Sorun Yaynlar

TALAT T U R H A N

1. Bask: Austos 189

DORUK

Yayn Hakk: Sorun Yaynlar

0 > Bilgi Dizgi
Bask: Gzlem Matbaaclk Koli. ti.
ISBN 975-431-004-1

OPERASYONU

4P Sorun Yaynlar
Babali Cad. No:6/2 K.1 Caalolu/STANBUL
Tlf: 527 45 38

NDEKLER

NSZ
SUNU

5
7

I.BLM
Milli stihbarat Tekilat ve Sivilleme

17

Yine Milli stihbarat Tekilat

24

Kstebekler

33

stihbarat rgtleri ve Ak Odalar

44

II. B L M
Askeri Darbeler D n e m i

59

12 Eyll Tartlyor

66

12 Eyll n c e s i n d e n Bir Kesit

78

III. B L M
Uluslararas T e r r i z m v e l m M a n g a l a r

85

IV. B L M
Politik D u r u m D e e r l e n d i r m e s i I.
Politik D u r u m D e e r l e n d i r m e s i II. ( D a r b e Olasl)

97
113

V. B L M
Hayali hracata Bir r n e k

EKLER
Yazarn Yaz ve Yaynlar Dizini

o u lkede d e n e t i m dnda kalan bu ikinci devletin, halkn g z n

d e n uzakta bir m e k a n i z m a o l u t u r d u u biliniyor. stihbarat rgtleri
nin, o r d u d a k i zel dairelerin, b r o k r a s i d e k i yeralt birimlerinin varl
"ak rejim" kavramyla b a d a m y o r . in ilgin yan en "ak re/ /m"e
sahip o l d u u n u ileri s r e n A B D ' d e ClA'nn egemenliini k i m s e yadsyamyor.
A m e r i k a ' y a bal lkelerde ise k o n u d a h a dramatiktir. n k bu kez
bal lkedeki "grnmeyen iktidar"\a W a s h i n g t o n arasndaki "gizli
ilikiler" olaya gayrmilli bir nitelik vermektedir. "Devlet iindeki dev
let" ulusal varl bir baka y a b a n c devletin g v e n c e s i n d e g r r s e so
n u ne olur?
Bu kez "ak rejim"\n d ya da y a n l s a m a d a n baka bir ey olmad
grlecektir. "Kapal kaplar arkasnda" o lkeye ilikin kararlar verile
cek; ve bir "silahl siyasal p a r t / " y e d n t r l e n o r d u n u n d destekli
darbeleriyle baml lkeye y n v e r m e k kolaylaacaktr.

130

Bu s o r u n k u k u s u z yalnz Trkiye'ye z g deildir; a m a , bizim zel

bir d u r u m u m u z var.

138

Trkiye, bamszln hibir lkeye b o r l u deildir. T m y l e ulusun

gerekletirdii bir ulusal kurtulu savandan sonra C u m h u r i y e t Dev
leti kurulmutur.

VI. B L M
Sonuca Doru

amz devletinin karmak bir yaps var. A n c a k bu karmak yap

iinde bir de "devlet iindeki devletten ya da "gizli iktidar"6ar\ v e y a
"grnmeyen hkmet"\en sz alyor.

142
166

Ne var ki kinci Dnya Savandan sonra ABD'nin Trkiye'deki etkin

lii o u eski s m r g e d e y a d a ikinci Dnya Savandan s o n r a A m e r i
kan o r d u s u n u n igalden kurtard lkelerde o l d u u n d a n d a h a g l 7
dr.

4
5

N i t e k i m b u g c n l s 1 2 Eyll d a r b e s i n d e t a m a n l a m n d a sapta
nabildi. Artk b e l g e l e n d i i g i b i ; 1980'de d n y a d e n g e l e r i ve Trkiye'de
ki zel k o n u m A n k a r a ' d a bir d a r b e y e g e r e k s i n m e g s t e r i y o r d u . Wash i n g t o n ' u n g z e t i m ve d e n e t i m i n d e 12 Eyll gerekletirildi. Bu olayn
l k e m i z d e k i sol, sosyalist, d e v r i m c i ve d e m o k r a t i k halk g l e r i adna
n e d e m e k o l d u u , a n c a k yaandktan s o n r a anlalabildi.

SUNU

Talat T u r h a n , T r k i y e ' d e k i askeri d a r b e y i (27 Mays, 12 Mart, 12

Eyll) iinde ve y a k n d a n yaadktan s o n r a d e n e y i m ve birikimlerini ki
t a b a d n t r e n bir yazardr. ileli hayatnda "gizli iktidara o k kez
y z y z e g e l m i ve o k kez atmaya girmi bir insann yalnz kitaplk
bilgisiyle yetinmesi k u k u s u z beklenemez. Bu a l a n d a kiisel d e n e y i m ,
bilgi ve birikimin n e m i sanldndan d a h a deerlidir.
B u g n Trkiye'nin o u n l u u d e m o k r a s i y i zlemektedir. Geri d e
m o k r a s i kavram, herkese g r e biraz d e i i y o r ; a m a , "ak r e j i m " e
g e m e k y o l u n d a Trkiye zorlanyor. i m d i y e d e k d e m o k r a s i adna y
rtlen "saa ak, sola kapal ok partili rejim"] a m a k iin l k e m i z d e
"devlet iindeki devlet"\ t a n m a k gerekiyor.

O k u d u u n u z yapt, 1987-1989 yllar arasnda yaynlanan yazlardan

olumaktadr. Bu yazlara, n c e d e n hazrlanm fakat yaynlanmam
bir b l m l e , b t n l k s a l a m a k a m a c y l a gerekli d e e r l e n d i r m e l e r
eklenmitir.

Talat Turhan'n bu tantm y o l u n d a k i katks, belki b u g n d e n n e m i l

lemeyecek deerdedir.

Aslnda balangta konular ilenirken ilerde bir yapta d n t r l m e

si d n l d n d e n , genellikle g n c e l l i i n i y i t i r m e y e c e k sorunlar seil
mitir:

Elinizde t u t t u u n u z kitap, ite bu y o l d a bilgiye dayal bilincin olumas

iin gerekli ierii tayor. D e m o k r a s i y i halk k u r a c a k s a , z g r l k l e r e s
ras g e l d i i n d e " d u r " d e m e k iin hazrlkl "grnmeyen iktidar"\, o k u r
g z n d e "grnr iktidar" y a p m a k t a yarar var.

MLL STHBARAT TEKLATI, DARBELER, 12 EYLL, TERR,

C U M H U R B A K A N I SEM, D A R B E OLASILII, HAYAL. HRACAT
vb. gibi...
I.Blm

Talat Turhan'n da yapt b u d u r .

lhan Se Iuk

lk yaz Milli stihbarat Tekiltna ilikin grleri iermektedir. "Milli

istihbarat Tekilt ve Sivilleme" balkl yazda, r g t n blmleri,
bunlarn grevleri y a s a y a dayanlarak aklanm, ta 1986'l yllarda
n e s r d m z "sivilleme" kavram ile iktidarn b e n i m s e d i i " s i
villeme" anlay arasndaki yz seksen derecelik farkllk vurgulan
mtr.
Bu arada, iktidarn t a m d e s t e i y l e MT Mstearlna getirilmesi
d n l e n H i r a m A b a s ile o n u n e k i b i n d e n M e h m e t E y m r ' n gerek
nitelikleri, sistemin mant iinde ve zet halinde gzler n n e seril
m e e allmtr.
Bu yaz yazldktan sonra, vakti z a m a n n d a istihbarat birimlerinde et
kin g r e v l e r d e b u l u n a n baz dostlarn uyarlarna m u h a t a p o l d u m . On
lara g r e "arnn kovanna o m a k s o k u y o r d u m , n k , H i r a m Abas
Trkiye'nin en g l adamlar arasnda idi. Daha da etkin k o n u m a gel
mesi sz k o n u s u y d u . Bam d e r d e girebilirdi...
O y s a eletirdiim kiiler, Faik T r n ' n Ziverbey Kk'ndeki iken-

celi s o r g u l a m a y a p a n , antaj, kkrtma, t e r t i p d z e n l e y e n ekipte MT

t e m s i l c i s i olarak b u l u n u y o r l a r d . Ta 1971'li yllardan beri becerileri (!)
malmdu...
Z i v e r b e y K k ' n d e d z e n l e n e n t e r t i p l e r d e n biri d e , Faruk Grler'in,
C u m h u r b a k a n seilmesini n l e m e k iin senaryolatrlan " B O M B A
D A V A S I " idi.
Hazrlanan s e n a r y o y a g r e , stanbul'da bir iki yldan bu yana b o m b a
lar, bir r g t e Faruk Grler cuntasn iktidara g e t i r m e k iin patlat
lyordu... Grler c u n t a s n d a Kemal K a y a c a n (Dz.K.K-Oramiral) ile M u h
sin Batur ( H v . K K O r g e n e r a l ) c u n t a yeleri olarak savclarca s u l a
nyordu... B u s a m a savlarn g e r e k o l m a d m a h k e m e kararyla za
m a n i i n d e aydnland...
O h a l d e tertipilerin a m a c ne idi?
Z i v e r b e y K k ' n n i k e n c e c i ba p a t r o n u n a d a h a sonraki a k l a m a
larndan anlald zere, z a m a n n iktidarnca Genel K u r m a y B a k a n
l v a a d edilmiti. O halde, G n . Kur. Bk.lna g e l m e s i olas o l a n , Gr
ler'in n tkanmal idi... Bu a m a l a bir i k e n c e c i general bakanln
d a , MT'iler, polisler, savclar etelemi bu tertibe hizmet ediyorlar
d...
K u k u s u z T r n ' e nasl ki Gn.Kur.Bk'l v a a d edilmise, T r n de
e b e k e s i n d e k i ikencecilerin herbirine g n l n d e yatan aslana u l a m a
s z n vermiti... Onlar da bu t r d e n bir anlayla vatan hizmeti (!) y a
pyorlard...
A n c a k ilk a a m a d a hesaplar t u t m a d . B O M B A DAVASI ile d z e n l e n e n
tertibe karn Grler, Gn.Kur.Bk.lna g e l i n c e tertipiler geri e k i l d i
ler. Bir yl sessiz ve d e r i n d e n oyunlarna d e v a m ettiler; Grler'in C u m
hurbakan olmasn nlediler; h e m e n a r d n d a n C u n t a Ba olarak
" B O M B A DAVASI"na sank olarak getirilmesini denediler. A m a
baaramadlar...
T m bunlar Grler'in avukatln y a p m a k iin y a z m y o r u m . G n m
zn en g n c e l ve siyasal b u n a l m istidad tayan C u m h u r b a k a n Se
i m l e r i n d e n e tr d o l a p l a r d n d n a n m s a t m a k i s t i y o r u m .
T r n ' n hesab t u t m a y n c a AP'nin kanatlar altnda C u m h u r b a k a n
aday o l a c a k l d e itibar g r m e s i b o u n a d e i l d i . Zira t m tertiplerini,
siyasi iktidardan ald g l e yapmt. Gn.Kur.Bk. olarak kendisini
dllendiremeyenler C u m h u r b a k a n y a p m a k suretiyle vefa borlarn
d e m e k istiyorlard...
Demirel "Grler'in C u m h u r b a k a n l n n l e d i k " d e r k e n bir a n l a m d a
Trn'le eski angajmanlarn da ele v e r m e k t e idi..
8

V u r g u l a m a k istediimiz gerek, C u m h u r b a k a n l s e i m l e r i n d e tertip

dzenleyenler iinde (btnlkl olarak) o d n e m i n , siyasi iktidar yet
kilileri, Skynetim Komutanlar, MT'iler, E m n i y e t Grevlileri, Askeri
Savclar, A d l i Mavirler ve d a n m a n h u k u k p r o f e s r l e r i n i n b u l u n m a
sdr...
,
Bunlar arasnda H i r a m A b a s v e M e h m e t E y m r ' d e g r d m z d e n
"MLL STHBARAT TEKLATI VE S V L L E M E " balkl yazda
baz g e r e k l e r yaln izgilerle dile getirilmitir. Yani bile bile "Arlarn
kovanlarna o m a k s o k u l m u t u r . "
kinci yaz "YNE MLL STHBARAT TEKLATI...." baln
tamaktadr. 1988 ylnda, "2000'e D O R U " D e r g i s i ' n d e " e y t a n g e
ni: CIA-MOSSAD-MT ilikileri" ve "olaylarla H i r a m A b a s CIA-MOSSAD ibirlii" k a p a k k o n u s u yaplmt. 1977 ylnda (onbir yl n c e ) 7
G N D e r g i s i ' n d e yaymladm bir yaznn bal " O R T A D O U ' D A
EYTAN G E N L E R " baln tayordu. Balklardaki benzerlik il
g i n o l d u u g i b i konular d a b e n z i y o r d u . Anlan yazda tank o l d u u m
o l a y l a r d a n rnekler vererek, CIA-MOSSAD-MT ilikilerini m a k r o d
z e y d e ele a l y o r d u m . 2000'e D O R U Dergisi ayn ilikileri A r a p ve hatt
srail basnna g n d e r m e y a p a r a k b u o l u u m i i n d e H i r a m Abas'n
FK'ne kar tertiplere giritiini aklyor, g e r e i somutlatryordu.
Bu o l u u m d a H i r a m Abas'n (uluslararas tekelci s e r m a y e n i n uzants)
m a s o n l u u n u n r o l n n b u l u n u p b u l u n m a d aratrmaya deer... Yok
sa Hiram'n M O S S A D ' l a ibirlii iinde Filistinlilere kar s o n u fiyaskoy
la s o n u l a n a n tertiplere girierek e m p e r y a l i z m e ve s i y o n i z m e hizmet
edii nasl aklanabilir?
Bu n e d e n l e bu yazlarn karlatrlmas ve k o n u n u n d a h a iyi deer
lendirilmesi iin, anlan yazlar yapta ek olarak konulmutur...
n c yaznn bal: "KSTEBEKLER..." dir. Bu d n e m d e "MT
RAPORU OLAYI" g n d e m e geldi. K o n u aylarca k a m u o y u n n d e tar
tld. zal'n MT mstearl iin hazrlad g l a d a m (!) H i r a m
A b a s ve e k i b i n i n n d e gelen ismi M e h m e t E y m r bir a n d a kendilerini
s o k a k t a buldular. Yaz'da bu olay incelenmi, A m e r i k a n c a s u s l u u
sulamasyla H i r a m A b a s tarafndan yakalanp m a h k e m e y e verilerek
m a h k u m edilen Emekli Kur. Alb. Sabahattin S a v a m a n olayyla, ayn
s u l a m a y l a y a k a l a n a n Emekli Kur. Alb. T u r a n alar'n yarglanrken
M a m a k C e z a e v i n d e n l s n n ailesine teslim edilmesi olaynn aydn
la k a v u t u r u l m a s gerektii vurgulanmtr.
I.Blmdeki d r d n c yaz bu yapta k o n u l m a k zere kaleme alnm
o l u p ; "KSTEBEKLER KONUUNCA..." baln tamaktadr. Anlan
yazda MT RAPORU nedeniyle emekliye sevkedilen H i r a m A b a s ile
9

M e h m e t E y m r ' n k o n u m a l a r n d a n kan sonularn genel bir d e e r

lendirilmesi y a p l m a a allmaktadr.
II. B l m
ilk yaz "ASKER DARBELER D N E M " d i r . Bu k o n u d a d a h a n c e
yaynlanan yazlara da g n d e r m e yaplarak darbelerle ve D stih
barat rgtleri arasnda ilikiler ksaca g z d e n geirilmitir. K o n u y a
ilikin n e s r d m z savlar d a h a sonraki tarihlerde eitli kaynaklar
ca d o r u l a n m bulunmaktadr. Anlan yaz yaynlandktan yaklak bir
yl sonra, Cneyt A r c a y r e k ' i n " D a r b e l e r ve Gizli Servisler" adl yapt
yaynlad. Kitap 1964 ylndan bu y a n a n e s r d m z savlar d o r u
layc niteliktedir.
"12 EYLL TARTIILIYOR..." balkl yazda g e r e k t e bu tr d n c e
lerin yaylmasndan h o l a n m a y a n evrelerin balatt tartmalarn g e
nel bir d e e r l e n d i r m e s i y a p l m a a allmtr. Bu arada g n d e m e g e t i
rilen " d a r b e tartmalar" zerine n e srlen grlere t o p l u c a yer
verilmitir.
Bu b l m n s o n yazs " 1 2 EYLL N C E S N D E N BR KEST..."
baln tamakta olup, bu yaptta ilk kez yaynlanmaktadr. Yazda 12
Eyll n c e s i n d e Trkiye'deki CIA faaliyetleriyle Emperyalist lkenin he
def setii Evsahibi lkeyi, istikrarsz hale g e t i r m e k (Dstabilisation)
iin kulland y n t e m l e r aklanmaktadr. Basnda yer alan k o n u y a
ilikin tartmalar y e n i d e n gzler n n e serilerek 12 Eyll n c e s i ' n d e
lkeyi t e r r e iterek " D a r b e O r t a m " hazrlayanlarn amalar sergilen
m e y e allmaktadr.
Orgeneral (E) Bedrettin Demirel, " 1 2 Eyll D a r b e kararnn" harekt
tan o k n c e alndn aklamtr. O halde n e d e n beklenilmitir? M a
s u m insanlarn akan kanlarnn eer d a r b e iin g e r e k e hazrlayaca
d n l m s e byle bir s o r u m l u l u u n altndan kolay kolay kalkla
m a y a c a bilinmelidir.
S l e y m a n Demirel, 12 Eyll n c e s i n d e t e r r n l e m e k l e grevli g
lerle 12 Eyll sonrasndakilerin ayn o l d u u n u , iktidar d n e m i n d e t e r
r n l e y e m e y e n glerin 12 Eyll'den s o n r a b u n u nasl baardklarn
s o r u y o r - mealen - Haksz da deil... (Blent Ecevit'de ayn s o r u y u s o
ruyor)* Yoksa d a r b e gerekesini o l u t u r m a k iin d a h a o k kana m
g e r e k s i n m e vard? "12 Eyll n c e s i n e d n m e " korkutmacasnn t e m e
linde b u v a h i m t u t u m m u yatmaktadr?
* Ecevi^ 12 Eyll' anlatyor, Milliyet, 2-4 Austos 1989

10

III. B l m
B u b l m "ULUSLARARASI T E R R Z M V E L M M A N G A L A R I "
baln tamaktadr. K o n u g e m i v e gelecekte o k u z u n sre Dn
yada gncelliini k o r u y a c a a benzemektedir. Bir o k l k e d e AAA s i m
gesi ile tanmlanan, para-militer r g t l e r " L M M A N G A L A R I " ad al
tnda faaliyetlerini s r d r m e k t e d i r . Genellikle " A n t i k o m n i s t " bir beyin
ykama ierisine itilerek cinayet ileyen sac cinayet ebekeleri gerek
tiinde sahneye srlerek emperyalist glerin a m a l a r d o r u l t u s u n d a
kullanlmaktadr.
" L M M A N G A L A R I " l k e m i z d e p e k kullanlan bir
tabir o l m a m a k l a birlikte; 12 Eyll n c e s i n d e s a militan gler, onlarn
ilevlerini stlenmilerdir. Bu yolla sahneye srlen terr, solu nefis
mdafasna itmi, karde kan ile oluturulan bu o r t a m a m a l a r d o
rultusunda k u l l a n m a k isteyen d ve i gerici gler arzuladklar d z e
ni 12 E y l l l e g e t i r m e i baarmlardr.
G n n birinde l k e m i z d e hesap sorulabilecek b i r d z e n gelirse, 1982
Anayasas'nn g e i c i 15'inci m a d d e s i n i n ardna snarak m r b o y u
d o k u n u l m a z l k zrh ardna g i z l e n m e k isteyenlerin hesaplarnn bir a n
d a b o z u l d u u grlecektir.
" L M MANGALARI"nn D n y a g n d e m i n d e o l d u u n u aklamtm.
Nitekim d a h a s o n r a basnda yer alan yazlarda, d o r u l a y c niteliktedir:
^."El Salvador'da 10 yldan beri faaliyet g s t e r e n "lm mangalar
nn" d e s t e i n e sahip ar sac A r e n a Partisinin aday A l f r e d o Christiani'nin bakanl kesinleti. Arena Partisi ile yakn ilikide bulanan
"lm mangalar" lkede y n e t i m e kar glere ve kiilere kar o k
kanl bir yldrma, s i n d i r m e k a m p a n y a s srdryorlar. K o n u y l a yakn
d a n ilgilenen b i r o k kimse ise "lm mangalan"nm lkede gizli polisin
v u r u c u g c o l d u u n u iddia ediyorlar.*
2."Acaba Honduras'ta 1981'den 1984'e kadar srf siyasi d n c e l e r i
nedeniyle 200' akn politikacnn ldrlmesi srasnda m e h u r
"lm mangalar" isimli gizli polise y a r d m ettii ortaya kan CIA rg
t, A B D y n e t i m i n i n "/'nan/7a/(/ar/"na balln m kantlyordu?"**
3."RANGATE skandalinin k a h r a m a n ABD'li y a r b a y Oliver N o r t h ' u n ,
Libya Lideri M u a m m e r Kaddafi'yi l d r m e k iin plan hazrlad, a n c a k
b u n u n uygulanmadn ngiliz gazetelerinde yaynlanmasndan s o n r a
aklama y a p a n Kaddafi,
"Bize terrist diyen ABD, gerek ve irkin
* Milliyet, 22 Mart 1989
** Oktay Eki, Dinime Karan, Hrriyet 15 Nisan 1988

'

11

y z n gsteriyor. ABD'li gangsterler, hazrladklar planlarla, asl t e r

ristin kendileri o l d u u n u ispat ediyorlar " d e d i .
IV. B l m
Bu b l m "POLTK D U R U M DEERLENDRMES (I) ve (II) o l m a k
zere iki yazdan olumaktadr. B l m d e Trkiye'nin uzun bir s r e t e n
b u y a n a siyasal g n d e m i n i o l u t u r a n sorunlar, C u m h u r b a k a n l s e i
mi, Askeri Darbeler, 12 Eyll tartmalar ve Askeri Darbe olasl ince
lenmektedir, ilk yaz Kasm 1988'de, ikinci yaz O c a k 1989'da yayn
lanm olmasna karn, sorunlarn gncelliini yitirmedii grlecektir.
O g n d e n bu y a n a o r t a y a kan gelimeler yazlanlar dorulayc nite
liktedir. Aslnda sz k o n u s u sorunlar d a h a u z u n sre lkenin g n d e
m i n d e kalacaa b e n z e m e k t e d i r .
1982 Anayasa'sn 58 yl g e r i y e g t r m e n i n d n k u r a n kii, h a k i m
gerici snflar ittifaknn s z c s olarak, sistemi ileteceini s a n m a k t a
dr. Hayat bu mant aa v u r m u ve amtr.
12 Eyll rejimi, Anayasas, yasalar, siyasi partileri ve kurumlaryla b
y k l d e ilevini yitirmitir. T o p l u m ilerici d e i i m v e d n m l e r e
gebedir.
O y s a k i Mitterrand 14 T e m m u z 1989 g n yapt konumasnda** 1
"Bireysel haklarnn inendii izlenimine sahip olan herkesin Anaya
sa Mahkemesi'ne bavuru hakkna sahip oimas\" gerektiini syle
mitir.
a d a kafal lider, t m vatandalarna Anayasa M a h k e m e s i ' n e
b a v u r m a y o l u n u a m a hedeflerken ad anlay sergileyen
A n a y a s a deiiklii ile A n a y a s a M a h k e m e s i ' n i kaldrmay d l e m e k t e
dirler...
zal'n 1987'h yllarda g n d e m e kard " C u m h u r b a k a l s e i m i "
k o n u s u o g n d e n bu y a n a artan b o y u t t a tartlmakta, baz kiilerin,
evrelerin zlemleriyle niteliklerinin bu m a k a m a u y g u n bulunmayn
d a n kaynaklanan bunalm her g e e n g n b y m e k t e d i r . B u o l u u m a
kout olarak d a r b e olasl srekli g n d e m e g e l m e k t e d i r . Bu k o n u y a
ilikin i n c e l e m e d e "zayf bir olaslk" olarak d e e r l e n d i r d i i m i z koullar,
g e e n sre iinde d e m o k r a s i aleyhine bir geliim gstermektedir...
12 Mart muhtral askeri darbesi'nin imzaclarndan M u h s i n Batur bir

* "Asl terrist ABD, Milliyet, 14 Haziran 1988

** Sebatay Varol'un haberi, Hukuk Sisteminde Devrim, Cumhuriyet, 21 Temmuz 1989

12

g a z e t e d e yaynlanan yaz d i z i s i n d e : Bir b u n a l m a n n d a "Silahl Kuv

vetlerin hi bireyyapmayacan, klasnda oturacam"
akladktan
sonra, kapy aralamakta v e " F a k a t b e n i m b u s z l e r i m d e n m a n a ka
rarak.. ."Ne
yaparsam
yapaym...""Ordu
mdahale
etmez" pervazl
iine g i r m e m e l e r i n i de siyasilerimize tavsiye e d e r i m " d i y e yazsn sr
drmektedir.
G e r i Silahl Kuvvetler teorik olarak politikann s t n d e ve dndadr,
a m a bu kural u y g u l a m a d a b y k bir farkllk g s t e r m e k t e d i r . O s m a n l
m p a r a t o r l u u d n e m i n d e ttihat ve Terakki Frkas O r d u y u siyasetin
iine e k m i , C u m h u r i y e t i n kurulu yllarnda O s m a n l miras u g s
termise d e alnan nlemlerle o r d u g e n e l d e politika dnda t u t u l
mutur. A n c a k smet n n ' n n C u m h u r b a k a n s e i m i n d e o r d u d a n
baz giriimlerin sz k o n u s u o l d u u da bir gerektir.
1960'dan n c e "basiretsiz politikaclarn lke y n e t i m i n d e a c z e
d m e l e r i " , A n a y a s a tanmamalar vb. gibi nedenlerle Slh.K.ler politi
kann iine g i r m e k z o r u n d a kalmtr. 1961 Anayasas'nda yer alan Mil
li Gvenlik Kuruluna tannan yotkiler bir a n l a m d a Sivil-Asker iktidar
paylamn g s t e r m e k t e d i r . Asker'ere st d z e y d e Anayasal bir ku
r u m l a iktidar sivillerle p a y l a m a k az g e l m i olmal ki her d a r b e d e n
s o n r a A n a y a s a l a r d a -1971,1982- Milli Gvenlik K u r u l u ' n u n yetkileri ar
trlm bulunmaktadr.
".Demokratikleme, s i v i l l e m e d e n " sz edenlerin s o m u t o l g u ve ger
ekleri g z ard e t m e m e l e r i gerekir. Kald ki D r . H i k m e t z d e m i r "Re
j i m ve A s k e r " adl yaptnda O s m a n l m p a r a t o r l u u n d a n bu y a n a SivilAsker ilikilerinin geliimini i n c e l e m e k t e ve C u m h u r i y e t D n e m i ' n d e
Milli S a v u n m a Bakanl-Genetkurmay Bakanl k o n u m u n u belgesel
olarak a k l a m a k t a ve bu o l u u m iinde Genel K u r m a y Bakanl'nn
ayrcalkl k o n u m u n u gzler n n e sermektedir. Bir a n l a m d a Atatrk,
Devlet K u r u c u l u u hakkn kullanarak G e n e l k u r m a y ' a k e n d i n e z g bir
stat getirmitir. Deien koullar iinde NATO ya da AT lkeleri r n e k
alnarak yeni bir yaplanma sz k o n u s u ise, bu s o r u n ayak st d e
melerle, ztlamalarla n l e n e m e z . K o n u p r o t o k o l t e s i n d e boyutlar
iermektedir. Siyasi iktidarlarn nitelikleri anlan boyutlar a a n a p a
ulatnda yeni bir d z e n l e m e sz k o n u s u olabilir.
Slh.K.ler f a k t r n g z ard e d e n politikaclar d e e r l e n d i r m e l e r i n d e
h e p yanlmlardr. zellikle az gelimi veya gelimekte olan lke
lerde b u yanlg d a h a d a somutlamaktadr. C u m h u r b a k a n seimle
rinde "Sivil k k e n l i " veya "Askeri k k e n l i " C u m h u r b a k a n tartmas
. * Hava Orgeneral (E) Muhsin Batur, Bir Cumhurbakan seiminin perde arkas, Milliyet,
17-20 Temmuz 1989

13

g n d e m e getirenler v e b u n u d a " d e m o k r a t i k l e m e v e sivilleme"nin

bir g s t e r g e s i gibi g s t e r e r e k bir ztlama u n s u r u haline d n t r e n l e r
kanmzca b y k yanlg ierisinde bulunmaktadrlar.
E m e k i Halkmz C u m h u r b a k a n n a b y k bir n e m v e r m e k t e o m a
k a m d a s t n nitelikli kiileri g r m e k istemektedir.
T B M M ' d e iktidar partisi 26 Mart mahalli s e i m sonularna g r e , ger
e k t e aznla d m t r . Bu o l g u y u g z ard e d e r e k politika yaplmas
b y k yanlglar b e r a b e r i n d e getirebilir.
C u m h u r b a k a n m a k a m ne baz kiilerin y e d i yl d a h a g ve e m n i y e t
iinde bulunmasnn garantisi iin kullanlabilir ne de "First L a d y " o l
m a k isteyenlerin saltanat s r m e isteklerinin arac olabilir.
Politikada rakamsal g v e n c e l e r i n ardna snmann her z a m a n g v e n
celi saylan bir yol o l d u u s y l e n e m e z . S o m u t gerekler, bu k o n u d a
inatlamay y e l e m e i g z e alacaklar ilk a n d a o l m a s a bile, z a m a n ie
risinde h s r a n a u r a t a c a k istidatta g r n m e k t e d i r .
A c a b a b u g n e kadar yaplan C u m h u r b a k a n seimleriyle Slh.K.ler,
d o r u d a n d o r u y a y a d a dolayl olarak ilgilenmek gereksinimini n e d e n
d u y m u t u r ? Hi zerinde d n l m m d r ?
Kanma g r e k o n u y a Slh.K.lerin ilgisi A n a y a s a ' d a n k a y n a k l a n m a k t a
dr. N i t e k i m C u m h u r b a k a n n n "Grev ve yetkileri 104'nc m a d d e d e :
"Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin Bako
mutanln temsil etmek, Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna ka
rar vermek,
Genelkurmay Bakann atamak" aklanmaktadr.
G r l d gibi C u m h u r b a k a n n n g r e v ve yetkileri Trk Silahl Kuv
vetleri asndan yaamsal k o n u m d a d r . Slh.K.lerin bu b o y u t t a yetkili
bir m a k a m d a b u l u n a c a k kiide r n e k nitelik bulunmasn istemeleri
doaldr. Bu istek aka belirtilmese bile ilgililerince gz ard edile
m e y e c e k a p t a o l d u u n u v u r g u l a y a r a k belirtmek isterim.*

lastii iddia edilen irketler ierisinde RAM'n elde ettii iddia edilen
haksz k a z a n rakam en d k olandr. Bu elikiyi " K O G R U
B U " n d a n s o r m a k k a m u o y u n u n hakkdr d i y e d n y o r u m .
Hayali hracat v u r g u n u n d a k a m u vicdann rahatsz e d e n e n b y k
eliki ihracatn patronlar, d e v h o l d i n g l e r i n sahipleri yargd brakl
masna karn, bir ka g s t e r m e l i k d a v a ile k a m u ' n u n yanltlmaya a
llmasdr. "Yasa n n d e Eitlik" ilkesini g z ard e t m e y e hi bir g
c n yetkisi o l m a m a s gerekir.
Bu n e d e n l e ismi Hayali ihracata karan irketlerin t m n n yarg
n n e getirilmesinin yasal bir z o r u n l u l u k o l d u u n u a n m s a t m a k iste
rim.
O k u d u u n u z yaptn iinde yer alan konularn t m ynleriyle incelen
dii savnda deiliz. Bir d e r g i n i n bize ayrd sahife a d e d i y l e snrl kalp,
konular hakkndaki bildiklerimiz a k l a n m a y a allmtr. B u n u yapar
ken o l a b i l d i i n c e g e r e k i o l m a a altm. Z a m a n z a m a n kiisellie
k a m a z o r u n d a kaldm b l m l e r ve d i e r noksanlar iin balanma
m rica ediyor, eletirel katklarnz b e k l i y o r u m .
Yapttaki baz konularn g n c e l olmasna karn, o u n l u k l a ilenilen
blmler u z u n s r e lke g n d e m i n d e n k m a y a c a a benzemektedir.
Bu nedenle ilgi duyanlarn d a h a ierikli ve kapsaml aratrma y a p m a
sna y a r d m c o l m a k amacyla 480 k a y n a k a ve aklamaya g n d e r m e
yaplmtr. K u k u s u z b u n l a r d a n da yararlanlmtr.
Sayglarmla...
,

Kuzguncuk-lst.
Temmuz 1939

Talat

Turhan

Srtnda bir sr k a m b u r u olan kiiler bu m a k a m a s o y u n m a y a kalkar

larsa hassas dengeleri alt st edebilirler...
V. B l m
B u b l m d e k a m u v i c d a n n d a v e lke e k o n o m i s i n d e d e r i n yaralar
a a n bir k o n u y a yer verilmitir: "HAYAL HRACATA BR RNEK..."
Seilen irket RAM DI TCARET RKET'dir. n k bu irket 1988
ylnn T r k i y e ihracat birincisidir. Buna karn Hayali hracata b u * Dr.Hikmet zdemir'in aratrmas, ankaya Krizleri, Cumhuriyet, 23-29 Temmuz 1989

14

* ABD'de yaynlanan Forbes dergisi Dnyann En Zenginleri listesine 1 milyar dolarlk servetle Ko ailesi
nin ilk kez listeye girdiini aklamtr. (Hrriyet, 20 Temmuz 1989)

15

MLL

STHBARAT TEKLATI

VE

SVLLEME*

Ksaltlm ad MT olan Milli stihbarat Tekilat yasayla d z e n l e n e n

bir k u r u m d u r . 1
Bilindii gibi yasalar k a m u y a ak b f jgelerdir. B u g e n e l l e m e ierisine
644 sayl MT yasas da girmektedir.
A n c a k t o p l u m a mal olan baz kanlar s o n u c u , MT ve benzeri rgtler
bir giz perdesi ardna saklanlarak, d e m o k r a t i k y n e t i m l e r l e badatrl
mas olanaksz tabularn da o l u t u r u l d u u bir gerektir.
Anlan giz perdesini aralamak savnda olmakszn MT yasasndan ya
rarlanp, bu r g t o k u y u c u l a r a t a n t m a k ve bu a r a d a baz d n c e l e
rimizi k a m u o y u n a a k l a m a k iin, bu yaz kaleme alnmtr.
'_MT, Babakanla bal olarak k u r u l m u , MT mstear tarafndan
ynetilen ve Milli Emniyet Hizmetleri Bakanl ( M A H ) , stihbarat
Bakanl (B), Psikolojik S a v u n m a Bakanl (PSB), idari iler
Bakanl (B) Tefti Kurulu Bakanl ve. H u k u k Mavirlii ile d i e r
gerekli dairelerden k u r u l u r . " 2
Yasasna g r e d z e n l e n e n MT'in kurulu emas ve Bakanlklarnn
grevleri i z e l g e d e gsterilmitir. 3 (EK-1)
MT'nn kendisine verilen grevleri yerine getirebilmesi iin Milli stih
barat K o o r d i n a s y o n Kurulu (MKK) kurulmutur. Bu "Kurul MT
Mstearnn Bakanlnda Mili) Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri veya"
yardmcs. M A H ve stihbarat Bakanlar, Genel K u r m a y stihbarat
Bakan veya yardmcs, bakanlklarn istihbarat hizmetleriyle grev* SORUN Birlikte Kitap Dizisi'nin 1 Ekim '87 tarihli saysnda yaynlanmtr.
"Gerekte, 644 sayl yasa, 1 Kasm 1983 tarih, 2937 sayl, "Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli istihbarat kanunu ad ile deitirilmitir. Yeni yasada MT blmleri ve onlarn grevleri belirtilmedii iin,
644 sayl yasadan yararlanlmtr,
~644 sayl kanun: 6 Temmuz 1965 gn kabul edilmi olup Resmi Gazete'nin 12055 No'lu saysnda
22 Temmuz 1965 tarihinde yaynlanmtr.
2 a.g.e. Madde 1 ve 2
3 MT emas (EK-1)

17

lendirilmi daire ve b e n z e r i k u r u m l a r bakanlaryla MT mstearnn

a r a c a k i m s e l e r d e n t e e k k l e d e r . ' l (EK-2)
Katlan kiilerden anlalaca zere bu k u r u l d a
n a s y o n u n u n salanld sylenilebilir.

istihbaratn

koordi

D e m o k r a s i l e r d e y r t m e n i n hi bir eylemi p a r l a m e n t e r d e n e t i m m e
kanizmasnn dnda t u t u l a m a z . Teorideki bu kuraln u y g u l a m a d a b
y k l d e z a m a n z a m a n g z ard edildii d e bir gerektir. B u arada,
zellikle MT'na yneltilen ve zerinde n e m l e d u r u l u p akla ka
v u t u r u l m a s g e r e k e n sulamalar, gizlilik ve ulusal gvenlik perdeleri
nin ardna snlarak geitirilmekte ve r g t n " d e v l e t zerinde dev
let" o l m a k o n u m u s r d r l m e k t e d i r .
Bu niteliiyle MT'nin bal b u l u n d u u Babakanl bile ap, d e m o k r a sid giriimlere olanak salad da bilinen tarihi bir gerektir.
Nitekim, 27 Mays 1960 hareketi, 12 Mart 1971 muhtral askeri darbe
si ve 12 Eyll 1980 askeri darbesini Milli istihbarat Tekilat e m r i n d e
b u l u n d u u Babakanlara h a b e r v e r m e m i l e r d i r . 5
D e m o k r a s i n i n kesintiye u r a m a s n d a en n d e gelen e t k e n l e r d e n biri
olan r g t n bu tarihsel s u u bir d a h a ilemesini n l e m e n i n nlemleri
nin alnmas d e m o k r a s i n i n yaatlmasnn n k o u l u o l d u u n u v u r g u
layarak belirtmek isterim.
D n y a d a k i en kurald istihbarat r g t l e r i n d e n biri olan ClA'nn za
m a n z a m a n parlamenter d e n e t i m altna alnmasna g e r e k g r l m t r ,
i n c e l e m e s o n u c u sulu b u l u n a n r g t zerinde d z e n l e m e l e r i n yapl
d da bilinen gerekler arasndadr
B u d u r u m d a , Askeri Darbeleri n l e m e n i n n k o u l u n u n devlet iindeki
t m kurumlar d e m o k r a t i k v e . parlamenter d e n e t i m altna a l m a k ol
d u u n u kesinlikle syleyebiliriz. Kukusuz parlamentolarn d a b u d e
netimi y a p a b i l e c e k nitelikte o l u m a s d a y a a m s a l n e m d e d n l
melidir.
Bu zlemlerin g e r e k l e m e s i n i n , bir a n l a m d a MT'nin sivillemesi'ne
bal b u l u n d u u n u g e e n yl a k l a m t m 7
K o n u y a ilikin grlerimi y i n e l i y o r u m :
" a h a p Balcolu: "...MT mi iktidar kavgasnda y a n t u t u y o r , y o k s a
kavga e d e n subaylardan bir b l m m MT' ara olarak kulla
nyor?..."
4 a.g.e. Madde 8 MKK emas (EK-2)
5 Nokta, 5 Temmuz 1987 say 26, Sleyman Demlrel. "MT Sivillemelidir."
6 Les Comlots de la CIA - Manipulations et Assasinats - David Antonel, Alain Jaubert, Lucien Kovalson
7 Bomba Davasnda Talat Turhan'n savunmas -2. kitap ikence- Altnc blm, s.381 -416,1. bask,
Temmuz-1986

18

Talat T u r h a n - MT k o n u s u n d a k i s o r u n u z a g e l i n c e : T m lkelerin is
tihbarata g e r e k s i n i m i vardr. MT d e b u a m a l a k u r u l m u r g t l e r d e n
biridir. Yasa snrlar iinde kald s r e c e devlet y n e t i m i asndan
yaamsal ilevi bulunmaktadr. A n c a k o r g t n y a s a snrlar dna
tat, gerek P a r l a m e n t o d a g e r e k s e basnda sk sk eletirildi. Ayrca,
Dileri eski Bakanlarndan hsan Sabri alayangil MT ile CIA iliki
sinden sz etti. T m h a b e r a l m e rgtlerinin kendilerini d z e n i n ve ya
salarn s t n d e g r d ve bu anlay s o n u c u d e n e t i m dnda kalp
lkelerini g d u r u m a s o k t u u d a bir gerektir. B u k o n u d a e n sabkal
r g t s e ClA'dr. B u n a karn A m e r i k a ' d a o k o n u d a d e m o k r a t i k m e k a
nizma z a m a n z a m a n ilemitir. CIA hakknda aratrma k o m i s y o n l a r
kurulmu, o r d a n gelen raporlara g r e CIA yeni batan dzenlenmitir.
Yani en sabkal r g t o l a n CIA bile d e m o k r a t i k d e n e t i m iine, z a m a n
z a m a n da olsa alnabilmitir. Buna karn, t m eletirilere r a m e n
MT'in d e m o k r a t i k d e n e t i m altna alnd grlmemitir. Demirel baz
g a z e t e 8 ve dergilerle yapt syleide "Trkiye'de ne 27 Mays'da, ne
12 Mart'da, ne 12 Eyll'de bizim istihbarat tekilat bir d a r b e ve m d a
hale olacana dair bir bilgi vermemitir. Devletin ilemesi lazmsa bu
f o n k s i y o n u n d a g r l m e s i lzmdr" d e r k e n , bir a n l a m d a , B a b a k a n
olarak e m r i n d e b u l u n m a s g e r e k e n kurulua yani MT'e h a k i m olama
dn itiraf etmektedir. Ayn kii bu k o n u d a k i gafn anlam olacak ki,
bir gazeteye yapt a k l a m a d a "Sivil Cuntaclar hakknda MT'den
bilgi aldn" fakat MT'nin "Trk Silahl Kuvvetleri iine g i r m e m e s i ne
deniyle asker arasndaki c u n t a faaliyetlerine szamadk" d i y e gerek
lerle b a d a m a y a n bir tevile s a p m a k gereini hissetmitir. 9 Bir g n
devlet arivlerindeki belgeler aklanrsa, bu k o n u d a k i gereklerin Demirel'in syledikleri d o r u l t u d a o l m a d g r l e c e k t i r . 1 0
zetle, bir aklk rejimi olarak d e m o k r a s i d e hibir k u r u m d e n e t i m dnda k a l m a m a s g e r e k i r k e n , u y g u l a m a d a babakanlar bile MT'
t a m olarak k o n t r o l altna alamamlardr. Yani, MT'nin yasad faa
liyetleri d e m o k r a t i k d e n e t i m m e k a n i z m a s dnda t u t u l d u u iin, d e
mokratik h k m e t l e r d a r b e l e r d e n bile habersiz braklmaktadr. Bu ne
d e n byle o l u y o r ?
MT'nin y n e t i m kadrolarnda asker kkenli olanlar o u n l u k t a , siyil_
olanlar aznlktadr. MT bakanlar genellikle generallerden seilmek
tedir. MT'nin idari ve teknik hizmetlerinde de grevli personel genel
likle k o m p a r t m a n usul almakta, r g t n t m zerinde etkili
olabilecek bir ilevleri bulunmamaktadr. Asker kiilerin e g e m e n o l d u 8 Gne, 22 Mart 1986
9 Tercman, 21 Mart 1986
10 Muhsin Batur, Demirel'i bu konuda yadsmaktadr. Tercman. 21 Mart 1936
t

19

u bir istihbarat r g t , zellikle az gelimi lkelerde, silahl kuvvetleri

nin g c n ve o n u n iktidar zerindeki etkinliini en iyi d e e r l e n d i r e c e k
d u r u m d a b u l u n d u u n d a n , iktidarlar yeteri kadar haberle idare eder
ken, asl istihbarat Silahl Kuvvetler'e aktarrlar. Bu a r a d a Silahl Kuvvet
ler i i n d e g r u p l a m a l a r o l d u u n u saptad z a m a n d a , r g t y a ikiye b
l n m e k t e , y a d a g l g r u b a istihbarat v e r m e y i y e l e m e k t e d i r . B u
o l u u m u n sakncalarn n l e m e n i n y o l u , istihbarat t o p l a m a grevini
d e i i k kurululara v e r m e k v e bunlarn k o n t r o l n k o o r d i n e e d e c e k
g t e bir r g t e ilerlik kazandrmaktr. 12 Mart n c e s i n d e MT banda
b u l u n a n kiiyle (Fuat D o u ) 12 M a r t ' d a n s o n r a k i Bakann (Nurettin Er
sin) S u n a y - T a m a ' l a s i m g e l e n e n t u t u c u k a n a d a hizmet v e r d i i bilinen
bir gerektir. O halde MT'nn, kuruluuyla a m a l a n a n g e r e k grevini
t a m olarak yerine g e t i r e b i l m e s i iin n k o u l , r g t n sivilletirilmesidir.
B u n u n iin de sivil istihbaratlarn yetitirilmesi g e r e k m e k t e d i r . O y s a b u
g n iin istihbarat yetitiren en n e m l i k a y n a k Trk Silahl Kuvvetleri'dir. A m a s z edilen sivilleri A m e r i k a ' d a yetitirirseniz, CIA - MT ilikisi
ni d a h a da arttrmak sakncasyla karlalabilir.
12 Mart d n e m i n d e T r n ' n Zihni Paa k e n c e K k ' n d e grevli
MT elemanlarndan E y p z a l k u (Halen T H Y Sivil S a v u n m a Tekila
t n d a alyor) askerlikten ayrlma o l u p A m e r i k a ' d a eitilmi bir kiiydi.
H i r a m A b a s d e d e d e n m a s o n olan bir aileden g e l m e k t e y d i . A m e r i k a ' d a
zel e i t i m d e n geirilmiti. Ad bile m a s o n i k t i . M e h m e t E y m r ' n babas
MT r g t iinde Baba Mazhar olarak anlan bir m a s o n d u . Kendisi
A m e r i k a ' d a eitilmiti. M a s o n i k ilkelere t a m a m e n kart olan bir ikenceh a n e d e bu kiilerin ne ii vard? Onlar t a m a m e n Faik T r n hiyerarisi
i i n d e yasad bir tertibe girmilerdi. Faik T r n ' n bir m a s o n olan S
l e y m a n Demirel'le ilikisini b i l m e y e n kalmad. B u g n S l e y m a n Demirel
12 M a r t n rvann iki sene s o n r a aldk: Grler C u m h u r b a k a n o l a m a
d d e m e k t e d i r . 1 1 Grler'in Cumhurbakanln n l e m e k iin d z e n l e n e n
tertipler T r n ' n k o n t r o l u n d a k l Zihni Paa kence K k ' n d e t e z g a h
land. Bu tertipler s o n u c u B o m b a Davas d e n e n s e n a r y o hazrland.
B y l e c e Grler, 12 Mart'n rvann alnmak zere Cunta ba olarak
ilan edildi. B u a m a l a alnan a m a m a h k e m e n n e g e t i r i l e m e y e n , d o l a y
syla hukuki bir d e e r l e n d i r m e ve i n c e l e m e y e t b i t u t u l a m a y a n el yazs
ifadeler T e r c m a n g a z e t e s i n d e Nazl Ilcak tarafndan 12 Mart Cuntala
r d i y e yaynland.
Biraz n c e adlarn v e r d i i m ikenceci MT elemanlar u z u n s r e n e m l i
g r e v l e r d e b u l u n m a y a d e v a m ettiler. Hlen d e ilerinde g r e v i n i s r d
renler var. Bu karmak olaylarn i y z a y d n l a n m a d a n g e r e k l e r ortaya

k a m a z ve Trkiye'de d e m o k r a s i y e t a m anlamyla ilerlik kazandrlamaz. Ayrca T r n ' n i k e n c e c i l e r i n d e n sz e d e r k e n , T r n - Demirel

ilikisini t m boyutlaryla s a p t a m a d a n d a salkl d e e r yarglar o l u t u r u lamaz.
ilk kez tarafmzdan n e s r l d n sandmz MT'nn sivilletirilmesi g n c e l l e m i bulunmaktadr.
ktidar, g b e k balaryla d n y a f i n a n s kurulular ve onlarn sahipleri
olan devletlere Serbest piyasa e k o n o m i s i y u t t u r m a c a s y l a b a l a n
m a k t a ve lkenin t m kaynaklar yannda, u c u z i g c n emperyalist
lere peke e k e r k e n ar bamllk bataklnda rpnmaktadr.
Prens Sabahattin'lerden b u y a n a z l e n e n b u e k o n o m i k politikay u y g u
l a m a y a koyanlar, b u y n d e k i d z e n l e m e giriimlerini s r d r m e k t e v e
bunlar r e f o r m ve hatt d e v r i m d i y e halka y u t t u r m a k t a , Atatrk diye diye
o n u n Devletilik ilkesi ve Tam Bamszlk iar t a h r i p edilmektedir.
Bu anlay s o n u c u lke e k o n o m i s i IMF boys'larnn k o n t r o l n e terkedil
mi bulunmaktadr...
B y l e bir iktidarn d e m o k r a t i k l e m e ve sivilleme anlayna u y g u n he
deflerinden biri de MT'nn sivilletirllmesidir.
Kukusuz bu sivilleme bizim anlaymzn t a m kart o l u p a n c a k ikti
darn politikasna hizmet e t m e a m a c n a yneliktir.
Yaptmda da belirttiim gibi CIA - MT ilikisini d a h a da artrmak tehli
kesini iermektedir.
S o m u t a indirgersek: B u g n k iktidarn, MT mstear olan generali,
r g t bandan alp o n u n yerine, b u g n iin ikinci k o n u m d a b u l u n a n Hi
r a m Abas' a t a m a k l a sivillemede bir n e m l i a d m d a h a a t m a k u m u d u n
da o l d u u n a ilikin savlar n e srlmektedir.
Baz evreler, Babakan'n Suriye gezisine MT mstear yardmcs Hi
r a m Abas' g t r m e s i n i ve bu olayn basna aktarlmasn, bu niyetin da
v u r u l a n bir yansmas olarak deerlendirdiler.
12 CIA - MT ilikisi hakknda 8 Eylt 1964 gn GEN KEMALSTLER ORDUSU davas nedeniyle Genel
kurmay Askeri Mahkemesinde ve BOMBA DAVASI nedeniyle 1973 ve 1975 yllarnda yaptm aklama
lar daha sonra yetkili kiilerce dorulanm ve bu husus basn ve yayn organlarnda yansmtr. Baknz:
a) alayangil, 12 Mart' aklyor, 12 Mart'ta byk lde CIA vardr alayangil'in smail Cem ile yapt
sylei, Politika, 9 Mart 1976 - 21 Mart 1976
b) Kime Kar, Kim Yapt, lhan Seluk, Cumhuriyet, 19 Mart 1976
c) Kim Kimi Doruluyor, Uur Mumcu, Cumhuriyet, 26 Mart 1976
d) Bir Pulsuz Dileke, Uur Mumcu, s.195-198 Kim Kimi Doruluyor
e) Ban Srtndaki Trkiye -CIA, MT ve Kontr Gerilla- Sleyman Gen Vatan, 13 Kasm 1977, 14 ubat
1978,
ve ayn ad tayan yapt
f) 12 Mart -CIA - MT likileri, Orsan ymen Milliyet, 23 Mart 1976

11 Tercman, 21 Mart 1986

21
20

H i r a m Abas'n biyografisini y a k n d a n bilenler olay d e i i k b o y u t l a r d a

yorumlamaktadrlar... A n c a k bu kiinin, 12 Mart sonras Faik T r n D kalnca 1 3 kurulan ve iletilen, kendilerini KONTR GERLLA R G
T olarak tanmlayan, t e k n i k s o r g u l a m a y n t e m l e r i y l e -KENCEYLEtertipler d z e n l e y e n E r e n k y Zihni Paa K k ' n d e k i ^ M T grevlisi o l
d u u n a ilikin savlar, b u g n e k a d a r yadsnm deildir.
14

B u n u n yannda, M T ' n d e n e m e k l i o l a n
H i r a m Abas'n bir i adamnn
kiisel k o r u m a grevini - b o d y g u a r d - stlendikten s o n r a , 1 5 b u iktidar d
n e m i n d e tekrar r g t e alnd savlar d a n e srlmektedir.
K u k u s u z b i z i m MT'nn sivilletirilmesi nerimiz, bir sivil kiinin MT
mstearlna atanmasyla g e r e k l e m e y e c e k kadar geni b o y u t l u ,
k a p s a m l v e u z u n srelidir. ktidar v e o n u n bal o l d u u g l e r e hizmeti
a m a l a y a n y a p a y giriimler halkmza sivilleme ve d e m o k r a t i k l e m e
diye yutturulamaz.

- Hayali ihracat olaylaryla devleti soyanlarn v u r g u n l a r yanlarna kr

kalmakta, s o y g u n d a n b y k p a y a l a n bykler, p a r a v a n isimlerin ardna
snarak gnlerini g n etmektedir.
r n e k l e r oaltlabilir.
Gerek sivilleme v e d e m o k r a t i k l e m e t m devlet kurumlarnn parla
m e n t o n u n d e n e t i m i altna alnd, sektrler aras d e n g e l e r i n k u r u l d u u ,
sosyal adaletin saland, i ve d s m r n n n l e n d i i bir d z e n l e ger
ekletirilebilir.
Oysaki e m p e r y a l i z m e baml hale getirilen lkelerde politik yelpazenin
sanda tahterevalli oynatlmas, halka d e m o k r a s i d i y e yutturulmaktadr
gnmzde...
7EylM987

lkemizde:
- L o o c h e a d rvet olay esrarn korumaktadr.
- n e m l i m a k a m l a r d a b u l u n a n kiiler hakknda n e srelen y o l s u z l u k
savlarn akla k a r m a giriimlerinin n tkanmtr.
- K o c a t e p e Gemisi'nin batrlmas olay yarg n n e getirilememitir.
- G n e y D o u A n a d o l u ' d a c e r e y a n e d e n olaylarn g n m z d e k i b o y u t
lara ulamasndaki sorumluluklarn ortaya karlmas iktidar partisince
nlenmitir.
Sekiz yllk skynetimden s o n r a b u g n istihbarat n o k s a n l n d a n sz
edilmektedir. O y s a Meclis aratrlmas yaplabilseydi bu k o n u d a var
sa, eksiklikler ve sorumlular saptanabilecekti.
- MT'nn Askeri Darbeler n c e s i s o r u m l u l u u n u a r a t r m a a u z u n za
m a n hi bir iktidarn g c n n y e t m e y e c e i kansndaym.
- H o l d i n g patronlarnn ismi karan b y k yolsuzluklar g z a r d edil
m e k t e , yanllkla yarg eline d e n l e r i n davalar r t b a s edilmektedir. Da
ha d n hakknda yurt dna k yasa b u l u n a n bir b y k i a d a m , b u
g n zel kesimin AT ile ilikilerini d z e n l e m e k iin yurt dna m e k i k d o
kumaktadr.
13 Gne, 12 Mart 1986 Sadi Koa: Trn, sz dinlemeyen dukalkt
* Baknz: "Ziverbey Kk, ilhan Seluk"
14 644 sayl MT yasas Madde 22: Baarl hizmet ifa edip MT'te iliii kesilenlere de takdir edilecek mik
tarlar zerinde tazminat verilebilir.
15ok narin olduu sylenilen ve her zaman n planda grnen bu adamnn bu gnlerde bankalara
olan 800 milyon liralk borcu nedeniyle deme gl iine dt basna yansd.

22

23

Y N E MLL STHBARAT TEKLATI...*

1960 - 1 9 6 2 yllar arasnda Milli S a v u n m a Bakanl zel K a l e m M d r

l n e veklet e t t i m . 1 1961 yl balarnda d n e m i n Milli Emniyet Hizmet
leri Bakan T m g e n e r a l N a c i A k u n ziyaretime g e l d i . S o h b e t e d e r k e n
o k yalnz o l d u u n u , b u n e d e n l e b a n a g e r e k s i n i m i b u l u n d u u n u eer ka
bul e d e r s e m bir sre A n k a r a ' d a altrdktan sonra, stanbul Blgesi
Daire Bakanl'na a t a y a c a n syledi v e fikrimi s o r d u . G bir d u r u m
da kalmtm. n k 1958-1960 yllar arasnda D r t y o l ve s k e n d e r u n
'da birlikte almtk ve b e n i m k o m u t a n m o l m u t u . -O, K u r m a y Albay,
b e n K u r m a y Binba- A r a m z d a k i b a ksa d n e m d e hiyerarik ller
dna kmta Benzeri o k ender b u l u n a n bir alma a z m i , e n g i n bir
genel kltr vard. o k u z u n yllar istihbarat ilerinde alt iin t e m
kinli, dikkatli, irdeleyeci bir kiilii vard. Ad D e m o k r a t Parti d n e m i n d e k i
d o k u z s u b a y olayna katld iin de e p e y c e e k m i t i . Devrim'e inanyor
d u , fakat e k i n g e n d i . B a n a s o n s u z gveni vard. Srda o l m u t u k . Mesai
d iki a r k a d a g i b i saatlerce her k o n u d a tartrdk. Bu d u r u m d a tekli
fine nasl hayr d i y e b i l i r d i m ?
Z a m a n k a z a n m a k iin, Tekilt bana tantr msnz d e d i m , kabul etti.
G n l e r c e o d n e m d e Evkaf Apartman'ndaki o d a s n d a stihbarat ve r
gtleri hakknda fikir al veriinde b u l u n d u k ve Milli E m n i y e t i n dank b i
nalarda b u l u n a n tesislerini Etlik'ten Florya'ya kadar dolatk. B t n a
basyla beni bu hizmete sndrmaya alyordu... Bu a a m a d a n s o n r a
nerisini yineledi. Bu kez de Bakan'n izni o l m a d a n g r e v i m d e n ayrlma
mn u y g u n o l m a y a c a n mazeretinin ardna sndm. N a c i A k u n karar
lyd. B e n i m h a b e r i m o l m a d a n bu izn| alm ve MT'na a t a n m a m iin Ba
kanlktan istekte -inha- b u l u n m u t u . * * Bu kez Bakan'a -Muzaffer Alanku- g r e v d e n ayrlmak i s t e m e d i i m i s y l e d i m . A k u n b a n a g c e n m i t i ;
a m a d o s t l u u m u z s r y o r d u . B u d u r u m u bilen subaylar, Milli E m n i y e t ' e
atanmalarna yardmc o l m a m iin srekli istekte b u l u n u y o r l a r d . B a z a n
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz'88 tarihli saysnda yaynlanmtr.
** Bu belgenin sicil dosyamda ve MT arivlerinde bulunmas lzm.
1 MSB Kara Emir Subay kadrosunda dim.

24

r g t e g i r m e s i n e y a r d m c o l d u m . Fakat onlarn hi birine fatura uzat

m a y a c a m iin, b u g n bile atanmalarnn i y z n bilmezler...
Herkesin ieri g i r m e k iin k u y r u a g i r d i i * bir k u r u l u u n en st d z e y d e
ki grevini n e d e n kabul e t m e m i t i m ? ncelikle g r d k l e r i m beni t a t m i n
etmemiti. r g t A k u n ' u n elinde srekli kalamazd. Her ne kadar O, ya
sa hudutlar iinde k a l m a k iin kesin inan sahibi bir kii idiyse d e , MT
yaps itibariyle Mstearn eilimleri d o r u l t u s u n d a hzla g r e v alan
dna kaydrlabilirdi. r g t iindeki kiilerin bir o u n u n istihbaratlk
megalomanisi iinde o l d u u n u g r m e m de m i d e m i bulandrmt. Za
manla o k isabetli karar v e r d i i m i anladm...
Ankara'da 27 Mays sonras siyasal kargaas i i n d e ve olaylar rn
d a n kt, herkesin bir eyler b e k l e d i i bir g n d e - 1 8 u b a t 1962 - N a c i
A k u n g e n e ziyaretime geldi. B e n i m l e g r al verii y a p m a k niye
tinde o l d u u n u anladm v e a r k a o d a y a aldm. K o r i d o r d a dolaarak k o
numamz y e l e d i . O n u n gibi d e n e y i m l i bir istihbarat b u n u nasl y a p
mt. B u g n d a h i anlam deilim... Bana g r e s o r u n y o k t u . M S B ' ln
d a n KKK'lnn k o r i d o r u n a getik, O b e n i m k o l u m a g i r d i . K o r i d o r d a U i
zerek t a m bir saat m e v c u t d u r u m u tarttk. ki asker g i b i d e i l , iki d o s t
gibi nerilerimi s y l e d i m v e ayrldk. A m a t m Kara Kuvvetleri K o m u t a n
l Karargh subaylar d e h e t i i n d e idiler. Herkesin kara kara geleceini
d n d bir d n e m d e sivil elbiseli bir t m g e n e r a l , resmi elbiseli bir
yarbayla kolkola bireyler tartyor. A c a b a ne k o n u u l u y o r ? Kaplar a
lp kapanyor, dikkatli, e k i n g e n ve k a a m a k baklar fiskos'lar izliyor
du... Ayrldk...
22 ubat patlad; b e n Bakanlkta m a k a m o d a s n d a y d m . O d a merakl
subaylarla d o l u p tayor. Saat 22.00 sralar A k u n ' d a n bir telefon:
Memleket batyor kurtar! diye... ki a r k a d a gibi a m a serte k o n u m a
lar... r n e i n b e n yant v e r i y o r u m : S/z en nemli ve bulamala kurul
mu bir rgtn basnz ve omuzu aprazl yarbaysnz** Ben ise kad
romda iki sivil memur iki sekreter olan yarbaym are bulmak size
der. A k u n yant veriyor. O d a m d a bulunan en az o n b e subayn ta
nk o l d u u b u k o n u m a e n a z o n d a k i k a sryor... B u r a d a keselim; b u
an bir r o m a n a dnebilir.
O k u y u c u y a bir mesaj v e r m e k i s t i y o r u m . Aslnda bir s u b a y -kurmay s u
bay- geni k a p s a m l istihbarat e i t i m i n d e n geer. Bir de bu tr rastlant
lar istihbarat ve istihbarat rgtleri zerine srekli e i l m e m e neden o l d u .
* O dnemde Slh. K.'ler ile Miiti Emniyet Hizmetleri grevlileri arasnda ikincilerin lehine ok az olanak fark
vard.
** Tmgeneral yerine.kulianyorum.

25

N a c i A k u n ' l a g r t k t e n biraz s o n r a d a -18 u b a t - Milli Emniyette g

revli bir a r k a d a m - K u r m a y Yarbay- b a n a g e l d i .
Grevli olarak Telaviv'e gideceklerini, a m a ortalk kartndan gidip,
g i t m e m e k iin b e n i m f i k r i m e gereksinimi o l d u u n u syledi. G i t m e s i n d e
hi bir saknca olmadn s y l e d i m ve b a k a kimler var d i y e s o r d u m .
Ekipteki d i e r iki kii K u r m a y Albay Fuat D o u 2 , K u r m a y A l b a y Hayrettin
H a n a a s r . B u e k i b i n servenini d e b u r a d a brakalm...
B e n i m iin n e m l i olan s o n u t u . . . Milli E m n i y e t ile M O S S A D ilikisini
saptamtm. Yl 1962...
2 2 u b a t ' t a n s o n r a N a c i A k u n d n e m i n Gn.Kur.Bk. Cevdet Sunay'la
Silhl Kuvvetler - Milli Emniyet ilikisi k o n u s u n d a ilke anlamazlna
derler. Hatt A k u n bir a r a yle ise: Sizi de t a k i b e alrm. g i b i szler
sarfeder ve r g t n e d n d n d e bu olay ar bir slupla -kendisinden
b e k l e n m e y e n l d e - kaleme alr yaynlar, ak kart oynamaktadr.
Tekilt birimlerinden neriler ister G e l i b o l u ' y a K o l o r d u Komutanl'na
sus pay olarak atanr. O n u r l u o l d u u iin g i t m e z . Emekliye ayrlr ve
stanbul'a yerleir.
MT'in k o m p l o s u y l a o l u t u r u l a n Gen Kemalistler Davasnda yargla
n a r a k 5 M a m a k Cezaevi d e n e y i n d e n g e t i k t e n s o n r a emekli o l u p b e n d e
stanbul'a yerletim.
H a f t a d a bir g n evlerde ya da Park Oteli'nin Pastahane'sinde d r t kii
b u l u u y o r d u k . N a c i A k u n , N e c i p S a n 6 , Faruk A t e d a l 7 ve Ben... Emekli d e d i k o d u s u y a p m a z d k . Daha d k Yurt v e D n y a sorunlarnn b u
g n n ve yarnn tartrdk. Hepsinin n e m l i d e n e y i m l e r i vard, d g
revlerde b u l u n m a n n birikimlerini iyi d e e r l e n d i r m i l e r d i . Birbirimizden
o k ey r e n i y o r d u k . A m a u a n d a A k u n ' u n d n e m i n d e k i CIA - MT
ilikisine dair kendini sulayc zeletirisini y a p a r k e n g s t e r d i i heye
can, hl t y l e r i m d i k e n d i k e n olarak a n m s y o r u m . Bu a r a d a k e n d i n d e n
s o n r a gelen kiinin yaptklarndan bile s o r u m l u l u k d u y u y o r kahroluyor.
N a m u s l u b i r . y n e t i m i n g e l m e s i n i ve k e n d i s i n d e n h e s a p sormasn is* Daha sonra Orgeneral oldu ve emekli oldu. -ismi bende sakl2 12 Mart dneminin MT Bakan - Korgeneral - Sunay ve Tama'a yaknlyla bilinen kii. rgt gerek i
te ve gerekse d ilikilerinde yasad kulland iddia ediliyor, daha sonra Lizbon'a Byk Eli oldu.
3 Benim akrabam olur, daha sonra CHP milletvekillii ve Gmrk Muhafaza Genel Mdrl yapt.
4 Bu nereleri bana da okutturmutur. Florya'daki evinde...
Y.N.: - Akun lmnden sonra yaynlanmak zere an yazmtr. Onun hayattaki deerli varisleri vasiyeti
ni yerine getirmek zorundadrlar.
- Akun'la lnceye kadar dost kaldk. Son gnlerde Hakk Suman adl bir eski MlTi iie Ziverbey kence
kk idarecisi Memduh nltrk bu ilikiyi glgelemek istemilerse de, sonu alamamlardr.
5 Bir ara Tugeneral Faik Trn Mahkeme Bakanlm yapt.
6 Kurmay Albay (E), stihbarat, As. Mze Mdr, Emniyet Genel Mdr, Babakanlk Mstear.
7 Kurmay Albay (E), stihbarat, Harp Akademileri retmeni, 27 Mays'n saygn isimlerinden.

