncaya kadar,
niyet

cihd eden bir yiit scvb verilir O). nk bu kimse elinden gelebilene yapt. ocuu yaratmak ve hayat vermek onun elinde deildir.
sevab yapt fiilin sevabdr.

Ald

DRDNC

EDEB:

Eya

almrsa, zlmeme,

maln

gitmesi-

hayrl olduunu bilmelidir. Eer hell ederse, maln aramamal, geri verilirse, almamaldr. Fakat geri alrsa, kendi
mlkdr. Niyet etmekle mlknden kmaz. Yalnz tevekkl tam
yapmak iin geri almaz.
Abdullah ibn mer'in (radyallah anhma) devesi alnd. ok
arad, bulamad. Alana hell olsun, dedi. Mescide girip namaz kld,
Biri gelip, deveniz uradadr, dedi. Nalinlerini giyip oraya giderken
geri dnd ve hell etmitim, artk almam dedi.
nin, kendisi iin

Byklerden biri kardeini ryada grd. Cennette idi. Fakat

zntl idi. Sebebini sordukta, Kyamete kadar byle zleceim.
nk Cennetteki yksek derecemi gsterdiler. Byle gzel derece
yoktur. Oraya gitmek istedim. Bunu oraya brakmaynz! Oras Allah iin brakanlarndr, diye bir ses iittim. Allah iin brakmak
nasl olur? dedim. Sen, bir gn, bu malm. Allah iin hell olsun,
demitin; sonra sznde durmadn. Sen sznde, tamam dursaydm.
buras da tamamen senin olacakt dediler, dedi.
(1)

IV/242

243.

760

KMYA-YI SAADET

Mekke ehrinde uyumutu. Uyannca para czdanm grmedi. Byklerden biri orada idi. -Param sen aldn I, dedi. Bu zat,
Birisi

para sahibini evine gtrp, Paran ne kadard? dedi. Syledii

kadar altn kendisine verdi. Sokaa knca, bir arkadann, czdan aka olarak alm olduunu anlad. Dnp altnlar geri verdi
ise de sahibi almad. Bu altnlar verirken, Allah rzas iin sadaka
niyeti ile vermitim, dedi.
Hepsini fakirlere datmasn syledi.

Bunun

mesel, bir fakire ekmek gtrselerdi ve fakiri

bulamasalard, bu ekmei eve geri getirmezler, baka bir fakire vegibi, eskiden,

rirlerdi.

BENC

F.DFR. Zlime ve hrsza beddua etmemelidir. Bunlara

fena du edince, hem tevekkl bozulur, hem de zhd bozulur. nk, elinden bir ey gidince zlen kimse, zhid olamaz.
Rebi* ibn Heysem'in zirka bin dirhem deerinde kymetli bir
atn aldlar. alnrken grdm, dedi. Gre gre, niin ses karmadn? dediklerinde. Ondan daha ok sevdiim ile beraber-

dim, O'ndan

ayrlamadm,

Sonradan anladlar ki, namazda

imi. Hrsza beddu ettiler. Beddu etmeyiniz! Atm ona hell ettim, dedi. Zlimin biri, byklerden birine zulmederdi. Buna beddu et, dediklerinde, O bana deil, kendine dmanlk etmektedir. Kendine yapt bu zarar ona yetiir. Ayrca bir
zarar ilve
edemem, buyurdu.
dedi.

Hadis-i erifte Duyuruldu ki: nsan, kendine zulmedene, beddu eder. Bylece hakkn dnyada
olur. Belki zlimin hakk
da kendine gemi olur 0).

alm

ALTINCI EDEB: Hrsza acmal, gnah ileyip azaba deceine efkat etmelidir. Kendinin zlim olmayp, mazlm olduuna kretmelidir. Dininde noksan olacana, malnda noksanlk olduuna
sevinmelidir. Bir kimse, din kardeinin gnah ilediine zlmezse,
Mslmanlara nasihat ve efkat etmemi olur. Bir-i Hfi'nin eyasn aldlar. Alamaya balad. Fudayl ibn yd. Mal iin alanr m?, dedikte. Mal iin deil, hrszn gnah ilediini, kyamette bunun azbn ekeceini dnp alyorum, dedi.
DRDNC MAKAM, Hastann tedavi olmasnda ve l kullanmasnda tevekklt
trldr. Birinci ksm illarn te'siri, faydas
kafidir. Ekmein al, suyun susuzluu gidermesi byledir. Yansu ile sndrmek de byledir. Te'siri muhakkak olan bu gibi
illar kullanmamak, tevekkl deil, ahmaklktr ve haramdr.
Bil ki, il

gm

tkinci

(1)

ksm

IV/243.

illarn

te'siri

kafi

olmad

gibi,

zan

ile

de deil-

TEVHD VE TEVEKKL
Fayda htimali vardr. Efsn yapmak, atele dalamak ve fal.
bakarak, uurlu sanarak kullanlan eyler byledir. Tevekkl etmek
in bunlar kullanmamak lazmdr. Hadls-i erifte buyuruldu ki:
Bunlar kullanmak, sebebi ere fazla dkn olmak almetidir. Bu
nden fayda ihtimali ok olan, dalamaktr. Te'siri hi olmayan
dir.

da,

uurlu sanarak kullanlandr.

nc ksm illar, birinci ve ikinci ksm arasnda olanlardr. Bunlarn faydalar kat'i deil ise de, kuvvetle muhtemeldir. Damarlardan kan almak, deriden hacamat yapmak, mshil almak, so-

uk algnlna

ve ateli hastalklara kar il kullanmak byledir.

Bunlar kullanmak haram deildir. Fakat tevekkln art da deildir. ok kimseler iin bunlar kullanmak daha iyidir. Bazan da,

kullanmamak

zm

iyi olur.

Tevekkl etmek

iin

bunlar terk etmek

l-

deildir, dedik.

nk Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem), -Ey

Allah'n kullar! l kullann (), buyurdu. Bir hads i erifte, Her

hastaln lc varr. Yalnz lme are yoktur ( 2 ) buyurdu. l,
kaz ve kaderi deitirir mi? dediklerinde, Kaza ve kader nsana
ilc kullandrr ( 3 ) buyurdu. Bir hadis-i erifte, Btn meleklerden ittim ki, mmetine syle, hacamat yaptrsnlar, yni kan aldrsnlar dediler ( 4 ) buyurdu. Bir hadis-i erifte, Arabi aylarn 17. ve
19. veya 21. gnleri hacamat olunuz ki. kan artarsa (yni tansiyon
ykselirse!, lme sebep olur ( 8 ), buyurdu. Bir hadis-i erifte, Allah Tel'nn lme sebep yapt hastalklardan biri, kann artmasdr ('), buyurdu. Kan aldrmak ile elbisedeki, yataktaki akrebi, ylan ldrmek ve yangn sndrmek arasnda bir fark yoktur.
nk hepsi insan ldren eydir. Tevekkl iin bunlar terketmek
,

lzm

deildir.

Peygamberimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

Sa'd ibn

Muz

yni damardan kan aldrmasn emir

buyurmutur. Hazret-i Ali'nin (radyallah anh) mbarek gz arynca, taze hurma yememesini, pancar yapra, yourt ve pimi
arpa yemesini buyurdu. Suheyb-i Rm'nin (radyallah anh) gz
hlde huraryordu. Bunu hurma yerken grp, Gzn
7
olmayan tarafla iniyorum dema yiyorsun ( ) buyuranca,
ve Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bu cevaba gl-

(radyallah anh)

iin, fasd,

ard

ar

mi

m di.
me

Resllah Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) her gece srsrerdi. Her ay hacamat olurdu. Her sene il erdi. Vahiy gel-

dii zaman, mbarek

ba

Bir yeri yara olsa, oraya

(D.

(2), (3). (4),

(5).

(6)

arrd. Mbarek bana kna balard.

kna kordu. Bir ey bulunmad zaman.
IV/244.

(7)

IV/244.

<
KMYA- YI SAADET

762

temiz toprak tozu ekerdi. Daha nice il kullanmtr. Tbb'n-Neb

"~
smindeki kitaplarda, bunlar yazldr.
Msa aleyhisselm hastalanmt. lcn sylediler. l istemem. Allah Tel ifsn verir, dedi. Hastalk uzad ve arlat.
Bu hastaln ilc bellidir, az zamanda iyi olursunuz, dediler. Hayr, il istemem, dedi ve hastalk artt. O zaman vahiy geldi: l
kullanmazsan, if ihsan etmem, buyurulunca, ilc iti ve iyi oldu.
Fakat kalbine bir ey geldi. Vahiy gelip, Allah Tel buyurdu ki:
Sen tevekkl etmek iin, benim detimi, hikmetimi deitirmek stiyorsun. llara, faydal te'sirleri kim verdi? Elbette ben yaratyorum.

Peygamberlerden biri (aleyhimsselm) zayflktan ikyet et

miti. Vahiy gelip, Et ye ve st i!, Duyuruldu. Bir zamann m'peygamberlerine ikyet
minleri, ocuklarnn irkin olduundan,
etmiti. Vahiy gelip, mmetine syle, ocuu olacak kadnlar, ayva
yesin!, buyuruldu. Hmile iken ayva, ocuk olunca hurma yerlerdi.
Btn bu misllerden anlalyor ki, Allah Tel illar if
iin sebep yapmtr. Ekmek ile suyu doyurmaya sebep yapt gibi,
illar da hastalklar gidermeye sebep yapmtr. Btn sebepleri
yaratan, bunlara te'sir ve kuvvet veren Allah Tel'dr. Hadis- erifte buyuruldu ki: Msa (aleyhisselm), Y Rabbi! Hastal yapan kimdir, hastal yi eden kimdir?, dedi. Cenb- Hak buyurdu
ki: Her ikisini de yapan Benim. O hlde, tabibe ne lzum var? f
deyince, -Onlar, if in yarattm sebepleri bilir ve kullanma verir. Ben de onlara, bu yoldan rrak ve sevab veririm, buyurdu.

FASIL
ATELE DALAMAK,

NN

Atele dalamak, baz yerlerde det

YASAKTIR?
almtr.

Halbuki,
dalamak tevekkl bozar. Hatt eriat bunu men etmitir. nk
tehlikeli yaralara sebep olabilir. Faydas da kafi deildir. Dalamann faydas, baka illarla da elde edilebilir. mrn ibn Hasn hastaland. Dalama yap dediler, yapmad. Yalvardlar, dalad ve iyi
hlini

Sonra buyurdu ki: nce nr gryordum, sesler duyuyordum,

melekler bana selm veriyordu. Daladktan sonra bunlar olmad.
ok tevbe ve istifar etti. Cenb- Hakkn, bunlar tekrar kendine

oldu.

ihsan ettiini Mutrif ibn Abdullah'a sylemiti.

FASIL
L KULLANMAMAK SEVAP
Bazan,

il

MIDIR?

kullanmamak, daha sevap olur ve bu

Peygamber

TEVHD VE TEVEKKL
(sallftllah aleyhi

lerimizden

ou

ve sellem) Efendimize

763

uymamak

olmaz. Byk-

kullanmazd.

il

SUAL, l kullanmamak, keml olsayd, Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem) il kullanmazd. Halbuki kullanmtr.

CEVAB: l kullanmamak

BRNC

SEBEP

iin alt

Bir kimse kalbi

sebep vardr:

uyank keif

sahibi olur. Ece-

geldiini anlar. l kullanmaz. Nitekim hekimler de abuk lecei belli olan hastaya il ve perhiz vermiyor. Halife-i Mslimln
Eb Bekir (radyallah anh) hasta olunca, tabib getirelim, dediler.
Tabib beni grd ve ben irde ettiimi yapacam, buyurdu.
lin

KNC

SEBEP: Hasta hiret korkusu indedir. l

dnmez

ve istemez. Eb'd-Derd (radyallah anh) hasta olunca

inledi. Se-

bebini sorduklarnda, Gnahlarm dnp, inliyorum, buyurdu.

Bir ey istiyor musun?, dediler. Allah Tel'nn rahmetini istiyorum, buyurdu. Tabib aralm m?, dediler. Beni tabib hasta
etti,

buyurdu.

Eb Zer-i Gfri'nin (radyallah anh) gz anyordu. l

yapmaz msn? dediklerinde, Ondan daha mhim iim var, buyurdu. Bunlarn hli. birini idam etmeye gtrrlerken, buna, yolda, yiyecek bir ey ister misin?, diye sormaya benzer ki, a olsa bile,
yemek acaba htnna gelir mi?
Sehl ibn Abdullah Tster'ye, Gdan nedir? dediler. Hayy ve
Kayym olanm zikridir, dedi. Sana, kuvvetini nereden alyorsun?- diyoruz, dediler. limden, dedi. Gdan nedir?, dediler. Fikir ve zikirdir, dedi. Vcudu besleyen gda maddesini soruyoruz,
dediler. Vcudu dnmeyip, rzk gndereni dnmektir, dedi.

NC

SEBEP: Sebebi bilinmeyen mzmin bir hastalk olup.

illarn kullanmak istemez. Tb bilgisi olmayanlar,

hasta, teselli
birok illar byle sanr.

SEBEP: Bazs da, hastaln sevabndan mahrum

kalmamak iin, iyi olmak istememi, sabretmek sevabna da kavumak istemi, il kullanmamtr. Hadis i erifte buyuruldu ki:

DRDNC

phe

edilen altn, atele

muayene

ettikleri gibi,

Allah Tel, n-

sanlar dertle, bel ile imtihan eder. Bazs bel ateinden hlis
rak kar. Bazs da bozuk olarak kar.

ola-

Sehl ibn Abdullah Tster hastalara il verir, kendisi ise kullanmazd. Hastal sabrederek, oturarak klman namaz; salam
namazdan daha kymetlidir, derdi.
olann, ayakta

kld

BENC
<

nn

SEBEP:

afv edilmesini

Gnah

ister.

Hadis

oktur. Hastalk ekmekle gnahlani

erifte buyuruldu

ki:

Stma

hastal-

KMYA-YI SAADET

insann gnahlarnn hepsini temizler. Dolu tanesinde toz olmagibi, stmalnn gnah kalmaz H,
sa (aleyhisselm) buyurdu ki: Hasta olup, musibete, felkete
urayp da, gnahlan afv olaca iin sevinmeyen kimse, lim deildir..

Msa
merhamet

(aleyhisselm) bir hastay grp Y Rabbi! Bu kuluna

et! dedikte, Allah Tel, Rahmetime kavumas iin,
gnderdiim sebepler ierisinde bulunan bir kuluma nasl rahmet

edeyim. nk, onun gnahlarn, bu hastalkla afv edeceim. Cennetteki derecesini, bununla artracam, buyurdu.
ALTINCI SEBEP; Shhatin hep yerinde olmas, Allah Tel' yi
unutmaya. O na isyan etmeye, haram ilemeye sebep olacan dnp, hasta kalmay ister. Allah Tel,
kullarn dert ile. hastalk ile, gafletten uyandrr. Nitekim bir hadis-i erifte buyuruldu
ki: M minlerde eyden biri bulunun Kllet yni fakirlik, illet,
yni hastalk, zillet, yni itibarszlk. Ve yine buyurdu ki: Allah
Tel buyurdu ki: Hastalk benim kemendim, tuzamdr ve fakir-

acd

zindanmdr. Bunlara sevdiklerimi sokarm.

Shhat, gnah ilemeye sebep olursa, fiyet hastalkta olur. Ali
(rady allah anh) bir kalabal elence iinde grd. Niin elendiklerini sorunca, Bugn bayrammzdr, dediler. Hazret-i Ali de
Gnah ilemediimiz gnler de bizim bayrammzdr, buyurdu.
lik

Byklerden biri, rastgeldii birine, Naslsn?, dedi. Afiyetteydim dedi. O da, Afiyette olduun, gnah ilemediin gndr.
Gnah ilemekten daha tehlikeli hastalk yoktur, buyurdu.
Fir'avn'n, herkesin kendine tapnmasn istemesine sebep drt
yz sene yaamt. Bir kere
atei olmamt. Bir
kere
ansayd, o saygszlk hatrna gelmezdi. Bir kimse hasta
olup tevbe etmezse, Azril (aleyhisselm) der ki: Ey gafil! Sana
ka defa haberci gnderdim. Akln bana toplamadn. Bykler
buyurur ki: M'mine krk gn iinde, herhlde znt veya hastalk veya korku, yahut malna ziyan gelir.
,

ba armam,

ba

hanm

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir

nikh ile
alacakt. Bu kadn hi hasta olmamtr, diye medhettiler. Almaktan
vazgeti. Bir gn ba
sylyordu. Bir kyl,
nasl
olur? Benim
hi armad, deyince, Benden uzak ol! Cehennemlik grmek steyen, buna baksn, buyurdu. Aie (radyallr.h
anh) ehidlerin derecesine ykselen olur mu? deyince, Her
gn yirmi kere lm dnen kimse, ehidlerin derecesini bulur
2
( )
buyurmutur. phesiz, hastalar lm ok hatrlar.
bu alt
sebepten dolay, bazlar il kullanmamtr.

arsn

ba ars

bam

te

(1)

IV/248.

(2)

IV/249.

TEVHID VE TEVEKKL
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bu sebeplere

olmad

iin,

muhta

kullanrd.

Son sz olarak deriz

vekkle mani deildir.

ki,

hastalk sebeplerinden kanmak,

te-

mer (radyallah anh) am'a gidiyordu. am'da t,n

olduu iitildi. Yannda bulunanlardan bazs, am'a girmeyelim,
Halife

ksm

da Allah Tel'nn kaderinden kamayalm, dedi.

Halife de. Allah Tel'nn kaderinden, yine O'nun kaderine kaa-lm, ehre girmeyelim. Birinizin bir ayr ile, bir plak kayal olsa, srsn hangisine gnderirse, Allah Tel'nn takdiri ile gndedi. Bir

dermi

buyurdu. Abdurrahman ibn Avf'a (radyallah anh)

Sen ne dersin?, diye sorunca. Reslullah'tan (sallllah aleyhi ve
sellem) iittim: Veba olan yere girmeyiniz ve veb olan bir yerden
olur-,

baka

yerlere gitmeyiniz,
oradan kamaynz* 0), buyurmutu,
dedi. Halife de Elhamdlillh. benim szm hads i erife uygun
oldu-, deyip, am'a girmediler. Veb bulunan yerden
kma-

dar

nn

yasak edilmesine sebep, salam olanlar knca, hastalara bakacak kimse kalmaz, helk olurlar. Vebli yerde kirli hava. herkesin
iine yerleince, kaanlar hastalktan kurtulamaz.
Hadis i erifte
buyuruluyor ki: Veb hastal bulunan yerden kamak, muharebede kfir karsndan kamak gibi, byk gnahdr.
Tevekkl etmek iin, hastaln herkese bildirmemek lzmdr,
zrsz bildirmek ve ikyet etmek mekruhtur. Yalnz faydas olacaklara, tabibe veya czini, zavallln bildirmek iin sylemek,
mekruh olmaz ve tevekkl bozmaz. Nitekim Ali (radyallah anh)
hastalanmt. Naslsn, iyi misin?, dediklerinde, Hayr, dedi.
birbirine baktlar. Allah Tel'ya czimi gsteriyorum,
buyurdu. Bu sz onun hline lyk idi. O cesaret ve kuvveti, yiitlii
ile czini biliyordu ve Y Rabbi, bana sabr ihsan et, derdi.

ap,

Reslullah^ (sallllah aleyhi ve sellem)

Tel'dan Afiyet isteyiniz. Bel istemeyiniz!

buyurdu

Allah
2
(
Demek ki. bir zr
olmadka, hastal herkese syleyip, hlinden ikyet etmek haramdr. ikyet niyeti ile deilse haram olmaz. Fakat sylememek
daha iyidir. nk, ok syleyerek ikyet eklini alabilir. Hastann inlemesi kendisine zararldr, dediler. nk inlemekte, feryat
etmekte, herkese duyurmak vardr. Fudayl ibn yd. Bir-i Hfi ve
Veheb ibn Verd hasta olduklar zaman, kimse bilmesin diye. evlerinin kaplarn kilitlerlerdi. Kimsenin bizim hastalmzda, bizi ziyarete gelmesini istemeyiz. Belki hastalktan ikyet olur, derlerdi.

(1)

IV/250.

(2)

rV/252.

ki:

DOKUZUNCU ASIL

MUHABBET,
Ailah Tel'y sevmek,

EVK ve RIZ

makamlarn en ykseidir.

Belki b-

tn makamlardan maksad bu sevgidir. Zira Mhlikat ksmnda anlatlanlarn hepsi, Ailah Tel'nm sevgisinden alkoyacak eylernce, Mnciyt ksmnda anatttevbe, zhd, sabr, havf ve dierleri bu sevginin balanglardr. Bundan sonra anlatacamz evk ve rz, Allah sevgisinin
meyve ve neticeleri gibidir. Kulun kemlinin sonu Allah sevgisinin
kendinde galib olmasdr. Hatt bu sevgi kendisini tamamen kaplar.

den temizlenmek

iindir.

Bundan

gmz

bu olmazsa, bari dier eylere kar olan sevgiden ok olmaldr. Muhabbetin hakikatini anlamak o kadar zordur ki, kelm limlerinden bir ksm bunu kabul etmeyip, kendi cinsinden olmayan
bir kimse sevilmez. Ailah Tel'y sevmek demek, O'nun emirlerini
yapmak demektir, dediler. Byle sanan, dinin aslndan bir ey anlamamtr. Bunu aklamak ok mhimdir. Biz, nce Allah sevgisihkmlerini
ni isbat etmek iin er' delilleri, sonra hakikatini ve
anlatacaz.

Eer

ALLAH TEL'YI SEVMENN FAZLET

Btn Mslmanlar, Ailah Tel'y sevmenin farz olduunu
szbirlii e bildirmilerdir. Ailah Tel, Allah mminleri sever
ve m'minler de Allah' sever- (*) buyuruyor.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Ailah
Tel'y ve Resl'n, her eyinden ok sevmeyenm iman salam
deildir. man nedir?, diye sorduklarnda, Allah ve Resul, senin iin baka her eyden daha sevimli olmaktr buyurdu. Yine buyurdu jti: Kul, Allah ve Resl'n, oluk ocuundan, malndan ve
btn mahlkattan ok sevmedike, m'min olmaz ( 2 ).
,

Ailah Tel tehdid ediyor ve Babanz, ocuunuzu, evinizi,

malnz ve alveriinizi Allah'tan ve Reslnden ok severseniz.
(I)

Mde:

54.

(2)

IV/253.

EVK

MUHABBET,

VE RIZA

767

buyuruyor. Bir kimse Reslullah'a (sallllah aleyhi ve sellem) seni seviyorum deyince, Fakirlihazr ol-, buyurdu. AJlah Tel'y seviyorum deyinco, -Belya
hazr ol, buyurdu.

emrimin gelmesine hazrlannz

(*),

Melek'I-Mevt lAzril aleyhisselm

brahim aleyhisselmn cann almaya geldi. Dost dostun cann alhi grdn m? dedi. Vahiy gelip, "Dost dosta kavumak stemediini hi grdn m?". Duyuruldu. brahim aleyhisselm buHadis-i erifte geldi

ki:

dn

nu duyunca, "imdi

canm

al,

rzym",

dedi-

).

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) bir kere du ederken

yle buyurdu: Y Rabbi! Bana kendi sevgini, sevdiklerinin sevgi*
sini ve beni senin sevgine yaklatracaklarn sevgisini ihsan eyle ve
kendi sevgini bana, hararetten, susuzluktan yananlarn, souk suya
kavumasn istemelerinden, sevgili kl (3).
Bir kyl gelip, Y Reslllah (sallllah aleyhi ve sellem) kyamet ne zaman kopar?, diye sordu. O gn iin ne hazrladn?,
buyurdu. Namaz ve orularm ed ediyorum. Fakat fazla yapam-

yorum. Ama Allah Tel'y ve Resuln ok seviyorum.

mette herkes sevdii ile beraber olur ( 4 ), buyurdu.

Kya-

Sddk (radyallah anh) buyuruyor ki: Allah sevgisini hlis

olarak tatmak isteyen, dnya dncesinden gesin, insanlardan
uzak olsun. Hasan- Basr buyurdu ki: Allah Tel'y tanyan,
O'nu sever, dnyay tanyan ise dnyaya dman olur. M'min
dnyay unutmaynca, ne'eli olmaz. Dndke znts artar.

sa

aleyhisselm zayf, kuru kimselerin

yanndan

geiyordu. Size ne oldu?, buyurdu. Cehennemin korkusundan byle eridik,

dediler. Allah Tel elbette sizi Cehennem azbndan emin eder,
buyurdu. Baka bir kavme urad. Buradakiler daha zayf, daha

kuru, daha solgun idiler. Size ne oldu?, buyurdu. Cennete kavumak arzusu bizi byle eritti, dediler. Allah Tel sizi elbette ar-

zunuza kavuturur, buyurdu. Bir nc kavme urad. Buradaki

insanlar, dierlerinden ok daha zayf ve kuru olup. yzleri nr gibi
parlyordu. Size ne oldu?, buyurdu. Allah sevgisi bizi byle eritti,

dediler.

sa aleyhisselm

onlarla oturdu ve

Siz mukarrebler,

yni Allah Tel'ya yakn kullarsnz. Bana sizinle bir arada oturmam emredildi, buyurdu.

