T.C.

ULUDA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
SLAM TARH VE SANATLARI ANABLM DALI
SLAM TARH BLM DALI

DLDR-I EMS
(YKSEK LSANS TEZ)

Danman
Do. Dr. M. Asm YEDYILDIZ

Yusuf KABAKCI

BURSA 2006

ii

ZET

Yazar
niversite
Anabilim Dal
Bilim Dal
Tezin Nitelii
Sayfa Says
Mezuniyet Tarihi
Tez
Danman(lar)

: Yusuf KABAKCI
: Uluda niversitesi
: slam Tarihi Ve Sanatlar
: slam Tarihi
: Yksek Lisans Tezi
: VIII + 297
: 17 / 08 / 2006
: Do. Dr. M. Asm YEDYILDIZ
DLDR-I EMS

Seyahatnameler zellikle sosyal tarih ve ehir tarihi hususunda tarih yazmna

k tutacak kaynaklar arasndadr. Bursa Msr Dergah son eyhi Mehmed
emseddin (ULUSOY) Efendi de ocukluundan itibaren yapm olduu btn
yolculuklarn Dildr- ems adn verdii seyahatnamesinde yazmtr. Mellif,
ocukluunda babasnn memuriyeti, genliinde eyh olarak grev icab, daha
sonraki dnemde ise hususi sebeplerle pek yolculuk yapmtr. zellikle Halvetiye
Tarikatnn Msr kolunun kurucusu olan pri Niyazi-i Msrnin trbesinin
bulunduu Limni Adasna yapt yedi yolculuk seyahatnamenin ekirdeini
oluturmaktadr. Ayrca stanbul, zmir, Selanik, Aydn, negl, znik ve Urlaya
gitmi ve bu yerlerdeki sosyal ve kltrel hayat hakknda bilgiler vermitir. Yaad
ehir olan Bursa anlar ve yolculuklar esnasndaki hatralar eseri daha zengin hale
getirmitir. Eserin son ksmnda ise hocalar, tarikat mensuplar ve iliki kurduu
devlet adamlarna ilikin ksaca bilgi vermitir. Mehmed emseddin Ulusoy, tasavvuf
alannda otorite kabul edilen bir kii olup ou Bursa tarihi ve kltr hakknda
olmak zere yirmi be civarnda eser kaleme almtr. Bu nedenle seyahatnamesinin
doru yorumlanmas tarih almalarna ok byk katk salayacaktr. Dildar-
emsnin tek nsha halindeki orijinalinden transkripsiyonu yaplan bu almann
amac, eserin gn yzne karlmas ve daha doru anlalmasna yardmc olmaktr.

Mehmed emseddin Ulusoy

dergah

Anahtar Szckler
Limni Adas
seyahatnme

tarikat

eyh

III

ABSTRACT
Yazar
niversite
Anabilim Dal
Bilim Dal
Tezin Nitelii
Sayfa Says
Mezuniyet Tarihi
Tez
Danman(lar)

: Yusuf KABAKCI
: Uluda University
: History Of Islam And Its Arts
: History Of Islam
: Master
: VIII + 297
: 17 / 08 / 2006
: Assoc Prof. M. Asm YEDIYILDIZ
DLDR-I EMS

Travel books are among sources to light the way for the history writing,
especially in social and urban history. Mehmed emseddin (Ulusoy), the last sheikh
of Bursa Msr Dergah, has compiled his all travels beginning from his childhood in
his travel book named Dildr- ems. He had made so many journeys due to his
fathers job as civil servant in his childhood and, in his youth, because of his post as
sheikh and afterwards owing to specific occasions. Especially his seven journeys to
Lemnos Island, where there is the tomb of his master Niyaz-i Msr, the founder of
the Msr branch of the Halvetiye order, are the core of the book. He has, also, been
to Istanbul, Smyrna, Thessalonica, Aydn, Inegl, Nicaea and Urla, and given the
vivid picture of the details about the social and cultural life there. His memories
about Bursa, where he lived, and recollections of journeys enrich the work. At the
last chapter of the book, he gave brief information on his teachers, followers of the
Sufi order and statesmen he met. He was a prominent person in Tasawwuf/Islamic
Mysticism. He wrote approximately twenty five books most of which is about
history and culture of Bursa. Therefore, through proper understanding, his travel
book would contribute to historical studies. This study is a transliteration of the
unique copy of the travel book and aims to bring it to light.

Mehmed emseddin Ulusoy

sufi lodge

Key Words
Travel book

Lemnos Island

sufi order

sheikh

IV

NSZ
Seyahatnmeler, bir kiinin gzyle de olsa tarihteki kii, olay, mekn, kurum vs.nin
kayda geirilmesi olduundan byk bir neme sahiptirler. Tarih yazmna k tutabilecek
kaynaklar arasnda yer alan bu eserlerin daha fazla gn yzne karlmas ve deerlendirilmesi
belki de bugn eksik kalan birok ayrnty gz nne serecektir.
zellikle Mehmet emseddin Efendi gibi, kendi alannda otorite kabul edilen, toplumla
i ie yaayan, gittii yerlerin gndelik hayatna nfz edebilen ve birok eser yazan veld
insanlarn htralar ve seyahatleri sosyo-kltrel tarih ve ehir tarihi asndan ok deerli
veriler iermektedir. Msr Dergh son postnini olan Mehmed emseddin Efendi Dildr-
ems adn verdii seyahatnmesinde eyhi Niyazi-i Msrnin medfun olduu Limni Adas
bata olmak zere stanbul, zmir, Aydn, Midilli, znik, negl, Mihal ve Urlaya yapt
seyahatlerini ve Bursaya dir htralarn kaleme almtr. Bu bakmdan Dildar- ems, bu
ehirlerdeki tasavvufi hayat bata olmak zere toplum yaps, kltrel faaliyetler, insani ilikiler
gibi sosyal hayata dair pek ok nemli bilgi ve detay iermektedir. Eseri ilgin klan bir baka
zellii de aktard seyahatlerin yapld dnemin (18721929) Osmanl mparatorluunun
son, Trkiye Cumhuriyetinin ise ilk yllar olmasdr.
Dildr- ems, tez konusu aratrdmz bir srada etnograf Ahmet . Erdnmezin
zel ktphanesinde karmza kt. Ayn zamanda Mehmed emseddin Efendi
koleksiyonunun da sahibi olan Ahmet . Erdnmez in msadesiyle Bursa Kent Mzesinde,
hibir ekilde kopyas alnmadan, tek nsha olan orijinalinden allarak transkripsiyonu ve
deerlendirilmesi yaplarak bu alma meydana getirildi.
nce ksa bir giriten sonra birinci blm, eseri daha doru anlamak iin hazrlk ve
ortam tahlili olarak dnlm ve tasavvuf gelenei, seyahatlerin yapld dnem, Niyazi-i
Msr ve Limni Adas hakknda ksaca bilgi verilmitir. kinci blmde ise eserin
deerlendirmesi yaplmtr. nce Mehmed emseddin Efendinin biyografisi ve tarihi kiilii
anlatldktan sonra Bursann Dildra ve mellifine etkisi, tasavvuf ve tarikatlarn Osmanl
toplumundaki yeri, mellifin, olay ve kiilere bak deerlendirilmeye allmtr. Sonu
blmnde ise seyahatnmeyi doru anlamann nemi zerinde durulmutur. Daha sonra
Dildr- ems bir btn olarak allmtr. nce eser ve transkripsiyon hakknda teknik
bilgiler verildikten sonra almann esasn tekil eden Dildr- emsnin transkripsiyon
halindeki metni bir btn olarak aktarlmtr.
Bu almann vcuda gelmesinde ve lisans ve yksek lisans eitimimde ok byk
emekleri olan danman hocam Do. Dr. Asm Yediyldza, teviklerinden dolay Prof. Dr.
Mustafa Karaya, Dildr- emsinin sahibi olarak almamza msaade eden etnograf ve
Bursa Kent Mzesi Mdr Ahmet . Erdnmeze, Raif Kaplanoluna ve Metin Sarya
teekkr bir bor bilirim.
Mehmed emseddin Efendinin Dildr- emsyi sadece htralarn muhafaza etmek
amacyla deil de bakalarnn da okumas ve istifde etmesi iin yazd anlalmaktadr. Bu
almann amac da eserin gn yzne karlarak okunmasn salamak ve daha iyi
anlalmasna vesile olmaktr.
Bursa 2006

Yusuf KABAKCI

NDEKLER
NSZ ........................................................................................................................... V
NDEKLER .............................................................................................................. vi
TRANSKRPSYON ARETLER...........................................................................vii
KISALTMALAR .........................................................................................................viii
GR ............................................................................................................................... 1
BRNC BLM
ORTAM ........................................................................................................................... 3
I- Tasavvuf Gelenei ............................................................................................................................... 3
II- Dneme Genel Bir Bak .................................................................................................................... 4
III- Niyazi-i Msr .................................................................................................................................... 6
IV- Limni Adas..................................................................................................................................... 10

KNC BLM
DEERLENDRME .................................................................................................... 13
I- Mehmed emseddin (ULUSOY) Efendi............................................................................................ 13
A- Mehmed emseddin Efendinin Biyografisi................................................................................. 14
B- Tarihi Olarak Mehmed emseddin ............................................................................................. 17
II- Bursann Dildr- emsye Etkisi ................................................................................................... 21
III- Osmanl Toplumunda Tarikat ve Tekkelerin Yeri........................................................................... 23
IV- Mellifin Kiilere Bak ................................................................................................................. 25
V- Mellifin Olaylara Bak ................................................................................................................. 26

SONU .......................................................................................................................... 29
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 31
ESER
DLDR-I EMS ........................................................................................................ 35
I- Dildr- ems Hakknda.................................................................................................................... 35
II- Transkripsiyon Hakknda.................................................................................................................. 36

DL-DR-I EMS ....................................................................................................... 38

EKLER ........................................................................................................................ 280

TRANSKRPSYON ARETLER

Uzatma iareti

KISALTMALAR
a.g.b.

: Ad Geen Blm

a.g.e.

: Ad Geen Eser

a.g.m.

: Ad Geen Makale

BA

: Babakanlk Arivi

bak.

: Baknz

BEEK

: Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Ktphanesi

C.

: Cilt

ev.

: eviren

Dildr

: Dildr- ems

ed.

: Editr

h.

: Hicr

haz.

: Hazrlayan

m.

: Milad

mak.

: Makale

mad.

: Madde

nu.

: Numara

s.

: Sayfa

S.

: Say

t.y.

: Basm tarihi yok

vb.

: Ve benzeri

vr.

: Varak

vs.

: Vesaire

y.y.

: Basm yeri yok

GR
En geni anlamlar ile seyahatnmeler, herhangi bir gezginin veya gzlemcinin gezip
grd corafi alanlara ve tarihi dnemlere ait izlenimlerini ve bu arada elde ettii bilgileri
kendi slubuna gre kayda geirdii eserlerdir. Diplomatik grevler, ticari seyahatler, askeri
seferler, ilm amalarla yaplm yolculuklar, hac, irat ve misyonerlik gibi din faaliyetler ve
tamamen turistik gezi veya macera amal yolculuklar seyahatnmelerin kaleme aln
sebepleridirler. Ayrca seyahatnme tanmlamas, mellifinin gezip grerek yazdklaryla snrl
olmayp kendi yaad corafyaya ait bilgi ve izlenimlerini kapsamaktadr.
Seyahatnmeler, genel anlamda tarihe k tutmakla birlikte zellikle toplumsal hayat
dorudan aktaran kaynaklar olmalar sebebiyle ok deerlidirler. Buna ramen maalesef
Osmanl toplumunun gelenekleri, dn, bayram kandil vs. trenleri, meslek gruplar, cami,
tekke, devlet dairesi gibi kurumlar, idareci-halk, halk-esnaf ilikileri, aile ve mahalle ii
ilikileri gibi gndelik hayata ve yaama dair bilgiler veren yerli seyahatnmelerin says azdr.
Bu nedenle seyahatnme denilince ilk olarak Batl seyyahlarn eitli sebeplerle ziyaret ettikleri
Dou lkeleri veya Osmanl toplumu hakknda yazdklar ve ou zaman gravrlerle de
ssledikleri eserler akla gelmektedir.1 Az saydaki Osmanl seyahatnmeleri arasnda en
mehuru Evliya elebi Seyehatnmesi2, slam dnyasnda en ok bilinen ise bn-i Batuta
Seyahatnmesidir.3 Ancak unu da unutmamak gerekir ki mesela emseddin Efendinin
seyahat notlarn yazd bilinmekle beraber seyahatnmesi imdiye kadar kimsenin dikkatini
ekmemitir. Bu sebeple Dildr- ems gibi nice eserler gn yzne karlmay bekliyor
olabilir.
Sultanlar tarafndan grevlendirilen resmi tarihilerin kaleme aldklar kroniklerin daha
ziyade savalar, seferleri, siyas ve diplomatik konular ele almas, yabanc tarihilerin ve
seyyahlarn ise meseleleri kendi deer yarglaryla yorumlamalar ve bazen farkl amalar iin
kayt tutmu olmalar, eriye sicilleri, ariv belgeleri ve vakfiyelerin yannda yerli melliflerin
kaleme aldklar seyahatnmeleri de daha deerli veri kaynaklar haline getirmektedir. zellikle
tasavvuf bir hl ilmi olduundan yaanmadan tam olarak bilinemez. Bu yzden bir yabancnn
kendi kltr birikimi ve bak asyla dardan tasvir ettikleriyle, toplumun iinden gelen;
1
2
3

Osmanl toplumunu anlatan Avrupal seyyhlar iin bak.:Aybet, Glgn el, Avrupal Seyyhlarn
Gzyle Osmanl Dnyas Ve nsanlar 1530-1699, stanbul 2003
Evliya elebi (16111688), Evliya elebi Seyahatnmesi I-VI, haz. Gkyay, Orhan aik, st. 1996
2002
bn-i Batuta (13041369), bn Batuta Seyahatnmesi I-II, ev. Aykut, A.Sait, st. 2004

nelerin, ne zaman, niin ve nasl yapldn bilen bir eyhin aktardklar toplumu ve tasavvuf
kltrn anlatabilme asndan ayn olamaz. te bu nedenle Mehmed emseddin Efendi gibi
Trk-slam kltryle yetimi, gezip grd yerlerde ahit olduu olaylar ve karlat
nesneleri doru yorumlayabilecek kapasitedeki melliflerin kaleme ald seyahatnmeler ve
benzeri eserler, Osmanl Devletinin sosyal ve kltrel yaamn anlama asndan ok byk
neme sahiptirler. Ancak u da utulmamaldr ki, olaylarn iinde olan bir kii kendi deer
yarglarndan tamamen soyutlanamayacandan bu gibi eserler deerlendirilirken tarafszlk
ilkesine ok dikkat edilmesi gerekmektedir.
Dildr- ems, 19. yy sonlar ile 20. yy balar gibi Osmanl ve Dnya tarihi asndan
kritik dnemleri ve Bursa, stanbul, zmir, Selanik, Limni ve Midilli gibi ok nemli ehirleri
konu almas itibariyle de mhim bir eserdir. nk eserde zellikle Bat Anadolu ve Ege
Adalar hakknda verilen saysal bilgilerin yan sra zellikle derghlar, eyhler, derviler ve
btn bunlarn toplum hayatna etkileri gz nne serilmektedir. Dolaysyla Dildr- ems iyi
deerlendirilebilirse bize genel tarih asndan Osmanl sosyal yaps, zel de ise ehir ve
tasavvuf tarihi hakknda ok faydal bilgiler sunacaktr.

BRNC BLM
ORTAM
Bir eserden azami istifade edebilmek iin sz konusu eserin ne zaman, nasl bir ortamda
ve hangi artlar altnda yazldn bilmek gerekir. Bu bakmdan hazrlk blm Dildr-
emsyi daha salkl anlayabilmek iin bir n alma olarak dnlmtr. Mehmed
emseddin Efendi bir mutasavvf olduu ve eserde tasavvuf ve tarikat arlkl konular
ilenildii iin nce tasavvuf gelenei anlatlacak ve devamnda seyahatlerin yapld
dnemdeki siyas ve sosyal hadiseler ksaca hatrlatlacaktr. Daha sonra mellifin pri olan
Halvetiye Tarikatnn Msr kolunun kurucusu Niyazi-i Msr tantlacaktr. Son olarak da
mellifin Niyazi-i Misrnin kabrini ziyaret amacyla yedi defa yolculuk yapt Limni Adas
hakknda bilgi verilecektir.

I- Tasavvuf Gelenei
Mehmed emseddin Efendi, tasavvuf geleneinde yetien ve bu gelenei devam ettiren
bir insandr. Bu bakmdan onun hayat felsefesini tekil eden tasavvufu ve sf geleneini biraz
olsun tanmak gerekmektedir.
Tasavvuf, bir terim olarak Kurn- Kerm ve hadis-i eriflerde zikredilmemesine ve
slamn ilk dnemlerinde dorudan suf diye adlandrlan kiiler4 olmamasna ramen zellikle
h 3. yzyldan itibaren tasavvuf ve suf terimleri ska kullanlmaya balanmtr. Kuran-
Kerim ve hadis-i eriflerdeki zhd, takva ve rikak gibi kelimelerden g alarak teoriden ziyde
pratie nem veren, nefisle mcadeleyi, insann kalp temizliini, gzel ahlakl olmasn,
mchedeyi, ruhun srekli olgunlamasn ve dnyaya ancak gerei kadar ilgi duyulmasn
amalayan ve genel olarak zhd dnemi diye adlandrlan bu srecin ardndan h. 6. yzyldan
itibaren de tarikatlar teekkl etmeye balam ve muhtelif slam beldelerinde z ayn olan
deiik tarikatlar kurulmutur.5
nceleri, ahireti kazanmak iin dnyadan yz evirmeyi amalayan, ruh kuvvetleri
terbiye, nefis ve tabiata ait gleri kontrol altna alabilmek iin izlenen yol anlamndaki tarikat,

Suf lakabyla ilk anlan kii bir rivayete gre Cbir b. Hayyn (.150/767), baka bir rivayete gre ise
Eb Haimdir. Ayrntl bildi iin bak: Ylmaz, H. Kmil, Ana Hatlaryla Tasavvuf ve Tarikatler,
s.2324, stanbul 2000
Ayrntl bilgi iin bak: Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, s. 199309, stanbul 1995;
Ylmaz, a.g.e., s.229-262

sonralar tekke veya zaviye diye adlandrlan sosyal kurumlar evresinde eyh diye adlandrlan
manev bir rehber gzetiminde ruh eitim gren kiilerin uyduklar ahlak ve sosyal kaideler
btn haline gelmitir.6 Zhd dnemiyle balayan bu srete tasavvuf, zamanla yeni
kavramlara da kavumu ve bylece slam tarihinde itikad ve amel mezheplerin ardndan
nc bir kol olarak tasavvuf ve tarikatlar gerei ortaya km ve varln gnmze kadar
devam ettirmitir. Dier taraftan h. 3. ve 4. yzyllardan itibaren artk gzle grnr bir kimlie
kavuan tasavvufla ilgili bir takm eserler kaleme alnarak sufliin esaslar yazl hale
getirilmeye balanmtr.
Tasavvufun z itibariyle kl ilmi deil de hl ilmi olmas sebebiyle baz mutasavvflar,
sadece sz ve davranlaryla irad ve hizmeti gaye edinmiler ve bu ekilde grevlerini
tamamlamlardr. Buna mukabil dier bir ksm mutasavvflar ise yaadklarn, grdklerini,
kendi tarikatlarnn db, erkn, usl, silsile ve kurumlarn yaz ile kayda geirerek bir yandan
tasavvuf klasiklerinin olumasna katkda bulunurken dier yandan btn bu madd-manev
deerlerin gelecek kuaklara aktarmn salamlardr. H. 3. yzylda balayan bu faaliyetler
sayesinde Kuran ve Snnet kaynana dayanan tasavvuf dnce belli bir derinlik kazanm ve
sistemli hale getirilmitir.7 Nitekim bu almann temelini oluturan Dildr- ems adl
seyahatnme de Halvetiye Tarikatnn Msr kolunda eyh olan Mehmed emseddin Efendinin
szl ve fiil hizmetlerinin yannda dier eserlerinde olduu gibi bir eyler kaleme alarak
sonraki nesillere kltr miras brakabilme ve tarihe bir not debilme kaygsnn neticesi olarak
ortaya kmtr.

II- Dneme Genel Bir Bak

Mehmet emseddin Efendinin Dildr- emsde anlatt seyahatlerini, Osmanl ve
Cumhuriyet dnemi diye ikiye ayrabiliriz. Mellif Osmanl dneminde 1872-1908 yllar
arasnda nce babasnn memuriyeti daha sonra da husus sebeplerle birok yolculuk yapmtr.
Osmanl dnemindeki seyahatlerini daha salkl anlayabilmek iin bu dnemde Osmanl
Devletinin siyas ve sosyal durumunu ve bu hale geldii sreci bilmek gerekmektedir.
15 Haziran 1826daki Vakay- Hayriye diye adlandrlan yenieri ayaklanmasndan iki
gn sonra, 17 Haziran 1826da Yenieri Oca, Padiah II. Mahmut tarafndan resmen kapatld
ve bylece II. Mahmut yapmak istedii slahatlar iin uygun bir ortam hazrlam oldu. Bu
dnemde idar, mal, asker, hukuk ve eitim alanlarnda birok slahatlar yapld. Nihayet bu
6
7

Ylmaz, a.g.e., s.229-230

Kara, a.g.e., s.53,

srecin devamnda 3 Kasm 1839 tarihinde ilan edilen Tanzimat Fermanyla Osmanl
mparatorluunda yeni bir dnem balam oldu. nk bu fermanla slam prensiplere gre
ekillenmi Osmanl toplum yaps bir anda toplumsal eitlii amalayan ve Mslimgayrimslim eitliini getirmek isteyen bir gayeyle deitirilmek isteniyordu. Bunun doal bir
sonucu olarak da 18 ubat 1856 da Islahat Ferman ilan edildi. Daha sonra da imparatorluun
pek ok yerinde Mslim-gayrimslim kavgalar kt. Bu arada kan Krm Sava sebebiyle
Osmanl mparatorluu daha da zayflad. 1856da Krm Sava sonras yaplan Paris
Antlamasndan 1877deki Osmanl-Rus Savana (93 Harbi) kadar geen 29 senede,
imparatorluk iindeki eitli ayaklanma ve kanl mcadeleler yaanm, yeni zerklik araylar
veya mevcut imtiyazlarn geniletilmesi talepleri devam etmitir. Gittike arlaan ve 1875te
devletin iflasna yol aan ar borlanmalar neticesinde 1876da Abdlaziz tahttan indirilmi ve
Abdlhamit tahta gemitir.8 1877de patlak veren Osmanl-Rus Sava (93 Harbi) sonras
Osmanl Devleti bir taraftan ok byk toprak kaybna uram dier taraftan Balkanlardan ve
Kafkaslardan g etmek zorunda kalan milyonlarca muhacirin zellikle stanbul ve Bursa gibi
illere yerletirilmesi sonucu bir anda bu ehirlerin sosyal yaps deimitir.
Devletin 1875te mali iflasn ilan etmesi neticesinde kurulan Dyn- Ummiye
dorudan devletin gelirlerine el koyarak alacaklarn ve bunlarn faizlerini tahsil etmeye
balamtr. Bu dalma ve zlme ortam, bu tr skntlarn yaand her yerde ve zamanda
olduu gibi, Abdlhamid devrinin sk ve otoriter rejimini kanlmaz klmtr.9 Bu arada
Franszlar 1881de Tunusu, ngilizler ise 1882de Msr igal ettiler. 1897de Girit olaylar
yznden kan Osmanl- Yunan Savan Osmanl Devletinin kazanmasna ramen d
basklar sebebiyle adaya Yunan Prensi vali tayin edilmi ve ada fiilen Yunan idaresine girmitir.
Yine bu yllarda Balkanlar ve Yemen iyice karmtr.
te Mehmet emseddin Efendi, nce babasnn memuriyeti daha sonra da kendi
yolculuklar sebebiyle gezdii btn ehirlerde bu sava ve skntlarn toplumsal yansmalarn
en ince ayrntlaryla grm ve yaamtr. emseddin Efendinin Limniye ilk defa 12 evval
1307 / 31 Mays 1890da son defa ise 25 Rebiul-ir 1307 / 25 Mays 1908 tarihinde gittii
dnlrse bu dnemde Adalarda ve Selanikte mhede ettii sosyal ve siyas durumu
anlamak daha kolay olur. te yandan Rodos, Girit, Limni ve Midilli gibi adalar gayrimslim
nfusun ounlukta olduu blgeler olduklarndan sosyo-ekonomik adan da gayrimslimlerin
8
9

Beydilli, Kemal, Kk Kaynarcadan Ykla, Ed: hsanolu, Ekmeleddin, Osmanl Devleti Tarihi
C.I, s. 98 stanbul 1999
Kemal Beydilli, a.g.b. s. 105

hakim g olmalarn yadrgamamak lazmdr. Bu blgeler ayn zamanda Osmanl idaresinin

srgn yerleridir.
kinci merutiyetin ilan edildii 1908 ylnda ise Avusturya-Macaristan, Bosna-Herseki
resmen ilhak etmi, Bulgaristan bamszln ilan etmi ve Girit Yunanistana katlmtr.10
1911, 1912 ve 1913 yllar bir taraftan I. ve II. Balkan Savalar ve Trablusgarp (Osmanltalyan) savalaryla gemi ve nihayet 1914 ylnda sadece Osmanl topraklarn deil btn
dnyay kasp kavuran I. Dnya sava patlak vermitir. Bu sava neticesinde Osmanl Devleti
yenik kabul edilmi ve 31 Ekim 1918de Limni Adasnn Mondoros Limannda mtreke
imzalanmtr. Daha sonra Kurtulu Sava balam, yurt dman igalinden kurtarlm ve 29
Ekim 1923te Cumhuriyet ilan edilmitir.
Mehmed emseddin Efendi, son Limni ziyaretinden sonra yukarda anlatlan skntlar
yznden 1908-1925 yllar arasnda Bursa dna kamamtr. Bu uzun aradan sonra 1925
yaznda damadn ziyaret iin artk Osmanl Devletinin bakentine deil de yeni kurulan
Trkye Cumhuriyeti Devletinin bir ehri olan stanbula gitmitir. 30 Kasm 1925te tekke ve
zaviyeler kapatldndan bundan sonra bir eyh olarak grev gerei deil de sivil bir vatanda
olarak akraba ve dostlarn ziyaret iin yolculuklar yapmtr. Bu yolculuklar esnasnda anlatt
htralarn ise dnemin artlar iinde deerlendirmek gerekir.

III- Niyazi-i Msr

Mehmed emseddin Efendi, Dildr- emsnin 32. ve 33. sahifelerinde prinin hayat
hikayesi hakknda ksaca bilgi vermitir. Ancak zellikle Dildrdaki baz tasvirleri daha iyi
anlayabilmek iin almann banda Niyazi-i Msryi biraz daha teferruatl olarak tanmak
yerinde olacaktr.
Tasavvuf Tarihi denilince ilk akla gelen isimlerden olan Niyazi-i Msr hakknda bu
hretinden dolay pek ok mstakil alma yaplmtr.11 1027/1617 ylnda Malatyada doan
Niyazi-i Msr mm Sinana intisab edinceye kadarki hayatnn birinci blmn Mevidlrfan12 adl eserinde yle anlatmtr:

10
11

12

Kemal Beydilli, a.g.b. s.119

Niyazi-i Msr hakknda yaplan mstakil almalardan bazlar unlardr: Glpmarl, Abdlbaki,
Niyazi-i Msr, Edebiyet Fakltesi arkiyat Mecmuas, S. VII, s. 183-226, stanbul 1972; Kara,
Mustafa,Niyazi-i Msr, Ankara 1994; Erdoan, Kenan, Niyazi-i Msr Divan, Ankara 1998; Akar,
Mustafa, Niyazi-i Msr ve Tasavuf Anlay, Ankara 1998
Ate, Sleyman, rfan Sofralar, s.39-41, Ankara 1971

Ben doum yerim olan Malatyada ilk ilim talebinde bulunduum srada kalbimde
tarikat- sfiyyeyi bilmek arzusu vard. nce onlarn meclislerine muhalif idim, gitmezdim fakat
sohbetleri bereketiyle gnden gne evkim artt, nihayet Halvet eyhlerinden birine beyat
itdim. Babam da beni ona gitmekten men ediyor, kendi eyhine gtrmek istiyordu, o zat
Nakibendiyeden idi ve bana gre kmil deildi. Sefer etmem icabetti, nihayet bin krk sekiz
ylnda -Badat bu ylda fethedilmiti- ilim tahsili kasdiyle Diyarbekire sefer ettim, ama asl
maksadm tarikat ilmi idi. Orada bir sene kaldm, sonra Mardine gittim, orada bir sene kaldm.
Diyarbekir ve Mardinde mantk ve kelm okudum. Oradan Msra gittim, Msrda eyhniyye
(medresesinde) Kadirden bir eyh buldum, ona beyat ettim ve Cmiul-Ezherde derse
baladm. Cmiul-Ezherde okuyor ve o tekkede yatyordum. Cidd alyor, her ikisini de
muntazaman yrtyordum. Bir gn eyhim bana dedi ki: Zahir ilim talebinden tamamen
vazgemedike tarikat ilmi sana almaz.limden ayrlmam bana g geldi, alayarak tazarru
ve niyaz ile Allaha istihre ettim ve uyudum... Grdm rya zerine eyhim bana izin verdi.
Bana, yznde ilim mukadder olan zat bulmak arzusuyla yola ktm, senelerce dolatm, Arap
ve Rm (Anadolu) ehirlerinde ok eyhlerin sohbetine eritim. kbet eyhim, gz bebeim,
kalbimin devs eyh mm Sinan Elmal (k.s.)nn hizmetine ulatm, kalbimin ifasn onun
hizmeti erefinde buldum, mbarek nefes-i kimyasyla bana, Hz. eyh Abdl-kdir-i Geylan
(k.s.)nin bahsettiim ryada iaret ettii her ey hasl oldu. Allaha hamdolsun, Allahn
ltfuyla telvn gitti, temkn hasl oldu. Allah gerei syler, O doru yola iletir.
Krk yanda mm Sinandan hilafetini alan Msr, Elmaldan Uaka dner, bu srada
aldan gelen istek zerine Mehmed Efendi tarafndan ala ynlendirilir. Ancak orada fazla
kalamaz ve Ktahyaya grevlendirilir.13 Daha sonra da 1072/1661 ylnda Uak zerinden
Bursaya gelir. Bir mddet ehrekst Camii yaknnda bir tekkede, Ulucami civarndaki
medresede ve Sebba Ali Dedenin evinde kalan14 Niyazi-i Msr 1080/1669 ylnda Abdal
elebi isimli ranl bir tccar sayesinde kendi tekkesini kurar15 ve hayatnda yeni bir dnem
bylece balam olur.16

13

14
15

16

brahim Rakm, Vka- Hazret-i Msr , BEEK Genel Kit., no 772, vr.12b. Daha geni bilgi iin bak:
Beki, Kmil, brahim Rakm Efendi ve Vkt- Hazret-i Msr, U Sosyal Bilimler Ens.
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Bursa 1997.
brahim Rakm, a.g.e., vr. 13b-14a; smail Beli, Gldeste-i Riyz- rfan; s.189, Bursa 1302; Mehmet
emsettin, Glzr- Msr, s.114.
Bu kii ayn zamanda bugn hala kullanmda olan ve kendi adyla anlan Abdal Kprsn de
yaptran kiidir. Ayrntl bilgi iin bak:smail Beli, a.g.e., s.189, Baykal, Kazm, Bursa ve Antlar, s.
24 stanbul 1982
Bu tekke, Ulu Caminin karsnda, u an merkez postanenin olduu yerde kurulmutur.

Bursay kendine mesken tutan Msr, burada da kalc olamamtr. Zira tasavvufun
tartmal meselelerinden biri ola vahdet-i vcd meselesinin tavizsiz savunucularndandr. Ayn
zamanda cifr ilmiyle de uraan Msr, cifr ilmine dayanarak gelecekle ilgili baz tespitlerde
bulunmu ve bu balamda Hz. Peygamberin torunlar olmalar hasebiyle Hz. Hasan ve Hz.
Hseyinin de bir nevi peygamber olduklarn iddia etmitir.17
Tasavvufla ilgili ar bulunan bu grlerinin yan sra siyas otoritenin tasavvuf
hayatla ilgili bir takm kararlarna da kar kmtr. Nitekim stanbulda merkez otoritenin
raks u devern adn alan sesli zikir meclislerini yasaklama kararna uymayan Msr ayn
zamanda bu kararn alnmasnda byk etkisi olan Vn Mehmed Efendi ile de aktan aa
mcadeleye girimitir.18 Bu olaylarn neticesinde 1083/1673 senesinde ilk olarak Rodosa
srgn edilmitir.19 Onu Rodosa gtrmekle grevli devlet adam daha sonra Onun en mehur
halifesi olmu ve eyhinin btn iirlerini de tahms etmitir. Bu ilk srgn hayat dokuz ay
devam etmitir.
Bursaya dnnde hizmet ve grlerine devam eden Msr bu defa 1087/1676da
Limniye srlm olup iki yl sonra affedilmesine ramen Limnide yeni bir Msr dergh
kurmu ve adadan on be yl sonra 1103/1691de dnmtr.20 Ancak Neme (Macar)
muharebesi yznden siyas otorite ile bir kez daha ters den Msr 1104/1693te tekrar
Limniye gitmi21 ve bir yl sonra yetmi sekiz yanda iken 1105/1694 tarihinde orada vefat
etmi ve adaya defnedilmitir.22
Niyaz-i Msrnin vefatna smal Beli u tarihi drmtr:23
Kutb- lem, Hazret-i Msr Efendi menzilin
Tekye-gh- gl-en-i mevda ihrz eyledi
Ddi r etrafa matem didiler tarihini
Rh-i Msr mahfel-i liye pervz eyledi.
17
18

19
20
21
22
23

Niyazi-i Msrinin fikirleri hakknda ayrntl bilgi iin bak: Kara Mustafa; Bursada Tarikatlar ve
Tekkeler, C. II, s.192-200, Bursa 1993
Niyaz-i Msr ve Van Mehmet Efendi arasnda yaanan olaylarla ilgili ayrntl bilgi iin bak:
Kayaba, Nahit, Bursada Dnden Bugne Tasavvuf Kltr II, mak.: Armaan, Mustafa, Bursada
ki Rakip Srgn Niyaz- Msr ve Van Mehmed Efendi, s. 259-263, Bursa 2003
brahim Rakm, a.g.e., vr 25a; smail Beli, a.g.e., s.190; Kara, a.g.e.,,s.183
Mehmed emseddin, Bursa Dergahlar Yadigr- ems I-II, haz. Kara, Mustafa Atlansoy, Kadir,
s.520, Bursa 1997; brahim Rakm, a.g.e., vr 26a,
Mehmed emseddin, a.g.e., s.520; Kara, a.g.e., s.183
Mehmed emseddin, a.g.e., s.520; brahim Rakm, a.g.e., vr 28a, smail Beli, a.g.e., s.192; Kara,
a.g.e., s.183
smail Beli, a.g.e., s.191

Vefatndan sonra kendisi iin bir trbe yaplmtr ki bu trbeden Dildr- emside
ska sz edilmektedir.
Silsilesi: mm Sinan Halvet, Erolu, Abdlvehhab Elmal, Yiitba Veli Marmarav,
Alaaddin Uak, Taceddin Kayser, Pr-i Erzincan, Yahya irvan (Pr-i Sni), Sadreddin mer
Halvet, zzeddin Halvet, Ahi Bayram Halvet, mer Halvet (Pr)24
Mritleri: Hseyin Halvet, brahim Kadir, Mehmet Halvet, mm Sinan
Eserleri: Mehmet emsettin Ulusoy, Ydigr- emsde eyhinden 12 eser kaldn
ancak rivayetlere gre Niyazi-i Msrnin 30 kadar eser vcuda getirdiini sylemektedir.25 En
mehur olan eserleri ise unlardr:26
Divn: En mehur mutasavvf divanlarndandr. Birok kez baslmtr.
Mevidl-irfn:(rfan Sofralar)27
Kaside-i Bre Tesbi
Mecmua28
Postninler: Msriyenin merkez dergah Bursada Ulucaminin kble tarafnda
gnmzde postane olarak kullanlan binann kesinde kurulan dergahtr. Burada grev yapan
sufler ise yle sralanabilir:29
enikzde Mehmed Efendi (l.Bursa, 1109/1697), Pirzde elebi Efendi, Kasm
Efendi, Tilmiz Ahmed Efendi, Sahf Mehmed Efendi (. Bursa, 1146/1733), Ali Halvet Kadir
Msr(.Bursa; 1203/1788), Ahmed Nimet Kadir Msr (.Bursa, 1203/1788), Mehmed
Zeynelabidin Msr (.Mekke, 1232/1816), Ahmed emseddin Halvet Kadir Msr (.
1267/1850), Mehmed Zik Efendi (. Bursa, 1269/1852), smail Nazf Efendi (. Bursa,
1305/1887), Mehmed emseddin (Ulusoy) Efendi (. stanbul, 1936)
24
25

26
27

28
29

Ate, a.g.e., s.93-96

Mehmed emseddin, a.g.e., s.520, Ayrca Bursal Mehmed Tahir Efendi, Osmanl Mellifleri adl
eserinde Niyazi-i Msrnin 14 eserinden bahseder, bak: Bursal Mehmed Tahir Efendi, Osmanl
Mellifleri,C.I, s.162-163, stanbul t.y., slyman Ate ise 20 eserinin sminivermitir, bak: Ate a.g.e.,
s.5-7
Eserleri ile ilgili geni bilgi iin bak: Akar, a.g.e., s.149-176; Kara, Mustafa, Niyazi-i Msr, s.21-26.
Yetmi bir sofradan (blm) oluan bu eserin altm sekizinci sofra dndaki blmleri Arapa olarak
kaleme alnmtr ve bu eser Sleyman Ate tarafndan rfan Sofralar ad altnda Trkeye
evrilmitir. bak.: Ate, a.g.e.
BEEK Orhan Kitapl, nu 609 da bulunan bir Blm Msrnin el yazmas olan eserdir.
Ayrntl bilgi iin bak.: Glzr- Msr, Mustafa Kara zel Ktphanesi

IV- Limni Adas

Mehmed emseddin Efendi Dildr- emsde her ne kadar yapt btn yolculuklarn
anlatsa da Niyazi-i Msrnin kabrini ziyaret iin yedi defa Limniye seyahat etmesi kukusuz
eserin ekirdeini tekil etmektedir. Kendisi de eserin mukaddimesinde bunu beyan etmitir. Bu
sebeple zellikle eserdeki Limni tasvirlerinin daha iyi anlalmasna yardmc olaca
dnldnden Limni Adas ksaca tantlacaktr.
Bugn Yunanistana bal bir ada olan Limni, Egenin kuzey kesiminde anakkale
Boazna 61 km mesafede olup 476 km alana ve 259 km ky eridine sahiptir. Bugn Limnos
ya da Lemnos diye anlan ada yerli kaynaklarda Limni, limli, Limoz veya Limnoz eklinde
isimlendirilmekte olup en yksek noktas 430 m ile Skopia Tepesidir. Ada genelde dz bir
arazi yapsna sahiptir. Yaplan kazlarda yerleim tarihi M.. 5000 yllarna dayanan aday
antik alardan bu yana mehur yapan en nemli zellii, tedavi edici olduuna inanlan ve
Osmanl kaynaklarnda tn-i mahtm, Batllarn eserlerinde terra Limnia, terra sigillata ad
verilen bir eit topran karlyor olmasdr.30 Yln Hristiyanlarca kutsal saylan bir
gnnde31 zel trenlerle karlan bu amur daha sonra kurutularak tablet haline
dntrlmekte ve mhrlenerek stanbula gnderilmekte olduundan bu ismi almtr.
Mehmet emsettin Efendi bu trenleri ve ayrntlarn Dildr- emsnin 148. ve 149.
sayfalarnda anlatmaktadr.
Eski Grek kaynaklarnda halknn Trakyadan geldii belirtilen, M.. Perslerin ve
Spartallarn hkimiyetinde kalan ada 197de Roma hkimiyetine girdi. VI. yy da Dou
Romaya bal bir piskoposluk haline geldi ve 1082den itibaren adaya talyan tccarlar
yerlemeye balad. Ada X. ve XI. yy larda Giritteki Arap ve Bat Anadolu kylarndaki
Trklerin aknlarna maruz kald. stanbulun Latinlerin eline gemesinin ardndan 1279a kadar
Venedikli megadklerin idaresinde kalan ada, bu tarihten 1453e kadar tekrar Bizans idaresinde
olmutur.32
Osmanl kaynaklarnda Limni Adasnn fethi Enez ehrinin fethi esnasnda
anlatlmaktadr. Bu da Fatih Sultan Mehmed dneminde stanbulun fethinin hemen akabine
rastlamaktadr. Yine ayn kaynaklarda adann fethi ile ilgili olarak 1453 sonu ile 1456 yllar
30

31

Emecen, Feridun, Limni, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXVII, s. 190,
Ankara 2003; Demircan, Yasemin, Limni Adasnda karlan Tyn- Mahtum Madeni
Hakknda, Osmanl, C.III, s.322325 Ankara 1999
Dildr- ems nin 148. sayfasnda bugn 15 Austos olarak bildirilmektedir.

10

arasnda muhtelif tarihler verilmektedir.33 Ancak Osmanllar tarafndan fethedilmesinden ksa

bir sre sonra yani 1456 yl sonlarnda ada papalk donanmas tarafndan igal edilmi ve daha
sonra 1479 ylna kadar Mora Despotluu, Rum korsanlar ve Venedikliler arasnda el
deitirmitir. Limninin dorudan Osmanllar tarafndan ynetilmesi ise 1479da balam ve
neredeyse aralksz olarak 1912ye kadar devam etmitir.34
1490 tahrrine gre adann merkezi drt mahalleden oluan Palukasr(palaikastron)
kasabasyd ve bu tarihte adann toplam nfusu sadece biri Mslman olmak zere 700 hane
civarndayd. 1519 ylna gelindiinde ise merkezdeki mahalle says bee km ve toplam
hane says 850ye ulamtr.35 Bu tahririn yapld yllarda adaya gelen Pr Reis adann
merkezine Trklerin Balkesr, yerli halkn ise Palyokastro dediklerini, kalenin sarp bir
kayalk zerine kurulduunu, ayrca ikisi harap kalenin daha bulunduunu, Kondiya ve
zellikle Mondros krfezinin gemiler iin son derece uygun liman olduunu ifade ederek
toporafya hakknda ilgi ekici bilgiler vermitir.36 1557 ve 1568 kaytlarna gre ise adann
toplam nfsu 2000 haneye yaklam, bu arada Mslman hane says da yaklak 50 civarna
ykselmitir. Nfus artna paralel olarak 1598 ylnda merkez kasaba olan Palaikastrona
Pazar kurulmasna izin verilmi ve Trk nfusun ihtiyac iin kale altndaki Mustafa Reis
Mescidi cami haline dntrlmtr.37
XVII. yzylda anakkale Boaz sebebiyle stratejik nemi artan adadaki asker says
artrlm ve Rebiul-ahir 1022 (Haziran 1613) tarihli bir karara gre de ada sancak haline
getirilmi ve Hzr Beyin idaresine verilmitir.38 1656 da Venedikliler, 1807 de ise Ruslar aday
igal etmiler ancak her iki olayda da ksa sre sonra geri alnmtr. 1821 Yunan isyannda
adada herhangi hareketlenme olmam, hatta Rum asilere kar ada halk Osmanl glerine

32
33

34
35
36

37
38

Emecen, a.g.m., s.190

kpaazade, Limninin fethi iin 1453 sonu 1454 ba demitir, bak: kpaazade, Tevrih-i l-i
Osman, s.144-145, stanbul 1332. Karamanl Nianc Mehmet Paa, Oru Bey Ve Tursun Bey 1454i
fetih yl kabul ederler, bak: Karamanl Ninc Mehmed Paa, Osmanl Tarihleri I, yay.: brahim
Hakk Konyal, s.353, stanbul 1949; Oru Bey Tarihi, yay.:Nihal Atsz, s. 109, 1972; Tursun Bey.
Tarihi Ebul-Feth, s.68, stanbul 1330. . Hakk Uzunarl ise fetih tarihi olarak 1456 senesini kabul
eder, bak: Uzunarl, . Hakk, Osmanl Tarihi, C.II, s.34, Ankara 1975
Uzunarl, a.g.e., s.34
Emecen, a.g.m., s.191

Pr Reis, Kitab- Bahriye, haz. Kurdolu, Fevzi - Alpagut, Ali Haydar, s. 100104, stanbul
1934
BA: MAD, nu, 5582
BA. KK. nu. 71, s. 476

11

yardmc olmutur ki bu srada adada eli silah tutabilecek nitelikte 300 kadar Trk, buna
mukabil 13000 civarnda Rum yaamaktayd.39
Mehmed emseddin Ulusoyun aday ziyaret ettii yllara yakn dnemde -emseddin
Efendi, Limniye 18901908 yllar arasnda gitmitir- mesela 1885de ada nfusu 1900 Trk
olmak zere 21300 iken 1894te 23.550e ulamtr. Bu sralarda adada sosyal kurum olarak ise
alt cami, bir tekke (Dildr- emsde oka bahsi geen Msr Tekkesi), 164 kilise, 585 dkkn
ve bir de han mevcuttu. Ada bu dnemde idar adan Cezayir-i Bahr-i Sefd Eyaletinin bir
sanca durumunda olup mroz ve Bozcaada birer kaza olarak buraya balyd.40
Adann hemen anakkale Boaznn aklarnda olmas stratejik adan ok nemlidir.
nk ada hem Egeden gelecek saldrlara kar boazn gvenlii, hem de boazdan Ege ve
Akdenize alacak gemi veya donanmalarn gvenlii asndan kilit bir noktadadr. Nitekim
1479dan beri neredeyse kesintisiz olarak Osmanl hkimiyetinde olan Limniyi 21 Ekim
1912de Yunanllar igal etmi ve ada anakkale savalarnda mttefik glerin ana ss olarak
kullanlmtr. Ayrca adaya ok nem verilmesine en byk sebep olarak tn-i mahtmu
gsterenler de olmutur.41 Osmanl ve tilaf devletleri arasnda yaplan savaa son veren
Mondoros Antlamas adann ayn isimli limannda imzalanmtr. (31 Ekim 1918) Ada daha
sonra Lozan Antlamas ile Yunanistana braklmtr. Bu dnemde adada 2540 Trk
yaamaktayd. Bu kiilerin bir ksm 1920de bir ksm da daha sonra adadan ayrld ve yerlerine
1923te Anadoludan gelen 3000 Rum yerletirildi.
Bugn ada bir turizm merkezi durumunda olup nfusu 15.000 civarndadr.

39

40
41

Esad Efendi, Vaka nvis Esad Efendi Tarihi. Bhir Efendinin Zeyl Ve laveleriyle: 1237
1241/18211826, haz. Ziya Ylmazer, s. 764767, stanbul 2000
Emecen, a.g.m., s. 192
Ayrntl bilgi iin baknz: Demircan, a.g.m., s.322325. Yine Amerikan Princeton
niversitesinde Trk Tarihi zrine dersler veren Prof. Dr. Heaty Lowry adann mhrl
amur yznden fethedildii grndedir. Ayrntl bilgi iin bak: Lowry, Heaty, Fifteenth
Century Ottoman Realities:Christian Peasant Life on the Aegean Island of Limnos-15. Yzyl
Osmanl Gerekleri: Limni Adasndaki Hristiyan Kyllerin Yaam, stanbul 2002

12

KNC BLM:
DEERLENDRME

Mehmed emseddin Efendi, anne ve baba tarafndan tasavvuf hayatn yaand aile
geleneine sahip olduundan bu kltre inadr. Ayrca slam ilimlere de vkftr. Bunlara
ilave olarak ocukluunda babasnn memuriyeti, genlik yllarnda eyh olarak bir anlamda
grevi gerei, daha sonralar ise husus sebeplerle ok defa seyahat etmitir. Bu zellii
neticesinde elde ettii bilgi ve tecrbelerini gayreti sayesinde pek ok esere dnmtr.
Dildr- ems de bunlardan birisidir. Dildr, bir seyahatnme olarak genel anlamda tarih ilmine
kaynaklk ederken dier taraftan konusu itibariyle olaylarn yaand ehirlerin sosyo-kltrel
hayatyla ilgili olarak sosyal tarih anlamnda, bir eyhin hayat tecrbesi ve gzlemleri itibariyle
de tasavvuf tarihi ve tarikatlar hakknda birinci elden veriler iermektedir.
Ancak tarih ilminin bu verilerden azami istifade edebilmesi iin nasl bir etkiyle ve
hangi deer yarglaryla yazldn bilmek gerekir. Bu blmde Mehmed emseddin Efendinin
nce biyografisi aktarlacak, ardndan tarihilii hakknda bilgiler verilecek, Bursann Ona ve
eserlerine etkileri anlatldktan sonra Osmanl Toplumunda tarikat ve tekkelerin yeri, mellifin
olaylara ve kiilere bak deerlendirilecektir. Deerlendirmelerde ok fazla baka kaynaklara
atf yapmak yerine genel bir analiz yaplmaya allmtr.

I- Mehmed emseddin (ULUSOY) Efendi

Mehmed emseddin Efendi, Dildar- emsde bir gezi notlarn aktarrken dier
taraftan zaman zaman aile hayat ve hatralarna da deinmektedir. Bu sebeple Onu tanmaya
alrken zel hayat ile tarihi kiiliini ayr ayr deerlendirmek, hem Onu daha iyi
tanmamz salayacak hem de eseri daha salkl anlayabilmemize yardmc olacaktr.

A- Mehmed emseddin Efendinin Biyografisi

Bir kimsenin hayat hikayesi hakknda en gvenilir bilgiler kendi azndan kan
ifadeleri veya bizzat kaleme aldklardr. Dildr- emsnin mellifi olan Mehmet emseddin
Efendi kendi dergah olan Bursa Msr Dergahn anlatt Glzr- Msr isimli eserinin
sonunda 7 Cemaziyelahir 1333 / 22 Nisan 1915 tarihinde son postnin olarak kendi hayatn
anlatmtr. Mellif otobiyografisinde zellikle aile hayatyla ilgili baka yerlerde pek
bulunamayak bilgiler aktarmtr. Ancak mellifin otobiyografisinde aktardklarnn bir ksm
zaten Dildr- erifte anlatldndan otobiyografi sadeletirilerek biyografi tarznda
aktarlacaktr.42
Mehmed emseddin Efendi, h. 1283te Bursada domutur. 4-5 yalarnda

iken

mahallelerinde bulunan eker Hoca mektebine devam etmi ve 1289da alt yanda iken
babasnn memuriyeti sebebiyle ailece Aydna gidilmi ve sekiz yanda Kuran hatmetir.
1292de

yine ailece zmire gemiler ve orada Sultaniye mektebine gitmi ve bilhare

Bursaya dnerek Rdiye mektebine devam etmitir. Babasnn Mihali (Karacabey) vergi ve
nfus memuriyetine tayininden dolay yine aile ile birlikte oraya gidilmi ve Mihal
Rdiyesinden 1297 tarihinde birincilik ile diploma almtr. 1299da Bursada kapal olan
Msr Dergh babas smail Nazif Efendi tarafndan tekrar alarak ayin icrasna balanm ve
bu arada babasndan Krat ve Akid okuyarak biraz daha kendini gelitirmitir. Bu arada vergi
ve arazi memurluu yapm ve bilahre nfus idaresinde iki sene kadar yabanc komisyonunda
yazclk yapmtr. Babasnn vefatndan sonra Mnzev Dergh postnini Vahy Efendiden
Akid ve Tasavvuf okumu, Hikmet, Heyet gibi ilimlerle megul oldmutur.
Atinal Ali Rza Efendi Dergh eyhi Mustafa Ltfullah Efendiden tarikat usullerini
ikmal etmitir. Tarikata intisabndan ikml-i esmaya kadar olan sreci kendisi u ekilde
aktarmaktadr:
18 aban 1305 Pazar gn birinci ism-i erif ile baz virdin telkni.
23 Receb 1306 Pazartesi ikinci ism-i erif ile baz virdin telkni.
3 Zil-kade 1306 Pazartesi nc ism-i erif ile frun telkni.
19 Rebil-ahir 1308 Sal drdnc ism-i erif ile frun telkni.
42

Otobiyografinin tam metni iin bak.:Mehmed emseddin, a.g.e., s.1014 Bu otobiyorafi ayrca da
yaynlanmtr, bak. Kara, Mustafa Bursal Bir Tarihi Mehmed emseddin (Ulusuy) Efendi, U FD,
S.3, C.3, s.99105, Bursa 1991

14

24 Cemaziyel-evvel 1310 aramba beinci ism-i erif ile frun telkni.

1 Receb 1310 Perembe ilbas- tac ve hrka edilip akam Regib gecesinde cemiyet
icras.
23 Rebiul-evvel 1318 Cuma altnc ism-i erif ile baz frut- esm telkni.
5 Cemaziyel-ahir 1318 Cumartesi yedinci ism-i erif ile frut telkni.
1 Receb 1310 tarihinde Regaib Kandilinde Bursada btn meayh ve derviler davet
edilerek bir program dzenlenmi ve Bursa Msr Dergah postnini olmutur. 5 Cemaziyelahir 1318 tarihinde ise tekml-i esma etmitir.
Babasnn salnda 9 aban 1303 tarihinde Fndkzde Raid Aann kz Feride ile
evlenmi ancak uyumsuzluk nedeniyle 3 Rebiul-evvel 1306 tarihinde ayrlmlardr. 27 Zilhicce 304 tarihinde stanbul Etyemez Dergh eyhi Ferid Efendinin halifelerinden olan ve 1
Receb 305 tarihinde vefat ederek Sadi Der-gah- erifine defnolunan eyh Neet Efendinin
kz Sadberk hanmla evlenmitir. Bu hanmndan 22 Receb 1306 tarihinde Mehmed Taceddin,
27 Ramazan 307 tarihinde Mehmed Zeynelabidin, 27 Ramazan 1315 tarihinde de Mehmed Ali
Efdalddin isimli olu dnyaya gelmitir. ok zeki ve becerikli olan olu Taceddin, ok
hasta ve zayf olduundan 4 Cemaziyel-evvel 1314 tarihinde vefat etmitir. Mehmed Ali
Efdaleddinnin doumunda annesi hastalanm ve 32 gn sonra vefat etmitir. Efdaleddin ise
nce Bursada bulunan byk halalar Ktibe Hanm ve kz Srrye Hanm tarafndan idare
edilmi, halalarnn vefat zerine st anneye verilmi ancak 16 aban 1316 tarihinde O da vefat
etmekle dergahn haziresine annesinin yanna defnolunmutur. emseddin Efendi, olu
Taceddinin vefatna u tarihi drmtr:
ki emim ya ile tarihin yazdum ems
Kumr- ve ud cinna vh Tced-dn vh
Ortanca olu Zeynelabidin 28 Receb 327 tarihinde Ulu Cami imam Hafz Esad
Efendiden hfz- Kurana muvaffak olmu ve smail Hakk Dergh erifi eyh-i sabk olan
Faik Efendinin kz Hfz aziye Hanmla evlenmitir. 8 Muharrem 1330 tarihinde Cuma gn
Hseyin Necmeddin ismiyle bir olu dnyaya gelmidir.
kinci einin irtihalinden sonra 1 Receb 1317 tarihinde Sofya muhacirlerinden Mustafa
Efendinin kerimesi Basiret Hanmla evlenmi ve 4 Rebiulahir 1318 tarihinde kz Fatma

15

Lemean dnyaya gelmitir. 16 Zilhicce 319 tarihinde geimsizlik sebebiyle bu einden de

ayrlmtr ve 7-8 yl nafaka demitir. 25 Rebiul-ahir 1320 tarihinde mahalle ahalisinden ve
pek uzak akrabalarndan Arpaczade Hac smail Efendinin olu Hasan Beyin kz Fatma
Hanmla evlenmi bu einden 26 Cemaziyelahir 1321 tarihinde kz Hatice Tayan, 25
Muharrem 1324te olu Mehmet Fehmeddin, 10 Rebiulevvel 1329da ise kz Emine Drahan
dnyaya gelmilerdir.
Dergahn gelirleri az olduu iin Bursa Dyn- Ummiyesinde uzun yllar mzyede
katiplii yapm olan mellif 1326dan sonra bu grevi brakarak kendisi eser yazmaa
adamtr.
14 Muharrem 1302 tarihinde Serpnar Mahallesindeki (Pnarba) zzeddin Bey Camii
hatiplii babasndan kendisine intikal etmi ve bu grevi lnceye dek srdrmtr. Yine
babasnn vefat ve derghn kendisine tevcihinden sonra Ulu Cami devirhanl, kardei kabul
etmedii iin kendisine verilmitir. Derghn kendisine intikalinde kan sorunlar Bursada
zlemedii iin stanbula gitmi ve stanbul Meclis-i Meayhnda imtihan edilerek
derghn tam hissesini zerine almtr. 11 Muharrem 1324 tarihinde Mecidiye Caddesi (imdiki
Atatrk Caddesi) geniletildiinden derghn 220 metre mahalli yola katld iin ve iki yl
sreyle bu sorunun zm iin alm ve harem dairesinin ksmen inasna ve selamlk
dairesine oda ilvesine muvaffak olmu, caddeye bitiik hale gelen binann altna yedi aded
dkkan bina ettirmi ve derghn masraflarna katk salamtr. (Derghn tevcihi ve caddenin
geniletilmesi meseleleri Dildr- emsde ayrntlaryla anlatlmktadr.)
Msr Dergh postninlii yannda bir sre de smail Hakk Dergh ve aramba
Dergahn vekaleten idare etmitir. 8 Zilhicce 1326 tarihinde smail Hakk Derghnn bana
geen Cemaleddin Efendinin ve 15 Cemaziyelevvel 328 tarihinde aramba Derghnn
bana geen Sleyman Sabri Beyin ilim ve marifet kazanmalarna byk gayret gstermitir.
emseddin Efendi bu otobiyografiyi yukarda da belirtildii zere Bursa Derghlarn
anlatt ve 1915 ylnda ancak I. cildini bastrabildii eseri Yadigr- ems iin yazmtr.
Buraya kadar anlatlanlar daha ziyade ailev meselelerdir. Mellifin bu arada urat dier
faaliyetler ve seyahatler Dildrda, daha sonra yapt almalar, itarihi kiilii ve eserleriyle
ilgili olarak da aada bilgi verilecektir.

16

B- Tarihi Olarak Mehmed emseddin

Mellifin otobiyografik hayat hikyesi yukarda verildiinden burada daha ziyade
tarihilii ve bu zelliinin Dildr- emsye olan yansmalar zerinde durulacaktr.
Mehmed emseddin Efendinin bir eyh olduu ve eserlerinden yalnz Yadigr- ems
ve Mevldnn baslm olduu dikkate alndnda sadece tasavvuf ve tarikatlarn tarihiyle
ilgilendii dnlebilir. Ama bu yanl bir deerlendirme olur nk O, ok ynl bir insandr.
Hayat ve eserleri dikkatlice incelendiinde Onun, tasavvuf hayatn esas alnd bir ailede ve
gelenekte yetien ve bu gelenei srdren bir mutasavvf, Pnarba zzettin Camiinin
hatipliini elli yl boyunca yapan bir din adam ve ayrca Bursa tarihinin hemen her ynyle
ilgilenen bir ehir tarihisi olduu kolayca anlalacaktr.43
Mehmet emseddin Efendi, genel manada tarih ilmiyle uramak yerine zellikle doup
byd ve her deeriyle hayatna yn veren Bursa ehrinin kendi yaad dneme gre
ncesini aratran ve o gne ait deerlerini de sonraki nesillere aktarma kaygs tayan bir
kltr elisidir. 7 Nisan 1327de ilk tekil olunan Tarih Encmenine aza tayin edilmitir. Yine
Meclisi Meyh, Donanma Cemiyeti ve Cihat komisyonu azalklarnda bulunmutur. Bir ara
Bursa Ktphanesinin tasnif almalarn yrten emseddin Efendi, 1927de ktphaneleri
tefti ve tetkikle grevlendirilmitir. 1932de Halkevi Tarih Komisyonunda almtr. Soyad
kanunu ktktan sonra Ulusoy soyadn almtr. Hayat genelde madd skntlarla gemitir.
Ancak altm lira cretle Evkaf sicillerini tetkike memur edildiine dair yaznn Bursaya
geldii gn, tedavi iin gittii stanbulda 9 Terin-i evvel 1936 Cuma gn vefat etmitir.

43

Mehmet emseddin Efendinin hayat ve eserleri hakknda ayrntl bilgi iin bak: Glzr- Msr,
Mustafa Kara zel Ktphanesi; Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya-i Ebrar, C.V, stanbul Sleymaniye
Ktp., Yazma Balar, nu,2309, s.109-115; Dalolu, Hikmet Turhan, M. emseddin Ulusoy, lk
Halkevleri Dergisi, S.53, C,IX, s.385 1937; Ycer, R.R. M. emseddin Ulusoy, Trkn Dergisi,
S.9, s.38-41, Bursa 1937; Fndkolu, Z. Fahri, Bursa Mverrihlerinden Mehmet emseddinin
Hayat ve Eseri, Uluda Dergisi S. 34, s.36-45, Bursa 1941; Baykal, Kazm, Bursa Hakknda
Yaplan Ettler, Uluda Dergisi, S.83, s.25-27, Bursa 1947; bnlemin Mahmud Keml, Son Asr
Trk airleri, C.IV, s.1808, stanbul 1988; Tat, Mustafa, Mehmed emseddin Msrnin Bir
Risalesi, Tarih ve Toplum, S.97, s.48-51, 1992; Akarsu, Kamil-Tat, Mustafa, Mehmet emseddin
Efendinin Makaleleri: Vahdet-i Vcud, Yedi klim (Bursa zel Says) C.V, S.40, 1993; Akarsu,
Kamil - Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Teky, Yedi klim C.V, S.42,
1993; Akarsu, Kamil- Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Osman Gazi ile
lgili Bir Nutuk, Yedi klim C.V, S.43; 1993; Akarsu, Kamil- Tat, Mustafa, Mehmet emseddin
Efendinin Makaleleri: Din-Vatan, Yedi klim C.VI, S.46, 1993; Akarsu, Kamil-Tat, Mustafa,
Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Kuran, Yedi klim C.VI, S.47, 1993 Mehmed
emseddin, Bursa Dergahlar Yadigr- ems I-II, haz. Kara, Mustafa- Atlansoy, Kadir, s.520, Bursa
1997, Atlansoy, Kadir, Bursa airleri, s.117-119, Bursa 1998; Kaplanolu Raif, Mehmet emsettin
Ulusoyun Kitaplar: Hkisr- ems, Bursa Aratrmalar Kent Tarihi ve Kltr Dergisi, S. II,
s.56-57 Bursa 2003

17

Vasiyeti zerine stanbul Merkez Efendi Kabristannda Niyazi-i Msrnin kardei eyh Ahmed
Efendinin yan bana defnedilmitir.44
Kendisi iyi bir air olan emseddin Efendi, pek ok insann vefatna iir yazm ve
ebced hesabyla tarih drmtr. Mustafa Kara da bir vefa rnei olarak Onun vefat iin
yle bir tarih drmtr:45
Niyaznin yolunda derghda tekyenin
Yadigr vermek iin Bursada kenin
Geldi ler birlikde mahzn bir eda ile
Sylediler ki ah udu emseddin postnin
h.1355

Bursann tarihine tarih drd Msr

Yadigr- emsyle bir de Glzr- Msr
ksn on mnadimiz sylesinler rhletin
te sizlere Tarih-i emseddin-i Msr
m.1936
Mehmet emseddin Efendi, kitabedeki bir yaznn seba m, tisa m olduunu anlamak
iin birka defa Yldrm Camiine gidecek kadar ince eleyip sk dokuyan, metre yerine daima
adm kullanacak kadar muhafazakr, Bursaya gelen yabanclarn kendisini ark dekorlar
iinde bir motif olarak grp fotorafn ekecekleri kadar orijinal, Bursa tarihi zerindeki derin
ilgisi yznden ara sra Bursaya gelen Halil Ethem, Nzhet Sabit, bnlemin Mahmud Kemal
nal gibi zatlarn ziyaretine gidecekleri ve canl Bursa tarihi diye anlacak kadar Bursann
gemiine vkf bir insandr.46 Bursa Ulu Camiinin kubbelerinin says hakknda mehur
Hammer Tarihinde yanl bir bilgiye rastladnda hafzasna gvenmek yerine nce gidip
sayacak, yine yanl grdnde acaba 1270 depreminden sonra deimi olabilir mi? diye
nce Gldesteye, sonra da Evliya elebi Seyahatnmesine bakacak kadar47 muhakkik bir
kaynaktr. Yine O, lm deindeyken bile fotoraf ekilmek istediinde oluna: sam

44
45
46
47

Dalolu, a.g.m. s.385

Mehmet emseddin, a.g.e., s. 9
Ycer, a.g.m., s. 38-39
Fndkolu, a.g.m., s. 41

18

sakalm dzelt, fotorafm gzel ksn diyecek kadar intizaml,48 gayri mslimleri bile
kramayacak kadar nazik, birok ii bir arada gtrmesine ramen pek ok eser yazacak kadar
ve 62 yanda olduu halde harf inklbnn kmasndan ok ksa bir sre sonra Latin alfabesini
renecek gayretli bir insandr.49 Bu gayreti neticesinde de aadaki eserleri vcuda getirmitir:
1- Bahr- ems: bir eit tezkeredir ve Beliin devam niteliindedir. On dokuzuncu
asrn ikinci yarsndan itibaren Bursada ve Trkiyede yetimi ulema ve hulefann
biyografilerini iermektedir.
2- Bergzr- ems: Mellifin eitli konulardaki makalelerini toplad eseridir.
3- Devvr- ems: Bursa medreseleri hakkndadr.
4- Dildr- ems
5- Diyr- ems: Bursa Tarihine ait 800 sayfalk bir eserdir. Mellifin en nemli
eserlerinden birisidir.
6- Ebrr- ems: Mevld- Nebev, Mira, Mevld-i Ali, Mevld-i Fatma, Mevld-i
Hseyinden ibarettir. Bu eseri de Oun Sleymen elebiden beri devam edegelen Mevltlk
geleneini devam ettirdiini gsteriyor. Bu eser 1924 ylnda Msrda baslmtr.
7- Er- ems: Mellifin kendi iirlerinden oluan bir Divandr.
8- Ezhr- ems: Bursal veya Bursaya mensup airlerin terceme-i hallerini kapsar.
9- Gamhr- ems: Bursaya ait hikaye ve fkralardan bahseder.
10- Glzr- Msr: Niyazi-i Msrnin tafsilatl hayat hikayesini, Ondan sonraki Msr
Halifelerinin isimlerini ve hayatlarn anlatmaktadr.
11- Hkisr- ems: Bursa Trbelerini anlatmaktadr. Bursadaki btn sf, selatn,
eyhl-slam vs. trbelerin anlatld 254 sayfalk bir eserdir.50
12- ftihr- ems: Ehl-i beyt hakkndaki iirleri kapsar.
13- htr- ems: Eski devirlerle yeni devri mukayese eder.

48
49
50

Dalolu, a.g.m., s. 385

3 Kasm 1928de Latin alfabesinin kabulnden hemen 3 ay sonra 2 ubat 1928de belge almtr,
bak:Ekler
Ayrntl bilgi iin bak: Kaplanolu, a.g.m., s. 56-57

19

14- htiyr- ems: Eski airlerden beendii iirleri toplamtr.

15- ntizr- ems: Bursaya ait batl itikatlar ve hurafeleri anlatr.
16- timr- ems: Bursa Ulucamiindeki yazlar ve tarihelerini aktarr.
17- tizr- ems: Kendi zamannda kan Akl- Selim isimli esere cevap
niteliindedir.
18- ztrr- ems: Sosyal hayat ve sosyal hayattaki noksanlar gsteren bir almadr.
Bursada Yeni Fikir Gazetesinde Aababa mstear ismiyle bir ksm neredilmitir.
19- Karr- ems: Bursa mezarlklarndaki mehur kiilerin isimleri, hangi kitaplarda
terceme-i hallerinin bulunduu, medfenlerinin belli olup olmadn gsteren nemli bir eserdir.
20- Medr- ems: Bursa Camileri ve kitabeleri hakkndadr.
21- Misbr- ems: baz kiiler iin syledii vefat tarihleri ile doum ve ina iin
syledii manzumelerden ibarettir.
22- Miyr- ems: Okuduu tarih kitaplarndaki yanllklar dzelttii bir eseridir. Bu
eseririn bir blm 1932den kapand gne kadar Yeni Fikir Gazetesinde R.R. Ycer
tarafndan Tarih Yanllklar balyla yaynlanmtr.51
23- Ydigr- ems: Bursada o dnem iin mevcut olan tekke ve zaviyeleri ve
buralarda grev yapan meyh- kiram ayrntl bir biimde anlatt eseridir. ki cilt halinde
olan bu eserin 274 sayfadan oluan birinci cildi Arap Alfabesiyle 1916da Abbas Halim
Paann yardmyla baslm, geliri Bursa Drl-acezesine braklmtr.52
Bu kadar veld olmasna ramen maalesef salnda Yadigr- emsnin birinci
cildinden ve Mevldnden baka bir eseri baslamamtr. Tarihilerin asl ilerini yapmayp
ahs kar peinde olmalarndan ikyetle mhim grd kii kurum vsyi aratrmay ve
kayda gemeyi kendisine bir vazife saymtr.
Onu emsallerinden ayran bir baka zellii ise tekke ve zaviyeler kapatld (30
Kasm 1925) ve biroklarnn hayata kserek kesine ekildii ve pasif kald bir dnemde
bile mevcut artlar altnda ne yaplabilir gayesiyle ok ksa bir srede yeni harfleri de renerek
51
52

Ycer, a g m., s.39, Fndkolu, a.g.m., s.40

Bu eser 1997de baslmtr, bak: Mehmed emseddin, Bursa Dergahlar Yadigr- ems I-II, haz.
Kara, Mustafa- Atlansoy, Kadir, Bursa 1997

20

faaliyetlerine lnceye dek devam etmi olmasdr. Nitekim Dildr da bu dnemde kaleme
alnmtr.(1929) Kendi yazdklarnn yannda ayn zamanda zengin bir ktphaneye de sahip
olan Mehmed emseddin Efendi, trbedrlarn ve hfz- ktblerin para iin eserleri
satmalarndan ikayet etmi, zorluklara ramen stanbulda oluturulan ktphane ve mzelere
hayranln da dile getirmitir. Kendisi de kitap, dokman, eya vs oluan kapsaml bir
koleksiyon meydana getirmitir.
Dildr- emsde yolculuklarn ve ahit olduu hadiseleri anlatrken bir gzlemci gibi
insanlar, kurumlar, ehirler vs. hakknda verdii saysal bilgiler, bir sosyolog gibi yapt
deerlendirmeler ve bunlar bakalarnn okuyabilecei tarzda yazmas eseri yalnzca zel bir
htrt olmaktan karp tarihiler iin bir kaynak haline getirmitir.

II- Bursann Dildr- emsye Etkisi

Osmanl Devletinin ilk bakenti olan Bursa, ilk bakent olarak yerleik hayata geen
Osmanllara sadece siyaset ve devlet kurumlar balamnda deil, ayn zamanda sosyal ve
kltrel alanlarda da beiklik etmitir. Kurulu dnemi padiah ve devlet adamlar burada
yetimi, ilk devlet kurumlar ve sivil kurumlar burada kurulmu ve Osmanl kltrne ekil
veren en nemli unsurlar da burada kk salmtr. Bunlarn banda da hi phesiz tasavvuf ve
tarikatlar gelmektedir.53 Bugn hala Trkiyede hemen herkesin bildii Emir Sultanlar,
ftadeler, Aziz Mahmud Hdaler, Niyazi-i Msrler, smail Hakklar Bursann bu mmbit
ortamnda yetimilerdir. Bursa siyasi bakentlii stanbula devretse de bir taraftan
medreseleriyle ilm faaliyetlerdeki dier taraftan da tekke ve derghlaryla tasavvuf alanndaki
cazibesini daima devam ettirmitir.54 Bursann bu cazibesini Ahmet Hamdi Tanpnar u
satrlarla dile getirmektedir:
imdiye kadar grdm ehirler iinde Bursa kadar muayyen bir devrin mal olan bir
bakasn hatrlamyorum. Fetihten 1453 senesine kadar geen 130 sene, sade batanbaa ve
iliklerine kadar bir Trk ehri olmasna yetmemi ayn zamanda onun manev ehresini gelecek
zaman iin hi deimeyecek ekilde tespit etmitir. Urad deiiklikler, felaketler ve
ihmaller, kaydettii ileri ve mesud merhaleler ne olursa olsun o, hep bu ilk kurulu ann
havasn saklar, onun arasndan bizimle konuur, onun iirini teneffs eder. Bu devir haddi
zatnda bir mucize, bir kahramanlk ve ruhaniyet devri olduu iin, Bursa, Trk ruhunun en
53
54

Ayrnt bilgi iin bak: Kara, Mustafa, Bursada Tarikatler ve Tekkeler I, stanbul 1990; II, st.1993;
Mehmet emseddin, a.g.e., calan, Hasan Basri, Bursada Tasavvuf Kltr, Bursa 2000
Fndkolu, a.g. m., s.36

21

halis llerine kendiliinden sahiptir denilebilir. Bu hakikati gayet iyi gren ve anlayan Evliya
elebi, Bursadan bahsederken ruhaniyetli bir ehirdir der Belli ki bu ehri sadece grmekle
kalmam, onun hakiki benliini kavramtr... Bulularnda hemen hi yanlmayan Sadrazam
Keeci Fuad Paa ise Osmanl tarihinin dibacesi diyerek bu mazi damgasn baka ekilde
belirtir. Bursaya birka defa gittim ve her defasnda kendimi daha ilk admda bir efsaneye ok
benzeyen bu tarihin iinde buldum... Bu ehirde muayyen bir aa ait olmak keyfiyeti o kadar
kuvvetlidir ki insan Bursada ikinci bir zaman daha vardr diye dnebilir. Yaadmz,
glp elendiimiz, altmz zamann yan banda, ondan daha ok baka, ok daha derin,
takvimle, saatle alakas olmayan; sanatn ihtirasla, imanla yaanm hayatn ve tarihin bu ehrin
havasnda ebed bir mevsim gibi ayarlad velud ve yekpare bir zaman...55
te byle bir kltr havzasnda yetien Mehmet emseddin Efendi yaad gzellikleri
ve devrald kltrel mirasn zayi etmeden kendinden sonraki nesillere aktarabilmeyi bir
grev bilmitir. Bursa tarihiyle ilgili elde edebildii her eyi emanet anlayyla sonrakilere
brakabilmenin gayretiyle pek ok eser kaleme almtr. Yazd kitaplarla yedi asrlk Bursa
kltrn anlatan eserler zincirinin nemli bir halkasn oluturmutur. nk zellikle
Bursada yaayan ilim, irfan, sanat ve siyaset adamlarndan bahseden Baldrzdenin Ravza-i
Evliyasyla balayan, Gldeste-i Riyaz-i rfan, Glzr- Sulaha, Ravzatl-Muflihun, ZbdetlVekayi ile devam eden ve Mehmet Fahrettin Efendinin Glzr- rfanyla kendisine ulaan
eserler zincirine yeni bir halka ilave etmenin gayreti iinde olmutur.56
Btn bunlardan sonra Mehmed emseddin Efendinin yazd eserlerle Bursay
mukayese edersek yle bir sebep-sonu ilikisi kacaktr: Mehmed emseddin Efendi Devvr emsyi yazmtr nk Bursann pek ok medresesi vardr. 800 sayfalk Diyr- emsyi
yazmtr nk Bursann ciltlere smayacak kadar zengin tarihi vardr. Ebrr- emsyi
yazmtr nk Bursada Sleyman elebilerden gelen bir mevld gelenei vardr. Ezhr
emsyi yazmtr nk Osmanlnn stanbuldan sonra en ok air yetitiren ehri
Bursadr.57 Gamhr- emsyi yazmtr nk Bursallarn dillerinde dolaan binlerce hikye
vardr. Hkisr- emsyi yazmtr nk Bursada byk insanlarn byk trbeleri vardr.
timr- emsyi yazmtr nk Bursann Ulu Camisi, Ulu Camii nin de hattatlarn Kbesi
dedirtecek kadar gzel hatlar vardr. Karr- emsyi yazmtr nk Bursa mezarlklar aziz

55
56
57

Tanpnar, Ahmet Hamdi, Be ehir, s.107-138, stanbul 1969

Mustafa Kara, Bursa Aratrmalar Kent Tarihi ve Kltr Dergisi, S. 2, s 50 Bursa 2003
Kadir Atlansoy, Bursa airleri, s.9, Bursa 1998

22

insanlarla doludur. Medr- emsyi yazmtr nk Bursann ulu mabetleri vardr. Yadigr-
emsyi yazmtr nk Bursa, evliyalar ehridir.

III- Osmanl Toplumunda Tarikat ve Tekkelerin Yeri

Tasavvuf faaliyetlerin slamn ilk asrlarndan beri devam ettii bilinmektedir.
Zamanla

kendi

kurumlarn

da

oluturan

bu

faaliyetler

Anadolu

ve

Balkanlarn

slamlamasnda ok byk katk salamlardr. Osmanl askerleriyle, hatta bazen onlardan

nce yola kan Alperenler, Gaziler, Abdallar, Baclar ve Ahiler gittikleri yerlerde nce
gnlleri fethetmilerdir. Fetihlerden sonra ise Osmanl corafyasnn hemen her yerinde tekke
ve zaviyeler kurulmutur. Kurulan bu tekkelerden zamanla pek ok tarikat ve kollar neet
etmitir.
Gemite tasavvuf ve tarikatlar hakknda pek ok eser yazlmtr ve bu bir gelenek
haline gelmitir. Tasavvuf klasikleri diye nitelendirilen eserler bu tarih srete meydana
gelmilerdir. Gnmzde de tasavvuf konularla ilgili yaynlar devam etmektedir. Ancak
Dildr- emsdeki gibi Osmanl toplumunda tasavvuf ve tarikatlarn yerini somut bir ekilde
anlatan eserler nadirdir. nk mellif sadece bir ehirdeki deil Osmanl Devletinin phesiz
en nemli ehirlerinden olan stanbul, Bursa, zmir, Selanik gibi farkl merkezlerdeki deiik
tarikatlara mensup derghlar da ziyaret ederek buralardaki tasavvuf hayat ok canl bir ekilde
tasvir etmitir. Zten hem anne hem de baba taraf itibariyle tasavvuf hayatn esas alnd bir
aile ortamnda yetitiinden tarikat usullerine indr. ocukluu derghlarda gemitir. Bursa
dergahlarn anlatt Yadigr- ems adl eseri, Onun bu konudaki ehliyetini ortaya
koymaktadr.
Osmanl Bursas, suflerin bol olduu bir ehirdir ve byk mutasavvflar yetitirmitir.
Bursada hemen her tarikatn mntesipleri vardr. Dildrda ise zellikle Da yrelerinden
gelen dervilerin hallerinin anlatld sahneler, Osmanl Bursasndaki tasavvuf hayatn
canlln gstermesi bakmndan ilgintir. Evkfn davetiye karmas, dervilerin yaz
aylarnda ilerini glerini brakp kylerden, kasabalardan gelmeleri, tekkelerin onlar misafir
etmek iin sraya girmeleri, gnlerce yaplan programlar ve Bursa halknn gelmedikleri yllar
bereketsiz addedecek kadar onlara deer vermesi ok nemli hadiselerdir. Yine dervilerin
snnet alaylar hakknda anlatlanlar Bursa kltrne tasavvufun etkilerini gstermektedir.
Bylece bugn hala snnet ocuklarnn Emir Sultana niin gtrld daha kolay
anlalmaktadr.

23

stanbul ise her konuda olduu gibi tasavvuf faaliyetlerde de ba ekmektedir. Hemen
her kede bir tekke vardr. Mellif bunlarn ounu ziyaret etmitir. Genliinde Meclis-i
Meihat ile olan ilikileri, eyhlerin icazet srecini ve ilerin takibini anlatmaktadr. Ziyaret
ettii tekkeler, eyhleri ve uslleri hakknda verdii bilgiler ise tasavvuf kltrnn maddi ve
manevi unsurlaryla ne kadar zengin olduunu gstermektedir. stanbul ve Bursada neredeyse
her kede bir dergh vardr. zmir ve Selanik halknn ekonomik durumuyla orantl olarak
mzeyyen tekkeleri ile mehurdurlar. Limni ve Midilli ise gayrimslim nfusun ounlukta
olduu yerler olarak ilgiye muhtatrlar. Limni seyahatlerinin yapl amac Niyazi-i Msr
ziyaret etmekle beraber daha ziyade oralar bolamamaktr. Limninin Mslman ahalisinin
avam, Msrler ve Bektalerden oluan yaps ve emseddin Efendinin her frkaya da hitap
edebilmesi, bir taraftan adalardaki toplumun profilini izerken dier taraftan Hristiyan
kltrnn zararl etkilerinden Mslmanlar korumas itibariyle yaplan yolculuklarn faydasn
ortaya koymaktadr. Mellif oralarn manen elden kmamas iin gayret sarf ederken, tamamen
elden kmalar Onu kahretmitir. Dildrda, znik, anakkale vs yerlerdeki tekke, trbe ve
eyhler hakknda verilen bilgiler her yerde bulunmayacak trdendir.
Dildr, dikkatle okunduunda tasavvufun Osmanl toplum hayatnda ne kadar yaygn
olduu ve ne kadar mhim bir vazife ifa ettii anlalmaktadr. Her yerde tekke olduu gibi,
toplumun her kesiminden insan da, kendi merebine gre bir tarikata mensuptur. Bir vali ile
hizmetlisinin, bir paa ile emir erinin ayn zikir meclisinde yan yana saf tutmalar, ayn eyhten
ders almalar, tasavvufun insanlar zerindeki etkisini ve sosyal hayattaki yerini gstermesi
bakmndan nemli hadiselerdir. Zaman zaman tekke-cami, mft-eyh tartmalar yaansa da
her iki taraf da birbirlerine kii ve kurum olarak yardm etmektedir. eyh bazen hocalk
yapmaktadr, mft dervi olmaktadr, camide zikir ekildii gibi tekkede de cemaatle namaz
klnmaktadr. Yine ilgintir ki emseddin Efendi tekkeler kapatlmadan nce defalarca
yolculuk yapt ve gittii yerlerde gnlerce kald halde hi otelde kalmam ve iae, ibate
sknts ekmemitir.
Btn bunlarn yannda gerek grevlendirmelerde ve gerekse ilerin yrtlmesinde bir
takm yanllarn ve bozulmalarn olduu da gerektir. Tasavvuf kl ilmi deil de hl ilmi
olduu halde bazen bu ly karan sfler grlebilmektedir. Mellif samimi bir ekilde
bunlar dile getirmitir. Kendisi, her zaman ve zeminde dik bir duru sergileyerek davasna
sadk kalm, hret ve menfaat peinde olan eyhleri eletirmitir.

24

IV- Mellifin Kiilere Bak

Mehmed emeddin Efendi, yaps itibariyle insanlarla kolay iliki kurabilen scakkanl
bir insandr. Ailesi itibariyle de kkl bir gelenee sahiptir. Bu bakmdan daha kk yalarda
iken dnemin byk eyhleriyle tanmtr. Ayn zamanda Pnarbandaki zzetin Bey
Camiinin hatipliini de yaptndan bir eyh olmann yannda bir hoca olarak da toplumla i
ieyaamtr. te yandan ok okuyan, kltrl ve birikimli bir insandr.
Btn bu zellikler Onu toplumun her kesimiyle iliki ve dostluk kurabilen ok ynl
bir insan haline getirmitir. Bir eyh olarak sadece kendi tarikatnn mntesipleriyle deil eyh
olsun, dervi olsun btn tarikat mensuplaryla bir araya gelmi, zikir halkalarna katlm,
hemhl olmutur. Cmi hatiplii, gzel sesi ve hitabeti sayesinde cemiyetlerde aranan biri
olmu ve avmla dima bark yaamtr. Aydn bir insan olduu iin de limler, memurn
tabakas ve idarecilerin tevecchn kazanm, gittii her mecliste, girdii her devlet dairesinde
hrmet ve itibar grmtr. Bir suf olarak da her kim olursa olsun insanlara deer vermeyi
kendisine iar edinmitir.
emseddin Efendi, pri Niyazi-i Msrye ok baldr. Limni ziyaretleri bunun en byk
gstergesidir. Bana gelen birok gzellii Prinin himmetine balamaktadr. Ayn ekilde
kendi ihvnna da ayr bir deer vermektedir. Merkez derghn eyhi olduu iin kendisini bir
anlamda btn Msrlerden mesul grmektedir. Dier tarikat mensuplaryla srekli diyalog
halindedir. Bursa Meclis-i Meyhyla iczetnme hususunda yaad problem dnda
mehatla sorun yaamamtr. Bir insann ehl-i tarik olmas Ona gre ok mhimdir.
ocuklarna ok dkndr. Hanmlaryla zaman zaman problemler yaasa da ocuklarn ihmal
etmemi, dima ilgi ve alka gstermitir. Akrabalk balar kuvvetlidir, gittii yerlerde mutlaka
akrabalarn ziyaret etmitir.
Bursaya gelen tarikat ehlini, limleri darecileri vs. zevt ziyareti kendine grev bilmi,
gittii yerlerde de bu gibi ziyaretleri ihmal etmeyerek bu sayede pek ok insann gnln
kazanmtr. Limni ve Midilliye her gidiinde oralar adet ihy ederek bir anda btn
adallarn dikkatini ekmitir. zellikle o blgelerin ihmal edilmemesi gerektiini vurgulayarak,
bir eyh olarak kendi zerine deni yapm, yaplmas gerekenler hususunda da bakalarn
uyarm, hatalara iaret etmitir. nk bir insan iki kltr arasnda kald zaman ister istemez
kuvvetli olann etkisi altna girer. Adalar bu anlamda bir ekime alandr ve bunun iin
bolanmamaldrlar. Gayr-i Mslim nfusun ounlukta ve maddeten ileride olduu bu yerleri
elde tutmann yolu Ona gre slam kltr btn unsurlaryla canl tutmaktan gemektedir.