26

tiyordu.
Burada da CIA - MT ilikisini birinci e l d e n saptamtm. T r k halknn
ulusal bilin ve o n u r u asndan k o n u n u n n e m i n i alglamtm. kinci
kez de MT k o m p l o s u y l a bir ay i k e n c e g r p Bomba Davas'na iki yl
Selimiye'de h a p i s yattktan sonra istihbarat r g t l e r i n i n zerine d a h a d a
eilmeyi g r e v s a y d m . Gerek 1964 ve g e r e k s e 1975 ylnda yaptm sa
v u n m a l a r d a v e m a h k e m e l e r d e , b u r g t a m a l a n dnda kullananlar
sert bir slupta s u l a d m . A m a c m r g t y p r a t m a k d e i l , O'na yararl
olmakt... B u n u y a p a r k e n k e n d i m i d e riske ettiimin bilincindeydim...
G e r e k t e istihbarat akla, sezie, ilme d a y a n a n e d i l g e n bir abadr. A m a
c karar m a k a m l a r n a dorular b u l m a d a y a r d m c olmaktr.
O y s a ki 12 M a r t ' t a n bu y a n a istihbarat ^rgtlerini -MT dndakilerini
d e - her t r l , antaj, k o m p l o , p r o v a k a s y o n , sahte v e g e r e k o p e r a s y o n
da kullanmak ve t e k n i k s o r g u l a m a a d altnda ikence y a p m a l a r m o d a
o l d u . B u n u n t e m e l n e d e n i kurulan d ilikiler v e b u a m a l a d a r d a y e
titirilmi kiilerin o r a d a k i rnekleri l k e m i z d e u y a r l a m a y a kalkmalar o l
d u . Amerikallarn ad zerinde dirty action d e d i k l e r i m o d e l i n lke
m i z d e sadk savunucular kt. Bunlar istihbarat aktif operasyon anla
mnda anlyorlar v e r g t b u y n d e , k u l l a n m a k istiyorlard. Eer u s o n
MT Raporu olay kmasayd ban H i r a m A b a s ve M e h m e t Eymr'n ektii M a s o n biraderler ve yandalarnn marifetleri talyan P-2 M a
s o n Locas statlarndan Gelli'nin s o n u n a benzeyebilirdi. U c u z kurtul
duklarna kretsinler... A d a m yle ileri geri, yalan yanl k o n u t u r m a z ;
lar. H e m eski r g t , h e m onlarn ikencelerinden g e e n insanlar,
Men dakka dukka..
Devlete hizmet ettim derken insanlara Grevleri
ni srdrmeleri devlet asndan saknca yaratacak d i y e Emekli San
dnn y o l u n u gsterirler... Ben ikenceci deilim d i y e n H i r a m Abas'
ben Zihni p a a ikence k k n d e g r d m v e b u k o n u d a yasal
bavurularda b u l u n d u u m u aklamak isterim. Ayrca yllardr basnda
bu d o r u l t u d a s u l a n a n bir kiinin o g n l e r d e ne aklama, ne tekzip, ne
d e yarg y o l u n a b a v u r m a m olmas b u g n k yadsmasn deersiz k
lar. G e r e k t e biz, yaral kua k u r u n atmayz, a m a H i r a m Abas'larn,
M e h m e t Eymr'lerin ahin olduklar d n e m d e d e k o n u t u u m u z iin b u
g n bu hakk k e n d i m i z d e buluyoruz... Eer 1960'l yllarda Milli Emniyette
ltfedip g r e v kabul e t s e y d i m . Bu a d a m l a r e m r i m d e sokak ajanl y a
pacaklard. A m a g n geldi devlete hizmet ediyoruz paravanas ardna
snan grevlilerin evirmedikleri d o l a p kalmad... Bu k o n u d a ayrntl
* P-2 Mason Locas lideri Licio Gelli, darbe giriimine hazrlk olmak zere terr olaylarn rgtlemekten yar
glanyor. (Milliyet, 12 Nisan 1988).
" B u kiilerin bal bulunduu Mason Locas'nn bu kadar ikence sav karsnda tavr almamas Masonlua
ikencecilik glgesi drmez mi?

27

eletiri hakkmz sakl t u t a r a k yapt iten t i k s i n d i i n i syleyenlerin ay

n y o l u izleyeceklere r n e k olmasn dileriz. (Bu k o n u d a baknz:)
1 Mays 1977 g n hal giz perdesi a r a l a n m a y a n bir t o p l u m s a l p r o v a k a s y o n ve katliam tezghlanmt. Bu olayn da etkisiyle yazdm bir dizi
yaz -1977- iinde ara balk halinde Orta Dou'da eytan genle
rinden sz e t m i t i m . 1 8 Rastlantya baknz ki a r a d a n onbir yl g e t i k t e n
s o n r a b e n i m yazdklarm h e m e n h e m e n ayn balkla 2000'e D o r u s o mutlatrd ve bu o l g u iinde H i r a m Abas'n ilevini a k l a d . 1 9 G e n e ayn
d e r g i ayn k o n u y u H i r a m Abas'n Siyonist bir yaklam iinde k a h r a m a n
Filistin halknn Ulusal Kurtulu Savana kar tavr aldn belgeleriyle
aklad.
g e n l e r z a m a n iinde yer deitirmitir a m a , yeni d z e n l e
melerle A B D b l g e halklarna tuzaklar kurarak, karlarnn bekiliini
yaptrmaktadr.
i m d i anlan yazy a y n e n aa k a r y o r u m .
20 Haziran 1988

O R T A D O U ' D A EYTAN G E N L E R *
7 GN DERGS: 15 Haziran 1977
Talat Turhan

Gemiin

Miras ve

Dzen

Deiiklii

Ulusal Kurtulu Sava'mz anti-emperyalist,

anti-kapitalist
mszlk ilkelerini iar e d i n e r e k baarya ulamt.

28

tam

ba

Dnyann ilk Kurtulu Sava'm v e r e n Trkiye, o d n e m d e kendisi gibi

emperyalizm, kapitalizmve bamllk tuza iine d r l e r e k , s m r
len m a z l u m lkelere r n e k olmutu...
Atatrk'ten s o n r a k i iktidarlar, O ' n u n ilkelerine her
rek, kendi karlarn emperyalizmce b t n l e m e d e
d e n emperyalizmin ve kapitalizmin ana g i r m e k t e
ler. Bu n e d e n l e d e , d n yar i i n d e kanla
szlkMmm
dabamllka
dntrdler...

8 AYDINLIK, 8 Austos 1978 -CIA okullarnda 4 yl eitilen kontrgerilla efi- istanbul'da btn provakasyon ve
tertiplerin ardndaki beyin: M. HRAM ABAS.
2.THKP-C sanklarndan Lale Snmez (Arkdal) Hiram Abas' Erenky'deki ikence evinde grdm Hiram
Abas, bende insanlara ikence yapmak zel bir ura haline geldi diyordu.
9 AYDINLIK, 24 Austos 1978 - istanbul kontrgerillasnda ikence, provakasyon ve istihbarat yneten BE
L ETEden Mehmet Eymr -Eymr MT iindeki MC yanls cuntadan
10 Talat Turhan, BOMBA DAVASI, 'Savunma', 2 (ikence) s.381 - 416 (H.Abas ve M.Eymr'den ismen sz ediliyor.)
.
11 KBN'E DORU - MT Mstear Aday -Mister Komplo- Hiram Abas. (2-8 Austos 1987, say: 31) - Ma
sonlar MT'in kilit yerlerinde - ilhami Soysal.
12 SORUN, BRLKTE KTAP DZS, 1 Ekim'87, Talat Turhan, Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme (H.
Abas ve M.Eymr'den ismen szediliyor.)
13 KBN'E DORU, 21 -27 ubat 1988, Say: 9. MT RAPORUNDA ZAL PARMAI, GZL KIRIKKALE
TOPLANTISI
14 KBN'E DORU, 10 Nisan 1988, Say: 16. Mahir Kaynak, Bir daha MlTci olmam.
15 Sabah Gazetesi, 8-11 Haziran 1988, Hiram Abas - Gngr Mengi Syleisi
16 Gne Gazetesi, 11-12 Haziran 1988, Mehmet Eymr - Hayri Birler Syleisi
17 Bulvar Gazetesi, 13-19 Haziran 1988, Mehmet Eymr - Oktay Balamir Syleisi
18 Taiat Turhan, ORTADOUDA EYTAN GENLER 7 GN Dergisi, 15 Haziran 1977.
19 KBN'E DORU, 28 ubat - 5 Mart 1988, Say: 10. eytan geni: CIA - MOSSAD - MT LKLER
(EK-3)
20 KBN'E DORU, Olaylarla HRAM ABAS - CIA - MOSSAD BRL. 12 Haziran 1988, Say: 25. (EK-4)
Y.N. Bu konudaki yadsnmas olanaksz gerekleri tam anlamyla kavramak isteyenlere Benim (18) deki ya
zmla, (19) ve (20) deki yazlar karlatrmal olarak okumalarn neriyorum.

ve

g e e n g n srt evire
g r d k l e r i iin, yeni
bir saknca g r m e d i
kazanlm tam bam-

Bu bamllk politikas'nn iflas b u g n iin Amerikan a m b a r g o s u ile

s o m u t bir g e r e k olarak n m z d e durmaktadr.
Trkiye A t a t r k ' n anti-emperyalist, anti-kapitalist ve tart bamszlk il
kelerini t e m e l alarak, kendi d z e n i n i n model ve ideolojisini y a r a t m a k
uras iine g i r s e y d i , b u g n k ideolojik boluk m e y d a n a gelmeye
c e i gibi, i ve d d i n a m i k l e r i m i z i n verdii g n e d e n i y l e mazlum lke
lerin ideoloji ve d politikalar'na nderlik e t m e k olanan kazanm
olacakt... D o a l olarak u l u s u ve g e r e k i b y l e bir seenek, lkemizi
h e m b l o k s u z lkelerle btnletirecek, h e m d e A r a p lem'nde, Devrim
n c l y a p m a m z m m k n klacakt. Dolaysyla da slm lemi ze
rinde de e t k e n olmamz salayacakt...
O y s a ki, b u g n iinde b u l u n d u u m u z i v e d d u r u m , t m boyutlaryla
g e m i t e yaplan hatalar g n y z n e kard halde, b u o l u u m u n s o
r u m l u s u olanlar, A t a t r k olduklarn iddia ediyorlar ve hal Atatrk* Kaynaka ve aklamalar yaz SORUN Dergisi'nde yeniden yaynlanrken eklenmitir.
1 Milli Savunma Bakan Ercan Vuralhan diyor ki: Milliyet, 10 Haziran 1988. TAM BAIMSIZLIK HBR ZA
MAN ARZU EDLEN DURUM OLMAMALIDIR.
Y.N.: Tam bamszlklar ve Heykel Atatrkleri neredesiniz?

29

lk d i y e bir ideolojik m o d e l d e n u t a n m a d a n s z edebiliyorlar. 2

Anti-emperyalizm

yerine

Amerikan

emperyalizm"m\

Anti-kapitalizmyer'mekapitalizm'
Tam bamszlk
y e r i n e bamll yeleyenler,
O ' n u n m o d e l i n i n ardna snamazlar...

Atatrk

olamazlar ve

Gaflet ve hyanet i i n d e bulunanlar, iine d t k l e r i u m u t s u z l u k ba

taklnda saa d a , sola da karyz d i y e barrken, g e r e k t e hi bir ey
olmadklarn ifade etmektedirler...
deolojik
boluka
toplumlarn
tahamml
y o k t u r . Tpk
hava
boluu gibi, k e n d i l i i n d e n dolar... Bu n e d e n l e Atatrk m o d e l i n i , Tr
kiye'nin e k o n o m i k , sosyal, politik, kltrel ve tarihi o l u u m u , zerine bina
e d e r e k k e n d i m i z e z g bir ideolojik modele d n t r e m e y e n l e r i n ya
rattklar ideolojik boluu d i e r m o d e l l e r i n d o l d u r u l m a s n d a n d a h a
d o a l bir sosyal o l u u m d n l e m e z d i . . .
Kanmzca, b u g n k ideoloji tartmalar ve
dzen deiiklii fikrini
g n d e m e getiren nedenler arasnda d n yaratlan b u bolukta .bulun
maktadr...
B u d u r u m u n sorumlular o l a n e m p e r y a l i z m e v e kapitalizme baml ibir
liki g ve snflarla onlarn s z c s iktidarlar, k o k u m u dzenlerini
yaatmak
iin, ikence-terrizm, bireysel ve toplumsal siyasi cinayetler
ve toplumsal provokasyonlar'dan
medet
umuyorlar...3
D o a l olarak d a , g e r e k u l u s u , d e v r i m c i snf ve g l e r bu tavra kar
yasal k a v g a vereceklerdir. Bu kavga, a y n z a m a n d a Trkiye'nin kendi
dzenini arama ve yaratma
uras iinde
bulunduunu da
simgele
mektedir...
Emperyalist hyanet zincirlerinin kopartlp atlmas,
deiiklii g n d e m i n d e
birinci n c e l i i almaldr...

Amerikan

Trkiye'nin

Milli

Emperyalizminin
Politikas

eytan

lke Ekibi ad verilen y a y g n bir A m e r i k a n stihbarat Ekibi tarafndan

CIA adna g r e v y a p a n ajanlar, bu ilikiyi d z e n l e m e k t e d i r l e r . 4
MT-SAVAK-MOSSAD g e n i n i n D o u ' d a Pakistan ve Bat'da Bat Al
m a n istihbarat r g t B N D ile b l g e d e k i istihbarat ann yaygnlatrl
d da bilinen bir gerektir.
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i O r t a d o u , D o u A k d e n i z v e dolaysyla Kbrs
politikas'n b u b l g e d e o l u t u r d u u eytan g e n l e r i n e d a y a n d r m a k
tadr. Trkiye'nin Kbrs m d a h a l e s i b l g e d e k i d e n g e y i emperyalistler
aleyhine b o z d u u iin, b u g n T r k ulusu silah a m b a r g o s u ile cezalan
drlm bulunuyor... Bu c e z a d a n kurtulmay a m a l a y a n MC iktidarnn
t m giriimlerinden o l u m l u s o n u a l a m a m olmas, bir baka adan d a
O'nun d politikasnn iflsn kantlamaktadr...
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i O r t a d o u ' n u n kuzey b l g e s i n d e MT-SAVAKM O S S A D ' d a n o l u t u r d u u eytan g e n i n i n SAVAK u c u ile gerici ve CIA
ibirlikisi A r a p lkeleriyle de iliki iine girerek istihbarat ebekesini Or
t a d o u ' n u n g n e y b l g e s i n e d e yaym, v e b u a m a l a d a ran-rdnS u u d i A r a b i s t a n ' d a n oluan bir d i e r g e n oluturmutur.
Bu kadar ile de yetinmeksizin A r a p lkeleri'nden Nasr'n t u t u t u r d u u
devrim mealesin\ s n d r m e k iin bu b l g e d e gerekletirilen Emper
yalist e y t a n g e n l e r i n i n de katks ile Enver Sedat'n politikasn k e n d i
sine balam ve FK zerindeki basklar younlatrmtr. L b n a n i
h a r b e srklenerek, bir y a n d a n O r t a d o u ' d a k i A m e r i k a n k p r b a olan

kanmzca dzen

genleri

ve

zerine

Amerikan
e m p e r y a l i z m i Ortadou ve D o u Akdeniz
politikalarn,
o l u t u r d u u politik, e k o n o m i k , askeri v b . balar k o r u m a amacn g d e n
ve istihbarat alarndan k u r u l a n eytan genleri ile y r t m e k t e d i r .
2 12 Eyll'den sonraki Atatrklk edebiyat yerini Trk - slm sentezine brakt. Bugn iin ABD'ye ba
mlln ampiyonluunu yapan iktidarn teki ideolojisi budur... eriat dost ve mttefik lkelere yenileri
katlyor bugnlerde -PAKSTAN, BANGLADE-... Acaba ylesi emperyalist smrgenlerin daha m iine
geliyor?
3 Y.N.: Bugn de deien bir ey yok.

30

Ankara-Tahran-Tel Aviv g e n i b u a m a l a o l u t u r u l m u g e n l e r d e n
biridir. alayangil'in de kabul ettii g i b i , MT-SAVAK-MOSSAD arasnda
o r g a n i k balar k u r u l m u ve Trkiye-lran-srail istihbarat rgtleri CIA ile
ibirliine sokulmutur...

4 Amerikan FM 30-31 A resmi talimnamesi: (Bar, 24 Mart, 16,18 Nisan 1975)

~) ABD'nin konuk bulunduu lkelerde ibirlii yapt statkocu -muhafazakar- iktidarlarla, gerektiinde
mtereken i sorunlarla ilgili harekt -operasyon- yapmay ve bunun iin, dahilde kabilecek atmalarla Amerikan Ordusu ile mdahale etmeyi ngrmektedir.
Baknz: KL ANLAMALAR, Haydar Tunkanl
~~
b) Operasyonlarn birincil merkezi, ABD'nin en byk lke ii koordinasyon ve denetim organ olan L" htb EKlBldlr...

c) ABD ordusu, i savunma istihbarat sisteminde tedricen milti dzeyden daha alt blgelere de kol salablir... ABD lke i askeri istihbaratnn inas, ayn zamanda NIDCC* ve Blge Koordinasyon rverkezleri
(ACC)" dorudan destekleyen ev sahibi lkenin askeri istihbarat rgtlerine danmanlar salad gibi.."
^ ABD ordusunun istihbarat konusundaki katlmasn da ierir... ABD ve evsahibi lke arasndaki birleik ET
istihbarat toplama, alma ve retme programlarnn planlanmas ve tefti edilmesi, ABD ve evsahibi
lkenin istihbara! gereklerini etkin bir ekilde karlamak iin gereklidir.
_* National Intelligence Department Coordination Center = NIDCC (Milli istihbarat Tekilt Koordinasyon
Merkezi)
** Area Coordination Center = ACC.

31

srail giendirjlirken, d i e r y a n d a n A r a p ' l a r d a n FK ile y a n a n devrim

afe/ni s n d r m e giriimleri younlatrlmtr...
Emperyalistlerin ana d e n lkelerin, u y d u l u k t a n b a k a seenekleri
kalmad iin d politikalar, ulusal karlar d o r u l t u s u n d a ak ve s a m i
mi olarak y r t l e m e m e k t e d i r . Bu d u r u m , d o a l olarak onlarn yalnz kalmalaryla s o n u l a n m a k t a d r .
r n e i n : Kbrs s o r u n u ' n d a A r a p lkeleri'nden bile d e s t e k g r m e y i i m i z ,
o l u u m u n d a katkmz b u l u n a n eytan g e n l e r i n i n rol k m s e n e
m e y e c e i gibi, bir b a k a a d a n da M C ' n i n d politikasnn tkenmiliini
yanstmaktadr.
D politika'da yalnzlktan k u r t u l m a k iin, MC iktidar ile aa kan Panislmist akmlar'm da katks ile A r a p lkeleri'yle ilikiler Siret konferans
d z e n l e m e y e liklik ilkesine ters d e n bir d z e y e getirilmeye allm
ve -Arap lkeleri'yle mmeti fikre d a y a n a n balar k u r u l m a k istenmitir.
Bu a m a l a , zellikle MC iktidar d n e m i n d e tantanal slm konferans
lar d z e n l e n i p d politikada yalnzlktan k u r t u l m a k isteyenler, bu g i
riimlerinde bile s a m i m i deillerdi. nk...
A m e r i k a n E m p e r y a l i z m i n c e oluturulan,
CIA-MT
CIA-MOSSAD
MT-MOSSAD
ilikileri iinde T r k i y e ve israil stihbarat rgtleri arasnda k u r u l m u
b u l u n a n gizli balar var o l d u k a Trkiye slm lkeleri ilikilerini ulusal
karlarmza u y g u n ve s a m i m i y e t lleri iinde y r t m e s i olanakszd...
Kaldi ki, slm lkeleri de h o m o j e n bir m a n z a r a g s t e r m e m e k t e , ile
rinde o k y n l elikiler bulundurmaktadr...
O halde CIA-MT-MOSSAD ilikilerine kar k m a d a n , tantanal slm
konferanslar dzenleyenler, ne y a p m a k istiyorlard?...
Din'i politikaya alet ederek, b u sahte i g r n m iinde g e r i c i v e t u t u c u
evrelerin o y u n u kazanmak...
Trkiye'nin s m r g e n e m p e r y a l i s t ve kapitalist ilikilerinden arndrlma
s ve ulusal karlarmza u y g u n , s a m i m i , ak, haysiyetli, bir d politika
izlemesi a n c a k
dzende7/W/'/'nebaldr.
Ve

de,

bu dzen deimelidir.

5 zal da dzeni deitirdiini iddia ediyor, geri vitese takarak, bizim dzen deiiklii anlaymz farkldr:
Evet sahte milliyetilerin, dmenlerine baktklar bu dzen mutlaka deiecektir. Dzen iki yolla deiir.
Oyla, zorla... Talat Turhan'n savunmas, Celil Grkan, 12 MARTA BE KALA, s.405-410 nanyoruz kl
Trk halk emperyalist ve kapitalist uydu ilikilerden arndrlm gerek bamsz ve demokrat bir dzene
mutlaka eriecektir.

32

SORUN DERGS'nde yaynlanan yazlarmda Milli

tndan (MT) sz e t m e k g e r e k s i n i m i d u y m u t u m ' 1 " 2

stihbarat Tekil

Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme baln tayan ilk yazda, asln

da 1986 ylnda yaynlanan bir y a p t m a 3 g n d e r m e yapyor, nerinin ilk
sahibi o l d u u m u v u r g u l a m a k i s t i y o r d u m . 1986 ylndan s o n r a MT'in sivilletirilmesi k o n u s u g n c e l l e m i ve bu d o r u l t u d a iktidar kanadnda
s o m u t giriimlere balanlmt. 4 A n c a k k o n u y l a ilgilenen t m yayn or
ganlar Amerika'y y e n i d e n kefetme tavrn y e l i y o r d u . Bir o k kiinin
g r ve d e e r l e n d i r m e s i n e yer veriliyor, fakat nerinin ilk sahibinin kln hakk g z ard e d i l i y o r d u . B u n a karn anlan yazdaki uyarlar d o
rultusunda sivilleme her g e e n g n d a h a da g n c e l l e i y o r d u . Ko
nuya ilgi d u y a n kii ve yayn organlar bize ba v u r m a k yle d u r s u n ,
yazdklarmzdan alnt y a p m a y bile g z e alamadlar. S o r u n Basn ahl
kna tipik bir r n e k o l u t u r u c u nitelikte idi... G e r e k t e bizim amzdan
olayn bu yan n e m tamyordu... A n c a k iktidarn sivilleme anlayyla
bizimkisi arasndaki yz seksen derecelik farkll v u r g u l a m a k z o r u n l u
l u u n d a idim. Anlan yazmla 1 bir l d e de olsa bu g r e v i yerine getir
m e e altm. Bu a r a d a iktidar tarafndan MT M s t e a r l n a getiril
m e k istenilen H i r a m A b a s zerine dikkatleri e k m e k v e b u d u r u m u n ya
rataca sakncalar k a m u o y u n a yanstmak istemitim. Doal olarak A b a s
ekibinin ikinci a d a m k o n u m u n d a k i M e h m e t E y m r ' d e n d e sz etmitim.
Gerekte anlan kiilerin, Faik T r n liderliinde 12 Mart n c e s i ve s o n
ras, b t n antaj, k o m p l o , p r o v o k a s y o n , sahte o p e r a s y o n ve ikenceli
s o r g u l a m a l a r d a yer ald s y l e n i y o r d u . A m a balangta bu kiilerin bir
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi EYLL'88 tarihli saysnda yaynlanmtr.
1 Talat Turhan, Milli stihbarat Tekilt ve Sivilleme, SORUN Birlikte Kitap Dizisi, 1 Ekim 1987
2 Talat Turhan, Yine Milli stihbarat Tekilt..., SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Temmuz 1988.
3 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, 2'nci kitap (kence) s. 381-416, ahap Balcolu ile sylei.
4 Hiram Abas'n Halit Narin'i koruma grevinden (!) MT mstear yardmclna atanmas gibi...(yn.)

33

o u n u n ismi bite k a m u o y u n c a b i l i n m i y o r d u -Eyp zalku dnda- ,

1974 ylnda Selimiye C e z a ve T u t u k e v i n d e n tahliye o l d u k t a n s o n r a iz
s r p , kstebekleri s a p t a d m . Listeyi z a m a n n iktidarna ve basna ver
6
d i m . Haklarnda geni bir yayn k a m p a n y a s b a l a t l d
B u tavr s r d r r k e n a m a c m kiilerle u r a m a k deildi. Hibir demok
ratik, siyasi, ahlki ve insancl l y temsil etmeyenlerin sergilenmesi
bir yurtseverlik l t y d . A n c a k H i r a m ekibinin MIT'na e g e m e n olduk
lar d u r u m d a , ulusal karlarmz asndan saylamayacak kadar sakn
calar b e r a b e r i n d e g e t i r e c e i n e kesinlikle i n a n y o r d u m . Onlar deifre et
m e k v e k a m u o y u n d a b u d o r u l t u d a bir tartma balatp ypranmalarn
s a l a m a k i s t i y o r d u m . V e d e g r l d g i b i b u d o r u l t u d a k i giriimlerim
1970'li yllardan bu y a n a sregeliyordu...
Anlan ekibin O k y a n u s t e s i n d e k u r u l m u ilikiler ve destekileri b u l u n
d u u ve oralarda yetitirilerek, Trkiye'de denendikleri iddia ediliyordu.
CIA, M O S S A D , B N D , SAVAK (iran ah d n e m i ) vb. gibi... stihbarat r
gtleriyle ibirlii boyutlar dn aan ilikiler iine girdikleri s y l e n i p ya
zlyordu.
En nemlisi CIA e k o l n benimsedikleri iin, istihbarat ve istihbarat
rgtlerini A m e r i k a g i b i o p o r t n i s t , p r a g m a t i s t ve Machiavelist bir an
layla kullanma y n t e m i n i u y g u l a m a y yeliyorlar ve yasa dna k
m a k t a hibir saknca g r m y o r l a r d .
Aslnda Amerikan FM 31-15 resmi t a l i m n a m e s i n d e n t e r c m e edilen, ST
31-15 adl Gayri nizami kuvvetlere kar harekt adl Kara Kuvvetleri
Komutanl sahra t a l i m n a m e s i n d e l k e m i z d e kontr gerilla adyla tannan
yeralt r g t n n emas verilmekte ve bu r g t elemanlarnn kanun
statyesahipdeillerdir
denilmektedir.11
B y l e bir yaklam k u k u s u z d e m o k r a t i k h u k u k devleti ve Anayasal d
/ifc/o/

Haceti

Sa/ird

%Urtficirt).

5 Bu Kii ilk kez tarafmdan saptanlp, 1973 ylnda Bomba Davas, Duruma tutanana Kel Eyp diye ge
irilmitir, (y.n)
6 Talat Turhan, Sadi Koa ve Memduh nltrk'e cevap veriyor: Kontr-Gerilla Gerei Politika, 10-16 Mays
1978* nltrk'e hitaben: Grev esnasnda, MT'ten: E.., HA,** 8.Y., A.., C.A., M.A., F.I., .K., H.T.,
O.O., Emniyet'ten M.., I.A., G.D., .B., M.D., K.K, le nerede, ne zaman, hangi amala altnz? Bu kii
lerle ilikilerinizin yasa snrlar iinde olduunu iddia edebilir misiniz?
* Bu yazmla Ziverbey ikence kk yneticisi Tmgeneral (E.) Memduh nltrk' basn nnde ak tar
tmaya armtm. Tabii nerimi kabul etmedi; ama zmir'de kiiliime ynelik kara alma giriimlerini
srdrd. Bu ona yakan bir tavrd aslnda...
** Hiram Abas.
7 Talat Turhan, Ortadou'da eytan genleri, 7 Gn Dergisi, 15 Haziran 1977, (Yaz 2'de age'de yeniden
yaynland).
8 MT Mstear Aday - Mister Komplo, Hiram Abas 2000'e DORU, 2-8 Austos 1987, s.31.
9 eytan geni: CIA - MOSSAD - MT ilikileri, 2000'e DORU, 28 ubat, 5 Mart 1988, s. 10. (EK-3)
10 Olaylarla Hiram Abas, CIA - MOSSAD birlii 2000'e DORU, 12 Haziran 1988, s. 25 (EK-4)
11 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, Vinci kitap.

34

zenle b a d a t r m a k olanakl deildir.

A n c a k emperyalist devletlerin istihbarat r g t l e r i saldrgan, antaj ve
k o m p l o d a n o l u a n istihbaratlk anlayn b e n i m s e m i , bu a m a l a CIA
iinde rgtler k u r u l m u Dirty Action-Kirli Harekt d e n i l e n y n t e m l e r e
ba vurduklar da bilinen gerekler arasndadr.
A m e r i k a n S e n a t o s u n c a ClA'nn bu trl y n t e m l e r i aratrlm, k o m i s
y o n u bakan Church adyla bir r a p o r yaynlanmtr.
Bu r a p o r d a n
rendiimize gre:
- ili, Santiago'da General Schneider, 22 Ekim 1970 g n ,
- Patrice L u m u m b a , Ellsabethville'de, 13 ubat 1961 g n ,
- Vietnam'da N g Dinh D i e m , 1 Kasm 1963 g n ,
- Dominik'te Rafael Trujillo, 30 Mays 1961 g n CIA yntemleriyle l d
rlmlerdir.
Ayn yaptta M a s s a c h u t e s temsilcisi Michael H a r r i n g t o n ' u n bir m e k t u
b u n d a n A B D ' n i n ili'deki oyunlarna yer verilmektedir:
1962 ile 1973' kapsayan d n e m d e 40'lar k o m i t e s i (ClA'nn yasad
etkinliklerini g z e t e n ve yetkili klan Milli Gvenlik B a k a n Yardmcs t a
rafndan idare edilen Bakanlklararas k u r u l u ) 1 3 Allende'nin seilmesini
engellemek v e M.Colby'nin d e y i m i y l e o n u n d m e s i n i abuklatrmak
iin 11 m i l y o n d o l a r harcamt... Fonlar, A v r u p a ve Latin Amerika'daki
eitli lkelerin araclyla kiilere ve partilere verilmiti. 1964'de 3 mil
y o n dolar s e i m l e r d e Allende'nin rakibi olan ili Hristiyan Demokrat Par
t i s i n e gnderilmiti. 4
MT yasas g e r e i n c e de r g t n e y l e m e ynelik bir grevi b u l u n m a rnTctclr. A m a M T n CIA yntemleriyle k u l l a n m a a kalkarsanz bu ey
lemler emperyalist devlete yararl olaca iin ift y n l bir hiyanete d
nebilir...
Kanmza g r e , Hiram A b a s ekibinin (ve destekilerinin) eh byk yanl
gs bu anlaytan kaynaklanyordu. A m a l a r MT'ndaki asker kkenlileri
z a m a n iinde tasfiye e d e r e k r g t kirli harekt arlkl kullanmak,
kendi bantlar ve snrl d n y a grleri k o u t u n d a komnizmle m
cadele e t m e k t i .
Nitekim yasalarmzda yeri o l m a y a n bu tr o p e r a s y o n l a r a kartn bu
12 Les complots de la CIA - Manipulations et Assassinats.
13 lkemizde bu ilev Milli Gvenlik Konseyi ve Milli stihbarat Koordinasyon Kurulu tarafndan yrtl
yor olabilir, (y.n.)
14 ClA'nn marifetleri saylmakla bitmez, bu amala gerek dnyada ve gerekse lkemizde yzlerce cilt kitap
yazlmtr. Alnt yaptmz yapt, (12'de a.g.e.) resmi belge niteliinde olup tercme edilip yaynlanmam
tr, (y.n.)

35

g n v n e r e k aklayan H i r a m A b a s , aklamalar ile kendisini ele ver

mektedir.15

manete karmas anlaml idi... Aslnda zal kendisini etkileyen evrele

rin nerileri d o r u l t u s u n d a Abas' MT Mstearlna a t a m a k istiyordu.

Oysa, istihbarat grevlilerinin rlde gelen nitelikleri arasnda, nyargsz

b u l u n m a k ve tarafsz o l m a k saylabilir. A m a , H i r a m A b a s ilk kez MIT'nd a n ayrldktan sonra, b u g n g e r e k nitelii t m aklyla o r t a y a kan
bir i adamnn
e m r i n e ve hizmetine girmitir. Yani y e l e m e s i n i n ser
m a y e n i n (!) yan o l d u u n u gstermitir. Byle bir hizmeti kabul e d e n kii
nasl olur da yeniden MT'nn bana g e t i r i l e b i l i r d i . 1 7

A n c a k ilgililerin t m niyetlerini MT raporu olay kursaklarnda brakt.

ve d o k y n l d i n a m i k ve d e n g e l e r i n zorlamasyla zal'a karn Hi
r a m Abas, M e h m e t E y m r ve ekibi MT'ndan dlandlar.

D a h a d a nemlisi H i r a m A b a s v e M e h m e t Eymr, b a b a d a n g e l m e m a
s o n idiler. Yani bir b a k a r g t n - legal g r n m d e de olsa (!) - yesi
idiler.
Bu nitelikteki kiiler ve yandalar b i z i m anlaymza g r e , istihbarat r
gtleri ve lke karlar iin potansiyel bir tehlike oluturabilirlerdi. Bu ne
d e n l e onlara kar k m a bir yurtseverlik g r e v i s a y y o r d u m .
zal'n Suriye gezisinde bir g a z e t e n i n H i r a m Abas' fl isim olarak
15 Emekli olan MT Mstear Yardmcs Hiram Abas, Gngr Mengi'ye anlatt: Sabah, 8-11 Haziran 1988.
MENG: Boaznzda bir yara izi gryorum.
ABAS: Kendi ekibimle yaptm, kendi yetitirdiim ekibimle yaptm 156-157 baskn vardr... Bir tanesinde
ben yaralandm... Ama benim alma azmim ve arzum bitmedii iin 15 gn sonra omuzum bal olarak
ben yine ekibimin banda idim... 71-73 byie olmutur.
Y.N.: Hiram Abas 70'li yllarda Fndkzade'de Kzlelma Operasyonu diye anlan atmada yaralanm o
dnemde gerek kimliini saklam ve basn olayda bir Albay'n yaralandn yazmtr.
MT yasas, MT'i personeline bu tl bir'grev vermemektedir. O halde Abas'n ekip kurarak yasad ey
lemlere kalkmasna niin gz yumulmutur? Bu kiiler kimlerdir? Acaba bu eylemler iinde Sleyman
Demirel, Nihat Erim, Ferit Melen, Naim Tal iktidarlarnn sorumluluu nedir? Ayn dnemde MT Mste
arlar Fuat Dou ve Nurettin Ersin ile Skynetim Komutan Faik Trn bu yasad duruma neden gz
yummulardr? Su sorular ve benzerleri yantlanmadan terr olaylarna gerek tanlar konulamaz. Bu tavr
kukusuz zal iktidar ve benzerlerinden beklemek gibi bir hayale kaplmayacak kadar da gerekiyedir.
Ama bir gn bu hesap mutlaka sorulmaldr...
Hiram Abas, eylemci karakteriyle Emniyet rgt'nn eitli alanlarnda alabilirdi. Ama MT'nda asla...
16 1'de age.:
ok narin olduu sylenilen ve her zaman n planda grlen bu iadamnn bugnlerde bankalara olan
800 milyon liralk borcu nedeniyle deme gl iine dt yansd. (Ekim/1987)
Y.N:Bugn Halit Narin borcunun 60-70milyar lira olduunu kabul etmektedir.(Cumhuriyet, 7 Austos 1988)
17 Y.N. Kukusuz bu soru IMF patentli uydu kapitalist ve liberal bir ekonomik modeli benimseyen baml
iktidarlar iin topiktir. Amacmz gerekleri vurgulamaktr.
Byk bir blm UH* ve U"lerin ibirlikisi olan lkemizdeki holding ve irketler, yllardan bu yana
kucaklarn emekli gvenlik ve istihbarat rgtleri grevlilerine am olduu bilinmektedir. Sermaye, kendi
dzenlerine hizmet edenlere vefa gstermekte ve yemlemektedir. Tpk iktidarlarn adamlarn Ynetim Ku
rullarnda arpaladklar gibi...
Hatt aktif grevde iken dahi hem kendi rgtnden (Emniyet veya istihbarat) hem de zel sektr kurulu
larndan maa alan ajanlar bulunmaktadr.
Bu olguya karn, gvenlik ve istihbarat rgtleri ii sendikalar ve demokratik derneklere ajanlarn gizlice
szdrmakta, onlara tuzaklar kurmaktadr, rnein yllardan beri Amerika, AAFU (Asie & Africa Free Lobour
Institude) adl kurulula, ii hareketlerini aka ynlendirmekte, eitimden, seminerine kadar finansman
salamaa devam etmektedir.
Baknz: Talat Turhan, i Snf ve Snf Gerei, 7 Gn dergisi, 16 ubat, 9 Mart 1977

36

Ummadklar bir b i i m d e kendilerini s o k a k t a bulan bu kiiler, kzgnlk

iinde ilgin aklamalarda bulundular. '
'
Gerekte bu ekibin r g t t e n dlanmasyla her eyin g l l k glstanlk
olacan b e k l e m e k safdillik olur. MT mutlaka P a r l a m e n t o ' n u n denetimi
altna alnmal, yasad eylemlere bulatrlmamaldr.
MT'na ilikin ilk yazmzda 1 s o n u olarak: l k e m i z d e L o o c h e a d rvet
olay, K o c a t e p e g e m i s i n i n batrlmas olay, n e m l i m a k a m l a r d a bulunan
kiiler ve h o l d i n g patronlar hakkndaki yolsuzluk olaylaryla hayali ihra
cat olay vurguncularyla, G n e y - D o u olaylarnda g e l m i g e m i iktidar
larn s o r u m l u l u u y l a MT'nn askeri d a r b e l e r d e k i t u t u m u n a aklk getirici
bir parlamenter d e n e t i m m e k a n i z m a s altrlmadan g e r e k d e m o k r a s i
kurulamayacan vurgulamtm (Ekim/1987). n e r i l e r i m i n bir b l m
bu tarihten s o n r a tartld. A m a o kadar...
18 Amerika'nn gelmi gemi tm Cumhurbakanlarnn. - ikisi uyuyan mason - olduu iddia edilmektedir,
(y.n.)
'
19 Mason'larn tm dnyada iktidara, kapitalizmin uluslararas rgtlerine, finans kurulularna, Silhl Kuv
vetlere, gvenlik ve istihbarat rgtlerine girdikleri ve bu rgtleri kontrol altna alp ynlendirmee al
tklar bilinmektedir, (y.n.)
20 a) llhaml Soysal, Masonlar MT'in Kilit Yerlerinde, 2000'e DORU, 2-8 Austos 1987, s. 31
b) Trkiye ve Dnya'da Masonluk ve Masonlar, lham Soysal
21 talyan P-2 Mason Locas stad Lucio Gelli ve talyan stihbarat rgt grevlilerinden bazlar, Italya'daki sa terr ynlendirdikleri iin geen ay iinde mahkum oldular ve eitli hapis cezalarna arptrl
dlar.
22 15'te age; Hiram Abas: Demirel'in tebrik ve teekkrlerine mazhar olduunu ve Demirel'le defalarca te
mas ettii, altn ve takdirini grdn aklamaktadr.
Y.N: Demirel, Abas'n yasad operasyonlarn m tebrik etmitir. Ya da bu ilikide her ikisinin de Mason ol
mas m etken unsurudur?
23 15'de age; Hiram Abas: zal'la gayet iyi anlayordum ve istihbari ynden anlayordum.
Y.N: Bize gre bu itirafn ikinci blm zal-Abas ilikisine k tutucu niteliktedir. stihbari ynden CIA
tr operasyonel tarz benimseyen Abas'la bu aklamaya gre zal ayn anlaytadr. Tehlike ise bu an
laytan kaynaklanmaktadr. Akladm gibi, bu tr istihbaratlkta adam ldrmeden, her trl antaj,
komplo, provokasyon vb. gibi... ba vurulmas doal karlanmakta, yasalar gz ard edilebilmektedir.
Bu anlay MT'na egemen olsayd ve artlar da uygun olsayd, solcularn nefeslerini dinlemek yerine
sosyal demokratlar dahil, tm ilerici demokrat aydnlarn nefesleri kesilebilir, faili mehul cinayetler zinci
rine yenileri eklenirdi...
24 Mehmet Eymr - Hayri Birler Syleisi, Gne, 11,12 Haziran 1988.
25 Mehmet Eymr - Oktay Balamlr Syleisi, Bulvar, 13,19 Haziran 1988.
Y.N: Bu aklamalar iinde bizim yirmi yldan beri ne srdmz savlar dorultanlar vard. ktidarn
gszln belirleyici vurgulamalar vard. Devletin ileyiindeki lakalklar sergileniyordu.
" ok Uluslu Holding.
** ok Uluslu irket.
,

37

Anlan yaz nedeniyle istihbaratla yakn ilikisi b u l u n a n e t k e n kiilerin

d o s t a uyarlarna m u h a t a p o l d u m . O n l a r a g r e : Arnn kovanna i
s o k u y o r d u m . Bu n e d e n l e b a m belaya girebilirdi. O d n e m d e Trkiye
'nin en g l a d a m l a r n d a n biri o l a n H i r a m Abas'n stne g i t m e k akll
bir t u t u m deildi... G e e n d n e m d e olaylar n e s r d m z savlar d o
r u l t u s u n d a geliti. S e i m ve r e f e r a n d u m a karn, zellikle d g l e r i n
z e r i n d e n e m l e d u r d u k l a r , siyasal istikrar salanamad iin, yeni bir
r e f e r a n d u m l a Trk halknn dikkatleri t e m e l s o r u n l a r d a n uzaklatrlmak
istenmektedir. Bu ikinci r e f e r a n d u m ve C u m h u r b a k a n seimi istikrar
szlk unsurlarn b e r a b e r i n d e getirebilir. ktidarn gelecei pek parlak g
rnmemektedir.
MT r a p o r u olaynda Parlamenter d e n e t i m yerine mfetti raporu'yla
yetinilmejTde iktidarn g s z l n n belirgin bir kant olarak g r n
mektedir.27"28
1

Yine anlan yazmzda MT Yasasna g n d e r m e y a p m ve r g t n b

lmleri ve grevlerini o k u y u c u l a r a t a n t m a k i s t e m i t i m . 2 9 " 3 0 Yeni MT
K a n u n u n d a Kaaklk ve stihbarat Dairesi Bakanl diye bir birimin
k u r u l d u u yaplan aklamalardan anlalmaktadr.
Bu d u r u m MT'n polisin grevleri iine e k t i i iin, bilinen s r t m e l e r e
n e d e n o l m u ve MT'na eylemsel bir ilev y k l e m e k gibi o l u m s u z l u k g e
t i r m i 3 MT r a p o r u olay'ndan da anlalaca zere, MT - Emniyet r
g t srtmelerini younlatrm, elikiler stanbul - A n k a r a polisine
yansm ve bu k o n u d a k i tartmalar m a h k e m e l e r e yansmtr.
B u n a karn, MT R a p o r u ile sulananlarn t m - r u dnda - sus
kunluklarn k o r u m u , iktidar yeni bir r e f e r a n d u m u n ardna snarak ra26 zal iktidarna bandan beri destek veren The Wall Street Journal gazetesi bile, zal ekonomisini E
lence bitti diye eletirmektedir. (Cumhuriyet, 8 Austos 1988)
27 15'de age, Hiram Abas: MT kendisini hkmetlerin dnda.... grmekle ftihar duyan insanlardan kuru
ludur.
Hiram Abas: MT mutlaka parlamento tarafndan tannmal ve denetlenmelidir.
28 25'de age, Mehmet Eymr: Szde Babaknlk'a balyz ama, bugn iin Tekilt kimin idare ettii belli
deil.
29 Milli stihbarat Tekilt Kanunu - 644 sayl kanun - Kabul tarihi: 6 Temmuz 1965. (EK-1)
30 Devlet istihbarat Hizmetleri ve Milli stihbarat Kanunu: (1 Kasm 1983 tarih ve 2937 sayl)
31 15'de age:
a. Hiram Abas: Benim grme gre de istihbarat servisi aktif operasyonlar da yaparak Trkiye'ye ynelik
faaliyetlerin zerine gitmek mecburiyetindedir.
b. Hiram Abas: Ben devletime hizmet vermek in grev yaparm, operasyonlar yaparm. Ben masada
almadm. Az altm.
Y.N.: stihbarat rgtlerinde yerleik kanya gre -CIA hari- James Bond'luk ve Rambo'culukla istihbaratln hibir ilgisi bulunmamaktadr. Abas'n amaz da bu arpk mantktan kaynaklanmaktadr. Bay Abas
eer grev verirlerse Anti-terr rgtn ynetebilirsiniz. Daha da olmazsa ayn ii profesyonel olarak
yapp doyurulmam komplekslerinizi tatmin edebilirsiniz. (Baknz: Erich Fromm'un Sevgi ve iddetin
Kayna}.

38

p o r d a k i o k n e m l i ve lke karlarn y a k n d a n ilgilendiren gerekleri

p e e l e m e y i yelemitir.
MT'na ilikin ikinci yazmzda d a 2 MT'ndaki grevlerine s o n verilen
Hiram A b a s ve M e h m e t E y m r ' n CIA-MT, MOSSAD-MT ilikilerini
yadsyan g r l e r i n i n g e r e i yanstmadn 1962'li yllara kadar uzanan
olaylar ve olay tanklarn aklayarak kantlamaya altm.
A n c a k gizini k o r u y a n iki olay zerindeki r t bir g n k a l d r a b i l i r s e b u
k o n u d a k i g e r e k l e r biraz d a h a aydnlanabilir.

Vinci

Olay:

Sabahattin

Savaman

Olay:*

Olay 25 ve 26 Aralk 1977 g n k basnda k a m u o y u n a akland. Gnaydn'a g r e : (Mealen) MT stihbarat Daire Bakan Sabahattin Sa
v a m a n , A m e r i k a ve ngiltere hesabna c a s u s l u k yapt bu a m a l a her
iki
lkeye:
Amerikan sleri, Kbrs'taki Trk kuvvetleri, Trk-Amerikan
ilikileri, Amerikan ambargosu'na ilikin konularda bilgi verdii iin tu
tuklanmt.
A n c a k d u r u m a srerken d a v a y a yayn yasa k o n u l d u u i i n 3 2 ka
m u o y u gerekleri renemedi... Yaplan d u r u m a s o n u n d a -Genel Kur
m a y Askeri M a h k e m e s i - S a v a m a n 17 yl 6 ay hapis cezas alm
ve
cezasn t a m a m l a y p hapisten kmt. A m a s u s k u n l u u n u k o r u m a y y e
liyordu...
Bu n e m l i d u r u m a d a n Savaman'n a n c a k bir ka c m l e s i basna y a n
s d 3 4 v e A m e r i k a n c a s u s l u u olay u n u t u l d u g i t t i .
S a v a m a n karardan s o n r a yapt a k l a m a d a :
Bu MT'in mahkmiyetidir. Benim deil. Her gn yzlerce en gizli bilgi
Amerika'ya Almanlara veriliyor, CIA, MT iinde dnen arkn birdilisidir. Bu dili sklp atlmadka MT gerek niteliine kavuamaz.
eklinde k o n u m u t u r .
Yl 1979'da S a v a m a n b y l e k o n u u y o r . A m a b u g n en azndan bildii
gerekler yannda, savunmasn k a m u o y u n a aklamak tarihi s o r u m -

* Bu yaznn yazld tarihten sonra yaynlanan Cneyt rcayrek'in Darbeler ve Gizli Servisler adl yaptn
da Savaman olayna yer verilmitir.
32 Vatan, 25 ubat 1978.
33 Cumhuriyet, 26 Temmuz 1979.
* Btn sular kendisine ykletilen kii, gnah keisi (Franszca-Trke Szlk- Tahsin Sara).
34 Cumhuriyet, 10 Nisan 1979.

39

l u l u u altndadr
Yl 1964, Eyll aynn sekizi, bu satrlarn yazar Genel K u r m a y Bakanl
A s k e r i M a h k e m e s i n d e Gen Kemalistler davas ba san olarak y a p
t s a v u n m a d a :
MT'in Silahl Kuvvetler mensuplarn t a k i p ettiini ve bu y n d e k i g i
riimlerinin her g e e n g n artacan ve MT'in siyasal iktidarn aleti o l
m a m a s gerektiini,
MT'in iinde grevini ktye kullanan parazitlerden
temizlenmesi gerektiini belirttikten sonra, rgtn grevini k t y e
kullandn ve Anayasa'y ihll ettiini sylemi, Gen Kemalistler Or
d u s u davas hazrlk soruturmasnn yasad y o l l a r d a MT'nda yapld
n aklamtm.
Yl 1973, Haziran aynn onalts, B o m b a Davas b a san olarak stan
bul Skynetim Askeri M a h k e m e s i ' n d e k i s o r g u m d a :
Sunay ve T a m a ' l a ahsi bir ilikim yoktur. A n c a k bunlar, zellikle 22
u b a t ' t a n (1962) s o n r a y n e t i m i fiilen ele geirmiler, MT'i e!e geir
miler,
MT'i de Amerikallar ele geirmi ve bu ekilde memleket idare
edilmee
balanmtr...
Belgesel aklamalarmdan kesinlikle anlalaca gibi S a v a m a n ' d a n 6
yl n c e CIA - MT ilikisini, i d a m istemiyle yarglanrken a k l y o r d u m .
Savlarm bilindii gibi 3-4 yl s o n r a da hsan Sabri alayangil tarafndan
doruland.38"4cr
T m bunlar n e d e n aklyorum? H i r a m A b a s y z n d e n . . . n k o , k e n
disine y n e l i k Amerikanofillik savlarn y a d s m a k iin
S a v a m a n olayn
r n e k g s t e r m e k gereini zellikle vurgulamaktadr:
Geni apl bir o p e r a s y o n d u . Bu sayede de hakikaten Trkiye'nin iine
szm bir istihbarat r g t n n faaliyeti, Trk istihbarat r g t tarafndan
a k a m e t e uratlm ve 17 sene hapis yemitir Savaman.
H i r a m Abas, S a v a m a n o p e r a s y o n u n u y r t m e k l e n m e k t e d i r . Dava
gizini k o r u d u u iin Savaman'n Le b o u c missaire* olarak seilip,
Abas'n bir tala iki ku v u r u p vuramadn iddia e d e m i y o r u z .
A c a b a MT iinde bir kiinin m a h k m edilmesiyle CIA-MT ilikisi n
l e n m i midir? Parlamenter d e n e t i m dnda o l a n bir r g t n yneltilen
35 Sabahattin Savaman, Harp Okulundan snf arkadamdr (y.n.)
36 Bu blm,.Bomba Davas'ndakl Savunmasna da aktarlmtr. (8'inci klasr: Giri, CIA, AID, Basndan
Semeler: 1974-1975) Yaynlanmad.
37 Bomba Davas, Duruma Tutana, s 16.
38 Politika, 9, 21 Mart 1976, alayangil'in smail Cem'le Syleisi".
39 alayangil: 12 Martta CIA geni lde vardr, Politika, 1 Ocak 1977.
40 a.Uur Mumcu, Kim Kimi Doruluyor... Cumhuriyet, 26 Mart 1977.
b. Uum Mumcu, Bir Pulsuz Dileke, s. 195-198.

40

s u l a m a l a r d a n arnmas olas deildir. B u g n A b a s bile b u t r d e n e t i m

i s t e m e k t e d i r . 2 7 A m a m e h u r 12 Mart n c e s i ve sonras eylemlerini sr
d r r k e n S e n a t o Aratrma K o m i s y o n u bakan Salih Tanyeri, iddet
olaylar k o n u s u n d a Babakanlk ve MT'ndan bilgi a l a m a m a k t a n yak
nyordu.41

kinci Olay:

Turan

alar

olay.

Turan alar, 2 7 Mays d n e m i n d e stanbul Radyoevi M d r l g r e

v i n d e b u l u n m u , d a h a s o n r a e m e k l i y e ayrlm bir k u r m a y albayd.
1965'li yllarda T e p e b a ' n d a T a r h a n hann b y k bir dairesinde, geni
bir k a d r o ve snrsz parasal olanaklarla alan zel Sektr Enfor
m a s y o n Brosu adl bir k u r u l u u y n e t i y o r d u . Bu b r o d a Trkiyedeki
sol akmlar .izleniyor, s e r m a y e adna kart y n t e m l e r gelitiriliyordu.
alar, uzun sre b u grevini s r d r d k t e n , b r o y u Fethi G e m u h l u o l u 'na dev-rettikten sonra, A k b a n k Sosyal ler M d r o l m u t u . Bu hiz
meti de yllarca s r m t . alar'n g r e v ad g e r e k t e bir m a s k e idi. Bu
kez s e r m a y e adna deil de A k b a n k adna zel istihbarat t o p l u y o r , kendi
sine salanan snrsz mali olanaklarla etkin kiileri, b r o k r a s i n i n her iki
kanadn eantiyonlara (!) b o u y o r d u . stihbarat - Sa b r o s u t a h m i n
edildii gibi piyasa istihbarat y a p m y o r d u . . .
Bu evrede, stanbul ve Blgesi Milli Emniyet Daire Bakanl g r e v i n d e
b u l u n a n T u r a n Deniz'le alar o k yakn iki arkadat. Aslnda alar'n
hizmetlerinden yararlanmak isteyenlerin, bu yaknlktan kendi karlar
d o r u l t u s u n d a geni l d e yararlandklarn kabul e t m e k gerekir.
12 Mart'tan (1971) s o n r a Faik T r n , Zihnipaa k k n -Ziverbey
k k - 4 2 bilinen ekiple i k e n c e h a n e y e ' d n t r d n d e Turan Deniz,
s o r u m l u o l d u u halde kullanlm, kk'te MT adna b t n yetkiler E y p
zalku'a verilmitir. 3 Bu d u r u m d a n tedirgin olan T u r a n Deniz, alar'
n basnla k u r d u u scak ilikilerden yararlanarak T r n ' n ikencecileri
ni afie e t m e y i karna u y g u n g r m t . Bu a m a l a Nimet Arzk'a
ikence k k gezdiril mistir.
A m a Turan Deniz, stanbul'daki g r e v i n d e n ayrldktan sonra, o n u n ye
rine gelenler, T u r a n alar'la kyasya m c a d e l e y e girmiti. Bir ka kez
MT'te misafir edildiine (!) ve bir defasnda da g e c e karlp Belgrat Or* Bugnlerde kendisinden Radyo'da ska sz edilen Gemuhluolu daha sonra Trk Petrol Vakf Yneticisi
olmutur.
41 Cumhuriyet, Milliyet, 25 Aralk 1976.
42 ilhan Seluk, Ziverbey Kk.
43 Eyp zalku, 12 Mart dneminde her manada birlikte alt Askeri Savclardan Sleyman Takkeci'ninemrinde bugn THY Sivil Savunma rgtnde vatani grevine devam etmektedir...

41

m a n ' n d a t e r k e d i l d i i n e dair sylentiler ortalkta d o l a y o r d u . Tabii b u

d u r u m d a alt kimseler v e kurulular o n u yalnz brakmlard...
D a h a s o n r a bir g n , alar' Amerikan casusu sulamasyla M a m a k ,
A s k e r i C e z a v e T u t u k e v i n e aldlar. D u r u m a s d e v a m e d e r k e n bir g e c e
h c r e s m d e l b u l u n d u . . . Yaplan o t o p s i d e kalp krizinden l d anlal
mt...
T a m bir CIA senaryosu... K k Amerika o l m a hayalleri ger
e k o l m u t u . . . Her ey kitabna u y d u r u l u y o r d u . Bilim ve t e k n i k ilerle
miti... Her y n d e n kullanlabilirdi v a t a n kurtarcs o p e r a s y o n c u l a r tara
fndan...
T u r a n alar olayndaki giz p e r d e s i n i n aralanmasnn z a m a n
k a n m c a gelmitir. B u o l a y d a :
- zel S e k t r E n f o r m a s y o n B r o s u n u n t m ilevi o r t a y a karlmal, f i n a n s kaynaklar saptanlmaldr.
- A k b a n k ' t a k i alma ayn ekilde irdelenmelidir.
- T u r a n Deniz bildiklerini aklamaldr.

46

- T u r a n D e n i z ' d e n s o n r a stanbul MT r g t n d e T u r a n alar' b o y he

defi seenler kimlerdi? Bunlar arasnda 12 Mart ikencecileri var myd?
A m a l a r ne idi?
- T u r a n alar, h a p i s h a n e d e n ailesine ve baz d e e r l i yazarlara m e k t u p
ulatrmay baarmtr. B u m e k t u p l a r n k a m u o y u n a a k l a n m a zaman
g e l m e m i midir?
- alar ailesi babalarn' a k l a m a k iin g i r i i m d e b u l u n m a y d n m e
mekte midir?47"48
Sorular uzatlabilir...
MT R a p o r u olayna yeni bir aydnlk, yeni bir soluk, yeni bir ses getir
m e k isteniyorsa S a b a h a t t i n S a v a m a n v e T u r a n alar olaylar t m
b o y u t v e ayrntlaryla k a m u o y u n u n n n e getirilmelidir. B u a a m a d a
* Mon Dieu! Pour quai nous a-t-on confi cette mission?
44 MT Mstear Emekli Koramiral Bahallin zlker, egemen gler ve onlarn i ve d rgtlerini karlannave dnya grlerine lers den bir raporu ilgili makamlara verdikten, ksa bir sre sonra Samsun'da.
bir otel odasnda l bulundu. Otopsi sonucunda kalp krizinden ld anlalmtr... Yannda 12 Mart'
sonras ItonceOilgfltd^n bir emekli albay vard, (y.n.)
45-Spr zehirli bitkilerle cinayet nasl lenir? - Gizli ajanlarn cinayet arac olan ve sonular laboratuvarlarda kolay saptanlmayan zehirleri..., - eviri: zgn Tademir/Murat Paker, Cumhuriyet. Bilim ve Teknik
eki, 26 Mart 1988, s. 56.
~~
' "
46 Turan Deniz, eski paalardan Korgeneral Galip Deniz'in oludur. Babas 1935-1940'l yllarda Diyarbakr'
da snrsz yetkilerle Umumi Mfettilik yapm bir kiidir. Halk arasnda 93 odal bir sarayda oturduu
sylenir, paann kz o dnemde ata binerdi. Yani umur grm bir aileden geldii iin her halde hem
yat, hem katlar, hem de dnyal vardr. -1960'l yllarda babasnn Etlik'teki kkn MT'e kiraya ver
miti- Huzurunu bozmak istemez. Bu nedenle ne arkadalk ne de erkeklik adna konuacan sanmam.
Amacm nerilerimin eksiksiz olmasdr. Gn ola, harman ola... (y.n.)
47 Turan alarn damad ok tannm ve deerli bir ses sanatsdr, (y.n.)
48 Turan alar' 1960'lardan beri yakn tanyan kiilerden biri de benim (y.n.)

42

kukusuz b u g r e v i basn y k l e n m e l i d i r .
B u n u n gibi, 1 2 Mart d n e m i ikencecileri arasnda b u l u n d u u iddia e d i
49
len MT grevlisi Blent z t r k m e n , zal iktidar d n e m i n d e DPT
Mstear Yardmcs olarak hayali ihracatlara d e m e yaplmas iin
emir v e r m e s i n i n a r d n d a k i giz o r t a y a karlmaldr. "
ktidarn hayali
ihracat r t b a s e t m e iin giriimlerde bulunmasnn a r d n d a k i nedenler
t m ayrntlaryla saptanmaldr.
Yaznn bal Kstebekler... idi. Onlara bu sfat d n hizmet verdikleri
yetkili kiiler yaktrmlard. G e r e k t e k s t e b e k l e r p e k m a k b u l h a y v a n
lar saylmazlar ve yeraltnda yaarlar. stihbarat elemanlar da grevleri
g e r e i yeraltnda altklarndan d n y a n n her y e r i n d e K s t e b e k d i y e t a
5
nmlanrlar. A n c a k M e h m e t E y m r b u ekilde t a n m l a n m a k t a n honut
olmadn akladktan s o n r a ,
Biryerde yaptm iten tiksiniyorumzaton... diyerek g n a h kartmaktadr. Tpk ili'deki C I A ^ e f i gibi...
ili
CIA grevlisi d e : Tanrm neden bu grevi bize verdin?
d i y e yaknyor
du.
Yapt iten u t a n duyanlarn, b u d u r u m d a n k u r t u l m a l a n n n tek y o l u
vardr. J e a n J a c q u e s R o u s s e a u g i b i itiraflarda bulunmak...
B u k o n u d a e n u y g u n r n e i Philip A g e e o l u t u r m a k t a d r . 5 3 Eski bir CIA
ajan o l a n A g e e de yapt iten utan duyduu iin katld t m o p e
rasyonlar aklamt. B u yolla h e m v i c d a n a z a b n d a n k u r t u l m u , h e m
d e insan o l m a n n o n u r u n u n zevkini tatm, a m a l k e d e n , lkeye d e k o
vulmutu.
Bay Eymr, C u m h u r b a k a n n a h e s a p s o r u l m a s n d a n e n d i e etmek,
ve ru'u illegal c e m i y e t toplantsna katlmakla
s u l a m a k size bir
ey kazandrmaz.
Biraderiniz ve d a v a arkadanz H i r a m Abas'n ( m a a l n ) 156-157 bas
k n 1 5 - o p e r a s y o n u - var. Eer riskine katlanabilirseniz, o t u r u n anlarnz
yazn. D e m o k r a s i m i z e katk y a p m olursunuz. B u a r a d a h e m eitli
ve o k y n l karmak niyetlerle sansasyon ve reklam p e i n d e olan
kimi basna yeni bir m a l z e m e olursunuz, h e m de keyi dnersiniz. Bu
arada, h e m d e v i c d a n a z a b n d a n k u r t u l m u olursunuz. A z ey midir?
Nasl olsa devr-i d e m o k r a s i n i n , yollarn y o l u n u o k iyi bilirsiniz...
11 Austos 1988
49 Blent ztrkmen 12 Mart'ta MT Ankara ubesinde K masasnda alt. kenceyle yaplan sorgula
malar ynetti... Aydnlk, 22 Austos 1978.
50 Rafet Ball, hracat Oyunu, Milliyet, 3 Temmuz 1988.
51 Mehmet Muhsinolu, 300 Dosya Meclis'te, Milliyet, 12 Temmuz 1988.
52 J. J. Rousseau, tiraflar Confession - adl yaptnda asrlarca nce yaad sosyetenin tm irenlik
leri .yannda, homoseksel ilikide bulunduunu aklamada bir saknca grmemiti. Ne dersiniz Bay Hi
ram Abas?...
53 CIA Gnl, 2. Cilt, Philipe Agee.

43

STHBARAT RGTLER v e A K O D A L A R I *

T r k i y e ' d e k i d e m o k r a t i k l e m e savlarna karn baz kurumlar, Devlet

Tekilt iindeki yasal konumlarn g z a r d e d e r e k "Devlet iinde dev
let" o l a b i l m e i her d n e m d e baarmlardr.
B u n l a r d a n biri de Milli istihbarat Tekilt'dr.
Daha n c e akladm g i b i , 1961 ylnda bu tekiltta almak zere in
h a m yaplmasna karn g r e v kabul e t m e m i t i m . 22 u b a t 1962'den
s o n r a Afyon'a s r g n e d i l d i m . A n c a k peimi brakmamlard. Bizi safd brakmak iin MT bir J a n d a r m a s t e m e n i ieri alm ve u z u n sre
bask altnda s o r g u l a y a r a k aleyhte bir tertip d z e n l e m e y i baarmt. Ba
z evreler, varlm kendileri iin potansiyel bir tehlike olarak g r d k l e
rinden MT'n, kullanabiliyorlard. 19 Nisan "1963 g n , M e m d u h T a ma'n zel uakla g n d e r d i i As. savc tarafndan gzaltna alndm. 20
Mays 1963 g n " s o r u t u r m a y a mahal o l m a d " karar verildi. Bu karar
b a n a u l a m a d a n 21 Mays olaylar patlak v e r d i . C e m a l Tural ilk n c e 21
Mays'la ilikili gsterilerek tasfiye e d i l m e m i istiyordu. Bu baarlamaynca " G e n Kemalistler O r d u s u Davas"nda bir ka yl sreyle yarglandm
ve tabii bir srede nl M a m a k Askeri Ceza ve T u t u k Evi'nin misafirleri
(!) arasna katldm. As. Savclar ve As. Yarglar MT'nn senaryolarnn
dna kp, mesleklerinin g e r e i n i yerine g e t i r m e yrekliliini kendile
rinde bulamyorlard. Anlan d a v a d a Askeri Ceza K a n u n u ' n u n 148'inci
m a d d e s i uyarnca m a h k u m o l d u m .
"Politika y a p m a k l a " sulanmtm. Sanki Slh.K.lerde politika y a p a n tek
kii bendim...
T a m a ' n u a n savcs d a h a s o n r a general o l d u . E m e k l i y e ayrlp a v u
katla balad. MT r a p o r u olay patlaynca bu kiiyi N e c d e t r u ' u n
avukat g r n c e d o r u s u ardk. D n MT'yla alan As.Savc, b u g n
MT'n d a v a e d i y o r d u . Avukat, MT r a p o r u n u k a l e m e alan M e h m e t Ey-

m r ' "tekilatn y z karas" o l m a k l a s u l u y o r d u 1

O y s a biz 1964 ylnda Gn.Kur.As.Mah.'nde yaptmz s a v u n m a d a : 2
"MT'in Silahl Kuvvetler mensuplarn izlediini ve
bu yndeki giriim
lerin her geen gn artacan, MT'nn siyasi iktidarn aleti olmamas
gerektiini ve MT'nn iinde grevini ktye kullanan parazitlerden te
mizlenmesi gerektiini
belirttikten s o n r a , rgtn grevini ktye kul
landn ve
Anayasa'y ihll ettiini" aklamtk.
O d n e m d e g e r e k t e n MT t a b u idi. As. Savc ve o n u n g i b i d n e n l e r
"MT'n ypratma amacn g d e n bir rejim d m a n i n n (!) samalar" a n
lay iinde di gcrdatarak beni dinlediler. Ne MT parazitlerden arnd,
ne de yasad faaliyetlerine s o n v e r d i . O y s a k i nerilerim g z ard edil
m e s e y d i Tekilat yasal e r e v e i i n d e k i grevlerini s r d r e r e k bu l
d e ypranmazd.
Bizim kstebekleri " p a r a z i t " olarak s u l a m a m z d a n , t a m yirmi be yl
s o n r a E y m r ' n "MT'in y z k a r a s " o l a r a k nitelenmesi ilgin deil mi?
Eski Askeri Savc, general emeklisi, avukat; e y r e k asr sonra bizimle
ayn n o k t a y a gelmiti. G e t e olsa...
Amacmz, MT'na kara a l m a k o l m a y p , kendisine eki d z e n v e r m e s i
ni salamakt. Bu nedenle eletiri hakkmz kullanrken kendimizi riske
ettiimizin bilincinde idik...
N i t e k i m emekli o l d u k t a n s o n r a MT stanbul Emniyet M d r l n e e m i r
vererek yllarca alt polisle beni zledi. U y g u l a m a y b a v u r u m zerine za
mann leri Bakan Faruk S k a n d u r d u r t t u .
"Devlet kin t u t m a z " derlerse de inanmayn. Bir devlet r g t olan MT
'nn kin t u t t u u n u saysz olaylarla bilmekteyiz. r n e i n :
1972 ylnda stanbul Milli Emniyet Blgesi Bakan T u r a n Deniz, stleri
nin ald emirle bir o p e r a s y o n iin kullanlyor ve Orgeneral Faruk Grler
(o tarihte K.K.K) aleyhinde Ziverbey k k n d e ikenceli sorgulamalarla
Grler'in n c e G n . Kur. Bk, s o n r a C u m h u r b a k a n o l m a niyetlerini e n
g e l l e m e k iin d z e n l e n e n tertiplerde yer alyordu. kenceli s o r g u l a m a
lar yrtenler i i n d e MT R a p o r u Olay'nda marifetleri g n yzne kan
kstebekler de vard... " B o m b a Davas" tertibine katlan zamann stan
bul Emniyet M d r yardmcs k r Balc'nn d a h a s o n r a Faruk Grler'
in y e e n i olan N e c d e t ru'la d o s t olmalarn hal anlam deilim... B u
n u n gibi, MT R a p o r u Olay'ndan n c e Harbiye O r d u Evi'nde H i r a m
Abas'n kznn d n n d e nikah ahitlerinden biri Vehbi Ko idi. Bu ikili
arasndaki yaknl b u g n bile yerine o t u r t m a k t a g l k e k m e k t e y i m .
1 Raporcu Eymr MtTn yzkaras, Hrriyet, 18 Ocak 1989
2 Gen Kemalistler Ordusu Davas, Talat Turhan'n savunmas, 8 Eyll 1964

* Bu yaz ilk kez yaynlanmaktadr.

