Anna Freud

Ben ve Savunma
Mekanizmalar

METS / TEKN DNLEMEK

Anna Freud
Ben ve Savunma M ekanizm alar
1895'te Viyana'da doup 1982'de Londra'da len Anna
Freud, Sigmund Freud'un en kk kz ve babasnn
almalarnn en sadk takipilerindendi.
ocuk psikanalizinin ilk ve nde gelen uygulayclarndan
olan Anna Freud, genliinde yapt ilkokul retmenlii
srasnda ocuklar yakndan gzleme imkn buldu.
Babas tarafndan eitilerek meslee balad ve ocuk
analizi zerine alrken babasyla yakn ibirlii iinde
psikanaliz kuramn gelitirdi. 1925-28 yllar arasnda
Viyana Psikanaliz Derneinin bakanln yapt. Benin
kiilik geliimindeki etkileri ve savunma mekanizmalarnn
nemini vurgulayan elinizdeki yaptyla ben psikolojisinin
geliimine nemli bir katkda bulundu.
1938'de hasta babasyla birlikte Nazi tehdidinden kaarak
Londra'ya yerleti; 1945'e kadar Hampstead'deki bir ocuk
yuvasnda alt. kinci Dnya Sava srasnda ailesiz
kalm ocuklar zerinde yrtt almalar Young
Children in Wartime (1942), Infants without Families (1943),
W arand Children gibi kitaplarnda aktard. 1947'de kurduu
Hampstead ocuk Terapisi Kliniinin 1952-82 arasnda
yneticiliini yapt. zellikle babasnn lmnden sonra
Melanie Klein'la srdrd sert tartmalar ngiliz Psikanaliz
Derneinin blnmemek iin iki paralel grup halinde
almasna neden oldu. almalar zellikle Heinz
Hartmann ve Erik Erikson tarafndan gelitirilen yazarn
grlerini zetleyen son almas ocuklukta Normallik ve
Patoloji (Metis 2000) "tekini Dinlemek" dizisinde
yaymlanmtr.

METS YAYINLARI
te k in i Dinlemek 19
BEN VE SAVUNM A MEKANZMALARI
Anna Freud
zgn ad: Das leh und die Abvvehrmechanismen
Executors c f the Estate o f Anna Freud 1 9 3 7,1 9 6 6
Paterson Marsh Ltd. ve W. Ernest Freud'la yaplan
szleme temelinde yaymlanmaktadr.
M etis Yaynlar, 2002
lk Basm: Kasm 2004
kinci Basm: M a rt 2011
Dizi Yayn Ynetmeni: Saffet M ura t Tura
Yayma Hazrlayan: Hayrullah Doan
Dizi Kapak Tasarm: Yetkin Baarr
Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: M etis Yaynclk Ltd.
Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.
M etis Yaynlar
pek Sokak No. 5, 34433 Beyolu stanbul
Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519
e-posta: info@metiskitap.com
www.m etiskitap.com

ISBN-13: 978-975-342-493-6

Anna Freud
Ben ve Savunma
Mekanizmalar
eviren

Yeim Erim
Dizi Yayn Ynetmeni

Saffet Murat Tura

indekiler

kinci Basma nsz 7

Yeim Erim

I. BLM
A Savunma Mekanizmalar Kuram 13
II. BLM
B Nesnel Honutsuzluk ve Nesnel Tehlikenin
nlenmesine rnekler 55
C ki Savunma Tr in rnekler 79
D Drt iddetinden Korkunun
Gdledii Savunma 97
Sonsz 121
Kaynaka 123

kinci Basma nsz

Yeim Erim

Ben ve Savunma Mekanizmalarm Anna Freud 1936 ylnda babas

nn 80'inci doum gnne armaan olarak yaymlad. Eser yazln
dan 53 yl sonra 1989'da Trkeye evrildi ve birinci basm yapld.
Kitapla tp renimim srasnda ocuk ve genlik psikiyatrisi bl
mnde sayn Ulviye Etaner'in analitik gruplarn izlerken tanm,
evirisiyle uzun yllar uram ve ancak Bakrky Ruh ve Sinir Has
talklar Hastanesi'nde asistan olarak almaya baladktan sonra
oluan metnin klinik almalarmzda kullandmz dille uyutuu
nu ve anlalr olduunu grnce yaymlamaya cesaret edebilmitim.
Aradan bir 15 yl daha getikten sonra ikinci basm Metis Yayn
larndan yaplyor. Bu on be yl iinde Trkiye'de analize olan ilgi,
psikanalizi ve analitik ynelimli psikoterapileri renme imknlar
oald. zellikle stanbul ve zmir'de gen psikiyatri asistanlar bi
yolojik psikiyatri bilgilerinin yannda derinlik psikolojisini, insan
ilikilerinin psikodinamiini de renmenin gerektiini hissetmeye,
bu bilgileri aramaya, renmeye ve uygulamaya baladlar. Bu iki e
hirde psikanalitik psikoterapiyi reten kurumlar, vakflar olutu.
Gerek Freud'un metapsikoloji yazlarnn gerekse psikanalizin mo
dem okullarnn belli bal eserlerinin baarl evirileri yaymland.
zmir Halime Odag Vakf erevesinde verdiim vaka spervizyonlar srasnda kitabn ilk basmnn piyasada bulunmadn sk sk duy
duumdan Metis Yaynlar Yayn Editr sevgili arkadam Mge
Grsoy Skmene kitabn ikinci basmnn yaplmasn nerdim. Metis'in yukarda belirtilen belli bal psikanaliz yazlarn toplad
"tekini Dinlemek" dizisi bence Anna Freud'un Ben ve Savunma Me
kanizmalar' nn da vatan olmalyd.*
* eviride dizi btnln bozmamak iin gereken deiiklikleri yapmamza
izin verdii iin Yeim Erim'e teekkr ederiz, (e.n.)

Ben ve Savunma Mekanizmalar yazld yldan itibaren gncel

liini yitirmemi, bugn hl gerek ocuk gerekse erikin psikanali
zini renenler iin en etkileyici ve retici eserlerden biri olma
zelliini korumaktadr. Psikanalizin drt okulunun, yani drt kura
m, ben psikolojisi, nesne ilikileri kuram ve kendilik psikolojisinin
iinde Anna Freud'un kitab ben psikolojisinin ilk rnlerinden say
lr ve doallkla hl drt kuramnn bilimsel gerelerini kullan
maktadr. Psikanalizin saydm bu drt okulu arasnda bana en ana
litik, en zmleyici gelen drt kuramdr. Anna Freud ise psikanalitik bilgiyi matematik formllerine benzetiyor; formlden yararlan
mak iin onun nasl karsandn her an hatrlamanz gerekmez.
Klinikte karlatmz her hastann yaam yks benzersiz de ol
sa, baz semptomlar ve iliki biimleri bizim iin hastann ruhsal ya
ps, enerjisi, hatta terapi srecinin nasl geliecei konusunda a
maz ipular sunar.
Psikanaliz, kltr anlamamza yapt katklarn ve salkl ruh
sal geliimin bir kuramn oluturmasnn yannda, klinik bilgi, has
tala ait bilgi ve psikopatolojidir. Anna Freud temel eitiminin
retmenlik olmas dolaysyla ruhsal yapnn salklla nasl ulat
n hep sorgulam, ruhsal sorunlara nasl yardmc olunacayla
birlikte salkl ruh geliimi iin sosyal boyutta hangi nkoullarn
gerekli olduunu bu eserinde de tartmtr.
Bugn hl gncelliini koruyan bulgulardan biri A. Freud'un er
genlik psikolojisiyle ilgili betimlemeleridir. Ergenin duygusal ve d
nsel yaamnda ortaya kan alkantlar ergenlik dneminde ruh
sal enerjinin ve drtsel itkilerin artmasyla balantlandrm, ergen
likteki davran sorunlarnn prognostik deerlendirmesinde lml
bir tutumu nermitir.
Anna Freud'un bu yaptnda tanmlad saldrganla zdeleme
savunma mekanizmas travma sonras gelien ruhsal sorunlarn anla
lmasnda, gncel tartmalarda hl psikodinamik anlay temel
lendiren kavramlardan biridir.
Kitapta yer alan ikinci zgn savunma mekanizmas "bir tr z
gecilik" (altruizm) ise psikanalitik literatrde hem genelde kadn psi
kolojisiyle hem de Anna Freuda atfedilen bir tutumla balantlandrlmtr. A. Freud babasnn kz, babasnn izinde ilerlerken kendi
yaamn kurmay ihmal etmi bir kadn olarak alglanmtr. Oysa
A. Freud babasnn yaptna duyduu ilgiyi kendi zerk yaptlaryla

gelitirmeyi ok gen yata baarm, psikanalitik kuram ocuklarn

davran bozukluklarna uygulamaya balamtr. 27 yanda Viyana
Psikanaliz Enstits'ne ye kabul edildikten sonra nceleri ocukla
rn tedavi ettii Dorothy Burlingham ile birlikte psikanaliz ilkeleri
ne uygun bir ilkretim okulu kurmutur. Bu okulda retmenlik ya
pan Peter Blos ve Erik Erikson ayn zamanda analiz rencileriydi.
Viyana'da Anna Freud'un kurduu ocuk analizi tartma grubunun
dier yeleri olan August Aichhom, Willi Hoffer ve Siegfried Bemfeld gibi isimlerle birlikte analitik eitimbilimi ve ocuk psikoterapisinin ilkelerini gelitiriyorlard. 1938'de Naziler Viyanay ellerine
geirdikten sonra Freud ailesi Londra'ya gt. Uzun sredir birlikte
yaad D. Burlingham ile birlikte A. Freud burada savata yaknla
rn yitiren ya da travmatize olan ocuklar iin bir bakmevi kurdu
(Hampstead Nurseries). Geliim psikolojisi, ocuk ve erikin analizi
konusunda saysz eser verdi, saysz psikanalist yetitirdi. Kendilik
psikanalizinin kurucusu Kohut da onun rencilerinden biridir. Ha
yat ok verimli, ok doluydu ve "babasnn kz" ve "bakalarnn
ocuklarnn eiticisi" olmann tesinde Anna Freud ocuk analizinin
kurucusuydu.
Kitabn gen arkadalara psikanalitik dncenin byleyici ma
tematiini duyumsatmas umuduyla.

A. Savunma Mekanizmalar Kuram

I. Gzlemin Yapld Mevki Olarak Ben

P S K A N A L Z N TAN IM I

Psikanaliz biliminin belirli geliim dnemlerinde bireyin benini konu

alan kuramsal almalar pek tutulmazd. Her nedence pek ok psika
nalistte, ilgisini ruhsal yaamn ne kadar derin katmanlarna yneltir
se, bilim ve tedavi bakmndan o kadar iyi bir analiz uygulaycs ola
ca kans yerlemiti. lginin, derinlerden daha yzeysel katmanla
ra her ykselii, yani aratrmann idden bene her ynelii, psikana
lizden tmyle bir uzaklama olarak deerlendirilirdi. Psikanaliz
szc yalnzca, bilind ruhsal yaam inceleyen yeni bulular,
yani bastrlm drtsel itkilere, duygulara ve fantezilere ilikin bil
giler iin kullanlmalyd. ocuun ya da yetikinin evreye uyumu
gibi sorunlar, erdem ya da dknlk, salk ve hastalk gibi deer
kavramlar, psikanalizi hi ilgilendirmemeliydi. Psikanalizin konusu,
yalnzca, yetikinlikte de srdrlen ocuksu fanteziler, dlenen haz
yaantlar ve bunlarn yol aacandan korkulan cezalar olmalyd.
Psikanalizin bylesi bir tanmna psikanalitik literatrde sk sk
rastlanr; bu tanm belki de psikanalizle derinlik psikolojisini ean
laml sayan, uzun sredir yerlemi bulunan dil alkanlndan kay
naklanmaktadr. Hatta belki gemiin de bu tanm destekledii sy
lenebilir; nk psikanalizin ilk yllarm incelediimizde, ampirik
bir temel zerine kurulan retinin, her eyden nce bilindnm,
bugnk deyimle idin bir psikolojisi olduunu gryoruz. Fakat psi
kanalitik tedavi gz nne alndnda, psikanalizle bilindn e
deer tutan byle bir tanm her trl doruluk iddiasn yitirecektir.
Analitik tedavinin konusu, bandan beri, ben ve benin sapmalar ol
mutur. din ve alma biiminin aratrlmas yalnzca amaca giden
bir aratr. Ama ise, her zaman ayn olmutur: Bu bozukluklarn gi
derilmesi ve benin btnlnn yeniden salanmas. Freud'un ya

zlarnda "Grup Psikolojisi ve Ben Analizi" ve "Haz lkesinin te

sinde" ile balayan yeni ynelim, bene ynelik almalar analiz d
olma aibesinden kurtarm, ben yaplarna duyulan ilgi, aka
dikkatlerin merkezi haline gelmitir. Bu tarihten balayarak, "derin
lik psikolojisi" teriminin, analitik aratrmann tm alanlarn kapsa
makta yetersiz kaldn gryoruz. Bugn genelde yle bir tanm
yapyoruz: Analizin grevi ruhsal kiilii oluturduklarn dnd
mz ruhsal yap hakknda elden geldiince geni bilgi topla
maktr; bunlarn gerek birbirleriyle, gerekse evreyle olan ilikileri
nin bilgisini. Ben ynnden bakldnda bu; benin ierikleri, geni
lii, ilevleri, ayrca d dnyaya, ide ve stbene bamllklarnn
yksnn, id asndan baktmzdaysa; drtlerin, yani idin ie
riklerinin izlenmesi, betimlenmesi ve drtlerin deiimlerinin iz
lenmesi anlamna gelir.
K EN D N A L G IL A M A D A D, BEN VE STB EN

Hepimiz bu ruhsal yapnn gzlenmesinin birbirine hi benzeme

yen koullarda gerekletiini biliriz. d ya da eski adyla BD (bilind) sistemi zerine bilgi edinebilmek iin, onun B (nbilin) ya da
B (bilin) sistemlerine kadar uzanan trevlerinden yararlanmamz
gerekir. Eer idde sknet ve doyum ortam srp gidiyorsa, hibir
drtnn haz kazanm amacyla bene gemek, orada gerilim ve s
knt duygulan ortaya karmak iin bir gerekesi olmaz; ve bu du
rumda id ierikleri hakknda hibir ey renemeyiz. Demek ki id, en
azndan kuramsal olarak her zaman gzleme ak deildir.
stben yaps iinse durum tabii ki deiiktir. stben ierikleri
nin byk bir ksm bilinlidir ve bylece ruh ii alglama bunlara
dolayszca ulaabilir. Buna karn, ben ve stben birbirleriyle uyum
iinde olduklar zaman stbenin grnts elimizden kayp gider. O
zaman, ben ve stben birbirleriyle rtyor, yani ben ve stben u
anda gerek z alglama, gerekse gzlemci iin ayr ayr yaplar ola
rak saptanabilir durumda deiller, diyoruz. stben, yalnzca benin
karsna dmanca, ya da en azndan eletirici bir tavrla ktnda,
bende de byle bir eletirinin sonucu olarak, rnein sululuk duy
gulan ayrmsanr duruma geldiinde karmzda aka belirir.

G Z L EM C O LA R A K BEN

Btn bunlar gzlemimizi srekli olarak yneltmemiz gereken ger

ek alann ben olduunu gsterir. Diyebiliriz ki ben, araclyla dier
iki yapnn bir imgesini elde etmeye altmz ortamdr.
Eer ben ve idin snrlarnda bar hkm sryorsa ben, idin kar
snda gzlemci roln kusursuz bir biimde yerine getirir. Deiik
drtsel itkiler art arda idden bene geer, burada da doyumlanna yar
dmc olabilecek hareket aygtna girmenin bir yolunu bulur. Olumlu
durumlarda ben onlara kar kmaz, glerini onlarn emrine verir ve
kendisi yalnzca alglamakla yetinir. Ben, drtsel itkinin ortaya k
n, honutsuzluk duygularyla birlikte gerilimin artn ve en so
nunda gerilimin doyum salayan bir hazzn yaanmasyla zlmesi
ni alglar. Bu olayn batan sona gzlenmesi, bize, sz konusu olan it
ki, bu itkiye yatrlan libido miktar ve itkinin hedefi zerine ak,
arptlmam bir tablo izer. tkiyle uyum iinde olan benin izlerineyse bu tabloda rastlanmaz.
Ne yazk ki, drtsel itkilerin bir yap alanndan dierine geme
lerinin bir dier sonucu, atmaya yol aabilecek tm olaslklarn
belirmesi ve bylece idin gzlenmesinin sekteye uramasdr. ddeki
itkiler, doyumlanna giden yolda benin topraklarndan gemek zorun
dadrlar. Buras onlar iin yabanc bir ortamdr. dde "birincil sre"
olarak adlandrlan sre egemendir; dnceler birbirleriyle sentez
yoluyla birletirilmi deildir, duygulanmlar birbirleriyle yer dei
tirebilir durumdadr, kartlklar birbirleriyle elimeksizin bir arada
bulunabilir, younlamalar her vesileyle ortaya kabilir; btn bun
lara yn veren en yksek ilkeyse haz kazammdr. Buna karlk, ben
de dncelerin birbirleriyle ilikilerinde "ikincil sre" ad altnda
zetlediimiz kat kurallar grlr; drtsel itkiler artk dolayszca
doyum bulma yoluna gidemez, onlardan gerekliin gereklerini ve
bunun tesinde stbenden kaynaklanarak benin davranlarn belir
lemek isteyen etik ve ahlaki yasalar gz nnde bulundurmalar bek
lenir. Sonuta drtsel itkiler kendilerine yabanc nitelikteki yaplar
tarafndan beenilmemek tehlikesiyle karlar, eletiriye urar, red
dedilir ve zerlerinde yaplacak her trl deiiklie boyun emek
zorunda kalr. te bu aamada barl snr ilikileri de sona ermi
demektir. Drtsel itkiler kendilerine zg inatlklar ve enerjileriy

le hedeflerine saldrr, gafil avlayp yenmek amacyla bene dmanca

basknlar dzenlemeye balar. Dier taraftan ikirciklenen ben de kar
eyleme geer, idin alanna saldrlar dzenler. Amac, snrlarnn
korunmasn salayacak uygun savunma nlemleriyle drtleri s
rekli olarak felce uratmaktr.
Benin gzlemci etkinliinin bu olaylardan bize salad imgeler
daha karmak ve ayn zamanda ok daha yararldr. Bize ayn anda
eylemde olan iki ruhsal yapy da gsterirler. zlediimiz ve grd
mz artk arptlmam id itkileri deil, benin savunma eylemiyle
deiiklie uram id itkileridir. Gzlemi yapan analistin grevi,
karsndaki, ruhsal yaplar arasndaki bir uzlamaya tekabl eden bu
tabloyu bir id, bir ben ve belki bir de stben bileenine ayrmaktr.
G ZLEM M A L ZEM ES O LA R A K D VE BEN SA L D IR IL A R I

Burada ncelikle gzmze arpan, saldrlarn kaynann, bunlarn

gzlem asndan sahip olduklar deeri ok deitirebilecei gere
idir. nk benin ide kar btn savunma eylemleri sessiz ve g
rnmez bir biimde oluurlar. Biz onlar ancak olutuktan sonra yeni
den kurgulayabiliriz, hibir zaman faal durumdayken izleyemeyiz.
rnein baarl bir bastrmada bu byledir. Benin bastrmadan hi
haberi olmaz, ancak sonradan yok olma belirtilerinin ortaya kma
syla bastrmann ayrmna varrz. Yani, sz konusu bireyde, nesnel
bir bakla ele alndnda, doyum bulma amacyla bende ortaya k
malar beklenen belli id itkilerinin eksik olduu grlr. Eer bu itki
ler hibir zaman ortaya kmyorsa, bene girilerinin srekli nlendi
ini, yani bir bastrmaya uradklarn varsaymaktan baka yaplacak
ey kalmaz. Bu arada bastrma srecinin kendisi hakknda bilgi edin
mek mmkn deildir.
Ayn ey, benin ide kar srekli korunmasnda en nemli nlem
lerinden biri olan tepki oluumunun baarlmas iin de geerlidir.
Tepki oluumu ocuun geliimi srasnda neredeyse hibir ncl grlmeksizin bende ortaya kar. Yerini tepkiye brakan kart nitelikli
drtsel itkinin daha nce benin dikkatinin merkezinde olduu da her
zaman sylenemez. ounlukla ben, gerek bu drtnn reddedilme
sinden, gerekse yerine geen yeni zelliin ortaya kmasna neden
olan tm atmadan habersizdir. Eer takntl bir srarn belirgin
hatlar tepkinin oluumunun tepkisel zelliini ve bunun ardnda giz

lenen eski atmay imlemese, psikanalitik gzlem, tepkinin nitelii

ni, benin kendiliinden gerekleen bir geliimi saymak yanlgsna
debilirdi. Fakat sonu olarak bu savunma biiminin gzlenmesi de
onun oluumuna yol aan sre hakknda hibir ipucu vermez.
Btn nemli ipularn, dier yndeki, yani idden bene ynelen
saldrlarn incelenmesi srasnda elde ediyor olmamz dikkat ekici
dir. Baarl bir bastrmann ayrmna varmak ne lde gse, nev
rozlarda izlediimiz gibi bastrlan malzeme geriye dndnde, ya
ni tam kart yndeki devinimde bastrma sreci de o lde saydam
lk kazanr. Drtsel itki ve savunma arasndaki sava adm adm iz
lenebilir. Benzer biimde tepki oluumunun en rahat izlenebildii du
rum, tepki oluumlarnn zldr. Bu kez idin saldrs, tepki olu
umunun gizledii ilkel drtsel itkilerin libido yatrmlarn glen
dirmek biimindedir. Bylece drt itkileri bilince kar ve bir sre
iin drtsel itkilerle tepki oluumu, ben ierisinde yan yana izlene
bilir hale gelir. Analitik gzlem iin zellikle elverili olan bu durum
yalnzca birka an sryorsa bunun suu benin baka bir ilevinde,
senteze yatknlndadr. Sonra id trevi ile ben eylemi arasnda ile
rinden hangisinin stnl elinde tutaca ya da birlikte hangi uzla
ma yolunu bulacaklarnn saptanaca yeni bir sava balar. Ben sa
vunmas, enerji yatrmnn takviye edilmesi sonucunda baarya
ulat takdirde, idin saldrs son bulur ve bylece gzlem iin hi
de verimli olmayan ruhsal atekes yeniden ilan edilmi olur.

II. Ruhsal Yaplarn ncelenmesinde

Analitik Yntemin Kullanm

Buraya kadar betimlediklerimiz ruhsal olaylarn gzlenmesinde psi

kanalizin hazr bulduu olanaklardr. Aada analitik yntemin geli
imi srasnda bu olanaklar nasl deerlendirdiini zetlemeye al
acam.
A N A L Z N C E S D N EM D E H PN O Z T E K N

Analiz ncesi dnemdeki hipnoz ynteminde benin rol hl tama

men olumsuzdu. Ama bilindnm ieriklerinin anlalmasyd ve
ben bu yolda yalnzca bir engel olarak grlyordu. Hipnoz yoluyla

hastann beninin devreden karlabilecei ya da en azndan zararsz

klnabilecei artk biliniyordu. "Histeri zerine ncelemeler"de
(1893-1895) betimlenen yntemin getirdii yenilikse, hastann beni
nin devreden karlmasyla o gne kadar kapatt bilindna (bu
gnk id) giden yolun hekime almasnn salanabilecei gereiy
di. Demek ki bilindnm ortaya karlmas zlenen ama, ben bu
yoldaki engel,'hipnoz ise bu engeli bir sre iin ortadan kaldrmaya
yarayan arat. Hekim, hipnozda yakalanan bilind malzemenin
ben tarafndan kabul edilmesini salyor ve bu zorunlu bilinli kln
semptom zerinde iyiletirici etkisi oluyordu. Fakat benin kendisi te
davi srecinin kapsamna alnmamt. Ben bu saldrgan ancak hip
nozu uygulayan hekimin etkisi devam ettii srece hogryordu.
Sonra bakaldnp idin kendisine zorla kabul ettirilen unsuruna kar
yeni bir savunma savana giriyor ve bylece tedavide glkle elde
edilen baan yok oluyordu. Hipnoz ynteminin en byk zaferi olan
benin aratrma sresince tmyle devreden karl, bylelikle
uzun sreli baary engelliyor ve kendinden bekleneni veremiyordu.
SE R B E ST A R IIM

Bu evrede aratrmada yardmc olarak hipnozun yerini alan serbest

armda bile benin rol nceleri hl olumsuz bir roldr. Tabii ar
tk benin saf d braklmas iin zor kullanlmaz. Bunun yerine ben
kendiliinden devreden kmaya davet edilir. armlar eletirilmemeli, normalde geerli olan mantksal balant talepleri gz ard
edilmelidir. Benden adeta susmas rica edilir. d ise trevlerinin bilin
ce ykseldiklerinde alageldikleri glklerle karlamayacaklarna
sz verilerek konumaya arlr. Fakat tabii ki id trevlerine bene gi
rilerinde herhangi bir drtsel hedefe ulaacaklar da vaat edilmez.
Gei izni yalnzca szl temsile tercme iin geerlidir, yoksa (bi
lince) ykselmelerinin gerek amac olan hareket aygtna egemen
olma konusunda deil. Hareket aygt analitik yntemin kat kuralla
rnca daha bandan felce uratlmtr. Drt itkisiyle oynanan bu
ikili oyun, yani bir yandan itki ortaya kmaya davet edilirken dier
yandan doyumun srekli olarak engellenii, analitik yntemin uygu
lamadaki balca glklerinden birine yol aar.
Analize yeni balayanlarn ou bugn bile hastann tm ar
mlarn srekli olarak, deitirmeden ve ketlemeden anlatmasn,

yani analizin ana kuralna kesinkes uymasn salamalar gerektiini

dnrler. Fakat, gerekleebilseydi bile, zlenen bu ideal durum
bir ilerleme anlamna gelmeyecek, gerekte nceden alm olan bir
durumu, hekimin dikkatinin hipnozdaki gibi tek ynl olarak id ze
rine younlamasn yeniden ortaya karacakt. Analiz ynteminin
byk ans, hastann bylesine uysal olmasnn uygulamada olanak
d oluudur. Analizin ana kuralna ancak ksa srelerle uyulabilir.
Ben bir sre iin susar ve id trevleri bu dinlenmeden bilince
mek iin yararlanr. Psikanalistse bu rnlerin aklamalarndan bil
gi edinebilmek iin acele etmelidir. Sonra ben yeniden kprdanr,
kendine zorla kabul ettirilmi olan edilgin hogrye kar savunma
ya geer ve allm savunma mekanizmalarndan herhangi biriyle
armlarn akna mdahale eder. Hasta analizin ana kuraln i
nemitir, "diren gsteriyor" deriz. Bu, hastann idinden benine y
nelen saldrlarn bir kar eylemle yantland anlamna gelir. By
lelikle gzlemcinin dikkati de armlardan dirence, yani id ieri
inden ben eylemine evrilmitir. Analist, benin yukarda betimledi
imiz kendini ele vermeyen savunma mekanizmalarndan birinin ben
eylemi tarafndan gzlerinin nnde eyleme getiini grr; yapla
cak olan, bu savunma mekanizmasnn ayrtrlmak zere ele aln
masdr. Analist, analiz ileminin nesnesinin deiimiyle analiz duru
munda da nemli deiiklikler olduunu grecektir. d analizinde id
trevlerinin kendiliinden bilince ykselileri analiste yardmc olur,
analiz almasnn ve analiz edilecek malzemenin ynelileri ben
zerdir. Benin savunma eyleminin analizindeyse bu tr bir yndelikten tabii ki sz edilemez. Benin bilind unsurlarnn bilinli olma
ynnde bir eilimleri yoktur, zaten bu onlarn yararna da deildir.
Bu bakmdan ben analizinin tm paralar her zaman id analizininkinden daha az doyurucudur. Analiz dolambal yollardan ilerler, be
nin eylemini dorudan izleyemez, ancak armlara yapt etkiden
yola karak yeniden kurgulayabilir. Bu etkinin tr, yani arm
larda atlamalar, kartna evirmeler, anlam yer deitirmeleri, vb.'
nin grlmesi benin bu kar knda ne tr bir savunma eylemin
den yararlandn gsterecektir. Demek ki analistin grevi ncelikle
savunma mekanizmasn tanmak olacaktr. Bylelikle ben analizinin
bir blmn baarabilir. Bundan sonraki grevi savunmann yapt
n geriye evirmek, yani bastrmayla ortadan kaybolan bulup ye
niden yerine yerletirmek, yeri deitirileni yeniden eski ynne ge

tirmek, yaltlan yeniden gerek balam iine sokmaktr. Koparl

m balantlarn yeniden kurulmasyla birlikte hekimin dikkati de
yeniden ben analizinden id analizine dnecektir.
Grld gibi gerekte bizim iin nemli olan, analizin ana ku
ralnn uygulanmas deil de ana kuraln uygulanmasnn yaratt a
tmadr. Psikanaliz dediimiz eyi, hipnoz ynteminin tekynllnden farkl olarak, gzlemin id ve ben arasndaki gidi gelii, ilgi
nin karmzdaki insann her iki yanna da ynelmesi oluturur.
Analitik tekniin dier eitli aralar da gzlemcinin dikkatini
ynelttii yne uygun olarak kolayca snflanabilir.
D L E R N Y ORUM U

Dlerin yorumlanmas srasnda serbest arm srasndaki anali

tik gzlem ortam bir kez daha ortaya kar. D grenin ruhsal du
rumu analiz seansndaki hastadan yalnzca kk ayrmlar gsterir.
Hastann, analizin ana kuralna uyarak kendi istemiyle gerekletir
mesi gereken ben ilevlerinin askya alnmas koulu, rya grende
uyku yoluyla kendiliinden salanr. Hastann hareket ederek drt
lerine doyum salamasn engellemeye yarayan analiz kanepesinde
ki hareketsizlik kuralna benzer biimde uyku durumunda da hareket
durur. Sansr eyleminin etkileri, yani gerekli arptmalar, younla
trmalar, yer deitirmeler, tersine evirmeler ve atlamalar yardmy
la gizil d ieriinin ak d ieriine tercmesi ise diren basks
altnda armlarn arptlmasna karlk gelir. Ksacas dlerin
yorumlanmas, gizil d fikirlerini (id ieriklerini) gn na kar
d srece idin; sansrn d fikirlerine yapt etkiden hareketle
onun benimsedii nlemleri yeniden kurgulamamz salad srece
ben yaplarnn ve savunma eylemlerinin aratrlmasna yaryor de
mektir.
SM G E L E R N Y ORUM U

D yorumunun bir yan rn d simgeleri zerine olan bilgimizdir;

bu bilgi bize idin aratrlmas asndan nemli bir kazanm salar.
Simgeler belirli id ierikleri ve belirli bilinli sz ya da nesne imge
leri arasndaki srekli ve genel geerlilii kabul edilmi ilikilerdir.
Bu ilikilerin bilinmesi benin bir savunma mekanizmasn glkle
zmlemeye almakszn, bilinli aklamalardan bilind hak

knda gvenilir karmlar yapmamza izin verir. Yani simge evirisi,

anlamaya giden kestirme bir yoldur; aradaki ben eylemlerinden olu
an katmanlar atlayarak bilincin en st katmanndan bilindnm en
alt katmanna gememize izin verir. Aradaki katmanlar belki de bir
zamanlar belirli bir id ieriinin belirli bir ben oluumuna dnme
sini zorunlu klmlardr. Simge dilinin bilinmesinin idin aratrlma
sndaki ilevi matematik formllerinin tipik problemlerin zlme
sindeki ilevine benzer. Kullanlmalar yarar salar. lk kez nasl karsandklar bilinmese de zarar yoktur. Fakat formller yardmyla
problem zerken matematik kavraymz artmaz. Benzer biimde
simge evirisi yardmyla id ierikleri aklanabilir, fakat bu arada
karmzdaki birey hakkmdaki psikolojik bilgimiz gerekte derinle
mi deildir.
S R M ELER

Bilindma bakmzn ara sra gerekleen bir tr de srmeler

adm verdiimiz id basknlarnca salanr. Bunlar bildiimiz gibi
analiz ortamna bal deildir. Srmeler benin gzclnn her
hangi bir koulda kstlanmas ya da baka yne sapmasyla, ya da bilind bir itkinin herhangi bir koulda, birdenbire g kazand her
yerde ortaya kabilir. Srmeler, zellikle dil srmesi ve unutma,
tabii ki analitik tedavi srasnda da ortaya kabilir ve bylece birden
bire analitik yorumun uzun zamandr urat bir bilind alann
aydnlatabilir. Analitik yntemin ilk yllarnda, analitik anlaya pek
ak olmayan hastalara bilindnm varln neredeyse reddedile
meyecek bir biimde sergilemek iin rastlantnn bu tr armaanla
rndan yararlanmak sevilen bir yntemdi. Ayrca yer deitirme, yo
unlatrma, atlama gibi ayr ayr mekanizmalar byle kolay anla
lr rnekler zerinde gsterebilmek de bir sevin nedeni oluyordu.
Fakat analiz teknii asndan bu rastlantsal olaylarn nemi, genel
olarak, isteyerek analizin hizmetine sunulan id basknlarmnki yann
da bir hitir.
A KTARIM

Id ve ben gzlemleri arasnda gzetilen kuramsal ayrm, analitik a

lmann belki de en nemli arac olan aktarmn yorumlanmasnda
da uygulanr. Hastann analistine ynelttii, ilk kez gncel analitik

durumda ortaya kmayan, tersine hastann en erken nesne ilikilerin

den kaynaklanan ve analitik ortamdaki zorlantl tekrarn etkisiyle
yeniden canlanm olan duygulanmlarn tmne aktarm diyoruz.
te bu duygularn yeni ortaya kan deil, yalnzca yinelenen duygular
olmalar onlar hastann gemi duygu yaantlar hakknda bilgi sa
lamak asndan ok yararl klar. Sanrm hastalarn aktarm grn
glerini karmaklk derecelerine gre eitli tiplere ayrmak doru
olacak.
a) Libido itkilerinin Aktarm:
Bu ilk tip ok basittir. Hasta psikanaliste kar kendisini rahatsz ede
cek iddette sevgi, nefret, kskanlk, kayg gibi cokular duyar ki, o
anda bunlar hakl gsterecek bir olay yoktur. Hasta bu duygulara
kar savar, bunlar istemeden aa vurduunda utanr, kendini aa
lanm hisseder, vb. Bu duygularn bilinli olarak ifade edilmesini
salamak da ounlukla ancak psikanalizin ana kuralnn basksyla
olanakldr. Analitik aratrma ilerledike bu duygularn id basknlar
olduu ortaya kar. Bunlar Oidipus ve hadm edilme kompleksi gibi
eski duygu kmelenmelerinden kaynaklanr; analitik ortamdan ka
rlp ocuksu duygu ortamlarndan birine yerletirildiklerinde anla
lr ve hakl hale gelir. Bu geriye oturtma hastann gemiindeki unut
maya bal bir boluu doldurmamza yardmc olur. Hastann ocuk
su duygusal ve drtsel yaam hakknda yeni bir bilgi elde ederiz.
Bu tr bir yorumlama deneyinde hasta ounlukla azimli bir yardm
c olarak yanmzda yer alacaktr. nk kendisi de aktarlan duygu
sal itkiyi bedenine girmi yabanc bir cisim gibi duyumsamaktadr.
Duygunun gemiteki yerine geriye oturtulmas onu o anda kendine
yabanc olan bir itkinin etkisinden kurtarr, ayn zamanda analitik a
lmann srdrlmesini olanakl klar. Aktarmn bu ilk tipinin yo
rumlanmas yalnzca idin aratrlmas asndan kazan salar.
b) Savunma Aktarm:
kinci aktarm tipi daha deiiktir. Hastann analitik ortamda etkisi al
tnda kald zorlantl tekrar yalnzca eski id itkilerini deil, ayn e
kilde drtye kar savunmann eski nlemlerini de kapsar. Demek ki
hastann aktardklar, yalnzca bilinli olarak ifade edilecekleri srada
yetikin beninin ikincil sansrne urayan arptlmam ocuksu id

itkileri deildir; daha bebeklikte biimlenen, arptmann trl ekil

lerine uram id itkileri de aktarlr. U durumlarda aktarlan drtsel itkinin kendisi deil, yalnzca olumlu ya da olumsuz, belirli bir li
bido tavrna kar gelimi zgl bir savunmadr; rnein gizil kadn
ecinselliinde karlalabilen olumlu sevgi ba tehlikesinden ka
ma tepkisi, ya da Wilhelm Reich'm vurgulad eskiden babasna kar
saldrgan olan erkek hastann boyun eici kadns mazoist tutumu
gibi. Bana gre bu aktarlm savunma mekanizmalarn "maskele
me", "dalga geme" ya da analisti bilinli olarak yanltmann herhan
gi baka bir yolu olarak tanmlarsak hastaya byk hakszlk etmi
oluruz. Hastay analitik kural kesinkes uygulamaya, yani drstle
zorlayarak da onun aktarmla ifade edilen savunma biiminin ardn
daki id itkisini ele vermesini salayamayz. nk hasta drty ya
da duygulanm onun iin artk ulalabilir olan tek biimde yani ar
ptlm savunma biiminde ifade ettiinde zaten drsttr. Bence bu
durumda analistin grevi her ne pahasna olursa olsun savunulan il
kel drt itkisini bulup hastann bilincindeki yerine yerletirmek iin
drt deiiminin tm ara basamaklarn atlamak olmamaldr. Daha
doru olan yol, bu noktada analitik dikkati drtden zgl savunma
mekanizmasna evirmek, yani idden bene yneltmektir. Drt dn
m yolunu geriye doru izlemek baarldnda kazancmz iki ka
t olacaktr. Yorumladmz aktarm grngs ikisi de gemiten
kaynaklanan iki blme ayrlr: de ait olan libido ya da saldrganlk
tayan bir unsur ve bene atfetmek zorunda olduumuz bir savunma
mekanizmas. Eer retici bir rnekle kar karyaysak bu meka
nizma tam da id drtsnn ortaya kt ocukluk dnemindeki be
ne ait olan bir savunma mekanizmasdr. lk ele aldmz basit akta
rm tipinin yorumlanmasyla elde edilen, hastann drt yaamndaki
anmsama boluunun doldurulmas kazanmna ek olarak, burada
hastann ben geliimini, baka trl sylemek gerekirse drtlerinin
geirdii dnmn yksn tamamlayacak bilgiler elde ederiz.
Daha verimli olan bu ikinci aktarm tipini yorumlama denemele
ri, analist ve hasta arasnda doan birok teknik gl de berabe
rinde getirir. Hasta, bu ikinci tr aktarm tepkilerini, bnyesinde ya
banc bir cisim olarak duyumsamaz. Benin -gemi yllarn beni ol
sa bile- bu tepkilerin oluumunda oynad rol gz nnde bulundu
rulursa bunun alacak bir yan da yoktur. Hasta bu grnglerin yi
nelenen zellikte olduuna ancak glkle inandrlabilir. fadelerin

hastann bilincinde belirme biimleri benle badamtr. Sansr a

sndan gerekli arptmalar zaten gemite gerekletirilmitir, yeti
kin ben bu ifadelerin serbest arm srasnda su yzne kmalar
na kar kendini savunma gereini duymaz. Gzlemcinin kolayca
fark ettii ve aktarmn nesnel adan bakldnda uygun olmadn
gsteren neden ve sonu arasndaki uyumazlk karsnda hastann
tavr kendisini -basit ussallatrmalarla aldatmak eklindedir. Akta
rm tepkilerinin bu trnde birincisinde olduu gibi hastann istekli
yardmna gvenemeyiz. Yorum almas benin bilinmeyen ynleri
ne, eski ben eylemlerine yneldiinde hastann tm beni bir dman
olarak analizin karsna dikilecektir. te bu, pek de uygun dme
yen "karakter analizi" terimiyle tanmlamaya alm olduumuz du
rumdur.
Bu aktarm yorumlarnn ortaya kard grngleri, demek ki,
kuramsal olarak bilinli klnan id ierikleri ve bilinli klnan ben ey
lemleri olmak zere iki gruba ayryoruz. Bu ayrm serbest arm
srasndaki yorumlarmzn sonularna benzer. armlarn ser
beste ak id ieriklerini, direncin ortaya k ise benin kulland
savunma mekanizmalarn aydnlatr. Aralarndaki tek ayrm, aktarm
yorumlarnn daha kesin olarak gemile ilgili olmas ve hastann bi
reysel gemiinin uzun dnemlerini birdenbire aydnlatabilmesi; bu
na karlk, serbest armn gnna kard id ieriklerinin
belli evrelere bal olmamas; ayrca benden kaynaklanan, tedavi s
rasnda arma kar diren olarak ortaya kan savunma eylemle
rinin hastann gncel yaamna da ait olabilmesidir.
c) Aktarmda Eyleme Koyma:
Aktarmn nc bir biimi hastay tanmamzda deiik, nemli bir
katkda bulunur. D yorumu, serbest arm, diren yorumu ve ak
tarmn buraya kadar betimlediimiz biimlerinde, hastay, hep ana
litik ortamda, yani doal olmayan bir ruh ii durumda karmzda bu
luruz. Ruhsal yaplar arasndaki g dengesi, birinde uyku durumu
dolaysyla, dierindeyse analizin ana kuralnn uygulanmas sonu
cunda id yararna bozulmutur. Ben etmenleriyle hep gten drl
m durumlarnda, ya dlerin sansrcs, ya da serbest arma
kar diren olarak karlar, onlar doal glerinde ve byklkle
rinde gzmzn nne getirmekte ok byk bir glk ekeriz.