25

Adalardaki gayr-i Mslimlere kar mfiktir, yaptklar doru ileri takdir etmi, teknik
anlamda rnek alnmalar gerektiini sylemitir. Mslmanlarn adalarda misafir gibi
durmalarna kzarak oralar madden ve manen sahiplenmeleri gerektiini sylemitir. Bu yzden
zellikle Limninin Mslman ahalisine kaytszlklarndan dolay kzmaktadr.
Gzden kamamas gereken bir konu da mellifin vefat etmi insanlara olan sevgi ve
saygsdr. Gittii her yerde trbe ve kabir ziyaretini det edinmi olup onlardan birka cmleyle
bahsetmeden geemez. Bu Onun yapsnda vardr. Kendi yaad dnemdeki deerleri
ncekilerin eseri grdnden eserlere emanet, messirlere de rahmet nazaryla baklmas
gerektiini dnmektedir.
Mellifin ilk dnem seyahatleri almann birinci blmnde ksaca hatrlatld zere
Osmanl Devletinin en skntl gnlerine rast gelmitir. Abdlhamit devrinin artlarn gerei
olarak skc hale gelen brokrasisinde emseddin Efendi, kanunlardan ziyade uygulayclardan
ikyetidir. Tarikat ehli olmayanlara deil tarikat ehlini sevmeyenlere dmandr. Niyazi-i
Msrnin rislet-i Hasaneyn grlerinin de etkisiyle Ehl-i beyt sevgisi taassub
derecesindedir. st dzey devlet adamlaryla (valiler, paalar, genel mdrler) seviyeli ilikileri
olmasna ramen alt tabaka memurlarnn lakaytl ve esnafn frsatl en ok ikayet ettii
meselelerdir. Bazen medrese ehlini grlerinden dolay eletirirken, baz din adamlarnn
grevlerinin hakkn vermediklerinden ikyetle, camileri etkin hale getirilmesi gerektiini
grndedir.
zetle O, insan ilikilerinde bir taraftan sosyal bir insan olarak hayatn ve olaylarn
iinde bulunmay, insanlarla bir araya gelmeyi severken, dier yandan bir dervi olarak
gsteriten uzak kalmaya ve halk iindeyken de Hakk unutmamaya gayret gstermitir.
nsanlara sahip olduklar sfatlara gre deil, bu sfatlarn hakkn ne kadar verdiklerine gre
deer vermitir.

V- Mellifin Olaylara Bak

Mehmed emseddin, yaad hadiseleri ve tecrbe ettii olaylar aklyla ve
duygularyla dengeli bir ekilde yorumlamaya almtr. Niyazi-i Msrnin samim bir bendesi
olarak bana gelen gzel eyleri prinin himmetine balamas ve zuhurt diye nitelendirdii
meseleler ancak tasavvuf mantyla anlalabilir. Bu trden hadiseler zaten dorudan
tasavvufun konular olduundan tarihi asndan bu husus dncelerinden ziyde, genel
manda eyaya ve olaylara bak nemlidir.

26

Hayat boyunca Msr Dergh eyhlii ve Pnarba zzettin Bey Camii hatiplii dnda
bir ile uramamtr. Ailesinin geimi dnda dnyalk bir beklentisi olmamtr. Kendisini
tarikatna ve mntesipleri kar sorumlu hissettiinden eyhliin hakkn vermee almtr.
Sadece kendi ocuklarna servet brakmak yerine btn bir topluma kltr miras brakmay
gye edinmitir. Byle bir hayat da miskinliinden deil, bilinli bir ekilde yapmtr.
Kendisinin dnyalk bir hedefi olmamasna ramen emseddin Efendi, Mslmanlarn
dnyay ihmal etmelerine kardr. Seyahat ettii vapurlarn genelde Yunan irketlerine ait
olmasn hep ierlemitir. Selnik, Limni, Midilli vs yerlerdeki Hristiyanlarn mreffeh
durumlar, ticaretin genelde yabanclarn kontrolnde olmas, kiliselerin camilerden daha
mzeyyen olmas gibi hdiseler Onu hep rahatsz etmitir. Gelimelere ve yeniliklere daim
ak bir insandr. nsan hayatn kolaylatran her eyin yanndadr. Zamann gerisinde kalmak
yerine zamana ayak uydurmal, hatta zamann ilerisi grlmelidir. Bilimsel gelimeleri tasdik
etmekte ve bu konuda eitimin zamann gerisinde kalmamas gerektiine inanmaktadr.
emseddin Efendi, Batnn dorularna kar kmak yerine onlarn rnek alnmas
taraftardr. Baka toplumlar hakknda duyduu ahlak erdemlere hayran kalmtr. Ancak Ona
gre batllama uruna snnet ve dervi alaylarn kaldrmak, kendi detlerimizi terk etmek, her
eyi Avrupa ile kyaslamak vb. faaliyetler yzmz batya evirelim derken kendi kltrmze
srt evirme anlamna gelir. Faydal olan her ey kimden gelirse gelsin alnmal ancak nelerin
faydal, nelerin zararl olduu iyi tespit edilmelidir. Birok hadisenin Avrupallar hakkmzda
ne derler? dncesiyle terk edilmek istenmesi Osmanl Toplumunun Tanzimat srecinde
geldii durumu gstermesi babmndan dikkate deerdir.
Mellif, adalar, Selanik ve Rumeli hakkndaki endielerinde hakl kmtr. Adalardaki
baskn Hristiyan kltr ve Mslmanlarn tembellii, Selanikteki ihtilal emareleri ve
Rumelide potansiyel isyan tehlikesi olduu ynndeki dnceleri zamanla hep gerek
olmutur. Adalar ve Selanik tamamen, Rumelinin ise ou elden km ve geri alnamamtr.
Bu da mellifin toplumu doru okuyabildiinin bir gstergesidir. Ayn ekilde bugn beinci
g olarak kabul edilen medyann, o gnk temsilcileri olan gazetecilerin toplumu
ynlendirmeleriyle ilgili syledii szleri de basn yaynn etkisini erken fark etmi olmas
asndan Onun ileri grllne bir iaret saylabilir.
Dildrda mellifin en ok ikyeti olduu konulardan birisi hi phesiz
Mslmanlardaki ahlak zaaflardr. Esnafn halleri, memurlarn igzarl, sulularn okluu,
tembellik gibi Mslmanlarda olmamas gereken kt huylara anlam verememektedir. Aslnda

27

mellifin burada iten ie sorduu bir soru vardr: slam mkemmel bir din olduu halde
Mslmanlar neden bu haldedir? Ona gre su slamda deil, Mslmanlardadr. Herkes
inancnn hakkn vermedike toplum dzelmeyecektir. Bu nedenle nce herkes iini iyi yapmak
zorundadr. Mslmanlar, Dnya mslmann zindan, kfirin cennetidir gibi szlerle
avunmak yerine hiretteki cenneti unutmadan dnyay cennet haline getirmelidirler. slam
azzdir, Mslmanlar da muazzez olmaldr.
Cumhuriyet dneminde tekke ve zaviyelerin kapatlmasna elbette zlmtr. Ancak
toplumun Avrupa basksndan ve aznlklarn verdii skntlardan kurtulunmasna da
sevinmitir. Bu yeni dnemde kesine ekilmek yerine kiiliinden taviz vermeden artlara
gre hizmetlerine devam etmitir.

28

SONU

Tarih dorudan olgularn kendisine ulaamaz, onlar vesikalar erevesinde yakalar.58

Bu vesikalardan biri de elimizdeki bu seyahatnmedir. nsan bilge bir eyhin gzyle 1872
1929 yllar arasnda Bursa, stanbul, zmir, Limni, Midilli ve Selnikte gezintiye karan bu
eser, aslnda bize gemiimiz ve kltrmz hakknda bilmediimizi pek ok eyi
retmektedir.
Ayn zamanda bir eyh profili izen eser, ou insann dndnn aksine bir
derviin ne kadar aydn olabileceini, Osmanl toplumunda ve tarikat ve tekkelerin ne kadar
nemli bir grev fa ettiini ve bir dnemin toplum hayatn gzler nne sermektedir. zellikle
tekkeleri ve zikir meclislerini, Ege adalarndaki sosyo-kltrel hayat, Osmanl Devletinin son,
Trkiye Cumhuriyetinin ilk yllarn merak edenlere canl bir cevap niteliindedir.
Mehmed emseddin Efendi, Dildr- ems adn verdii seyahatnmesini sadece kendi
htralarn muhafaza etmek iin deil, bakalar da okusun diye yazm, bunu da bizzat
belirtmitir. Zaten mellifin baka pek ok eser kaleme alm olmas da Onun bu trden
kayglar tadn ve kltrel bir miras brakmak istediini gstermektedir. Ancak bu Mehmed
emseddin Efendinin btn bu iyi niyeti ve sahip olduu meziyetlere ramen eserde yazlan
btn hususlarn aynen doru kabul edilebilecei anlamna gelmez. nk her ne kadar
tarihilik, gemiten tarihinin hayatn srdrd zamana intikal eden bir veriyi kullanarak
onun etrafnda yaplan bir faaliyet olsa da neticede bu veri, gemiin tamam deildir.59
Mehmet emseddin Efendi, bilgili, kltrl, tarihe merakl ve tasavvuf alannda otorite bir insan
olsa da kendi dneminde yaayan btn insanlar ve deerleri aynyla esere yanstmas mmkn
deildir. Bu sebeple bir seyahatnme olarak Dildrn tarih yazmna k tutabilmesi iin elde
edilecek verilerin tarihin dier kaynaklaryla kyaslayarak birer hammadde olmaktan karp
mantksal tasnifi yaplarak ilenmeleri ve kantlanabilir dorular haline getirilmesi
58
59

Leon, E. Halkn, Tarih Tenkidinin Unsurlar, ter. Bahaeddin Yediyldz, s.4, Ankara 1989
Aycan, rfan, deolojik Tarih Okumalar, s.9, Ankara 1999

29

gerekmektedir. Yani eserde aktarlan btn kaytlar bilimsel kstaslarla sebep ve sonu ilikisi
iinde deerlendirerek, tarafszlk ilkesi erevesinde birer bilgi haline getirilmelidirler. te o
zaman Dildr gerek deerine ulaacaktr.
emseddin Efendi, yetitii gelenei devam ettirmede ne kadar muhafazakr ise bu
gelenee katkda bulunmakta da o kadar gayretlidir. zel hayatnda, vazifesinde ve eserlerinde
gayet titiz bir insandr. O ve onun gibilerin brakt miras devralan bugnn neslinin ise bu
miras ortaya kararak, yorumlamalar ve ilavelerle sonrakilere brakmalar ilme ve insanla
kar bir vefa borcudur. Bu alma, bir nebze olsun bu gayeye katkda bulunabilirse amacna
ulam olacaktr.
Bize bugnn toplumuyla bundan tam bir asr nceki toplumu mukayese etme imkn
veren Dildr- ems, yazlndan yetmi yedi, mellifinin vefatndan ise yetmi yl sonra gn
yzne karak bize tarihin asla unutmayacan hatrlatmaktadr.

30

KAYNAKLAR

Akarsu, Kamil-Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri:Vahdet-i

Vcud, Yedi klim (Bursa zel Says) C.V, S.40, 1993
Akarsu, Kamil-Tat, Mustafa,Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri:Teky,
Yedi klim C.V, S.42, 1993
Akarsu,Kamil-Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Osman Gazi
ile lgili Bir Nutuk, Yedi klim C.V, S.43; 1993
Akarsu,Kamil-Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Din-Vatan,
Yedi klim C.VI, S.46, 1993;
Akarsu,Kamil-Tat, Mustafa, Mehmet emseddin Efendinin Makaleleri: Kuran,
Yedi klim C.VI, S.47, 1993
kpaazade, Tevrih-i l-i Osman, stanbul 1332
Akar, Mustafa, Niyazi-i Msr ve Tasavuf Anlay, Ankara 1998
Atlansoy, Kadir, Bursa airleri, Bursa 1998
Aybet, Glgn el, Avrupal Seyyhlarn Gzyle Osmanl Dnyas Ve nsanlar 1530-1699,
stanbul 2003

Aycan, rfan, deolojik Tarih Okumalar, Ankara 1999

BA. MAD, nu, 5582
BA. KK. nu. 71
Baykal, Kazm, Bursa Hakknda Yaplan Ettler, Uluda Dergisi, S.83,Bursa 1947
Baykal, Kazm, Bursa ve Antlar, stanbul 1982

31

Beki, Kmil, brahim Rakm Efendi ve Vkt- Hazret-i Msr, U Sosyal Bilimler
Ens. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Bursa 1997.
Beydilli, Kemal, Kk Kaynarcadan Ykla, Ed: hsanolu, Ekmeleddin, Osmanl
Devleti Tarihi C.I, stanbul 1999
Bursal Mehmed Tahir Efendi, Osmanl Mellifleri,C.I, stanbul, 1333
Dalolu, Hikmet Turhan, M. emseddin Ulusoy, lk Halkevleri Dergisi, S.53,
C,IX, s.385 Bursa 1937
Demircan, Yasemin, Limni Adasnda karlan Tyn- Mahtum Madeni Hakknda,
Osmanl, C.III, Ankara 1999
Emecen, Feridun, Limni, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXVII,
Ankara 2003
Esad Efendi, Vaka nvis Esad Efendi Tarihi Bhir Efendinin Zeyl Ve laveleriyle:
12371241/18211826, haz. Ylmazer, Ziya, stanbul 2000
Fndkolu,Z. Fahri, Bursa Mverrihlerinden Mehmet emseddinin Hayat ve Eseri,
Uluda Dergisi S. 34,Bursa 1941;
Glpnarl, Abdlbaki, Niyazi-i Msr, Edebiyet Fakltesi arkiyat Mecmuas, S. VII,
stanbul 1972
Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya-i Ebrar, C.V, stanbul Sleymaniye Ktp., Yazma
Balar, nu,2309
bnlemin Mahmud Keml, Son Asr Trk airleri, C.IV, s.1808, stanbul 1988
brahim Rakm, Vka- Hazret-i Msr , BEEK Genel Kit., no 772
smail Beli, Gldeste-i Riyz- rfan, Bursa 1302
Kara, Mustafa, Bursada Tarikatler ve Tekkeler I, stanbul 1990
Kara, Mustafa; Bursada Tarikatlar ve Tekkeler, C. II, Bursa 1993
Kara, Mustafa, Niyazi-i Msr, Ankara 1994
Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, stanbul 1995

32

Kara, Mustafa, Bursal Bir Tarihi Mehmed emseddin (Ulusoy) Efendi, U FD, S.3,
C.3, Bursa 1991
Kara, Mustafa, Mehmed emseddin Ulusoy,Bursa Aratrmalar Kent Tarihi ve
Kltr Dergisi, S. 2, s 50 Bursa 2003
Karamanl Nianc Mehmed Paa, Osmanl Tarihleri I, yay.: brahim Hakk Konyal,
s.353, stanbul 1949
Niyazi-i Msr, rfan Sofralar (Mevidl-irfan), trc. Ate, Sleyman, Ankara 1971
Niyazi-i Msr, Divan, ner, Erdoan, Kenan, Ankara 1998
Oru Bey, Oru Bey Tarihi,yay.: Atsz, Nihal, stanbul 1972
Kaplanolu, Raif, Mehmet emsettin Ulusoyun Kitaplar: Hkisr- ems, Bursa
Aratrmalar Kent Tarihi ve Kltr Dergisi, S. II, s.56-57 Bursa 2003
Kayaba, Nahit, Bursada Dnden Bugne Tasavvuf Kltr II, mak.: Armaan,
Mustafa, Bursada ki Rakip Srgn Niyaz- Msr ve Van Mehmed Efendi, stanbul
2003
Leon,E. Halkn, Tarih Tenkidinin Unsurlar, ter. Bahaeddin Yediyldz, Ankara 1989
Lowry, Heaty, Fifteenth Century Ottoman Realities:Christian Peasant Life on the
Aegean Island of Limnos-15. Yzyl Osmanl Gerekleri: Limni Adasndaki Hristiyan
Kyllerin Yaam,stanbul 2002
Mehmet emsettin, Glzr- Msr, Mustafa Kara zel Ktphanesi
Mehmed emseddin, Bursa Dergahlar Yadigr- ems I-II, haz. Kara, Mustafa
Atlansoy, Kadir, Bursa 1997
Niyazi-i Msr, Mecmua, BEEK Orhan Kitapl, nu 609
calan, Hasan Basri, Bursada Tasavvuf Kltr , Bursa 2000
Pr Reis, Kitab- Bahriye, haz. Kurdolu, Fevzi -Alpagut, Ali Haydar, stanbul 1934
Tanpnar, Ahmet Hamdi, Be ehir, s.107-138, stanbul 1969

33

Tat,Mustafa, Mehmed emseddin Msrnin Bir Risalesi, Tarih ve Toplum, S.97

1992
Tursun Bey. Tarihi Ebul-Feth, s.68, stanbul 1330
Uzunarl, . Hakk, Osmanl Tarihi, C.II, s.34, Ankara 1975
Ylmaz, H. Kmil, Ana Hatlaryla Tasavvuf ve Tarikatler, stanbul 2000
Ycer, R.R. Mehmet emsettin Ulusoy Trkn Dergisi, Bursa 1937, S. 9

34

ESER
DLDR-I EMS

I- Dildr- ems Hakknda

Mehmet emsettin Ulusoy btn eserlerine kendi adna muzaf olacak isimler vermitir.
Ydigr- ems, Karr- ems, ftihr- ems gibi. Tpk dierlerinde olduu gibi Dildrda da
ayn ekilde isimlendirmeye gitmitir. Anca bu eserine sevgili anlamna gelen Farsa dildr
ismini vermi olmas htralarna dolaysyla bu eserine verdii deeri gstermesi bakmndan
nemlidir.
Mehmet emsettin Efendi ok okuyup yazmasnn yannda ayn zamanda titizliiyle de
bilinen, eskilerine dkn, muhafazakr bir insandr.60 Bu yzden de elde ettii bilgiler kadar
belgelere de nem vermi ve binlerce dkmanlk bir ariv oluturmutur. Tekkelerin
kapatld 1924 ylnda buralardaki kitaplarn Marife (Milli Eitim Bakanl) devredilmesine
ilikin karar kp da kendisinden Msr Dergahndaki kitaplar devretmesi istendiinde
bunlarn ahs mal olduunu syleyerek teslim etmemitir.61 Kendi yazd veya satn ald
kitaplardan ve daha baka belge ve dkmanlardan oluan koleksiyonu 1936 ylnda vefatyla
olu Fehamettin Ulusoya gemitir. Fehamettin Bey babasndan devrald bu miras zayi
etmeden korumu ancak 1984 ylnda onun da vefat etmesiyle yaklak drt bine yakn kitap,
belge, fotoraf vs den oluan koleksiyon torunu Mecdi Ulusoya gemitir. Mecdi Ulusoy da
btn bu dokmanlar etnograf, koleksiyoner ayn zamanda bugn Bursa Kent Mzesinin
idareciliini de yapan Ahmet . Erdnmeze devretmitir.62 te 1929da kaleme alnan Dildr-
ems 75 yllk bir servenin ardndan 2004 ylnda Ahmet . Erdnmezin de msaade
etmesiyle bu almaya konu olmu ve gn yzne kma frsat bulmutur.
60

Ycer, R.R. Mehmet emsettin Ulusoy Trkn Dergisi, Bursa 1937, S. 9, s. 38

Ycer, a g m, s.39.,
62
Bugn bu eserler hala Ahmet Erdnmez tarafndan muhafaza edilmektedir.
61

Dildr- ems, Bursa Kent Mzesinin Kent Bellei blmnde hibir elde
kopyas alnmadan, tek nsha halindeki orjinalinden peyder pey allarak transkripsiyonu
tamamlanmtr.
emseddin Efendi, Dildr- emsnin 332. sayfasnda belirttii zere seyahatleri
boyunca tuttuu notlarn 20 aban - 2 Zil-kade 1347 de (31 Ocak 12 Nisan 1929) tarihleri
arasnda Osmanl Trkesi ve rika yaz tipiyle seyahatnme tarznda yazmtr. Eserin baz
sayfalarnn altna kurun kalemle dt tarihler msveddelerini temize getii gnleri iaret
etmektedir. Eser, 1519 boyutlarnda olup toplam 706 sayfalk beyaz ve izgili bir deftere
yazlmtr. 3 cm kalnl ve 7 cmlik kapak ayrac olan bu defterin ilk 371 sayfasn Dildr
tekil etmektedir. Dier blmler ise srasyla unlardr: nkisr- ems: Niyazi-i Msrnin
Mevidl-irfan adl eserine yaplan yorumlara dair, 24 sayfa. Zl-fikr- ems: eitli
konulardaki yazlar, 44 sayfa. tikr- ems: Muhtelif din konular, 38 sayfa. timr- ems:
Ulu Cami ve iindeki yazlara dair, 30 sayfa. Gam-gsr- ems: Manzm, 7 sayfa. zmr-
ems: Manzm, 17 sayfa. zhr- ems: Manzm, 16 sayfa. B-dr- ems: lmihal bilgileri,
22 sayfa. hsr- ems: Ramazan- erifin, vaaz ve hutbelerin deeri, 20 sayfa, tizr- ems:
Niyazi-i Msrnin Divan ile ilgili grler,13 sayfa, zdrr- ems: Cmi adab ve ahlk
meselelere dair, 36 sayfa. ktiyr- ems: Saylara dair, 68 sayfa. (Toplam 706 sayfa) Eserin cilt
ksmna yaptrlan etiket ve iindekiler sayfasnn altna byke yazlan 101 rakam bu eserin
Mehmet emsettin Efendinin husus ktphanesindeki sra numarasn gstermektedir.

II- Transkripsiyon Hakknda

Orijinali Osmanl Trkesi ve rika yaz tipi esas alnarak yazlan Dildar- emsnin
transkripsiyonunda aadaki huhuslar esas alnmtr:
1- Osmanlcadan Trkeye aktarma yaparken birebir karl olmayan harflerde Oktay
New Transkripsiyon karakterleri kullanlmtr.
2- Mellifin yazyla yazd yerler yazyla, rakamla yazd yerler aynen rakamla
yazlmtr.
3- Arapa ve Farsa kelime ve kavramlarn yazlnda, Ferit Develliolu, Osmanlca
Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara 1996 daki yazllar esas alnmtr.
4- Orijinal eserde noktalama iaretleri yoktur, noktalama iaretleri transkripsiyon
esnasnda konulmutur.

36

5- Eserde mellifin bo brakt yerler ............... eklinde, okunamayan yerler ise -------- eklinde gsterilmitir.
6- Mellif, zaman zaman baz kelimeleri farkl ekillerde yazdndan transkripsiyon
esnasnda bu yazlar aynen korunmutur. Mesela sayfa 114 de araba kelimesini nce ayn
harfiyle sonra da apkal elif ile yazm; sayfa 160 da pe pee dedim ve didim eklinde
kullanm; sayfa 330 bir cmlede ampil ve anpil eklinde kullanmtr.
7- Aidiyat belirten kelimelerde ift y yerine (yy) tek y harfi kullanm esas
alnmtr: Cumhuriyyet yerine Cumhuriyet gibi.
8- Kelimelerin yazllarnda esere aynen sadk kalnm, hibir eksiltme, deitirme ya
da ilave yaplmam sadece telaffuzu kolaylatrmak ve akcl salamak amacyla ismin -ihallerinde ve fiillerin dili gemi zaman kullanmlarnda kelime sonlarndaki sesliler bir
nceki heceye uydurulmutur. Mesela old yerine oldu, memur yerine memuru gibi.
9- Orijinal eserde fazla balk olmad iin transkripsiyonu yaplan sayfalarn
numaralar metinde gsterilmitir.
Metne gemeden nce bir hususu daha hatrlatmakta fayda vardr. Dildrda kullanlan
saat sistemi ezan saat sistemidir. Buna gre yeni gn, gnein batyla balar. Gne ufukta
kaybolunca saat 12 ya da 0'dr. Bir sonraki gne batna kadar geen sre 2x12 saate
ayrlr. Ezani saat ad verilen bu saat tanmnda, akam ezan okunduunda saat 12.00ye
getirilir ve hergn bir evvelki gne gre gne ka dakika erken batyorsa o kadar ileri, ka
dakika ge batyorsa o kadar geri alnr.

37

DL-DR-I EMS

EER- MEMED EMSED-DN EL-MIR

ez-fuar-y- aret-i Mr
1347
BURSA

DL-DR-I EMS

bu kitab dernunda bulunan risltn

Esmsi

aife63

Dil-dr- ems

371

nkisr- ems

372

24

l-fikr- ems

396

44

tikr- ems

440

38

timr- ems

478

30

am-gsr- ems Manm

508

mr- ems Manm

515

17

hr- ems Manm

532

16

B-dr- ems

548

22

r- ems

570

20

tir- ems

590

13

drr- ems

602

36

tiyr- ems

640

68

706

39

Dil-dr- emsnin fihristi

afe
2

Muaddime

Pederimin terceme-i liyle Aydna memriyeti

Milca azmetimiz

10-11 stanbula nc ve drdnc seferim

63

11

stanbula beinci seferim ve meat imtinm

22

Meata getirdiim emir-nme

26

stanbula altnc seferim

30

Limniye birinci ziyretim

35

stanbula yedinci azmetim

39

Limniye ikinci seferim Mudanya ariyle

79

nc azmetim Midilli ariyle

102

Midilliye ikinci azmetim

111

znie birinci ziyretim

115

Limniye drdnc, Midilliye nc seferim

139

Limniye beinci, Midilliye drdnc ziyretim

150

Limniye altnc, Midilliye beinci ziyretim

178

stanbula azmetim

196

Limniye yedinci, Midilliye altnc def seferim

254

znie ikinci azmetim

264

stanbula azmetimiz maa ile

290

Urlaya olumla azmetimiz

320

negle ve itliye olumla azmetimiz

323

Urlaya ikinci seyatim

Birinci rakam almann kitaptaki yerini, ikinci ise sayfa saysn gstermektedir.

40

332

Grtm mey, ulem, vesire

NUMRO 101

MUADDME
Tevft- Sbniyeye msteniden Dil-dr- ems nmn verdiim u kitab
yazyorum. Kitabn mnderict pr-i dest-grim Cenb- Mryyl-Niyz uddise srru
Efendimizi bery- ziyret yedi defa Limniye azmetimi, gerek en-y- rde ve gerek
oradaki avli yazmatan ibrettir. Anca mdem ki bir seyat-nme gibi bir ey olacadr
l-i abvetimden ber Bursadan rice gidildii ve pederim mermun memriyeti
olaysyla nerelerde bulunduunu da ilve itmeklii arzu ettim. nki bu bir rdr. Varsn
benim keklde bu da bulunsun. Vuu bulan atnn affn ouyaca evtdan ric ve
muvaffaiyetimi elf- ilhiyeden ve ruaniyyet-i pr-i dest-grden niyz eylerim. VallahlMuvaff vel-Mrid vel-Hd.
20 abnl-muaam sene 1347 ve 18 / 31 nn- n sene 1307 yevm-i Penenbe.

El-far
Memed emsed-din el-Mr

41

Y Nr, Y Mun, Y Mshil, Y Kerm

Dil-dr- ems
Bismillir-ramnir-ram
Bismillahir-ramnir-ram. El-amd lillahi Rabbil-lemn ve-alt vesselm al Nebiyyin Muammedin ve lih ve izzetih ecman. bu Dil-dr- ems nm
eeri yazmaa bis (Gemi zaman olur ki ayali cihna deer) mefhmunca pr-i dest-grim
Cenb- (Memed el-Mryyn-Niyz) uddise srruhul-l Efendimizin himmet ve
rniyeleriyle Limnide yedi def ziyretleriyle merref oldum ve bir ayli ivn meslek-i
Mryeye intisb etti, pek o meabbetler icr olundu. te bu ray essen gidb geldike
seyat-nme arznda el defterine iret iderdim, imdi anlar bir araya oplayara bir eer
vcuda getirmekdir. Anca muaddimede sylediim gibi bua dier maallere olan azmetim
ve avdetimi de ilaveyi muvf grdmden onlar da mutaaran yazacam. Pederim
merm Bursa emlak alemine devam iderdi. 1289 senesi Aydn mlatna tall ve tadl ve
tesviye memriyyetiyle stanbuldan olunan istilm ve mnsib memurlarn olub olmad
sul olunmasna mebn pederim mermla dier bir efendi abl itmeleriyle mall-i
memuriyetlerine gitmek zere stanbula azmetleri vu bulmudu. Far o enda be
yanda, birderim erfed-dn Efendi alt ayl imi. Mays iinde idi, Bursadan arekete
arr verilir.
4
urada pederimi biraz terceme-i linden ba ideyim. Geri Ydigr- ems nm
eerimde taflt var ise de burada da yd itmek vesle-i du olur mdiyle yazacam. Pederim
aret-i Mr Efendimizin gzde ulefsndan melleft- adde ibi aret-i af nin
afdini afd-zdesidir. aret-i af 1146 da, olu Ali Efendi 1180 de, onu madmu
Amed Efendi 1206 da, onu madmu Resl-urr vel-uffn Zeyned-dn Efendi 1232
trinde Hicazda, onu olu f Amed emsed-dn Efendi 1267 trinde veft

42

itmilerdir. Pederim 1253 Rebul-evvelini yedisinde Amed emsed-dn Efendinin

ulbnden lem-i nsta vaz- adem itmitir. Yedi yanda atm-i urn ve ve on iki
yanda f- urn- Mbni vlidesinin amcas olan Emr Suln Cami-i erfi mam ve
abi el-c sml Efendiden muvaffa olmudur ve ora da aid, taavvurt gibi ulm liye ve ilhiyeyi yine ondan taallm eylemidir. Pederini pek gen iken irtili olaysyla
der-gh- erf mnsebetiyle amm-i zdesiyle epeyce uramdr ve tevchine muvaffa
olara vlidesiyle sknda imet eylemidir. Amm-i zdesi sinnen ekber olduu ve der-ghn
vridt pek cz bulunduu cihetle gerek yin-i arat ve gerek vridt- tekyeye mdle
itmeyerek taliyle mel olmu
5
ve 1282 senesinde Mey- Bursann serblendi Bb- Zemn mallesindeki Sad
Der-gh- erfi eyi aydar Efendiye intisb etmi ve bil-ire dmd olmala km-yb
olmudur. 1283 de far-i rmul-urf vcda gelmidir. O enda Bursa virg alemine
devm etmekle 1285 trinde iarda Omaniye Meydann tesviyesi ve Suln Omn ve
Orn trbelerinin tamri mnsebetiyle ktib tayn olunmu ve badel-itm memriyetine
muvedet itmidir. Yuarda yazdm vecihle tarr-i emlk-i umm olaysyla mutedir
evt vilyete istetilmi ve Aydn cihetine de pederim merm tayn olunmudur. Bursada
olan veife in-pederleri slif-ikr ac aydar Efendiyi bit-tevkl 1289 senesi Mays
iinde stanbula azmet ve on be gn adar amucasn kermesi Kniye anmda msfir
olara lzm gelen emrini istil itdikden ora zmire azmet eyledik. ayl gibi der-r
ediyorum ki zmirde arat- Aliyye-i Mriyeden evullah Efendi Der-ghna msfir
olmudu. annm on gn adar imetden ve orada alnaca emrin andan ora baren
Gllk iskelesine geldik. Oraya iki saat mesfesi olan Milas asabasna dil oldu. Orada
evvelce bir nede ourdu ve neden olay bilmiyorum orann im-mam li Aa veya
Beyi vsasyla byk bir derebeyi
6
onan selmlk cihetinde annm bir buu sene adar imet ettik. 1290 trinde
dym Nr Efendi asker olmu, ber-mcib-i nn- cedd nesine terki mmkin deil imi.
O trde vl bulunan t ba kimselerle mvere iderek c aydar Efendi vcibl-

43

rmet bir tdr, bunu bir evldn askere gnderub mazn brama ly deildir deyerek
elli lira tedrik iderek ceddim merma virirler ve dirler ki: ey Efendi! Ul-i cedd zere
madmuuzu size terki ciz deildir, geri siz de af, naf, mutc- mun iseiz de
ald, abalad olmad, u paray alz, stanbulda Ser-asker apusuna giderek teslm
idersiiz, oluuz redife nal olunur gelirsiiz, baa drl re yotur. Ol-vat bedel-i asker
mula merkeze teslm olunur imi. Bunu zerine mm ileyh teekkr iderek olunu alr,
stanbula gider. Bir gn Ayaofyaya gitmiler, ikindi namaznda mafele arlar. Her ikisini
sesi de muarri; b-u ac aydar Efendini pek meir imi. Biri imet eder, biri
yetl-Krs our, meinlik iderler. Olaca bu ya orada Vel-ahd Murd Efendi (Suln
Murd- mis) bulunur. Bunlar imet ve retleri ouna gider ordurur, dirler: Efendim!
Bursa Meyndan olup b-gne olunu
7
bedel-i askersini tesviye in gelmiler. Bunu zerine Efendi aretleri bir tekere
yazarlar, dy- merm muyene olunur, vcuta askerlii mkiltna taamml idecek
derecede av deildir deye alnan rapor zerine btn btn askerlikden ir iderler. Baba
oul memnnen avdet iderler ve mebla- mahdu Vl Pya ide iderler ise de abl
itmez ve an siz ocua bir ey aluviriiz diye cevb verir. Bunu zerine cedd-i merm
kran lillah o para ile olunu alara Hicaza gitmeyi istn ider, Pek al dirler. Birlikde
Hicaza giderler. avdetde ite o bizim ourduumuz onaa terf itmiler idi. bet de olmu
ya nki o o gr imi. Gy veda in gelmi. Vlidem pederini at stnde banda
tcyla grnce otuz ayadan mtecviz mermer nerd-bndan aa bravirmi. Bi-inillah bir
aatl olmam. On be gn adar ourmular, ne re ki far bir trl alarn der-r
idemiyorum. Fari pek severler ve pek o tevecch gsterirler imi, att orada bir gn bir
ul oudu ve bunu mubelesi naldr? didi. Ben de bir ey syledim, yle deil yledir
gibi tarf itdikleri rmdadr. Vel-l on be gn ikmetten ora avdet itdiler.
8
Far de bery- ved pederimle gitmiim. n-i vedda beni at zerinde braara
pederim hem eyi hem n-pederinin elini perken bi-ab o mteeir olmu, o rada
ayvondan da ben dmm. Ru d olsun emsed-dn dd bir araf acab acd m?

44

deye o teer ihr ider. att zmirden, Bursadan yazd mektblarda orarlar imi. 1292
il-hiccesini nc Pen-enbe gn irtil-i dr- be iderler. Post-nin bulunduu Sad
Der-ghnda medfndur. Silsile-i neseb-i Cenb- Sadd-dn Cebbriye uddise srruulliye mnteh olduu dy- mermla grdm ecereden malm olmudur. Pederim ise
art ne adar Milasda urduunu bilmiyorum. Dier a ve nevnin tarr-i emlkine
memr olara Kk, Suln Hisar, Ataye gitmi ve bizleri de birlikde gtrmdr. Yalz
Mulaya tadl, tesviye in yalz gitmitir ve bu avlde buu sene adar bulunara
memriyetden arlm ve zmire avdet olunmu faa bu enda ceddim ey aydar
Efendinin veft vu bulmala dnya gzne zindn kesilmi bununla berber vlidem
mermeye de ihr- keyfiyet itmemi inhya dy- merm zmire gelerek be ay adar
ourdudan ora Bursaya avdet eyledik, Aydn avlsinde gezdiimizi bu adar
rlayorum.
9
BURSADAN KNC IIIMIZ
Bursaya avdetimizde 1293 murebesi vu buluyor idi, muhcirler geliyor, ortal
bir herc merc olmudu. Pederim o enda muhcirn omisyonuna ktib olmudu, badelitm ir zerine (Milca) azmet itdi ve bilire Milc virg memriyetine tayn
olunmala ilesini de birlikde gtrd. seneden fala orada ald. Bursadaki der-ghn
vafesini amm-i zdesi f itmekde iken 1294 de veft itmekle der-gh mesdd alm, bir
mddet ora ikyetler vu bulmudu. Bunun zerine evvel bizi gnderdi ve 1299
senesinde de kendisi istif iderek avdet eyledi. 1305 Rebul-iri yiirmi altnc gn irtil
itmekle der-gh aresine defn ve peder ve ecddlarna arn olmudur, addesallh
esrrahm. O sene dy- merm tekyesini stanbullu Vezne-dr Ceml Efendiye asr- yed
itmekle leyle-i reibde der-ghn resm-i gdn icr itmidir. Day- merm baa
ideceiiz rmeti bua ediniz dimesiyle der-gh- mekrda bir mddet vekletde bulundum.
Ceml Efendi o sene Raman- erf mnsebetiyle fari ve daha bir iki ivn alara
stanbula gtrd, o sene Raman orada geirdik. Mehr der-ghalara gitdik. Badel-d
avdet eyledik, tafli drdnc seferimizdedir.

45

10

NC SEFERM
Bar-bandaki zzed-din Bey Cami-i erifini ibet cihetini pederim merm
baa asr- yed etdi. 1304 senesi Muarremini beinci gn bert tabi in stanbula
azmet itdim. Vafe-i ibete 1302 Rebul-evvelini birinci Cuma gn mberet
itmidim. Daym merm Abds-selm der-ghnda msfir idi. Oraya gitmi isem de Etyemez eyi Mezd Efendi mermu zevcesi veft itdiinden oraya gittiini alad. rtesi
gn Et-yemeze gitdim, oca Muaf Paaya gtrmler, orada buldum, grtk. Slifikr ey Ceml Efendiyi de orada andm, o vait nesinde Cuma gnleri yin-i Sadiye
icr iderdi bir hafta da far bulundum. Et-yemez Tekyesini aru rasnda epeyce byk bir
ona idi. stanbulu cenze alayn o vait grmdm de ayret itmidim; ilhler,
meriyeler, blk blk tevd, sm-i Cell, sm-i H ouyorlar, alavt- erfeyi hep berber
bir ide ile ret idiyorlar. att dimilerdi ki bu alay Zeyneb anm mermeni alayndan
mkemmel oldu.
imizi tab itdik. Be uru evfdan aydiye, on iki uru da pul paras diye
alddan ora numroyu ald, lbuki trine badm, ara gideli iki ay olmu ayretimi
mcib olmudu. Be urua on iki uru adar tenezzle am idim.
11
Pederimden aldm mektb zerine avdete mecbr oldum nki der-gh meriyesi
ret ve rs biecek idi. Fari avdetine tal idildiini bildiriyordu, Muarremi on
ouzuncu gn geldim.
DRDNC SEFERM
Yuarda yazdm vechile dy- merm tekyesini Et-yemezli Vezne-dr Ceml
Efendiye asr- yed itmi. Bertn istil itdikden ora maa ile bira ivn ile Bursaya
geldiler. in-pederim Et-yemez eyi Mezd Efendi ulefsndan Neet Efendi Seyyid Ul

46

Tekyesinde ourur idi. Ceml Efendinin mnsibi olmala or oraya iner irtesi Emr
Sulna giderler ki Resl-Mey ac Emn Efendiye bert gtrb malmt virecekler,
getirirler gtrrler. Avdetde in-pedere arabada bir fenl gelir, kendini ayb ider, on alt
sat ora irtil ider ki 1305 Receb ve 1304 Mart bir idi. Bunu zerine cenze Sad
Tekyesine gtrlp ceddim ac aydar Efendinin yanna defn olunur. Mesmta gre
aydar Efendi en-y- aryetde beni babam ey Sad Efendini yanna defn idiiz,
orada bir abirlik daha yer varsa da Nr kendisine yer bulsun dimi bunu ba kimselerden
iitdim.
12
u lde ablel-vu kef itmi dimekdir. Her ne ise leyle-i reibde der-ghn resmi gd ve ey Ceml Efendinin id icr idildi. Daymz arzusu zerine far de vekl
tayn olundum. Ramana arb hep birlikde stanbula gidildi. Ceml Efendi onanda
tervh lnd, far immet vafesini f itdim. Ba geceler der-ghlara, cmilere gitdik,
o bir lemler oldu. Badel-d avdet eyledik. Pederimi irtili zerine der-ghmzn
tevchi biraz uzad, amm-i zdesinden ref ile pederime tevchde anda gelen emr-i
meati ib itdiler. nki mm ileyh l l rtbesini iz idi, rn ayyorlard. Yaplan
bir mabaada da her ikimizi evf idresine celb ile oraca mumeleni icrs ar
olunmudu. Bunu zerine farin stanbula azmetine mecbriyet l oldu.
BENC SEFERM
17 Tern-i evvel sene 1305, 1307 senesi drt Rebul-evvelinde mabaay alara maa
ile stanbula gitdim. ilem stanbullu idi. atalcada dim-ky ubesinde amcas olAas lib Bey var idi, r-yrda vlidesini days, Gedik Paada teyze-zdesi ve dah
arabalar
13
olduu gibi pederini amm-i zdesi esba apudn- Dery ac Vesm Paada var
idi. Bunlarda mnvebeten alnara ve bir arafdan da iimi tab iderek bir mddet imet
eyledim. Ol-vait Meclis-i Meyda res, Hdy eyi Ren Efendi idi. Faa Nr ac
Tevf Efendinin tat- neretinde bulunmasn arzu itmediinden meclise devm itmez yerine

47

baas da tayn olunmazd. Mrun ileyhi madmu Server Bey, bery- tebdl-i hava
Bursaya geldi, ey Ceml Efendiye msfir oldu. Ceml Efendi ac Tevf Efendini umr
ve utna baar, maliyeden maan alr getirir, bunu in uiyet kesb itmidi. Bizi
der-ghda Server Bey grr, der-ghn tevchi uunda Bursallar araz-krln alar.
Avdetde pederine ikye ider. ac Tevf Efendi erke ey-zde dimekle marftur.
Meclis-i Tedt- eriyede res idi, evvelce Bursa alnda da bulunmudur. lim, fl,
ir bir t, falet-semn idi. Madmlar da efldandr. Byk byk rtbeler, maamlar
il itmilerdir, att birisi nabl-erf olmu idi. Her ne ise Bursadan giden mabaonu
ulszln grrler, ide itmek isterler. Far didim: Efendim! Bursallar araf-grlik
idiyorlar, evvelce Numniye, Zeynler ve bua mmil teky andaki mumeleler
14
malm- devletiizdir, bizim in ra gelmedik iler yaparlar. Bunu zerine
mesele haftaya ter edildi. ey Ceml Efendi ile onalarna gitmi, Server Bey ile
grm ve urlarna girerek Bursa anda ba malmt virilmidi. Alel-u day-i
merm andaki Meclis-i Mey Bursada itdikleri aszl da malmu idi. rtesi
Cuma irtesi gn meclise gitdim ki 22 Rebul-evvel sene 1307 ve 4 Tern-i n sene 1305
trine mdifdir. Kede mrun ileyh ourmu a arafnda Merkez eyi Amed Efendi,
Onu yannda Bal eyi ac Keml Efendi, ol arafda sm Paa Mevlev eyi Ali
Efendi, onun yannda Neccr-zde eyi R Efendi, Baddl ey Efendi, skdrl Fetiye
eyi daha bir iki t var idi ama anmayorum. Gel baalm Efendi! didi, biz teekkr ettik,
mallini ilm mabaas olmazsa nnen burada tevch idemeyiz, Anca seni biz burada
imtin ideceiz, ehliyeti tebeyyn ettii lde buradan mabaa yapp, Mam- Meat-i
Ulydan Bursaya emir-nme tasr ideceiz, sen gelp gitme. Marafa lzm yo, iki ay
bekle, eer ilm ve mabaan virmezlerse ordan orya baa yaz ol-vait Mam-
Meatden
15
iret-i aliyye isteyerek irde-i eniyyesini istil iderim merk etme buyurdular ve
gel baalm yle our imtin ideceiz didiler. mtin laf malm ya gy bir duman
iime girmi gibi olurum. te suller cevblar ber-vech-i tdir:

48

Sul: Sen ey olacas yle mi?

Cevb: Efendim! Der-gha dim olacam.
S : Pek al ey olaca adam arrt- diniyesini bilecek lzmdr, u lde evvel
slmn ar nedir?
C : avm, alt, ac, zekt, kelime-i ehdet.
Nr Efendi etrfna iben avm u alt stanbullulardan, acc u zekt arallardan
ald, ortada bir kelime-i ehdet ald didiler, efendiler tebessm itdiler.
S : Pek al namazn ar adr ve nedir?
C : On ikidir alts dilde, alts ride.
S : mn ar adr ve nedir?
C :Altdr, ment billhi il ire.
S : ur, Ementnn mans nedir?
C : Efendim bu Cenb- an birliine, erki, nari olmadna inandm, mn
itdim, melikesine, kitblarna, il ire inandm.
Sul: o al, imdi sen ey olacasn arati nedir?
Cevb :Efendim! ar-i lvetiye ve diriyeden teeub itmi Mr ubesidir.
S : Ulz naldr?
C : ayyimen, uden, cehden ikir ideriz.
S : Erknz nasldr?
C : eyimizin telni vechile esm-i seba ve frt- amse-i slike talm ederiz.
Pek rmda almam bir iki sul daha annm ordular bi-lufih Tel tereddtsz
cevb virmiim olarna gitdi. usln, avm da eritini ormulard an iderim. A
efendilere didiler ki daha baa oracanz var ise oruuz hepsi alal-u sm Paa

49

Mevlev eyi nrn ft bir t idi. Efendim! Pek al art tekrr sul itmee ne cet, pek
gzel cevblar verdiler, tebrk ederiz. didi. Merkez eyi Amed Efendini bize rmet-i
maas vardr. aret- Pr Efendimizi birderi ey Amed Efendi aretleri ve nc
eyim Amed Bedred-dn Efendi Merkez Efendi abristannda yatar. Cmle pederlerini
uu admdir, ondan yardm umuyordum.
17
Nr Efendi mm ileyh Amed Efendiye didiler ki: sen de bir sul sor istersen!
dnd dnd kelime-i tevd esmullahdan mdr deil midir? didi far henz cevb
virmeksizin Nr Efendi fare hitben una bir sulde sen sor! dimesin mi? O da, ben de
mahcb oldu. ora fare tekrr imdi yeni ma bir am eyler iidiyoruz an sen de
yle olma didiler. Paa eyi Efendi cevb verdi: Efendim! Onu niye-i line baz;
yzndeki lvet ve nrniyet onu sn-i line dellet idiyor didi. Bunu zerine hepsi
tebrk itdiler, farde birer birer ellerini pdm, mufaa itdik. Bunu zerine mam-
mehate iben bir mabaa yapmlar ourken det teernden aladm. Maal-esef
retini alamadm faa emr-nmeni retini aldm nki a arf ile Hdvendigr Vlsine
iben yazlan emr-i meat var idi. Bira gn ora emr-nmeyi aldm. Refam ol vait
bir yanda adar olan ve sekiz buu yanda irtil iden ilk evldm Tced-dn ile berber
amcasna braara far Bursaya gelmek zere tekeremi ayd etdirdim.
18
Bery- ved Pen-enbe gn aret-i Merkeze gitdim. ey Efendinin Fare
rmet-i maas olduu lde o gn daha feval-de rmet-kr bulundu ve didi vallahi
eyim, bizi o gn imtin mnsebetiyle iy itdi, o memnn oldu teekkr ideriz. Far,
kendi kendimi acab bizimle mlafa m idiyor didim, aman efendi, estafirullah, fari
talf itmek istiyorsuuz. yr yr aydi sylyorum ben sekiz senedir a olal sizin gibi
serbest ve cevblara muvaff olan grmedim didi. Ondan ora ba imtina gelenlerin
avlinden ba itdiler ki cidden glndr. Bizi nrn yannda macb itmediinden olay
o memnn oldu diye ilifatda bulundular. Ondan ora stanbul Mey beyninde farin
iyice nmm hret buldu. Neccr-zdeye gitdim, O tda takdren iltifatda bulundular. areti Merkez abristnnda Pr-i Dest-gr Efendimizin 1114 trinde veft eden birder-i

50

muarremleri Amed Efendi aretleri medfn olduu gibi civrnda nc eyim mm

Ms Kzm Efendinin otuz drdnc evldndan olub 7 Cemiyel-ir sene 1263 trinde
veft eden Amed Bedrd-dn Efendi aretleri ve cedd-i mderim ey aydar Efendinin
birderi olub eker evti seytde gemi el-c Abds-selm Efendi de 29 Rebul-evvel
sene 1283 trinde Pen-enbe gn asta-nede veft itmekle merkez eyi Nured-dn
Efendi merm arafndan itiflt ile aldrlara ara arafdaki abristna defn olunmudur.
19
Cmlesini ziyretle ilemizin yanna gelmi ve 24 Rebul-ir sene 1307 ve 5
nn- evvel sene 1305 ilm mabaasn istili in yalz Bursaya geldim. Selml
oasnda yalzm, vl deimi, met Paa-zde R Paa gelmi. Biz irtesi gn emr-nmeyi
alara or vl paaya, bil-vsa emr-nme kendilerine gnderildi. lbuki emr-nmenin
mutdn biliyorum; imdi vl bey de meline muali olunca bi-ab beni arr ilift ider.
Olan avle, imdiye adar teeure teessf ider diye kendi kendime gelin gvey oluyorum. Bir
de aas geldi buyurun paa sizi isteyo didi. Girdim yle bir bad ve didi siz da bizi
stanbula ikyet itmisiiz! Estafirullah efendim! Evet, gelen tarrt yle deyor! Paa
aretleri! Zamn- devletiizden evvel buradan bir mabaa yapdlar ve benim amm-i
zdemizle berber Bb- Meat-i Celle oraca lzm gelen mumelenin icrsn vilyet,
Mam Meate bildirmi, diz de bil-mecbriye gitdim, yr yr yle drt sule
cevb virmekle imtin olmaz, biz de Mslmnz biz de imtin ideriz deyince benim de
izzet-i nefsim cera-dr olduundan mdr nedir bilmem efendim burada imtinm icrsn
o ric itmi isem de yapmadlar. Mdem ki siz imtin ideceim buyuruyorsuuz, ben de
imtina rm didim. Aasna: Syle, kim efendi bunun ilmn virmesin.
20
Ald cevb- yesi. Dndm, eyime gitdim, aber virdim. Birlikde ey Bahddn Efendi merma gitdik, alatd. Meseleni tevauhu in biraz olsun ba edeyim: Dergh iki arn-da beyninde mnafaten mterekdir. Bunlar veftndan ora ceddimi nf
iesi pederime, amcamz nf iesi de iki birdere rub ie olarak tevch idilmidir.
Amcamz ur-y- b-nmdan ey i Efendi merm birderinden iki sene ora 1269da
veft etmidir. Kendisinin stanbulda imeti mnsebetiyle biro vkelya adeler tadm

51

ider, trler syler, bunu in abb o ite. Bursa Vlsi R Paa da o zmreden imi;
i Efendinin pederi met Paa zamnnda sn-i tevecchn azanm. ac a
Efendi amcamzla birlikde der alar imi. Amcamz refinden tabrine zm,
mesele buymu. Bunu bize Bahd-dn Efendi merm alatd ve re olma zere Mekke-i
Mkerremeye yazaca, ac a Efendi hiesini bize ar- yed idecek, ref maddesi ar
olduundan bu ibre ullanlaca. Faa ten tekyesinin 109 urudan ibret olan amiyesi
ablet-tevch verilmiyor. Yazub da cevb gelinceye adar aylar belki yllar geecek. lbuki
ac a merm, ricl-i devletten l l rtbesine iz zevtdan olmala cihet nnu
mcebince uhdesine cihet tevch olunamayaca gibi, olan da ref
21
edilecekdir. ac a Efendi merm Emret-i Mekke-i Mkerreme dvn efendisi
iken mam- meate bir tarrt gnderir, bunda birderi Nect Efendiden mnteal rub
ie ile kendi rub ie-i mehate mutaarrf olub arafndan in-birder-zdesinin vekl
tayn olara Bursaya gnderilmesi ric olunmu. Meatden Bursaya istilm olunmu,
Bursa Meclis-i Meynca virilen cevbda der-ghn nf meatine mutaarrf olan ey
sml Naf Efendi arafndan vafe-i meat bi-t f edilmekde olduu ar olunur.
Bunu zerine 2 abn sene 1302 ve 24 Nisn 1302 tr ve 56 numrolu emr-nme-i meatpenh vrid olub meali, cihet-i mekre ac a Efendinin ab- rtbeden olmasna ve
yiirmi seneyi mtecviz Hiczda olub trik-i himet bulunmasna mebn ref ile mteriki
f Naf Efendiye tevchinden ibretdir. Anca peder-i merm bu gibi eyleri sevmez ve
tab de itmezdi. Maa m fh bir iki sene ora irtili vu bulduu gibi gelen emr-nmede
yblara ard. Bunu zerine pederimden mneal nf cihete r isem de ber-mcib-i
nn mntealen tevchi ikti itmekle Bursaca ii tabbta drdler. Yaplan mabaa
ulsz olduu gibi imtinm icr idilmediinden mam- meatden 18 abn sene 1306
ve 4 Nisn sene 1305 tr ve 67 numro ile vrid olan emr-nmede imtinm icrsyla tevch
mabaasnn Evf Neretine gnderilmesi bildiriliyor idi. lbuki yuarda yazdm
vechile leyte lealle ile imrr- vat itdiklerinden
22

52

4 Rebul-evvel sene 1307 trinde stanbula gitdim ve 22 Rebul-evvel sene 1307

trinde imtinm icr idildi ve 24 Rebul-air sene 1307 ve 5 anun- evvel sene 1305
triinde aileyi stanbulda braara Bursaya geldim. Ne are ki Vl Paa iimi teeurta
uratd. Emir-name-i meati bery- ra ber-vech-i zr yazyorum. 22 Rebul-ir sene
1307 ve 3 anun- evvel sene 1305, 462 numro, eyul-slam Bodrm mer Lfi Efendi.
URET- EMR-NME
Bursada eker oca Mallesinnde v aret-i Mr uddise srruh Der-gh erifinin nf ie-i meat cihetine mutaarrf olan smail Naf Efendinin vu-
veft cihetiyle onu ie-i mallesiyle mteriki bulunan Mekke-i Mkerreme Emret-i
Cellesi dvan ktibi sb sadetl seyin a Efendi aretlerinin uhdesinde olub
refi iti iden dier nf ieni mteveffy- mm ileyhi olu Memed emseddin
Efendi uhdesine tevchi vilyet-i celleleri meclisi idresinden muaddimen meb
mabaada inh lnm ise de mm ileyhin imtin icra edildiine dir mekr
mabaada bir fra grlmediinden efendi-i mm ileyhi imtin bil-icra ehliyeti
alald retde varaa-i imtiniyyesini li-ablihi keyfiyetini yeniden ulu driesinde
b-ilm ve mabaa Evf- Hmayn Nearet-i Cellesine inhs bil-avale Meclis-i
Meydan v olan ifde zerine cevben bildirilen 15 aban sene 1306 trili ve
altm yedi raaml tarrt senveri ile Mam- llerine izbr olumudu. Henz cb
icr olunmad lde mm ileyh arafndan virilen iki
23
a ar- l Meclis-i Meya ledel-avle, mm ileyh ibu ar- llerinde
imtian malline avle olunmu ise de imtian idilmedii gibi ammi mrun ileyh
seyin a Efendinin riyet-i rna mebn oraca bir ey denilemeyerek ii
grlmemekde olmas asebiyle Der-sadetten geldiinden bil-ba fy- mutesn
istid itmi ve aradan ayli mddet mrr eylemiken henz mumele icr idilmemi
msted-i mm ileyhi madriyetini mcib olacandan n isf- msted muvf
l malaat grlerek mm ileyhin akid-i diniyyeden ve mensub olduu aratn
ul ve frundan meclisce imtin bil-icra vafe-i meati fya ehliyet ve liyati

53

taauk eylemi olduundan u lde meat-i mekure nf iesini peder-i

mteveffy- mm ileyh smail Naf Efendi mallnden ve diger nf iesini dah
trik-i himet bulunan ammi mrun ileyh seyin a Efendi refinden mm ileyh
Memed emseddin Efendi uhdesine tevch tensb idilmekle mumele-i tevchiyesi f
olunma zere oraca verilmesi lzm gelen ilm- er ve mabaonu seran tanm ve
irsli ve bir de bu miill meat cihetlerinin tevchat ve mteferrit anda meclisden
vu bulan ifdiye binen Mam- Maladen tasr olunan muarrertn tenfinde
Bursa Meclis-i Meate eer-i abet ve imyet olara revet idilmekde idi
alalmada olub bu ise iy- uu medd olaca cihetle arn-i cevz
olamayacandan bade-m meclis-i mekre muavvel ut ide-i adl-
aniyete tevfan ul diresinde tesr ve tesviyesiyle cnib-i sittel-cevnb aret-i
ll-Penhye
24
daavt- ayriye celb idilmesini meclis-i mekr heyetine taviye ularnn
seviyy-i destrlerine ir ifde idilmi olmala ber-minvl-i muarrer mutesnn f
ve inhsna himmet buyurulmas siynda a-i sityi-veri term ld efendim.
te emir-nme bu. Bunda iki eyden ba lzm gelir. Birisi ar- li iki olmas. O
gn Cuma irtesi olub Meclis-i Mey ictim o gndr. Evvelce meate virdiim istid
ar- lc efendiye virildi, lbuki o gn eyul-slm gelmeyecekmi. abi bizim ar-
l avle olamayaca. Tekrr bir istid daha yazd, mektbcuya avle ittirdik. Digeri de
ferds avle olunmu, bunun in ar l iki oldu. Bursa Meclis-i Meynn evmir-i
meate aru rvet gstermesi yalz bizim in deildir. Zeynler Tekyesi, Numniye
Tekyesi, -ozlar Tekyesi daha annm bir iki tekyenin mumeltn nna mulif arafgrne icr itdiklerinden kendilerine bery- itr- vilyet ir olunmudur.
u emre aru Vl R Paann izzet-i nefsine mi doundu ne oldu bilmem. nki
merm mstem ise de annm biraz od-pesend idi, bizim i teeura urad. Bahud-dn
Efendinin adre ifa virecek bir muveneti olmad. kime gitdim, vl bunu ilmn virme
diye tenbh etdi didi.

54

25
Far stanbuldan tela itdiim emr cevbn iki aydr bekliyorum. Yalz al bir
arafdan, yalzl bir arafdan selml oasnda yatub alyorum, bunu in lyorum. ki
tepsi buldum, birine aru yufasndan brek dierine adif yapdm. Faa Allah, brek ve
kadif ile amr mu amr tam yiirmi gn beni idre etdi. Deve amr yutar gibi biraz azma
atyorum sedd-i rama idiyorum. Bir buu ay gedi, efendiye gitdim. Verdenyeli mer
ul Efendi idi, didim: Efendim! Emr-nme-i meat-penhde ilm ve mabaa diyor,
ilm sizden, mabaa meclis-i idreden lzm gelir. Siz size id olan viriiz, yosa baa
stanbuldan tenbh itdiler; eer ii teere urarsa bize yaz didiler, ben yazacam. deyince
ann etekleri utudu. annm mcib-i mesliyet bir iki ii de varm. Baa ba-ktib
smal Efendiyi ar! didi. ardm, didi Efendini ilm- msveddesini yapda getir.
Ba-tib gitdi art vlnin glne ilhm bramas in Cenb- aa ricdan baa re
yo. Bira gn ora birisi msvedde getirdi, vlni evf nr
26
olduunu ve Mamd Celled-din Paonu tayn olunduunu syledi. Art mni
def olunduundan makemeden ilm ald. Mamd Paann vrduyla mabaa da meclis-i
idreden alnara 23 Receb 1307 ve 21 uba sene 1305 Pen-enbe gn Der-sadete azmet
itdim.
ALTINCI SEFERM
lm ve mabaay evf diresinde tab iderken meate iret-i aliyyeye gitmek
zere avleyi be-heme-l nr grecekmi. imdi bir mer. Ya nr bizim evr minder
alt iderse. Y Rabb sen biliyorsun dirken bir aba azetelerde oudum: ara-i ilhm
aba-i aret-i ehr-yrca evf nr adliye nearetine, bilmem ne nr bilmem ne
neretine, evfa da Selnik Vlsi alib Paa tayn olunmu. O el-amdlillah didik.
Niyet mumele-i lzime f ve biz de bil-ire bert almaa muvaff oldu. O sene
Raman- erfi stanbulda geirdik, eker zamnmz r-Yrda gedi, gndzlk kimseler
yo. Cmide bir v var, o da dervi dman birisi. Geri ilk-bahar dimesek de daha ular
mevsimi olmad gibi Raman- erf mnasebetiyle gelen giden de yo. Bir gn ail

55

boyunca yava yava Yei Kye adar gelmiim r-Yrda merme refam daylar var
idi. Evfda evvelce a memru imi faa ted olmu, itiyarlam, nesinden ar
mazd. Ara ra stanbula gidiyordum.
27
Bayram itdik aman tuaf bir ey oldu. Benim iun mcib-i intibhdr da onu in
buraya yazyorum: Bayram namazna r-Yr Camiine gitdim, stm bam yei, krkm al
adan, cbbe yei uhadan, aya-ablarm ruanl alo pon. Cmide baa bir maznlu
r oldu, kendi kendime didim: imdi Bursada olaydm ben de camide ube our, derghmda bulunur, m, araba, abbmla grr idim. ora bu ray def in tad-i
nimete baladm, mazn olmaya ne lzm var, buras urbet mi? Msfir olduu ona
kendi neiz gibi, ilen yannda, st ba temiz. Faa civrmda ouran cemat inde
bira Arnabd veyhd Rm li muhcirleri var; far oldular elbiselerinden alalyor.
Didim: Ba ite, urbet ne, de! Far u adamlardr, st ba eski psk. tar naaryla
baub sylemedim. Ne re ki bizi intibha davet itdiler. oca va idiyor, namaza da be on
daa var didi. Cemat! Henz frasn virmedik kimse vr ise namazdan evvel virmek
efaldir, viriiz! Bunu zerine benim far u seflet llerine baub da mtesell olduum
zmre inde bir fslt oldu. Ara ra baa bayorlar, gnlme odu. nki cmide annm
vile farden baa arl yo, rma gelen old ya.
28
Benim far grdm st ba eski psk o adam alub yanma geldi, bu benim
fram didi. Art ben nal oldum bilmem, cmi yld ann itdim. yle ya, benim yfetime
baan zenginliime km ider, ora bir de fra alsn olur ey deil. Faa bunu amda
terbiye-i nefs add itdim, red itmedim, namaza da pek az almd, O adam baa sn-i an
itmi, red itsem mkedder olaca. oca efendiye vir diyemedim, l aldm, ora bir de
badm bir elli paral. Bade-let msfir olduumuz evdeki ocua virdim
Bayramda eyim stanbula gelmi, kk madmu asker idi. Refasyla berber
bayram mnsebetiyle gelmiler, grdk. Bursada iken aret-i Pri ziyrete gitsek diye sz
olmudu, didim: Efendim! Byle bir arzuuz var idi nal oldu? Didi: Arzum b, vlide

56

benden ziyde tene, Cuma irtesi gn birleelim de idre-i maadan oralm, posta ne vait
vardr alayalm oa gre areket ideriz O gece far ilemle osada arabalarndan
birisini nesinde idik. Bu ireti eer-i ciz olan Ydigr- emsde yazdm faa burada da
mnsib gelmekle yazacam: O gece Cuma gecesi idi, ryamda birisi yrn Limniye posta
var deyor. Uyandm or Sirkeciye gitdim, idre-i maaden ordum, evet bu gn
29
sat sekizde areket idecek cevbn aldm. O gn gidemez isek alacaz, nki on
be gnde bir areket idiyor. eyim on be gn bekleyemez, zr azrn taarrub idiyor,
azrn ibtidsnda ise Bursaya a-ard, Cebel-i At, Cedd att avanludan filan
cemiyetle fler gelirler, yollarda ikr iderek ziyret mallerini gezerler. lk gecesi Emir
Sulnda abaa adar ikr u devrn iderler, ikinci gece ftde, nc gece ncirli, drdnc
gece -ozlar Der-ghnda bulunurlar. Pazar gn de eyimi Tekyesine gelirler, badezikr alar ikrm ve im ile izz iderlerdi. Bunu in Bursaya muvedet itmek istiyordu.
Deral msfir oldular neye gitdim, madmuyla aruya gitdi didiler. oca aruda
bulunur mu faa bizi ryda uyandran si ite rast getirdi. Oda vh vh yetidiremeyiz,
vlide baa bir yere gideceklerdi, gitdilerse alrz didi. Gitdik, henz gitmemiler mm
ileyh da pek arzu-ke, Anca tekerelerimiz aydl deil. Nf- navln ilm-i farimiz yo.
Faa art bunlar dnemedik. Ben or refaya aber vermeye Et-yemeze gitdim. ey
Efendi Byezd Camii nde ahvede oururken ar-i Cerrhiyeden du-gy- ehr
Muterem Efendi gelir, onula grrken nf- nevln in iki merkez tekye mhrlerse
Meclis-i Meydan tadine cet almaz dimi. Derl bir ilm u aber yazarlar. Onu
tekyesi merkez imi,
30
O mhrler. Far de geldim ilm u aberi Abds-selm Der-ghna gtrdm. O da
merkezdir, mesele al oldu. Tekereyi de nevbetci var imi gmrkde aa tad ettirdik.
Mul olduu lde biz o Cuma gn sat sekizde vapura bindik.
ARET- PR EFENDMZ BRNC ZYRETM

57

11 evvl sene 1307 ve 18 Mays sene 1305 Cuma gn Plevne nm vapur sat on
buuda areket itdi. abah sat biri ar-yek gee Geliboluya geldik. Yazc-zdeye bir
ftia oudu, ikide areketle drd yiirmi gee ala-i Sulniyeye vl oldu. Altda fekk-i
lenger imetle areket, gece sat de lehl-amd Limniye dil ve ziyret-i aret-i Pr-i
dest-gr ile merref oldu. l olan ev- maneviyeye tarf olunmaz. Limnide der-gh
yo idi. Bi yz trinde mceddeden in olunmudur. Trbe-dr eyimi pederi yedinde
ihtid itmi ve bil-ire icaza gitmi avdetde trbe-dr olmadndan orada alm, Abdal
Memed nmyla marf f-dil, , ad bir t imi. Limnililer kermetine ildir. Orada
teehhl itmi, olu ve kermeleri olmu. Bizim vardmzda byk olu Niyaz Efendi trbedr idi. Evvelce Bursaya gelmi grm idik. eyime intisb itdi, tcn ilbs eyledi. Vapur
Selanikden avdetde urayacandan iki gn ora avdete arlanyordu. nki eyim
fala alamyordu.
31
Limni Adas rubetden l, havas mutedildir. Der-gh deize yan, iskele ve
gmrk diresini ara arafndadr. Trbe-i erf abristonu kenarndadr, ince bir yol geer,
iki aya ta nerdbnla lyor, ufa bir oa. Dier apudan ieruya girilir, mermerlerle tefr
olunmudur, sd adr. ubbe abl itmezler imi. ki a vardr, birini tc yo, dieri
tcldr ve gl de yodur. Yannda alfesi Mamd Efendi medfndur, abir anda u tri
muharrerdir:

Mahar- fey-i arat kif-i srr- ilah

Mrid-i ehli aat rif-i pr intibh.

mrn tav ikrullah ile itdi tamm

Cy- ry deildir bildiim bu an-gh.

Tekye-gh- lemi Mr teni terk eyleyb

lem-i lhta gitdi evile b-itibh.

58

D-i pr-ev-i sib syledi triini

Eyleye Mr Efendi ar- adni cy-gh.
1105
Mamd Efendi 1144 triinde veft itmidir. n-i uslnde lf-i tenbh-i areketde
bulunduundan eline urmu, o el saa alm ve sllesinden olonu ol eli de yle saadr
diye nal itdiler. Erf- belde ile grdk. ar-i adirden ey Emn Efendi nmnda bir
t davet itdi, o meabbetler itdik Abdal Baba orada epeyce ner-i arat itmi bir ayli
ivn yetidirmi. Pek az old ama tekrr
32
gelerek be on gn ourmak zere arrladrdm ve uur- pre girdiim enda yedi
def ziyretiyle merref olmalm ric ve istirm itdim. Neden fala sylemedim bilmem.
Her ne ise Pazar-irtesi gecesi bir mubele de bulunabildik
HARET- PRN MUTAAR TERCEME- L
Burada Cenb- Pri terceme-i linden baetmek muvfdr ann iderim. Mab
ve ayr-i mab tercim-i avl ve meniblerde aret-i Pri terceme-i li vardr ve u
menibler yazlmdr. Rm Efendini Vt ve ondan itibsen eyimi Tufetl-

Mr nm eeri olduu gibi Glzr- Mr nvnyla bu abd-i cizide menkib-i Pri

mutev bir eeri vardr faa urada mutaaran ba itmelii lzmu der-krdr.
Prim Efendim 1027 triinde Malayada Mey- Nakibendiyeden Ali Efendi
nm t ulbnden adem-nide-i lem-i hd olmudur. Mebd-i ulm bit-tal
pederi ar-i Nakibendiyeden slkunu tev itmi ise de ar-i lvetiye riclinden ey
seyin Efendi nm ta intisb itmidir. eyini Malayadan ir malle azmeti zerine
kendileri de bery- seyat arlar ve ilm-i ahir taline ayret iderek Mardin, Diyr- Bekr
nihyet Mra vl olurlar. eyniyede sitne-i diriyeye msfiraten dil olurlar ve
der-gh eyinden de tecdd-i beyatle slka mberet iderler. vey yedi sene ora
33

59

grlen uhrt zerine tekrr seyate in alara Ua gelirler. ey Memed

Efendiye msfir olurlar. Onu vsasyla mm Sinan aretlerine ml olub birlikde
Elmalya giderler. On seneden mtecviz imetinde bulunur. 1066 triinde istilf iderek
l, Ktahya, Bursaya bery- ird gelirler. 1080 triinde Bursadaki sitnelerini in
buyururlar. Bil-ire ba ara-krlar alel-u Vnlerin sebetiyle evvel Rodosa,
badel-l tekrr Limniye nefy olunurlar. 1103de l olunara Bursaya muvedet
buyururlar. Amed-i nni daveti zerine Edirneye giderler. Yine ba erbb- asedi
delletiyle ikinci def da Limniye icl buyurulur. Limnler pek pek mteeir olara:
Efendim, Siz art l buyurulduuz, bu farleriizi glden armay diye ric da
bulunurlar. Buyururlar ki: benim medfenim buradadr, yine geliriz, grrz. Ve yle de
olmudur. 1105 senesi Receb-i erfinde lem-i Cemle zim olmular. sml akk
merumu rivayetine balrsa rislet-i asaneyn meselesinden olay Tiryk eyul-slm
fetvs zerine mesmmen irtil-i dr- be buyurmulardr ki Cenab- mam asan R
aleyhis-selmullah el-Of aretlerine itban ehden rlet buyurmular dimekdir.
addesallahu srrah ve raiyallahu anh. Limnide bir iki ziyret maalli daha vardr;
iym Baba deyorlar
34
faa kimdir, kimi nesidir? malm deil. Trbe-i erfi ricinde de ba mneffler
var ki orada veft itmiler; Balac Memed Paa, apu-ran Memed Paa, Nred-dn Paa
ve aran orada mneffiyen veft iden adr- am d Paa gibi. Balacn gy aret-i
Pri nefyi keyfiyetinde dali vr imi, aret-i Prde sende bizim yanmza geleceksi
buyurmular diye efvh- nsda bir ey varsa da menblarda buna dir bir ey grmedim.
eyim, ziyret olaysyla u ay sylemi ve der-gha tal itdirmidir:

Bursada ldm itb primi ziyret etmeye

a naib itdi yzm srmek mbrek pyee
Lfiyyen tasm olunca bingn- evliy
Bende ddm aret-i Mr-i Niyaz pyine

60

ktiz-y- meabbet, faride bir iki niyzm vardr ki r olma zere yazyorum:
Dergeh-i Mrde dim olduum devlet yeter,
imetle iftir etmek baa izzet yeter.
amd-lillah k-i py-i aret-i Pre bugn,
eviyle vechini srmek emsye rifat yeter.

Bu da o zaman sylenilmidi:

Benim adm seni anca ziyret eylemeklikdir,

Gelb pye yz srmek nab oldu baa prim.

Benim seyr-i slkumda medrese-i evvel d a,

arb ve b-kesim senden olur lf u a prim.

Nolr ems-i ncizi usrunu afv ider ise,

Ki zr lf u isna odur ly-sez prim.

Gider mi pyie yzler srenler kim marm,

Gelen gamla gider mesrr olur hemden reh prim.

Der-i isn ki gelmi ar ve derd-mend ems,

Pisin sebk-i himmeti feyi ser-destden aa prim
35
l gn vapur Selanikden geldi, biz de badel-ved Cenb- Pri eiine yz
srerek 15 evvl sene 1307ve 22 Mays sene 1306 abaleyin sat bir buuda vapura rkiben
avdet eyledik. Aam yarmda boaz da ald, boazda ald didimse m al gibi deil,

61

ana-ala Boazndan gece geilmezdi. ehar-enbe gn aladan areket ve Pen-enbe

gn abaleyin sat sekizde stanbula muvalet eyledik. Bundan ora bert tabini
ba evta avle iderek 29 Mays sene 1306 maa ile Bursaya avdet ve dergha
muvalet eyledik.
YEDNC SEFERM
aret-i Pr Efendimizi ulefsndan Seyyid Baba sllesinden mehr bir ey bit
vardr, mm ise de umr- dnyeviye ve siysiyeye vf idi. Muhcirlere yerler virir, onlara
cmiler yapdrr. att Molla Arab civrnda kendi nmna bir de malle tekl itmidir.
Bizim derghn da mrif-i arb olmasna mebn teky anda merm Suln Abdlamdi sn-i naar olduu cihetle bizimkini de imr itmek ve kendi yapdrd cmileri
resimlerini tadm eylemek zere fari tercmn gibi yannda gtrmesini teklf itdi. Geri
merebime mulifdi, Bb- l vr iken maldan bir ey taleb itmek istemez idim lkin
o icbr itdi. Ba evt da bu lem, lem-i esbbdr belki muvaffa olursuuz diye tev
itdiler. ey Sbiti Bursada hreti var idi.
36
Gy gece gndz m-beynden maz, ba m-beynci, ba-ktib, ba evbc l
hep balarla grr imi. Her ne ise mtevekkilen alallah arr virdik. 29 Rebul-evvel sene
1310 ve 8 Tern-i evvel sene 1308 triinde Pen-enbe gn areket itdik. Saat de
imendufere binerek bei ar-yek gee Mudanyaya, altda Edremid Vapuruyla areket iderek
on buuda stanbula muvalet eyledik. M-beynci ac Ali Beyi criyelerinden birini
aldndan olay mnsebet peyd iden Bursonu Emir Suln Mallesinden Bi-ba Nc
Beye msfir oldu. l gn m-beyne gitdik, meerse ey Sbit bizi syletmek istiyormu.
ac Ali Beyi yanna girdik, didim Efendim! Bursal ey bit Efendi dizdir,
muhcirne yerler virir, cmiler yapdrr, alarn resimlerini ak-by- neye tadm in
getirdik. Evra mtealli eyler ba-ktib vstasyla tadm olunur imi, bir yerlere girdik
d, bizi ba-ktib diresine gtrdler. Hani ya ey bit ac Ali Beyle lbl
onuuyormu! Hepsi szden ibret imi, hibir inl bile gsteremedi. Her ne ise ba-ktib
reyy Paa idi, feval-de rmet ve inl itdikden ora pek mstacel bir ey

62

yazyormu, be on daia msademizi aleb itdi, estafirullah badrd. Faa orada

bamda tcla oururken yle bir r ly oldu, bu evvel gelse idi tevbe byk,
37
szme kim girerdi. ram u: imdi ba-ktib paa baa dese ki ey efendiler!
sizi eslfza bizim eslfmz bir ey teklf itseler kabl itmezler, hediyelerini red iderlerdi,
siz Cenb- a apusunu braub da bizden istimdd idiyorsuuz! Ne cevb virirdim?
Bamda tc da var, malm ya tc giymekliin on iki ar var, o br bamda olmasa bu i
ul bulaca ama gelmi bulundu didim. l Paa iini bitirdi tekrr iltift itdi ve fari
muab ld. ey biti yfeti, icl-i acyib idi, aal bya arm, gs yar a,
tuaf bir l. Alatd, be alt resim vr idi gtrdk, memnn oldu bi-t tadm iderim
didi. ora ey abiti tekyesini ordu, syledik. 1280 triinde Sed-banda yanm, biraz
da yola gitmi, imdiki alde aradr. imdi unu yazarken rma geldi iyi ki Paa mademki
bu at oraya buraya cami, maalle yapdryor, kendi tekyesini neye yaptrmayor? dimedi. Her
ne ise ora fari ordu, alatd didi: Bunu imrn evf yapmaz m? Didim: rde-i
eniyye eref-taallu itdikden ora evf da yapar mliye de. Dnd didi: Bir iki ay
38
abr itseiz de Ceyb-i Hmyndan yapdrlsa olmaz m? nki o gnlerde Diyrbekr araflarnda r adar cmi yapdrlyordu. Sene-i t bdesine oruz. Ne diyeceim,
pek al didik. l ramda Bursada baa mjde virdiler, abah azetesini 1190 numrolu
nsasnda der-gh imr ve ins der-dest diye bir fra var idi, al astar mad ya bizi
talf iderek avd. ey biti resimlerine de iyi kt bir ey denilmedi. O, tadrler,
ferinler, ninlar, isnlar md idiyordu. Bira gn daha aldk. Bir gece ey Cemle
gitdik, Oda o gnlerde Bursaya gidecek, bir iki kiiye iczet virecek idi. O gece canm ld,
ferds bir ayli yerlere daha gitdik. Muhcir omisyonu resine urad. Art avdet idecekdik
vapura yetiemedik. Suln Amedde ac Ali Bey nmnda bir t onanda ald. Olu
Franszlam bir mektebli idi. Vel-l 12 Rebul-ir sene 1310 ve 20 Tern-i evvel sene
1308 triinde Edremid vapuruna rkiben Mudanyaya, sekiz buuda Bursaya muvalet
eyledim. ad der-ghndaki vekletimi de o enda terk itdim. Cenb- Pr Efendimizi ziyret
ve be on gn alma aar- mlim ise de ba esbb- mnia beni marm brayor idi.

