Professional Documents
Culture Documents
Walter Burkert
ilk a
Gizem
Taplar
eviren
adr Sina ener
ULU
ti
/ fi
lMGE
kitabevi
Walter Burkert
1999
Tm haklar sakldr.
Yaync izni olmadan, ksmen de olsa
fotokopi, film gibi elektronik ve mekanik
yntemlerle oaltlamaz.
Mehmet Gll
Yayma Hazrlayan
Kudret Emirolu
Kapak Tasarm
Elvan zsezgin
Kapak Basks
,'.,':-':-:
.,.,,..
g; Kitbr---
.. -
..-,
E-Posta: imgewww.imge.com.tr
indekiler
nsz
Giri
9
11
..................................................... ........................................
..............................................................................................
31
59
..................................................................
...................................................
... ..
..
. .. ......... ......
. . .. .
..
........
. . 145
.. . . .
Ksaltmalar
. .. .......
...
. . .. ....................................
..
Bibliyografya
107
.............................................................................
187
191
195
Resimler
nsz
Bu kitap, Nisan 1982'de Harvard niversitesi'nde Cari
Newell Jackson derslerinde sunulan drt bildiriye dayanmak
tadr. Metni yayna hazrlarken bildirinin dzeninde varolan
farkl eklemleni zelliklerini korumaya altm ve ekilsiz
bir kaynaka klliyatyla tartmal metinler eklememek iin
direndim. Ama, bir kavramlar dizini deil, okunabilir bir
metin ortaya koymak ve ilka gizem ta 'Jlarna ilikin, baz
grafik ayrntlara ve yeterince belgeye yu veren anlalabilir
bir grnm oluturmak, bylelikle de bir malzeme yn
altna gmmektense dnceyi harekete geirmektir.
ncelikle, bu bildirilerin verilmesine vesile olan dave
tinden ve bildirilerin son derece uyarc bir ortamda gelime
sine olanak veren cmert konukseverliinden dolay
Harvard niversitesi Klasik Bilimler Blm' ne ve blmn
eski 0akan Zeph Stewart'a teekkr ederim. Yine Zeph
Stewart'a bu kitabn son biiminin hazrlanmasnda hi esir
gemedii yardmlarndan dolay da teekkr etmek isterim.
10
Giri
Gizemler szcugu, gizliliin bysn, rpertici ve
heyecan verici anlamalarn vaadini tar. Fazlaca tankl
olmayanlarda bile gizemler szc, orgy kavramn ar
tracaktr. Ne var ki bu kitapta bu trden anlamalar yer
almyor; aksine amalanan, uzun zaman nce snm din
biimleriyle ilgili dank ve ou zaman hayal krc nitelik
teki kantlarn yntemsel bir yorumunu yapmaktr.
"lka sonlarnn gizem dinleri" deyii, artk pek az
kimseye yabanc gelmektedir. Bu deyiten zel olarak sis,
Ana Tanra [Mater Magna: Ulu/Byk Ana] ve Mithras
tapm kastedilir. Bu yzyln bandan itibaren iki bilimada
mnn, Richard Reitzenstein ile Franz Cumont'un ncl
nde, klasikiler, din tarihileri ve tanrbilimciler bu
grnglere zel bir ilgi gstermeye baladlar. 1
12
Giri
13
1982, 1983; Sfameni Gasparro, 1979, 1981, 1985; Levique, 1982; Cumont'
un Mithralarla ilgili sunumunun eletirisi iin baknz: Gordon, 1975;
karlatrn not 29; Reitzenstein iin yukardaki 1. dipnota baknz.
Reitzenstein (1927, 94-108), E. Meyer ve dierlerine kar, "gizem dinle
ri"ni ilka sonlarndan deil, Helenistik adan balatmay denemi ve
eski Yunan dinlerini nemsiz bularak darda brakntr (3n.; 133).
Ayn biimde Giversen de (1975), Eleusis ya da Dionysos'u hesaba kat
madan gnostizm ile "gizem dinleri"ni birlikte ele almaktadr.
Baknz: Aadaki 22. dipnot.
14
10
Giri
15
13
16
Giri
17
17
18
Giri
19
20
Hekataios'u izlemektedir.
