T.C.

MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS
TRK TARH ANABLM DALI
YENA TARH BLM DALI

9 NUMARALI MHMME DEFTER

( 977-978 / 1569-1570 )
< ZET VE TRANSKRPSYON >

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

Orhan PAAZADE

STANBUL 2006

T.C.
MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS
TRK TARH ANABLM DALI
YENA TARH BLM DALI

9 NUMARALI MHMME DEFTER

( 977-978 / 1569-1570 )
< ZET VE TRANSKRPSYON >

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

Orhan PAAZADE

Danman

Prof. Dr. Mcteba LGREL

STANBUL 2006

NDEKLER

ZET.............................................................................................................. II
SUMMARY................................................................................................... III
NSZ........................................................................................................... IV
MHMME DEFTERLERNE GENEL BR BAKI .......................... VI
A. FERMN.................................................................................................. VII
B. MHMME DEFTERLERNN YAZILDII BEYLK KALEM ... XIV
C. MHMME DEFTERLERNDEK MUAMELE KAYITLARI........... XVI
D. MHMME DEFTERLER ZERNDE YAPILAN ALIMALAR . XXI
E. 9 NUMARALI MHMME DEFTER...............................................

XXI

F. HKMLERN TASNF ..................................................................... XXII

G. HKM ZETLER..................... XIX
DEFTERN TRANSKRPSYONU......................................................... 1-129
DZN ........130 - 140
BBLYOGRAFYA........................................................................................141
ZGEM.................................................................................................... 142
EKLER......................................................................................................

143

ZET
Divn- Hmyn Osmanl Devleti merkez tekilatnn en mhim messesesi
idi ve devletin siyas, asker, mal ileriyle megul olur, her trl dava ve ikyetlere
bakard. Divn- Hmyn'da alnan kararlar, ferman, berat ve hkmlerin nakil ksm
Divn- Hmyn sicilleri olarak da bilinen mhimme defterlerine kaydedilirdi.
zellikle padiaha ait belgelerden birisi olan "ferman" sefer almas, asker sevki, vergi,
vs. devlet ilerine dair, dorudan doruya Divn- Hmyn'un karar ve padiahn emri
zerine hazrlanp ilgili ahslara gnderilirdi. Konumuz olan mhimme defterleri
Divn- Hmyn kalemlerinden Beyliki veya Divn Kalemi diye adlandrlan kalem
dairesinde "mhimmenvisn" denilen ktipler tarafndan kaleme alnr ve hfzedilirdi.
Kaleme alnan bu mhimme defterlerindeki hkmlerin stlerinde, hkmlerin nasl
meydana geldii, ne gibi muamele grd veya cevabn mahiyeti ile ilgili olan ve
zamanla, belki de Reis'l-kttab'n ynlendirmesine gre deiiklik gsteren eitli
kaytlar mevcuttur. Bu kaytlar Osmanl brokrasisi bakmndan olduu kadar
diplomatii asndan da ehemmiyet arz etmektedir.

Tarih aratrmaclar in hazrladmz, 1569-1570 yllarna ait olan 9

Numaral Mhimme Defteri de yukarda belirttiimiz zelliklere sahip olup, devrinin
siyas, asker, mal, itima vs. hadiseleri hakknda birok malumat ihtiva etmektedir.
Defterimiz II. Selim devrine aittir. Bu yllar bir yandan ykseli devrinin devam ettii,
Akdenizde hakimiyetin devam iin yaplan mcadelelerin srd, bat Anadolunun
ve anakkale Boaznn emniyeti dnlerek Malta, Sakz gibi baz adalarn
fethedildii, Kbrsn fethi iin kuatmalarn ve hazrlklarn devam ettii yllardr.
Dier yandan da Yemen isyanlarnn bagsterdii, devletin iinde birtakm ekyann
bozgunculuk faaliyetlerinde bulunduu bir dnemdir.

II

SUMMARY

Divn- Hmyn which is the most important body of the central organization
of Ottoman Empire, was involved in political, military and financial affairs of the state.
And take care of any actions and complaints therewith. The decrees resolved with The
Royal state council Divn- Hmyn, the royal orders ferman, royal warrant and
provisions were recorded with the ledger books called mhimme which was also known
as the registration of The Royal state council Divn- Hmyn. Particulary the royal
orders ferman, which was one of the exclusive documents of the sultans, used to be
issued based on the direct resolutions of The Royal state council Divn- Hmyn, or
otherwise the sultan's himself. For the matters particularly related to the major state
affairs such as; declaration of wars, mobilization, taxes ete, and relayed to the
authorities concerned accordingly. The ledger books, which constitute the subject
matters of this study, were used to be written and kept by the royal clerks called
mhimmenvisn who as a matter of fact were employed in the royal clerk's office
Beyliki (chancery office) or Divn Kalemi (the office of Secretary of State Council).
Over the provisions included in these ledger books called mhimme are various notes
showing many changes either related to the time, or the answer backs and how it was
treated by the office and the process of the provision itself, probably including the
direction of the Reis'l-kttab (Minister of foreign Affairs). Such notes and records are
important in terms of Ottoman Bureaucracy and diplomacy.
Mhimme Defteri numbered as 9th which belonged to the years 1569 / 1570,
that we have prepared for history researches have the characteriestres that we have
mantioned above. Besides it also involves too much information of politics, military,
financial, social, etc. events in this period. This defter include the period of Selim II.
Those years were the years in whieh the development period was continuing, the
struggles were prograssing in order to keep the saverinity in Mediterranien the conquest
of the islands Malta and Sakz for the safety of Western

part of Anatolia and the

Bosphorus of anakkale. On the oher hand it was a period when the rebellions had
started in Yemen. Bandits had started also such kind of illegal as well.

III

NSZ
Osmanl Devleti, bu gnn messese anlaynn olumasna yzyllar
ncesinden nclk etmi, kurulu yllarndan itibaren milyonlarca ariv belgesini
muhafaza ederek devlet geleneinde devamll salam ve sistemini yzyllarca
iletebilmitir. Ortadou, Yakndou, Balkan ve Akdeniz lkeleri ierisinde kudretli ve
kuvvetli devlet olabilme vasfn uzun sre devam ettiren Osmanl Devleti'nde ariv fikri
ok eskilere kadar uzanmaktadr. Bu bakmdan btn Ortadou ve Yakndou lkeleri
ierisinde Osmanl arivleri, idar messese kaytlarnn devlet eliyle tesbit edilip
dzenlendii ve gnmze kadar muhafaza edildii rnek kurululardr.

Trkiye, bir tarih aratrcs asndan, sahip olduu ktphaneler, mzeler ve

arivleri itibariyle

zengin bir potansiyele ve mstesna bir yere sahiptir.

Osmanl

dnemi ariv malzemesine ilaveten, Mill Mcadele, onu takip eden dnem ve
Cumhuriyet'in ilanndan bugne kadar teekkl eden ariv malzemeleri devletimizin
sahip olduu zenginlikler arasndadr. Babakanlk Osmanl Arivi, ayrca, geen
yzylda Osmanl eyaletleri olan Ortadou, Yakndou, Balkan ve Kuzey Afrika
lkelerinin milli tarihlerine dair kaynaklar da bnyesinde barndrmaktadr. Bu sebeple
bahsettiimiz blgelerden birok tarih aratrcs da Babakanlk Osmanl Arivi'nde
almaktadr.

Yurt iinde ve yurt dnda ortaya kan meselelerin hallinde, arivlerden

faydalanma yoluna gidildii, bunlarn objektif bir kaynak olarak deerlendirildii
bilinmektedir. nemli belgelerin yaynland gnmzde yksek lisans, lisans
rencilerinin, hatta bu konuya ilgi duyan aratrclarn da bu tr almalara itirak
etmeleri gerekmektedir. Devlet Arivleri Genel Mdrl'nn, sahip olduu
malzemeyi modern bir anlayla muhafaza ve tasniften baka tantmn ve yaynn da
baaryla yapmaktadr. Bu cmleden olarak niversitelerde yaplan bilimsel almalar
bu faaliyetlere katkda bulunmaktadr.

IV

Arivlerden dorudan istifade etmek aratrclar iin her zaman

mmknse de, pratikte bu kolay olmamaktadr. Bu yzden defter ve belge neirleri
aratrclar iin nemli bir gelimedir. Son zamanlarda baz nemli ve umumi
mahiyetteki defter serilerinin tpk basmlaryla beraber neredilmesi faaliyetlerinde
hzlanma grlmektedir.Osmanl dnemine ait Tahrir Defteri, eriyye Sicili ve
Mhimme Defteri gibi nemli defterlerin yaymlanmas bilhassa stanbul ve Ankara
gibi arivlerin bulunduu merkezlerden uzakta, tarada ikamet eden aratrclar iin
bulunmaz bir frsat tekil etmektedir. nk lkemizde aratrcnn temel problemi
bilgiye ulamaktr. Muayyen merkezlerde ariv ve ktphanelerdeki alma
mevzuatnn olumsuzluklar da eklenirse defter yaymlamann nemi daha iyi anlalr.

Yenia Tarihi Anabilim Dal,Yksek Lisans Tezi olarak hazrlam

olduum 9 Numaral Mhimme Defterine ait zet, transkripsiyon ve dizin
incelendiinde, Osmanl idaresinde karar organ olan Divn- Hmayn'a ait fermn
suretlerini ihtiva ettii iin, dnemin siyas, idar ve kltrel olaylarna k tutaca,
kltr ve medeniyet tarihimize ait yorumlara aklk getirecei farkedilecektir.

Yksek Lisans Tezi olarak hazrladm 9 numaral, H. 977-978 / M.

1569-1570 tarihli Mhimme Defterinden istifade edilmesini, bu sayede bilim, kltr ve
medeniyet tarihimizin zenginliinin ortaya karlmas iin katkda bulunmasn dilerim.
Dier taraftan ilk defa yaptm byle bir almadan dolay eksik ve kusurlarnn
mazur grlmesini mit ediyorum. Bu tezi hazrlarken yardmlarn esirgemeyen hocam
Prof. Dr. Mcteba LGRELe,

Prof. Dr. Saim Savaa, Yrd. Do. Dr. Recep

Ahskalya ve Dr. Fehmi YILMAZa kranlarm sunuyorum.

Orhan PAAZADE

MHMME DEFTERLERNE GENEL BR BAKI

Osmanl Devleti merkez tekilatnn en mhim kuruluu, siyasi, askeri, mali

ilerle megul olan, her trl dava ve ikayetlere bakan bir bakma bugnk "Bakanlar
Kurulu" vazifelerini icra eden Divn- Hmyn'dur. Eski Trk devlet an'anesinde basit
ekillerde grlen divn sistemi, bilhassa slam devletlerinde olduka gelimi ve bu
sistem tekilatnn ana yapsn kendisinden nceki Trk ve slam devletlerinden tevars
eden Osmanllar'a muhtemelen Anadolu Seluklular'ndan gemitir. Osmanl
Devleti'nin hzla bymesine paralel olarak devletin idari yaps ekillenmeye balam,
dolaysyla II.Murad ve zellikle Fatih Sultan Mehmed zamannda divn sistemi,
terifat kaidelerinin tesbitiyle messeselemi ve XVI. asrdan itibaren de bilinen klasik
yapsna

kavumutur.

Divn-

Hmyn'un

alma

tarz

ve

fonksiyonunu

aydnlatmaya yardmc olan en nemli kaynaklar mhimme defterleridir. 1

Mhimme defterleri Divn- Hmyn sicilleri olarak da bilinir. Sadaret

dairesinde tutulan defterlerden bir ksm hakknda kullanlan bir tabirdir. Osmanl
Devleti'nin merkezi karargah olan Divn- Hmynun muntazaman akdedildii
zamanlarda her divan toplantsnda muntazaman akdedilen siys ictim, ml, rf,
idr kaytlarn kaydn ihtiv eden defterlere mhimme defterleri denirdi.2

karlan her fermn ve beratn zeti ilgili olduu Divn- Hmyn defterine
kaydedilirdi. Kararlarla ilgili belgelerin birer rnei tarih srasna gre bu defterlere
aynen kaydedilirdi. 1649 dan sonra fermn ve hkm konusu olmayan ama divnda
neticelendirilen dier ilemler iin ikyet, rus, tahvl ve nme defterleri gibi ayn
kayt defterleri tutulmaya baland.

1 smet Mirolu, Mhimme Defterleri,Tarih ve Medeniyet Dergisi, s :12, stanbul 1993,

2 smail Hakk Uzunarl,Osmanl Merkez ve Bahriye Tekilat, stanbul 1988, s. 79

VI

Mhimme defterleri, fermn ve kararlarn zne gre drt ksmda

incelenmektedir:

1. Divn kararlarnn srasyla yazld asl mhimme defterleri.

2. Gizli tutulmasnda fayda mlahaza edilen karar ve fermnlarn yazld
mhimme-i mektm defterleri.
3. Muharebe zamanlarnda lazm olan btn defterler, Sadrazam ve Serdar-
ekrem ile beraber sefere gnderildiinden seferdeki mzakerelere ait tutulan ordu
mhimmeleri.
4. Rikb- hmyn kaymakamnn riyaseti altnda toplanan divn ve
meclisteki mzakereye dair tutulan rikb mhimmeleri. 2
Gnmzde Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl'ne bal Osmanl
Arivi Dairesi Bakanl'nda bulunan mhimme defterlerinin says 263'tr.
Mhimme defterlerinin herbir hkm yukarda iaret edildii gibi karlan her
bir fermn, berat ve kararn zeti idi. Her bir hkm bu belgelerin yazlma sebebinin
izah edildii nakil ksmn ihtiva ederdi. 3

A.

FERMN

Divn- Hmyn veya Paa Kaps'ndaki divnlarda alnan kararlara uygun

olarak yazlan ve tura bulunan padiah emirlerine verilen addr. Fermn kelimesi tek
bana deil, padiaha ait olduunu ifade eden "fermn- lin, fermn- erf, emr-i
padiah, hkm-i erf, cihan muta" eklinde terkipler halinde kullanlmtr.

2
3

M. Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl , c.II, stanbul 1993, s. 695.
Ana Britannica, Hrriyet Ofset ve Matbaaclk, c. XXIII, stanbul 1994, s. 246.

VII

1.

RKN, ART VE BLMLER:

retici mahiyetteki mneat mecmualarnda fermnn alt rkn ve be art

olduuna iaret edilmektedir.
Rknleri:
a) Fermn kelimesinin kullanlmas,
b) Gnderilenin isminin kendine layk du ve sena ile birlikte yazlmas,
c) Fermnn gnderilmesine sebep olan olayn belirtilmesi,
d) Gnderilenin muradnn emr edilmesi,
e) Muradn aklanmas
f) Gerekenin tamamlanmasna du ile nihayet verme;
artlar:
a) Tura
b) Padiaha yakan ifade
c) Gnderilenin rtbesine riayet
d) Gnderilenin isminin yazlmasndan nce "dstr- mkerrem"gibi senada;
isminden sonra "zde kadruh" gibi mevkiine uygun bir duda bulunulmas.
e) Fermnn sdar sebebinin belirtilmesi.
Blmleri:
a) Davet: Bu rkn yalnz fermn deil, dier btn belgelerin de banda yer
alr. Ancak bu rkn fermnda son derece sade olup, sadece "hve" veya "h" eklinde
Allhu Tel'nn adnn zikredilmesi eklindedir.

VIII

b) Tura: Fermnlarda padiah emri olduunu tastik makamnda tura

bulunmaktadr.
c) Elkab: Fermn metinleri "mrseln-ileyh" denilen fermnn muhatab olan
ahsn elkab ile balar. Osmanl diplomatiinde, Osmanl erknna olsun, yabanc
hkmdar veya devlet adamlarna olsun yazlacak yazlarda kullanlacak elkab ayr ayr
tesbit

edilmitir.

Mesela

sadrazam

elkab

Fatih

Kanunnamesi'nde

yle

gsterilmektedir: "Dstr- ekrem, mr-i efham, nizm'l-mem, enis'd-devleti'lkahire,

cels

saltanat'z-zhire,

mdebbir-i

umri'l-cumhr

bi'r-re'yi's-sib,

mtemmim-i mehammi'l-enm bil-fikri's-skb, messis-i cenbi'd-devleti ve'l-ikbl,

muhasss- erkni's-saltanat ve'l icll, el mahffu bi-sunfi'l-avtf'l-ala vezr-i
zam....paa".
d) Du: Elkabdan sonra mutlaka du rkn yer alr. Bu da elkabda olduu
gibi fermnn yazld ahsn mevkiine gre olurdu. Her vazifeli iin kullanlacak du
da tesbit edilmiti. Mesel sadrzam iin: "Edma'llh tel iclleh" idi.
e) Nakil: Dudan sonraki rkn, fermnn yazlma sebebinin izahdr ki buna
nakil / ibla denir. Ancak nakilden nce, du ile nakil ksmn balayc mahiyette olan
"tevk-i ref-i hmyn vasl olacak malum ola ki" ibaresi yer alr. Bundan sonra
konuya geilir. Nakil ksm konunun nemine yahut nakledilen olayn mahiyetine gre
ksa veya uzun olur. Bazen bir cmle ile zetlenebildii halde bazen fermnn byk bir
ksm nakil rknne ayrlr. Eer fermn devlet ileri ile alakal resen verilmise hemen
gnderilme sebebine geilip izah edilir.
Nakledilen olayn yeni cereyan etmi olmas halinde "hliy" yahut "imdiki
halde" ibareleri kullanlr. Fermnn yazlmasna sebep olan ey daha nce cereyan
etmi bir olayn anlatlmasn gerektiriyorsa "bundan akdem" veya "bundan evvel"
ifadelerinden biri tercih edilir.
Fermnlarn ok byk bir ekseriyetinde bazen daha fazla olmak zere
"fermn" kelimesinin kullanldna da ska rastlanr.

IX

Fermnlarda kullanlan iaret zamirlerine de temas etmek gerekmektedir.

Nakil ksmna girite kullanlan hitap tarz "sen"dir. Fiillerin biti ekli ise ok kere
"sin" veya "siz" eklerinden hangisi ile bittii anlalacak ekilde yazlmadndan
fermnn tek kiiye hitap etmesi daima "sen" zamirinin kullanld sylenebilir.
f) Emir: Fermnn yazlmasna sebep olan olay zetlendikten sonra bu
konuda verilen emre geilir. Bu rkn genelde iki ksmdan ibarettir. Birinci ksm ok
kere "imdi vech-i merh zre amel olunmak babnda" ibaresiyle balayp "fermn-
linm sdr olmudur" ibaresiyle son bulur. Padiahn nakil ksmnda anlatlan ey
hakknda tutumu burada belirtilir. Neyin doru ve gerekli olduu eskiden beri var olan
tatbikattan ve eer gerekiyorsa byle bir durumda verilecek cezadan bahsedilir. Bazen
sadece fermnn muhatab tarafndan gnderilmi olan bilgi burada belirtildii gibi ayn
zamanda daha nce fermnn muhatab tarafndan yaplan aklamann renildii de
belirtilir. Nadiren ise fermnn muhatabnn hareketinden dolay takdir szlerine yer
verilir. Mamafih birok fermnn bu ksmnda, padiahn karar muayyen bir ahs hedef
almamak zere ksa bir emir eklinde yer alr. Emrin bu ilk ksm, ok seyrek olarak da
"...'e iczet-i erfim olmudur" yahut " ...'e rzy- erfim yokdur" eklinde son bulur.
Bu ilk ksm "buyurdum ki" ifadesi ile balayan emrin ikinci ksmna esas tekil eder.
XV. ve XVI. asrlardaki fermnlarda "buyurdum ki" yi takiben "hkm-i erfim
vardukda" ifadesi kesintisiz olarak devam eder. Baz fermnlarda "buyurdum ki" den
sonra hemen "sadr olan fermn- erfim mcibince" denilerek emre geilir.
Fermnlarn bir ksmnda "buyurdum ki" ile "vardukda / vusul buldukda" arasnda bir
aklk braklmtr.
Emir / Hkm'n ikinci ksmnda belli bir ahs yahut ahslar muhatab alnr.
Padiahn, nasl yerine getirilecei veya tatbikatta nelerin yaplmamas gerektii
hususundaki "bir n ve bir sat tehr terh etmeyip, varup Diyrbekr Eyleti'ne
mutasarrf olup, muaccelen adamn gnderip bertn ihrc ile mukayyed olasn" v.b.
ekillerde balayp devam eden emirleri burada belirtilir; fakat esasda emir / hkm
rknnn birinci ksmnda bildirilenlere pek fazla bir ey katlmaz.

g) Tekid / Tehdid: Baz fermnlarda emir rknn takiben sadece "yle

bilesiz, almet-i erfe timd klasz" forml yer alr ki daha baka bir tekid veya
tehdid bulunmayan belgelerde bu ibare tekid rkn olarak kabul edilmektedir.

Baz fermnlarda emrin yerine getirilmemesi halinde ne gibi bir cezaya

arptrlacana da iaret olunmaktadr. "zr bahne asla makbl ve mesm olmayup
mstehkk itb- azm vak olursuz, bilmi olasz. Ona gre ihtiyt u ihtirz edp...dahl
u taaruz olunmakdan ziyde hazer eyleyesiz" gibi.
Emir rkn iinde tehdide yer verilen fermnlara da rastlanmaktadr. Nitekim,
kaptan paaya gnderilen bir fermnda emir rknnn "imdi" ve "vusul buldukda" ile
balayan ksmlar iin de iki defa "ban sana gerek ise" eklinde tehdide
rastlanmaktadr.
Fermnlarda bu rknde tehditten daha ileri gidilerek "bu hkm duymayanlar
yer ve gk kabul etmesin" eklinde lanete yer verildii de grlr.
h) Tarih: Fermnlarda tekid / tehdid rknnden sonra tarih bulunur. Tarihlerin
banda genelde "tahriren f" bazen de "hurre f" ibaresi yer alr. Tarih daima yazyla,
gn, ay, yl srasna gre ve arapa olarak atlr.
i) Mahall-i Tahrir: Fermnlarn son rkn, mahall-i tahrir denilen fermnn
nerede yazldn gsteren ksmdr. Bu rkn sol alt kede yer alr. Fermn stanbul
ve Edirne gibi padiahn devaml ikamet yerlerinden birinde yazlmsa ehir isminin
bana

"Be-makm Kostantiniyye el-mahrsa" gibi formller kullanlrd.

Sefer srasnda konaklanlan yerlerde yazlanlarda yer adnn bana "Be-yurd-

Sahr-y Sivas" eklinde terkipler yazlrd. Geici ikamet yer adlarnn sonuna herhangi
bir sfat eklenmezdi.

XI

2. YAZILI SEBEB VE EKLLER LE MENE'LER

Yazl Sebebleri:
a) lk Yazl: Re'sen ilk yazl: Sefer almas, asker sevki, vergi vs. devlet
ilerine dair fermnlar, dorudan doruya Divn- Hmyn'un karar ve padiahn emri
zerine hazrlanp ilgili ahslara gnderilirdi.

Mracaat zerine ilk yazl: Fermnlarn byk bir ksm ise beylerbeyi,
sancakbeyi, kad, v.s. bir vazifelinin mektup veya arz yahut halktan birinin arzuhali
zerine konunun divnda grlp bir karara balanmas sonunda hazrlanrd.
b) Hazrlan Safhalar: Herhangi bir mesele divna gelir, burada grlr,
gerek duyulanlar padiaha arz edilirdi. Fermn, padiahn, telhisin zerine kendi hatt ile
yazd emir gereince kaleme alnrd. Fermnn msvettesi hazrlanrd. (Mesela arazi
meseleleriyle alakal fermnn msvettelerini nianc hazrlard). Arzn zerine sadece
"buyruldu " konur, bazen da izah ilavesi yaplr, fermn msvettesi buyruldudaki
talimata gre hazrlanrd. tinal olmas gereken fermn reis'l-kttap; dierlerini de
katipler hazrlard. Katiplerin hazrladklar msvetteler reis'l-kttapn bazen de
niancnn kontrolnden geerdi. Bundan sonra fermnn temizi yazlr, turas ekilirdi.
Turay bazen nianc bazen de vezirler ekerdi. Tural, hazr kada yazld da
olurdu. (Padiah stanbul'dan ayrlrken muhafza tural katlar brakrd).
c) Tekid ve Tecdid: Tekid evvelce yazlan tekrarlamak demektir. Normal
olarak adna fermn yazlan vazifelinin emredileni hususi suretle yerine getirmekle
beraber bu mekanizmann her zaman istenilen ekilde ilemedii gerek mstakil fermn
metinlerinden gerekse mhimme defterlerindeki kaytlardan anlamaktayz.Gerekten
vazifelilerin bazen ihmalleri bazen de kendilerini aan sebepler dolaysyla fermnlarn
tekidine ihtiya duyulduu haller az deildir. stical emirlerinde tekid fermnlar
grubunda yer alrlar. Yeni bir fermnla tekidine ihtiya duyulan meselelerde fermnn
muhatab olan vazifelinin az veya ok ihmal ve becerisizlii mevzu bahis olduundan
bu tr fermnlar mutlaka bir tehdid rkn ihtiva ederlerdi.(Tekid ).

XII

Yeni bir padiah tahta kt zaman selefi zamannda verilmi olan emirlerin
yrrlkte olduunu gstermek zere yeni padiahn turasn tayan fermnlar
gnderilirdi.(Tecdid).

Yazld Makamlara Gre Fermnlar:

Fermnlar Kanunnamesi'nde "tury- erf ile ahkm buyurulma" nn
makamda bulunanlarca gerekletirilebileceine iaret edilmitir. Mlki ilere ait
olanlar sadrazam buyruldusu, mali ilerle ilgili olanlar defterdar buyruldusu, er-i erif
zerine gnderilen davalar sonunda kaleme alnan fermnlar ise kadasker buyruldusu
ile yazlacaklar.
a) Divn'dan yazlan fermnlar: Sadrazam ve kadasker buyurdularyla yazlan
fermnlar Divn- Hmyn kalemlerinde hazrlanrd.Fermnlarn bir ksmnda sadece
"fermn" ve "emir" tabirleri getii halde bir ksmnda bunlara bir de "hkm" ilave
edilmitir. Vezirlik, beylerbeyilik gibi memuriyet tevcihi, ilgili ahsa hem hatt-
hmyn, hem de fermn gnderilerek bildirilirdi.
Divn'dan herhangi bir ahsn mracaat, yahut ikayeti zerine gnderilen
fermnlarda ise "emir" ve "fermn" ile "hkm" de kullanlmtr.
Divn'dan verilen fermnlarn tarihleri, fermnn yazld kalemle, satr
deitirmeden, ara vermeden yazlrd. Aylarn gnleri ekseriya tam tarih olarak deil,
evil, evsit, evhir olarak atlmlard.
b) Maliyeden yazlan fermnlar: Defterdar buyruldusu ile maliye kalemlerinde
hazrlanan fermnlarda da "fermn", "emir" tabirleri bir aradadr. Maliye fermnlarnda
kesin tarih atlr ve bu i ayr bir kalemde, maliyenin tarihi kaleminde yaplrd.Daha
ince ulu bir kalemle tarih atlrd. Bu fermnlardaki tarih ekseriya, "itimd klasz" dan
sonra bir ara verilerek yazlrd. Tahrir mahallinin yazlmasnda da tarihin atld kalem
kullanlrd. Divnda yazlan yazlardan farkl olarak bu fermnlarda ilk devirlerden
itibaren "defterdar" imzas bulunurdu.

XIII

c) Sahte Fermnlar: Timar tasarrufu, mteferrikalk, esnaf eyhlii gibi

mevzularda ya byle bir eyi tasarruf etmedii halde tasarruf edermi gibi gsteren,
yahutda aslndan tecdidi fermn gerektiinden harcn vermeden yenisini alabilmek iin
sahte fermnlar dzenleyenlere raslanmaktadr.
Sahte fermn dzenleyenlere verilen cezalar: Evamir-i mhimme ile ilgili sahte
fermn yazlmas ar cezalar gerektirirdi. Sua itirak derecesine gre: dam, krek
cezalar, yazann bir elinin kesilmesi, vb.cezalar uygulanrd. Lakin husst- diyye
denilen ikinci, nc derece ahslar ilgilendiren konularda byk cezalar verilmekten
kanlm, hatta hafifletici sebebler aranmtr denilebilir. 4

B.

MHMME DEFTERLERNN YAZILDII

BEYLK (DVN) KALEM

Divn- Hmyn kaleminin ubeleri, Bb- l'nin iyice teekklnden yani

Paa Kaps veye Bb- saf denilen sadrazam dairesinin btn devlet ilerini zerine
alp, merci olmasndan evvel, beylik (divn), tahvil (kese veya nian), rus ve daha
sonra ilave edilen amed kalemi olmak zere drt ksmd. Her bir ksmn amirine
kesedar denilirdi. Beyliki kesedar Divn- Hmyn mhimme kaleminin amiri idi. 5
Beyliki veya Divn Kalemi:
Buraya beylik denilmesinin sebebi, bu kalem heyetinden bir ksmnn
beylikilie ait muamelata bakmasndan dolaydr. Divn ileri, Divn- Hmyn'da
grlmeyip, Paa Kaps'na nakledildikten sonra beylikiliin ehemmiyeti artmtr.

4
5

Mbahat Ktkolu, Osmanl Belgelerinin Dili, stanbul 1994, s. 99-124.

Babakanlk Osmanl Arivi Yaynlar, 3 Numaral Mhimme Defteri,nsz, stanbul 1992.

XIV

Divn- Hmyn kalemi byk divnn kararlarn tutan ve divnda mzakere

edilen evrak icabeden mahalle havale eden mhimme denilen divn mzakere ve
kararlarn msvedde etme (tesvid) ve temize ekme (tebyiz) ile tali iler hari olarak
emir ve hkm suretlerini yazan bir daire idi. Divn- Hmyn mhimmelerini
yazanlara mhimmenvisn (yani mhimme defterlerini yazanlar) denilirdi. Bu dairede
sonradan dier divn daireleri gibi Bb- l'ye nakledilmiti.
Merkez kalem tekiltna dair tertip edilen bir hlasada gerek mhimmeye dair
ve gerek mracaat dolaysyla bir ie mteallik emir ve kararlarn Devlet-i Aliyye ile
sair devletler arasnda akdedilen msalehaname ve sair art ve akidlerin,
kanunnamelerin hep bu Divn- Hmyn veya beyliki kaleminde kaytl olduu
grlyor. Ahidnameler ile dahili idareye dair eski ve yeni nizamlar ve imtiyazlar ve
baz maddelere dair sadr olan fermnlarla resmi emirler, hatt- hmyn ve name-i
hmynlar, iktiza eden eitli emirler bu divn kaleminde yazlr ve hfzedilirdi.
Divn- Hmyn kalemine havale edilen evrak zerine bu kalemden yazlan
varakalara da muktezi denilirdi. Muktezi muamelesine ait tutulan defterler iki nevi olup
birine "mhimme" ve dierine "adi" denilirdi. Burada zikredilen bilgilere gre beyliki
dairesi ile divn kaleminin ayn ey olduu grlr. Beyliki reis'l-kttaptan sonra her
kaleminde efi olduundan dolay divn kalemi de denilmitir.
Beylik veya divn kaleminde mdir olan kesadardan baka, kanuncu, ilamc,
mmeyyiz olarak amir daha vard.
Divn- Hmyn kalemi yukarda saydmz ilerden baka, eyalet ve liva
mutasarrflar yani vali olan vezir, beylerbeyi ve sancakbeyleri ve kale muhafzlar
vs.'nin azl ve nasb tebdilleri vukuunda vaziyetin icablarna gre kendilerine verilecek
direktiflere ait hususlar Anadolu

ve Rumali'de vuku bulan eri davalara kanuni

maddeler ve umur- idarenin r'yet ve tesviyesi zmmnda lazm olan btn emirler hep
bu Divn- Hmyn kaleminden yazlrd. Gizli tutulmas icabeden ilerle sair iktiza
eden emirlerin ve tahriratn tanzimi reis'l-kttap tarafndan Divn- Hmyn
beylikilerine havale olunup, onlar da gndzleri beyliki odasnda ve geceleri kendi
evlerinde kaleme alp yazlacak emirlerin msveddesi makamnda olan kalem

XV

buyruldusunu ibtida reis'l-kttaba arzedip yazlmas muvafk grlrse bu kalem

buyruldusunun zerine pene koyup sadarete takdim edilir ve oradan da bunun zerine
sahh- alim denilen ve bizzat sadrazam tarafndan konan sah iareti konulduktan sonra
muamele grrd. Yazlacak emrin mahrem tutulmas gerekse bunu bizzat beyliki
yazard; o kadar mhim bir i deilse emin ve itimada ayan bir katibe yazdrlrd.
Mhimmenvis olan yani mhim ilere ait emirleri yazan ve mhimme
kaytlarn tutan katiplerin ketum ve haysiyet sahibi olmalarna ok dikkat edilirdi.
Yazlacak eyler iin beyliki efendi bunlar odasna getirip eskiden beri adet olduu
zre orada yazdrrd. 6

C. MHMME DEFTERLERNDEK MUAMELE KAYITLARI

Osmanl Devleti'nin en yksek, idari ve kazai mercii Divn- Hmyn'da
alnan kararlarn kayd edildii defterler arasnda ise mhimmeler ilk sradadr.
Mhimme defterlerindeki hkmlerin stlerinde, hkmlerin nasl meydana geldii, ne
gibi muamele grd veya cevabn mahiyeti ile ilgili olan ve zamanla, belki de reis'lkttapn ynlendirmesine gre deiiklik gsteren eidli kaydlar mevcuttur. Bu
kaydlar, Osmanl brokrasisi bakmndan olduu kadar diplomatii asndan
ehemmiyet arzettiinden burada incelenecektir.

1.DEFTERLERN BALARINDAK KAYITLAR:

a) Defterlerin ihtiva ettii hkmlerin cinslerini gsterenler: Hepsinin
olmamakla birlikte, defterlerin banda ne cins hkmlerin yazld kaydedilmitir.
"mir ahkm", "sefer ahkm" gibi.

. Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti'nin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara 1988, s. 52

XVI

Bir ksmnda ise, hkmn cinsiyle beraber hangi reis'l-kttap zamannda

tutulduu da belirtilmitir. Bazen de bir formann bana "sefer cz'dr" diye
yazlmtr.

Baz

defterlerde

ara

sahifelerde

baka

birtakm

balklara

da

rastlanmaktadr. Seferlerle alakal hkmlerin stne ise baz defterlerde de "sefere

mtealliktir" kayd konmutur.Gizlilii olan meselelere ait hkmlerin yazld bu
defterlerde de bu hususun belirtildii grlmektedir.
Defterlerin hangi reis'l-kttaplar zamannda tutulduu kayd edildii gibi, daha
sonraki tarihlerde reis'l-kttap ile birlikte sadrazamn ad da gemeye balamaktadr.
Hariciye nezaretinin teekklnden sonra ise, reis'l-kttap yerine, hariciye nazrnn ad
konmutur. Reis'l-kttapn deimesi halinde de yine bata olduu gibi balk
konmutur.

b) Defterlerde, balk eklinde yazlm dier baz mhim kaytlarda

bulunmaktadr. Mesela, 951 tarihli

defterde "bugn Vezr Rstem Paa hazretleri

,Vezr-i zm Sleyman Paa yerine vezr-i zm oldu" kayd ve hemen altnda tarihi
yer almaktadr.
Bu defterlerde padiahn sefere k, ava gidii, Edirne'den stanbul'a dn
gibi kaytlar vardr.

2.TARH
a) Tarihlerin atl ekli: Birka istisna dnda XVII.yy. ortalarna, Sultan
brahim saltanatna kadar tarihler, ayn tarih ile birlikte, haftann gn de gsterilmek
zere balk eklinde ste yazlmtr. "Yevm'l-isneyn f 14 Muharrem'l-harem sene
959" gibi. Tarihin altna umumiyetle "Kostantiniyye", "der Edirne", "Karye-i Ilca" gibi
divnn akdedildii yer de kaydedilmitir. Divnn yapld yerin tamamen ihmal

XVII

edildii de vakidir. Nadir hallerde ise hkmn altnda tarihe rastlanmaktadr. Daha
sonralar ise tamamen balk tarih uslnden vazgeildii grlr.
b) Tarihlerde yanllar: Balk tarihlerin, gn, ay, sene yannda haftann gn
de ihtiva etmesi, ilk bakta tahvil cetveli yolu ile yaplabilecek hatalarn dzeltilmesi
bakmndan son derece faydal grnmektedir. Fakat dikkat edildiinde ayn ay iinde
tarih ile haftann gnnn birbirine uymad anlalmaktadr. Mesela, 966 tarihli 3.
defterde 3-8 evval aras gnler birbirini takip etmekte 8 evvl perembe gsterdii
halde 9 atlanarak 10 pazar, 11 pazartesi, 12 atlanarak, 13 sal eklinde tarihlenmekte,
cumaya kadar gn ve tarihler muntazam olarak birbirini takip ettii halde 16 cuma , 18
cumartesi denilmektedir.
Bu tarz tutarszlklar dier defterlerde de vardr. Ayrca haftann her gn
divn toplants yaplabilecei izlenimi uyanmaktadr. XVI.yy. ortalar iin bu belki
mmkn olabilir. Fakat bilgilerimize gre bu asrn sonlarndan itibaren toplantlar
haftada drt gne inmitir.
Mhimme defterlerindeki hkmlerin, divnn akdediliini takip eden gnlerde
kaleme alnd muhakkaktr. Ancak, balk tarihlerin, kaydn yapld gnn tarihi
olmas tahmini doru olabilir mi? Katiplerin, iinde bulunduklar gnn tarihini atarken
bu derece hataya dmeleri mmkn gibi grnmemektedir.
Baz hkmlerin mukarrer oluu keyfiyyetine gelince: zellikle 980 tarihli
XIX. defterde bulunan rneklerine rastlamak mmkndr.

3. HKMLERN YAZILMASI LE LGL KAYITLAR:

a) Hkm stlerindeki baz kaytlar, fermnlarn yazlp gnderiliine kadarki
safhalar hakknda fikir vermektedir. Arz veya takrirler tezkireci veya reis'l-kttap
tarafndan okunduka her biri hakknda hkm buyrulur. Bunlar hemen ilgili vesikann
zerine veya ayr bir kda geirilir. Bazen buyruldunun kimin hattyla olduu da iaret
edilmitir.

XVIII

Mhimme defterlerinde hangi hkmler iin hatt- hmyn sadr olduunu

grmek mmkndr.
b) Msvedde: Divnda karar ktktan sonra hkmn mahiyetine gre nianc,
reis'l-kttap veya katiplerden biri tarafndan msvedde yaplrd. Katiplerin bir ksm
isimlerini bir ksm da yahud daha zel iaretler kullanmaktadr.
c) Tashih: Hkm msveddeleri ktipler tarafndan yapld takdirde reis'lkttap tarafndan grlp dzeltilmi, bu da "b-tashh-i Hazret-i Efendi", "bmsvedde-i Molla, tashh: Efendi Hazretleri" eklinde kayd edilmitir. Reis'l-kttap
kadar

olmamakla

beraber,

nianc

tarafndan

tashih

edilen

hkmlere

de

rastlanmaktadr.
d) Eski hkmlerin tekrar: Baz hkmlerin yeniden msveddesi hazrlanp
eski rneklerine gre yazld veya geirildiine de iaret olunmutur.
e) Temiz yazlmas: Msveddenin kontrolnden sonra gnderilecek fermn
orjinali hazrlanp turas ekiliyordu. Gnmze intikal eden ilk mhimme defteri olan
951 tarihli de tura ekilmesi ile ilgili, daha sonraki defterlerde pek rastlanmayan baz
kaytlar bulunmaktadr. Turasz gderilenler bulunduunu; 972 tarihli stanbul kads
ve Ayasofya mtevellesine gnderilen hkmden reniyoruz.

4) GNDERME KAYITLARI:
XVI. yy.'a ait hkmlerin byk ksmnda gidecei yere ulatrlmak zere
kime ve hangi tarihte verildiine de iaret olunmutur. "Arz getren Hac Mahmud'a
verildi", "Sla beyinin kethudsna verildi, f 4 Muharrem 972", "Haydar avu'a
verildi f 2 Safer 972" gibi notlar bulunmaktadr. Kaptan paa veya vezirlerden birine
yazlarak sadrazama gnderilen hkmlerin birer suretlerinin karlarak sahiplerine
gnderildiine de iaret olunmutur.

XIX

Arazi meseleleri ile ilgili hkmler ise nianc tarafndan arzedilip msveddesi
yapld gibi fermn yazldktan sonra da ona verilmekteydi. Bazen de bir avua
teslim edilmiken, ayn blgeye iki ah gndermemek iin fermn, ilk teslim
edilenden alnp dier birine verilmekte ve birinci kayt iptal edilerek yeni verilen
ahsla ikinci teslim tarihi yazlmaktayd.
Hkm, deftere geirilip zerine teslim edilenin ismi yazld halde, belki
muamele kayd yanl hkm zerine konduundan, belki de daha baka bir sebeple
hkm geri alnd iin "verilmedi" kayd dlen hkmlerde mevcuttur.
XVII. yy. ortalarnda ise hkmn kime teslim edildii deiik ekilde ifade
edilmeye balanmtr.

5. DER KAYITLAR:
Baz defterlerde hkmn sa st tarafnda

"yazld" veyahud "grld"

kelimeleri ile altnda katip rumuzlar ve hkmlerin nakl edildiklerini gsteren "nuklet"
kelimesi yer almaktadr. Suretleri deiik yerlere gnderilen hkmlerde, her suretin
zerindeki rumuz farkldr. Bu iaret ve rumuzlar daha ziyade msvedde grnnde
olan, dikkatsiz yazlm, zerinde ok izilme ve dzeltmeler yaplm defterlerde
grlmektedir.7

Mbahat Ktkolu, Mhimme Defterlerindeki Muamele Kaytlar zerine, Tarih Boyunca Paleografya
ve
Diplomatik Semineri (30 Nisan-20 Mays 1986) Bildiriler, stanbul 1988, s. 99.

XX

D. MHMME DEFTERLER ZERNDE

YAPILAN DER ALIMALAR
Babakanlk Osmanl Arivi

3, 5, 6, 7, 12 ve 82 numaral mhimme

defterlerini neretmitir. (Tpk basm-zet-transkripsiyon-indeks).

stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Doktora ve Yksek Lisans
almalarnda

18, 29, 38, 49, 51, 59, 68 numaral mhimme defterlerinin

transkripsiyonu yaplmtr.
Marmara

niversitesi,

Trkiyat

Aratmalar

Enstits

ve

Arivcilik

Blmnde Yksek Lisans almas olarak 50, 63, 89, 90, 92, 107 numaral mhimme
defterlerinin transkripsiyonu yaplmtr.
Trk Dnyas Aratrmalar Vakf 90 numaral mhimme defterini neretmitir.
Akademi Kitabevi (zmir) 44 numaral mhimme defterini neretmitir.

E. 9 NUMARALI MHMME DEFTER

1569-1570 yllarna ait 9 numaral Mhimme Defteri 107 ( yz yedi ) sayfadan;
269 (iki yz atm dokuz) hkmden ibarettir. 3, 6, 10, 11, 18, 19, 21, 22, 24, 27, 29, 32,
36, 40, 48, 66, 73, 74, 76, 81, 83, 87, 88, 89, 93, 103, 104, 106, 107 numaral sayfalarda
5 cm. den fazla boluk bulunmaktadr. Ayrca 5 ayr yerde silinti mevcuttur.
Hkmlerin transkripsiyonu yaplrken hkm sralamas gzetilmi ve aslna
uygun ekilde numaralandrlm, sonra kaytlar ve derkenarlara yerverilmi, daha sonra
da metin transkripsiyonu yaplmtr. Okunamam olan kelimelerin tpk basm metne
yerletirilmi, silinmi ksmlar ise parantez iinde boluk (

) ile ifade edilmitir.

Hkmlerin konularna gre snflandrlmas Hkmlerin Tasnifi ; muhtevas ise

Hkmlerin zetleri balyla verilmitir.
XXI

F. HKMLERN TASNF
Acemiolanlarn istihdmna dair emir: 122.
Arazi ifrzna dair emirler: 9, 25, 85, 139, 144.
Azak Kalesindeki yangnn sebebinin teftii ve zararlarn tahsline dair
emir: 10.
Balyabadra muhafazasna dair emirler: 255, 257, 268.
Barut, top temini ve muhafazas ile ile ilgili emirler: 5, 16, 28, 29, 42, 64, 65,
99, 123, 124, 134, 141, 145, 167, 170, 171, 172, 178, 190, 191, 192, 206, 207, 215.
Berat tevchi: 12, 227.
Beytullhn ykanmas, iin lazm olan maddelerin teminine dair emir: 169.
Bodan voyvodasnn arazi iddiasnda bulunduuna dair haber: 103.
Buday, arpa, pirin, zeytinya gibi gda maddelerinin teminine dair emirler:
32, 48, 63, 128, 153, 159, 210, 214.
Buz temini iin emir: 13.
Cami ins ile ilgili emir: 216.
Casuslukla ilgili iddiaya dair bilgi: 59.
Cel-yi vatan ile ilgili durum: 52.
ayrlarn muhafaza edilmesine dair emir: 119.
Donanmann hazr bulundurulmasna dair ihtar: 39, 72, hkmlerde;
Donanmann sevkiyatna dair emirler: 137, 231, 237, 246, 247, 248, 251.
Eflakn muhafazasna dair emirler: 208, 209,

XXII

Ejderhan

(Astarhan)

Seferine

dair

ihtiyalarn

karlanmas,

sefere

gelmeyenlerin tespit edilip cezalandrlmas ile ilgili emirler: 67, 68, 69, 70, 71.
Endls halknn mcadelelerine dair bilgiler: 204, 231.
Erdel Kralnn adamna, nme-i hmyn ile geldiinden dolay, getii
yerlerde bir zarar verilmemesine dair emir: 164.; Erdel Kralnn Be kralnn kzn
istemek iin veziri ile adamlarn gnderdiine dair bilgi: 262. ; iklo Palangasn
muhasara edenler arasnda Erdellilerin de bulunduuna dair bilgi: 267, 269.
Esirlere ait bilgi: 131. hkmde; Esirlerin kfirlere sattrlmamasna dair
emirler: 14.; Firr esirlerle ilgili bilgi: 114.; Kffra esir olan eteyi kurtarmak iin
verilen emir: 1.
Gemi ins ve tamirine dair emirler: 189.
Gemi, adam sevkiyatna ve muhafaza edilmesine dair emirler: 46, 62, 81. ;
Gemilerin yalnzca iskelelerden yklenmesine dair emir: 30.
Haclarn ihtiyalarnn karlanmasna ve muhafaza edilmelerine dair emirler:
3, 27, 58, 66, 116, 117.
Hamam insna dair emir: 136.
Hapis cezasna dair emirler: 194, 195, 199. hkmlerde; Mahkm sevkiytna
dair bilgiler: 40. ; Hapisten kaarak kurtulan mahpusun yakalanmasna ve durumun
teftiine dair emirler: 156, 162.
Harp aletleri, barut ve zahire tesbitine dair emirler: 184.
Hazineden

harcanan parann teftiine ve mevacibin adilane tevziine dair

emirler: 6, 21, 87.

Hersek ve Kilis taraflarnn muhafazasna dair emirler: 220, 221, 252.

XXIII

Hrsz, harmi, ekya, levent, suhte, ingene, gibi irret ehlinin zulmne;
bozguncularn faaliyetlerine kar tedbir alnmasna dair emirler : 4, 17, 18, 20, 22, 43,
44, 45, 50, 56, 57, 60, 75, 82, 84, 86, 91, 93, 94, 96, 97, 98, 100, 102, 103, 104, 107,
121, 129, 142, 150, 151, 161, 166, 183, 185, 186, 212, 226, 253, 254, 260.
htiya duyulan meslek erbabnn teminine dair emir: 130.
sitihbarat almalarna dair bilgiler ve bu almalar neticesinde elde edilen
bilgilerin ilm edilmesine dair emirler: 165, 237, 259, 261, 262.
stanbulun yangn kan mahallerinde ina edilecek evlerin vasflarna dair
emir: 201.
Kbeye yakn yerlerde ev yaplmamasna dair emir: 234.
Kafkas beylerinin itaat altna alnmasna dair emirler: 149.
Kale mustahfzlaryla ilgili bilgi: 112.
Kale tamiri ve cerahor tayinine dair emirler: 47, 140, 143, 147, 200, 222.
Kbrs adasnn fethine ynelik almalar: 78, 79, 123, 124, 152, 204, 237,
239, 246, 247, 248, 251, 256, 267. ; Kbrs keferesine yardm edenlerin tesbitine dair
emir: 79. hkmde ; Kbrs seferine katlmayanlarn cezalandrlmasna dair emir: 241.
Kzlbalk faaliyetlerinde bulunanlara kar tedbir alnmasna dair emir:
173, 230.
Kzlta ihracna dair emir: 36.
Koyun teminine dair emirler: 132, 138.
Kudste Mslman Hristiyan nizalamasna dair bilgi: 120.
Kul tayini ile ilgili emirler: 15.

XXIV

Kurun ve gherile madenlerinin iletilmesi, odun ve kreki ihtiyacnn

karlanmas ile ilgili emirler: 2, 5, 7, 8, 80, 83, 123, 141, 191, 192, 215, 217, 218, 223,
224, 229.
Mahkeme kararlarnn ve baz tutuklamalarn teftii ile ilgili emirler: 175, 176,
179. ; Edirne kadsnn, oradaki zina iddiasn tefti etmesine dair emir: 157. ; lgunda
ilenen cinayetle ilgili ikyetin neticesinin kaddan sorulmas: 155. ; Edirnekapda
oturup, evini meyhaneye dntrenlerin durumuna dair bilgi: 233. ; Ulema hakknda
edebsiz szler syleyen adamn gnderilmesine dair emir: 163. ; Pazarda kfreden
adama dil kesme cezasna dair emir: 197 ; Krek cezasna dair emirler: 54, 68, 86, 94.
Medine kadlarnn tasarruflaryla ilgili bilgi: 113.
Mimar Sinann ihtiyac olan talarn teminine dair emirler: 11.
Miri maln muhafaza edilmesine dair emirler: 33, 92.
Mustahfz gedii tevcihine dair emir: 188,
Muhtemel dman saldrlarna kar tedbirli ve uyank olunmasna dair
emirler: 22, 34, 81, 60, 86, 97, 152, 199, 203, 204, 206,237, 238, 239, 243, 245, 247,
249, 256, 258, 259, 261.
Paralanan Venedik gemisinin yamalanmasn nlemeye dair emir: 61.
Pazar yerinden baka yerde al veriin yasaklanmasna dair emirler: 198. ;
Kfirlerden (mstemenlerden), aratrlp soruturulmadan bir ey satn alnmamasna
dair emir: 125.
Rafzilere ve dinden dnme temaylnde olanlara kar tedbir alnmas
emri: 129.
Sakz adasnn fethine dair bilgiler: 204. hkmde; Midilli ve Sakzn
muhafazasna dair emirler: 235, 236, 237.
Snr tesbitine dair emirler: 139, 144.

XXV

Sipahi ve hisar eri teminine dair emirler: 28, 35, 258, ; Sipahilerin Rodos
muhafazasnda kalmalarna dair emir: 158. ; hisar erlerinin vazifelerini ihlal ettiine dair
haber: 95.
Su yolu hizmetine dair bilgiler: 9, 82, 187, 188.
Srgn cezasna dair emir: 160.
amdaki Yahudi evlerinin Mslmanlara sattrlmasna dair emir: 127.
Tahrir yazmna dair bilgiler: 19, 51, 74, 77, 102, 106, 144, 193, 202, 205, 225,
227, 231, 232.
Timar tevcihi: 19, 22, 25, 39, 51, 52, 105, 108, 110, 112, 126, 133, 155, 159,
168, 186, 208, 215, 219, 225, 228, 265. hkmlerde ; timar brakanlarn akbeti ile ilgili
bilgiler: 118.
Ulfe kayd, tevcihi, ve demenin vaktinde yaplmasna dair emirler: 37, 42,
173, 187, 264. ; Mevcib tevchi ile ilgili emirler: 23.
Vakflarla, vakf malnn muhafazasyla ve gayesine uygun kullanlmasyla
ilgili emirler: 11, 24, 88, 89.
Venediklilerle Akdeniz hakimiyeti iin mcadeleye ait bilgiler: 256, 261. ;
Venedik kalelerine saldr ve ykm emri: 203. ; Halepteki

Venedik Frenklerinin

eyalarnn deftere kaydedilmesine dair emir: 152.

Vergi kayd, tahsili, ve defter tanzimine dair emirler: 25, 38, 41, 49, 53, 54, 55,
74, 75, 76, 90, 101, 198, 205, 210, 232. ; kaytlarn salam tutulmasna dair ihtar: 26.
Yahudi ve Hristiyanlarn, Mslman kyafeti dolamamalarna dair emir: 127.
Yallarn muhafasna dair emirler: 222, 243, 249, 250, 252, 258.
Yemendeki isyanlarla ilgili bilgiler ve sevkiyatla ilgili emirler: 53, 73,
174, 188.

XXVI

Yenieri ve er tayini ile ilgili emirler: 177, 216, 242.

Yukar Grcistan kalelerinin durumuna dair bilgiLER: 154. hkmler yer
almaktadr.
Defterdeki 269 numaral hkmden:
112 hkm: beylerbeyi ve beylere ; 8 hkm: vezirlere ; 9 hkm: defterdara ;
3 hkm: yenieri aasna ; 77 hkm: kadlara ; 1 hkm: mimarbaya ; 1 hkm:
lalaya; 1 hkm: mftye ; 1 hkm: mteferrikaya ; 1 hkm: nazra ; 1 hkm: Mekke
erifine ; 4 hkm: dizdarlara ; 4 hkm: azap aalarna ; 4 hkm: katiplere ; 3 hkm:
voyvodaya; 5 hkm: muharrirlere ; 4 hkm: emir-i hacca ; 3 hkm: avulara ; 3
hkm: subalara ; 1 hkm: Anapoli kapudanna ; 1 hkm: dergh- muallm
avuuna ; 1 hkm: havas- hmayn emnine ; 1 hkm: Gelibolu emnine ; 1 hkm:
ummle gnderilmitir. 94 ve 165 numaral hkmlerde hitap cmlesi yoktur.
Hkmlerde son derece otoriter, ak, kesin bir slup kullanlmtr. Bu emirler
tamamiyle merkezi otoriteye istinat eden bir imparatorluun, lkenin eitli
kaynaklarn, harp zaruretlerini karlayacak ekilde nasl organize olduunu yanstmas
bakmndan son derece dikkat ekicidir. Merkezden pek uzakta bulunan hudut
boylarndaki miktar yzbini aan ordunun her trl ihtiyacnn temin edilmesi
hususunda uzun tecrbe ve ihtisasn mahsul olduu aikar olan idari bir yapnn
mevcut olduu gze arpmaktadr. Sefer hazrlklar konusunda gnderilen hkmler
btn teferruatyla resmedilmi, bir mimari abidenin planna benzer bir kifayet ve
mkemmellik arzetmektedir. Bu plan yeni ihtiyalar ve zaruretler karsnda sratle
tadil ve tebdil edilebilmektedir.
Ayn hkm iki defa ayn ahsa gnderilmemitir. Hkmlerde tehdit rknne
rastlanmamtr.
Bu hkm tasniflerinden de anlalaca zre defterimizin ait olduu yllarda
Osmanl Devletinin banda Sultan II. Selim padiah olarak bulunurken, Sadrazam
Sokollu Mehmed Paadr. Defterin ait olduu yllarda yaanan zellikle iki siyasi
hadise gze arpmaktadr:

XXVII

1) Akdenizde Hakimiyetin Devam ve Sakzn Fethi:

stanbulun fethini takip eden yllarda Anadolunun ve anakkale Boaznn

emniyeti dnlerek baz adalarn fetihleri gerekletirlmiti. Daha sonra adalarn
hemen hemen tamam fethedildii halde, Sakz Adas Cenevizlilerin elinde vergi
deyen bir statde muhafaza edilmiti. Ancak Kanuninin son yllarndan itibaren
vrgilerini demede ge kaldklar gibi, Malta Muhasarasnda (1565) mdafilere yardm
ettikleri sabit olmutu. Kapdan- Derya Piyale Paa adann karsnda eme
Limannda

demirleyince

mdafiler

teslim

olmu,

adann

fethi

savasz

gerekletirilmiti.

2) Yemen Meselesi:

Yemen Yavuz Sultan Selim zamannda hakimiyet altna alnm olmakla

beraber , buralar e geirmek isteyen Zeydiyye Hanedan, dalk blgelerde isyan
halinde idi. 1550 ylnda bu aileden mam Mutahhara baz imtiyazlar verilerek isyan
yattrlmak istenmiti. Daha sonra Yemen, Zebid ve Sana ad altnda iki beylerbeyilik
haline getirilmi, Sana Beylerbeyiliinin bana Rdva Paa tayin edilmiti. Rdvan
Paa, Mutahhar tanmayp, imtiyazlarn elinden almaya kalknca buralar tekrar
kart. Hal byle olunca da bu karkla son vermek iin bir takm tedbirler almak
gerekmekteydi.

XXVIII

G. HKM ZETLER
1- Budin beylerbeyine: Bede esir olan silahdar Hseyinin serbest
braklmas karlnda, evvelce Tata ile Yank arasnda esir edilen onbe Belinin
serbest braklmas iin, Be Kralyla anlald ve bu sebeple Krala name yazldna
dair.
2- Zara-i Atik ve Hasky kadlarna: Edirnede binas devam eden cmi
iin,

ihys

emredilen

kurun

madeninde

hizmet

etmek

zre,

krekiler

vazifelendilmesine dair.
3- Msr emir-haccna: am tarafndan Hicaza giden haclarn her trl
tehlikeye kar korunmasna, kavga ve mcadeleye meydan verilmemesine

ve

mfsitlerin tedip edimesine dair.

4- Antep beyine: Ayntab memleketinde, eyh geinmesine ramen
irretinden emin olunmayan ve Yaral Naib diye bilinen

Karaba Hsamn,

hasmlaryla olan davasnn grlmesine, maktul Muhzr Mahmut isimli ahsn

katillerinin de nakledilmesine dair.
5- Tamevar beylerbeyine: Livasnda ilenen gherile iin Tamevar
kadsna hkm yazldna, gherilenin artrlarak dzenli bir ekilde karlp
ilenmesi iin odun gnderildiine, ilendikten sonra da ateten ve nemden korunarak
emr olunan yerlere gnderilmesi gerektiine dair.
6- Van beylerbeyine: Revan yaknlarnda inaas emr edilen kale
tamamlanmsa, Diyarbakrdan gelip orada bulunan hazineden sarf edilen parann arta
kalann ve para defterlerini gndermesine dair.
7- Tamevar kadsna: Sancak Beyi Caferin grd lzum zerine,
nadda ilenen gherile iin, Tmvardan bedeli mukabilinde odun gnderilmesine
dair.
8- Tamevar beylerbeyine: Tmvarda ilenen iki yz otuz be kantar
gherileyi Budine gnderdiini bildiren mektubuna cevap olup; Gle Sancann

XXIX

Silandire kyndeki gherileyi iletmek iin nad Beyi skenderin tayin edildiine,
baka yerde de gherile karsa mutemet kimselerin tayin edilmesine, ilenirken itina
gsterilmesine dair.
9- Eski il kadsna: Sultaniyedeki maret-i Amirenin ve caminin su yolu
zerine aa dikilerek, ev yaplarak zarar verildiinden dolay, yolun iki tarafndan er
buuk arn yerin bo braklmas ve bu hkmn su yolcu Hasan vastasyla devam
etmesi gerektiine dair.
10- Azak beyine: Azak Kalesinin yanan yerlerinin tamir edildiine, yangnn
azab aasyla dizdarn ihmalinden mi olduunun aratrlmasna, kalede mevcut bulunan
zahrenin Kefede satlp bedellerinin tahsil edilmesine dair.
11- Edincik kadsna: Hassa mimarbas Sinann gnderdii defterde kaytl
olup, Kapdanda ikamet eden talar, Edirnede yaplmakta olan bina-y erife
gndermesi ve hazrlanan mermerlerin gemi gelene kadar korunmas gerektiine dair.
12- el beyine: Kara Kalesi dizdar Hasann vefat zerine, evvelki dizdar
Emrullahn dizdarl zabt ettii haber verildiinden; ad geen ahs dizdarlk
mahsuln ele geirmise zabtedilip, durumun bildirilmesine dair.
13- Ereli kadsna: Ebriz Yaylasna kimseyi sokmayp, padiah iin bol
karpuz toplatp, hazrlamas gerektiine dair.
14- Kefe Beyi lyas Beye: Kefeden ve sair yerlerden alnan esirlerin yahudi
ve hristiyanlar tarafndan satn alnp, kfr zre kalmalarn saladklarn bildirmesi
zerine mslmandan gayrsna esir sattrmamas hakknda.
15- Diyarbekir beylerbeyine: Pesyan ve Pojyan Beyi Halid Beyin ricas
zerine, Ulus taifesi yaylana giderken, yanlarna, eskiden olduu gibi yz nefer kul
muhafz verilmesine dair.
16- Budin beylerbeyine: Emir gereince Belgrada bin kantar barut
gnderdiini, hava msait olunca iki bin kantar daha gndereceini bildiren mektubuna
cevaben; gnderilecek barutun bin kantara karlmas gerektiine dair.