Analistlere kar sk sk ne srlen eletiriyi hepimiz biliriz: Bilindn iyi tandklar, fakat hastalarnn benini iyi deerlendiremedik
leri sylenir. Hastann tm benini eylem durumunda grme olana
nn kstllndan tr bu eletiri bir lde hakl saylabilir.
Aktarmn bir st derecesinde hasta, analitik tedavinin kat kural
larna uymaktan kaar ve aktard duygularnn gerek drtsel itki
gerekse savunma ynn gnlk yaamdaki davranlarnda eyleme
koymaya balar. Aktarmda eyleme koyma olarak adlandrdmz,
dar anlamda analizin dnda kalan bu olay, hastann ruhsal yapsn
kendiliinden doal byklk oranlaryla gzmzn nne sermesi
bakmndan analiz iin retici bir nitelik tar. Eyleme koymay ba
aryla yorumlayabildiimizde aktarm eylemlerini ruhsal oluumla
rn o andaki nicel enerji katklarn gsteren bileenlere ayrmak
mmkndr. Serbest arm srasndaki gzlemlerimizden farkl
olarak her oluumun salad enerji tutan kendi doal, mutlak ve
greceli byklnde grlr hale gelir.
Bize salad bu deerli igrlere karn eyleme koymann yo
rumu tedavi asndan pek bir kazan getirmez. yle grnyor ki
gerek bilind malzemenin bilinli klnmas olana, gerekse id,
ben ve stben arasndaki ilikiler zerindeki tedavi edici etki, ben ya
plarnn eylemlerinin kstlanm olduu, yapay olarak elde edilen ve
hl hipnozu andran analitik ortamdan kaynaklanmaktadr. Eer ben
tm ilevlerini yerine getirebilir durumdaysa veya idin bada ola
rak onun tm emirlerini uyguluyorsa, ruh ii yer deitirmeler ve d
ardan gelecek etkilere fazla frsat kalmaz. Bu nedenle analist iin
aktarmn bu nc biimiyle, yani eyleme koymayla baa kmak,
savunma biimlerinin aktarmyla baa kmaktan daha gtr. Bu
bakmdan, analistin, aktarmn bu trn analitik yorumlar ve anali
tik olmayan yasaklarla snrlamaya almas doaldr.
BEN A N A L Z Y L E D A N A LZ A R A SIN D A K L K

Aktarm grnglerini libido eilimlerinin aktarm, savunma davra

nlarnn aktarm ve eyleme koyma balklar altnda byle ayrntl
bir ekilde ele almamn nedeni, analizde id trevlerinin bilinli kln
masyla ilgili durumlarda teknik glklerin en az ve analizin benin
bilinalt unsurlarna saldrmas gerektii durumlarda en youn oldu
u gereidir. Daha ak sylemek gerekirse bu glklerin nedeni,

analitik tekniin kendisi deildir. Teknik, bendeki bilind ierikle

rin bilinli klnmasna en az id ya da stbendeki bilind ieriklerin
bilinli klnmasna olduu kadar uygundur. Ama biz analistler ben
analizinin glklerine id analizininkilerden daha yabancyz. Ku
ramsal grlerimizde ben kavramn algsal bilin sistemiyle ayn
yere oturtmaktan vazgetiimizden, yani ben yaplarnn byk bir
blmnn de*bilinsiz olup, analitik yntem yardmyla bilinli k
lnmay beklediini rendiimizden beri, ben zerindeki analitik a
lmaya olan saygmz ok artmtr. Ben alanndan analize karan
her ey, herhangi bir id trevi kadar iyi bir malzemedir. Bu malzeme
yi yalnzca id analizinin bir engelleyicisi olarak grmeye hakkmz
yoktur. Fakat, ben alanndan gelen her ey, szcn tam anlamyla
bir diren, bilindmdan kmaya ve bylelikle analistin almasna
kar direnen bir gtr. Benin istemine kar gerekletirilmesine
karn, analizin bu ben ynnde de, en az hastalarmzn id ynnn
analizinde olduu kadar kendimize gvenmemiz gerekiyor. .
A N A LZ T E K N N D E TEK Y N L L K
VE BUNUN Y OL A T I I G L K LE R

imdiye kadar anlatlanlardan serbest arm, gizil d dncele

ri, simge yorumu ile fantezide ya da eyleme koymada gerekleen ak
tarmn ierikleri zerine yaplan almalarn tek ynl bir ekilde
idin aratrlmasna katkda bulunduunu grdk. Dier taraftan, di
renlerin, de uygulanan sansrn ve drtsel itkilere ve fantezilere
kar aktarlm savunma biimlerinin incelenmesi de ben ve stbenin bilinmeyen eylemlerinin aratrlmasna yarar, ama bu da tek yn
ldr. Eer ancak aratrmann bu iki ynnn tarafsz bir karm
nn, analiz edilen kiinin i dengelerinin eksiksiz bir resmini izebi
lecei doruysa, herhangi bir analitik aracn dierlerini ihmal etmek
pahasna tercih edilmesinin, ruhsal kiiliin arpk ya da en azndan
yetersiz bir resmini, gerekliin kt bir kopyasn verecei de bir
gerektir.
rnein, kendini ok kesin bir biimde simge evirisiyle snrla
yan bir teknik, ok snrl bir biimde yalnzca id ieriklerini gn
na karyor olmak tehlikesiyle karlaacaktr. Bu yntemle al
an bir kii, ancak baka analitik aralar yardmyla bilinli klnabi
lecek olan ben yaplarnn bilinmeyen blmlerini ihmal etmek ya da

en azndan bunlara gereken nemi vermemek eiliminde olacaktr.

Byle bir yntemin haklln savunmann bir yolu, bu yntemin ben
zerinden dolanmaya gereksinimi olmadn, bastrlm drt yaa
mna dolaysz bir yoldan eriebildiini ne srmektir. Fakat ynte
min sonular yine de yetersiz kalacaktr. nk ancak benin bilind savunma eylemlerinin analizi, bize, drtlerin dnmlerini ye
niden kurgulama olana verir. Geri bu analiz yaplmadan da, bast
rlan drtsel arzularn ve fantezilerin ierikleri konusunda birok
ey reniriz, fakat bunlarn geirdii deiimler ve kiilik yapsn
daki yerleri hakknda elde ettiimiz bilgiler hi denecek kadar azdr.
Dier yndeki almaya ar arlk veren, yani direnlerin ana
lizini kesinlikle n plana karan bir yntemin sonularnn ise tam
ters ynde yetersizlikleri olacaktr. Bu yntem, analiz edilen kiinin
ben yapsnn eksiksiz bir tablosunu elde eder, fakat id analizinin de
rinlik ve btnlnden vazgemek zorunda kalr.
Aktarm ar llerde kullanmay deneyen bir yntemde de
benzeri sakncalara rastlanacaktr. Hastalarn bylesi bir teknik dene
yi destekleyecekleri ileri aktarm durumunda, idin en derin katmanla
rndan bolca malzeme getirecekleri tartlmaz bir gerektir. Fakat bu
arada analitik ortamn dna kacaklardr. Benleri, snrlanm, gszlemi, yan tutmayan, eylemsiz bir gzlemci olarak olayn dn
da kalamaz. Etkilenir, hareketlenir ve eyleme katlmaya zorlanr.
Zorlantl tekrarn hkimiyeti altnda tmyle ocuksu bir ben olarak
davranrsa da, bu, onun analiz etmek yerine eyleme koymakta oldu
u gereini deitiremez. Bunun da anlam, balangta hasta hakkndaki bilgilerimizi derinletireceimize ilikin btn umutlarmza
karn, byle bir yntemin, eyleme koyma mekanizmasnn yol at
tedaviye ilikin tm d krklklarn da beraberinde getirebilece
i gereidir.
Benim de savunmu olduum (1926-1927) ocuk analizi yntemi
de tek ynlln tehlikeleri iin iyi bir rnektir. Analist, serbest a
rmdan vazgemek zorunda kalrsa, simge yorumunu tutumluca
kullanr ve aktarmn yorumlanmasna tedavinin ancak ileri bir aa
masnda balarsa, id ierikleri ve ben eylemlerinin aydnlatlmasna
giden nemli yol da ona kapal kalacaktr. O zaman bu noktalarda
ki kaybn nasl giderilecei ve ruhsal katmanlarnn buna karn nasl
alaca sorusu ortaya kar ki, bu soruyu bundan sonraki blmde
yantlamak istiyorum.

III. Analizin Nesnesi Olarak Benin Savunma Eylemi

BENN A NA LTK SRELE LK S

nceki blmn uzun ve skc kuramsal tartmalar, uygulamada

birka yaln cmleyle zetlenebilir. Analistin grevi, hangi ruhsal ya
pya ait olursa olsun, bilind olan bilinli klmaktr. Analist, dikka
tini eit ekilde ve nesnel bir biimde, bilind ksmlar ierdikleri
oranda her yap zerine yneltir; baka bir deyile, aydnlatma a
lmasn id, ben ve stbenden eit uzaklklardaki bir bak noktasn
dan gerekletirir.
Ne yazk ki bu ilikinin nesnelliine glge dren eitli koul
lar olacaktr. Analistin tarafszl yantsz kalr, her yap analistin a
balarna deiik biimde tepki gsterir. d itkilerinin bilind kalma
gibi bir eilimleri olmadn biliyoruz. Bunlarn kendi itici gleri,
daima mevcut olan, bilince, bylelikle doyuma doru ilerleme ya da
en azndan trevlerini bilin yzeyine gnderme eilimleri vardr.
Analistin almas yukarda gsterdiimiz gibi bu itici gle ayn
ynde ilerler ve onun etkinliini artrr. Bylece analist, idin bastrl
m blmlerinin bir yardmcs ve kurtarcs grnmn alr.
Ben ve stben sz konusu olduundaysa durum deiiktir. Ge
mite id itkilerini kendi yntemleriyle gemlemeye alm oldukla
rndan, ben yaplarna analist bir bozguncu gibi grnr. Analistin a
lmas, byk glklerle gerekletirilmi bastrmalar geersiz k
lar, etki bakmndan patolojik, fakat biim bakmndan gayet benle
badam olan uzlama oluumlarn ykar. Analistin bilindn bi
linli klma abasyla, ben yaplarnn drtsel yaama egemen olma
abas, birbirine karttr. Bu bakmdan birey, hastala ilikin igrsyle baka bir karara varmadka, analistin niyeti ben oluumlar
iin gz korkutan bir tehlikedir.
Bir nceki blmn aklamalarna dayanarak benin analitik a
balarla ilikisi ynl olarak betimlenebilir. Ben, yukarda anlat
lan kendini gzlemleme durumunda olmas, bu konudaki yetenekle
rini analizin emrine sunarak kendi topraklarna ulaan trevler yo
luyla dier yaplarn bir resmini vermesi asndan analizin bada
dr. Ayrm yapmakszn bilince ykselen her eyi grmek isteyen
analitik aratrmaya aykr olarak, bu kendini gzlemleme srasnda

g v en ilm ez ve yan tutan bir davran ierisine girmesi, belirli bilgi

leri anmsayp iletmesi, dierlerini ise deitirmesi, geri evirmesi ve
grnr hale gelmekten alkoymas asndansa analizin dmandr.
Sonu olarak benin kendisi de analizin nesnesidir, nk srekli
iin d e bulunduu savunma eylemi bilinddr ve ancak glkle bi
linli bilgiler arasna katlabilir. Bu adan benin savunma eylemi ya
sam an m drt itkilerinin herhangi birinin bilind eylemine ok
benzer.

d r t y e k a r i, d ir e n o l a r a k o r ta y a ik a n s a v u n m a

nceki blmde, uygulamada birbirlerine ayrlmaz biimde bal

olan id ve ben analizlerini, bu incelemenin amalan dorultusunda
birbirlerinden ayrmaya altm. Bu abam da doruluyor ki, ben
analizinin gelimesini salayan btn malzeme, analitik sre iinde
diren biiminde id analizinin karsna kmaktadr. Bu durum, her
hangi bir aklamaya gereksinim gstermeyecek kadar aktr. Analiz
iinde ben, idin saldrlann kendi kart eylemleriyle nlemek istedi
i her noktada etkinlik kazanr. Bastnlm drtlerin dnsel tem
silcilerine bilincin yolunu amak, yani bu tr saldrlar desteklemek
analitik yntemin grevi olduundan, benin drt temsilcilerine kar
savunma eylemi kendiliinden analitik almaya kar etkin bir di
ren haline gelir. Bunun dnda analistin bireysel etkisiyle bu tr d
ncelerin serbest armda belirmesini olanakl klan analizin ana
kuralna uyulmasnda diretmesi, benin drtye kar savunmasnn
ak bir kar koyma biiminde dorudan analistin kiiliine kar y
nelmesine yol aar. Analiste kar duyulan dmanlk ve ortaya kan
id itkilerine kar artnlm bir savunma etkinlii kendiliinden birbiriyle akr. Analiz srasnda savunmann sustuu ve drt temsilci
lerinin engellenmeden, serbest armlar olarak belirebildikleri an
larda, benin analistle olan ilikisi bu adan sorunsuzdur.
Doallkla bu bir tek diren eidi, olas tek analitik diren deil
dir. Ben direnci adn verdiimiz bu direnlerin yannda, bildiimiz
gibi bileimleri daha deiik olan aktanm direnleri ve zorlantl tek
rardan kaynaklanan, analizde glkle altedilebilen kart gler var
dr. Demek ki direnlerin tm benin savunma eylemlerinin sonucu
deildir. Fakat benin ide kar bu tr savunma eylemlerinin her biri,
analizde ortaya kt zaman analitik almaya kar bir diren ola

rak hissedilecektir. Ben direnlerinin analizi, bize, benin bilind

savunma eylemlerini tm canllyla gzlemlemek ve bilinli kl
mak iin iyi bir frsat sunacaktr.
D U Y G U LA N IM L A R A K A R I SAVUNM A

Ben ve drt arasndaki uzlamazlklar, ben eylemlerinin yakndan

gzlenmesini olanakl klan tek frsat deildir. Ben, yalnzca, alann
da bilin ve doyuma giden yolu arayan drt trevleri ile atma ha
linde deildir. Ayn derecede enerjik ve etkin biimde, bu drt itki
lerine bal duygulanmlara da kar koyar. Drt istemlerini geri e
virirken ilk ii bu duygulanmlarla uzlamak olacaktr. Cinsel arzular
la birlikte sevgi, zlem, kskanlk, kk dme, ac ve yas, saldr
gan arzularn yanndaysa nefret, kzgnlk ve fke, ait olduklar drt
istemi bastrldktan sonra benin eitli dizginleme abalaryla kar
lar; yani dnme zorlanr. Analiz erevesinde ya da dnda,
duygulanm dnmlerinin sz konusu olduu her noktada, ben bir
etkinlik gstermi demektir ve bylece ben eylemlerini inceleme ola
na ortaya kar. Drtsel bir istekle balantl bir duygulanmn
yazgs, dnsel temsilcisinin yazgsnn tpatp ei deildir. Dier
yandan benin elindeki savunma olanaklar ak ki snrldr. Bireyin
beni, yaamnn belli dnemlerinde, kendi yapsna uygun olarak bas
trma, yer deitirme, kartna evirme gibi deiik savunma meka
nizmalarn tercih edebilir ve bunlar gerek drtye kar olan sava
mda, gerekse duygulanmn ortaya kmasna kar olan savunma
snda kullanabilir. Belli bir hastann drtsel itkilerin belirmesine
kar kendisini nasl savunduunu, yani normalde ben direnlerinden
hangilerini oluturduunu bilirsek, ayn kiinin istenmeyen duygula
nmlara kar nasl davranaca konusunda da bir fikrimiz olur. Eer
bir hastada duygulanm dnmlerinin belli ekilleri zellikle belir
ginse -rnein cokularn tmyle bastrlmas, yadsma gibi- o za
man hastann kendini, drtlerine ve serbest armdaki dncele
rine kar da ayn yntemlerle savunma yapmasna armamamz ge
rekir. Ksacas, bir ben, elindeki btn aralar deien younluklar
da btn atmalarnda kullanr.

K A L IC I SAVUNM A G R N G L E R

Benin savunma eylemlerinin incelenebilecei bir dier alansa Wilhelm Reich'n (1933) "srekli diren analizi"nde ele ald grng
lerdir. Donukluk, katlk gibi bedensel tutumlar ve kiinin sabit bir
glmseme, alayc, ineleyici, kibirli davran gibi zellikleri, bir za
manlar ok etkin olan savunma olaylarnn kalntlardr ki, bu kaln
tlar kaynaklandklar durumdan (drt ya da duygulanmla atma
lardan) uzaklaarak kalc karakter zellikleri, Reich'n deyimiyle
"karakter zrh" haline gelmilerdir. Analizin bunlarn gemiteki
kaynaklarna inebildii noktada donukluk zlr, bu saplant duru
mu yznden rtlm olan benin gncel ve canl savunma eylemle
ri yeniden ortaya kar. Bu savunma biimleri, kalc hale geldiklerin
den, belirmeleri ve kaybolmalaryla ierden gelen drtsel talep ve
duygulanmlar, dtan gelen kkrtc durumlar ve uyaranlar arasn
daki ilikiyi kurmak da artk olanakl deildir. Analiz edilmeleri bu
bakmdan zellikle gtr. Bunlar almann arlk noktas olarak
semek, ancak, ben, drt ve duygulanmlar arasnda gerek bir a
tma bulunmad zaman hakl saylabilir. Btn direnler zerinde
yaplacak bir almay karlamas gereken "diren analizi" terimini,
sadece bunlar zerinde yaplacak bir alma iin kullanmak da hakl
saylmasa gerekir.
SEM PTO M O LU U M U

Ben direnleri, drtlere kar savunma nlemleri ve duygulanm d

nmlerinin analizinde canl aklar iinde, kalc karakter zrhlamalarndaysa donmu bir biimde grerek bilinli kldmz savun
ma mekanizmalar, nevrotik semptom oluumuyla yeniden karmza
kar. Benin semptom dediimiz uzlamalarn oluumunda oynad
rol, belli bir drtsel isteme kar belli bir savunma ynteminin sap
lantl olarak kullanlmasdr; bu saplantl kullanm drtsel istemin
stereotipik geri dnlerinde hep ayn biimde yinelenir. Belli nev
rozlarla belli savunma mekanizmalar arasnda ilikiler olduunu bi
liyoruz.1rnein histeriyle bastrma, takntl nevrozla yaltma veya-

1.
S. Freud, "Ketlerae, Semptom ve Kayg"daki (1926) bir nottan. leride, s.
34'te bu blm alntlanyor. Karlatrnz.

pp bozma mekanizmalar arasnda olduu gibi. Nevroz ve savunma

mekanizmas arasndaki bu srekli balantya, duygulanma kar sa
vunma ve benin diren biimleri arasnda da rastlayabiliriz. Belli bir
hastann, analizde serbest armlarna kar tutumu, yalnzken dr
tsel istemleri nasl yendii, istenmeyen duygulanma nasl kar k
t hastann semptom oluturma biimi hakknda nsel karmlar
yapmamza olanak verir. Buna karlk, bu semptom oluturma bii
minin incelenmesi, hastann direnlerinin, duygulanm ve drtlere
kar savunmasnn yaps zerine sonsal karmlar yapmamz sa
lar. Histeri ve takntl nevroz konularnda, bu koutluklar, zellikle
semptom oluumu ve diren biimi arasndaki koutluu iyi tanyo
ruz. Histerik, drtyle atmasnda semptom olutururken her ey
den nce bastrmay kullanr; cinsel itkilerinin dnsel temsilcilerini
bilinci dna iter. Serbest arma kar gsterdii diren de benzer
biimdedir. Bende savunmaya yol aan armlar derhal saf d b
raklr. Hasta sadece bilincinde bir boluk duyar. Susar, bu da ar
mlarnn aknda bir kesinti olduunu gsterir. Bu tpk drtlerin
geliiminde semptom oluumu srasnda ortaya kan kesintiye ben
zer. te yandan takntl zorlantl benin ise yaltm mekanizmasyla
semptom oluturduunu gryoruz. Yani takntl ben drtsel itkile
ri balamndan koparr, ama bilinte muhafaza eder. Takntl nevrozlu hastann gsterdii diren de buna uygun olur. Hasta susmaz, di
ren gsterirken de konuur, fakat armlar arasndaki ilikileri ko
parr, konumasnda dnce ve duygulanm yaltr, sonuta ar
mlar bize takntl semptomlarda byk lde olduu gibi anlam
sz grnr.
A N A LZ T E K N N D E DRT VE D U Y G U LA N IM A
K A R I SAVUNMA

Bir gen kz yaamn ve renimini olumsuz ynde etkileyen akut

kayg durumlar yznden analitik tedaviye devam ediyor. Tedaviye
annesinin srarlar sonucunda gelmesine karn, gemiteki ve imdi
ki yeam koullarn istekle anlatyor. Bu srada bayan analiste kar
tutumu da dosta ve iten. Yalnzca, konuurken, semptomuna dein
mekten kesinlikle kanmas dikkati ekiyor. Analiz seanslar arasn
da geirdii kayg nbetlerinden hi sz edilmiyor. Analist hanm
semptomu kendi insiyatifiyle analiz iine almak istediinde, ya da

Jjastann armlarndaki baz ak belirtilere dayanarak kayg yo

rumlan ne srdnde hastann dosta yaklam deiiyor. Byle
durumlarda analisti her defasnda kibirli ve alayc szlere bouyor.
Analistin, hastann tutumunu annesiyle olan ilikisiyle aklama a
b a s da tmyle baarszla uruyor. Kzn annesine kar olan bi
linli ve bilind tutumu bambaka bir grnt iziyor. Tekrar tek
rar ortaya kan alayc ve kibirli tavr analisti aresiz brakyor, hasta
ya analitik bir yardmn sunulmas imknsz hale geliyor. Analiz a
tmas derinletiinde bu alay ve kibrin gerek anlamda bir aktarm
tepkisi olmad, hatta analitik duruma bile bal bulunmad sonu
cu ortaya kyor. Hasta bu alay ve kibri duygusal yaamnda seve
cenlik, zlem, ya da kayg gibi cokularn ortaya kar gibi olduu
her noktada kendi kendisine kar da srekli olarak kullanyor. Duy
gulanmn zorlamas ne kadar glyse hastann kendi hakkndaki
alayc szleri de o derece iddetli ve incitici oluyor. Analist, kaygnn
bilinli olarak ele alnma taleplerini destekledii iin bu savunma
tepkilerine ikincil olarak hedef oluyor. Kayg ieriklerinin yorumlan
mas, dier anlatlanlardan doru olarak elde edilebilse de etkisiz ka
lyor, nk duygulanma her yaklama, savunmann artrlmasyla
sonulanyor. Burada kaygnn ieriini bilinli klmak ancak imdi
ye kadar hastann yaamnn her yannda kendiliinden etkin olan
duygulanma kar alayc bir aalamayla savunma biiminin bilin
ce kadar ykseltilmesi ve bylelikle etkisiz hale getirilmesiyle ola
nakl oluyor. Hastada grlen duygulanma kar alay ve aalama
yoluyla savunma, tarihsel olarak kzn lm olan babasyla zde
lemesiyle aklanyor; babas kk kzma cokusal boalmalarna
hkim olmasn alayc szlerle retmek istermi. Demek ki burada
duygulanma kar savunmann yntemi ok sevilen babann ans
yoluyla stereotipletirilmitir. Yntemsel olarak hastay anlamann
yolu aktarmdaki direnci aklayabilmek iin duygulanm savunma
snn analiz edilmesinden, bu noktadan karak kaygnn geliim y
ksyle birlikte gerek analizine varlmasndan geiyor.
Teknik adan bakldnda drtye kar savunma ve duygulan
ma kar savunma, semptom olumas ve diren arasndaki bu kout
luklar, ocuklarn analizinde ok deerli yntemsel bir bak asna
temel olacaktr. ocuk analizi ynteminde en ok duyumsanan eksik
lik serbest armdan yararlanlamamasdr. Serbest armn
yokluunun bu kadar byk glkler yaratmasnn bir nedeni id ko

nusundaki en nemli bilgileri serbest armda bilince ykselen im

gelere -ki bunlar drtleri simgeler- borlu olmamzdr. Fakat gl
yaratan yalnzca bu deildir. d itkileri konusundaki bilgi kaybm
z baka aralar yardmyla doldurabiliriz. ocuun gece ve gndz
dleri, oyun srasndaki fantezi kurma eylemi, resimleri, vb. bize id
itkilerini yetikinlerdekinden daha ak, rtl olmayan bir ekilde
gsterir, analizimizde hemen hemen serbest armda id trevleri
nin ortaya kmasnn yerini alabilir. Fakat analizin ana kurallarnn
ortadan kalkmasyla bu kurala uymak iin verilen atma da ortadan
kalkar; ki yetikinlerin analizinde ben direnleri, yani benin drt t
revlerine kar savunmas konusundaki bilgilerimizi bu atmadan
elde ederiz. Bunun iin, ocuk analizi, id konusundaki bilgiler bak
mndan zengin, fakat ocuk beni konusundaki bilgiler bakmndan
yoksul olmak tehlikesiyle kar karyadr.
ngiliz okulunun kk yataki ocuklarn analizinde uygulanma
snda savunduu oyun tekniinde (Melanie Klein, 1932) serbest a
rmn eksiklii en dolaysz biimde giderilir. ocuun oyun srasn
daki davranlar, yetikinin serbest armdaki dnceleriyle bir
tutulur ve yorumlamada ayn biimde deerlendirilir. armlarn
serbeste ak oyun davranlarnn rahata srp gitmesine, oyun
srasndaki kesilmeler ve ketlenmeler ise serbest armn engel
lenmesine edeer saylr. Bylece oyunu bozan etmenin analizi ben
savunmasnn serbest armda ben direnciyle temsil edilen bl
mn temsil edecektir.
Fakat simge yorumunun ok kesin bir uygulamasna kar duyu
lan kukular gibi kuramsal nedenlerle, serbest armdaki dnce
lerle oyun davranlar btnyle eit tutulmaktan vazgeilirse o za
man ocuk analizinde ben analizi ynne hizmet edecek yeni teknik
aralar aramak gerekecektir. Bana yle geliyor ki ocuun duygula
nm deiimlerinin analizi bu boluu doldurabilir. ocuun duygu
lanm yaantsn anlamak, yetikininkini anlamaktan daha az karma
k ve daha kolaydr. ocuun yaantsnda, analitik ortamda ya da
dnda bir duygulanmn oluumuna neden olabilecek ne varsa gz
lemleriz. ocuk bir bakas yznden geri plana itiliyorsa, incinecek
ve kskanlk duyacaktr. Uzun zaman devam eden bir dilei yerine
getiriliyorsa bunun sevince yol amas gerekir. ocuk cezalandrl
may bekliyorsa bu beklenti kaygya yol aacaktr. ocuun bekledi
i, kendisine sz verilmi olan bir haz unsuru birdenbire ertelenir ya

da yasaklanrsa, ocuk hsrana urayacaktr. Normal olarak ocuun

belirli durumlara belirli duygulanmlarla tepki gstermesini bekleriz.
Fakat gzlemlerimiz, ortaya beklentilerimizin tam kart olan eitli
grntler karabilir. ocuk, hsrana uramasn beklediimiz yer
de umursamazlk, incinme yerine ar nee, kskanlk yerine an
sevecenlik gsterebilir. Btn bu durumlarda normal geliimi bozan
bir ey, ben ynnden gelen ve duygulanm deiimine neden olan
bir kar koyma ortaya kmtr. Bu bir kartna evirme, yer dei
tirme, ya da tam anlamyla bir bastrma olabilir; duygulanma kar
savunmann bu belli trnn analizi ve bilinli klnmas, bize, ocuk
beninin zel yntemleri konusunda bilgi verecek ve tpk diren ana
lizinde olduu gibi benin drt karsndaki ve semptom oluumun
daki davranlar konusunda karmlar yapmamza izin verecektir.
Bu arada, ocuk analizinde zellikle nemli olan bir nokta da, duygu
lanm olaylarnn gzlemi srasnda ocuun gnll ibirliine, an
lattklarnda iten olup olmamasna baml olmaymzdr. ocuk
itiraf etmek istemese bile duygulanm kendini ele verir.
rnein kk bir erkek ocuu ne zaman hadm edilme kaygs
iin bir neden ortaya ksa sava heveslere kaplyor, mutlaka ni
forma giymesi, kllar, oyuncak silahlar kuanmas gerekiyor. Byle
birka olay gzlemledikten sonra kaygy kartna yani saldrma is
teine evirdiine karar veriyoruz. Bundan sonra saldrgan davranma
krizlerinden bunlarn ardnda gizli olan hadm edilme kaygsna var
mamz g olmuyor. Ayrca bu ocuun takntl nevrotik olduunu,
yani drt yaantsnda da istenmeyen itkileri kartna evirme eili
minde olduunu rendiimiz zaman hi armyoruz. Kk bir kz
ocuu kendisini hsrana uratan olaylara grnrde hi tepki gs
termiyor. Gzlemlenebilen tek ey, dudann kesindeki bir kasl
ma. Bu kaslmayla, beninin, istenmeyen ruhsal sreleri yenerek
bunlarn yerine fiziksel sreleri koyabilme yeteneini ele veriyor.
Bu rnekteyse, hastann drt yaamyla olan atmalarnda histerik
tepkiler gsterdiini renmek bizim iin artc olmayacaktr. Gi
zil dnemdeki bir kz hastaysa, yaamn tamamen dolduran erkek
kardeine kar duyduu penis hasedini, izlerini takip etmenin analiz
de bile olduka g olaca bir ekilde bastrm. Analitik gzlem
yalnzca, kzn kardeine kar kskanlk ya da haset duyduu her
durumda garip bir fantezi oyununa baladn gsteriyor. Bu oyunda
lz, hareketleriyle btn dnyay deitirebilen ve etkileyebilen bir

byc oluyor. Demek ki o da hasedi kartna yani kendi bysel ye

teneklerinin an vurgulanmasna eviriyor, bu an vurgulamaysa
onu dncesindeki bedensel deersizliini kabul etmenin aclarn
dan koruyor. Kzn beni, savunmada duygulanma kar bir tr tepki
oluumu olan kartna evirmeyi kullanyor ve drtye kar olan
davrannn da takntl olduunu ele veriyor. Bu andan balayarak
analizde bynn her ortaya knda penis hasedinin varln sap
tamak g olmayacaktr. Bylece, benin savunma dilini tercme et
menin yeni bir yntemini renmi oluyoruz; bu yntem, serbest
armdaki ben direnlerinin zmlenmesi yntemine hemen he
men tmyle analogdur. Burada amacmz diren analizindekinin tp
ksdr. Direnci ve duygulanm savunmasm ne kadar baarl bir e
kilde bilinli klar ve bylelikle etkisiz brakrsak, idi anlamakta o ka
dar baarl oluruz.

IV. Savunma Mekanizmalar

PSK A N A L T K K U R A M D A SAVUNMA M E K A N Z M A L A R I

Bundan nceki blmde bolca kullanm olduum "savunma" te

rimi psikanaliz kuramnda dinamik grn en eski temsilcisidir. Te
rim ilk olarak, 1894'te Freud'un "Savunma Psikonevrozlar" konulu
aratrmasnda ortaya atlm, burada ve bunu izleyen bir dizi al
mada ("Histerinin Etiyolojisi zerine", "Savunma Psikonevrozlar
Hakknda Dnceler") benin ac veren ya da katlanlamayan fantezi
ve duygulanmlara kar direnmesi anlamnda kullanlmtr. Bu ad
daha sonra braklm ve ardndan "bastrma" onun yerini almtr.
Fakat bu iki ad arasndaki iliki belirsiz kalmtr. Ancak, "Ketleme,
Semptom ve Kayg"ya (1926) yazlan tamamlayc bir aklamada
eski savunma kavramna geri dnlr ve savunmann "benin belki de
nevroza dnebilecek olan atmalarnda kulland btn yntem
ler iin genel bir tanm olduu, bastrmanmsa aratrmalarmzn y
n dolaysyla ilk nce tanm olduumuz bu savunma yntemlerin
den birinin ad olduu saptanmak kouluyla savunma kavramnn ye
niden kullanlmasnn yararl olaca" (s. 106) dncesi ileri srlr.
Bylelikle bastrmann ruhsal sreler arasndaki ayrcalkl durumu
na aka son verilir ve psikanalitik kuramda ayn eilimi, yani "be-

Hin drtsel taleplere kar korunmasn" amalayan baka olaylar

iin de yer alr. Bastrmann anlam "zel bir savunma yntemi"ne
indirgenmitir.
Bastrmann rolne bu yeni yaklam, savunmann dier zel bi
imlerinin aratrlmalar, analitik almada tanndklar ve betim
lendikleri lde bir araya getirilmeleri iin zendirici bir e ol
mutur.
"Ketleme, Semptom ve Kayg"ya yaplan ayn ek, son blmde
aklanm olan "aratrmalarmz derinletirdiimizde savunmann
belirli biimleriyle belirli duygulanmlar arasnda ok sk balant
lar olduu -rnein bastrma ve histeri arasnda- sonucuna varabili
riz" (s. 106) ngrsn de iermektedir. Ayn zamanda, takntl
nevrozda kullanlan savunma yntemleri olarak gerileme, tepkisel
ben dalgalanmas (tepki oluturma), yaltma ve yapp bozma saylr.
Bu ilk iaretlerden sonra savunma yntemlerinin listesini Freud'
un dier almalarndan tamamlamak g deildir. rnein, "Ks
kanlk, Paranoya ve Ecinsellik" konusundaki makalesinde (1922)
ie yanstma ya da zdeleme ve yanstma bu hastalklardaki savun
ma iin nemli olan ben yntemleri olarak, "nevrotik mekanizmalar"
ad altnda grlr. Drt kuramna ilikin almasnda (1915) ken
dine yneltme ve kartna evirme "drt deiimleri" ad altnda be
timlenir. Ben ynnden baklrsa bu iki olayn da savunma mekaniz
mas olarak adlandrlmas gerekir; nk bu drt deiimlerinin her
biri bir ben eyleminden kaynaklanmaktadr. Ben ya da kendilerini
benle temsil ettiren d dnyann gleri kar kmasalard, her dr
tnn karlaaca bir tek yazg olurdu: doyum. Analiz uygulama
snda ve kuramnda iyi tannan ve ayrntl olarak betimlenmi olan
bu dokuz savunma yntemine (bastrma, gerileme, tepki oluturma,
yapp bozma, yanstma, ie yanstma, yaltma, kendine yneltme, kar
tna evirme) nevrozdan ok normalliin incelenmesine dahil edile
bilecek bir onuncusu ekleniyor, yceltme ya da drt hedefinin yer
deitirmesi.
Demek ki u andaki bilgilerimize gre benin, drt temsilcileri ve
duygulanmla olan savamlarnda, emrinde bu on deiik yntem
vardr. Uygulamal analizin grevi bu yntemlerin her bir olguda ben
direnlerinin ve semptomun oluumunda hangi rol oynadn izle
mektir.