44

45

B y k p a t r o n - " M i s t e r K o m p l o " d o s t l u u ne ola ki?

3

T u r a n Deniz stanbul Skynetim K l n a yazd bir yaz i l e benirnde

i i n d e o l d u u m alt kiinin
"memleket iindeki anarik olaylarn plan
laycs olduumuz ve bir cunta faaliyeti ierisinde bulunduumuz" belir
tiliyordu.
MT'i T u r a n Deniz bu yaz ile su iliyordu. lki, idari bir o r g a n olmas
na karn " T u t u k l a m a e m r i " veriyor, yasal olarak MT'te s o r g u l a n m a m a
mz g e r e k t i i halde, o r a d a sorgulandmz o r t a y a kyordu. Yazda birde
kstahlk vard: T u r a n Deniz, e m r i n d e b u l u n d u u Skynetim K o m u t a n
lna e m i r v e r i y o r d u , " T u t u k l a n a c a k ahslar" diye... Elindeki t e k kant
ikenceli s o r g u l a m a l a r d a kiiden kiiye aktarlan itiraflardan o l u a n dz
m e c e ifadelerdi...
MT'nn kini " D e v e k i n i " n d e n s t n d . kinci kez d z e n l e n e n tertiplerle
yarg n n e karlmtm. H e m de bu kez idamlk bir sank olarak...
nsanlk o n u r u n u n bir parasn o l u t u r a n kiisel o n u r u m u kurtarmak
iin, Z i v e r b e y K k ' n d e ikenceyle tertip d z e n l e y e n l e r i n pliini pazara
k a r m a k zere t m yasal yollar d e n e d i m . Z a m a n n B a b a k a n Naim
Tal, G n . Kur.Bk.Orgeneral Semih S a n c a r ve K.K.K. O r g e n e r a l Eref
Aknc'ya b a v u r d u m . T m bavurularm hasr alt e d e r e k tarih n n d e
ikencelerin k o r u y u c u s u d u r u m u n a dtler.
D z m e c e " B o m b a Davas"nda yarglanrken d e MT'nn i y z n ora
d a k i olanaklar iinde a k l a m a a altm.
" S u n a y ve T u m a ' l a ahsi bir ilikim y o k t u r . A n c a k b u n l a r zellikle, 22
u b a t ' t a n (1962) s o n r a y n e t i m i fiilen ele geirmiler, MT'i ele geir
miler, MT'i de Amerikallar ele g e i r m i ve bu ekilde idare e d i l m e e
balanmtr. B u y z d e n d e m e m l e k e t b u hale g e l m i t i r . 5 "
Geri b u g n o z a m a n n e s r d m z savlar t m boyutlaryla d o r u
lanmtr a m a MT'nda o l u m l u bir d e i i m o l m a d anlalmaktadr.
B o m b a Davas'nda yarglama s r d r l r k e n "Yazl deliller"in o k u n m a
evresinde T u r a n Deniz imzasn tayan MT yazs o k u n d u . 3 Sz alarak
MT'n savlarn kantlamaya ardm. Aksi d u r u m d a g e r e k T u r a n Deniz'i
ve g e r e k s e Tekiltn o k ar dille s u l a y a c a m ifade e t t i m . Szlerimin
bir ksm D u r u m a T u t a n a n a ve basna yansd. A m a k i m s e d e n ses se
da kmad...
Dava d e v a m e d e r k e n , bir g n Sadi K o a s tank o l a r a k m a h k e m e y e a
rlmt. Sz alarak tann eski bir B a b a k a n Yardmcs olarak MT hak3 Talat Turhan, 1'nci kitap, Bomba Davas, Savunma, s. 236
4 Yn: Bu kiilerden biri halen SHP milletvekilidir.
5 Bomba Davas Duruma Tutana s. 16, Haziran-1973.

46

kndaki bildiklerini aklamasn, n k skynetim n n e getirilen t m

davalarn bu r g t e hazrlandn, beyanlarnn m a h k e m e iin aydnlat
c ve karara y a r d m c olabilecek arlk tayabileceini bu h u s u s u n k e n
d i s i n d e n sorulmasn istedim. Tank bildiklerinin t m n a k l a m a a ha
zrd. M a h k e m e heyeti i s t e m i m karsnda n c e duralad. S o n r a reddetti.
Bu kez MT'na ilikin istemimin t u t a n a a g e i r i l m e s i n d e srar ettim. Ge
rei yerine getirildi.
G e r e k t e M a h k e m e heyeti olanlarn t m n biliyordu. A m a , "ar kovan
n a o m a k s o k m a k " t a istemiyorlard. Hazr stanbul'a g e l m i k e n , l o j m a n ,
tazminat, araba ve eitli y a n o l a n a k l a r d a n yararlanrken onlar t e p m e k
ilerine g e l m i y o r d u , Kaldki g e m i t e k i o l u m s u z rnekleri de anmsyor
lard. n k , Komutanlar Faik T r n , istei d o r u l t u s u n d a karar ver
m e y e n m a h k e m e y i bir haftada lav ettirmi, hakimlerinin stanbul dna
atanmalarn salamt.
Bu koullar altnda "Yarg Bamszl"ndan sz e t m e k kukusuz g
ln o l u r d u . Yaadmz olaylarla MT'nn "Devlet iinde devlet o l d u u
n u " alglamtk. B u nedenle Z i v e r b e y K k ' n n P a r l a m e n t o Denetimin
d e n geirilmesini istedik. D o a l olarak b u istek d e yerine getirilmedi. As
lnda MT k u r u l d u u n d a n bu y a n a b y l e bir d e n e t i m d e n g e m i deildir.
Eer 1973 ylndaki isteklerimiz g z ard edilmeseydi H i r a m A b a s ve
M e h m e t E y m r v b . gibi olanlarn marifetleri o z a m a n ortaya kacak ve
bu kiilerin on be yl sreyle Tekilat d kaynakl koullanmalar ve
ilikileri d o r u l t u s u n d a kullanmalarnn n alnm olacakt.
Denetim d babo kalan MT'nn i y z n n ortaya kmas "MT
Raporu Olay" 7 yla gerekleti. zal tarafndan MT Mstearl iin ha
zrlanan H i r a m A b a s ve ekibi kendilerini s o k a k t a buldular. K o n u aylarca
g n d e m d e kald ve r g t n marifetlerini, k a m u o y u b y k bir aknlk
iinde rendi... Ve de zal'n MT'i Sivilletirme hayali bir baka bahara
kald.
G e r e k t e duyarl devlet k u r u m l a r n d a g r e v alanlarn emekli o l d u k t a n
s o n r a d a k o n u m a m a l a r kuraldr. A n c a k bu kural ilk kez Mahir Kaynak
b o z d u . n k Tekiltn bir kural da ajann aklamamaktr.
O y s a M a d a n o l u Davas'nn alabilmesi iin Mahir Kaynak'n deifre
edilmesi g e r e k i y o r d u . " B a l o n O p e r a s y o n u " n d a ajan harcand; a m a d a v a
beraatla s o n u l a n n c a kabak d e i l d e " b a l o n " Kaynak'n banda patlad.
Zor, ve skntl anlar yayan eski a j a n kural b o z a n Tekilatn kural d
da olsa srekli eletirdi. Sade v a t a n d a eski MT'inin sylediklerinin
6 Yn: o dnemde-12 Mart'1971 sonras-trafik kazasnda ien bir Askeri Savcnn zerinde tam sekiz tl h
viyet kmtr...
7 MT Raporu Olay, Kaynak yaynlar

47

 o k azn dile g e t i r s e o k t a n T.C.K. 141 ve 142'nci m a d d e l e r i n i n hmna

u r a r d . Ajanl d n e m i n d e " s a h t e s o l c u l u k " y a p a n Mahir K a y n a k b u kez
" g e r e k s o i c u " g i b i d e h e t e n g i z aklamalar yapyor v e D e v r i m c i kesi
m i n T r k - A m e r i k a n ilikileri ve CIA-MT ilikileri hakknda sylediklerinin
a d e t a s z c l n stlenmi g r n y o r d u . B u kiinin d e m e l e r i n i n
eletirisi a n c a k y e n i bir yapta k o n u edilebilir.
Bu yazda g e e n yl e m e k l i edilen H i r a m A b a s ve M e h m e t E y m r ikilisi
nin aklamalarnda n e kan baz gerekleri a n m s a t m a k i s t i y o r u m . 8 " 1 0

MT

Kime

Bal

Eymr10:
"Szde Babakanlk'a
idare ettii belli deil''
"Anlalan MT'in

balyz ama,

asl yneticisi bizzat

Erkan

bugn iin tekilt

kimin

Grvit"

A b a s : 8 ...esas a m i r g e n e Babakandr. A m a i m d i b e n size s o r u y o r u m .

B u s o n o l a y d a hakiki a m i r olarak zal g z k t m ?
Bu s u l a m a n n g e r e k l i i iktidar yetkililerinin aklamalar ile de d o r u
lanm b u l u n m a k t a d r . Bu o l g u n u n iktidarn iktidarszln kantlamaya
y e t e c e k b y k l k t e o l d u u kansndaym. Yasa g e r e i k e n d i s i n e bal b u
l u n a n bir r g t i d d i a edildii gibi, bakalar idare e d i y o r s a B a b a k a n
k o n t r o l karm d e m e k t i r . Hele o bakas C u m h u r b a k a n n n d a m a d
ise... Bilindii g i b i E r k a n Grvit'in MT'teki t m ariv bilgilerini a n
kaya'ya aktararak tekilt uzaktan k u m a n d a e t m e giriimleri bir l d e
nlenmitir a m a , hi bir d n e m d e a n k a y a bu l d e MT'inin iine gir
m e k gereksinimi duymamtr. A c a b a olaand b y l e bir k o n t r o l gerek
sinimi nereden kaynaklanyor?

Hesap

Sorma
10

ve

Parlamento

Eymr;
"Evren
12 Eyll'n
Bu yzden Cumhurbakanlnda

Denetimi

hesabnn sorulmasndan
kalmak
istiyor."

endie

ediyor.

Bu savn n e atld tarih, 13 Haziran 1988'dir. Evren'in A n a y a s a

Deiiklii yolu ile g r e v sresinin uzatlmasna ilikin grler, aa y u
kar ayn d n e m e rastlamaktadr.
B o m b a Davas'nda yarglanrken 12 Haziran 1973 g n , Babakanlk,

G n . Kur. Bk.l ve K.K.K.Ina bir d i l e k e g n d e r d i m 1 1 . Ziverbey

K k ' n d e O r g . Faik T r n s o r u m l u l u u n d a v e T m g e n e r a l M e m d u h
nltrk d e n e t i m i n d e yaplan i k e n c e v e tertiplerin " P a r l a m e n t o heye
t i n c e tahkik e d i l m e s i n i " istedim. Eer B a b a k a n N a i m T a l 1 2 grevini y e
rine getirseydi, ilerinde H i r a m A b a s v e M e h m e t E y m r ' n d e b u l u n d u u
b u kiilerin s o r u m l u l u u saptanlacak v e ikencenin n l e n m e s i iin n
lemler alnabilecekti. A m a ikenceler iktidarlarca y n l e n d i r i l d i i iin, bu
t r istekler h e p hasr alt edildi. B u g n a r a d a n o n b e yl g e t i k t e n s o n r a
A b a s ' t a bize k o u t d n m e k t e d i r .
A b a s 8 : "MT mutlaka parlamento tarafndan tannmal ve denetlenmesi
dir. MT' iktidar partisinin bir ara gibi grmesi zararldr. Onun iin
parlamentoda bir komisyon kurulmal,
muhalefetin de adam
olmal,
MT'in
umumi
gidii
parlamentoda
denetlenebilmelidir.
Btn
Avrupa
devletlerinde olduu gibi... Neden kalr, neden bir perde arkasna sak
lanlr; sebep yok."
Bu aklama MT'nn b u g n e k a d a r P a r l a m e n t o n u n d e n e t i m i dnda
kaldnn ak bir itirafdr. Bu ne b i i m d e m o k r a t i k d z e n d i r ki p a r l a m e n
to baz kurulular hala d e n e t i m altna alamyor?

Darbeleri

nceden

renmek

Milli istihbarat Tekilat ve S i v i l l e m e 1 3 balkl yazda "MT'nn Askeri

Darbeler ncesi sorumluluunu aratrmaa uzun zaman hi bir iktidarn
gcnn
yetmeyecei
kansndaym." d i y e y a z y o r d u m .
MT'iler d o k u z a y sonra ayn k o n u d a aklama y a p m a gereini d u y d u
lar:
E y m r : 1 0 "12 Eyll ihtillini MT niin hkmete bildirmedi, banda bir
asker olduu iin mi?" eklindeki s o r u m u z u cevaplandrrken de "Tabii"
d e d i . "Bizim kadersizi i imiz de burada zaten. plerin ucu her zaman Ge
nelkurmay Bakan'nda olmutur.
Orgenerallik bekleyen bir adamn Ge
nelkurmaya deil de
Babakanlk'a daha yakn olmas beklenemez."
Balamir: Sen 1980'de MT'teydin d e i l mi?
E y m r : Tabii. Hatt 12 Eyll'den n c e de A n k a r a ' d a y d m .
Balamir: Peki, Trkiye'de bir ihtilal olacan MT niye bildirmedi hk
mete? H e p bu sorular s o r u l u y o r k a m u o y u n d a MT'le ilgili.
E y m r : Bildirmez.

8 Hiram Abas - Gngr Mengi Syleisi, Sabah, 8-11 Haziran 1988

9 Mehmet Eymr - Hayri Birler Syleisi, Gne, 11-12 Haziran 1988
10 Mehmet Eymr - Oktay Balamir Syleisi, Bulvar, 13-19 Haziran 1988

48

11 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, s. 342-346

12 Yn: Halen AKT3ANK Ynetim Kurulu Bakan...
13 Yn: Ekim 1987'de yaynlanmtr.

49

Balamir:

MT'in banda

asker olduu iin

E y m r : Tabii, MT'in bandaki

nerededir?
Genelkurmaydadr.
Balamir:
nlenemez.

Dolaysyle,
>

MT

hep

mstear

mi bu byle?

mevcut
sivil de

dengelere
olsa,

lypr:
bakar.

muhtemel

Denge

bir ihtilal

E y m r : Tabii, o da meselenin sakat bir yn

Bir tel rg ekmi as
kerler kendi etraflarna "Bunun ine hi kimse giremez" diyorlar. Byle
birey olmaz tabii
Aslnda ille MT mstear askeri kesimden ola
cak diye de bir kanun yok.
E y m r z m s z l k iinde g r n y o r . MT mstear a s k e r d e olsa si
v i l d e olsa ihtilaller n l e n e m i y o r . O h a l d e s o r m a k lazm MT neye yarar
d i y e ? K u k u s u z g e r e k b y l e deil... H i r a m A b a s v e ekibi yllardan beri
Tekilt ele g e i r m e y i d l e m e k t e d i r . A m a nleri askerler tarafndan t
kaldr. Srf bu g e r e k e bile onlar asker d m a n l n a itmi olabilir.
G e r e k t e MT h o m o j e n bir y a p d a deildir. Mstear asker ya da sivil
o l s u n , ihtillden h a b e r d a r olan MT'ilerden h e r h a n g i birisinin b y l e bir
bildirimi y a p m a z o r u n l u l u u n d a olmas gerekir. D o a l olarak "Anayasal
D z e n e " v e d e iktidarn g c n e inanyorsa... B y l e bir haberi alan g l
bir iktidar annda d a r b e c i l e r i e m e k l i y e sevkedebilir ve hatt y a r g n n e
getirebilir. ktidarlar ihtilllerden habersiz brakmann s o r u m l u s u s a d e c e
MT mstear o l m a y p , ilgili birimlerde alan t m MT grevlileridir.
A n c a k bu kiiler ne 27 Mays, ne 12 Mart ne de 12 Eyll'den n c e g l
iktidar b u l u n m a d n d a n , g l d e n -Slh.K.lerden- y a n a o l m a y kiisel
e m n i y e t v e karlarna d a h a u y g u n g r m l e r d i r . S o r u m l u l u k bireysel
d e i l kolektiftir bize gre...

MT'nn

Sivilletirilmesi

D a r b e l e r d e n h a b e r d a r e t m e y l e birlikte MT'nn sivillemesi d e g n d e m e

g e l d i . Abas'a g r e , MT'nn sivillemesi kendisinin MT mstearlna
getirilmesiyle eanlamldr. N i t e k i m :
Abas:8
benim sivillemeden kastm,
dorudan doruya
servisin iin
den,
seneler iinde kademelerle eitli grevleri yaptktan sonra ada
mn mstearla gelmesidir" d e r k e n kendisini tarif etmektedir...
G n g r M e n g i : 8 "Hiram Abas, MT'e Bat demokrasi/erindeki ileyie
benzer bir kimlik kazandrmak,
bana asker yerine, tekilt kademele
rinden
gelerek ykselmi
bir istihbarat
oturtmak
fikrini
besliyordu.
Babakan zal da ayn dnceyi paylat iin oradayd" d i y e kansn
aklyor ve MT R a p o r u ' n u n szdrlmasyla varlan s o m u t s o n u l a r sra50

- MT'te
edildi.
- Bu

Sivilleme

fikrini

savunan

baarl

ekibin tasfiyesi suretiyle ktidara da

bir

dolayl

ekip,

kolaylkla

tasfiye

bir ihtar verildi.

Mengi, a r g o d a k i d e y i m i y l e " K s t e b e k l e r e k o l t u k k a r k e n , bir a n l a m d a

iktidarn aczini dile g e t i r m e k t e d i r .
ktidara ihtar v e r e n g l e r k i m l e r d e n olumaktadr?
Byle bir ihtara m a r u z kalan iktidar n e d e n istifa e t m e m i t i r ? Sorularn
yantlar boluktadr...
M e n g i , ayn k o n u d a k i sorularn s r d r y o r :
Mengi: 8
"Sivilleme
olayna dnersek,
MT' ada bir yapya nasl oturturuz?"

nerilerimiz

dorultusunda

Abas:
"Bandaki adamn tekilatn eitli kademelerinde alm,
bu
meslei ailesiyle birlikte yaam biimi olarak kabul etmi biri olmas ge
rekir. Sivillemeden maksadm budur
"

niforma

Hastas

MT'iler

ikencecilerin sivil olmasna karn, sorguladklar kiilerin kendilerine

uydurduklar, rtbelerle arlmasn istediklerini s a v u n m a m d a u z u n uzadya a k l a m t m . 1 4 '
Zavall ve hasta ruhlu bu kiiler, bir y a n d a n kiisel k o m p l e k s l e r i n i t a t m i n
e t m e e alrken
d i e r y a n d a n bilinli ya da bilinsiz olarak s o r g u l a
nan kiiyi Slh.K.lerle kar karya getiriyorlard. Slh.K.lere yneltilen bu
" h i y a n e t i n " hesab hi bir d n e m d e sorulmamtr. Kanmzca bu hesap
lama ivedilikle sorulmaldr. Kant m istiyorsunuz? te s a m i m i itiraflar:
Eymr10; "
Bizim baz arkadalarmz kendilerini albay, yarbay, bin
ba olarak tantmaya pek merakldrlar. Bazen asker pantolonlar giyer
ler. Bulutuklar grtkleri insanlara asker intiban vermek in asker
diye tantrlar. Bir arkadam vard benim, ast subaylktan ayrlma, evine
gittim birgn. Baktm karsyla albay niformas giymi olarak fotoraf
ektirip evinin duvarna
asm..."
Bazen, n i f o r m a y a z e n e n garibanlar yakalanr. Basnda b o y b o y f o t o -

14 Talat Turhan, Bomba Davas, Savunma, 1 nci ve 2nci kitap

15 Yn: Beni Ziverbey kk'nde sorgulayan Slh. .lerden Binba rtbesinde iken ayrlmt. Sorguda ken
disine Albay diye hitap ettiriyordu. Eyp zalku adl bu kiinin 1970'li yllarda, birlikte alt o dnemin
Askeri Savclarndan Sleyman Takkeci'yle birlikte bugn THY Sivil Savunma rgtnde birlikte almas
elbette rastlant olamaz.

51

raflar yaynlanyor. O y s a k i hastaln kaynan sivil MT'iler tekil

e d i y o r m u . B u k o m p l e k s t e k i insanlara, 1971'den b u y a n a s o r g u l a m a k
iin y z l e r c e niformal s u b a y teslim edildi. B y l e bir av y a k a l a y a n bu
aalk ruhlu kiilerin ne k a d a r canavarlatn o d e n e y d e n g e e n l e r e
s o r m a l ve Tekilt m u t l a k a bu tr insanlardan temizlenmelidir.
B y l e bir temizlik s o n u c u , MT sivilleme yerine d a h a da askerleebilir...

MT'iler
E y m r ' n bir dier itiraf d a h a da ilgin:
"Bir yerde

yaptm

iten

tiksiniyorum zaten."

nsanlar tiksindii ileri y a p m a m a l . Yoksa E y m r ' n d u r u m u n a der

ler... N i t e k i m bilindii gibi E y m r ' n k a l e m e ald MT Raporu nedeniyle
idare ru'a krk m i l y o n TL tazminat d e m e k d u r u m u n d a kald. Yasalara
g r e idarenin E y m r a l e y h i n d e d a v a ap, b u paray geri almas gerek
mektedir. Bu z o r u n l u l u k yaplmad s r e c e tiksindirici ilikiler, k o
k u m u l u k kukular, k a m u vicdanna takl kalacaktr.
E y m r ' n kaynvalidesini A m e r i k a ' d a ameliyat ettirip, eiyle birlikte ora
da ziyaret e d i p geri d n e c e k kadar dnyaln y a p m bir kii o l d u u an
lalyor. 1 Bay A b a s ise o l u ve arkadalaryla emekli o l d u u n d a n bu y a
na A v r u p a ' d a seyahate k a c a k kadar m u t l u bir emeklidir...
E y m r ' n ei ve kaynvalidesinin A B D ' y e gidi d n u a k bilet creti
ve f o n iin yapt h a r c a m a en az be m i l y o n lira olmas gerekir. Kaynva
lidesinin kanser ameliyat da y i r m i m i l y o n d a n aa deildir. O r a d a k i ika
met masraflarn da katarsanz t o p l a m h a r c a m a s krk m i l y o n u tutar. Bir
solukta bu miktar h a r c a y a b i l e n kiinin p o r t f y n n kabark o l m a s gere
kir. Kukusuz k o n u n u n o y n bizi ilgilendirmez. V u r g u l a m a k istediim
g e r e k MT Raporu Olay'nn s o r u m l u s u olan bu kii hakknda n e d e n rc davas almam olmasdr. Yoksa iktidar bu kiilerden k o r k u y o r mu?
lke, genelinde m u t l u aznlk, mutsuz o u n l u k motifi anlalan MT'na
d a yansm, nitekim M e h m e t E y m r v e H i r a m A b a s gibi e m e k l i MT'i
ler Amerika'da, Avrupa'da cirit atarken Ferdi T a m e r adl eski MT'i, sila
hn s a t m a y a kalkyor, b a a r a m a y n c a bir " b a b a " d a n b o r istiyor. So
n u n d a manavlkta karar klyor. tiraf i l g i n : 1 7
" B e n d e baz MT'iler gibi h o l d i n g patronlarnn yanna yaklar, i m d i
16 Eymur Amerika'da Milliyet, 15 Ocak 1989
17 Dndar Kl'tan yardm isteyen MT eski sorgu ube mdr Ferdi Tamer manavlk yapyor, MlTiye ba
ba destei, Milliyet, 12 Temmuz 1989

52

milyonluk maalar alabilirdim. A n c a k p i m a n d e i l i m . "

G e r e k t e n de h o l d i n g patronlaryla MT'iler arasndaki ilikiler aydnlatlabilse d z e n i n k o k u m u l u u d a h a da belirgin o r t a y a kabilir. Nite
k i m , " H o r z u m ' u n dostlar, iinde general r t b e s i n d e MT'iler bile b u
lunmaktadr...18
Uur M u m c u yllardan beri usanmakszn bu karanlk ilikileri gzler
n n e serer durur, a m a birey d e i m e z . n k d z e n e er ittifak e g e
mendir. Bu nedenlerle de H o r z u m , ilk t u t u k l u l u u n d a n salverilmesinden
sonra, Kzlay H o r z u m ' a altn m a d a l y a t a k a b i l m i t i r . 1 9
Yaptn "Hayali ihracata Bir r n e k " balkl V . B l m ' n d e de madalyal
hayali ihracatlar aklanmaktadr. M a d a l y a merakllarna H o r z u m 'lamalarn n e r i r i m . H o r z u m d e y i p g e m e y i n , 12 Eyll partileme sre
c i n d e "Devlet Partisi" olarak s u n u l m a a allan Turgut Sunalp'n
MDP'si bile kurulu almalarna H o r z u m ' u n " M a v i Evi'nde - Safety
H o u s e - (!) balamtr...
MT'iler t r l t r l , ilerinde ne ararsan b u l u n u y o r . Hayali ihracat sa
n bile...
Nitekim eski MT'i Mustafa N e c a t i Ercan, M a r m a r i s Hayali hracat d a
vasnda yarglanmaktadr. 0
Ve nihayet eski MT'i Kemal Eker, eski gelini Sonia'y tabancas ile v u
rarak y a r a l y o r d u . . . 2 1
T m bunlar k u k u s u z MT'n y p r a t m a k iin yazmyoruz. B u g n kesin
likle g r l d gibi MT'n asl ypratanlar/Tekilat yasad y n t e m l e r l e
yatak odalarna kadar sokanlar v e b u o l u u m a g z y u m a n iktidarlardr...

stihbarat

rgtleri

ve

Yatak

Odalar

G n m z d e CIA - MT ilikisini b i l m e y e n kalmad. O halde denilebilir ki

CIA eer yatak odalarnza girerse MT'na da girer. Byle bir mantki
yaklama aslnda gerek bile y o k . ClA'nn yatak odas serveninden il
g i n r o m a n l a r yazlabilir. " K k Amerikac"lar MT R a p o r u ' n d a g r l
d gibi, b e l d e n aasn istihbaratlk saymaktadrlar. Tpk a a b a b a
lar gibi...

18 le, Horzum'un dostlarnn listesi, Uur Dndar'n haberi, Hrriyet, 20 Temmuz 1989
19 19 Mays 1989 tarihli gazeteler.
20 MT'i alad... Diller zld. Hrriyet, 18 Ocak 1989
21 25 ve 26 Temmuz 1989 tarihli gazeteler

53

Transparan

A m e r i k a ' d a y a t a k odas o l u r d a " K k A m e r i k a " d a y a t a k o d a s o l m a z

m?

Aynalar

"Ajanlarn yatak o d a l a r n d a a y n a l a r : 2 2
Turner,
7976 ylnda ClA'nn bana getikten sonra, ClA'nn daha n
ceki ileriyle ilgili olarak "Soruturma Komisyonu'na arlr. Konu ClA
'nn "baz ajanlarn yerletirdii aynalardr." Turner ile Senatr Kennedy
arasnda
u ilgin konumalar geer:
K e n n e d y - ClA'ye ait rgt evlerinde, kaytlarmza gre bir taraf ayna,
dier taraf lodann iini gsteren camlar kullanlm. Bu doru mu?
Turner- Evet efendim, elimizdeki belgeler, o evin ina
nalar yerletirilecek
ekilde
planlandn
gsteriyor.

edilirken bu ay

K e n n e d y - Ve bu aynalar yatak odalarna yerletirilmi. Burada gerek

letirilen operasyonlara da, yine sizin kaytlarnza gre, "Geceyars ve
Doruk Operasyonu" denilirmi. ClA'ya ait rgt evlerindeki bu aynal ya:
tak odalarnn nasl kullanldna ilikin bir fikriniz var m?
Turner-

Hayr efendim.

(Komisyon

yelerinden

CIA eski Bakan Amiral Turner d i y o r k i :

kahkahalar!)

22

"1977'de.... ahlakd ve tarafl baz olaylarn o r t a y a km o l m a s n e d e

niyle halkn d e s t e i n i k a y b e t m e k tehlikesi ile kar karyaydk
milletin
C l A ' y a alayc bak, CIA elemanlarn etkilemi, g n l s z almaya it
miti."
"CIA ajanlar g e c e h a n m arkadalar ile k o n a k l a r k e n f a r k e t t i r m e d e n
u y u t u r u c u verilmi v e z l p z l m e d i k l e r i denenmitir... A n c a k y a
plan ahlakd davrann sorumlularn t a m olarak o r t a y a k a r m a k
m m k n deildi. n k ClA'nn yaps v e r g t l e n i biimi b u n a elvermiyordu."
K u k u s u z Amiral T u r n e r g e r e i aklyordu. O'nu d o r u l a y c bilgiler ba
sn arivlerinde bile bulunabilir.
lke i i n d e m u h a b b e t tellall bile y a p a n CIA, k u k u s u z d o s t ve m t t e
fik lkelerde
d a h a d a fazlasn y a p m a k t a v e yaptrmaktadr. r n e i n :
CIA, A m e r i k a n ua ran ahnn yatak o d a s n a kadar szmtr. 2 6

M e m h e t E y m r - O k t a y Balamir syleisine d n e l i m 1 0 :
"Balamir- Peki, r a p o r d a k o n u edilen r u Paa o l m a y p d a , o n u n kadar
nl b a k a bir st d z e y general olabilir mi? Emel Sayn'a h a y r a n olan...
E y m r : Baz eyler t e t k i k edilirse tabii d a h a iyi s o n u l a r a v a r m a k m m
kndr. Mesela S h e r a t o n Oteli'nde bir a d a m vard. Polisten ayrlma bir
kii.... orann g v e n l i k amiri o l d u . O t e l d e zel bir o d a s vard. Kendisini
herkes MT eleman olarak biliyor ve o t e l d e k i o o d a , o n a MT adna t a h
sis edilmi. Bu ahs, b t n bu M e h m e t Aar'lar, nal Erkan'lar, k r
Balc, T u n c a y M a t a r a c gibilerle vck vck o l m u bir a d a m . i m d i stan
bul Belediyesi'nde alyor. B u n u n o d a s n d a kimler kalm a c a b a ?
Aratrmak lazm. B a k m a k lazm tabii. Mesela, Fahrettin Aslan o r a d a
k e n d i adna o d a l a r t u t m u m u d e v a m l olarak? T u t m u s a niye? Aratr
lrsa kar.
Milliyeti, m u h a f a z a k r v e d e m u k a d d e s a t iktidarn g c a c a b a n e d e n
b y l e bir aratrma y a p m a y a y e t m i y o r ? Y u k a r d a a d g e e n l e r ko
n u m a y a c a n a g r e en iyisi Bilge Erol'a sormal...
E y m r ' d e n r e n d i i m i z e g r e , lkemiz g e r e k t e n " a atlam" h e m
k a m u ' n u n h e m d e zel s e k t r n "AK O D A L A R I " varm. Byklerimiz
(!) b o u n a s z ederler mi hi? G e r e k t e n her iki s e k t r arasndaki ibir-'
ligi kapsaml bir b o y u t a ulam...
Peki kimdir bu S h e r a t o n Oteli'ndeki MT grevlisi: M.T. a d n d a k i bu kii
yllarca" n c e Adalet Partili bir bakann " m a h r e m i e s r a s " olarak n e kt.
O d n e m d e g e r e k Bakan'na ve bu a r a d a d o a l o l a r a k kendisine ynelik
" k e d n c " iler yapt kulaktan k u l a a s y l e n i l i y o r d u . Daha sonra
otelde kendisine u y g u n bir i b u l m u olmal ki v a t a n a hizmetini (!) bura
d a u z u n s r e s r d r d . Dalan Belediye Bakan o l u n c a her halde o n u n
e n g i n d e n e y i m l e r i ve p o r n o ariv bilgilerinden y a r a r l a n m a k iin, yanna
alm olmal. A n c a k b e n i m bildiime g r e , M.T. eski zenaatn da brak
m d e i l iini A k s a r a y ' d a k i be yldzl bir otelde srdryor...
M e h m e t E y m r s a m i m i itiraflarnda: 1 0
"Bu meslein tabii ki irkin yanlar var" d i y o r ve d e v a m ediyor:

22 CIA, Gizlilik ve Demokrasi, Eski CIA Bakan Stans Field Turner'ln anlar, Cumhuriyet, 26-28 Ocak 1986
23 CIA Raporu, Hazrlayan: Orhan Duru, Milliyet, 5-9 Mart 1976 - ClA'nn rtl eylemleri arasnda muhabbet
tellall bile var.
24 ClA'nn yeni marifeti - 200 bin kii ehvet delisi yaplm - Mavi ku - enginar harekat olarak tanmlanan
bu uygulama ile bir ok yabanc lke casusu tuzaa drlp bilgi alnm - AK ODALARI - Hrriyet,
4 Aralk 1978
25 Yn: Host, Country - Ev Sahibi lke 26 ahn yatak odasndan CIA kt, Hrriyet, 19 ubat 1978

54

"Bir kokumuluk

var"

diye.

Evet g e r e k t e n bir k o k u m u l u k var. A n c a k b u k o k u m u l u u n sulusu

Devrimciler deildir. Asl sulular "Yeni A m e r i k a n Mandacl" anlayn
d a olan s a c iktidarlar v e onlara d e s t e k veren b r o k r a s i v e d i e r sac
glerdir.
A m e r i k a ' y a b e n z e y e c e i z diye "Ak Odalar"nn iletilmesine gz y u 55

manlar, k o k u m u l u u n g e r e k amilleridir.
K u k u s u z ClA'nn ak odalar ile bizimkiler arasnda teknik benzerlikler
b u l u n m a k t a d r . A n c a k kullan b i i m i v e y n t e m i farkl o l d u u anlal
maktadr. Onlar " A k O d a l a r f ' n yabanclara a a r a k t u z a a d r m e k t e ,
d a h a s o n r a antajla o kiilerden istihbarat a m a c y l a yararlanmaktadr.
M.T.'nn S h e r a t o n ' d a k i odasnn ilevinden b a n a g r e bir alaturkalk var:
M.T.'yi kullanan g l e r ve o n u n e b e k e s i n d e k i kiiler, g e r e k t i i n d e ikti
d a r v e y a b r o k r a s i n i n sivil ve asker k a n a d n d a n setikleri etkin kiileri s
c a k y a k l a m y n t e m l e r i y l e t u z a a d r p , S h e r a t o n ' d a k i o d a y a misafir
e t m e k t e v e o r a d a z l e m i n i d u y d u u , hayl ettii kadn kendisine sunul
maktadr. O a n d a n itibaren t m gizli kameralar, ses alma cihazlar a
larak hedef kiinin zel p o r n o g r a f i k filmi ekilmektedir. Bu filimi eline
g e i r e n l e r artk zel karlarn k o r u m a k iin, her trl antaja bavur
maktadr. Hatt baz duyarl yerlere a t a n a n kiilerin arzu ettikleri m a k a m
lar bu y n t e m l e elde ettikleri kulaktan k u l a a sylenilmektedir.
" A k Odalar T u z a " ulusal b n y e m i z i i n d e kalsa b u " k o k u m u l u k " a
katlanlabilinir belki. Ne yazk ki, s o r u n u n bir de da baml yan var. As
lnda sanrz ki en tehlikeli yan da bu... A k o d a l a r n d a n g e e n kiiler
C l A ' d a pazarlanlmakta, hedef, seilen kiiler bu y n t e m l e A m e r i k a n
karlar iin kullanlabilmektedir.
y l e k i : Bilindii g i b i t m d n y a d a k i " S h e r a t o n otelleri" ITT irketince
ina edilmitir. Bu irketin CIA ile ilikisini b i l m e y e n kalmad. Bir r n e k
vermek gerekirse:2
"Fallac1970'de
emir
vermiti.

seimleri

kazanan

Colbymedik.

1970'teki giriimimiz baarszla

Fallacirketinin

Gerekten mi?
rol.

Peki

Ailende'nin
urad,

devrilmesi

sonra da

Allende'yi zor duruma

iin

mdahale et

dren grevler,

C o l b y - Biraz para verdik. Sadece 10 milyon dolar kadar.

sunuz, Hitler de, Mussolini'de seimle gelmediler mi?

Nixon

ITT

Seim diyor

Fallac- te kt niyet buna denir. Hitler'i iktidara getiren seimlerle Al

lende'yi iktidara getiren seimleri kyaslamaya hakknz yok.
Ya General
Schneider'in
ldrlmesi?
C o l b y - Schneider"i ldren, bizim para verdiimiz rgt deildir.
iin alan kiiler de lkelerini savunan gerek yurtseverlerdir."
te ClA'nn i yz...
27 talyan gazeteci Fallaci, ClA'nn eski mdrn terletti, Cumhuriyet, 6 Mays 1976

56

Bizim

CIA, ITT kanalyla ili'de s e i m l e g e l e n iktidar " A s k e r i D a r b e " yaptra

rak, kanla iktidardan uzaklatryor. ine g e l m e y e n yurtseverleri sac
ibirlikilere ldrtyor... S o n r a da A m e r i k a , hr d n y a n n (!) liderliine
s o y u n u y o r v e d e u t a n m a d a n d e m o k r a s i d e n , insan haklarndan sz e d e
biliyor.
K o n u y a y e n i d e n d n e r s e k , A B D , " g e r e k y u r t s e v e r " d e d i i yerli ibirlik
ilerin ilettii " A k O d a l a r f n d a n geirttii kiilerle isterse d a r b e bile
yaptrabilir...
Kukusuz eer bu r a p o r o r g e n e r a l (E.) N e c d e t r u ' u hedef almasayd,
k i m s e d e n ses s e d a k m a y a c a k t . Yanl hedef seildii iin r a p o r u ha
zrlayanlar harcanmtr. O y s a bu kiilerin hizmetleri a r a t r l a b i l i r e g e m i d e benzeri nice r a p o r a rastlamak olas... n k b u adamlarn t m istihbaratl " R a m b o c u l u k " ve "Kirli H a r e k f ' l a dayanyor.
Aslnda vazlanlara baklrsa " A k O d a s f n d a n g e e n bir general var:
Balamir : " R a p o r d a k o n u edilen o l m a y p d a , o n u n k a d a r nl baka bir
st d z e y general olabilir mi? Emel Sayn'a hayran olan..."
Aslnda O k t a y Balamir'in imas b o deildir. A m a aklamyor g e r e i ,
n o k t a ile o k u y u c u n u n anlayna terk ediyor...
Devlet hiyerarisindeki lakalk bu olayla bir kez d a h a aa kmaktadr.
MT B a b a k a n ' a bal o l d u u halde, o n u n e m r i n d e v e k o n t r o l n d e d e i l
dir. n k :
Balamir:10
"Aslnda
Cumhurbakan
Kenan
Evren'in
MT
Mstear
Hayr ndl' arp, "Bunlar emekliye evket" diye emir vermesi ok
enteresan bir durum. Siz szde Babakanlk'a balsnz.
Eymr- Bu ilk deil ki. Benim ilk tayinim de Cumhurbakan'nn emri ile
oldu.... Tekilt bugn kimin idare ettii belli deil."
Aklananlara baklrsa, MT R a p o r u Olay'nda C u m h u r b a k a n Kenan
Evren ve d a m a d Erkan Grvit k o n u y l a yakndan ilgilenmi ve gerekli g i
riimlerde bulunmulardr...
idare r a p o r nedeniyle m a h k e m e kararyla tazminat d e m e k zorurda
kalmtr. H i r a m A b a s ve ekibi temizlenmitir ve yeni bir MT mstear
atanmtr. H e p s i bu kadar... Olay tekiler gibi d a l g a l a n m a y a brakl
mtr. Ayn raporla s u l a n a n l a r d a n ne ses var ne de seda... D e m e k k i
onlarn m i l y o n l u k t a z m i n a t a gereksinimleri y o k d i y e d n e m e y i z . Bu bir
o n u r s o r u n u d u r . Eer insanlar g e r e k t e n ru gibi, haksz yere sulanlmlarsa onurlarn k o r u m a k zorundadr. Aksi d u r u m d a , r a p o r d a yazlan
larn s u l a n a n d i e r kiiler asndan d o r u olmas gerekir. Onlar s u s t u
ran n e d e n l e r d e n birisi "Ak O d a l a r f n d a n g e m e l e r i olmasn?
H i r a m A b a s ve ekibinin MT'ndan uzaklatrlmalar birinci raunttur. M a
57

b i t m i deildir.
A b a s v e benzerleri yllarca MT'nda A m e r i k a n e k o l u n u n temsilcileri o l a
rak almlardr. B u n u n yannda m a s o n olmalar nedeniyle artlarnda
l o c a d e s t e i b u l u n m a k t a d r . D a h a d a nemlisi iktidarn "MT'n Si
villetirmek" anlaynn MT mstear aday, H i r a m Abas'tr. Bu kiilerin
hal A m e r i k a ve A v r u p a ' y a m e k i k d o k u m a l a r n n ardndaki giz nedir?

II.BLM
ASKER DARBELER D N E M

Bekleyelim grelim...
86 Temmuz 1989

Tarihilerin T r k i y e ' d e 1960-1980 evresini balktaki d e y i m l e tanmlaya

caklarn sanrm. G n m z d e baz evreler askeri d a r b e y i de ayn
p o t a y a k o y m a y yeliyorlar. B y k bir o u n l u k ise d a h a g e r e k i bir y o
rumla 1960 olayna d i e r l e r i n d e n d a h a farkl bir bak asyla b a k m a k t a
drlar.
Kanmzca 1961 Anayasasnn getirdii d z e n ; b a t a ii snf o l m a k
zere t m ezilen ve s m r l e n k e s i m e o g n n koullarna g r e azms a n m a y a c a k l d e haklar tanm, t o p l u m u n ilerici, d e m o k r a t kesimine
ve zellikle g e n l i e r g t l e n m e o l a n a salamtr. B u n u n yannda kii
hak ve z g r l k l e r i basklardan arndrlm ve ilk kez legal bir sol parti
(TP) T B M M ' d e temsil olana b u l m u t u r .
K u k u s u z b u o l u u m emperyalist g l e r l e onlarn yerli ibirlikilerini v e
d o a l mttefiklerini her g e e n g n t e d i r g i n e t m e e balamtr. B u ne
d e n l e d e o n l a r c a 2 7 Mays Anayasas b o y hedefi seilmi v e S e r m a y e
sa + Dinsel s a + oven s a A n t i - K o m n i z m potasnda kaynatlarak
12 Mart 1971'e gidiin koullar hazrlanmtr.
Bu a n l a m d a 12 Mart ve 12 Eyll, 27 Mays'n t m getirdiklerini o r t a d a n
kaldrma ilevini g r d n e rjre b u d a r b e y i ayn g r u p t a sayamayz.
n k s o n ikisi ilkinin kartdr. O h a l d e 27 Mays ilerici nitelikte bir ha
reket o l m a s n a karn dierlerinin o n u n kart karakterinde ve yapsnda
o l d u u n u syleyebil iriz.
Dilimizde turnay g z n d e n v u r m a d i y e bir d e y i m vardr. Askerlerin
kulland hedef tahtasnda 12 rakam turnann gz ile e anlamldr.
12'li Darbelerin nedenini aratrrken tarihinin z m e ulatraca ilk
s o r u d a r b e c i l e r i n g e r e k t e n 12'den vurduklarn sandklar halde karava
na m attklarn saptamalar, ikincisi ise seilen hedeflerin ulusal m y o k
sa d g l e r i n mi yararna bir o l u u m g s t e r d i i n i aratrmak olmaldr.
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi MART89 tarihli saysnda yaynlanmtr.

58

59

12 Mart 1971'da balatlan terr, bask ve z u l m d n e m i y l e g e r e k

letirmeye allan Temizlik Harekt ya da ikencecilerin d e y i m i ile
Solun k k n kazma o p e r a s y o n u t a m olarak salanamad iin, lke
d g l e r tarafndan istikrarsz hale getirilmek iin terre itildi ve 12 Ey
ll 1980 d a r b e s i y l e bir y a n d a n temizlik o p e r a s y o n u s r d r l r k e n , d i
e r y a n d a n yasal yap, e g e m e n d g l e r i n istekleri d o r u l t u s u n d a er
eve! eridi.
1953'l yllarda A B D ' d e Mc Carty'cilik anlay iktidarca b e n i m s e n d i i bir
d n e m d e , Albert Einstein bir d o s t u n a u ak m e k t u b u g n d e r i y o r d u : 1
Bu lke (Amerika) aydnlarnn kar karya b u l u n d u u s o r u n s o n d e
r e c e ciddidir. Gerici politikaclar, b t n aydnlara kukuyla baklmasn
s a l a m a k t a baarl olmulardr. Bu baardan s o n r a i m d i kendilerine
b o y u n e m e y e n l e r i a brakma abalarna girieceklerdir. B u n a kar ne
yapmaldr? Onlarla ibirlii y a p m a m a k d o r u olur kansndaym. Gere
kirse cezaevine g i r m e y i , parasz kalmay, lkenin karlar u r u n a k e n d i
karlarndan olmay g z e almaldrlar.
Yeterli sayda k i m s e b u n u yapabilirse baar kazanlr. Baar kazanlmazsa, bu ulus zaten kle olarak y a a m a y kabullenmi saylr.
i m d i b u m e k t u p t a k i parantez iindeki (Amerika) yerine (Trkiye) k o y u p
y e n i d e n okuyalm d i y e bir neride b u l u n a m y o r u m . Yasalarn gazabna
u r a m a m a k iin...
G e r i 27 Mays' ve 12'li darbeleri tarihiler enine b o y u n a irdeleyecekler
dir. A m a b u d n e m l e r i n her t r l bask z u l m v e ikencesinin hedefi o l
m u bizlerin bir grevi de bildiimiz gerekleri k a m u o y u n a yanstmaktr.
Bu anlayla Selimiye Askeri Ceza ve T u t u k Evinde B o m b a Davas sa
n olarak yarglandmz d n e m d e 8 Haziran 1973 g n yaplan sor
g u m d a d u r u m a zaptna g e e n szlerimle: 12 Mart A t a t r k bir hare
ket olmamtr. B u n u A t a t r k ' n n u t k u n d a aka g r m e k m m k n d r .
Atatrk b u n u t k u n d a T B M M ' d e o u n l u u temsil e d e n partinin iktidar
temsil edebileceini syler. 12 Mart'tan s o n r a ne o l m u t u r ? o u n l u k
partisi d u r u r k e n iktidar aznlk partisine verilmi ve idare bu ekilde y r
tlmtr. Sunay ve T a m a ' l a ahsi bir ilikim yoktur. A n c a k bunlar
zellikle 22 ubattan (1962) s o n r a y n e t i m i fiilen ele g e i r m i l e r MT'
ele geirmiler, MT'i de Amerikallar ele g e i r m i ve bu ekilde idare
e d i l m e e balanlmtr. B u y z d e n d e m e m l e k e t b u hale g e l m e e bala
mtr.
Bu aklama ile 12 Mart ve A m e r i k a arasnda iliki k u r u l m u ve bu ger
e k o d n e m d e her trl bel g z e alnarak ifade edilmitir. K u k u s u z
1 Sadun Tanju, Einstein'in mektubu, Cumhuriyet, 8 Aralk 1975
2 Bomba Davas Duruma tutana, s. 16

60

bu n e m l i sav n e srerken tan o l d u u m , b i l d i i m ve kantlayacama

inandm g e r e k l e r d e n g a l m a k t a y d m . Nitekim bu savm 10 Klasr
d e n oluan 5 0 0 0 sahifelik bir s a v u n m a ile 14 Kasm 1975'de bir hafta
s r e n aklamalarmla kantlamaa altm. 3
Daha sonraki g n l e r d e bu savmz 12 Mart n c e s i d n e m i n n e m l i poli
tikacs ve D leri Bakan ihsan Sabri alayangil tarafndan d o r u l a n
d:
Trkiye'nin stihbarat Tekilat, Amerika'nn, iran'n, srail'in istihbarat
tekilatlaryla d a i m a organik m n a s e b e t l e r iindedir. Bunlar her sene
toplanrlar. Tahran'da, Telaviv'de, VVashington'da. M b a d e l e yaparlar,
kararlar alrlar...
...alayangil d a h a sonra da aklamalarn s r d r d . 5 12 MARTTA CIA
G E N L D E VARDIR
U u r M u m c u , bizim savmz d o r u l a y a n alayangil'in aklamalarn
Kim Kimi Doruluyor... balkl yazsyla irdeledi. Ve 12 Mart - CIA MT - KONTR-GERLLA ilikilerini i e r e n savlarmz da KONTR-GERLLA TAKTKLER adl makalesiyle k a m u o y u n a d u y u r d u . 7
Bu olay o d n e m d e uzun sre basna yansd ve savmzn gereklii
g n y z n e kt.
ihsan Sabri alayangil z a m a n iinde bu k o n u d a k i aklamalarn sr
drd.22'24
CIA hissedilir... CIA bir m o b i l y a y a girer... Tahtay k e m i r d i i n i duyarsnz,
3 Savunmann ok kk bir blm: Bomba Davas Savunma 1 ve 2 adl yaptlarda yaynlanmtr.
4 Politika, 10 Mart 1976
5 Politika, 1 Ocak 1977, Tercman, 1 Ocak 1977
6 Cumhuriyet, 26 Mart 1976
7 Cumhuriyet, 3 Nisan 1976
8 Sleyman Demirel, Baka lkeler kuvvetli bir Trkiye istemez Politika, 24 Mart 1976
9 Sadun Aren, Amerikan Dostluu Politika, 22 Mart 1976
10 Hasan Ylmaer, alayangil'in demokrasiye hizmeti Politika, 23 Mart 1976
11 CIA m, MT mi, simit mi? Vatan, 21 Mart 1976
12 Orsan ymen, Mart CIA MT ilikileri, Milliyet, 23 Mart 1976
13 Murat Belge, alayangil'e niin kzyorlar? Politika, 23 Mart 1976
14 Sevgi Soysal, yi dile gazetecilii Politika, 24 Mart 1976
15 Oktay Akbal, Fndk, fstk, lokum derken Cumhuriyet, 25 Mart 1976
16 smail Cem, 12 Mart ve Gnmz, Politika, 25 Mart 1976
17 Mmtaz Soysal, Karanlk, Milliyet, 26 Mart 1976
.
18 Mustafa Ekmeki, Vay canna bu ne itir, Cumhuriyet, 29 Mart 1976
19 Uur Mumcu, Buyurun ispat edin..., Cumhuriyet, 16 Nisan 1976
20 Mmtaz Soysal, Solun Birlii, Milliyet, 28 Mays 1976
21 CHP'I Unsal, 12 Mart'ta CIA parma olduunu alayangil'den rendim, Milliyet, 23 Ocak 1979
22 Politika, 1 Ocak 1977
23 Mobilya kurdunun byl sesi. Politika, 2 Ocak 1977
24 Uur Kkden, 12 Mart ve Mobilya kurdu, Politika, 14 Mart 1977,

61

sesi d u y u l u r , f a k a t n e r e d e o l d u u bilinmez.
Tartmalarn b y l e s i n e younlat bir d n e m d e Trkiye y e n i d e n destabilize edilmi, bir y a n d a n terr trmanrken d i e r y a n d a n sahte o p e
r a s y o n l a r d z e n l e n i l e r e k d a r b e y e u y g u n bir o r t a m hazrlandn g
ryor, b u d o r u l t u d a k i kukularm dile g e t i r i y o r d u m . 2 5 " 2 9 .
G e r e k t e emperyalistler asndan 1 2 Mart d a r b e s i n i n t a m d o y u r u c u o l
madn d a h a 1975'li yllarda alglam bu k o n u d a k i kukularm d a h a o
d n e m d e n itibaren dile getirerek yeni bir d a r b e y e kar k a m u o y u n u
u y a r m a grevini y e r i n e g e t i r m e e almtm. Nitekim 1975 yl Kasm
aynda stanbul Skynetim m a h k e m e s i n d e yaptm s a v u n m a d a gele
c e k bir d a r b e d e n v e b u d a r b e s o n u c u varlmak istenilen hedeflerin bazOf}

larn dile g e t i r m i t i m .
1. 27 Mayslarn t a m tasfiyesi,

2. T. Slh. K.lerin radikal kesiminin t a m tasfiyesi.

3. C H P ' n i n kapatlmas,
4. A t a t r k ve D e m o k r a t i k sol g r n tasfiyesi,
5. Faist bir d z e n i n kurulmas.
B u n g r 1975'lerden 1980'lerin g r n m olarak g e r e k l e m i b u l u
nuyor.
Gene o d n e m d e ClA'nn Trkiye'de cinayetler dzenlediini iddia
ediyordum
B i z d e n yllarca s o n r a 15 CHP'li Milletvekili ve S e n a t r ayn
sav yineledilerse de l k e d e siyasal cinayetler birbirini k o v a l a d . 3 2 Bir
oklarnn da faili ne yazk ki hl bilinmiyor.
Geri k o n u m u z ClA'nn iledii cinayetler deildir. Bu k o n u d a devlet
adamlar bata o l m a k zere ClA'nn iledii cinayetler k a p s a m l bir yap
ta k o n u olabilir. A n c a k sras g e l m i k e n ClA'nn h u k u k danmannn bu
25 Talat Turhan, 12 Mart hukukunun ardndaki Amerika m? Politika, 11-13 Ekim 1976
26 Talat Turhan, ii snf ve snf gerei, 7 Gn dergisi, 16 ubat 1977 - 9 Mart 1977
27 Talat Turhan, ikence, Terrizm, siyasal cinayetler ve Gvenlik rgtleri, 7 Gn Dergisi, 11 Mays 1977 15 Haziran 1977
28 Talat Turhan, iktidarlarn etelemesi ve brokrasi, 7 Gn Dergisi 3 Austos 1977 - 14 Aralk 1977 (Yaz
disizi srerken dergi yayn faaliyetine son verdi ve dergi sahibi saf deitirdi.)'
29 Talat Turhan, Kontr-Gerilla Gerei, Sadi Koa ve Memduh nltrk'e cevap veriyor, Politika, 10-15 Ma
ys 1978
30 Talat Turhan, Bomba Davas Savunma 1, s. 63 Mahkemeye verilen emada faist dzen yazldr. Yap
ta bu blm yeni bir dzen olarak gemitir.
31 Hrriyet, 4 Kasm 1975
32 DSK'in basn toplantsna katlan 15 CHP'li ClA'nn Trkiye'de cinayet ilediini ddia etti: ismail H. ztorun (Adana), Sleyman Gen (izmir), Erol Saraolu (Ankara), Kemal Anadol (Zonguldak), Selahattin cal (Ankara), N.elik Yazc (ankr), Faik ztrk (Elaz), Metin Tzn (stanbul), Ferhat Aslanta (zmit),
Cemal Bor (Nide), Solmaz Bell (stanbul), Mustafa Gazalc (Denizli), Temel Ate (Ordu), Cevat Atlgan
(Tokat), Altan Tuna (anakkale), Hrriyet, 30 Nisan 1978

62

k o n u d a k i g r n a n m s a m a m z d a yarar var. ClA'nn h u k u k dan

manlarndan Mitchel R o g o v i n : ClA'nn cinayetlere
karmasn
ya
saklayan y a s a yok diyerek
ClA'nn bir cinayet r g t o l d u u n u ak
lkla itiraf etmektedir.
B u n u n dnda CIA Sorgu uzmanlar, u y u t u r u c u m a d d e uzmanlar.
psikiyatrisler ve psikologlardan o l u a n ve adna Enginar Grubu d e n i len bir g r u b u n nsanlar iradesi dnda cinayet i l e t m e e altda
aklanmtr. 0 "
~
B u g n e kadar n e srlen belgelere g r e A B D ' n i n k o n t r o l altna al
n a n Askeri Darbelerin g e r e k hazrlanmas, g e r e k o l u u m u v e g e r e k s e
d a r b e sonras g e i d n e m i n i d z e n l e y e n koullarn, siyasal v e e k o n o
m i k d z e n i n A B D ' n i n v e o n u n istihbarat r g t l e r i n c e y n l e n d i r i l d i i ak
la km bulunmaktadr.
A n c a k bu k o n u d a gayri resmi bir y a p t 3 6 Trkiye'de ilk kez s a v u n m a m l a
Trk k a m u o y u n a mal edilmitir. Resmi olan ikincisi g e r e k s a v u n m a m ve
g e r e k s e yazlarmla " F M 3 1 - 1 6 . Counterguerlla o p e r a t o n s " adl y a p t 3 7
k a m u o y u n a tantlmtr. Bu iki b e l g e Askeri D a r b e l e r d e A B D ' n i n ve o n u n
istihbarat rgtlerinin roln kesinlikle o r t a y a koymaktadr.
zellikle yazdm bir yaz d i z i s i n d e 2 8 " A m e r i k a n FM 31 - 16 Counterguerilla o p e r a t i o n s (kontrgerilla h a r e k t l a r ) " 3 8 adl r e s m i A m e r i k a n Ta
l i m n a m e s i n i n , 33. sahifesinde yer alan emay yaynladm. Bu b e l g e d e
Askeri darbeler iinde ABD istihbarat rgtlerinin varl aka g r l
mektedir. (EK-5)
zetle: 27 Mays olayn yar kalm bir d e v r i m olarak nitelendirebiliriz.
Yar kalmtr. n k , 27 Mays'a sahip kan k a d r o n u n , ideolojik ve s
nfsal k o n u m u bir sosyal d e v r i m i y n e t i p y n l e n d i r e b i l e c e k nitelikte
d e i l d i . Ayrca sosyal muhalefeti deerlendirebilecek, d e i i m v e d
n m l e r i gerekletirebilecek ve de kitle taban olan bir parti gelenei
de y o k t u . Bu nedenle de o k ksa bir s r e d e iktidar zerindeki kontrolle
rini yitirerek T. Slh. K.lerindeki cuntalamalarn n e d e n i oldular. T m bu
o l u m s u z l u a karn, t o p l u m u ilerici bir Anayasa'ya k a v u t u r m a n n o n u r u
27 Mays' y c e l t m e e yeter.
12 Mart, imzaclarnn yetenek ve nitelikleriyle s i m g e l e n e n talihsiz yar
33 Milliyet, 11 Aralk 1975.
'34 Talat Turhan, Sorun Birlikte Kitap Dizisi: 2/Ocak 1988, Uluslararas Terrizm ve lm Mangalar, s. 24-34
35 Politika, 13 ubat 1978
36 David Galula, Ayaklanmalan Bastrma Hareketleri, (Amarika'da ClA'nn yaynevi olan PFtAGER tarafndan
baslan bu yapt Genelkurmay tarafndan tercme edilerek T.SIh.KJerine yaynlanmtr.'
37 Department of the army field manuel, Headguarters, Department of the army - March 1967
38 Bilindii gibi 12 Mart dneminin istanbul Skynetim Komutan Faik Trn Kontr-gerillay nkr etmek
teydi.

63

askeri bir d a r b e o l u p , b u d a r b e y e b o y u n e e n T B M M ' n e d e yara aldr

mtr. B u d a r b e y e b o y u n e e n d n e m i n politikaclar amalarnn
T B M M ' n i ak t u t m a o l d u u n u savunmasnn ardna snmlarsa da 12
Eyll 1980 d a r b e s i bu g e r e k e n i n tutarszln kantlamtr.
A n c a k 12 Mart'ta i k t i d a r d a n olan kadrolar o d n e m d e b a t a Faik T r n
o l m a k zere Skynetim Komutanlarna m a k a m v e imknlar v a a d ede
rek, sahte davalar d z e n l e y e r e k , zellikle 12 Mart imzaclarndan Faruk
Grler ve M u h s i n B a t u r ' u B o m b a Davas'yia sank sandalyesine oturt
m a y d e n e m i ve T.SIh.K.lerjnin bir kesimini tertiplerine alet etmeyi
baarmlarsa d a bir y a n d a n t o p l u m d a k i d e m o k r a t i k o l u u m , d i e r yan
d a n B o m b a Davas sank ve savunucularnn o n u r l u direnileri karsn
d a geri ekilmilerdir.

Kurtulu Savayla k u r u l a n A t a t r k ' n Tam Bamsz Trkiye'sini

Amerikasz Trkiye D n e m i y o r u m
d i y e n m a n d a c anlay sahiple
rinin karlarn kollayan b a b o l u u n a , ii ve e m e k i snf ve hareketler
bir g n m u t l a k a d u r diyeceklerdir. K i m s e n i n k u k u s u olmasn...
2 ubat 1988

Bir a n l a m d a 12 Mart, 12 Eyll'n provasdr. E m p e r y a l i z m b t n gleri

ni seferber ederek, 24 O c a k kararlarn kalc klmak iin n c e askeri g
t e n yararlanm d a h a s o n r a bu g c e d a y a n a r a k uzants bir sivil k a d r o y a
iktidar yollarn a m ve Prens Sabahattin'den beri hayal e d i l e n bir e k o
n o m i k dzen- e m p e r y a l i s t s m r y e t a m teslimiyet h a l i n d e yrtl
m e k t e ve d gler tarafndan p o m p a l a n a r a k yaatlmaa allmakta
dr.
12 Eyll' salt bir askeri d a r b e sananlar yanlr. 12 Eyll d a r b e s i y l e Tr
kiye d n y a kapitalizminin acmasz karanlna girdi. Z a t e n kapitalizme
baml idi iyice baml oldu... Gerici akmlar kimi srtlanyor, kimi de
dlanyor. E m e k i kitleler iin cretler, maalar, kyller iin t a b a n fiyat
lar bask arac olarak kullanlyor. Acmasz v u r g u n d z e n i s m r ,
rvet, aferizm destekleniyor. Belli bir v u r g u n c u k e s i m yaratlyor...
B u d e e r l e n d i r m e y e katlmamak m m k n deil.
Politika biliminde b y l e bir o l u u m a KARI DEVRM denilir. yle o l
d u u iin 12 M a r t l a r d a n bu yana DEVRM kelimesi d z e n i n e g e m e n liince yasaklanmtr.
Sosyal bilimlerden h a b e r d a r olanlar bilirler ki, t o p l u m l a r n d i n a m i i
o l u m s u z l u k b o y u t u n d a s o n s u z a d e k t u t u l a m a z . Kar D e v r i m tarihsel
s r e iinde o l u m l u o l a n kartnn koullarn istese de i s t e m e s e de za
m a n iinde hazrlayacak d e m o k r a t i k ' k o u l l a r iinde lkemiz layk o l d u u
d z e n e mutlaka kavuacak, b u o l u m l u l u u d a h a iyiye g t r m e k tarihsel
d i n a m i i n kurallar iinde zorlamasz, bask, z u l m ve ikencesiz d e v a m
edecektir.
* Byle bir oluumun alt yaps, Uluslararas Flnans Kurulularnn uzants olarak kurulan Sina Kalknma
Bankasnca ynlendirilmitir. birliki zel sektr yaratma giriimlerini kavramak iin SKB'nn kurulduun
dan beri datt krediler ve bununla ulalan hedefler ayrntlaryla incelenmelidir.
39 Mehmet Keml, Anayasadan Yana, Cumhuriyet, 1 ubat 1988

64

40 Yener Ssoy'un Erdal Kabatepe ile tatil sohbeti, (Milliyet, 8 Kasm 1987) (Erdal Kabatepe, -Eisenhower
Mbadele Dostlar Vakfnn bursu ile Amerikada zel eitimden gemi (1982 ylnda) 19.Trk'tr. (1 .S
leyman Demirel). Bu kii Amerika dn kendi ifadesiyle dnyann en byk Amerikan firmalarndan
birisinin mavirlii ile baka bir Amerikan firmasnn temsilciliini almtr Halen de Trk - Amerikan Der
nekleri Bakanln yapmaktadr.

65

zenleme iinde d a r d a n tezghlandn belgelerle aklam b u l u n u y o

rum.

12 EYLL TARTIILIYOR*..

Emperyalist g l e r iin n e m l i o l a n , o lkelerdeki karlarnn k o r u n m a

sdr. karlarn n d e geleni e k o n o m i k o l m a k l a birlikte, k u k u s u z b a k a
etkenler d e bulunmaktadr.

B u n d a n n c e k i yazmzn bal ASKER DARBELER D N E M i d i . 1

Bu sayda 12 EYLL N C E S N E D N E L M M? ara bal ile k o
n u y u i l e m e e d e v a m e t m e i d n y o r d u k . N e varki a r a d a g e e n d
n e m i n h e m e n h e m e n t m b u k o n u y a ilikin ilgin tartmalara sahne
o l d u . B t n b u gelimeler k o n u m u z u gncelletirdi. B u n e d e n l e s o r u
nun bu ynn irdelemek gereksinimi duyulmutur.
Mart ay balarnda C u m h u r b a k a n n n y a p m o l d u u k o n u m a n n tar
tmalar srerken, a y s o n u n a d o r u B a b a k a n n Mdahale heveslile
r i n i n varlndan sz e t m e s i bu gelimeleri bir SHP milletvekili ile 22 ar
kadann darbeleri nleme yasa tasars hazrlamalar kukular artrd.
Baz evreler zellikle, Mdahale olasln iktidarn bir p r o p a g a n d a
taktii olarak nitelerken, b y k bir o u n l u k Ne o l u y o r u z ? , nereye g i
d i y o r u z ? , G e r e k t e n bir d a r b e olasl var m? sorularn y n e l t m e e
balad. zellikle ban alm g i d e n bir enflasyon, b o r krizi, trilyonluk
b t e a, dardan e m p o z e edilen b u u y d u e k o n o m i k v e siyasal d z e
nin iflas iaretleri v e r d i i bir d n e m d e , bu t r d e n sorular yneltenler
haksz saylmazd.
1970 - 1980 d n e m i n i ASKER DARBELER D N E M olarak nitele
mitik. G e r e k t e b y l e bir tanm grecelidir. n k 1980 bir d a r b e n i n
balang tarihidir. B u n a ASKER REJM d n e m i v e G D M L DE
MOKRAS d n e m i n i n de katlmas gerekir. Bir olaslk o l a r a k da DARBE
LERN Z N C R L E M E R E A K S Y O N U ' n d a n s z edilebilir. B u d u r u m d a
s r e uzayabilir.
1970'li yllardan bu y a n a yazdmz yazlarda A m e r i k a n g d m altna
alnan lkelerde ASKER DARBELER, onlarn karlarna uyarl bir d -

* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MAYIS'88 tarihli saysnda yaynlanmtr.