63

39
HARET- PR EFENDMZ KNC ZYRETM
Bi yz on senesi evvalini on beinci ve bi yz on iki senesi Martn on
yedinci Pazar gn ilemle berber abaleyin sat ouz buuda araba ile Bursadan areket
ve birde Mudanyaya muvalet eyledik. ki sat adar abbdan Yz-ba Abdi Efendini
nesinde istiraat itdikden ora satde sekiz mil srati iz Edremid nm vapura rkib
olara buuda areket ile stanbula muvalet eyledik. Refan arabasnda msfir
alub ferds amucas lib Efendi aranlm, badeh Limniye postonu olub olmadn
alama zere idre-i maa acentesine mrcaat idildi. albuki on be gnde bir Limniye
urayan postay il itmiler. zmirle Selnik arasnda ileyen ara postalarna mracaatdan
baa re yo imi. u alde Selnk ariyle gitmekden baa drl olamayacak. 17 evval
skdara daym ac Nr Efendiye giderek iki gece aldm. Pen-enbe gn ileyi
pederini amucas olan ac Vesm Paann onana gtrdm. O gn skdarda sitne-i
Rifye gitdim. eyi Tevf Efendi pederim merma bezerdi. Madmu iy Efendi ile
evvelce Bursada grm idim.
40
Mekur Tekye Avrupa seyyn seyat-nmelerinde muarrer olmala oraya devam
idenler devsiye yaparlar, alt- cria oynarlar, atta o gnk devsiyyede bir iki yanda
ocular stne baara ey Efendi nedi. Olu iy Efendi de yapard, bil-ire Onu da
grdm. Cematli idi, gzel meabbetler oldu. 20 evval, Cuma namazn skele Camiinde
lma istedim, apusunu bulamadm badm, r vapur var bindiim gibi or stanbul
Vlide Camiine giderek bade edil-Cuma A-saraya gelerek ivnmzdan bir iki kii ile
ubbe Der-ghna gitdim. ubbe Der-gh eyi, rfan Molla Efendi dimekle marf muibbi Ehl-i Beyt bir t idi. madmu olub ikisi yetimi, mubeleyi idare idiyor, baan
pederleri de aralarna girer, de vcdlu ve imn olmala ala-i ikri oldururlar idi.
adir ve Rf ikri yini icr iderler idi. Der-gh cematli, kirleri mkemmel olmala o
meabbetler, ine ikirler olurdu. On buuda Un-apan semtinden inerek kprye, oradan
da skdara onaa geldim. 21 evvl Cuma irtesi badel-istimm skdar Mevlevanesine geldim. eyi mecb omala lid Dede isminde bir t vekl idi. ac Vesm Paa

64

Mevlevdir, Eskiehirli ac asan Dede Efendiye mntesibdir, o mnsebetle bu lid Dede

de arara konaa gelir grr idim.
41
22 evval, bugn efendi dayma uradm, ferds maa ile geldik, o gece orada ald.
24 evval, bugn Beik-aa gedim oradan adir-neye geldim. Bizim Seyyid Ul eyi
orada imi, o gece orada ald. Resl-mey Amed Efendi o rmet itdi. Ferds 25
evval Gedik Paada arabdan Muaddes anmda ald, yemee o civarda ouran alam
ac Rabia anmda bulundu, gece avdet itdik ve orada fen alde astaland. Bir iki gn
b-cd yatdm, ora lehl-amd gedi. 27 evval Cuma, Efendi daym yenge anmla msfir
olduumuz neye geldiler. 28 evval Cuma irtesi gn kesb-i fiyet itdim. Byezd
Cmiinde yle namazn ldm. ora ehzde-banda Edhem Efendi ve arablarn grb
Gedik Paaya avdet eyledik. 29 evval bugn A-sarayda Olalar Tekyesine gitdim, oradan
Vefda ey Amed Efendini anesine gitdik. Evvelce Bursada grlm idi, o rmet
itdi. rtesi gn Vefada Efendi daym refasn arabsn nesine, badeh byk
alamz Kniye anma, oradan Abds-selm Tekyesine gitdim. Bade-ikr Vefdaki
msfir olduumuz neye geldim. 1 il-kde Efendi dayma urad, oradan ala anma
geldik, kermesi Srrye anmla olu Server Beyle grdk, iki gece orada ald, Srrye
anm benden sekiz on ya bykdr Aydna giderken on gn adar alarda
42
aldmz yuarda yazmdm. Orada uyu var imi rn stne m
ourmuum, Allah esirgeye az buu areket itse aydi biz uyunu ine, Srrye anm yava
yava gelerek orutmadan oradan aldn sylerdi. O zamanki oculula imdiki li
muyese iderdi. l o gece ve irtesi gece orada msfir olara 3 il-ade Pen-enbe gn
Gedik Paaya, oradan skdara Paonu onana geldik. 4 il-ade Cuma gn badelistimm Ayazma Camiinde Cuma namazn ed ve badehu Bandrma Tekyesine giderek
eyi lib Efendi ile grld. Bundan evvel geldiimde birderi Fared-dn Efendi postnin idi. Vech, var bir t olub veftnda birderi skender Baba Tekyesi eyi olan lib
Efendi post-nin olmudur. O gn ark-i Sadiyeden all Baba Tekyesine gitdim, eyi
ulemdan bir tdr, evrd a keer ym itmezdi. Bil-ire o Tekyeyi Rm li Bey-ehirli

65

ey Memed Efendi-zde Mezd Efendiye ar- yed idb kendisi ark-i Naiyeden daha
vridt o Amed el-Bur Tekyesine nal itmidir. Mezd Efendi pederi gibi fueldan idi,
gen veft itdi, yitdandr. Der-ghdan nca Limnide trbe-dr ey Niyaz Efendiye
tedf itdim, grdk, ba huut tesviyes-y-un gelmi. Ferds 5 il-ade Cuma
irtesi gn skdar Mevlev-nesine gitdim. Pazar gn alim Glm Tekyesine
43
gidb onaa avdet eyledim. Paonu in-birder ve damd smal Bey muibb-i
Mevlev ve nzik, kibar bir tdr, bariye im-mamlarndan olub bdirtdandr, nevbetci
oldua onula hem-obet olurdu. op-ne Mftsi dimekle marf bir t ile grmee
tevass itdi, tde ondan ba olunacadr. Pazar irtesi 7 il-ade Emek Yemek Tekyesine
gitdim, Na ve Bayramdir, bir de o gece gitmi idim. al gn adir-neye gitdim,
Numniyye eyi zzed-dn Efendini madmu rif Efendiyi grdm. ehar-enbe 9
il-ade stanbula gedim, Vefda Efendi Dayma ve ey Amed Efendiye urayub
Edhem Efendini arabsndan Memed Ali Beyde o gece msfir ald. Ferds Penenbe gn Fatie gidildi, mehr trbe-dr Ali Efendi ile grdk, aret, trbede
ouruyor, itiyr, nrn bir t, bizi ordu, syledik. Haret, Mr deyince elini gsne
oyara gzlerini yumdu, addesallah srrahl-azz didi, bir mddet murb bulundu.
ora smal adan ba ad, smal a benimle grmedi didi, ben Medne-i
Mnevverede aret-i Raslullah ile ml oldum, iltifat buyurdular ama smal a
grmedi didi. Didim: Efendim! Belki baa bir maalde imidir? yr didi mertebe-i at
tecellsine mahar olanlar her yerde
44
uhr ve brzu arrdir didi. an idersem smal an aret-i Mr
andaki itirtndan olay Oa olan ibirrn telm itdi. azret-i Pre azmetimde
Ftia ounmasn ir iderek biraz daha grdkden ora bery- ziyret Ecnebler gelmekle
alar gezdirmee ald, biz de veda iderek d. aret-i Merkeze geldim, o gece orada
aldm. aret-i Merkez, Snbl Sinan Efendi alfesidir (geen sene stanbula gitdiimde
cmiden baa hibir bina almam, k ile yeksn olmu trbe de hemn ylma zere idi)
tr-i irtialleri 959dur. Cuma gn skdara gedik. rtesi il-ade 12, r Yra

66

gedik. Pazar gn badel-istimm rr didikleri mesre-gha gitdim. Pazar irtesi gn if

uyuna gitdim, ileyi ocularla berber orada bradm. al gn Selnike gitmek zere
veda iderek stanbula indim, Sirkecide Yz-ba ac lid Beyi buldum, mm ileyh
muaddimen Bursaya gelmi, der-ghda grm ve pek sevimi idik. Kendisi seviytda
idi. Bil-ire Un-apan deirmenine nal itmi, neden olaysyla aran intiran irtil
eylemidir. Bursada bulunduu zaman yaza tedf irimi der-ghda abaa adar muhabbet
ideriz, aba namazna Cmi-i Kebre giderdik ve meinlik eyler idi, msiiye in
olmala sesi de Dvd olduundan meir idi.
45
arb rablusunda iken ar-i Rifaye intisb itmi ve ilfet alm idi, kendisi de
Yemene asker sevine memr olmu. O gece davet itdi ise de dayma gitmeye mecbriyet
vr idi. Boam ve sir yol levzmtm orada mm ileyh ile veda iderek Efendi dayma
geldim. O gece orada leifle yle byle vait geirdik. Ferds il-adeni on altnc ve
Nsan on yedinci ehar-enbe gn ki Bursadan dmz otuz ikinci gndr, veda iderek
dm. Ba levzmt alacadm alamadm. Her ne ise tekeremi bil-ayd andala atladm
vapura geldim. Vapur Grc umpanyasn Kerd nmnda vapurudur, sat on buuda
areket itdi. Bulunduum malde biro Arnabudlar var idi, elbirliiyle bir eyler ouyorlar,
alar grlts, an oan armsa ousu b-zr itdi. Yuarya dm, baconu yannda
andal altnda mihmn oldum. Deiz yet laf ve mehtb da 15 mihver itdi. Art bu afya
doyum olmaz, kendi kendime azeller, ilahler oudum, uyum geldi yatdm. Faat gece
serinlemi biraz mm, aby bama ekdim bir ddk, bir am grltl sesler iitdim
meerse Geliboluya gelmiiz. Sat aba ouz buuu, aldm, b-dest aldm, namaz
ldm. Tam imdi ahve, ay, siaronu zaman ama maat-teessf alamadm. Faa Cenb-
a luf byk, her yerde imdda yetiir;
46
yanmda bir t var idi onula merabladk. u Mslmanl ne iyi eydir bir selm
verirsi, o da merab didi mi abb olur gider. ngilizler tuafm birbirleriyle grmek zere
birisi tevassu itmezse bir hafta bir vaon inde oursalar hi onumadan maall-i mada
giderler imi. O t ispirto akm vr imi, baa da bir ahve ikrm itdi ama ne adar mable

67

gedi. smini ordum Amed Efendi imi. On buuda areket, yarmda ana-alaya geldik.
Bugn Pen-enbedir, Amed Efendi bize bir de sdl ay virdi, ite luf- a byledir,
yaradr m yaradr. Benim ba tuaf itiydlarm vardr, bunu kimisi ouduum eerlerden
mutebes olduu gibi bir sm da oculuumdan iitdiim eylerdir. Gerekse bunlar
urftdan olsun tefel-i snendir, aya binerken erifi ismini ordum asan didi, inallah iimiz asendir demidim. Vapur o anda Aynaroza geldi, Aynaroz malm ya
Erdodouslar evliy olacalar yerdir; avu, dii merkeb bile bulunmaz imi. Ehrm
eklindedir, anda bir o manastrlar vardr, her birisinde on yandan ut da yetmi yana
adar papas aslalar, papazlar vardr. Vapur da birisine rast gelmidim gne oarken ibdet
idiyor, gnee aru bir de secde itdi, secdesi gnee midir? yosa arda olan
47
udse midir? Her ne ise banda abdan bir alpa, rtnda siyah bir ab yani
trik-i dnya lib-i ub oldular alalyor. Yarm saat ora areket itdi faa gece deiz
balad oynamaa. ou da falalad. Biraz canm gemi aba olmu Selnike gelmiiz.
Amed Efendi yz paraya bir ay utmu beni uyandrd. Gmre d, tekerelerimizi
orada ala-oydular. Tekyeye adar berber geldik, vapurda arada oldu ama insniyetli bir t
imi. badm arudan bir ey efendi geliyor ama ben tekyeden ieruya girmi bulundum.
Sema-ne a imii iki rekat namaz ldm, dm, ey efendini elini pdk, o iltift
itdi nki kendileri ar-i Mriyeden, far de sitne-i Mriye dimi olduumdan abi
aret-i Pre olan rmet-i maalar cb bizi de sn-i abl itdi. eyimden mektb
gtrmdm onu rndan olan Tufetl-Mr nm menb- pri on be adar virdik. Bu
t be on sene evvel Bursaya gelmi idi. Bursa Dyn- Ummye Nr Rifat Bey
Selnkde iken u peyd itdiklerinden davet-i massa ile. Resl-Mey ey li
Efendi ki Pazar Tekyesi eyidir, bu msfir olduum Fetiye Tekyesi eyi Ali Efendi,
amet Efendi eyi bir de Siyh ey Bill vr idi her ne ise ite bu tla Bursada
grmdk. O vait daha gen idim, pederim ayatda idi. Selnike abaleyin saat on
buuda d, il-adeni on sekizinci Cuma gndr. ey Efendini madmu iy
Efendi geldi
48

68

grdk. ari-i Mriyeden itiyr bir ey Efendiye gtrdiler asta idi elini
pdk, dusn ald. Oradan apu Tekyesine geldik, Kelemeriye apusunu yannda olduu
in ismine apu Tekyesi dimiler. ark-i adiriyeden olub eyi Ali Efendi isminde bir
tdr, iki olu var idi; by Tasn Efendi bil-ire pederini veftnda tekyeye ey
olmudur, k Selaad-dn Efendi maliye memru olub aran bir taride Bursaya defterdr olara gelmidi. Cumonu edsndan ora sema-aneye girildi, nki namaz baa
maalde ed olunuyor. Evrd- erfi mam seynden o bir nede ile ouyorlar.
Msfir olduum Fetiye Der-ghn da yini Cuma gn imi faa Selnikliler mtteid
oldularndan biri evvel biri ora yapar, gnlerini oa gre tasim itmiler. Der-ghlarda be
alt dervi bulunur faa l-eal on be ey efendi bulunaca, birbiriyle gzel meabbetleri,
mzileri vardr. Yalz birisi msten. Saat sekizde mubeleye girildi, geri yorn ve
uyusuz isem de primi nmna icr olunan yin benden yorunluu izle itdi, iyice terledim,
bade-ikr ey efendilerle grdk. Aam yemei deti alarda yodur, birer ahve, birer
siara virdiler bizimkiler gibi bir iki ofra yemek arma mutd deil imi. Gece biz bize
meabbete balad alt buua adar obet devam itdi. Badeh istirat itmek zere
yatamza eildi. Ferds Cuma irtesi gn ki il-adeni on ouzudur
49
ey-zde iya Efendi ile aa iskeleye indik, saat sekizde avdetle Yab Paa
Tekyesine gitdik, ar-i Sinniyeye mensbdur, sm-i ayyde faire meydan virdiler,
bade-ikr avdet iderek yine gece sat altya adar meabbetle vait geirdik. Pazar gn
grmek zere ba meay efendiler gelmi, grld ve Selnikli nednndan mehr
Evrenos Bey-zdelerden ac Frz Beyi onana gtrdler. Mm ileyh ar-i
Rifaiyeye mensb o obet, muibb-i ehl-i beyt, nesi a, msfir-perver bir t imi.
Der-gha avdetle ey efendini amucas ar-i Mevleviyeden mer Efendini mezar
alarn va itdiler. Badeh Pazar Tekyesine gitdik, bu der-gh eyi ali Efendi Bursaya
gelmidi, veft itmekle afdi Abdullah Efendi mamna tayn olunmudur, bu da ari-i
Sinniyedendir. Der-gh bnsi Amed Zehr aretleridir, bu t bir eeri Bursada
Cmi-i Kebr Ktb-nesinde vardr. Bade-ikr ac Frz Beye gidildi. ehri stnde
ala ricinde Delk denilen maalle, badeh Mevlev-ne ahve-anesine gidildi, nereti

69

pek gzeldir, avdetde aama ac Frz Beyi onanda aloydular, gece drtde avdet
eyledik. 21 il-ade Pazar-irtesi byk ala anm Selnik Ordu Mri Fevzi Paonu
ilesiyle mnsebeti vr imi, baa bir mektb virmidi. Bu gn onu gtrdm. f
50
isminde bir tla ey biti alaca olan Ser-omiser Ms Beye gitdim,
bulamad, oradan iskeleye inerek tekeremizi aldm. Avdetde Zindn Tekyesine gitdik. Bu
da ar-i Sinniyedendir. eyi Cafer Efendi isminde laifeci bir tdr. Bugn 22 il-ade
sene 1313 ve 23 Nisan sene 1312 al rz- r. ac Frz Bey Limnet denilen maalde
cmlemizi davetle iyfet virdi, Limyet ehre heman bir saat adar mesafesi olan bir seyrnghdr. Aam zeri avdet eyledik. ehar-enbe gn ey Efendi ile tramvaya binerek
deposuna adar azmet ve avdet eyledik, ora Arnabdlar mehr tandr kebbn yedik
ama bende itih yo ki, sen abu evliy olursu deyorlar. Bilmem nedendir itihm kesildi.
Orada arb Aya-ofya Camiini grdk, ki Lle Tekyesine geldik, alvetiyeni ---------ubesindendir, eyi mutaarrf ise de muteab deyorlar, ilmi de var maa m fh Selnk
eyleri indinde menfr imi. nki od-bn ve od-pesend olmala tekileri chil diye
ehemniyet virmezmi, ismi merdir, bu ora fra-i mulefeden olmu. Oradan amet
Efendi Tekyesine geldik, bu da Sinaniyedendir, eyi marif asndan Muafa Efendi
isminde bir tdr, kibr, var, mtev bir t idi. Birderi d Efendiye nebrc diye
tevsm itdim, heman her gn ac Frz Beyi onanda bulunur, her ofrada mula nebr
51
ider, dman- ehl-i beyte laneti badrr, lanet itmeyenleri de o zmreye atard. Derghda aam amndan ora Pimniye Cmiinde icr-y- yin-i Sadiye iden stanbul
ey Rifat Efendiye gitdik. Bu t stanbulda sitne-i Sad olan Abds-selm Der-gh
eyi Yay Efendini days imi. Bursada yine ar-i Sadiyyeden kr Bey-zde ac
Memed Bey var idi, birbirlerine gerek sm ve gerek evr cihetiyle o adar mbih ki evvel
grnce bizim ac Bey ann itdim. Yzn artal-vr oluu, eliyle yzn utara tekrr
nefes al, ar ar, ourub al ayn. o taaccbm mcib olmudu, yani arn-da
olsa bu adar benzemez ayret! Der-ghda ym ikrini far idre itdim. Badeh avdet
eyledik. Pen-enbe 24 il-ade haftada bir gn, der-gh baesi ulanyor. Selanike

70

umpanya u getirmi, buru ularyla ehri iy itmi. ac Frz Bey meral bir t; ey
Efendi ve iy Efendi ile seviiyor, baeyi bi-t kendisi ulad. Baesi bira dnm
vardr, der-gh marftn oras temn idiyormu. Sema-ne ortada ayrdr, albuki asl
der-gh muaddimen yanm da buras oradan sema-neye tavl idilmi. Hava nd,
bende beya ar, beya cbbe, beya entr alara gelmidim bugn beyalar giymek istedim.
52
Bir de entr arub giydim, meerse bizim anm deil mi? imdi ne yapaym? Hi
ne yaplr, ne cbbe, ne ar bir ie yaramaz. Siyah alvar stne bey f giyilir mi? Bilmecbriye ardm. Baeni ulanmas bitdi, bizi depoya gtrdler otuz bir aya merdivala
indik, yet geni borularla isle idiliyor, maa m fh birisi itiy uruyormu. Bak! Avrupa
neler buluyor, neler cd idiyor. te medeniyet diye bua dirler. Yosa serbest oldu diye bu
mey-ne seni, bu bar benim diye sefhete dersek vah limize. ac Frz Bey bizi aba
lomasna davet itmi imi, depodan oraya gitdik. Bade-am ilk gitdiimiz Mryeden
itiyr ey efendini bugn tekyesi gn imi, oraya gidildi. Der-gha ara Baba Tekyesi
deyorlar, icr-y- yin arafmdan icr idildi. Tevdi nihyetinde Muammedn Raslullah
didikden ora Aliyyn Veliyyullah dimekliim naar- diati celb itmi. Selnkde ac
Frz Bey frasndan baalarnda meabbet-i Ehl-i Beyt neesi gremedim. Buradan yine su
umpanyasn tasm malline gitdik, geni bir baeni ortasna byk bir av yapmlar,
r elli adar mradan u alvirdiler tuaf bir manara l oldu. Orada Be nar denilen
maalle geldik, birer ahve idik tekrr araba ile der-gha geldik. Bugn Mr Paa bizi
aratm. Ferds Cuma gn 25 il-adedir abaleyin
53
ey Eendi ile aruya indik. Alt adrvan, st ahve bir maalde ourdu. Oradan
Arnabd kebab yedik. Cuma namazn Selm Paa Camiinde ed itdik. Badeh der-gha
geldik. Saat sekizde ikre girildi, o meabbet oldu. Gece ki Lle eyi vesir evt geldiler.
Cuma irtesi gn abaleyin ac Frz Bey geldi, av tahr itdiler. Badeh urtc Efendi
Camiine gitdim, ikindi namazn ed itdim. Mekr cmi bi senelikdir deyorlar,
Mecsleri ate-gedesi imi, ora kilis olmu, imdi ise cmie taavvul itmidir. ubbesi
mozayi ile mzeyyendir. Oradan amza Bey Camiine geldim, onu o cemat maallini

71

st cm-kndr. Bu gece ac Beye gitdik, saat de avdet eyledik. 27 il-ade Pazar

bugn ac Frz Beyi Gl Baba denilen malle daveti var idi, yleden ora herkese bir
revet geldi uyudular. Bil-ire ara Baba Tekyesine ey olan Selnk Suln Mektebi
Fris muallimi Fuelt Muafa Efendi itiyr bir t olduu lde dim farden ayrlmaz
bize idmeti manen mcib-i feyy add iderdi. Onula berber aaya Sad Der-ghna
indik. Bugn Mr Paa ile grdk memnn oldular, ala anma mektb vireceini syledi.
Gl Babadan avdet itdik. Gece marif ba-ktibi Tevf Efendi, Yusf Efendi, ac Bey
geldi, drtde avdet itdiler.
54
28 il-ade Pazar irtesi gn abaleyin Mir Paaya gitdim bol bol iltifatdan ora
mektb yazamadn, selamlarn la anma teblini ric itdi. Badeh ukmetde
tekereyi ayd itdirb, omiser de ey bite olan borcundan drt lira virb mtebasini
gndereceini ifde itdi. ora Msevvid Bekt Efendiden nf- nevln ilm u aberini alara
acenteden vapuru l gn sat altda areket ideceini alayarak iy Efendi ile Arnabd
kebab yedik. Oradan Zindan Tekyesine gitdik, bade-ikr ulef-i Mryyeden Muallim
Muaf Efendi ile Yal-boyuna giderek yolda bir de emle ile orab alara der-gha avdet
eyledik. Gece belediye ba-ktibi ve sir evt geldi. iy Efendiye alebi zerine glbenk ve
du gibi eyler yazdm. Burada ul ve yin-i arat ve esbb- mcibe-i erkn gibi eyler
atyyen malm deil, yalz eyym- resmiyedeki yin-i aratden baa bir ey
gremedim. 29 il-ade l gn abaleyin l eyi R Efendi ile grmeye gitdim,
bulamadm. Oradan ac Frz Beye giderek iki kitab virdim. Badeh der-gha geldim,
eymz ald. Alt kitab da ey Ali Efendiye brakdm, iki mecidiye virdi. skeleye adar
ey Efendi, ac Frz Bey, ktib Amed Efendi, ey Muaf Efendi, iya Efendi ile
birlikde geldik. Frz Beyi vadi varm, azret-i Prde bir urban ner itmi, fsn
55
ric iderek bir lira virdi. Faa bu t nezket ve irfnna meftn oldum. Geri db-
arat insana terbiye teln ider ama istidd da o dali vardr; liray utdu ben onu elini
stnden aldm ki benim elim stnde onu ki altda ald yani avcuma oymad, beni tenzh,
itdi, yed-i sfl olmadan ynet itdi, o ouma gitdi. Geri bu baa id bir hediye veya

72

adaa deildi ama yine ibrz- adat itdi, rametullahi aleyh. Biraz ahvede ourduk,
Amed Efendi nevlunu getirdi cmlesiyle veda iderek ey-zde iy Efendi vapura adar
geldi. Onula da veda itdik, gitdiler. Vcdum da biraz raatszdr, dilerim imi. Vapur da
alabal m alabal, ikiyz elli de asker getirdiler. Oururken bir t grdm, abat-
vechesi var, taze aall bir oca faa ouma gidiyor, meerse aret-i Pr Efendimizi
inziva buyurdular ve dest-i mbrekleriyle apusunu yanna asan seyin esm-i
mbrekesini yazd ehd Memed Paa Tekesini eyi Nid Efendi imi. Art abb
oldu, tekyesini iinde noalar vardr n in gitmi, avdet idiyor imi. Biz iini
yanna tedf itmedik ama erif oca bir uzuyu getirdi baucuma aa odu, ular, alar
zerime aar,
56
sylendik, ba kimseler de tekdr itdiler kime alatrs! erifi oras oyun aaca
yeri imi faa teki berikini ikyeti zerine aldrd. Vapuru ismi Plevnedir, acenta alt da
deyor idi on birde areket itdi. eyul-slam apusu ktiblerinden asan Efendi isminde bir
tla ara-da oldu. abahleyin buuda Aynaroza geldik, art Limniye gidiyoruz.
Cenb- Pri ilahlerini tutdurdum: dost illerini menzili ki l grnd, derd-i dile dermn
olan Elmal grnd ilahsini, almaya grnd diyerek ouyorum. ur- pre niyza
geldim ilahsini ouyorum. l albim, ruum acib bir lemde. Aam zeri sat on
buuda yani bi yz on senesi il-hiccesini birinci 1311 Maysn ke yine birinci
ehar-enbe gn Cenb- Pr-i Dest-gri atabe-i lsine yzm srmek naib oldu.
KNC DEF
El-amd-lillah, mme ve mme ekuru lillah. Der-ghda kimse yo. Bir mddet
ora trbe-dr ve der-gh eyi Niyaz Efendi ve biraderleri geldiler. Gece merm ey
Emn Efendi-zde, bana memru Amed Efendi ve bir iki ivn geldiler gitdiler. Gece yata
vakti geldi o vate adar ey Efendi far u arretini Bursan gzel ariyelerini eyice
alatd.
57

73

Bize atfiyeden bir yoran, oa benzer bir yata, divara dayanlan ot yad da ba
yasd olma zere getirdi. Yatan atfiyesi her biri yumruk gibi, uyuma bil mi? Hey
mbarek! Bir kerre baa bak, eklime, heyetime, vcdumu neafetine. ora da bu yatada
bu adam yatabilir mi? de. Kendi nesinde ora grdk mkemmel mobilyas var, aryolalar,
alapatlar yolunda idi. Geri uru tata da olsa baa o ya, ben prime ziyrete gitdim. Biraz
aa ola dndm her ne ise biraz canm gemi. aba namaz vati iret-i azret-i Prle
uyandm, namaz ed itdim. Dilerimden bir ey yemek bil deil, gelen giden yo nki
Mays olmala aba pek irken oluyor. okaa dm bir ahveye girmee ldm, l alettayn gezerken bir kilisn ne geldim kilis mkemmel mermerlerle tefr olunmu,
ierusu vsi, baesi mkemmel, bir ayli oalar var, kilis da byk. Badm be on adn
oplanm, kede papas bir eyler alatyor. Burada azret-i Pri bir menb rma geldi:
Limniye birinci nefylerinde bir gn kilisya gitmiler o alabalk var imi bit-taarruf
papas nutu utar, papas arr kitaba baar yaz yo, erfna baar
58
aret-i Pri grr, deral yanna gider: Aman efendim luf idiiz u kab def idiiz,
bugn pek muaddes bir gnmzdr, bizi meys itmeyiiz diye ric ider. Cenb- Prde:
Y dimek bugn muaddes bir gnz yle mi? suline evet diye papas cevab virir. yle
ise yin bitdikden ora ben apunu ne yataym ve herkes benim stme baub gesin, u
retle belki aret-i s urumu afv ider buyururlar. Papas ala bunu syler, bir ksm
u Mslman ezivirelim, arnna baalm gibi aetle mel olurlar. Vat ki yin biter
aret-i Pr apunu ne gider yatar, her kim sdne bad ise deral: L LHE
LLALLAH MUAMMEDN RASLULLAH kelime-i mbrekesini syler br arafa
geer. Byle byle epeyce olmu, papas gelir aman efendim ric ideriz, gnahz filan
almad, bu adar kfdir diye ric minnetle aret-i Pri oradan alr. Limnide bir ayli
mhted yetiir. Cenb- Mr her nuu ki sylerler, bir beyit tatnda imi meel:
Dervileri en ala
Buday ininde bura
Mr ki bir bal
Her bir aya bama gerek.

74

Bu mesele zerine syledikleri beynel-ivn mehrdur.

59
Kilisdan

deiz

ysnda

gezerken

Ali

Dedeye

rast

geldim,

der-gh

kirlerindendir, bir ahveye ourdu, sd idik, yemek yiyemedim. Niyz Efendini ikinci
birderi Bedred-dni in-pederi Dervi snni dkknna gitdim, orada iki barda sd
idim, badeh der-gha avdet itdim. kindi zaman kim Efendi terf itdi, meerse Bursal
olub Cizye-dr-zdelerden imi. Art bize feval-de rmetler, riyetler, ceddim aydar
Efendiyi andndan n bir o mezeysndan baler itdi. Bize nin gelmediiz gibi
iltifatlarla berber gmrk mdri, mudelt muarriri ve sire geldiler. kim Efendi burada
raatsz olursuuz, bize gidelim diye o icbr itdi. albuki ben Primi urundan bir yere
gitmek istemem. Biro teekkrlerle berber itir itdim. Aamki raatszlma aru u
uhrat luf- Pr olduunda phe yodur. Azm raatszl viriyor, sdden baa bir ey
iemiyorum. kim Efendi gece de terf itdiler. simleri Drr imi, aaten inci gibi bir t.
Gece yin-i arati far icra itdim, cemiyyetli, rniyetli idi. Luf-i Pre mahariyetim
det ikr grnyor, el-minnet lillah. Buradan da birer mektb yazdm; stanbula ileye
ve Bursada abbdan Bekir Efendiye. Bugn Cumadr, il-hicce de Mays da dr. Dergha arb olan cmide ube oudum. Mutaarrfdan m-ad memrni cmlesi gelmidi.
Namazdan ora der-gha
60
geldik. Eyym- maas Cuma gndr. Pazar-irtesi ve Cuma geceleri de icr-y-
yin olunur imi. Bade-ikr kim Efendi davet itmi gece orada sat bee adar
meabbetler itdik, ilahler nalar oudu, namaz da orada ed itdik. Badeh der-gha avdet
itdik. Cuma irtesi gn gelen evta ide-i ziyrete ar itdik. abaleyin ibtid mektabe
gitdik, muallim efendi Tasn Efendi nmnda bir tdr, Rodoslu imi. Muallim-i ni
muibbndan adr Efendidir. Oradan rdiyeye gitdik, Zileli bir tdr, Dervi Nihaddr.
Dersi ter itdi ahve marlad, ul-i cedd zere ba eyler ordum, bilmiyorlar imi,
esb gsterdim, avmilden suller ordum. lerinde Scd isminde bir ocu var, epeyce
msteid bir ey. Oradan Niyz Efendi geldi birlikde ukmete gitdik. Nfus memru
seyin Efendi Abdal Babaya mntesibdir, bir cndr. Musebeci efendi seksan ouz

75

triine adar Bursada bulunmu, ar memru ey Va Efendini nesinde ourmu,

alarla grdk. Oradan tarrt aleminde enitesi Amed Beyi yanna gitdik. Badeh
banada Amed Efendiye urad. Cmlesi de amzda feval-de rmetler, riyetler
itdiler. Oradan Limnini mehr alasna d. Muaf asan Efendi askere talm
itdiriyormu.
61
kindi namazn cematle orada ldrdm. asan Efendini arzusu zerine bir de du
yapd, birlikde aa indik. Gece ivndan balar geldi, grld. Pazar gn bizi lcaya
gtrdler. Bu lconu uyu oda madeni imi, det abnsuz amar yyorlar. Cezyirli
asan Paa iy itmi, faa meccn olduundan aras arb olmu. Giderken merkeblere
bindik, anca aallar yan biniyorlar, ben beceremedim or bindim olmad, eri bindim olmad
her ne ise de ala gitdik geldik. amamdan ora bizim Fildr aryesine mbih tepede
urtz nmnda bir kye gitdik. Aam nfus memru seyin Efendi davet itmidi. Badeam yats namazn der-ghda ed itdik, epeyce cemaat var idi. adnlar, Bursal ey gelmi
diye ocuu apan gelmi, nefes in de be on adar desti, ibrik getirmiler. Bade-ikr biraz
ouruldu, herkes avdet itdi. Bugn Pazar irtesidir, bugn atm-i erfe baladm, trbe-i erfi
nndeki crede cz oudum. Mevld-i erf in eker tedrik itdim be oa aldm,
orada klah bilmiyorlar, kendimiz der-ghda klah yapdk. Oas ora esbyla yedi, bizim
esbla drt urudur. Lira bizim esbla yz elli, onlar esbnca yz yetmidir. Mecdiye
orada otuz iki buu urudur. Yolda giderken nefes in mrcaat iden idene.
62
Loman ekm gelmedi ki ne gelen nefes oluyor ama hepsi asb. Haniy birer
yumura getirseler insan tccr olaca. ey efendini arlarn ardm, trbe-i erfede iki
cz daha oudum. Badehu il boyunda gezdim. Geceleri bo almayoruz; ivn, abb
geliyor, bade-alt biraz ul yapyoruz ora meabbet idiliyor. Limni alsi fradr: bir
fras avm, mftye tbi, mft ne dir ise ite o odur, oa itid itmi geceyi gndz dise
evet yledir dirler. nki O limdir, ocadr. Bir sm Mr bendeleridir, onlar mumelt
zhidne ise de ikr, ym, devrn yapdlar in beynel-avm menfr. ncs de
Bektlerdir. de birbirine urn atyor. Meclisimizde fraya mensb kimseler de

76

geliyor. Art byle ar olduumuzda ala obet idiyorum. rf Mr vey Bekta olursa
oa gre idre-i lisn itdiimden de memnn oluyorlar. l gn rdiyeye gitdim,
badehu trbede iki ve tekrr iki cz daha oudum. urbn mnsebetiyle Isbaral all
Efendi nmnda bir oca gelmi, onula grdk. Bayram taarrub itdiinden mevld de
ouyacamdan rrm zerine sema-aneyi yatdm, temizletdim. Gece ar memru,
ibtid muallimleri geldiler, sat drde adar ulden ora meabbet itdik.
63
Geceleri Tced-dn, Zeyned-dni dnmekden ve bir de mektb alamadmdan
mer idiyorum, uyum ayor. ehar-enbe gn aldm, gece pencere alm mm,
vcdumda biraz rl var, maa m fh yine ayret idb ibtid mektebi imtinna gitdim.
Muallimi ayretiyle oculardaki istidd a-i ery- uhur itmi. Badehu cz daha
oudum. kindiden ora istis dusna d. Evvel mft efendi, niyen far, alien
kim efendi, rbian ibtid muallimi du itdik, badeh avdet eyledik. Bugn mektebde
ocular grnce bizimkileri der-r itdim, hele ala mlzmn zaf, naf, msteid bir
ocuu var, grnce Tced-dn ann itdim. van var iken eny- ikirde meliyet
dndrmyor faa herkes gidince yalzl Bursay, stanbulu alma getiriyor, maa m
fh primi urunda bulunmalm byk bir nimet ve devlet olmala mtesell oluyorum.
Bugn Pen-enbe, ac Frz Beyi avle itdii urbn aldm. Niyz Efendi didi: burada
ide urbn kesilir birazn ben alrm, birazn fuarlara viririz. Far didim: ayr, bu
urbn burada ivn ile yenilecek. Kim piirecek didi, ben piiririm deyince bir ey
diyemedi. Orada tuaf bir det var: Tekyede im- aam olmad gibi ahve de pimez imi.
albuki az ve o
64
der-gh tamiyesi ve vaf vardr. uhrt da oluyor. Birisi Y H bize be ahve
syle deyor, ahveci getirir ierler orada parasn virir, ora bir t daha gelir aydi bize sekiz
ahve syle. te byle bir det. Orada teymurcu siyah Dervi mer var, an ahve nabi
yapdm, cezve, fincan, tepsi tedrik itdim, aamdan ba zevt davet eyledim Tekye
yaplaldan beri byle ey grmemiler, byk ofra yo, dne ofra urdu aam ulne
girdik. Bade-alt yemekler yendi, gl-benkler ekildi, aa ahve ocanda ahveler bidi,

77

tepsi ile geldi. vondan biri apu yannda hidmete r uruyor, ate lzm ate, su mute ise
u getiriyor yeni bir msfir geldiyse hemn ahve ar, vel-l bu tertibta bayldlar. Gece
kim efendi, gmrk mdri, ari memru, ceza resi, icr ve virg memurlar, nfs nr
geldiler, bir cemiyet-i kbr oldu. B-u o adnlar der-gh avlini oldurmular, bir
arda urda gidiyor. Hele afes urefs ne ise sylene sylene biraz udurdu. Yatsy far
oudum. Mft bua muteri imi, yanmzda minrede ounmas kf imi, tekrr tekyede
lzmu yomu deyor imi ama art bize bir ey diyemeyor, ummu tevecchn gryor,
skta mecbr
65
oluyor. Bade ed-i-alt Mevld-i erf oudum, du itdim, ikre mberet eyledik.
Tabi ur- prde bulunuyoruz baa ev l oluyor, urdan memnn ve mteekkir
olarak gitdiler. Nefes itdiimiz barda, ana, mlek tarf olunamaz ki destisini apan gelmi.
anak-ala destisinden al da billr bardalara varncaya adar elli altmdan mtecviz ne
adar o asta var imi veyad al ari-erk ola. asb olduundan bu adar odur,
eer desti bana bir ey aleb olunsa idi itiml bu adar olmazd, her ne ise teabbelellah.
ristiyalar bile mrcaat idiyor, bu destilerden baa boalar var, ocular var. Ferds
Cuma gn ki Bursadan al elli drt, stanbuldan ayrlal yiirmi drt, Limniye geleli on
gn olmudur. ala anm Limnide menf bulunan esba adr- aam d Paalarla da
murefesi var imi. yle ya Zeyneb anm-efendini ktibesi baa bir mektb virmidi faa
far bi-at gtrmee ldm, mekteb-i ibtid muallimi Tasn Efendi mrun ileyhi
ocularn u ouduyor imi onula gnderdim. anm efendi de bil-mnsebe Bursonu
asb nesb bir ilesine mensb olduumu, gzel ubeler ouduumu sylemi imi
66
Cuma gn cmie onlar da gelmi. Bizim uzn tebrt bir ubemiz vardr n
oudum. Tarye, taliyeler de oldu, mft efendi bua da muteridir. albuki al cmie
celb in gzel sesli flar, imamlar intib itmeli, alarn ru tel itdirecek retde bir
eyler oumal, namaz tabi mten. Bu b-reler o bidat, bu bidat diye Vehhblere
dndrecekler adam. Her ne ise ube ounurken herkes mteeir ve pek ou ihr- ter
idiyor, alayordu. Bade-alt der-gha geldim ikre girdik, en-y- ikirde ad Paada

78

geldi, albuki be senedir der-gha gelmeyormu. Neden olay birmeyorum ey efendi

gcendirmi imi, ikir de cemiyetli runiyetli idi. Bade-ikr grld didi: evvel
ismiizi rendik, buyuru emsed-dn Efendi diyerek iltift itdi. Ben Limniye Prime
gitdim, paalarla, beylerle grmee gitmedim faa nezketen: evet efendim, ur itdim
ak-py- devletiize gelemedim diyerek r diledik, o memnn olduunu syledi. kim
Efendiye de: med itdiiden ziyde imi diye alar tad itmi. kim Efendi ora baa
ordu: Paaya gitdiiz mi? yr didim, alar bizi macb itdiler. Bir aam berber
giderize arr virdik. Benim aberim
67
Yoiken Niyz Efendi stanbula meccnen nalimiz in mabaa yapdrrken
mutaarrf da ormu; Efendim! Geldik ama bulamad diye bir yalan vrm, albuki
mabaaya lzm yodu nki nf- nevln r yedi buudan ibretdir. Her ne ise aret bu
gibi eylerde ayretli idi. Ba evat avle itdii niyzlar gizlice ar- der-gh- ilah
lnd. Bizim ube eyi ter yapm, kk Martda gelse idiiz, sizi anm memru yapar,
bir ayda bi uru alrdz gibi szlerle iltift idiyorlar. Hele hem-ehrimiz akim Efendi
art nerede bulunuyorsa bizi celb itmee arr virdi. Bu gece tuaf bir vaa gedi; gmrk
mdriyle bizim Tasn Efendi biraz atmdlar, ne ise rtba itdik. Vapur bayram
mnsebetiyle bir gn evvel areket itdii alald. Bayram mnsebetiyle biraz mteerim
anca hur- pr de bulunuum mtesell idiyor, yalz alnca ocular mutab idiyorum.
Cuma irtesi gn alonu dotoru bi-ba bey geldi, musebeci bey geldi, bunlardan ora
trbe-i erife giderek alt cz daha oudum. Nereye gidersem adn-erkek soa ortas m olur
ne olur aman bir nefes, aman bir nsa diyeni addi esb
68
yo, sn-i itid fen deil. Bu gece ey Emn Efendi-zde Amed Efendi, irtesi
gne de mft efendi davet itdi. Bayram oplar atlrken bir mazniyyet geldi. Geri ur-
prde bulunmalm erefi mtesell idiyor ve herkesi sn-i tevecch ve abl de
mteammim olunca urbet add olunmaz anca ocular greceim geliyor, onlarda birlikde
olsa idi temenniysnda bulunuyorum. Amed Efendini nevzadn ismini bize oydurdular,
teberrk dimi add itmiler, pederi ceddini ismini arzu itdiinden sml Emn tesmiye itdik

79

nki urbn bayramna tedf itdi, Allah muammer eylesin. Badet-tam der-gha geldik
nfus

mdri

seyin

Efendi

Abdal

Babonu

muibblerindendir,

bizim

avl-i

mstaniynemiz ve ba ocalarla mbasemiz mm ileyhi meabbetini celb itmi. Bilvsa intisb arzusunda olduunu syletdi biz de bayram gecesi hur- prde teln-i ikr
eyledik, muayyen derslerini virdik. An al Midilli alsinden olub orada uz memru olan
Keml Efendide ari-i Mryeye slk itmek arzusunda bulunduundan onuda arkiyesi
badet-tebkr mtebeddye mass dersleri virildi. Cenb- a fey-i ilahsine mahar
buyursun. Bade-alt ul icr itdik. Nefes in bardalar yine olu, herkes dald. Bu gn
Pazardr, il-icce ondur ki bayramdr, ube ve namaz arafmdan ed idildi. Burada da bo
almad anca nazleden muarib olduumdan sesim biraz s idi. Ber-mcib-i davet mft
efendiye gitdik o rmet-kr bulundu. Mft Efendi
69
her ne adar mutaab ise de Haret-i Mr Efendiye o rmet-krdr. att olu
Celaled-dni f itmee alr her gn trbe-i erfe getirir orada diler. El-yevm zmir
ar-yaa telraf mdri olan f Celaled-dn Efendi de intisb itmekle fare feval-de
rmet-i maas vardr. Bayram mnsebetiyle ve hem de ide-i ziyret olma zere d
Paaya gitdik. kim Efendi terf itdiinden birlikde mutaarrf beye, musebeci, arai
memru, cez reisi, nfus memruna gitdik. O enda vapur da geldi memnn oldum. Faa
Manastr Vlsini Giride memr olduundan Selnkden or Giride gidecekmi. dre-i
maonu vapurlarndaki intim grmeli, benimde tecrbesizliim bu al baa o tesr
itdi det ft yeli geldi, boazma ald. Be-hey mbrek herkes rmetde, ber-devm a
a deilsi, pr-i dest-gri urundas. Ama ite Bursada tekyemizi ar, muarremi
yanl, ocular greceim gelmesi hep bir araya geldi. Bu rada birderden mektb gelmez
mi! Art bayram tebrki gibi oldu memnn oldum. Biraz keyfim ad, bayram mnsebetiyle
memrn-i kmet, ress heman cmleten geldiler. Limniyi iy itdiimden, avdete tacl
itdiimden bailerle iltiftda bulundular. Gece cemiyet o idi. Bursonu fleri arma
geldi, filer deyince bil-mnsebe urada
70

80

bae lzm grdm. nki o detler metrk oldu, alfa alatma pek fen olmaz
deyorum. Yuarda da bai gemidi. filer aard, Aranos, armanc, avanlu gibi
maallerdeki dervilerdir. Bunlar vatiyle aret-i Emre, aret-i ftdeye, bua mmil
evta intisb itmiler, kylerinde eyleri vardr, Cuma, Pazar irtesi geceleri yin-i arat icr
ederler. Vatiyle bir der-ghdan dier der-gha bir cemiyet olduunda mey davet olunur o
da orandasn alara yollarda cehran ikr iderek giderler imi. oralar oada cehran ikr
cenaze teyilerinde almd, imdi o da il idildi. te bu kyller azronu ilk haftasnda
tecemm iderek Bursaya bery- ziyret gelirlerdi. det resmiyete dklmd, evaf
musebecisi arafndan tekere yazlr, davet olunurdu. Gelmedikleri sene olursa beynel-alk
bu sene Bursada fey u bereket olmaz dirler imi. azronu ilk haftas Pen-enbe gn alt
yedi sanca ile on be adar mey, yz metecviz dervn ve o adar da bclar gelirler,
evvel Seyyid Nrda vf arafndan pilav, zerde ile im iderler, oradan aret-i
ftdeye gelerek Amed azz Tekyesinde im iderler, badeh yollarda ab- ayrt
arafndan erbetlerle ikrm olunara,
71
yollarda Allah h ikr-i erfi icr ve udmler alara azret-i Emre giderken
ukmete urarlar, orada biraz ikr iderler, reisleri olan t ki zl Kilisada ourur seyin
Efendi nmnda bir t idi. Geri al faa rif ve her vechile arf bir ey-i kmil idi.
Vlni urunda bir du ider, meaydan olalarn aralarna evaf arafndan iar idilen
elvn cbbeler iks iderlerdi. Oradan vlye badel-veda oruca Emr Sulana giderler, orada
evaf arafndan ir olunan ul-i erbaa vechiyle itm iderler. Bunlar arasna Bursadan
bir ol adar dervi, ofta, fuar atr idi. Yats namazndan ora ul-i alvetiye zre ikre
balarlar, devrnlar iderler, bu arada Bursa mey da bulunur, ilerinden ym eylerine,
eker cedd-i merm aydar Efendi bulunur imi, ym ul icr idiliyor, sm-i ayyda
nevbeler uruluyor, itmnda fler tekrr ym iderek sm-i H ile devrna balarlar. Dalan
dalr faa filer ab utarlar, aba namazn larlar, biraz uyuya yatarlar, bclar da
trbe
72

81

nde abalarlar. Cuma namazn Mevlev-nede larlar, Nah Tekyesinde de

abaleyin itm olunurlar. Oradan aret-i ftdeye gelirler, o aam oras bir lem olur,
atclar zvvr, olu, ocu yine evf arafndan mkemmelen im olunurlar. Orada bira
oal bir vard ki ftde eyleri n aada bulunurlar de oururlar, ikr cmide
olur, yazn bayra arlar imi. te o msfirlere ta olunduu gibi cmiin avlisi de
olard. Orada da aret-i Emr gibi yatsdan ora yin-i alvetiye icr olunur, ora Bursa
eylerine meydn virirler ki ceddi-i mermu tekyesi oraya garb olduundan eker ey
aydar Efendi ym uln icr ider, nevbeler urulur, tekrr filer balar orada da baan
abalarlar imi. Cuma irtesi aba daha ba mallere urayara ncirli Der-ghna giderler,
Pazar gecesi de orada bulunurlar, Pazar gn ayulu Tekyesine, oradan eyimi Moral
Tekyesine gelirler, Moralda bn-i merhum kaek ar itmi ama yaplmas ml
olduundan pirin lapasna tavl idilmidir. Bade-ikr im iderler oradan Allah H diye
diye -ozlar Tekyesine arlar, o gece de yine evf arafndan im ve ikrm
73
olunurdu. Orada da yin-i alvet icrsndan ora yam ikirleri, nevbeler urulurdu.
l gecesi ara Kedi Tekyesine de bir t davet itmek arzusunda bulunmu ise de sm-
kllsi -ozlardan kylerine muvedet iderler, bir czsi de al gecesi ara Kedide
bulunurlard. Bunlar bas da ova kylerine buday bimee giderlerdi. Bundan otuz sene
evvel Amed azz Der-gh eyi stanbulda bulunduundan ncirli Tekyesini selml
ciheti yandndan, ara Kedi Tekyesine davet iden t irtilinden olay bunlara davet
idilemedii ve ba memrn arafndan da rmetsizlik grdn Res seyin Efendi
istil add itmi ve bunlar tecemmuu da bir cemiyet-i siysiye add olunur, Avrupallar
amzda didi-odu yaparlar diye ba yd-krlar da jurnal itdiinden irtesi sene evafdan
tekere yazlmam ve mm ileyhim de bir daha gelmemilerdir. Maa m fh geceleri adn
erkek alabal bir am alaszl da mcib olmaa balamd. nki ala o adar
bozuldu ki cmi, tekye, meclis-i va, meclis-i ikr her nerede olursa olsun adnlara, gen
oculara na det kmne gedi
74
ufleri kendilerine gre ilahleri, uralar, cumhurlar vardr:

82

Emr Sulan benim eyim H Mevlam H,

Saa gelen olur ac H Mevlam H.
gibi Ynusne ourlar ve veleri de kendilerine gredir. Yedi defa Emr Suln
ziyret iderlerse bir ac evbna nil olurlar imi. Mesmta gre yedi kerre ziyrete
muvaffa olan kendi aralarnda c diye arrlar imi. lerinde alvet tcl tlar olduu
gibi Celvet tcllarda vardr. aret-i Emriki gibi on iki tereklilerde vardr. l drt be
yz senelik bir det iken metrk ald. te bizim Limnide de bulunduumuz enda der-gh
ii d olar, att adnlar ocularn avlide opra zerine yatrr, uyudur, kendisi ikre
baar imi. Bayram namaznda bir ocu geldi, me ourdu. Tced-dnime nal da
bezeyor, onu gibi zaf, naf. ala muf Yzba asan Efendi geldi grdk. asan
Efendi deyince kendisinden iitdiim u menbeyi bery- ra yazaym: Bir gece kim
Efendini nesinde idik, aratden, maneviyatdan, kermetden baler oluyordu. asan
Efendi didi ki: stanbulda mehr uref-y- meynden ac Feyullah Efendi kendisine
urbiyet-i manev l iden bendesine tenbh ider: Yrn ben Vidine gideceim,
75
vapura adar bulunuviriiz. Mm ileyh essen Vidinli imi. rtesi gn emri vechile
azzi alrlar, vapura getirirler, apudana tenbh iderler. Gelirken kendisinden
ondiyyetini mir bir kd isterler, yed yle bir kd getirmezse apudan anda
baa drl mumele yapacalarn da tehdden tenbh iderler. Badel-ved avdet iderler.
Ferds dier ivala ml oldularnda azzi cenzesinde ne in bulunmadlarn
orarlar. Bu t ise arrlar, hangi azzi diye sormaya mecbr olurlar, canm ite
eyimiz Feyullah Efendini dirler. Bunlarsa eylerini Vidine gitdiini sylerlerse de
bunlar cinnet getirdiklerine hib olurlar. Al aribi neresi? Bir hafta ora Feyullah Efendi
arafndan memnniyetini mir apudna virilen tekere. Bunu asan Efendimizden bylece
iitdim, el-uhdet aler-rv. Faka urada bir iki eyi yazma da mnsib grdm: Cenb-
h- Velyet Efendimizi anda bir menbe vardr. rtili ensnda bir deveci
gelecekdir, cenzesini oa teslmini asaneyn efendilerimize emr itmi. Fil-aia ferds bir
deveci gelmi yz niabl imi, alm gitmi. ehri ricine nca asaneyn efendilerimiz
ormu: babamz nereye gtryorsu?

83

76
Nikbn aub gsterince ne? Basunlar h- Velyet Efendimiz sebeyni
mkerremeyn. ayret iderler. Buyururlar ki: Evladlarm! yle bir dirlik diriiz ki
nsutiyyeizi lhtiyyeiz gstersi. Bu menbeyi mutev resimler de vardr; deveni
stnde tbt, de niabl deveci, arada yine niabl asaneyn efendilerimiz. Geri evliy
rhest-i fevt ez-ilah mutesnca Cenb- h- Velyet Efendimiz in bu o grlm faa
far genlik mnasebetiyle acab bu mblaa-i ucmne midir? ialar mevu mudur?
Gibi ara gelmidi. Bil-aire znide defn-i k- rn olan kibr- evliyullahdan
mahar- esrr- ayym Cenb- Eref-zde Abdullah er-Rm uddise srruh aretlerini

ariat-nmesinde bu menbeyi grnce ekkim yo ise de velkin li-yemeinne alb

muteasnca iminn gelmidi. Bursa tariisi denilen Bel Efendini Gl-destesinde
Amed Paa-y- Fenr Der-gh eyi ayred-dn Efendi aretlerini terceme-i linde
muarrerdir ki mm ileyhi irtilinde cenzesi ikr u tevd ile Cmi-i Kebre getirirken
oca asan Cmii mam ncikci-zde ey Abdl-dir Efendi deyor ki: ayred-dn
Efendi aretleri l-i aytnda elinde a, banda tcyla nal gezer buyurursa cenzesini
ylece tab itdiini grdm dimi. u alde ervna ebna, ebna ervna
77
mutesnca mt able en temt srrna mahar olalar el-mminne l
yemtne bel yenalibne min dril-fen il dril-be adine m-ada olurlar. F
seblillah matl olalara da siz l dimeyiiz, belki onlar diridir ve Rabblerini indinde
merzdur melinde olan ve l tel limen yutel f seblillahi emvt bel eyn inde
Rabbihim yrzen yet-i celledir, bunu meyyiddir. u alde cihd- madd olan kffrla
arb ensnda ehd olan kea bi-ayri an ehd olalarla cihd- ekber mnebetiyle
ehd olalarda ayt idi il ayy dirler. te asan Efendiden iitdiim u menbe
mnasebetiyle ra tebdr iden eylerde buraya ayd idildi. Allah alem bi-aatihi.
Bayram ikinci Pazar irtesi gn alaya dm. Badehu der-gha avdet itdim. atmi ikml
itdim teabbelallah. Mft Efendi geldi grdk. Ilcaya gitmek zere ivondan alasl-vech
erif Aa arafndan ayvan gnderilmi ise de biraz raatszlmdan, biraz da belki vapur
gelivirir mdiyle gitmedim. Aam seyin Efendiye medvv idik. Gece der-gha avdetle

84

ul icra itdik Hele o kr astalar aras alnd, hepsi eyi oldu. nki bu aam bira
desti ve bardaa mter almd. Bu aam yuarda ismi geen
78
mekteb-i ibtid muallimi Tasn Efendi de intisb arzusunda bulunduundan
ariyyesi badet-tebkr teln-i esm idilmidir. al gn arai memru, evaf
musebecisi geldi oa da nefes olma zere bir barda getirmi, mula osondan aa
deil, nefes arlna nefes itdirirdi, ne dirsi gl almasun diye fleyoruz. kim Efendiye,
gmrk mdrine gitdik Midillu ariyle gidilecek vapruda gelemeyecei alald. ac
Davud umpanyasn zmirden Selnke giden vapuruna binerek tekrr Selnke avdet,
oradan stanbula gidecek vapurlardan birisine rkiben azmet itmekden baa are yo. eharenbe gn ki Bursadan al elli ouz, stanbuldan ayrlal yiirmi ouz, Limniye geleli on
be gndr. Bugn muaa ac Davud vapuru geliyormu, ivn opland ur- Pre
geldik, trbe-i erfeyi ziyret iderek eiine yzm srdm. nallah yine ziyretle merref
olma temenniysyla ayrldm. seyin Efendi oca , dnden bir teneke peynir getirmi,
kimi urabiye kimi bal ile lor. Eymz ald, arai memru, musebeci bey, gmrk mdri,
seyin Aalarla veda itdik. vn bir andal utmular, hepsi bindi, Cenb- Pri:
Ey ----- dn nitdim saa,
Hi virmedi rat baa
ilahsini utdurdular m? Alayan, szlayan, aman Y Rabbi ne rdr.
79
imdi bu eeri yazmaa baladm ki tam otuz drt sene oradr. albuki teerm
dnki gibidir. Bizim ur- pre niyza geldim istirmmz da oa redif itdiler. Vapuru
erfn bir kerre devr itdik. Vapuru mterleri: Bu nedir? Kimdir? Bu nal teyi? diye
ayretle bayorlar. Hepimiz d, biraz da orada grld. Vapura gelen evt ber-vech-i
tdir: Niyaz Efendi, trbe-dr, birderleri, Bedred-dn ve Ra, rtiye muallimi, ibtid
muallimi Tasn, refi adr, nfs mdri seyin, Bedred-dni in-pederi sn, ac
Dervi, Niyaz Efendini eniteleri Amed ve Memed, bana memru Amed, ahve nabi
Siyah mer, kir Ali Dede, icr memru Amed, uz memru Keml, Ali avu

85

cmlesiyle veda itdik.. Hele oca seyin Efendini, adr, Keml, Tasn Efendileri
alamalarna l mteerim. seyin Efendi size himet iderler yolda diye mroz nfs
memru Tasn Efendi ve dier asker seyin maiyetimizde bulara dierleriyle ayrld.
Burgz nmnda olan vapur saat alty ar-yek gee areket itdi. Niyaz Efendi aradan
olaara ala altna adar geldiler, mendiller allad. Vapura gelinceye adar hep nefes,
nsa yazd, att andalda bile bir nsa yazdm.
80
Vapur biraz yalpa yapd faa ora dzeldi. Tasn Efendi ve dier asker Nrni
ayretiyle istiraatim temn idildi. Bir de uyandm vapur urmu, ay omu. Meerse Selnke
gelmiiz, saat yedi buu, abaa kar deizi bu lefetine doyum olmayor. b-dest aldm,
namaz ldm. ki saat ora prangyesini virdi. Bu enda bir yz-ban lirasn almlar,
polise aber virdi. ann zerine birini gtrdler, bilmem noldu. kim Efendini invlidesi ile iin virdii ua ve onu vlidesi vapurda aldlar. Onlar Midillu ariyle
gidecekler imi. Badel-veda d. Polis maanne-i s olalar arayordu, biz gedik,
tekeremizi virdik. orca der-gha geldik. Tasn Efendi ve bir de tersneli seyin Efendi
vardr. Bu seyini eyice zaman ora Midilluden Limniye gelirken baa bir muveneti
vardr ki hi unudulmaz, tde gelecekdir. Her ikisi de imetimde pervne gibi dndler.
Himmet-i pr bu, her yerde yetiir, Luf-i aa, erenler byledir. Oradan ac Frz Beye
gitdim, tabi urbn tafltn virdik. Bugn Pen-enbedir ki Mays on altsdr, ilhiccenide yle ise de bizim esbca on drt oluyor. Bade-am Mevlev-neye geldik.
eyi Eref Efendidir, birderi a Bey rind ve saiyyl-mereb olduundan al da,
derviler de iki fradr. Vl, ey Mir a Beyi utuyor, bir vait eyi azl itmiler,
elebi Efendi
81
ie arm ama m-beyne diletdirememi, Eref Efendi mamnda alm. Geri
a Bey sa imi ama affet-i meatle mtensib olmayaca alleri var imi. Her ne ise
oradan badel-mubele Pen-enbe Tekyesine gitdik, Sinniyedendir. eyi Abd Efendi
nmnda bir tdr, orada da tuaf bir vaa oldu. Badm eylerde bir tele var, ikr mutaar
oldu, sebebini ordum, Mevlev eyine mensb zengn bir nm veft itmi, oraya gidecekler

86

imi, fare de teklf itdiler, didim: Far vapurdan dm aramda ince cbbe var yorum,
afv idiiz. ac Frz Bey: Efendim! didi birer mecdiye virecekler. Didim: far
cenzeden para alma itiyd itmemiimdir. Faa bu sz mm ileyhe sn-i ter yapd.
Cenzede birisi tevde balam cenzeni arabs: biz tevd istemeyiz dimiler. Anlar da
usmu, att yorulmadan birer mecdiye ald diye sevinenler de vr idi, adm! Tevde
baladdan ora usma! Eyi ki far bulunmamm, maa m fh ben tevdi aleyhinde
deilim faa ondan para alma alamam. nki cenzeden her ne retle para almaa alalar
dim bir zengni lmn temenn iderler ki art ahlaszl o derekesidir. Baasn
maarratnda kendi fidesini arama! Bu ise ehl-i arie aiyyen ciz deildir. Bunu ess
mey cenzelerinde
82
ikr-i tevd ouma mutd iken oralar hret in midir nedir bilmem det
kmne girdi. Hele imdi il idildi de urtuldu. o geceler bilirim alel-uu stanbulda
iidiyorum ki bir zengin cenzesi oldu mu sevine sevine gidiyorlard. Her ne ise aama ac
Bey davet itdi faa iki gecedir uyusuz olduumdan irken avdet itdik. Cuma gn iki
mektb yazdm. Bade-am apu Tekyesine gitdim, ubeyi far oudum, imete niyet
itmediimden namaza baasn geirdim. Bade-ikr Fetiye Tekyesine geldik. Buraya
Fetiye Tekyesi, n-i fetide arusundaki kilisonu papaslarna ma mesken imi, tekyeye
tavl itmiler de n in bu nm virmiler. arusunda smye nmyla ilisadan bozma
bir cmi vardr, inde mumyalar var imi ama gremedim, ayyim yodu. Der-ghda o
meabbetler oldu ben de oafa dndm. Aam ac Bey geldi, amet Efendi Tekyesine
gitdik, Ul-i Na icr idiyor. Selnkde yiirmiyi mtecviz der-gh vardr, heman
cmlesini ziyret itdik gibi. Kelemeriye apusunu stnde skenderi resm-i geidi vardr n
seyr itdik. Bugn ki Cuma irtesidir ki ac Frz Bey Limyete davet itmidi. Yeil Melik
nm t trbesi nden geerek menzil-ne civrna geldik. Orada ac Beyi birderi
affet Beyle ey Abdi Efendi ouruyorlar imi. Ara-dalar gitdi, biz ora gelen arabaya
bindik. Yemekler yenildi, irmik helvas, bizim dn
83

87

elvas gibi yapyorlar. Bade-am ayy ayyl bir mevld oudular, dusn da
far yapdm. Saat ouzda avdet itdik. Ysuf Efendi nmnda bir t bizi Vardar apusu
ahvesine gtrd. Oradan ile indik. Art lmaa baladm Bursadan al epeyce oldu.
Aam al eyi R Efendi davet itmidi, mkemmel bir iyafet yapm. Badeh bery-
veda ac Frz Beye gitdik. Gece bize senr alvirdi. Daha bir a gn almalmz arzu
idiyorlar ise de azmete niyet eyledim. Pazar gn Sad eyi Rifat Efendi geldi, bir emle
hediye itdi. Bekir Efendiye bir de mektb virdi. ac Frz Bey ktibi Amed Efendiyle
nevln gndermi. aruya uradm bir emle daha aldm, ara-dalara da nf- nevln ald.
Orada ac Beyle vesir evtla veda iderek tekerelerimizi alara aya rkiben vapura
geldik. Vapur geldiim Girid vapurudur, saat alty ar-yek gee areket itdi. Vapur
alabaldr, skbden avdet idiyormu. Sleymn Efendi isminde bir kim efendi,
grdk, uan ourduu yere kd. Ara-dalarm banda birer ariye vr idi
vapura girince ardlar. akim Efendi uaa baa maalde yatma zere emr itdi, oras
geniledi. Dervi-nihd bir t imi, yle olmasa bize rmet ider mi idi y. Nriye isminde bir
ocuu var, aam aba birer urbiye virdim, sevimli bir ocu, Zeyned-dnime
bezeyordu, ba alleri Allaha emnet. Hava gzel ise de biraz sern idi. Uyumuum bir
grlt oldu uyandm Aynevroza gelmiiz, ay omu, hava gzel, deiz rkid. Bir iki siara
idim, ite mr bua dirler.
84
Pazar-irtesi gn vapurumuz saat be buuda alaya, ouzda Geliboluya geldik.
Faa rzgr iddetlendi, epeyce mtee oldum. Gece bir grlt oldu, aladan bir deli
binmi o kendisini deize atma isteyormu, ne ise anbara indirdiler. al gn saat onda
stanbula dil oldum. Bugn Bursadan al altm be, stanbuldan al otuz be gndr.
Eyalar zim Beye bradm. Oradan um-apuda efendi dayma gitdim, oradan
imenduferle Sirkeciye inerek Zelingrat Vapuruyla r-Yra geldim. Bir o ralar ile
mey olan zihnim alt st oldu. Refia yo, ocular alm uru-emeye gitmi canm
ld. ilf- tenbh arekete zdm. Oradan eyam alara uru-emeye geldim, ocular
yanma geldi. Tced-dn raatsz olmu, filan falan. Ne ise oradan Rm li isarnda
hemresine gitdik. vei vlidesi orada ouruyordu. in-pederden ora Mrllar

88

ahvecisine varm, ondan da bir olan ourmu. Geende veft iden kk hemresi elia
anm henz bkir idi. ehar-enbe gnde orada ald. Tced-dn eyi olal on alt gn olmu.
O yavrucu hibir astaldan urtulamad, bet mav oldu gitdi y. Zeyned-dni ayana
ivi batm, abaa adar alad. Pen-enbe gn Beik-aa gedik. amallar kahys Amed
Efendini nesine geldik. ocular orada bradm. Birderim erfed-dn Efendi Yldzda
asker idi oraya dm, birlikde geldik. Refonu teyzesini zevci a Efendi birlikde
olara aman iskelesine
85
avdetde ademce bizde msafir alan Tfenkilerden ac Beye rast geldik. Gece
Kilerci asan Efendi geldi, ne ibi Amed Efendi ile gece meabbet idildi, der-gh
tamri mev- bah oldu, vaad idildi. Cuma gn skdara gedim, oradan Etekli
dimekle marf Ra Beyle grdm. Mm ileyhi Limnide mutaarrfl vardr,
muibbn- Mriyyedendir. Badeh avdetle Cuma namazn zel Tekyesinde ldm.
Alay avdetini seyr itdim. Cuma irtesi gn stanbula gedik. Muaddes anmlara, ala
anmlara urad. Bizim Edhem Efendini alas Esm anma gitdik. Madm Memed
Ali Beyde o gece msfir ald. Der-ghda tlnma zere vaad itdii urban bedeli olan
drt mecdiye virdi. Oradan Sdlceye gedik. Nebye anma msfir oldu ki refonu
arabsdr, Muaddes anm hemresidir. Kad-neye gitdim ayn vayetde bir a
maal vardr. Sdlcede Arab brahim Paa-zde evket anmda Pazar-irtesi gn msfir
oldu. Tced-dnle Eybe gedik, yle namazn badel-ed trbe-i erfeyi ziyret itdik.
Oradan ariat-i Rifaden asb Efendi Tekyesine gitdik. Mm ileyh, bb- meatde
memrdur. Avdetde evket anmda ald. O gn bil-aa Sdlcede Sad Der-gh
eyi Mmtz Efendi ile grmee gitmi isem de kendileri zl-oprada imiler.
Madmlar Elf Efendi ile grdk. al gn stanbula gedik. ala ve Muaddes
anmlara urad. O gece efendi daymda msfir oldu. ehar-enbe gn Edhem
Efendini hemresi Fetiye anma urayub Esm anma geldik. Oradan byk alamza
geldik. Onlar da Bursaya gitmek zere bulundularndan o gece orada ald. Pen-enbe
86

89

gn Muaddes anma gelb Tced-dni ilacn alara aruya d. Oradan

Memed Paa Tekyesine geldik. Haret-i Pr Efendimizi oradaki ile-nelerini ziyret itdik.
Oradan Beik-aa geldik. Evvelce refionu teyzesi Mnre anm bery- tebdl-i hava
Bursaya gelmek istermi, o mnsebetle amallar kahyas Amed Efendini refas
ocular, am Nibi Efendini kermesi on drt kii oldular alde birlikde gitmee arr
virirler. Bursadan dmz yetmi beinci gn ki 1313 senesi il-hiccesini otuzu ve
1312 senesi Maysn otuz birinci Cuma gn biraderi grmek zere Yldza gidb badehu
tekereyi bil-ayd bilet alara vapura geldim. Bizim Dervi amdi ve Edhem Efendini
yeeni lham, Mnre anm zevci a ve Aa Baba denilen Mnre anm byk
babalar olan tla veda iderek Mudanya vapuruyla saat de areket, sekizde Mudanyaya
muvalat ve arabalarla eanda Bursaya muvaalat eyledik. Bu Limniye ikinci ziyretimdir.
Anca bundan ora olan vuktdan biraz ba idilirse mbhem alan noalar alalr. Bu
vaalar otuz drt sene evvel olmala hepsi abidir ki arda almamdr. Bursadan arken
omu Arabac-zde ac smal Efendini kermesi Zehr anmla refa sz itmiler; biz
Mays nihyetinde geleceiz, o vate adar bcek biterse hem ourursuuz ve hem de bcek
utarsz diye arrladrrlar. Bua mubil iki yz elli uru virecek olur. Alel-esb yz
uru alr, tabi arc idilir. Mtebsi
87
inde azmetimizde virecek. Tam bir gn evvel gelir: iki yz elli uru pal
gelecek, biz vaz gedik dimez mi? Geri yz uruu pimanla utacaz ama Muarremde
ara parasna olan nemaya masb idecekler. Bi-abi r oldu yetmi uruumuzu kesdi.
albuki o sene havalar serin gitdii gibi avlimizi ricinde olan yerlere meel selamla da
kirevet urmular. Bir de geldik ki daha byk uyudalar. Mecbren nebey amam civrnda
drt mecdiyeye bir ne utdu. Msfirlerle berber oraya indik. Tam bir ay ekilen meaat
tarf olunmaz. nki far aziranda oza anna muvat kitbetle gidiyorum. abaleyin
saat on bir on ikide be-hem-l bulunacaz, gece sema-nede Muarrem olma
mlbesesiyle sat buua, drde adar adiats-Sed ouyoruz. Bir saat adar da
ouruyoruz, bede eve gidiyoruz. Aam lomas evden tekyeye geliyor. O sene de mal o
adar gzel olur ki bir insaniyetli kimseler olsalar idi kesdikleri paray ide iderlerdi. Faa

90

grp grecekleri o mal olmudur. ora mtemdiyen idbra ddler att babasn
mir tekml dkknlar, evler kendisine almam bir iki sene arfnda evladlarna bir ey
brakmaa muvaff olamad. Tekml ml u emlk heben menran mav oldu gitdi.
Bundan ora ki vuatlar hep ibtildan ibretdir. Tced-dn astaldan urtulamad, o veft
itdi. Pek ek bir ocu idi sekiz buu yanda irtial itdi. Faa byk adamlar gibi sz syler,
evr bir acyib ocu idi. Dervilie
88
pek hevesi vr idi. Sema-nede heman heman ul icr idecek gibi itidr gsterirdi.
Eyll yiirmi yedide vefat itdi. Bira sene Eyllde Bursadan stanbula, Midilluya, Limniye
gitdim. Bil-aira refa Ali Efald-dn tesmiye itdiim olumu nevruzda tevld itdi. Bir ay
ora kendisi, ouz ay ora ocu veft itdi. Bursaya gelen ala ve ala-zdemiz epeyce
muvenet idiyordu. ala-zde de vefat itdi. al ayli ml devreler geirdik. Teehhle
mecbr oldum. Alasz birine ddm, bir sene ora bradm faa ondan bir z oldu,
senelerce onu nafaa derdini ekdik. kbet anasn meslek ve merebini utdu, def itdik
ama ekilen gl zntleri caba. Limnideki Keml Efendi essen Midilluludur.
Memriyyeti Midilluya tavl idilmi orada fari Limniye gelip gitdiini alatm, ba
kimseler intisb itmek arzusunu ihr itmiler. Yazd mektblarda mulaa Midilluya
gitmekliimi ve Lmniye oradan daha olaylla gidileceini beyn idiyordu. Midillunu
Vayala Cmii imam ve abi Siyah Bekir Efendide ziydesiyle ihar- teassr ider. Yine
virg aleminde alib Efendi nmnda bir t da arzu-ke-i mlt olur. Mteaddid
mektblar tevl idiyor. Far de bunda da bir ikmet-i aye-i lhiye vardr diyerek
Midilluya azmet itmeklii ve oradan da Cenb- Pr-i Dest-gri ziyret eylemeklii arzu
itdiimden Luf-i aa ve raniyet-i Raslullaha istinden
89
arekete arr virdim. Zeyned-dni Arab Bc ile der-ghda bradm. Vlidem de o
enda Medneden gelmi idi, nda muvfaatn alara mtevekkilen alallahil-melikilkerm.

91

LMNY NC ZYRETM
Bi yz on alt senesi ehr-i Cemiyel-evvelini yiirmi nc ve bi yz
ondrt senesi Eylln de yiirmi yedinci Pazar gn abaleyin saat yarmda araba ile
istasyona gelerek ilk bileti aldm. yiirmi gee Mudanyaya vl oldum, buuda vapur
areket itdi. O adar yamr yayor ki adden ziyde. Yolda r-Yr telraf memru evket
Efendi ile grdk. Sekiz buuda rtma geldik. Rtm bir meseledir; tekere ayd itdirmek,
amallar elerinden yaay urtarma epeyce mhimdir. Yiirmi adm mesfeye on be uru
adar para virdik, g l ile urtuldu. Day efendiye geldim. Ferds Pazar irtesi Beik-ada
Neccr-zde Tekyesine gitdim, ey efendi onyada imi. Dmd Bursada Mzev Der-gh
eyi Vay Efendini birderi d Efendidir. O gece orada aldm. rtesi gece de ala
oydular. O gn tersaneye gitdik mavarlar grdk. Avdetde dir-ne der-ghna urad,
birlikde Neccr-zde der-ghna geldik. Muibb-i ehl-i ar Bi-ba Niyaz Bey, Bursal
Bedred-dn Efendi, oca Memed Efendi vesir evtla saat ouza adar meabbetler itdik.
Ferds ehar-enbe gn Olalar Tekyesine ey asan Efendi ile grdk. Oradan
skdara efendi dayma gitdim. Ferds Pen-enbe gn azret-i Merkeze giderek gece de
orada aldm. Cuma gn azret-i Snbl ziyret ve aama avdet eyledim. Cuma irtesi
gn Mar Kyne
90
gitdim. Orada Bursal Attr ey Tevf Efendini olu dil Efendi asker idi. O
gece aldm. biondan ol-aas Bekir, Mlzm Fed ve Oman Efendilerle grdk.
Oronu tata-urusu, sivri-sinei meded Allah bileimden rmlar, mecidiye cesmetinde
abarmlard. Ferds Pazar gn Olalar Tekyesine geldik, bade-ikr gece orada alara
ferds Pazar irtesi Neccr-zdeye gitdim, o gece orada aldm. Almanya mparaoru
geliyormu, d Efendi bizi al gn Beik-a Cmii minresine ard, orada geliini,
gidiini grdk. Tuaf tedf; ilk geliinde de stanbulda bulunmu, gece andal ile Boaziine, Rm-ili iarna adar gitmidik. Bu defa da stanbulda bulundum. O gece de
Yldzda olan donanmay grdk, badehu der-gha avdet eyledik. Ferds ehar-enbe gn
stanbuldan bir ana alara skdara geldim. Gece Boaz-iinde donanma seyr itmek zere
bir vapur var imi, be uru on uru. Ben belie bindim ve iabet itdim, on urulu maalle

92

binenler hep ehl-i keyf adamlar idi, part, grlt eksik olmad. Gece alt buuda efendi
daym nesine geldim faa o mteabbi oldum. Pen-enbe gn sitne-i Rifaiyeye
gitdim. Gerek ey Tevf Efendi ve gerek olu iya Efendi her ikisininde zamn- meatinde
bulundum, gzel cemiyetli meabbetler olurdu. att devsiye yaparlar, bir badaki ocular
stne baarlar, bi-inillah bir ey olmaz. Cuma gn Alman mparatoruna gsteri olma
zere bir resm-i ged yaplaca imi. Ben de gitdim, buradaki
91
izdim tarf olunmaz. ayamadm ama beyz bi kii vard deyorlard. o bir lem
oldu. Resm-i geidden ora padiah pencere ne geldi, eliyle selm virdi o adar. alkn
Padihm o yaa diye el arpara al grlecek bir eydi. Bu defa tekrr itdi. O
alabalda birderi ib itdim, g al ile Beik-aa geldim. Vapura binmek in al
hcmundan az daha eziliyordum, ne ise Allah alad. Vapur da alabalk, olur ey deil, hele
o adnlar; oculu-ocusuz, ssl-sssz, gen-itiyar. Vel-l yazma ile tarf olunmaz
bir al. Leysel-aber kel-yn her ne ise. skdara gedim, bir arabaya binerek itli
ara-koluna gitdim lhm orada polis idi. n hemresini berber getirmidim. O da
Selnke gidecekdi, eylk itmek de mcib-i gft u g oluyor. Bu da didi-oduyu cb itdi y
ne ise. lhmiyle gece efendi dayma geldim. Cuma irtesi stanbula gedim tekere ayd
itdirdim, tekrr skdara avdetle eym aldm, aya binerek rtma geldim, tekere tekrr
muyeneden gedi. Aman bu tekere muyenesi polislere ur didikmi ldrrr arb-
meeline m-adadr. Benden ne olur, albma, yfetime ba, tekereme ba. yr Ne
in geldin? a gn uracas? Nerede msfir olacas? ne numrosu a?
Baen zarm, tebdl-i salanat in geldim, birini indirub tekini aracam
deyivireceim gelr ama olu ocuu dnrm, abretmeye mecbr olurum. Her ne ise
saatlerce iki ktib midir? Polis midir? Mz,mz, mz ayd itdiler, tekere ald. Grc
92
umpanyasn Bandrma vapuru imi, bindik gece birde g al ile areket itdi. Vapur
alabal ve dar olmala gerteye dm. Maa m fh biraz dm. Bende acemlik var bir
kimse de dell olmad, bir iki def byle Grc vapuruna utuldum. albuki bu, ne gelen
iskeleye uradndan hem alabal ve hem de o mal alub virdiinden maall-i mada

93

or posta gibi abu varmyor. tde grlecei vechile birinde Hidiv postasna bindim, on
drt saatde Midilluya dm. albuki bu vapurlarla r elli saat yolculuumuz devm itdi.
abaleyin birde Geliboluya geldik. u alde on iki saatde 120 mil mesfe at itmesine
naaran bu vapuru srati on mil dimekdir. kiye ar-yek ala areket, buuda anaalaya geldik. Oronu ekmeinden nab varm, iki rek aldm. Drt buuda areket, onda
Midillunu bir kas olan Moloriye urad, bir ar-yek ora areket itdi ki Pazar gndr.
Oradan aruya A-aya vl oldu. O gn k li l unudamam, bir furtuna d, aas
pis oulardan ourma bil deil, gertede gidiyoruz. albuki alalar byd, ha imdi
geer, ha birazdan dirken bam dnmee balad. alalar da heman heman gerteye yor.
Her arafm rlam. Altmdaki seccde, boa hep land. ouz buuda A-aydan
areket itdi. Gerteden aa inmee mecbr oldum.
93
Bu geceki raatszlm da feval-de idi. Grlt, part, mal aryor, vire vire
vire, gldr gldr makineni ousu matyah uruyor. l vire matyah diye ykn ald
virdi. Pazar-irtesi gn Ayval arusunda Mosotyaya ikide areketle Ayvala geldi.
Drt buua adar yine orada vire vire matyah diye ykn virdi ald. Saat alt buuda hele
Midilluya gelebildik. Dimek oluyor ki tam r sekiz saat u miskn vapuru inde almm.
yle sersem oldum ki det astaym. Heman gmrk yannda stanbul Oteline indim. Bir
orba idim, biraz loma itdim, elimi yzm yadm. Kemal Efendiye aber gnderdim, O
gelinceye adar aruya dm. aru Cmiine girdim mamr ve irn bir cmidir, yle
namazn ldm avdet itdim. O enda Keml Efendi geldi berber soaa d epeyce
gezdik, oladk aam onlarn nesine gitdik, eya otelde ald. Ferds al gn intisb
arzusunda bulunan slif-ikr Bekr ve lib Efendilerle Kemal Efendi drdmz erf-nim
Ebul-asan aretlerini trbesine d. ehre kim bir noadr, erf abristan olmu.
Orada Bekr Efendiye bat virdim, teln itdim. lib Efendi daha gen olduundan Oa da
ders virdim. Tuaf bir l oldu; mecibnden seyin isminde birisi var, alaya aren
mze d art yasa gibi elinde oca bir lobu var nereye gidersek berber, att
geleceimi aber virmi
94

94

ve a def Midilluya gitdim isem hep ayn vaiyet de idi. Gece Keml Efendide
aldm. btid muallimi imi bize geldi grdk. Saat drtde, Limniye gidecek vapur geldi
annyla iskeleye geldik albuki henz gelmemi imi. abaa aru orada bir otele girdim
ivan da nelerine gitdiler tam uyuyacam rada vapur geldi, indim Yunan vapuru imi ufa
olub ac Davud vapuruyla gitmek daha iyi olacandan n bekledim. Saat onda geldi ama
eya alacandan irtesi gn saat drtde areket itdi. ehar-enbe gn vapurda gidiyoruz faa
furtuna o, biraz yatdm aam zeri aldm, Limni de grnd. Gece saat drtde Limniye
nc defa dil oldum. ur- Pre girerek ziyretiyle teerrf itdim. Gece altya adar
gelen ivala meabbetler itdik. Vapurda grdmz Sleymniyeli ey Memed
Efendiyle ouza adar meabbetimiz devm itdi. Biraz yatd aba namazna ald. Penenbe gn aruya madm, trbe-i erfede atme baladm. Aama iy gecesi
olduundan uyan gelmi, uyan gelmi ayli cemiyetli meabbet oldu. Cuma gn bermutd ubeyi cmide far oudum, yin-i ar arafmdan icr olunma zere Niyaz Efendi
eildi. Gece ey Emn Efendi-zde Amed Efendi ard. Bade-am der-gha geldik.
Yatsudan ora ul icr itdik. Cuma irtesi gn bizim seyin Efendiyi ziyrete, nfs
mdri idi gitdim. Avdetde kim Efendi geldi grdk, Arnabuddur, alnnda Y Al
yazldr. Pederini drt olu olmu; birini alnna Ebu Bekr, dierini mer, tekini
Oman, bunuda Ali olara azdrm imi. Gece biraz ul yapd. Pazar gn aam,
95
Pazar-irtesi gecesi seyin Efendi in bir Mevld-i erf tertb itdik. seyin Efendi
nfs mdri idi ve iyi de alan bir idi. Geen defa geldiimde intisb itmi faa pek
o uhrat grr, heman her hafta mektb yazar bildirir idi. B-reni mr az imi, veft
itmi, Allah ramet eyleye. O gece mevld-i erfden ora biraz yetmi bi tevd ouyara
badehu ikr-i ym yapd. Bu geceki izdim hi grlmemi, alel-u adnlar, meni
mmkin deil. Gece yediye adar meabbetler devm itdi. Pazar-irtesi gn alaya or biraz
gezdim, badehu ide-i ziyret in ukmete gitdim. ukmete girdiimde der-l
jandarmalar opladlar, selm vaiyeti aldlar feval-de mahar- rmet oldum.
Musebeci Bey, kim Efendi, bta Mdri, bana memrlarna ide-i ziyret itdim. Dergha avdet eyledim. Yedi-sekiz yanda bir yavruca gelir arumda ourur, mtemd yzme

95

baar sordum: Olum sen kimi evlds? didi: abur aasn. Ya, ouyormusu?
Evet didi. Heman her gn gelir byle bir vaiyet alr. Pederine, vlidesine dimi ki:
Tekyede bir ey efendi var, alnnda onu bir ey parlayor, gidb ouruyorum oa
bayorum. ann idersem abur aasn bu yavrusu arb bir tecellye mahardr. ora pederi
de geldi grdk. Bu gece yine Niyaz Efendini birderi Bedred-dni in-pederi sn
Dediye davetli idik. Badehu der-gha avdetle ul icr
96
iderek drde adar meabbetler eyledik. Bu gece Bursay grdm ve tekrr trbe-i
erfi arusundaki kk apunu nde birisi ourmu bilet viriyor ieriye ouluyor. Gy
sinema gibi bir ey imi, ieruya girdim byk bir tata perde. Otuz iki enaf ekilleri var,
ieruya badm bir kii ourmu bir ar var eviriyor, ar evrildike her enaf imetini
gryor; teymurcu teymur dyor, alayc ab alaylayor, dikici dikiyor. ora gh oldum, o
enda drdnc esmya devm idiyordum, bu uhratda bir aat gsterildi; ar eviren
bir kii ama ierudan balr ise, arudan banca biro keret e var. al esrr- tevde
dir bir ey idi, l file ill H. al gn ki Tern-i evveli yiirmi, Cemaiyel-iri on
altsdr, Bursadan al yiirmi drt gn oldu. Bu gn abaleyin mft efendi davet itdi,
aama da icr memru ard. ehar-enbe gn ey Niyazi Efendi nesine davet itdi,
aamna da arabsndan Amed Aonu evine gitdik, gece mevld-i erif oudu. Penenbe gn biraz raatsz oldum, ortalda tma var imi luf-i a ve himmet-i prle
avudurdu. Cuma gn ubeyi yine far oudum o memnn olmular, bir de f
cemiyeti vard dusn da fare icr itdirdiler. Badehu der-gha mubeleye mberet
eyledik faa alabaldan, adnlar grltsnden
97
insonu neesi ayor. Bu gece ryda uur- Pre girmek erefine nil oldum.
Cuma irtesi gn atmi ikml itdim. ehri ba maallelerini gezdim, maat-teessf vetteer sylyorum ki slam maallt arb, ristiyan maallt mamr. att bizim
cmilerimiz toz oprak inde, onlar kilisas mermerlerle tefri idilmi muntaam. Bizimkiler
cevb viriyor: Efendim! Bizim mamriyetimiz retdedir, cennetdedir. Evvallah ama
Mslmalarda uhra gelen alaszl heman hibir milletde yo disem yalan sylemi

96

olmam nki bizde abs-neler adam almayor. atl, hetk-i rz, sirat, olandrcldan ut da
ne istemezse var, bu cennetlik aml! ahvelerde baca allayara miskin miskin our, avla,
isambil, dama ile vait geir, sefil-i sfl, zrd, mutc bir le d, ne o? Aa cennetlik!
Nerede bu bollu. itdiime gre Ecneb memleketlerini bir smnda abs-neler bo
uruyormu. Bir memleketde elli sekiz sene etme ve ynet vuku bulmam, oras m cennet
bizimkiler mi cennetlik art dnmeli. Nerede o taalla bi-aln vet-taf bi-ftillh
emrine tb. Ne ise buradan bah itsek maaddan geri alrz. Bu gecede mevld oudu.
Pazar gn vapur gelecek didiler faa gelmedi. Pazar-irtesi gecesi yine mevld oudu faa o
adnlar, erkekleri alaball ile berber grlt part o
98
tuafdr. Bizim tecell, refonu veft zerine Bursada libler oalm, her afadan
bir ses. Bam dileyeyim diye stanbula, Limniye geldim burada da teehhlmz mev-
ba olmu. al gn vapur gelecek diye muntar oldu faa delll ehar-enbe gn in
nid itdi. Geen def olduu gibi bu sefer de nefes ouma feval-de, Limnide ann iderim
desti, barda getirmedik ne almad. ehar-enbe gn vapur gelecei meml- av
olduundan arlandm. kim Efendi ve daha ba evt geldi, erf Aa lomaya davet itdi
giderken Midilluya mektb virdim. Vait erken, bir ahve ielim teklfine muvfaat itmiken
vapuru grnd iln idildi. Alel-acele erf Aonu nesinde biraz loma itdik.
Badeh Cenb- Pri ziyret idb iskeleye geldim. al olmu, adnlar Allah selmet
virsun diye du idiyorlar. Acente Amed Aa, erf Aa, brahim Aa, Tasn Efendi vesire
vapura adar geldiler. Pek o poyraz esiyor. Ba amaradan mkemmel bir amara utdular.
Saat ikide areket itdi, biraz yatdm furtunadan oca vapur elma gibi oplayor. Pen-enbe
gn sat bede Selnke vl oldu. Bu def ara Baba Tekyesine msfir oldum. O gn
yevm-i maudur. Oradan Mora Yei-ehirli Fetiye anm buldum, aama der-gha
avdet eyledim. Cuma gn apu Tekyesine gitdim, ubeyi far oudum. Bade-ikr
Fetiye Tekyesine geldim. Aam zeri biraz gezdim der-gha avdet
99
eyledim. apu eyini birderi Muyid-dn Efendi geldi. Bu t bil-ire Bursaya
defter-drlla gelmidir. Badeh Cuma irtesi gn nf- nevln ilm u aberini aldm.

97

Tramvayla Be-nara adar gitdim. Badeh avdetle der-ghda ey Muafa Efendini

madmu Amed Efendi ve Tre-oylu iki ey efendilerle beya ule arusundaki ahveye
gitdik. amdiye Caddesini grdk, bu cadde otuz metre vsatinde, arafeyni mkemmel krgr binlarla mzeyyendir, bir de eme yaplmdr. Badeh tramvay apusuna adar gidb
grdk. Pazar gn abaleyin bileti aldm. Grc Kumpanyasn Kerd vapuruna bindim ki
evvelki geliim de bu vapurla idi. Saatde on mil mesafe at idiyormu. ouzda areket itdi
gitdike deiz abard ben de yatdm. Gece yedide Aynaroza gelmi. Hava gzeldir anca
rzgr var maa m fh ourduum maal mufaaldr. Pazar-irtesi gn ana-alaya geldik.
Bir pimi ba aldm, Geli-boludan avun ald ama atsz olduundan ballara ra ardm.
Tre-oyl ey efendini birisini nez billah dili utulmu dieri tedv in an
stanbula getryormu, muibb-i ehl-i beyt ve ar-i diriyeye mensb idiler. rtesi gn
sat birde stanbula muvalat eyledim. Ber-mutd polisler nereye msfir olacas, a
gn uracaksn suallerine baladlar Didim: Allah stanbulluuzu size balasun. Aarma
retiyle Bursaya gideceim, tela itmeyi. Vay polisdeki urat. Bereket virsun bir hezeyn
itmedi. Mudanyaya Edremd vapuru gidiyormu
100
Geri stanbulda bira gn daha alma isteyordum faa andl gecesi taarrub itdii
gibi vlidem de Medne-i Mnevvereden geldii gibi avdet de ideceinden heman vapura
atladm be buuda areket, on buuda Mudanyaya muvalat itdi. Onbirde imendufere
binerek 1 Receb sene 1316 ve 2 Tern-i n sene 1314 al gn aam ehar-enbe gecesi
lehl-amd Bursaya vl ve der-gha dil oldum. Vlidem Recebi yiirmi drdnde avdet
itdi. Kk birderim Bursada ald, bil-ire bir muallime ile izdivc itdi. Mm ileyhn
Sivasa tayni zerine Sivasa gitdiler. Refas orada veft itdi tekrr Bursaya geldi. Bizim
Midillululardan mektblar geliyor daha bir ayli kimseleri intisb arzusunda oldularn
bildiriyorlar. Keml Efendini nesinde baeni bir kesinde ufa bir oa olub orada yrn-
ele oplarlar, meabbet iderler imi. Farden ikr itmek zere meniyet istediler, biz de
msade itdik. Bu mnsebetle be on kii intisb itmee balarlar, att Vayala Cmiinde
de bade-alt uden ikre balarlar. Cemaat oplanr, o cmi ehri hicran bir araf olma
mnsebetiyle cemaati pek az iken Cuma ve Pazar-irtesi geceleri alabal olmaa balar.