27 Hornbostel, 1973; Kater-Sibbes, 1973; Fraser, 1972, 246-276.
28 Yorumlama: Griffiths, 1976.
29 Bu konudaki temel eser Cumont'a aittir (1896\ 1899); Cumont 1923 (z
gn Franszca basm tarihi 1900), bu almadan yaplm bir semedir.
Kazbilimden edinilen kantlar, Vermaseren tarafndan (Vermaseren
1963'de vard senteze kout olarak) CIMRM'de gncelletirilmitir.
1970'lerde Mithralar zerine yaplan aratrmalar konu alan byk
kongre dzenlenmiti ve bunlarn metinleri Hinnels 1975, Duchesne
Guillemin 1978, Bianchi 1979'da yaymlanmtr; ksa ve mkemmel bir
deerlendirme iin baknz: Turcan, 1981a; Merkelbach 1984, byk ve
yeni bir sentezdir; Beck (1984), bilginlik zerine zenli bir aratma
sunmaktadr. Mithras ismi iin baknz: A. Meillet, Journal Asiatique x,
Giri
21
30
31
22
Giri
23
35
24
37
38
39
40
Giri
25
26
45
46
47
48
Giri
27
49
62.
50 [Aziz) ustinus,
51
28
Livius, 39.11.1.
Herodotos, 8.65.4, 4.79; karlatrn: M. West, ZPE, 45 (1982), s. 25.
Euripides, Bakkhalar, 474.
Polygnotus'un Delphoi'deki resmi, Pausanians, 10.29. 1 ve devamnda;
Palermo'daki daha eski dneme ait bir Lkythos, C. H. Haspels, Attic
Black-Figured Lekythoi (Paris, 1936), 66 pi., 19, 5, karlatrn: Graf, 1974,
188-194. Kk Asya'ya ait tvbe\ pimanlkla ilgili bir yaztta (MAMA,
4, 1933, n. 281), adakta bulunan, "arldnda gizeme gel-mek ve yeri
ni almak istemediinden" tanr tarafndan cezalandrlmtr.
Giri
29
30
Kiisel htiyalar
Gizemler, kiinin kendi kendine verdii bir karara daya
nan, tanrla yak(n)lama yoluyla bir tr esenlie kavuma
y amalayan bir kiisel din biimidir. 1 Bu bulgu bilginleri
daha d erin, "gerekten dinsel", bir tinsel boyut aramaya
itmitir; tmden yanldklar da sylenemez. Ancak burada,
tekiyi ararken, en yaknda apak olan gzden karmak
gibi bir tehlike szkonusudur. Gizemlerin uygulannn
arkaplann oluturan -yaln, yaygn ve tam anlamyla bu
dnyaya ait- bir kiisel din biimi daha vardr: Adak adama,
ya da "adak dini" denen uygulama. "Hastalar, tehlike ve
herhangi bir aresizlik iinde olanlar ya da tam tersine raha
ta kavuanlar";2 tanrlara vaatlerde bulunurlar ve genellikle
32
33
34
crE
35
13
36
SIRIS 5, 106, 107, 269, 308; pro salute coniugis pientissimi, CCCA v,
pro salute amici karissimi, CIMRM, 1873, karlatrn: 144, 804, 819,
15
SIRIS, 404, 405, 535, 552, 560, 702; pfo amore patriae, SIRIS, 779; CCCA ,
9, 401; tauroboliumla ilikili olarak CCCA , 405-407; 417; CCCA v, 172,
219;
916,
37
38
39
40
504 CIMRM 514 CCCA ili, 233 Duthoy, 1969, no 17; iterato
viginti annis expletis taurobolii sui, CIL v, 512 CCCA ili, 244 SIRIS, 447
Duthoy, no. 25 (Roma, .S. 390); karlatrn: CIL x, 1596 Duthoy, no
50 CCCA v, 11.
CCCA ili, 239 Duthoy, no 33.
Bu ilahi derlemesinin arkaplan hakknda baknz: R. Keydell, PW xvlll,
1330-1332. Salk ve bereket: 15.10 ve devamnda; 17.10; 40.20; Salk
ilahisi, no '68; iyi bir yl, 43.10; rn, 56.12; deniz yolculugu, 74.10;
toprakta ve denizde esenlik, 75.5; "Gne tanrsnn verdii "mutlu
yaam", 8.20; Hestia, mystainin "ilerini ak, talihini parlak, ruhunu iyi
ve saf" klmaldr, 84.