1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, MART88, s. 34-39
\

66

B u nedenle b o r v e r e n lkeler, b o r l u lkelerin siyasal dzenlerine, m

dahale e t m e k t e kendilerini hakl grmektedirler. karlar tehlikede o l m a
d srece, o n l a r c a d z e n istikrardadr. Niteliinin n e m i yoktur. A n c a k ,
lke dzeninin deitirilmesi karlarna d a h a u y g u n geliyorsa o lke is
tikrarsz hale -dstabilisation- getirilir; d a r b e o r t a m hazrlanr ve d a r b e c i
ler yreklendirilir. Bu a m a l a kullanlan aralarn n d e geleni t e r r d r .
Darbe sonrasn k r i m i n o l o g yaklamyla d e e r l e n d i r e n l e r -sonutan y a
rarlanan kim?- g e r e k l e r e ulaabilir. O y s a ki, d a r b e l e r e s a h n e olan lke
lerde d z e n egerhenlerinin ve onlarn akl hocalarnn nerileri d o r u l
t u s u n d a t m devlet tekeli altnda b u l u n a n yayn aralar ve kontrol alt, n a alnan basn organlarnca y r t l e n p r o p a g a n d a b o m b a r d m a n y l a
b y k bir o u n l u k k o u l l a n d r m a k t a d r . Darbe n c e s i , terr, anari ve
k a r g a a d a n ylm bu kitle yaplan p r o p a g a n d a d a n e t k i l e n m e k t e ve bu
ounluun destei darbecilerin gvencesini oluturmakta ve bu gven
c e d e n yararlanlarak ara d n e m i n g d m l partisine oy s a l a n m a k t a
dr.
Halk kitleleri nedenlerle d e i l , s o n u l a r l a oyalatl m a k t a , kendi z karla
rnn t a m kart partilere oy verebilmektedir. K u k u s u z bu t r d e n bir d e mokrasicilik o y u n u s o n u n a k a d a r halka yutturulamyor...
r n e i m i z d e k i yaklam, o y u n o y n a y a n kedinin davranna benzetebili
riz. Bir iplie b a l a n a n makaray oynattnzda kedi makarann kprdanndan etkilenerek oynar. O y s a , hareketi yaratan g , ipi e k e n kiinin
elinden kaynaklanmaktadr. Kedi elle ilgilenmez. Makarann kprdamas
s o n u , elin g c ise nedendir.
Darbelerde ise, t e r r s o n u , t e r r n iplerini elinde t u t a n gler nedeni
olutururlar.
Darbelere s a h n e olan lkelerde b y k o u n l u k nedenlerle deil, s o n u
larla ilgilidir. n k p r o p a g a n d a n n ilevi budur. Bu anlayn bir s o n u c u
olarak da bizde, 12 Eyll n c e s i n e mi d n m e k istiyorsunuz? sloagn
o k a kullanlmaktadr.
12 Eyll sonrasnn getirdii d z e n d e n yararlanan evrelerin 12 Eyll'
savunmalar k e n d i karlar asndan ne kadar d o a l ise, 12 Eyll d a r b e
si ve o n u n s o n u c u olan ara rejimden zarar g r e n v e y a byle bir d z e
ni e m e k i halkna ilke olarak yaktrmayan evrelerin kar klar da o
l d e doaldr.
67

Aslnda h a n g i yolla gelirse gelsin iktidarda b u l u n a n l a r eletirilir ve za

m a n i i n d e ypranrlar. Bu o l g u y u a l g l a y a m a y a n 12 Eyllcler, kartlar
n s o y u t sloganlarla s i n d i r m e k ve sulamalarn s r d r m e k istiyor:
- T e r r ve anari kkrtcl,
- A t a t r k dmanl,
- Sol a m i g o l u k v b . gibi...
Kanmzca bu tartma bilimsel ilkelere d a y a n m a m a k t a d r . Ayrca ya
rarsz o l u p , 12 Eyllclerin sosyal yasalar g z ard etmeleri yannda,
karlarn elden karmak k u k u s u n d a n k a y n a k l a n m a k t a d r .
Bir g a z e t e d e y a y m l a n a n yaz dizisi de bu o l g u y a bilimsel a d a n yak
lamay d e n e m e k t e d i r :
Her t o p l u m u n bir e g e m e n kltr vardr. Bir d e , e g e m e n k l t r d e n sa
p a n alt kltrleri. (...) 'Alt kltr', t o p l u m d a e g e m e n o l a n 'genel kltr' d e n , y a n i genel d n c e , t u t u m v e davan b i i m l e r i n d e n farkl ynleri
olan ve g r u p yelerince paylalan 'farkl' d e e r l e r d e n oluur.
T r k i y e ' d e de bir '12 Eyllzedeler' alt k l t r o l u m u t u r . (...) '12 Eyllzedeler' alt kltr, 12 Eyll'den s o n r a gzaltna alnan, t u t u k l a n a n ,
m a h k m olan, h a p s e atlan, srlen v e b e n z e r i m u a m e l e y e tutulan
kiiler ile bunlarn ailelerinden ve yaknlarndan oluur.
(...) 'Hakllk'*ya da 'hakszlk' yargs bu alt k l t r o l u t u r a n kii, g r u p
ve olaylarn genel ak iindeki deerlendirilmesi s o n u n d a , t o p l u m ve ta
rih tarafndan verilecektir.
(...) 12 Eyll m d a h a l e s i de '12 Eyllzedeler' rettii l d e u ya da bu
b i i m d e 12 Eyll'e d e s t e k v e r e n baka bir g r u b u da yaratmtr. Bu kl
tr de bir rnek (homojen-ecinsten) bir kltr deildir. lerinde 12 Ey
ll'den d o r u d a n menfaat salayan kiiler o l d u u , b a k a k o u l l a r d a hi
bir z a m a n ulaamad p a r a y a , mevkie, ne ulaanlar b u l u n d u u g i b i , 3
hibir menfaati olmad halde, hatt zarar g r d k l e r i h a l d e 12 Eyll'
destekleyenler de vardr.
Sonu
ster ierde olalm, ister darda, her siyasi d a r b e t o p l u m u bler, etkiler.
T o p l u m s a l aclar d a , t o p l u m s a l mutluluklar da insanlar arasnda eit
d a l m a z . (...)
Darbelere bilimsel y n t e m l e yaklaldnda, o k y n l s y l e n e c e k ey
ler vardr. 12 Eyllclerle 12 Eyllzedeler arasndaki t a r t m a ve ztlama
2Adalet Aaolu, Duvarlarn Dnda, Milliyet, 12Mart 198S
3 Bte grmeleri srasnda baz milletvekilleri tarafndan Cumhurbakanl Konseyi yeleri ar lde
eletirilmitir. (5 Nisan 1988 tarihli TBMM Tutanak Dergisi ve 6 Nisan 1988 tarihli basn)

68

d o a l grlebilir. Bu ztlama bir alt k l t r n d i e r i n i ait etmesiyle bir l

d e s o n bulabilir. B u alt edi d e m o k r a t i k y n d e n o l a b i l e c e i gibi, ayn
t r yntemlerle gerekleebilir. S a n y o r u m ki, her iki y n t e m de 12 Ey
llclerin karabasandr.
A N A P dnda bir partinin ya da partilerin k o a l i s y o n halinde iktidara g e l
diini veya t m darbelerin d o a s n d a b u l u n a n zincirleme etkileim sonu
cu yeni bir d a r b e - baz ervelerce s y l e n d i i gibi - o l d u u n u varsayalm.
Al bir karabasan vur tekisine... 12 Eyllcler b y l e bir ryay dahi g r :
m e k istemezler. Birinci olaslk onlar iin sakncal, ikincisi tehlikeli olabi
lir. n k d a r b e c i l e r vefa tanmazlar, ayn alt kltr g r u b u n d a n g e l m i
olsalar bile... 5
12 Eyll tartmas C u m h u r b a k a n K e n a n Evren'in 12 Eyll'n hncn
tayanlar var eklindeki k o n u m a s y l a y e n i d e n g n d e m e g e l d i . 6 Daha
s o n r a S l e y m a n Demirel partisinin m e c l i s g r u b u n d a yapt k o n u m a d a
h k m e t i m u h a t a p alp b u k o n u d a k i g r l e r i r aklad.
Gelin Meclis k r s s n d e n bunlar syleyin, televizyonu da acn 12 Ey
ll n c e s i n i n ve sonrasnn bir hesabn yapalm. Biz yaia
p e i n d e deiliz, a m a her g n sizin '12 Eyll n c e s i n e dnersiniz haa
k o r k u s u n u milletin s t n e k o y u p , vicdanlar ve zihinleri tek tarafl olarak
artlandrmaya bask altnda t u t m a y a ve 12 Eyll istismar y a p m a a hak
knz yoktur. (...) Bu b y l e d e v a m e d e m e z , ak s y l y o r u m : Bu i p o t e i n
altnda Trkiye kalamaz.
Tartma, B a b a k a n T u r g u t zal'n 22 Mart 1988 g n Mdahale he
veslileri var eklindeki aklamasyla yeni bir b o y u t kazand.
ANAP'nin p r o p a g a n d i s t l e r i g e r i 'MT R a p r u ' , zal'n N o b e l d l n e
a d a y g s t e r i l m e s i giriimi, Z a k k u m olay ve ran-lrak savanda ate kes
s a l a m a k gibi olaylar g z ard edersek, g e n e l d e baarl saylabilir. Her
d n e m d e k a m u o y u n u n dikkati, ustalkla baka alanlara e k m e y n t e
m i n e ba v u r u l u y o r d u . Mdahale heveslilerinin varl bu t r d e n bir
p r o p a g a n d a n n balang slogan myd? Yoksa, 12 Eyll n c e s i n e
d n m e , tehtidinin yeni bir t r m y d ? A N A P ' n d a k i olas zlmeleri
e n g e l l e m e y e ynelik yeni bir taktik g e r e i olarak m byle bir slogan or
t a y a atlyordu? Ya da g e r e k t e n d e m o k r a s i asndan c i d d i bir tehlike
mi sz k o n u s u idi?
' 4 Bu konuda 27 Mays ilgin bir istisna oluturmaktadr. nk 27 Mays alt kltr ayn trden bir baka alt
kltrle ortadan kaldrlmtr.
5 Bu kanm MAMAlCdan SELMYE'ye uzanan hapishanelerde geen dnemde dahil olmak zere yaaya
rak renmi bulunuyorum.
6 Cumhurbakannn Aydn li, Incirliova ilesinde 9 Mart 1988 gn yapt konuma (Basn ve Ajanslar)
.7 Sleyman Demirel, 12 Eyll stismar Yaplyor, Milliyet, 16 Mart 1988

69

UurMumcu'ya g r e :
B u g n artk askeri ihtilaller 'laiklik e l d e n gidiyor'
g e r e k e s i n e d a y a n m y o r . T e m e l n e d e n , t e r r d r ; terr ile getirilmek iste
n e n y e n i bir y n e t i m m o d e l i d i r .
B u m o d e l ' e k o n o m i l e r i n militarizasyonu' olarak adlandrlyor.
B o r l u lkelerin, b o r v e r e n lkelere d a h a d a baml hale getirilmelerini
n g r e n b u m o d e l , l k e d e , ii, m e m u r , k y l gibi e m e k i kesimlerin r
g t l e n m e zgrlklerini kaldryor.
(...) Trkiye'de k i m s e k u k u l a n m a s n A t a t r k l k t e n , laiklikten, irtica
d a n s z edildi d i y e k i m s e ihtilal y a p m a z . (...)
M. Ali Birand'a g r e : 9 (...) Askeri m d a h a l e y e iten en n e m l i etkenler
d e n biri bizleriz. (...) ktidardaki politikacmz, etrefelli bir k o n u o l d u m u ,
t o p u h e m e n askerlere atar, o n u n arkasna gizlenir. Askerler itiraz etmez.
(...) B u n d a n s o n r a a s k e r i m d a h a l e l e r i n hi bir s o r u n u z e m e d i i gibi,
yenilerini yaratacana, lkeyi d a h a da b y k risklere srkleyebile
c e i n e inananlardan biriyiz. (...)
Metin Toker'e g r e : 1 0 (...) Babakan ' y r d y o l d a d u r d u r a c a k ve
itidale sevkedecek' b t n b a k a kuvvetler etkisiz kaldlar v e y a brakld
lar m, 'bulunur elbet k u r t a r a c a k , baht kara maderini'. (...) Askeri m d a
haleyi istemek ne k a d a r b o s a , o n u veya 12 Eyll n c e s i n i u m a c gibi
g s t e r i p Trkiye'nin m s t e h a k b u l u n m a d bir ' h a n e d a n y n e t i m i ' n i se
razat yrtebileceini s a n m a k o kadar b y k gaflettir.
Ali Sirmen'e g r e : 1 1 (...) Trkiye'nin bir d e m o k r a s i d n e m i yaad
sylenemez. (...) 12 Eyll'e oranla d a h a az kstlamann o l m a s yine de
b u g n k y n e t i m i n d e m o k r a t i k olmas anlamn tamyor. (...) Baba
kan satr aralarnda, ara r e j i m d e n sz e d e r k e n bir askeri d a r b e olabile
c e i n i ima e t m e k istiyor. (...) B u g n T r k i y e ' d e rejimin k e n d i seenekleri
ni o l u t u r a b i l m e ans hl vardr. Bu da d a r b e olasln d a h a da g
sz klmaktadr.
(...) zal e k o n o m i k politikasnn iflas, artk ANAP'nin Trkiye'yi ynet
mesini gletirmekte, g i d e r e k olanaksz klmaktadr.
ztin Akg'e g r e : 1 2 (...) Sayn zal'n prestij yitirmesi, a r a rejim tar8 Uur Mumcu, Yersiz Kukular, Cumhuriyet, 14 Mart 1988
9 M.Ali Birand, ite Askeri Darbe Byle Geliyor, Milliyet, 19 Mart 1988 Y.N.: Bu yaz Cumhurbakannn ga
zete sahipleri ve genel yayn ynetmenleriyle yapt konuma zerine yazlmtr. Evren bu konumasn
da: 27 Mays (mdahalelerin) en hafifiydi, 1971 daha ar oldu. 12 Eyll en aryd eklinde bir tanmla
ma yaptktan sonra, Ancak dikkat edin, bir daha gelirse bu defa 12 Eyll gibi gitmeyebilir de... eklinde
kansn aklamtr. zal'n Mdahale heveslileri var eklindeki aklamas Evren'I izlemesi ilgin ar
mlara neden oldu.
10 Metin Toker, Askeri Mdahaleler Hakknda, Milliyet, 24 Mart 1988
11 Ali Sirmen, Ara Rejim Tartmas, Cumhuriyet, 1 Nisan 1988
12 ztin Akg, Ara Rejim Gelmemeli, Milliyet, 2 Nisan 1988

70

tmalarn g n d e m e getirdi. (...) S o n o t u z yldr T r k i y e ' n i n kaderi b u ,

her baarsz iktidar, s o n u n d a a r a rejimi g n d e m e , getiriyor. (...) % 36 o y
la iktidar olan A N A P oy t a b a n d a h a da kaydka, bask n l e m l e r i ile ikti
d a r d a k a l m a y a v e y a iktidar sresini u z a t m a y a abalayabilir. (...)
Trkiye'de, g e n i kitleler, a r a rejimden yana deildir.
Alnt yaptmz yazarlarn kans s a n y o r u m k a m u o y u n u n d n c e s i n i
yanstmakta ve l k e m i z d e bir askeri d a r b e o r t a m ve olasl b u l u n m a
maktadr. A n c a k sav c i d d i y e alp i r d e l e m e k t e de yarar g r m e k t e y i z :
1. Olay: Bu k o n u d a ilk uyar Skynetim eski k o m u n t a n l a r n d a n - 1 2 Ey
ll sonras - Emekli Korgeneral Nevzat B l g i r a y ' d a n g e l d i .
Hani 10
ylda bir ihtilal o l u y o r deniliyor ya b u n l a r d u r u p d u r u r k e n olmaz. Byle
pis birikimler olur. K o m u t a n deiiklii srasnda zal'n gaf o l m u t u . Or
du iinde, o z a m a n bu b y k bir krgnlk yaratmtr. O r d u y u eletirmek
baka, kabadaylk baka eydir. (...) o k ilgintir, sanki Ozal, M e n d e
res'in y o l u n u ezberlemi ve ayn y o l u izliyor gibidir. (...) Harbiye O r d u evini karargh yapp, papazna, partilisine, politikacsna kadar herkesi
sokar. Bu birikimler yllar iinde byr. Patlamalar, O r d u n u n el koymalar
byle o l u y o r . 1 4
2. Olay: O r d u ile zal iktidar arasndaki elikileri belirten ngiltere'de
yaymlanan South dergisinin m a k a l e s i :
Trkiye'den E n d e n o z y a ' y a
kadar bir o k lkede Silahl Kuvvetlerin e k o n o m i d e zel ve k a m u s e k t
r n d e n s o n r a n c bir sektr d u r u m u n a geldiini aklamakta, as
kerlerin klalarndan kp iadamlna soyunduklar belirtilmekte,
zal'n y n e t i m i altnda zel s e k t r n o r d u y a m e y d a n o k u d u u n u , b u
d u r u m karsnda o r d u n u n , n c sektr k o n u m u n u s a v u n m a k z o r u n
da kaldn n e s r m e k t e , Trkiye'de askerle sivil y n e t i m arasnda
kolay kolay o l m a y a n bir iliki balatldna da dikkati ekerek, zal
y n e t i m i n i n A t a t r k g e l e n e k l e r d e n uzaklamakta o l d u u n u , e k o n o
m i d e devlet sermayesinin ve askeri yatrmlarn arlnn g i d e r e k azal
dna iaret edilmektedir.
3. Olay: Gazetelerde y a y m l a n a n 1 6 T h e E c o n o m i s t dergisinin ru'un
d n balkl yazda: B a b a k a n zal'a kar yaplan en c i d d i m u h a
lefetin, o r d u kanalndan geldii yazlmakta. (...) r u kesine ekil* Bilindii gibi gnmzde bu oran % 21,80'dir.
13 MT eski yneticisi Emekli Korgeneral Blgiray ar konutu- 'zal Menderes'in Yolunda' Milliyet,
25 ubat 1988
14 Blgiray'n bu syleisi zerine istanbul DGM'rce soruturma aim ve sonuta takipsizlik varan veril
mitir.
15 Milliyet, 3 Mart 1988, 'South' dergisinin incelemesi, 'Ordu irketi'.
16 27 Mart 1988 tarihli gazeteler, The Economist ru'un kesine ekilmediini yazdf zal'a ordudan cid
di muhalefet, Milliyet, 27 Mart 1988

71

m e d i ve unutulmad ifadesi kullanldktan s o n r a zal politikaclar devred brakabilir, a m a a y n eyi generallere y a p m a s zor g r n y o r
e k l i n d e bir y o r u m a u l a m a k t a ve B a b a k a n n Mdahale hevesleri var
e k l i n d e k i szlerine d e d i k k a t ekilmektedir.

Mmtaz Soysal'a bir yazsnda:

(...) Trkiye'nin manzaras, sefil ve
sefih o l m a k l a kalmayp g i t g i d e d a h a sefilleen ve sefihleen bir m a n z a raysa, o n u n b t n bunlar ezelden e b e d e u z a n a n bir B u d a kmldanmazlyla seyretmesini nasl beklersiniz?

T h e E c o n o m i s t ' i n b u y o r u m u , b u k o n u d a E m e k l i O r g e n e r a l T u r g u t Sunalp'n d a h a n c e yapt aklamay anmsatr n i t e l i k t e d i r . 1 7

A m a bylesine tepkilerin baarl olabileceini s a n m a k , b u g n k Tr

kiye'nin g e r e k i dengelerini t a n m a m a k olur. Bu eit tepkilerin kanl
m a z s o n u c u yine 'mdehale'dir. (...) M d a h a l e y e dayal, a m a en inand
rc y o l d a n davetiye karan, b u g n k m o d e l i n ta kendisidir.

S u n a l p : ktidarn bir sredir o r d u y u y p r a t m a gayreti iinde b u l u n d u u

nu n e s r m e k t e . Daha G e n e l k u r m a y B a k a n y k e n bile r u ' a 'Reisi
c u m h u r olmas' iin bir hayli tazyik ettiler. i m d i 1989 yaklayor c u m
hurbakanlna adayl y e n i d e n g n d e m e geldi.
S o r u : O p e r a s y o n , r u ' a kar m yapld d i y o r s u n u z ?
S u n a l p : Evet, o l a y r u ' u n c u m h u r b a k a n l n a engel o l m a k iin d
z e n l e n m i bir itir. (...) r u ' u yeme"k iin z t o r u n ' u yediler. Bu t a m a
m e n o r d u n u n g c n krmak iin hazrlanm ve sivil bir d a r b e ' gibi
g s t e r i l m i bir olayd. G e n e l k u r m a y olay b y k bir k o m p l o l a r tezgah
dr,,. 1 8
4. Olay: DYP Antalya Milletvekili Z e k e r i y a B a h e c i ' n i n ilgin aklama
s:
1. Bu h k m e t i n o r d u s u n u n st k a d e m e s i n d e k i k o m u t a n l a r a birer
ikier ' o i m a n , oullarna kzlarna hanmlarna ifter ifter a r a b a tahsis et
ti.
2. Milli Gvenlik K u n s e y i ' n d e k i st d z e y k o m u t a n a , 'alt k a d e m e d e k i
s u b a y l a r ne yapyor"?' d i y e s o r d u u m u z d a , 'silahlarna k u r u n skm
bekliyorlar' yantn aldk. Ksaca T r k i y e ' d e h u z u r s u z l u k h a d safhada.
T m kesimler b u n u tedirginlikle izliyor.
3. zal ailesi 80 milyar d o l a r servete sahip. Emirlerinde her an harekete
hazr u a k var. (...) Bunlar her an k a m a a hazr. (...)
5. Olay: A B D S a v u n m a Bakan Carlucci'nin Temsilciler Meclisi Dileri
K o m i t e s i n d e yapt k o n u m a : 2 0 C a r l u c c i , Trkiye'nin m u a z z a m e k o n o
m i k s o r u n u var eklinde e k o n o m i m i z i n iine d r l d d u r u m u vur
g u l a m ve Trkiye'ye istikrar getirdik' d i y e r e k aklamalarn s r d r
mtr.
17 MDP eski bakan 'MT Raporu'nu eletirdi.. Sunalp: Hedef ru, Milliyet, 10 ubat 1988
18 Sunalp'n bu syleisi zerine stanbul DGM'ince soruturma alm ve sonuta takipsizlik karar veril
mitir.
19 Bir Milletvekili ve Kehaneti, Cumhuriyet, 30 Mart 1988
20 ABD Savunma Bakan Carlucci: Trkiye'nin muazzam ekonomik sorunu var. Ufuk Gldemir'in haberi,
Cumhuriyet, 11 Mart 1988
Y.N.: Carlucci bu konumasnda Trkiye, Yunanistan ve Portekiz'den oluan NATO lkesini gney ku
ak olarak nitelemektedir. Bilindii gibi bu lkede askeri darbelere sahne olmulardr. Eer darbe on
larn iine gelmiyorsa mdahale doktirinleri iletilmektedir. Bu anlay iinde de Trkiye'ye istikrar ge
tirdik diyebilmektedir.

72

6. Olay: Metris Askeri Ceza ve T u t u k e v i ' n d e n tnel kazlarak k a m a

olay:22
zetle: Akladmz olaylarn bir iki ay iine sm olmas ilgintir.
Emekli Korgeneral Nevzat B l g i r a y v e Emekli O r g e n e r a l T u r g u t S u n
alp'n aklamalarna g r e T.SIh.K.lerin iktidarn t u t u m u n d a n rahatsz
d r . 2 3 Sunalp'n n e s r d ru'un cumhurbakanl f o r m l n n
b u g n k p a r l a m e n t o yaps ve a r i t m e t i i n e g r e , nasl somutlatrlacan ak-lamas beklenirdi... Olas g r l m e y e n bu f o r m l bir e v r e n i n niye
tini mi yanstmaktadr? Bu s o r u n u n cevab boluktadr...
DYP Milletvekili Baheci'nin n e s r d savlar iki emekli generalin ka
nlarn d o r u l a r nitelikte g r n m e k t e d i r .
K u k u s u z b u k o n u d a zerinde e n fazla d u r u l m a y a d e e r olan savlar,
e k o n o m i k d u r u m v e e k o n o m i k m o d e l i n iflasna ilikin olanlardr.
12 Eyll (1980) n c e s i n d e Trkiye, d gerici gler ve onlarn ibirliki
si i g l e r araclyla stikrarsz hale -dstabilisation- getirilmiti. n k
bir a n l a m d a o d n e m i n iktidar anlan d g l e r e g v e n v e r m i y o r d u .
te b y l e bir d u r u m d a uluslararas finans evrelerinin ve onlarn bal
o l d u k l a r devletlerin istemleri d o r u l t u s u n d a 24 O c a k (1980) kararlar
alnd.
A n c a k o d n e m i n iktidar k o n t r o l elden karm ve lke istik
rarsz hale d r l m t . A m e r i k a n S a v u n m a Bakan Carlucci'nin Tr
kiye'ye istikrar getirdik eklindeki k o n u m a s anlamldr.
Terr, anari, kargaa ile lke istikrarsz hale getirilmeliydi ki, "istikrar"
g n d e m e gelsin. Bu anlayla 12Eyll d a r b e s i n e g e r e k e "hazrland.
21 Mmtaz Soysal, Kazkl Senaryo, Milliyet, 5 Nisan 1988
22 26 Mart 1988 tarihli gazeteler
23 Bu tr savlar nitelikleri asndan ciddiyete alnacak boyuttadr. Nitekim Adnan Menderes'e aftedilen Ge
rekirse orduyu yedek subaylarla dare ederim sz T.SIh.KJerin 27 Mays'a gidiinde etkili olduu syle
nebilir.
24 Bugnk ekonomik modeMn temelini oluturan 24 Ocak kararlarn alanlarn, bu kararlarn uygulaycs
olan Askeri dare dnemi ve zal iktidarlarna ekonomik adan syleyecekleri fazla szleri olmamas
gerekir.
25 M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00
26 Yaln Doan, Dar Sokakta Siyaset

73

B u n o k t a d a baz g e r e k l e r i n saptanlmas y a a m s a l n e m d e d i r . Yetkili

kiilerin aklamalarndan r e n d i i m i z e g r e 12 Eyll d a r b e s i n i n karar
b u t a r i h t e n o k n c e alnmtr. B u s r e kesin olarak n e kadardr? B u
d n e m d e k a kii yaamn yitirmitir? 12 Eyll darbesiyle A m e r i k a ne
d e n bu kadar ilgilidir? Sorular oaltlabilir. Aslnda Blent H a b o r a ,
yaymlad kitabnda b u g r e v i yerine getirmi b u l u n u y o r . 2 7 lgililere
s o y u t s u l a m a y e r i n e s o m u t yant y n t e m i n i yelemelerini n e r i r i m . B u
n e d e n l e O k t a y Akbal'n da belirttii gibi
12 Eyll n c e s i tartlmaldr.
1 2 Eyll d a r b e s i v e o n d a n s o n r a k i g d m l e n e n ara d n e m d e , uluslara
ras finans glerinin r g t l e r i -IMF, D n y a Bankas, O E C D , IFC v b . g i b i v e bunlarn bal b u l u n d u u devletlerce e m p o z e edilen e k o n o m i k d z e
nin ilkelerine b y k bir sadakatla u y u l d u . E k o n o m i k d u r u m iyilemedi.
T o p l u m d a k i m a d d i v e m a n e v i r m e aksine ktletike ktleti. B u
iktidara d e s t e k v e r e n g l e r i n bile sesleri y k s e l m e e balad. Enflasyon
ban alm gidiyor. Cak, cak'l d e m e l e r l e e n f l a s y o n u n aa ekile
m e y e c e i yaanlarak r e n i l d i . Alktan, y o k s u l l u k t a n ve isizlikten s
rekli intihar olaylarnn tan o l m a m z * T r k i y e iin n e m l i bir y e n i o l u m
suzluk b o y u t u n u s i m g e l e m e k t e d i r . B y l e bir d n e m d e Anavatanlarndan
ithal edilen, ifte p a s a p o r t l u IMF boy'slarn 9 k o n t r o l u n a terk edilen
e k o n o m i n i n g d m rayndan km b u l u n u y o r . 4 u b a t (1988) kararla
r b u a m a l a alnd. A n c a k d a h a b u g n d e n e k o n o m i k m o d e l i n iflasn b
t n halk katmanlar - m u t l u aznlk dnda- yaayarak alglam b u l u
nuyorlar.
B y l e bir t a b l o i i n d e ngiltere'de y a y m l a n a n South d e r g i s i n d e d e 1 5
vurguland gibi, e k o n o m i d e n c sektr haline d n e n o r d u n u n
e k o n o m i k karlaryla IMF m o d e l i g d m l e k o n o m i arasnda
bir
kar atmas olasl g z ard edilebilir mi?
B t n bu o l u u m l a r a ek olarak, zerinde ku bile u u r t u l m a y a n , iinde
u y g u l a n a n z u l m ve baskya kar k m a k iin l m orularyla direnilmi, uygulamalar d n y a literatrne g e m i Metris Askeri Ceza v e T u t u k e v i ' n d e n 29 kiinin elini k o l u n u sallayarak kam b u l u n m a s berabe
rinde hakl olarak kukular getirmektedir. Bu o l a y d a iktidarn s o r u m l u
l u u G e n e l k u r m a y a aktarmasnn a r d n d a yatan niyetlere d o r u tanlar
konulmaldr.
,
Hele d a h a n c e k i bu t r d e n hapisten ka olaylarndan s o n r a baz
* DE verilerine gre, Trkiye'de intihar edenlerin saysnda 1978-1986 dneminde yzde 69 art grl
d. (Salkta Kara Tablo, Cumhuriyet, 7 Nisan 1988)
27 Blent Habora, 12 Eyllclere 1000 Soru
28 Oktay Akbal, 12 Eyll ncesi Tartlmal... Cumhuriyet, 27 Mart 1988
29 Talat Turhan, Milli istihbarat Tekilat ve Sivilleme, SORUN B.K.Dz: 1/Ekim'87
Y.N.: Basnmzda prensler, yupMer olarak nitelenen bu kiileri biz, MF boy's olarak nitelemitik.

74

g l e r c e SAHTE v e G E R E K OPERASYONlara b a v u r u l m a s v e b u
tr p r o v o k a s y o n l a r s o n u c u iktidarlardaki d n m l e r i anmsayanlarla
olaylar geni bir perspektif iinde ve s o r u m l u l u k l a y o r u m l a y a n l a r n iyim
ser olmalar g l e m e k t e d i r .
Bu koullarda bile u m u d u m u z u yitirmemeliyiz. Halkmzn d e m o k r a t i k
bilinci, darbelerin baarszlnn, d a r b e c i l e r i n niyetlerini e n g e l l e y e c e i
umulur.
G r l d g i b i , Mart aynda y o u n l a a n 12 Eyll tartmalar ve m d a
hale heveslileri var sav z e r i n d e d u r u l m a s iin k m s e n i l m e y e c e k
nedenler bulunmaktadr.
B t n bu gelimeler yannda g e e n yl yaymlanan bir haberi anmsat
m a k i s t i y o r u m . 2 Uluslararas D e m o k r a t l a r Birlii (IDU) Bakan, Avus
t u r y a B a b a k a n Yardmcs ve Dileri Bakan Dr. Alois M o c k , Berlin'de
ki 3. Parti Bakanlar toplantsnda m u h a f a z a k r partiler arasnda askeri
d a r b e l e r e kar bir d a y a n m a f o n u kurulacan aklam ve bu f o n a
m u h a f a z a k r partilerin kendi l l e r i n e g r e , istedikleri y a r d m d a b u l u
nacaklarn sylemi ve f o n u n a m a c n : Bu f o n , zellikle askeri d a r b e
ler srasnda g d u r u m a d e n k a r d e partilerin yaamlarn s r d r m e
lerinde, parti mensuplarnn g e r e k t i i n d e yurtdna klarn ve k o n f e
rans, s e m i n e r gibi almalara katlmalarn salamak, d e m o k r a s i n i n y e
n i d e n tesisi iin abalar finanse e t m e k g i b i d u r u m l a r d a kullanlacak
eklinde aklamtr.
Bilindii gibi A N A P ad g e e n k u r u l u u n yesidir ve zal m u h a f a z a k r
30 Yaln Doan, IMF Kskacnda Trkiye
31 Prof. Dr. Emre Kongar, Askeri Darbelerve Seimler, Cumhuriyet, 12 Aralk 1987 Kongar, bu yazsnda
Askeri darbelerin nedenlerini aklamaktadr: Endstrileme, kentleme ve kapitalistleme sreleri, her
zaman kendi aralarnda uyumlu olmuyor. rnein Trkiye'de hi uyumlu deil.
Endstrilemeyle uyumlu olmas gereken kentleme zaman zaman onun nne geiyor, ortaya gece
kondu sorunu kyor.
Endstrileme ve kentlemeyle ayn hzla gelimesi gereken kapitalistleme sreci ise kimi sektrlerde ve
kimi corafyalarda ileri gidiyor, kimi sektrler ve corafi blgelerde ise geri kalyor. Bu kez ortaya Dou ve
Gney Dou Sorunu kyor.
dinamik ile d dinamik, yani Trkiye ile d dnyann ilikileri de btn bu oluumlar erevesinde ak syor: Kapitalist Batnn bir mttefiki ve bir paras olan Trkiye, kimi zaman bu dnyaya ayak uyduramyor
ve hem onun karlaryla hem de onun hzyla ters dyor. Ortaya Kbrs Sorunu, d demeler denge
si sorunu gibi sorunlar kyor.
Btn bu oluumlar sonunda, adeta tek bireim (sentez) olarak beliren demokrasi arzaya uruyor. Askeri
darbeler ortaya kyor.
32 Muhafazakr Partiler Tedbir Alyor-Askeri Darbelere Kar Dayanma Fonu, Ali H. Yurtsever'in Viyana'dan verdii haber, Milliyet, 24 Eyll 1987 .
Uluslararas Demokratlar Birlii (IDU) Bakan Dr. Mock, DYP'nin (Doru Yol Partisi) birlie bavurusu ko
nusunda kesin konuarak, bu partinin rgte kabul edilmesinin sz konusu olmadn belirtmi ve Bu
arada IDU'nun icra sekreteri Prof. Andreas Kohl, bir gn nce Demirel iin saffettii Trkiye'de demokra
sinin mezar kazcs eklindeki szlerini dorulam ve hibir ekilde bu szlerini geri almayacan belirt
mitir.

75

parti toplantlarna katlmaktadr. Hatt Dr. M o c k 1986 ylnda Viyana'da

yaplan t o p l a n t d a zal ile Miotakis'i bir a r a y a getirdiini anlan yazda
aklamaktadr.
i m d i zal'a s o r m a k gerekiyor, askeri d a r b e l e r e kar d a y a n m a f o n u 'na A N A P o l a r a k ne m i k t a r d a para yatrlmtr? Bu parann kayna nere
d e d i r ? Yatrlmamsa b u k o n u IDU'a nasl aklanmtr? B u d u r u m d a
darbe h e v e s l i l e r i n d e n sz e d e n zal elikiye d m o l m u y o r m u ?
S H P el Milletvekili stemihan Talay ve 22 arkadann Darbeleri n
l e m e y a s a tasars hazrlamalar, bu k o n u d a k i kukular a r t r d . 3 3 Yasa
n e r i s i n d e 211 sayl T r k Silahl Kuvvetleri i Hizmet Yasas'nn, 35.
Maddesinin
u ekilde deitirilmesi istenilmektedir: Silahl Kuvvetle
rin vazifesi: T r k y u r d u n u ve a n a y a s a ile t a y i n edilmi olan Trkiye C u m huriyeti'ni p a r l a m e n t e r d e m o k r a t i k s i s t e m i n ilerlii e r e v e s i n d e ve
a n a y a s a ile bal o l a r a k k o r u m a k ve kollamaktr.
Deiiklik g e r e k e s i n d e : Tm k u r u m l a r g i b i , T r k Silahl Kuvvetleri de
T r k i y e C u m h u r i y e t i ' n i k o r u m a k v e k o l l a m a k grevlerini a n a y a s a sistemi
i i n d e y r t m e k d u r u m u n d a d r . Yaplmas g e r e k e n , baarlmas zor, fa
kat z o r u n l u o l a n bu grevdir. Y o k s a her 10 ylda bir a n a y a s a dzenini
rafa kaldrp yeni bir a n a y a s a sistemi getirerek sorunlarmza are b u l u
n a m a y a c a d e n e y l e r l e o r t a y a km bulunmaktadr. (...) Artk herkes
bilmelidir ki k t alan bir p a r l a m e n t o n u n alternatifi askeri bir y n e t i m
d e i l d i r ve plmayacaktr, sivil y n e t i m olacaktr.
Bu tasarnn dier partilerin de baz yetkililerince desteklendiini r e n
mi bulunuyoruz.35
Bu k o n u d a k i giriimi; t o p l u m u n d e m o k r a t i k l e m e s i n i isteyen bir iyi niyet
asndan takdir e t m e k l e birlikte, darbelerin yasalarla n l e n e m e y e c e i n i n
b i l i n c i n d e olarak, g e n e d e yasal d z e n l e m e k o n u s u n d a , teki nlemlerle
beraber, o k g e kalnm o l d u u n u v u r g u l a m a k t a k e n d i m i hakl g r
m e k t e y i m . yleki, sank olarak yarglandm B o m b a Davasnda, 1975
ylnda yaptm s a v u n m a d a 3 6 12 Mart (1971) muhtrasna i m z a koyanla
rn T r k Ceza K a n u n u ' n u n 147. M a d d e s i n e 3 g r e cezalandrlmalar ge
rektiini istemitim. l k e m i z d e TCK. 146. M a d d e s i yol g e e n hanna d 33 SHP'den TSK Yasas'ndaki Deiiklik nerisi, Cumhuriyet, 29 Mart 19S8 el Milletvekili stemihan Talay
ve 22 arkada tarafndan hazrlanan yasa nerisinde, Silahl Kuvvetler'in cumhuriyeti koruma ve kollama
grevinin anayasaya balanmas yer alyor.
34 TSK, 211 Sayl Hizmet Kanunu Madde 35: Silahl Kuvvetler'in vazifesi: Trk Yurdunu ve Anayasa ile
tayin edilmi olan Trkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktr.
35 Darbeyi nleme yasa nerisine destek, Cumhuriyet, 30 Mart 1988
36 Talat Turhan, Bomba Davas - Savunma 1 ve 2 adl kitaplar
37 TCK Madde: 147: Trkiye Cumhuriyeti icra Vekilleri Heyetini cebren iskat veya vazife grmekten cebren
menedenlere bunlar tevik eyleyenlere idam cezas hkmolunur. (Ar Ceza)

76

n t r l d halde, TCK. 147. M a d d e s i , sanrm hi bir o l a y d a u y g u l a n

mamt. O y s a 12 Mart d a r b e s i n d e , muhtrann imzaclar asndan m a d
d e n i n b t n unsunlar m e v c u t t u . A n c a k n e varki, h u k u k i mekanizmalarn
iletilmesi iin d e n g e l e r u y g u n deildi... O y s a isteimizin yerine getirilme
si halinde, d a r b e c i l i i n n , en a z n d a n h u k u k asndan b y k bir yara
alm v e kesilmi olurdu... A m a m a d d i koullar elbette b u n a u y g u n d e i l
di...
Daha sonra, bir g a z e t e d e y a y m l a n a n s y l e i m d e , 3 8 k o n u y a ilikin g
rlerimi aklamtm:
12 Mart'da s u s k u n kalan o r g a n l a r ve iktidar yetkilileri 12 Eylllere d a v e
tiye karacak l d e aymazlk i i n d e olduklarn alglayamamlardr.
T.SIh.K.leri 211 sayl Hizmet Yasas'nn 35. M a d d e s i uyarnca ' C u m
huriyeti k o r u m a v e k o l l a m a ' g r e v i n i n v e r i l d i i n d e n hareket ederek, b u
grevin z a m a n g e l d i i n d e kendi k o m u t a k a d e m e s i n i n inisiyatifi i i n d e
karar vermektedir. O y s a Anayasal d z e n iinde Slh.KJer k o m u t a katnn
byle bir yetkisi o l u p o l m a d da bilimsel olarak tartlm d e i l d i r . 3 9
B u k o n u d a ilerde b u l u n m a y d o r u s u i s t e m e z d i m .
Darbecilerin i i n d e n g e l m i o l m a m z a karn, o y o l u n , t o p l u m u n d e
m o k r a t i k d e i i m ve d n m iin asla geerli olmadn, aksine k
m a z sokaklar v e bataklklarla s o n b u l d u u n u hapishanelerde yatarak,
ikence g r e r e k , snfsal ve ideolojik hastalklardan kaynaklanan, nice
kalleliklerin, namussuzluklarn, d n e k l i k l e r i n tan ve b u n u alglam bir
kii olarak; 1975 ylnda stanbul 2 N o ' l u Skynetim Askeri M a h k e m e
sinde y a p m o l d u u m s a v u n m a m d a dile g e t i r m e y e alm; ayrca ii
ve e m e k i halkmza kar z o r u n l u zeletirimi y a p m
bulunuyorum.
lerici ve d e v r i m c i herkes yanlglarn arasndan gelebilir: bu nedenle a s
la yere baklmamaldr d i y e d n y o r u m . N a m u s l u c a yaplan zeleti
riyi insanmz a n l a m a k t a g e c i k m e y e c e k t i r . A m a kurt var diye d i y e lke
mizi g e r e k t e n kurtlara t e s l i m edenlerin, yapabilseler bile z e l e t i r i l e r i
nin insanmz katnda kabul g r m e y e c e i n i d n y o r u m .
7 Nisan 1988

38 Talat Turhan'n Sorularmza Verdii Yantlar, Dn, 15 Ekim 1986

39 Looking after and protecting the repuplic: The Legitimation of the Military's Authority In Turkey, Dr. Mn.
Nairn Turfan
Y.N.: Dr. Mn. N. Turfan'n konuya likin kapsaml aratrmalar ingilizce olarak yazlmtr.
40 Talat Turhan'n Savunmas, Klasr: 3
Y.N.: Tamam yaymlanamad. Ancak zeletiriyi ieren blm Cumhuriyet gazetesinde ve Celil Grkan'n 12 Mart'a Be Kala adl kitabnda yaymlanmtr, s. 397-410

77

m e y e n " B " eki hakknda bilgi veriliyor v e :

12 EYLL N C E S N D E N BR KEST...*

12 Eyll'cler ve onlarn uzants olan iktidar, 12 Eyll'n i y z o r t a y a

ktka, " 1 2 Eyll n c e s i n e D n m e " c s n srekli olarak halkmzn
z e r i n d e " D e m o k l e s i n Klc" gibi sallandrp durdular. 26 Mart (1989) ye
rel seimleriyle s e m e n iktidara " i h t a r " da b u l u n m a m , t o k a t atmtr.
Y e d i i tokatn o k u n d a n k u r t u l m a y a alan iktidar, e r k e n s e i m d e n ka
m a a almakta, t r l politik manevralarla siyasal b u n a l m a elverili bir
o r t a m a d o r u l k e y i ' s r k l e m e k t e v e g r l m e m i bir v u r d u m d u y m a z l k
la m i r a s y e d i tavr ile y a n g n d a n mal karrcasna saltanat s r m e e d e
v a m e t m e k t e , rvet, s o y g u n , talan, hrszlk alm ban g i t m e k t e d i r . Bu
gidiin s o n u karanlk g r n m e k t e d i r . . .
12 Eyll'den bir yl k a d a r n c e , bir g a z e t e 1 kanmza g r e g n m z d e
d e n e m i n i k o r u y a n bir sav m a n e t e kard.
" A N A R YETERL D E L S E Z E L A J A N L A R I M I Z L A BZ DDET
LENDRYORUZ"
(EK.5)
Bu n e m l i sav, 1973 ylndan bu y a n a M a h k e m e l e r d e , S a v u n m a m d a ve
yaynlanan yaz dizileriyle tarafmzdan d a n e s r l m t .
A n c a k bu kez ayn sav, C l A ' d a n ayrlan eski ajanlarn A m e r i k a ' d a yayn
ladklar " C o v e r t A c t i o n I n f o r m a t i o n Bulletin"in 1979 ylnda baslan 3'nc saysnda yer a l y o r d u . Yaynlanan y a z d a 1 zetle:
"CIA eski grevlilerinin kard d e r g i n i n A m e r i k a n Silahl Kuvvetlerinin
kard "istikrar o p e r a s y o n l a r v e i s t i h b a r a f ' k o n u l a r n ieren F M 2 3031 simgeli t a l i m n a m e n i n " T o p Secret = o k Gizli" y a b a n c l a r a gsteril* Bu yaz ilk kez yaynlanmaktadr.
1 Amerikan stihbarat rgtlerinin ilk defa aklanan gizli raporundaki itiraf, Gnaydn, 1 Ekim 1979
2Yn:FM = Field Manuel, Trkeye ST = Sahra Talimnamesi olarak tercme edilmektedir. Birok Amerikan
talimnamesinde olduu gibi FM 30-31 talimnamesi de ST 30-31 olarak T.SIh.K.lerinde kullanlmaktadr.
FM'den sonra gelen 30 istihbarat konusunun numarasdr. (rnein 6 = piyade, 7 = topu) 31 ise istihba
rat talimnameleri iindeki sra numarasn gstermekledir.

78

Amerika'nn dostu kalmas gereken lkelerde siyasal istikrarszlk ne

deni olarak" AYAKLANMA'* deyimi altnda
sregelen
dzene
kar
muha-lefet gsteriliyor ve Amerika'nn karlar asndan bu
ayaklanan
glerin bastrlarak istikrarn salanmas iin izlenen yol ve yntemler
aklanyor ve
"Asi glerin"
iddete ynelmemesi halinde ibandakl
hkmeti kar nlemlere zorlamak iin ar sol gruplara zel ajanlar
sokarak anari karma yntemlerinden sz ediliyor.
Bu arada hangi
durumlarda ortak operasyonlarla Amerikan karlarna
elverili hkmet
deiikliine uygun ortam oluturulaca aklanmakta
ve
Amerikan destekli rejimlefde - pek aznn gerek anlamda demokrasi
iin uygun ortama sahip olduu kabul ediliyor - demokratik yap Kom
nizm aleyhtar dzenin gerekleri karland srece ho karlanr. Bu
gerekler
karlanmazsa
remln
yapsndaki
muhtemel
deiikliklere
nem vermek gerekecektir.
Bu lkelerin nde
suzluklara
karm

zel

gelen politik
kiilerdir...6

Operasyonlarda

ahsiyetleri tecrbesiz,

Ajanlarn

ikiyzl

ve yol

Grevi

Dost lke hkmetlerinin, komnist ya da komnist eilimli ykc faa

liyetler karsnda
kararszlk
ve
pasiflik
gsterdikleri zamanlar olabilir.
Byle
durumlarda...
Amerikan istihbarat
servislerinin ajanlar
hkmeti
ve kamuoyunu ayaklanma tehlikesi gerei konusunda baz zel
ope
rasyonlar
yapabilirler.
Amerikan ajanlar zel eylem gruplar halinde rejim aleyhtarlar arasna
szmaa alacaktr. Ajanlarn szma ilemi, asi glerin lider kadrolar
na kadar ulamad takdirde hedefe ulamak iin ar solcu rgtlerin

3 Yn: FM 30-31 talimnamesinin varl "Bar" gazetesinde yaynlanan "Amerika dnyay nasl kontrol edi
yor?" balkl yaz dizisiyle ilk kez aklanmt. 21 Mart - 7 Mays 1975
4 ClA'nn yaynevlerinden biri olan Frederick A. Praeger, Inc. 1964 ylnda "COUNTER-INSURGENCY WAR
FARE- by David Galula" adl yapt, 1965 ylnda Genelkurmay Bakanl tarafndan "AYAKLANMALARI
BASTIRMA HAREKETLER" ad altnda yaynlanmtr. 1975 ylnda Skynetim Askeri Mahkemesinde
yaptm SAVUNMA le anlan yaptn varl ilk kez kamuoyuna aklanm bulunmaktadr.
5 Yn: 12 Eyll ncesi anari senaryosunun gerek nedeni bu aklama ile netletii gibi, darbe gerekesi ve
12 Eyll'den sonraki dzenlemelerin ardndaki gler aydnla kavumaktadr.
6 Yn: Aslnda Amerika da bylelerini iktidarda grmek istemektedir. nk "stisnai liderler ktnda onlarn
giriimlerinin brokrasi tarafndan hayal krklna uratlaca" aklanmaktadr. Kokumu bir dzen, s
mrlmee daha uygun bir ortam oluturduu emperyalist lkelerce iyi bilinmektedir.
Devlet eski Bakan Adnan Kahveci "Heryl 20-25 trilyon lirann devlet kasasndan rvetinin cebine akt
n" aklamaktadr. (Milliyet, 28 Temmuz 1989)

79

kullanlmas

yardmc

olur."

1977 ylnda yaynlanan bir a r a t r m a d a : 8

"Amerikan Emperyalizmi,
iliki kurduu lkelerde oluturduu kendi
karlarndan yana iktidarlar yaatmak iin "STKRARI KORUMA YN
TEMLER" gelitirmi bulunmaktadr. (FM 30-31
A, Amerikan Talimna
mesine baknz) Srf bu yntemleri gelitirmekle de yetinmemi "dolayl
saldr" anlamalar ile gerektiinde mdahelesine bUe "Devletler Huku
ku" asndan yasal klf uydurmay da
baarm bulunmaktadr"
diye
g r aklamtm.
B a k a bir yaz dizisinde i s e , 9 r e s m i bir b a k a A m e r i k a n t a l i m n a m a s i n e
g n d e r m e y a p a r a k , 1 0 A m e r i k a tarafndan kkrtlarak ynlendirilen
a n a r i k o r t a m d a n s o n r a g n d e m e getirilen "STKRARI K O R U M A "
v e y a "AYAKLANMALARI B A S T I R M A " v e y a "TEMZLK H A R E K A T I "
i i n d e A m e r i k a ile hedef seilen evsahibi lkenin sivil ve asker t m g
lerinin e g d m iinde altn ve bu birliktelik iinde " A m e r i k a n stih
barat Temsilcileri'nin de yer aldn zellikle vurgulamtm. (EK-6)
1971'li yllarda ise, zel Sava Dairesi eski Bakan Cihat A k y o l yaynla
d bir y a z d a 1 1 " S A H T E O P E R A S Y O N " l a r d a n sz edebilmektedir. De
m o k r a t i k h u k u k devleti o l d u u iddia edilen bir l k e d e bir general z u l m
ve haksz m u a m e l e n e r m e k t e d i r k e n d i halkna kar...
Ayn g a z e t e 1 2 ertesi g n g e n e m a n e t t e yaynn s r d r d : (EK-7 )
"TRKYE A J A N L A R I N CRT ATTII L K E H A L N E G E L D " diye...
Yazda zetle: "eitli uluslara mensup ajanlarla onlarn Trkiye'de bi
lerek ya da bilmeyerek kuklalar haline gelen bir ok sayda yerli ajann
etkinliklerini artrmak iin youn bir aba iinde olduklarn ileri sryor
lar." d e n i l d i k t e n s o n r a FM 3 0 - 3 1 , H a b e r a l m a ve Gvenlik O p e r a s y o n l a r
adl t a l i m n a m e d e n d a h a n c e h a n g i lkelerin basnnda sz edildii ak
l a n m a k t a ve:
" 7 9 7 0 yl ortalarnda Trkiye ClA'nn balca haberleme merkezlerin
den birisi olarak kalmyor NSA'nn btn grev dallarnda, askeri habe
ralma ilemlerinde ana karargah oluturuyordu" d e n i l d i k t e n s o n r a " C o -

7 Yn: Art sac rgtlere szldnn liderlerince bile kabul edildii yaznn ilerdeki blmnde grlecektir.
8 Talat Turhan, KENCE - TERRZM - SYAS CNAYETLER ve GVENLK RGTLER, 7 Gn Dergisi
11 Mays -15 Haziran 1977 (Gnaydn'daki yazdan ki yl nce)
9 Talat Turhan, KTDARLARIN ETELEMES ve BROKRAS, 7 Gn Dergisi 3 Austos, 14 Aralk 1977
10 FM 31-16, COUNTER GUERILLA OPERATIONS - Headquarters Department of the Army- March 1967
11 Tmgeneral Cihat Akyol, Gayri nizami kuvvetlere kar harekt, Slh.K. dergisi "Halk mukavemetilerden
ayrmak iin, sanki ayaklanma kuvvetlerince yaplyormu gibi, mdahale kuvvetlerince zulme kadar varan
haksz muamele rnekleri ile sahte operasyonlara bavurulmas tavsiye olunur.
12 Gnaydn, 2 Ekim 1979

80

vert A c t i o n " adl d e r g i y e g n d e r m e yaplarak:

Ortadou lkelerinde 10 bine yakn ajan bulunduu ve bunun 1500'e ya
knnn ise Trkiye'de faaliyet gsterdii, ajanlarn Trkiye'de btn ku
rum ve kurulularn iine szmak iin ok titiz yntemler kullandn be
lirten ilgili kaynaklar, zellikle:
- Ar sa ve sol rgtler,
-

niversiteler,

- veren

kurulular,

- Ajanslar,
- ifti

ve

- i

sendikalar,

esnaf teekklleri,

Genlik rgtlerinde, faaliyet gsterdikleri belirtiliyor ve ajanlarn yerli

destekileriyle
birlikte
niversitelerdeki eitimden,
anariye; ii iveren
ilikisinden siyasal hayata kadar,
her konuda olay yaratma ve ynlen
dirme abas iinde olduklar ileri srlyordu.
zetini kardmz bu yayn zerine, o z a m a n k i G n a y d n gazetesi yet
kililerinden A.V. ile iliki k u r d u m :
Kendisine g a z e t e n i n n e s r d b u savlar 1973'i yllardan b u y a n a
vurguladm, bu k o n u d a yaynlanm 100'lerce sahifelik belgesel yazla
rmn b u l u n d u u n u , k o n u n u n k a m u o y u n a t m boyutlaryla yanstlmasn
d a ulusal y a r a r g r d m b u n e d e n l e ; isterlerse s y l e i d e bulunabile
c e i m i , e e r bu k o n u d a k i yayn s r d r m e e kararl iseler, gerekli bilgi ve
belgeyi karlksz olarak v e r m e e hazr o l d u u m u , bu isteklerimin hibiri
n i yerine getirmemeleri d u r u m u n d a ise, "Covert A c t i o n " d e r g i s i n i n f o t o
kopisini v e r m e l e r i ricasnda b u l u n d u m . steklerim yantsz brakld...
Yayn zerine A B D B y k Elilii bir aklama y a p t : 1 4
"Birleik A m e r i k a h k m e t i n i n " M t t e f i k lkelere szma v e y a ykc faa
liyetlerde b u l u n m a k zere, hi bir plannn b u l u n m a d " anlan b e l g e n i n
sahte o l d u u n u ve ABD'nin K.K.Kur.Bk. H a b e r a l m e Yardmcsnn FM
30-31 adl yayn bulunmadn akladn..." n e s r d .
B u a k l a m a d a n sonra bir d e r g i 1 5 k o n u y a aklk g e t i r d i (EK-8) v e A B D
13 Yn: Bu durumda 12 Eyll ncesi anarik ortamn olumasna katkda bulunan iktidarlarn m, yoksa ier
de bulunan genlerimiz mi sulu olduu tartmaldr.
14 4 Ekim 1979 tarihli gazeteler ve Milliyet, 9 Ekim 1979. Yrl: Aslnda ABD Byk Elisi, Gnaydn' deilde,
"Covert Action" dergisini tekzip etmesi gerekiyordu. nk kaynak oras idi. Ancak bu yola bavurmas
durumunda gerek ortaya kacak ve ABD yetkililerinin yalan syledii anlalacakt. Talimnamenin varl
karsnda bugn gene ayn duruma dlm olunmaktadr.
15 Yank, Say: 448, 22-28 Ekim 1979

81

B y k Elisinin sahte o l d u u n u aklad t a l i m n a m e n i n -FM 3 0 - 3 1 - o k

Gizli, B ekini yaynlad. (EK-9)
Bu yaynla birlikte k o n u n u n u z m a n olarak tanna E r g u n G k d e n i z ile
yaplan bir syleiye d e yer v e r i l d i : 1 6
"YANKI: B u n a benzer belgeler vard, aklanmt tabii!
Gkdemir:
Talat Turhan'n 3 Numaral Skynetim Askeri Mahkemesi'ne sunduu 14 Kasm 1975 tarihli savunmasna ekli olarak FM 31-16
Sahra Talimnamesi ile ilk kez kamuoyuna sunulmu ve bir ok kitaplar
da yer almtr..."
Yank Dergisi'nin yayn da A B D Basn Ateesi D o n a l d B.Cofman tarafn
d a n B y k e l i s i n e benzer bir slupta y a d s n d . 1 6
A n c a k g n e balkla svanmaz. A m e r i k a ' n n devlet v e h k m e t
bakanlarna c i n a y e t d z e n l e m e y e kadar v a r a n kirli ilere bulatn t m
d n y a y a a y a r a k r e n d i i g i b i , benzeri kurallar ieren FM 30-15, FM
30-16 resmi A m e r i k a n t a l i m n a m e l e r i n i n varl yadsnm deildir. zellik
le FM 30-15, Sahra T a l i m n a m e s i n d e bir yeralt r g t n n emasna yer
v e r i l m e k t e , bu r g t n sabotaj'larda dahil o l m a k zere her t r l terr
olay y a p a b i l e c e i belirtilmekte ve bunlar y a p a r k e n d e "Yasalara bal
b u l u n m a d " ifade edilmektedir. 7
Kald ki g e r e k A m e r i k a n , g e r e k D n y a ve T r k Basnnda k o n u y a ilikin
saysz kantlara yer verilmi b u l u n m a k t a d r . 1 8 n n bile A m e r i k a n ajanlaryla birlikte y a a m a k z o r u n l u l u u n d a b u l u n d u u m u z u dolayl da olsa
k a b u l e t m e k t e d i r . Ta 1966'l yllarda...
CIA, A m e r i k a n karlarn k o r u m a k iin y a b a n c lkelerde " C o v e r t Act i o n " adi altnda g e r e k t i i n d e s e i m l e r e m d a h a l e etmekte, iktidar yetkili
lerini satn almakta, lkeleri istikrarszla-destabilisation- i t m e k iin ajan
lar kullanmakta, darbeler d z e n l e m e k t e , d a r b e sonras d z e n l e m e l e r i
y n l e n d i r m e k t e ve cinayet ilemektedir. ClA'nn giriimlerinin yetersiz
kald d u r u m l a r d a A B D , y a b a n c lkelere m d a h a l e e t m e k t e n e k i n m e
mektedir. O halde gerekleri gizleme abalar bounadr.
G n a y d n gazetesinin yaynndan d r t a y k a d a r n c e bir g a z e t e d e 1 9 yer
alan
"100'e yakn CIA ajan Trkiye'ye gelmek iin Atina'da bekliyor"
balkl haberi A B D B y k Elisi n e d e n yadsmamtr?
16 Yank, Say: 449, 29 Ekim-11 Kasm 1979
17 Yn: Bu konudaki gerekler tm yazlarmzda ayrtlanyla vurgulanmtr.
18 Devlet Tekilatmzdan Amerikan Ajanlar, smet nn, Amerikallar kovmaa alrsak bamza neler
gelir kestiremem. dedi. Yn, Say: 172 15 Temmuz 1966
19 ran'da hezimete urayan CIA Trkiye'de ayn duruma dmemek iin blgedeki adamlarn harekete ge
irdi. - ClA'nn yeni operasyonlarnda grev alanlar ise Ermeni, Rum, Yunan, Arap ve Yahudi asll Ameri
kallar (Ajanlarn kimlikleri de aklanmaktadr), Cem Baar'n haberi Hrriyet, 19 Mays 1979

Daha d a nemlisi, 3 5 CHP'linin A B D istihbarat r g t ' n n Trkiye'deki

varl k o n u s u n d a genel g r m e almas i s t e m i n d e n , 2 0 bir s o n u alna
mamtr. Bu a r a d a bir g a z e t e d e y e r alan, :
"Bozkurtlar
demokrasiyi
tehdit
ediyor
diyen
Sddeutsche
Zeitung,
Trke'in ABD'den geni maddi yardm almasn mmkn gryor"
ha
beri bir a n l a m d a genel g r m e ' y e yanstlm, a m a o da akla ka
vuturulamamtr
Daha sonraki bir tarihte bir g a z e t e d e y e r alan bir h a b e r d e T r k e : 2 3
" B u tr iddet olaylar ile M H P ' n i n st, y k s e k k a d r o s u n u n alakas yok
tur. Bir ok ajan alt kademe mensuplarmzn arasna szyor, zellikle
gen ve toy kimseleri tahrike alyorlar... iddet hareketleriyle ilgili ola
rak yakalanan kiilerin y z d e 50'si s u s u z d u r . S u bu kimselere zorla
kabul ettiriliyor... kenceler yaplyor, zorla ifadeler imzalatlyor."
eklinde k o n u m u t u r .
B u a k l a m a d a n s o n r a O r s a n y m e n ile yapt syleide i e : 2 4
Terr'n kayna dtadr, CIA hem saa, hem sola szyor. d i y e r e k g
r bildirmitir.
Bylelikle 12'li Darbelerin n c e s i n d e n yaln rnekler sunarak, zellikle
A B D ' n i n l k e m i z d e k i t e r r iindeki r o l n bir b o y u t u ile ksaca gzler
n n e s e r m e e altk.
1980 yl sonrasnda itiraflarda b u l u n a n l k c eydi E s e n y e l : 2 5
"Katliamlar MT provokasyonuydu. MT ve ClA'nn provokasyonu ile
12
Eyll'e
zemin
hazrland."
eklinde
aklamada
bulunmu
ve
"ABD
Bakonsolosluu ikinci katibinin orum, Amasya, Merzifon, Sivas ve Er
zincan'da Alevi-Snni atmasn kkrttm"
vurgulamtr.
12 Mart'tan s o n r a " K o m n i z m E d e b i y a t f n a itibar e d e n san militan ke
simi, 12 Eyll silindiri zerinden g e i n c e , kullanldn anlam ve A B D
parman g r m e y e balamtr.
Ecevit i s e : 2 6 T r k i y e ' d e k i m k i m i n a d a m belli deil. KGB, CIA birbirine
karm" d i y e kansn aklam v e nihayet Richard N i x o n d i y o r k i : 2 7
20 18 Mart 1976 tarihli gazeteler
21 Cumhuriyet, 13 ubat 1976
22 ClA'nn eylemleri konusunda genel grme istendi. MHP'nin CIA tarafndan kurulduu ne srld,
Vatan, 18 Mart 1976
23 Gnaydn, 7 Ekim 1979
24 Milliyet, 8 Ekim 1979
25 Sevim Ertemr'n haberi, Gne, 3 Eyll 1987
26 Cneyt Arcayrek Demokrasinin Sonbahar 1977-1978 Cumhuriyet, 16 Ekim 1985
Cneyt Arcayrek aklyor - 7, Demokrasinin Sonbahar, 1977-1978, Bilgi Yaynevi
27 Cumhuriyet, 26 Mart 1989

83

'zellikle ran-Contra olaylarndan s o n r a A B D ' n i n rtl harektlarla

u r a m a m a s g e r e k t i i n i syleyenler o l m u t u r . A n c a k A B D ' n i n bir d
politika arac olarak r t l harektlardan v a z g e m e s i c i d d i bir hata
olur..."

III.BLM
ULUSLARARASI T E R R Z M * V E L M M A N G A L A R I

o k kapsaml olan b u k o n u y a u z u n bir sreci k a p s a y a c a k l d e

(1966-1989) r n e k l e m e y o l u ile kaln izgilerle v u r g u l a n d . ClA'nn k o m p
lolarnn kaynan bize g r e GESTAPO oluturmaktadr. r g t emalar
karlatrldnda benzerlik grlecektir. A m e r i k a g r n r d e Hr D n
yann Liderlii, D e m o k r a s i ve insan Haklar S a v u n u c u l u u rol ardna
snarak her t r l kirli ie b u l a m a k t a saknca g r m e m e k t e d i r . Tpk
G E S T A P O gibi...
N i t e k i m G E S T A P Q 2 8 ' n u n A M T 2 9 IV, A M T V; A M T VI Servislerinde b u l u
n a n ; "Kar s a b o t a j , siyasi polis, m a d d i m a n e v i v e siyasal sabotajlar d
z e n l e m e ve y r t m e b l m l e r i " ClA'nn " C o v e r t A c t i o n - r t l hare
k a t " ^ servisinde o l d u u g i b i yanstlmtr.
A m e r i k a evsahibi lke d i y e tanmlad mttefik lkelerin b t n istihbarat
rgtleri ve bu a m a l a k u r d u r t t u u militer ve para-militer yer alt rgtle
rine her t r l d e s t e i salayp, onlara karlarnn bekiliini yaptrmakta
dr.
K u k u s u z A m e r i k a Evsahibi lkenin s a d e c e istihbarat rgtlerine sz
m a k l a y e t i n m e m e k t e d i r . B u anlayla ad g e e n lkelerinin t m t o p l u m
sal kesitlerinden kiilere burs s a l a m a k t a , ilerinden elverili olanlar
ayartp kendi ajan gibi kullanmakta, en azndan setii kiilerin " A m e r i
kan H a y r a n " olmalar iin b y k a b a g s t e r m e k t e d i r . B u hedefe
u l a m a iin d e p o sayd Evsahibi lkelerin KAPTALST ENTERNASY O N E L rgtleriyle kiisel karlarn d z e n l e z d e t i r m i t m kiilere,
her t r l d e s t e i v e r m e k t e d i r . '
Hiyanetin bylesine r g t l e n d i i bir o r t a m d a kolaylkla satlmlar, yurt
sever, yurtseverler - v a t a n haini diye halka y u t t u r u l m a k t a , lkelerin d
zenleri kokumaktadr.
K o k u m u d z e n l e r i n pisliklerinden arnmalarnn n k o u l u , ilk n c e
halkn d e m o k r a t i k bilincinin emperyalistlerin tuzaklarna d m e y e c e k l
d e gelitirmek o l d u u n a inanyorum. K u k u s u z s o r u n u n " D Z E N " v e
" S I N I F " a ilikin z n g z ard etmeksizin...
28 Temmuz 1989

Yllarca n c e sinemalarmzda Akbabann Gn** adl bir film g s

terilmiti. Filmde Gri p r o p a g a n d a n n t m y n t e m l e r i ustalkla kullanl
makta, ClA'nn o l a a n s t g l o l d u u v e b u r g t l e baa klamaya
ca izlenimi, izleyicilere v e r i l m e k i s t e n m e k t e y d i . Y n e t m e n kulland
p r o p a g a n d a t a k t i i n i n bir g e r e i olarak d a , r g t n irkin y z n d e
gzler n n e s e r i y o r d u . Filmde CIA, kendi iinde bir h c r e oluturan ve
g r e v i d n y a d a y a y m l a n a n t m yaynlar d e e r l e n d i r m e k t e olan, Ame
rikan Ktphanesi m a s k e s i altnda alan bir e k i b i n l m l e biten sonla
r g s t e r i l i y o r d u .
CIA ekibi bir rastlant s o n u c u b i l m e m e l e r i g e r e k e n bir srr renmilerdi.
Bu srrn yaylmasn n l e m e n i n en kestirme y o l u , onlarn o r t a d a n kald
rlmasyd. Bu l d r m e eylemi de bir baka CIA e k i b i n e verilmiti. A n c a k
K t p h a n e c i l e r d e n biri balangta b u t o p l u kymdan kendini kurtar
mt. Akbaba t a k m a adyla t a n m l a n a n bu kiinin birka g n l k y a a m
iin l m d e n ka, d r a m a t i k bir ekilde senarize edilmi, film tek dze
likten kurtarlmt. D o a l olarak Akbabann s o n u da arkadalarnnkine
benzemiti.
Film, basnmzda u z u n uzadya tartld ve eletirildi. 1
Fakat d i k k a t i m i e k e n n e m l i bir noktann g z l e r d e n karlm o l d u u
nu farkettim:
ClA'nn cinayetler iin kulland arkas kapal station w a g o n tipi ara
filmin bir y e r i n d e CIA binasna g i r e r k e n g s t e r i l i y o r d u . Aracn zerinde
belirgin b y k l k t e AAA yazlyd. Bu ksaltma y a b a n c m deildi ve b e n
de ilgin armlar yapmt. ay y o u n alma y a p p o g n l e r d e
g n c e l olan Siyasi Cinayetler ile AAA rgtleri arasnda, bu rgtlerle
b t n d n y a d a k i Neo-faist ve Neo-nazist partiler ilikisini ve anlan par-

28 Halt! Histoire de la Gestapu -Jacques Delarue- Librairie Fayard, 1962 (Gestapo ad ile Trkeye evril
mitir) _
29 AMT = Amter (oul) = Daire, bro, servis
30 Yn: Dirty Action - Kirli Harekt da denilmektedir..

84

* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak,'88 tarihli saysnda yaynlanmtr.