XXX

17- Biga beyine: Hdavendigar Sancann Canbazlar Kynden Umur Aa

ve Demir Aa adl harami balar tutuklanmken, Kara Veli adl haraminin kap
kurtulduu, ama mutlaka tutuklanp Bursa beyine gnderilmesi gerektiine dair.
18- Hdavendigar beyine: Evvelce tutuklanan Demir ve Umur Aalara
yataklk eden Ahmed elebi ile elinde alnm mal bulunan Kara Seferin Biga
beyinden istenmesine ve yoldalar olan Kara Velinin de, bunlarla birlikte muhafaza
edilerek gnderilmesine dair.
19- Budin beylerbeyine: O taraflardaki kalelerin erlerine, tahrir olunan
sancaklar ifrazndan ve kalelere yakn yerlerden -ulfeleri hazinede kalmak artylatimarlar verilmesi ve defterlerinin gnderilmesi gerektiine dair.
20- nebaht Beyi Ali Beye ve evvelki Yenice-i Karasu kadsna ve Zihne
kadsna: Hrsz ve haram-zade olduu haber alnan Zihneli Recep, Dervi ve Ahmet
adl ahslarn kree konulmak zere Kavala kaptanna gnderilmesine dair.
21- Basra beylerbeyine: Basra ve Cezayir kullanrnn maalar iin Diyarbakr
ve Lahsaya gnderilen paralarn henz alnamadna ve bildirilen miktarn tedarik
edilmesine dair.
22- Basra beylerbeyine: Baz hususlar hakkndaki mektubuna cevaben,
Cezayir Arap beylerinden Aziz Beyin dier bir Sancak Beyi olan Mahmudu
katlettirmesinden dolay tedip edilmesine; Zernuk Sancanda timara mutasarrf eyh
Hanifin, Sancak Beyi Mehmed zerine hcumundan dolay hakkndan gelinmesine ve
Hrmzn fethi iin yirmi pare kadrga gnderilmesine dair.
23- Lahsa beylerbeyine: Basra beylerbeyi, Basra ve Cezayir kullarnn
maalar iin gnderilen paray henz demediini bildirdiinden dolay, paray hemen
gndermesi ve malumat vermesi gerektiine dair.
24- Merhum padiahn evkaf olan yerlerin kadlarna: Kimsenin
zimmetinde bir ake ve evkaf mal braklmamasna dair.

XXXI

25- Budin beylerbeyine: Bildirildiine gre reysn karlksz istihdam

etmekte olan baz timar sahiplerinden timarlar alnp bakalarna verildiine; hibir
sipahinin reydan pasdrmalk sr, ya gibi eyler almamas gerektiine; tarlalarn
srdrlmesinin lzumuna; bo braklan mezraalarda ziraat edenlerden rzasz hak
alnmasna msaade edilmemesine dair.
26- Budin beylerbeyine: Zigetvar Beyi skender Beyin haslarndan olan baz
yarlerin, tahrir-i cedidde havass- hmyna kaydolunduuna; mstakil mukataa
olunursa, her sene yzbin akeye talibler bulunacann duyurulduuna; bunun zerine
bu yerlerin

-sancak beyinin rzasyla- havass- hmyna kayd edilip, kendisine

muadil kylerden bedel verileceine dair.

27- am Emir-hacc Mansur Beye: Kafile ahalisini muhafaza, fesad ehlini
tedip etmesi; haclara satlk zahire getirecek arablar rencide ettirmeyerek alveriin
muntazam yaplmasn temin etmesi gerektiine dair.
28- Vidin ve Nibolu Beylerine: Belgraddan Nibolu skelesine barut ve
glle gtrecek miri gemilere muavenet iin, hisar erlerinden ve dierlerinden kifayet
miktar adam tayin edilmesine dair.
29- Belgrad kadsna: Gnderilecek be bin kantar barutu gtrecek gemilere
muavenet iin asker ve reydan yeteri kadar adam tayin edilmesi Semendirede olan
azablar aasna ve Vidin, Nibolu kadlarna emredilmi olduundan, bin kantarn
denizden ve geri kalann karadan gndermesine; Zigetvardan alnm bir top ile
Rodnikte olan gllelerden bir tanesini de beraber yollamasna dair.
30- Semendire'den Vidin'e varncaya dek Tuna Yalsndaki kadlara:
skelelerden baka yerlerden gemi kullanlarak miri hazinenin zarara uratld
bildirildiinden dolay bu halin yasaklanmasna ve yasaa uymayanlarn hapisle
cezalandrlacann bildirilmesine dair.
31- Mentee beyine: Mektubuna cevaben; hisar erlerinin miri iine karmas
caiz olmadndan, hizmet zamannda mukataa iltizam edip o bahane ile sancak beyi
yanna gelmeyenlerin, dirliklerinin bakasna devredilmesi gerektiine dair.

XXXII

32- am beylerbeyine, kadsna ve defterdarna: Msr pirincinin ancak

stanbula kifayet edeceinden dolay, eskiden olduu gibi am ve havalisinde pirin
ektirilmesi, ihtiyacn giderilmesi iin allmasna dair.
33- Halep mal defterdar Mehmede: mena (alay hesaplarn tutanlar) ve
ummalden (vali, mutasarrf gibi idare memurlarndan) bazlarnn mukataadan
zimmetleri olduu halde, baka mukataalara kefil veya mltezim olduklar, bunun iin
ahkam- erif elde etmek ve ekbirden bazlarn vasta eylemek gibi ilerle uratklar
iitildiinden, bir mukataa ile alakasn kesmemi olana -elinde hkm dahi bulunsabaka mukataa verilmemesine dair.
34- zeyr beyine hkm: Payas Kalesinde yaplmakda olan gemilerin,
denizde bulunduklar haber alnan dman gemilerinin saldrsndan muhafazas iin,
kalenin zayf yerlerine metrisler yaplmasna ve sancak sipahilerinden yeteri kadar adam
tayin edilmesine dair.
35- Adana beyine: Denizde dman donanmas bulunup, Payas Kalesinde
yaplmakta olan gemilere zarar vermesi ihtimali olduu ve kalede kafi miktarda silah
bulunmad bildirildiinden, Adana Kalesinde darbzen varsa, gemileri muhafaza iin,
bir miktar silah, sipahi ve hisar erini Payas Kalesine gndermesine dair.
36- Kirkkilise kadsna: Yaplmakta olan bir bina iin orada karlmakta olan
kzlta iinin iyi gitmediine; psala zaimi Mehmetin ehl-i vukuf olduundan mbair
olursa iin dzelecei bildirildiinden, bizzat mukayyed olup ii tanzim etmesine dair.
37- Yenieri aasna: Hassa cameyuslardan len be nefer yerine,
stadoullarndan iki, ulfesiz acemi olanlarndan nefer tayin edilmesine dair.
38- am defterdarna: Bac- bahar iltizam eden Halepli Ebubekirin
zimmetinde para brakldna ve satlan yk hesabna gre bacn daha fazla miktar
olduuna dair haberine cevap olup; satlan ykten hasl olan parann ne miktar
olduunun ve kimin tarafndan ele geirildiinin bildirilmesine dair.
39- orum beyine: Evvelce gnderilen emir gereince, sancak askeriyle
beraber donanmaya binmek zre stanbula gelmesi gerektiine dair.
XXXIII

40- Edirne kadsna: Edirne zindannda bulunan France tercman Zan

Madse ile Ik isimli sahslarn korunarak gnderilmesi gerektiine dair.
41- Bodan voyvodasna: Sefer-i hmyna mteveccih olup, her sene
hazine-i amireye gnderilen haracn bu defa ncelikle gnderilmesi gerektiine dair.
42- Halep beylerbeyine: Halep defterdarnn bildirdiine gre Halep
Kalesinde yaplacak barut iinde altrlacak topularn, ulfelerinden baka cret
istemeleri caiz olmadndan, stanbulda barut ileyen topular gibi yalnz ulfeler ile
almalarn tenbih eylemesine, aksi takdirde alanlarn yerlerini bakasna
brakmasna dair.
43- Bolu beyine ve Yenice kadsna: Yenice kadsnn naibi Mustafann bir
mescidi ahr yapt ve birinin parasn ald on iki divan kads tarafndan
bildirildiinden dolay, ad geen ahsn niyabetten azledilmesine dair.
44- Mizistre Sanca beyi Yar Ali Beye: Piyale Paann, Manyada dalk
yerdeki kyn ahalisinin, itaatsizlikte bulunduklarndan dolay, haklarndan gelmesi
gerektiine dair.
45- Krehri beyine ve Budakz kadsna: Keskinin Glpnar kynden
Ali ve Veli kardelere verilen hkmn deitirilmesinden dolay yaplan tahkikatta,
tahrif edenin Budakznden skender olu mirze olduu bildirildiinden; durumun
tefti edilmesi, su sabitleince sulunun hapsedilip vaziyetin bildirilmesi gerektiine
dair.
46- Sakz beyine: Sakzda bulunduu iitilen tutulmu bir Dubrovnik
parasnn, itimata layk adamlar koyularak, ahslar ve eyas ile beraber stanbula
gnderilmesi gerektiine dair.
47- Seksar ve amantorna sancaklar beylerine: Sancak beyi Mehmedin
bildirdiine gre, stolni Belgrad Kalesinde harap bir barakann tamire muhtac
olduundan, tamiri istenilince, imece yolu ile yardm iin il eri gnderilmesi hakknda.

XXXIV

48- Msr beylerbeyine: Msr'dan ve Reidden zahire ve pirin ykleyen

gemilerin dorudan gelmeyip, baka iskelelerde sat yapmalarndan dolay sknt
yaandnn stanbul kads tarafndan bildirilmesi zerine, zahire ve pirin tayan
gemilerin reislerinden muteber kefil alnmadka salverilmemelerine, zahire miktar ile
hareket tarihinin bildirilmesine ve zahireyi stanbula getirmeyen gemilerin msadere
olunacana dair.
49- am Muharririne: Arap taifesinden alnan ve beylerbeyiye has olan at ve
develerin Havass- Hmyna ilhak edilmesine dair.
50- Msr beylerbeyine ve kadsna: Msr diyarnda mansure kadsnn naibi
olan Nureddin, eer ilam edildii gibi erir olup, reyya zulm ediyor ise niyabetten
uzaklatrlmas gerektiine dair.
51- Budin beylerbeyine: Peuy beyi Mehmedin marifetiyle tahrir edilen
Peuy, Zigetvar, amantorna, Sekay, Seksar ve Kopan sancaklarndaki Havass-
Hmyn, dier haslar, zeamet ve timar muamelelerine dair baz talimatlara dair.
52- Yanya sanca beyine: Gerebine mahkemesini basmasndan, kadsna
svmesinden ve halka zulm etmesinden dolay srlmesi gerektii bildirilen Alinin,
tutuklanp, sicili yaplp Rodos'a srlmesine dair.
53- amda hazine defterdar olan Mustafaya: Eski defterdar Ali
zamannda, Yemen mhimmat iin bir miktar ake tahsil edilip hazineye teslim
olunmu iken, elde ake kalmadndan bir ksmnn harcandna ; Hille sanca beyi
ve emir-hac olan Sleyman Bey zamannda bir ksmnn dendiine ; kalan kavvas
akenin de tahsil edilerek hazine-i amire iin zabt edilmesi gerektiine dair.
54- irmen beyine: Liva msellemleriden bazs lmesi, yerlerinin sipahi ve
saire eline gemesi, onlarn da harlk sknts ektiklerinin bildirilmesi zerine, defter
ve kanun gereince yerlerinin ve resimlerinin kendilerine alnmas iin liva kadsna
hkm gnderildiine ; ayrca bu defaki sefer-i hmyna itirak etmeyen
msellemlerin, cerimeden baka krekle cezalandrlacaklarnn bildirildiine dair.

XXXV

55- irmen sanca kadlarna: Liva msellemlerinden len bazlarnn

yerleri sipahi ve saire eline dsmekle msellemlerin skntya dtkleri sancak beyi
tarafndan yazldndan, byle yer tasarruf edenler defter ve kanun gereince ellier
ake resimlerini vermekten ekinirlerse, yerlerinin msellemlere hkmedilmesi
hakknda.
56- Rumeli beylerbeyine: Mfsidliinden dolay stanbula gnderilmesi emr
olunduu halde, tutulup Amasya mir alemi Ahmede teslim olunan Kpr
Kasabasndan Mahmudun, zaim Mustafa olu Ahmed tarafndan cebren kurtarldna
; ad geen ahsn buldurulmasna ve davasnn tefti edilmesine dair.
57- Varna kadsna: Kazada vakf amili olan Karamanlolu adl ahsn, on
yk akesi olduunun ve reyya zulm ettiinin bildirilmesi zerine oradaki ev ve
emlakini sattrlmasna, alakasnn kesilmesine, kasaplk hizmetinde bulunmas iin
sermayesiyle birlikte stanbula gnderilmesine dair.
58- Msr emir-haccna: Haclarn binlerce akelik ate fiei alp, enlik
yaptklar iitildiinden, bundan byle fiek alp kullanmalarnn yasaklanmasna dair.
59- Selanik beyine: Bir Yahudi ile al veri nizasnn davas esnasnda, emir
zerine gizli olarak Krfus tarafna casuslua giden Mustafa adnda biri olduunu
syleyen rahip kyafetindeki adamn, korunarak stanbula gnderilmesine dair.
60- Halep beylerbeyine: Venedik beylerinin tutulan mektuplarnda isimleri
geen baz Venedikliler orada bulunuyorlarsa, onlarn karlktan uzak tutulmalarna ve
kendilerindeki katlarn alnp gnderilmesine dair.
61- Sakz Beyi Hzr Beye: Bir Venedik barasnn yklendii eyalarla
zmirden Venedike giderken sgiri Adasnda paraland bildirilerek, bizzat
mahalline gidip btn eyay tesbit etmesi, Sakzda depolamas ve gemideki
Hristiyanlar stanbula gndermesine dair.
62- Teke ili Sanca beyine ve Antalyada oturan Mehmed Beye:
Antalyadan ve baka yerden Msra ileyen Karamrsel ve sair gemilerin, sefer-i

XXXVI

hmynda zahire nakli iin kullanlmak zere Antalyada alkonulmas gerektiine

dair.
63- zdin kadsna: Hseyin ve Ms reslerin, sefer-i hmyn iin bedelini
deyerek zahire almak zere, kazaya geleceklerini bildirerek, kffra zahire vermekten
saknlmas gerektiine dair.
64- Msr beylerbeyisine: Yeterli miktarda barut ilettirip, hazrlayp ve ne
kadar barut varsa yazp bildirmesine dair.
65- Rodos beyine: Orada ne kadar barut var ise tartlp, bildirilmesi ve layk
ile muhafaza edilmesine dair.
66- am Emir-hacc Kansu Beye: Bu sene Ebu rebe tarafndan gelen at ve
develer yamaland iin eldeki at ve develerin hac kafilesine yeterli olmayacandan
ve bu sebepten kafilenin gecikeceinden dolay, Naimolunun haclarn getirilmesine
yardm etmesine ve kafilenin hareketini temin etmesi gerektiine dair.
67- Malkara kadsna: 976daki Ejderhan Seferine gitmeye nbetli olduklar
halde hizmete gitmedikleri bildirilen Mehmed, Kurd ve Ferhad ile dier muhalefet
edenlerin, krek cezas verilmesi iin gnderilmesi gerektiine dair.
68- Varna kadsna ve Yrk Subas Piriye: Ejderhan Seferine tayin
edilen Canbaz ekincilerinin, Varnann Yank Kynde z Suyunu geince bir
ksm ekincilerle beraber savuup getiklerine, ayrca o kyden Nurullh, pek ve
Hseyin isimli canbazlarn da sefere gitmediklerine, byle kimselerin kree konulmak
zere defterleri ile beraber gnderilmelerine dair.
69-

Marnileyh

Subaya:

Ejderhan

Seferine

tayin

edilip

de

gitmeyenlerin, sularna ceza olarak, mahsllerinin mevkufa alnmasna, kendilerinin

kree konulmalar iin defterlerinin gnderilmesi gerektiine dair.
70-

Yrk

Subasna:

Ejderhan

Seferine

gitmedikleri

bildirilen

Malkaradan Ferhad ile Mehmed; Malkarann Hrala nahiyesinden ah Veli ile Kurd;
Vakfck kynden Mir Ali ile psaladan Mustafa ile Berber Ali; narl mahallesinden

XXXVII

Kurd; orludan Hac irmerd ile Mustafa ve Silivriden Mahmud ile Mrtezann
tutulup gnderilmesi gerektiine dair.
71- Ohri beyine ve Debri kadsna: Debrenin Kocack Kalesi dizdarnn
bildirdiine gre, gedik tasarruf ettikleri halde teklif edilen hizmeti yapmayan sipahizadelerin, hizmete sevkleri ve muhalefet edenlerin gediklerin bakasna verilmesine
dair.
72- Anabolu (Mora) kaptanna: Levend reislerinden Mehmedin dman ile
yapt savap, on iki arkada ile ehid olmas zerine, gemisine kendisinin tesadf
etmesine, reisin katilleridir diye otuz gemiciyi haps ve gemiyi de zabt etmesine,
Mehmed Reisin kardei c oraya geldiinde gemi, eya ve yoldalarn iade etdip
yanll dzeltmesi gerektiine ve gemiyi de sefer iin hazrlayp Piyale Paann
gelecek olan donanmasna refakat etmesi gerektiine dair.

73- am beylerbeyisine: nce Sinan Paa ile Yemene tayin olan be yz am

yenierisinden, Yemene gitmeyip Nablus muhafazasna gnderilen ikiyz ellisinin,
ihtiyaca binen imdiden ulfelerinin denerek, yenierilik hizmetinde kullanlmasna
dair.
74- Yenipazar kadsna: Kaznn Tergvite nahiyesi sihapilerinin adam
gndermelerine, reynn geree aykr beyanda bulunarak timarlarn maktu ve filori
defterlerine kaydettirdiklerini bildirmelerine, defter-i cedidde r kaydolunmasn
istediklerine, bunun zerine ad geen yerlerden r alnmasna karar verildiine dair.
75- Halep defterdarna: Zlkadriyede baz irret ehlinin, yneticilerin mal
tahsiline engel olduklarna, Halep mukataat baz mflislere ve eski tahvillerden
zimmeti olanlara verildiinden ve emlakine mracaat edilen bazlarnn muvazaal sat
yaptklar iin bedelleri tahsil edilemediinden dolay, zimmetlerindeki mukataa
bedellerinin tahsil edilmesi gerektiine dair.
76- Zlkadriye beylerbeyisine: Mukataat mfettii olan Simento kadsnn
bildirdiine gre, reyy tahrik edip, miriye ait mallar almaya mani olan baz
XXXVIII

kimselerin tutuklanmasna, zimmetlerindeki maln tahsil edilmesine ve sabit olabilecek

crmlerinin bildirilmesine dair.
77- am Muharriri Aliye: Nureddin ehid Vakfndan Dariye Ky, defter-i
atikde maktu kaydedildii halde, defter-i ceddde ziyade mahsl kaydedilmesinin
sebebini bildirmesine dair.
78- el beyine: Btn halka istimalet vermesi, kale feth edildiinde herkesin
can ve mallarnn emniyet altnda olacann ilan etmesi ve dman ahvalinden
malmt vermesi gerektiine dair.
79- el beyine: Glnarda bir dman gemisi ile gren Mehmet adl sipahiyi
arp, ne grtklerini rendikten sonra hapsetmesi, Mud Kalesi Kethdas Kara
Veliyi bir bahane ile tutuklamas, suunu tespit ettikten sonra da hakkndan gelerek
neticeyi yazmasna dair.
80- Tamevar beylerbeyisine ve defterdarna: Gherile hizmetinde memur
bulunan nad beyinin sanca deitirilerek o hizmetten uzaklatrlmas, yerine
Lipova beyinin tayin edilmesi, gherile karma ve ileme ilerinin oaltlmas
hususunda gayret gsterilmesi ve yardmc olunmas gerektiine dair.
81- Adana beyine: Venedik Baylosunun seyisi tutuklanp evraklar ile
gnderildiinden bahisle; dman tarafnn srekli tetkik edilmesinin, Payas
skelesinde yaplan gemilerin metrisler inas ile muhafaza edilmesinin ve evvelki emir
gereince o diyarda avarzdan baka kavvas ihra olunmasnn gerektiine dair.
82- Gelibolu kadsna: Gelibolu dizdarnn kale duvar dibinde su yolu
amasndan dolay duvarn bir tarafnn yklmas haberi eer doru ise, yklan yerin
kendisi tarafndan tamir ettirilmesine, itiraz ederse yazp bildirmesine dair.
83- Lipova beyine: Gherile hizmetinde olan nad beyinin sanca
deitirelerek o hizmete kendisinin tayin edildiinden, gherilenin karma ve ileme
ilerinin oaltlmas hususunda gayret gsterilmesi ve yardmc olunmas iin
Tamevar beylerbeyine hkm gnderildiine dair.

XXXIX

84- Antep beyine ve kadsna: Gnderdii habere gre Hz. mer ve Hz.
Osmana dil uzatt sabit olan Zerito Kyl Mehmedin siyaset edilip, neticesinin
bildirilmesine dair.
85- Ergene kadsna: Mr ullu taylara hizmet eden ve haklarnda celp
yazlan baz kimselerin, iki hizmeti birden gremeyeceklerini ikayet ettiklerinden
dolay, durumun tefti edilmesine, bunlarn eskiden beri tayc olup olmadklarnn ve ne
kadar koyuna muktedir olduklarnn bildirilmesine dair.
86- Hersek Beyine: Livada olan naibler, subalar, tercmanlar ve i erlerinin
halka zulm ettiklerine dair haberin doruluunu toprak kadlar marifetiyle tefti
ettirmesine, arz edildii gibi reyya gerekten zulmetmilerse bu ahslar
vazifelerinden uzaklatrmasna, sicillerine kaydederek kaya gnderip krekle
cezalandrmasna ve bir suretini de mcrim defterine kaydedilmesi iin merkeze
gnderimesine dair.
87- Halep beylerbeyine: Kendisi emir-hac iken iltizama verilen bc- baharn
yk hesabna gre tutarnn fazla olmas gerektii anlaldndan bu husustaki
malmatn bildirmesine dair.
88- Eski am defterdar olan vilayet muharriri Aliye: Nureddin ehid
evkafndan olan Dariye Ky ahalisi adam gnderip, eskiden yz otuz iki grat buday
ve arpa maktu dyorken, imdi fazladan olarak harac- ecar ve mal- sayf
kaydedildiini ve kendileri ikayete gelince, krk be grat daha ilave edildiini
bildirdiklerinden dolay, maktun hangi sebeple artrldnn ve ahalinin eski yerlerden
ziyade yerler mi tasarruf ettiklerinin bildirmesine dair.
89- am beylerbeyine ve kadsna: am kads olan Muhiddinin, Davud
Paaya ait bir han tamir edip, masraflarn o hann tamiri iin vakfedilen bir maln
mahsln zabt eden am dizdarndan istemesi, onun da itiraz etmesi zerine, ad geen
vakf muhasebesinden vakf malnn alnp, tamire harcanmas gerektiine dair.
90- Manisa kadsna: ehzde Muradn lalas Ferruh mektup gnderip,
ehzadenin haslarndan olan Manisa pazarna gelen eyann bacn vermemek iin

XL

bakkallarn ve sairenin harite al veri ettiklerini, bunun neticesinde halkta ktlk

yaandn bildirmesi zerine, pazar dnda alveriin yasaklanmasna, muhalefet
edenlerin isimlerinin bildirilmesi gerektiine dair.
91- Karasu Yenicesi kadsna: Hazine gtrrken kazann Bori kynde kayb
olan yenierilerin yanlarndaki elli iki bin ake ky ahalisine tazmin etlirilmi iken,
katilin Behll isimli ahsn olu olduu anlalnca kendinden tahsil edildii, akelerin
kylye geri verilmek zere Evren avu ile gnderildiine dair.
92- Zlkadriye beylerbeyine: Kimlerin zimmetlerinde miri mal varsa,
tahsiline yardm etmesi ve tahsile engel olanlar bildirmesine dair.
93- ynecik Pazar kadsna ve Havass- Hmyn Emni Mustafaya:
Ekrem avuun bildirdiine gre, ldrme ve gasbetme sularndan dolay tutuklanan
drt haramiye ortaklk ve yataklk edenlerin,

Havass- Hmyn kylerinde

bulunduklar iin tutuklanmayan sahslarn tutuklanmas, Evren avua teslim edilmesi

ve durumun tefti edilip, haklarndan gelinmesine dair.
94- [Bergos Kadsna]: Bergos kazasna tabi Salk kynden Muharrem adl
ahsn, levend suretinde silahlanp, ata binip, mslmanlara zarar ve ziyan verdii
haberleri doru ise, onun Evren avua teslim edilip, stanbula gnderilmesine dair.
95- Beyehri ve Fener kadlarna: Kzlhisar dizdar Mustafa ile dizdarla
talip bazlarnn birbirlerine hata isnat ettikleri hususlarda, hatann hangi tarafta
olduunu da iki tarafn ahvalini de tefti edip bildirmesine dair.
96- Urla kadsna: Urla Nahiyesinin Denizli Kynden Karaolan denen
ahsn, frkate donatp halkn mallarn yamalad, birok kimseyi yaralad haberleri
doruysa tutuklanarak stanbula gnderilmesine dair.
97- skb beyine: Venedik Baylosuna mektup getirirlerken tutuklanan baz
Kotor hristiyanlarnn ve tutulan haramilerden Seyyid Ali ve yoldalarnn, stanbula
gnderilmeleri, geri kalan haramileri de Venedikten mektup gtrecekleri de tutmaya
ihtimam gstermesine dair.

XLI

98- Edirne Kadsna: skb Beyi Ali Beyin adam tarafndan tutuklanp,
Edirne zindanna konulan bir hristiyan stanbula gndermesine dair.
99- Bosna beyine: Banalukadaki baruttan iki yz kantarn, Kilis beyi
Ferhada teslim edilmesine dair.
100- am beylerbeyine ve kadsna: amda Berruziye mahkemesinde ktip
olan Seyyid erefeddinin rvetsiz i grmediini ve parayla ilgili baka ktlkleri
bulunduunu bildiren arzhal verildiinden, yazlan sular gerekten iliyorsa
kitabetten karlmasna dair.
101- Demirhisar kadsna: Yerli naiblerin davet olunmad yerden resm-i
ksmet istediklerinden ikayet edildiine ve bu sebeple yerli naipliin caiz olmadna,
ylelerinin niyabetten karlmas gerektiine dair.
102- Rum beylerbeyine: Amasya Sancandaki bir takm ran ve Kzlbalk
muhiplerinin haklarndan gelinmesine dair.
103- Akkirman beyine: Bodan hristiyanlarnn tecavze uradklarndan
ikayet etmeleri zerine, Botana ky ahalisinin davasna Silistre kadsnn bakmasna,
memuriyet ve tefti ilerinin Bodan voyvodasnn idaresinde yrtlmesine dair.
104- Yenice-i Karasu ve Kavala ve Drama kadlarna: Yeniceden Arapolu
isimli ahsn, Kavaladan mazl yenierinin, Dramadan Caferolunun iledikleri
ekavet suundan dolay tutuklanmalar gerektiine dair.
105- Budin beylerbeyine: Erdel Kralnn mektup gnderip o taraftaki
beylerin ve zellikle Salnuk Beyinin tecavzlerinden ikayet etmesine, Erdelin devlet
arazisi olduundan ahalisine taarruz edilmemesi gerektiine, bu durumun beylere
yazlmasna , eskiden beri havas veya timar olan kylere mdahale edilmemesi iin de
Krala name gnderildiine dair.
106- Hersek Sancan tahrir eden Mteferrika Geyvana: Tahrir ettii
Hersek Sancanda reydan bazlarnn, tasarruflarnda olandan ziyade yer
kaydettirdii, defter-i atikte olmayan bidatler ihdas edildii, reyya tehamml

XLII

edilemez teklifler yapld iitildiinden dolay, defter-i atikte ne kaytl ise defter-i
cedidde de onu kaydetmesine ve hizmetini bitirip defterlerle beraber gelmesine dair.
107- Lalaya ve Aydn ve Saruhan kadlarna: Anadolu vilayetindeki ve
kazalarndaki bir ksm ingenelerin hrszlk ve fuhiyattan geri durmadklar,
Kavalaya gnderilen Hasan avua miri mal tahsilinde iken kar koyup, adam ile
atn yaralayp eyasn gasbettikleri sebebiyle tutuklanacak ingenelerden, haramiligi
sabit olanlarn davaclarna haklarnn verilip stanbula gnderilmesine dair.
108- Budin beylerbeyine: Budin hazine ve timar defterdarlarnn Moha
Sancanda olan timarlardan havass- humayuna yarayanlar defter-i cedide has
kaydetmeleri, yaramayanlarnn hisar erlerine tevcih etmeleri ve defterdarlara Budin
Sancandaki havass- hmyndan bedel verilmesi hakknda.
109- Dukakin Beyi Mustafa Beye: syan halinde olduu bildirilen ve naibin
hanesini basan Karada Nahiyesinin eltik Ky halkn hsn-i tedbir ile ele geirip
fesad sabit olanlarn eran haklarndan gelinmesi ve itat edenlere iliilmemesi
hakknda.
110- Badad beylerbeyine: Hz. Yunus ve Hz. Cercis vakflar mtevellisi olan
Hac Kasmn bildirmesi zerine: bu vakflarda rafziler serdarnn halifelerinden olan
Burc Aliye ve onun gibilere mukataa verilmesinin ve beytlmale kartrlmasnn
caiz olmadndan, ad geenlerin alakalarnn kesilmesine dair.
111- Musul beyine: Hazreti Yunus ve Cercis vakflar mtevellisi Hac Kasm
mektup gnderip, bu vakfn ve Musul damgasnn mltezimi ve rafziler serdar Seyyid
Mehmedin halifelerinden olan Burc Alinin hapsedilme sebebinin bildirilmesine dair.
112- am beylerbeyine: amda Tebzer Kalesi mustahfzlarnn timarlarna
gitmek bahanesiyle kaleyi bo braktklar bildirildiinden, dizdar vaadi ile timarlarna
gitmeyip, hisar bekleyenlerin gediklerinin, mstahak olanlara tevcih edilmesine dair.
113- Msr beylerbeyine ve Hzane-i Msr defterdarna: Medine kadlar
teden beri salyaneden neye mutasarrf olmuslar ise, yeni kadya da aynsnn Msr
hazinesinden verilmesine dair.
XLIII

114- stanbuldan Ahyoluya varnca yol zerindeki kadlara: Miri

esirlerden yirmi dokuz Macar ve Hrvat katndan, her kazada mahbesler ve
derbendler ve pheli yerler aranmasna, bulunanlarn gnderilmesine, bunlar tutanlarn
taltif edileceine, msadere halinde ldrlenler iin mesuliyet olmadna dair.
115- Ahyolu kadsna: Kazada binas emr olunan at gemilerinin acele
tamamlanmasna dair.
116- Haleb beylerbeyine: Bu sene haclarn deveye fazla ihtiyac olduundan
Halebe satlmaya gelen develerin, haclara kiralanmak veya satlmak zere ama
gnderilmesine ve mikdarnn bildirilmesine dair.
117- am beylerbeyine: Bu sene haclarn deveye ihtiyalar olduu iitilerek
satlmaya gelen develerin ama gnderilmesi iin Haleb beylerbeyineyazldndan
gerek oradan gelecek, gerek etraftan toplanacak develeri kiraya verme veya satma
suretiyle haclara verip sknty gidermesi ve malumat vermesi hakknda.
118- Karaman beylerbeyine: Divan olmadan, defter kethdas ve defter hazr
bulunmadan, bazlarna timar verildii, divanda verilenlerin de mstahaklarna
verilmedii iitildiinden dolay, timarlarn nerede, ne suretle ve kimlere tevcih
edilmesi gerektiine, sefer olduunda ne yaplacana dair.
119- Marnileyhe: Konyadaki ayrlarn korunmas gerektiine dair.
120- am kadsna ve am mftsne: Kudsteki Musalliye Kilisesi iin
mslmanlarn

ve

hristiyanlarn

nizalamasn

tefti

eden

kadnn,

hac

tamamlandnda mahalline gitmesi, kilisenin harap halde mi braklaca yoksa baki mi

klnaca, ihtimallerinden eran hangisi lazmsa onu yapmasna ve

neticesinin

bildirmesine dair.
121- skenderiye beyine: Karada ve Podgarie ve Bodimli kadlarnn
mektup gnderip, skenderiyenin asi Boyer kyn vurup dnen askerin, Menoda
denen kyde toplanan halka tecavz ederek eyalarn gasb ettiklerini, bazlarn
katlettiklerini ve Tuzcu ky ahalisini de esir alarak sattklarn bildirdiinden, ba
mfsidlerin ele geirelerek haklarndan gelinmesine, oluk ocua iliilmemesine dair.
XLIV

122- Yenieri aasna: Edirnede yaplmakta olan cami binasna hizmet iin
yz acemiolan ulfeye yazp gndermesine dair.
123- Halep beylerbeyine: Halepte mevcut olan bin kantar siyah barutu
Kbrsa hareket ettii zaman gemilere ykleyip beraberinde getirmesine, mevcut
gherile ile barut yaptrmasna ve Payasta yaplmakta olan gemileri acele ikmal
ettirmesine dair.
124- Trablus Beyi Mehmed Beye: Orada mevcut bulunan yzseksen bir
kantar baruttan yzelli kantarn Kbrsa gelirken beraberinde getirmesine dair.
125- Edirne kadsna: Kanije Kalesinde esir iken kefil ile kurtulduunu
bildiren Abdlkerim, Edirnede ikamet eden bir kafiri satn almak iin msaade istedii
iin, o ahsn hviyet ve vaziyetini bildirmesine dair.
126- Zlkadriye beylerbeyine: Defter sandklarnn iki mhr ile kapatlp
kethdann stanbula gitmesinden dolay alamadna, timarlarn ruznameden
verileceine dair habere cevaben ruznameden timar verilmesinin caiz olmadnn
bildirildiine, sandklarn timar divannda yalnz defterdar tarafndan mhrlenmesi kfi
olduundan savata ve barta timarlarn hangi artlarda tevcih ve kayt edileceine
dair.
127- am kadsna: Arapa bildikleri iin subalar, mena ve i erleri
tarafndan istihdam edilen amere isimli Yahudi taifesinin, mslmanlara zulm
ettiklerinden o hizmette kullanlmamalarna, evvelce cami iken Yahudilerin eline
getii tespit edilen bina etrafndaki evlerin mslmanlara sattrlmasna dair verilmi
olan emirlerin mutlaka icrasna dair.
128- Drama ve Ahyolu ve Silistre kadlarna: stanbulda arpaya ihtiya
duyulduundan yeteri kadar arpa tedarik edilmesine ve gemilere yklenilerek sahipleri
veya vekilleriyle birlikte gnderilmesine ve defterlerinin karadan yollanmasna dair.
129- Aydn Beyi Mahmuda: Rafzilik ve inanszlklaryla mehur fesad
erbabndan olan baz kimselerin ve derdest edilmeleri hakkndaki emir gereince
tutulduklar bildirilen dokuz kiinin, kree konulmak zere gnderilmesine dair.
XLV

130- Sofya ve Filibe ve skp kadlarna: Tm Rumeli askerleriyle sefere

kmaya memur edilen Rumeli beylerbeyisi Hseyin Paann, ordusuna lazm olan
orducu esnafnn alet ve edevatyle hazr bulundurulmasna ve bir defterinin ordu
muhtesibine gnderilmesine dair.
131- Dergah- muallam avularndan Ahmede: sa avula ve Rum
beylerbeyi ile birlikte Ordu-y hmyna Rum vilayetinden krk bin koyun tedarik edip,
sahipleri veya vekilleriyle beraber gndermesine dair.
132- Edirne kadsna: Franszca tercman Zan Badka Edirne zindannda
hapis iken kurtulduunun duyulmas zerine, alan soruturmaya dair.
133- Karaman beylerbeyine: Timar erbabndan ve zaimlerden hizmette
bulunanlara mahlul timar verilmesi icab ettiinde, ifraz kabul etmeyenden zaimlere
beer yz ve timar erbabna er yz akeye kadar verilmesine dair.
134- Vidin beyine: Livadaki kaleleri yoklayp yirmi kantar barut olan kalede
be kantarn brakp, onbe kantarn stanbula gndermesine, mikdaryla beraber nasl
temin edildiinin bildirmesine dair.
135- Vilitrin kadlarna: Kutur kafirlerinden baz kefereyi ele getirmesi iin
skp beyine hkm gnderildiine dair.
136- Mimar baya: Edirne sarayndaki olanlar iin yaplmasn teklif ettii
hamamn, nerede ve ne kadar para ile yaplacan bildirmesine dair.
137- Anadolu beylerbeyine: Donanmann nevruzdan evvel denize kmas
kararlatrldndan

dolay,

tayin

olunan

krekilerin

tersaneye

vaktinde

gnderilmesine ve gecikme durumunda mesul olacaklarn beylere ve kadlara tenbih

etmesine dair.
138- Vilayeti Anadolu ve Karaman Kadlarna: Sefere tevecch hmyn
yakn olduundan, orduya lazm olan kasablk koyun ihrac iin mbair tayin edilen
Bolvadin Kads Ahmed ile Dergah avularndan Ali ulatklar zaman, her yerden
kasablk koyunlar adilane ihra etmelerine, deftere kaydetmelerine, ordunun

XLVI

hareketinde semt olan merkezlere sahipleri veya vekilleriyle birlikte gndermelerine

dair.
139- Kean kadsna: Vezir Pertev Paann hslarndan olan on kyn
marnileyhe temlik edildiinde, kylere gidip hudutlarn tespit ederek, snrname-i
hmyna verilmek zere hccetini gndermesine dair.
140- Kilis beyine: Grd lzum zerine Edirne Kalesinin tamiri iin
cerahor (geri hizmette alan cretli asker) gndermesine binaen, Bosna Beyine
hkm gnderildiinden, onunla haberlemesine ve oradan gnderilecek olanlarla kendi
sancandan karlacak cerahorlar cretle altrmasna dair.
141- Marn-ileyhe: Kilis serhaddindeki kalelerin barut ve kurun ihtiyac
hakkndaki haberi zerine, Banalukadan barut ve Serebrineden kurun verilmesi iin
Basra beyine hkm gnderildiine dair.
142- Filibe kadsna: Emre uyularak tutuklanan Kara Velinin salverildii
iitildiinden, tekrar tutuklanp hapsedilmesine ve salverenin isminin bildirilmesine
dair.
143- Bosna beylerbeyine: Kiliste tamir edilecek Evyati Kalesi iin kifayet
miktar cerahor gndermesine dair.
144- Babaeski ve Burgaz kadlarna: Babaeski kazasnda yedi zemin
Veziriazam Mehmed Paaya temlik edildiinden, mahalline varp hududlarn tesbit ve
tescil etmesine, snrname-i hmyn verilmek zere sicil suretini gndermesine dair.
145- zmir kadsna: zmir Kalesinde ne kadar barut olduunu bildirmesine
dair.
146- Hersek Sancanda muharrir olan Geyvan Kethdaya: Dome
Nahiyesinde emin olan Hasann, defter-i cedide kayd ettirmemek vadiyle halktan
para toplamasndan dolay bunu engellemesine dair.

XLVII

147- Bodan Voyvodasna: Akkirman Kalesinin varo ksmndaki taburun

harap olmasndan dolay tamir ettirilmesine, bunun iin de Bodandan yeteri miktarda
aa kestirilmesine dair.
148- Rumelinin sol tarafndaki nazrlara: Nevruzdan nce muhasebelerini
yapp, ihmalde bulunmadan, zimmetlerinde ne kadar para varsa hazine-i amireye
gndermelerine dair.
149- Kefe Sancak Beyi lyasa: Devlet Girayn mektup gnderip, erkes
beylerine ahkam- erif gnderilmesini talep etmesi zerine, onlarn Asitane-i saadete
itaatlar olup olmadnn sorgulanmasna dair.
150- Aydn beyine hkm ki: Treyen sahte taifesinin fesadna engel olmak,
halk erlerinden muhafaza etmek iin, sancak askeri sefere gittikten sonra, bir babu
kumandasnda asker braklmasna dair.
151- Silistre, Aydn, Yanbolu ve Ahyolu kadlarna: Fesad ehli baz
kimselerin ortalkta dolap karlarna kanlar klla yaraladklarndan dolay, bu gibi
ahslara kazalalarnda frsat vermemeleri, yakalatp hapsetmeleri ve suret-i sicillerini de
yazp bildirmelerine dair.
152- Halep beylerbeyine: Halepteki Venedik Frenklerinden zapt edilen
mallarn kaydedilip korunarak

stanbula gnderilmesi; Payas skelesinde inas

devam eden gemilerin bir an evvel bitirilmesi hakknda.

153- Mentee ve Teke sancakbeylerine: Anadolu kadlarnn imdiye dek
uygulanana aykr olarak zahire vermemeleri, Rodosdan gelen yetkili gemilere ise
tereke vermelerine dair.
154- Ardahan Beyi Mirza Ali Beye: Gazvinden gelen adamn verdii haber
ile Grcistann yukar tarafndan alnan kale ile ilgili haberlerin malum olduuna, o
blgenin srekli bir ekilde casuslar vastasyla kontrol altnda tutulmas gerektiine
dair.

XLVIII

155- Karaman beylerbeyine: Ilgn kadsnn bildirdiine gre Mustafann

olu Hacy ldrd sabit olan timar erbabndan Musa adl ahsn ksas edilmesine
dair.
156- Hassa reislerinden Kara Hocaya: Gemilerinden birisinin seferde iken
Antonya yaknlarnda kafir gemilerinden birinin saldrsna urad, onlarn iinden
kan Petre isimli bir hristiyann bulunduu, bu ahsn evvelden Veziriazam Mehmed
Paann klelerinden olup azad edildii ve tutulup stanbula gnderilmesi gerektiine
dair.
157- Edirne kadsna: Musa adl bir yahudi erkekle ile Asiye adl bir
mslman kadnn bir yatakda grlmesi zerine her ikisine de emr-i erifin beyan
edilmesine dair.
158- Rodos beyine: Rodosta bulunan yetmi sipahinin, alay beyleriyle kalp
aday muhafaza etmelerine dair.
159- Rumeli ve Msr beylerbeyilerine: Mekke-i Mkerreme ve Medine-i
Mnevvere imaretlerine buday, bakla, zeytin ya, mhimmat ve levazm
gnderilmesine, vakf gemilerine yk yklenmeyip kira ile gemi tutulmasna dair.
160- Saray kadsna: Kasaba sakinlerinden Davutun koyun satclar ve
haralarla karp kaynamasndan dolay Rodosa gnderilmesine dair.
161-

Canpolat

beyine:

Krt

taifesinden

baz

sakinlerin

fesatlk

kardklarndan dolay eski yerlerine iskan edilmelerine, ba mfsitlerin ele geirilip

haklarndan gelinmesi ve dierlerine ibret edilmesine dair.
162- Bursa beyine: Veli ve Hac Sleyman isimli ahslarn katlinden mesul
olan Habib ve Kasm ve Musli adl ahslar Bursaya katklarndan dolay,
yakalandklar yerde hallerinin er ile grlmesine dair.
163- Rodos beyine: Veli isimli ahsn divanelik bahanesi ile edebsizlik edip,
ulema hakkna kt szler etmesinden dolay Rodosa gnderilmesine dair.

XLIX

164- stanbul Erdel yolu zerindeki kazalarn kadlarna: Erdel Kralnn

adamlarndan olan Gabarii, name-i hmynla kral tarafna gittiginden dolay,
kendisine ve yanndakilere mdahale edilmemesine dair.
165- Dubrovnik beylerbeyine: Mektup gnderip baz haberler bildirdiine ve
vakf olduu doru haberleri ilam etmeye devam etmesine dair.
166- Manisa beyine: Hdavendigar Sanca Canbuzlu Kynden Umur Aa
ve Demir isimli haramilerin yoldalarndan olan Kara Velinin ve hizmetinde bulunan
Seyfinin tutulup, stanbula gnderilmelerine dair.
167- Tamevar beylerbeyine ve defterdarna: Oradaki barut tedarii ilerine
Tamevar alay beyinin memur edildiine, barutun bol miktarda karlp ilenmesine ve
mevcudun bildirilmesine dair.
168- Budin beylerbeyine: Timar tevziinde bulunamadklarndan dolay, inayet
ricasnda bulunan baz Estergon sipahilerine, mcerred timardan mahrum olmamalar
iin, evvelden mutasarrf olduklar kylerden birer miktar timar verilmesine dair.
169- Msr beylerbeyine ve defterdarna: Kabenin ykanp gzel kokularla
kokulandrlmas iin anber gibi ss ve koku malzemelerinin bedeli olarak Bender-i
Cidde mahsulnden senede iki yz elli altn verilmesi iin 972 senesinde hkm
verildiine, bu bedelin iki senedir verilmediine, bu sebeple ilerin borlanlarak
yapldna, bu bilgiyi veren eyhlharem Kad Hseyine borlanlan parann
gnderilip, her seneye ait parann erife demesi iin Cidde emrine tenbihte
bulunulmasna dair.
170- Bosna beyine: Evvvelce de emredildii zre Banalukadan ve dier
kalelerden iki yz kantar barut tedarik edip, acilen Kilis Beyi Ferhada gndermesine ve
kalelerinde ne kadar barut kaldn bildirmesine dair.
171- Vidin beyine: Budinden Semendire beyi adamlar eliyle kendisine
gnderilecek barutu, koruyarak Nibolu beyine ulatrmasna dair.

172- Nibolu beyine: Vidinden gelecek olan barutu, koruyarak stanbula

ulatrmasna dair.
173- erke beyine ve Keskin kadsna: Keskin ahalisinden Ruhi isimli
ahsn kzlba olduunu bildiren haber doruysa tescil edilip suretinin gnderilmesine
ve o ahsn kaybedilip akbetinin bildirilmesine dair.
174- Yemen beylerbeyine: Yemendeki kul taifesinin ulfelerine yarm ulfe
daha ilave edilmesini istedikleri hakkndaki habere binaen, yarm ulfe daha verilmesi
iin Msr beylerbeyine ve defterdarna hkm gnderildiine, oradan isteyip, getirtip
datmasna dair.
175- am beylerbeyine ve kadsna: Gazze kads Musann, Ahmet adnda
birini, evvelki Gazze Beyi Sleymann teftii iinde zimmetinde para kald diyerek, alt
ay hapsettii bildirildiinden dolay, haberin doruluunu ve hapsin sebebini renip
yazmalarna dair.
176- Gazze kadsna: Evvelki Gazze Beyi Sleymann teftii hususunda
Ahmet adnda birini, zimmetinde para kald diyerek hapsettii bildirildiinden dolay,
meselenin asln ve hapsin sebebini bildirmesine dair.
177- Yenieri aasna: Hersek sanca muhafazas iin eskiden olduu gibi iki
yz yenieri tayin ve irsal edilmesine dair.
178- Budine barut iin gnderilen Mustafa avua: Budinden getirilecek
barutlar

gemilere

ykleyip,

beraberinde

getirip,

oraya

gelecek

kadrgalara

ykletmesine, yollarda barutu muhafaza etmesine ve kendisine yardm iin Semendire

ve Nibolu beylerine hkmler gnderildiine dair.
179- Tekat Mustafa Paaya ve Beypazar kadsna: Cafer isimli subann,
eyh Mustafa adl ahsn bir klesini gasben alp, dier baz kimselerin de birer bahane
ile para ve eyalarna el koymas ile balayan davalarn grlmesine ve hukukun yerini
bulmasna dair.

LI

180- stanbul kadsna: Hamamclarn hamamlarn temiz tutmalarna, kefilsiz

natr istihdam etmemelerine, hrszlk vakalarna kar uyank olmalar gerektiine dair.
181- Ergene kadsna: Eynehan isimli ahsn birok mslmann srn
aldktan sonra satmasndan dolay krek cezas aldna, Ferruh isimli ahsn da
hakkn talep ettiinden dolay Eynehann evinin, eyasnn satlp, madur ahsn
alacaklarnn denmesi gerektiine dair.
182-

Mara

kadsna:

Gherile

hizmetinde

olan...(Bu

hkm

tamamlanmam)
183- Beyehir sancak beyi Mehmede: Suhte taifesinden baz kimselerin
geceleyin mslmanlarn evlerini basp, hayvanlarn ve eyalarn almasna; sonra
yollarna inip mallarn yamalayp , kendilerini ldrmesine; bu taifeye ehirden uzak
da kylerinden baz irret ehlinin yataklk ettiine; bu taifeden, nce Salih, sonra da
brahim adl ahslarn ele geirildiine, geri kalanlarnn da teslim alnmas gerektiine
dair.
184- Bosna beyine ve Prut kadsna: Hac Mahmut isimli sabk kale dizdar
elindeki miri alet ve zahireyi yeni dizdara teslim etmeden evvel kaybetmesinden dolay,
ne miktar barutun kaybolduunu tespit edip bildirmesi, zayi edilenleri buldurup kalede
muhafaza etmesi gerektiine dair.
185- Bosna beyine ve saray kadsna: Kasaba sakinlerinden Sara Cahitin
koyun satclar ve haralarla karp kaynamasndan dolay Rodosa srlmesine dair.
186- Aydn beyine: O civardaki baz kylerden bir takm kimselerin hrszlk
ve haramiliklerini itiraf edip, su ortaklarn da bildirmeleri zerine, ismi verilen
ahslarn ele geirilip hapsedilmesine ve hallerinin toprak kadlaryla tefti edilmesine
dair.
187- stanbul Dra yolu zerindeki kazalarn kadlarna: Yenieri
ulfelerinin gnderildiine, her hangisinin eline geerse muhafaza ederek, emin ve
salim bir ekilde birbirlerine ulatrmalar gerektiine dair.

LII

188- Msr beylerbeyine: Sinan Paann Mekkeye vardnda su yolu

hizmetinde ok emei bulunan be nefere Msrda atl gedii, on drt nefere de
mustahfz gedii tevcih ettiinden dolay, bunlarn deftere kayd edilmesi, gediklerinin
tasarruf ettirilmesine dair.
189- Rodos beyine: Payas skelesinde yaplmakta olan gemiler iin lazm
olan tccarlarn , kalafatlarn gnderilmesine, kazadaki ta gemisinin tamir edilmesine
ve miri hizmetlerde kullanlmasna dair.
190- Bosna beyine: Kilis beyinin ihtiyacn karlamak zre Banalukadan iki
yz kantar barut gnderilmesi, ne miktar barut kaldnn da bildirilmesi gerektiine
dair.
191- Kilis beyine: Daha nceden de emredildii gibi, Banalukadan iki yz
kantar barut ve madenden kurun gnderilmesi ve kalelere datlmasna dair.
192- Hersek beyine: Seddi slam Kalesine barut, top, kayk lazm olduundan
dolay, Bosna beyine hkm gnderilip Banalukadan doksan kantar barut istendiine,
kendisinin bu barutu getirmesi, nemden ve ateten muhafaza etmesi, ayrca, sancanda
gherile madeni varsa ilettirmesi gerektiine dair.
193- Hersek sancak beyine ve kadlarna: Hersekin yeniden tahrir
edildiinde reydan bazlarnn tapusuna sahip olmadan onbe-yirmi yldr tasarruf
edegeldii topraklarn, kendi yerlerine talip olduklar halde ellerinden alnp bakasna
verildiinden dolay durumun tefti edilmesine; topra on yldan fazla tasarrufunda
olup, yl bo brakmayan kiinin arazisinin tapusunu bakasna vermenin caiz
olmadndan dolay, bu durumun men edilmesine dair.
194- Anadolu beylerbeyine: Karahisar muharriri olan Ktip Alinin tefti
edilip, kaleden kovulmas ve hapsedilmesine dair.
195- Dukakin beyine: Yakalad iki kafiri, Sdde-i sadete gndermesine
dair.

LIII

196- Teke ili beyine: Alanyada ve Tekeilinde Arap taifesinden bazlarnn

ekyalk ettii iin zerlerine gidilince, bir ksmnn kap Beyehire, bir ksmnn da
Tekeye firar etmesi sebebiyle bu ahslarn ele geirilip, hapsedilip, mutemed adamlar
ile Sdde-i saadete gnderilmesi gerektiine dair.
197- Alasun kadsna: Ramazan Kynden brahim Dede isimli ahsn
herhangi bir suu yokken paras alnp, kendisine zulmedildii iin hkm-i erif irad
edilip Pazar yerinde yksek sesle okutulmas zerine, sancak beyi suba olan Ferhatn,
okuyan haps edip, sonra da bu hkm-i erifi okuyana, okutana, yazana getirene iddetli
kfr etmesi zerine ahsn yakalanp, hapsedilip, dilinin kesilmesine dair.
198- Lalaya ve Manisa kadsna: Manisa halknn pazara dardan gelen
mallar ehir dnda karlayp satn alarak bac- pazar denmesine engel
olduklarndan dolay bu duruma son verilmesine, pazar yeri dnda alveriin
yasaklanmasna, bac- pazarn eksiksiz tahsil edilmesine dair.
199- Dukakin beyine: Karadal Feti ve Beyli Ali isimli ahslarn
Venediklilerle ittifak ettiklerinden dolay yakalanp, hapsedilip, Sdde-i saadete
gnderilmelerine dair.
200- Kilis beyine: skradin Kalesi hakknda istihbarat yapldna, dman
donanmasnn geemesini engellemek iin kale civarndaki darboazn doldurulmas
gerektiine, lazm olan zahirenin ve aletlerin gnderileceine dair.
201- stanbul kadsna: Daha evvelden yangn kan yerlerde yaplacak olan
evlerin hangi artlara gre yaplmas gerektiine dair.
202- Basra beylerbeyine: Tahrir emini olan katip Selmann vazifeden alnp,
yerine Irak Sancak Beyi Mustafann tayin edildiine, vilayetin adalet zre tahrir
edilmesi gerektiine dair.
203- Kilis beyine: Ahidnmeye muhalefetle snrdan tecavz edilerek kurulan
kylerin yamalanmas, yklmas gereken yerlerin yklmas, mallarnn ve aletlerinin
alnmas iin gnderilen emrin, ne derece yerine getirildiinin bildirilmesine dair.

LIV

204- Bat Cezayir beylerbeyine: Endlste yaayan mslmanlarn kafirler

tarafndan

perian

gnderildiine,
bulunacana,

edildiine,

donanmann
bu

esnada

mcadele eden
da

oraya

Kbrstaki

mslmanlara asker ve silah

gnderilerek
kfirlerin

hac

mslmanlara
ve

tccar

yardmda
gemilerine

saldrdklarndan dolay tedbirli hareket edilmesi gerektiine dair.

205- Budin beylerbeyine: Zigetvar Sancana tabi kalelerde tahsil edilegelen
baz vergilerin defter-i cedide kaydedildikten sonra mstakil mukataa edilmesine dair.
206- Nibolu beyine ve Rusuk kadsna: Emr-i erif ile Rusuka gelen
barut gemisinin iskelede karlanp muhafaza edilmesine, arabalar temin edilerek
barutun ykletilmesine, yollarda giderken yanlarnda adamlar yrtlmesine, arabalarn
birbirinden uzak yrtlmesine, barutun ateten uzak tutulup zarar erimesinden
ekinilmesine, daha sonra da ya renber gemileriyle ya da kadrgalarla stanbula
gnderilmesine dair.
207- Varna kadsna: Rusuk skelesinden arabalarla Varnaya tanacak
olan barutun geciktirilmeden, muhafaza edilerek, miktar yazlp bildirilerek stanbula
gnderilmesine dair.
208- Nibolu beyine: Sancan muhafazasnda devam etmesi, Eflak tarafnda
yardmna ihtiya duyulduunda oraya gidip yardm etmesi gerektiine dair.
209- Eflak Voyvodasna: htiya duyduklarnda yardm etmesi iin Nibolu
beyine hkm gnderildiine, Eflak askerinin de daima hazrlkl olmas ve birlik
beraberlik ierisinde hareket etmeleri gerektiine dair.
210- Mekke erifine: Mekke yneticilerine, ulemaya, sulehaya ve fukaraya
datlmak zre yllk alt bin urup buday gnderilmesi gerekirken, yldr
gnderilmedii bildirildiinden; Msr beylerbeyine hkm yazldna,

Msrdan

buday gnderildiinde layk ve mnasip ahslara adilane datlmasna dair.

211- Msr beylerbeyine: Mekke yneticilerine, ulemaya, sulehaya ve fukaraya
datlmak zre yllk alt bin urup buday gndermesi gerekirken, yldr

LV

gndermedii Mekke erifi tarafndan bildirildiinden dolay, mezkur ahslar madur

etmemesi, gndermesi gereken buday tam ve vaktinde gndermesi gerektiine dair.
212- Sofya kadsna: Levend taifesinden bazlarnn Sofyann yollarnda ve
sokaklarnda alg aldklarndan, fesatlkta bulunduklarndan, vergi demediklerinden
dolay tenbih ile yola getirilmesi, zmden arap retip kafire satanlara mani olunmas
gerektiine dair.
213- Aydn beyine: Mektup gnderip haliya levent taifesinden (devam yok).
214- zvornik ve Rumeli sancaklarnn kadlarna: Herseke bin hamal yk
zahire gnderildiinden ktlk olur diye endie edilmemesine, Bosna ve Hersek
civarndan gelip parasyla zahire almak isteyenlere engel olunmamasna ve drul-harbe
tereke verilmemesi gerektiine dair.
215- Karaman beylerbeyine: Barut hususu iin tayin olunan sipahilerin
nbetlilerini krhanelere gndermesine, iinde ihmalkarlk edenleri yazp bildirmesine
ve dirliklerini bakasna vermesine dair.
216- Gelibolu eminine: Edirnede yaplmakta olan caminin ihtiyac olan
mermerin Kavalada hazrlanmasna ve iki pare er ile nz skelesine geirilmesine
dair.
217- Mara kadsna: Elbistanda klarn sert ve souklarnn dondurucu
olmasndan dolay barut ilenen krhanenin kapatldna, Maran havasnn ve
suyunun lman olmasndan dolay iin orada devam edeceine, tayin edilen sipahilerle
gece gndz allp bol miktarda barut ilenmesi gerektiine dair.
218- Zlkadriye beylerbeyine: Marataki gherile iletmesine tayin edilen
sipahilerin, gece gndz altrlp bol miktarda barut ilenmesine, emre muhalefet
edenlerin dirliklerinin ellerinden alnp bakasna verilmesi gerektiine dair.
219- Kilis Sancak Beyi Ferhat Beye: Timar sahibi Mehmetin dmana
haber ulatrdndan dolay hapsedilmesi gerektiine dair.