CIL v,
28
29
41
42
43
44
40
41
42
45
44
45
46
46
48
49
50
51
47
57
48
61
49
50
mak zordur.65
Bir baka yant, klgsal saaltmn kendisinde bulunabi
lir. Platon'un szcklerini kullanrsak, "bugnk aclarn
nedeni, eski bir bela (menima)" dan gelir: Gemite yaplm
kimi korkun iler, uyuklayan yoketme glerini harekete
geirir; atalarn ruhlar, cinayet kurbanlar ya da gerektii
gibi gmlmemi biri, yaayanlara eziyet eder. Fiziksel
hastal ve ruhsal knty bu yolla aklamak, Yakn
Dou ve Eski Yunan dahil eitli uygarlklarda tamamen
ortak bir tutumdur.66 Sonu olarak denebilir ki saaltmn
amac, lmlerin fke ve kskanlklarn yattrmaktr:
Onlarn neeli ve mutlu (hileoi) olmalar salandka, gerek
hasta da kendini daha iyi hissedecektir. Demek ki bunlar,
Platon tarafndan betimlendii ve ayn zamanda reddedildii
gibi "hem yaayanlara hem de lmlere" iyi gelen "neeli
enlikler araclyla [salanan] arndrmalar" dr. 67 br
dnyadaki rahatszlklar bu yaamda da btn iddetiyle
hissedildiinden, bu ikisi birbirine aittir; o yzden derdi,
kederi kaldrma ve "kutlu" bir stat oluturma etkisine
sahip olan trenin br tarafta da yanss vardr. lmlerin
yeraltnda bile gizem enliine katldklarn, teletaiyi
cokuyla srdrdklerini dlemenin nedeni budur;68 oysa
kurbanda bulunmaktan kananlar "korkun iler bekle
mektedfr". Bu gzda, Demeter hymnosunda zaten yer
almaktadr: Persephone'nun, trenle kendisine onur verenle
ri salvereceine inanlr.69
65 Baknz: Giri, 34. dipnot.
66 Platon, Phaidros, 244 ve devamnda (31. dipnota baknz); Yakn Dou
balantlar hakknda baknz: OE, 65-72.
67 Platon, Devlet, 365a; baknz: 31.dipnot.
68 Baknz: 49. dipnot.
69 Homeric Hymn ta Demeler, 367-369, karlatrn: Richardson, agy.;
51
71
72
52
76
53
54
55
56
Iscriptiones
Graecae Urbis Romae , 1169 H. W. Pleket, Epigaphica, (Leiden, 1969),
no 57. 7. satrn yaamsal nemi vardr.
=
57
91 G. -W. H. Lampe,
92
60
3
4
rgtlenme ve Kimlikler
61
5.
6
7
8
62
rgtlenme ve Kimlikler
63
11 Livius, 39.8-19:
64
rgtlenme ve Kimlikler
65
19
66
21 A. Vogliano ve F. Cumont, AJA, 37 (1933), 215-263; Nilsson, 1952, 524541; 1957, 46 ve devamnda; S ikinci yzyln ortasnda.
rgtlenme ve Kimlikler
67
68
rgtlenme ve Kimlikler
69
70
de (1965, pi. 15); Kerenyi, 1967, 157; Triptolemus'un Nil'e gelii, Apulia
dnemi kvrml krater, Leningrad 586, RVAp 8 / 6; karlatrn: Fraser
1972, 11, 341; Alfldi 1979, 567.
41 Fraser, 1972, , 340 ve devamnda; H. Laubscher, JDAI, 89 (1974), 249 ve
devamnda (kaynaka); Alfldi, 1979, 570-572.
42 Graf, 1974, 180 ve devamnda; Burkert, 1975, 1 00 104
43 Plutarkhos, lsis, 362a; Tacitus, Histories, 4.83.2; Arnobius, 5.5; Fraser,
1972, 1, 200; 251; Clinton, 1974, 9; 43; 92.
-
rgtlenme ve Kimlikler
71
72
rgtlenme ve Kimlikler
73
74
59
60
61
62
63
rgtlenme ve Kimlikler .
