SEMBOLLER

NASIL OKUNUR?
Kesimli Sembol Okmo Uehberi

Z E M Yaym

Y A P I-E N D S T R M E R K E Z
Y E M Y ay n - 2 0 0

Sem boller Nasl O kunur'?

Kesimli Sem bol Okumu R ehberi
( ilare Gibson
z g n Basm : llo r To R ead S\7nbols, Ivy P ress, 2 0 0 0
eviren: C em Alpu
Heduksiynn: V olkan A lm aca
Yayn Ynetm eni: Gli pek
Yayn Sorum lusu: Mesut K aya
k ita p Ed itr : B ah ar D emirla
Grafik l y g d am a: k em al k a r a
Birinci B atk : Mays 2 0 1 3
ISBN: 9 7 8 - 9 0 4 4 - 7 5 7 - 7 7 - 5
(m etin ) C lare G ihson. 2 0 0 0
(ta s a rm ) Ivv P rets Lim ited. 2 0 0 0
Y a p -E n d stri Merkezi A . ., 2 0 1 2
B kituhm T rk e basksnn ler hakk -akl
olup, tm nn ya da blm lerinin fotokopi,
ofset, tekbir ya da baka yollarla oaltlm ad
a n cak Y ap -E n d stri Merkezi A ..'ni.
yazarn ve evirm enin yazl onayyla olabilir.
YEM Yayn (Y a p -E n d s tri Merkezi Y aynlar)
Fu lya Mal. Yeilim en Sok. No: 1 2 / 4 3 0
3 4 3 0 4 Fu lya/stan b u l
T el: 0 2 1 2 2 6 0 7 0 7 0 F a k s : 0 2 1 2 2 6 6 7 0 10
Sertifika No: 1 2 3 7 0
e -p o sta: yem yayiii@ y cm .n et
w eb: w ww .yem .net
in'de baslm tr.
Ivy Press basksnda:
Y aratc Y n etm en : P eter B rid gcw ater
Yaync: Jaso I l o o k
Y ayn Y netm eni: C arolie E arle
San al Y netm eni: Micinel YYlitehrad
T a sarn : JC L u au ay
G rselletirm e: Jo h n Fow ler
G rsel Y n etm en : k a ie G reenw ood

Balang

S em b oller ve Sem bolizm

Sembollerin Grameri

N D E K L E R

!i
20

sem bo ller

Afrika

50

Amerika

72

Asya

'*(>

Avrupa

102

Okyanusya

230

Szliik

240

K aynaka

250

Dizin

252

Teekkr

250

H epim iz san aln duyusal ve estrtik olarak ek ici la le lik

lerinden zevk a la b iliriz ; ay rea hepim iz san atn b y le
y ici, haz verici, sarsc ve yan sra b u n a ltc , ok edici ve
tik sin d irici g eiiii tecr b e etm iizd ir. Ancak b ir sanal
eserinin yzeyinin altn d a y a ta n a b a k m a d k a ve ni volla
neye b a k m a k ta oldnnm zn a n la m a d k a , greceiniz
ey b ir resm in a n c a k k k b ir ksm d r. Z ira sanal d aha
ok sem b o ller yoluyla iletiim e g eer ve ler sem bol b ak a
b ir evi tem sil eder.
ip u la rn y a k a la m a k ve sa n a tla rn resim lerind e ve el
v ap n n esn elerin d e

ko d lad k lar

sem bolik

k a y n ak lar

arasn d a b a la n t k u rm a k , an trm alarn ve gizli a n la m

larn o zengin (liv arn a a a c a k tr gzlerinizi. Z ira sem b o
lizm in kad im g c nd en y a ra rla n a ra k le san at le
izleyen , insan ru hun un en d erin lerine inebilm ek iin,
sa n a tsa l retim a ra la r ve k lt rel u zlaan larn g e lin li i
k stla m a la rn ok tesin e seyahat etm e olana bulur.
Bu k ita p ta k i sem b olik im geler srasyla kutsal sem b oller,
kim lik sem b o lleri, sem b olik sistem ler ve baz rneklerd e
de alegorik sem b o ller b a lk la r altn d a, le lealik
le de c.orafi o larak dzenlend i. !Nc ki baz sem bollerin
bu sn rla r a m a s, d olay sy la da b ird en fazla kalegorid e
v er a ln a s - in s a n b ilin cin in ve k lt r n n k a rm a k l
n n b ir d elili o la r a k - d ik k a t ek icid ir.

Baz

s <m i i

I >olloi'i

rne in renk lerin va ila laz k u lar ve

A n n e ve o c u k
M o rv e n

V*m v<j

h ay v an larn temsil ettii n ite lik le rin - pek de ak la m a y a

oc-ik p u r l e s i

ih tiyac y o k tu r, zira la m la ra igdsel dzlem de tepki

lo rif n lk

v eririz. I h k ik aten de p sik an alist Sig m m d Kremi ve C ari

vc doum un

CusOv .Ingm r ae a lm a la r nda liliyoruz

ki, isa zilini sem b o llerle d nm ek ve iletiim k u rm ak
zere d o n an m tr ve sem b o llerin , zellikle de ark e tip le ri
dili zam an ve uzau aar. O n ed en le, elinizd eki k itap ta
greceiniz b iro k san al eseri ve o n larla b a lan tl o larak
ta n la n b iro k sem bo lik d etay , sem bo lizm in gerek ten
de kad im ve evrensel b ir dil olduunu k a n tla m a k la d r.

k u l l a n d k a ilim
lir u c l c e c a c
v e n r k ta s v ir i y l e
y a k la d r .
D o la y s y la
H r i s ti y a n
k t s i y r li n i n lni
b i r ifa d e s i o ld u u
k a d a r a v n z a m a n d a
a r k e l ij s e l lir
in i e d ir .

B u n u n la b e ra b e r, yeryz nd e fark l u y g arlk lar, in a n la r,

to p lu lu k la r ve k lt rle r o rta y a k p gelim i, b o y lere
h er b iri, ku tsal k a v ra m la r, bireysel ve k o lek lil
kim lik lerin

fark l y n lerin i, sovl teorileri ve

fikirleri tasvir ve ifad e etm ek volvla k en d i

sine ait sem b olik b ir kelim e d aarc g eli
tirm itir. B kitap sem bo llerin g ram erin i ve
sem bo lizm i,

her d nem den

ve ktad an

bir

dizi m u hteem sa n a t eserin e referan sla zet

leyerek,

( s r a r 5 ild e

szleriyle,

san atn

nasl ayn and a lem yzey len de sem b o l

olduunu byleyici b ir ek ild e k av ram am z
sa la m a k ta d r.

a m

SEMBOM SR ve SEMBOLZM
l v n ru bkz.
K j i i v . M jy fii

nsan sem bolletirm e oilim iyle nesneleri

!41

V ^ t l r a s i i . hii\(a T*7

ve form lar

bilinsizce sem bollere d n iiliir r... ve b en i dini in a n cn

da le de, grsel sanaln d a onlar ifade ed er di ve yazm
\niela Jaffe . n s a n v e S e m b o lle r i ( 1<)(>-+) adl kil ab n d a: lor
k tad an tarihncesi kaya sanatnn dorulad b ir gzlem
d ir bu. Bu kadim im geler sadece hayvan lar, el izleri gibi
lam dk lornlarla dolu deildir, zira biliyoruz k i dala Son
raki k lt rler bu im gelere sem bolik a n la m la r yklem itir.
yleyse insanolu belki de "av bys sem bollerini k u t
sal sem bollere, k im lik sem
bollerine ve dnya genelinde
b iro k farkl sanatsal geleei de dahil olduu sem bolik
sistem lere d ntrerek her
zam an evresindeki v arlk
lardan sem boller y a ra tm n .

H a y a t aa c
A sitlim le I InyvMi O y k iile r i
k itb iK n k i m re s in i
- 1 3 . y z y l a a il b i r n g iliz c e
te z h ip ti y a z m a - b a y a t a a c n a
u u o n i iki g v e r c i n i s r a n b ir
cifi f a t t a s li k y a r a t t a s v i r
e rle r. B u p a a l a r k o z m ik
v a r o l u ile y a m v e ln r m in
e b e d i d n g s n n ev ren seJ
s e m b o lle r id i r.
S

M'.MBOEI ER

tr S E M B O L Z M

A a

C ad

Yaprak dken aalar her yl dzenli olarak

Ju n g c teoriye gre insanolu nu n k olek tif

srgn verip yapraklarn dk lkleri iin

bilincl, tarilten de corafyadan da

b ayat dngsn lensil ederken, daim a

bam sz ark etipsel sem bollerle doludur.

yeil kalan a a la r lmszl sem bolize

Bunlarn arasnd a genelde yal bir kadn

eder. Baz k ltrler kozmik b ir aa

o la ra k tasavvu r edilen ('a d da vardr;

(skandinav m itolojisindeki Yggdrasil aac

k ara by san atn n bu kt kalpli u stas,

gibi) tasavvur etm itir. Soy a alan ise

gcn kendi gibi evtai varlklarn

devam ll tem sil ecer; m aile eceresi de

yardm yla kt c l am a la r iin ku llan r.

olabilir, ku tsal veya ezoterik bir kavram da.

G em i

K are

Bu sem bolik grselletirm e rnei hayat

ek iller sa n a tta sk sk sem bolik ve alegorik

akn Iir yolculuk o la ra k resm eder. Bu

an la m la r tar. rnein kare salam lk ve

nedenle alegorik resim lerde gem i sk sk

duraanlk hissi verdii iin Dnya y ve

ruhun tek n esi -y a n i b e d e n - ya da hayat,

m addeyi tem sil eder. A yrca, drt kenar

su larn d a yolculuk eden b ir tat olarak

olduu iin a n a yn leri, elem entleri ve

sem bolize edilm itir. Bu nd an b a k a

m evsim leri de a n trab ilir.

b ristiv a i kilisesi ni de tem sil edebilir.

Kozmos ve
Doal Dnya
Aynca bkz.

H er gii verilen h a y a tta kalna m cad elesi ilk al a l a n

Ua, sayfa 55
Ge kachin as ,
savla 77

sah n elerin e s k a ra stla n r. nsan olunu n son rak i srete

nzn en nem li ura olduu iin k ay a san aln d a av

g eb e a v e -lo p la y e lk la n yerleik la n n d zenine g e i
i de gelien san al fo rm la rn a ay ek ild e y an sm tr.
rnein gne de s da ekin lerin b aarl lir ek ild e g eli
m esi iin h ay ali n em e sa h ip ti; ne var ki y ll k g ne
ve ya m ik la n her zam an en uygun seviyede o lm u y o r
du. Bu gibi d oal g le ri an la m a ve k o n tro l etm e arzusu
o n larn ku tsal v a rlk la r ya da fen om en ler o la ra k g rse l
letirilm esin e ve k u tsa l san aln ilk rn ek lerin d e grlen
sem bo lik tem sillere yol a t.
G ne s u reti

G iic diskinin
insan yz olarak
slilize edilm i sreli.
gnein., arabasyla
seyahat edebilen
larsal b ir varlk
olduu kadim
inancn yan sir.
Ih gne sureli
1 8 1 7 de yaplm
talyan tren
arab as Msrl '
tekerlei iin
biim lendirilm i
bir rlyeftir.

10

S E MB OL Z M

G ne ara b a s

G eyik

G eyik, an tilop , yab an sr, bizon ve

k u tsa l sem bollerle dnm e giditike,

(lio r av h ayvanlar (trlerin doas

gnein ler gn b ir a ra la gkyzn

Y aygnlklarna b ala lir) Paleolilik

k a ted i i tasavvu r edilir. Antik M srllar

dnem de yiyecek o larak resm edilm itir,

bu bir gne tekn esi olarak resm ederken,

k ay a san atn d aki grnm leri av

dier kltrler. I lid gne tan rs Srya

bysVh ya da b u liir tasvirlerin sihirli

rneinde grld gibi, b ir at ya da

b ir ekild e geree dnecei umudunu

sava ara b a s olarak layal etm itir.

sem bolize eder.

Su

m
M s r ve b u day

Dzenli ya lar ya da eb ir takn lar

Yiyecek ek in ler yaam ak iin onlara

topran verim lilii asnd an son derece

bam l olan insanlarn san atn d a sk sk

nem lidir. K ylarda yaa y a n la r b a v a lla

tem sil ed ilm itir. rnein m sr ve buday

kalm ak ii denize bamlyd:, dolaysyla,

Antik Y u a. M sr ve Kota san atn d a

rnekteki gib i, Akdeniz k ltrlerinde

yaam sem bolleri olarak gze arp arlar;

grlen stilize dalga tem silleri verim lilii

tarm tan rlarn sim gelem ek zere baak ve

ifade edivord.

dem et eklinde resm edildikleri grlr.

S M B O U

). R v e M ' > i B O I . Z \ ]

7 /

A y rc a bkz.
Ztis/J tip ile r,
sn y Iji 165
Mi udu T rim u rti,
say l'ii 1 0 4 -5

Kozmolojiler ve
Kutsal Varlklar
lk zam anlarda gksel cisim ler, doal fenom enler, yerviiziideki

yaam

ve tanrsal varlklar arasnda

kurulan

balantlar zam anla gelierek ayrntl kozm olojiler, m itolo

jiler ve panteonlar haline gelir, rn e in Kuzey A m erikada,
orann yerel canllar yaratc tanrlar ya da kltrel kalram alar olarak ingelem itir. Avustralya A borji sanatnda
ise D ii-zanan dnyay yaratan glere ilikin karm ak
dler betimlenil-. P anteonlara gelince, I lid tanr ve ta n r
alarna bugii ll tapuulsa
da, tarihsel olarak en etkili
olan herhalde G reko-R om en
panteonudur.

Ve

uyumsuz -

hklarna ram en (ounlukla

farkl ilkelerin bada rhas
sonucu), fark l panteonlard an
b irbirin e benzer

tiple

ilah

larn sem bolleri ve zellikleri

arasndaki tem el benzerlikler
ou kez dikkat ekicidir
G ks e l ta h t
F ra n s z sa n a t .lea \g s te
D o n in in e lg rn s i l i n la lln s n

J ii/jilc r ve Thal.is'u ( l i t l I
J p ite r in ta h tn n a ltn b u lu tla r
k a p la m a k ta d r . A k lille s un
a nn e si i i e t i s j o lu n u n
i y ili i a d n a Prova S ava <
m d a h a le e tm e si i in , In m lu n
en l iiy ii ( Ir e k o - lto m e
g k ta n rs Z e u s / . liip ilr r r
y a lv a rrk e n re s m e d il m is i ir.
U

Mt S O . t . r . H

- I M I U ' I I/.M

((((DB))))

CG?- T mm

B u lu tla r

r m c e k

Bulullar sanatta belimlendiinde basite

ya ve Bolluu sembolize eder. Ne ki
gzle grlr ama (le t ululamaz olmalar
bulutlara gizemli bir bava verir; srekli
deiim halindedirler; arkalar uda kini
rt]) gizlerler, ama bazen de o grkemli
gnee yol verirler. O nedenle tanrsal
tahtlar, aralar ve hatta gizlenme
yollarn sembolize ederler.

rmcein grnte silili bir kabiliyetle

vokta gzel bir a rmesi huu
uyandrr. Bu nedenle baz kltrler a
kozmosla, rmcei de kozmik yaratlla
zdeletirmitir: rnein Kzlderili
Navaholar ayn zamanda Navalo
kadnlarna rme sanatn da reten bir
rmcek Kadn dan bahsederler.

K r k u rd u

Kr kurdu Kuzey Amerika geleneinde

ikircikli tepkiler uyandrr. Zira baz yerli
Amerika kltrlerinde bu hayvan kozmik
yaratl rolne layk grlp, ayrca bir
kltr kahraman saylr; buna karn
dier kltrler o
lilekr bir figr
olarak grr. Yerli
Amerikan sanal
kr kurduna tm
halleriyle deinir.

T rim u rti

Sanatsal temsillerinde sk sk i ie
gemi ii kafayla sembolize edilen
Trinurfi. I lindu tanrlar ls Brahma
(Yaratc). Vim (Koruyucu) ve
i vahini (Yok edici) birlemesinden
oluur. Bunlar birlikte doum, yaam
ve lmn evrensel ve birbiriyle ilikili
ilkelerini temsil ederler.
Sr. M B O L i . K l

Ne S F. M B O 7. \ i

13

Sosyal Sembolizm ve
Sembolik Sistemler
Ayrca bkz.
T a , siiyf i 2 I
V c u t s a n a l ,
sa v la >11

T o p lu m la r (ili.'jliko. sem bolizm ve s.uat k arm da

sosyal kim liin n itelik lerin i a k ta rm a k zere lala ok
k u lla n lr o lm utur.

rnein

lelirli

lir kavim ya da

grlm tem sil eden sen lollcrin sergilen m esiyle k o le k tif

kim lik iaret ed ilm itir. Belirli sem b o ller zam an la en st
sosyal o to riteri g sterir olm ve yn eticilere ay rlm tr,
v1111k M sr lirlro g lilleri gibi eski yaz sistem lerin d e, k a
yt tu tm ak ve iletiim k u rm ak
zere baz sem b o lik sistem ler
g e litirilm i, kav ram lar ifad e
etm ek
b o lik

iin

b a la n g ta

resim ler

sem

k u llan lm tr.

A yrca insanolu a k la n a m a z
o lay lar ve k a rm a k fikirleri
sem bolize etm ek ii h a v a lin
de b ir siirii fan tastik y a ra tk
can lan d rm tr.

K ra llk s e m b o lle ri
k u t s a l K o m a li| > aralon II. O llo
( < ) 5 5 - ! 5 ) , I I . y ii/.y la il lir U m a n
e ly a z m a s o la n ln p t n lo r O llo
//a '/Z /a d e k i lir i ll s l r a s y o n d a .
e id i lk e le rd e n t e m s ilc ile r i k a im i
e d e r k e n n s + e riliy o r. O ll o

m u m

h a m e tl i s la l'iis n r tu llo k m s l a
la c., a s a s v e k m le d ik k a t
e k i li y o r .

l-f

A frika m as k e si

K re

Afrika m askeleri, (ak anlarn farkl bir

Resini portrelerde Avnpal hkm darlar

kim lik tak n m asn salarken, ayn anda

ellerinde bir kreyle resmedilir. Kre yuvarlak

kolek tif kavim kim liini de vurgular. Bir

ekliyle yeryziylc zdeletirilirken, bazen

zam an lar eflerin (a k l iistleki C lokve

krenin tepesinde duran h a I lrist iyanl

m askesi refahn rh ('h ih o g o yu

temsil eder. Britanya Krall ve Kul sal Roma

tem sil eder. Aln kazn ni h ans ize

im paratorluu nianlan arasnda yer alan

cin gely en g ely e d enir ve Clokvelerin

kre, o elinde tutann Isa dnyadaki

tan rs N zan h iY i sim geler.

temsilcisi olarak dnyevi hkm darlna

iaret eder.

H iy e ro g lif id eo g ram

M in o ta u ro s

Antik M srllar sem bolik resim ler, belli

M iolaros b ir boa ile P asip h ae d en

bal kapsayc piktograrlar, ideogram lar,

(G irit teki M ios Kral kars)

foogran lar ve, ta u lav alar zerine kurulu

dom adr. K rallk sarayn n labirentinde

karm ak bir Nazna si sicilli gelitirm ilerdi.

dolam ve A im anl kah ram an T heses

stteki ideogra lir ift vrye b aca

tarafn d an ld rlene kad ar A tm allar

gsterir ve h arek et a n lam n a gelen bir

yem itir. Boa kafas ve insan vcuduyla

tam layan olarak kullanlrd.

M iolaros, insanolunun iinde pusuya

y alm Iavvai gdleri sem bolize eder.

3 K M B O U V R v e SL'.M B O I . I Z M

Bilindmm
Sembolizmi
A y rc a hkz.
a k t i, sayfa 4
I l e r a k le s /ll e r k il .
sayla 173

Sig m m d Fred ve C ari C usflv Ju g m a l m a la r, s a

n atn y a ra ln siireei ve yo ru m lan m asn a d air b erab erin d e
gelen k a rm la rla , 2 0 . yzylda insan psik o lo jisi ko n u
sunda vei b ir a n la y a yol am tr. Fren d m giditirdii
teoriye gre, zili id, ego ve siiperegom b irleim id ir ve
id va da b lialtv la igdsel d rt lerini zellikle c in
sel d rt le rin i- sem bolik olarak ifade eder. Jg a gre,
psie b ilin , kiisel bilin d ve k o le k tif bilind.m dan
oluur ve son u n cu su , evrensel isa d eneyim lerini temsil
eden ark etip sel sem b oller ierir. H em I r c n d iu hem
de Ju n g un teo risind e bu tip sem b o ller dlerde -v e
s a n a t t a - a a k a r.

K a h ra m a n fig r

(jey i i boynuzlar m lan

lla ra k yon* yatran m
bronzdan atletik erkek heykeli
MH 1. viizyla aittir. talya da.
Pom peii de bulunan lu
arkelipsel kal ra na a fi "im i.
nc i.'ji k y m c ia eviini
y ak alam ak nla I lerakles/
I lerkiil u temsil etm ekled ir.

16

01 1 IH

s.p. MHOl. ZM

H ind u lin g a m ve y oni

M oloch

Lingnm kutsal 11iiil ve T a tra san atn d a

C an avarm s. ko rku lu ru v arlk lar en derin

sk a grlen, antik a a ait lir fails

korkular sim gelediinde kbu slarda,

sem bold r ;y o n i ise onun iine girebilecei

m illerde, m asallard a ve san atta nem li

vlvay sim geler. L in gam erkeklii (jiv a ).

b ir yer tu tarlar. Kski Ahit te bahsi geen

yoni diilii ( iv a m a k tisi), bun larn

Sam i tanrs M o lo rla ku rban ed ilm ekle

birleim i ise eisel birlem eyi ifade eder.

olan ocu klarn grnts b ir ocu va

da p arlak b u lu u * kaybedilenin dehelii
lesil eder.

K ah ra m a n

Bilge yal k ad n

C rekn -K m e I lerakles/l lerkiil gibi

Kzlderili Bi\ kae gibi bilge val kadn

k ah ram an la r genellikle ktlkle savaan

n ik elip leri genellikle b ykan n e sim asyla

veva rtn ispat eden sav alar olarak

resm edilir, an cak rah ib e olarak da tasvir

tasavvur edilip. m din dnyada ed ebiyata,

ed ilebilirler. Bilge val kadn tecrbenin

efsanelere, retilere ve sa n a la ko olan

getirdii bilgelii ve m anevi bilgiyi

arketipsel figrlerdir. Krilliir p ozitif ve

sem bolize ed er ve b (onun n egatif

el kin vnni t em sil eden kahram ann

kart olan ead dan farkl o larak ) iyilik

n eg atif karl canid ir.

adna kullanr.
S 1 i M R O L U :. l i v* SI M B O t . l Z M

Sanatta Sembolizm
Ayrca bkz.
U c u y u k a r h a k a n

gen , sayla 141

Lir a a h a k a n
g e n , sayfa 1 4 1
f in v e y a n " ,
sayfa 149

S e m b o lle r sa n a t eserlerin d e her zam an ilk b ak ta g r n

m ez; a n c a k fark ed ilir ve a n la lrla rsa , resm in verdii
m esaja k alk d a b u lu n a b ilirle ri rnein -b e lk i ok sayda
figr b i im in d e - say larn ve ek illerin (o u n lu kla b irbirleriy le b a la n tld rla r) b ir an lam o la b ilir. H enkler de
sem bolik olab ilir: K rm z kan ve d olaysyla vaan ya
da kan d k lm esini an try o r, ya da sar giin ei, allm
veya m 11 l tem sil ediyor o la
b ilir. F a n ta stik y a ra tk la r m itolojik
b ir k a ra k te rd e n fazlasn sem bolize
ed eb ilir, zellikle

de S e m b o list

ve

S rrealist eserlerd e. D ier ta ra fta n ,

ta b lo la rn k elerin d e grlen baz
sem bo ller,

yani

y a ra tcn n

iareti

veva san atn n m on og ram geneld e

derin b ir anlam tam az.

S e m b o lis t fa n te z i

F ransz ressam (a sla v e Morea

( 1 8 2 0 - 9 8 ) Lu l e an .r Crijjb/s (N ym pla
v c O r ilfo ) adl tallos. Iaz Si'm llisllei
e ilerin gerekleri ve fikirleri ilinle etmek
iin m itolojiden nasl esinlendiklerini
gsterir, (b ilin n gibi lim laslik ynrnlklnr
kiisel fantezileri an tryor o labilir.

18

VI SUN]. 1.1 H ve SKM UOI.ZM

A yd n lk ve k a ra n lk

I I eil kenar olan ek en ar iige. her biri

Bir resm in ayd nlk ve karanlk blgeleri

ayn derecede nem li bileeni tem sil

bevaz ve sival sem bolizm iyle b alan tl

ed ebilir: rnein I lristiyaln k u tsa l

o lab ilir. Avrupa k lt r geleneinde beyaz

l l sn , ya da gem i, im di ve gelecei.

gndz, ayd n lanm a, iyilik, yaam ve saflk

V\n zam and a, sivri cm n yu kar yal ut

gibi p o zitif k a v ra m lar, siyah ise gece,

aa iaret etm esine bal olarak erillik

u n lu , kt l k , lm ve yozlam a gibi

ve atei ya da diilik ve sy da sem bolize

negatif k av ram lar tem sil eder.

edebilir.

G riffo n

M o n o g ra m

G riffon la ilgili birok mitin kkeni Vrik

S a n a t la r bazen y arattk lar eserlere kendi

M sr ve M ezopotam yaya dayanr. T etik te

ban a b ir sem bol olarak tan m lan ab ilecek

bekleyen b ir altn m uhafz olarak tasavvu r

ka d a r stilize im zalar a ta rla r. rnein

edilen GrilTon genellikle b ir kartaln

Alnan ressam ve gravrcii Albrecl

ba, peneleri ve k an atlar ve b ir aslann

D rer (1 4 7 1 - 1 5 2 8 ) kendi ism inin ba

vcuduyla resm edilir: h er iki canl da

h arflerind en oluan zgn b ir ouogram la

gnei ve grkem i sim geledii iin b u rad a

b elirtird i im zasn.

sem bolik anlam ikiye k a tlan m tr.

>. 'M B O L I .K R

v* S t . M B O L ZM

19

Giri
A y rc a bkz.

Anne ve ocuk,
sayfa 7
Fi, sayfa 51

n ve serv et sah ib i o lm a arzu su b ir yana., in san lar

g en ellik le k u tsal v a rlk la r y a d a k a v ra m la r tem sil etm ek ;
k iile ri ta n m la m a k veya b a k a la ry la y a k n lk k u rm a k ;
y a da o lay lar ve b ilg ileri k a y d a g eirm ek v eya soyut
fik irleri ifad e etm ek iin y a ra tm a itkisi d u y m u lard r.
G r n m ve a m a c e ste tik ad an h o , m an ev i a d a n
ta tm in k r, e itici, b ilg ile n d irici veya e tk iley ici o lm a k la
b irlik te , k u tsa l k o u a la n , k im lik b e lirte n , b ilg i ve fik ir
a k ta ra n h e r s a n a t gen eld e sem b o lik tir. D a h a s, h er y a ta n
ve k tad an s a n a t la rn ku llan d te m a la r ve sem bo llerin
b iro u a ra sn d a k i d ik k a t ek ici b en ze rlik insano lu n u n
sem bo lik d nm e eilim in in k an td r.

F a n ta s tik y a ra tk

Ai ra vata,

19. yzyl ortasna

ait hu Fay var
elyazmasda
olduu gibi,
3 3 bal olarak
resm edi lehi lir.
A irav ala r
- y a da k ra v a t
fi lerin kral olduu
sylenir; lam a
k arn Budizm d e
ri d ra r/m darm
(gk,sel diyarlarn
ta u n la r) kraldr.

20 S BM BOL L LK N GRAM ER

sis ve H orus

P e lik a n

E n eski ana tanra temsillerinden

biri, oturmu vaziyette bebek yataki
olu Ilorusu emziren Msr tanras
Isistir (inek boynuzundan tac onun st
retme grevini vurgular). Bu imgenin
Hristiyanlktaki Bakire ve ocuk
tasvirlerine esin kayna olduu dnlr.

Bir zamanlar pelikann, yavrularm kanyla

doyurmak iin gsn gagalayarak
atna inanlrd. O nedenle, sann
insanlk ii kendini kurban etmesinin ve
tanrsal bir erdem olan yardmseverliin
[caritas] sembol olarak Hristiyan
sanatnda yank bulur.

Ta

Ai ravata

T a, ya da baua takan dikkatleri ekerek

dierlerinden ayran herhangi bir balk,
ayrcalk anlamna gelir. Sanatta mutlak
hkmdarlarn (gksel veya dnyevi)
ya tla ycelmenin (ehit azizler tarafndan
takldnda) sembol olarak sosyal,
dnyevi ya da manevi en st otoriteyi
temsil edebilir.

Hindistanda 3 ya da 3 3 bal olarak tasvir

edilen Airavata (Tayland da Erava)
adl efsanevi beyaz fil, Hindu inancnda
dounun muhafz olduuna inamlar gk
tanrs Jndram bineidir. Tpk hdramn
imekle badatrlmas gibi, Airavata da
koca bir yamur bulutunu sembolize eder.

Kozmik Yaratl
Ayrca bkz.

la k o zm o lo jilerin in o u n d a, ev ren in nasl o lu tu u

A ra p k a lig ra f is i,

sayfa 135

n a , n asl ek illen d i in e ve b ileen lerin in birb irleriv le asl

M aso n s e m b o l ,

iliki ku rd u u na d air a n la tla r v ard r. rnein tek tanrl

sayfa 2 2 7

dinlerin (Y a h u d ilik , H ristiy an lk ve M sl m an lk ) k i

tap larn d a kozm osu T a n r nn y a ra tt k ab u l ed ilirk en ,
Yutik M sr, Y u n an , lo n a ve yan sra H induizm gibi
o k ta rl in a n la r b a k a b ka ku tsal v a rlk la ra eitli
k o zm ik ro lle r atfed erler. B a n la tla rn ou sadece o rta k
u n su rlara sahip o lm a k la k alm az, ay rca y a ra l ve k o z
m osun yap s sa n a tta tem sil
ed ildiind e, b a ta

d aire o l

m a k zere b e lirli sem b o llerin

te k ra rla n m a s zellikle d ik
k a t ek icid ir.

Y a ra tm a e y le m i

At'iu/ta: liir K aium et dl kitab

iin va|>l kab artn a gravr

A ciel o j Days\\o ((/imlerin

E sk isi) hayalperest Ingiliz san at
\\ illinin B lak e, Yahudi I h risliva
l am s yaratm a eylemi
ierisinde elinde b ir prgrile.
resnutm ilir. llake in yarad
imge Eski Alitteki Sleym an
M eselleri' ( 9 :2 7 ) zerine
kuruludur.

22

sKHHOU

KR . N G I A M K I

P e rg e l

A m
K utsal K itap

I lristivn sa n aln d a. T a n r kozm osu

'Balangta Sz v a rd ... ve Sz Far vd .

y araln a eylemi iim le resm edilirken ilahi

Vei Ahit. Y lan a ncili (1 :1 ) yaralan

iar elinde b ir pergel tu la r. Bu alel lm e

T a r v ak a S z ile birletirir.

ve y aratm a gererid ir ve daireler izdii iin,

T a n n h n kutsal Sz I bristiy alarm

kozm osu ve sonsuzluu ifade eden dairenin

K itab M ukaddes i. \ alu dileri T evrat

sem bolizm ini paylar.

ve M slm anlarn Kuran lyk da sem bolize

edilebilir.

Ta n tra y an fra s

O u roboros

l a Ir a y atttra s evreni ve onun kozmik

Kendi kvrm sran ylan sem bol

bileenlerini sem bolize eder. Lotus

ou ro bo ros (L sk i ^ uu aeada kuyruunu

yaprak hryla bezeli dtaki em b erler

yem ek an lam n a gelir) an tik alard an

yaratla, varoluun ve kozm osun sonsuz

kalm adr. D airesel ekli ve kendini

dngsne iaret ed erken, i le biri liriyle

kesien genler erkeklii ve diilii,

yutm as dolaysyla evren ve btnlkle

(A ntik M sr ve ^ a d a), sonsuzluk ve

m erkezdeki noktaysa m erkezi ve m utlak

samsamx\i\ (I liuduizm ve Budizm di* liin

olan tem sil eder.

ve yeniden doum un ebedi dngsn

sim geler) ilikiled irilm itir.
'.rm b o l l e r i.3 t:n \\u iti 2 3

Farkl Kutsal Varlklar

Aynva bkz.

B irok k iiltiir bor b ir yesi in san d en eyim inin la ik li b ir

ago. sayfa -"VI

ynn tem sil eden ku tsal p a n te o n la r tasav v u r etm ii ir:

rne in g ne ve ay ; ya da gky z, yeryz ve deniz;
gzel s a n a tla r ve el s a n a lla r; sava ve lm . Baz k u t
sal v a rlk la r u zak la k ab u l edilip nad iren b e tim lem itir.
D ierleri ise sk sk resm ed ilm i ya da zel g lerin i ve
soru m lu lu k larm tem sil eden nesnelerde sim g e lelirilitir. B tip n esn eler belirli b ir k lt re zg olsa da g e
nel zellikleri o u n lu k la ev renseld ir; yle ki Y o ru b a m

M z ra k

M zrak bir silah

a g o 'su veya sk an d in av m itolojisi tan rs I hor gibi y l

olarak sava

lrm tan rlar srasy la iki b al b alta ve ek ile sem b o

tan rlarn a atfedilir.

lize ed ilm itir.

Y e savam ak
geleneksel
olarak erkek ii
olduundan, bu
tan rlar genellikle

B e re k e t bo yn uzu

erkek t ir: G reko-

brana da Blois

Roe Are s/

Rulosu uda yer

Mars gibi (ayrca

alan 1(>. yzyla ait

m zrak b ir fail us
sem bold r).

resim panosu Akn

A legorisi dr sada

Bununla birlik te,

grlen figr sol

G rek o Romen

eli\ r b ir boynuz

sava tan ras ve

lam akiad r.

kah ram an larn

( 'orniK'of)i(i (herekel

koruyucusu
Allea/Mierva

boynuzu), iindeki
vrrvz m eyveleri

gibi kadn sava

gibi bir bollk

tan rlar da vardr.

sem bol olup, resmin

m erkezindeki iftin
oe olacan ima
eder.

24

m .m u o u

i : d\

c u M t:i

T h o run e k ic i

K utsal dii do m u z

skandinav m itolojisinde Plor, gkyiizmi

ok sayda yavru yapan ve onlar besleyen

kut(.(Icrkc ut a rab asn n tekerlekleri

dii dom uz yeryiiziindoki birok ana

gk grltsne ede nk korkusuz ve

ta n ra iin kutsal kabu l edilm i, onlarn

hiddetli b ir gk tanrs olarak tasavvur

sim gesi olm u veya onlar tem sil etm itir.

edilm itir. T lo r un fkelendiinde frlatt

Antik Msrl Isis, G rck o -B o e Demeler/

(h er seferinde ona geri dner) M jllnir ad

Ceres ve G ali i ya da Kel t Cerid\ven bu

verilen iki hasl ek i im ei tem sil eder.

tan ra la rd a n bazlardr.

C o r n u c o p ia

re k e

('ornucof)i(i va da bereket boynuzu

rg kad n larn ii olduundan reke

G reko-R one Demet er/Cercs gibi yeryz

(evresine eirm ek zere keten sarlr)

tan ralarn a atfedilen bir doal bereket

diilik seubolii olm utur. Ayrca, rm e

sem boldr. Boynuz (klasik efsanelerde

ve dokum a san atn icat ettiine inanlan

Z es/Jpiter i em zirdii sylenen A m allbea

G reko-R om en ta n ra Atlena/M incrva y

adnd a b ir keiye a ittir) genellikle iinden

ve K lo llo adl kad er tan rasn da temsil

m eyve ve sebzelerle dolup tan olarak

edebilir.

betim lenir.

iyilik Ktle Kar

h'rfca bkz.

o m ito lo ji ve d ii d oasn d a, iyiliin y ap c g le ri-

!skelr|,,'uvf.'

"'O kt l n ykc " le ri k arsn d a cep le ald , a k

a lam m lan m lir a l n a vard r. B kozm ik alm
srekli ve d aim id ir. \yrra iyiliin " le ri sl d u ru m
da olsa hile k t l n " le ri -b u lk i de kv ael sa v a
nihayet d iu yam som um lah er verene k a d a r - daim i
lir teldif un su rud u r, iyilik lesilcileri gky z, giie,
giim , a ll sars k u la r ve beyaz k an all v arlk larla
sig cle tirilirk cn , k lil k y a p a n la r yerallv la. av ve k a
ra n lk la , k a ra y a ra sa la r ve s r ngen lerle ilik iled irilir.

M e le k le r ve
k t ru h la r
Aziz \ u " u s i s u

( 'iritas l)ti
F a n n K r a l i) all
yi|il 1 t l )
lrilli F r a n s z c a
b a s k s n a ail m
I.ii|> b a s k d a

O lu m l a y a l a a c n
k e s iy o r , \ n la k i
a la lm e d e n
n e r m an evi zafer
(m e l e i n e lin d e k i
n ) ile d iiv a
ilim c ile r i (k o lu
rl (d in d e k i
h a z in e s a n d )
a r a c n d a b i r s e im
y a p m a k z o rm d a .

26

M M O U . I ; B N c; r \ MK

K a rta lla r y la n la ra kar

S o d //s a ftv a la r

K artallar gkyzne hakim iyetleri., gksel

Budist inan cn da b o d h isa ttra . Nirvaa ya

tan rlarla zdeletirilm rleri ve birok

ulam as iin insanoluna yardm etm ek

k lt n le elikili duygular uyandran

zere seilen avdu varlklara verilen

vlalar y ak alam a huylar nedeniyle,

isim dir. Bodhisattra\i\r genellikle halim

ktle kar savaan iyilii sem bolize

grnm ldr, an cak baze hiddetli

erm ilerdir. H indu san atn d a bu sava

b iim de ktcl v a rlk lara kar kyasya

G a m d a ile a a la r arasnd aki arpm ayla

sava k e b e t i n ilen irle r.

tem sil edilm itir.

M e le k le r

K t ru h lar

sa evta tarafn dan batan karlrken

Birok kt ruhun klk deitirm e

ya da o yrek paralayc cehennem

kabiliyeti olduuna iau lsa da I lristiyan

sahnelerinde anl b ir zafer kazanm olarak

san aln d a e ok siyah v cutlar, kan atlar

dim dik ayakta dururken tasvir edilir. Ancak

ve ku yru klar, hayvan boynuzlar ve

H ristiyan san aln da eytan ve zebanilerle

k u laklar, sivri ilileri ve peneleriyle

fiziksel olarak savaanlar genellikle

ta n n rlar. A cak kt ru llar sadece

m eleklerdir. K afalarnda haleleri ve o narin

11irisiiyanla zg deildir. rnein I lidu

kan atlaryla m elekler ku ku gtrm ez bir

sa n aln d a da kt ru h lar benzer ekilde

biim de iyilii sem bolize ederler.

sivri diler ve boyn uzlarla betim lenird i.

MBOI. LI HN U t \ \ U ; i i

27

A y n e n bkz.
I lor m es/M erkiir,
sayfa 167
G k k u a v la la r.
sayfa 2 3 9 '

Kutsal Kavramlar
fade Etmek
Baz k lsal k av ram lar kelim elerle zor veya ok k a b a ca
ifade edilir, grsel olarak ise ok d ala ko lay ve z a rif b ir
ekilde ifad e edilirler. E fsan ey e gre Aziz P atrick H ris
tiyanln ku tsal lsn M an d allara a k la rk e n byle
yap m tr. Aziz P atrick yoncay b ir sem bole d n t rm ek
le, karm ak soyul fikirleri doadan grn lerle a k lam a
ynnd eki kadim gelenei devan ettirm itir. G erek ten de
k lt rlerin ve in an larn tm nde, ku tsal sim gelem ek ii
h ay v an lar, b itk ile r ve m in eraller alem inden rn ek lere a s
lnda, iste r doal ister el yap m olsun, gk te, denizde ve
k a ra d a bulu nan gzle grlr le r eyeb avu rulm utu r.

MI.III

III

N e fe rta ri ve b a 's

A ntik Y sr
firavunu
II. Rainseniu
kars K ralie
Neferi ark M sr'n
T e b ehrinde
bulunan K ralieler
V adisi ildeki
m ezarnn duvar
resm inde, lek
bana satran
oynarken
b otim lennitir.

'Hnntnzsi' .in

N efertari i vz
b a lla rn a ve bir
a k b a b a b alna
sahip olan sadaki
insan bal ku
onun h a sidir.

28

S K M H O I, I .F , R j \ GRAMI:: K

Ba

G kkua

Antik M sr sa n a ln d a , insann lm den

Rirok k iill r gkkuan ylanlarla

sonra h ay atta kalan kiiliinin ve ruhunun

zdeletirir. A vustralya Alm rjinleri iin

en nem li p aras olduuna inan lan b a ,

gkkua yam uru ifade eder. skandinav

insan b al (lm n b a ) b ir ku olarak

m itolojisinde ''Titreyen Y ol {liifrst).

betim len ir. Melez grnm onun gksel

yani yeryz ile cenneti b irbirin e balayan

doasna iaret ed erken, kan atlar hareket

b ir kpr olarak tasvir edilir. Yaludi-

zgrln sim geler.

I Iristiya geleneinde ise T a n r im i

isaolu yla akdini, dolaysyla da
b ar sem bolize eder ve ay rca sa'nn

A s k le p io s un asas

gkyzdeki tah t olarak grlr.

G rek o-R om en
hekim lik tanrs
Asklepios/
A eselap is'a atfetliler
en nem li zellik
b ir asam etra fn a
dolanm ylardr
(hekim lii tem sil
eden bu sem boln iki
esi ilk halinde ayr
ayr resie< 1i 11nil,i r ).
D erisini dkp

K utsal K se

yeniden dom u

I Iristiya efsanesind e O rtaa n I hrstiyan

olarak ortaya kan

valyeleri k u tsa l K se ir (sa r

ylan birok k ltrde

Son Y em ek te kulland ve sonrasnd a

m anevi iyilem eyi

A ram atyal ^ usf n onu dam layan

ve yeniden doumu

k an n iin e doldurduu ku p a ya da kse)

sem bolize eder.

peine dm tr. E b ed i hayat bah ettii

sylenen K u tsal K se sa'n n gnahlard an
a rn d rm a gcn sim geler.

- !: MB0 L L \i H \ (; H \ME 29

Ata, Kabile ve Klan

Kimlikleri
A y rc a bkz.
I e z h p li h a r t
sayfa 39
k o r u , sayfa 237

T a rih n c e si k ay a s a n a tn d a k i el izleri in san n sem b olik

o la ra k iz b ra k m a d rt s n n isp atd r. K im lik sem b o l
leri, iste r k o le k tif iste r bireysel olsu n, rnein b ir ailen in ,
k la n n , k ab ile n in ya da lk en in ferd i olm ay ia re t ederek
sa n a tta da le r z am an y e r b u lm u tu r. B irlik ya d a soy d a
lk b e y a a y n elik b g l arzu o rta k a ta la rn p o rt
rele rin d e ; m ask e le rd e k o p y alan arak o a ltla n k ab ilesel
v cu t re sim le ri veya iare tle rin d e; to tem y a ra tk la rn n
b etim len m esin d e; y a da h a n ed a n a rm a la r y o lu y la sem
b o lize edilir. A skeri b irlik le r v eya gizli to p lu lu k la r g ib i
zel g ru p la ra k a b u lle r ile sosyal sta t ler de a y n ekild e
sem b o lik o la ra k b e lirtile b ilir.
lk e rk e k ve kadn

Fransa'nn
St. Amancl
Maastrdaki
16. yzyla ait
bu Incil'de, Fski
Ahitteki Yaradl
blm, tezlipl i
harfle ayrlan
iki sahneyle
resmedilmitir.
Tanr solda gc
ve ay, sadaysa
dem vc Havva v
yaratmtr.

30 S EM B O LLE R N OH AMER

 dem ve Havva

V c u t s an a t

ster isim siz b r ift isterse Adem ve

A frika, A m erika ya da O kyanus

kltrlerinde grlen baz d ekoratif
sem bollerdeki insan tem sillerinin ve
vcut san atn d aki y a n k la rn n - ok derin
b ir nem i vardr. M aorilcrde dvm elerle
betim lenen koru m otifi dinam ik bym eye
iaret ederken, A frikallarn deriye
kazyarak y a p tk la r iaretler kabile
kim liini ya da kabu l ayin lerin i sim geler.

Havva (Y ah u d ilik, H ristiyanlk ya da

M slm anlk geleneine gre ilk erkek ve
kad n ) olsun lar, ak a b ir ift oluturan
erkek ve kadn figrleri genellikle eitli
insan gruplarnn ilk a talarn tem sil
ederler. B ylelikle k a n balarn ve
akrab al sem bolize ederler.

T o tem k a z k la r

M illi b a y ra k

T otem kazklar genellikle Kuzey

Milli bayrak bir ulusu, lkeyi ve lalkn

A m erikann kuzeybat ky blgesinde

sim geler; rnein beyaz zerine krm z

grlr. T o tem ca n llarn n ve m itolojik

la (Aziz Georgios la) n g iltereyi

varlklarn belirgin ekilde oyulm u ve

tem sil etm esi gibi. Milli b ayrak zam an

renklend irilm i tem sillerinden oluan bu

ierisinde deiebilir, an cak ler zam an

am b lem ler b ir klan n m itolojik kkeninin

sz konusu ulusun ortak tarih in e y a da

ve k o lek tif kim liinin eitli ynlerini

k a ra k terin e ait nem li b ir unsuru iaret

ve yan sra ler b ir canlnn ayrt edici

etm elidir.

zelliklerini sem bolize eder.

SEM BO LLE R N ORAMFI 31

Savalk ve Kabul Treni

Sembolizmi
A y rc a bkz.

K izi, sayfa 40
K a r ta l ve im e k l e r ,

sayfa l.'

Sem boller zm zam an boyunca .savalkla, (gi.lemc

ve kabul iirenleriyle ilgili, bazlar sava alanlarnd an s a
natlarn tuvallerine, geen kav ram lar iletm itir. nsanlarn
sava sekinler arasna katlabilecek y e d ilik le olduunu
kanl lam as cesaret ve kabiliyet gerek tirir ve baar sem bol
lerle gsterilir; rnein b ir O rtaa valyesinin m ah m u z
laryla va da M asai kalkannn yzeyindeki bir sra tu y lu
(sem bol). K alk an lar da Kuzey A m erikadaki bozkr yerlile
rinin g sem bolleri gibi koru
yucu im geler ya da \\ rupallarm
a m aclk geleneinde olduu gibi
tanm layc iaretler tayabilirler.
Askeri san cak lar ayrca ark ad an
ilerleyenlerin birliini ve a an szh ilan etm ek iin sklkla
yrtc b ir kr veya hayvan an
t r a n - sem boller ku llanrlar.

S a v a a la n a rm a la r

14. vizvl Alnan rlvaztus M aesse

K odeksi'de yur alar ni arp n a
sahnesi Avrupa lki lacda
arm acln n sava alannd aki
kkcnlcrini gsterir. I Isliideki m otif
alttaki laz k alkan lara da yansm
olan saeak liralnn ve Lim hnrg
D iikii I. .Itham temsil eder (yak.
1 2 5 4 - 4 ) ve liraban t m uhlanm
altn sars aslan ile 1.im lm re u
krnz askm n birletirir.

32

srvitsou ii i\

c t t A M i ti

 valye m a h m u zla r

K z ld e rili k a lk a n

S varin in izm elerine tak lan b ir ift

K alkan ou tayan k i iy igerek ve

m ahm uzun sivri ularyla uygulad

sem bolik a n la m d a - korur ve d yzeyinde

b a sk , at daha hzl kom as iin diirler.

sergilenen im geler de o kii hakknda

Avrupa'da m ahm uzunu link etm ek

dm anlarna b irtak m m esajlar verir.

deyim i b ir erkein valyelie layk olduu

rnein kuzev \erika bozkr yerlilerinin

a laa gelirdi. Hu nedenle m ahm uz

sava kltrnde krnz el cesareti, gc

valye d em ektir, aynen im tiyaz ve

ve yaam enerjisini tem sil eder.

kendini kan lIan olm ay sim geler.

A vru p a'n n a rm a l k alk an la r

Rom a a s k e ri san ca

Soylu kiileri sava alanm lak i am alara

Roma m paratorluu lejyonu nu n, baz

gre basiti* tan tan Ingiliz arm arlk

sanat eserlerinde de rastlan lan kartal

sistem i geliip deitike ok daha

sancanda (a q n ila ). im eklerin zerine

karm ak arn al k a lk a n la r tasarlanr.

tnem i ve defe elegi iin e aln m b ir

rnein K a l II. R iclard in IH^T'de

kartal b etim lem ilir; bu sem bollerin hepsi

Norfolk un ilk dikii T h o n a s M ovvbraye

gc ve zaferi ifad e eder. A ltndaki SP Q R

bahettii im tiyaz arm as tira f l dward a

h arfleri L atinced e S vn dhs Popr.Iusqt<3

Rot Ku us ( R om a l la Iknn Sen ato su )

atfedilen arm ay iinde barnd rr.

deyii im k sal tnas <lir.

Soyluluk, Aile ve Hanedan

Kimlikleri
.Unca hkz.

Dnya "('u d in d e aile, klan, kainle ve ulusal topluluklar

S a v a a la n
a r m a l a r , say la 3 2

doal sembollerle-, sklkla da lulen biim ind e temsil edilip

tan tlrlar. Avrupa lkelerinde ve de Ja p o n y a da son d ere

sayfa 1 3 6 ^ 3 7

ce ayrntl arm aydk sistem leri gelim itir; bunlarn gen el

likli benzer ekilde doadan esinlenilm i, d ek o ratif, stilize
sem bolleri sanal eserlerinde ska grlr. Avrupa arm alar
ile Jap on ///n/darn (a rm a) sava alannd a kim lik tesp iti
ni yardm c olm ak zere lasarlad klar dnlse de, ler
iki sistem de kendine has
arm aelk sem bolleri va da
sem bol kom bin asyonlaryla
soylu aileleri ve h an ed anlar
(d ah a sonra da liizel kiileri
ve blgesel oluum lar) faRm k zam an iinde daha
ok soyla ilgili a m a la r tar
hale gelm ii ir.