98

Faa cmiden evvel ar Baba didikleri ristiyn Maallesinde bir trbe ve bir oa var idi.
Bizim lib Efendini days Mevlev muibbnndan birisi trbe-dr imi. Evvel orada ikre
balanld, att Hristiynlar gelir,
101
belki Msmalardan ziyde rmet-kr bulunurlard. B-u omulardan Heci
Males Harelamyus isminde biri her gn gelir farle grr idi. Faa ehl-i ased her yerde
vardr. Midilluda drt tekye var, gzel mrtefa bir mevide Mevlev-nesi vardr,
zviyedir. Bir de dir Tekyesi var, ricesi yanm yeiden Sema-ne yaplm, dier sm
n-tamam alm. Bir de ar-i Snbliyeden Bl-zde Tekyesi vardr ki e zengn ve
mamru da odur. Birde mft efendini nesi civrnda bir mescid vardr ki ora da ul-i
Naibend icr ider. ar-i Naibendiyeli orada ikri geen ac Feyullah Efendini menf
bulunduu zaman ner itmidir. Mft Abdur-ramn Efendi maanneden bir t imi, maatteessf gremedim. Far orada iken kye gitmi bulundu. Snbl eyi simsndanda al
alalr bir rete mlik idi. Mevlev eyi Naf Efendi gelir gider, bize aru mltefit
bulunurdu. dir eyi virg aleminde ktib, rind-mereb bir t idi. Snbl eyi bizle
adadr, mkemede mi bilmem nerede a imi. Midillu alisi gft u gya balar: Ba
Mrlere ar Babada ayeten lillh ikr idiyorlar, teki tekyeler mesdd, vafesini,
tamiyyesini alub bir namaz bile ldrmayorlar dimelerine mebn ased de balar. Snbl
eyi kim Efendiye gider:Efendim! Burada bir Arab var, kendi kendisine eylii urmu,
102
bu ise mulif-i ul ve anndur diye ikyet ider. albuki bize mntesib olduunu
pek al biliyordu. Bunu zerine kim Efendi, bey efendiye bir mrsele gnderir, O da bize
yollar aman buna bir re bulunuz dirler ric ider. Dndm; burada bir icze yazub
gndereyim, oa da bir ulb aarlar. yisi kendim gideyim didim, o vesile ile Cenb- Pri de
ziyrete gitmeye arr virdim.
MDLLUYA KNC SEFERM
Bin yz on yedi senesi Rebul-irini yiirmi yedinci ve bin yz on be senesi
Austosunu yiirmi ikinci Pazar gn abaleyin Bursadan imenduferle on iki de areket, bir

99

buuda Mudanyaya muvalt ve ikide Mudanyadan alara alt buuda stanbula dil
oldum. skdara day efendiye gitdim. Birderim erfed-dn Efendi de evde, nevbeti imi.
Birderim .............. sene ve 16 Eyll sene 1309 triinde asker olmudu. ora tekere terk
iderek mlzm- ni ve evvel ve bil-ire abur ktibi olmudu. O gece orada meabbetler
itdik. Ferds Pazar-irtesi Beik-a Neccr-zde Tekyesine gitdim. eyi R Efendi Bursal
Numniyye eyi merm Necmed-dn Efendini dmd ac Muhtr Efendi, Rh Efendizde Amed Efendi, dk Efendilerle birledik. O gece orada aldm. l gn dir-neye
gidb bade-ikr stanbula geldim. alama uradm, oradan Olalar
103
Derghna geldim. ehar-enbe gn Nam ile birlikde Sirkeciye gelrken bizim
Dervi amdiye rast geldik. mz Mar Kynde dili grmee gitdik. Brut-neden
dili artd. Gece beni ala-odu. Ferds Pen-enbe gn Bi-ba amza Aa ile
grdk, badeh stanbula avdetile r Efendi Ktb-nesinde smal Efendi ile
grb on iki buu urua bir araba kiralayara azret-i Merkeze gitdik. Bade-ikr
avdetle aydar Paada bizim amdini ara-oluna gitdim. nk amdi o vait jandarma
idi, o gece orada aldm. Cuma gn her ne adar oronu seyr gn ise de almayara
skdara geldim. araca Amedi ziyret itdim. Bandrma Tekyesini yanna geldim. Him
Babay ziyret itdim, Cumay orada ed itdim, ubeyi eyi lib Efendi dz, maamsz bir
retde teln virir gibi oudu. Tedf mevld var imi n da dileyerek bade-ikr il
boyunda gezdim. Aama efendi dayma geldim. Cuma irtesi gn rutma geldim, tekere
badel-ayd Grc umpanyasn Bandrma vapuruna bindim. stanbuldan o ldm,
Zeyned-dni de dnyordum, her ne ise vapur on birde areket itdi. Deiz ararsz,
abaleyin Pazar gn birde Geli-bolu, de ana-alaya geldik. A-aya urad.
abaleyin Mosotyaya, badeh Ayvala vl oldu. kide areket itdi. Pazar irtesi gn
abaleyin bir furtunadr d. Midilluya yalad diye seccdeyi balamdm albuki
vapuru allan
104
bir arafdan, tekini berikini rts bir arafdan fenl virmee balad. Biraz
ouyaym didim faa mmkin deil. Deizi algas bir arafdan vapurdaki ifeni kmr

100

armalar grlts bir arafdan o mudarb itdi. Bunda tarrt ktibi Rodosa gidiyormu
biraz nla da grdk vel-l Midilluya dil oldu. Keml Efendiyi buldum, o gece
orada msfir oldum. Keml Efendi dyn- ummyede ktibdir, pederi sa Efendi de
baall ider. Pazar irtesi gn aam oldu, ihvala grld bize tecdd-i nisbet itmek zere
bil-vekle Bekir Efendi balarna ders virmi, l gn eyimi abb olan mutaarrf
Hf Paaya virdii mektbu teslm in gitmi isem de o gn gelecek imi, oradan r Baba
didiim maalle geldik. Gzel bir oa, bir de sema-ne gibi bir yer var. Bu gece orada ihvala
ikr itdik. Fil-aia adamlar her birinde cebe-i ilah uhr itmi. ehar-enbe gn bir
yere madm, pek rulu bir maal, balar yedi yerde mam olan ar altudur deyorlar,
ristiyalar da ziyret idiyorlar. Aam zeri il boyunda gezdim. Gece ivn oplanyor,
kimi icze yazar, kimi fetv yazar, ba lar nuularm, menr eerlerimi yazar, l alem
oas gibi. Pen-enbe gn lib Efendiyle ukmete gitdik. Mutaarrf Paa, tarrat
mdriyle fari aratm, tabi mektbu mnderictn alad. Kendisiyle mlt itdik, iltift
itdi. Nzik bir tdr. Atinal mer Paa-zdelerden imi ki Selnkde
105
ara Baba Tekyesini iy itmiler ve orada medfndurlar. Badeh alaya d.
Yz-ba Nr ve bi-ba beyle grdk. ala cerr Oman Efendi de o bir t.
Mutaarrf Paonu yannda iken uzun boylu, gl renkli abal birisi geldi. Paa ym itdi,
benim bamda tc var idi, gavura ayaa alma mnsebetiz olaca didim almadm faa
Paaya aru ayp da olaca, far de paaya rmeten biraz mldadm, ora ordum, didiler:
Bu mehr Grc didikleridir ki Midillunu pek o yerini abt itmi. ala cerr didi ki:
Ben bu erifi elinden o ahve idim zr evvelce ahveci tbii idi ora arna yanna
girdi. Gel zaman git zaman arna sn-i tevecchn azand, dmd oldu, kendisine orta
yapd. Bundan ora da umpanya Grc nmn ald vel-yevm Almanya onsolosudur.
ayret itdim. Bu gece Bekir Efendiye ar Babada ilfet virdim Bursadan bir tc
gtrmdm ilbs- tc u ra iderek posta da ekdim. Yiirmi be adar ivnmz mevcd
idi, o meabbetler oldu. Cuma gn aru Cmiinde ube oudum, o kimseler memnn
olmular. Aam zeri Varya denilen mevie gitdik eanda avdetle blda yazdm vechile

101

stanbuldan on drt msfirle Bursaya geldiimizde msafirlerden birisi de am Mollas

bilmem ne efendini kermesi Nciye anmd, O bil-ire smail a Bey
106
nmnda bir tla izdivc itmi, o da Midilluya orman memriyetiyle gelmi imi. Bu
gece davet itdi. Gece tekyeye geldik ul icr itdik. Cuma irtesi gn Vayala Cmii
civrnda ilde gezdim. Bizim teehhl mev- ba oldu, oronu erfndan ve meclis idre
asndan Rfat Beyi kermesi in sz oldu faa bizim lib Efendini vlidesi r
olmad. nki bir cihetden malle imi. Bu gece Keml Efendiye teln-i ikr itdik o
meabbetler oldu, ne ikirler itdik. Pazar gn lib Efendi ile aplucaya gitdik, bizim
Bursonukilere bezemez, l uyu var, annm makine vstasyla tesn idiyorlar. Gece
mevld oudu. Mevlev eyi, virg memuru, al bi-bas, yz-bas, ktibi, cerr,
Oman Efendi, erf- beldeden bir ayli evt var idi. Der-gh leb--leb oldu, apunu rici
bile nca-nc idi. Bade-ikr gmrk mufaza memru Amed Efendi, ahveci Siyh
Vf, gmrk memrunu madmu Nfi Efendilere ariye tebkr itdik, intisb itdiler.
kim Efendi ile grdk, ar-i Nakiyeden mstalef imi, o bir t. l Cenb-
a ve erenlerimi himmetiyle gzel, sn-i able mahar oldu. Yalz yuarda biraz ba
itdiim Bl-zde eyi asedinden atlayaca, maa m fh kim Efendiye ikyetini de o
derece ehemniyyeti yo imi, att yazlan mrseleden de alald zre nzikne ve
dervne bir istircdan ibretdir. Bunula berber
107
iczet virdiimiz daha gzel oldu. Pazar irtesi gn ar Babada ourdum, Bursay
dndm, Zeyned-dni dndm. Tuafdr insonu alna hep fen eyler geliyor. Bugn
tekereni ayd in ukmete dm faa yemek vakti olduundan lib Eendiye bradm
avdet itdim. Geceleri o ourulduundan uyu biraz az geliyor, oururken uyum geldi
yatdm. Acyib bir ry grdm buraya yazma mnsib grdm: Bursada ukmet
caddesinden gelirken belediye emesi nde meydanda sni Beye rast geldim, elinde
zenbil, pazardan geliyor, af geldiiz deyor. emeden ellerini yayor imi, dier
nedekileri gryorum, dirken vlidem Medneden gelmi hah tamam paralar ar deyor
faa o param yo diye bira uru viriyor isem de aznsayor. didim, ana bu bir

102

rydr, bu nal eydir, alimallah rya Bursaya gelince size sylerim, bu gn pazarirtesidir, ben Midilluda idim oradan Bursaya bir gnde gelinmez, ben ten Limniye gitmek
zre Bursadan madm m, orasn ziyret itmeden nal gelirim. Gzlerimde uyu varm
yle rpdrara bayorum. Yrn ac Dvd vapuru var, gelecek ehar-enbe gn
Limniye gideceim de ondan ora Bursaya geleceim, bu rydr, bu grdmz
arzda utun da ba, nal szm saidir Didim, uyandm saat ouzmu.
108
Bu gece bizim lib Efendi ile asker dervi Barye bat virdik. Tail-dar rif ve
Bekir Efendini bacana yine al-dr Cafer Efendiler de intisb itdiler, dersleri virildi. Be
on gn oursam mntesibn oalaca maa m fh Bursay dnyorum, ocuu mer
idiyorum. Bu gece ulmz yine evli ve al idi, mesmta gre eylerden biri
mutaarrf paaya ar Babada ikr idiyorlar diye ikyetde bulunmu. ristiyn yini mi didi
ne didi kim bilir faa Paa Acyib mey-neler, tiyatrolarda gezenleri men itmeyoruz da
Allah ismini ikr idenleri mi men ideceiz, bu vicdna ar m? Ala muvf m? dimi.
aaten a ise bir eyden bunun uhru ecabl-acyibdir (femen elem min men
menea mescidallahi en ykera fhesmh) menhiyesini de oumam, grmemi. ora
trbe-dr ifl iderek anatr almlar ya faa oa bedel oca Vayala Cmii mecma-
ivn maall-i ikr-i zedn oldu, tde taflt vardr. Bu aam vapur gelecekmi yan al
gn aam, deiz pek abard, lodos ymet oparyor, ile indim badm ki ne vapura
binilecek ve ne de gelecek. albuki ac Davudla Limniye gidecekdik albuki o dn aam
gemi. Yamur feval-de, Midillulular al-virmek istemez, her gece intisb iden
bulunuyor. Kim bilir onlar glm mnioluyor. Bugn yeiden tekere ald tekini
km bitmi imi bu def Limniden arf- naar ideyim deyorum, rya da
109
grdm ya. Bu gece alib Efendi bade-am ouraca idik nki yamurdan,
furtunadan meydn yo faa yatsu maalli daveti geldi. Bir iki kii intisb arzusunda imiler,
bekleyorlar imi, tedf bu ya o enda yamur da kesildi. Geldik tekyeye annm
gidemediimize sebeb bu gibi eyler olmal. abiye on-balarndan ac sa Efendi-zde
asan Efendi, anarc Memed Aa-zde Naf Efendi, Muaf avu-zde iy Efendi nm

103

kimselere de ariye tebkr itdik, derslerini virdik. ehar-enbe gn erf Ebul-asan

aretlerini ziyretine gitdim. ac Feyullah Efendi mridnndan Ali elebi nmnda bir
t da berberimizde idi, bir cn. Badehu biraz loma itdim, uyum geldi yine ryada
sanbula (oradan Bursaya gitmiim emeden b-dest aldm) vlidem, birderim varm.
Canm deyorum ben anay Limnide bradm, yine davet ideceim lkin aret-i Pri
ziyret itmeden nal oldu da geldim. Uyandm lib bu def Limniye azmetden marm
olacam gibi. Bu gece Pen-enbe gecesi olmala ikr gecesi tayn itdim. Bade-ikr
Muaf Aa ile Amed Efendi intisb itdi. Bizim teeurumuz bu himetler in olmal ki
gidemiyorum, mevni uhr idiyor. Herkesde ev, a feval-de, ten yledir.
Mehrdur ki peyemberler bile kendi vaannda peyamberlik idemezmi,
Kii kendi vaannda ne adar aldan
Olsa esfeldir n adri yine edndan
ar- deryda ikendir bulamaz kymetini
Balar zre yeri vardr aca derydan.
110
Kll ceddin leeh dirler. Faa orada tekyeler apal olduundan fey-i ariat ner
olamam. Bu gece uhratda bir ey daha tayn itmiim, maa h Bursaya gelmiim
eyalar gtrecek kimse yo. Bizim fa aber gnderiyorum O da araba ile r nerdbndan yor, bizim dervi Arab Vf eylar getiriyor Tekyeden ieri giriyorum kimseler
yo, elimi yzm yaren Zeyned-dn geliyor, an severken Arab Bac vesirler geliyor.
Kddan orba inde biraz para var, bayorum vlidem de gelmi, m u arab oplanm
alara gcendiimden vlidem bardrma istiyor vel-l tuaf tuaf rylarla bir tel
inde uyandm. Pen-enbe gn der-ghda ourdum. Gece ulden ora Baal asan
Efendi ile ala maallesinden Ferhada arkiye tebkr itdim. Cuma gn ubeyi yine far
oudum badehu der-gha Mevlev eyi geldi, kim Efendi le grdk, Midilluu Asker
Recebe arkiye tebkr itdim, derslerini virdim. Dimek aldmz sebebleri bunlar imi. Bu
gece loma Nfi Efendini nesinde idildi, arablarndan oca Bekir Efendi, grdk.
ddiye muallimlerinden Veysel Efendi geldi. Bu gece vapur gelecekmi, ac Dvd
umpanyasn imi. Saat yedide ile geldik Anca daha vapuru vrduna epeyce vait

104

var. Gmrk oasnda ourdu, birer leb idik. Sekiz buuda vapur geldi, andala bindik,
Bekir, Keml, lib, Nfi, Amed, rif Efendilerle Ferhad iskelede veda itdiler. Dierleri
Dervi Vf da olduu alde vapura geldik. Onlarla da veda itdik. Fil-aia gller
birbirine merb olduundan ayrlma biraz g oluyor, alad zlad tekrr grmek
temenniytyla ayrld. Vapur muntaam, 116 adm boyu, 16 adm ei var. Saat onda areket
itdi. Cuma irtesi gn
111
Saat ouzda anak-alaya geldik, eanda Geliboludan gedik. Pazar gn ki
Bursadan al yiirmi iki gndr. abaleyin sat birde stanbula vl oldu. Yine aarma
retiyle Edremid vapuruna binerek de areket, yedi buuda Mudanya ve sekizde
Mudanyadan areket, ouz buuda Bursaya muvalt eyledim. Cemiyel-ln on
ouzu sene 1317 ve Eyll on ikisi sene 1315 idi burada teehhl itdim.
ZNE AZiMETM
Art Bursadan rice areketimde yazlmasn mnsib grdmden bu seferi de
mutaaran yazacam. Eref-zde aretleri Pirye arindendir. diriyeden bir ubedir,
ac Bayram Velye dmd olmudu, terceme-i li Ydigr- ems nm eerimi mab
smnda vardr. Ceddim aydar Efendini ulefsndan Bursada Abdur-rezz Der-gh
eyi Esad Efendini madmu ey f Nazf Efendi de babas gibi ceddimi alfesidir
ve daym merma da ilfeti ol virmidir. Veftndan ora madmu Esad Efendi ile
grrz, det arab gibi seviiriz. Yine Eref-zdelerden zni ve ncirli Tekyesi eyi
olub bil-ire Amed azz Der-gh da uhdesine tevch olunan ey Srr Efendi de ceddim
aydar Efendini kk kermesi Sadiye anmla izdivc itmi 1297 tarinde tevld itdii
ocu mnsebetiyle astalanara orada teyzem veft itmi ise de Srr Efendi ile arbet-i
cehriyeden olay seviirdik. Bu mnasebetle znie gitmei ve Eref-zde
112
aretlerini ziyret itmeklie pek arzu-ke idim. uru- mteaddideye mensb
mehr ab-zde Red Bey Bursada mdde-i umm idi. znie maa ile gitmeklii
arrladrmlar, fare de teklf itdiler. Canma minnet didim, 10 il-icce sene 1317 ve 28

105

Mart sene 1316 triinde al gn bayram namazn ed iderek maall-i ictima galdik
arabalar r idi. Red Bey maa ile, Srr Efendi kea. Resl-mey ey Vay
Efendi, Seyyid Ul eyi Abd Efendi, far bil ile ve l ile arabalara bindik. Gemlik
ariyle Pazar-kye geldik. Oronu erfndan birini nesinde msfir ald. Tuaf bir
ardr: Va Efendi ikindi namaznda imam oldu faa vaitde ge olmudu aret aam
namaz ann itdi, cehr itdi tabi ora rna geldi secde-i sehv itdik. rtesi gn or znie
vl oldu. Cenb- Eref-zde Abdullah er-Rm aretlerini ziyretiyle merref oldu.
aaten trbe-i erf alvetli olduu gibi en-y- tevecch de insonu alnda, fikrinde
rt almayor. Geri trbe mzeyyen, inileri yazlarla donatlm ise de bizim tevecchmz
n cihet-i rniyesinedir, anduasna, tezynt- hiriyesine deildir. Badez-ziyre u
tay sylemidim ki buraya derci mnsibdir:
113
Cebhe-sy oldum bu gn Suln Eref-zdiye
at- md eylemem feyi baa yn olur.
Bende-gn- evliy retde dervi olsa da
lem-i manda eksiz h- lin olur.
12 il-icce sene 1317
Eref-zde 874 de irtil itmidir. Bira gece gzel meabbetler itdik. Red Beye
aardm, yaz ve gece a, saat bee adar ouruluyor, mdr, kim, erf- memleket geliyor,
herkes gidiyor yatarz, bir iki saat ora Y H diyerek oca Red Bey gelir aba
namazna aldrr. Yine orada bir ra daha var; ac Cavcav deyorlar bir alender, biraz
mecb baan ileri geri szler arf ider, iimizden balar itir idiyor. alben ve yben
aleyhinde bulunuyorlar faa o syledikce fare tevlleri deral ayn olurdu. Meel deyor
ki: Allah fardir, ben zenginim. Bizim efendiler: Hey kfir, hey znd, deyorlar. Fare lc
olan ra ise mrikni lisnndan olan innellahe farun ve nan eniy yetini m gibi
geliyordu. Orada furuna girmi yiirmi otuz oal bir tu ayanda nalinlerle tekyeye
getirmi tuaf bir fuar idi. Mdde-i Umm Bey n birlikde Bursaya getirdi, mddet-i
medde yannda iskn itdi. gn ora avdete karr virdik. Bu def Yei-ehir arini
iltizm itdiler. Hava da pek,

106

114
pek gzel idi faa bayr dik olduu gibi yollar da buru olduundan asabadan
getirdilen bira kii arabalar aradan ama, adnlardan m-ad erkekler itmek retiyle
tepeye ld. Abd Efendi yet tuaf, nekre, lafeci idi. Art yollarda birbirimize lafeler
iderek d, d ama epeyce de yoruldu. Nihyet Yei-ehire geldik. im-maam Bey
mehr Edhem Paa, mdde-i ummyi grmee geldiler. Her birimizi bir yere msfir
itdiler. Orada bira der-gh vardr; Erefiyeden Muaf Efendini Tekyesinde gece ictima
idildi, mubeleye girildi faa yorunluum o derecede idi ayam aldramayor idim.
Evrd- erf oundu, iitemediim bir maamla tevde balanld. Ara-ra asde-i Breden
de bir beyt dik perdeden ouyorlar. Biz yorunluu unutdu. O gece sat bee adar belki daha
ziyde ikr devm itdi. Yeiden ayt geldiini uydum. Yei-ehirde Gen Baba Tekyesi ki
Rifaiyedendir, eyi udret Efendi imi, Bursada Rifa Der-ghnda vekletde bulunmu
imi, onu olu krllah Efendi ey olmu. Postn-p Baba Tekyesi var ve li Efendi
Tekyesi var. rtesi gn yine arabalara binerek 15 il-icce sene 1317 ve 2 Nisn sene 1316
Pazar gn Bursaya geldik. Bu znie birinci seferimdir, bir daha gitdim ki o vait bir gece
alara irtesi gn avdet eylemi idik.
115
LMNYE DRDNC MDLLUYA NC SEFERM
hvondan mtevliyen mektblar geliyor, Limnide de Bektler oalyor att
aret-i Pri kendilerinden add idiyorlar imi. Bir gn orasn ab ideceklerini muibbn-
Mriyeden dvn- musebt reisi olan Zhd Bey pederimi aytnda Bursaya gelmi bir
gece der-gha gelerek der-gh mesdd olduunu grm, far de trbeleri andillerini
uyandrara yuar, daym ac Nr Efendini der-ghna acadm. Pederim, vlidem
evvelce gitmiler idi nki o gece bir andil gecesi olub bizim der-gh ise Cuma geceleri yin
icr olunub sir vaitler almazd. Far ey oldudan ora andillerde, Ramaanda,
Muarremde aar idim ya her ne ise. te t didi ki: buras sitnedir, andil gecesi
almama muvf deildir. Fil-aa mekn itibriyle yle ise de bir kerre det olmad
gibi sitne deyince de sitne-i diriye, Mevleviye, Bektiye ann olunmasun, yz uru
tamiyeden baa vridt da yodur. Bu ancyla berber didiki: ar-i Mr nazldr,

107

Bursada bir iki tekye var, Seln ve zmirde de yle. Aama abaa priizi Bektler abt
idecek, mnvebeten her sene birer ey gitse orada al tev itse, ariiz ner olunsa gzel
olmaz m? Far o vakit on be on alt yanda vr idim. Benim ulamda bu sz ald bunu
in ara-ra
116
Limniye gitmek ve aret-i Pr Efendimizi ziyret ve a- fey-i maneviyeye
mahariyet arzusu farde cy-gr-i amr olmala bi-lufih Tel ve bi-himmet-i pr, arzumuz
vechile azmetim oraca alda iyi bir inib ule getirdi ki zrde grlecei vechile andl
gecesi olan avl dell-i kfdir. 14 Cemiyel-ire sene 1318 ve 26 Eyll sene 1316 al gn
sat on ikide der-ghdan dm, istasyona geldim. Birde imendufer araket itdi, de
Mudanyaya muvalat ve Mudanya vapuruna rkiben aam zeri sat onbirde rtma dk.
Ber-mutd tekere ayd, amallarla uraara g al ile yaay yrara skdarda
yarmda efendi daym nesine geldim. albuki benim bildiim evden mlar araya araya
buldu. ehar-enbe gn dir-neye gitdim, bizim Abd Efendiyi aradm, bulamadm.
ora Vezir annda ivnmzdan unurac kiri buldum. O gece alamda aldm. Penenbe gn a aabda nzileni ocasn buldum. Oradan Haret-i Merkeze gitdim
malm ya aret-i Merkez bizim in benim sitne aylr, Haret-i Pri birderi ve
drdnc eyim ve amucamz orada medfnlardr. Abd Efendi orada idi, ey efendi Beyozda imi. Bade-ikr oradan Beyler-beyine stavrozda Bedev Der-ghna geldim. Faka
far engel-kyne mm tekrr bir aya binerek der-gha geldim. aret-i Seyyid
grnce oo m-allah Efendim buyurun buyurun diyerek feval-de rmetde bulundular.
117
Seyyid Efendi aretleriyle Bursada teerrf itmidim. Yukarda znie azmetimiz
mnsebetiyle ismi geen Mdde-i Umm Red Beyi Seyyid Efendiye nisbeti vardr, o
mnsebetle Bursaya davet itmi, onlarda terf itmiler idi. Malm ya o kimseler beyler
msfiri diye ziyrete geliyorlar, far de grmek istedim nki Seyyid saun-neseb imi.
att der-gh eyi seyin Efendiye olunan manev iret zerine mm ileyhi Beyrutdan
davet iderek der-gh ar- yed itmi diye iitmi idim. Bira gn ora bir gece far de
gitdim meerse o gece apluca yatsna gitmiler maznen avdet itdim. Gece ryamda

108

mstel-ekl bir ofada ouruyoruz, arb arafnda areme giden bir apu var, ofonu bir
sm bir arun adar yksek. Dirken ey efendi geliyor didiler ym itdik, badm
esmerl-levn ve cbbe, banda siyha meyyl yeil destr var, elini pdm mufaa itdiler ve
alnmdan pdler. Uyandm, didim maznen avdetim bu uhrta sebeb oldu. Bir iki gece
ora gitdim Allah a-y-n ryada nal grdm ise ourduumuz oada yle bir apu var
idi. Sma, ekl emil att destr da yle idi. o iltift itdi, ba evt davet idiyor,
zengn eyler aryor, Far arzu idiyorum faa vait msid deil nki yalz ey efendi
deil ki. Bey-efendini avnesi o, arsam bir drl armasam bir drl.
118
Cuma gn mubeleye girdik, Arab Tevd uymuduk gzlerim apal, Y Allah
Y amedi, istimdt ouyordum niyzm bitdi, tevd sm oldu, gzlerimi adm bir de
badm aret gelmi yanma ourmu alayor, aiaten o sevindim. ki ay adar
Bursada aldlar her hafta der-gha terf itdiler ve Red Beye de mesmta gre far in
tadrt da bulunmular. Bir gece Mutar Paonu arn-da Ali Baba var idi. O da dim paa
birderinden ba iderdi, yine Yemen meselesini ad, Zeydleri bir lisn- terf ile yd itdi.
ey Efendini yzne badm, O da alad gld. O vaitde areti srat-i intiline ve
mesleine vf oldum. te msfir olduum gece Bursada bir vaa olmu n ordular, o da
ivnndan ev Efendi nmnda bir t b-gne alan olu ara Muaf amamnda
veftdr. att avdetimde bizim der-ghda yetmi bi tevd outdurmular idi. Didim:
Efendim! Far al gn areket itdim ki vaa da o gn vu bulmu aberim yo. Her ne
ise badealt mutdlar vechile bir mevia rd buyurdular ve meiyt- amseye dir olan
yet-i celleyi tefsr itdiler ki bi-eyy-i arn temt mutesnca ev Efendini ocuu da
Bursada veft itmi,
119
Murdiyedeki Beikiler abristanna defn eylemiler, muntaam abr yapdrmlar
idi. Faa orasn bae yapacaz diye yar rm yar rmemi cesedleri bile civrndaki
mezarla nal itdikleri enda ev Beyde annm olunu baiyye-i izmn amza Bey
abristanna aldrmd. Her ne ise o gece ikrde ftialar virdi, ym sm-i Cellini fare
tevd itdi, gece saat altya adar obet -i rifnelerinden mstefid buyurdular. Hareti ilm

109

u fal- kemliyle berber Edebiyt- Arabiyede de yed-i ls var idi, zra Mamt-

arrden ba maamlar ezber ouyuvirdiler. Limniye azmetimi alatdm didiler: Bizim

Nesb ana-alada mdde-i umm muavinidir, urarsaz u ve u eyleri yle itsn
gibi ba eyler avle itdi. lbuki ben oradan be on defalar geldim gedim, ne Geliboluya ve ne de ana-alaya madm, amadm. nki vapur baan bir sat veya daha
fala veya az uruyor, inb bindiine demez faa bu sefer dm ve Nesb Beyle grdm
ki far bunu Seyyid Efendini taarruftndan add idiyorum. Gece yatd faa oronu sivrisinei de Mari Kynden geri almayor. rtesi Cuma gn badel-veda stanbula gedim.
Her yere girub yemek yemee utanyorum, bu da tuaf bir meseledir. Ne ise Ciblye adar,
120
orada biraz yemek yedim. Eyb Sulana azmet ve Cuma namazn ed ve ziyret i f
iderek tekrr Ciblye geldim. Un-apanndaki Rif Der-ghna gitdim, evrda balamlar
faa ey efendi gelmemi, sm-i Cellde meydan fare virdiler bu gnlerde glm fala
rbda idi nki Eyll nihyeti ki Tced-dni veftna mdiftir. Cuma gn de derghda bulunamadm mazniyyeti mteammim olunca iyice tesr yapd. Miyen
prceye geldim acentelere ordum, zmire Cuma irtesi gn posta var imi, bu sefer
zmirden Midilluya oradan Limniye gemek fikrindeyim, baalm zmir Mr eyleri ne
lemdidir? nki bir arat-nme yazma isteyorum, olurki bizim bilmediimiz ba erkn-
aratimiz vardr, bunu in zmire gitmek istiyorum. skdara gemek zere bindiim
vapur alacadan geri dnd, her ne ise meram alatd da dier vapurla skdara geldim. O
gece sat altya adar meabbetler itdik. Cuma irtesi gn eyam alara prceye geldim
birdere rast galdim badeh ba apusunda tekeremi ayd itdirdim. O da bir mesele;
erifler birbirini yzne bayor ora birisi: Neye ayd itdik didi, o da bir ey mrldand,
didim imdi msade itmezlerse iimiz var, ne ise Allah baretlerini balad, tekeremi ald.
O gnler de yine pek idi veyd i-gzarlk olsun diye yodan i arma, sadat
gstermek isteyorlar ara-krlla. l Yunan umpanyasn Teriko Vapuru gidiyormu,
acenteden bileti aldm vapura geldim o da ey ald, gece sat birde areket itdi.
121

110

Ferds Pazar gn sat de Geli-boluya geldik. Vapurda alyadan Bal-kesirli

Memed Bahd-dn Efendi ile abb oldu. Geli-boluda vapur iki sat adar alacam,
ikimiz Yazc-zdeyi ziyret asdyla d, oa oa giderek kendisini ve birderi Amed
Efendiyi ziyret eyledik, a- destiyle olan Muammediyeyi grdk tbn maallini ve araf Peyamberden izilmidir denilen maallini grdk. Yazc-zde Haretleri kibr-
evliyullahdandr, ac Bayrm- Vel ulefsndandr, Muammediyesi mehurdur.
Avdetde trbe-dr apuyu apam, her ne ise temr parmallardan atlayara d vapura
geldik. Trbesi adadr maa m fh orada, znide Eref-zdede ve bir de Bursada aret-i
Emrde abi aret-i Prde bu drt maalde en-y- ziyretimde madd-manev, dnyevurev hibir r almamdr ve gelmemidir. Hele Yazc-zdeni trbesi ada olduu
alde bir ry-i manev istimm itdimdi ki yle apal trbelerdeki ud ac urusu gibi
oulara bezemeyordu. Muammediyeyi 853 telf itmi, 855 de irtil itmidir addesallah
esrrahml-aliyye. Yedide areket itdi, onda ana-alaya geldi, orada da drt sat
alaca imi bi-abi d. Seyyid Efendi aretlerini avle buyurdular meseleleri
madmlar mdde-i umm muvini Nesb Efendiye tebl itdik, bizden evvel mektb da
gelmi. Bu ziyreti didiim gibi mm ileyhi taarruftndan add idiyorum. nki imdiye
adar ana-alada vapur bu adar urmad gibi bundan ora da
122
urduuna tedf itmedim. ana-alada ada yemek yedik, ar-i Sadiyeden bir
tekye ziyret itdik, Uiyeden ey Amed Efendi ie grdk, vapura avdet itdik, gece
bir buuda areket itdi. abahleyin ikide Midilluya geldik, bir sat adar uracak imi
dm, Amed, Muafa, lib, Kemal, Vf, Nfi Efendiler geldiler bir ahve idim tekrr
vapura geldik. Pazar-irtesi gn sat on birde zmire vl oldum. ordonda bir ahve idim
bir amala eyay virerek ar-i Mryyeden ey Ali Efendi Der-ghna geldik. apular
mukem, divarlar muntaam faa mesdd. Her ne ise arem apusundan ey efendiyi orduk,
Bursadan Mr eyi olduumuzu alatd ieruya girdik. Bu der-gha pederimle 1288
trinde gelmi, ol-vat post-nin evullah Efendi idi, eyimle de urbiyyetleri vardr. Bu
defa eyi Bedred-dn Efendi idi. Mm ileyh bil-ire geldi, ul ve cevb aladk. Bu t
geen sene zmirde veft itmidir, aret-i Pre muteri imi diye iitmi idim, msfir

111

olduum enda pek de o gremedim nki meuld; makemede al, bilmem nerede
vafesi var imi. O gnlerde eme im-mam olan dmd da gelmi teleli bir ileri var
idi. Her ne ise bir iki gece obete oyuldu geri baa aru aret-i Pr anda bir itirda
bulunmad faa arate de b-gne urduu alald, oldua ilmi de, malmt- arriyesi
var, tabi ann-ins ki makemede a olmu. Bizim merak tekyelerde
123
olduundan yorunlua, uyusuzlua bamayara der-gh ordum. O gece Emr Suln
Der-gh var imi bir adam atdlar gitdim, Seyyid Mkerremd-dn nmnda bir t
medfndur. Mora Yei-ehirli ar-i Sadiyeden ey Memed Efendi de oraya defn
olunmudur, annm vaft 1302 olacadr. Arab ve Frisye ve fnn- arbiyeye inyezdn idi, Dvn da vardr ve hep taallu iderdi. Byk madmu Azz Efendi Medr
Kynde Tekye in itmi, k Ferd Efendi fueldan idi. Blda seb itdii zere lla
Baba eyi Ali Efendi, tekyesini mm ileyhe ar- yed idb kendisi ar-i Naiyeden
Amedl-Burye gemidi. O gece der-gh o alabalk idi, eyi seyin Efendi
nmnda bir tdr, onu da eyi Manisda arik-i Rifaiye-i Murefiyye yi ner iden
Anayal asan Efendidir. Ayrl mnnda stanbula gidiyormu o vesile ile o gece O da
der-gh da bulundu, o, ne bir meabbet oldu. Oururken apudan bir t grnd,
smsnda r- mchede ikr, banda tc- Mr ile vechesi tb-dr. Acaba bu t kimdir
dirken ey Ceml Efendi gerekdir didim ve de yle imi bil-ire grdk. Pederleri Atinal
ey Emn Efendi nmnda bir t idi, 1292 triinde zmirde be alt ay ourduumuz enda
der-ghna gider ellerini perdim. madmu var idi; by Muyid-dn, ortancas
Cemled-dn, k Emn Efendiler idi. Muyid-dn Efendini tekyesi baa,
124
Ceml Efendini ki baadr. annm essen oras dir Tekyesi imi ki evrd-
dir ourlard, o Cenb- Pri ar-i dirden de teberr vardr ya. Bade-ikr
avdet itdim. Bir para meabbetden ora yatdm. aba ikisinde almm. al gn
Muyid-dn Efendini ikinci olu fueldan ve mderris dimekle marf Ali Efendi ile
grmek zere gitdim bulamadm. Badeh Tilkilikde bir ahve, bir nargile idim, oronu
nargilesi pek mehrdur. Badehu ey Ceml Efendini der-ghna geldim. M-allah bir

112

dzine evld var, ikr arasnda aret-i Pri t ezelden beri biz bu a inde rsvy
olmuuz nuunu oudular, l o ses ulamdadr. ey Efendini far li var iken yine
evladlarn, ilelerini sn-i idre idermi. Bade-ikr avdet eyledim. ehar-enbe gn
ordona indim, tekeremi mumelesini yapdrdm. Bama-ne civrnda oururken bizim
ehar-enbe eyini birderi imi geldi grdk. Gece adife alasna arb Semn
Tekyesine gitdim. Bu, ar-i alvetiye-i abniye uabtndan Mutafa el-Bekr ubesinden
ayrlm bir ol imi. Gzel, cemiyetli meabbetler oldu. zmir, Selnk feval-de mamr,
ticret-kh olduundan der-ghlar da mamr, cmiler de. Zavall bizim far Bursamz ne
eniysndan, ne fuarsndan bir ib-i ayr ub da ne cmi ne tekye yapdrr. Van
slam o, ocas bol deniyor ten byle olduu in de tera idemiyoruz ya. Limniye
posta bir hafta ora imi, albuki urma istemiyorum ldm.
125
Bira gn de Midilluda ivnmzla grmek de o olaca. Pen-enbe gn zmiri
gezdim. Sdl Penbe anm zevci ve Tevf Efendini pederi Ali Efendiyi grdm
memlekete gidemediini alatd, albuki ilesiyle olu b-kesdir. Bunu pederi yz triinde
Bursaya gelmidi, ar-i abniye meyndan idi, o vesle ile grmdk, kendisini
Bursaya gitmesini tev itdim ama gelmedi, o ocu ora byd muallim oldu. Bugn
ey Muyid-dn Efendini Tekyesine giderken Emr Sulana urad, ziyret itdik, o
meabbetler oldu. Muyid-dn Efendi biraz raatsz idi, o gn sema itdi, bade-ikr der-gha
geldim. Gece Eybde medfn olan urefy- Naibendiyeden ey Melam Efendini
tekyesine geldim bade-ikr avdet itdim. Cuma gn ordona geldim, Emr Sulan eyi
seyin Efendini birderi Sara Nr Efendi ile grdk bira sene evvel Bursada
grm idik. Melm-mereb bir tdr, utub-nme isminde aret-i ey-i Ekberi imi
bir kitab gsterdi inde tde gelecek uublar resimleri var imi, att bira da abal var
idi. Oradan iar Cmiine geldim Cuma namazn ed itdim. Giridli bir efendi ile gelirken
aba yemei olma zere biraz kebb yedim. Msfir olduum der-gh yevm-i maas
Cumadr cemiyetli idi. ey Efendini banda fes ar, rtnda am ras var idi, cbbe
giymee bile lzm grmemi, yini bir sm arafmdan icr idildi.
126

113

Giridliler ne ikr idiyorlar. zmir ticret maalli ise de pek o Ecneb var, Frenk
arusu deyorlar bir yere geldim aaten Frenkistan ann itdim. Maa m fh gitdike mamr
olmada ve tevessu itmekdedir. Cenb- a dman errinden mufaa buyursun. Cuma
irtesi gn abaleyin aldm, ey efendi lya terimi arzu idiyorsa da andl gecesi
aret-i Prde bulunma isteyorum, bira gn de Midilluda alacam, lya alrsam
Midilluya gitmemek lzm, orada da ivn mazn olaca. Yine Yunan vapuru var imi ne
acyib aldir; lke bizim, deiz bizim, ticret ecneblerin. Bizim Trkler uyumayor ki. Saat
yedide vapura bindim, yz alt adm boy, ondrt adm ei vardr, ismi Samo imi. Gece saat bir
buuda ald yedide Midilluya geldik. Eyy gmrkde bradm, Vf dkknna
geldim apal, alib Efendiye geldim onlar da o evden mlar. Her ne ise ahveni birine
gelerek aba utdu. Pazar gn aba namaznda Vayala Cmiine gitdim. vn aberi
oldu oplandlar. Saat sekizde erf azretlerine d, biraz tevd oudu, aam lomasn
Keml Efendide iderek cmii oasna geldik. Gece aylu cemaat vard, bade-ikr abiye
Arnabd asan ile Mesetopo aryesinden f asan Efendiye arkiye tebkr itdim.
Badeh Arab Vf nesine geldik. Pazar-irtesi gn alaya d. Bi-ba ve Yz-ba
Nr Efendi ile grdk, aam zeri Mevlev-neye urad, oradan saile indik, vapuru
aladk. lib Efendini nesine
127
gelp bade-am Vayalaya gitdik. Yatsudan evvel abiye Necb, muabeleden
ora da Cafer Efendi ve abiye asan Efendilere batlar virilmidir. Gece alib Efendide
ald. vn ric idiyor bira gn daha alsa intisb idecek de o faa bir kerre andl
gecesi ur- Prde bulunma niyetini itdim. l gn cmide ourdum, ac asan intisb
itdi. Aam zeri sile giderken ar Babada heman her gn gelerek grdmz aci
azelamyosa rast geldik, ber-mddet Bursaya selm gelirdi, mnf, Mslmana yan bir
ristiyan idi. Aam eanda ey Bekr Efendi davet itmidi, oraya gitdik. Badeh cmie
gelindi. Badez-ikr bee adar ourdu. Gece rlandm. Virg ktibi asan Efendi, ey
Bekr, Keml, lib, Vf, abtiye asan, Necb, dier asan, Temel, Ferhad, ac asan,
Nfi Efendiler cmleten aile geldik. azinoda ourduk, yediye adar bekledik, vapur
gelmedi. Tekrr Vf ahvesine gitdik, biraz ahvalt itdik, geliyor mu diye mnvebeten

114

aruya ub bakyorlard. Birinde far baaym didim gy azmda imi vapur geldi. Hep
berber andala bindik. Hazelamyos da iimize atd, yalz asan Efendi ile abtiyeler veda
itdiler. Vapurda Bekr, Keml, lib, Nfiz, Vf, Temel, Ferhad cmlesine veda itdik. Bileti
getirdiler, loma da tedrik idildi, bir sepet de nar oymular braub gitdiler. Vapurda meclic
ba-ktibi ll Efendi ile abur aas var idi. Bery- ta Limniye gidiyorlarm.
128
abaleyin yarmda vapur areket itdi. Yetmi iki adm boy, sekiz adm ei var, ismi
Anaol, bu da Yunan umpanyasdr, satde sekiz mil mesafe at idiyormu, bu aalara
ileyen, Selnke giden hep Yunan vapurlardr. Biz bilmemki nin byle ticretleri
yabanclara apdryoruz, bizde biraz all, fikirli adam oldu mu der-l kmet ilerine
oar, gy ticret ayp mdr nedir, bilmem ki? Midillu ile Limnini aras seksen be mil
imi. Hava gzel ise de alarda biraz allad. Bee adar uyumuum, tekrar yatdm ouzda
aldm. ehar-enbe gn aam zeri sat on birde lehl-amd vel-minne ziyret -i
azret-i Prle merref oldum. Bizim Midillulu Dervi smlde orada imi. Pen-enbe gn
aba namazndan ora trbe-i erfde atme baladm. Sema-ne kir, pislik inde idi,
yatd, oay temizletdik. Aama leyle-i reib idi. Bir mevld-i erf tertb itdim.
Gmrkden biro donanma fenri getirdik, der-gh erfndaki temur parmala alar tal
itdik, trbeni anca direine de be fenr ad, ala da donand, aal- erf sehpsn
ssledim, bizde de vardr ya dz sehpaya orlar, albuki bery- tam boalar, araflarla
far tezyn iderim, burada da yle yapdm. Grenler ey Efendi eln yapd, eln yapd
deyorlar, onlar kefi, cm ourlar. Bizim Tasn Efendini ve ivn ocularna uur-
pre niyza geldim ilahsini me itdirmidik. Vat ki
129
aam oldu, am der-ghda idildi. Cemaat balad gelmee, yatsu ealar oundu
farimi giydim, uur- Pre urdu, on onbe adar ocu ince sesle, onbe yiirmi kii de
Dvd ad ile:
Hak-py- ser-firza geldim
Ser-Alye hem-rza geldim

115

Uluvviyetile pervza geldim

urua ben niyza geldim.

El-meded meded meded Niyz

Ene dalek Suln Niyz.64

Bunca aczimle der-gha geldim

Yzm srmee ben ha geldim
Gl-zr- Veliyyullaha geldim
urua ben niyza geldim.

El-meded meded meded Niyz

Ene dalek Suln Niyz.

apuda bekler seni dervn

Lfuu niyz eylerler her n
Bu abd-i ciz-i ahr n-tvn
urua ben niyza geldim.

El-meded meded meded Niyz

Ene dalek Suln Niyz.

Oldum lfula himmete nil

Mlk-i l-i abya dil
Fey-i lezzete it beni vl
Hura ite niyza geldim

64

Eserde birinciden sonraki nakaratlar iin eyan yazlmtr.

116

El-meded meded meded Niyz

Ene dalek Suln Niyz.

ems-i ciz ki kerem l

Esrr- aa n marem l
Lfula dil-d eyle arem l
urua ben niyza geldim.

El-meded meded meded Niyz

Ene dalek Suln Niyz.
130
Bu niyz birinci ve ouncu beytlerini ourdu, acab alamad, mteeir olmad
kimse ald m? Badehu trbe Ftiasn ouyara tevd-neye girdik. Namazdan ora
Mevld- erf oudum, veldet barinde ym ensnda Lye-i Sadet-i Nebev ziyretiyle
merref oldudan ora tekrr ourara mevldu mteb smn ourdu. atimler, dular
badehu ym- devrn ul icr idildi ki o gecede duyduum ev-i manev tarf olunmaz.
Cemaat de mstef ve rniyyet-i Prden mstefd oldular smlarndaki sm-hm f
vchi-him min eeris-scd mutesnca r- ynndan alalyordu. ikirden ule
gelen nee-i manev zerine sat ouza adar ourdu. Cuma gn ubeyi far oudum,
gece ber-mutd ul icr idildi faa her yerde olduu gibi burada da adnlarn grlts
eilir ey deil. Gece oldu mu Bursay tear idiyorum, Zeyned-dni dnyorum. Bu
gece svr abiyesi asan Efendiye uur- Prde bat virdim, iki senedir meabbeti var
imi, kendisi essen Silistreli imi. Cuma irtesi gecesi musebeci, irtesi gn mft efendi,
ara memru, bana memru geldiler, grdk. badeh trbe-i erfde ouz cz adar
oudum. Day diye aryorlar, seyin Aa isminde bir muibbe bat virdik. udemy-
muibbndan imi. Aama bana memru Amed Efendiye gitdik, badehu der-ghda ul
icr itdik. Gece tuaf tuaf rylar grdm. Bugn vapur geldi Selnke gedi. Pazar gn on
cz adar uran oudum.
131

117

kim Efendi ile arai memru geldiler biraz grld. Aam zeri ala civrna
dm, gediim yerlerde herkesi bilmem neden bu adar naar- diatini celb idiyorum,
adnlarsa birbirlerine ibar idiyorlar, olu-ocu, m-aram ra gezerler, yzme baarlar.
Yollarda aman bir nefes idivirseiz diyenler, tekyeye destiler, bardalar getirenler esba
gelmez. Pazar-irtesi gn atmi ikml itdim faa bugn pek furtuna d, vapura nal
bineceim diye dnrm. Bu gece belediye reisi Amed Efendi davet itmidi oraya gitdik.
Giderken aret-i Pr Efendimizi imet buyurduu neye girdik, mbrek eliyle dikdii nar
aacn grdk. Gece meabbetimiz o idi, ouza adar meabbet itdik. l gn hava
dzelmi oh el-amd-lillah didim.1318 Recebini yedisi ve 1316 Tern-i evvelini on
yedisidir, Bursadan al yiirmi iki gn olmudur. kime veda itdim. Midilludan gelen
meclis ba-ktibiyle abur aas Reji vapuruyla avdet itdiler. Gece Amed Efendide am
idildi. dre-i maonu Girid vapuru imi geldi. Yiirmi otuz adar ihvala bir andala
oldu, sat birde vapura geldik, gelenler unlar idi: ey Niyz Efendi, birderi Bedred-dn,
kirba Ali Dede, Dervi sn, Arab mer, Muallim Tasn, erf Aa, bizim sn,
Day seyin, Amed Bey vel-l bir smyla iskelede, bir smyla vapurda veda itdik.
Acente Amed Efendi gy bizim in tenbhat da bulunmu, erifler yle tenbh menbh diler
mi? nsan kendi milletini vapurlaryla
132
Gidip gelmesini ne adar arzu ider faa aretden baa bir ey grmez. Ya
amaraya girmeli ya memr, bit, att bir polis neferi, belediye avuu olmal. Yunan
vapurundaki rat burada aratdlar. Biro da muhcir vard, vapur ikide areket itdi.
abaleyin sat onbirde Boca Aasna, bede ana-alasna, ehar-enbe gn sat altda
areket sekizde Geliboluya, ouzda areket Pen-enbe gn abaleyin lehl-amd
stanbula muvalat eyledik. Gece hava pek gzeldi. kir dervi Ali olunu Bursada tal
in ric itdi, biz de birlikde getirdik. Byk vlidesi dvn- musibt ba-ktibi A Beyi
nesinde urur imi, Onu oraya brad. aya bindim skdara gedim faa hava sert idi,
nal ormadan bindim l aarm, Allah esirgesin bir alabora olsa. Bindiimiz gn deizde
bizden baa da b-u civrmzda ay grnmeyordu. Her ne ise skdara day efendiye
geldim, vlidemi Medneden geldiini rendim Anca Beik-ada abblarmzdan

118

birisini nesinde imi. O gn ben sitne-i Rifiyeye gitdim o gece orada mihmn oldu.
Cuma gn day efendiye uradm vlidem daha gelmemi, oradan stanbula gedim, Vlide
Cmiinde Cumay ldm, bu cmi A-sarayda Sulan Azzi vlidesini bin-gerdesidir,
imam-abi, meinleri hep gzel seslilerden mtaassebdir, cmi de mzeyyendir,
mnaadr. Oradan Olalar Tekyesine giderek biraz ekmek, peynir, zm almdm ahve
alt itdim. Badehu alama uradm.
133
Oradan da Un-apannda ey alm Der-gh denilen Rifiyeden bir Tekyeye
gitdim, eyi Muaf Efendi ulemdan bir tdr, Bursada grm idik, fare tevecch
var idi. O gn gzel meabbetler oldu, kirler muntaamdr, att Sleymniye abi
ulefsndandr yet dik sesi vardr, kir-bas Ceml Efendi nmnda bir tdr, derviler de
mkemmel, cemiyetli oluyor devsiye de yapd. u stanbullular ne adar msteid kimselerdir,
makine gibi areket iderler, devsiye de sekiz on kii birbirini mteib mirb ne yatdlar.
ey efendi cmlesini stnden yryerek bir badan dier baa geldi gitdi, hepsi de yine ra
ile muntaaman alara eye niyz iderek alaya girdiler. Vlidem gelmidir mdiyele
aama skdara gedim. Cuma irtesi gn birderim erfed-dn Efendi ile iskelede
buludu, birlikde Beik-aa gitdik. Vlidemi grdm, oradan Evfa Ceml Beye uradm,
badehu Namye tedf idb skdara gedim. Gece and Tekyesine gitdim,
cemiyetli idi. skdar Mey stanbuldan daha mtteiddirler; birbirlerine, tekyesine
giderler, mirab mey ile oldu, kirler de gzel, o gece epeyce yoruldu, semalar,
filanlar yapd. Pazar gn alm-glm Tekyesine gitdim, buronu eyi day efedini ortanca
kermesini almd, faa neden ise bil-ire ayrldlar; bilmem refasn ulalar ar iidir
n in m, baa sebebi mi vardr?
134
Pazar-irtesi gn vlide ile buludu. Bb- l civrnda azne-i -------- ba-ktibi
Nimed-dn Beyi nesine gitdik, pederleri marif meclisi asndan aistanl Sad
Efendi isminde bir tdr, kermesini bize alma in vlide ile sz olmu, adamcaz bizi
beenmi ilesi de yle. att nr gibi bir ey efendi dimiler, ofrada da oluyla Rusa bir
ey onudular, arao araoyu alayabildim. Bade-am uradan buradan sz ald,

119

vridtm ordu, Tekyeni gelirini, giderini sul itdi. Didim: Cenb- a bitirub yetiriyor,
arn ve eml deil, bizden o fala vridtl tekyeleri iblerini basn mcib
oluyoruz. Didi: Bu meslekde yan meslek-i ilmiyede bulunalar al tevecchn
azanma in cmilerde, tekyelerde l al grecei yerlerde namaz ar lmal, iki
rekatli snnetleri drt lmal. yle byle biro riy-krl talm itdi, didim: Efendim! Biz
al andrma in dervi olmad, alel-us ehl-i ar in adaa, fra, zekt, ist-
alt gibi paralar aramdr, bunu in alar aldan bir ey beklemez, beklerse dervi, ey
deildir. Bunu zerine sze fla virdik. O gece bi-abi orada ald, ferds al gn
vlidem deyorki: z yle eyi, byle eyi, didim: Ana byle babadan terbiye alan z ora
baa da riy-krlla ynet ider, buradan aalm didim. Oradan dir-neye geldim.
135
Bade-ikr avdet itdim. Vlideme and virmiler, ala-omular, l-ilc ben de
aldm. ehar-enbe gn sat de atalcaya gitmek zere trene bindik, alt buuda vl
oldu. oruca mutaarrf ac Cevd Beye msferetle gitdik. Cevd Bey, Sleymen Refet
Paonu oludur, Bursa Vlisi iken ceddim Sad eyi aydar Efendiye intisab itmi, byk
birderi Fud Beyde mntesib imi. Ol-vaitteki lemleri syleye syleye Bursallar
bitiremezler. Cevd Bey gen ve yal imi, ora emrul-ac, olmu vlidemi Medne-i
Mnevvereden Mekkeye gtrm, mreffehen, muazzezen yine getirmi. Ah o vait neden
benim aberim olmam bilmem ki, o erefe ben de nil olsa idim ne olurdu. Bunu in
vlidem kendisiyle grmek arzu itdiinden gitdik, o rmet itdi didi: aydar Efendiye
ilesi inde sizden ziyde mbih yodur. Daym bezemez, dier birderler de yle. Fari
efendi dedeme Bursada da o bezedirler, att n a yaanda siyah bir ben var imi,
sizide yaazda yle bir ben olsa b aydar Efendiye bezersi dirlerdi. atalca, ky
gibi bir aabadr Anca ehemniyyet-i meviiyesi olduundan liva ittia idilmi. Cevd Beye
baa vilyetler, sancalar teklf idilmi ise de abl itmeyerek stanbul civrdr diye oraya
tenezzl itmidir. Eski abablarndan Baba Efendi,
136
Bah Efendi ve Bahd-dn Efendileri birderi ac gh Efendiye selam sylediler.
atalcada cmi var faa cematden marm. Bursal Musin Bey-zde Edhem Bey de

120

orada musebeci imi. Pen-enbe gn ba maallerini gezdim, Cuma gecesi veda iderek
abaleyin onda istasyona geldik, onbir buuda tren areket itdi. Cuma gn bir buuda
stanbula geldik, skdara day efendiye gitdik. Cuma namazn ey Cmiinde ed idb
mutaar biraz da ikr itdiler. Oradan alla Baba Tekyesine geldim, bade-ikr day
efendide aldm. Cuma irtesi gn stanbula gedim, bedestanda Ser-mnad astanl ac
Ali Efendiyi aradm o tla Bursada grmdk, kendisi bae-vn ey rif Efendini
mntesiblerindendir. Yine Bursada grdmz mliyede uyd mdri-zde Memed Beyi
aradm, bulamayara skdara avdet itdim. Pazar gn aruya gedim, alama uradm, Asarayda biraz ahve alt itdim, oradan aydar-ne Tekyesine gitdim orada bira abr vardr
ki birisi emsed-dn aretleri deyorlar. albuki o Gynk aabasndadr, bir de Vef
arafnda var, bir de skdarda Emek-yemez Tekyesinde var. timal ki naar-gh ola. Oras
ara idi, der-ghda reislik ider diriyeden ey a Efendi insna muvaffa olmu,
cemiyetli bir meabbet oldu. Badehu yine skdara dndm. Pazar-irtesi gn yine ac
Ali Efendiye giderken bizim amdiye rast geldim. Yiirmi urua bir kemerlik aldm
rmadan idi.
137
ac Ali Efendi ile grdk. Bursadan gelirken amm- ma in bir inh
virmilerdi melini ne evf ve ne de mliye alamam, alamam olmaz alamak
istememiler dimekdir. Bira defa evf ve mliyede arad nihyet bugn olmayaca
anda cevb yazmlar. ksze urmular vay aram dimi. Her ne vait olursa olsun ve
herhangi bir kmet olursa olsun ser-krda bulunalara mnsebeti olmayalar al ileri
bile grlmez, faa byke bir yere nisbeti var m yodan var arrlar. Her ne ise ehremnetinde ala-zde Amed Efendiyi aradm, bulamadm, oradan alataya gedim Arab
Cmiini grdm r- atadan olaca ama Arablar yapd bin deildir nki bira
defa yand yld, minaresi tuafdr. Oradan Yer-alt Cmiine geldim inde asabdan bira
kii medfndur deyorlar; Sfyn ibn-i Uyeyne, Amr ibn . albuki Amr ibn s mama-
naar olan ve oronu vlilii in Muaviyeye bi olduu Mrda medfndur. Badehu
ekerciden Bursaya hediye olara bir uu eker aldm, skdara gedim. l gn ki
Bursadan tm otuz altnc gndr eyy alara rtma geldim. im-maam Muafa

121

Bey orada imi grdk, bu t ceddim aydar Efendini mntesiblerindendir ve Ona pek
meftndur bunu in gerek vlideme ve gerek fare o rmeti vardr. Bursada Reyanl
Muaf Efendi dimekle marfdur.
138
Bi-ba iken Bursaya bery- la in gelmi badehu ama bayr immaamlyla gitmidi, bu defa stanbulda tedf itdik. abat-i iriyyesinde vardr ama
benim gibi noan alm. ki olu bir kermesi var idi, madmlar bize intisab itmidi, by
smed-dn Bey adliyede eyice bir mevi il itmidi, bilmem imdi neredirler?
Vlidemle birader henz gelmediler acab dier vapura binmesin diye ara-kedi eyi R
Efendiyi gnderdim yolda rast gelmekle vapura bindik, drt buuda areket itdi. Edremd
Vapuru idi. Sat onda Mudanyaya vl oldu. Hava pek gzeldi mev almd, Luf-
a ve himmet-i Prle eanda Bursaya istasyona geldik ve arabaya rkiben 20 Receb sene
1318 ve 31 Tern-i evvel sene 1316 ehar-enbe gecesi sat birde lehl-amd vel-minne
der-gha slimen dil oldu. Vlidem 8 il-ade sene 1318 ve 11 ub sene 1316 avdet
itdi. Kk birderim aydar Efendi ise refasyla Sivasa gitmi orada refasn veft
zerine kermesi Sadiye ile avdet eylemidi. 25 Cemiyel-ira sene 1319 ve 25 Eyll sene
1317 triinde vlideni yanna azmet itdi. Bam derdi olub da bir sene adar
geinemediimiz ofyal adn brad, babasn alebi zerine mulaa oldu. Midilludan,
Limniden mtevliyen mektblar geliyor, arz-y- ziyrete alebe idemedim, nal ideyim ki
veliyy-i nimetim, prim, efendim davet idiyor, biz de icbet itdik. Mtevekkilen alallah
azmete arr virdim.
139
LMNYE BENC MDLLUYA DRDNC SEFERM
9 aferul-aram sene 1320 ve 5 Mays sene 1318 Pazar gn sat onbiri r be
daa geerken istasyondan areket, bir buuda Mudanyaya muvalat eyledik. Binzi
Vapuru ikide ald alt buuda rtma d. Yine sul ve cevablar ayn. Sekizde hele
skdar vapuruna bindim, ouzda day efendini nesine dil oldum. Pazar-irtesi gn
stanbula gedim. Bursada grdmz anm-efendi ile ehriye anm buldum. Badehu

122

aru inde bedestan delll-bas ac Ali Efendi ile biraz meabbetden ora skdara
dndm. l gn aba-aa gedim, oradan dir-neye gidb nf- navln bileti ilm u
aberini ald. Bade-ikr skdara gedim. ehar-enbe gn aruda bizim Meydanc
sn Beyi alara kiri yannda bir ay ierek Sulan Amed Cmiine geldik, iki rekat
taiyyetl-mescid ldm. Bu cmi ondrdnc pdih olub, on drt yanda tata geen,
ondrt sene padiahlk iden Amed-i Evveldir. aret-i Hdye mntesib imi. Ayaofyonu yan bana byle mkemmel bir cmi yapdrmadan maad ne olduu
alalamad, nki cmii ikmlinen ora pek o muammer olmamdr. Oradan yeieri
yfet-nesine gitdik.
140
yfet-nede ras yle idi: Evvel zlar aas, apudan paa, resl-kttb ki
riciye nr dimekdir, eyul-slm, adr- aam, arb-ne, op-ne emnleriyle,
sirlerini yafetleri aaten dehet-verdir. Oradan Aya-ofya Cmiinde ikindiyi ld.
Aya-ofya herkesi malmudur ki kilisadan cmie tavl olunmudur. stanbulda ondan
byk cmi yodur. Yolda ey ftde Efendiye tedf itdik, biraz grdk. skdara
geldim. Pen-enbe gn stanbula gedim, yolda Cnib ve ftde Efendileri grdm birlikde
Aziz Efendini oteline geldik, birer ahve idik. Oradan sn Beyi aldm Sleymn
Efendiyi arad, bulamad. Bade-am aret-i Merkeze geldik. evli, neeli bir
meabbet oldu, sema itdim, feval-de yoruldum. Nal yorulmam ki kprden oraya yayan
geldim faa nasl neelenmem ki mam aret-i Merkez, damd brahm Beyin sesi gyet
gzel, evvel bir ura oudu; aret-i Pri adam ise emme vechullah bul nuu idi,
mam da rdr. udda Zekyi Efendi-zdeler ny fleyor, brahim Bey arada ouyor ki
bu da yine aret-i Pri baub ceml-i yre arrm dost dost nu- lsi idi. nsan buna
taamml idebilir mi? Yorunlu alr m? Fera-nk tasim bitdi, pereve baladlar. Far de
krk atara semaa baladm, ud ikri bitmi tekrr ym ul utmular, nylar ul
deiince bizim de nee deidi, urdum bir de badm ikri
141
idresini birderi Zekyi Efendiye braub aruya an Merkez eyi Amed Efendi,
Zeyrek eyi all Efendi ve daha bira t tekrr sema-neye gelmiler. annm bizim

123

sem iitdiler, badlar nee yolunda tekrr ym sm-i Celline balamlar. Bade-ikr
op-apuya geldim faa tramvayda ouracak yer yo, her nalsa bir ay buldum, oa bindim,
A-saraya geldim, oradan tramvaya atlayara kpr-y- skdara geldim. Cuma gn ki
birderim erfed-dn Efendi, Zeynd-dnle birlikde aya binerek rtma geldik. Gmrk
muyenesi, tekere yolamasndan ora bilet alacamz enda idre-i maa vapurunu
Selnkden avdetinde urayacan alad. Bu retde yol uzayacandan ferds Midilluya
ac Dvd vapuru olduunu ta itdiimizden bi-ab irtesi gne taallu iderek ve bileti
alara yine ayla skdara geldik. Yolda gzel yamura utuldu. Cuma irtesi gn Nam
geldi, birlikde alona geldik, ac Dvd acentesinden bades-sul vapura geldik. Zeynddni bu defa stanbula berber getirmidim Anca Midillu ve Limniye gtrmek biraz ml
olacandan day efendini nesinde yengesine brakdm. Vapuru ub- --------dur. 113 adm
boyu, 12 adm ei var, saatde sekiz-ouz mil mesfe ka idiyormu. abaleyin drtde
bindik. Bu acenteleri hepsi yalanc, acenteler didim ise bizdekileri murd idiyorum,
Ecnebleri sati daas geldi mi urmaz. Bizdekiler alt alaca dirler, gece birde areket
ider. Bu da yle; ouzda hereket idecek didiler onbir buuda temr ald eanda d. aragzli yamur da aldrd m? Bereket virsun
142
ourduum maal mufazal idi. Gece ou fala idi, yadm ra, yoranm da
aby- erf. Pazar gn ikide Geliboluya, bir sat ora areketle drt buuda anaalaya geldik, altda oradan ald. Hava dzeldi, att deiz rkid, hava skin; bu bir luf-i
ilahdir diye de bir mra syledim. Analyada dyn- ummyede bulunmu bir tla
grdk, all bir adnla abb oldu. Gece sat iki buuda Midilluya vl oldum. Bu
defa r sekiz sat, yiirmi altya indi Bizans Oteline indim. Bekir Efendiye bir art
gnderdim, geldi grdk, gece otelde aldm faa raatsz oldum. ristiyalar grlts,
aylar rlts uyuya mni oluyor, hele o sivrisinek, ya tatarc. Her ne ise yedi
buuda umuum, on buuda uyandm. Pazar-irtesi gn Vf ahvesine gitdim, bir sd
idim, oradan Vayalaya gidb amaur deidirdim. vn geldi, gece mubeleden ora
lib Efendiye geldik. l gn Vayalaya geldim, hava yayordu faa ora ald.
Aama ivn opland. Bekir Efendiye beinci ismi teln itdim, badehu lib Efendini

124

nesine geldik. ehar-enbe gn yiirmi yedinci banda Evld- Rasl olan erf Ebulasan aretlerini ziyrete gitdim, oradan Vayalaya geldim. Pen-enbe gn yine
Vayalada vait geirdim. Cuma gn namaz Vayalada ldm. Muafa Efendiye bat
virdim, ba ivn derslerini deidirdim. Aama meclis idre ba-ktibi all Efendiye
davet olunmudu. annm Ali R Efendi-zde Abdullah Bey Ylmar im-mam idi, O
da o gece orada idi. Bu gece lib Efendini nesinde mevld oudum.
143
Eyice cemat var idi. dd mdr ve ba mnteh alebeler de mevcddu.
Mevldden ora heyetden, ikmetden baler itdik. amlar, bu nal ey Efendi? Ar
krev olduunu syleyor, gne kendi miverinde cereynn aladyor dimiler. Keml
Efendi Ylmara memr tayn olundndan iitmi, oradan geldi biraz grdk. Cuma irtesi
gn millet baesine gitdik, bu bae pek az zamanda yetidirilmidir faa yiirmi-otuz
senelik aa meydana getirmiler, himmet neler yapmaz! Oradan Vayalaya geldik. aama
lib Efendide ald, lib Efendini enitesi Rmiz Efendiye ariye tebkr itdim. Necb
Aaya ikinci isim teln olundu. Geen defa ki gibi teehhlmz mev- ba oluyorsa da
lib Efendini vlidesi dervemiz Fma anm r olmayor, uhr idenleri birer uru
vardr deyor; meel birini az oarm, tekini bilmem nesi varm. o byle eyler
nabdir ya. Sir-bzlar varm onlardan anma lzm imi, att birgn birisi bir ocu,
aranfil getirdi bizim Fama anm olatmad, arb ey. Aama ac Dvd da, Yunan da
ikisi de geldi. Yunan vapurunda ikinci amara bileti aldlar. Bekir Efendi, Arab Vf iskeleye,
lib, Rmiz, Nfi, Muafa, Ferhad vapura adar geldiler, badel-veda avdet itdiler.
Vapuru ismi Alanoz imi. Gece alt buuda areket itdi. Ferds Pazar gn saat yedide
lehl-amd
144
Limniye vl ve ur- Pre dil oldum. Midilludan Limniye adar bir ey
yemeksizin geldim. Muaddemki ziyretimde syledim ki u alar ur- Prde tekrr
oudum:

125

Murdmdr seni anca ziyret,

Meded Y ib-i luf- kermet.
Brama emsii marm ve mazn,
nyet eyle Sulnm inyet.

Dier

Eyledim ad- ziyret Bursadan geldim saa

Mehedi k oluyor emime kul- -------Vr mdim lufula marm- fey olmam ebed,
sitn dimidir emsye eyle a.

Aama iy gecesi idi, ivn geldi o meabbetler oldu, sat yediye adar obet
itdik. Ferds pazar-irtesi gn trbe-i erifde atme baladm. aladan ol-aas efendi geldi.
Aam nfs mdr merm seyin Efendini madmu ul Efendi davet itdi, badeam der-gha geldik. Yine iiden gelmi, adnlar oplanm. Gece ul dirken det leyli-i
maada olduu gibi ikr temdd idildi. Bade-ikr meabbetle aba itdik. l gn
amaurlar yatdm, trbede atmi oudum, badeh mektebe uradm, oradan da gmre
gitdim. Geceleri meabbetimiz pek odur. ehar-enbe gn atmi ikml itdim. Oradan yal
boyuna gitdik, gece gmrk ba-ktibi ivnmzdan Nesb Beye davet olunmala am
orada itdik. Fotoraf makinesi var imi. Onu diledik, Pen-enbe gn vapur geleceinden
badel-veda iskeleye geldik, ivnla grld, Tasn Efendi, Nesb Bey, alm Bey vesir
ivn, abb vapura adar geldiler. Vapur uhrtdr byk bir vapurdur. Her vait oru
stanbula vapur olmadndan avdete mecbr oldum. Vapuru ismi ifdir, l 150, ar 16
admdr. kinci amaraya oydular. Onbir buudur, areket itdi.
145
Limniden ala 75 mildir. Oradan Gelibolu 20, Geliboludan stanbul da 120 mil imi.
abaleyin ikide alaya geldik, Cuma gndr, drt areket, alt buuda Geliboluya vl

126

oldu. Sekiz buuda areket itdi. Gece uyum ad. Vapurda Nara eyi ul,bariye
yz-balarndan lib, op-neli Mlzm all Efendilerle epeyce meabbet itdik. Hava
gzel idi, imdi Bursay bir de Zeynd-dni dndm, fen fen ralar geliyor. Cuma
irtesi gn sat birde lehl-amd stanbula geldim. ocuu a-slim buldum. Aam zeri
amlca civrnda bir ahveye gitdik, Arablar yevm-i ma imi, aama avdet itdik.
rtesi Pazar gn stanbula gedim. ac anm-efendiyi grdk, Bariye anm-efendini
Bursada olduunu alad, badeh Olalar Tekyesine gidb Amed Efendini apu
kethds Sleymen Efendi ile grdk, badeh yine skdara geldik. Pazar-irtesi gn
birderle alm Efendi Tekyesine gitdik, bu t ar-i Bedeviyedendir, enitesi Ali Rfi
Efendi Bursada mdde-i umm idi, birderi Ali Baba musi-insdr, Bursada ayli
neriytda bulunmudur. Evvelki geliimde bir vaa olmudu bil-mnsebe yazaym:
Muarremde efendi daymda msfir idim, o sene Bursada bulunamadm. annm ibet
bertn tabi in geldiim enda idi, efendi daym o vait aret-i Hdde bir ne-i
maada oururdu. ey Ren Efendi merm day merma o muvenetde bulunmudu.
Daym bana bir ile meselesinden felket gelmidi. Bunu Glzr- Mr ve Ydigr-

ems nm eerlerimizde tafl itmidim, l muarremi onbirinci gecesi idi.

146
Efendi Dayma didim: Bu gece bir der-gh yo mu? ada, meriye dilesek. H
didi, alm Efendini Tekyesine gidelim, birlikde gitdik. Tuaf bir mesele, day efendi ne
vait o tekyeye gitse ba arr imi, o gecede arm beni orada birisine avle itdi, gitdi.
Yatsudan ora adan tenasn oudular, bizde orasn ouma det deildir, teeddb
idilir imi. Her ne ise kitab bitdi, ouyan arl bir oca idi, det bizim Klah-zde ac
brhm Efendi merma bezeyord, att Onu ann itdim. Kitab bitdikden ora herkes
aruya d, far o vait pek gen idim, geri bamda ariye, yeil ar var ama aalby olmadndan gen abdal gibi bir ey mi ann itdiler kim bilir kimse merab bile
dimeyor. Badm bir arlk var, nki day efendi o geceye ma orada bir ul icr idilir
imi, abi bu kitabdan ora olacan alayorum, apunu ne zebella gibi iki sim-siyah
Arab dikdiler. Bu zencleri balarnda rmz ar var, yzne baan rker, orar, gzleri
yaldr yaldr dnyor, ben de bir b-dest tazeledim dierleri gibi apunu ne dm ki

127

gireceim Arablar didiler: imdi apu alaca o vait girersi. Canm ld aaya indim
sema-nede birisi mrmr bir ey ouyor, ora hep berber yine bir ey ouyorlar. Gece
saat alt, aranl, Bi-smillahir-ramnir-ram diyerek apudan dm, evrd- erfeye
baladm, Y mtecell dirken Hdy Tekyesini ne geldiimi aladm. Bir iki sene ora
eniteleri memriyetle Bursaya geldiklerinden Ali Baba ile abb oldu.
147
Allah ramet eyleye, o bir t idi, rind-mereb, lafe-g idi. Bir gn bil-mnsebe bu
keyfiyeti alatdm, bir o teessfler itdi, riden adam almadlarn sebebi Km Paonu
Mald-i An ouyorlar imi ki benim iitdiim sesler de:
Ey iden adan md-i iltifat
amse-i l-i abya l alt

Naarat geldi mi rn Allahmme alli ve sellim ve brik al nebiyyin

Muammed ve Ali ve Fma ve asan ve seyin bi-adedi aert- bar rametikelvsiah alt- erfesi imi. aln gft u gsundan ekindiklerinden byle itin idiyorlar
imi. al-bu-ki far luf-i ala ve rniyet-i ehl-i beyt sayesinde der-ghmzda umma
aru att ulem da bulunduu alde gerek Mald-i A ve gerek alavt- eimme-i in
ar ve sir meriyyeleri alen our, kimseden perv itmezdim ve hibir arafdan yzme aru
itir da vuu bulmad. Belki ybmda i, Alev att Rafidir dimilerdir faa far
sul-i muaddereye cevb olma zre muteri arafndan idilecek suli cevbn en-y-
obetde virir ve tabi bu iidildiinden art sule cet almazd. att bu alavt- l-i
aby iy gnlerini Cumaya ar itdiimiz zaman able-ikr our idik. Gemi zaman olur
ki ayli cihna deer. Der-ghdan ddan ora amlconu altnda orulu denilen
maalle gitdik, o bir manaras var, aama avdet eyledik. l gn dir-neye gitdim.
Bir det Limni
148
destisi gtrdm, o teekkr itdi. Bundan da biraz ba ideyim: bua n-i matm
dirler. Ba aalarndan Naim Trii ba diyor; arreti t, uyu oudur, dev imi.

128

Bunu orada Austosu on beinci gn slam, ristiyalar giderler, urbalar keerler, yinler
yaparlar, aldlar opralar desti yapdrrlar, u imee ma ab yaparlar. Bunu in bir
menbe nal idiyorlar: Aya-ofyonu annm ikinci binsnda ubbesi urmam, derin oumu
papaslardan birisi eski kitablarnda grm ki Mednede ir zamanda bir peygamber uhr
idecekdir, n mucit ve avr pek o olacadr. de O Nebiyy-i -n az ------biraz ubbeni amuruna, amuruna atlrsa o vait ubbe ylmaz dimi. osanin Medne-i
Mnevvereye bira memr gndermi. Efendimiz allallahu aleyhi ve selllem ise o
kilisonu bil-ire cmie taavvul ideceini bildiklerinden ------- buyurmamlar. Memrlar
gelirken furtunaya utulurlar, Limnini uyt bir maalline oulurlar, her nalsa o cevher
ymeti oydlar ab dklr veyaud rlr. Birazn alrlar bir sm da oronu oprana
arur. imdi Austosu onbei old m oras biraz abarr ve rubet peyd idermi, dier
maallerden aldlar opralarla mezc iderek teberrken herkes birer midar alr imi, bunu
in slam ve ristiyan o gn orada oplarlar imi. Menbe bundan ibretdir. Maa m fh
bu adar rmete ne in
149
ly oldna dir de bir sebeb beyn itmeyorlar. Biz gidemedik nki merkeze bira
sat mesfe imi. Bir de Austosu onbei olsa idi onlar oradaki avlini de mhede
iderdik diye baa zamna tal itdik. Bu destiden bir dne de merkez eyine virmidim. O
gn dir-nede ine meabbetler oldu, ym ulnde hep muallim eyler, eyzdeler var idi, kirler de mkemmel olduundan orada da sema dm, bade-ikr avdet
eyledim. ehar-enbe gn iskelede Namye rast geldim, birlikde alataya, Bey-olunda
Bonmareye gitdik. Badeh sm Paada Badulla didikleri bdullah Maallesinde
Ceml Efendini Tekyesine geldik. Bu t Bursada epeyce ourmudu, o adya mlik
olmala kirlik iderdi, Muarreme tedf itmekle tekyelerde meriye oudurdu, far de
duc idim bylece u peyd itmidik, bade-ikr orada ald. Mehr arb-rablusl
Ceml Efendi de orada msfir imi. Pen-enbe gn tersnede d Efendiye uradk, Unapan kprsnden sebze anbarnda bulunan evvelce ikri geen ac lid Beyi buldu.
Badeh Yei Cmi civrnda R Efendi grb aru inde sn Bey ve dil Efendiyi
buldum, birlikde bir efln renginde ar cbbelik aldm, ba ufa tefek eyler de itir

129

itdim, skdara geldim. Cuma gn abaleyin rtma gelerek tekere ve ana

muyenesinden ora Bingzi Vapuruna bindik,
150
birderimle ve sn Beyle veda itdik. ki buuda areket itdi, yedi buuda
Mudanyaya ve 5 Rebul-evvel sene 1320 ve 31 Mays Cuma gn sat onda lehl-amd
Bursaya der-ghmza geldik. Bu seferimiz yiirmi yedi gn devm itdi. Geri gerek Midillu ve
gerek Limnide att stanbulda bir mddet daha ourabilirdim anca andil taarrub itdii gibi
bizim dyn- ummyede oza mal zaman da geldiinden avdete mecbr oldum. 25
Rebul-irde Arpac-zde ac smal Efendini saresiyle tezevvc itdim. 21 Rebiulevvel sene 1321 de daym bery- tebdl-i hava Bursaya geldi ve 7 Cemiyel-urda
ceddimi emnetlerini fare tevdi itdi. Merm kendisinden a- md itdiinden Bursada
veft iderek ya ar- yed itdii Sad Tekyesine, olmad alde bizim tekyeye defn olunma
arzusunda bulunmudu. Faa ilesi Bursada uramad, ld, ba ilerini tesviyesini
bane itdi, avdet itdiler. 29 Cemiyel-urda kermem Tyn odu, 26 Recebde daym
skdarda merm oldu. 8 abanda eyim Moral Muafa Efendi irtil itdi,16 aban
donanma gn in-pederim sn Bey veft itdi. Gnlme yine ziyret -i pr arzusu geldi,
ile ben de giderim didi, bunu zerine refa ile Zeynd-dni ve kerme Tyn
mstaiben azmete arr virdik.
LMNYE ALTINCI MDLLUYA BENC AZMETM
8 aferul-aram sene 1322 ve 11 Nisan sene 1320 Pazar gn araba ile gitmei terc
itdik.
151
nki Bursonu ilk-bahrna b-u ovonu lefetine bah yodur. abaleyin sat
ouzda areket, onbirde kprye geldik, arlar libs- arya brnm, aralarnda rmz
lleler, ar demler, beya papatyalar virdii lefet tarfe maz. Orada biraz dilenerek
birer ahve ierek birde Mudanyaya geldik. idre-i maonu Edremd vapuruna bindik.
Bira uru navln faladr, faa bizim umpanyamz diye ngiliz ve Yunan umpanyalar
ucuz vapurlarna binmedik. de ald ouzda rtma geldik, hava, deiz pek laf idi.