75
76
rgtlenme ve Kimlikler
77
78
73
rgtlenme ve Kimlikler
79
74 Herodotos, 4.79.5 (baknz: Giri, not 53): Demostenes, 18. 260 (baknz;
Blm , 34. dipnot); Aristophanes, Eek Arlar, 118-1 24 (baknz: Blm
, 33. dipnot).
80
rgtlenme ve Kimlikler
81
82
rgtlenme ve Kimlikler
83
84
87 Platon,
88
89
90
91
rgtlenme ve Kimlikler
85
86
rgtlenme ve Kimlikler
87
100
101
88
CCCA , 366, karlatrn: 367, 385; CIMRM, 509, 378; SIRIS, 286;
CIMRM, 1971; SIRIS, s. 67, CE, 50.
SIRIS, 16; s. 72, CE, 141; SIRIS, 54; karlatrn: 88.
Praetextatus zerine, baknz: PW, xx, 1515-1579; CIL, v, 1778
CIMRM, 420; CIL v, 1779 CCCA , 246; kars, CJL, v, 1780 SIRIS
450 CCCA , 295.
Platon, Phaidros, 247a.
=
105
rgtlenme ve Kimlikler
89
90
rgtlenme ve Kimlikler
91
92
rgtlenme ve Kimlikler
93
94
Resim 1.
Resim 3.
nn
Resim 4.
Resim 5.
Resim 6.
Resim 9.
Resim 10. Tanra yry alay. Frigya bal giymi drt erkek
bir tabut tayor. Tabutun zerinde, iki Frigyal hizmetkar heykeli
nin arasnda, zerinde ucu sivri bir kapak bulunan bir kisteyle
temsil olunan Tanrann taht yer almakta.
Resim
Resim 12.
Alegori ve Platonculuk
"Gizem tanrbilimi" terimi, Reitzenstein'dan bu yana
yaygn bir biimde kullanlmtr. Ancak ilka Yahudilii
ve Hristiyanlndan kalma tanrbilimsel yaznla dolu
ktphanelerle karlatrldnda, pagan gizemlerle ilgili
benzeri metinlerde i karartc bir ktlk sz konusudur.
Cumont, paganla ait toplu ayin ve dua [liturgical] kitapla
rnn kaybolmasn, ilka yaznnn urad byk kazann
en zc yan olarak deerlendirmitir. 1 lka gizemleri
alanndan tredii varsaylan dolayl kaynaklarn incelen
mesi yoluyla bu kayb gidermeye ynelik umut verici giri
imlerde bulunuldu. Kant olarak tr metine
bavurulmutur: Gnostik \ Hermetik yazn; byyle ilgili
papirsler ve Yunan romanslar. Kurgusal amlamalar, ayin
teknikleri ve grld kadaryla nahif bir anlatm ieren bu
tr metin, birbirlerinden tamamen farkldr. Her grup
ortaya kendine zg sorunlar karmaktadr ve bu yaklam
lardan hibiri kukucularn eletirilerinden bak deildir.
1
108
Tanrbilim ve Gizemler
109
110
dir.
Baknz: Blm , 38-43. dipnotlar.
Tanrbilim ve Gizemler
111
112
Tanrbilim ve Gizemler
113
15
16
17
18
114
19
20
21.
22
23
Tanrbilim ve Gizemler
115
1 16
28
Tanrbilim ve Gizemler
117
118
33
34
Tanrbilim ve Gizemler
119
120
maktadr.
Mithras'n durumu ok daha hayalkrcdr. Bir Mithras
syleninin var olduu aktr; maaralardaki Mithras kabart
malarnda genellikle bulunan ve ana panoyu evreleyen bir
dizi sahne, bir sra yky belgelemektedir (ekil 1 1' e bak
nz). Merkez, bu btnlkl yapdaki temel olay olutur
mu olmas gereken eye ilikindir: Boay ldren Mithras.