Kyamette herkesi peygamberi ile arrlar ve ey Msa'nn mmeti, ey sa'nn mmeti ve ey Muhammed'ia (aleyhimsselm) mmeti, denir. Yalnz Allah Tel'y eSeriyy's-Sekt diyor

fi)

Tevbe: 24.

ki:

(2), (3), (4)

IV/253.

KMYA-YI SAADET

768

yenler

iin:

Ey Allah'n evliya

kullar geliniz, Allah'a yakn

yerinden sklecek gibi olur.

(sevgili)

yelinizi denir. Sevinlerinden kalbi eri

Baz peygamberlerin

(aleyhirnsselm) kitablannda vardr. Ey

kulum, beni sevdiin iin ben de seni seviyorum.

SEVGNN HAKKAT
Bu sevgi yle zordur ki, bazlar Allah Tel sevilemez dediler.
Bunu aklamak ok mhimdir. Bundan bahsedecek szn, ok ince
olmas icabettii ve herkesin bunu anlayamayacan bildiimiz
hlde vereceimiz misllerle

uraan

anlayabilecektir.

aslnn ne olduunu renmek lzmdr. Sevgi,

bir eye kar kendiliinden olan bir meyildir.
Bu meyil
olursa, ak denir. Dmanlk da, iyi olmayan bir eye kar

Evvel sevginin
olan
kuvvetli

iyi

kendiliinden olan nefrettir. yilik ve ktln

olmad yerde,
sevgi ve dmanlk da bulunmaz. O hlde iyiliin ne olduunu bilmek gerekiyor. Her ey herkesin tabiatna gre ksmdr.
tabiatna uygun olup yapar. Yaratlna uygun
iyidir der. Biri, tabiatna uygun olmayp, yapmaz,
ondan kaar. Buna kt der. Muvafk ve muhlif olmayana
Biri,

ne

ne kt. Buradan anlalyor

denmez.

iyi deriz,

knda

iyi

Bir

eyi anlamak

his ve

ak

vardr.

ile

ki,

ise,

anlalmayan ey hak-

olur. Hisler [duygular! betir.

lezzet sebebi ile o

eyi

sever.

Yni

ve buna benzer eylerdir. Elbette bunlar seKoklamann lezzeti

ver. Kulan lezzeti gzel ve vezinli seslerdir.
gzel kokulardadr. Tat almann lezzeti, yiyeceklerdir. Dokunmann
Btn bunlar severler.
lezzeti yumuak eylere dokunmaktadr.
Yni tabiatn bunlara meyli vardr.

Bunlarn hepsi hayvanlarda da vardr. Fakat insann kalbinde,

rhunda, ister ak de, ster nr de, ister basiret de her ne dersen
de, altnc bir his vardr. Bununla hayvanlardan ayrlr. Ve bu hissin dc idrak ettii eyler vardr. Onlarn hangisi houna gidiyorsa
onu sever. Tpk dier duygularn kendilerine muvafk olan lezzetleri

sevmesi

gibi.

Bunun iin Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu:

Dnyadan bana ey sevdirdiler! Kadnlar, gzel kokuyu ve gzmn nru olan namaz
(1)

IV/255.

MUHABBET,

Namaza daha stn

EVK

VE RIZA

76V

derece verdi. Hayvan gibi olup,

kalbden

haberi olmayan, hislerden baka bir ey bilmez. Namazn iyi olduve sevilebileceine kafiyen inanamaz. Aklla i yapan ve hayvan sfatlarndan uzak olan kimse, kalb gzn Allah Tel'nn
Cemline evirip, onun yarattklanndaki nizam ve uygunluu, zatnn Cemline ve sfatlarna bakmay, ba gz ile gzel suretlere,
yeilliklere ve akarsulara bakmakdan daha ok sever. Hatt Allah
Tel'nn Cemli kendisine alnca, btn bu lezzetler, nazarnda
kalr.

una

aa

ALLAH TEAI'YI SEVMENN SEBEPLER

Sevginin sebepleri betir:

BRNC
sn

SEBEP: nsan kendini sever. Kendinin devaml kalmada sever. lmeyi sevmez. Ac ve elem ekmeden de lse yine

sevmez. Peki niin sevmiyor? nk kendi beksn sevdiren sebep

tabiatna, yaratlna uygundur. Onun iin, var olmaktan, devaml varlkta kalmaktan ve sfatlarnn kemlde olmasndan uygun
ve elverili hangi ey olabilir? Ve yine yok olmasndan ve keml sfatlarnn gitmesinden bozuk ve zararl ne olabilir? ocuunu da
bu yzden sever. nk onun varln kendi varl gibi bilir. Kendinin beksmdan (devaml kalmasndan 1
midsiz ve ciz olunca,
bu ynden kendi beksn andran da sever. Aslnda kendini sevoluyor. nk kendinin ve sfatlarnn beksna let olduu iin
ocuunu seviyor. Akrabasn, yaknlarm ve mal sevmesi de kendinin kolu, kanad bilip, kendini onlarla kemlde sanr.

mi

KNC
ver.

SEBEP:

Bunun

iin

yiliktir.

nsan

Kendine

iyilik

yapan

tabii olarak se-

iyiliin klesidir, Duyuruldu.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

hibir fciri

bana

kalbim onu sever

iindir.

dm

nk

yilikte bulundurma.

nk

ki:

bana

Y Rabbt,

iyilik

ederse

Hakikatte bunu sevmesi de, kendini sevdii

ihsan, iyilik,

beksna veya sfatlarnn beksna

yar-

nsan hastal deil, shhatli olmay sever. Hastal

iyi ettii iin tabibi de sever. Bu da kendini sevdiini gsterir. nk kendisine iyilik yapan bir kimseyi, iyilik yapt iin sevmi olur.
eden

itir.

SEBEP: Kendilerine yaplmam olsa da iyilii sever.

kimse maribte dnyann en batsnda) iyiliksever, lim,

NC

Mesel bir
dil ve herkesi rahat yaatan bir padiah olduunu duysa, yaratl
(1)

IV/256.

Kimy-y Sadet

F. 49

KMYA YI

170

SAADET

icab, ona meyleder, onu sever, onun yanna, lkesine ulaamaya-

can, iyilik ve ihsanna kavuamayacan bilse de onu sever.

DRDNC SEEEP Gzel bir kimseyi sever. Onu sevmesi ondan bir ey elde etmek iin deildir. Zt ve gzellii iin onu sever.
nk

yaratl icab

sevilen eydir. Bir kimsenin gzel

birisini sevmesi, ehvet iin olmayabilir. Yeillikleri ve akarsulan
sevmesi, yemek ve imek iin olmayabilir. Burada da byledir. Gzn lezzetinin gzel eylere bakmakta olmasndandr. Gzel eyler,

gzn

gzellik,

sevgilisidir.

lebilecegi

AJlah Teala'nn Cemali

bilinse,

mmkndr. Cemalin ne olduunu

Onun da

sevi-

biraz sonra anlataca-

z.

BENC

SEBEP, Sevgide iki tabiat [yaratl! arasnda mnasebet, uygunluk vardr. Bir kimsenin tabiat,
bir
bakasuunkine
uyar ve onu sever. yilikten dolay deil. Bu mnasebet bazan gayet
ak olur. ocuun ocua olan yaknl, tccarn tccara, limin
alime yaknl byledir. Herkes kendi cinsinden olana yakn olur.
Bazan rtl olur. Yaratl icab byle olup, baz sebeplerle bu mnasebet rtl kalr. Nitekim Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) buna temasla buyurdu ki: Ruhlarn birbirleri; Ue

tankl, yabancl, 'yaknl

uzakl

Aslnda

aina
olurlarsa, birbirlerine lfet ederler. Bu tanklk, sylemi olduuir uz mnasebetten dolaydr. Daha uzun anlatlmaz.
ve

olur.

CEMLN HAKKAT
duygu organlarndan ileri gemeyen kimgzelliin, yzn, pembe beyaz ve azlarmn dzgn olmasn-

Hayvana yakm

Be,

olup,

dan baka mns yoktur der. Onun ii, ekil ve renk iledir. Onun
in ekilsiz ve renksiz olan hibir eyin iyi olmasna imkn yoktur.
Bu yanltr. Zira akll olanlar, bu yaz gzeldir, bu ses gzeldir, bu
at iyidir, bu ev gzeldir, bu ehir gzeldir, bu da gzeldir derler.
O hlde iyiliin ve gzelliin mns kendisine lyk olan kemlin
hsl olmasdr. Yaznn kemli, harflerinin uygunluu, dzgnldr. Dierleri de byledir. phe yoktur ki, gzel yazya, gzel
binaya, gzel ata bakmakta bir lezzet vardr.
yalnz yze mahsus deildir. Fakat bunlarn
gze mahsustur. Bir kimse, bunlar kabul edip, gzle g-

Demek
hepsi de,

ki,

gzelik,

rlmeyen bir eyde gzellik nasl bulunur? diyebilir. Bu da, cahillikle bilgisizliktir. nk biz her zaman, filn kimsenin huyu. mrvveti gzeldir deriz. Bunun gibi. ilim ve ver' bir arada bulunursa ok iyidir, yiitlikle cmertliin bir arada bulunmas ne gzeldir, takv sahiplerinin, kanaat ve ksa emelli olmas her eyden da-

MUHABBET,

ha

yidir, denir. Byle szler her

EVK

VE RIZ

zaman

sylenir.

rnen eyler deillerdir. Bunlar ancak akl

771

Fakat gz

basireti

ile

Igrmestf

g-

le

grlebilir.

Nefs kitabmzda sylediimiz gibi, sret iki eitGrnen sret, kalbe ait sret Gzel ahlk kalbe ait bir srejtve yaratl icab sevilen bir eydir.
1 grntr!

Ryzet'n

tir:

tir

Buna delilimiz udur ki, bir kimsenin mm fii'yi veya Hazret! Eb Bekir'i veya mer'i (radyallah anhm) sevmesi imknsz deildir. Nasl imknsz olur ki, bir kimse bu sevgisi in maln
ve cann verir. Onun bu sevgisi, onlarn ekillerini ve grnlerini
Bevmesi demek deildir. nk onlan grmemitir. Onlarn sret
leri oktan toprak- olmutur. Onlar sevmesi, kalbi erinin gzellii se-

Bu gzellik de, ilim, takva, adalet ve bunun gibi eylerdir.

Bunun gibi, peygamberleri de severler. Sddlk' (radyallah
anh) seven, nasl severse sevsin, onu Sddlk olarak bildii iin sever.
Sdk ve ilim, Sddik'n blnmeyen ztnn bir cz'dr. Bunun ne
ekli, ne de rengi vardr. Bazlar bunu kabul eder, bazlar etmez.
bebiyledir.

Sfatlarn ekli ve rengi olmaz. Aranan ise bu olup, deri ve grnen et deildir. O hlde akl olan, grnmeyen gzellii inkr edemez ve onu grnen gzellikten daha ok sever. nk duvardaki
bir resmi seven ile, bir peygamberi seven arasnda ok fark vardr.
Hatt kk bir ocua llerden birisini sevdirmek isteseler, onun

kan

gzn,
deil, ilmini, cmertliini, derecesini anlatrlar. Bir
kimseye dman olmasn anlatmak isterlerse, onun irkin hareketlerini anlatp yznn irkinliinden bahsetmezler. Bunun iin m'minler Ashb- kiram (aleyhimmdvn) sever, Eb Cehil'i ise sevmezler.

Buradan anlald ki, ceml Igzellikl ikidir. Biri grnen gzellik, dieri i ve kalb gzelliidir. Kalb gzellii de grnen gzellik gibi sevilir. Hatt birazck akl olanlar iin
daha da sevgili
olur.

SEVLMES CABEDEN HAKKATTE ALLAH

TEL'DIR

Aslnda sevilmeye AJlah Tel'dan

baka lyk olan yoktur.

O'ndan bakasnn sevilmesi ancak

O'ndan bakasn seven cahildir.

O'nunla olan mnasebeti sebebiyledir. Nitekim Peygamber Efendimizi (sallllah aleyhi ve sellem) sevmek, O'nu sevmek gibidir.
nk bir kimse, bir kimseyi severse; onun resln elisini! ve
f

mahbbunu

sevgilisinil de sever.

hlde limleri ve takv sahip-

sevmek, Allah Tel'y sevmek

ne dikkat etmekle anlalr.
lerini

olur.

Bu da

sevgi sebepleri-

KMYA YI

772

BRNC

SAADET

SEBEPt nsan kendini ve kendi kemlini sever ve bu

sebeple Allah Teala'y sever. nk kendi varl, kemli ve btn sfatlar Allah Tel'nn varlndadr. ,Eer onu yaratmak ih-

sannda bulunmasayd var olmazd. O'nun fazl olmasayd varlkta

duramazd. O'nun

ltfu

olmasayd, azlarm, sfatlarn ve kemlini

elde edemezdi.

alr

snd

scaktan kap
aa glgesini seaac sevmez. Kendinin ve sfatlarnn Allah
Tel ile varlkta durduunu bilen kimse Onu nasl sevmez. Bunu
bilmeyene szmz yoktur. phesiz cahil bunu bilmez ve bilmedii iin Onu sevmez. Sevmesi iin O'nu bilmesi lzmdr.
o kimseye
ver de glgeyi veren

ki,

KNC

SEBEP: nsan kendisine iyilik yapan sever. Bunun iin

Allah Tel'dan gayrisini sevmek cahillik olur. nk kendisine
Allah Tel'dan baka hi kimse iyilik edemez ve etmemitir. O'nun
kullarna ihsanlar, iyilikleri sayya, hesaba gelmez.

kr

ve Tefekkr ksmnda buna temas etmitik. Bakalarndan grnen ^ihsanlar da O'ndan bilmek lzmdr. Bakasndan bilmek cahillik olur. nk O, bir eyin sana verilmesini
buna muhalefet
isteyince onu birisinin eliyle gnderir. O kimse
edemez. Onun kalbine, sana verdii bu ey sebebi ile din ve dnya
O da kendi
iin sevab ve faydaya kavuma arzusunu vermitir.
maksadna bylece kavumak ister.

Nitekim

Demek

o eyi sana vermesi, senin sebebinle hirette sevaba

kavumak veya medh edilmek, iyi isim brakmak veya bunun gibi
eyler iindir. Fakat onu sana veren hakikatte Allah Tel olup,
o kimseyi sebepsiz yere arac eylemitir. Sana bunu vermesi iin de
ona sevab istei vermitir. Bunu kr aslnda anlatmtk.
NC SEBEPt Kendisine 3 yaplmasa da iyi i sevmektir.
Nitekim dnyann bir tarafnda dil, ileri iyi, insanlara efkati ok,
hazinelerini fakirlere datan, kimsenin kendi memleketinde ktlk ve zulm yapmasna gz yummayan bir padiahn bulunduunu duysa, her ne kadar onu gremeyeceini ve ondan bir istifade
ki,

etmeyeceini

bilse de,

yaratl icab onu

Bu sebeple Allah Tel'dan

nk O'ndan baka ihsan eden

sever.

bakasn sevmek

cahillik olur.

yoktur. lemde ihsan etmi olanihsan ederler. Gerekte Allah Te-

O'nun zorlamas ve emri ile

l'nn kullarnn ellerindeki nimetin deeri pek azdr. hsan, btn
mahlkat yaratp hepsine lzm olanlar vermesidir. Hatt lzm

lar,

lardaki akllara durgunluk veren hlleri grmekle bunu anlayabilir. Nimetlerinin ve ihsanlarnn saysz olduunu grr.

MUHABBET.

EVK

DRDNC

VB RIZA

773

SEBEP. Bir kimliyi cemali gzellii in sever.

Yni kalb gzellii in tevtr. Bir klmenln lmm- fi'yi ve Hazret-! Ali'yi (radyallah anhma) sevmesi, bir bakasnn da HazI

Eb Bekir'i ve mer'i (radyallah anhma) sevmesi, bir bakasnn da bunlarn hepsini sevmesi, hatta btn peygamberleri
sevmesi byle olan sevgidir. Bu sevginin sebebi onlarn mnevi gzellikleri ve ztlarnn sfatlar gzel olmasdr. Dikkat edilirse buna kavumak eyle oluyor.
ret-i

Bunlar
yi ve ereflidir. lim ne kadar ok olursa bilinenin erefi o kadar
anlalr ve gzellii o nlsbette grnr, ilimlerin en ereflisi AUah
Tel'y tanmaktr. O'nun meleklerini, kitaplarn, resllerini, eriatlerini, nebilerini, dnya ve hiret mlk ve melektunu tedbir
ve idare etmesini anlamak ve bilmektir. Sddlklarn ve peygamberlerin sevgili olmasnn sebebi bu bilgilerinin ok olmasndandr.
Birincisi; ilim gzelliidir.

nk

kincisi, kudret gzelliidir.

me, insanlar
katini

ilim ve lim sevgilidir.

Onlarn kendi

nefislerini

slah

et-

doru

anlama

yola getirme, idare etme, jinya ve dinin hakive bunlarda nizam zere bulunma kudreti oktur.

ncs, ayb, noksan, kusur ve irkin huylardan kalbi temizleme gzelliidir. Bu byklerin sevgili olmas bu sfatlar sebebiyledir.^ nk bu sfatlar sebebiyle olmayan iler beenilemez. Nifak
ve gaflet sebebiyle olan iler gibi olurlar. O hlde bu sfatlarda stn olanlarn sevgisi stnlk derecelerine gredir. Bunun iin Eb
mm- fii'den, 'Peygamber
Bekri's-Sddik' (radyallah anh)

Efendimizi de (sallllah aleyhi ve sellem) Sddik'dan ok sever.

sfata dikkat buyurun da Allah Tel'nn bu sevgiye lyk olup olmadn ve bu sfatlarn onda bulunup, bulunmaanlayn. Hibir cahil yoktur ki, insanlarn ve meleklerin ncekilere ve sonra olacaklara ait ilimlerinin Allah Tel'nn ilmi

imdi bu

dn

yannda

hi gibi

kalacan

bilmesin.

Allah Tel hepsine hitaben, Size limden pek az verildi P),

buyuruyor. Hatt dnyadaki btn limler bir araya gelse bir karncann yaratl ndaki ince hikmetleri ve intizam bilmeye urasalar bilemezler. Kendilerinde, bilmeleri iin yaratlandan fazlasn
bilemezler. Nitekim Allah Tel, Allah insan yaratt ve ona ko-

numay

retti ( 2 ), buyuruyor. Halbuki mahlkata ait bilgilerin

sonu vardr. Allah Tel'nn ilmi ise sonsuzdur. O hlde O'na nasl benzeyebilir? nsanlarn ilmi de O'ndandr.
Demek ki hepsi O'nun ilmidir. O'nun ilmi mahlklardan deilBunun iin Hazret-i Ali'nin
dir. Kudrete baklrsa o da sevgilidir.
(i)

17

sr: 85.

(2)

55-Rahmn:

3-4.

KMYA-YI SAADET

77 j

(radyallah anh) yiitliini ve kudretin bir eidi olan Hazret-i

mer'in (radyallah anh) siyaset ve idaresini sever. Halbuki btn
insanlarn kudreti Allah TeAlA'nn kudre yannda ne kadar kalr?
Onlar Acizdirler. Allah Telnn kendilerine verdii kadar kudretleri vardr. Bir sinein zararndan bile kendilerini koruyamayanlar,
elbette Aciz olurlar. Fakat Onun kudretinin sonu yoktur.
Gkler, yer ve ikisi
lar, bitkiler

ey

ve her

yapmaya

arasnda bulunan cinler, insanlar, hayvanO nun kudreti sebebiyledir. Bunlar gibi son-

halde kudret ^ sebebi ile Ondan

bakasn sevmek nasl olabilir? Her eyden beri olmak, ayb ve
kusurlardan temiz olmak, insanlarda en stn derecede nasl bulunabilir? nsann eksik ve kusurlu olmas, ilk nce kul olmas ve var-

suz eyleri

kaadirdir.

lnn

kendinden olmamasndandr. nsan yaratlmtr. Bundan

byk noksanlk olur mu? kinci olarak insan, kendi iinde olanlar
bilmiyor, nerede kald ki kendinden ayr olanlar bilsin. Beynindeki
bir damar vazifesini yapamazsa delirir ve sebebini anlayamaz; hatta ilAc yannda olur da bilemez. Buradan acizliinin ve cahilliinin
ne kadar olduu meydana kar. Sddlk ve peygamber de olsa. ilim
ve kudretleri yine azdr.

Demek

ayp

ve kusurlardan uzak ve temiz olan, ilminin sonu

olmayan ve ilmi, cahillik lekelerinden ve bulanklklarndan uzak
olan ve kudreti keml zere olup, yedi kat g ve yeri kudretiyle
tutan, hepsini bir anda yok etse, byklk ve hkimiyetinden hibir
ey eksilmeyen, istese bir anda bu lem gibi yzbinlerce lem yaratabilen ve btn bunlarla azamet ve byklnden hibir ey
ki,

aratmayan ancak Allah Tel'dr. nk O'nda artmak olmad

gibi noksanlk ve azalma da olamaz.
O hlde^ Onu sevmeyen, yahut bir bakasn O'ndan ok sevenden daha cahil kim olabilir? Bu sevgi iyilik sebebiyle olan sevgiden
daha stndr. nk o sevgi nimetin okluu ve azl sebebiyle
artp eksilebilir. Sebep bu olunca O'nun
her zaman keml ze-

ak

re olur.

Bunun

diim

kul,

Dvud aleyhisselma vahiy gnderip, En ok sevbenden korktuu iin veya bir ey istemek iin ibdet
iin

eden deil, Rubbiyet

hakkm

gzetendir, buyurdu.

Zebur'da yazldr ki: Bana Cennet ve Cehennem iin tapmandan zlim kimse var mdr? Eer Cenneti ve Cehennemi yaratmasa
idim, ibadete

BENC
Tel

ile

(1)

lyk olmayacak
idim?.
SEBEP: Sevgide mnasebet vardr. nsann da Allah

hususi bir mnasebeti vardr. Ey habbim. onlara de

17

sr:

85.

(2), (3),

(4)

IV/263.

ki.

MUHABBET, flVK VB RIZA

77B

rh Rabblmln bilecei eydir. (>>, buna baret etmektedir. Allah

Tel, Adem'i kendi suretinde yaratmtr- l>, bunu bildirmektedir.
AHah Tel buyuruyor kt Kulum bana onu sevmem in yaklamak ster. Onu sevince onun kula, |6stt ve dili ben olurum (').
Yine buyurdu: -Ya Musa (aley hisselim), hasta oldum, halimi sormaya gelmedln. Sen lemlerin Habbleln, nasl hasta olursun, deyince, Filfin kulum hastalanmt, onun hlini sorsa din, benim
hlimi

sormu

olurdun

(*),

buyurdu.

Adem'in, Allah Tel'nn sreti le olan mnasebetini kitabbanda anlatmtk. Dier mnlan kitablarda anlatlamaz.
nk insanlar bunu anlayamazlar. Birok zeki kimseler bunun
hakknda birok eyler sylemilerdir. Bazs benzetme yoluna saptlar ve grnen sretten baka suret olmaz sandlar. Bazs hull
ve ittihd, yni insann ierisine girer ve onunla birleir, dndler. Bunu anlamak ok zordur.

mzn

Maksadmz

sevgi sebeplerini bildikten sonra Allah Tel'nm

sevgisinden baka sevgilerin cahillikten olduunu bildirmektir.

Kelm ilminden bahsedenin, Kendi cinsinden

bakasn

seve-

mez, Allah Tel bizim cinsimizden olmadna gre O'nu sevmek

olamaz, sz ne kadar zavall olduunu gstermeye yetiir.
Sevgiye, emirleri yerine getirmekten ibarettir, diyen ve sevgi
deyince, kadnlar ehvetle sevmekten baka bir ey anlamayan ah-

man

aal meydandadr. phesiz bu ehvet

cins

ile ilgilidir.

Fakat bizim akladmz sevgi, sretteki ayn cinsten olma

deil, mndaki ceml ve kemldir. nk peygamberi seven onun
olduu iin sevmez. Onunla
da kendisi gibi ba, yz, eli ve
mnevi mnasebeti olduu iin, kendisi gibi diri, lim irade sahibi,
konuan, iiten, gren ve bu sfatlarn o peygamberde keml zere bulunduunu bildii iin sever. Bu mnasebetin asl burada da
vardr. Fakat aradaki fark sfatlarn kemlinin Allah Tel'da
sonsuz olmasndadr. Kemlin okluu sebebiyle meydana gelen
ayrlk ve uzaklk sevgiyi artrr.
Mnasebet zere kurulmu olan sevginin asln kesip atamaz.
Herkes, mnasebetin srn ve hakikati olan -Allah Tell Adem'i
kendi suretinde yaratmtr hadis i erifini anlayamazla da. bu kaikrar eder ve bilir.

aya

darcm

ALLAH TEL'YI GRMEK

GB HBR LEZZET YOKTUR

Btn Mslmanlar bunu dilleriyle sylemektedir. Fakat bunun

hakikatini kendilerinden aradklar zaman, bir yerde bulunmayan,
(!)

17

Isr: 85.

(2). (3). (4)

IV/26J.