M E K A N Z M A L A R IN B R E Y SE L V AK A LA R D A K
E T K N L K L E R N N K A R IL A T IR IL M A S I

mek olarak bir ocuk kurumunda grevli gen bir bakc kzn va
kasn seiyorum. ok kardeli bir ailede ya olarak ortalarda bulu
nan bir ocuk. ocukluunu aabeyi ve kk erkek kardeine kar
duyduu iddetli penis hasedi ve annesinin tekrarlanan hamilelikle
rinde her defasnda yeniden uyarlan kskanlk duygular doldur
mu. Haset ve kskanlk duygular, sonunda annesine kar gl bir
dmanla dnyor. Annesine olan sevgi saplants, duyduu nef
retten daha gsz olmad iin ketlenemeyen bir azgnlk ve yara
mazlk dneminden sonra iindeki olumsuz itkilere kar savunma
amal youn bir atma balyor. Nefret duygularn ifade ederse,
annesinin vazgeemeyecei sevgisini yitireceinden korkuyor. An
nesinin verebilecei cezalardan da korkuyor ve yasaklanm intikam
arzularndan dolay kendisini en sert bir biimde eletiriyor. Bu kay
gl durumda ve gizil dneme girmesiyle giderek younluk kazanan
vicdan atmalar iinde beni itkilerine egemen olmak iin eitli
yollar deniyor. ift deerlilik atmasn zmek zere ift deerlili
in bir blmn yer deitirmeyle darya kaydryor. Anne sevgi
nesnesi olarak kalyor. Fakat bundan sonra kzn yaamnda daima
annenin yannda iddetle nefret edilen ikinci bir nemli kadn oluyor.
Durum bylece kolaylayor: Yabanc nesneye kar duyulan nefret
te, sululuk duygusu anneye kar duyulan nefretteki kadar iddetli
bir biimde yaanmyor. Fakat bu yer deitirmi nefret bile berabe
rinde birok ac getiriyor. Bu ilk yer deitirmenin duruma egemen
olmak bakmndan yeterli olamayacan daha sonraki gelimeler de
gsteriyor.
Kzn beni daha sonra ikinci bir mekanizmay eyleme geiriyor.
imdiye kadar yalnzca d evrene kar kullanlm olan nefret ken
di kiiliine kar yneliyor. ocuk kendini yiyip bitiren sitemler ve
aalk duygularyla kendi kendine ikence ediyor, ocukluu ve ilk
genlii boyunca, yetikinlie kadar, kendini madur brakmak ve
kendine zarar vermek iin elinden ne gelirse yapyor, kendi yaamna
ilikin istemlerini srekli olarak bakalarnn istemleri yararna boluyor. Dardan bir bakla bu savunma tekniini uygulamaya bala
dktan sonra kzcaz sanki mazoist olmutur.

Oysa bu yntemin de hastann durumla baa kmas iin yeterli

olmad ortaya kyor. Hasta bu kez yanstmaya bavuruyor. Kadn
sevgi nesnelerine ya da onlarn yerine koyduu kiilere duyduu nef
ret, bu kiilerin kendisinden nefret ettii, kendisini hie sayd ya da
kendisine eziyet ettii konusunda kesin bir inanca dnyor. Beni
sululuk duygusundan kurtulup rahatlyor. evresindeki kiilere bes
ledii kt duygular yznden sulu olan kt bir ocukken, eziyet
edilen, ihmal edilen, zulme urayan bir ocuk oluyor. Fakat bu meka
nizmay kullanmaya baladktan sonra kiilii, yaamn gerek gen
liinde ve gerekse yetikinliinde olaanst gletirecek olan paranoid bir izgi kazanm oluyor.
Hasta analize ancak yetikinliinin ileri bir dneminde bavuru
yor, evresinde hasta olarak bilinmemesine karn byk ac ekiyor.
Beni gstermi olduu btn savunma abalarna ramen kayg ve
sululuk duygularna gerekten egemen olmay baaramam. Haset,
kskanlk ve nefrete neden olabilecek her durumda hemen yeniden
btn mekanizmalarn eyleme geiriyor. Fakat cokusal atmalar
benini huzura erdirebilecek bir sonuca varamyor. Btn savamlar
nm sonunda elde ettii pek kk bir sonu var. Annesini sevdii kur
gusunu saklamay baarm. Fakat kendisini nefret dolu duyumsuyor,
bu yzden de kendisine kar gven ve saygs yok. Yanstma mekaBzmas sevilme duygusunu ykm. Kendini ocukluunda korktuu
Cezalardan saknmay da baaramam, kendine yneltmeyle bir zamanlar annesinden ceza olarak bekledii btn ktlkleri kendi
kendine yapyor. Eyleme geirmi olduu her mekanizma da beniM srekli gerilimli bir huzursuzluk, bekleyi, abartl talepler ve id
detli bir sknt duygusundan kurtarmyor.
Bu sreleri bir histeri ya da takntl nevrozdaki benzer ilikiler
le karlatralm. Her vakada sorunun ayn olduunu varsayalm: Pe
nis hasedinden kaynaklanan ve anneye kar duyulan nefrete egemen
olunmas. Histeri bu sorunu bastrma yoluyla zmeye alr. Anne
ye kar duyulan nefret bilinten silinir, bunun btn trevlerinin be
ne girii iddetle yasaklanr. Bu nefrete bal olan saldrgan itkiler ve
penis hasedine bal olan cinsel itkiler, eer dndrme yetenei ve
; bedensel bir yatknlk da varsa, bedensel semptomlara dntrlebi
lir. Baka durumlarda ben balangtaki atmann yeniden etkinlesine kar kendini fobik kalarla korur. Etkinliini kstlar ve
ylelikle bastrlan itkilerin geri dnn kolaylatrabilecek du-

ramlarla karlamaktan korunmu olur.

Histeride olduu gibi takntl nevrozda da anneden nefret ve pe
nis hasedi nce bastrmaya urar. Daha sonraki gelime boyunca ben
kendini bastrlann olas bir geri dnne kar tepki oluumlaryla
gvenlie alr. Annesine kar saldrganl olan ocuk, an derece
de sevecenleir, annenin yaamndan endie etmeye balar. Haset ve
kskanlk, bakalar iin duyulan fedakrlk ve dncelilik duygu
larna dnr. Takntl trenler ve nlemler ortaya kar, sevilen
nesneler ocuun saldrganlk itkilerinin patlamasndan korunur, a
r sk bir ahlak, cinsel davurumlara bekilik eder.
ocuksu atmalarna yukarda anlatlan histerik ya da takntl
nevrozla egemen olan ocuk daha nce anlattmz hastadan daha
patolojiktir. Yaplm olan bastrma ile duygu yaamnn bir paras
zerindeki egemenliini yitirmitir. Anne ve erkek kardelerle ba
langtaki ilikisi ve kendi diilliiyle olan nemli ilikisi, bilinli
zmlemeye kapanm, tepkisel ben dalgalanmas iinde takntl ve
geriye dndrlemez bir biimde dondurulmutur. ocuun eylemi
nin byk bir blm, bastrmay yaam boyunca gvence altna ala
cak olan kar yatrmlarn korunmas iin harcanr. Bu enerji kayb
kendini yaamsal nem tayan baka eylemlerin ketlenmesi ve snr
landrlmas biiminde belli edecektir. ocuun beni, atmalarn
yenmek iin patolojik sonularyla birlikte bastrmay kullandktan
sonra rahata ermitir. imdi ona ikincil olarak, bastrma yoluyla ka
zand nevrozun sonulan ac ektirmektedir. Fakat, en azndan
dndrme histerisi veya takntl nevrozun snrlar iinde korkusunu
yenmi, sululuk duygularn dzene sokmu ve ceza dncelerini
doyuma kavuturmutur. Ayrm, bastrma durumunda, semptom olu
umunun atmalarla baa kma grevini benden devralmas, dier
savunma teknikleri kullanldnda ise bu grevin benin eylem alan
iinde kalyor olmasndadr.
Bastrma ve dier savunma mekanizmalar ounlukla bu rnek
te gsterdiimiz gibi ayr ayr kullanlmaz, ayn bireyde birleir. r
nek olarak ocukluunun ilk yllarndan itibaren babasna ynelmi
ok iddetli bir penis hasedi olan bir kadn hastann yksn almak
istiyorum. Bu dnemin cinsel fantezileri babasnn penisini srarak
koparma arzusunda doruuna ulayor. Yine bu dnemde benin sa
vunma eylemi balyor. Bu sarsc dnce bastrlyor. Bunun yeri
ne kart geiyor; ksa zamanda histerik irenme duygularyla birlik

te kendini gsteren bir yeme bozukluuna dnen, srmaya kar

duyulan genel bir isteksizlik. Bylelikle olayn bir ynnn, oral fan
tezinin n alnm oluyor. Saldrgan ierik, yani babann ya da yeri
ne geecek herhangi bir kiinin bir eyini zorla alma, alma arzusu,
bir sre daha, gelien stben oluumu benin ahlaki savunmasn g
reve arana kadar bilinte kalyor. Daha sonra alma itkisi, ileride
daha ayrntl olarak sz konusu edilecek olan yer deitirme meka
nizmasnn yardmyla zel bir honutluk ve kanaatkrlk ekline d
ntrlr. Birbirini izleyen bu iki savunma yntemi bir histerik nev
roz katman oluturmaktadr, bunun stne binen grdmz zgl
ben deiiminin artk kendi bana patolojik bir zellii kalmamtr.
Bu birka kk rnekten edinilen izlenim, deiik mekanizma
larn etkisini eitli vakalarda izlediimizde pekimektedir. Her ne
kadar bastrma kuramsal sralamada savunma genel kavram altnda
savunmann dier eitleri arasnda yer almaktaysa da, etkinlik bak
mndan dier yntemlere kar zel durumunu korur. Nicelik asn
dan dier yntemlerden daha fazla i grr, yani karsnda baka sa
vunma nlemlerinin etkisiz kald gl drtsel itkilere egemen
olabilir. Bastrmann etkisi bir kereliktir, ancak gvenlii iin devre
ye sokulan kar yatrm srekli enerji harcayan, kalc bir yapdr.
Buna karlk, dier mekanizmalar ortaya kan her yeni drt hare
ketinde yeniden eyleme geirilmelidir. Dier yandan bastrma yal
nzca en etkili deil, ayn zamanda en tehlikeli mekanizmadr. Duy
gulanm ve drt yaamnn kmsenmeyecek blmlerinin bilind braklmasyla oluan bendeki zlme kiiliin btnln bir
daha dzeltilemeyecek biimde bozabilir. Bylelikle bastrma, uzla
ma ve nevroz oluumlar iin temel oluturur. Dier savunma teknik
lerinin sonulan da daha az ciddi deildir, fakat glerinin ok art
mas durumunda bile daha ok normal snrlar iinde kalrlar. Bunlar,
benin saysz dnmleri, arptlmalar ve biim bozukluklar ola
rak kimi zaman nevroza elik eder, kimi zaman da nevrozun yerine
geer.

BR K R O N O L O JK S IN IF L A M A D EN EM ES

Bastrmann zel konumu kabul edildikten sonra bile okuyucuda sa

vunma mekanizmalarna ilikin olarak trde olmayan eitli ele
rin bir kavram altnda topland izlenimi kalacaktr. Yaltma ve ya
pp bozma gibi teknikler gerileme, kartna evirme, kendine ynelt
me gibi gerek drt srelerinin yannda yer almaktadr. Bunlardan
bazlar byk, bazlar ise kk miktarlarda duygulanm ya da dr
tye egemen olabilir. Benin mekanizmalar arasnda hangi ltlere
gre seim yapt sorusu yantsz kalmaktadr. Belki de bastrma,
zellikle cinsel drtlere kar savam vermekte, dier yntemlerse
dier drt glerine, zellikle saldrgan itkilere kar daha yararl
olmaktadr; belki dier savunma yntemleri yalnzca bastrmadan ar
ta kalanlar ya da yasaklanan dncelerden bastrmann baarszl
ndan sonra bene geri dnenleri ilemek durumundadr.2 Belki de
belli bir savunma ynteminin ilk ortaya k belli bir drtsel itki
nin denetlenmesiyle, yani ocuksu gelimenin belli bir evresiyle ba
lantldr.3
imdiye kadar birok alnt yapm olduum "Ketleme, Semptom
ve Kayg"ya yaplan ekte bu sorularn geici bir ilk yant da bulunu
yor: "Ruhsal aygtta ben ve idin kesin ayrmndan ve stbenin gelii
minden nce, bu rgtlenme basamaklarna eriilmesinden sonra ol
duundan daha deiik savunma yntemleri kullanld dnlebi
lir" (1926: 107). Ayrntl olarak aklamak gerekirse: Bastrma bir
imge ya da duygulanmn bilinli benin dnda tutulmas ya da bi
linli benden atlmasdr. Ben ve idin kaynam durumda olduu d
nemlerde bastrmadan sz etmenin bir anlam olmayacaktr. Hatta
yanstmann ve ie yanstmann da ben ile d evrenin ayrtrlmasna dayanan yntemler olduklar ileri srlebilir. Benin dna atma ve
d dnyaya katma, ben iin ancak kendisini d dnyayla kartrmamay rendikten sonra rahatlatc bir etki yapabilir. Benzer ekilde,
d dnyadan bene yaplan bir ie yanstmaysa ancak eer daha nce
den neyin bene, neyin d dnyaya ait olduu konusunda kesin bir ay2. Jeanne Lampl de Grootun Viyana Demei'nin bir toplantsndaki bir sapta
masna dayanarak.
3. Helene Deutsch'un bir saptamasna dayanarak.

h u m yaplmsa benin zenginletirilmesi anlamna gelir. Ama ilikiler

Ijjp L j e bu kadar yaln deildir. Yanstma ve ie yanstmann geliim
l|jjjhleri daha da karanlktr.4 Yceltmenin, yani drt amacnn daha
Ig&ksek sosyal deerler yararna yer deitirmesinin n koulu, bu tr
iffi^^rlerin kabul edilmesi ya da en azndan bilinmesi, yani stbenin
M Ljprir Buna gre bastrma ve yceltme grece olarak daha ge
lljpllanan savunma mekanizmalardr. Yanstma ve ie yanstmann
Sallan ysa, kuramsal grlerin gncel deerlendirmesine gre delljL iT Gerileme, kartna evirme, kendine yneltme gibi tmyle
lifir t zerinde geen olaylarn kiiliin yapsal geliiminden bamdrtsel itkilerle drt doyumunu engelleyen eler arasndaki
p t m a kadar eski olduu dnlebilir. Bunlarn ilk kullanlan me 4nizmalar olduunu renmek bizi artmayacaktr.
Mjj, Fakat kk ocuklarda ortaya kan en erken nevrotik semptomnn bastrmayla ilikileri kuku gtrmeyen histeri semptomlar olJfjtas, dier yandan drtnn kiinin kendisine yneltilmesi mekaniz
masndan kaynaklanan gerek mazoizm grnglerine erken ocukhemen hemen hi rastlanmamas eklindeki deneyimler, bu tr
<fcjr kronolojik snflama nerisiyle elimektedir. Ben ve d evrenin
farkllamasndan sonraki dneme yerletirmek istediimiz ie yan
stma ve yanstmaysa, ngiliz analitik okulunun kuramnda ben geli
nimi ve benin d dnyadan ayrlmasnn ba sorumlular saylmakta
dr. Burada ruhsal srelerin kronolojisinin analitik kuram iindeki
en karanlk noktalardan biri olduu gereiyle karlayoruz. Bire
yin stbeninin gerekte ne zaman olutuu konusundaki tartmal
soru buna iyi bir rnektir. Demek ki savunma mekanizmalarnn s
nflanmas, analizdeki kronolojik saptamalarn bugn hl arnamad btn kuku ve belirsizlikleri de tamak zorunda kalyor. Bu ne
denle, bu mekanizmalar snflandrmaya almay srdrmek yerine
savunma durumunun kendi inceliklerini derinlemesine incelemek da
ha yerinde olur.

4.

latrnz.

Freud (1915: 81) ile ngiliz okulunun aada aklanan yaklamlarm kar

V. Savunma Srelerinin Kayg ve Tehlike

Kaynaklarna Gre Ynlenmesi

Benin kendisini savunduu drt kaynakl tehlikeler hep ayndr, fa

kat belirli bir drt saldrsn tehlike saymasnn nedeni deiebilir.

Y E T K N N EV R O Z U N D A STB E N K A Y G ISIN IN
YOL A T I I DRT SA VU NM A SI

Analizin en uzun zamandr ve en ayrntl olarak tand, yetikinin

nevrozuna yol aan savunma durumudur. Bu durumda sz konusu
olan, bilinli klnp benin yardmyla doyum bulmak isteyen bir dr
tsel arzudur. Benin eilimlerinin de drtnn doyurulmas ynnde
olmasna karn stben buna kar kar. Ben kendisinden daha yk
sek olan yapya boyun eer ve btn sonularn gze alarak drtsel
itkiye kar savaa balar. Bu srecin karakteristik yn benin kendi
sinin, savat itkiyi hi de tehlikeli olarak alglamamasdr. Savun
mada izledii gd kendisinden kaynaklanmamaktadr. Drt, doyu
rulmas stben tarafndan yasaklanm olduu ve bu doyumun ger
eklemesi ben ve stben arasnda mutlaka bir atmaya neden ola
ca iin tehlikelidir. Demek ki yetikin nevrozunda ben drtden,
stbenden korktuu iin korkar. Drt savunmas da stben kaygs
nn basks altnda gerekleir.
Yalnzca yetikin nevrozunun drt savunmasyla ilgilendiimiz
srece stbenin gzmzdeki nemi ok byktr. stben burada
tm nevrozlarn nedeni gibi grnr. Ben ve drtler arasnda dosta
bir anlama yaplmasn engelleyen bozguncudur. Cinsellii ayp sa
yp yasaklayan ve saldrganl toplum kart ilan eden deer yarg
larn simgeler. Talep ettii cinsel perhiz ve saldrganla koyduu k
stlamalar ruh salyla badamayacak boyuttadr. Benin btn ba
mszln elinden alr, onu kendi isteklerinin bir uygulaycs duru
muna drr, bylece drt dman yapar ve haz duyma yetenein
den yoksun brakr. Yetikin nevrozundaki savunma durumunun ince
lenmesi tedavide stbenin analitik yntemle ayrtrlmasna zel bir
nem verilmesine yol aar. stbenin gcnn kstlanmas, lmllatrlmas ya da bazlarnn ar bir biimde ifade ettikleri gibi yerle

|jir edilmesi benin ykn hafifletip nevrotik atma iinde en aznjgn bir ynden rahatlamay salayacaktr. stbenin btn "nevrotik
ktlklerin" kkeni olduu ynndeki bu gr nevrozlardan kojunma asndan byk umutlar beslenmesine neden olmutur. Nev loza yol aan sk, sert bir stben olduuna gre eitimde an kat bir
gstben geliimine yol aan etkenlerden saknlmaldr. Sonradan stfcence iselletirilecek olan eitim aralan lml tutulmaldr; stbellin zdeleme yoluyla kendine maledecei ana-baba rnei gerek
le uygulanmas imknsz kat bir ahlak anlayyla gz boyamak yefffrn., ocua ana-babann gerekteki insani zaaflann, drtlere kar
Jogrlerini de gstermelidir. ocuun saldrganlk eilimlerineyse
<fa dnyaya kar ifade edilme olana verilmelidir ki, birikip ie yjUelmesinler, stbende acmasz izgilerin ortaya kmasna yol amal'jpnlar Eitim bu koullann hepsini bir araya getirdiinde ortaya kainsanlarn kaygdan ve nevrozdan kurtulmu, haz duyma yetenesahip ve isel atmalann ypratmad insanlar olmalar beklef gyordu. Tm nevrozlann ortadan kaldnlmasna5 ynelik bu umutlar
Ipedagojik uygulamada gereklemedikleri gibi kuramsal olarak da
iialitik aratrmalarn bir sonraki aamasnda temelinden sarsld.

O C U K L U K N E V R O Z L A R IN D A N E SN E L KAYGIYA K ARI

DRT SA VU NM A SI

ocukluk nevrozundaki savunma incelendiinde (Freud, 1926: 108'$) stbenin nevroz oluumunda mutlaka gerekli bir e olmad orf'||Sya kar. Yetikin nevrotik stbeniyle atmaya girmemek iin cin.jel ve saldrganca drtsel arzulara kar kendini savunurken kk
& c u k da ana-babasmn yasaklanyla ters dmemek iin benzer eIJtflde davranr. Kk ocuun beni de kendi seimiyle savamaz
j|jf|ntyle, savunma srasnda uyduu gd kendisinden kaynaklanma$jlaktadr. Drt, doyurulmas eiticiler tarafndan yasaklanm oldu # iin tehlikelidir. Drtnn ortaya kmas snrlamalara, cezalara
: ve ceza tehditlerine yol aabilir. Hadm edilme kaygs ocukta yeti4%in nevrozunda vicdani kaygnn yaratt etkiyi yaratr; ocuk d
5. Bu grler birok baka yazarn yannda en u biimiyle Wilhelm Reich tasavunulmak tadr.

dnyadan korktuu iin drtlerden de korkar. Drt savunmas d

dnyann yol at kaygnn, yani nesnel kaygnn basks altnda
gerekleir.
Nesnel kaygnn ocuk beninde, yetikinde stben kaygsnn so
nucu olarak tandmz fobi, takntl nevroz, histerik semptom ve
nevrotik kiilik izgilerinin aynsn rettii gzlemi, stbenin gz
mzdeki nemini azaltacaktr. Gerekte kaygnn kendisinin yol at
durumlar stbenin etkisi sandmz anlarz. Benin kimden kork
tuu nevroz oluumu asndan nemsiz grnyor. nemli olan, be
nin kaygsnn (ister d dnyadan ister stbenden olsun) savunma s
recini balatmasdr. Savunma srecinin nihai sonucu olarak bilinte
beliren semptom, ortaya kn benin ne tr bir kaygsna borlu ol
duunu ele vermez.
Bu ikinci savunma durumunu izlediimizde (nesnel kaygnn yol
at drt savunmas) d dnyann ocuk zerindeki gcne verdi
imiz nem artar, bir kez daha nevrozlara kar bu adan etkili olabi
lecek bir korunma iin umutlar beslemeye balarz. Bu bakla sapta
mamz gereken nokta gnmzde ocuklarn gerekenden ok daha
fazla nesnel kayg duyduklardr. Zira drt doyumundan dolay veri
len cezalarn ou ulatmz uygarlk dzeyinde ortadan kalkm
bulunuyor. Artk ne yasaklanm cinsel zevklerin cezas olarak hadm
etme, ne de saldrgan davranlarn cezas olarak sakat brakma uygu
lanyor. Fakat eitim nlemlerimizin eski alarn bu barbarca yn
temleriyle hl uzak bir benzerlikleri var; uzak da olsa baz kaltsal
artklar, bulank korkulan ve endieleri harekete geirmeye yetebile
cek bir benzerlik. yimser olanlar, kullanlan eitim aralarndan si
linse bile yetikinlerin sesine ve tavrna yansyan hadm etme tehdidi
ve kaba gcn bu belli belirsiz iaretlerinin de nnn alnmasnn
olanakl olacan dnmektedirler. Bylelikle bir gn eitimimizle
eski ceza grme korkular arasndaki balarn kesinlikle kopaca
umuluyor. Sonu olarak ocuun nesnel kaygsnn azaltlmas, beniyle drtleri arasndaki balarn nemli derecede deimesi ve o
cuk nevrozunun temellerinden birinin tmyle ortadan kalkmas bek
lenmektedir.

DRT D D E T N N YOL A T I I KAYGIYA K ARI

DRT SA VU NM A SI

Fakat psikanalizin dier bir deneyimi bu mitlerin de yklmasna ne

den oluyor. nsan beni, yap olarak, aksamayan, kesintisiz bir drt
doyumuna uygun bir alan deildir. Daha dorusu ben, geliimi iinde
idden fazla farkllamam olduu srece drtlere dosta davranr.
Birincil sreten ikincil srece, haz ilkesinden gereklik ilkesine ge
ii tamamlad zaman, yukarda belirtildii gibi drtlere yabanc
bir blge haline gelir. Benin drt istemlerine kar bu gvensizlii
her zaman mevcut olmakla birlikte normal koullar altnda pek az du
yumsanr. Bu gvensizlik stben ve d dnyann ben topra zerin
de id itkilerine kar giritikleri grltl savan glgesinde kalr.
Fakat ben bu yksek glerin kendisini terk ettiini hisseder ya da
drtsel itkilerin istemleri fazlasyla artarsa drtye kar duyulan bu
sessiz dmanlk kaygya dnr. "Benin d tehlike ya da libido
tehlikesi olarak idde nelerden korktuu belli deildir; ancak korktuu
yadsnamaz. Yenilmekten ya da yok edilmekten korktuunu biliyo
ruz, ama bunu analitik olarak saptamak olanak ddr"6 (Freud,
1923: 114). Robert Waelder (1930: 287) bunu benin btn rgtlen
mesinin yklmas ya da rtlmesi tehlikesi olarak tanmlamaktadr.
Benin drt iddetine kar duyduu bu kaygnn etkisi imdiye kadar
incelediimiz stben kaygs ya da nesnel kaygnn etkilerine benzer.
Nevroz ve nevrotik kiilik oluumunda bildiimiz sonulara yol aan
savunma mekanizmalarn drtlere kar eyleme geirir. ocuklar
da, analitik pedagoji ya da analitik tedavi sonucunda nesnel kayg ve
vicdani kaygnn nedenleri ortadan kalktnda olaan koullarda
bunlarn glgesinde kalan, drt iddetinin yol at kayg nedeniy
le yaplan savunma ak bir biimde incelenebilir hale gelir. Yaamn
leri dnemlerinde ise iten gelen ani bir drt artnn ruhsal yaplar
arasndaki dengeyi bozma tehlikesi yaratt durumlarda bu kayg or
taya kar - normal ve fizyolojik olarak ergenlikte ve reme yetisi
nin yitirildii (klimakterik) dnemde, patolojik olarak ise psikozdaki
dnemsel ilerlemelerin banda olduu gibi.
6. "Ketleme, Semptom ve Kayg" (1926: 31) ile karlatrn. Bu makalede anatistbenin bastrmadaki rolne gereinden fazla nem verilmemesi konusunda
'anlr, iddetli uyaranlar ve nicel etmenlerin nemi vurgulanr.

DRT SA V U N M A SIN IN D t E R G D L E R

Drt savunmasnn bu gdsne, yani stben kaygs, nesnel

kayg ve drt gcne bal kaygnn yol at drt savunmasna,
yaamn ilerki yllarnda benin sentez gereksiniminden doan gd
ler eklenir. Yetikin ben, iindeki itkilerin uyumlu olmalarn ister.
Bu yzden ortaya Alexander'm (1933) ayrntl olarak betimledii
kart ynelimler arasndaki (ecinsellik ve kartcinsellik, edilginlik
ve etkinlik gibi) atmalar ortaya kar. ki kart itkiden hangisinin
geri evrilip hangisine izin verilecei ya da ikisinin nasl bir uzla
maya varacaklar her vakada yatrmlarnn byklne gre yeni
den kararlatrlr.
Bunun tesinde imdiye kadar tantmz gdlerden ilk ikisi,
yani stben kaygs ve nesnel kayg, ortak bir kaynaa sahiptir. Dr
tnn doyurulmas stbenin ya da d dnyann kar kmasna ra
men gerekletirilebilseydi, birincil olarak haz, fakat ikincil olarak
bilindmdan kaynaklanan sululuk duygulan ve d dnyadan kay
naklanan cezalardan dolay sknt ortaya kacakt. Bu iki gdden
dolay drt doyumunun geri evrilmesi demek ki gereklik ilkesine
dayanmaktadr ve her eyden nce ikincil acy nleme amacna y
nelmitir.

D U Y G U LA N IM A K A R I SA V U N M A N IN G D L E R

Drt savunmas iin saptanabilen nedenler duygulanm savunmas

iin de geerlidir. Ben, saylan gdlerden herhangi birinden dolay
kendini drtlere kar savunduu zaman drtsel srele birlikte ta
man duygulanmlar da reddedilmek zorundadr. Bu arada ne tr duy
gulanmlarn sz konusu olduu nemli deildir, duygulanm haz ya
da ac verici ya da beni tehdit eden bir duygulanm olabilir. nk
ben onu bakalamam haliyle, ilk biimiyle duyumsamaz. Eer
duygulanm yasaklanm bir drtsel srece aitse, o zaman yazgs
bandan izilmi demektir; sadece bu balant bile benin ona kar
savunma durumuna gemesi iin yeterli olacaktr.
Duygulanm savunmasnn yukardaki nedenleri ben ve drt ara
sndaki atmadan kaynaklanyor. Fakat bunun yannda ben ile duy
gulanm arasnda, ben-drt ilikilerinde benzeri bulunmayan daha

yjcel bir iliki vardr. Bir drtnn doyurulmas birincil olarak her za
man haz veren bir eydir. Fakat bir duygulanm birincil olarak trne
.gre haz ya da ac verici olabilir. Benin drt olayna bir itiraz olma
d yani duygulanmn geri evrilmesi iin bu bakmdan bir neden
ortaya kmad zaman ben, duygulanma kar tavrn yalnzca haz
fikesine gre ayarlar. Haz veren duygulanm kabul edip ac verene
fcar kendisini savunur. Hatta bastrlan drt ynnden kayg ve
sululuk duygulannn duygulanm savunmasn zorunlu kld durumlarda bile haz ilkesine gre yaplan bu seimin kalntlarna rast
lanr. Yasak cinsel itkilerle ilgili duygulanmlar ayrca bir de ac, z
lem, yas gibi ho olmayan duygulanmlarsa, ben bunlar geri evir
meye daha da abuk karar verir. Buna karlk olumlu duygulanmlar
sadece haz verici zelliklerinden dolay yasaklarn basksna karn
bende daha uzun sre tutulur ya da bazen ani bir basknla beni ksa
bir sre kendilerine gz yummak zorunda brakabilir.
Birincil olarak ac veren zellik gsteren duygulanmlara kar
yaplan bu savunma d dnyadan bene giren, birincil olarak ac ve
ren nitelikteki uyaranlara kar yaplan savunmaya benzer. Aada,
jralnzca haz ilkesine uyan bu ilkel savunma biimleri iin ocuun
elinde ilkel yntemler de bulunduunu greceiz.
K U R A M SA L Y A K LA IM IM IZ IN
A N A L T K U Y G U LA M A D A D O R U L A N M A SI

Kuramsal anlatmlarda binbir glkle zetlenip sralanan birok ol

gu, bereket versin analiz uygulamasnda hasta zerinde kolayca gs
terilip kantlanabilmektedir. Bir savunma srecini analitik olarak ge
riye doru izlediimizde savunma srecinin ortaya kmasnda rol
oynayan deiik unsurlarla karlarz. Analizde, bir bastrmay zerken karmza kan direncin gcnden, bastrmann oluumunda
harcanan enerjinin bykln anlarz. Benzer biimde hastann,
bastrlm bir drtye analizde yeniden bilincin yolunu amaya al
rken ortaya kan ruhsal durumundan bir drt itkisine kar savun
ma uygulanmasna neden olan gdy karsayabiliriz. Eer stbenin basks altnda ortaya km olan nevrotik savunmay geriye e
viriyorsak, analizdeki hasta sululuk duygulan, yani stben kaygs
duyacaktr. Eer d dnyann zorlad savunmalar geri evirmeye
alyorsak nesnel kayg ortaya kacaktr. Eer analizdeki bir ocu

u bastrd ho olmayan duygulanm yeniden duyumsamak zorun

da brakrsak, beni, onu savunma nlemleri almak zorunda brakan
ayn iddetli honutsuzluu yeniden duyacaktr. Son olarak, drtnn
byklnn neden olduu bir savunma srecine karrsak yine
tam da benin korunmak istedii ey ortaya kacaktr: O zamana ka
dar kstlanan id trevleri daha zgrce benin alanna gireceklerdir.
P S K A N A L T K T ED A V Y E L K N G R L E R

Savunma sreleri konusundaki bu ksa zet bize ayn zamanda ana

litik tedavi iin olanakl saldr noktalarn da btn aklyla gs
termektedir. Analitik sre, savunmay tersine evirir, bastrlm
drtsel itkileri ve duygulanmlar yeniden bilince girmeye zorlar ve
sonra da bunlarla daha iyi bir temel zerinden uzlama iini ben ve
stbene brakr. atmalarn zmlenmesine en uygun olan koul
lar, drt savunmas iin gdy stben kaygsnn salad durum
lardr. Burada atma gerekten ruh ii, ruhsal yaplar aras bir at
madr ve yaplar arasnda zmlenebilir; zellikle eer stben, te
melini oluturan zdelemelerin ve stlendii saldrganlk duygula
rnn analizinden sonra aklc istemlere daha ak bir duruma gelmi
se. Bu durumda benin stben kaygs azalmtr. Bylece patolojik
sonulan olan savunma yntemlerine bavurmak gerei de kalma
mtr.
Savunmay nesnel kaygnn gdledii ocuk nevrozunda bile
analitik baan olasl byktr. Analistin uygulayabilecei en basit
ve analizin ilkelerine en az uygun olan yntem, savunma srecini o
cuun zihninde tersine evirdikten sonra, gereklii yani ocuun
ana-babasn ve eiticilerini nesnel kaygnn azalmasn salayacak
biimde etkilemektir; ocuun beni bylece drtlere kar daha yu
muak davranr ve daha az drt savunmasna gereksinim duyar.
Baka durumlarda ise analiz, savunmaya neden olan kaygnn artk
gemite kalm olan gereklerle ilgili olduunu gsterir; ben artk
bu gereklikten korkmasna gerek olmadn anlar. Dier baz vaka
larda grnrdeki nesnel kaygnn artk ortadan kalkm, insanlk ta
rihinin ok eski gereklerinin etkisinde, bytlen, kabalatrlan,
arptlan gereklik olduu ortaya kar. Analiz, bu "nesnel kaygnn"
drt savunmasn balatmaya demeyecek fantezi rnleri olduu
nu kantlar.