J ap on h a n e d a n n ia n lar

Bir Japon

fathi tk i oyunundan

b ir aline; askerlerin gl
geerek akn ederken grld
hareketli bir tasvir. 1(). yzyla
a it b ttkiyo-c b asksn daki
askeri san cak lard a gze
arpan sem b oller baz Japon
///unlarnda grlen sem bolleri
vas vor.

As k rk

B e y a p ra k l as

Avrupa'da yetien us (k e k im ), siyah renkli

CitKjuefoil (be yaprakl stilize b ir iek)

kuyruk ucu diim in her taraf beyaz lir

figrnden treyen be yaprakl as nce

kiirk hayvandr. As (a rm a clk ta renk

Benunnl s o n ra d a L e icesler ailesinin

olarak sn flan d rlm tr) soyluluu.

arnas olm utur, ilk olarak L eicesler Dk

O rtaa dnem inin efsanevi m irasm

Hoberl L itz -IV m e lF e (. 120b ) kelim i'

sim geler vc an cak toplum un en st

oyunuyla gnderm ede bulunm ak iin

h asam a d ak iler bu scak tutan gz alc

fareku la (jn/n pernef ) iei deseninin

krk giyebilir.

uyguland sanlyor.

D e v e d ik e n i

O gi d e s e n li m on

Iskoya da yetien devedikeni lkenin

L s lle k i illstrasyonda gsterilen Japon

nian ve sim gesidir. Bu dikenli b itki.

/notu katlan m yelpaze (#/)

Lal incede Nvnto mv im pute acessil ( Bana

desenlidir. Bu tarz b ir yelpaze gerek tayc

sald ran cezasz k alm az ) zdeyiini

u b u k larn says gerek ku m ann tipi,

dstur edinm i L Kadim ve K Soylu

rengi ve dokusuyla (hepsinin sem bolik bir

Devedikeni F a rik a !i adl bir Ingiliz

an lam vard r), arm ay tayann soyluluk

valyelik tarik a tii de am blem idir.

stats va da neslegi h akknd a bilgi verir.

i : \ i i s o i - i i \* t ; h a m l i m

35

Kiisel ve Sosyal Kimlik

A y n m b kz.

S an at eserlerinde k arm za k a b elli baz sem boller i-

T u d o r g l ,

b ilgiler veriyor olabilir. Szgelim i han ed an arm alar soy

sanlar tan m ly or ya da onlarn sosyal kim lii h ak k n d a

lular y a da kraliyet m ensubu kiileri sim geliyor olabilir.
Ingiliz krallnn velialm gsteren devekuu tiiyii nian
g ibi, baz n ian lar kesin b ir ekilde kaltsal olm asa da k i
isel deil sosyal kon u m u tem sil eder olm utur. Ne k i bir
sem bol veya am b lem in yalnzca soylularla snrl olm ayp
-s a n a t s da d a h il- herk esi tem sil edebilecei; ister soytar
ap kas ister k ra l ta c olsun, b ir b alk ya da k y afetin onu
giyenin kim lii h a k k n d a ap ak bilg iler v erebilecei de
u n utu lm am aldr.
T u d o r h a n e d a n s e m b o lle ri

Caterburv Katedrali dolaylarndaki

Clristchrch Kaps Tudor hanedannn
yelerinden liri ola V I I I . Henry i
hkmdarl dneminde yaplmtr ( 1517).
B detayda bir ift Tudor taycs (ejderha
ile taz) ve Tdor gl grlyor.

36 O ! BOLLERN GRAM EH

K ra liy e t g ne

V e lia h t nian

ngiliz krallar III. Kdwnrd ( 1 3 1 2 - 7 7 ) ve

A ln an ca leh dien ( H izm etini/devim )

slogal tacn iinden viiksele

VII 1 lery'nTi ( 1 4 5 7 - 1 3 0 9 ) ku llan d klar

hanedan arm alarn d an b iri, b ir bulutun

devekuu ty Ingiliz tah tnn veliahtitn,

ard ndan b eliren gne nlarn n slilize

genellikle de G ller Prensi nin hanedan

edilm i b ir tasviri olan gne yd.

nian olm utur. K ayna K ara P ren si

K raliyet asn d an neyi tem sil ettii (an

( 1 3 3 0 - 7 6 ) annesi H ain au lt lu P h ilip p ann

olarak belli olm asa da gne rul

ailesidir.

veren iyim ser b ir sem boldr.

S a n a t m ono gram

S oytar

S a n a t la r eserlerini bazen im zalarn

O rtaa Avrupas saray larn d a alan

olduu gibi a la ra k , bazen do f laman

so ytarlar ya da profesyonel ak aclar

ressam A ntboy va D yck'r ( 1 5 9 9 - 1 6 4 1 )

sanat eserlerinde - v e iskam b il kartlarn d a

yaplii gibi bir m oograla im zalarlar.

ylesine ilgin ve ok renkli apk a ve

Bu gibi kiisel iaretler eser ile yaratcs

kyafetler iinde resm edilm ilerdir ki onlar

arasn d a b a k u rm a k la k a lm a z , eserin

2 1 . yzylda b ile hem en tan y ab ilirsin iz.

deerini de a rtrr.

(B u ''m a sk a ra la r alegorik resim lerde

ah m ak l tem sil eder.)

S E VI BO T. L I R j N G B A M K H

37

Yazmak ve Kaydetmek
A y rc a bkz.

Msr hiyeroglifleri:
firavm n be s
sayla 0 6 -6 7
Arap kaligrafisi,
sayla K5

Bilgiyi kay d etm e arzu su ve hu arzu y la icat ed ilen yaz

sistem leri insan dili ve uygarlnn evrim in d en ayr (u lu
lam az. mi eski vaz k a ra k te rle ri, sem bo lize edilen b ir n es
neyi, k av ram ya da kelim eyi tasv ir eden p ik to g ran lar,
id eo g ran lar ve lo g o g ram lard r. A ncak zam an la b u n la r
yetm ez olm u ve b o y le re soyul a lfa b e le r g e litirilm itir;
yine de yaz k a ra k te rle ri ile sem bolizm ve san al a ra s n d a
ki g lii b a kopm am m . rnein M sr hiyero g lifleri ve
A vrupa rik h a rfle ri, e lik eden im gelere d a ir yazl b ir
v o n u su n a rla r. Kski Y u n an vaz k a ra k te rle ri I lristiy an l ilk d nem ind e b iro k sem b o le tem el tek il etm itir.
P ar m en ler zerin e resm edilen in yaz k a ra k te rle ri g e
nelde san al eseri kabu l edilir.

R unik s e m b o lle r

8 . yzylda hu
b alin a kem iinden
m cevher
kutusu zerine
ovulm u runik
yaz karakterleri
arasnd a eski
A glo-Sakso
alfab esin e ail r
ve l w harfleri de
bulunur. Burada
gsterilen detay
N ortlu rb riad a
ilendii dnlen
t renklerin
M cevher
ku tusu u bir
levhasna ail lir.
:t S

I M M i l I I ti t ( . M A M I

R unik yaz k a ra k te rle ri

M aya giifi

M S 3 . yzyldan itibaren skandinavya

Klasik Maya deide (M S 3 0 0

ve Hal A vrupa'da ku llanlm olan eski

0 0 0 ) kaln a stteki g lif b ir szriik ya da

G o n m a lfab esin e a il h ar Herin ya da

liincen in btnn ifade eden b ir sem bol

yaz k arakterlerin in (m ite) byl bir

ya da logogradr. Ja g u a r kafasn n temsili

sem bolizm ierd iklerine inanlrd. Ifsllek i

zerine krh olan b Maya logogram

h arfler A glo-Sakso flh arkn a (ruik

ja g u a r'1 an lam n a gelen b tdam kelim esini

alfab e) a ittir: d d a e g (g iin ), t " tir

sem bolize eder.

(m itolo jik tan r T y r 1 ) ve t-' ra d

(at srm ek) an lam n a gelir.

S r -1

m * .11 W . m m

T ezhipti h a rf

in yaz k a ra k te ri

T ezli i pli'1 ya da ssletileli b a harfler

l stte grilen iee k a ra k te r on ur ya

m inyatrde bal ban a birer sanat

da a b lakllk gibi b ir dolu yan anlam

eseridir: Avrupal keilerin MS 4 0 0 den

tam akla b irlik te tem elde drstlk ya

O rtaa sonuna kad arki donem de

da doru davran an lam n a gelir. Ayrca

kopyalayp yarattk lar I lristiyan

K onfysl Be Krdeni den bi i

m etinlerinin z a rif b ir zelliidir. Kol s

olan adaleti (dierleri cm ertlik, edep,

K itab adyla bilinen rlanda deki lezlipli

bilgelik ve iten lik tir) ifade eder.

ncil yazm asnd an a ln a n stteki D

h arfin de b ir kutan esinlenilm itir.
KH 3 9

Makrokozmos ve
Mikrokozmos
A y rc a bkz.

T ii (liiyad a lo p lm la r, evrenin

Bo in E lccl i.
sayfa 152-58

e n erjilerin ya da gk ('isim lerinin Diinya ya nasl elki e t

D rt Salg,
sayfa 2 2 5

ileyiini ve kozm ik

liini kavrann ura ierisin d e, en bilinenleri (ve sanat

e serlerim le en ok ttnjsil ed ilen leri) in ve Bat a s tro lo
jile rin in prensiplerindir zetlenm i olan eitli ak rok o zos ve m ikro ko zm os teorileri g e litirm ilerd ir. A yrntda
birb irlerin d en a y rtsa la r da, le r ik i sem b o lik sistem de b ir
kiinin doum tarih in in - y a da daha dorusu, o tarih in
ak t ilgili d u ru m la rn - om
k iiliin i etkiled ii in an cn p ay
lar. A yrca, in in tb b i d iy ag
ram larn d a ve B a t "Z o d y a k
in san

ill strasy o n larn d a

sem

bolize edildii g ibi, d oal g le

rin ve a stro lo jik fak t rle rin insan
saln etk iled i in e de in an lr.

Z o d y ak insan

Alman ip udunu (ie o rg B arliselrin

I5<>2 r yaym lad, gz
Bozukluklarna dair Bilim sel Bir
incelem e olan O p flltah n od ou leia ,
D a s is! Augendionst \\\ iindi' soldaki
ahap Bask da yer alr. evredeki
12 imgeden ortadaki insan figrne
izgiler ekilerek. Aslan da dahil
o lm ak zere Bal asiro lojisin d eki
B u rlar ile insan vcudundaki
organlar arasnd a Balam kurulur.

40

M B O T U ' H N OH A ME R

in zod yak

in tb b

inlilerin inancnda evren p asif ve aktil

Geleneksel in tbb n a gre, yaam

en erjisini temsil eden d i (veya (fi) vcutla

enerjiler o la n y in veya//gr la i-ch i

sem bolnde gsterildii gibi karlkl

m eridyenler (k a n a lla r) yoluyla dolar

etkileim iyle ilem ektedir. 12 Dnyevi

ve b unlarn tkan m as sal kt ynde

Dal dan (T en v strial U ran d) oluan

etkiler. I Icr b ir m eridyen y in v r yang\\\

zodyak m (b u rlar kua) 12 yllk

etkisi altnd ad r. (B e tem el elem entin

dngs, ler biri b ir yla tekabl eden

ler biri b ir organa karlk gelir.)

12 hayvan sem bolnden oluan bir

em berle tem sil edilir.

B a t zod yak

A s la n n fizik s e l e tk ile ri

Bal astrolojik, prensipleri 10 gezegen ve

Eskid en drt elem entin s a lg fo r m u n d a k i

12 b u r etrafnd a (b u n lar glifler ve fig ratif

hareketlerinin insan akln a ve bedenine

im gelerle sem bolize ed ilm itir) ekillenir.

vansd dnlr, butum la b erab er

B u r la r b ir olaslk erevesi ol ii tn rken ,

b u rlarn bedenin uzuvlarn ve organlarm

on lar yneten gezegenler ynlendirici

etkilediine inan lrd . Szgelim i Aslan

g ler olarak hareket ederek D nya ya ve

belkem ii, srt ve kalbe etki ederdi.

isa b ed en in e etki etkirler.

- F M B O L L O B N ( HA M K H i - t l

Kaderi Etkilemek
A y rc a bkz.

I I izi, sayla 4()

T a r o t A slm
Adii, sayla 227

le r ad an ve u y garlk tan in san lar hay atn rastlan tsal

niteliklerin i g zlem leyerek kad erlerin in ilahi hir el ta r a
rndan kontrol edildii k a rsa m a sn y a 111nIar<lir. M ito
lojide olduu gibi sa n a tla da l kav ram szgelim i ark n
eviren K ad er I lam n d a ya da yaban ipliini tla C
K ad er I a n r a s yla sem bolize ed ilm itir. n sa n la r k a d e r
lerini hir p ara kon trol ed ebilm ek iin la ld a n , rnein
sem b ollerle dolu Iarot laln d an medet m ; k e n d ile
rini k o ru y a ca k la r in an cy la m u sk alara sem b olik a n la m
lar y klem i ve siv a gibi k arm ak sem b olik sistem ler
gelitirm ilerd ir.

K a d e r H a m m n ark

Kumal y azar Hoellis m

D e con so lafio te
p /ilosop lttae
Irlse le in sellisi)
adl eserii .k a de
M o g terein nesinden

aln an 15. yzyla

ail m illslrasyuda
K ader I lam n arkn
ddiirrke grlyor.
arkfelein dnm esiyle
insanlarn talih leri tersine
d rrrk sosyal konum lar
ali st olur.
42

K M BOK T R N

C.H \ M K

 a rk fe le k

K a d e r Tanras

arkfelek hayaln ngrlenezliini

C rek o Rom en tan ralar M oiralar

sim geler: yle ki toplum un en

(L a l. P a v a c ) ya da U k a d e r I anras m

tepesin dekiler h ir sre sonra kendilerini

insann kaderi zerim le konim i sahibi

'i a ltla b u lab ilirler. h n tersi de

olduuna inanlr, hu da ellerinde lMklar

ge erlidir. G en ellikle ban da tacyla am a

iplikh * sem bolize edilirdi. U kz kardelen

bazen de gzleri bal resm edilen K ader

Lak lesis in ubuu iplii ler K lotlon r

I lam n (nclleri lylke ve b o rlm a adl

rekesi rer ve \tropos m m akas da keser.

tan ra la rd r) Rnesans san aln d a arkn

Rvlece hu ii ilem doum , yaam ve

evirirken gsterilir.

lm e karlk gelir.

H a m s a ya da H a m e

N ig re d o

Y ld rm d en kule

Stilize edilm i el biim indeki

Sin acln hviik

T a ro t un Riiyk S r

h m uska ge-ellikle h am sa

faaliyetinin ilk evresi olan

k arlarn d an biri ola l(.

va da h ain e (A rapa ve

N igredo lm ve yeniden

yzyla ail hu k a r lla . kuleye

bra nicede be alanm a

doum iin gereken

yldrm dm esiyle aa

gelir). O rtadou'da da

arnm ayla e 1lulur, lir

diien iki adan b etim lenir.

Kalm a m eli olarak bilinir.

tabut iinde kral (Sol)

V ah iy va da cezaland rm a

Nazara kar korunm ay

ve kralienin (L ua)

yoluyla dnyevi balard an

sim geler.

bedenleriyle sem bolize edilir.

kurtulm ay sem bolize eder.

s. I \ I B O t t I J? I \ (.ili \ M R 4 $

Fantastik Yaratklar
A y rc a bkz.
Htu sav fa 2<)

S ire n le rin a rk la r

(/(Milisiyle: Sirenlori
anlnda brakan
()dysses/l lyssesi
belinkye bir
mozaik, (/eminin
ii reli ebal
Sirenlerin arklarn
duymamak iin
kulaklarm mumla
tkamken.
()dysse.s/l Ivsses
yelkiMi direine
balanm
olduundan herhangi
bir lepki veremiyor.

F a n ta stik y a r a tk la ra h e r k ta n n s a n a ln d a ra s tla n r.
P ek i,

am a

v a r o lm a d k la r

hald e neden

b y le gk.

d en iz ve k a ra c a n a v a rla r hayal ed ilm ii ir? Hu soru nu n

cev a b o n la rn sem b o lik a n la m n d a y a ta r, z ira h e r b ir
y a ra tk , varl h er d aim gl b ir ek ild e hissed ilse de
y aam n b ilin m e y e n ya da g erek ti i g ib i a n la la m a y a n
b ir yn n tem sil ed er. D olay sy la bu m elez y a ra tk la r.
Triton da
gizem li

tem sil

buld uu

d iy a rla rn a :

zere, d en iz g ib i d oan n

ra sg e le

y k p

geen

g le n '

(K lim a ir a ); in san o lu n u n d o asn n lay v an s ve ks l

y n n e (M io ta u ro s ve S ir e n le r ); v ey a l m k o rk u su n a
(C e rb e n s ) iare t ed erler.

4 4 S V, Ml L L t' K N l.li \MI. H

Triton

K h im a ira

T rito n Poseidon ve A m plitrilem olu

^ rna n ilolojisid e K h im aira aslan ban a,

olduu halde, T ri(o n la r* deniz adam larn,

kei gvdesine, ucunda ylan kafas olan

yani erkek gvdesi ile balk ya da yunus

bir kuyrua ve bazen de fazladan b ir iki

kuyruu k arm deniz varlklarn ifade

lavva kafasn a sah iptir, hrt m alarn ele

eder. G enelde sarm al deniz kabuundan

kem ie hrnm lali olan hu canavar,

borusunu iinerke bel im lenen T rilo

kah ram an Belleroplotes ou defedeno

denizlere hkm eden gc (ensil eder.

ka d a r yeryzn ve denizleri yerle b ir eder.

S ire n le r

C erb e ru s

Yunan destan O dysseia da betim lenen

Y unan m itolojisinde C erberu s ller

Siren ler, kar konulm az ekicilik tek i

diyar I lades1in kapsn koruyan ve h ibir

ark lary la, denizcileri kasten tuzaa

e,anly oraya sokm ayp h ib ir ly de

dren deniz peri briydi. Sk lk la ,

oradan karm ayan ii bal yrtc bir

rnein a n tik m leklerd e, kadn bal

kpekti. Arada bir kandrlm olsa da,

ku lar o la ra k resm edilen S iren ler haz

C erberu s dehet veren lm ii ve liim

dknlnn yol aab ilecei olas

kanlm azlm tem sil eder.

felaketleri sim geler.

> M BOL! KRN G RA M FB

4. 5

nsan Varoluunun
Alegorileri
A y n e n bkz.
M in re fane,

S a n a l sem bolizm yoluyla gzle grnend en ok daha d e

sny f ()

rin a n la m la r a k ta ra n aleg o rilerle m kem m el uyuur. Hu

D ple, sayf 17.J

li|> ale g o rile r rn e in insan m r n e, ya da isted ik leri k a

d a r gzel ya da gl o lsu n lar, so n u la herkesi lm n
bekledii u y arsn a iaret ed erler. O ln Hal

laaitd.s

n a t rm o rtla rn n ve H esas d nem ind eki alegorik z a

fer tab lo larn n odak nok tasy d . nsan d en eyim inin h a
v ali u n su rlar olan be duyu veya I lristiy an Jk erd em leri
gibi baz o rtak te m a la r g en ellik le vgm b ir v asf, ta b ia t
ya da zellii sem b o lize eden sim g eler ta y a n kad fi
g rleriyle tem sil ed ilirdi.

M e m e n to m o ri

Fransz saat
Philippc de
( aupaige in
( 1 6 0 2 - 7 4 ) hu

karanlk ve
kasvetli tablosu
yaam n kanlm az
olarak liimle
solatacam n
saknm as/ bir
lalrlalcsd r. Lale
uucu gzellii
sem bolize ederken,
kum saati gelip
geen zam an,
ku rukafa ise iskele!
paras o la ra k nlt temsil eder.
4 () S K f c t H O L I . F R ' S (.> R A-M I-' i!

Koku alm a duyusu

As ya da kakm

Be dv (iitm e. grm e, koku alm a, tat

llTel bir z am an lar I lrstiya \vrupa sda

alna ve dokunm a) Bat sa n a ld a . her hiri

yle deerli b ir vasft ki san al eserlerinde

temsil etli i d im im in zelliklerine yg

bir erdem olarak kiilelirilird i. llet

sim geler tayan be kadn tarafndan

Rnesans ve Barok tab lolarnd a, bem beyaz

resm edilir. rnein Koku, elinde ho

krkyle (geri kuyruu siyah kalrd)

kokulu iek ler ttar. M eneke gibi kokulu

b ekareti sim geleyen as ya da kakm la

iek ler farkl alegorik b alam lar ierisinde

tem sil edilirdi.

de kokuyu sem bolize edebilir.

s k e le t

D nyam her yerinde

lm n doal sem holle
olan iskelet ve ku rukafa
O rtaa dan beri

m em en (o m ori deyiiyle
(L n tin ecd c l m um a
D e fn e d a lla rn d a n e le n k

ki b ir gii lecek sin

D efe d allarnd an elenk ilk o larak G reko-

an lam n a gelir) b irlikli

Rom c sa n a ln d a , giie tanrs Apollo/

\vrpa sanatnd a

Apnllo daim a yeil kalan yapraklard an

ver b u larak , hepim izi

oluan laevla resm edildiinde

lm n beklediine

grld. Antik K o m a d a askeri zaferle

dair sem bolik b ir

m esaj verm ilerdir. Bu

badat m Isa da., gelen eksel b ir sim ge

olan delie yap raklaryla .sslenm ek

nedenle m addi baar

kiinin ou rlad nh n nv a layk olduunu

sem bolleriyle yan yana

gstererek aslnda iir ve m zikteki

konulduklar da grlr.

b aarlara dikkat ekerdi.

.-K M IO L U '.R IN

(.H A M K H 1 -+

Tarih ncesinden

m i

yana iisiinuh gei. bgiin ve

gelecekle. kutsal ya <la dnyevi olanla, insan olm ann

esaslaryla ve en soyut felsefelerle ilgili derin kavram lar
ifade etm ek iin sanal eserlerinden faydalanm tr, k o n u
lar ya da sanatsal sluplar b irbirinden ne ka d a r farkl
olursa olsi. o ka vram la r ak tarm ak iin kullanlan im
gelerin dnyann her tarafnda birbirin e benzemesi, in
sanolunun resim ler ve sembollerle dnmeye y a tk n l
nn ne ka d a r kadim ve temel olduunu gsterir. Ileriki
sayfalarda

\lr ik a .

Vmerika.

\sya. A vrupa ve O kvaus

lkelerinden eitli saut biim lerinin aktard sembolik

m esajlarla tanacaksnz.
P sch en t

E sin kayn a

I ri kltrn
sanalnda hamlk

h a h an san at
(iorgio (illisi i

mm laku kimlii

nya basksndan

hakknda birtakm

ynla klarak

I iniler verir.
Tarihncesi M-r

yaplm nla
10. yzyla ai h

driiK* ai stteki

I' raisz lahlnsida

illsirasyondu.

C reko-R om en

finiN takt

larisi Vpnllo/

/ w h a i l (ifte

\pollo P arassiis

in) hamlnda

Dg uda m zik icra

\;ijh Msr lac

ilerken gnriiliiyor.

d csh iY t (kn/)

Su larn d an iirsel

ile ^ nka M*r

(sin ak an ( iastalia
elalesi i yan

ta n la ljet (M\az)
birletirilmi. Myleee

sra dokuz esin

fira\ nn birlem i

perisi (M isalar)

iki lke" zerindeki

ve Pegasu s da

hkimiyeti

resmedilmi.

simgelenmi! ir.

-/s - 1 \r.( :

A h ta p o t

Ill ve Kinli! I n in sal gelm e in d e

Doadan esinlenilmi semholler ayn

akli (etki diil ilali en erji) tan r i\a \la

ada le ok husi le de ok karm ak

(edilgen) ya da h ir Hdi- iaryla saiini

h ir ekilde ku cak lam h ir ta n ra n laak

olabilir. Orejtiu alta|>ot denizi temsil

eder: neak larileesi \kd eiz sanatnda

resm edilir. I si teki \xib-\nm (" h a h a -a u r " )

resmedildii ekliyle, ular spiral eklinde

duruu aklii ealaud re u* y a ra tn

kvrlm dokunalar nedeniyle, ayn

giciii sim geler.

/am an da da hareket enerjisi, ya ra ln ve

vk r g ve imekle zdeletirilir.

I . eski sem holk resim lerden hiri.

Vvrpa -an aln d a fskiye esi veya bilgi

\ v n -tra l\ a n m Q ueelad \das kaya

gibi arzu ed ilir h ir niteliin kaynan

san atn a ait krn/ top rak boyasyla

karlm el izi desenidir, l arileesi

hir sehol olarak kollan lr. im in i

(" m e m b a * ) ima ederken genellikle alegorik

(. ey h a t A m erikan san atn d a da griile

fkrd ii de yaam , y aratrd k ve ifa

hu kim lik sem boln n m evcudiyeti,

kayna olarak tiyim p o zitif sem bolizm ini

kan bam ve korunm ay tem sil ettii

pay hr.

dnlr.
s IM h o l I I R

Giri
A y rc a bkz.
M sr h iy e r o g lif le r i:
f ir a v u n u n b e ism i,
sayfa (>(>(>7
P o p le r H in d u
lan r l a r ,
s ayfa IO (-7
B u d iz m 'in Vedi
H z in e s i
sa y la 1 1 0 - 1 7

A frik a 'd a y aay an in sa n la rn ev relerin d ek i doal d n

yayla k u rd u k la r y ak n iliki, gk y z nd e, k a ra d a ve d e
nizde g rd kleri h e r eye derin sem b o lik a n la m la r y k
lem eleriyle sa n a lla rn d a a k a gr l r. rnein A niik
M srllar d nya gr lerini resm ed erk en , ev relerind e
gzlem led ikleri c a n lla r la a k p ara le llik le r k u rm u lar
dr. K a b ile aid iy e li, sava k im lik ve kan b a y la ilgili
k o n u la r da b e n z e r ek ild e d oad an esin len ilen sem b o l
ler a ra c l y la a k ta rlm tr. K eza M sr hiyerog lifleri ve
A slan tilerin a d i n k r a m o tifleri { b k z . s. 6 8 - 7 1 ) A frik a lla
rn k a rm a k k a v ra m la r ifad e e ttik le ri, b iro u d oad an
esin len ilm i sem b o lik sistem lerd en sad ece ik isid ir.

H iy e ro g lif s e m b o lle ri

M srn D eir el-B ah ri

blgesindeki H atepsut
defin kpm anda
hu lim an rlyefe
ait hu hiyeroglif
dolaynda I'iravm III.
T ltm o sisin (lk . M
1 4 7 9 - 1 4 2 5 ) kartu lar
iindeki (all ve don
isim leri grlyor. Sol
st kedeki doan
liravm m I Eons ismini
gsterir (bkz. s. 6 6 ) . Sa
alt kede ise ebedi
hayat bah ed ilm i
deyii grlebilir.

50

\ i Ri K \

T a v e re t

Fil

Antik M sr'd a ock bekleyen an neler

Kil, zek s, uzun yaam as, bykl,

don ta n ra s T a ve ret in him ayesine

gc ve doal h ay atla dm an olm ay

snrm . H am ile gbei ve sarkan

(in sa n la r dnda ta b ii) nedeniyle A frik ada

gsleriyle zihinlerd e canlan d rlan

hayranlk korku ve sayg uyandrm ,

T av eret i bed eni, a rlk l olarak

b un d an dolay da kabile reisleri ve k rallarla

y av ru larn sald rgan ca savunan hipopotam

zdeletiril 111 itir. D olaysyla fil A frika

biim in d e tasarlanm ., tim sah kuyruu

sau atn d a bilge, m fik ve de gl b ir

ve aslan pen eleriyle de yrtcl

lideri sim geler.

pek itirilm itir.

S a n k o fa

S a n k o fa m otifi A slanti (y a da A sate)

insanlarn ad in k r a sem bollerinden
birid ir. A'nu tasm geri koym ak ii
kafasn evirm i ku betim lem esi geri
dn ve onu g e tir m esaj vererek, kiinin
gelecei verim li klm ak ii gem iine
dnm esi gerektiini im a eder.
E b e d i h a y a t b a h e d ilm i

Bu be hiyeroglif sem bol M sr san atn d a

sk lk la firav u n lar iin ku llan lan b ir deyii
ifade eder: eb ed i hayat bah ed ilm i .
gen hiyeroglifi koni eklinde kesilm i
b ir ekm ek diliuii gsterir, bahedilm i
a n lam n a gelir: tepesine ilm ek atlm h a

(ak/) la v a t" d em ektir: eb ed i ifadesini

veren h iy ero g lif ise k o b ra , ek m ek sot
ve to p rak p a ra sy la sem bolize edilm itir.

Yoruba Tanrlar
A y rc a bkz.

Thor'u ekici,
s ayfa 2 5

A frik a nn

b a tsn d a k i

Y o rn b a

in sa n la rn n

ta p tk la r

ta n rla ra to p y ek i o r i a (y a da ta n r la r an larn a g e
len o r is a ) d enir. ok sayda o r i a olduu h ald e, hepsi s a
n al eserlerind e bel im le n m e m i!ir ve o u zam an k a rm a
k zellik ler g sterd ik lerin d en , o n la rla ilikili sem b o ller
g rece d e ik en d ir. E n sk ta sv ir edilm i o la n la r doann
ok eitli g lerini tem sil ed en ler ya da ark e tip se ! n e
mi o lan lard r. B u n larn arasn d a frtn a tan rs kap risli
a g o , a n a ta n r a Y e o ja , sava ta n rs O gm , avclk
o r i a s O osi ve ak ta n ra s
O ur say lab ilir.

Our

C in s e l g ve id d et

an g onun

A frikann batsn d aki

karsn dan biri ola

Be C u n h riy e tfc ait

l eserde T a n r ag o m m

Oyun N ijeryann
Oun (ya da

iki bal b altasn n

O sun) Nefiri yle

stilize; edilm i yorum u

zdeletirilm i

tm d ik katleri zerinde

ve bu nedenle

topluyor. an g o ya

tatl suyla
bad atn Im tr.

ylesine gl b ir erillik ve
dortkulk atfed ilir ki

G elgeldim

(ayn zam and a da ikizlerin

esasen cinsel

koryucusvdu) rahipleri

ak ve gzellik

onun bu cinsel gcn

tan ras olarak

dengelem ek iin kadn

ulu lanr; elinde b ir

kyafeti giyer.

ayn ayla sem bolize

edilm esinin nedeni
de bu olabilir.

52 \ V R K \

 ango

Yem oja

Eskid en O yo'nm sava ve acm asz

0/7lar birounun an as ola Y em oja

bvcii kral ola am ansz an go , ldiikle

anneliin ve O g N e lrfi ilali

son ra V orb am gk grlts ve im ek

tem silcisidir (zellikle sn ve dourganlkla

tan rs olarak ilallar. Yeryznde fkesini

b a d atn m asn m nedeni de h d ur).

k a b arta n la ra frlatt im ekleri sim geleyen

Dolaysyla balk kuyruuyla ya da bir

iki bal b a lta b a lca sem boldr.

ift dolgun m ee gibi annelii artran

iaretlerle sem bolize edilir.

Ogn

O g sava ve ku rban elieyle ve ya sra

Oosi hayvan larn ve de dm anlarn

Y oru b allar b ak gibi geleneksel kesici

avlan m asn saladna inanlan Yoruha

silahlarn n a n a m addesi dem ir ve elikle

o#7fsdr. Hu nedenle ou n lu k la avclarn

zdeletirilen b ir ori<u\w. O nedenle

geleneksel sim geleri olan varm ay

genellikle b a lca sem bolleri ola p alalar ve

eklindeki yayla ve lm cl grnm l bir

dehet u y an d racak k a d a r geni azl bak

o kla sem bolize edilir.

veya k lla rla betim len ir.

\ ! I s iv A 53

Msr Tanrlar
Aynca bkz.

Doal diinya Msrl vazrlar ve sanatlarn tanrlarnn

M sr k ra ll .
suy fi 6 4 - 0 5

temsilinde kullandklar sehollerin birouna esi k a y

na olmutur. Gkyzne b a k tk la rn d a , tezahrlerinden
birine b rnm olarak gkyzn katede gne tanrs
R a y grdklerine inanrlard ; havada szlen bir doan
o nlar iin I Iorusu. daireler izen bir ift aylak ise sis ve
kz kardei Neftis i temsil ederdi. Bu tanralar aylak k
lnda. lm ve veide domu kendi sembolik tem si
line zemin oluturan erk ek kardeleri Osirisi arayp onun
ardndan yas tutarlard. Ayrca I latlora olduu gibi lsise
de a n a tanra olarak tapndrd. Bu nedenle ler iki tanra
da ineklen beslerken betimlemedi.

O siris

A na ta n r a sis

Osiris ldrlp

Isis de I latlo r da

f) ii r a la ra

gne diski ile kz

ayrld ktan sora

boynuzlarndan

ersel paralar

ola h ir balkla

Inplnmp hir

resm edilir, f iravun

aray a getirildi

I lo m n h e h (lk.

ve nnvaland.

M 1 3 1 0 -1 3 0 7 )
gm lndeki duvar

Hylece yeniden
canlan p

resm ine ait hu

yerallnu ve

detayd a, soldaki

yaam dan sonraki

tah t hiyeroglifi

dnyann lm sz

s ay e s i n d e 1 a n r a m n

hkm dar oldu.

sis olduunu fehis

Oln yenm esi

edebiliyoruz.

m um yalanm
bedeniyle,
h km darl ise
denek, grz ve u t e f
(acyla sim gelenir.

54 a r n k \

r l

Ra

H orus

M sr giie tanrs ln 'u birok

Firavunla zdeletirilen I lons

tezahr vardr; rnein doan eklinde

ykseklerden uarak h er evi gren doanla

tem sil edilen R c -llo n k ti. Fn ok da, gne

(baze tm yle b ir doan bazen de doan

diskini tem sil eden (bazen zeri ur<wus\\

bal b ir adan o larak ) sem bolize edilm iti.

k ap lan m o larak ; bkz. .s*. 6 5 ) ve genellikle

Tanrsal kralln sim gesi olduu iin

krm z renkte b ir em berle sem bolize

ifte ta (j)sclrt) giyerdi. Re-I lorakti

edilm i ve bu sk sk onm bal olarak

olarak temsil edildiinde ise tac b ir gne

b etim len itir.

diskiydi.

Isis ve N eftis

H ath o r

Iss O siris'i kars (ve kz kardei) ve

I la llo r a an a ta n ra olarak tapnlr,

1 lors un annesidir. smi (Isis la ll"

dolaysyla da genellikle em ziren, sut veren

dem ektir) tahtn biyeroglif temsili olan

inekle tem sil edilirdi. S r sem bol genelde

baslyla (sold a) sem bolize edilir. N eftis

gim e diskini kapsayan sr boynuzlaryla

Isis ve O siris'i kz kardeidir. Bal

ksaltlr ve bu ayn zam and a Isisi de temsil

(sada) ism inin b iyeroglif biim ini gsterir:

ederdi, i ler iki M sr tan ras da farkl

gei b ir konulu ta rife d e n d duvarn

m itolojik geleneklerd e I lors un anas

tepesindeki kse Kvi I lam m 1 olarak

olarak bilinir.

okunur.

\ f h \ k \ 55

Msr Tanrlar
Aynen bkz.
Kylt'le,
say fii 1?|

Ylsrn O liilcr k i t a b udu en ok a n l a t l a n sa h n e le rd e n

biri kalf) t a r t n a treniydi. O siris i m u h k e m e s a lo n u n
daki t a n r la r a r a s n d a ilahi yazc

Hintli., m u m y a la m a

tanrs \nubis, h a k ik a t ve ad alet ta n ra s M a at. vard.

B u t a n rlarn ler birinin - v e d aha pek o u n u n a n a

s e m b o l n d e esin ka y n a doayd. / r a A ntik M s rllar

ev re le rin d e y a a y a n v a r l k l a r ile kt sal d iy ard a y a a
y a n la r a r a s n d a s e m b o lik b ir b a lan t k u rm a y a son d e
r ece y a t k n d l a r .

M a at

Evrensel dzen ve
uyum , adalet ve
h akikat tan ras
M a'at genelde
k alasn a takt
d evek u u i y v le
tem sil edilm iti.
\ arl, rnein
kalp tartm a
treninde, h akikati
tem sil eden hu
tyle de sem bolize
edilirdi.

K alp ta rtm a t re n i

nc Ara D o n em d en (M 1 0 7 0 -7 1 2 ) kaltn b ir alap sandk

zerindeki m d e la y la d n lm sale Anbis i le kiinin kalbini
ban a kk b ir tyl ta tak lm Ma al figryle U nlarken
gsterir. Ibis b al T lo th . ta ltta otu ran lte-1 lorakli lu zn m da.
len kiinin ""temize k l n gsteren neticeyi kaydediyor.

56 M' R K \

A nub is

Th oth

.Nekropolis lurs Ahis siyah h ir akal

Av. bilgelik, bilgi, liim lars ve ilahi

vcva kpekle im gelenildi: zira gnii

yazc T lo ll iki h ayvanla sem bolize

alan larn d a kpekgillere ska rastlan l

edilm itir: I labe m aym unu ve ibi.

ve Ahis' in M srllarn m ezarlarm m

Dolunay tayan hilal eklindeki aydan

leil layvalarda koruyaca varsaylrd.

oluan bal onun ayla balantsn

Bir f)syclt(if)onf) yani rl klavuzu * olan

vurgular ve ayrca ou kez yazc

Ahis ayrca lleri O siris in m ahkem e

a letleriyle b etim lenir.

salonuna gl rrd.

Sekhm et

K hepri

Sav a tan ras ve hastalk getiren Seklm el

M srllar dk bei iten bokbcei ile

( K nlrelli O lan') dii aslan la temsil

gnein gkteki h areketi arasnd a paralellik

edilirdi. Bu dii aslan ekli oum vahi ve

kurm u, yuvarlak b ekten kan yavru

saldrgan olduunu gsterir, ayn zam and a

b okbceklerini gnein afak skerkenki

da kzgn gnei sem bolize ederdi: zira altn

grntsne benzet initir. D olaysyla

sars asla n la r gne varlklarnd an saylr

bokbcei k le p riyi, yani gne tanrsnn

ve Sekln d n B a ya ela gzT m -

sah al grnm n sim geler.

kz olduuna inan lrd.

\ I HK A 57

Msrn Kutsal Sembolleri

Aynen bkz,

Msr sanatnd a en sk grlen sem b o lle r arasn d a, h a

(c im rii gz.
sayfa 123
Keli har. *avfa I7-*

yat, salk, refal ve sonsuzluk gibi insa no lun a dair en

temel ve en nemli ka v ra m la r a iaret eden sem bo lle r v a r
dr. A n k h , H o rus gzii, asa ( n a s ) ve s l e halkasyla
gsterilen bu sem bollerin gl sihirli zellikleri olduu
n a inanlrd . n s a n la r m u s k a biim ind e ta s a rla n a n ni
sem bolleri t a k a r veya tard, ayn z a m a n d a da llerin
yeniden dirilmesine y a rd m edecei ve diriliten sonra
sonsuza dek sorunsuz b i r hayat srm elerini salayaca
um u d u y la n a ala b irlik te gmerlerdi.

A nkh

H a y a t ve g

Ankl t'l>c<li \ asam

K on i O m bo'daki

simgeler. Kim ine gn*

S o b ck ve Ila ro eris

hir an allar, kim ine

'tap m a nda yer

gn* hir sandalet

alan Ploleuaios

kays eklindedir:

I lancda

oval ve T " peklindeki

(M 3 0 4 - 3 0 )

lin kohinasvom

dnem ine ait

ise erkeklik ve

bu dek o rai i f

diiliin ya da Isis ve

alak k a b a r m a

( )siris in birleimini

detaynd a, bir

veya lm yenne\ i

a n k h a asalar

temsil eder.

U lm ava varavan
iki kol verildii
g riiliir. Asalarn
ba ksm lar
hayvan b alaryla
olan balan tlarm
vu rgu lam ak lad r.

58 X Hi k \

H o ru s un gz

I lorus m gz {m ljal) sa ya la
so l

gz eklinde tasvir edilirdi.

kisi de kutsal lln n s doannn

h er eyi gren gzn tem sil else
de, sol gz ay, sa gz ise giiei
b elirtird i. I tfjal sal, kuvveti,
btnl ve m kem m eliyeti
sim gelerdi ve onun ktle
kars koruyucu gc olduuna
inanlrd.

A sa

S h e n h a lk a s

M sr tan rlar idlerinde u a s yani

Ikii ve sot olm adndan sh e halkas

asayla resnedilirdi ve tan rlarn

yaam ve l dngsn veya sonsuzluu

elinde lll asa, zellikle

sim geler. H alkaya eklenen yatay erit,

zenginlik ve esenlie iaret

halka b ilim in i oluturan dm l ipin iki

edilm iyorsa, tem elde "ik tid a r"

cnn gsterirken , m erkezdeki dairesel

ve "h k m d a rl " sem bolize

sekil shen h alk asn a koruyucu gnele ilgili

ederdi. \<jl st ucu ve atall ah

olum lu a rm lar katar.

ucuyla asan n tasarm n da bir

hayvann ba ve ayak larn d an
esinlenilm i olabilir.

\ I KK \ .59

Msrn Kutsal Sembolleri

A y rc a bkz.

LoUs, sayfa 113

Lotus, sayfa 123
Lotus akras,
sayla UO

Guel olarak

Msr sa n a ln d a griilo b irok s e m b o

lik oe, fi ravnnm krallnn ve le baa sn b aars ve

refah iin hayali bir nem tad k a b u l edilen birlik,
uvut ve istikrar ilkelerini sadece o n a y la m a k deil, ay
z a m a n d a da sihirli b ir ekilde harek e le geirm ek zere
tasarlan m tr. Il yolla lotus iei ve papir s bitkisi gibi
doadan esinlenilm i s e m b o l
lere k a lm a n ka tm a n a n la m la r
(le tekil bc ikili) y kle
nirk en, ikilik ve sreklilikle
ilikili derin k av ram lar ifade
e tm e k iin de s e m a - t a n i m o
tifi ve d j e d stunu gibi b a k a
sem b o ller gelitirilmii ir.

te k i d n y ad a y e n id e n d o m ak

I . I luiledutl (llK'lllilKC
(M(> 1 3 0 7 - 1 !<)()) yaam
K lu bekh eU m ve k a re m in
ahap lal il zerine resm edilm i
ikili hir portresi. I lo n sm bir
ili ko ru y a n gz taraln dan
gzalIrrn ittin evresi, yeniden
doumu sem bolize elu ek iizere
belirgin b ir ekilde betim lenen
lotus iekleriyle sslenip
enlendirilm i.

60 \ t IIKA

Lo tu s b itk is i

(d izel vr h o knkl m avi lotu s url

sla n la yetitii ve gne nlar vurunca
ap gnbatuylu yap raklarn kapad
iin , kadim sularda yaam n dogm asn vr
ya sra dourganl ve nliidr sonra

P a p ir s b itk is i

dirilii sim geler. Lols ayn /am anda

K aba kt

Y ukar M sr tem sil eder.

birok faydal eyin yapm nda ku llan lan

ta b ak alarn n ve daln

papirs bilki>i M srllar iin ok deerliydi.

Naratlta sonra m eydana gelm i ilk
tepede yetitiine ve gkyzn tuttuuna
inanlan papirs
b itkisi yaam n
serpilm esi, salk ve
m utluluk anlam na
gelir, ayn zam and a
da Aa M sr
sim gelerdi.

S e m a -ta u i

D je d

ki lkenin K irlii" (Aa ve Y ukar

Djeri stunu balan gta dourganlk

M sr) an lam n a gelen sem -ti sem bol

sem bolyd, a n ca k zam an la yce (K iris in

firavunun lalfu sk sk sslem itir.

belkem iini, yani istikrar tem sil etm eye

M erkezinde, soluk Korusunu ve cierleri

balad. *D jetl in y kselm esi" treni

tem sil eden germi ( K irlik ") hiyeroglifi

firavunun yldnm ya da lm nde

v ard r ve evresindeki lotus ile papirs

ea la n d n ln l ve sradan M sr balk bu

b itkilerin i (srasy la ^ kar ve Aa M sr

glendirici sem bole ait tem sillerle birlikte

tem sil ed erler) birb irlerin e balam tr.

gm lrd.

Masai Kalkanlar
A y rc a bkz.

Kzlderili kalkan.

A frika m dousunda y a a y a n M asai h a lk n n sava -

sayla 3 3

l arm (m orcu ) y a p tk la r k a l k a n la r g n ge tik e bire r

Avrupa'n m arnal
k alk an lar, sayfa 33

saat form u olarak g r lm e kle b irlik te, h e m s av u n m a

a m a c la r h e m de yzeylerini ssleyen s em b o lle r volyla
sahipleri h a k k n d a b iro k bilgi ak tarrlar. M asai halkn n
e rk ek ocuk lar uygun y a a geldiklerinde, tn o r a n yani
sava sfatn k a z a n m a y a layk o ld u k la rm is p a t la m a
d a n n c e hep birlik te snnet edilirlerdi. M a n d a derisiyle
kapl oval eklindeki k a l k a n la r zerin e resm ed ilen
sem bo lle r (s r a t a ) onlarn tn o r a n olduunu ilan
ederken h e m ba l o ldu klar k la n ve ya
k m e sin i h e m de (z a m a n la ) g sterd ik le
ri bireysel k a h r a m a n lk l a r ifade e d e r
di. K u lla n la n te m e l re n k le r siyah,
b e y az ve griydi; k r m z kendini
kan tla m s avalara ayrlm t.

M a s a i s a v a s n n i a re tle ri

D aJa ilk b a k ta b ir Masai

tn oram a ya da savasn a
ail olduu an lalan bu m anda
derisiyle kapl k a lk an , sr a ta
segirayYd. yani stilize edilm i
deniz salyangozu kabu klarn d an
oluan dikey b ir izgiyle ikiye ayrlm .
K a lk a n ou ku llanan kiinin sava
kard eleri, kiisel gem ii ve savataki
perform an s h a k k n d a bilgi veren sem b oller de
sergilem ektedir.

62 wn\K\

S ra ta s eg ira

Ya k m es i ve klan s e m b o lle ri

K alkann o rtasn d an gen s ir a la seg ira

Ayn ya km esinde ya da klan da olanlarn

deseni onu dikeyine keserek iki eil p araya

k alk an larn d a genelde solda olm ak

bler. S ir a la seg iray oluturan m otif ve

iizere ay elips b iim li m otifler bulunur.

ren k ler eitli o lsa da. geleneksel olarak

D olaysyla b u ek iller ortak deneyim veya

ge ve (alillin sem bol olan deniz

kan b ayla b irb irin e kenetlenm i b elirli bir

salyangozu kabu u zerine kuruludur.

no ran grb 1111 aidiyet ini sim geler.

K iisel s e m b o lle r

S ira ta e l la n g a rb w a li

nden bakld nd a, kalkan n sa tarafn

S ir a la e l fa g a rb o a /i denilen km z

ssleyen sem b oller genelde ona sahip

leke ya da iek m otifi b ir askerin sava

ola rnoran h a k k n d a kiisel bilgiler

m eydannda kazand m adalyaya

verir. rnein bu sem boller belirli b ir aile

b en zetilebilir, n k arp m a esnasnda

gru b u n a aidiyetin iareti ya da takdire

sergilenen srad cesareti ifade eder.

M ora bu sem bol an cak b ir efin onayyla

deer b ir kah ram an ln kayd olabilir.

k a lkan n a izebilir.

Msr Krall
Ayrca bkz.
Pscftenl sayfa 48
Osiris, savla 54

Alik M sr s a n a t t a n r l a r a da l m l le r e de y e r v e r ir
ke n , d n y a z e r in d e k i y a a m b o y n ie a I l o r s m k u l
sa! t e m s ilc is i o l d u u n a in a n l a n ve l m n d e n son ra
O siris le zdele! ili l e n firavun figiirii o n la r n a ra s n d a
b enzersiz bir k o n u m a s a h ip tir, f ira v u n u n kiilii, e
itli kral p o r t r e l e r i n i n , b azlar Y u k a r ve Aa M sr
yu i e ris in d e k i b i rlik t e li in i a n t r a n eitli s e m b o
lik u n s u rla ry la - b i l h a s s a t a l a r l a - ayr t edilir . Vcv/te.v
b a l ; r a e .v; t a k m a s a k a l; d e n e k ve g rz ; b o a k u y
ruu gibi b a k a k r a l i y e t s im g e leri de on ku tsal h
k m d a rl n s e m b o li z e eder.

N e m e s ba l

Y e ra lt d n y a s n n

F ira v u n un n em es

k ra l

b a l , la im a aa

Firav u n I lorem h ebin

in ip om u zlarn n

(h k . M 1 3 1 9 - 1 3 0 7 )

k sm n d a n sa rk a ra k

K ra lla r V adisi n deki

s r t la to p la n a ra k

m ezarn a yaplm

e k ild i' eritli sert

bir d u var

k e te n bezden

resm in d e O sirisi

y a p lrd . Baln
u sla n yelesine,

m u m y alan m figr
b etim len ir. B an d a

y a n i gne

a t e f l a n , elinde

ve B a y l a

denek ve g rzle

ilik ilen d irilen

grlen y erallm n

a s la n a

k ra ln n yeil teni

b e n z em esin d en

b itk isel y aam ve

d o la y sem bolik
b i r a n la m vard.

sim geler.

64

\H tK \

yeniden doum u

U ra e u s

Takm a sakal

k ra ll a sald racak herhangi b ir g re ateli

Kiravnm kayla b alan m sert

z clir tkrm ek zere firavunun gzlerinin

grnl tak m a sakalm doalm gibi

iistiin d e durup sala k alkn kobra ylan

gsterm ek iyin herhangi b ir yabaya gerek

itmen,s la n rsa l korutav sim geler. / ntet.s

duyulm am tr, yiik bu onun bkm dr

genellikle kobra tan ras U dja temsil

statsnn sem boldr. Bu tip b ir sakal

ed er, \ trak Ha nn gzri de iaret

ucu kvrk olarak betim lendiinde, anay

ed ebilir.

kral ile O siris, yani yeralt dnyasnn ilabi

hkm dar arasnd a b a ku rm aktr.