KMYA YI

776

SADET
-

ekli ve rengi olmayan bir eyi grmekteki lezzeti bilmezler. Dil ile
sylemeleri^ eriat byle emrettii iindir. Byledir kimsenin kalbinde hi evk olmaz. Bilmedii eye kar nasl evk duyabilir. Bu
gizli mnnn hakikatini kitaplarda anlatmak zor ise de, bir iaret
ile ksaca bildirelim: Bunda drt asl vardr.
Birincisi:

ha

iyi

Allah Tel'y grmenin dier eyleri grmekten da-

olduunu

bilmektir.

kincisi Allah Tel'y

tan daha

iyi

olduunu

tanmann O'ndan bakasn tanmak-

bilmektir.

ncs: Kalbin ilim ve mrifette rahat ve huzuru olduunu,

bedenin ve gzn bunda pay olmadn bilmektir.
Drdncs* Kalbin hususiyetlerinden olan rahat ve huzurun
gz, kulak ve dier hislerden olan rahat ve huzurdan stn vo kuvvetli olduunu bilmektir. Bunlar bilince Allah Tel'y grmekten
daha yi bir ey olamayacan anlamak gayet basittir.

BRNC
deil, kalbe

ASIL

Kalbin marifetteki rahat olup, lezzeti bedene

aittir.

nsana birok kuvvetler verilmitir. Her biri ayn bir i iin yaratlmtr. Her biri ne i iin yaratlm ise, ondan lezzet alr. Lezzet yaratl icabdr. Mesel kzma kuvveti bakalarm yenmek ve
intikam almak iin yaratlmtr. Lezzeti bunlardadr. Grme, iitme
ve dier kuvvetleri bunlara benzetebilirsiniz. ^Herbirinin bir lezzeti
vardr. Bu lezzetler eitlidir. Mesel mberet lezzeti, kzma kuvvetinden bakadr. Kuvvetten kuvvete de fark vardr. Bazs daha
kuvvetlidir. Nitekim gzn gzel yzlere bakmaktaki lezzeti, bur-

nun gzel kokular koklama lezzetinden kuvvetlidir. nsann kalbinde de bir kuvvet yaratlmtr. Buna akl, yahut nr derler. Akl,
mrifet iin olup hayl ve hisse gelmeyen eyleri bilmek iin yara-

tlmtr. Yaratl da

byledir. Lezzeti bunlardadr.

bu lemin yaratlm olduunu ve bunun

tedbirli bir hkime ve kaadire ihtiyac olduunu,
daima O'nunla
varlkta durduunu anlar. Bunun gibi mahlkattaki yaratann sfat ve hikmetlerini bilir.
Bunlann hibirisi his ve hayle gelmez.
Nice san'atlar bu kuvvetle bilinir ve ortaya kar.
Bylece bu akl

ile

Konumak, yazmak,

aritmetik, geometri ve

dier

ince bilgilerin

hepsinden lezzet alr. Hatt kk bir eyi bilmekle kendisini medh

ederlerse sevinir. Bir eyden haberi yok derlerse can sklr. Bilmeyi
kendinin kemli bilir. Hatt satran oynayanlarn yannda otursa,
sen karma! deyip, birok artlar ileri srseler, karmamazlk, soylememezlik edemez. nk byle
bir bilginin lezzeti ve oklu-

aa

ierisindedir.

Dayanamayp bununla nmek

ister.

MUHABBET,

BVK

VB RIZA

777

Bilmek nasl yi olmaz vt onunla nasl nlmez? lim Ibilmekl Allah Tela'nn sfatdr, nsana gre, lmin kemlinden daha iyi ne olabilir? Allah Tela'nn sfatndan meydana gelen kemlden byk ne olabilir? Demtk kl bu aslda ksaca kalbin lezzetinin
mrifette tanmakta, bilmtkta, anlamak ta olduu, gzn ve geI

denin bunda

pay

olmad

anlald.

KNC ASIL: Kalbde olan Ulm

ve marifet, his ve ehvet lezzet-

terinden kuvvetlidir.
Btn gn satran oynayp, yemek yemeyen kimseye yemek ye
deseler, yemez yine oynar. Bundan anlyoruz ki, onun satrantan
lezzet, yemek lezzetinden daha kuvvetli olup, oyunu yemee
tercih etmektedir. Lezzetin kuvvetini iki arzu bir araya gelince bi-

ald
rini

dierine tercih etmekten anlarz.

Bu anlalnca akl daha fazla olann kalb kuvvetlerindeki lezzeti de daha fazla olur. Nitekim akll bir kimseyi baklava, kebap,
dmann yenecek bir ey veya reislii vermek arasnda serbest b-

Ama ocuk gibi henz grAma tatl yemek, mevki sahibi

raksalar, elbette devlet reisliini ister.

olgunlamamsa dierlerini

ister.

ve devletin reisi olmak isteklerinde olan bir kimse mevkiye kavumay nde tutarsa, onda bu kuvvetin fazla olduunu anlarz.

Bunun gibi aritmetik veya geometri, tb veya, eriat ilimlerini

reten bir lim bunlardan lezzet alr. Hele brannda kuvvetli ve
olgun olursa o lezzeti btn lezzetlere tercih eder.
olursa,

bu

lezzeti

Bilgisi

eksik

duyamaz.

Buradan anlalyor

ilim

ki,

ve marifet

lezzeti

btn

lezzetler-

den stndr. Fakat eksik olmayp iki arzunun ^da yaratld kimseler byledir. Ceviz oynamadaki lezzeti, mberet ve devlet reisliine tercih eden ocuk, bizi pheye drmez. nk o henz
noksandr. Onda bu arzular yoktur. ki arzu bir araya gelirse, kendine gre iyi grdn tercih etmek bahis mevzuu olur.

NC ASL,
daha

Allah Tely

tanmak dier

marifetlerden

lezzetlidir.

lim ve mrifetin lezzeti anlalnca, baz ilimlerin daha kuvnk malm [bilineni ne kadar
vetli olduunda phe kalmaz.
byk ve erefli olursa, ona ait bilgi de o kadar lezzetli olur.
Mesel satran ilmini karmak, satran oynamaktan lezzetlidir.

Memleketi idare etmek

ilmi, terzilikten

ve

iftilikten lezzetlidir.

gramer ve
lgat bilgilerinden lezzetlidir. Vezirin, padiahn ilerini nasl yrttn bilmek, pazarclarn ilerini bilmekten zevklidir. Padia-

Bunun

gibi eriatin hakikatini ve inceliklerini

hn srlarm

bilmek, vezirin

srlarn bilmekten

bilmek,

zevklidir.

KMYA YI

778

Demek

ki,

SAADET

bilinmesi gereken ey, ne kadar erefli

ise,

onu

bil-

mek

o kadar lezzetli ve zevklidir. Dikkat buyurun! Var olanlar ierisinde daha byk, daha kmil ve cell sahibi olan AUah Tel'dan baka kim vardr?! Btn keml ve cemlleri yaratan O'dur.
Hibir padiahn memleketini idaresi, gklerin ve yerin melektunu

ve bu lemin dzenini salayan Allah Tel'mn tedbiri gibi dzenli

deildir. Allah Tel'dan daha gzel, daha kmil hi kimse yoktur.
hlde Onu grmekten, Ona bakmaktan daha lezzetli bir bak

olabilir

mi?

Buradan anlalm oldu ki, Allah TeJ'y, sfatlarn, melektunu ve kendisine ait srlar bilmek btn marifetlerden bilgilerden lezzetlidir. nk bu, mrifet ile anlalan her eyden daha
ereflidir. Byle sylemek bile yanltr. nk O'nunla mukayese
edilince, hibir ey erefli olmaya lyk olamaz. Bunun iin bu daha
ereflidir, demek doru olmaz. O hlde, rif, bu dnyada daima bir
l

Cennettedir.

genilii gklerin ve yerin

genilii gibidir
), buyurulmutur. Hatt daha da genitir. nk gklerin ve yerin geniliinin sonu vardr. Mrifet meydannn
sonu yoktur. Ariflerin seyrettikleri o gzel bahenin ucu yoktur.
Gklerin ve yerin ise snr vardr. Bu gzel bahedeki meyveler hem
esintisizdir, hem de yasak edilmezler. Devamldrlar.
Ayet-i kerimede Onun meyvelerine uzanlr ( 2 ), buyuruldu.
Ona kendi ztndan daha yakn ne olabilir? Zahmetin ve kskanlbuna yolu yoktur. nk rifler ne kadar fazla olursa, nsiyet
ve yaknl o kadar ok olur. Bu, yle bir Cennettir ki,, ierisinde
olanlarn ok olmas onu daraltmaz, bilkis daha geniletir.
DRDNC ASIL: Grmek, bilmekten daha lezzetlidir.
Bilmek iki ksmdr. Bir ksm, renk ve ekiller gibi, hayle gelen eylerdir. Bir ksmn ise, akl anlayabilir, hayle gelmez. Allah
Tel ve sfatlar byledir. Hatt senin sfatlarndan olan ilim, irade
ve hayat gibilerin nasl olduu anlatlamaz ve hayle gelmez. Kzgnlk, ak, ehvet, dert ve rahat gibi eylerin nasl olduklan sylenemez. Bunlar hayle gelmezler. Bunlar ancak akl anlar. Hayle
gelen bir eyi idrak etmekte iki derece vardr.
Haylinde canlandrrsn. Bu
Birincisi: Haylde hazr olur.
Nitekim, Bu yle bir Cennettir

ki,

eksiktir.

Gznn nndedir; grrsn. Bu daha yksektir.

grmek; elbette onu haylinde canlandrmaktan daha lezByle olmas yzndeki gzelliin haylindekinden fazla

kincisi:
Sevgiliyi
zetlidir.

(1)

Al-1

lmrn:

133.

(2)

69

Hakka:

23.

MUHABBET
olmas

EVK

VE RIZA

779

ayndr. Fakat onu grmek daha

ak ve nettir. Nitekim sabahn alacakaranlnda sevgilisini grmekle gn aannca grmek arasnda fark vardr. Gndz gz ile
onu grmekten daha ok lezzet alr. Byle olmasnn sebebi, suretinin gzelliinin deimesi olmayp daha net grnmesidir. Bunun
gibi hayle gelmeyip akln anlad eyler de iki derecedir.
deildir. Haylinde olan da

bundan daha telerdedir. BuBunun marifet yanndaki derecesi,

Birincisine marifet denir. kincisi

na grme ve mahede denir.

grmenin hayl yannda olan akl gibidir. nk gz kapa
hayle mni deildir. Ama grmeye mnidir. Aradan ekilmeyince
mahede ele gemez. Bunun gibi insann su ve topraktan meydana
gelmi olan bu beden ile
ve bu dnya ehvet ve arzular

ball

olan meguliyeti mrifeti deil, mhedeyi perdelemektedir. Bu

perde kalkmaynca, mhede ele gemez. Bunun iin Allah Tel,
Musa aleyhisselma Beni elbette gremezsin, buyurdu. Mhede
daha kuvvetli ve daha ak olduu iin phesiz lezzeti de daha ok
olur. Grmedeki lezzetin hayl etmedekinden fazla olduu gibi olur.
ile

in

hakikati yledir ki, ayn marifet br dnyada bir baka

ekil alp, birincisine hi benzemez. Nutfenin geliip insan olmas,
hurma tanesinin byyp aa olmas ve olgunlamas gibi olur.

Bu deime

byk bir aklk meydana gelir. Buna mhede,

nazar veya grme denir. nk grme idrakin kemlinden ibarettir, ve bu mhede bu idrakin en yksek derecesidir. Bunun iindir ki, bu dnyada mrifet bir tarafta, bir yerde olmad gibi, hiretteki bu mahedenin de bir yeri yoktur. Demek ki, grmenin tohumu, esas marifettir. Mrifeti olmayann nnde, ebediyyen kalkmayan bir perde vardr. nk tohumu olmayan, bir ey yetitiremez. Mrifet ne kadar ok ye tamam olursa, mhede de o nisbetto
ok ve tamam olur. te byle olunca btn insanlarn grme ve
ile

grmedeki lezzette ayn olmayaca, herkesin mrifeti derecesinde

grp lezzet alaca anlalr.
Hads
erifte, Allah Tel insanlara umum ekilde, Eb
Bekir'e (radyallah anh) husus ekilde tecelli eder O), buyuruli

mas bunun

iindir.

Yalnz onun grp, dierlerinin grmeyecei

Belki onun grdn dierleri grmeyecektir.

mnsnda deildir.
nk o buna kavumutu.
tohumunu

Dierlerinin elde edemedikleri mrifet

elde etmiti.

Eb Bekir'in fazileti namaz ve orucunun okluu ile deil, kalbine yerleen sr sebebi iledir, hads i erifindeki sr, mrifetten bir
eitti. Ve kendisine mahsus olacak grmenin tohumudur. Grme bir
(1)

IV/269.

KIMYA-YI SAADET

780

olduuna gre insanlarn grmedeki ayrlklar, ekillerin eitli

aynalarda bir ekilde ayr olarak grnmeleri gibidir. Bazs byk,
bazs kk, bazs parlak, bazs bulank, bazs eik, bazs doru
Hatt erilii bir dereceye gelir ki gzeli irkin gsterir, gbir yz aslnda iyi olduu hlde, burada irkin ve kt oluyor.

olur.
zel

Kalb aynasn o leme bulank ve eik olarak gtren, bakalarnn rahat ve huzur bulduu eyde elem ve znt bulur. O hlde
peygamberlerin, grmeden alacaklar lezzetin bakalar ile ayn olasanlmasn. Nitekim^ limi erin ^kavu tuuna da avam kavumayacaktr. limlerden mtteki ve muhib olanlann kavutuuna dier
limler kavuamayacaktr. Allah sevgisinin kalbinde galib olduu
bir rif ile bu sevginin kendisinde bu kadar galib olmad rif arasndaki fark, lezzet bakmndan olup grme bakmndan deildir.
nk ikisi de grr. Grmenin tohumu mrifettir. Her ikisinin tohumu da ayndr. Bu iki rif grmeleri ayn olan iki kimseye benzer,
ikisi de bir gzel grseler, birisi bu gzele
olsa, dieri olmasa,
phesiz
olann grmeden alaca lezzet daha fazladr. Bunlardan birinin
daha kuvvetli olursa, lezzeti de o kadar ok olur.

ca

k
ak

Demek ki tam sadet iin mrifet de yetmiyor. Muhabbetin de

yannda bulunmas icabediyor. Bu muhabbetin artmas kalbden
dnya sevgisini karmakla olur. Bu da zhd ve takv olmakszn
ele

gemez.

hlde zhid olan rifin lezzeti daha fazladr.

FASIL
GRME LE MRFET ARASINDAK FARK
Grme

mrifet Ibilme, tanmal lezzeti cinsinden olunca,

bu byk bir lezzet saylmaz diyene cevap olarak deriz ki:
lezzeti

olmad

Byle sylemesi mrifet lezzetlerinden haberi

iindir.
Birka sz toplayp, ezberleyip ve bunlar bir kitabtan veya bir kimseden renip bunlara mrifet denmitir. Elbette mrifetten lezzet
alamaz. Salataya baklava ismini veren, elbette ondan baklava tad
alamaz. Fakat, mrifetin hakikatini tadan, onda yle lezzet bulur
ki, bu dnyada kendisine karlk olarak Cennet verilse,
mrifeti

daha ok sever. Nitekim akll bir kimse padiahl ehvet ve yemek, imek lezzetlerinden stn tutar. Bununla beraber mrifetten
alnan lezzet, her ne kadar byk ise de, hirette olacak bizzat grme yannda kymeti yoktur. Bunu bir misl ile anlatalm.

Sabahn alacakaranlnda

knn

ehvetinin az, elbisesinde

nu, onu soktuklarn, bunlarla beraber
zayif,

dn. Abakan bir

akrep ve arlarn bulunduu-

sevgilisine

baka

ilerle de

megul

ol-

MUHABBET,

EVK

VE RIZA

78 i

kimsenin lezzetinin zayf olacanda phe yoktur. Sonra gne ykselir, her taraf aydnlanr, ehvet ve
kuvvetlenir, kalbinden korku ve megaleler kar, arlarn sokmas
skntsndan kurtulup sevgilisine bakarsa, yle bir lezzet olur ki,
nceki lezzeti bunun yannda hi gibi kalr.

duunu

farzet. Byle olan

ak

dnyada bunun gibidir. Karanlk bu dnyada mrifetin zayf olmasna benzer. Bir perde arkasndan darya bakm
Bu
gibi olur. Akn zayf olmas insann noksanl sebebiyledir.
ak bu dnyada keml dereceye ulaamaz. Akrep ve an dnya ehArifin hli de

vet ve arzularna benzer. znt, elem ve sknt, mrifet lezzetini

yaama, geinme ve para kazanma
bozarlar. Megale ve korku;
gibi dncelere benzer.

Grme arzusu kuvvetndeki perde alr. znt, elem ve dnya skntlar biter.

lm
lenir,

gelince,

bunlann

hibiri kalmaz.

Mrifet miktarndan fazla olmasa da, orada bu engeller bulunmaiin bu lezzet keml derecesine kar. A bir kimsenin yemein

kokusunu almakta bizzat o yemei yemek arasnda mnasebet olgibi, mrifet lezzeti e grme lezzeti arasndaki fark da by-

mad
ledir.

FASIL
HRET GZ, DNYA GZ

GB DELDR

Mrifet kalbdedir; grme gzdedir, bu nas olur? diyene cevap

olarak, deriz

ki:

Grmeye grme demenin sebebi, haylin kemle ulamasndandr. Gzde olmasndan deildir. Eer grme ii alnda yaratlsa
idi, aln da grrd. O hlde grmeyi muhakkak bir yere balamak
lzumsuzdur. Grme kelimesi bildirildii ve bu da gzle olduu iin
hirette gzn grmeden nasibi olacana inanmtr.
Ahiret gz, dnya gz gibi deildir. Bu gz, taraftan grmektedir. O gzn ise, grmesinde taraf yoktur. Bir cahilin bundan ko-

numas
k

ve bahsetmesi dediimizden fazla olursa ciz deildir. nbu gce sahip deildir.

FkhM Hadis

ve Tefsir'de ok skntlar ekmi olan lim de bu

hususta cahille beraberdir. Bu. onun ii deildir. Kelm ilminde birok skntlara katlanan da aslnda bu cahil ^ gibidir. 2nk kelm
limi cahilin polis ve yol gstericisi gibidir. Chilin itikadn szleri
ile korur, bid>t sahiplerinin ktln ona yaklatrmaz ve bunun yolunu cedel ilmi ile bilir. Fakat mrifet ayn bir eydir. Buna
.

KM YA- YI

782

sahip olanlar

ayn

SAADET

kimselerdir. Byle szler

Sz ksa kesmek daha

bu kitapta anlatlamaz.

iyi olur.

FASIL
ALLAH TEL'YI TANIMAK VE SEVMEK
NASIL ELDE EDLEBLR?
inde, Cennetin unutulduu lezzeti anlayamyorum; evet, bunun hakknda ok szler sylenmitir. Bu, lezzete kavuamadmsa
da, hi olmazsa, buna inanmak iin ne yapmalym? diyen bir kimseye deriz ki: Bunun aresi drt eydir:

BRNCS:

Sylenen bu

szleri

lzmdr. Bylece anlalabilir.

hatrlamak ve ok

Bir sylemekle

dnmek

kulaa ulaan

sz,

kalbe inmeyebilir.

KNCS:

ehvet ve lezzette insann sfatlar ayn ekilde deildir. lk nce ocuun arzusu yemektedir. Ondan bakasn
bilmez. On be yana gelince, evlenme arzusu meydana gelir. Hatta
hepsinden ok kuvvetlenir. Yirmi yana gelince mir olmak, vnmek, mal toplamak ve mevki sahibi olmak ister. Bu ise dnyadaki
lezzet derecelerinin sonudur.

Nitekim Kur'n- Kerim de, Dnya lezzetleri, oyun, alg, sslenmek, mal ve evld bakmndan birbirlerinden stn olmay istemektir
), buyuruldu. Btn bunlardan geer, dnya kendisine
zarar vermez ve kalbini hasta etmezse ilmin neticeleri, yaratann,
mlk^ve melekttaki srlarn marifet lezzeti kalbinde doar.
1

ksaca gemek lzmdr. Btn bunlar onun

iin muhtasar oluyor. Baka eyler onun iin ehemmiyetsiz .kalr.
Aklna gelmez, gzne grnmez olur. Cennet, yemek, mbaeret
ve gzn lezzetleri gzel bir bahede oturup etraftaki gzellikleri
seyredip yemek yemekten, yeilliklere, akarsulara ve ssl saraylara bakmaktan fazla bir ey deildir. Bu dnyada bu arzusu devlet
reisi olmak, lkeler almak, emrini yrtmek yannda kk ve aakalr. Nerede kald ki mrifete ulasn.
Bir hcreye kapanp kendine zorla yetecek kadar yemek yiyen
bir kei, insanlardan kabul grmek ve makam sahibi olmak hrs
Tli olan eyleri

ve lezzeti iindedir.

Onda^makam

Cennet sevgisinden fazladr. nk Cennet, mbaeret, yemek, imek ve grmek lezzetlerinden ibarettir. Btn arzulan, ehvetleri klten makam lezzeti
de marifet lezzetinin yannda, kk kalr. Btn bunlara kavuu(1)

57

Hadd:

20.

sevgisi

MUHABBET,

EVK

VE RIZA

783

lacana inanmaldr. Makam arzusuna erimeyen ocuk, buna inanamaz. Ona mirliin, bakanln lezzetini anlatsanz anlayamaz.

te

sen de bu krlnle arifin yannda bu ocuk gibisin. Lkin azck akln varsa ve dnrsen, sana da rtl kalmaz, sen
de anlarsn.

NCS:

Ariflerin hllerine

bakmak^.onlann

szlerini din-

olmayan erkekler mberet istei ve lezzetmi

bilmedikleri hlde bakalarnn bu yolda ellerinde olan harcadklarn grr ve bununla dierlerinde kendisinde bulunmayan bir
lezzetin ve ehvetin olduunu zaruri bir ilimle anlar.
lemektir. Erkeklii

Kbia bir hanm idi. Yannda Cennetten sz ettiler, nce ev sahibin, sonra evi dnmek lazmdr, dedi. Eb Sleyman Daram
buyuruyor ki: Aliahu Tel'nn yle kullar vardr ki, Cehennem
korkusu ve Cennet midi onlar Ailah Tel'dan megul etmez.
Mrut-i Kerhi'nin sevdiklerinden biri kendisine. Sizi dnyadan ve
insanlardan byle karan ey nedir? Bu kadar ibadetle megul

eden ey nedir? lm korkusu mu, Cehennem korkusu mu? Yoksa

Cennet arzusu mudur?, deyince. Bunlar nedir? Btn bunlarn
kudret elinde bulunduu, O hakiki sultann sevgisini bir tatsan hepsini unutursun. Onu tanmak ve mrifete kavumak ele gemise

dular.

Buyurdu

ki:

Onlar

anda Cennette braktm. Cennet

ye-

mekleri yiyorlar. Peki sen ne yapyorsun?, dediklerinde, Ailah

Tel benim Cennetteki yemek ve sulara rabet etmediimi bildii
iin bana kendisini grmeyi verdi, buyurdu. Ali ibn Muvaffak buyurdu ki: Ryamda Cenneti grdm. nsanlar yemek yiyorlard.
Melekler her eyden temiz olan o yemeklerden onlarn azlarna
koyuyorlard. Haziret'l-Kuds nnde bir kimse grdm.
nne emi, dalgn dalgn bakyordu. Cennet meleklerinin en by olan RIDVAN'a bu kimdir, dedim. Mrf-i Kerh'dir, dedi.
Onun ibadeti Cehennemden korktuu iin ve Cenneti arzulad
iin deildi. Onun iin bakmak, grmek, serbesttir, buyurdu. Eb
Sleyman Drn buyurur ki: Bugn kendisini dnen yarn da
yle olur. Yahya bin Mu'az buyuruyor ki: Bir gece Bayezid'i grdm. Akam ve yats namazlarn kldktan sonra sabaha kadar iki
zerine oturdu. Taban yerden kesilmi, ayaklarnn ucuna basyor, gz dalgn ve hayran bir hlde kald. Sonunda, uzun
bir secde etti, basn kaldrd ve Y Rabbi. birok kimseler seni
arad, onlara su stnde yrmek ve havada umak kerametlerini
Bazsna yeryzndeki
verdin. Ben bunlardan Sana snyorum.
hazineleri verdin. Bazsna bir gecede uzak mesafelere gitmeyi vo

Ban

ayann

KM YA- YI

784

SAADET

buna sevinmeyi verdin; ben bunlardan Sana snyorum, dedi.

Sonra geri dnp beni grd. Y Yahya, burada msn?, dedi.
Evet, dedim. Ne zamandan beri?, dedi. ok oluyor, dedim.
Bunun zerine, Bu hllerden bana bir eyler anlat, dedim. Sana
uygun olanlar syleyeyim, dedi. Beni en yksek ve en alak melektta dolatrdlar. Ar, Krsi. gkler ve btn cennetleri gezdirBundiler ve bunlardan hangisini stersen iste verelim, dediler.
lardan hi birisini istemem, dedim. Bunun zerine Allah Tel,
Sen benim hakiki kulumsun, buyurdu.

Eb Trb- Naheb'nin hllere gmlm bir mridi vard. Bir

gn Eb Trb kendisine, Bayezid'i grsen iyi olur-, dedi. Ben
Bayezid den ok megulm, dedi. std birka defa syleyince,
Ben Bayezid'in Rabbini gryorum. Bayezid'i ne yapaym? diye
cevap verdi. Eb Trb, Bir defa Bayezid'i grmen yetmi defa Allah' grmenden daha iyidir, dedi. Mridi hayret edip, Bu nasl
olur?, dedi. Buyurdu ki: Ey zavall, sen Allah' gryorsan, sana
kendine gre tecelli ediyor. Bayezid'i Allah Tel'mn katnda grrsen onun mertebesinde grrsn. Mrid sylenileni anlad ve
Gidelim, dedi. Gittiler. Bayezid bir meelikte

idi.