K Analiz, honutsuzluu nlemek iin gerekletirilen duygulanm

jtyunm asm zdkten sonra bu etkinin srekli olmas iin, ufak bir
Bto-uim daha gerekir. ocuk, kendini savunmak iin hemen savunma
Mekanizmalarna bavurmak yerine giderek artan miktarlarda kaygBrtt katlanmay renmelidir. Fakat kuramsal olarak bunun ocuun
pinalizinden ok eitimin grevi olduunu unutmamalyz,
f e Analitik almalara iyi yant vermeyenler yalnzca drt iddetil|tn yol at kaygya kar yaplan savunmann sonucu olan patolo||j k durumlardr. Burada savunma oluumunun bozulmasnn hemen
adndan bene yardm etmemek onu tehlikeye atmak demektir. Anajt-H/ srasnda analist, id itkilerinin bilinli klnmasndan korkan hasIftgn, bilinli itkilerin ayn eilimlerin bilinsiz durumundan daha az
|ehlikeli ve daha kolay ba edilebilir olduklar gvencesiyle sakinleftirmeye alr. Drt iddetinden korkunun yol at savunma duf rumu, savunma durumlar iinde analistin bu szn tutamad tek
durumdur. Benin idin kendisini bomasna kar verdii bu en ciddi
savam, rnein psikotik krizde, her eyden nce nicel bir durum
dur. Benin bu atmada gereksinim duyduu tek yardm glendirilmektir. Analiz, bilinsiz id ieriklerinin bilinli klnmasyla bu gc
ona verebildiyse bu, tedavide etkisini gsterecektir. Fakat eer ana
liz bilinsiz ben eylemlerinin bilinli klnmasyla savunma srele rini su yzne karr ve etkisiz hale getirirse beni daha da gszletiren bir etki yapm ve hastalk srecini hzlandrm olur.

f r ': ' '

te ;

B. Nesnel Honutsuzluk ve
Nesnel Tehlikenin
nlenmesine rnekler
(Savunmann On Aamalar)

VI. Fantezide Yadsma

^Iranalitik almann bize imdiye kadar tantt savunma meka

nlarnn hemen tm benin drtsel yaamyla savamna yarc olur. Bunlar benin kar karya olduu byk kayg, drtnesnel ve vicdani kayg tarafndan gdlenir. Bunun yannda aitkiler arasndaki basit savamlar da savunma mekanizmalarn
kete geirmeye yeter.
Analitik aratrmann geliim yolu, id ve ben yaplar arasndaki
atmalardan balar (histeri, takntl nevrozlar, vb.), ben ve stben
ndaki atma (melankoli) ve buradan da ben ve d dnya araiaki atmalarn gzlemlenmesine kadar uzanr (kr. "Ketleme,
iSemptom ve Kayg"daki ocuksu hayvan fobisi). Btn bu atma
||terumlannda ben kendi idinin bir parasn yadsmak iin direnmekiedir. Dolaysyla, savunma yapan yap ve uzaklatrlmak istenen isjplac g her zaman sabit kalmaktadr, deiken etmenlerse bene sa
vunm a eylemlerini gerekletirmesi iin bask yapan gdlerdir. Son
||&zmlemede savunma eylemlerinin her biri benin gvenliinin satanmasna ve honutsuzluun nlenmesine yaramaktadr.
Fakat ben kendisini sadece iten gelen honutsuzlua kar savun
maz. ten gelen tehlikeli drt uyaranlarn rendii erken aamaj da d dnyadan kaynaklanan honutsuzluu da renir. Ben d dnya ile sk bir iliki iindedir, d dnyadan sevgi nesnelerini, duyulannn alglayp aklnn zmledii izlenimleri alr. D dnyann haz
g'e ilgi kayna olarak nemi onun iin ne kadar bykse onda ho
nutsuzluk yaratma olasl da o kadar byk olacaktr. Kk ocubeni hl haz ilkesine gre yaamaktadr, honutsuzlua katlan

mann ona retilmesi iin uzun bir srenin gemesi gerekecektir. Bu

aamada birey d dnyann karsna etkin olarak kabilecek, kendi
ni bedensel gleriyle savunacak veya d dnyay iradesi ynnde
deitirecek kadar gl deildir; ounlukla bedenine ondan kaa
mayacak kadar bamldr, ayn zamanda akl da nlenemeyecek zo
runluluklar kavrayp bunlara uyum salamasna yetecek kadar geli
mi deildir. Bu toyluk ve bamllk anda ben, drtsel uyaranla
ra egemen olmak iin gsterdii abann yannda kendisini skan nes
nel honutsuzluk ve tehlikelere kar da her trl savunma abasnda
bulunur.
Psikanalitik kuramn nevroz aratrmalarndan domu olmas,
analizde gzlemin ncelikle, sonucu nevrotik semptomlar olan drt
ve ben arasndaki i savama ynelmi olmasn anlalr klar. o
cuk beninin honutsuzluu nlemek iin dolaysz bir savunmayla ya
nt vermesi durumu ise normal psikolojinin snrlar iinde kalr. Bu
savunmann sonulan ben ve karakter oluumunda ok nemlidir, fa
kat patojen deildir. Bu nedenle benin bu ilevi, klinik, analitik ara
trmalarda karmza aratrmann gerek nesnesi deil de sadece
gzlemin bir yan rn olarak kacaktr.
e ve da ynelik savunma srelerinin bir arada bulunduu kli
nik vakalara rnek olarak bir kez daha kk Hans'n hayvan fobisi
ni ele alalm. Olann nevrozuna Oidipus kompleksinin normal itki
lerinin neden olduunu reniyoruz.1Annesini seviyor, onu kskan
mas yznden babasna kar saldrgan bir tutum iine giriyor ki bu
tutumu da ikincil olarak yine babasna duyduu sevgiyle atyor.
Bu saldrgan itkiler -nesnel kayg olarak yaad- hadm edilme
kaygsn uyandryor ve bylece drtlere kar eitli savunma me
kanizmalar harekete geiyor. Nevrozun kulland yntemler, yer
deitirme, yani korkulan hayvann babasnn yerine geirilmesi ve
babaya yneltilen tehdidin kartna, yani onun tarafndan tehdit edil
me korkusuna evrilmesidir. Son olarak, tabloyu tmyle arpklat
racak biimde oral evreye bir gerileme olarak srlma dncesi or
taya kyor. Kullanlan yntemler drt savunmas amacn tmyle
yerine getiriyor. Anneye duyulan yasak libidinal sevgi ve babaya du
yulan saldrganlk tmyle bilinten kayboluyor. Baba tarafndan ha
dm edilme kaygs attan korkma semptomuna balanyor, kayg ata1. "Ketleme, Semptom ve Kayg"daki (1926) vaka.

l ise fobik mekanizmann yardmyla, yani bir nevrotik ketlenmeyle,

gokaa kmaktan vazgeilerek nlenebiliyor.
Bu durumda kk Hans'a uygulanacak analizin grevi bu savungm mekanizmalarm tersine evirmektir. Drtsel itkileri yeniden ele
alnarak arptlmlklanndan artlr, kayg attan alnarak gerek
nesnesi olan babaya yneltilir, daha sonra tartlr, yattrlr ve ger
ekd zellii ortaya konur. ocuun annesine sevgi dolu ball
artk yeniden canlanabilir, bilin alannda yaayabilir, hadm edilme
kaygsnn ortadan kalkmasyla bunun zorunlu kld gerileme de ar
tk gereksiz hale gelir, libidinal geliim bir kez daha fallik evreye ula
r. ocuun nevrozu bylelikle tedavi edilmi olur.
Drtsel yaama ynelik savunma srelerinin seyriyle ilgili ola
rak syleyeceklerimiz bu kadar.
Fakat analitik yorumlarla normal drtsel yaamnn yeniden ku
rulmasndan sonra da kk Hans bir sre tedirgin kalacaktr. Ger
ekte d dnya srekli olarak hl snamad iki nesnel olguyu
karsna karmaktadr. Bedeninin, zellikle cinsel organlarnn bo.yutlan doal olarak babasmnkilerden kktr, bylece babas, kar
snda, bundan sonras iin de yenilmez bir rakip olarak belirmekte
dir. Bylece ocuk nesnel bir nedene bal olarak kskanlk ve ha
set duygularn srdrecektir. Bu iki duygulanm gnlk temizlikleri
srasnda birlikte elenmelerine kar haset duyd'iu annesi ve kz
kardeine de yneliyor. Gerekten bu srada Hans yalnzca olaya ka
tlmayan nc kiiyi oynamak zorunda kalyor. Be yandaki bir
ocuun bilinli ve aklc bir igryle bu nesnel engellenmelere bo
yun emesini, kendisini ok uzak bir gelecee ilikin doyum vaatle
riyle avutmasn, ocuksu drtsel yaamnn gereklerini kabul et
meye hazr olduu gibi, bu sknty da kabullenmesini bekleyeme
yiz herhalde.
"Be Yandaki Bir Erkek ocuun Fobisinin Analizi"ndeki ay
rntl betimleme bize bu iki nesnel engellenmenin yazgsnn baka
bir ynde gelitiini anlatyor. Analiz almasnn sonunda Hans
kurduu iki d anlatr: klozet zerinde temizledii ve bakt bir
sr ocukla ilgili olan fantezisi ve hemen bunun ardndan daha b
yn ve daha iyisini getirmek zere poposunu ve penisini kerpe
tenle sken musluku fantezisi. Analist (ki ayn zamanda Hans'n ba
basdr) bu fantezilerde ocuun gerekte hibir zaman yerine gelmei yen iki dileini tanmakta glk ekmeyecektir. Hans -imdi en

azndan imgeleminde- babasnnki gibi bir cinsel organa ve annesi

nin kk kz kardeine yaptklarn yapabildii ocuklara sahiptir.
Ak alan fobisi bu fantezilerden nce zaten kaybolmu olan
Hans'm bu ruhsal baardan sonra neesi de yerine geliyor. Nasl nev
rozu srasnda drtsel itkileriyle uzlamay baardysa, bu fantezile
riyle de gereklikle uzlayor. Zorunluluklarn bilinli olarak kavran
masnn burada.kesinlikle nem tamadn gryoruz. Hans fante
zisinin yardmyla gerei yadsyor, geree istekleri ynnde kendi
kullanm iin yeni bir biim veriyor ve ancak bylelikle onu kabul
etmesi olanakl oluyor.
Kk Hansm analizindeki savunma sreleri izlendiinde, sal
drganlk ve kaygsnn babasndan ata yer deitirdii andan bala
yarak nevrozunun yazgsnn belirlenmi olduu kansna varrz. Fa
kat bu yanltc bir izlenimdir. nsan nesnelerinin yerine bir hayvann
geirildii bu tr ikameler gerekte kendi balarna nevrotik bir sre
saylamaz, ocuun normal geliiminde de sk sk ortaya kar, ayr
ca ok deiik biimlerde sonulanabilir.
rnein analiz ettiim yedi yandaki bir erkek ocuk yle bir
fanteziyle oyalanyor: Evcil bir aslan var. Bu aslan dier btn in
sanlar korkutup yalnzca onu seviyor, onun her szn dinliyor, k
k bir kpekik gibi nereye gitse onu izliyor. O da aslana bakyor,
besleyip rahatm salyor, akamlar ona kendi odasnda yatacak bir
yer hazrlyor. Fantezilerde allm olduu gibi bu ana fanteziden
birok zevk verici fantezi gelitiriyor. rnein bunlarn birinde bir
maskeli baloya gidiyor ve evresindekilere yanndaki aslann yalnz
ca klk deitirmi bir arkada olduunu sylyor. Fakat bu akla
mas doru deil ve "klk deitirmi" arkada onun gerek aslan.
Srrn bilselerdi insanlarn ne kadar korkacaklarn dnerek eleni
yor. Bir yandan da bu korkunun nedensiz olduunu dnyor, n
k onun denetiminde olduu srece aslan zararsz.
Bu ocuun analizi srasnda aslann, -tpk kk Hans'ta olduu
gibi- ocuun annesinin sevgisine rakip grerek korktuu ve nefret
ettii babasnn yerini aldn renmem zor olmuyor. Gerek saldr
ganln kaygya dnm, gerekse babann hayvanla yer deitir
mesi iki ocukta da benzer biimde geliiyor. Fakat bu noktadan son
ra duygulanmlaryla baa kmak iin bavurduklar yntemler dei
iyor. Hans at korkusu temelinde bir nevroz gelitiriyor, yani drtsel
arzular konusunda kendi kendisine yasak koyuyor, tm elikiyi i

selletiriyor ve tm istek uyandran durumlardan fobik bir biimde

kayor. Benim hastamsa keyfinin bu kadar kamasna izin vermiyor.
Hansn musluku fantezisinde yapt gibi gerekliin ac veren bir
ayrntsn yadsyor ve aslan fantezisi yardmyla haz verici kartna
dntryor. Korkulan hayvan arkada durumuna getiriliyor, g
cyle ocuu korkutmak yerine ona yardmc olmaya balyor. Asla
nn eski bir kayg nesnesi olarak gemiini ele veren artk yalnzca
imgesel epizotlarda betimlenen dier insanlarn yaratt kaygdr.2
Bu noktada on yandaki dier bir hastann hayvan fantezisini de
eklemek isterim. Belli bir sre hayvanlar bu olann yaamnda azmsanamayacak bir rol oynuyorlar, onlarla ilgili fantezi gnnn byk
bir blmn dolduruyor, stelik ocuk baz imgesel epizotlan yaz
ya bile dkm. Bu fantezisinde byk bir sirkin sahibi ve ayn za
manda aslan terbiyecisi oluyor. zgrken birbirlerinin can dman
olan en yabanl hayvanlar onun ynetimi altnda uysalca bir araya ge
liyorlar. Kk hastam onlar evcilletiriyor; bu da hayvanlara nce
likle birbirlerine sonra da insanlara zarar vermemeyi retmesi anla
mna geliyor. Hayvanlar eitirken krba kullanmyor, hayvanlarn
arasna elinde hibir silah olmakszn giriyor.
Olann tm hayvan epizotlarnn merkezi u yk: Bir gn, tm
hayvanlarn bulunduu bir sirk gsterisi srasnda izleyiciler arasn
dan bir haydut birdenbire tabancasyla ona ate etmeye balyor. He
men onu korumak zere birleen hayvanlar haydutu zenle, baka
kimseyi yaralamadan kalabaln arasndan karp alyorlar. Fantezi
daha sonra hayvanlarn hep efendilerine duyduklar ballkla, hay
dutu nasl cezalandrdklarn, tutsak ettiklerini, yere gmdklerini,
zaferlerinin cokusuyla haydutun zerine kendi bedenleriyle koca
man, ge uzanan bir kule kurduklarn ileyerek srdryor. Daha
sonra onu maaralarna gtrerek yl orada kalmaya zorluyorlar.
En sonunda salvermeden nce upuzun bir sra oluturan filler onu
hortumlaryla dvyor ve sonra da parmaklarn (!) sallayarak tehdit
ediyor ve yaptn bir kez daha yinelememesi iin uyaryorlar. O da
buna sz veriyor. "Ben hayvanlarmla birlikte olduka yaptn yine
2.
Berta Bomstein'in (1936) aktard yedi yandaki bir olann fantezilerinde
gncel yaamda iyi hayvandan kt hayvana dnm gzlemlenir. Olann koru
yucu tanrlar olarak her akam yatann evresine dizdii oyuncak hayvanlar her
gece ona saldrmak isteyen bir canavarla ibirlii etmektedirler.

lemeyecek." Haydutun hayvanlardan tm ektikleri sergilendikten

sonra alas son bir aklamayla hayvanlarn tutsakl srasnda
haydutu ok iyi besledikleri, bylece onun kuvvetten dmedii ko
nusunda da gvence veriliyor.
Yedi yandaki ocuun aslan fantezisinde sezinlenebilen baba
karsndaki ift deerli konumun ele aln buradaki sirk fantezisin
de birka adm daha ilerlemitir. Burada da gereklikte korku duyu
lan baba, fantezideki kartna evirmeyle koruyucu hayvanlara d
ntrlmektedir. Ama bunun yannda tehlikeli baba nesnesinin im
gesi de haydut figrnde sakl tutulmaktadr. Aslan yksnde baba
ikamesinin koruyuculuunun gerekte kime kar kullanld belirli
deildi. Bu ikame genel olarak insanlarn gznde ocuun deerini
artrmakla kalyordu. Fakat sirk fantezisinde babann hayvanlarda so
mutlaan gcnn yine babadan korunmaya yarad belirgin biim
de ortaya kmaktadr. Burada hayvanlarn gemiteki yabanllnn
vurgulanmas onlarn gemite kayg nesneleri olduklarna iaret et
mektedir. Hayvanlarn gc ve beceriklilii, hortumlar ve salladkla
r parmaklar gerekte aka babann zellikleridir. Fantezi bu de
erli sfatlar haset duyulan babadan alarak artk onlarn yardmyla
babasn yenebilecek olan olana yklemektedir. Demek ki fantezi
rolleri deitirmektedir. Baba ayn eyi "bir kez daha yapmamas"
yolunda uyarlmakta ve balanmay dilemek zorunda kalmaktadr.
En sonunda, hayvanlarn zorlamasyla olana gvenlii iin verdii
szn de olann hayvanlara sahip olmasna bal olmas dikkati e
ken bir nokta. yknn sonunda haydutun doyurulmasyla ilgili g
rle babaya kar duygulardaki ift deerlilik nihayet su yzne
kyor. Aka grlyor ki, fantezi kuran ocuun, tm saldrganl
na karn, babasnn yaam iin endielenmenin gereksiz olduuna
inanp rahatlamas gerekiyor.
Bu iki olann fantezilerinde sergilenen temalar onlara zg de
il, bunlara ok yaygn olarak masallarda ve ocuk yaznnda da rast
larz.3 Bu balamda avcyla hayvanlar konulu halk masaln anmsat
mak isterim: Kt kral bir avcy kk bir yanl yznden haksz

3.
Burada psikanalitik literatrde imdiye dek eitli -am a u ana kadar bizim
kinden farkl- alardan ilenmi olan mitolojideki "yardmsever hayvanlar" moti
finden de sz edilebilir. O. Rankn Kahramann Douu Miti adl kitabyla (1909:
87) karlatrn.

ca kovup ormandaki evinden atar. Avc yola koyulmadan nce zn

tl ve kzgn, son bir kez ormanda dolamaya kar. Ormanda art ar
da bir aslanla, bir kaplanla, bir panterle, bir ayyla vb. karlar. Avc
her defasnda vurmak iin hayvana nian alr ve her defasnda akn
lkla hayvann dile geldiini ve yaamn balamasn dilediini g
rr. ("Avc avc vurma beni. stersen sana iki yavrumu vereyim.") Av
c her seferinde pazarl kabul edip armaan edilen yavrularla birlik
te yoluna devam eder. Bu yolla gen yabanl hayvanlardan kocaman
bir tmen topladnda ordusunun gcnn bilincine varr ve baken
te, kral saraynn nne yrr. Avcnn yabanl hayvanlan zerine sa
lverecei gzdayla korkan kral, ondan zr diledii gibi ayrca l
kesinin yansn ona verip kzn da avcyla evlendirir.
Masaldaki avcda babasyla savam iinde olan bir oul figrn
sememiz g deil. atma burada zel, dolambal bir yol izliyor.
Avc cn ilk baba ikamesi olan byk hayvandan almaktan vazge
iyor. Bunun karlnda hayvann gcn simgeleyen yavrularn
elde ediyor. Sahip olduu yeni glerle babasn yendii gibi ona ait
olan bir kadn da zorla ele geiriyor. Demek ki fantezi burada da ger
ek koullan kartna evirmektedir. Gl oul babann karsna
dikiliyor, yalnzca onun gcn grmesi ile baba pes edip olunun
tm dileklerini yerine getiriyor. ocuk masalnda yararlanlan yn
temler hastann sirk fantezisindekilerden deiik deil.
Yukanda anlatlan aslan fantezisinin benzerlerine ocuk yaznn
da hayvan ykleri dnda da rastlanr. Birok ocuk kitabnda, bel
ki de en belirgin olarak "Kk Lord Fauntleroy"un4 yksnde ve
"Kk Albay"da5 herkesi korkutan gl veya zengin, aksi bir yal
adam tm beklentilerin tersine "evcilletirebilen" kk bir kz ya da
erkek ocuu figrne rastlarz. Yal adamn kalbi yalnzca bu o
cuklara aktr. Dier btn insanlardan nefret etmesine karn, o
cuklar kendilerini ona sevdirmeyi baarrlar. imdiye kadar kendisi
de dahil kimsenin sz geiremedii bu adam sonunda kk bir o
cuun kendini ynetmesine ve zerinde egemenlik kurmasna raz
olur. ocuk bununla da kalmaz, adam dier insanlara da eit eit
iyilikler yapmaya ikna eder.
Bu yklerde de haz verici nitelik gerekliin tmyle kartna
4. Alice Hudgson Bumett'in Liftle Lord Fountleroy (Kk Lord) adl eseri.
5. Annie Fellows Johnston'un Little Colonel (Kk Albay) adl eseri.

evrilmesiyle ortaya kmaktadr. ocuk yalnzca gl baba figr

nn (aslann) sahibi ve egemeni olmakla ve bylelikle evresindeki
tm insanlardan stn bir konuma ykselmekle kalmaz, ayn zaman
da kty iyiye dntren eitici roln de stlenir. lk fantezideki
aslann insanlara zarar vermeyecek biimde eitildiini ve sirk m
drnn hayvanlarnn da her eyden nce birbirlerine ve insanlara
kar olan saldrganlklarn gemlemeyi renmek zorunda brakl
dklarn anmsayalm. ocuk yklerinde de babadan kaynaklanan
kayg hayvan fantezilerindeki gibi yer deitirir. Bu kayg, yk iin
de ocuun yattrd kiilerde kendini ele vermekteyse de, bu ha
liyle artk yalnzca haz kazanmn artrmaktadr.
Kk Hans'n iki fantezisinde ve hastalarmn hayvan fantezile
rinde kullandmz nesnel honutsuzluk ve nesnel kaygy nleme
yntemi ok basit bir yntemdir. ocuun beni gerekliin sevimsiz
bir parasn benimsememek iin direnmektedir. Bylece ncelikle
gereklie srt evirip onu yadsr, sonra da istenmeyenleri imgelerin
de kartna evirir. Fantezide "kt" baba koruyucu hayvan, gsz
ocuk ise gl baba ikamelerini yneten biri olur. Dnm baar
l olursa ve ocuk fantezi kurma yoluyla gerekliin sz geen par
asna duyarszlarsa, ben kendisini gerek kaygnn gelimesinden
gerekse drtsel itki ve nevroz oluumuna kar savunma nlemleri
ne bavurmaktan korumu olacaktr.
ocuun ben geliiminin normal bir evresine ait olan bu mekaniz
ma ilerki yaamda tekrar ortaya karsa bu kez ruh hastalnn ileri
bir aamasn ifade eder. Baz akut psikotik kafa karkl durumla
rnda ben gereklik karsnda tam olarak bu biimde davranr. rne
in beklenmedik bir sevgi nesnesi kaybnn yaratt ok etkisi altn
da olayn nesnel unsurlarn yadsr ve gerekliin tahamml edeme
dii olgularnn yerine kendi rettii, istedii bir hezeyan oluumunu
koyar.
ocuun fantezi kurmasyla psikotik hezeyan karlatrldnda
insan beninin hem basit hem de ok etkin olan nesnel kayg ve ho
nutsuzluk kaynaklarnn yadsnmas mekanizmasn niin daha yay
gn olarak kullanmad sorusunun ilk yantlar ortaya kar. Benin
gereklii yadsma yetenei ok deer verdii dier bir yeteneiyle,
nesnelerin gerekliini tanma ve eletirel bir bakla snama yetene
iyle elimektedir. lk ocukluk yllarnda bu eliki bir aksakla
neden olmaz. Gerek kk Hans'ta gerek aslanl ocukta gerekse sirk

mdrnde gerekliin snanmas asndan bir bozukluk yoktur. Do

allkla ocuklar gerekte ne hayvanlarnn varlna ne de babalarn
dan stn olduklarna inanrlar. Zihinsel olarak gereklii fanteziden
ayrmay ok iyi baarrlar. Fakat duygusal yaantlarnda ac veren
nesnel olgulardan vazgeip bunlarn kartlarna evrildii fanteziye
an yatnm yaplr, yle ki imgelemden kaynaklanan haz, nesnel
honutsuzluk karsnda bir zafer elde eder.
Benin byk miktarlardaki nesnel honutsuzluu fanteziler yard
myla ama olanan ne zaman yitirdiini sylemek zor. Yetikin ya
amnda bile fantezilerin ksmen ok dar bir gerekliin geniletilme
si ksmen de kartna evrilmesi biiminde bir rol oynayabileceini
biliyoruz. Fakat fantezi bu aamada artk neredeyse oyun niteliinde,
fazla libido yatrlmayan, olsa olsa ok kk miktarlarda huzursuz
luu yenebilecek ya da bireye nemsiz honutsuzluklarn unutturabilecek bir yan rn olmaktan teye gidemez. yle grlyor ki, fan
teziler kaygya kar savunma arac olarak balangtaki nemlerini
daha ocukluun ilk evresinin bitimiyle yitirmektedir. Bir yandan
gereklii snama yetisinin nesnel olarak duygusal yaamda bir kena
ra atlamayacak kadar glendiini sanyoruz, dier yandan bende
egemen olan sentez gereksinmesinin ilerki yaamda kart unsurlarn
bir arada varolmasn kesinlikle imknsz kldn biliyoruz; belki de
olgun benin gereklie olan ba genelde daha gldr ve fanteziye
nceki yllardaki kadar deer verilmesi kendiliinden olanakszla
maktadr. Kesin olan udur ki, fantezilerin getirdii doyum yetikin
yaamda zararsz olmaktan kmakta, tuttuu yer ciddi boyutlara var
dnda artk fantezi ve gereklik bar iinde yan yana yaayamaz
duruma gelmekte, "ya o ya bu ilikisi iine girmektedir. Bir id itkisi
nin bene girerek varsam yoluyla doyum elde etmesi bir yetikin iin
psikoza giden yol demektir. Gereklii yadsyarak kendini, kaygdan,
drtlerin kstlanmasndan ve nevrozdan korumay deneyen bir ben,
bu mekanizmaya fazla yklenmi olacaktr. Bu eer gizil dnemde
ortaya karsa yklerini anlattm iki olanda olduu gibi kiilikle
rinin arplmasna yol aacaktr; yetikinlikte ortaya karsa benin
gereklikle olan ilikileri dndrc biimde sarslacaktr.6

6.
Yadsma mekanizmasnn gerek ruhsal hastalkla gerekse karakter oluu
muyla ilikisinin son yllarda eitli yazarlarca ele alndn anmsatmak isterim.
Helene Deutsch (1933) bu savunma srecinin kronik hipomaninin oluumundaki

Gerekliin snanmas ilevinden vazgeip hezeyanlarla doyumu

setiinde yetikinin beninde neler olup bittiini sylemek imdilik
olanak dndadr. Ben bu srada kendini evreden soyutlar, evreden
kaynaklanan uyanlar alglamay tamamen durdurur. Drtsel ya
amla isel uyaranlara kar benzer duyarszlklar ancak bastrma me
kanizmasnn yardmyla elde edilebilmektedir.

VII. Sz ve Eylemde Yadsma

Yine de ocuk beni yllar boyunca salkl bir gerei deerlendirme

yetisini yitirmeksizin gerekliin houna gitmeyen yanlann yadsma
olanana sahip olacaktr. Bu olanaktan en geni lde yararlanr,
kendini salt imge ve fantezi alanlanyla snrlamaz; dnmekle kal
maz, davranr. Yapt kartna evirmeleri oyunlatrmak iin evre
deki trl eitli eleri kullanr. Genelde ocuk oyunlarnn ve zel
de rol yapma oyunlarnn ardnda aranmas gereken gdlerden biri
de gerekliin yadsnmasdr.
Bu noktada ocuk kahramann yaamnda fantezi ve gerekliin
birlikteliini iir biiminde ve ok ekici bir slupla betimleyen bir
ngiliz yazarn kk kitabn anmsatmak isterim (A. A. Milne'in
When We Were Very Young [Biz Daha ok Kkken] adl kitab).
yandaki bir ocuun odasnda drt iskemle var. Bu iskemlelerin bi
rincisine oturduunda geceleri Amazon Irma'nda ak ynnn ter
sine yol alan bir macera avcs, kincisine oturduunda kkreyince
dadsn rkten bir aslan, ncsne oturduundaysa denizde ge
misini sren bir kaptan oluyor. Ama drdnc iskemlede, ki bu yk
sek bir mama iskemlesi, yalnzca kendisi, yani kk bir olanm gi
bi yapmaya alyor. Yazarn ifade etmek istediini tahmin etmek
g deil: Haz dolu bir fantezi evrenini yaratmaya yarayan eler her
zaman ocuun elinin altndadr. Fakat onun gerek grev ve baar
s gereklii tanmak ve zmsemek olacaktr.
Yetikinlerin ocuklarla tam da bu mekanizma zerine kurulmu
ilikilere girmeye bu kadar istekli olmalar dikkat ekicidir. Yetikinin
nemini ele alyor. Bertram D. Levvin (1932) yadsmann hipomanik hastann yeni
gelien haz beni tarafndan nasl kullanldn gsteriyor. Anny Angel (1934) ise
yadsma ve iyimserlik arasndaki ilikiye iaret ediyor.

ocuk iin hazrlayabilecei elencelerin ou, bu tr yadsmalardan

kaynaklanr. Kk ocuklarn "ne kadar bydklerini" sylemek
ok yaygndr. Gerekle alay edercesine ocuun "babas gibi gl",
"annesi gibi becerikli", "asker gibi yrekli" ve "aabeyi gibi dayank
l" olduu ileri srlr. ocuu avutmak iin giriilen abalarda da bu
tr kartna evirmelerden yararlanlmas doal karlanr. Daha de
min oluan yara, yetikinlere gre "acmyordur", nefret edilen ye
meklerin tad "hi de fena deildir", ocuun gitmesine zld kii
ise "hemen gelecektir". Baz ocuklar bu tr avutma szlerini benim
ser ve bunlar hoa gitmeyenin betimlenmesinde kullanrlar. rnein
iki yandaki kk bir kz ocuu, annesinin her odadan kn me
kanik olarak mrldand "annen hemen gelecek" szleriyle duyur
maktadr. (ngilizce konuan) dier bir ocuk, tad iyi olmayan her
ila karsnda "like it, like it" (seveceksin, seveceksin) diye bar
maktadr. Hemirenin, urubunu her eye karn sevecei yolundaki
yreklendirmelerinden geriye kalan bir cmle parasdr bu.
ocuun yakn evresinden olmayan yetikinlerin getirdii arma
anlarn ou da ayn izgidedir. Kk bir el antas ya da kk bir
gne ya da yamur emsiyesi kk kzn "bir hanmefendi olduu"
kurgusunu destekler. Bastonlar, niformalar ve oyuncak silahlar, er
kek ocuun erkeklii oynamasna yarar. Oyuncak bebekler tm di
er ilevlerinin yannda annelik kurgusu yaratmaya da yararlar. Tren
ler, otomobiller ve inaat oyunlar, eitli isteklerin doyumunu sala
malar ve yceltme olanaklar sunmalar yannda ho bir evrene ege
men olma fantezisi de yaratr. Bu aamada, yolumuz, yaln savunma
ve kanma srelerinin incelenmesinden ocuk oyunlarnn koulla
rnn incelenmesine ayrlmaktadr. Bu inceleme akademik psikoloji
nin eitli ynelimlerince de geni apta uygulanmaktadr.
ocuk eitimi konusundaki daimi eliki de (Montessori'ye kar
Froebel yntemi) bu noktadan karak yeni bir kuramsal temel bula
bilir. Bilindii gibi burada sz konusu olan tartma, en kk ocu
u bile yalnzca gereklii zmsemeye yneltmek ne dereceye ka
dar eitimin grevidir ve ocua bu gereklii yadsmakta ve bir fan
tezi evreni kurmakta yardmc olmaya eitimin ne dereceye kadar
hakk vardr, tartmasdr.
Yetikinlerin, ocuklarn ac veren gereklii yadsmasna istenli katklar, daima belirli sk koullara baldr. ocuktan kurduu
fantezi evreninin belirli snrlarn amamas beklenir. Daha demin at

ya da fil olarak, kineyerek ya da biirerek drt ayak zerinde ko

uturan ocuk, kendisine sylenir sylenmez sessiz ve uslu bir bi
imde masa bana oturmak zorundadr. Aslan terbiyecisi bakcsnn
szn dinlemek, bir macera avcs ya da korsan, tam da yetikinle
rin evreninde en ilgin olaylar balayaca srada yataa gnderilme
yi sineye ekmek zorundadr. Fantezi ve gereklik arasndaki geiin
bir anda, gecikmesiz ve dzgn bir biimde gereklemedii, ocu
un fanteziden gerek davranlarna ilikin sonular karmak iste
dii, ya da daha kesin bir dille sylersek, ocuun fantezi eyleminin
oyun olmaktan kp otomatizm ya da takntya dnt anda ye
tikinlerin ocuun yadsma mekanizmalarna gsterdii hogr
son bulur.
rnein gzlemlediim kk bir kz cinsel ayrm gerekliini
kabullenemiyor. Bir aabeyi, bir de kendinden kk erkek kardei
var. Kendini kardeleriyle karlatrmas kz iin srekli ve ac veren
bir honutsuzluk kayna oluyor, bu kaynaa kar kendini savunma
s veya ona saldrmas gerekiyor. Kzn drt yaamnn geliiminde
tehircilik zel bir rol oynuyor. Bunun sonucunda penis hasedi ve pe
nise sahip olma istei, erkek kardeleri gibi gsterecek bir eye sahip
olma dileine dnyor. Bu istekleri gerekletirmek iin kzn
nnde eitli yollarn bulunduunu baka ocuklarn geliim yk
lerinden biliyoruz. Bir eyler tehir etme gereksinimini yer deitir
me mekanizmasyla cinsel organlarndan gzel bedeninin dier b
lmlerine kaydrabilirdi. Gzel giysilerle ilgilenmeye balar ve "kibirli"leebilirdi. Erkek kardelerinin cinsel organlarnn hareket h
nerlerini ikame etmek zere kendini fiziksel egzersiz ve jimnastie
adayabilirdi. Oysa ocuk daha ksa bir yol seiyor. Penisin yokluu
nu yadsyor, bylelikle bir penis ikamesi bulmak zorunluluundan
kurtulmu oluyor ve bu andan balayarak neredeyse zorlantl bir bi
imde bulunmayan gstermekte direniyor. Bu zorlant kzn sk sk
eteklerini kaldrarak kendini tehir etmesi biiminde somutlayor.
Bunun anlamysa: "Bakn benim neyim var," olmal. Gnlk yaam
da her frsatta yanndakileri ortada bulunmayan bir eyi hayranlkla
karlamaya aryor.7 "Gelin bakn tavuklar ne ok yumurtlam!"
7.
S. Rdo'nun (1933) kk kzlarda "arzulanan penis" ile ilgili yaklam
karlatrnz. Rdo, kzlarn grdkleri erkeklik organn imgelemlerinde varsansal olarak yeniden rettikleri savn ileriye sryor.

"Duydun mu, amcam getiren araba gelmi bile!" Gerekte ne istenen

yumurtalar yumurtlanm ne de zlemle beklenen araba gelmitir. lk
zamanlar bu akalaryla yetikinleri elendirip onlann beenisini ka
zanyor. Srekli olarak hsrana uratt kardelerinin ise alamalar
na neden oluyor. Davranlarnn bu srada tam oyunla taknt arasn
daki snrda olduu sylenebilir.
Ayn sre bir nceki blmde anlatlan yedi yandaki aslan ter
biyecisinde daha da belirgindir. Analizinin gsterdii gibi fantezileri
yalnzca honutsuzluk ve rahatszlk kalntlar iin bir telafi deil,
ayn zamanda iddetli hadm edilme kaygsna tmyle egemen olma
giriimidir. Yadsmalar giderek oalyor, kayg uyandran tm nes
neleri onu koruyan ya da ona boyun een arkadalara evirme gerek
sinimi, giderek doyurulmaz hale geliyor. Bu denemelerini daha yo
unlatrarak srdryor ve kendini korkutan her eyin gzndeki
deerini giderek dryor. Artk kayg uyandran eylerin tm g
ln hale gelmi. Tm evren onu korkuttuu iin tm dnyay eretileyerek gln hale getiriyor. Hadm edilme korkusunun srekli bas
ksna srp giden alayclyla yant vermektedir. nceleri oyun iz
lenimini veren bu alaycln takntl zellii, ocuun artk sadece
akalarken kaygdan uzak olmas ve gereklie ciddice yaklama
deneyimlerinin her birinin kayg krizlerine mal olmasyla kendini ele
vermektedir.
Babasnn apka ve bastonuyla "babaclk" oynayan "bym de
klm" olan tipinde bir anormallik grmyoruz. Bu, en azndan
hepimizin bildii, alk olduu bir tiptir. Grd iri ve gl her er
kek karsnda youn bir honutsuzlua kaplan ocuk hastalarmdan
birinin en ok sevdii oyunun bu olduunu rendim. Bu ocuk ba
basnn apkasn giyerek dolayor. Onu kimse engellemedii srece
mutlu ve memnun oluyor. Bir yaz tatili boyunca srtnda ii dolu bir
srt antasyla dolayor. Bu ocukla, bym de klm ocuk
arasndaki nemli ayrmsa hastam olan ocuun oyununu ciddiye al
masdr, nk apkasn evin iinde, yemekte ya da yatakta karma
ya zorlandnda huzursuzlamakta ve keyfi kamaktadr.
Babasnn apkasyla balayan sre daha sonra armaan edilen
yetikin kasketi havasndaki bir kasketle tekrarlanyor. Her gittii ye
re kasketini de tayor ve giymesinin yasak olduu yerlerde de kaske
tini konvlzif bir biimde elinde tutuyor. Dier yandan, sk sk insa
nn ellerini baka amalarla da kullanmas gerektii gereiyle kar

layor. Yine byle sknt iinde kasketini koyacak bir yer arad s
rada deri pantolonunun n cebinin ona salad olanan ayrmna
varyor. Anlk bir kararla kasketini pantolonunun nne sktryor,
elleri boalyor, kasketinin artk hep yannda kalacam saptayarak
rahatlyor. Aka grlyor ki, kasket simgesel anlamna gre ban
dan beri bulunmas gereken yere, ocuun cinsel organnn yan ba
na ulamtr. *
Elimizde baka bir isim bulunmadndan buraya dek ocuklann
sergilediimiz davranlarn hep taknt olarak nitelendirdik. Dar
dan bakldnda bunlar gerekten de taknt belirtilerine ok benzer.
Ama yakndan incelendiklerinde gerek anlamda takntl davranlar
olmadklar grlr. Yaplar hibir ynden nevrotik semptomun ya
ps iin belirleyici saydmz yapya benzemez. Geri ortaya k
larn hazrlayan srecin banda nevrotik semptom oluumundaki
gibi nesnel bir engellenme ya da hsran vardr. Ama oluan atma,
bundan sonra iselletirilmez, tam tersine d dnyaya bal kalr.
Benin yardma ard savunma yntemi, drtsel yaama deil,
dorudan d dnyadan kaynaklanan engellenmeye ynelmektedir.
Nevrotik atmada yasaklanm drt uyaranna kar bastrmayla
savunma salanmasna kout olarak, ocuk beni, yadsma yardmy
la evreden gelen ac verici izlenimleri tanmamakta direnir. Takntl-zorlantl nevrozlarda bastrma, bastrlan drtsel itkinin kartn
ieren tepki oluumu yoluyla gvence altna alnr (acmaszln ye
rine duygudaln, tehirciliin yerine utancn gemesi gibi). Benzer
biimde ocukluktaki akladm durumlarda da, ocuk fantezilerin
de, szlerinde veya davranlarnda gerek olgular kartna evir
dike gerekliin yadsnmas tamamlanr ve onaylanr. Takntl tep
ki oluumunun ayakta kalmas, kar yatrm dediimiz srekli ener
ji tketimlerine baldr. Haz veren fantezilerin oluturulmas ve ko
runmas da ocuun beninin benzer abalarn gerektirir. Erkek kar
deleri kk kza srekli erilliklerini gsteriyorlarsa, o da bunu
"kendisinin de gsterecek bir eyleri olduunu" srekli kantlayarak
yantlayacaktr. evresindeki erkekler nasl srekli olarak haset duy
gularn depretiriyorlarsa, hastamz olan kasketli ocuk da onlara
srekli olarak apkasn, kasketini ya da srt antasn gstermektedir,
ki bunlar onun kendi erilliinin elle tutulan birer kantdr. Bu yadsyc davranlara dardan mdahale edilmesiyse gerek takntl et
kinliklerin d glerce engellenmesiyle ayn sonulan douracaktr.

prt savunmasnn nesnesi ve savunma mekanizmas arasndaki

glkle korunan denge bozulur, yadsnan evre uyaran ya da bast
rlan drt uyaran bilinli olarak alglanmak iin direnirken, bende
kayg ve honutsuzluk duygularna yol aar.
Sz ve eylemle yadsma ynteminin kullanld dnem, zamansal adan bir nceki blmde fantezide yadsma iin saydmz ko
ullarla snrldr.8 Bu yntem, ancak gerei deerlendirme yetisinin
yannda, ona zarar vermeksizin bulunabildii srece kullanlabilir.
Yetikin ben rgtlenmesinin sentez yoluyla birleerek oluumunu
tamamlam olduu koullarda bu yntem ortadan kaybolur ve ancak
gereklikle balant ok bozulup, gereklii deerlendirme ilevi as
kya alndnda yeniden ortaya kar. rnein psikotik hezeyanlarda
bir tahta paras, ocukluktaki koruyucu yerine konan eyalar gibi,
zlenen ya da yitirilmi bir nesneyi betimlemeye yarayabilir.9 Nev
rozlarda karlatmz tek kurald durum, belki de takntl hasta
larn uur saydklar eyalardr. Ama hastalarn sk skya sarld bu
uur getiren eyalar yasaklanm i itkilere kar m, tehlikeli d g
lere kar m bir korunmadr, ya da bu iki savunma tipini birletirirler
mi, sorusunu yantlamaya alma ihtiyac hissetmiyorum.
Bunun yannda sz ve eylemle yadsma yntemi, fanteziyle yad
smada sz konusu olmayan, ikinci bir kstlamaya tabidir. ocuk
fantezi kurarken zgr bir konumdadr. Fantezilerini kimseye anlat
mad srece evresinin ona karmas iin bir neden yoktur. Buna
karlk, fantezilerin sz ve eylem biiminde oyuna dklmesi iin
d dnyada bir sahneye gereksinim vardr. Demek ki, gereklii de
erlendirme ileviyle uyumas bu mekanizmann kullanlmasnn i
koulu olduu gibi, evrenin ocuun bu oyunlarna ayak uydurma
s da d kouldur. rnein kasketli ocuun savunma abalarnn
baarya ulamas, tmyle, evde, okulda ve yuvada kasket giymesi
ne izin verilmesine baldr. Dier yandan evre, bu tr korunma
mekanizmalarnn normal ya da anormal oluunu yarglarken, savun
ma biiminin i yapsn deil de yalnzca gze arparlk derecesini
esas almaktadr. Olan, taknts apkay bandan karmamak oldu
u srece bir "semptom" gstermektedir; tuhaf karlanr ve kendisi
8. ocuklarn "rol yapmas", "sz ve eylemle yadsma" ile "fanteziyle yadsma"
arasnda bir yerde bulunmaktadr. Burada bu olgunun analizine girmeyeceiz.
9. R. Laforgue'nin (1928) "Yoksama Anlay" ile karlatrnz.

ni kaygdan koruyan bu nesnenin elinden alnmas tehlikesiyle kar

karyadr. Yaamnn daha sonraki bir dneminde korunma istemle
ri azalr. Srt antasn ve apkalarn brakr, cebinde srekli bir kur
unkalem tamakla yetinir. Bu andan balayarak normal saylacak
tr. Savunma mekanizmasn evresini memnun edecek biimde
uyarlam ya da en azndan gizlemi, dier insanlarn artlaryla a
tmasn nlemitir. Beri yandan isel kayg durumunda deien bir
ey yoktur. Hadm edilme korkusunu yadsyabilmek iin bu kez de
kurunkalemini srekli yannda tamak takntsna balanmtr ve
kalemin yitmesi olasl yine eski honutsuzluk ve kayg nbetleri
ne mal olacaktr.
evrenin bu tr korunma nlemlerine gsterdii hogr bazen,
kayg geliiminin bu aamada durdurulup zgn "semptoma" m ba
l kalacan, yoksa savunma abalarnn drtsel yaama yneltile
rek gerek nevrotik geliimin mi yaanacan belirler. Ama ocukla
rn takntlarn nleme abalarn, yadsmalara gsterilecek hogr
zerine temellendirmek de tehlikeli olurdu. nk mekanizmann l
szce kullanld durumlarda ben birtakm uzantlar, aykrlklar,
kendine zglkler kazanr ki bunlar ilkel yadsmalar dnemi getik
ten sonra glkle dzeltilebilen zelliklerdir.

