Laplace denklemi

Matematikte Laplace denklemi, zellikleri ilk defa

Pierre-Simon Laplace tarafndan allm bir ksmi diferansiyel denklemdir. Laplace denkleminin zmleri,
elektromanyetizma, astronomi ve akkanlar dinamii gibi birok bilim alannda nemlidir nk zmler bilhassa elektrik ve yerekim potansiyeli ile akkan potansiyelinin davrann aklar. Laplace denkleminin zmlerinin genel teorisi ayn zamanda potansiyel teorisi olarak da bilinmektedir.

Bu sklkla

2 f = 0
olarak yazlr veya,daha genel kavramlar iinde zel olarak,

f = 0,

Tanm

burada = 2 Laplace operatr veya Laplasyen"dir

boyutta, problem x, y ve z gibi gerel deikene

sahip ve iki kere trevlenebilir.Laplace denkleminin zmlerine ayn zamanda harmonik fonksiyonlar da denmektedir. Laplace ve Poisson denklemleri eliptik ksmi
diferansiyel denklemlerin en basit rnekleridir. Ksmi diferansiyel operatr olan ve herhangi bir boyutta tanmlanabilen 2 'ye veya 'ya Laplasyen ilemcisi veya ksaca
Laplasyen denmektedir.

f = 2 f = f = div grad f,
burada diverjans ilemcidir (div ile sembolize edilir) bu skalerler iin vektrler gnderme, ve gradyan
ilemcidir (grad ile ifade edilir) bu vektrler iin skaler gndermedir. (bu nedenle, Laplasyen f div grad f,
bir skaler byklk iin skaler f fonksiyonu gndermedir
; zellikle bu bir skaler iin (fonksiyon) f'in vektr grad
(ksmi trevler ) gndermesidir.)

Kartezyen koordinatlar da

f =

Eer sa-el taraf verilen zel bir fonksiyon ise, h(x, y, z),
yani, Eer byle bir denklem

f
f
f
+ 2 + 2 = 0.
x2
y
z

Silindirik koordinatlar da,

1
f =
r r

f
r
r

f = h
ise "Poisson denklemi" denir.

1 2f
2f
+ 2 2 + 2 =0
r
z

Laplace denklemi ayrca Helmholtz denkleminin zel bir

durumudur.

Kresel koordinatlar da,

Not:Delta sembol, , ayrca bir deiiklik iinde baz okluklar gsterim iin yaygn olarak kullanlyor,y

Laplace ve Poisson denklemleri eliptik ksmi diferansiyel

denklemlerin en basit rnekleridir. Ksmi diferansiyel
(
)
(
)
1
f
1

f
1
2f
operatr
olan ve herhangi bir boyutta tanmlanabilen 2
f = 2
2
+ 2
sin
+ 2 2
=
0.
2 'ya Laplace operatr veya ksaca Laplasyen
veya

sin

sin 'ye

denmektedir.
Erisel koordinatlar da,

f =

f ki
g
k

)
+

2 Snr koullar

f jm n
g mn = 0,
j

veya
(
)
1
ij f
f =
= 0,
|g|g
j
|g| i

Laplace denklemi iin Dirichlet problemi bir D blgesi

zerinde tanml ve verilmi baka bir fonksiyona D 'nin
snr zerinde eit olan bir fonksiyonu bulmaktan ibarettir. Laplace operatr s denkleminde yer ald iin,
problemin bir dier yorumu da yledir: Blgenin sn(g = det{gij }).
rndaki scaklk sabit tutulur ve blgenin i tarafndaki
1

ux = vy ,

K BOYUTTA LAPLACE DENKLEM

vx = uy .