Srtnda

bir post

hlde meelikten knca mrid onu grd ve feryad edip

can verdi. Ey Bayezid, onu bir bakla ldrdn, dedi. Hayr, o
vurulmayan bir sr var idi.
mrid sdk bir mrid idi, onda
Bizi grnce birdenbire ald, fakat zayf olduu iin dayanamad.
ld, buyurdu.

olduu

aa

Msa
Bayezid buyurdu
aleyhisselmm mncatm ve sa aleyhisselmn ruhniyetini sana
baka eyler
verseler, bu yoldan dnme, bunlarn tesinde daha
vardr. Bayezid'in kendinden bahseden bir arkada vard. Bayezid'e dedi ki: Otuz senedir geceleri namaz klar, gndzleri oru
tutarm. Fakat sizin bu sylediklerinizden bende bir ey hsl olmuyor. yz sene byle yapsan yine bir ey hsl olmaz, buyurdu. Niin?, deyince, Sen kendini seviyorsun, buyurdu.
Bundan kurtulu aresi nedir? dedi. Yapamazsn, buyurdu.
Buyurun, yapacam, deyince, yine Yapamazsn-, buyurdu.
Syleyin yaparm, deyince, Git sakaln kestir, elbiselerini kar,
stne bir rt al, bir ceviz tablasn boynuna as ve pazarda, hangi
kadar ceviz vereceim
ocuk boynuma bir tokat vurursa ona,
diye bar. Bu hlde kad ve sultann yanna git, buyurdu. O kimse
Bayezid buyurdu ki:
Sbhnllah! Neler sylyorsunuz?, dedi.
Bu sz ile irke dtn. Sbhnllah dedin. Bunu, kendini beenki:

brahim aleyhisselmn

hilletini.

diin

iin syledin.

Baka

bir

ey

syle,

bunu yapamam,

dedi.

buyurdu. Bu elimden gelmez, dedi. Ben de

sana yapamazsn dememi mi idim?, buyurdu.
Birinci il budur,

MUHABBET,

EVK

VE Kltk

783

gul

Ona byle buyurmasnn sebebi kibir ve makam isteme ile meolduunu ve bu arzulara esir olduunu, bunlardan kurtulmak

iin arenin

bu

yolla elde edileceini bildii iin

idi.

erifte geldi ki: sa aleyhisselm'a vahiy gelip, Kulumun kalbine bakarm, onda dnya ve hiretl grmezsem kendi ev*
gimi ona yerletiririm ve onu korurum, buyurdu.

Hads

brahim-i Edheni, Y Rabbi! Bana ihsan ettiin kendi muhabbetinin ve zikrine verdiin nsiyetin yannda, Cennete bir sivrisi-

nein kanad kadar kymet vermediimi

Reslullah'

biliyorsun, dedi. Rbia'ya.

(aleyhisselm) nasl seviyorsun?, dediklerinde, ok

nk Ali ahu Tel'mn sevgisi Onun yalattklarn sevmeme

mni oluyor, dedi. sa aleyhisselm'a, Hangi i daha faziletlidir?,
diye sorulunca, Allah Tel'y sevmek ve yaptna raz olmak,
zor,

buyurdu. ^
Velhsl byle hikyeler ve 'haberler oktur. Bu hllere kavuolanlarn mrifet ve sevgideki lezzetlerinin. Cenneti istemek-

mu
ten

daha fazla olduu szlerinden anlalyor.

ALLAH TEL'YI TANIMANIN RTL

OLMASININ SEBEB
eyi tanmak, anlamak iki sebeple zor olabilir. Birincisi: rtl olup, ak olmamasdr. kincisi: ok parlak olup gzn o eye
bakmaya dayanamamasdr. Bunun iin yarasa gndzn bir ey
grmez, gece grr. Eyann gece grnmesi sebebiyle deil, daha
zayf gznn dayanamamasndandr.
iyi grnd gnn
O hlde Allah Tel'y tanmann zorluu ok parlakl sebebiyledir. Parlaklnn okluundan kalbler onu anlamaya dayanamyor. Allah Tel'nn parlakl ve zuhuru yle bilinir:
Yazlm bir yaz ve dikilmi bir elbise grld zaman gren
kimse iin bu yazy yazan ve elbiseyi dikenin kudreti, bilgisi, hayat ve iradesi hakknda gayet parlak bir fikir verir. nk onlarn
bu ileri ilerindeki sfatlan yle aa vurmutur kl, bunu bilmek
Bir

na

kendiliinden hsl oluyor.

Eer

Allah Tel btn lemde bir

kutan baka bir ey yaratmasayd o kuu gren herkeste bunu
yaratnm ilminin, kudretinin ve cellinin en yksek derecede oldukendiliinden hsl olurdu. nk o neticeye vardracak iaret
ve deliller, yaznn ktibe delletinden daha aktri

Gkte ve yerde bulunan hayvanlar, bitkiler, bir hlde bulunup

kendilerini yaratann cemline ahidlik ediyorlar. Delillerin ve parlakln okluundan rtldr. Eer fiililerin bir ksm O'ndan olKmy-y Sadet

F; 50

7M

KMYA-YI SAADET
-

ksm

olmasa o zaman daha ak olurdu. Hepsi ayn halde

olunca rtl oldu. Bu una benzer ki. gneten parlak bir ey yoktur. Her ey onunla grnyor. Fakat gne, akam
batmasa idi
veya bir sebeple perdelendiinde glge olmasayd hi kimse yeryznde bir
olduunu syleyemezdi. Beyaz ve yeil renklerden
bakasn grmese idi, bunlardan baka renk yok derdi.
renklerin kendisiyle hsl olduunu ve kendinin bunlardan ayr olduunu bilenler, geceleyin renklerin rtl olduunu, glgede ise
gneli yerden daha rtl olduunu bilmeleriyle ztlarm anlam
oluyorlar. Bunun gibi Alemleri yaratan aradan ekilse veya yok olsa, gk ve yor birbirine arpar, yok olur ve o zaman, herkes zaruri
olarak O'nu bilirdi. Fakat her ey grnte ayn hlde olunca ve
bu hl devam edince byk bir parlaklk vardr. O hlde parlakl

M,

bir

ve

akl

sebebi

In,

ile

rtldr.

dier husus da, insann ocukluk devresinde, daha akl bana gelmemiken Allah Tel'nn varlna ehdet eden btn
bu eylere
olmasdr, yle ki, akl bana geldii zaman dahi btn bunlan tabii grr, onlarn ahidliini grmez. Ancak ok
garip bir hayvan grdnde gayr-l ihtiyari Stibhnallah der ve
onun ahldiii kalbine tesir eder.
Bir

alm

Demek

gz zayf olmayan, grd her eyi, gk ve yer cinsinden deil, Allah Tel'nn yaratt olmas eklinde grr. Bu
bir kitapta yazarn grmek gibidir. Bunun gibi neye bakarsa, Allah Tel'y grr. nk her eyi. O yaratm, O yapmtr. Btn
lem Onun kitab ve san'at gibidir. O'ndan, olmayan, O'nunla olmayan bir eye bakmak istersen, bulamazsn. Her ey, lisn hl
denen, ak bir dille. Onun kemline, kudretine, cemline ve azametine ahidlik ediyor. Bundan daha ak ve meydanda bir ey yoktur. Fakat insanlarn bunu anlamaktaki Acizlikleri kendi zayflklaki

rndandr.

MUHABBETN LCI

Muhabbet en yksek makam olunca. lcn bilmek de mhim

olur. Bir gzele k olmak isteyenin, ondan baka her eyden kesilmesi, yz evirmesi lzmdr. Onun yzn grnce devaml ona
bakar. Eli. aya, sa rtl olsa da. yine gzeldir. Onlar da grmeye urar. Grd her gzellik, ona balln artrr. Buna
devam edince, az veya ok bir meyil, kendisinde hsl olur. Allah
Tel'y sevmek de byledir.
art, yzn dnyadan evirmek ve kalbini, dnya
sevgisinden temizlemektir. nk. Allah Tel'nn
sevgisinden
Birinci

MUHABBET.

baka

O nu

EVK

sevmeye mni

VE RIZA

787

ekin ekilecek topra,

dikenlerden ve zararl otlardan temizlemek gibidir. Bundan sonra
O'nu tanmak ister. Keml ve Ceml kendiliinden sevftll ite de,
O'nu sevmeyen,
in sevmez. Stddlk vt FAruk'u (radyallah anhm) tanyan, onlan sevmemezllk edemez, nk onlan ven haberler ve onlarn menkbeleri kendiliinden sevgilidir.
Mrifete kavumak, temizlenmi topraa tohum ekmek gibidir.
Bundan sonra, devaml zikir ve fikir le megul olmaldr. Zikir ve
fikir tohumun almas ve bymesine yardm eden su gibidir. Bir
kimse, bir kimseyi severek ok anarsa, phesiz onunla bir nsiyet,
sevgi,

olur. Bu,

tanmad

yaknlk peyd

eder.

Her m'minde, muhabbetin esasndan

bir

ey

vardr. Aralarn-

daki fark sebepten Heri gelmektedir. Birincisi, dnya sevgisinde

ve onunla megul olmada farkldrlar. Bir eyin sevgisi, dier bir eyin sevgisine noksanlk verir. kincisi, marifette

tanmak ta ayr1

drlar. Bir cahilin afii'yi sevmesi onu ksaca, byk lim bildii
iindir. Fakat onun ilminin tafsilinden haberi olan bir lim, onu
daha ok sever. nk onu, cahilden daha iyi tanr. ncs, n-

siyeun elde edilmesine sebep olan zikir ve ibadette

farkldrlar.
Muhabbetin farkl olmasnn sebebi bunlardr. Fakat onu hi sev-

tanmayandr. Grnen gzellik, yaratl icab sevildii

gibi, kalb sretinin gzellii de, bunun gibi sevgilidir. O hlde muhabbet, mrifetin semeresi, meyvesidir. Mrlfeti tam olarak elde
meyen,

hi

etmenin

ise iki

yolu vardr:

tasavvufulann yoludur. Bu da mchede etmek ve devaml zikir ile kalbi temizlemek olup, kendini ve Allah Tel'dan
baka her eyi unutur. Bundan sonra, onun kalbinde yle ler
meydana gelmeye balar ki, bunlara Allah Tel'nn azameti
gayet ak olarak grnr. Mhede makamna kar. O. kurulan bir tuzaa benzer. Bazan av der, yakalar; bazan da dmez,
yakalayamaz. Bazan fare, bazan da kartal der. Aradaki fark
byktr. Saftdet nzk mlktanncadr.
Biri,

marifet lmini renmektedir. Kelm ve dier ilimleri renmek deil. Bunun da balangc, tefekkr ksmnda aret
ettiimiz gibi, Allah Tel'nn yarat tklarn d ak nizam ve hlleri

kinci

yol,

dnmektir. Bundan sonra, ilerleyerek ztnn Cell ve Cemlinde

tefekkr edip, isim ve sfatlarn hakikatleri kendisine bildirilir. Bu
uzun bir ilimdir. Fakat, Arif bir std bulunca, zeki olanlarn bun*
kavumas mmkndr. Anlay az olanlar buna kavuamaz. Bu
tuzak kurmak gibi deildir ki, bazan av dsn, bazan da dmesin.
Ticaret, ziraat ve alveri gibidir. yle ki: Bir kimse, bir erkek ve
bir 4ll koyun alr. Bunlarn iftlemesinden,
elbette mal artar.

KM YA- YI

SAADET

Ancak yldrm gibi bir eyle mal helAk olur. Muhabbet yolundan
gayr bir yolla mArifet arayann, aramas bo olur. Marifeti de bu
yoiun dmda aayan, bulamaz. Allah Tel'nn muhabbeti
ol*
makszn, hirette saadete kavumay sanan, yanlmtr. nk
Ahiret, Allah Tel'ya kavumaktan baka bir ey deildir. Bir eye kavuan bir kimse, o eyi nceden sevip ve baz sebeplerle ondan uzak kaldysa ve bir zaman onu elde etmek evki ile altysa,
engeller aracian kalktnda ona kavuunca, byk lezzete eriir
ve saadeti bu olur. nceden sevmemise, onda hi lezzet bulmaz.
Az sevmise, az lezzet bulur. Demek ki saadet, ak ve muhabbet
miktarncadr. Eer. Allah korusun, Allah sevgisinin zddna in
olur, ona tutulur ve onunla ilgilenirse, hirette karsna kan bunun ^ tersi olur. Helk olup. znt ve elem iinde kalr. Bakalarnn sad, iyi olduu eyle, o aki ve kt olur.
Bu kimse
pye benzer: Attarlar arsna girer, gzel kokunun te'sirinden der, baylr. Ayltmak iin gelip, bana glya

Baygnl

daha ok artar. Bir zamanlar plk

yapan bir kimse oraya gelinceye kadar yle yatar. Ne olduunu sorar. Bir para pislik getirir, ona koklatr. Kendine gelir ve gzel koku, ite budur! der. Dnya lezzetleri ile nsiyet peydA edip onu kendine muk, sevgili edinen bu p gibidir. Attarlar arsnda bir
gzellik bulamaz. Oradaki her eyi tabiatn alkanlnn zdd olarak bulur ve sknt, bu sebeple artar. Sevdii ve inde
pislikleri orada bulamaz. hirette de byledir. Dnya ehvet ve arzularndan birini bulamaz. Oradakilerin hepsi, , tabiatnn,
alk
ve misk dkerler.

yaad

olduu eylerin zdddr. Hepsi zlmesine ve aki olmasna

sebep

olur.

Demek,

ve Allah Tel'y grmek

Alemidir. Sad liyil o kimsedir ki, burada iken, kendini onunla mnasebette bulundurur. Orada da kendine uygun olana kavuur. Btn riyzet, ibadet ve mArifetler bu mnasebet iindir. Nefsini temizleyen kurtuldu- ('), Ayet-i kermesi bunu bildirmektedir. Btn
gnahlar, ehvetler ve dnya sevgileri bu
mnasebetin zdddr.
Nefsini doru yoldan ayran, helAk eden ziyan etti ( 2 ), bunu haber veriyor. Basiret sahipleri bu mfinAnm mahedesinde, taklidden kurtulmulardr. Bunu peygamberlerin sdkmdan bilmilerdir.
Belki sbk sebebiyle mcizeye lzum kalmadan zarur olarak bilmilerdir. Tb ilmini bilen kimsenin tabibin szlerini duyunca, onun
tabib olduunu bilmesi gbidir.^Hikmetle konuan bir hakimin szn, bir pazarc duysa onu cahil sanr.

ki Ahiret, ruhlar Alemidir

hlde bir peygamberi, peygamberlik iddiasnda bulunan bir

(1)

91

ems:

9.

(2)

9i

- ems:

10.

MUHABBET,

EVK

VE RIZA

-r 789

bilecei eylerin ounu bir peygamberden renir. Bu, kendiliinden olan bir
ilimdir. Asnn ylan olmasndan meydana gelen lim gibi deildir.
Bu ilim tehlikelidir. nk mucizeyi sihirden ayrmak bununla ko-

yalancdan bu

yolla ayrrlar. Bir de kendi basireti

ile

lay olmaz.

MUHABBETN ALMETLER
Muhabbet ok kymetli bir cevherdir. Muhabbet dvas etmek,
seviyorum demek kolaydr. Fakat her seviyorum diyenin sevenlerden olduunu zannetmeyin. Muhabbetin nian ve almetleri vardr. Bunlar kendinde aramaldr. Bunlar yedi almettir:

BRNC

ALMET: lm

kt grmez. Reslullah (sallllah

grmek isteyen
aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah Tel'y
lm kt grmez O). Bveyt, zhidlerden birine, lm seviyor musun? dedi. Zhid duraklad. Eer sdk olsaydn lm severdin dedi. Fakat sevgi olduu hlde lmeyi deil, erken lmeyi
istemeyebilir.

nk lm

iin

azn

henz hazrlamamtr. Ha-

zrlaymcaya kadar lmeyi istemez. Bunun almeti de azk

makta ok byk gayret gstermektir.

topla-

KNC

ALMET: Allah Telnn sevdiini, kendi sevdiklerine tercih eder. O'na yaklamaya sebep olan eyleri terk eylemez.
Mahbbundan uzaklamaya sebep olan eylerden kanr. Bu, Allah Tel'y btn kalbi ile seven kimsedir. Nitekim Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Allah Tel'y btn kalbi ile seven bir kimseyi grmek istiyorsanz, Huzeyfe'nin, klesi Slim'e

baknz-

).

kimse bir gnah

sevgisi de btn kalbiy-

Demek

olmadn

ki bir

gstermez. Ama
ilerse mhib
le deildir. Buna delilimiz udur ki: Nuayman'a arap imesi sebebiyle birka defa had vurdular. Bir kimse ona lnet etti. ResLnet etme.
lullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Allah' ve Resln seviyor ( 5 ). Fudayl buyurdu ki: Sana Allah

Tel'y seviyor musun, dediklerinde cevap verme. nk, hayr

dersen kfir olursun. Seviyorum dersen ilerin Allah adamlarnn
ilerine benzemiyor.

NC ALMET:

Allah Tel'y daima kalbinde bulundurmak ve zorlamakszm buna kendini vermektir. nk bir eyi seven kimse onu anar. Sevgi tamam olunca artk onu hi unutmaz.
O hlde kalbini zorla zikir zerinde bulunduruyorsa, asl sevdil-

(1), (2)

IV/283

(3)

IV/284.

KMYA* YI

700

SAAPET

nln, zikri kalbine galib olan ey olmasndan korkulur. Allah Teia'nn sevgisi galib olmayabilir. Fakat onun sevgisinin sevgisi galib

olabilir

ve sevmek

isteyebilir.

Sevgi

bakadr,

sevgiyi

stemek

bakadr.

DRDNC ALMET,

Kur n

Kerim ve Peygamber Efendimizi (sallllah aleyhi ye sellem) ve onunla ilgili olan her eyi sevmektir. Sevgi kuvvetli olunca btn insanlar sever. nk hepsi
Onun kullandr. Belki btn mahlkat sever. nk hepsini O
yaratmtr. Nitekim, bir kimse bir kimseyi sever ise-, onun kitap
ve yazlarn da sever.

BENC

ALMET

Halvet ve mnca ok istemelidir. Bir an

evvel akam olmasn, btn engellerin aradan kalkmasn ve halvette Allah Tel'ya A mnacat etmesini ister. Uyku ve konumay
zayf olur. Dvud
gece -gndz halvetinden ok severse sevgisi
aleyhisselma vahiy gelip. YA Dvud, insanlardan hi kimse ile
nsiyet etme Benden kesilirsin. Bilhassa iki kimse ile: Biri sevap
kazanmakta acele edip buna ge kavuursa tembellik eder. teki
de beni unutup kendi haline kanaat eder. Bunu tanmann nian
udur ki: Onu kendi haline brakrm ve onu dnyaya hayran ederim, buyurdu:
t

Demek ki sevgi tamam olunca ondan baka hibir eye nsiyet yaknlk kalmaz. Beni srail'de bir abid gece bir aga altnda namaz kard. Gzel sesli bir ku o aata terdi. Zamann peyI

gamberine vahiy geldi: O kimseye de ki, bir mahlka tutuldu ve

bununla yle bir derece kaybetti ki, hibir amel ona kavuturamaz. yle kimseler vardr ki, Allah Tel'y mncatlarnda
yle bir dereceye ulamlard ki; evinin bir tarafnda yangn ksa
haberleri olmazd. Birisinin namaz klarken ayandaki bir yaradan
tr ayan kestiler, haberi olmad. D&vud aleyhisselam'a vahiy
gelip, Rabbimi seviyorum deyip sabaha kadar uyuyan kimse yalancdr. Seven sevdiini grmek stemez mi? Beni kim ararsa
onunla beraberim, buyurdu. Musa aleyhissel&m, Ya Rabbi, nereAramaya kasd edersen
desin, Seni orada arayaym?', deyince,
bulursun, buyurdu.

ALTINCI ALMET, badetleri kolay yapar,

ibadetler kendisi-

ne afcr gelmez. Byklerden biri diyor ki: Yirmi sene canm diime takp ibadet ettim. Sonra yirmi sene o ibadetten zevk aldm.
Sevgi kuvvetlenince ibadetteki lezzet hibir yerde bulunmaz. Nerede kald ki, zor gelsin.

YEDNC

ALMET,

Allah Tel'ya itat edenjbtn kullar

sever, hepsine, merhametli ve mfik olur. Btn sileri ve kfir-

MUHABBET,

dman

EVK

VE RIZA

791

Nitekim Sre-i Feth'de Peygamber Efendimizin

Kafirlere
kar
(sallllah aleyhi ve sellem) ashabn verken,
ok iddetli ve sert, kendi aralarnda ok merhametli ve efkatlidirler 0), buyurdu. Peygamberlerden biri. -Y Rabbi, Senin evliya
ve sevgili kullarn kimlerdir?, diye sorunca, ocuun annesine
tutkun olduu kadar Bana tutkun olanlar. Kuun yuvasna

lerl

tutar.

Sn-

Benim zikrime snanlar. Gnah ileyenlere kar kzgn,

korkusuz, kaplan gibi olanlar, buyurdu. Bu ve byle misaller ok-

mas

gibi

tur. Sevgisi
gisi

tamam olanda

de o derece

hepsi bulunur. Bir

ksm

bulunursa sev-

olur.

ALLAH TEMA YA KARI OLAN

EVK

AIRI

STKI

Muhabbeti kabul etmeyen evk'i kabul etmez. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bir duasnda, Y Rabbi! Senden seni grmek evkini ve ztna bakmak lezzetini istiyorum-,
buyurdu. Ve yine buyurdu: Allahfl Tel buyuruyor kl yi kimselerin beni grmek in evkleri, arzulan uzad. Ben onlar, onlarn
beni stemelerinden daha ok stiyorum.
hlde Allah Tel iin olan evkin ne olduunu bilmek lzmdr. nk muhabbet evksiz olmaz. Tannmayan, bilinmeyen
kimseye kar evk olmaz. Yni arama istei olmaz. Bilinip tannp, yannda bulunana kar da, evk olmaz. O hlde evk, bir bakmdan hazr, bir bakmdan gaib olana kar olur. Tpk haylin-

de bulunup, gznden uzak olan bir sevgili gibi. evk, bir eyi gz
ile grp onu anlama isteinin tamamlanmasdr. O hlde buradan anlalyor ki, dnyada Allah Teftlya kavumak olmadna /gre evkin sonu yoktur. Mrlfeti hazr se de, mfthedesl
gaibdlr. Grmek, haylin kemli olduu gibi, mhede de, mftrifetin kemlidir, lmden nce bu evk kalkmaz. Hatt ldkten sonra da evkin bir eidi kalp fthlrette bile kalkmaz. Bu dnyada anlamaktan ciz olmak ki sebepledir:
Birincisi. Mftrifet

grmeye benzeyen

bir draktir.

hlde ince

bir perdenin veya sabah beyazlna benzeyen bir rtnn

dadr. Ahirette perde alr ve bu evk biter.

arkasn-

Yzn grm olup

ve btn bunlarn da ok gzel oldu-

kincisi. Bir kimsenin sevgilisi olur.

n, azlann grmemi

unu

olur

ve grmek ister.
Bunun gibi. Allah Teftl'nn Cemlinin sonu yoktur. Bir kimse ne kadar bilirse, bilmedii o kadar ok olur. nk O'nun bilinbilir

(I)

48

Feth: 29.

KtMYA-YI SAADET

792

meinin, sonu yoktur. Hepsi bilinmeyince, Allah Tel'nm Cemli

drak edilemez. Bu se insan iin dnyada da, hirette de mmkn
deildir. nk insann ilmi sonsuz olamaz. hirette grme artt*
mddete lezzet de artar. Bu nihayetsiz olur. Kalbin bakmas
hazr olunca hli daima rahat ve neeli olur. Buna nsiyet
denir. Kalbin

bak

bilemediklerine olursa kalb istek zere olur.

Buna da evk denir. Bu evkin ise dnyada, hirette de sonu yok*
daima, Y Rabbi, bizim nurumuzu tamamla (*),
tur. hirette
der. nk Allah Tel'nn Cemlinden aikr olan her ey nrdur. Onlar da bunun tamamn isterler. Fakat dayanamazlar. nk Allah Tel'y kendinden baka hi kimse tam bilemez. Tam
bilinmeyince tam grlemez. Fakat arzu edenlerin yolu aktr. Onlarn devaml keif ve grmeleri artar. Cennetteki lezzetlerin sonsuz olmasnn esas budur. Byle olmasa idi, daima ayn lezzet ierisinde kalrd. nk devaml olan ve kalbin
lezzet
her
zaman ayn zevki vermez. Bir yenilik olursa lezzet artar. O hlde
Cennettekilerin kavutuklar nimetler her an yenilenmekte, bir an
ncekini az grmektedir. nk her gn artmaktadr.

alt

Buradan nsiyetin de ne demek ^olduu anlald. nk

eye kar kalbe

tuklarndan bakasna bakmaynca,
yet

hazr

olan bir

dklarna baknca, evk

hli olur.

nsi-

Kavunsiyet deimez. KavuamaBundan anlalyor ki, Allah

izfe edilen bir hldir.

Tel'y sevenlerin hepsi bu dnyada ve br dnyada nsiyet ve

evk arasnda

bulunurlar.