D e n e k ve g rz

Boa k uyru u

M sr m krallk sim gelerinin nemli

Mravu you kez beline b alanm

sem bolik elerinden biri olan denek

(aslen iftlik h ayvanlarm kontrol etm ek

stilize bir kuyrukla betim len ir. Bu boa

kuyruunu temsil ed er ve am ay firavunun

iyin ku llan lrd ) ve grz (eskiden kany va

tab iatn d aki havvani kuvveti, saldrganl

da sinek ko v u m o la ra k ku llan lm olabilir)

kraln otoritesini tem sil eder. Ayrca

ve cinsel gc sem bolize etm ektir: b u n lar

sk lkla "giiylii b o a olarak anlan

firavun ile onun gibi bu aletleri tayan

hk m darlarn ideal n itelikleri olarak

yeralt dnyas i kral O siris arasnd a ba

grlr.

oluturu rlar.
i K A 65

Msr Hiyeroglifleri:
Firavunun Be smi
Aync.ft bkz.
II o n s. sav ifi

Antik M srda her firavunu n be re sm i ismi vard:

Mons isni; ki I ( a tilin in ismi; Altn l l o n s ismi; talt
ismi

yani p r a e n o m e n : ve doutan

gelen

isim

yani

n o m e n . Doutan gelen isimler kiiden kiiye deise de,

unvann cinsini g sterm ek iin ayn hiyeroglif sem boller
kullanlrd. Msr s a n atn d a karn za k a n bu grsel
iaretler kraln b i r y a da bird en fazla ismi olduuna
dik katinizi

ek e ce k tir.

Bir p r a e n o m e n i

veya

n om en i

teh is etm e n in b i r b a k a yolu d a o nla r evreleyen oval

ka r t u la r a (s h e n u ) b a k m a k t r .

H orus ism i

Firavun, krallk
konutunun
kerpi cephesini
ve ark asn d aki
duvarlar temsil
eden dikdrtgen
eklinde bir
ereven i 11 (srrrkl )
tepesine tnem i
doanla gslerile
la r I lorusda
zdeletirilir.
Firavun I lors

F ira v u n lu k ta v e ra s e t

isini hu sev kh i

18. H aned an dnem ine ait T utan kanor m ezarnd aki duvar

iin e yazlm tr.

resm in de, l takan o u (sol) ve ardl Ay (sa) figrlerini

isim lend iren iki ift oval kartu grlyor. Ay, T t ar kanton
m um yas zerinde, lcn i duyularm yeniden canlan d rd n a
in an lan b ir ayin olan azn alm as trenini icra ediyor.

66

ki H a n m n ism i

A ltn H orus ism i

A kbaba ve aln k alkn kobra

Firavunun Altn llo ru s ism ini vurgulayan

h iyeroglifleri, srasy la Y ukar ve Aa

hiyeroglif iareti iki bileenden oluur:

M s r lensil eden an a 1a im h alar N eklbel

gsterili b ir tabu re (esasen altn

ve l d jat sim geler. le r b irinin stnde

an lam n a gelen hiyeroglif sem bolik olarak

durduu sepet (n eb ) ise hainin""

hem giiei hem de yok edilem ezlii im a

- y a da e fe n d iy i-g s te rir. Bu gruplan d rm a

eder) ile onun stne tnem i b ir doan

firav un un ik i ila n n z n ya da n eb ti

(kutsal llo ru s u iaret ed er).

yani ism ini tan m lar.

Taht ismi

D o u ta n g e le n isim

S az bitkisi ve ar hiyeroglifleri saz

Firavunun doutan gelen ism inin (otten)

bitkisinden ve ardan gelen an lam na gelir

ban a kaz ya da rdek (.ve) ve gne (re)

ve bu da firavunun tab i ism idir (ay rca onun

hiyeroglifleri konur: hu nedenle buna se-ve

p ra en o m em ya da n esn -bitysi olarak b ilin ir).

ism i de denir. S e ou l an lam n a gelir,

re ise Kav , y an i Gne tan rsn gsterir.

S az bitkisi Y ukar M sr, ar ise Aa

Msr sim geler ve bylece unvan Y ukar

Bylece bu ikili sem bol R a nn o lu

ve Aa M sr K ra l a n lam n a gelir.

olarak kraln tan rsalln ilan eder.

Adinkra Sembolleri
Ayrca bkz.

Bat A frik ada G a n a da y a ayan Aslanli (ya da Asate)

1'iIIHlk e /I
e m b e rle r,
sayf 24

halk tarafn dan gelitirilm i a d i n k r a sem b o lle r toplulu

u yzlerce motiften oluur. Bunlarn b a lan g la cenaze
m erasim lerind e ku llanlan k u m a la ra basld, a n c a k
son rad an giderek yay gnlat diiniilir. Bug nse el
yapm nesnelerden m im ariy e, d o k u m a d a n ole k y a
fetlerine ler tr nesneyi sslem ektedirler. Baz a d in k r a
sem bollerinin ozgiin a n la m la r unutulm u olsa da, ou
popler a d i n k r a evrensel - r n e in ku tsa la ve lme dair
ilkeleri ifade eder ya da geleneksel bir deyiin sem bolik
ksaltm a s o larak kullanlr.

O w uo a tw e d e e

Tanr a n d a la r

A d in kra sem bolik

sistem ine gre ow u o
a h r e d e e m otifi,

geleneksel bir

(k a . km asiM eki
tap m ak ta ver alan

yeryz ndeki

duvar resm inden

vaktim iz sona

aln an hu detayda

erdiinde bizi

iki a d in k r a sem bol

bu dnyadan

sergilen m ekledir.
Serlesl eviriyle

teki dnyaya
k aran lm
m erdivenini temsil
eder. D olaysyla,
hepim izin gn
gelince leceini
h atrlatarak bize

T a n r cennet lir'
an lam n a gelen

N yam e b irib i ro
so ra sem bolnn
altnd a grlen (iy e
Nyu tne., T a n r .

erdem li bir h ava

yzn ona

srm eyi tavsiye

evirenlerin sesini

eder.

duyup o n lara yol

gstereceini syler.

()S \VH K \

M m u s u y id e e

A d in k ra h e n e

M m usuyidee ad in k m m olifi kutsiyeti ve

ayn zam and a iyi I al illi sem bolize eder.

A din km lten e a d in k r a kral dem ektir

ve bu m o tif a d in k r a sem bollerinin en

Baz yorum lara gre, hu iaret kedinin

nem lisi kabul edilir. Birok em saline esin

titizlikle kendini tem izleyip pisliklerden

kayna olduu dnlen ad in krah en en

arnd rm asn a k la getirir, dolaysyla

ilk an lam liderlik vasfdr: em erkezli

safl, kt talihin defedilm esin! ve

em b er elii, yaylm ay ve yandalar

kutsanm ijl ifade eder.

iaret eder.

M m e re d a n e

Gye N ya m e

Mrnere d a n e m otifi a d in k r a sem bolik

K popler a d in k r a sem bollerinden

dilinde bize zaa geiyor dem ektedir.

biri. "T a n r h a ri an lam n a gelen ve

Birbirinin ayna imgesi genler zanu

insann T a n r dan b a k a h ib ir eyden

len ku saatin i akla getirir: onlar

korkm am as gerektiini ifade eden (ye

b irletiren em b er ise h ib ir eyin sabit

N yam e m otifidir. D olaysyla bu ekil

veva ay kalm ad n n tem in at olan

b ir yerde N vaenin m t lak gcn ve

zam ann srekli h arek et halindeki

evrensel stnln belirtm ektedir.

sonsuz evrim ini temsil eder.

Adinkra Sembolleri
Ayrca bkz.
Aziz Ad m i s ,

ar! irdik kr alaszlerine,

hikyelere ve kavram lara

sayfa 185

aina o lanlar a d i k m sembollerinin d ek oratif tasarm lar

K a , A rie s.
sayfa 219

dan ibaret olmad m , nasl y a am al sorusu hakknda

anlaml m esajl ar ve akllca iiler ieren bir bavuru k a y
na olduunu bilirler. INc ki baz
a d in k r a sembolleri vk stilize
edilmitir ki. konuya y a b a n
c olan bir kiinin zellikle
de ekillerden yola k arak
an lam lan

hak kn da

bir

talim inde bulunmas zor

dur. Geri, tara k biim i
nin kolayca seildii d u a fe
deseni

rneinde

olduu

zere, dala temsili sem bol

leri yorum lam ak o kadar
da zor deildir.

A yin ta ra

Aslm ileri cenaze

(renlerinde kulland
dnlen soldaki alap tarak
ile d u a fe a d in k ra samlmli'
arasnd a sa gtrm ez lir
balant varlr. Taran
sapnn ortasndaki yiiz,
bir dourganlk sem bol olan

a k u a b a figrn andrr.

70

I t I h. \

N y a m e nnvu na m aw u

D w e n n im m e n

Drt ucu nvnl ekilli lir lini andran

a d i tk m sem bolne T a n r lm ez, yleyse

D u en n im m en yani 'ko b oyn u zlan

dedeninde, bevaz b ir alan evreleyen

ben de lm eyeceim 1" anlam m gelen

iki ift ko boMi/ tasvir edilir. K olar

n y am e m u m n a u n u m denir. Dolaysyla

d\rken boynuzlarm ku llandklar

Nyae i ye ona inan an larn ruhlarnn

iin drennim en saldrganl akla

lm szln arla!r.

getirir. Vrak belki de boynuzlar b irb irin e

kenetlenm i ve h y lla insanlara
boMi em itir. O halde m esaj znde
alakgnlll ifade eder.

D u a fe

D u a/e a d in k m sem bol Aslm t i

A ko ko na n

I k o k a n 'tav k b a ra " an lam n a gelir

kad n larn n kulland ahap tarak la

ve b n d ikm sem bol tavuk civcivlerini

tem sil edilir. Bylelikle, kiinin grnyle

a\atm altnd a ezse de on lar ldrm ez *

g ru r duym as, bakm l ve gzel olm ak

geleneksel <ley ii tti h atrlatr. Dolaysyla

gib i, geleneksel olarak kad n lara atfedilip

ae ve b a b a la rn ayn ada le sert le

deer verilen niteliklerin yan sra, daha

ile sevgi dol olm as gerektiini ifude eder.

gl ka d n s erdem ler ola dierkam lk

ve bakalarn n bakm n stlenm ek gibi
an lam lara da gelir.
\ 1 Bt K \

7/

Giri
\ }T ic a h k z .

Dal I >it; i11111i' ve senloller Amerikan uygarlklarnn lcr

Ilo /.k r w *rlil*rii

ava M 'in H ille ri.

tiirlii sanat fo ntu m d a baskn olup, b urada yaayan insan

sayfa Atn-fl?
k o z m o s ve <lol
dnya,

savfa 1(1-11

larn tarih boyunca evreleriyle kurduklar btnsel b a

lanty yanstrlar, k e z a llo p ile r ve M ayalar gibi tartnla
uraan uygarlklarn sanallarnda, stilize edilmi ekin ve
yam ur formlar gze arparken. Vzlekler ve kuzey \nerika bozkr terlileri gibi sava ve avc topluluklar
kendilerini yrtc hayvanlarla zdeletirmi,
bylelikle de onlardan iaretler vapp.
Voodoo ('ecelerinde olduu iizere (h k z.
s. S2 ) . onlara ru hani b ir varlk a tfe t

milerdir. Bu yaratklar, kuzeybat

Pasifik kys nda grld gibi,
ayn zam anda klan kimliini iaret
eder, d ek o ratif ve faydal sem bolik
sistemlerde nemli bir rol oynarlar.

K oru y u c u g

B ir I lid atsa (B o zk r \ erlisi) savas

Ifit yl dolaylarnda m geyik
derisiyle kapl k alkan a gsterili lir
loz ay resm i izerken, l y rtn
hayvan n sim geledii koruyucu geii
h arekele geireceini U I I I I I I etm itir,
ka p la m a d a n sark an k artal tyleri l
kuun giicm i. eesurelini ve aynen
giie nlarn tem sil eder.
72

\ M I t I K \

K arga A na k a c h in a s

M s r b itk is i

Angnsm sontU kd yani K arga Ana tm

k<trlin(i\i\nn. y a d a ku zey A m erika m

m addesi olarak o kad ar nem li b ir ekindi

M sr M ezoanerika da temel besin

g neybatsn daki i lopi insanlarnn

ki. yaam n ve bereketin bu evrensel

yardm c olarak grd^ii liim ruhsal

sem bol ilahi b ir konum a sah ipti. rnein

varlklarn anas kuhl edilir. Ksasen iki

M ayalarn erkek m sr ilahlarn n birok

yan n a karga liiylcri takln.'; lurknaz

tasvirinde bu tabiim baa va da koan

b alkl m ask eler ve ovneak bebeklerle

insann viiz b atlarn ya da b alklar

sem bolize edilir.

andran m otiflerle b irletirilm itir.

Ay

Tavan

kuzeybat Pasifik kvs'nda yaayan

T avan \zteklerin 2(>0 gnlk takvim inin

Amerikan yerlilerinin sanat (serlerindi* temsil

b ir parasn oluturan 2 0 gn ism inin

edilmi birok klan hayvannda olduu gibi,

evrim inde sekiziei gn (T o eltli) tem sil

b av da kulaklar kafasnda l eklini

eder. Y lrzoarrik aM a lavsan zellikle ayla

aln hiim de resmedilmitir. Av rea geni

ve fm Ufuc denilen -b u la n k l nedeniyle

peneleri, birok dii ve dar frla b ir dili

st, dourganl ve annelii a rira -

vardr. Ay avclkta ya da ev idaresinde gl

alkollii b ir iecekle zdeletirilir.

ve kabiliyetli olm ay simgeler.

\mi:niKA

73

Navaho Fesi
A y n e n bkz.

Dnen k lin ik ,

Navalo )*e/si yai kutsal i usan l a n . Kul sal Yol gibi

sayf Ol

saalna ya da uyum salam a trenleri iin zellikle y a

('ikkuu.

ratlan, ku m veya toprak boyuyla yaplm resim lerde b e

sayfa 20

timlenir. nceden belirlenm i kalplara ve ilkelere gre

yaplan bu resim ler len kutsal ( j v i varlklar iin tayc
grevi grrler) hem de ksa m rl d r (lre s o n ra s n
da ila edilirler). Bu imgelerin kutsal o lm ayan ve daha
kalc benzerleri g n m zde kilimlere ve battaniyelere
d o k u n m a k ta ve N avalo yerlisi o l m a y a n la r a y c i s e m b o
lizmi ve ilevi h a k k n d a bilgi vermektedir. Bu ruhani v a r
lklar nden stilize ve sabit bir ekilde resm edilm i uzun,
dik vcutlu insa nlar b iim in d e temsil edilir.

D n e n k t k le r"

G en ellikle Gece
Yolu lahisi iin
('anlandn la
deu k t k ler
hikyesini leel
alan hu Navaho
kn resm inde drt
ift kadn ve erkek

y c i vardr. Bundan
b ak a, gkkua
tan ras ve
Konuan l a n da
grlebilir (resm in
tisi ksm nd a, elinde
sin cap derisinden
b ir a n la tutuyor).

7-f

A M R KA

K onu an Tanr

E rk e k y e i

I laslscvnlli (K onu an T a n r veya Sessiz

E rkek yei dii m uadillerinden genel olarak

Konuan) ( m i Yolu H allisi'tule ne

yuvarlak kafalaryla ay rlr (nk iki cins

kan ve dou, giidon ve m srla

de elek li tasvir ed ileb ilir). E rk ek ruhunu

ilikilcndirile nem li b ir yen lir. Hu e iliri

sim geleyen dier n itelikler arasn d a, siyah

rl hevaz hir yzle: liderlii sim geleyen,

ve sar renk kullanm ile im ek ya da

tyleri dik hir b alk la; ve iinde m sr

arpk izgi sslem eleri vardr.

poleni bulunun sincap (kiriinden b ir

antayla temsil edilir.

Kadn y ei

G kkua ta n r a s

Kadn y e i N avaho ku resim lerinde ve

G kkua >Wsi N avaho san atn d aki

dokum alarnda genellikle kare ya da

d i er.)W figrlerini evreleyerek, holuk

dikdrtgen kafalaryla lam n . Buna ek

( rl a k l ) douda ya da stte olacak

olarak, bu kadn figrlerini tem sil eden

ekilde ii kenarl h ir erev e oluturur.

renkler ounlukla m avi ve beyazdr.

Bu koruyucu ta n ra >Wni gkyz ile

Ayrca sslem e am al dz izgiler

yeryz arasnd aki yolunu sim geler ve

eklenebilir.

zn, ok renkli b ir bed enle gsterilir.

Wr . R K \

Hopi Kachiralar
Aynmbkz.
Ih la lo . s i f t a -7

Kuzey A jn c rik a m kuzeybats n da ya*

i . -

ayan, l a n n a dayal Itr topl olan

I lo|)Mer k gndniimi ile yaz s jiij mimii arasnd aki dnem de 0(1(1 k ad ar
Iu'/im \

(ya m u r getiren

doa

ve

bereket ruhlar) ara la rn d a yaadna

inanrlar.

Hu zam an

z arfn da, onlar

c a n la n d ra ra k araclk edenlerin giy d ik

leri kostm le r ve m askelerle sem bolize
edilen bu rlsal v a rlklarn eliinde ritiicl danslar icra edilir. I ler bir kuchi/K iM
t a n m la y a n nitelikler ve sem b o ller

en

ok /u/j/ctalarda ya da b a lk larn d a
griiliir), genelde I lop i o c u k la rn a ei
tim a m al verilen ve bugnlerde hzla
b i r sanal b iim ine dnen, kav a k k
k nd en

yap lm

o y u n c ak

beb eklerle

oaltlr.

Z u n ile rin k a c h in a b e b e k le ri

K fu ji/ifi lar sadece I lopi k iilllin in e m ahsus

deildir, dier Amerika yerlileri ii de
nem lidir. h alacal Inlaeal Z i k(icliu
hchni 15 yllarm la ahap, hova. ham den
ve b a k a alzem elerde yaplm . K afasndaki
boynuzlar hir bufalo knrii<n\ tem sili
olduunu gsteriyor (ayrca kar sayfaya
b a k n z ).
76

G n e k a c h i n a s

K e le b e k Kz

Gnein rl olarak grlen T a w a (G ne)

Kim ileri onu b ir k a d t in a olarak grm ez,

k a c h iu m lalivle se.aklk, k ve- mutluluk

am a b ir tren danss ola Malilik M ana

an lam n a gelir. eperi tylerle bezenm i

(K elebek K z), ban a b ir sayg n lu

yuvarlak b al, yan gne diskini

( k a d a n a ) f a b l d a s tak m olarak temsil

sem bolize eder. Ih yuvarlan alt varm

(ililir. K elebekleri ve m sr (ikisi de

dilim i gk m avisine, st yarsndaki iki

bereket ve vaan d em ektir) iaret eden

eyrek dilim ise gne krm zs ile sarya

sem boller, ekli yam ur bulutunu andran

boyanm tr.

bu i a b ld a y ssleyebilir.

K a rta l k a c h in a s t

B eyaz B u falo k a c h in a s t

Kw alu (k a rta l) k a c h in a syla zdeletirilen

Mosairu (Beyaz B u falo) kach in ast. bana

kostm b ir ift kartal k an ad nd an, sar

b ir ift kvrk ulu bufalo boynuzu lakm

gagal lurkuaz b ir m askeden ve tyl bir

lalde resm edilir, \vnca hevaz eritli bal

balktan oluur. K a rta lla r, in san lar ile

ve kosim hayvann postunu ak la getirir.

ru h lar filemi a rasn d a m esaj tadklar

T rlerin e ender rastland iin beyaz

dlm esiyle, H opileree kutsal addedilir.

Im falolar kutsal addedilir. Kutsiyeti veya

talibi sem bolize ederler.

UIKRKA 77

Aztek Tanrlar
Ayrca bkz.

Is]mryol

Sorgutu ylan,
Hayln

M ezoamerika da likiim siire Azlok uygarl kendinden

AskU*|)iH* a s a s .
savla 2<)

islila cla r

tarafn d an

yok

ed ilene

kadar

nceki uygarlklardan, zellikle de Mayalardan birok t a n

ry miras almtr. Bununla beraber, bu tanrlarn kolektif
ve bireysel zellikleri Azlek halknn
ilgi ve ideallerini yanstsa da, temsil
edilen sem b o lik d eerlerin ou
na nceki panteonlard an tre
mi hem de doadan alnmtr.
G ereklen

de

A ztek leri

o ld u k a stilize edilmi bir

sanat olduu
O lalde. rnein
o
g n m ze k a la n h eyk eller,
el yapm nesneler ve tezlipli
y a z m a la rd a , o lan n ta n rla
rm tespil ed ip ta n m la m a y a
X o c h iq u e tza l

Oetzal kuunun
kzl ve yeil tyleri

y a rd m c o lan liiyl ve ylas

form lar sem ek z o r deildir.

gzelliin doal lir

sem bol olarak hayli
deerliydi. Bu z a rif
ku ideal kadnl

Y lan e te k li ta n r a

lem sil (den sevgi v<

M eksika T elm aea blgesinde

dourganlk (a n rla s

l>ha Azlek figr CoatliciKMii

\<xlif|i('lxnI la

birbiri ii no gei ni ngrakl

( O elzal iei )

ylan lard an oluan etei ak bi

ozdelel irilirdi.

ekilde grlm ekle. K afatasn

\(M i<|ielzal genellikle

an d ran yz ve sark k gsleri,

kalasnd a ku

elei y lan larla dokunm u

d r m lr i oluan b ir

kad n 111 hcr doum lem

haslkla resnedilirdi.

de y aam sem bolize eden bir

T an ra olarak s ta t s n dala da
v u rg u lu y o r.

78

\ M : !

O u e tz a lc o a tl

(Je tz a lco a il Sn rg l Nilan " ya la

- i m i n Nla olarak terein e edilebilir.
Sz konusu liiylr i|i*tzal ka ai l ir.
Bundan lolay l " i\ i lar (gk v*
bereketle ilikiled irilir) genellikle rrk ek
|iel/al vn in n ini k n m aln d aki uz.
parlak ve yeil tylerdim gz a ln h ir la<;
lakm kvrm l Iir* ylanla sem bolize edilir.

H u itzilo p o c h tli

A zleklerin en nem li tanrsnn

isini "S o ld a k i S in e k k " ya la
"G neydeki S ie k k u " an lam na g r in i
I litzilnpoehtli'yd i. Bu giie ve sava
tan rs altn sars k artalla tem sil edilir,
lier lrm lanla sin ekkn u nd a h ir halk
tak ard . Si\ri gagal saldrgan siekkisi
A ztekler iin dvkenliin sem bolyd.

T')

Dier Mezoamerika
Tanrlar
Ayrca bkz.
Yeralt Dnyas
T am s Jaguar,
sayfa 8 0

Jag u ar Sava
T arik ali, sayfa 8 0

Mezoae rika insanlarnn kutsal savd ta u n la r n , o n

lara (apn anla rm

farkl endielerini ya n sla n ayr ayr

doalar vard. T o p ra n verimlilii ve msrn b y m e

siyle zellikle ilgilenen .Mayalarn zel bir nem atfettii
ta n rlar arasnda y a m u r tanrs Cla c da vard.

I emel

uralar ayn olduu iin Aztekler de bu t a u n la r n icra

atlarm kendi p a n te o n la r iinde devam ettirdiler. Ne ki
uygarlklarnn sava nitelii,
elyazm as

s an atn d a

olduka

k a r m a k ve d in am ik b i r tarzda
b etim len m i olan tanrla rndan
biro u n u n sava ta b ia tn d a
kendini belli eder.

A z te k y a m u r ta n rs
IJ o k r e n k li A z te k
s e ra m ik v a z o s u n u n
y z e y in d e k i jn < u u r d i le ri
ve p a d a k g z le r o n u n
y a m u r ta n rs i i a l o r
o ld u u n u g s te riy o r.
B a la y a n tu n r T la lo o T n
T e n o e ltilla d a k i T e-nplo
M a y o r un z irv e s in i'
y a p lm lu p m a k tu
y a a d n a in a n lr , ona
o ra d a ta p n d r d .

SO

K k A dam Asa

Kiiiik Slam Asa

(ya ila T a n r K veya
( i l i ) (Icile Maya
tanrs b a la imei
temsil ediyordu,
a a zaala ilali
adan tasdik edilm i
hkm darl
sim gelem eye halad.
Domuzu andran hir
k a la ve ylar gibi

T la lo c

S/tek yur tanrs Tlaloc patlak

gzler ve ja g u a r dileriyle h rtilem itir:

b a ra k la r dnda isa

lyk ihtim alle jag u arn grlem esi gk

biim in de resm edilm i

grltsn andrd iin hurulu lyk

olan Kk Slan

kedi b alan ts kurulm utur. Ayrca gk

Ssa a kk

grlts ve im ek akm as da T la lo e un

m odelleri liik iiu lam

yannda tad sava baltas vr ylanla

elim leyken

sem bolize edilir.

h eiileirdi.

X iu h te c u h tli ve
X iu h c o a tl

M ezoaerika
ate tanrs
\ ilie eh lli i
lulea sim gesi
\ ileoatl ate
yla ya da
trkuz renkli yland
(I lit/ilopoelili
tarafn d an da

T e zc a tlip o c a

sava aleti olarak

T ezcatlip o ea nlen A ya" dem ektir ve b

ku llan lrd ).

da M e/oaerika'nu biiyeiiliik tanrsnn

Atein ve giie

zellii oldudan o kehanet giie

nlarn n sebolii

sim geler. Tezeutlipoea eilalam i siyah

olan \ iiilieo all

akikten yaplm h yu varlak, sihirli ayay

\la bu.vlu ve
paralan m bedenli

kafasn n ark a sn a tak ard (bazen de ayna

avak lard a birinin verini alrd ).

gsterilirdi.
S/

Voodoo Loalar
A rica (>kz.
Meryc Ana'
Yedi Acs,
sayla Ifk'

Voodoo ve onunla ilim ili Vodo, Sam e.na ve Macula

gili kutsal inanlar Kuzey ve Giiey Amerika ktalarnda.
Afrikallarn kle olarak yaadklar Ne.w Orleas, I sisiaa, I laiti, Dominik Cmlriyeli ve Brezilya i^il>i yerlerde
ortaya kp gelimitir. Klelerin birou Bal Afrikadan
getirildiinden, Voodoo gelenei o Blgede gelimi, ancak
Romu Katoliklii gibi inanlarn baz unsurlarn da b n
yesinde

toplamtr.

Voodoo

yzlerce ilah ya da loty (yiice

varlk ile insanolu arasndaki
araclar) Lar. Bir /om var
l

Voodoo trenlerinde

bir

rimel dahilinde, ou bireysel

sem bolnn (veve) izilmesiy
le. uyandrlr. Bazlarm

bu

rada greceiniz r e r d e r sanat

eserlerinde her geen gii daha
fazla yer bulmaktadr.

E rzu lie D a n to r

I kilili san at Am ire l ierrii'i

I 7 8 I m il ili L a lcin e d n I o d a m -

M lvss firzdii I l a n l a r (Voodoo

Kraliesi - lirzlie D anlor I lam n)

adl lablosm la Krzuliein
karanlk yii h ctin lcn ilir.
Kalple evrili l>a h arfler g.siinii
sslem ekle, re c m i lir klcn
delii kalpise ayaklarn n
dillim le gsterilm ektedir.
S'J

' i ; RI K \

D am b a lla

Legba

E nem li hm , hepsinin b a b a s kabul edilen

Gne ve byclkle ilikilcn dirilir.

D am balla <lr (ay rca D au bal!a-W edo ya

an cak L eg b a n en nem li rol lm l

da D ab h alaI-W ed o da d cir). Biiyiik

dya ile yolda /onlar arasnd a kapclk

Y la n olarak D am b alla piton ya da

yapm asdr. O na M atre G arrefonr

boa ylan gibi olduka byk y lan larla

( Kesien Y o llarn E fen d isi ) da denir ve

sem bolize ed ilm itir. D olaysyla ylan

zeresii esas, kesien yollar sim geleyen

D am balla peresinin e nem li parasd r.

h atr.

J o

t o

E rz u lie

B aron S am ed i

Dii lo a E rzu lie ya <la E rzu lie I lam n ayla

Baron Sam ed i ( C u m artesi ) g /ed eler

zdeletirilir. Gzel, erotik ve k ib irli

o larak n itelen dirilen Erzu lie varsllk, mal

olarak bilinen /onlar gru b u n a aittir.

v arl ve ak gibi hayaln gzelliklerine

ehvet dkndr, aa en tem elinde

lm le b alan tld r. B i v g ted e olarak

dknlyle bilin ir. Akn sem bol olan

kalp onun peresini zetler.

T eh lik eli ru hlar olarak grlen bu grup

Baron Kam ediuiu v ere si tab u t ve m ezar

gibi lm le ilgili sem b oller zerine
kuruludur.

SMt: B k \ 83

Ayrca bkz.

Kuzeybat Pasifik Kys

Kabile Armalar

Kartal vc im ekler,
sayfa 103

Sava tan ralar,

sayla 175

K uzeybal P asifik Kys blgesinde yaayan A m erikan

yerlileri (Tligil, 1 laida ve Tsislia; belin Bella, Bella
(knla, Kwakiul] ve N oolka yerlileri ile Sahil S al ileri) g e
leneksel olarak b alk lk la geinm i, ayn soydan veya
kabileden gruplarn yaad geni ahap kom im evleriy
le, blgenin salil kylerinde kalc yerleimler ku rm u
lard. Bu kabilele r tarih b o y u n c a o rtak kim liklerini koyu
renkli kabile a rm alary la , ya
ikiboytlu olara k a h a
ba o yarak ya da evlerin
cephelerine, totem
k a z k la rn a ve dier el

K arta l

K uzeybat P asifik
K ys nn b iim
izgisi anlayna
gre kartaln en
belirgin zellii

yapm

gerelere

re s

m e d e re k - t e k tek veya
kom bin asyonlar' h alin
d e - ifade ederlerdi. Bu
a rm a la r n b iro un da o

aa doru kvrlan

yrci

gagasdr (b a lca
biim izgisi o larak

lir. Bu ha y va n la rn ler
b irine farkl sem bolik

canllar

grii-

genellikle siyah

a n la m la r y klenmitir.

renkted ir). Baat:

b ir I laida arm as

H aid a k u zg u n to te m i

olarak kartal

1. v iiz y ld a a r jilille n

olaanst avclk

( b ir l i i r k a y r a k fa )

hnerini ve yan

o v u lm u hu I la id a k u z g u n

sra duym a, grm e

lo le n in d e , K z e y h a l P a s ifik

ve liderlik gibi

k y s s a n a ln d a k u z g u n

slti yetileri tem sil

eder.

r e s m c ifo k tc fa y la la n ila n
k a r a k t e r is tik k a b a h i in i
iz g ile ri k u lla n lm tr .
H a id a la r a r ji l il l c n y a p lm
z a r if s a n a t e s e rle riy le
ta n n r la r .

84 A f t a

K atil balina

K und uz

Katil b a lin a la r I la id alara gre l

Su bendi yapcs kunduz yaratl,

ralla r ve ik tid a r sem bollerinin

ina etm eyi ve alkan l tem sil eder.

en kudretlisidir. K uzeybat Pasifik

Kuzeybat Pasifik Kys san atn d a sklkla

K ivisi san a ln d a genel olarak btiyk

b ir ift kesici di:, uzun ve yu kar kalkn

srt yzgeleri ve onun nndeki hava

b ir kuyruk; ve bazen de n peneleriyle

deliiyle ayrt ed ilirler: yan yzgeleriyle

b ir b alk ya da ktk yak alam halde

resm edildikleri de olur.

betim len ir.

K uzgun

K urbaa

K uzeybat Pasifik K ivisi n belki de en

K urbaa kllenii form larn ym rtans

popler arnas olan kuzgun dz ya da

ve l -eklind eki elerle birletirildii

ok h afife kvrlm b ir gagayla temsil

K uzeybat Pasifik Kys san atn d a

edilm itir. E fsan ey e gre insanoluna

genellikle kocam an gzler ve geni bir

gk cisim lerini ve bu volla ve atei

azla betim len ir, bu rad aki ku rbaa

verm i b ir hileci ve kltrel kah ram an olan

h aberci olarak kabul ed ilir, a y rca bvii

leil kuzgun ayn zam and a dzenlilikle

ilikilendirilir.

ve talih sem bol o larak da grlr.

AMKHKA 85

A yn en bkz.

K zlderili kalkan.
sayla 33
Beyaz llfalo
kachina*u sayfa 77

Bozkr Yerlilerinin
Sava Sembolleri
Kuzey A m erika bozkr yerlileri (Sin. Karga, Karaayak,
Arspalo. Komai, aye ve Pawee kabileleri) gebe
avclard. M istik sava sembolleri haline gelen kartal ve
ay gibi yrtc hayvanlara geleneksel olarak sayg duyar
lard. 'i ldr kuu, kartal ile sembolik b ir ba olmasna
ramen mitsel b ir varlkt. Ancak dnyevi yaamda bufalo da sayg grrd, nk bu yerliler Kuzey Am erika'nn
Byk Bozkrlar (Great Plas) blgesindeki muazzam hlalo srlerine et ve postlar iin m uhta
tlar. Bufalo postlar adr, giysi ve yan
sra la deriden tuval vapurunda
kullanlrd.

Bozkr

yerlileri

bu tuv allerin zerine sembo

lik piktograflar ve desenler
izerdi.

K o ru y u c u k a lk a n

K arga kab ilesin e ai

1!!(>() hrdm kalna
l geyik ilerisinden
kalkar m ahfazasn a
b ir tiiy lalo lm lr.
\ncak en dikkat
ekici nsr. im geye
h kini olan korkun
pen eli hayvandr. Bu
hayvann sem bolik
varlyla savay
za ra r grm ekten
k a n ra c a n a in an lr.
S

\ V ; k

Ay p e n e s i

\y gc, bykl ve vahilii onun

Ih /k r savalarnn gzde "g
Efsanevi yId n kuu gksel glerin e
byn

m*

hayvan

olmasna yetmitir. rnein savalar

Y ld rm kuu

savann 'g" layvann

sembolize eder, Genellikle profilden, bazen

Infalo postuyla kapl kalkanlarna ve

kalkan m ahfazalarna ay penesi izerek
onu sembolik olarak arr ve sava

de yelpaze eklinde alm ku vrk liiyleri.

esnasnda o ruhani varlndan,

yana alm ka nallar ve kvrk gagasyla

gcnden ve koruyuculuundan

k saali eklinde resmedilen m k*; o

favdalarlard.

kadar byktr ki. kanatlarm hareket

ettirdiinde gk grleyip gzlerinden
\ ldrnnl.- kar.

m
m

i m

B ufalo

T yl e m b e r

Ihlal yalzea savalarn bl'lo

Stilize edilmi ku tyleri bulunun embere

urbalar \e kalkanlar iin (Inlara sava

Bozkr savalarnn sanatnda sik ak

kahram anl tasvirleri ve koruyucu "g

sembolleri resmedilin li) post tedarik

rastlanr. Dairesel ekli ve ma motifi

gnei iaret ederken, kus tylerinin eitli

etmekle kalm az, ayn zamanda hir a\

sembolik antrm alar vardr. Kartal

hayvan ve hir g. hnllk ve bilgelik

tyleri olarak, stiiu ruhsal varlklarla

sembol olarak, ya olduu gibi ya da

iletiime girm eyi, gklere hkim olmay,

piklugrafik yaz veya ktflu-kcnarhkl

korm m av ve tvli b ir sava "bal m

desenler biiminde restcdilirdi.

iaret ederler.

Azteklerin Askeri Kimlik

Sembolleri
Aynen bkz.

Ar

Itona askeri sanca.

sayfa .Tl
Karll vr ia>*kl*r.

resmedildii.

sayfa I <.*!

silahl

ve

zrhl,

bugne

sava
kalan

grnml

rlyefler

ve

erkeklerin
elvazalar

M ezn am crikan gelimi h ir sava kltr aldnnnnn

ispatdr. Srngenlere, hayvanlara ve k form larna,
zellikle de ylanlara (stilize edilmi silahlarda ve m ifer
lerde grlrler), jaguarlara ve kartallara. Azlek jag uar
nn - y a da kaplannn ve kartal valyelerinin kendine
has arm alarna verilen nem olduka artcdr. Yrtc
hayvanlarn tam am nn sava balanm da ayr h ir sembo
lizmi vardr. rnein ylu yldrm ve atei temsil eder
ken. jaguarla dnyaya ve gece gneine, kartalla da gkle
re ve gndz gneine hkim olm ak kastedilir.

Sava ylan

K a rta l valye

Savu:- \ la Vlava

Vzt eklere m l

sanalmla -ilahlarla

tha|i davula k a rla l

ya yana ya da

Sava T a rik a t le

.Havacnn ha-l<hm

hir valyenin slilize

vrya i<2frrii

Ilir tasviri oyulmu.

hir parkas olarak

\ akda kaklnzda,

temsil rdilirdi.

karlal gagasnn lir

Tp k hir ylan

udunun kalasn iine

'ihi. derisi pll.

alarak m ifer grev i

grdn ve adn lllll

/szleri yuvarlak ve
siyahl: jaguarn
saldrganla,

elleri ile ayaklarnn

yaralama vr

kanatlanl stnden m *
altndan dar km

nidama* gcne

nhhm greceksiniz.

iaret eden korkum;

grnl dileri \ r

donatlmt.
ss

Yeralt D n y a s Tanrs J a g u a r

ke *ki jeneleri. dileri vp yrtc

tabiat) la b ir gece hayvan olan jaguar
Mezuunerikullum zihninde ayn zamanda
yeralltdaki ller liyuryla ilin tiliydi.
Dola) syla M ayalanl btnyle jaguar
bilim in de ola yu da yz b a lla r)la jaguar
andran Yeralt Diinyus Tanrs Jaguar
ve de gere gneyi- imgeci liimel vaheti
simgelerdi.

K a rta l S ava T a rik a ti

N iiksekle ra. keskin gzl, amansz

gagal, sivri peneli kartal \ztekler tarafudun
gklerin kral olarak grlr \e de gdiiz
glleriyle zdele!irilirili. I)nlu\ isi\ la.
yelerinin gagal miferlerle ve tyl
kanallara MMlzeye zrhlarla I m-i ilelii
\ztek sava larikatini simgelemek izere bu
gl kuu seilmesi doald.

J a g u a r S ava T a rik a ti

Mezoumerika "stn kedisi** jaguar

(far th em anca) egemenlisi temsil ederdi,

(l. beeerikli ve amansz bir avrnn
eesareliyle kazanlm fiziksel stnlkle
ve lmle ilikilendirileri jaguarn ayn
zamanda soylu Aztek sava tarikutii
sembolik efendisi olarak grllerine
n e d e n olmutur.

S9

Gneybat Amerikann
Sembolik Sistemleri
Ajmca bkz.
Dnen k lfkler".

Peblo, I lopi. Navaho, Apai, / i m i ve dier kabilelerin

s a y la 7 4

evi olan G neybat A m erika'n n yerli sanat gelenekleri

S vsl ik a .

arasnda ku m resin. sepetilik, dokum a ve m lekilik

n a v la I I I

vard r. Ib tip sanal biim lerinde incelikli ya da karm ak

detaylar ku llanm ak m m kn olm adndan, on yeri
ne soyul k a v ra n la n ve an latla r ak tarab ild ik le ri basit
sembolik m o tifle r ku lla n rla r. H ava d urum unun dei
kenliine fazlasyla bam l o lm alar nedeniyle bu G
neybat h alklar doal dnglere ve gkyznde olan ya
da oradan kaynaklanan her eye kar zel b ir hassasiyet
gelitirm ilerdir. O nedenle yldz, gne ve meteoroloji
sembolleri sanatlarnda nemli b ir ver tutar.

Z ia

H opi k a c h in a s

Gneybat gnei.
\ ukardaki Zia

Fred kabm ie i
I lu|i kfir/inns

sembolnde

resmi, sa al

grld gibi,

kesindeki ( iie

genel olarak drt

Y/r7///a/sin ifade

ayr n benzeri

eden dairesel imge

i/g i grubunun

gibi, sembolik

kuzey. g e \. dou

detay lorla doludur.

ve batya d bir

K(ichinc\iirm

emberle (gne

yamur gelinliine

diski) sembolize

inanlrd: bu

edilir. Hu m otifler

nedenle figrn

ayn zamanda

kafasnn stndeki

merkezi ve dn ana

sembol bileimi

vn temsil eder.

yam r bltlm
ve yam uru temsil
eder.

90

t
S a b a h y ld z

Dn sivri rl yldz
genellikle \p ai
sepetiliinin odak

D n e n k t k

noktas olmutur.

Ular engel biim indeki drt kollu ha

Gnryl>at Am erika'nn
sembolizminde \ ldzlar

Gneybat \m e rik a yerlilerinin sanatnda

genel olarak doast gleri temsil eder

kiitk

ve zellikli* sahal yldznn (afak vakti

suyla ilikili birok farkl isi ve anlam

bilinen bir m otiftir ve o yrede, de

gibi genellikle gne, kozmos ya da

grtine e parlak yldzdr) h yrenin

vardr. E ok da devinimle ve hareket

yerli geleneinde ayr bir erni vardr.

dngleriyle ilgili kavram lar simgeler.

Y am ur b u lu tu

Yam ur

K ar

Yam ur bulutu, yamur

Yamur kurak Gneybat

Gneybat Amerika

ncesinde uka imekleri

Amerika nn insanlar iin

yerlilerinin sanatnda kar

tensilen krk izgilerin

hayalidir; o olmadan ekinler

yan simgeleyen motif,

dar frlad, bir piram it

bymez. Ya, yann

noktalarn oluturduu

oluturacak ekilde

dairenin (bulutu iaret eder)

bir piram ittir. Bu da kar

bir araya gelmi yarn

alt izgisinden dar doru

tanelerinin birikerek

dairelerle betim lenir.

I ehln inancna gre

uzanan b ir dizi ksa izgiyle

topran zerini rtmesinin

(yamuru temsil eder)

basit aa zarif bir

bulutlar, lm olan deerli

sembolize edilir.

ifadesidir.

insanlarn ruhlar ya da
nefesleridir.
s mi

ik y, 9 1

Gneybat Amerika'nn
Sembolik Sistemleri
Unca hkz.
K a n tn i/ l r r i .

Miyfo 236

G n e y ba t Vmerika d a y a sayan srngenler. hay van lar

ve kular, onla rn yaam alanlarn p ay la an insanlar
ii. yarattklar tehditle veya yeek ve giyerek kayna
olarak s a l a d k l a r fayd ayla kstl olsa bile, genel o l a
rak hayati b ir en tar. Ne v a r ki o un un dala derin
sem bolik arm lar vardr, bu nedenle yrenin y e r li s a
na lnd a te k ra r te k ra r ku llanlrlar. B urad a grdn/,
sepetleri, k u m alar ve m lekle ri ssleyen sem bollerde
bu h a y v an la r miimalisl., a nla lr ve z a r i f b i r nimde
tasarlan m tr.

L tu f ks e s i

G neylim i A m erikaya zg ire izgilerden

oluan bu sanat for alelade bir kaseyi zarif
b ir sanat eserine dntrmtr. 1 3 7 5 -1 4 7 5
yllar arasnda bir tarihten kalna bu el yapm
ok renkli nesne \e w Mexiro. Ila w ik k da
Y la n ve

tarihi bir / i kasabasnda

im ek

bulunmutur. Yzeyini

\ la %ei ekli

ssleyen rakav ya
da papaan yaz

ve imek lirbirie
benzedii iin,

mevsimini ya da

ikisi de rd a

bolluu iaret

genim si b ir ba

eder.

bulunan krk
izgilerle sembolize
edilir. Ib sembol
genel olarak
suyu, yamuru ve
bereketi lesil eder.

92 \ u

kolowisi ve Avay gili sorgtrh ylulnr

(nieyhat Veriku yerlilerinin suuldu
dalgal. kvrm l vcutlar (sy lesil
eder) vi sorgul ya dn boynuzlu balarla
(genellikle gkyzn iarel eder)
grnrler, bu ip melez ylanlar frn m
G e y ik iz le ri

ve mevsim deiikliklerini lesil eder.

(eyik (m eybat A m erika yerlilerine

genellikle yiyerek el ve giyerek post ala
ve

m i

nedenle yaam kaynan. sal

ve giivoneeyi temsil eder, (ie yik yu dn

gittii yn (iieyhat \in erikn sanalnda
enini truklunr o karakteristik izleriy le
sembolize edilir.

K u rt iz le ri

M a k a v ve p a p a a n

ku rt ( ieybal A m erika'nn insanlarnda

M akav (yukardaki gibi) \e paparan

elikili duygular uyandrr, zira bir

iure t eden m otifler znde bir tenda

tarafm insanlar avlayabilir, dier taraftan

kvrm l b ir izgiyle. dier urunda da

da nvelk yeleekleride dolay hayranlk

dz izgilerle son bulan uzunlamasna

uyandrr. Kurt genellikle ayak izi m otifiyle

bir genden oluur ve bu yolla bir

simgelenir.

kun gvdesini, gagasn ve kuyruunu

betim lerler. M akav veya papadan gnei,
vaz mevsimini ve refah simgeler.

Aztek Tonalpohuallis
A y rc a bkz.
S u . snvfii 1 1

A z te k gn is im le ri

Azlek gii

Giiey A m e rik a k lt r n d e hin yllk d n e m d e eitli

t a k v im le r k u lla n lm t r a m a en eli ve yaygn olan
2 0 0 gnlk a lm a n a k tr, Aztekler ha t o n a lp o l u a l l der.
2 0 gn ismi ve 13 gn saysnd an o luan iki evrim in

isimleri \li< |iizli.

b irb iri iine g e m e s in d e n ibaret ola bu 2 0 0 gnlk

\( L IVc|>all ve

ta k v im ke b a n ets e l a m a l a r iin zel b i r n e m tar, n

Izeitli ilin
sembolleri srasyla
kaklas. s aknts,
akmak la^ ve
kpektir. Bunlar
bel imleyen dn
gli(in her biri

k 2 0 g n n ler biri fa rk l sem b o lik a r m la rla y k

ld r: Bazlar uurlu b azlar uursuz bu a r m la r
hangi g n n ans han gisinin ise ansszlk getireceini
syler. T o t u lp o h u a ilim u tekil b ileenlerin i temsil eden
glille r (g n isim lerini sim geley en b irk a n b u r a d a g

15. veya 10. yzyla

rebilirsiniz ) t a la r a o yu lm u ve ely a z m a la r aracly la

ail bu Borgia

b u g n le re ulam tr.

Elyazmas da
grlebilir.

<U

m
it
i
]

*
:<& Ut
m fl
B
\ \ k K \

5*<

 lm

Su

Aztek p i isimlerinden aln r p'iii

Y irm i gii iside dokzne gn

(M n p i/li) vr liiii temsil etlen glif. el

(A ti) Aztekler tarafndan s gn olarak

ryp gittikten sora lir isa kafasndan

belirlenmiti; simgesi olan glifle akntlar

geriye kalan yegne ey olarak lmn

seilebilir. S ta n n , dolaysyla da isa

evrensel sembol saylan kafatas eklini

sa*lt iin biyik ne tadndan VI

alr. Hu p im le do^m olmak ksa bir yaam

u i l bir gnd.

alameti saylrd.

a k m a k ta

K pek

Taknak las sert liginden, keskinliinden

A /tekleri 2 0 gn isminin evriminde onnen

ve ate kn le n karabilmesinden dolay

p i (1/eilli) k o p e k le sentlolize edilmitir.

A /tekler a /an d a tanrsal bir konuma

Sadakatleri ve le yiyebilmeleri dolaysyla

sahiptir, ( lk yaamda farkl ekillerde

kullanlabilen faydal bir nesne olmas.

hayranlk uyandran kpekgillcr. belki de e

nemlisi, ldkten sonra yeralt dnyasna

<;akmak lam A /tekleri 2(1 gn isminin

giden Mihiplerine yol gsterdiklerine inanlan

evrimi iinde neden 18. gii (T eep atl)

nl k lu \/lu n (jtsu/n/mn/t) olarak saygn

sembolize ettiini aklamaya y a n ln n olur.

bir yere sahiptiler.

\ Mt l k \

95

(jir
Ayrca bkz.
11iticin T r i n u r t i ,

Kutsal ve toplum sal inan, dzenleme ve zengin leme

savla 104-5

ko n usund a en ileri dzey sistemlerden ha zkn Asya'da

in in i-c h i

gelimi ve nerede olursa olsm, sanatta en anlam l - v e en

sembol ve p n - k u a
r ihramlar,

zarif hiimde ifade edilmitir, Itski M ezopotam ya mu,

sayla 148-51

H in d u iz m i n , Ihdiz iri.

I aoizm'ir ve in toiz m in do

ast varlklar ve din am ik panteonlarn dan Yahudilik

ve sla m n tektareLna k a d a r t.n derimi inanlar,
s a n a t la akl alm a z derecede karm ak o la n la r d a n nefes
kesici derecede basit olanla ra k ad a r ok eitli s em b o l
ler iinde vcuda gelmitir.
J a p o n la r k im lik a m b l e m l e
rini bir sanal fo rm u n a d
n trm

(b u n la r a

nor

denir), inliler ise akro

ve m ikro k o zm o slara ili
kin

fikirlerini sem bollerin

eH yaln o lanlary la a k t a r
dklar sanal biim lerind e
ustalamlard!-.

A su rlu gard iy a n
^ < m bk i m elez In u m ssn j i g i i r i i
M 8. y z y la l-a rih lm e n
a l k a b a rtm a d a a r r l
b ir e k ild e d u r u y o r . er la n
k o v a n ko u y u e b ir se m bo l
o la ra k ik n d a r , a m ls a l g iie ii vu
o to rite y i ita d e e tm e s i a m a c y la
boa gvd e si, k a r ta l k a n a t la n
ve insan b a n n b ir le im in d e n
o l tr lm O jlu r .

96

K urm a

B am bu d e s e n li m o n

K a. Hindu tanrs V im m insan

Japo mom ya da hanedan arm alar,

surelindeki ikiei imgesi ya da Dnya ya

nllt armlar ola b ir bil ki. Iavvan

iniinin tecellisidir. K urm a olarak Vin.

ya da nesnenin siilize edilmi temsilini iine

belden yukars bir erkek biim inde, geri

alan bir ember (adlmla gnele ilgili bir

kalan ise sarho edici som a svsn yaratm ak

semboldr) biim ini alr. Ornei yukarda

zere okyanusun alkalanm as srasnda

gsterilen /on iindeki bambu bitkisi

Mandara Da m daha iyi tayabilmesi iin bir

(s/u) uzun yaama ve davam klla iaret

kaplum baann belden aasyla sembolize

eder.

edilmitir.