Takip eden ifade ise

uyy = (vx )y = (vy )x = (ux )x .

olacaktr. Bu yzden u Laplace denklemini salar. Benzer
bir hesaplama yine v 'nin de Laplace denklemini saladn gsterir.
Bir halka zerinde Laplace Denklemi (i yarap r =2 ve d
yarap R =4) ile Dirichlet snr Koullar: u(r =2) =0 ve
u(R =4) =4sin(5*)

Aksine dier taraftan bir harmonik fonksiyon verilirse, bu

fonksiyon analitik bir f (z) fonksiyonunun gerel ksm
olur (en azndan yerel olarak). Eer

scaklk artk deimeyecek ekilde beklenilir. blgedeki scaklk dalm artk ilikin Dirichlet probleminin f (z) = (x, y) + i(x, y)
zm tarafndan verilecektir.
olarak alnrsa ve
Laplace denklemi iin Neumann snr koullar D'nin snrnda fonsiyonunu belirtmez ancak bu fonksiyonun
normal trevini belirtir. Fiziksel olarak bu durum, yalnz x = y , y = x
D 'nin snrnda etkisi bilinen bir vektr alan iin olan
bir potansiyelin inasna (oluturulmasna) denk gelmek- art konulursa, o zaman Cauchy-Riemann denklemleri
salanacaktr.
tedir.
Laplace denkleminin zmlerine harmonik fonksiyon- Bu iliki 'yi belirlemese de artlarn belirler:
lar denilmektedir ve bu fonksiyonlarn hepsi denklemin saland blge iinde analitiktir. Eer iki fonksiyon Laplace denkleminin (veya herhangi dorusal homo- d = y dx + x dy.
jen diferansiyel denklemin) zmyse, toplamlar (veya
iin Laplace denklemi 'nin integrallenebilme kouluherhangi dorusal kombinasyonlar) da ayrca bir zmnun salandn gsterir:
dr. Sperpozisyon ilkesi de denilen bu zellik zellikle
karmak problemlerin basit zmlerin toplanlmas yoluyla yaplan zmlerinde ok yararldr.
xy = yx

ki boyutta Laplace denklemi

ki deikenli Laplace denklemi

xx + yy = 0
formuna sahiptir.

3.1

Analitik fonksiyonlar

Karmak analitik bir fonksiyonun gerel ve sanal ksmnn her ikisi de Laplace denklemini salar. Eer z=x+iy
ise ve

f (z) = u(x, y) + iv(x, y)

ve bu yzden bir izgi integrali yoluyla tanmlanabilir. ntegrallenebilme koulu ve Stoke teoremi iki noktay
birletiren izgi integralinin deerinin takip edilen yoldan
bamsz olduunu gsterir. Laplace denkleminin sonucunda kan zm iftine elenik harmonik fonksiyonlar
ad verilir. Bu ina sadece yerel olarak veya takip edilen yolun bir tekillii evrelememesi kouluyla geerlidir.
rnein, r ve kutupsal koordinatlar olursa ve

= log r
ise, o zaman karlk gelen analitik fonksiyon

f (z) = log z = log r + i

fonksiyonudur. Bununla birlikte, as orijini evrelemeyen bir blge iinde tek (bir) deerlidir.

ise, o zaman f(z) 'nin analitik olmas iin gerekli koul Laplace denklemi ve analitik fonksiyonlar arasndaki yaaadaki Cauchy-Riemann denklemlerinin salanmas- kn iliki Laplace denkleminin zmnn her mertebedr:
den trevi olduunu gsterir ve bu zm en azndan bir

3.3

Elektrostatik

tekillii evrelemeyen bir ember iinde kuvvet serileri- ifadesini verir.

ne geniletilebilir. Bu durum, daha az dzenlilie sahip Bu yzden her analitik fonksiyon dzlemde duraan ss denklemi zmleriyle tezat bir haldedir.
ktrlamaz, dnmez bir akkan akma karlk gelir.
Kuvvet serileri ve Fourier serileri arasnda sk bir ili- Gerel ksm hz potansiyeli olurken sanal ksm ak
ki vardr. Bir f fonksiyonu R yarapl bir ember iinde fonksiyonu olur.
kuvvet serisine geniletilirse, bu gerel ve sanal ksmlar

3.3 Elektrostatik
cn = an + ibn .

Maxwell denklemleri'ne gre, iki uzay boyutunda yer alan

ve zamandan bamsz olan bir elektrik alan (u,v),

eklinde olan uygun katsaylarn olduu

f (z) =

(u, v) = vx uy = 0

cn z n ,

n=0

ifadesini ve 'nun yk younluu olduu

ifadesi anlamna gelir. Bu yzden,

f (z) =

[an rn cos n bn rn sin n]+i

n=0

(u, v) =
[an rn sin n + bn rn cos n]
ifadesini salar.
n=1

olur ki bu da f 'nin Fourier seridir.