LVI

220- Bosna beyine: Sancandaki sipahilerden yz nefer ile beraber, silah,

zrh ve sava aletleriyle birlikte Kilis Beyi Ferhatn yannda yer almas ve yardm lazm
olursa ihmalkarlk etmeyip vazifesini yapmas gerektiine dair.
221- Kilis beyine: Bosna sipahilerinden yz neferin, Bosna alay beyi ile
beraber, mnasip grlen hizmetlerde bulunmak zere yanna geleceine, din
dmanlarnn mazarratlarna kar yardmlar lazm olursa, birlik beraberlik iinde,
ihmalden kanarak, vazifelerini yapmalar gerektiine dair.
222- Trhala beyine: Emrindeki sipahilerden atm neferi nebaht Kalesinin
tamirine yardm iin gndermesi ve o civardaki yallarn korunmas iin mutemet bir
adam kumandasnda sipahiler vazifelendirmesine dair.
223- Halep beylerbeyine: Halepe tabi olan Harim, Amik, Antakya, iraz,
Rey, Ekrad kadlklarnda bulunan gherile madenlerini iletmek zere, mesul avu
olarak, timar ehlinden Mustafa bin Abdullahn tayin edildiine dair.
224- Van beylerbeyine: Baz kimselerin gelip, ulfe bedeli timar artyla
Ercite ilenmesi emrolunan gherileyi ylda drt yz kantara kartmalarn
istemeleri zerine, evvelden ne kadar gherile

kartlp ilendiinin, ne miktar

kartlmak ve ilenmek imkan olduunun yazlp bildirilmesine dair.

225- Muharrir Zaim ve Katip

Mustafaya: Sultann ve Karahisar

sancaklarnn tahririnin tamamlanp, muhasebesinin arz edilip, 20 evvalde tevzi

edilmesine; evvela padiah haslarnn sonra da dier haslarn muamelelerinin
tamamlanmasna, yeni tevcih edilecek timarlarda taliplerin ehliyetine ve liyakatine
dikkat edilerek adaletli davranlmas gerektiine dair.
226- psala kadsna: Ele geirilen Musa isimli hrszn yoldalar Sleyman
ve Torolu isimli ahslarn beraat edenlere sularn itiraf ettiklerinden dolay, ad
geenlerin gizlice aratrlp, tutuklanp, muhafaza edilerek gnderilmeleri gerektiine
dair.
227- Anadolu beylerbeyine: Sultann ve Karahisar

muharrirlerinin

sancaklarn tahrirlerini tamamlayp, zaimlere, timar erbabna ve kale mustahfzlarna

LVII

nakye verilmesi gerektiine, tevcih edilecek nakyelerde taliplerin ehliyetine ve

liyakatine dikkat edilerek adaletli davranlmas gerektiine dair.
228- Silistre muharririne: Oradaki akrc, ahinci gibi taifenin timarlarnda
zuhur eden ifrazn, havass- hmyna yararsa hass edilmesine dair.
229- Badat beylerbeyine: Hazineye gherile lazm olduundan, ilenen
barutun bin kantara eritirilip, Trablusa gnderilmesine dair.
230- Badat beylerbeyine: Kzlba taifesinden Halo, ziyan vermek niyetiyle
geldiinde Badat kullarndan Mehmetin yanna varp tac giydii iin, o tac her ne
niyetle giymi olursa olsun tedip edilmesi gerektiine dair.
231- Endls yneticilerine: Sdde-i sadete gnderilen arz halden
anlaldna gre, oraya giren, says yirmi bin civarnda olan dmann, silahlarn
ald, hatunlarna musallat olduu, fakat Cezayirden gelen kuvvetler karsnda ok
kayp verdii, dier tarafta Kbrstaki keferelerin hac ve tccar gemilerine saldrd,
tm bu yaananlar hususunda daima uyank ve tedbirli olmalar iin Cezayir
beylerbeyine hkm gnderildiine dair.
232- Vilayet katibine: Semendire Sancann, Resde Nahiyesinin, oyolonik
Kynn ahalisi devlete deyegeldikleri eitli vergilerden muaf tutulmalar
karlnda, kylerine cami yaptrp, etraf enlendirmeyi teklif ettiklerinden dolay,
ky ahalisinin ancak avarzdan muaf tutularak defter-i cedide kaydedilebileceklerine
dair.
233- stanbul kadsna: Edirnekapdaki baz zmmilerin evlerinin sonradan
meyhane olduundan dolay, durumun yasaklanarak emre aykr hareket edenleri
bildirmesi gerektiine dair.
234- Mekke kadsna: Mescid-i Haram kaplarndan Bb- brahim
yaknlarnda bir bahane ile bina yaplmasna msaade edilmemesine dair.
235- Vezir Mustafa Paaya: Midilli ve Sakz civarnda kalan levend
kayklar halk rencide ettiinden dolay, o blgeyi gzetlemek ve korumak iin

LVIII

Veziriazam Piyale Paann tayin edecei kiiye iki kalita ve bir frkate verileceine
dair.
236- Vezir Piyale Paaya: Midilli ve Sakz civarnda kalan levend kayklar
halk rencide ettiinden dolay, o blgeyi gzetlemek ve korumak iin mnasip grd
bir kimseyi tayin etmesi ve o kiinin emrine iki kalita ve bir frkate verilmesine dair.
237- Vezir Piyale Paaya: Kbrs Seferi esnasnda gemilerin Koyun Adasnda
yalanp, Sakza vardnda kffra ait doksan kadrga ile yirmi barann Girite
getii haber alndnda o gemilerin bir limanda yakalanrsa hareket ettirilmemesine;
dier taraftan baka bir kaynaktan dman donanmasna ait farkl bir haber ve rakam
ulatna; bu durum karsnda bir hile ile kar karya kalnabilecei dnlerek
uyank olmalar gerektiine; evvela fethin myesser olmas, sonra da sahih haber
alnabilmesi iin ne tedbir gerekiyorsa yerine getirilmesi gerektiine dair.
238- Nibolu beyine: Sdde-i saadetime mektup gnderip (bu hkmn devam
yok).
239- Vezir Mustafa Paaya: Piyale Paann mektup gnderip dman
donanmasnn Girite gittiini bildirmesi zerine, Rodostaki Murat Paann donanmay
bir limanda sktrmak iin gemilerini yanna almay teklif ettiine ; ancak baka
haberler ihbar teyit etmediinden -Kbrs iini geciktirmemek iin- Murat Reisin
gemilerine ilimemesinin yazldna ; o gemileri alp Kbrsa asker braktan sonra elli
bara ile,

skendirye Kaptan Mehmet kumandasnda, Piyale Paa nezdine

gndermesine ve harekttan malumat vermesine dair.

240- Dukakin beyine: Ali isimli ahsn muhafaza edilerek Dergah- muallama
gnderilmesi gerektiine dair.
241- Rumeli beylerbeyine: Geliboluya varan Mustafa Paa, Kbrs seferine
memur beylerden veya askerlerinden bazlarnn gelmediklerini bildirdiinden dolay,
acele avu gnderip, gelmeyenlerin gece gndz yrtlerek yetimelerinin
salanmasna; Geliboluda yetimeyenlerin Antalyaya gidip gemilere binerek

LIX

yetimelerine;

geride kalacaklarn hakknda siyaset olunacann tenbih edilmesine

dair.
242- Rumeli beylerbeyine: Paa Sancann zaimlerinin, timar erbabnn,
Antalyaya gidecek beylerin ve alay beylerinin hareketleri hakkndaki ihbara cevaben:
Hareket etmi olan beylerin ve alay beylerinin sipahileri geldike, elli-altm nefere bir
avu tayin edilerek gnderilmesine dair.
243- Yanya beyine: Evvelce verilen emir gereince, sancak

sahillerinin

muhafazas iin vazifelendirilen timarllarn ve iftliklilerin, Preveze ve Karleli

sancaklar yallarn da muhafaza edeceine; Venedike ait Narka Kalesinde pek az
adam kaldndan, mmknse zabtedilerek yaklmasna ve Karlelinde mezaliminden
ikyet edilen zaim hakknda takibat yaplmasna dair.
244- Karamanda kavvas cemine tayin olan Mehmet avua:
Muharremin onuncu gn, sefere tevecch-i hmyn mukarrer olduundan dolay
ihrac emr olunan kavaslarn acilen hazrlanmasna dair.
245- Tamevar beylerbeyine: Beylerbeyligine tabi olan alay beyleri, zaimler,
timar erbabyla birlikte Budine gidip, beylerbeyi ile mttefik hareket ve hizmet
etmesine; halka zulmedilmesine mani olmasna dair.
246- Rodos beyine: Kbrs mhimmat iin iki bin ra tomruu hazrlandn,
dmann Girit ve Kbrsta byk tedarii olup kimseyi darya karmadn bildiren
mektubunun alndna; dman korsanlk eder ve yarar diller tutarken, kendisinin bir
dil elde edemediinden (bir casus ayarlayamadndan ) dolay yarar diller tutmasnn
lzumuna; ayn zamanda bir dman gemisinin yanndan geip gittii duyulduundan
dolay gaflet etmemesi, ihmalden uzak durmas gerektiine dair.
247- skenderiye kaptan Mehmete: Trablus beyi, dmann iki kadrga ve
firkateynden ibaret bir kuvvetle gelip Trablustan bir renber gemisi gtrdklerini
yazdndan dolay, gemilerin kimlere ait olduunu tahkik etmesine dair
248- Tekeili beyine ve Antalya kadsna: Ferman gereince yollarn
geniletilip, iskelenin tamamlandn bildiren mektubun alndna; asker geldike
LX

renber gemileri ile Kbrsa gndermesine, gelen - gnderilen asker miktarnn ve

dmanla ilgili her malumatn bildirmesine dair.
249- Trablus Beyi Mehmete: Mslman kadrgas eklinde iki kadrga ile
kalitann Trablus skelesine gelip sabun ykl bir renber gemisini gtrdn ve
karada muhafaza tertibat alnmasna ramen denizde alnamadn ve bunun iin biriki kadrga gnderilmesi gerektiini bildiren mektubunun alndna; sahilin muhafazas
iin am beylerbeyine emir verildiine; onunla haberleilmesine; ayrca kyda zahire,
koyun ve saire bulundurulmayp bir gnlk kadar ieri ekdirilmesi gerektiine dair.
250- am beylerbeyine: Trablus skelesine iki kadrga ve kalita gelip bir
renber gemisini gtrdklerini Trablus beyi bildirdiinden, sahillerin muhafazas iin
marnileyhe emir verildii gibi, kendisinin de Trablus etrafnn ve o havali yallarnn
muhafazasna ihtimam gstermesine dair.
251- Antalya, Elmal kadlarna ve Mehmet avua: Kbrsa tayin olunan
askerlerden at gemilerine erimeyenlerin, renber gemilerine bindirilerek acilen Kbrsa
geirilmelerine dair.
252- Kstendil beyine: Evvelki emir gereince sancak sipahilerinden iki yz
nefer sipahinin bir eri ba serdarlnda Avlonyaya gnderilip, Avlonya ve Dra
sahillerinin muhafazasna memur edilmesine; kendisinin de askeriyle Kosovaya gidip
Hersek ve Kilis taraflarndan arlrsa hemen oraya ulamasna dair.
253- Canik Beyi Memie: Canik ve Sivas sancaklarnda levend, hrsz ve
suhte taifesinin halka zarar verdiklerinden dolay, kendisinin muhafaza hizmetinde
bulunduu iin, bu taifeden her iki sancakda bulunanlar tutuklamasna, toprak kadlar
marifetiyle durumu tefti ettirip haklarndan gelmesine dair.
254- irmen beyine: Ece Ovas civarnda levend ve korsan kayklar olup,
halka zarar vermek ihtimali iitildiinden, emir gereince toplam olduu askerini alp
o civarn muhafazasna gitmesine dair.
255- Rumeli beylerbeyine: Filorina nahiyesi sipahilerini eri balar
refakatinde Balyabadra muhafazasna gndermesine dair.
LXI

256- Piyale Paaya: Tunusta spanyollar ile Araplar arasnda muharebe

olduunu, o tarafa gelen yirmi be spanyol kadrgasnn Venedikliye yardma
gideceini bildiren haberlerin Bat Trablustan gelen bir gemiden renildiine;
Dubrovnikten gelen mektupta Venedik donanmasnn ancak yz otuz iki gemiden
olutuunun yazldna; spanyann Venedike yardma gelip gelmeyeceinin
bilinmediine; kendisinin de dman ahvalinden malumat alarak hareket edeceine;
yallarda zarar veren levend kayklarn takibinin gerektiine; Karlelinde Zaim Blnin
tutulmas gerektiine; Venedikin Parga hisarnn zabtyla ilgili evvelki emirlerin
icrasnn gerektiine; ilenen peksimeti alp almadn bildirmesi gerektiine; Delvine
beyi gemiye binip yola km ise sanca bo kalacandan, yallarn korunmas iin bir
eri ba ile bir miktar sipahi ihra edilmesi gerektiine dair.
257- Mora Nazr Sinan avua, sahil kadlarna, azap aalarna ve
dizdarlara: Balyabadrann korunmas iin Filorina sipahilerinin eri balaryla birlikte
gnderildiine dair.
258- Avlonya kadsna, azap aasna, Zaim Mehmete ve o civardaki kale
dizdarlarna: Evvelden seksen nefer azap ve bir miktar sipahi ile yallarn muhafaza
edilmesiyle ilgili emir gnderildiine; Kstendil Sancandan da ikiyz sipahi tayin
edilip gnderilmesi iin beylerbeyine hkm yazldna; bunlarn mnasip bir mahalde
ictima edilerek dman tecavzne meydan verilmemesi gerektiine dair.
259- Delvine beyine: Parga Kalesi ahalisinin Kbrsa kap ancak bostanc ve
renber taifesinden yirmi - otuzunun kald, bunlarn da mahsl kaldrnca gidecekleri
haber verildiinden, kalenin ele geirilerek yktrlmasna dair.
260 irmen beyine: Ece ovas ve Boazhisarndaki baz levendlerin halka
zarar verdiklerinden dolay, sipahilerin bu blgeleri muhafaza etmesine dair.
261 Dukakin beyine: Dukakinin Karacada kazasndaki Mahtepe ve Boyur
kyleri halknn Venedikin Kotor Kalesine gidip silahland, geri dnerlerken kendi
voyvodas zerlerine gidip hezimete uratt ve isyann giderek byme eiliminde
olduuna dair.

LXII

262 Tamevar beylerbeyine: Solnuk Sancanda Parkan, iklo zerine

toplanan kffrn mnhezim olduklarn bildiren haber iitilirken, dier taraftan Erdel
Kral Be kralnn kzn istemek iin veziri ile adamlarn gnderdiinin iitildiine
dair.
263 Piyle Paaya: Sancak sipahilerinden binde er altn bedel akesi alp,
stanbula gndermesine ve kendisi sancan alay beyleri, eri balar ve timar erbab ile
Sivasta toplanp muhafaza hizmetinde bulunmas gerektiine dair.
264 Canik beyine: Kendisiyle beraber muhafaza hizmetinde bulunacak
kiilere cretlerinin gnderilmesi gerektiine dair.
265 Canik beyine: Bozok Sancanda kimin ka ake timara mutasarrf
olduunun tesbit edilip, bedellerinin tahsil edilmesine dair.
266 - Adana beyine: Kefeye gelmek zere olan Moskof elisinin ve
adamlarndan Mustafann gemiyle stanbula gnderilmesine dair.
267 - Budun beylerbeyine: iklo Palangasn muhasara edenler arasnda
Erdellilerin de bulunduunun anlalmasna; durumun Neme Kralndan da
sorulduuna fakat tatmin edici bir cevap alnamadna dair.
268 Mora begine: Sefere memur olmadn bildiren bir hkm aldndan
dolay sancak muhafazasnda kaldn arz etmesi zerine, byle bir hkmn
gnderilmediine; gnderilmise de sehven yazlm olacandan, evvelki emir
gereince Balyabadra muhafazas iin bir eri ba ile bir miktar sipahi brakp,
kendisinin Piyale Paa ile deniz seferine gitmesi gerektiine dair.
269 - Budun beylerbeyine: Be Krallnn kalesinden gelip iklo
Palangasn muhasara edenler arasnda Erdellilerinde bulunduuna; Be Kralnn
Kbrsa asker gnderdii veya gndermek hazrlnda olduuna; casuslarn Bede bir
mahalle cemiyeti bulunduu ihbar deerlendirilerek, bu cemiyetden maksadn ne
olduunun aratrlmasna dair..

LXIII

MHMME DEFTER

Min ehr-i Ramazn sene 977 il gurre-i Muharrem sene 978

[Yev] ms-sebt, f 15 Ramazn sene 977

Yazld. Mustafa avua virildi. 15 Ramazn 977
1- Budun beglerbegisine hkm ki: Be Kral mektb gnderp bundan akdem
Tata ile Yank mbeyninde Gronun onbe nefer demi tutulmu, anlar hals olmak artyla
silhdrndan olup, kffra esr olan eteyi tlk itmek isteyp bu bbda mukaddem sen dah
Krala mektb gnderp, mezkrni tlk itmek zre mezkrn zmmleri diyesin didin
ilm eylemisin. mdi buyurdum ki :
Vardukda zikr olnan kfirleri Krala gnderp, mezkr zmmyi taleb eyleyp, tlk
eyleyesin. Bu bbda mmileyh Krala nme-i hmynum yazlup irsl olnmdur. Ana
dah irsl sl idp, ahde muhlif vaz sudr itmemek bbnda mcidd s olasn.
Bu hkm sefer czne gemidir. Bu deftere sehven gedi.
2- Zara-i Atk ve Hasky kdlarna hkm ki : Sen ki Zara-i Atk kdssn.
sdde-i sadet-mebma mektb gnderp, mrnileyhle mahrse-i Edirnede vk olan
cmii erf bins in, ihys fermn olnan kurun madeni hidmet zre iken kreki ihrc
idp, bizzt getresin diy emr-i erf vrid olman kreki ihrc ve ihzr olnup
[bildresin].
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
3- Msr emr-i hccna hkm ki : nallh Msr cnibinden tavf- BeytullhilHarm ve ziyret-i Ravza-i hazret-i Seyyidil-Enm aleyhissalti ves-selma tevecch iden
hccc zevil-ihticc ile m tarafndan varan tife-i hccc nhmet-tc, bbnda kavga ve
cidl olnmaman zabt u synetleri lzm olman buyurdum ki :

Vardukda bu bbda basret zre olup, sen ki giden hccc onat vechile hfz u hrset
idp, kimesne ile ceng cidal itdirmeyp, anun gibi kend hllerinde olmayup, fesd
enat zre olanlar tedb ve tahvf eyleyp, hccc masn ve mahfz avdet itdrmek
bbnda mcidd s olasn.
Yazld. Arz getren Rdvana virildi. 18 Ramazn sene 977
4- Ayntab begine hkm ki : sdde-i sadetme mektb gnderp, Ayntab
memleketlerinden Yaral Nib dimekle marf Karaba Hsm nm kimesne eyh geinp,
lkin irret ekvetle dim halk rencde itmekden hl olmayup, bundan akdem mecrhen
maktl olan Muhzr Mahmd nm kimesnenn ktillerinin nakillerine ve zimmetlerinde olan
mla kefl oldu mseccel iken, maktln eytm vassi hayyz- erle hakkn taleb itdkde,
Elbistan mahkemesinde hakknzdr diy mzevvir hccet ibrz idp, irreti malm olmala
gaybet idp ve ktillerin karup, irret ekveti mukarreri halkdr diy ulem ve suleh ve
sir ayn- vilyet keyfiyet-i hl-i ilm olnmasn rec itdiler diy bildrmisin. Buyurdum
ki:
Vardukda mezbrdan dav-y hakk ider kimesne varsa husemsyla berber idp, bir
defa erle fasl olmayup, on be [sene] mrr itmeyen kazyyelerin ber-mceb-i er-i kadm
onat vechile hakk zre teft tefahhus idp gresin. Kazyye arz olndu gibiyse, ashb-
hukka erle sbit olan haklarn b-kusr alvirp, dah zerine sbt u zuhr bulan mevdd,
vuk zre yazup bildresin.
Yazld. Defterdrn demisi Mehmede virildi. F 20 Ramazn 977
5- Tmvar beglerbegisine hkm ki : Mektb gnderp liv-i mezbrda ilenen
gherileye Tmvar kazsndan dah odun ihrc olnup, gnderilmesin arz eylemisin. mdi
Tmvar kdsna bu bbda hkm-i hmynum yazlup, kaz-i mezbreden dah vfir
mstevf odun ihrc itdirp, defter ile odun gnderesin diy emrim olmdr. Barut huss
ehemm-i mhimmtdandr. Buyurdum ki :
Vardukda barut hussnda gerei gibi mukayyed olup tevfr teksri bbnda env-
ikdm ihtimm eyleyp, dah hsl olan gherileyi onat vechile hfz itdirp, nemnk yere
komayup, el-yzen billh ateden zarr ziyn iridrmekden ziyde hazer eyleyesin ve

ileyp hzr olan gherile vfir oldukda vezn eyleyp, dah sbk gnderilen emr-i erfde
ne mahalle gnderilmek emrim olmsa tahml eyleyesin. Gherile huss ziyde mhimdir
tevfr teksri bbnda mcidd s olasn .
Yazld. Mukbeleci kirdi brhm elebiye virildi. F 21 Ramazn sene 977
6- Van beglerbegisine hkm ki: Van kurbunda mceddiden bins fermn olnan
kala itmma irip, Van kalasnda mevcd olan ve Diyrbekirden gnderilen hazneden ne
mikdr ake sarf olndu malm olmak lzm ve mhim olman buyurdum ki :
Vardukda kala-i mezbrenin bins hussna ibtidsndan intihsna dein cmle ne
mikdr ake sarf- fasl olmdr. Diyrbekir haznesinden gnderilen hazne ne kadardr ve
Van kalasnda mevcd olup sarf olnan ne kadardr. Mfredtyla defter idp, bk kalm
ake varsa defter ile mhrleyp Diyrbekir haznesine gnderp, teslm itdresin. Bir sretin
sdde-i sadetme irsl eyleyesin.
Yazld. Tmvar defterdrnn demisi Mehmede virildi. F 18 Ramazn sene 977
7- Tmvar kdsna hkm ki: anad Begi Cafer mektb gnderp, anad
Sancanda ilenen gherile ocaklarna odun lzm olup, liv-i mezbr daa karb
olmaman kll mzyaka zre olup, Tmvar Kazsndan dah mtehammil olduna gre
odun ihrc olnup, dah sir kazlardan akesin virilegeldi zre odunun her arabasna
yigirmier pre virilmek huss arz eylemein buyurdum ki:
Vardukda arz olndu zre, Tmvar Kazsndan dah ber-vech-i adlet odun
salup, gherile mhimmi in gherile ocaklarna sl itdirp, ocak tbir kaz reys
alnduklar zre alviresin. Gherile huss ziyde mhimmtdandr. Sir umra kys
eylemeyp, Tmvar Kazsndan dah vfir ve mstevf odun ihrc itdirp, mrnileyhe
defter ile irsl sl itmeyince olmayasn.
Yazld. Mustafa avua virildi. F 15 Ramazn sene 977
8- Tmvar beglerbegisine hkm ki : Mektb gnderp Tmvarda hsl olan
gherile vezn olnup, Buduna irsl olnmak fermn olnman iki yz otuz be kantar
gherile vezn olnup, Buduna irsl olndun arz eylemisin. Buyurdum ki:

Vardukda onat vechile mukayyed olup, dim gherile iletdirp, dah hsl olan ne
mikdr gherile olrsa tam vezn itdirp, yarar mutemedn-aleyh dem ile Budun
beglerbegisine irsl idp ve ne mikdr gherile sl olnursa mrnileyhden kendin
aldurasn ve Gle Sancana tbi havss- hmyundan olup, Gle ile nakdiye mbeyninde
olan Selendire nm karyede barut ilenmee mstevf gherile bulnman Hliy anad
begi Uzun skender dme izzuh tayn olnup karye-i mezbrede bulnan gherileyi
mstevf iletdirp dah alet-tevl Buduna sl eylemekden hl olmayasn ve zikr olnan
karyeden gayri eer havss- hmyundan eer gayriden her kande gherile zuhr iderse
zerine sancak beglerinden eer gayriden yarar mutemedn-aleyh kimesneler tayn idp,
dim iletdrmek bbnda ikdm ihtimm eyleyesin. Gherile huss ehemm-i
umrdandr. Ana gre mukayyed olup mstevf gherile iletdirmekde env- say ve
ikdmn zuhra getresin ve imdiye dein cmle ne mikdr gherile gnderilmidir ve
karye-i mezbreden gayri yerde gherile varmdr, nicedir tafsli zre yazup arz idesin.
Yazld mezkr nzra virildi. F 15 Ramazn sene 977
9- Eskiil kdsna hkm ki : Cenb- cellet-mebm tarafndan Sultniyede
mceddiden bin olnan imret-i mireye ve cemi-i erfe gelp, su yol gedi yire karb
baz kimesneler ba dikp ve evler bin idp ve zirat idp ve bae ihds eyleyp, ol sebeb
ile su yollarna kll zarar ziyn oldun, su yolu nzr olup Dergh- muallm
mteferrikalarndan Hasan dme mecdh ilm itmein, zikr olnan su yolunn etrf er
buuk zir hli olmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu hussda bizzt mukayyed olup, su yolunn zerine varup, dah emrim
zre er buuk zir st yanndan; buuk zir alt yanndan bil-cmlesi iki tarafndan
yedi zir yere dein kimesneye ba dikdirmeyp, eer dikilmi varsa da vech-i merh zre
iki cnibinden yedi zir yerde olan balar giderdesin. Min-bad emrime muhlif niz
itdrmeyesin ve zirat dah itdrmeyesin ve ba ve evler ve sir nesne yapdrmayup, men u
def eyleyp, bu emr-i erfmin dim edsnda dakka fevt itmeyp, ana muhlefet idenleri
yazup bildresin ve bade iktidr bu hkm-i hmyunum ol cnibde olan su yolcu Blkba
Hasann elinde ibk idesin.

Yazld. Kapu Kethds abna virildi. [F] 17 Ramazn sene 977

10- Azak begine hkm ki : Mektb gnderp Azak kalasnda barutdan ihrk
olnan yerleri emr-i erfm zre tamr eyleyp, dah bizzt Kefeye varup zahrenin bahlar
cemine ve bk kalan zahreyi tevz ve frht eylemek hussn bildrmisin. mdi
buyurdum ki :
Vardukda ihrk hussn onat vechile teft eyleyp gresin. Vk olan ihrk azb
aasyla dizdrn ihmli sebebi ile olmdr, niedir tamm vkf olup dah sdde-i
sadetme arz eyleyesin ve zahrenin bahlar ve bk kalan zahreyi frht eylemek in
bizzt Kefeye varup, vech mnsib grildi zre sbk gnderilen emr-i erfm
mcebince dier bahlaryla frht eyleyp, bahlarn cemi tahsl eyleyesin ve ne mikdr
zahre frht olnup cem olnan ml ne kadar oldu ahl ile defter eyleyp, atebe-i aliyyeye
bildresin.
Yazld. Mimr Aaya virildi. F 20 Ramazn sene 977
11- Edincik kdsna hkm ki : Kaz-i mezbrda ve Kapudanda vk olan
talar mahrse-i Edirnede vk olan bin-i erfe gnderilmesin emr idp, esmileri defter
olnup, sana irsl olnup buyurdum ki:
Vardukda hssa mimrlarm bas olan Sinn zde kadruhya mhr ile memhr
olan, defterde mastr olan talar tehr itmeyp, lt ve esbblaryla ihrc idp, mahall-i
memle gnderesin ve bin in ihzr olnan mermerleri gemi varnca mutemed muhkem
hfz itdirp bekletdresin.
Yazld. Arz getren Nebye virildi.
12- il begine hkm ki : il sancaunda Kara kalas dizdr sene 976 trhinde
Emrullh nm kimesne zerinde olup, trh-i mezbr Muharreminin yigirmi birinde mezkr
mazl olup, Hasan nm kimesneye bert ile virilp, mutasarrf iken fevt olman, mezkr
Emrullh eski bertyla dizdrl zabt itdin bir hisr eri sdde-i sadetme gelp ilm
itmein buyurdum ki:

Vardukda gresin, fil-vk mezbr Hasan fevti trhinden mezbr Emrullh

dizdrlk mahsln kabz itmise mr in zabt idp, arz eyleyesin, yle bilesin.
Yazld. Pr avua virildi. Fit-trhil-mezbr
13- Ereli kdsna hkm ki: Taht- kaznda vk olan Ebriz Yaylas dimekle
marf yaylada, Cenb cellet-mebm in koruyup, vfir mstevf kar ve buz tedrk
olmasn emr idp buyurdum ki :
Vardukda zikr olnan yaylak muhkem kordup, yaylakclardan ve gayriden bir ferdi
karmayup, onat hfz eyleyp, vfir mstevf kar ve buz tedrk idp, der-mahzen idp,
hfz itdresin.
Bu dah yazld. Bir sreti il begine sancaunda vk olan yaylaklar koryup
kimesne karmaya diy.
Yazld. Azak beginin kethds abna virildi. F 17 Ramazn sene 977
14- Kefe begi lys Bege hkm ki: sdde-i sadetme mektb gnderp, Kefe
ehrinin Mslimn ayn gelp, Yahd ve Nasr tifesi Kefede ve gayri ol cevnibe
mteallik yerlerde esr tifesi ashbna mstevf ake virmekle, salup, alup, istihdm idp,
kan esr tifesi kfr zre kaldklarn bildirdin ecilden buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup, asl esr tifesin Yahd ve Nasr
tifesine bey irdirmeyp, Mslimndan gayri kimesneye esr aldrmayup, istihdm
itdrmiyesin.
Yazld. Hlid Begin demisi Ysufa virildi. F 22 Ramazn sene 977
15- Diyrbekir beglerbegisine hkm ki : Pesyn ve Pojyn begi Hlid Beg dem
gnderp, bundan akdem Ulus tifesi yaylaka gitmel oldukda bile kolup, gndermek in
Diyrbekir kullarndan liv-i mezbreye yz nefer kul tayn olnugeldin bildirp, zikr
olnan yz nefer kul hlen dah tayn olnmas rec itmein buyurdum ki :

Hkm-i erfm vsl buldukda, Diyrbekir kullarndan mmileyhin yanna yz

nefer kul tayn idp, gnderesin ki: Ulus tifesiyle yaylaka bile kup, memlik-i mahrseme
olan zulm- teaddlerin men u def eyleyeler. yle bilesin.
Burusa beginin kethdsna virildi. F 14 Ramazn sene 977
Yazld.Mustafa avua virildi. F 17 Ramazn sene 977
16- Budun beglerbegisine hkm ki : Mektb gnderp bundan akdem Hseyin
avula barut huss in gnderilen fermn- erfm mcebince Belgrada bin kantar barut
gnderilp, hev el virdi gibi iki bin kantar barut dah gnderilr dey bildrmisin. mdi
barut huss mhimmtdan olman zikr olnan bin kantardan gayr bin kantar dah
gnderilmesin emr idp buyurdum ki :
Vardukda barut huss onat vechile mukayyed olup, mukaddem gnderilen bin
kantardan gayri emr-i erfm mcebince bin kantar dah tedrk idp, dah hev el virdi
gibi Belgrada gnderp, ve dizdra teslm idp, gayr ikdm ihtimmda dakka fevt
eylemeyesin.
Burusa beginin kethdsna virildi. [F] 14 Ramazn sene 977
Yazld. skender avua virildi. F 15 Ramazn sene 977
17- Biga begine hkm ki : Hudvendigr sancaunda Canbazlar nm karyeden
Umur Aa ve Temr Aa nm harmlerin yoldalarndan Kara Vel nm kimesne demlerin
ile ele getrmi, anun gir hals itmiler, kim hals eylemise teklf idp, mezkrun be-herhl
ele gelmesi lzm olman buyurdum ki :
Vardukda mezkru her kande ise buldurup, ele getrp, Burusa begine gnderp,
teslm eyleyesin ki ahvli mahallinde erle grile. Huss- mezbr mhimdir. hml
msheleden hazer idp, ele getrmeyince olmayasn.
Yazld. Bu dah
18- Hudvendigr begine hkm ki : Bundan akdem taht- livnda ele gelen
Temr Aa ve Umur Aann yata olan Sahanolu Ahmed elebi ve elinde noksan ve esbb

bulnan Kara Sefer mukayyed ve mahbs sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp
buyurdum ki :
Vardukda mezkrlarn yataklar ve elinde uurluk esbb bulndu sret-i sicilleriyle
yarar demler koup, kayd u bend ile sdde-i sadetme gnderesin ve mezkrn
yoldalarndan Kara Vel nm harmyi dah ele getrmek in Biga begine yazlan hkm
sana gnderildi. Mrnileyhe uladurup zikr olnan kefereyi taleb idp, n dah mezkrlar
ile sdde-i sadetme gnderesin.
Yazld. Mustafa avua virildi. F 14 Ramazn sene 977
19- Budun beglerbegisine hkm ki : Ol cniblerde vk olan merdn- kalann
ulfeleri haznede kalup, tahrr olnan sancaklar ifrzndan ve kalalarna karb mnsib olan
yerlerden, timr virilmesin emr idp buyurdum ki :
Vardukda emrim mcebince vilyet-i Budunda vk olan kalalarn neferlerine
ulfeleriyle haznede kalmak zre, tahrr olnan sancaklar ifrzndan hllerine gre kalalarna
karb ve mnsib olan yerden tevch idp, bertlarn viresin ve ne kadar kimesneye timr
virilp ne mikdr vazfe haznede kaldun baka defter idp arz eyleyesin.
Yazld. Kethdsna virildi. F 15 Ramazn sene 977
20- nebaht begi Al Bege hkm ki ve sbk Yenice-i Karasu kdsna ve
Zihne kdsna hkm ki : Kaz-i Zihneden Zelecik nm karyeden Recep bin Pr ve karyei Kzldereden Dervi bin Solak ve karye-i Zihneden Ahmed bin Yarc nm kimesneler
hrsuz ve harm-zde oldklar istim olnman ele getirilp, kree virilmesin emr idp
buyurdum ki :
Vardukda mezkrlar hsn-i tedrkle ele getrp, dah fesd enatleri ne olup ve
ol yerin halk haklarnda ne vechile ehdet itdklerin sicill idp kendleri sret-i sicilleriyle
Kavala kapudnna gnderesiz ki, kree koup istihdm eyleye. Vk olan sicillerin bir
sretin sdde-i sadetme gnderesiz ki cem defterine kayd olna.

Yazld. Kethdsna virildi. F 16 Ramazn sene 977

21- Basra beglerbegisine hkm ki : Mektb gnderp, Basra ve Cezir kullar
mevcibi in Diyrbekir haznesinden emr ile virilen akeden noksan gelen iki bin yz
altm sekiz filori, hazne-i mezbre tekml olnma in, vrid olan emr-i erfle Diyrbekir
dizdrna dem gnderp taleb itdinde, henz virilmedin ve Lahsdan havle olnan krk
yedi bin altyz otuz filori talebi in emr-i erfle Lahs beglerbegisine ve defterdrna
demin gnderp, henz haber geldin bildrmisin. mdi Diyrbekir haznesinden noksan
zre virilen iki bin yz altm sekiz filorilik h virilmek in Diyrbekir defterdrna
hkm-i erfm gnderilmitir. Buyurdum ki:
Ol hkm-i erfmle emrimin gnderp taleb eyleyesin ve mukaddem Lahsdan
havle olnan akeyi dah emr-i sbk zre taleb idp, alup kul tifesine mevcib hussnda
mzyaka ekildirmeyp, vech-i mnsip grdin zre tedrk eyleyesin.
Yazld. Kethdsna virildi. F 14 Ramazn sene 977
22- Basra beglerbegisine hkm ki: Hliy mektb gnderp, Basraya tbi
Savn Begi olan Mahmd Beg Basradan sancauna gider iken su kenrnda yatup, gaflet
zre iken Arab gelp, basup, mrnileyh Mahmd Begi birka nefer demiyle katl idp
esbbn gret idp, tahss olndukda Cezir arb beglerinden sancauna mutasarrf Azz Beg
bir tm kt tark yol grnmekle gnderdkde mrnileyh Mahmd Bege rast gelp,
anlar katl idp, ellerinde esbb bulnman ve Azz Begin yannda nice harm
yakalatdrlman mezbr Azz Beg ele getrilp, habs olnup, haklarndan gelesin. Lzm
oldun ve vilyet-i Hrmzn fethi in yigirmi pre mkemmel kadrga gnderilmesi
huss ve Basrada feth olnan Cezirde Zernuk Sancanda timra mutasarrf eyh Hanf
nm kimesne fitne ve fesd zre olup, Zernuk Begi olan Mehmed dme izzuhnn zerine
tevbi ve areti ile hcm idp, kul tifesinden nicesin katl idp, isyn zhir olman
donanma ile zerine varlup, mfsid-i mezbre nice eirrsyla ele getrilp, sirlerine ibret
in haklarndan gelindin arz eylemisin, ey olm. mdi buyurdum ki:
Mezbr Azz Begin dah arz itdin zre ahsen vechile hakkndan gelne ki sir ehli fesda mcib-i ibret ve nashat ola ve Hrmz fethi in kadrga gndermek zamn
olmaman tehr olnmdr. nallh zamn geldkde tedrk olnur, hemn dim

teyakkuz ve intibh zre olnup, vilyet-i Basrann har vlt ve rey ve berynn ikmeti
ve itminn hussnda dakka fevt itmeyp, derhal Devlet-i Hmyna ve arz- mks-
saltanatma mteallik umrda bezl-i makdr eyleyesin.
Yazld. Bu dah mezkra virildi. F 14 Ramazn sene 977
23- Lehs beglerbegisine hkm ki: Bundan akdem Basra ve Cezir kullar
mevcibi in Lehsdan havle olnan krk yedi bin alt yz otuz filori talebi in Basra
Beglerbegisi tarafndan dem varup, taleb itdinde henz virilmedin ilam eylemi. mdi
bunun mevcibi huss ziyde mhim olman buyurdum ki:
Vardukda tehr eylemeyp fermn- erf-i sbkm mcebince Lahsdan havle
olnan krk yedi bin alt yz otuz filoriyi muaccelen tedrk eyleyp, ihzr eyleyesin ki
mrnileyh tarafndan demler gelp taleb eyledklerinde, avk ve tehr olnmayup, bkusr teslm eyleyesin ki, kulun mevcibine sarf olna. Kulun mevcibi huss ziyde
mhimdir. Bb ikdm ihtimmda dakka fevt eylemeyp, tedrk eylemeyince olmayasn
ve ne vechile tedrk idp ve ne zamnda teslm olndun yazup bildresin.
Yazld.
24- Merhm pdihmn evkf oldu yerlerin kdlarna hkm ki: Evkf-
mezbreden rey zerinde hayli ml- vakf oldun, mtevell ilm itmein buyurdum ki:
Vardukda ml- vakf her kimin zimmetinde ise ki erle sbit ola, alvirp
kimesnenin zimmetinde bir ake komayasn.
Yazld. Pey Beginin kethds Mustafaya virildi. 18 Ramazn sene 977
25- Budun beglerbegisine hkm ki: Hlen Pey Begi olup muharrir-i vilyet
olan Mehmed dme mecduh Dergh- muallma mektb gnderp, vilyet-i mezbrede
baz kimesneler iki, il emniyetden ber ki timrluk idp, timrn mlk mesbesinde bilp
ve raiyyetlerin meccnen istihdm idp, rey muhlefetine dah kdir olmayup, bunun
gibilerin karyelerin hare virilmek mnsib idin bildirdin ecilden buyurdum ki:

10

Bu bbda mukayyed olup gresin. Anun gibilerin havss- hmyna yarayan

timrlarn hss idp, brakmayasn ve vech-i mnsib grdine tevch itdirp, rey ve
beryya tevch-fi1-vch, zulm teadd itdrmeyesin ve ol diyrda kral knn zre
kadmden bu zamna dein her karyeden siphileri basdrmalk birer res sr, kdir
kimesneden altar yz dirhem ya alup ve meccnen odun tadup ve resm-i ars ve det-i
dest-yr, deftir-i hknde mukayyed oldun bildrmisin. mdi reydan era ve knna
muhlefetine aldrmayup, meccnen istihdm itdirmeyp, resm-i ars ve det-i dest-yr
alnugelmi ise deftere hsl kayd itdresin ve zuam ve siphiler reysna kend kzleri
kassblaryla kll ekinler ekdirdklerin bildrmisin. mdi ol huss def u ref idp, hlf-
er ve knn kimesneye i itdrmeyesin ve baz kimesneler vilyet ktibinden aldklar
mezrealarn zirat itmeyp, hl koyup, hricden gelp, zirat idenlerin shib-i arz rlerin
aldkdan sonra mezraalar alanlar dah mezbreden birer kile ve dah ziyde tereke aldklarn
bildrmisin. mdi anun gibi mezraa shiblerine zirat idenler kend rzlaryle bir mikdr
nesne virmee kavl itmi deilse shib-i arz rn aldkdan sonra, anlar dah hlf- knun
nesne taleb iderse men u def eyleyp, tekrr hlf- er u knun nesnelerin aldrmayasn.
Pey beginin kethds Mehmede virildi.
26- Budun beglerbegisine hkm ki: Sigetvar sancauna tbi olan kalada vk
olan resm-i umr ve bertl-ml ve ml- niybet ve ml- mefkd ve bc- bzr liv-i
mezbr begi olan skender dme izzuh nun hsslarndan olup, zikr olnan husslar serr-i
cedde havss- hmynuma kayd u bend olnup, mstakil muktaa olursa her sene gerei
gibi yzbin akeye yarar kefller ile tlib kimesneler olup, ana bedel havss hmynumdan
baz karyeler tayn olnup, virilmek ml- mrye infa oldu ilm olunman buyurdum ki:
Vardukda bu huss onat vechile tetebbu eyleyp gresin. Kazyye-i ilm olndu
gibiyse zikr olnan husslar serr-i ceddde mrnileyhin nisbyla havss- hmyna
ilhk itdirp, defter-i cedde iret itdirp, mstakil muktaa yerleri mrye zabt itdirp, dah
mrnileyhe havss- hmynum karyelerinden har bedelin tevch idesin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
27- m Emr-i Hcc Kansu Bege hkm ki: nallh hccc zevil-ihticc ile
Mekke-i Mkerreme erefehallh telya tevecch itdinde eer siphidir ve eer yenieri

11

tifesi ve gayridir onat vechile grp gzedp hesblar bbnda mcidd muksim olman
emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu bbda tamm basret zre olup hccc ile giden eer kul tifesi ve
gayridir onat vecih zre grp, gzedp, anun gibi hlf- er fesd enatleri zhir olan
erle tedb idp bir ferde menzil ve merhilde ve hicirlerde ve sir mahalde teadd ve
tecvz itdirmeyp, hfz u hrsetleri hussnda mcidd sy olasn. Bilcmle hcccn hfz
u hrseti huss sana tefviz olnmdr. hml msheleden hazer eyleyesin. Sonra senden
sul olnur. Ana gre mukayyed olasn ve Arab tifesi yollarda ve menzil ve merhilde
hccca zahre getrdiklerinde bile kolan siphilerden ve yenierilerden incidp, teadd
itmekle zahre getrmekden fergat iderler imi. Ol bbda dah mukayyed olup tife-i
mezbreye muhkem tenbh nid itdirp hccca etrfdan zahre getren Arab tifesine, bir
ferde dahl tecvz itdirmeyp, men u def eyleyesin ki, tife-i urbn- hccca vfir ve
mstevf zahre getrp, bey idp, kendlere ticret olup ve hccca zahre bbnda ...... ve
maet hsl ola. Anun gibi eslemeyp, kend hllerinde kfileye gelen Arab tifesin incidp,
mni olanlar kimlerse ele getrp, muhkem tedb idp, hlf- er ve muhlif-i emr bir
ferde i itdrmeyesin.
Yazld. Belgrad kdsnn demisi Murada virildi. F 17 Ramazn sene 977
28- Vidin ve Nibolu beglerine hkm ki: Belgraddan mr gemiler ile Nibolu
skelesine bin kantar barut ve bin aded yuvarlak ve bir top gtrilmek emrim olup, zikr
olnan gemiler yukaru varmaa muvenet lzm olman buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan gemiler gir yukaru cnibe gitmel oldklarnda, hisr erinden
ve gayriden ve sir reydan kifyeti kadar dem koup emn ve slim Belgrada irsl sl
eylemek bbnda muvenet eyleyesin.
Yazld. demisi Murada virildi. F 18 Ramazn sene 977
29- Belgrad kdsna hkm ki: Mektb gnderp irsli fermn olnan be bin
kantar barut mr sefine tahml olnup, irsl olnmak zre oldu ve zikr olnan gemiler gir
yukarya kmaa kifyet kadar azab ve hisr eri ve reydan muvenet olma in Vidin ve
Nibolu

Beglerine

hkm-i

erf

virilmesin

12

arz

eylemisin.

Arz

itdin

zre

mrnileyhmya hkmler yazlup, sana irsl olnup, bundan akdem dah Semendirede
olan azab aalar barut ile gnderilen gemilere nefertiyle girp bile gelb, hidmet itmek in
hkm-i erfm gnderilmidir. mdi zikr olnan be bin kantar barutn bini derydan
gemiler ile, ki, iki bini karadan araba ile gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda emrim zre bin kantar barut derydan yarar gemiyle tahml idp, zikr
olnan riclden ve gayriden iine kifayet kadar dem koyup ve Sigetvardan alnm on alt
vukiyye atar bir top vardr ve dernnda olan top yuvarlaklarndan yigirmi vukiyye atar bin
aded yuvarlak bile gnderp eer gemi ile ve eer karadan barutla koup gnderdin
demlere muhkem tenbh eyleyesin ki, dim mukayyed olup baruta yakn olan yerde ate
yakmakdan hazer idp, gaflet ile baruta el-iyzen billh zarar iridirmekden hazer eyleyeler,
sonra asl zrleri makbl olmaz, bilmi olalar.
Yazld. Bu dah mezkra virildi.
30- Semendireden Vidine varnca Tuna yalsnda vk olan kdlara hkm
ki: Taht- kazlarnuzda iskeleden md baz yerlerde gemi istiml olnup ol ecilden baz
gemiciler reyy te yakaya geirp ve ml- mrye gadr oldu ilm olnup buyurdum ki:
Anun gibilere tenbh eyleyesin ki, iskelelerden gayri yerde gemi istiml itmeyp,
gemi olan iskeleye getrp andan tahml eyleyeler. Badet-tenbh alayn habs idp, yazup arz
eyleyesin.
Yazld. Kethds Mustafaya virildi. F 18 Ramazn sene 977
31- Mentee begine hkm ki: Mektb gnderp liv-i mezbrda olan ehl-i fesd
suhteler zhir oldukda zerlerine varup, def- ifsdlar mhim olman kala-i Maon ve
Bodan mustahfzlar bu makle mhimmtda sancak begi bbnda bulnmayup toplar ve
topbalar ve sir levendleri birer muktaa iltizm idp, bu bahne ile mr hidmet avk
olup, kimesne gelmeyp, muktaa iltizm edenleri ve kend hevlarnda olanlarn dirlikleri
hare tevch olnmaa ve zikr olnan hisrlara sancak begiden gayri kimesne kabz eylemesine
hkm-i erfm virilp ve nevrz irsliyesi mhimmt in nzra ve mfettie hisr eri
lzm gelrse muvakkatinle kifyet mikdr hisr eri tayn olnmas hussn bildrmisin.
mdi hisr eri mri ie karup mil olmak caiz deildir. Buyurdum ki:

13

Vardukda anun gibi sancaunda eer suhtevt ve sir ehli fesd zuhr eyledikde,
def-i mazarrat ve ifsdlar in siphi ve hisr eri ve sir vilyet halk ile cem olup, ele
getrp, fesd enati zhir olanlarn erle haklarndan gelp, hayrlu szlerin diyesin.
yle ki zikr olnan tifeden hidmet mahalline, gelp yanunda hidmetde bulnmayalar. hml
itmeyp isimleriyle yazup Dergh- muallma bildresin ki dirlikleri ellerinden alnup, hare
tevch olna ve bu bbda dim mukayyed olup, memleket vilyete ve rey ve beryya
suhte nmna olan levendlerden zarar u gezend iridirilmekden muhkem hazer eyleyesin.
Yazld. [Yev]mI-hamis, f 18 Ramazn sene 977
Kethdsna virildi. F 20 Ramazn sene 977
32- m beglerbegisine ve kdsna ve defterdrna hkm ki: Mektb gnderp
kadmden Msrdan m'a pirin gelp hlen emr-i erfle men olnman ahl-i mn ve
mda vk olan imret-i seltnin pirin hussnda ziyde mzyakalar olup imret
mtevellleri pirin klletinden imretler kapatmak lzm gelmidir diy Msrdan ma
pirin gelmek in hkm-i erfm virilmesin rec itdklerin bildrmisin. mdi kadmden
mda ve etrfda pirin ekilgelmidir. Gir zamnyla ekilmek lzmdr. Msrn pirinci
stanbula ancak kifyet ider iken ma pirin gnderilmek nice mmkindir. Buyurdum ki:
Bu bbda mukayyed olup kadmden ol cniblerde pirin ekilrken yerleri zamnyla
ola geldi zre ekdirp mmkin oldu kadar imret ve ahl-i ma pirin tedrk
eylemek ve hlen Pnarba nm mahalde kala bin olnmdr. nallh sonra pirin dah
gelp mzyaka ekilmeye. Hemn ihtimam idp kadmden eltik ekle gelen yerlere
mevsimiyle eltik ekdirmek bbnda dakka fevt olnmayup ikdm ihtimm zre olasz.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
33- Haleb ml defterdr olan Mehmed dme ulvvehya hkm ki: men ve
ummlden bazsnn sbk tutduklar muktaadan ve tebdlden zimmetlerinde hayli bakleri
oldundan gayri -drt muktaaya kefletle kimi nzr ve kimi emn olup anlarn
uhdelerinden gelmee kdir deiller iken gir Sddei sadetme gelp, bil-fil iltizmda ve
zimmetlerinde ml- mr oldun ilm itmeyp, gir bir tarkla baz emnet in bil-art
sana ahkm- erfe rd idp, ahvllerine vkf olup, muktaa ve emnet virdin ecilden

14

getrdimiz ahkm- erfenin mazmn- hmynunu icr eylemez diy buldklarn senden
ikyet eyleyp, ve ekbirden baz zerine musallat idp minnet itdkleri istim olnd. mdi
defterdrlna mteallk olan mlmn huss sana tefvz olnmdr. Buyurdum ki:
Vardukda anun gibiler sdde-i sadetmden bir tarkla evvelemir ahkm erfe
dah alup varurlarsa, ol cniblerde mlma inf olan ile amel idp anun gibileri muktaaya
kardrmayup, zimmetlerinde ml- mr varsa mecl virmeyp, habs idp, b-kusr kefl
itdresin ve min bad ml- mrmde alkas ve bir muktaaya kefl vey mltezim olanlara
tahvli tamm olup alkalar kat olnmadan har muktaa virmek yle ki min-bad anun
gibilere emr-i erfe muhlif alkalar kat olnmasn. har muktaa virdin istim olna,
muteb olman mukarrerdir. Ana gre mukayyed olup, mlm hussnda env- say
ihtimmn vcda getresin ve men ve ummle emnet ve muktaa virmek in ve teft
idp, ibrm ve ilhh idenler her kim olursa olsun deftere esmsiyle kayd eyleyesin ki sonra
muktaam kesr itdi diy noksan gsterirlerse anlara tazmn itdrile.
Yazld. Pr avua virildi. F 20 Ramazn sene 977
34- zeyir begine hkm ki: Payas nm kalada, yalda bins fermn gemiler
deryya karb olup ve dery yznde dah birka pre kfir gemileri oldu istim olnup elyzen billh zarar ihtimli olman buyurdum ki:
Vardukda anun gibi kfir gemileri gelmek ihtimli varsa mukaddemce metrisler idp,
mahf olan yeri muhkem sedd idp ve sancaun siphilerinden ve hisr erlerinden kifyet
mikdr dem koyup, zikr olnan gemilerin itmmna dek tamm hfz u hrset zre olup,
keml-i basret ve intibh zre olasn. yle ki gafletle ve yhd ihmal msheleyle zikr
olnan gemilere adv cnibinden zarar u gezend irise sonra nicesi sana id olup, muteb olman mukarrerdir. Ana gre mukayyed olup gemilerin hfz u hrsetinde dakka fevt itmeyesin
ve hkm-i erfm ne trhde varup ve ne vechile tedrk eyledin muaccelen yazup
bildresin.
Yazld. Srr avua virildi. F 20 Ramazn sene 977
35- Adana begine hkm ki: Bundan akdem Payas nm kala kurbunda bins
fermn olnan gemiler dery yalsnda vk olup hlen dery yznde birka kfir gemisi

15

gezer diy istim olunman, zarar ihtimli olup ve kala-i mezbrede kifyet mikdr arak
olmaman, bb- hfz u hrsetde zarret ekildi ilm olnman buyurdum ki:
Vardukda Adana kalasnda darbzen varsa kala-i mezbreye kifyet mikdr yarak
ve gemiler hfzna mikdr- kf siphi ve hisr eri gnderesin ki varup, gemilerin itmmna
dek tamm basret zre olup, hfz u hrsetde dakka fevt eylemeyesin. Huss- mezbr
ehemm-i umrdandr. Gerei gibi mukayyed olup, bu hkm-i erfm ne ...... old, ne vechile
tedrk eyledin muaccelen yazup bildresin.
Yazld. [Yev]ms-sebt, f 20 Ramazn sene 977
36- Krkkilise kdsna hkm ki: Bin emri Hall mektb gnderp zikr olnan
binlar in taht- kazndan ihr olnan kzltan ihrcnda mzyaka ekilp, ve kll harc
gidp, psala zami olan Mehmed zde mecduh iin ehl-i vukf olup, mbir olursa sn
harla kll ta ihrc olnur diy bildirmein buyurdum ki:
Vardukda bu bbda bizzt gerei gibi mukayyed olup, taht- kaznda bin-i mezbr
in kifyet mikdr kzlta ihrcnda itlf ve isrf olnmayup ve mzyaka ekilmek bbnda
ikdm ihtimmn zuhra getrp, mcidd sy olasn. Huss- mezbr mahalde ikdmdr,
ana gre tedrk zre olup ihmlden hazer eyleyesin.
Yazld. Muhzra virildi. Fi't-trhi'1-mezbr
37- Yenieri aasna hkm ki: Hliy hssa cme-ylardan be nefer kimesne
fevt olup, yerlerine dem lzm olman, iki neferi stdoullarndan tayn olnup, neferi
terki zerinde olan ulfesin acemolanlarndan virilmesin emr idp buyurdum ki:
Emrim zerine terki zerinde olan ulfesiz olanlarn eski ve mstehak olanlarndan
nefer olan tayn eyleyp, devrme defterine iret idp tezkerelerin gnderesin ki at-
mezbreye ilhk olna.
Yazld. Bu hkm virilmedi.
38- m defterdrna hkm ki: Mektb gnderp bundan akdem Halebli
Ebbekir nm bezirgn, bc- bahr on be bin altuna kabl idp, badeh dokuz bin iki yz

16

altun teslm idp, md be bin sekiz yz altun virmeyp, satlan yk hesb zre on yedi bin
iki yz altun olmak gerek idi. Mahzar bas ve emr-i hcc mhriyle gelen defterin hesb
grilp, lkin u tarkla iltizm oldun kimesne haber virmeyp, imdi kimilerde emni ve
ktibi Baddda oldun bildrmisin. Buyurdum ki:
Bu huss onat vechile tetebbu idp gresin. Fi1-vk mezkr Ebubekirin zamn-
mberetinden ol mikdr yzk satldu takdrde arz itdin mikdr altunn olmu mdr.
Hsl olan altun kimler alup bey u ketm itmilerdir. Senin ne vechile malmndr. Nicedir.
Shhati ile vkf oldun zre yazup bildresin.
Yazld. Bu ahkm sehven geirilp tekrr sefere czne geirilmidir.
39- orum begine hkm ki: Bundan akdem hkm-i erfm gnderilp, sancan
askeriyle Donanma-i hmynuma hzr ve mheyy olasn diy fermn olnmd. Hlen
mahrse-i stanbula gelp, gemilere girp, emr idp buyurdum ki:
Vardukda tehr ve terh itmeyp, emrim zre sancann vk olan alay begisi ve
zuam ve erbb- timriyle, mteretteb ve mkemmel dman yarayla muaccelen kup,
mahrse-i stanbulda hzr ve mheyy bulunasn ki inallhr-rahmn Donanma-i
hmynum kdu zamn da b-tevakkuf gemilere girp hidmetde ve yoldalkda bulnasn.
Huss- mezbr ehemm-i umrdandr. Tamm mukayyed olup, ihml msheleden ziyde
hazer eyleyesin.
Yazld. Bir sreti irmen sanca begine stanbuldan girr.
Yazld. Bir sret-i Vize sanca begine stanbuldan girr.
Yazld. Bir sret-i Selnik begine Gelibolu kurbnde boaz hisrnda girr.
Yazld. Bir sreti Kstendil begine sancaun askerini alay begiyle Gelibolu
kurbnde Boaz hisrnda girr.
Yazld. Bir sreti Mora begine Eribozdan gemi girr.
Yazld. Bir sreti Mizistre begine Eribozda gemiye girr.

17

Yazld. Br sreti Karl ili begine Eribozda girr.

Yazld. Bu hkm virilmedi.

40- Edirne kdsna hkm ki: Ergene Kprsnde tutlup, Dergh- l
avularndan Uzun avu ile Edirne zindannda habs olnan Ik ve bundan akdem anda habs
olnan Frence tercmn Zan Madse nm zmm sdde-i saadetme gnderilmesin emr idp
buyurdum ki:
Vardukda mezkrlar muhkem kayd u bend ile yarar demler koup, sdde-i
sadetme gnderesin. Koup gnderdin demle muhkem tenbh ve tekd eyleyesin ki
gaybet itdirilmekden hazer eyleye. yle ki gaybet idenler, anlara olacak gaybet itdrenlere
olur.
Yazld.
41-

Bodan voyvodasna hkm ki: Hliy cenb- cellet-mebm sefer-i

hmyna mteveccih olup, her sene hznei mireme irsl idegeldin harac bu defa
mukaddem gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Cafer avu vardukda kadmden irsl idegeldin harc bu defa rz- ilysdan on
be gn mukaddem gnderp bu bbda ihml mshele itmeyesin.
Bir sreti Eflak Voyvodas'na yazld.