130

Birder ile ey Ronu olu rtmda imiler. skdar iskelesine geldik, tele ile skdar
vapuruna refonu acemilii adnlar arafnda ourmu, Zeynd-dnle berber binmemiler,
tekrr almaa, inmee vakit yo, vapur areket itdi. skdara geldik, birderim erfed-dn
Efendi tekrr vapurla avdet itdi, bereket virsin baa vapura filan binmemi, bir de dier
iskelelere giden vapurlara binmi olsa idi art ara baalm. O gn ahvede bir satden ziyde
bekledim, art ne adar ldm ouyan t taavvuruna brayorum, hele geldiler.
Oradan efendi daym medfn olduu ey Camiine geldik, day- mermu ziyret itdim,
tabi mteeir oldum, kendisini terceme-i li ve sylediim tri Ydigr- ems ve
Glzr- Mr nm eerlerimizde vardr, buraya yazma mcib-i tavl olur. Oradan birderi
nesine geldik. Efendi daym
152
vaiyeti mucibince ilesini sefletden urtarma in alm. O anm mehre Zeyneb
anm ralarndan olub szendesi imi, msteid, iyi bir msi-inas idi, o gece orada
ald. Ferds Pazar irtesi yuarda ikri geen op-andaki Bedev Tekyesine gitdik,
tedfen meriye de var imi. Avdetde Zeynd-dne aya-ab ald avdet itdik. l gn
aydar Paaya gitdik, mekteb-i bbiye ve Selmiye lasn grdk, Selmiyeni ei 371
admdr. Avdetde sitne-i Rifaiye eyi R Efendiye tedf itdik, birer ahve idik,
bizim Muaf da skdarda imi, Onu grdk, ora neye geldik. ehar-enbe gn
stanbula gedik, ey-zde-banda ala anm gelini Bedriye anma uradk, o gece
orada msfir oldu. Pen-enbe gn sm Paaya gitdik, smed-dn Uk Derghnda aret-i Pr Efendimizi uyusunu ziyret itdik, geen geliimde tekyede kimseyi
bulamamd ey Efendi tebdl-i havada imi, bu kerre grdk, itiyar bir tdr, ismi
Celled-dn Efendidir. Bursaya gelir giderdi. Bade-ikr Bedriye anma avdet eyledik.
Cuma gn Mari Kyne gitdik. Byk in-peder ac sml Efendini hemre-zdesi
dvn- musibt asndan Amed Beye msfir oldu. Gece Midillunu esba kimi
Tevf Efendi ile grld. Cuma irtesi gn Sirkeciye geldim acentelerden Midilluya vapur
ordum, oradan Bb- lye gidb bnl-Emn Mamd Keml Beyi aradm, bulamadm. Bu
tla mubertmz vardr, amucamz ey ik Efendini terceme-i lini isdemidi nki
bir tekeret-uar yazyor imi. Bu mnsebetle

131

153
ibne u peyd itmidik. Badeh Elmal mamn grdm. aya Beyi bir iki
defa aradm, bulamadm, Mari Kyne avdet eyledim. Pazar gn skdara gedim. Bizim
Dervi lile rast geldim, itli Cmii civrndaki nesine gitdik, babas Muaf Aa,
grdk. Pazar irtesi gn birderi nesine geldik, o gece orada aldk. l gn Mr
postalarndan el-hire Vapuruna saat altda geldik, ouzda areket itdi, li 149 adm olub
saatde 12 ml mesfe at idermi. Geceyi pek gzel geirdik. ehar-enbe gn sat bir
buuda Midilluya vl oldu. Acemlik her eyde fendr; a defadr Midilluya
geliyorum, r sekiz sat vapurda alyordum, bu on alt satde Midilluya getirdi. Vapura
lib Efendi ile Nfi geldiler, lib Efendini nesine gitdik. Ba maalleri gezdik, gece
nede ourdu. aya Bey de pederinden ora ey olduundan tevimiz zerine Cenb-
Pri ziyret itmek zere bizden bir gn evvel Midilluya gelmi imi. Yal ahvesine gidb
Pen-enbeyi yle geirdik. Cuma gn Vayalaya gidildi, ivn ekersi geldi, riden
zvvr da var, gzel meabbetler oldu, ane ikirler idildi, bede avdet itdik. Cuma gn
ube oumalm arzu idiyorlar,
154
oudum, al memnn olmular. Bu gn rz- r idi, ristiyalar Aya Yorgi
didikleri yevm-i maa olduu gibi Yunan ralnda ismine muvf olduundan o gece ve
gn Hristiyalar tehrtn grmeli idi, hele Gm apu didikleri meviin ristiyalar
daha imardr, olur olmaz tail-dr bile yanaamayor. Aalar heman hepsi Yunanlik ile
mefardr, manen elden m dimekdir. Midilluda yz yiirmi be bin nfsdan yiirmi be
bini slamdr, nda ksm- kllsi ismi slamdr, mutela kylerdeki slam-ristiyan
birbirlerinden z alub viriyorlar imi. Mehr Keml Bey kyleri tefte dnda
Mslmalara slam arn sormu, belindeki rmz kua gstermiler ki ristiyalar
siyah ua ardlarndan rmz ua alme-i fria-i slamiye olmu. Bunu zerine Bb-
lye yazar, aalara birer nih vi getirdir; Midilludaki senede iki defa kylere gider, her
kyde birer va ider gelir, ayda bi uru alr. Limnideki bil-ire mft de olmu, o hi
kylere gitmez, yalz Cuma namazndan evvel cmide bir va ider, bunlara ukmet ne
yapsn! Benim e ziyde teesfm mcib olan l-i ristiyanlda ne bir kitb- semav ve ne

132

de mabl bir am olmad alde ristiyalar b-u Avrupa mttefiklerini

uelsn bile dn taaublar ile, mal, fenn, bb, nezh bir din olan dinimizi
sliklerindeki l-bllikdir, ayret iderim.
155
Alel-u Avrupada taaub azalda aat bir eyler oalyor. Msterileri
ve ta-i edyn idb de slamiyetden daha metn ve mal bir dn olmadn tad iderek
mahar- hidyet olalar gnden gne oalyor, meel uran nedir? uran ve aret-i
Muammed aleyhis-selm, arbda slmiyet, erat-i slmiye gibi kitablar yazlyor. att
geen sene Amerial Misz Cono, ill-i Aar Cemiyetinde: Biz, Mslmalar byk
peyamberi Haret-i Muammedi bi yz sene evvel meydana oyduu bir aat bugn
Ameriada tab idiyoruz, biz n annlarn annlarmza oydu didi. Fetebir y
ll-el-bb. Evet slmiyet eyl emreder, tl men ider, nereden baarsa dnyevurev, madd-manev, hir-bn byledir, zehri yeme, minreden kendii atma deyor.
fu-aya riyet it, s-i istimlden an, gzel ala ibi olan adletden ayrlma.
te bu hep byledir. Hangi il, hangi mtefekkir Evmir-i urniyyeni fenl, nev-i
urniyyeni eyln iddi idebilir? Tadden baa ne yapar? Ne re ki vatiyle bir
am chel, melide, ibl-perest erifler dnimize urfeler ardrm, alamad yetleri
gy tefsr itmi, ar kl eylemi, gnei arabalarla gkde gezdirmi, yeri kz boynuzuna
ourtmu,
156
mur olduu pdih arzusuna gre yetleri tevl itmi, adiler uydurmu,
yzsz-uratsz bir am yalanc erifler Hind, Yahd urfelerini dne ardrm, faa
dnimize bundan ne. te imdi Avrupallar tadt zerine fenni henz ad bile yoiken,
urnmz fenne dir olan ayetleri bugnk fenni abl itdii naariyeden baa deildir,
daha fen tera itdike kim bilir nal aatler tehr idecekdir. atolikler, Protestalar
Asyada, Afriada drl drl muvenetlerle say idb al dinlerine, meheplerine idle
alyorlar. Bizde ise li-vechilleh ne bir oca ne bir ey al ird in yarm saatlik bir
kye bile gitmeyor, meerki bu istifde-i maddiye olsun, cer olsun. Ne ise burada bundan ba
itmek muvf deilse de Midilludaki ristiyalar dinlerine aru olan taaubu

133

grdmden teermden biraz yazdm. Bugn andal ile Varya denilen mesreye gitdik,
giderken Midillu nde tamrden gelen Mecdiye uravezeriyle Mesdiye zrhls uruyor,
Mesdiyede o gn Ecneblere balo varm giremedik faa Mecdiyeyi gezdik, ne gzel ne
mkemmel idi; banyolarn grdk, oplar nal olup atlacan bir mlzm efendi bize
gsterdi, bariyeli bir bi olmadma teessf itdim, orada eml-i keresini ilvesine du
iderek d. Varyadan aamzeri avdet itdik. Midilluda mere yo dirler, Varya var.
Varya ki bir n- zebn-zeddir. Gece Vayalada ourdu. Cuma irtesi gn erf
aretlerini ve ar Babay ziyret itdik.
157
Pazar gn Mesdiyeyi grmee gitdik maat-tessf Ecnebler var imi, tekrr
Mecdiyeye geldik, ara-dalar d ben geen gn grdm diye madm. Sivrsi Mir-alay
R Bey grm yuarya davet itdi, bu t essen Bursal imi, Ssl R Bey deyorlar imi.
Bi-t mertn gsterdi, bu vapurda bir am elektrikle mcehhez drl drl marifetler,
hnerler grdm, gndz baa gece baa. Telraflar, miver zerinde oplar, yann
vuunda kendi kendine palayara indeki myii yann if idecek ieler, msfirlere
idilecek ikrm v drl drl radan adehler, elmas-tra abalar, l tarfden
mstan bir o eyler grdk badeh mutaar bir du ile avdet itdik. Gece Vayalada
mubele eyledik. Pazar-irtesi gn Mevlev eyi efendiye ide-i ziyrete gitdim, badeh
ala ricinde gezdim, Yei Cmi mamyla grdm. Gece nede ourduk. l gn
ba malleri ziyret itdim, isimleri mehl, aabdan oldular merv drt trbe var, onlar
ziyret eyledim. Gece lib Efendide ivn ictima itdiler, bizim ala-zde Edhem Efendiyi
grdm, Molohda tarrt ktibi imi, azl itmiler, memrn istili in stanbula
gidiyormu. ehar-enbe gn aplucaya adar gitdim, Avdetde Ali avuu ahvesinde
ourdum. Gece Nfi Efendini nesine medvv idik, drt buua adar orada meabbet
itdik. Pen-enbe gn amama gitdim.
158
Temizce bir amamdr, faa alvetleri apular yodur. Gece Vayalada
cemiyetimiz epeyce idi. Cuma gn aru Cmiini abi geldi, ube oumalm ric
itdi, biz de red itmedik oudu. Badeh and emni Memed Efendiye nefese gtrdler,

134

avdetde Mevlev eyi geldi, biraz grdk, badeh alaya d, Ali Beng Babay
ziyret itdik. Aama Amed Efendi arm idi, bade-am avdet eyledik. Cuma irtesi
aam Vayalada ivnla loma idildi, sati bi Efendini oluna ariye tebr itdik.
bta ac Muyid-dn ve mekteb-i idd anbar memru iy Efendiye, Mevln Muaf,
Tail-dr rif Efendiye batlar verildi, Pazar gn derslerini virdim, lib Efendiye,
Muaf Efendiye ikinci isim teln idildi. Aama Vayalada Mevld oudu ayli cemat
var idi. Pazar-irtesi gn rtma gitdik, aam ivn opland ourduk. l gn azetelerde
Bursa Livasn veftn azetelerde grdmz gibi, znie gitdiimiz Eref-zde Srr
Efendini de Aydn-olu Tekyesinde eny- ikirde veftn oudu, o mteeir oldum.
Bu t terceme-i li Ydigr- ems nm eerimizi mab smnda Eref-zde ve Amed
azz Der-ghlar falnda muarrerdir, o gece ru-y-n yetmi bi tevd oudu, tam
istifde idilecek bir ada idi. nki dnyonu kerem u serdini grmd. Bir n Tekyesi
bateten yld, ora Mdde-i Umm Red Beyi himmetiyle mceddeden yapld. Art
istirat idece bir zamanda iret yolculuu grnd, Rametullahi aleyh. ehar-enbe gn
biraz ilde
159
olandm. Badeh bta asan Efendiye ikinci ismi teln itdim, Derv Necbe
nc ismi virildi. Bugn biraz raatszlm vard, dotor getirdiler ilc virdi. Geceleri ul
ve erkna dir fetv yazmala mel oluyoruz. Pen-enbe gn Mevlev-neye gitdim, ey
Efendi aruya m, ora rtmda grdm. Aam Vayalada gzel meabbetler oldu.
Cuma gn namaz Vayalada ldm. Aam-zeri deiz kenarnda defter-i n memru,
ala dotoru, makeme ba-ktibiyle grdk. Defter-i n memrunu zn bizim
Nab Bacn olu alm faa geinememiler. Cuma irtesi gn ba evtla resm-i veda
f itdik. Gece lib Efendini nesinde ictima itdik. Gece sat bede Yunan Rm-ili
Vapuru geldi, ivnla iskeleye geldik. lib, Nfi, Muafa, Rmiz Efendiler vapura
yerledirdiler, alt buuda alar da veda idb gitdiler, vapur sekize ar-yek ala areket itdi.
Hava pek gzel idi, aba seherinde deizi o lefetine oyulmaz faa felek msade ider
mi ya. Bir rzgrdr d, vapur balad allanmaa. Biraz yatdm, bede aldm ortal ala
vire oluyor. Veca da geldi mi? Aldmz ilc biraz ter itmidi lkin perhizi bozdu

135

raatszl da geldi, yrmek bil deil. Ne re ki mecbriyet var, art yrmek deil
srnmek nevinden giderken birisi r gibi yetidi, Ah Prim, Efendim, hani her yerde
yetiir; geen sene zmirden gelirken de old ya, tde an da yazarm. Efendi baba! didi, bdeste mi gidiyorsuuz? Evet,
160
didim, dedim ama, kimdir? Neni nesidir? bilmeyorum. nki gzlerim apal,
yalpadan iim ma yor, gzm asam bile vapur utalar, ortal pisliini greceim
daha berbd olacam, limizi yle tavr idi: Zeynd-dn yavrucu beni deize atviri
deyor, alamal ki ocu bile ne adar mudarbdir. Her ne ise gitdik heman o t bir bar
buldu, temizledi, ben buradaym, nca yine yeriize gtreyim didi. Hay Allah r olsun!
Emn olmal ki birisi baa o gn yz lira virse bunu itdii muvenetden duyduum
memnniyeti uymazdm. Bade ail-ceh dm, oluma girdi yerimize gtrd, ordum:
olum sen kimsi? Didi: Limnili Asker asan, hani bundan sekiz on sene evvel birlikde
Selnke gitdik, beni stanbula adar maiyetiizde gtrm, muvenet itmidiiz. H
alma geldi, bu tersnede asker imi, menen gelmi idi. Selnk ariyle stanbula avdet
itdiimizde Selnkde msfir olduum maalde bunu da ve dier arkadamz Tasn
Efendiyi de msfir itmidik. Allah Allah! Eylk yi olmaz dirler. Pek al Midilluda ne
ii vard? didim. Cevbnda teyzesini grmee gelmi, imdi avdet idiyor imi. Biraz rat
itdim azc uyumuum. Pazar gn saat be buuda Limniye vl ve ur- aret-i Pre
ziyret in dil oldum. Evvelce aber gnderdiim vechile bir ne utmular, nki ile ile
bir baasn nesinde yr olma istemedim. undan bundan levzm- beytiye tedrik idildi.
Gece iy olma mnasebetiyle der-gha gidildi, bade-ikr nemize
161
avdet eyledim. Cenb- Pri tavf, addim deilse de meabbeten sylediim
nuulardan ba larn bery- ra u eerimize yazma mnsibdir an iderim, ite onlardan
birisi:
Ey ub- cihn, avs- zamn aret-i Mr
Vay rif-i esrr- nihn aret-i Mr.

136

Sen vf olub ilm-i lednn-i dya

tdi bize de kef beyn aret-i Mr.

Lufeyle bize, himmetii eyleme marm

Fey u keremi ola revn aret-i Mr.

atm-i velyet mahardr t- erfi

Nuundan olub nki ayn aret-i Mr.

ems ulunu leyl u nehr senden mdi

Lfula kerem eyle aman aret-i Mr.

Pazar-irtesi gn trbe-i erfde atme baladm, aam nemizde ourduk, bizim

ivnmz geldi. l gn trbede atmi oudum, tarrt mdri, belediye reisi, dyn-
ummye memrlar neye geldiler. Ratszlm art yzmden belli idi, bu ratszl
bende epeyce zamandr devm idiyor, Bursada amamda arnm oduruyordum, a arnna
ellerimle bir direk utara allandm, arnma brla ca u odum, l yapmadmz ocaar ilclar almad, Hindistan cevizi, zencefl, aranfl hepsinden yedim faa fide yo.
Yolda yrrken, gezerken bir ey yo, ourdum mu veca r. Kimi u urmu deyor, kimi
gbek dm deyor, ben dotora mrcaat her vechile lzm olduunu bildiim lde bilmem
ki imal mi itdim? Ha bugn
162
geer, ha yarn geer diye ehemniyyet virmedik. Burada bir ey daha sylemek isterim:
Mslmanlar, yalz Mslmanlar deil ristiyalar da belki dindar olan her millet oumaa,
imalar, itiadlar vardr. att Limnide fare ristiyalar da gelirdi. Faa nefesi tesri,
manev olan astallaradr, aab olalaradr. Meel yaraya, bereye elbet nefes tesr itmez.
Maa m fh if Allahdandr. Anca bir am astal vardr ki bu behem-l madd tedvye

137

muhtadr. Bunu da tecrbe-dde dotor biliyor. Grmezmisi ki birini ba arsna filan ilac
iyi gelmidir, ama dier bir kimseye tesr itmemi, acab neden? Hah ite bunu dotor biliyor.
O ar neden gelmi, evvel on bilmeli, ora tedav itmeli. Doktor biraz baldr diye bizim
Mslmalar heman nefesilere oarlar, gn, be gn, yedi gn outur, faa asta iyi
olmaz, gitdike raatszl ehemniyyet kesb ider, dotora mrcaata mecbr olurlar. Olurlar
ama i iten gemi, bade arbil-Bara. ora muadder byle imi diye arr virirler. Bunlar
hep yal bilinmekden olur. Far didimki: itid her eye dali vardr, lkin o astay
outdular gn bir de dotor arsalar varsun asta iyi olsun da ister nefesden olsun, ister
doktordan, arar yo, erefi her ikisi pay itsun veyhud kendine mal itsun, ikisi de an
almdr.
163
tek o asta eyi olsun. Bu fikrimi dotorlar da tavb itmidir, att byle bir tenr de
yapacalar idi. Her ne ise ite bizim astal da byle olmu Allah esirgeye mzminleecek
imi. Derl belediye reisi filan bir dotor getirdiler, bilmem Rumca bilmem Franszca bir
eyler sylediler, bize ordular. Dotor bir reete yazd, armtra bir u idi, birer fincan
iiyorum; acyib hem atl hem uzlu, hem ac, hem eki byle bir ilc idi. Bir hafta perhize
oydu, yumura, sd ieceim ama sd ounuyor didim. yle ise yumura ile lamuru
ardrub isun didi. Yumura bol, aba, yle, ikindi, aam arnm ackd m heman teynu
var yaub lamuru dub, bir iki yumura rub iiyorum. Tam bir hafta devm itdik, lehlamd veca ve amel gedi. Hi unutmam perhizi bozduum gece bizim Tasn Efendi bir
yourtlu aba zartmas getirmidi, onu leetini al unudamam el-amdlillah luf- Prle
bu illetden de urtuldum. Meerse kden baranda iltihab l olmu, oluyormu, eer
tedv edilmese imi ou vam imi, eyi oldudan ora sylediler, Allah cmlesinden r
olsun. Bizim sn Efendi oyun almaa Lera denilen kye gitdi. Geceleri nemizde
birleiyoruz, ba ilahler me idiyoruz, ym iderken bir gece hur- Pre niyza geldim
164
cumhur ilahsini ouduumuz gibi dier gece de ceddim aret-i afni ilahsini
me itdirdiimden nla ym idiyoruz, teberrken uraya yazacam, nki mabu
yodur.

138

Nu- aret-i af alfe-i aret-i Pr

arb- ayla sekrn
Bize Mrler dirler.
Say- myede nevrn
Bize Mrler dirler.
Ul-i ikri Bismillah
Srlr ihdin da
Sr- mstem yek-lisn
Bize Mrler dirler.
Mselsel alvetden, dirden
Fey-yb oldu
Bi-amdillh a isn
Bize Mrler dirler.
aat srrna sbn
Hidyet-i rfia brhn
Marif gevherine kn
Bize Mrler dirler.
Nebler temi Suln
Kevniyete olub ddm
ar-i ada virdik cn
Bize Mrler dirler.
Rumz- knt kenz
Miftna bu af-i Mrden
Ki bismillah ile fermn
Bize Mrler dirler.

andl gecesine arl var, ivna, bize uller me idiyorum. Bu gece sat altda
civrmzda erifi biri barr m barr, sat alty dnmeyor, herkesi uyusunu aryor,
ne tuaf adamlar var. ehar-enbe gn atmi oudum, biraz silde oladm, liman reisiyle
gmrk memru ve sir evt geldiler, grdk. adr Efendi kyden gelmi, bizim Derv
asan sn oyunu getirmi andl gecesi der-ghda im olaca. oculara mektebde r-y siyhm ile der-gha uur- Pre niyza geldim ilahsini me idiyorum. Aama rdiye
muallimi ve maiyyet vapuru rac-bas
165

139

ve sir ivn geldi. Faa rdiyye muallimi dehr gibi yalz ehlullah vadet-i
vcdunu mnkir, annm bir buu sat syledi bi-l fla alatd, kimseye meydn virmedi,
biz de diledik, eedeki uvvet deme arlarda yodur. Pen-enbe gn atmi oududan
ora mektebe gitdim, mamlar uratndaki ter insan ay idiyor. Badehu der-gha
avdetle biraz ourdum. Bizim mini mini seyy, anas minder zerine ourtmu, tenbh
dilemez, o da dm m? Al bere old, aa dedesi veya nenesi olsa idi biraz darlr ekiirdi,
o laf alamaz ya, bildiinden amaz. Aama ul Efendiye gitdik, bizim nfs mdrini
byk madmudur. Gece der-ghda mevld oudu, alabal idi, o meabbetler oldu.
Cuma gn ubeyi far oudum, badeh der-gha geldik, bade-ikr nemize avdet
eyledik. Cuma irtesi gn atmi ikml itdim, aama andildir, urbn kesildi, Derv
asan nesinde bidi, msfirler davet olundu, yuarda bir andl gecesi tertbi
yazmdm, bu def da aynyla yledir, van tekr-i sevd dimekse de bunlar taauru
mcib-i a- manev oldndan et-tekrru asen ayyesine riyet idiyorum. Mehrdur
ki Manru mukemes-y-n udsde bir meclis-i manev inid itmi, ur-
Raslullahda Manr mukeme idilmi, mesele Efendimize itirz itmi imi, yan eer
166
Ve m erselnke ill rameten lil-lemn benim nmda nzil olsa idi cihn
aldrrdm dimi, tuaf cesret! Van bu bir menbedir ama acyib eydir, acab
Manru uluvv-i cenb aret-i Far-i inatdan ziyde mi imi? Her ne ise bunu
yazmadan maadm bunu deil aret-i mm ileyh mam azlni muveresidir ya ne
ise. unu da ilve ideyim, o meclis-i rnde Manra araf- Risletden buyurulmu ki: Ve
m yenu anil-hev in hve ill vayn y deil midir? Manr tad ider, o alde
araf- lahden vay u ilhm olunan evmirden, nevhden baa ben ilaf areket idebilir
miyim ki. Msekkit cevblar zerine Manr r-h olur, faa bu ur seb- eratle
afvna km olunur. rtesi gn b-re enel-a diye balar barmaa, mesele malm. O
meclisde aret-i Mm, Cenb- abb-i d allallah aleyhi ve lih ve siril-enbiy
Efendimize sorar: Y Raslallah! dir. Siz ulem-i mmet ke-enbiy-i Ben srl
buyurduuz, bu meclisde bu fermnza sez kimse var mdr? Efendimiz buyurmular ki :
u t, didiim ulemdandr diye mam azl aretlerine iret buyururlar. yle bu hade

140

ulem-i s, ulem-i rusm, dalavular, padih yaa dkntileri m-ada olaca deil ,
ulem-i ehl-i aat murddr. Haret-i Ms alevtullahi al nebiyyin ve aleyhis-selm
dir ki: smi nedir? Derl oca azl Muammed ibn-i Muammed ibn-i Muammed elazldir cevbn virir. Canm ben saa ismii ordum,
167
sen ise baba, dedei, memleketii syledi! Evet dimi, Cenb- a celle
nuh t- nbvvet-penhlerine ve m tilke bi-yemni-ke Y Ms buyurduunda siz:
le hiye asye diyecek iken: hiye asye etevekke aleyh ve ehe bih al anem ve
li-ye f-h merib ur buyurduuz. aret-i Ms ise: ben Cenb- ala mukleme
itdiimden sz uzamasn isterdim, nki o nisbetde ev-i rn l idiyordum. azl
cevb olara: Efendim! Bu diz de t- l rislet-penahleri gibi bir ulul-am, ib-i
kitb, nebiyy-i -nla mukleme itdie benimde o nisbetde evim tezyd idiyor deyince
Haret-i Ms Efedimize dnerek: adate Y Raslallah dimi. Far de Limnide l
itdiim ev-i runden ba olunduca o evi vicdnmda tekrr iitdiimden bende tekrr
tekrr yazyorum, ouyalar calar lrsa mar grsnler. Evet, andl gecesi Der-ghda
loma idildi ama tekye ul yapdk; eana aryek ala sema-neye ule girdik, namazdan
ora yuarya ld. Musebeci Sleymn Bey, Cez Reisi Bey, Tarrt Mdri Ysuf
Efendi, maiyyet vapur rac-bas, Bana Memru Amed Efendi, evf mdri, ar baktibi, dvn- ummye memru, gmrk ba-ktibi ve sir evt der-gh mensblar
bulundu. Loma dular yapld, ahve nabimiz var ya Arab Derv mer, o ahve biirub
biirub
168
gnderiyor, byle meziyetlere de gerek msfirler gerek ivn memnn oluyor.
Yatsular oundu, Haret-i Pre dizildik, yiirmi otuz az birden: urua ben niyza
geldim diyoruz mu, Limni yerinden oynuyor. Trbe Ftisndan ora tevd-neye girdik,
namaz lnda tevhli filan bir mevld oudu, veldet barinde ziyret-i liye-i sadet idildi.
Badeh atimler indi, du idildi, zikirler, ymlar, devernlar, bedev oplar l bir ev-i
rn l old ki men lem yeu, lem yarif, o baa bir lemdir ves-selm, kim ne dirse
disun. alabal ise bizim sfler geldii zaman buronu li nalsa yle, bu ufa modelli

141

sema-nemiz biraz kkdr. O gece o evkin neesiyle abaa adar ourdu. Pazar gn
mutaarrf beye gitdik, o bir tdr aylce grld. Badeh lcaya gitdik, Tasn Efendi,
Nesb Bey, f seyin birlikde olduu alde bir araba bulundu, bindik. Ilca muntaam
yaplm, ne re ki tertb yo, orada biraz loma itdik albuki bu gece muasebeci beye davet
olunmu imiiz, faa aberim yo, biz de oradan ge d, defa aber gndermiler,
arnmz o ferds geceye alsa idi daha eyi olurdu lkin baa msfirler de var imi macb
oldum, itir itdim. Bu t bize aru pek meclbdur, essen kendisi azret-i Merkez Derghna mensb imi. Bizim r- menre ve manmelerimizi grdke meel ube,
namaz, ul-i ikr, yin-i ariat, mevld, du, kirlik gibi eflimizi pek tadr ider
169
ve Cenb- a size olan bu bayi-i ilahsini bilmem nal aladaym? Ne var
ne yo her eyi size virmi dirdi. Bir aam ikri alonu ricinden idre idiyordum ama
ur- Pr olma mnsebetiyle heman heman sema aca bir alde idim, gzlerim
apalyd, ulam dibinde birisi: efendim deyor sem- liizle bizi mesrr itmeyecek
misiiz? gzm adm bu t, bir ey dimedim faa bizim nee de ad. Bira defa
tekerrr itdi, bende bi-ab sema idemedim. ora ikirden ld alatdm didim: Efendim,
bizim sema Mevlevlere bezemez, onlar ne vait olursa dnerler, ur deyince ururlar, fari
yle deil, o istek uhr itmezse dnemem, dnsem bam dner, iim bulanr, semaa baladm
m ikri tertbi bozuluncaya adar devm iderim, ha deyince uramam. Bunu zerine itir
itdi, o muibb-i bir t idi, a ise selmetde, veft itdi ise Ramet-i lahiyyeye nil
olsun. Bade-am der-gha geldik aplca yorunlu var ama aullah, meabbetullah
ivn neesi yorunlu alyor, b-u uzr- Pr. Pazar-irtesi gni bizim Tasn
Efendini arabsndan erife mm nmnda bir adn intisb itdi. andil gecesi bizim
Dervi snye ikinci isim teln olunduu gibi adr Efendi de tecdd-i bat itdi Oa da
birinci ismi teln itdim, derslerini virdim.
170
Bugn Reis Bey davete gelmi, aama oraya gitdik, e adar meabbet itdik. l
gn nfs mdri merm seyin Efendiyi ziyrete gitdim. Bana memru Amed Efendi
aba yemei gndermi. Bugn biraz ramet yad, aonu itiyc var imi, dular, enlar

142

idiliyord. Bu gece Nesb Beyi nesine davet olunmudu, gece ikiye adar ourduk, badeh
der-gha geldik. ehar-enbe gn trbe-i erfi badez-ziyre rdiyeye gitdim, ul-i talm
ve teallm n idi, ora tekyeye geldim. Gece Musebeci Nesb, Amed Beyler, Niyz
Efendi ve sir ivn geldi, meabbet ve obet idildi. Pen-enbe gn bizim Siyah Derv
meri temrcu dkkanna uradm fuar memnn oldu, yle y sde beylere gidilmez ya
biraz da fuar gl almal deil mi? ora ul Efendi ile Amed Efendi geldi. yleden
ora ukmete gidilb Mutaarrf ayr Beyi, Musebeci Sleymn, Cez Reisi Rc,
Tarrt Mdri Ysuf, defter-i n ba-ktibi, evf, nfs memrlar, bana memru
beylerle grldi. Hele Muhsebeci Beyi yannda oururken kim geldiyse red itmedi,
senedini abl iderek virile didi ve fare itben de: bu adem-i red erefiizedir, siz burada
bulundua her gelen senede virile diyeceim diye talf itdi. Ehl-i ma bunu iitselerdi
cmlesi de hcm iderdi ya. Gece gmrk ba-ktibi Nesb Beye uur- Prde arkiye tebkr
itdik, bil-ire vlidesi de intisb itmidir. Badehu der-ghda yin icr itdik. Cuma gn
abaleyin ba msfirler geldi, adr Efendi erkn-nme yazd, ubeyi oudum, der-gha
geldim, Mondoroz gmrk memru sml Efendiye nabi virildi, gmrk mdrleriyle
grldi. Aama ey Niyz Efendi davet itdi, bade-am rdiye muallim-basn
nesine gidilb orada mevld-i erf oudu.
171
Badeh der-ghda ul icrsndan trbe-i erfeye girdik nki yrn yolculu var,
orada biraz ikr ve ul yapdk, nemize geldik, yedi buua adar ourdu. Ferds Cuma
irtesi ki 19 Rebul-evvel sene1322 ve 22 Mays sene 1320 tarine mdiftir. u alde bu
defa Limnide on on drt gn adar almz. abaleyin bery- veda msfirler geldi. O
enda ac Dvdu ofya Vapuru grnd, bu vapurla evvelki defa Selnke gitmidim.
Nzhet Vapuru svarleri arafndan temin idilen filikaya iskelede bulunan gmrk mdri,
liman resi, tarrt mdri, dyn- ummyye memru beyler ve Niyz Efendi ve sir
evtla badel-veda bindik. Musebeci Sleymn Bey, cez resi Rc Bey, gmrk baktibi Nesb Bey, Svr Nred-dn Bey, esb memru R Efendi, bana memru Amed
Efendi ve evt- sire, dier andal ile de Tasn Efendi, ul Efendi, dier ivn, Derv
asan, sn vapura geldik. vr beyi kermesi intisb itmek istemi, filiada oa dersi

143

virdik, yan bir kada yazara pederine tarf itdim. Musebeci Beye de namaz akabinde
ounaca bir ders virdim. Sekizi aryek gee alarla da veda itdik, avdet itdiler. Luf-i a
ve himmet-i Prle imdiye adar gelen Selnk ve zmir ve sir meyndan hibirine
yaplmayan rmet ve ikrm ile tey olundu, masdl-emnl oldu. Vapur sekiz buuda
areket itdi. kinci amarada biz, refa, Zeynd-dn, Tyn arumda ourdular, ben de
seyt-nmeme unlar yazdm. Gece uyumuum, on ikide Selnke dil oldu. Evvel ara
Baba Tekyesine urad, yei ey Amed Efendi stanbula gitmi. Fetiye Der-ghna
gitdik, ey Ali Efendi zmire kermesine gitmi.
172
Madmu iy Efendi var imi. O gece orada mihmn oldu. Pazar gn Selnke
dmz gibi o ourmayacamzdan fratdan istifde idelim diyerek evvel kmetde
Zirat Bana Mdri sml Beyi grdm. Refkas Lanaada imi, bu t in-pederi
nesinde Bursa Ziraat Bana Mdri iken ourmular, ilece mnsebet l olmudu.
Oradan amdiye Cmiine gitdik. Bunu ine ile ayr Paa yapdrmd, pek laf ve irin bir
cmi olmu, mzeyyen, minreside pek mevzn, emeler mkemmel, saatleri ke. Oradan o
civr gezdik, olad. Mkemmel kkler bina yaplyor, heman heman k ara-buruna
adar binalar inl idecek. Badehu tramvayla Satli Selm Paa Cmiine gidilb ikindi
namazn badel-ed der-gha geldik. Refa bu aam seyyl uydu, tata bitle sivrisineklere epeyce iyfet olacaz gibi. Fil-aia Limnide der-gh nal bulduysam buras da
oa cild-i n idi. Gece be buuda uyandm, bir ayli ourdum her ne ise aba old. Pazarirtesi gn stanbula Antalya Vapuru var imi, bir arabaya binerek vapura gitmek zere saile
indik. Tekere ayd, muyeneden ora bir aya rkiben vapura d. iy Efendi zrler
diledi, rmetde ur itdim didi. Ark Selnkde urmak istemeyordum. nki itill
emreleri grlyor; Makedonya meselesi var, banaya taarru keyfiyeti filan. l bir evvel
avdet daha ayrl idi. Be on gn evvel bir olu yam, o oca aln kiremitleri para para
itmi, albura dndrm art olunu cesmetini ys itmeli.
173
Umm Selnki her araf bu fete mar alm, bir yondan kiremit oyarlard.
Vapur cidden mkemmel, bizim stanbuldan, Midilluya, Midilludan Limni ve Selnke

144

geldiimiz vapurlar bua nisbetle andal gibi alyor. Anbar gibi bir yere yerledik, ocuu
Allah esirgeye naar demesin diye oraya indik. Yuarda tekini, berikini naarndan
ard. Refa bir alnca urd, albuki ipi rk olduunu grdm ve syledim. Faa bu
adn sz dilememek, burun orusuna gitmek zere yaradlm olduundan diledemedim.
alnca da epeyce yksek, oralarda vapuru temurdan bir am zincir balayaca letleri var.
Az aras gedi ip opmaz m, Allah mufaa itdi deral utduk. Her ne ise gece bir de badm
bizim merm adberk anm arabsndan olub o defa nelerinde msfir aldmz
Muaddes amda vapurda imi, olu zm Bey a olmu, lib Lanaadan geliyorlard,
mddeti bitmi stanbula gidiyorlar imi. Ol-vaitler kimler ikier sene mddetle al
iderlerdi. Bu t Arnabud oca Amed Efendini madmudur. Amed Efendi mehr f
Beyi ocasdr. Vapur saat sekizde areket itdi. Biraz ala var ama oca vapur aldrmayor.
Gece gzelledi, abaa aru gerteye dm, deiz araf gibi, mehtb da var., iyn
deize aksi gelinleri telli an adryordu. Refay da ardm, pek irne idi, ortal da
yava yava aarmaa balad, aman laf ne laf. Geri rzgar yo ama vapuru
174
srati rzgar ule getiriyordu biraz dm. al gn saat de alaya geldik.
Bimi ba, ekmek, yourt, brek ald. Hava da pek gzel deizde. Vapur apudn da
birbirine uymu, vapur nal ocaman ise apudn da yle. Zeynd-dni utdu, sevdi bir eyler
sylyor ama alayamayoruz ki. Sekiz buuda Geliboluya geldi faa uramad. anaalada zm Bey Zeynd-dni vlidesini amucasn bulmu, alel-acele geldi, ocua
bir mecdiye virmi ki vlidesini onda epeyce ey bedeli alaca var idi. al gn sekiz
buuda stanbula vl, onbirde birderi nesine dil oldu ki Bursadan al r alt
gndr. Rebul-evveli yiirmi , Mays yiirmi altnc ehar-enbe gn iskeleye indim.
Oradan skdar Mezarlnda Srr Efendini abrini ziyret itdim, stn temizledim.
Bursal Day Muammedi ahvesinde Balaban eyi mehr duc sn Efendi le
grdk. Avdetde skender Baba Tekyesine urad, bade-ikr avdet eyledim. Penenbe gn ocular da alara alaaya gedik, tnele bindik, Bonmareyi grdk, oradan
aya-ab ald, Yeralt Cmiine geldik, badeh Eyyb Suln ziyret eyledik. Avdetde
Mamd Paaya urad. Bey f arad, bir yerde buldu biraz da bal, ora alrz diye

145

skdara avdet eyledik ki yedi saat mtemd gezmi oluyoruz. Refonu ilk stanbula
geldiimiz gn yapd gibi birlikde gezerken bir azinoda abbdan birini aramaa girdim, bir
de baaym
175
aram ra ahvevi ortasna adar gelmi, ucanda ocu, Sbhnallah! Ne ise
ardm aruya, be-hey mbrek hi enlik grmedi mi? Cuma gn Abds-selm
Tekyesine gitdik, orada veklet retiyle Tekyeler mfettii dir-neni Amed Efendi
ouruyordu. Kendusuyle Bursada grmdk, vlideleri varm kendisini gremedik, anca
anm aama msfir olma zere ala-oydu, yemn itdi almaa mecbr oldu. Namaz
Byezd Cmiinde ldm. Bedeviye anm alebe gitdiini rendim, bu niye
alamz gelinidir, be ocuu vardr, zevci Amed Efendi iki evlidir, evvelki areminden
ocuu olmad in bunu alm, drd z, biri olandr. z birisini adalcaya virmidi,
dierini de orada gelin itdi. Orta Ferde anm da Bursaya gitmi idi, gelmi, neleri
osada idi. Oradan arudan ba ufa tefek alara Abds-selma geldik. Cuma irtesi
gn aruya d. ey Ceml Efendi ile mliyede buludu, badeh birlikde evfdan
Ceml Beyi, oradan Bb- lye bnl-emn Keml Beyi heman ayadan grerek avdet
eyledim. Pazar gn Mari Kynde Amed Beyi nesine gitdik. Amed Bey bizi millet
baesine gtrd. Deize nr gzel bir mevi. Sb atalca Nibi Tevf Bey de birlikde
olduu alde avdet itdik. Pazar-irtesi gn Amed Beyle Suln-amede vlidesini nesine
geldik, refay orada bradm. Badeh sn Beyi buldum, evvelce marladm
artvizitleri ald.
176
Yine arudan ufa tefek alara ocular ve refay mstaiyen skdara geldik.
Aldm cbbelik beyaz nilii Abds-selm Tekyesinde Amed Efendini vlidesi ve
hemresi bidi, dikdiler. Art Bursaya avdet arzusu uyand nki elli iki gn olmud al.
Far bir yere gideceim zaman uyuyamayarum ama vait msid imi, ne olursa olsun
bayram geceleri de yledir. al gn on iki vapuruyla stanbul a gedik, rtma geldik,
tekereni ayd mumelesini yapdrd. Mumele bitmeyince abi vapura alvirmezler,
adn ocularla ayada ald. Beyefendi ben tekereni mumelesini yapdryorum,

146

msade buyuru da burada beklemesinler didik. Polis efendi de o insniyet nerede! Azn
bile amayor, opas afasn aldryor, yan olmaz deyor. itm- mumeleden ora
vapura geldik didim: Yr u ayra aru burada bu adn ocula beklemesine memnn
olduuz mu? Didim, ban evirivirdi. Allah esirgeye orada bir de a vuk bulacakm; ben
tekere aydyla urarken bizim all erfa bamaa dalm, bir aya daha atsa ocu
deize decekmi. Her ne ise insan bu zametleri grdke tekere ulni bir iki senedir
aldran diliye vekli kr aya Beye cn u yrekden duya ve teekkre mecbr oluyor.
yle ya bizim gibi adamlardan ne olur? Eer pdih mufaa ideceklerse anaristlerden,
bilmem kimlerden aknmal. oluumla, ocuumla gelmiim, gidiyorum Allah bels
177
in, baa eiyyetden taayyudden ne ar. Hani ya yo mu adam stanbula gitmee
tevbe idecei gelirdi. Bilmem hangi seferimde sdara birdere geldim, daha elimi yzm
yamadm, ahve imedim, at ap alnd. Birder selmetde olsun gitdi, bakdm
iddetlenmi nki O biraz asab, atedir. Ne var? Didim, polis gelmi buraya msfir geldi
mi? dimi. Evet geldi. Pek al ne vait gidecek? Canm ne acyib adamlarsz, daha
imdi geldi, ne vait gidecei belli olur mu? Baalm vapur oraca, ne vait var? Ne vait
areket ider? Efendim! Bize aadan imdi emir geldi de onu in deyince birder: haydi
git syle, onbe gn alvirmeyeceim diye iddetle arfi oar. Bereket virsun birder asker,
askerliin de erefi var, polis def olur gider. Birder ve sn Beyle veda itdik. Binzi
Vapuru imi iki buuda areket itdi. Vapurda Mora Yei-ehirli Muafa Dede de varm.
Saat yedide Mudanyaya vl ve sekizde imendufer areket idb on buuda Bursaya lehlamd dil oldu. te du da Limniye altnc seytimdir ki elli iki gn imtidd itmidir. Bi
yz yiirmi iki senesi Rebul-evvelini yiirmi ouzu ve bi yz yiirmi senesi
azrann birinci gn Bursaya avdet eyledik. El-minnet lillah.
178
STANBULA ............... DEF AZMETM
Limniden geldikden ora ara ra mektblar alyorum. Bu meyanda bizim gmrk
ba-ktibi Nesb Beyi vlidesi de intisb itmek arzusunda bulunduundan oa da mektbla

147

dersi gnderdik. Zeynd-dni fa balatdm. 26 Rebul-hir sene 1322 de mberet itdi ve

Recebi beinde snnet cemiyeti icr itdim. O da bir tuaf meseledir. ikmet o ocuun bir
acib tecellsi vr idi. Cemiyete Vli-i Cedd Red Paay bile davet gibi. ocuu telli
pullu gtrdk, kim, asker umondan, erf- belde, mey, ulem hep medvv idi.
Malm ya mey dnlerinde alaylar yaplrd. Geri bu r elli sene evvel yaplan
alaylara muayyes deildir, bu alaylar onlara nisbetle mhmelidir. Bunda mahar, udm, alle
urulaca, tabi sanca alaca ite o adar. Eski alaylarda arblar, llar, ateler, gller
uruluyor yenur yalatur idi. imdi onlar yapaca ne ey ne dervi ald. Faa hi olmaz nevbe
muntaam urulsun diye bir a gece tekyede talmler yapdrd. Zaman da, devr-i
amdiyeni en iddetli zaman, havadan nem apdlar zaman. Ne re ki Rm linden
gelecek hcmu grmeyorlar, bilmeyorlar da bizim gibi dervi, fuar grhunda udretlerini
anyorlar. Mnf birisi gitmi ve evvelce Efendim! dimi. Mr eyi bir dn
yapyor,
179
memleketlii davet itdi, att dnde lnlar oynayaca, opuzlar oynayaca filan,
filan. Vl de ser-omisere meni in aber gndermi. Ama byle midir yosa polis seromiserini bir arz- hezzi midir? Oras mechl ald. nki Red Paa fari der-ghda
grd, tadr itdi, att bil-iltizm kim Red meel meriye outdurdu, Vl de geldi her
ne ise. Mdem ki bunu meni dnlm bir gn evvel aber viriiz, ben de oa gre areket
ideyim deil mi? yr bizim olduca Bursada hretimiz var a- ricl mnsebetiyle derghlarda her cemiyetde idre-i ul, mevld, mirciye, meriye, du hep far arafndan
yaplyor. urr deil faa tad-i nimet in sylyorum ki esba Vl all Paonu
irnda meydan be on kii idik. Marif mdrliinde bulunan ac Vel Efendi bizi
vlye gy tarf itmek istedi Efendim! didi, emsed-dn Efendi diz gzel ilahler
biliyor yledir, byledir. Vl evet evet birlim, grdm iftir ideriz, biz degil Bursal iftir
itsun ki byle bir eyleri var didi talf itdi ama irn zerinde nal bir ter yapd bilmem.
Yine birinde ey biti tefricde meriye outduu zaman sd ile a yapmd, ada ulem,
mey, dervn alabal, all Paa merm fari intib itdi, iki kii aru aruya
180

148

ourdu ar yidik. Orada da meriye ve ikir ve du arafmdan icr olunduundan

siz didi Mey alperdisiiz, sizin olmadnz meclisde bir ev olmayor. att bir
Muarrem idi ilesi de gelmi, irtesi gn grdmde didi aam refka ile sat bee adar
der-gh meabbetini itdik emn oldum ki o gn rniyet-i mam seyin der-ghda mevcd
idi diyerek tadrt da bulundular. Bunu in art bizim yapacamz alay grmek zere
adn erkek Emr Sulna adar yollara dizilmiler idi. Ah ased ah. Vat ki Pen-enbe oldu,
msfir geldi, Vlden baa hepsi var. Yemekler yendi, alay rland, glbenkler ekildi,
nevbe balad tam tekyeni cmle apusundan laca ra be alt adar polis apunu
n sed itdi, nedir? didik. Alay mayaca, Vl Beyi emri var. Sebeb? Sebebi byle
sarlarla olmaz. Sar didii alt teber-dr ki sanca nde gider. lbuki bu teber-drlar da
hibir ie yaramaz. Ne lle, ne mahar, ne kudm almasn bilmez, sersem itiyar
adamlardan intib olunur. Balarnda birer ariye, omuzlarnda teber alay tfengi gibi
yrrler. Pek al teberler alsun, tekilere diyeceiniz yo ya. Hyr onlar da olmaz deyince
art Vlye mrcaat lzm geldi. l birikmi, dost dman baar, kimi gler, kimi alar
181
Biz oru ser-omisere gitdik. Didim: Efendim byle bir vaaya mar ald.
Evet didi. Vl Beye ibr itmiler dnde lnlar, balar urulaca, ateler yanaca
dimiler, O da bu gibi eyler u zamn nezketiyle mtensib deildir Avrupaya aks iderse
kmeti aleyhinde bir tecemmu mans virilir. Bunu iun men it diye baa emr
virdiler. Hem efendim sizi irfnz var, hi bu adar adam davet olunur mu? Grmeyor
musuuz iki kiiyi bir arada onudurmayaruz. Didim: Beyefendi! O didiiiz eyler eski
zamanda olurmu, bugn yap diseiz ne o lnc uraca, ne arb oynayaca ve ne de ate
yiyecek derv bulamayz. Yalz alt teber var idi ki sanca mufaas idi onlar da brad.
imdi biz burada lisn- avmla syleyorum defler, dnyeliklerle alparalarla snnet
gezdireceiz. Bua msade buyurulmazsa belediyeden bir ruat alara iki avul drt zurna
getireceim. te bamda bu tc, aramda tebeyyn olduu alde snnetle gezeceim didim.
Haydi baalm Vl Beye gidelim keyfiyeti aladalm. Adam bamza neler gelmedi, bu
istibdd mavyla rriyyeti, meriyyeti uhrunu bi cala du iderdik. Maa m fh
bunda da yine yaamz mnflar, afiyeler errinden urtaramad ya.

149

182
Vlye d. omiser didi: Ben evvel gireyim de ar ideyim, ora siz de lzm
olursa girersiiz didi. Biraz urdu d. Didiler ki: Mdem ln, arb yodur, yalz
maharlar alnaca imi yes yo art, tekrr girmee lzm almad. Bunu in deyorum
ki bu acab omiseri i-gzarl olmasn. Ne ise geldik ama benim neem ad. Emr
Sulana gitmekden arf- naar itdim, alay ftdeye ve civrndaki ceddimizi Sad
Tekyesine gtrdk, ziyret itdirdik, iar apusundan avdet eyledik. aiaten o
alabal idi. Bira sene ora meriyet iln idildi. kmeti emriyle alaylarla tehrt
yapdk ve bu her sene det olmudu. att uv-y- Milliyeni ilk teekklnde de urbn
alar alma aryla bir alay daha yapmd, faa ora bo grlmeye baland. Fil-aa o
gn her eyi gzme almdm, nefy mi? abs mi? Her ne ise a mufaza itdi. O sene Vl
bizi Emr Sulanda adri irtesi gn trbede ve aamna der-ghnda Lye-i Sadet
ziyreti olurdu, ey Efendi davet itmi, ifra geldi, badet-terv ziyret idildi. Art duc
biz idik ya arafmdan umural bir du oldu. Paonu naar- diatini celb itdik, evvelce de
ba meyla ifra armd, ismimiz defter-i maada muayyed ya, resm eylerde
arrlard. albuki bizim resm rusmda
183
ne iimiz var, ama kime aladrs. Gitmesen hah padiah dmas diye bir ulp
aarlar, meriyetde icbet itmesen hay mstebid, mrebbi, vaan ini dirler. Hele
cumhriyetde o kr urtuldu. O sene Muarremde Mevlev-neye geldi, meerse Paa
ark-i Mevleviyeye mntesib imi, orada da bizim duy, icr-y- ul grnce fare bir
tevecch gsterir, att belediye reisi omumuz ll-oluna canm seni omu ey
efendi selefimizi tekyeye davet idermi, bizi nin etmeyor dimi. rtesi sene kim Read
Efendini ilece olan bir meriye vafn bil-iltizm bizim tekyede outdurdu ve Paay
davet itdiler. Bey, art paa olmudu, o ralarda caddeler alyor; evvel amdiye, ora
Meriyet imdi Cumhriyet Caddesini yiirmi alt uru marafla ayda ad ve yine olvat Mecdiye imdi still Caddesini Masem smndan ayrs da bir iki ay arfnda ad.
Der-gh skns da yola gideceinden yeiden in ve der-gh imrn arzu itmiler,
aruluunu bulmulard. Allah ramet eyleye tuaf bir tecellsi var idi, bir eye teebb itdi

150

mi muvaffaiyet r idi. Bursada o imeti vardr. Ne re ki biz tlisiz Bursallar

aurdu, stanbula ehr emni oldu. Eer sene adar mddet alsa idi
184
Anaolu imenduferiyle Bursonu ki birleir, Kei gzel bir ---------ye ibih bir le
gelecei gibi ular tevdiyle elle linde elektri ule getirub tramvaylar, fabrialar
yaplr, daha kim bilir ne kim r- tera grlrd. Bu arna bir ey gelir, n iyiliine
anat getirdi mi art kimseyi dilemez yar, yaar, yapar. Geri ibtidatda itir iden o
olur ama ora du iden idene. V menfaat- amme de ba arr- s da olur ama oa
da mesa vardr. Baz u muvaffaiyete; bir kilo-metreden ziyde imdiki Cumhriyet
Caddesi yiirmi alt uru marafla alrsa dnmeli! Ne yapd? Caddiye tedf iden
evlerden, dkkalardan aryye ald, o paronu bir smn istimlka, bir smn yolu kd
marafna arf itdi. Ne ise bundan bae lzm yo ama benim bu defa stanbula gitmekliime
sebeb beyn olunaca da onu in biraz utd. Tekye heman mcedded yaplaca, selaml,
arem diresini yz yei caddiye alaca, sema-ne yaplaca, bu da beyz maden lira
ile olaca nki keresteni bir smna para verilmeyecek, ylan yerlerden biro direkler,
tatalar gelecek. Maraf olara deme tatas, ivi, yevmiye, kire gibi eyledir ki beyz altun
da kfdir. Bunu yz yiirmisini belediye virecek, ellisini evfdan alaca, der-gh nden
geerek bizden baa kimseni a mrr olmayan yan o soaa kimseni apusu
bulunmayan maalli de omumuz memleketi e zengini olan bir ta elli liraya virecek iki
yz lira adar da kendisi ve ba evtdan oplayaca idi. Yapar m yapar, albuki tavl-i
memriyeti her eyi yz stne brad. te Gkdere uyunu borularla ehre isle itdirdi ki
bunu musint oradan alald. imdi heman ehri sm- kllisini idre idiyor. btid-y-
teebbsde her afadan bir ses, herkesden bir itir v oluyordu. Canm bi senelik ky
yei deti mi bu? Ne olacam? Bir de ozalardan yz uruda bir uru su paras amm
itdiler. Bu nedir diye dr dr tdler. albuki u yapld, borular dendi, o sene Bar-ba
uyunu yolu bozuldu, sekiz ouz ayda yapld. Eer Gkdere uyu byle muntaam olmasa idi
nez billah bir ar vu bulsa idi Bursa mav olurd. Bunu grenler, Paonu icratna
itir idenler fikrini mub olduunu tad itdiler. te muarremde der-gha geldi, abi
meviine, line mnsib bir retde ikrm idildi. Giderken gelecek sene inallah

151

mceddeden yaplm, mamr olmu bir alde grrz diyerek gitdi ve icratna da baland.
Daha bizim arafa nevbet gelmeden stanbula ehr emni old.
186
Yerine Tevf Bey geldi. Yolu sm- mtebsi ald nki veresiye bin ydrma
Tevfk Bey tensb itmedi. Parasn vir, ora y deyor faa dier sm ylmaa balamd.
ll-olu omu olma mnsebetiyle tekyeye gelir gider, ah u tekyemizi bir re olsa da
yapdrsa dir ururdu. Didim: Res Bey, aruuz ul buldu, ite yolu belediye ayor ve siz
de res bulunuyorsuuz, frant geldi. Evet evet didi. Ama Paa gidince her ey aksi old.
Memleketi e zengini olan ve yalz maallemizde be nesi bulunan, aplucalar,
dkknlar, fabrialar esba gelmez olan t bizim tekyeye gz oydu. Eer u zamanda olsa
idi bizi odan apu aru atdrr ve tekyeyi atun alrd. Belediye resi mracaat itmi,
Paonu size itdii teklfi zamn geldi, o yolu alz da elli liray viriiz. Hem omulu
a da var didi ise de baa tekyeni de urasndan urasna adar virirseiz alrm yosa
almam dir. Eer onu didiini abl itsek tam ke dnecek. nki metro en, otuz metro
boydanda buradan gidecek. Yola giden yerden ikiyz yiirmi ksr metro gidiyor. l oca
mermu leylei ayan, kuyruunu, aasn kesmi, ite imdi ua bezedi didii gibi
tekyeni arb cihetinden ikiyz, imlinden de o adar giderse ua bezeyecek. Tabi ben r
olmadm, resin de can ld, balad tabiyyta. 25 Muarrem sene 1324 ve 8 Mart sene
1322 tarinde olum Femed-dn dnyaya geldi. 11 afer sene 1324 ve 23 Mart, caddeni
kdna balanld.18 afer sene 1324 ve 30 Mart trinde skny- adm olan mektebe
dand. albuki ylmas olay old ama gel yaplmas, vl deidi iinde rengi deidi.
Heman yle byle bir ey yapub ii inden res ma isteyor. stid vire, uraa muraa
epeyce muvaffaiyet elde itdik. O sevinirken sema-nede drt dne sanca- erf aldlar,
kimi ald meydna mad. 17 Recebde temellere balanld faa i yrmeyor. Bir de dier
omu derdi d; getirdi binsn tekyeye ittil ittirdi, sema-ne damn aalarn kesdi.
stid virdik, vl muvini Giridli bir patpn, kula da ar iidir. Belediyeye avle itdi,
belediye resi bize gcendi, fikrini tavb itmedim diye zd. Evf mdrini tavs itdim onu
neretini ric itdim, ayr-h bir t idi, Ceml Bey dirler epeyce yardm itdi. S-i istimle

152

meydan virmedik faa sem-neni ats bir metro yuarya aldrld, and dzeldi.
Oraya fala maraflar idildi, bir iki oa yapmaa mecbr oldu.
188
Vl Tevfk Bey vicdn gzel, hak-perest bir t idi. Bizim mracaatlarzdan mteessir
olur k o ----- cir, aacamz pencereye de mni oluyor, makemeden heyet getiriyor,
aradan yol getii in bir ey diyemeyorlar. Nihyet bir pancra arr viriliyor faa bu
kemeke arasnda belediyeye gidiyor, baylviriyor, res oruyor. Meerse bu Ydigr, Saall
Memed Paaya mensb imi. Vl evf mdrine dir ki: ey Efendiye iyilik yapalm
dirken fenl olaca, zra erif asta imi, zaman malm ya bu byle alsn dir. Geri
annen vafa hi kimseni bins ittisal itmeyecek ama kime aladrs. Lkin ayretullah
uhr itdi; meriyet ilnnda ne yzi ald ne gzi, alni yapmad almad. O ve emli
rezl rsvy oldlar. Cy- arbdir ki o adar uraubda bizi menfr iderek yapdrd binn
st atnda bir gn ourmak nasb olmad. stanbula ad, ne de bil-ire baasna atld.
ora iitdik ki amda bir jurnal virilmi. Burada asker im-maamlardan Ali Cevd
isminde afiyeleri resi imi. Jurnal de, Red Efendini criyelerinden iki anm yiirmi
oyuz sene evvel ra m evlenmiler, ocu ibi olmular, ocalar lm. Maalar var,
kirac idiler. y gnleri gelirler giderler imi. te bunu vesle
189
iderek, geceleri Mr Tekyesinde Red Efendini criyeleri eye yetmi bi
ekdiriyorlar, efendimize ahriye ouyub Red Efendini tata masna alyorlar. O
zaman idrk idenler biliyorlar ki bu jurnal ne ter yapar! Faa ite Allah bu, daha jurnal
stanbula gidb de tata balanmadan meriyet iln idildi. Tuafdr, bizde mubert
o, mkft yodur. El-kelm yecurrul-kelm dirler. aded rici ama bunlar birer r
olduundan yazyorum. 1326 Muarreminde Seyyid Ul Tekyesinde ar pimi, meriye
ounaca, albuki cemiyetlerde du ve ul eker arafmzdan yaplrd. eyi Abdi
Efendiyle usiyetimiz var, huumuz var faa o gn Pazar olma mnsebetiyle eyimi
tekyesinde de var. Orada ey, eyimi kk olu olub, bil-ire intir iden ac Memed
Efendi idi. Mey, dervn Abdi Efendiyi severler. Heman hepsi oraya gidecei malm,
beride kimse yo. Maa m fh ar-i Mriyeden olmala fari bulunmalm mute.

153

Abdi Efendiye didim: Siz biraz ter idiiz, saat yedide giriiz, namaz, evrd, ikir, dirken
ben yetiirim, O da abl itmidi. Faa cemat oplanm, balar tacl itmiler.
Utmayalm Abdi Efendi tevd-neye girmee mecbr olur. Bizim geldiimizde meriyeler
ounmu, dular olmu, devrna balamlard. Birisi afiyyen ulama duda yal bir
ibre
190
oundu, i fen. Kim du itdi? didim. Va Efendi arafndan olduunu syledi.
Meerse l olan evb gemilere tevz olunurken
Abdl-amdin de runa dimi. abu erfdan ir ile ta itmiler ama bir o
adar iitilmi. Aman efendim Bursa yerinden oynad. Polislerdeki faliyeti grmeli; gece
eyler ve o meclisde bulunalar arlyor, istin, istin ymetler opuyor. Grenler
efendim bu eyler hem pdih ekmeini yerler hem de byle inlik iderler, erifleri kr
destere ile kesmeli didiklerini Abd Efendi iitmi de Allah ramet eyleye sylerdi. Ne ise biz
o grltde bulunmadmz in arlmad. albuki Vl Tevf Bey ittida da mensb
imi. ora Va Efendini olu Red Paonu ktibi stanbulda ehir emnetinde Paonu
olu Sem Bey mehr ikinci m-beynci Arab zzeti dmd. yle iken b-re Va
Efendiye bir sene adar menkben tekyesinde ourdu. Memriyete de omadlar,
makemelerde alda bulunurdu. Dimek oluyorki baa bir kimse olsa idi anumna
gideceinde bhe yodu. o Cumas olan gn ora da bizim tekyede meriye
ounacad. Faa i byle dadaaya vardndan didim: Evvel Vlye gideyim, davet
ideyim, baalm ne cevb virir didim. al ve ya ehar-enbe gn gitdim, syledim. Pek al
bir mni olmazsa gelirim didi.
191
Hi meseleden ba itmedi. Tabi biz de arland. Msfirler geldi, Vl, kim ve
sir uru mutd evt, mey. Tevd-neye girildi, bir de ne baaym Ali Cevd
mafele m, t aruma ourmu, yannda bir iki daha bi var, bi-l davet gelmiler.
imdi bunu grenlerde bir elecan. Laf deil insan bu, bir sr-i lisn v olsa bitdii gn.
Hah ite eyler ittif itmiler, yle byle... Ar kim bilir nerelere giderdik. Baa oralar

154

ben Limni, ya Kerbel, ya Medneyi isterdim ya, ne ise. Meriyeyi oudum, arlar oundu,
duya baladm, herkes ula kesildi. O vaitler mevkie gre mnsib medlerle du idilirdi.
Padiah dus olunca Vlye aru Ali Cevd baar, eliyle tasn iderek ite du byle olur
gibi bir iretde bulunur. Du bitince def olub giderler. Pek al Va Efendide ur olmu,
Oa mubert gtryorlard mademki bizim du beenilmi neye mkft gstermediler?
Adlet iki gzl terzi dimekdir, her ikisi mvz olmal. Bu du meseles-y-n zamn-
Cumhriyetde de otuz alt gnde derdimizi alatd da amd olsun tevftdan urtuldu.
Gelelim m taassene fhimize ite afiye derdiyle elimizdeki para irf oldu, biro yerler ntamam ald. Burada mrcaat itdik olmad. Didim Red Paaya mrcaat ideyim de hi
olmazsa Vl Beye bir tevch
192
el-verir belki o retle u bin ikml idilir didim. Bi yz yiirmi be senesi
Rebul-evvelini yiirmi altnc ve yz yiirmi senesi Nsann yiirmi altnc Penenbe gn Bursadan imenduferle areket, iki buuda Mudanyaya, de vapurla zim-i
stanbul ve sekiz buuda vl, on birde birderim erfed-dn Efendini nesine dil
oldm. Cuma gn skele Cammiinde alat- Cuma ed ve oradan aret-i Hdy der-ghna
gelinerek bade-ikr ey efendi ile grlerek murefe peyd idilmidir. Cuma irtesi gn
stanbula gedim, Bursa kim-i sbn aradm ge geliyormu, Mamd Paada biraz
ourdum badeh ehr- emnetine gidb Read Mollay grdm, oradan Nured-dn Cerr
Der-ghna uradm ey Yaar Efendi ile ayli grdk, avl-i uiye ve
ummyesinden baler itdi. Badeh bizim Nab anm aradm o gn tata siliyor imi
girmedim. Baladan kprye ve skdara geldim, Zeynd-dn de berber olduundan, yolda
epeyce srdnden yoruldu. Pazar gn birder ve Zeynd-dnle berber Beyolunda
altnc direye gitdim Red Paay grdm iltift itdiler meseleyi alatdm muvenetlerini
vad itdiler memnnen avdet itdim. Va Efendi-zde Amed Mnr Efendi ktibi idi, araczde Memed Efendiden de Bursada memnn olduundan n ve daha bira kiiyi birlikde
stanbula getirmidi alarla da grld. Oradan kim-i sb Slim Efendiyle grmek
zere Mamd Paa Makemesine geldim aradmdan memnn oldu, badehu skdara.

155

Pazar-irtesi gn skdar Bedev Tekyesine gitdik, oradan Debbalarda ehar-enbe

Tekyesine urad.
193
Pederi Kk Tevf Efendi veft itmi yerine olu ayrullah Efendi ey olmu
henz gen idi r- istidd niyesinde grnyordu 1 Mays sene 1323 al gn
skdarda ar-i Sadiyeden Fethi Efendi Tekyesine gitdik, eyi emsed-dn Efendidir,
bir vat meclis-i meyda a idi. ehar-enbe gn ehr-emnetine gitdim emri aldm Vl
Tevf Bey ba-ktib Tasn Paaya mensb imi ondan tevch alnm, paaya teekkrle
veda itdim, Red Beyle grdm badeh skdarda ehar-enbe Tekyesine gitdim.
Pen-enbe gn biraderle kprye geldik Dotor adr Efendi ile grdk, Eyb Sulna
gitdik, uran- Kermden ora indimde e azz bildiim kitab Tebbul-Meveddeni
cmii olan t ziyret itmek bende bir arz-y- edd idi. adr Efendi oraya mensb imi her
ne ise Niancda Murad Molla Der-ghna geldik. Sleymn Efendi aretlerini ziyret itdim
en-y- tevchimde abrini stnde nurlar telev idiyor gibi geldi. Badeh madmlar eey Seyyid Abdl-dir Efendi aretlerini nezdine dil oldu, elini pdk o iltift
buyurdular. Fari Ydigr- emsden ve bir iki mdde-i h velyetden bil-ire
gndermidim art Bursallardan kimseyi grdiler mi fare selm gnderirlerdi, kenduleri
muibb-i ehl-i beyt ve ehl-i beyte inet idenlere ve yan baalara aru bi-zre-i b-mub
idiler. Aramzda ba obetler gedi birderi ba suline cevblar virdiler, birbirimizi
antd badeh oradan
194
Selam Der-ghna geldik, eyiyle Bursada grm idik Haret-i Selm Dvan
ibi, zmirlidir, uref-y- meyndendir. Badez-ziyre Eyb Sulanda arz- iyne
itdikden ora avdet eyledik. Birder tekereyi ayd itdirdi. Nab anm gelmi bizi
bekleyormu gece bi-abi ald. ocular dnyorum onlara oyunca aldm, Femeddni pek al irmez ama Tyn itimal ki aramdr. lbuki Femed-dn raatsz olmu
beni grnce and ve lehl-amd astal da izle oldu, tuaf bir l. Cuma gn birader,
Nab anm iskeleye geldik ayla Bursa vapuruna bindik saat iki buuda Edremid Vapuru
areket itdi yedi buuda Mudanya, sekiz buuda imendufer areket iderek on buuda

156

lehl-amd Bursaya geldik. Maad seyatimizi yazma ise de meseleyi de yarm brama
olmayacandan bir para ondan da ba ideyim: taviyeyi vliye gtrdm, oudu vaiyetden
anki ne lzmu vard, burada n biz yapardk dimek isteyordu. Didim: Efendim! Biz baa
mdle gitdik ama ne re ki byle oldu. Nihyet biraz daha paronu arfna arr virildi.
Virildi ama oca bin yle bile be bile biter mi yine non ald, yuarda yazdm o
afiye de ful maraflara odu. Nihyet belediye reisi ile aramz daha ald istidm nfile
sekiz bi urula ikmli bildir diye rapor viriyor, belediye mhendisi be yz urula itmm
mmkindir
195
diye rapor viriyor. Meclis-i idre as omumuzdan bir l-ayr vard, tekye dman
bir adam. Efendim dimi, oraya dkkalar id olunaca, mnsib fiatlarla mnsib
kimselere mnsib mddetle o dkkalar cr idilir dkkalar inat marf bitdikden ora
da tekyeni nev tedrcen yaplr. albuki belediye reisiyle omu olduu gibi onu bins
ylub yapld zaman epeyce muveneti ounmu bunu zerine meclis-i idre iki bi iki
yz ksr urua mnaa ile bir Yahdye ile ider, Yahd bir sm nev yapar faa
yle iki bile be bi ile biter ey olmadn alaynca firr itdi, belediye reisi deidi,
mrcaat itdik: erifi bul da yapdralm deyor, arb aller. Vel-l yle non ald cam,
ereve, afes, va ve sir nev tedrcen arafmdan ikml idildi. A gzli o a beye de
pederimi o muveneti ounmu genliinde pederim mufaa itmi imi. Dkkan cr
didii de e abadays otuz be urudur, bir sm on be urudur dkkalar yaplaca ora
da tekyeni nonlar itmm idilecek ondan ora da eye rad olaca bir am ged-emler:
olan bu yol eye yarad ya, yedi dkkan vay anasn diyen diyene. Lkin ormayor car a
urudur? Nihyet nihayet yz yetmi yz seksen uru utacak ama o da her vait mteri
bulunma aryla. Yosa aylarca
196
bo ald olur otuz adm ileride bir dkkonu on lira cr olur kimse bir ey dimez
bilmem ki benim taliimdir bilmem ki tekyeni mahd Yahd Amerikadan gelmi. Beinci
Suln Memedi Bursaya geldiini Yahdler caddesinde tk- zafer yaparken der, lr. Ne
re ki bizim bina noan alur. Evet, geldiini iitdim iitdim ama kime ne syleyeyim eer

157

al hocalar telnt netcesi tekyelere yan baarken bu sefer ali her iki fraya da yani
medreseye de tekyeye de ney-zen bakyla bayord art bit-tabi bizde aratden vazgedik
faa idenler de buldu. Belediye reisi ineye mutc bir le geldi, evini atd teki a o
srmedi dnydan gdi, yolu tekye ile alma isteyen onanda ouramad afiye rezl-i rsvy
olara belki alub abalad ve muvaffa olduu kkde bir gece yatamad. Vel-l hepsi
birer le dr oldu. te stanbula gidiim de bu mesele zerine idi.
YEDNC DEF LMNYE AZMETM
Midillide olsun Limnide olsun gnden gne ivnmz tezydi ve bir arafdan
mektblarla itiyarn bildirmeleri abi fari de mlabeye arzu itmeklii mcib oluyor
ve Zhd Beyi tavsiyesi mcibince Mrlii Limnide uyandracak ivn evkini muceb
olma zere
197
azmetimi tamm itdim. 18 Rebul-evvel sene 1326 ve 6 Nisan sene 1324 triinde
Pazar gn maa ile arabaya rkiben aba alatura ouzunda areket itdik. Bahar Bursa
ovasna virdii fey-i ayatdan istifde iun araba ile azmeti terc itmidik. Mudanyaya
vul ve Kerd Vapuruna dul ile iki buuda areket itdi, saat onda stanbula muvalet
olunub birderim erfed-dn Efendini nesine gitdik. Pazar gn day efendi ve Srr
Efendi mermlar abirlerini ziyret ve Selmiye araflarnda gezerek avdet eyledik. al
gn adir-neye gitdim Bursa Tekys anda epeyce grld o der-ghda ol ibi
sml Rm aretleri medfndur, temur parmall abri vardr, 1041de irtial itmidir.
Ul-i ikr orada yle idi: Bade alti-uhr evrd- erf ounuyor, Erefler de o evrd
ourlar badeh tevd, cumhur ilahyle ayaa alyorlar, sm-i H, illallah ayy, yalz ism-i
H ile devrn idiyorlar, badeh ayy ayy H ism-i erfi, ondan ora Allah Vid Ead
amed esm ilhsi, ora Mlik-i yemid-dn Allah, nihyet ism-i H ile ikml idiyorlar.
evrndan ora ym ism-i Celli de taberrken yapyorlar. Tclar bizimki gibi yani tc-
alvet zerine dir gl konulmu onuda bir sebebi var imi, badeh avdet itdik. eharenbe gn Sulan Amedde refonu ala-zdesi Ferd Beyi nesine geldik
198

158

biraz ourdudan ora gezmee d. oullu ehd Memed Paonu Tekyesine

geldik. aret-i Pri orada bir cresi vardr, divarnda da asan, seyin aleyhimasselm Efendilerimizi isimleri muarrerdir gy bu a- Mr imi. Oradan bae apusunda
Yldz Tekyesine gitdik faa Yldza mbih olmama iun Yaldza tavl itdirmiler
ariatleri alvet uubtndan Cerra olundandr. Ulleri bade-alt Sre-i Mlk ounub
las da ilve eyledikden ora ey efendi mutaar bir du idiyor, badeh r- pak r
alevt didi mi hep bir azdan Allahmme alli al seyyidin Muammedin mtelefetilmelevt alevt- erfeyi ouyorlar, uden tevd, badeh ymen sm-i H ve sm-i
ayy, ora tekrr ourara alb sm-i Cell ile ikml idiyorlar. Gece adr Beyde ald,
bade-am ar-i abniyeden Nazki ergahna gitdim, alar da ulleri bade-alet
Sre-i Mlk ve ls retinden ora afiyyen bir du, uden tevd ve sm-i Cell, arb-
esm, yam da ke, ora du ile itmm idiyorlar. Bade-ikr avdet itdik. Pen-enbe
gn refa alasyla Mar Kyne Amed Beylere gitdi. Biz Zeynd-dnle Byezd
Cmiinde yle namazn ed ve aru inde bedestan mndsi ac Ali Efendi ile
grerek Memed Paa Tekyesine azmet itdik. Ulleri, Ul-i alvetiye-i abniyedir,
bade-ikr saat onda um apudan trene binerek Mar Kyne gitdik. Gece eniteleri
Ceml Bey ve sir abblar
199
geldi. rtesi Cuma gn imenduferle amatyaya geldim, oradan Snbl Efendi Derghna geldim, ulleri Cuma namazndan ora p-adem efendi minber ne dikilir, bir iki
kii bir direk dibine, bir kii ortada urur, teden bir iki daha ydan keden yava yava
arlar, p-adem dik perde ile alara ma bir ide ile alevt- erfeye balar:
Allahmme alli al diye balar ama her arfi uzunlu on alt, yiirmi med adardr att
ba kelimeler alalmayor annm def ounuyor, badeh falem enneh diyerek
tevde balayor, dirken yine kelerden birer ikier daha uhr idiyorlar, ondan ora yine dik
perde ile be on def da sm-i Cell ve sm-i H ar oududan ora sm-i H ile devrna
balanyor, mey ortaya alnyor birinci devre bitdi mi ikinciye balanyor, baan ey
efendi arzu iderse gy ile-neden yormu ki yor. Geri adm-i mey alel-u
teerrf itdiim R Efendi merm ehl-i l bir t olub maanneden idi. O abi uhrata

159

bi olur ama oraki gelenler siyyem gen ocular byle muallidlikleri ii

udsiyyetinden arub oyunca line getiriyordu. Her ne ise ey efendi bi-t arsa ne
al, mazsa p-adem efendi ism-i ayyda tc ard m
200
arl destrl hi kimse ala dernunda alma o tekyede det deildir ekerler
alrlar veyud aladan aruya arrlar. Devrn bitdi mi kimseler almaz annm duy
p-adem efendi kendi kendine yapyor, bira da zvvr alyor. O der-ghda gy mam
seyin Efendimizin iki kermesi medfn imi; ten stanbulu her arafnda birer ab
trbesi vardr ya ama ne dereceye adar muaadr bilemem, bir de orada muarremi
onuncu gn ey Efendi amama gider, ey amamda iken kim giderse para almazlar ora
bir uyu vardr o da gy aar imi, herkes ie ie alrlar, teberrk iderler leyle-i mbrakede
yz rekat namaz larlar byle bir am detleri vardr. Oradan Bl Tekyesine ve ala
ricinde Seyyid Nim aretlerine gitdik faa bu yorunlu da o dereceyi buldu. O gece
osada byk alamz afdi Nihad Beyde msafir aldm, Mari Kyne gitmedim. Bl
Tekyesi Naiyedir. Seyyid Nim, abniyeden imi, yolda olu Seyyid Seyfullah
aretlerini de ziyret itdik. Cuma irtesi gn sml alar ilerine baan Oman
Efendiye gitdim, zmirde olduunu aladm. Ftiden dnde Byezdda bizim Dervi
Recebe rast geldim, oradan Memed Paa Tekyesine geldim, ervi amdiyi Mari Kyne
gnderdim, ben Sirkecide ocular bekledim. Bugn aama adar a gezdim, ocular geldi
on bir buu vapuruyla
201
skdara gedik. Pazar gn afvet Paa Tekyesine gitdim, ulleri abniyedir.
Gece Na Der-ghnda Mevld-i erf varm bade-am ar ara-olunun yanndan
der-gha gitdim cemiyetli idi, gzel mevldler, tevler oundu, ala devrn oldu drt
buuda avdet itdim. Pazar-irtesi gn Eybe gitdik, Niancda ey Abdl-dir Efendi
aretlerini ikinci defa ziyret itdik, bize siaralar, aylar ikrm itdi, eker obet ensnda
gzlerini apayara sz syleyor. Oradan Selm Tekyesini ziyret itdik, Rfiyeden asb
Efendi Tekyesine gitdik, bade-ikr mm Sinn aretlerini ziyret ve orada medfn olan
Mdde-i Umm Red Bey merma ftilar itf itdik. Oradan aret-i Eyb ziyret

160

iderek avdet eyledik. l gn abaleyin Limnili smal Efendi geldi, grld, badeh
stanbula geerek ara Baba Tekyesine gitdik ve tekereyi Midilliye ayd itdirdik. eharenbe gn smal Efendi olu abri Efendi ile geldiler, ikinci ismi teln itdim badeh
Debbalardaki Kk Tevfk Efendinin Rf Tekyesine gitdik. Orada ara arl brahm
Efendi, adiriyeden icab Efendi, Emek-yemez Tekyesi eyi Azz Efendi, andc eyi
aydar Efendilerle grdk. ara arl brahm Efendi heman seksen yanda bir pr-i
fndir, eny- ikirde ym ider ar ar yle bir devr ider, Y Raslallah diye mhtez
bir ad ile nid iderek bir arun oplar kendisini yere atar, n li fare o ter iderdi.
202
Cenb- Far-i lem allallah aleyhi ve lih ve sellem Efendimize bu t
imi, nesinde brahm Neb aleyhi ve lihis-selm levas olub baar baar alarm, ite
byle der-ghlarda bira defalar Y Raslallah! Y abballah diyerek kendisini yere
atarm ora b-re dayanamam kendi kendinin mrine itm virmi diye iitdim,
rametullahi aleyh. Bir de sitne-i Rfde bir siyah var idi, o da bir acib l ibi idi
annm Msiye-i Hmyndan imi. Alay emni veyud Bin-ba Selm Efendi, mubele
ala icra oluyor. Bu t ikre girdi, nihyet tevdin nihyetine or cebeye apand, ad,
kendini aladan aruya atd afein mafelin altnda aln mee direklere afay yle bir urdu
ki Allah a-y-n benim bam dnd. Bir bir daha, bir bir daha, heman ey iy Efendi
naben nabler odu drt kii oca arab ab idemeyorlar silkp silkp atyor, dirken yere
ddler. Yerde de tatalara afasn uruyor. Bad ki olaca deil illallah didi, kirler
cumhr ilahye balad. aynayan tencereye bir ou u dknce aleyn kesildii gibi bunda
da sknet l old. rma geldike alarm, Y Rabbi! Nedir bu a? Nedir bu ri?
Bunlar hep seni an meabbetini eerleridir. Eger u t afas adan olsa vallahi bir
araf zedelenirdi, faa ikmet-i a, himmet-i veliyy-i mula bir ey olmad. Bizim
tekyede de oldu ya l divarda, pencerede yerleri urur ama o
203
adiriyeni Abdur-ramn- alibn olundan idi. Esasen ari ayrs ayrs yo
ya hep a dr. r- a- d cezbe-i meabbet-i kibriydr. icab Bey ise bizim
Numniye Der-gh eyi afiyyd-dn Efendi resl-mey iken Bursaya geldii zaman

161

intisb itmi ann iderim. Bil-ire byk olu zzed-dn Efendiden istilf itmidi.
skdarda bir mall der-gh vuu bulub mm ileyhe virmiler. Bade-ikr avdet
eyledim. Pen-enbe gn aya rkiben alona d. Ber-mutd tekere ayd, ey
muyene idildi, ne itin, ne diatli adamlar ama Yldzda bomba atld da bu adar adam
telef oldu da filini bulamadlar ama biz farleri polis efendiler arularna dikerek: Nereden
geldi? Nereye gidiyorsu? a gn uracas? Kimde msfir olacas? ne numrosu
a? Bu suller hep cevb ister. Sat be buuda idiviye umpanyasn Sadiye vapuruna
geldik. Art allandm; kim biner ara postalarna? ac Dvuda? Yunana? r sekiz sat
elli satde Midilliye geliyorduk. Bileti aruda almd faa ierya girince Zeynd-dn in
nf abl itmediler on be uru daha virdik. Geri bir ey deil ama bunu da ulsz grdm,
nki art vapura girilmi ma mkil, ister istemez alnaca u lde frant esirlii
dimekdir, aruda acente abl idiyor iersu itmiyor ama kim uraaca, her ne ise
204
virdik on be ves-selm. Vapuru 150 adm boyu, 19 adm ei var. Gece bizim
seccdeni zerine yolcular ourmu Arab, Acem, Trk, Krd, Rm Ermeni att Yahd de
var; insan olleksiyon gibi. Art orada ourmak olamayacandan haydi gerteye, sat
ouza adar oralarda ourdum. Biraz uyumuum, mm bil-mecbriye aa indim bir iki
sat uyudum abaleyin sat iki buuda Midilliye vl oldu Gelibolu, ana-ala gibi
yerlere uramayor. Evvelce yazmdm lib Efendi ve sir ivan vapura gelmiler. Cuma
namazn aru Camiinde ed itdik badeh ay-neye gitdik, ala bi-bas, dotoru,
defter-i aan memruyla grld, yorunlukdan ve uyusuzludan urmaa meclim yo.
Gece ba ivnmz geldi grld. Cuma irtesi gni neden madm oca Bey-efendi,
Mlzm Keml Efendi geldi, gecede ivn opland. Midilliye vrdumuzla berber nfi
yamurlar yad, bunu da udmmzn uruna af itdiler, lf-i a. Pazar gni amama
gitdim, arl Cmide mevld var imi medvv idik faa gecikdik. Vayalaya gitdim, bu
cmi tekye lini aldndan olay evld- vf alel-us mtevellsi uyumcu mer
Efendi o memnn oluyorlar. Haftada iki gece yin mnasebetiyle cemiyetli oluyor, duda
vfa Ftilar ounuyor. Bunu zerine vaf msid olduundan cmi mceddeden tezyn

162

idilir ivn in de oa in idilir, birini ey oas ittia itdik, birisi ivn in, digeri de
ahve oca olma zere tayn idildi.
205
Orada iken dyn- umm ba-ktibi geldi mntesib-i ar, cizye-dr bir t. kindi
namazn orada ld. Gelrken Bar Efendiye rast geldik, bu t bir sene Bursada
Ramaniye almd, evf mdriyle ouruyorlar imi, biraz da orada grdk. Gece
Vayalaya gidildi bir ayli cemiyet var idi. lib Efendiye Ftiaya meniyet virildi, gece
be buuda avdet itdik. Bu def ki gidiim o imi gnlmze omu gibi olduundan
biraz fala ourma istedik. Bunu in ayr bir ev isticr idilmesini yazmdm gzel, mrtefa
bir mevide utmular, nereti de o havas da. Art kendi evimizdeyiz. Pazar-irtesi gn
saile indim Avdetde aab- kirmdan olduu mann iki t var, ala ricinde medfn,
daha baa abe ve tbinden oldular merv imi bunlardan birisi Sad bin el-s, dieri
uneys ve ri aert imi. Her ne ise onlar ziyretle avdet itdim. Gece ivn geldi
refonu dii utdu, gece ekim getirdiler. l gn abaleyin ala civrna gitdim, erf
lale-zr, ne manzara idi o aman Y Rabb; vsi bir sa, bir sm badan baa rmz gelincik
iei ki biz oa da lle diriz, al lle baadr saslarda olur, diger sm ab ar dem mi
dirler ne dirler bir iek Allah Allah! Bir araf asen bir araf Hseyn ikisinin zerinde alan
malde de rmz ar muteli. Ne udret, ne sanat! Gy bir std bunlar byle intib
iderek
206
bil-iltizm ekmi. Oraya ourdum, deiz rkid, antlar yol tekl itmi, arudan
banca belli, baan ufa bcekler deize atlyor orada bir helezn izgi l oluyor. Dirken
Anaolu alarnn stnden ems lem-tbi-i ar- ceml itdi mi deize aks iden mcell
r tllerle mzeyyen bir gelin ann olunuyor. Az aras gedi deizin bir smnda ufa
ufa abartlar l oldu, gnein iys aks itdike milyonlarla parla birer cisim lini ald,
birer elmas-pre eklini alan o alaclar sile geliyor ib oluyor, faa digeri n tab
idiyor Sbhnallah, Sbhnallah. udret-i Fronu unine ayrn olmama bil mi?
det o manaradan baa istir geldi yeillik, elvn iekler, ala, deiz, hava, gne her
birinde bir drl r- un- gerd-kr ikr, her zerresinden bir marifet-i beddr,

163

Sbhanallahil-melikil-ahhr! Sbhanallahil-uddsis-settr! Sbhanallahil-liil-leyli

ven-nehr! Oradan ile arb acemi ahvesine geldim, eyi ay yapar iki ay idim,
azeteye badm Tercemn 18 Nisn sene 1323 trili nsasnda bizim Midilluya
geldiimiz yazlm, baeh avdet itdim. Gece nemize ivn geldi, bade-alt berber ul
yapdk. ehar-enbe gn rz- rdr, geen def da tedf itmi ve ristiyalar
marllarn yazmdm. lib ve Rmiz Efendilerle biz ayla, adnlar araba ile Varyaya
ve baelere geldik, o menr- lafe o adar irne ki ben taavvur itmeyi
207
ne yazabilirim, ne syleyebilirim. Avdetimiz araba ile idi o da baa bir lem; aman
Y Rabb o ayfiyeler, baeler, aalar bir araf, sil bir araf, yeillik cnm! Dnyada cennet
ite oralar. Mcib-i teessf olan vatiyle ervet slamlarda iken imdi ristiyalara gemi,
hele manen Yunanistan olmu, maddeten de yle. Yz bin liralk kimseleri esmsi
ounmuyor, be yz bi, bir milyon olursa onu ismi malm. Zeytunlu inde birini grdk,
zincirlerle alyor. Didiler: Bu filandr, seksen yz bi lira adar erveti vardr. Efendim,
erif an tepesine m, barutla ayalar prelemi, ofa ile opra arm, zeytun dikmi.
Didiler ki bariyeni marafn yalz Midillunun vridt temn idiyor. Aama ivn
Vayalada yemek tedrik itmiler, bu deti geen sefer tabk itmidik; herkes birer ab
yemek getirecek, far olan bira kii de tabi bulunaca. Bu gibi eyler vesle-i meabbet,
mcib-i lfet olur, geri biz orada gndz yedik, idik ama mevkiin lefeti bize itih viriyor.
Gece yatsudan ora ul icr itdik. Pen-enbe gn aruyu gezdik, amdiye baesine
gitdik, malm ya her zaman bir moa vardr; serkrda bulunan ta yaranma in hep n
nmna bir ey yaplr: cmi mi amdiye, mekteb mi amdiye, medrese amdiye, astane amdiye, eme amdiye, ara-ol amdiyye. Bir eyin kymeti nedretindedir, byle
oldu mu erefi aar, tebel olur, ama kime aladrs?
208
Eln kem kne. Bu baeden geen seferde ba itmidim be alt sene iinde yiirmi
otuz senelik aalar yetidirmiler; say-i beer neler yapmaz, i almada ve almasn da
bilmekdidir. Aama Vayalaya gitdik. Mevlev eyi Naf Dede Efendi, zmir ir Camii
abi Rm Efendi ki msiye in, der-gh ullarine vf o ad bir tdr. Bunlarla

164

berber bir de bana resini in-birderi ki Msiye-i myundan muric imi, nda
ads gzeldir en-y- ikirde biraz ilah ve natlar oudular o meabbetler idildi. Faa hep
uden, nki burada ym, devrn gibi uller ner olunamam, gece be buuda avdet
itdik. Cuma gn Rm Efendi aru Camiinde ube ouyacandan oraya gidildi, van
msiye in, sesi de ararsz anca az olmala yksek perde gsteremeyor, maa m fh ufa
cmiler inde kfdir. Bade-alt lib Efendide biraz istirat itdikden ora Vayalaya
gitdik. Bu ul ivnn ouna gitdiinden her biri birer ab yemek getrmekle aam lomas
orada yapld, gece de biraz ul ile evrd- dir oudu. Cuma irtesi yal ahvesinde ay
ierek bizim eski vaan olan ar Babay ziyret ve Turunlu Camiini grerek neye avdet,
saat ouz buuda tekrr erf Ebul-asan aretlerine dm. Pederlerini ismi seyin
imi, 1147 triinde zim-i sy- Cenb olmular. rm Rusyaya teslm idb de Ruslardan
badeh inet gren ve ynet itdii
209
kmete lmadan tekrr delet iden hin Giray, Rodosda idmdan ora tayn
ve rma giremeyen Necat Girayda oradadr. Yine ivn birer ab yemek getrerek
Vayalada baede am idildi. Gece lib Efendini enitesiyle belediye memrlarndan
Amed Efendiye bat virdik. Hava gzel ise de pek iddetli rzgr olduundan bade-ikr
sat drtde avdet itdik. Pazar gn Mevlev-nede mevld var idi. Rm Efendi ve zirat
bana memrunu in-birderi oudular, att mir falnda mft A Efendi bir saya
iderek vecde geldi, hepimiz de mteessir oldu. Kendusn irfnn en-y- veldet-i
seniyyede ymda iken itdii dudan aladm. Badeh Vayalaya geldik cmide meini
ve mekteb-i ibtid muallimi R Efendi, berber Ali Bey, seyin Aa, oramac m
Efendiye arkiye tebkr itdik, derslerini virdik. Gece de rif Efendiye ve Mevlnya ikinci
ismi teln eyledik. Mubelemiz evli idi, bir ayli zvvr olduu gibi ivnmz da r
gemidi. amd lillah. Himmet-i erenler ve lf-i ala o meabbetler oluyor, hele Bekir
Efendini, lib Efendini ne saylar cmii nladyor. Pazar-irtesi gn aam zeri
Vayalaya indim hava gzel, deiz de pek laf idi. Aam mevld oundu yine Rm Efendi
ve bana memrunu ayn, bizim kk Nfi Efendi araflarndan ret idildi. kim efendi
ve sir res ve vch- belde hepsi mevcd idi didiler ki: cmii resm-i gdnda yodur,

165

210
cemat olmamd. Mevldden ora ikr itmedik kim efendi arzu itmi ise de pek
alabalk olub acem de o olduundan zvvra aru mcib-i celet ve mteabn in
bi-i itir olmasun Didim. Gece lib Efendi, avu Muaf Efendiye ikinci ismi teln
itdim. l gni ala civrnda Mevlev-ne arasnda deize nr bir malde ourdum
lefet-i mevkiiyesine ayrn oldum. Badeh dir Tekyesine gidb aamdan loma orada
idildi, gece de mevld oundu du arafmzdan icr idildi. Badeh ikre bed eyledik. Her
ne adar acem iseler de zmirliler, maiyyet vapurundaki tlarn ayretiyle devrn ve ym
ikri f idildi. Rm Efendinin ouduu nalardan nee-yb oldu, sem itdim, be on
daa ora Mevlev eyi gy merameten utma istemi mutaarrf paa men itmi ki paa
daha ul in imi dimek. ey efendi siz Mevlevsiiz, siz de sema itseize dimi. Pek
paam diye arsa da nc veya drdnc devirde ba dner derken utarlar ora fare
didi ki stanbula bilmem hangi elebi geldiinde bunlar tekyesinde bir mubele olmu,
selmlarda bu urmam utmak istemiler elebi men itmi, yani hi durmadan bir
mubeleyi semala ikml itmi ki kendsnde vecdi uhrunu alatma isteyor. Olur ya faa
leb orada arun burada, maa m fh hem biraz sinni gekin ve hem de
211
Midillide mubele olmadndan itimaldir metrklemi. Her ne ise o meabbetler
oldu, mutaarrf annm Nuret Paa nmnda bir t idi. ehar-enbe gn Vayalada
ourdum. Aama Rsim Efendini nesine gitdik, Necb Onbaya drdnc ismi teln
itdim, gece Bursay ryda grdm. Pen-enbe, bu gn Mays birdir, abaleyin ouzda
aldm manarasna hayrn olduum ala civrna giderek ulu seyr itdim, Keml Bey
merhum dimi: Midillunu manaras, Saz uyu, Rodosu havas bir arada olsa idi
cennet der idim. Ne oru sz. Avdetde biraz nemizde istirat itdim. Bade-uhr
Vayalaya gitdim. Aam ikirde ivn ve zvvr o cemiyyetli idi, eer felek u
meabbetleri o grmeye idi annm Midillunu sm- kllsi dil-i ar olacalar idi. Bu
gece mehtb da pek gzeldi; havada bulut yo, ay meydanda, rzgr yo, deiz skin, obet
ide ide silden avdet itdik. calar biraz ziydeledi, arret otuzu buldu, buronu bahr
Mart, Nsandr, Mays didi mi mevsim-i aaddr, on beinden ora otlar ararr faa biraz da