VIII. Benin Kstlanmas

Benin d ve i kaynaklardan gelen honutsuzluktan kanmak iin

benimsedii yntemler arasnda, yadsma ve bastrma, fantezi kurma
ve tepki oluumunu karlatrdmzda ortaya kan koutluk, daha
basit dier bir savunma mekanizmasn incelerken de izlenebilir.
Yadsma ve bunun zerine kurulan, gerek olgular kartna evirme
fantezisi ac veren baz dsal izlenimlerden kamak imknsz hale
geldiinde kullanlr. ocuk biraz byyp de artan bedensel devi
nim zgrl ve ruhsal eylem olanaklaryla uyarandan kaabilir du
ruma geldiinde byle karmak bir ruhsal ileme hi gerek kalmaz.
Artk ben, ac veren izlenimleri alglayp sonra da bunlara balam
olduu yatrm geriye almak yerine evredeki tehlikeli durumla kar
lamay iin bandan engelleyebilir. Demek ki ben artk kaabilir
ve honutsuzluun oluumundan szcn gerek anlamnda "ka

nabilir". Kanma mekanizmas ylesine ilkel ve doal, normal ben

oluumuna yle sk skya baldr ki, kuramsal tartma amacyla
allm balamndan karlp tek bana gzlemlenmesi kolay ol
mayacak.
Geen blmde kasketli ocuk olarak tanttm olan analizi s
rasnda bana honutsuzluktan kanma mekanizmasnn bu tr geli
imlerini de gzlemleme olana verdi. Bir gn benim evimde by
l bir resim defteri buluyor, bu defteri pek deerli buluyor ve ok se
viyor. Byk bir hevesle yapraklar boya kalemiyle boyamaya koyu
luyor ve benim de aynsn yapmamdan memnun oluyor. Ama birden
bire benim yaptklarma gz taklyor, duruyor ve neesi kayor.
Hemen boya kalemini elinden brakyor, o ana kadar kskanlkla
benden saknd ktlar nme itiyor, ayaa kalkyor ve "sen de
vam et, ben izlemeyi daha ok seviyorum," diyor. Beni izlerken re
simlerimi daha gzel, daha yeterli ya da daha kusursuz bulduu ak.
Bu karlatrma zerinde besbelli bir ok etkisi yapyor. Ama abu
cak kendini toparlayarak daha demin haz kayna olan eylemine son
veriyor ve zc sonularyla birlikte yarmay ortadan kaldrm
oluyor. Performans bakalarnnkiyle karlatrlamayacak olan
gzlemci roln benimsiyor ve bu kstlamayla sknt veren d izle
nimlerin yinelenmesini nlemi oluyor.
Bu yaltlm bir olay olarak da kalmyor. Benimle oynayp da ka
zanmad bir oyun, tpksn izerken benden fazla yanl yapt bir
resim, aynen yineleyemedii herhangi bir devinim hemen keyfinin
kamasna yetiyor. Yaptndan haz almamaya balyor, brakyor ve
ilgisini sanki otomatik olarak sz konusu uratan ekiyor. Bunun
yerine takntl bir biimde, uzun sre, baka, kendini bana stn du
yumsad uralarla oyalanyor. ok doaldr ki yeni balad okul
da da benimle oynarken davrandndan baka trl davranmyor.
Kendinden ok emin olmad srece bakalaryla oynamaya ya da
almaya kesinlikle yanamyor. ocuklarn arasnda dolayor ve
onlar dardan izlemekle yetiniyor. Eskiden kulland, honutsuz
luu yenmek iin onu haz veren kartna evirme yntemi artk de
imitir. Ben ilevlerini kstlyor, geliimine zarar verecek biimde,
en ok korktuu ey olan honutsuzlukla karlamasna yol aabile
cek tm evre koullarndan kayor. Yalnzca kendinden ok daha
kk ocuklarla olan ilikilerinde bu kstlamalardan kurtulabiliyor
ve onlarn yaptklarna kar etkin bir ilgi gsteriyor.

Toplu dersin rencinin zgr seimine bal kiisel almalar

yararna arka plana itildii ada ynetimli ana ve ilkokullarda kas
ketli ocuk tipi hi de ender rastlanan bir tip deildir. Buralardaki ei
ticiler, bilinen zeki, ilgili ve alkan ocuk kmeleriyle, zekca daha
az parlak, ilgisiz ve tembel ocuk kmeleri arasnda, durumu ilk ba
kta bilinen renme zorluu kategorilerinin hibirine uymayan ye
ni bir ara katman Olutuunu anlatyorlar. Bu ocuklar, belirgin bir bi
imde zeki ve iyi gelimi olmalarna ve arkadalarnca sevilip sayl
malarna ramen oyun ve almann olaan akna giremiyorlar.
Okulda uygulanan yntemler eletiri ve cezaya kesinlikle yer verme
dii halde bu ocuklar sanki horlanm, yldrlm gibi davranyorlar.
Ortaya koyduklar rnleri bakalanmnkiyle karlatrmalar al
malarnn deersiz olduu yargsna varmalarna yetiyor. Verilen bir
devi hazrlamakta ya da yapc bir oyunda gsterdikleri baarszlk,
bu deneyin yinelenmesine kar srekli bir isteksizlik duymalarna
yol ayor. Bylece eylemsiz kalyorlar, hibir yere ve uraa balan
mak istemiyorlar. Bakalarnn almasn izlemekle yetiniyorlar.
kincil olarak, isiz gsz dolamalarnn toplum kart etkileri or
taya kyor, nk canlan skldndan ie ya da oyuna dalm olan
dier ocuklarla kapyorlar.
stn yetenekleri ve beklenenin altndaki baarlar arasndaki
kartlk dolaysyla bu ocuklann nevrotik ketlemeye uram oldu
u, rahatszlklarnn ardnda gerek ketlemelerin zmlenmesinden
tandmz sre ve ieriklerin bulunabilecei dnlebilir. Bu iki
durumun da gemile olan ilikisi ayndr. Her ikisinde de semptom,
grnen geree deil de gemiteki hkim bir ilginin gncel ikame
sine bal olarak ortaya kmaktadr. rnein bir rencinin hesap
yaparken ya da dnrken, bir yetikinin konuurken ve bir mzis
yenin aygtn alarken ketlemeye uramasnda temelde nlenen ey
lem, ne kavramlar ya da saylar zerindeki dnsel ilemler, ne sz
cklerin sylenmesi, ne keman yayn oynatmak ne de piyanonun
tularna dokunmaktr. Benin temelde zararsz olan bu grevleri eski,
savunma srecinin nesnesi olmu cinsel edimlerle ilikiye girmi,
bunlarn simgesi olmu ve "cinselletirilmi" edimler olarak gncel
savunma abalarnn nesnesi haline gelir. Benzer biimde, sz edi
len ocuklarn kendilerini bakalaryla karlatrmalarndan doan,
nlemeye altklan honutsuzluk da ikame edici niteliktedir. En
azndan benim hastalarmda, evrenin nlerine srd stn baan-

y grmek, kendilerininkinden byk, haset duyduklar bir cinsel or

gan grmekle; katlmalar beklenen yarma, Oidipus dnemindeki
umutsuz yarmayla ya da cinsel ayrmn sknt yaratc biimde vurgulanmasyla eanlamldr.
Bununla birlikte, tm benzerliklerine karn nevrotik semptomla
burada sz konusu olan benin kstlanmas durumu arasnda gzden
karlmamas gereken, nemli bir ayrm vardr. Betimlenen "gz
lemcilerin alma yetenekleri, alma koullarndaki bir deiik
likle yeniden kazanlabilir. Gerek ketlemelerse deimez ve evre
deki deiikliklerden pek etkilenmez. Bu gruptaki ocuklardan k
k bir kz, baka ocuklar dardan izlemeyi alkanlk haline getir
dii snfndan (birinci snf) evre koullan nedeniyle bir sre uzak
kalyor. zel ders alyor ve baka ocuklarn varlnda neresinden
tutacam bilemedii konulan kolaylkla kavnyor. Ayn deiimi ye
di yandaki dier bir kz ocuunda da izliyoruz. Bu kz da okuldaki
kt durumunu dzeltebilmek iin zel ders alyor. Yalnz olduu bu
derslerde davranlar normal ve bir ketlemeye rastlanmyor, ama bu
baarlarnn zel derse kout olarak ilerleyen okuldaki derslere aktanlmas olanak d kalyor. Demek ki bu iki kz renci, tpk hastam
olan kk olann yalnzca kendinden kk ocuklarn oyununa
katlabilmesi gibi, ancak baarlan arkadalarnnkiyle karlatnlmad zaman derslerini renebiliyor. D grne baklrsa bu o
cuklarn eylemleri hem i hem de d glerce yasaklanm gibidir.
Gerekteyse sknt verecek bir etkiyle karlaldnda davran
kendiliinden yasaklanr. Demek ki bu ocuklarn durumu "Diilliin
ncelenmesi"nde (Freud, 1933: 283) ele alnan, kk kzlann belir
leyici bir geliim aamasnda yaadklar isel durumunun bir eidir.
Bu dneme ulaan kk kz cezaya ilikin ya da vicdani kayglardan
bamsz olarak, erkeksi ynelilerini kstlamak amacyla klitoris
mastrbasyonundan vazgeer. Kendini daha iyi mastrbasyon ola
naklar olan olanlarla karlatrdnda incinir ve mastrbasyon ey
lemini yineleyerek srekli bu gszln anmsamak istemez.
Byle kstlanmalar yardmyla nlenenlerin yalnzca karlatr
mada yenik dmenin verdii honutsuzluk, yani hsran ve ylgnlk
olduunu dnmek doru olmaz. On yandaki bir hastamn tedavi
si srasnda ayn mekanizmann dolaysz nesnel korkuyu nlemek
iin, geici bir semptom olarak ortaya ktn gryorum. Ama bu
ocuun kaygsnn nedeni, dier ocuklardakinin tam tersi. Analizin

belli bir dneminde olan olaanst bir futbolcu oluveriyor. Oku

lundaki byk ocuklar baarsn fark ederek kendilerinden ok da
ha kk olan olann eit haklarla oyunlarna katlmasna izin veri
yorlar; o da buna ok seviniyor. Ksa bir sre sonra olan bana bir d
n anlatyor: Top oynuyor. Byk ocuklardan biri topa yle hzl
vuruyor ki, bizimki topa hedef olmamak iin zerinden atlayp ka
may ancak baarabiliyor. Sonra kayg iinde uyanyor. Dn yoru
mu, ocuun byklerle olan ilikisinden duyduu gururun abucak
kaygya dntn gsteriyor. Oynayn kskanabilecek olan b
yk ocuklarn saldrganlamalarndan korkuyor. Baarsyla elde et
tii, balangta haz veren durum imdi kayg verici olmutur. Ksa
bir sre sonra uykuya dalarken kurduu bir fantezide ayn tema yine
lenecektir. Fantezide, byk ocuklar, topla ayaklarn krmaya al
r. Koskoca top zerine doru gelmektedir, kurtulmak iin yatt
yerde bacaklarn havaya frlatr. Analizin nceden gsterdii gibi
ayaklar; koku duyumu, uyuma, duyu yitimi gibi dolayl yollardan
cinsel organnn simgesi olarak ayrcalkl bir rol oynamaktadr. D
ve fantezileriyle spora kar tutkusunun gelimesi engellenmitir. Ba
ars giderek azalr, baarnn kazandrd hayranlk abucak yitip
gider. Bu geri ekiliiyle sylemek istedii udur: "Topla ayaklarm
krmanza gerek yok, artk naslsa iyi bir oyuncu deilim."
Ama yaad sre beninin bu ynde kstlanmasyla sona ermi
deildir. Spor alannda geri ekilirken baarlarn baka bir ynde,
zaten bandan beri eilimli olduu airlik ve yazarlk ynnde geli
tiriyor. Bana iirler okuyor, kendisi iirler yazyor, daha yedi yan
dayken yazd ykleri getiriyor ve airliinin gelecekteki geliimi
iin hrsl planlar yapyor. Bylece futbolcu edebiyatya dnyor.
Bu konumalarmzdan birinde bana eitli erkek meslekleri ve u
ralaryla ilgili grlerini gsteren bir izim getiriyor. Bu izimde
edebiyata tam ortada bycek bir nokta ayrlm, eitli bilimler bu
nun evresinde bir ember zerinde dizilmi, bunlan daha uzak nok
talarda meslekler izliyor. Kdn st kesinde, tam kenarda ksa bir
sre nce onca ok nemli olan spora da kck bir nokta ayrlm.
Bu noktack onun artk sporu ne denli kmsediini gstermeye ya
ryor. Kaygsnn ussallatrln nasl birka gn iinde bilinli de
er yarglarndaki deiikliin izlediini grmek reticidir. Beri
yandan bugnlerde airlik ynnden artc rnler veriyor. Spor
daki baarlarnn yitmesiyle ben ilevlerinde ortaya kan boluk

baka bir yndeki ar retimle bir anlamda dengelenmi oluyor.

Analiz, beklenebilecei gibi byk olanlarn intikam almasndan
duyulan korkunun iddetinin baba ile rekabetinin yeniden etkinle
mesinden kaynaklandn aka ortaya koyuyor.
On yandaki bir kz ocuu byk beklentilerle yaamnda ilk
kez dansl bir toplantya gidiyor. Uzun uzun dnerek setii yeni
giysileri ve ayakkablaryla kendini pek ho buluyor ve annda orada
bulunan olanlarn en yakkl ve en gze arpanna tutuluyor. Hi
tanmad ocuun rastlantsal olarak kendisiyle ayn soyadn ta
mas aralarnda gizli bir ba olduu fantezisini kurmasna yol ayor.
Olana yaklamaya alyor, ama karlk gremiyor. Dahas olan
bir danstan sonra beceriksizliine ilikin alayl szler sylyor. Bu
hsran kzn zerinde ok etkisi yapyor ve utan duymasna neden
oluyor. Bundan byle bu tr toplantlardan kayor, giysilere ilgisini
yitiriyor ve dans renmek iin aba gstermekten de vazgeiyor.
Bundan sonraki bir dnem boyunca ilgisizce ve ciddi bir tavrla dier
ocuklarn dans ediini izlemek ona bir para haz veriyor. Giderek
yaamnn bu ynn kibirli bir kk grmeyle rtyor. Ama ayn
zamanda, kk futbolcu gibi, ben kstlamasn dengeliyor. Diil il
gilerini bir yana brakrken entelektel adan kendini gelitiriyor, so
nunda ok dolayl bir yolla yat birok olann da saygsn kazan
m oluyor. Analizin ilerki bir aamasnda ayn ad tayan olann
kendisini geri evirmesini ilk ocukluk yllarndaki travmatik bir ola
yn yinelenmesi olarak algladn anlyoruz. Bu durumda da benin
kat e kayg ya da sululuk duygusu deil, kendini ne srp de
geri evrilmi olmaktan kaynaklanan youn bir honutsuzluktur.
imdi bu noktada ketleme ve ben kstlamas arasndaki ayrma
bir kez daha dnelim. Nevrotik ketlemesi olan hasta, kendini yasak
lanm drtsel bir itkinin eyleme tercme edilmesine, yani i tehli
keler yoluyla serbest kalacak honutsuzlua kar savunur. Kayg ve
kaygya kar savunmann, fobide olduu gibi, grnrde evreye
yneldii durumlarda bile aslnda korkmasna yol aan isel sreler
dir. rnein hasta eskiden saldrlarna maruz kald ayartc eylere
rastlamamak iin sokaa kmaktan kanr. Korktuu hayvandan ka
yorsa, bu ka, hayvandan deil, bu karlama ile uyarlacak ken
di saldrgan eilimlerinden ve bunlarn sonularndandr. Dier yan
dan benin kstlanmas yntemi gemiteki sknt verici evresel iz
lenimlerin anlarda canlanmasna yol aabilecek gncel evresel s-

kmt kaynaklarna kar korunmay da salar. Grlyor ki, ketleme

ve ben kstlamas arasndaki esas ayrm, bastrma ve yadsmann
karlatrlmasnda grdmz gibi, savunma srecinin birinde i
sel srelere, dierinde ise evredeki uyaranlara ynelmi olmasdr.
Bu temel ilkesel ayrmn sonular olarak iki tablo arasnda daha
baka ayrmlar da belirecektir. Nevrotik ketlemeye uram her eyle
min ardnda bir drtsel istek yatar. Her bir id itkisinin doyum nesne
sine ulamakta gsterdii kararllk, basit bir ketleme olayn, idin ar
zularyla ben savunmasnn srekli savat saplantl bir nevrotik
semptoma dntrebilir. Birey bu savamda enerji harcar, idden
kaynaklanan ve ok az deiime uram olan hesap yapmak, izleyi
ci nnde konumak, keman almak, vb. isteklerinin esiri olmutur;
bu arada ezamanl olarak ben de ayn kararllkla bireyin bu eylem
lerinin engellenmesini ya da en azndan aksamasn salamak iin a
ba harcar.
Nesnel korku ya da nesnel honutsuzluktan kaynaklanan ben k
stlanmasnda aksayan eyleme bu tr bir saplanma sz konusu deil
dir. Burada n planda olan eylemin kendisi deil, oluturduu ho
nutsuzluk ya da hazdr. Haz ararken ve honutsuzluu nlerken ben,
elindeki tm becerileri zgrce kullanr. Honutsuzluk ya da kayg
oluumuna yol aabilecek tm eylemlerden vazgeer, bu eylemlerin
uygulanmas isteinde de srar etmez. Kt deneyimlerden sonra il
gisini o alanlardan tmyle geri ekerek elden geldiince kart alan
lara yneltir. Bylece futbolcu air, hsrana urayan dans ise tam
bir akademisyen haline gelir. Bu arada doal olarak ben yeni yete
nekler kazanmam, ancak elindekilerden yararlanmtr.
Yadsmann dier trleri gibi, bir honutsuzluk nleme yntemi
olarak benin kstlanmas, nevroz psikolojisine deil, ben geliiminin
olaan srecine dahil edilir. Gen ve esnek bende bir alandaki geri
ekilme bazen dier bir alanda younlap kendini gelitirerek telafi
edilir. Benin esnek olmad ya da honutsuzlua kar tahammln
yitirmi olduu, takntl biimde kama yntemine sapland du
rumlarda bu yntem ben geliimindeki kt sonularla cezalandrla
caktr. Deiik konumlarn terk edip geri ekilen ben, tek ynl olur,
birok ilgi alann yitirir ve beceri ynnden yoksullar.
Son yllarda baz eitimbilimsel deneylerin baarszla urama
snda sorumluluun bir blm de ocuk beninin honutsuzluun n
lenmesi ilevinin kuramsal alanda yeterince nemsenmemesine ba

ldr. ada pedagoji, ocuun gelien benine daha fazla eylem z

grl, zellikle de uralarn ve ilgi alanlarn zgrce seme ola
na salamak istiyor. Amalanan, benin daha iyi gelimesini sala
mak ve eitli yceltmelerin ortaya kmasna olanak hazrlamaktr.
Fakat unutuluyor ki, gizil dnemdeki ocuk kayg ya da honutsuz
luktan kanmaya drtlerinin dolayl ya da dolaysz olarak doyurul
masndan daha fazla nem verebilir. Dandan gelen yol gstermeler
le ynlendirilmezse, uralann ou kez yeteneine ve yceltme
olanaklarna gre deil de, kayg ve honutsuzluktan en ksa yoldan
kanacak ekilde seecektir. Bu zgr seimlerin eiticilerin akn
lkla karladklar sonucu, kiiliin gelimesi deil de benin yoksul
lamas olmaktadr.
Nesnel honutsuzluk ve nesnel tehlikenin nlenmesindeki savun
ma aralarnn n burada rnek olarak gsterdim; bunlarn yard
myla ve tehlikelerini gze alarak ocuk beni nevrozlardan korunur.
Aclardan kanmak iin ben kayg geliimini izleyerek kendisinde
biim bozukluklar yaratr. stelik, bedensel baarlardan kap zi
hinsel baarlan amalamak, kadnn erkeklerle eitliine saplanma
s, kiinin etkinliklerini gszlerle olan ilikilerine indirgemesi gibi
nlemlerin hepsi, ilerki yaamda her ynden saldrlarla karlaacak
tr. Bir sevgi nesnesinin yitirilmesi, hastalk, yoksulluk ve sava gibi
ykmlarn zorunlu kld yaam biimi deiiklikleri, beni yeniden
balangtaki kayg durumuyla kar karya getirir. Allm drt
doyumunun engellenmesinde olduu gibi, kaygdan korumasna al
lm bir etmenin yitimi nevroz oluumu iin gncel bir neden olu
turabilir.
ocuun baml yaamnda byle bir nevroz nedeni yetikinle
rin istemiyle oluturulabilir ya da ortadan kaldrlabilir. zgr ei
limli bir okulda ders almayan, arkadalarn izleyip resim yapan
ocuk, daha sk, sert bir okulun ileyii iinde ise "ketlenecektir".
Herhangi bir isteminde acmaszca direnen evre, ocuun honut
suzluk veren uraa saplanmasna yol aabilir, ama ocuk honutsuz
luun kanlmazl karsnda bunu yenecek yeni aralara gerek
duyar. Dier yandan tam olarak gelimi bir ketleme ya da semptom
bile dardan gelen yardmdan etkilenebilir. Hasta ocuunun anor
malliinden korkan ve gururu krlan anne, onu korumas altna alr
ve evredeki honutsuzluk veren durumlarla karlamasn nler. Bu
da bize annenin, ocuunun semptomu karsnda, fobik hastann

kayg nbeti karsnda davrandndan baka trl davranmadn

gsterir; ocuun eylem zgrln yapay biimde kstlayarak
kamasna ve aclardan kanmasna olanak vermektedir. Kayg ve
honutsuzluun nlenmesi amacyla anneyle ocuun giritii bu i
birlii, sanrm ocuk nevrozlarnda sklkla rastlanan semptomsuzluun sorumlusudur. Semptomlarnn boyutlann nesnel olarak yar
glayabilmek iin ocuu nce korunandan ayrmak gerekir.

C. iki Savunma Tr iin rnekler

IX. Saldrganla zdeleme

Yaltlm olarak ve yalnzca zel bir tehlikeyle atma durumunda

kullanldklarnda benin savunma alkanlklar grece kolay anlalr
niteliktedir. Yadsmalarla karlayorsak sz konusu olan d tehlike
lerdir; bastrmalara rastlyorsak, ben drtsel uyaranlarla savayor
demektir. Dtan bakldnda ketleme ve ben kstlamas arasnda
byk bir benzerlik bulunmas i ya da d atma olarak yaptmz
snflamann daha az gvenilir olmasna yol aar. Hele eitli savun
ma olaylar birleip bir btn oluturduklarnda ya da ayn ara kimi
kez ie, kimi kez de da ynelik olarak kullanldnda durum daha
da karmaklaacaktr. rnein, zdelemede bu iki tr gln r
nekleri tm aklyla karmza kar. zdeleme, bir dnemde
stbenin kurulmasna katklaryla drt yaamna egemen olunmas
n salar. Sonraki dnemlerde ise, aada anlatmaya alacam gi
bi, baka mekanizmalarla ibirlii iinde benin evredeki kayg uyan
dran nesnelerle ilikilerinde nemli aralardan biri haline gelir.
August Aichhom, eitim danmanl uygulamalarndan bir r
nek vererek alayl mimiklerinden dolay kendisine getirilen bir ilko
kul rencisinin yksn anlatr. retmen olann uyan ve cezala
r olaan bir biimde kabul edemediinden yaknmaktadr. ocuk bu
durumlarda yzn yle biimlere sokar ki, btn snf glmeye ba
lar. retmen bu davranlarn ya bilinli bir alay ya da tik biiminde
kaslmalarn sonucu olduunu dnmektedir. ocuun alayc mi
mikleri danma saatinde de ortaya knca retmenin anlattklar
dorulanr. bir araya gelip konutuklarnda durum akla kavu
ur. retmenle renci dikkatle izlendiinde grlr ki, olann mi
mikleri kzgn retmenin yznn arptlm bir kopyasndan ba
ka bir ey deildir. Olan, retmen kendisini azarladnda kaygs
n yenmek iin istensiz olarak onu taklit etmektedir. retmenin f
kesiyle zdeleir ve o konuurken, taklit olduu anlalmasa da,

onun ifadelerini kopyalar. Sonuta alayl mimikler burada d korku

nesnesine benzemeyi ya da onunla zdelemeyi salar.
Penis hasedinin yol at kk dmeyi yukarda anlattmz
gibi by ve byclkle amaya alan kk kz ise bu olann is
temsizce yaptn istemli ve bilinli bir biimde gerekletirmekte
dir. Bu kz oturduklar dairenin giriinden karanlkta gemeye cesaret
edemez, hayaletlerle karlaacandan korkar. Ama bir gn birdenbi
re korktuu bu odadan eitli acayip devinimlerle, koarak gemeye
balar. Ksa bir sre sonra utku cokunluu iinde kk kardeine
kaygsn yeniinin smm aklar. "Giriten geerken korkmana ge
rek yok," der, "sen kendin karna kacak olan hayaletmisin gibi
yap yeter." Byle byl el-kol hareketlerinin de imgeleminde haya
letlere yaktrd hareketler olduu anlalyor.
Verdiimiz rneklerde bu iki ocuun zgn durumu olarak gr
lebilecek olan davran, gerekte, ilkel ruh kovma ve dier ilkel din
sel trenlerin aratrlmasnn uzun zaman nce ortaya koyduu gibi,
ilkel benin en doal ve yaygn davran biimlerinden biridir. Birok
ocuk oyununda da znenin korkulan nesneye dnmesi, korkunun
haz veren bir gvenlik duygusuna dntrlmesine yardm eder. Bu
noktada ocuklarn "rol yapmasn" aklamada izlenebilecek yeni
bir bak asyla kar karyayz.
Dier yandan hasmn bedensel olarak taklit edilmesi birok e
den olumu kayg yaantsnn yalnzca bir esinin zmlenmesi
demektir; gzlemlerimiz gsteriyor ki yaantnn dier elerinin de
ayrca denetim altna alnmas gerekmektedir.
Birka kez szn ettiim alt yandaki hastam diiye gidip ge
liyor. lk birka kez her ey ok iyi gidiyor, tedavi ilemleri ac ver
miyor, olan ok seviniyor, diiden korkanlarla alay ediyor. Ama bir
gn bulumamza olaanst zgn bir durumda geliyor. Az nce
yanndan ayrld di hekimi cann yakm, kskn ve dman ta
vrl, bana gelenlerin acsn odamdaki eyalardan karyor. lk
kurban bir silgi oluyor. Silgiyi ona vermemi istiyor. Bu isteini yeri
ne getirmediim iin de bir bak alyor ve silgiyi ortasndan parala
ra blmek istiyor. Sonra da byk bir iplik yumana heves ediyor.
Onu da kendisine armaan etmemi istiyor, hayvanlarna tasma yapa
rak bundan ne kadar yararlanabileceini anlatyor. Btn yuma ona
vermek istemediimden ban alp kendisine byk bir para kesi
yor. Ama bu paray kullanacana, bir sre sonra ufak ufak doru

yor. En sonunda sicimi de bir kenara brakp kalemleri ele alyor; b

ayla bkp usanmadan ularn ayor, sonra krp yeniden ayor.
"Diilik oynadn" sylemek yanl olur. Davranlar hekimin im
gesini iermiyor bile. zdeletii hasmnn kiilii deil, yalnzca
saldrganldr.
Ayn ocuk bir keresinde kk bir kazadan sonra geliyor bulu
mamza. Okulda hareketli bir oyun srasnda koarken btn gcyle
beden eitimi retmeninin ileriye doru uzatt yumruuna arp
m. Yznn nnde tuttuu eliyle hem dudann kanadn hem
de aladn gizlemeye alyor. Avutup yattrmak istiyorum. Ya
nmdan ayrlrken acnas bir durumda, ama ertesi gn dimdik, sava
zrh iinde dnyor bana. Banda bir asker apkas, belinde bir
kl, elinde de bir oyuncak tabanca var. Bu deiiklie armam
zerine yalnzca "Seninle bir kez de bu giysiler iinde oynamak iste
dim," diyor. Ama oynayacana oturup annesine bir mektup yazyor:
"Sevgili anneciim, ltfen, ltfen, ltfen, ltfen bana sz verdiin a
ky paskalyadan nce al." Burada da ocuun bir nceki gn yaad
kayg deneyimine egemen olabilmek iin arpt retmenin kii
liine brndn ileri sremeyiz. yknd bu kez retmenin
saldrganl da deildir. Aka grlyor ki silahlan ve zrh erkeksilikleriyle retmenin gcn simgelemekte ve hayvan fantezilerin
deki babann zellikleri gibi retmenin ya da babann erkeklikleriy
le zdelemeye yaramakta, bylece ocuu narsisistik yaralanmalar
ve kazalardan korumaktadr.
Buraya kadar sralanan rnekler hep bildiklerimizden oluuyordu.
ocuk kayg nesnesinin baz zelliklerini ie yanstr ve bylelikle
henz ok taze olan bir korku yaantsn zmlemi olur. Bu arada
zdeleme ya da ie yanstma mekanizmas ikinci bir nemli yn
temle birletirilir. Saldrgan oynayp onun zelliklerini ya da saldr
ganln benimsemekle ocuk tehdit edilenden tehdit eden konumu
na gemektedir. "Haz lkesinin tesinde"de (1920) edilginlikten et
kinlie bu dnmn ocuk yaamndaki honutsuzluk verici ya da
travmatik yaantlann ele alnmasndaki nemi ayrntl olarak anla
tlmtr. Kitapta: "Doktor kn boazna baktnda ya da ona
kk bir ameliyat uyguladnda" deniyor, "bu korku veren deneyim
kesinlikle bir sonraki oyunun ieriini oluturacaktr ama bir baka
kaynaktan haz edinimi de gzden kamaz. ocuun yaantnn pasif
liinden oyunun aktifliine gemesi, ho olmayan bir oyun arkada

na uygulayarak bu muadilin kiiliinde almasn salar" (s. 29).

Oyunda geerli olanlar ocuun dier davranlarna da uygula
nabilir. Geri alayc mimikler takman olanda ya da kk byc
kzda zdeleilen tehdidin akbetini izlemek artk mmkn deildir.
Fakat dier olan di hekiminden ya da retmeninden devrald
saldrganl yaramazlyla tm evresine yaymaktadr.
Kayg gemiteki deil de gelecekte beklenen bir yaantyla ilgili
olduu zaman ayn deiim srecinin ortaya kmas daha da art
cdr. Baka bir yazmda evin kapsn gereinden hzl alma alkan
lnda olan bir olan anlatmtm. Kap aldndaysa hizmetiyi
ge kald ve dikkatsiz olduu iin azarlyor. Gerekte zili alma
iiyle kzgnlnn ortaya kmas arasnda zili ar grltl bir bi
imde almasndan dolay iitebilecei azar iin duyduu kayg yer
almaktadr. Bylece hizmeti kzcaz henz onun davranyla ilgili
uyarlarn dile getirmeye frsat bulamadan ocuk yaknmalaryla onu
bastryor. Kendisini korumak iin kaygsnn gcne edeer bir id
detle hizmeti kz paylyor. Devrald saldrganl herhangi birine
kar deil, tam da kendisinden saldrganlk bekledii kiiye ynelt
mektedir. Saldrgan ve saldrlan rollerinin deiimi bu olayda son
ayrntya dek gereklemektedir.
Jenny Waelder be yandaki bir olann tedavi srecinden bu me
kanizmaya gzel bir rnek sunmaktadr.1Tam analizin mastrbasyon
ve bununla ilgili fantezi malzemesine yaklat srada her zaman
utanga ve ketlenmi olan olan yabanl bir saldrganlk iine giriyor.
Her zamanki edilgin tutumu yitiyor ve kiiliinin diil zellikleri de
grlmez oluyor. Bu grmede kkreyen bir aslan olup analiste sal
dryor. Yannda bir sopa tayarak Krampus'culuk* oynuyor, yani ev
de, merdiven sahanlnda ve analiz srasnda bununla evresindeki
lere vuruyor. Anneannesi ve annesi ocuun sopayla yzlerine vur
maya altndan yakmyorlar. Mutfak baklarn sallamaya bala
dnda annesinin endiesi zirveye ulayor. Analiz srasnda ocuun
saldrgan etkinliinin, drtsel itkilerinin ketlenmesine bal olmad
ortaya kyor. Erkeksi eilimlerinin serbest braklmasna daha
ok var. Yalnzca kayg duyuyor. Gemiteki ve gncel cinsel edim

* Noel Baba'ya elik eden ve yaramaz ocuklar cezalandran bir eytan, (.n.)
1.
Jenny Waelder'in Viyana ocuk seminerleri srasndaki szl bir bildirisin
dayanarak (bkz. Hail 1946).