Allah Tel, Dvud aleyhisselm'a buyurdu ki: Yeryznde

olanlara benden haber ver ve de ki: Beni sevenleri Ben de severim.
Halvette (yalnz bir yerde benimle
beraber oturanlarla beraberim; beni zikir edenlerin ve zikrime alanlarn mnisi yaknl ym.
Beni arkada kabul edenin arkadaym. Beni seeni ben de see1

rim.
rim.
celik

Emrimi yapann emirlerini yaparm. Kullarmn kalbini biliKullarmdan beni sevip de kendisini sevmediim ve ona n-

vermediim kimse

Bakasn araaldandnz bu -

yoktur. Beni arayan bulur.

yan beni bulamaz. Ey nsanlar! Tutulduunuz,

lere gvenmeyin; yznz benimle olmaya,
benimle bulunmapeyd etmeye eviriniz. Bana yakn olunuz,
bana alnz, ben de size yakn olaym, ben de size alaym. nk ben kendi dostlarmn tynetini (yaratl hamurunu
dostum
olan brahim (aleyhisselm) tynetinde yarattm. Msa (aleyhisseen
sekin kulumdur. Bana mtk olanlarn kalbini kendi nurumdan
yarattm. Onlar kendi Celalim ile terbiye eyledim.
ya, benimle nsiyet

(1)

66

Tahrtm:

8.

MUHABBET,

EVK

VE RIZA

70*

Peygamberlerden bazsna vahiy gelip, Benim, beni seven kullarm vardr. Ben onlar seviyorum. Onlar beni arzuluyor, ben onlar arzuluyorum. Onlar beni anyor, ben onlar anyorum, onlar bana bakyor, ben onlara bakyorum. Siz onlarn yolunu tutarsanz
sizi de severim.
Onlarn yolundan saparsanz size dman oburum (*), buyurdu. Muhabbet ve evk hakknda bu ve buna benzer haberler oktur. Burada bu kadar anlatmak yetiir.

RIZNIN

HAKKAT

VE FAZLET

Allah Tel'nn kazsna rz. en yksek makamdr. Bunun

tesinde baka bir makam yoktur. nk muhabbet, makamlarn
en iyisi. Allah Tel'nn kazsna rz ise, muhabbetin neticesidir.
Her muhabbetin deil, ancak keml zere olan muhabbetin neticesidir.

Bunun
buyurdu

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

Allah Tel'nn kazsna rz byk makamdr ( 2 ).

iin

ki:

Reslullah (aleyhisselm) bir kavme,

Sizin imannzn almeti
nedir?, diye sorunca dediler ki, Bellara
sabrederiz, nimetlere
krederiz, kazya rz oluruz. Hkim ve limdirler, kuvvetlerinin okluundan peygamberler gibidirler ( 3 ), buyurdu. Yine buyurdu: Kyamet gn mmetimden bir ksmna Cennete umalar
iin kanat yaratlr t4J. Melekler onlara hesabnz, ameliniz tartld m. Srat grdnz m? derler. Biz bunlarn hibirisini grmedik, derler. Melekler siz kimsiniz? derler. Hazret-i Muhammed'in
(sallllah aleyhi ve sellem) mmetiyiz derler. Melekler, ne amel
lediniz ki, bu ihsana kavutunuz derler. Bizim iki hasletimiz vardr: Biri, yalnz iken gnah ilemeye utanrdk; ikincisi Allah Tel'nn bize verdii az bir rzka rz olurduk, derler. Melekler, bu
dereceye kavumak hakknzdr derler.

Msa

aleyhisselma kavmi, Allah Tel'ya sorun; neden rz

ise onu yapalm, deyince vahiy geldi ki: Benden rz olun, sizden
rz olaym. Dvud aleyhisselm'a vahiy geldi ki: Evliy kullarii znt ve inlemektir, bu hlleri kalblerinde benimle mncatn tatlln artrr. Ey Dvd! Dostlarmdan benim sevdiim,
rhani olanlardr. Onlar bir eye zlmezler. Dnyada hibir eye
gnl balamazlar.

mn

Peygamber Efendimiz

(sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu

ki:

Allah Tel buyuruyor: Ben O Allah'm ki, benden baka Allah

yoktur, bellarma sabretmeyen, nimetlerimin krn yerine getirmeyen, kazama rz olmayana syle, benim semamn altndan
(1)

IV/278.

(2).

(3).

(4)

IV/295,

KlMYA-YI SAADET

794

ksn

ve kendisine baka Rab arasn. Yine buyurdu: -A ilah Teal buyuruyor, takdir ettim, tedbir ettim ve kendi sun umu muhkem eyledim (ltm, bitim ve salam yaptm). Olacak eylerin
hepsine hkm verdim. Raz olandan raz olurum, raz olmayana
ederim. Beni grnceye kadar byle devam eder ('). Yine
buyurdu: Allah Tel buyuruyor ki, iyilik ve ktl yarattm.
Ne mutlu o kimseye ki, onu hayr iin yarattm ve hayr, iyilii onun
elinde kolay eyledim. Ktlk iin yarattma yazklar olsun. Onlarn elinde ktlk kolay olur. Niin ve nasl diyene de yazklar
olsun ( a ).
Peygamberlerden biri yirmi sene ala, plakla ve ok skntlara mptel oldu. Du etti. Kabul olmad. Vahiy geldi ki: -Gkleri ve yeri yaratmadan nce, senin ksmet ve takdirinden nasibin
bu idi. Yaratm olduum gkleri, yeri ve mlkmdeki dzeni senin
iin bozaym
Ve benim istediimin olmas deil, senin istediinin
olmasna hkmedeyim mi? Benim isteim deil, senin istein
mi olsun? tzzetime yemin ederek sylyorum ki, eer kalbinden bir
an bu geerse ismini peygamberler defterinden silerim.

hm

m?

Enes (radyallah anh) der ki: Yirmi sene Reslullah'a (salllhibir ey iin, bunu
Jah aleyhi ve sellem) hizmet ettim.
niin yaptn demedi. Yapmadklarm iin de niin^yapmadn demedi.
bir i iin bana kzacak olsa, Mukadder olsayd olurdu, buyururdu.
Dvud aleyhisselm'a vahiy geldi ki: Ey Dvudl Sen istersin,
ben de isterim, ancak benim istediim olur. Benim istediimi kabul
edersen stediinde sana yetiirim. Elbette benim istediimden ba-

Yaptm

Yapmadm

kas

olmaz.

mer

buyurdu

Takdir edilene sevinirim. Acaba takdir nedir, ne istersin? dediklerinde, Allah Tel'nn alnma
buyuruyor ki:
isterim. bn Mes'd (radyallah anh)
Olan bir eye keke olmasa idi veya olmayan bir eye keke olsaydemektense, ate yemeyi tercih ederim. Beni srail'de uzun zamandan beri ibadetle megul olan bir bid vard. Bir gece ryasnda
Cennette senin arkadan filn kadndr, dediler, ibadetini grmek iin onu istedi. Farzlardan baka ne gece namaz, ne de nfile
oru grd. Senin amelin nedir? Bana syle, dedi. Grdn kadardr, diye cevap verdi. Fazla srar edince nihayet hatrlad ve
Bende bir haslet vardr, o da udur, dedi. Bama bir bel gelse
veya hastalansam kurtulmay hi istemem. Gne altnda olsam
glgeye gitmek hi istemem. Glgede olursam gnee kmak istemem. Allah Tel'nn yaptna rz olurum. Abid bunu duyunca
elini bana koydu ve Bu, byk bir haslettir, dedi.
ibn Abdlaziz

ki:

yazdn

(1)

IV/295

296.

(2)

IV/296.

MUHABBET.

RIZNIN

EVK

VE RIZA

795

HAKKAT

Bazlar demilerdir kl, belya ve arzuya aykn olan eye rz

olmak mmkn deildir. Belki burada son nokta sabrdr. Bu yanltr. Sevgi galib olunca isteklere uymayan eylere rz iki ekilde
mmkndr.

Aka

dalm

ve kendinden gemi olur ki, kenylt

dinden de haberi olmaz. Nitekim dman karsnda bir kimse kzarak yle harbeder ki, yara alsa bile duymaz. Grnce yaralandn
Birincisi*

ayana

anlar. Bir kimse mhim bir hizmete giderken,

hissetmez. Kalb megul olunca, alk ve susuzluk

batan dikeni
aklna gelmez. B-

tn bunlar bir mahlkun aknda ve dnya hrsnda mmkn oluyor da, Allah Tel'nn aknda ve hiret sevgisinde niin mmkn
olmasn? Kalbdeki manevi suretlerin gzelliinin, aslnda plk
ve pislik zerine ekilmi bir deriden ibaret olan
grn gzelliinden daha byk olduunu herkes bilir. Kalb gzelliklerini idrak eden basiret gz. ok defa yanlan, by kk,
yakn
gren ba gznden daha ak, daha keskindir.
kincisi: Ac hisseder, fakat sevdiinin rzsnn bunda olduunu bildii iin buna rz olur. Nitekim bir sevdii kendisine, kan

uza

na rz olur. O hlde Allah Tel'nn rzsnn kendi bana gelende olduunu bilen rz olur. Fakirlie, hastala, belya sabreder,
rz olur. Nitekim dnya emellerine kavumak iin skntl yolculuklara, denizdeki tehlikelere ve zor ilere rz olur. Birok muhibler [sevenleri bu dereceye kavumulardr.
Feth-i Musli'nin hanm, trna kopup dnce gld. Cann
dediklerinde, bunun sevabnn sevinci, acsn unutturyanmad
du, dedi. Sehl-i Tsterl hastalanmt. lc almad. Niin almyorsun?, dediklerinde, Ey dostum, dostun yarasnn actmayacan
bilmiyor^ musun? dedi. Cneyd-i Badadi diyor ki: Seriyy's-Sekti'ye, muhib ac duyar m?, diye sordum. Hayr, dedi. Klla kesilse yine duymaz m?, dedim. Hayr, bir deil yetmi kl vursa-

duymaz, dedi. Birisi diyor ki: O'nun sevdiini ben de severim, Cehenneme gitmemi isterse rz olurum ve sterim. Bir-i
Hfi buyuruyor ki: Badat'ta bir kimseye bin denek vurdular, azndan ses kmad. Niin feryad etmedin?, dedim, Sevdiim hzr idi. beni gryordu, dedi. O azametli mku [sevgiliyi! grseydin ne yapardn?, dedim. Feryad edip cann teslim etti. Bir-i
Hfi buyuruyor ki: Mridliimm ilk zamanlarnda Abadan'da idim.
Yere yklm, kulan karncalarn yedii czzaml bir adam grkucama aldm. Ona acdm, kendine gelince, Bu handm.
gi zavalldr ki, kendini benimle Allah Tel arasna atyor, dedi.
lar gene

Ban

KMYA- YI SAADET

7ee

Kur'&n- Kerim'de. Ysuf aleyhisselma bakan kadnlann, onun

azamet ve cellinden ellerini kesip haberleri olmad bildirilmektedir. Msr'da ktl kolmutu. A olanlar Ysuf aleyhisselm gr-

meye

alklarn unuturlard. Bu, bir mahlkun gzelliinin

Her eyi yaratan Allah Tel'nn gzellii bir kimseye

gider,

te'siridir.

gsterilirse bellar

duymamasna

niin

alsn.

Sahrada oturan bir kimse vard. Allah* Tel'nn her hkmettiine bu hayrldr, derdi. Eyasn kollayan bir kpei vard. Ykn ykledii bir de merkebi vard. Bunlar uyandran bir de horozu vard. A bir kurt gelip merkebi paralad. Bunda bir hayr var,,
dedi. Horozu da kpek ldrd. Yine bir hayr var, dedi. Kpek de
baka bir sebeple ld. Yine bir hayr var, dedi. Hanm ve ocuklar zlp; her ne olursa, bunda bir hayr var, diyorsun, bu ne biim hayrdr. Elimiz, ayamz bunlar idi, hepsi ld, dediler. Belki hayr bunlarda olur, dedi. Ertesi gn kalknca etrafnda
bulunanlar merkep, horoz ve kpek sesleri sebebi ile hrszlarn ldrp, mallarn alm olduklarn ve bunlannkiler ld iin kendilerini bulamadklarn grd. Allah Tel'nn iine, bunda bir hayr var demenin hikmetini anladn m?., dedi.

sa

aleyhisselm kr, czzaml iki taraf fel, elsiz, ayaksz bir

kimseye urayp, Allah Tel'ya hamdolsun ki, birok insanlarn
tutulduklar beldan beni korudu, dediini duydu. Sana verilmeyen bel yok, seni hangisinden korudu? buyurdu. Cevabnda, Kalbinde, benim kalbimde olan mrifetin yaratld kimseden shhatliyim, dedi. sa aleyhisselm elini ona srd, hastal geti, yz
gzelleti. Bir mddet, beraber sohbet ve ibadet eylediler.
ibli'yi deli diye hastahaneye kaldrdlar.

Yanma

geldi. Siz kimsiniz?, dedi. Sizi sevenleriz, dediler.

maya balad.

birka

Onlara

ta

kii
at-

Katlar, Yalan sylyorsunuz. Beni sevseydiniz be-

lma sabrederdiniz, buyurdu.

FASIL
DUA, RIZYA AYKIRI

DELDR

Bazlar rzann art, du etmemektir. Olmayan Allah Tel'dan istemeyin. Olana rz olun. Gnah ve
kt grmeyin,
nehy-i mnker yapmayn. Onlar da .Allah Tel'nn kazs iledir.

fk

Bir ehirde gnah, veb ve bel ok olursa, oradan kamak, kazdan kamak olur, demilerdir. Bunlann hepsi yanltr. Fakat
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) du eyledi ve Du, ibadetin iliidir,

buyurdu. Hakikatte du, kalbe

incelik,

krklk,

yalvar-

MUHABBET, SEVK VE RIZA

707

ma. Acizlik, tevaz verir ve Ailah Tel'ya snmaya sebep olu

Btn bunlar beenilen sfatlardr. Susamaynca su imemek, ackmaynca yememek, souk olmaynca kaln giymemek rzya aykr
deildir. O halde belnn gitmesi iin d u etmek de byledir. Hatta bir sebep olarak bildirilen ve yaplmas emredilen eyi yapmamak, rzszhk olur. nk Ailah Tel, Dua ediniz, benden isleyiniz, buyuruyor. Fakat gnaha rz olmak nasl caiz olur? Bu yasak edilmitir. -Gnaha rz gsteren onu ileyene ortak olur, buyuruldu. Yine buyuruldu ki: Douda bir kimseyi ldrrler, batda
bulunan bir kimse, buna rz olursa gnahta ona ortak olur.
4

Gnah, Ailah Tel'nn kazas, yaratmas ise de, iki taraf

vardr. Biri, kul bunun kendi ihtiyarnda olduunu bilir. Bunu ileyenin Ailah Tel'nn dman olacan da bilir. Dieri Ailah
Tel'nn kaz ve takdiri ile olduunu bilmesidir. Alemin gnah ve
kfrden tamamen kurtulamayaca kazsna rz gsterilir. Fakat gnah ve kfr, insann ihtiyan ile olduunu, onun sfat oidu.gun, Ailah Tel'nn bunu sevmediini bildii hlde buna rz
gstermek olamaz. Burada bir tenkuz yoktur. Bir kimsenin sevmedii bir kimse lse, o kimse kendisini sevmese de hem^ zlr, hem
de. sevinir. Bir bakma sevinir. Bir bakma zlr. Tenkuz olmas
iin ikisi de ayn cinsten olmaldr. Bunun gibi, gnah ilemenin galib olduu yerden kamak lzmdr. Kur'n- Kerfm'de, -Y Rabbi!
nsanlar zlim olan bu yerden, bizi kar i 1 ), buyuruldu.

Gemi

byklerimiz, daima.! byle ehirlerden gnah sirayet

etsin etmesin, fakat cezasnn sirayetinden korkarak baka ehirlere gitmilerdir. Nitekim, Aranzdan ynz zlimlere erimekle kalmayacak; saknn ( 2 ), buyuruluyor.

yabanc kadn ve kzlar gz alaca yerden kamas, rzya aykr olmaz. Bir ehirde ktlk ve sknt olsa, baka
yere gitmek cizdir. Yalnz tn fvebl hastalnn bulunduu yerden baka yere gitmek yasak edilmitir. nk salam olanlar giBir kimsenin,

bakacak kimse kalmaz, hepsi helak olurlar. Dier

bellar byle deildir. Bilakis, O'nun hkm olduu iin emre uyup,
bildirilen sebeplere ba vurmak gerekir.
Emri yerine getirdikten
rsonra rz olmak ve. bunda bir hayr vardr demek lzmdr.
derse, hastalara

(1)

Nls: 75.

(2)

Enfl: 25.

ONUNCU

ASIL

LM HATIRLAMAK
Btn lerin sonunun lm, duraca yerin mezar, kendisine
gelenlerin Mnker ve Nekir, gidecei yerin kyamet, ebedi kalaca
yerin, Cennet veya
Cehennemden biri olduunu bilen bir kimse
iin, lm dnmekten daha mhim, lm iin azk toplama aresinden daha yksek bir tedbir olamaz. Bunu yapanlar ancak akll
olanlardr.

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

Akll
kimsedir ki, nefsini emre uydurur ve lmden sonras iin amel iler, hazrlk yapar- (), buyurdu.
lm hatrlayan bir kimse, bunun iin azk toplamakla elbette megul olur. Kabrini Cennet bahelerinden bir bahe bulur. lm unutup btn maksad dnya
olan, hiret
aklna bile getirmeyenin mezan. Cehennem ukurlarndan bir ukur olur. Bunun iin lm hatrlamak byk

azn

fazilettir.

Peygamber Efendimiz
lezzetlerine

dalm

(sallllah aleyhi ve sellem), Ev dnya

olanlar, btn lezzetlerin
edildii, yok

yama

zaman dnn

buyurdu. Ve yine buyurdu: lm

hakknda sizin bildiklerinizi koyun ve srlar bilse idi, hibir zaman
yal et yiyemezdiniz ( 3 ). Aie (radyallah anh), Y Reslallah,
bir kimse ehitler derecesinde olabilir mi?, diye sorunca,
Evet,
gnde yirmi defa lm hatrlayan kimse ehidler derecesinde
olur
buyurdu. Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) yksek sesle glen insanlar grd. Buyurdu ki: Bu toplantedildii

),

nz

btn lezzetleri bozan ile kartrnz. O nedir?, dediklerinde, lmdr ( 5 buyurdu. Enes (radyallah anh) der ki: Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: lm ok hatrla,
seni dnyada zhid yapar, gnahlarna kefret olur (). Ve yine
buyurdu: nsanlara nasihat iin lm kfidir ( 7 ). Ashb- kirm
(aleyhimrrdvn) bir kimseyi ok vdler, Kalbinde lm iin ne
vardr? ( 8 ), buyurdu, lmden bahsettiini duymadk, dediler.
)

(1)

V/381.

(5). (6).

(7),

(2).

(8)

IV/383.

(3), (4)

IV/382.

LM HATIRLAMAK
O hlde

sandnz

gibi deildir-,

799

mer (radyallah
yannda idim. Huzurun-

buyurdu, lbn

anh) der ki: Resulullah'n (aleyhisselm)

da on kii daha vard. Ensardan biri, "nsanlarn en aklls ve en
kerimi kimdir?, diye sordu. "lm ok hatrlayan ve br dnya
in azk toplamakta ok acele edenlerdir. Dnyann erefini, hlretin keremini gtren aklllar onlardr", buyurdu 0).

-Dnya rahatn kalbimden kaldran

eydir: lm hatrlamak ve Aliah Tel'nn huzurunda korbrahim-i Teymi diyor

iki

ki:

kulu durmak-. mer ibn Abdlaziz her gece limleri etrafna toplar, lm ve kyameti bildiren szler konuulurdu. O kadar alarBasgibi olurlard. Hasan
lard ki, sanki evlerinden cenaze
r oturur oturmaz lmden, hiretten ve Cehennemden konuurdu.
yannda kalbinin
Bir kadn Hazret-i Aie'nin (radyallah anh)
sertliinden ikyet etti. lm ok hatrla ^ kalbin yumuar, buyurdu. Buyurduu gibi yapt, kalbindeki kasvet ve sertlik gitti. Ge-

km

teekkr eyledi. Rebi' ibn Heysem evinde bir mezar kazmt.

Kalbinde daima lm tutmak iin gnde birka defa orada uyurdu. Bir saat. lm unutsam kalbim kararyor, derdi. mer ibn
Abdlaziz bir kimseye, lm ok hatrla; skntda isen kalbin
rahatlar, nimetde isen ondan zevk almazsn, buyurdu. Eb Sleyman- DArftnl buyurdu ki: mmi Harun'a, "lm seviyor mulip

sun?", dedim. "Hayr", dedi. "Niin?", dedim.

"Eer

bir kimseye si

olsam onu grmek istemem. Ya, bu kadar isyanm ve

Aliah Tel'y nasl grmek isterim", dedi.

gnahm

ile

FASIL
LM HATIRLAMAK EKLDE OLUR
Birincisi,

dnya

ile

megul

olan gafilin hatrlamasdr. lm

arzularndan alacak diye onu sev-

hatrlar, fakat kendisini dnya

mez. Bunu niin lm ktler ve bu kt i.
zJk ki bu dnya ve bu gzellii byle kalacaktr, der.

bamza

kilde

hatrlamas

gelecek. Ya-

lm bu e-

Aliah Tel'dan uzaklatrr; fakat

gelir ve dnyadan nefret ederse faydasz

kendisini

dnya kendisine skntl

deildir.

lm hatrlamasdr. Daha ok korkmak iin lm hatrlar, tvbesini bozmaz ve gemite karm olduu frsatlar telfi eder. ok kr etmeye gayret eder. Bunun sevab byktr. Tevbe eden kimse lm kt grmez. Erken lmeyi
kincisi, tevbe edenlerin

(1)

IV/383-3S4.

KMYAYI SAADET

600

v
\

de sevmez. nk hazrlk yapmadan gitmek istemez. lm byle

istememek zararl deildir.

ncs, Ariflerin lm hatrlamasdr. Onlarn hatrlamas

ldkten sonra vadedilen Aliah Tel'ya kavumak iindir. Seven,
sevdiinin va'dini, szn unutmaz. Daima onu gzetir. Hatt seve
seve lmek ister. Nitekim Huzeyfe (radyallah anh) lrken,
Dost geldi ve tam zamannda geldi, buyurdu ve yine buyurdu ki:

Y Rabbi, fakirlii zenginlikten, hastal shhatten, lm yaamaktan ok sevdiimi biliyorsun. lmm kolay eyle ki, seni grmekle rahat edeyim.

Bu

bundan daha byk derece vardr, lkt grmez de, ne erken gelmesini, ne de ge gel-

derecelerin tesinde

istemez de,
mesini ister. O Aliah Tel'nn hkmn hepsinden ok sever.
Kendi tasarruf ve arzulanna kymet vermez. Rz ve teslim makaulamtr. Bu, lm hatrlad ve fakat ondan hi korkhatt lme hi aldrmad zaman olur. nk kendisi
zaten bu dnyada O'nun mhedesindedir. Kalbi her an O'nu zikretmektedir, lm ve hayat onun iin birdir. nk her nerede
olursa olsun. Aliah Tel'nn zikrine ve sevgisine dalmtr.

mna

mad,

LM HATIRLAMANIN KALBE TESR

lm byk
miyorlar.

bir tir,

byk

bir tehlikedir.

Hatrlasalar da kalblerine fazla

nsanlar bunu
etmiyor.
kalblerinde

te'sir

bil-

nk

baka
dnya megalesine yle dalmtr ki,
bir eye yer kalmamtr. Bunun iin zikir ve tebihten de lezzet
almazlar. Bundan kurtulu aresi yalnz bir yere ekilmek ve bir
saat kadar kalbini dnya megalelerinden uzak tutmaktr.
kalbleri

ssz sahralarda dolaan bir

bir yardm geleceini dnmez,

Nitekim

kimse

bakalarndan

bann

aresine bakar,kendisine
yalnz bir yerde oturup, kendi kendine
-nceden tedbir alr.
demelidir ki: lm yaklat. Belki bugn gelir. Eer sana bilmediin karanlk bir dehlize gir deseler, ierisinde kuyu var m, yokveya ne var, ne yok bilmiyorum? deyip
sa kpee rastlar
dizlerinin
zlr, lmden sonraki iin, mezardaki korkulu
hlinin bundan
olmad, gn gibi meydandadr. Bunu dnmemek ne biim bir cesarettir. Bunun en gzel aresi, len ar-

te

ba

mym

aa

kadalarna bakmak, onlar dnmektir. Onlar hatrlayp dnyada her birinin mevkiini, ilerini, skntlarn, ne'elerini, dnyada
neye kavutuklarn, lm nasrf unuttuklarn ve beklemedikleri
bir zamanda, ahiret iin ellerinde azk yokken lmn gelip onlar
gtrdn dnl

LM HATIRLAMAK

imdi mezardaki

801

nasl olduunu, azalarnn birbirinden nasl ayrldn, etlerini, derilerini, gzlerini ve dillerini bceklerin, kurtlarn nasl yediini, onlar bu hlde iken, vrislerinin
mallarn taksim edip rahat rahat nasl yediini, hanmlarnn kendilerini unutup baka koca aradklarn gznne getir! Sonra teker teker btn arkadalarn dnmeli. Gezdiler, elendiler, gaflete, meguliyetlere daldlar. Yirmi sene sonra olacak ilerin tedbirini dnp, uzun emelleri urunda ne eziyetler ektiler.
Oysa
ekillerinin

kefenlerinin dokunmakta
olduundan haberleri yoktu, demelidir.
Sonra yine kendi kendine demelidir ki, sen de onlar gibisin, gafletin,

hrsn, ahmakln, onlarn

gafleti,

hrs,

ahmakl

gibidir.