Birinci Maxwell denklemi

3.2

d = u dx v dy

Akkan akm

u ve v nicelikleri duraan sktrlamaz, dnmez bir ak- diferansiyeli iin integrallenebilme kouludur. Bylece
mn iki boyutta yatay ve dikey bileenleri olsun. Akmn elektrik potansiyeli olan
sktrlamaz olmasnn koulu,
x = u,

ux + vy = 0
olmasdr ve akmn dnmez olmasnn art da

y = v

ifadesini salayacak ekilde ina edilebilir.

kinci Maxwell denklemi o zaman Poisson denklemi olarak ifade edilen

V = vx uy = 0
olmasdr. Bir fonksiyonunun diferansiyeli

d = v dx u dy

xx + yy =
denklemini verir.

ki boyutta kullanlana benzer olarak, Laplace denklemi

olarak tanmlanrsa, o zaman sktrlamama art bu di- elektrostatik ve akkan akmnn boyutlu problemleferansiyel iin integrallenebilme koulu olur: Sonutaki rinde de kullanlabilir.
fonksiyona ak fonksiyonu ad verilir nk bu fonksiyon akm izgileri boyunca sabittir. 'nin birinci trevi

4 boyutta Laplace denklemi

x = v,

y = u

4.1 Temel zm

ile verilir ve sktrlamama art 'nin Laplace denklemini saladn gsterir. 'ye elenik olan harmonik Laplace denkleminin temel zm, Dirac delta fonksi

fonksiyonuna hz potansiyeli denilir. Cauchy-Riemann yonu 'nn (x , y , z ) noktasnda toplanm bir birim
kayna gsterdii
denklemleri

x = u,

y = v

u = uxx + uyy + uzz = (x x , y y , z z )

denklemini salar. Hibir fonksiyon bu zellie sahip deildir ancak yine de bu, integralleri uzay zerinde birlik olan ve destei (fonksiyonun sfr olmad blge) bir
noktaya klen bir fonksiyonlar limiti olarak dnlebilir. Temel zmn tanm bu yzden, u 'nun Laplasyeninin kaynak noktasn evreleyen herhengi bir hacim
zerinde integrali alndnda, o zaman

BOYUTTA LAPLACE DENKLEM

u = f
olur ve u, S zerinde g snr deerlerini alr. O zaman aadaki eitlikleri veren (diverjans teoreminin bir sonucu
olan) Green zdeliine bavurulabilir:

[G u u G] dV =

div u dV = 1

[Gu uG] dV =
V

un ve Gn gsterimleri S zerindeki normal trevleri ifade

etmektedir. u ve G 'nin salad artlar balamnda, bu
Laplace denklemi koordinatlarn rotasyonuyla deimez sonu
kalr ve bu yzden bir temel zmn, sadece (kaynak
noktasndan uzakl gsteren) r 'ye baml olan zm

ler arasndan elde edilebilecei beklenir. Hacim kaynak

u(x
,
y
,
z
)
=
Gf
dV
+
Gn g dS
noktas etrafnda a yarapl bir top olarak dnlrse, o
V
S
zaman Gauss diverjans teoremi
haline gelir.
olduunu gsterir.

Bu yzden, Green fonksiyonu f ve g 'nin (x ,y ,z ) noktalarndaki etkisini aklar. a yarapl krenin ii d1 =

div u dV =
ur dS = 4a ur (a)
V
S
nldnde ise, Green fonksiyonu yanstma yoluyla elde
ifadesini verir. O zaman takip eden ifade ise, kaynak nok- edilebilir (Sommerfeld, 1949): Krenin merkezinden
kadar uzaklkta olan P kaynak noktas,
tas etrafnda r yarapl bir kre zerindeki
2

ur (r) =

1
4r2

uzaklkta bulunan bir N noktasna yarapsal doru boyunca yanstlr.

ifadesidir ve bu yzden

u=

1
4r

olur. Benzer bir hesap ise iki boyutta

u=

a2

Unutulmamas gereken nokta P kre iindeyse, N 'nin kre dnda olmas gerektiidir. O zaman Green fonksiyonu R 'nin P kaynak noktasna uzakl ve T 'nin yanstlm N noktasna olan uzakl gsterdii