T a i-c h i ve p a -k u a ans tls m

Lam as s u

S e k iz p n -k u a ya da bu un Irigram m m

Boa gvdeli, k an all ve insan bal m elez

evreledii ta i-c h i (la iji ya da

bir varlk olarak gieii ve doast ya da

y in -y a n g ) em b eri, geleneksel in in an cn a
gre tem el kozm ik en erjiler o h u y in ve
y a r g arasn d ak i etkileim i sim geler. Ih

dnyevi yetkeyi tem sil eden /nm assnyu

betim leyen ta k a b a rtm a la r. Eski

sem boln Be Z e h ir" de dahil zararl

M ezopotam ya'n m eh ir kaplarn d a ve

girilerinde, ieridekileri za ra r grm ekten

etkilere kar en kuvvetli l Isnl ard an biri

korum ak zere kon u m lan d rlm !r.

olduu dnlr.

Mezopotamya Tanrlar
A y r n b iz .

Kjdcrhu.
sayf a 2 2 9

/cu*/Jpin*r.
SJI\fj| !().">

(d n n z e killim.; rlyefler, heykeller, d u v ar resim le

ri ve dier el yapm nesnelerden de a n la la ca zere.
M ezopotamya G n e y b a t

\sya blgesindeki

Vlik

Sm er. Babil ve Asm- uygarlklar kozmos lakkdaki

ge liini; havai glerin i grkem li ve lir o k a d a r d cal
bir tarzd a betim le m ilerdir. Bu k o lektif imgelemin ier
dii ca alc srlar a ras m la, kozmik ve doal gleri
sem bolize eden ila h lar ve k o r u y u m t a n rla r vard r; zira
Dicle ve Frat nehirlerinin doal vollarla yenilenmesi ve in sanolunun ziraat
bilgisi topran bereketli kalabilt e,

si. ilenebilm esi ve hm s o n u c u n

da verimli olabilmesi ii hayati
b i r nem e sahiptir.

. ?/4f3WVMItl*
.JUVUV
liM it./jtj* /*
Ffsi7t<v. "Yu -mt
W rpM,..v
'i*"
[,'k v/tmvr
vM -Vf D
[,nj.j<?5iF :
I * :'iv.u 4

!f

t|V

F<?.y- t
i;.'W W,..'

tr< f H 'ytrttlflff l 1*

OlV/I-j Uf I. "VAi
iUVf.V
.Mif * rtv-%< r : j j n p 1
.;(/nV/pA
i')
un v/ 11 ; on u '<t ou /t/i/ //tf
H ^ fif >fV'u v v *75. / P,v/*.

u m m V V;

K u ts al A su r s e m b o lle ri

Vsrllan ait lu sirkle (ta levla).

Vsr larla r temsil eden lir
grup sembol otoriter grnl
lir bas \an larn a oyularak
beiim lenitir. Sz kos figiirii
K ra l III. td a d -N ira ri (h k. M 8 1 1
7 8 2 ) olduu sanlyor. Semboller
arasnda Itar yldz ve M ardk
m am n u vardr.

M a rd u k

M ardk frtn alar

koparna gr vard,
an cak Tiuuf yenip
gky/ii. yerkreyi
ve insanolunu
y aratan ni ilahi varla
/ellikle ehir tanrs ve
Hall'in ham isi olarak
In a n n a ve I ta r

tap ndrd. Sim geleri

Seki/ urlu yld/ S iie r tan ras Inuna'y

arasnd a, insanlara

ve onun Hulul ve Asur uygarlkluruduki

rettii tarm uran

karlm ola cinsel ak ve sava ta n rc s

sim geleyen gen

Islar sembolize* ederdi. Sk sk lu^lk

birim ind e h ir krek

olarak da giyilen yld/ I m i tan ralarn

( m a m ) vardr.

n zdeiriirild ikleri, uzayn e |urlak

yczegei \ r s tem sil eder.

A dad

\ ar ve frtna getirm e g rne sahip

h ir M ezopotam ya gk tanrs olan Adad
(llud ud ya da l.kr olarak da bilinir)
sanal eserlerinde iki uru atall h ir aleti
frlatrken hetim len lir. Hu sim sek ya da
vldrm sim geler,
dolaysyla da
Allad n hem
otoritesin e hem de
T inm ut. Hulul destan fan m a /.//vv le

lm cl silahyla
felaket vurulma

an latld n a gre, koras la ll su tanrs

g rne dikkat

Vpsu'nm ldrlm esi zerine Marduk la

eker.

T ia m a t

savaan ko rku n /l su an a tan rasdr.

lk kaosun sem bol olarak T ia m a t
ejd erh a ve ylan k arm vahi h ir yaratk
b iim in de tasvir edilm itir.

99

Kutsal Y a h u d i S e m b o l l e r i
Aynen lkz,,
M e n o m , sayfa 103

lleriki sayfalard a greceiniz baz Y ahu dilik sem bollerine

, ,

, ,

Seraflar keruvlarve

Hristiyan sanatnda da rastlanr, tnku

tHik melekler,

sadece - i k i <liti de paylat E sk i Ahit

" k i t a p ehli

Hristiyanlk
dolaysyla

karde din lerd en Iiri o lm a k la kalm a z, ayrca

geleneksel o la ra k lesil sa n atn a Yahu dilik k a d a r kar

d a deildir. Dolaysyla Ikl hlarn Musa'y betim leyen
tab lolarn d a

szgelimi

Ou

Eir

tabletlerini

ya

da

Musa m kardei H arn tn (ilk b ara h ip ) giydii, gs

zrhyla dik kati ek e n e fo d u grp tany abilirsiniz. Msa
ve H a ru n 'u n simgeleri olarak grlseler de sonuta bu
elerin kendilerin e zsii sem bolik a n lam la r vardr.

M u s a v e H aru n

10. yzyla ait bir

ctn i h tezlipli
sayfan udu lirrnk
kutsal ^ ilimlilik
sem bolne yer
verilm itir.
I larm m giydii

e /o d (solla) ve
O E m ir tabletleri
(sa d a) bu n lar
arasn d ad r. A vnca

m en o m (yedi
kollu am dan ) ve
Ahit Sand da
grlm ektedir.

100

E ] E l EH
IHI EEI
[H lI H ltH J
E ] E l EHJ

On E m ir ta b le tle ri

O T ir tab letleri T a n r nn
Isruiloullarylu Fv od s (M sr dan k)
sonras \en ilenen akd ini sim geler. T a n r

E fo d

S ia D a ll nla Israilnllnn lideri

Efot! kadim zam anlard a Yahudi

Musa ya verm eden ee orijin al b ir ift

b arah ibinin g iy li i b ir kisvedir. F. a rp n

ta tabletin zerine On k iri (Ib raiee)

-v e de se m b o lik - esi, h er birinin stm le

kazm tr. H nedenle ta b letler T a n r

srail'in 12 kavilim den b irinin ism inin

\ asas n da temsil eder.

yazl olduu 12 cevherden oha gs

zrhdr. Bu ynyle "sra il'in o u lla n ' 111
tem sil eder.

A h it S and

T e tra g ra m m a to n

Kuds'n ilk tapnann yklm asndan

l).,n brani harfi (V II W veH

beri saklan m olan Mit Sand T a n r nn

harflerine karlk gelir) Y ahudileri dile

varlnn ku tsal b ir sem boldr. I stde

getirm eyecekleri kad ar kutsal bir isinin

duran iki keruvla birlikti*. Ou E m ir

(geri Yahudi olm ayan lar Yalw eh ya da

tabletlerin i (ikiei takm n tam am u ve

Yahova diye telaffuz ed erler), yani T an r

ilk takm n b ir ksm n) m uh afaza eden

isminin heceleridir. T etragram m aton denilen

yaldzl ahap b ir kt olarak betim lenir.

b h aem (isim ) sem bol, tlsml imgelerin

an a parasn tekil eder.

\ M \ 101

Kutsal Yahudi Sembolleri

A y rc a bkz.
D e n iz k a b u u ,

T a n r Msa va

k e m lin inin ovm a pul, yu ka rd a gklerd e

sayfa 115

olann, valut aad a verlr olann , yalm yerin allda

K ls a l k it a p .

sulard a olann hi surelin i y a p m a y a c a k s n (k 2 0 : 4 )

savfn 25

diye b u y u r m u tu r ve m yasak Valindi sanalna yan sm

tr. Dolaysyla canl v arlklarn doal lasvirleri g e r e k
ten li yo k ken, mistik kav ram lar temsil ede semboller
kabala

m etinlerinde youn b ir ekilde resmedilm itir

(bazlarn b u r a d a grebilirsiniz). Biri, Davut m yldz.

Yahu dilikle

k a d a r z-

dcletirilmitir ki Yahudi
kimliinin b alca sebolii
olm u ve tabii ki srail b a y
randa da y e r almtr.

K u ts a l am d a n

Josep l A ssrfali m m en am y
12t l ylm la sp a n y a d a lir
llarai vazas iyin yaratt.
A llm la yaplm m yedi kullu
am dan [cam leln ltn n ) dzenli
olarak verilen zeytinya
savesiule (resim deki iki
a a ve iyinden va laa
zeytin dl kselerle tem sil
edilm i ulalilir) b ir zam an lar
k u d iis te k i T a p a k 'ta li
durm adan yan ard .

102

S e fe r Tora

Yahudi san al balan m d a, arasnd a gzle

grlr ekilde b ran ice h arflerle yazlm
b ir m etin ksm nn hlm d iki parm en
tornan se fe r T a n y ya da T e v ra t
p ar m eniY i lesil ed er (E sk i Mit i ilk
Ie k ita b n a -P e ta tck h o s T ora ya da
o fa r

T evrat d enir). Hu ekil T a r'u kelam m

ri oyln b ir ko boynuzu olun ofer.

sim geler.

Ho \ar (Y ah udi yetti \l). A<>

ki| nr vr M alrr (m in in d e a ln an b ir
tren borusudur ve durum a gre rlai
ayd n lanm ay, tvbe etm eyi ve bayram
sevincini tem sil eder, \yrtcn b rah im 'in
olu M in k in yerie kurban ettii kou da
sim geler.

M e n o ra

\ altdilii vrdi kollu am dan m etnim

teni k le de yedi saysyla balantl
birok kutsal anlam n eitli ynlerini
iinde barnd rr. / ra m um larnn
alevleri b ir arad a rlai ayd nlanm ay ve
T a n 'u hikm etini tem sil ed erken, rnein
D a v u tun yldz

ku llan m says

Davut u yldz (ya du Sleym an'n m hr),

yaratln ilk \edi

sivri ular yukar ve aa baka. birbirine

g iaret

eil iki genin kesimesinden oluan

eder.

alt keli b ir yldz ya da leksagram dr.

Koruye gle donatl olduuna
inanlan b nm gen Ih r id (braicede
"D avut kalkan

anlam na gelir)

T an r n kurtar kalkanyla zdeletirilir

(M ezr 1 8 :3 5 . Kral Davut balsi).

V M M

Hindu Trim urti

Ayrca bkz.
T rim u rti , savla l.'
Kra. sayfa ()7

K nemli I lil tanrla r B ra h m a , Vin ve ijiva dr.

I lep Kirlikte T riu rli (S a n s k ril rd o U. Biimi O la n a n
lam na gelir) o larak liliirler. Y a r a l n (B r a h m a ) , K o
ru y u cu (Vi) ve Yok e dici ( iv a ) ta nrlar, (ek lek
tadklar a n la m la n l lirliri iine gemesiyle, varoluun
(iiiine zei (ekil ede o yce kozmik dengeyi lalaza ederler. B ra h m a ahenk veren d aha sovul hir lar
olarak kall edilir, a m a yine
de s a n a lla lesil edilir. \ n
ve iva
ok

resim ve heykel iin

daha

popler konulardr

ve ok farkl s u r e l im i n re s m e
dilmilerdir. Hele k : Vin mm
hiri

leniiz

g rnm em i

olan

on tae avatar (dnyevi grii m) vardr.

V inu V isvaru pa
.ni|r d a IIo . y i iz v l a ail
l l a l l o d a > n, m a v i Icli V n
l i s v a n i j i a va (la T '. v r en Bi im l i
\ i m 1 o l a r a k r e s m e d il m i i n * .
D in i el iv r g e l e n e k s e l .sim gel eri ni
a n m a k l a d r . S ol a l l a n l a l a v a r a k
s a a l y n n d e o k u n d u u n d a : to|iuz.
d i s k , d e n i z ka l v e l o t u s i e i .

104

Vinu

~ ko ryru~ \ n
genellikle drt
simgesini tutarken
B rahm a

resmedilir: deniz

ko zm ik y a ratn enerjiyle zdeletirilen

kah^ (sava

liralm a, her biri l kl yn' lukm

hnrisi grevi

-genelde tal lri hala temsil n lilir.

griir): lojnz (darjc ya da rajrr. ay

Ih drt has (liyam drt /a a (t7/gv/)

anda le hir silah le de yetke ve bilgi

ve n nemli dn \ cdaV (kutsal m etinler)

semholii): lots iei (yaratl anlam na

simgeler. Brahm a'nn m ham isi (ara)

gelir); ve disk ya da teker (akra. giie

Manisa (h ir k ya da k a /d r) zeky

semholii ve silah).

temsil eder.

iva

I lid temsil .sanalnda iva tn hepsi de

sembolik hir anlam tayu birok ayrt
edici zellii vardr: iie gz ve san
Ih karmak
tanrnn
ok
edici olarak
balca senhol.
K rin a

frlattnda

Tam am en insan biiminde betimlendiinde

dehet saan

(gksel kkenine iaret ede avi tet

dili hir m zraktr

olsa da) VistT sekizim i avatar

(Saskritede

krina dr. k popler krina tasviri. Um

iriitin).

(fallis sembol) alp hyle\iei sesiyle

kadn obanlar hasla olmak zere herkesi
kendinden geiren hir ktr.

\- n \

105

Popler Hindu Tanrlar

Ayrca bkz.
L\ m <Z,

Aralarnda tanralarn da huldM birok 1 lid tanrs

Hjyfj 123

insanlarda huu uyandrm, dolaysyla da sanal eserle

L o t u s <;kr;s,

rine sk sk konu olmutur. O koca aznn iki yanndan

saylii 4()

frlayan kaplan ilileriyle, manda iblisi Maliay yok edim

tanra Dga. va da biiviik Tanra Devi (k a l i de benzer
ekilde onun gazap dolu bir surelidir) imgelerinde oldu
u gibi, I temsillerden bazlarnda ok sevilen millerden
sahneler betimlenir. ans tan r
as Laki ya da saadet tanrs
Caea gibi dier tanrlarn g
rn - b i r lons sem bol ya da
palal olmayan lir kutsal suret
ek lin d e - pek incelikli olmasa da
yine at n lde gzel sanat n e s
neleriyle evlere ya da iyerlerine
konuk olabilir.

G a za p do lu K ali
Y o k r d i r i ta n r a n n d

y z y la a l I

ta s v irin d e ., dehet v a n d ra k a li 'n in

sa e lle rin d e ve d ilin d e k a n v a r lr , sol
o ile riv le d r h ir k l ve k e s ik h r ha
tu ta r . iva a k tis i ( d i il e n e rji ve
e) o la n K a li. la m y la i li n t i li ii n e
h ir g zle h d lim le ir .

!<)<>

Kali

Kara derili Kali

(Devi nin gazap dolu
suretlerinden biridir)
mezarlkta yaayan bir
li tanrasdr. Silah
bileyen, kana susam bu
"Kara Varlk**, stnden
D urga

ka damlayan

Devi i gizel ama saldrgan ynti olan

dar frlam dili,

lara Durga. manda iblisi M aliayln

kafataslarda
ola kolyesi

savap onu yenmek zere yeniden

domutur. Hu nedenle bir aslan ya da

v* kesik ellerden

kaplan srtnda (bu hayvanlar otn iddetli

meydana gelen kemeriyle

enerjisini simgeler) ve unu yaratan erkek

(bunlunu hepsi o \o l

tanrlardan dii ald silahlarla yani

at lm simgeler)

glerle betim lenir.

resmedilir.

La k m i

G an e a

\ n mn esi Lakm i m kemm el eliin

.iva m olu (aea (ahu dili m zrakla

yan sra gzellii, iyilikseverlii, nezaketi

sslenir), bilgeliini simgeleyen fil kafas

ve sadakati temsil eder. Baleu simgesi

sayesini ir U ln > en Im r. (aea

kusursuz lotustur (diil dourganln

sembol). Lakmi as getiren bir tanra

sadece bir <li$i varlr, iik dierini

M fi/abham ta 'v yazmak iin koparmtr.

olduu iin, lotusu sembolize eden m ngoli

Tepesinde tad fare o engelleri

m otifleri (stte) D iw ali ad verilen k

kemirerek ya da andrarak ata yetisini

festivalimle evlerin duvarlarm izilir.

temsil eder.

\ v 10 7

B u d a ve

B o d h is a ttv a la r

Buda balangta iku ik olm ayan (a n ik n ik ) h ir ekilde

Ayrca bkz.
S ck/ parmakl
leker, safyu 11.>
Ibu/hislln hr.
sayfa 27

yani insan biim inde deil semboller yoluylasembolize

edilm i (Isa da. kiisel m irasnn gei nedeniyle -b e lk i
de H in du izm in sanatsal temsil geleneinin de tevikiyle
giderek insan suretinde resmedilmeye balanm tr. Insa
biim inde gsterildiinde, prens yaamn betimleyen

sadfttt ya da
b ir gezgin ileri olarak: veya el hareketlerinden (nutdra)
duruuna (asana) ka d a r her eyin sembolik b ir anlam
tad byk b ir adam n 3 2 iaretinden (laksfara) ba
sahneler iinde Sidd h artla (anlam a olarak:

zlarn bedeninde sergilerken Buda yani "Aydnlanm *

olarak grnr. yiliksever
resm edilir.

A y d n la n m Olan

Ut. yiizyh ait ht

Tibet resmimle,
d ya
hkm dar olarak
resmedilmi olan
Mda b/mmis/tars/t
m udn yaparken
gsterilmii ir.
D lara-akra yani
wYasa T ekeri i
temsil eden sekiz
parm akl leker
Buda i lols
tahtnn leme
altnda grlyor.

t() S

bod/isattral&r da ayn ekilde

Buda

M u d ra

Huda kii olarak sklkla l.kslnm

Minim Sanskrilede iaret" anlam m

Su tra'<la sralanan 3 2 taksimim m

gelir ve I iid iz i de Hdiz i de

(fiziksel iaret) bir ksmnn dahil

sanal geleneinde grlen sembolik el

edilmesiyle tannr. H lar arasnda, rlsal

iaretlerine deir. ^ zlereesi va rd ra n n

goni anlam na gele rm (k ll he) ve

Huda yalnzca sa elinin aa doru

bilgi) i iaret eden, tepesindeki topuz gibi

isnrei enii, aydnlanm a ann lesil ede

yum ruyla (usluis/m) urban biim inde

Idnis/ur.s/ ("topraa dokunm ak )

m udm n m da aralarnda bulunduu be

bir ba vardr.

anesini yaparken resmedilir.

B o d h is a ttv a A v a lo k ite s h v a ra

Hod/isaUt'(i\nr ( z
aydnlanm olanlar )
insanoluna yardmc
Hdist varlklardr.

Bod/sattm lam
greceli
dnyeviliklerine
A sa n a

deerli elbiseleri

I lid ve Hdi- ta unlar eitli fm /m darln

ve rulal

(yogaya las rilel durular) betimlenir;

usumdan \ la

m alarn e bilineni, lotus lullylu

zdeleen ve lols selK>lii artran

iaret edilir.
Merhamet bodlU al /i y i s i \rdokilvslrnm

/ndmnsan ya da loiis duruudur. O lii

deindeki Huda /unnirm nasn yani

-v e erdemleri ifade ede- 1 I ba eklinde

zama pozisyonunda yana ds halde

resedilir.

sklkla Huda A ilahla tepesini saran

B u d ist S e m b o l l e r
Ayrtcu bkz.
I h d a 'm a > n k i z l e r i .

Minin sanatta iko ik olm ayan

(a ik o ik )

b ir ekilde

sayfa I N

yi insan biim inde deil de semboller y o lu y la - te m

\ a jr a > a k s h a y a d a

sil edilir. Gerekten de. artk aina olduumuz llla figiirii

K o g o y a s la M y o -O ,

sayfa ||9

Budist sanat ikonografisine girmeden ok nce. Siddlartla

C ila la m a y belirtm ek iin

HrldKi/mcIa ve ateli stun

gibi semboller ku lla n lrd .

Dahas, svstika

(sembo

lik olarak llid tan rlar Niini ve iva vla ilgiliyd i) ve

rtjrt (V a jra y a a m ezhebinin am blem i haline gelmeden

ee \ eda tanrs h idra ya a tfe d ilird i) gibi semboller, Bdistler tarafnd an klsal b ir anlam y iik lem eden nce H indistan kta parasn dula eski lii geleneklerinden
"dn a ln m tr.

S tiliz e e d ilm i v ajra

Soldu gor ilr el

yapm yaldzl
bronz rse, iki
ucu da ii ra lall iki
adet ru j m asasnn
l eklindi1
birlemesinden
oluan h ir vqjnn\r.
Budizm 'in
Yajrayunu
( wimek A rac")
ezlehi larafda
kullanlan hir riliiel
nesnesi olan h
Japo yapm ru j m
13. y da
14. yzyldan

kalnadr.

HO

Buddhapada

A lev

Kfsaeye gn*, orijinal lltnf<l/n/)t<l(i

Vlr\ youlu.m enerjiyi temsil eler; yakp

(Hmla uyak izleri) llda k o u m la r *n

t ketir ve yok edicidir, ancak aydnlatcdr

hir kaya stin <r durduu s rai la

ve iyi ynde h ir pre de sahiptir. Hda

meydana gelmitir. Bda ayak izlerini

ateli siitn olarak resmedilirke. Hdist

takip etei inananlar ayllanaya

tanrlar ve semboller alevlerle tasvir

gtrm eini anlatm ak iin h temsili

edilir. Il yolla alev tanrsalln ya

ibaretler haka Budist sembollerle. zellikle

sra a rn d rn ve ay d n latr rnlai piirti

ile dlurm a-akrayln ( bkz. .v. / /.5) sslenir.

si inerler.

Vajra

ounlukla sayg duyulan

Budist karakterlerin ellerimle
grlen ru jm ( imek~
ya da "elm as") asas (tek
ya da iki lt. ya da
S v a stika

dala fazla atall olabilir)

Hikiil urlar saat ynnde diiyor

aydm lale ya da yok edici

izlrn ii vrre h ha ekline svastika

glere sidip amansz hir

denir: h I lid la r rki hir ges ve ans

silah temsil eder. Bylelikle

semboldr (ular saat yuiin tersim*

Budist Yasa'm fevkalade

bklmse m uratliku denir). Hdist

otoriter, sert ve u y d latn

sanalnda svastika Buda kalbini ve

niteliklerini simgeler.

akln gsterir.

III

B u d iz m 'in S e k i z Uurlu
Sem b o l
A y rn hkz.

snn, sdyfu 10*>

l.olih. sayfa 12l\

\t iij l- n i

Sekiz Senhol ya da Sekiz as areti (Sans

krit yede AslIanargtia. incede Pn

rli l.sidig) olarak da

bilinen Budizm 'in Sekiz Uurlu Seholii ya da areti g

nelik ya da emsiye; iki altn balk; hazine vazosu ya
da kavanozu; lotus iei: deniz kabuu; sonsuz d
m: zafer sanca ya da bayra ya da glgelii: ve
sekiz p arm akl tekerden olum aktadr (burada sra
lanan sembollerin ilk drd yandaki sayfada biraz
daha detayl olarak anlatlacak, dier drdii.

nn anlam ise sayfa 115te aklan acaktr).

B u d izm in i e i

18. yzylda iyi cins porselenden yaplm m

zaril sanal nesnesinde lida beyaz bir lls
ieinin ortasna oturtulmu. I.nls Asu'du
derin ve ok anlam l bir semboldr. Ibdiz
balanmda rnein aydnlanm ay, Huda'y
ve Dhyui-Budn Vilabla'y iaret ediyor
olabilir.

112

 e m s iy e

k i a ltn ba lk

Ystlnr tarafndan ttla emsiye (cln/trr)

Tek altn balk zenginlii iaret ederken.

I liiHislunM a mu inli ahsiyetlerin hularm

ikL i birlikte -reyerek saysz yumurta

giie ya la yamurdan korumak iin

meydana getirmeleri n rdcniyle-

k u llan lrd . Dolaysyla yksek bir

dorgal temsil eder. Boylere iki

sosyal stalii sembol olarak emsiyenin

altn balk (snramam tsyt) iyi eylerin

ilevi uynca rem el ili* dnya arasndaki

bolluunu belirtir. Ihlk ayrca dnyevi

balantya iaret eder. B ynyle rlai

balardan ve kayglardan kurtulm ay

gei ifade eder.

sembolize eder.

H a z in e v azo s u

Lo tus

I lazie vazosunun yu da kavanozum

(zellii ile anurit blgelerde

(ktlslu) sembolik nemi he

yaamasnn getirdii kartlk dolaysyla

b ir ara olmasndan le de iindi*

birok Asya dininde kutsal bir iek saylm

barn drdklarnd an kaynaklanr. Vazo

Myaz. lotus (S askriledc /mhn) Sekiz

- ze llik le kapakl olmasndan d o lay - insan

I rl Sembol balamnda ruhani ^all

bedeniyle zde tutulurken, iindeki hazine

v* aydnlanm ay simgeler. Ayrca Ihda y

ruhani zeiili&i ve Itilf iaret eder.

ve Budist Yasa'v temsil eder.

B u d iz m 'in S e k iz Uurlu
Sem bo l
A y n e n bkz.

ItullHi/MHa,
sa y f 111

emsiye,
sayfa 113

Sekiz Uurlu Sembol n ortak nemi, geleneksel inana

gre Buda nn ayaklarnn altn d a ortaya km o lm a
larnda yatar; o nedenle sklkla Bula n ayak izlerini

(HuM /m/mda) sslerken tasvir ed ilirler. Bu sekiz sembol

Budist b in alarn yzeylerinde ve dua b ayraklarnd a g
rlr. ayrca in seram iklerinin ve emaye eyalarn ss
lemesinde de ska k u lla n lrla r. T e k tek temsil edilmi
olsalar da (zellikle sekiz p arm akl teker), sekizi b ir a ra
da resmedildiinde Sekiz Uurlu Sembol n ans getirme
ve kt talibi kovm a olaslnn fazlasyla
arttna inanlr.

B u d a nn a ya k iz le ri

19. yzyl ortalarm la

N rp a li gezmi
D r I I.A . Olclfirld'i
suluboyayla yapt bu
"Huda um ayak izleri"

(Itn/(//nif>i(lft) asvi r i.
Sekiz l rlt Sembol n
ayak tabanlar zerine
resmedilmi sim etrik, stilize
bir kopyasdr, kulsa! ayak
izlerini bir lotus akrus (teker)
evreliyor.

//*

D e n iz k ab u u

S o n su z d m

ine flendiinde yksek perdeden ve

Sonsuz ya da bitim siz dm sembolnn

titreim li hir ses karan detiz kah^.

(shrirasta) kkeni belirsizdir: kim ine gre

Asya'da insanlar toplantlara ya da

birbirine dmlenmi iki ylan, kim ine

trenlere armak iin kullanlrm .

greyse barsaklar temsil eder. Ancak

Sekiz l url Sembol den biri olarak deniz

ne anlam a geldii dala aktr: I zu

kabuu [sank/m ) Hudann sesini

rll. evrendekilerin birbirlerine

ve retisinin yaylmasn sembolize eder.

balln ve Buda i sonsuz bilgeliini

temsil eder.

Z a fe r s an c a

S e k iz p a rm a k l te k e r

Zafer sanca ya du bayra (dlraja)

Sekiz parm akl teker (dlarm a-akru ) Buda

Budizm 'in cehalete ve ktcl glere kars

ve Budizm'in en nemli sembollerinden

zaferini iaret eder. Ancak zafer sanca

biridir. Bda i ilk vaaz srasnda

glgelik olarak tanm landnda sembolizmi

bu Yasa Tekeri ni harekete geirip

dndrd, tekerin sekiz parm aum ise

emsiyeinkiyle ayndr; ay ekilde

korunm ay (h sefer Budist Yasa i

Budizm i aydnlanm aya g iden - \ iice

salad korunm a) ve gc iaret eder.

Sekizli Yolu nu simgeledii sylenir.

\ s \ \ 115

Budizmin Yedi Hzinesi

B ir 11it elsaesi evrenin ak rav arti adl kusursuz hir
4)rica bkz.

kraln dan sz eder. T e k e r i H a re k e te G e ir e n h kral

Fil, sayla 51

za m an la

Y asa

T c k e r i ni

( d la r m a - a k r a )

dndren

Al, sayla 1 4 5

B d a yla zdelemitir. ak ra v a rlin Yedi I laziein ya

da Kraliyet G c n n Yedi Mcevheri nin (S an sk rite d e
S a/)t< rttn a) sahihidir. Bu vedi hzinenin buruda a k
lanan drd fil, at, k saan m ce v h e r ve kraliedir;
dierleriyse teker, ralip (hazine sorum lu su) ve g e n er a l
dir (askeri lid er). Yedi H azin e -i d e a l k r a ln s en h o lle ri a k ra v a rtii evresini sarm olarak b e t im le n ir ya da
Budist s anatlm d e k o ra tif eleri o la ra k k a rm za k ar.

B u d ist m c e v h e r

I leybetli filler
A sya'da yle byiik
sayg grr ki le
ruhani otoriteyi
hem de gelip
geici gc temsil
eder. T ayvan da

yaplm. 1850
ylndan kaln a ni
fan tastik fil tasviri
ok eitli Budist
tanr ve figiirii bir
a ray a getirerek
bu t r sem bolik
b a la n tla ra vurgu
yapar.

116

m vt

Fil

At

Bazen k saan mcevheri srtnda

l st rtbeli insanlarn binei nla al lz

tarken betimlenen l'il Asyada B ilirlik ,

salar. g ve egemenlikle ilikilcrdirilir.

ve dayankll nedeniyle Asya'da ok

deerlidir. Huda'yla iliiiledirilesi

Aesi S iddlarda G atam a'y

onun prens yaamndan, toynaklar yere

dourmadan nre ryasnda beyaz h ir fil

demeyen, bovlece ses karmayan K ataka

grd iin m hayvar Huda'y simgeler.

adl b ira ln srtnda kaln anlatan lar

efsaneden kaynaklanr.

I k s a a n m c e v h e r

K ra li e

Isik saan ya da dilek gerek lei i ren -

Kralie (ya da hakin*) G akravarii'in

mcevler parlak ieiyle zdeletirilir ve

ideal eini simgeler ve dolaysyla da kadn

oval yu da gzya damlas eklinde, alevlerle

gzellii ve erdeminin lisuli olarak

evrelenmi yu da kaplanm olarak (asvir

edilir, Gr aklnn ya da aydnlanmann

grlr. Gelecein Huda si Siddlarda

G atam a'm u annesi ite lam byle hir

pala biilmez armaann temsil eder.

kraliedir (K ralie Maya ona kendi

Dolaysyla Bdu sid igniy.

parusndun hayal vermi ve yedi gn sonra

anlay ve ruhani zenginlikleri simgeler.

m utluluktun lm tr).

V>> S

117

B u d iz m 'in Be M istik
Bilgi K r a l
Be M istik Bilgi K ral ya da Bilgelik K ra lla r, her eyi
ya kp

kl

tu tku la rla,

eden

evrelerindeki

cehaletle

alevlerin

ve dnyadaki

tm

yard m yla
k t l klerle

savaan D lya n i-B u d a la rn (M editasyo B u d alan ) fkeli

grnl,

silah

ku llanan

ve

hiddetli

tezahrleridir.

Ilim a la y a blgesinde ve Japonya'da kutsal ka h l edilen,

Saskrite ve Japoncada ortaklaa verilen

isimleriyle

V id y a ra ja ve M yo -O lara bireysel ya da toplu halde

tap n d rd . Benzer ekilde sanatta da lek tek (sklkla
Y a m a n ta k a ya da
D a iito k u M y o -0

heykel figrleri eklinde) ya da toplu halde, genellikle her

tnamlaM ur (sembolik

"O lm ii yok

birine ko zm ik a n la m la r yklenm i

eden** ^ aataka,

em berler) iinde gsterilerek restnedilirlerdi.

T ib e tte siyah
m anda kalal
"O lm ii Efendisi**
^ aa y ldrd

l m 'iin yok e d ic is i

irin sayg grr,

T ib e l llarpkas ma
(rliiz resim)

o nedenle genelde

18. yiizvla ait tti

manda bayla ya

karanlk ve dinam ik

da beyaz bir manda

bir \ aataka

eliindi* betim lenir.

portresi lki.

Japonya'da

Tblom n renkleri

Daiitoku M y o -0 ad

solmu, tueak

verilen Yam antaka.

Yam antaka nn

Atubhu ya

boynuzlu mumla

(M anjshri) ve

ba yine de

batya karlk gelir.

g rnyor(dokuz
ba da burada),
h 3 4 kollu. ti
bucakl hiddetli
figr alevlerle
evrelenmi.

//S

\M \

A c a la n a th a ya d a Fudo M y o -0

T ra ilo ky a v ija y a ya da G o z a n z e M y o -0

Veuluathu ( \ nirocann'nn grtii^ti

A kshoblyaya ve doya karlk gelen

hiddetli h ir trm dr) ya <la .lupon\a daki

"I Dnyann Katilli" Trailokyavijaya

karlm Kdo M yo-O ( Sahil O la r )

Japonya'da Cozanze M \o -() olarak

m andala lam ortasna resmedilir. Sa

hil in ir. Silah intan saysz eliyle. iva

elinde agzll. fkeyi ve eehuleli yok

ve Purvati'nin zerine haslm olarak

etmek ii h ir kl (klc yla sar;;

temsil edilir: ellerinin ikisi i ie geerek,

olabilir), sol elim leyse k riil gleri

kendisiyle badatrlan belirli hir rndm

hareketsiz lale getirmek iin h ir ip tutar.

oluturur.

K u n d ali ya da G u n d a ri M yo -O

V a jra y a k s h a ya da K ong o y as h a M yo -O

Japom a ila (o n u lan M y o -0 olarak hilite

\ ajra\aksh a kuzeyin kral ve

ve D lyai-B iid a Katnasamhlava ya

Vuoglasiddl'nin tezahrdr. Japonya da

karlk gelen kund ali gincyiu kraldr.

kongoyasha M yo-O olarak bilinir. Sa

Dier \ idyarujalara kyasla dala a /

ellerinden birinde be lu hir /Yi/n/yla.

betimlenmi olan kund ali yi lanlnyun

luze de ayn ele karlk gelen sol elinde

tipik semboller hoyn. kollarn ve

hir anla (srasyla reme gcne iaret

bileklerini saran zehirli ylanlardr.

eden eril ve diil semboller) resmedilir.

Budizmin Drt
Kutsal Kral
Aynen bkz.
liis h a o .

sayf; l.'.
Kjderla.
sav fa l-V)

Budist ^eleer g n 1 Drt Mdafz K al (S a sk ril e d e

L o f c a p a l a ), Gksel k r a l l a r ya da Kutsal K rallar ko zm o
sun drt b ir tara ln ya da Budist Y a s a y - ktl kten
korur. Dolaysyla bu drtl nn her biri b ir a n a ynle
ya da m evsim le ilik ilendirilir ve her biri ktiiciil gleri
defetm ek iin farkl b r silah savurur. T o p lu halde g e n e l
likle mandala\i\n\\ ep erin de, Budist stpalar (ku b beli
t a p n a k la r) ve sunak lar k o ru rk e n temsil edilirler. in
tasvirlerinde llid s a n a tn a gre duba az hiddetli g
r nrler; b u r a d a gsterilen illstra syo nla rd a da krallarn
in temsilleri esas aln mtr.
D o u n u n kral

Drt Kutsal Kral

isim leri ve tem silleri

h er lkenin Budist
gelenee g n 1 deiir,
l e l'le dounun
m uhafz kral
D h rita ra la ra 'dr
(ya da D lrla ra sllra ):
I Jla n g ( ilodr
M an astn daki
I lakh ag K arpo
T a p n a n d a
Bulunan soldaki
resim de i eli i hir
alg alarken
h etim len n islir.

120

V a is h ra v a n a ya da M o -li S ho u

D h rta ra s h tra ya da M o -li Qing

Vaislruvuna yani B iliyor Olan** (Jupo

Dounun ve haham koruyucusu

Ihslam on ve* in M o -li S h o fy a karglk

D lrlarasllra ( V asann H km ranln

lir) tapnm ak iin sebilmi irk kutsal

Koruyan**) drt kardein e yalsdr

krald r. Kuzeyin ve kisin m uhafz olarak

( in'de M o-li ig adyla an lr). K ln n

elinde lir icri (zenginlii simgeler) ile

savurduumla ykselen lalrip kr

saldrgan lir ejderha ya da kyruksre

siyah rzgr. ate ve dum ann lmcl

tu lar.

tezahrleri Inkip eder.

V iru p a k s h a ya d a M o -li Hai

kilinin ve giiz m uhafz V irpaksha

(' K rallktaki le r eyi G re *) in'de M o -li
I li adyla hiliir. M o-li I lai in sanalm la
genellikle, alndm la dm anlar
kam plarnn alev alp yok olmasna neden
olan drt telli hir lavla tutarken gsterilir.

V iru d h a k a y a da M o -li H ong

k ra ll n Snrlarm (enilete
V ird laka giieyi ve yazt m uhafz
krald r. in'de M o-li I log adyla an lr ve
elinde lir emsiyeyle resm edilir. Ih Kaos
emsiyesi** anldm la evrenin karanla
gmlmesine neden olur, indirildiim le ise

Kutsal Asyann Geili

Sembolleri
Ayrm bkz.

A sya'nn kutsal konu nlu sa n atn d a, zellikle de 11 i 11-

savla 105

tliz ve B ud iz m 'in sana l geleneklerinde baz geili

Buda,

sem boller vardr; rnein

-m lu 10*1

Budizm

b enzer kavram la r

a k t a r m a k iin I lid tanrla ryla ilintili b iro k sim ge ve

ikonografi (geri Budist a n l a m l a r tal lar) benimsemitir.
Gze a rp a n la rd a n bazlar: kutsal ya da stn ruhani
varlklarn donatld birok ift kol; alnn merkezin de
grlebilen iic gz ya da gz benzeri iaret;

kul

sal O m hecesini ifade ede S ask rite kaligrafi; ve o zarif

lotus iei.

K rina
B a n a s u ra yla
s avayor

17() 5 t e N epalde
yaplm hu gva
resim de. 1.0 0 0
kullu a s u ra ya da
illis Baa.sra"yi
kou alan I liul
m asalndan destans
h ir sava sahnelenir.
Besinin her verinde
o k eidi silahlar
tu tan eller grlr.
B an asra h
sav ata K ria ya
m evda okum u ve
yenilm itir.

122

 ok s ay d a kol

n c g z

Birok llim l ve Budist tanrsnn fazladan

Budist kutsal varlklarn bazlar baslarn

ili kollarla betimlenmeni onlarn doast

karakterlerinin ya da kutsallklarnn

ssleyen saysz gzle betim lenir, ancak

"cii g z' genel olarak dik evrilmi

genel bir semboldr. I ler bir cli tuttuu

ekilde ya da figrn sabit gzlerinin orta

sembolik ese ya da yapt sembolik

noktasnda resmedilir. I lid tizm de ateli

iaret (m udra) ayt zam tda o tanrnn

iicii gz. ruhsal grnn sembol olarak

ya da tanrann grii ve karakterinin

zellikle ivaV la ilikilendirilir.

niteliini ortaya koyar.

Om

Lo tus

I site gsterilen sembol. Hindistan m

Sekiz I rl Sembol den biri olan lotusun

kutsal geleneinde yiire bir tns olduuna

tanrtsul kkenlerin iareti olarak Budizm de

inanlan Om ya da Atm sesini simgeleyen

ck bir anlam vardr, zira b iein suda

Saiskrite vaz karakterlerini temsil

kedi kendine rediine inanlr. Ayrca

eder. rnein 11idu itaenda Brahma

I lin d i/m 'd e tanrsal diiliin, yani kozmik

(yaratm a). Vin (korum a) ve i\a

rahm in ya da yaratln semboldr.

(yok eTe) kozm ik glerinin bilekesini

temsil eder.

123

P o p l e r T a o F ig rle r i ve
Sem bolleri
A ynen bkz.

in i lra resim geleneine k olan ve yan sra se

I'uktrokuju,
-.s fa 131

ram iklerde ve dier sanat trlerinde de grlen sembol

T a o i/.m 'i Sekiz

l m s /ti.

ve sahnelerin ounda T a o iz m de esinlenilm itir. K ke

sayfu 126-2*)

ninde L a o -tz (ya da Lan Z i) tarafnd an gelitirilm i h ir

felsefe ola T a o izn , geen y zyllarla b irlik te belirli d ii
eleri, zellikle de Sekiz lm sz n yer ald tanrsal
panteonu bnyesine katm tr. Sanatsal balam da pop
ler T a o imgeleri arasnda, L ao -tz figrnn kendisi ve
B a trln Ana Kraliesi, efsanevi H si W ang
M u nun yat sra eftali ya da l m
szlk bitkisi gibi ebedi yaam
sembolleri vard r.

l m s z l k m e y v e s i

N at ralisl b ir tarzda
b e tin li'ii|i zarife
izilm i bil meyve
dulu elali aar dal
deseni, in tarihinde
( .'h'ing I laneda ndan
Yung Cben dneminde
(1 7 2 3 -1 7 3 5 ) yaplm
bir srl porselen kseyi
sslyor. inlilerin gznde
rfidi T a o iz m in lm szlk ve
yenilenm e semboldr.

12-f \ s 1 \

L a o -tzu

Hsi W ang M u

I Icr ztan yal hir ala olarak

S\ l grnml bir kadna elik cde iki

(M O (04 dolaylarnda ak sal doduu

kadn hizmeti (biri yelpaze, dieri eftali

sylenir) resmedilen Luo-lzu u (ya da

tu lar) o kadn n efendi I si Vi ug Mu (ya

Lao / i ) simgeleri arasnda "S" biim indeki

da \ i \\ ug M ) yani Bat nn Olmsiiz

asa j - i (m em nuniyet semholii) ve T ao-te

\ra Kraliesi olduunu gsterir. I si W ag

i'hirg i temsil eden parmen vardr. Kn

M u'nu bir dier simgesi. zn m r

karakteristik simgesi hidii s snlr.

sembol ve tansal haberci ola beyaz

turnadr.

e fta li

l m s zl k b itk is i

inlilerin gznde en etkili lmszlk

in sanatndaki tasviri bulutsu ve stilize

ve yenilenme sembollerinden biri ola

olm akla birlikte bu efsanevi lmszlk

eftalinin (/Yo ayrca "evlilik

gelir) Bat n Ana Kraliesi nin saray

bitkisini (lngzli yu da ling-chih) Pol\jwrus

ncirin* ile ele!irmitir. O yiyenlere

bahesinde yetitii sylenir. Aar 3 0 0 0

-simgelediisonsuz hayat bahettiine

anlam na

ylda sadece lir siirg verse de meyvesi

inanlan "klsal mantar**. Tu uizm 'i

ebedi yaamn zn ierir.

lmsz varlklarnn genel bir simgesidir.

\ ** \ s 125

n p

1 aozm n Sekiz Ulumsuzu

hvvra bkz.
I Is i W u i iVIc.

sayfa 125

T a o iz n in S e k iz Oliinszii (P a ls ie n va da lla .v ia ) va
da o nla r temsil eden s em b o lle r (zellikler) in resminde,
zellikle de porselen s a n a tn d a sklkla b c tim le n m i tir.
S e k iz, inlile r ii uurlu b ir sayd r ve b ir btnsellik
sem b o l d r. Keza P a lis ten in b sihirli says d e im e
mi, a n c a k lm sz bireyler deik enlik g sterm itir. Ne
var ki ileriki a y ia la r d a
ta n t l a n l a r (alts e rk ek ,
ikisi ka d n d r)
boyunca

yzyllar

tan rsa l

s e k iz

linin b i r p a r a s o la ra k
kabul

edilm itir.

Salip

o ld u k lar srad T a o n i
telik leri sayesinde h e r b i
rinin ebedi varo lu u elde
ettii sylenir.

S e k iz l m s z

E kvafl| r.C . Vt erer in

in M illeri r a E fs a n e le r i
kitabnd an aln an b
illstrasyonda Sekiz
lm sz den yedisi bir
leknevle denizi acyor;
sekizieisi yani C lag Ko
ise nnlarla b irlik le katryla
yolculuk ediyor, b aslarnn
iistiide uan tra b ir uz
m r sem boldr.

126 a s t v

Li T ie h -k u a i

C h a n g Kuo

l T iel-kni (u da I .i T ieg a li) genellikle

< lan: K o'm u (ya da / lag (n ala)

dem irden lir denee (sak atl a iaret

i ut i sim ge Hanllar artab ilir. Aslnda

ed er) yaslan m . Iir za m a n la r inli

bu b ir uizik aletid ir: ine sokulm u

gezginlerin su iesi olarak kulland,

olarak gsterilen iki u b u k la, b ir davul

stnde dm a liite ve yeryz ile

eem etin birliine iaret eden ikili s

m isali stne vrla ii oyulm u bir

k ab asn (lr/) lla rk e resm edilir.

k a lr da srebilir (tersten ).

Lu T u ng-pin

Lan T s 'ai-h o

bab kam dr. C h ang Kuo beyaz b ir

Lu Tmg-|>ri (ya da L D m gbi. yani

ka d n lm sz L an IV a i-lo (ya da La

inli berberlerin koruyu cu su) balca

sim gesi b ir kltr. kincisi ise sinek

C aile) ieklerle dolu b ir srpei tar (bu

nedenle inli ie k iler onu koruyucu

kovcudur. Hular Lu T u n g -p in le b irlikle

kabul ed er). Sekiz lm sz tasvirlerindi*,

resm edildiinde, klc srln a asl olarak

giydigi tek a y ak k ab d an da kolayca tan n r.

gsterilir. Hu sradan bir kl deildir,

eytani ca n a v a rla r defeie gc vardr.

rr\

I a o z m n S e k iz O ln s z

\yncn bkz.
kriu.
sayfa 10
I .aksini.
sayfa 107

K ad nlar ve e rkekle r olarak

temsil edildiinde. Sekiz

liinsiiz genellikle pitoresk doa m anzaralar ierisinde

canlandrlr, zira Taniz in temel ilkesi ola z irliiliie ya da lmszle ancak doa gleriyle uyu
ierisinde olunduunda ulalabilir ve lm b aarm an n
e ivi miIu. toplum dan uzak
la, dalarn arasnda edilgen
bir te fe k k r ha y at s rm e k
tir. Ayrca, lmsz ( kut
sanm )

varlklarn

D e n iz im leki

Dou

Kut sanm la

rn ( Atlas la va da lala
belirgin olarak, sanatsal te m
sillerde denizin ard nda y k
selen

dalarla iarel edilen

llzu n
(S lo

niir
S ln n )

T e p e le rinde
yaadklarna

inanlr.
S e k iz l m s z n lid e ri

S a k a l, plak ggsti ve diiz

\elpazesi Iir a rad a. 17. yzylda
inli b ir sa n a t larafd a
oyulm u

mi

fildii heykelin tensil

ettii lry b rlli figrn C hng-li

(d i nar olduunu gsteriyor.
Sek iz lm sz n lideri kaim i
edilen (ilg -li ( di nar n luyal
iksirini kefettiim * inanlr.

12$ \ s \ \

C h u n g -li C h uan

T s'ao K o -c h iu

S*ki/ l m s z n lideri (ilu g -li

T s 'a o k o -cliu (y a d a (ia o C u o jiu )

<dT t ; n d r (ya da Z logli O a).

ltt . sem bol ola birbirinin ay iki

G en ellikle sakal ve plak gsyle yal

nesne, ay zam and a yaz tabletleriyle de

bir adan olarak ca n la n d rlr ve sem bnlii.

balan tl ola b ir ili kastan y ettir (dikkat

elinde tuttuu. sallayarak llerin rlnn

eken vurm al b ir alg ). Dierlerinden

can verdii uzun sapl diiz yelpazedir

yal ola b sak all liiisz varlk

(slan ya da sh a z i).

in tiyatrosunda alan larn ninnim in

koruyucusudur.

H an H s ia n g -tzu

H o H s ie n -k u

inli mzisy enlerin efendisi gen I lan

k a d n lsiiz I lo I Isie-k (ya da

IIsiag -zu u (ya da lla X iongzi)

I r \ iag lm ) z a rif b ir gnm sergiler vr

sim gesi fl tt r, lla I Isiag-iz

elinde b ir lotus W ' i "ii u ttar. Izts

iei de (doa bereketinin vr yazn

fltn alarak krlard a dolat, o gzel

m ziini du yanlarn dik katin i ekip onlun

sim gesidir) tohum lar da (m ahsul iaret

m est ettii ve latta bu sayede ieklerin

ed er) sapn enda betim lenir.

b ile al sylenir.

129

Japon intoizminin
nde Gelen Tanrlar
Ayrca biz.
Jro ji,

J a p o n yerel dini in toiz n in balna ta nrs, ayn z a m a n

sayfa 18 3

da da Ja p o n im p a rato rla rn tanrsal atas ola rak kabul

eftali,

edilen

sayfa 12 5

gne

tanras

A m aterasudur.

m paratorlara

ond an yadigar kald sylenen ii kutsal em an et (aya.

kl ve m cev herler) l ji - V a a d a daki kraliyet tapna
Ise-Jigda sakl ttulr. Ja p o n san a tn d a A materas m
kutsal nesneleri elinde tu ta r k e n tasvir edilir. in toizn in
Yedi S aa d e t T an rs (S hi.clti b u k u jin ) inanan larn k en di
lerine d a h a y a k n b uld u u, ans getiren ilahi varlklard r.
Biri dn da (Bete) hepsi erk ek tir: I lotei, F k u r o k u ju ,
Khis, Bislamo, D a ik o k u ve Jroji. I lor biri kendi k i
isel simgesiyle tann r.

in to g ne
ta n r a s

Ukiyo-e slubunun
ustas Ut'agaNva
Kunisada
( 1 7 8 0 - 1 8 6 5 ) bu
eserinde Amateras.
b ir zam anlar
inzivaya ekildii
m aaradan karken
canlandrlm .
Iyan giie
tan ras, elinde
klcyla, yansm as
onu kendinden
geiren aynaya
bakarken
gsteriliyor.
ISO

A m a te ra s u

H o te i

in to giir. (a n a s A m aterasu genel

I nici m utluluk, ferahlk ve bollukla ilikili

olarak bandan kan lale benzeri

b ir tan rya uyacak ekildi* kel. hantal,

nlarla (giie nlarn iaret ed er) ve

k a h k a h a la r alan b ir keitir. Sim gesi,

elim le tuttuu im paratorluk yadigaryla

iinde p irin ve T rk/m -m on o (h azine)

bet im lenir. B u nlar onun ruhunu (shin ta)

olduu sylenen b ir uv ald r: genellikle

kapsad sylenen ayna ( stte); gc

de bu uvaln zerine otu ru r. ocuk hrla

belirlen kl; gzellii ve zenginlii

b irlikte tasvir edildii de grlr.

sim geleyen m cevherlerdir.