166

lodos icr-y- km idiyordu. Cuma gn erfdan bulutlar uhr itdi, alede mevld
olmala oraya ld ubeyi oudum, badeh deiz kysna geldik, yal ahvesinde ourduk
bu aam loma erkence idildi, mehtbdan deizden istifde
212
itmek zere bir andala bindik, saat e adar bir limondan dier limana gitdik geldik,
hava skin, deiz rkid, semda mahtb parla,
Bu le oldular ayrn, ne yapsun irn, u.
u beyt imdi yazarken uhr itdi nki bu lemler hep gzm nde sinema gibi
gelb geiyor; ay on bei ordonu arudan grn, mehtb uya aksiyle fenarlarla
rebet idii olur manara deil. Badeh silde biraz daha ourduk, saat drtde avdet itdik.
16 Rebu-ir sene 1326 ve 3 Mays sene 1324 Cuma irtesi gn Vayalaya gitdim oradan,
erf aretlerine dm hava da msaid olduundan mevkide mrtefa bulunduundan
Midillu ayamz altnda, deiz mzde, Anaolu alar arumuzda biraz Bursaya
bezedirdim, meel samd-dnden banca iar aleye, Sed-ba cihetlerini ristiyn
malltyla Varyaya, ovay deize, aldar alarn da Anaolu alarna mbiht var
idi. ail-dr rif Efendi vatiyle ivna bir iyfet vad itmi bizim vrdumuzla oa bir de
mevld ilve itmekle cemiyetli o bir mevld-i erf oundu. Badeh ikr-i erf icr idildi,
Vayala Cmii meini ve ibtid muallimi R Efenini sn-i li ve sinni de r altya
vl olmala intisbdan bira gn ora teln-i esm idilmek tensb idildi, msfirlikde
sevetim faladr Bursada olsa
213
biraz nazl oluyor ama her vait bulunamadm in mnsib olanlara teln idiyoruz,
Vayalaya avdet itdik. erf aretlerinde opuz seyin ile Ceml Efendi nmnda iki
kimseye ariye tebkr idb gecede Vayalada R Efendiye bat verilmidir. Gece saat
yedide avdet eyledik. Pazar gn Vayalada arafmzdan bil-vekle Bekir Efendi arafndan
ariye tebkr ile dersleri virilen baz kimseler rbalarn tecdd in mrcaat itdiklerinden
dyn- ummye ketebesinden Rsim Efendi, Liman resini madmu Sleymn Bey, d

167

brahm Efendi, ahveci seyin Aa, Temrcu Amed ustaya ayruca dersleri virildii gibi
Ceml ve opuz seyine de biraz ders virildi. Aam mubelemiz cemiyetli idi, badezikr nemize geldik. Hava bugnlerde fala snd derece otuz ikiye m faa yamura
almet olaca. Pazar-irtesi gn nede ourdum iddetli rzgr var idi, gece ivn geldi ba
larna erkna dir eyler yazdrdm. l gn Vayalaya indim piyde askerlerinden zmirli
Dervi an dersi virildi, rbas deitirildi. Furtuna pek iddetli, deizi li dehet,
oca dery pr hiddet, nerede o geen aamki lefet. ehar-enbe gn Vayalada yle
namazn ed itdikden ora lib Efendiye drdnc esmy teln itdim. Pen-enbe gn
akarl Cmiine gitdim, badeh Vayalaya geldim. Gece bade-ikr mliye muayyidi
Tevf Beye
214
arkiye tebkr idb dersini virdim. Cuma gn iddetli nazle olduumdan ube
ouyamadm, namazdan ora alalara gitdik oras bizim Abdal Murada bezer. Tepede,
gerek Midillu ve gerek deiz ve erf pek gzel grniyor. Aam zeri Vayalaya geldik
lib Efendiyi ser-ar nab itdik bu gece o ikr itdirdi. Cuma irtesi gn at ablarndan
almaa mecbr oldum. Gece Vayalada loma itdik, bade-ikr avdet itdik. Pazar gn ar
Ilcaya gidildi faa bizim bekrlar amam gibi av erfnda oyunub girmeli, ne petaml
ne avl var, berber gtrmeli ne gelen giriyor, dibi ar amur ile olu att ylanda var
imi. Ben cesret idemedim van pek ifal imi att mile olma isteyen adnlar bir kere
girb d m gebe olurmu. usi banyolara gitdik onlar da mezar gibi uur, dar, ra da
cisme de asvet viriyor, usi banyolar mehur Rm lini latna memr seyin ilmi
Paonu birderi asan Efendi imi, vsi ari zerine binlar yaplma zre irtda
bulunuyorlard, annm ora o t ldrmler, tabi apluca ve banyolar da yarm almdr.
uyu uzludur, abun srlmezmi ayr bir su ile tekrr abunlanma lazm imi. Oradan arlca
aryesine dk havadar, gzel bir mevkii var, yle namazn badel-ed mehr
215
bir servi var, rivyete naaran iki bi senelik imi, yedi kii el ele utdular yle ia
itdiler cesmeti bundan malm olur. Aamzeri Vayalaya geldik, gece ikirde kim efendi
de bulundu o obet, meabbet, ehlullah bir t, dil-gh idi. Pazar-irtesi gn dilerimden

168

muarib olduumdan madm, gece ivna lzm olan ba eyler yazdrdm, ez-cmle
Bergzr- ems nm eerden ba paralar mesela say, ala gibi eyler idi. l gn
Vayalaya indim, aama lomay orada itdik. Bu gece Rebul-iri yiirmi alts olma
mnsebetiyle ber-mutd pederimi rh-y-un yetmi bi tevd oudu. Pederim 26
Rebul-ir sene 1305 ve 19 nn- evvel sene 1303 triinde l gn urubla berber
irtil itmidir, rametullhi aleyh. Bunu in her sene yetmi bi ouma det itdim.
Diden, nezleden o muarib oluyorum. ehar-enbe gn Vayala Camiini mtevellsi
uyumcu mer Efendi davet itmidi oraya gitdik, kim efendi ve sir vch- belde orada
idi, bade-altil-i mevld oundu, kim efendi malmtl bir t, gitdike alyor,
Manisal sm Molla deyorlar, ar-i Mevlevye mensb imi. Gece avdetde biraz lib
Efendiye uradk bizim life Bekir Efendi kylerde idi, bu gece ryda grdm, irtesi gn
geldi. Pen-enbe gn Bekir Efendi geldi grdk ora Vayalaya gitdik.
216
Bu gn rif Efendiye davetli idik bade-am Vayalaya geldik. Gece
cemiyyetli idi telraf mdri, musebe mubiri ve sir zvvr da epeyce idi, bade-ikr
mein R Efendini yeeni asan Efendiye arkiye tebkr itdik, Bekir Efendiye de
beinci ismi teln eyledim. Cuma gn aru Camiinde ube oudum, badeh Varya
civrnda Pol aryesinde virg alemi ketebesinden asan Efendii kkne gitdik.
Evvelce de syledim ya o civr lefeti alemle tarf olunamaz, aama orada aldk, yatsu
zamn lib Efendiye avdet itdik, bee adar ourdu. Art Pazar gecesi avdet itmek zere
idik lkin ivn rr ve mazniyet ihr zerine bira gn daha alma terc itdik.
Meerse bu o geliimiz imi ya. Bir daha gitmek nab olmad gibi bil-ire ne Midillu
ald ne Limni. Bu gnlerde deiz de iddetli yldz rzgrndan kpryordu. Cuma irtesi
gn makemede kim efendi ile grdk, pek o rmet itdiler fil-aa albden albe
yol vardr dirler ibtid-y- ruyetde smsnda r- meabbet-i evliyullah hir ve abat-i
vechesinde rif-i dil-gh olduu bhir olmala ren bir incizb uymudum. Badeh
Vayalaya gitdim, sekiz on sene evvel intisb iderek badeh ara-Aaca tenaul iden
asan Vehb Efendi geldiimizi iitmi, Ebul-izzet, Midilluya gelmi bu gece oa bat
virdik, o evli bir meabbet oldu. Furtuna

169

217
ber-devm, bir hafta daha almaa arr virdik. Pazar gn Yal amamna gitdim,
dellk Vayalann bnsi sllesinden imi, badeh nemize geldim, ivna ba yazlaca
eyleri yazdrdm. Gece Vayalaya gitdik meabbetimiz pek o idi. Pazar-irtesi gn hep yaz
ile mel oldu, aam zeri sile indim, gece evde ourduk. l gn yazlarla mel
oldu, aam ar Babaya gitdik, bu gece orada ikr itdik. ehar-enbe gn Ssam
Cezresini urulduunu oudu, ba avdiler ner olundu. Bu gece akarl Cmiinde
ikr-i erif icrsn arzu itdiklerinden orada icr-y- ul idildi, evli meabbetler oldu. Penenbe gn Derv brhmi aremi ace anma ders virdik, Bekir Efendi ile ivn
beyninde biraz didi-odu olmu, Bekir Efendi sert abatl bir t, lbuki idre-i umr idenler
biraz aml olmal, meel cz bir ur iun der-ghdan arda alkyor imi, l bu
itilftdan canm ld, lehinde bulunalar bir drl, aleyhindeki bir drl syler, mteessif
oldum. Varyaya oru gidb ge vait avdet itdim. Vayalaya gitmedim, dir Tekyesini
adk, o gece orada ym, ud ikirleri icr itdik, ey efendi tekyeyi bizimkilere viriyor,
ivn her biri mkedder, aberleri olmayalar kimi erf aretlerine m, kimi r
Babaya gitmi, nihyet dir Tekyesinde buldular. Bekir Efendi ise irtesi gn alayarak
geldi,
218
bu szleri ou iftirdr, ben byle dimedim gibi szlerle r diledi, bir daha bu
gibi didi odulara sebebiyet virmeyeceini temn itdi. Cuma gn namazdan ora Varyaya
gidb araba ile Vayalaya avdet itdik. Herkes oplanm bir srr ile o-l oldu, nki
Vayala Camiisi cemat azlndan mesdd gibidir ikir mnsebetiyle cemati oald
bunu in gerek evld- vf ve gerek mtevellsi ve sir omular mall-i ikri dir
Tekyesine nakline pek mazn olmular idi. Bekir Efendi limdir, imamdr, abdir, vidir
ivndan n yerini utacak yo gibidir, Keml Efendi, lib Efendi gendir, olsa da meat
maamn oldramaz elf- a gibi olmu didim. Ben Bursa gibi yerden mah ivn
arzusu ve ittid ve ittif in raatm terk idb geliyorum, eer siz byle arazda nif,
i ule getirirseiz ben bir daha gelmem. yle oldu, bir daha gidemedim, ivn bas
adalar adam; kimi yaln aya erf aretlerini ziyrete gitme, kimi mum adam kimi lebs

170

her ne ise bu adar bir gml ile sn-i l l oldu. Bu gece neeli meabbet oldu, ivna
bat virildii zaman erkn zre yalz drt ap selm icr olunuyord faa art epeyce
aldlarndan lib Efendiye tamm- ul tarf itdim Anca mafel teklinde adaki
kir na- erf ouduu gibi oldaki na- pr ourdu.
219
Bu ul tab zaman gelmidi, na- erf Dvn- aret-i Prde var, aldk na-
pr ezberimde yo, dvan ve mecmua da Bursada, dur baalm syledirlerse bir med-i pr
yazaym didim u nuu uhr itdi:
Destr
Meded ey h- ilm-i velyet aret-i Mr
Meded ey vli-i mlk-i kermet aret-i Mr

Kerem l bendegnna slkunda meded-res ol

Olubsun menba- cd u semat aret-i Mr

Far b-nevlardan diri itme fyt

Cihanda hretin hib-i sevet aret-i Mr

Penh ve dest-grimsin gerek hir gerek bn

Ki sensi rehber-i semt-i selmet aret-i Mr

Dir isnn ciz geds ems-i Mr

Fytla iy l inyet aret-i Mr
24 Rebul-ir sene 1326 Cuma irtesi / 17 Mays sene 1324 / Vayala Cmii nnde
sat 11
Bundan ora bat cemiyetinde hep bu ul tab idilmidir. Cuma irtesi gn
Dervi brahmi in-vlidesi Fma Cemle anmla omular Fma diye anm

171

intisblar zerine dersleri virildi. Eski mftni familyas Rtiye anm zihni pern bir
adncaz devma balad, nalsa avd. Mft maanneden bir t idi, geri grmek
nab olmad ama ivna o muveneti olmu, kermesi asta imi rysnda aret-i Pr
uhr ider, ivna muvenet in babasna sylemesini emr ider ve elleriyele mes
220
itmekle zcaz ifat bulur. Bunu zerine Mft Abdur-ram Efendi merm,
varsa Mrler, yosa Mrler diyerek penh ve dest-gr olur, alarndaki gft u glar
ehemniyetsiz bradrr att kendi cmide yin icrsn teklf ider, ne re ki evldlar her
vechile babalarna d uhr itmi. lib Efendi ile bu gn kmetde virg alemine,
musebe ba-ktibi evket Efendiye, Ali Beye, evf mdrine, dyn- umm baktibine, telraf mdrine gidilerek veda eyledik. Art bu aam Limniye azmet
muaadr. Aam lib Efendide ourduk, ivn cmlesi geldi; Bar Efendi, Necb
Onba, Rasim, Nfi, R Efendiler, asan Onba veda idb gitdiler. Sat altda ac
Dvdu ofya Vapuru geldi srati on mil, li 100 adm. Bekir Efendi, lib Efendi, Rmiz
Bey, Tevf Efendi, Mevln vu, Muaf, rif, asan Onba, mein R, birderzdesi asan, Arab Amed, Arab Vf, seyin, Ceml, sm, Ali, Sleymn, Rsim,
Asker a, asan, Vehb, Amed Usta, beyler, efendiler, aalar vapura adar geldiler, hep
mteeir bir ldeyiz, kimi alar, kimi h ider, of eker. Temkni bozma istemedim faa
cidden mteeir oluyoruz, alarmz da varm ya nki o mlt imi. Sat sekize arib
veda itdik, gitdiler, biz de amaraya ourdu. Sekizi ar-yek gee areket itdik, bu def
Midillude imetimiz
221
bir erban dimekdir. Hava pek laf, Pazar gn sat alt buuda Limniye muvalt
ve hur- pre niyza geldim nedesiyle delet eyledim. andalla biz gelirken dier
andalla Selnkli ara Baba eyi Amed Efendi ile grdk, bir hafta muaddem gelmi
gidiyormu. Ba evt geldi, gece ul yapld, bizim Abdl-dir us Efendini
nesinde kimse olmadndan orasn istcr itdik, mevii, nereti pek o idi. Limni yine
bildiimiz Limni. Pazar irtesi gn aret-i Pr badez-ziyre neye geldim, ora ile
indim, dyn- ummyede Keml Efendi ile grdm, der-gh mebelelik lini alm,

172

Selnikli Amed Efendi biraz temizlemi faa aaki oalar aura dnm, sema-nede gy
tamr vr imi. Cumaya temizleyecekler, biz de ikir ideceiz, bu def emn oldum ki bu aa
ne maddeten ne manen tera itmeyecekdir. Yan Mslmanlar. ristiyan mallt mamr,
kilisalar, mektebleri mkemmel, Trkleri ne cmileri, ne tekyeleri, ne neleri temiz deildir,
ala da yo, ristiyalardaki tevn, tenur nerede, Trklerdeki nefet ve tenfr nerede,
meer Allah esbbn al ide. ehar-enbe gnden gne tezyd itmekde. Bu ehar-enbe
tabri Abdal Babonudr, Bektlere bu nm virirmi, Mrler ise tedeyynde nki mevvi
yo nki trbe-dr herkesi dil-gr idiyormu, far gitdiimde Mrler biraz mevcdiyet
gsteriyorlar, neeleniyorlar, ora, ora ite o adar. Muaddem hur- prde u tay
syledim idi:
222
ehr-i Bursada seni der-gha himetdeyim
ftirmdr ne phe her zaman izzetdeyim
Eyledim azm-i ziyret -i pr vel-asitnesini
n nab oldu ziyret emsiy devletdeyim.

Aam Tasn ve Keml Efendilerle grld. l gn cmide yle namazn

badel-ed aret-i Pri ziyret eyledim, ba evtla grld, omiser Midillulu adr
Efendi, Mutaarrf- sb Nil ve li Neet Beylere gitmek teklfinde bulundu, arr
virmiken Nil Bey evvel bizim gitmekliimiz lzmdr dimi. erif Aa ile kim efendiye
gitdik, akim efendi o, mltefit bir t, feval-de rmetde bulundu, badeh Nil Bey
gelecek diye der-gha geldik, trbe-i erfi ziyretden ora geldiler, O da mtev, o bir t
olub evvelce mutaarrf iken her nalsa imete memr olmu on bir buua adar grdk.
Mesmta gre afiyelerden birisi Nil Beyi refas Read Efendiye mensbedir diye
jurnal virmi, bu ise b-aber. B-re stanbula tavlini yazarm bunu zerine
mutaarrfldan azl ile imete memr olmu. lbuki Read Efendiye mensbe olan sarayl
baa bir Nil beyin familyas imi ama kime aladaca. Bu Devrkli f Paa-zde Nil Bey,
teki bilmem ne Nil bey, bu ta det Limni alsi meftn olmu, herkes n sn-i
alndan, ala aru mumeltndan, icr-y- memriyet lindeki adletinden memnn

173

223
ve mteekkir. En-y- obet de Cenb- Prden grd taarrufu alatd. Malm
ya byle tlar ou feylesof merebdir, maneviyta o adar itid yodur, stanbula
kermesini bery- tedav gndermi, Bey-olunda bilmem nerede imet ve abb-i u
arafndan tedv idiliyormu. lbuki on onbe gndr mektb aber almadndan o merk
itmi, Limnide telraf-ne gnde bir sat adar adr, gelecek cevb bi-ab irtesi gne
alacakdr, telraf ekdim. ndmdan l-alet-tayn gezerken tekyeye gelmiim, trbe-i
erfi grnce didim: Y Mr seni evliy diyorlar, aaten evliy ise bu telraf cevbn
bugn isterim. lbuki bu det mule tal gibidir. Oradan dm, iki sat ora yine
telaf-neye gitdim, nki telraf-ne sildedir, deiz manaras pek odur, grrken bir
iret oldu, telraf memru didi: Bey-efendi, stanbul! lib sizi telraf cevb geliyor.
lbuki bu olur ey deildir, zra ben ouza ekdim, yle zaman dotor kim bilir nerede,
hangi vizitesinde, hangi asta-nededir? Olsa olsa telraf aam nesinde, idare-nesinde
alacadr, cevb da irtesi gn gelecekdir. Bir de badm ki bizim telraf cevb deil mi? Bu
benim o ayretimi mcib oldu. Ve Cenb- Mrni
224
byk olduuna phem yodu ama bu defa ile btn btn mumein oldum. Blda
otuz nc afede op-ne Mftsi Bekir Efendi nmnda bir tdan tde ba olaca
dimidim, bu tla grdm, annm iki defa, nr gibi, pamu gibi bir t idi. ar-i
diryeye mensb imi, onu omu ne gelen enfs- mbrekesinden bizlere ba
iderlerdi. El-yevm erkn- cumhriyyeti ser-mednndan olan Fevz Paonu peder-i ekremi
imi. Bi iki yz yetmi de bede mi bilmem Suln Mecde aru bir s-i ad
arlanyormu, kmet aber alr, bunlar oplar, mey- kirmdan mehr ac
Feyullah Efendiyi Midilluya, Mft Bekir Efendi ile yine ulemdan ara Na bilmem ne
efendiyi Limniye vel-l her birini al-ide birer arafa gnderirler. Mft Bekir Efendi
mebbeden, teki oca muvaaten mneff imi. Ba

rmda yazdm vechile baa

iminn- alb olmadca bir eye, birden inanmadm gibi olur olmaz kimseleri yan pek de
mev add idemeyeceim kimseleri de rivyetini, szn kitbma yazmam. Bu l Limni
alsini beyninde tevtren bitdir. Oronu erfndan alass-sm erf Aa, ac Derv

174

buna mmil kimselerden iitdim. Her ne ise Mft Bekir Efendi her gn trbe-i erfeye gelir,
eiine yzn srer, our, niyz idermi. Arada oca itir idermi: Canm sen ulemdan
olacas, mft olacas, byle alar pmek, eiklere yz srmek saa yakr m? te benim
gibi bir fti, ouyuvirmi.
225
Mft oralarda m ya o geceleri Mrleri mnvebeten nesinde ikr u tevd, obet
ve meabbet ber-devm. ay ora Mft Efendi mebbed olduu lde lna emr gelir,
muvaaten gelen oca alr, mazn olur, Mft Efendiyi vapura bindirirler, alaa alaa
veda iderler. ocaya dir ki: ocam buradan abu urtulma isterse Suln Mrni eiine
sen de yz sr diyerek stanbula avdet ider. Ber-mcib-i taviye oca da ziyrete balar ve
urtulur. Limnler o zamonu meabbetini ev sylerler ururlar idi. Evet aret-i Mr de
byle acib taarruft vardr, bilen biliyor. Badeh Mutaarrf Beyden aber geldi, adr
Efendi vsasyla yemee davet itmiler. Kendileri ba nzr annm ef Paonu olaca
madmudur, gen, fal olduu niyesinden belli, gitdik, rmet ve iltift itdi, aret-i Pri
terceme-i linden ordu, alatd, bade-am avdet itdik. Teraye meyyl, orada alub
kd itmi, Limniyi imr itmek arzusunda idi. Planlarn arlam, belediye baesi
yapaca malde bir gn birer ahve idik. Gece der-ghda kimse olmadndan badez-ziyre
Tasn Efendi ile nemize geldik. Midilludan rif Efendi imsyla umm- ivn nmna
tekrr avdetimizi ric ider bir telraf aldm. Eerce oru Midilluya posta olsa giderdim, faa
Midilluya gitmek in tam bir hafta deizde gezmek lzm.
226
nki o ara postalar zmirden Midilluya, Limniye, Selnke, ara-aaca, Dereaaca, Nevleye daha bilmem nerelere urar, oradan Midilluya gidermi. ehar-enbe gn
trbe-i erfde atme baladm, iki cz oudum. Badeh erf Aa ile Res Beye gitdik,
mdde-i umm muvini yei gelmi, ne arayormu, bizim evi oa virmee alkd lkin
ne ibiyle uyuamadlar. Orada slamlar li far zeredir, ristiyan mallesindeki
sil hem temizdir, hem mkemmel neler vardr, memrn-i kmet hep o cihetde imet
iderler. ristiyalar alub memleketi benimsemiler, bizimkiler muvaat msfir gibi. Say
in maleler yazdm, oudum kime aladrs, azc daha sylesek ed-dnya sicnl-

175

mmini ve cennetl-kfir, ed-dnya cfetn ve libh kilbn gibi cevblar ar. Ne

adar yal alay, ne adar ters belleyi. Pek al icr-y- ibdet idecei cmii ne ile in
ideceksi? Dmondan vaan ne ile mufaa ideceksi? Bunlar hem paraya mtevaf deil
mi? Br arete alsalar, ne gezer. Her bir alaszl bizde iyn. steyorsa abs-nelere
ba. Ben art emn oluyorum ki Uruponu mnevver fikirlileri bugn hep Mslman dimekdir.
nki bize emrolunan eylere bugn Avrupallar b itmekdedir. Tel bitdi, imdi Allah
birdir deyorlar, aret-i Peyamber Efendimizi de O byk bir Peyamberdir deyorlar.
227
Tevn, tenur, alma onlarda. sn-i ala gelince ba memleketlerde polis
teklt alm, abs-neler bo uruyormu. svire, sve gibi memleketlerde loanalarda
yemei bedelini mter asaya atub ub gidiyormu, tramvaylarda bileti yomu, yine bir
yerde elli sekiz senedir ------, cinynet vuu bulmam deyorlar. Biro para virdikleri lde
idma makm bir mcrimi ipini ekecek bir kimse bulamayorlarm. Japonyada yerde
bulduu bir mebla, bir eyi polis idresine teslm ideni mesl idiyorlar imi, eliyle omad
bir eyi yerden ald in. Allah ha-y-n dn nmna, millet nmna, vatan nmna bunlar
ouduca, iitdikce teermden alamak isteyorum. Bilmemki biz Mslmanlar, Trkler
nn byle oluyoruz; cmide aya-ablarn gz ne komaa mecbruz, yosa namazdan
ora yerinde yeller esdiini grrz. Bu mall-i ibdet! Evet, birisi sero olur, memerr-i
nsda e alabal bir yerde abancasn atar, kime tedf iderse itsun vafe bile itmez, enf
aldadr, tccr aldadr, herkes le ider, att ulem dn bile le-krdr; le-i eriye diye bir
ey uttururlar chil al ifl iderler. bi uruu yz bi uru yaparlar. Ne bu? Devr-i
er imi!
228
te Limni de byle. ristiyan Maallesinde r elli bi ar liraya yaplm binlar
var. Baba-oul, iki ard mnvebeten Mra, skenderiyeye att Amerikaya gidiyor,
itiada riyetle para birikdirb gnderiyor, onu nmna bin yapyorlar, ari alyorlar.
Limni, Midillu gibi mnbit deildir, lbuki ki baevonu baesine gitdim, uyudan u
armlar, mkemmel mal istil itmiler. Bunlar hep ristiyan! Bu gece Nil Bey davet
itdi, Ser-omiser adr Efendi ile Tasn Efendi birlikde gitdik, buuda avdet itdik. Pen-

176

enbe gn badez-ziyre avdet eyledim. Aama Tasn Efendide medvv olduumzdan

orada bulundu. Refay lcaya gtrmler, eondan ora geldiler. Yatsuyu cmide ed
itdik, Der-ghda oada uden ikr eyledik. Sema-neni tamri bir a gne adar bitiyor
imi. Cuma gn trbe-i erfde bir cz ouyabildim. Cuma namazndan ora Cez Resi
asan Rc Bey, Mdde-i Umm Muvini Edb Efendi, Eczc a Bey daha sir evt
geldi, tekyede ourduk. Gece Keml Efendi ba eyler yazdrdm; ule, erkna dir ve
maalltmdan ba paralar. Mft Efendi bu def iltift buyurmadlar. Geen defa bizim
adr Efendiye u Eimme-i n Aer Efendilerimizi b- ry- rmetine adan
istimddn yazdrmdm, bir de uzr- Pre niyza geldim nuunu o cmlesini. Her
ikisini de trbe-i erfe tal itdirmidik. Mft Efendi taaubuyla berber
229
aret-i Pri ziyret ider. att bize intisb iden olu Celled-dni de fla
aldrrken hep trbeni arafndaki malde dilerdi.
ta
Muammed drt Alini rmetine Ey d
ki asan bir seyini ana Y Rabben.
Cafer ve Mus eharda pk- mamn in
ems-i Mryi eyle srra sen in.

Bu ta, aret-i Mr Efendimizi ayr- mab enfs- udsiyesinden med-h-

velyet anda bir nu- lleri vardr. Anlarda Allah, Muammed, Cr Ali tabrini
kullandklar gibi Molla Cnibi olduu merv olan u ktada:

Bdde mer necd-i ab dern-i uccetine safer

Hezr- nuret ve d hezr- fet u afer
Bi-rmeti Allah Muammed, bi-akk cr Ali
Bi-d asan yemn ve bi-hy- Cafer

177

Olduu gibi Mevln lid iyed-dn aretlerini Dvnnda eimme-i in aer

efendilerimizi ens ensnda d-my tabrini ullanmdr. Bunlar altnda t virilmidi.
Muammed: Muammed el-Br, Muammed Na, Muammed el-Mehd, drt Ali: Ali
el- Murte, Ali Zeynel-bidn, Ali R, Ali el-Na, iki asan: asan R, asan
Askerdir diye de yazmd. Avdetimizden ora bu t trbe-i erfe girer levay grr.
Vay bu ne dimek! Biz Muammedi bir biliyoruz, Muammed olur mu?
230
diye utdurur. Zavall Niyaz Efendi t virirse de oca diler mi ya. ten bunlar
vafesi eslf ge armak, zaman aln yasa drmek, millet beynine tefria virmekden
ibret deil mi? Keml Bey mermu mrcat zerine aalara birer vi gndermiler.
Midilludaki bi, Limnideki beyz alrm. Bunlar her zaman ky ky gezb Mslmalara
arriyyt- diniyyelerini redecek. Midilludaki senede iki defa kylere gidiyor, her kyde
birer sat vaa idb geliyor. Limnideki hi gitmez, mftlii de alm, yalz Cuma gnleri
namazdan bir sat evvel cmie gelir, vaa ider. O da Bektleri aleyhinde filan. Niyaz
Efendi yazyor: Mft Efendi leva in cmide deyor ki: ba Rafler vardr, on iki imam
sayarlar, ab- eleyi daha baalarn sevmezler, ite bu levada da on ki imam diye bir
am isimleri yazmlar diyerek ama apan mansz szler syler. l ne bilsun, mft
bu, lim adam, elbette orusunu bilir. lbuki on iki imam in ktb-i sittede b-u
Bur-i erfde se-yekn in aara emran kllhm min ureyin adi vardr. Bunu
tabi inkr idemeyeceklerinden bu on iki emr al zami Aliyyil-r: 4 r-yr, 4 Muviye
olu, alt da Mervanla Abdl-melik ve mtevliyen ral olan oullar. Tam bir dzinedir. Bu
Aliyyl-rni on iki imamdr. Yine dier rivyetde Emeviyye-i Mervniyye on iki
olduundan bu adi
231
rf Mervnlere id olduunu grdm. Sbanallah! nedn- Muammediyeye
imam tabrini o grmler. Faa ora baa bir ey dnmler; ne gelene imam diriz
oalr, bu on iki de bunlar arasnda ib olur. Bundan ora art imam didik. Mallede bnamazlara bile malle imam dimiler. Mctehidn imam, urr imam, muaddi imam, fuah
imam, naviyyn imam, kelmiyyn imam, arfiyyn imam, imam imam imam! Bu adar

178

grlt inde bir kerre mam Ali el-Murte didik mi? Yud mam asan, mam seyn
didik mi? Haydi yle tabr ideyim: Bir o ecrm- semviye arasnda ems, l-i menb gibi
parldyor ves-selm. Bunu zerine uznca bir mektb yazdm, bir m miallar rd itdim;
meel ben mmet-i Muammeddenim, faa aret-i s ve Msya advet mi idiyorum?
Meheb-i nefdenim, fi, Mlik, anbelye bu mu idiyorum? Omanl tebasym,
rana, Afana, Fsa lanet mi ouyorum? Ben babam, ocam, eyimi, stdm o
severim, faa dier babalara, ocalara, eylere, ustalara sebb mi idiyorum? Ben ar-i
Mrdenim, baa prlerden teberr m idiyorum? diye epeyce yazdm. Ben Muammedyim,
Efendimi, Efendi-zdelerimi severim. Faa ab- eleyi sevmediimi nereden istidll
itmi, bu levada yle bir m var mdr? Didim mektbumu der-ghda ourlar, Mftye arafdrlar da bulunur, luf-i ala az
232
aamazlar, dileyenler de a virir nki delillerim o av idi; yet, ad ile akl
miller de olduundan hepsi tade mecbr olurlar. Bunu zerine gitdiimizde art Mft
grnmedi. Bilmem macbiyetinden, bilmem iddet-i taubundan. Cuma irtesi gn trbe-i
erfde defda ouz cz oudum. Pazar gn mekteb-i ibtidde tevz-i mkft var idi,
faa gidemedim. Der-gh sema-nesini sprdm, ba tertbtla mel oldum. Aama
loma der-ghda idildi. Gece bir o evt r oldular lde mevld-i erf raat ve lye-i
sadet ziyret olunub atimler oundu erv- gzn-gnemize, nfs mdri merm seyin
Efendi ile asan sn Onba rlarna, ummu selmetliine ftilar raat idildi.
Badeh devrn ve ym ikirleri yapld. ora ur- Prde Tasn ve adr Efendilere
ikinci ism teln idildi. Gece sat birde avdet itdik. Pazar-irtesi gn be cz oudum. Bugn
lcaya girecekdik lkin merkeblerle gitmek g olduundan arf- naar itdim. Rdiyye
muallimi, ala bi-bas sir evat da geldiler, gece ulden ora ourduk. Bugn stanbula
Yunan vapuru uhrt olarak geldi. Geri azmet arzusunda isek de henz tekeremiz ayd
idilmediinden irtesi gn gelecek Belionu Oayes vapuruyla gitmei arrladrd. Bugn
atmi ikml itdim. Aama Mutaarrf Beye medvvyuz. omiser adr Efendi geldi, biz
Tasn Efendi ile Yl-boyunda biraz oladk, aam namazn ld, tekrr geldik ki yemee
balamlar. Meerse bizi grmler tekrr avdetimizi gelmeyeceimize

179

233
km itdirmi, yemee ourmular. adri Efendini teri ise tam yemek vatinde
gitmek fikrine mebn imi. Mutaarrf Bey yemekde bizi bekledi, raya gelinceye adar urdu,
ora hep birden balad. Lkin macb oldum, genliiyle berber insniyetli msfir-perver
bir t idi. Vedadan ora acenteye tekere virdiler, birinci amarada bilet alnaca. te
bunlar Prim Efendimi bize olan elf- b-nihyesindendir. Veda itdik dk, Nil Beye
urad. Nil Beyden herkes ond, ayn zamanda aret-i Pre rmet-kr, oldua da dindrdr. Didim: Manev bir nisbetde bulanmadz m? Didi: Bulundum, neler yapmad ama
teri olmad. Size bir ey tarf itsem devm idermisiiz? Suline ay ay cevbla abl
itdi. Be vati far aabinde ubnetl-esmy tarf itdim, pek memnn oldu. Bu, Hazronu
nde idi. annm tam rnc gn meriyet in idildi, bu t da urtuld. -kynden
bira defa mektbunu aldm. ubnetl-esmn mufaaln istiyordu. Bir smn yazdm,
yolladm. Art maneviyta btn btn mn itdi. Bilmem imdi ne ldedir. Der-ghda
msfirlerle grdk. Sat bede trbe-i erfeye girdim, atmi indirdim. Zeynd-dnin de
bir atmi var imi, onu da dusn yapd, neye geldim. Uyu utmad, cmie aba
namazna geldim, oradan trbe-i erfeye girdim, oudum, ayrlma istemeyordum, meerse o
ziyretimiz imi.
234
Femed-dn biraz raatszl geirmidi onu in yryemeyordu. Trbe-i erfde
onu in de himmet aleb itdik. Bi-inyetillahi Tel O da if-yb oldu. Ah ikinci
ziyretimde yedi kerre dimidim, neden yle syledim bilmem ki. Ben bu yedi defa ziyreti
otuz r sene arfnda yapabilirim annnda idim. Ne ise bu yedinci ve o ziyretim oldu.
Geri adan mdimi kesmem inallah yine bize ide idilir de ziyretiyle merref
oluruz. Oyes nmyla orca stanbula giden vapur ehar-enbe gn geldi. Bira gn
evvel birdere bildirmdim. skelede Mutaarrf Bey, sb Nil Bey, Cez Resi asan Rc
Bey ve dier evatla badel-veda Tasn ve ul Efendiyle birlikde vapura geldik.
Mutaarrf adamlarndan Csim Aa da berber gidiyord, birinci amaraya ourdu. l
114, ar 15 admdr. Sat ouzda uyumuum, eondan evvel ana-alay gemi, abaa
aru uyandm. Mehtb yet laf, deiz ke. Bir sat adar ourdum. afa skd, ul-

180

ems bir arafda, mehtb bir arafda, tarfi bil deil bir lefet. Sat ikide stanbula geldik,
iddetli yamur da balad. ayclar hcm itdiler, birisi geldi eyya heman arld, ordum:
Ne vireceiz? Bir lira didi. Ayol biz Mudanyaya on urua gidiyoruz, nereye
aracas, haydi git didim. Acab birder mektbu ald m? Birini gnderecek mi? diye de
tenur oluyorum. Baa bir itiyr geldi. Baba aa gtreceksi? didim.
235
Bir mecdiyeye olur dirken evvelki erif geldi. O benim mterimdir diye erifi
stne hcm itdi. Adam ordu didi: efendi, bu edebsiz birisidir, bende itiyrm, beni
der. Orada aeb-i msannede gibi bir polis dileyor. ten vapuru yolcs az, an d
erife didim: Sen bd-i hev gtrse seni ayna bimeyeceim. O da cevb olarak: Ben
de senden liray alacam. Polise syledim; erife didi: haydi bir mecdiyeye ar didi,
yapamam didi, polis de ban teye evirdi. Hay Allah msten virsin. erifi errinden
kimse gelemeyor, ben de binmeyeceim deyorum. Bu vapur ara-deize gidecek deyor. Ben
de iyi ya iim yo gcm yo oray da grm olurum dirken nerede imi amdi av geldi,
Allah selmet virsi, birder de rtmda bekleyor imi. amdiye alatdm, imdi mecdiyeye
r olaca nki tedrc iniyor, drt mecdiye, mecdiye, elli uru. lbuki rtm da pek
yan. stanbuldan skdara yz paraya, be urua geerler, bu ise araya nisbetle heman
heman otuz r adm adar bir ey. Efendi abadan beri bekleyorum, mter de yo, siz
bua bini, ey da tekine onsun. Amma musalla erif! Ben h binmeyeceim deyorum, O,
l byle. Nihyet Hamdini ay ufa, tehlikelidir yolda barrsz deyor, amdi de
barrsa biz baracaz, saa ne diyerek hele amd olsun
236
araya aya bad. Hamdi alatm, birder biraz aabdir hem de asker, pr hiddet
polisleri epeyce alam. Didim: birder, O cezsn buldu nki mtersiz ald, faa o
polis midir, vapuru heykeli midir nedir bilmem, abaat o meredde, arf aldrmayor, lib
aylardan bai olmal. Ramet de dindi. Pen-enbe gn nede biraz ourduk ora
sitne-i Rfaye gitdik, oradaki ltdan evvelce baetmidim. Cuma gn stanbula
gedik, Cumay Yei Cmide badel-ed Bedriye anma geldik. ocular orada
braara ubbe Der-ghna gitdim, faa ey efendi pek raatsz olduundan ikir pek

181

mutaar oldu. Avdetde Oman Efendiye uradm, bu t saray mensblarndandr, sml

alar iini tab idiyor, nc def da vekleti bize abl itdirdiler. Zeynd-dni de
i gvey virdik, ama sou fcia oldu. Bu uda aret-i Prdende istirmtda
bulunmudum. Malm ya sml a muteridir; Cenb- Pre rislet-i asaneyn
meseles-y-n, araba Velye de vadet-i vcd in. nki e orusunu a merm
biliyor dimek. Ben de Prime itir iden t tekyesini mekel yapmlar, haydi bizim
mesleimiz a atana ekmekle aru varlr dirler. Gy Y a sen bize inet idiyorsu
ama ite biz saa yardm, muvenet idiyoruz gibi tela itdim. 28 Receb sene 1327 Zeynddn sml a eyini kermesiyle izdivc itdi. Bir olu, bir z old faa z yaamad.
237
Zeynd-dn de 13 Receb sene 1329 trinde irtil itdi. Oman Efendi de da
anm da gelmi ouruyordu. Zeynd-dn ayn-vlidesini grnce am. Badeh ben
Ftide ikindi namazn ldm, trbeye girdim. Avdetde azm Efendiye rast geldim, bu
azm Efendi ekiydandr, gzel menev oudur, Bursada grm idik, ora smddn U Der-gh eyine dmd oldu. Badeh Bedriye anma geldim. Cuma-irtesi
gn bir buuda uyandm. aba ahvesini ierken refonu adem-i diati, ocuu eline
virmi olduu mdevver aynay atmasyla rd, tabi canm ld, dm. azm Efendiyi
Byezdda buldum, meral ve muibbndan im-maam Muaf Beyle berber idi, epeyce
grdk. Oradan Midillulu Selad-dn Efendiye rast geldim. lib Efendiye iki aded
vvl marabalarndan gnderdim. Onu birderiyle grdk, artvizt marlad. Badeh
Bedriye anma avdet, biraz ahve alt itdim. Oradan Olalar Tekyesine indim, gelurken ol
Ali Beyi grdm, biraz ourduk, grdk, tekrr Bedriye anma gelub ocular aldm.
aru inden geerek skdara gedik. skdarda birderi oracadm nki refas
Zeyneb anm vaf parelerinden olay Mra gitmidi. Bizim refa yine arkam sra
gelmez mi! Hay mbrek hay. Meer oca aznoyu mullebici dkkn ann itmi. Bu def
annn taviye itdim, mullebici dkknna gtrdm, mullebi, ondurma yedik, badeh
birderi nesine geldik. Gece andc Tekyesine gitdik, gzel cemiyyet oldu. Pazar gn
238

182

birderim erfed-dn Efendi bizi gezmee gtrd. skdardan ziyret iderek

aydar Paaya, oradan ad-yne. Orada u Dilinde Mecdiye Der-ghna gitdik, ari Sadiye dendir. Bu Tekyeyi arc-ba ac ll Efendini refas ibetl-ayr ce
nm yapdrm, vafiyesini tanm itmi. al-burun eyhi Sleymn Efendiden mstalef
Tasn Efendiye tevch itmiler. Tasn Efendi evvelce ceddim ac aydar Efendiye
mntesb imi, ceddim 2 il-hicce sene 1292 trinde irtil itmekle al-burun eyine
tecdd-i nisbet ider. Sleymn Efendiyi ben Bursada grdm, Tahsn Efendi ile gelmidi, yine
ceddimi mntesiblerinden Numn-zde Ar sml Efendiye msfir olmudu ki O da
oraya oradan intisb itmidir. Pederimle, vlidemle 1293 de Bursaya avdet idiyorduk, daym
merm zmire gelmi, bizi alm, Bursaya gtryordu, bilmem ki mr in filan bir
mecbriyet de vard. stanbulda bu Tasn Efendini nesine indik, lbuki ceddimi veftn
vlidiye uyurmamlar. Daymla, pederi inden an gidiyormu. Bursaya gelince arabada
ar asta olduundan bilmem yetiebilinecek mi filan diyerek aladacalarm. Faa o gece
Tasn Efendini vlidesi ah merm pederiiz yle idi...ye balaynca vlidem de bir
feryddr opar. ocudum, Bursaya geldiimizde oru der-gha dk. Vat ki bir apudan
gedik zavall vlidem babacm babacm ferydyla tekyeden ieruya girdik. oca
aydara a bile yapdrmlar.
239
Vlidem aa arld: al nazl babacm, sen opralarda yataca adam deilsin, ne
nahf, afsin daha neler deyor. Bilmem ki biz de tir tir titreiyoruz ite. Peder bir arafdan,
daym bir arafdan, byk vlide, yenge her birisi mcib-i tesell eyler syleyorlar ama kime.
Kim diler, vlidem pederini, birderini o severdi. u vaa imdi tam elli be senelikdir, eln
gzm nde dn olmu gibidir. Van bunu buraya temevvl yodu ama Tasn
Efendiden ara geldi, ben de yazvirdim. Sleymn Efendini annm osan yandan ora
Saded-dn isminde bir olu olmudur ki el-yevm der-gh eyidir. Badeh Tasn Efendi
veft ider yerine Him Baba ve skender Baba Tekyesi eyi lib Efendini madmu evf
ketebesinden Mnb Efendi tayn olunur, bir a eeri de var: Miratt-ur, stanbul
Tekys Cedveli. imdi olu Ysuf Efendi eydir. Der-gh iyice imr itmi, geni bir bae
vcde getirmi, evf da olduundan muvffa olmu. Badeh ul-i Sadiye icr idildi. Biz

183

de itmnda aydar Paadan vapura binerek skdara geldik. Buralar gnden gne mamr
olmadadr. Hele bbiye mektebi bins ayruca eref virmekdedir. Bade-am oyr
Tepesinde Trk- Rfiyeden ey zm Efendini Tekyesine gitdik, yei yaplm,
cemiyet de gzel idi. Dayanamayara ben de ikre girdim faa aam aba birbiri stne
yorunlu baa iyice ter yapd.
240
Ceddim aydar Efendi zamannda gelmi, ym tevdinde asem olunurken bir aya
ileri atlr, ekilirdi. O mer olmu alatd. Bu t ym ikrinde vaiyet itibriyle hret
alalardandr. Byk birderi kir-bal iderdi. Gece bede geldik. Pazar-irtesi gn sat
bede stanbula gedim. Asker amdiyle birlikde Midillili Cevdet Efendiye urad. Oradan
aru inde mnd ac Ali Efendiyi grb cbbelik, elfiye, r, krk apl, emsiye,
lavanta, kemerlik ald. artvizit henz yapmadndan an da tahh itdik eanda skdara
geldik. l gn cmleten aruya gedik, alatada mehr brekiden brek yedik, oradan
ondurmacya girdik, badeh dir-neye geldik. Yolda da anm grdk. Badeikr Sirkeciden Mari Kyne gitdik, gece Amed Beyde ald. Bizim ........ ahve alt
iderken Tyn u istedi. O da aamdan bardaa atm olduu tata bitli uyu biraz daha
ilvesiyle evvel kendi, ora ocua iirmez mi. Art tze u getirmek derdinden pis sular
idi. ehar-enbe gn stanbula indim. kim-i sb baba-can bir td, Tata-alada
makemede aradm, bulamadm. ehir Emnetinde Amed Efendi ile grdk. Paonu ba
pek alabald, girmedim. Altnc direye gemekliimi tavsiye itdi ama baalm diye dm.
Memed Paa Tekyesine gitdim, amdiyi grdm, Klh-zde ile Mevlev eyi Cumaya
gidecekler imi.
241
Pen-enbe gn, bugn in bar-metrolar dm, furtuna, yamr gsteriyor imi.
Aam zeri fil-aa iddetli furtuna uhr itdi, gece yad, gndz yad. abaleyin sat
treniyle Yedikuleye geldik, ala ricine d. Belrad Silivri apularn nden
Mevlev-ne apusuna, oradan Merkez Der-ghna dil oldu. ile-neye girdim, hi
grmemi idim, cbbe ile krk ile dald, amd olsun madlar, balarn arm ama kim
bilmem. erus mdevver, dnemeli, dardr, yan girmezse geemez, abi lr. ey Efendi

184

ile grdk. Bade-ikr sml a Tekyesini vekleti in iddetli and virdi. Allah
ana unu abl it, bizi urtar didi. Oradan aret-i Pr Efendimizi birderi ve drdnc
eyim Bedred-dn Efendiyi, amucamz Abds-selm Efendiyi ziyret iderek Top-apuya
geldik. nce ince yamr aldrd. Tramvaya atlad oradan A-saraya tekrr kprye dk.
Yamur da iddetlendi, skdar skelesine adar ayli land, skdara geldik. stavroz
Tekyesine gitmek arzusunda idik, yamur mni oldu. Cuma gn namaz Aya-ofyada ed
itdim, ab o adal bir t idi. Oradan Cevdet Efendiye gitdim, lbuki bizim artlar l
yapmam. Byezd Cmini nde Bursal Tevf Efendini ahvesinde ourduk. azm
Efendi orada imi grdk
242
Badeh artlar aldm, drt utu Midillu abunu aldm, Cevdet Efendiye oasnda dersi
virdim. Badeh alkm Sdde zz Efendini der-ghna geldim, yukarda ikr oluyord.
ey Efendi aaya inmi grnce gy evvelden murefemiz var imi gibi oo m allah
buyuru buyuru ne vakit terf olundu? didi, far de cevb virdim, yuarya d. yamda
arb- esm ouyorlard. Der-gh gzel, mamr, mzeyyen, llarla deli. onra bir ar
oundu, ourduk, uran mansndan biraz va ider gibi ba itdi yine alkd, yine arb-
esmya balad. Fari de yanna ald. Faa ikri imtidd ideceini biliyordum. On bir buu,
baan ean da geermi. Anca skdara gideceimden bir aral dm, skdara geldim.
Cuma-irtesi gn aruya gedim, tekereyi ayd itdirdim. Oman Efendiyi grdm, Evf
Neretine bir istid virdirtdi. Ceml Beyle gryorduk, davet itdi ama vatimiz msid
deildi. Bu istid vekl-i sb Narl eyini iltizm iden evf mdrinden ikyet gibi idi. Bu
mesele uzndur, buraya derce lzm grmedim. Buradan bir kfteci dkknna girerek ahve
alt itdikden ora Nihd Beye gitdim. Zeynd-dni am rasn aldm. imeye de
grc gelmi imi ama bu z ora adalcaya virdiler. Bizim Cevdet Efendii aldm, aruya
d. Bursa in hediyelik ba ufa tefek eyler itir itdim. Kprye geldik,
243
Limnili sml Efendiye tedf itdik. skdar skelesinde Cevdet Efendiye veda
iderek skdara gedim. Pazar gni abaleyin sekizde alkdm. Mutdm bir yere gideceim
zaman o gece beni uyu utmaz. Onbirde aya bindik, alonda tekeremizi ayd itdirdik. Yine

185

polisleri tat- taraud ve tayinde Kerd Vapuruna bindik. Bu Kerd aalar arasnda ileyen
deildir, dre-i Maonudr. Birderim erfed-dn Efendi, Derv amdi, Asker amdi,
Midillili Cevdet Efendi ile veda itdik. Sat ikide vapur areket itdi, yedi buuda
Mudanyaya, sekizde araba ile areket iderek ona on ala Geide geldik, birer ahve idik,
onda Geidden yola dzldk. Onbir buuda lehl-amd vel-minne Bursaya der-ghmza
geldik. Bu seytimiz tam yetmi bir gndr ve Limniye yedinci ziyretimdir, bundan ora
nab olmad. Bursaya muvaltmzdan bir ay ora yan 27 Cumadel-l sene 1326 ve on
Temmuz sene 1324 Pazar gn adka-i rfn mektebini tevz-i mkft ensnda
Mektbcu Sleymn Nazf Bey, ora vl olub imdi tccrl iden Marif Mdri Azm Bey
azetede ufa bir avdi grmler; ann- Ess iln idilmi diye. Heman bunlar Vl
Tevf Beye giderler. Herkesde bir sevin emresi, bir ayld. Ne ise cemiyet itm buldu.
Bir de aruya oru geldim aman Y Rabb! Bu adar insan ne vait opland, bayralar
mayralar. Yaasn rriyet, adlet diye baran
244
aran. Ben ayretde aldm. Nalsa Sleymn Nazf Beyle Azm Bey beni grdiler.
ey Efendi ....... ey Efendi! .......... siz de buyurun efendim. Bugn milletimizi urtulduu
gndr. Bugn memnn olmayanlar in-i milletdir, in-i vaandr. olumuzdan utdular
gibi atld fileye. Arada ra uruyorlar birisi nuu rd idiyor. Yaasun, yaasun dirken
Sed-ban utdu. Bir heyet ngiliz onsolos-nesine girdi, arz- krn itdi. Oradan Ermeni
Kilisasna geldik ben ieruya girmemidim, Ermeni Milletini kahys beni grnce oluma
yapd eker mi eker, alabaldan girmek mmkn deil faa arf baryor: al, al
ey Efendi Haertlar papas efendiye, muraaa efendiye tariye virecek deyince ii
aladm. Art yetmi iki milletle ardlk oldu ya; Rm ardlar, Ermen ardlar, Bular
ardlar, hep hep ara dalar. cr avularndan bizim Derv Memedi grivirdim, aman
beni urtar didim. Heman geldi, elimden utd, o grltden yaay yrd ama bir kerre
rriyet iln idildi. Gece sat alt yedi afesi dibinden geen bir sero yaasn rriyet
dimeyor mu! Ba art. Olur nki erif r imi, aman neler, aman ne masarallar olmad.
erifi biri gider kmete meel nfs mdrini yanna girer. Adam ba dolu, bir kad
utudurur: Efendi!

186

245
u kad yap. Pek birder ama ba elimde a dne i var. Senden evvel gelmiler
azc bekle ra gelsun, seni de iii yaparz didi mi vay, erif ymeti oparyor. Sen
baa bamyorsu, sen bizim uamzs, seni besleyoruz, biz para virmesek sen a alrs
diye balar. Zavall memr fala syleyemez ki, heman heman lin yapacalar. l byle
isteklerden herkese ayret geldi. kmetde hi uvvet almad dirken tefria balad.
azeteler bir a fra oldu. ten ne fesd oluyorsa hep aetelerden oluyor. Biz Avrupaya
muayyes olamayz, o mu baa bizimki baa. Otuz bir vaasn ardlar; padih biri
indi, biri d. Bulr iln- rliyet ve Rm li aryi ilk itdi. Avusturyada Bosna
Herseki ald. Yunn Girdi yaalad. Daha evvelce talya arb Trablusunu ab itdi. Rm
linde an aner, Tfenk, abanca bilmem ne nmlaryla an ateler yedi devlete deil
dnyaya meydn ouyorlar. Art rriyet oldu ya dnya bizim, teki devletler kim oluyormu?
Biraz itidl taviye iden azetelere mstebid, mrteci nmn virerek biraz fala aleyhde
bulunalar gizli gizli temizlediler. Dirken Balkan arbi d. O enda ser-krda bulunalar
adem-i muvaffaiyyeti ve kendilerince meel telraf mubere memrluundan e byk
memriyete
246
alar ufa grdiler. Millet Meclisi de tefriaya dd, arb-i at, arb-i cedd, yo
bu ittiad teki ittilaf, kimi ul-selmeti ne bilmem bir o siys fralar d.
Geliyorsu azetelerde tendler Bulr raln tepesine rmz bber oarlar, Yunan
maymuna evirirler, hele Rusyay eski bal line getirmee alrlar. te bu enda
heyet-i vkel deidi, eskiler ser-kra gedi. Rm li de blnd. ttiadlar da lnlar
nlarna odular gibi avudular. On milyon nfslu Rm li Vilyetimiz onbe gn inde
Yunn, Bulr, rp ara dalarmz py- navetleriyle inendi. Ne ise bunlar yrekler acs
ya geelim. Azbuu ul- ala dirken arb-i umm d. Almanyonu ar-y-n bilerle
evld- vaan arpatlarda telef old. ran ----- bilmem nerelere gidildi. Mrdan ngilizi
armak zere amdan bir ordu gnderildi. Nihyet Amerionu mdlesi zerine
Almanyonu eyler utar yeri almad. Fransa da cn ald. O enda bize yle bir teklf-i ulh
oldu ve kmet arafndan abl idildi ki ud-negerde onu kabl itse idi milletimiz bugn

187

ngiliz elinde Hindlilere, Fransz elinde Cezyir, Tunuslulara dnerdi. Elimizde hibir uvvet
bramamlar idi. Bereket virsun Anaolda ba evt bunu vemetini dnrler,
anrlar hi yodan bir mevcdiyet gsterir. Omanl kmet-i mtearrasnn so
247
Bed-bat pad-h dvel-i eleni emrine makm olduundan bu fronu ims
in ve ulu abl in bir iki yz bi Yunn askerini Anaoluya aldrd ve bunlara ilfet
ordusu nmn virdiler. Vel-l zmirden Eskiehir, Bursa, Balkesir, Ktahya, ara-ir
hep Yunanler tat- idresine girdi. Onlar ekilmedi, biz Bursallar iki sene, iki ay, iki gn
esr ald. Nihyet hi yodan uvvet peyd iden z Muaf Keml ve hem-plar in
Yunanleri im itdiler. Memleketlerimizi urtardlar, stanbulu da istirdd itdiler. still
azanld. Van lke anyi itdik ama Rm lini vridt marfna mubil olmad gibi
dier Vilyt- Arabiye, Yemen de heman byledir ve imdiki kemiz Almanyadan,
Fransadan bykdr. Nfsumuzu daha iki milini idareye vfdir. Evet, apitlasyonlar
ald ki bu olur bir ey deildi. Devr-i sbda bir ara-a tebasndan bir eskici, Omanl
tebasndan bir efendiyi arb itse polis arudan baard. Art dvel-i muaamaya aru
vayetimiz alalsn. Faa imdi bir ngiliz, bir Fransz tebasndan att sefret
memrlarndan birisi mulif-i ann bir areketde bulunsa derl polis yaasna yapr. Bu
o byk bir muvaffaiyetdir. Art ukmeti de revna geldi. l kmeti anmal,
anndan ormaldr. Bed-bat pdih ad. Yerine birini lfe tayn itdiler.
248
Gy dn vafelere baaca, ablere bert virecek. nef Mehebi yledir, in-i
suln ardr, olmazsa olmaz. lbuki ilfeti al bozu; mam asan alt ayl ilfetiyle
o tamm olmudu nki adde el-ilfet bad elne seneten mme li-yar mlken
aan. Bu ad meydnda iken eimme-i kirm aert Emeviyeni de, Abbsiyeni de,
Omanllar da ilfetini tadi iderler. det resm yaponu slamda bir naresini vcda
getirirlerdi. yle deil mi y. El-mlk mlhemn, E-uln illullah filan filan.
lbuki lfe dimek mme-i ehl-i slm intibyla olaca. Yer kre-i ar her
noasndaki slm beldesinde km cr olaca. ki dvel-i sireden hangi bir slm
kmetine taarru vu bulursa derl oraya asker, zrhl sev idecek, daha da varya. imdi

188

tekye eyi gibi lfe tayn idilsin! Bu kimsede, bu itidr var m? abi yo. u lde ilfet
de yo. imdiye adar olmuda ne olmu? Hangi slm kmeti yapaca ii and, iin ald?
Virg gnderdi? Bol bol mediyeler: lfe-i ry- zemn. lbuki bir ecneb devleti sefri
veya ktibi mbeyne gider, teklft- anfede bulunur, bed bed mumeleler ider, bunlarsa
cevbdan ciz tr tr titrerler. Bu mu lfe-i ry- zemn? Kendi lkesinde kmi cr
olmayan, istillini mufaa idemeyen
249
bir kimse nasl lfe-i ry- zemn olur? Ama bizim azeteler, muarrirler ara
arr o baa. arfiye biraz para mara gnderirler, onlar da ubelerde emral-miminn
diye ismini yd iderler. timaldir arasndan da serlerdi. l bir gece nedn- sonu
cmlesini, eciini ccn, beikdeki ocuunu, dmdn opladlar gibi udd rici
yapdlar. Biraz da nefiyyt filn virdiler. Millet de oca bir ykden, al bir marafdan
urtuldu. Erkekleri memriyet almaz, ecneblerde de prensler, dler mler var ama her birisi
iiyle, gcyle, memriyetiyle mel. Filan u adar bi, filan bu adar bi lira ayl,
sullara, suln-zdelere, suln anmlara. B-re far millet alyor, abalyor, virir mi
virirdi. Her ne ise bunlar bu kitabda lzmu yodu ama ite talyonu zrhllar evvel, ora
Balan arbinde Yunanlari gemileri Akdeiz, Aalar deizinde gezdikce biz bir daha ne
Midilluya ne Limniye gidemedik, ora da in Yunan ab itdi. Mbdele ul benim
evvel rima gelmidi, att bir gn der-ghda bir bile gryorduk, didim: bu
ealliyetler, ealliyetler! Rusu mdle ider, Fransz mdle ider, Yunan mdle ider.
unlar mbdele itseler de bizde hi ristiyan almasa,
250
orada da Mslman dimidim. O t da: annm fikirleri yledir didi ve yle de
oldu. stanbul ald, bir de Yahdler. Her ne ise bunu zerine essen mal ve ayn
zamanda dn olan Cumhriyet iln idildi. Cenb- a mahar- tevft eylesun. Eer
vatiyle bu birlik ule gelse idi ne Rm li, ne Aalar elden gitmezdi, n-allah yine ide
olunur. Ah bu tefria ah. Bu alaszl bilmem ki ounan trilerden, eslf avlinden neye
mtenebbih olmayoruz. aret-i Oman zamannda balayan tefria slm ne le oydu.
Eer bu tefria olmasa idi kre-i arda bugn slmiyetden baa bir dn cr olmazd. ora

189

Emeviye beyninde tefria, Abbsiye beyninde tefria. Her kede bir suln, her kede bir
km-dr. Nihyet Endls lemi fen ve terade numne-i imtil olurken onlar beyinde
de uhre gelen tefrialar Emeviyeyi mav itdi. Ben Amer, Murbin, Melikn bilmem ne
bilmem ne nmlaryla hep birbirlerine ala ln. kbet aafa ddler. Ferdinand ne
Endls brad ne bilmem portaal limonu. So devrede de onbe gnde oca Rm li
elimizden gitdi. Erkn- Cumhriyet zek, fan, tecrbe-dde tlar ki evvel azetecileri,
ora al beynindeki fralar andan geldi. imdi Allah bir, Peygamber bir, fra bir, fikir
bir. Grd m birlii? Heman Allah tefriadan u milleti mufaa buyursun. Yosa bizim
in art fel mkildir.
251
Alaszl o derekesine inmi bir sm insan molozlar vardr; kendini
mteayyid olamasa det milleti mavn ister. O gibi arfler ylan gibi gizli gizli att dni
let iderek fesd toumu ekmek, milleti tefriaya oma ister. Bu gibi fcs erifleri
errinden de Allaha nrz. Trbe-dr Niyz Efendi Cenb- Pri zmire nale ym itmi
diye iitdim. ora msade itmemiler. O yzdur, biz mufaa ideriz dimiler. nki
Limnini ristiynlar da aret-i Pre mm getirirler, if aleb iderlerdi. Mutaarrf veft
itdiinde defnine ey Abdl msade itmemi, faa kmete aru ne denir, getirirler
tekyeni avlesine defnine balarlar. ala arafnadn bir uultu uhr ider, trbeni sanca
direi ortasndan iki para olur, der-gh avlesini eraf temr parmallarla mudr, anlar
da hep birden derler, dikili alar ve zerlerinde glle talyd, oparla alar hep der.
Limni alsi slam, ristiyn heman cmlesi orada imi ki ocular parmal kimi zerinde,
kimi altnda iken bu vaa olur. Herkes parmal altnda alalar, dikili alar altnda
alalar art bitmidir diye tela der. Bi-avlillahi Tel hi mi hibir ocuu bile burnu
anamaz. Mevcd bulunalar ekeriyetinden iitdim. ristiynlar da bu itidda imi ki
Suln Mr, mutaarrf orada defn olunmasn istemedi de byle oldu deyorlar. te
252
bu ve bua bezer ba lt Limni ristiynlarn da Cenb- Pre rmete mecbr
itmidir. Art imdi ne lde bilemeyorum. bu Dil-dr- emsyi yazmaa mberetden
evvel yle bir ibe yazmdm:

190

Luf- ala yedi kerre ben ziyret eyledim

Mahar- feyzi olub kesb-i sadet eyledim.

Ey benim Prim Efendim! imdi de ister glm

Yazaym a kerre Limniye seyt eyledim.

Eyle himmet yedi kerre itdiim seyti

Eyleyb tarr ne vechle iat eyledim.

Gh Limni gh Midilluda ivn- far

Maddeten manen idb davet-i iyfet eyledim.

Eyledi ba asdt amzda gft g

Meslek-i Mrde ihr- albet eyledim.

Himmetile na- tdr dellim Nu- a

Ouyub yt ad bunda celdet eyledim.

ntisb itdi epeyce al saa bende olub

Onlara teln-i ekr u ehdet eyledim.

Hepsine talm idb seyr-i slku gtrb

Gh celled-dn gh ceml ile nezket eyledim.

l bende bu ems meslei ner eyleyb

Anlara srr- tevellya dellet eyledim.

191

nedn- Ehl-i Beyti asbini tefhm idb

Cmlesini bende-i h- Velyet eyledim.

Didiler gemi zamn baan itmeklik ayl

evk virirmi adama bende iret eyledim.

add-i teessf add-i telehhf, ab idb ady- dn

almm mazn dya o ikyet eyledim.

a nab eyler de istirdd iderler mminn

Sre-i Feti bu bbda ben tilvet eyledim.

Himmetile mstefd ve mteayyi oldum saa

Arz- krn ile f-y- inyet eyledim.

Nm- pkidir eref-ba oldu ciz bendee

ems-i Mr diye ismim ifet eyledim.

Pr urum istindm lfula olmu metn

Saa Ey Prim Efendim ben delet eyledim.
20 abn sene 1347 Pen-enbe / 18 ann- n sene 1307 1929 sat 7

Bu nutu aabinde de baladm, el-amd-lillah 12 evvlde ikml idildi dimekdir.

Faa mdemki bu bir seyet-nme eklini ald ba u gitdiim ve stanbula tekrr
gitdiimi de yazmaa muvf grdm. Blda yazdm, meselelerde, grltlerde abi hep
Bursada ourdum, bir yere mldayamadm. Cenb- Pri de ziyretden marm aldm. O
mnebetle u mediyeyi sylemidim:

192

Medfenide aramam glme oldu men

alb-i uda olub nki mekn Mr.

Bende-gnene irer bir de barda lufu

tme de avn u meded r- revn Mr.

ikri men ile taaub iden erbb- all

Saa ulm itdi elem ekmede cn Mr.

idmet-i mmeye sen eylemisi vaf- vcd

Hep kederi ube ile gedi zamn Mr.

Mtekeef oldu taavvufdaki mestr- esrr

Rehber oldu urefya seni irfn Mr.

Vri-i ilm-i neb marem-i srr- aydar

ld gn gibi malmu cihn Mr.

Mahar- feyi ola ems apuda bende

O gnah-kra da mil olur isn Mr.
254
aret-i Mrden ora gelen ne adar uref-y- fiye vr ise cmlesi de kendilerini
tadr ile Rm diyrna Yunusdan ora Mr keyfinde bir vel gelmemidir deyorlar.
Ve Dvn- mbrekleri ki ilm-i l-i aratdir. Herkes istiddiyete gre mstefd ve
mteeyyi olur. Uref-y- Naibendiye ve Mevleviyeni myetl-iftir Bursl mehr
ey Emn Efendi aretleri azz-zde Abdl-laf Efendi, aret-i Mrni Dvnnndan
bir nuu, murnden cildlerle kitb yazan evt cmle rna muraccadr buyururlar.
adr-i zer zer-ker inset, kadr-i gevher gevger. Nal muracca olmaz ki. Niyz tat-

193

bda noa oldu, Alini srrna olal marem. Bu nu- li her eyi cmidir. Cevmiulkelim srrna mahar olmudur. ayrul-kelm ul ve dl. Bu ralarda vlide Hicazdan geldi
ki 13 Cemiyel-ir sene 1327 ve 18 azrn sene 1325. 28 Receb sene 1327 olum Zeynddni f cemiyeti ve aama da sml ada velmesi icr idildi. 15 abn sene 1327
Beinci Memed Bursaya geldi. lisiz adam nereye aya badysa dman eline gedi.
Bereket virsun Bursa, zmir, Edirne istirdd idildi. 16 evvl sene 1327 de vlidem Medne-i
Mnevveraya avdet itdi. 6 evvl sene 1329 16 Eyll sene 1327 talya iln- arb itdi. 10
rebul-ir sene 1329 da kermem Draan odu.
23 Cemiyel-ir sene 1329 ve 7 azrn sene 1327
ZNE KNC AZMETM
stanbulda ekm-olu Ali Paa eyi Saded-dn Efendi ulefsndan mehr
uardan Ref Kalay afdndan Nr Efendi nmnda bir t her sene Bursaya tebdl-i
havaya gelir. Der-ghda grrdk, u peyd
255
itdik. O sene eyine inallah znie gitmek ve aret-i Pri ziyret itmek isteyorum
dimi. eyi de tavb itmi. nki bunlar diriyeni Eref ubesine mensbdurlar. Faa
Bursada bir ref bulamaz, fare vedaa geldi, aba stanbula avdet idiyorum didi. Haniya
znike ne oldu? suline arada bulamadn alatd. Far didim: ben arkada olurum.
Aman a mi diye sevindi. Elbette a anca afiyyd-dn Efendiye de aber virelim
mz daha o olur didik. rtesi gni abaleyin erken mall-i ictimmz olan Nr
Efendini arabsndan birisini nesinde arabaya rkiben gideceiz. Vait geldi, arabac
urmaz, aama varamayz diye acele idiyor. Ne re ki afiyyd-dn Efendi l meydanda
yo. Van atal-furunda Numniye Tekyesinden oras biraz uzaca ise de genlii var.
Nihyet art beklemeden vaz geerek areket itdik. Yei-ehri ara cihetinden aam sat on
raddelerinde znie vl oldu. orca trbe-i erfeyi ziyret itdik. Oradan dier ziyret
mallarini, teyzemi, aret-i Erefi, utbud-dn zniyi badez-ziyre andarl ayreddn Paonu trbesine geldik ki sat de onbir buu idi. Heman trbe-dr andili yam

194

gitmek zre idi. Bundan adem Bursada Tr-i Oman Encmeni nmyla bir ube ald.
Fari de 20 Rebul-ir sene 1329 triinde
256
a tayn itmiler idi. Bursada tedkt, tat icrsyla mkemmel bir tr vcda
getirilecek idi. Bu srada Bursay mntalara tasm iderek gezmee balad. andarl Ali
Paonu Cmii ve abrini grdk. Cennet-mekn- firdevs-i iyn Ali Paa il yazl trii
(703) adr Efendi nmnda yet meral bir bit aradamz var, asker iddiyesinde
muallim, att Bursa Rehberi diye de bir ufa tarie badrmd. Bil-ire arbe sev itdiler,
orada ehd oldu, yitdandr. Bu gibi mstefid evt arbe srmemeli, baa drl istidm
itmeli. Zr bu gibi kimseler bide, onbide bir yetiir. Ama bizim aalar acyib. Bunu
aytyla kyl Memedii cn beyninde ne far var deyorlar. Ne diyeyim! l selm.
adr Efendi didi: Trke bir kitbe grdk. Didim Yh bunu neresi Trke? Canm
ite teki yazlar gibi deil didi. Balad abri erfn lmee. Didim: mevln, trie
diat itdiiz mi? Grnce urdu. Daha baa ara-dalar var ama ite onlar ara-da kimse
farnda deil. adr Efendi alad didik: bunu yazan raam bilmeyormu, sekizi yedi
yazm. Bu fare mer oldu, evde trileri ardrdm; Ali Paonu medfeni mehl olduu
gibi trileri de mutelif. 810dan ut da on altya adar var. Gldestede Bursada cmii
civrnda medfn olduu menldr diye muarrerdir. te
257
trbe-dr fenar yaarken ordum: Bu kimdir? ayred-dn Paa, yanndaki?
Ali Paa, Nal Ali Paa, olu mu?, Evet, Aman u fenar ut utdu, ben de kitbeyi
yazdm ite u:rteale seyyidl-ver, mraccau eraful-ver Ali Paa bin ayred-dn
caalahllahl-cennete mevhm min dril-fen il dril-be f leyletis-sebtis-sbii
ehr-i Receb li-seneti sebin ve emni mietinil-hicriyyeti. Bakz imdi, bizde trie ne
adar imtin idilmidir. orsn orarsa bizde tri dimek o ar pdihn, vzersn
med u en dimekdir. ulmlerini adl gstermek, yaplan masarallar mer gstermekden
ibretdir. Ali Paa mehr bir adamdr, Bursada cmii var, amam varm, bir o evf
var, mtevellsi var, bunu yeri yurdu belli olmazsa baalarn dnmeli! ora avdetde
heyete bildirdim, stanbuldaki encmene yazdlar. lib pek de i olmadlarndan mdr

195

nedir bilmem memr- ma gndermiler. Uzatmayalm trileri ta itmilerdir. Maa

m fh bizi tadr bile itmemilerdir. Badez-ziyre trbe-i erfeye geldik, oada ourdu, a-
destiyle olan Mzekk-i Nfsu ziyret itdik. Anca 877 trinde yazld alalyor. Yine
kitbeni nihyetinde kermeleri Rbia anm iri il-ade sene 891 ve madmlar
Emrullah aretlerini iri il-ade sene 891 Pazar gicesi on yedi
258
yanda olduu lde irtilleri muarrerdir. Mkrime tunu vafiyesinde evil-i
Raman sene 890 trilidir. Anda znde defn-i k- r-nk olan deyor. u lde bu
yazlar n deildir. Ken Bey tri de phelidir. nki Eref-zdeni 874 de veft itdii
Eref-zde azm-i cinn eyledi mr bildiriyor. timal ki kitb noan ald, bil-ire
ikml itdiler. Veyd ala aru areti rdr, dest-adr diye celb-i naar- diat ve
bu mnsebetle bi-i istifde olunma mdiyle areti dest-adr dimiler. Her ne ise o
gece der-gha mdr beyle ayred-dn Paa mtevellsi geldiler, iki buuda gitdiler. Biz de
drt buua adar meabbet itdik. Badeh yatd ama uyu nerede. Sivri-sinekler bir arafdan,
ca bir arafdan uyum ad. Hele orultuya hi gelemem. Ser-Abdl-dir Efendini
Devrn-nmesini aldm gibi adrvan bana geldim, yediye adar oudum. Yedide trbeye
gitdim, sekizde mein geldi, aba namazn ld. Onbiri on gee badel-veda areket
itdik. Arabacmz Emn Bey isminde mstebid bir bey; ne sylesek dilemez, alamaz bir t.
Gelirken ne Yei-ehire urad ve ne de baa bir kye. Yolda biraz ahve alt itdik. Arabac
kesdirme diye maz bir yola apd. Eref-zde aretlerini tuaf bir tecellsi var imi;
kendisini ziyret idenlere biraz zamet
259
ekdirmek, abl-i ziyrete iret imi. Giderken bir ey olmad dirken gelirken uhr
itdi. Yollar ayr- muntaam, u ants bir malle geldik, araba apland ald, ma bil
deil, hava ca, aylar opdu. Yei-ehire gitmek, o da ml. Bir satden ziyde mesfe.
l urarken Allah bira kyl gnderdi, arabay urtardlar, arabacya da ders oldu,
ama epeyce de zamet ekdik. Yolda oyun-iar ahvesinde birer ahve idik. Oman
zni birder-zdesi Ay-odu Bey orada imi. Sat sekizde Dimyoza geldik, gelirken de
tabi uramd ama bu defa yle namazn ed in cmie gitdim. B-bert- lin ab-i

196

cmi bi Aa arafndan minbere a bir bono aslm: Cuma gn cmide mevcd

cematden ube oumaa mutedir her kim var ise arafmdan vekl-i muraadr, namaz
ldrsn! ordum: bu nedir? Didiler: Efendim, atb bi Aa eker Terlastda bulunur,
bunu in Cuma gn kim olsa ldrr, onu veklidir. Pek al, didik, yola oyuldu. Bizim
Muaf Temel ile seyin, alar da yola dmler rast geldik. Nin byle yapdz?
didim. Sizi orada bira gice alrlar diye ann itdik, onu in demezler mi! Tabi geri
dndler. Kestelde dere stnde birer ahve idik. Bir de ara seyr itdik. Aam eannda
Bursaya dil oldu.
260
ey Nr Efendi pek memnn oldu. rtesi gn stanbula avdet itdi. Birderim 17
Receb sene 1329 da Medneden geldi. 2 abn sene 1329 triinde Seyyid Ul eyi Abd
Efendini kermesiyle adi icr lnd. 8 Muarrem sene 1330 da olum Zeynd-dni bir
olu oldu. seyin Necmed-dn tesmiye eyledim. 3 Cemiyel-evvel sene 1330 aydar
Efendini olu oldu. smini Muammed Saded-dn tesmiye itdik. 2 Receb sene 1330 vlidem
Medne-i Mnevvereden avdet itdi. O gece ryda nal grdm ise ferds Cuma gn
en-y- ikirde ayy Allah ayy esm- erfini ourken ylece geldi. Sbhnallah hi ne
mektb ve ne de aber yo idi. 3 il-ade sene 1330 Balkan arb-i memu uhr itdi.
Netce-i tefria olma zre malb oldu. Der-ghlarda yetmi tevhde baladk. sr da
grld ama bizde ittihad nerede, onu da yarm brad. 4 il-hicce sene 1330 vlidem
Medneye avdet itdi. 11 Rebul-ir sene 1330 Femed-dni Nemne-i Tera mektebine
ayd itdirdim. 29 Muarrem sene 1331 ay evvel artdm dileri yerine yapdrdm
dileri adm. 26 Rebl-ir sene 1331 triinde vlide Mednede irtil itdi, arzusu vechile
cesedi Cennetl-ba denilen ar- muaddese defn idilmidir. Orada amuca-zdemiz
seyin a ve la-zdemiz arem erf pederi Amed Efendiler de medfndur.
Vlidemi tevelld 1263 idi. Pederim de 26 Rebul-irde irtil itmidir.
261
Ortal gitdikce ard. stanbul herc merc oluyor; Yannlar bir arafdan, adr-
aamlar uruluyor bir arafdan. Nihyet arb-i umm balad. ster istemez ie bizi de
ardrdlar. arpatlarda, Acemistanda, Mr llerinde b-re Trkler bd- hev mav

197

oldular gitdiler. af, naf kim olursa olsun derl asker itdiler. Bir yondan sevk olunur,
aylarca stanbulda Aya-ofya, Sulan-Amed Cmiinde srtrler. Vekli olduum eharenbe Tekyesini eyi olmaa namzed olan b-re Sleymen ayr burada birinci derece
verem iken oudan, bamszldan stanbulda indikleri bir kede ikinci ve nc dereceyi
utar. Gitdii yerden asta olara avdet ider, bir ay ora da lr gider. O ile sner. Olum
Zeynd-dn de yle, essen kendisinde farud-dem vard, yet nazl bytdk. O da
stanbulda astala utulur, tebdl-i havaya gnderirler. Bir mddet ora O da ved- lem-i
fn itdi, bir yavrusu ald. Bu enda bizim Ydigr- emsni abna baland. Faa Baba
Efendi-zde Memed Beyi inetiyle kitb yarm ald. Tafli mcib-i ardr geelim.
Evet, dil vut yazsam seyt-nmelikden ar. arb-i mm apad brad.
stanbula bile gidemedik. arfleri tatel-barlar Mudanyay ------ duman yapd. Ekmek
otuza, ra d. ahve beyz, eker drtyze d.
262
az ya yz yiirmi uru. Vaiye aleyhil-bev. 16 Mart sene 1336 stanbul
Dvel-i Mttefia arafndan il idildi. Art herey ate bahasna. ekere asret ald.
Belediye yiirmi urua getirtmi, astalara yzer dirhem, yarmar oa virdiler. Bir gn
belediye dotoru Nimetulllah Efendiye gitdim, didi: size eker lzm deil mi? ekersiz
olur mu ama ne yapalm? zmle ay iiyoruz didim. Bir oa yazd, reis olaca yd-i gr
yarm oaya ta buyurdular. lbuki asker mten, her eyde msten, mlkiye, mer
ve memrni de yle. Hele belediye alarn her birini nesinde beer, onar and eker
olduu mtevtiren bitdir. te ekilen zametler bundan ys oluna. Elli dirhem, pek luf
iderlerse yz dirhem eker viriyorlar. Bize reis yine rmet itmi. Sefhet yine ber-devm;
mey-neler, barlar, tiyatrolar, sinemalar ymet gibi. uddlarda olanlar, yaralananlar oran
yo. 6 Receb sene 1336 Femed-dn snnet idildi. Gecesi andl olma mnsebetiyle o
cemiyetli oldu. arb-i ummni pek dehetli bir zaman olduundan alay malay yapamadk,
her ey ate bahsna idi. 25 Muarrem sene 1337 mtreke oldu, aalar firr itdi, yadlar,
ydlar ne ukmet ne millet ald, mav itdiler, stesine de adlar. Bugnlerde nmyiler
balad; zmir in, stikll-i Omn in.
263

198

Derl tekyelere aber, ancalar alar, alaylar yapar, Omniye Meydanna, Yeil
Meydana olarz. Bilmem kimi tar ideceiz, Avrupay m? uv-y- Milliye burada
teekkle balamd. stanbulu teviyle Yunan geldi, yuarda yazdm ya iki sene, iki ay,
iki gn esr oldu. Anaoluda uv-y- Milliye teekkln ikml itdi, Yunan def itdi de
amd olsun biz de urtuldu. Ama mnf errinden yine epeyce zametler ekdik. 23 evval
sene 1338 ve 9 Temmz sene 1336 Cuma gn vrudu, 18 Muarrem sene 1341 ve 11 Eyll
sene 1338 Pazar-irtesi gn defi vi oldu. Art tesbiler, cezlar, donanmalar, nmyiler
epeyce devm itdi. al asz bir ayli adn erkek ld. El-amd-lillah stanbulda
urtarld. Biz de, Vl Vekli Nfi Bey, Mft Vekli zzet Efendi, azetecilerden Mmtz
kr, Vf, Necdet Ertafrn, dav vekillerinden Ferd ve Keml Lev ve aam-ba ayim,
erfdan Nesm bn ile bir mesele in tevf itdiler. Otuz alt gn srd. El-amd-lillah
beret itdik, d. 6 Receb sene 1341 ve 22 Mart sene 1339 Pen-enbe gn andl gecesi
unu da tekrr ayd ideyim ki imdiye adar siysetle hi mel olmammdr. Ne askerim,
ne bit, ne memr, umr- dnyeviye ile itilim yodur. Tekyemde yin icrs, Cuma
gnleri ubemi ret. Bu gibi ltla mesl olmuum. Cy-i istirbdr ama kime alatmal.
264
23 il-hicce sene 1341 ve 17 Austos sene 1339 ulh- umm im idildi. Beldemizi
ls- sene-i devriyes-y-n alay yapd. 2 Tern-i evvel sene 1339 stanbul urtuldu. 19
Rebul-evvel sene 1341, 1730 Tern-i evvel sene 1339 l gn essen tefess iden
ilfet-i Omniye ve Salanat- Aliyye il idilerek Cumhriyet iln idildi. Ortala biraz
sknet geldi. 21 abn sene 1342 birderim erfed-dn Efendi ted idilmi geldi. 6
Receb sene 1342 tekrr Urlaya tayn olunarak gitdi. Onbe seneyi mtecviz bir yere
mldayamadd. Bu sene stanbula kerme ile dmda msfir olma zre arland.
STANBULA ................. DEF SEFERM
Res-y- adliyeden Nam Bey-zde Keml Bey Bursada jandarma bii iken
kermemle 16 il-hicce sene 1337 ve 11 Eyll sene 1335 triinde izdivc itdi. Bir mddet
ora onu bilii muvaat olduundan ekilmi, stanbula gitmi, gmre tayn olunur.
Kendisini terfan Drtyol Payasa gtrrler. Tabi kermem de byk vlidesiyle berber

199

olduu lde giderler, bir mddet oralarda alrlar. Bil-hire stanbula yerleir. Bursaya
geldiler, gitdiler. Bira senelik asretlikden olay bizimde stanbula gitmekliimize lzm
grnd. Ortal sknet buldu, deizlerde torpil gibi eyler de almad. 13 il-hicce sene
1343 ve 5 Temmuz sene 1341 triinde Pazar gn maa ile Bursadan areketle
Mudanyaya, vapura rkiben stanbula
265
muvalet eyledik. Raatsz olmasunlar diye dmda mektb yazmadm, kki yazmal
imi; pavulu tramvay almayor, bir mili bedel virelim didik olmaz deyorlar. Malm ya bizde
her ne olursa olsun tesehhlt gstermek det deildir. lbuki stanbul bu, gnde bu adar
yolcu geliyor. Hi olmazsa bir iki satde bir yolculara ma da bir tramvay arabas ta
itseler olmaz m? Otomobilci, arabaclara orduk, lira isteyorlar. Bereket virsun diye
anm da vapurda idi; iki kermesiyle stanbula gidiyormu. Oradan kprye geldik. a olsun
Femed-dn sz dilemez, pavulu yklendi, gy yolda araba bulacaz. Olum unu
amala vir, virmez. Azar itmeyelim kpry gedik. lbuki yalz kpr bi yz elli admdr.
Orada tramvay da abl itmedi, msfiriz didik, iki at cret virelim didik. didi. Art
diye anm bir amal utdu. O, aru inden Ftie d. Biz de ocularn yanmza
ald, tramvayla areket itdik. Biletciye para virirken tramvay irketi mekteb ocularna on
para isn buyurmu. ocua otuz para noanyla yedi buu virdik. li burada da
yetidi, az gedi, onrol aretleri terf itdi, oculara bad: Sizi mektebli olduuuza dir
veiaz nerede? diye anm
266
ocular didi: vlidemizde. lbuki diye anm nerede bulunur. Didim: Efendi
ba imdi, vapurdan d bavulu tramvay almad. O anm pavulu amala virerek gtrd,
veas da abi onu yannda ald. aret diler mi ya, erifde cihn ftii adar aamet
var. Olamaz efendim didi. Pek al otuz para deil mi virelim. ayr, teki virdiiiz
masb olmaz, bu cezdr diye dne yedi uru otuz paral bilet kesdi. Bir iki syleyeyim
didim, arf memr az alabal, polis ar, tede bir cinyet olur aldrmazlar, burada
biletciye aret itdi diye olundan ekerler, araola gtrrler. ten stanbula gelmesini
bunu in hi sevmem. Polisleri diatli diatli bir szleri vardr ki cihn ustururmu.