Halbuki sana, onlann senden nce gitmesiyle ibret alp kurtulmak

sadeti verildi. -Ne bahtiyardr o kimse ki, bir bakasn ona nasihat a gnderirler, buyuruldu.
Bylece elini, ayan, parmaklarn, gzn, dilini dnmeli,
birbirinden ayrlacaklarn, bceklere,
kurtlara yem olacaklarn
gznne getirmeli, Mezarda pis kokulu bir le, rm, birbirinden ayrlm bir
olduunu hatrlamaldr. Bu ve bunun gibi
szleri her gn bir saat kendisine sylemelidir. Belki bylece kalbi
lme kar uyank olur. nk zhiren hatrlamak kalbe te'sir etmez. Nitekim insanolu her zaman cenazelerin gtrldn gryor. lm uzaktan seyrediyor ve daima lm byle seyredeceini sanyor. Bir defa kendini l grmedi ve grmyor. Byle
grmek aklna bile gelmiyor.

yn

Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

ashabna hitb edip, Doru syleyin, bizim zerimize bu lm
yazmadlar m? Doru syleyin, gtrlen bu cenazeler abuk dnen misafir midirler? Onlar topraa koyarz, miraslarn yeriz,
kendimizin onlar gibi

olacamz aklmza

getirmeyiz., buyurdu.

lm hatrlamamann en byk
emellere kaplmaktrl

sebebi
Btn ktlklerin

ba

KISA EMELL OLMANIN

emeldir
budur.

tl-i

(uzun

FAZLET

Kalbinde ok yaayaca, hayatta ok kalaca dncesi olan

kimse leceini dnmez, br dnya in bir i yapmaz. O kendi
kendine der ki, nmzde daha ok zaman var, istediin zaman yaparsn. imdi rahatna bak. lm yakn gren ise, her an onun

hazrl

ile

megul

olur.

Bu btn

sadetlerin

badr.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Abdullah ibn mer'e

(radyallah anhm) buyurdu ki: Sabahleyin kalknca kendine

Kimy-y Sadet

m F. 3f

802

KMYA YI

SAADET

kadar yaayacam deme. Sa ken lm iin hazrlk yap.

iken hastalk iin hazrlk yap, nk yarn Allah Tel'nn katnda isminin ne olacan bilemezsin! 0). Yine buyurdu: ki hasletten korktuum kadar sizin iin hibir eyden korkmam: Arzularnza uymanz ve uzun yaamak midinde bulun-

akama
Salam

manz

).

ay sonra vermek zere

(sallllah aleyhi ve sellem).
Reslullah
veresiye bir ey ald.
ki, bir ay vde e bir ey satn ald. Bu kadar uzun
Usme'ye
zaman yaayaca midindedir. Nefsim yed-i kudretinde olan Allah Tel'ya yemin ederim ki, gzlerimi kapayacam zaman, gz
kapaklarm birbirine gelmeden ve gzm aacam zaman, gz
kapaklarm birbirinden ayrlmadan leceimi sanyorum.

sme (radyallah anh) parasn

bir

alr

Azma

koyduum bir lokmann lm sebebiyle boazmda kalabileceini

bir kere dnmemi deilim, buyurdu. Sonra buyurdu: Ey insanlar! Aklnz varsa kendinizi l kabul ediniz. Nefsim, kudretinde olan Allah Tel'ya yemin ederim

va'dolunan elbette gelecektir. Ondan kurtulamazsnz (*). Reslullah (sallllah

aleyhi ve sellem) kk abdest bozunca arkasndan hemen teyem-

mm

ederdi.

Su yakndr

dediklerinde,

ki, sizin iin

O zamana kadar yaayaca-

bilmiyorum, buyururdu.

Abdullah ibn Mes'd (radyallah anh) diyor ki: Reslullah

(aleyhisselm) bir kare izdi. erisinde doru bir izgi, her iki tarafnda, balk srt gibi girintili kntl kk izgiler izdi ve buyurdu ki: Bu karenin ierisindeki bir insandr. Etrafnda bulunan
bu kare eceldir. Onu kuatmtr, ondan kurtulamaz, tki tarafndaki kk izgiler yolundaki fet ve bellardr. Birinden kurtulursa.
lm ddr.
dierinden kurtulamaz. Sonra der, bu
da onun amel ve mitleridir. Daima Allah Tel'nn
Karenin
4
ilminde, lmnden sonra olacak ileri dnr ( ). Yine buyurdu: nsan her gn biraz daha ihtiyarlyor, fakat iki eyi genleiyor. Mal hrs ve yaamak arzusu (*>.

Haberde geldi ki: sa aleyhisselm bir ihtiyar grd, elinde saban, tarlada alyordu. Y Rabbi, onun kalbinden emeli kar,
diye du etti. Saban elinden dt Ve uyudu. Bir mddet geince,
Y Rabbi emelini ona ver, dedi. htiyar, kalkp iine devam etti.
sa aleyhisselm, Hayrola ne oldu?, buyurdu, ihtiyar, Kalbime

alrsn?

htiyarladn, bugn yarn le

saban braktm. Sonra yine kalbime geldi ki, lnceye kadar
lzmdr. Tekrar kalktm.

geldi ki, niin byle

(1),

(2)

IV/384.

(3), (4).

(5)

IV/385.

LM HATIRLAMAK

803

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu

ki:

-Cennete

emelli olun, lm
dalma gznne getirin ve Allah Tel'dan nasl haya edilecek iso
yle hay ediniz (*).

gitmek

isteriz, dediler.

ister misiniz?,

-Ksa

Rey ehrinden bir ihtiyar, bir kimseye mektup yazd ve dedi, ki:
-Dnya ryadr, hiret uyanklktr. Arada lm vardr. Bizim iinde

bulunduumuz

hal,

dank bo

ryalardr vesselm.

UZUN EMELL OLMANIN SEBEPLER

s

nsann

kalbinden ok

yaamay

geirmesi

iki

sebepledir. Biri

dnya sevgisidir. Dnya sevgisi galib olunca, lm

sevdii eyi ondan alr. Bunun iin lmeyi sevmez. Kendine uygun
bulmaz. nsan kendine uygun bulmad eyi, kendinden uzaklatrmak ister. Kendini yemeye, meye, elenmeye ve oyuna verir.
Hepsi kendi kalbinde, kendi arzusuna uygun bir ekil alr. Bylece
daima yaamak, para sahibi olmak, hanmlarn, ocuklarn ve
dnyalk elde etme sebeplerini aklndan geirir. Hepsinin yerinde
olmasn ister. Bu arzularna aykr olan lm unutur. Hatrna
gelse de, yarn yaparm der 've nmzde ok zaman var, lm
iin de hazrlk yaplr diye dnr.

cahillik, ikincisi

Byynce, Biraz daha sabret, ihtiyarlaynca yaparsn der.

htiyarlaynca, u binalar da yapaym, bu ocuklarn da ihtiylarn te'min edeyim, onlar kimseye muhta etmeyeyim. Kalbimin
tarlalarm da sulayaym.
geim skntsndan kurtulmas iin
Ancak bundan sonra ibadetten lezzet alrm, der. Bunun gibi
daima te'hir eder. Her meguliyetten on meguliyet doar.

O ahmak dnyay terketmekten baka, dnyadan asla kurtulamayacan bilmez; bo vakit bulacan sanr, bylece her gn te'hir eder. Nihayet

lm

gelir,

hasret ve

zntyle

gider.

Bunun

Cehennemde baranlarn ou bu te'hir edenlerdir.

Bunun esas dnya sevgisidir. Ve lm hatrlamamaktr. Nitekim

iindir ki.

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)

sev,

nk senden alnacaktr!

buyurdu: Kimi istersen

( ).

kadar bilmez ki,

Cahillik yledir ki, genliine gvenir ve
ihtiyarlayp lnceye kadar binlerce ocuk ve genler lyor. ehirde ihtiyarlarn says pek az oluyor. nk ou ihtiyarlama-

dan lyor. Dier bir sebebi de vcudu salam iken Aniden gelen
lm uzak grr. Aniden' gelen lmn, ndir olduunu bilse de,
(1)

IV/386.

(2)

IV/388.

KMYA YI

804

SAADET

aniden geldiinin nadir olmadn bilmez. nk' btn

hastalklar aniden gelir. Hastalk gelince hastala bal lm ndir
saylmaz. O hlde daima lm gne gibi gznnde tutmak lzmdr. nne bir bulut getirip daima glgede kalmamaldr.

hastaln

TL- EMELDEN KURTULMANIN ARES

emelden kurtulmann aresi, sebeplerini gidermektir. Sebepleri anlald. O hlde gidermeye uramaldr. Dnya sevgisinden kurtulmann aresini, Dnya Sevgisi ksmnda anlattk. Velh- 2
sil dnyay bilen, dnyay tanyan onu sevmez. nk lezzetlerinin
birka gnlk olduunu, lmle elden kacan bilir. inde yaazamana baknca, bulank ve skntl olduunu, hi kimsenin
bunlardan kurtulamadn anlar.
Tl-i

ksaln

Ahiretin uzunluunu, mrnn

reti verip dnyay satn almann, ryadaki bir

dnen kimse, higm, uyanklkta-

altna tercih etmek olduunu bilir. nk dnya, rya gibidir.

Hadis-i^ erifte, nsanlar uykudadr, lnce uyanrlar, buyuruldu.
Cahillii gidermenin aresi, sf bir tefekkr ve hakiki mrifetle
olur. Bu da lmn kendi elinde olmadn bilmek, ne zaman geleceini bilmemek, genlie ve dier eylere gvenmemekle elde ediki

lir.
\

TL- EMELN DERECELER

emelde farkldrlar. Bazs devaml dnyada kalmak ister. Nitekim Allah Tel buyuruyor: Onlardan biri, bin
sene yaasaydm ne olurdu der (*). Bazs ihtiyarlamak ister, bazs
da bir seneden fazla yaamay dnmez, bir sene sonras iin hazrlkta bulunmaz. Bazs da bir gnden fazla yaamay mid etmez,

nsanlar

ertesi

tl-i

gn aklna getirmez.

Nitekim sa aleyhisselm buyurdu: Yarnki gn

iin

zlme-

Yaarsanz rzknz da devam eder. Yaamazsanz yarnki gn

Jin niye zlm olacaksmz. Bazs da bir saatten, bir andan fazlasn dnmez. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem)
kk abdest bozunca, suyun yanma gidinceye kadar yaayp yaamayacam bilmem buyurup, teyemmm eylerdi. Bazs da lyin.

daima gznn nnde bulundurur,

hi unutmaz. Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Muz ibn Cebel'e (radyallah
anh) imann hakikatini sorduu zaman, Bir
atnca, die-

admm

(1)

Bakara:

96.

LM HATIRLAMAK

atacam

rini

dnemiyorum,

dedi. Esved-i

800

Habei namaz klar-

ken sa solu kollard. Niye byle yapyorsun, dediklerinde, -lm

meleinin hangi taraftan geleceini kolluyorum derdi.
1

'<

Velhsl insanlar

tl-i

emelde farkldrlar. Bir ay

yaamak

ste-

yen, krk gn yaamak isteyenden daha faziletlidir. Bunun te'sirl

ilerinde belli olur. Bir kimsenin uzakta iki kardei olsa. biri bir
aya kadar, dieri de bir seneye kadar gelecek olsa, nce bir ay sonra gelecek olan kardei iin hazrlk yapp, dierini te'hir eder. Herkes kendini ksa emelli sanr. Ksa emelli olmann almeti, amel etmeye balamak, bunun iin ok acele etmek ve kendisine verilen
bir nefeslik zamann kymetini bilmekle olur.

Nitekim Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem), Be eyden

nce genliin,
evvel, be eyin kymetin! biliniz: htiyarlamadan
hasta olmadan nce shhatin, fakir olmadan nce zenginliin, meguliyetten nce bo zamann ve lmeden nce hayatn kymetini biliniz ('), buyurdu. Yine buyurdu: ki nimet vardr ki, nsanlarn
ou bunda aldanmtr* Shhat ve bo zaman ( 2 ). Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) ashbnda gaflet^ eseri grseydi,
aralarnda. lm geldi ve gtrd, kimini aki, kimini
sad

),

diye syletti rirdi.

Huzeyfe (radyallah anh) diyor ki: Hibir gn yoktur ki, sabahleyin bir mndi yksek sesle barp, Ey ihsanlar! G iin hazrlann, dememi olsun. Dvd-i Ti'yi grdler. Acele e namaza gidiyordu. Bu acele nedir? dediler. Askerler ehirdedir, beni gzlyorlar, dedi. Yni kabristandaki ller, ben oraya gitmeyince yerlerinden kalkmazlar, demek istedi. Eb Msa el-E'ri, mrnn sonunda ok mchede eyledi. Biraz daha az yapsanz ne olur? dediklerinde, Yan atlar btn gayretlerini sahann sonunda gstenk lm,
rirler. Bu zaman benim mr meydanmn sonudur.
yaklat. Bu gayret ve almamdan kat'iyyen dnmem, buyurdu.

SEKERT- MEVT VE CANIN IKMASININ

Bir kimsenin nnde sekert-i mevtten [lm

DDET

sarholuundan

ve can vermenin iddetinden baka bir ey olmasa, akl varsa,

onun korkusundan, dnyadan hibir eyden lezzet almamas gerekendisini
kirdi. Zira, bir haydudun kapsndan ieri gireceini ve
bir topuz ile ldreceini dnse, bunun korkusundan yemek ve
uyumaktan lezzet almaz. Belki yemeye itah olmaz, uyumak istese
uykusu gelmez. Melek'l -mevtin Ican alc meleini gelmesi ve ca(1). (2),

(3)

IV/390.

KMYA YI

806

SAADET

kun ve mdtiitir. Fakat gelmeyince bunu anlamaz.

Can verme acs yledir

Btn bykler sz birliiyle buyuruyorlar: Bir kimseyi klla paralamaktan veya vcudunu ortadan ikiye blmekten daha zor ve iddetlidir. Yarann acmasnn
sebebi, yara olan yerden ruhun haberi olmasdr. Kl darbelerinin
yara yannda ruha ne derece zdrap verecei aka ^anlalmaktadr. Atein acsnn ok olmas, btn paralara sirayet etmesindendir. Cann kmas yle bir acdr ki, ruhun kendinde meydana
geliyor ve btn varlna iliyor. Can verenin o anda susmas dayan amad, t kat olmad iindir. nk onun iddetinden dil
sylemez olur. Akl kendini kaybeder, fakat bunu tadan bilir. Veyahut tatmadan nce peygamberlik nuru ile gren bilir. Nitekim sa
aleyhisselm buyurdu ki: -Ey havrller, du ediniz. Allah Tel
can vermemi kolaylatrsn. lmden o kadar korkuyorum ki, korki:

kumdan leceim.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) mbarek
ruhunu teslim ederken Y Rabbi, can vermenin iddetini Muhammed'e (aleyhisselm) kolay eyle i 1 ), diye du etti. Aie (radyallah anh) buyuruyor ki: Can kmann kolay olacana midim
yoktur. nk Reslullah'n (sallllah aleyhi ve sellem) nasl zor
can verdiini grdm. O zaman buyurdu ki: Bu can kemikler ve
sinirlerimin arasndan ekilip kyor. Y Rabb, bu elemi bana kolay eyle

).

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) lm acsn anlatrken

buyurdu ki: lm acs herbiri nsan ldren yz^kl darbesi gibidir ( 3 ). Yine buyurdu: lmlerin en kolay, ynn ierisinden ekilen dikenler gibi olup, onun gibi kolaylkla kmaz ( 4 ).
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) bir hastann yanma gitti. Hasta lm hlinde idi. Ne hlde olduunu ben bilirim.

Bedeninde hibir damar yoktur

5
( ), buyurdu.

ayr

bir

ac

ierisinde

olmasn

Dmanlarla lnceye cadar harbediBin kl darbesi bana can kmaktan daha kolaydr, dedi.

Ali
niz.

ki,

(radyallah anh)

Beni srail peygamberlerinden birka bir kabristana gittiler.

llerden birinin dirilmesi iin Allah Tel'ya du eylediler. Birisi kalkt ve Ey insanlar! Benden ne istiyorsunuz! leli elli sene oldu,
hl can verme acsn ekiyorum, dedi.
Eserde bildirildi
recelerin stnde

ki,

bir m'minin kendi ameli

dereceler vardr.

kavumad

(1)

IV/392.

(2).

(3),

(4),

(S)

ile

kavutuu

Cannn

IV/393.

de-

zor k-

LM HATIRLAMAK
mas, bu

807

kavumasna sebep olur. yilik yapm olan bir

alaca kalmasn diye, cannn alnmas kolay olur.

derecelere

kafirin, hibir

Hadis i erifte bildirildi ki: Msa aleyhisselm vefat ederken

Allah Tel, lm kendinde nasl buluyorsun?, dedi. Diri diri
kebb edilen bir ku gibi ne uabilir, ne de lebilir, dedi. mer (radyallah anh) K'b'l - Ahbar'a lmden sordu. ok dikenli bir ,dal
bir kimsenin boazndan ieri soksalar ve her bir diken bir damara
taklsa ve kuvvetli bir kimse o dikeni ekse, lrken can vermek

buna

benzer, dedi.

CAN IKMANIN DEHET

nsan, lm acsndan nce korkun musibet karsmdadr.
Hads-i erifte geldi ki:
Birincisi,' can alc melei' grmesidir.
brahim aleyhisselm can alc melee, gnahkrlarn cann
aldn ekilde seni grmek isterim, deyince, melek-. Dayanamazsn,
dedi. Olsun istiyorum, dedi. Kendini o srette gsterdi: Siyah yzl,
tyleri diken diken, siyah elbiseler giymi, burnundan ve azndan
ateler kyordu. brahim aleyhisselm kendinden geip, dt.
Kendine gelince melei kendi eklinde grd ve ey can alc melek,
bir gnahkr senin bu eklini grdkten sonra bir ey grmese ona
yeteri dedi 0).

yi amel ileyen, Allah Tel'ya

itat

eden kullar

iin

bu kor-

ku yoktur. O melei, en gzel bir ekilde grrler. Onun gzel yzne bakmaktan baka rahatlk bilmezler.
Sleyman ibn Dvud (aleyhisselm) can alc melee, nsanlar
arasnda niin eiik yapmyorsun? Birini abuk gtryor, dierini bekletiyorsun, deyince, Bu, benim elimde deildir. Hepsi iin
elime ayr ayr bir sahife veriliyor. Emrolunduum gibi yapyorum,
dedi.

Vehb

ibn

Mnebbih diyor

istedi, elbise giyecekti.

ki:

Padiahn

Yz eit

biri bir

elbise getirdiler,

gn ata binmek
hibirini been-

medi. lerinden en iyisini giydi. Birka at getirdiler, en gzeline

kt. Kibrinden, gurubindi. Arkasnda bir svari birlii ile
rundan kimseye bakmyordu. Can aha melek bir fakir eklinde,

dar

nne kt, selm verdi, selmn almad. Atnn

Elini ek, ne yaptn bilmez bir deli misin?,
dizginlerini tuttu.
dedi. Benim bir iim var, dedi. Bekle attan ineyim, dedi. Hayr
kulana yaklaanda, dedi. Peki syle bakalm, dedi.
anda cann almak iin geldim,
trd ve Ben can alc meleim.

yrtk

elbiselerle

(1)

IV/394.

Azn

808

KMYA YI

SAADET

Padiahn rengi att! Msaade et eve gideyim; kanma; ocuklarma veda edeyim, dedi. Mhlet vermedi, hemen canm ald. Padiah attan dt. Melek'l-mevt Ican alc melek) aleyhisselm
dedi.

Bir m' in grd, -Sana bir szm var, dedi. Nedir?, diye sordu. Ben Melek'l-mevt'im, dedi. Ho geldin, nerede kaldn? Senin yolunu gzlyordum, bana gelenler ierisinde senden ok sevdiim yoktur. Hemen
al, dedi. nce iini bir
bitir, buyurdu. Benim Allah Tel'y grmekten mhim hibir
yoktur. imdi istediin gibi
al, dedi.
Ama bekle ab-

oradan

gitti.

canm

im

canm

dest alaym,

Melek de dedii

Vehb

bam

namaza duraym,

secdede iken

canm

al, dedi.

gibi yapt.

Mnebbih buyurdu ki: Yeryznde kendisinden byk olmayan bir padiah vard. Melek'l-mevt cann alp, ge knca melekler kendisine, Can alrken kimseye acdn oldu mu?
dediler. Dedi ki, lde bir kadn hmile idi. ocuk dourdu, bana
annesinin cann almam emredildi. Annesinin cann aldm. ocuu
ylece braktm. Annesinin garibliine ve ocuun yalnz kalp zayi
olmasna acdm. Bu padiah grdn m, yeryznde onun gibi
ibn

kimse yoktu, dediler. Grdm, dedi. te o sahrada braktn

ocuk idi, dediler. Her eyden mnezzeh olan Allah Tel ok
ltfecidir, dilediini yapar, dedi.

Hads-i erifte bildirildi ki: aban aynn onbeinci gecesi [berat gecesi 1 Meleku I-mevt'in eline bir defter verilir.
sene ierisinde leceklerin isimleri orada yazlmtr. Kimi ibadet eder, kimi evlenir, kimi kavga eder- halbuki, isimleri ller defterine gemitir.

'me

diyor ki: Melek'l-mevt, Sleyman aleyhisselmn yanna

geldi. Acele ile hizmetilerinden birine bakt.
knca o hizmeti, Bu adam kimdir ki dikkatli dikkatli bana bakt? diye sordu.
Melek'lVevftir Ican alc melektirl. buyurdu. Belki de benim
alacak, rzgra emret, beni Hindistan'a gtrsn.
buraya
gelince beni bulamasn, dedi. Sleyman aleyhisselm dediini yapt. Melek geri gelince, Sleyman aleyhisselm, Benim o hizmetim*
dikkatli dikkatli bakmanzn sebebi ne idi?, diye sordu. Melek, Baanda onun cann Hindistan'da alacaksn, dediler. Halbuki o
na

Dar

canm

buradayd. Bir anda Hindistan'a nasl gidecek, dedim? Oraya gidince onu orada buldum. Hayret ettim, dedi. Bu hikyeyi anlatmamzn sebebi, can alc melei grmekten kurtulu olmadn bildirmektir.
ikincisi,

herkese gsterilen

lmn sonunda

iki

melei grmektir. Hads-i^erifte

melek de ona grnr.

Eer

muti ise
ona, Allah Teal sana iyi karlklar versin, bizim yanmzda ok
iyi ameller iledin, bizi rahata kavuturdun
derler. Eer Asi ise,
geldi ki,

iki

LM HATIRLAMAK

809

Allah sana iyilik vermesin, bizim yanmzda ok ktlk ve gnah

iledin-, derler, bu anda lnn gz ge dikilir.

ncs, Cennetteki veya Cehennemdeki yerini grr. nk, can alc melek kendisine, Ey Allah'n sevgili kulu, mjde sana,
Cennetliksin-, der. silere ise, Ey Allah'n dman, Cehennem sana mjde olsun-, der. Bunun acs can kma acsn bastrr. Bundan Allah Tel'ya snrz. Bunlar dnyada grd hllerdir ve
bunlar mezarda ve ondan sonra greceklerinin yannda ok az kalr.

MEZARIN L LE KONUMASI
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
ly mezara koyduklarnda mezar der ki: Yazklar olsun sana ey
nsanolul Ben var ken neye gururlandn? Benim sknt ve karanlk ve yalnz ve bceklerle, kurtlarla dolu bir ev olduumu bilmiyor
muydun? zerimden geerken bir ayan geride, bir ayan ileride
aknca durduun zaman neye aklanmtn? Eer o kimse slihlerden se, bir ses der ki: Ey mezar! Neler sylyorsun, o doruluk zere idi, emr.-i mrf, nehy-i mnker yapard. Ona elbette yeil baheler hazrladm. Sonra bedeni nra evrilir, rhu ge karlr 0)
Eserde geldi ki, ly mezara koyarlar ve azb ederler. Komular barr: Ey kt kii! Sen bizden ge kaldn. Biz buraya daha nce geldik. Niin bizden ibret almadn? Bizim gittiimizi ve
amellerimizin kesildiini grmedin mi? Sen daha bir mddet yaadn. Bizim
kendin iin niye tedarik etmedin. Bunun
gibi, yeryznn her kesi feryd edip der ki: Ey dnyaya aldananlar! Niin sizden nce gidenlerden ve sizin gibi dnyaya alda-

kardmz

nanlardan ibret almazsnz-.

yi bir kul mezara konunca, iyi ameller
etrafn sarar, onu muhafaza ederler. Azb melekleri ayak tarafndan gelince namaz karlarna kar ve Allah iin ok kyamda
durmutur, derler. Ba ucundan gelince oru karlarna kar.
Dnyada ok susuzluk ekti, derler. Bedeni tarafndan gelince hac
ve Allah yolundaki harbler karlarna kar ve hayr bu beden ok
sadakalar
eziyet ekmitir, derler.
Eli tarafndan gelince verdii
der ki, buna dokunmayn. Bu el ile ok sadakalar vermitir. Melekler, ok gzel, mbarek olsun derler ve ieri dnerler ve rahmet melekleri gelirler. Ona Cennetten bir yatak getirir ve yayarlar. Mezar
Hadis-i erifte geldi

(1)

IV/423.

ki:

KlMYA-YI SAADET

810

ona gznn grebildii kadar geni ve ferah olur. Cennetten bir

kandil getirilip, kyamete kadar onun nuru altnda durur.
Reslullah
Abdullah ibn beyd (radyallah anh) diyor ki:
buyurdu ki: ly kabre koyarlar,
cenazesinin ardndan gelenlerin ayak seslerini duyar. Mezardan
baka onunla konuan olmaz. Mezar der ki, benim nasl olduumdan ve bendeki korku ve skntlardan sonra sylenilenler azdr.
Benim iin ne hazrladn?.
(sallllah aleyhi ve sellem)

MNKER VE

NEKRN SUAL

Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kul lnce

yanna iki siyah ve gk gzl melek gelir. Birine Mnker, dierine

Nekir denir. Peygamber hakknda ne dersin, derler. Eer m'min

ise Allah Tel'nm kulu ve Resuldr, ehftdet ederim ki, Aliah
Tel birdir. Muhammed (aleyhisselm) onun resldr, der. Meenine boyuna yetmi arn bytrler. Nr ile doldururlar.
Bir gelin gibi ne'eli uyu, seni en ok sevdiinden baka hibir ey
uyandrmaz, derler. Mnfk ise bu suale, bilmiyorum, insanlardan
iittim, bir eyler sylediler, ben de syledim, der. Bunun zerine
topraa, onu sktr, denir. Kaburga kemikleri birbirine geer, by-

zarn

lece azb iinde kalr 0).