Fakat sadece . bir anahtar szck, "inek hrsz" (bouklopos)
dnda gnmze yky anlatan hi bir metin kalmam
tr.39 Bu bir dizi tasvirde teogonik dizilii grebiliyoruz:
Okeanos; Zeus'a asay kendi eliyle veren Kronos; devlerle
savaan Zeus ve Mithras'n kayadan douu. Bu son olay,
yaztlarda olduu kadar yaznda da olduka iyi bilinir; ama
babas kimdi?40 Ayn zamanda Mithras'n boann peine
dmesini, bulmasn, dvmesini, boyun edirmesini,
zerine binmesini ve sonunda kurban etmek zere maara
ya srklemesini anlatan bir dizi serven vardr.41
Mithras'la Helios'u boann etini yerken ve Mithras',
Helios'un sava arabasna binerken gryoruz. Fakat belir
sizliini srdren sahneler de yok deildir; rnein
39 Porphyrios, Antr., 18; mysta booklopies, Firmicus, Err., 5.2 (karlatrn: 7.
dipnot); maarada boayla mcadele eden Mithras, Statius, The.baid,
1.719 ve devamnda.
40 En eski kaynaka: Justin Martyr, Dia/., 70; baknz: Cumont, 1923, 118, 3.
"Kayadan doan canavar" tipi iin .baknz: Burkert, Wrzburger
fahrbcher 5 (1979), 253-261. Olaan sylence mant, belki de ka
bartmada uyurken gsterilen Kronos-Saturnus tarafndan kaya zerin
de daha nceden bir fkrmann yaratlmasn gerektirir (karlatrn:
Hieron, Adv., /ov., 1 .7, PL, 23.219). Bu Mithras', Kumarbi ile
Typhoeus'un olu Ullikummi ile ayn dzeye koyacak (Scho/ B Il., 2.783)
ve bu bakmdan Yeralt tanrs Dionysos'a benzer biimde onu Zeus'un
gizil ardl haline getirecektir.
41 Turcan'da (1981a, 38-70, zellikle 48-52) I'imagerie mithriaqueya ilikin
iyi bir aratrma yer almaktadr; yine baknz: Cumont, 1923, 118-125,
ancak Cumont da irat edici tanrbilimi olay yerine\ sahneye yanstma
eilimindedir; ak bir sylense! masal dzeyi var olmu olmal. Ba
knz: Balang ksmyla birlikte ekil 11.
Tanrbilim ve Gizemler
121
45
122
Tanrbilim ve Gizemler
123
124
54
55
56
(Paris, 1966); M. Detienne, Les jardins d' Adonis (Paris, 1972) [The Gardens
of Adois, Atlantic Highlands, 1977]; SH, 105-11 1; S. Ribichini, Adonis,
aspetti 'orientali di un mito greco (Roma, 1981); Adonis, Re/azioni del colloqu
io in Roma (22-23 maggio 1981) (Roma, 1984).
"Da"da esir tutulan Marduk'un ektii aclara ilikin zerinde okca
tartlm bir Akad metni vardr; baknz: H. Zimmern, "Zum babylo
nischen Neujahrsfest", , Ber. Leipzig 70 (1918), 2-9, karlatrn: W. v.
Soden, Zeitschrift fr Assyriologie 17 (1955), 130-166; 18 (1957), 224-234.
Bianchi, 1979, 12 ve devamnda, bu ciltte yer alan fazlasyla yeterli bir
deerlendirme iin baknz: zellikle M. V. Cerutti, age, 385-395,
Sfameni Gasparro, age, 397-408; Sfameni Gasparro, 1985, xv ve deva
mnda; karlatrn: Berner, 1972, 266 ve devamnda. Mithras iin yap
lan antlarda transitus terimi ok sk kullanlmtr. (CIMRM, 1495, 1497,
1722, 1737, 1811, 1900, 2205); belli bir tarih ya da enlik iin karlatr
nz: 104. dipnot.
Romallar, 6.1-11; konu hakknda C. Colpe'nin deerlendirmesiyle birlik
te (Gomon 38, 1966, 47-51) Wagner 1962'ye; Wedderburn 1982'ye bakn.
58
126
61
62
63
274.
Tanrbilim ve Gizemler
127
71
128
Tanrbilim ve Gizemler
129
77
130
81 Philon
Tanrbilim ve Gizemler
131
86
132
Tanrbilim ve Gizemler
133
93 Heraklitos,
94
95
134
Tanrbilim ve Gizemler
135
ne" iin kullanlan ortak bir Farsa szck haline gelmitir. Yine
baknz: Bianchi, 1979, 20.