200

Mehr bir anarist yaalam veyd dvel-i muaamadan birisi arafndan gnderilmi
dehh bir css bulmu gibi baar, baar, baar. nsan da arusunda erir mi erir. Acab ne
diyecek? Polisden ld m aml efendi: baa ba, biz buraya bu adar para virik, bu eyy
biz ara. Cnm ey ne? Ne olursa olsun. Tam on admdr. Oradan dier biri. Hele bir
kerre yabanc olduunu aladlar m art kimi
267
taarr memru olur, kimi polis afiyyesi, aa ba or, ola ba or. al bir
adlet ki dime gitsun. Sen heman keseni azn a, erifler a urd gibi aldryorlar. Vell rtmda ab, hava sca, g l ile Ftie geldik, dmd nesini buldu, oyunduk,
biraz dilendik. kindi namazn bery- ed Fti Cmiine geldik. Ftih ehri kim
noasndadr. Bu def elektrile tezyn itmiler, llar mkemmel, gndz de mnevver,
gecede. Bu cmi nc derecededir; birinci Aya-ofya, ikinci Sleymniye. Ftii apudan
mirba adar lu 87, adan ola ar da 95 admdr. Aam namazn da orada ed itdik.
Erfn datmlar, arasn ar yi olmu, oralar vatiyle aru linde idi, att baa
yerlere nisbetle ucuz idi de. Gece dmdda aldk. Birden grnce ardlar, sevindiler.
abaleyin yani Pazar-irtesi gn o civardaki Millet Ktb-nesine gitdik, eyul-islm
Feyullah Efendi Medresesi imi, her oasna bir ktb-ne oymular, ayruca mulaa
nesi, bir de mzesi vardr. Vf ismi yi olmad gibi defterde hangi kitb malbsa o
ktb-neye gidb getiriyorlar. Feyullah Efendi, Amuca seyin Paa, Rid Efendi,
ekm-olu Ali Paa, Ali Emr Efendi, Pertev Paa Ktb-nelerini mutevdir. Bir de
mcellid-nesi vardr.
268
Mzesini ikinci ziyretimde f- ktblerden ac Behet Efendi ire itdi. aaten
r- ata mzesi diyecek derecede muntaamdr. Biz Bursada maat-teessf byle bir
evf mzesi vcda getiremedik. Muyid-dn-i Arab aretleri An-y- Murib nm
eerinde aret-i Mr Efendimi uhrunu beyn itdii Safy tekeresinde muarrer imi.
410 numroda buldu, tercemesini oudu, Gl-zr- Mr nm eerimizde taflt vardr.
Suln-Amed Cmiine gitdik, mirabdan apuya 75, ardan arba 80 admdr. Bu cmii
erf Aya-ofyaya pek arbdir. Oraya o cmii yaplmasnda bir ikmet var ama nedir?

201

Ecnibi mama- naar olan Aya-ofyay im mdr? Kilisaya tahvl midir? Cematden
l almdr, aras o vsdr, alt minresi vardr. Oradan Dml Baba diye mehr
olan Arabac-ba Tekyesine gitdik. Sema-ne ve trbe maara iindedir. 1283 de veft
itmi, Kemled-dn Paa nmnda bir t iki cild menbn yazmdr. anda pek o
rialar rivyet olunur. Kemled-dn Paa da yannda medfndur. Memriyetinde olan eyi
bil-ire geldi, grdk. yle namazn Aya-ofyada ld. Ktb-neye girdik, defterleri
mlaa itdim. Ceddim aret-i ahfni rndan bir ey bulabilir miyim diye aradm.
Orada da yo. Badeh
269
Murd- mis, Amed-i li, Mamd- Evvel, Memed-i Rbi, Muaf-y- n,
Oman- lis biro ey-zdeleri trbelerini ziyret itdik. Selnkli Yunus Efendiye burada
bir trbe-drlk virmiler. Der-ghlara tcyla devm ider bir tdr. Oradan Cafer Babay
ziyret itdik. Mezarn st bit bazarna dnm. Bunu anda biro menbeler sylerler.
Art trbe-drlarn celb-i ulb in v olan taarruftndan ve sir avrndan
uydurdular olur ey deil. Kimi aabdandr dir, kimi tbinden. Oradan Rstem Paa
Cmiine geldik, pek mzeyyendir, inilerle tezyn olunmu fevkn bir cmidir. nnni
dmd olmu att beyti mcib-i mhriyetdir deyorlar. Ne re ki ar Selmi tahta geirmek
zre (Mekr-i Rstem 960) triinde Suln Muafy babasna ldrtmesin, Byezd rana
artmasn. bet n da be evldyla orada andan gelmi. Bilmem yapdrd cmi
olaysyla mahar- afv- ilh olur mu? Oradan Gl-ne Parna geldik, bir iki abba rast
geldik. Avdetde Abds-selm Der-ghna urad, selmlk, trbe tammen arb olmu,
ara alm. l gn Millet Ktb-nesine bizim Ydigr- emsden bir dne brad.
Yolda ac Fi Beye ml oldu. Bu t ar-i Sadiyedendir, pederleri de ulef-y-
Sadiyeden ac Behet Efendi idi. Bir vait pederleri Bursada Defter-i kn tefttnda
bulunmudu. Kendisi de muaaran Bursa Defter-i kn mdri olmudu. o obet, ,
hib-i meabbet bir tdr. amda
270
sitne-i Sadiye eyi brhm Efendi aretlerini Bursaya 19 Cemiyel-evvel
sene 1336 triinde terflerinde anda msfir olmudu. Tuhaf tedfdr, fari icze-i

202

Sadiyem de araf- llerinde tad olunmudur. Herkes iczesinin tadi in sitneye

gider. Cenb- Sadd-dn Cibv uddise srruh evldn Bursaya gndererek bu fari
iczesini temhr itdirdi. Fe-amden mme amden. att madmum Femed-dne de
teberrken urma yutdurmulardr. Memed Paa Der-ghna geldik, evvelce de yazlmd ya
aret-i Pri stanbulda bira malde ile-neleri, imet buyurdular yerler vardr;
birincisi buradadr. att apunu yannda asan, seyin Efendilerimizi isimleri muarrerdir
ki a- Mr diye rivyet idiyorlar. Bu tekye oullu Memed Paonudr. Bir araf cmi,
yannda medrese, dier ksmnda tekye, yet vsidir, tekyeni ucurt da medrese oalar
gibidir. Ul-, aban olduunu eyi Nid Efendi ile ilk mltmz vapurda olduu evvelce
yazlmd. Buradan mze-i askeriyeye gitdik, memru ll Bey veyad paadr. Birderim
erfed-din Efendi ile uu var imi, bize biro malmt virdi. arken deftere
itisstmz yazd. Oradan dir-neye geldik. ey Amed Efendini menfsnda veft
zerine stanbula getirmiler. Yerine olu Abd-ekr tayn olunmu ise de O da o
muammer olamayara 19 Cemiyel-ir sene 1339 triinde veft itmi.

Mamna

madmu av Efendi gemidir. av Efendi

271
pek gendir, maa m-fh msteiddir. Mesleine meabbeti olduu gibi lisn- ecneb
ve fnna da vfdr. Ul-i ikrde tebeddl grdm. Peder ve bykpederini erknndan
fala ilveler yapm; Fti, Tebreke, 3 ls, Muvieteyn, Ftia, Elif lm mm, yetlkrs, Amener-rasl, innellahe ve meliketehden ora alavt- malme. Baded-devrn
ym uln fare bradlar. Bade-ikr Beik-ada, Yei Mallede Rsim Efendini
nesine gitdik. Oradan Allah uvvet virdi ehr-emninde ndiyede ey Rid Efendi
Tekyesine zim oldu. stanbulu bayram nevbesini grmek isteyordum, geri biliyorsam da
ayli zamandr stanula gelmediimden arzu itdim. Nevbede bizim madd ullerimiz vardr
ki nevbelere ma ve mutaardr. Burada ym ullerini, ilhlerini mtevliyen ouyorlar.
Satlerce srd, bu adar da insana n viriyor, ge vait ikrden d. Faa Rsim
Efendiye avdet mkil olduundan ubbe Der-gh eyi aydar Efendiye oradan virilen
Bar Bey Tekyesi oraya arb olduundan orada almaa mecbr oldu. av Efendi ve
aradalar gen adamlar, avdet itdiler, itimal ki araba da buldular. ndiyedeki Sad Der-

203

gh eyi Rid Efendi nmnda bir t ile stanbula ilk geldiimizde grmdk, Ktahyal
sml a Efendi mensblarndandr. Badel-veft olu kif Efendiye tevch
olunmudur. ehar-enbe gn aret-i Merkeze gitdik. arb olmu, trb olmu. oca
sitneni yerinde yeller esmi. Trbe de merref arb olub
272
Cmi ile minresi mamr. uyuya girdik. aret-i Pr Efendimizi birderi ki 1114
de veft iden Amed Efendiyi, 1263 veft iden nc eyim Amed Bedred-dn Efendiyi,
ara abristanda ceddim aydar Efendini birderi Abds-selm Efendi ki 1283 senesi 26
Rebul-irde veft itmidir ziyret itdikden ora Sdlceye indik. ey Elf Efendi menev
outdudan ora olu Zhir Efendiye ul brad gitdi. On be senedir ym ul metrk
olduu lde gerek fare ve gerek ecddmza rmeten ym ism-i Cell uln fare
tevd idilmesini madmlarna emr itmiler. o bir meabbet oldu. En-y- ikrde sema
dm. Bade-ikr crelerine gitdim, o iltift itdiler. Faa o itiyr ve af grdm. Bu
nedn ile byk pederim ey aydar Efendini uu pek admdir. att pederim
mermdan iitdim bil-ire Etyemez eyi olan Ferd Efendi mermdan da bi-t duydum,
bir andl gecesi aydar Efendi Sdlceye gitmi. eyi Mmtz Efendi merm semaneye davet in gelen nuebya iretle Ftiay aydar Efendiye eker. aydar Efendi de
alar trbe Ftiasn ourlar. Sema-neye gelinceye adar da Ferd Efendiden sorar. O da
ul aladr. Ferd Efendi deyor ki: aydar Efendi o gece ul ve erkn icr itdi, gy r
yllk o Tekyeni eyi imi ann itdim. Elf Efendi ile bira def teerrf itmidim.
Pederleriyle grmek zere gitdiim lde zl-oprada oldularndan maat-teessf
merref
273
olamadm. Elf Efendi ol-vat gen ve din idi. Kendilerine eer-i ciz olan Ydigr-

emsden bir dne gndermidim. Mltefitne cevb gndermiler ve bil-ire kendi eer-i
lleri olan el-Kelimetl-mcmele f erh-i tufetl-mrsele nm kitab da a- destleriyle
tevh ve a- cizleriyle talf ile irsl buyurmular idi. Maa m fh bu mltmz da o
imi. O gece Rm ili Hisarnda urmu Baba Tekyesine medvv idik. Meniyet istiliyle
azmet itdik. Fil-aa o gece o cemiyetli idi. dir-neliler, ubbeliler, ekm-olu

204

Ali Paallar, Adanallar hep orada idik. eyi Sad Efendi ile Bursada grmdk. Gece
pek o meabbet oldu. Hele Muarrem de yan olduundan ekmolu Ali Paa eyi
Mfd Efendini ouduu meriye o mteeir itdi. Gece sema-nede yatd, oras det
yaldr. Ferds Pen-enbe gn sm Paada sitne-i Uaye geldik. ey Muaf
Efendi biraz raatszl geirmidi. O gn bi-t ikirde bulundu. O gn bayram haftas
mnebetiyle ber-vech-i mutd Lye-i Sadet-i Nebev ile smed-dn aretlerini
arasna giymi olduu l gmlek ve tcn ziyret itdik ve bu ziyret ey Efendini
madmuyla far arafndan icr itdirildi. o meabbetler oldu. Orada da sema dm.
nki naar-gh- pr var. Oradaki uyu Mr uyusu dimekle marfdur. O gece Paa
da hir Aa Tekyesine medvv olduumuzdan ey Muaf Efendi
274
ile biraz grdkden ora Paadaki hir Aa Tekyesine geldik. Mey-
Uiyeni ser-blendi ala Efendi orada medfndur. eyi ac Behet Efendi ile evvelce
Bursada grm idik. Kendisi Millet Ktb-nesinde f- ktbdr. Fl, rif bir tdr.
O gece cemiyetli idi. stanbulu e mehr kirleri geldi, ney-zenler geldi yle bir meabbet
oldu ki taauru l evkimi mcibdir. bet orada da sema maa mecbr oldum.
Uref-y- Uiyeden ve U- Mryeden seyin Vaf Beyi o geceki li l
gzm ndedir. Onu o geceki sem cbbe yrt, kendinden gemi bir acyb aldi.
Ne olmaz ki, kirler stanbulu feti, ny-zenler yle, sesler gzel, ounan nu ve ilhiyyt
gzel. ey Efendini o teftyle birer birer urbalarn arub tedrc tedrci ileruyerek
ala-i ikre girii, hi yornlu r olmayara genleri o geride braan arektyla ayy
Allah ayy ikr-i erfinde ule gelen tecelliyt- ne l beni mteeir itmektedir. u
sarlar yazarken bile o an emeresi gzlerimden yor, alayorum. Hepimizi bir a
istil itdi, oca Behet Efendi satlerce ikri devm itdirdi. Ge vait nemize avdet eyledik.
Cuma gn namaz Ftide ed itdik. Oradan Kenn Beyi Tekyesine gitdik, gzel, mamr
bir Tekye. ey Efendi ikirden evvel myor. all denilmesiyle sema-neye bir girildi,
ey Efendini
275

205

oltularna iki kii girerek krsye ardlar. Bir iki beyt Menev oudu, er itdi,
ba evt no utdular. afesde de yle imi, ora ikre balanld. stanbulu gzde
kirleri hep orada idi. sm-i Cellde meydn bize virildi, dervler de muntaam, yle ya, var
evi kerem evi. o meabbetler oldu, alel-u bira daa devm iden bir ul yapdlar ki
baa yerde grmemidim; alb bir ikr idi, det aff aff alle alar gibi. Sema-ne de
mzeyyen. Mirb nde arem-i erfi mcessem resmi, mirb zerinde Beytullah
ua pek muteem uruyordu. Gzel levalar, alel-u mirb arusunda yet cel
a- tal ile meded-h- velyet levas tevd-neye baa bir eref viriyor. Mm
ileyhle Bursada der-ghda bira def grm, bir iki def da msfir oldular daylarn
Masemdeki nesinde merref olmudu. Bu eerleri Mednede marif mdri
bulundular zaman tedrik itmiler imi. Her ne ise bade-ikr o iltift itdiler. Essen
herkese mltefit bulunuyorlar, vlideleri nmna bin idilen tekye mm-i Kenn nmyla
tevsm idilmidir. Zengn oldularndan kirlere ikier, birer lira, mutc dervilere ke, hele
apunu nde r, elliden mtecviz fuar ictima idiyorlar ki bade-ikr kendilerine
biraz para viriliyor imi. Aama nemize avdet eyledik. Cuma irtesi gn ehzde Cmii
ve Trbesini ziyret itdik. Trbe 950, cmi 955
276
trilerinde in olunmudur. nnni pek sevgili oludur. Oradan Byezdda
Ktb-ne-i Ummye gitdik, defterlerini ted itdim, evvelce Ydigr- ems
gndermidim, aradm, bulamadm. yle namazn Byezdda ldm. Badeh tramvayla
adem Tekyesine gitdik, eyi alad-dn Efendidir. Bi yz yedi triinde geldiimde
pederleri Amed Efendi ile grm idik, ora byk madmu Bedred-dn Efendi pederini
yerine im olmudu. Bi-l veled veft zerine birderi alhad-dn Efendi tayn olunmudur.
Bu t Bursa Sad eyi Ceml Efendini dmddr, kendisini bulamad, refasyla apudan
grdk, selm brad. Bar Bey Tekyesine geldik, biraz dilendik. Oradan ac Fi
Beyi Vefdaki nesine gitdik. Gece ey Vef aretlerini trbesinde ikirde bulundu.
nki oralar hep yanm. ten stanbulu yanmad neresi alm ki. Van stanbulda
yann eksik olmaz ama iln- arbden ora ki yannlar stanbulu bitirmidir. Ftiden
Edirne-apusuna adar erer, A-saray, Sara-ne, Sulan-Amed, Yeiapu, Tata-ala,

206

Lleli tekml bunlar yanm. Daha o ya, sl arbe-zra dnm. Trbe-i erfede o bir
meabbet oldu. ey Vef aretleri uref-y- tertbiyedendir. Dimiler: Efendim, Manr
Enel-a dimi. Siz bu bbda ne buyurursuuz? Ne disun, Enel-bl m disun? buyurmu.
Ne adar evime gider, ne gzel cevb- msekkindir. Gece ac Fi Beyde ald. Pazar
gn Eybe gedik. Bizim Limnili sml
277
Efendi orada imi. yle namazn cmide badel-ed ziyretden ora asb Efendi
Tekyesine geldik. Mehr Kemled-dn arr orada medfndur. Oradan sml Efendini
nesine geldik, biraz loma itdik. Badeh ayla kprye d. Suln-Amedde Adana
Tekyesi ne geldik. ar-i Rifiyedendir, bnsi pederidir. Onu deti hergn devirden
birine gider, uhrt oplar, onula der-gh imr ve insn ve dier marfn temn
idermi. Madmu memrndendir. O gn cemiyetli idi, ym sm-i Celli far arafndan
icr idildi. Aama a-teknelerde ey Keml Efendini tekyesine geldik, orada da gzel
meabbetler idildi. Ge vait Bar Bey Tekyesine geldik, mihmn oldu. Pazar-irtesi gn
nemize geldik. Oradan sitne-i Nred-dne gitdik, tenh idi. Geceye almad nki bu
gece aydar Efendini dier der-ghda da vafesi vardr, oraya gideceiz. Avdetde ra-i
erf Cmii ve ayrullah Beyi der-ghn ziyret iderek Bar Beye geldik. Bade-am
Canbziye Cmiine geldik, gece orada ikr icr idildi. Tekrr Bar Beye geldik, bu Bar
Bey mehr Alem-dr Muaf Paonu oludur. l gn aru- kebre girdik. Nr-
Omniyeyi ziyret iderek kprye geldik. Oradan aydar Paaya dk. zl-oprada
B Beylere uradk, bu t memrn-i riciyedendir, terceme-i li Ydigr- emsni
zeylinde muarrerdir.
278
ar-i Mevleviyeye mensb idi, muibb, fl bir t idi, ileleriyle grdk, kendisi
stanbulda imi. Oradan Mecdiye Tekyesine geldik ki evvelce bundan ba itmidim. Mnb
Efendini veftyla olu Ysuf Efendi tayn olunmu. Badeh mir Beylere geldik. O gece
orada ald. urbl-dere deyorlar, gece andalla gezdik, aru cihetde azinolar, alglar, tam
ev malli bir yer. Ferds ehar-enbe gn Eren Kyne Vaf Beyle Nr Beye
medvv idik. a-ky trenine bindik. Eren Kynde Nr Beyi kknde aama adar

207

ourduk, Cennet gibi yerler, balar feval-de, maat-teessf henz zmler olmam.
Aam zeri Vaf Beyi kkne indik, oras da cennet-s. Namazlar ld, ikirler yapd.
Gece bi-ab orada ald. rtesi Pen-enbe gn Sudiyeden trene binerek zl-oprada
indik. O gece yinemir Beylerde ald. rtesi gn ayla a-ky iskelesine d.
Badeh kprye gelerek Yei-apu Mevlev-nesine gitdik. ey Abdl-b Efendi ile
Bursada bira def grm idik. eleblerden onyada arati Efendi de berber idi,
bize ve sml aya gelmiler idi. Geen ehar-enbe gn Sdlcede grm, bilememi
idim, att Elf Efendiye fari tarf ve tavf idiyordu. Elf Efendi de essen bildiklerini
mubertmz olduunu sylemidi. ora alaynca macb aldm nki o b-gne
urmudum. Art bugn r diledim, itiyarlm e srdm. able-ikr Menev-i erf
279
ouduyor. Gzel yin oldu. Pederleri zamannda da gitmidim faa ondan ora tekye
yanmd. Mkemmel yaplm, sema-ne mzeyyen, b-u trbe pek mdhi, heman
heman sikkeler birer metro var idi, bir badan dier baa muteem andualar var idi.
Mubeleden ora aruda epeyce meabbetler idildi. Cerrh Paa abi-zde imi, Drulfnn mderrislerinden erafd-dn Efendi nmnda bir tla grld. Cenb- Bedred-dn-i
Kbr aleyhinde biraz didi-odu yapd, teessf itdim. Kendisi Drul-fnnda muallim
olduu lde l, ar- ecsd insonu uyru oumundaki rmeyen kemikden tekrr
cesedi vcda geleceine dir fikirlerine adm. Ya o adam yand ise kemii nerede ald
acab. O kemii aart onu adem-i ilatini mi intc idecek. Badel-ved op-apu
tramvayna binerek A-saraya geldik, trbeyi ziyret itdik, ikindi namazn cmide ld.
Feamed-dn tra oldu. Gece ey Fl Efendini evden bozma tekyesine gitdik. Avn
Efendiler vesire gece geldiler. Bu tla Bursada grmdk, kendisi Erurumludur. Ge
vait nemize avdet itdik. Cuma namazn oca Muaf Paada ld. ikre arudan
itirk itdik. P-adem Efendi Draman eyi imi, Nred-dn Cerrde grm ve Cuma
gn birlemek zere szlemi idik. Mm ileyhi delletiyle bade-ikr Edirne apusuna
geldik. Orada mehr
280

208

erkes asan abrini gsterdiler. Oradan uyu-ba Tekyesine geldik, faa duya
yetidik. aret-i Mr Efendimizi orada ile-nesi var imi, gsterdiler. Sema-neni
ierusunda mezar gibi bir yer. Art essen yle midir? Yosa tebeddl itmi midir? Bilmem.
Malm ya aret-i Pri drt yerde naar-gh vardr; Memed Paa Tekyesinde, smeddn U sitnesinde, bir de bu, bir de ac Uud Der-ghnda dire-i maadr. ac
Uuda giremedim, ey yo, tekye apal, ar-zede olmu. Orada mehr menev-an oca
sm Efendi merm da bir mddet ourdularn Drretl-azziye nm eerde grmdm.
O civarda Tekfr Saray deyorlar bir arbe var, dernunda Seyyid Baal zni olu Seyyid
Ber medfn imi. Bu Seyyid Baal ikyelerini de urfta bomulardr. Triler Emeviye
Devrindedir deyor. lbuki nmna mensb roman-vr yazlan eerde Abbslerden
Mutam Billah zamannda olduunu gsteriyor. Badeh ariye Cmiine geldik. O
civarda aabdan Eb Sadil-udr Trbesi vardr. Bu aabeler ki stanbulda mevkileri
gsteriliyor, ou muvf- aat deildir. Meel Amr bn-i alaada yer-altnda
cmiinde olmas gibi. Bunlar ou celb-i ulb in trbe-drlar uydurdulardr.
Diyeceim, Nured-dn eyi Fared-dn Efendi bizi ahvede bekleyor imi. ar Aa eyi
de berber olduu lde ariye Cmiine geldik. ariye Cmii r- atadandr. Nalsa
n-i fetihde tarbtdan urtulmu.
281
aret-i s, Meryem, avriyynu resimleri mafdur. sn omas vesir
trt vardr. 1700 senelik bindr deyorlar. apunu stnde aret-i sn resmi vardr.
Altm senede ikml idilmi. Mermerlerde av ekli, mirab arafnda alb ekli, apunu i
arafndaki mermerde Kabe eklinde tabi bir resm var. a cenada ubbeni zerinde
avariyyn, yine i apunu stnde cmii resmi tadm ve aret-i sn vlidesi
ucanda ocuuyla ve iyd- sireden balarnn resmi var. Badel-veft aret-i sn
ayt bulmas gibi daha biro resimler var. Badeh Fared-dn Efendini tekyesine geldik.
Badet-tam ar Aa Tekyesine geldik. Oralar da hep yanm, yann yerlerinden gedik.
ey Efendi meydan bize terk itdi, evrd- erfden ora ym itdik. o meabbetler oldu.
Gece Nred-dn Cerrh aretlerini Der-ghnda aldk. Cuma irtesi gn Ftie geldik.
Mill Ktb-neni mzesini gezdik. Badeh ehr-emnetinde sicil mdri Sm Bey-zde

209

m Beyi grdk. Yolda bnl-emn Mahmd Keml Beye rast geldik. Ydigr- emsden
bir dne virdim. Dyn- ummye urad. Ali R Bey men olduu in gelmeyor imi.
kindi namazn Yei Cmide ld. Kprden Balaa d. Kesme-aya Tekyesine
geldik. eyhi Ali Efendi ar Aa Tekyesinde davet itmidi. Zengn bir kimse olsa
gitmezdim, faa fuarn arzsu ammne idi. Kendisi
282
ara ra Bursaya gelir. Muri ads var idi, gzel meriyeler ourdu. Ne re ki
seflete dm, nsalar badrr atar, Yei-ehir, negl, Pazarky, Gemlik boyuna gezerdi.
Meel yzbi dne nsa badryor, ikiden bee adar satyor, an atmas da hner. Bir gn
Bursada rast geldim, adm, aldm; yiirmi, otuz drl nsa var, her biri bir derde dev,
anlar yle bir tavf idiyor ki det bir dne de baa vir diyecekdim. Faa o adar paronu
bereketi olmayor. Her ne ise o gece o memnn oldu, epeyce meabbetler idildi. Fared-dn
Efendi gtrmek istedi, O l-virmedi. Bi-ab ald. aryola filan var ama Femed-dnle
ikimiz yatamad. Her ne ise aba itdik. Pazar gn alataya geldik, tnele girdik, Beyoluna d. Mevlev-neyi gezdik, ri-i Menev oradadr. Ktb-neye girdik, o da
mehr lit Efendini imi. Tekrr alataya indik. Yeraltna Cmiine girdik. Sfyn bn
Atiyye, Amr bn diye birer abr var ama Amr ibn s Mrdadr. Gy bunlar esr
olmular, oraya abs itmiler imi. Orada Mekke-i Mkerremeni mcessem resmi var. O gn
Rm li Kavana gidecekdik. Dmd loantaya girelim dir, lbuki o gsterii sever, fevalde marafa girecek, ben olmaz dirim, refa, Draan da henz gelmemi. O enda Rsim
Efendi geldi. lbuki dmd baa aber virmeksizin Femed-dni neye gndermi, art
283
bendeki mer grmeli. rma ne adar fenl varsa geliyor. Dmd ben imdi
gelirim diye O da avudu mu? Belki otuz r kerre kprn altndaki mallerde olaa
olaa ne adar ldm tarf idemem. Rsim Efendiyi neye gnderdim. nki yle akl
itdim. Neden ora dmd otomobile binmi, refay, Draan, Femed-dni alm getirdi.
Biz maraf olmasun diye loantaya gitmedik, O, be mili otomobil maraf virdi. Meerse
imdi gelirim diye eve gitmi. Tyn evde alm. Art kndmdan bamadm. Rsim
Efendide geldi. Boaz-ii vapuruna geldik, Rm li Kavana adar gitdik. stikamlara

210

d, biraz ahve alt itdik. O gece Rsim Efendide ald. Pazar-irtesi gn Neccr-zde
Tekyesine gitdik, yle, ikindi namazlarn orada ed itdik, gzel meabbetler oldu. Ebul-ams
isminde bir kir var idi, ararsz eyler oudu. Aam namazn Yldzda amdiye
Cmiinde ed itdik. Cmi o mzeyyendir alel-u levlar pek gzel ama bir smn
aldrmlar. Oradan lamur baesini gezerek Rsim Efendiye geldik. Gece orada aldk. l
gn skdara gedik. ey Cmiinde Efendi Daym ziyret eyledik. Badeh aret-i
Hdyye d. eyi bid Efendi ile grdk. Oradan ll Baba Tekyesine gitdik.
eyi Saded-dn Efendi yo imi, vlidesi Sadiye anmla grdk. Yuarlarda bilmnsebe yazdm Mora Yei-ehirli ey Memed Efendini
284
bu anm kermesidir. Memed Efendi merm ulm-i arbeye de in imi. att ------- istirc itmi ve taarrub itdiini de sylemi. Bunu in Bursada iskn itmek byk,
oluna bir tekye yapma arzusunda idi. Muvaffa olamad, zmire gitdi, orada veft itdi. Olu
Azz Efendi Medr Karyesinde bir tekye in itmidi. Kermesini badeh tezvc itdiler.
Saded-dn Efendiyi tevld itmi, kk olu Ferd Efendi fl, kmil, muibb-i ehl-i beyt bir
t idi. ll Baba eyi Ali Efendi, Amed en-Neccr Tekyesine nal idince bu der-gh
Oa virmidi, muammer olamad. Der-ghda medfndur. Oradan andc Tekyesine urad.
ey bid Efendini veftndan ora olu aydar Efendiye tevch olunmudu. Mltefit,
celb-i ulbe, mutedir, mtevi bir tdr ama bugn bulamad. Oradan amlcaya d,
birer barda amlca uyu nabimiz varm, idik. amlconu meviine sz yodur. Ysuf
zzed-dn Efendini kk var idi, arbe-zra dnm, yle, erefl-mekn bil-mekndir.
Faa bizimkileri can ld. yzelli urua bir araba buldu, skdar skelesine geldik,
oradan nemize geldik. ehar-enbe gn f Bey Ktb-nesine gitdik, Evf- slmiye
Mzesini gezdik, Sleymniye Cmiinde yle namazn ld. Bu adar ayita ar yine o
adar r- atonu oplanlmas yn- tasndir. nki cz bir mebla mubilinde bizim
f- ktbler, trbe-drlar
285
Ecneblere neler virmediler? Yldrm Byezd trbesinde bir billr andl var imi,
uzana eildice yaz alnlar, yan geldikce inceleir imi. Birde en-y- arbde giydii

211

bir teyemmn vardr. Oradan buradan kesilmi, trbe-dra ordum; didi : Efendim! Benden
evvelki trbe-dr bunlar be, on uru mubilinde Ecneblere satm. Ne adar teessf idilse
azdr. att ehri uzaca bir mevkii ve slm tenh bulunduu Umr Bey Cmiinde
Cenb- h- Velyet Efendimizi a- destiyle bir kelm- adm var idi. An da adem-i
taayydden aldrdlar. Bu teyemmn Evf- slmiye mzesinde grdm, faa andl
gitmi. Sleymniye Cmii anda evvelce malmt virmidim. yet vsi avlsi vardr,
cmii dernu imalden cenba 96, ardan arba 85 admdr. Bizim Cmi-i Kebr adar
dimek. Maa m fh bizimki sdedir, bunu girdisi, ds odur. Oradan Harbiyeye dk.
ili tramvayyla iliye geldik. rriyet-i Ebediye Tepesine giderek amlar altnda bir ra
olma zre Femed-dnle bir resm aldrd. Ama gezginci fotorafclar l-i tabde
alamayorlar. Oradan Maaya ve al denilen malle geldik. alk denilen yer cmi
olacam. Anca Beik-a Sarayn ii tammen grnd in terk olunmu. Faa o
temeller, murabba, yet byk alar
286
el-yevm metrk urmadadr. Badeh Beik-aa indik. Tramvaya bindik, Ftie
geldik. Gezdiimiz yerler epeyce mesfedir, ama vsa-i naliye olunca ayy- mekn ider gibi
orada oraya gidilebiliyor. Dmd oluu, ocuu alm para gtrm. Femed-dn de alar
aramaa gitdi. Eana adar bekledim, bir ey diyemedim. Ben de srev Paadaki Bae-vn
ey rif Efendini Tekyesine gitdim. Evvel geliimde bir bayram haftas bulunmudum,
itiyr bir t idi. Mamna madmu Abbs Efendi im olmu, Pek mltefit ve mvi bir
t, her iki szn biri efendiciim dir. Loma teklf itdi, teekkr itdim nki ge vait
gitmidim. O gece Muarremi biri idi. Terlikci deyorlar bir kir var, gzel meriyeler oudu,
alatd. Bursada muaddimen grm bir jandarma var idi; ince sesli, aff aff O da epeyce
eyler oudu. Abbs Efendi, bir t; gsn, barn aar, yrtar, ah ider, medhn olur,
herkesi de mteeir iderdi. Ge vate adar devm itdi faa avdet mkil, oralar hep yanm,
att Tekyeyi Abbs Efendi ayret-i ivn ile kendi bin itmi. Gece nal gitmeli dirken
Drul-fnn muallimlerinden, ktiblerinden imi, maa ile gelmi, Byezda adar
gidecekler imi, bizim ev de yol stnde z-anda. Anlarla berber neye geldik. Bu tla
ora Bursada da grdk. Pen-enbe gn r- Ata Mzesini

212

287
par gezdik. ar- Kebre girdik. Memed Paa Tekyesine geldik, bade-ikr
Aya-ofya ahvelerinde ahve idik, neye avdet itdik. Bursadan dmz yiirminci
Cuma gn birlikde rtma geldik, dmdla veda itdik. Her sene byle gelmeklii,
gezmeklii tetemennsyla ayrld. Meerse zavally o grmz imi; oca felek ra
gelmedik neler uhra getirir. Rsim Efendi ile de biraz grdk, O da ekildi. Vapur da sat
ikide areket itdi. buu satde Mudanyaya geldik. O gn rebet vard, att birisi on
urua mter alyordu, bizimki orta lli idi. imendufere bindik, alt buuda lehl-amd
Bursaya dil oldu. Ve ikir zamnna da bol bol yetidik. 2 Muarrem sene 1344 ve 24
Temmz sene 1341 yevm-i Cuma; e o mey alay olma zere -ozlar eyi Abdurramn Efendini madmu Muyid-dni snnet cemiyeti oldu. Medreseleri ilsndan
ora avm- al essen ocalar an u teninden tekyeler akkda ulalar olmu,
meyde de eski fal u keml almam olduundan azetelerden att Meclis-i Mebsnda
tekyeler anda szler tekevvn idiyordu. O mnsebetle alay bile mutaar yapd ki 9
afer sene 1344 ve 20 Austos sene1341 Pazar gndr gn ora heyet-i vekle arryla
tekyeler sed ve il idildi. 14 afer sene 1344 ve 4 Eyll sene 1341 Cuma gn o mubele
yapld. azetelerde iln grnce ve kne emrullahi aderan madr didik.
288
aba meseleleri d. 22 Rebul-evvel sene 1344 11 Tern-i evvel sene 1341 Pazar
gn evafdan dkkalara va- yed idildi. Sknm altnda oadr didikse de aladamad.
Bua da innellahe hver-rezzu l-uvvetil-metn, innemr-rzu alallahil-kerm
diye abr itdik. Aama ofra banda kermeden bir telrf: Keml Bey ld, amucam
gelsun. Sbhnallah, L avle ve l uvvete ill billh. u b-re ocu biro zametler
ekdi, arb-i ummde lmlerden urtuldu, boynunu amarlar para para olmu,
askerlikden d, gmrkde o zamet ekdi, tam stanbula yerledi, att gitdiimiz ne
dar olduundan A-sarayda daha vsi, daha gzel bir ne cr itdi. Ayl da add-i kifyeye
ibl olunduundan o diyecei zaman b-reni eceli tepesine bindi. Refay gnderdik,
kermeyi getirdik. Bilmem ki lisizlik hangimizde. Tekyeni cz amesi kesildi, dkkalar
gitdi, devr-i nl itme irdi. Ara ra stanbula gider, dmda msfir oluruz dirken O da

213

byle oldu. asbnallah ve nimel-vekl. Evf, der-gh levlarn, seccde, postninlerini, trbedeki uyf ve avular, nevbeleri, Lye-i Sadeti 24 Cemiyel-urda sene
1344 ald gtrd. Sema-neyi kilidledi, mhrledi. Bu enda ora aryesine gitdik.
Oradan Temrcu aryesinde mehr ofta-olunu abrini ziyret itdik ve 99 yanda bir
itiyra tesbici mer daymla ml oldu. 18 afer sene 1345 ve 26 Austos sene 1342, 29
afer sene 1345 Pazar-irtesi gn
289
Seyyid Ul Tekyesinde msfir stanbullu Abdl-dir Bey ------- yapd. amamc
sml Efendi geldi, fare ib itdi, ikr istedi, taaccub itdik. 11 Rebul-evvel sene 1345
Msi aryesine gitdik, Feme-dnle berber, gy o gece andl idi. Kyllerde hibir
teer grmedik. Meerse o erefler bizim ehirlerde, tekyelerde imi, tuaf bir ey, ne
minrede bir andl, ne cmide mevld. att fala bir aydnl bile yo! Bu abat
imamdadr ya, nki bidatden ictinb iderler. Yalz le-i eriye olursa, s- alt veyd
fii ell yapmak gibi eylerde bidat midat yodur. Msfir olduumuz anm vlidemle e
ora icaza giden Zehr anmdr. O gece birderini bir ocuu oldu, ayamz uurlu
geldi. Tyn art muallimelikde arr ld. Zevcinden ma yle ursun bir ikrmiye bile
virmediler, 18 Rebul-evvel sene 1345. 21 Rebul-evvelde eltik Kyne gitdiki alan
anal grdk. Uruponu opralar nasl nal in let uydurduuna ayretde ald. 28
Rebul-ir sene 1345 Kei ana dm, zirveye be alt lo-metreye adar yaladm. 6
il-ade sene 1345 dirn-i kelim ald. Birderim erfed-dn Efendini Urlaya tayn
olunduunu evvelce yazmdm. Ara ra mektblayoruz, bizi davet idiyor. Van zm
zaman olsa balarda o vaitler geecek ama daha vait irken. zm zaman ise Femeddni mekteb vatidir. Art birderimle grmek zere azmete arr virdik.
290
URLAYA OLUM FEMED-DNLE AZMETMZ
Sene-i hicr-i amer 12 il-hicce sene 1345 ve sene-i hicr-i ems 30 Mays sene 1305
aranc 12 azrn sene 1927 Pazar gn abaleyin ala-tura sat on ikide otomobile bindik.
r daa ora areketle bir ar-yek ora Acemlere, iki buuda Ulu-abada, buuda

214

Mlc-araca-beye dil oldu. Orada polis-i mteidlerimizden ............. efendiyle

grdk. Mlc tammen Yunanler arafndan ir olunmudur, hibir eer almamdr.
Kk bir hemremi medfn olduu ne tekye, ne cmi, ne ne hi mi hi bir ey almam,
meln kfirler mav itmiler. Yeiden al in idiyorlar. Birer ahve idik. Oraya ocular
bayram yeri yapmlar; bir lnca bir de erbetci ite bayram yeri. Bizim Bar-ban
dndm. Drt buuda areket itdik. Yolda last palad, dzeltdiler. Alt buuda KirmastMuaf Keml Paa asna geldik. Bir otele indik, biraz ahve alt ay yedik, idik. ehri
gezmee d. E mehr ve mamr olan ey Mft Cmiine geldik, yedi buuda yle
namazn ld. Bizim pavulu anatarn muallim bey oasnda bram, bi-abi aamadk,
aba ile gezmee mecbr oldum. Badeh aruya gedik. Kpr henz in idilmekde
olduundan muvaat tata bir kprden gedik. Bugn aruda gre var imi, herkes oraya
gitmi. Zfer Bey Cmiinde de ikindi namazn ld.
291
Bu cmide ararszdr, mamrdur Anca ey Mft daha mzeyyendir. Orada
oururken Medne-i Mnevvere mcvirlerinden ac brhm Efendi geldi. Bursada sml
a Tekyesinde epeyce imet itmidi. Berber gezdik, Lala hin Mektebine gitdik, sergi
yapmlar, tadr-karne szler arf itdik, mdresi memnn oldu. Cmi ylm, trbeni de eli
ulanda. Tekrr ahveye geldik. Ar Memed Nr Efendi geldi, bu t Daistn ac
Amed Efendi merm bendelerindendir, abat- iriyesinde vardr, bir tdr,
evvelce Bursada grm idik. Aama nesine gtrd. Gece drde adar meabbetler
itdik. ac Efendi de geldi, gece birlikde otele avdet itdik. Birderime hediye in biraz ya
alalm dimidik. Bursada didiler ki: ya menbana gidiyorsuuz, hem daha iyi, hem daha
ucuzdur didiler. Nerede ya, sdc dkkn bile yo. Meerse hafta gn getirirler, tccr da
oplar gidermi. ehr gzel faa ayr- muntaam. Hele orada by- teaffnden geilmez. Eger
dereni erf rtm tertbiyle yaplsa, binlar, dkknlar in idilse Boaz-iine dnecekdir.
B-us dere ile Abulyond Gln arasnda ay, belki kk vapular bile ileyecekdir.
Byle iken maat-teessf hi balmam. Orada da bayram yeri var; bir lnca urmular,
gnei altnda zavall be on ocu bayram yapyorlar. Bir de boyal erbetden baa bir ey
yo. Be-hey mbrekler! Bu memleketi belediyesi yo mu? nsan

215

292
bir iki aa dikdirtmez mi? Bu ne adar l-aydldr. Otomobilci ouzda areket
ideceiz didii in beni uyu utmad, yata da a at, olmad, olamad, uyuyamadm.
Nihyet sat yediye geldi, alkdm, b-dest aldm, unlar defterime geirdim. M-allah,
Femed-dn uyuyor ama O da bugn anatr in epeyce yoruldu. Pavulu aru yaaya
geirtdi, bir anatr uydurdu. Sekizde ey Mft Cmiine gitdim. mam gelmemi, bizi
geirdiler. h Sresiyle namaz ldrdm. Birisi bir oa ya bulmu getirdi. Badeh otele
geldim. Sat ona on ala areket itdik. Yarm sat ora last patlad. On birde tekrr yola
dzldk. On ikide uurlua geldik. On daia ora imendufer Bandrmadan geldi.
Otomobil iyi ama ite byle yolda last palar bir ey olursa tabi postaya yetiilmez, bir gn
daha teeura urar. Bal-kesre geldik, arudan mamr bir belde olduu grlyor, bir
yondan da yaplmadadr. Art ra ile biro istasyonlara urad, Manisya geldik.
Manisn Bursaya mbeheti var, arudan yle grnyor. Balar pek gzeldir,
mamrdur. Bursadan zmire adar gediim yerlere badm, dnyn cenneti didim; mnbit,
mal-dr yerler, uurludan zmire gelinceye adar on iki tnelden gedik, yiirmi yedi
istasyona urad amma ve-lkin yollarda uradmz istasyonlardan u getirdiler, birer ikier
yudum ifdr
293
diye idiimizden midir nedir bilmem bir vec aldrd, meded Allah. nmek bil deil,
nki istasyonlarda be daia uruyor. zmire gidinceye adar ekdiim zamet bil
deildir ki tarf olunsun. yle bir derd ki ne aruya abiliyor, ne de ieruda bir i
grebiliyor, an, terlere ar oldum, ldm ldm dirildim. Gece birde zmire dil oldu.
aydar Efendi aasna telraf ekmi, ah aatli ardam oraya gelmi, bizi bekliyor imi,
grnce arld, pdk. Aman birder baa re! Bulundu, gsterdi gitdik. ayy Allah bu
ayat ne acib eydir? Bir arabaya atlad, Kemal Oteline geldik. Bayram gecesinden beridir
bende uyu yo. Bu gece drtde yatd faa oteldeki msfirler kimi aunya, kimi naln ile
gezer, ocular barr, arr, apular gm gm alr apanr, bilmem abat otelcini mi,
tertbcini mi, msfirleri mi bilmem. On buuda uyandm, aldm. Femed-dn duvlet
yapyor. On ikide otelden d. Kemeralt Cmiini yannda bir sd idik, cmii gezdik.

216

Mamr, mzeyyendir, ktb-nesi var imi ama mesdddur. zmir Cmileri hep mamrdur,
maa m fh mahdddur. Bizim Bursa gibi yz elli ikiyz cmi deildir. Oradan ukmet
civrndan, rtm boyundan liman diresine geldik. kire anm olunu ordum, stanbula
gitdiidi alad. Refonu babas Rafet Beyi ordum, bir alam cevb alamadm.
ukmeti
294
arusundaki azinoda ourdu. Badeh biraz yemek yedik, otele geldik. zmir
aten o byk ve o mamrdur. Faa Yunanler aarken rtmdaki e gzel binlar
tarb itmiler, hatt dile or da tarb itmiler. imdi yaplmadadr. Yma, yama
olaydr, yapma gdr. Anca on be yeirmi senede telf idilebilir. Sat yediye on ala
otomobile bindik. Sekizi ar-yek gee Urlada indik. Urla epeyce byk bir aaba imi.
ristiyalar aarken kendi elleriyle tarb itmiler. O gzel binlar ara-i liye alm.
urtarlabilenler bile slam nelerine nisbetle yine mkemmeldir. Essen on bi neyi
mtecviz imi. Balar mamr, arsi mnbitdir. Be alt adar cmii vardr. Sat onda
soa d. zmirli seyin Efendi var idi, asan Efendi pederimi abblarndan idi, onu
olu imi. Urlada ticretle mel olub bizi and. Birer ahve marlad. Talraf-neye
vulmze dir telraf virdik. Aam neye avdet itdik. riye anm skilibde
olduunu biliyorduk. aaten bir evde adn olmazsa intim olmuyor. Amma, adn ha!
Yosa her adn deil. Van yemek uunda mkil-pesend deilimdir, lkin getirmek,
gtrmek, temizlemek, bunlar hep birer meliyetdir.
295
Birder kendi aryolasn and virerek baa virdi. Sivrisinekler pek fen. Femed-dne
badm, minder stnde, ada raatsz, sinekler de bir arafdan, aryolaya aldm. Aldm ama
bende de uyu yo. Ya uyu arasnda bir yumru brme ya bir pene can evime atarsa,
olmad, olamad. lbuki aruda bir oa vard. Orasn nefere temizletse idik daha rat
iderdik. Anca yatalar, yoralar da riye anm kilidlemi, gitmi. Bir de birderi yatd
aa ki oaya badm: zavall bize aryolasn virmi, kendisi yarm arn geniliinde bir
anepede yatmyor mu? Van yorana cet yo, hava ca ama bu adar ratszl
virdiime mteeir oldum. Art stanbula avdete arr virdim. Birder zar, can lr,

217

byle bir haftada dnlr m, br hi gelmeye idiiz, ry grme dndk deyor. O da

or van, ama ben onu ratszlndan daha ziyde ratsz oldum. Aamlar gelivirsin
gve, alaa. Bira def acdan yemek getirdi, ama pek uzlu olaca. Ne lzmu var, bamya,
padlcan zaman gveden al yemek mi olur. Ara ra cac da yapyoruz, gel keyfim gel.
Ama ite yata meselesi, birderi aa ki oada ratszl keyfimi aryor. ehar-enbe
gn ki Bursadan al drt, Urlaya geleli iki gndr abaleyin ac Ali
296
Camiini ziyret itdik. ehri e alabal mallinde olmala cemati ararszdr.
apan Cmii, Eski Cmii de grdk. yle namazn ac Ali Cmiinde ld. Buradaki
mezarllar da aldryorlar, servileri atyorlar. nemizi aldr. palar grdke
Femed-dni deral rna ard Draan geliyor. Malm ya otra Kynde
ardal vardr. yle yemeinden ora biraz yatd ama mutdmz olmadndan
uyuyamad. kindi namazn yine ac Ali Cmiinde ed itdik. Bade-alt imam efendi
ile birer ay idik, grdk. meerse ar-i Uiye ulefsndan imi, ten sms da
syleyordu, gl mteceeb olmudu. urada bir vay yazaym: bundan otuz be sene
evvel Bursa Dyn- Ummyesinde ya oza zamannda teattm yazyordum, att
Muarrem idi. Ama ar ardm, stne remi rtdm ouruvirdim. aruda bir kyl
ouruyor faa adama badca rum seviniyor, glm mteceeb oluyor. Lkin o kimse o
adar irkin ki bir hib-i abat bil deil sevemez. Bende adm, nedir bu l? nki bu
adam af, burnu sibsivri m, gzler mv, det uura yatm, elmac kemikleri aruya
m, aal ar ve kse, ee sivr, yalz az mhrl yan bylar olduca uzunca. imdi
bu fatda
297
bir adam sevilir mi? Sevilmez ama ite benim glm sevdi. Bir mddet ora ozas
teattmle muvf olmala tekeresini bize getirdiler. Bir de badm muib kylerinden
birisi. Didim: Allah cez-y- ayrn virsn, deminden beri saa bayorum, glm seviyor,
tevekkeli deilmi. O da vallahi Efendi, ben de saa bayorum, bu bir cn ama acab
kimdir? ora abb oldu. Ara ra Bursaya geldikce urard. Dimek maneviyyt,
ruiyyt hirdeki alya tealluu yo. o vk olur ki pek gzel, yal bir adam

218

glm sevmez, rum nefret ider, ora ta iderim. Ya nedn- Raslullh

dmalarna araf-dr veyd Ehlullah mesleine aleyh-drdr. ayretde alrdm. Evet
ite mm Efendide de yle bir l incib l itdim. Maa m fh mam Efendi eklen
yal, bylar mhrl, aal a, sms berr, birlikde mft efendiye gitdim. Mft
Efendi, O da Uiyeden imi. rif, fl, tabi taasubdan r, kibr ve teavvtden ber
bir t imi. o rmet itdi, onuduca ald, aldca onudu. ten Urlada da
bunlardan baa kimse yo gibi. Aam eanna adar grdk, namaz yine orada ed itdik.
mmete fari geirdiler. nemize geldik.
298
buuda yatd. Ama sinekler berbd. Dne dne sekizde aldm. Ab-dest aldm,
aba namazn ldm. Onda yine yatdm, iki sat adar uyumuum. Pen-enbe gn marif
ahvesine geldim. yle namazn Kapan Cmiinde ldm. apusunu stnde (961)
yazldr. i smdr. nde de mirb var. Maat-teessf imamla berber kii cemat
idik. Erfnda abristan var. Maanneden birisi yatyor. Cmi-i Ata da gitdik faa yle,
ikindi lnmazm. Gece yine sivri-sineklerden uyuyamad. Cuma gn Cmi-i Atonu
abi, ac Ali Cmii mam erf Efendi imi, ibete bizi ard, Femed-dn
meinlik itdi, benim de uzun mevial bir ubem var idi, an oudum. Cmi Urlonu
cmi-i kebridir, ortas ubbedir, cenalar vardr. az-dn brhm Bey nmnda birini
bins imi. Bu t azya giderken bir ad-y- ayb, uur ola dir imi. Bunu in o
aabaya Urla dimiler diye avm arasnda nal idiyorlar. Badeh neye avdetle yemek
yedik. kindiyi ac Ali Cmiinde ed itdik. Mora Yei-ehirli ey Amed amonu
bendlerinden Sad Efendi ile grdk, b-re am olmu. Daym merm Yei-ehire
gitdii zaman grmler imi. Olduca msiye indr.
299
Bugn Cuma olma mnsebetiyle birder bizi bana gtrd. o gzel meviler
anca vaitsiz gelmiiz. Gidb gelmekden l olan yorunluk bu gece biraz uyutdu. Cuma
irtesi, Bursadan al bugn yedinci gndr. azrn da, il-hicce de on sekizdir. yle
namazn ac Ali Cmiinde ed itdik. Bugn adliye vekli geldi. Birder bugn alemden
iin alm, baa gitmee arr virdik. Geri dn de gitdik, yoruldu, mshil de aldm, biraz

219

af drd, ama gitmesek olmayaca. Ben yava yava yola dzldm, onlar neden ufa
tefek yiyecek alacalar-y-n aldlar. Ben baa geldim, onlar l gelecek. Ba eve (2500)
admdr, mevii pek gzeldir, bir cihetden deiz, dier cihetden alar, balar. aaten o.
Orada oururken u nu- mutaavvfneyi syledim:

Bir arafdan gzme dery-y vadet grnyor,

Bir cihetden em-i ahr-y kesret grnyor.

Bari yapan vadet ire keret mndemic

Keret-i arda vadet ile ayret grnyor.

Her biri bir isme mahardr un- kibriy

em-i ibretle banca ayn- ramet grnyor.

atreden bari ider seyrn em-i rifn

Her varadan erreden aynime ibret grnyor.

ems-i Mr ark-i meiyyeme slik ol,

ah-rh- Ehl-i Beytden aa vulat grnyor.
20 il-hicce sene 1345 / 20 azrn sene 1343
300
zm zaman gelmeli. Bir de uyu olsa ite dnyonu cenneti buradr. Tyn, Draan
da der-ar idildi. Onlar da geldi, al rp opladk, yemek td, yedik. Bade-am Ayyldz Tepesi denilen malle gitdik ama zirveyi gzm utmad. Badan oras 2500 admdr.
Dimek 5000 adm yer gelmiiz. Oraya opcu umandalarndan Keml Bey ile neferi defn
idilmi. Avdet itdik ama pek yorulmuum. Pazar gn marif raat-nesine gitdik. yleyi
apan, ikindiyi ac Ali Cmilarinde ld, Mft Efendi ile grdk, eanda nemize
avdet itdik. Yemeklerimiz malm; gve, cac, alata, atl. Pazar-irtesi gn marif raat-

220

nesine gitdik. yle namazn ac Ali Cmiinde ed itdikden ora arb bir cmii gezdik,
ac s Cmii imi, cemati olmad gibi be fuar muhcir oymular. Bugn Mft,
Amed Ref, Dmd erf Efendilere Ydigr- emsden birer dne hediye itdim. Gece
namaza cmie gitdim. Amcasyla Femed-dn de mafel-i askeryeye dans itmee
gitdiler. Ama dans idecek kimseler gece talmine gitdiklerinden avdet itdiler. Burada yetmi
tevd ourlar, fari de davet itdiler ama ben abret idemedim. Bu gece yine uyuyamadm.
l gn ki 21 il-hicce ve azrndr. yle, ikindiyi ac Ali Cmiinde ld. Hava biraz
fala nd, yourtla ayran idik.
301
Yrn in avdeti arrladrd. Birder gceniyor, onu teer beni de mteeir
idiyor. Van ayrl mkil ama resiz. Cenb- Ha cmlemize fiyet isn buyursun da
yine mlt idilir. Gece oronu aam geldi. sriliytdan ba itdim, adamcaz ad,
giderken elimi pd. erfed-dn Efendiye ayretde aldn sylemi. Bu gece ber-mutd
uyku yo nki bir yere gideceim gece, bayram gecesi beni uyu utmaz. aba ouz
buuudur aldm, geyindim, ay piirdim. Sinekleri biraz ayladdan ora Femed-dn
uyudu. Bugn ehar-enbedir, aylar her ikisi de yiirmi ikidir. Bursadan al onbir gn,
Urlaya geleli ouz gn oldu. erfed-dn Efendi ile vedalad, o mteeir grnd,
det darld gibi. mam erf Efendi biraz zm getirmi. On ikide Urladan areket itdik, biri
on gee zmire geldik. Femed-dni arn acd, zmiri e lks loanasna girdik. Acba antia bir Arnavd mu, Bona m bir mered. orba ne orbas didik, pirin be didi.
ora Femed-dn yatrtma istedi, erif alamad. ocu gsterdi, oa arn-yar dirler be
didi. Vay anasn, erif yaman. Ekmei cebimize oydu, oradan bir muallebici dkknna
girdik. Badeh ikinci ktib-i adlde Emn Efendiyi arad, bulamad. Bu t yuarularda ismi
geen ark-i Mryeden ey Emn Efendini afdidir.
302
aru-yaaya gedik. Telraf mdri Celled-dn Beyi buldu. Grnce ard, ne
yapacan bilmedi. Bu ocu Limni Mftsi mesbu-ikr Mamd Efendini oludur, bize
mntesibdir. Selnikli Fetiye eyi iy Efendi de orada imi, grdk, deiz ysnda bir
ahvede ourdu, derdldedik. Badeh avdet idb eymz bradmz ondan ald.

221

Gmre geldik, oraya aya oyara Bandrma Vapuruna geldik. Gmrkde bizim Limni
muallimi Tasin Efendiye tedf itdik. ard ald, Foada imi, kermesi muallime
olmu. Vapur on buuda areket itdi. Gece yumua tata ve seccde zerinde on ikiye adar
uyumuuz, sivri-sinek yo ya. Sat de ana-alaya geldik. Peynir, yr, yumura ald,
sat drt buuda areket itdi. Bugn Pen-enbedir. Sat yedide Geliboliye geldik, onda
areket itdi. Hava gzel, imdi aba vatidir, sat ouzdur faa biraz serndir. ulu
seyretmek zre Femed-dni uyandrdm, berber gerteye dk. aaten grlecek bir
manara. Ay yiirmi drd olma mnsebetiyle biraz kk ise de arusundaki yldzlara
aru yine muteem bir vayeti var. Bugn Cumadr, sat onda stanbula d. Faa
hhiyyetl-efzla sekizde geldiinden sat on iki ala-turaya adar vapurda ald. Sat
yarmda Yeil Bursonu gzel isminden istifde
303
iden bir otele geldik. Eer gzel Bursada bu otel gibi ise diyecek yo. Msfirler
Bursaya gelmekden tekevvl ider. Her ne ise elimizi, yzmz yad. Femed-dnle bir
sdc dkkanna girdik. Fehmed-dn tra oldu. Oradan Aya-ofyaya geldik, birer ay idik,
cmie girdik, mirab araf tamr olunur. ab Efendi o ad, meinler de ke. Tariye
ve taliye icr idildi. Fevkal-de rn bir ev uydum, alayara secdiye apandm. Oradan
mable anma urad, Onlar para gitdiler, biz de Byezda d. Tramvayla Maka
Palasa geldik. Sre anm bulamad. Geze, geze Beik-aa geldik. adriye anmlara
urad. o memnn oldular, gece orada ald. Zevci Tevf Beyle grdk, Yldz ve
saraylar satcisi imi. abaleyin Cuma irtesi tekrr Sre anma d. Biraz ourdu, bir
gece msfir olmalmz rr itdi, badeh tramvayla kprye geldik. dvendigr
annda Sleymn Efendiyi bulamad. Selnikli Bahad-dn Efendi ile Hf adr Efendiye
tedf itdik. Gmrkde merm dmd arada im Beyi buldu. Efendi Daym, bilire birderim erfed-dn Efendini vei olu Km Bey de orada imi, and, geldi elimi
pd. Badeh r Efendi anna geldik. in-birderi tccr olan Amasyal Memed
Efendiyi arad, bulamad. Amasya nlerinde de bulamadk. Muammer anm enitesini
de bulamad. Siyv Bey hi gelmemi. Siyv Bey dmad- mermu
304

222

enitesidir. Vait Mabaasna gitdik. Muarrir Nred-dn Beyi buldu. Bu t

Beylerbeyinde hav banda Afanl Tekyesi eyidir, Bursada evvelce grm idik. Bir
gece der-ghna mula gitmekliimizi srr itdi. Orada Rsim Efendiyi bulduk, biraz loma
itdik. Otelden pvulu aldrd, Beik-aa gedik. Rsim Efendini bu defa ki nesi pek
gzeldir, aalar bile grlyor, Abbas Aa Mezarln arusundadr. Faa mas mkil.
Bu gece rat uyudu. Ferds Pazar gn Emn-ne geldik. bet Otelinde Memed
Efendi ile grdk. Oradan Uzun aruda birer muallebi yedik. Badeh Byezda geldik.
yle namazn ldm, yet mzeyyendir; inilerle divarlar tezyn olunmudur, apudan
mirba boyu 60 admdr, ardan arba da 58 adm olub cenlar ile berber 127 admdr.
Dernunda Vel Efendi Ktb-nesi vardr. Defterlerine badm, cedd-i mermu rn
aradm, orada da yo. Oradan Mable anma urad, gy evde deilmi. z anasn
zmirden ald telraf stne irtesi gn azmet ideceinden pr-tel evden m, nereye
gitdii mechl imi. Her ne ise bir ahve imeden damdan der gibi hin, Bursadan Rifate
gelen mektbda refonu yklk stnden dd as, gz palad, eli, aya rld,
dotorlar elinde tedv olunduu muarrer imi diye sylemez mi. Ald m bir
305
mer. Lleliden mektbu alamak zre Ftie d. Rifat yo. Eer a ise irtesi
gn Bursaya avdeti arrladrd. Faa iki gn ora da z Paa gelecek, donanmalar
olaca, an da grmek istiyoruz. Kendi kendime Y Rabb! Ne tecelldir bu diyorum.
alebe gitdi, urtulamad didii gibi hi olmazsa bira gn nefes alalm didik, o da
burnumuzdan geliyor. Draan mer idiyorum, anasn yle eli, aya rlm bir lde
grnce acab ocu ne olmudur. Rifati ort geldi. Ondan aladmza gre o adar
dehetli deil imi ama biz mektbu grmeyince emn olamayacaz. Orada bir bazarc
dkknna geldik, Bursal Kebabc skenderi olu irtesi gn Bursaya gidecek imi, ben
oru size gider aber vivirim, eer lzm grlyorsa telraf ekerler siz de gelirsiiz didi.
Biraz mster oldu. abaleyin Arnavd Kyne Vaf Beye gitmidik, op-apuya
gitdiinden gremedik. Bizim merme adberk amn hemresine uradm, O da
yomu, kermesi Behice anm pek sevindi. Vkan neleri dar ama ala-oyma istedi.
Maeret beyn iderek stanbula gemidik. Dndk, en oldu, nereye gidelim. Rsim

223

Efendiye mi, Vaf Beye mi? Haydi tekrr Vaf Beye geldik. Pazar-irtesi gn Marifde
Memnne anm olu Ali Beyi arad, bulamad. Femed-dni nf ara-da
Aled-dn Efendiye rast
306
gelmidik. Bu gece Vaf bizi epeyce mtesell itdi. Ferds l gn birlikde opapuya gitdik, aret-i Mr Efendimizi birderi Amed Efendi, nc eyim Amed
Bedred-dn Efendi, Muliid-dn Merkez Efendi, dier abristanda amucamz Abds-selm
Efendi aertn ziyret itdik. Dmd runa da bir Ftia ouduk. op-apu ricinde biraz
ekmek yedik, erbet idik. Yolda aret-i Zekyi ziyret eyledik. apada Drl-muallimta
urad. Femed-dn, Suedy grd. Badeh Sirkeciye geldik. Vapurla Arnavd Kyne
avdet itdik. ehar-enbe gn refay mer itdiimizden abaleyin kprye geldik. Rsim
Efendiye telraf gelmi, biraz mster oldu. Oradan Rifate urad, mektbu yi
olduunu syledi. Femed-dnle Ftie geldik. Rifati nesine Femed-dn gitdi, gelen
mektbu buldular. Dolab stnden db ba yerleri bere olduundan baa mektbda bir
ey yodur. Aladk ki hin bizi atlatm nki ieruki oa da alnl, inceli sesler geliyordu,
msfirler vard. Bizim orada bulunmalmz alar istiratini selb itdi, byle bir aberle
ahve imee bile lzm grmeksizin gitdik. abi alarda aramzdan epeyce gmdr.
Bilmem Mable anm ne yapd, zra ne zmiri, ne Manisn hi birine gidilmedii
alald. Her ne ise.
307
Oradan Beik-aa Aaretlere geldik. ervet anm Bursadan geldii, kermesi
Fariye Hnm Beylerbeyinde Nred-dn Beylerde olduunu alad. Vapura binerek
Beylerbeyine ve ora ora av-bana geldik. Tekyede kimse yo. Nred-dn Bey
geleceimizi aber virmeklii tenbh itmidi. nki vafe itisnca eve gelmedii gnler
oluyormu. Ne yapalm imdi. Fariye abaleyin gelmi, gitmi. Nred-dn Beyi teyzesi
imi bir anm bizi nesine ald. O adar ikrm ve iltift itdi ki memnniyetimizi nal tarf
ideceimi bilemem. Geri ismimizi iitmi ise de hi grmediimiz bir anm bu adar
talfi aaten insan meclb idiyor. Bize lmasnlar diye ramofon getirdi. uradan
buradan obetler idildi. yet Nred-dn Bey gelmezse bile lvirmeyeceini keml-i

224

obetiyle syledi. Aam zeri Nred-dn Bey liimize geldi. Birderi Cemled-dn Bey de
menmu, O da bulundu. Gece omularndan Krkc-ba-zde Ali Beyi nesine
gtrd. Orada telsizi dinledik. Mehr muarirnden mer R Beyle grdk, buua
adar ourdu. Badeh Der-gha geldik. Pen-enbe gn skdara gedik. Bir gn evvel
z-antb meb Abdr-ram Lmi Beyi grmdk, Kk amlcada ouruyor
imi, davet itdi. ervet anm da hemresinde msfir olduunu renmidik. Arad,
308
buldu. Fariye de orada imi. refonu meselesini aladk. ervet anm da biraz
yanna ra ile varr ama biz yine ii derecesini alad. Oradan Beik-aa geldik. Rsim
Efendide ald. Ben Bursaya avdet fikrinde isem de Femed-dn donanmay grmek
isteyor. Fil-aa a da var im ya. Ben de yalz brama istemedim, abi bira gn
daha almaa arr virdik. Bu gece yemekden ora Femed-dn abaatlere gitdi. Geen
aam da gitmidi, o aam geldi, bu gece hi gelmedi. Benimki de fala mera ya faa
babal, hep fenllar ara geliyor; acab nerede ald, ne oldu? lbuki evld babay,
babonu evld dnd gb dnmeyeceini de bilmez deilim. Cenneti kendime
cehennem yaparm. Gy tebdl-i hava ideceiz, tuaf abiatm var, her eyi kendime ab
yaparm. Bugn Cumadr, Bursadan al yiirmi gndr. 1 Muarrem l-aram sene 1346,
1 Temmz sene 1305 dir. Cuma namazn Hamdiye Cmiinde ldm. Giderken
abaatler,e uradm. Femed-dni orada aldn rendim. Namazda cemat iki buu
af idi. Cmi mzeyyendir, gzel levalar vardr, bir levada tekml-i Kurn- Kerm yazl
idi. Meinler ve ab o adar feval-de deildir. Hele bira meini sesi dilenir ey
deil. Aya-ofyada bulduum ev-i rnyi burada bulamadm. Bilmem eski zaman arma
geldi. rlan kkleri teri
309
olma gerek. Bir tride oraya gitmi idim, aman o polisleri, bileri, svrleri,
piydeleri ala aretini grdm de zel Tekyesinde amdm, didim: ne Arab
yz, ne am ekeri. Ne Yldz isterim, ne de selml. Nerede ald o debdebe, drt.
Hey gidi dnya hey. Nerede ald o ibl-perest fler? Pdih beni grsn diye sat evvel
afese aru ouralar. kll eyin likn ille vecheh. Namazdan ora Rsim Efendini

225

nesine geldim. Beik-a Saray mzde, Selmiyei arusuna biro vapurlar opland.
z bugn gelecek diye bir aydr arl var. - zaferler her arafda yaplyor. Hele
kprn st grlecek ey. O gn hava pek ca idi. Bir ey naar- diatimi celb itdi:
herkes zyi arulamaa gidiyor, merkib-i bariyeden deiz grnmeyor, e byk
zrhllardan ut da iki ifte piydiye adar var. Meel o gn iddetli bir rzgr olsa idi veyd
rzgr yo faa olu ocu yei omudan tut da mr-i absine yetimi yz yiirmilik
erkek adna adar var. Havonu calndan, gnei arretinden o kimse muarb ve
mteeir ve belki asta da olurdu. Mneccmiz geliyor, bizi esretden urtaran z geliyor
diye herkes yollara dklm, deize m. Lkin udret-i a
310
havada bir areket olmad gibi aff bir bulut da gnei setr itdi. Gneden gelecek
arardan da al viye idildi. Allah Allah didim. Bu tda bir tebrt- manev var. yle ya
olmasa byle olur mu? al tevecch-i mmesi de var. te bu ibli mertebe-i uvsdr.
zni vapuru aalardan grnd. Deiz de araf tabrine m-ada oldu. Be alt yz bi
al arada, deizde aynayor da biri nenmi yd araba arpm, y devrilmi gibi
hibir va iitmedim. Tabi olsa idirdik. Selimiyeden oplar atld. Arafarel ya bir iki
inbis ile para or gitdi. Oradan skdr nden, Beylerbeyi arafndan Beik-aa geldi.
A taben r elli vapur resm-i ged arznda mzden gedi. Aam oldu. aaten
stanbul nra ar oldu. imdiye adar hibir pdia byle donanma yaplmamdr. Birinci
derecede evvel zaman elektr yo, lzm gelen anpller yanmam da ayyre ile Urupdan
ampl getirtmiler. Art a milyon elektr fenr vard bilmem. aravezerler, irket vapurlar
hep elektrle donanmaya itir iderek donanm, hep mzden geiyor. Sinema seyr ider
gibi. Zr ses iidilmeyor, yalz havada elektr fenrlaryla donanm bir ekl geiyor.
Birbirini tab iderek yle bir vaiyet ki dl ile tarf, alemle
311
tavf olamaz, grmee mutcdr. Ben bir iki donanma grdm; meel Alman
mparaorunu her iki geliinde de stanbulda bulunmudum. Nerede o, nerede bu? O, mbeyne yaranma, o grnmek in riy-karne idi. Bu yle mi ya? Bunu millet cn u
yrekden yapyor. Nal yapmaz ki? Dvel-i muaamonu e azllarndan drt devlet

226

stanbulu benimsemiken nlar oradan def itmek, milleti urtarma ne uvvetdir, ne

himmetdir? yn- krn deil midir? te stanbul da bu vafesini f idiyor. Deizi bu
aam byle grdk. Art arada ne oldu bilmem. Bey-olu, alata, Boaz-ileri, stanbul,
skdr araflar grmee sez. Ara ra fienkler atlyor, gryoruz, vapurlardan umm bir
ddk adsdr gidiyor. Ne tuaf, inceli, alnl sesler, kimi canavar gibi uluyor, kimi kedi
mavlayor, yann olalar donanm. Gece sat altda yatdm, abaa aru uyandm, l
enlik devm idiyordu. Bugn Cuma irtesidir. Rsim Efendiden dk, tramvayla Ftie
geldik. Oradan Suln Selme girub cmide iki rekat taiyyetl-mescid ldm. Bu cmii
ubbesi Aya-ofyonukinden daha geni imi. (Bunu deil, Edirnedeki Sulyan Selm
Cmiinidir) Femed-dn Gzde anm nesini buldu, birlikde gitdik. Aama adar
ourdu. Birderi polis Sd ve hemresi Bedriye anm zevci sn Beylerle grdk.
312
Biraz ahve altndan ora Fenr skelesine geldik. ayla kprye, oradan yei
posta-ne arusunda ticret-neye gitdik. Gzde anm birdere mektb yazd. Aam
eannda mazadan dk. Elektrler yanmaa balad. O - zaferler, mazalar zerinde
elektr fenrlar stanbulu gndze dndrm. Sirkecide onya Loanasna geldik, biraz
yemek yedik ama evvelce ay ile urbiye yediimden pek de itiham yodu. Badeh kprye
gitmee balad. Yolda Vaf an, Ticret Oas, Ticret Banas ve sir mebnde bilerce,
yz bilerce elektrler, kprdeki - zaferler, deizdeki donanan vapurlar, par, z ulesi,
alata, Byezd uleleri, minreler tekml donanm. Grmek lzm efendim, grmek!
Taavvurla bile alalmaz. Didim bizim li, her vat yr olmaz ma bu defa aaten
batiyrmm ki imdiye adar emli grlmedii gibi belki bir daha da grlmesi mmkin
olamayan byle bir donanma grdk. Kprden yav yav, erf seyr iderek op-neye
geldik. Bir arabaya bindik, Beik-ada indik. ten ilerya da lvirmeyorlar. Geri herkes
zye ammiyetinden acab grebilir miyim? acam, gelecekmi gibi szlerle mde
dyorlar ama dnya bu, ne vicdnsz adamlar var. Bevvl-i zemzem gibi kimseler bulunabilir.
Bunu in uyan bulunma lzmdr. te byle bir edd mufaa in Beik-adan ilerya
alvirmeyorlar. Biz de indik. Oronu - zaferi de pek gzel idi.
313

227

Dirken fenr alay balad. azetelerde tafl olunduu zere her nf enf,
mektebliler, belediyeciler arasnda 150 yanda mehr Zro Aa erfa iltiftlar bel iderek,
ba arabadaki ssl z ocular elleriyle ala bseler ikrm iderek al memnn
idiyorlard. Alay itmnda ara cihetden Gm uyu cihetinden Tasime d ama, ben
bilirim nasl d. Yz elli ayadan ziyde merdiven (nerd-bn) ile d. aralda erifi
biri ayama bad, pek de acd, ora parmam rna rldn aladm. Bira ay ora
rna deidi. Tasim, oralar da tarfe gelmez retde tezyn idilmi. Tasmde bir
muallebici dkknna girdik. Gzde anm birderi a Efendi otomobil ile gelecek
imi, ehr-emnetine id otomobillerden birisi onu idresinde imi, gelemedi, bilmem hangi
memru Mar Kyne gtrm. Biz baa otomobil buldu. Abdl-dir Bey ln
biliyor, satine bad, alt buu. Kpr, Byezd, Fti ariyle Sulan Selme geldik. Faa
ne ayalarda uvvet, ne dizlerde t ald. Biz tebdl-i havaya geldik ama uyusuzlu,
yornlu daha af drd. ki buu sat adar uyumuum. Femed-dnle berber
yatyoruz. Ne re ki benim mutdm yalz yatmadr. Bua uyu dimezler, baynl dirler.
aba ahve altndan ora Fenra indik. lvirmek istemeyorlar faa
314
gidecek yerlerimiz o olduundan msid zaman bulursa geliriz diye vad iderek
d. Bugn Pazardr. Cibaliden Yemen skelesine d. Hava o cad. Nefes alma
imkn yo. Pek mzeyyen olan Rstem Paa Cmiinde yle namazn ld. Ben imm,
Femed-dn mein olarak, bira da cemat var idi. Badeh Rsim Efendini
maazasna geldik. Faa cadan urma, ourma bil deil, hi rzgr yo, nefes
alnmayor. Maazadan Rsim Efendiyi, day-zdesi bizim ada alara kprye geldik. Boaziine gidb hava alacaz. lbuki vapurda o adar alabal var ki, dimek herkes bizim gibi
nefes almaa gidiyor. Ayada ald, ora bir yer buldu. Boaz-iinde rzgrdan
urulmazken o gn rzgrdan gedik vapuru sratinden bile rzgr l olmayor. ayretde
aldm, avalara adar gitdik, orda da rzgr yo, aama dndk. Biraz sernlik bad.
Kprye dk, bu gecede donanmay seyr itdik. op-neden tramvaya bindik, Beik-aa
geldik. Gece sat de neye geldik. Bade-am yatd. Pazar-irtesi gn aba on
buuda uyandm. Bade-am kprye geldim. Oradan mskirt ba-mdri Sleymn

228

Efendi, f adr Efendi, Ali R Beyi madmu Nihd Beylerle grdk. Orada bir
ahvede ourduk. ora Arablar Cmiine geldik, ule dibinden gedik.
315
kindiyi Arablar Cmiinde ld. Cihan-gr eyi Emn beni and, geldi, ourdu,
birer ahve idik. Femed-dn Sre anma gitmei pek arzu idiyordu, olmaz didikce meys
oluyordu, pek de canm istemeyerek iin virdim, Maaya gitdi bende Arnavd Kyne. Faa
tramvayda erifi birisini ar abkasn bama arpd, az daha yarlacad. Gece
Vaf Beyde aldm, Femed-dn oraya gelecekdi, gelmedi. Ben de Evf Mzesine
gemek zere dm. Tramvayla kprye, oradan Sleymniyeye geldim. Mze, apal imi.
Tiryk arusunda tirykce bir ahve idim. Oradan Sleymniye Cmiine girdim. Tekrr
ldm; 82 e, 86 boy var. Cmide artm yazdm. yle en ounuyor, namaz lddan
ora ac evye uradm. Biraz art aldm. Byezddan Dvan Yoluna dm. Effa
uradm, Niyz Beyle, Amasya mverrii Hsmed-dn Efendi ile grdm. Oradan ehremnetinde m Bey e uradm. Gelurken arnm acd, bir simid aldm. Kprl Ktbnesine girdim. Sulan-amede geldim. kindi oundu. oca Sulan-Amed Cmiinde
imamdan baa yedi kii idik. Sleymniyede yiirmi otuz kii var idi. Aya-ofyonu ara
cihetinden, Mze-i Asker nden para geldim. Ne ucu var ne buca. Par dier
apusundan Sirkeciye geldim. Mersin Otelini utan Fienkci Ali Beyi oluyla grdm.
Tramvaya binerek Beik-aa geldim. Femed-dn bugn grnmedi, gece de gelmedi.
Cann esirgemeyen bir babaya
316
aru byle l-ayd alna canm ld ama ne dirsi. oculu, genlik. Bu gece de
gelmedi, merm daha ziydeledi. Bursaya geleceim, Onu brasam bir drl, bramasam
bir drl. ehar-enbe gn uyu utmad. aba namazndan ora biraz yatdm, onbir
buuda tekrr aldm. Aaretlere gitdim. neni numrosunu unutmudum, dkknlara
ordum, bilen yo. annen elli bir numroyu aldm, himetci geldi, ibet itmiim. ordum,
evet burada, daha uyuyorlar didi. Bursl ac Vidi Keml Beye rast geldim. Berber
tramvaya bindik, alatada ticret-nesine gitdik, bir ay idik. Badeh kprye uruu
badrd, stanbula gedim. Amasya Oteline uradm, Abdl-dir Beye de uradm,

229

bulamadm. Nr- Omniyede yle namazn lma niyetinde iken birisi yanmda
glyor, bir de badm bizim la-zde. aru inden gedik, Byezdda birer ahve idik,
tekrr aru ine urlad. oculara mnsib bir ey alalm didim. Ne re ki benim
beendiimi ac Bey beenmedi, Onu beendiini de ben beenmedim. Byle byle aru
bitdi. Onu beendii meel e aa yz liral eyler. Ben nal beenirim? aru dknd,
geruya da dnmedik, oradan ayrld. Ben Nr-i Omniyede niyetim vechile yleyi ldm.
Badeh aru inden Byezde dm. Yamr da aldrd, r-lm oldum, cmie girdim.
Veliyyd-dn Efendi Ktb-nesinde biraz defterlere badm, bir iki kitb mlaa itdim.
317
Oradan Lleli apartumalarndan Tekyeler eyi Keml Efendiyi aradm,
bulamadm. oca Rp Paa Ktb-nesine girdim. aaten o tertb idilmi. Oradan da
A-saraya geldim. Biraz sd, ekmekle ahve alt itdim. kindi namazn Vlide Cmiinde
ldm, meinleri gzel adl idi, cemat af oldu. Tekbr ve tesb aldlar. Sleymniye
ve Sulan-amedde bidat diye mi, tenh diye mi o detleri aldrmlar. Cemat de dalm,
tev ve terb ullerini aldrdca yle olur. Badeh tramvayla Beik-aa geldim.
Femed-dn gelmi, gitmi. Bade-am de yatdm. Drtde Femed-dn gelmi. Sat
yedide aldm, art uyuyamadm. Onbiri aryek gee otomobile bindik, salona geldik. Deftere
badel-ayd vapura geldik. Bugn rebet var idi, on ur Mudanya Zaferi ki eski Paabaedir. r gerte, elli amara olma zere Ba Aa Vapuru olub Nlfer yz yetmiten
aa inmeyor. Biz ayrul-umri evsauh didik, Ba Aaya bindik. Van Mudanya
Zaferinden bykce ama Nlferi yannda bykce andal adar alyor. Maa m fh hava
pek gzel, deiz araf gibi. Rsim Efendi ve yeeni ile birlikde geldiler, bileti aldlar, veda
idb gitdiler. kiye ar-yek ala areket itdi. Sat alt buuda Mudanyaya dk. skelede
Tyn buldu, on ismindeki otomobile bindik. Bir satde yan sekize aryek ala
nemize lehl-amd vl oldu. 7 Muarrem l-aram sene 1346 ve 7 Temmz sene 1927.
Yiirmi alt gnde avdet itdik.
318
Bursada dil ba vut oldu. Drul-fnn mderrislerinden Memed Ali Ayn
Bey yben Vaf Beyden ba avlimizi iitmi, geldi, grdk, bir iki nuunu tams

230

itdik. 3 Rebul-ir sene 1346. Dran Drl-muallimna 5 Rebul-ir sene 1346

devma balad. 3 Receb sene 1346 triinde abaa aru sat on ikide bleden or iy-dr
bir cism uhr itdi, civr kylerle berber Bursadan da mhede idilmidir. Bugn Marmara
Vapuru, Sevin Vapurunu batrd, yzden ziyde teleft vu buldu. 3 Receb sene 1346. On
sene evvel ttn brakrsam diye ner itdiim orucu fya baladm, el-amd lillah muvaffa
da oldum. 18 abn sene 1346 triinde ubeleri mevasn Trke ouduk. Eln ba
mebn itir itmekdidir. Ne celet! Araba bilmeyenlere Araba meva rd ne
dimekdir? Maad nedir? l alamayorlar. 18 evvl sene 1346 triinde birderi bir
msfirinden olay birderim aydar Efendiyi, dmdn, fari, la-zdeyi, ara Kedi
mamn der-dest itdiler. Bir afta polis idresinde ald. Kitablarm, evrm tekml taarr
itdiler. Elde ettikleri eerlerim mcib-i maleri oldu. Alt gn ora taliye olundu. Tuaf
mesele, imdiye adar hi siysetle itil itmedim nki mesleim deil, memr deilim,
asker deilim, arb u arbe mutedir deilim. Bilmem nal tecelldir ki devr-i esbada bizi
mulif add iderler, vaan-perver dirler, Avrupaya firr idenlerle mubertm var annnda
bulunara polisler yan baarlard. ln- meriyetden
319
ora da mutedil mufaa-kr annnda bulundular. E mefl ve e mer
Cumhriyet devrinde ise daha Cumhriyetden on sene evvel mulaiyet aleyhinde
bulunduum lde beni pdih araf-drlyla mthem iderek alt gn polis idresinde aldm.
Bereket virsin polis mdri olan t munf ve vicdn olduundan rmdan ve z Paa
anda Bursaya geldiinde udmiye olara sylemi faa issiytmdan ibret olmala
riy-krla aml olmama zere ner itmediim ve tadm eylemediim manme de evr
arasnda bulunmala kendusunda l olan anat ve vicdniyet zerine mamt- lzmeye
mrcaatla taliyemizi msadesini istil iderek feval-de rmetle seblimizi taliye
itdi ki mcib-i krndr. 21 il-hiccede Rus msterilerinden Vladimir isminde bir t
Cmi-i Kebr meinlerinden kif Efendi getirdi. Trke biliyor, Lmii elebyi mer
itmi. Bir a gn geldi, gitdi, arat anda epeyce malmt ald. Maa m fh Lmi
elebi vesir mehiri abirlerini, mezrlarn l-i arbsinden adam yannda macb
aldm. 4 Muarrem sene 1347 esba Bursa Vlsi Red Paa Ns ehrinde veft itmi.

231

Bursaya epeyce idmeti vardr; caddeler ad, Gk-dere uyunu borularla isle itdi. 13
Muarrem de Cmi-i Kebri kilimleri silkildi. Belki r elli senedir yanmayan zemn
yand. Bizim negll Sar Memed Efendi geldi, irtesi gn gitdi. Bizi de her vat davet
ider ururdu. Femed-dni mekteb talinden istifde iderek ferds biz de gitmee arr
virdik.
320
NEGLE AZMET VE TLY ZYARETMZ
6 afer sene 1347 ve 9-22 Temmz sene 1306/1928 Pazar gn sat bee on ala
Bursadan areket ve Auya val oldu. Yiirmi daa ora azmet, yediye on ala
negle muvalt eyledik. negl o ouma gitdi. Ummyeti itibriyle caddeleri
Bursadan gen ve temz grdm. Sara-nede Memed Efendiyi buldu. sa Paa
Cmiinde yle namazn ld. arusunda ktb-neye girdik, bi yz adar ktb-i
mtenevvia var. kindiye adar orada ald. Bade-alt be-yol azndaki arl ahveye
gitdik. Oradan avalar denilen malle giderek on bire adar ourduk. aaten o mevki pek
gzel, fera-fez bir mal. Aam neye geldik, Memed Efendini vlidesi pek memnn
oldu, ne yapacan ard. Yatsuya sa Paa Cmiine gitdik. Namazdan ora Jandarma
Diresi yanndaki baeli ahvede e adar ourdu. Badeh neye geldik. Pazar-irtesi gn
irken uyandm, essen gece de ge yatmd. avalar mevkiine geldik, yleye adar ourduk.
Oradan ktb-neye ve cmie geldik. Namazdan ora Memed Efendini dkknnda biraz
ahve alt itdik. Biz orada iken ara Kedini olu geldi, meerse akerliini f idiyormu.
Badeh arl ahveye gitdik. Femed-dni eski mdri orada imi, grdler. Telrfneden art ald, Bursaya gnderdik. Yolda bir merkeb arabas grdk, pas da var, derl
Draan almza geldi. aval mesreye geldik. Aam st Memed Efendi, vlidesi,
ilesi, arkada Omn da geldiler, biraz nevle getirmiler, dere kenarna gitdik.
321
rmetler arasnda gece e adar ourdu, badeh avdet itdik. l gn abaleyin
de arabaya bindik. ki sat, bir aryekde itli maden suyunu menbana geldik anca in
Yunan yollarn bozmu, oca binsn ym. Eczc Rd Bey memran oraya gelmi,

232

uyu etrfn rtmler, temizlemiler, yava yava imrna alyorlar. Memed Efendini
tenbhtna ramen ne ay, ne de ahve almlar. itlide drt yerden su ayorsa da ortadaki e
uvvetlisidir. Sekizde yemek yedik. ouzda areket itdik. ki sat on daada negle
avdet itdik. itlide u manmeyi syledim:

neglde M-i itl denilen mevki gzel,

Olsa da emli ndir b-bedeldir b-bedel.

Mevkii l olub her araf mer olur,

Mutedil olmu havas, byle yapm lem yezel.

Olmu aynyla if bu itlini maden uyu

o da ise nefi vardr midiye virmez alel.

Her arafdan bu sudan imek in zvvr geliyor,

Def ider derdi vcddan, mav olur her bir ilel.

Hamd lillah ems-i Mr de geldi idi u,

Ol malde sylemidir byle bir manm azel.
8 afer 1347 l, 11/22 Temmz sene 1306/1928 sat 9.
Holyt deyorlar bir lca varm, arzu itdim faa tedriksiz geldik. itliye yan imi,
oraya adar otomobil, araba gidemeyormu. neglllerden iitdiime naaran tert-
ifiyesi ayret-fez, det ria-s imi.
322
n-allah a nasb iderse gideriz. ehar-enbe gn abaleyin avalar nm
malle gitdim, o ouma gidiyor. Aam aba oraya gitdim. abaleyin pek o idi, att
bir iki manme syledim, birisi oronu andadr. Buraya yazma mnsib grdm:

233

neglde cennet-sdr avalar mevkii,

Bir araf ahr-y- vsi, bir cihetde u aar.

b o yet, havas mutedil cennet gibi,

e cihetden ra tasn eyler af-y- rzgr.