F u k u ro k u ju

I z m r tem sil
ede. b ir tanr olurak
lk tro k j genellikle
geyik, kaplu m baa,
tu rn a ve eftali gibi.
Jap o n larn uzun
yaam sim geleriyle
b irlik te can lan d rlr.
Bilgelii ifade eden bir

Ebisu

ya da iki parm en

B a lk la rn ve tacirlerin tan rs m utlu

lo a n m asl

Kbist gen ellik le b ir elimli* olta kam yla

durduu b ir

ve dier kolunun a ltn a ull koca

asa tayor da

b ir b a lk la g sterilir. Khi.su m eslek

h a y a ln d a k i h aarn n getird ii m utluluu

olab ilir.

ve de doann b erek etin i (b a lk la

sem bolize ed ilir) tem sil eder.

\ > \ A :n

Japon mtoizminin
nde Gelen Tanrlar
A y rc a bkz.

Ye di S a a d e t T a n rs

V aishravana ya da
M o-li Slou.

halinde, hazine gemileriyle ( T a k a r a - b u n e ) denizde yol

sayfa 1121

culuk ederken canlandrlr. 13u sihirli te kn ed e t an rlara

rk rokj,
sayfa 131

(S h ich i, F k u jin ) genellikle grup

bal toplan 21 ha zine ( T a k a r a - m o o ) vardr. Bunlar

zengin lik ve talih in eitli ynlerini simgeler, ayrca h a
zine gemisi b a lan m d a n karlp ans getiren d ek o ra tif
m otifle r o la ra k da kullanlabilirler.

T a k a r a -b u n e im

geleri tanrsal yolculary la hir htii o larak Ja p o n la rn

Yei Yl ho y u ca her yerde gze arpar, zira h g e m i
nin J a p o n y a y a ylba arifesinde vard sylenir. Ayrc a
zarife oyulm u m in y a t r heykellere de (n e t s u k e ) ska
ko n u olurlar.

M u tlu lu k m u h a fz ta n r

So ld a grdnz m servi
aacn dan oyulm u lakl
figr 13 . yzyl [alarnda
Ja p o n y a 'd a yaplm . Bu
heybetli adam n stndeki
zrh kom binasyonu ve sol
d in d e tuttuu m inyatr
pagod a onun Bishanum
ya da B ish am o -ten
olduunu gsteriyor.

B isham o n

D aiko k u

Bislam ou. kuzeyin m uhafz

D aik oku'm n tem sil ettii dnya n im etleri,

\ aislra v a n a y a (B ud izm 'in Drt k u tsal

onun ek ici ve kn yla sem bolize

K ru h n d a n h iri) karlk geldiinden, ay

edilm itir. T o k m a k eklindeki eki

zaan da sava yn de olan hir saadet

m adenci ekici olduundan, yerin altndan

tanrs olarak grlr. Z rh kuanm

karlan m aden zenginliini iaret eder.

Bisham on. elinde h ir m zrak ve ayrca b ir

D olaysyla kn da pirin ve deerli talar

pagoda (B u d izm 'in deerini sim geler) tu tar.

gibi hzinelerle doludur.

B e n te n

J u ro jin

B in len genellikle lavta a la rk en b etim lenir:

Yolda tanr Fu ku roku jt gibi Ju ro jin de

bu da onun -e d e b i, tem sili, dram atik

yal b ir adan o larak , geyik, turna ve

ve tabii ki m z ik a l- san atlarn ham isi

kaplu m baa gibi uzun uir sem bolleriyle

olduunu ve bu san atlarn verdii

b irlikte h ctin leum itir. Ju rojin (yine

m utluluu iaret eder. A yrca Bete bir

Fu k ro k u ju g ibi) asasnd an sarkan

tan ra olaruk ak tanrs kabul ed ilir

parm en tom ar ya da tom arlarn n tem sil

(d ier sim geler onun b aka ynlerine

etlii b ir eitim tanrs olarak grlr.

gnderm e y ap ar).
\s \ \ 1 3 3

Kutsal slam Sanat

Ayrcu bkz.
Kutsal Kitap,

Allahtan baka ilah yoktur. Bu sla m n temel retisidir

sayfa 2 3

ve ayrca canllarn - i n s a n la r ve h ay v a n la r n - resmedilne-

Ihmsa ya da fut m e.s,

si yasana temel oluturur; zira bu imgeler putperestliin

sayfa 4.

oda olabilir. Dahas, Allahn varatt kanl canl v ar

lklarn gereki bir ekilde temsiline ynelik herhangi bir
teebbs hakaret saylr. Dolaysyla figratif sanal se
mekten baka ans olmayan
Mslman sanatla r yzyl
lar bovuca -zellikle geo
m etrik ve bitkisel fo rm la r
dan fa y d a l a n a r a k - kaligrafi
ve soyut ssleme s a n alla r
nn geliip manevi tefekkr
ii incelikli birer a ra haline
gelmesine almlardr.

F a s n ze llij in ile ri

Suudi M ezarlar ln pim i

lopraktun yaplm dekoratif

zellij inilerini gsteren

detayda, K u ra n d a n avellerin
yazld etrefilli kaligrafi,
bitkisel ve geom etrik form larn
yinelenm esinden oluan girift
b ir desene bordr tekil edivor.
Kas n M urake ehrinde
16. yzyldan kalm a bu m ezarlk
S o lla n Alet el-M an su r
tarafn d an yaptrlm tr.

A ra p k a lig ra fis i

K be

Saysz yaz (arzm birletiren Arap

K abe ( Arapada w
'k p atlan m a gelir)

kaligrafisi slam dnyas uda Iniyiik sayg

Suudi A rabistan M ekke ehrindeki

u y and rr, iikii A llah'n (yukarda ismi

yazldr) ku tsal kelam n slam 'n kutsal

M escid-i I larum m iinde. Bam elek

C ebrail tarafn d an Aden e verilm i olduu

kitah K u ra n d a yazld gibi cisim letirip

sylenen Siyah ba n bulunduu kp

ild ir, (a iz e l sa n a lla rn birok dal, zellikle

b iim in de b ir ibad ethan ed ir. Kb* imgesi

de ini hu kaligrafinin akkan form larn

M slm anlarn n am az klarken kulland

sergiler.

seccadelere de dokunur.

A ra b e s k m o tifle r

G e o m e trik m o tifle r

slam sa n a ln a zg, zarife kvrlan

D aire, kare, gen ve zellikle de yldz

dolak bitkisel m otiflere lah da a ra b e sk '

gibi form lar zerine kurulu olan sim etrik,

(yani Arap tarzn d a1) denir, (m el olarak

yineleneli geom etrik m otifler, rnein

dokum a, seram ik ve oym a san atlarnd an

slam lem ind eki cam i ve saray yaplarn

izler tayan bu m otifler \Ilal dnyevi

ssleyerek. A llah'n evrenini dzenleyen

yaralsn n gzelliini ta la n d rr ve ayrea

doa yasalarn tan m layan dzen. ym

Cennet Bahesi ni an trr.

ve birlik gibi dinam ik n iteliklere gnderm e

yapar.

ASYA

135

Japon M onu
Ayrca bkz.
B a n ln d e s e n li m on.

savla {)7

.lapo /o/nnm ya da hanedan nianla rn n , sava b e y

lerinin ve a d am larnn kimliini gsteren sava s a n c a k
larndan

doduu dnlr.

sem b o ller ( b in a d a k i

Bu

bayraklar ssleyen

illstrasyonlard a grld gibi,

birounda am i e k le r vardr) yzyllar iinde bir sanmrayn veya askeri lizellii ahsnda sergilenen m o n a
lalr. M on sonradan
soylu ailelerin mensuplar
ve onlarn hizmetlileri t a
ra lnd an giyilen giysilerin
k u m a n a eklenerek ya da
d o ku n arak bar z am an da
kullanlr olmutur. K l a n
la rn en az bir m o n u v a r
dr.

bu n a j o - m o t

( sabit

n i a n ) denir. M teralille
rine ise k n e - m o ad verilir.

K im lik n ia n lar

18. yiizylu ail lu .lapo

paravan resmimle, kl, tarken
betimlenen sam raym va (la
savann aiysisi eitli nrde
koca kora /no/darla siisl.
I diasnn eteimle kik-m on
(lee. 16 laynprakl krizantemi
simgeleyen m on dikkat ekiyor.

136

Jap o n larn ulusal

P avlonya

am blem i lr d r Japon inparatornu n

Ja p o n y a nn peu!emsi ya da leyaz renkte

kac-ttm nm U r. S tilize edilm i krizantem den

(Likit) tretilm i olan mi m orum

iek salkm lar ve kalp eklinde yapraklar

m erkezindeki iek ti inynpruda

iekleri ve yeilliklerinden yola klarak

ve ark alarn d a

krizan tem z m r ve m utluluu

y aratlm ola m on, Jap on im paratorunun

jo-m an u . im paratorluk ailesinin kot'-m on
ve Ja p o n b ab a k an n n norn olarak ilev

sem bolize eder.

grr.

m i

y apraklard an

1<>

tane

dalu nldn belirten ibaretlerde olsr.

olan yerli bitkisi pavloyam n (kiri)

E rik i e i

E rik iei
plak, lm
gibi grnen
lallarda srgn
a k ay k

ak ayk b itkisin in (b o la n -k n )
o h ariku lad e gzel iei, moru la krpe

verdii iin zor

irulnr stesinden
gelm eyi tem sil eder ve bundan

y ap raklaryla evrilir. Ih bitki Ja p o n y a 'd a

dolay sam ura) lar gzde ///onudur.

ok eitli sem bolik a n la m la r tar: b a h a r

m evsim ini ve ya sra ev lilik, dourganlk

S ilo gzel sa n a tla r geleneinin saygdeer

ve bolluk gibi k a v ra n la n iaret eder.

ham isi viiee K ilao T eji e a tfla bulunur.

Ihla ve talih a n lam n a da gelir. Aynen

\S\ \

/:?

Japon M onu
Ayrca bkz.
Ogi desenli man,
sayfa 35

M oru m dairesel ekli Japo kiillrnn elki bir simgesi

olan giinei alrr. B u dairenin iinde bitki ve lavvat
form larnn va sra, Ja p o n y a da olumlu armlarla
Mklii olan m o lif ve nesnelerin stilize temsilleri (vada
baz rnekleri verilmitir) vardr. Bazlar genellikle lalili
artrd iin, bazlar da bir klann tarihinde nemli
bir olaya deindii ii seilmitir, farili boyu nca yzlerce
jo -tn o n k lan lar tarafn dan resmi ekilde kaydedilmi, klan
yeleri bir kim lik ve sadakat
/ *

iareti olarak bunlar ta k m

tr. Ancak bg aile kim li
inin ve h a lta irket kim li
inin sem bol olarak o denli

fil;
&{ ^ U

*>*
t < *J.

i s

resmiyet tamazlar.

S t s
A s k e ri r tb e le r

I.

T oyoki olarak <la bilinen,

ala]> basklaryla nl Japon

sanal. lJlag aw a Toyokim i
( 1 7 6 9 - 1 8 2 5 ) tarafn d an
resm edilm i bu sam ray ya da
sav a, giysisinin kolunda tek
renkli (ipik b ir non sergiler.
Srad an b ir san ray n genellikle
tek b ir m onu olu rken , orm
daimyo&u (feodal (dendi)
ta n e non k u lla n a b ilir.

138

ASYA

 am a a c

Yusufuk

am lu r m evsim yeil kalan , reine

urete Itir aa olduundan J p o n lar onu

Y usu fuk karm ak i seyrinden dolay

gvenilm ezlikle ilikiled irilir. Acak

hozlm azlk ve z yaam la iliskiled irir

oll b ir sem bolizm i de olm al ki baz

(a y n e a Jap o n san aln d a iki saram z

mo/dardu yldz stats ne ykseltilm itir.

sreli b ir evlilik an lam n a da g eleb ilir).

Ja p o n lak m ad alaru a eklen benzedii

I r g etiren o ll b ir sem bol olduundan

iin Jap o n ya am blem i haline gelm itir:

an dallar popler b ir m ondur.

Y usufuk A das,

K e le b e k

K a p lu m b a a

Kelebek (clo) rnein kadns gsterii (ve

J p o n lar ii bir z m r sem bol

geyay) ve ksa sreli saad eti artrd

olan kaplum baa (kan r) uurlu b ir m an

iin Ja p o n y a 'd a ok da rlt b ir sem bol

im gesidir. Aneak hu/ Jap o geleneklerinde

saylm az. Aneak beyaz kelebek lnn

kozoMi taycs olarak kaplu m baann

ruhtum a n trr. O le yandan iki kelebek

a y n c a b ir nem i vardr; keza destei,

tl b ir evlilii si

dayankll ve gc sem bolize etm esinin

nedeni de hdr.

\MA

139

Hinduizm ve Budizmde
M andala ve Yantra
Ayrca bkz.
I ( ijr a , sayfa 1 I I

Hinduizm ve Budizm 'd eki m a n d a l a ve y a r l ralu' (S a n s

krit .ede srasyla e m b e r ve a r a a n lam n a gelirler)
konunun yabancs B atklarn gziine soyul birer sanat
eseri gibi grnebilir. Gereklen de fepsi birer saat for
mudur. Ancak bunlarn yaratlm asndaki temel neden, bir
meditasyo, dolaysyla da b ir ruhani eitim arac vazife
si grmeleridir. Genellikle Tib et ve Nepal t h a n g k a \arna
( dz resim) resmedilen r n a d a la ln n ya da geometrik
y a r t r a k n genelde, iibovth karlklar o lan stpalar
gibi kozmos ve bilin* sembollerini olutu ran varlklar ve
ekillerin (bazlar burada grlebilir) temelin de y ata n a n

Lotus a k ra s

lam lar kiiyi daha yksek b ir manevi dzleme ykselmeye

Kozm ik yaratl

tevik ecler.

sem holii ola lotus

a k ra s (em b er ya

V a jra s a ttv a

da (eker) tayapra

m a n d a /a s

ekilleriyle (genelde
sekiz lae) evrili

n an dalasn u

b ir em berle

m erkezindeki

(emsil e d ilir

figiir Buda ya
da bodhim U .va

nk lotusun

Bu T ib et

kadim sularda

V aj rasat t va dr

kendiliinden

( dm as z "

doduuna

ya da im ek

inanlr. Ayrca

Oz ). Ondan

kozm ik rahm i, ana

doan la ekli,

tan ray y a da diil

yaratc giicii ifade

b irb irin i kese

iki v a j r a asasn

eder.

an m satr.

M an d alar daire ve
karelerd en oluur.

140

oon

em ber

M e rk e z

em b er geel olarak

M an d ala ya da jH/f/nrmn

Kar*, b ir m a n d a la ya

evreni ve kendilii

o rtas, baarl bir m anevi

da y a n t m ierisinde,

sem bolize eder. M an d ala

yolculuun sonm ya da

betim ledii kozm ik

v e ynntrrluru oum

m odelin tipine gre ok

nem li elenan larm lan ulan

evrenin m erkezini temsil

eder, burada kozm ik Mer

i ie gem i em berler,

Da: Ibda (aydnlanm aya

kazan ab ilir: ancak

K are

farkl sem bolik an lam lar

tipik olarak varolulun

ulam ay sim geler): veya

genellikle D ya m

evresindeki kozm ik

m anevi ayd nlanm a ya

srad an ve m addi ynn

dnyalar veya m erkezin

da m utlak olan an lam n a

ifade eder. le r b ir kenarn

m kem m ellii sem bolize

gelen natla ("n o k ta )

m erkezind eki geitler, aa

etm esiyle, a am al ve

b etim len iyor o labilir.

ynler araclyla erimeyi

iaret eder.

daha yksek an lay

kad em elerini tem sil eder.

U cu y u k a r b a k a n gen

U cu aa b a k a n gen

( e yu k ar b a k a n gen, fallust ya da

I cu aa bakan gen ise aktiyi ya da

etk in eril en erji sem bol linga/rn ( iv a )

diil kozm ik en erjiyi tem sil eden um/yi

iaret eder. K en arlarn stte birlem esi.

(S a sk rited e "v lv a ) sim geler, boylere

y n b -y u m ( b a b a -a n n e " ) duruunun

akti b ir ta n ra olarak (zellikle dc I lid

s a n a tta k i tem silin d e olduu iizere. dii

T a n rs iv a 'n n ei o larak ) betim len ir ya

ve erkek rem e g lerinin birlem esi

da talavviil edilir.

a n la m n a gelir.
\ '\

l- t l

in Zodyak
Ayrca bkz.
in zodyak,

1 2 Diivevi Dal ( T e r r e s lr u l H ra tcl) B a t da in zod-

.siiyfil -t f

y a k olara k a d la ndr lr, ay rca B a l d aki B urlar kua

'Vni-chi ve p a-ku a
ans tlsm , .saylu 7

giBi 12 Bur tan oluur: l'arc, kz, kap lan , tavan, e j

deri la, yda, at, kei, maynn, loroz, kpek ve donz

(ileriki sayfalarda hepsi ana batlaryla aklanm lar). Bn

Bur larn ler Birinin, o nlarn etkisinde d o anlara lii
Bir ekilde tesir ettii sylenir. Ne ki Bn iki sistem BirBirinde ok fark ldr. Z ira 12 Diivevi Dal gne (takv im )
ayn a karlk gelmez, dala ziyade 2 4 saatlik gii evrimi
ierisinde iki sa a llik periyo tlara ve
yan sra k a m e r aym a ve Btn
Bir yla denk gelir.

12 D nyevi Dal

inlilerin 12 Dnyevi
D abi 1cinsilen kt
kesme.tekniiyle
yaptklar h
em berde, ler biri
bir Dal sembolize
eden on iki lavvan
resmedilmitir.
Merkezde tai-chi
sem bolnn etrafnda
sekiz fMi-ktm Irigram,
onlarn etrafnda da
ler biri bir hayvana
karlk gelen in kaligrafi
karakterleri vardr.

l-t2

\ st \

kz

Fa re

12 Dnyevi Dal evrim indeki ilk layva.

K vrillestirilm i b ir layva ola kz,

an a yn kuzey , sualleriyse 2 3 .0 0 -

evrim d e ikim i srada olup kuzey-

0 1 .0 0

kuzeydouya ve 0 1 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine

ola yab an faresidir. are sa n atta

b etim lendiinde alk an lk , b iriktirm e,

karlk gelir. in san atn d a >klkla

eirilik ve refah gibi n itelikleri sem bolize

srtnd a tarihsel ya da m itolojik b ir kiiyi

eder.

tarken tasvir edilen kz le fiziksel

kuvveti ve dayankll le de farm ve
ba h a r m evsim ini iaret eder.

K ap la n

Tavan

Dnyevi D allanl iirs olan kaplan

Y abani tavan o larak da bilin ir ve Dnyevi

do-kuzeydoy la balantl olp

D allarn drdesn tem sil eder: yii

0 3 .0 0 - 0 3 .0 0 saatlerine karlk gelir ve

dou, saatleri st 0 3 . 0 0 - 0 7 . 0 0 dir. I zu

valisi kedilerin saldrganlk, atlganlk ve

om rluhk duyarllk y e y in sem bol

ngrlemezi ik gibi karakter zelliklerine

olarak, o m ehur efsanevi grevini (ayda

sahiptir. Beyaz kaplann -b a t ve sotb alar-

lm szlk iksiri h a/ rlan ak) yerine

D n Doast \ aralndan biri olmas

getirirken I elimlenir.

inileniyle, vn/g ve saval selmlize

ederek. >aalta avn bir neme sahiptir.

in Zodyak
B i l i l e r doduklar yldm bah se d e rk e n , gelenee gre o

Ayrt biz.
-1

i p l e r i m . s a y l a l a 1)

srada elki olan hayvann

ismini ku llanrlar \(rnein

n
ejderha yl ); b ala ngcn tekil edim Yeni Yl, k dniiniinde sonraki ikinci dolunaya denk gelir.

12

Dn

yevi Dal dizisi areyle halayp domuzla biterek siiekli

te k rar eden 12 yllk hir evrim oluturur, t a k v im d e hu
evrim hir haka 0 0 yllk
evrim olutu rm ak zere
On Gksel

Sap

(lm lar

ikierli ola rak gru p land

nda he elem enti k a r
lk gelir) evrimiyle i ie
geer.

Y ed in ci hayvan

5. ya ila (>. yzylda

W r I laiMan dnem inde,
pim i top raklan yaplm
l iimin eyer ve, dizginle
donallm olm as (Jin de atn
ne kad ar erkim eveilletirilm i
olduunu gslerir. Al
12 Dnyevi Dal m yedinci
hayvandr.

t+ t

\-y \

Y lan

Dnyevi D allarn
altn c hayvan
E jd erh a

ola \la gney -

i am ilim in iyiliksever

gneydouyla

doast gie popler lir sem bol

ve 0 0 .0 0 - 1 1 .0 0

\e Drt Doast Y aratk tan biri olan

saatleriyle
eletirilir. h

ejd erha 12 Dnyevi Dal beinci (v ahi)

hayvandr. D o-gneydouya ve
0 7 .0 0 - 0 b0 0 saatlerine karlk gelir.

vahi ve zehirli h ayvan in 'd e genel olarak

Ayrca zgven ve ihtirasla ilikilendirilir.

ram en, leisil elli i sinsilik zelliine

korkutucu ve gvenilm ez blnnasu

akgzlk

gibi nispeten oll b ir

a la yklenm itir.

K e i

I A cilletirilm i b ir hayvan olan a l. eskin

K veilletirili kei ya

adm giderek 12 Dnyevi Dal evrim ine

da koy 12 Dnyevi

yedinci hayvan olarak girer. \t gneye.

D a ln sekizinci hayvand r: yn gney -

1 1 .0 0 - 1 3 .0 0 saatlerine ve kararllk ,

g neyb at, saatleri 1 3 .0 0 - 1 5 .0 0 e denk

selm tkrlk ve isteklilie karlk gelir.

gelir. in san aln d a sem bolik grnm yle

\ yl, hzla gelien ok eitli olaylarla

n ezaketi ve dinlenceyi iaret ed er ve buna

dol geebilir.

bal olarak em eklilii ifade eder.

145

in Z o d y a k
A ynen bkz.
k o p e k , sayla

Klsal dii domuz.

12 Dnyevi Dal hiyl n ce sin e uzunsa da, onlar sim ge

leyen 12 hayvann kk eninin B ud iz m olduu kall edilir.
Gerdekten ile. anlatld na gre. Ihla o nlara b i r davet

syfa 2 5

zerine kendisini ziyaret eden - a l t s vahi, alts e v e i l 12 layvamu ismini vermitir. 12 hayvan gri|i halimle
12 dall yl aac nn d ib ind e h a m u r k e n hetinlenir. Ay
rca g e re k te kozm osun sem b o lik haritasn temsil eden
geleneksel a y n a a rk alk la r n n hir parasn olutu ra rak ,
takm yld zlaryla

ilikili

28

yara-

tk ta hir h a lk a ierisinde euler

o lutu ru rken resmedilirler.

S a d a k a t s em b o l

Solda g ru ln . hey 11/

kirele kpkm m s pisini*
to p raklan m ezar nii
heykeli I la I luedaiM i
so d o rn lrrid m
(M 3 . ve MS d. yzyllar
a ras) kalnadr.
12 Dnyevi Dal n
sadakat alam a
geleli 1 1. sem bolik
hayvan (e lik le tekleyen
h ir kpek h iiid r
canlan d rlm yor.

146

M a ym u n

H oroz

12 Dnyevi Dal evrim inin lo kzm n

E v cil horoz Dnyevi Dullur

hayvan hal-giin eyh u l ynnden ve

12 hayvanndan ou n csu olarak haly

1 3 .0 0 - 1 7 .0 0 saatlerini ten sorum lu klnm

ve 1 7 . 0 0 - d .0 0 suallerini iaret etler.

m ayn m ya ila gorildir. M aymun

Aln sarisi uiy leri ve ksm en de afak

olarak akll ve h n erli, a a ayn zam and a

vakti tm esi nedeniyle giie kii olarak

da m erak l, gvenilm ez ve oyunbaz

n itelen dirilir ve j n n g zelliklerini

hir figr olduundun inlilerde eliik

tem sil eder.

du ygular u y an d rr ve tem sil eder.

Kpek

11.

Dnyevi Dal evril kpein m ah allid ir

( in 'd e genellikle sad akatin ve drstln

Dom uz

12 Dnyevi Dal n sonuncu (evcil)

hayvan kzey-kzcyhatyu ve 2 1 .0 0 -

sem bol olarak olum lu arm lara

2 .1 .0 0

sah ip tir). D olaysyla bu layva la t-

da vabandouuzudur. Domuz sa n a tla da

saatlerin e denk gelen dom uz ya

kzeybnl ve d .0 0 - 2 1 .0 0 saatlerinin

ehvet, dourganlk ve drstlk gibi

m uhufiz kabul edilir.

nitelikleri tem sil eder.

in T ai-chi Sembol ve
Pa-kua Trigramlar
A y rc a h kz.

in zadyk.
sayfa 1 1
.Itrajin, savfa 1-t3

Kad im in ina ncnd a varoluun ve evrenin ileyiine ze

min oluturan ikilik t a i- c h i (ta iji va da y in -y a r g ) e m b e
riyle simgelenmitir. Bu basit grafik sem bol, kozmosun - v e
kapsad lcr e v in - birbirine zil iki hareket enerjisinden,
y i ve jo/gda ibaret olduu ve m akrokozn o sta da nikrokozosta da uyumun a n c a k iki enerji m kem m el bir e
kilde dengelendii zam an salanaca fikrini zarife zet
leyip aktarr. Gelecei grm ek iin kullanlan sekiz p a - k u a
ya da b a g a rigram da
(. izgiden oluan s e m
boller) y i (kesik izgi
lerle ifade edilir) v e y a n g
(dz izgilerle gsterilir)
arasnda d urm adan de
ien ilikileri simgeler.

U yum

ve

uzu n m r

1f. yzylda yaam bir

inli san at krda tai-cli
sem boln inceleyen bir
grup yolcuyu betim lem i. Il
kiiler arasnd a, uzun m rn
simgesi geyiiyle b irlikle,
ba kubbe eklindeki z
m r tanrs (ve yldzlarn
ii saadel tan rsn d an b iri)
Slo I Isig de var.

14S

O /an trig ra m

im i trigram h er liri y n n g en erjisini

iaret eden diiz izgiden nlsr.

(jia m u yeilli sem bolik arm lar

vardr. Ihm laru bazlar: gkyz, gney

Dui trig ra m
D ui rigra iki dz izginin (w/g)

aa \ ve at. T em sil elli i n itelikler

sliifie gelen b ir kesik izgiden (yin)

arasnd a hayvani g ve yorulm azlk

oluur. Di durgun suya ya da su ktlesine,

savlubilir.

kuzeydouya ve keiye yu da koyuna

karlk gelir. R ah atlk ve luz olaslm
sim geler.

Yn v e yang
T ni-c/i sem bolnn siyah >arsn tem sil eden nVdir:
P asif, n egatif, diil kozm ik en erjid ir ve k a ra n lk , geee.
ay. souk, ne ve Dnya yla zdeletirilir. Siyah n o kta
ise tohum u ya da jV m n j n n g iindeki varlm (ya da
tan tersi), yani bu iki grn b irb irin e bal oluunu
tem sil eder. T u i-ch i sem bolnn kavisli beyaz yars,

Li trig ra m

n mr atkl zt y n jY n g a k tif, pozitif, erild ir; a,

ki dz izgi arasnd a kalm

gndze, sieuklu. kurulua

lek b ir kesik izgiden oluan

ve gkyzne karlk gelir.

li trigram m n hafiflii,

h iki enerjiyi de ieren

m ay ve liitfu iaret ettii

daire kozm osu,

kabul ed ilir. Atein gksel

kozm ik yuuurta\

tezahrleriyle (im ek ve

ve sonsuza dek

gne gib i), douyla ve

devan eden hayat

slnle zdetir.

dngsn iaret
eder.

\>\ \

149

in T ai-chi Sembol ve
Pa-ka Trigramlar
Ayrca bkz.
T u i- c l i ve p t - k n
ans tls m .

tayfa T

in sanatlnla t a i- c h i sembolleri genellikle sekiz p a - k u a

trigratyla evrelenir. Bu trigranlartn efsanevi m para
tor Fu I si ye (kendisi de resmedilmitir) bir kaplumbaa

12 D n y e v i D a l.

sayfa 14 2

kabuu iinde griindiiii sylenir. in porselenlerini ve

parmenleri ssleyen bu ans tlsm temsilleri ayrca ge
leneksel olarak bask, oym a ve d okum a ilerine aktarlr,
bun lar da kiilerce giyilir ya da evde duvara aslr. Eskiden
civanperemi saplan kullanlarak biim
lendirilen. yatayda uzanan iz
giden oluan sekiz farkl trigratn
(her birinin bir dizi sembolik
anum vardr) / C h itg 'in
(Deiimler k itab ) kehanet
sistemini meydana getiren
(>4 leksugram temelini
oluturur.

m p a ra to r Fu Hsi

Hir IH. yiizyl gravrnde

I* I m sekiz p a - k u a
trign yla evrelenm i bir

t a i-c h i sebnliiii gsteriyor.

T rigranln r balkm tantt
sylenen bu ii|aralor ona
m itsel kken ler (bazen de kz
b o yn u zlan ) atfed ilerek k ad ar eski
zam anlard a yaam tr.

150

\ - \

Z h e n trig ra m

X u n trig ra m

E a h la k i dz izgiyle

\n trigram (ek b ir kesik

ki kesik izgi ()*///)

()vm g) dengelenen iisl.

izginin (y/n) stne

arasnd a tek dz izgi

ste iki kesik izgi (yiit)

zhen (rigran n lannlar.

gelen iki dz izgiden

(r<7//g) ka n trigram m

(\<ug) oluur. Esnem e

g ste ril. h a n hareket

K an trig ra m

izginin h zel

kabiliyeti, uzlam a, uyumlu

halindeki suyla (yam ur

kom binasvnn im ee ve

olm a ve ie ilem e gibi

ve b u lu tlar ya da akarsu ve

a v n e a kuzeydou ile ini (sel

kavram lar iaret eden .tun

n ehirler eklinde olabilir).,

ejd erhay a karlk gelir.

ayn zam and a rzgr ve

ayla, b aly la ve dom uzla

Zhenn olas an lam lar

1all avla, g neybatyla ve

(y a da yaban dom uzu)

arasn d a h eyecan, larekel

horozla ilintilidir.

zdetir. T eh lik e ve zorluk

ve etkinlik yardr.

an lam n a gelir.

G en trig ra m

Gen rigram nd a (ek hir

diiz izgi ( ) '(ing) iki kesik
izginin (>*///) stnde durur.
Hu sem bolik dzenlem e
tepeleri ve d a lar, yan sa

K u n trig ra m

kuzeybat ynn ve kpei

U yatay kesik izgi (yv/t) kun trigram n

iaret eder. e ara verm eyi

oluturur. T o p ra , kzev a n a ynn ve

ya da dinlenm eyi im a eder.

kz sim geler, ya sra itaat ve ferahlk

gibi )7/fc ait bir dizi kavram tem sil eder.

15/

Be in Elementi
A}rra bkz.
i n tbb ,

sayla 4 I
D iir l B i m e n i
ve S a l i,

savla 2 2 4 - 2 5

lnh n l n z, J lo k o a lif [>ar.^tk- i U-r zerine asla in

kaligrafi
karakterleri. in
eleeine
re kozm ik
s
p
s
H
P
P
cevherin lin in im i oluturun ve din am ik etkileimleriyle
doal cliy ileyiini dzenleyen bo elemeni in i s i m
lerini verir: su, file, t ah ta, melal ve toprak, l ensil s a n a
lnda ho elem eni toplu olarak be kap lan la va da farkl
hay van larla simgelenir. Ayrca vgm bir doal olgvla
ya da retilmi hir nesneyle de iaret edilebilirler: rnein
ne h ir (sn a n la m n a gelir): alev ya da fener (a te ); a a la r
( t a h t a ) ; elal aletler ya da altn (m e ta l); ve yer ya da kap
k a c a k (to p rak ).

Toprak

B e g e z e g e n in

T o p rak elem enti

ru h lar

herhangi b ir ana

Be gezegenin

ynle deil de

ru hlarnn

m erkezle ve avrea

l (). yzyla ait

isa m idesiyle

b ir tem silinin h

eleir. M elali ya

detaynd a M erkr

da ondan karlan

ve \ esYu ruhlar

m etal zii rettii

tasvir edilir. M erkr

sylenir. Ancak

ve \ en s n h alan

suyla egalil bir

stnde grlen

ilikisi vardr, zira

in ce h arfler,

suyun zgiiree

her elem entin bir

akm asn a engel

gezegenle ilikili

olur.

olduu teorisini
yan starak su ve
m elali iaret (der.

152

A te

Su

S u (yin %ii h

n egatif en erji) sem bolik

Mein a n a yn friiey. ilikili okluu

olarak k/ey ve kla: itisa vcuduyla

m evsim se yazdr: iisa vcdnlaki

ilikili olarak la b b rek lerle b alan tldr.

yeri kalptir. K li kend ine siiidc

T ah ta y (a k a la r) rettii, am a atei

kl* dnerek topra yaratt sylenir,

sndrd kabu l 'ililir.

('l^i'li'li erili'h illii mctall* ykc hir

ilikisi vardr.

Tahta

M e ta l

T a h ta douyla, h alar m evsim iyle ve

iisa organlarnd an karacierle zde h ir

Baty la. gzle ilikili ola m etal, iisa

If'icitir. T a h ta ate elem en tin i Itesler,

o rtaya kard kahl ed ilir (n k su

an cak topra olum suz elkil*r ;k

ierir). Ne ki tahtay yok eder, zira m elal

a letler aalar kesm ek iin kullanlr.

ekerek kurutur.

I m s ii

bedenindi* akciere karlk gelir. Sy

Uurlu in Kaligrafisi ve
Sembolleri
Ayrca bkz.

l'yu ve z mr.
sayfa 4

tutmaya ve iletiini ku rm aya yarayan hir ara olduu kadar,

i yaz k a r a k t e r i .

sayfa

Japon) kaligrafisi, yazl szckleri kullanarak kayt

ayn zamanda hir sanal formudur; yaz karakterlerinin dahil

olduu kategoriler ierisinde piklogranlar ve id e t B a m l a r n
da yer almas Inun halea sehehidir. Hir ksmm harada
greceiniz haz karakterlere veya karakter bileimlerine,
ilellikleri olumlu kavramlardan
dolay yle ok dour verilir
ki
lali

zel

hir

deerlendirmeye

tululurlar.

\uksek

ss

leme nitelikleri sahip olduklar

anlamlarla hirleice. hu yaz
karakterleri

rnein seram ik

lere, lekslil rnlerine, evlerin

girilerine ve dekoratif par
menlere

haslp

oaltlarak,

izleyen herkese yarar saladk

lar kadar kt yi I de verirler.
U zu n m r v e m u tlu lu k

l (> yzyla ail lu renkli (Jin

tahask sm d a. z iir tanrs
Slm I Ism gi sar renkteki kul
yeile. z mrii .simgeleyen
dairesel s/o karakteri gze
arpyor, t lidc cllu li la la n 'slo
I Isig yolda saadet tan rlar
I H sig (sada) ve ti I Isig
(o rla d a ) elik ediyor.

15-t

\ s\ \

<J$9$b

"B e L t u f ' s em b o l

ifte m u tlu lu k s em b o l

in geleneine* gre "Be l.iil f* zun

ince .ri karakteri m utlu luk' demektir,

nir (m/iou). refah, salk, erdem ve doul

yleyse iki x i karakteri yan yana

lm dr. Ih kavram temsil eden uurlu

yazldnda ifte m utluluk" anlam na

sembol lir shou ( l r) karakteri ve

gelir. ifte m utluluk sembolnn ssletildi

etrafn saran be stilize yarasadan oluur.

modelleri geleneksel olarak yeni evlilere

\ arasalar nee ve z mr ifade eder

verilir, \ncuk bu sembol evli yu da bekr

(yarasa iyi ans" la sest etir).

lerkes iin ifte m utluluk dileini ifade

eder.

Talih s em b o l

S a lk s em b o l

ince fit karakteri saadet" ya da "ivi

in kaligrafisinde ktng karakteri sal ve

sais" dem ektir, dolay syla da lalili ya

sra refah. m llk ve memnuniyet gil

canll temsil eder. aret edilen esenlik

yalnzca fiziksd deil btncl bir nitelik

ilgili ler eyi simgeler. Olum lu bir etkisi

tayarak salkl ve lu zrl bir zilini,

olaea inancy la, b yaz knrukieri Yeni

bedeni ve ral. ya sra bay alndan

\ l dnemi boyunca kap girilerinde asl

memnun olav ia eder.

iilr.

15

Hinduizmin Fantastik
Yaratklar

A y rc a bkz.

K iirlallar ylanlara
kar, sayfa 27
Triton, savla 45

Baz tam lar va isa var hayvan birim inde canlandrld 1 liduizi efsaneleri inanlm az yaratklarla doludur.
B unlar H indistan kara parasnda sonradan ortaya km
ia sistem lerinde de grlr. Btn dnyada geleneksel
m asallar tuhaf, sem bolik yaradllarndan kaynaklanan si
hirli glerle gkyzne, denizlere ya da yeraltrdaki (livar
lara hkm eden fataslik v arlklar hikye eder. H induizm de
a n latlan lar da b un lardan farkl deildir. S an atta blu lan
bazlar (G am d a. A ata ve m a k a r a gibi) belirli ta n tla r
la ak a ilikiledirilerek, sklkla onlarn liek lei ya da
aralar (v a h a n a ) olarak karm za kar. Ne ki bu y aratk
larn tm nn yard m c ve iyiliksever old sylenemez.

K oruyan ylan

1 7 8 0 li yllard a
san aln n doruk
n oktasnd a olan
H indi san at
K handesh

\nania

tasvirinde alt bal

kozm ik //v
resm eder. Anan t a.
lotus iekleriyle
bezeli katlim
okyanus zerim le
kars L ak n i in
nezaret inde
yzerken uyuyan
Y in v tar.

15(>

\sy

G a ru d a

A/agalar

Genel olarak. akl alm az hi\ iiU kteki

Agular vlans va rlk lar rkn d ad r ve

kartal kanatlar sayesinde gkyznn

genellikle mcevherle ssl isa balar,

lkini olan b ir adam biiminde

gvdeleri ve kollar ile ylan bedenlerinin

canlandrlal C am d a , alt sars tiiyleri

karm olarak resmedilir. Deniz altndaki

nedeniyle gnele ve llid tanns

zengin saraylarda yaayp okyanusun

\ n yla zdeletirilir. Bt "giie kuu

\ iim H m hielir (rahatta), (artda

hzinelerini korurken tasvir edilen

uogalar dourganl, bolluu ve denizin

ktcl m /golarla savaan bir giie

zenginliklerini sembolize eder.

yaratc olarak ve yaam simgeler.

A n a n ta

M a k a ra

Ananla (ayrca Slesla ya da Nnata-

Denizlerde yaayan nutkum ( Diplerin

Slesba olarak da b ilin ir) kozmik b ir /logo

[Okyanusun] Kfedisi Y an m a nn

ya da ylandr. \ iim o sarmal bedeni

rahatnd) eitli biimlerde beiimlennitir

zerinde, balarnn oluturduu (bu

aa genellikle balksdr ya la srngenleri

balardan alt. yedi, dokuz. Ialta binlerce

fiziksel batlarn tar. Dolaysyla m akam

olabilir) snakla korunarak kadim

yan balk yar timsali bir yaratktr ve bazen

sularda dolanrken betim lenir. Anatta

d<* bir fil bana sahiptir, llid zodyukmdu

sonsuzluu sembolize eder.

olak burcuna karlk gelir.

\ - N \ 15 7

in ve Japon Kltrlerinde
Fantastik Yaratklar
Ayrca bkz.
Kjderha. sayfa 145
l'ek Iln / l a l.

H j la 22*1

Bal fantastik y a ra tk la rn n birou - ze llik li- de ej

d e rh a - insanolunu tehdit ederken, onlarn Dou daki
karlklar genelde daha iyi k a lp lid ir, buna ejderha da
dahil. Ejderh alara ve anka kularna in sanatnda sk
lk la rastlanr: b irlik te b etim lendiklerinde im p ara to r ve
inparatnrieyi temsil ederler.

Ayrca in lilerin -es ki

bronz aynalarda
c a n la n d rla n - Drt Doast
Yarat
/

D
arasnda yer a lrla r. Gk m avisi ejderha kozm ik dou bl
gesini k o ru r ve bahar temsil eder; kzl ku (anka ksu)
ise gney ve yazla badatrlr. Beyaz
kaplan ya da tek boynuzlu at bat
ve sonbaharla; "k ara sava ",
y a i

ylanla

sarm alanm

kaplum baa ise kuzev ve

kla ilik ile d irilir.

D e llo y a p a n e jd e rh a la r

18. yzyla ait ni

(rselen in lahuda
yeil ve kzl ejderhalar
kar karya geliyor.
Taannn merkezindeki
daire. in sanalnda
ejderha lar geneli i k le
ele geirmeye urarken
heliuledikleri alev alm inriyi
temsil eder. Bu iei gnei, ay.
imei ya da gizilgeii simgeler.
/.'>S

-t \

E jd e rh a

in inancnda

A n k a kuu

ejderhalarn

Narin aka kii ( in 'd e fe n g hunng.

ua liiii vardr:

Japonya'da ise lo-oo) eidi ekillerde

gkyznde

belim lem iir. ama bu egzotik grlili

yaayan Inng
okyaisi eske

gnilm iliir. Ih. gney

ka ounlukla horoz kafas uygun

lla //: maaralarda

ve yazn m uhafzlyla

gizlenen jito.

da hirleerek. aka

I lepsii z

kiia giie* dair

ince hir

iynng) sembolik

gvdesi

hir anlam ve

vardr. Suy
herekel veren

dolaysyla

geii lesil ederler. Ih yolla da hem

dourganlk
artln e gler

lalili hem de konyel sembolize

viikler.

ederler.

Tek b o yn u zlu at

A s la n -k p e k

Gzelliiyle iil Asya'nn lek boynuzlu al

Asya'daki Budist tapnaklarn darsnda

( in de qilin ya da kytin. Japonyada kirin)

erkek-dii iftler lalide konum landrlm

ift eisiyelli olarak bilinir, dolaysyla yin

olan aslan-kpek heykelleri (iredey)

ve lYing uyum lu birleim ini, yani z

ktle kar korum ay simgeler. Erkek

r sembolize eder. Bir ksran gvdesi

olan penesini hir krenin (giiei ya da

stnde lek b ir boynuzla (alanm ejderha

Bdisileri k saan mcevherini temsil

bay la tahayyl edilm itir.

eder) stne koyarken, diii penesi

alm da vavrs vardr.
\ > \

! 5 ()

inli limlerin
Drt Sanat
Ayrca bkz.
Yedi Tccl Bilim ,

savla254-35

E sk i a la rd a inli lim lerin eilim li ve k lt rl kii,

. . . . .

n-

ler say lm alar iin im tih an verm eleri yeterli deildi. m

lim d en Drl S an at ta (SYp), yani dengeli ve tu tarl bir
kiilik salib olmaya, v arav a ve ra h a tla m a tekn ii olarak
da k u lla n la n b e ce rile rd e yeterli olm as da b ek len ird i. Bu
Drt S a n a t -m zik ., ed e b iy at, re sim ve o y u n - g e l e n e k
sel o la ra k onlar icra ed erken k u llan lan
g erelerle sem b o lize ed ilm itir. Bu g e
re le r seram ik lerd e toplu o la ra k , re s im
lerde ise S iy i u ra iin d e k ile r ( O B il
ge K ad n d a oldu u g ib i) o n la r ellerind e
tu tark en b etim len ir.

lim m zis y e n

Solda griilc dingin

mzisyen ligrii I. yzylda
yaplm tr. inli san at,
kendini telli algs gv/r//i
(b ir m zik san at va da (fin
sem bol) alm ay a kaptrm
b ir illimi can lan d rarak
rniizii dinleyenleri baka bir
lem e gtrm e gcn harika
b ir ekilde a k tarm tr.

i 00

&
O /n ya da m z ik s a n a t

Shu ya d a e d e b iy a t

(in sn/iti (bazen lavl olarak da gec,

Ihze yannda fra l kalem leriyle de

\lik (.li * ait geleneksel lir r ili raim )

betimlenen, konuna am acyla dekoratif

m zik sanaln {(/iri) sembolize eder.

k lfla r iine yerletirilip kurdelemle

Mzisyenlikte ustalamak beceri ve

baklanm h kitap kmesi, edebiyat ya

alna gerektirir, yetkinlemek iin ok

da kaligrafi sanatn (s/t) semin lize eder.

aba harcanr. \y re a ii/ig i mzisyeni

(Ih liir (in sembollerini sk sik ssleyen

dala yiiksrk hi r m anevi dzeye tasa l

kvrm l eritler ya da kurdelelerin <li! rn

kabl edilir.

zel ya da kutsal m ahiyetini iaret ettiini

belirtelim .)

H u a ya da res im s a n a t

Q i ya d a oyun " s a n a t

(Jilileri fra resmi sanat (/uta)

O y sanal (<//). yannda iine sival ve

genel olarak b ir ift sarl parmen

beyaz talarn kndu iki anak blm a

lo anyln. yani li sanallarm diiimp

eski bir (in oyunu tahtasyla temsil edilir.

tasarladklar resimleri zerine zarife

Genellikle daa tablas olarak tasvir edilse

iledikleri tuvallerle sembolize edilir. Ih

de aslnda b b irg o ya da rrit/i (''kuatan

parmenler genellikle pirine kd ya da

damalar'*) tablasdr.

ipekten yaplr.

l()1

G iri
Aynca hkz.
11MIII i / III w
Il d i/ i M r u m m lu h
v* %'tnlm,
oyfu 1-fil11
S a v ^ f i h k vc k a i m i
l r r t i mMili/Mii.
sav fa 3 2 -3 3

A vru pa'n n ka d im v r so d c v rr gelimi saalsal miras

liik yaama, manevi inanca ve ezuterik dnceye ail
pek ok alan kapsam akladr. Rnesans dnem im le v ride kefedilen Antik V a ve R o m u m u kltrel miras,
bugn hl dnyay anlam am za yardm c olan arm alar,
semboller, sembolik ve alegorik sistemler ve tem alarn
gelimesine ciddi k a tk la r saklam olan grsel daurcg
ve kutsal kav ram lar canlandrm ak iin sembolik ablon
lar sunarak Avrupa sanatnn gelimesinde bi kukusuz
belirleyici olm utur. Benzer ekilde Ilristiy n n l a ail ko
n ular ve semboller de Av rupa sanalna egemen olmutur;
ancak yine de. kkleri derinlere inen pagan gdlerin
devan eden etkisiyle, hayat esiz b ir ekilde olm lava.
sembolik adan zengin sluplar va ra tltr.

V itra y gl

Hu benzersiz
giil| tencere
I >. v iizvlln
I rnsn lnki S aDcis Hn/iliknsi
kuzey shuno
lllilllnr bilgene
Kntauel \ iollelle -D r lm fu lnl
yerletirilmitir.
12. v ii/y l nsr
kilisesinin lnrulili
(A llm l) Sueer i
Inl (K uynul)
(im ik lusuruumu
lnvuur.

IfrJ

- .uf-)*
' T T

af* v

K a rta l ve im e k le r

G lp e n c e re

Peneleriyle im ekleri kavrayan ka lal

I lrisliva kiliselerini ssleyen bu yit raylara

( jrek o -K o n r gk ta n s ve en byk tanr

glpencere denm esinin nedeni, ekillerinin

Z es/ J p iio ri sem bolize eder. Bu iirkiin

ok sayda la v ap ra ola am b ir glii

yrtc ku. tan rsal efendisinin o ldrc

a n drm asdr. B cam lard aki sem bolizm

doal silah laryla b irlikle yle gl b ir

em b er (m kem m ellik ve eeel), teker

im ge y a ra l ilitir ki Alik Bua tn, daha

(son su zlu k), krnz gl (sevgi ve din

son ra da Fransz im paratorluu n

ehitlii) ve M eryem Ana (lekelenm em i

am blem i olm utur.

"d iken siz gl**) tem alarn b irletirir.

C o rn w a ll D k a l 'n n a rm a la r

B u rlar

A rm alar ye a rlk girift b ir lal alan

Bal hlarn b u rla r kuann 12 burcu

a ra e h k ta k i sem bolik sistem ler ilk olarak

gne yln tem sil ed er ve her liri b ir glifle

O rtaa A vrupa'snda, sava alan larn d a

sim gelenir. B u rlar kuandaki sem bolik

soylu bireylerin kim liklerini belirtm ek

sistem in b inlerce yllk b ir gem ii:

am acyla gelitirilm itir. Corm vall

gezegen ve elem ent etkileri ile dier

D ukal um arm a la rn n m erkezinde,

etkileri birletiren , ayrea nakrokoznos

siyah (sam u r rengi) yzeyi o ho adet

ve n ikrokoznosa d air a n lam lar tayan

Bizans sikkesiyle (altn m adalyon)

oklu k a karm ak b ir yaps vardr.

sslenm i b ir k a lk a n vardr.