Hasan avu'a virildi. F 23 Ramazn sene 977

42-

Haleb beglerbegisine hkm ki: Haleb dizdr mektb gnderp Haleb

kalasnda barut- siyh ilemek in hkm vrid olup, mberet olndukda, kala-i
mezbrede olan toplara teklf olndukda, ulfelerinden gayri mstakil cret taleb itdklerin
bildirmein sdde-i sadetmde gherile ilenen toplara asl nafaka ve cret virilmeyp
ancak ulfe ile hidmet iderler. Mezkrlarn ulfeleri ziyde olup, sefere dah gitmezler iken,

18

uhdelerine lzm olan hidmet in mstakil cret ve nafaka taleb itmee sebeb nedir. sdde-i
sadetme ulfe ile hidmet iden toplarn ulfeleri ve esmleri defter olnup irsl olnd.
Buyurdum ki:
Vardukda mezkrlara tenbh eyleyesin ki ulfeleriyle hidmet-i mezbrede olalar.
tmeyenlerin yerlerin hare tevch idp hidmet-i mezbrede istihdm eyleyesin.
Yazld. Arz getren tahsildra virildi. Fit-trihi1-mezbr.
43- Bolu begine ve Yenice kdsna hkm ki: On iki dvn kds mektb
gnderp, sen ki Yenice kdssn. Nibin Mustafa bir mescidi bozup, ahr idp ve Pr kulu
nm kimesnenn hlf- er yedi yz akesin aldu sbit olmdr diy ilm itdi, kd
askerim tarafndan pye-i serr-i lya arz olnman, minbad niybet itdirilmeyp, tazr
olnup, sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Mezkra emrim zre minbad niybet itdirmeyp, tazr idp, dah sitne-i
sadetme gnderesin. Yolda gelrken gayb itdirmekden hazer idesin.
Yazld. Mrnileyh Mehmed avua virildi. F 28 Ramazn sene 977
44- Mizistre sanca begi Yar Al Bege hkm ki: Sen ki sancak begisin Mizistre
kdsi ile sdde-i sadetme mektb gnderp, Manyada Kulaol Limannda, kalaya
vardukda nhiye-i mezbre reys keml-i itat gsterp ve hlen vk olan cizyelerin ed
eyleyp, lkin nahye-i mezbreden ana ve yine Karbend nm karyeler esab yerde vk
olman muhlefetden hl deillerdir. Eer haklarndan gelinmez ise kemkn isyn zre
olurlar diy ilm itdiniz ecilden mezkrlarn haklarndan gelesin. Emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu huss ak eyleyp inellahl-ez Donanma-i hmynumla dstr-
mkerrem vezrim Piyle Paa ol cnibde vardukda hufyeten girp, dah mrnileyh ile
mvere eyleyp, ol zikr olnan karyeler ahlsinin gerei gibi hsn-i tedbr ile haklarndan
gelp, emrim yerine vardun vuk zre yazup bildresin.
45- Krehri begine ve Budakz kdsna hkm ki: Keskn kazsna tbi
Glpnar nm karyeden Al ve Vel nm karndalar vlideleri huss in Kengr begine ve
Keskn ve Kalack kdlarna hitben alup gitdkleri hkm-i erfm hakk olnup, Kengr

19

begi ile Kalack kds ihrc olnup, yerlerine Krehri begi ile Yusuf Paa kd yazldun,
mukaddem Keskn kds sdde-i sadetme arz eyledkde, hkm-i erfmi hakk eden
kimlerdir, ele getresin diy Kengr begine ve Keskn ve Kalack kdlarna emri
hmynum gnderilmidi. Hlen mrnileyhin sdde-i sadetme mektb gnderp
merkm Alye gaybet iden mezbr Vel ihzr olnup, i bu hkm-i erfi kim hakk ve
tagayyr itmidir diy sul olndukda Krehri sancaunda Budakz kazsna tbi Dn
Da kurbnda brhml nm karyeden Kara brahm ol dimekle marf skenderolu
mirze nm siphi vech-i merh zre hakk itmidir diy ikrr itdin bildirdkleri ecilden
buyurdum ki:
Vardukda tciz itmeyp, bu bbda bizzt mukayyed olup, mezbr mirzeyi ihzr
idp, ahvlin Hakk zre teft idp gresin. Arz olndu zre mezkr mirze hakk ve
tagayyr itdi zhir ve muhakkak olursa kendyi habs idp, ahvlin vuk zre yazup
bildresin.
Kapudn kethdsna virildi. F 20 Ramazn sene 977
46- Sakz begine hkm ki: Hliy bir dubrovnik baras girift olnup anda
Sakzda id ilm olman buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan barann iine kifyet kadar yarar mtemedn aleyh demler
koyup, dah barann resi ve yoldalar ve iinde olan lt ve esbb ve met ile muaccelen
mahrse-i stanbula gnderesin ve ancak ka yolda ve lt ve esbb ve met varsa yazup
defter idp mhrleyp bile gnderesin.
Yazld. Kethdsna virildi. F 20 Ramazn sene 977.
47- Seksar ve amantorna sancaklar beglerine [hkm ki]: stolni Belgrad
sancaunn Mehmed dme izzuh sdde-i sadetme mektb gnderp, kala-i mezkre
yarklar gyet vsi olup, iki cnibleri parkan olup, emr mcebince mukaddem bir cnibi
tamr itdirilp, bir cnibi tamre yetimeyp, harbe merref olup, termmi lzm olup,
lkin stolni Belgrad reysyla termmi mmkin olmayup, muvenet lzmdr diy arz
itmein buyurdum ki:

20

Vardukda, zikr olnan parkann termmi hussnda mrnileyh muvenet taleb

eyledkde, tehr itmeyp mevsimiyle her birinz sancaundan iki tarkle il eri ihrc idp,
dah parkan- mezkrn tamr ve termmi bbnda gerei gibi muvenet ve mzharet
eyleyesin. Huss- mezbr ehemm-i umrdandr. hml olnmayup, bb- muvenetde dakka
fevt itmeyesin.
Yazld. stanbul Muhtesibi Sinana virildi. F 22 Ramazn sene 977.
48 - Msr beglerbegisine hkm ki: Hlen mahrse-i stanbul kds mektb
gnderp mahrse-i Msrdan ve Redden varup itir olnan pirin ve sir hubbt ahz ve
mahrse-i mezbreye getrilmeyp, hricde olan iskelelere yanalup, bey olnman,
mahrse-i stanbulda pirin vesir zahyir bbnda kll mzyaka oldun arz itmein
buyurdum ki:
Vardukda anda varup pirin vesir hubbt alup gemilerine tahml eyliyen Redin
yarar kefllerin almaynca gemilerin saldurmayup ve ne denl nesne tahml eyledklerin
esmsiyle defter idp bildresin ki, geldklerinde ana gre taleb olnup ve mezbr getrp
teslm eyledklerine muhtesibden temessk alalar. yle ki emr-i erfme muhlif i idp
gemileriyle doru mahrse-i stanbula gelmeyp, baz iskelelere yanaup pirin ve sir
zahyireden nesne bey itdkleri istim olna. Gemiler girift olmak mukarrerdir. Ana gre
mukayyed olalar. Bu huss mhimmt- umrdandr. Msheleden hazer olnup, anun gibi
tahml olnan gemilerin ne trhde salup, ne denl pirin ve sir zahyir tahml olndun
yazup bildrmeyince olmayasn.
Yazld, Hasan avua virildi. F 23 Ramazn, sene 977.
49 - m muharririne hkm ki: Arab tifesinden memlekete gelp otundan ve
suyundan inf itdkleri, mukbelede defter-i hknde mukayyed oldu zre Mverd in
alnmas lzm olan sekiz yz deve ve otuz res at beglerbegiye hss olup, ana bedel
beglerbegi hssndan ihrc olnup, havss- hmynuma ilhk olnmasn emr idp
buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup, zikr olnan tifeden memlekete gelp, otundan
ve suyundan inf itdkleri, mukbilde defter mcebince lzm olan deve ve atlar emrim zre

21

beglerbegiye hss idp, bedelin beglerbegi hssndan ihrc idp, havss- hmyna ilhk
eyleyesin.
Yazld. eyh Fize virildi. F 28 Ramazn sene 977
50 - Msr beglerbegisine ve kdsna hkm ki: Rikb- hmynuma rika
sunlup, Msr diyrnda mansre kdsnn nibi olan Nreddn in serr olup, reyya
zulm vardr diy ilm olnman, fukarya zulm varsa niybetden ref olnmasn emr idp
buyurdum ki:
Arz olndu gibi olup, mezkr err ve ehl-i fesd oldu sbit olrsa niybetten ref
eyleyesin.
Yazld. Kethdsna virildi. F 23 Ramazn sene 977.
51 - Budun beglerbegisine hkm ki: Hliy Pey Begi Mehmed dme izuh
marifetiyle tahrr eyledi liv-i Pey ve Sigetvar ve amantorna ve Sekay ve Seksar ve
Kopan sancaklarnn muhsebesi defterin gnderp, elviye-i mezbrede olan havss-
hmyn mr-i mrn defterdr ve ol hsslarndan zuam ve erbb- timrn ve mstahfzn
kalasnn timrlarndan cmle on kere yz bin dah drt bin yz altm ake ziyde zuhr
itdin bildrmisin. mdi havss- hmyn ziydesinden mad, zhir olan yedi yz seksen
dokuz bin senev otuz bin akelik zarar sbk arz eyledin zre hisr mustahfzlarna tevz
itdresin ve tevz malmndan istim idp, mer ve zuam ve erbb- timra asl
bedellerinden tevch idp, mcerred yerler metrk yazasn. kartmak in kurya ve hric
ez-defter kur ve mezriden ber-vech-i tahml timrlarn feth itdklerin ve birbirine hisse
fergat idp tmrlarn ilhk eyledkleri ve ber-vech-i tahml tutduklar baz mezri ve kur
in ziydeye tahml old diy sonradan ziyde ile kabl ve bert itdklerin amel itmeyp
sbk gnderilen ahkm- erf mcebince ehil kullarna tevch itdresin`ve zuhr iden
ikrrdan cmleden mukaddem hisr mustahfzlarna viresin. Mukaddem vilyete tahrr arz
eyledinde nefert mevcibi in Dergh- muallda bir sebebden deil ki ihtiyc kalmayup
tahrr-i vilyet zevidi ile ekser ol cnibde tedrk olnur diy bildrmisin. Ana gre
mukayyed olasn ve baz karyelerde perkende olmu baz rey har karyelerde bulnup,
amm on yldan ziyde varup, mtemekkin oldun bildrmisin. mdi anun gibi reyy

22

knun zre on yldan berden oturdklar yerde kayd itdresin ve terekenin kymetin narh zre
kayd itdresin. Reyann virgisin ol vilyetden olagelen det ve knun zre kayd itdresin.
Yazld. Arz getren Cafere virildi. F 23 Ramazn sene 977
52 - Yanya sanca begine hkm ki: Mektb gnderp, bin timrdan mazl
Al nm kimesne Gerebene mahkemesin basup, kdsna etm idp ehl-i irret ve akvet
oldun ve reyy mezbrn elinden ciz olup cel-yi vatan iken istedklerin sdde-i
sadetme arz itdin ecilden buyurdum ki:
Vardukda mezbr ele getrp zerine sbt ve zuhr bulan maddesinin sret-i sicill
ile Rodosa geldklerinde bile getresin. Amm yolda onat zabt idp, gaybet itdrmekden
hazer eyleyesin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
53 - m'da Hazne Defterdr Mustafa dme ulvvuhya hkm ki: Mektb
gnderp sbk defterdr olan Al kullar zamnnda Yemen mhimmi in cem olnan
kavvs akesi Hazne-i mireye teslm olnm iken, mevcd ake olmaman Yemen
mhimmt in andan virlp mendan tahvl olnmala, tebdl yazlup bir mikdr tahsl
olnup mads nevrza dein tahsl olnup alka kat olur diy ve bin sekiz yz sekiz altun
dah Hille Sanca begi Sleymn dme izzuhda olup, emr-i hcc oldu zamnda
virilmidir. Bil-cmle kavvs akesinden tahsl olnmayup bak kalursa biz ed ideriz diy
cevb virdin arz eylemisin. mdi zikr olnan mln tahsli lzm olman mrnileyh Al
dme ulvvehya dah hkm-i erfm irsl olunmdr. Buyurdum ki:
Vardukda onat vechile mukayyed olup, eer anun zimmetlerindedir ve eer
mrnileyh sanca begidedir tahsli mmkin olan tahsl itdirp, madsn mmileyh Al
dme ulvvehdan taleb idp, alup hazne-i mirem in zabt eyleyesin. Her birinden ne
kadar altun alnup, hazneye zabt olndun yazup bildresin.
Yazld. Kethds ldra virildi. F 22 Ramazn sene 977.
54 - irmen begine hkm ki: Liv-i mezbr msellemlerinin bazs fevt olup
yerleri siphi ve siphi-zde ve sir rey eline dmekle msellemlerin ellinci harlna

23

keml-i mertebe mzyakalar oldun ilm eyledin ecilden defter ve knn zre yerleri
veya resimleri alvirilmek in liv-i mezbr kdlarna emr-i hmynum gnderilmidir.
Buyurdum ki:
Ol emr-i erfm mcebince defter ve knn zre msellemlere mteveccih olan
alvirp, dah tenbh nid itdresin ki bu defa vk olan, sefer-i hmynuma gelmeyen
msellemler cerme ile hals olmayup, kree konlmak mukarrerdir. Ana gre her birisi
mukayyed olup, emr-i erf-i sbkm mcebince zde ve zevdlaryla seninle sefer-i
hmynuma gelp gireler.
Yazld. Bu dah kethdsna virildi. F 22 Ramazn sene 977
55 - irmen sanca kdlarna hkm ki: Liv-i mezbr msellemlerinin bazs
fevt olup, yerleri siphi ve siphi-zde ve sir rey eline dmekle msellemlerin ellinci
harl keml-i mertebe mzyakalar oldun, sanca begi ilm itmein buyurdum ki:
Vardukda gresin kdya arz olndu gibi olup anun gibi msellemlerin yerleri
tasarruf idenler msellemlerden zamndan alm olmayup, bazs veft idp, msellemlerin
yerlerini tasarruf idp, btn haklarn tasarruf idenler defter ve knun muktezsnca
mteveccih olur. Ellier ake resimlerin virmekde era ve knuna muhlif niz iderlerse
tasarruflarnda olan yerleri msellemlere hkm itdirp alviresin. Eer yerleri virmeyp
tasarruf iderlerse taalll itdirmeyp tasarruflarnda olan yerlerine gre resimlerin alviresin.
Asl hilf- er ve knun taalll-i niz itdrmeyesin.
[Yev]ml-isneyn, f 22 Ramazn sene 977
Yazld. Arz getren Abdi nm blkbana virildi. F 27 Ramazn sene 977.
56 - Rm beglerbegisine hkm ki: Hliy Kedagra kds mektb gnderp kaz-i
mezbra tbi Kpr nm kasabadan Berki Mahmd nm kimesneden bu diyrn ulem ve
sulehs limler ve sbalar yanna varup, mfsidlik idp, n-hak yere bizim akemiz ve
baz esbbmz aldrmakdan hl olmad. Nie defa mteaddid emr-i erf vrid olup hals
bulup, bizden gir kula giden akeyi alup, bu makle zulmnn nihyeti yokdr diy arz
olnup, yarar demle Dergh- muallma gnderesin diy fermn olnman mezbr tutup,
Amasya Mir-lemi Ahmede teslm olnmken ve yine mahall-i mezbreden zam Hamza

24

begler, olu Hasan mezbr cebren elinden alup, alkoyup, tekrr fukar emr-i erf yerine
varmad diy talep itdklerin arz eylemein, mezbr hals ideni buldrman emr idp
buyurdum ki:
Vardukda arz olndu gibiyse mezbr zam mezbrun olu Hamzaya buldrup,
getirdp, dav-y Hakk ider kimesne varsa husamlaryla berber idp, bu defa er ile fasl
olm olmayup, on be bini gemi olmayan kdiyelerin muktez-y er-i kadm zre teft
idp, zimmetinde lzm hakkn ashbna b-kusr alvirp, dah min-bad kimesneye hilf-
er-i kadm i itdrmeyesin.
Yazld. Ca'fer avula Paaya gnderildi. F 22 Ramazn sene 977.
57 - Varna kdsna hkm ki : Kaz-i mezbrede skin olup ve kaz mili olan
Karamanlu ol dimekle mrf kimesne on yk akeye mlik olup ve dim reyya zulm
teaddden hl olmadu ilm olman kassabla yazup, sdde-i sadetme gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Vardukda, asl tehr itmeyp ve mezbr Karamanlu olna zerinde ml- mr ve
ml- vakf vardr diy taalll niz itdirmeyp, ol cnibde olan emlkin satdrup, ulfesin
kat idp, dah kendyi kassb yazup, sermyesiyle muaccelen yarar ve mutemedn aleyh
demler koup, sdde-i sadetme gnderesin ki, gelp kassblk hidmetinde ola. yle ki bu
bbda ihml mshele idesin, nicesi sana id olur, ana gre mukayyed olup, cmle emlkin
satdrdukdan sonra mln oldu akesi ile ber-vech-i istcl yarar demler koup, sdde-i
sadetme gndermek bbnda ikdm ihtimm idp avk ve tehrden hazer idesin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 26 Ramazn sene 977
58 - Msr emr-i hccna hkm ki: Msr kfilesiyle giden hccc zevil- ihtiyc
akeleriyle nice bin akelik ate ii alup, idp enlik diy yakarlar imi. mdi bu bbda m
emr-i hccna dah anun gibileri men idp, atelerini yakdrmayalar diy hkm-i erfm
gnderilmidir. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda sen dah mukayyed olup asl hcccdan bir ferdi ate fiengi i
iletmeyp ve satdrmayup er-i erfe muhlif kimesneye i itdrmeyesin. Bu bbda tamm
basret zre olup, bb- ikdm ihtimmda dakka fevt itmeyesin.

25

Yazld. Kapudn kethdsna virildi. F 22 Ramazn sene 977

59 - Selnik begine hkm ki: Mektb gnderp mh- abnn yigirmisinde bir
rhb gelp, bir Yehdye mln satup, sonra akesin taleb eyledkde Yehd bak[sin] inkr
idp zerine hayli Yehd olup, getrp mezbr rhibe env- isnd idp, kimi akem ald
diyp ve kimi esbb ald diy davy idp, mezbr rhib bu hli grp, kendinn habs
olnmasn mukarrer bilicek, sizinle nih szm vardr dimein, tenhda sylendikde ben rhb
deilim, mes-i kalafat ba hnunn oluyum, adm Mustafadr, vezrlerin bilrler anlarn
emriyle Krfus cnibine csslua giderim, bunun ile nc defadr varup gelrim.
Ahvlim arz eylemek didm gibi kmazsa hakkmdan gelinsn dimein zabt olnmdr
diy bildrmisin. mdi mezbr rhb, sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp
buyurdum ki:
Vardukda emrim zre mezbr rhibi kayd u bend ile yarar demler koup, sdde-i
sadetme gnderesin. Amm tenbh eyleyesin ki yolda gaflet ile gaybet itdrmekden hazer
eyleyesin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
60 - Haleb beglerbegisine hkm ki: Venedik beglerinin mektblarn tutlup,
Halebde olan konsil mllarna Emarko Entobend nm bzirganlarna ve bzirgn nmna
Emarko Musoniko ve Duto Ezmu-coniko nm beyzdeler baz huss ilm itmiler. mdi
buyurdum ki:
Vardukda, anda olan Venedikl tifesinden zikr olnan isimler ile msemm Venedik
kfirleri varsa tetebbu idp, buldrup, dah anlarnda yanlarnda bulnan ktlarn alup
gnderesin ve kendlerin zerlerine demler koyup, kimesne ile buldrmayup, tara
salvirmeyesin.
Yazld. Kapudn kethdsna virildi. F 22 Ramazn sene 977
61. Sakz begi Hzr bege hkm ki: Hliy zmir skelesinde Venedik
baralarndan bir bara env- met ile yklenp Venedike giderken, sgiri nm cezrede
prelenp, kfirleri esbblarn karmaa megl oldklar ilm olnman, baralarnda

26

bulnan esbb her ne ise cinsi ile defter olnup, Sakzda der-mahzen olnmasn ve gemiler
iinde bulnan kefere sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Bu bbda bir an tevakkuf itmeyp, muaccelen bizzt mahall-i umra varup,
mezbrlarn baralarnda bulnan esbblarn cinsi cinsiyle defter idp, dah emrim zre
Sakzda der-mahzen idp ve kfirlerin bit-tamm sdde-i sadetme gnderp ve ne
mikdr esbblar der-mahzen olup ve ka nefer kfir gnderildin yazup bildresin. yle ki,
zikr olnan gemide olan esbbdan bir esbb zyi olup ve kfirlerinden bir kfir hals ola,
sonra sen mesl olursn, ana gre mukayyed olasn.
Yazld. Ahmed avua virildi. F 26 Ramazn sene 977.
62 Tekeili sanca begine ve Antliyye'de mtemekkin Mehmed avua
hkm ki: Antliyyeden ve gayriden Msr iskelesine ileyen Karamrsel ve gayri gemiler ol
cnibe salvirilmeyp, Antliyyede alkonlmasn emr idb buyurdum ki:
Antliyyede skenderiyye ileyen eer Karamrsel ve eer gayri gemilerdir, minbad ol cnibe salvirmeyp, donanmalarn ve yelkenlerin alup, zabt idp ve gemilerin
Antliyyede alkoyup, shiblerine virmeyesin ki, sefer-i hmyn zahresi tahmli in hzr
bulna. Amm bu bahne ile gemi shiplerinin sevkine ruhsat virilp, ahz u celb olnmakdan
hazer idesin.

Yazld. Selm avu Hakkya virildi. F 23 Ramazn sene 977

63 - zdn kdsna hkm ki: Hliy vezrim Ahmed Paa, sefer-i hmyn
mhimmt in taht- kazndan akesiyle baz zahre almak murd idp, kend gemileri
Hseyin ve Ms nm resler vardukda, mezkrlar taht- kazndan kifyet mikdr ake ile
narh zre tereke ve sir zahre aldrup, bu bahne ile kffra ve deryya tereke virilmekden
hazer eyleyesin.
Bu dah yazld. Bir sreti Fenr kdsna Fuls skelesinden.

27

Yazld.
64. Msr beglerbegisine hkm ki: Hliy barut huss ehemm-i mhimmtdan
olman, mstevf barut tedrk ve ihzr eylemen emr idp buyurdum ki:
Dergh- muallm avularndan olup Msr sbas olan Ahmed zde kadruh
vardukda emrim zre mstevf barut iletdirp, hzr u mheyya idesin ve ne mikdr barut
hzr olmsa yazup arz eyleyesin.
Yazld.Mentee beginin kethdsna virildi. F 26 Ramazn sene 977
65 - Rodos begine hkm ki: Anda Rodosda ne mikdr barut vardr yoklayup,
sdde-i sadetme arz olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda emrim zre anda Rodosda ne mikdr barut mevcd ise vezn idp, onat
vechile hfz eyleyp dah yazup, sdde-i sadetme bildresin.
Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 29 Ramazn sene 977
Bir sreti dah Aliye begine yazld.
Ahmed avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
Bir sreti dah Yeni ili begine Antliyyede ne mikdr mevcd barut vardr.
Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 29 Ramazn sene 977
Bir sreti dah Hamid ili begine [yazld].

Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977

66 - m Emr-i hcc Kansu Bege hkm ki: Mektb gnderp her sene mr
hidmete yz deve lzm olup, bu sene Nam olunn bir deve ml kalman Eb-rebe
Arabyla gene vilyetden ilkr ile gelp Nam olun basup, sir at ve develerin alup, ba ile
kurtulmdr ve bu sene mr ve hcccn yklerin kaldrmaa kudreti kalmayup, hussan

28

imdi yklerde Urbnn develeri zebndr, mezbr deveden ancak bir deve hsl olur. Mr
meslih in beglerbegi yanna gelmeyp, her ne maslahat ise kdirim diy bir Arabla haber
gnderir, det-i kadme zre yerine keflin virp, meslahata mberet itmeniz mr ykler ve
hccc bu sene avk olur diy bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda ihml mshele itmeyp mrnileyhe haber gnderp, eer
gitmez ise yarar demin gnderp, hccc olugeldi zre olup, gitmee mun ve zhir olup,
hidmetde bulnmak bbnda ihtimmn zuhra getre, hcccn refhiyet ve ihtirmet zre
varup gelmeleri mhimmtdandr. Onat vechile tedrklerin grmekde ikdam idb ihml ve
mshaleden hazer eyleyesin.
Yazld. demisi Nasha virildi. Fit-trhil-mezbr. F 25 Ramazn sene 977
67 Malkara kdsna hkm ki: Mektb gnderp liv-i Vize yrkleri sbas
Prnin Meclis-i era gelp, sene sitte ve sebn ve tisa miede vk olan Ejderhn Seferine
itirke nbetl olan yrk ekncilerinden Mehmed bin Vel ve Kurd bin Pr ve Ferhd bin
Abdullh ve bunlardan mad nice kimesnelere emr-i erf mcebince tenbh ve tekd
olndukda, ind ve muhlefet eyleyp, nbetlerinde liv-i hidmet eylemediler. yle ki
haklarndan geline, bir dah sefer-i hmyn vk oldukda bir nefer gelmeyp, hidmet
muattal olur diy bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda gresin kdya arz olndu gibiyse anun gibi nbetlerine varmayup,
muhlefet idenleri teft idp, muhlefetleri sbit ve zhir olursa, yarar demler koup, sddei saadetme gnderesin ki kree konla ve nbetl yrkleri sefer-i hmyna ihrc idp,
muhlefet idenleri sdde-i sadetme gnderesin ki, anlar dah kree konlup, sirlerine
mcib-i ibret ve nashat ola.
Yazld. Bu dah
68 - Varna kdsna ve Yrk Sbas Pr'ye hkm ki: Sen ki sbamsn
mektb gnderp emr- erfle Ejderhan Seferine tayn olnan canbaz ekncilerinden kaz-i
Varnaya tbi Yank nm karyede mtemekkin olan geyikci canbazlardan Oku Karaca
dimekle marf canbaz sefer-i mezbre gider iken zi Suyun gedklerinde merkm Karaca
gaybet itdirdinden gayr baz eknci tifesiyle alup, gidp ve karye-i mezbreden

29

Nru1lh ve pek Hseyin nm canbazlar dah, sefer-i mezbre nbetlerine gelmeyp

mukaddema dah nice defter vk olup, nice yerinde gelp, liv-i hidmet itmilerdir diy
bildirdin ecilden mezbrlar kree gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Gresin, kdya arz olndu gibi olup mezbr vech-i merh zre hidmetlerine
varmayup muhlefet itmiler ise essyla defter idp, emrim zre defteri ile kree konlmak
in sdde-i sadetme gnderesin. Amm yolda gelrlerken gaybet itdrmekden hazer
idesin.
Yazld. Bu dah
69 Mrnileyh sbasna hkm ki: Mektb gnderp emr-i erfle Ejderhan
Seferine tayn olnan yrk ve canbaz ekncilerine miller, sefere gitmek diy oul virp
hidmetden men itmekle mezbrlar hidmete gelmeyp ve seferden dah yoklama defteri
gelmeyp ve ahvlleri grilmek in, emr-i erf vrid olmam iken miller tahvlimize
dmedi diy cz-i nesne ile mezbrlar cermelerin alurlar, emr-i erf gelp uslleri grilrse
hayli ml hsl olmak mukarrerdir diy bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda sefer-i hmyna gitmeyp, kalan ekncilerin defterin sdde-i
sadetme gnderesin ki, mahslleri mevkfa zabt olnup kendleri kree konla.
Yazld. demisi Nasha virildi. F 22 Ramazn sene 977
70 - Yrk sbasna hkm ki: Mektb gnderp Ejderhan Seferine emr-i
erfle tayn olnan yrk ve canbaz tifesinden nefs-i Malkarada Ferhd ve Mehmed ve
kaz-i mezbra tbi Hrala nhiyesinden byk canbazlardan Vel ve Kurd ve karye-i
Vakfckdan Mr Al ve nefs-i psaladan Mustafa ve Berber Al Bl ve narl
mahallesinden Kurd ve orlu kazsna tbi Hac rmerd ve Mustafa ve Silivri kazsna
tbi Demircikden Mahmd ve nefs-i Silivriden Mrtez nm kimesneler emr-i erfe itat
itmeyp, hidmete gelmedklerin bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda mezbrlar ele getrp, dah yarar demler ile sdde-i sadetme
gnderesin.

30

Yazld. Kaya-zde Ahmed avua virildi. F 28 Ramazn sene 977

71 - Ohri begine ve Debri kdsna hkm ki: Kaz-i mezbrede, Kocack kalas
dizdr Al mektb gnderp, kala-i mezkre hidmeti ve yhd mr hidmet vk oldukda
gedik tasarruf iden siphi-zdeler har yerlerde olup, hidmet teklf olndukda istihdma
memr deiliz diy hidmet itmeyp, taalll itdklerin bildr. Dah buyurdum ki:
Vardukda gresin anun gibi gedik tasarruf iden siphi-zdeler kala hidmeti ve yhd
mr hidmet vk olup, teklf olndukda ol vechile tealll itdirmeyp, nbetlerinde vk olan
hidmetlerin bile ekdresin. Hidmete varmayup muhlefet idenleri arz eyleyesin ki gedkleri
alnup hare virile.
Yazld Vezr Pertev Paann Selm avuna virildi. F 26 Ramazn sene 977
72 - Anapoli kapudnna hkm ki: c nm kimesne gelp, karnda olup,
levend reislerinden olan Mehmed Res stanky kalasndan kup, gemisin donatup, deryda
gezer iken harb kfir gemisine rast gelp, cenk idp, kendleriyle on iki nefer yolda ile
ehd olup, bazs prelenp gemisiyle gelp, giderken sana rast gelp, sen dah resinz katl
idnz diy tutup, yoldalarn habs idp, donanmalarn ellerinden alup ve mtevaff resin
otuz res kulun ve gemisin ve nkd- esbbn ve kaftanlarn alup, girift idin bildirp, niz
itdkleri ecilden buyurdum ki:
Karnda vardukda, mteveffnn alnan gemisin ve kullarn ve sir esbbn ve
yoldalarn b-kusr virp, gemiyi donatup, donanm-i hmynum in hzr u mheyy
eyleyesin ki, n-ellhr-rahmn vezrm Piyle Paa donanma ile vardukda bile gidp,
vech-i mnsib grildi zre hidmetde ve yoldalukda bulnalar.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977
73 - m beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp vezrm Mustafa Paa sbk
Yemene tayn olnan beyz nefer m yenierilerinden iki yz elli neferi vezirm Sinan
Paa ile ayn gidp, iki yz ellisi kalup, yz neferden ziydesi Nablus hfz in gnderilp,
mahf mahal olup, yenieriye ihtiyc olman, gir ulfeleri mukarrer olmak ricsna arz
itdin ecilden, mukaddem m yenierilerinden olup Yemene gnderilen, gitmeyp
kalanlarn imdiden ulfeleri mukarrer olmasn emr idp buyurdum ki:

31

Vardukda zikr olnan m yenierilerinin emrim zre, imdiden ulfelerin mukarrer

eyleyp, yenierilik hidmetine istihdm eyleyesin.
Yazld. Hasan elebiye virildi. F 24 Ramazn sene 977
74 - Yenibzr kdsna hkm ki: Kaz-i mezbra tbi Tergvite nhiyesi
siphileri sdde-i sadetme dem gnderp, bundan akdem vilyet, mceddiden tahrr-i
serr olndukda, nhiye-i mezbre reys oldunz yirler yaylak olup, kesret- berg ve
brndan gallt cemine kdir deil diy, hilf- vk arz olnmala defter-i cedde timarlar
karyenin baz makt ve baz filoriye kayd olnup, sonradan Pirizrin begi Mahmd reynn
her cmle davlarn her vechile davlar hilaf- vkdr diy arz eylemein, makt filoriye
kayd olnan karyeler gir defter-i cedde r kayd olnsun diy mahsb olan Sirem Begi
Ksm dme izzuhya hkm-i erf gnderilmein, rey rn tealll eyledklerin
bildrdi. mdi zikr olnan nhiyenin gallt- defter-i cedde r kayd olnmak emrim olmdr.
Buyurdum ki:
Vardukda nhiye-i mezbrede mceddiden makt ve filori kayd olnan karyelerin
vk olan galltndan muktez-y er ve knn zre r ve salariyelerin alnvirp, er ve
knna mugyir taalll itdrmeyesin. leyeni bekledp, muhtc- arz olan yazup bildresin.
Yazld. [Yev] m's-selse F 23 Ramazn sene 977
Hasan avu'a virildi. F 23 Ramazn sene 977.
Murd Pri Paaya okunmdr.
Bir sreti dah yazlup brhm avua virildi. F 24 Ramazn sene 977.
75 - Haleb defterdrna hkm ki: Mektb ve kazya defterin gnderp, vilyet-i
Dulkdiriyyeden baz errler menya ml tahsline mni olup ve vilyet-i Haleb
muktaat baz mflislere virilp, tahvlleri tamm oldukda ulfeleri var iken gir muktaa
virilmekle bir ka tahvlden hayli bkleri olup, kendleri mflis olup, kfelsndan dah taleb
olundkda baz mlklerin htnlarna ve akrablarna muvzaa ile bey idp, ml tlk olnur
nesneleri olmamala tahsli mmkin olmadun bildrmisin. Mezkr errleri ele getrp,
zulm teaddlerin def itmen in Dulkdiriyye beglerbegisine hkm-i hmynum

32

gnderilp ve anun gibi men ve mltezimin uhdelerinde olan ml tahsl olnmasn emr idp
buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup, yle ki, emnetleri ve iltizmlarnn tahvli
tamm olup zerlerinde bakleri ola. Anun gibilerin zimmetlerinde olan ml, emlki ve
esbblarndan ve kefllerinden cem ve tahsl idp muvzaa ile akrabsna ve yhd
htnlarna bey vey mihr itdkleri emlklerin mlzimlerden tetebu idp, zamn-
iltizmlarnda ve kefletlerinde bey-i vech itmiler mi idi. Yohsa mltezim veya kefl
oldukdan sonra eer ihmli olmala, ol vechile muvza m itmilerdir, tamm malm
itmeyp, anun gibi muvzaa idenlerin temessklerine amel itmeyp, emrim zre,
uhdelerinde olan ml b-kusr tahsl eyleyesin ve bil-fil mltezimi olanlarn dah tahvli
gaybetde olan baklerin bit-tamm tahsl idp, dah tahvl-i cedd ahznda eer ihtimli olup,
mlm zayi olmak eylenrse, anun gibilerin, eer atk ve cedd baklerinin mmkin olann
vech-i merh tzre emlk ve erbblarndan ve kfelsndan tahsl idp, dah ellerinde olan
muktaalar makbl ve yarar demler bulup, yarar kefllerin alup ve min-bad sen dah bu
husslarda mukayyed olup, mflis ve yarar keflleri olmayup ve kadmden baksi olanlara i
virilmeyp mlmn tevkri ve teksri bbnda ikdm u ihtimm zre olup, cem u tahsl
itdin ml zimmeti ile hazneme gnderesin, teslm eyleyesin.
Yazld. Bu dah mezkra virildi. F 23 Ramazn sene 977
76. Dulkdiriyye beglerbegisine hkm ki: Muktat mfettii olan Simento
kds mektb gnderp, baz menlar ie mberet itdklerinde kaz-i mezbrdan Ahmed
ve s Bl ve mezbrne dim virilmek ve men ve snan ve Hoki nm zmmler reyy
tahrk idp, mrye id mllarn almaa mni olup, irret ekvetleri muhakkakdr diy
bildirmein buyurdum ki:
Gresin, arz olndu gibiyse mezkrlar ele getrp zerlerinde olan ml tahsl
idp, anun gibi irret ekvetleri sbit oldu zre yazup bildresin.
Bir sreti dah yazlup, arz getren Burak nm kimesneye virildi.
F 29 Ramazn sene 977.
Yazld. Hasan avua virildi. F 23 Ramazn sene 977

33

77 - m Muharriri Alye hkm ki: Nreddn ehd Vakfndan Driye nm

karye defter-i atkde maktu olup, bize tahrr itdinizde dokuz grt ziyde itmi iken, yedi
bin ake muhassl- sayf kayd itmisin. Buyurdum ki:
Vardukda defter-i atkde maktu olup mahsl- sayf mstakil kalem deil iken
defter-i cedde baka mahsl kayd itmee sebeb nedir. Cevbn yazup bildresin.
Yazld. Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 29 Ramazn sene 977
78 il begine hkm ki: Mektb gnderp cezre-i Kbrus ahvlin ve reynn
ehl-i slm istedklerin bildrmisin dah her ne dimi isen malm old. mdi buyurdum ki:
Vardukda bu husslarda dim mukayyed olup, rey ve beryya tenbh idp,
keml-i mertebede istimlet viresin ki, neallh tela cezre-i mezbrenin feth ve teshri
myesser oldukda, bir ferdi hilf- er ve knn, zulm teadd olmayup kadmden yerl
yerinden tasarruf idegeldkleri emlk ve esbblarn ve ehl- yllerine kimesne dahl
taarruz itmeyp, fer- bl ve huzr halli kr u kisblerinde olalar. Bu emr-i erfmin sretin
halka ilm ve iln eyleyesin ki ol bbda s-i zanlar def ola ve min-bad kffrn ahvl ve
etvrlarndan ve fikr-i fsidlerinden tamm sahh haber alup, alet-tevl ilmdan hl
olmayasn.
Yazld. Bu dah mezkra virildi. Fit-trhi1-mezbr
79 il begine hkm ki: Hliy mektb gnderp Kbrus keferesiyle berden
ihtilt olnmamak in tenbh olndukdan sonra, Silistre nm limana gelen kfir gemisine
Mehmed nm siphi peke ve hedy ile varup, kefere ile mshabet ve muvenet idp,
dim kffr cnibine tereke ve at virdrr diy cemu gafr ehdet idb, Glnar kds nibi
mektbyla dah ilm idp ve kala-i Md Kethds Kara Vel yukaru cnibin mensndan
olup, ol diyrn rfka ve mlhazas ekser mezbra gelp, gidp dallet zredir diy kala
mustahfzlar ehdet itdklerin bildrmisin. Dah her ne dimi isen malm old. Buyurdum
ki:
Arz eyledin gibi ise, merkm kethds aher bahne ile ele getrp,zerine gayri
sbit ve mseccel oldukdan sonra gelp ve tevchle hakkndan geldin yazup bildresin ve
merkm siphi her kande ise ele getrp, mlkt oldu kefere tifesiyle ne syledin

34

sahhi zre bit-tamm sylendikden sonra merkm habs idp, muattalan yazup, sdde-i
sadetme arz eyleyesin ve kffr cnibine tahsl in gnderdin kimesne gelrse ahbr-
sahhden ne bildrdin yazup bildresin.
Yazld. Kethdsna virildi. F 13 evvl sene 977
80 - Tmvar beglerbegisine hkm ki: Defterdrna hliy gherile hidmeti
fermn olnan nd beginin sanca tebdl olnup, hidmeti mezbre Lipova begine emr idb
buyurdum ki:

Vardukda mezkra tenbh eyleyesin ki, memr oldu hidmetde mcidd olup, emr-i
sbk zre zikr olnan gherilenin tevkri ve teksrinde ihtimm eyleyp, siz dah lzm olan
husslarnda gerei gibi muvenet ve mzharet idp, ikdmda kusr koymayasn. Bu bbda
mrnileyhe hkm gnderilmidir, irsl eyleyesin.
Yazld.
81 - Adana begine hkm ki: Mektb gnderp Venedik Baylosu gnderdi sisi
ele getrp kdlaryla gnderdin bildrmisin. mdi buyurdum ki:
Vardukda kffr- hk-sr cniblerin tecesss ve tefahhusdan hl olmayup, fikr-i
fsidlerini malm idinp, ilmdan hli olmayasn ve Pays skelesinde bin olnan gemiler
ak yerde olup, metris lzmdr diy istim olnd. Fil-vk kffr gemilerinden havf
ihtimli varsa nlerine metrisler bin itdirp, giceden ve gndzden bekletdirp, gaflet zre
olmayasn. Bu huss in mukaddem hkm-i erfm gnderilmidi. Gerei gibi mukayyed
olup, bb- ihtimmda dakka fevt eylemiyesin ve ol diyrda avrzdan gayr kavvs ihrc
olnmak fermn- erfm olmdr. Eer avrzdr ve eer kavvsdr, sbk gnderilen emr-i
erfm mcebince ihrc itdrmek bbnda env- ikdm ihtimm zre olasn ve gemiler
hfz in muhkem metris bin eyleyp, kifyet mikdr darb-zen koyub onat vechile hfz
itdresin. Huss- mezbr mhimdir, basret zre olup, ad cnibinden dikkat eyleyesin.

35

Yazld.
82- Gelibol kdsna hkm ki: Bil-fil Gelibolu dizdr kala dvrnn dibine su
yol ihds idp, hendek dvrnn bir cnibin ykdu istim olnd. Buyurdum ki:
Vardukda zerine varup, gresin vk mdr, nicedir. Mezkr dizdrn zarar olup
ykdu er ile zhir olursa yklan yeri kendye tamr itdirp, asla taalll nizdan
itdrmeyesin. nd iderse yazup arz eyleyesin.
Yazld. Tmvar beglerbegisinin kethdsna. F 12 evvl sene 977
83 - Lipova begine hkm ki: Bundan akdem nd begi olup, gherile
hidmetinde olan dme izzuhya har sancak inyet olnup hidmet-i mezbreyi sana emr idp
bu bbda muvenet in Tmvar beglerbegisine ve defterdrna hkm-i erfm
gnderilmidir. Buyurdum ki :
Vardukda bizzt tehr ve terh itmeyp, hidmet-i mezbrenin zerine olup, lzm
olan husslar mrnileyhimdan muvenet taleb idp, ikdmda dakka fevt itmeyesin. Ol
vechile huss ehemm-i umrdandr. Tevkr ve teksri bbnda env- ihtimmn vcda
getresin.
Yazld. Kethds Rdvna virildi. F 25 Ramazn sene 977
84 Ayntab begine ve kdsna hkm ki: sdde-i sadetme sret-i sicill
gnderp, kaz-i mezbra tbi Zerito nm karyeden Emet olu Mehmed nm kimesne, h
Hazret-i mer ve Osman radyallh anhmya sebb itdi er ile sbit ve sicill olndu
kdaskerim tarafndan pye-i serr-i sadet masreme arz olnman, siyset olnmasn emr
idp buyurdum ki:
Mezkr Mehmed siyset idp ve emr-i erfm yerine vardun yazup bildresin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 27 Ramazn sene 977
85 - Ergene kdsna hkm ki: Edirne kds mektb gnderp kaz-i mezbrede
Emir Gzil nm karyede mr ullu taylara hidmet iden baz kimesneler celb yazlup, iki
hidmet edsna kdir deiliz diy tazallm itdklerin bildirmein, mezkrlar tahrr iden,

36

Dergh- muallm avularndan Hasan zde kadruhdan sul olndukda, Varna kds ile
celb-i tahrre vardumzda kadm tayclar celb yazmadk diy cevb virdiler. Buyurdum ki:
Vardukda bu huss onat vechile teft idp gresin. Celb-i tahrr olnan kimesneler
kadm tayc oullar olmala m tayc yazlmlardr, yoksa sonradan bir tarkle, aa ve eri
ba tezkeresiyle[mi] tayc olmulardr. Eer kadmden ve eer sonradan tayc olup, celb-i
tahrr olanlar bil-fil ne mikdr koyuna kdirlerdir. Asl- hakk ile malm idinp, dah
vuk zre yazup bildresin. Hilf- vk kdya arz olup ve kimesneye himyet olmakdan
hazer eyleyesin.
Yazld. Tezkereci Hseyin elebi ile Paaya gnderilmidir.
F 26 Ramazn sene 977
86 - Hersek begine hkm ki: Mektb gnderp, liv-i mezbrda kdlarn nibleri
yerl olmala reyya zulm teadd idp ve yerli sbalar ve tercmnlar ve i erleri ve
gammzlarn reyya zulm teaddleri olup ve Mekbir-i uka nm mahsn mahalde kala
bin olnmak hussn bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan, nibleri ve sbalar ve tercmanlar ve i erlerinin ahvllerin
toprak kdlar marifeti ile teft idp gresin. Arz itdin zre reyya zulm teaddileri
muhakkak ise anun gibi kdlar ref idp, min-bad siyset itdirmeyp ve sir zulm
teaddleri ve fesd u enatleri sbit olanlar sret-i sicilleriyle anda olan kaya viresin ki,
kree koyalar ve sicillerinin bir sretin dah yazup sdde-i sadetme gnderesin ki,
mcrim defterine kayd olna ve kaydlarna muhkem tenbh ve tekd eyleyesin ki, Venedik
gemilerinden ihzz idb, deryya ok almayalar ve kala ahvli dah nallah-tel
defteri ile tedrk olnur, mmkin oldu zre memleket ve vilyetin hfz u hrsetinde rey
ve berynn zabt u synetinde ikdm u ihtimm idp, anun gibi memleket ve vilyetin gret
ve hasretine gelen kffr ele getrp, habs idp arz eyleyesin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 25 Ramazn sene 977
87 - Haleb beglerbegisine hkm ki: Bundan akdem sen emr-i hcc iken, Halil
Ebbekir nm kimesne bc- bahr on be bin altun kabul idp, badeh dokuz bin iki yz
altun teslm idp, mad be bin sekiz yz altunun virmeyp, saylan yk hli zre on yedi

37

bin iki yz altun almak lzm olup, muhassl kds ve senin mhrnle gelen defterin hesb
grilp, lkin bu tarkla iltizm oldun kimesne haber virmeyp, emn ve ktib Baddda
oldu istima olnup buyurdum ki:
Vardukda bu huss senin dah ne vechile malmndr, nice olmdr fil-vk ol
mikdr altun olmu mdr, kimler alup bel ve ketm itmidir. Vkf oldun zre, sahh zre
yazup bildresin.
Yazld. Hasan avua virildi. F 25 Ramazn sene 977
88 - Sabk m defterdr olup vilyet muharriri Al'ye hkm ki: mda Driye
fukars dem gnderp, karyeleri Nreddn ehd ve baz evliyullh evkfndan olup,
defterde kadmden yz otuz iki grt buday ve arpaya maktu iken imdi maktdan gayr
harc- ecr ve ml- sanef diy ziyde kayd itmidir ve sonra ikyete gitdimiz istim
idp krk be grt dah ziyde kayd eyled diy bildirdiler. Buyurdum ki:
Vardukda gresin fi1-vk defter-i atkde vech-i merh zre maktu buday ve
arpa mukayyed iken sonra harc- ecr ve ml- sayf defter-i cedde kayd olndunn asl
nedir ve sonra krk be grt ziyde oldun ne olmdr. Kadmden maktu kayd olnan
yerlerden, ziyde yerleri tasarruf eylemilerdir. Hakk zre yazup, bildresin. Nisbet-i
noksandan tirz idp, Hakk zre grp vuku- zre arz eyleyesin.
Yazld. [Yevm]l-hamis. F 26 Ramazn sene 977
Hasan Hzr elebi ile Mustafa Paaya virildi. F 27 Ramazn sene 977
89 - m beglerbegisine ve kdsna hkm ki: Mteveff Dvud Paa
Kandilcede tamr itdi hnn ve Halilr-rahmn olan hn ve emesinin fermn in bir
karyenin drt grt hissesin alup, sbk vakf idp, mahsln m dizdr olanlar zabt u kabz
idp, Kandilcede olan hn harbe merref olmala, sbk m kds olan Mevln
Muhyiddn, Kandilcenin har evkfndan karz- tarkle on dokuz bin yedi yz yetmi alt pre
alup, mteveffnn zikr olnan hnn tamr itdirp, badeh mteveffnn vakf mahsln
zabt idp, dizdrdan zikr olnan ake hkm olnup, huccet-i eriyye virilmi iken idresinde
tealll idi ilm olnman buyurdum ki:

38

Bu bbda mukayyed olup, mteveffnn vakf mahsln zabt u kabz iden dizdr
getrp, ber vehc-i er-i kadme muvfk fasl olmayan muhsebesin grp, zerinde ml-
vakfdan er ile ne mikdr nesne nil olursa hkm idb, b-kusr vakf cnibine alvirp ve
zikr olnan vakf in ve hanlar ve emesinin tamri in bir yarar ve mstakm kimesne
tayn idp ml- vakf tlk ve isrf olmakdan bel u ketm olnmamak bbnda env-
ihtimmn zuhra getresin.
Yazld.
90 Mansa kdsna hkm ki: Hlen ferzend-i ercmend olum Murd tle
bekh lls Ferrh dme ulvvuh mektb gnderp, nefs-i Mansann bc- bzr
mrnileyh olumn hslarndan olup, ehirl tifesinden meyve ve sir hubbt bakkallar
ve arpaclar mcerred bc virmemek in ehre gelp, met karulayup, ehirden tara hric
yerde olup, badeh kend davarlaryla ve kirlaryla ehre getrp, frht idp, bc talep
olundkda yer alup, satmayor, bc- bzr viregeldik diy taalll idp ve her nesne bzr
yerine gelmek, sen ile siphi tifesi ve ehir halk harca zahre almyrz diy izhr- acz
itdklerin bildrdi. mdi kadmden bzr yerine gelp bey olnup bc olnur nesneleri,
kimesne karlayup, hric yerde almak ciz deildir. Buyurdum ki:
Vardukda, bu hussda bizzt mukayyed olup, ehirde muhkem tenbh ve nid
itdresin ki, min-bad kadmden bzr yerine gelp, satlup, bc alnugelen met- ehirlden
ve gayriden bir ferd karulamayup, bzr yerinden gayr yerde bc alnmak lzm gelen
nesneyi almyalar ve shibleri dah bzr yerine getrp, bir ferde hri yerde met
stmayalar. Bzr yerine getrp, bey idb, dah evvelinden olugeldi zre ve defter
mcebince mteveccih olan bc, er ve knn ve deftere mugyir bir ferde ol vechile i
itdrmeyesin. Eslemeyp, vech-i merh zre bc alnugelen met bzr yerine gelmeyesin.
Karulayup hilf- emr, hric yerde, kimlerse isimleriyle yazup bildresin ki, emrime mugyir
i idenlerin haklarndan geline.
Yazld. Evren avua virildi. F 27 Ramazn sene 977
91 - Karasu Yenicesi kdsna hkm ki: Bundan akdem hazne alup giderken
taht- kaznuzda Bori nm karyede elli iki bin ake ile zyi olan, yenierilerin alup gitdkleri
elli iki bin ake, karye-i mezbre ahlsinden tazmn itdrlmidi. Hlen zikr olnan

39

yenierileri Behll nm kimesnenn ol baz yoldalaryla katl idp, karne-i mezbreyi

mezbr Behlle teslm itdklerin, ikrar itdkleri ecilden zikr olnan elli iki bin ake mezbr
Behllden b-kusr tahsl olnup, Dergh- muallm avularndan, Evren zde kadruh ile
sdde-i sadetme sl olnman, zikr olnan elli iki bin ake gir mrnileyh avuuma
teslm olnup, karye-i mezbre reysndan ake tazmn olnan kimesnelere gir akelari
virilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda emrim zre irsl olnan akeyi mrnileyh avuum marifetiyle,
mukaddem hazneye tazmn olnan reyya keml-i adlet ve istikmet zre tevz itdirp,
kimsenin akesi zyi ve telef olmak ihtimli olmaya.
Yazld. Hasan avua virildi. F 26 Ramazn sene 977
92 - Dulkdiriyye beglerbegisine hkm ki: Haleb defterdr Mehmed dme
ulvveh kazya defterin gnderp, men zimmetlerinde olan ahvl-i mr tahsline baz
mbirler mni oldklarn bildrdi. mdi, ahvl-i mrnin tahsli huss ehemm-i
mhimmtdan olman buyurdum ki:
Vardukda bu bbda sen dah gerei gibi mukayyed olup eer men zimmetlerinde
ve eer gayride her kimde ml- mr varsa tahsli bbnda muvenet ve mzharet eyleyp,
kimesnede bc komayup, ahvl-i mrnin tevkri ve teksri bbnda env- mes cmlesin
zuhra getresin. Anun gibi mni olanlar, kimlerse yazup, bildresin ki, mendan tahsl
olnmak [in] ml anlardan tahsl olna.
Yazld. Evren avua virildi. F 27 Ramazn sene 977
93 ynecik Bzr kdsna ve havss- hmynun emni Mustafaya hkm
ki: Hliy Dergh- muallm avularndan olup mehyif mfettii olan Evren zde kadruh
mektb gnderp, taht- kaznuzda Kse Mahmd nm kimesnenn evi baslup, olun katl
idp, esbbn gret iden ve slerin drt neferi ele getrilp, haklarndan gelinp ve klar
nm karyeden, Deli Bl nm zmm mezkr harmlerin serdr olup ve karye-i mezbreden
Hac Nbi nm zmm avular olup ve Ocakderesi nm karyeden Efye ve eski kethd
Vezzn Dimo ol dimekle marf zmm ve Ergiri nm zmm ve klardan, Uzun Nbi
karnda Yorgi ve Nash elebi, oban Todoro ve Byk kll nm karyenin srtmac

40

Nikola nm zmm mezkr ve ehilleriyle bile olup, ele gelp, zikr olnan klar ve
Ocakderesi nm karyede skin olup, mezkr karyeler havss- hmynumdan olmala ele
gelp, Todoro nm zmm yataklar olduklar bildirmein buyurdum ki:
Hkm-i erfmle mrnileyh avuum, vardukda, mezkrlar yataklarna ve
duraklarna veya cmle er ile buldrmas lzm olanlara buldrup, mezkr avuuma teslm
eyleyesin ki; ahvlleri grilp, er ile haklarndan geline. Sen ki havss- hmynum
emnisin, mmileyh avuum mezbrlar ele getrmek istedkde kaup, havss-
hmynuma girp, haklanup, senden muvenet taleb eyledkde gerei gibi muvenet ve
mzharet idp, ele getrp, teslm eyleyesin. Anlara olcak isbet sana olur, ana gre
mukayyed olup, ele getrp, mrnileyhe teslm itmekde mcidd olasn.
Yazld.
94 - Bergos kazsna tbi Salk nm karyeden Muharrem nm kimesne
renberliinde olmayup, levend olup, bir Mslimnn htnna basup, ikrr mseccel olup,
bin iki yz akelik ata binp, fesddan hl olmadu ilm olman, kree gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Evren avu vardukda gresin. Mezkrn ol vechile fesd enati mseccel olup,
kend hlinde ve renberliinde olmayup levend sretinde bertyla ata binp, teaddsi
oldu vk ise mezkr avuuma kayd u bend ile teslm idp, at ile bile sdde-i sadetme
gnderesin.
Yazld.
95 - Begehri ve Fenr kdsna hkm ki: Kzlhisr kalas dizdr olan Mustafa
ve lys hisr erlerinden mersyla Donanma-i hmyna tayn olnup ve bir mnile
krekleri hare tevch olnmdr. Be nefer kimesneyi tahrk ve infil eyleyp, dizdrlk
kendlere olmak ricsyle dima hisr erlerin ve gayrilerinin ve ihllden hl olmadklarn
bildirmein buyurdum ki:
Vardukda mezkrlar birbirine isnd eyledikleri huss vkmdr, gnh kang
tarafdadr. Asl ile tarafeynin ahvln teft eyleyp, dah ahvllerin vuk zre mufassal ve
mer yazup bildresin.

41

Yazld. [Yev]ms-sebt, f 27 Ramaznl-mbrek sene 977

Arz getren Bekir Halfeye virildi. F 28 Ramazn [sene] 977
96 - Urla kdsna hkm ki: Hlen Urla nhiyesinde Denizl nm karyede
Sakmen Karaolan dimekle marf kimesne firkate donadup, rey ve beryy rencde idp,
esbb ve ahvlin gret idp ve nicesin mecrh eyledin ilm olman buyurdum ki:
Vardukda bu huss onat vechile teft eyleyp gresin. Fi'l-vk mezbr, firkate
donadup, fesd enat zre olup, kimesneye zulm teaddsi oldu erle sbit olursa
mezbr ele getrp, habs eyleyp, dah zerine sbit olan mevddn yazup, sret-i sicillerin
sdde-i sadetme gnderesin ki; sonra emrim ne vechile olursa mcebi ile amel eyleyesin.
Ahmet avua virildi. F 28 Ramazn sene 977
97 - skb begine hkm ki: sdde-i sadetme mektb gnderp, Kotur
kfirlerinden baz kfr Venedik baylosna baz mektblar ile giderken tutlup, mektblarn
irsl eyledin bildrmisin. Ol bbda her neki denilmise bit-tamm malm- erfm old.
mdi zikr olnan kfirler ka neferse yarar demler koup, sdde-i sadetme gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan kfirler ile ele getrilmesin emr olnan harmlerden ele giren
Seydi Al yoldalar ile yarar demler koup, sdde-i sadetme irsl eyleyesin ve bak kalan
harmleri dah ele gtrmee say ve ikdm zre olasn ve dim ol cevnibi grp gzedp,
Venedike tbi kefereden ve eer gayriden mektb ile varup, hakk edenleri ele getrmekde
ihtimm eyleyesin. Huss- mezbr mhimdir, ihml eylemiyesin ve yolda getrenlere tenbh
eyleyesinki onat hfz eylyp, gaybet itdirmekten hazer ideler.
Yazld. Mustafa avua virildi. F 4 evvl sene 977
98 - Edirne kdsna hkm ki: Bundan akdem skb begi Al dme izzuhnun
demi tutup, bil-fil Edirne zindnnda mahbs olan kfirin sdde-i sadete gnderilmesin
emr idp buyurdumki:

42

Vardukda mezbr yarar demler koup sdde-i sadetme gnderesin ve

getrenlere tenbh eyleyesin ki getirdin yolda gaybet itdirmekden ziyde hazer eyleyesin.
Yazld. Ahmet avua virildi. F 28 Ramazn sene 977
99 - Bosna begine hkm ki: Hlen Banalukada olan barutdan iki yz kantar barut,
Kilis begi Ferhd dme izzuhya virilmesin emr idp buyurdumki:
Vardukda emrim zre Banalukada olan barutdan mrnileyhe ol mikdr barut
viresin ve tayn olnan mikdr barut virildin yazup bildirsin.
[Yev]ml-ehad, f 28 Ramazn sene 977
Zikr olnan fukardan Hac mere virildi. F 29 Ramazn sene 977
100 - m beglerbegisine ve kdsna hkm ki: Hliy sdde-i sadetme arz-
hl sunlup, mahrse-i mda Berrziye mahkemesinde ktib olan Seyyid erefeddn nm
kimesneden fukar ve rey ve ahl-i memleket nizm idp, peke virilmeyince kimesne
muhkemeden maslahat grmee kdir deildir. Ve murbaha-i ake teklf ider, almyanlarn
ahvli tekdr olur ve bir arz bir iki altun almaynca bangr ve bir kimesneye bin altunum vardr
diy nakl gnderp, vekil nasb idp, tezvr ile alup nice bunun emsli zulm teadd ider diy
bildirdkleri ecilden buyurdum ki :
Vardukda gresin kdya arz olndu gibi olup, ol vechile zulm teddsi varsa
kifyetden ref idesin.
Yazld. Al elebiye virildi. F 28 Ramazn sene 977
101 - Demrhisr kdsna hkm ki: Yerl kimesneler nib itmekle muttasl
nevh, kizb-i rey ve beryy tacz ve tazyk eyleyp, davet olnmadu yerlerden resm-i
ksmet taleb idp, zulm teadd iderler imi. mdi yerl nib olmak ciz deildir.
Buyurdum ki:
Hkm-i erfm vardukda taht- kaznuzda nib hidmetinde olanlar yerl kimesneler
olmala, kurr ve nevh kizb-i rey ve beryy tacz ve tazyk eyledkleri vk ise, anun
gibi bir yerl nibi niybetden ref eyleyp, min-bad nib olmasn ve ksmet hussnda dah

43

mteveffnn vrisleri mteaddid olmayup, ksmet lzm deil iken niblerin varup, resm-i
ksmet taleb idp, teadd iderler ise men idp davet olnmadu yirlerden resm-i ksmet
taleb ittirmeyesin.
Yazld. Kapu kethds Ahmede virildi. F 29 Ramazn sene 977
102 - Rm beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp Amasya sancaunda
yukaru kzlbaa myil ve muhib olan mlhidnn hccetleri gnderilp, haklarndan
gelinmesi fermn olnm. Emr zre haklarndan gelinr, amm hccetleri oknup, otuz yedi
neferinin kazlba ve n-merh fiilde oldklar sbit olup, amm yigirmi iki neferinin
hccetleri tahrr olnan huss in yle iidiriz diy haber virilp, kzlba ve n-merh
fiilde grmedk diy haklarndan kimesne ehdet itmedin arz itdin ecilden
buyurdumki:
Ol asllarn ahvllerin toprak kdlar evkiyle dikkat ve ihtimm ile erle teft idp,
vech-i merh zre kzlba ve n-mer filde olanlardan zerlerine yaramazlklarn erle
sbit ve zhir olanlara erle haklarndan gelp, sbit olmayup amm mslimanlar haklarndan
eyilk zre oldklarna ehdet itmeyenleri sdde-i sadetme gnderesin ki kree konla.
Amm bu bbda tamm mukayyed olup, bu bahne ile kend hllerinde olanlara mcerred
celb ve ahz in dahl taarruz olnmakdan ve enat zre olanlar mcerred celb ve ahz in
dahl taarruz olnmakdan ve enat zre olanlar habs olnup hals olnmakdan hazer
eyleyesin. Hakk- harme tbi olasn.
Kethdsna virildi. F 23 Ramazn sene 977
103 - Akkirman begine hkm ki: Bodan Voyvodas Bodan sdde-i sadetme
mektb gnderp Pir avu zde kadruh ile hkm-i erfm vrid olup, Nie tbi Botana
nm karye ahlsi karyeleri kurbnda evler bin idp, kr u kisblerinde iken be alt yz
mikdr Bodan kfiri karye-i mezbre zerine gelp, evlerin ykup, nice demlerin mecrh
ve kll esbblarn gret idp, teadd itdkleri ecilden Silistre kds ile maan teft idp
gresin diy fermn olnup hkm-i erf geldi zamnda, karye-i mezbre ahlsi Bodanda
hzr bulnup, mrnileyh avuum mahzarnda sul olndukda, sizin ve demlerinizin ile
asla davmz olmayup, sbkan Bodan begi olan Hasan dme izzh bizi tahrk idp,
Bodan Voyvodasna bize kll nesne aliviresin diy husmet itdirmidir didklerin hccet

44

itdirmek in Silistre kds mahzarna gnderilp, varduklarnda zikr olnan kerye halkndan
Hsrev nm kimesne Bodan Vilyeti benim atm tavliysdr, imdiki hlde Rodosda
mahbs olan Yuen Voyvodann bana mektb ve demleri gelp her ne tark ile mmkin
olursa Bodan Voyvodasnn zerine dem kaldrup, ekv itdirp, Bodan Voyvodasnn
yollad himmetl dresin eer mttehem idecek olursan bana ikiyz bin ake viresin,
haber gndermidir diy mmaileyh avuumun ve Silistreden nice mutemedn aleyh
kimesnelerin yanlarnda ikrr itdin arz itdi ecilden buyurdum ki:
Vardukda bu bbda tamm mukayyed olup, mezkr Hsrevi getrdp, huss-
mezbr onat vechile tefahhus eyleyp, gresin. Fil-vk mahbs- mezbrdan mektb ve
dem gelp, ol vechile meslih sipri olndu ikrr ider ise kendyi muhkem habs idp,
vuku idilen ahvlin mufassalan yazup, arz itdikden sonra emrim ne vechile sdr olursa
mcebi ile amel olna ve karye-i mezbre ahlsi Meclis-i erde sizin ve demlerinzin ile
huss- mezbr in min-bad dav ve nizmz yokdr diy ikrr ve itirf idp, hccet-i
eriyye virilmise ol hcced mcebince amel idp, min-bad er-i erf ve hccet-i mezbre
muhlif kimesneye i itdrmeyesin.
Evren avua virildi. F 29 Ramazn sene 977
104 Yenice-i Karasu ve Kavala ve Drama kdlarna hkm ki: Kaz-i
Yeniceden Arabol ve Kavala kazsndan mazl yenieri dimekle marf kimesne ve
Drama kazsndan Cafer ol hrsuz ve harmler olup, ele gelmeleri mhim ve lzm
olman, bu bbda Doancba kdvetl emsil bunun mbereti olnup buyurdum ki:
Varduklar mezkrlar onat vechile tetebbu ve tecesss idp, il erinden ve gayriden
kifyet kadar demle zerlerine varup, el virmeyp, cenge mberet iderlerse cenk idp,
hatt muhrebede katl olnann dah heder olup sul olnmaz, ana gre il erine tenbh idp,
zikr olnan ehl-i fesd ele getrmekde ikdm idb, ele getrp sret-i sicilleriyle yazup
bildresin.