** Film, 1989 ylnda TVde gsterildi.
1 Sevil Kutlar, 'Akbaba'nn gn' ve Akbaba'nn 1 Mays gn, Politika, 30 Mays 1977

tilerle A B D ' n i n bantsn gzler n n e s e r m e y e altm. Bu aratrmam

konularn yabancs o l m a y a n bir a r k a d a m a incelemek iin v e r d i m . Ar
k a d a m bir eletiri g e t i r m e m i t i ; a m a , bunlar yaynlarsan seni bir hafta
i i n d e ldrrler d e m e k l e yetinmi ve de yaznn bir m d d e t d a h a ken
d i s i n d e kalmasn rica etmiti. A n c a k , o k hzl s e y r e d e n bir a k c i e r k a n
seri O'nu aramzdan ayrd v e s z k o n u s u aratrma d a b u a r a d a k a y b o l
du.
A m a k o n u gncelliini yitirmiyor, aksine terr yllardan beri lkelerin
g n d e m i n d e e n n d e g e l e n bir s o r u n o l m a k zelliini k o r u y o r d u . B u ne
d e n l e o g n k uramn a n c a k y z d e bir l s n d e de olsa k a m u o y u
n a b u k o n u y u yanstmay u y g u n b u l d u m .
Peki AAA ne d e m e k t i ?
Aratrdm ksaltma lgatlarnda:
AAA = A n t i A i r c r a f t Artillerie = Uaksavar t o p u s u
A A A = American Automobile Association = Amerikan Otomobilciler
D e r n e i gibi k o n u y a hi de aklk g e t i r m e y e n karlklar b u l u y o r d u m .
A n c a k basnmzda, z a m a n z a m a n AAA simgesinin lm mangalar o l
d u u n a dair haberler yer alyordu. O halde bu espri iinde AAA'nn anla
m neydi? K o n u n u n uzman kiiler de d o y u r u c u cevaplar veremiyorlard.
Bu kez Amnesty International Reports Uluslararas Af r g t ' n n yllk
raporlarn ilk kt 1970 ylndan bu y a n a taradm, lm m a n g a l a r n n
b t n marifetleri (!) bu raporlarda aklanyordu,
lk andaki g z l e m i m lm m a n g a l a r n n vatannn Latin A m e r i k a lke
leri o l d u u n u s a p t a m a k o l d u . O halde n e d e n Latin Amerika?
20. yzyln balarnda A B D C u m h u r b a k a n M o n r o e , Amerika Ameri
kallarndr demiti. Monroe Doktrini d i y e tanmlanan bu d e y i m ilk ba
kta o k m a s u m g r n y o r d u ; a m a g e r e k t e O'nun s y l e m e k istedii,
Amerika kt'asnn A m e r i k a Birleik Devletlerine ait o l d u u idi. M o n r o e ' d e n bu yana zellikle iki b y k d n y a savandan b y k kazanmlarla kan ABD, bu g r e d a y a n a r a k kar olan her b l g e ve her lke iin
m d a h a l e yntemleri gelitirmi ve u y g u l a m a y a k o y m u t u r . Balangta
Kore v e Vietnam v b . gibi lkelere d o r u d a n d o r u y a m d a h a l e y n t e m i
y e l e y e n ABD, d a h a sonralar genellikle dolayl m d a h a l e y n t e m l e r i n i
benimser olmutur. B u n u n iin, A B D d e n e t i m i altna alnan lkelerde
ibirlikilere byk bir g e r e k s i n i m duyulmaktadr. o k bilinli bir planla
her alanda kurulan rgtlerle lkeler, A m e r i k a n karlarna u y g u n soy o - e k o n o m i k , sosyo-kltrel, sosyo-politik k o n u m a sokulmaktadr.
Vietnam Savanda, Phoenix Plan uyarnca 20 bin m a s u m kiinin ac-

86

maszca l d r l m e s i n d e n s o r u m l u o l a n A B D 2 ' n i n b u g n k B a k a n yar

dmcs v e B a k a n aday, ClA'nn e s k i b a k a n , E r m e n i d o s t u G e o r g e
Bush,
1975'li yllarda,
Yabanc lkelerde gerektiinde darbe dzenle
mekten yanaym4 d e m e k t e d i r . Rastlantya baknki, T r k i y e b yllardan
s o n r a t e r r l e istikrarsz hale -dstabilisation- getiriliyor; ve bu o l g u 80'li
yllarda d a r b e ile noktalanyordu... Bir d a r b e n i n A B D ' y l e ilikisi b t n
boyutlaryla aklanmtr. 5
A B D ' n i n m d a h e l e fikri yalnz CIA B a k a n n c a d a b e n i m s e n m i deildir.
Y n e t i m i n t m st d z e y k a d r o s u b u g r t e b i r l e m e k t e v e yllardr
A B D politikas b u anlayn g e r e k t i r d i i saldrganlk i i n d e bulunmaktadr.
N i t e k i m Kissinger Dileri Bakan o l a r a k A m e r i k a n n A n g o l a ' d a k i Antik o m n i s t gerilla r g t l e r i n e yardmnn k e s i l m e m e s i in senatrlere bilgi
verirken:
ABD Angola'ya mdahale hakkna sahiptir. Byk Devletler
karlar
olduu
blgelere
mdahale
etmezlerse
bylklerini koruya
mazlar7 d e m e k t i r . Kissinger A B D y a n n d a d i e r b y k devletlerin d e
m d a h a l e s i n e hakllk kazandran b u s z y l e belki d i p l o m a t i k hayatnn
e n b y k gafn y a p m a k t a y d .
K u k u s u z k o n u m u z A B D ' n i n m d a h a l e anlay o l m a m a k l a birlikte b u
g r n Terrist Devlet o l g u s u y l a o k y a k n ilikisi bulunmas nede
niyle bir r n e k l e b u b l m b i t i r m e k i s t i y o r u m .
A B D S a v u n m a Bakan H a r o l d B r o w n , 1979'lu yllarda, lkesinin Orta
Dou'daki karlarn korumak iin
'gerekirse' askeri mdahale de dahil,
her trl giriimde
bulunmaya hazr olduunu
aklam ABD'nin bir
Sovyet tehdidi karsnda Orta
Dou'daki petrol karlarn korumak iin
Silahl Kuvvetler dahil her areye bavuracan
belirtmitir. 8 Ve de b u
gn Amerikan Donanmas krfezde bulunmakta, bu amala kurulmu
evik
Kuvvet in harekt iin sler ve kolaylklar a r a n m a k t a , O r t a
D o u ' d a A m e r i k a n karlarna u y g u n y e n i d e n g e l e r kurulmas y o l u n
da CIA dolarlaryla tahtn s r d r e n r d n Kral H s e y i n grevlendiril
mektedir.9"11

2 Time, ClA'nn eski bakan Colby le grt: Vietnam'da giritiimiz Phoenix harektnda 20 bin kii l
d, Cumhuriyet, 21 Ocak 1976
3 Ermeniler iin belge aray: ABD Bakan yardmcs George Bush, ABD'nin Ankara Bykelisi Hupe'ye
Ermeni soykrmnn olup olmadn belirleyebilecek Osmanl arivlerinin almasn salamak iin talimat
verdii akland. Bush Ermeni Kilisesi Patrii'ne gnderdii mektupta, Trkiye'nin Ermeni Soykrmn ink
rna kar mcadele veren Ermeni Cemaatinin abalarna sempati duyduunu syledi, Ufuk Gldemir,
Cumhuriyet, 13 Kasm 1987
4 Cumhuriyet, 17 Aralk 1973 ,
5 M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00
6 Yaln Doan, Dar Sokakta Siyaset
7 Politika, 18 Aralk 1975
8 Cumhuriyet, (Milliyet), 27 ubat 1979.

ClA'nn besledii devlet a d a m l a r ve politikaclar s a y m a k t a b i t m e z ; bir

ka r n e k v e r m e k g e r e k i r s e :
12

- Enver S e d a t 1 3
- ran ah P e h l e v i 1 4 vb...
W a t e r g a t e s u l u s u b l g e efi H o w a r d H u n t ' a g r e : ClA'nn y a b a n c l
kelere p a r a vermesi sayg d e e r bir gelenektir ve bu nedenle grev
yapt srada URUGUAY, MEKSKA ve J A P O N Y A h k m e t yetkililerine
r g t f o n l a r n d a n gizli d e m e l e r d e b u l u n d u u n u sylemitir. 5
Hal b y l e y k e n T r k i y e ' d e hl L o o c h e a d rvet olay esrarn k o r u r k e n ,
g n c e l IRAN-CONTRA ilikisi iinde Trkiye ayandaki rvet olay g e
itirilmitir. Ve de Eisenhovver M b a d e l e Dostlar Vakfna s o n seilen
Trk, Erdal Kabatepe, Amerika'sz Trkiye'yi d n e m i y o r u m d i y e b i l
mektedir. Dnyann e n b y k A m e r i k a n firmalarndan birisinin mavir
lii, bir baka A m e r i k a n firmasnn temsilciliinden... gelen papelleri
c e b e indirdikten s o n r a . . . 1 6
ATATRK'n n d e g e l e n iarlar, anti-emperyalizm, anti-kapitalizm v e
t a m bamszlktr. O y s a , g n m z d e k i YEN A M E R K A N M A N D A C I L A
RI, t m bu kavramlar i n e y e r e k A T A T R K L K taslyorlar...
Sras g e l m i k e n Eisenhovver M b a d e l e Dostlar Vakfna ilk seilen
T r k ' n -Fellow- S l e y m a n Demirel o l d u u n u hatrlatalm. A m e r i k a d
n A m e r i k a n M o r r i s o n firmas t e m s i l c i l i i n d e n Babakanlk k o l t u u n a
atlamasn da rastlant sayalm...
Peki A B D bu b o y u t t a rvet, cinayet, m d a h a l e vb. gibi giriimleriyle
neyi a m a l a m a k t a d r ? A m e r i k a b t n bunlar oltasna takt lkelerdeki
karlarn k o r u m a k ve a n t i - k o m n i z m i r g t l e m e k iin y a p m a k t a d r . Bu
tesbitin uluslararas t e r r l e sk skya ilikisi o l d u u n u v u r g u l a m a k iste
rim.
G r l y o r ki, M o n r o e Doktrini'yle balayan A m e r i k a n politikas,

Latin

9 -Washington Post gazetesinde yeralan habere gre, Kral Hseyin 1957 ylnda Bakan Eisenhower dne
minde CIA bordrosuna geirildi ve geen yl ise Kraln tahsisat azaltlarak 750 bin dolara indirildi. CIA r
dn Kral Hseyin'e 20 yldr maa veriyor, Cumhuriyet, 19 ubat 1977.
10 ABD Bakan Carter, ClA'nn rdn Kral Hseyin'e deme yaptn dorulad, Cumhuriyet,
27 ubat 1977.
11 Kral Hseyin: 20 yldan beri ClA'dan para aldm. Milliyet, Vatan, 1 Mart, 1977
12 Uur Kkden, ClA'nn besledii politikaclar, Politika, 2 Mart 1977
13 Sedat, ClA'dan ald parayla ngiliz turizm irketinin hisse senetlerini ald. Cumhuriyet, 28 ubat 1977.
14 Iran ah Pehlevi, ClA'nn 1953'de kendisine 60 bin dolar verdiini aklad. Cumhuriyet, 6 Mart 1977.
15 Politika, 26 ubat 1977
16 Yener Ssoy'un Erdal Kabatepe ile tatil Sohbeti, Milliyet, 8 Kasm 1977.

88

b t n , dnyay tehdit

edici

bir

boyuta

A m e r i k a t e r r k o n u s u n d a , srail stihbarat r g t ' n n -MOSSAD- n

c l n yapt iddete i d d e t l e m u k a b e l e y n t e m i n i b e n i m s e
m i t i r . 1 7 " 1 8 Bu anlay s o n u c u R e a g a n , terrist devlet ilan ettii Nikara
g u a , Kba, Libya, Iran ve Kuzey K o r e g i b i lkelere eitli y n t e m l e r l e
m d a h a l e e t m e k t e k e n d i n i hakl g r m e k t e d i r .

- Eski M e k s i k a Bakan Lulz Echeverria.

- V e n e z u e l a Bakan C a r l o s A n d r e a s P e r e z

A m e r i k a ' y l a snrl k a l m a m ,
ulam b u l u n m a k t a d r .

Sayn Yarg Cell Karaveliolu bu davran b i i m i n i n t e h l i k e s i n d e n sz

etmektedir20
srail ve Amerika'nn t e r r i z m l e m c a d e l e aralar arasnda kullanlmak
zere g e l i t i r m e k t e olduklar v e Avrupal baz d e v l e t l e r c e d e b e n i m
sendii anlalan terrist g r u p l a r k o r u y a n lkelere kar askeri misil
leme (fiili o p e r a s y o n ) teorisi k o n u s u n d a devletimizin dikkatli olmas g e
rektiidir. y l e k i , t e r r i z m l e m c a d e l e e d e l i m d e r k e n , k e n d i m i z i baz l
kelerin milli karlar u r u n a balatabilecekleri bir askeri misilleme hare
ketinin ve dolaysylada bir scak savan ierisinde bulmayalm.
Reagan, ABD'ne kar giriilecek t e r r hareketlerini planlayanlar ve
bunlara m a d d i d e s t e k s a l a y a n lkelere kar yeni o l u t u r u l a c a k ekiple
rin ve harekta giriebilecekleri g r n d e o l d u u n u aklamtr.
Reagan'n k a r g a l a r d a n o l u d u u olaylarla kantlanan danmanlarnn
g r l e r i d e farkl deildir. N i t e k i m A l m a n Stern Dergisinin, yazdna
g r e , ABD'nde 1 0 0 ' d e n fazla t e r r o k u l u b u l u n m a k t a v e b u okullarda
binlerce paral a s k e r i n k o m n i z m e kar yetitirildiini y a z m a k t a ve
Reagan'n d a n m a n l a r n d a n Robert M c . Farlane'in Terristlere ve onla
r yetitiren lkelere kar askeri saldrlarda bulunmay d n d k l e r i n i
aklamaktadr.22"24
25

Bu anlay s o n u c u 15 Nisan 1986 g n Libya b o m b a l a n m t r . O y s a

ki, bu saldrnn hakszl, Birlemi Milletler r g t ' n c e kabul edilmi
bulunmaktadr.
B u n u n gibi b u g n l e r d e A B D ' d e yaynlanan IRAN-CONTRA AFFAIRE
adl ran'a gizli silah satndan elde edilen paralarn yetkili organlarn
17 Bu ynteme gizli servis dilinde Hornos Operasyonu denilmektedir,^'/?^/<4 JtJJ??.< r 'uk'j
18 Amerika'nn terre kar terr plan, Hrriyet, 1 Nisan 1986
^
19 By Reginal Dale, Reagan hits out at 'confederation of terrorist states' Us Editor in Washington Financial
Times, July, 9, 1985
20 Cell Karaveliolu, Dnya gndeminde terr, Kayseri dare Mahkemesi Hakimi, Milliyet, 9 Ekim 1986
21 Reagan, uluslararas kar-terr ekipleri oluturuyor, Cumhuriyet, 14 Mart 1984
22 Terr Okulu, Gne, 11 Temmuz 1985
23 ABD'de zel terrist okullar, Nokta, 4 Austos 1985, say: 30
,
24 Bilindii gibi, Robert Mc. Farlane Iran-Contra rezaletinin mimarlarndan bisiridir.
25 Prof. Dr. Halk lman, Orman Kanunu, Hrriyet, 16 Nisan 1986
n

89

haberi olmakszn N i k a r a g u a y n e t i m i n e kar m c a d e l e e d e n CONTRA'lara a k t a r m a d a k i t u t u m u nedeniyle Reagan ar l d e eletirilmektedir.

B u d u r u m d a Reagan b a k a devletleri terrist o l m a k l a sularken A m e r i
ka'y Terrist Devlet k o n u m u n a s o k m u o l m u y o r m u ? Orta D o u ' d a k i
A B D ' n i n TRUVA ATI o l a n SRAL devletinin M O G A D U , IRAK ve T U N U S ' d a g e r e k l e t i r d i i eylemler uluslararas h u k u k kurallaryla nasl
badaabilir?
Devletlerce y n e t i l e n bu t r d e n haksz t e r r eylemleri kartlarna d a v e
tiye k a r m a z m?
B u g n k ABD-RAN atmas nasl aklanabilir?
i m d i y e n i d e n b a a d n e r e k vatannn Latin A m e r i k a o l d u u n u belirttii
miz AAA'nn g e r e k anlamn aklayalm:
AAA = Allianza A n t i - c o m m u n i s t a A r g e n t i n a 2 6
AAA = Allience Article A n t i - c o m u n i s m e

27

AAA = Allianza A n t i - c o m m u n i s t a A m e r i c a n a 2 8
AAA = A m e r i c a n Anti-comunist A l l i a n c e 2 9
G r l d gibi AAA s i m g e s i karlarnda tanmlamalar aklanan d e y i m
lerin ba harflerinden olumaktadr.
'
B t n tanmlamalar belgesel olarak akland halde, kanma g r e ger
e e en yakn olan: ALLIANCE ARTICLE A N T - C O M U N S M E olmas g e
rekir. Bu n e d e n l e AAA simgesi g e r e k t e k o m n i z m l e m c a d e l e e t m e k t e
kendilerini f e d a e t m e y i g z e alm insanlar t o p l u l u u olarak tanmlanabi
lir.
Latin A m e r i k a lkelerinde bu inanla yetitirilmi ve cepleri a m e r i k a n
dolarlaryla iirilmi topluluklar idam mangalar (Death s q u a d - Escad r o n s de lamort) paramiliter rgtler o l u p A m e r i k a n yanls iktidarlarn
d e n e t i m i ve k o r u m a s altnda k o m n i z m l e m c a d e l e e d e r k e n her t r l
terr y n t e m i n i -siyasi cinayet, a d a m karma, i k e n c e y l e s o r g u l a m a ,
sabotaj, s o y g u n ve k u n d a k l a m a , vb.- kullanmaktadr.
B u n o k t a d a sa terr m , sol terr davet eder y a d a sol terr m s a
t e r r kkrtr s o r u s u n u n cevab aranmaldr. Bu c e v a p aranrken ULU
SAL KURTULU SAVALARI'nn DEVRMC DDET o l g u s u parantez
dnda tutulmaldr.
Amerika, balangta Latin Amerika'nn Bolivar'dan bu y a n a geleneksel
26 Amnesty International Rapport Annuel, 1975-1976, s. 84
27 Patrick Sharoff, Neo Nazisme
28 Amnesty International Rapport, 1981, s. 130
29 A.g.y.

90

hale gelen askeri d a r b e l e r - p r o n i n c i a m e n t o - g e l e n e i n i kulland. K e n d i n

d e n y a n a diktatrleri ibana g e t i r m e yollarna b a v u r a r a k A B D s m
r s n e m n i y e t e almay d e n e d i . A n c a k , II.Dnya Sava'ndan s o n r a
A B D ile S S C B ' n i n ayrlan yollar, M c . C a r t y ' c i l i i n balatlmas, in Devri
m i , K b a olay, ili'de Sosyalist iktidarn s e i m l e ibana g e l m e s i ve ni
hayet A B D ' n i n arka b a h e s i n d e k i N i k a r a g u a ' d a A m e r i k a n kuklas S o m o z a ' n n d e v r i l m e s i ile s o s y a l i z m e ak bir y n e t i m i n kurulmas, d n y a
d a u y a n a n halklarn her g e e n g n A m e r i k a n s m r s n e kar kmas;
A B D ' n i kar t e d b i r l e r a l m a y a itti; b u a m a l a ite v e dta k o m n i z m e
kar m c a d e l e iin koullandrlm Silahl Kuvvetler, Gvenlik rgtleri,
stihbarat r g t l e r i , K o m a n d o Birlikleri, Kontr-Gerilla y n t e m l e r i u y g u
layan kurulular, Anti-terr r g t l e r i , idam mangalar ve benzeri legal
veya illegal bir k o n u m d a d z e n l e n d i ve finanse edildi. ~
Bu y n t e m l e r i n bir ksmna Gayr-nizami harp d e n i l m e k t e d i r . Bu am a l a kurulan v e k o m n i z m l e m c a d e l e y i ilke e d i n e n r g t l e r i n h e m f i
nansman, h e m d e eitimi A B D tarafndan stlenilmektedir.
Bu t i p eitim kurulularna W a s h i n g t o n ' d a k i U L U S L A R A R A S I POLS
AKADEMSni r n e k gsterebiliriz. B u m e r k e z d e d i e r lkelerin seilen
polis eflerine kendi lkelerinin t o p l u m s a l sorunlar anlatlmakta, k o m
nistlerin saldrgnlfklar ve ykclklar k o n u s u n d a konferanslar verilmekte,
patlayc m a d d e l e r l e suikast d z e n l e m e k o n u s u n d a f i l m gsterilmekte,
M e k s i k a snrnda M a t a m a r o s yaknlarnda 'Yeil Bereliler g z e t i m i n d e
patlayc m a d d e l e r i n kullanlmas d e n e n m e k t e , s e s s i z c e a d a m l d r m e ^
"baklama, b o m a , v b . eitimleri r e t i l m e k t e d i r .
U z u n sreli bir u r a t a n s o n r a A B D , etki alan altndaki lkelerdeki militer g l e r e A n t i k o m n i z m = Milliyetilik f o r m l n b e n i m s e t t i . zellikle FM 31 seri numaral r e s m A B D t a l i m n a m e l e r i n d e 'Gayri-nizami
h a r p ' veya 'Kontr-Gerilla' y n t e m l e r i a k l a n m a k t a , b u a m a l a k u r u l a n
yeralt rgtlerinin, k o m n i z m l e m c a d e l e e d e r k e n , g e r e k t i i n d e iken
c e d e n k t r m h l e g e t i r m e y e v e s o y g u n d a n s a b o t a j a kadar her Turlu
' y n t e m e b a v u r a c j l k e s i getirilmektedir. B u r e s m i A B D belgeleri varol
d u k a A B D ' n i h e m Terrist Devlet h e m d e 'Terr i h r a Eden Devlet'
olarak nitelemekle g e r e i ifade e t m e k t e o l d u u m u z u sanyoruz.
30 Bomba Davas, Savunma, I. ve II. cilt.
Bu konuyu Savunmam'da eletirmi, Trk emniyet grevlileri arasnda benzeri kurulularda eitim gren
olup olmadm aratrmann 1980 ncesi ortamnn aydnlanmasna yardmc olacan belirtmitim.
Nitekim 1986 yl iinde 100'e yakn Trk polis efinin ABD'de FBI tarafndan dzenlenen kurslarda Kontrterrizm, sulularn analizi, havaclk, yneticilik, laboratuvar aratrmalar vb. konularda eitim grecekle
ri akland. Cumhuriyet, 18 Ocak 1986
Emniyet Genel Mdr Saffet Arkan Bedk'n aklamasna gre, Terrle Mcadele Daire Bakanlnda
grev alacak 100 kadar polis efi terrle mcadele konusunda eitilmek zere 1986 Mart, Austos aylar iinde ABD'ne gnderildi. Milliyet, 22 Eyll 1986.

91

N i t e k i m , y u k a r d a r n e i n i verdiimiz VVashington'daki Polis A k a d e m i s i 'nin benzerleri A B D ' n i n d i e r eyaletlerinde, P a n a m a ' d a ve Bat A l m a n y a

'da da vardr.
Yazmzn bu n o k t a s n d a en n e m l i s o r u l a r d a n biri d e , m c a d e l e edile
c e k k o m n i s t l e r i n nasl saptanacadr. Eer bu s a p t a m a d a l karlrsa -ki t m lkelerde karlmaktadr- lke halknn b y k o u n l u u k o
mnistlikle sulanmaktadr. O n u n a r d n d a n , s z k o n u s u lkede y a p a y
bunalmlar yaratlarak askeri darbelerin, skynetimlerin g n d e m e geti
rilmesi, ve b y l e d n e m l e r d e lider kadrolar A B D ' d e yetitirilmi p a r a m i liter, militer g l e r l e A B D karlar d o r u l t u s u n d a r g t l e n m i ve k o u l
landrlm ibirliki s e r m a y e , oven g r u p l a r ve dinsel glere dayanla
rak Temizlik Operasyonlar d z e n l e n m e s i , t m yurtseverlerin k o m
nistlikle s u l a n m a s iten bile deildir.
FM 31-15 r e s m A B D t a l i m n a m e s i byle kargaa d n e m l e r i n d e s u s u z
kiilerin 'adi sularla' sulanlarak yarglanmasn n e r e c e k kadar ileri
gitmektedir. Byle bir e r e v e iinde, ikence, bask, z u l m , terr, c i n a
yet ve adaletsizlikler bu d n e m l e r d e birbirini kovalamaktadr.
1965 ylnda Komnist htilaller ve Subaylar bal altnda Yaln Metiner imzal bir b r o r Genel K u r m a y Bakanl emriyle t m o r d u birliklerinedatlmt.31^2"33"34
B u b r o r e g r e zetle:
1- ...Kzl air Nazm Hikmet'i ve eserlerini gklere kartanlar k o m
nisttir.35
2- ...Mlk sahiplerine hrsz, dindarlara yobaz ve gerici, milliyeti
lere sermayedar ua veya g n m z e uyarak Amerikan ua, d e
m o k r a t i k devlet mmessillerine satlm politikaclar, sanayicilere de
emek dmanlar g i b i yalanlar, isnatlar ve iftiralar atanlar komnisttir.
3- ...Mehmet isminin Muhammetle ilgili olan h harfini atp o n u n y e
rine s a d e c e MEMET adn kulland grlenler komnisttir.
4- ...Mlkiyet hakknn s o n r a d a n b s b t n kaldrlacan i m d i d e n giz31 Prof. ismet Giritli, Komnist Darbeler ve Silahl Kuvvetler, Tercman, 29 Mart 1967
32 lhan Seluk, Subaylarmza kim ders veriyor? Cumhuriyet, 31 Mart 1967. (Bu brorn I. Seluk'un yaz
snda Fahri Tanman adl bir toprak aas tarafndan kaleme alnd aklanyor.)
33 Yaln Metiner ii kartrd, Cumhuriyet, 2 Nisan 1987. (Trkiye Komnizmle Mcadele Dernei Bakan
lhan Darendeliolu'na gre ise ayn bror eski emniyet mensubu Keml ztrkmen yazmtr)
34 Cneyt Arcayrek Aklyor - 5 -Demirel Dnemi- 12 Mart Darbesi, s. 173.
35 a) LOrdu Komutanl Skynetim As.Svc.'nn Esas No: 1986/153, 20.11.1986 tarihli Bar Komitesi Da
vasnn Esas Hakkndaki Mtalaas S.inci sayfasnda As.Svc. Nzm Hikmet iin: Kabul etmek gerekir ki,
gerekten byk airdir diyerek kansn aklamtr.
b) Kltr Bakan N.Keml Zeybek: "Nazm Hikmet, Trkiye'nin en byk airlerinden biridir." Hrriyet,
4 Austos 1989.

92

l e m e k iin o n u n kstlanacan, v e b u n u n d a g y a s o s y a l adaleti (ger

e k t e sosyal sefaleti) t e m i n iin yaplacan syleyenler komnisttir.
5 : ...Seimle g e l m i o l a n d e v l e t v e h k m e t m e n s u p l a r n n itibarn
d r e c e k her t r l tezvir v e p r o p a g a n d a y yapanlar komnisttir.
6- ...Hr m e m l e k e t i m i z d e m e v c u t d z e n i n her tarafn ktleyenler k o
mnisttir.
7- ...Maksatl A B D d m a n l yapanlar komnisttir. Ve bu grleri sa
v u n a n partinin K o m n i s t Partisi o l d u u , dolaysyla bunlar b e n i m s e y e n
lerin k o m n i s t olduklar aklanmaktadr.
Eer bu g r yetkili ve s o r u m l u kiilerce b e n i m s e n m i s e -ki u y g u l a m a
d a b e n i m s e n d i i n i g r y o r u z - l k e m i z d e k i politik d a l g a l a n m a l a r n ne
denleri bir l d e aydnla kavuabilir.
Bu anlay iktidarlara e g e m e n o l m a s a y d b u g n y z b i n l e r c e kii sakn
cal varsaylarak sulanabilir m i y d i ?
B u a k l a m a l a r d a n g r l d g i b i Latin A m e r i k a ' y a z g gibi g r l e n
AAA simgeli lm mangalar, d e i i k isimler altnda legal ve illegal k u
rulular halinde A B D politikasna g r e g d m l e n e n b t n lkelerde k u
r u l m u ve a m a l a r d o r u l t u s u n d a kullanlmtr ve kullanlmaktadr. Nite
k i m p e k yakn bir tarihte bir g a z e t e d e y e r alan bir h a b e r d e El Salvador
'da l m mangalarnn sahnede b u l u n d u u n u r e n i y o r u z . 3 6
A m e r i k a Sandinist y n e t i m e kar N i k a r a g u a ' d a y n e t i m kart
CONTRA'lara d e s t e k v e r m e k t e d i r . O y s a d e v r i k N i k a r a g u a lideri S o m o za:37
A B D ' d e y k e n yaamn ikinci el a r a b a satcl, k a h v e ileticilii, Rockfeller Vakf'nda tuvalet bekilii v b . iler y a p a r a k k a z a n a n I. S o m o z a ,
1956'da 60 m i l y o n dolarlk bir servet ile, 45 a d e t k a h v e p l a n t a s y o n u ve
51 adet b e s i iftliinin sahibi idi. 1979'da ise S o m o z a ailesi 5-600 m i l y o n
dolarn yan sra, t m l k e d e k i ekilebilir topraklarn 1/5'ini, en b y k 26
sna k u r u l u u n u , 8 eker kam p l a n t a s y o n u n u , b i r o k rafineriyi vb.
elinde t u t u y o r d u . Ayrca alkol tekeli, eitli besin endstrilerinin d e n e t i
m i , A v r u p a o t o m o b i l firmalarnn a c e n t e l i i , lkenin tek ulusal hava y o l u
irketi, eitli d e n i z nakliyat irketleri, tekstil ve i m e n t o sanayiinde
n e m l i m i k t a r d a hisse, bir b a n k a , bir tasarruf ve kredi sand ve eitli
A B D firmalaryla ortaklklar da servetinin unsurlar arasndayd.
te halkn b y k o u n l u u n u n sefaleti pahasna edinilen servetin S a n
dinist a y a k l a n m a ile tehlikeye g i r m e s i , A B D destekli Milli Muhafzlarn N i
k a r a g u a halk z e r i n d e tyler r p e r t i c i basklarna yol at. Bu basklar
36 Sz, 22 Kasm 1987.
37 Alain Rouguie, Latin Amarika'da Askeri Devlet, Alan Yaynclk, Ekim 1986.

93

Uluslararas Af r g t raporlarndan izleyelim.

38

- Uluslararas Af r g t ' n n 1976 r a p o r u n d a Nikaragua'da Milli M u h a

f z l a r n o p e r a s y o n l a r s o n u c u 300 k y l n n y o k o l d u u bildirilmektedir.
Dinsel g r u p l a r ise 1974-78 aras 3000'i akn k y l n n tutuklandktan
s o n r a k e n d i l e r i n d e n h a b e r alnamadn kaydediyorlar.
- N i k a r a g u a ' d a yerli halkn C e p h e ' y e d e s t e i n i n l e m e k amacyla y o u n
.basklar s r d r e n CIA destekli Milli Muhafzlar, o k sayda yerel efin
ikenceyle l d r l m e s i n d e n s o r u m l u tutuluyor.
- Bu a m a l a lkenin baz b l g e l e r i n d e t e m e r k z kamplar k u r u l d u u , b u
ralarda kitle halinde l d r m e l e r i n gerekletii biliniyor.
- Milli Muhafzlar Sandinist C e p h e iinde n e m l i bir rol o y n a d n d a n
kukulandklar kiileri s o r u t u r m a brolar Oficina de Seguridad Nacional'e s e v k e t m e k t e ; b u r a d a kimseye haber verilmeksizin birka ay t u t u
lan, eitli ikence y n t e m l e r i y l e s o r g u l a n a n sank, a r d n d a n askeri
m a h k e m e y e kartlmakta idi. A n c a k ilk ifadelerinden sonradr ki hakla
rnda resmi t u t u k l a m a e m r i kartlp cezaevine g n d e r i l i y o r l a r d . 3 9
zetle:
G e r e k Latin A m e r i k a ' d a g e r e k s e ABD'nin etki alanndaki lkelerde legal
ve illegal olarak r g t l e n m i gler, yllardan bu yana yz binlerce kiiyi
k o m n i z m l e m c a d e l e m a s k e s i altnda o r t a d a n kaldrarak s a t e r r n
n e d e n i olmulardr. Bu g l e r d e n biri de Latin A m e r i k a ' d a yuvalanm
dam mangalardr. Basnda yer alan bir habere g r e AAA r g t n n
SPANYA'da da ayn isim altnda b u l u n d u u n u g r y o r u z .
i d a m mangalarn bir kez d a h a t a n m l a r s a k : 4 1
Guatemala: (...) Bu l m mangalar b y k l d e sivillerden o l u m u
o l m a k l a birlikte ayn z a m a n d a gvenlik g l e r i elemanlarn da ierirler.
(Policia Regional)'n s a d e c e grevli polislerden o l u t u u sanlmaktadr.
Bunlarn dnda, krsal a l a n d a etkinlik gsterenleri de gvenlik g l e r i
k o n u m u n d a saylmakta v e b y k tarmsal iletmelerden o l u a n y n e t i m
birimlerine baldrlar.
Silahl kuvvetler ajanlar (les c o m i s s i o n a d o s militares) olarak t a n m l a n a n
38 Amnesty International, Annual Repport, 1975-76.
39 FM 19-20 Department ot the Army Field Manual fCRIMINAL INVESTIGATION) adl resm ABD talimnamesinde sorgulama tekniine yer verilmektedir. Bu talimname poliste de ders kitab olarak okutulmaktadr.
(Modern Sorgu Teknii, retmen Emniyet Md. Erturul Korhan). Bu kitapta zellikle farmakolojik ikencede kullanlan ilalar zerinde durulmaktadr. (1977'nin Mays ile Temmuz aylar arasnda Ankara'da yayn
l a n a n 7 Gn dergisinde bu konuyu ayrntlaryla akladm halde, o gnden beri ne iktidarlar ne de mu
halefet partileri polise ders olarak retilen ve Anayasa ve yasalarmzla badamas mmkn olmayan
farmakolojik ikencenin zerine gidemediler.)
40 spanya'da sa ve sol ulardan 30 kii tutukland. Cumhuriyet, 11 Ekim 1977.
41 ' -nesty International Rapport, 1978, s. 129

94

siviller,
kentsel ve krsal alanlarda grevli o l u p , istedikleri k a d a r silahl
yardmc s e m e yetkisiyle donatlmlardr.
zellikle s o l c u gerillalarn etkinlik g s t e r d i i alanlarda b l g e halk; ka
nunsuz tutuklamalarn, kayplarn v e cinayetlerin Silahl K u v v e t l e r c e d
zenlendiine inanmaktadr.
Genellikle l m m a n g a l a r kurbanlarn l d r m e d e n n c e k a r m a k t a
ikence y a p m a k t a v e s o r g u l a m a k t a d r . o u n l u k l a tannmalar m m k n
o l m a y a n ve kafalar, elleri, kol ve bacaklar v b . koparlm kurbanlarn c e
setleri karldklar y e r i n y z l e r c e k i l o m e t r e uzanda b u l u n m a k t a d r . 4 3
d a m mangalar, Latin A m e r i k a ' d a v e benzerleri b t n d n y a d a A B D
karlarn k o r u m a k iin yllardan beri y z b i n l e r c e m a s u m insan cinayetle
rine k u r b a n etmitir. zellikle d i k t a t r l k l e r d e ve c u n t a d n e m l e r i n d e bu
cinayet etelerinin faaliyetlerinin arttna tank olmaktayz. r n e i n , Ar
j a n t i n ' d e c u n t a d n e m i n d e o n b i n l e r c e kii o r t a d a n kaldrlm ve bir
o u n u n cesetleri d e n i z e atlmtr. Daha s o n r a Alfonsin ile b a l a y a n d e
m o k r a s i d n e m i n d e s o r u m l u c u n t a c generaller hapse atlm; a m a b u
sulara katlm g l e r i n etkinlii karsnda s o r u t u r m a d u r d u r u l m u ,
baka y n t e m l e r l e Alfonsin'in g c krlmtr.
G u a t e m a l a ' d a 1976-77 d n e m i n d e 20 bin kii k a y b o l m u ve gizli me
zarlklara g m l m t r .
israil ve Amerika'nn terre kar terr y n t e m i n i b e n i m s e d i k l e r i n i aklamtk. O y s a a d a , g e r e k t e n d e m o k r a t i k , insan haklarna ve kii
z g r l k l e r i n e saygl devletler kanmzca bu y n t e m l e r e b a vurmazlar.
H u k u k a ve uluslararas genel h u k u k a saygl devletler, k e n d i yasalarn
i n e y e r e k t e r r n l e m e e kalkarlarsa, DEVLET T E R R s u u iler
ler. Ayn y n t e m i lkelerinin snrlar dna tarrlarsa TERRST DEVLETe d n r l e r .

K u k u s u z yzylmzn g e r e i , o l a n t e r r o k geni b o y u t l u ve kapsaml

bir o l g u d u r . Biz b u yazda t m d n y a d a genellikle A m e r i k a tarafndan
d z e n l e n e n s a t e r r k o n u aldk. Terr o l g u s u gibi o n u n l a m c a d e l e
y n t e m l e r i d e o k y n l v e eitlidir. B u n l a r d a n kanmzca n d e geleni
s o s y o - e k o n o m i k koullarn adaletli bir k o n u m a getirilmesi ve sosyal
adaletsizliklerin giderilmesidir. Ayn g r d n y a geneli iin d e geerli
dir. D n y a d a yeni bir e k o n o m i k d z e n anlay ile lkeler arasndaki gelir
d z e y i n d e d e n g e s a l a n m a s hayal gibi g r n m e k t e d i r . n k e m p e r y a 42 Amerikan gdmndeki lkelerde, Kontr-Gerilla yntemleri uygulayan Silahl Kuvvetlere bal yeralt r
gtnn elemanlar.
43 Arjantin'de cunta dneminde cesetlerin helikopterlerle denize atld gnmzde aydnlanm bulunmak
tadr.
44 Amnesty International Repport, 1979.

95

list lkelerin y a a m a l a r iin s m r y e ihtiyalar vardr. Yeni s m r g e c i

lik y n t e m l e r i y l e b u s m r n n t m alt yaps v e rgtleri k u r u l m u v e
tkr tkr almaktadr.
Bir b e n z e t m e y a p a r s a k sivrisineklerle m c a d e l e iin her yl ilalama m
y a p a l m , y o k s a sivrisineklerin hi o l u m a m a s iin batakl m kurutalm
d i y e d n r s e k , k u k u s u z e n radikal z m n ikincisi o l d u u n u g r
rz.
Terrle d e m c a d e l e d e nemli olan batakln kurutulmas yani t e r r e
u y g u n o r t a m n o r t a d a n kaldrlmas e n n d e g e l e n z m d r . O y s a te
rre kar terr ilke olarak b e n i m s e y e n A m e r i k a ' d a d a h a b u g n d e n
100 okul k u r u l m u , d n y a n n b t n lkelerine diplomal caniler ihra
edilmektedir. Bir g n t e r r n k k n n k u r u t u l d u u n u varsayalm, ileri
cinayet ilemek o l a n bu insanlar ne yapacaklardr?
H i k u k u d u y u l m a s n Neo-nazist ve Neo-faist partilerin militan g l e r i
olarak nlenilmesi olanaksz yeni bir t e r r k a o s u n a d n y a y b o a c a k l a r
dr. G e l e c e i n e n b y k kasrgasn n l e m e n i n y n t e m l e r i b u g n d e n
dnlmelidir.

*
Yukarda aktardmz o l g u ve olaylarn benzerleri, s o n y i r m i yln al
kantlar i i n d e g e i r e n l k e m i z d e d e yaanmtr, y a a n m a k t a d r .
T o p l u m u m u z u n yerli v e y a b a n c eitli mihraklarn u y a d a b u hesapla
kkrtt kr d v n d e n kurtularak salkl bir geliim izgisine ka
v u m a s k u k u s u z t m yurtseverlerin o r t a k isteidir. B u n u n iin ilk koul,
kanmzca t o p l u m s a l muhalefetin d n c e l e r i n i s e r b e s t e ifade e d i p z
g r c e r g t l e n e b i l d i i ak bir ortamn oluturulmasdr. B u n u n iin, ge
mite olanlarn r t b a s edilmesi deil, a k s i n e cesaretle s t n e gidilmesi
g e r e k m e k t e d i r , i k e n c e d e lenler, kaybolanlar, faili hl b u l u n m a m c i
nayetlerin s o r u m l u l u u , yalnzca d n e m l e r i n i n iktidarlarna mal edilemez.
C a n gvenliini s a l a m a k l a y k m l devletin sreklilii s z k o n u s u d u r .
B u olaylarn t m aydnlanncaya kadar g e m i , m e v c u t v e g e l e c e k ikti
darlar s o r u m l u l u k altndadr. Bir b a k m a bu olaylarn aydnlanmasnn d e
m o k r a s i n i n ilerlik kazanmasnn n k o u l u o l d u u n u d a v u r g u l a m a k is
terim.
30 Kasm 1987

IV.BLM
POLTK D U R U M

DEERLENDRME*

I. BLM

Askeri Darbeler Dnemin bal altnda yayna g i r e n d i z i yazmza 12

2
Eyll Tartlyor ara balyla d e v a m etmitik. G e r e k t e ilk yazdan
sonra a r a d a n g e e n sre iinde k o n u g n c e l l i i n d e n , ikincisini kaleme
2
a l m a k d u r u m u n d a kalmtk. B u kez d e s o n y a z m z d a , zayf bir olaslk
olmasna karn, eletirme g e r e i n i d u y d u u m u z askeridarbe olasl,
C u m h u r b a k a n K e n a n Evren'in T r a b z o n , Rize v e G i r e s u n konumalary
la g n c e l l e t i ; ve b t n Mays-1988 ayn ieren bir b o y u t t a , gerek yurt
iinde, g e r e k d n y a d a v e hatt uluslararas fi nans e v r e l e r i n d e y o u n bir
ekilde tartld. 3 Ate o l m a y a n y e r d e d u m a n kmaz. d i y e bir zdeyi
vardr. z n d e b u k o n u d a k i duyarllk v e s r e g e l e n 12 Eyll n c e s i n e
d n m e tehditleri, iflas e d e n u y d u bir e k o n o m i k m o d e l , ar bamlln
getirdii sorunlar, sabit gelirlilerin her g e e n g n y o k s u l l a m a s n a
karn, ibirliki s e r m a y e n i n palazlanp d z e n e e g e m e n olmas, sosyal,
kltrel ve etnik s o r u n l a r v b . gibi d a r b e olaslna elverili bir o r t a m
o l u t u r m a y a d e v a m e d i y o r d u . B u nedenle tartma b y k l d e ilgi
g r d ve satr aralarnda da olsa baz g e r e k l e r i n alglanmasna n e d e n
o l d u . Bu a r a d a , baz kiilerin ileriye d n k politik z l e m l e r i n e ilikin
niyetleri akla kavutu. C u m h u r b a k a n s e i m i n e ilikin tartma
1987'de s a h n e y e s r l m b u k o n u d a baz evrelerin n e d n d
saptanlmaya allmt. S r e g e l d i i iddia edilen Evren - zal u y u m u o
g n d e n b u y a n a g l g e l e n m e y e yz t u t m u , zal k e n d i s i n e yaplan tel
kinler d o r u l t u s u n d a ikircikli aklamalar y a p m a k g e r e i n i d u y m u v e
C u m h u r b a k a n n halk m sesin? s o r u s u Anayasa deiiklii'ni g n * SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Kasm'88 tarihli saysnda yaynlanmtr.
1 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 1/3 Mart'88
2 SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, 2/4 Mays-88
3 Cumhurbakannn konumalar, 30 Nisan, 1-2 Mays 1988 gnleri yapld
a) 1/3 Mays 1988 gnl gazeteler
b) Milliyet aktalite dergisi, Mays, 1988, Ayn dosyas, zel Blm, Cilt: 3, Say: 1 "12 Eyll Uyars ve
* Demokrasi Savunmas".

96

97

d e m e getirmiti.
m e e baland....

Yar bakanlk, ya da bakanlk sistemi'nen

sz

edil

Kapal kaplar a r d n d a n s r d r l e n bu yarma, s e i m e kadar s r d .

A N A P , kendi eseri olan y a p a y bir s e i m yasasyla y z d e 36'yla
T B M M ' d e o u n l u k o l m a becerisini g s t e r m i , a n c a k b u o l u u m d a h a
b a n d a politik istikrarszlk koullarn b e r a b e r i n d e getirmiti. E k o n o m i k ,
sosyal, kltrel vb. gibi nedenler yannda zal H a n e d a n n n v u r d u m
d u y m a z savurganl ve y a a m b i i m i , A N A P iktidarnn itibarn hzl bir
e k i l d e d r d . Mahalli seimler bu k o n u d a bir denekta olabilir.
A N A P iktidar d a h a d a ypranabilir, bir e r k e n s e i m g n d e m e gelebilirdi.
B y l e bir d u r u m d a riske g i r m e n i n anlam y o k t u .
C u m h u r b a k a n K e n a n Evren'in giriimlerinden t e d i r g i n o l a n A N A P ikti
darnn niyeti, Gn.Bsk. Yardmclarndan G n e Taner'in kiisel g r
(!) olarak akland
Oysa, s o n d n e m d e bu k o n u d a k i zal'n tavr Ta
ner'in aklamalarna k o u t t u . Taner'in lider diktatoryas y a a n a n bir par
t i d e bylesine yaamsal k o n u d a kiisel a k l a m a y a p a c a k kadar cesur
o l d u u n a ilikin rneklere siyasal g e m i i n d e r a s t l a n m y o r d u . 6 zal bu
n e m l i s o r u n u hafife alyor ve Taner bir eyler sylemi, Evren de ce
v a p v e r m i mesele y o k . 7 Fikri Salar, S l e y m a n Demirel, Blent Ecevit
g n g n n e tartmaya katlyorlard.
Ayn k o n u d a Evren d e tepkisi
ni Kilis k o n u m a s n d a g s t e r i y o r d u . 1 1
C u m h u r b a k a n s e i m i n e ilikin tartmay g e e n yl zal balatt. n
m z d e b u s e i m iin 1 6 a y sre var. Trkiye'nin g n d e m i n e b u k o n u y u
z a m a n n d a n n c e srenlerin taktii dikkatleri b a k a alana k a y d r m a k ise
yanldklarn anladklarnda o k g e olabilir. Daha b u g n d e n ANAP'l
H a y d a r zalp, Halil vgn, M e h m e t Keeciler, Taner'in aklamasn tas-

vip etmediklerini b e l i r t m i l e r d i r . 1 2 O y s a bilindii g i b i A N A P ' t a Keeciler'inban ektii kanat zal'n C u m h u r b a k a n olmasn ve s e i m i

TBMM'nin
yapmasn
istemesine
karn;
liberal
kanat, Anayasa
deiikliine C u m h u r b a k a n ' n n halk tarafndan seilmesini istemekte
ve mevcut d e n g e l e r i k o r u m a k iin, Evren'in y e n i d e n seilmesine olanak
salamay y e l e m e k t e d i r . Dinci, hareketi kanadn hesab zal' C u m h u r
bakan y a p a r a k partiyi ele g e i r i p Trk-lslm sentezini d a h a da iktidara
yaklatrmak olabilir. Byle bir o l u u m liberal kanadn tasfiyesiyle s o n u
lanabilir. Byle bir olaslk ANAP'ta b l n m e l e r e n e d e n olabilir. zal'n
g e l e c e e ynelik tasarmlarn g e r e k l e t i r m e k iin transferler y o l u ile
ANAP'ni g l e n d i r m e k zere ilgililere talimat v e r d i i basna yansd.
Demirel, byle bir g n d e n y a r a r l a n m a k iin p u s u d a beklemektedir.
O'nun C u m h u r b a k a n s e t i r m e y a d a s e t i r m e m e d e o k a z politikacya
nasip olan d e n e y i m l e r i vardr. Geri b u g n kendisine bu k o n u d a y a r d m
c olacak Faik T r n gibi Skynetim Komutanlar y o k t u r , 1 4 a m a Dnya
Muhafazakr Partiler IDU cra Sekreteri Prof. A n d r e a s Kohl Demirel'i
Trkiye'de d e m o k r a s i n i n mezar kazcs olarak t a n m l a m a k t a d r . 1 5 Demirel'e siyasal d a l g a l a n m a l a r d a n yararlanp y e n i d e n iktidar y o l u n u n al
mas saylamayacak kadar sakncalar b e r a b e r i n d e getirebilir. Daha i m
d i d e n Mustafa Mulal k o m p l e k s i n d e n 1 6 sz ediinin ardndaki niyetlere
d o r u tanlar konulmaldr.
te N a k i b e n d i ve N u r c u tarikatlarnn desteiyle yaad sylenen bu
iki sac partinin iktidar m c a d e l e s i lkeyi arzu e d i l m e y e n srtmelere
gtrebilir.
G r l d gibi, d a r b e olasl bu koullar altnda g n d e m e gelebilir. Bu
nedenle siyasal istikrarszla n e d e n olan bu koullarn bir ksmnn
o l u u m u n u i r d e l e m e k istiyorum.
-12 Eyll tartlsn m, tartlmasn m?

4 Y,n: ANAP'nin lidere dayal diktatoryal yaps, onu referandum riskine itti ama, byk bir pikinlikle %35
oran esas alnd, Referandum yenilgisi propaganda bombardmanyla zafer diye iln edilerek iktidar sr
drme abas bal bana siyasi istikrarszlk nedeni olabilir...
5 Milliyet, 11 Haziran 1988, Gne Taner'in aklamas:
Evren 1989'daki Cumhurbakanl seimi iin yeniden adaylk iin yatrm yapyor. Ama bouna, Anayasa'ya gre bir daha adayln koymas mmkn deildir. Biz bu konuda bir Anayasa deiiklii dnm
yoruz.
6 Daha sonra Gne Taner'in bu konuda kendi inisiyatifiyle hareket etmedii akland.
7 12 Haziran 1988 gnl gazeteler.
8 ankaya Yar, Milliyet, 12 Haziran 1988.
a) Salar. Cumhurbakan da, zal da koltua oturamaz.
b) Demirel: ankaya hevesleri kursaklarnda kalacak.
9 -Ecevit: Son derece yakksz" Cumhuriyet, 12 Haziran 1988. Kamuoyunun kim Cumhurbakan olmal
veya olabilir tartmasn gndemden karp, ncelikle seim sistemi konusu ile ilgilenmesini tavsiye
ederim.
10 Demirel: ankaya'ya yzde 36 ile kimse heveslenmesin.
11 Evren: Baz evreler benim konumamdan rahatszlk duyuyorlar. 12 Haziran 1988 gnl gazeteler.

98

- Askeri darbe olasl var m?

12 12 Haziran gnl. gazeteler.
13 Cneyt Arcayrek, Sylentinin ardndan, Cumhuriyet, 12 Haziran 1988
14 Y.n: Trn'n izniyle faaliyete geen nl Ziverbey ikence kknde Temmuz/1972'de alnan ifadeler.
Balangta Mahkemeye getirilmemitir ama, AP. kulislerinde Faruk Grler'in Cumhurbakan olmasn
engellemek iin kullanlm daha sonra intikam srecine geilerek Bomba Davas'nda Grler yannda
Muhsin Batur ve Kemal Kayacan sank iln edilmi, sonra mevcut dengeler elvermediinden dava rtbas
edilerek bu hesaplama nlenmitir.
Bu Cumhurbakan seimlerinde dnmesi olas entrikalar renip ders atmak isteyenler, Bomba Davas'nn konuya ilikin blmn, Faik Trn'n aklamalarn "Kore'den 12 Mart'a - Yazan: Ergun Gze, Ter
cman, 6-25 Aralk 1985 ve Nazl llcak'n 12 Mart Cuntalar, Tercman 12 Mart 13 Mays 1986 balkl ya
z dizisi -kitap halinde kt- 'ne bavurabilirler.
15 Askeri Darbelere Kar Dayanma Fonu Ali. H. Yurtsever'in haberi, Milliyet, 24 Eyll 1987
16 Cumhuriyet, 4 Mays 1988
* YK Bakan vekili Uygur Tazebay, 500 yllk Nakibendi geleneinden geliyor. Milliyet, 4 Austos *989

99

- Cumhurbakann TBMM mi, yoksa halk m sesin? Bu amala Anaya

sa deitirilsin mi?
l k e m i z i n g e l e c e k t e k i siyasal g n d e m i n i o l u t u r m a a d e v a m e d e c e i
anlalan, anlan sorulara ilikin g z l e m l e r i m i z i d e r g i sayfalarnn kapsa
m i i n d e a k l a m a a alacaz. Bu sorunlar 1989 Kasm ayna kadar
d z e n i n y a p a y d e n g e l e r i n i k k n d e n sarsabilecei gibi, siyasal parti
lerde y e n i k a y n a m a ve b l n m e l e r e n e d e n olabilir. Siyasal partilerdeki
yeni transferlerin y a r a t a c a o l u m s u z o r t a m a d i e r etkenler d e eklenince
Ecevit'in de belirttii g i b i darbe tiryakilerin\ y r e k l e n d i r e b i l i r . 1 7 Evren zal dolaysyla A N A P arasnda sregeldii sylenilen balay, b u g n
lerde a n k a y a rekabetine d n m , zarlar atlmtr. Evren'in Kbrs,
G A P p r o j e s i n e ilikin giriimleri ve hayali ihracat k o n u s u n d a k i k a n u n u
Kaaklar a f f e d i l i y o r 1 8 d i y e v e t o etmesi geri d n o l m a y a n giriim
ler olarak deerlendirilmelidir. A m a ilgililere s o r m a k lzm: Daha n c e l e
ri nerelerdeydiniz? iktidar ve U ve UH'larn ibirlikisi yerli hol
d i n g l e r e m m e b a s m a t u l u m b a gibi birbirlerini d e s t e k l e m e l e r i n i n d o a l
s o n u c u onlarn kaaklna g z y u m m a k t a d r . K o n u y u s o y u t t a n s o m u
ta i n d i r m e k gerekirse, r n e i n b y k ihracat irketleri olarak bilinen E N KA, TEKFEN'e bal ihracat kurulular ve R A M 1 9 D Ticaret v b . gibi ir
ketler hakknda kaar d a v a almtr? Sz k o n u s u davalarn mali portre
si nedir? Affedilecek bu miktarlar dargelirlinin srtna ne yolla yklene
cek? v b . gibi y z l e r c e soru... Olay b y l e s i n e aratrdmzda ihracat
devlerinin talan ve s o y g u n l a r ortaya kacaktr. B u r a d a b a k a bir ilgin
d u r u m l a d a h a karlalacaktr. Yarglananlar b y k patronlar d e i l , o k u
r u l u u n mdrleridir. n k iyi eitim g r m birka dil bilen bu zavall
a d a m l a r , kendilerine s u n u l a n bol maa, yat, kat ve avanta karlnda
patronlarnn hrszlklarna paravanlk y a p a c a k kadar aalamalardr.
Patronlar ise, yurt i i n d e ve dndan ibirlikilii orannda itibar gr
m e k t e , dllendirilmekte, devlet t e l e v i z y o n u n d a b y k i a d a m l a r diye
e m e k i halka y u t t u r u l m a k t a , D a v o s ' d a kayak, A c a p u l c o , Rio, Kanarya
Adalarnda yaz tatili, C e n e v r e ' d e dinlenip, K e n y a ' d a av partisine katlan
b u m i r a s y e d i kuak z e n g i n l e t i k e halkmz fakirlemektedir. B u parababalar, zal iktidarnn d e s t e k i s i olarak o n u n seyahatlarna katlmakta,
b y k bir olaslkla tantanal seyahatlarnn masraflarn bile devlet
karlamaktadr. E k o n o m i k bunalmn d o r u u n d a n , n e m l i bir ticaret
17 Ecevit: -Darbe tiryakileri vardr Cumhuriyet, 8 Mays 1988
18 Evren'den hayali ihracat yasas iin ar veto gerekesi, 'kaaklar affediliyor' Cumhuriyet,
13 Haziran 1988.
19 25 Austos 1988 tarihli Milliyet Gazetesi'nde mahkemeye verilen 33 hayali ihracat firmas aklanmtr.
13. srada Tam d ticaret denilmektedir. Baz evreler byle bir firmann bulunmadn iddia etmekte,
gazetenin harf yanlln bilerek mi, yoksa bir bask hatas olarak m yaptn tartmaktadr. RAM m?
TAM m? akla kavuturmak gerek... Bilindii gibi RAM Ko Topluluu iinde yer almaktadr.

100

kuruluunun bana o t u r t u l a n bir kiinin l d r l m e s i n i n esrar perdesine

karn baz gerekler su y z n e kt. Ayn d u r u m d a k i Halit Narin de h
l bir kuruluun bakan, hl Ozal seyahatlarnn g e d i k l i mdavimi...
Neden? G e r e k t e m o d a s g e m i Laissez-faire, Laissez-passer (Brak
nz yapsnlar, braknz gesinler) slogan, kr ve sarlar d i y a l o g u n a d
n m ; kimin n e yapt, k i m i n k i m e n e g e i r d i i t o z d a n d u m a n d a n g
rlmez hale gelmitir... Bylesine kark bir o r t a m d a t o p l u m u bir de
ankaya bunalm ile dalgalandrrsanz ne olaca belli olmaz...
Bu koullarda Trkiye'nin n n d e k i siyasal g n d e m i : Rumba'dan Cumba'ya d i y e sloganize edebiliriz. Rumba'y k i m baarl o y n a r s a c u m ba'ya o oturacaktr: Bu kii b u g n s a h n e d e g r n e n l e r d e n bakas da
olabilir... D e m o k r a t i k t m r g t v e kurulular d e m o k r a s i y i s a v u n m a y a ,
kollama ve k o r u m a y a hazr olmaldrlar...

12

Eyll

Tartmas:

Bu tartmay bata C u m h u r b a k a n istememektedir. N i t e k i m Giresun

k o n u m a s n d a : (2 Mays 1988)
12 Eyll'e satamalar oluyor. o k rica ettim. B u n u d e m e y i n ,
d e m e y e l i m , b u k a p a n d . B u yaray kanatmayalm d e d i m . . . B u n u tarih
d e e r l e n d i r e c e k d e d i m . B u n u n mnakaasnn yaplmas i m d i d o r u
deildir. B u n u ilerde millet, tarih karar verecek, bu tartmalar ilerde yap
lacaktr eklinde grlerini aklamtr.
za'n dolaysyla ANAP'n, 12 Eyll'n tartmas k o n u s u n d a C u m h u r
bakan gibi d n d t e d e n beri bilinmektedir.
Oysa, geriye kalan b y k o u n l u k farkl d n m e k t e d i r . Aslnda t o p l u
mu her y n y l e etkilemi bir siyasal olayn tartmasn e n g e l l e m e e kal
kmak olas deildir. Nitekim i d d i a l a m a y a d n t k e , su duyurular
na, hesap Sormalara kadar istemler n e srlmekte, slup sertlemekte
ve byle bir d u r u m d a Kurumlar ypranmaktadr.
Kukusuz t o p l u m d a geriye d o r u b y k d n m l e r e n e d e n olan, yzbinlerce g e n ve insanmzn i k e n c e d e n geirilip hapishanelerde s r n d r l d , d kaynakl bir e k o n o m i k modelin u y g u l a n m a s s o n u c u
y a a m d z e n i d t k e d e n ii, k y l ve sabit gelirlilerin ve onlarn
d e m o k r a t i k rgtlerinin susmalarn beklemek g d m l d e m o k r a s i
iinde bile olas deildir. T m n e m l i siyasal olaylarda o l d u u gibi, 12 Ey
ll'n g e r e k d e e r l e n d i r i l m e s i n i de tarih yapacaktr. Tarihi g e r e i y a
kalayabilmek iin o d n e m e ilikin belgeler yannda, olayda taraf o l m u
kii ve kurumlarn da eletirisine g e r e k s i n m e duyacaktr. Bu nedenle ya
plan tespit, d e e r l e n d i r m e ve tartmalar tarihe hizmet edici niteliktedir.
101

Evren'den n c e k i G n . Kur. Bakan'nn 27 Mays'a T. Slh. K.leri adna

sahip kan d e m e l e r i gazete kolleksiyonlar iinde d u r m a k t a d r . Buna
karn 12 Eyll'cler 27 Mays'a hnc olanlarn d e s t e k l e r i n d e n yararlan
m a k iin, 27 Mays'a kar bir t u t u m almay yelemilerdir. Bu n e m l i e
liki kiiler arasnda olsayd g z a r d edilebilirdi. Kukusuz 27 Mays ve
12 Eyll bu y n ile de tartlacaktr.
Bu k o n u d a ynakta yanlgya d l d kansndaym. 1982 Anayasa
snn y z d e 92'ye yakn tasvip g r m e s i n i n kalc o l d u u n u v a r s a y m a k
bize g r e temel bir yanlgdr. Evren d i y o r ki:
12 Eyll zerinde halkn y z d e 92'lik tasvibi vardr... Ayn hal zuhur
ederse Trk halk, kendini feraha karacak, O r d u s u n a yine ayn o r a n d a
minnet d u y a c a k ve bu hareketi tasvip edecektir... Trk milletinin y z d e
92'sinin b e n i m s e y i p tasvip ettii bir hareket mi d e m o k r a s i y e u y g u n d u r ;
y o k s a anari ve t e r r n d e v a m n d a n yana, y z d e 8'lik bir kitlenin karar
m?
Bu k o n u m a n n basna yanl yansdn t e m e n n i ederiz.
27 Mays'n lideri 100 yl m r l , kimsenin i n e y e m i y e c e i bir Anayasa
yaplmas iin ilgililere talimat v e r m i t i ; 2 1 a m a bilindii gibi nitelii ve yete
nei b u g n herkes tarafndan iyi bilinen ve G r s e l i n a d a m olarak tan
nan M e m d u h T a m a gibi bir kiinin zorlamasyla 1961 Anayasas 1971
ylnda halla p a m u u gibi atlm ve te biri d g l e r i n ve onlarn yerli
ibirlikilerinin nerileri d o r u l t u s u n d a deitirilmi;
bu kadar y e t m e
mi 1982 Anayasa's ile t m espirisi y o k edilmitir. G r s e l i n 100 yllk z
lemi 1 0 - 2 0 yl srebilmitir. Trkiye gibi d e v i n g e n bir t o p l u m d a z l e m
lerle gereklerin birbirlerine uymadna ilikin d a h a saysz rnekler veri
lebilir. Nitekim 1982 Anayasa'snn kefaletine karn 8 4 ' n c m a d d e pas
pas gibi inenilmi, bu k o n u d a giriimlerin henz.ard kesilmi deildir.
Geici 4 ' n c m a d d e halk oylamasyla d e i m i , yapclar tarafndan
bile deiiklik istekleri b u g n l e r i n g n d e m i arasnda b u l u n m a k t a d r . 2 3 " 2 4
1982 Anayasa'sndan g n m z e kadar 6 yl gemitir. B u g n a y n i j k o 20 Yaln zer, Kim anlad, kim anlamad? Trkiye, 11 Mays 1988
21 Stk Ulay, Harbiye Silh Bana
22 Muhsin Batur, Anlar ve Grler
a) s. 275 Memduh Tama: Biz ekonomiden filn anlamayz, hepimiz bozuk olduunu biliyoruz, ama na
sl dzeltileceini bilmeyiz. (ab.J,
b) Anayasa deiiklii iin s. 150-156, 165, 169, 179, 182. 185, 192, 197. 213, 259, 264, 265, 273, 275 284, 286, 287, 290, 292, 296 - 297, 315. 316, 318, -325, 337, 354. 368, - 371. 384, 403, 404, 406, 435, 457,
504,529,570.571,574,580.
23 Y.n: Bilindii gibi gereksiz gibi grnen bir referandumla Anayasa'nn nemsiz bir maddesinin deitirme
e kalklmas halka Demokratik Katlm diye yutturulmaya allmtr. Halk bu zokay yutmamtr. Ama
kanmza gre referandumla d ve i gler ANAP'n itibarn lmek gereini duymular ve bu arada zal'n Cumhurbakanl hesab iin yeni taktikler saptamay amalamlardr.
24 Y.n: Bu yaznn yaynlanmasndan sekiz ay getikten sonra bugnlerde zal, 1924 Anayasa'sna dnmek
ten sz etmektedir.