Greko-Romen Olympos
Tanrlar
l nca bkz.
A d a d . sayla 9 0
i vn, sayfa 1(15

A n tik A tnalt air H esiodost

Tlteogotia*\ gibi yazl

eserler G reko-R om en panteonu ta n rla rn n yaratlm asna

d air o zam an ki inanc anlam am za yardm c olur: ancak
onlara yeniden yaam veren, yeni bityla ulaan tasvirle
rid ir. zellikle de heykel, resim, m ozaik ve d eko ra tif vazo
biim in d eki eserlerde grlen tasvirleri. E nem lileri,
Olympos Da nda yaayan 12 O lym poslud u r (bu ta n r
la r ve onlarn sanatta tan n m alarn a yardm c olan sim
geleri ile riki sayfalarda
aklarm a k ta d r).

O lym po s ta n n la r

( lio Konao
(1 4 0 9 -1 5 4 6 ) talya.
M alua ila lalazzo del
Te nin Devler Salonu iin
yapt ni fresk. naiyerisi
sluplu lir Olympos
tasviridir, (imeini skea
lla n /.es/Jpiter ve
elinde atal zpknyla
Pseido/Neptn "illi belli
baz Olypns la rla rn
semek m inikndiir.

Z e u s /J p ite r

Olympos tanr hrnn ilki ve e nemlisi

Zes/Jpiter klktan klca, ekillim
ekle girebilen bir Iatan k a rn olsa

H e ra /lu n o

ila. kalasm la tacyla heybetli, olgun lir

M era/luo. Zes/Jpiter'i karisi olarak

ala olarak resmedilir. Balcu simgeleri

gkyznn kraliesidir ve dolaysyla

olan kartal ve yllrm (ya ila genellikle

genellikle (aryla resmedilir, Gsteri

merakls olmasyla da tannr ve bu

asayla simgelenen imek) gkyzne

liikim ivetii sembolize eder.

m erak nedeniyle grkemli, alml tavus

kuu (k u v n k tylerindeki gzlerin Argus
Paoptes'in gzleri
olduuna inanlr)
onun iin yg
bir simge olmutur.
Tavus kular sklkla
I lera arabasn
ekerken resmedilir.
P o s e id o n /N e p t n

Poseidon/Neptiin
su d ivan m , zellikle de
denizin h kim id ir ve uzun
D e m e te r/C e r e s

sakalyla gl b ir yal adan

Demeler/Cleres tann la en yakn bu olan

grnmndedir. Genellikle

C reko-R oe tains. olg bir toprak ana

ona deniz adanlan ve arabasn

figiiriidtir: b nedenle genellikle banda

eken denizatlar ( li/t/nmn/ms)

tad ta biim li baakla, buday

demetiyle veya elimle tuttuu ekim i

elik eder. Plinde tlt usaylu

sembolize edilir. Bu dili

orayla tannr.

denizci mzra ya da atal

/p km h r.

Greko-Romen Olynpos
Tanrlar
Aynen bkz.
K ros/A m o r ya d u

(ireko-R om en m itolojisinin sonralar zellikle Rnesans

( i|)ido. sayfa 171

dneminde sanat eserlerinde betimlenecek olan en po

ll v lilik ve o l p l k .

pler tem alarndan b iri, gl sava} tanrs Ares/M ars

.1233

ile batan karc ak ve dourganlk tanras (aslnda

H eplaisto s/V lrau s la evlid ir) A fro d it/V en s arasnda
ki tu tku lu ilikidir. Il iki tanr gibi, erk e k lik ve ka d n lk ,
saldrganlk ve edilgenlik gibi le b irb irin e zt he de
b irb irin i eken ilkeleri simgeleyen tanr ve tan ralar a ra
sndaki fiziksel iliki alegorik tab lo lar iin h arika b irer
konu olurken, ayu zam anda sanatlara
fiziksel m kem m elliin somut r
nei olarak yar plak beden
ler resmetme frsat verir.

Ak ve sava

(reko-Konc ak vr
sava tanrlar F ras/
sanat Picrrc M ig n a rd u

Mars re I en iis ( 1(>.">8)

adl l a l l u s in d a kolayca

tannyor. F.serde A lro d it/

Vens'e sarlm ak zere olan
Ares/Mars genelde olduu
iizere zrh kuanm, berikine
ise ocuk melek K ros/A or/
Cpido ve hir ift gvercin elik
ediyor.

/6 6

H e r m e s /M e r k r

I lem es /M erkiir havadan gelen ilahi

habercidir ve o o siintli yryne
kanall apkas ve sandaletleriyle iaret
edilir. Ih ge tanrnn en dikkat ekici
simgesi, ifa ve
nrii simgeleyen
iki y lanla evrili
kanatl haberci
asa.su l r (Av*n ikvion ).
H e p h a is to s /V u lc a n u s

I lak tefek. >akal I lr|>lnislos/V ulrums

sanal esrrlerile ok sk lesil elliline/.,
edildiim le ile elinde lir denekle
resmedilir. Dimim dmla, atein ve
deireilii tanrs genellikle ateli
dem ir oranda, ona atfedilen simgelerle
giist erilir: rs. eki ve maa gibi demirci
aletleri.

A re s /M a rs

Savu tanrs
Ares/Mars genelde
-A fr o d ilA emi le
rliklc olduunda
k a rd - silah,
A fro d it/V e n s

zrl ve miferle

\fr w lit /\ cs n gzellii. ehvet

resmedilir.

dknl ve cinsellii sanal eserlerinde

plak \e l pozlarda resnedilmesiyle

Simgeleri arasmla
kurt (zira oullar

vurgulanr. Ih kendini beenmi gii/ellik

Romhis ve

tanras b ir el ay nasyla sembolize

R rs dii bir

edilmekle b irlik le, ak \e dourganlkla

kri euzim itir)

ilikisi nrdcniv l< Eros/AnorA i| >i l .

ve giiya saldrganlndan ve ykclndan

krm z g iillrr, beyaz gvercinler ve dier

iek ve klurlu m ln d rlr.

dolay aakakan da vardr.

!<>.

Greko-Romen Olympos
Tanrlar
h n r a bkz.

krigna.-;yfu 105

\y sayfa 215

klasik edebiyatn
yeniden kefedilmesiyle
birlikte. O lla ra n"
'

.
A vrupas zihniyetinin sona ermesinde rol oymayacak ola
hmanist bak asnn gelimesi, zellikle 1.~>. yzyln ba
ile t), yzyl arasnda talya'daki saat yaptlarna co
kuyla yansd. Rnesans dnemi sanatlar Greko-Rom en
tau n larn n nefes kesici m aceralarndan ve o p h e li allak
anlaylarndan esinlenmi olsalar da. ko m lan n gncel
ideallere uyan yzler ve
bedenlerle,
gncel
sinde

tarih

pagan

geleneksel

da

ieri

resmettiler.

laysyla
ait

sklkla

sahneler

Do

ncesine

tanrlarnn
simgelerinin

resimlere dahil edilmesi

onlarn tannm asna ok
yardm c oldu.

O lym p o slu ik iz le r

iia s z suul Nirolus

de P lallr-Ylm tagU M i
(1 6 3 1 -1 7 0 6 ) bu lratatik
tablosunun iist ksmnda
A |)ulln/A |inl]o ve
A rtenis/D iana grlyor.

\iuhe'nin ( Ufuklun
tu Il tabloda, ikizler
a m ir in i Leto adna kibirli
Ninbc yi rrzalan d n rken
resnedilivr.
/6 S

A p o llo n /A p o llo

A rte m is /D ia n a

\rteis/Diaa ikiz erkek kardei

Ay tan ras Artem is/Diaa. salarn

Apollo/ \|><ll ( reko-Komet giie

ssleyen gm s h ilalli1 sem bolize edilir.

tan rsd r; gz kam atrc parlakln a

Bak ire tan r atletik b ir avc olduundan

sunl eserlerinde aln sars salar ya

ayrca ksa b ir rba giyer ve b ir ya\ ile ok

da halesiyle iaret edilir, oklar da ge

dolu sadak tar, \ yn ca ona a\ kpekleri

n lan n sem bolize eder. L ir o m zik

de elik eder.

sevgisini sim geler, defne clegi ise

kaybettii D aphnc*yle ilintilidir.

A th e n a /M in e rv a

H e s tia /V e s ta

T a n ra \l!ea/M iterva akln , el

le r zaa O lyposl tan rlard an biri

san atlarn n ve savaln ham isidir.

saylm ayan lle s tia . O lynpos Da nn

K ah ram an larn efendisi olarak m ifer ve

kalbindeki atei y ak n , o Roe

pelerin (aegtJt) giyer ya da M cdsu'nu

karl \ esta ise I alevi Roma daki

kafasn tayan b ir giis zrh tak ar.

tap nanda, srekli yan m ak zere

A tm allara zeytini verdii iin h bitkiyle

kortm u tr. Bu alev h ayatn devam lln

tem sil ed ilir. \eak balca sim gesi,

ve vl ilikileri sim geler.

bilgeliini sim geleyen baykutur.

W

169

k in c il G r e k o - R o m e n

Tanrlar ve Karakterler
!rnbkz.

oklukla ekici ya ila sembolik figrler olduklar iin

llsiNsk 'li' i

saat eserlerine ko olm birok ikincil Greko-Hone

tanr ve mitsel k a ra k te r vard r. rnein liumal tau n
Vor ya ila Gpido \lik ^ un laki kargl olan
E ro s, aesi A fro d itA rs'iin yan n da tom bul yanakl
ocuk melek olarak , ya da gzeller giizeli Psykle'ni
olarak gr lr. Renkli konular sunan b aka tan rlar ila
vard r: Kylele gibi gl bir gizem kllnn odak n o k ta
s olan arap tanrs D ioysos/Bakklos b un lard an biridir,
k vb ele ni dehet verici bir taraf vard r, an cak k ork u n
luun grsel adan en arp c rnei, ylan sal kopuk
bayla (gorgoncitn) betim lenen G orgon M edusa lr.

G o rg oneio n

I aril rrsild r lir kzrv

\frikn ehri ulan \ olb ilis teki
(bugnk k as) Kna
m ozaiklerine il soldaki
lelayla giiriile u slara
dizilm i rssem la n la Corgnn
M rlsu m kpk ba
rrsm eliliyor. Hu go/g/mio/um
kiit g iilrri korkutup karm a
giirii olduu dnlyordu.
IT O

E ro s /A m o r ya da C upido

M e dusa

T asvirleri R nesans san aln d a rlen

Yunan m itolojisin e gre Medusa ykn

p u tta va da (im aret t oy a esin kayna olm u

salar ve talatran b ak lary la Corgon

ak ve in ik n n ge tanrs k an atl Kros/

kz kardelen biridir. Rerseus taraln dan

A m or va da C pido genellikle yay ve ak

kandrlp kendi yan sm asna bakarken

duygulun uyand ran o klaryla betim len ir.

ba kesilm i, sonrasnd a bu kesik ba

Ayrna krlem i olarak (zira akn gz

\tlea/M ierva tun k alkan n a (aegi.s)

krdr) ya da alevli b ir m ealeyle de (ateli

yerletirilm itir. Hu sem boln (gorgon eion )

tu tk u lar a n la m n a gelir) gsterilir.

ktl defettiine inanlr.

D io n y s o s /B a k k h o s

K yb ele

zm ler ve asm a y ap rak lar, arad a bir

K sasda Krigyal b ir tan ra olan

O lvnp osllar arasn a aln an C reko-

k y b ele ye Antik Rom a (la M ngna M ater

Hone arap ve bereket tanrs Diorysos/

(Byk Ana T a n r a ) o larak tapndrd.

H akklos' gsterir. T irsu s, yani ucunda

Bu nedenle, ban da kule eklinde tacyla

kozalak olan a sm a ve sarm ak sarl

ta h tn a kurulm u halde, iki yan n da, onun

denek b alca sim gesidir, ay zam and a da

gaddarln sim geleyen ve b atta belki

b ir fallus sem boldr.

arab asn da eken a slan larla belin den ir.

171

Greko-Romen Erkek ve
Kadn Kahramanlar
G rck o -R o m e n m iller i g e re k st k a h ra m a n la rn lik ye-

\ynca bkz.
K iilr a n a .

,
O riH 'c k .

savfa 17

, ...
sayla lo

. .

. ,

..

. ,

. ...

le n v-le d olp1 ta a
r: I leraklcs/l lerku l ve onun on a 4
s
gibi. Il k a lra n a n a srla r boyu nca sa n a t eserlerin e konu
olm as, bu tip ark etip sel figrlerin ve onlarn giiva a l
m as im k n sz zo rlu k larn iislesin d en gelm e hiky elerin in
ne denli k alc ve esin verici olduunu k a n tla r. T h eses,
P erscu s, Iaso ve A rg o au tlar gibi
dier k a h ra m a n la rsa ok b tiviik
lir teh lik e ya da zafe r an n d a
b e tim le n m itir. K ad m k a h ra m a n
la r b u kad im

a n la tla rd a

daha

nem siz fig rler o lm u larsa da,

rn e in A rak ln e ve D ajd ne gibi
k a h ra m a n la rn

h ik y e le ri

av

ek ild e, in sa n a d air sonsuz te m a

y ileyip sem bolize elm i ve baz
u n u tu lm az im gelere esin kay na
olm utur.

A po llo v e D a p h n e
Ita ly a n sa n a t A n to io del
P o lla i o lo i m ( y a k . 4 .3 2 -U 8
ta b lo s u A p o llo ve D a p h n e i j> A p o llo
(b u ra d a b ir R nesans p re n s i uj|bi
g iy in ip k u a n m tr ) D a p h n e y i
y a k a la d a n d a e a la d r ln lr .
A na D a p h n e o k la n d e fn e a a e a
d n m t r.

172

\ Rt l> \

H e ra k le s /H e rk l

I lerakles/l lerkiil haclarda

Iebek o larak . Ilcru/lo
tarafn d an em zirilirken.
ya da iki vdan boarken
resm edilm i. a n ca k ksrl
b ir yetikin k ala a
olarak m aceralar
san atta dala ok
karlk bulm utur.
Hu durum da b alca
s i l i le s i silah
-s o p a s - ve stfe

ason

giydii aslan postu

A rg onau flan lideri ason /un sar sal

(N om ean) olm utur.

ve leopar postuna sarnm olarak tasvir

edilir, genellikle de bu k lkla resm edilir.

D aphne

()\sa aslnda onun en nem li simgesi

Gzel D aple. Apollon/Apollo'mm

Altn Post tur.- A rgoautlar kah ram an ca

arzu larn kab a rtm , a n ca k ondan kap ,

seferinin am ac onu K o lkh is'tcn geri

b ir n eh ir olan b a b a sn a kendisini onun

alm aktr.

penesinden k u rtarm as iin yalvarm ve

bunun zerine o ra ck ta b ir defne aacna
dnm tr. Artk b aa, tan rnn

A ra k h n e

takt b ir defne tacyla an lan nytnph

Yunan m itolojisinde A rakhne dnyann

sim geler.

en kabiliyetli dokum acs olan gen bir

kadndr. Oyle ki ta n ra Athea/Minerva
(va da Pallas A llea) kendisinden dala iyi
olduunu kan tlam as zerine
Arakle'yi rm cee
dntrerek
cretkrln
cezaland rr.
Hu nedenle
rm cek ya
da rm cek
a. yaratc
A rakle'yi
sim geler.

Kel( Tanrlar ve
Kutsal Sembolleri
Unca bkz.

I.a lin la;.

siy la |0<

Keli sanat doal dnyayla kurduu giilii bala dikkati e

ker. rnein La Tee tarznn etrefilli metal isilii. Kehlen*
has sanatkarlkla zdelemi o soy ut. akkan bitkisel form
lar sergiler. Bunlarn ana tanra ve boynuzlu tanrlar
gibi bereket simgeleri olduklar dnlrd, \neak tpk
kutsal lnn dogut. yaam ve lii temsil etmesi gibi,
bu sava kllir iinde de kimi tanralara lm ve br
Dnya yla ilintili olduklar iin taplrd. Onlar simgeley ebilecek hayvanlar sklkla, esasnda giie tekeri ve sonsuzluu
ifade eden em berler biiminde temsil edilmitir.

K e lt ha

K eli lu (drt
L< zerine hie
h ir em b erli h a r)

K u ts al t e k e r v e ha

h ir I lrisUyunlk

Britany a Adalar da

sem bol o la ra k , h

htlm a h Keli ha

ilin \\ri|a Keli

Keli v* I lrisiiyun

ksluru. zellikle

selMillerini b irletirm itir;

<le rlan d a'ya

hun sonucu olarak

yayldnda

da pagan dinlerinin ve

b enim senm itir.

I lrisiiy anln m istik

Ancak h ha

an laylarnn yog hir

gine (ekerini,

ekildi* kay Kanasm

uzay ve drt an a

lesil etm ekled ir. T atan

yi lesil eden.

ha. k e li sun alm n tipik

K e ltlcrr ai ok

h ir zellii ola ak k an ,

d aha eski h ir klsal

i ie gem i m otiflerle

sem boldr.

kahurtu biim inde

uyulm utur.

l~4

"/

&

IH I

^ Tl

E pona

C ern u n n o s

<ierm m os m ( Ho\ uzl O ln ") biim

k e llle r birok al tan rsn a tap ard. Ilm larn

d eritiren b ir lr r r k fl tan rs old^

arasnda en nem lisi, h ir ya da iki alla

dnlr. zira - rn e in (m deslrp

K a z a n n d a - evresi layvalarla lnl.

b irlik le h ir kadn tem sil eden L p o n a v d .

\l dourganlnn tan ras olduu

geyik boynuzlu b ir erkek olarak letim lrnir.

dnlen I .poa i im gelerinin eeaze

O ksm en (m isil n lc geyik cinsel giicii.

sanatnd a 'rlmesi. <>111111 ayrca O hiir

a a dalna b c z c r boynuzlar ise ler yl

D nya ya 'iden llere eslik etliim*

yenilendii iin \elliden do<ru sim geler.

(at srln d a ) inanldn ak la getirir.

M a tro n a e ya da d e a e m a tre s

Sava ta n r a la r

K o m a -k clt deuinde kalm a birok la

Sim siyah tyleri olan kargalar ve kz'ilar

heykelin \e rlyefin alm da nt/m ntr yu

le yedikleri ve dola\ isi\la sava alanlarnda

da t/ra r m u lvs (L a lie rd e "a n a la r

grndkleri iin lm le ilikilendirilm is.

ya da

"a n a ta n r a la r") yazs vardr, h anlard a

ayrca o yrtc tlk la ry la gaipten haberler

hehek. m eyve, ek m ek, msr gibi bereket

getirdiklerine inanlm tr. O nedenle

sem bolleri ile toprakn cm ertliini gsteren

bu kular Irladal M ada. Hadhl ve

dier iaretleri ellerinde lla . o in r

Morrig gibi, birok ekle brnen sava

vaziyette ii kadn 'rlr.

tanralarn sem bolize ederler.

A y rc a lkz.

skandinav Mitolojisi
Sembolleri

A a . sa\ fa 9
PeftUMUH, sayfa 2 2 9

Diiya aac ya da kozmik a a Yggdrasil skandinav mi

tolojisinin merkezini oluturur. Klsaneye gre. Yggdrasil i
ierdii dvalar arasn da tunlar (Aesir) evi \sgard.
insanlarn evi Midgard vc yeralt diyar Nilllci vardr.
Odi in liderlik ettii Acsir tanrlar bereket ruhlaryla
(Y'unir) ittifak yapm tr, ancak hilebaz l.oki

11i

de a r a

larnda bulunduu savsz dm an giilc sava halindedir

ler. le r sevin kyamet savanda (Ragark) vok olaca
sylenir. D oaya ve sav aa yaplan bu ikili vurgu, rnein
O rtaa skandinav dvm e dem ir ilerinde ve resimli k
larnda. stilize edilmi bitkisel ve hayvansal form lara ve
sava sahnesi tasvirlerine yansmtr.
D o a s t k h e y la n

(otln td d aki sve

adas Ija^ v id r dr
Milta 9 . yii/y ila
ail l resimli
laia af sekiz
larak l olm as
o kesinlikle
Slri|iir nld *m
gsteriyor. Slcip ir
(><lin in al old^
ii. ai stnde
resm edilen kiinin
skandinav
la m la n Aesir i
lideri olm as |>ek
m llem eldir.

176 w

Y gg drasil

skandinav
kozm osundaki
d nyalarn, hir
di^hdak aar
olan Yggdrasil
la rafnda tand
tasavvur edilir.
Yggdrusil drt
an a y erkek

S le ip n ir

geyiklerini besler:

I ok i ile S v a d ilfari adl aln ueu ola

tepesinde b ir karlal.

Sleip n ir. Odi iti srd sekiz ayak l gri

L ln icIe bir ejd erha yaar. Kora ve ebedi

z sem bol olan Yggdrusil Ihgarnk savandan
i" k rllaeak lr.

b ir a ttr. Ukadia\ m itolojisinde a tla r

genelde bolluu ve bereketi leisil ederdi.
Sleip n ir gk ile yerali dnyas arasnd a
lzl a a ra h a ta seyahat edebilm esi
nedeniyle ideal at sim gesi olarak
kisard .

G e ri v e Fre ki

G u llin b u rs ti ve H ild isvini

Odi e iki kuzgunun \ sra (eri ve

bereket ruhlar l erv ve l'rey ja' altn

I reki adnd a iki kr da elik ederdi.

kll yuhunduuuziama ((llibrsii ve

P isb o azlklar) la lam a b ku rtlar

I lildisvini) bindikleri sylenir: bunlar \ air i

(Odi i onlar \ aIItaIla da kendi

temsil etlii bereketin lavva selnleridir.

taban dan besledii sylenir) Odi in

Yabadozlar giel ve saldrgan

bav vanlardr. Ih nedenle skandinav savalan

em ri a ltn d a k i acusz ve ler evi yiyip

bitiren gleri, dolaysyla ila sav ata zafer

\ air i hayat veren korum asna girmek iei

kazanav sem bolize eder.

zerinde vabadom/m a benzer imgeler va da

am blem ler ola m iferler takard.
/7 7

Hristiyanln Kutsal ls
A y n e n hkz.
I' g c n . sayfa 10
I a l in h a , sayfa l 4l<

Yahudiliin kisl figratif tem sillerine kar duyduu.

Eski A lit'tc m lhem honutsuzluu d evralan H risti
yanln K utsal l elsii (B ah a T a n r. Oul ve Kutsal Ruh)
balan gla scbolik olarak , sklkla da gen eklinde
gsterilm itir. Bir gz evreleyen iige ya da bir bulu
lun iinden ka el. Baba T an r an lam m gelebilir: ismi
ni yazan V unaca yaz k arak terleri Oul T an r y an t
rabilir; b eyaz b r g vercin yu da alev Kutsal R u h a ya da
Ihln I Kdiis e iaret edebilir. D aha sonraki dnem lerde
L tu f T a h t tasvirle
rinde B aba T an r tah tn
da otu rm u , bann iisliinc tneyen gvercinle
arm h a gerilm i Isay
tayan gksel

hkm

d ar olarak gsterilm itir.

L tu f Taht

1Islat ( .I I. i l it'ine
( 1 4 7 1 ) , uL l f T a h r ya

la "M rrlam rl l'a ll' adl

c a m , iki yada m H rklcri
reafakal (lii lallda
nlra laha T a u T y Ol
T a u n u m arla zcrildii
la tu tarken resm ediyor,
k u tsal Ih l sem i Kilize
ede Beyaz G v e n in Isa t
h a s n n s t n d e rr liy o r .

I7S \ \ n ; \

A lfa ve O m ega

K u ts a l Ruh

Yeni V iifie (V ah iy - 1:<>) Bu ha T a n r

Kutsal Kl (ya da Ihln I Kuds) e ok

Alfa ve O ega. b alan g ve son tenim

beyaz gvercinle sem bolize edilm itir,

h y ru r ki b nedenle Y unan alfabesin in

zellikle de (leb rail in Meryem e Isu ya

ilk ve son harfleri onu sim geler. Ih lurfler

h am ile olduu m jdesini verm esini ve Yeni

ncil i an tran ak dra b ir kitabn

Ahit. Murkos ncili nin (1 :1 0 ) \ e kem li

sayfalarn a yuzlm olabilir.

zerine Kl u gvercin gibi indiini

g o rdii" szyle betim ledii Isa um %afi izini
gsteren tablolard a.

T re fo il

IHS

birbiri iin e gem i ii balk gibi iigesi

( Genellikle zarife i ie geirilm i ekilde

m o tifler I lristiya san atn d a Kutsal

resm edilen IMS \a da II l(i harflerine

l li yii senKilize eder. Ihnlarda biri

I lristi\anlk balan m da b ir tabloda \a da

de yapran birlem esini tem sil ede

arn al kalkan d a rastlan ab ilir. Ih am blem

ve Aziz P a triek 'i Irluduhlurn Kutsal

Mesih Isann Y u n an rad ak i ilk harflerinden

l li i birliini a klam ak iin rnek

t rem itir, dolaysyla da Oul T an r y

verdii yoncay an m satan ttvfbiM ir

sim geler.

( yaprakl yo n ca). Ih m o tif kilise

p encerelerinde sk sik kullanlr.
W H l M

779

Isann Douu ve
armha Gerilii
Ayrtca bkz.
T a . sayfa 2 1

Isa h ayatn dan sahn eler O rtaa. Rnesans ve Kar

Reform dnem lerinde H ristiyan sanatnn popler ko
nularyd ve apeller, kiliseler, m an astrlar ve k ated ral
lerde ah arn stne aslm ak zere dini k urum lar, devlet
yetkilileri ve d in d ar sivil ham iler tarafn d an sipari ed i

lirdi. A ralarndan liliri Isa Beytlelem de Douu

ve ( Ugntla da arm h a Gerilii k ad ar popler olm ad.
A y n ca Neni \I it ncilleri Isa doum unu ve l m

n evreleyen koullar hakk nd a san atlara birok detay

sun ark en, o n lar da bu sahnelere sanatn izin verdii l
lerde derinlik ve d ram k atm ak tan k an m ad lar. B u rad a
baz ortak sembolik d etay lar dikkate alnm tr.

M n e c c im le r

M alla ncili ( 2 : 1)
Isa \ hlak
zere a r k ta n
gelen m neccim leri
(L a tice si nttf'i)

B iz K ra l

a n latr. S a n a t la r

Hressanor ahap

H 'oun lo di

h bilgeleri, hediye

levha zerine

olarak ellerinde

yalboya tablosu

a ln (k raliyeti
sim geler), tts

Miinei'cimlvri
Ta/Hnmas'nU

(k utsiyet) ve r

(1460),

tu tan , yaslar ve

m neccim leri
Isa'ya lial eden

sim alar farkl

tal kral olarak

t kral olarak

betim lem itir.

canlandrm tr.
ocuun huunu
zerinde parlayan
Beytlelem yld/mn

ISO

alt sivri ucu vardr.

B ey tle h e m y ld z

IN R I

Isa'n n lm nn euludnhh

M rerinlerin Beytlehem V gitm esine

tab lolard a. geildii arm h n iisl

nede olan Sa rk taki yldz (M atla 3 :2 )

n oktasnd a IN BI

genellikle yeni do^m sa'n n yatt ahrn

h arflerind en Iir

iaret grlebilir. Ilm lar N asira'l sa.

tepesinde p arlarken gsterilir. G enelde

Y ald ilerin k ra l

be ya da sekiz ulu olarak izilip srasyla

an lam na gelen Latiee

It'.s \ a z a te n u s Hv.r ltd a eon tn deyiinin

dou yldzn ya da Nes (sah alyhlz)

b a h arfleridir. Bunun Ihraiee ve Y unanca

iaret eder.

da yazl ohl^ sylenir (L k a 2 3 :3 8 ) .

l 11
k z ve e e k

ile a le tle ri

L ka ncili belek sann yem lie

Isa'nn ilesu Je kullanlan ikeee aletlerine,

yatrldn a n la tr, aneak bir kz ile

baka bir deyile a n ta C hristf \v ( M esih'in

eein ona b ak t n n bahsi gem ez.

S ila h la n ) L a m h a Gerili i hetinleye

O nlarn varl Lski Ahit te an latlr:

tablolarda ska rastlanr. Bu aletler arasnda

"Okiiz kendi sah ihin i, eek de efendisinin

yem liini bilir.** (ya 1:3)

Isa elleri v* ayaklan n delen iviler,

hnie saplanan mzrak ve arm hm
indirilirken kllala merdiven vardr.

: I

ISI

Meryem Ana
*

A y rc a bkz.

IIristiyan lar tan ralara tap m az, an cak Isann annesi

L o tu s , -ay f 1*2.t
L o tu s b it k is i.

M eryem Aa y kutsal sayar. T ap n ak ta takdim edilm e

sayfa 01

si. evlenmesi, uykuya dalm as (l m ), ge kabl'i ve

ta giymesi gibi. M eryem in hayatndan baz sahneler
sanat eserlerine konu olm utur. Tabii ki Isa nn Douu
ve arm h a Gerilii tablolarnda da grnr.
M adonna'nn

(Italy arad a

.Meryem

A na

m z an lam n a gelir) en gzel resim leri a r a

snda Mjde ile Bakire ve ocuk tablolar
yer alr: bun lard a genellikle baki rel ii
ni ve dourganln an tran , evresi

hortus
conclusus) ierisinde betim lenir.

kapal bir b ahe (L atin eed e

B ir de "A clarn M e ry e m 'in in

anla gerilmi olunu kolla
rnda tuttuu

Lt Pietn vard r.

M jd e

M asum iyetin gzel h ir sem bol

olan beyaz zam bak M artio di
Bartolom eo'n un 15. yzylda h ir
a lta r panosu ii yapt h parlak
M jde tasvirim le B aelek C ebrail
ile Mery em Aa aracn d a duruyor.
O toriter T a n r fgiirii ise aadaki
l> dokunakl sahneye nezaret
ediyor.

/s *

\W U

I V

B eyaz zam bak

Beyaz zam bak

M eryem 'in
gil/rlliilli. o lekesiz
safln sililerin - (h ir vazo
iim le betim lendiinde ise
ort bereketli m11111i11i
iaret ed er). Bz Vlijde
kaimelerinde. gen bakireye,
y aklaan ham ileliini
m jdeleyen Rasielek
( iehrail. elide laherei
asas olarak / dall hir
zam bak lla r.

M e ry e m in ta c

M e ry e m in m avi p e le rin i

M eryem peel olarak eeei. vaftiz siy.

dindarlk, efkat ve dier olm ln nitelikleri
sem bolize eden m avi ren k le h ir pelerinle
resm edilir. M erham et \as (M iscricon lia)
o la ra k , h ir aray a gelm i in san lar
topluluunu kollar altnd a korurken
b etim lenir.

M e ry e m A n a nn Yedi A cs

T a M eryem 'in ilahi kralie statsne

Yedi klu detii alevler iinde hir yrek

iaret eder. ^ ldzl ta ya da hale. \ aliy

Meryem Ana i Yedi VesT (Dolarm)

kitabnd a (1 2 :1 ) getii ii/ere. on iki

sembolize eder. Ih ^edi \e Sineo

Mdzla talan m h ir kadn ya da Tertemiz

kehanetini. Msr a ka. Meryem'in

Kuds'te nlm kayM*ln<sini. arm hn

Ihkire olarak M eryem 'i an trr. O ayrca

S te l la 1/rm vani Deniz in Yldzndr.

tayan oluyla karlam asn. Iar altnda

durm asn. Isa'nn bedenini kollarna
alm asn ve olunun gmlmesini temsil eder.
IS 3

Hristiyanln On ki
Havarisi
Ayrt bkz.

H av ariler Isa I listiv a ncil ini vazetm ek i^i sen

P a p a lk a rm a la r ,
sayla I I

lii m ritlerd ir. Isa yaad o lay lar - z e llik lt

Son A kam Yem ei

Yinesi m I .im lim i

Sc

di'

U .an Yem ei ni h iky e eden .sahnelerde ve av ca

arm h a C e rili 'le sonra kendi h aclarn a resm ed ilirler.

Srh erh m d T

M ritlerin savn lo p u m d a lc|i 12 kalm sa da. Y alnd a

eseri h freskte

Iskarvol un verine M allias m "ekm esiy le y elikle d e r i ik

\ alnda s k a n ol
linin olarak tehis

lik o lm u la r. la d a la lla n drt hav arin in farkl sem -

edilm esine vardm

lolik zellikleri v ard r. M alla ve Y aln m a Incil y a z a rla

eden belirli ipular

rd r (b k z . s. 1 S 6 - S 7 ) : geri kalan h av ariler B arllo lo eu s.

var. Srln a
aslm p ara kesesi
lam lard an biri,
dieri ise k a fam la
hale olm am as.

/S-/

K ii k Y ak p , Y u rtsev er S im a n , lo n a s . Y aln d a (va da

T la d d e s) vc l ilips i ur.

A ziz P e tru s

A ziz B yk Yakup

Balk \ziz P e tn s sem bol b a lk lr:

Ispanya dak i S aliag o r ( npostela

loroz ise o sa'y reddediini ifade

k ated rali i kisal ean*! "andm la \ziz

eder. lk |>isko|K)8 olrk IV tru s' Iiriirini

Byk Y akp tn kalnllarn bulunduu

apraz k ^ fi -iT in r i kaplarn a r a n - aln

t<hla edildiinden buras neli b ir har

\r inii?; a n a lia rla r tem sil eder. \ync*a

m erkezi olmu, ayrca h ar ynlehgn

^arnla grrildii linin lers evrilm i

an blen lrri Ihiyiik Nakp sim geleri

sem bol) I* l* gsterilir.

halitr gelm itir. Bunlar arasm la ileniz

kabuu ve lar asas ile apkas yer alr.

A z iz A n d re as

Yahud a s k a ry o t

\ziz A ndreas h kardei IY rt gibi b ir

Nalm la s k a n n i. Isa ya ( etlseue

z am an lar balky d , b nedenle balk

Bahesi nde b ir p c kle ilael eiilir. o

a la tem sil ed ilir. Ne ki \ziz \miri-as

nedenle sklkla b ey Iri gerekletirirken

daha ok arm h a grrildii \ biim indeki

resm edilir So n Vka Neegi tasvirlerinde

hala (snitirr ya da Aziz A ndreas ha

de para kesesini sk ra im arken

d enir) sem bolize edilirdi.

ea la m ln lr. D ier sim geleri 3 0 gii

p ara, sar pelerin ve iptir.
/ S.

Hristiyanln
Drt ncil Yazar
A \ n c a bkz.

Netti Ahit in ilk (Itr hlm tinii oluturun ncillerin aziz

Hristiyanln
On ki Havarisi.
'.\ . HM

yazarlar .Matta. Markos. L k a ve Ylan na Drt Incil

k/. ve H a k .
sayfa I C>T

Isa'nn m ritleri ya da kiisel takip ileriydi ve bit neden

Nazar olarak b ilin ir. kisi. Aziz M atta ve Aziz Ylan a.

le sanat eserlerindi, hayal hrnn Isa'nn lm ncesine

ve sonrasna ait dnem lerinden kesitler sunan sahneler
ierisinde resm edilirler. Ih azizler drtl halde en sk
drtl biim lerde ya da Hezekiel ve Vahiy kitap larn da
betim lenen kyam et y a ra tk la ry la sembolize edilir: va
sra Drt In c il'i temsilen parmen ve k i
tap lar da gsterilebilir.

n c il Y a z a rla rn n
D rt Y a ra t

tr a n s a . Sait - Vud'du
Mila (). yzyla ail
Karl j rlyuzm ustduki
mi

illstrasyonda. Dr

Incil \ azar Icsil

c d n k arlal. kan all kz,
k an all adan ve kan atl
uslan lac kollaryla
ilyor. I Icr h ir yaratk
kendisiyle ilintili Incil'i
ltyor; m erkezde ise T an r
k/isi (Af&uut !)vi), yani lluzrefi
Isa duruyor.

/S/#

A z iz M a tta

A ziz M a rk o s

B ir lril yazar olarak Aziz Mufla ya kan all

Aziz M arkosn sem bol k an all aslan d r.

ala sem bolnn uygun grlm esinin

B \araln o In cil'iyle eletirilm esi,

nedeni. n cirin in sa'n n insanlna vurgu

yapm asdr. H avari olarak M alla para

kan atlarn sa'n n tan rsal ihtiam n

vurgulam as, aslan n da geleneksel olarak

kesesiyle (vergi tahsildaryd ) ya da hir

hayvanlarn kral olm asyla ak lan ab ilir.

m zrak veya klla (sebil edildii ara la r)

K an all aslan ay zam and a M arkos'a ui

tem sil edilir.

kutsal kaln tlarn nakledildii V enedik i

de am blem id ir.

A z iz Lu ka

A ziz Y uh an na

Aziz L k a y (Aziz P avls'un m rididir)

Aziz Nulam a'y k a n a l temsil eder. O

manev i adan gl ncil i ile Is Ge
Ykselii arasnda sembolik bir balant
kurulmu olabilir. Mtirit ^ ulau ise sulan
kaznm halde Son Akam Y eefnd e
sa'ya yaslanrken ya da an n ln yannda
dnrket resmedilir. \ lal hir kupayla da
seM)lize edilir.

ve o ncil ini k an all kz tem sil eder.

O kiiz eski alard a ku rb an lk b ir hayvan
olm as ve L k u nn an latsn n Isann
lm nn ku rb an edilm e yn zerinde
d ras nedeniyle b sem boln seildii

dnlr.

W IU I \

IS

H ristiy a n Azizleri
t n e n b kz.
M a i r \ a zo su .

fay ft 113
Kz ve saeak.

sayfa T

H ristiyan inannda azizler kutsiyetleri dolaysyla ken

dilerine cennette yer edinm i kiilerdir. Isann ada
\ afi izci a ly a: Azize M aria Magdulena ve havariler; In
cil yazarlar: h ayatlarn H ristiy an lk Kilisesi ne adam
kiiler (rnein papalar, piskoposlar, rahip ler ve rahibe
ler); a n ca inanc uruna lenler ya da I lristivatlk ii
sirad edim lerde bulunm u insanlar da aziz kabul edilir.
Azizler, dala ok ibadetle ilgili amalarla, tek tek va da toplu
lalde -cennet tasvirlerinde
veya

Sacr ( otrcrsazionc

( Kutsal Sylei ) tablola

rnda Bakire ve ocuk un
evresinderesmedilir.

G n a h k rlk ta n a z iz e li e

15. yzyln sonlum u la

Arugonese O kl lanflm
a lla r |ias iin yaplm
l lailola \zi/r Maria
M ugdale. lasvirlerili' e
ok ku llanlan sim gesi ya
kavannzn la ra la im arken
resm edilir. Kski b ir g n ah kar
olarak Maria Magdulena
sklkla z lkleleriyle ve
zerindeki atafatl elliselerle
la sv ir edilir.

/ SS

A zize M aria M agdalena

V a ftiz c i Yahya

I szar s ve M anila'nn
kz kardei \zize Ma ia

Y afizei \ olyo jl
sakilli lir ileriyd i.

m i

Magdalena (McedeNi
M eryem). Isa'nn
aana kutsal ya
sren (eshetnek) ve
saclaryla kum layan,
lvbe elm i hir
gnahkr olarak
bilinir. ( anl renkte
(bazen krnz)
elbisesi, dalgal s r la n
ve irinde kokulu ya
olan, kaym aklaida
kapakl kavanozuyla
seltolize edilir.

nedenli* de genel olarak

sa sakal Iiri>irik u n n lald* ve eer

has kesilm enise deve
derisinden elbisesiyle,
rnein Isa'y vaftiz
ederken resm edilir.
O laan sim geleri. elinde
lll sazdan lir
I k m ; ve kuzudur (Isa \
lesil eder

A z iz N ik o la o s

A ziz G eorgios

ldrlm ii<; eoe lavata dndiinlii

H ristiyanlk iae irin selil olan Ihal

sylenen Aziz Nikolaos <;ueklun

asker \ziz O eogios b irk a simgesi

baazi/idir. 4. yzylda Trkiye'deki M\n da

varlr. R lar arasnda, prensesi ejderhann

[Atalya nu Kale ilesi] yaam bu piskopos

(bu da onun simgesi ve b ir eytan

aynen deizeilrri de knarrisiyd. Ih

sem boldr) elinden kurtarrken givdii zrh

nedenle simgelerinden biri de capudtr. Ih

ile zaferi lesil eden. Ieyaz zerine krm z

simgenin hacndaki iic altn sns top ise

hac ( Vziz Oeorgios h a) yer alr.

eyizsiz kzlara verdii paray temsil eder.

/Y 9

Hristiyan Azizleri
B ak ire e h itle r

Almanya <la
16. yzyldan kalm a
hu boyal alap
allarda, ehitlik
la n giymi iki azize
betim lenm i! ir.
[jd ela soldaki
azizein Atakyal
Azize Margaret
olduunu gsteriyor.
Ona elik ede dier
azizein elinde
t lt kule ise
om Azize Barbara
olduunu anlatyor.

t ()() \ \ r u a

B iro k azizin sad k tak ip ile ri v a rd r ve tek b ir azizi b e

tim leyen saal eserle rin in b iro u , o azizle zel b ir m a
nevi b a ku rd u u n u hissed en k iile r ya da yetk ili k u ru m
lar ta ra fn d a n sip ari ed ilm itir. B unn n e d en leri, azizin
o n larn ad n a T a ir vla b alan t k u rm as (b elk i aziz b e
lirli b ir h a sta lk la ili k ile n d iilin itir); k iliselerin i tem eli
a tlrk e n o azize ad am o lm a la r; sz konusu azizin b ir
rah ip v eya ra h ib e ta rik a tii ku ru cu su o lm as; ya da a z i
zin - rn e in o lk ey e, eh re, la lk a , m esle e, u raa va da
d u ru m auygun b ir b aaziz k a b u l ed ilm esi o lab ilir.

A ziz E u s ta th iu s ve A ziz H u b e rt

A zize C e c ilia

Aziz E u stal tis da Aziz I lb e rt de

Azize C ecilia R nesans san atn d a genellikle

(B elik a na Liege keli azizi) sanal

uzundan ksaya sralan m borulardan

eserlerinde, kocam an Boynuzlan arasnda

ve tu lardan oluan ta n ab ilir h ir org

tad m uhteem la ya da arm h la

tu tarken betim len ird i. M zisyenlerin

Isa'y tem sil eden erkek geyikle ifade

b aazizesi olan bu gnlsz gelinin orglar

edilir. H er iki aziz de ava ktn d a hu

eliinde T a n r va sessizce sad ak at arks

geyikle karlat iin H ristiyanl

sylediine inan lrd.

Benim sem itir.

A zize B arb a ra

A ziz A m brosius, A ziz o an n e s K hrysostom os

Azize B arb ara sim gesi, pagan Bahasnn

ve C la irv au x lu A ziz B ernard

onu h apsettii, genellikle pencereli

Ar kovan, hepsi de szlerinden hal

resm edilen (K u tsa l U l yii sim geler) bit

d a m lam asyla bilin en Aziz A m brosius

kuledir. B ah as yld rm dm esi sonucu

(M ilano p isko p o su ). Aziz loanes

ld iin Azize B a rb a ra m adencilerin,

K lrvsoston os (K o n sta tio p o lis

top u larn ve patlam a tehlikesi tayan

b ap isko p o su ) ve C la irv a u x 'lu Aziz

dier riskli ilerin baazizesidir.

B ern ard (m a n a str b a ra h ib i) ortak

sim gesidir.

W)U \ 191

Hristiyan ehitleri
Ayrca hkz.

nanlarn ik r etm ekten se n n a len azizler d it k a-

arkfelek, sayfa 4d
Sekiz parm akl
(eker. Hayfa I la

ve lro hakkn da pek lir:jpy lilium ediinden, lm ele

lul edilir. FTepsi d*' feci ekilde can ekierek ldnden

rine neden olan aleller dalla som alar onlarn sim gesi ol
mu ve belki de l nedenle birou silahlarla sem bolize
edilm itir. "T m

\zizler deki va da ra m elu T 'u d eki

(I .at incede ( ir ih is Dui) cennet tem sillerinde din ehitleri.

liim e kar kazan d k la
r zaleri ifade eden ta
larla ve ellerinde tu ttu k
lar

palm iye

dallaryla

ayrt edilirler.

zg n K a te rin a te k e ri
( i i j o (l S r m O k u l u u

Drt I zizi l'fih/csi

( 1 2 b 0 ) irin \ i|)l hu
Ill i is l r a sy n n la s k e n d e r i y e li
A z iz e k a t e r i n a u m lmii i
anllu k o r k u n lir s a l m 1
^ o r l i i y o r . A zizi1 K a l r r i m .
d alla s o n r a ahsn
s r u l u l iz 1 r l r r r k I n a kl
Irk ri'r valrln ola rak
resm ed ilm i.

I<)2

A z iz e U rs u la ve A ziz S e b a s tia n

I m i Azize l rsla le de Aziz

SeK isiian'n sim geleri nrasdn
h ir ya da h irk tan e ok
vardr. iikii l rsla (b ak ire
yan d alaryla b irlik le) Ilm la r
larafd au lek b ir okla
ehit edilm itir: Sebastian
da sopalarla lm ne
dvldkten sora
Boal o ku lar
tarafn d an hedef

A zize A gatta

tah tas olarak

Kendini

ku llan lm tr.

ola A gatla. Sicilyu da Boal konsl

Isa

y ad am b ak ire b ir azize

(Jin liia ts icklifii reddetm esinin

cezas olarak d it ed ilm itir. Sim geleri
arasnd a, ikencesinde ku llan lal kerpeten
ve kesild iklerini gsterm ek zere b ir tabak
ierisinde betim lenen m em eleri vardr.

P a lm iy e dal

Vlik Boa da palm iye dal -b e lk i gnei

sim geledii i in - esasen askeri zaferi tem sil
eder. Z alim lere kar kazan dklar zaferi
gsteren mi sem bol, son rasnd a Boal
ilk Ilrisiiy a ln r tarafn d an , liim i
alt etm eyi ya da yeniden
doumu sim gelem ek
s k e n d e riy e li A zize K a te rin a

zere kdlulusv la.

skenderiyeli Bak ire Azize K alerim .

I lristiya di

evlenm eyi reddettii Boa m paratoru

ehitlerinin hi*

M axetisn em riyle ldrlr. Sim geleri

sim gesi haline

te k er (K aterin a te k eri), or paralam aya

gelm itir.

kalm adan b ir nelek tarafn d an krlan

ivili ya da b ak l teker ve sonrasnda
kafasn uuracak olan kltr.

I ()3

Hristiyan
Melekleri
i
A y rca bkz.

Melekler, sayfa 27

M elekler l'.ski Alit dolaysyla Yahudi kkenli olalarna

A d a le t {J iim I i t in ) .

ram en H ristiyan sanatn d a sklkla betim len irler. Dokz

sayfa 205

m elek korosunun ya da tarikatin in T a u n um taht evre

sinde km elendiine inanlr. B unlar aam ad an oluur:
lkim le (d anm anlar) scraflar, kervlar ve h k m d arlk
lar: kincisinde (yneticiler) m lkler, erd em ler ve gler;
iincsnde (lahereiler) prenslikler (va da beylikler),
hanelekler ve m elekler vardr. S a n a t eserlerinde b
gksel ev sahihi, tanrsal uyum un sem bol olarak
miizik icra ederken, ba karlk bam elek ler
ve m elekler de D n y a d a T a n r n halereileri. adalet ve korum a ay g tlan olarak
betim lenir. Baneleklerde genelde
sadece ii sanat eserlerine konu
olur: G abriel/C ebrail (genel
likle M iijde sahnelerin de). Mi kael/Mikail ve Hafacl/srafil.

K rm z s e ra f

T a h ta km Oul -y u lu Isa
l;n figrii etrafn sra
bedensiz m eleklerin hepsinin
sad ece iki kanul olsa h. kr/
renkleri onlarn se ra f oll
gsteriyor. talya. <li hk
br>. yzylh kalm a b arpc
im ge. <ilia m 'Triptik (
p aral resini) ('s ta d larafm h
resm edilm itir.

A ziz M ik a e l

Aziz M ikael - rn e in Ade ve I lavva v

( leet Bahesi nden k o v a ra k - T a n r n n
yasasm dayatan ve adaletin tem in at olan
sava b an elek tir. Saat eserlerindi*
elinde klcyla zrh ku anm halde tasvir
S e ra fla r, k e ru v la r v e o c u k m e le k le r

edilir. M aher gn tasvirlerinde ise

T an r ili l>ilf>ilii sem bolize edc

yeniden doacaklarn tart ildii b ir terazi

sera fla r (serafim ) ve keruvlar

tu tar.

(k eru vin ) T u n m etrafn saran , all

k an atla evrili yzler o la ra k b etim lenir.
S e r a f k m z . keruv ise m avidir,
yani ikisi srasyla gndz ve geceyle
ilintilidir. Kkeni Klasik dnem e
zaan ocuk m eleklerin (p a lt o ya da
arn orrtto) tasvirlerinde Kros/Aor ya
da CupdoM an esinlenilm itir.

R a fa e l

Sif; ve korum ayla ilik ilendirilen

baiuelek Italael genellikle I ol i I in

M e le k le r

Uydurm a (</)ocnjJ<l) K ita b n d a

In, iyiliin ve gzelliin rlai varlklar

yer alan sahnelerd e - rn e in gen

ola m elekler olaanst sakin likte

T o b ia s a elik eden yolcu o la ra k -

yzlerle ve ya sra b ir k halkas ya

resm edilir. P ara kesesi ve su teslisi

da haleyle talan m ekilde betim lenir.

tay ab ilir; lac asas, balk ya da

Tyl k an allar on larn gksel doasm

iinde ifal m erhem olan kk b ir

ve T a n r turufdun h aberci olarak

kt tu ta b ilir.

grevlendin linlerini sem bolize eder.

W tlTA

195

A y r n bkz.

Hristiyanln Kutsal
Sembolleri

ile Jile tle ri.

suyfa 181

E n sik k arm za k a n H ristiy an lk sem b o llerin d en bu

z d a n ayn za m a n d a en esk ilerid ir. rnein o z a rif l
b a tla ry la baln kkeni en azn d an H ristiy an larn k a t
ledild ikleri ve bu gizli sem bol R o m allarn y eralt m e
z a rlarn a k a z d k la r M S 1. yzyla k a d a r d ay an r. H
ristiyan l tem sil etm ek iin c h i - r h o 'n u k u llan lm as en
azn d an 3 1 2 yln a u zan r (y a k la k b ir yzyl son ra o
yerini h a a la c a k tr ). H a H ristiy an l n b a lc a sem bol
o larak kalsa da. d ierleri de (k z ve sa n ca k ya da ku tsal
k alp g ib i) Isa'n n in san lk ak n a ken d in i k u rb a n e tm e si
ni avn d erin lik te a n m sa tr.