45

Hasan Kethdya virildi. F 3 evvl sene 977

105 - Budun beglerbegisine hkm ki: Erdel kral mektb gnderp, ol cnibde
olan begler Vilyet-i Erdele dahl u taarruz itmekden hl olmayup, cmleden Solnk begi
demlerin katl idp nice karyelerin gret itdin bildirmein buyurdum ki:
Mektbn sreti ayn ile ihrc olnup, sana gnderilp, imdi vilyet-i Erdel sir
memlik-i mahrsem gibi olup ve reys kullarm ve harcgzrlarmdr. mdi bu makle
hilf- er ve knn zulm teadd olnduna asla rz-y erfm yokdr. Buyurdumki:
Vardukda begler begiliinde vk olan beglere muhkem tenbh ve tekd eyleyesin ki
kadmden vilyet-i Erdele tbi olan rey ve beryya ve nevh ve kurrya asl dahl
taarruz itmeyp, emr-i erfme mugyir fiille sudrndan hazer eyleyeler. yleki badettenebbh eslemeyp, dahl taarruz ideler, vuku zre yazup bildresin. Sonra emrim ne
vechile olursa mcebi ile amel olna. Amm kadmden havss- hmynum, yhd begler
hslar ve zuam ve erbb- timr zabt idp, defterde yazlu olan kurrya dahl itmemek in
mrnileyh krala dah nme-i hmynum gnderilmidir. Vech-i merh zre kadmden
bu cnibe zabt olnup mukaddem gnderilen defterde karal olugeldi zre tasarruf
itdresin. Emr-i celll-kadrime muhlif kimesneye i itdrmeyesin.
Yazld. Tezkireci Hseyin elebiye virildi. F 29 Ramazn sene 977
106 - Hersek sancaun tahrr iden Mteferrika Geyvna hkm ki: Tahrr itdin Hersek Sancanda baz reynn tasarruflarnda olandan ziyde zerlerine bir habbe
olnup, andan mad defter-i atkde olan nice bidatler ihds olnup, reyya teklf-i ......
olmala tehamml idemeyp, ekser perkende olmak zre oldklar istim olnup eyym-
sadet ve hengm- adletimde rey ve beryya hilf- er ve knn ve mugyir-i defter-i
hmyn teadd ve teklf olnduna asl rzy erfm yokdr. Buyurdum ki:
Vardukda bu husslarda mukayyed olup, herkesin zimmetine kayd olnan eer
bakadr, eer maktdr, tehammllerine gre defter-i atk mcebince kayd idp, defterde
mukayyed olmaduna mtehammil olmayanlar dah tehammllerine gre yazup, rey ve
berynn tefrikasna sebeb olr nesne ihds olmsa defter-i cedde kayd itmeyp, hilf- er

46

ve knn ve defter-i reyya zulm hayf olmakdan hazer eyleyesin. Sonra zrn makbl
olmaz ve hidmetin tamm idesin. Defterni alup alet-tacl sdde-i sadete mlk olasn.
Yazld. Dergh- li avularndan Hasan avuun demisi Hasana virildi.
F 29 Ramazn sene 977
107 Lalaya ve Aydn ve Saruhan kdlarna hkm ki: Hliy Vilyet-i
Anadoluda ve Karamanda vk olan ingne tifesi hrsuzluk ve harmlikden hl
olmayup ve fhie criyeler alup, c-bec gezdrp, n-mahrem ile cem idp, bu makle
fsklarnn nihyeti olmadundan mad sdde-i sadetm avularndan olup Kavalaya
gnderilen Hasan zde kadruh ml- mr tahassline vardukda tife-i mezbra mumele ve
mukbele itdresin. Muhkem cenk eyleyp, demin ve anun mecrh idp, esbbn gret
eyleyp, fesd enatden hl olmaduklar ecilden ele getrilp, kree gnderilmesin emr
idb buyurdum ki:
Vardukda anun gibi taht- hkmetinizde ele giren ingne tifesin mrnileyh
avuum Hasan zde kadruh mberetiyle onat vechile Hakk zre erle teft tefahhus
eyleyp gresin. yleki, bi-hasebi-er-i erf hrsuz ve harmlikleri sbit ve zhir olursa
ashb- hukka erle mteveccih olan haklarn hkm idp, b-kusr alvirdkden sonra
kendlerini habs eyleyp, zerlerine ne mikdr mevdd sbit olup, ve ne mikdr kimesnenn
hakk alvirildin mufassalan kayd- sicill idp, sret-i sicilleriyle yarar demler koup,
sdde-i sadetme gnderesin ki kree konlalar. Huss- mezbr mhimmt- umrdandr.
Gerei gibi mukayyed olup, bb- ihtimmda dakka fevt itmeyesin ve

gnderdin

kimesnelere tenbh ve tekd eylesin ki yolda ve izde onat vechile mukayyed olup, gaflet ile
gaybet itdirmekden hazer eyleyeler. yolda ve izde onat vechile mukayyed olup, gaflet ile
gaybet itdirmekden hazer eyleyeler ve bu bbda mrnileyh avuumun kr ikyeti
mukarrerdir. Tife-i mezbreye her kim muvenet idp alvirmekde muhlefet ider ise yazup
arz eyleyesiz.
Yazld. Bir sreti Anadolu ve Karaman beglerbegine ve kdlarna ve sancak
beglerine vech-i merh zre yazlmdr.

47

Yazld. Kethdsna virildi. F 29 Ramazn sene 977

108 - Budun beglerbegisine hkm ki: Budunda hazne defterdr ile timr
defterdrnn timrlar Moha sancaunda vk olup hlen anlarn timrlarndan havss-
hmyna yarayanlar hss olup, yaramyanlar hisr erlerine virilp, kendlere Budun
Sancanda hssa-i sadetden bedelleri virilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda mrnileyhimnn Moha Sancanda olan timrlarndan havss-
hmynuma yarayanlar muharrer vilyet-i defter-i ceddde hss kayd itdirp, yaramayanlar
timr virilmek emr olnan hisr erlerine tevch itdirp, kendlere emrim zre Budun
sancanda havss- hmynuma yaramayan timrlardan bedelleri tayn ittirp tezkirelerin
virdresin. Bertlar virile.
skenderiye beginin kapu kethds Mehmede virildi. F 4 evvl sene 977
109 - Dukakin Begi Mustafa Bege hkm ki: Mektb gnderp liv-i mezbrda
Karada nhiyesinde Hseynbeg nm keryenin halk dim isyn zre olup, fesdlarn zuhr
itdkce Meclis-i era davet olnup, itat- er itmedklerinden gayri sbit-i er olan
kimesnenn evin basup, nice hasrt idp ve er-i erfe ve evin demleri mecrh idp, vechi merh zre isynda oldklarn kd dah arz itdin bildirmein buyurdumki:
Vardukda zikr olnan karyeler halkn hsn-i tedbr ve tedrkle ele getrp,
ahvllerin taraf kdlaryle hak zre teft idp fesd enatleri sbit ve zhir olanlarn
erle haklarndan gelp, hilf- er i itdrmeyesin. Amma tamm Hakk zre olup kend
hllerinde itat ve inkyd zre olanlara dahl tecvz olnmakdan ve hilf- er-i kadm i
olmakdan hazer eyleyesin.
Yazld.
110 - Badd beglerbegisine ve ml defterdrna hkm ki: Hazret-i Ynus ve
Hazret-i Cercs aleyhisselm evkf- mtevellsi Hac Ksm mektb gnderp, Musulda
rfzler serdr olan Seyyid Mehmedin halfelerinden Bur Al nm kimesne Nefs-i Musul
tamgasn iltizm idp ve zikr olnan evkf- dah seksen bin ake ile iki bin timr terekeye
iltizm idp, kendyi habs itdirp, badeh itdin bildirmein buyurdum ki:

48

Vardukda bu makle kimesneye muktaa virilp, beytlmle kardrmak ciz

deildir. Mukayyed olup bizzt almetin kat idp, dah min-bad bulup kimesneye i
virmeyesin.
Yazld. Basra beglerbegisinin kethdsna virildi. F 5 evvl sene 977
111 - Musul begine hkm ki: Hazret-i Ynus ve Hazret-i Cercs aleyhisselm
evkf- mtevellsi Hac Ksm mektb gnderp, rfzler serdr olan Seyyid Mehmedin
halfelerinden Buru Al nm kimesne Nefs-i Musuln tamgasn iltizm idp, zikr olnan
evkf- dah seksen bin akeye iltizm idp kendyi habs itdirdin bildirmein buyurdum
ki:
Vardukda habs olnmasna sebeb nedir, ne tarkle habs olnmdr ve nicedir
bildresin.
Yazld. Kala eratlardan Bilal nm kimesneye virildi. F 29 Ramazn sene 977
112 - m beglerbegisine hkm ki: Vilyet-i mda Tebzer kalas eratlarnn
timrlar perkende olup, kala mustahfzlar timrlarmza giderz diy kend hevlarnda
olmakla kala-i mezbre hl kaldu ilm olman buyurdum ki:
Gresin ki dizdr marifetiyle vad ile timrlarna gitmi olmayup, anun gibi hisr
bekleyp, kend hevsnda olanlarn gediklerin mstehak olanlara tevch ve arz eyleyesin.
Yazld. demisine virildi.
113- Msr beglerbegisine ve Hzne-i Msr defterdrna hkm ki: Sbk
Medne-i Mnevvere kds olanlar salyneden her neye mutasarrf olgelmilerse hlen
Medine-i Mnevvere kds olan dmet fezilhu dah ol vechile virilmesin emr idp
buyurdum ki:
imdiye dein Medine-i Mnevvere kds olanlar, salyneden her neye mutasarrf
olgelmilerse, mrnileyh dah emrim zre bert mcebince ol vechile salynesin Msr
haznesinden viresin. Almet-i erfe timt klasn.

49

Mehmed avua virildi. F 8 evvl sene 977

114 stanbuldan Ahyolya varnca yol zerinde vk olan kdlara hkm
ki: Hl mr esrden yigirmi dokuz nefer Macar ve Hrvd esr-i mr firr eylemein, her
birinz taht- kazanuzda olan mahbeslerde ve mrr ve gubr idilecek derbendlerde ve gayri
ikml virilen mevzidedir yoklanup, anun gibi ele girenlerin kayd u bend ile sdde-i
sadetme gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Dergh- muallm avularndan Mehmed avu vardukda emrim zre her birinz
taht- kaznuzda olan tomruklar ve sir mahbesleri ve maznna olan mevzii yoklayup zikr
olnan esrlerden ele girenleri mukayyed ve mahbs mrnileyh avuumla sdde-i
sadetme gnderesiz. yle ki zikr olnan esrler tutlup dah virilmiye ve yhd ihml
olna, sonra mesl ve muteb olursz. Ana gre mukayyed olup, eer mahbeslerde ve eer
siph ve rey elinde ve bil-cmle her kimde bulnursa alup, mmileyh avuma teslm
eyliyesiz ve ne mikdr esr ele getirilp teslm olndun yazup bildresiz. Bu bbda ihml
msheleden hazer eyleyesiz. Bu bbda hkm ikdm idp, ileri srp, olan mevzii
tetebbu ve tecesss idp, anun gibi ele getirlmeli. Cenge mberet iderlerse ceng idp yine
cengde katl olnann dah katlinden sul olnmaz. Mezkrlar ele getren zuam ve siphi
tifesinden olnursa hline gre terf ve dirliksiz olursa dirlik ve reydan olana muaf-nme
virilmek ve inyet-i kermim olmdr. Ana gre bu emr-i erfmin mefhm- sadet
makrn- amel olna diy ilm idp her biri bb- ikdm ihtimmda dakka fevt itmeyesiz.
Mehmed avua virildi. F 8 evvl sene 977
115 - Ahyol kdsna hkm ki: Taht- kazanuzda bins fermn olnan at gemileri
ber- vech-i isticl itmma iridirilmek lzm ve mhim olman buyurdumki:
Hkm-i erfmde Dergh- muallm avularndan Mehmed avu vardukda, bir
n tehr ve terh itmeyp, bins fermn olnan gemileri emr-i erf-i sbkm mcebince
muaccelen itmma iridirmek bbnda env- ikdm ihtimmn zuhra getresin. Huss-
mezbr mhimmt- umrdandr. Sire kys itmeyp, ber vech-i isticl yetidirmek ardnca
olup, ihml ve msheleden ziyde hazer idesin.

50

Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 3 evvl sene 977

116 - Haleb beglerbegisine hkm ki: Bu sene hcccn deve hussnda ihtiyc
olman, Halebe satlmaa gelen develer ma gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda emrim zre Halebe gelen deveyi ma gnderesiz ki baz kir ile, baz
ake ile alup hccc- mslimin deve hussnda mzyaka ekilmel olmaya. Huss- mezbr
ne vechile tedrk olnup ve ne mikdr deve gnderildin yazup bildresin.
Bu dah.
117 - am beglerbegisine hkm ki: Bu sene hcccn deveye ihtiyclar oldu
ihtimli olman, Halebe gelen deveyi ma gndermek in Haleb beglerbegisine hkm-i
erf gnderilmitir. Buyurdum ki:
Vardukda eer Halebden ve eer ol cevnibde vk olan yerlerindir, deve cem
idp, mevsiminde hcccdan murd idenlere eer kir iledir ve eer satun almakdr, bilcmle hccc almadan kimesneye deve aldrmayasn. Ber-vechile tedrk eyleyisin ki hccc
deve

hussnda

mzyaka

ekilmeyp

kimesneye

mahrm

kalmaya.

Bu

huss

mhimmtdandr. Ana gre mukayyed olup, ne vechile tedrk idp, Halebden ve etrfdan
ne mikdr deve cem eyledin yazup bildresin.
Bu dah
118 - Karaman beglerbegisine hkm ki: Dvn olmayup, defter kethds
defterdr hzr olmadan baz kimesnelere ierden timr virilp, dvnda virilen dah
mstehak olmayup, baz kimesneler rm eylemesiyle virildi istim olnd. mdi defter
kethds defterdr tayn olnmakdan murd mahll olan timrlar defter zerinde virilp,
knn zre mstehak olmayanlara virilmeyp ve istihkklarna gre timr virildkde defter-i
icmle kayd olnup, timr hussnda vk olan dev hakk zre grilmekdir. Mahll olan
timr dvnda deftere kayd olmayup rznmeden virilmek caiz deildir. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup, vk olan mahll rznmeden virilmeyp,
dvnnda kethd ve defterdr huzrnda virp, deftere kayd itdresin. Amm eski mazller
ve yolyla timra kanlar ve ulfe terk idp eli ekmel ve eer bir mddet gayreti azdr diy

51

timr virilmeyp timr brakanlara ve mahall-i semtinden timra kanlara virmek ciz
deildir. Anun gibi mahll ddkde eski mazllere ve ulfeden kmlara tevch eyleyesin
diy vk oldukda her siphi neye mutasarrf ise sretin ihrc idp, cebe defteri tutup, seferde
anunla amel idp, vk olan mahll andan tevch idp, seferden avdet itdkde virilen
timr defter-i icmle nakl idesin ve defter sanduklarn mhrlenp, kalada muhkem hfz
itdresin.
Bu dah
119 - Mrnileyhe hkm ki: Konyada olan ayrlar hssa-i hmynum ve sir
asker halk in korunmasn emr idb buyurdum ki:
Zikr olnan ayrlar muhkem kordasn. Vardukda mzyaka lzm gelmeye.
hmlden hazer eyleyesin. Bu huss in mukaddem dah hkm-i erfm gnderilmidir.
Tevchle tedrk eyledin muaccelen yazup bildresin.
Yazld. Aydn-zde Mehmed avua virildi.
[Yev]ms-sebt, f 3 evvl sene 977
120 - m kdsna ve m mftsine hkm ki: Bundan akdem Kuds-i erfde
vk olan Musalliye nm kilise hussnda Mslimnlar ile Nasr tifesinin niz olman
bizzt zerine varup, erle gresin diy size emr-i erfm gnderilmidi. Hl senki kdsn
sdde-i saadetme mektb gnderp, hdemt- hcc- erf ehemm-i mhimmtdan
olman, hl varlmaa mecl olmayup bahr zamnna kalmdr diy bildrmisin.
Buyurdum ki:
Vardukda hdemt- hcc- erf itmma iridikden sonra zikr olnan kimesnenn
zerine varup, husam muvcehesinden onat vechile Hakk zre grp, eer erle hedm
olnmakdr ve y hd hli zre ibk olnmasdr. Ve bil-cmle bu bbda unun muktez-y
er-i erfdir bil tehr ed idp, yerine koyup dah ne vechile hkm olndun vuku zre
yazup, sdde-i sadetme arz eyleyesin.
Yazld. Kapu kethds Mehmede virildi. F 2 evvl sene 977

52

121 - skenderiye begine hkm ki: Hliy Karada ve Padgorice ve Podl

kdlaryla mektb gnderp, skenderiyye sancanda isyn zerine olan Bber nm karye
gret olnup, askir gir yerlerine giderken, Sut Da dimekle marf karyede ellier yzer
kimesneler durup gfil giden askir halknn atlarn ve kllarn ve esbblarn gret idp ve
bazlarn katl idp ve Tuzc nm karye halk dah kezlik fesd enatdan hl olmayup,
karyelerden arpa alup bey itdklerin bildrmisin. mdi buyurdum ki:
Hkm-i erfmle vusl buldukda bu bbda mukayyed olup, ol vechile fesd
enati sbit olanlardan ba ba mfsidleri ele getrp, sonra haklarndan gelp, reya ve
bery ve yende ve revende zerinden fesd enatlerin def idesin ve mezbrlardan ka
kimesnenn zerine fesd sbit olup haklarndan gelindin arz eyIiyesin. Amm, amm bu
bahne ile b-gnh olanlarn mallarn emn ve gret olnup, ve evld ve ezvclar esr
olnmakdan ve er-i kadme ve emr-i erfme muhlif i olmakdan ihtiyt idp, amm ehl-i
fesda himyet olnmayup, haklarndan gelesin.
Mehmed Ktibe virildi.
122 - Yenieri aasna hkm ki: Hliy Edirnede bin olnan cmi-i erfmde
hidmet in tvarn zerinde olan olanlardan yz nefer olan ulfeye yazup gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Vardukda tvarn zerinde hidmet eden acem olanlarn iki ve yarar olanlarndan
knnlar zre yz nefer olan yazup cam-i erfm bins hidmeti in gnderesin. yle
bilesin.
Aydn-zde Mehmed avua [virildi]. F 3 evvl sene 977
123 - Haleb beglerbegisine hkm ki: Bundan akdem mektb gnderp, bil-fil
Halebde bin kantar barut- siyh mevcd oldun ilm eylemisin ki, hlen zikr olnan barut,
Kbrus adasna tevecch itdin zamnda bile gtrmen emr idp buyurdum ki:
Vardukda emrim zre mevcd olan bin kantar barutu Kbrusa tevecch itdin
zamnda gemilere tahml idp, yanunca bile alup gtresin. Amm gemilere onat vechile hfz
eyleyesin ki el-yzen billhi tel te dkp vey nemnk olup zarar iridirmek ihtimli
olmaya. Andan mad mevcd olan gherileyi dah barut ilemek bbnda env say ve

53

ihtimmn vcda getresin ve Payas skelesinde bins fermn olnan gemileri alet-tacl
yetidirmek ardnca olup, ihml msheleden ziyde hazer eyleyesin.
Bu dah.

Yazld. Bu dah.
124 - Trablus Begi Mehmed Bege hkm ki: Mektb gnderp bil-fil Trablus
mahzeninde stanbul kantaryla yz seksen bir kantar on vukiyye barut- siyh mevcd
oldun ilm eylemisin. mdi zikr olnan barutn yz elli kantar Kbrusa tevecch
eyledinde gemilere tahml idp ve anda hfz olnmas bbnda basret zre olun. Emr idp
buyurdum ki:
Vardukda emrim zre Trablusda mahzende olan barut- siyhn yz elli kantar
gemilere tahml idp, bile alup gidesin. Amma getirdin barut gemilerde mahfz mahlde
bir vechile hfz eyleyesin ki el-yzen billhi tel gaflet ile te dkp vey nemnk olup,
zarar- mretteb olmak ihtimli olmaya. Huss- mezbr mahall-i ihtimmdr. Onat vechile
mukayyed olup, bb- ihtimmda dakka fevt itmeyesin.
125 - Edirne kdsna hkm ki : Abdlkerm gelp, bundan akdem Kanije
kalasnda korsan olup, hlen kefl ile hals olndun bildirp, Edirnede olan kfirlerden bir
ey satun almak murd idinp, ol bbda inayet rec itmein buyurdum ki:
Gresin satun almak murd itdi kfir ne ehl-i kfirdir, geende Kilis begi
gnderdp gaybet iden kfirlerdenmidir, mr kfrimidir, nicedir asl ile yazup bildresin.
yle bilesin.
Yazld. Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 3 evvl
126 - Dulkdiriyye beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp, defter sanduklar
iki mhr ile almak ol yerde det olup, kethd sdde-i sadetme mteveccih olmakla
defter sandunda olan mhri bozulmak rev grilmeyp, den timr, rz-nmeden virilmek

54

zre oldun bildrmisin. mdi rz-nmeden timr virilmek ciz olmayup, defterlerinde
oldklar defterdr mhri kifyet ider. Buyurdum ki:
Vardukda vk olan mahllt min-bad rz-nmeden virmeyp, dvann tamm
oldukda sanduklar defterdr mhrleyp, amm kethd dah anda oldukda virilen timr
dvnnda kethd ve defterdr hussnda tevch olnup, eski mazller ve ulfeden kmlar
var iken mddet-i azli az olup ve timrn brakup ve yhd yolyla timra kmayup, mahall-i
himmetden virg bertyla timra kanlara virmeyesin ve sefer-i hmyna tevch itmel
oldukda her siphi neye mutasarrfsa sretlerin ihrc idp baka cebe defteri tutup, sefere an
alup, gidp, vk olan mahll andan tevch idp, avdet myesser oldukda sefere defter-i
cebe virilenleri defter-i icmle kayd itdresin ve defter-i hkn mhrleyp kalada hfz
itdresin.
Aydn-zde Mehmed avua virildi. F 3 evvl
127 - m kdsna hkm ki: Mektb gnderp Vilyet-i mda Smir dimekle
marf Yehd tifesi lisn- arab zre krat ve kitbete kdir oldklar ecilden, sbalar
ve sir men ve i erleri mezbrlar istihdm eyleyp, lkin tife-i mezbrenin Mslimnlara
b-had zulm teaddleri olman menu def olnmalar in mukaddem emr-i erf vrid
olm iken, bir tarkle ref olnmayup, kalmakla hlen reay ve fukar ziyde mutazarrr
oldklar mukaddem m kds olan Abdlkerm zamnnda tife-i Yehd ellerinde ryr-
gzn rdvnu'llhi tel aleyhim ecmanden Hazret-i mer radyallhu anhye mensb bir
cmi-i erf bulnup, kadmi cmi oldu erle sbit olup, Yehddan alnup, termm ve
tamr olnup, etrf Yehd mahallesi olmala muattel oldu mrnileyh Abdlkerm-zde
arz eyledikde etrfnda olan Yehd evleri mslimne sattrla diy hkm-i hmyn vrid
olup, ol emr-i erf mcebince sattrlmayup, bir tarkle bu zamna dein tehr olndun
bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda arz eyledin zre min-bad mezkr Smir tifesi men ve ummle ve
sbalar ve sir i erlerine istihdm itdirmeyp, hilf- er ve knn bir nefere zulm teadd
itdrmeyesin. yle ki, imden sonra emr-i erfmi muhlif men ve ummle ve sbalar
ve sirleri tife-i mezbreyi istihdm eyledkleri istim olna, muteb ve mukab olmalar
mukarrerdir. Ana gre her biri mtenebbih olup, min-bad mezbrlar istihdm eyleypl

55

uhdelerine aldklar ii kendler zabt idp, bir nefere zulm teadd imteyeler ve cmi-i
mezbr etrfnda olan Yehd evlerin muktez-y er-i erf zre deer bah ile Mslimnlara
bey idp hilf- er Yehd tifesine tealll ve niz itdrmeyesin ve ol cnibde Smir ve
Nasr tifesi Ehl-i slm libs giyp ve ince srette saruya boyadklar istim olnd. Bu
bbda dah mukayyed olup mezbrn tifeye tenbh eyleyesin ki min-bad mslimanlar esbb
giymeyp boyamayalar. Mtennebbih olmayanlar tedb idesin.
Yazld. Mehmed avua virildi. F 8 evvl sene 977
128 - Drama ve Ahyol ve Silistre kdlarna hkm ki: Mahrse-i stanbulda
arpa hususnda ziyde muzyaka olman mahrse-i mezbreye mstevf arpa gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Bu bbda mukayyed olup, arpas olanlardan vfir arpa tedrk idp, renber
gemilerine tahml itdirp, shiblerin yhd vekllerin gnderesin ki ashabna ticret ve
mahrse-i mezbre halkna nakl ve maiyyetinde hsl olan, amm bu bahne ile arpas
olmayanlara tacz olnup ve olanlara himyet olnmakla ahz ve celb olmakdan hazer eyliyesiz
ve ne mikdr arpa gnderilp ve kimin gemisine tahml olnup hak shibleri gemiler idin
defter idp, mhrleyp, bir sretin karadan sdde-i sadetme gnderp, koup,
gnderdin demlere viresin.
demisi Alye virildi. 10 evvl 977
129 - Aydn Begi Mehmede hkm ki: Mektb gnderp bundan akdem baz
kimesneler rafz ilhd mehrlar olup, fitne ve fesddan hl olmamala ele getrilmeleri
in ve emr olan fermn- alinm mcebince ahvllerine mukayyed olup, hsn-i tedrkle
dokuz neferi ele getirilp, rafz u ilhdlar zerlerine bi-hasebi-er sbit ve zhir olmala
habs olnup, bkleri dah ele getrilmek zre oldun bildirmsin. mdi bu huss kd
askerim tarafndan pye-i serrime arz olndukda ele getrilen dokuz nefer kimesne kree
konlmak in

mukayyed ve mahbs sdde-i sadetme gnderilmesin

emr idp

buyurdum ki:
Vardukda arz itdin zre tife-i mezbreden habs olnan dokuz nefer kimesne
muhkem kayd u bend idp, yarar demlere idp, yarar demler koup, Dergh- muallma

56

gnderesizki kree konla ve getren kimesnelere muhkem tenbh ve tekd eyliyesiz ki

yolda ve izde emr-i mnim mcebince mukayyed olup, hsn-i tedbr ve tedrkle anlar dah
ele getrp, ahvllerin Hakk zre grp, rafz u ilhdlar sbit olanlar habs idp arz eyleyesiz.
Yazld. Rm ili avular kethdsna virildi. F 3 evvl sene 977
130 - Sofya ve Filibe ve skb kdlarna hkm ki: Hliy Rm ili beglerbegisi
olan Hseyin Paa dmet maliyeh ummen Rm ili askiriyle sefer-i hmynuma kup,
fermn olnup, orduc ihrc olnmak lzm olman, taht- kaznuzda alt nefer kassb ve drd
nefer etmekci ve iki nefer a ve iki nefer ba ve iki nefer bakkal ve bir nefer ukac ve bir
nefer attr ve iki nefer sarrc ve iki nefer papucc ve iki nefer cizmeci ve iki nefer nalbend ve
drt nefer arpac ve bir nefer arc ve iki nefer my-tb ve iki nefer semerci ve iki nefer
eknci ve iki nefer mumc ihrc olnmasn emr idb buyurdum ki:
Vardukda tehr ve terh itmeyp, emrim zre taht- kaznuzda vak olan erbb-
hrefin yarar ve hidmete kdir olanlarndan tayn olnan orduclar sanatlarna elzem ve
mhim olan svac ile olugelen det ve knn zre muaccilen hzr ve mheyy eyleyesiz ki;
mrnileyh kdu zamn tehri lzm gelmeyp, cmlesi bil-kusr mheyy bulnup,
Rm ili askirine dhil olup, sefer-i hmyna tevch ideler ve tayn olnan orduclar ka
nefer olursa isimleriyle defter idp, defterin sreti ordu-y mezkrn muhtesibine teslm
eyleyesin. Vakd- hcetde anunla amel ideler. Huss- mezbr mahall-i ihtimmdr. Onat
vechile mukeyyed olup, tayn olnan orduclarn noksan zre ihrc idp, kimesneden bir
bahne ile ahz ve celb olnmadan ve hidmete kdir olanlar hccet olup, ol bbda synet teklif
olnmakdan ziyde hazer idesiz.
Mustafa avua virildi. F 4 evvl sene 977
131 - Edirne kdsna hkm ki: Frence terccman Zan Badga nm zmm
bundan akdem Edirne zindnnda habs olnm iken hliy hals oldu istim olnup
buyurdum ki:
Mezkr habsden kim tlk itmidir, sba m itmidir, ne vechile zindndan gaybet
itmidir, yazup bildresin.

57

Hasan avua virildi. 4 evvl sene 977. Sefer czne gemidir.

132 - Dergh- muallm avularndan Ahmede hkm ki: Vilyet-i Rmdan
ordu-y hmynum in krk bin mikdr koyun tedrk olmak emr idp buyurdum ki:
Ol bbda s avula Rm beglerbegisine hkm-i hmynum gnderilmein, bu
hussda seni mbir tayn idp buyurdum ki:
Mrnileyhe gnderilen hkm-i erfm mcebince koyun hussnda mukayyed
olup, emr olnan mikdr koyun ihzr idp, vakti ile ordu-y hmynma shibleri yhd
vekilleriyle getrp bey itdresin. Amm baa yarar erkek koyun getrp kei ve yhd
noksan zre getrmekden hazer idp ve bu bahne ile koyun olmayanlara koyun teklf
olnup, olmayanlara hayr olmala ahz ve celb itmekden hazer idesiz.
Aydn-zde Mehmed avua virildi. 4 evvl sene 977
133 - Karaman beglerbegisine hkm ki: Bundan akdem ahkm- erfe
gnderilp, zuam ve erbb- timrdan anun gibi mazl yarar olup, hidmetinde bulnanlara
mahll timr ddkde, kbil-i ikrr olmayandan zuamya nihyet be yz ve erbb- timra
yzden ziyde virilp, bi'l-cmle mccerred mahall-i himmetdir diy, ziyde virile diy
emrim olmd. Ol emr-i erfm kem-kn mukarrerdir. Hliy baz zuam ve erbb- timr
mcerred mahall-i himmetdir diy timr zerinde iken ziyde virilmein ihtimli yokdr,
buyurdum ki:
Emrim zre anun gibi zuam ve erbb- timrdan mazl varsa olanlara mahll
timr virilmek lzm geldkde ziyde kbil-i ihrz ol bbda zuamya beer yz, erbb-
timra er yz ake virp, zerine timr olanlara mcerred mahall-i himmetdir diy ziyde
ile mzekkere virmeyesin. Emr-i erfme muhlif i olnmakdan hazer eyleyesin.
Bu dah bir sreti Dulkdiriyye beglerbegisine

58

Mehmed avua virildi. F 8 evvl sene 977

134 - Vidin begine hkm ki: Sancauna mteallk olan kalalarda olan barutdan,
barut gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Liv-i mezbrda vk olan kl yoklayup gresin, yigirmi kantar barut olan
kaladan on be kantar sdde-i sadetme gnderp, be kantar kalada alkoyup, md
kalalarda olan barut dah buldrup, zere kys idp, cmle ne mikdr barut olup, ber-vechile
tedrin yazup, bildresin.
Yazld. Mehmed avua virildi. F 8 Ramazn sene 977. Bir sreti Nibolu begine,
Kstendil beginin kethds Mustafaya. F 5 evvl sene 977
135 - Vultrn kdlarna hkm ki: Kotur kfirlerinden baz kefereyi ele
getrmek in skb begine hkm-i erfm gnderimidir. Buyurdum ki:
Mrnileyh mazkrn kefereyi ele getrmek in emrim gnderdkde bunlarn
taht- kaznuzda vk olursa ele getrmekde muvenet eyleyesin.
Yazld. Bu dah mezkre virildi. Bir sreti Kstendil kdlarna.
Bu dah Ksm Kapuc nm kimesneye virildi. F 4 evvl sene 977
136 Mimrbaya hkm ki: Edirnede saray- miremde olan olanlar in bir
hamm lzmdr diy bildirmi idk. Ne mahalde yaplup ve ne mikdr nesne ile olur, malm
olmak lzm olman buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan hamm ne mahalde yaplmak mnsibdir ve ne mikdr ake ile
yaplur, tahmn-i sahh ile tahmn itdirp, dah yazup bildresin.
Hasan avua virildi. F 3 evvl sene 977
137 - Anadolu beglerbegisine hkm ki: Beglerbegiliinde vk olan mer ve
kuzta ahkm- erfe gnderilp, anunla nallhl-ez Donanma-i hmyunum gemileri
mrr- kurndan makmla elenmeyp, deryya kmak mukarrer olup, tayn olnan
krekileri ber vech-i isticl iridirmekde her biri keml-i dikkat ve ihtimm zre olup,

59

emrim zre mucebince tayn olnan krekileri b-kusr muaccelen gnderp, tershne-i
mireye teslm eyleyp, bu sefer-i zafer emri sir seferlere kys eylemeyp, keml-i ikdm
ihtimm zre olalar diy emrim olmdr. Buyurdum ki:
Vardukda tehr ve terh itmeyp, vakt-i mezkr beglere ve kdlara her birine yarar
demler gnderp, muhkem tenbh ve tekd eyleyesiz ki: Bir n tehr eylemeyp vakti ve
mevsimi ile tahml olnan krekiler bmkusr vech-i knn zre muaccelen gnderp teslm
eyleyeler. yleki ihml msheleleri sebebi ile maslahat avk olmak lzm- kll, muteb
ve mukab olmalar muhakkakdr. Ana gre tenbh ve tekdde dakka fevt itmeyesin.
Yazld. Mezkr Al avua virildi. F 4 evvl sene 977
138 - Vilyet-i Anadolu ve Karaman kdlarna hkm ki: nallh tel
sadet ve ikblle sefer-i zafer-i esere tevecch-i hmynum karb olup, ordu-y
hmynuma baa yarar koyun lzm ve mhim olman, koyun hussnda hl Bolvadin
kds mezbr Ahmed zde feziluh ile Dergh- muallm avularndan kdvetl-emsil
vel-akrn Al zde kadruh mbir tayn olnup, gnderilmein mevln-y mmileyh ile
mezbr avuum taht- kaznuza varup, koyun umrna mberet itdklerin, her kimin
baa yarar koyun varsa mmileyh marifetiyle defter idp, dah shiblerine zerine koyup,
bir res zayi ve telef itdirmeyp, zabt itdresin ki inallh mnis ve ikblle kup sefer-i
hmyna tevecch itdkde Temell semtinde olan konaklara shibleri vey veklleri ile
gnderp bey itdresiz ki koyun shiblerine ticret olup ve askir halknn koyun olan
muzyakalar def ola. Bu huss ziyde mhimmtdandr. Her birinz onat vechile mukayyed
olup ihml msheleden ve bu bahne ile baa yarar koyun olanlar himyet olnup,
koyun olmayanlara dahl taarruz olnup ahz ve celb olnmakdan hazer idp keml-i adlet
zre defter itdirp bb- ikdm ihtimmda dakka fevt itmeyesiz. Bu huss sonradan koyun
gtrenlerden ve gayriden sul olnsa gerekdir. yleki hilf ola ki sizden ve
mrnileyhimden bir teadd olndu mesm- erfm ola, azille konlmayup env
ikbla muteb olmanuz mukarrer bilp ana gre tammadlet zre mukayyed olup, ana
mugyir i olmakdan ziyde ihtiyt eyleyesiz ve baz rey mcerred koyunlarn karmak
in siphi koyunlara halt idp, dah bizim koyunumz yokdr diy taalll idp, siphiler
dah koyun bizimdir diy muvzaa iderler imi. Bu bbda tamm ihtimm idp, anun gibi

60

rey koyunumn kend koyunlarna kardrup muvzaa iden siphileri isimleriyle yazup
bildiresz ki emrime mugyir muvzaa idenlerin haklarndan geline.
139 - Kean kdsna hkm ki: Dstr- mkerrem ilel-hak vezrim Pertev Paa
edmellhu teal meliyehnn taht- kazanuza tab hsslarndan be yz yigirmi sekiz
ake yazar, karye-i Yereker Al ve karye-i abnlu ve mezraa-i Yersavan, nm- dier
Almasa ve alt yz yigirmi sekiz ake yazar, karye-i Haraza Gcek ve karye-i Kaynarca ve
drt yz yigirmi sekiz ake yazar, karye-i Ms Beg maa mezraa-i Komarta ve alt yz
seksen ake yazar, karye-i eltkdir, kurb-i iskele ve Erikce ve alt yz krk ake yazar,
karye-i Tatargil nm Hayker Karayahi ve yz otuz ake yazar, karye-i Kse adalu nm
karyeler cemi arz ve mezrc ve Tellal ve cibli ve bil-cmle cemii tevbi ve levhkyla
i bu sene seba ve sebne ve tisa Recebl-mreccebinin yigirmi altnc gnnde temlk
olnup, eline temlk nme-i hmyunm virilp, zikr olnan karyelerin snurlar tayin olnmak
mhim ve lzm oldu ecilden buyurdum ki:
Vardukda mrnileyhin demisi vardukda, zikr olnan mlk karye iken bizzt
zerlerine varup, kend tfengle mberet eyleyp, her bir karyenin ahlsini ve etrf ve
cevnibinde olan siphilerini ve zuams ve sir reysn ve bil-cmle hakr ve kebrini
cem idp, onat vechile dikkat ve ihtimm ile teft ve teffehhus idp gresin. Hliy
marnileyhe temlk itdin karyelerin mukarrer ve mamln-bih snurlar ve yerden ve ne
mahalden ile ve ne yere ve ne mahalle mnteh olursa birer almetler vaz idp, hi bir
yerinde mcmel ve msbite nesne kalmadkdan sonra kendn imzn ile hcced virp,
Dergh- muallma ilm eyleyesin ki snurnme-i hmynum virile. Amm bu bbda gyet
basret zre olup, bir vechile ikdm ihtimm eyleyesin ki mrnileyhin temlik olnan
karyelerinin snurlar hussnda hibir vechile mlk yerlerine kimesne dahl eylemek ihtimli
olmaya. yle bilesin.
Yazld. Bir sreti
Malkara kdsna hkm ki: Hslarndan be yz krk ake yazar, karye-i Karaca
Halil maa mezraa-i Berzh 300 ake yazar, karye-i Yah nm- dier Yenice 899 ake
yazar, karye-i eltk Berdek ve bin ake yazar, karye-i Umurbey ve drt bin ake yazar,
karye-i Balabanck nm- dier Erede gnlk maa iftlik yegn ve karye-i Azz Begler maa

61

Ebul Mahmddan ve iki yz otuz drt ake yazar, karye-i emseddn nm- dier erkesl
cemi arz buldrmas lzm oldukda buldrup, muhkem habs idp, arz eyleyesin. Gaybet
itdrmekden hazer eyleyesin. Sonra netcesi sana id olur ve mezkr ele gelmi iken tlk
eyliyen kimdir. An dah bildresin.
Arz getren brhme virildi. F 10 evvl sene 977
140 - Kilis begine hkm ki: Mektb gnderp mukaddem tamri fermn olnan
kalalarn termmine cerahor lazmdr diy bildrmisin. Edirne kalasnn tamr in
cerahor ihrc idp gnderesiz diy Bosna begine hkm-i erfm gnderildi. Senin dah
sancaunda cerahor ihrc idp, gnderesin diy emr idp buyurdum ki:
Vardukda kala-i mezbrenin tamrine mukayyed olup, mrnileyhle haberlep,
Badd cerahor kifyet iderse sancaklarumzdan ihrc idp, demle kala-i mezbreye
istihdm idp, itmm- maslahat itmek bbnda dakka fevt itmeyesin.
Yazld. Arz getren brhme virildi.
141 - Mrnileyhe hkm ki: Mektb gnderp Liv-i Kilis serhad aznda
olan kln barut ve kuruna ziyde ihtiyc oldun bildrmisin. mdi Banalukadan kifyet
mikdr barut virilmek in ve Serebrenieden kurun virilmek in Bosna Begine mekked
hkm-i erf virilmidir. Buyurdum ki:
Vardukda bir n tevakkuf itmeyp, muaccelen grp, gnderp barut ve kurun
taleb idp, muaccelen getrdp, vech mnsib grdin kalalara tevz idp, kl ve
memleketin hfz u hrsetinde env- ikdm ihtimmn vcda getrp,

el-iyzen billh

gafletle icbndan, kl ve memlekete zarar u gezend iridirmekden hazer idesin.

Yazld.
142 - Filibe kdsna hkm ki: Kaz-i mezbrda Kara Vel nm kimesne bundan
akdem ele getrilmesi emr olup, ele getrilmi iken yine hals itdkleri istim olnman,
tekrr ele getrp habs olnmasn emr idp buyurdum ki:

62

Salndukda mezkr kefllerine bil-cmle erle buldrmas lzm oldukda buldrup,

muhkem habs idp, arz eyleyesin. Gaybet itdirmekden hazer eyleyesin. Sonra netcesi sana
id olur ve mezkr ele gelmi iken tlak eyliyen kimdir, an dah bildresin.
Yazld. Arz getren rhime virildi. F 10 evvl sene 977
143 - Bosna beglerbegisine hkm ki: Kilis Begi Ferhd Beg mektb gnderp,
tamri fermn olnan kalalara cerahor lzmdr diy bildrmein Evyati kalasn tmri in
kifyet mikdr mir-ahr virilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu hussda mukayyed olup, kala-i mezbre mhimmi in taht- livndan
cerahor ihrc idp mrnileyhe gnderesin ki, varup Evyati kalasn tamr ve itmma
gayret ideler. Huss- mezbr mhimmtdan. hml msheleden hazer eyleyesin.
Hseyin olu Eynehn, Tmvardan
Yazld. Tuzcu Mehter Alye virildi. [Yev]ml-isneyn, f 2 Ramazn sene 977
144 - Babaeski ve Burgaz kdlarna hkm ki: Babaeski kazsna tbi Dencibd nhiyesinde zemn-i Al Fkh ve zemn-i Murdiyye ve zemn-i Mfetti ve zemn-i
Slih ve zemn-i Timur-bri ve zemn-i brhm ile yine nhiye-i mezbra tbisinden
birinden nsf zemn ki cmle yedi kta zemn olup, zikr olnan zemnler dstr- ekrem
Vezriazam Mehmed Paa edmallh tel icllehya temlk olnup, hlen mezbrlarn
tayn ve temeyyz olmak lzm olmak, lzm olman Dergh- muallm avularndan
Yah zde kadruh tayn olnup buyurdum ki:
Vardukda cmle gzidn kalkup zikr olnan zemnlerin zerine varup, ol yerin
mutemedn aleyh kimesnelerin ihzr idp, her zemnin kadml-eyymdan amel olnugelen
muhtr snurlar ne mahaldendir grp, kadm snrunn zerine yriyp, muhtr ve
muaayyen snurlar malm idinp, dah kadmden mamln-bih snurlarndan murr-
eyymla tebdl ve tagayyr olm yerleri varsa gir kadm snurlar zerine yer yer almetler
vaz idp, her birin snur ne yerden ne mahalle mnteh olursa mufassal yazup, defter idp,
sicill idp, sret-i sicillerin ahz idp, sdde-i sadetme gnderesin ki ana gre snurnme-i
hmynum virile. Amm bir vechile Hakk zre dikkat ve ihtimm ile mukayyed olup,

63

temeyyz ve muayyen eyleyesiz ki sonradan bir kimesne gelp benim yerimden yer aldlar,
teadd itdiler diy iddi itmek ihtimli olmaya.
Yazld. Bu dah mezkra virildi. Ft-trhil-mezbr.
Bir sreti Rm ili kasr ve Ahyol kdlarna: Rm-ili kasrye tbi bir onbe ake
yazar, Armutlu nm karyeleriyle Pr Aadan alnan muktaa-i ayr ve sir koru ve klak
ve arzyi hliy ve bil-alim tahrri in Yah avu mbir old.
Yazld Hseyin avua virildi. F 29 evvl sene 977
145 - zmir kdsna hkm ki: zmir kalasnda ne mikdr barut oldu malm
olmak lzm olman buyurdum ki:
Vardukda tehr itmeyp, bizzt kala-i mezbreye varup, ne mikdr barut varsa
tamm malm idinp, dah vuk- zre yazup bildlresiz.
Bu dah. Bir sreti Nide begine

Yazld. Ksm Begin olu Ysufa virildi. F 8 evvl sene 977

146 - Hersek Sanca Muharriri olan Geyvn Kethdya hkm ki: skenderiye
Sanca

Begi

Ksm

sdde-i

sadetme

mektb

gnderp,

Hersek Sancanda

Dome Nhiyesinde ulah emni olan Hseyin nm kimesne, ehl-i vukfm diy reyya bu
mikdr ake virirseniz defterinzi mufassal ktibine virmem, eer virmezseniz sizi defter-i
cedide kayd iderim diy reynn kll akesin alup, zulm teaddisinden reynn ekseri
perkende olup, dokuz yl emn olup bu makle zulm teaddnin nihyeti yokdr diy ilm
eyledi. Reyya bu vechile bahne olup, hilf- er ve mugyir-i emr teadd olduna asl
rz-y erfm yokdr. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda onat mukayyed olup, mezkr yanuna getrmeyp, reyya ol
vechile teadd ittirmeyesin. Sonra netcesi sana id olur, bilmi olasn.

64

Yazld. vaz avua virildi. F 29 evvl sene 977

147 - Bodan voyvodasna hkm ki: Kala-i Akkirman varounun taburu harb
olup, termme muhtc olup, Bodan Vilyetinden kifyet mikdr aa kesdirilp
gnderilmesi lzm olman buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup, Bodan iinde bulunan yerden zikr olnan varo
taburnn tamri in kifyet mikdar aa kesdirilp gndermek bbnda ikdm ihtimmn
zuhra getrp, ihml msheleden hazer eyleyesin. Husus- mezbr mhimmtdandr.
Onat mukayyed olup ve ne mikdr aa kesilp gnderildin yazup bildresin.
Bl avua virildi. F 8 evvl sene 977
148 Rm ilinin sol kolda vk olan nzrlara hkm ki: Bundan akdem her
birinze nice defa ahkm- erfe gnderilp nezretinze mteallk men ve mltezimnin
zimmetlerinde bir ake ve bir habbe bk komayup, muhsebelerin gnderp nev-rzdan
mukaddem Hazne-i mireme b-kusr irsl sl eyleyesin diy emrim olmu idi. Hliy
nev-rzdan mukaddem Hazine-i mireme b-kusr irsl sl eyleyesin diy emrim olmud.
Hlen nev-rz gep bu ehl-i sefer eyymnda henz hazneme ake gelp vsl olmadan her
birinz mstehakk- kb- elm olmszdr. mdi alet-tacl nezretinize mteallk olan ml
hazneme gelmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda asl tehr itmeyp, nezretinizde vk olan men ve mltezimnin
tamm muhsebeleri grp, zimmetlerinde bir ake ve bir habbe komayup, alet-tacl
Hazne-i mireme irsal ve sl eyleyesin. yle ki bu defa dah ihml mshele olnup
mltezimin uhdesinde olan mal, bil-klliye gelp vsl olmaya ve yhd kim kimle asl
beyn edecek zrnz makbl olmayup, gayriyle iktif olnup, muteb ve mukab olmanz
mukarrer bilp, ana gre vfir mstevf ake tedrk idp, irsl eyleyesin.
Yazld. Mehmed avua virildi. Fit-trhil-mezbr.
Bir sreti Rm-ilinin sa kolunda ve Tuna yalsnda vak olan nzrlara.
149 - Kefe Sanca Begi lyasa hkm ki: Cenb- imretmeb Devlet Giray Hn
dmet meliyeh mektb gnderp mukaddem Karldan perkende olan Nogay-zde

65

beglerinin ve Sebti beginin ve Usuluk ve Ta zrin ve olunn ve Arslan begin yanlarnda

olup hals olunmalar in bir ka defa kend cnibinden demler gnderdkde ind ve
muhlefet idp virmediler. Dergh- muallmdan erkise beglerine mekked ahkm-
erfe gnderilmesin ric eylemisin. mdi zikr olnan erkise beglerinin sitne-i
sadetme itat ve nkydlar varsa shhati ile malm olmak lzm olman buyurdum ki:
Vardukda sen dah erkise beglerinin ahvlin tetebbu ve tecesss idp, anun gibi
sitne-i sadetme itat ve inkydlar varsa tamm malmn oldukdan sonra yazup
bildresin ki ana gre ahkm- erfe gnderile.
[Yev]ml-erbea, f 8 evvl sene 977
demisi Alye virildi. F 1 evvl sene 977
150 - Aydn begine hkm ki: Mektb gnderp mtevliyeten birka senedir
suhte tifesi bu diyrda cemiyet ve hareket idp egeri havf olnacak evs mhede olur,
lkin vilyetin ehl-i vukfndan istifsr olndukda cemiyetleri zamn evvel bahrdan sonra
deryya liv-i mezbr begi Cafer dme izzuh zamnnda dah fesd enatleri bahrdan
sonra olur. yle ki liv-i mezbrn askeri bil-klliye sefer-i zafer zemn ihrc olnup, vilyet
hl kaldukda hsn-i tedrk olmaya rey ve bery ehl-i fesdn err irretden emn
olmak ihtimli yokdr diy cevb virdkleri bisden bir mikdr siphi ile ilerinden
birbirlerin ba u bu tayn olnmala rey ve bery sde hl olr diy arz eylediin
ecilden buyurdum ki:
Sen sefer-i hmyna tevecch itdkde yerne yarar demin koyup, muhkem tenbh
ve tekd eyleyesin ki dim basret zre olup, liv-i mezbr gerei gibi hfz u hrset idp,
anun gibi zikr olnan suhte tifesinden fesd enat olursa il eri ile zerine varup, ittihd ve
ittifk zre ekynn fesd enatleri def u ref itmeleri bbnda ikdm ihtimm idp,
bb- muhfazada dakka fevt itmeyesin. yle ki sen sefere tevecch itdinden sonra
muhfaza in tayn itdin demin hfz u hrset-i memleket ve zabt u synet-i raiyyet
bbnda tavan ihml mshele itmenle ehl-i fesddan reyya zarar ve teadd irse zrn
makbl olmaz. Anlara olcak tb ve kb sana rci olur. Ana gre mukayyed olup,
sancaun onat vechile hfz u hrset idp, ihmlden ziyde hazer eyleyesin.

66

Yazld. Rm ili avularndan Mesihe virildi. F 10 evvl sene 977

151 Silistre, Aydos ve Yanbol ve Ahyol kdlarna hkm ki: Hliy Prevadi
kds Mehmed mektb gnderp, Kefeye tevecchlerinden baz kimesneler cemiyyet zre
olup, bir sebeb vardr ki anda srayla gezp, aru iinde Mahmd Halfe nm immla Kln
nm karnda ve dah baz araya giren kimesneleri kln ile alup, mecrh idp, dim
bunn gibi fesd enatden hli olmayup, ayn- vilyet mtek oldklar bildrmein
buyurdum ki:
Vardukda bu hussda herbirinz bizzt mukayyed olup, zikr olnan ehl-i fesdlar her
hanginizin taht- kazsnda bulnursa hsn-i tedbr ve tedrkle ele getrp, ber-mceb-i er-i
kadm teft idp gresin. zerlerine sbit ve zhir olan fesd enati sicill idp, kendlerin
kalada habs idp, dah vuk zre sret-i sicilleriyle mufassal ve mer yazup, dah sdde-i
sadetme arz eyleyesin. Amm bu bahne ile kend hllerinde olanlara dahl u taarruz
olnmakdan ve ehl-i fesda himye olnup vey celb-i ahz olnmakla hals olnmakdan hazer
eyleyesin. Bu bbda Ahurkyde hssa levendler aas bile mbir ola. Amm emr-i erfe
tecvz itmeye.
Yazld. Rm ili hademelerinden Muslihe virildi. F 28 L [evvl] sene 977
152- Haleb beglerbegine hkm ki: Mektb gnderp Halebde Venedik
frenklerinin esbb- metatlar zabt olnman, vrid olan emr-i erfm muktezsnca kd
ve defterdr marifetiyle yazlup, mhrlenp, kendleri gricisi olup, ehirden kmaa
konulup, hfz olndun ve baz akeleri mukassem, ekseriy esbb ve metlarn ilerye
gnderp ve nice ykleri har yerlere gitmi bulnman demler gnderilp, kimi grilp ve
kimi grilmek zre olduun (

) olnan frenklerin cmlesi esbblarnn defteri gnderilmek

mmkin olmayup, dem gnderilp, geldkde sdde-i sadete gnderilr ve Frenk tifesinin
Kbrus ve Lendor gemileri gelp serdrlarna mektblar gnderp, ehre karb evlerin ykup,
mazarrat itdin ve baz mektblar Halebe getirdklerinde Frenklere vsl olmadan bir
tarkle ele getrp, ayn ile irsl itdin ve Payas skelesinde yaplan gemiler hussn
bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup, girift olup, mhrlenen esbblar
onat hfz itdirp, kimesneye dahl itdirmeyp ve esbab- (

67

) dah asl ve kat kaladan tara

yana karmayasn ve etrf ve cevnibe gnderdkleri met ve esbblar dah yarar

mutemed demler gnderp, getrdp, zabt eyleyesin ve imdye dek ne kadar kimesnenn
met zabt olunup ve hricine getrilen ne denl nesne idin tamm shhati zre yazup, her
kiinin isimleriyle defterin sdde-i sadetme gnderesin ve Payas skelesinde henz
itmma irimeyen gemileri muaccelen iridirmen bbnda env- ikdm ihtimmn zuhra
getresin ve bu huss ne vechile tedrk idp ve etrf ve cevnibden kffr- bed-girdrn
ahvl ve etvrndan vkf ve muttali oldun ahbr- sahhay isbtdan hl olmayasn.
Yazld. Kethdsna virildi.
153 Mentee ve Teke sancaklar begine hkm ki: Rodos sanca begi Bl
mektb gnderp kala-i mezbreye zahre, kadmden Anadolu yakasndan gelp hliy
Anadolu yakasnda olan kdlar zahre virmekle, imret ve sir tavifin zahreye iddet[le]
ihtiyclar oldu arz itmein buyurdum ki:
Mr-i mrnileyhin mhrl sahh temessi ile gelen gemilere kadmden
olgeldi zre Rodos Cezresine tereke virdresin. Amm bu bahne ile deryya ve kffr-
hk-sra tereke virilmekden hazer eyleyesin.
Al avua virildi. F 27 Za [Zilkde] sene 977
154 - Ardahan Begi Mirza Al Bege hkm ki: Mektb gnderp, mh- abann
yigirmi nc gn Gazvinden demin gelp, virdi haber ile Grcistanda yukar
cnibden alnan kala ahvlin bildrmisin. Ol bbda dah ne denilmise mufassalan malm-
erfm olmdr. Buyurdum ki:
Vardukda dim ol cevnibe gz ve kulak tutup, yarar csslar gnderp, fikr
karriyetlerine tamm ttl- tahsl idp, sdde-i sadetme ilmdan hli olmayasn.
Maktl- mezbrn babasna virildi. F 8 evvl sene 977
155 - Karaman beglerbegisine hkm ki : lgun kds mektb gnderp, erbb-
timrdan Mustafa bin Yusuf nm kimesne nefs-i lgundan ulfesine bedel-i timra hkm-i
erf virilen Ms bin Dede nm kimesne Meclis-i era ihzr idp, i bu mh- abnn
yigirmi ikinci gn, vakt-i asrde takpr banda, Hac nm olum, sol brnden bala

68

urup, mecrh idp yedinci gn ol darbdan fevt olup, zimmet taleb itdirp, didkde mezkr
Msdan sul olnup, inkr idilmek Mustafa bin Efendi ve Sad bin brhm ve Turhan bin
Pr Al ve mirze bin Temur nm kimesneler, vech-i merh zre mezkr bir kara bala sol
brnden urup, ol darbdan yedinci gn fevt oldu diy ehdet itdklerinde mezkr Ms
dah ikrr ve itirf itdin bildirp, Kd kr tarafindan pye-i serr-i sadet-masrme arz
olndukda, siyset olnmasn emr idp buyurdum ki:
Arz olndu zre mezkr erle kss idp, emr-i erfm yerine vardugn yazup, arz
eyleyesin.
Virilmemitir.
156 - Hssa reslerinden Kara Hocaya hkm ki: Mektb gnderp gemilerinden
biri gaz niyetine sefere kup, Antonyaya karb mahalle vardukda kffr- hk-sr
gemilerinden birine rast gelp, gret olndukda iinde Petre nm bir harac kfir kup, ne
makle kfir idi sul olundukda dstr- ekrem an sefere Vezirizam Mehmed Paa dmet
meliyehunn hkm kullarndan olup, lkin azd olmdr diy haber virdkde, atk nmesi
taleb olndukda bulunmadun bildirdin ecilden sdde-i sadete gnderilmesin emr idp
buyurdum ki:
Vardukda mezkr kfiri yarar dem koup, sdde-i sadetme gnderesin. Amm
gnderdin demlere muhkem tenbh eyleyesin ki, bu bbda gayb itdrmekden hazer
eyleyesin.
Arz getren Asesler Blkba Abdiye virildi. F 28 evvl sene 977
157 Edirne kdsna hkm ki: Mektb gnderp Ramaznl-mbrekin
yigirmi sekizinci gn siye binti Hazar nm mslime avrat ile bir evin iinde Ms nm
Yehd bi-hasebi halvet-i sahha olup, dekde Yehd yatup, avrat dek kenrnda oturup,
mushabet ider iken Mslimnlar grp, ehdet itdklerin bildrmisin. Mezkr Yehd ile
mezkre avrete beyn olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda mezkrlarn ikisine dah mnsebet idp ve emrim yerine vardun
bildresin.