Reslullah (sallllah. aleyhi ve sellem) Hazret-i mer'e (radyallah anh) buyurdu^ ki: Y mer,, kendini nasl gryorsun?
lnce sana eni bir arn, boyu drt arn bir mezar kazarlar, sonra seni ykarlar, kefenler, mezara koyarlar, sonra doluncaya kadar
toprak doldururlar ve dnp giderler. Mnker ve Nekir gelir. Sesgibi, sakallarn yere srerleri gk grlts gibi, gzleri
hareket ettirirler. Hazret-i
Jer, dileriyle mezarn eerler, seni
mer (radyallah anh). Y Reslallah (aleyhisselm), o zaman
2
olur? diye sordu. Evet ( ). buyurdu. yleyse
aklm bamda
korkmam, onlara yeterim, dedi.
^
musalHadis i erifte geldi ki: Kfire mezarda iki azb melei
olur, her birinin de elinde demirlat ederler. kisi de kr ve
den, develerin su itii kovalar gibi, topuzlar bulunur. Kyamete
kadar onu dverler. Gzleri yoktur ki, hlini grp acsnlar, ku-

imek

sar

laklar duymaz

ki,

ac feryadlarn

iitsinler.

Hazret-i ie (radyallah anh) diyor ki: Reslullah (sallllaaleyhi ve sellem) buyurdu ki: Kabir skmas vardr, ly s-

kar.

Ondan
(1)

bir

kii kurtulsa

IV/424 - 427.

idi

Sad ibn

(2)

IV/427.

Muz

(radyallah anh)

LM HATIRLAMAK

811

kurtulurdu. Enes (radyallah anh) diyor ki: Mustafa'nn (sallallaZeyneb (radyallah anh) vefat etti. Onu
h aleyhi ve sellem)
mezara koydu, mbarek yz ok sarard. Mezardan knca yz
tekrar eski hline geldi. Y Reslallah (aleyhisselm) bu, ne halhatrladm, ona
dir?, dedim. Kabir skmasn ve kabir azbn
bunlarn ok az olacam bana bildirdiler. Bu az kabir skmas ile
beraber onun feryadn btn lem duydu, buyurdu.

kz

Yine buyurdu ki: Kfirin mezardaki azb, doksan dokuz ejderha iledir. Ejderhann ne olduunu bilir misin? Her birinin dokolan doksan dokuz ylandrlar. Onu sokarlar, emersan dokuz
ler ve flerler. Kyamete kadar byle devam eder.

ba

Yine buyurdu: Mezar, hiret yolculuunun ilk konadr. Bu

kolay olursa sonrakiler 9aha kolay olur. Zor olursa sonrakiler daha zor ve etin olur (*).
.

Bundan sonra olanlarn birincisi sr'a flendii zamanki korkudur. Sonra kyamet gn korkusu. Onun uzunluu, scakl ok
Sonra hesap ve gnahlardan sorulma korkusudur. Daha sonra amel defterlerinin sadan veya soldan verilme korkusudur. Sonra amel defterlerinde grnen kabahat ve ktlklerin
korkusudur. Sonra terazinin sevab kefesi mi, yoksa gnah kefesi
gelecek korkusudur. Sonra haklan yenen mazlumlarn ve
mi
onlar iin verilecek cevab korkusudur. Sonra Srat, sonra Cehennem, zebaniler, bukalar, zincirler, zakkum, ylan, akrebler korkuiddetlidir.

ar

ksmdr.

Cismani ve ruhan Ibedene ve ruha yaplan

azbl. Bedene yaplan azb hy kitabmzn sonunda uzun uzun

Azb

iki

Bunun hakknda bildirilen yet-i kerimeleri ve hadis ebildirdik. Rha yaplan azb da bu kitabmzn banda anBunun gibi, lmn hakikatinin ne olduunu, rhun asln

anlattk.
rifleri

lattk.

ve lmden sonraki hllerini

kitabmzn banda

yine anlattk. Be-

dene yaplan azb etraflca anlamak isteyenler hy kitabmz

okusunlar. Rha yaplan azb renmek isteyenler bu kitabn ba
tarafn okusunlar.
Biz

bu sylediklerimiz kadar

kitabmz

ile

yetinip

sz

uzatmayacaz

byklerin; llerin hlleri hakknda anlattklar ryalarla bitireceiz. nk llerin hllerini anlamak iin kalb ile
olan keifler yolundan baka renme yolu yoktur. Bu da uyurken
veya uyankken olabilir. Hisler yolu onlara ulamaz. nk onlar
tir leme gittiler ki, bu hislerin hepsi onu anlamaktan cizdirler.

ve

(1)

IV/427.

KMY-YI SAADET

612

Tpk kulan

gzn sesleri idrak edememesi gibi. Ancak

nsanda yle bir hususiyet vardr ki, bununla o lemdekileri bulabilir. Fakat bu hususiyet, hisler
duygular ve dnya megaleleri
tesiriyle rtldr. Uyurken bu megalelerden kurtulur, hli orarenkleri,

dakilere

yakn

olur.

Onlarn

hllerini grr.

Bu hususiyet

sebebiy-

onlarn da bizden haberi olur. yi amellerimize sevinirler. Gnahlarmza zlrler. Nitekim byle olduu hadis-i eriflerle bildirille

mitir.

in

esas yledir ki: Bizim onlardan haber almamz, onlarn

da bizden haber almas Levh-i Mahfuz arada vasta olmadan olmaz.
nk bizim ve onlarn hlleri Levh-i Mahfz'da yazldr. nsann
rhu onunla bir mnasebet kurunca, ryada onlarn hllerini oradan renir. Onlar Levh-i Mahfz'da mnasebet kurunca bizim hllerimizi renirler. Levh-i Mahfuz ayna gibidir. Her eyin sureti
onda vardr. nsann rhu da ayna gibidir. lnn rhu da byledir. Bir aynann, karsndaki aynada olanlar gsterdii gibi, Levh-i
Mahfz'dakiler de bizim ve onlarn rh aynalarmzda grlr.
Levh-i Mahfz'un odundan, kamtan veya bir baka eyden
yaplm ba gz ile grlebilen kare eklinde olduunu, zerindeki yazlarn gzle okunabileceini zannetmeyin. Fakat eer istersen bunu kendinde renebilirsin. nk sende, yaratlm olan her
eyin nmunesi, rnei vardr. Bunun iin hepsini anlama yolu sana aktr. Fakat senin kendinden haberin yoktur. Bakasn nasl
tanyabilirsin?

Levh-i Mahfz'un insandaki rnei, beyindir. Kur'n- Kerm'i

ezberden bilenler oktur. Sanki beyninde yazlmtr. Onu ve harflerini sanki gryor. Halbuki bu kimsenin beynini zerre zerre ayrsalar ve bu gz ile baksalar, hibir yerde Kur'n- Kerim'i gremezler. O hlde, ilerin Levh-i Mahfz'da yazlmasn bu ekilde bilme-

Onda sonsuz eyler yazlmtr. Gz

sonsuz deildir. Sonu

olmayandaki yazlarn snrl olanda hissedilmesine ve meydana
gelmesine imkn yoktur. O hlde Allah Tel'nn Levh'i, Kalem'i
ve onu yazmas, insandaki hibir eye benzemez. Nitekim Allah
Tel da insana hi benzemez. Bu hususta ir diyor ki:
lidir.

ise

Evdeki her ey, evin sahibine gredir,

nm

mz, onlann bizden, bizim onlardan haberimiz olmasimknsz olmadn anlatmaktr. Nitekim ryada grlyor.

lleri ryada irkin ve

baka

yaadn

hllerde grmek, onlann

gsteren bir delildir. Kimi nimet ierisinde, kimisi de azb ierisindedir. Yok deillerdir, l deillerdir.

Nitekim yet i kerimede, Allah yolunda lenleri l sanma.

Onlar diridirler ve Allah Tel'nn huzurunda, Allah Tel'nn

LM HATIRLAMAK
kendilerine

hsan

eyledikleri

813

rzklarla sevin ierisindedirler.

(),

buyuruldu.

RYA YOLU LE ANLAILAN LLERN HLLER

Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ct:
Ryada beni gren beni grm olur. nk eytan benim eklime giremez. Hazret-i mer (radyallah anh) Peygamber Efendimizi (sallllah aleyhi ve sellem) ryada grd. Ona
Y Reslallah, ne oldu? dedi. Buyurdu ki: Orulu iken

krgnd.

hanmn

pmesen olma^ m?-. Bundan sonra mer (radyallah anh) bir daha bunu yapmad. Geri ^ bu haram dedir. Ama yapmamak daha
iyidir. Bakalarna msamaha etseler de sddiklann byle ince hl-

Abbas (radyallah anh) diyor ki: mer (radyallah anh) ile

birbirimizi ok severdik. Vefatndan sonra onu ryada grmek istedim. Bir sene sonra grdm. Gzn siliyordu. Bugn kurtuldum.
Allah Tel ikram etmeseydi iim tehlikede idi, dedi. Abbas (radyallah anh). Eb Deheb'i ryamda grdm. Cehennemde yanyordu. Naslsn?, dedim. Daima azbtaym. Yalnz Pazartesi geazb etmiyorlar.

nk Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) Pazartesi gecesi dodu. Bana mjde verdiler. Sevincimden bir
kle azd etmitim. Bunun mkfat olarak Pazartesi gecesi azb
cesi

etmiyorlar, dedi.

mer

ibn Abdlaziz der

Reslullah' (sallllah aleyhi ve

sellem) ryada grdm. Eb Bekir ve mer ile (radyallah anhm) oturuyordu. Ben de gidip onlarla oturdum. Aniden Ali (radyallah anh) ile Muviye'yi (radyallah anh) getirdiler. Her ikisini bir eve koydular ve kapy kapadlar. Bir vakit sonra Ali (radyallah anh)
kt ve Benim hakkm yerine getirdiler, deki:

dar

di.

Hemen arkasndan Muviye

(radyallah anh)

dar

kt

ve

Beni de afv ve mafiret eylediler, dedi.

bn

Abbas (radyallah anh), Hseyin (radyallah anh)

rlmeden nce bir defa uykudan uyanp, nn lillhi ve inn

ldileyhi

rcin, dedi. Ne oldu?, dediler. Hseyin'i (radyallah anh) ldrdler, dedi. Niin?, dediler.
Reslullah' (sallllah aleyhi
ve sellem) grdm, yannda kan dolu bir bardak vard. Gryor
musun, mmetim benden sonra neler yaptlar?
Hseyin'i
ldrdler. Bu kan onun ve ashbmm kandr. Onlara zulmedildi.

Olum

Rabbimin huzuruna gtryorum, buyurdu. Bundan yirmi drt

gn sonra Hseyin'in (radyallah anh) ldrld haberi geldi.
(I)

- Al

mrn:

169.

KMYA YI

814

SAADET
\

Eb Bekri's-Sddik' (radyallah anh) ryada grp kendisine,

Evet sen daima dini gsterir ve ilerdeki ilerim buna baldr,
derdin dediler. Evet, onunla sylediim l ilhe illallah kelimesi
le bana Cenneti verdiler, buyurdu.

Yusuf ibn Hseyin'i ryada grdler. Allah Tel sana no

yapt?, dediler. Rahmet etti, dedi. Ne ile?, dediler. Hibir zaman cidd sze aka kartrmadmdan, dedi. Mansr ibn smail
der ki: Abdullah Bezzz' ryada grdm. Allah Tel sana ne
yapt?, dedim. krar ettiim btn gnahlarm affetti. Yalnz bir
gnahm ikrar etmekten utandm. Beni scak yerde tuttular. Yzmde et kalmad, dedi. O gnah ne idj?, dediler. Bir defa bir
olana baktm. Houma gitmiti. Bunu ikrr etmeye utandm, dedi.
Reslullah' (sallllah aleyhi ve
sellem) ryada grdm. Sofilerden bir grubla oturuyorduk. Gkten iki melek indi. Birinin elinde leen, dierinin elinde ibrik vard.
Reslullah (sallllah aleyhi ve sellem) elini ykad, sofiler de ykadlar. Ellerimi ykamam iin benim nme getirdiler. Biri ona, Su
dkme, o onlardan deildir, dedi. Dedim ki: Y Reslallah (sallllah aleyhi ve sellem), siz buyurmadnz m, "nsanlar sevdikleri
le beraber bulunurlar". Ben bunlar l mutasavvf ani seviyorum.
Buyurdu ki: "Onun eline de su dkn, o da onlardandr".

Eb Cfer Saydelni diyor

ki:

Mecma' ryada grp, Ne grdn?,

dnyann iyiliini zhidler gtrd, dedi.

dediklerinde, Ahiret ve

Zrre ibn Ebi Evfa'y

ryada grp, Amellerden hangisi stndr?, dediler. Allah
Tel'nm kazasna rz ve ksa emelli olmaktr, dedi. Yezd ibn
Mez'r diyor ki: Evz'yi ryada grp, bana en iyi amelin ne olduunu syle de, onunla amel edeyim, dedim. limlerin derecesinden iyi derece grmedim, onun stnde zntlerin derecesi vardr, dedi. Yezd ibn Mez'r ihtiyar bir insand. Ryasnda Evz'nin
bu szn iittikten sonra lnceye kadar hep alad. yle ki. gzleri

grmez

oldu.

bn Uyeyne

diyor ki: Kardeimi ryada grdm. Allah Tel

sana ne yapt? dedim. stifar ettiim her gnahm afv eyledi.
stifar etmediimi balamad, dedi. Zbeyde'yi ryada grp,
Allah Tel sana ne yapt?, dediler. Afvetti ve rahmet eyledi,

Mekke yolunda harcadn paradan dolay m?, dediler.

Onun sevab sahihlerine oldu, beni niyetimden dolay afvetti, dedi.

dedi.

ryada grp, Allah Tel sana ne yapt?,

Srt'a, dierini Cennete koydum, dedi. Ahdediler. Bir
med ibn Eb Havr diyor ki: Ryada bir kadn grdm. O kadar
gzel idi ki, yz nur gibi parlyordu. Yznn bu parlaklnn
sebebi nedir? dedim. Hatrlyor musun, filn gece, Allah Tel'-

Sfyn-

Sevri'yi

admm

LM HATIRLAMAK

815

alyordun, dedi. Hatrlyorum-, dedim. -Senin gzyayzme srdm, bu nr ondandr dedi.

Kettnl der ki: Cneyd-i Badd'yi ryada grp. Allah Tel sana ne yapt?, dedim. Bana rahmet etti. Btn ibadet ve iaiki rekt namaz iime
retlerim boa gitti. Yalnz bir gece
yarad dedi. Zbeyde'yi ryada grdler. Allah Tel sana ne
yapt?, diye sordular. Dedi ki: u drt cmlem sebebiyle rahmet
buyurdu. Lilhe illllah ile mrm tamamlayaym. Lilhe illallah
Lilhe illllah
ile kabre gireyim. Lilhe illllah ile yalnz kalaym.
ile Allah'ma kavuaym.
Bir-i Hf'yi ryada grp, Allah Tel sana ne yapt?, dediler. Rahmet etti ve o kadar cmertliin ile benden korkmaya hay etmedin mi?, buyurdu, dedi. Eb Sleyman' ryada grp,
Allah Tel sana ne yapt?, dediler. Rahmet eyledi ve insanlarn beni gstermelerinden baka bir eyden zarar grmedim, dedi.
Yni din sahihleri, arasnda parmakla gsterilirdim, demek istedi.
Eb Sid-i Harrz diyor ki: blis'i ryada grdm ve dvmek
iin bastonumu kaldrdm. Gizli bir ses duydum: O, asdan [bastondan! deil, kalbdeki nrdan korkar, diyordu. Mesh diyor ki: bmusun?, delis'i ryada plak grdm; Adamlardan utanmyor

zikredip

kldm

adam deildir, adam olsalard, ocuun cevizle oynagibi, onlarla oynamazdm. Adamlar bunlardan ayrdr. Beni inletiyor, perian ediyorlar, deyip mutasavvflara aret etti.

dim. Bunlar

Harrz der ki: am'da idim. Reslullah' (sallllah

aleyhi ve sellem) ryada grdm. Eb Bekir ve mer'e (radyalla'

Eb

Sid-i

dayanm

bana doru geliyordu. Ben ise bir beyit okuyor, parmam gsme vuruyordum. Bunun zarar faydasndan
Allah Tel sana ne
oktur, buyurdu. ibl'yi ryada grp,
yapt?, dediler. yle ince hesaba ekildim ki, midim kesildi.
midsizliimi grnce bana rahmet eyledi.

h anhm)

Sfyn- Sevri'yi ryada grp, Allah Tel sana ne yapt?

dediler. Rahmet eyledi, dedi. Abdullah ibn Mbrek'in hli nasdr?, dediler. Allah Tel'y grmesi iin ona gnde iki defa
yol aarlar, dedi. Mlik ibn Enes'i ryada grp, Allah Tel sa
na ne yapt?, dediler. Osman ibn Affn'dan (radyallah anh)
rendiim bir szle bana rahmet eyledi. Cenaze grd zaman,
"Sbhne'I - hayylez l yemt" derdi, dedi. Hasan- Basr ld

aldn

ve Hasan, Allah Tegece, ryada, gklerin kaplarnn

l'y grd,. ondan rz oldu-, diye bir ses duyulduunu grdler.
Cneyd-i Baddi, blis'i ryada plak grd. Adamlardan utan-

musun?, dedi. Bunlar adam deil, dedi. Adam evniziyyemescidinde olanlardr, beni inletiyorlar, perian ediyorlar, dedi.

myor

KMYA YI

816

Cneyd diyor

ki:

SAADET

Sabahleyin evniziyye mescidine gittim.

Kapdan

eri girince, ierdekileri grdm. .Balarn dizlerine koymu tefekkr ediyorlard. Hepsi birden, O m el' n un szne bakma, dediler.
Utbet'l - Gulm, Cennet hrilerinden birini ok gzel ekilde
grd. Dedi ki: Ey Utbe, sana km. Sakn, sana kavumama m*
ni olan bir i yapma! dedi. Dnyay defa boadm, sana kavuuncaya kadar, onun etrafnda dolamayacam, dedi.
Eb Eyyb Sicistn, fesadc bir kimsenin cenazesini grd. Namazn klmamak iin bir tepeye kt. O ly ryada grdler.
- Allah Tel sana no yapt?-, dediler. Rahmet etti vo
Eb Eyyb'a syle, eer Allah Tela'nn rahmet hazineleri senin elinde
olsa, bhllik eder. kimseye bir ey vermezdin, buyurdu, dedi.
Dvd-i Ti'nin vefat ettii gece, bir kimse gkteki meleklerin
gelip gittiini grd. Bu ne gecesidir?, dedi. Bu gece Dvd-i T
vefat

etti,

Eb

Cennetleri,

onun

iin sslediler, dedi.

ehhm

der ki: Sehl-i Salki'yi ryada grdm. Ey

hce!, dedim. Hcelii brak, onlar geti, dedi. Senin o amellerin
ve ilerin nereye gitti? dedim. Hi birinin faydas olmad. Ancak
ihtiyar kadnlarn sorduklar sualler iime yarad, dedi.
Sad-i

Rebi ibn Sleyman diyor ki: Imm- fii'yi ryada grp, Allah Tel sana ne yapt?, dedim. Beni bir krsiye oturtup, zerime altn ve inci serptiler, dedi.

fii diyor ki: Zor bir ile karlatm. Baaramadm. Ryamda

bir kimse gelip, Ey Muhammed bn dris de ki: Y Rabbil Kendim
dirilmek
iin fayda ve zarar, lmek ve yaamak, ldkten sonra
elimde deildir. Sen ihsan edip vermezsen, bir ey alamam. Sen beni
korumaynca, ben kendimi bir eyden koruyamam. Y Rabbi, sevdiin ve beendiin konuma ve amel in bana kolaylk ver, dua-

sn

Kalknca bu duy okudum. Kuluk vakti o iim hlledildi. Bu duy unutmamaldr.

Bir kimse diyor ki: Utbet'l - Gulm' ryada grp, Allah Tel sana ne yapt?, dedim. Senin evinin duvarnda yazl olan du
sebebiyle beni afvetti, dedi. Uyannca evimin duvannda Utbet'l duy grdm: Ey dallette kalmGulm'n yazs ile yazlm
lara hidyet veren, ey gnahkrlara merhamet eden, ey gnahkrlarn gnahlarn balayan! Byk tehlikede olan kuluna ve btn Mslmanlara rahmet eyle! Bizi rzkna kavuan yaayanlardan eyle. Peygamberlerden, sddklardan. ehidlerden ve temiz Mslmanlardan, nimet verdiklerinden eyle! Amin! Y Rabbe'l-lemln!
oku, dedi.

lm hatirlamak
Kimy-y Sadet kitab burada

lm unutmamasn
onun

msa Allah Tela

Eer

rica ederim.

iin af dileyeler.

bitti.

Dncelerime

afv eylesin.

817

Bu kitab okuyann, yaza-

yanllk olduysa,
veya baka bir ey kar-

szlerde bir
riya

Bu kitabn sevabndan

arp

etmesin. Bir insann halk Allah Tel'ya

nazar sebebi ile Allah Tela'y unutmasndan
Bundan Allah Tel&'ya

beni nasibsiz
da, sonra halk a

byk ayp

yoktur.

snrz.

Ve kitabn sonunda
Y

Rabbil Senin

snrz.

deriz

di

azabndan afvma snrz. Gazbndan rzana

snrz. Sana saysz hamd senlar olsun.

Senden Sana

Sen kendini sen ettiin

gibisin.

Velhamdblihi vahdehl

Muhammed

ibn

Muhammed

Gazali

eden Allah Tel'ya. Kimy-y Sadet kitabndaki harflerin saysnca sevdii ve beendii gibi hamd senlar olsun. Tercme esnasnda yanllk vki olduysa, nce Allah Tel'dan. sonra Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) ve bu kitab yazan
byk imamn mbarek ruhlarndan, sonra da okuyuculardan afv
etmelerini dilerim. Allah Tel kalblerimizi, ehl-i snnet itikad
ile ssledikten sonra, kendi sevgisiyle ve
sevdiklerinin sevgisiyle
doldursun. Dnyadan yz evirip kendi ile bulundursun. Hepimizi
slm dininin hizmetisi eylesin. Bu duy Habibinin (aleyhisselm)
hrmetine kabul buyursun.

Amin!
A.

FARK MEYAN

Kimy-y Sadet

F. 52

NDEKLER
BRNC

CLD

Sahife

imm

...