La tin ha

Eski in a n ifa d e le ri

I la Isa'n n arm h a

I m; ve balk

gerilip lm esini akl

(H ristiyan lk ve

g etirir ve hgii

Ist sembolleri)

I isti\anln

4. y <ln 5 . yzyla

balca .semboldr.

lurillenen m

Saysz biim leri

lu kubarlnyu

vardr, am a sanat

kaznm . Antik

eserlerinde en sk

Msr i 1lerton d is

kllum lau. ayn

(E rm a n t ya da

zam and a Batl

Arm n! olarak da

kilise p lan larn a

b ilin ir) adl eski b ir

da esin ka\ u

ehrindeki i llisii\a

ulan stteki Latin

m ezarlnn

h adr.

kulundun arasnd a
h dn lu r.

/%

W : \

C h i-rh o

sim lerinden b irinin

(ch i-rh o) gsterdii

gibi, b sem bol
krisnon. kristogram
ve sa onogram
o larak. ^ tm aca
yaz karakterleri

c/i (X ) ve r/fonun

B alk

(P ), yani Isa'nn

Ral Isa'y ve H ristiyanl sem bolize

Ynancadnki

etm esinin bir nedeni. Son Akam

ism inin ilk iki

\ em ei ni ve E rkan stiyr (K onnyon)

b arfin bir

ayinini an trm asd r. Hir baka nedeni

araya gelm esinden oluur. E rken dnem

H ristiyanlk sem bol (ta b a m n ) olarak

de. Y un anca balk szcnn (icht/y"s)

lesou s C hru tos . T heou Yios, S o ter ( Hazreti

la I. C on stan tin usu Rom a ordusunun

sa. T a u n u m Olu. Kurtarc**) sznn

k alkan larn sslerdi.

akrostii olm asdr.

K u zu v e s a n c a k

K u ts al kalp

S a n a tta kuzu, insanolunu ku rtarm ak

D ikenli ta la sarlm , bazen de ivilerle

ii kendini feda eden Isa'y sim geler ve

delinm i (b u n lar ile de kullanlan aletler

dolaysyla geleneksel o larak Yalm dilerin

a rasnd a yer alr) ekilde, bir de stnde

H am ursuz b ayram nd a ku rb an edilen

puskalyn kuzusuyla eletirilir. T a n r nn

tten b ir alevle betim lenen k alp . Isa'nn

Kuzusu (Apnu.s D ei) olarak da sklkla

insanlar g nahlarnd an arnd rm ak adu

insanoluna duyduu byk sevgiyi ve

zaferin ve yeniden dounm sancan

kendini feci ekilde ku rban etm esini

tar.

sem bolize eder.

\ V K l I* \

/9 7

Hristiyanln Kutsallk
Sembolleri
Aynca bkz.
I'a , syfa 2 1
W a d jin a r lla r .
sayfa 2 3 0

G enel olarak altn rin g im le ya da sl l parlayan b ir e n I>t. disk ya ila lalka liinide resm edilen lal* ya da ayla,
kutsal kisilrri la evreleyerek ya da b alarn n tepesin
de uyuarak. 5 . yzyldan l yatta H ristiyan sanatn n eti
gz alr kutsallk ya da azizlik sem bol olm utur, b u lu tla
n l

an sn d an yan gne nlarnd an ve G reko -R om e

I lelios/Sol ve Apollon/Apollo gibi gne tanrlarnn benzer

ekilde b etim len m i taylarn
dan esinlenilm i ola mlenin
en basit biim i yaln, siissz
b ir em b erd ir. Y zyllar iin
de iigen, ha ve kare biim li
trevleri gibi. incelikli b ir e
kilde farkl sem bolik an lam
lar tayan eitli hale biim
leri de o rtay a k m tr.

G ks e l h a le le r

Il. yzyl miyim snntys 1lu

Niirizio lia k ir r r e A zizinin

T a C iym rsi b alkl tnllnsdt

farkl b iim de h aleler grlebilir.
Sll. Iae Iiyililillde stilize
edilm i hale I !n/reli s l n iarel
ediyor: onun karsn d aki gen
lal-vse Ihln T a r

viieeltiynr.

Aadaki azizler yuvarlak

kalelerle v arsllan m .
/9S

W r, t e v

Y uvarlak h a le

g en h a le

Isa v c T a r T t Kzsu. yuvarlak haleyle

(em b er cenneti tem sil eder) ayrt edilen

i sivri tn yla iig n i hale. T a n r nn

ilk kn -al varlklard . \ nk ha etrafm

T a n r y ve Kutsal Bl tem sil eder.

saran k ali b ir disk ya da azck tepesinde

Bazen bebek Isa'n n (Oul T a n r) basm

szlen hir h alka b iim in deki hale, zana

talan d rrk en betim len ir. Bm dm la

iinde m eleklerin ve zi/lerin de sim gesi

\alzra Bab a T a r iege haleyle griiliir.

Kutsal l liis ' . B ab a T u n r iy . Ol

haline geldi.

K a re h a le

H a b i im li h a le

I hr I lristtyal sem bolize eder. Bum ln

Kitre D nya y sim geler. yleyse hir

b irlik le, lata a rn la gerilen

kii kan* (ya da d ikdrtgen ) lalc

Isa

dr.

D olaysyla H ristiyan san atn d a, iim le

la r eklinin bulunduu em b er hale, genel

kuandnda, h o kiinin, san at eseri

olarak yalnzca sa tarafn d an tanr. G eri

D yud u olduunu gsterir. K ok papa

ara sra Baha T a n r nn tasvirlerinde dr

portrelerind e ra -lla n la kare halede rtk

gze arp ar.

b ir azizlik itilas \ardr.

yan llm a uum usudayken hl h ay an a.

Hristiyanln Kutsallk ve
Lanet Sembolleri
Ayrca bkz.

I lristivm lm h ir ta ra fta ku tsallk ve ku rtu lu , dier ta

Kslp (artma treni.

sayfa
Aziz Mikael,

ra fta da ev I ve lan etlen m e k av ram lar (Isa ve ilahi m e

sayfa {>f>

lekler ile ey tan ve ceh ennem iblisleri tasv irlerin de o ld u

u iizerc) arasn d a keskin h ir kartlk v ard r. Altn renkli
k h alk alar ve h aleler, z a rif tyl k a n a lla r iyilik g le
ri o larak gze a rp a r. Ilm a karlk kei b oyn uzlar ve
ay a k la r, ylan k u y ru k lar ve yarasa k a n a lla r kt l n
canavar

tem sillerin i

k a ra k le -

rize eder. Hu k artlk Isann

B atan k a rlm a s sahnelerin i
ve hir kiin in k arlaaca Son
Drt evr i, yani lm , m ah er
g ii,

eeet

ve

ceh ennem i

ko a la tasv irlerd e can l bir

ekild e resm ed ilir.

M a h e r gn
I a n r l ile k u ts a llk a r a s n d a k i a v n t
S u n g u r lu l l .slal m Is p a n y a . \ a li
d r H ih e s 'tr k i l.. v iiz v la a il a lla r
p a n o su re s m i U t/ e r (li'm i' in le
a ;k l i r e k ild e ifa d e e d ilm i .
Z ir a ce le n e n fig r le r i ta r a fn d a
d ra s o ld a k i la n e tli r u h , A z iz
M ik a i'l ta r a fn d a n te r a z in in d i e r
k e le s in d e k i e e n e llik ru h a k a r
ta r t l y o r .

200

I k h a lk a s ve

b lis

m an d o rla

blis ya da Seylan
ktln tecellisidir.
Hir klk deitirme
ii.stad olsa da melez
vcudu (rnein
kt*i MNnazlar

Ik Imlkasi y <ln

a u n tla (bulutsu bir

viirt m lisi). /V./Vyj

/Hsri.s ( I mlilectr
"balk kesesi*) olnnk
<la bilinir. Badem
eklim Irki baleye
ix* nui(lor// denir.
Hu lanHil kudret
H'iHTleri ( ie
Nksel i ve (riim
Deitirme lasvirleride
s nn, Ge Kabul
tasv irleride de Meryem
Aa n vcudunu
sarar.

v* ay aklarna,
diii meleklerin
kanallarna.
|M*clere ya da
atal Iintaklara ve
pullt bir kyna
sahip olabilir) onun
korkun doasn
aa karr.
Kjderlm. ylan ya
da b a s i l i s k l ( * de
H * n b o l i / e edilir.

f r itle r ve k k
e y ta n la r

fritler ve
kk eytan lar
blis in alkan
h izm etkarlar
olan cebene
y aratk lard r v*
efendilerinin kk
b irer sureli e kim de
k o rk u n derecede byk basilisk O rtaa

tem sil edilirler.

T asvirlerind e

san alm la blis i sim geler, ayrca rili

genellikle kara

gnahlar iaret erler, (ie c ld r horoz kafas

derili, boyzl.

B as ilis k

ve ay ak la r, yarasa k a n a lla r ve ejderim

pee elli ve

kuyruunun ucunda ikinci b ir kafas

ay ak ld rlar ve ucu
ok eklinde b ir

vardr. eytan b akl gzlerinin ldrr

k\ rnkla vardr.

mi

da ylan gvdesinden ola hasiliski

olduu sylenir.
w

201

H ris tiy a n l n Yedi

l m c l G nah
Aynct bkz.

lk kr/ (>. yzylda Papa Riiyk Gregoris tarafndan sra

Ay penfN,
sayla 8 7

lanan Vrdi lm cl (ya da B alca) (u m al i. h g n ah

lar ilem ekten zevk alanlar sonsuza dek lacdem ekle.
cehennem de Ihlis i kk eytani varlklan m elinden
ekecekleri sonsuz ikencelerle cezalandrlm aya m ahkm
eden ihlaller olduuna inanlrd. Bu g n ah lar ehvet (L a tincede L t u u r ia ya da L i b id o ), O burluk ( d u l a ) . \gzliilk
(A rtn tin ). T em bellik
(A cvdiu ya da P i r i
lin ). fke (n i). K s
kanlk

A g zl l k

K ibirM ir

(In r id ia )

ve

(S a p rb ia ).

{A varitia)

Bu yedi gnah ayn ea

Agzlln

O rtaa ve Rnesans

b alca sim gesi,

m etelik ler ya da
h ir para kesesi) r

sanatnd a alegorik fi
grler olarak

(genel

sem bolize e liln

likle kad n, bazen di*

parad r: yan sra

boynuzlu) sk sk bc-

laztnc sand (ya

lim leilir.

da (i an a lla r)
da gzbann

ffe t e h v e t'i y e n iy o r

antrd gzleri

lt>. yzyla ail

k r eden para

illstrasyonda ffet
ehvet in karssna

lrsm gsterir.
Agzllk a) n ca
bakalarn n
y iy rrr in r gz

mi

dikilirken resmediliyor.
elvel. iMnde edebe
aykr derecede ak,

diken ak b ab a ya da

krnz b ir elb ise)le azgn

yrte bir kula da

bir keinin srtna km .

lesil edilir.

Aa ffet keiyi dize

getiriyor.

202 w

ehvet

fk e (/ra)

[Lu xu ria ya d a Libid o)

fke figr hiddetle

^ ah ai ve evcil dom uzlar

ehvet o ku atan lk

kle savururken,

h er eyi silip sprm e

alevleriyle ya da na
elik eden lir hayvanla

h azr de ayn anda

huylar nedeni) r

ok alm ay a alrken

<)l>rhk la ilikiled irilir.

d / lelet iriIirdi. / ira

can lan d rlr. fke sanat

D olaysyla ( )brlk

kei (boa ya da ay.

yahadoz ya ila

eserlerinde yrtc, saldrgan

hayvanlarla gsterilir: ay.

iinde b etim len ir) h

doz. Ioroz ya da

aslan ve k n h m hm

h ayvanlarn srtna hinm i

g vercin, yabani ya da

hudu gelir.

olarak ya da szde agzl

O b u rlu k (G u/a)

(genellikle donuz bedeni

evril tavan da o lab ilir)

h ir kurt veya ayyla h irlikte

gibi h ayvan lar zellik r

resm edilir.

dizginlerm ez

hayvani

tu tku lar \la lilinirdi.

T e m b e llik

K s k a n lk (In v id ia )

K ib ir (S u p e rb ia )

(A ce d /a ya d a P ig ritia )

K skan lk bir elinde

O rtaa tem sillerinde Kibir

zehirli b ir ylan tutm u,

sklkla iiludan den bir

ar hareket ede ya da

b ir yda da dier elinde

atl olarak gsterilir: Kibir

u i'k i ya da lrzgi olduu

lltu yu m u rtalklar

dmeden n er gelir. Daha

vursuylu h ir canlyla

ya da kalbi viye, ) lasi

ge dnem e ait alegorik

h irlikte (eek, duz ve

b ukleleriyle sska b ir

figrler, hepsi de kendine

kz I kategoriye girer)

kad o la ra k b etim lenir.

dknl) le bilinen lavs

l ehellik salyangoz gihi

tem sil edilir. skam bil

K skan la, iskeleti km ,

kuu, aslan vc kartaln

ya da dam a gihi vakti

h rlayan b ir il ya da bir

esliinde, ellerinde b ir ayna

boa geirten o yu nlar da

akrep de elik edebilir.

T em b elli i sem bolize eder.

ya da borazan tutarken
gsterilir.
20 3

Yedi H ristiyan E rd e m i
O rta a d nem im le, iyiliin k t l k k arsn d ak i zaferini
g sterm ek a m a c y la . I lristiy a n lk e n le m le rin i k iilctire
katin figrler b iro k ah lak szl a y a k la r altm la i n e r
ken veya b u n lar bozgu na u ratrk en c a n la n tlrlrtl. S a
nal eserlerim le Yedi K rd en V old u k a sk ra stla n r, bazen
de Yetli l m c l C a lr la k a rtlk y a ra ta ca k ek ild e
resm ed ilirler. b u n larn drtl b alca erd em ler olarak s
n fla n d rlr: T e tk i (P r d e n t ia ) , A dalet (J u s t i l i a ), D a
y an k llk (F o r t it u d o ) ve Ilm llk ( T e m p e m n t it ) . P lato n
D erlet'te, tm b erd em leri ileal b ir yu rttan sahip o l
m as gereken n itelik ler olarak tan m lam tr. D ier ise
In a (F i d e s ), l 'm it (S p e s ) ve Y ard m severlik ( C a r t a s )
D a y a n k llk
(Fortitudo)

Aziz P av ls ta ra fn d a n belirlen m i
teolojik erd em lerd ir.

D ayankllk
^ ('irlliklr m ifer
ku anm , silahl
l>ir kadn sav a t
olarak rsrd ilir:
silah ( iri* OKoe kah ram an
1 lerukles/l b k a l m
elindekine benzer

P e rs p e k tifte k i T e m kin

lir sopa olabilir,

miyim san at A loio del

kim i zaa onun

Pulaiolo (yuk. 1 4 3 2 - 9 8 ) ve

aptal postunu ila

kardei P icro del Pollaiuolo

giyebilir. G enelde
lir siilm

kllu m ak laki becerileri

y an n d a gsterilir ki

sayesinde fevkalad e gereki

b , ncil deki gl

b ir alegorik T em k in figiirii

( 1 4 4 3 - 9 6 ) p erspektif

adan S a m su n u

(sold a) y aratm lar. T em k in

a n trr.

sag elinde lir av a. sol elinde

ise b ir ylan tutuyor.

204

A d a le t (J u s titia )

Te m kin (P ru d e n tia )

T em k in , elim le ylan

y u

<l y la n la r llaruk

Adalelin alegorik kadn lig im i, gzleri

avava laku lal h ir kailin olarak

balm m ekilde ve genellikle hir

(bellei, bilgelii v* ngry tem sil eder)

elinde kl, dier elinde terazi tutarken

gsterilir. D ier sim geleri tnsnda kitap,

betim len ir. D ier sim geleri arasnd a aslt.

pergel, elek ve geyik vardr.

dnya kresi, sa tra n seti ve pergel ya da

Itoullun zg hir dem et hk (fnces)
vardr.

&
Ilm llk (T e m p e ra n tia )

n a n , m it v e Y a rd m s e v e rlik

Ilm ll teiHl ede b ir dolu sim genin

{Fid ea, Spes e t C a rita s )

artsnda knm la b ir kl, di/.gi. fener ve

lu;. I mil ve Y ardm severlik h ir tndaki

lin. a|a ve k a lp l-srn la li/e ed ilir. I laela

k sati vardr. \ e ki bu erdem en ok.

Iir testiden h ir testiye su b oaltan ve hu

birlikle kadeh nan anlam u gelir.

yollu arab n etkisini azaltt im a edilen

apan n yan sra gem i, karga ve iek ler

hir kad nla tem sil edilir.

de I i i tem sil eder. Yardm severlik

(ya da sevgi) kalp, alev, m eyve, b eb ek ler
y da pelikanla tem sil edilir.
- m

r \

205

Aynen l>kz.

Ingiliz H anedan A rm alarnd a

l)om Sra s ve Cinsiyet
S e m b o lle ri

A v r u p a 'n n a r n a l
k a l k a n la r , uyfu -k
v n ly r n a l n / l a r .

tayfa .k'i

Vrmalarn kal kurallarla dzenlendii ngiliz (ve Avrupa)

arn arlk sisteminin k kri, dost. m ttefik ve dman as
kerlerin sava alannda tek tek valyeleri tanm alar iin
hanedan arm alarnn art olduu erken O taa dnemi
ne dayanr. A nnaclk dilinde

dm rge ad verilen hanedan

sembolleri l nedenle erkeklerin kalkanlarna -y a da ka

dnlarn /zenmelerine yer
letirilirdi.

A rm alar

ka lt

sal hale geliee de. onlar

hirhiride

ayrm ak

iin,

arm a taycsnn kim lii

nin ve aile ierisindeki konum nun tes|iit edilmesini
salayarak,

brisure denilen

eitli kim lik ya da stat

sembolleri ( burada gs
terilm itir) ku llanlr oldu.

A rm a listesi

Y orkslire L o rllara ai
nian, kalkan ve sorgularn
listelendii an a sayfann sal
taraln d aki kalkan n (epesinde
e ltiviik ul gstereli iaret
grlyor. Bu iaretler 1 4 8 3 yl
d o k u la rn d a kd em li kraliy et
Arnaes \\ illinin Itallard
tarafd kaydedilm itir.

2<H> \ \ R ( l t

H ilal

Y ld z

Vrm aclktu hilal (u\ " I m\/ la n " ykr

I iicii ogl. kalkan n n ie|>esii ortasn a

h aka lilal h iim i) ailenin ikinci olunun

yerletirilm i b ir yldzla ( m al/et ya da

iaretidir. Ih kim lik iarrli dier an a clk

m olet) tem sil ed ilir. Ih yldz. valyenin

ibaretleri ili genel olarak kalkan n

m allm z yld zlarnd an ya da ayn ekilde

ortasn a, iisi izginin a ltn a yerletirilir.

be ulu betim leneli aa ondan farkl

o larak ortas delik olan dili disklerden
trem itir.

m
Lozenge
\ n n an lik ku rallarn a gre, sad ece evli olan

ir

La b e l
Ia i Ih1 denilen hanedan sem bol (

soylu kad n larn arm alar, k o calan n k in in

"sa rk l l yatay u b u k ) en byk ogl

yannda olacak ekilde h ir kalkand a

iaret ed er. I sa rk ll lah t 7 -u y g u n ekilde

sergilenebilir. h vlen n em i ya da hoam i

fa rk lla trla ra k - Ingiliz kraliyet ailesine

kad n lar hm yerine lozfn g v denilen,

eln as eklindeki sem b oller zerim le

m ensup b ir ocu u, h alta kz ocuunu

b ah alarn n a rm alarn tarlar: dullarda

torununu gsterir.

iaret ederken, he sark ll ta b e t kraln

i>e bunlarn zerine aile arm alar kor.

\\

207

ngiliz H a n e d a n A rm as
L e v h a la r
A y r n hkz.

Ing iliz

T a , sayfa J l
IVk l>m /l al.

( bluzon) lir ka lkan n zem ini iiz d lir renge (k rn z .

-,t\fa 229

m u \i. siyah, veil ve m o r) bnvumnamsu m elal (altn sa

hanedan

arm acl n d aki

lasarr

sisiemide

risi ya da giinii.) renginde o lr. Z ciu ayrn izgileriyle

blm lere ay rlm tr. I zerinde Im ln a her trden geo
m etrik ekle

ordiiHty. sembol va da am blem lere chrgc

(rsctlrltcon) m ifer kalkan n

d enir. A rna levhalarnda

stnde durarak arm a ta

ycsnn
eder;

rtbesini

tepesindeki

iarel

ta

lenk ya da siisl ta, rtiiy ii

(labrec/ni) mifere lal

tta r. En tepede b ir sorgu
b ulunur. ki tayc, k a lk a
n destekler ve aada
ae* H
H
e llikle b ir zdeyi grlr.

K ra liy e t a rm a la r

K ralie \ irim in 1 8 3 8
ylndaki ta giym e arenindi*
sidlanl.n sslem cli ko llk lan
lu delay. aslan ve irk hnyzl
al destekleriyle kralivrl
urasn sergiliyor (In giltere'n in
d nte lii. skoya, rlanda
ve ngiltere). Arnal kalkan n
tepesindeki ineni stnde sorgu
olarak tal b ir aslan duruyor.

20 S

M z ra k m i fe ri

S ip e rlik ti m i fe r

Nam (takan n saa) evrilm i, elikle

\rna levhasnda kalkan n stiine. luka

lir m zrak m iferini gslere arm a

sana

levhalar, m iferi giyenin lir toprak beyi

doru [tffm nty) b a k a n , siperlii yukar

\n da asilzade (ya da loca yesi) nldngm

kalkn b ir elik m ifer (b u n lara siperlikti

iaret eder. Mzrak m sab akalarn d a

m ifer denir) konm usa, bu bir b aron ya da

valyeyi sim geler.

korum a salayan l ip m iferlerin gz

ya da kars tarafa izleyene

yarklar vardr um a siperlikleri yoktur.

T a y c la r

Sorgu

K alkann iki yannda dn b ir ift tayc,

lled a arm alarm la sorgu, m iferin e

sahihinin sovllr sn fn n yu da b ir

lepesie koa hoyll b ir am blem dir.

valy e* larik a tii iivesi oldm gsterir.

K ad n lar sava o lm adklar ii onlarn

T a y cla r genelde h ayvanlar, kular,

arna lev h alarnda bulu nm az. \eak kadn

sem bolik y ara tk la r ya da insanlard r.

h k m d arlar istisn adr. Na k a n d a grlen

Ingiltere K ral \ III. I lery i stte

K ralie II. K lizahetl in tacn n stm le

gsterilen tayclar Ingiltere ve G ller i

sorgu olarak "lort ayak zerinde yzn

sim geleyen aln sa n s b ir aslan ile

dnm'* (sta la n t fp ta rd a n l) b ir asla

krnz b ir ejd erh a sem boldr.

( stte) varlr.
\\

209

Kta Avrupas Hanedan

Sembolleri
A y n e n b kz.

Ileyaz zambak,
sayfa 1fW
Aziz 1rtruH,
sayfa I 8 5

Avrupa laki farkl lkelerde gelimi olan hanedan a r

macl sistemleri birok ortak zellie sahip olm ann
yannda fa rk llk la r da sergiler; rnein talya'da arnal
kalkanlarn ekilleri genellikle sava kalkanndan ok at
kafasn andrr. Avrupa genelinde her arm ada grlmekle
birlikte, baz hanedan sembolleri simgeledikleri lke, kra l
lk, aile veya kurum la zdelemitir; Jleur-de-lis (Fransa),
M alta ha (M a lta ), papalk tac ve b irbirini apraz kesen
a n ah tarlar (P ap alk) bunun en arpc rnekleridir, kelim e
oyunlar da A vrpa genelinde ska grlr; rnein kastilya ve Leo krallk la rn n sembolleri krallk isimlerinin
grsel ifadeleri ( rrbus ) olan kale

(casl/e) ve aslandr (tion).

H a n e d a n s e m b o lle ri
a sla n v e k ale

L eo ve K astilya
k ra l \ . Alfonso
12. ya da 13.
yzvlla kaln a b ir
Ispany ol elyazm as
nla k ra liy et
A yrcalklar
Dizini lresm edilm itir.
K alk an ve a ln n
rts. Ingii
Ispan ya'n n kraliyet
arm alarn ssleyen
L e o n 'u n aslan ile
K astilya kalesin i
sergiler.

F le u r-d e -lis

M a lta ha

Feur-de-lis (Franszca "zam bak iei

M alta ha drt kolunda sekiz sivri tc

(rm ektir) stilize e d i l m i |ir zam bak

temsilidir. Bu laeda seH>l ya da
am blem i hir zam anlar Fransz kraliyet
ailesiyle zdelemiti (Fran sa tahtnda
hak iddia eden Ingiliz hkmdarlarn
arm alarnda da grlrd). \a ay
zam anda talya nu Floransa ehrini simgeler.

o lan h ir h atr. B alan gta Kudsl

P a p a lk a rm a s

spa n y a a rm a s

stte gsterilen papalk arm as \ I. P au l'e

spanya arm as K aslilya (k a le ). Leo

S t. .Ica valyeleri nin nianyken,

llo sp ita lier valyeleri nin 1 5 2 9 'd a
adaya yerleip ay ad alm asyla birlikte
M alta V ia zdelem itir.

a ittir ( 1 9 6 3 ve 1 9 7 8 yllar arasnda

(ah lan m aslan ) ve N avarre (zincirden

papalk yap m tr). Aziz P etn s'u

"k o rd o n " ya da b ord r) k rallk lar ile

sim geleyen ap razlam a konm u altn ve

A ra g o fu paletlerini (in ce dikey eritler)

gii an ah tarlard an , pupalftn l

tacndan ve ortada z a m b a k la rla ve stilize

sem bolize eden drt ksm dan oltr.

A yn ca (d a n a d a krallm iaret eden hir

edilm i tepeciklerle sslenm i, sekli talyan

nur ve Bou rbon h aned an n n zam b aklar

a tla n ln k afasn an d ran h ir kalkand an

ver alr.

oluur.

21 /

Hanedan Nianlar ve
Rnesans Im presas
Ayrca hkz.

(m lpcncerc,
s y fn 163
\ f r m l i l A c iis .
syfn 1 6 7

N ianlar birey, hane veya aileyi, tzel kii veya m a

k a m tan m lay p

tem sil eden

m stakil sem bollerdir.

O rta a d a h izm etliler veya m tte fik le r tarafn d an be

lirli b ir kii, aile ya ila hanedana sadakatin grsel b ir
ifadesi o larak ta k lrd . Rnesans sanatnda ska k a r
lalan

impresa (talya n c a nian d e m e k tir) nian

olarak sn flan d m lam asa da, kiiye ya da hanedana zel

b ir am blem d ir. Bir

impresa. ikisi de zel b ir vasf ya da

zellii ifade etm ek iin zenle seilmi b ir resim ya da

corpo (L atin ced e beden") ile ona elik eden b ir

zdeyi va da an i m adan ( m " ) oluur.

E liz a b e th Tu dor

\ II. H c u ry i tnrm olu

I. I'.lizabrth ir iulurdnn
biri d r ldor ^iiliiydii. \nudn
M cev lcrfin (yali. 1 5 8 5 - (H))
srlanm adan nce N icholas
llillia rd tarafn d an boyan an iv
kstt kralienin bir portresini
ierir. D ksm nda ise b ir T u d o r
ilii 'rlr.

212 V\ Rl P \

B ey a z e rk e k gey ik

T u dor gl

Beyaz erkek geyik Ingiltere k ra l

T d o rg iil l48*V ten l(()3*e kad ar Ingiltere

II. R irh a rd ( 1 3 6 7 * 1 4 0 0 ) nianyd.

ve (in ile r e bkm eden T u d o r lanedam nm

"B o yn u n a altn d an ta geirilmi** erkek

ia olm utur. L a n ra s te r hanedannn

geyik tasvirinin Itnynu saran altn

krnz gl ile Y ork hanedannn beyaz

ssl ta soyluluu artrr.

glnn b ir karm ola b nian.

\ II. I lenry nin ta giym esiyle sona eren
(d il Sav alar nn zm e ulam asn
sem bolize eder.

Ta giym i s e m e n d e r

M e d ic i im p re s a s

evresi alevlerle sarl, ta giym i sem ender

Mediei ailesi 1 4 3 4 ylnd an 18. yzyla

Fran sz k r a l I. I*ranoisy a ait ( 4 M -

k ad ar H oran sa ya h km etm itir. S an at

1 5 4 7 ) b ir />///>reAVidr. Sem b o le elik

h am ileri olarak sipari ettikleri birok

eden zdeyi, soukkanl sem enderlerin

tabloya, i ie geen elm as tal yzk

bedenlerivle sndrdklerine inanlan

gibi (kini zam an yannda H tired e

alevlere a tf yap ar: "B eslerim [iyiyi] ve

"Daima** an lam n a gelen S rtn p rr y azar)

yok ederim [kty].*1

Medici im prem \m eslik eder.

\\ ut r \

21

B a t n n B r G ezeg en leri
Astroloji inancnda, hurlar yneten gezegenlerin ok
A y rc a bkz.
lc r n c s / M e r k r ,

sayfa 167
Ih a k .

f irfo*

sayfa 221

nenli h ir yeri vard r. Sanattaki tasvirlerine bakarken,

ister Roma tan rlar olarak kimiletirilmi ister gliDerle
sembolize edilmi olsun, astronomi ve astroloji gezegenle
rin in b irbirlerinden farkl olduu u n u tulm am ald r: zira
M erk r, Vens. Mars. Jpiter, S a tiim , Urans, Neptn ve
Plton her iki sistemde de olmasna karn, astroloji G
ne ve Ay dahil edip Dnya y darda b ra k r. Urans
1781. Neptn 1846 ve Plton 1630 yln a kadar kefediledii iin eski sanatsal
temsillerde grlm ezler.

M e rk r' n a ra b a s

Ispan ya'd ak i S alaatca

U iv ersitesfn in Eski
k t p han eci deki hu fresk
M erkr' elinde ylanl asas
(plifiyle tem sil ed ilm i),
arab asy la gkyzn
kat ederken resm ediyor.
M erkr arab an n tekerlerinde
de can lan d rlan kizler ve
Baak yneten gezegendir
(kizler M erkr'n stnde de
grlyor).

2 14

wur\

OC

G ne

Ay

M e rk r

Astrolojik b ir g ezegen"

birok evresi olan ay

Gnein evresini e hzl

olarak G rek o -K o r
I lelios/Sol ya da Apollot/

( Jreko -R o m en ta n ra la r

ekilde kaled en gezegen

Artem is/Diaa. Selene.

ola M erkr Rom allarn

h aberci tanrsyla (Y ua

A pollo'yla kiilestirilm i

L a ve I lekate gibi bakin*,

ola G ne. h urlard an

an a ve ko cakar tan ralarla

I Icrnes) zdele!iriltir

aslu ynetip on a ateli

ve yum sra l

ve glifi o kan all

parlak l) la. scaklyla

I a ra la rla z< leslet i ri Ii r.

b aln, ban ve ylanl

ifuz ed erek y aratr,

G lifi hilald ir. R "g ezegen"

a sasn tem sil eder. M erkr

en erjik , b en cil ve k rd ir
gvenli lir k a ra k te r yaratr.

Yenge burcu nu yneterek

ona hassaslk ve anlayllk

o n la ra zek, oky nliilk ve

G nei sim geleyen g lif b ir

baheder.

konukanlk verir.

kizler ve Baak yneterek

em b er iinde n oktad r.

V ens

L parlak gezegendir:

M a rs

Mars, isi babas

yan gzellii nedeniy le

Roa sava tanrs

R om allarn ak tan ras

\ c s ile uzd cletirihitir

ola bu kan krm zs

gezegene uygun bir ekilde,

(d ifin d e el aynas veya

glifidc kalkan ve m zrakla

kolyesiy le tem sil ed ilir

V ens Boa ve
T era z i'y i yn elir
ve bu b u rlara,
girginlik
ve rahatna
dknlk gibi

betim lenir: bunlar ayrca

rkekligi Im ulujik sem bolleridir.
M ars k o burcunu (geleneksel
olarak Akrep burcunu da)
yn etir ve ona girikenlik,
rekbetilik ve kararllk gibi
erkeksi zellikler verir.

kad ns zellikler

\v u !1 \ 2 1 5

Bat'n Bur Gezegenleri

\stro loji ile astronom inin birbirinden uyrlnnad bir
dnem vard; o zam an lar tm yldz gzlem cileri geze

Aynen bkz.
I'oseidon/N'epln.
Hivf 105

genlerin D iiya etrafnda dndne inandklarndan.,

Gne ve A y da b yedi gezegen arasna alm lard.
But lamyus sistemine d ayal ematik haritalard a Gne,
\ \ . M erk r. Vens, M ars, Jpiter ve Satrn' sembolize
eden gliflerin D iiy a 'm ekseni etrafnda dner ekilde
gsterilmesi b D iiya m erkezli dzenlem eyi yanstr.
Bu ^gezegenler

ad larn ald k la r tanr ve tanralarla

da resm edilirler: onlar bazen arab alaryla gkyzn

katederken. bazen de kendi bur simgeleri yu da gne

simgeleri vatm da grrz.

S a t rn

Olak hurcunun
(geleneklere gn*
K ova h m t da)
yn eliri gezegeni
R om allarn lar
ianr.i S at rn 'd r
( Antik Nim an daki

B a tla m y u s 'u n g ky z

karl

h a rita s

k ro n n s'tr).

A dreas t >llarius*n

( dirinde ora) la

H arm onim M arm rosnira

irnsil edilir.

( I(>(0) ih II ahm asd uki

Sut u m V ait
/ellikler arasnda

h Bad ayu s gkyz

haritasn d a, "yedi gk k resi"

azim . Itu n lk .

Dnya nn etrafn Mirmi ekilde

ilili>atllk ve

gsteriliyor. C iie Dnya nn evresinde

alkan lk vardr.

rken. \\. M erkr. \ eiis. Mars. J p iter

ve S a liir hepsi le a ra b a la rn srerken
le de gliflerivle gsterilivor.

21 (t

U ra n s

V ram gezegeni
1781 ylnda W illia
I ler-hel tarafn d an
kefedilm esinin
ard n d an kovu
hurcunun yneticisi
olm u, kifi
glim deki I I" larfi\ I
J p ite r

(soyadnn hu h arfi)

Rni tan rlarn n liderinin ismini alan

a n lm tr, kov a

J p iter gezegeni. Byk L iitu fk r"

bu rcu n a atfed ilen

tarafndm ynelilen Ya> h u m m a

tu haf, deneysel ve
y aratc davran larn ardnda
l rans iin oldg dnlr.

(geleneklere gre Balk h u m m a da)

y ay lm an , cok ve zgrlk eilim ler
verir. J p ite r glifide ^ uun "/.
harfiyle (Z ets J p iter'in Antik Yunan daki
karldr) veya tanrnn kartalyla
tem sil edilir.

P l to n

N e p t n

P l ton'un varl 1 9 3 0 ylna katlar

Bugn Balk hurcu nu n ynetici

kesinlik kazan m am t: gezegeni kefeden

gezegeni olan Neptn 1 8 4 0 ylna kad ar

P errival LoueH i ism inin -a y zam anda

kefedilm em ii i. (lifinde \nik Rom a dciz

Antik ll yeralt tanrsnn ism inin ilk

iki harfi o la n - hu h arfleri glifide temsil

tan rsn n (A ntik Yuud aki karl

edilir. Y akt zam ana kad ar n ic e gezegen

edilen N eptn'n Balk burcu na verdii

Poscidon d r) dili tzraylu tem sil

denilip km senen d ntrc, gizem li

hilidii itkiler, sezgisellik ve uyurgezerlik

Plton Akrep hurcunu ynetir.

gihi n itelik ler suyla ilintilidir.

Ki

217

Bat Astrolojisinde B u rlar

.U nca bkz.
in zodyak .
sayfa 41
Dal zodyak,
sayfa 4 I

Bat burlar kuann kkii Mezopotam yaya dayansa da.

bugii aina olduum uz astrolojik sistemi A n tik ^ im an l
lar gelitirm itir. Gne ylm andran zodyak yl evrim i,
ballar ekinoksu zam annda balar. Zodyakm 12 ta k m
yldznn ya da burcunun birincisi olan Kou (/l/y'e.s*)
aa yu ka r b ir aylk a ralklarla Boa ( T a u r u s ) , kizler
(G e m in i), Yenge (G a n c e r ) , Aslan ( L e o ) . Baak ( l i r g o ) ,
Terazi (,L i b r a ), Akrep (S c o r p io ) , Yay (S a g iU a r iu s ), Olak
( C a p r i c o n ) , Kova (A f/u a n u s ) ve Balk (P ise;s*) izler. Sa
natta her b ir bur, temsili tasvirleriyle ve glifleriylc sem
bolize edilir: rnein Ko Ariesi iaret eder.

Zo d y ak e m b e ri

Soldaki 13. yzyla ait

illstrasyonda Bat zodyaknn
on iki Imn geleneksel olarak
zam ann ebedi dngsn
tem sil eden b ir em b er ya da
tekerle dzenlenir. O rijinali
b ir Provenal elyaznasm da.
K m cngol de Beziers i
! a I ir e r i (lire d 'A m o r
(Akn Dua K itab ) adl
eserinde grlr.

2 S

\ \ Kl t u

v ^ 2 )
K o, A ries

B oa, T aurus

Ko zodyak dngsn 21 M an

21 Nisan dolaylarnda K o'u n yerine geen

dolaylarnda h alatr. K o ' ynetici

B o a y sem bolize eden g lille h ir boa ba

gezegeni M ars, elem enti atetir: eii

ile bo yn u zlan griiliir. Boa'y yneten

drtlde ve eril ku tup ta olm asndan dolay

gezegen \ es. elem enti top raktr: sabit

gl, en erjik ve p ozitif h ir etkisi vardr.

drtlde ve dii ku tu p tad r. Bunlarn

Ko glifi stilize edilm i lir ift ko

toplan etkisi duraan, gereki ve

boynuzudur.

istikrarl in san lar varatr.

k iz le r, G e m in i

Yenge, C an cer

kizler b u rcu 2 1 M ays'ta ykselie

Y enge'i glifii ne an lam a geldii belli

geer: glifi b irb irin e kenetlen m i iki

deildir, am a yenge k sk alar, ayn

kiidir. kizler bu rcu nu yneten gezegen

safh alar ya da iki nee gibi fikirler

M erk r'd r ve elem en ti h avad r; deiken

drtld e ve eril ku tu p tad r. Bu zellikler

uyand rr. Y netici "gezegendi Ay. elem enti

b ir a ray a geld iim le, m era k l, yerinde

alr. Anal ve em zirm eyi iaret eder.

d u ram ayan , eli ler ie y a tk n , faal bir

Y enge'in dnem i 2 2 H aziran da b alar.

sudur: ocf drtlde ve dii ku tup la yer

insan o rtay a k a r.

\ \

im

r \

210

Bat Astrolojisinde Burlar

Ayrca bkz.

Asiroloji inancna gre hurlar ile D nyad aki yaam

A s la n 'n fiz ik s e l
e tk ile r i.

arasndaki iliki zii itib aryla akrokoznik ve ikro -

sayfa 41

ko ziklir: Yukarda naslsa aada da yle. le r bur

A z iz M ik a e l.

suyfa 195

(bkz.
2 1 -t-l 7), element (bkz. s. 22-1-25 ), nitelik, kip. drtl

bnyesinde b ir dolu etki barndrr: ynetici gezegen

.v.

blmleme (cii, sabit ve deiken) ve kutupsallk (eril

va da ilii) etkileri. Ve ler bur
i karmak etkiler yoluyla aa
daki Dnya yla balam kurar.
Dalla ak ifade edersek, ler bir
burcun o burcun etkisi altnda
doanlarn temel kiiliklerine ve
ayrca ksmen bedenlerine etki
ettiine inanlr.

Y n e tic i g e z e g e n V ens

15. yiizyla uil D e S/lrrn

(K relere D air) mili h ir elyaznusu
resm edilm i ola V ens' n iki
ym ln. h gezegen larafm lm
ynetilen T era z i ve Boa h urlar yer
alyor. \ eniis kem li h u rlarna.
laki|H;ilerile ve resm in ali
ksm m la h irhirie kur yapan
iftlerd rn a lalara gili.
gzellik -v e a k - sevgisi verir.
220

A s lan , L eo

B a a k , Virgo

Aslm burcu 2 3 T ein im iz dolay hrmla

Ikiak h urcunun glifi kadn cinsellik

sale alr. Y n eliri gezegeni (iine.

org anlarm ya da "M eryem 'in M' sii

elem enti a tetir: sab it drtlde ve eril

tem sil eder. 2 3 Austos tan itibaren

ku tu p tad r. Neeli b ir yaps ve ateli hir

halay an Baak h rc M erkr gezegeni

ya ol can l, en erjik, buyurgan hir

tarafn d an ynetilir ve elem enti top raktr:

kiilik yaratr.

deiken drtlde ve dii kutuptadr.

Zeki ve gereki h ir k a ra k te r yaratr.

T e ra z i, L ib ra

A k re p , S co rp io

2 3 Ey l l de kendini gsteren T era z i,

\krehin kuy ruundaki zehir glifide de

glifim le de an lalaca ii/.ere. denge ve

grlr ve hu sayede Baak sem bolnden

tart hurcudur. T erazin in ynetici gezegeni

ayrt edilir. Vkrep 2 3 lkim de etki etmeyi

\ eiis. elem enti h avad r; nc drtlde ve

halar. Y netici gezegeni Plton (y da

eril ku tup ta yer alr. H eyecann kontrol

M ars), elem enti sudur: sab it drtlde

ed ebilen, iddial ve da dnk h ir yaradl

ve dii ku tup tadr, \krcp hurcu insan

meydunu getirir.

tem kinli ve efkatli olur.

Bat Astrolojisinde Burlar

Ajncnbkz.
k i ll m lik ,

Geleneksel olarak 12 burcun tasvirleri ya la gderi. ast,

uvf4l i i

rologlar ve gokhlm cler taratnd a yaratlm , h r en-

Kei, sayfa 145

ber iinde bur ta k n n y ld /la n u gsteren yldz h a rita la

rnda ifade bulur. H e r biri yaklak 2 8 gnlk (kabaca
b ir ay) b ir dnemle ilikilem lirild ig i iin, hepsi b ir arada
tan b ir yl oluturan burlar, tak vim odakl sanat eserle
rinde. her b iri -g e n e llik le belirli b ir mevsimle a ka ra kylm karlk gelen zam an n temsil edecek ekilde (dua
kitap larn da oldg g ib i) betim lenir. T b b i ve ezoterik
emalarda da bur sembollerine rastlanr.

B alk b u rc u ay

15 . yiizyl
ortalarn dm kla
hir la kiah n d aki
hu illstrasyonda,
hirhirie hillim m i
iki h alik. Balk
h m m tem sil
eder. H Im re
hkim ddgu uy
u b at
dolaylarnda h alar
(K uzey A vrupa'da
k v a k ti). B
nedenle resim deki
adm uyuklarm
stm aya alyor.

222 \v R t r \

Yay, S a g itta riu s

O la k , C a p ric o m

Yay lrn Dnya ya etkisini 2 2 k n n

Olak hurcu bazen halik k m r y la

dolay lan tulu gsterir. Y netici gezegeni

resm edilir. ( lifi hu detayn ya sra lir ili

Su t iirn d iir ve elem enti letir; demiken

olak boynuzunu da ierir. O lak hurcunu

drtlde ve eril kutuplu yer alr. nsanda

ynelen gezegen S a t rn 'd r ve elem enti

yuylnac. can l, demiken ve enerjik etkiler

to p raktr: ei drtlde ve dii kutupta

uyudnr. Sugituris isa bal i olarak

yer a lr. Dnemi 2 2 Aralk ta haslar. Olak

tasavvu r ed ilir. Burcun glifi de oktur.

hurcu isu lm l am a hrsl lir doaya

sahiptir.

/ y

AA/

K ova, A q u a riu s

B alk , Pisces

Kova hurcu, glifii oluturan dalgal

Balk burcu nu sem bolize eden g lif birbirin e

izgilerden de an lalaca zere, su

bal iki halik tem silidir. Balk hurcu

taycsdr. 2 0 O cak la etki etm eye haslar.

dnem i 10 u b at ta halar. Y netici

Kova hurcunun ynetici gezegeni U rans

gezegeni N eptn ya da J p iter, elem enti

ya da S at rn 'd r, elem enti ise h avad r;

sudur: deiken drtlde ve dii k lp la

sahil drtlde ve eril ku tup lad r. Analitik

yer alr. nsana idealist n itelik ler alar.

dnen kararl, b ir k a ra k te r oluturur.

Drt Element ve Salg

Kkeni Antik Yu m 'a dayanan Drt Elem ent (ate. s.
hava ve to prak) teorisi O rtaa ve Rnesans tbli illst
rasyonlarm la ve simya ile astroloji em alarnda sembo
D rt b u r e le m e n ti

lize edilir: zira lir zam an lar I mi dn elem entin evrendeki

li 15. yzyl

her eyin tz olduu dnlrd. le r h ir elementin ya

l'rusz

da ilkenin iki nitelikten olutuu (scak, ku ru , souk ve

-lya/asxla
hi'linleUMi

slak) ve ii hurla (gen ya da l) ilikili old sy

lr lekcrl

lenir. Ayrca her b ir bur insan bedeninin h ir parasyla

lrrkczirH cki daire

ili.kileudirilirken, elem entlerin de Drt Salg araclyla

drt eit pray

I h i I h i i i i u . I li r lir

isa salm etki ettii dnlrd.

eyrek p ara dn
elem entten brin i
tem sil eder: ate.
Iava, su ve top rak.

A te

\te scak ve kr olm asyla suyla kartlk

o luturu r, li eril elem entin b u r iiliisii
k o .

\ s Ih i i

ve YavM r. Vte siyaylu ilgili

siste m im le ucu yukar m kan genle

sem bolize edilir. Sem end erle yu da sanat
eserlerinde grld zere C rek o -llo n e
tanr I Icpluistos/Vlcam s ile gsterilir.

224

Su

Dii elem ent sym h r ls Yrge.

I lava topran kart olarak scak. slak \e

\krep ve Blk lir: ilelikleri ise soukluk

eril h ir elem en ttir: hur ls ise kizler.

ve slak lktr. Mein karl o larak , sim yada

u m aa hka iigele g sterilir. Ayrea

T erazi ve Kova dr. S im y aclar havay e

o iiiiii

temel ruhlar olan

su

perileriyle de

sem bolize ed ilir. G rck u -R ou en deniz tanrs

Poseido/Nept ile siy tem sil edebilir.

y ukar hakan ve iinden yatay h ir izgi

geen genle ya da temel ruhlar olan hava
perileriyle gsterir. G rek o-R om en tan ra
Heru/hno san al eserlerinde havann
sem bol olabilir.

To prak

D rt Salg

Ih u n u n k art top rak. e aa hakan,

Aslan, kuzu, m aym un ve dom uzla

yatay h ir izgiyle bolnm genle

sim gelenen Drt Salg h ir zam an lar

ya da mu tem el ruhlar olan cinlerle

iisa vcudunda dolatna inanlrd.

gsterilirken, sanal eserlerinde G reko-

\te salgs (sar sa fra ) asab i tipler

Koe an a tan ra Demeter/Geres le

yaratrd. S salgs (h alg a) arkal

tem sil edilir. Bur ls Boa. Baak ve

kiilikler m eydana getirird i. H ava salgs

O lak tr. Souk ve kr b ir dii elem en ttir.

(k a n ) iyim serlii desteklerd i. T op rak salgs

(k a ra sa fra ) ise m elankoliye ede olurdu.

225

E z o t e r i k ve Gizli S e m b o l l e r
Aynen bkz.
Perg el , sayfu 23
Yld r m d en kle.
sayTu 4 3

Avrupa semi m illerle tlol ezoterik gelenekler ve biro

u gnmzde de varln srdren gizli topluluklar a
sndan zengin b ir tarili vardr. Ib nedenledir ki. rnein
21. yzyla ait b ir petagran simgesini cad sembol ola
rak grp kendinizi b ir Ortaa bycs gibi hissede
bilir. T aro t kartlarm ] tasarmnda srekli yeni anlam lar
kefedebilirsiniz. B ezoterik sistemler ve gizli topluluklar
arasnda simya. C iil-b a tarikat i ve farmasonluk ne kar.
Bunlarn lepsi b ir zam anlar ler eyin stnde olan Koma
Katolik Kilisesi tarafndan m ahkum edilmitir; onlar da
zulm den kanmak am acyla sembolik dillerini zamanla
-e n azndan ksmen

A n d ro jen

ilk sim yaclar ebedi

yam iksirini
ve a y n c a aa

kapal bir iletiim bii

X II
d

mine dntrmtr.

^ G E I-lA N C T E

m etalleri altna
dntrm enin

T a ro tta b ir B yk S r

yolunu arark en ,

k a rt

teorik enlnnlnrm

* Aslm Ada**

ve kim yasal

tarotta olduka

dene lerii

sem bolik b ir Byk

kaydetm ek iei
ok ayrntl hir

S r (M ajr A m m a )

seholik sistem

ille dr negatifliinden

kllann lardr.

k ay nak lan m az. B

karld r, am a nem i

I k e k l i k v e diilimi

kart rnei 2 0 . yzyln

b irletiren Adrnje

ban da \rllr Kdwrd

(Krdi.i) ya da

W aile i P aela Golm a

lerafrod it figr
ideal btnl

Sin ill ile b irlikle

tem sil eder.

tarot destesine dayanan

tasarlad B id er \X nite

ju l
226 \\ k i r \

bir Alnan kart setinden

a ln m tr.

G l-h a

M a so n sem b o l

T arik u te atln (R o sirreia n isn ) verc

F a rm a so n la rn gizli topluluunun tarihi

^lil-lnn,' sem bol (m erkezin de iil ola h a)

1 7 1 7 ylna dayanr, an cak yeleri

aslnda le m istik b ir gizli topluluun

S ley m an 'n T ap n a ina ed enlerle ve

(R osae Crtcis L atin ced e I n G l "

o n larn gizli iaretlerin i gelitiren O rtaa

d em ektir) le de ot iilii kres

duvarc lo n calaryla bulanl olduklarn

C lrstian R osekrez'u n (A lm anca

iddia ed erler. Fu m usolar en bilinen

G ll l a " d em ektir) ism inin grsel

sem bol T a u n (C o d ) ve geom etrinin ilk

ifad esidir (rehini).

h arfi C ile pergel ve gnyeyi b ir aray a

getirir.