69

Sefer czne gemidir.

158- Rodos begine hkm ki: Cezre-i Rodosda olan yetmi nefer siphinin
muktez alay begleriyle cezre-i mezbre muhfazasnda kalup, muktez-y Donanma-i
hmyn seferine gitmesi hussn bildrmisin.
159 a Rm-ili beglerbegisine hkm ki: Trabzon Begi mer Beg mektb
gnderp kend (devam yok).
brhm Begin Kethds Geyvna virildi. F 10 evvl sene 977
159 b - Msr beglerbegisine hkm ki: Dee nzr Cafer mektb gnderp,
sene-i mbreke ul-evvelinin evstnda Mekke-i Mkerreme imretine bin yedi yz urup
buday ve Medne-i Mnevvere imretine dah bin yedi yz urup buday ve yz urup bakla
ve krk kantar zeyt ya gemilere tahml olnup ve cmle mhimmt ve levzmlar art-
vkf mcebiyle grilp b-kusr irsl olunmdr ve bir gemi dah bin olnup deryya
inmede ve muhsebem grildkde bak kalan fazla hazneye konlup, Dergh- muallma
baka gnderilp ve vakf gemilere mr buday yklenmeyp, eer yklenrse kirs virile
diy rec itmein buyurdum ki :
Fil-vk mrnileyhin muhsebesi grildkde ziyde mahsl kalursa hazne-i
Msra idhl itdirp, mstakil defter itdirp, sdde-i sadetme gnderesin ve vakf
tarafndan bin olnan gemilere buday tahml itdirmeyp, anun gibi lzm gelp, tahml
olnmalu oldukda kirsyla tahml itdirp, hilf- er ve mugyir-i emr, i itdrmeyesin.
Arz getren erbb- timrdan Mehmede virildi. F 9 evvl sene 977
160 - Saray kdsna hkm ki: Mektb gnderp, kasaba-i mezbrda skin olan
Sarrc Dvud nm kimesne in koyun satc ve haracclar ile ihtilt itmein nice defa
ikyet olnup, meni in ahkm- erfe gelp mtenebbih olmadu ecilden ber-vech-i
hakk Meclis-i era gelp, mezbrn kasabadan yollanmasn rec itdklerin bildirdin
ecilden, mezbrn Rodosa srlmesin emr idp buyurdum ki:

70

Gresin fil-vk arz olndu gibiyse mezbrn ol yerden alkasn kesp, ehl
yliyle Rodosa gnderesin ve eri vsl oldnda sanca beginden Dergh- muallma arz
alup gnderesin.
161 - Canbolad begine hkm ki: Ayntab sanca begi ve Kilis ve Ekrd ve
Gndzl (

) dimekle marf k Krd tifesi kadm yerlerinde kalup Maraa tbi

Hasof Da dimekle mehr (

) hccca ve tccra ve sir yolclara env- zarr ve ziyn

idp, nicesinin telefine sebeb bis olup, zerlerine nib ile sba gnderilp, ilerine
varmak murd itdklerinde let-i harb ile karu kup, env- fesd ve enatden hli
olmaduklarn bildirdin ecilden buyurdum ki:
Vardukda bu bbda tamm mukayyed olup, anun gibi kadm yerlerinde kalup, ol
makle sol mahalde tehassun idp, fesd enat zre olan ekrd tifesini n-kuyd
itmeyp, gir kadm yerlerine gnderp, temekkn itdirp, fesd enatleri mmkin oldu
zre men u def eyleyesin. yle ki emr-i erfme mugyir kadmi yerlerine gelmekde
muhlefet idp, emre mugyir ind ve muhlefet zre olrlarsa anun gibilerden menba fesd
olan ba ba mfsidlerini hsn-i tedbr ve tedrkle ele getrp, fesd enatleri sbit ve
zhir olanlarn mecl virmeyp, erle haklarndan gelesin. Sir ehl-i fesda mceb-i ibret
ola. Amm bu bahne ile kend hllerinde dahl tecvz olnmakdan ve ehl-i fesda cemiyet
olnup celb ahzdan hazer eyleyesin. Ve ne vechile tedrk idp tahrr oldun yazup
bildresin.
Arz getren Alye virildi. 17 evvl sene 977
162 - Burusa begine hkm ki ve kdsna: Defnelik nm mahalde Vel ve Hac
Sleymn nm maktlleri katl iden Habb ve Ksm ve Musli nm kimesneler maznna
olman teft olnma in hkm-i erfmle Dergh- muallm avularndan Mecd avu
vardukda mezkrlar kaup, Burusaya varduklar istim olnman buyurdum ki:
Vardukda mezbrlar kaup Burusaya varduklar vk ise tetebbu ve tecesss idp,
ele getrpl kayd u bend ile yarar demler koup, mahall-i imrete itdirp, mezkr avuma
teslim itdresin ki, ahvlleri mahallinde erle grile.
Bl avua virildi. F 11 evvl sene 977

71

163 Rodos begine hkm ki : Hliy Vel nm kimesne divnelik bahnesiyle bedeblik idp, ulem hakknda n-yeste kelimt itmein Rodosa gnderilp buyurdum ki:
Vardukda mezkr kaladan tara karmayup hfz eyleyesin.
Tercmn-zdeye virildi.
164 stanbuldan Erdele varnca yol zerinde vk kdlara hkm ki:
Hliy Erdel Kralnn demlerinden Gabarii nm demisi nme-i hmynumz ile ol
cnibe [gelmidir]. Buvurdum ki:
Mezbr her begler gibi taht- beksna vsl olursa, kendye yollarda ve iskelelerde
kendye ve hidmetkrlarna ve davarlarna kimesneyi hilf- er-i erf dahl u dahl u taarruz
itdirmeyp, emn ve slim mahall-i umra olan bildresin. Amm yine veklleri brgirl idp,
yarar dem olmak ihtimli olmaya.
Yazld. Gir demlerine virildi. F 11 evvl sene 977
165 Dubrovnik beglerbegine kimesne gnderp baz haberler bildrmisin. Alettafsl malm old. Buyurdum ki:
Vardukda mukayyed olup, dim vkf olduunz ahbr- sahha ilmndan hl
olmayasn.
Yazld. [Yev]ms-seba, f 11 evvl sene 977
Arz getren Osmana virildi. 11 evvl sene 977
166 - Biga begine hkm ki : Mektb gnderp, emr-i erf vrid olup,
Hdvendigr Sancanda Canbozlar nm karyeden Umur Aa ve Temur nm harmlerin
yoldalarndan Kara Vel nm kimesneyi demlerin ele getrmiler, andan gir hals itmiler.
Mezbrlar kim hals itmi ise teklf idp, her kande ise buldrup, Burusa begine teslm idesin
diy fermn olnm. Mukaddem Burusa beginden mektb gelp, taht- livnda Adakpr
nm karyede yalnz Kara Vel nm kimesnenn hidmetinde olan Seyfnin hakknda emr-i
erf vrid olmdr. Ele getrp bu cnibe gnderesin ki sitne-i sadete gnderile. Ele
getrilp erle, mezbr Seyfnin evi aranup drt kalie ve iki kilim ve bir ferce bulnup,

72

emnete konlup, gnderesin ki begine gnderilp, bulnan eysn emnete konldu ilm
itmein Vel ve Seyf tutlmala ihtr ile dp, Biga kazsndan grilen, an kazsna
gidp, ele getrilmek in dem gnderilp, Dvna, Byezid Da dimekle marf
derbendde bulnup davet olndukda mrye deynim var iken beni tutmaa emriniz varmdr
diy ikdm olndukda elinde diye ele urup, dadan daa koup, vuk zre Burusa begine
ilm olnman zikr olnan kalieler ve kilimler ve ferceler demlerine teslm olnup, ol
zamndan ber mezbr Kara Velnin tecesssi zerine olup, emr-i erf geldikten sonra
ikdmda dakka fevt olnmayup, ele girmeyp, gaybet itmidir diy bildirdi ecilden
buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup mezbrlar ol vechile akrabsndan
ve kefllerinden bil-cmle erle buldurmas lzm olanlara buldrup, beher-hl ele getrp,
sdde-i sadetme gnderesin.
Yazld. stanbl Al avua virildi. F 14 evvl sene 977
167 - Tmar beglerbegisine ve defterdrna hkm ki: Barut huss ehemm-i
mhimmtdandr. Sir umra kys itmeyp, tedrinde mcidd s olasz diy bundan
akdem size defatle ahkm- erfe gnderilmidir. mdi, anda tedrk olnmak barut zerine
Tmvar alaybegisi tayn olnup, muaccelen ilenmesin emr idp buyurdum ki:
Bu emri sir umra kys itmeyp, anda tedrk olncak barut zerine Tmvar
alaybegisi tayn idp, kll barut tedrk olnmak bbnda env- mes-i cemlenz zuhra
getresiz. Bu bbda kendnz bizzt mukayyed ve nzr olup, ziyde barut tedrinde
dakka fevt itmeyesiz ve ne vechile tedrk itdinizi ve hl ne mikdr barut hzr ve
mheyy oldun mufassalan arz eyleyesin.
Yazld. Bu hkm gnderilmedi.
168 Budun beglerbegisine hkm ki: Estergon siphlarndan baz kimesne
sdde-i sadetme gelp, ber-vech-i tahmnde timra mutasarrflar olup, defterl timr
olman hn-i tevzde yollar myesser olmadun bildirp, inyet rec itdkleri ecilden
mcerred-i mecrm olmama in gir kend bir ehl-i sbka mutasarrf olduklar
karyelerden birer mikdr tmar virilmek emr idp buyurdum ki:

73

Vardukda mezkr mcerred timrdan mahrm olmamak in sbk mutasarrf

oldklar karyelerinden kend bertnla birer mikdr timr tevch idp tasarruf itdresiz.
Yazld. Al Sbn nm kimesneye virildi. F 25 evvl sene 977
169 - Msr beglerbegisine hkm ki ve defterdrna hkm ki: Mekke-i
Mkerremede eyhul-harm olan Kd Hseyin mektb gnderp, bundan akdem
Beytullh- erfin tebhr ve tasli in anber-i hm ve d ve cendel ve m-i verd bahs
in, Bender-i Cidde mahslnden bir sene iki yz elli altun virilmek in, dokuz yz yetmi
iki Muharremi murabbahnda hkm-i hmyn virilp, hliy iki senedir ki zikr olnan filori
virilmedi ecilden, beyz filori istikrz oldun bildirmein buyurdum ki:
Hkm-i sbk mcebince iki seneden ber zikr olnan inci bahs henz virilmedi ise
istikrz olunan filoriyi b-kusr virp, vecd-i emniyetlerine tenbh eyleyesin ki; her sene emr
olnan altun kim-i belde-i erfe teslm idp, tacz eylemiyesiz.
Yazld. Hall avua virildi. F 27 N [Ramazn] sene 977
170 - Bosna begine hkm ki: Liv-i Kilis klnda barut hussnda kll
mzyaka olman Banalukadan iki yz kantar barut tedrk idp, Kilis begine irsl ve sal
eyleyesin diy mukaddem sana hkm-i erfm gnderilmidi. mdi barut huss ehemm-i
mhimmtdandr buyurdum ki:
Eer Banalukadan ve eer Liv-i Bosnann sir i illerde olnan klndandr
tamm iki yz kantar barut tedrk ve ihzr idp, muaccelen Kilis Begi Ferhd dme izzuh
irsl sl itdresin ve Liv-i Bosna klnn her birinde mevcd ne mikdr barut kaldun ve
ne mikdr alnup Kilis begine irsl olndun mufassalan yazup bildresin.
Yazld. stanbl Al avua virildi. 18 evvl sene 977
171 - Vidin

begine hkm ki : Budundan Semendire begi demleri elinden

gelp, sana sl olnacak barutu ateden keml-i hfz u hrsetle Nibolu begine uladrasn
diy mukaddem hkm-i erfm gnderilmidi. Ol emrim
Buyurdum ki:

74

kem-kn mukarrerdir.

Zikr olnan barut sana vsl oldukda keml-i kifyet mikdr birer mutemedn aleyh
demlerin tayn idp, ateden ve gayr zarar iriecek nesnelerden keml-i hfz u hrsetle
Nibolu begine uladrasn. Tamm mukayyed olup, barutun hfz u hrsetin sir nesneye
kys itmeyp, bb- ihtimmda dakka fevt itmeyesin.
Yazld. Bu dah mezkra virildi. Fit-trhi1-mezbr.
172 - Bir sreti Nibolu begine: Budundan gelp Vidin begi demleri elinden sana
vsl olcak barut stanbula uladrasn.
Yazld. Bozok kethdsna virildi.
173 - erke begine ve Keskn kds'na hkm ki : Sen ki kdsn mektb
gnderp taht- kazndan Baleyh nm karye halk Meclis-i era gelp, Bk nm kimesne
kzlbadr ve halfelerindendir ve gurbetde yatadr ve kzlba in nezr cem idp, alnup
gelmidir didklerin, arz itdin ecilden buyurdum ki:
Vardukda gresin zikr olan huss bi-hasebi-eri-erf zerine sbit olursa sbit
olan mevddn tescl idp, sretin sdde-i sadetme irsl eyleyp, kendyi n-bedd idp,
emrim yerine vardun yazup arz eyleyesin.
Yazld
174 - Yemen beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp Yemene yazlan kul
tifesine bezir ulfesi virilmekle kanat itmeyp, nsf ulfesin dah virilmesin rec itdklerin
bildirdin ecilden, nsf ulfesi dah virmek in Msr beglerbegisine ve defterdrna hkm-i
hmynum virilmidir. Buyurdum ki:
Vusl buldukda zikr olnan askir-i mansrenin nsf ulfesin dah taleb idp,
getrdp, mstehak olanlara tevz idp, memr oldun hidmetde bi-inyet-i Hakk tel,
env- yz akl tahsl eyleyesin.
Yazld. Mezkr Seyd nm kimesneye virildi. F 16 evvl sene 977
175 - m beglerbegisine ve kdsna hkm ki: Hliy Gazze kds Mevln
Ms Ahmed Seyyid nm kimesnenn zimmetinde sbk Gazze Begi olan Sleymn Begin

75

tefti hussnda yz yigirmi be altun kalmdr diy tutlup, alt ay habs idp, zulm hayf
eyled ilm olunman buyurdum ki:
Vusl buldukda gresin mevln-y mezbr, mezkr kimesneyi habs itmidir nice
hilf- er habs itmidir, yohsa habs icbet ider hussn var mdr, malm idinp, dah
usllerin yazup arz eyleyesin. Tevchle hilf- vksn arz itmekden hazer eyleyesin.
Yazld mezkr Seydiye virilmidir. F 17 evvl sene 977
176 - Gazze kdsna hkm ki: Sbk Gazze Begi olan Sleymn Begin teft
hussnda Ahmed bin Esad nm kimesneyi zimmetinde yz yigirmi be altun kalmdr diy
alt ay habs idin ilm olnman buyurdum ki:
Vusl buldukda bu hussn asl nedir ve ol mikdr zamn mezkr habs itmee bs
nedir, ne sebeb ile habs olnmdr, vuk zre yazup arz eyleyesin.
Yazld. Bostanc bann kethdsna virildi. F 15 evvl sene 977
177 - Yenieri aasna hkm ki: Hliy Hersek Sanca Muhfazas in
kadmden yenieri tayn olnup irsl olnugelmeyen, hlen dah altyz nefer yenieri tayn
olnup irsl olunmak emr idp buyurdum ki:
Vusl buldukda emrim zre liv-i mezbr muhfazas in Dergh- muallm
yenierilerinden iki yz nefer yenieri tayn eyleyp, irsl eyleyesin ki liv-i mezbrn vech
mnsib grdm ki, zere muhfaza hidmetinde olalar.
Yazld. tibli Al avua virildi. F 15 evvl sene 977
178 Buduna barut huss in irsl olnan Mustafa avu'a hkm ki: Budun
cnibinden sana getrilmesi fermn olnan barut muaccelen gemiler ile bertyla getrp, ol
mahalle tayn olnan gemiler henz geldiyse anda tevakkuf idp geldkde gemilere tevz ve
tahml idp ve sen dah byle, kadrga uladurup, emr idp buyurdum ki:
tibli Al avu vardukda tehr ve tevakkuf itmeyp, sana fermn olnan barut
emrim muktezsnca iine itdirp, ol huss in tayn olnan gemiler vardukda tevz ve
tahml idp, muaccelen kadrgalara uladrup ve zikr olnan barut eer Budun cnibinden

76

bertyla getrince ve eer ol mahalden tahml idp kadrgalar uladrnca ateden ve sir
zarar iriecek zerrelerden gerei gibi hfz idp zarar u gezend iridirmekden ziyde ihtiyt
zre olasz. Eer bu bbda sana muvenet in Semendire vilyet ve Nibol beglerine
ahkm- erfe irsl olnmdr. Ana gre mukayyed olup barutn muaccelen irimesi bbnda
keml-i ikdm ihtimmn vcda getresin.
Hamd Dervi elebiye virildi. F 16 evvl
179 Tekd Mustafa Paaya ve Begbzr kdsna hkm ki: Sen ki kdsn
mektb gnderp, Cafer nm sancak sbas eyh Mustaf nm kimesnenn mhir kulun
gasben alup, erle bahsn ve yhd ayn ile kulun vir dinildikde, itat- er itmeyp ve
Veyis ve mirze ve Muharrem ve Eyb ve Vel ve Ms ve Sym ve Hasan ve Hseyin ve
Timurta nm kimesnelerin davclar yo iken, her birine hlf- vk bir bahne idp, beer
ve altar yz akelerin ve esbblarn alup, env- zulm u hayf eyledin bildirdin ecilden
buyurdum ki:
Vusl buldukda husemy berber idp, bir defa erle fasl olnm olmayup, ve
bl-zr-i er on be yl terk olnm olmayan dav-y, mretteb ber-mceb-i er-i erf teft
eyleyp gresin. Kazya arz olndu gibi ise erle sbit ola. Ol bbda muktez-y er-i
kadm her nice ise icr idp hilf- er alnan hukkn bades-sbt ashbna alvirp hilf-
er kimesneye i itdrmeyesin.
Bu hkm virilmemidir.
180 - stanbul kdsna hkm ki: Hlen hammclar hammlarna baz rgad
natur tayn eyleyp, hamama girenlerin esbb sirkat olndukda, ekser anlardan zann olndu
istim olnd. Buyurdum ki:
Vusl buldukda hammclara gerei tenbh ve tekd eyleyesin ki, hammlarn pk
tutup, min-bad keflsz natur istihdm eylemeyp, istihdm eyledkleri natur- mrettebin
yarar kefllerin alup, anun gibi birinden bir fesd zahir oldukda ele getrilp, erle lzm
geleni icr olna. Huss- mezbr mhimdir. Onat vechile ihtimm eyleyesin. Memn
olmazlar ise yazup bildresin.
Yazld. Evren avua virildi.

77

181 - Ergene kdsna hkm ki: Taht- kaznuzda Kastamon nm karyede

Eynehn nm kimesne Ergene Kazsnda nice mslimanlarn su sr ve kzlerin srp,
har yerde satup, teadd itmekle ele getrilp, kree konulmd. Hlen ol davarlar
alnanlardan Ferruh nm kimesne sdde-i sadetme gelp sbit olan haklarn alvirilmesin
rec itmein buyurdum ki:
Evren avu vardukda mezkr Eynehnn mlk evin ve esbbn ve davarlarn var
ise satup, mezkr kimesnenn erle sbit ve zhir olan hakkn alviresin.
182 - Mara kdsna hkm ki: Gherile hidmetinde olan.
Liv-i narck

iinden Mustafa, yhd Hersek avularndan Murad avua

virildi. F 2 evvl sene 977

183 - Begehri sanca begi Mehmed Bege hkm ki : Hliy Dergh-
muallma mektb gnderp liv-i mezkrda ve etrfnda olan sancaklarda Talis Arab ve
gurbet ve suhte tifesinden baz kimesneler mtemmekkin olup gice ile mslimanlarn
evlerin basup, at ve katr ve develerin ve sir esbblarn sirkat idp ve evler basup ve
Mslimnlarn yoluna inp, mllarn gret ve hasret ve kendlerin katl eyleyp, ehirden
bad dalar iinde olan karyeler ahlsinden baz eirry yatak idinp, mezkrlar
muveneti ile arkalarn ve yaraklarn grp ve gret eyledkleri esbb anlara satup ve
bazsn har yerlere satdrup, fukarya bile zulm hayf olman ol yatak olan eirrdan Slih
nm kimesne ele getrilp, erkleri ile sirkat eyledkleri esbbdan err hidmetine gelen ilm
shibinin birisin satdun ikrr eyleyp, hfz eyledkleri dkkndan ayn ile getrdilp, sicill
olup ve erklerinden brhm nm hrsuz dah ele gelp, krek hidmetine gnderilmek zre
iken mezbr brhm zincir burup, gaybet eyleyp, har bakaya dhil olup, evvel ele gelmesi
mmkin olmayup, haklarndan gelinmemekle reya ve berya rencde olmakdan hl
deildir. Ol makle ehl-i fesdla cem olup fesd enat itdklerin il eri muvenetiyle ele
getrilmesi bbnda emr-i erfm ric eyledin, arz eyledin ecilden buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup ehl-i fesd enatin ele getrilmesi
bbnda env- ikdm ihtimmn vcda getresin ve eer ehl-i fesd kaup har sancaa
varursa sanca begine bu hkm-i erfmle demin gnderesin ki, vardu gibi ehl-i fesd

78

tutup, varan deminle teslm eyleyeler ki, getrp mahallinde erle teft olnup, bi-hasebieri-erf lzm gelen icr olna.
Hakk avua virildi. F 27 evvl sene 977
184 Bosna begine Prut kdsna hkm ki: Mektb gnderp, sabk kaz-i
mezbrda Vrazen nm kala dizdr olan Hac Mahmd in kalada olan mr yarak ve
zahreden bir mikdrn zyi idp, bil-fil dizdr olan Ksma teslm itmeden gaybet itdi
hussn grlmesi in virilen hkm-i erf mcebince ahvli teft olnup, mevcd ve nmevcd defter olnup gnderilsin diy arz eylemisin. Buyurdum ki:
Mezbr dizdr vaktinde bulup, dah kala-i mezbreden zyi idi yarak ve
zahreyi buldrup, alup, kala-i mezbrede hfz itdresin ve ne mikdr barut zyi olup,
alndun yazup bildresin.
Bu dah mezkra virildi. Fitrhil-mezbr
185 - Bosna begine ve saray kdsna hkm ki : Hliy sen ki kdsn. Mektb
gnderp Kasaba-i Prudda skin olan Sarrac Chid nm kimesne, varan koyun satclar ve
haracclar ile ihtilt idp, reyya zulm teadd olman mezkrdan nice ikyet olnup,
meni in ahkm- erfe irsl olnup, tenbh olunm iken asl mtenebbih olmayup reyya
zulm teaddden hl olmayup, Prud halk Meclis-i era gelp, mezbrn kasabadan ed
olnmasn rec itdklerin ilm eyledin ecilden, mezbrn Rodosa srlmesin emr idp
buyurdum ki:
Gresin fil-vk arz olndu gibiyse, mezbrn ol yerden alkasn kat idp, ehl
yliyle Rodosa gnderesin. Varup Rodosa vsl olduna mebn, beginden temessk alup,
Dergh- muallma gnderesin.
[Yev]ms-sebt, f 17 evvl sene 977
brhm avua virildi. F 25 evvl sene 977
186 - Aydn begine hkm ki: Canbaz nm karyede skin olan Esrci Habb
Hdhisr nm karye[de] Sanolu Ahmedde dr kta ukamz vardr ve Hangarl Piyle

79

kynde Sofi ol Kara Osman ve Dvne Osman Kk kyde ve kh yerinde olur

Gzelhisr nm karyede olur ve Akkprde Kara Vel kapan emni imi. alk Alnin
yolda olup erbb- timrdan Mant ol Al ve Beglice nm karyeden Hac Vel h ve Hac
Al nm ve Kd nm karyeden Bzirgn ol Vel nm kimesneler in sdde-i sadetmde
mahbs olan Temur ve Umr ve Seyf nm hrsuzlar yataklarmz ve erklerimizdir diy
takrr itdkleri ecilden ele gelp sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan ehl-i fesdn ele gelmeleri bbnda onat vechile mukayyed
olup, hsn-i tedbr ve tedrkle ele getrp, ahvllerin toprak kdlar ile teft tefahhus
idp, gresin. Mezkrlarn haklarna ne vechile ehdet iderler. Hrsuz ve harm erki ve
yata oldklar sbit ve zhir olursa kendleri habs idp, zerlerine sbt bulan mevdd
vuk zre yazup, sdde-i sadetme arz eyleyesin.
Bir sreti Nide Sanca begine. Derel Karahisr kazsndan Su yol nm karyede
skin, erbb- timrdan Cihn in yazla.
Muhzr ktibine virildi.
187 - Mahmiye-i stnbuldan Draa varnca yol zerinde vk olan kdlara
hkm ki: Hliy karye-i Drada nbetci olan Dergh- muallm yenierisinin ulfeleri
yine yenieri kullarndan baz ile irsl olnmdr, buyurdum ki:
Her kangnz taht- kazsna dhil olursa onat vechile hfz itdirp, emn ve slim
birbirinize uladrup, zarar u gezend irimekden ziyde hazer eyleyesiz.
Bir sreti Prevezeye varnca; Bir sreti Kefeye varnca; Bir sreti ziye varnca;
Bir sreti Draa varnca; Bir sreti Anapoliye varnca
Mezkr brahim Begin kethdsna virildi. 18 evvl sene 977
188 - Msr beglerbegisine hkm ki: Bundan akdem vezrm Sinan Paa
edmallh tel meliyeh emr-i

erfmle Yemene tevecch eyleyp, Mekke-i

Mkerremeye vardukda, emr ile getrilmesi fermn olnan su yol hidmetinde ziyde hidmet
eyleyp, inyete mstehak olanlardan sbk su yol hidmetinde olan mteveff brhm
Begin demlerinden be nefere Msrda atlu gedi tayn eyleyp ve on drt nefere dah

80

mustahfz gedi tevch eyleyp, mstakil defter eyleyp mahmiye-i Msra gnderilmiken
gedikleri tasarruf olunmadu ilm olnup, mrnileyhe tayn eyledi zre mezkrlarn
isimleri mstakil defter olnup, gedikleri mukarrer olup, tasarruf itdirilmek in sana
gnderildi. mdi buyurdum ki:
Vardukda gnderilen deftere nazar eyleyp, dah defterde mestr olanlarn gediklerin
eer atlu gedidir ve eer mustahfz gedi, mrenileyh tayn eyledi zre deftere kayd
itdirp, gedklerin tasarruf itdresin.
Ahmed serble virildi. 22 evvl sene 977
189 - Rodos begine hkm ki: Aliye Begi Mehmed dme izzuh mektb
gnderp, Payas skelesinde bins fermn olnan gemiler mhimmi in elenmeyp,
gnderilmesi emr olnan tccrlar ve kalafatclar irsl eyledin ve sbk kaz-i mezbrda
bin olnan ta gemisi emr-i erfm zre tamr ve kalafat olnup, i bu bin Payas kalasnda
Mimr Mustafaya irsl eyledin bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda Aliyede kalafat olnan ta gemisin alup, mrye mteallk hdemta
istihdm eyleyesin ve zikr olnan gemi, slim varup uladun, yazup bildresin.
190 - Bosna begine hkm ki: Bundan akdem sana Dergh- l avularndan
Ahmed avula hkm gnderilp, Kilis beginin sanca serhad olup, hfz u hrseti lzm
olman Banalukada olan barutdan iki yz kantar barut virilmek emrim olmd. Hliy
emrim zre mrnileyh ol mikdr barut virildin ilm eyledi. mdi buyurdum ki:
Asla tehr itmeyp, zikr olnan barutdan emrim zre mrnileyhe iki yz kantar
barut gnderp, teslm eyleyesin ve ne mikdr barut varsa vezn itdirp, bil-fil ne mikdr
barut oldun yazup bildresin.
Budun beglerbegisinin kethdsna virildi. F 19 evvl sene 977
Hseyin avua virildi. F 27 evvl sene 977
191 - Kilis begine hkm

ki: Bundan akdem Ahmed avula Bosna begine

hkm gnderilp, Banalukadan olan barutdan iki yz kantar barut ve madeninden kurun

81

virilmek emrim olmud. Ol emrim kem-kn mukarrer olman, ol bbda mrnileyhe

tekrr hkm gnderilp, ol mikdr barut alet-tacl gnderesin diy emrim olmdr.
Buyurdum ki:
Vardukda emrim zre mrnileyhden ol mikdr barut gnderp lzm olan
kalalara tevz idp, tamm hfz u hrset de dakka fevt itmeyesin.
Budun beglerbegisinin eliyle gnderildi. F 23 evvl sene 977
192 - Hersek begine hkm ki : Mektb gnderp Sedd-i slm kalasna Barmak
nehrinde mr kayklar, toplar ve barut- siyh lzmdr diy bildirdin ecilden, Bosna
Sanca Begine hkm-i erfm gnderilp Banaluka kalasndan doksan kantar barut-
siyh viresin diy emrim olmdr. Buyurdum ki:
Mrnileyhe virilen hkm-i erfmi yarar demlernle sl idp, ol mikdr barut
taleb idp, getrdkden sonra nemnk yere kodrmayup, muhkem hfz itdirp, ateden zarar
irimekden ihtiyt itmeyesin ve lzm olursa Serebrenieden kifyet mikdr kurun alasn
ve sancaunda gherile madeni varsa mukayyed olup leyl nehr gherile iletdresin.
Gherile huss mhimmtdandr. Onat mukayyed olasn.
Budun beglerbegisinin kethdsna virildi. F 19 evvl sene 977
demisi Ysufa virildi.
193 Hersek Sanca begine ve kdlarna hkm ki: Sen ki sancak begisin
sdde-i sadetme mektb gnderp, liv-i Hersek mceddiden tahrr olndukda baz
reynn ve gayrnn yerlerin onbe yigirmi yldan ber tasarruflarnda olup, tapuya
mstehak olm deiller iken, vilyet ktibi ellerinden alup, har kimesnelere tapuya virp,
yerlerine tlibler iken virildin bildrmisin. mdi buyurdum ki:
Vardukda bu husslar teft eyleyp gresin. Niz olnan yerler ol kimesnelerin on
yldan ziyde tasarruflarnda olup, yl alet-tevl bil-mni boz ve hl komayup,
imdiyecek zirat ve hrset eyleyp, cenb-i errde knn zre tapuya mstehak olm deil
iken vilyet ktibi alup, knna muhlif har tapuya virmi ise ciz deildir. Men idp evvel

82

asl yerlere kadmden tasarruf idenlere zabt ve tasarruf itdirp, vilyet ktibi tarafndan hlf-
knn ol vechile virilen hccetlerine amel eyleyesiz.
[Yev]ms-sebt, f 18 evvl sene 977.
Ahmed avua virildi. F 22 evvl sene 977
194 - Anadolu beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp liv-i Karahisr
muharriri olup, emr-i erf ile Karahisr ve Yazglu, Bolvadin ve Sandklu ve uhud
kazlarnda teft olnup, sbit olan hukk- ns alvirilen ktip Al, kaladan tlk olnup,
yarar kefllere virildin, arz itdin ecilden kem-kn habs olnmasn emr idp buyurdum
ki:
Vardukda mezbr habs idp, dem olmadan, habsden tlk itmeyesin.
195 - Dukakin begine hkm ki : ki nefer kfir ele getrdin bildrmisin.
sdde-i sadetme gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Mezkrlar yarar demler koup, sdde-i sadetme gnderesin. Koup gnderdin
demlere tenbh eyleyesin ki gaybet itdrmekden hazer eyleyesin. Min-bad ol makle kefere
bulursan tutup, habs idp, afv eylemiyesin.
196 Teke ili begine hkm ki: Aliye Begi Mehmed mektb gnderp, sanca
iinde Mslim Arab ve plak Arab tifeleri Mslimnlarn yollarna inp, kimin soyup,
kimin katl idp, nice evler basup ve Teke ilinde sbk nice fesdlar eyleyp, yollar kesp,
mslimnlardan cemm-i gafr mezbrlar ve tam tarkdir didklerinde zerlerine varlup, ele
getrilmek sadedinde iken, kaup baz Teke sancana ve baz Begehri sancana firr
eyledklerin bildirmein buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olnup, anun gibi arz olndu gibi tife-i mezbrenin
fesd enatleri olup, ele girmeyp, sancauna varurlarsa hsn-i tedbr ve tedrkle
mezbrlar ele getrp, fesd enatleri erle sbit ve zhir olanlarn mukayyed ve mahbs
yarar demler koup, sbt bulan sret-i sicilleriyle sdde-i sadetme gnderesin. Fesd
enatlerin vilyetinden def u ref eyleyp, sancaunda hlf- er i itdrmeyesin. Amm

83

bu bahne ile kend hllerinde olanlara mcerred ahz u celb in dahl u taarruz olnmakdan
hazer eyleyesin.
Bir sreti Hasan avua virildi. 25 evvl sene 977
Bir sreti Begehri begine vech-i merh zre yazlmdr.
Kethdsna virildi. F 22 evvl sene 977
Bir sreti Aliye. begine yazlmdr.

Yazld.[Yev]ms-sitte, f 20 evvl sene 977

Hamza olu brhme virildi. F 21 evvl sene 977
197 Alasun kdsna hkm ki: Haliy nibin sret-i sicill gnderp kaz-i
mezbra tbi karye-i Ramazndan brhm Dede bin Hac Hamzann sancakbegi, sbas
zerine cerme-i sbit olmadan cerme diy akesin alup, zulm itdi huss in hkm-i erf
rd idp, zikr olnan hkm-i erfn mefhmn bzrdan nid itdinizde, sancak begi sba
olan Ferhad, mndyi habs idp, muhkem azb idp, sonra yazann ve getrenin ve nid
itdrenin ve nid idenin, azna avretine emm-i galz itdi erle sbit oldun bildrmein
buyurdum ki:
Sen gresin. Huss- mezbr bir defa erle fasl olmayup ve on be yl mrr itmi.
Davy deil ise, Hakk zre ber-mceb-i er-i erf teft idp gresin. Fil-vkarz oldu
zre bi-hasebi er-i erf, sicill-i mezbrn mazmn sbit ve zhir oldukdan sonra mezbr
Ferhadn dilin kesesin ve emr-i erfm yerin buldun yazup bidresin. Amm hn-i teftde
Hakk- sarha tbi olup tezvrden ve telbsden mehd-zrdan hazer idp, kasabadan muttasl
olmayan azl itdresin.

84

Sekizada avularndan arz getren Cafer avua virildi.

F 18 evvl sene 977
198 Lalaya ve Mansa kdsna hkm ki: Sen ki lalasn, mektb gnderp
nefs-i Mansann bc- bzr mrnileyh olumun hsslarndan olup, ehirl tifesinden
meyve ve sir hubbt, bakkallar ve araba ve etmekciler ve gayriler mcerred bc virilmemek
in ehre gelen met karulayup, ehrden tara hric yerde alup, badeh kend davarlar ve
gzr ile zahre getrp, frht idp ve baz der-enbr eyleyp, zahremizdr diy hufyeten
getrp, bey eyleyp, bc- bzr taleb olndukda biz alup satmayuz, bc- bzr
viregelmedik diy tealll idp ve bu sebeb ile her sene bzr yerine gelmemek ile, siph
tifesi ve ehir halk murd zre zahme almayuz diy izhr- acz itdklerin bildrmisin.
mdi kadmden bzr yerine gelp, bey olnup, bc alnugelen nesneleri kimesne karulayup
bc virmemek in hric yerde almak ciz deildir buyurdum ki:
Vardukda bu hussda her birinz bizzt mukayyed olup, ehirde muhkem tenbh ve
nid itdresin. Min bad kadmden bzr yerine gelp, satlup, bc alnugelen met
ehirlden ve gayriden bir nefer karulamayup, bzr yerinden gayri yerde bc alnmak lzm
gelen nesneyi almyalar ve vech-i merh zre der-enbr itmeyeler ve hesblar dah bzr
yerine getrmeden harc yerde bir ferde met satmayalar. Bzr yerine getrp bey idp,
dah evvelden olgeldi zre defter mcebince mteveccih olan bc her ne ise alna. er ve
knn ve deftere mugyir ve emr-i erfme muhlif bir ferde ol vechile i itdrmeyesin.
Esleyp vech-i merh zre bc alnugelen met bzr yerine gelmeden karulayup, hlf-
emr hric yerde alanlar ve emre mugyir hricde met bey idenler ve vech-i merh zre
alup der-enbr eyliyenler kimlerse isimleriyle yazup sdde-i sadetme bildresin. Emr-i
erfme mugyir ind idenlerin haklarndan geline ve gelen met karlayup hricde
alanlar her kim ise aldklar metn knn ve defter muktezsnca mteveccih olan bc-
bzrna hkm idp b-kusr alviresin ve ehrin resmin gresin. Nasl yazlup ehirlnin
zevtlar olanlar, defter mcebince mteveccih olan resmi virmeyp, ehirlyz diy niz
iderlermi. btid hayra gresin. Fil-vk ehirlnin resmin gresin. Ayn ile defter-i cedd-i
hknde hsl yazlmsa mstakil kullar olup, ml itdirilen knn ve defter muktezsnca
mteveccih olan resmi hkm idp, b-kusr alvirp, knn ve deftere mugyir kimesneye
tealll-i niz itdrmeyesin.

85

Yazld.[Yev]ms-selse, f 20 evvl sene 977

Tozanko-zde Hasan avua virildi. F 26 N [Ramazn] sene 977
199- Dukakin begine hkm ki: Venedikl ile ittifk zre olan Karadalu Feti ve
Begl Al nm kimesneler ele getrilp habs olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda asl tehr itmeyp, mezbrlar emrim zre ele getrp, onat habs idp,
dah yazup, sdde-i sadetme arz eyleyesin. Am bu bbda hsn-i tedrk zre olup,
gaybet itdirmekden ihtirz idesin.
Hseyin avua virildi. F 27 evvl sene 977
200 Kilis begine hkm ki: Mektb gnderp Zilan kullar gret olndun ve
skradin kalas zerine varup, grilp an kalada cezreden gayri olmayup, dvar yufka ve
hendei olmayup , mahf yerde olup, kurbunda, deryda bir darboaz olup, ancak bir kadrga
geer. Muharrik demler gnderilp, ortasnda drt kulac yeri derin, bir kenr s olup ehl-i
vukf mveresiyle ol boaz, Cber zamnnda doldurlmak niyet olndun dman anda
olan kalalar in sefer lzm oldun bildrmisin. Bu bbda dah her ne demi isen malm-
erfm olmdr. Buyurdum ki:
Vech mnsib grdn ehl-i vukf mveresiyle ol boaz onat vechile
doldurup, bad itmeyesin ki dman kadrgas gemek ihtimli olmaya ve kalalara itmein
havf- nefer lzmdr. Hemen lzm olan yarak ve zahredir. Anlar tedrk idp dah onat
vechile basret ve itminn zre olup el-yzen bil-lhi tel addan memleket ve vilyete
zarar u gezend iridirmemek bbnda env- mes-i cemle zuhra getresin ve vkf
oldun ahbr- sahhay alet-tevl ilmdan hl olmayasn.
Mezkr Mehmed avua virildi.
201 stanbul kdsna hkm ki: Mahrse-i stanbulda bundan akdem ihrk
vk olan yerlerde bin olnacak evler kerpic ile yaplursa on zir olup, kerpic ile yaplmazsa
sekiz zir olup, ziyde olursa evvel bitp buyurdum ki:

86

Vardukda zikrolnan yerlerde binlar olanlar eer irkk ve eer emlk shibleridir,
her birine gerei gibi tenbh eyleyesin ki anun gibi ayrlaryla kerpic bin idenler on zir
idp, kerpic itmek kudretinde olmayanlar sekiz zir idp, andan yukaru hlf- emr bin
itmeyeler. Eer ziyde iderlerse ziydesin rsm itdresin.
Kethdsna virildi. 10 evvl sene 977
202 Basra beglerbegisine hkm ki : Bundan akdem Basra vilyeti mceddiden
tahrr olnmak lzm olman, huss- mezbra Selmn nm kimesne emn ve Badd
ktiblerinden mecell-i ktib tayn olnup, mufassal hkm-i hmynum virilmi idi. Hlen
emn tayn olnan Selmn emnetden ref olnup, Irak sanca begi Mustafa, emn ve ktib-i
sbk gir ktib tayn olnmdr. Buyurdum ki:
Vardukda sbk huss- mezbra emn tayn olnan kimesneden sbkan virilen
hkm-i erfi taleb eyleyp, alup, dah hlen emn olan Mustafa dme izzuhya tesm
eylemeyesin. Varup ol hkm-i erfm mcebince vilyet-i mezbreyi adlet ve istikmet
zre tahrr eyleye ve Glmnol elinden alnan yenierilerin dah kitbet olnmas lzm
olman, mrnileyhe tenbh eyleyesin ki emnet ve istikmet ile dah tahrr eyleye.
203 Kilis begine hkm ki: Bundan akdem Venedikl kfirleri ahidnmeye
muhlif, snurlar tecvz idp, ihds eyledkleri karyelerin kalalarna varnca gret ve
hasret eyleyesin diy

emrim olmd. Karb ve yalya karb ve memleket ve vilyete

tegayyr olmayup, hedmi lzm olan hedm idp, tb ve yarak alup, dah vilyet-i mahrsede
vk olan kalalara defter ile payladrup diy hkm-i erfm gnderilp, badeh avu ile
nme gnderilp, imdiye dek emr-i erf-i sbk mcebince baz yerler tamr olmmdr, bu
vechile tedrk olmdr. Ber-vech-i isticl inyet-i hakla sancaunda ftht- cemleye mr
olmak, ardnca olasn diy emrim olmd. Buyurdum ki:
Vardukda imdiye dek ne mikdr yerleri feth olnup ve Bosna begi dah emr-i erf
zre sana vsl olup, ne vechile tedrk zre olduunz ve memleket ve vilyete tegayyr
olmayan kalalardan ne mikdr kala hedm olnup ve yaraklarn ehil kalalara payladrldun
yazup bildresin. Huss- mezbr mhimdir. Bb- ihtimmda mcidd olup bu hkm-i
erfme ne trhde vsl olup ve ne hlet zre oldunz ve kadm zre yazup bildrmeyince
olmayasn.

87

Cezirli Hall avua virildi. 10 ziyel-hir sene 977

204 Cezir-i garb beglerbegisi Al Paaya hkm ki: Dergh- muallma
mektb gnderp, vilyeti tamm- mrettebe emn emn zre ve fermna muhtc olan
yerler tamr olnup, imdiki hlde rey ve beryy sde hl olup ve ol taraf tifesi azm
cemiyyetler idp, muttasl esbbna spanya beginin vilyetlerin thmet ve gret eyleyp,
memleketlerin alup galebe itmilerdir. Bu tarafdan dah Endls ehl-i slm ba
kaldrlmadan ber kffr- hk-srn balar gib olup, hlleri pern olmdr. Mukaddem
kll der-kenr idp, Endls halknn zerine hcm idp, inyet-i Hakk ile glib
olmlardr. Bu cnibden asker ve yarak gnderilp muvenet olnmdr. Tealll-i kffr-
hk-sr vilyetleri gret olmakdan hl deildir diy bildrmisin. Sen dah her ne ki demi
isen ales-sebebit-tafsl, sye-i serrde ilm- arz olnup, cmlesine ilm-i erfm muht ve
mil olmdr. Bundan akdem ol cnibe Donanma-i hmynum gnderilp ehl-i slma her
vechile muvenet ve mzharet olnmak niyyet-i hmynum olmd. Lkin memlik-i
mahrsem kurbunda vk olan Kbrus cezresinin keferesin naks- ahd idp, dery-y
hmyn huls niyyet ve muktez-y taviyyet ile tavf- Beytl-harm ve ziyret-i Trbe-i
Hazret-i Seyyidil-enm aleyhil-fazlis-salti ves-selma tevecch iden ehl-i slma ve
sir tccr tifesine kll teaddleri olmala, isyn ve tuynlar mukarrer olman, Hakk
sbhneh ve telnn ulvv nyetine tevekkl ve srr- ktibn ve mefhar-i
mevcdnn saltul-lhi aleyhi ve selma mucizt- kesratl-berektna tevessl ve istind
eyleyp ve sir hccc getrsn. Rdvnullhi tel aleyhim ecmen, ervh-
bergzrlarndan istimdd olnup, evvel bahr hcetse-i srda, cezre-i mezbrenin feth u
teshri hussna niyyet-i vl-i husrevnem mukarrer olmdr. Hakk celle ve al
hazretlerinden mefldr ki cezre-i mezbre suhletle feth u teshr olnup, kazyye-i Sakz
fethi myesser olmala, mukaddem oldu gibi ehl-i slm meml klup, eir-i er-i erf
emr olnmala zevd tccr ve sir ehl-i slm emn ve slim varup, gelp, devm- devlet
ve sebt- mceddid ve feth-i ada-i aliyyesine istimlde olalar. Eyle olan huss- mezbr,
minvl- mezkr zre olmala hlen ol cnibe asker gnderilmek tehr olnup, lkin senin
tarafndan eer asker gnderilmek iledir ve eer yarak virmek iledir, mmkin oldu zre
muvenet ve mzheret itmen emr idp buyurdum ki:

88

Vardukda bu bbda onat vechile mukayyed olup, zikr olnan ehl-i slma her ne
vechile bilir ise muvenet ve mzharet idp, amm kffr- hk-sr tarafndan dah gaflet
ciz deildir. Basret zre olup dn-i bnde ve sir devlet-i ebed-peyvendimiz dim
mteallk olan husslarda env- ikdm ve evsf- ihtimmn zuhra getrp ve ol cnibin
ahvl-i evzn ilm itmekden hl olmayasn.
205 Budun beglerbegisine hkm ki: Sigetvar Sancana tabi klda vk olan
resm-i umr ve beytl-ml ve ml- gyib ve ml- maksd ve bc- bzr liv-i mezbr begi
olan skender dme izzuhya hsl yazlup, zikr olnan husslar, defter-i cedde havss-
hmynum in kayd olnup, mstakil muktaa olnup, her sene iki kere yz bin akeye
yarar kefller ile iltizma tlib kimesneler alup, ana bedel havss- hmynda mrnileyhe
baz karyeler tayn olnup virilmek, ml- mrye ittik oldu ilm olnup buyurdum ki:
Vardukda bu huss tetebb eyleyp gresin. yle ki kdya arz olndu gibi ise
zikr olnan husslar tahrr-i cedde havss- hmynum in defter-i cedde kayd itdirp
mstakil muktaa eyleyp, mr in zabt itdirp, dah mrnileyhe havss- hmynum
karyelerinden nefer bedelin tevecch eyleyesin.
Tekrr yazlmdr. Mustafa avua virildi. F 23 evvl sene 977
206 Nibolu begine ve Ruscuk kdsna hkm ki: Belgrad kds mektb
gnderp sdde-i sadetme gnderilmesi fermn olnan barut gemileriyle Ruscuk
skelesine gnderilmek zredir diy bildrmein, ekdikde tehr olnman, arabalaryla
Varnaya gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu bbda asl tehr ve tevekkuf itmeyp, zikrolnan barut gelp, Ruscuk
skelesine vsl oldukda bizzt mukayyed olup, zerine yarar demler koup, geidde ve
gnderde onat vechile hfz itdirp, dah arabalar tedrk idp, elendirmeyp, gelen barut
arabalara tahml idp, zuam ve siphilerden, hisr erlerinden ve gayriden yanlarnca
demler koup, yollarda onat grp gzetdirp ve yollarda giderken arabalar birbirine garb
yritmeyp, el-yzen billhi tel zarar ihtimlinden birbiri yanndan bad yrtdirp,
hfz u hrsetlerinde onat vechile mukayyed olup, ihml msheleden hazer eyleyesin. yle
ki mahall-i mezbra varnca sizin ihmliniz sebebi ile bir mahalde baruta zarar irise, asl
zrn makbl olmayup, edd kbla mukbele muteb olursun. Ana gre mukayyed olasn

89

ve zikr olnan arabalar konlu oldukda cmlesi berber komayup, krkar, ellier araba ayru
ayru yerlerde koup ve arabalar yannda ate yakdrmayup, tamm vechile hfz u hrset
itdirp, el-yzen billhi tel gaflet ile zarar iridirmekden ziyde hazer idp, mahalli ile
irimek bbnda env- say ve ihtimmnz vcda getresiz. Zikr olnan barut ile bir top
gnderilmesi emrim olmd. Lkin top karadan ekmek mmkin olmayup bril ve Kili
skelelerinde Karadeniz gemileri bulnursa tahml olnup ve barutn bir mikdrn dah tutup,
eyle renber gemileri ele geirp, shibleri tutup, eyle stanbula getrmee rz olurlarsa, ne
mikdr tolona rz olup ve ne mikdr gemilere tahml olnup, Venediklyi karadan
gndermekle kin oldun muaccelen yazup, bildresin ki renber gemileriyle gnderilmek
mmkin olmazsa kadrgalar gnderilp, tahml olna. Barut huss ehemm-i umrdandr.
htimm idp mahalliyle gelp irimek bbnda dakka fevt eylemeyesin ve barut ateden
saklyasn.
Yazld. Mustafa avua virildi. Paaya gnderildi. F 23 evvl sene 977
Mkerreren yazlmdr.
207- Varna kdsna hkm ki: Belgradda bir mikdr barut olup gemiler ile
Ruscuk skelesine gnderilp, andan arabalar ile Varnaya gndermek emrim olup, ol bbda
Varnaya uladrmak in Nibolu begine Ruscuk kdsna hkm-i erfm gnderilmidir.
Zikr olnan barut gelp, sana vsl oldukda tehr itmeyp, muaccelen sdde-i sadetme
ilm olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup, emr olnan barut gelp sana vsl oldukda ne
mikdr barutdr malm idinp, dah ber-vech-i isticl sdde-i sadetme bildresin ki,
gemiler gnderilp mahrse-i stanbula getrile. Amm zikr olnan barutn hfz u hrseti
mhimmtdandr. Geldkde bir mahfz yerde onat hfz idp, ihml msheleden hazer
idp, geidde ve gnderde onat bekledp, el-yzen billh gaflet ile ateden zarar olmak
ihtimli olmaya. yle ki ihml mshele itmek ile zarar olma ile konlmayup, eedd-i
kb ile muteb olursn. Ana gre bizzt mukayyed olup, ikdmda dakka fevt itmeyesin.
Paa hazretlerinin kapudnlarndan Durak nm kapudna virildi.
F 22 evvl sene 977

90

208 Nibolu begine hkm ki: Bundan akdem sancaun muhfazasnda olasn
diy emrim olmd. Ol emrim kem-kn mukarrerdir. Sancaumn askeriyle mretteb ve
mkemmel sancaunda cemiyyet ile oturup, Eflak cniblerinde bir hidmet derse varup,
muvenet itmen emr idp buyurdum ki:
Sancaunn alay begi zuam ve erbb- timryla kem-kn sancaun hfz u
hrsetinde olup, anun gibi vilyet-i Elaka dman mstevl olup, gret ve hasret-i kasdiyet
idp, Eflak voyvodasndan bu hkm-i erfle dem gelp, muvenet taleb itdkde asl tehr
ve tevakkuf

eylemeyp, zerine varup, bi-inyetillhi tel def u ref-i mazarratlar

bbnda env- mes-i cemle vcda getresin.

Bu dah gnderildi. Umr- mezkra.
209 Eflak voyvodasna hkm ki: Hliy vilyet-i Eflakn hfz u hrseti lzm
olup anun gibi el-yzu billahi tel vilyet-i mezbreye bidyetinden dmen mstevl
olup, muvenet lzm gelrse muvenet idesin diy Nibolu begine hkm-i erfm yazlup
sana gnderildi. Buyurdum ki:
Vardukda Eflak askeri hzr ve mheyy olup vilyet-i Eflakn hfz u hrsetinde
dakka fevt itmeyp, etrf ve eknfa gz ve kulak tutup, anun gibi bidyetinden kasd- gezend
olnup, muvenet lzm gelrse gnderilen hkm-i erfmi irsl idp, taleb idp, getrdp,
dah yek dil ve yek cihet olup, adnn def u refi bbnda ikdm ihtimmn vcda
getresin ve dah alet-tacl gnderp ihmlden hazer eyleyesin.
210 Mekke erfine hkm ki: Mektb gnderp, Mekke-i Mkerreme ahlsine
gnderilen dee buday, Mekkede mcvir olanlara kadehle virilrse buday her senede
alt bin alup tamm geldi takdrce dem bana her senede on kadeh buday dmek
ihtiml deildir. Mekke-i Mkerremede ziyde kesret olup, cmlesi yazlursa yz binden
ziyde olur. Bu takdrce sarrafnden kimesne mteneffi olmasak lzm gelr. Mekke-i
Mkerreme`kavvsna alt bin urub buday tayn olnup, yldr bir habbe buday
gelmedinden gayri, hliy bin drt yz urub buday gelp kadehle tevz olnursa dem
bana bir urub dp, ulem ve suleh klliyen mahrm olurlar diy urubla tevz olnup
ve imdiye dein bc kalan hslar, gnderilmek in emr-i erf rec itdklerin ilm
eylediniz ecilden Msr beglerbegisine mekked hkm-i erfm yazlup, Mekke-i

91

Mkerreme ummlinin yllk bc, kalan budaylar ve her sene tayn olnan alt bin
urub budaylar b-kusr gnderilmek emrim olmdr ki kree varup vusl buldukda anun
gibi Mekke-i Mkerremede olan ulem ve suleh ve sir ayndan ellerinde olan bert-
hmynda ve hkm-i erfde urub tayn olnan kimesnelere budaylarn urub ile virp ve
ol makle urubla virilen kimesnelerden biri veft itdkde mahll olan budaylar sitne-i
sadetme arz olnmalarn kimesneye virilmeye. Amm sir fukarya buday virildikde
kadehle tevz olnup, amm anlarn mahll olan budaylar vech mnsib grdnz zre
mstehak olan fukarya niye kadehle tevz olna ve Hind hkimlerinden Cengiz Hnn
vekilleri her mevsimde mezbre cnibinden Bender-i sabya met ile gelp, kll r hsl
oldun ve bu senede dah veklleri bir mikdr getrp, Cengiz Hnn esbbndan nesne
zuhr eyleyp, ekser tccrn ve hlat-i mezbre hnumn vekllerinde bulnup, ellerinde
veklet nmeleri olmala vekllerinden almaa erle mecl oldun bildrmisin. Bu husus
dah tedrk olmu. Fil-hakka beytl-ml mstehakna vsl olmak mnsibdir. Bu bbda
dah vuk sonra mcebince dim mukayyed olup, uhd-zra ve yhd har tarkla
beytlmla mstehak olmayanlara virilmeyp, beytl-ml hussnda dikkt ve ihtimm
bbnda env- mes-i cemlenz vcda getrile.
Bir sreti Mekke kdsna yazla. erf mektb gnderp ilm iken.
Al Sabn nm kimesneye virildi. F 25 evvl sene 977
Al Sabn nm kimesneye virildi. F 25 evvl sene 977
211- Msr beglerbegisine hkm ki: Mekke-i Mkerreme erfi mektb gnderp,
Mekke-i Mkerremede olan ulem ve suleh ve sir fukarya teadd-i tayn olnan alt bin
urub budaylarnn yll gnderilp, bk kaldundan gayri bu yln bin drt yz urub
buday irsl olndun bildirdi. mdi Mekke-i Mkerremede olan ulem ve suleh ve
fukarnn tayn olnan budaylar det-i kadme zre gnderilmemekle bis nedir. Bu
hussda ihml olnmayup, tayn olnan budaylar b-kusr gnderilmen lzm olup
buyurdum ki:
Vardukda bu bbda ihml ve mshele olnmayup, Mekkede olan ulem ve suleh
ve sir fukrdr, senev tayn olnan budaylarndan imdiye dein gnderilmeyp, bk
kalan budaylarn b-kusr irsl sl idp, andan md her sene tayn olnan alt bin urub

92

budaylarn dah b-kusr kadmden olgelgi zre gndermek bbnda env- say ve
ihtimm eyleyesin ki huzr- hl ve fer- bl ile devm- mr saltanatm dusna itiglde
olalar.
Mrnileyh beglerbegisinin kethdsna virildi.10 evvl sene 977
212 Sofya kdsna hkm ki: Emrl-meril-ikrm Rm ili beglerbegisi
Hseyin Paa dmet meliyeh Dergh- muallma tezkere gnderp nefs-i Sofyada Halm
yollarnda ve sokaklarda baz levend tifesi tanbur ve kopuz alup, Mslimnlarn ehl
yllerine ulaup ve baz ehl-i fesd enat itdikden sonra kaup serbest olan karyeler
iine girp taleb olndukda kr-i mezkre zbitleri karyemiz serbestdir diy virmeyp ve
suhte tifesinden ve gayriden baz ehl-i fesd enat kll fesd enat eyleyp ele
gelmesi haber oldukda vilyet halk mezkrlar ele getrmekde muvenet ve mzharet
itmeleri ve ehre hricden hamr gelmesi ve Mslimnlar balar zm ra idp kfire ve
Mslimna satup anun gibi, dah men olnmas hussn ilm eylemi, imdi buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup zikr olnan levend tifesine
Mslimnlarn ehl yli arasnda tanbur ve kopuz aldurmayup, vech-i merh zre teadd
ve tecvz itdrmeyesin ve reysnda unlar ki fesd enat idp, dah varup, serbest
karyeler iine girp taleb olndukda, kr-i mezkre zbitleri vech-i merh zre virmeyp
niz iderlerse anun gibilere muhkem tenbh ve tekd eyleyesin. O[l] makle ehl-i fesd
mrnileyhimin voyvodas dem gnderp, taleb itdkde asl tealll ve niz itmeyp,
varan demine teslm eyliyeler ki, mahallinde erle teft olnup bi-hasebi-eri-erf lzm
gelen icr olna ve ehl-i fesd- suhte tifesinden ve gayriden, unlar ki kll fesd idp ele
geleler. sdde-i usret ekile. Anun gibilerin ele gelmesinde il eri muvenet eyleyp, ehl-i
fesdn ele gelmesinde gerei gibi ikdm ihtimm eyleyesin ve Mslimnlar balar
zmn ra idp, kfire satdrmayup ve ehr iine hricden hamr getrmeyp, emr-i erfme
mugyir kimesneye i itdrmeyesin.
213 Aydn begine hkm ki: Mektb gnderp hliy levend tifesinden (devam
yok)
Hersek beginin demisi Yusufa virildi. F 25 evvl sene 977

93

Bir sreti dah muttasl Rm begine yazld. Al avua virildi.