lerinin bilin dzeyine kmas ve itiraf edilmesi ocukta ceza bek

lentilerine yol ayor. Deneyimleri ona yetikinlerin ocukta bu tr
davranlar grdklerinde kzdklarn gstermi. nsana barrlar,
tokatlarla yldrrlar, sopayla dverler, hatta belki bir bakla bir yeri
ni kesiverirler. Demek ki ocuun barp ararak, olta ve baklar
la yapp ettikleri korktuu cezann canlandrlmasna ve bylece n
nn alnmasna yaryor. Karlarnda kendisini sulu hissettii yeti
kinlerin saldrganln iine yanstm, imdi bu saldrganl etkin
olarak evresindeki yine ayn kiilere yneltmektedir. Tehlikeli ola
rak grd malzemeyi dile getirmek zere olduu sralarda ise sal
drganl artveriyor. En sonunda, yasak dnce ve duygulan bilin
dzeyine ktktan, konuulduktan ve yorumlandktan sonra, o zama
na kadar srekli yannda tad, artk gereksiz hale gelen Krampus
sopasn analiste brakp gidiyor. Dvlme kaygsyla birlikte bakalann dvme zorlants da yitip gidiyor.
"Saldrganla zdeleme" ile bireyin olaan stben geliiminde
hi de seyrek karlalmayan bir ara basama gryoruz. Son olarak
szn ettiimiz iki erkek ocuk, yetikinlerin ceza tehditleriyle z
deleerek ayn zamanda stben geliiminde de nemli bir adm at
m oluyorlar; dardan gelen bir eletiriyi kendi davranlarnn kap
samna alyorlar, iselletiriyorlar. Bu tr iselletirmelerin srp git
mesiyle, eiticilerin niteliklerinin ie yanstlmasyla, zelliklerinin
ve dncelerinin benimsenmesiyle ocuklar stbene srekli olarak
biimlenmesinin tamamlanmasnda gerekli malzemeyi salamakta
drlar. Bu aamada ocuklar stben oluumunun kurulmasn pek cid
diye almazlar. selletirilen eletiri derhal zeletiriye evrilmez.
nceki rneklerde grdmz gibi eletiri ocuun cezalandmlan
davranndan uzaklatrlarak evreye yneltilir. Saldrganla zde
lemeyi yeni bir savunma srecinin yardmyla evreye ynelen etkin
bir saldn izleyecektir.
Daha karmak bir rnek sannz savunma srecinin bu ileri adm
nn anlalmasn olanakl klacaktr. Oidipus kompleksinin zirve
noktasnda annesine saplantsyla baa kabilmek iin sergilediimiz
yntemi kullanan bir erkek ocuktan sz edeceiz. Zaman zaman or
taya kan kzgnlk ve isteksizlik nbetleri annesiyle arasndaki mut
lu ilikiye glge dryor. Annesine barrken sz ettii eitli ko
nular arasnda nedense ilgin bir sulama srekli yineleniyor: Olan
hep annesinin merakndan yaknyor. ocuun yasak duygulannn i

leyiindeki ilk adm gayet aktr. Fantezisinde anne onun kendisine

kar olan libidinal duygularn bilmekte fakat yaklama abalarn
kzgnlkla reddetmektedir. Annenin kzgnl olann ona kar olan
kt tutumunda etkin bir biimde yeniden retilmektedir. Fakat
Jenny Waelder'in hastasndan farkl olarak olann annesinden yakn
mas genele ilikin deil, zel olarak onun merakyla ilgilidir. Daha
sonra olann analizinde bu merakn annesinin deil de kendi drt
sel yaamnn bir esi olduu grlecektir. Annesiyle olan ilikisin
de tm drt bileenleri arasnda ba etmekte en fazla glk ektii,
annesine duyduu gzetleme itkisi. Burada eksiksiz bir rol deiimi
nin gerekletirilmi olduunu gryoruz. Olan annesinde alglad
kzgnl kendisi stlenerek kendi merakn da ona mal ediyor.
Analizdeki bir gen kz belli diren dnemlerinde analistini sr
saklad gerekesiyle iddetle suluyor. Analistin ar uzaklndan
yakmyor, onu kiisel ayrntlara ilikin sorularla rahatsz ediyor ve
istedii yant alamadnda da ok zlyor. Sonra sulamalar orta
dan kayboluyor, fakat bir sre sonra ayn stereotip biimde ve sanki
otomatik olarak yeniden ortaya kyor. Ruhsal srecin iki aamasna
bu vakada da rastlanyor. Hasta anlatmnn ketlenmesine bal olarak
zaman zaman zel konulan bilinli biimde gizlemektedir. Bylece
ruh zmlemesinin ana kuralna kar geldiini biliyor ve analistin
kendisini sulamasn bekliyor. mgelerindeki sulamay ie yanst
yor ve etkin olarak analistin kiiliine yneltiyor. Zamansal olarak
saldrganlk dnemleri tam da sr saklad dnemlerle rtyor.
Hastann kendi davranna ait olan sr saklama suu analistin suu
olarak alglanyor.
Dier bir gen kz hasta dnemsel olarak youn saldrganlk du
rumlarna giriyor. Kzgnl olduka eit bir biimde bana, anne-ba
basna ve evredeki baka kiilere yneliyor. Yaknmalarnda nce
likle iki e yinelenerek ortaya kyor. Birincisi, byle dnemlerde
kendisinden bir ey sakland, kendisinden baka evresindeki her
kesin bildii bir srrn olduu duygusuna kaplyor. Bu sim renme
istei onu yiyip bitiriyor. kincisi, tm yaknlarnn ruhsal bakmdan
ne kadar yetersiz olduklarn dnerek derin bir hsran yayor.
Bundan nceki rnekteki hastamzm kendi sr saklamas ile sr sakla
ma sulamalar zamansal olarak nasl rtyorsa bu hastamzn sal
drganlk dnemleri de otomatik olarak bastrd, kendisinin farkn
da olmad mastrbasyon fantezilerinin bilincine kmaya altkla-

fi sralara rastlyor. Sevgi nesnelerini mahkm etmesi yaknlarndan

ocukluundaki mastrbasyon davran iin bekledii mahkmiyete
edeerdir. Tmyle bu sulamayla zdeleiyor ve onu ayn biim
de d dnyaya yneltiyor. Dier yandan herkesin gizledii su- ger| ekte bakalarndan ve hatta kendisinden bile gizledii mastrbasyon
! simdir. Demek ki burada da hastann saldrganl evrenin saldr
mganlma tekabl etmektedir, d dnyann saklad "sr" ise hastaJ nn bastrmasnn bir yansmasdr.
Son mei izlerken stben ilevlerinin geliiminde szn etti; imiz ara basaman nasl ortaya ktn grdk. Dtan gelen ele
tirinin ie yanstlmasndan sonra bile bireyin iinde ceza tehditleri ve
su tmyle birlememitir. Eletiri iselletirilirken sulama dsal
latrlr. Bu da u anlama gelir: Saldrganla zdeleme mekanizmas
baka bir savunma aracyla, suun yanstlmasyla tamamlanr.
Yanstma mekanizmasnn yardmyla bu zel geliim yolunu iz
leyen bir ben, eletiride bulunan otoriteleri ie yanstarak stbenin
paras haline getirecek, kendi yasak itkilerini ise darya yanstma
olanana kavuacaktr. Byle bir ben kendisine kar sert davran
maktan ok evresine kar hogrsz olmay yeleyecektir. Ben,
neyin mahkm edilmesi gerektiini renirken, bu savunma meka
nizmasnn yardmyla da kendisini zeletirinin getirecei honut
suzluktan korumu olur. evredeki suluya kar duyulan fke, kii
nin kendi sululuk duygusunun bir ncldr ve onun yerini tutar.
Kiinin kendi suunu alglamasnn glendii durumlarda bu fke
de otomatik olarak artacaktr. stben geliiminin bu ara dnemi ahla
kn da bir n basaman oluturur. Gerek artk stbenin art kotu
u standartta ierilen iselletirilmi eletiri, benin kendi hatasn al
glamasyla aktnda ortaya kar. Bundan byle stbenin sertlii
darya deil, ieriye ynelecek, darya kar olan hogrszlk
de bylece azalacaktr. Fakat bu geliim aamasndan balayarak ben
zeletiri ve sululuk duygusunun yarataca daha iddetli bir ho
nutsuzluun ykn tamak zorunda kalacaktr.
Baz bireylerin stben oluumunun bu ara basamanda taklp
kalmalar ve olayn iselletirilmesini hibir zaman tamamlayamamalar da mmkndr. Byleleri kendi sularn alglamalarna ra
men evreye kar saldrganl srdrrler. stben bu durumlarda
evreye kar, melankoliin stbeninin kendi benine kar olduu ka
dar acmaszdr. stben geliimindeki bu tr ketlemeler sonuca ula

mayacak bir melankolik durum geliiminin balangcm gsteriyor

olabilir.
"Saldrganla zdeleme" bir yandan stben oluumunun bir n
basamayken, dier yandan da paranoya oluumunda bir ara dnem
oluturmaktadr. zdelemenin kullanm stben oluumuyla yan
stmann kullanm da paranoyayla ortak zellikler tar. Yine de z
deleme ve yanstma, uygulandklar malzemeye gre ok eitli so
nulara yol aabilen ben eyleminin olaan biimleridir.
e yanstma ve yanstmann burada "saldrganla zdeleme"
olarak adlandrdmz bu zel birleimi, ancak ben onu otoriteyle
olan atmasnda, yani kayg nesneleriyle baa kma abalarnda
kulland srece olaan yaamn bir paras saylabilir. Sevgi iliki
lerine aktarldnda bu savunma sreci, zararszln yitirip patolo
jik bir kimlik kazanacaktr. Nitekim kendi aldatma eilimlerini kar
sna yer deitiren, daha sonra da karsnn sadakatsizlii konusunda
ateli sulamalarda bulunan koca da, karsnn sulamalarn ie
yanstp kendi idinin bir esiniyse karsna yanstmaktadr (kr.
Freud, 1922: 388). Fakat buradaki kocann amac dardan gelecek
saldrganl nlemek deil, eine olan olumlu libidinal saplantnn
ierden gelen rahatsz edici glerle sarslmasn nlemektir. Bu du
rumda sonu da daha deiiktir. evresindeki eski saldrganlara kar
saldrganca bir tutum almak yerine byle bir hasta karsna ks
kanlkla, yanstlm kskanlnda ifade bulan takntl bir saplan
tyla balanacaktr.
Bireyin ecinsel sevgi itkilerine kar savunmasnda kullanld
nda yanstma mekanizmas dier mekanizmalarla eitli birleim
ler oluturabilir. Kartna evirme, yani burada sevginin nefrete ev
rilmesi, ie yanstma ve yanstmann balattn tamamlar ve paranoid hezeyanlarn oluumuna zemin hazrlar. Her iki durumda, yani zt
ve ecinsel sevgi itkilerine kar savunmada, ben yanstma yaparken
artk isteince davranamamaktadr. Benin kendi bilind itkilerini
yerletirecei yerin seimi "partnerdeki ayn tr bilind itkileri or
taya karan algsal malzeme" tarafndan belirlenir (Freud, 1922:
388).
Deiik savunma biimlerinin kullanmlar arasnda gsterdii
miz bu kuramsal ayrmlar yapabilmenin tesinde "saldrganla zde
leme" srecinin analizi bize psikanaliz srasndaki aktarmlarda kay
g nbetlerinin ve saldrganlk patlamalarnn ayrmnda da yardmc

dolacaktr. Analitik almamz sonucunda hastadaki gerek nitelikte

l bilind saldrgan drt itkilerini bilin dzeyine ykselttiimiz za
man, birikmi olan duygulanm aktarmda tepki yenilenmesi yoluyla
jahatlatlmaya allr. Fakat hastada ortaya kan saldrganlk, ger>ekte hastann bizde grdn sand eletiriyle zdelemesinden
'ileri geliyorsa o zaman bu saldrganlk "pratik bir ekilde ifade edil
mekten" ve "tepki yenilenmesinden" hi etkilenmeyecektir. Bu du
rumda saldrganlk, bilind drt itkilerinin yasaklanmas ve ceza
landrlmas srdke artar ve sz ettiimiz olanda mastrbasyon
eyleminin itiraf edilmesinden nce olduu gibi ancak cezalandrlma
ve stben korkularnn giderilmesiyle ortadan kalkar.

X. Bir Tr zgecilik

Yanstma mekanizmasnn etkisi, tehlikeli drtse] itkilerin dnsel

temsilcileriyle ben arasndaki balanty koparmaktr. Bu adan en
ok bastrma srecine benzer. Yer deitirme, kartna evirme, ken
dine yneltme gibi mekanizmalar drtse! srecin kendisi zerinde
etkili olurken bastrma ve yanstma, yalnzca onun alglanmasn en
geller. Bastrmada kar klan dnce ide geri itilirken yanstmada
evreye yer deitirir. zel bir kayg trne zg olmamas, tam ter
sine, nesnel kayg, stben ya da drt kayglarnn herhangi birinin
sonucu olarak ortaya kabilmesiyle de yanstma, bastrma mekaniz
masna benzer. ngiliz analiz okulunun yazarlar, yaamn ilk aylarn
dan balayarak tm bastrmalardan nce, ilk saldrgan drtse] itkile
rin yanstldn ve bunun ocuun dnyay alglaynda ve kiilik
geliiminde ok byk nem tadn ileri srmektedirler.
En azndan u kadarn rahatlkla syleyebiliriz, ilk ocukluk d
nemi boyunca kk ocuun beninin yanstmalara bavurmas do
aldr. Yanstmalar ocuun kendisi iin tehlikeli olmaya balayan et
kinlik ve dileklerini kendisinden uzaklatrmasna ve evresinde bun
larn sorumluluunu tayacak yeni bir sulu aramasna yardm eder.
ocuk kendi suunu "yabanc bir ocuk"a, bir hayvana, hatta cansz
eyalara ykmakta hibir saknca grmez. Normalde ocuk beni bu
yolla srekli olarak yasaklanm drtsel itkilerini ve dileklerini
kendinden uzaklatrr ve tamamen evresine datr. Eer otoriteler,

dileklerini cezalandrma tehditleriyle karlyorsa, ben, dileklerini

yanstm olduu, amar olan haline getirdii kiilerin cezalandrl
masn bekler. Eer yanstmaya yol aan neden kendi sululuk duy
gularysa, zeletiride bulunmak yerine evresini sulayacaktr. Her
iki durumda da setii vekilden uzaklar ve onu yarglarken ok ac
masz davranr.
Fakat yanstma .mekanizmas yalnzca kskanln yanstlmas
ve saldrganln evreye mal edilmesi yoluyla insan ilikilerine sek
te vuran bir mekanizma deildir. Kimi zaman da olumlu balanmala
rn kurulmasn, insan ilikilerinin pekitirilmesini salar. Yanstma
nn bu olaan fakat daha az dikkati eken biimini, "drtsel itkileri
mizden bakalar yararna "zgeci bir vazgei"2 olarak adlandrabi
liriz.
Bu olguya bir rnek vermek istiyorum:
Gen bir mrebbiye analiz srasnda ocukluk yllarnda iki dilei
olduunu anlatyor: Gzel giysileri ve bir sr ocuu olsun istiyor
mu. Fantezilerinde neredeyse takntl bir biimde bu iki dileinin
gerekletiini hayal ediyormu. Fakat bu iki en nemli dileinin ya
nnda bir sr baka istei de varm. Yaa kendisinden ok daha b
yk olan oyun arkadalarnn sahip olduklar her eye sahip olmak ve
yaptklar her eye katlmak, hatta her eyi onlardan iyi yapmak ve
onlarn hayranln kazanmak istiyormu. Hi bitmeyen "Ben de is
terim!"! evresindeki yetikinler iin bir sorun haline getirmi. Ayr
ca dileklerinin ou hemen yerine getirilmesi gereken ve g doyuru
lan nitelikteymi.
Yetikinliindeyse ilk bakta alakgnll ve fazla talepkr ol
mayan bir kii izlenimi brakyor. Psikanalitik tedaviye geldiinde
henz evlenmemi, ocuu yok, giyimiyse olduka zensiz ve dikka
ti ekmeyen trden. Pek haset ve hrs belirtisi gstermiyor, ancak
kendi dndaki gereklilikler zorunlu kld zaman bakalaryla ya
rmaya giriyor. Hakknda oluan ilk izlenim, sklkla rastland gi
bi, kiilik geliiminin ocukluk ana taban tabana zt ynde geli
mi olduudur; dilekleri bastrmaya uram ve hastann bilincindeki
yerleri tepki oluumlaryla doldurulmu olabilir (hayran olunma iste
i yerine alakgnlllk, ykselme hrs yerine gsteriten kama
gibi). Bu varsayma gre bastrmann nedeni olarak da tehirci itki
2. Allruislische Ablrelung. Edvvard Bibring'in ortaya att bir terim.

lerden ve ocuksu isteklerden kaynaklanp daha sonra tm drtsel

yaam etkisi altna alm bir cinsel yasak beklenirdi.
Ama hastann gncel davranlar tmyle bu izlenimi dorular
nitelikte deil. Yaamndan daha ayrntl olarak sz ettiinde, ge
miteki dileklerini onayladn gryoruz, bastrmadan sonra pek
olas bir durum deil bu. Kendi cinselliini yadsm olmas, kadn
arkadalarnn ve meslektalarnn sevi deneyimlerini sevecen bir
yaklamla izlemesine engel deil. patanlk konusunda ok he
vesli ve bir sr sevi serveninin srda oluyor. Kendi st bayla
pek ilgilenmezken, bakalarnn giyimine etkin biimde katkda bu
lunuyor. Kendi ocuksuzluuna ramen kendini bakalarnn ocuk
larna adam; bu durumun meslek seimine de yansdn gryo
ruz. Diyebiliriz ki arkadalarnn gzel giysileri ve ocuklar olmas,
beenilmeleri, onun iin her eyden daha nemli. Buna analoji olu
turacak biimde, kendisi tevekkl gsterirken mesleki geliimlerini
dikkatle izledii erkek sevgi nesnelerinin ykselmelerini hrsla isti
yor. nsan, hastann yaamnn her trl ilgi ve dilekten arnm oldu
u izlenimine kaplyor. Analize gelmeye balad tarihe kadar he
men hemen hibir olaya rastlanmyor bu yaamda. Kendi amalarna
ulamaya alacana tm enerjisini yaknlarnn deneyimlerini pay
larken tketiyor. Kendi yaamn yaayacana bakalarnnkinde
yayor.
Ana-babasyla ocukluk andaki ilikilerinin analizinde geir
dii isel deiimle ilgili nemli bilgiler de gn na kyor. Erken
ada drtlerinden feragat etmesi stbeninin zellikle sert bir yap
kazanmasyla sonulanyor, hasta bundan byle arzularn doyurmak
iin hibir etkinlik gsteremiyor. Gerek penis sahibi olma isteinin
uzants olan erkeksi ykselme fantezileri, gerekse ocuk sahibi ol
ma, plak ya da gzel giysiler iinde babasnn hayranln kazanma
gibi diil istekleri yasaklanyor. Fakat bu itkiler bastrlmyor. Her bi
ri iin evrede bu itkilerin depolanaca vekiller bulunuyor ve her bir
istek bu kiilerden birine yanstlyor. Arkadalarnn ss dknl
kendi sslenme isteklerini onlara yanstmas iin bir vesile oluyor,
benzer biimde libidinal arzulan ve ykselme fantezileri de evreye,
evredeki kiilere aktarlyor. Demek ki hasta, tpk bundan nceki
blmn rneklerinde grdmz gibi, yasaklanm itkilerini baka
insanlara yanstyor. Tek ayrm yanstmaya urayan ieriin bundan
sonraki ileniinde. Hasta bulduu vekilden uzaklaacana onunla

zdeleiyor. Bu vekilin isteklerini anlayla karlayp dahas kendi

ni ona ok da yakn duyumsuyor. Sz konusu drt itkilerini kendi
beninde olunca yarglayp sulu bulan stben, ayn drty evrede
alacak derecede hogryle karlyor. Hastann elde ettii drt
sel kaynakl haz, bakalarnn drtlerini doyururken duyduklar ve
hastann da paylat hazdr, bakalarnn duyduu hazz paylamas
yanstma ve zdefleme mekanizmalarnca mmkn klnmaktadr.3
Kendi drtlerine koyduu yasan z yaamnda zorunlu kld e
kingen tutum, yabanc bir nesne zerine yanstt ayn dilekleri ger
ekletirmesi sz konusu olduunda tmyle ortadan kalkmaktadr.
Bu adan bakldnda kendi drtsel itkilerinden bakalar yararna
feragat etmi olmasnn bencilce bir anlam da var. Dier yandan ba
kalarnn drtlerinin doyuma ulamas iin harcad abalarn da
zgeci olarak nitelenmesi gerekir.
Kendi dilekleriyle bakalarnnki arasndaki, tm yaam biimine
damgasn vuran bu balant, hastann analiz srasnda anlatt bir
ok kk olayda byk bir kesinlikle saptanabiliyor. rnein on
yandayken nceleri ok kskand ablasnn bir arkadana gizlice
k oluyor. Aslnda olann da kendisini kimi zaman ablasna yele
diini dnyor ve sevgisinin belirtilerini grmek iin sabrszlan
yor. Yine byle bir bekleyi annda, bundan nce de sklkla olduu
gibi kmsendiini gryor. Gen adam bir akam kp geliyor ve
ablasn gezmeye gtrmek istiyor. Hasta, nce nasl hsran duygu
suyla elinin ayann tutmaz olduunu, daha sonra bu duygunun ye
rini nasl bir kouturmaya braktn analiz srasnda tam bir ak
lkla anmsyor. Ablasnn gezintide daha "gzel" olmasn salaya
cak ne varsa bulup getirmeye, byk bir istekle ablasn sslemeye
balyor. Bu srada ok mutlu oluyor, elenceye gidecek olann ken
disi deil de ablas olduunu tmyle unutuyor. Sevi ve hayran olun
ma arzularn rakibine yanstm, hasedinin znesiyle zdeletii
iin arzusunun onun kiiliinde gereklemesinden zevk almaktadr.
Hasta bu sreci dileklerinin gereklemedii, tersine engellen
meyle karlat zamanlarda da yayor. Kendi gzetimine verilen
ocuklara gzel yiyecekler vermekten holanyor. Bir keresinde bir
anne hazrlad ok zel bir yiyecei ocuu iin feda etmeye kar

3.
Paul Fedem'in (1936) "duyguda zdeleme" kavram ve bu konudaki a
lamalaryla karlatrnz.

kyor. Kendisi genelde damak zevklerine kar kaytsz kalmasna

karn, annenin bu tutumu onda byk bir fkeye yol ayor. Yabanc
bir nesnenin dileinin geri evrilmesini kendi dileinin geri evril
mesi olarak alglyor, bir nceki rnekte ablasnn dileinin gerek
lemesiyle mutlu olduu gibi. Grlyor ki bakalarna devrettii
ey, dileklerini zgrce gerekletirme hakkdr.
Bu son zellik, ayn trden baka bir kadn hastann yaantsnda
daha ak olarak beliriyor. Kaynbabasyla ok iyi ilikiler iinde olan
gen bir kadn, kaynanasnn lmn allmadk tepkilerle karl
yor. Sz konusu gen kadna ailenin dier kadnlaryla birlikte l
nn brakt giysileri datma grevi veriliyor. Dier kadnlardan
farkl olarak gen kadn, kendisi iin bir tek giysi bile almamakta di
retiyor. Bunun yerine yoksul bir kuzinine armaan etmek zere bir
palto alyor. Fakat len kaynanann kz kardei paltonun krk yakas
n skp almak istediinde, o ana kadar gayet sakin, dahas ilgisiz
davranan gen kadn birdenbire tarifsiz bir fkeye kaplyor. Baka
zamanlarda ketlenmi olan saldrganln tm yeinliiyle teyzeye
ynelterek sonunda vermek istedii paltonun tamamnn gzettii
kuzinine verilmesini salyor. Bu olay zmlendiinde hastann
sululuk duygularnn kaynanasnn eyalarndan bir ey almasn en
gelledii grlyor. Giysiyi almak onun iin kaynbabasnm yannda
kaynanasnn yerini alma dileini simgeliyor. Bu yzden kendi adna
zveride bulunup "annesinin" mirasna konma dileini kuzinine terk
ediyor. Bu yeni konumda gerek sahip olma isteini, gerekse hsran
tm iddetiyle duyumsuyor ve dorudan kendisinin hibir zaman
yapmayaca dlerinin gereklemesi iin savam veriyor. Kendi
drtsel itkilerine kar acmasz davranan stben kendi beninden
uzaklatrldklarnda bu itkileri benimseyebiliyor. Her zaman ketlen
mi olan saldrgan davranlar, bakasnn dileklerini kabul ettirmek
sz konusu olduunda benle badaabiliyor.
Yanstma ve zdelemenin bir birleiminden oluan bu savunma
mekanizmasna bir kez dikkatimiz yneldikten sonra, hayatta burada
sergilediimiz iki rnee eklenebilecek birok olay gzlemleyebili
riz. rnein, vicdani endieler yznden bir trl evlenmeye karar
vermeyen bir gen kz, kz kardeinin nianlanmasn tm enerjisiyle
destekliyor. Kendisi iin para harcamas gerektiinde taknts tara
fndan ketlenen bir hasta bakalarna armaan vermek sz konusu ol
duunda ok eli ak davranyor. Kayglar yznden kendi yolculuk

planlarm gerekletiremeyen bir kadn hasta, arkadalarna kendi

sinden beklenmeyecek bir hararetle yolculuk etmelerini neriyor. Kz
karde, arkada ya da armaan verilenle zdelemi olmann hi ya
nlmayan bir gstergesi daha vardr; birdenbire ortaya kp, hastann
kendi dilekleri vekil zerinde gerekletii srece devam eden bir ya
knlk duygusu. Halk syleyileri teden beri "patanlk eden evde
kalm kzlar"la,' "kendileri kt oyunlarna katlmayp hariten ga
zel okuyarak oyuncular en yksek oyunlara girmeye yreklendirenler"le inceden inceye dalga geer. Drtsel itkilerinden bakasnn
yararna zveride bulunup kendi isteklerinin bu vekil zerinde ger
eklemesini izlemek, gerekten de insann kendi katlmaya cesaret
edemedii bir oyunu ilgi ve zevkle izlemesine benzer.
te yandan bu savunma srecinin baans iki ynldr. Kullanl
d yerde, bireyin birlikte yaad insanlarn drtsel doyumlarna
kar eli ak, hogrl bir tutum almasn, bylece stbenin yasa
na karn dolayl olarak drtsel doyuma ulamasn salamakla kal
maz; ayn zamanda balangta isteklerin gereklemesini salaya
cak olup, sonradan ketlenmi olan etkinlii ve saldrganl da yeni
den zgr klar. Kendisine oral hazlar salamak iin hibir giriimde
bulunamayan kadn hastamz, bylelikle yabanc bir ocuun oral ya
saklar koyan annesine kzp kprebilir. Dier hasta, evin len han
mnn haklarn ele geirme abas kendisi iin yasaksa da bir baka
snn simgesel haklarn tm saldrganlyla savunabilir. Kendi ma
ann artrlmasn istemeye hibir zaman cesaret edemeyecek olan
bir kadn memur, bir meslektann haklarn savunmak zere birden
bire kadn yneticiye saldrabilir. Bylesi durumlar zmlediimiz
de, savunma srecinin, herhangi bir drtnn anne ya da baba otori
tesine kar doyurulmas uruna giriilen ocukluk andaki at
madan kaynaklandn gryoruz. Anneye yneltilen saldrganlk,
bireyin kendi istekleri sz konusu olduu srece yasaktr, ayplanr,
fakat i -szde- yabanclarn isteklerinin gereklemesine gelince
saldrganlk ortaya kverir. Bu tipin en bilindik temsilcisi, kamuoyu
karsna kp, tm saldrganl ve etkinlii ile bir kme insandan,
baka bir kme insana armaan etmek zere para isteminde bulunan
yardmsever"dir. U rneiyse belki de ezilenler adna bir egemeni
ldren suikast tipidir. Serbest kalan saldrganlk drtsnn ynel
dii nesneyse, her zaman, ocukluk dneminde drtden vazgeme
zorunluluunu koyan otoritenin bir temsilcisi olacaktr.

Drtlerin yanstld kii eitli etmenlerce belirlenir. Yasak

drtnn benin dnda, evrede alglanmas byk bir olaslkla yan
stma iin yeterli bir k noktas oluturmaktadr. Kaynvalidenin
mirasnn sz konusu olduu vakada, vekil olarak seilen kiinin ya
kn bir akraba olmamas, hastann kendisi iin ensest anlamna gele
cek arzunun zararsz hale gelmesini salamtr. Birok kez isteklerin
yanstld kii gemite bir haset nesnesi olmutur. lk rneimizde
ki zgeci mrebbiye, hrsl fantezilerini erkek, libidinal arzulanmysa
kadn arkadalarna yanstmaktadr. Erkek arkadalar gemite penis
hasedinin nesnesi olan babasyla aabeyinin, kz arkadalarysa o
cukluun daha sonraki bir aamasnda penis hasedinin gzellie du
yulan haset biiminde yer deitirdii ablann yerini almlardr.
Ykselme planlarn gerekletirmekte bir kz olarak engellendiini
duyumsuyor, dier yandan bir kz olarak da kendini erkeklerin hou
na gidecek kadar gzel bulmuyor. Hsrana uraynca da isteklerini
daha yeterli bulduu nesnelere yer deitiriyor. Elde edemediklerini,
erkeklerin meslek yaamnda, kendinden daha gzel olan kzlarnsa
sevgide, onun adna elde etmelerini bekliyor. zgeci vazgei, bura
da hastann narsisistik yaralanma ile baa kmasn salayan bir yn
teme dnmtr.
Drtsel isteklerden onlar gerekletirmeye daha uygun bir nes
ne yararna el ekilmesi, ounlukla bir kzn bir erkekle olan iliki
sinde belirleyici olan yntemdir. Bu tr ilikilerde kz, her trl ger
ek nesne ilikisinin dnda kalr ve erkei kendi kiiliinin temsil
cisi olarak semi olur. Bu "zgeci" balanma erevesinde erkekten
yaam boyunca, kendisinin kadnlndan tr gerekletiremeye
ceini duyumsad planlarn gerekletirmesini, yani yerine yksek
renim grmesini, belirli bir meslei semesini, nl ya da zengin
olmasn talep eder. Bu vakalarda bencillikle zgecilik ok eitli
oranlarda bir araya gelebilir. Ana-babayla ocuklar arasndaki iliki
de de yaam tasarlarnn byle zgeci-bencil bir tutumla ocuklara
aktarlmasna sklkla rastlanr. Ana-babann kendi yaamlarnda ger
ekletiremedikleri ihtiraslarn daha uygun durumda olan ocuklar
nn yardmyla elde etmeye altklar sylenebilir. Belki de analarn
oullarna olan o en zgeci sevgilerindeki nemli belirleyicilerden
biri, isteklerini, erkekliklerinden dolay bunlar gerekletirmeye da
ha "uygun" olan oullarna aktarm olmalardr. Gerekten de bir er
kein yaamndaki baarlar, ona bal olan kadnlarn zverilerinin

karln byk lde demi olur.

Edmond Rostand'n Cyrano de Bergerac oyunu byle zgeci bir
vazgeiin en gzel ve ayrntl bir rneidir. Oyunun kahraman ak
l ve yiitliiyle n kazanm ama ok irkin olan burnu yznden
kadnlarn sevgisinden yoksun kalm bir on yedinci yzyl Fransz
soylusu, air ve muhafz alay subay olan tarihi bir kiiliktir. Gzel
kuzini Roxane'a k olur, fakat irkinliinin bilinciyle her trl kar
lk beklentisinden derhal vazgeer. Kl kullanmadaki yldrc be
cerisiyle tm rakiplerinin nne geecei yerde, sevgisini, istekleri
ni, daha yakkl bir erkee brakr. Bu feragatten sonra tm gcn,
yrekliliini ve zeksn kendinden daha ansl olan bu adama sunar,
isteklerine ulaabilmesi iin ona elinden gelen her trl yardm ya
par. Geceleyin iki erkein de sevdikleri kadnn balkonu altnda ol
duu bir sahnede oyun doruk noktasna ular. Rakibine Roxane'n
sevgisini kazandracak szckleri fsldayan Cyrano, daha sonra ka
ranlkta onun yerine geer, ateli konumasnn cokusu iinde kur
yapann kendisi olmadn unutur ve ancak son anda, dilekleri kabul
edilen yakkl Christian kucaklamak iin balkona trmanrken z
verili tutumuna geri dnebilir. Rakibinin dostluunu giderek daha
ok benimser, savata kendi yaam yerine onun yaamn kurtarma
ya alr. lm Christian', vekilini elinden aldnda, kendine yasak
saydndan Roxane'a kur yapmaktan da vazgeer. Yazarn, Cyrano'
nun sevi yaamyla air olarak yazgs arasnda kurduu koutluk,
Cyranonun zgeciliinde anlatlmak istenenin yalnzca ilgin bir se
vi serveni olmadn imliyor. Christian nasl Cyrano'nun iir ve
mektuplaryla Roxane'n sevgisini elde ediyorsa, Comeille, Moliere
ve Swift gibi airler de yazarn bilinmeyen yaptlarndan aldklar
sahneleri olduu gibi kullanarak nlerine n katarlar. Oyundaki
Cyrano bu yazgy benimsemitir. Szlerini kendisinden daha yak
kl olan Christian'a verdii gibi, kendisinden daha byk bir dhi
olan Moliere'e de verir. Kendisinde saptad, kendisini kk gr
mesine yol aan bir kusur, kendisinden daha iyi bir konumda olanla
r isteklerini, dlerini gerekletirmeye daha uygun nesneler olarak
grmesine yol amaktadr.
lm korkusu konusundaki ufak bir gzlemimizle bu blmn
sonunda zgeci vazgei kavramna deiik bir adan yaklamak is
tiyoruz. Drtsel isteklerini byk lde bakalarna yanstm olan
kiilerin hemen hepsinde lm korkusu yaantsnn olmad gr-

i,

K S A V U N M A TR N RNEKLER I 95

lr. Byle bir ben, tehlike annda bile kendi yaam iin endie duy
amaz. Bunun yerine sevgi nesnelerinin yaam iin abartlm bir kay
g ve endie duyar. Gvenliklerine yaamsal nem verilen bu nesne
lerin drtsel isteklerin yer deiimiyle aktarld kiiler olduunu
gzlemlerimiz gstermitir. rnein szn ettiimiz gen mrebbiye gebelikleri ve doumlar srasnda arkadalarnn yaamlarn yiti, rebileceklerinden abartlm bir biimde kayglanr. Cyrano, yukarda
anlattmz gibi Christianm gvenliini savata kendi gvenliinin
ok zerinde tutar. Burada, bastrlm yarma duygulannn savun
ma sreci iinde lm istei biiminde bilin dzeyine ktn var
saymak yanl olur. Bylesi kayglarn ve kayg yokluunun analizin
den elde edilen sonu odur ki, kii z yaamn ancak drtlerinin do
yumu olasln ierdii lde deerli ve korunmaya deer saymak
tadr. Drtsel isteklerden yabanc nesneler yararna el ekildiinde
kiinin z yaam yerine yabancnn yaam deer kazanmaktadr. s
teklerin yanstld nesnenin yok olmas, rnein Cyrano iin Christian'n lm, tm umutlarn, isteklerin gereklemesi olaslnn
yok olmas anlamna gelir.
Sz ettiimiz gen mrebbiye, analizinden sonra, geirdii bir
hastalk srasnda ilk kez lm dncesinin kendisine ac verdiini
duyumsuyor. Yeni evini deyip kendisine mesleinde saygnlk ka
zandracak bir snav verene kadar yaayabilmeyi ok istediinin
kendisi de ararak ayrmna varyor. Ev ve snav yceltilmi biim
de de olsa drtsel isteklerinin gereklemesi anlamna gelmektedir.
Analiz ona bu isteklerini yeniden kendi yaamyla balantiandrma
gcn salamtr.4

4.
Erkek ecinselliinin geliim koullaryla zgeci vazgeiteki ilikilerin ben
zerlii ok aktr. Ecinsel de annesi tarafndan sevilme istemini daha nce haset
duyduu kk erkek kardeine aktarr. Burada deiik olan, ecinselin anne tara
fndan sevilme istemine kendisi anne tavrn benimseyerek doyum salamas, yani
ana-oul ilikisinden hem etkin hem edilgin olarak haz kazanmasdr. Bu srecin,
zgeci vazgeiin sergilediimiz rneklerinde ne dereceye kadar rol oynadn
sylemek g. Cyrano ve zgeci mrebbiyenin duyduklar doyum doallkla istek
lerini aktardklar kiinin baarsndan aldklar payla snrl deildir. ine girdikle
ri verme ve yardm etme esriklii, vazgeiin kendinde doyum salayc bir sre
olduunu imliyor. Kii saldrganla zdeleme srecinde olduu gibi edilginlikten
etkinlie geer, ald narsisistik yaralar, yardmseverlik rolnn, gcnn vurgu-

lanmasyla onarlr, edilgin olarak yaanan engellenme deneyimi etkin olarak ba

kalarna mutluluk verilmesiyle dengelenir.
nsanlar arasnda kiinin kendi drtsel doyumunun yer deitirmi ya da y
celtilmi bir biimde rol oynamad, gerek bir zgeci ilikinin bulunup bulunma
d sorusunu yantsz brakyoruz. te yandan yanstma ve zdeleme szde z
geci davrann tek yolu deildir, ayn amaca gtren, kolay izlenebilir dier bir yol
da rnein mazoizmin deiik biimlerinden geebilir.

D.
Drt iddetinden
Korkunun Gdledii Savunma
(Ergenlik Grngleriyle rneklendirilmitir)

XI. Ergenlik Dneminde Ben ve id

Ergenlik, drtsel srelerin neminin aka n plana kt tm

yaam dnemleri arasnda teden beri en fazla dikkat ekeni olmu
tur. Cinsel olgunluun balamasna elik eden ruhsal grngler te
den beri psikolojiyi uratrr. Psikanaliz d literatrde bu yllarda
ortaya kan karakter deiimlerinin, ruhsal dengedeki bozuklukla
rn, hepsinden nemlisi bireyin ruhsal yaamndaki anlalmaz, uz
lamaz kartlklarn etkileyici bir dille betimlendiine sklkla rastla
rz. Ergenlik andaki gen, hem bencilliin doruundadr, kendisi
ni evrenin zei ve tek ilgi nesnesi gibi grr hem de yaamnn bun
dan sonraki aamalarnda bir daha hi olmayaca kadar zverili ve
kendini adamaya hazrdr. En tutkulu sevi ilikilerini balatr, ama
balatt gibi bitiriverir. Topluma katlma cokusuyla, nne gee
medii bir yalnzlk tutkusu, setii ndere kr krne boyun e
mekle tm otoritelere kar inat bir bakaldr arasnda gider gelir.
Bir yandan karc bir materyalist olup, dier yandan yce idealist
duygularla dolu olabilir. Bir ileke gibi yaarken birdenbire en ilkel
drtlerini doyurmaya giriir. Kendisi onca kolay yaralanrken ya
knlarna kar kaba ve dncesiz davranabilir. Ruh hali her eyi ha
fife alan bir iyimserlikle derin bir ktmserlik arasnda, ie yaklam
yorulmaz bir azimle sar bir atalet ve ilgisizlik arasnda deiebilir.
Yerleik psikolojide bu grngleri aklamay deneyen birbirin
den ok farkl iki kuram vardr. Kuramlardan birine gre ruhsal ya
amda kopan frtna, muhtemelen kimyasal deiimlerin, yani cinsel
salg bezlerinin yeni balayan etkinliklerinin dolaysz sonucudur; ya
ni yalnzca fizyolojik olaylarn ruhsal elikisidir. Dier kuram fizik
sel yapyla ruhsal yap arasndaki byle bir ba reddeder. Ezamanl

olarak ortaya kan bedensel deiiklikler nasl bedensel olgunluun

imleriyse, grlen bu ruhsal deiim de ulalan ruhsal olgunluun
imleridir, der. Ruhsal ve fiziksel olaylarn ezamanl olarak ortaya
kmalar birinin dierinin nedeni olduunu kantlamaz. Yani bu ku
ram ruhsal geliimin salg bezleriyle ilgili ve drtsel srelerden ba
msz olarak ele alnmasn talep etmektedir. Bu iki psikolojik yne
lim yalnzca bir noktada uzlar: Ergenlikteki gerek bedensel gerekse
ruhsal grnglerin bireyin geliiminde ok byk nem tad, er
genlikte cinsel yaamn, sevebilme yeteneinin ve karakterin temel
lerinin atld, kklerinin olutuu noktasnda.
Psikanaliz ise, ruhsal olaylar aklama abalarnda sklkla ruh
sal elikileri k noktas olarak semesine karn, ergenlik ann
psikolojik sorunlarna bugne kadar alas derecede az eilmitir.
Birka temel alma (Freud, 1905; Jones, 1922; Bemfeld, 1923) d
nda ergenlie gereken nem verilmemi, bu dnemin aratrlmas
dier geliim dnemlerine ilikin aratrmalarn ok gerisinde kal
mtr. Bunun nedeni, psikanalizin, yukarda sz edilen, insan cin
sel yaamnn balangcnn ergenlikte olduu kansn paylamama
s olsa gerekir. Psikanaliz kuramna gre insan cinsel yaamnn iki
balang noktas vardr. lk balang birinci ylda olur. nemli ge
liim admlar ergenlikte deil, erken ocukluktaki cinsel dnemde
atlr, genital dnem ncesi nemli cinsel rgtlenmeler tamamlanr,
eitli drt bileenleri geliir ve etkinlik kazanr, bireyin nonnallii,
normal diilii, sevme yetenei ya da yeteneksizlii belirlenir. De
mek ki bu erken dnemin aratrlmas, yerleik psikolojinin ergenlik
a aratrmalarndan bekledii, cinselliin kkeni ve geliimi ko
nusundaki bilgileri de salayacaktr. Bu adan bakldjnda ergen
lik, insan yaamndaki dier geliim aamalar gibi bir geliim aa
masdr yalnzca; ocukluktaki cinsel dnemin ilk yinelenmesidir, bir
yinelenme ise yaamn ileri dneminde, klimakterikte ortaya kar.
Bu cinsel dnemlerden her biri daha nce kaybedilenleri tazeler, can
landrr, ayrca doal olarak her biri insan cinsel yaamna kendi kat
klarn getirir. Ergenlik, bedensel-cinsel olgunluun balamasyla
genital eilimleri n plana karr, genital eilimlerin genital ncesi
drt bileenleri zerinde egemenlik kazanmasn salar. Klimakterikteyse bedenin cinsel ilevlerinin gerilemesine kout olarak genital
itkiler son bir kez parlar ve daha sonra yerini yeniden genital ncesi
itkilere brakr.