102

n u d a r e f e r a n d u m yaplsa y z d e 92 ve y z d e 8 oranlarnn allak bullak o l

d u u grlebilir. B y l e olmasn d o a l s a y m a k gerekir. B u n u n dnda,
demokrasilerin ' o n s u z olmaz' artlarndan biri de aznlk o y u n a , o u n
luk o y u kadar sayg gsterilmesidir. Aznlk o y u o l a n y z d e 8'in bylesi
ne ar sulanabilmesi d e m o k r a s i y l e nasl b a d a t r a b i l i r ?
r n e i n bu satrlarn yazar, Cell Bayar hari T r k i y e ' n i n t m asker k
kenli C u m h u r b a k a n l a r n a ayn k a r i y e r d e n gelen, 12 Mart'ta Faik T r n ' n e m i r ve k o n t r o l u n d a alan, Slh. K.ler m e n s u p l a r , MT e l e m a n
lar, Emniyet grevlileri, askeri yarglar zel Sava G r u b u elemanlar
s a c militanlardan oluan ikenceli sorgulamalarla tertip dzenleyerek,
Faruk G r l e r i n C u m h u r b a k a n olmasn e n g e l l e m e e alan bir ete
nin bir ay sreyle ar ve a l a k a ikencelerine m a r u z kalm bir kiidir.
Hakkm a r a m a k iin d a h a da nemlisi g e l e c e k t e devleti bylesine iren
tertiplere alet e t m e k isteyeceklerin cretini e n g e l l e m e k iin, yaptm t m
bavurular (yarg, Babakanlk) yantsz braklmtr. Bu tertipler iinde
g r e v alanlar 1974 affnn g v e n c e s i n e snarak, entrikalarn srdr
m e e d e v a m edegelmilerdir. Bunlarn bazlarnn MT soruturmas ne
deniyle b u g n l e r d e iplikleri pazara kt; a m a o k g e deil mi? Bu
koullarda bir askeri rejimi tasvip a n l a m n d a 1982 Anayasa'sn onayla
mak, gerek kendi ve gerekse insanlk o n u r u n a saygszlk olurdu. 1961
Anayasa'sna o l u m l u oy vermi bir kiinin 1982 Anayasas'n onaylamas
eliki olmaz myd? Bu tavr ne O r d u tasvibi, ne de anarinin ve t e r r n
d e v a m n d a n y a n a o l m a k l a s u l a m a k b y k hakszlk deil midir? B u g n ,
Anayasa'nn balang b l m n d e bir a n l a m d a T r k i y e halkna t u z a k
k u r u l d u u anlalyor, i Hizmet Yasasnn 351nci m a d d e s i n i n koruma
ve kollamaya yeterli olmadn; n k Anayasa'nn b u n a olanak sala
madna ilikin grlere karn, baz evrelerce A n a y a s a Balang b
l m n d e k i milletin arsyla d e y i m i n e srlmektedir. yle a n
lalyor ki bu d e y i m d a r b e zlemcileri iin b y k bir ak kap olarak d e
m o k r a s i iin potansiyel bir tehlike tekil edecektir.
Bu nedenle, y z d e 8'ler iinde b u l u n m a k l a hep v n e c e i m . Nitekim
1986 ylnda y a y m l a n a n yaptmda bu k o n u d a k i fikrimi aklamak frsat
n b u l m u t u m .
T m bunlara ek olarak 1975 ylnda istanbul 2 No.lu Askeri M a h k e m e d e
yaptm s a v u n m a d a faist bir dzenin geleceini n e s r y o r d u m '

25 Talt Turhan, Bomba Davas, Savunma, ikence, 2'nci kitap. s. 416: 1982 Anayasas'nn bugnden tart
lr duruma gelmesine kanmca bu yapay oluum neden oluyor. Tepki anayasalarnn uzun mrl olma
dn biliyoruz. (...) 1982 Anayasasdaevet oran yzdeka olursa olsun, dierleri gibi ksa s/ede de
mokratik yoldan deitirilecektir" (Yaptn basm tarihi: 1986)
26 Talt Turhan, Bomba Davas, Savunma, Vinci kitap, s. 63

103

D a h a s o n r a bir d e r g i y e yazdm dizi yazlarda

MC iktidarlarnn A B D
patentli faist bir askeri d a r b e y e davetiye karacak kadar aymazlk
i i n d e o l d u u n u belgelerle aklamtm. G e l e c e k t e k i bir askeri d a r b e y e
1975'lerden 1977'lerden itibaren kar k m birisi o l a r a k 2 8 1 980 m d a
halesini o n a y l a m a a n l a m n d a 1982 Anayasasna nasl evet diyebilir
d i m ? A n a r i d e n t e r r d e n y a n a o l m a k sulamasn r e d d e d i y o r , tarihin
yargsn b u g n d e n g r r g i b i o l u y o r v e t e b e s s m e d i y o r u m .
C u m h u r b a k a n k o n u m a k t a srarl o l d u u n u aklamtr 2 9 . Kukusuz
bu O ' n u n en d o a l hakkdr. Aslnda bu suretle balayan tartma orta
m n d a k a m u o y u k e n d i s i n d e n saklanlan baz g e r e k l e n r e n m e k t e d i r .
Bu y n ile yararl olmaktadr. Bu k o n u d a farkl d n e n l e r i n g e r e k e l e r i
deiiktir. Bir ka r n e k v e r m e k i s t i y o r u m :
30

Mmtaz Soysal:
(...) herkesin her eyi s e r b e s t e konumasnn za
rarl o l d u u d n c e s i n i bir kez ortaya attnz m iin s o n u n u n nereye va
racan kestiremiyorsunuz. (...) n c e bir yere g i t m e y i s e r b e s t e tar
tma z g r l getirin ki bakalm Trkiye nereye d o r u g i d i y o r ? Sizden
y a n a g i t m e y i n c e hep bellediiniz yere g i d e c e i n i n e r e d e n biliyorsunuz?
Cokun Krca:3^ Bellidir ki bu tartmalar, milli birlik asndan da d e
m o k r a t i k rejim asndan da zararldr. (...) C u m h u r b a k a n l a r , hi bir k o
n u d a yeterli hazrl y a p m a d a n konumamaldr. (...) Ve nihayet k o
numalar, a n c a k hayati k o n u l a r d a yapmaldrlar.
Bnyamin Ate:
(...) Silhl Kuvvetler d r d n c defa d a r b e yaptklar
t a k d i r d e a c a b a Sayn Evren'e nasl bir m u a m e l e lyk g r e c e k l e r d i r ? (...)
D e m o k r a t i k c u m h u r i y e t l e idare edtfen bir lkenin Cumhurbakanl g i
bi bir m a k a m igal e d e n zatn... yeni bir askeri m d a h a l e d e n bahset
m e m e s i gerekirdi...
Mustafa Ekmeki:
A v r u p a ' d a n Trkiye (...) o k k t g r n y o r . (...)
12 Mart'larda Meclislerin kapanmasn isteyen bir kii nasl d e m o k r a t ola
bilirdi? (...) Bir lkede d e m o k r a s i ya vardr ya yoktur. Az pilav der gibi
az demokrasi olmaz!...
Kenan bey k o n u m a s n m? K o n u s u n elbet. A m a a b a altndan s o p a
g s t e r m e k t e n vazgesin. G r d o da, k i m s e rgalamyor (...)
27 Tait Turhan, ikence. Terrizm, Siyasi cinayetler ve Gvenlik rgtleri 7 Gn Dergisi, 11 Mays,
15 Haziran 1977.
2S Talt Turhan, iktidarn etemesi ve Brokrasi 3 Austos - 14 Aralk 1977
29 Cumhurbakan Kenan Evren'in Nizip konumas (12 Haziran gnl gzeteler): ... Baz evreler benim
konumamdan rahatsz oluyor... Benim grevim... doru bildiim, inandm konular rahatlkla syleyebil' '
mektr.
.J
Y.nvBu konuma Gne Taner'in (4'de a.y.y) aklamas zerine yapld anlalmaktadr.
30 Mmtaz Soysal, Konumak Milliyet, 3 Mays 1988
31 Cokun Krca, 'Nasl Konumal', Hrriyet, 6 Mays 1988
32 Bnyamin Ate. 'Talihsiz Konuma', Yeni Nesil, 2 Mays 1988
33 Mustafa Ekmeki, 'Kenan Bey Konumasn m?', Cumhuriyet, fc Mays 1988

104

12 Eyll tartmasna baz kiilerin bak as farkl idi. Onlar s u ve

sululuktan, Mulal k o m p l e k s i ' n d e n sz ediyorlar ve istemleri h e s a p
s o r m a y a kadar u z a n y o r d u .
Teoman Ere/: 3 4 (...) B u g n k Anayasayla d e m o k r a s i y e v a r m a k m m
k n deildir. (...) Karadeniz k o n u m a s n h u k u k i i n d e tasvip e t m e k
m m k n deildir (...)
Do. Dr. Nevzat Toroslu:
Mdahaleyi m e r u g s t e r e n bir Anayasann
olmas ve devletin en yetkili kiilerinin h e m e n her '12 Eyll n c e s i ' t e h d i
dini ileri srerek m d a h a l e n i n s a v u n u c u l u u n u yapmalar(...)n byle bir
d n e m d e (...) c e z a h u k u k u y n n d e n d e e r l e n d i r m e y e kalkmann bir
anlam olmad.(...)
Av. Emin Deer, m d a h a l e szlerini TCK 311 ve 312. m a d d e k a p s a m n
da g r r k e n Av. Nevzat Helvac: A n a y a s a y a aka aykr o l d u u n u ifade
ediyordu.34
Blent Ecevit:35 Cumhuriyet t a r i h i m i z d e ilk kez bir C u m h u r b a k a n mil
leti ve rejimi bu ekilde t e h d i t ediyor. Eer bir sade v a t a n d a byle bir
k o n u m a yapsayd, hakknda d e r h a l s o r u t u r m a alrd. (...) T r k i y e ' d e
h u k u k devleti bir l d e o l s u n iliyorsa b u n u n hesab sorulmaldr.
C u m h u r i y e t gazetesi y o r u m u : 3 6 Sayn Evren'in talihsizlii, artk ge
mite kalm eyleminin savunmasn yapmak isterken Trk Ceza Kanunu
146. maddesiyle cezalandrlm bir suu, gelecekte de yinelendii za
man
merulatrma
abasna
girimesidir.
Sleyman Demirel: 3 5 , 3 7 , 3 8 Trkiye'de o r d u , be generalin o r d u s u d e
il, Cumhuriyet'in ordusudur. Sayn Evren'in 12 Eyll s a v u n u c u l u u n u
y a p a y m d e r k e n h e m de 12 Eyll n c e s i n i n Gn. Kur. Bk. o l d u u n u u n u
tarak (...) Trkiye Devleti Anayasas'nn 6 ve 1 1 . m a d d e l e r i n i ihll d u r u
m u n a d t n belirtmeliyim.

34 2000'e Doru, 8 Mays 1988, s. 20

35 Nokta - 15 Mays 1988, Yl: 6, s.19
36 Olaylarn Ardndaki gerek stunu: Askeri Mdahale Kuram Meclisle, Cumhuriyet, 3 Mays 1988
37 Demirel mdahaleler sorunlar azaltmyor dedi - Kurtarc istemiyoruz. Cumhuriyet, 4 Mays 1988
(1943 ylnda 3'nc Ordu K.n olan Orgeneral Mustafa Mulal Van blgesinde 33 vatandan kuruna
dizilmesine emir verme suu ile - zalp Olaylar - 1950'de yarglanp lm cezasna mahkm edilmiti.
1951'de ldnden dava ortadan kalkmt) - Baknz:
a) Gneri Civaolu, Mustafa Mulal rnei Sabah, 11 Mays 1988,
b) Hikmel zdemir Rejim ve Asker S. 21-30
38 Cneyt Arcayrek, 'Safla Beliriyor', Cumhuriyet, 4 Mays 1988. Baknz: Cneyt Arcayrek, 'Demokratik
Kprdanma', Cumhuriyet 7 Mays 1988.
. Demirel BBC'ye verdii demete....... ncesi skynetim komutanlarnn baarsz kaldn vurgulam
ve Skynetim komutanlarnn baarsz kaldn tartma yerine, mdahalelerin ne kadar makbul oldu
unu syleyip alklamak neden? diye sormaktadr.

105

C u m h u r b a k a n K e n a n Evren'in tepkilerini Mulal k o m p l e k s i olarak

nitelendiren Demirel, 12 Eyll n c e s i n d e i gvenlii s a l a m a k t a n yalnz
siyasi iktidarn s o r u m l u olmadn belirterek Gvenlii s e n s a l a y a c a k
sn. A d a m a derler ki: S e n n e y a p y o r d u n ? Antalya'da t a p u m e m u r u m u y
d u n ? (...) Biz azmz a m y o r s a k , z a m a n g e l m e d i i iindir.
Yaln Bykdal: (SP. G n . S e k . ) 3 9 Parlamenter bir c u m h u r i y e t t e
C u m h u r b a k a n ' O r d u g e r e k i r s e m d a h a l e eder' d i y e m e z . Derse b u l u n
d u u y e r d e d u r a m a z . (...) Bu aklamayla Sayn Evren andn i n e m i ve
A n a y a s a s u u ilemitir.
Av. Turhan zgner:40'4^ (...) Bu tr k o n u m a n n o r d u y u y e n i bir dar
be giriimine a r nitelii tad, b u n u n TCY'nin 146/2. m a d d e s i g e
r e i n c e ar bir s u o l u t u r d u u bir y a n a (...) Evren, saylan s z k o n u s u
eylemlerine Anayasay ve Anayasal d z e n i ihlle T r k o r d u s u n u tevik
v e a z m e t t i r m e k s u u n u ilemi v e b u s u u kez yinelemitir. TCY'nin
146/2. ve 80. m a d d e l e r i g e r e i n c e cezalandrlmas iin bu s u d u y u r u
s u n u n ileme k o n u l m a s n rica ediyorum. - Mersin C. Savcl aracly
la A n k a r a C. Savclna gnderilmitir. Ayhan Frat (SHP G n . Sek. Y a r d . ) : 4 2 Eer bu szleri sradan bir vatan
d a s y l e m i olsayd, h a k k n d a h e m e n s o r u t u r m a alrd. (...) Bu k o
n u m a y l a , andn d a i n e m i olmaktadr.
Uur Mumcu:43 Evet, k i m s e 12 Eyll n c e s i n e d n m e k istemez. D n lrse, 12 Eyll n c e s i n i n babakanlar, partileri, yarg kurulular, niver
siteleri ve basn kadar; o d n e m i n g e n e l k u r m a y bakanlar ile skyne
t i m komutanlar, MT mstearlar v e polis m d r l e r i n i n d e s o r u m l u l u k
lar tartlr.
Kenan Snmez: (SHP stanbul M i l l e t v e k i l i ) 4 4 12 Eyll s o r u m l u l a r n d a n
h e s a p sorulmaldr d e d i . S n m e z , bir g a z e t e c i n i n .Kenan Evren ve
K o n s e y yelerinden de h e s a p sorulmaldr? eklindeki s o r u s u n a Evet,
evet yantn verdi.
A n a y a s a ' y a g r e 4 5 Milli Gvenlik Konseyi, o d n e m i n h k m e t l e r i n i n
ve Danma Meclisinin her t r l karar ve tasarruflar, ceza, m a l ve h u k u 39 SP Evren'e tepki gsterdi, Anayasa Suu, Yaln Bykdal, Cumhuriyet: 2 Mays 1988
40 Evren iin su duyurusu, Cumhuriyet, 12 Mays 1988
41 Ahmet Tan, Evren ve zal'n davacs, Cumhuriyet, 20 Mays 1988. Avukat Turan zgner: Rejim asn
dan hukukun stnl asndan, yasa d tutumlar: Eer hukuka saldr st dzey yneticilerinden geli
yorsa, bunu sineye ekme gibi bir eilim gzleniyor. Bu tutum yrek burkucudur.
42 Tepkiler, Ecevit, Meclis Evren'i uyarmaj. Frat: Rejime mdahale askerin grevi deil. Milliyet,
1 Mays 1988
43 Uur Mumcu, Gerginlik, Cumhuriyet, 3 Mays 1988
44 12 Eyll'n Hesab Sorulsun, Milliyet, 2 Haziran 1988
45 TC Anayasas - 1982, 2707 numaral kanunla 7 Kasm 1982 gn kabul edilmitir. Geici 15'inci madde.

k s o r u m l u l u k d braklmtr. B u n a b e n z e y e n bir h k m Arjantin c u n

taclar da getirmilerdi. A m a F a l k l a n d yenilgisi h e p s i n i n sonlarn hazrla
m, g e l e n y n e t i m hesap s o r m u v e cuntaclar cinayet, a d a m karma,
ikence, hrszlk s u l a r n d a n m a h k m o l m u l a r d r 4 6 A n c a k m e v c u t
d e n g e l e r e l v e r m e d i i iin b u h e s a p s o r m a d n e m i n t m sorumlularn
kapsayamamtr.
i m d i de g e n e 12 Eyll tartmas zerine bir ka r n e k v e r m e k istiyo
rum:
lhan
Seluk:47 nsanlar ve toplumlar bir kez
clardan
kurtulmak, ok ama ok daha zordur.

kurtarlmasnlar,

kurtar

Demirel de Kurtarc istemiyor. K u k u s u z lhan S e l u k ' u n bu soruna

bak as farkldr. Devrim yapp eski k h n e d z e n i ykm yeni devlet
k u r m u liderler K u r u c u - Kurtarclardr. B u n a karn u u r u m kenar
edebiyatyla emperyalist, kapitalist lkelerin istekleri d o r u l t u s u n d a d
z e n e ekil veren d a r b e c i l e r i n kurtarclna farkl baklmaldr.
Sac, t u t u c u , b a n a z , tarikat, m u h a f a z a k r politikaclar iine gelen
d a r b e l e r d e n v e d a r b e c i l e r d e n y a n a o l u p t m d e v r i m l e r e v e Atatrk Dev
rimlerine kardrlar. A n c a k Zaman g e l m e d i i iin A t a t r k kesil
milerdir. Bu nedenle onlar Kurtarcya kar o l u r k e n Mustafa Kemal'e de
kar km oluyorlar.
Mustafa Kemal* 1906 ylnda Vatan ve Hrriyet Cemiyetiri\n Selanik
ubesini k u r a r k e n arkadalarna y l e s e s l e n i y o r d u : 4 8 (...) Bu b e d b a h t
m e m l e k e t e kar m h i m vazifelerimiz vardr. O n u kurtarmak y e g n e he
defimizdir. (...) Millet z u l m ve istibdat altnda m a h v o l u y o r . Hrriyet ol46 Y.n: Arjantin'in cuntac generalleri: (Tm ABD'de eitimden gemi bir ksm Panama'daki Kontr-Gerilla
Okulu'nun kurslarndan gemitir.)
Devlet Bakanlar: Gn.Jorge Videla, Roberto Vioia, Leapoldu Galtieri.
Deniz Kuvvetleri K.lan: Amiral Emilio Massera, Armando Lambruschini, Jorge;'Anaya
Hava Kuvvetleri K.lan: Gn.Orlando Aoosti, Omar Graffigna, Basilio Lami Dozo.
Polis mdrleri: Gn. Ramon Camps, Gn. Oviedo Riccheri.
47 lhan Seluk, 'Kurtarc', Cumhuriyet, 2 Ocak 1986.
Y.N: a) Bilindii gibi nemli, anlaml ve kapsaml (chef doevre) bu yaz nedeniyle lhan Seluk ve Okay
Gnensin hakknda dava alm sonuta her ikisi de aklanmtr.
b) Demirel, 3 Mays 1988 gn TBMM Gn. Krl.nda yapt konumada (37) Milletin himaye ve kurtarlma
ya muhta olmadn aklam ve szlerini Biz azmz ap konumuyorsak zaman gelmedii iindir
diye bitirmitir. Ona gre, Faik Trn iyi skynetim K. dr. nk her trl isteine uymutur. Ancak ze
rine darbe eken sktnda apkay alp giden Demirel'den zaman beklemeden bildikleri dorular syle
yen ve bu nedenle mahkemelere den lhan Seluk gibi yrekli, vatanperver, gerek devrimci ve demok
rat bir kiiye Kurtulmaktan sz ederken gnderme yapmasn beklemezdik.
c) Uur Mumcu Demirel iin diyor ki: 12 Eyll ncesinde yaplmas gerekeni yapmayp, bugn krsler
den demokrasi dersi vermek ne kadar inandrc oluyor, bilmiyorum. Askerin menzili dna ktktan son
ra yaplan kahramanlklar, biraz da hamamda ark sylemeye benziyor. Cumhuriyet, 8 Mays 1988.
48 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2. kitap 1906-1938 TTK Basmevi, 1959 basm, s. 1 -2
* Kurmay Yzba.

106
107

m a y a n bir m e m l e k e t t e l m ve izmihlal vardr. (...) Kahhar bir istibdada

kar a n c a k ihtill ile c e v a p v e r m e k ve k h n e l e m i o l a n r k idareyi
y k m a k , milleti h k i m klmak, hulsa vatan kurtarmak iin sizi vazifeye
davet
ediyorum.
A r k a d a m e r N a c i , O'na yant v e r i y o r d u :
lmler, celltlar, ikenceler bile bizi bu a z m i m i z d e n eviremeyecektir.
Hrriyet verilmez a n c a k alnr. Z u l m ve istibdat altnda inleyen bu m a
s u m ve biare milleti kurtaracaz, yaasn hrriyet ve ihtill!
Mustafa Kemal Paa, Kurtulu Savan baaryla sonulandrp a m a c a
ulatktan s o n r a 27 E k i m 1922 g n B u r s a ' d a r e t m e n l e r e hitap eder
k e n 4 9 kurtarc'nn niteliini aklamtr:
Memleket ve milleti kurtarmaa alanlarn ayn z a m a n d a meslekle
rinde birer n a m u s k r mtehassz ve birer lim olmalar lzmdr.
i m d i s o r u y o r u m , adna n e d e r s e k d i y e l i m -darbe, m d a h a l e , kurtarma l k e m i z d e baarl y a d a baarl o l m a y a n hareketlere d a m g a s n v u r m u
kiiler iinde lim var myd diye? Ben t a n m y o r u m . Bilen ya da byle
bir savda b u l u n a n varsa renelim...
Mustafa Kemal Paa, 28 Aralk 1920 g n A n k a r a ileri g e l e n l e r i n e yapt
konumada ise:50
Her halde millet h k m e t i n nigehban (bekisi) o l m a k lzm gelir. n
k h k m e t l e r i n icraat menfi o l u p ta, itiraz e t m e z ve iskat e t m e z s e b
t n kusur ve kabahatlere itirak e t m i d e m e k t i r eklinde g r n aklamtr.
A t a t r k ' n sevdii ihtill (devrim) k e l i m e l e r i n d e n 5 1 k o r k a n Heykel Ata
t r k l e r i n e d e m e k istediimi anlayamayacaklardr. Aslnda b e n i m onla
ra syleyecek szm de yok.
Yeniden lhan Seluk'un 12 Eylle ilikin g r l e r i n e d n y o r u m : (...)
12 Eyll hi bir s o r u n a z m g e t i r e m e d i , k u r d u u m e k a n i z m a l a r n hi
biri ilemedii v e y r m e d i i iin Bir b a k a 12'nci g n e d o r u yol m u
alyoruz k u k u s u younlayor. (...) A N A P iktidar, lik c u m h u r i y e t i
rayndan karp, s z d e Trk-slm Sentezinin g r n t s altnda A m e
rika'ya bal i a d a m l a r devletine d n t r m e e alyor. 5 2
Yurdu k o r u m a ve kollama g r e v i n d e k i o r d u adna y n e t i m e el koya
c a k paa t u z a a d m e z mi?
49 age. s. 42-46.
50age. s. 4-15
51 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilli. ..
Y.N.: Atatrk'n Adalet Bakan olan ve tm hukuk devrimlerine nclk yapan yazar yaptnda: Atatrk
ihtill terimini severdi diye yazyor.
52 lhan Seluk, 12'ye ka var? Cumhuriyet, 13 Mart 1987.

108

niversite a y a a kalkm, g e n l e r e y l e m e atlm, halk birbirlerine gir

mi, gvenlik g l e r i y e t m i y o r ; s o n u n d a herkes Asker gelsin d i y e d u a
ediyor.
Asker geliyor.
D b o r 40 milyar dolar. n m z d e k i yl d e n m e s i g e r e k e n d b o r 7
milyar dolar. Bu d e m e y i y a p a b i l m e k iin dardan 5 milyar d o l a r yeni
b o r b u l m a k gerekiyor. b o r 12 t r i l y o n liray akn. Enflsyon y z d e
70.
Ne yapsn paa?
Maa olarak kullanlmay r e d d e t s e o saat o lke birbirine girecek, t e p e
m i z d e k i sper musluklar k a p a y a c a k , askeri y n e t i m b o l u k t a kalacak.
D e m e k ki, maa gibi kullanlmak tehlikesini eit olarak p a y l a m a k z o
rundayz.
Bu i niversiteli g e n c e t v e r m e k l e b i t m i y o r . 5 3
(...) Eer Sayn Evren'in m e s a j n d a vurgulad g i b i hainler seneler
g e t i k e azalacana o a l m a eilimi gsteriyorlarsa 12 Eyll y n e t i m i
b u alandaki s o r u m u n u d n m e l i d i r . 5 4
Melih Cevdet Anday:55 (...) Sen yasalar i n e m e y e mi kalkarsn, b e n
de siyasi partileri kapatrm anlaynn manta aykr d e n yan, terrc anlayn taklit e d i l m e k istenmesidir. Bir an t e r r n Trkiye'deki d e
m o k r a s i benzeri rejimi y k m a k istemi o l d u u n u d n s e k , o n u n k i n d e n
d a h a radikal bir y n t e m l e ayn a m a c gerekletirmesinin nlem ola
rak adlandrlmas c o k yanltr. B a n a Ama byle d a v r a n m a k l a t e r r
y o k ettik denirse,
b e n de d e r i m ki, Terrcnn isteini yaptnz da
ondan.
Prof. Dr. Hsn A. Gksel:56 Trkiye'nin iinde b u l u n d u u e k o n o m i k ,
kltrel, siyasal bunalmlar ve bunlarn d o a l s o n u c u o l a n kiilik e r o z y o
nu bir d i k t a t r n d o u u n a g e b e d i r . Bu gebeliin nasl sonlanacan ve
k i m i n d o a c a kestirilemez. Yazar bu gzlemini akladktan s o n r a
zal'n, konumalarnda ve davranlarnda kendisinin seeneksiz o l
d u u n a , hatt Tanr tarafndan grevlendirildiine itenlikle inand izleni
mi alyordu. D u r u p d u r u r k e n k a yl s o n r a yaplacak C u m h u r b a k a n l
s e i m i n i g n d e m e getirip, 'ipler k i m i n elinde ise o o l u r u m ' d e m e s i k e n d i
s i n d e n b a k a herkesi, hatt ilerde C u m h u r b a k a n l m a k a m n a seile
c e k kimseyi bile kukla olarak g r m e y e h e v e s l e n d i r d i i n i n belirtisidir...
53 lhan Seluk, 'Maa!' Cumhuriyet, 4 Mays 1988.
54 lhan Seluk, 'Evren'in Konumas', Cumhuriyet, 20 Mays 1987
55 Melih Cevdet Anday, 'htill Mitosu ve Otorite', Cumhuriyet, 9 Ekim 1987.
56 Prof. Dr. Hsn A. Gksel, 'Bunalmlar Diktatrlerin Douuna Gebedir' Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.

109

B u ihtiyar d n y a S e z a r ' d a n Hitler'e d e i n a p o k (ama o k ) b y k n i c e

diktatrler g r d geirdi...)
Talt Halman:57 D,politikada zal'n ifls gzler n n d e : Trkiyemizi
havsala almaz ABD ak ve Reagan hayranl yznden Washington'a
teslim etti. AT'a g i r m e k iin b u n c a rpndktan sonra, belli bal A v r u p a
h k m e t l e r i n d e n t o k a t y e y i p duruyoruz...
zal v e Anavatan Partisi hizaya g e l m e k v e d o r u d r s t almaya
b a l a m a k zorundadr. Y o k s a C u m h u r b a k a n Evren'in Ordu m d a h a l e
edebilir s z belki de g e r e e d n e b i l i r . (...) 1988, zal'n s o n ans
dr denebilir.
Prof. Macit Gkberk:58 Atatrk'e darbe: te 12 Eyll bu b a k m d a n
b t n skntlar o n a d a n kaldrm, bir b t n olarak Atatrk Devrimleri'ne
kar k m a k z e m i n i n i hazrlamtr. Ben A t a t r k ' n Dil K u r u m u ' n u orta
d a n kaldrmay, Tarih K u r u m u d a var, b u anlay iinde d e e r l e n d i r i y o
r u m : Atatrk Devrimleri'ni bir eit tasfiye iin atlm gl bir admn
sonucu olarak anlamak istiyorum. Bu iki k u r u m Atatrk ideolojisinin kay
naklaryd.
Askeri darbe ayn zamanda Atatrk Devrimleri'ne kar da ldrc bir
darbe olmutur, anlayndaym. D g r n t e k i b t n patrtya, t r e n sel A t a t r k l e karn g e r e k t e 12 Eyll Atatrk Devrimlerine ok ar
bir darbedir. Belki hi bir z a m a n Atatrk iin bu kadar bst d i k i l m e d i , bu
k a d a r t r e n yaplmad. A m a hepsi gsteri, h3psi k a m u f l a j 5 9 (...) 12 Ey
ll (...) okullara z o r u n l u d i n dersi k o y u y o r , ahlk dersini de din hocasna
o k u t u y o r . Yani ahlk d i n e dayyor. Ahlk dine dayamak demek, zgr
vicdan
istememek
demek.
Beer Baydar:60 (SHP Milletvekili) D e m o k r a t i k ve A t a t r k siyasal
y a a m n hi bir z a m a n T u r g u t zal, Keeciler ve bu zihniyetteki kiileri
devletin bana g e i r m e y e c e i n i v u r g u l a y a n Baydar, bu g e l e n e i 1980
57 Talt Halman 'zal Bilanosu' Milliyet, 9 Mays 1988
58 80 yandaki Macit Gkberk bask olan yerde felsefe yoktur diyor, Felsefenin Sisyphos'u, Cumhuriyet,
16 Mays 1988
59 Y.N: a) 12 Eyll'den sonra uyank bir vatanda Polonez kye turistik (!) bir otel yapmt. Sylenildiine
gre otel kaakt, ama Beykoz Belediyesi yasal ilem yapamyordu. nk mlk sahibi otelin bahesinde
kocaman bir Atatrk heykeli dikerek, Atatrk olduunu (!) kantlamt. Belediye ne yapsn yksan bir tr
l, ykmasan bir trl. Sonunda Atatrk otelci (I) ruhsatn ald. Keyi dnd m, dnmedimi mi bile
miyorum. Gene kendisini kutlamak gerek. 12 Eyll heykel Atatrklne anlaml bir simge brakmt,
b) stanbul Barosuna kaytl bir avukat parann pul olmad dnemde 5 milyona ald heykelini 12 Eyll'
den sonra bir askeri okula balamak ster. Okul Komutan general'dan ald yant hal tyleri diken di
ken olarak anmsamaktadr. Generalin yant: Bam belya sokmadr. Avukat bu szn anlamn hal
anlam deildir. Ancak tepkisini heykelini satmamak suretiyle srdrmektedir. Halen emekli Korgeneral olan zat muhterem, kim bilir o dnemde ne Atatrk nutuklar ekmiti... (isimleri bende sakl. Bu yaz ya
ynlandktan sonra avukat trafik kazasnda vefat etti.)

askeri y n e t i m i yani k o n s e y i n atn belirterek k o n u m a s n yle sr

d r d : Bu zihniyetteki zal ve Keeciler K o n s e y i n r n d r , K o n s e y i n
eseridir. B u n d a n d r ki, zal ve K e e c i l e r i o g n k K o n s e y i n ba K e n a n
Evren'e ve Evren'i de tarihe ikyet ediyorum eklinde k o n u m u ve
Atatrkln Atatrk adna nasl yklmak istendiini aklamtr.
^

14 Haziran 1988

zetle:
C u m h u r b a k a n s e i m i s o r u n u n u n 1987 ylnda aklanmas bu k o n u
d a k i tartmalar her g e e n g n y o u n l a t r m a k t a ve olayn 1989 ylnn
politik g n d e m i n d e ilk sray alaca anlalmaktadr. zal bu k o n u y u or
taya a t m a k l a eitli evrelerin niyetlerini s a p t a m a y a m a l y o r d u . Kendi
taktiini b u geliim iinde o l u t u r m a y tasarlyordu. A m a evdeki h e s a p
arya u y m u g r n m y o r . R e f e r a n d u m f i y a s k o s u , yerel s e i m yasas
nn iptali ilk a a m a d a t m hesaplar allak bullak etti. n m z d e yerel
seim var. Bu s e i m b y k bir olaslkla Erken seimi g n d e m e geti
rebilir. T m bu o l u u m l a r yannda g e r e k A N A P ve g e r e k s e d i e r partiler
bu k o n u d a ikircikli bir tavr iinde g r n m , A N A P iinde bile bu k o n u
d a g r birlii salanamamtr.
Nitekim balangta Cumhurbakann halk s e s i n 6 1 d i y e n zal d a h a
sonraki gelimeler s o n u c u geri e k i l m i g r n m e y i y e l i y o r d u .
Bir gazete tarafndan yaplan k a m u o y u aratrmasnda halkn y z d e krkalt o n d a Evren'i istedii, zal' isteyenlerin y z d e alt o l d u u akla
nyordu.62
Ayn gazete Evren'e destek veren k a m u o y u aratrmasn s r d r d . Bu
gelimeler iinde Evren, stanbul'da gazetelerin ileri gelenleriyle k o
n u u y o r ve baz telkinlerde b u l u n u y o r d u . C u m h u r b a k a n basn d a
nman ise Evren'in Cumhurbakann halk sesin tezinin yeni o l m a d n a k l a m a k 6 3 suretiyle ankaya'nn niyetini ortaya k o y u y o r d u . B u n a
karn, iktidar k a n a d n d a eliik aklamalar birbirini izlemeye d e v a m
e d i y o r d u . Keeciler, Evren'in sresi u z a m a y a c a k , 6 zal, Cumhur
bakann o u n l u k partisi seer. A m a o u n l u k partisi i i n d e n kar m
bilemem. , Oltan S u n g u r l u , zal, a n k a y a ' y a yakr.
Kukusuz Evren f o r m l , A n a y a s a deiiklii gerektiriyordu. Balangta
* SORUN Birlikte Sosyalist Dergi, Ocak'89 tarihli saysnda yaynlanmtr.
61 Milliyet, 8 Ocak 1988. Ayn gazetede yaynlanan ankette Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesini
isteyenlerin oran yzde yetmi onda drt olarak aklanyordu.
62 Hrriyet, 22 Mart 1988
63 Hrriyet, 13 Mays 1988
64 Hrriyet, 18 Nisan 1988
65 Hrriyet, 29 Nisan 1988
66 Cumhuriyet, 12 Temmuz 1988

60 Baydar'n konumas, Cumhuriyet, 11 Nisan 1988.

110

111

b u g r e yatkn g r n e n zal, z a m a n l a b u y n t e m l e C u m h u r b a k a n
s e i l m e ans b u l u n m a d n anlaynca Anayasa o c u k o y u n c a d e i l
67
d i r . d i y e r e k y z s e k s e n d e r e c e l i k d n y a p m a d a saknca g r m y o r
d u . Aslnda b u tavr o n u n p r a g m a t i k felsefesine u y g u n d u . . .
A n c a k ANAP'n s e i m d e n s o n r a hzla ite ve dta itibar yitirmesi yann
da zal'n C u m h u r b a k a n l t u t k u s u o n u Anayasa deiiklii istemiyle
68
referandum kumarna i t t i .
za'n r e f e r a n d u m yenilgisi o n u n v e partisi
nin t m hesaplarn alt st etti... i m d i y e n i taktikler aranyor.
H e s a p l a m a n n C u m h u r b a k a n s e i m i t a r i h i n e kadar s r e c e i anlal
m a k t a d r . Basn u z u n s r e d e n beri s o r u n u t a r t m a k t a , eitli senaryolar
t r e t m e k t e v e g r n e n iki a d a y dnda y e n i isimler n e s r m e k t e d i r .
K u k u s u z t m b u niyetler Mart/1989'da yaplacak yerel s e i m s o n u l a r
na g r e y e n i d e n ekillenecektir. A N A P bir y a n d a n Yerel S e i m Yasa
s n k e n d i karlarna g r e ekillendirirken, d i e r y a n d a n o y karl baz
ileleri il'e d n t r m e k g i b i sakncal y o l l a r a ba v u r m a sevdasnda
g r n y o r . ve d evreler yerel s e i m sonularnn erken seimi
g n d e m e g e t i r e c e i n i b y k bir olaslk o l a r a k b e n i m s e m i g r n y o r
lar. K u k u s u z b u d u r u m d a haksz v e adaletsizlii a k a g r n e n b u g n
k s e i m yasasnn d e i i k l i i g n d e m e gelebilecektir.
T m b u koulla
rn o l u m a s n d a n s o n r a seilecek y e n i T B M M ' n i n C u m h u r b a k a n n se
e b i l e c e i v e b u y o l u n salkl v e sakncasz o l d u u sylenebilir.
1 9 8 0 ' d e n b u y a n a e n o k kullanlan kelimelerin birinin d e istikrar ol
d u u n u biliyoruz. T m b u savlara karn, ksaca akladmz geliim l
k e m i z d e Politik stikrarn salanamadn a k a o r t a y a k o y m a k t a d r .
Kanmzca b u d u r u m u n t e m e l n e d e n i , 1982 Anayasas v e o n u n getirdii
d z e n d i r . Dier etkenlerin de katksyla i d e s t e i n i yitirdiinin farkna va
ran A N A P , y a p a y bir s e i m yasas ile azflk oylaryla iktidarn srdr
m e y e almas d a d i e r bir istikrarszlk n e d e n i olarak g r l m e k t e d i r . B u
n e d e n l e bata C u m h u r b a k a n s e i m i o l m a k zere, iktidarn d i e r kar
hesaplar d z e n i k k n d e n sarsabilir... Kald ki, By-pass'l zal'n istikrar
u n s u r u saylmas bile t e k bana d e m o k r a s i adna potansiyel bir tehlike
oluturabilir.
67 Cumhuriyet, 5 Mays 1988
68 Referandum sonularn yorumlayan yabanc gazeteler, zal'n ANAP iinde hizipleri kontrolnn g
leeceini ne srdler. Hrriyet, 28 Eyll 1988
69 Necmettin Karaduman gibi... Cumhuriyet, 29 Kasm 1988
70 a) ANAP'nin seim yasasn deitirmemesi halinde bumerang gibi kendi silahyla yaralanmas da sz
konusu olabilir.
b) Bu yaynlandktan sonra 26 Mart 1989'da yaplan yerel seimlerde ANAP gerek bir hezimete uram
ve oy oran yzde 21.8'e dmtr. imdilik ne erken seime ne de seim yasas deiikliine yanama
dan ANAP oylaryla Cumhurbakannn seilebilecei gibi sonulan sakncal bir iddialama iinde grl
mektedir.

112

Aslnda politik istikrar ile e k o n o m i k istikrar skskya birbirine baldr. l

kemizde uygulamaya konulan Prens Sabahattin'den bu yana emperya
list zlemleri yanstan u y d u e k o n o m i k d z e n ifls iaretleri v e r m e k t e d i r .
ktidar e k o n o m i k politikay s r d r m e d e b o c a l a m a k t a , t o p l u m s o s y a l b u
nalm ierisinde kvranmaktadr. T u z u k u r u k a t m a n l a r bile g e l e c e k e n
diesine d m g r n y o r l a r . T m b u geliim lkeyi b e k l e n i l m e y e n
srprizlerle kar karya getirebilir. Bu n e d e n l e askeri d a r b e olas
l n d a n sz e d e c e i z .
II. BLM

Askeri

Darbe

Olasl
2

12 Eyll Tartlyor... balkl yazmzda d a r b e olasln t a r t m a g e

reini d u y m u t u k . D a h a s o n r a C u m h u r b a k a n n n T r a b z o n , Rize, G i r e
71
sun konumalarnda
y e n i d e n d a r b e olaslndan sz e t m e s i v e b u k o
numalarn ite, dta ve hatt uluslararas finans kurulularndaki y a n k
lar t m Mays aynn g n d e m i n i o l u t u r d u . E k o n o m i k , sosyal, politik v e
kltrel bunalm ve zller; rvet, hrszlk, talan, sahtekrlk ve satlmlk y a n n d a m i r a s y e d i anlayyla devletin s o y u l u u , a n k a y a s o r u n u
n u n i m d i d e n ulat b o y u t l a r v e baz etkili, tepkili, duyarl her d n e m d e
devlet i i n d e devlet olma k o n u m u n u s r d r e b i l m i k u r u m l a r d a k i h u
zursuzluk ve kprdanmalar, MT bunalm,
laiklikten verilen d n l e r v b .
sorunlar kanmzca d a r b e olaslndan sz edilmesini gerekli k l y o r . 7 3
B u n e d e n l e yeni gelimeler nda k o n u y a ilikin g e m i i g z d e n g e i r
m e k t e yarar g r m e k t e y i m .
n c e C u m h u r b a k a n ' n n h a n g i p s i k o l o j i altnda Karadeniz konumalar/'n yaptn s a p t a m a k g e r e k t i i kansndaym. Bunlarn bazlarn m a d d e
balaryla sralayalm:
- K o n u m a n c e s i n d e ve d e v a m esnasnda olaylar c e r e y a n etmjstir.
Hele niversite r e n c i l e r i n i n e y l e m l e r i n i n 28 Nisan'a rast g e l m e s i n i n
71 30 Nisan - 2 Mays 1988
72 Talat Turhan, Milli stihbarat Tekilat ve Sivilleme, SORUN Birlikte Kitap Dizisi: 1/Ekim'87.
Y.n: 12 Mart'tan bu yana Memduh Tama, Faik Trn vb. gibi kiilerin yreklendirmesiyle yasad ey, lemler ve ikence olaylarna ad geen baz MT grevlileri afie olmu, Savunma (2'nci kitap) ve yukar
daki yazmzda kendilerinden sz edilmitir. Yllar sonra MT skandali ile gerek nitelikleri ortaya km,
onlar tutan hyper gler (!) bile kendilerini kurtaramamlardr. Oysa zamannda yasal bavurularmza
dayanarak haklarnda ilem yaplsayd nemli bir kuruluumuzda bu kiilerin yllardan beri srdrdkleri
yasad faaliyetlerin n alnrd.
73 a) - Prof. Demir Demirgil, rktc konutu. Ekonomi darbe sinyali veriyor. Hrriyet, 27 Kasm 1988.
b) - Tccar da 'ekonomi kt' diyor ve askeri darbe'den sz ediyor Hrriyet, 3 Aralk 1988.
c) - ATO Bakan Gngr Yener: Devalasyon olursa asker kapya dayanr. Sabah, 3 Aralk 1988.
74 Y.n: 28 Nisan 1960 niversite rencilerinin eylemleri 27 Mays 1960'a giden sreci ksaltm, bu nedenle
hareket Ordu - Genlik Elele eklinde sloganize edilmiti.

113

yapt arm, yetkilileri heyecanlandrmtr.

- Bu o l u u m ve irticai n e d e n l e r e kar duyarl baz k u r u m l a r d a c i d d i h u
zursuzluk ve kprdanmalar olmutur. 5
-1 Mays'taki giriimlerin yetkilileri tedirgin etmesi.
- C u m h u r b a k a n s e i m i n e ilikin niyetlerin aa v u r u l m a zamannn
gelmesi.
- zellikle Demirel'in K o n s e y e ynelik ar sulamalarn - 1 2 Eyll n c e
si G n . Kur. Bk. ve Skynetim K.larna - yaratt tedirginlik.
T m b u g e r e k e l e r d e n n d e geleni k o n u m a n c e s i TSK'lerindeki h u
zursuzluk olarak kabul edilebilir.
12 Mays g n a n k a y a ' d a muhalefet liderleriyle yaplan zirvede DYP
Gn. Bk. S l e y m a n Demirel'in Karadeniz konumalarna ilikin bir s o r u
suna C u m h u r b a k a n K e n a n Evren Asker z l m e s i n istedik yantn
vermiti.76
Bu yantn anlam aktr. C n e y t A r c a y r e k bir yazsnda k o n u y a d a h a
da aklk g e t i r m e k t e d i r . 7 7
... Evren bir baka k e s i m d e yapt yine y k s e k d z e y g r m e l e r i n i n
birinde 'Yani ben bu konumay yapmasaydm da 'bakalar m' syle
seydi daha iyi olurdu?' demiti.
Bakalar nitelemesi herhalde Silahl
Kuvvetler olacakt. Demek ki, bir ara o kurumda da bir 'sknt' sz konu
suydu. rnein Genel Kurmay Bakan bu tr irdeleme yapacana, g
revi
Cumhurbakan
stlenmiti.
7D

Kaldki Cneyt A r c a y r e k d a h a n c e yazd d i e r bir yazda

soruna
bir baka bak asyla yaklayordu.
Evren'in T r a b z o n ' d a b y l e k o n u m a s n d a n , Genel K u r m a y Bakan'nn
zal' 'birdenbire' ziyaret e t m e s i n d e n sonra, o r d u yine siyasal tartma
larn iine giriverdi... O g e c e bir m d a h a l e n i n 'ilk belirtisi saylacak' nite
likte yeni bir 'uyarnn' yaplp yaplmadn soruyordu.
Yukardaki aklamalara g r e Karadeniz konumalarnn yaplmasndaki
t e m e l n e d e n i n Slh. K.'lerdeki h u z u r s u z l u u pasifize e t m e k a m a c n a y
nelik o l d u u n u syleyebiliriz.

75 M. Ali Birand, Evren'in Konumasna Harp Okulu'nun Tepkisi, Milliyet. 3 Mays 1988.
Y.n: M. Al Birand satr arasna deil de Harp Okulu'nu ke yazsnn balna almakla yetinmi. Bizim
kanmza gre bu konuda verilmek istenilen asl mesai aklanamamtr.
75 Demire!, Evren'le 12 Eyll' Konutu Cumhuriyet, 14 Mays 1988.
77 Cneyt Acayrek. ankaya'da Olup Biten, Cumhuriyet, 14 Mays 1988,
Y.n: Arcayrek, bildii gerekleri bylesine dolayl aktarmak zorundayd. nk baz: yaplarndaki yapt
aklamalar nedeniy'e yarglanyordu.'
78 Cneyt Arcayrek. Mdahale yks, Cumhuriyet, 2 Mays 1988.

114

Tartma s r e c i n d e darbe, m d a h a l e , e l k o y m a , ara rejim deyimlerini

herkes kendi a m a c d o r u l t u s u n d a kullanrken ihtill ve d e v r i m kelimeleri
u n u t u l m u t u . Hatt 12 Mart ve 12 Eyll'clerin 'inklp' d e y i m i bile pek
aza alnmyor, t a m bir k a v r a m k a r g a a s s r d r l y o r d u . Bu arada ba
sn darbe olur m u , olmaz m? s o r u s u n u g n d e m e getirip, ayak st
d e m e l e r l e baz kiilerden yantlar almt. Olur, olmaz, belki olur,
zrva vb. gibi yzeysel yantlarla bu kiiler z l e m ve temennilerini ak
larken bir ksm falclk y a p m a y y e l i y o r d u . Bu tavrn s o r u n u n z m n e
ilikin n e m l i bir yarar olabileceini s a n m y o r u m .
Bu k o n u d a Uur Mumcu d i y o r k i : 7 9 'Olur mu o l m a z m?' tartmas...
Bu tartma da samadr; ihtilller iin fal almaz. htillleri oluturan
n e d e n ve koullar vardr. n e m l i o l a n bu koullarn yaratlmasn engel
lemektir... Bu koullar yaratld m, k i m s e ihtillleri nleyemez... htillleri
z g r l k d z e n nler. z g r k a m u o y u nler. B u z g r k a m u o y u n d a
bilinlenen t o p l u m kesimleri nler ihtillleri... htill bir sonutur. Her
o l u u m gibi ihtilller de belli n e d e n l e r e baldr. O nedenler d o a r s a , so
nu da kanlmaz olur...
ihtilller, 'darbe olur mu olmaz m?' d i y e fal a m a k l a deil her ihti
l l d e n 8 0 d e r s kararak, z g r l k d e m o k r a s i y i b t n k u r u m v e ilkeleri
iletmekle ve savunmakla nlenir.
Aslnda 12 Eyll ncesine dnme sekiz yldr yeni bir d a r b e olaslna
arm y a p a n ska kullanlan bir s l o g a n olarak z a m a n z a m a n baz
evrelerin tepkisini ekmiti. A n c a k Karadeniz k o n u m a l a r ANAP dn
da bata muhalefet liderleri nn ve Demire! o l m a k zere t o p l u m u n her
k e s i m i n d e tepkilere neden o l d u . B u tepkiler bilindii gibi s o n u c a d a
ulat. A m a bu d e r e c e konuulan bir s o r u n u kapanm v a r s a y m a k ban
k u m a s o k a n d e v e k u u n u n t u t u m u n a benzeyebilir.
Darbe - ara rejim - olaslndan s o n bir yl iinde: Amerikallar, M e h m e t
Keeciler, T u r g u t zal, Yldrm A k b u l u t , Kenan Evren sz ettiler. Ko
nuanlarn k o n u m l a r gz n n e alnnca k o n u n u n n e m i anlalabilir.
Bu nedenle s o r u n u bu y n ile de t o p l u c a a n m s a m a m z d a yarar gr
mekteyim:
Frost a n d Sullivan'n 1988 Trkiye Raporu:8^ Askerler, brokratlar ve
79 Uur Mumcu. Astro-Darbel. Cumhuriyet, 12 Mays 1988.
80 Y.n: Evren, 12 Eyil'n ihtilal olmadn, -uurumun kenarna gelen lkenin kurtarlmas" eklinde nitele
mektedir. 12 Mart'n bir yazar tarafndan ... gazi devrimi olarak nitelendirildiini her halde Mumcu anm syordur.
81 Dtan Yine Olumsuz Rapo, Cumhuriyet, 29 Mart 1988.
Frost and Sulhtan adl ABD irketi, yabanc lkelerde yatrm yapacak olan Amerikan irketleri iin 'siyasi
risk analizleri hazrlayan' bir irket olup, iran'da ah dnemindeki CIA analizleri olaylarladoruianmad
halde, anlan irketin tahminlerinin doru kmas irkete nandrclk kazandrmtr.

115

kar olan i evreleri zal'n liberalizasyon abalarna kstek oluyor.

Evren - zal rejimi, zel sektr, zelletirme ve y a b a n c s e r m a y e d e n
yana.

Basn k s m e n k o n t r o l altnda.

Trkiye'nin

nndeki

be

ylda

hkmetdeiikliineilikin

tahminlerde

ise:
zal + asker rejimi olasl y z d e 60,
DYP + asker rejimi olasl y z d e 25,
Askeri rejim olasl yzde

15.

Bu olaslklara g r e risk faktrleri ise:

zal + asker rejiminin devam halinde 'karklk orta d z e y d e bir risk'
dier iki olaslkta 'risk d a h a f a z l a ' d e e r l e n d i r m e sryor.
zal
malar'

+ Asker rejimi i banda olduu srece 'yatrm ve ticaret kstla

ile ilgili riskler giderek azalacak.

DYP'li veya DYP'siz bir askeri rejim olaslnda ise g i d e r e k artacak.

18 Aylk tahminlere g r e d e :
Evren - zal iktidar y z d e 75,
Evren - T B M M iktidar y z d e 15,
Evren - Ordu iktidar yzde 10 olaslk.
... Dikkat e k e n bir b a k a unsur Evren - zal iktidarnda ii maliyet
lerinin az risk tamas yani emein ucuzluunu srdrecek olmas.
B u n a karlk Evren + T B M M ya da Evren + Ordu s e e n e k l e r i n d e
risk fazla. Burada kapal bir dille anlatlan: O r d u n u n yeni bir e k o n o m i k
bak asyla ya T B M M ' y i f e s h e d e r e k ya da e t m e d e n d u r u m a el k o y m a
s. Rapor Krt sorununa ve gelir gruplar ve blgeleraras denge
sizliin potansiyel bir sosyal atma alan o l d u u n u belirttikten sonra,
Eer zal hkmeti artan isizlie
are
bulamazsa hrsl ekonomik
program ifls eder e k l i n d e bir d e e r l e n d i r m e y e yer v e r m e k t e : Asker
ler,
zal'n ekonomik program baarl olduu srece onu destekle
meye devam edecekler. A n c a k bu e k o n o m i k p r o g r a m siyasal karklk
lara yol aarsa seslerini ykseltebilirler... Ancak askerlerin ne pahasna
olursa olsun kendi kendine yeterlilik arzusu hkmet hedefleriyle a
tabilir82
Muhalefet partileri v e b u k o n u d a g r bildirenlerin bal o l d u u k u r u
lular 'lf salatas'* yapacaklarna Frost a n d Sullivan R a p o r u t r aratr
malara y n e l m e k z a h m e t i n e katlanrlarsa olas tehlikelere kar d e m o k
ratik y n t e m l e r gelitirebilirler.
* 'Salade de mot' ya da 'diarr he de la bouche' - az ishali.

116

A B D Dileri Bakanl yetkilisi Frank Peres:

Trkiye'de terrist faa
liyetlerin o k c i d d i b o y u t l a r a ulamas halinde o r d u n u n m d a h a l e y e ha
zr d u r u m d a b u l u n d u u n u sylemiti. ABD'li yetkili, Trkiye'nin gelecek
teki d u r u m u n u n b y k l d e zal'n e k o n o m i k reformlarnn n e l d e
baarl olacana bal b u l u n d u u n u da eklemiti.
Tesadfe baknz ki, zal'n e k o n o m i k politikasnn k t kans yay
g n l a t m d a ' d a r b e ' tartmalar d a younlaverdi.
Teoman Erel anlan y a z s n d a : 8 3 Bu tartmay g n d e m e ilk kez Evren
s o k m u deildir. Ara rejimden ilk sz eden Mehmet Keeciler'd\\ diye
yazmaktadr.
Daha s o n r a T u r g u t zal yapt k o n u m a d a 8 4 mdahale heveslileri
var eklinde g r belirtmesi olaya yeni bir b o y u t getirdi. Darbe s y l e n
tileri y o u n l a a r a k basnn g n d e m i n i o l u t u r d u u bir z a m a n d a Meclis
Bakan Yldrm A k b u l u t ' n 23 Nisan'daki bir g r m e s i n d e askeri dar
belerin s a v u n u c u l u u n u stlenmesi kar tepkileri younlatrd. Bu t e p k i
ler srerken C u m h u r b a k a n ' n n T r a b z o n , Rize, G i r e s u n ' d a 3 yeni bir m
dahale olaslndan sz etmesi: Arzu edilmemesine ramen bir zaman
gelir, Trkiye ayn durumlarla kar karya kalrsa, bundan kurtaracak
kuvvet, Silhl Kuvvetlerdir. siyasal b u n a l m a d n t . Muhalefet lider
leri Evren'i sert bir slupta eletirirken, A N A P ' l l a r v e zal, Evren'in savu
n u c u l u u n u y k l e n d i 8 S o n u t a muhalefet liderleriyle ( i n n v e D e m i rel) yaplan zirveden
sonra; n n : Evren, askeri rejimlerin z m o l
madn s y l e d i i n i aklam, Demirel ise: Evren'in d a r b e o l m a m a s
fikrinden t a t m i n o l d u u n u
belirtmitir.
D n m e k g e r e k ki basna yansd kadaryla A m e r i k a ' d a aylarca n c e
82 Y.n Raporda grld gibi her olaslk iinde de asker vardr. Yani bugn iin Trkiye'nin dzeni
Askersel Demokrasi olarak nitelendirilebilir. 1967 ylnda yaynlanan bir yazmda diyordum ki: Silhl
Kuvvetler Birliini btn abalarna ramen, nlenememi ankaya Protokol'ne (1961) politikaclar yann
da imza koymak halasna den komutanlar, orduyu politikann kucana atm olduklarn idrak edeme
dikleri gibi, politikac da bu vesika ile Kumandal Demokrasinin (Ab) temelini attnn farkna varamam
tr. Talal Turhan, nfazlarla ilgili aklama, Dnya, 8 Mays 1976 (Menderes, Polatkan, Zorlu'nun idamlar).
12 Eyll ncesi Ankara'daki ABD Bykelisi Spain'in Ufuk Gldemir'le yapt syleide, yazdklarmdan
18 yl sonra, Kanmca Trkler'de ekonomik istikrar salanabildii ve kademeli bir yumuama getirdii s
rece bu disiplinli demokrasl'den (Ab) memnun olmay srdreceklerdir. Cumhuriyet, 3 Ocak 1985.
Bilindii gibi ne askeri, ne kumandal, ne de disiplinli demokrasi olmaz. Bunun tek aklamas mehur biz
bize benzeriz - Atatrk tanmlamaysla yaplabilir. 1967'de dzeni Kumandal demokrasi olarak tanml
yordum. Oysa ondan sonra ki darbe daha oldu, bu olgu Frost and Sullivan raporu'nda olduu gibi ku
rumlat. Gerek demokrasi iin nmezde daha ok yol olduu grlyor.
83 Teoman Erel, Ylmaz Polat'n Tercman, Nisan 1988'deki haberini Darbede Perev Olur mu? balkl
yazsnda deerlendirmekledir. Milliyet, 5 Mays 1988.
84 23 Mart 1988 tarihli gazeteler
85 Teoman Erel, ANAP'n avukatlndan Evren memnun mu? Milliyet, 7 Mays 1988
86 13 Mays .1988.
87 Cumhuriyet, 14 Mays 1988

117

Trkiye'deki d a r b e olaslndan sz ediliyor. Devlet p r o t o k o l n n ilk

srasndaki kiiler, ayn d o r u l t u d a srekli aklamalarda bulunuyorlar.
Sonra bir k o n u m a y l a s o r u n u n halledildii sanlyor. Balarmz k u m a
sokmayalm...
B u anlayla s o r u n u i r d e l e m e e d e v a m e d i y o r u m .
Darbe olasl tartmalarnn yurt iindeki o l u u m u n d a n sz ettim. im
di de d basn ve uluslararas finans kurulularndaki yanklarn g z d e n
geirelim:88
Reuter Ajans:89 Ajansn J o h n O w e n - Davies imzal Ankara kl d n
getii h a b e r d e , Babakan Turgut zal'n arkasndaki halk destei artk
alt ay ncesindeki gibi deil. E k o n o m i k zorluklarla b o u m a k t a olan
halk, h o n u t s u z l u u n u k a m u o y u yoklamalarnda gsteriyor denildi.
H a b e r d e zetle u g r l e r e yer verildi: Trkiye'nin y z d e 70'e varan
enflasyonu, 38,3 milyar dolarlk d b o r c u , halk skntya s o k u y o r . Baz
evreler, 10 ylda bir T r k i y e ' d e d a r b e yapldn belirterek, s o n d a r b e n i n
1980 ylnda gerekletirildiini hatrlatyorlar.
.
Financial Times:90 H k m e t i n 1960 ylndan beri 10 yllk aralarla gelen
askeri m d a h a l e l e r e yol a a n t o p l u m s a l kargaay n l e m e k iin enfls
y o n u , k aylarndan n c e aa, n e m l i l d e e k m e s i gerekli.
Kolner - Stadt A n z e / g e r : 9 1 Dnya Bankas gelir durumunun bozulmas
nn sosyal patlamalara yol aabilecei eletirisinde b u l u n u y o r . Reel ge
lirleri geen 10 yl iinde yar yarya dm olan alanlar, 1988 yln
da gelirlerinin d a h a da azalacan hesaba k a t m a k zorundalar.
Independent - Tim Kelsey:92 C u m h u r b a k a n Kenan Evren'in balatt
tartma, Trk Anayasas'na ne l d e sadk o l d u u k o n u s u n d a c i d d i
kukulardourdu.
Guardian - Adnan Forzman:92
be tartmasna dnt...

Cumhurbakannn

gaf T r k i y e ' d e dar

Financial Times - Jim Bodgener:93 Halktaki genel d krklyla

birleen d k y a a m standardnn s a d a ve solda ar grleri besle
mesi v e d u r u m u n t e r r i z m e yol v e r m e s i n d e n , b u n u n s o n u c u olarak d a
yeni bir askeri m d a h a l e d e n korkuluyor...

88 Yavuz Gkmen'in haberi: IMF heyeti; ikisi ekonomik, biri siyasi, endieyle gitti. Ykselen eflsyon...
Bte a... Darbe.,..- Hrriyet, 8 Mays 1988
89 Reuter dnyaya duyurdu: Halk zal'dan desteini ekti, Milliyet, 19 Nisan 1988.
Timuin Tzecan'n haberi: Ortadirek zal'dan desteini ekti. Milliyet. 22 Nisan 1988.
1
Trk ekonomisi krizin eiinde mi, Cumhuriyet ve Milliyet, 27 Nisan 1988.
::
dip. E.ymen. ngiliz basn: Trkiye'de mdahale korkusu artyor. Cumhuriyet, 5 Mays 1988.
Mncia! Times'in zel eki: Trkiye huzursuz, Miliiyel, 21 Mays 1988.

118

Mehmet Ali Birand:

D g r n t ierdeki gibi kararszlk iinde. Bir
ka ay n c e k i 'istikrar ve ' g v e n ' havas giderek sarslyor...

Darbe
Ekonomi

Olasln
ve

Arttran

Ekonomik

Nedenler

zerine

Grler:

Model:

Mmtaz Soysal:95 Trkiye'deki k r o n i k d a r b e tartmalarnn t a m u s

rada y e n i d e n balamas rastlant deildir... Trkiye g i b i t o p l u m yaps za
ten salksz bir lkeye b s b t n dengesizlik, t e p k i ve eziklik getirmi
olan bir ekonomik model iflsa yz tutunca artk sinek usa olay olur...
Ortaya kan.bu bunalmn provasnn t e m e l i n d e m o d e l i n ifls yatyor...
Mmtaz Soysal:96 ... Ekonomik model ifls etmitir... Her g n her alan
da yaplan zamlarla bile diki t u t m a y a n bu mflis m o d e l i n uzun s r e
ayakta kalabilmesi ve yaknmalara, protestolara, patlamalara d a y a n a b i l
mesi a n c a k zor kullanarak olabilir. Model, skynetimleri, mdahaleleri
aran bir yola girmitir.
Ayn d o r u l t u d a yazlanlar b u r a y a aktararak k o n u y u uzatmay gereksiz
.buluyoruz.

Geriye

Dn

zlemleri:

98

Mmtaz Soysal: Trkiye kark yerdir, kimin ne z a m a n ne y a p a c a

belli olmaz... O r t a m , birikimler, gerilimler ortamdr ve b y l e o r t a m l a r d a n
kimin nasl yararlanabilecei s o r u s u n e m kazanr... ANAP'n h e m e n he
m e n b t n il kongreleri T r k - s l m sentezcileri'nin zaferiyle s o n u l a
nyor... 'Milli Hareket' gelimesini i m d i s l m i ' g r n t n n g e r i s i n d e
s r d r m e y i d a h a elverili bir taktik olarak benimsemitir... Bu alt yapnn
su y z n e kp devlete e g e m e n o l u u , her eyi alt st edip herkesi pa
nie kaptracak patlamalarn ve kargaalarn d o m a s n a baldr...
94 M. Ali Birand. Trkiye'deki durumun dardaki yanklar, Milliyet, S Mays 1988.
95 Mmtaz Soysal, Trkiye'nin Gney Amerika Yolculuu, Milliyet, 4 Nisan 1988.
96 Mmtaz Soysal, Modelin Sonras, Milliyet, 19 Nisan 1988.
97 agm Baknz:
a) Taha Akyol. Model Deiiklii mi?, Tercman, 23 Ocak 1988.
b) ismail Cem, Ekonomi: Gidi Nereye?, Gne 6 ubat 1988
c) Ferhat Ko, Ekonominin ifls, Milli Gazete, 3 uba 1988.
d) A. Baer Kafaolu, zal Sfr Tketirken, Gr. s. 16 Mart 1988.
e) Hasan Cemal, Dnya Bankas'nn Raporu, Cumhuriyet, 24 Mart 1988.
f) ilhan Seluk, Model fls Etti, Cumhuriyet, 21 Nisan 1988.
g) Prof. Dt. Glten Kazgan, Sonumuz ekonomik tkeni olabilir" Milliyet, 22 Haziran 1988
h) Der Spiegel, Yanl ekonomi kriz geirdi. Milliyet, 29 Haziran 1938, The Wall Street Journal, Suikast
gerekleseydi, askeri mdahale gelirdi. 1-111111/6!, 25 Haziran 1988.
98 Mmtaz Soysal, Sentez Mentez, Milliyet, 13 Nisan 1988.

119

Talat H a l m a n .
Trkiye'de b u g n bir b y k tarihi olay yaanmaktadr.
B u , dine dayanan bir toplumsal eylemdir. G e l i m e y e d e v a m e d e r s e - ki
d e v a m e t m e k l e k a l m a y p y a y g n l a a c a a benzer- 'halk ayaklanmas'
olarak patlak verebilir... T r k i y e , tpk ran'daki gibi, batl ve atl bir d i n
anlaynn karanlk p r o p a g a n d a s n a s a h n e olmaktadr... 'rtica' s z y l e
k e n d i m i z i altadyoruz. l k e m i z d e g e l i m e k t e , d e v boyutlara u l a m a k t a
o l a n hareket, 'irtica' d e d i i m i z olaylarn o k tesindedir... slmiyetin
uzak o l m a y a n bir g e l e c e k t e halkmzn 'tek' inanc, tek lks, t e k ideo
lojisi o l m a s kuvvetle m u h t e m e l d i r . A t a t r k l k , liklik, milliyetilik, belki
de slmiyeti e y l e m karsnda etkisiz kalacak b u g n k partilere ege
m e n o l a n ideolojiler, islm ideolojisinin basks altnda eriyecektir... Mr
tecilerin irkin eylemlerinin yan sra, a m a onlarn o k t e s i n d e , gibi
b y y e n , sel gibi yaylan bir 'islmiyetilik halk harekat' balamtr...
Trkiye'mizde bundan sonraki ihtill, belki de, hill uruna olacak. Bu
ihtilale ya 'mukaddesatlar' rejimi deitirmek iin kalkacak ya da 'asker-brokrat-aydn' zmresi onlar
sindirmek
iin...
Siyasal Nedenler: Bu b l m yukardaki b l m d e yeteri kadar tartl
mt. 12 Eyll Tartlyor balkl yazmzda skynetim eski k o m u t a n
larndan Korgeneral (E) Nevzat Blgiray'n zal'n M e n d e r e s ' e benzet
tiine ilikin aklamasna y e r v e r m i t i k 2 . A n c a k , Blgiray gibi ayn b e n
z e t m e l e r i n o a l m a s olas bir d a r b e n i n - a r z u e t m e m e m i z e karn - siya
sal nedenleri arasnda saylabilir.
Ali Ulvi - Karikatrist - 1 0 1 Karikatrde g e c e karanlnda ve zayf bir ay
nda g s t e r g e o k u y n d e i t i r m i Menderes Bulvar yazl bir
levhaya Ozal endie ile bakmaktadr.
ztin Akg2 ... Sayn zal ve ANAP'n n o r m a l s e i m d n e m i n i t a
m a m l a y a b i l e c e i n e , 1992 ylna d e i n iktidarda kalabileceine inananlarn
says o k az... zal iktidarna biilen m r bir veya iki yl. Bu belirsizlik
eitli senaryolarn o r t a y a atlmasna n e d e n oluyor eklinde kansn
aklyor ve olas senaryolar saylyor. Bunlar arasnda: M a r c o s - meld a * g e r e k hayatndan esinlenen senaryo ile Menderes'in dram t
rnden senaryolar da saylyor.
Sleyman D e m / r e / : 1 0 3 Allah, zal'n s o n u n u rahmetli M e n d e r e s gibi
yapmasn... Allah k i m s e n i n s o n u n u yle yapmasn... K a m u o y u n d a b u

99 Talat Halman, Hill ve Ihtil, Milliyet, 15 Haziran 1987.

100 Y.n: Uur Mumcu, Yersiz Kukular... balkl yazsnda Talat Halman'n ikinci olasl, Asker-brokrataydn'n 'irtica' nedeniyle ihtill yapacan kabul etmemektedir. Cumhuriyet, 14 Mart 1988.
101 Cumhuriyet, 13 Nisan 1988.
102 ztin Akg, Belirsizlik ve Senaryolar, Milliyet, 23 Nisan 1988.
103 Demiel, Denizli'de zal'a bol bol att. Sonlar Mende-es'e benzemesin. Milliyet, 23 Nisan 1988.

120

t r l sylentiler varsa, skntnn s o n u c u d u r .

Geceler sabaha gebedir.
Yurdakul Fincanc:4 ikinci genel s e i m d e n yaklak 5 ay s o n r a i m
d i , zal'n lkeyi g e l e c e k s e i m e kadar y n e t e b i l e c e i n e k u k u y l a bak
lyor...
Menderes'in ypranma sreci sekiz yl iinde dorua trmand;
zal'nki 5 ksur yl srebildi.
Menderes'i de, zal' da iktidara getiren ey, halkn deiim
ise ikisini de ypratan ey, o ihtiyaca cevap vermek iin iktidara
leri
halde,
bekleneni yapamamalardr.
Suphi Grsoytrak:5 zal,

Menderes'in

ihtiyac
geldik

hatasn affettirdi.

Babakan zal Menderes'e fiziken benzemiyor.

tikalar daha geni boyutlu olarak uyguluyor.

Ancak

uygulad

poli

zal' d k liderlere b e n z e t m e giriimleri srekli g n d e m d e t u t u l d u .

Hatta m e l d e - M a r c o s ve XVI. Louis- Marie A n t i o n e t t e benzetmeleriyle
iftletirildi.106
S e i m Kanunu: zal, partisinin.karlarna u y g u n bir s e i m k a n u n u
kartarak y z d e 3 6 o y oranyla T B M M ' d e y z d e 6 5 temsil edilir d u r u m a
getirmesi 'siyasal istikrarszln, n d e gelen n e d e n l e r i n d e n biridir. T m
kar k o y m a l a r a karn, 1957 de M e n d e r e s ' i n ve DP'nin s o n u n u hazr
layan bir yolda d i r e n m e s i n i n o l u m s u z sonular o k ksa z a m a n d a g r l
mtr. Yerel s e i m s o n u n d a erken s e i m i n g n d e m e g e l m e s i b y k
bir olaslk gibi g r n m e k t e d i r . Bu seimlere sk skya bal o l d u u a n
lalan C u m h u r b a k a n seimi 1989 sonlarna kadar c i d d i bunalmlara
n e d e n olabilecektir.
Darbe Olaslna likin Grler.7''*08 T e m p o ve N o k t a dergileri ve
basnda eitli kurulularn ve kiilerin grleri akland. SHP, DYP,
DSP darbelere kar tavr alrken, 1990 da ihtill olur mu s o r u s u n d a b
y k o u n l u k ve eski k o m u t a n l a r 1 0 9 , genellikle 'olmaz' yantn verdiler.
IDP G n . Bk. A y k u t Ediba ... htill olur, n k artlar var. eklinde
grlerini aklarken, M e h m e t Ali Klal, Ben falc d e i l i m ki eklinde
yant v e r i y o r d u . Alparslan Trke, Trkiye'de yarn ne olaca belli ol
maz d e r k e n , Aziz N e s i n i s e 1 1 0 , Trkiye'de askeri d a r b e beklendiini
104 Yurdakul Fincanc, Ypranmak, Milliyet, 24 Nisan 1988.
105 aban Sevin'in haberi: Mdahale are Deil, Milliyet, 28 Nisan 1988.
106 a) Ecevit: zal, Marcos gibi Turhan Narler ve Ersin uhac'nn haberi. Hrriyet, 31 Mart 1988.
b) Erdal nn: nallah zal'n sonu Menderes'e benzemez Milliyet, 12 Eyll 1988.
c) Metin Toker, Milliyet, Temmuz 1988
107 1990'da Askeri Darbe Olur mu?, Tempo, S. 23, s. 14-22, 8, 14 Mays 1988
108 Demokrasi Deklarasyonu, Nokta, S.19, 15 Mays 1988.
109 Komutanlardan Farkl Gr, Milliyet, 4 Mays 1988
110 Trkiye'de Darbe Bekleniyor, Cumhuriyet, 4 Mays 1988.