214 zvornik ve Rum sancaklar kdlarna hkm ki: Hersek Sanca Begi
Ksm mektb gnderp, sbk Hersek Sancanda biner hamal zahre gnderil, gelp
hlen cemiyyet emr olnup, vilyet ziyde kaht olup, zahre lzm oldun bildirmein
buyurdum ki:
Vardukda anun gibi Bosna ve Hersek sancaklar reys taht- kaznuza varup, ake
ile zahre almak istedklerinde mni olmayup, mterz olmayn. Amm bu bahne ile
drul-harbe tereke virmek ciz deildir. Gerei gibi mukayyed olup emr-i erfe mugyir,
kifyet-i tereke virilmekden hazer eyleyesin ve Bosna ve Hersek tarafnda zahre in
gelmesine mni olmayup, ake ile zahre viresin.
Yazld. Arz getren Mehmede virildi. 19 evvl sene 977
215 - Karaman beglerbegisine hkm ki: Nide sanca begi mektb gnderp,
gherile nzr olup, Dergh- muall avularndan Al avun barut hussnda ihtimmn
bildirmein buyurdum ki:
Vardukda sbk Karaman siphi-zdelerinden barut huss in tayn olnanlardan
nbetl olanlar, alay begleri olan Sinna koup, fermn olnan krhnelere gnderp hidmet
itdresin. Barut huss ehemm-i mhimmtdandr. Mrnileyh alay begine muhkem tenbh
ve tekd eyleyesin ki nbetl olan siphi-zdelerini b-kusr ihrc eyleyp, mahall-i umra
getrp istihdm eyliye. yle ki, ihml iderlerse ihml eyliyenleri isim ve resimleri ve
timrlaryla yazup, defter eyleyp, sdde-i sadetme ilm eyleyesin ki anun gibilerin
dirlikleri alnup hare virile. Bu bbda ihml mshele eyleyenler, muteb olmak
mukarrerdir. Ana gre tenbh eyleyp ihtimmda dakka fevt itmeyesin.
Mezkr kapudnn kethds Kadriye virildi. 22 evvl sene 977
216 Gelibolu emnine hkm ki: Hlen Kavala kapudn Abdlcebbr mektb
gnderp, Edirnede bin olnan cmi-i erf mhimmi in Kavala kazsnda ihzr olnan
mermerleri nz skelesinden geirmek in, iki kta ere gemi lzmdr diy bildirmein
buyurdum ki:

94

Vardukda asker gedikden sonra zikr olnan mermerleri geirmek in iki pre er
kii tayn idp gnderesin ki, lzm olan mermerleri nz skelesine ve ana karb yerlere
geiresin.
Arz getren h Murada virildi. 12 evvl sene 977
217 Mara kdsna hkm ki: Gherile hidmetinde olan Mirza avu mektb
gnderp, bundan akdem vilyet-i Dulkdiriyede gherile ilenmesi fermn olnmala
Elbistan kazsnda battliyesinden rvtkndan mad atm gn krhne iledp on iki
kantar yigirmi sekiz batman gherile tahsl olnup, emr-i erf mcebince Haleb haznesine
teslm olnup, hlen belde-i mezbrenin k berk olmala sular donup ve hem siphi-zdeler
gelmedi ecilden seba ve tisn ve tisa mie ziyel-lsnn on yedinci gnnde kaz-i
Elbistanda gherile krhnesi bozlup, nefs-i Maran b ve havas mutedil olup,
ilenmek mmkin olman mh- mezbrn yigirmi ikinci gnnde belde-i merkmede olan
krhnenin mhimmt ve levzmna senin muvenetin ile rh olnup ve gherile
hussnda senin vukfn olup, ihtimm zre oldun bildirmein buyurdum ki:
Vardukda gherile hussn ehemm-i mhimmtdan bilp mezkr avuum
mberetiyle leyl nehr ziyde ikdm ihtimm zre olup, bu bbda toprak kdlar
mstakil olup, mmkin oldu kadar gherile ileyp say-i tebl itmek bbnda ihtimmn
vcda getresin ve mukaddem mzyaka olup, hidmet itmek emr olnan siphi-zdelerden
nbetl olanlar ihrc idp, alay begleriyle mahall-i umra gnderesin diy beglerbegiye
hkmi erfm gnderilmidir. Uladurup dah ihml msheleden hazer idp ikdmda
dakka fevt itmeyesin.
Bu dah mezkra virildi. 12 evvl sene 977
218 Dulkdiriyyel beglerbegisine hkm ki: Gherile hidmetinde olan Mirza
avu mektb gnderp Mara kazsnda gherile hidmetinde mberet idp, lkin
istihdm in siphi-zde lzmdr diy bildirmein buyurdum ki:
Vardukda bundan akdem tevessl ile gherile hidmetine istihdma tayn olnan
siphi-zdelerden nbetl olanlar b-kusr ihrc idp, alay begleriyle mahall-i memra
gnderp hidmet itdresin. Gherile huss ehemm-i mhimmtdandr. hml

95

msheleden hazer idp, ikdm ihtimmda dakka fevt itmeyesin ve emrime muhlefet idp
varmyanlar isimleriyle yazup, bildresin ki dirlikleri hare virilp, kendlerin haklarndan
geline.
Yazld. Hasan avua virildi. [Yev]ml-erbea, f 27 L [evvl] sene 977
219 Kilis sanca begi Ferhad Bege hkm ki: Mektb gnderp liv-i
mezbrda timra mutasarrf olan Mehmed, Zilanda kor urunmak in tevch olndukda
kffra haber virp hyneti zhir olmdr diy ilm eylemisin. mdi arz itdin zre timr
alnup, kend habs olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda gresin, mezkrn vech-i merh zre hyneti sbit ve muhakkak olursa
kendyi habs idesin. Vk hli yazup bildresin.
Hasan avua virildi. F 27 L [evvl] sene 977
220 Bosna begine hkm ki: Sancaunda vk olan siphilerinden yz nefer
siphi lzm olan cebe v cevenleri ve cebelleri ve lt- harb ktlleriyle Bosna alay
begine koup, Kilis begi olan Ferhad dme izzuhnn bana varup, hidmet ve yoldalkda
bulnup, sen dah bak kalan sancaun siphileri ve cebeller bile lzm olan mahalde
cemiyyet idp, hazr u mheyy bulnup, bir hneye muvenet lzm geldikde varup irimen
emr idp buyurdum ki:
Varncak tehr itmeyp emrim zre sancaun siphilerinin yz neferini cebe v
cevenleri ve cebelleri ve mretteb ve mkemmel lt- harb ktlleriyle alay beglerine
koup, mrnileyhin yanna gnderp, vech mnasib grldi zre hidmet ve
yoldalkda bulnalar sen dah bak kalan siphiler ve cebelleriyle mretteb ve mkemmel
dman yarayla lzm olan mahalde cemiyyet idp hzr ve mheyy olnup, eer Budun
cniblerinde ve eer Hersek ve Kilis ve Berceste sancaklarnda ad hareket idp, muvenet
lzm gelr ise bir n ve bir sat tehr ve terh itmeyp, varup, irip, vech mnsib
grldi zre mazarrat ve fesdlarn def u ref itmek bbnda bedel makdr idp, env-
say ve ihtimmn vcda getrp, ve liv-i mezbrn ihlesine bu yl nesne teklf
olnmamdr. Anun gibi hidmetden dnerse dn-i mbn uurna mazrlarn sarf idp,
hidmetde bulnanlarn ellerine giren doyumluklarn kendlerin olup, kimesne dahl itmemek

96

emrim olmdr. Ana gre vilyet halkna istimlet virp, gazya tergb idp, itmeleri tedrki memlik-i mahrsede def- mazarratlar bbnda dakka fevt eylemeyesin. Hkm-i erfm
yazld. Varup ne vechile tedrk eyledin yazup bildresin.
Hseyin avua virildi. F 27 evvl sene 977
221 Kilis begine hkm ki: Hliy liv-i Bosna siphilerinden yz nefer siphi
cebelleri ve mretteb ve mkemmel dmen yarayla Bosna alay begine kolup senin
yanna gelp, vech mnsib grdn zre hidmetde bulnalar diy emrim olup, Bosna
begine hkm-i erfm gnderilmidir. Buyurdum ki:
Varncak emrim zre liv-i mezbrn tayn olnan mikdr siphileriyle alay begileri
gelp vusl buldukda cmlesi yanunda hzr ve mheyy bulnup anun gibi bir hidmet vk
oldukda vech mnsib grdn zre istihdm idp ur- hmynumda getreler. Ady dn-i mbnin memlik-i mahrseden def- mazarratlar bbnda ve sir dn devlet-i
ebed-peyvend hsrevneme mteallk olan umrda bezl-i makdr idp, gaflet ve ihtimsdan
havf idp, dim basret ve inbh zre olasn ve mrnileyhe sir Bosna askeriyle bir
mahall mnsib olan mahalde cemiyyet idp, anun gibi serhad cnibinde hidmet derse
varup irip, hidmetde bulnasn diy emrim olmdr.
Yazld. Kethds Mehmede virildi. 19 evvl sene 977
222- Trhala begine hkm ki: Hliy nebaht kalasnn tamri ve muhfazas
in Trhala siphilerinden altm nefer siphi alkoylup, kala-i mezbreyi tamr itmen emr
idp buyurdum ki:
nebaht begi dery seferine tevecch itdkde, zikr olnan mikdr siphiler ile kala-i
nebahty tamr idp, tamm oldukdan sonra zikr olnan siphilere bir yarar demin serdr
tayn idp, tenbh ve tekd eyleyesin ki, zikr olnan siphiler ile ol cnibde olan yallar
gerei gibi hfz u hrset idp, el-yzen billahi tel seni, sancauna gelp ve muhfaza
hidmetine koduun Ferhad Begi nizmtndan, bir mahalle kffr- hk-sr cnibinden ve
gayriden zarar u gezend iridirmeyp, hfz u hrsetinde dakka fevt itmeyeler.

97

Halep avularndan Mustafa avua virildi. F 27 evvl sene 977

223 Haleb beglerbegisine hkm ki: Vilyet-i Dulkdiriyye ve Sivas ve Haleb
cniblerinde gherile hidmetinde olan Murad, sdde-i sadetme mektb gnderp Halebe
tbi Hrim, Amk ve Antkyye ve rz ve Rey ve Sermin ve Bu`az ve Ma`arra ve Ekrd
kdlklarnda vk olan gherile madenlerin grp, gherile tedrk itmek in Haleb
avularndan alt bin beyz ake timra mutasarrf olan Mustafa bin Abdullh ehl-i vukfdr
diy bildirmein buyurdum ki:
Vardukda gresin zikr olnan yerlerde gherile madenleri olup, gherile hsl
olursa mezbr avu mbir tayn idp, gherile iletmek bbnda ikdm ihtimm
eyleyesin ki gherile huss ehemm-i umrdandr. Bb- dikkatde dakka fevt olnmayup,
amm bu bahne ile kimesneden emr-i erfme muhlif zulm teadd olnmakdan inbh
zre olasn.
224 Van beglerbegisine hkm ki: (

) nm kimesneler gelp, ulfeleri bedeli

ikrrdan timr olmak artyla Ercide ilenmesi fermn olnan gherileyi ylda drt yz
kantara iltizm itmek rec itdiler. mdi mukaddem, klli gherile hsl olur diy arz
olndukda, ...... riyet olnup, mr cnibinden

kazgn virilmiken, hliy mezbrlar ol

mikdra iltizm itmein sebebi nedir, buyurdum ki:

Vardukda bu hussda gerei gibi mukayyed olup, kazyye vech-i merh zre
itmein mezkrlar gelp ol mikdr cz nesneye iltizm eylemein evveli nedir ve imdiye
dein ne mikdr gherile ilenp ve min-bad her sene ne mikdr iletmek mmkindir.
Hakki zre malm idinp, shhatle yazup bildresin.
Muharrir-i mezbra virildi.Fit-trhil-mezbr.
225 Anadolu defteri ktiblerinden olup Sultnn ve Karahisr shib-i
muharriri Zam, mr ve ktib olup, defter-i hkn ktiblerinden olan Mustafaya
hkm ki: Hlen zikr olnan sancaklarn tahrri tamm olup, muhsebesin pye-i serr-i
alma arz itdiniz ecilden, sene 977 evvlil-mkerreminin yigirminci gnnde tevz
olnmasn emr idp buyurdum ki:

98

Mezkrn sancaklarda evvel benim hsslarm ihrc idp, sonra beglerbegi hsslarn
ve sancakbegi kdlarn tagayyr idp, dah zam ve erbb- timr ve mustahfzn kldan
timra mutasarrf olanlarn bil-fasl timrlar zerlerinde oldklarna, beglerbegiden nkbe
getrenlere bertlar mcebince mstehak oldklar mikdr timrlarn tevch idp, tezkeresin
viresiz ve mmkin oldu kadar timrlar mterek itmeyp, mstakil virmek ikdm
eylemeyesin ve baz kimesnelerin noksan ve terfleri olup ve baz ber-vech-i inh ve baz
ber-vech-i tekml ve ber-vech-i iltizm diy mcerred bertlarn kabardup ve bazlarn
hissesin fergat itdi yhd fevt old diy bir tark ile bert itmekle nkbelerin ana gre alup,
dah tevzde bertlar mcebince timr taleb iderlermi ve ol sebeb ile timrlarnn baz
zerlerinden gidenler dah bert mcebince nkbe alup timr isterler imi. Bu bbda tamm
basret zre olup, nkbe rd itdkde bertlarn birbirine onat vechile tatbk idp, vech-i
merh zre mcerred bertlarn kabartmak in ol vechile hissesi bertna ilhk idenlere
ve ber-vech-i iltizm ve ber-vech-i tekml diy, bertlarn ziyde idenlere nkbeleri
mcebince virmeyp, asl sahh timrlar ellerinde ne mikdr ise bil-fil zerindeyse ana gre
knn zre mstehak oldklarn tevch idesin. Zam ve siphi ahvl ber-taraf oldukdan
sonra zuhr iden ikrrdan ellerinde hkm-i erf

olan Dergh- muallm kullarna ve

gayrsna ber-mucebi emr, timrlarn tevch idp tezkerelerin viresin.

226 - psala kdsna hkm ki: sdde-i sadetmde Ms nm hrsuz ele
getrilp yoldalarndan istimr olndukda taht- kazna tbi Torol nm karyede
mtemekkin s fakh ol Sleymn ve Hamza beg ol Torol nm kimesneler ile berta
sevk eyledklerine itirf itmein mezkrlar ele getrilp, sdde-i sadetme gnderilmesin
emr idp buyurdum ki:
Vardukda bu huss kimesneye if itmeyp, hufyeten onat tetebbu idp, her ne
tarkla olursa ele getrp, dah mukayyed ve mahbs yarar demlernz koup, sret-i
sicilleriyle Dergh- muallma irsl eyleyesin. Amm bir vechile tedrk eyleyesin ki,
mezkrlar gh olup gaybet itmekden muhkem

hazer eyleyesin. Sonra zrn makbl

olmayup mesl olursun. Ana gre basret zre olasn.

Yazld. Muharrir-i vilyete virildi. Fit-trhil-mezbr

99

227 Anadolu beglerbegisine hkm ki: Hlen Sultann ve Karahisr shib-i

muharriri sdde-i sadetme gelp, zikr olnan sancaklarn tahrri tamm olup, defterlerin
Dergh- muallma arz itmein, tevz olnmak emrim olup, zam ve erbb- timr ve
mustahfzn-i kla nkbe virilmek lzm olman buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan sancaklarda zemet ve timrlar bil-fil zerlerinde oldklarn
defterden kayd klnup dah, tamm malm itdkden sonra nkbelerin viresin ki, ana gre
varup mrn ileyden timrlarna tlib olalar. Amm baz kimesnelerin noksan ve yaraklar
olup ve baz ber-vech-i terakk ve ber-vech-i iltizm diy mcerred bertlarn kabardup ve
baz adn hissesin fergat itdi, yhd fevt old diy bir tarkla bert itmekle nkbeyi ana gre
taleb iderlermi ve ol sebeb ile timrlarnn baz zerlerinden gidenler dah bert mcebince
nkbe olurlar imi. Bu bbda tamm basret zre olup, anun gibi kimesnelerin bertlarn onat
vechile yoklayup, mcerred bertn kabartmak in ol vechile adn hissesi bertna ilhk
idenlere ve ber-vech-i iltizm ve ber-vech-i tekml diy bertlarnda ziyde idenlere nkbe-i
bertlar mcebince virmeyp, asl- sahh timrlar ellerinde ne mikdrsa bil-fil zerlerinde
ana gre sahh zre nkbelerin virp, bil-cmle nkbe hussnda onat mukayyed olup,
hlf- emr i olmakdan ve mazl kimesnelere sehv ile nkbe virilmemekden hazer
eyleyesin.
m sancaklar ktibine virildi. F 22 evvl sene 977
228 Silistre muharririne hkm ki: sdde-i sadetme defter virp, liv-i
mezbrda vk olan akrc, hinci ve atmacalarn timrlarndan yz otuz bir bin sekiz yz
seksen ake, defterlerinden yz nefer ksr itdin bildrmisin. Buyurdum ki:
Vardukda tife-i mezbrenin timrlarndan zuhr iden ifrz, havss- hmynuma
yararsa hss idp, yaramaz ise liv-i mezbr ifrzndan timra hkm virilenlere tevch idp,
tife-i mezbrenin defter-i ceddden bedellerin tevch idp, tezkerelerin viresin.
Kethdsna virildi. F 27 evvl sene 977
229 Badd beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp vilyetin emn emn
zre oldun ve cssn getrdi haberlerinden md tevkr ve tahsl-i say zre oldun

100

bildrmisin. mdi Hazne-i miremde ml nice lzm ise gherile dah lzmdr.
Buyurdum ki:
Vardukda gherile hussnda dah gerei gibi cidd ikdm ve say ihtimm
eyleyp barut bin kantara iridirp dah develer ile Trablusa gnderilmek bbnda ikdm
ihtimm zre olasn.
Bu dah.
230 Badd beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp Badd kullarndan
Mehmed Dev hakknda mukaddem kzlbadan Halo nm kimesne ziyna geldkde
ynna varup, tc giyp, tarkl-hle mlikdir diy arz olnman ahvlin tetebbu idp,
sahhi ile hakkndan gelesin diy emrim olman, ahvlin tetebbu eyleyp, mezbr ol
zamnda ehir sba[s] olup, kasd ile tc giydi iret-i sahha olmayup, giydi takdrce
istihzen giymidir diy bildrmisin. mdi mezbr muhkem tedb eylemen emr idp
buyurdumki:
Vardukda emr-i erfm zre mezbr muhkem tedb eyleyp, vardukda emr-i
erfm zre mezbr muhkem tedb eyleyp, emri erfm yerine vardun yazup bildresin.
Hasan avua virildi. 10 ziyel evvel sene 977
231 Endls ummline hkm ki: sdde-i sadet destghma arz- hl
gnderp kffr- hk-sr dallet-ir silhlarnuz alup ve arab tekellm itmekle yasa idp
ve htunlarunza er-i erfe muhlif baz teklf eyleyp, zulm teaddlerinin nihyeti
olmadun ve hl maa yigirmi bin mikdr dem olup, lkin silahsuz yz bin nefer
mukarrerdir. Cezirden bir mikdr silh gelmek ile kuvvet-i galebe hsl olup, kffr bedgirdra hayli inkisr virildin bildrmisin. Elhamd lillh ehl-i slm dim kffr-
salbet-sr, zerine glib ve mansr olmakdan hl olmaya. Eyle olsa arz- hllerinzde dah
her ne ki tahrr ve takrr olnm ise mufassalan pye-i sdde-i sadet-masrime arz olnup
cmle ahvlinze ilm-i erf-i lem-ml pdihnem muht ve mil olmala dim
inzr- ferhunde srm ol cnibe mutasarrf ve mutavakkfdr. Lkin imdiki hlde memlik-i
mahrsem kurbunda vk olup ecdd- zmm srullhi bertihim zamnlarndan ber
ahd emn zre olan Kbrus nm cezrenn keferesi naks- ahd idp dery yznde huls

101

niyyet ve muktez-y taviyyet ile tavf- Beytullhil-harm ve ziyret-i terettb-i Hazret-i

Seyyidil-enm aleyh-i efdalis-salti ves-selma tevecch iden ehl-i slma ve sir tccr
tifesine kll teaddleri olmala isyn ve tuynlar mukarrer olman Hakk sbhneh ve
telnn uluvvi nyetine tevekkl itimd ve Mefhar- Mevcdtn salevtullhi aleyhi ve
selma, mihrb- kesratl-berektlarna tevessl ve istind eyleyp ve sir sahbe-i gzn
rdvnullhi tel aleyhim ecmanin ervh- bergzrlarndan istimdd olnup, evvel bahr
hccet-i srda cezre-i mezbrenin feth u teshri hussna niyyet ola. Himmet-i pr-i hnem
mukarrer olmdr. Hakk celle ve al ve hazretleri derghndan istid olnur ki cezre-i
mezbre suhletle feth u teshr olnmala kazyye tasarrufuma myesser olup, mukaddem
oldu gibi ehl-i slma meml klnup, eir-i er-i erf icr olnmala zvvr ve tccr ve
siri emn ve slim varup, gelp, devm- devlet ve sebt mcidd rifkatim edyesiyle
itiglde olalar. Huss- mezbr, minvl-i mansr zre olman ihzr olnan merkib-i
kevkib ir, cezre-i mezbreye askir-i nusret-sr geirmek in bir mikdr tehr
grnmein inallh tel, evvel mhim inyet-i Hakkla ber-tarf olndukda, Donanma-i
hmyn zafer-makrnm ol cnibe sevk olnmaa niyyet olnup, hlen ol cnibe hzr ve
nzr olnup, ee askir-i zafer-beher gnderilmekledir ve eer silh ve sir yarak virmekledir
kll mukvemet ve mzharet eyleyesin diy Cezir beglerbegisine Donanma-i hmynum
gnderilmidir. nallh mrnileyh beglerbegi dah bu bbda size emr-i erfm zre her
vechile muvenet ve mzharet ider. Biz dah cibilletinizde merkz olan sr- hamiyyet-i
slm mcebince gayret-i dn-i mbni elden komayup, kffr- mezellet-i sr ile ceng cidl
ve harb ktlde env- ikdm ve esnf- ihtimmnz zuhra getresiz ve ol tarafda bu
sefer-i zafer-i miremde feth u nusret myesser olmak in ulem ve suleh ve sir ehl-i
slma leyl nehr hayr dudan hl olmayup ve dim ol cnibin ahvl evzn ilm
itmekden hl olmayasn.
232 Vilyet ktibine hkm ki: Budun beglerbegisi mektb gnderp, Semendire
sancanda, Resde nhiyesinde oyolonik nm karye ahlsi gelp, merhm Sultn Byezid
Hn aleyhir-rahmeti vel-gufrn karye-i mezbre enlenmek in tavattun iden
Mslimnlar, r-i eriyeden ve det-i anm ve cizyeden ve sir resm-i dvniyeden muf
msellem idp, cmi bin eylemek ile enlenp yz yl mikdr mufiyet zre cmi-i erf
gzedp, mukaddem Gkek-zde vilyet tahrrinde temessklerimizi Dergh- muallma
gnderp, alup, giden kimesne yolda gyib olup temessklerimiz zyi olup, mezbr vilyet

102

ktibi ahvlimizi arz itdirp, muf olanlar cmle rey yazup kala-i Veradin hisrlarna
timr virmein olanca Mslimnlar perkende olmala, cmi muattal kalmak mertebesinde
olup, karye-i mezbre memleket ortasnda olup etrfda olan kurr Mslimnlarn cmie kll
ihtiyclar vardr diy bildirdklerinde Budunda olan defter-i mufassala mrcaat olndukda,
takrrlerine muvfk mufiyetleri mestr ve muteber bulnman bir karr- sbk mufiyet
ricsna arz itmein buyurdum ki:
Karye-i mezbre halk ancak avrzdan muf olmak zre defter-i cedde kayd
eyleyesin ve arz olndu zre muf olmalar dah lzm- kayddr. Nicedir shhatyle yazup
bildresin.
brhm kethdnn demisine virildi. F 23 N [Ramazn] sene 977
233 - stanbul kdsna hkm ki: Mahrse-i mezbrede Edirne kapusunn i
yznde Al ve Hasan Sba bin Abdullh nm kimesnelerin ve baz zmmlerin evleri
sonradan meyhne olup emr-i erf mcebince ...... ne hkm olnm iken gir memn
oldklar ilm olnman buyurdum ki:
Vardukda gresin vk ise def u ref eyleyp er-i erfe, emr-i hmyna
mugyir, kimesneye i itdirmiyesin. leyeni yazup bildresin.
Al Sbn nm demisine virildi. 22 evvl sene 977
234 Mekke kdsna hkm ki: Dergh- muallma mektb gnderp Mescid-i
harm kapularndan Bb- brhm kurbunda Nzr- hs dimekle marf kimesne bir bahne
ihds idp, vakf itmekle Mescid-i erf kurbunda vk olup rihas anda kalan Mslimnlara
ve ol semtde olan ev shiblerine mteezz itmein ref` olnup bir mnsib mahalde bin
olnmasn arz eyledin ecilden, ol mahalden ref olnmasn emr idp buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan bahneyi emrim zre ol yerden ref idp, har yere iletdirp,
hlf- er-i kadm kimesneye i itdrmeyesin.
Yazld. Sinan avua virildi. Fit-trhil-mezbr.
[Yev]ml-cuma, f 12 Zilhicce sene 977

103

Tershne emni Mustafa Alye virildi. F 24 Zilhicce sene 977

235 Vezr Mustafa Paaya hkm ki: Hliy girde baz levend kayklar kalup
memleket ve vilyeti rencde itdkleri istim olnup, Midill ve Sakz etrfna grp
grnmek in Fud ol Abdlcebbr vey bir mahall mnsib grdi kimesneyi, zikr
olnan mahalleri hfz u hrset itmek in alkoyasn diy dstr- mkerrem vezrim Piyle
Paaya hkm-i erfm gnderilmidir. Mrnileyh kimi tayn iderse sizinle olan
kalitalardan mezkra iki kalita ve bir firkate virilmesin emr idp buyurdum ki:
Sizinle olan kalitalardan hidmet-i mezbre in mezkra iki kalita ve bir firkate irsl
sl eyleyesin ki muaccelen varup eer levend tifesinden ve eer gayriden memleket ve
vilyeti ve rey ve beryy onat vechile hfz u hrset eyleyp, zarar u gezend iridirmemek
bbnda env- ikdm ihtimm dah vcda getre. Mrnileyh Piyle Paa gnderecei
reisi sizn gndereceiniz kalitalar ile Midillde boalr diy tenbh olnmdr. Siz dah ana
gre tenbh eyliyesiz. Varup Midillde mlk olup, hfz u hrsetde dakka fevt itmeyesiz.
Yazld. Sinan avua. F 21 ziyelevvel. Bu dah mezkra virildi.
236 Vezr Piyle Paaya hkm ki: Hliy girde baz lened kayklar kalup,
memleket ve vilyeti rencde itdkleri istim olnup, Midill ve Sakz etrfn dolaup, hfz u
hrset itmek in Fud ol Abdlcebbr vey mahall-i mnsib grdnz bir har kimesne
gemisiyle muhfaza-i memleket in alkonulmasn lzm ve mhim olman buyurdum ki:
Zikr olnan mahalleri hfz u hrset idp, grp, gzetmek in mrnileyhi vey
mahall-i mnsib grdnz bir har kimesneyi gemisiyle alkoyup, muaccelen mahall-i
memra iri eyleyesin ki varup ol etrf ve cevnibi eer levend tifesi marifetinden ve eer
gayriden gerei gibi hfz eyleyp, zarar u gezend irimeye ve muhfaza-i mezkre in tayn
ideceinz kimesneye kend ile kolan gemilerden iki kalita ile bir firkate virmek, alman
vezrim Mustafa Paaya hkm-i erfm irsl olnmdr. Mezkra tenbh eyledini kend
gemiyle ve zikr olnan kalitalar ve firkate ile mahall-i memrda gerei gibi hfz u hrset
eyleyp, memleket ve vilyete rey ve beryya zarar u gezend iridirmemek bbnda
env- ikdm ihtimmn vcda getre ve tenbh eyleyesin ki Midillde gelp, Mustafa
Paa alkoydu demleriyle yollanalar.

104

Yazld. Sinn avua virildi. F 23 Z [Zilhicce] sene 977

237 Vezr Piyle Paaya hkm ki: Dergh- sadet-i dest-ghma mektb
gnderp, gemiler Koyun adasnda yalanup, badeh Sakza varlup, Mora Sanca Begi
mer Hayri ile kffr- hk-srn doksan pre kadrga ve yigirmi baras Giride gedin ve
murhabesiyle irsl olnan gemiler senin yanna varup, anun gibi kffr- mezellet-srn
gemileri bir limanda bulnursa limann azn alup, tara karmayup, inyet-i Hakkla
haklarndan gelindkden sonra, yine vezrim Mustafa Paa edmallh tel icllehya
varup iriilrdi diy bildrmisin. Malm- erfm old. Eriboz beginin bir demi gark olan
Venedik barasnn defteriyle sdde-i sadetme gelp, kffr gemilerinden ne vechile haber
alnmdr diy sul olundkda kffr mellhnn altm pre kadrgas gelp, alume ordu
gedin ve Kaya Beg iki pre kadrga ile Andra adasna varup, kffrn cmle kadrgas
yzden ziyde deildir ve bu cezre-i mezbre zbitlerinin mektblaryla ilm idp ve Dobra
Venedikl dah vech-i merh zre arz itdiler. mdi kffr- hk-srn donanma-i hezmeti
Giride gedi muhakkak olsa arz olnan huss makl idi. Bir sahh haber olurda olmycak,
bu ahbr birbirine muvfk deil. Ciz ki kffr hlekr bir cnibden yelken gsterp, bu
cnibe dah firr idp, tekrr grnmekle kll gemi zann olnup ve sen zikr olnan gemiler
alup varcak, ol huss dah myesser olmayup, vezrim Mustafa Paa ile fermn olnan hidmet
dah avk olmak lzm gele. Eyle olsa kffr- dzah karrn hle ve hudasndan gfil
olmamak gerekdir. Buyurdum ki:
Varcak, kffr hk-srn ahvl etvrna ve fikr-i fside ve hayl-i ksidlerine onat
vechile vakf ve muttali olup, hle ve hudalarndan gaflet itmeyp, yannda olasn. Begler ve
kapudnlar gnll reslerle hfz u hrset-i memleket ve zabt u synet-i raiyyet bbnda
ikdm ihtimmn vcda getrp, anun gibi kffr- hk-sr gemilerinin bir limanda haberi
alnursa ki sahh ola, inyet-i Hakkla zerine varup limann azn alup, tara karmayup,
mmkin oldu zre haklarndan gelinmekle say eyleyesin. Amm onat tahss idp, gaflet ile
el-yzen billhi tel rz u nms dp kasd- gezend ihtimli olmaya ve bil-cmle dn
bbnda ve Devlet-i hmyn- ebed peyvend-i husrevneme mteallk olan husslarda ehl-i
vukf mveresiyle mahall iktiz itdine gre tedrklerin grp tamm basret ve intibh
zre olmasn ve ol cnibde olan gnll resler ve Kara Hoca ve sirin bu zamna dein nin
kffr tarafndan dil almayup sahh haber getrmeyeler. Kffrn gemileri Hod Krfoza

105

uramaynca bir cnibe gelmez, karaya bir avu karup ulayla tb kdlarna gnderp,
sahh haber aldrup ve tenbh eyleyesin ki, anun gibi zerlerine dman gelp, kasd- gezend
iderse muaccelen bize haber idp ana gre siz dah mtenebbih olup, Hakk celle ve alya
tevekkl idp, inyet-i Hakkla zerlerine varup, inallh tel feth u nusret myesser
ola. Vezrim Mustafa Paa dah, inallh tel Kbrus cezresine varup asker dkdkden
sonra skenderiye kapudn size elli pre kadrga gndermen emrim olmudur. nallh
tel mrnileyhe emr olnan gemiler gnderdkde vech mnsib grdn zre
istihdm eyleyesin ve sen dah bir yerde karr itmeyp, yarar resler gnderp, baz
mevzda grnp, tekrr bir cnibde dah grnmekle emrdir ki, kffr- hk-sr tliblere
varup, zarar iridirmee kdir olmaya ve Aydn siphilerinden baz kimesneler gelp, bizi
gemiye almadlar diy bildirdiler. Gemilere siphinin ...... tb yaraa kdir-i mkemmel
olanlara cebelleriyle alup, her tarafda er dem koyup, reslere tenbh eylesinler ki
siphileri tarada komayup, cmlesin alalar ve ol cnibde kffr- hk-sr tarafndan vkf ve
muttali oldun ahbr- sahhay alet-tevl ilm itmekden hl olmayasn ve kffr gemileri
Giride gelmiler ise anlar ile bara olmayup, ekdirir korsan gemileri olmak vardr. Bizim
Rodosda olan krk pre kadrgalardan haber alup, zarar iridirmek kasdna gelp, yhd
andan Tomruka varup, Arabistan yakasn sabr- dikkat skenderun, Kbrus zerine varmak
isterler. Onat vechile tecesss eyleyesin. yle ki vech-i merh zre Arabistan yakasna
gitdikleri mukarrer olursa sen dah akblerince varup, bi-inyetillhi tel mazarrat ve
ifsdlarn def itmekle say eyleyesin.
238 Nibolu begine hkm ki: sdde-i sadetme mektb gnderp (devam
yok).
Yazld. Sinan avua virildi.
239 - Vezr Mustafa Paa'ya hkm ki: Vezir Piyle Paa sdde-i sadetme
mektb gnderp, Mora sanca begi, kffr- hk-srn doksan pre kadrga ve yigirmi pre
baras Giride gedin ilm idp ve Murad Res ile gnderilen gemiler dah Rodosda
olup, kffra mukbil olmala iktidrlar olmayup, yanna getrp, anun gibi kffr-i hk-sr
gemileri bir limanda bulnursa zerlerine varlup limann az alnup, tara kartmayup,
inyet-i Hakkla ol maslahat grldkden sonra gir sizin canibinze varmak hussn
bildirp ve bundan akdem Venedik gemilerinden gark olan barann haberiyle Eriboz

106

beginin demisi sdde-i sadetme gelp, kffr- mezellet-srdan sul olndukda, altm
pre kadrgas gelp, alume kalasna ordu gedin bildirp ve Kaya Beg iki pre kadrga
ile Andra cezresine varup, cezre zbitlerinden kffrn ahvlin sul itdkde, ancak yz pre
kadrgalar vardr ziyde deildir diy haber alup, kadlarn sdde-i sadetme gnderp, ve
dernda Venedikl dah vech-i merh zre haber virp, imdiye dek vrid olan ahbr
birbirine muvfik olmayup, sen dah deryya km bulundun ecilden yed kfir gemileri
ele girmeyp ve senin cnibende fermn olnan hidmet dah avk olmak lzm gele diy
mezkr Murd Res ile mukaddem gnderilen gemiler murun-ileyh yanna varmasna hl
ruhsat virilmeyp, emr-i sbk zre seninle bile olup Kbrus adasna asker germek huss
mukarrer olunman buyurdum ki:
Emr-i erfm vardukda zikr olnan gemiler ile inallh tel Kbrus cezresine
muaccelen varup, askir-i zafer-peykeri dndkden sonra skenderiye Kupudn Mehmed
dme-izzuh ile ol gemileri elli paraya yetitirp, mrnileyh yanna gnderesin ki varup,
vech mnsib grdi zre istihdm iyliye ve ol cnibin ve sir etrf ve cevnibden vkf ve
muttali olduunz ahbr- sahhay ilmdan hl olmayasz ve inalllah tel cezre-i
mezbreye varlup gemilerden tara

kdunz eer kadrgalar ve eer at gemileri ve

baralar hl komayup, kifyet mikdr cenkci koyup, anlar dah daim basret zre olup gfil
olmayalar.
Dukakin begi demlerinden Alye virildi.
240 - Dukakin Sanca begine hkmki: Hliy Al nm kimesnenn sdde-i
sadet-mebma gelmesi elzem ve mhim olman kayd u bend ile Dergh- muallma
gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vusl buldukda bir an tevakkuf itmeyp, mezbr Alyi kayd u bend ile Dergh-
muallma gnderesin ve tenbh eyleyesin ki yolda muhkem hfz olnup gaybet itdirilmekden
ihtirz ideler.
Yazld. Hall avua virildi.F 25 N [Ramazn] sene 977
241 Rm-ili beglerbegisine hkm ki: Mustafa Paa mektb gnderp, mh-
Zilhiccenin on beinci gn Geliboludan varup Kbrusa varacak begler tefahhus olndukda,

107

Ohri ve lbasan begleri te yakaya gep, amm askerleri tamm gelmeyp, ve andan mad
Avlonya ve Yanya sancaklar askeri dah te yakaya gemeyp ve yrk ve msellem
beglerinden be nefer kimesne gelp, amm msellemleri ve yrkleri gelp yetidin
bildirmein buyurdum ki:
Vardukda bu bbda mukayyed olup bu defa dah fermn olnan mer eer begler
ve eer alay beglerinden ve sir askerden ve yrk ve msellem tifesinden henz gelp
irimemi varsa muaccelen avus gnderp, ihrc idp`ve dah begleri gitmise tenbh
eyleyesin ki gice ve gndz yryp, varup beglerinin akablerinden irip, hidmetinde
bulnalar. yleki bu dah varup, yetimeyp ve yhd gemiler vardukda hzr bulnmamala
gemiler gidp, mezkrlar anda kala, sonra siyset olnur. Bu seferi sir sefere kys itmeyp,
ana gre mukayyed olalar ve bu hkm-i erfm ne gn varup ve beglerden ve askerlerinden
ve alay beglerinden ve yrk ve msellem beglerinden te yakaya gep, mahall-i umra
tevecch iden kimdir, henz gelp irimiyen kimdir, yazup ve yanna askeri alay begisiyle
Kulundan girmek mnsib ise, girde deil ise Geliboludan te yakaya gemek emrim
olmd. Emrim zre Kulundan girmeyp Geliboluya gelmezse tenbh eyleyesin ki varup
Antliyyede gemilere girp mahall-i memra vara.
Yazld. [Yev]ml-cuma, f 28 Zilhhice sene 977
Sheyl kethdya verildi. F 28 Zilhicce sene 977
242 Rm ili beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp Paa sancaunn sa ve
sol kol zam ve erbb- timr, kimi gelp ve kimi gelmemek zre olup ve Antliyyeye
varmadan, fermn olnan begler ve alay begleri gep, gidp siphileri dah blk blk
gemek zre oldun bildirp, her ne dimi isen malmm old. Buyurdum ki:
Zikr olnan sancaklar siphileri geldike elli altm nefere bir avu koup, beglerinin
ve alay beglerinin akablerince ber-vech-i isticl gnderp, tenbh eyleyesin ki yolda
kimesneye zulm teadd itmeyeler.
Yazld. Bu dah tekrar yazlup Mehmed avua virildi.
F gurre-i Muharrem sene 977

108

243 - Yanya begine hkm ki: Bundan akdem sana hkm gnderilp, sana tabi
olan iftlikl ve timarlu toye ve aknclarn ile sancaunda vk olan yallar grp gzedp,
anun gibi Budun cnibinde bir hidmet vk olursa, cmle lamcyn ile varup, hidmetde
bulnasn diy emrim olmu idi. Hliya Prut ve Karleli sancaklar yal olup, hfz u hrset
lzm olman buyurdum ki:
Emr-i sbkm zre timarlu ve iftlikl, toye Ereli sancanda vak olan yallardr
ve eer Prut ve Karl ili canibleridir, gz ve kulak tutup ol yerin kdlarna dah tenbh
eyleyesin ki anun gibi dman gelrse il eriyle zerlerine varup, yalya kartmaa say
eyleyp ve kfir korsan gelmek mahalleri gecede ve gndzde nbetle il erine bekledp,
gaflet ile bi-inyetillh memlik-i mahrsemden bir mahalle zarar u gezend iridirmekden
hazer eyleyesin.
Yanya beginin hkmnn altna yazld.
Bundan akdem Venediklnn Parga nm kalasnda kefere gafletde iken suhletle
almaa say idp, ihtimm eyleyesin diy emrim olmd. Eser-i kfir olmadan hliy bir
siphi gelp mezkr kalann halk Kbrusa firr idp, ancak yigirmi otuz mikdr bostanc
ve renber kalup, anlar dah hsl aldktan sonra, firr itmek mukarrerdir diy bildirp
geresin. Vk ise hsn-i tedrkle eyle. Mezkr kalay mmkin olursa alup, berber
ihtimm eyleyp ve Karl ilinde zemet tasarruf iden nzr- yalnn baz zulm teaddsi
ilm olmdr. Ol cniblerde meks idp bulnursa mahal virmeyp habs idp, yazup
bildresin.
Yazld.
244 - Dergh- muallm avularndan olup vilayet-i Karamanda kavvs
cemine tayn olnan Mehmed avua hkm ki: nallhl-ez sadet icll ile mh Muharremin onuncu gn, sefer-i zafer-sara tevecch-i hmynum mukarrer olman
bundan evvel, cemiyyeti fermn olnan kavssn hzr ve mheyy bulnmas lzm olmudr.
Buyurdum ki :
Vardukda emr olnan kavvs hussnda gerei gibi mukayyed olup, muaccelen
tevzi ve ihzr bbnda dakka fevt itmeyp, fermn- hmynum mndesnca tedrk

109

eyleyesin ki, emrl-meril-kirm, Karaman Beglerbegi Hasan dme ikblh vardukta

cmlesi hzr bulnalar.
Yazld. Kethdsna virildi. F 28 C [ziyel hir] sene 977
245 Tmvar beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp beglerbegiliine tbi
olan alay begi ve zam ve erbb- timr ve Karaman klyla mretteb ve mkemmel
dman yarayla varup, Budun beglerbegisiyle mlk olup, hsn-i ittifk ve ittihd zre
hidmetde bulnasn diy vrid olan emr-i erf-i lin mcebince hazr ve mheyy olup,
mrnileyh cnibinden hayra muntazr oldun bildirdin ecilden buyurdum ki:
Vardukda fermn- erf-i sbkm mcebince

mretteb ve mkemmel dman

yarayla hzr u mde olup, anun gibi lzm olup, mmileyh Budun beglerbegi tarafindan
taleb olnursa cmle yannda olan askeriyle varup ve dn bbnda ve devlet-i ebed-peyvend
hsrevneme mteallk hususlarda, mes-i cemlenz zuhra getresiz ve askir-i nusretmesser eer cemiyetde otururken eer ahar yere tevecch itdinde muhkem zabt idp,
rey ve beryya hilf- er-i kadm, zulm teadd itdrmeyesin. nd ve muhlefet
idenleri arz idesin ki dirlikleri alnup hara virile ve ol cnibde vkf ve muttali oldun
ahbr- sahhi alet-tevli ilmdan hl olmayasn.
Yazld. Ahmed avua virildi. F 22 C [ziyelhir] 977
246 - Rodos begine hkm ki: Mektb gnderp Kbrus mhimmt in iki bin
adet ra tomru ihzr olup, der-mahzen olup, ve Kbrus ve Girid cezrelerinde kll
tedrkleri olup, cezrelerinden tara asl dem salvirmedklerin bildrmisin. mdi Trablus
beginin mektb vrid olup, Mslimn eklinde iki kadrga ve firkate gelp, Trablus
skelesinden sabun ykl renber gemisin alup, kendsin arz idp, kffr- hk-sr dim bu
makle korsanlkdan ve muttasl memlik-i mahrsemden yarar diller almakdan hl
olmayup, sen bu kadar zamndan ber dil almayup ve ber-tedrk idp korsanlk itmedin.
Alel-huss sen kadrgalar ile Giridde yaturken keferenin bir cekdiri gemisi yanndan gep,
...... kup gitdi mesmdr buyurdum ki:
Vardukda bu babda mukayyed olup, gaflet ve ihmlden hazer edp, kffrn ahvl
ve etvrna tamm vukf tahsl idp, yarar diller almaa say idp ve Rodosa mni olup

110

kadmden hfz u hrset olagelen mevcibi onat vechile hfz itdirp, gaflet ile memlik-i
mahrsemden bir vechile zarar iritirmekden hazer eyleyesin.
Yazld. Ahmed avua virildi. 28 C [ziyel-hir]
247 - skenderiye kapudn Mehmed Bege hkm ki: Trablus Begi Mehmed Beg
mektb gnderp, kffrn iki pre kadrga ve frkatesi gelp Trablus skelesinden sabun
ykl bir renber gemisin alup, gitdin bildirmein buyurdum ki:
Vardukda zikr olnan renber gemisin alup giden, ne makle giden kadrgalardr,
Venediklnin midir, nicedir, onat vechile tetebbu idp, sihhati zre malm idinp, yazup
bildresin. Zikr olnan kadrga ve kalitalar Mslimn eklinde gelp, mezkr gemiyi almlar,
sen hod ol cnibe salmsndr. Bu makle korsanlk iden Kbrus ve yhd kalita gemileri
olmak ve ...... skelesinde ol gemilerde nin haberin almadn. Bu makle umrda mukayyed
olmak lzmdr. Gaflet zre olmayup, ada tarafndan bir zarar u gezend iridirmekden hazer
idp, basret zre olasn.
Yazld. Kethdsna virildi. F 29 C [ziyel-hir] sene 977
248 - Tekeili begine ve Antliyye kdsina hkm ki: Sen ki sancak begisin
mektb gnderp, fermn- erf-i sbkm zre yollar tevs olup ve iskele itmma irip,
murd zre oldun bildrmisin. Anu itmisin. mdi buyurdum ki:
Vardukda min-bad varan askir-i nusret-messer eer Rm ili askeridir ve gayridir
bir n tehir ve tevakkuf itdirmeyp, renber gemileriyle Kbrusa gndermen bbnda ikdm
ihtimm idp, ihml ve msheleden hazer eyleyesin. Askir-i hmynn sonradan
varanlar dah elendirilmeyp, te yakaya geirmek lzmdr. Bizzt onat mukayyed olup,
asl gemilere varup, irimiyenleri dah tedrk idp, emrim zre gndermek bbnda dakka
fevt itmeyesin ve ol canibde kffr- hk-sr taraflarnda vk ve muttali oldun ahbr-
sahhay ve sonradan ne mikdr asker, renber gemileriyle gnderildin yazup bildresin. Bu
sefer hussn sir sefere kys itmeyp ikdm ihtimm zre olasn.

111

Yazld. Bu hkm virildkde m beglerbegisinin hkmi dah virile.

Arz getren Arab h nm kimesneye virildi.
249 - Trablus begi Mehmed[e] hkm ki: Mektb gnderp Mslimn kadrgas
eklinde iki pre kadrga ile pre kalita, Trablus skelesinde Efrence gemileri ortasnda
iken sabun ile meml renber gemisin alup, bindklerin ve hlen ol cevnibde bu makle
fesd olmakdan hl olmayup, mezbr iskelede birer kadrga ve bir firkate vardr. Dery
cnibinden gelen dman ile cenk oluna. Leyl nehr karada gezp, amm dery yzne
kmaa re olmadun ve bir iki pre kadrga irsl olnmasn bildrmisin. mdi kffr bedgirdr mukaddem haber almak karrdr. Anun in sabun gemisin almdr. Buyurdum ki:
Vardukda yallar onat vechile hfz u hrset itdirp, gaflet ile kffr- hk-srdan bir
yere zarar u gezend iridirmekden ziyde hazer eyleyp, basret zre olup ve bu bbda m
beglerbegisine dah hkm yazlup, yallarn hfz fermn olnmdr. Mrnileyhle
haberlep, vech mnsib grldi zre muhfazada dakka fevt itmeyesin. Dim yallar
il eriyle boynca bekledp, anun gibi yalya kfir gelp, karaya dnlmek istedklerinde tara
karmayup, bi-inyetillhi tel men u def itmekle say eyleyesin ve yallara karb yerde
koyun ve kei ve sir davar komayup, nesne komayup, bir gnlk mikdr ierye iledesin
diy vilyet halkna tenbh eyleyesin ve m beglerbegisine yazlan hkmi, mrnileyhe
sl eyleyesin ve bu hkm-i erfm ne gn ...... yazla.
Yazld. Trablus beginden mektb getren Arab h nm kimesneye virildi.
250 - m beglerbegisine hkm ki: Trablus Begi Mehmed mektb gnderp
Mslimn eklinde iki pre kadrga ile pre kalita Trablus skelesinde Efrence gemileri
ortasnda iken, sabun ile meml bir renber gemisin alduklarn ilm idp, ol cevnibin
yallar gerei gibi hfz u hrset olnmak lzm olman mrnileyhe hkm-i hmynum
yazlup, gaflet eylemeyp, yallar onat vechile hfz u hrset eyleyesin diy emrim olmdr.
Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda sen dah mukayyed olup, Trablus etrfnda ve sir ol cevnibe
mteallk olan yallar onat vechile hfz itdirp, gaflet ile yzen billh bir mahalle kffr-

112

hk-srdan bir zarar iridirilmekden ziyde ihtiyt eyleyp, bb- muhfazada env- ikdm
ihtimmn vcda getresin.
Yazld. Ahmed avua virildi.
251 - Antliyye kdsna ve Elmalu kdlarna ve Mehmed avua hkm ki:
Kbrus cnibine fermn olnan askir-i mansrenin bu defa at gemilerine yetimiyenleri
renber gemilerin tedrk olnup, gnderilmesin emr idp buyurdum ki:
Vardukda gresiz, anun gibi askir-i mansreden iki siphi ve yrk ve ekinci
msellemdir, Kbrusa tayn olnup, varup, gemilere irimeyp, renber gemilere tahml
eyleyp, muacccelen gndermek bbnda env- ikdm ihtimm eyleyesin. Huss-
mezbr mhimdir. hmlden hazer eyleyesin ve ne vechile tedrk eyleyp, mezkrlar ne gn
kup, gitdklerin yazup bildresin.
Yazld. Mehmed avua virildi.
Beglerbegisine sl itmek in kethdsna virildi.
F 29 C [ziyel hir] sene 977
Kethdsna virildi. F gurre-i Muharrem sene 978
252- Kstendil begine hkm ki: Bundan akdem sana hkm-i hmynum
gnderilp, sancaun askeriyle mretteb ve mkemmel cemiyyet olup, ne cnibe varmak
emrim olursa, muaccelen varasn diy emrim olmu idi. Sancaun siphilerinin kocalarndan
iki yz nefer siphiyle bir yarar eribay serdr tayn idp, Avlonyaya gnderp, varup
Avlonyann ve Dran muhfaza olup, sen emr-i sbk mcebince Kuakda cemiyyet
olman emr idp buyurdum ki:
Emrim zre sancaunn siphilerinin kocalarndan alt yz nefer siphiye bir yarar
eribay serdr idp, Avlonyaya gnderp tenbh eyleyesiz. Varup gecede ve gndzde
gaflet itmeyp, yallar bekledp ve Dra cnibine dah gz ve kulak tutup, anun gibi bir
mahalle dman gelmel olursa, bil-tevakkuf zerlerine varup, tara kartmamaa say idp,
gaflet ile memlik-i mahrsemden bir mahalle zarar u gezend iridirmekden ziyde hazer

113

idp, hfz-u hrsetde ihml mshele itmeyeler ve sen dah emrim zre varup, Kuakda
cemiyyet ile oturup, Hersek ve Kilis cniblerine gz ve kulak tutup, anun gibi ol cniblerde
bir hidmet vk olup, taleb iderler ise tehr itmeyp, hemn ol sat kup, varup vech
mnsib oldu zre hidmette bulnasz. Bu hkm-i erfm sana ne gn varup, ne vechile
tedrk eyledin yazup bildresiz.
Yazld. Kethds Ksma virildi . F gurre-i Muharreml-harm sene 978
253 - Canik Begi Memi Bege hkm ki: Liv-i mezbrda ve Sivas sancanda
baz levend ve hrsuz suhte tifesi zuhr idp, hrsuz ve harmlik idp, yollara ve bellere
inp, fitne ve fesd itmekden hl olmaduklar istim olnup, sen muhfaza hidmetinde
olmala anun gibi ehl-i fesd ele getrp, haklarndan gelmen emr idp buyurdum ki:
Vardukda tamm mukayyed olup, muhfaza hidmetinde iken, anun gibi hrsuz ve
harmlik eyleyen suhte tifesi eer Canikde ve eer Sivasdadr, her hangi tarafda zuhr
iderse zerlerine varup, hsn-i tedbr ve tedrkle ele getrp, dah ahvllerin toprak kdlar
marifetiyle onat vechile erle teft idp, fesd enat zre olduklar bi-hasebi-er sbit
ve zhir olanlarn, erle mahallinde haklarndan gelp, memleket ve vilyetten fitne ve
fesdlarn defu ref itmek bbnda ikdm ihtimmn vcda getresin. Amm bu bbda
tamm Hakk zre olup, bu bahne ile kend hllerinde olanlara ...... ve tesbt ve takb ile
dahl taarruz olmakdan ve ehl-i fesd olanlar himyet olnup, celb ahz olnmamakla hals
olmakdan hazer eyleyesin.

Yazld. Hasan avua virildi. Bu hkm tekrar msvedde olmdr.