Ayrntl yorumlarnn da yer ald mkemmel fotoraflar iin bak
nz: Merkelbach, 1984. Ay = Boa: Seha/. Stat. Theb., 1.719.
Baknz: Vermasseren, 1971, 5; W. Lentz, Hinnells 1975 iinde, 358377; Merkelbach, 1984, 143.
Bu, bilinen hi bir metinde aklanmamaktadr; baknz: Merkelbach,
1984, 131 ve devamnda.
136
107
108
Tanrbilim ve Gizemler
137
138
Tanrbilim ve Gizemler
139
1986)
118 Platon,
140
Tanrbilim ve Gizemler
141
165.
128 Platon, Yasalar, 870de; Platon, bir kiinin lmnn, nceki yaamnda
142
Tanrbilim ve Gizemler
143
146
Olaand Deneyim
147
148
Olaand Deneyim
149
150
Olaand Deneyim
151
152
265, 1 )
22
Olaand Deneyim
153
154
Olaand Deneyim
155
30
31
156
34 RVAp, 6\ 94; Simon, 1961, 171, ekil 37; Berard, 1974, 2-3. resimler.
35 Mnih, Viyana ve Kopenhag'daki kabartmalar iin baknz: Th. Sch
reiber, Die hellenistischen Reliefbilder (Leipzig, 1894), 80, 98, 69. resimler.
Olaand Deneyim
157
37
158
Olaand Deneyim
159
160
Olaand Deneyim
161
162
55
56
57
58
59
60
Olaand Deneyim
163
Devlet, 620ef.,
karlatrn: Burkert, 1975, 98; yine baknz: Blm , 57-60. dipnotlar.
A. Koerte (ARW 18 (1915), 16-26), Theodoretus, Gr. aff cur., 7.ll'den
yararlanmakta, ancak 3.84'deki Thesmophoria'dan sz etmemektedir.
O. Kem (PW xv, 1239; karlatrn: 22, dipnot ve HN, 270, 21),
Koerte'yi izlemitir.
Baknz: Yukardaki 9. not ve blm , 44. dipnot.
Sophokles, Oedipus Coloneus, 1050: Eleusis tanralar, semna tithenountai
teledir; ocuk bakm anlamna gelen bir deyitir.
164
Olaand Deneyim
165
71
72
73
166
Olaand Deneyim
167
78
79
80
81
82
168
Olaand Deneyim
169
90
170
92
93
Olaand Deneyim
171
172
173
77-83.
108 Diodoros, 5.4.4.
174
110
Olaand Deneyim
175
l15
176
119
120
Olaand Deneyim
177
178
Olaand Deneyim
179
il,
180
Olaand Deneyim
181
144
145
146
182
118 ve
Olaand Deneyim
183
150
151
152
153
184
Olaand Deneyim
185
1'\pW.Eva
ut 1"f.AEmt
mn0{}E(c:c; c:wtv
Kat
Eiov
W<;
lKnivruc; )\o<;
hlpfu-!lm
186
Yunanca Terimler
adelfos (karde)
anaktoron (saray; Eleusis'te bir yap)
ananke (zorunluluk)
aparkai (ilk mahsuln armaan)
apomeneste (delilie son vermek)
aporrheton (yasaklanan, gizli)
apostates (din deitiren, mrtet)
arkigallos (ba rahip, galloi'lerin ba)
arkhon (ba ynetici, kral)
aretai (erdemler, byk iler)
arrheton (konuulmayan)
bakkheia (Dionysos'un esinledii lgnlk)
bakkhos [diil: bakche] (Dionysos ereni)
basileus (kral; Atina' da ynetici)
bebakkheumenos (Dionysos lgnlna kaplm olanlar)
bouklopos (inek hrsz)
cannofori: kmnophoros 'a baknz
cista mystica: kisteye baknz.
dadukhos (meale tayan)
daimon (demon, cin)
deimata (rktc olaylar)
deipnon (yemek)
demiurgos (yaratc)
dendroforos (aa tayan)
didaskalia (ynlendirme)
188
189
190
Ksaltmalar
Notlarda ad geen yaygn sreli yaynlar iin standard ksaltmalar
kullanlmtr. Notlarda ksaltlm biimiyle anlan klasik eserlerin
tam knyesi iin Oxford Classical Dictionary' e baknz.