Psikanaliz literatr bugne kadar ncelikle cinselliin insan ya

amndaki bu frtnal dnemi arasndaki benzerliklerle uram
tr. Benin ve drtlerin glerinin nicelik asndan karlatrlmas
bu benzerlii en belirgin biimde ortaya koyar. Gerek ocukluk, ge
rek ergenlik, gerekse klimakterikte grece gsz bir benin karsna
grece gl bir id dikilir. Yani bunlar idin gllk, beninse gsz
lk dnemleridir. Bu dnemde ben-id ilikisindeki iki etmenden
biri asndan gl bir nitel benzerliin de bulunduu grlr. nsa
nn idi yaamn tm alannda ayn kalr. Drtsel itkiler geri benle
ve evrenin istemleriyle karlatklarnda deiime urayabilir, fakat
id alannn kendisinde, drtlerin gelimesinden, genital ncesi he
deflerin yerini genital hedeflere brakmasndan baka hemen hemen
hibir ey deimez. Libido arttnda bastrmadan kurtulup ortaya
kmaya her zaman hazr olan cinsel istekler, bunlarla balantl nes
ne yatrmlar ve fanteziler, ocukluk, ergenlik, yetikinlik ve klimak
terikte ufak tefek deiiklikler gstermekle birlikte temelde ayn ka
lr. Libidonun artt yaam dnemleri arasndaki nitel benzerlik de
mek ki idin grece deimezliidir.
Bu yaam dnemleri arasndaki ayrmlara gelince, psikanaliz lite
ratr bunlarla bugne kadar daha az uramtr. Bu ayrmlar id ile
benin ilikisindeki dier etmenden, yani benin dnm yetisinin b
yklnden kaynaklanr. din deimezliine karlk ben deiken
dir. Erken ocukluktaki benle ergenlik dnemindeki beni rnek ola
rak alalm: Kapsamlar, ierikleri, bilgileri, yetenekleri, bamllkla
r ve kayglar deimitir, birbirine benzemez. Bunun doal sonucu
olarak ben drtlerle olan atmalarnda her dnemde deiik sa
vunma aralan kullanr. Erken ocukluk ve ergenlik dnemleri ara
sndaki benzerliklerin aratrlmas drtsel yaam nasl aydnlat
msa aralarndaki farkllklarn aratrlmasnn da benin oluumuna
k tutmas beklenir.
Drtsel srelerin aratrlmasnda olduu gibi benin incelenme
sinde de geliimin ileri aamalarnn anlalmasnn koulu erken aa
malarnn bilinmesidir. Bende ergenlikte ortaya kan bozukluklar
aklayabilmek iin ncelikle benin ilk ocukluk andaki durumu
nu anlam olmamz gerekir. Kk ocukta ben ve id arasndaki a
tma zel koullarda gerekleir. Oral, anal ve fallik dnem drtle
rinin doyurulma istemi son derece acil, Oidipus ve hadm edilme
komplekslerine bal duygulanm ve fanteziler olaanst canl, kar-

lanndakiyse yeni olumakta olan, yani gsz ve gelimemi bir

bendir. Buna karlk, kk ocuk dizginlenemeyen drtlerin ege
menliindeki bir varlk deildir, olaan koullarda iindeki drtsel
kayglarn basksn duyumsamaz bile. evre, yani eitici etkiler dr
tsel yaafnna kar verdii savamda ocuun gsz beninin g
l bir mttefikidir. Ben snrl gcn, kendinden ok daha gl
olan, yalnzken karlarna ksa mutlaka yenik decei drtler
nnde snamak durumunda kalmaz. ocuun isteklerini tanyp dr
tler karsndaki gcn ya da gszln tahmin etmesine frsat
verilmez. D dnya vaatlerle ya da tehditlerle, yani sevgi umudu ve
ceza beklentisiyle ocuun id karsndaki tutumunu belirler.
ocuk evrenin etkisi altnda birka yl iinde drtsel yaamn
dizginleyip olduka iyi bir dzeyde tutma becerisini kazanr, ama bu
baarnn ne kadarn benine ne kadarn evrenin dolaysz basksna
borlu olduunu saptamak olanakszdr. ocuun beni bu atma
iinde evre etkilerinin yannda yer ald oranda ocuk "uslu" olarak
nitelendirilir. Eer ocuun beni idin yannda yer alr ve eitimin
drtlerini doyurmasna koyduu snrlamalara kar savarsa ocu
un "yaramaz" olduu sylenir. ocuk beninin idle evre arasndaki
bu salmmn ayrntl olarak incelemeyi grev edinen bilim pedago
jidir. Pedagoji, benle eitim arasndaki ittifak giderek salamlatra
cak, birlikte yrttkleri drtlere egemen olma savan yetkinleti
recek aralar arar.
Fakat ocukluun bu erken aamasnda eitimin etki alan dnda
kalan ruh ii bir atma vardr. evre ksa zamanda ocuun ruhun
da bir temsilci edinir: nesnel kayg. Nesnel kaygnn ortaya k be
nin iinde yksek bir yapnn, yani vicdan ya da stbenin olutuunu
kantlamaz, yalnzca bunun bir ncl sz konusudur. Nesnel kayg,
evrenin ocua ceza olarak verebilecei zararlarn nceden duyumsanmas, yani bir tr "n ac"dr, beklenen cezalarn her defasnda ve
rilip verilmediinden bamsz olarak benin davrann ynlendirir.
ocuun evresi ne kadar tehlikeli ve ne kadar tehdit ediciyse nesnel
kayg o kadar byk olacaktr. Dier yandan nesnel kaygnn drtsel
srelerin kendilie yneltilmesiyle arttn, sk sk fantezilerdeki
kayglarla birletiini ve nesnel deiimleri grmezden gelerek ger
eklikle olan ban giderek gevettiini biliyoruz. te kk ocu
un ruhunda acil drtsel istemlerle akut nesnel kayg atr, bu a
tmay zme abalar ocukluk nevrozlarnn belirtileri olarak orta

ya kar. Bu isel savamn izlenmesi ve betimlenmesi bilimsel tar

tmalara neden olmaktadr, bazlan bu konunun pedagojinin alanna
girdiini ne sryorsa da biz uzun zamandr nevrozlar retisinin
kapsamna girdiini biliyoruz.
Bu arada kk ocuun beninin durumu da ilerki yaamnda bir
daha hi yeniden retmeyecei tipik bir zellik tamaktadr. leride
karlalacak her savunma durumunda iki yan da bellidir: O drt az
ya da ok kat bir benin karsna dikilecek ve kozlarn bu benle pay
laacaktr. Fakat kk ocuklarda ben atmann rndr ve benin
ilerki yaamda drtlerin dizginlenmesi grevini stlenecek olan b
lm bu erken ada bir yandan idden gelen drtsel istemlerin da
yatmas, dier yandan da dandan kaynaklanan nesnel kaygnn bas
ks altnda ortaya kar. Denebilir ki, ben; bu iki gcn, drtlerin
dayatmasyla evrenin basksnn arasndaki dengeye uyum salaya
bilecek ekilde "lye gre" geliir.1Ben oluumu belirli bir aama
ya ulatnda ilk ocukluk dnemini kapanm sayanz. Ben, artk
idin karsnda savunma alkanlklar kazanmtr. Drtsel doygun
lukla drtden vazgeme arasnda belirli bir oran saptamtr, eitli
atmalann zlmesinde bu orana bal kalr. Doyumun ertelenme
sinde belirli llere almtr. Nesnel kayglara uygun den savun
ma yntemlerini yeler. Ben ve id arasnda bundan byle her ikisinin
de uyaca bu uzlama zeminine ulalmtr.
Bu dnemi izleyen birka yl iinde bu koullar deiir. Drt ye
inliinin fizyolojik koullara bal olarak azald gizil dnem, be
nin savunma savanda bir atekes dnemidir. Ben, dier grevleriy
le uramak iin zaman kazanm olur, ieriklerini, bilgi ve yetenek
lerinin kapsamn geniletir. Bylece glenmi olur, evre karsn
da eskiden olduu gibi aresizce boyun emez, evreyi eskiden oldu
u gibi tmgl olarak grmez. Oidipus kompleksini aabildii l
de d evredeki nesnelere kar tutumu da deiir. Ana-babaya
olan kesin bamllk gever, bylelikle nesne sevgisinin izleyicisi
olan zdeleme mekanizmas ocuun yaamnda giderek arlk
kazanr. Ana-baba ve eiticilerle ocuk arasnda tartmaya yol aan
konularda ocuk onlarn dilek, art ve ideallerini giderek artan l
de ie yanstr. evre, ocuun i evreninde artk yalmzca nesnel

1.
Modem pedagojinin u eilimlerinin abalan da evreyi ocuun "lsne
gre deitirmek biiminde nitelenebilir.

kayg olarak belirmez. ocuk kendi beninde evrenin istemlerini

temsil eden kalc bir yap kurmutur; bu yapya stben adn veriyo
ruz. Bu gelimeyle ezamanl olarak ocuksu kayglarda da bir dei
im gzlemliyoruz. evre korkusu giderek nemsizleir, yerini bu es
ki gcn yeni temsilcilerine, stben kaygsna, vicdani kaygya ve
sululuk duygusuna brakr. Bu da gizil dnemdeki benin drtsel s
relere egemen olma savanda yeni bir mttefik kazanm olduu
anlamna gelir. lk ocukluk dneminde nesnel kaygnn stlendii
drt savunmasnn itici gc olmak grevini gizil dnemde vicdani
kayg stlenmitir. Bu aamada da drtler zerinde kurulan egemen
liin ne kadarnn benin kendisine ne kadarnmsa stbenin gcne ve
etkinliine bal olduunu sylemek gtr.
Dier yandan gizil dnemdeki bu dinlenme aras uzun srmez.
ki dmann, benle idin arasndaki atekesin imzalanmasndan ksa
bir sre sonra savaan taraflardan birinin glenmesiyle varlan an
lamann temelleri kknden deiir. Bedenin cinsel olgunlamasn
yaratan fizyolojik sre iinde drtsel yaam canlanr, bu canllk li
bidonun artp tamasyla ruhsal yaama da yansr. Bylece ben ve id
arasnda belirlenen gler dengesi sarslm, zorlukla ulalan ruhsal
denge bozulmu olur; iki ruhsal yap arasndaki i atmalar yeniden
alev alp parlar.
Balangta idin alannda byk bir deiiklik yoktur. Gizil d
nemle ergenlik arasndaki ergenlik ncesi denilen dnemde bedenin
cinsel olgunluu hazrlk aamasndadr. Nitel olarak drtsel yaam
da bir ey deimemi, ancak drtsel enerji artmtr. Bu art cinsel
yaamla snrl kalmaz. din kullanabilecei daha fazla libido vardr
ve bu libido ayrm yapmakszn idin eitli itkilerine yatrlr. Saldr
gan itkiler dizginlenemeyen bir yabanlla, ackma oburlua, gizil
dnemdeki yaramazlklar genlik sularna dnr. oktan yitip
gitmi olan oral ve anal ilgi nesneleri yeniden belirir. Gizil dnemin
glkle kazanlm titizlii, temizlii yerini dzensizlie, pislie b
rakr; utanma ve acma duygularnn yerini tehircilik, acmaszlk ve
hayvanlara eziyet etme eilimleri alr. Benin yapsnda iyice yerle
mi gzyle baktmz tepki oluumlar bileenlerine ayrlverecekmi gibidir. Dier yandan eski, unutulmu eilimler yeniden bilince
kar. Oidipus kompleksinden kaynaklanan dilekler fazla arptmaya
uramayan fantezilerde ve hayallerde doyuma ularken, olanlarda
hadm edilme dncesi, kzlardaysa penis hasedi yeniden ilgi alan

nn zeine gelir. Bene yaplan bu saldrnn ierdii eler gerekte

pek de yabancmz saylmaz. Daha nce ilk ocukluk dnemi cinsel
lii kapsamnda tandmz ierikler bir kez daha bilin yzeyine ta
nmaktadr.
Fakat yeniden ortaya kan bu ocuk cinsellii karsnda artk es
ki koullan bulamaz. lk ocukluk dneminin beni gelimemi ve ka
rarsz, yani idden gelen baskya ve idin biimlendirmesine akken,
ergenlik ncesinin beni kat ve pekimi bir bendir. Artk kendi ruh
sal yapsn bilmektedir: ocuk beni evreye kar ani bir bakaldr
iinde drtlerini doyurmak iin idin yanna geiverirken gen yeti
kinin beni ayn eyi ancak stbeniyle i atmalara girmeyi gze ala
rak baarabilir. Bir yandan id, dier yandan stbeniyle arasndaki iyi
ce yerlemi ilikiler, yani bireyin karakteri dediimiz ey, benin
dn vermesini engeller. Benin yalnzca bir dilei vardr: Gizil d
nemdeki karakterini korumak, kendi gleriyle idin gleri arasnda
ki dengeyi yeniden kurmak, drtlerin artan istemlerine artan savun
ma abalaryla kar koymak. Varln deimeksizin koruyabilmek
iin verdii bu savata ben hem nesnel kayg hem de vicdani kayg ta
rafndan gdlenir, ayrm yapmakszn ocuklukta ve gizil dnemde
kulland tm savunma yntemlerini kullanr. Bastnr, yer deitirir,
yadsr, kartna evirir, kendine yneltir; histerik belirtiler, fobiler
oluturur, kaygy takntl dnce ve davranla dizginler. Benle id
arasndaki bu sava ayrmtlanna kadar izlemeyi srdrrsek, ergen
lik ncesi dneminin huzursuzluk verici grnglerinin neredeyse
tmnn atmann farkl evrelerine uyduunu anlarz. Fantezi kur
ma etkinliinin art, genital dnem ncesi (yani sapkn) cinsel do
yuma geri dn, saldrganlk ve sular, idin ksmi baanlandr. e
itli kayglarn ortaya kmas, kiilikteki ileci izgiler, nevrotik be
lirtilerin ve ketlemelerin ortaya kmasysa artan savunma abalar
nn, yani benin ksmi baarlarnn gstergesidir.
Gerek ergenlik dnemine giri ve bedensel cinsel olgunlua
ulama, nicel deiime nitel olanm da ekler. Drtsel yatrmdaki ar
t o ana kadar genel, farkllamam bir nitelikteyken bu durum, en
azndan erkek ergenliinde, genital itkilerin yelenmesi ynnde de
iir. Ruhsal alanda bu, libidonun genital ncesi itkilerden geri aln
mas ve genital duygular, amalar ve nesne dnceleri zerinde younlatrlmasyla olur. Bylece genital cinsellik ruhsal anlamda yk
selir, genital ncesi eilimlerse arka plana itilir. lk sonu, durumda

ki gzle grlr iyilemedir. Eitici konumundaki evre, ergenlik n

cesindeki drtsel yaamn genital ncesi niteliini kaygyla izler ve
anlayamazken, o yontulmamln, saldrganln ve sapknlklarn
btn grlt patrtsyla sanki bir anda uup gittiini saptar ve rahat
lar. Genital ncesi eilimlerin yerini alan genital dnem erillii t
myle toplumun izin verdii snrlar iinde kalmaya raz olmasa bile
toplum tarafndan ok daha hogrl bir biimde deerlendirilir.
Oysa genital ncesi eilimlerde ergenliin doal geliimiyle ortaya
kan kendiliinden iyileme byk lde yanltcdr. Bu fizyolojik
iyilemenin yalnzca ergenlikten nce genital ncesi saplantlarn
egemen olduu durumlarda dengeleyici, saaltc bir etkisi olabilir.
rnein edilgin-diil bir erkek ocuk, libidonun cinsel organlara kay
masyla birdenbire eril ve etkin zellikler kazanabilir. Ama bu, bu o
lann hadm edilme kaygsnn ve atmalarnn -ki diil tutumu
bunlarn etkisiyle benimsemiti- zmlendiini ya da ortadan kalk
tn gstermez. Genital alandaki libido yatrmnn geici bir sre
iin artmas bunlar geici bir sre iin gizlemektedir. Ergenlikteki
drt basksnn yetikin yaamndaki olaan dzeye dmesiyle
bunlar olduklar gibi yeniden ortaya kacak ve kiinin erilliine yine
zarar verecektir. Ergenlik dneminde geici olarak anlamlarn yiti
ren oral ve anal saplantlar iin de ayn kural geerlidir. Bu saplant
larn anlam ergenlie karn sakl kalr, genital ncesi oluumlarn
eski patojen ekicilii ilerki yaamda ayn younlukta yeniden orta
ya kar. ocuklukta ve ergenlik ncesinde bile oral ve anal deil de
fallik ilgi alannn ar bast durumlarda, rnein fallik tehirci ei
lim gsteren erkek ocuklarnda da ergenliin dengeleyici etkisi do
al olarak baarsz kalacaktr. Bu rnekte, ergenlie zg genital li
bido art bozukluu dzeltmedii gibi, hasta edici etkilerle ayn
ynde alr. ocuksu sapknln kendiliinden dzelmesi sz ko
nusu olmad gibi, varolan durum ok kayglandrc biimde kt
ye gider. Fallik eilimler, artk dizginlenemeyen, olaand dzeyde
artm genital bir erillie dnr.
Drt hedeflerinin normal-normald olarak ayrlmas tmyle
yetikin yaama zg bir deer standardna baldr, gen ergenin be
ni bu deerlerle pek az ilgilenir, ya da hi ilgilenmez. sel savunma
atmas bu deerlere pek nem vermeksizin srp gider, gen insa
nn beninin id karsndaki tutumu ncelikle nitel deil nicel etmenlerce belirlenir. Sorgulad, drtsel kaynakl isteklerin tek tek do-

lyurulmas ya da engellenmesi deil, genelde, bir btn olarak ocukf'hk dnemi ve gizil dnemin ruhsal yapsdr. Bu atmann iki u
| sonucu olabilir: Glenmi olan id, beni yenebilir. Bu durumda ilk
I gze arpan, bireyin o ana kadarki karakter zelliklerinin kayboluu dur. Ergenlie gei dneminin dikkati eken zellii, drtlerin keti lenmeksizin annda doyurulmasdr. Dier olaslk, benin stnl; n korumasdr. Bu durumda gizil dnemdeki karakter korunmu
\ olur. Byyen, gelien ergenin id itkileri ocukluk dneminin drtI sel yaam iin belirlenmi olan dar alana skp kalr. Artan fakat bir
f yerde kullanlamayan libidonun dizginlenebilmesi iin srekli olarak
kar yatnm yaplmas, savunma mekanizmalarnn kurulmas, al
trlmas, semptom oluturulmas gereklidir. Bir yandan drtsel ya
amn ksrlamas, dier yandan byle muzaffer bir benin kat bir bi
imde saplanmas birey iin kalc zararlardr. Ergenliin saldrlarna
dn vermeksizin dayanan ben yaplar, genelde ilerki yaamda da
kat, saldrya kapal olur, deien gerekliin talep ettii dzelmele
re ak olmazlar.
atmann bu u eilimlerden biri ya da dieri yararna sonu
lanmasn, yaplar arasnda yeni bir uzlamayla mutlu sonlara ulal
masn ve atma srasnda yaanan deiik evreleri aklayacak ni
cel bir etmen arayabiliriz. Bu etmeni de drtnn mutlak iddetinde
ki oynamalar olarak tanmlayabiliriz. Ama bu yaln aklama psika
nalizin ergenliin bireydeki geliimi konusunda yapt gzlemlerle
elimektedir. Fizyolojik nedenlerle, doal olarak drt iddetinin
art tabii ki bireyin mutlaka drtlerin egemenlii altna girecei,
drt younluunun dmesi de mutlaka ben ve stbenin sz sahibi
olduklar ruhsal grnglerin n plana kaca anlamna gelmez.
Nevrotik semptomlarn ve menstruel dnem ncesindeki durumlarn
incelenmesi gstermitir ki, drtsel istemlerin art her defasnda
benin savunma abalarnn da artmasna yol aar. Drtsel basknn
azalmasysa drtlerden kaynaklanan tehlikeyi, ayn zamanda nesnel
kayg, vicdani kayg ve benin drtler karsnda duyduu kaygy
azaltr. Yani benle id arasndaki iliki, id snrlarn ap benin alan
na tamadka, beklediimizin tersine ileyen bir ilikidir. Drtsel
istemlerin glenmesi benin drtlere kar direncini ve bu direncin
yol at semptomlar, ketlemeleri, vb. artrr, drtsel istemlerin
azalmasysa beni daha esnek, doyum salanmasna izin vermeye da
ha yatkn klar. Buradan karlacak sonu u olmaldr: Ergenlikteki

drtnn mutlak iddeti (aslnda bamsz olarak llmesi veya tah

min edilmesi mmkn olmayan bir kavram) ergenliin nasl gelie
cei konusunda hibir fikir vermez. Birincisi, ergenliin geliimini
belirleyen etmenler grelidir: Ergenlikteki fizyolojik srecin belirle
dii id itkilerinin iddeti; kincisi gizil dnemde oluan karaktere
bal olarak benin drtye kar hogrs ya da hogrszl;
ncs, bu nicel byklkler arasndaki atmada nemli bir nitel
etmen olarak, bireyin bnyesine, yani histeri veya taknt nevrozuna
eilimine, bireysel geliimine bal olarak deien, benin elinde bu
lunan savunma mekanizmalarnn yaps ve etkinlii.

XII. Ergenlikte Drtnn Yol At Kayg

Psikanalitik aratrmalarda idin ele alnnda insan yaamnda libi

donun artt dnemlere bandan beri byk nem verilmitir. Baka
dnemlerde ayrmna varlmayan ya da bilindnda kalan dilekler,
fanteziler ve drtsel sreler, artan libido yatrm sonucunda bilin
ce ykselir, gerektii yerde bastrmann karlarna kard engelle
ri aar ve gn na ktklar noktada gzlemlenebilir hale gelir.
Dier yandan benin psikanalitik incelenmesi srasnda da ilginin
libidonun artt bu dnemlere ynelmesi eit derecede nemlidir.
Daha nce de grdk ki drtsel itkilerin younlamasnn dolayl et
kisi, bireyin drtye egemen olma abalarnn da artmasdr. Benin
genel eilimleri drtsel yaamn durgun bir ak gsterdii dnem
lerde fazla dikkati ekmezken bu durumda yeniden belirginlik kaza
nr, gizil dnemin ya da yetikinliin yerlemi ben mekanizmalar
ciddi karakter bozukluklarna yol aacak dzeyde abartl olabilir. Er
genlik dneminde benin drtsel yaam karsnda taknd tutum
lardan zellikle ikisi belirginleir. Gzlemcinin yeniden devingenlik
kazandklarn izledii bu iki zellik ergenliin baz tipik nitelikleri
ni anlamamza da yardmc olur. Bunlar ergenin ilecilii ve dn
selletirme eilimidir.

E R G E N L K T E L E C TU TU M

Ergenlerde, drtsel tamalar, idin saldrlar ve grnrde bunlarla

elikili olan dier tutumlarla dnml olarak, normal koullarda
ya da hafif veya ar nevroz vakalarnda grmeye alk olduumuz
bastrmann younluunu fazlasyla aan bir drt dmanl eili
mi de grlr. Drt dmanlnn tezahr ve kapsam ak nevroz
lardaki semptomlardan ok, keilerin ileciliine benzer. Nevrozlar
da drtnn bastrma yoluyla ynlendirilmesi ilemi her zaman dr
tnn yapsna, niteliine uygun bir biimde gerekleir. rnein his
terik, Oidipus kompleksinin nesne isteklerine ilikin genital itkilerini
bastrr, dier yandan baka drtsel isteklere, anal ya da saldrgan it
kilere kar kaytsz kalabilir ya da hogrl davranabilir. Takntl
nevrozlu bir hastada yaanan gerileme sonucunda cinselliin tayc
s konumuna gelen anal-sadist eilimler bastrlr. te yandan bu bas
trma rnein oral doyumlar hogrr, bazen rastladmz, nevro
zun ekirdeiyle dorudan ilikili olmayan tehirci itkilere fazlaca
tepki gstermez. Melankolide zellikle oral eilimler reddedilir, fobik hastadaysa bastrma mekanizmasn en fazla kkrtan hadm edil
me kompleksiyle ilgili itkilerdir. Bu vakalarn hibirinde dnnn
reddedilmesi geliigzel deildir, analiz srasnda bastrlan drtnn
niteliiyle bilindma atlmasnn bireye gre nedenleri arasnda da
ima bir iliki bulunur.
Ergenlerin psikanalizinde karmza kan drtnn reddedilmesi
olgusu bu anlatlanlardan daha deiik bir grnm sunar. Geri bu
rada da k noktas drtsel yaamn zel olarak yasaklanm odak
lardr, ergenlik ncesinin ensest fantezileri, ya da bu tr isteklerin
boalm amacyla artan fiziksel mastrbasyon eilimi gibi. Fakat
drt reddi bu noktadan sonra hibir ayrm yapmakszn tm yaama
yaylr. Daha nce de vurguladmz gibi ergenlik anda gencin se
imi zel drtsel isteklerin doyurulmas ya da engellenmesiyle de
il, drtsel zevklerin genel olarak doyum ya da engellenmesiyle il
gilidir. Byle ileci bir dnemden gemekte olan gen, drtnn ni
teliinden deil de niceliinden korkuyora benzer. Zevklere kar
duyduu genel bir kukudur, bu durumda artan isteklerine daha sert
yasaklarla kar koymak en gvenilir bir yol gibi grnr. Sert ana
babalarn kk ocuklarnn erken eitiminde yaptklar gibi, drt

den gelen her "istiyorum"a bir "izin yok" ile yant verilir. Gencin dr
t karsndaki bu gvensizliinin tehlikeli bir yaylma eilimi vardr,
gvensizlik gerek drtsel isteklerden balayarak gndelik bedensel
gereksinimlere kadar yaylabilir. Gndelik gzlemlerimizden de, cin
sellii andran bir yan olan itkilerini doyurmay kendilerine kesinkes
yasaklayan, yatlaryla bir araya gelmekten kanan, her trl elen
ceden kaan, priten bir yaklamla tiyatro, mzik ve dans yadsyan
genleri biliriz. Gzel, beeni toplayacak giysileri reddetmek de cin
sellik yasana bu balamda uygun der. Fakat ergenin kendine koy
duu bu yasaklar giderek zararsz ve gerekli eyleri de kapsamna
alr, ergen kendini soua kar koruyacak en basit giysi parasn ge
ri evirip her konuda iradesini snamaya giriir, saln gereksiz ye
re tehlikeye atar, zel oral zevklerden kanmann tesinde gnlk
besinini "ilkelerinden tr" pek alakgnll bir asgariye drrse,
uzun uzun uyumay severken zorlama olarak erkenden kalkmaya,
kendine glmeyi, dahas glmsemeyi yasaklarsa, u vakalarda insa
nn her gereksinimine kle olmamas gerektii aklamasyla dks
n ve idrarn dayanabilecei kadar tutmaya alrsa, ite o zaman
kayglanmaya balarz.
Drt reddinin bu tr baka bir zelliiyle de olaan bastrma
dan ayrlr. Nevroz koullarnda grmeye altmz, drtsel doyum
bastrmayla engellendiinde yerine bir yedek doyumun geirilmesi
dir. Histeri bu amala dntrmeden, yani cinsel uyarlmann cinsel
letirilen deiik beden blmlerine ya da srelere aktarlmasndan
yararlanr. Takntl nevroz gerilemeye varacak dzeyde haz yedekle
ri, fobi ise en azndan bir ikincil kazanm salar. Ayrca yasaklanan
doyumlarn yerini yer deitirme ve tepki oluumlar yoluyla baka
zevkler alrken, gerekten de nevroza bal olan semptomlarn, rne
in histeri krizlerinin, tiklerin, takntl eylemlerin ve kara kara d
nmenin uzlama zmleri olduunu biliyoruz. Bu zmlerde
ben ve stbenin yasalar idin drtsel istemlerine baskn kmay ba
aramamtr. Ergenlikteki drt yadsmasysa bu tr yedek doyumla
ra izin vermez, anlalan baka bir mekanizmaya uymaktadr. Nevro
tik semptomlara edeer saylabilecek uzlamalara girmez, allm
yer deitirme, gerileme, kendine yneltme mekanizmalarn uygula
maz. Bunlarn yerine hemen hemen her vakada karlatmz durum
ileciliin birdenbire drtsel tamalara dnebilir oluudur. Bu ta
malar srasnda d snrlamalar tmyle hie saylarak nceden ya

sak saylan her eye birdenbire izin verilir Bu drt tamalar toplum
kart doalar nedeniyle gencin evresinden ne kadar az kabul gr
seler de, psikanaliz asndan bakldnda ileciliin kendiliinden
gerekleen geici iyilemeleri saylrlar. Bu tr kendiliinden iyile
melerin ortaya kmad, benin bilmediimiz bir nedenle drt yad
smasn sonuna dek kararlca gtrme gcn bulduu durumlarda
yaamsal eylemler felce urar, yani artk ergenliin normal bir grn
gs sayamayacamz, bir tr psikotik duygulanm saymamz gere
ken bir katotoni durumuyla kar karya kalrz.
Ergenlikte ortaya kan, drty reddetme eilimini drtnn ola
an, bastrmayla gerekletirilen reddediliinden ayrmakta hakl
olup olmadmz sorusu akla geliyor. Bu kavramsal ayrmn temelle
ri ise, srecin balangcnda drtnn niceliinin yol at korkunun,
herhangi belli bir itkinin niteliinin yol at korkuya baskn oluu,
srecin sonlanmas srasndaysa yedek doyumlar ya da uzlama olu
umlar deil de ayn anda bir arada grlen ya da birbirini izleyen
drtnn reddedilmesi ya da drtsel taknlk dnemlerinin, daha
dorusu bunlarn dnmnn grlmesidir. te yandan allm
nevrotik bastrmada bile reddedilen drtnn nicel libido yatrmnn
byk nem tadn, takntl nevrozda bile yasaklamalarla gz
yummalarn birbirini izlemesinin ok olaan olduunu biliyoruz. Bu
na karn genlerde grlen ileciliin gerek bastrmayla karlat
rldnda daha ilkel, daha yaln bir sre, belki de bastrmann zel
bir tr ya da n basama olduu izlenimi deimemektedir.
Psikanalitik nevroz aratrmalarnn sonulan teden beri insanda
belirli drtleri, zellikle cinsel drtleri reddetmek eiliminin bu
lunduunu, bu eilimin bireysel deneyimlerden bamsz olarak va
rolduunu, yani bireyin kendi yaam sresi iinde gereklemediini,
kendinden nceki nesillerin gerekletirdii bastrmalann bir tortusu
olarak srp giden trolusal bir kalt biiminde daima varolduunu
ortaya koymutur. Bleuler insann cinsel yaam karsndaki bu iki
yanl tutumunu -bir yandan tutkulu bir biimde arzularken dier yan
dan bnyesel bir tiksinti gstermesini- tanmlamak zere, ift deer
lilik terimini ortaya atmtr.
Yaamn durgun dnemlerinde benin bu birincil drt dmanl
-bizim drtnn iddetinden korkma olarak adlandrdmz grn
g- kuramsal bir kavramdan baka bir ey deildir. Bireyde drt
kaygsnn ortaya kt durumlarn temelinde her zaman bu "drt

nn iddetinden korkma"nn yattn dnyoruz. Gzlem srasn

da bu mekanizma, bireysel yaamdaki ok etkisi gsteren olaylarn
yol at, nesnel ve vicdani kaygdan kaynaklanan, ok daha belirgin
ve gze batan grnglerin glgesinde kalr.
Belki de benin bu birincil drt dmanln zgl ve etkin bir
savunma mekanizmas konumuna ykselten ergenlikteki ve bireyin
yaamnn dier dnemlerindeki drtsel patlamalardan ortaya kan
nicel drt artdr. Bu adan bakldnda ergenin ileciliini nitel
bir zorunlulukla ortaya km bastrma etkinlikleri olarak deil, ben
ve drtler arasndaki, bireylerden bamsz, birincil, ilkel ve kaltsal
bir dmanlk olarak deerlendirmek gerekir.

E R G E N L K T E D N S E L L E T R M E

Libidonun artt dnemlerde benin genel tutumlarnn gerek savun

ma yntemleri niteliini kazandklar grn akladmza gre
bu gr belki de ergenlikte bende ortaya kan baka deiimlere
de uygulayabiliriz.
Ergenlikte ekimelere sahne olan asl alann drt ve duygu ya
am olduunu, ayrca benin kendisinin drt ve duygu yaamnn
dizginlenmesiyle dolayszca urat durumlarda ikincil bir deii
me uradn biliyoruz. Ergenlikteki deiim olanaklar bununla da
snrl kalmaz. Ergenlik koullarnda gen her zamankinden daha yo
un olarak drtlerin etkisi altndadr. Bu hepimizce bilinen ve daha
fazla aklanmasna gerek olmayan bir durum. Daha ahlak ve daha
ileci oluunu ise ben ve id arasndaki atmayla aklyoruz. Fakat
gen ayn zamanda daha akll olur, tm dnsel ilgileri artar. D
nsel geliimdeki bu ilerlemenin drtsel geliimle ve artan savun
ma gereksinimine bal olarak gelimekte olan benle ilikisini akla
mak ilk azda kolay deildir.
Genelde drtsel-duygusal frtnalarla dnsel etkinliin ters
orantl olduunu saptamak eilimindeyiz. Allm bir sevdalanma
durumunda bile kiinin dnsel yetenei azalr, akl ilevlerinin g
venilirlii azalr. Drtsel itkilerini gerekletirmek birey iin ne ka
dar nemliyse bu istekleri aklc biimde gzden geirip temellerini
saduyuyla snamak eilimi o kadar azalr.
Ergenlik andaki gente ise ilk bakta durum bambakadr.