121

Atina d a aklyor. R e c e p E r g u n , m d a h a l e n i n o l m a d n d a n s z ediyor

12 Eyll 1980 harekt sonucunda... eklinde bir b l m vard.

du.111
Darbeler Nasl nlenir? D e m o k r a s i y e ilerlik kazandrmak ve gerek
d e m o k r a s i y i t m koullaryla ina e t m e k l e nlenir diyebiliriz. K u k u s u z
bu s o r u n u n yant bu yaz kapsamn aar. Biz bu aratrmamzda ilke
olarak ncelikle v a r o l a n d u r u m u t o p a r l a m a y a alyoruz. Sorunlar or
t a y a k o n u l d u k a a r e arayanlar kaca u m u d u n d a y m .

Dikkatli g z l e m c i l e r milletin ars d e y i m i zerine eildiler. Bu d e y i m

h e m 12 Eyll' merulatryor, h e m de olas d a r b e l e r e yeil k yakyor
d u . Bir a n l a m d a 1982 Anayasas'n tasvip edenler bilerek ya da bilmeye
rek t u z a a d r l m t . Oysa, s o n z a m a n l a r d a T r k Silahl Kuvvetleri
Hizmet Yasas'nda yer alan K o r u m a ve k o l l a m a grevinin karl
A n a y a s a ' d a b u l u n m a d n d a n ve hi bir yasa A n a y a s a z e r i n d e buluna
m a y a c a iin Slh. K.lerin m d a h a l e y a p a m a y a c a tezi tartlyordu. "12
Eyll Tartlyor" balkl b l m d e akland g i b i T B M M ' d e darbeyi n
l e m e yasas giriimleri yaplmt... 1 6 Evren bir y a n d a n milletars
d e y i m i n i anmsatrken d i e r y a n d a n Slh. K.lerin g e r e k t i i n d e bu grevini
y a p a b i l e c e i n i anmsatyor v e b u n u n Anayasa'da yeri o l d u u n u belirtmek
istiyordu.

B u g n e kadar yazlanlar i i n d e siyasal b u n a l m d a n k iin gsterilen

a r e l e r d e n zerinde d u r u l m a y a d e e r g r d m z :
- Yeni bir s e i m k a n u n u yaplarak e r k e n s e i m e gidilmesi ve
- Anayasa'nn balang b l m n n deitirilmesidir.
Erken S e i m : ztin Akg2: ... Bir erken seim, Trkiye'nin g e l e c e i
iin s e n a r y o retimini d u r d u r u r , bir ara rejim olasln gndemden ka
rr... D e m o k r a s i l e r d e de bunalmlar olabilir, ... b y l e d u r u m l a r d a s e i m
sistemin gvencesidir.
Cneyt Arcayrek:u2 Kukusuz asl ilcn, d e m o k r a t i k rejimin b u n a l m
larda da ilerliini s r d r e b i l m e s i n i s a l a y a n s o n ve tek y o l u n hemen
seime gitmek o l d u u bilincine itenlikle sarlarak...
Teoman Erel:83 Erken s e i m iin plnlar yapanlar, hesaplarnda dar
b e y e aralk brakmasnlar. Hele Anayasa'nn balangcndaki o u u r s u z
delik dururken.
Mmtaz Soysal:u3 imdi, on ikiye
her an genel seimlere gidebilecek

b e kala, yerel seimlerin ardndan

bir Trkiye'de...

Blent c e v / f : 1 1 4 " 1 1 5 C u m h u r b a k a n seiminin b u g n k Meclisle ya

plmasnn da halk tarafndan seilmesinin de sakncal olacan n e sr
d
ve ncelikle seim yasasnn deitirilerek
seimlerin yenilenmesini
istedi.
Anayasa'nn Balang Blm ve Deitirme nerileri:
Cumhurbaka
n Kenan Evren T r a b z o n k o n u m a s n d a 3 , 12 Eyll' s a v u n u r k e n : Eer
milletars o l m a s a y d , millet b u n u t a s v i p e t m e s e y d i , Silhl K u v v e t l e r i n
b u n u gerekletirmesi m m k n olabilir miydi? eklinde bir aklama
yapt.
1982 Anayasas'nn balang b l m n d e : Trk milletinin, ayrlmaz
paras olan Trk Silahl Kuyvetleri'nin milletin arsyla g e r e k l e t i r d i i
111 Ergun: Mdahale Kesinlikle Yok, Milliyet, 13 Nisan 1988.
112 Cneyt Arcayrek, Bu Tartma Bitmez, Cumhuriyet, 3 Mays 1988.
113 Mmtaz Soysal, SHP Bir Cephedir, Milliyet 10 Haziran 1988.
114 Tepkiler, Cumhuriyet, 12 Haziran 1988.
115 Ecevit plan: nce seim sistemi deisin, sonra genel seime gidilsin. Cumhuriyet, 5 Temmuz 1988.

122

Baz evreler bu k o n u m a l a r d a Ben g i d e r s e m d a r b e olur mesajn ve

rerek, A n a y a s a ' d a Cumhurbakanl'nn halk t a r a f n d a n seilmesi,
A n a y a s a deiiklii yaplmas iin k a m u o y u o l u t u r m a k eklinde nitelen
dirdiler.
Bu y o r u m u y a p a n l a r haksz saylmazlard. n k Evren, Rize k o n u m a
snda Bir A n a y a s a deiiklii g e l d i i n d e o n u iyi inceleyin. Kimsenin etki
si altnda k a l m a d a n aklnz, fikrinizi kullanarak oy verin... Belki b u n d a n
s o n r a baz m a d d e l e r zerinde deiiklik olacaktr. d i y o r d u .
Daha s o n r a basn temsilcileriyle yapt g r m e l e r d e Cumhurbakan'nn halk tarafndan seilmesi tezine ilikin telkinlerde b u l u n m u t u . Bu
a r a d a C u m h u r b a k a n Basn Danman Ali Baransel bir aklama yap
m a gereini d u y m u , 1 1 7 Evren'in y e n i d e n seilmesi k o n u s u n d a Sayn
C u m h u r b a k a n m z stanbul'da gazetelerin st yneticileriyle ve yazar
larla yaptklar g r m e l e r d e bu k o n u y a ilikin g r l e r i n i itenlikle or
t a y a koymulardr... Z a t e n Sayn C u m h u r b a k a n m z , eitli vesilelerle
yaptklar k o n u m a l a r d a Anayasa'nn t e m e l lkeleri k o n u s u n d a duyarl o l
duklarn, baz h k m l e r i n gelien ve d e i e n artlara g r e deitirilmesi
ni d o a l karlamak gerektiini vurgulamlardr. Bu g e l i m e l e r d e n s o n
ra yaplan a n k a y a zirvesinden (13 Mays 1988) s o n r a n n yapt a k l a m a d a : ... C u m h u r b a k a n ' n n halk tarafndan s e i l m e s i n i n iyi bir
yaklam o l d u u eklinde k e n d i fikri o l d u u 1982 Anayasas hazrlanrken
d e s a v u n m u olduunu... belirtmitir.
Yani

Cumhurbakan,

Anayasa'nn

101'inciU8

ve

Cumhurbakan'nn

116 htillleri nleme yasa nerisi ANAP'llarn oylaryla reddedildi. htilller yasayla nlenemez.
Cumhuriyet, 10 Kasm 1988.
117 ankaya'da zirve, Milliyet, 13 Mays 1988.
118 Bir kimse iki defa cumhurbakan seilemez.

123

o y u n a s u n m a k yetkisi d e vardr.
TBMM
tarafndan
seilmesine
ilikin
102'nci
maddesinin:
Cumhur
bakan'nn
halk
tarafndan
seilmesi
eklinde
deitirilmesini
iste
mektedir? B u g n e k a d a r bu k o n u d a k i balayc szlerine karn, bu y e n i
karara v a r m a s n d a h a n g i e v r e v e k u r u m l a r e t k e n olmulardr? B u n u n
b i l i n m e s i gerek. G e r e k t e b y l e bir f o r m l l e y e n i d e n seileceine inanl
maktadr"9"120
B u n a karn, zal bu tartmalar s r e r k e n yapt aklamada: Anayasa
deiiklii ocuk oyunca deildir.
demiti.
Gerekte satr arala
rnda s y l e n e n bu szler Evren'in,niyetine kar gsterilmi bir t e p k i y d i .
Evren - zal u y u m u s o n b u l m u , Evren - zal'n ankaya maratonu
balamt... Bu d u r u m d a Evren'in Kbrs k o n u s u n d a yapt aklamalar,
G A P nerisini ve hayali ihracat yasasn v e t o etmesini a n k a y a r e k a b e
t i n e ve dolaysyla zal' k e y e sktrmaya y n e l i k 1
davranlar ola
rak niteleyen ANAP'l G n e Taner'in zal'n g e r e k t e Anayasa o c u k
o y u n c a deildir c m l e s i y l e o r t a y a kan tavrna aklk g e t i r m i o l u y o r
du.
Evet, ANAP'n aday T u r g u t zal'd. Bir kere S e m r a hanm First Lady
o l m a k i s t i y o r d u . 1 2 3 zal'n sal b o z u l m u t u . M. Ali Birand'a g r e bu
hjsus o kadar n e m l i y d i ki,
zal'n sal sadece kendini, ailesini
veya ANAP' ni deil Trkiye'deki rejimin geleceine kadar ok eyi etki
leyecek bir konudur. 1
Ve nihayet A N A P ' a g r e C u m h u r b a k a n sivil
olmaldr. G n e Taner 11 Haziran 1988 g n yapt a k l a m a d a b u n u
dile getirmitir. ... AET'ye b a v u r a n bir T r k i y e , artk sivil bir C u m h u r
bakan s e m e hazrlndadr. Eer T r k i y e ' d e rejimin sal bir a d a m a
b a l a n m ise bu o l g u bile rejim adna o k b y k tehlike saylmaldr.
B u g n e kadarki C u m h u r b a k a n s e i m l e r i n d e k i bunalmlar d n l r s e
ve bu s e i m l e r d e d i e r l e r i n d e o l d u u gibi, Silhl Kuvvetler bir a d a y ze
rinde srar ederse ve, bu a d a y Kenan Evren v e y a asker kkenli bir b a k a
kii olursa, ztlama, siyasi bunalm ve patlamalara yataklk e d e c e k bir
b o y u t a ulaabilir. Kaldki, 1982 Anayasas'na g r e C u m h u r b a k a n n n
( M a d d e 104) TBMM seimlerinin y e n i l e n m e s i n e karar v e r m e k ve
Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli g r d t a k d i r d e halk
119 Son gnlerde bu Konuda bir tavr deiiklii gzlenmektedir.
120 ANAP Gnl. Bakan vekili Haydar zalp, Halkn yzde 80'i Cumhurbakann ok seviyor eklinde g
r belirtmitir, 12 Haziran 1988.
121 Milliyet, 4 Mays 1988. Bu sz ngiliz Independent gazetesinde: Anayasa ocuk oyunca delldirve de
iiklik gnde olmaz. eklinde yaynland. Cumhuriyet, 5 Mays 1988.
122 Teoman Erel, Evren zal' Sktrd, Milliyet, 8 Haziran 1988.
123 Yaln Doan, Bir ANAP Forml, Cumhuriyet, 10 Haziran 1988.
124 M. Ali Birand, zal'n Sal, Milliyet, 7 Haziran 1988.
125 Y.n: Nitekim, The Wall Street Journal: Suikast gerekleseydi askeri mdahale gelirdi yargsn ne
sryor, Hrriyet, 25 Haziran 1988.

Asl k o n u m u z Anayasa'nm balang blm'nn deitirilmesi istekle

ri idi. Bu fikri n e srenler, TSK'lerinin m d a h a l e olaslnn o r t a d a n kal
kacana inanyorlar.
zal v e ANAP'a g r e Anayasa deiiklii o c u k o y u n c a d e i l d i r . 1 2 6
Bu nedenle b u g n iin bu yol tkaldr. A m a buras Trkiye, neyin ne o l a
ca belli o l m a z . 1 2 7 - 1 2 8
i m d i y e n i d e n Anayasa'nn b a l a n g b l m n e d n y o r u z : A n a y a s a
M a h k e m e s i eski Bakan B o y a c o l u N o k t a ' n n s o r u s u n u Anayasa'nn
balang ksm deimelidir eklinde yantlamtr. 1 2 9
Milletin ars s o r u s u n u zetle Elbette kiiler k e n d i hareketleri d o
r u l t u s u n d a A n a y a s a y a baz h k m l e r getireceklerdir. Millet istemedi,
b e n y a p t m diyebilir mi? e k l i n d e yant vermitir.
Nokta: D n y a Anayasalarnda bu tr ifadeler var m?
Boyacolu: D n y a d a k i m d a h a l e l e r b i z d e k i gibi o l m u y o r l a r . Gelen ge
liyor ve bir daha gitmiyor.
Nokta: Slh. K l e r idareye H i z m e t K a n u n u ' n u n 35. m a d d e s i n e d a y a n a
rak el koyuyorlar. Sizce bu m a d d e m d a h a l e hakk verir mi?
Boyacolu: D n y a d a k i m d a h a l e l e r bizdeki gibi o l m u y o r ki. Bu d e m e k
d e i l d i r ki, can istedii z a m a n T r k i y e C u m h u r i y e t i ' n i k o l l u y o r u m d i y e
m d a h a l e yapar... Slh. K.lere e m i r v e r e c e k yer T B M M ' d i r . Bana gre bu
madde mdahale hakk vermiyor.
Nokta: Sizce i H i z m e t K a n u n u ' n u n 35. m a d d e s i A n a y a s a ' y a aykr m?
Boyacolu: Hayr, b u r a d a aksine bir h k m y o k ki. Tehlikeye dme
hali olacak, ondan sonra Meclis Silhl Kuvvetlere bu grevi verecek ki
byle
bir durum gereklesin.
Nokta: i m d i y e k a d a r Meclis e m i r verip, Slh. K.lerin g e l d i i g r l m e d i . , .
Boyacolu:... M e c l i s a r m a d iin de bu hareketlere ihtill deniyor.
Nokta: Peki C u m h u r b a k a n Evren'in A n a y a s a k o n u s u n d a k i k o n u m a 126 Y.n: zal, bu sz syledikten ok ksa bir sre sonra yerel seimleri ne almak iin -Anayasa deiikli
i in- referanduma gitti. Bilindii gibi sonular iktidar ynnden tam bir fiyasko idi.
127 Abdi peki, uzun sre Trkiye'de AP muhabirlii yapm gazeteci Ludingston ile bir sylei yapmt.
Ludingston Trkiye yorumlarnda her gerei yakalamakla tannyordu. peki, bu baarsnn srrn kendi
sine sorduunda ald yant ilginti. O'na gre Trkiye'de siyasal olaylarda olmas beklenenin tam kart
gerekleiyordu yargsn bu olgu zerine oturttuu iin baarl oluyordu.
128 Y.n. zal ustasnn "dn dndr, bugn bugndr" tekerlemesini benimsemi grnyor. Nitekim 1988
ylnda Anayasa deiiklii ocuk oyunca deildir diyen zal 1989'da 1924 Anayasas'na geri dn
mek iin Anayasa Deiikliinden sz edebilmektedir. O halde bizde Menderes Marcos, Louis XVI benzet
melerine ek olarak: zal'n sonunun Demirel gibi olmamasn dileyelim...
129 108'de a.g.e. S. 16-17 Anayasann balang ksm deimelidir.

125
124

larn nasl d e e r l e n d i r i y o r s u n u z ?
Boyacolu: Bizim C u m h u r b a k a n m z biraz fazla k o n u m a y a merakl...
Bir siyasi kadar hatasz k o n u m a s m m k n olmuyor... Kaldki elikili
d e . H e m d e i i n c e y e kadar Anayasa'ya saygl o l m a y a m e c b u r u z diyor,
t e y a n d a n m d a h a l e d e n sz ediyor.
B o y a c o l u ile ayn d n d m z d a h a n c e aklamtm.
Yldrm Akbulut. 23 Nisan 1988'de balatt talihsiz darbe d e s t e k i lii tavrn d a h a s o n r a tevil ettii halde, yapt bir a k l a m a d a 1 3 2 Trkiye
C u m h u r i y e t i ' n i n tekrar d e m o k r a t i k s i s t e m e d n , anari devrinin ka
patl herhalde 12 Eyll harekt ile olmutur... ve Yemin ettiiniz
Anayasa'nn balang ksmn okumanz tavsiye ederim d i y e r e k Evren'in Rize k o n u m a s n d a k i Balang b l m n d e k i 'Milletin ars'n
anmsatt ve O'nunla k o u t bir tavr iine girdi.
Bu aklama ile Anayasa'nn balang b l m n n d e i m e s i gerei
bir d a h a ortaya km o l d u .
B u k o n u y a basnda d a yer verildi:
Teoman E r e / : 1 3 3 Silhl Kuvvetlerin d a r b e y a p m a hakk var m y o k m u ?
Hayr yoktur.

Eyp Ak: Anayasa'nn balang b l m n n z a m a n i i n d e d e i m e s i

gerektii kansnda...
Kanmzca bir t e d b i r olmasna karn, Anayasa'nn balang b l m
n n deitirilmesinin tek bana yeterli saylmas, y a a n a n d e n e y l e r d e n
s o n r a ar iyimserlik olur.

NelerYaplmal,

Nasl

Yaplmal?

Aklamalarmzdan anlalaca g i b i bir d a r b e olasl koullar b u g n

iin vardr. C u m h u r b a k a n l s e i m i n i n yarataca siyasal gerilim bu ola
sl d a h a da a r t t r a b i l i r . 1 3 5
Ne yaplmaldr?
- fls e d e n e k o n o m i k m o d e l deitirilmelidir.
- Enflsyon sratle aa ekilmelidir.
- Kiiler arasnda ve blgeler arasndaki gelir dengesizliini giderici n
lemler ivedilikle alnmaldr.
- i e m e i n i n ite u c u z a k u l l a n m a k ve darya u c u z a p e k e e k m e k
anlay terkedilmelidir.
- S e i m k a n u n u deitirilip, e r k e n s e i m e gidilmelidir.

Ya Anayasa'nn balang b l m ? O r a d a Slh. K.lerin milletin ars ile

12 Eyll' gerekletirdikleri yazl deil mi? Bu h k m d a r b e y e aralk
v e r m i y o r mu?

- ktidar, politikaclar kendilerine eki d z e n vermeli, bu g z kara g i

die s o n verilmelidir.

'Hayr' d i y e n ar lml
le bir hkm yoktur.

'Anayasann balang blmnde by

- Anayasa'nn balang ksm d e i l , t m Avrupa P a r l a m e n t o s u , AT ve

N A T O lkeleri s t a n d a r d n d a deitirilmelidir.

Teoman Erel:
Peki E y p bey
Anayasann balangcndaki o r d u
milletin istei ile m d a h a l e yaptna dair bir ifade var. Bu tr h k m l e r
deimeyecek
mi?

- TSK.lerini tahrik edici - Tapu m e m u r u mu idin? gibi.- u c u z kahra

manl politika s a y a n anlaytan vazgeilmelidir.

Evet deimesi iyi olur ama,

nn,

o iler iin z a m a n lzm.

te bizdeki politika ve politikac ayn partide n e m l i k o n u m d a b u l u n a n

kiiden, bir ay iinde farkl g r :
za/: Anayasadeiiklii o c u k o y u n c a d e i l d i r .
Yldrm Akbulut: Anayasann balang ksmn s a v u n u p d a r b e l e r e yeil
k y a k a n bir tavr sergiliyor ve bu yaps ile T B M M Bakanl grevini
srdryor.
130 Talat Turhan'n sorularmza verdii yantlar. Dn, 15 Ekim 1986.
131 Cumhurbakan adaylar arasnda isminden sz edilmektedir. Milliyet, 8 Aralk 1988.
132 TBMM'de gndem d konuacaklar. Milliyet, 3 Mays 1988.
133 83'de age.
134 age. Eyp Ak

126

- Partilerin su y z n e kan N a k i b e n d i , N u r c u , Ik, vb. g i b i tarikatlar

la scak ilikilerine s o n verilmelidir. 1
- Kapitalist e n t e r n a s y o n a l rgtlerinin t m d e n e t i m altna alnmal, bu
rgtlerin Trkiye'yi A B D g d m n e s o k m a k iin s r d r d k l e r i abalar
engellenmeledir.
135 Y.n: Evren The Daily Telegraph gazetesine verdii demete Trk ordusu darbeci deil demekte.
(Cumhuriyet, 11 Temmuz 1988), zal ise Reuter ajansna Darbeler dnemi bitti. (Milliyet, 13 Temmuz
1988) eklinde deme vererek Cumhurbakann teyid etmektedir. Ama bu tarihten drt ay sonra TBMM'
de baz milletvekilleri ihtilllere kar lojman tahkimat gibi ilgin istekler ne srmektedir. (Sabah, 24
Kasm 1988) Quo Vadis?
136 a) Talat Turhan, Terazinin Kefesi ve DGM'ler, Politika, 28 Eyll-3Ekim 1976. Bu dizi yazmda yle diyor
dum: Nakibendilik Tarikatnn kkenini, boutlarn, niteliklerini ve bugn ulat dzeyi alglamayanlarn
Trkiye'nin politik oyunlarn tehisle glk ekmeleri olasdr.
b) Atatrk diyor ki: Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler, mensuplar memleketi olamaz. En
doru, en hakiki tarikat, tarikat medeniyettir. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, 2.Kitap s.215

127

- A m e r i k a n u y d u l u u anlay terkedllmelidlr.
- A t a t r k l p a r a v a n a yaparak, O ' n u n her t r l ilkesini i n e m e k t e n
vazgeilmelidir. 7
- T e k b o y u t l u a d a m yetitirme s e v d a s n d a n vazgeilmeli, niversiteler
b i l i m yuvalar haline d n t r l m e l i . Y K kaldrlmaldr.
- stihbarat r g t l e r i n i n t m n e eki d z e n verilmeli, yasad istihbarat
t o p l a y a n kurulularn faaliyetleri n l e n m e l i v e b u rgtlerin A B D ile m a d
d i , m a n e v i ilikileri kesilmelidir.
- T r k Silhl Kuvvetleri d e i e n koullar altnda her a n l a m d a reorganize
edilmelidir.

Onlar tarihsel sululuklaryla b a b a a brakarak d i y o r u z ki, d e m o k r a s i

iinde seenekler t k e n m e z . K u k u s u z birincil s e e n e k serbest piyasa
e k o n o m i s i n i n kart olandr.
O g n g e l d i i n d e sorunlar zlebilir. Bu yazda b e l g e l e r e d a y a n a r a k
m e v c u t d u r u m o r t a y a k o n u l m u , olas tehlikelere d i k k a t e k i l m e y e a
llmtr. E k o n o m i k ve sosyal b u n a l m a ek olarak, yerel seimler s o n u
c u n d a ortaya kan t a b l o , C u m h u r b a k a n s e i m i , siyasal bunalm v e
s r t m e y e n e d e n o l u c u istidatta g r n m e k t e d i r . D e m o k r a t i k g l e r
olas tehlikeleri g s l e m e n i n nlemlerini a l m a k greviyle kar karya
bulunmaktadr.

- Sivil, asker arasndaki e i t i m d e kalite farklln giderici tedbirler aln

mal ve t e m e l kavramlar arasnda anlay b e r a b e r l i i s a l a n m a l d r . 1 3 8
- Talan, v u r g u n , rvet ve s o y g u n c u l a r n anlarna ot tkayc nlemler
sratle alnmal, hayali ihracat h o l d i n g patronlar yargya t e s l i m edilme
lidir.
- G e r e k d e m o k r a s i anlaynn t o p l u m u n her k e s i m i n c e z m s e n m e s i ni s a l a y a c a k n l e m l e r alnmaldr.
- i n s a n haklarna s a y g gsterilmelidir. k e n c e y e kesinlikle s o n veril
melidir.
- Cezaevlerindeki insanlk d u y g u l a m a l a r a s o n verilmeli
canlarn
f e d a etmeyi g z e alarak insanlk o n u r u n u k o r u m a k isteyenlerin eylemle
rine s a h i p klmaldr.
Sorunlar s a y l a m a y a c a k boyutlara ulatndan bu, kadaryla yetiniyoruz.
B u d u r u m u n tek s o r u m l u s u kapitalsiz kapitalist d z e n k u r m a y a kal
kan s z d e liberal e k o n o m i ya da serbest piyasa ekonomisi ad altn
d a Trkiye'yi e m p e r y a l i s t d n y a y a p e k e e k e n iktidarlardr.
137 Atatrk: - Antiemperyalist,
- Antkapitalist,
- Tam bamszlktan yana bir kii olup, bu nitelikte kurduu Cumhuriyetin elebed yaatlmas iin Trk
Genliine emanet etmitir. Bugnk iktidar tm bu temel ilkelere srt evirmi grnmektedir.
Ercan Vuralhan'n bu ay katld SSAV toplantsnda Tam bamszlk hi bir zaman arzu edilen durum
olmamaldr. eklinde bir cmle sarfetmitir. (Milliyet, 10 Haziran 1988.)
Byle bir kiinin Milli Savunma Bakan olmas dndrcdr. Ve tek bana bu anlay Trkiye'nin ge
lecei iin potansiyel bir tehlikedir. Bu konumann lepki grmemesi de Atatrkln ne hale getirildi
inin kant deil mi?
Sorunun lgin yan Erdal nn'nn de benzer gr aklamasdr. Bamszlamada tam bamszlk di
ye bir slogan almamak lazm. AT'ye gireceiz. Hi bir lke de tam bamsz deildir. Cumhuriyet, 23 Austos 1988. Ve 7 Aralk 1988 gnl Hrriyet gazetesi de Moskova 'tam bamszlk" teorisini terk etti. di
ye yazmaktadr.
Yeni tez karlkl bamllk onlara gre... Peki biz bamlyz, bizim baml olduumuz devletler bize ne
kadar baml? Sorunun z bu,..
138 M. Ali Birand, Emret Komutanm.

128

139 Avrupa Parlamentosunun 19 Mays 1988 gnk kararnda: Evren'in mdhaleden sz etmesi hatrlatl
m ve aadaki gr karara balanmtr:
Avrupa Parlamentosu 1 Mays gsterilerinin yasaklanmasndan dolay meydana gelen olaylarn, Trk
Hkmetinin nsan haklar ve temel zgrlklerin gelimesi konusunda fazla aba gstermediinin ispat
olduunu tespit etmitir.
Avrupa Parlamentosu: bir lkenin (Trkiye) bylesine bariz bir biimde demokratik haklar inemesini
tefin eder.

129

ar ve u z u n g e r e k e y l e v e t o edilmitir.
V. B L M
HAYAL HRACATA BR RNEK..

Bir g a z e t e d e m a h k e m e y e verilen 33 "HAYAL H R A C A T I " irketin

adlar a k l a n y o r d u . 1 Listenin 13. srasnda T A M DI TCARET d i y e bir
irket yer alyordu. G e r e k t e K O G R U B U ' n a bal RAM DI TCARET
RKET'ni g i z l e m e k iin " R " harfi yerine "T" harfi k o n u l a r a k bu y a n
llk bilinli bir ekilde yaplyordu. Dier baz basn organlar da ayn y o
lu d e n e m i l e r d i . Aslnda iktidarn srekli basklar altnda y a a m sava
v e r e n basn organlar K O G R U B U ' n u karsna alp bir de reklamlarnn
kesilmesini g z e alamadklar iin, bu yola b a v u r u y o r l a r d .
A n c a k anlan haberin yaynland tarihten bir yl n c e bir g a z e t e d e yer
alan h a b e r d e 2 " K O H O L D N G " e bal RAM D TCARET y n e t i c i l e
rinden T u n c e l G l s o y ile Halil C e m G l c r ' n 600 m i l y o n liralk haksz
v e r g i iadesi olayndan yargland, m a h k e m e n i n davay o r t a d a n kaldr
d ve s a v a n n d a d a v a y t e m y i z e t t i i " aklanyordu. "MLL STHBA
RAT TEKLATI VE S V L L E M E " ve "POLTK D U R U M D E E R L E N
DRMES - I . B L M " 3 balkl yazlarda HAYAL HRACAT OLAYI'nn
zerine gidilmesi g e r e k t i i vurgulanm; ENKA, TEKFEN ve RAM DI T
CARET v b . gibi b y k ihracat irketleri h a k k n d a kaar d a v a ald s o
r u l m u t u . O z a m a n d a belirttiim kanya g r e , l k e m i z d e g e r e k d e m o k
rasi kurulmasnn n koullarndan birinin kat, m a d r a b a z , bezir
g a n , s o y g u n c u , sahtekr ve kaak ibirliki hayali ihracatlarnn yarg
n n e karlmasndan g e t i i n i aklamtm. Oysa, u y g u l a m a y a bakl
dnda iktidarn b y k bir tela iinde, devleti ayakta t u t a n t m d e e r l e r i
h i e sayarak olay k m s e d i i n i g r m e k t e y i z . Bilindii gibi b u a m a l a
kartlan yasa, C u m h u r b a k a n tarafndan "Kaaklar affediliyor" d i y e
* Bu yaz SORUN Birlikle Sosyalist Dergisi'nin MART'89 saysnda yaynlanmas iin kaleme alnmtr. An
cak anlan sayda yer olmad iin yaynlanamamtr.
1 "Hayalci"nin kuyruu skt. Yavuz Gkmen'in haberi, Milliyet, 25 Austos 1988
2 Sz, 8 Kasm 1987
3 Bu yazlarn yaynland dnemde zellikle byk hracat irketlerinin hayali ihracatla ilikileri tm boyut
laryla kamuoyuna yanstlmamt.

130

D a h a s o n r a T B M M eski bakan N e c m e t t i n K a r a d u m a n yapt akla

m a d a 5 "Para cezasnda srarl o l u r s a k " hayali ihracatlara arka kt
mz izlenimi kanlmaz hale gelir... Hayali ihracatlara hak ettikleri ceza
sratle verilmelidir... Bir y a n d a n kaaklara hapis cezas verilirken haya
li ihracat kaaklarna para cezas n g r l m e s i bir elikidir. E k o n o m i k
s u kavram zerinde durulmaldr. C e z a h u k u k u n d a e k o n o m i k su kav
ram y o k t u r . " eklinde kansn belirterek zal'la gelimitir.
Bir bilim adammz ise yaynlad m a k a l e d e 6 ; batdaki lkelerin c e z a ya
salarndan rnekler verip, b i z d e k i yetkililerin ayn k o n u d a k i t u t u m u n u
eletirmekte ve " z a m a n z a m a n resimleri g a z e t e l e r d e kan manavdan
eftali alan kz kelepe ile adliye koridorlarna getirilebilirken, milyarla
rn kimi toplayclar burnu kanamadan sonuta iten yakasn syrabilmekte ve ksa bir u n u t t u r m a d n e m i ertesinde hatta ayn cafcafla yine
s e r m a y e piyasasnn "as"1ar arasna s o y u n a b i l m e k t e d i r l e r . " eklinde
g r n aklyordu.
T m b u v e benzeri bilimsel g r l e r e karn, a d a ceza h u k u k u n d a
yeri b u l u n m a y a n " E k o n o m i k s u a e k o n o m i k c e z a " d o k t r i n i ile (!) payan
dalar olan hayali ihracatlar y a r g l a m a k t a n k u r t a r m a y a alan zal,
bu tavryla kendisini ele v e r m e k t e d i r .
Bu k o n u d a z a m a n n b a b a k a n yardmcs Kaya E r d e m ' i n tavr tek keli
m e y l e g l n t r . 7 A m a E r d e m ' i n aklamas A N A P iktidarnn oportnist,
p r a g m a t i k , da baml, ibirliki felsefesine z g n bir rnek olutur
maktadr8
"Hayali ihracat yaplmyor demiyorum yaplyor ama devlet
ten para almak iin deil, itibar salamak ve yurt dndaki kara paralar
n aklamak iin yapyorlar. Kald ki bu da tevik edilmesi gereken bir
ey. Olayn b y t l e c e k abartlacak bir yan yok. Devlet s o y u l u y o r m u ,
vatandan paras c e b i n e g i d i y o r m u , bunlar geerlilii o l m a y a n iddia
lar...
B e n ihracatmz rktecek, t h m e t altnda brakacak, halkn g z n d e
d z e n b a z havas verecek bu iddialar yanl b u l u y o r u m . Olay abartarak
b y k ihracaty karalayarak s p e k l a s y o n d a n kanmamz milli bir poli
tika olmal... Biz aratrrsak kimbilir ka eroin kaakl dosyas kar?
4 13 Haziran 1988 tarihli gazeteler.
5 Karaduman: Hayali ihracat hapse atlsn, Cumhuriyet, 23 Kasm 1988
* zal'n fikri
6 Prof. Dr. Ali Sait Yksek, "Batda ekonomik sular para cezas ile geltirilmiyor-Eskiyen yasalar yamamak
zm deil" Milliyet, 8 Haziran 1988
7 "Hkmetin zr, kabahatinden byk" Hrriyet, 28 Temmuz 1988, Mehlika Trkmenolu'nun haberi
8 Yn: Kaya Erdem'e gre tm hayali ihracatlarn yurt dnda kara paras var. Peki bu para nasl kazanlm?
Orasn kurcalamak iktidarn iine gelmiyor...

131

Bunlar g r n c e l k e d e h e r k e s eroin kaaks d i y e m i d n e c e i z ?

Hayali ihracat olay da ayn ite. Denizde kum misali. be kii yapt
diye

btn

ihracaty

karalamak

olur mu?

ktidarn s u u r t b a s e t m e abasn b u g n k a m u o y u o k iyi b i l m e k t e

dir. Olaylar ve g e r e k l e r Kaya E r d e m ' e y a d s y a c a k bir g e l i i m gster
mektedir. n k , hayali ihracatnn " be k i i " d e n o l u m a d , b u n a
karn y z l e r c e ihracat irketi kapsad g e r e k b a s n d a kan yazlar
d a n 1 2 v e g e r e k s e y a r g l a m a l a r d a n anlalmtr. Hayali hracatlkla su
lanan 197 firmann her birinin o n l a r c a hissedar ve y n e t i c i d e n o l u t u u
nu v a r s a y a r s a k b e kii d e i l , binlerce sahtekrn e k o n o m i m i z i n kan
n e m d i i aklkla g r l m e k t e d i r .
Kaya E r d e m , st kapal d a olsa g m r k l e r i n y z d e 2 0 rvet aldkla
rn itiraf e t m e k t e d i r . 1 3 O n u t e y i d e n bir DPT yetkilisi
"gmrklerde za
ten
sistem
oturmu,
dolar
bana
hesabyla
iini
hallediyorsun."
eklinde kansn belirterek E r d e m ' i d o r u l a m a k t a d r .
Yabanc sigaray serbest brakmann bir g e r e k e s i olarak "kaakln
n l e n e m e m e s i " gsteriliyor. B u n u n gibi hayali ihracat, " k a r a paray
a k l a m a " diye halka y u t t u r m a y a allmaktadr. G m r k l e r d e k i rveti
nleyemiyorsanz iktidar koltuklarn hangi hakla igal e d i y o r s u n u z ?
D n y a d a k i t m iktidarlarn grevleri arasnda kaaklk ve rveti nle
m e k v e d e sulularn y a r g n n e kartmak d a b u l u n m a k t a d r . Eer b u
v u r d u m d u y m a z l n hesab s o r u l m a z diye d n y o r s a n z , yanldnz
anladnzda i iten g e m i olabilir. 5
"Devlet h e r g n yeni bir z a m furyas altnda ezilen halkn d e i l , milyarlar
nn bir k u r u u n u n bile hesabn s o r m a y a m e c b u r d u r . Devlet D e n e t l e m e
K u r u l u ' n u n , devlet t o k a d n bu pervaszlarn y z n e aklatmasn bek
liyoruz."
DPT u z m a n anlan a k l a m a s n d a 1 4 "Hayali ihracatlardan bir ikisinin
harcanaca ama asl byklerin yerinde kalacan" ve " H a y a l i ihracatn
genel ihracattaki paynn y z d e 40'n altnda o l m a d n n " ve "... o yap
m bu yapm,
o firma bu firma nemli deil, sistem nemli bu sistem
9 Yn: ANAVATAN iktidarnn "Milli Politika" (!) anlayna tipik bir rnek...
10 Uur Mumcu, Kaya Erdem'in demeciyle su ilediini iddia etmektedir. "Su, sutur..." Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988
11 Yn: Mahkemeye karlan hayali ihracat sanklarnn ou cezas daha hafif olduu iin TOPLU KAAKI
LIK yerine SAHTEKARLIK suunu kabul etmektedirler...
12 197 firma didik didik, Milliyet, 18 Kasm 1988 Cengiz Kucuolu'nun haberi
13 12'de agy
14 "Adn aklamayan eski DPT uzmanna gre hayali ihracatlar yrtacak. Bu iten bir ey kmaz" Milliyet,
16 Temmuz 1988 Zlfikar Doan'n haberi
15 "Hayalcilere devlet tokadn kim vuracak?" Prof. Dr. C. Tayyar Sadklar, Hrriyet, 18 Temmuz 1988

132

iin pazarlk yapld, kuruldu, bu gne getirildi. i m d i i aleni o l m a y a

balad. Hkmet de rahatsz ama kesse, gelen dviz Trkiye'yi idare
etmez, borca batmsn, gz yumacaksn. kme edecek baka bir d
viz
kaynan
yok.
Bu k o n u d a iktidarn gaflet ve v u r d u m d u y m a z l n a bir r n e k v e r m e k ge
rekirse Bursa'da DIBIRDIK H O L D N G y n e t i c i l e r i n d e n s z e d e b i l i r i z . 1 8
Anlan h o l d i n g 17 Aralk 1986 g n TV'nin birinci kanalnda Hayali ihra
cat olarak s u l a n m ve halen y a r g n n d e h e s a p v e r m e l e r i n e karn,
a r a d a n 4 ay g e t i k t e n s o n r a (13 Nisan 1987) Hazine ve D Ticaret
Mstear Yavuz Canevi imzasyla " h r a c a t o n u r m a d a l y a s " almtr.
Hayali ihracat k o n u s u n d a iktidarn " D v i z gelsin de nasl gelirse g e l s i n "
anlayn b e n i m s e m e s i n e C u m h u r b a k a n yasay v e t o e d e r e k kar k
m ve yarg talan nleyici kararlar almtr.
B u n a karn iktidar, babo tavrn b r o k r a s i n i n kilit noktalarna
yerletirdii adamlarn kullanarak s r d r m v e b u d o r u l t u d a k i d z e n
lemelere bavurmutur. r n e i n hayali ihracat k o n u s u n d a DPT
Mstear
yardmclna atad Blent z t r k m e n ' i t a m yetkili kl
mtr. '
Bu ekilde ihracatn p a t r o n l u u r e s m e n o n a y l a n a n ztrkm e n , hayali ihracatlarn sorunlarn z m e kavuturabilmek iin Mer
kez Bankasna bir yaz g n d e r m i t i r . Bu yazda ihracat dahil t m tevik
tedbirlerinin kendileri tarafndan y r t l e c e i hatrlatlmtr.
z t r k m e n , g m r n uyarmasna karn, Szer'lere ait T O P DI TCA
RET firmasnn k a b l o ihracatnda b i r i m fiyat (metre) 3.32 centlik kabloya
1
D o
% ?at

mtr.

v e r e r e k

firmaya aktan yaklak 3 0 kat kazan sala

Olay bireysel r n e k s a y m a k kanmza g r e olanakszdr. Basnda uzun

s r e d e n beri Blent z t r k m e n hakknda k u k u y a r a t a c a k d o r u l t u d a
16 Vural Arkan, "Hkmet, 'dviz gerek' dedi, gerisini bo verdi." Cumhuriyet, 13 Temmuz 1988
17 Hayali ihracat san Anamur Gmrk Muhafaza memuru Nurbay ahin mahkemede "Babakan zal ver
dii emir ve demelerinde ihracatn engellenmemesi iin hereyin seri yaplmasn istiyordu." eklindeki
aklamas. (Milliyet, 7 ubat 1989 - Blent Yalvac'n haberi) bir bakma gerei yanstyordu.
18 "nce gzaltna aldlar, sonra baar dl verdiler - Zoraki hayalci" Milliyet, 22 Ekim 1988, etin Yetkin'in haberi
19 "190 hayali ihracat dosyas beklemede, 'Hayali'cilerin umudu DPT'de" Cumhuriyet-, 18 Haziran 1988
20 "zal'n ifahi emriyle balatlan 'Operasyonla' hayali ihracatlar nasl kurtardlar. Hayali ihracatta kolla
ma" Cumhuriyet, 8 Temmuz 1988
21 Yn: Trk paras ile metresi 27 lira 22 kuru olan kabloya 822 TL fiyat verilerek yaklak otuz misli haksz
kazan salanlmasna gz yumulmutur. Bu paralar kimin adna, kimlerle bllmtr? Belli deildir...
22 Milliyet, 9 Temmuz 1988
23 Yn: SZER HOLDNG'e ait DI TCARET Firmasndan Merkez Bankasnn 5 milyarlk vergi iadesi istemi
9 Temmuz 1988 gn Milliyet Gazetesinde aklanyordu. Oysa ki bu tarihten 3 gn nce ayn gazetede
yer alan bir haberde, SZER'lerin irketine" 'Altn madalya' verildii belirtiliyordu, ite iktidarn "ke d
nclk", "ibitiricilik" anlayna belirgin bir rnek daha...

133

haberler yeralm ve zellikle Uur M u m c u bir yazsnda

bu kiinin
A m e r i k a ve isvire bankalarnda b u l u n a n hesabna (!) 1984 ylnda bir
g n arayla 20 bin d o l a r yatrldn hesap numaralarn da vererek akla
mtr.
A k a s u o l u t u r a n b u d u r u m u n s o r u t u r u l m a s gerekirken ztrkm e n ' i n b r o k r a s i d e k i etkinliinin arttrlmas d i k k a t e k i c i niteliktedir.
Sylentilerin d o r u a ktnda ise bu kii Babakanlk danmanlna
alnmtr. Doal olarak bu k u k u l u ilikiler i i n d e birbirlerine kar g e b e
olanlar arasnda h e s a p sorulmas olanaksz hale g e l m e k t e , bu nedenle
de baz kiiler T B M M dnda olmalarna karn, etkin bir d o k u n u l m a z l k
zrh a r d n d a d m e n i n e b a k m a k t a g n n g n etmektedirler...
z t r k m e n ' i n eski bir MT grevlisi o l m a s kukular d a h a da arttrmak
t a d r . 2 5 Kaldki bu kiinin 12 Mart sonras bu d n e m d e " i k e n c e c i " ol
d u u hakknda basnda aklamalar y a p l m 2 6 " 2 7 a n c a k yazlanlara kar
ztrkmen suskunluunu korumutur.
12 Mart d n e m i n d e MT grevlisi olarak hakknda ikencecilik iddias
n e srlen bu kiinin .MHP'li bir bakann mstear yardmcs olmas,
12 Eyll sonrasnda ise DPT mstear yardmcs olarak hayali ihracat
ya d e s t e k vermesi, o r a d a n Babakanlk Danmanlna atanmas,
A m e r i k a n ve isvire bankalarnda hesaplar 12'li d n e m l e r iin ilgin bir
b i y o g r a f i o l u t u r m a k t a , k o k u m u d z e n i n pisliklerini sergiler g r n
mektedir.

lan ihracatn y z d e 75'ini ellerinde b u l u n d u r m a k t a ve her a n l a m d a iktida

r ynlendirmektedirler. Daha da n e m l i s i halka " S e r b e s t Piyasa E k o n o - m i s i " diye y u t t u r u l a n uluslararas f i n a n s evrelerince y n l e n d i r i l e n bu uy
d u e k o n o m i k d z e n i n direklerini b u g n hayali ihracatlkla sulanlan
ibirliki patronlar oluturmaktadr. Onlarn sahtekr, hrsz ya da kaak
o l d u u n u n o r t a y a kartlmas e k o n o m i k sistemin ve zal iktidarnn
balon gibi s n m e s i demektir. Sistemi aa v u r a n m c a d e l e d e koullar
hi belli olmaz, iktidardan h e s a p s o r u l a c a k bir d o r u l t u d a deiebilir.
Bu nedenle demokratik hak ve zgrlkler iin verilen kavgada
ncelik hayalcilerin tm ve onlarn destekisi iktidardan hesap
masndan getiini altn
izerek belirtmek isterim.

birinci
sorul

Ne yazk ki " m u h a l e f e t " bir ka k k giriim ve d e m e dnda olayn

30-31
zerine b t n g c y l e y k l e n m e m e k t e d i r .
Oysa iktidarn y u m u a k karn hayali ihracattr. S e i m taktiklerini b u n a
g r e d z e n l e m e y i g z e alabilen muhalefet partileri a n c a k parti olabilir
y o k s a olas srprizlerle karlaabilirler.
Artk hayali ihracat olay k a m u o y u n a malolmutur. K u k u s u z bu duyarl
k o n u d a halkmzn beklentileri bulunmaktadr. " M u h a l e f e t i n " tavr duyar
llkla izlenilecei h e s a b a katlmaldr. ktidar seilmi be kurban yar
g n n e kartrken b y k patronlar haksz kazanlarn uzun sreye
yaylan taksitlerle geri d e m e k ya da hi d e m e m e k iin iktidarla pazar
la girimilerdir...

i m d i de hayali ihracat k o n u s u n d a yargnn t u t u m u n d a n ksaca sz et

mek istiyorum:

O y s a d a h a n c e DPT, 6183 sayl y a s a g e r e i n c e baz firmalardan hak

sz kazanlarnn yaklak olarak 3 katn geri almaya a l y o r d u . 3 2 " 3 3

izmir D G M , Antalya'da yakalanan afak g e m i s i y l e ilgili d a v a d a sankla

ra yz bin liralk para cezas yerine onar yl hapis cezas vermi ve bu
karar Yargtay 7. Ceza Dairesinin onayyla kesinlemitir. 8

Baz basn organlarnn RAM'i g i z l e m e k iin T A M d i y e bilerek yanllk

yaptklarn aklamtm. Bu k o n u d a bir o k hayali ihracat firmas iinde
n e d e n RAM' setiimi aklamak istiyorum.

D a h a sonra bu tr sularda bir yllk z a m a n amndan yararlanp, pa

ay kurtaracan sanan hayali ihracatlar, yargtayn z a m a n amn 5
yla kartmas zerine panie kaplp iktidar sktrmaya baladlar.
n k g e r e k t e bunlar Kaya E r d e m i n s y l e d i i gibi -be kii olmayp

-RAM DI TCARET RKET, 1987 ylnda 285.598.274 dolarlk ihracat

y a p m ve T E K F E N ' d e n sonra ikinci sray almtr.
1988 ylnda ise ih
racat birincisi o l m u t u r . 3 5 " 3 6

b i n l e r c e para babasyd. B y k d ticaret irketleri yaklak olarak yap24 Uur Mumcu, Sorumlusu Yok, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1989
25 Yn: Eski MT'i Blent ztrkmen'in ayrcalkl ve dokunulmaz konumuna karn, eski MT'i Mustafa Ne
cati Ercan Marmaris hayali ihracat davasnda sank olarak yarglanmaktadr. (MT'i alad... Diller zl
d, Hrriyet, 18 Ocak 1989) Ne ilgin eliki deil mi?
26 Aydnlk, 22 Austos 1978
27 "MT ajan Blent ztrkmen, MHP'li bakan Agah Oktay Gner'in mstear muavini idi." Aydnlk,
20 Eyll 1978
28 24'te agy.

134

29 "Hayali ihracata soru nergesi" DYP Hatay Milletvekili Murat Skmenolu, Cumhuriyet,
29 Temmuz 1988.
30 "Narin iin nerge", SHP Adana Milletvekili Cneyt Canver, Milliyet, 29 Ocak 1989, Ayhan Aydernir'in
haberi.
31 "Hayalci 38 firma iin nerge verildi- 62,5 milyarlk devlet avantas- SHP Milletvekili Kamer Gen" Milliyet,
2 Ubat 1989" Erhan Aydernir'in haberi.
32 " 'Hayalci' dosyalar zal'da", Milliyet, 24 Austos 1988, Yavuz Gkmen'in haberi.
33 Yn: 76 firmann haksz kazancnn 72,4 milyar TL olduu akland. Yasa uyarnca bu miktarn 200-250
milyar TL olarak geri alnmas gerekiyor. Anc'ak baka sorunlar ne karlarak sorun geriye itildi.
34 Milliyet, 2 Eyll 1988, Celal Pir'in haberi.
35 "RAM hracatn liderliine ykseldi", Hrriyet, 10 Kasm 1988

135

- Listeye giren b y k firmalarn o u hayali ihracat o l a r a k sulanlmaktadr.37"38

Buna karn r n e i n ENKA, 18 milyar TL, M e n t e o l u , 26 m i l y o r T L hak
sz v e r g i iadesi aldklar halde, listede bu r a k a m RAM iin 600 milyon
TL'dir
arpc bir r n e k , ihracattan en b y k k a z a n s a l a y a n RAM
d ticaret haksz v e r g i iadesi miktar K O G r u b u a p n d a o k az g r n
mektedir.
O halde bu r a k a m a n e d e n ve niin tenezzl edilmitir? Ka
m u o y u n u n b u n u r e n m e k e n d o a l hakkdr. n k :
- RAM DI TCARET RKET Ko G r u b u n a bal bir kurulutur. Baba
ve o u l Kolar ve ailenin d i e r bireyleri basn ve yayn o r g a n l a r n d a zel
s e k t r c l n s i m g e s i olarak halka tantlmakta, ieride ve darda d l
lendirilmekte ve iktidarlarla scak ilikiler kurmaktadrlar. K u k u s u z KO
G R U B U ' n u n etkinlii ROTARSYEN ilikilerde dahil o l m a k zere U H ve
U' larla k u r d u u ortaklklardan kaynaklanmaktadr.
- TRK DI TCARET DERNE, "Hayali ihracat izleme k o m i t e s i " ad al
tnda bir k o m i t e k u r m u ve bu kuruluun bana RAM DI TCARET Ge
nel M d r i b r a h i m Yazc'y g e t i r m i t i r . 4 1 D o a l olarak anlan kuruluun
bu k o n u d a hi bir etkinlii o l m a d a n dalmtr. Onlarn amalarna
u l a a m a m a g e r e k e s i farkldr. A m a bir de akln y o l u vardr. Hayali ihra
catlk iddiasyla s u l a n a n bir irketin genel m d r o l a n b r a h i m Yaz
c bu g r e v i nasl y a p a b i l i r d i ? 4 2
/
- G r n e n k y klavuz istemez a m a Genel M d r Yazc, hakkn a r a m a k
iin d a v a atn a k l a m a k t a d r . 4 3 Oysa bir g a z e t e d e aklandna g r e
" R A M haksz yere v e r g i iadelerinin b y k b l m n geri d e m i t i r . " 4 4
Eer bu haber d o r u y s a irket iddialar kabul e t m i d e m e k t i r .
36 Yn: Rahmi Ko, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1989, hedeflerini aklarken: "D Ticaret irketimiz RAM, 492 mil
yon dolar ihracat yaparak Trkiye'de ihracat birincisi olmutur." demektedir. Ama irketin hayali ihracat olayyla ilgisini gzard etmeyi yelemitir.
37 " 'Devler' de hayali oku", Cumhuriyet, 4 Ocak 1989, Bilal etin'in haberi.
38 "Milyarlk cezalar sktrd, 'Develer'e hayali faturas", Cumhuriyet, 10 Ocak 1989, Bilal etin ve Enis Ber"* berol'nun haberi.
39 "ihracatya ceza listesi", Cumhuriyet, 19 Ocak 1989, Bilal etin'in haberi
40 Gecikme faizleriyle birlikte RAM DI TCARET'n haksz kazanc olan 2 milyar 300 milyon TL geri istenil
mektedir. (Cumhuriyet, 9 ubat 1989) Yn. Bu parann geri denip denmediini Rahmi KO, RAM DI
TCARET bata olmak zere dier byk ihracat irketlerinin neden yarg nne getirilmediini de zal
aklamaktadr.
41 Hayal ihracat izleyemediler, Milliyet, 19 Eyll 1988
42 Yn: Bu yaz yazldktan sonra ibrahim Yazc grevinden uzaklatrld.
43 "Hayalinin faturas byk irketlere mi?", Sabah, 8 Ocak 1989 ule Talu'nun haberi
44 41'de agy Yn: Geri denilen miktar tam belli olmad iin aklama yaplmaldr.
* UH: ok Uluslu Holding
U: ok Uluslu irket
** Ko Grubu'nun Dnya genelinde 500 Byk irket iinde 143'nc srada yer almaktadr. (19 Temmuz
1989 tarihli gazeteler)

136

Ceza h u k u k u n u n d e i m e z kurallarndan biri d e ' s u o l a n y e r d e c e z a nnda olaca' eklindedir. Bu n e d e n l e haksz v e r g i iadesinin geri d e n
mesi irketin, genel m d r n n v e olaya karan b l m m d r l e r i n i n
sululuklarn yarg s z g e c i n d e n g e m e d e n o r t a d a n kaldrmaz.
RAM DI TCARET irketi K O G R U B U ' n a " g l g e " d r m t r . Bu
k u k u d a n " a r n m a n n " tek y o l u neelikle b u k a d r o n u n t e m i z l e n m e s i n
d e n geer. N e dersiniz Rahmi Ko, aksi d u r u m d a kukularn K O G R U
B U zerinde y o u n l a m a s n a g z y u m m a k d u r u m u n d a kalm o l m a y a
c a k msnz?
Baba diye anlan N e c d e t U l u c a n hayali ihracat sulamasyla t u t u k l a n
m
ve birka ay s o n r a salverilmitir. Bu d n e m d e "asl sulularn h o l
d i n g patronlar onlarn zerine gidilmesi g e r e k t i i n i " srekli v u r g u l a
mtr. 4 6
Ulucan'n d u r u m u b a n a bir z d e y i hatrlatt: "YASALAR R M C E K
AINA BENZERLER. SNEKLER TAKILIR, EEK ARILARI DELER G E
ER" diye... Yarglanan hayali ihracatlar a a yakalanmlardr. B o z u k
d z e n d e EEK ARILARI'nn vzltlar kulaklarmz sar ediyor.
Basndan
beri Blent z t r k m e n ' i n yasad t u t u m u n a kar
kan
DPT m s t e a r yardmcs Fahrettin Kunak " 1 2 0 milyar geri alacaz."demektedir.
Kunak'n baarl olmasn dileriz. A n c a k bu kadar yetmez... Serbest
Piyasa E k o n o m i s i y u t t u r m a c a s n n ipliinin pazara kartlmas t m su
lularn yarg n n e getirilmesine bal o l d u u n u biliyoruz. Avantalar ve
yamalar lkesinde asla h e s a p sorulamayacan sananlar bir g n yanl
dklarn anladklarnda, onlar iin her ey t k e n m i olacaktr." s
10 ubat 1989

45 "1300 sahife ifade veren Ulucan yorgun ve bitkin, holdinglerin zerine gidin" Milliyet, 15 Kasm 1988
46 Milliyet, 5 ubat 1989 Ulucan: "Asl ihracat yapan bankalar, holdinglerdir. Devlet tevik ediyor ama bu
pisliitemizlemelidir."
47 Milliyet, 1 ubat 1989, nver ekemolu'nun haberi.
48 Yn: Yazya baz dipnotlar yeni eklenilmitir.

137

y e n i d e n d z e n l e n m e s i kesin bir z o r u n l u l u k olarak g r n m e k t e d i r .

VI.BLM
SONUCA

DORU.

zellikle 1971 ylndan bu y a n a i k e n c e olaylaryla baz MT'iler

z d e l e m i b u l u n m a k t a d r . B u kiilerin srekli etkin k o n u m d a b u l u n
malar r g t e y n e l i k s u l a m a l a r a hakllk kazandrmaktadr.
Ad kence olaylar iinde ska anlan H i r a m A b a s , M e h m e t Eymr,
Blent z t k m e n m u t l u MT'iler arasnda saylabilir. lk ikisinin emekli
olmalarna karn yurtd seyahatlarna kabilecek bir e k o n o m i k k o
n u m d a o l d u u anlalyor.

o k a stihbarat r g t l e r i n d e n v e stihbaratlardan sz edildi. A m a c

mz k e n d i aklamalarndan d a yararlanarak bir d u r u m s a p t a m a s y a p
m a k v e artk k a m u o y u n d a n s a k l a n a m a z b o y u t a ulaan bozukluklarn g i
d e r i l m e s i n e yardmc olmaktr. Bu d z e n l e m e n i n nasl yaplacann yan
t b u g n iin boluktadr.
Yasaya g r e MT, B a b a k a n n emir ve k o n t r o l u n d a olmas gerekirken,
b y l e bir d e n e t i m i n b u g n e kadar s a l a n a m a d anlalmaktadr.
B u n u n gibi, MT g n m z e d e i n P a r l a m e n t o Denetimi dnda t u t u l
d u u d a ortaya km b u l u n m a k t a d r .
MT R a p o r u Olay'ndaki d e n e t i m , raporla snrl kalm, r g t d o k u n u l
mazln korumaktadr. B y k yanklara n e d e n olan r a p o r u n szdrlma
snda u z u n zamandr bilinen baz r g t , kiiler ve hatt iller aras a
tmay g n y z n e karm, yaplan pazarlk s o n u c u bir y a n d a n yeni
d e n g e l e r e u y g u n atamalar yaplrken, baz MT'iler k k tarafndan tas
fiye edilmilerdir.
R a p o r u n soruturulmas ise, kanmza g r e r u ' u n s o r u n a o n u r m e s e
lesi olarak yaklama s o n u c u n d a , st d z e y d e k i bir pazarlk s o n u c u
balamtr. ru'a yneltilen s u l a m a n n g e r e k m u h a t a b g z ard edi
lip, s u l a m a yanl a d r e s e postalanmtr.
Aslnda MT arivlerinde binlerce benzeri rapor b u l u n d u u k u k u s u z
dur. Bu tr raporlara dayanlarak on binlerce insan m a d u r edilmitir.
E y m r bile sulanan kii U r u o l m a s a y d d u r u m u n u n farkl olacan sy
lemektedir.
MT'iler r g t t e n uzaklatrlm, MT mstear deitirilmi ve r u ' a
tazminat denmitir, a m a her ey s o n u l a n m deildir.
r g t n yasal hiyerarisi iine alnmas ve P a r l a m e n t o d e n e t i m i n d e n
geirilmesi, d ilikilerden arndrlmas, d e i e n d n y a koullarna g r e
kendini yenilemesi, faaliyetlerini yasa snrlar iine almas ve A ' d a n Z'ye
138

Blent z t r k m e n ise her tan altndan k m a k t a b u n a karn b r o k r a

sideki itibarl k o n u m u n u s r d r m e k t e d i r . Savlara baklnca, bu kii, DPT
mstear yardmcs olarak Hayali hracatn o l u m a s n a katkda b u l u n
mutur. Hayali hracatlar yarglanrken o n u n yalnz g r e v yerinin
deitirilmesinin ardndaki giz nedir b i l i n m e m e k t e d i r . H o r z u m ' u n dostlar
arasnda ad g e e n , y a b a n c b a n k a l a r d a k i hesab b u l u n a n v e b u hesaba
k u k u l u paralar yatrlan bu kii, nasl o l u y o r d a B a b a k a n Danmanln
d a t u t u l u y o r ? A n l a m a k m m k n deil...
Bir eski MT'i Hayali ihracat'a b r o k r a s i d e n d e s t e k v e r i r k e n dierinin
- Mustafa N e c a t i E r c a n - M a r m a r i s Hayali hracat d a v a s n d a yarglan
mas ilgin bir eliki oluturmaktadr.
B u n u n gibi, A b a s ile E y m r m u t l u aznlk gibi y a a r k e n eski MT'i Ferdi
Tamer'in manavlk y a p a r a k g e i m i n i s r d r m e s i akl kartrmaktadr.
ru'a d e n e n 40 m i l y o n u n , yasal olarak r u c edilerek E y m r ' d e n geri
alnmas g e r e k m e k t e d i r . Rapor ile s u iledii t a z m i n a t d e m e kararyla
anlalan E y m r h a k k n d a grevini k t y e k u l l a n m a k t a n n e d e n d a v a a
lamamaktadr?
Yoksa bu kiinin bildiklerini aklamasndan m k o r k u l m a k t a d r ?
E y m r bir MT'inin S h e r a t o n Oteli'nde "Ak O d a s " ilettiini akla
maktadr. Bu o d a d a n geenleri bildiini ima e d e n E y m r bir antaj k o k u
su hissettirmektedir.
"Otelde zel bir odas vard. Kendisini herkes MT eleman olarak bi
liyor ve oteldeki o oda, ona MT adna tahsis edilmi. Bu ahs, btn
bu Mehmet Aarlar, nal Erkan'lar, kr Balc, Tuncay Matarac gibi
lerle vck vck olmu bir adam. imdi, stanbul Belediyesi'nde Sivil sa
vunma uzman olarak alyor. Bunun odasnda kimler kalm acaba?
Aratrmak lzm. Bakmak lzm tabii..."
K a m u o y u n u n merakn g i d e r m e k iin bu kiinin M.T. o l d u u n u akladk.
i m d i ilgililerden s o r m a k lazm:
- Vck, vck ilikiden ne kast ediliyor?
139

- M.T. nin " A k O d a s " n d a n kimler geldi, kimler geti?

- S u l a n a n l a r d a n birisi eski bir b a k a n , birisi vali, biri emniyet m d r
d i e r i ise eski e m n i y e t m d r d r . Bu kiiler n e d e n E y m r hakknda d a
va a m y o r l a r ?
- R a p o r d a ad g e e n d i e r kiiler hazr n l e r i n d e o l u m l u bir emsal var
k e n , n e d e n d a v a a a m y o r l a r ? Paraya g e r e k s i n i m l e r i m i yok, y o k s a e
kindikleri g e r e k l e r mi var?
- M.T.'nin Dalah'n Belediye Bakan o l d u u d n e m d e Sivil S a v u n m a r
g t n d e nasl hizmet verdi?
- Halkna z u l m ve hakszlk yaplmasn isteyen emekli general AP, iktid a r n c a Sivil S a v u n m a Tekilatna b a k a n yaplyor,
T r n ' n nam d n y a y a yaylan m e h u r skynetim Savcs S l e y m a n
T a k k e c i ve 12 Mart ikencecileri iinde i s m i n d e n en o k sz edilen
E y p z a l k u halen T H Y Sivil S a v u n m a r g t n d e ne aryorlar? "Ak
O d a s " ileticisi M.T.'nin Belediye Sivil S a v u n m a r g t n d e k i g r e v i d e
v a m e d i y o r mu?
Ve de E y m r diyor ki: "Bir k o k u m u l u k var..." Kendisine katlmamak
m m k n deil... Tabii b u o l u u m iinde o n u n payn parantez d t u t m a
kouluyla...
G e r e k t e "POLTK D U R U M DEERLENDRME"lerini l e m e k gerekir
di. G r l d gibi olaylar t m hzyla sryor. S o n perdesini y a a y a r a k
greceiz.
G e m i t e istihbarat rgtlerine e g e m e n o l a m a y a n Babakanlarn
D a r b e ile iktidardan d r l d k l e r i g z a r d e d i l m e m e s i g e r e k e n bir o l g u
dur.

Bu koullar ierisinde zai'larn ANKAYA zlemini baz evreler, sn

m a v e k o r u n m a i g d s olarak d e e r i e n d i r i y o r s a d a K A M O Y aratr
mas yzde 87.9'un zal'n C u m h u r b a k a n l n n i s t e n m e d i i n i g s t e
riyor.
Taban yitirmi bir iktidarn, T B M M ' d e k i o u n l u u n a d a y a n a r a k C u m
hurbakan s e i m i n d e u z l a m a a r a m a m a s s a y l a m a y a c a k kadar tehli
keyi b e r a b e r i n d e getirebilir...
Financial Times** y o r u m u n d a : " H k m e t i n , frtnal bir s o n b a h a r ile
kar karya kalacan," akladktan s o n r a " B a b a k a n , e k o n o m i d a h a
da ktlemeden erken seime gidecektir" demektedir.
zal'n frtnadan ilk a a m a d a kurtulmasnn y o l u bize g r e d e , C u m h u r
bakan o l m a s e v d a s n d a n v a z g e i p , bir a n n c e e r k e n s e i m e g i t m e
sinden g e m e k t e d i r .
Doruklara h e m kartallar h e m d e s r n g e n l e r kabilir. Kartallar uarak,
tekiler srnerek. Rastlantlar s o n u c u d o r u k l a r a ulaabilmi s r n g e n
ler bir g n o r a d a kartallara y e m olur.
O y s a k i G E C E YARISI D O R U K O P E R A S Y O N L A R I 1 h e m zevkli h e m d e
sakncaszdr. yi d o r u k l a r , yi operasyonlar... M a d e in USA d a m g a l o l
sun.2
Yaptm o k u m a k g l n e katlandnz iin t e e k k r e d e r k e n , yeni a
lmalarm iin r e h b e r o l a c a k neri ve eletirilerinizi b e k l i y o r u m .
Sayglarla...
30 Temmuz 1989
Talat Turhan
Yenign Sok. No: 19
81200 Kuzguncuk

STANBUL

zal' M e n d e r e s , M a r c o s (melda), Mussolini, XVI.Louis (Marie-Antonette)'e benzetenlerin dillerinin altndaki bakla nedir?
zal'n uygulad e k o n o m i k m o d e l iflas sinyalleri veriyor. Enflasyon'un
n l e n e m e z ykselii l rakamlara d o r u kayyor...
M o d e l ' i n altnda - O r j d i r e k - ezilirken, Trkiye'nin p a t r o n cennetine d
n t aklanyor.
D z e n i n vck vck ilikiler iinde k o k u t u u n u , hal kendilerinden he
s a p s o r u l a m a y a n eski MT'iler sylyor...
Hayali ihracat ve ibirliki h o l d i n g patronlar yarg n n e getirilemiyor. Birka gstermelik d a v a ile hrszlklar r t b a s e d i l m e y e allyor.
* Y.N: S. Takkeci Asil Nadirin de szcln yapan Yeni Bat Trakya dergisinin genel yayn koordinatr
ln yapmaktadr. 2000'e Doru Dergisi, 6 Austos 1989.
** Hrriyet, 10 Temmuz 1989

140

* Milliyet, 23 Temmuz 1989

*" 20 Temmuz 1989
1 ngiliz The Daily Telegraph gazetesi, "zal seilirse darbe olur", .6 Austos 1989
2 "zal'n Cumhurbakan olmas iin CIA devrede - TRKYE'Y KUCAA OTURTMA PLANI - ABD Merke
zi Haberalma grt'nn hazrlad plan Bakan Bush kabul etti." Gazete, 9 Austos 1989

141

Mill Emniyet Hiz

metleri Bakanl
(MAH)

Ek1

stahbarat
Bakanl
(B)

EK-1

GREVLER:
Milli Gvenlik ile ilgili
istihbarata esas olacak
haberleri toplamak ve is
tihbarata kar koymak
tr.

GREVLER:
MAH ve PSB ile eitli
Devlet daireleri ve resm
kurumlar tarafndan der
lenen Mill Gvenlie ait
haber ve istihbarat al
mak, Devlet apnda yo
rumlamak, tasnif etmek,
yaymak ve MT iindeki
istihbarat faaliyetlerini
koordine etmektir.