ANRW
CCCA
CE
CIMRM
CLE
CMG
DK
EPRO
GGR
GR
Hansen
192
HN
IG
IGBulg
IGRom
ILS
JDAI
Kaibel
LS
LSAM
LSCG
LSS
OE
OF
OGI
Peek,
PG
PGM
PL
PW
RGVV
RML
RVAp
Ksaltmalar
Sammelb
SEG
SH
SIG
SIRIS
SVF
193
Bibliyografya
Alfldi, A. 1979. "Redeunt Saturnia regna v: Frugifer-Triptolemos
im ptolemaischen Herrscherkult," Chiron 9, 553-606.
Altmann, W. 1905. Die rmischen Grabaltiire der Kaiserzeit, Berlin.
Alviella, G.d'. 1981. The Mysteries of Eleusis: The Secret Rites and
Rituals of the Classical Greek Mystery Tradition, Wellingborough.
Anrich, G. 1894. Das antike Mysterienwesen in seinem Einjluss auf das
Christentum, Gttingen.
Assmann, J. 1979. "Isis und die agyptischen Mysterien," W.
Westendorf, ed., Aspekte der spiitiigyptischen Religion, Wiesbaden,
93-115 iinde.
Baratte, F. 1974. "Le sarcophage de Triptoleme au musee du
Louvre," Rev. Arch., 271-290.
Baslez, M.F. 1977. Recherches sur les conditions de penetration et de
diffusion des religions orientales l Delos, Paris.
Bastet, F.L. 1974. "Fabularum dispositas explicationes," BABesch 49,
207-240.
Beck, R. 1984. "Mithraism since Franz Cumont," ANRW , 17 (4),
2002-21 15.
Berard, C. 1974. "Silene porte-van," Bll. Assoc. pro Aventico 22, 516.
Berner, W.D. 1972. "Initiationsriten in Mysterienreligionen, im
Gnostizismus und im antiken Judentum," diss. Gttingen.
Beskow, P. 1979. "Branding in the Mysteries of Mithras?" Bianchi
1979, 487-501 iinde.
Bianchi, U. 1975. "Mithraism and Gnosticism," Hinnels 1975, 457465 iinde.
1976. The Greek Mysteries, Liden (Iconography of
----
196
------
----
----
---
----
Bibliyografya
197
---
----
____
___
____
____
___
____
____
____
198
----
----
---
Bibliyografya
199
44).
Farnell, L. R. 1896-1909. The Cults of The Greek States 1-V, Oxford.
Fauth, W. 1984. "Plato Mithriacus oder Mithras Platonicus? Art und
Umfang platonischer Einflusse auf die Mithras-Mysterien,"
Gttingische Gelehrte Anzeigen 236, 31-50.
Fehrle, E. lglo. Die kultische Keuschheit im Altertum, Giessen (RGVV
6).
Ferguson, J. 1970. The Religions of the Roman Empire, Londra.
Festugiere, A. J. 1954. Personal Religion among the Greeks, Berkeley
(Sather Classical Lectures 26).
1972. Etudes de religion grecque et hellenistique, Paris.
Ibid. 13-63: "Les mysteres de Dionysos" (orig. 1935).
lbid. 89-113: "Ce que Tite-Live nous apprend sur les mysteres
de Dionysos" (orig. 1954).
Foucart, P. 1873. Des-assoGiations religieuses chez /es Grecs, Paris.
1914. Les mysteres d 'Eleusis, Paris.
Foucher, L. 1964. La maison de la procession dionysiaque i 'El Jem,
Paris.
1981. "Le culte de Bacchus sous l'empire Romain," ANRW
1 1, 17(2), 684-702.
Francis, E. D. 1975. "Mithraic Graffiti from Dura-Europos," Hinnells
1975, 424-445 iinde.
Fraser, P. M. 1972. Pwlemaic Alexandria, 3 cilt, Oxford.
Frickel, J. 1984. Hellenistische Erlsung in christlicher Deutung. Die
gnostische Naassenerschrift, Leiden (Nag Hammadi Studies lg).