1
a

4R 4T

log r
2

ifadesi tarafndan verilir. Green fonksiyonu iin olan bu

ifadenin bir sonucu ise Poisson integral formldr. ,
, ve , P kaynak noktas iin kresel koordinatlar olsun.
4.2 Green fonksiyonu
Burada dikey eksenle olan ay gstermektedir. (Amerikan matematik gsterimine uymaz ancak standard AvBir Green fonksiyonu da bir V hacminin S snrnda- rupa ve fiziksel uygulamalarna uyum gsteren bir gski uygun art salayan temel bir zmdr. rnein, terimdir) O zaman, kre iindeki Laplace denkleminin
G(x,y,z;x ,y ,z ) ,
zm
olduunu gsterir.

V de

G = (x x , y y , z z ),

(x, y, z)

S de ise

ifadelerini salayabilir.

G=0

cos = cos cos + sin sin cos( )

olarak alnrsa

(
)
Eer u, V zerinde Poisson denkleminin herhangi bir 2
g( , ) sin d d
1 3
a
1

u(P
)
=
zmyse
4
a2
(a2 + 2 2a cos )3/2

5
tarafndan verilir.

Laplace Diferansiyel Denklemi PlanetMath'dadr.

Bu formln basit bir sonucu ise udur: u harmonikse, o

zaman u 'nun krenin merkezindeki deerleri, u 'nun kre
zerindeki deerlerinin ortalama deerleridir. Bu ortalama deer zellii ise ivedilikle sabit olmayan bir fonksiyonun maksimum deerini krenin iinde alamayaca
sonucunu verir.

Balang Deer Problemleri rnekleri exampleproblems.com 'daki Laplace denklemi kullanlarak.

Ayrca baknz
6-kre koordinatlar, bir koordinat sistemi altnda bu
Laplaces denklemi becomes R-ayrlabilir
Helmholtz denklemi,Laplaces denkleminin genel
bir durumu.
Bateman dnm
Earnshaws teoremi stabil statik ferromanyetik sspansiyonun imkansz olduunu gstermek iin Laplace denklemi kullanr
Vektr Laplasyen
Kresel harmonikler
Drtlk blgeler
Potansiyel teorisi
Potansiyel akm

Kaynaka
L.C. Evans, Partial Differential Equations, American Mathematical Society, Providence, 1998. ISBN
0-8218-0772-2Ksmi Diferansiyel Denklemler.
I. G. Petrovsky, Partial Differential Equations, W.
B. Saunders Co., Philadelphia, 1967.--Ksmi Diferansiyel Denklemler.
A. D. Polyanin, Handbook of Linear Partial Differential Equations for Engineers and Scientists, Chapman & Hall/CRC Press, Boca Raton, 2002. ISBN 158488-299-9Mhendisler ve Biliminsanlar iin
Dorusal Ksmi Diferansiyel Denklemler El Kitab.
A. Sommerfeld, Partial Differential Equations in
Physics, Academic Press, New York, 1949.--Fizikte
Ksmi Diferansiyel Denklemler.

D balantlar
Laplace Denklemi (zel zmler ve snr deer
problemleri) EqWorld: The World of Mathematical
Equationsdadr.

MathWorld'teki Laplace Denklemi bilgisi

Laplace Denklemi Modl, John H. Mathews tarafndan
Laplace denklemi tarafndan hkmedilen snr deer
problemlerinin snr esi metoduyla nasl nmerik
olarak nasl zlebileceinin aratrlabilecei bir
site

8 METN VE GRNT KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LSANS

Metin ve grnt kaynaklar, yazarlar ve lisans

8.1

Metin

Laplace denklemi Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Laplace_denklemi?oldid=15143543 Katkda bulunanlar: Ayyuru, Thijs!bot, SieBot, Vikiizer, Loveless, MystBot, Luckas-bot, Khutuck Bot, Almabot, Xqbot, TobeBot, Ildeguz, RedBot, ZroBot, YBot, YFdyh-bot,
Peykbot ve Addbot

8.2

Resimler

Dosya:Laplace{}s_equation_on_an_annulus.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/85/Laplace%27s_

equation_on_an_annulus.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkda bulunanlar: Ykleyenin kendi almas zgn yazar: DavidianSkitzou

8.3

erik lisans

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0