Mehmed avua virildi. F gurre-i Muharrem sene 978
254 - irmen begine hkm ki: Bundan akdem sancaun siphileri ve msellemleri
ile sancnda cemiyyet zre oturup, hzr ve mheyy olasz diy emrim olmd. Ece Ovas
nm mevzde baz levend ve korsan kayklar olup, rey ve beryya zarar u gezend
iridirmek ihtimli mesmu- erfm olmala muhfaza in ol cnibe varman emr idp
buyurdum ki:

114

Vardukta asl tehr ve tevakkuf itmeyp, sancauna tbi olan msellemler ve siphi
tifesi ile kalkup, mretteb ve mkemmel ve dman yarayla ber-vech-i isticl mahall-i
memra varup ve dah eer levend ve korsan kayklardr, ve sir ehl-i fesdn ol mahalleri
gerei gibi hfz u hrset idp, dery cnibinden ve kara tarafndan brakmak, memleket ve
vilyete ve rey ve beryya zarar ve teadd itdirmeyp, zuhr iden ehl-i fesd hsn-i
tedbr ve tedrkle ele getrp, erle fesd enatleri sbit ve zhir olanlarn haklarndan
gelp, bb- muhfazada dakka fevt itmeyesiz. yle ki emrim zre muaccelen kalkup,
mahall-i memra varmayup ve dhil oldukdan sonra muhfaza mddetinde nev`an ihml
mshele eyleyp, senin ihmlin sebebi ile derydan ve karadan ol cniblerde bir yere zarar
olalar, sen mukayyed olmayasn, sonra asl beyn edecek zrn makbl olmak ihtimli
olmayup, sancaun hara virilmekle iktif olnmayup, eedd-i ikbla muteb olman
mukarrerdir. Ana gre mukayyed olup muhafaza konusunda dakka fevt itmeyesin.
Mehmed avua virildi. F gurre-i Muharrem sene 978
Kstendil beginin hkmi ile gnderildi.
255 Rm ili beglerbegisine hkm ki : Hliy Paa sancana tbi Filorine
nhiyesi siphileriyle bir eri balar Balyabadra muhfazas in gnderilmen emr idp
buyurdum ki:
Zikr olnan nhiye siphilerinin eri balarna koup gnderesin ki, varup gecede ve
gndzde hzr olup, gaflet zre olmayup, bostanc yallar bekleyp, anun gibi zarar kasdna
kffr gemileri gelrse tara kartmamaa say idp, mazarrat ve ifsdlarn def u ref
eyleyesin. Bu huss yoklanup grlse gerekdir. yle ki tayn itdin nhiye-i mezbre
siphileri mahall-i memra bit-tamm varmayup, tb ve yaraklarnda noksan zre olup, ve
yhd gece varup, zarar irie, asla zrleri makbl olmayup, min-bad, dirlik olmamak zre
mazl olma mukarrer bilp, ana gre ikdm ihtimm zre olasn ve Kstendil begine
dah hkm gnderilmidir. Vardukda sl eyleyesin.
[Yev]ml-erbea, f gurre-i Muharrem sene 978. Mehmed avua virildi.
256 Piyle Paaya hkm ki: Bir renber gemisi Harriyeden binp, Trablusa,
andan gnde Motuna gep, hlen Dergh- muallma gelp, kffr- hk-sr ahvlinden

115

tefahhus olndukda, Cezir beglerbegisi Al dme ikblh Tunusda iken, Ramazn aynda
Mzdecil Arbndan bir haber gelp, spanya Kralnn akrbsndan berber iki yz elli bin
mikdr asker ile zerlerine gelp, kll cenk olup, sonra mnhezim olup, ziyde tutsak
alnup, esr murd iderken, emrim ile kadrga gnderesin didkleri ecilden kapudn on yedi
pre kadrga ile ol huss in, gndermek zre olup ve spanyann yigirmi be pre kadrgas
Halkulva`de zahre ve yarak gnderdi. Ahvdda Venediklye yardma gider diy
sylenrdi. Amm sihhati malm deildir diy haber virp, ...... Venedikl dah mektb
gnderp, Venediklnin yz pre kadrgalar olup ve yigirmi pre dah hurde kalita maklesi
yapdrmak smarlamlar. On iki pre dah mavnalar olnup, smarlanan kalitalar dah
yapldu takdrce, ceman kadrga ve kalita ve mavna yz otuz iki pre gemileri ancak olur.
Amm spanya barut gelrmi bilinmez diy bildirdiler. mdi buyurdum ki:
Sen dah gaflet zre olup, kffr- hk-srn ahvl ve etvrna mukayyed olup, yarar
diller almaa say idp, melanet fikrinin fikr-i fsid ve rey-i ksidleri ne idi sihhti ile
vukf ve itl tahsl idp, dah ana gre bi-inyetillhi tel vech mnsib grdin zre
tedrklerin grp, biinyet-i Hakk ve hidyet-i mun-i muttali ile env- yz aklklar
tahsline say ihtimm eyleyesin. mddir ki Hakk sbhneh ve tel, ad-y dn
devlete kahr ve evliy-y mlk millete feth u nusret myesser idp kffr- dzah-karr ve
askir kim ve slim avdet itmee mukarrer itmi ola ve bundan akdem sana hkm-i erfm
gnderilp, baz levend kalitalar yallara kup, gret ve hasret idenler, diy fukar ikyet
itmei Kavala Kapudn Abdlcebbr ve yhd bir mnsib grdn reisi tayn idp
gnderesin. Vezrim Mustafa Paa edmallh iclleh ...... bu huss in tegayyr itdi iki
pre kalita eylet-i Midillde mlk olup, ittifk ve ittihd zre Kavala ve sir ol cnibi
levend ve korsan tifesinden hfz u hrset eyleye diy emrim olup ve Karl ilinde zemet
tasarruf iden Bli dah istimlet ile ele getrp, kayd u bend idp, arz eyleyesin diy emrim
olmd. Ol emrim kem-kn mukarrerdir. Emr-i sbkm zre mezkr Abdlcebbr ve
yhd mnsib grdn reisi gnderesin ki, gelp Midillde Vezrim Mustafa Paa dmet
meliyeh tayn itdi kalitalar ile bulup, hsn-i ittifk ve ittihd zre Kavala ve ol
cevnibde zuhr idp ekyy ve ehl-i fesd harm levend tifesin ele getrp, haklarndan
gelp, hfz u hrsetde dakka fevt itmeyeler. Sonra levend tifesinden rey ve beryya
zarar iridirse kendlerden bilirz. Ana gre tenbh eyleyp ve mezkr zam Bli dah
hsn-i vechile ele getrp, kayd u bend idp, arz idesin ve gnderdin reislere tenbh

116

eyleyesin ki gelrken ihtiyt zre olup, gaflet zre olmayalar ve sen dah bil-fil ne mahalde
olup donanma-i hmayn ahvli ne vechiledir yazup bildresiz ve ilenen peksimed ve cmle
itmimidir nicedir eer tamm alnmad ise tenbh eyleyesin ki ana gre yerde hfz idp zarar
olmak ihtimli olmaya ve bir siphi gelp Venediklnin Parga nm hisr halk cmle firr
idp, Kbrusa gidp yigirmi otuz mikdr bostanc renber kalmdr. Anlar dah hsl
aldukdan sonra firr itmek kasdndadr diy bildirdi. Gresin bi-inyetillh feth idp, behre
berber hsm eyleyesin ve Delvine begi gemiye yigirmi dem girmi ise sanca halkdr, bir
eri bayla bir mikdr siphi ihrc idp, liv-i mezbrda ne mahf- ln- mahalde alkoyup,
muhkem tenbh eyleyesin ki gecede ve gndzde yallar nbetle bekledp, gaflet ile liv-i
mezbrda bir mahalle ve b-reden bir ferde zarar iridrmiyesin. yle ki ihmlleri sebebi
ile bir mahalle zarar irise, zrleri makbl olmaz. Bilmi olasn.
[Yev]ml-erbea, f gurre-i Muharrem sene 978.
Hseyin elebiye gnderildi.
257 - Mora Nzr Sinan avua ve liv-i mezbrda yal cniblerinde vk olan
kdlara hkm ki ve azab aalarna ve dizdrlara: Bundan akdem size hkm-i
hmaynum gnderilp zikr olnan yallar il eri ve azab ve hisr eriyle hfz u hrset idp,
nbetle bekledp, anun gibi bir mahalle dman mstevl olursa birbirinz ile karup,
zerlerine varup, bi-inyetillahi tel taraya kartmayup, men itmee mberet
eyleyesiz diy emrim olmd. Ol emrim kem-kn mukarrer olup, hliy, yalya Balyabadra
muhfazas in Paa sancana tbi Filorina siphileri, eribalaryla irsl olnup, varmak
zredir. Buyurdum ki:
Mezkrlar dah vardukda emr-i sbkm zre, hfz u hrsetde dakka fevt itmeyp,
sen ki avusn, mezkrn siphiler vardukda mahall-i mezbr dima grp gzedp, andan
mad mahal ve zabt olan mevzii emr-i sbk zre muktaa ve sir hidmet in ol cnibde
olan erbb- timr ve blk halk ve yenieri kullarm ile ve azab ve hisr erleri ve il eriyle
gecelerde ve gndzlerde dima bekledp, anun gibi bir mahalle dman mstevl olursa,
cmlenz hsnl-amel ve ittifk zre dman- dnin zerine varup, bi-inyetillhi tel
def-i mazarrat ve ifsdlar bbnda ikdm ihtimm eyleyesiz ve siz ki kdlar ve dizdrlar
ve azab aalarsz. Eer il eri efrdnda ve eer gayr ve hisr eri virmekde ve lzm gelrse

117

kendnz bizzt varmakda ihml ve msshele itmeyesiz. Azl ile konlmayup enva- ikb
ile mukab olmak mukarrerdir. Bu hussda tamm basret zre olup, gaflet ve tekslden
hazer eyliyesiz.
Hseyin elebiye gnderildi.
258 - Avlonya kdsna ve azab aasna ve zam Mehmede ve ol cnibde olan
kalalar dizdrlarna hkm ki: Bundan akdem size hkm-i hmynum gnderilp seksen
nefer azab, bir mikdr siphi ile yallarn hfz u hrsetinde olup, bb- muhfazada dakka
fevt itmeyesin diy emrim olmd. Ol emr-i erfm kem-kn mukarrer olup ve hliy
Kstendil Sancanda ikiyz siphi dah tayn olnup, muaccelen ol cnibde irsl in
beglerbegine hkm-i erfm gnderilp, an karb varmak zredir. Eyle olsa yallarn hfz u
hrseti mhimmtdan olup buyurdum ki:
Vardukda asl tehr ve tevakkuf itmeyp, fermn- erf-i sbkm zre birbirinzle
hsn-i ittihd ve ittifk idp, cmlenz yekdil ve yekcihet olup, mukaddem muhfaza in
tayn olnan siphiler ile ve azab tifesi ve hisr eriyle ve hlen gnderilen siphiler ile,
mnsib olan mahalde cemiyyet ile gzedp, dah leyl nehr etrf ve cevnibe gz kulak
tutup, anun gibi kffr- hk-sr dallet-ir tarafndan bir mahalle zarar u gezend iridirmek
ihtimli olursa muhfazada olanlar ile ve il eriyle, ittihd ve ittifk ile zerlerine varup, biinyetillhi tel def-i mazarrat ve ifsdlar hussnda ikdm ihtimmnuz zuhra
getrp, ihml ve mshalenz sebebiyle el-yzen billahi tel bir vechile, kffr-
mezellet-sr tarafndan zarar u gezend iridirmekden hazer eyliyesiz. Bb- muhfazada
dakka fevt itmeyesiz. yle ki sizin hlinz ile muhfazas fermn olnan yerlerden bir
mahalle, dmandan zarar irise siz defaten mberet itmeyesiz. zrnz makbl olmayup,
cmlenzn dirlikleri alndundan gayri, kendnz hakkndan gelmek mukarrerdir. Ana
gre mukayyed olup, hfz u hrset-i kl ve c ve nevh zabt u synet-i rey ve bery
hussnda mcidd s olasn ve sen ki kdsn, bundan akdem mektb gnderp Avlonya
azablar noksan zre azab yazlmak lzmdr diy bildirdin ecilden yarar yiitlerden, seksen
nefer azab yazasn diy mkaddem emr-i erfm gnderilmidi. Ol emrim dah mukarrerdir.
Fermn- erf-i sbkm zre ol yerin yarar yiitlerinden azab ve harbe kdir olanlarndan
seksen nefer azab yazup defter eyleyesin ki, muhfaza hidmetinde olalar.

118

Mehmed avua virildi. F gurre-i Muharrem sene 978

259 - Delvina begine hkm ki: Bundan akdem sana hkm gnderilp Venedike
tbi Parga nm kalay kffr gfil iken hufyeten alup, feth itmek mmkin ise eyleyesin diy
emrim olmd, eseri zhir old. Hliy ol cnibden dem gelp, mezkr kalann halk kopup,
Kudse gidp, nihyet yigirmi otuz nefer siphi ve renber tifesi kalup, anlar dah hsl-
timr hsl oldktan sonra, anlar dah gaybet itmek mukarrerdir diy haber virilen eyle olsa,
eyle olsa. Buyurdum ki:
Tehr itmeyp tetebbu itdirp, gresin. Anun gibi frsat el virirse, mecl virmeyp,
mezkr kalay alup, berber hsm eyleyesin. Ne vechile tedrk itdin yazup bildresin ve
ol cevnibin ahvl ve etvrndan ve kffrn donanmasndan ne haber aldun ilm idp,
min-bad yarar diller alup, arz itmee ikdm ihtimm eyleyesin.

Mehmed avua virildi. F gurre-i Zilhicce sene 977

260 irmen begine hkm ki: Bundan akdem sana hkm-i hmynum
gnderilp, sancaun msellemleri ve siphileriyle hzr ve mheyy olasn diy emrim
olmd. Hliy Akhisr ve Boaz Hisrlar semtinde baz levend firkatesi zhir olup, rey
zarar u gezend iledkleri istim olnup, ol cnibin varup, muhfazasnda olman emr idp
buyurdum ki:
Vardukda asl tehr ve tevakkuf itmeyp, sancaunn zam ve siphileri ve
msellemleriyle mretteb ve mkemmel varup, anun gibi levend, korsan zarar idecek
mahalleri bekleyp, yle ki harm levend firkateleri gremeyp, rey ve berynn ahvl
esbbn gret ve hasret kasd ile hsn-i tedrkle ele getrp, erle haklarndan gelp, bilcmle hfz u hrsetde dakka fevt itmeyp, gaflet ile rey ve beryya zarar u gezend
iridirmeyesin ve bu hkm-i erfm sana gelp, varup ve ne vechile tedrk eyledin ve ne
gn kup gitdin yazup bildresin ve kadmden beklenegelen mevz tutmala, geceden
ve gndzden bekledp, gaflet zre olmayasn.

119

261 Dukakin begine hkm ki: Hliy mektb gnderp, Dukakin Sancanda
Karacada Kazsna tbi Mhite diy yz nm karyeler halk, Venedike tbi leb-i deryda
vk olan, Kutur nm harb kalaya varup, yarak alup, kffra tbi ve kavl-i auz olup,
gelp, Karacada Nhiyesinde deryya karb ve itat zre olan kylerden bin ve levend
nm karyeleri gret ve hasret idp, gir kalalarna tevecch idince umrun baz erbb-
timr ve gayri ile zerlerine varup nicesinin ban kesp, bazlar zhiren perkende ve
mnhezim olup, zikr olnan Mhite ve br karyelerinin isyn ve tuyn gnden gne
mzyed oldun bildrmisin. mdi arz eyledin zre isyn ve tuyn ve kffra itat
(devam yok).
262 Tmvar beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp emr-i erfm
mcebince hzr ve mheyy oldun ve Solnok sancanda Parkan- iklo zerine cem
olan kffrn cemiyyeti olup, muvenet in zerine varmak tedrinde, mnhezim
olduklar haberi irimein Parkan zerine varldun ve bu bbda Erdel Kralnn haberi
oldun, amm Erdel Kral, Neme Kralnn kzn almak in vezri olan Bekii ve
muazzamt- umra istihdm eyledi Halma nm demlerin kz talebine gnderdi
istim eyledin ecilden, sahh haber almak in demler gnderilp, varan demler Delvine
Begi Al dme izzuhnn demleri sahh haber virdklerin bildrmisin. mdi huss- mezbr
sihhati zre malm olmak lzm olman buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gerei gibi mukayyed olup, yarar demlerin gnderp, keyfiyet-i
ahvli tetebbu ve tecesss eyleyp, sahh Neme Kralnn haberin taleb eylemek in
mezkrlar gnderdi vkmdr, ne zamnda gndermidir, dah andamdr yohsa
gelmilermidir, nicedir ve ol cnibden kz virmek mukarrer olmmdr, ne cevb virilmidir,
nicedir, cmle ahvline sihhat zre vukf tahsl eyleyp, dah hakkat zre mufassal ve
merh yazup, bildresin ve sir fikir ve tedrk ve etvr ve evsn malm idinp, vukf
zre arz eyleyesin.
Hseyin elebiye gnderildi.
263 Piyle Paaya hkm ki: Bundan akdem Mora begi seninle deryya gitmek
in hkm gnderilp Balyabadra muhfas in, lzm olursa bir eribayla bir mikdr
siphi karup, muhfaza hidmeti in alkoyasn diy emrim olmd. Hliy mrnileyhe

120

mektb gnderp, sanca muhfazas in kalmak bbnda hkm vrid olmdr diy,
kaldun bildr diy, ol vechile emrim sdr olmayup, hkm-i erfe sehven irsl olnmdr.
Mukaddem sana emr olndu zre mezkr gemilere alup, nihyet muhfaza in bir mikdr
dem ile bir eriba alkoymak gerek idi. mdi mrnileyhe dah alet-tacl varup,
gemilere girmek emr idp, Balyabadra muhfas in Filorine siphileri tayn olup, varmak
zredir. Buyurdum ki:
Asl tehr itmeyp, mezkr cmle alay begi, zam ve erbb- timr ile bilcmle
mretteb ve mkemmel dman yarayla gemiler alup, vech mnsib grdin zre
istihdm eyleyesin ve lzm olursa Balyabadra emr-i sbkm mcebince bir mikdr demle
eriba tayn eyleyp, zabt itdresin ve ol hkm-i erfi begden alup gnderesin.

Dvn ktiblerindendir. Dervi elebi ile kethdsna gnderildi.

F 8 Muharrem sene 978
264 Canik begine hkm ki: Sancaun siphileri ile Sivasda cemiyyet zre
olman emr idp buyurdum ki:
Vardukda sancaun siphilerinden bin bana mr in er altun bedel akesin alup,
yerl yerine koyup, mhrleyp, sdde-i sadetme gnderesin. Dah sen sancaun alaybegi
ve eri balar ve zam ve sir erbb- timr ile knn zre cebe v ceven ve
cebellernz bil-cmle dman yarayla mretteb ve mkemmel varup ve Sivasda,
mnsib mahalde cemiyyet eyleyp, muhfaza hidmetinde olasn. Huss- mezbr mhimdir.
hmlden hazer eyleyesin.
Budah mezkra
265 Canik begine hkm ki: Mhrl defter gnderp, oullarn alup, Bozok
sancanda yigirmier bin ake zemete mutasarrflar Ahmed ve Mehmed zde kadrhm ve
kethdlarn alup, yigirmi drt bin yz krk sekiz zemete mutasarrf Ksm ve alt bin
timra mutasarrf Perviz ve alt bin alt yz ake timra mutasarrf Rzvn ve be bin ake
timra mutasarrf Seyyid bin Ahmed ve iki bin yz ake timra mutasarrf Hamza ve

121

bin ake timra mutasarrf Mir Yusuf ve on iki bin be yz ake timra mutasarrf Mehmed ve
bin yz ake timra mutasarrf Mir Hseyin ve bin yedi yz ake timra mutasarrf olan
Hasan ve Krehri sancanda drt bin be yz akelik timra mutasarrf olan Hall ve Mara
sancanda iki bin ake timra mutasarrf Uurlu nm siphiler demlerinden olup, kendn ile
bile muhfaza hidmetinde olmalarn rec itdin arz eylemein, mezbrn oullarn ile
merkm kethds Ksmn bedelleri ve tayn tebdllerinin binde er altun bedelleri
alnmak zre muhfazada olmalarn emr idp buyurdum ki:
Oullarn ile merkm kethdndan mad zikr olnan kimesnelerden bin bana mr
in er altun bedel akesin alup keseleyp, mhrleyp sdde-i sadetme gnderesin ve
sen emr-i erf-i sbkm mcebince mezbrlar ile muhfaza hidmetinde olasn.
Azak beginin kethdsna virildi. 5 Muharrem sene 978
266 - Adana begine hkm ki: Mektb gnderp Moskov Kral eli gnderp, elli
nefer demle Azak kalasna vsl olup, gemi ile Kefeye gelmek zre oldklarn ilm
itmisin. mdi sdde-i sadetimz dim mefth olup, eer dostluk, eer dmanlk zre
gelenlere men u redd yokdr. Buyurdum ki:
Hkm-i erfmle hssa reslerden kdvetl emcid vel-akrn Mustafa, vusl
buldukda sonrada elileriyle gelan koyup, mezkr ile sdde-i sadetme gnderesin.
[Yev]ms-sebt, f 9 Muharrem sene 978
267 Budun beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp bundan akdem iklo
palangasn muhsara iden kffr huss in emr-i erfm mcebince tetebbu itdirp,
palangaya gelen kefere arasnda Erdel keferesinden baz kefere bile yollayup ve nice mni
Nogay ve Fasa ve Sakmar nm kalalardan kup, her yerden kfirler gelp, bu huss in
Neme Kralna kad gnderilp sul olndukda haberimz yokdr diy cevb virdin ve
Neme Kral, Serence nm mahalde, Kbrus cnibine hayli asker gndermi ve bil-fil
gndermek tedrindedir diy istim eyledin ve gelen csslar ve korsanlar Fasada
kfirin cemiyyet oldklarndan gayri ( devam yok).
Yazld. Virilmedi. Ayn.

122

268 Mora begine hkm ki: Bundan akdem sana hkm-i hmynum gnderilp
Balyabadra muhfas in siphi lzm olursa bir eribayla bir mikdar siphi koyup, sen
destr- mkerrem ile dah vezrim Piyle Paaya dery seferine tevch eyleyesin diy emrim
olmd. Hliy sdde-i sadetme mektb gnderp, muhfaza in kalasn diy vrid olan
emr-i erf mcebince sefere gitmeyp, kalasn diy bildrmisin. mdi sen seferden kalasn
diy hkm-i erfm gnderilmemidir. Eer emr-i erf dah varm ise sehv ile yazlup
gitmidir. Mukaddem sdr olan fermn- erfm mukarrerdir. Buyurdum ki:
Vardukda bu bbda gaflet itmeyp, anun gibi mahall-i mezbrn hfz u hrseti
mhim olup siphi kullanmak lzmsa bir eriba ile bir mikdr siphi tayn eyliyesiz ki, leyl
nehr muhfaza hidmetinde olup, ihml msheleden hazer idp, bb- muhfazada
dakka fevt itmeyesiz. hmlleri sebebi ile ol tarafda bir mahalle kffr- hk-sr tarafndan
zarar irise kendlerin haklarndan gelinr. Ana gre tenbh ve tekd idp, dah sen tehr
itmeyp mrnileyhe vezrim Piyle Paa ile dery seferine tevecch idp, vech mnsib
grdin zre hidmetde bulnasn. hmlden hazer eyleyesin, sonra zrn makbl olmaz,
bilmi olasn.
Kethdsna virildi. Fi gurre-i Muharrem sene 978
269 - Budun beglerbegisine hkm ki: Mektb gnderp bundan akdem iklo
palangasn muhsara iden kffr hussnda emr-i erfm mcebince tenbh idp, Ulah
keferesinden palangaya gelen kefere arasnda baz kefere bile bulnup ve ibtid kime tbir
Negay Deresi ve Skmaz nam kalalardan kup, her birinden kfirler gelp, bu huss in
Be Kralna kt gnderilp, sul olndukda haberimiz yokdur diy cevb virdin ve Be
Kral, Prag nm mahalde Firaz cnibine hayli asker gnderp ve bil-fil gndermek
tedrindedir diy istim eyledin ve gelen csslar ve tuzaklar Masada kfirin
cemiyyeti olup andan gayri yerde cemiyyetleri yokdur diy haber virdklerin bildrmisin.
Amm Masada olan kffrdan gaflet ciz deildir.
Buyurdum ki: Vardukda emr-i erfm zre Masada cemiyyet zre olan kefereden
gaflet eylemeyp, fikr-i fsid hayl-i ksidleriyle idp cemiyyetde murdlar ne olup
memlik-i mahrseden bir yere dmek midir nicedir malm idinp dah ana gre hsn-i
tedrk eyleyp, gaflet ile iyazen billh memlik-i mahrseye bir zarar u gezend

123

iridirmekden hazer eyleyesin. Kuvv-i kffr- bed-girdrn tarafna yarar csslar gnderp
ahvl ve etvrn ve sir fikr-i fsid ve tedrklerin tetebbu eyleyp, vkf oldun ahbr-
sahhay alet-tevl ilmdan hl olmayasn.

124

DZN
( Hkm nunaralar esas alnarak hazrlanmtr)

Abd, kethd: 56,

Abdlcebbr, Fud olu: 235, 236,
Abdlcebbr, Kavala kapudn: 215, 256,
Abdlkerm, m kds: 127,
acemi olanlar: 37, 122,
Adakpr karyesi: 166,
Adana: 35, 81, 266,
aa: 147,
Alasun kazs: 197,
anm: 81, 232,
Ahmed bin Esad, Gazze'den: 176,
Ahmed bin Yarc, Zihne'den: 20, 365
Ahmed avu: 62, 65, 97, 99, 132, 10, 191,
194, 247, 251,
Ahmed, Amasya mir-lemi: 56
Ahmed, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Ahmed, kap kethds: 101,
Ahmed, Msr sbas : 64,
Ahmed, Simento kazsndan: 76,
Ahyolu: 114, 115, 128,
ake: 6, 7, 14, 21, 24, 26, 43, 51, 53, 55, 56,
57, 58, 59, 63, 77, 89, 91, 94, 100, 103,
110, 111, 116, 133, 136, 139, 144, 146,
148, 152, 179, 197, 205, 214, 223, 229,
264, 265, 269,
Akkirman: 103, 147,
Akkpr karyesi: 186,
Aliye: 65, 189, 196,
alay begi: 39, 215, 220, 221, 242, 245, 264,
let-i harb: 131,
Al Beg, Cezir beglerbegi: 256,
Al Beg, Delvine begi: 260,
Al Beg, skb begi: 98,
Al bin Abdullah, Edirnekap'dan: 233,
Al avu: 154, 178, 215,
Al elebi, arz getren: 101,
Al Sbni: 169, 211, 234
Al, Dukakin'den: 240,
Al, Glpnar karyesinden: 45,
Al, Kocack Kalas dizdr: 71,
Al, sbk defterdar, vilyet muharriri: 53, 88,
Al, tahrir katibi: 194,
Al, timrdan mazl: 52,
Almasa mezraas: 139,
altun: 38, 53, 87, 100, 169, 175, 176, 265,
Amasya: 56, 102,
Amik kazs: 223,
Anadolu vilyeti: 107, 137, 138, 194, 227,

Anapoli: 72, 187,

anbar: 198,
Andra adas: 237,
Antliyye: 242, 251,
Antkyye: 223, 156
Arab tifesi: 22, 27, 49, 66, 104, 183, 249,
araba: 7, 29, 198, 206,
arab lisn: 127, 231,
Arabistn: 237,
Arap tifesi: 27,49, 196,
Ardahan: 155
Armutlu karyesi: 144
arpa: 88, 90, 121, 128, 130,
arz: 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 19, 22, 25, 29,
30, 38, 42, 43, 45, 47, 48, 51, 53, 55, 56,
59, 64, 65, 67, 68,71, 73, 74, 76, 79, 82,
84, 89, 95, 100, 102, 103, 107, 109, 112,
120, 121, 127, 129, 139, 142, 150,
151,153, 156, 160, 162, 166, 167, 175,
176, 179, 183, 184, 185, 186, 194, 196,
198, 204, 215,216, 219, 224, 230, 232,
234, 246, 249, 259, 261, 262, 265,
asker: 39, 43, 119, 150, 204, 208, 209, 216,
221, 237, 239, 241, 245, 248, 252, 256,
267, 269,
Aklar karyesi: 93,
at: 51, 66, 79, 94, 103, 115, 121, 183, 188,
avrz: 232,
Avlonya: 241, 252, 258,
Aydn:107, 150, 186, 213,
Aydos: 151
Ayntab: 4, 84, 161,
Azak: 10, 266,
azap tifesi ve aalar: 29, 257, 258,
Azz Beg, Cezir mutasarrf: 22,

Babaeski: 143,
bc: 26, 38, 87, 90, 92, 198,
Badd: 110, 140, 202, 229, 230,
bakkal: 90, 130, 198,
Balabanck karyesi: 139,
Bl Beg: 163
Bl, zam: 256,
Baleyh karyesi: 173
Balyabadra: 257, 263, 268,

125

Banaluka: 99, 141, 170, 190, 192,

bara: 46, 61, 237, 238, 239,
barut: 5, 16, 28, 29, 42, 64, 65, 123, 124,
134, 141, 145, 170, 178, 190, 191,
206,207, 215,
Basra: 20, 23, 111, 202,
Byezid da: 166,
baylos: 97,
Be Kral: 1, 269,
Beg bazar: 179,
Begl Al, Dukakin'den: 199,
Begehri kazs: 95, 183, 196,
Behll, Yenice-i Karasu'dan: 91,
Bekir Halfe, arz getren: 96,
Belgrad: 16, 28, 29, 47,
bert- hmyn: 12 ,19, 26, 51, 94, 108, 113,
126, 210, 225, 226, 227,
bery: 22, 25, 31, 78, 86, 101, 106, 121,
150, 204, 235, 236, 245, 254, 258, 260,
Berber Al, psala'dan: 70,
Bergos kazs: 94,
Berki Mahmd: 56,
Berrziye mahkemesi, m'da: 100
Beytullh: 3, 204, 231,
Biga: 17, 18,
Bill, Timur Kalas eratlarndan: 112,
boaz (lar): 39, 200, 260,
Bodan: 41, 102, 147,
Bolu: 43,
Bori karyesi. 91,
Bosna: 99, 141, 143, 170, 184, 185, 190, 191,
203, 214, 220, 221,
Botana karyesi: 102,
Bozok sanca: 264,
Bber karyesi: 121,
Budakz nhiyesi: 45,
Budun: 1, 8, 16, 19, 26, 51, 105, 108, 168,
178, 191, 192, 193, 205, 232, 245,
267, 269,
buday: 88, 159, 210,
Bur Al, rfz halfesi: 110,
Burgaz: 143,
Burusa: 17, 162, 166,
buz: 13,
Bykkll karyesi: 93,

Canbuzlu karyesi: 166,

Canik: 253, 264, 265,
cebe v ceven: 220, 265,
Cel-yi vatan (eylemek): 52,
Cengiz Hn: 208,
cerme: 55, 69, 197,
Cezir: 21, 22, 23, 204, 231, 256,
cizye: 44, 232,

alume Kal'as: 239,

anad sanca: 7, 8, 80, 83,
eltk karyesi: 139,
erkise begleri: 149,
erke: 173,
ldr Kethd: 54,
narck livs: 183,
narl mahallesi, psala: 70,
ingne tifesi: 107,
irmen: 39, 54, 55, 254, 260,
orlu: 70
orum: 39,
uka-c: 86, 130, 186,

darb: 155,
darb-zen: 35, 81,
Driye karyesi: 77,
Dvud Paa: 89,
Debri: 71,
defter: 1, 5, 6, 10, 11, 19, 20, 21, 25, 26, 33,
37, 38, 42, 48, 49, 51, 54, 55, 61, 68,
69, 74, 75, 77, 86,87,
defterdr: 4, 6, 21, 32, 33, 38, 53, 75, 80, 88,
Delvine: 259, 260,
Demircik karyesi: 70,
Denizl karyesi: 96,
derbend: 141, 166,
Derel karahisar kazs: 187,
dergh- muall: 25, 31, 51, 56, 65, 85, 91,
93, 114, 115, 129, 132, 138,
139, 144, 159, 160, 162,
178, 183, 187, 204, 212,
215, 226, 227, 232, 234,
240, 244, 256,
dergh- sadet: 237,
Dervi bin Solak, Kzldere karyesinden: 20,
Dervi elebi: 264,
dee: 159, 210,
deve: 49, 66, 116, 117, 229,
Devlet Giray Hn: 149,
devlet-i ebed-peyvend: 221, 245,

Cafer avu: 41, 52, 57, 198,

Cafer, nad begi: 7, 150,
Cafer, dee nzr: 159,
Cafer, sancak sbas: 179,
Cmi: 2, 122, 127, 216, 232,
Canbazlar karyesi: 17, 166, 186,
Canbolat kazs: 161,

126

devlet-i hmyn: 22, 237,

dvn kds: 43,
dvn: 43, 118, 126, 232, 264,
Diyrbekir: 6, 15, 21,
doancba: 104,
donanma: 24, 39, 44, 62, 72, 95, 137, 158,
204, 231, 237, 256, 259,
Denci bd nhiyesi: 144,
Dra: 187, 252,
Drama: 104, 128,
dubrovnik: 46, 165,
Dukakin: 109, 195, 199, 240, 261,
Dulkdiriyye: 75, 76, 92, 134, 217, 218, 223,
Durak, kapudn: 208
Dn Da: 45,
dman: 39, 200, 237, 243, 245, 249, 252,
254, 257, 258, 263, 264, 266,

Esrci Habb, Canbazlar karyesinden: 186,

Eski il: 9,
Estergon: 168,
eknci: 67, 68, 69,
etmekci: 130, 198,
Evkf: 24, 69, 88, 89, 92, 110, 111, 226,
Evren avu: 91, 93, 94, 104, 181,
Evyati Kalas: 143,
Eynehan, Ergene'den: 181,

Fenar kazs: 95,

Ferhad , Malkara'dan: 70,
Ferhad Beg, Kilis begi: 99, 144, 170, 2,20
Ferhad bin Abdullh: 67,
Ferhad, sba: 197,
fermn:2, 6, 8, 16, 23, 29, 34, 35, 39, 56, 80,
81, 89, 102, 103, 115, 123, 129, 130,
140, 143, 166, 178, 188, 189, 204,
206, 215, 217, 224, 245, 248, 249,
251, 258, 268,
Ferruh, Ergene'den: 181,
Ferruh, ehzde Murad'n lls: 90,
Filibe: 130, 142,
Filorine nhiyesi: 255, 257,
Firaz: 269,
firkate: 235, 236, 246, 249, 260,
fieng: 58,
france tercman: 40,

Ebriz Yaylas: 13,

Ebbekir, Halebli bezirgn: 38,
Edincik: 11,
Edirne kapus: 233
Edirne: 2, 11, 40, 85, 98, 122, 125, 132, 215,
Eflak: 209,
Efrence: 249, 250,
Eriboz: 39, 239,
ehl-i fesd: 22, 31, 50, 104, 122, 150, 151,
161, 183, 186, 212, 253, 254, 256,
ehl-i slm: 78, 204, 205, 231,
Ejderhan Seferi: 67, 68, 69, 70,
Ekrd kazs: 223,
Elbistn: 4, 217,
Elmalu kazs: 250,
Emerko Entobed, Venedikli bezirgn: 60,
Emerko Musoniko, Venedikli beyzade: 60,
Emr Gzil karyesi: 85,
Emr-i hcc: 3, 27, 38, 53, 66, 87,
emr-i hmyn: 54, 234,
Emrullh, Kara Kal'asndan:
Endls: 204, 231,
erbb- href: 130,
erbb- timr: 39, 51, 105, 133, 155, 159,
186, 209, 225, 227, 242, 245,
257, 262, 263,
Erci: 224,
Erdel Kral: 260, 267,
Erdel: 105, 164,
Ereli: 13, 243,
Ergene Kprs: 40,
Ergene: 181,
esr: 1, 14, 15, 114, 122, 186, 256,

Gadirl, Mara mutasarrflarndan: 265,

gret (eylemek): 22, 86, 93, 96, 103, 105,
107, 121, 156, 183, 200,
203, 204, 256, 261,
gaz: 156, 221,
Gazvin: 154,
Gazze: 175,
gedk: 188, 189, 237, 239,
Gelibolu: 39, 82, 241,
gemi: 11, 28, 29, 30, 34, 35, 39, 48, 61, 62,
63, 72, 79, 81, 86, 115, 123, 124, 128,
137, 152, 153, 156, 159, 178, 189, 206,
207, 216, 236, 237, 239, 241, 246, 247,
248, 249, 250, 255, 256, 263, 264,
Geyvan, kethd: 159,
Geyvan, mteferrika: 106,
Girid: 237, 238, 239, 246,
Gcek karyesi: 139,
Gle: 8,
gherile: 5, 7, 8, 42, 80, 83, 123, 182, 192,
215, 217, 218, 223, 224, 229,
Glnar kazs: 79,

127

hcc: 3, 27, 58, 66,

Hac Al, Kd karyesinden: 186,
Hac Ksm, Hazreti Ynus ve Cercis Vakf
mtevellsi: 110, 111,
Hac Nbi, Aklar karyesinden: 93,
Hac mer, m 'dan: 100,
Hac Sleymn, Burusa'dan: 162,
Hac Vel, Kd karyesinden: 186,
Hakk avu: 184,
Haleb: 33, 42, 60, 75, 87, 116, 17, 123, 152,
217, 223,
Hlid Beg, Pesyan ve Pojyan begi: 15,
Hall avu: 204, 240,
Hall Ebubekir, Haleb'den: 87,
Hall, bin emni: 36,
Halo, Badd'dan: 230,
hamam: 180,
Hamid Dervi elebi: 179,
Hamid ili: 65,
Hamza Beg, zam: 56,
hara: 160, 185,
harm: 17, 22, 93, 104, 107, 166, 187, 253,
256, 260,
harm-zde: 20,
Haraza karyesi:139,
Harim kazs: 223,
Hasan , su yolcu: 9,
Hasan Beg, Bodan begi: 103,
Hasan Beg, Karaman beglerbegi: 243,
Hasan avu: 3, 27, 33, 42, 49, 53, 58, 60,
66, 73, 75, 77, 85, 88, 92, 230, 254,
Hasan elebi: 74,
Hasan Hzr elebi: 89,
Hasan Kara Kalasndan: 12,
Hasan Sba, Edirnekap'dan: 233,
Hasan, Amasya'dan: 56,
Hasan, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Hasan, Dergah- muallam mteferrikas: 9,
Hasky: 2,
Hasof da: 161,
havss- hmyn: 8, 25, 26, 49, 51, 93, 105,
108, 205, 228,
Hazne-i mire: 53,
Hazreti Osman: 84,
Hazreti mer: 84, 127,
Hazreti Seyyidi'l-enm: 204, 231,
Hazreti Ynus ve Cercis Vakf: 110,
Hersek: 86, 106, 146, 177, 183, 192, 214,
220, 252,
Hille sanca: 53,
Hind: 210,
Hrala nhiyesi: 70,
hrsuz: 104, 107, 186, 226, 253,
Hrvad: 114,

Hzr Beg, Sakz begi: 61,

Hodkrkoz iskelesi: 237,
Hdavendigr sanca: 17, 18, 166,
hkm-i hmyn: 5, 75, 127, 132, 169, 175,
202, 250, 252, 258, 260, 268,
hkm-i erf: 15, 21, 22, 29, 31, 32, 34, 36,
39, 45, 53, 58, 74, 81, 83, 93,
101, 103, 115, 117, 120, 121,
132, 135, 140, 141, 155, 162,
170, 171, 183, 185, 192, 197,
202, 207, 209, 210, 221, 226,
235, 236,241, 250, 253, 258,
261, 263, 267, 268
Hrmz: 22,
Hseyin avu: 16, 191, 200, 221,
Hseyin elebi, : 86, 106, 256, 258, 263,
Hseyin Reis: 63,
Hseyin Paa, Rm ili beglerbegi: 130, 212
Hseyin, Krehri mutasarrflarndan: 265,

Ik, Edirne zindanndan: 40,

brhm Dede, Ramazan karyesinden: 197,

brhm, arz getren: 140, 141, 143,
brhm, Begehri'nden: 183,
brhml karyesi: 45,
brhm, mukbeleci kirdi: 6,
il: 12, 78,
ihrk (etmek): 10, 201,
lbasan: 241,
lgun: 155
iltizm: 31, 33, 38, 75, 87, 110, 111, 205,
224, 225, 227,
lys Beg, Kefe begi: 14, 26,
imret: 9, 32, 153, 159,
mirze bin Temr, Karaman'dan: 155,
mirze, Begbazarn'dan: 179,
nebaht: 20, 222,
nz: 216,
pek Hseyin, Canbaz: 68,
psala: 36, 70, 226,
Irak sanca: 202,
s Bl, Simento kazsndan: 76,
s avu: 132,
sgiri ceziresi: 61,
iskele: 246, 247, 248, 249, 250,
skender Beg, Sigetvar begi: 205,
skender avu: 7
skenderiye: 62, 121, 146, 247,
skenderolu mirze: 45,

128

skradin Kalas: 200,

slm: 127, 192, 204,
spanya: 256,
stanbul: 39, 46, 48, 114, 124, 164, 172, 180,
187, 201, 233,
stanbul Al avu: 167,
stanky Kalas: 72,
stolni: 47,
vaz avu: 147,
ynecik bazar kazs: 93,
zdin kazs: 63,
zmir: 61, 145,
zvornik kazs: 214,

Karl ili: 39, 243, 256,

Ksm Beg, Hersek begi: 214,
Ksm Beg, skenderiye begi: 146,
Ksm Beg, Sirem begi: 74,
Ksm, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Ksm, Vrazen Kal'as dizdar: 184,
Kastamonu karyesi, Ergene: 181,
katl (etmek): 22, 71, 72, 91, 93, 104, 105,
119, 121, 162, 183, 196,
Kavala: 20, 104, 216, 256,
Kaynarca karyesi: 139,
Kedara kazs: 56,
Kefe: 10, 14, 149, 151, 187, 266,
kefere: 19, 61, 79, 80, 97, 135, 195, 204, 231,
243, 246, 267,
kerpic: 201,
Keskn kazs: 45, 173,
Kean: 139,
Kbrus: 78, 79, 123, 124, 152, 204, 231, 237,
239, 243, 246, 247, 248, 251, 256,
267,
Kln, Kefe'den: 151,
Kilis: 99, 125, 140, 141, 143, 161, 170, 190,
191, 203, 220, 221, 252
Krkkilise: 36,
Krehri: 45, 265,
kitbet: 127, 202,
Kzldere karyesi: 20,
kzlba: 102, 173, 230,
Kzlhisr Kalas: 95,
Kocack Kalas: 71,
Komarta mezraas: 139,
konak: 138, 238,
Konya: 119,
korsan: 125, 243, 246, 247, 254, 256, 261,
267,
Kotor kfirleri: 97,
Koyun adas: 237,
koyun: 87, 132, 138, 139, 160, 185, 237, 249,
Kpr kasabas: 56,
kpr: 40, 155,
Krfus: 59,
Kse adalu karyesi: 139,
Kse Mamud, ynecik bzrndan: 93,
Kstendil: : 39, 252, 258,
kral: 1, 2, 25, 105, 164, 256, 262, 267,
Kuds: 120, 259,
kul tifesi: 15, 21, 22, 27, 43, 51, 53, 56, 72,
105, 154, 157, 174, 179, 187, 198,
200, 209, 225, 230, 241, 243, 257,
Kulaolu Liman: 44,
Kurd , Hrala nhiyesinden: 70,
Kurd bin Pr: 67,
kurun madeni. 2,

Kad Hseyin, Mekke eyhu'l-haram: 169,

kd asker: 43, 84, 129,
Kadri, kapudn kethds: 216,
kfir: 1, 34, 35, 61, 72, 79, 97, 98, 103, 125,
135, 203, 212, 239, 243, 246, 267,
Kalack kazs: 45,
kalie: 166,
kalita: 235, 247, 249, 250, 256,
Kandilce: 89,
Kanije Kalas: 125,
Kansu Beg, m emr-i hcc: 66,
Kapan sanca: 51,
kapu kethds: 9, 101, 108, 120,
kapu: 135, 233,
Kapuda: 11,
kapudn kethds: 58, 60, 216,
kapudn: 20, 45, 58, 60, 72, 207, 216, 237,
247, 256,
Kara Hoca, hssa reslerinden: 156,
Kara brhmolu, siphi:45,
Kara Kalas: 12,
Kara Osman, Piyle karyesinden: 186,
Kara Vel, Akkpr'den: 186,
Kara Vel, Canbazlar kynden: 17, 18, 166,
Kara Vel, Filibe'den: 141,
Kara Vel, Mud kethds: 79,
Karaba Hsm: 4,
Karaca Hall karyesi: 139,
Karaca, Canbaz: 68,
Karacada kazs: 261,
Karada nhiyesi: 109, 121,
Karadalu Feti: 199,
Karahisar livs: 194, 225, 227,
Karaman : 107, 118, 132, 138, 155, 215, 244,
245,
Karamanolu, Varna'da kaz mili: 57,
Karamrsel: 62,
krhne: 215, 217,

129

kurun: 2, 141, 191, 192,

Kuak: 252,
Kkky - Aydn: 186
kffr: 1, 63, 78, 79,81, 86, 152, 153, 156,
204, 219, 222, 231, 237, 239, 246,
247, 248, 249, 250, 255, 256, 259,
261, 267, 268, 269,
Krd tifesi: 161,
kree koulmak: 20, 54, 68, 69, 86, 94, 102,
107, 129, 181, 210,
krek-i: 2, 95, 137, 183,

Mehmed, skenderiye beginin kethds: 95,

Mehmed, skenderiye kapudn: 239, 247,
Mehmed, kapu kethds: 121,
Mehmed, Kilis'den: 219,
Mehmed, Malkara'dan: 70,
Mehmed, Tmvar defterdrnn demisi: 7,
Mehmet Emetolu, Ayntab'dan: 84,
Mekke erfi: 211,
Mekke-i mkerreme: 27, 159, 169, 210, 211,
234,
memlik-i mahrse: 15, 105, 204, 221, 231,
243, 246, 252, 269,
Memi Beg, Canik begi: 253,
menzil merhil: 27,
Mensur Beg, am emr-i hcc: 27,
Mentee: 31, 153,
mermer: 11, 216,
mescid: 43,
Mescid-i harm: 234,
Mesih avu: 151,
metris: 34, 81,
mevcib: 21, 23, 51, 247,
Mevln Muhyiddn, kad: 89,
Mevln Ms Ahmed, Gazze'den: 175,
meyhne: 234,
Midill: 235, 236, 256,
mimr aa: 11,
mimr: 10, 11, 136, 189,
Mir Hseyin, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Mir Ysuf, Bozok mutasarrflarndan: 265,
mr: 12, 26, 28, 29, 30, 31, 33, 57, 66, 71,
76, 85, 92, 107, 114, 125, 140, 159,
166, 184, 190, 192, 200, 205, 224, 225,
264, 266,
Mirza Al Beg, Ardahan begi: 154,
Mirza avu: 217, 218,
Msr: 3, 32, 48, 50, 58, 62, 64, 113, 169,
174,188,
Mizistre: 39, 44,
Moha Sanca: 108
Mora: 39, 237, 239, 257, 263, 268,
Moskov: 266
Mud Kal'as: 79,
Muharrem, Salk karyesinden: 94,
muharrir: 24, 49, 77, 88, 146, 194, 224, 225,
226,
Muhzr Mehmed: 4,
muktaa: 26, 31, 33, 75, 76, 205, 257,
Murd bin II. Selm, ehzde:90,
Murd Res: 239,
Murd, Belgrad kdsnn demisi: 28,
Murd avu: 183,
Ms bin Dede, Karaman'dan: 155,
Ms Reis: 63,

Lahs: 21, 23,

ll: 107, 198,
Lendor: 152,
levend tifesi: 31, 72, 94, 151, 212, 213, 235,
236, 253, 254, 256, 260, 262,
Lipova sanca: 80, 83,

Macar: 114,
Mhite karyeleri: 261,
Mahmud Beg, Basra begi: 22,
Mahmud Beg, Pirizrin begi: 74,
Mahmud Halfe, Kefe'den: 151, 156,
mahzarba: 38,
Malkara: 67, 70, 139,
Mansa: 90, 166, 198,
Manya: 44,
Mara: 161, 182, 217, 218, 265,
Masa: 269,
Mecid avu: 162,
Medne-i mnevvere: 113, 159,
Mehmed Beg, Aliye begi: 189, 196,
Mehmed Beg, Aydn begi: 129,
Mehmed Beg, Begehri begi: 183,
Mehmed Beg, Pey begi: 51,
Mehmed Beg, Trablus begi: 124, 250,
Mehmed Beg, Zernuk begi: 22,
Mehmed bin Vel, Yrk ekncisi: 67,
Mehmed avu, Antliyyeden: 62, 251, 253,
Mehmed avu, Aydn-zde: 116, 120, 127,
Mehmed avu: 44, 78, 114, 115, 134,
135,148, 201, 242, 254, 256,
259, 260,
Mehmed Paa, (Sokollu), Sadrzam: 144,
Mehmed, Avlonya zamlerinden: 258,
Mehmed, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Mehmed, Budin muharriri: 25,
Mehmed, Demircik karyesinden: 70,
Mehmed, Haleb defterdr: 92,

130

Msbeg karyesi: 139,

Musl, Kudsden: 120,
Mustafa Beg, Dukakin begi: 109,
Mustafa Beg, Irak sanca begi: 202,
Mustafa bin Abdullh, Haleb'den: 223,
Mustafa bin Ysuf, Karaman'dan: 155,
Mustafa avu: 1, 8, 16, 19, 131, 206, 207,
Mustafa Paa, Vezr: 73, 89, 179, 235, 236,
237, 241, 256,
Mustafa, csus: 59,
Mustafa, defter-i hkn ktibi: 225,
Mustafa, hazne defterdr: 53,
Mustafa, psala'dan: 70,
Mustafa, kethd: 25, 26, 31,
Mustafa, Kzlhisar Kal'as dizdar: 95,
Mustafa, Yenice kdsnn nibi: 43,
Musul: 111,
mcrim: 86,
mfsid: 121, 161,
Mrtez, Silistre kazsndan: 70,
mslimn: 14, 94,
mteferrika: 9, 106,

kz: 25, 182,

mer Beg, Trabzon begi: 159,
r: 25, 74, 210, 232,
zi : 68, 187,
zr: 106, 206,

parkan: 47,
Paa sanca: 242, 257,
paa-lar: 44, 45, 57, 63, 72, 73, 74, 86, 89,
130, 139, 144, 156, 179, 188, 204,
206, 207, 212, 235, 236, 237, 239,
241, 242, 256, 257, 263, 268,
Payas: 35, 81, 123, 152, 189,
Pey: 25, 26, 51,
Pedgorie kazs: 121,
Pertev Paa, vezr: 72, 139,
Perviz, Bozok mutasarrflarndan: 265,
Pesyan: 15,
Pnarba: 32,
Pir Kul: 43,
Pr Aa, Rm ili'den: 144,
Pr avu: 13, 102,
Pr Paa: 75,
Piri, Yrk sbas: 68,
pirin: 32, 48,
Piyle karyesi: 186,
Piyle Paa, vezr: 44, 235, 236, 237, 239,
256, 263, 268,
Podal: 121,
Pojyan: 15,
Preveze: 187,
Prizrin: 74,
Prud: 184, 185, 243,

Nablus: 73,
nhiye: 44, 70, 70, 74, 96, 110, 144, 232,
255, 262,
Namolu, m'dan: 66,
nme-i hmyn: 1, 2, 105, 139, 164,
Narka Kal'as: 243, 259,
Nasr taifesi: 14, 15, 120, 128,
Nash, Malkara kdsnn demi: 67, 70
Nzr- hass, Mekke'den: 233,
Negay Deresi: 269,
Neme Kral: 260, 267,
Nibolu: 28, 171, 172, 178, 206, 207, 208,
238,
Nide: 187, 215,
Nikola, Ocakderesi karyesinden: 93,
Ni: 102,
Nogay-zde begleri: 149,
nbet: 67, 68, 71, 187, 215, 217, 218, 243,
257,
Nreddin ehd Vakf: 77, 88,
Nreddn, kd nibi: 50,
Nurullh, Canbaz: 68,

Ravza-i mutahhara: 3,
rey: 7, 22, 24, 25, 28, 29, 30, 31, 44, 47,
50, 51, 52, 54, 55, 57, 74, 78, 86, 91,
96, 100, 101, 105, 106, 114, 121,
138, 139, 146, 150, 185, 193, 204,
214, 232, 235, 236, 245, 254, 258,
260,
renber: 94, 128, 206, 243, 246, 247, 248,
249, 250, 251, 256, 259,
Resde nhiyesi: 231,
Red, mahrse: 48,
Rey: 223,
Rdvan, kethd: 83,
Rodnik: 29,
Rodos: 52, 65, 103, 154, 158, 160, 164, 185,
189, 237, 246,

Ocakderesi karyesi: 93,

odun ihrc: 5, 7, 25,
Ohri: 71, 241,
orduc:130,
ordu-y hmyn: 130, 132, 138, 239,

131

Rm sanca: 214,
Rm ili: 56, 102,130, 132, 144, 148, 151,
159, 189, 241, 242, 247, 255,
Ruscuk kazs: 206, 207,
Rz- ilyas: 41,

siphi: 25, 27, 31, 34, 35, 45, 54, 55, 71, 74,
79, 90, 114, 118, 126, 138, 139, 150,
158, 206, 215, 217, 218, 220, 221,
222, 237, 242, 243, 251, 252, 254,
255, 256, 257, 259, 260, 263, 264,
268,
Sirem kazs: 74,
Sivas: 223, 253, 264,
siyset etmek: 84, 86, 241,
Sofya: 130, 212,
Solnok sanca: 260,
su yol: 9, 82, 187, 188,
suhte: 31, 150, 183, 212, 253,
Sultan Bayezid Han: 232,
Sultniye: 9,
Sultann: 225, 227,
sret-i sicill: 19, 20, 52, 84, 86, 96, 104, 107,
144, 151, 196, 197, 226,
Sutda karyesi: 121,
Suyolu karyesi: 187,
sba: 56, 67, 68, 69, 70, 86, 127, 131, 161,
179, 197, 230, 233,
sdde-i sadet: 2, 4, 6, 10, 12, 14, 18, 20, 33,
40, 42, 43, 44, 45, 47, 52, 57,
59, 61, 67, 68, 69, 70, 74,
79, 84, 86, 90, 94, 96, 97, 98,
100, 102, 103, 106, 107, 114,
120, 126, 128, 129, 134, 144,
146, 151, 152, 154, 156, 159,
166, 168, 172, 180, 186, 193,
195, 196, 198, 199, 207, 212,
214, 223, 226, 227, 231, 238,
239, 240, 264, 265, 266, 268,
Sheyl kethd: 242,
Sleymn Beg, Gazze begi: 175, 176,
Sleymn Beg, Hille Sanca begi: 53,
Sleymn bin s, Torolu karyesinden: 226,

Sd bin brhm, Karaman'dan: 155,

Sahanolu Ahmed elebi: 18,
Sakz: 46, 61, 198, 204, 235, 236, 237,
Salk karyesi: 94,
Smir tifesi: 127,
Sanduklu kazs:194,
saray kds: 160,
Sarrac Chid, Prud'dan: 185,
sarrc: 130, 160,
Saruhn kazs: 107,
Sedd-i slm Kal'as: 192,
sefin: 29,
sefer: 2, 18, 38, 41, 42, 54, 62, 63, 67, 68, 69,
70, 118, 128, 130, 132, 137, 138, 148,
150, 156, 157, 158, 200, 222, 231, 241,
244, 248, 268,
Sekay: 51,
Sekmen Karaolan, Denizl karyesinden: 94,
Seksar: 47, 51,
Selm avu: 62,
Selnik: 39, 59,
Semendire: 29, 30, 171, 178, 231,
Serebrenie: 141, 192,
Seyd Al, skb'den: 97,
Seyd, hkm gtren: 175, 176,
Seyf, Canbazlar karyesinden: 166, 186,
Seyyid bin Ahmed, Bozok mutasarrf: 265,
Seyyid Mehmed, Musul'dan: 110,
Seyyid erefeddn, Ktib: 100,
sicill (etmek): 19, 20, 52, 84, 86, 96, 104,
107, 144, 151, 196, 197, 226,
Sigetvar Sanca: 26, 29, 51, 205,
sr: 25, 93, 181,
Skmaz Kal'as: 269,
silh: 1, 231,
Selendire: 8,
Silistre kazs: 103, 151, 228,
Silivri kazs: 70,
Simento kazs: 76,
Sinn avu, Mora nazr: 256,
Sinn avu: 235, 236, 237, 239,
Sinn Paa, vezr: 73, 188,
Sinn, alaybegi: 215,
Sinn, stanbul muhtesibi: 48,
Sinn, Mimr ba: 11,
snurnme-i hmyn: 139, 144,

abn, kapu kethds: 10, 14,

abnlu karyesi: 139,
h Murd, arz getren: 217,
am: 3, 32, 38, 49, 53, 58, 66, 73, 88, 89,
100, 112, 116, 117, 120, 249, 250,
amantorna: 47, 51,
emseddn karyesi: 139,
eyh Fiz: 50,
eyh Hanf, Zernuk mutasarrf: 22,
eyh Mustafa, Begbzrn'dan:179,
iklo: 260, 267, 269,
iraz kazs: 223,
uhud kazs: 194,
c, stanky Kal'asndan: 72,

132

tahrr: 19, 51, 74, 77, 102, 106, 144, 193,

202, 205, 225, 227, 231, 232,
tapu: 193,
ta: 11,
talar: 11,
Tata karyesi: 1,
Tatargil karyesi: 139,
teadd: 15, 25, 27, 57, 75, 78, 86, 94, 96,
102, 103, 105, 106, 127, 144, 146,
150, 182, 185, 204, 210, 223, 231,
242, 243, 245, 254,
teft: 4, 10, 34, 46, 57, 67, 85, 86, 96, 102,
103, 107, 110, 139,151, 162, 175, 176,
180, 183, 184, 186, 193, 194, 197, 212,
253,
Teke ili: 62, 153, 196, 247,
telbs: 197,
Temr Aa, Canbazlar karyesinden: 17, 18,
166, 186,
tercmn: 40, 164,
tereke: 51, 63, 79, 110, 153, 214,
Tergvite nhiyesi: 74,
tershne: 137, 234,
ticret: 27, 128, 138,
timr: 19, 22, 25, 39, 51, 52, 105, 108, 110,
112, 118, 126, 133, 155, 159, 168, 186,
208, 215, 219, 223, 224, 226, 227,
228, 232, 242, 245, 257, 259, 261,
263, 264, 265,
Tmvar: 5, 7, 8, 80, 83, 167, 245, 262,
Timur Kalas: 112,
Trhala: 222,
top: 28, 29,31, 42, 86, 192, 206,
toprak kds:86, 102, 186, 217, 253,
Torolu karyesi: 226,
Trablus: 124, 246, 247, 249, 250,
Tuna yals: 30, 148,
Tunus: 256,
Turhan bin Pr Al, Karaman'dan: 155,
Tuzcu karyesi: 121,
Tuzcu Mehter Al, arz getren: 143,
tfeng: 139,
Ulah keferesi: 269,
ulfe: 37, 42,
Ulus tifesi:15,
umml: 33, 127, 210, 231,
Umur Aa, Canbazlar karyesinden: 17, 18,
166, 186,
Urla: 96,
Uzun avu:40,
Uzun skender, nad begi: 8,
men: 33, 53, 75, 76, 79, 92, 127, 148,
mer: 51, 95, 137, 212, 241, 244,
skb: 97, 130,

stdoullar: 37,
zeyir: 34,

vakf: 24, 57, 69, 89, 159, 77, 89, 234, 237,
Vakfck karyesi: 70,
Van: 6, 224,
Varna: 57, 67, 68, 85, 206, 207,
Vel, Burusa'dan: 162,
Vel, Glpnar karyesinden:45,
Vel, Hrala nhiyesinden: 70,
Vel, Rodos'tan: 163,
Venedik: 52, 60, 86, 97, 199, 203, 206, 237,
238, 239, 243, 247, 256, 259, 261,
Veyis, Begbzr'ndan: 179,
vezr: 44, 63, 71, 72, 73, 139, 144, 188, 235,
236, 237, 239, 256, 262, 268,
Vidin: 29, 30, 134, 171, 172,
vilyet ktibi: 25, 193, 232,
vilyet: 4, 19, 22, 25, 31, 51, 66, 74, 75, 86,
88, 103, 105, 107, 108, 112, 127,
132, 138, 147, 150, 151, 178, 193,
196, 200, 202, 203, 204, 208, 209,
212, 214, 217, 220, 223, 226, 229,
232, 235, 236, 253, 254,
Vize sanca: 39, 67,
Vrazen Kalas: 184,
vukiyye: 29, 124,

Yah avu, tahrr mbiri: 144,

Yah, Dergh- muallm avuu: 144,
Yahd taifesi: 14, 127,
yal: 30, 34, 35, 149, 203, 222, 243, 249, 250,
252, 255, 256, 257,
Yank karyesi:1, 68,
Yanya: 52, 241, 243,
Yar Al Beg, Mizistre Sanca begi: 44,
yarak: 35, 183, 184, 200, 203, 204, 227, 231,
255, 256, 261,
Yaral Nib, Ayntab'dan: 4,
yaylak: 74,
Yazglu kazs: 194,
yelken: 62, 237,
Yemen: 53, 73, 174, 188,
Yeni ili: 65,
Yenibzr: 74,
Yenice karyesi: 43, 139,
Yenice-i Karasu: 20, 91, 104,
Yenieri aas: 37, 122, 177,

133

yenieri: 27, 73, 91, 104, 177, 187, 202, 257,

Yereker karyesi: 139,
Yorgi, Bykkll karyesinden: 93,
Yusuf, Hlid Beg'in demisi: 15,

Zara-i Atik: 1,
zahre: 10 27, 62, 90, 153, 184, 198, 200,
Zan Badiska, France tercman: 131,
Zan Madse, France tercman: 40,
zemet: 227, 243, 256, 265,
Zelecik karyesi: 20
Zemin-i Al Fakih: 144,
Zemin-i Muradiye: 144,
Zerito karyesi: 84,
Zernuk Sanca: 22,
zeyt ya: 159,
Zihne kazs: 20,
Zilan: 200, 219,
zmm: 1, 40, 76, 93, 131, 233,
zincir: 183
zulm teadd: 25, 57, 75, 78, 86, 96, 100,
101, 105, 127, 146, 185, 223,
231, 242, 243, 245,

134

BBLYOGRAFYA
BALTACI, Cahit, slam Paleografyas, stanbul 1989.
Babakanlk Osmanl Arivi Rehberi, stanbul 2000.
Babakanlk Osmanl Arivi Kataloglar Rehberi, Ankara 1995.
Babakanlk Osmanl Arivi Yaynlar, 3 Numaral Mhimme Defteri, nsz, stanbul 1992.
DANMENT, smail Hmi, zahl Kronolojik Osmanl Tarihi, c. V, stanbul 1950.
DEVELOLU, Ferit, Osmanlca Trke Ansiklopedik Lugat, Ankara 1970.
Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, Esra Yaynlar, c.X, Konya 1994, s.393-401.
GKBLGN, M. Tayyib, Osmanl Paleografya ve Diplomatik lmi, stanbul 1992.
slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, c.XII, stanbul 1988, s.400-406.
slam Ansiklopedisi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, c.VIII, Eskiehir 1997, s.615-625.
KILI, Mustafa, 107 Numaral Mhimme Defteri, stanbul 1996.
KTKOLU, Mbahat, Mhimme st Kaytlar, Tarih Boyunca Paleografya ve
Diplo-matik Semineri, stanbul 1988.
------------------------------, Tarih Aratrmalarnda Usul, stanbul 1995.
------------------------------, Osmanl Belgelerinin Dili (Diplomatik), stanbul 1994.
MROLU, smet, Mhimme Defterleri, Tarih ve Medeniyet Dergisi:1, stanbul 1993, s.12.
MUMCU, Ahmet, Divn- Hmyn, Ankara 1986.
Doutan Gnmze slam Tarihi Ansiklopedisi, a Yaynclk, c.XI, stanbul 1996, s.160.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul 1993.
SERTOLU, Mithat, Osmanl Tarih Lugat, stanbul 1986.
-------------------------, Sofyal Ali avu Kanunnamesi, stanbul 1992.
SAVRAN, Ahmet-ENL, M.Sadi, Osmanlca ve Ariv Rehberi, Erzurum 1989.
EMSEDDN SAM, Kams- Trk, stanbul 1996.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, c.III / I, Ankara 1995, s.164-166.
-----------------------------------, Osmanl Devleti Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara 1988.

135

ZGEM

1973 ylnda Sivasta doan Orhan PAAZADE, ilk ve orta renimini burada
tamamlad. 1992 ylnda stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm'ne girdi.
1996 ylnda buradan mezun olduktan sonra Marmara niversitesi, Trkiyat
Aratrmalar Enstits, Yenia Tarihi Blm'nde yksek lisansa balad. Evli,
ocuk babasdr. Sivas Milli Piyango Lisesinde tarih retmenlii yapmaktadr.

135

9 NUMARALI MHMME DEFTERNN FOTOKOPS

135