Genlerin bir blmnde dnsel geliimdeki atlm dier alanlar

daki geliim aamalarndan hi geri kalmaz, en az onlar kadar dikkat
ekici ve artcdr. Gizil dnemde erkek ocuklarn ounun ilgisi
nin tek yanl olarak yalnzca gerek ve nesnel bir varl olan eyler
zerinde younlatn biliriz. Kiminin okuma istei, bulular, ser
venler, saylar ve oranlarla, ilgin hayvanlarn ve nesnelerin betimle
meleriyle snrlanmtr, kimininse en yalnndan en karmana ma
kineler tm ilgi alann oluturur. Bu iki tipin ortak yan, ilgilenilen
nesnenin somut olmas, yani erken ocukluk dneminin masallar,
hayvan ykleri gibi fantezi rn deil, fiziksel biimde varolan
nesneler olmalardr. Gizil dnemin bu somut ilgi nesneleri ergenlik
ncesi dnem baladnda yerlerini giderek daha fazla dikkati eke
cek biimde soyut nesnelere brakr. zellikle Bemfeld'in tanmlad
"uzatmal ergenlik" tipindeki genler soyut konular zerinde d
nmek, kafa yormak ve konumak iin doymak bilmez bir istek du
yarlar. Birok genlik arkadal bu birlikte dnme, birlikte tart
ma gereksinimi temelinde kurulup geliir. Bu genlerin uratklar
konular, zmeye altklar sorunlar ok geni kapsamldr; zgr
kadn-erkek ilikileriyle evlilik, aile kurmak; zgrlkle meslek sahi
bi olmak; gezginlikle bir yere yerlemek, dine balanmak ya da din
sel dogmalara boyun ememek gibi dnya gryle ilgili sorunlar,
devrim veya dzene boyun emek gibi siyasal kuramlar ve btn e
itlemeleriyle arkadalk, tartlan konulardr. Analiz srasnda gen
ler bize aralarndaki konumalar geree uygun olarak aktardklarn
da, gncelerini ya da yazdklar dier eyleri okumak olanan bul
duumuzda dncelerin kapsam ve atlganl bizi artr, dier
yandan zorlu sorunlar ele alrken gsterdikleri zaman zaman bilgeli
e varan eduyum ve anlay, olgun dnrlere stnlkleri kar
snda byk sayg duyarz.
Yalnzca dnsel sreleri brakp, bunlarn gencin yaamndaki
yerini aratrdmzda ararak bu byk dnsel etkinliin gencin
davranlaryla hemen hemen hibir ilikisinin olmadn grrz.
Bakalarnn ruhsal yaam karsndaki eduyumu en yakn sevgi
nesnelerine kar kaba ve dncesiz davranmasn engellemez. Sev
gi ve sevenlerin ball konusundaki yce dnceleri birbirini iz
leyen sevdalanmalarnda srekli vefaszlk etmesini, kat yrekli dav
ranlarn etkilemez. Toplum yapsn kavray ve bu yapya duydu
u ilginin ileri yllarda gsterecei ilgiden kat kat fazla oluu da top

lumsal yaama uyum salamasn hi kolaylatrmaz. Ergenin ok

ynl ilgileri yaamn aslnda bir tek nokta, kendi kiiliinin arat
rlmas zerinde younlatrmasn engellemez.
Bu dnsel eilimleri psikanalitik saaltm koullarnda incele
diimizde, allm anlamda bir dnsel etkinliin sz konusu ol
madn grrz. Ergenin sevgide ya da meslek seiminde karla
labilecek durumlar zerine dnmesi ne yetikinin davranlarn
ynlendirecek bir sonu karma amacyla dnmesine ne de gizil
dnemdeki erkek ocuun bir makineyi paralayp yeniden birletir
mek zere incelemesine benzer. Ergenin dnsel etkinlii anlald
kadaryla yalnzca hayallerine hizmet eder. Bildiimiz gibi ergen
lik ncesindeki hrs dolu fantezilerin bile gereklie tercme edilme
si amalanmaz. ocuk bir fatih olduu fantezisini kursa da gerek ya
amda yrekliliini ya da dayanklln kantlamak gereini duy
maz. Anlalyor ki ergen yalnzca dnmekle, kafa yormakla, tar
tmakla doyum salamaktadr. Davranlarm belirleyen etmenler
deiiktir ve bu davranlar fikir jimnastiinden etkilenmek duru
munda deildir.
Gencin dnsel srelerini psikanaliz yntemleriyle incelerken
dikkatimizi eken dier bir konu var. Yakndan incelediimizde gen
cin ilgisini eken konularn ncelikle farkl ruhsal yaplar arasndaki
atmann alevlenmesine yol aan konular olduunu grrz. Konu
muz yine drtnn, drtsel olann insan yaamnn ilikiler btn
ne yerletirilmesi, cinselliin yaanmas ya da cinsellikten el ekil
mesi, zgrlk ya da zgrln snrlanmas, otoriteye bakaldrma
ya da boyun emedir. Drtnn tmyle yasaklanmas, yani ilecilik,
grdk ki ergenin tm beklentilerine cevap veremiyor. Tehlike orta
dan kalkmad, daima srp gittii iin tehlikeyi geitirecek yeni
aralar aranr. Drtsel atmann gzden geirilmesi, dnselleti
rilmesi uygun bir ara gibi grnmektedir. Bylece ilecilikte grd
mz drtden kan yerini drtye dn, drtye olan ilginin
artmas almaktadr. Fakat bu yalnzca dnce dzeyinde yaanr, zi
hinsel bir sretir. Ergenin soyut dnsel konumalar, akl yrt
meleri, gerekliin nne srd sorunlarn zm olarak d
nlmemitir. Dnsel eylemi, iindeki drtsel srelerden duydu
u gerginliin iaretidir ve algladklarn soyut dncelere evirme
siyle snrldr. Dnerek oluturduu dnya gr, rnein bir
devrimin gereklemesi istemi, aslnda kendi idindeki yeni, tm ya

amn allak bullak eden drtsel istemlerin alglanmasna bir yant

tr. Dostluun, sonsuza dek srecek ballklarn yceltilmesi, yeni ve
frtnal nesne ilikilerinin ne kadar dayanksz olduunu duyumsa
yan beninin kayglarnn bir yansmasndan baka bir ey deildir.2
Drt iddetine kar ounlukla mitsiz grnen bir savam veren
gen, bu savata bir yol gstericinin, bir destein zlemini duymak
tadr; bu zlemini insann siyasal seimlerinde bamsz olamayaca
na dair zekice kantlar getirerek ifade edebilir. Yani drtsel sre
ler dnce dzeyinde dile getirilmektedir. Dikkatin artarak drtye
ynelmesinin amac, drty baka bir dzlemde yakalayp denetim
altna almaktr.
Psikanalitik metapsikolojide duygulanm ve drtsel srelerle
szck temsilleri arasnda balant kurulmasnn bireyin geliiminde
drtye egemen olma yolunda att ilk ve en nemli adm olarak bi
lindiini anmsayalm. Psikanalitik metapsikolojide dnmek, "ey
lem deneylerinin en kk drt miktarlar kullanlarak gerekleti
rilmesi" olarak tanmlanr. Drtsel yaamn dnselletirilmesi,
drtsel srelere onlar bilin dzeyinde kullanlrl olan imgelere
balayarak egemen olma abas, insan beninin en genel, en erken ve
en gerekli kazanmlanndan biridir. Biz bu sreci benin bir eylemi de
il, vazgeilmez bir esi olarak alglarz.
Bu aamada, yukarda "ergenlikte dnselletirme" bal altn
da zetlediimiz grnglerin benin geneldeki tutumunun libidonun
artt bu zel koullar altnda anlamasndan baka bir ey olmad
izlenimi douyor. Benin baka zamanlarda kendiliinden, sessiz
ce, dier ilevlerinin yan sra gerekletirdii ey yalnzca libidoda
ki nicel bir art sonucunda ilginin merkezi haline geliyor. Gencin ar
tan dnsel etkinlii, -belki psikozun balangcnda ruhsal srele
rin dnsel olarak kavranndaki ok belirgin art da- benin her za
man srp giden drtlere dnceler yardmyla egemen olma aba
sndan baka bir ey deildir.
Bu dnceyi gelitirerek belki ikinci bir keif yapabiliriz. Libidinal yatrmn her artnda drtsel sreleri dnce dzeyinde ele
alma abasnn da artt doruysa, bu durum drt tehlikesinin in

2.
Budapete'den Margit Dubovitz'e "gencin yaamn ve lmn anlam zeri
ne dnmesinin kendi iindeki ykmn, altst oluun bir yansmas olduu" konu
sundaki katks iin teekkr borluyum.

sanlar zeki klmasn aklar. Drtsel adan dingin, yani tehlikesiz

dnemlerdeyse birey belli bir dzeyde aptalla katlanabilir. Drt
kaygs burada nesnel kaygnn bildiimiz etkisine benzer bir etki
gstermektedir. Nesnel tehlikeler ve yoksunluk kiiyi dnsel baa
rya ve sorunlara zekice zmler getirmeye kkrtrken, gvenlik ve
refah daha ok aptalla ve tembellie srkler. Ergenlikte zeknn
drtsel srelere ynelmesi, benin nesnel tehlikeler karsnda ge
rekli sayd uyank gzlemcilikle analoji iindedir.
imdiye dek kk ocuun zeksnda gizil dneme girerken g
rlen d iin yle bir aklama denemesi yaplrd: Kk ocu
un parlak dnsel baarlar cinsel gizemlerin aratrlmasyla ok
sk bir iliki iindedir. lk ocukluk dnemindeki cinselliin yasak
lanmasyla dnceye konan yasak, dnmenin ketlemeye urama
s, yaamn baka alanlarna da yansr. Ergenlik ncesinde cinselliin
yeniden canlanmasyla, yani ilk ocukluk dneminde cinsellie uy
gulanan bastrmann almasyla dnsel yeteneklerin de eski gle
rini kazandklarn grmek bizi artmaz.
Bildiimiz bu aklama denemesine imdi bir kincisini de ekle
yebiliriz. Belki de gizil dnemde ocuun soyut dnmeye cesaret
edememesinin yan sra aslnda buna gereksiniminin de olmadn
syleyebiliriz. Ergenlik ve ilk ocukluk drtsel tehlikelerle dolu d
nemlerdir, bu dnemlerde grlen "zek"nn en azndan bir blm
bu tehlikelerin giderilmesine yaramaktadr. Gizil dnem ve yetikin
likse benin grece gl olduu dnemlerdir. Benin dnselletirme
abasnn daha dk dzeyde srdrlmesinin bireye hibir zarar
olmaz. te yandan bu dnsel baarlarn, zellikle ergenliktekilerin, ne kadar parlak ve ilgi ekici olsalar da aslnda pek verimli olma
dklarn unutmamak gerekir. lk ocukluktaki aknlkla karlad
mz, ok deer verdiimiz dnsel baarlar bile baz ynlerden ay
n verimsizlik zelliini tarlar. Psikanalizde ocuun dnsel eyle
minin en ak bir ifadesi olarak benimsediimiz cinsel aratrmacl
nn hemen hemen hibir zaman yetikin cinsel yaamnn gerekle
rini kefedemediini dnmemiz bile bu konuda yeterli olacaktr.
ocuun cinsel aratrmaclnn sonucunda kural olarak ortaya
kan ocuksu cinsellik kuramlardr; yani gerekliin kavranmas de
il de gzlemci ocuun kendi iindeki drtsel sreleri yetikinle
re yanstmasdr sz konusu olan.
Benin gizil dnemde ve yetikinlikte ortaya koyduu dnsel et

kinlik ok daha tutarl, ok daha gvenilir ve her eyden nce ocuI un eylemiyle de daha sk bir balant iindedir.

ERGENLKTE NESNE SEVGS VE ZDELEME

I ilecilik Ve dnselletirmeyi daha nce savunma olaylarnn kayg

' ve tehlikeye gre ynlenmesi olarak adlandrdm emaya oturtmak
stersek her ikisinin de bu emada tanmlanan nc tre gireceini
i grrz. Beni tehdit eden tehlike, drtnn ben alann igal etmesi
| tehlikesi, duyduu korkuysa drtnn niceliinden kaynaklanan bir
korkudur. Bu korkunun ortaya k, bireyin geliiminde ok erken
bir ada, henz farkllamam olan idden benin yava yava ayr
t dnemde gerekleir. Drt iddetinden duyulan korkunun bask
s altnda gelien savunma davranlar ben ve id arasndaki bu ayr
may korumak ve yeni kurulan ben rgtlenmesinin ieriini gven
ceye almak amacna yneliktir. Demek ki ilecilie den grev, idi
basit bir yasakla belirli snrlar iinde tutmak, dnselletirmenin
^anacysa drtsel srelerle imgesel ierikler arasnda sk bir ba
kurarak bu ierikleri kullanlabilir klmak ve benin bunlar zerindeki
egemenliini salamaktr.
Bireyin libido patlamas srasnda drt iddetinden korkuya, bu
ilkel basamaa geri dnnn doal olarak, dier drtsel sreler
! ve ben srelerini de ilgilendiren sonular olacaktr. Aadaki b| timde ergenliin karmza kard trl alas olaylarn en nem
lilerinden ikisini seerek bunlarn bendeki bu gerileme ile olan iliki| lerini inceleyeceim.
f.
Aslna baklrsa ergenin yaamndaki en ilgi ekici grngler
fnesne ilikileri alannda ortaya kar. Bu alanda kart iki eilim arapsndaki atma en ak hale gelir. Ergenin drt karsnda duyduu
f genel isteksizlik bastrma eylemine yol aar, bastrmann setii ilk
| hedef, daha nce anlatld gibi, ergenlik ncesinin ensest fantezile| ridir. Ben zellikle ocukluk ann nesneleriyle olan sevgi balan
karsnda kukucu ve ileci bir tavr taknr. Bunun sonucu olarak
ocuk yalnzlar, aile iinde sanki yabanclar arasndaym gibi ya| amaya balar. Dier yandan drtye kar duyulan isteksizlik yalnz||Ca nesne ilikilerini etkilemekle kalmaz, gencin stben yetkesiyle
lan ilikisine de yaylr. Eer stben bu srada hl ana-baba iliki
sinden kaynaklanan libidoyla yatrlmsa kuku uyandran bir ensest

nesnesi gibi karlanr ve ileciliin sonularndan nasibini alr. Bylece ben, stbene de yabanclar. Gen insan, stbene uygulanan bu
ksmi bastrmay, stben ieriklerinin bir blmne yabanclamay,
stesinden gelmesi en g bozukluklardan biri olarak duyumsar. Ben
ile stben arasndaki ilikinin sarslmas ilk aamada drt tehlikesi
nin yeniden artmasna yol aar. Birey toplum iinde uyumsuzlar.
Benin stbenle olan ilikisinden kaynaklanan vicdani rahatszlk ve
sululuk duygulan bu bozukluk srasnda benin drtye kar verdii
savamda en etkin yardmclandr. Bazen, ergenliin balang aa
masnda tm stben ieriklerine ar libido yatrma abas ok ak
olarak gzlemlenir. Genlerin idealistliini de bu srele aklamak
mmkndr. Bylece aslnda artan drt tehlikesinin bir sonucu olan
ileciliin kendisi de benle stben ilikisini sarsarak stben kaygsn
dan kaynaklanan savunma nlemlerini etkisiz hale getirmi; bense bu
defa daha byk bir gle katksz drt kaygs dzeyine ve bu d
zeyin ilkel korunma nlemlerine gerilemi olur.
Kendini yaltma ve sevgi nesnelerine srt evirme bu dnemde
gencin nesne ilikilerinde kendini kabul ettiren eilimlerden yalnzca
biridir. ocukluk nesneleriyle balar bastnlrken bunlarn yerine ge
ecek birok yeni balanma kurulur, ergenin yatlanyla kurduu
ilikiler ya tutkulu bir dostluk ya da snlsklam bir sevdalanma bii
mindedir. Kendinden yal nder tipleriyle kurduu ilikideyse bunlann terk edilmi ana-baba nesnelerinin ikameleri olduu aka g
rlr. Bu sevgi ilikileri frtnal ve mutlak nitelikte ilikiler olmakla
birlikte ksa srer. Seilmi olan eler duygulan gzetilmeksizin terk
edilip yerlerini bakalan alabilir. Terk edilen nesneler abucak ve t
myle unutulur, yalnzca bu nesnelerle olan ilikilerin biimi en k
k aynntya kadar ayn kalr, yeni nesne zerinde en sadk, neredey
se takntl bir biimde yinelenir.
Sevgi nesnesine kar gsterilen bu sadakatsizliin yannda er
genlikteki nesne ilikilerinin dier bir zellii de ilgimizi eker. Bu
nesne ilikilerinin amac szcn allm anlamnda nesneye sahip
olmak deildir. Ama daha ok o srada sevilen kiiye elden geldiin
ce benzemektir.
Hepimiz gndelik gzlemlerimizden gen insann ne kadar dei
ken olduunu biliriz. Gen, elyazs, konuma biimi, sa biimi, giy
sileri ve her trl yaam alkanl alanndan deiikliklere yaa
mn herhangi bir dneminde olduundan ok daha iyi uyum salaya

bilir. ounlukla, ergenlik andaki bir gence bakar bakmaz hayran

i olduu kendinden byk arkadann kim olduunu anlarz. Fakat er
genin deiebilme yetenei bunun da tesindedir. Gerek dnya grt jflnii gerekse din ve siyaset konusundaki dncelerini bakalarn
f mek alarak deitirebilir. Bu deiiklikler ne kadar sk da olsa yeni
f benimsenen deerlerin doruluuna olan gl ve tutkulu inan deI imez. Ergen bu adan Helene Deutsch'un (1934) yetikin psikoloI jisine ait bir klinik atmasnda nevrotik ve psikotik hastalar arasn[ da bir ara basamak olarak tanmlad "m gibi" kiilie benzer. Her
f yeni nesne ilikisini sanki gerekten kendi yaamn yayor, kendi
r' duygularn, dncelerini, grlerini dile getiriyormwj gibi benim| seyerek yaar.
Kendi psikanaliz almalarmdan tandm bir gen kzda bu de iim srelerinin temelindeki mekanizmay ak seik grmek
mmkn olmutu. Bu gen kz bir yl iinde yukarda anlatlan bil imde bir ilikiden dierine geip durdu, kzlan brakp olanlarla,
olanlan brakp kendinden yal kadnlarla arkadalk etti. Bu dei
ikliklerin her birinden sonra ardnda brakt nesneye kar yalnzca
kaytszlk deil, iddetli, neredeyse kmseyen bir isteksizlik duy
du; rastlantsal olarak ya da bir gereklilik karsnda bu nesneyle bir
araya gelmeye katlanamad. Uzun analitik almalardan sonra bunlann kendisinin eski arkadalanna kar besledii duygular olmad
n anladk. Nasl her arkada deitirdiinde birok isel yaama ait
konuda yeni sevgi nesnesinin nerdii biimleri, grleri benimse
mek zorunda kaldysa, imdi de kendi duygulann deil, yeni setii
arkadann duygulann duyumsamaktadr. Gerekte eskiden sevmi
olduu insanlara kar duyduu holanmama, kendi duygusu deil,
yeni arkadann duygulann benimsemesinden ileri gelen bir duygu
dur. Bylece yeni arkadann eskiden sevmi olduu herkesi kska
naca fantezisiyle onun kskanln ya da olas rakiplere kar -y i
ne arkadann, kendisinin deil- duyaca kmsemeyi dile getir
mektedir.
Ergenliin bu ve benzeri evrelerindeki ruhsal durum u yaln sz
cklerle aklanabilir: Nesne ilikileri teriminin erikinler iin kulla
nldnda kastedilen anlam gz nne alndnda ergenlikteki bu
frtnal, dayanksz sevgi saplantlar nesne ilikileri saylamaz. Bun
lar kk ocuun en erken geliim aamasnda, nesne sevgisinin or
taya kmasndan nce grdmz zdelemeler gibi ilkel zde

lemelerdir. Bu adan bakldnda ergenlikteki sadakatsiz tavr, bi

reyin inancnn ya da sevgisinin deimesi deil, yalnzca kiiliinin
zdeleilen nesnenin deimesinden dolay verdii bir kayptr.
On be yandaki dier bir kzn analizinden elde ettiimiz sonu
lar bu zdeleme eilimlerinin roln daha iyi kavramamza yar
dmc olacaktr. Hastamz ok gzel, albenili bir kz. evresinin top
lumsal yaamnda' imdiden bir yeri olmasna karn, henz ocuk
yataki kz kardeine duyduu iddetli kskanlk onu yiyip bitiriyor.
Ergenlik amda daha nceki tm ilgi ve uralarn bir yana bra
kyor, onu gdleyen tek istek, gen olsun, yal olsun arkadalarnn
hayranln ve sevgisini kazanmak oluyor. Uzaktan grd, ken
dinden biraz byk bir olana lesiye tutuluyor, baz toplantlarda,
dansl elencelerde bu olanla karlayor. te bu sralarda bana
yazd bir mektupta kukularn, zntlerini yle dile getiriyordu:
"Bana t ver," diyordu, "onunla karlatmzda nasl davrana
ym? Ciddi mi, neeli mi olaym? Zeki grnrsem mi yoksa aptal
mm gibi yaparsam m beni daha ok sever? Hep onun hakknda m
konuaym, yoksa kendimden de bahsedeyim mi? Bundan sonraki
ilk karlamamzda sorularna szl olarak yant veriyorum. Ona
nceden nasl davranacana ilikin planlar yapmasnn belki de hi
gerekli olmadn anlatyorum. Acaba o anda naslsa, kendini nasl
duyumsuyorsa yle olsa olmaz m? "Hayr, olmaz," diye kesin bir ce
vap veriyor bana, sonra da uzun bir konuma yaparak, bakalarnn
houna gittii gibi, bakalar nasl olmasn istiyorsa yle olmann
gerekliliini anlatyor. Ancak o zaman insan bakalarnn sevgisini
kazanacana kesin gzyle bakabilirmi. Aynca bu olan onu sev
mezse yaamas hi mi hi mmkn deilmi.
Bundan ksa bir sre sonra ayn hasta bana bir tr kyamet gn
n betimleyen bir fantezisinden sz ayor. Btn insanlar yok olsa
nasl olurmu acaba? mgeleminde kendini yeryznde yapayalnz
kalm olarak bulana dek tm arkadalarn, akrabalarn tek tek say
yor. Sesinden, vurgularndan, tm ayrntlar betimleyiinden bu d
nceden holand anlalyor. Anlatrken kayg deil, haz duyuyor.
Tam o anda ona o iddetli sevilme isteini anmsatyorum. Daha
bir gn nce arkadalarndan birinin houna gitmeyip sevgisini yitir
mek dncesi bile umutsuzlua kaplmasna yetiyordu. "Peki yery
znde yapayalnz kaldnda kim sevecek seni?" diyorum. Bir gn
nceki kayglarna ilikin bu uyarm dinginlik iinde geri eviriyor.

"O zaman kendi kendimi severim," diyor, sanki tm kayglarndan

arnmasna hafifleyip derin bir oh ekiyor.
Bu vakay psikanalitik adan incelerken sannm ergenlikteki ba
z nesne ilikilerinin ayrc bir zelliini ortaya koymu olduk. Ge
rek gemiteki nesne ilikilerinin sarslmas, gerekse drtye kar
dmanlk ve ileciliin sonucu olarak ergenin evreye yatrd libi
do azalm olur. Ergen, nesnelere yatrd libidoyu yeniden kendi ki
iliine yneltmek, benindeki gerilemeye e decek biimde libidinal yaamnda da, nesne sevgisinden narsisizme gerilemek tehlike
siyle kar karyadr. Ben, evredeki nesnelerle yeniden iliki kura
bilmek iin yeniden youn bir aba iine girer ve bu tehlikeyi ilk aa
mada yine narsisizme dayanarak, yani zdeleme yoluyla da olsa
geitirmenin yolunu bulur. Bu adan bakldnda ergenin frtnal
nesne ilikileri psikotik krizlerin balangcndaki duruma benzer bi
imde onarma, yerine koyma abalardr.
Yukardaki blmlerdeki betimlemelerimde ergenlikteki geliimin
zelliklerini birka kez ar hastalklarn semptomlaryla karlatr
dm, bu durumda -aklamalarmn yetersiz kalmas tehlikesine kar
n- ergenlik srelerinde, normallik-normaldlk konusunda birka
sz sylemek gerei domutur sanrm.
Ergenlik sreleriyle psikotik alevlenmelerin balangcn kar
latrmamza temel olan gr, grdk ki yatrm dalmndaki nicel
deiikliklerin etkisine dayanan grtr. din daha fazla libidoyla
yatrlmas her iki durumda da (ergenlikte ve psikotik krizin balang
cnda) bir yandan drt tehlikesinin, dier yandan da her tr savunma
abasnn artmasna yol aar. Bu nicel olaylarn bir sonucu olarak in
san yaamnda libidonun artt her dnem nevroz ve psikozlar iin
uygun bir balang noktas olabilir, analiz srasnda bunu hibir za
man aklmzdan karmadk.
Ergenlik sreciyle psikotik kriz arasndaki bu benzerlik, sanki her
ikisinde de ilkel savunma davranlarnn ortaya kmasna baldr,
bunlarsa benin drt iddeti karsnda duyduu korkudan, yani tm
nesnel kayglardan ve vicdani kaygdan daha eski bir kaygdan kay
naklanr.
Bireysel ergenlik srelerinden edindiimiz izlenim, normal ya
da normald olduklar yargs, bu izgilerden birinin ya da dierinin,
ya da birkann topluca tabloya hkim olmalarna baldr. rnein
zeks zgrce ilev gren, birok olumlu nesne ilikisi olan ileci bir

gen bize olaand gelmez. Ayn ey, dnselletirme eilimi olan

tip iin, idealist genler ve tutkulu dostluklarn birinden dierine s
rklenenler iin de geerlidir. Drtlere kar ileci bir tavrn byk
lde geerlik kazand, dnselletirmenin zeknn btn ilev
lerini kuatt, ya da evreyle ilikinin yalnzca deien zdeleme
sreleriyle kurulduu durumlarda ise gzlemci -pedagog ya da analist- neyin olaan geliimin bir evresi, neyin patolojik bir durum ol
duunu ayrmakta glk ekecektir.

Sonsz

Benin bilind eylemleri konusundaki bilgimiz arttka, nceki b

lmlerde birka rnek zerinde gstermeye altm, tek tek savun
ma mekanizmalarnn belirli kayg durumlaryla eletirilmesi ii sa
nrm ok daha kesin bir biimde yaplabilecektir. Bugn bireyin ge
liimindeki zellik tayan yaantlarla belirli savunma biimlerinin
ortaya k arasndaki tarihsel balant da henz tmyle aydnlatl
m deildir. Yukarda incelediimiz rnekler, benin yadsma meka
nizmasn ancak hadm edilme dncesi ve sevgi nesnesinin yitiril
mesi sz konusu olduunda yardma ardn gsteriyor. Drtsel
itkilerden zgeci vazgeme mekanizmas ise belirli koullarda, zel
likle de narsisistik yaralanmalarn onarlmasnda kullanlyor.
Bugnk bilgilerimizin temelinde daha ak biimde kurabildii
miz bir koutluk, benin da ve ie kar setii savunma eylemleri
arasndaki koutluktur. Bastrmann drt trevlerine, yadsmann da
evreden gelen uyaranlara kar savunma saladn gryoruz.
Tepki oluumu bastrlann bireyin iinde yeniden ortaya kmamas
n salarken fantezide kartna evirme de yadsmann evreden ge
len etkilerle sarslmasn nler. Drtsel itkilerin ketlenmesi dardan
gelen honutsuzluklann nn almaya yarayan ben kstlamasna e
deerdir. sel tehlikelerden korunmaya yarayan dnselletirme
benin dardan gelecek tehlikelere kar her zaman srdrd tetik
likle ayn eydir. Kartna evirme ya da kendine yneltme gibi dr
t srelerinin ynnn deitirilmesinden oluan dier savunma a
balarnn evreye ilikin karlklarysa benin, bu alma kapsamna
almadmz, evre koullarn etkin giriimlerle deitirme deneme
leridir.
Bu kart iftleri sraladmzda, benin savunma mekanizmalar
nn biimini nasl setii sorusu akla geliyor. Acaba evreyle srp
giden savamnda drtlere kar savunma eylemini mi rnek alyor,
yoksa tam tersi drtlere kar savunmas m evreyle olan sava

mndan esinlenmektedir? Bu iki seenek arasnda kesin bir tercih

yapmak hemen hemen olanakszdr. ocuun beni drtlerden ve
evreden kaynaklanan uyarlar akmyla ayn anda karlar, demek
ki varln korumak istiyorsa her iki yana kar ayn zamanda savun
maya gemelidir. Bize en yakn grnen olaslk, benin baa kmas
gereken deiik uyarlarla olan savamnda kendi i evreninin ve
evresinin zellikle'rine byk oranda uyum saladdr.
Benin drtlere kar savunmada ne oranda kendi yasalarna uy
gun davranp ne oranda drtnn yapsndan belirlendii sorusuna
gelince, bu soruyu yantlamann en kolay yolu belki de uygulamal
alandaki bir srele, dlerdeki arptmayla bir karlatrma yapmak
olacaktr. Gizil d ieriklerinin ak de dnm benin dlerde
ki temsilcisi olan sansrn denetiminde gerekleir. Buna karn d
grme bir ben ilevi deildir. Younlatrma, yer deitirme ve dn
eitli deiik anlatm aracn kullanma yetenei ide aittir. Bu yete
nek arptma amacyla kullanlr. Benzer biimde, savunma yntem
leri de katksz ben ilevleri deildir. Drtsel srelerin zn etki
ledikleri lde kendileri drtsel zelliklerden yararlanrlar. Drt
sel srelerin "oynakl" yardmyla, benin katksz cinsellii deil
de toplumsal saygnl daha fazla olan drt hedeflerini seme ama
c yceltme mekanizmas yardmyla gerekleir. Bastrmann tepki
oluumuyla gvenceye alnmasndaysa drtlerin kartna evirme
eilimlerinden yararlanlr. Savunma srecinin salaml bir yandan
bene dier yandan drtsel srecin temel niteliine baldr.
Savunma mekanizmalar zerindeki bu almann sonunda, be
nin savunma eyleminde kullanaca biimleri yaratmadaki zgrl
nn snrsz olmadn grdk. Buna karn ben ilevinin boyutla
r bizi etkileyecek dzeydedir. Nevrotik semptomlarn varl benin
yenilgisini imler. Bastrlan malzemenin bilince geri dn, yeni uz
lama zorunluluklarnn ortaya k, savunma abalarnn baarsz
kaldn, yani benin yenilgiye uradn gsterir. Savunma abalar
yardmyla ben kayg ve honutsuzluun ortaya kmasn engelleye
biliyor, drtde yaplan gerekli deiikliklerle g koullar altnda da
bireyin drtsel doyuma ulamasn gvence altna alyor ve bylece
id, stben ve evresel gler arasnda bir uyum salayabiliyorsa sa
vunma abalar baarl olmu ve ben zafer kazanm demektir.

Kaynaka

Alexander, F. (1933), "The Relation of Structural and Instinctual Conflicts", Psychoanal. Quart., 2: 181-207.
Angel, A. (1934), "Einige Bemerkungen ber den Optimismus", Int. Z.
Psychoanal., 20: 191-9.
Bemfeld, S. (1923), "ber eine typische Form der mnnlichen Pubertt",
Imago, 9: 169-88.
Bomstein, B. (1936), "Ein Beispiel fr die Leugnung durch die Phantasie",
Z. Psychoanal. Pad., 10: 269-75.
Breuer, J. ve Freud, S. (1893-1895), "Studies on Hysteria", Standard
Edition, 2.
Deutsch, H. (1933), "The Pyschology of Manic-Depressive States, with
Particular Reference to Chronic Hypomania", Neuroses and Character
Types: Clinical Psychoanalytic Studies iinde, New York: Interna
tional Universities Press, 1965, s. 203-17.
----- (1934), "Some Forms of Emotional Disturbances and Their Relationship to Schizophrenia, Neuroses and Character Types: Clinical
Psychoanalytic Studies iinde, New York: International Universities
Press, 1965, s. 262-81.
Fedem, P. (1936), "On the Distinction between Healthy and Pathological
Narcissism", Ego Psychology and the Psychoses iinde, Londra: Hogarth Press, 1952, s. 323-64.
Freud, Anna (1926-27), "Introduction to the Technique of Child Analysis";
yeniden basm "Four Lectures on Child Analysis", Introduction to
Psychoanalysis iinde, Londra: Hogarth Press, 1974.
Freud, Sigmund (1894), "Die Abwehmeuropsychosen", Gesammelte Werkel.
----- (1896a), "Weitere Bemerkungen ber die Abwehmeuropsychosen",
Gesammelte Werke /.
----- (1896b), "Zur tiologie der Hysterie", Gesammelte Werke I.
----- (1905), "Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie", Gesammelte Werke
V.
----- (1909), "Analyse der Phobie eines fnfjhrigen Knaben", Gesammel
te Werke VII.

----- (1911), "Formulierungen ber die zwei Prinzipien des psychischen

Geschehens", Gesammelte Werke VIII.
----- (1913), "Totem und Tabu", Gesammelte Werke IX.
- ----(1915), "Triebe und Triebschicksale", Gesammelte Werke X.
----- (1920), "Haz lkesinin tesinde", Haz lkesinin tesinde - Ben ve d
iinde, Metis, 2001.
----- (1921), "Massenpsychologie und Ich-Anaiyse", Gesammelte Werke
XIII.
----- (1922), "ber einige neurotische Mechanismen bei Eifersucht, Paranoia und Homosexualitat", Gesammelte Werke XIII.
----- (1923), "Ben ve d", Haz lkesinin tesinde - Ben ve d iinde, Metis,
2001.

----- (1926), "Hemmung, Symptom und Angst", Gesammelte Werke XIV.

----- (1933), "Neue Folge der Vorlesungen zur Einfhrung in die Psychoanalyse", Gesammelte Werke XII.
Hail, J. Waelder (1946), "The Analysis of a Case of Night Terror", The
Psychoanalytic Study of the Child, Londra: Hogarth Press, 2: 189-228.
Jones, E. (1922), "Some Problems of Adolescence", Papers on PsychoAnalysis, Londra: Baillere, Tindall & Cox, 5. basm, 1948, s. 389-406.
Katan, A., bkz. Angel, A.
Klein, M. (1932), The Psychoanalysis of Children, Londra: Hogarth Press,
gzden geirilmi basm, 1975.
Laforgue, R. (1928), "berlegungen zum Begriff der Verdrngung", Int. Z.
Psychoanal., 14: 371-4.
Lewin, B. D. (1932), "Analysis and Structure of aTransient Hypomania",
Psychoanal. Quart., 1: 43-58.
Rdo, S. (1933), "Fear of Castration in Women", Psychoanal. Quart., 2:
425-75.
Rank, O. (1909), The Myth of the Birth of the Hero, New York: Nervous
and Mental Diseases Publishing Co., 1914.
Reich, W. (1933), Charakteranalyse: Technik und Grundlagen fr studierende und praktizierende Analytiker, Viyana: Selbstverlag.
Waelder, J., bkz. Hail, J. Waelder.
VVaelder, R. (1930), "The Principle of Multiple Function", Psychoanal.
Quart., 5: 45-62, 1936.

Sigmund Freud Narsizm zerine - Schreber Vakas

2
3
4
5
6
7
8
9

D. W. VVnnicott O yun ve Gereklik

Heinz Kohut Kendiliin zmlenmesi
Heinz Kohut Kendiliin Yeniden Yaplanmas
Sigmund Freud Uygarln Huzursuzluu
Melanfe Klein Haset ve kran
Otto Kernberg Snr Durumlar ve Patolojik Narsisizm
Anna Freud ocuklukta Normallik ve Patoloji
Otto Kernberg Sapklklarda ve Kiilik
Bozukluklarnda Saldrganlk

10

Sigmund Freud Haz lkesinin tesinde - Ben ve d

11
12

Otto Rank Doum Travmas

13

Harry Guntrip izoid Grng

14
15
16
17
18
19
20
21

Cari Gustav Jung D rtA rke tip

Margaret S. Mahler, Fred Pine, Anni Bergman

nsan Yavrusunun Psikolojik Doumu

Nesne ilikileri ve Kendilik

Didier Anzieu Freud'un Otoanalizi ve Psikanalizin Kefi

Heinz Hartmann Ben Psikolojisi ve Uyum Sorunu
Andr Green Hadm Edilme Kompleksi

Edith Jacobson Kendilik ve Nesne Dnyas

Anna Freud Ben ve Savunma Mekanizmalar
J. Chasseguet-Smlrgel Ben deali
Didier Anzieu Deri-Ben

Edith'Jacobson
Kendilik ve Nesne Dnyas
ev. Selim Yazgan
Kendilik temsillerini psikanaliz kuramna sokan ilk
kuramclardan olan Edith Jacobson, eitimcilii ve
spervizrlnn yan sra, klinik almalardaki
baarsyla da tannd. Kari Abraham'n nesne ilikileri
zerine yazdklarnn ve Heinz Hartmann ve Emst
Kris'le tartmalarnn kuram zerinde byk etkisi
oldu.
Psikopatoloji asndan olduka gerilemeli vakalarla
alan Jacobson, Freud'un birincil narsisizm ve
mazoizm kavramlarn tartarak, yaamn banda
libido ve saldrganlk olarak ayrmam tek bir ruhsal
enerji olduunu, yaanan deneyimlere bal olarak
bu iki temel drtnn ayrmlatn ne srmtr.
Jacobson'a gre zellikle gerilemeli vakalarn
dinamii, erken duygusal deneyimlere bal olarak
tutarl bir kendilik ve nesne dnyasnn
olumamasnda aranmaldr.
tekini Dinlemek dizisinde daha nce yer verdiimiz
Otto Kernberg'i de etkilemi olan Jacobson'un
bu klasiklemi yapt kimlikle ilgili psikanaliz
literatrn tartmaya ayor; kimlik oluumu ve
kendilik saygsnn nihai eklini ald ocukluk
dnemindeki stben oluumunu ve ergenlik
dnemindeki karmak geliim srelerini ayrntl
olarak inceleyerek ocuk ve ergen psikanalizine
nemli bir katkda bulunuyor.

Andre Green
Hadm Edilme Kompleksi
Sunu: Talat Parman

ev. Levent Kayaalp

Bu ksa ama kapsaml kitapta Andr Green
bir anlamda tm psikanaliz kuramnn zetini yapyor.
nsan psikolojisini anlamakta psikanalizin salad
en nemli kazanmlardan olan hadm edilme
kompleksini aklarken Freud'un temel metinlerinin
yan sra M. Klein ve J. Lacan'n da grlerini
deerlendiriyor.
ada psikanalize salad kuramsal katkyla
yaayan en nemli psikanalistlerden saylan Green,
dnce kadar duygulanm ve dier insani zelliklere
de nem vermitir. Bu yzden bilindn yalnzca
gsterenlerin birlikteliine indirgediini dnd
Lacanc gre de, duygulanm genetik olarak
programlanm bir biyolojik sinyale indirgediini
dnd Amerikan psikanalizine de kardr.
Duygulanmn Freudcu kuramdaki yerini yeniden
ortaya kartm ve onu tasarmsal ve ruhsal yapya,
psikanaliz uygulamasna ve dile yeniden dahil
etmitir.

Heinz .Hartmann
Ben Psikolojisi
ve Uyum Sorunu
ev. Banu Bykkal
Psikanalitik kuram esas olarak ruh ii atma
modelini temel alr ve nevrotik durumu insan
psikolojisini anlamann anahtar olarak koyar.
Oysa Heinz Hartmann, Anna Freud, Ernest Kris,
D. Rapaport ve Erik Erikson tarafndan gelitirilen
"ben psikolojisi" insan ruhunda nevrotik durum
rneinden kalkarak anlalamayacak ynleri, ruh ii
atmadan arnm "ben ilevleri" ve "uyum"
zerinden aklamaya alr. Uyum kavramn kltrel
olanla snrlamayan Hartmann, bu yaptnda
psikanalitik bilgiyi biyoloji, psikoloji, sosyoloji ve
felsefe bilgisiyle birletiriyor ve gerek "normal"
gerekse "anormal" diye adlandrlan insan
davranlarn aklamaya yarayacak kuramsal bir
ereve gelitirmeyi amalyor. Gnmzdeki
psikanalitik ben psikolojisinde kullanlan atmasz
ben alan, atmasz ben gelimesi, birincil ve ikincil
zerklik gibi baz temel kavramlarn douuna tanklk
ediiyle bu kitap modem psikanaliz kuramnda bir
dnm noktas saylmaktadr.

Ben ve Savunma Mekanizmalar'm Anna Freud

1936 ylnda babasnn 80'inci doum gnne
armaan olarak yaymlad. Yazld yldan beri
gncelliini yitirmeyen kitap, bugn hl gerek ocuk
gerekse erikin psikanalizini renenler iin en etkileyici
ve yararl eserlerden biri olma zelliini koruyor.
Psikanalizin drt okulu -drt kuram, ben psikolojisi,
nesne ilikileri kuram ve kendilik psikolojisi- iinde
Anna Freud'un kitab ben psikolojisi okulunun kurucu
metinlerinden biri olarak kabul edilir.
ocuk analizinin kurucusu saylan Anna Freud temel
eitiminin retmenlik olmas nedeniyle ruhsal yapnn
salklla nasl ulatyla yakndan ilgilenmi, bu
eserinde de ruhsal sorunlara nasl yardmc
olunacayla birlikte salkl ruh getrim i iin sosyal
boyutta hangi nkoullarn gerekli olduunu tartmtr.

METS TEKN DNLEMEK

METS YAYINLARI
PEK SOKAK N0:5
34433 BEYOLU
STANBUL
ISBN-13: 978-975-342-493-6

9 78 9753 424936