Bu ehir o bir ehirdir, muntaamdr yollar,

iftcisi odur, ekinler pek gzel mevkii var.

a Tel cmle slm beldesin maf ide,

Keyd-i ad, err-i dmondan emn ve py-i dr.

Ser ekb eflka olmenzilde ecr- ava,

Baesinden grnyor udret-i perverdikr.

Drl renklerle mzeyyendir iekler o gzel

ular tmekde, fign itmekde ad hezr.

Her zerreye basa emim udret-i a grnyor,

ems-i Mryi ayrn itdi un-i gerd-kr.
9 afer sene 1347 ehar-enbe aba Sat 12. 12/25

Temmz

sene

1306/1928

neglde avalarda.
Badeh Femed-dn le da anm geldi, biraz ora neye avdet itdik. yle
namazn sm Efendi Cmiinde ldm. Mm ileyhi terceme-i lini yazdm yolladm.
Kendisi Anayaldr. Cevhirul-ebr isminde mevadan bir eeri vardr. 906 triinde
telf itmidir. Mey- lvetiyeden zzed-dn aramnye mntesibdir. 941 triinde
neglde veft itmidir. neglde bira cmi varsa da e mehr ve cemati mevfr olan

234

sa Paadr. Bu, Fti murndendir. ilesi de orada medfndur. Pek yanda Yldrm
bir cmii varsa da malle inde alm,
323
Cumadan baa namaz annm lnmayor. Sat yedide otomobil buldu, ouza
yiirmi ala Bursaya dil oldu. Yolda iki gn evvel a-zede otomobili grdk. Yollar iyi
ise de ofr adem-i diati bu an vuuna sebeb olmu. af- a cmlemizi
mufaa buyursun. 9 afer sene 1347 ve 16/25 Temmz sene 1306/1928 ehar-enbe
Bursaya avdetden ora Feme-dni geen sene stanbulu dd damanda aldndan
gitmek istedi. Ben pek msade itmediim lde O zorlad. Nihyet 13 afer sene 1347
triinde gitdi. Bira gn mer itdim, bir mektb alabildim. Ben de 3 Rebul-evvel sene
1347 ve 19 Austos sene 1306/1928 Pazar gn birderim erfed-dn Efendini nezdine
gitmee arr virdim ve areket itdim.
URLAYA KNC SEYATM
abaleyin sat birde areket, ikide atal Al, aryek gee Ulu-abda, drd on
gee Kirmastya vil oldu. Kirmastda biraz dilendik. Memed Nr Efendi a gnlerdir
Bursada idi, att aam bize medvv olduu lde Bedred-dn Efendi ile birlikde bizim Ali
Efendide birlemidik. abi Kirmastda olmadndan alar arafna gemedim. Kpr pek
gzel olmu. Eer didiim vechile dereni her iki cihetine binlar yaplrsa feval-de bir
ehir olur. Gl ile de ittili vardr, aylar, ufa vapurlar ilemee balarsa o gzel olur.
Bede tekrr yola d. Altda uurlu aabasna geldik. Yarm sat ora areket itdik.
Yolda last tamrinden
324
olay biraz teeurt ile ona aryek ala Bal-kesre dil oldu. arb Ali Oteline
indik. Bu arb Ali kimdir? didim. ibi onu drt be ban evvel gelen t sllesi imi,
azndandr didi. Pek iddetli arb varm da onu in Ali gibi arb uvvetli dimiler
didi. lbuki civr kylerde Ali nmnda da bir ky var. Fari annna alrsa eski zamanda
ba aratlerde alel-u Hind ve orasandan gelen mey ve dervnda bir ul var idi
ki geri imdilerde bizim cihetlerde almad ama yine Hind ve orasanda yine bu ul crdir

235

ki arate intisb iden ehl-i irra mula Ali ismiyle bir ey ilve iderek arat ismi
viriyorlar. Meel Nr Ali Baba Sivasda mehrdur. ulm Ali ki ark-i Naibendiyeden
Abdullah ed-Dihlev aretleridir. Fari bizim tekyeye gelen seyynden duyduum
isimlerde Ber Ali, ems Ali gibi isimler de vardr. u alde Balkesrdeki bu tlar byle
olmas vrid-i ar olmudur. Otelde bizim Midillili Naf Efendi ayn Zanos Paa Cmiini
mam Abdl-laf Efendi varm, otele de ie-drm, bizi nd. Naf Efendini ..............
sene triinde veftn alatd. O vsa ile ark-i Uiyeden uhr Efendi ile buludu ki
evvelce Bursada grm idik. Onula oururken mft efendi geldi, o bir t. Muaddimen
Bursada alebe iken bizim Tekyeye o gelmi ve ikirde bulunurmu. Bade-am Cmi-i
Kebre geldik ki Balkesri e gzel ve byk cmii budur. Bursadaki
325
ayn Cmiine biraz bezese de daha bykdr. Cmiden ora oteli nde
biraz ourdu. Bizim mermu Naf Efendini olu emsed-dn Efendi geldi. ard
imiler, af-dil, o bir ocu. Pazar-irtesi gn buuda Balkesrden areket itdik. Oraya
adar ocu geldi. Bir de Femed-dni Drl-muallimn urunda ara-da f Muafa
Efendi de hi bramad, trene adar getirdi. Drt, ur seyin, bee yiirmi ala sekiz tnel
geerek ouca, be buuda iki dne uzunca tnel geerek Giresn, altda Yeice
stasyonundan ora oma, yedide r-aa, yedi buuda ara, sekizde Sleymnl, sekizi
aryek gee A-ir, sekiz buuda anla ouza on ala apal, ouzda aylar,
yiirmi gee sa elebi, ouz buuda ar-anl, ona aryek ala ara-aalar, onda
Manis, yiirmi gee oroslu, on buuda Murdiye, onbirde Emr Alem, on gee
Menemene, onikiye on ala Ilca, eanda itli, birde lehl-amd zmire dil oldu. Bir de
badm birder gelmi. o kr avudu. Geen defa yolda ular idiim in pek nd
ekmidim. Bu efer hi bir su imediimden gzelce geldim. orca Kemal Oteline geldik.
O gece orada alara abaleyin biraz sd, ahve, ay ierek l gn sat be buuda
Urlaya dil oldum. Birderim bir otomobil getirdi, orca baa gitdik. riye anm grr
grmez oa oa geldi, ah aabeyim diye alamaa balad. Hani ocular deyor. lbuki
hep berber gelmek her vechile mkildir, maraf ardr. Ne ise alatdm.
326

236

Ba ehre iki bi beyz adm adardr. Faa cennet-sdr. Geen sene zmsz idi,
bu sene zm vatinde geldik. ekirdeksiz ou, baa env da var. Ufa bir kk, evvelce
areb var imi diye biraz yadrgad ama amd olsun a mufaa itdi. Deiz bir cihetden
grnr, bir arafdan da alar, balar grnyor. Bir de ufa u olsa ite dnyada bir cennet
numnesi. ehir cadan yanyor, orada kfr kfr rzgr. ehar-enbe, Pen-enbe gnleri
hep bada ourdum. abaleyin biraz zm yedim, faa gzm hep yolda. Posta gn oldu mu
acab Femed-dn gelecek mi deyorum. Ben Bursada otomobile binerken stanbuldan bir
telrf ekmi, geldi. ehar-enbeya ter idiiz, geliyorum dimi. Cuma gn Urlaya
gitdim. Cmi-i At denilen brhm Bey Cmiinde Cumay ld. oca erf Efendi ile
biraz ourduk. ora bir Mekkeli imi grdk. Aam zeri baa avdet itdik. Bu mevsimde
heman herkes bandadr, gndz ehre gelirler, aama avdet iderler. Aydnda da incr
baeleri yledir ya. Cuma irtesi, Pazar gnleri bada geirdim. Buras fala cadr, bereket
virsun rzgra. Femed-dni bugn de bekledik. Gelmezse art gelmeyeceine anat
getireceiz. Pazar-irtesi gn ehre gitdim, aama aldm nki Leyle-i Mevld-i Cenb-
Peyamberdir. aru Cmiinde Mevld oundu. Bir barde far oudum. Mirc fal idi
ama mteeir oldum. Hem urbetde, hem de tekyemiz alma geldi. oculuda Aydnda
pederim ve vlidem mermeleri renb de oudular Ynusu tevini oudular ki
327
O avlde dimek bu ilh menr ve mehrdur:
lemler nra ar oldu ey yr,
Muammed oduu gece, Allah llallah H.
Mmin mnf far oldu ey yr,
Muammed oduu gece, Allah llallah H.

o, rn bir lem oldu. Orada da elektr yaplm, minreler elektrle tenvr idildi.
Gece buuda baa avdet itdim. Bursadan mektb alamadm in mer idiyorum. nki
gelirken be-her-l Pazar-irtesi gn gnderi dimidim. Didim , ben kendime cenneti
cehennem yaparm. Art bi drl dnce, o canm cennet gibi yerler beni maa balad.

237

Acab onlar beni dndler mi ki? Ne gezer. timl ki unu etkisinden urtuldu didiler.
yle ya, zr yle olmasa elbette beni merda bramazlar idi. l gn bada ourdum, ora
bae-vn baesine gitdim.

Msteciri Bursl Zek Beydir. ehar-enbe gn telrf

ekdim. Bu adar tenbhe aru hi birinden mektb yo. Kki aydar Efendiye ekmeli idi
diye lyorum. kindi namazn ber-mutd kii ile apan Cmiinde ld. mam
mhted imi. Pen-enbe gn bada ourdum. Aam zeri omu bit Beyleri bana
gitdik. Gece donanma oldu, fienkler, dameler, mitralyozlar ymet opdu. afer ve ayyre
Bayram imi. Birderim, riye anm, benim ldmdan Onlar da ld, o adar tesell
idiyorlar ama kime. Didik amdan, aadan zde olma bize nab deil mi bilmem ki? Bir
de riye anm o raatsz.
328
nki kk iki kiilik. Zavall adn, aya ucumuzda ylece yatviriyor. i de o.
zmler oplanaca, uruyaca. Geri ortaclar var ama kendisi de yoruluyor. Beni O da
macub idiyor. Cuma gn ehre gitdim. l ne telrafa cevb, ne de mektb gelmemi.
Cuma namazn aru Cmiinde ldm. 1 Eyll sene 1928, 16 Rebul-evvel sene 1347
Cuma irtesi gn riye anmla veda itdik. o mteeir oldu, ziyde alad. aatli bir
adn. Bra gitmee aan ra deil. Mddet de onbe gndr. Fala alma in Merkeze
yazma, bir o sul cevb lzm. Onu in sz geldiini de arzu itmeyorum. ubede
birderi bekledim. Bugn olamad nki arc- rh tedrik idecekmi. Ayl da alnmad, geri
benim yanmda yol param var ama a olsun birderi tuaf bir li vardr; aabdir, adddir,
didii olmad m, arzusunu red itdi mi art dnya ylr. erf Efendi de biraz zm getirmi.
Pazar gn tekrr riye anmla veda iderek Urlaya geldim. bit Beyi hemresi tuaf
bir anmdr, riya anm epeyce tesell itmi, berber alayvirmi, gldrm. imdi adn
mtesellime anm oydu. Otomobil beklerken bir sr mektbla birder geldi, al ite didi.
Rat, uru selb itdi. Badm fil-aa Femed-dn stanbuldan gelmi, onu,
hemrelerini mektblar olu. Bir gn evvel gelse idi be gn adar daha alrdm. Ama
ba da dd ayordu. Rzgrlar
329

238

serd serd esmee balad. Her ne ise nasb bu adar imi. Birder yanmza bir nefer
virdi. Sekizi yiirmi gee Urladan areket, ona on ala zmire geldik. O nefer zmirli imi,
epeyce gezdik, Tilkili, Rtm ve daha sir caddelere gitdik. stasyonu arusunda bir otele
indik. Ama grltden, ddk sesinden, otomobil pardsndan uyuma bil deil. Yatdm
oada bir bi var idi. uradan buradan dirken Memnne anm vei olu olduunu
aladm. Pederini iidir idim. ad-fern ninna li olmu diye duymudum. Kendisi arati Sadiyeden de imi, ne ise O baa trenle gitdi. Bizi de nefer getirdi, imendufere oydu. o
muvenet itdi, eyi bir ocucaz imi. On ikiyi aryek gee areket itdi. Gelirken uradmz
istasyonlarn hepsine urayara gidiyoruz. Anca ilk defa gelirken uradm le bu defa da
dr oldu. Gelirken bir ey yodu bilmem ki. Avdetde bira jandarmalar arpz almlar,
yet oln armd almlar. Vaondakilere datdlar bize de virdiler, o mu oundu ne oldu
bilmem ki? Ne ilk geliimdekini ve ne de bunu unudaca lim yodur. lmek hi alyor vesselm. zmirden arken ubul-vech bir delianl bileti ordu, zmbalad, dier istasyonda
yine ordu: Yei gelen var m? Ben bileti ardm, glerek: siz art Balkesre adar
armayn didi. Faa ocu affur-r, ouma gidiyor. Her gelite yzme baar, gler.
Ben de bi-ab yle. Bilmem Bursal olduumu neden alad.
330
Siz kimlerdensiiz? didi. Ben de aret-i Mr Der-ghnda dim idim didim.
Ben de kendimi sylesem bilirsiiz. didi ve alatd: ey Ceml Efendini byk madmu
Niyz Efendini olu imi. Ah evldm didim. Tevekkeli deil albden albe yol vardr
dirler. Nihyet ocu her istasyona urada bilet banesiyle geliyor, ouruyoruz,
onuuyoruz. Amucas Mderris Ali Efendini irtiline teessflerimizi sylemidik. Byk
pederleri ey Emn Efendiden ba itdik. te bu ralarda bende bir vec r oldu ki ilk
zmire giderkeni ayn, belki de daha ziydesi. stasyonlarda nihyet be daa uruyor, ne
yapaym. Kendimi aruya atub alrsam alrm, dimee arr virdim. Bu enda asan Sad
Bey geldi. Didim: aman evldm lyorum, baa re! Didi: istasyonlarda olmaz lkin imdi
Giresuna geliyoruz, orada sizi birinci mevie alrm didi. Aman Y Rabb, o be daa, on
daa biter ey mi? imendufer deil kz arabas. Her ne ise utmayalm Giresuna geldik,
beni birinci mevie gtrd. Haniya birisi beni bu nddan urtarma ile bi lira beyninde

239

muayyer brasa evvelkini intib iderdim. Bade-l-ime imendufer areketde olduundan

mevii nnde bekliyordum. eruda iki kii varm. ardlar, birisi annm tccr olmal,
dieri Balkesre ura gidiyormu. Giresun muallimlerinden Geyveli Cell Bey imi,
Femed-dnle Bursada berber oumular. Dier istasyona gelince meviimize geldim.
Sad Beye de teekkr itdim ki bunu da mahar olduum elf bir pre ber-amr olduunda
phe yodur. asan Sad Bey aaba anda bilet memru imi.
331
O gn bizim a bilet memru asta olmu, Sad Beyi muvaaten almlar. imdi
Sad Beyle biz biliik olmasa idik benim lim nolurdu. Biz Mr bendesiyiz O da Mr
bendesi yavrusu. Baa o gnk muvenetine nal teekkr ideceimi bilemem. Bir de
Limniye gelirken olmudu ki yuarlarda muarrerdir. O da on sene evvel yanmda stanbula
giden bir asker idi. Her ne ise Cenb- a bu luflarna ar- krn, vecbe-i
abdnemdir. Bugn sat onda Balkesre geldim, arb Ali Oteline indim. emsed-dn
Efendi, f Muaf Efendi geldiler, grdk. ar-i Uiye ulefsndan Bac Amed
ev Efendi ile ml oldum. abaleyin pek mltla bir otomobil buldu. Kiminden indik,
kimine bindik, drde yiirmi ala areket itdik, Altda uurlu, sekizi on gee Kirmast, tam
on ikide lehl-amd Bursaya vil oldum. Urlada andl gecesi ul iden bira nat- erf,
nuular vardr. Bery- ara birisini buraya yazmaa ibtidr itdim:

Bu eb-i Suln- ilim-i rislet geldi dnyaya,

udmyd Onu al- cihn maad ve ye.

Ceman int ondan efat meramet ister,

Onu envr- isn alub lemlere sye.

Nebler mmeti olmal diler, adan niyz eyler,

Fyt- Muammedden alur ehl-i af mye.

240

Onu fey-i udmdr cihn eyleyen tenvr,

Muaddes nru olmudur Onu lemlere vye.

--------- bi izz u sadet phesiz zr,

Memed ems-i Mr daldir bb- urebya.
11 Rebul-evvel sene 1347 Pazar sat 7, 13/26 Austos sene 1306/1928 Urlada
bada.
332
Bi-minneti ve keremi Tel i bu Dil-dr- ems nm eer-i nciz abn yiirmi
triinde balanm 2 il-ade sene 1347 Cuma gn itma irmidir. Anca araya
Raman- erf ile raatszlm girdiinden ba gnler yazlamad. Anca arma bir
vride oldu. Bu seyat-nmedir. Grdm evat bir ksmn ismi bil-mnsebe yazld.
Balan arbinden ora Selnk, Aalar Yunan rlas eline gedi. Derneimiz dald,
ivnmz her biri bir kede ald. lfemiz Siyh Bekr Efendiye Midilluda aret
itmiler, O da aruya Ayazmende gemi, al oraldr. urban Bayram gn va itmi,
cematle alellemi, nesine gitmi, veft itmi. u trii o vait sylemidim, buraya derci
mnsibdir. Veft 11 il-hicce sene 1331 l ve 29 Tern-i evvel sene 1329 triindedir.

Mahar- nr- siyh k- vech-i kerm,

ey Bekr d Efendi ib-i alb-i selm.

lvetiye rn Mr olundan mstefd,

Olmu idi bu arat ire dim-i mstem.

Id-i ada olub cmide krsde nin,

rtilinden aber-dr eylemidi an-amm.

241

rmet-i nru hem-da ser vel

a in eyleye ramet aa Rabb-i Ram

Gitdi ler didi cevher-i trin ems onu,

ey Bekr d olub maad- dda mum.

Vel-l oculuumdan beri anyabildiim mey- kirm, elini pdm evat-

muteremeni ve ouduum ocalar, maanneden add itdiim kimseleri de uraya mfredt
vechile cedvel gibi esmsini yazma da muvf olacandan der-r idebildiklerimi buraya
yazdm. abi arlayamadlarm yazlamad.
333
Meynden sinnen arn olalara da iretle yazma vesle-i du olacandan anlar
da ilve itdim. Ve Bursada dergh- udemy ve dkkn da dil-i cedvel itmei tensb
itdim.
1-Ceddim Sad Dergh- erfi eyi ac aydar Efendi: Fare o tevecch var idi, sni naardr ki benim sebeb-i fey u ftum ve am olmudur. Pek az taayyl idiyorum.
Veftlar 2 il-hicce 1292, medfenleri Bursa
2-Bi-i vcdum, peder-i mfiim aret-i Mr Der-gh eyi f sml Naf
Efendi, 26 Rebul-ir Bursa
3-Sebeb-i feyim, mridim Atinal Ali R Efendi Der-gh eyi el-c Muaf
Lfullah Efendi, 8 abn 1321 Bursa
4-ar-i Sadiyeden istilfm, daym, e-ey el-c Memed Nred-dn Efendi, 21 Receb
sene 1321 skdr
5-Resl-Mey, Numniye Der-gh eyi afiyyd-dn Efendi, osan yanda
teauum azdr, 25 Rebul-evvel sene 1290 Bursa
6-Madmu Amed zzed-dn Efendi, seksan mtecviz idi, 3 Cemiyel-evvel sene 1307
Bursa

242

7-Dieri Memed Necmed-dn Efendi, yetmie arb idi, 26 Cemiyel-ir sene 1304 Bursa
8-afdi rif Efendi ibn-i zzed-dn, arn gibi idik, 21 Raman sene 1314 Bursa
9-Emr Suln Der-gh eyi hir Efendi, osana arb idi, 11 Raman sene 1297 Bursa
10-Birderi Resl-Mey ac Emn Efendi, yetmii mtecviz, seksana arb idi. 28
Rebul-evvel sene 1316 Bursa
11-hir Efendini birderi Sad Efendi, yetmi beden fala, 18 Rebul-ir sene 1328
Bursa
12-hir Efendini afdi Rb Efendi arn gibi idik, 19 Rebul-ir sene 1342 Bursa
13-Abdr-rezz Der-gh eyi Tevf Efendi, yetmie yan, 9 evvl sene 1324 Bursa
14-Birderi kr Efendi, seksan yanda. 9 Receb sene 1337 Bursa
334
15-ara Abdr-rezz Meyndan li Efendi, arn gibi idik, 29 Rebul-ir sene
1335 Bursa
16-ara Abdr-rezzk Meyndan Tevf Efendi-zde a Efendi, arnz, ey-i r.
17-ncirli Der-gh eyi Eref-zde iy Efendi, seksana arb, 21 Rebul-evvel sene 1324
Bursa
18-ncirli Der-gh eyi Eref-zde madmu Fared-dn Efendi, arnz, ey-i r.
19-ac ev Efendi Der-gh eyi ac brhm Efendi, yetmie arb, 20 Rebul-evvel
sene 1306 Bursa
20-ac ev Efendi Der-gh eyi madmu Memed Efendi, arn gibi 52 yanda, 9
Rebul-evvel sene 1306 Bursa.
21-ac ev Efendi Der-gh eyi afdi Abdl-b Efendi, 32 yanda, 26 Muarrem
sene 1337 Bursa.

243

22-Raman Baba Der-gh eyi Sleymn Bey Baba, seksan mtecviz, 5 abn sene 1313
Bursa
23-ara-ba Der-gh eyi el-c Emn Efendi, az bilirim, 8 Cemiyel-evvel sene 1295
Bursa
24-ara-ba Der-gh eyi olu Tevf Efendi, rice gitdi, 29 abn sene 1333 Balkesr
25-Abdl-mmin Der-gh eyi Farul-n Efendi, zamnn idrk itdim, 27 Muarrem
sene 1288 Bursa
26-Abdl-mmin Der-gh eyi afdi R Efendi, 24 abn sene 1294 Bursa
27- Abdl-mmin Der-gh eyi olu Ceml Efendi, ey-i r, mecb.
28--ozlar eyi Sad Efendi ibn-i hir, seksn mtecviz, 22 Muarrem sene 1333 Bursa
29--ozlar eyi Abdr-ram Efendi ibn-i Ref, arnz, ey-i r.
30-Emniye Der-gh eyi Bahd-dn Efendi, yetmi drt yanda, 29 afer sene 1313 Bursa
31-Emniye Der-gh eyi birderi ac gh Efendi 93 yanda, 26 Receb sene 1324 Bursa
335
32-Bur eyi Sad Cn Efendi, 15 evvl sene 1316 Bursa
33-Olu f Emn Efendi, are tevch 11 Muarrem sene 1340 Bursa
34-r- n eyi Seyfed-dn Efendi, sene 1313 Mekkede
35-Bar Baba eyi rif Efendi, yz yan mtecviz, 28 evvl sene 1315 Bursa
36-Bar Baba eyi Tevf Efendi, ey-i r.
37-Seyyid Ul eyi Fal Efendi, yetmilik idi, 25 Receb sene 1301 Bursa.
38-Seyyid Ul eyi olu Abd Efendi, altm be, 8 evvl sene 1343 Bursa
39-Seyyid Ul eyi Abd Efendi dmd birderim Ali aydar Efendi, ey-i r.

244

40-ftde Der-gh eyi ftde Efendi, seksan mtecviz, 2 Rebul-evvel sene 1331
Bursa
41-ftde Der-gh eyi madmu Memed Efendi, 6 il-hicce sene 1332 Bursa
42-ftde Der-gh eyi afdi Mmtz Efendi, ey-i r.
43-smed-dn Der-gh eyi Amed Efendi, seksan mtecviz, 22 il-ade sene 1333
Bursa
44-smed-dn Der-gh eyi birderi zzed-dn Efendi, altm belik. 11 evvl sene
1321 Bursa
45-Hsmed-dn Der-gh eyi Amed Efendi afdi Midat, ey-i r.
46-Baba Efendi Der-gh eyi ac Bah Efendi, 13 Cemiyel-evvel sene 1320 Bursa
47-Mnzev Der-gh eyi Resl-Mey Va Efendi, seksenlik, 16 il-ade sene 1344
Bursa
48-Mnzev Der-gh eyi birderi d Efendi, 15 afer sene 1332 stanbulda
336
49-Mr-i Bdel Der-gh eyi Necmed-dn Efendi, yetmilik var idi, 6 afer sene 1326 Bursa
50-Mr-i Bdel Der-gh eyi madmu emsed-dn Efendi, gendir, ey-i r.
51-ayulu asan Efendi Der-gh eyi Glen Efendi, yetmii mtecviz idi, 16 Cemiyelir sene 1329 Bursa
52-ayulu asan Efendi Der-gh eyi birderi sn Efendi, yetmii mtecviz idi, 15
Cemiyel-ir sene 1336 stanbul
53-ayulu asan Efendi Der-gh eyi madmu Ali Efendi, elli yanda idi, 9 Raman
sene 1336 stanbul
54-ayulu seyin Efendi Der-gh eyi gh Efendi, menlen, yetmilik idi,17 Rebulir sene 1327 Bursa

245

55-ayulu seyin Efendi Der-gh eyi madmu Edhem Efendi, rl, 11 Receb sene
1336 Bursa
56-ara ad der-gh eyi R Efendi, elli sekiz yanda, 4 afer sene 1324 Bursa
57-sml a Der-gh eyi Fi Efendi, yetmilik idi, 15 afer sene 1324
58-sml a Der-gh eyi Rf Efendi, mecb, altml idi, 3 Muarrem sene 1315
59-Selm Der-gh eyi Abdl-laf Efendi, yetmii mtecviz idi, 23 il-hicce sene 1323
Bursa
60-Selm Der-gh eyi ac af Efendi, ellilik idi, 11 abn sene 1342
61-Enr Der-gh erfi f Bahd-dn Efendi, elli belik idi, 28 evvl sene 1330 Bursa
62-Amed azz Der-gh eyi Ceml Efendi yiirmi belik idi, sene 1296 Bursa
63- Amed azz Der-gh eyi Srr Efendi elli belik idi, 21 afer sene 1322 skdr
64-brhm aydar Der-gh eyi brhm Dede, altml idi, 15 evvl sene 1329 Bursa
65-A-by Der-gh eyi ac md Efendi, seksenlik idi, 1318 Bursa
337
66-Baba kir Der-gh eyi Sad Efendi, mteidnden, yetmilik, 12 Rebul-ir sene
1307 Bursa
67-Baba kir Der-gh eyi dmd Sad Efendi, yetmilik, 9 afer sene 1333 Bursa
68-Bac Der-gh eyi li Efendi, arnmzdandr, ey-i r
69-ehar-enbe Der-gh eyi Ali Efendi, altmlk, 15 Rebul-ir sene 1326 Bursa
70-ehar-enbe Der-gh eyi vekletimle olu Sleymn ayriye, yiirmi , 5 Cemiyelir sene 1336 Bursa
71-ehar-enbe Der-gh eyi inillinden alfemiz Dvud Efendi, seksenlik, 27 Receb sene
1340 Bursa

246

72-ehar-enbe Der-gh esba eyi afdi mer Efendi, ey-i zr.

73-Naibend-i Cedd Der-gh eyi Rf Efendi, altml, 13 Mays sene 1314 Bursa
74-amm Der-gh eyi R Efendi, r belik, abn sene 1305 Bursa
75-amm Der-gh eyi olu Eref ile mnal olarak Mft n ey-zde Omn Efendi,
6 Rebiul-ir sene 1326 Bursa
76-amm Der-gh eyi madmu Ceml Efendi, yiirmi iki yanda, 14 abn sene 1329
Bursa
77-amm Der-gh ey-i dieri a Efendi, muallimdir, ey-i zr.
78-Hamdiye Der-gh eyi Amed Hamdi er-Rkkl Efendi, seksenlik idi, 17 Raman sene
1343 stanbulda
79-Zeynler Der-gh eyi R Efendi, altm belik, 2 abn sene 1336 Bursa
80-Zeynler Der-gh eyi Abbs Efendi, ey-i r.
81-Sad Der-gh eyi Ceml Efendi, yetmilik idi, 10 abn sene 1335 stanbulda
82-Sad Der-gh eyi Erurm sml Efendi, ey-i r.
338
83-Seyyid Nr eyi Abd-amed Efendi el-Bur, seksenlik, 28 Muarrem sene 1331
Bursa
84-Seyyid Baba Der-gh eyi bit Efendi, yetmii mtecviz, 24 il-hicce sene 1329 Bursa
85-Mecdiye nm dier Gl Baba Tekyesi eyi Ceml Efendi, 30 afer sene 1313 Bursa
86-Mevlev-ne eyi Memed emsed-dn Efendi, ey-i r.
87-aret-i Msr Der-gh eyi Nect Efendi, altml, 12 Muarrem 1294 Bursa
88-Nah Der-gh eyi emsiyeci Evliy Muaf Efendi, yz mtecviz, 10 Rebul-evvel
sene 1310 Bursa

247

89-Nah Der-gh eyi madmu sml Efendi, seksenlik,13 evvl sene 1317 Bursa
90-Nah Der-gh eyi dieri brhm Efendi, yetmi belik, 1326 Bursa
91-Nah Der-gh eyi sml Efendi madmu Ali Baba, altml, sene 1334 Bursa
92-Nah Der-gh eyi bariye mteidlerinden all Efendi, elli belik, 8 Rebul-ir
sene 1342 Bursa
93-Naibend-i At eyi Eref Efendi, elli belik, 20 Raman sene 1345 Yozad.

Blda isimleri muarrer evt- kirm tercim-i avli Yadigr- ems nm eer-i
cizde yazlmdr. Bundan ora da tekyesi olmayan ulef-i aratden Bursada nesinde
yin-i arat icr idenler veyd mnsib malli olmadndan f idemeyenleri isimlerini
yazacam.
94-arat-i Uiyeden Destereci Amed amdi Efendi, seksenlik idi, sene 1319 Bursa
95-arat-i Uiyeden ac Memed Dede, osanlk idi, 21 evvl sene 1331 Bursa
96-arat-i Uiyeden seyin Kenz Dede, yetmilik idi, 21 Cemiyel-evvel sene 1332
Bursa
339
97-ulef-i Uiyeden Kefd-zde amamc sml Efendi, yetmilik, 20 afer sene 1334
Bursa
98-ulef-i Uiyeden Ynus Dede, yetmilik, 10 evvl sene 1340 Bursa
99-ulef-i Uiyeden evket Efendi, yetmii mtecviz, 30 evvl sene 1344 Bursa
100-ulef-i Uiyeden asan A Efendi, altm mtecviz leyle-i Reib sene 1343
Gerede
101-Hindler eyi Kemir Mftsi asan Tasn Efendi, yetmii mtecviz, 9 abn sene
1325 Bursa

248

102-Ruf ve Melmden Kerm Efendi, yetmii mtecviz, sene 1323 Bursa

103-ulef-i lidiyeden Emir Suln mam Amcamz ac sml Efendi, yetmii
mtecviz, Receb sene293 Bursa
104-ulef-i lidiyeden Emir Suln mam madmu ac Muaf Efendi, elli be, 17
Cemiyel-evvel sene 1306 Bursa
105-ulef-i lidiyeden rm Eyyb Efendi, yetmii mtecviz, 26 evvl sene 1306 Bursa
106-ulef-i Sadiyeden in-pederim Neet Efendi, r be, 1 Receb sene 1305 Bursa
107-ulef-i Sadiyeden Cmi-i Kebrde ayyim ac Ali Baba, altm mtecviz, 23
Rebul-evvel sene 1313 Bursa
108-ulef-i Sadiyeden Muarrem Dede, altm mtecviz, sene 1307 Bursa
109-ulef-i Sadiyeden ac Srr Efendi, Defter-i aan memru, altm mtecviz, 16
evvl sene 1333 Bursa
110-ulef-i Sadiyeden ac Memed Rvn Efendi, altm mtecviz, 29 Raman sene
1326 Bursa
111-ulef-i Sadiyeden ac Rmiz Efendi, altm mtecviz, 18 Raman sene 1336
Ktahya
112-ulef-i Sadiyeden Geyveli-zde a Efendi, altml, 8 Rebul-ir sene 1338
Bursa
113-ar-i mm Rabbn-i Naibendiyeden a-an Efendi, altml, 24 Raman sene
1338 Bursa
340
114-ulef-i diriyeden Selnkli zzet Efendi aran brhm aydar Zviyesine tayn
olan, 1 Cemaiyel-evvel sene 1349 Bursa
115-ulef-i diriyeden Numniye Tekyesi ulefsndan Gl Bey-olu ac Muaf
Baba, oksanl, 26 abn sene 1324 Bursa

249

116-ulef-i diriyeden Numniye Tekyesi ulefsndan Orli Omn Dede, yetmii

mtecviz, 19 Rebul-ir sene 1324 Bursa
117-ulef-i Rfiyeden Muhcir ey Memed Efendi, yetmii mtecviz, 3 afer sene 1317
Bursa
118-ulef-i Rfiyeden Berber seyin Efendi, Rf Degahnda vekl, altm mtecviz,
11 Muarrem sene 1317 Bursa
119-ulef-i Rfiyeden skpl Sad Efendi, yetmii mtecviz, 21 Cemiyel- ir sene
1336 Bursa
120-Mey- lvetiyeden ofyal Bl Baba eyi Beet Efendi, altm, 18 il-hicce sene
1323 neglde
121-Mey- lvetiyeden Kenzl Muhcirninden asan Efendi, altm, 15 abn sene
1331 Bursa
122-Mey- lvetiyeden Kenzl Muhcirninden Memed Efendi, altm, 11 Rebulevvel sene 1331 Bursa
123-ulef-i lvetiye-i Mriyeden Moral Saded-dn Efendi, yetmii mtecviz, sene 1304
Bursa
124-ulef-i lvetiye-i Mriyeden Moral Muyid-dn Efendi, elli, 28 Cemiyel-ir sene
1305 Bursa
125-ulef-i lvetiye-i Mriyeden Moral Hamza Efendi, yetmii mtecviz, 13 Cemiyelir sene 1323 Bursa
126-ulef-i lvetiye-i Mriyeden aya Ali R ibn-i Muaf Lfullah Efendi, r, 24
Rebul-evvel sene 1324 Bursa
127-ulef-i lvetiye-i Mriyeden birderi ac Musin Efendi, r sekiz, 10 afer sene
1333 Bursa

250

128-ulef-i lvetiye-i maanneden ac erf Dede, yetmii mtecviz, 11 Rebul-ir

sene 1333 Bursa
129-Ricl-i adiriye ve abniyeden Omn emsed-dn Efendi, yetmii mtecviz, sene
1311 Bursa
130-ulef-i Naiyeden a lib Efendi, yetmii mtecviz, 16 abn sene 1314 Bursa
341
131-udem-y- Mevleviyeden udm-zen-ba ekirge ve ehdet Cmii mam Ali
Efendi, seksen yedi yanda, sene 1305 Bursa
132-udem-y- Mevleviyeden ny-zen-ba madmu f Mutr, seksen, sene 1347 Bursa
133-udem-y- Mevleviyeden udm-zen-ba dieri ul, seksenlik ber-ayt.
134-Kudem-y- Mevleviyeden sema-zen-ba Arnabud Omn Dede, yetmii mtecviz,
sene 1303 Bursa
135-Muibbn- Mevleviyeden etniye sefr-i esba ac B Bey, altm mtecviz, 10
Rebiul-ir sene 1345 Bursa
136-Muibbn- Mevleviyeden esba drl-muallimn mdri rif ikmet Efendi, yetmii
mtecviz, 26 Raman sene 1346 Bursa
137-ulef-i Bektiyeden Nil Efendi, seksen. 30 evvl sene 1341 Bursa
138-Melmiyeden Edb-i Mehr hir Bey, Bursal, altm, 10 Rebul-ir sene 1344
skdr
139-Melmiyeden ll Efendi, ulemdan, Bursa, altm, 5 Rebul-evvel sene 133 Bursa
140-ulef-i Sadiyeden Abdldir skb, altm, 25 Muarrem sene 1343 Bursa
141-ulef-i Sadiyeden Sad el-skb, altm mtecviz, 29 Cemiyel-evvel sene 1338
Bursa
142-ulef-i Rfiyeden erf Efendi, Bursal, altm mtecviz, stanbul

251

143-ulef-i Rfiyeden Badral A-ba Amed Efendi, altm mtecviz, 2 Rebulevvel sene 1302 Bursa
144-ulef-i Rfiyeden Badral madmu Ali Efendi, altm mtecviz, Badra
145-ulef-i eliyeden mer Ceml Efendi, altm mtecviz, Bursa
146-Mevleviyeden udm-zen-ba Mein seyin Efendi, seksenden mtecviz, 20 afer
sene 1321 Bursa
147-Mevleviyeden Meczb-i lhiyeden sml Ren Dede, 26 Cemiye-l ir sene 1336
342
Blda ismi muarrer olan ulefn da Bursada medfn olanlar ve Bursal
bulunanlar da Bahr- ems nm eerimizde derc idilmidir. Terceme-i lleri orada vardr.
imdi de ricden bery- ziyret Bursaya gelb der-ghda vey uver-i sire ile
grdmz ba evt- kirm esmsini yazacam. Faa ummunu der-ar itmek
mmkin olmadndan mehm imkn arda alabilenleri yazabileceim:
148-Sdt- pr-i zenciyeden ve arat-i diriye ve Rfiyeden e-ey seyin Efendi
149-Sdt- kirmdan olan Saded-dn ab-drn sitne-i Sadiye-i miye eyi e-ey
brhm Efendi
150-Sdt- kirmdan olan Saded-dn ab-drn sitne-i Sadiye-i miye eyi madmu
Bedred-dn Efendi
151-Mey- Sadiyeden Anaral Azz Efendi e-ehr (be-m kr) m ker-iden
ala.
152- Mey- Bayrmiyeden asamonili iy Efendi
153-Mey- abniyeden ll sml Efendi
154-Mey- Mevleviyeden Veled elebi, henz on sekiz yanda iken pek amm
grmdk, ora unutdu.

252

155- Mey- Mevleviyeden ara-ir eyi Celled-dn Efendi

156-Mey- Mevleviyeden ara-ir eyi birderi
157-Mey- Bektiyeden ac Muaf Baba, Mora Yei-ehirden
158-Mey- Bektiyeden Slim Baba, Rm linden
343
159-rn ar-i seyniyeden Cumhr Baba
160-rn ar-i seyniyeden Ali R Efendi
161-ar-i Uiyeden Nara eyi Tevf Efendi
162-ark-i diriyeden ana-alada Sm Paa-zde ayrullah Efendi
163-Tark-i Rfiyeden Kibereli ey a Efendi
164-Tark-i Gleniyeden Uzn Kprden f Muaf Efendi
Daha biro evtla Bursada grdk Anca stanbullu olanlar sm- kllsini bilire stanbulda tekyelerinde grdmden art stanbulda grdm Mey- kirm
meynna ayd idiyorum:
165-aret-i Snbl Sinn Efendi sitnesi eyi maanne-i kirmdan R Efendi, Bursada
ve stanbulda
166-aret-i Snbl Sinn Efendi sitnesi eyi madmu Fan Efendi
167-aret-i Merkez Muliid-dn eyi Amed Efendi
168-aret-i Merkez Muliid-dn birderi Zek Efendi, Pr Paa Tekyesi eyi oldu.
169-aret-i Merkez Muliid-dn dieri Adl Efendi, Edirneye badeh Seyyid Nim eyi
oldu 1348
170-dir-ne Der-gh eyi Resl-Mey Amed Efendi
171-dir-ne Der-gh eyi madmu Abd-ekr Efendi

253

172-dir-ne Der-gh eyi afdi Avn Efendi, ey-i r

173-anca-dr Der-gh eyi Rifat Efendi, ikirde riyset iderdi.
344
174-Et-yemez Der-gh eyi Ferdd-dn Efendi
175-Et-yemez Der-gh eyi madmu sn Efendi
176-Emir Arda lid Efendi eyi Emn Tevf el-U Efendi
177-Emir Arda lid Efendi eyi madmu ehb Efendi, Bursada grdk, ey-i
r.
178-Emir Arda Snbliyeden ey f Nazf Efendi.
179-Emir Arda Snbliyeden madmu Vay Efendi, ey-i r.
180-Fhi Der-gh eyi adir ve Rfden ilmi Molla Efendi.
181-Fhi Der-gh eyi adir ve Rfden madmu seyin Efendi, ey-i r.
182-Fti civrnda Sad avu Mallesinde Rfiyeden ey A Efendi, aviyylbnye, ----183-srev Paa eyi Rfiyeden rif Efendi.
184-srev Paa eyi madmu Abbs Efendi, ey-i r.
185-ezbe-dr eyi Sleymn er-Rf Efendi.
186-ekm-olu Ali Paa eyi diriyeden Saded-dn Efendi.
187-ekm-olu Ali Paa eyi adiriyeden afdi Mfd Efendi, ey-i r.
188-Mt-zde Amed Efendi, abniyeden
189-Sar sa Mallesinde Rfiyeden Fal Efendi.
190- Sar sa Mallesinde Rfiyeden olu Vad Efendi, ey-i r.

254

345
191-ark-i Sadiyeden Ejder Der-gh eyi a Efendi
192-ark-i Sadiyeden illinden Cevd Efendi, ey-i r, gzel kirlik ider.
193-ar-i Cerriyeden sitne- Nured-dn eyi lib Efendi.
194-ar-i Cerriyeden sitne- Nured-dn eyi birderi Yar Efendi
195-ar-i Cerriyeden sitne- Nured-dn eyi Yar Efendi-zde Fared-dn Efendi,
ey-i r.
196-Suln Amedde ar-i diriyeden Mr brhm Efendi, bn kendidir, arda yaz
yazard.
197-alm Sdde ar-i diriyeden Aydnolu eyi zz Efendi
198-Sivs Tekyesi eyi sm Efendi, Bursada grdk
199-Sivs Tekyesi eyi madmu Ysuf Efendi, ey-i r
200-Seyyid Nimed-dn eyi emed-dn Efendi, mallnden Merkez eyini birderi
Adl Efendiye
201-Eyybde Selm eyi Na Abds-selm Efendi
202-Eyybde asb eyi Rf asb Efendi
203-al-burun Sadiyeden Sleymn Efendi, Bursada grdk, osnl bir td.
204-Sdlcede ac-zde Elf Efendi, es-Sad vel-Mevlev.
205-Sdlcede ac-zde madmu hir Efendi, ey-i r.
206-sm Paada sitne-i Ude Ceml Efendi.
207-sm Paada sitne-i Ude Muaf Efendi.
346

255

208-Beik-ada Neccr-zde Der-gh eyi R Efendi, Na, sekseni mtecviz.

209-Beik-ada Neccr-zde Der-gh eyi dmd, ey-i r.
210-sm Paada Bedr aratinden Arab-zde Der-gh eyi Ali Efendi, altml.
211-skdrda aret-i Hdy Der-gh eyi Ren Efendi, oksan mtecviz.
212-skdrda aret-i Hdy Der-gh eyi ehb Efendi, altm mtecviz.
213-skdrda aret-i Hdy Der-gh eyi Glen Efendi, resl-mey, altm
mtecviz.
214-skdrda aret-i Hdy Der-gh eyi bid Efendi, ey-i r.
215-skdrda ey Cmii eyi Celvetiyeden lib Efendi, altml.
216-skdrda Bandrmal Him Baba Celvetiyeden Fared-dn Efendi, yetmilik.
217-skdrda Bandrmal Him Baba Celvetiyeden birderi lib Efendi, yetmilik, udilinde Mecidiye ve skender Baba eyiydi.
218-skdrda Bandrmal Him Baba Celvetiyeden lib Efendi-zde Mnb, elli belik,
u-dilinde Mecidiye ve skender Baba eyiydi.
219-skdrda Bandrmal Him Baba Celvetiyeden olu Ysuf Mnb Efendi, ey-i r.
220-skdrda andc Der-gh eyi Rfiyeden bid Efendi, elli belik.
221-skdrda andc Der-gh eyi Rfiyeden madmu aydar Efendi, ey-i r.
222-skdrda ll Baba Sadiyeden Ali Efendi, el-yevm Amedl-Bur eyhi.
223-skdrda ll Baba Sadiyeden Ali Efendi ar- yedinde Mora Yei-ehirli Ferd
Efendi, elli.
224-skdrda ll Baba Sadiyeden hemre-zdesi Saded-dn Efendi, ey-i r.
347
225-skdarda sitne-i Rifa eyi Tevf Efendi, yetmilik.

256

226-skdarda sitne-i Rifa eyi madmu iy Efendi, ellilik, ey-i r sn

Efendi.
227-skdrda Debblarda ehar-enbe Der-gh eyi Rfiyeden Kk Tevf Efendi,
ellilik.
228-skdrda Debblarda ehar-enbe Der-gh eyi Rfiyeden madmu ayrullah
Tced-dn Efendi, ey-i r
229-skdrda Selmiye Der-gh eyi Naibendiyeden Sad Efendi, ellilik.
230-skdrda Emek-yemez Der-gh eyi Bayrmiyeden Azz Efendi, altml.
231-skdrda Mevlev Tekyesi Vekli lid Dede ve Remz Efendi, altml.
232-skdrda alim Glm Tekyesi eyi Emn Efendi, dir, ellilik
233-skdrda Ment Paa Tekyesi eyi Sad Efendi, abn, ellilik.
234-skdrda Na Tekyesi eyi Kermed-dn Efendi, abn, ey-i r.
235-skdarda Fet Efendi Tekyesi eyi Sadiyeden emsed-dn Efendi, ey-i r.
236-skdrda Bedev Tekyesi eyi lm Efendi, ellilik.
237-skdrda Bedev Tekyesi eyi birderi Ali Efendi, ellilik.
238-skdarda Amediyede Rfiyeden Mamd Efendi, ellilik.
239-skdrda amlcada ar-i Bektiyeden Nr Baba, yetmilik.
240-skdrda oyr eyi Rfiyeden Ser-kir rif Efendi, yetmii mtecviz.
241-skdrda oyr eyi Rfiyeden birderi zim Efendi, yetmii mtecviz.
348
242-skdrda ar-i adiriyeden ey Hicb Efendi, yetmii mtecviz.
243-stanbulda ar-i Sadiyeden r Aa Der-gh eyi asan Efendi, ey-i r

257

244-stanbulda ar-i Naiye-i Aleviyeden Eyyb Nincsnda Seyyid ey Abdldir Efendi, seksenlik.
245-stanbulda ar-i abniyeden Top-apu eyi Salih Efendi, seksenlik.
246-stanbulda ar-i Rfiyeden Yel-ul eyi ac Muaf Efendi, yetmilik.
247-stanbulda ar-i Snblyeden Cihan-gr eyi Resm Efendi, ellilik.
248-stanbulda ar-i Sadiyeden ehr-emnde Rid Efendi, ellilik.
249-stanbulda ar-i Sadiyeden ehr-emnde madmu kif Efendi, ey-i r.
250-stanbulda ar-i Sadiyeden araclrda Abds-selm eyi Yay Efendi, altml.
251-stanbulda ar-i Rfiyeden ara arl eyi afvet Efendi, rl.
252-stanbulda ar-i Rfiyeden ara arl eyi evket Efendi, ey-i r.
253-stanbulda ar-i Sadiyeden asan adr eyi Nihd Efendi, rl.
254-stanbulda ar-i Sadiyeden asan adr eyi madmu zz Efendi, ey-i r.
255-stanbulda ar-i Rfiyeden ara Baba Memed ilm Efendi, yetmilik.
256-stanbulda ar-i Rfiyeden ara Baba madmu aydar Efendi, ey-i r.
257-stanbulda ar-i Naibendiyeden Kelm Baba eyi Esad Efendi, ey-i r,
Bursada grdk.
258-stanbulda ar-i Rfiyeden Oa-ba Amed Efendi, yetmii mtecviz.
349
259-stanbulda Beyler-Beyinde ar-i Bedeviyeden ey Seyyid Sad Efendi, altm
mtecviz.
260-stanbulda Beyler-Beyinde ar-i Bedeviyeden madmu Nesb Efendi, ellilik.
261-stanbulda Aa-aanda ar-i Bedeviyeden Nil Efendi, ellilik.

258

262-stanbulda Aa-aanda ar-i Bedeviyeden Nil Efendini eyi Vaf Efendi,

altml
263-stanbulda Yldz Tekyesi Cerriyeden Nr Efendi, ey-i r.
264-stanbulda Suln Amedde Nzk Tekyesi eyi abniyeden Hamd Efendi, altml.
265-stanbulda Fti trbe-dr Melmiye-i abniyeden Am Efendi, yetmilik.
266-stanbulda Fti trbe-dr Melmiye-i abniyeden Am Efendi, altml.
267-stanbulda ulef-i abniyeden ara arl brhm Efendi, yetmii mtecviz, ,
cebe-dr bir t.
268-stanbulda ulef-i adiriyeden Top-ne Mftsi Bekr Efendi, yetmii mtecviz.
269-stanbulda Yei apu Mevlev eyi Celled-dn Efendi, elli belik.
270-stanbulda Yei apu Mevlev eyi madmu Abdl-b Efendi, ey-i r.
271-stanbulda sm Paa Mevlev eyi Ali Efendi, yetmilik.
272-stanbulda hirAa eyi Naiyeden ac Behet Efendi, ey-i r.
273-stanbulda Suln-Amedde Seyyn Tekyesi eyi ad Efendi, ey-i r.
274-stanbulda Rm li isarnda urmu Baba Tekyesi eyi Cerriyeden Sad Efendi,
ey-i r.
275-stanbulda ekm-olu Ali Paa eyi ulefsndan Nr Efendi, ly-zde, dir, elli
belik.
350
276-stanbulda Suln-Amedde Memed Paa eyi Nid Efendi, ey-i r.
277-stanbulda a Tekyelerde ar-i diriyeden Keml Efendi, ey-i r.
278-stanbulda ulef-i Mevleviyeden hir Efendi.
279-stanbulda armda ey Trl Kmil Efendi, altml.

259

280-stanbulda armda madmu Fud Efendi, rl.

281-stanbulda Ftide ar-i Rfiyeden mm-i Kenn eyi Kenn Efendi, ey-i
r.
282-stanbulda Dr- Omn ey-i sitne-i Snbliye de P-adem erfed-dn Efendi,
Snbl ey-i r.
283-stanbulda Kesme Kayada diriyeden Ali Efendi, ellilik.
284-stanbulda Erurm diriyeden Fl Efendi, ey-i r.
285-stanbulda ar-i Sadiye ulefsndan Defter-i an Mdri ac Fi Efendi, ey-i
r.
286-stanbulda ar-i adiriyeden Dn Efendi Tekyesi eyi enbih Efendi, altm be.
287-stanbulda sm Paada Dlger-zde eyi diriyeden Ceml Efendi, rl.
288-stanbulda ra-i erf eyi Tevf Efendi altml.
289-stanbulda ar-i Rfiyeden Srr Efendi-zde Esrr Efendi, ellilik, kir.
290-stanbulda ar-i diriyeden Ser-kir urucu Efendi, yetmilik.
291-stanbulda ar-i Rfiyeden Ser-kir uls Efendi, altml.
292-stanbulda ar-i Rfiyeden ve Bektiyeden Yar Baba, altml.
351
293-stanbulda adem Tekyesi eyi Amed Efendi, Sadiyeden, yetmii mtecviz.
294-stanbulda adem Tekyesi eyi madmu Saded-dn Efendi, elli belik.
295-stanbulda adem Tekyesi eyi dieri aled-dn Efendi, ey-i r.
296-stanbulda Dml Baba eyi ac Muaf Efendi, lid, altml.
297-stanbulda Dml Baba eyi, ey-i r.

260

298-stanbulda ulef-i Rfiyeden ac lid Efendi, elli belik.

299-stanbulda ar-i Glenden Ceml Efendi.
300-stanbulda Edirne-apuda uyu-ba Tekyesi eyi Efendi, Bektiyeden bozma Na,
aret-i Pri ile-nesi.
301-stanbulda Snbliyeden ac Uud Der-gh eyi ac asan Efendi, yetmii
mtecviz.
302-stanbulda Otlucu Youunda ............. Der-gh eyi Sadiyeden Md Efendi,
yetmilik.
303-stanbulda .............. Der-gh eyi Cerriyeden Du-gy- ehr Muarrem Efendi,
yetmilik.
304-stanbulda skdar Blbn eyi Du-gy- ehir sn Efendi, ey-i r.
305-stanbulda Suln-Amedde ar-i adiriyeden ayusuz eyi ............. Efendi,
seksenlik.
306-stanbulda Suln-Amedde ar-i adiriyeden madmu Amed Efendi, ey-i r.
307-stanbulda Beik-ada Yay Efendi Trbe-dr ayr Efendi, ellilik.
308-stanbulda ar-i Rfiyeden ey sn Efendi, reslik ider, elli belik.
309-stanbulda aydarda ar-i diriyeden Res a Efendi, elli belik.
352
Bursada ve stanbulda grdm, ellerini pdm mey- kirm ile bil-ire o
itiyr- muterem zevat yerini il iden madmlar vey ricden tayn olunan evt da
yazdm. ara gelebilenler bunlardr. Belki ileruda ferm itdiim veyd der-ar
idemediim evtdan oradan alma gelenler olursa onlar da timeye yazarm. imdi zmir
ve Selnk gibi gitdiim mallerde ml olduum mey- kirm isimlerinden der-arda
alabilenleri yazyyorum:

261

310-zmired Mora muhcirlerinden ey Emn Efendi, belki oksanl bir muterem, Mr

eyi idi. A aall, nrn fatl olub o diat elini per, dusn alrdm. Bizim
emsiyeci Evliy-i fare bezerdi.
311-Madmu Mey- Mryeden Der-gh eyi Muyid-dn Efendi, yetmilik bir td.
312-Dieri Mey- Mryeden Der-gh eyi Cemled-dn Efendi, yetmilik bir td.
313-Mey- Mryeden Muyid-dn Efendi-zde mderris, f Ali Efendi, b- r-y-
ulem ve mey- zmirdi.
314-Mey- Mryeden Ceml Efendi-zde Niyz Efendi, ey-i r, on adar birderi
vardr.
315-Mey- Mryeden ey Ali Efendi Der-gah eyi evullah Efendi, eyimle
arab, elliyi mtecviz, ilk zmire gitdiimizde ocudum grdm.
316-Mey- Mryeden ey Ali Efendi Der-gah eyi madmu Bedred-dn Efendi,
yetmie yan, ikinci defda grdk.
317-zmirde ar-i Rfiyeden Emr Suln eyi seyin Efendi
318-zmirde ar-i Rfiyeden birderi Nr Efendi, evvelce Bursada grmdk.
319-zmirde ar-i Rfiyeden Emir Suln eyini eyi Manisl ac asan Efendi,
yetmilik vard.
320-zmirde ar-i Sadiyeden Emir Suln Der-ghnda medfn Mora Yei-ehirli Memed
Efendi, fl bir td, Bursada grdk.
353
321-zmirde Emir Sulnda medfn Mora Yei-ehirli Memed Efendi-zde Azz Efendi,
Medr Kynde tekye in itdi, altml.
322-Selnkde Fetiye eyi ar-i lvetiye-i Mryeden Ali Efendi, yetmilik.

262

323-Selnkde Fetiye eyi ar-i lvetiye-i Mryeden madmu iy Efendi, ey-i

r.
324-Selnkde ara Baba eyi ar-i lvetiye-i Mryeden Amed Baba Efendi, sekseni
mtecviz.
325-Selnkde ara Baba eyi ar-i lvetiye-i Mryeden Muallim Muaf Efendi,
yetmilik.
326-Selnkde ara Baba eyi ar-i lvetiye-i Mryeden madmu Amed Efendi,
rl.
327-Selnkde apu eyi ar-i adiriyeden Abdl-dir Efendi, altml.
328-Selnkde apu eyi ar-i adiriyeden Tasn Efendi, ey-i r.
329-Selnkde amet Efendi eyi Sinniyeden Muaf Efendi, altml.
330-Selnkde amet Efendi eyi Sinniyeden birderi d Efendi, altml.
331-Selnkde Pazar eyi Sinniyeden ali Efendi, yetmilik, resl-mey.
332-Selnkde Pazar eyi Sinniyeden afdi Abdullah Efendi, ey-i r.
333-Selnkde Numn Paa Naiyeden Memed Efendi, yetmilik, resl-mey.
334-Selnkde Pimniye Sadiyeden Rifat Efendi, altml.
335-Selnkde Pimniye Sadiyeden madmu Saded-dn Efendi, ey-i r.
336-Selnkde Sad Der-gh eyi Amed Efendi, altml.
337-Selnkde Mevlev Der-gh eyi Eref Efendi, ellilik.
354
338-Selnkde l Der-gh eyi ar-i adiriyeden R Efendi, ey-i r.
339-Selnkde ki Lle Der-gh eyi Sinniyeden mer Efendi, ey-i r.
340-Selnkde Yab Paa Der-gh eyi Sinniyeden Ali Efendi, ey-i r.

263

341-Selnkde Zindn Der-gh eyi Sinniyeden Cafer Efendi, ey-i r.

342-Selnkde Pen-enbe Der-gh eyi Sinniyeden Abd Efendi, ey-i r.
343-Selnkde und amam Der-gah eyi adiriyeden zzet Efendi, ey-i r,
Bursadadr.
344-Selnkde Siyh ey Bill Efendi.
345-Minalcda ar-i adiriyeden ac asan Baba Efendi, yetmii mtecviz.
346-Midilluda Mevlev eyi Naf Dede Efendi, sm Paa eyi ni birderidir, yetmii
mtecviz.
347-Midilluda adir eyi Nred-dn Efendi.
348-Midilluda lidiyeden msferetle gelen ey abr Efendi.
349-Limnide ar-i adiriyeden E-ey Emn Efendi, yetmilik.
350-Limnide Trde-dr- aret-i Pr Niyz Efendi.

Bursada ve ricde intisb itmi, ilfet alm muibbn isimlerini de ber-y- ara
yazyorum:
1- Derv amdini intisb, 19 Cemiyel-ir sene 1308, iar Mallesinden.
2- Derv Memedi intisb, c, 2 abn sene 1308, Duter-i eref Mallesinden.
3- Derv Sadi intisb, 2 abn sene 1308, Duter-i eref Mallesinden.
355
4- Dervi Edhemi intisb, 9 Muarrem sene 1309, inkr- ar itmekle 11 il-ade sene
1309 a olu opmudur.
5- Arnabd Abd Efendini madmu Omn Nr Efendini intisb, 24 Rebiul-ir sene
1309, bil-ire meb oldu.

264

6- Dervi Nfii intisb, 12 Rebiul-evvel sene 1311.

7- Dervi Cvidi intisb, 11 Cemziyel-evvel sene 1315, Mora Yei-ehirli.
8- Dervi Ferdi intisb leyle-i Reib sene 1315, reji memrlarndan adliye b ktibi.
9- Dervi Rsimi intisb 6 Raman sene 1325 Mora Yei-ehirli.
10- Dervi zzni intisb 18 evvl sene 1315.
11- Dervi brhimi intisb 12 Rebul-evvel sene 1316, Tatar Muafn vei birderi.
12- Dervi Oman intisb 12 Rebul-evvel sene 1316.
13- Dervi Ktahyaln intisb 21 Cemiyel-evvel sene 1316.
14- Dervi Memedi intisb 27 Receb sene 1318, Ariyeci Amed Aa olu.
15- Dervi f intisb 27 Receb sene 1318.
16- Dervi brhimi intisb 15 abn sene 1317, Reyanl im-maam Muaf Efendini
olu.
17- Dervi Muafn intisb 15 abn sene 1317, emsiyeci Evliy Efendi afdi.
18- Dervi asan 24 abn sene 1317 teln, Murdiyeli.
19- Dervi Edhem Efendini 13 rebul-ir sene 1312 teln, ser-ala 12 il-hicce sene
1333.
20- Dervi drisi 14 il-hicce sene 1312 teln.
356
21- Dervi Alini intisb 24 Rebul-ir sene 1319, meydnc.
22- Dervi Amedi intisb 16 il-ade sene 1320 teln, pr.
23- Dervi Memedi intisb 21 Cemaiyel-evvel sene 1321.
24- Dervi seyini intisb 21 Cemaiyel-evvel sene 1321.

265

25- Dervi Zeyneli intisb 8 Cemaiyel-evvel sene 1322.

26- Dervi Alini intisb 27 Receb sene 1322, baca.
27- Dervi Alini intisb 15 abn sene 1322.
28- Dervi Recebi intisb 12 Rebul-evevl sene 1323 dersi.
29- Dervi Ysufu intisb 5 Rebul-evvel sene 1323.
30- Dervi Memedi intisb 12 Cemaiyel-evvel sene 1323
31- Dervi Abdur-ramn intisb 12 Rebiul-evvel sene 1324.
32- Dervi Alini intisb 12 il-hicce sene 1324, mhted.
33- Dervi Cevdeti intisb 5 Cemaiyel-ir sene 1324, mhted.
34- Dervi Amedi intisb 1 Cemaiyel-ir sene 1325.
35- Dervi Arab Muafn intisb 12 Rebul-evvel sene 1329.
36- Dervi Sleymn, ac Memedi intisblar 26 Cemaiyel-evvel sene 1329.
37- Dervi Amedi intisb 12 Rebul-ir sene 1330.
357
38- Dervi Celni intisb 12 Rebul-evvel sene 1330, aleb.
39- Dervi Kemli intisb 12 Rebul-evvel sene 133o
40- Dervi Memedi intisb reib sene 1331.
41- Dervi Memedi intisb 12 Rebul-evvel sene 1332, ehar-enben Memed.
42- Dervi Sleymn intisb 27 Receb sene 1332, saa.
43- Dervi Memedi intisb 27 Receb sene 1332, saa.
44- Dervi Ferdi intisb 7 Rebul-ir sene 1334.

266

45- Dervi Dvud Efendini intisb 12 evvl sene 1334, 21 Rebul-ir sene 1337 ilfet
virilmidir.
46- Dervi ayrini intisb 15 Cemiyel-evvel sene 1338.
47- Dervi Muarremi intisb 27 Receb sene 1336.
48- Dervi Tevfi intisb 25 Receb sene 1337 telkn, Moral.
49- Dervi Olu Chidi intisb 28 abn sene 1336 telkn.
50- Dervi Rn intisb Narl eyi, 3 il-hicce sene 1337 ilfet virilmidir.
51- Dervi Alini intisb 27 il-ade sene 1338 ders, Hamza Efendi dmd.
52- Dervi Memed Alini intisb 1 il-ade sene 1339, ekmekci
53- Dervi Ali ni intisb 1 il-ade sene 1339, keeci.
54- Dervi sn intisb 8 il-ade sene 1339, muallim.
358
55- Ruscu Muhcirlerinden ve Mallesinden Dervi lii intisb 27 afer sene 1311.
56- Ruscu Muhcirlerinden ve Mallesinden Dervi f Amed ibn-i smli intisb 4
Rebul-evvel sene 1311.
57- ofya Muhcirlerinden ve Narl Mallesinden f Muaf ibn-i ayrullah intisb 4
Rebul-evvel sene 1311.
58- Tatar Muhcirlerinden Muafn intisb sene ......, 29 Tern-i evvel sene 1309.
59- Makinist Bekr Efendi-zde Memd Beyi intisb Cemiyel-evvel sene 1311, 4 Tern-i
ni sene 1309.
60- Murdiye Mallesinden asan ibn-i seyini intisb 22 afer sene 1312, 12 Austos
sene 1310.
61- Mora Yei-ehirli alhad-dni intisb 7 Rebul-ir sene 1312, 26 Austos sene 1310.

267

62- Yanyal Dervi Saded-dni intisb 1 Receb sene 1312, 16 nn- evvel sene 1310.
63- Ni Muhcirlerinden kiri intisb 20 Raman sene 1312, 5 Mart sene 1311.
64- Dervi Amedi intisb 15 abn sene 1318, Dervi Abdullah ayn.
65- ara-ba eyi-zde Emn Efendini intisb 12 Rebul-evvel sene 1320.
66- stanbullu lli intisb, 27 Rebul-evvel sene 20, yek-em.
67- Berber dervi Oman intisb 15 il-ade sene 1339.
68- Dervi Muafn intisb 23 il-ade sene 1339, sn birderi.
69- Bekt Babalarndan Memed Ali Babonu intisb ve teln 16 Muarrem sene 1340.
70- Femed-dni intisb 12 Rebul-evvel sene 1340.
71- Avnni intisb 12 Rebul-evvel sene 1340.
359
72- Hsmed-dn Der-ghn ey-i Vekli Muaf Efendiye teln 5 Cemiyel-ir sene
1340.
73- Dervi Memedi intisb, negll 5 Cemziyel-evvel sene 1340.
74- Dervi Niyzini intisb 10 Cemziyel-evvel sene 1340.
75- Dervi Amedi intisb, Asaozlu, 3 Receb sene 1340
76- Dervi Abdullah intisb, kk, 16 abn sene 1340, keecini birderi.
77- Dervi Bon intisb, terzi, 27 Receb sene 1340.
78- Dervi Midat intisb, smed-dn, 17 il-hicce sene 1340.
79- Derv Yayn intisb,2 abn sene 1340.
80- Dervi Sleymn intisb, arabac, oramac, 8 abn sene 1341.
81- DerviAlini intisb, azeteci, lisede, 15 abn sene 1341

268

82- Dervi Raman intisb, A-ehirli, asker, 5 il-ade sene 1341

83- Moral Tekyesine ey olan Muaf Efendiye icze is 4 abn sene 1342.
84- Boyac Dervi Memedi intisb 27 Receb sene 1342.
85- Derv Recebi intisb 4 abn sene 1342.
86- Dervi evketi intisb, berber 4 abn sene 1342.

14 afer sene 1344 o mubele yaplm ve tekyeler sed idildikden ora abi
kimseye teln-i ikr olmamdr. ricde intisb idenleri de ber-y- ara yazacam:
360
1- Limnide ibtid mektebi muallimi Tasin Efendini intisb 13 il-hicce sene 1313
2- Limnide nfs memru seyin Efendini intisb 11 il-hicce sene 1313.
3- Limnide dyn- ummye memru Keml Efendini intisb il-hicce sene 1313,
Midilludan
4- Limnide DerviAlini olu a-seyinin intisb 27 Receb sene 1318.
5- Limnide Mft-zde Celled-dn Efendini intisb 17 Cemaiyel-ir sene 1316.
6- Limnide ey Niyz Efendini birderi Bedred-dn Efendini intisb 17 Cemaiyelir sene 1316.
7- Limnide ey Niyz Efendini birderi R Efendini intisb 17 Cemaiyel-ir sene
1316.
8- Limnide ey Niyz Efendini enitesi Amed Beyi intisb 19 Cemaiyel-ir sene
1316.
9- Limnide ibtid muallimlerinden Abdl-dir utb Efendini intisb 19 Cemaiyelir sene 1316.

269

10- Limnide ahveci nabi Siyhi Dervi meri intisb 19 Cemaiyel-ir sene 1316.
11- Limnide abiye asan Hsn Efendini intisb 2 Receb sene1318.
12- Limnide Dy seyin Aa intisb 2 Receb sene1318.
13- Limnide Gmrk Ba-ktibi Nesb Beyi intisb 25 afer sene 1320.
14- Limnide Mondoros Gmrk Mdri sml Efendi intisb 18 Rebul-evvel sene 1322
15- Limnide musebeci Sleymn Beyi intisb 19Rebul-evvel sene 1322.
16- Limnide Sb mutaarrf f Paa-zde Nil Beyi intisb 22 Cemaiyel-evvel sene
1326.
Daha bira t var ise de der-ar idemediimden buna ifyete mecbr oldum.
361
1- Midilluda Siyh Bekr Efendini intisb 10 Cemiyel-evvel sene 1316, ilfeti 10
Cemiyel-ir sene 1317 virilmidir.
2- Midilluda Virg Ba-ktibi lib Efendini intisb 10 Cemiyel-ir sene 1316.
3- Midilluda Naf Efendini intisb 15 Cemiyel-evvel sene 1317
4- Midilluda smli intisb 12 Cemiyel-evvel sene 1317
5- Midilluda Gmrk Mufaa Memru Amed Efendini intisb 12 Cemiyel-evvel
sene 1317
6- Midilluda ahveci Siyh Vf intisb 12 Cemiyel-evvel sene 1317
7- Midilluda gmrk memrunu olu Nfi Efendini intisb 12 Cemiyel-evvel sene
1317
8- Midilluda Dervi Barni intisb 13 Cemiyel-evvel sene 1317
9- Midilluda Tail-dr rif Efendini intisb 13 Cemiyel-evvel sene 1317

270

10- Midilluda Bekr Efendini bacana Siyhi Cafer Efendini intisb 13 Cemiyelevvel sene 1317
11- Midilluda aba on-balarndan ac sa Efendi-zde asan Efendini intisb 15
Cemiyel-evvel sene 1317
12- Midilluda Muafa Cvit-zde Ziy intisb 16 Cemiyel-evvel sene 1317.*
13- Midilluda Asker Recebi intisb 17 Cemiyel-evvel sene 1317
14- Midilluda Bal asan Efendini intisb 16 Cemiyel-evvel sene 1317
15- Midilluda Dervi Ferhad intisb 16 Cemiyel-evvel sene 1317
16- Midilluda Arnabd asan intisb 28 Cemiyel-ir sene 1318
17- Midilluda f asan Efendini intisb 28 Cemiyel-ir sene 1318.
362
18- Midilluda ba Necbi intisb 29 Cemiyel-ir sene 1318.
19- Midilluda ac asan intisb 29 Cemiyel-ir sene 1318.
20- Midilluda Temel Muafn intisb 29 Cemiyel-ir sene 1318.
21- Midilluda vu Muaf Efendi intisb 21 afer sene 1320, banada.
22- Midilluda Rmiz Beyi intisb 21 afer sene 1320.
23- Midilluda Saarci Emn Efendi-zde intisb 29 afer sene 1322.
24- Midilluda ba ac Muhyid-dn intisb 29 afer sene 1322.
25- Midilluda Rifat Bey-zde Nfi intisb 28 afer sene 1322.
26- Midilluda Mevln Muaf intisb 29 afer sene 1322.
27- Midilluda Belediye Memru Siyh Amed Efendi intisb 9 Rebul-ir sene 1326.
28- Midilluda btid muallimi Mein R intisb 9 Rebul-ir sene 1326.

271

29- Midilluda Berber Ali Beyi intisb 9 Rebul-ir sene 1326.

30- Midilluda seyin Aonu intisb 9 Rebul-ir sene 1326.
31- Midilluda oramac f intisb 9 Rebul-ir sene 1326.
32- MidilluDa opz seyini intisb 16 rebul-ir sene 1326.
33- Midilluda Ceml Efendini intisb 16 Rebul-ir sene 1326.
34- Midilluda Dyn- Ummyede Rsim Efendini intisb 17 Rebul-ir sene 1326.
363
35- Midilluda Liman Reisini Madmu Sleymn Beyi intisb 17 Rebul-ir sene
1326.
36- Midilluda Ud brhm Efendini intisb 17 Rebul-ir sene 1326.
37- Midilluda ahveci seyin intisb 17 Rebul-ir sene 1326.
38- Midilluda Temrcu Amed Ustonu intisb 17 Rebul-ir sene 1326.
39- Midilluda zmirli Dervi an intisb 19 Rebul-ir sene 1326.
40- Midilluda Mliye muayyidi Tevf Beyi intisb 22 Rebul-ir sene 1326.
41- Midilluda Mein R Efendini yeeni asan intisb 29 Rebul-ir sene 1326.
42- Midilluda Ayvall Vehb Efendini intisb 30 Rebul-ir sene 1326.

Daha bir bu adar mntesibn var ise de bir sm kylerde, bir ksm ricde
olduundan ayd idilmemi ve arda almam olduundan bu adarla iktif itdim.
Gerek Bursada ve gerek Midillu ve Limni, Gemlik gibi mallerde otuz r adar da
adnlardan mntesibimiz vardr. Balar zevciyle berber intisb itmi, balar od-be-od
inbe itmilerdir. Faa bunlar isimlerini ayru ayru derce lzm grmedim. Rebul-evvel
1326 triinden ora da ortal herc merc olduundan onbe yiirmi sene Bursadan rice

272

madm gibi Baln arbinden ora da Limni ve Midillu Yunana gitmidir. Ve bil-ire
der-ghlar ve aratlar il idildiinden dervi yapmadan da abi vaz geilmidir. Ellerini
pdm ve kendilerinden ders ouduum avce-i kirm ve dest-bs iderek tevecch ve
dularn alara uiyet l itdiim ulem-i kirm:
364
1-eker oca Mektebi Muallim-i Muteremi Ali Efendi, ilk besmele ouduum tdr.
2-Nalband-olu Mektebi Muallimi ocam Ali Efendi, fa balam iken Minalca gitdik.
3-Rdiyede Baa Karyeli Amed Efendi, birinci nf bira ay adar oumudum.
4-Minalc Rdiye Muallimi Ali Efendi, yet f bir td.
5-Minalc Rdiye Muallimi asan Efendi, ehdet-nme bunu zamnnda aldm.
6-Bursada Mft ac Kerm Efendi, ibet imtinn urnda oldum.
7-Bursada Mft U brhm Efendi, pederimi if erf okuduu tdr ki tevecch
vardr.
8-Dastanl ac Muafa Efendi, bid ve zhid ve Naiyeden mczl, rmeti var idi.
9-r-ehirli Ysuf Efendi, ve rif, fl, Naiyeden mstalef o tevecch var idi.
10-amsun Mftsi Vi Raman, fl bir t olub Bursa ulemsnn asedinden meys, ve
idilen muvenete memnn olmudu.
11-Vi Fehm, urefdan ve mutaavvfeden bir t olub amm grlmd.
12-Vi Smi, urefdan ve mutaavvfeden bir t olub amm grlmd.
13-nkr mam Emn Efeendi, musik-ins bir t olub ayluca tev ve ilah ner itmidi.
14-Klah-zde ac brhm Efendi lim, fl-al bir t olub fare o tevecch vard.
15-Ulmdan A-klah ac Abdullah Efendi, Seydi-ehirli Abdullah Efendi ulefsndan
olub fare o tevecch vard.

273

16-Aydnl Mnzev Memed Efendi, Bac Tekyesinde ourur, maanneden bir td.
365
17- Resl-mderrisn Omn Efendi, fare o rmet-kr bulunur, o al var idi.
18- Resl-mderrisn Cmi-i Kebr mam R Efendi, ke tevecch var idi, att
raatsz, yin-i nefes itdirmidi.
19- Bav-zde ac Memed Efendi, 20-Madmu Resl-mderrisn ac d Efendi,
her ikisinin de feval-de rmetleri ve tevecchleri var idi. d Efendi ulef-i
Naiyedendir.
21-a Rid Efendi, lde yaz ocam idi.
22-Cmi-i Kebr mam ac sml Efendi, grdkce elini per, dusn alrdm,
maanneden bir td.
23-Cmi-i Kebr mam ac Ali Efendi, ulef-i Naiyedendir, pek mbrek bit td.
24-Mora Yei-ehir Mftsi ac Emn Efendi, kibr, nzik bir t idi, fare o rmet-krd.
25-Bursa kimi m Molla, her hafta der-ghma gelir, fare karu o rmet beslerdi.
26-Bursa kimi Red Molla, rmet-i maas vard.
27-Alay Mftsi Fared-dn Efendi, muaddin-i mehreden olub fare rmet-i maas
vard.
28-a-krs eyi ac Amed Efendi, ar-i Nakiye mntesiblerinden olub tevecch o
idi.
29-Him Vel Efendi, Roma Sefreti mam, bir ayli eerleri vardr.
366
Ba mern sn-i tevecch olarak mahar- iltift olduum gibi ba deb ile
ammne grdmzden ber-y- ara alar da uraya derc idiyorum ki vesle-i du olur:

274

1-adr- esba d Paa, Limnide grlm, amda pek tadr-karne szlerle iltift
itmidir.
2-Dvn Musebe Resi Zhd Bey, muibb-i arat olub Limniye gitmekliimi tevk iden
tdr.
3-Dvn Musebe Resi Amed Bey, ile cihetinden arab olub amda o rmetkr
bulunurdu.
4-Ba-mbeynci ac Ali Paa, ey biti inat olaysyla gidilmi, grlmd.
5-Ba-ktib reyy Paa, ey biti inat olaysyla amzda o rmet-kr bulundu.
6-Ebul-Hd Efendimizi birderi Seyyid Hamza, Bursada der-ghda grlm ve ul-i
ikrden pek ma olmudu.
7-Dmd Amed Ref Bey, Bursada der-ghda grlm amzda o riyet-kr
bulundu.
8-Vl Arnabd all Paa, her Muarrem der-gha gelir sityi-kr iltiftda bulunur ve iln
iderdi.
9-Vl Arnabd Red Paa, amda tadr-krne szler arf ider, iltift iderdi.
10-Vl Arnabd Tevf Bey, sleflar gibi der-gha gelir Muarrem de ve bayramda inbe
iderdi.
11-Mdde-i Umm Red Bey, amda o rmet-kr olub der-gha gelir, ikrde
bulunurdu.
12-iyan Resi ac m Bey, amda o rmet-kr olub der-gha gelir, tadr-krne
iltiftlar iderdi.
13-Fer Sm Paa, amda o rmet-kr olub der-gha gelir, cemiyetlerimizde
bulunurdu.
14-Liva Necb Paa, amda o rmet-kr olub der-gha gelir, cemiyetlerimizde
bulunurdu.

275

15-Bariye Nr ac Vesm Paa, ile cihetinden arab olub, rmet-kr bulunurdu,

Mevlev idi.
367
16-Mrn leyhi Dmd Liva sml Paa, muibb-i Mevlev olub amda o rmetkr bulunurdu.
17-Dyn- Ummye Nr Ali R Bey, amda o tadr-krne bulunurdu.
18-Erurm Vlsi aydar Paa, Bursada mutaarrf idi, rmet-kr bulunurdu.
19-Limni Vlsi Uzn Etekli R Bey, aret-i Pre tevecch-i maas olub amda
rmet-kr idi.
20-atalca Mutaarrf Cevd Bey, Sleymn Paa-zde olub ceddimi mntesiblerinden idi.
21-Meclis-i Mey Nr erke ey-zde ac Tevf Efendi, meat imtinm onu
urunda olmala amda tadr-krne idi.
22-Madmu Server Bey, Bursada bulunduu enda grdk, rmet-kr idi.
23-Reji Nr Mora Yei-ehirli Ali Bey, Bursada bulunduu enda grdk, amda
riyet-kr bulunurdu.
24-Mdde-i Umm Ali Efendi, skdr Bedev eyini enitesi olub fare rmet-i
maas vard.
25-Amed Vef Paa, Minalcda rdiyede iki defa urunda imtin oldum, tadr itmidi.
26-d-zde Bursal Ali R Efendi, daym dnr olub amzda o riyet-kr idi.
27-Defter-dr Kmil Bey, tevecch-i maas var idi.
28-Mektbcu Sleymn Naf Bey, tadr-krne iltift iderdi.
29-Vl Azm Bey, iln- Meriyetde Bursa Marif Mdri idi, amda rmet-kr idi.
30-debdan bnl-Emn Mahmd Keml Bey, amda o tadir-kr bulunurdu.

276

31-seyin Vaf Bey, Sirkeci Gmrk Ba-mdriyetinden mteid, feval-de tadrkrdr.

32-Nml-ikem Amed amdi Bey, Bursada der-ghda grmdk.
368
33-Muallim Fey Bey, der-ghda iki sat adar grdk, birbirimizi aatini alad.
34-Feylesof R Tevf Bey, der-gha defa geldi, grdk ve amda tadr-krne
neriytda bulundu.
35-Drl-fnn mderrislerinden Memed Ali Ayn Bey, der-gha defa geldi ve
manmelerini tams itdirdi.
36-ehbender-zde Amed ilmi Bey, der-ghda ve nesinde bira def ml oldu.
37-debdan d Vicdn Bey, der-ghda grdk, Bursada mektbcu idi.
38-tilc iy Bey, der-ghda grdk, amda tadr-kr bulunurlar.
39- ----- Sefri B Bey, Bursada o zamalar grlm ve amda tevecch-kmla
severdi.
369
Benim deerime tel i bu Dil-dr- ems nm eer-i nciznem 20 abn sene 1347
triinde balanlm faa araya Ramazn- erf girdii gibi biraz da raatszlm ule
gelmekle anca aret-i Pr Efendimizi mddet-i mr adar olan yetmi sekiz gnde
ikmline muvaffa oldum. Bu, arda alalar olub mrr- zamala der-ar idemediim
vaalar abi derc idilemedi ve ibreler Trke olub essen niniye yazmaa da itidrm
olmadndan nal odysa ylece msvedde linde yazld. Vi olan urt l
ouyan evt- kirmdan temenn olunur. Kendim bunu yazarken o aralar bende teceddd
itdiinden kiminden ev, kiminden teer duydum. Art oumaa tenezzl idenler ne
duyarlarsa kendi esblarna iddir. Beendiklerini alrlar, beenmediklerini brarlar.
m af, da m keder. Ve allallah al erafi ve esadi nri cemil-enbiy-i vel-mrseln

277

vel-amd lillhi rabbil-lemn. 8 il-ade sene 1347 ve 18/5 Nisn sene 1307/1929
yevm-i Pen-enbe sat 11.
El-far
Memed emsed-dn el-Mr es-Sad el-dir ibni es-Seyyid e-ey sml
Naf es-Sad el-Mr ibni e-ey Amed emsed-dn el-Mr ibni e-ey Memed
Zeynel-bidn el-Mr ibni e--ey Amed Nimet el-Mr ibni e-ey Ali el-Mr
ibni e-ey el-c Memed af es-Sad el-dir el-Mr an ulef-i aret-i e-ey
Memed Niyz el-Mr el-dir el-lvet el-Mala el-nef addesallah esrrahm.
370
LMN AASINDA MEDFN BULUNAN BAI KBER
1- 1105 Cenb- Pr-i Dest-grim aret-i Mriyyn-Niyz uddise srruh, trbe-i
maasnda.
2- 1177 Amed Kmil Paa, Trbe-i erfe muttal abristnda.
3- 1229 palal Amed Paa, Trbe-i erfe muttal abristnda.
4- 1124 Balac Memed Paa, Trbe-i erfe muttal abristnda.
5- ey ym, Trbe-i erfi ilerusunda u bir trbede.
6- ey Emn Efendi, ark-i dir ulefsndan der-gh inde.
7- 1300 ey Abdal Baba, der-gh insna bi olan tdr, der-ghda.
8- 1317 Memed d Paa, adr- esba, mnaaben orada medfndur.
9- Mutaarrf Abdullah id, der-ghda medfndur.
10-1144 E-ey Mamd Efendi, aret-i Pri ulefsndandr, birlikde medfndur.
11- Nred-dn Paa, trbe ricinde.
12- apu-ran Memed Paa, trbe ricinde, olu Memed Bey.

278

13- oca Omn Efendi, trbe ricinde.

14- Abd-i Siyh, trbe ricinde.
15- E-ey Ysuf el-adir, trbe ricinde.
371

16- 1316 Terzi Memed Efendi, trbe ricinde.

17- Mevlev Memed Efendi, trbe ricinde.
18- 1327 Mamd Celled-dn Efendi, mft, trbe ricinde, 25 Mart.
19- 1300 Rcid Efendi, uardan, trbe ricinde.
20- 1191 Seyyid ll Efendi, am-bdan, trbe ricinde, bi-an Omn.
21- Lala Sleymn Aa, Drs-sade Aas olub mnaaben gelmidir, bi-an Omn,
sene 68.

279

EKLER

Dildr- ems kapakalt sayfas

281

Dildr- ems fihristi

282

Dildr- emsnin mukaddimesi

283

Dildr- ems sayfa 3

284

Dildr- ems sayfa 102

285

Dildr- ems sayfa 115

286

Dildr- ems sayfa 161

287

Dildr- ems sayfa 371-372 (son iki sayfa)

288

Mehmed emseddin Efendi

emseddin Efendinin kartviziti

289

Mehmed emseddin Efendi

290

Mehmed emseddin Efendi

MEhmed emseddin Efendi Ve Olu Fehameddin (ortada)

291

Bursa Msr Dergah

292

Msr Dergh Haziresi ve Fehameddin Efendi

Msr Dergh mescit ksm

293

Mehmed emseddin Efendinin okur-yazarlk belgesi

294

Pir Reisin Kitab- Bahriye isimli kitabndaki Limni Haritas (TDVA C XXVII, s. 191)

295

Mehmet emseddin Efendinin seyahat ettii yerleri gsteren harita

296

ZGEM
:

Bursa 1975

r.Grd Kurumlar :

Balama Yl

Doum Yeri ve Yl

Bitirme Yl

Kurum Ad

Lise

1989

1993

Bursa mam Hatip Lisesi

Lisans

1993

1998

U.. lahiyat Fakltesi

Yksek Lisans

2003

2006

U.. Sosyal Bilimler Enstits

Doktora

Medeni Durum

: ngilizce, Arapa

Bildii Yabanc DillerveDzeyi:

alt Kurum (lar)

Evli

Yurtd Grevleri

Kulland Burslar

Ald dller

Balama

ve

Ayrlma Tarihleri

allan Kurumun Ad

1. 12/09/1997

21/01/2002

D..B. Bykorhan le Mftl

2. 21/01/2002

05/06/2003

D..B. Bursa l Mftl

3. 05/06/2003

D..B. negl le Mftl

ye Olduu Bilimsel ve Mesleki Topluluklar

Editr veya Yayn Kurulu yelikleri

Yurt i ve Yurt Dnda katld Projeler

:
:

Katld Yurt i ve Yurt D Bilimsel Toplantlar:

Yaymlanan almalar
Dier

17/08/2006
Yusuf KABAKCI

297