Gennep, A. van. l gog. Les rites de passage, Paris (The Rites of Passage,
Chicago 1960).
Geyer, A. 1977. Das Problem des Realitiitsbezuges in der dionysischen
Bildkunst der Kaiserzeit, Wurzburg.
Giversen, S. 1975. "Der Gnostizismus und die Mysterienreligionen,"
J. P. Asmussen and J. LaessOe, eds., Handbuch der
ReligionsgeschiGhte, Gottingen, 255-299 iinde.
Gonzenbach, V. von. 1957. Untersuchungen zu den Knabenweihen im
Isiskult der romischen Kaiserzeit, Bonn.
Goodwin, J. 1981. Mystery Religions in the Ancient World, Londra.
Gordon, R. L. 1972. "Mithraism and Roman Society: Social Factors
in the Explanation of Religious Change in the Roman Empire,"
Religion 2, 92-121.
---- 1975. "Franz Cumont and the Doctrines of Mithraism,"
Hinnells 1975, 215-248 iinde.
1976. "The Sacred Geography of a Mithraeum: The
----
----
----
---
200
----
----
----
---
Bibliyografya
201
----
----
202
----
---
----
Bibliyografya
203
----
---
----
----
----
----
----
----
204
vols., Leipzig.
1949. "Beitrage zur Hierodulie im hellenistischen
Aegypten," Abh. Munchen, Phil. hist. Ki. 29.
Pailler,J.-M. 1982. "La spirale de l'interpretation: les Bachanales,"
Annales ESC 37, 929-952.
Perdelwitz, R. lgl l. Die Mysterienreligion und das Problem des .
Petrusbriefes, Giessen (RGVV x, 3).
Pettazzoni, R. 1954. "Les mysteres grecs et les religions a mysteres
de l'antiquite. Recherches recentes et problemes nouveaux,"
Cahiers d'Histoire Mondiale 11(2), 303-312, 661-667.
Phythian-Adams, W. J. 1912. "The Problem of the Mithraic Grades,"
JRS 2, 53-64.
Piccaluga, G. 1982. "Salvarsi ma non troppo. 11 rischio di un valore
assoluto nella religione romana," Bianchi 1982, 403-426 iinde.
Poland, F. 1909. Geschichte des griechischen Vereinswesens, Leipzig.
Pringsheim, H. G. 1905. "Archaologische Beitrage zur Geschichte
des Eleusinischen Kultes," Mnih (diss. Bonn).
Prmm, K. 1937. " 'Mysterion' von Paulus bis Origenes," Zeitschr. f
Kath. Theol. 61, 391-425.
1943. Religionsgeschichtliches Handbuch fur den Raum der
altchristlichen UmuJelt, Freiburg i. Br.
---- 1960. "Mysteres,"Supplement au Dictionnaire de la Bible 6,
Paris, 10-173 iinde.
Quandt, W. 1912. "De Baccho ab Alexandri aetate in Asia minore
culto," diss. Halle.
Rahner, H. 1945. "Das christliche Mysterium und die heidnischen
Mysterien," in Griechische Mythen in christlicher Deutung, Zrih,
2 1-123.
Reitzenstein, R. 1927. Die hellenistischen Mysterienreligtonen nach
ihren Grundgedanken und Wirkungen3, Leipzig (lSt ed. 1910);
English trans., He/lenistic Mystery Religions: Their Basic ldeas and
Significance, Londra 1978.
Richardson, N. J. 1974. The Homeric Hymn ta Demeler, Oxford.
Riedweg, Chr. 1987. Mysterienterminologie bei Platon, Philon und
Kkmens von Alexandrien, Bedin.
Ries, J. 1979. Le culte de Mithra en Orient et en Occident, LouvainlaNeuve.
---- 1980. Osirisme et monde hellenistique, Louvain-la-Neuve.
Rohde, E. 1898. Psyche2, 2 cilt., Tubingen (1: ed. 1893).
Rouse, W. H. D. 1902. Greek Votive Offerings: An Essay in the Histoty
of Greek Religion, Cambridge.
----
----
Bibliyografya
205
----
----
----
206
----
---
----
---
Bibliyografya
207
----
----
----
---
----