5
9
13
15
16

Kendi nefsini bilmek

Birinci fasl: nsan ka eyden yaratlmtr?
kinci fasl: Kalbin hakikatini bilmek
nc fasl: Kalbin hakikati
Drdnc fasl: nsann bedene ihtiyac
Beinci fasl: Kalb askerinin bilinmesi
Altnc fasl: ehveti, gazab, bedeni, duygu organlarn, akl ve
kalbi doru yolda kullanmak
Yedinci fasl: nsandaki kt ve iyi sfatlarn hli
Sekizinci fasl: Kendi hareket ve durumunu kontrol

17
18
19
19
20
21

Gazl'nin hayat, fikirleri ve eserleri

Mtercimin nsz
Mellifin nsz

Fsl

-t

>

Fihrist

BRNC

UNVAN:

Dokuzuncu fasl: nsann aslnn

Onuncu fasl: Kalb leminin alacak hlleri
Onbirinci fasl: Kalb penceresi uyanklkta da

melekler cevherinden

olduu

...

olur
Onlkinci fasl: Her nsan ftrat zerine doar
Onnc fasl: Kudret sebebiyle kalbin stnl
Ondrdnc fasl: Peygamberliin ve evliyaln hakikati
Onbesinci fasl: lim bu yolda perdedir
Onaltnci fasl: nsann sadeti Allah Tel'y bilmektedir

Onyedinci fasl: nsan bedeninde Allah Tel'nn alacak sun'u

Onsckiznci fasl: nsan, bu dnyada son derece ciz ve noksandr

KNC UNVAN:

Allah Tel'y tanmak

Pirinci fasl: Kendini bilmek Allah Tel'vi bilmenin anahtardr
kinci fasl: Allah Tel'nn tenzih ve takdisini bilmek
nc fasl: Allah Tel'nn saltanat
Drdnc fasl: nsann azlannn kuvvetleri ve sfatlar ile olan

ball
mesi

nsanlarn

28
30
31
32
34
36
37
39
42
42
44
46
48

Beinci fasl: Tabiiyyecilerin ve mneccimlerin karncaya

fasl:

22
23
21
26
27

lem-i melekta

ak

Altnc

krler zmresine benzetilmesi

benzetil-

49
50

NDEKLER

819
51

Yedinci fasl: Yldzlarn ve burlarn padigahn kudretine tebihi

Sekizinci fasl: Drt tebihin mnasn bilmek
Dokuzuncu fasl: eriata uymak sadet yoludur
Onuncu fasl: Ehl i ibhenln yanl ve cahillik yollan

52
54
55

NC UNVAN: Dnyay tanmak

60

Birinci fasl:

insann dnyada bulunmasnn sebebi

60
60
62

Dnyann hakikati, feti ve maksad

nc fasl: Dnyann asl eydir: Yemek, elbise ve mesken
Drdnc fasl: Dnyann cadl (bycl) hakknda misalikinci fasl:

ve dnya ehlinin gafleti

Dnyadaki her gey
fasl:
Beinci

63

ler

mezmm

...

65

Yedinci fasl: Kabir azbnn mns

Sekizinci fasl: Kabir azbnn hakikati ve dereceleri
Dokuzuncu fasl: Kabirdeki ejderhalar ba gzyle grlemez ...
Onuncu fasl: Kabir azab herkes iin deildir
Onbirinci fasl: Kabir azbndan emin olmay deneme yolu
Onikinci fasl: Rhla alkal cins Cehennem atei
Onnc fasl: Ruhan ate, cisman ateten daha acdr
Ondrdnc fasl: Rhun dnyadaki seyrsefer menzilleri ...
Onbeinci fasl: Zayf bir zanla bile hireti inkr clz deildir ......

67
67
68
70
71
72
73
75
76
78
79
81
81
83
87
90

(ktlenmig) deildir

DRDNC UNVAN:

Ahireti tanmak
Birinci fasl: Beden ve rhla alkal Cennet ve Cehennem
ikinci fasl: lmn hakikati
nc fasl: Senin benliin bu bedenle deildir

Drdnc fasl: nsan rhun itidlini korumak

Beinci fasl: Harn, nerin, ba'sn ve idenin mns
Altnc fasl: Bu dnyada Cennet ve Cehennemi mahede
.

t*

MSLMANLIIN ARTLARI

BRNC
BRNC

RKN: BADETLER

SNNET TKADINI

ASIL: EHL-I

DORU REN-

MEK

lim

We

00
06
00
97

tikad
Tenzih
Kudret Ige yetmek!

'

*
[

bilmek!

(istemek, dilemekl

Semi' ve Basar [iitmek ve grmek!

Kelm

(svlemr-k!

EPS

[Allah Tel'nn
hiret

Srat

W
97

fiilleri!
p

08

W
90

Pcyrambrrler

KNC ASIL: LM RENMEK

101

820

KMYA YI

SAADET

Hmaiz

zr, dinde kabul edilmez

limden deha byk bir
yoktur

NC

103
104

ey
TAHARET

ASIL:

htiyat hangi artlarla caizdir

Zhir taharetin

ksmlar

Necasetten tahret
Temiz ve temiz olmayan sular
Hadesten tahret
Kaz-y hcetin edebleri

...

Istinca

Abdest nasl alnr?

Abdcstte alt ey mekruhtur
Gusl abdesti

Teyemmm
Bedendeki kirlerden temizlenmek
Hamamda bulunmann farz ve snnetleri
Bedendeki fazlalklardan temizlenmek
Sakal brakmann edebleri

DRDNC

ASIL:

US
.

NAMAZ

d grn

Namazn
Rk'
Secdeler

Teehhd

Itahiyyata oturmak 1

Namazn mekruhlar
Namazn hakikati ve rhu
Namazdaki amellerin hakikati
Tahret abdest J
Avret yerini rtmek
I

[setr-i avreti

Kbleye dnmek listikbM kble

Kyam

layakta durmakl
Rk' ve secdeler

okumann! ve namazn
Kalbin hazr olmas iin are
Cemaat snnettir
Kraatin

Cm'a namaz

ve

rknlerinin hakikati

fazileti

Cum'ann artlan
Cum'ann edebleri

Cm'a

gnnn faziletleri
Mes'ele: Niyet nasl olur?

KEtNC
Zektn

ASIL:

ZEKAT

eitleri ve

artlan

Drt ayakl hayvanlann

2 Uur zekt
3 Altn ve gm zekt
1

Ticaret malnn zekt

zekt

107
108
111
111
112
112
113
113
114
116
116
117
117

119
119
121
122
123
123
124
124
125
123
126
126
127
127
128
128
129
131
132
133
333
135
137

139
139
139
140
141
141

NDEKLER

621

Ftra zekt
5
,.
Zekt nasl verilir?
Zekt alan bu sekiz snf hangileridir?
Zekt vermenin hakikati
Zekt vermenin edeb ve incelikleri
Fakir aramann edebleri
Zekt almann edebleri
Sadaka vermenin fazileti

ALTINCI ASIL: ORU

183
154

Orucun farzlar
Orucun snnetleri de altdr ...
Orucun hakikati ve rhu
Oru bozduktan sonra lzm gelen eyler
Kymetli gnlerde oru tutmak
Bir ay iindeki kymetli gnler ...

155
157
158
159

YEDNC

ASIL: HAC
Haccn artlar ve rknleri
Haccn vcub artlar

Haccn
Haccn

164
164
165
166
167

ve hazrlklar
edebleri ve Mekke'ye giri

ilk edebleri

hrmn
Tavfm
Sa'yn

160
161
* W1

rknleri
eda ekilleri

Hac nasl yaplr?

Yolun

1*1
142
142
143
145
149
150
151

edebleri

edebleri

Arafat'ta vakfenin edebleri

Arafat'tan sonra yaplacak olanlar

Ved tavf

1
1

Medine'yi ziyaret

I 70

Umre nasl yaplr?

Haccn

inceliklerinin

Hacdan alnacak

171
173

srlar

ibretler

ASIL: KUR'N-I KERM

Gfillerin Kur'n- Kerm okumas
Kur'n- Kerm okumann edebleri
Kalbe it edebler

SEKZNC

DOKUZUNCU

ASIL:

OKUMAK

ALLAH TEALA'YI ZKR

..
Zikrin hakikati
Tehlil, tebih, tahmid, salvat ve istifarn stnl
Salvat
.

175
176
176
178
183
184
188
167

^tifar

Dunn

edebleri

eitli dular

ONUNCU

ASIL:

VRDLERN

SIRASI

193

KMYA-YI SAADET

822

Gndz yaplan vlrdler

Gece yaplan vlrdler

KNC

...

j.

...

',

RKN: MUAMELAT

BKNC

ASIL: YEMEK YEMENN EDEBLER

Yemek yemeden nceki edebler
Yemek arasnda olan edebler
Su imenin edebleri
Yemekten sonraki edebler
Bakalaryla yemek yemenin edebleri
Dostlarla ve din kardeleriyle yemek yemenin stnl
Birbirine ziyarete giden dostlarn yemek yeme edebleri
Misafirperverliin stnl
Davet ve icabetin idvete gitmeninl edebleri
Daveti kabul etmenin edebleri
Misafirlikte

bulunmann

Yemek vermenin

201
201
203
203
204
204
205
203
208
209
209
211
211
212

edebleri

edebleri

Misafirlikten dnmenin edebleri

KNC ASIL:
Birinci

194
199

ksm:

EVLENMENN EDEBLER
Evlenmenin faydalar

Evlenmenin zararlar
kinci ksm: Nikh akdi, edebleri ve gzetilmesi icab eden hususlar
Evlenecek kzlar ve kadnlar nasl olmaldr?
nc ksm: Evlendikten lnceye kadar, kadnlarla yaama-

nn

NC

221
228

edebleri

Kocasnn kars

zerindeki

ASIL:

1 Kesbin
2 Kesbin

hakk

KESB VE TCARETN EDEBLER

...

ve sevb
olmas iin bilinmesi lzm gelen eyler

fazileti

hell

Bey' [alverii
Satc ve alc
kinci rkn Mal
nc rkn Akid [szleme!
kinci akid Rib
nc akid Selemle sat
Drdnc akid cre
Beinci akid Mudrebe
Altnc akid Szleerek kurulan irketler
3 Ticarette insaf ve adleti gzetmek
4 Ticarette ihsan ve
5 Ticarette dinini kayrmak

Birinci akid
Birinci rkn

Ifizl

...

iyilik

DRDNC

ASIL: HELL,

HARAM VE PHELLER

MAK
Birinci bab: Hell

213
213
217
218
219

kazanmann stnl ve sevb

229
229
231
231
232
232
234
235
237
238
241
242
242
248
251

TANI256
256

NDEKLER

823

kinci bab: Hell ve haramda vera dereceleri

nc bab: Helli haramdan ayrmak ve bunun in uramak

Drdnc bab: Maa almak, sultanlara selm vermek ve onlarn
hell malndan almak
Sultan ve adamlar ile grme
Zalimlere yaklamadaki gnahlar
Sultandan mal almanr artlar
'.

'

BENC

NSANLARLA GRMEK, ARKADALIK

ETMEK VE AKRABA, KOMU, KLE VE FAKRLERN
VE ALLAH N KARDELN HAKLARINI GZETMEK

258
262
264
265
266
270

ASIL:

Birinci bab: Allah iin olan dostluk ve kardelik

Allah iin olan sevgi nasl olur?

Allah iin dmanlk nasl olur?

Allah Tel'ya muhlefet edenlere kzmann dereceleri
kinci bab: Sohbet arkadalk) ve artlar
Arkadalk ve dostluun haklan
nc bab: Mslmanlarn, akrabalarn, komularn ve klelerin
I

.\

haklar

272
272
275
278
278
279
280

289

Komu hakk
Akraba hakk
Anne ve baba hakk
ocuk hakk
Kle

301
301
302
303

hakk

KEYE EKLMENN VE UZLETN

ALTINCI ASIL:

LER

. . ,

...

Uzletin fydlsr
Uzletin zararlar
Uzletin edebleri

YEDNC

ASIL:

. . .

. ,

...

...

...

...

...

...
...

...

...

...

...

...

...
# .

EDEB-

...

...

. .

...

...

. , *

...

...

...

...

...

...

SEFERN EDEBLER

Birinci bab Sefere niyet, edeb ve eitleri

Misafirin yolcunun 1 edebleri
:

..

kinci bab: Yolcunun yola kmadan nce bilmesi gereken eyler

SEKZNC

ASIL: SEMA' VE VECDN EDEBLER

Birinci bab: Sem'n mubah olmas, hell ve haram
Sem'n Itegannininl haram olduu yerler
ikinci bab:

Sem'n

Sem'n

te'sir

ksmlar

...

MA'RF VE NEHY-1 MNKER

...

ve edebleri

edebleri

DOKUZUNCU
Birinci bab:

ASIL:

Emr

EMR

ma'rf ve nehy-i mnkerln farz olmas

kinci bab: Nehy-i mnkerin artlar

Birinci rkn: Nehy-i mnker yapan kimse
kinci rkn: Nehy-i mnker nerede yaplr?
nc rkn: Nehy-i mnker kime yaplr?

30
308
312
318
319
319
323
326
331
331
336
341
346
348
348
350
352
354

KMYA YI SAADET

824

Drdnc rkn: Nehy-I mnker nasl yaplmaldr?

Nehy-l mnker yapan kimse nasl olmaldr?
nc bab: nsanlar arasnda yaygn mUnkerler
Mescldlerdekl mnkerler Iertate uymayan eyler)
ar lardaki mnkerler
Cadde ve yollardaki mnkerler
Hamamlardaki mnkerler
Misafirlikteki mnkerler

ONUNCU

...

NSANLARA HAKM OLANLARIN DARES

ASIL:

KNC
BRNC ASIL:

...

CJLD

NEFS VE KT AHLKTAN

TE-

MZLENME

384
384
386
388
389
391
392
393
394
397
399

ve sevab

Gzel ahlkn hakikati

Gzel ahlkl olmak insann elindedir
Ahlk dzeltme yolu tedavi usl I
I

Btn saadetlerin

367

NC RKN: MHUKAt

RlYZET-1

yi ahlkn stnl

367
361
363
363
364
365
365
365

ba uraarak

iyi

yapmaktr

Yaratltan

olan gzel ve irkin huylar

Gzel ahlka kavuma yollan
Kalb hastaln ve nefsin ayblann bilmek aresi
Gzel ahlkn almetleri
ocuk bytmek ve terbiye etmek

Mchedenin balangcnda mridin gzetecei artlar ve riyazetle

dinde ilerleme nasl olur?
402

KNC ASIL:

EHVET LE FERCN LCI VE BU

AIRI ARZULARINI KIRMA

Aln
Aln
Az

fazileti

KSNN
..

...

faydalar ve tokluun zararlar

yemekte mridin edebleri

yemek hakkndadr
yemek vakti hakkndadr

Birinci ihtiyat, az

kinci

ihtiyat,

yemein cinsi hakkndadr

Bu mchedenin srr ve pr ve mridin bunda
nc

ihtiyat,

ayrl

Arzulardan el ekmenin zararlar

Fercln ehveti
Bu ehvete muhalefet etmenin sevb
Kadnlara bakmann fetleri ve bunda haram olanlar

...

nc asl: konumadaki zararlar kaldrmak

ve dilin Afetler!
Susmann sevab

Dilin
2 Btl ve gnah konumak
8 Szde muhlefet, mnakaa
1

fetleri

ve mrilik

407
407
409
412
412
414
415
417
418
418
420
423
425
426
427
429
429

NDEKLER
Malda husumet
Fuhu Bylemek
6 Lnet etmek
7 iir ve name
8 Mizah
9 Alay etmek ve glmek
10 Yalan yere sz vermek
11 yalan konumak ve yalan yere yemin

82S
431
431
432
433
433
438
436
437
438
440
441

4
5

etmek

Fasl: Yalan ne zaman caiz olur?

Fasl: Meriz nedir?
12
Gybet

Gybetin
Gz,

el

eitleri

...

...

. .

...

...

...

...

...

...

...

..

...

...

...

...

. . .

ve iaretle gybet

Kalb ile gybet, dil ile gybet gibi haramdr

Gybetin ilc ...
##
##
##
-#
Gybetin zrle ciz olmas
Gybetin kefareti
13
Sz tamak ve nemmamlk etmek
Nemmam karsnda taknlacak tavr
Birbirini sevmeyenler arasnda iki yzllk yapmak
.14
15
insanlar vmek ve dnya menfaati iin yaranmak
vlen kimseye neler lazmdr

445*

447
449

DRDNC

ASIL:

HIKD, HASED
sklp atlamas

HIM,

44&
450
452
452
44

VE LLARI

455
456

Gazab kk kalbden asl

Tevhidin okluu gazab rter

Gazabn

tedavisi vftcibdir

Kzgnln

ilm ve amel ilc

Kzmak nereye kadar caizdir
kin dourur
Hased ve fetleri
Hasedin hakikati
Hasedin ilc
Hased fetini kalbden skp atmal

Hm

BENC

...

DNYA SEVGSNDEN KURTULMAK VE

DNYA SEVGSNN BTN GNAHLARIN BAI OLDUGU

Dnyann

443*

443
444

459
460
462
463
466
468
469
471

ASIL:

bildirilen

aal

Kt olan dnyann hakikati nedir?

ALTINCI ASIL: BAHLLK

VE MAL TOPLAMAK STEMEK-

TEN KURTULU YOLU

Mal paray sevmenin ktl
Maln vlen ynleri
,
Maln, parann fayda ve zararlarnn uzun izah

Maln faydalar
Maln fetleri zararlar
I

471
474
480

484
484
486
488
488
490

KIMYA-YI SAADET

826

\
\

TamA' ve hrsn fetleri ve kanaatin faydas

Hrs ve tam'n ilc
Bahiliin ktl
Isrn sevb
Cmertliin ve bahiliin snr

491
493
498
499
501
502
505

Bahiliin ilc

Maln

tedbiri

YEDNC

MEVK VE HAMET BYKLK

ASIL:

SNN

SEVG-

LCI

hamet ne demektir?
Halk mevki ve makam talebinde yanl yoldadr
Makamn kfi mikdar mezmm deildir
Makam ve rtbe sevgisinin ilc [kurtulmann aresi
Beenilmeyi ve vlmeyi sevmenin ve insanlarn ayblamasn
Irfakam ve

511
513
514
515

ir-

kin grmesinin ilc bunlardan kurtulmann aresi J

vlme ve ktlemede insanlarn dereceleri

517
519

SEKZNC

ASIL: TAT VE BADETTEK RYADAN KURTULMANIN ARES

,

Riy

yaplan iler

ile

Riynn

dereceleri

Karncann
badetini

ayann

bakasnn

sesinden daha gizli olan riy

bilmesine sevinmek ne zaman caizdir

*y ...
... ... ... ... ... ... ...
Kalbi riy hastalndan korumann ilc
Riy vesvesesini kknden skp atmann yolu
Aikr tatte cevz
A.mcli ^(3s*Gn

...

...

Gnah

gizlemekte cevz
Riy korkusuyla iyiliklerden el ekmenin cevz
badet sevinci her zaman riy olmaz
Sevab iin olan her i Allah iin olmaldr

DOKUZUNCU

ASIL:
Tevzuun stnl

KBiR VE UCBUN LCI

Kibrin esas ve zararlar

Kibrin dereceleri
Kibrin sebepleri ve kibirden kurtulu areleri
Kibrin ilc ...
Ucb vg z3.rsrl3.r1 ... ...
...
...
Ucbun, idllin hakikati
Ucbun ilc
Kudret, ceml ve neseble ucb, tam ahmaklktr
.

ONUNCU

ASIL:

KENDNE

.i

...

999

GAFLET, DALLET, GURUR, SAPIKLIK VE

HSN-1 ZAN ETMENN LCI

Gaflet ve cahilliin ilc

Dallet, sapklk ve kurtulu areleri
Gurur ve ilc

521
524
527
529
531
53i
533
536
537
539
540
543
545

547
548
551
552
553
559
560
567
567
570
572
573
576
579

NDEKLER

827

D0RDNC RKN: MNCYAt

BRNC ASL: TEVBE
Tevbenln stnl ve sevab
Tevbenln hakikati
Tevbe, herkese, her vakitte vcibdir
Tevbenln kabul
Kk ve byk gnahlar
Kk gnahlar ne ile byk olur?

Doru

tevbe ve almeti
Gnahdan sonra sekiz ey, gnaha kefaret olur
Tevbe etmeyenlerin ilc
Baz gnahlara tevbe etmek doru olur mu, olmaz

'.

m?

...

KNC ASIL: SABIR VE KR

610

Sabrn hakikati
Sabr imann yars, oru da sabrn yarsdr
Her zaman sabra ihtiya vardr
Sabrn ilc

krn
krn

ve hakikati
hakikati
Kfrn- nimet nedir?
Nimetin hakikati hangisidir?
fazileti

Bir ey, bir kimse hakknda nimet,

yi eyler ve lezzetler derecedir

bakas

Nimet derecelerinin ksmlar

nsanlarn krde kusur etmelerinin
Belya hamdedilir mi?

NC
Recnn
Recnn

ASIL:

iin bel olabilir

640
640
642
643
649

fazileti

hakikati

kavumann yolu
Havfn fazileti ve ksmlar
Recya

hakikati

613
614
618
619
621
624
629
029
630
635
637

sebebi

HAVF VE REC

Havfn korkunun
Havfn dereceleri
Havfn eitleri

591
592
593
594
597
599
600
603
606
607
609

htime [kt kbetl

S-1 htime sebepleri

653
653
655
656

Havfn

657.

S-i

elde edilmesi

Peygamberlerin ve meleklerin hikyeleri

Sahbe ve selefin hikyeleri

Havf

stn, rec

m?

ASIL: FAKR
Fakrn ve zhdn hakikati

DRDNC

Fakirliin fazileti
Kanaatkftr fakirin

fazileti

650
660
662

VB ZH
663
664
667

KMYA YI

828

SAADET

Sabreden fakir, kreden renginden stndr

668

Fakirliin cdebleri
Verileni

almann

670
670
671
673
674
676
678
680

edebleri

ihtiyac olmadan dilenmek haramdr

Fakirlerin dereceleri

Zhd ve zhdn hakikati

Zhdn fazileti
Zhdn dereceleri
Dnyada zhid neye kanaat

BENC

etmelidir

NYET, SIDK VE HLAS

ASIL.:

...

686

.*.

Birinci bab: Niyetin hakikati

687

M'minin niyeti amelinden hayrldr

688
Akla gelen eylerden, vesveselerden ve kt dncelerden zarar
olanlar ve olmayanlar
690
Amellerden hangisi niyet ile deiir
692
Beenilen kul, her yaptn Allah iin yapar
696
ikinci bab: Ihls ve ihlsn fazileti
696
hlasn hakikati
698
nc bab: Sdk
702

ALTINCI ASIL: MUHASEBE VE

MURAKABE

705

Sddklarn ve mtteklerln murakabesi

YEDNCI ASIL: TEFEKKR

lutKKu un idzeu ... ... ...

...

708

...

...

# ..

...

...

...

...

..

...

baka yet,
Dier bir yet
Bir baka yet

Bir

...

...

...

...

...

...

...

..

...

. ..

...

yer ve iinde yaratlanlardr

Baka

bir yet de, yeryzndeki denizlerdir

Bir baka yet: Hava ve indekiler

Baka

bir yet

SEKZNC

ASIL:

...

TEVHD VE TEVEKKL

Tevekkln fazileti
Tevekkln esas olan tevhid
w,-^
eriat, akl ve tevhid arasnda hi tenakuz yoktur
Tevekkln temeli olan ikinci iman
Tevekkln hakikati
Tevekkln dereceleri

...

...

...

720
720
721
722
722

...

Tefekkrn hakikati
Tefekkr ne iin gereklidir?
Dnce sahas hangi eyde olur ve nereye kadar uzar?
Allah Tel'nn yarattklarnda bulunan alacak eylerde
kul*

...

tefek...

...

T2
730
730
731
733
733
734
737

737
738
742
745
746
747

iindekiler

829

Tevekkl etmek nasl olur?

Birinci

Makam: Mal kazanmakta

74*

tevekkl

Z'.ZZ'ZZZ

749

Evli olanlarn tevekkl

754
kinci Makam: Mevcut paray, mal muhafaza etmekte tevekkl .. 7135
Gda ve elbise saklamak
757
nc Makam: Zararlardan saknmakta tevekkl
757
... ...
Tevekkl eden, mal alnrsa, alt edebi gzetmelidir
758
Drdnc Makam: Hastann tedv olmasnda ve il kullanma-

snda tevekkl
Atele dalamak niin yasaktr?

mdr?

l kullanmamak sevab

OKUZUNCU

ASIL:

760
762
702

MUHABBET,

EVK

VE RIZ

706

Allah Tel'y sevmenin fazileti

76i
Sevginin hakikati
708
Allah Tel'y sevmenin sebepleri
769
Cemlin hakikati
,
770
Sevilmesi icabeden, hakikatte Allah Tel'dr
771
Allah Tel'y grmek gibi hibir lezzet yoktur
775
Birinci Asl: Kalbin mrif etteki rahat olup, lezzeti, bedene deil,
kci be dittir
776
kinci Asl: ilim ve mrif et, his ve ehvet lezzetlerinden kuvvetlidir
777
nc Asl: Allah Tel'y tanmak, dier mrif etlerden daha
lezzetlidir
777
Drdnc Asl: Grmek, bilmekten daha lezzetlidir
778
Grme ile marifet arasndaki fark
780
hiret gz, dnya gz gibi deildir
['*
.. ... ... ...
781
Allah Tel'y tanmak ve sevmek nasl elde edilebilir?
L, 782
Allah Tel'y tanmann rtl olmasnn sebebi
785
Muhabbetin ilc
735
Muhabbetin almetleri
780
Allah Tel'ya kar olan evk [ar t*T\."\I
791
... ...
Rznn hakikati ye fazileti
793
Rznn hakikati '
"...
...
795
"*
.**
Du, rzya aykr deildir
...
...
[][
793
,

.'

ZZ
.

'

ONUNCU

ASIL:

LM HATIRLAMAK

798

lm hatrlamak ekilde olur

lm hatrlamann kalbe te'siri
Ksa emelli olmann fazileti
Uzun emelli olmann sebepleri
Tl-i

'*

...
...

...

"

emelden kurtulmann aresi

Tl-i emelin dereceleri

Sekcrt- mevt ve cann

Can kmann deheti

Mezarn

ile

konumas

JZ

...

*"
.,

kmasnn idde

....

[]

799
800
801
803
804
804
805
807
809

830

KMY-YI SAADET

Mnker ile Nekir'in suali

Rya yolu ile anlatlan llerin
Gazlt'nln son sz
iindekiler

i..

hlleri

810
813
817
818