Milli i s t i h b a r a t T e k i l t e m a s
Babakanlk

EK-2 Milli i s t i h b a r a t K o o r d i n a s y o n K u r u l u e m a s
Psikolojik Savunma
Bakanl
(PSB)

EK-3 " E Y T A N G E N : C I A - M O S S A D - MT L K L E R " 2 0 0 0 ' e

GREVLER:
Barta ve savata mil
l bnyeyi iten ve dtan
gelecek psikolojik tesis
lere ait ak haberler top
lamak, yorumlamak ve
kar koymaktr.

D o r u D e r g i s i : 28 u b a t - 5 Mart 1988, Yl: 2, Say: 10

EK-4 " O l a y l a r l a H i r a m A b a s CIA - M O S S A D i b i r l i i " 2 0 0 0 ' e D o r u Der

gisi:

EK-6 B l g e K o o r d i n a s y o n M e r k e z i A C C - S k y n e t i m E g d m K o m u
tanl - e m a s (FM 31-16 r e s m i A m e r i k a n T a l i m n a m e s i : S a h i f e : 33)

EK-7 G n a y d n g a z e t e s i m a n e t i : 2 E k i m 1 9 7 9

EK-8 Y a b a n c Servisler " E s r a r e n g i z EK-B ve Ev s a h i b i l k e " Yank, Say:

448, 22-28 E k i m 1979

Kararllk

Operasyonlar,

stihbarpt-zel

Yank, s a y : 4 4 8 , 22-28 E k i m 1 9 7 9

142'

(MT)

12 H a z i r a n 1988, Yl: 2, S a y : 25

EK-5 G n a y d n G a z e t e s i m a n e t i : 1 E k i m 1 9 7 9

EK-9

Mill stihbarat Tekilt

ajanlar

FM

30-31

EK-B

}
>

GREVLER:
MT'in tefti, denetim
ve soruturma ilerini,
yapmaktr.

Hukuk Mavirlii

Dier
Gerekli Daireler

,
143

GREVLER:

Topyekn istihbaratn
salanmas iin gerekli
destek grevlerini yap
maktr.

Tefti Kurulu
Bakanl..

MT'e bu grevler dnda hizmet

yklenemez ve bu tekilat Devletin g
venlii milli politikas ile ilgili istihba
rat hizmetlerinden baka hizmet istika
metlerine yneltilemez.
(Kanun No: 644
MLL STHBARAT TEKLATI
KANUNU 6 TEMMUZ 1965
Resmi Gazete ile neir ve ilan:
22 TEMMUZ 1965 Say: 12055)

>

dari ler
Bakanl
(B)

MIHI stihbarat Tekilatnn Grevleri:

Devletin Milli Gvenlik politikas ile il
gili planlarn hazrlanmasnda esas ola
cak askeri, siyasi, iktisadi, ticarimali, s
nai, ilmi, teknik, biyografik ve psikolojik
ve Milli Gvenlikle ilgili istihbarat Dev
let apnda istihsal etmek, bu istihbarat
Babakana, Milli Gvenlik Kurulu'na
(MGK) ve gerekli resmi makamlara ula
trmak, yaymak, istihbaratla uraan btndaire ve kurumlar arasnda koordinas
yonu salamak, psikolojik savunma icap
larn yaymak ve istihbarata kar koymak
tr.

GREVLER:
MT ile ilgili hukuk i
leri ynetmektir.

GREVLE

EK-3

KUVEYT GAZETES AIKLIYOR

Milli Gvenlik Kurulu Genel

Sekreteri veya Yardmcs

1
KBN'E DORU DERGS, Yl:2, SayMO 28 ubat 5 Mart 1988

Mill Emniyet Hizmetleri

(MAH)
MLL

Bakan

STHBARAT

KOORDNASYON
K U R U L U (MKK)

stihbarat Bakan

Genel Kurmay stihbarat

Bakan veya Yardmcs

! |

!
/

Bakanlklarn stihbarat hizmetleriyle grevlendirilmi daire

Bakan
MT Mstear

MT Mstearnn
araca kimseler

Madde 8
stihbarat almalar ile ilgili koordinasyon salanmasnda ve bu a
lmalarn ynetilmesinde temel grleri bildirmek zere Mill stihbarat
Koordinasyon Kurulu kurulmutur. (MKK) Kurul en az ayda bir toplanr.
(Kanun No: 644
MLL
STHBARAT
TEKLTI
KANUNU)
6 TEMMUZ 1965
Resmi Gazete ile neir ve iln:
22 TEMMUZ 1965
Say: 12055

144

Seyran

geni:

CIA-MOSSAD-MT

ilikisi

Kuveyt ve A r a p leminin n d e gelen g a z e t e l e r i n d e n El Ray El Em (Ka

m u o y u ) gazetesi eitli tarihlerde yaymlad h a b e r l e r d e , Trkiye'nin
b l g e d e srail'in k o r u y u c u kalkan o l d u u n u ve MT ile M O S S A D arasn
da eitli alanlarda sk bir ibirlii yapldn ileri s r d . El Ray El Em ga
zetesinin n e m l i bir zellii de gvenilir d i p l o m a t i k kaynaklara sahip Ol
mas ve z a m a n z a m a n olay y a r a t a n gizli ilikileri o r t a y a karmas. Gaze
t e d e Trk-israil ibirlii m a n e t t e n verilmi, M T - M O S S A D yardm
lamasn aklayan haber ise srail kaynakl.

"Sk

birlii"

Hem

de

Kimle?

13 Haziran 1987 tarihli El Ray El Em gazetesinin i sayfalarndaki haber

lerin bal a y n e n yle: " T r k i y e istihbarat tekilatyla, srail istihbarat
arasndaki sk ibirlii aa kt..."
srail'de i b r a n i c e yaymlanan g n l k "Ma'ariv" gazetesi srail istihba
rat tekilat olan M O S S A D ve IN BET ile Trk istihbarat Tekilat (MT)
arasnda u z u n z a m a n d a n beri sk ibirlii ve gvenlik alannda karlkl
y a r d m l a m a ve ortaklaa alma yapldn o r t a y a k o y d u . Trk-Israil
d i p l o m a t i k ilikilerindeki s o u k l u a r a m e n , Ma'ariv gazetesinin M O S
SAD r g t n d e grevli st rtbeli bir s u b a y a d a y a n a r a k verdii h a b e r d e
unlar belirtiliyor: M O S S A D , T r k i y e ' d e k i sol r g t elemanlarn eiten Fi
listin rgtleri hakknda MT'e n e m l i bilgi ve belgeler s u n d u . Bu k o n u
da MT'e y a r d m etti.
Ayn s u b a y M O S S A D ve N BET tekilatlarnn Yunanistan ve Tr
kiye'de geni apl istihbarat v e casusluk faaliyetlerinde b u l u n d u u n u d a
belirtti.

Atlantik

tesinden

Gelen

lham

Bilindii zere, 2000'e Doru dergisinin 2-8 A u s t o s 1987 tarihli 3 1 . say

snn kapak k o n u s u MT m s t e a r aday Mister K o m p l o H l r a m Abas idi.
Bu h a b e r d e , " P o r t r e " bal altnda Hiram A b a s hakknda u bilgiler ve
riliyordu:
"1965'ten s o n r a baz MT grevlileri yurtdna gnderilerek, ClA'da e i
tildiler. Bunlar yurtdna Dileri Bakanl'nca 'siyasi atee' g r n 145

m n d e yollanyorlard. H i r a m A b a s d a Dileri siyasi m e m u r u kimlii al

tnda d e f a l a r c a yurtdna kt. CIA okullarnda d r t yl eitim g r d . Sor
g u l a m a , s a b o t a j v e p r o v o k a s y o n konularnda uzmanlat. B a t u m v e Ati
n a ' d a n s o n r a 30 Eyll 1 9 6 8 - 1 Aralk 1970 tarihleri arasnda Beyrut'ta
g r e v yapt.
2000'e Doru dergisinin 14-20 ubat 1988 tarihli ve 8 sayl nshasnn
MT R a p o r u ' n u hazrlayanlar k a p a k k o n u l u yazsnda ise u s a p t a m a l a r
yapld:
"1981 ylnda tekilattan k e n d i isteiyle e m e k l i o l m u , ( H i r a m Abas) ve
yllarca iadamlarnn " B o d y g u a r d " l n y a p m bir insan, nasl o l m u t u
da bu kadar etkili bir k o n u m a srayabilmiti? Bu sorunun kritik cevabn
da ABD ve CIA vard. MT'in kollarn O r t a d o u ' y a uzatmak, H i r a m Abas'n ryasna giren e y h Edebali tarafndan s y l e n m e m i t i . Bu ilham,
Atlantik tesinden geliyordu. Byk mttefikin bir numaral adamyd Hi
ram Abas."

17 Mays 1985 tarihli m a n e t yle: El Ray El Em, Trk-israil gizli ibirligini aklyor... Trkiye'nin araplara d m a n c a t u t u m u n u teyid e d e n 16
belge... Trkiye'nin A B D B y k e l i s i "Trkiye, israil'in k o r u y u c u kalkan
n o l u t u r u y o r " d i y o r .
Gazetemiz "El Ray El Em", Trk-israil gizli ibirliine ait d o s y a n n baz
ayrntlarn aklyor. t e y a n d a n Trkiye'nin Araplarla olan ilikilerinden
kalknma amacyla yararlandna dikkat e k i y o r ve ticari balantlarn 9
milyar dolar am olduunu.belirtiyor.
El Ray El Em, habere yle d e v a m ediyor: "Trkiye'nin israil ile olan s
k ibirliini ortaya k o y a n 16 kant aklyoruz. Her ne kadar T r k i y e K u
veyt Bykelilii araclyla haberimizi yalanladysa da, v e r d i i m i z haber
d o r u y d u . Haber, bir T r k r e s m i heyetinin srail'i gizlice ziyaret e t m e s i
k o n u s u n d a y d . Biz haberi, 3 Nisan 1985 g n yaymladk. A n c a k d a h a
sonra Trk Bykelilii'nin yalanlama haberini de yazdk. n k a m a c
mz en b y k islam lkelerinden biri olan T r k i y e ile A r a p l e m i arasn
da 200 yldan beri var olan ilikilerin k o r u n m a s y d .
"Ancak... Trkiye - israil d o s y a s hayli z e n g i n ve kabark. Bir dizi nesnel
v e ayn z a m a n d a z c anlamalar ieriyor. Sz k o n u s u anlamalar
arasnda Trkiye'nin b l g e d e srail'e k o r u y u c u kalkan olmas da b u l u
nuyor. Nitekim Trkiye'nin W a s h i n g t o n Bykelisi "Trkiye, israil'in hi
m a y e s i iin k o r u y u c u k a l k a n o l u t u r u y o r " diyor... Dahas var...
" E i t i m alannda, d e r s kitaplarndan Filistin adnn silinmesi ve Filistin
haritasnn kaldrlmasyla baland. Kuds, srail'in bakenti olarak g s
teriliyor. B u n u Araplara d m a n olanlar bile y a p m a d l a r . "
146

EK-4
HRAM A B A S -CIA-MOSSAD BRL
KBN'E DORU DERGS, Yl: 2, Say: 25, 12 Haziran 1988

"Elinizi

Kefenle

Yollarz"

(zet)
Yeilky Havalimanna, 1987 balarnda esrarengiz bir y o l c u iniyor. (...)
Kimlii zenle g i z l e n m e y e allan bu a d a m , srail stihbarat r g t
MOSSAD'n n d e g e l e n eflerinden biriydi. Ad: Arie Levin. (...) Bu ziya
retten bir ka g n s o n r a Ankara'nn bir baka israil'li k o n u u d a h a ola
cakt, Devid K e m h i . (...) A n k a r a ' y a g e l d i i n d e k i r e s m i sfat ise srail Milli
S a v u n m a Bakanl Genel M d r . T a m da A r a p lkeleri ve Filistin Kurtu
lu r g t n e kar MT o p e r a s y o n l a r d z e n l e n d i i o d n e m d e bu iki
ziyaret ilgili evrelerin g z n d e n kamamt. Bu e v r e l e r d e Arie Levin
MT ile M O S S A D arasndaki ilikiyi y r t e n kii o l a r a k t a n n y o r d u . Trk
tarafn ise bu ilikilerde H i r a m A b a s temsil e d i y o r d u . Arie Levin'in ziyare
t i n d e n ksa bir sre sonra, 14 u b a t g n l bir istanbul gazetesi (Ebu Firaz gitti) baln a t y o r d u .

Abas

Orta

Dou

Sahnesinde

H i r a m A b a s ve MT b t n bir 1986 sonbaharn T r k i y e ' d e k i Filistinliler

zerinde y o u n l a a n o p e r a s y o n l a r a ayrmlard. te o s o n b a h a r d a ,
s i y o n i z m e kar m c a d e l e n i n n n d e yer alan bir A r a p liderine H i r a m
Abas'n birinci mesaj ulat. H i r a m A b a s yle d i y o r d u : "Ankara'daki
diplomatnz e k e r s e n i z size her t r l kolayl salarz. (...)" H i r a m ' d a n
A r a p liderine ikinci mesaj ulat: H i r a m A b a s bu kez o l d u k a pervaszd:
" B u a d a m b u r a d a n aln, y o k s a kefen iinde y o l l a y a c a z ! " Diplomatn
karsna telefonlar g e l i y o r d u : " D u l m u kalmak istersin. Y o k s a b o a n m a k
m ? " (...)

Ad

stnde

Mi ster

Komplo

H i r a m Abas d i p l o m a t l a niin bu kadar uramt? 24 T e m m u z 1985 g

n A n k a r a ' d a r d n Bykelilii birinci katibi Ziyad Sati l d r l d . Ci
nayetin s o r u m l u l u u n u E b u Nidal r g t stlendi. A r a d a n bir yl geti,
Eyll 1986'da bir g u r u p Filistin'li Sati'nin katil san olarak gzaltna aln
d . T r k polisi katilleri yakalamt. Ertesi g n sanklardan ikisi serbest b
rakld. Braklanlardan birinin ad Rafet aban'd. a b a n d a h a sonraki
g e l i m e l e r d e n e m l i roller stlenecekti. Nitekim Rafet a b a n FK'nn
Ankara'daki temsilcisi E b u Firaz' E b u Nidal'n a d a m olarak g s t e r e n ifa147

eteler vermiti. a b a n Firaz' T r k i y e ' y e kar eitli sabotaj planlaryla da

ilikili g s t e r i y o r d u . a b a n ' a ifadelerini d i k t e ettiren kuvvetlerin E b u Firaz
zerinde altklar anlalyordu. a b a n i e r d e k i Filistinli sanklara kar
v i c d a n azabna kaplarak F K temsilciliine d e b a v u r u p g e r e k kimliini
aklamt. Rafet a b a n O D T ' d e r e n c i iken bir u y u t u r u c u ii kullan
larak MT tarafndan elde edilmiti. E b u Firaz, 16 Kasm 1986 tarihli Nok
ta d e r g i s i n e v e r d i i u z u n r p o r t a j d a Filistinlilere ve FK'ye kar giriilen
k o m p l o y u anlatyordu. Firaz, Nidal'n kendilerinin c a n d m a n o l d u u n u
da v u r g u l u y o r . Rafet aban'n servenini anlatyor. (...)
Bu a r a d a 80 kadar Filistinli snr d edildi.

Abas'n

aban

2000'e Doru Rafet aban'n d a h a sonraki yaamn aratrd. Rafet

a b a n T r k p a s a p o r t u y l a c e b i n e dolarlar k o n a r a k Avustralya'ya g n d e
rildi. r d n devleti v a t a n d a aban'n yerini r e n d i . Avustralya'dan ka
rlan a b a n r d n ' e getirildi. r d n Adalet Bakan ile birlikte televizyo
n a kt. a b a n g e r e k m i s y o n u n u a k l a m y o r d u t e l e v i z y o n d a a m a ken
disini k i m i n Avustralya'ya g n d e r d i i n i s y l e d i : H i r a m Abas! (:..)
Drt Filistinli g e n h a k k n d a Sati'yi l d r m e k t e n alan dava, 7 T e m m u z
1987 tarihinde s o n u l a n d . Karar: Beraat. (...) A m a beraatten de n e m l i
bir g e r e k dile g e l i y o r d u d u r u m a l a r d a . Avukatlar Veli D e v e c i o l u ve
Gnfer Karadeniz s a v u n m a l a r n d a yle d i y o r l a r d : " O l a y CIA, M O S S A D
ve MT'in bir s e n a r y o s u d u r . A m a l a r arasnda T r k i y e ' d e k i Filistin Kurtu
lu r g t temsilciliini k a p a t m a k d a vardr."

El

Mecelle'ye

Bile

Geti

(...)
L o n d r a ' d a A r a p a y a y m l a n a n S u u d i yanls, haftalk El Mecelle d e r g i s i
17-23 Aralk 1987 tarihli saysnda Bat'dan Araplara kar estirilen o l u m
suz havann ngiltere, A l m a n y a ve talya z e r i n d e n Trkiye'ye de b u
latn yazyor. Dergi Sati olay dizisini "Bir polisiye filmi andrdn sy
lyor. " A m a " diyor, " g e l e n e k s e l Trk-Arap ilikilerinin koparlmasdr."
16 Aralk 1986 tarihinde ise Yaser Arafat d e m e v e r i y o r d u : " K a r d e
Trklerle bizim aramzdaki ilikileri b u l a n d r m a k isteyenler Rafet aban'
kullanmlardr." (...) D i p l o m a t i k aklamalar ve g a z e t e y o r u m l a r a r k a
snda parmaklar bir r g t ve bir kiiyi gsteriyor. r g t : M O S S A D , is
rail stihbarat r g t . Kii: H i r a m Abas.

Tehis

zal'a

Bildiriliyor

H i r a m Abas'n Arap lkelerini, zellikle FK'y hedef alan abalar tabii

d i k k a t l e r d e n kamyor. (...) A r a p lkeleri H i r a m Abas' tehis ediyorlar.
148

Tehis: M O S S A D ile ibirlii.

A r a p lkelerinin d i p l o m a t l a r H i r a m A b a s k o n u s u n d a k i d e e r l e n d i r m e l e
rini ve rahatszlklarn zal H k m e t i n e de yanstyorlar. (...) zal, ilgili
lere Suriye ve FK k o n u s u n d a k i o p e r a s y o n ve s o r u t u r m a l a r d a n rahat
szlk d u y d u u n u sylyor.

Kaddumi'nin

Gsterdii

Odak

H i r a m Abas Trk-Arap ilikilerinde n e m l i bir s o r u n haline gelmiti.

A b a s bir y a n d a n Suriye aleyhine o p e r a s y o n l a r y a p a r k e n , bir y a n d a n d a
Filistinliler h a k k n d a Suriye'ye s z d e bilgiler u u r u y o r d u . u s o n r a p o r
olay Abas'larn ilk ve s o n ii d e i l . Anti-siyonist m c a d e l e n i n n n d e yer
alan bir A r a p r g t n n A n k a r a ' d a k i d i p l o m a t h a k k n d a B a b a k a n zal'a verilmi bir r a p o r var.
Raporda, d i p l o m a t n d i p l o m a t i k d e i l silah kaakl yapt n e s r
lyor. (...) Bu raporlarn da M O S S A D tarafndan verilen bilgilerle, g e n e
MOSSAD'n y n l e n d i r i l m e s i s o n u c u hazrlandn 2000'eDoru gvenilir
kaynaklardan ald bilgilerle d o r u l a d . 26 O c a k 1987 tarihli Cumhuriyet
gazetesi FK D likiler Daire Bakan Faruk K a d d u m i ile bir g r m e
yaymlad. K a d d u m i , E b u Firaz'n A n k a r a temsilciliinde kalacan belirt
tikten sonra, "Bir istihbarat oda'nn Filistinlilere kar n y a r g l " d a v r a n
dn sylyor. (...)

Bir Arap,

Bir srailli

Tank

MT ile M O S S A D arasndaki ilikiler A r a p d n y a s n d a t e d e n beri bili

niyor. Kuveyt'te yaymlanan El Ray El Em gazetesi 13 Haziran 1987 t a r i
hinde yle yazyor: "Trkiye istihbarat tekilatyla, srail istihbarat ara
sndaki sk ibirlii aa kt." H a t t a israil gazeteleri bile k o n u y a yer ve
r i y o r d u . branice yaymlanan srail gazetesi Ma'ariv, M O S S A D ve N
BET (srail stihbarat r g t ) ile MT arasndaki u z u n z a m a n d a n b e
ri sk ibirlii ve gvenlik alannda karlkl y a r d m l a m a ve ortaklaa a
lma yapldn ortaya k o y u y o r . (...)
1985'te Trkiye'ye gelerek MT yetkilileriyle g r t bildirilen CIA st
d z e y yetkililerinden H a r o l d R o o d ' u n israil'i d e s t e k l e y e n planlar getirdii
anlatlyor. (...)
H i r a m Abas, Sabah gazetesinde t a m sayfa reklamlara balad. Dikkat
e k e n bir n o k t a Abas'n kendisini ClA'nn kart gibi g s t e r m e y e z e n
g s t e r m e s i . G n g r M e n g i (...) y l e diyor: " A m e r i k a hesabna alan
casuslar s u s t yakalad iin ClA'nn bile kara listesine giren H i r a m
Abas".

(...)
149

H i r a m Abas'n CIA k o n u s u n d a ykl o l d u u iin byle syleyip yazdrt

t o k akt. (...) Abas'n, ClA'nn T r k i y e ' d e k i adamlar listesinin ban
da b u l u n d u u artk sr d e i l d i . (...)

Ek-5

A m a A b a s artk bir emekli...

- A m e r i k a n
a k l a n a n

stihbarat rgtlerinin
gizli r a p o r u n d a k i

ilk d e f a

itiraf:

"Anari yeterli deilse

zel ajanlarmzla
A m e r i k a ' n n dostu olan lkelerdeki
faaliyetler raporunda "Ajanlarmz
ar sol rgtlerin lider kadrolarna
szarak onlar kullanyor" deniyor

mbfr 3 IB79 By S
Exclusive:
Top Secret l 1 .S. A r m y Memo on I n f i l t r a t i n g
und Subverting Allies.

C t o v e r t A c t i o
I N F O R M A T I O N

B U L L E T I N

fl) Baz eski CA grevlileri srafndan aklanan "ok gizli "raporda Amerika'nn askeri
varlnn bulunduu lkelerde Siyasal istikrarn salanmas iin ne gibi bir politika
zlenmesi gereklii geni bir biimde anlatlyor.
fl) Raporda Amerika'ya dost lkelerde asi glerin iddetten kanmalar halinde Hk
metlerin komnizme kars pasiflik ya da kararszlk,gsterdikleri bunu nlemek ve
hem kamuoyunu hem de hkmell harekete geirmek iin zel ajanlarn eitli terr
eylemlerine giritikleri belirtiliyor.
) Raporda "Demokrasi . gelimekte olan lkelerde komnizm aleyhtar dzenin gerek-

150

Gizli raporu yaynlayan dergi

KClA'dan
lor urubunun ckardf) darrjlde yaynland. Amerikan stihbarat rotlerlrln de
mokrasi di|i gizil ful i yellerini belgelerle ortaya dkmoyi amalayan dergi "Covcrl Aclon InlormationBulletlnlOrlul eylem bilgi Olon ladm tasyor.Yukardazollklo Ameri kan tlyall evreleri ndebliyk yank uyandran darglnln kapa..

151

>

BLGE KOORDNASYON MERKEZ EMASI*

ASKER

SVL

Devlet (Eyalet) Askeri Personel

Sava
Sava destek
Sava hizmet destek
Devlet (Eyalet) Yar askeri
(Paramiliter) ve .Dzen d
(rregular) rgtler '

Devlet (Eyalet) Sivil Hkmet

Polis, yarg ve dierleri
stihbarat rgtleri
Kalknma rgtleri (Tarm,
Ticaret, Emekiler, Haberleme,
Endstri)
Danma Brosu

Evsahib lke Silahl Kuvvetleri

(Kara, Deniz, Hava, Jandarma)

Sitate (Province)
C i v i l Government
- Police, Lw A Order
- Intelligence Agencies
- Development Agencies
(Agriculture, Commerce,
Public Works, Coaawnic* t ions, Industry)
- Inforaatloo Office

Devlet (Eyalet) Geici Grevlileri

Amerikan Silahl Kuvvetleri
Sava
Sava destek

Amerikan stihbarat rgt

Temsilcileri

State (Province) Parsstlllt

1 Irregular Unit(s)

U
S
1

Representative(s)

Other Boat Country, US, &

t i l l e d Civic A c t i v i t y Agencies]

Host Country Rag lar Araad

Forcee UnjLt(e) (Arery, Ravy
Air Force)
- Feraanently aaslgned 1
State (Province)
- Tenporsrlly operatine
vithin Stata (Provinca)

Sava hizmet destek

Dier Ev Sahibi lke, Amerika ve

Mttefik Sivil iler rgtleri1

Mttefik Silahl Kuvvetleri

- Sava destek

Blge Koordinasyon Merkez: (ACC)

Temsilcilikleri

^BfgeKoordinasyon

Representatives of County
District) ACC

US Araad Forces Unit(s)

- Ccab*t
- Coetbst Support
- Comb*t Service Support

- Sava hizmet destek

Amerikan ve Mttefik Askeri
Danmanlar

- Coobat

- Combat Support
- Coatbet Service Support

USAID ltepresentatlve(s)

Devlet (Eyalet) Srekli Grevlileri

Amerikan AID rgt Temsilcileri

State- (Province)
Military Staff

Merkezi (ACC)

Hkmetin

UV* Allied C i v i l i a n Advisors

yerini alamaz.

Blge Koordinasyon Merkezi (ACC) blgenin koutlarna

gre dzenlenir. Ancak Blge Koordinasyon Merkezi (ACC)
her trl ate destei ile istihbarat birimlerini iermelidir.

TOBB Genel Bakan Ali Cokun "Bu uzman kuruluun (AID) bilgi
birikiminden yararlanacaz."

Allied Araed Forces Uait(s)

- Combat
- Coabat Support
- Coabat Service Support .

FM 31-16 Counter Guerilla Operation adh Amerikan rasmi talimnamesinden evrilmitir.

OS and Allied Military Advli

(1)2)
<

ACC DOBS MOT REPLACE STATE (PROVIMCB) COVKRKMEOTS.

ACTUAL COMPOSITION OF ACC WILL BE DETERMINED BY LOCAL
"SOURCES, BUT AS A WltDfJM. ACC SHOULD COMTADf ELEMENTS
FOR CONTROL OF TACTICAL GROUND FOtCES, PIKE SUPPORT, AIR
~ INTELLIGENCE, AMD InTERNAL DEVELOPMENT.
Fgurt . T***Mat* (trovine*) arta coordination etnttr.

J
(ema IV)

153
152

Ek7

1975 ylnn Nisan aynda Bar gazetesi FM 3 0 - 3 1 , Karanlk O p e r a s

yonlar - stihbarat isimli bir A m e r i k a n O r d u t a l i m a t n a m e s i n i n varln
d a n sz etti. M a k a l e d e bu b e l g e n i n eki B ksm zerinde de d u r d u . O
g n d e n sonra ne t a l i m a t n a m e ne de B eki k o n u s u n d a b a k a tek bir
sz d a h a yaynlanmad.

Trkiye ajanlarn
cirit att bir lke
haline geldi
l k e m i z d e f a a l i y e t g s t e r e n y a b a n c ajanlarla onlarn kulland
y e r l i a j a n l a r n s a y s n n 1500 c i v a r n d a
O
THE MYSTERIOUS SUPPLEMENT Bj
STICKING IT TO THE "HOST COUNTIfY"

"Covert Adiorfn Trkiye ile ilgili blm

"Amerika'nn dostu olan lkelerdeki anaral yeterli deilse zel alanlarmzla biz
iddet lend rlyoruz" eklindeki tl'aln yer aldfl Covert Action adl derginin TOrkiye ile llgi'l bolmnn kupr grlyor.. Dergide birok lgin aklama daha var.

olduu belirtiliyor
Amerika, Sovyetler Birlii, srail,
Fransa, ingiltere ve Almanya he
sabna alan bu ajanlarn youn
bir aba iinde bulunduklar ve
bunlarn ou zaman yerli ibirlik
ilerden faydalandklar belirtiliyor.

# "Amerika'nn dostu olan lkelerde

anari yeterli deilse,bzel ajanlar
mzla biz iddetlendiriyoruz" ek
lindeki itirafn yer ald Covert
Action adl dergi Trkiye'deki ajan
faaliyetlerinin bir ara azaldn,
'fakat son zamanlarda art gster
diini yazyor.
(Yaz.,8! 4.sayfada)

1975 ylndan s o n r a k i bir iki yl ierisinde B eki baz Kuzey Afrika lke
lerinin b a k e n t l e r i n d e ve s p a n y a ' d a da o r t a y a kt. B e l g e n i n nasl o l u p
da Akdeniz t u r u n a kt anlalamad. Belgeyi basna szdran kaynan
istanbul'da b u l u n m a s akla yakn g e l i y o r d u . 1970'lerin ortasna d o r u
T r k i y e CIA iin yalnzca n e m l i bir h a b e r a l m a merkezi d e i l ayn za
m a n d a D o u A v r u p a ' d a y r t l e n National Security A g e n c y (Ulusal G
venlik r g t ) faaliyetler iin d e bir k a r a r g a h d u r u m u n d a y d . Y u n a n c u n
tasnn devrilmesi, Kbrs'n fiili olarak b l n m e s i ve Trkiye'ye u y g u l a n a n
silah a m b a r g o s u n d a n s o n r a Y u n a n i s t a n ve Trkiye'deki A B D stihbarat
faaliyetleri yavalatld, a n c a k d u r d u r u l m a d . Eski istihbarat d z e n i n i n ye
n i d e n kurulmas iin gsterilen abalar azalmad, u sralarda da bu faa
liyetlerin y e n i d e n hz kazand anlalyordu.
1978 ylnn Eyll aynda Triunfo isimli M a d r i d gazetesi Ek Bnin t m
metnini yaynlad. A B D eliliinden bu ekin varln y a d s y a n tek s z c k
iitilmedi. Ksa sre sonra Ek Bden baz alntlar Milano dergisi olan
L'Eurepea'da ilk m a k a l e y a y n l a n m a d a n ksa sre n c e g a z e t e n i n o l d u k
a iyi bir ne s a h i p olan Giovvanni Valentini isimli yaymcsna R o m a ' d a ki A B D B y k e l i l i i n d e alan st d z e y d e k i bir yetkili t e l e f o n etti. Bel
g e n i n yaynlanmasn vakitsiz ve mnasebetsiz b u l u y o r d u . A B D yetkili
leri dizinin yaynlanmasna engel o l a m a y n c a gazeteye bir aklama g n
d e r e r e k b e l g e n i n u y d u r m a o l d u u n u , resmi olarak varl yalanlanan bir
b e l g e y i yaynlamakla gazetenin aknla n e d e n olaca s y l e n d i . Mek
t u b a g r e Triunfo gazetesinde A B D O r d u s u FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i bi
i m i n d e yaynlanan belgenin eki y o k t u Bu tr bir yalanlama ilginti. Or
du Ek " B " n i n varln yalanlyor a n c a k zmni olarak da Ek Ann varln
kabul e d i y o r d u .
B ekinin z g n bir k o p y e s i Covert A c t i o n Information Bulletin dergisi

154

155

(ClA'dan emekli o l a n ya da atlan eski istihbaratlarn yayn organ) tara

fndan ele geirilerek yaynland. Bu eki a n l a y a b i l m e k iin FM 30-31 tali
m a t n a m e s i n i n biraz da olsa anlalmas gerekliydi. (Bu t a l i m a t n a m e bir
o k askeri kitaplklarda b u l u n a b i l e n v e emperyalist askeri o p e r a s y o n l a r a
yol g s t e r e n bir r e h b e r T a l i m a t n a m e d e , HC olarak anlan evsahibi lke
lerin entelijans servisleriyle l k e d e k o n a k l a y a n A B D askeri birlikleri ara
snda nasl ilikiler k u r u l a c a en ince ayrntlarna kadar anlatlyor. Belge
evsahibi lkelerin, A B D karlarna yaknlk duyduklarn ve bu g e l i m e
izgisi iinde tutulmalar gerektiini anlatyor. D o s t l u a y n e l e n A B D ve
d i e r lke arasnda savatan bir n c e k i tehlike; lkede belirsizliin ege
m e n olmas, Belirsizliin en b y k n e d e n i de eitli i isyanlar ve bakal
drmalar. T a l i m a t n a m e d e ; isyanlarn nasl balad, gelitii ve ne olduklar tanmlanyor syanlarn zararlar, evsahibi lke gizli sevrisleriyle
ibirlii halinde A B D O r d u s u istihbarat r g t n n bu isyanlar nasl baa
rabilecekleri kararllk ve d e n g e y i y e n i d e n kurarak A B D karlar iin d e
vaml d e s t e i n nasl s a l a n a b i l e c e i n i a k l y o r
Bu rehberi yabanclar g r e m e z ( N O FORN) 132 sayfalk hizmet talimat
n a m e s i n d e : FM 30-31-A ekiyle birlikte bu A B D o r d u s u n a evsahibi lke
gvenlik ortam i i n d e kararllk ve d e n g e o p e r a s y o n l a r iin gerekli d o k
trin taktikleri ve verebilecekleri istihbarat d e s t e i k o n u s u n d a yol g s t e
rir. d i y o r d u .
T a l i m a t n a m e ' d e isyan olaslklar verebilecei zararlar ve olaylar
karsnda gizli servislerin ne yapabilecekleri k o n u s u n d a bilgiler var. Ev
sahibi lkenin gizli servisleriyle nasl allaca, o p e r a s y o n l a r n nasl
planlanaca istihbarat d e e r i o l a n belgelerin nasl t o p l a n p d e e r l e n d i r i
lecei, belirtiliyor. stihbarat eitiminin nasl yaplaca, rnekleri aklay
c notlar, istihbarat t o p l a m a teknikleri ve. r n e k bir istihbarat k u r s u iin"
genel eitim plan veriliyor. Askerlere z g pratik z m l e r i n en iyi r
neklerinden biri saylabilecek bir de baka ek var: syan halininn~belirtileri. Bu k o n u d a yaklak bin gstergelik bir liste verilmi. Gstergeler"
arasnda H k m e t grevlilerinin karlp ldrlmesi gibi o k ak,
olanlarndan baka r a d y o sat ve kullanmnda art g i b i ilgin ve pek
d e isyanla balants o l m a y a n g s t e r g e l e r d e b u l u n u y o r . B a k a gster
geler: renim s i s t e m i n d e tartmal doktrinlerin yer al ve b a n k a soy
g u n l a r n d a n artlar.
T a l i m a t n a m e n i n b y k b l m o l d u k a s a m a v e k o m i k s o u k sa
vatan izlenimler tayor. Tipik K o m n i s t isyan rgt tanm yanllar
la d o l u . Parti yapsnn h c r e l e r d e n m e y d a n a geldii syleniyor. Parti
yelerinin eitli ilevlere sahip h c r e l e r d e g r e v aldklar bu hcrelerin
-yedi kiilik g r u p l a r d a n o l u t u u ve h c r e n i n banda da bir k o m u t a n
b u l u n d u u verilen bilgiler arasnda. Belgeler akllar kartrc ar sac
156

r g t l e r i n yaynlarn andryor.
T a l i m a t n a m e d e u y d u r m a bir m a s u m i y e t havas da seziliyor. ABD g
venlik politikasnn evsahibi lkeye yapsal b a k m d a n y a r d m e t m e k iste
d i i syleniyor. Bu g r B e k i n d e yalanlanyor. B ekine g e r e : A B D
istihbarat rgtlerinin birinci g r e v i n i n evsahibi lkelerinin arkasndan
almak, askeri ve istihbarat r g t l e r i n e szmak onlar d e n e t i m altnda
t u t m a k o l d u u belirtiliyor. B u n u n A B D ' n i n politikas o l d u u d a belirtiliyor.
FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i n d e k i giri b l m n d e Ayaklanmaya kar ev
sahibi lke ile ABD'nin birlikte o p e r a s y o n l a r y a p m a s ve bylelikle karar
ll y e n i d e n kurmas gerektii aklanyor. Giri b l m d e v a m ediyor:
FM 30-31 B, eki evsahibi lke r g t l e r i n i n ABD o r d u istihbarat alan
iine girdii belirtiliyor.
Bu o k gizli belgenin en ilgin y n , hizmet t a l i m a t n a m e s i n d e lkede
rgtleriyle birlikte A B D rgtlerinin isyanlar bastrp n l e m e y n n d e
ibirlii n g r l r k e n , ABD r g t l e r i n i n evsahibi lkenin rgtleri iine
de szmalar gerektii anlatlyor. B y l e c e yardm g r e n rgtler bu sz
malarn alan haline geliyor.
Belgenin tyleri rperten baka bir b l m n d e ABD ve yerel rgtlerin
isyana kar birlikte yrttkleri o p e r a s y o n l a r t e r c i h e n zgrlk, adalet
v e d e m o k r a s i adnadr, yine d e A B D h k m e t i , d e s t e k l e n m e s i g e r e k e n
rejimin yaps hakknda karar v e r m e k t e k e n d i n e en b y k z g r l ta
nr. A B D ' n i n uluslararas d z e y d e k i karlar bakmndan d e s t e k l e n e n y
n e t i m i n d e m o k r a t i k olmas arzulanr bireydir deniliyor.
3. b l m d e A B D istihbaratnn evsahibi lkenin askeri ve polis r g t l e
rine nasl n e m v e r m e s i gerektii ve en s o n a a m a d a lke h k m e t i n e
bile nasl bask yaplabilecei ve bu k o n u d a hazrlkl b u l u n u l m a s gerek
tii anlatlyor. Eer evsahibi lke h k m e t i zarar verici bir g r n m alrsa
bu tr bask gerekli oluyor. Ekte: Resmi giriimlerin bu belgenin k o n u
s u n u o l u t u r m a d resmi o l m a y a n yeralt faaliyetlerinde ise ABD o r d u s u
ve d i e r rgtlerin s o r u m l u l u u paylaacaklar belirtiliyor,
4. B l m d e en olanakl szma ve e l d e e t m e hedeflerinin subaylar olduk
lar evsahibi lkelerin r g t l e n m e l e r i n d e k i t m elemanlar elde e t m e n i n
A B D rgtlerinin bir grevi".olduu da belirtiliyor. CA'nn yardm sala
mas b a k a bir k o n u , dier lke rgtlerinin yelerinin elde edilmesi
b a k a bir k o n u . A ekinin varlnn belirtileri d e . b u b l m d e . Bu ekin
ajanlarn elde edilmesinde genel bir d o k t r i n ve rehberlik salad bu k o
n u d a genel bilgiler verdii sanlyor.
Szma ve elde e t m e harekat b u r a d a da bitmiyor. 2. ksmda zel o p e
rasyonlardan sz ediliyor. Evsahibi lke isyana yeterince iddetle reak
s i y o n g s t e r m e z s e ABD o r d u istihbarat h k m e t i v e k a m u o y u n u
157

d o m a k t a olan tehlikeler karsnda ikna e d e c e k ve b u n u gerekli n l e m

leri a l m a y a z o r l a y a c a k elde ettii ajanlar yoluyla iddet ya da iddet ge
r e k t i r m e y e n baz eylemlerle d u r u m u n gerektirdii lde y a p a c a k .
Bakaldran
kesime y e t e r i n c e szlamamsa beklenen hedeflere
u l a m a k iin ar sol r g t l e r d e n yararlanabilecek Bu eylemler FM 3031 t a l i m a t n a m e s i n d e aklanan isyann 2. ve 3. aamalarndaki t e d h i ve
gerilla savan ieriyor.
Ajan p r o v a k a t r l e r i n kullanld safhalarda g z e a r p a n ac g e r e k bir
evsahibi lke h k m e t i n i n yalan ve yanl provokasyonlarla gerekler
d e n haberdar edilmesini salamas.
S o n paragrafta ise evsahibi lkenin arivlerine eriilemedii t a k d i r d e bu
arivlerdeki bilgileri elde e t m e k iin o p e r a s y o n l a r n d z e n l e n m e s i gerek
tii var.
B u b e l g e d e n T r k i y e ' d e sz e d i l d i i n d e i s p a n y a ' d a t m olarak basl
dnda A B D h k m e t i n d e n t kmad, italya'da baslaca z a m a n A B D
yetkilileri b u n u n vakitsiz ve mnasebetsiz o l d u u n u sylediler. S o n u n
d a R o m a ' d a k i ABD elilii F M 30-31 t a l i m a t n a m e s i n i n u y d u r m a o l d u u n u
aklad.
Belgenin u y d u r m a o l d u u n u d n m e k zor, ebat, slup ve iaretler di
er o r d u belgeleriyle ayn. Belge u y d u r m a y s a n e d e n 1975 ylnda ortaya
kt? N e d e n elilik yetkilileri yaynlanmasn vakitsiz buldular? Covert
A c t i o n d e r g i s i n i n istei zerine belgeyi inceleyen askeri istihbarat emek
lileri b e l g e n i n g e r e k o l d u u n a inanyorlar. Belgenin d o r u o l u p o l m a d
k o n u s u n d a k i tartmalara g i r m e d e n dier lkelerdeki yaynclar gibi biz
de belgeyi okuyucularmza o k u y u p kendilerinin karar v e r m e s i iin ay
nen s u n u y o r u z .

EK-9
O K GZL
KARARLILIK OPERASYONLARI STHBARAT - Z E L A J A N L A R
FM-30-31'e
EK:B
Karargah Kara Kuvvetleri Blm
Washington D.C 18 Mart 1970

l- GR
Bu O K GZL FM 30-31 B eki hassas o l m a zelliinden tr, Standard
FM serisinden yaynlanmtr.
FM 30-31'de yerel i s a v u n m a o r t a m l a r n d a A B D O r d u s u n u n istikrar
operasyonlarna d o k t r i n , taktik ve t e k n i k adan istihbarat y n n d e n na" sil d e s t e k o l u n a c a anlatld. GenTl^Tmde'datlaca n g r l d iin
iindekiler isyana kar ve b u n d a n s o n r a E olarak anlacak evsahibi l
keyle birlikte yaplacak istikrar s a l a m a y a ynelik o p e r a s y o n l a r l a kstly
d.
Dier y a n d a n FM 30-31 B E (Evsahibi lke) rgtlerini de A B D istihba
rat hedef olarak deerlendirir. Bu e k t e FM 30-31 ve FM 30-31 A ' d a anla' titan genel istihbarat ilkeleri tekrar e d i l m e y e c e k . Belgenin a m a c E r
gtlerinin istihbarat operasyonlar bakmndan zel bir alan o l d u u n u ve
E hakknda istihbarat t o p l a y a r a k isyana kar yaplmas g e r e k e n ilem
lerden d a h a genel bir bilgi v e r m e y i ve ABD karlarnn korunmasn
amalar.
Bu zel alandaki o p e r a s y o n l a r A B D O r d u s u n u n E'deki isyan ve isyana
kar birlikte alma alannn kstl olmas bakmndan kesinlikle gizli
olarak kalmaldr. A B D o r d u s u n u n n e d e n ie kart hibir d u r u m d a b e
lirtilmemelidir.
E rgtleri t e r i m i bu balant iinde y l e c e anlalmaldr:
a. E'nn i gvenlik r g t

b. E ' n n silahl kuvvetleri,

o E ' n n silahl kuvvetleri, polis r g t , sivil s a v u n m a rgtleri ulusal
ve yerel y n e t i m organlar, p r o p a g a n d a rgtlerinin dnda kalan dier
t m rgtleri.
Dier bir deyile A B D O r d u stihbarat E'nn isyana kar t m p o t a n 158

159

siyelini harekete geirmesinde" her y n y l e A B D politikasna u y g u n ola

rak g e n i bir a l a n d a faaliyet gsterir. Uzmanlk isteyen askeri grevlerini
yerine getirirken o l a n a k kan her y e r d e A B D karlarn kollamak z o r u n
dadr.
II N C E S ( B a c k g r o u n d )
FM 30-31'de belirtildii g i b i yakn g e m i t e k i ayaklanmalar, g e c i k m e k t e
o l a n ya da bamszlklarn yeni kazanm eski s m r g e l e r d e ortaya k
mtr.
Bakaldr t e h d i d i altnda b u l u n a n az g e l i m i lkelerdeki A B D m d a h a
lesi A B D ' n i n t m d n y a d a uygulad a n t i - k o m n i s t savan bir paras
dr. Bakaldr k o m n i z m dndaki b a k a k a y n a k l a r d a n da doabilir,
airet, rk ve m e z h e p kavgalar isyanlara n e d e n olabilir. Kayna ne olur
sa o l s u n bakaldrlar her z a m a n k o m n i z m iin ve k o m n i s t szmalar
iin o l a n a k salar, e e r etkin kar n l e m l e r alnmazsa komnistler
baarl bir b i i m d e y n e t i m i ele geirebilirler. A B D ' n i n b y l e d u r u m l a r d a
m d a h a l e s i iin baklacak lt bir taraftan h k m e t i n k o m n i z m e kar
ald n l e m l e r e d i e r y a n d a n d a E h k m e t i n i n A B D karlarna gster
d i i t u t u m a baldr.
II- SYASAL EMEKLLK G E R E K S N M E S
A B D O r d u s u dier A B D rgtleriyle ayn b i i m d e E'deki herhangi bir
h k m e t i s o n s u z a d e k d e s t e k l e m e k d u r u m u n d a deildir. B u n u n n e d e n
leri vardr.
a. A B D d e s t e i n d e n y a r a r l a n m a k t a olan bir h k m e t K o m n i s t ya da
K o m n i s t tahrikli bir isyan karsnda isteksizlikten ya da g s z l k t e n
zayflayabilir.
b. l k e d e k i n e m l i kesimlerin karlarn y a n s t m a k t a yanllar yapabilir.
c. Ar milliyetilikle A B D karlaryla u y u m a y a n hatta aykr davran
iinde olabilir.
B u eler E'de h k m e t deiikliini v e b y l e c e d e A B D yardmndan
ve r e h b e r l i i n d e n E d a h a rahat yararlanmasn A B D karlar bakmn
d a n gerektirebilir.
isyana kar birlikte o p e r a s y o n l a r n yaplmas genellikle zgrlk, ada
let ve d e m o k r a s i adnadr, bununla birlikte A B D h k m e t i yardm ede
c e i h k m e t i n yapsn s a p t a m a k t a k e n d i n e z g r l k tanr.
Azgelimi lkelerden pek aznda t a m a n l a m n d a d e m o k r a s i n i n ge
liebilmesi iin yeterli birikim vardr. Kat ya da y u m u a k y n e t i m i s e i m
leri engelleyebilir otoriter y n e t i m gelenekleri derindir, halk isteklerinin
a n c a k o k k k bir ksmn dile getirir.
160

Bununla birlikte A B D ' n i n d e s t e k l e d i i lkenin d e m o k r a t i k s r e ieri

sinde veya e n azndan d e m o k r a t i k bir g r n m o l a n d n y a k a m u o y u
bakmndan d a h a iyidir. B u y z d e n eer anti-komnist t u t u m u s r d r e b i liyorsa d e m o k r a t i k yap her z a m a n iin A B D tarafndan h o karlanr.
Eer bu gerekler yerine getirilmiyorsa yapnn c i d d i b i i m d e d e i t i r i l m e
sine azami z e n gsterilmelidir.
III-E

REJMLERNN

KARAKTERSTK ZAAFLARI

A B D politikasn etkileyen yukardaki g e n e l l e m e l e r d e n s o n r a az g e l i m i

lkelerin yapsndan k a y n a k l a n a n zayflklara azami d i k k a t harcanmaldr.
a. Geri kalmln, g e m i i n , v e y a her ikisinin etkisinde olarak isyanla
karlaan rejimler genellikle m z m i n i h u z u r s u z l u k l a r d a n ve kararsz
lktan mzdariptirler. n d e gelen siyaset adamlar o u z a m a n t e c r b e
siz, elikilidirler, rvet alrlar. O l a a n s t liderler ortaya kt z a m a n ,
abalar m o d e r n koullara u y a m a y a n y n e t i m m e k a n i z m a s etkisiz v e a z
cret alan personal tarafndan b o a kartlr."
b. Bu zaafiyet h k m e t rgtlerinin memurlaryla isyanclar arasnda g e
ni iliki k u r m a olanaklar d o u r u r . Rejimlerin m z m i n d e n g e s i z l i i n e ve
bataki y n e t i m l e r e kar balayan isyanlarn ksmi ya da t m d e n
baarsna kar garanti e t m e k isteyen kiiler vardr.
c. Azgelimi lkelerdeki i elikilerde taraflar milliyetiliin g e r e k sa
hiplerinin kendileri o l d u u n u ileri srerler. A B D yardmnn b y k miktar
larda ve ak olarak verilmesi ba kaldran tarafa h k m e t i kuklalkla
s u l a m a k olana verir. B u n u n genel s o n u c u da halk ve devlet m e m u r l a
r hatta o r d u mensuplar arasnda anti-Amerikanc d u y g u l a r n e g e m e n
olmasdr. Silahl Kuvvetler rejime bal olabilir hatta e g e m e n de olabilir
ler, a n c a k o lkedeki zaafiyetten onlar da etkilenmektedirler.
A B D O r d u s u n u n E o r d u s u n d a n karlar yalnzca mesleki ibirliinden
ibaret deildir. o k d a h a geni olarak, siyaset ithal ederler. Silahl kuv
vetler siyaset y a a m n d a n e m l i rol oynar, bu roln n e m l i askeri n
lemleri g e r e k t i r e n d u r u m l a r d a , isyan halinde d a h a da artar.
IV-ABD O R D U STHBARAT GREVLER
A B D O r d u istihbarat E h k m e t i n i n eylemleri k o n u s u n d a geni bilgi
t o p a r l a y a c a k d u r u m d a d r . B u n u n l a birlikte A B D o r d u s u n u n zel karlar
bakmndan istihbaratn n e m l i b l m n E'nin o r d u birliklerinden v e
i gvenlik kuvvetlerinden elde edilen ksm oluturur.
E O r d u s u iindeki zel istihbarat alanlar unlar olabilir:
a. A B D O r d u istihbaratnn ulusal ve yerel d z e y d e karlkl ibirlii y a p
t E o r d u birliklerindeki kiiler.
161

b. A B D o r d u s u istihbaratnn, alan o r t a m b a k m n d a n ilikiler kura

bildii o r d u b i r l i k l e r i n d e n personelle o l a a n askeri ibirlii dndaki faa
liyetleri.
c. A B D o r d u istihbaratnn d o r u d a n ya da dolayl olarak ilikide b u l u n
mad a n c a k , isyanc g l e r tarafndan a b u k etkileyebilecek d u r u m d a
olan yerel birlikler. Bunlar isyanclarn etkisine genellikle en ak olanlar
dr.
d. U z u n menzilli keif birlikleri ya da zel g r e v birlikleri gibi seyyar bir
likler. Bu tr birlikler isyanclarn k o n t r o l altndaki b l g e l e r d e eylemler
yaptklar iin isyanclar tarafndan rahata etkilenebilirler.
E ' n n o r d u s u n a ek olarak lkenin i gvenlik r g t n e ve polis kuvve
tine d e a z a m i dikkatin g s t e r i l m e s i gereklidir,
Polis genel olarak mahalli sakinlere o r d u birliklerinden d a h a yakndr.
Bu d a h a gvenli bir haber kayna olabildii gibi d a h a da risklidir. Bu risk
polis kuvveti askere alnp da yerlerine d a h a o k e i t i m gerektiren yeniler
geldii z a m a n d a h a d a artar.
A B D o r d u s u n u n istihbarat operasyonlarnn aada belirtilen listedeki
belli bal hedeflere yneltilmesinin baz nedenleri vardr.
a. E o r d u birliklerini szmalara ve bakaldrya s e m p a t i d u y a n unsurla
rn ya da A B D d m a n olan kiilerin e t k i l e m e s i n d e n k o r u m a k .
b. E o r d u s u yelerinin geleceklerini garanti altna almak isteklerinden
t r bakaldran gruplarla iliki kurmalarn n l e m e k .
o E ' n n o r d u s u n d a A B D ' y e yaknlyla tannan subaylarn terfi e t m e
lerine almak.
d. E o r d u s u n u n saflarndaki etkisizlii ve rvetilii mazur grlebilir
d z e y e indirmek.
e. Ayn tr k o r u m a grevini E'nin A B D istihbarat sahasna giren t m
rgtlerinde yrtmek.
Bu hedeflerin gerekletirilmesi, E rgtleri iindeki muzr gelimelerin
e r k e n tehis edilebilmesi A B D istihbaratnn z a m a m n d a t e p k i g z e t m e
sine bal o l d u u n u bilmek gerekir.
V-E'DEK

ZARARLI

GRMLERN

TEHS

A B D O r d u istihbarat tarafndan E rgtleri iinde tahkikat ve tehisi

gerektiren zararl faaliyetler belirtileri unlardr:
a. 1. Siyasal gvensizlik, 2. rejime kar g i d e r e k s o u y a n tavrlar, 3.
bakaldranlara sempati, 4. b a k a l d r a n l a r a ortaklk.
b. Bakaldran tarafn p r o p a g a n d a s n d a n E memurlaryla A B D rgtle-

rinde alan kiiler arasnda d o a n a t m a l a r d a n , ' y a da Amerikal yet

kililerin o k ak b i i m d e b u y u r g a n d u r u m d a b u l u n m a l a r n d a n d o a n
honutsuzluk ve anti-Amerikanc d u y g u l a r .
c. E memurlarn bakaldran kimselerle a k r a b a d u r u m u n a d r e n
kan balar. Baz ailelerin h e m h k m e t h e m de bakaldran taraflar a r a
snda akrabalarnn bulunmas. Bylelikle bu aileler iki tarafta oynadklar
iin kendilerini kurtarabilirler. Kanbalar, zellikle k e n d i d o u m yerleri
yaknnda g r e v bu y z d e n de aile ve a r k a d a basksna m a r u z kalabi
len, polis kuvvetleri iin nemlidir.
*
d. Rvetilik, rvet alanlarn h e m isyanclar tarafndan bask altnda
tutulabilmesi h e m de yaygnlatnda halkn rejime o l a n gvenini sars
mas bakmndan bylelikle de isyann yaygnlamasn s a l a m a bakmn
d a n n e m l i olmaktadr.
e. Etkinsizlik ve b u n d a n d o a n operasyonlarn ar ilerlemesi giderek
d m a n a d o r u d a n bir d e s t e k salayabilir, idari lemlerin yavalamas
bakaldranlara s e m p a t i d u y u l m a s y z n d e n d e olabilir. B u o k bilinen
bir idari s a b o t a j t r d r . Greceli olarak uygulamas kolay ve ortaya
karlmas da z o r d u r .
VI-ABD O R D U STHBARATI HAREKATI
ABD o r d u istihbarat zaafiyet belirtileri g r l p de u z u n sre d e v a m
ederek s o m u t bir zarar ortaya kabilmesi d u r u m u n d a u y g u n ilemleri
nerecek d u r u m d a olmaldr. Bu tr harekatlar, kiiler, v e y a d a h a genel
olarak gruplar z e r i n d e bask yaratabilecek nlemler olabilir. B u n u n da
tesinde E r g t l e r i ve en s o n olarak da h k m e t zerinde yaratlabile
cek basklardan sz edilebilir.
ABD O r d u istihbaratnn E'nin s o r u m l u rgtyle ibirlii y a p m a s arzu
lanr bir eydir. A m a baz d u r u m l a r d a birlikte hareket ayrlan ya da e
lien karlardan t r gerekleemeyebilir. ABD o r d u istihbarat A B D
karlarn E'deki muhalif kuvvetlere r a m e n s a v u n m a k zorundadr.
Bu ayrlklarn ya da elikilerin yer ald d u r u m l a r genellikle baz k a d r o
lar ve siyasal ya da brokratik ilemler tarafndan baz kiilerin k o r u n
duklar d u r u m l a r d a ortaya kabilir.
Harekat E r g t l e r i n i n hatta h k m e t i n i n etkilenmesi ya da bask alt
na alnmas b i i m i n d e A B D karlar tehlikeye g i r d i i n d e g n d e m e gele
bilir. Alnacak n l e m l e r resmi olabildii gibi gayri resmi de olabilir.
Resmi n l e m l e r b u b l g e d e tartlan hibir d u r u m d a g n d e m e gelmez.
Gayr resmi giriimler ise A B D o r d u istihbarat ve dier A B D rgtlerinin
ortak s o r u m l u l u k sahasna girmektedir.

162
163

VII-STHBARATTA

REHBERLK

A B D O r d u istihbarat ve E rgtleriyle birlikte y r t l e n istikrar hare

katlarnn baars ABD'li ve yerel personel arasndaki karlkl anlaya
baldr.
A B D personeli ve E'deki muhataplar arasndaki ilikilerin d e r e c e s i ne
olursa olsun b u s o r u n u n k o l a y bir z m E r g t l e r i n d e n A B D O r d u
istihbaratyla ajanlk ilikisi iinde bulunabilecek kiilerin elde edilmeleri
dir.
Bu y z d e n E rgtlerinin n d e gelen yelerinin u z u n d n e m l i ajanlar
olarak elde edilmesi nemlidir.
VIII-STHBARAT AMALI ELDE E T M E
A B D o r d u s u n u n zel a m a l a r iin en n e m l i elde e t m e hedefi E'nin
o r d u s u n d a k i subaylardr. Azgelimi lkelerin b i r o u n d a subaylar var
lkl ailelerden geliler. Aile g e l e n e i olarak ve r e n i m b a k m n d a n t u t u c u
durlar. Bu y z d e n de isyana kar eitli doktrinleri b e n i m s e m e k t e ol
d u k a alcdrlar. Bunlar o l d u k a nemlidir, n k lkelerinin gelime
sinde hi de a z m s a n m a y a c a k l d e n e m l i roller oynarlar.
Aadaki kategorilerde bulunanlar uzun d n e m l i elde e t m e l e r iin aza
mi d i k k a t gerektirirler.
a.-ABD ile u z u n d n e m l i kltr ve e k o n o m i k ilikiler ierisinde b u l u n a n
ailelerden gelen subaylar.
b. A B D askeri eitim p r o g r a m l a r n d a n yararlananlar ile zellikle A B D ' d e
e i t i m g r m bulunanlar. '
o E ' n n istihbarat r g t n e atanmak d u r u m u n d a b u l u n a n subaylar.
Bunlar zel d i k k a t gerektirirler a m a bu d i k k a t i n ar olmas da gerekli
deildir.
A B D e i t i m , k u r u m l a r n d a eitmenler alt paragraf 2 (b) de belirtildii
zere 1. siyasal sadakatleri 2. k o m n i s t idolojiye kar baklklar ve 3.
A B D ' n i n d e m o k r a t i k idealleri ballklar b a k m n d a n kurslara katlan s u
baylar i n c e l e m e k l e y k m l d r l e r . ABD e i t i m p r o g r a m n a katlan her
s u b a y hakknda eitim s o n u n d a gizli bir r a p o r verilerek A B D O r d u stih
barat saflarnda uzun d n e m l i istihdam edilip e d i l e m e y e c e k l e r i raporlar
da belirtilir.
Elde e t m e sorunlar FM 30-31 A'da geni ve detayl olarak ajanlar yoluy
la istihbarat (HUMINT) ( H u m a n ntelligence) genel d o k t r i n i n e bal ola
rak d a h a geni b i i m d e belirtilmektedir. Bu ekte belirtilen direktifler E
r g t l e r i n d e n ajan d e v i r m e ilemlerinde d e uygulanmaldr.
164

IX-LKE DIINDAK A B D Y U R T T A L A R I N D A N Y A R A R L A N M A
ABD o r d u istihbarat E'lerde y a a y a n A B D yurttalarndan d o r u d a n
istihbarat kayna olarak ya da E yurttalarndan resmi ya da b a k a g
revlerde bulunanlarnn bazlarnn u z u n d n e m l i a j a n olarak elde edile
bilmesi k o n u s u n d a yol gsterici o l a r a k yararlanlabilir. Bu tr A B D yurt
talar A B D o r d u mensuplar ye iadamlar dnda dier A B D kurumlar
iin ve kitle iletiimi dalnda E'de alanlar olabilir.
X-BAKALDIRI H A R E K E T L E R N E SIZMA
FM 30-31 t a l i m a t n a m e s i n d e E lkeleri rgtlerinin bakaldran tarafa
ajanlar yoluyla szmadaki n e m l e r i kar harekatta b u l u n m a k asndan
anlatlmt. syanc ajanlarn E ' n n rgtlerine h k m e t kurulularna,
polisine ve askeri istihbaratna szabilme tehlikeleri belirtilmiti. Bunlar
gizli istihbarat bilgiler toplayabilirler. E r g t l e r i n d e isyan hareketi k o
n u s u n d a yeterli isyanc ajanlarn szd ve h k m e t kararlarnn u y g u l a n
masn nledikleri sylenebilir.
Bu d u r u m d a A B D O r d u istihbarat iki a n a harekat izgisi takip etmelidir.
a. E'nn i gvenlik rgtlerine szarak isyanclar lehinde alan ajan
lar s a p t a m a k ve bu tr ajanlarn almalar zerinde gizli d e n e t i m kur
m a k g e r e k m e k t e d i r . (Bu tr d u r u m l a r d a k i harekat y n t e m l e r i her lkeye
gredeiir).
b. syanclarn lider k a d r o s u n a gvenilir ajanlar yerletirmelidir, bu a j a n
lar isyanclarn E rgtlerine kar istihbarat y a p a n k a d e m e l e r d e g r e v
almaldrlar. E rgtleri hakknda isyanc k a y n a k l a r d a n edinilen bilgile
rin A B D O r d u istihbaratnn d o r u hareket etmesi ve ABD karlar iin
gerekli n l e m l e r i n alnmas k o n u s u n d a o k n e m l i o l d u u aklda t u t u l
maldr.
XI-ZEL HAREKATLARDAK AJANLAR
Z a m a n z a m a n E hkmetleri k o m n i s t ya da k o m n i s t kaynakl ayak
lanmalar karsnda kararszlk ve etkisizlik gsterebilir, A B D rgtleri ta
rafndan verilen istihbarata u y g u n iddetle kar harekata geemeyebilir.
Bu tr d u r u m l a r , isyan e d e n tarafn taktik nedenlerle iddet kullanmak
t a n v a z g e t i i z a m a n l a r d a ortaya kabilir, bu d u r u m l a r d a E yetkilileri
aldatc bir gvenlik d u y g u s u n a kaplabilirler. Bu d u r u m l a r d a A B D O r d u
istihbarat kaynaklar E hkmetlerini ve artan bakaldr tehlikesine ve
h e m e n kar harekete g e m e k gerekliliini zel operasyonlar yoluyla ik
na etmelidirler.
Bu nedenle A B D O r d u stihbarat zel grevli ajanlarla isyan harekat
iindeki en radikal gruplar arasna szabilen zel harekat timleri k u r u l m a 165

YAZI VE YAYINLAR
sna d i k k a t etmelidir. Yukarda n g r l e n e b e n z e r d u r u m l a r d o d u u za
m a n bu timler ABD O r d u istihbaratnn k o n t r o l u n d a iddet ieren veya
i e r m e y e n d u r u m a , zelliine bal harekatlara girmelidirler. Bu tr hare
katlar FM 30-31'de a y a k l a n m a n n II. ve l l l ' n c safhalarnda tanmlanan
lara u y g u n olmaldr.

(Talat Turhan)

isyanclar lider k a d r o s u ierisine bu tr ajanlar etkin b i i m d e yerletiril e m e z s e ayn amalarn gerekletirilmesinde ar sol r g t l e r d e n ya
rarlanlabilir.
XII-ABD O R D U STHBARATININ AVANTAJLARI
insan istihbarat alannda (HUMINT) A B D O r d u s u personeli b i r o k d
zeylerde E'nn istihbarat yapsnda kendi muhataplaryla yakndan
iliki iinde o l m a k avantajna sahiptirler. K e n d i r e n i m stnlklerine
t e c r b e ve uzmanlarna dayanarak bu tr ibirliinden d o a n her trl
d u r u m d a rtbe bakmndan kendilerinden stn d u r u m d a olan muhata
plar karsnda bile A B D o r d u mensuplar d a i m a yararl karlar. Bu ya
kn ibirlii ABD O r d u istihbaratnn, E istihbarat yaps hakknda an
lalabilirce detayl bir aklamasnn yaplmasn salar.
FM 30-31'de Ulusal S a v u n m a E g d m Merkezinin kurulmasnn ve
B l g e E g d m Kontrol Merkezlerinin kurulmasnn arzlanabilirliini,
bylelikle istihbarat o p e r a s y o n l a r , y n e t i m ve lojistik hizmetlerini isyana
kar tek bir yaklam izgisine oturtmay salar.
Bu neri E'nn isyana kar g s t e r e b i l e c e i abalarn iyiletirilmesi ko
n u s u n d a yaplmtr. Ama b u n u n yannda A B D o r d u istihbaratnn E or
d u s u n a b t n olarak szabilmesini de kolaylatrabilir. Ulusal i Savun
m a E g d m Merkezi v e B l g e E g d m K o n t r o l M e r k e z l e r i n d e alan
A B D personeli E'nin o r d u r g t , o p e r a s y o n l a r n y n e t i m i lojistii ve
istihbarat k o n u s u n d a y a y g n bilgi edinebilirler.
Ulusal S a v u n m a E g d m M e r k e z i n d e ortak arivler kurulmaldr.
E'nn A B D personeli tarafndan resmi olarak eriilemeyen arivlerin
b u l u n m a s n d a n kukulanld veya bilindii hallerde bu arivlere
ulaabilmek iin zel o p e r a s y o n l a r dzenlenmelidir.

1 G e n Kemalistler Savunmas (8 Eyll 1964 g n G e n e l k u r m a y M a h k e

mesine verilmitir) (61 sahife) (yaynlanmad)
2 Orgeneral C e m a l Tural'a ak m e k t u p (Akam, 6 Aralk 1965) (Emekli
K u r m a y Albay Seluk Atakan'la m t e r e k imzal)
3 Emekli T m g e n e r a l Fahrettin S o y d a n e r ' e verilen yant yazlar:
a. "Talat A y d e m i r ' i n hatratyla ilgili a k l a m a " (Akam, 14 Aralk 1966)
b. "Talat Turhan'n emekli T m g e n e r a l
(Akam, 20 ubat 1967)

Fahrettin S o y d a n e r ' e c e v a b "

c. "Talat Turhan'n S o y d a n e r iin yapt a k l a m a " (Akam, 4 Nisan

1967)
4 infazlarla ilgili aklama (Dnya, 8 Nisan 1967)
5 Bir Y l d n m n n D n d r d k l e r i (Dnya, 22 Mays 1967)
6 22 ubat ( A k a m , 24 ubat 1969) (Emekli K u r m a y Yarbay O s m a n Deniz'le mterek imzal)
7 Sayn Sunay'a ak m e k t u p (Devrim, 20 O c a k 1970)
8 B o m b a Davasnda Talat Turhan'n savunmas (1975) (10 klasr, ekle
riyle 5000 sahife) (Bir b l m iki kitap halinde yaynland, b y k b l m
henz yaynlanmad.) ( M a d d e : 15, 20, 23 ve 25'e baknz)
9 T r n ' d e n c e v a p b e k l i y o r u m ( C u m h u r i y e t , 5 Ekim 1975)
10 Terazinin Kefesi ve Devlet Gvenlik Mahkemeleri (Politika, 28 Eyll - 4
E k i m 1976)
11 Devlet Gvenlik M a h k e m e s i n e n e d e n hayr (Cumhuriyet, 29 Eyll
1976)

S a v u n m a Bakannn Emriyle W. C. W E S T M O R E L A N D General, Birleik

Devletler O r d u s u G e n e l k u r m a y Bakan Adna

12 12 Mart h u k u k u n u n ardndaki A m e r i k a m? (Politika,

11-13 E k i m

1976)
13 Demirelci devrimcilik ve AET (Politika, 19-21 Ekim 1976)

Resmi:

14 ii snf ve snf g e r e i (7 G n Dergisi, 16 ubat-9 Mart 1977)

K E N N E T H C. W I C K H A M T u g e n e r a l , Birleik Devletler O r d u s u

15 S a v u n m a m (7 G n Dergisi, 23 Mart - 6 Nisan 1977) (Giri b l m )

167

166