T a ro tun A slm
A dam

kelu el ve
edilasyon iin
ku llanlan T a n t
k a r tla n 2 2 Ryiik
S r (M aj r A rcan a)
ve H karlk drl
tukdu m eydana
P entagram

gelen 5 6 k iiiik

lrntngrul evrensel ve kozm ik erkei ya

S r (M ior A rcana)

da kadn sim geleyen b e l b ir yldzdr:

k artlarn d an oluur.

be. insanolunun saysd r (nk

Resim de grlen kart 12 num aral Byk

insanlarn be dys ve huunu yum su

S r kartd r vr bilgelik iin kendini feda

d on kol buca v arlr). R u la r ayrca

eden Aslm A d a m ' tem sil eder.

be elem en ti (geleneksel lorl elem ente

ilaveten eter ya da rl). dolaysyla
btnl tem sil eder.
\V Hl P\ 2 2

Fantastik Y a r a t k la r
Ayrca bkz.

A v n p a lla n hayalim i*' kurgulad fantastik v a rlk la r

I j lc rl . sayfa 159
Anka kiMi. sayfa 159
Tek

m ) /I

Hayta 159

al.

kla n n kutsal efsanelerinde ve ka vram la rm la k ltrel

geleneklere kk salacak ka tla r gl b ir yank yapm tr.
G kyz, deniz ve yeryznn bu efsanevi y a ra tk la rn n
you, kahram an lk hikyelerini rnein \ t li k a vazolar ve
Ihm a m ozaiklerine resmeden Antik
\ tnan ve Ihna dan devralnm tr,
baz y a ra tk la r ayklam as imknsz
doa o laylarn simgeler; b azlar da
a ralarn d aki

fa rk llk la r

sonradan

H ristiyan alegori sanatnda pekiti

rilerek olan doastnn iyi ve kt
glerini
hayvanlar

temsil
ve

r konu alan

eder.

fantastik

O rta a d a
y a ra tk la

resimli yazm alardan

(bestiam n vocnlmlun) esinlenilmi

benzer trde yaratk tasvirlerine ha
nedan arm alarnd a ska rastlanr.

H a n m e fe n d i ve te k bo yn u zlu a t

t lle H ardoy'n I eseri Itarn

Ii D k ild in (F a s a I 1 3 1 0
llylan u la yay m lanm tr) resim li
sayfasn d a, bem beyaz b ir tek boynuzlu ut
soylu lir lum m eredii yannda vstl
b ir ekilde d inlenirken betim len m i. Bu
vahi fan tastik yarat an cak b ir b akiren in
-ak in le-ireb ilece i sylenirdi.

228

u m

Pt

Tek b o yn u zlu a t

Bal da tek hoyzl

al betim lem eleri
eitlidir (rnein
h ir antilop ya da al
bedeninde olahilir).
ancak arn d rn
boynuzun alndan
kt konusunda
herkes hem fikirdir.
Pegasus

I lir is tiv a n

G rek o -R oe m itolojisinde knnd

geleneinde

lcvaz at Pegasis*n. deniz tanrs

safln hu uk

Poseido/Nepni ile (orgon M ed sa n

setMil avcak hir

yavrusu oldg sylenir. Porseus gili

hakire tarafndan

kalran alu r at olan, y ksekten uan

dizginlenebilir ve hu

Pegasus m aneviyat ve soyluluu (a v n e a

nedenle Isa'y iaret

R nesans alegorisin d e ii) tem sil eder.

edebilir.
A n k a kuu

B a trm altn a n k a kuu 5 0 0 ylda h ir

- lm e k z e re- gnll olarak gnein
ateli nlarn a kend ini a a r ve yan d ktan
sonra kendi kllerinden yeniden doarm
R om allara gre, lii im paratorun
yceltilm esini sem bolize ederken.
H ristiyalar a k a kuunu Isa'nn
yeniden douuyla ilikiled irir.

Bat da ejd erh a H ristiyanlk inancnda

"y la n " b lis le e tutulduundan,
ktln vcuda gelm i hali olarak
grlr. \te soluduu sylenen ejd erha
yarasa k an atla rn a , yrtc ku penelerine,
srngenin pullu derisine ve ylan
kavruuna (dm lenm ise h venilgi
an lam n a gelir) salip o lahilir.

jd

r V

iA

Drt Mevsim
Ayrca bkz.

Avrupann, m evsim leri kadn p irle riy le tem sil etm e ge

M sr ve buday,
sayfa 1 I

leneinin kkeni, m evsim leri l lo a ( M evsim ) adn v er

(orncofiia.

dikleri ya da drt tan ra o larak tasavvur ede \ntik

sayla 25

\ im anllara dayanr. Doal m evsim deiikliklerini kon im i

ettik lerine inanlan I (oralarn ler liri, yg bir doal sim
geyi elinde tu tarken resm edilir. Aeak Rnesans d nem in
den itibaren dier G reko -R oen tan rlarn onlarn verini
ald grlr. Drt M evsim , geen
zam an ve yaam dngsn ifade
etlii iin, san atta av zam anda
insan hayatnn drt evresini a n
trr. Ayrca Drt E lem en t

(b k z .

s. 2 2 4 - 2 5 ) gibi dier alegorik d rt

l eleri de sim geleyebilir.

B a h a r s em b o l
llu ly u s a n a t S a n d n I o ltic e lli n in
b a y a p t P r in a r v a ( y a k . 1 4 7 8 ) y a n i
B a h a r da. F lo ra o k s a y d a n a r in
i e k le b e z e n m i tir. M o r a A t ik
lo n a i e k ve b a h a r ta r a s v d .
O n ed e n le , z e llik le de R nesans
d n e m in d e k i n i l i r a le g o r ik r e s im le n il'
h a ia r m e v s im in i s e m b o liz e e d e b ilir .

230

AV K I P A

B ahar

Yaz

Ihlan tem sil ede I lora lir lkel iek

Olgun ek in ler yazn b iilir, dolaysyla h

tu tarken b etim lenir: tek ban a b ah ar

mevsim i lesil eden Hora (ya da Demeler/

iekleri de bu m evsim i sem bolize edebilir.

C eres) b aak larla sslenm i olarak ve bir

\frodi/\ eiis ve Klora gibi (reko-K om e

buday dem eli. rak ya da trpan tarken

tan rlar sik sk o yerine geer. B a h a r bir

c a n lan d rlr. nsanolunun ilk evresi ve

bebek ya da o cu kla da g sterilebilir

ve hava elem en tiyle ilikilidir.

a leli* ilintili olan m eyve de yaz sem bolize

G z

edebilir.

Vkdeiz blgesinde zm ler giiz

Kis m evsim i sa n a lla birok figrle lesil

m evsim inde top lan r. D olaysyla /.

ed ilir: yapraklarm dkm aacn (lipik

asn a yap raklaryla b irlikte, gz m evsim ini

b ir k sem boldr) yum sra skca

iarel eden I lora v ya da (reko-H om o

sarnm i bir kad n , iishi riiil yal bir

tan r D ioysos/Bnkklos't ssler. Vyrca

adan veya G reko -R o e I lepluislos/

isa h ayatnn olgunluk evresini \e

\ lcas. Boreas (kze> rzgr tan rs)

topra ifade eden herekei hoyz da gz

ya da rene, k yall, lnii ve suyu

sim geleyebilir.

iarel etler.

2 :il

Yaam ve lm
fin o

bkz.

s k l'lr l. s||\f|| 47

Oliuu. savla Tl

Yaam ve lme d air sembolik antrm alara her tiirlii re

simde rastlanr, aeak ni tem alar iki alegori tipinin ana
ko.sum tekil eder: Biri insann va da insanolunun
evrelerine, dieri de hayatn gelip geiciliine \e dnye
vi m lkiyetin kesin deersizliine deinir. Yaamn ksa
l insan hayatnn eitli evrelerini ko alan tasvirler
de (bebeklikten olgunlua ve yalla katlar uzanr ama
yas belirtilm ez) rtk h ir ekilde verilir. Bu karlk
17. yzy l A vrupasnda zellikle

^ W,M \ **-w -yi

-V>*s , .

mehur ola

litas (Latieede

"Boulk

vu da "Boluk

an

lamna gelir) natrm ort lam m

temel koisidr.

n san hay atn n b e ev re si

Bir Mm elyazusl sim yaclkla
ilgili lir iire elik eden. 17. yzyla
ai m resim de insan h ayatnn le
evresi h elileiyor. S a ralam
bebek doum u ve ocu kluu, onun
sandaki iki figr genlii ve
olgunluu, u n lan takip ele dier
iki figrse yall ve lm ifude
ediyor.
232

Doum v e o cu k lu k

F lrt ve n ia n

( rlitrk ir ola yavrular b c s ln r

(a-lik lrr /aa flrtlem c /aman

potansiyeli olduu ii ki yum urtas

o lm utu r vr gem i yzyllarda. |iaialk

iisa rahm iyle zdeletirilir ve

sk lkla h aird ann gelecei iin riddi

dourganl. yai yaam , doumu vr

h ir r tadndan. nianlanm alar

ocu klar sem bolize rlrr. (ie h ayvanlar,

d rstrk lrrk v r knlam ak ii/.rrr san al rsrri

halur iek leri v r la iia insan ev lallar

sip ari edilirdi. R nesans san aln d a nian

ilr I m*Irkl*r l* yaam n h hala^

k a ra llr srholi/r rd ilir.

aam asn rilisiI r lrrlrr .

Evlilik ve olgunluk

Yallk ve lm

Ihn san alm la nasl y tm rlalar rn k lar

T n is il sanalnda hasto vall iarrl rlrr.

s in ir liy o r s a , h ir ift ks ila (kum ru)

la n itn s lahlolarda ise ounlukla k

o la n n gelecekteki ana b ah alarn (m isil

sa a lin r rastlanr (/aa km m nm l/la

eder. I \lilik lr so hla roan ik a k la r

akm akla olduunu ima rd rr). Yaklaan

ifalr rlilirk rn h riim lrr ku lar genellikle

lm e dair hr/rr srn h o llrr ansnda,

K*yax g vercinlerd ir. nk h ku lar

/aa len baka a ln lr r . eriy n ya da

(rrk o -R o m r ak ve dourganlk tan ras

snm m um lar vr yau sra kafataslu n .

A frod itA riis iin kutsaldr.

isk rlrilrr vr ii Ih dri/ kahklar vardr.

233

Yedi Temel Bilim

U na, bkz.

\etli Tem el Bilim olarak snflandrlm kotlularn frp-

lliit s S i T i ' . ' l a m a s

sayla KO-ll

\ t i k llta va davam'. B bilim ler o. yzylda

F ilo lo jin e M erkr'n Frliii.;i(\\ ale<fcik m etinde lm sz

letirilm i, O rtaa ve Rnesans dnem lerinde ise salam
b ir eilim in temeli olarak gmlmtr. O ran er, M antk
\a da D iyalektik ve Retorik liisii D ir ilim

(k alin ced e i

Jfo P )

ile G eom etri, A ritm etik, A stronom i

ve Miizik drdsii (JiK id riri u
Drt Y o P ) birlem esinden olu
an Yedi Tem el Bilim kadn olarak,
baze de onlarn a n a s savlan
felsefeyle birlikte resm edilir. A yrca
h er b iri kendine uygun b ir simgeyle
(drd burada gsterilm itir) ya da
tarihsel b ir figrle sem bolize edilir.

A stronom inin em b erli k resi

t), y z y ld a n k lln a D e lir A r li e

IM / e S cictzi (S a n a tla ra ve D ilim le re

D a ir) a d l Ita ly a n e ly a z n n s n la k i n i
a le g o rik ta s v irin d e \ s lr n n o n ii li g iir ii,

\s tro lo g ia ) h ir e liy le e d ik k a t e k ic i
s im g e le rin d e n b ir i o la n e m b e rli
k r e y i k a v ra m . e m b e rli k re e v re n i
sim g e le r.

234

'

t m

A stronom i (A s tro lo g ia )
A stronom i fiilin i
(L atin ced e
A s tm lo g ia )

em berli kreyle
(sa ^ in grld
g ib i) veya cennetin
h aritasn tem sil eden bir
gk kresiyle sem bolize
ed ilir ya da b nesneleri
tu tarken canlan d rlr.
A stronom inin dier
sim geleri arasnd a pergel,

G ram er (G ra m m a tica )

sek st an t ve usturlap vardr.

(#ro er (L a tin ce d e G nm natira.) genellikle

H atlanyns da Astronomiyi

rencilerine dik katlerini versinler diye

tem sil ed ebilir.

elinde k rb a ( stte grld g ib i) ya

da sopayla ders an latan lir kadn olarak
resm edilir, bitkileri sularken de grlebilir.
Hm yerine, tarihsel fgiir olarak, iil

I 1 23 I
4 56
7 89 1
10
100
200

gram erci P risriam is yu da D onatus da

gram eri tem sil ed ebilir.

Mzik (M u s ic a )
Mzik (L a tiflerd e
M u s ic a ) g e n e llik le

elinde lavla ve arp

gibi b ir alg aleti
tla b ir kadnla

A ritm etik A rithm etica)

b etim lenir. Hir

Vriimetii (L a tin ced e Arithrnc/icn)

dier sem bol ise

kiiletirildii kadn figiirir ilintili olarak

yulmzru lrken

betim lenen veya dorudan \ritctigi

ark sylediine

sem bolize eden sim geler arasnd a, zerinde

inanlan kuudur.

saylarn yazl nldn^ b ir tablet yu da

parm en, hesap tah tas ve cetvel bulunur.

Mzii ifade edebilen

erk ek ler P ythagoras.

Hm yerine lii m atem atik i Pythagoras

yu da K abil in

da A ritm etii tem sil edebilir.

soyda gelen
T b a l-K a in dir.
W

IH W

235

Giri
Aynen l>kz

Icn s il sluplar b elirli k lt rel fa rk llk la r g sterse de,

\ h lu | n .

sayfa 4^

O k y an u sy a'n n san at fo rm la r b ir o k sem b o lik b en zerlik

ie rir. Z ira a ta la rn n g erek arazi k o u llary la, gerekse
to p ra k , h av a ve su c a n lla ry la ya d a iklim k o u llary la

J t
J L
K an g u ru iz le ri

Avustralya
A borjilerini

b ir b t n o larak d oayla ku rd u k lar g lti b a. b u b l

gen in s a n a tn n tem elin i olu tu ru r. A vu stralya A borjt
sa n a tn n b a lc a u ra, D -zam atu o la y la rn ve k a v
ram larn a k ta r m a k tr ; b u n la r topluluk aid iy etin in ku tsal
ba m ku v vetlen d irm ek zere k a y a la rd a , a a k a b u k la
rn d a ve v cu t resm i sa n a tn d a fig ra tif ve se m b o lik b ir
d ille yeniden c a n la n d rlr. M aori san atn n a m a c b k a
d a r b elirg in deild ir: geleneksel san at fo rm la r, zellikle
de o y m a eserler, h a re k e t en erjisin i s o m u tla tra n , stilize
ed ilm i kv rm l m o tiflerle doludur.

resim lerind eki yerel

hayvan lara uit uvak

A b o rjin le rin

izleri, o hayvann,

k ay a s a n a t

kuun ya da

Avustralyann
kuzey snrnda

srngenin peine
takldnzda
grebileceiniz

bulunan K akada

iz.lere tpatp

kava resm inde,

Milli P ark n d a k i

benzer.

Ihrrgij i (kar

K angurunun
izledii yol. her

sayfadaki "D iizanan ata la r

b irinin al uru

balna baknz)

yukar doru

beyaz renkli kk

h afife kvrlm

b ir tem sili gze

h ir ift paralel

arpyor. Onun

izgiden oluur.

iistiinde duran
X -m stilim d ek i
lyk figr
A borjinlerin yaratl

236 o k a i m s \ v

ala> Nam udjok

canlandrr.

D -z a m a n a ta la r

Avustralya Mtorj i terinin kadim kaya

saaiiKa. m em eleri ve vajinasyla, ocuk
fam a m* dourm a yeteneini simgeleyen
Bargij gibi. A nlrn l Ikcsi Dtizana atalar resmedilir. \ ldn ada
Naarrgon kars olan Barrgij i.
\ I v i i i t tn (A ljorji olm ayanlar onu
Leielardt ekirgeleri olank bilir)

aasi olduu

s y

lenir.

Tiki

"n sa n igesi** an lam n a gelen /ik i ayrca

Maori in an cn d a ilk insana verilen isim dir.
Stilize kad n y a da erkek figrleri le
m itsel hem de gerek atalar tem sil ederek
onlarn koruyucu varln sem bolize eder.

Tikinin dili, kt glere gzda vererek

onlar soylarnn evresinden kartm ak iin
dar sarkm tr.

K o ru

Koru Maori san aln n e sk

can lan d rlal m otiflerind en b iridir.
eri doru k n rla b ir spiral biim inde
betim lenen koru Y eni Z elan d aya zg
erelti o tlarn n krpe y ap rak lan n
an d rr. D olaysyla yaam gc,
by m e ve evrim gibi dinam ik
k a v ra n la n sim geler.

\ M SN \

237

Avustralya Aborj inlerinin

D-zaman Ruhlar
A) rica bkz.
\\walag Kz

Al)or]inlerin kutsal in a n c, kad im v arlk larn A vu stralyada

kardeleri,
sayfa 24 1
Ylan ve im ek.
sav fa (>2

y atta k alm alar iin gerekli becerileri rettikleri D ii-

d o lan arak orann doal n itelik lerin i yaratp in san lara h a

zaan a ya da D ler lem ine od aklan r. M imi ru hlar
bu v arlklard an d r: eski zam an lard an kala kaya resim le
rinin. in san lara Mimi slu b d a resin i yap m ay reten
hu ruhlarn kendileri tarafn d an yapld sylenir. Bu v a r
lklarn ounun sem bolik -v e g e r e k - an lam d a im di ve
bu rad a olduu d n lr. n a n a gre g k k u a y la n
lar su k a y n a k la rn d a b a rn rk e n , y ld rm ru h la r v a rlk
larn y a ln z ca ya m ev sim lerin d e h isse ttirirle r. A yrca
W an d jin alarn ken dilerin i hay aletim si im gelere d ntr
d klerine in an lr.

W a n d jin a duvar

A vustralya'daki
b ir k ay a resm inde
b ir sra \\ au ljna
ruhu gzlerini
dikm i bakyor.
A borji inan cn a
gre W a n d jin alar
denizden k aray a
k tk larn d a
kend ilerini l
lip im gelere
dntrm ler.
yleyse bu p ortreler
onlarn ruhani
v arlklarn lesil
ediyor.

23S O K V A M ' S Y A

M im i ru h lar

G kk u a y la n la r

D zenbaz kiihl edilen Mimi rlltr.

Ihi Ahorji A vustralya'snda gkkua

n k lk la -in sa n la r a rettikleri sylenen

y lan larn a inan lr, k ok sty

avclkla ya da h ir baka isle urarken,

sem bolize ed erler: ylas form laryla

ptc a d a m la r eklim le izilirler. O lara

kayalarn yarklarnd a yaam a im kn

sy h arek elin i, gkkua renkleriyle

de yar m evsim ini tem sil ed erler,

veren, am a rzgra k m a la rn a cgcl nlu

(kkta ylanlar bereketin yan sra

ar ince olularyla sem bolize edilirler.

aniden b a stra n sel gibi ykc gleri de

ifade edebilir.

Y ld rm ru h la r

VVandjina ru h la r

k ii Ahorji inan larm gre o arp c

Belirsiz b allar ve h lls haleleri

yldrm eriflerinin nedeni INaurrgn gibi

W adjim lar syla ilikisini sim geler.

yldrm ru hlardr. Ih ru hlar evrelerini

Deniz yoluyla bulu tlard an zlu r ettiklerin e

ku atan h ir kem erle (yldrm ifade eder)

iala h yar getiren ruhlar,

sem bolize ed ilir ve genellikle h kem eri

yuvarlak gzler ve b u ru n la, am a azsz

y aralan gk grlts b altalaryla b irlik te

olarak betim len ir. H alelerinden yan

gsterilir.

izgilerse yldrm iaret eder.

t >Ik \ \ \

239

Aborjinlerin Atalar ve
Totem Varlklar
fa n c a bkz.

A t a l a r ve t o t e m

k a n g u ru izleri.
savla 2 ilo

. .

(tkk a y l a n la r .
sayla

,)jr ekild e gze

v a rlk la r

M jo rji s a n a lm la
..

. .

b e lirg in

.... .

a r p a r ve n em leri g e n e llik le

..

D u-

z a m a n n d a v a (la D l e r l e m i n d e k a b i l e l e r i n k u r u l m a *

sd a o y n a d k la r rold e ve de o n la rla a k r a b a lk iddias

tay an kii veya k la n la rla y ak iliki iin d e olm ay
s rd rm e lerin d e y a la r. n san , h ay v an , ku , s r n g en ,
b cek ve b itk i (b iro u n u n ek il d e itirm e giie o ld u
u n a ia lr) b iim in d e b e tim le n irle r. B ed en lerin e z
ve h arek e t v erd i in e in an lan p a ra le l a p ra z izg ilerd en
d ese n le r (b u n la ra r a r r k d en ir) k la k im li in i sem b o lize
ed er. W a\valag kz k a rd e le ri g ib i to te m a ta la r ve k a n
gu ru . dev A v u straly a k e rte n k e lesi g o a n a y a da keseli
s a n p o ssm g ib i h a y v a n la r k la n la rn k o le k tif k im li i
n in b a lc a sem b o lle rid ir.

K an g u ru , k an g u ru
yavrusu ve dingo

A n lrn 1 11k<*si nden

b ir san at olan
lv a la b aa
kaln resm inde,
bycek bir
kanguru figrnn
y an n a kk hi
digo resm etm i.
Kanguru yavrusu,
kesesinden ban
k arm halde
grlyor.

240 O k i \ \ { " i \

W aw alag kz k a rd e le ri

K anguru

W awalug kz kardelerinin hikyesinin

K an gu rular totem varlklar olduu kad ar

birok versiyonu vur. \neak h hikyelerin

ay zam and a da h ir hesi kaynadr.

insanolu ile dou arasnd aki karlkl

K agtn lar (ve dier h ayvan larn)

ba lenel a la n n riak ten as, kiiiik hir

Ahorji sa n atn d a resm edilesinde

glde yaayan hiiyiik pitonun (erkeklik

ku llanlal 'A - s tili" m otifler, hayvan

sem bol) W aw alag k/ kardelerini

an atom isini ku tsallktan arnd rarak avclk

(kad n lk sem bol) yutup kusarak dar

ve kasapln kapsn uur ve hyleee

karm asd r.

eitsel hir uaeu lizel eder.

P o ssu m
k o e a gzleri ve
lla zellii
olan kuyruuyla
h ir keseli sa
lrii ola
possu veya
o

|h is s iiiii

aye

grnd

G o an n a

gihi b etim lenir.

Dev h ir kerten k ele tr ola goaa.

stte grld zere, ya fig ratif olarak

Ancak
A vustralya'nn

ya da iki taraln d a ayak izleri ola hir

h totem lavvu Ahorji

izgiden ib aret (gvdesini iaret eder)

san aln d a pene izleriyle de sem bolize

hir sehol biim inde lesil edilir. Bir

ed ilebilir: ler hir pene diyagonal h ir izgi

D -zaam m itine gre h ir goaa

eklim le gsterilir ve h izgiden frlau

kendini (Jeeislad deki Mm Ma rom a

drt ksa izgiyle drt dili h ir tara

dntrm tr.

andrr.
k \

>

241

Avustralya Aborj in leri in

Soyl Sembolleri
U n c a bkz.

if/in k n lrr.
sayfa 6()

A vustralya A horjiulerii sanat eserlerinin b azlar, konm n yab an cs b ir gz irin soyut b ir ta a n n d a n ibaret
gr nebilir. Ne ki b u n larn tem elinde son derece kutsal
v* bilgilendiriri b ir alau yatar. D -zam an d a -y a i

U biim leri
I hiim i (b ajj aa

dolasan ru hlarn ktan n doal p aralarn v a r ettik leri z a

m a n d a n - esinlenilm i ola ve A b orjinlcri geleneksel g
eb e yaantsn yan stan bu im geler, ayn anda le belirli

h o lab ilir). Im in

bir D -zaa m ilini a k ta rr le de b m itle balantl

yere oturm asyla

belirli bir blgenin d etaylarn verir. Ih sanat eserlerinde

oluktunl i/i
b etim leyerek hir
k \ IMIS e d e r.

grlen geom etrik ve d ier sem bolleri tanm lay p a n la m a

l m belki de en kolay yolu, kendinizi b ir m an zaran n foto

rafn a tepeden b ak ark en hayal etenizdir.

K utsal h arita
Ylann ^aral
bedeni b
Avustralya
Aborj i illeri resminin
Otlak noktasn
oluturuyor.
I ler iki tarafla
iki lakn mlinde
blm a emerke/li
em berler dinlenm e
oklalan m ya da
s birikintilerini
sem bolize eder.
( )k rn u laan

izgiler de patikalar
ya da suyollann
iaret eder.

J-+2

E m e rk e z li e m b e rle r

D alg a l izg ile r

N o k ta la r

Emekezli emberler
ahit va da geici birok
manzara esini temsil
(debilir. Ancak genellikle
hir yerleimi ifade ederler.
Hu durumda rnein bir su
birikintisini, kava veya yer
zerindeki bir ukuru ya
da kamp noktasn. Iatta
bir buluma yerini iaret
edebilirler.

Dalgal izgiler akan su

ya da yldrm. kontrolden
km yangn veva duna
gibi, doaya ait dinamik
bir giic dzensiz
hareketlerini temsil eder.
Dalgal izgiler ayrca
bir srngenin kvrml
bedenini de temsil edebilir.
Ancak bu durumda bir ba
veva ayak da olmaldr.

Noktalar yamur damlalar,

ateten srayan kvlcmlar,
yldz ya da ilek
ve vunurla gibi birok
doal eyi veya oluumu
simgeler. Eer resmin
tamam noktalarla kaplysa.,
imgenin kutsal anlamn
yabanclardan gizlemek
iin belirsizletirme volma
gidilmi demektir.

K sa izg ile r

D z iz g ile r

^ ukarda grld gibi ksa, oval,

parmak eklindeki izgiler kazma sopalarn
(genellikle yenebilir kkleri ktrmak iin
kullanlr) ya da davul tokmaklarn (ritiiel
arklar ve danslarnda kullanlr) temsil eder,
kimi zaman grlen bir ucu kancal ksa
dz izgiler ise mzraklar sembolize (der.

Dz izgiler dorusal hareketi, zellikle de

yukarda grlen kamp veri gibi belirli bir
yere varmak ii izlenen gzergh temsil
eder. Bir hayvann ayak izleri arasnda
gsterilen dz bir izgi o hayvann bedenini
ya da ilerleyiini simgeler.

Ok T \ M S\ A

243

Ayrca bkz.

Maorilerin Fantastik
Yaratklar

Y ld rn ) k u u ,
s ayfa 8 7

Ejderha,
sayfa 1 5 9

K o rku n ta n iw h a

Yeniden
canlandrlm
b Maori kaya
resminde tanirha
figr baskndr.
Bu yaratklardan
birinin bir insan
mideye indirdii,
bir kincisinin de
bomakla olduu
sanlyor. Resmin
16. yzyla ait asl
Y eni Zelanda'daki
kireta barnann
tavanna izilmitir.

Maorilerin oymaclk geleneinin sembol daarnda bir dizi

fantastik yaratk vardr. Ku biim li m am da ve su can l
s tarivla temsilleri zellikle dikkat ekicidir. Korkun
derecede kocam an avc ku p oukai ve zel bir tatvha
lir ii olan tnarakiha, Maori sanatlarnn layva, ku
ve balk biimli o fantastik -v e genelde iirkiitiicii- yara
tklarna rnek gsterilebilir. Bu layali yaratklar Maoriler iin genellikle dnyalarna ve hayat grlerine tehdit
oluturan, ancak koruyucu gler olarak da hareket ede
bilen mehul, tekinsiz ya da tehlikeli doal gleri ve k o
ullar sembolize eder.

M a n a ia

P oukai

\fnnniu genellikle kertenkeleye bezetilse

Kvrk gagasyla kocam an, kan atl bir

cif. sivri ulu diklerinin ku g u g a sn a

hayvan olarak betim lenen p o u k a i . Maori

benzem esi nedeniyle "k u ad am lar

m itlerine gre insanlar yakalayp yer. Soyu

olarak bilin irler. Gvdeleri insan bedeni

tkenm i Haast kartal gibi gem ite kalan

biim indedir, aneak her lir zvda

b ir yaratk olsa da. p o u k a i gnm zde

b la ii parm akl eller penevi andrr.

aniden vuran lava kaynakl ykc gleri

zellikli* de lm den sonras ii klavuz

tem sil eder.

ya da koruyu cu ru hlar tem sil ed erler.

T a n iw h a

Marakihau

C an av ara benzeyen tan im ha. ayn zam anda

Bir tani'ha tr olan m a ra k ih a u okyanus

yaan alan olan belirli su ktlelerini

d erin liklerind e d olanr. M a n k ih a mnu11 en

sem bolize eder. Ih nedenle sk lkla bir

arp c fiziksel zellisi, avn iine ektii

s can lsn n kuyruuyla betim len ir.

borum su dilidir. Bu bakm d an denizlerin

R azlarnn insanlara d m an, bazlarnm sa

h er eyi t ketip yok etm e gcn tem sil

iyi yrekli ve gl m u h afzlar old u klarn a

eder.

in an lr.

Szlk
A E G is

(rek o-R om en
mitolojisi m t' Z es/.lpiter'in
knkan. A thona/.Ylinerva '
ivdii b ir pelerin va da
tad bir kalkan olarak da
Iitim l<'rtiijt ir.

arm a sem bolnt

kar ia ra fa (izleyene) b ak arak
ekilde kon um lan m asn ifade
eden bir o rm a n lk terim i.
a ffro n ty

bir m etinde baz

harflerin nem li b ir szck
ya da szck dizisi oluturduu
blm .
a k ro s t

s a n a t eserinde derin ya
d a soyut b ir an lam veya fikri
sem bolik volda an trm a.
a le g o r

AM ORETTO

hkz.

PUTTO

insan y a da hayvan
olarak deil de sem boller yoluyla
temsil edilen: ikonik olm ayan.
a n ik o n k

insanolunun kolektif
bilindm da y er alp kuaktan
k uaa ak tarlarak evrensel
insanlk deneyim inin bir
yn n temsil eden sem bolik
imge.
a r k e tp

a r m a l e v h a l a r i genelde kalkan,
m ifer., ta elenk ya d a
ssl ta , pelerin, sorgu ve
tayclard an oluan arm alarn
btn halinde gsterildii
levhalar.

a rm a tam ay a
bak k azan m kiiler iin
kullanlan b ir arn a n lk terim i
( L a t. a m iger).
a r m a t a iy ic is i

zerinde
h an ed an arn as lm h m a
kalkan.

a r m a li k a lk a n

246

./ i K

H induizm ve Budizm 'de

rilel duru y a da o tu rm a
pozisyonu.

asana

" a v b y s avn olayn

gerek h a y a tta byl bir
ekilde yeniden yaan aca
in ancy la, layva lan avlarm a
sahnelerinin resm edildii
sem bolik tasvirler.

S anskritede 'in i'

dem ektir: yeryzne
ien Vin m dnyevi
g rn m lerinden ler biri.
a v a ta r

b e s tia r u m

v o c a b u lu m

O rta a

A vru p a'sn d a yaygn ola.

h a y v a n la r ve fantastik
y a ra tk la r zerine ahlaki
tler ieren hikyelerin
anlatld resim li yazna
klliyat.
B M Z G L E R

Kuzey

c h a r g e kalkan ya d a kalkan
ekli zerine yerletirilen
haned an senbolii ya da
am blem i.

arm aclk la
kullanlan be ya firakl stilize
bir iek m otifi.
c in o u e fo il

S an sk ritede teker ya
da e m b e r": Budizm 'de sekiz
p an ak l d h a rm a -a k ra y a
Yasa d keri' denir.
a k ra

d e r y e k a z i m a genellikle
k abile asn d an nem tayan
iaretleri incelikli bir ekilde

d eriye kazm a.
d e x te r

a rm a clk ta kalkann

tayan a gre san, izleyene

greyse solunu ifade ede
L tin ce b ir terim .
d o r je

bkz.

v a jr a

A m erika K uzeybat Pasifik

Kys u d a yaa y a n insanlarn
sa n a tsa l hayv an tem sillerinde
kullandklar stilize izgiler.

astrolojide
b u rlarn grup (nc, sabit
ve deiken) halim le drtl
olarak blm lencsi.

b l a z o n Ingiliz arnaelk
geleneinde a rm a la r ssleyen
eleri tan m lam ak iin
kullanlan k a v ra m d aarc.

D - Z A M A N I (ya d a D L E R L E M )

Budist inancnda
insan dzlem inde kalm ak
zere seilen aydnlanm
varlklar.

b o d h is a tt v a

dokuz ad e t kk
h a n e d a n sem bolnden
(eltarge) biri: h an ed ann gen
erkek yesinin aile ierisindeki
konum unu gsterm ek zere
k alkann orta sn a yerletirilir.
b r is u r e

buddhapada

izleri.

Buda ay a k

d r tl

b l m le m e

A vustralya A borjinlerinin
in an cn a ge, kadim ruhlarn
ve atalarn ktay ve kta
p aralarn ya rai 1 k a n dnem
ya da filem.
d z e n b a z r u h la r

enerjik ve

deiken d avran laryla y a p n

ya da ykc olan mitolojik
varlklar.
f o n o g r a m bir sesi iaret eden
yazl sem bol.
g l f herhangi b ir yaz
sistem inde tek bir k a ra k te ri.
Iarf y a d a iareti sim geleyen

imge.

G O R G O N E O N GoigOIl MofllJSll lllll

kl gleri kayn lna
inanlan kesik ban Icsil
ede sembol.
G " s e m b o l zelliklerini
oula ilikili olan kiiye
a k larm ak gibi sihirli bir gc
okluuna inanlan sembol
(genellikle bir yaratk im gesi).

k a r t u l uriheeA Msr
firavu nlarnn talt isimlerini
{jiraonotnen) ve doarken
aldklar isimleri ( nonwn ) ifade
eden hiyeroglifleri evreleyen
oval ekil.
K E R U V Ya lildi d im aliyim
geleneine nil bir melek sli
(.o. keruviu).

H A N E D A N N A N I iil i elik ler ve

ortak larn han ed an a sad ak at
ya da aidiyet belirtisi olarak
taktklar sem bol.

K E R Y K E O N

H E K S A G R A M I ) all l yldz;
2 ) J Chg de (D eiim ler
k ita b ) alt kesik y a d a dz
izgiden olu an sem bol.

k l a n genellikle al al ar ortak
ola, birbiri eriyle ilikili
in san lar topluluu.

Antik M sr yaz
sistem inde kullanlan resimli
k arak ter; resim yaz.
H Y E R O G L F

talyan ca '"ia '

an lam n a gelir. Rnesans
tab lo larn d a sk sk gze
arp an kiisel am blem ya da
sem boller.
im p r e s a

d e o g r a m b ir nesneyi ya da
kavram temsil ede yazl
sem bol.
k o n o g r a f

1) san alla

kullanlan sem boller ve

bunlarn an lam lar; 2 ) belirli
bir figiir ya da konuyu temsil
etm ek iin kullanlan imgelerin
btii.
k a c h i n a k u zey A m erika i
G neybat blgesindeki
Peblo Amerika yerlileri)
insanlarm n zellikle de
I lop il er ve Z inlileri 11 y am u r
getirdiine inandklar

y ard m c ru h an i varlk lar.

G rek o-R om en h aber

tanrs I ferm es/M erkiir ii
elinde tu ttu u k anall, ylanla
sarlm asa.

k o d e k s eski elyaznalan
birbirinden ayr sayfalarnn
topland cilt ya d a ciltler.
k o z m o lo j

evrenin nasl

olutuunu ve bilieven
ynlerini a ra tra n bilim dal:
evrenbilim .
K U M (ya d a K U R U B O Y A ) R E S M

zellikle k u z e y A m erika i
N avalo balk (dnyan n dier
yerlerinde b ak a insanla 1
tarafndan da kullanlr)
ta ra fn d a n , tren kutlam alar
iin geleneksel yntem lerle,
farkl renkle kum va d a kuru
boya taneciklerinden yaplan
kutsal im geler.
K LT R K A H R A M A N I

USailIlk

be izgiden (^ s a r k t )
oluan arn a iareti.
1 lim lislan kan
parasnn fizik sel iareti:
M2 laksh<na Buda y lam nlar.
la k s h a n a

L in g a m

11i 1<111 ve T an ln

sa n a lla rn d a fallusu, erkeklii

ya da {jiva y ifade eden
sem bol.
L O G O G R A M biilii lir szei)
ya d a tm ceyi ifade edim yazl
sem bol.
l o z e n g e evlenm em i ya
da boanm kadn a rm a
taycsnn, erkeklerin kalkan
yerine geen elm as eklindeki
a rm a iareti.
m a k r o k o z m o s btnlk ifade
eden byk ve k arm ak yap.

Saskrited c
"e m b e r7 a n lam n a gelir:
zellikle B u dizm 'de m edilasyon
am a cy la kullanlan, kozm os
ya d a bilinci tem sil ede
dairesel sem bol.
m a n d a la

Lntineede
U nlm a ki b ir gii leceksin'

m e m e n to M O R I

an lam n a gelen b ir deyi:

s a n a tta sklkla l ya
da bayatn gelip geiciliini
Icsil (den sem bollerle ifade
edilm itir.
m e z o a m e rk a

O rta A m erika.

k lt r n y a ra ta n ,
y aratlm asn a veya yaylm asna
yard m eden mitolojik
varlk lar.

G neybat
Asya d a takriben Dicle ve Krat
nehirlerinin ara sn d a kalan
blge.

e biiyiik olu iaret

eden, y a ta y bir izgi ve ond an
aa d o ru ekilm i y a da

m k r o k o z m o s m akrokoznos
ok k k lekteki karln
(insann kozm osa gre varl

la b e l

M EZO PO TAM YA

24

Szlk
gibi) I(i ihil yu <la sem bolize
ede vii|)i.
Jap o n larn daire eklindeki
hanedan nian ya da sem bol.

m on

bir ya da dalu fazla

h a rb en (genellikle ba h arfler)
oluan stilize nsann.
m o n o g ra m

moran Mnsai savas.

1IK II ve Budist
geleneklerinde ritiiel v a da
sem bolik hir el harekeli

m u d ra

MULLET (ya da MOLET) be Ulll,

ortas delikli olm ayan yldz:
ii^iine olu ifade ede bir
a rm a iareti.
Jap o n y a'd a bal
b ana bir s a n a t form una
dnen ivatr heykeller.
n e ts u k e

Budizm ve
I lind iznfde jsonsaradun
krlulnm k afam na gelir.
n rv a n a

n o m en

Lal incede

isim

an lam n a gelir: Antik Msr

liravlarm doark en
aldklar isini ifade eder.

ORDINARY n r m a r lk ta
k a lk an n zerin d e y e r ala n
dz ek i Iler.
b r d n y a Keli inancn a gre
liiler ya da ru h lar diyar.

PA-KUA (ya da BAOUA)

(Ji geleneinde
her biri yir \e y a n g arasnd aki
etkileim in farkl bir dizilimini
ilad e ede sekiz Irigra.
t r g r a m la r i

p a n t e o n bir dinin ilahi

varlklar.
P E N T A G R A M H U U V l l d l Z .

24S

s n

/1

P K T O G R A M /P K T O G R A F

szeiik

va da szckleri ifade eden

yazl sem bol.
Lal irc.dc " isim
anlam na gelir: Antik M sr'da
firavunun taht isuini ifade eder.
p ra e n o m e n

psychopom p

canllarn

dn yasnd an liler diyarna

g ede ruh lara elik eden
ta n r, melek ya da h ayvan e.insi
varlk lar: rl klavuzlar.
fnlvauenda "olan
dem ektir: anoretto ya da
keruv ola ra k da bilinir ve
Bal san atn d a k k tom bul
olan lar ola ra k (bazlar
kanatldr) resm edilir.
p u tto

I lidu geleneinde yerin

zerine kn boyayla yaplan
renkli, sembolik resimler.

ra n g o u

eylere dair** an lam n a

gelen L a tin ce b ir szck:
a rm a clk ta b ir kelim e ya da
ismi lesil ede., ounlukla
da kelim e oyunuyla arn a
taycsnn ism ine gnderm e
yaplan im ge ya d a grsel
fade.
re b u s

I lin d u i/m ve
Budizm de y aam , lii
ve yeniden doum un ebedi
dngs.
s a m s a ra

Japon soylu sava

kastm iiyesi.

s a m u ra y

s e m b o l bir baka eyi lesil

eden ese. iiti ya d a iarcl.
s e m b o l z m A vrupa sanat tarihi
balam n d a, 19. yzyln so
ile 2 0 . yzyl m ba arasn d a
grlen, sem bolik imge ve
teknikler zerine kurulu bir
sanat akn.
s e r a f Y aludi-I lristiya
geleneine ait bir m elek snf
(o . sera fim ).
s e s t e ses b akm n dan bir
b ak a szc an d ran aa
farkl bir anlam olan szck.

hir tan ry ya da azizi

tantan ya da sim geleyen
nesne ya da zellik. O kiiye
ait olarak ya da om va sra
betim lenir.
s m g e

som a

I lind inancn da sarho

edici iksir,

r u n e \nglo-Sakso ful hark

gibi eitli d e rm e n ruik
alfabelerini olu tu ran ler hir
yaz k arak teri.

s o r g u A vrupa hanedan
a rin alarnda m iferin tepesine
konan hnyl sembolik
am blem ya da siis.

r t b e bal bulunulan
k u rum da, zellikle de ordud a
kiinin geldii a a n a u ya
da grev derecesini gsteren
iaret.

yerde 1atan t ), yzn

izlevee dnm (gm rdant)
hayvan figrleri iin kullanlan
bir unnnrlk terim i.

b ir z a m a n la r insanlarn
m izalarm etkilediine
inanlan, v cu tta bulunan
d rt eit sv ( ulm o u r ).
S A L G I"

STATAN T G UARDANT

(,<1

l r l iiyal

s t e l dikine konm u, genellikle

oym al y a d a ssletileli la.
levha.

Budizm ve (iiiii/m de
ktsul savlan kubbeli anl
yap.
s tu p a

2 0 . yzylda
A vrupa (la etkili ol lir
sanal ak: faastik. dsel
im gelerin hilid tarafndan
yaratldm savm an l'red m
ku ram na esin kav K*,
olm u lar.
s r r e a lz m

a k t

lind ve T a n tra

inanlarnda ak tif ve <lii

olduu kabul edilen klsal
yaratc enerji
E K L D E T R M E g l l l l l l VC

biim deitirm e velenei.

tablet a K uzey Merika'n
(oieylat blgesindeki
insanlarn k a c f i n a U u temsil
eden dan slara ve ov m rak
bebeklere tak lan biiyk
balklar.
T A - C H [T A I J I y a d a Y N -Y A N G )

kinlilerin T an
kltrnde y i n ve y t g
arasnd aki ideal elkileii
sim geleyen stilize em ber.

rlliicillkltt
kalkann iki yannda dra
ve ot (ayor gibi grnen
figrler.
T A IY IC IL A R

T H A N G K A (ya d a T A N K A )

ounlukla Tibet ve
ganileri. T a n ra lliMi/n ir
<>zgii ku m lar ele alnd
"diiz" resim ya d a ssl ileme.
t i l s i m kii gleri kardna
ve ans gelinliine inanlan
sembolik nesne ya d a imge:
m uska.

(jre k o -R o m e n arap
tanrs ve onun lakipileriin
tad, ucunda kozalak ola
sarm ak sarl a sa v a da
denek.
tr s u s

Alltik Misil' yaz

sisIenlinde d ier hiyerogliflerin
anlam m va da ilrllikleri fikri
belirleyen ya da s m fla udu at
iaret
linduizu ve Budizm in
kozm ik cinsellik kavram
zerine kurulu mistik bir kolu.
ta n tra

geleneksel olarak
kehanet am al kullanlan
2 2 Byk Sr (M ajr A rraa)
ve 5 6 K k Sr (M inr
\ reaa) karln d an oluan bir
iskam bil kd destesi.
ta ro t

V A J R A (torje olarak da bilinir:

belli baz I lid ve Budist
larla r ellerinde tuttu klu II
"im ek " ya d a elm as asa.
tren asas.
v a n ita s

Lal incede

homalk

ya da "holuk dem ektir:

A vrupa san aln d a hayaln
gelip geiciliini ve lm n
kanlm azln sim geleyen
alegorik n at rm o rtlard an
oluan lir shp.
v e v e Voodoo tan n sn ya da
ruhani varln tem sil eden
lir sem bol.

to te m

y a n g dinlilerin T a o inancn a
gre eril, pozilif. a k tif kozm ik
enerji.

stilize edilm i
v ap rakl voea sem bol.

y a n t r a Saskrited e a r a " :
evreni sim geleyen. man<l<tl<\a
b enzer na d ah a karm ak bir
geom etrik T a n r a em as.

bir kla ya da kabileyi

ifade eden, genellikle de ortak
b ir a ta y temsil cdc sembol
tr e f o il

EM BER

TAM LA YAN

v a h a n a bir I lind tarsm

a ra c ya da binei.

trg ra m

ii izgiden oluan

sem bol.
Saskrited e "
Biimi O la" a n lam n a gelir:
I linduizu de yce l
B ra h m a . \ n ve ?j,va VI
ifade (der.
trm u rt

U K Y O - E Japoea( la
dnyann resim leri anlam na
gelir: 17. yzyldan 16. yzyla
knlar popler olm u bir saal
form u.

YN dinlilerin T a o inancna
gre dii, n egatif, p asif kozmik
enerji.
y o n i I lid ve T a n tra
sa n a lla rn d a vlvav. diilii
ya ( la ,a k (iyi iaret eden
sem bol.

u r a e u s Mlik Msr sanatnd a

genellikle hir Inm un ya
da firavunun alnn da ala
kalkm o la ra k betim lenen
kob ra ykn.

>z

240

Kaynaka
G enel k a y n a k a

A frik a

Northrest Coast., H ancock

An IUnstrated
E ncydopaedia o f Traditional
Symbols , Th aes 6 : Ilu tlson .

A ki ns I jF.sjJiv ve Koy Ao k in s ,

I lanse P u b lish ers, Svrrey.

BC. 1 0 7 4 .

/ lieroglyphs. I lodder 6:

M i l l e r . Mahy ve K y r lT u 'H e ,

L o n d ra. 1 0 7 8 .

Stogllo, L o n d ra , 2 0 0 1

O iu so n , ( I u h e ,

Goddess
Symbols: l h irersa l Signs o f
the Dirine Ferinde. S arab an d .

The Hiddeti
Life o f Ancient Egypt: Decading
the Secrets o f a Los t II orltl.

T he Gods a n d Symbols o f
Ancient Me.rico a n d the Maya:
An IUnstrated Dictionary
o f Mesoa m erican Religion.

R ow ayton. 1 0 0 8 .

S a ra b a n d . C lasgow . 2 0 0 0 .

Cibsoln, C la rk . The Hiddet t Life

o f Art: Secrets a n d Symbols in

Great M asterpieces. S arab an d .

The Gods and

Symbols o f Anciet Egypt: An
IUnstrated Dit:tionan. Tlumes

G lasgow , 200(>.

6c Hdson, Londra. 1080.

S acred Sytnbo/s:
A Gui.de to the Tir/eless Icons o f
Faith and Iforship. S araband .

M c D e r m o ti-. B r i d g e t . Decoditg
Egyptian Hieroghp/s: Ilov to
Rea d the Secret Langutge o f
the Pharaohs. D ucan Baird

C o o p e r , J .C ..

G ib so n . C l a r k ,

Row ayton, 1 0 0 8 .

The Liftle Book o f Egyptian

G ib so n , C e a h e .

L i r k e r . M ani r e d .

P ublishers. L o n d ra , 2 0 0 1 .

Signs &
Symbols: At IUnstrated Ottide
to The r M eaning a n d Oigits,

Symbols.

S a rab an d R ow ayton. 1 09().

Conp any. Ne w Y o rk , 2 0 0 0 .

I U l l . Jam es, i /alTs IUnstrated

Dit:tionaty o f S) m bol s in
Fa sten a n d ffes tem Art.

Egypt.

G ib so n , CtiARR.

John M rray. L o n d ra, 1 9 9 4 .

O u rrsr. I I e ik e .

African

Steri ig Pblisling

Robins.. G ay ,

The Art o f Ancient

T h e Britisl Msen

P ress. L o n d ra . 1 0 9 7 .
\ Y ilk in son , R i u i a r d I I ..

fi hat Shapes Metin in Art As

Myth. Thain.es 6c Hdson

ileti tling Egyptian At1:

4 I lieroglyjhic Onide to
Ancient Egypt ian Painting and
Sculptnre. T h aes 6c I ldson,

L o n d ra, 2 0 0 2 .

L o n d ra , 1 0 0 2 .

SllEPHERI), Rott'ENA v e RuPEKT

S h ep me ri) . 10 0 0 Syrt bol s:

W erness. H opk B.. The

( -otttin un m En e yrJopedtiti
o f Nafive Art: II ordvieu\
Sybo/isn & Culture in A f rica.
Ocetinia & A at ive North
Am erica , T h e C otm u m
InternationaI Pblisling
G roup. Ne w York . 2 0 0 0 .

250

KAYNAKA

Th aes 6c I ldson, L o n d ra ,
1008.

T he Pfains
Indians: A ( 'idtu ra! and
Hislorical I iei' o f the North
American Pfains Tribes o f
the Pre-reserration P eri od.
T a y l o r . C o lin F .,

S alam ad er Books. L o n d ra .
1004.

T he Totem
Pole Inclians. bl10m as Y

WriKKRY, Jo se p ii II..

Crow ell Copany Inc.

N ew Y o rk , 1 0 7 4 .

A sy a

K K D E R ic. L o s, Buddhism .
Flm nnao, P aris, 1 0 0 5 .

The Ultimate
Rirthday Book: Rerealing the
Secrets o f Kad Duy o f the
icar , S a ra b a n d . Rowayto.
G ib s o n . G l a r e .

1008.

\ r r r i l \ 1r: h e r , Readng
Bnddhist Art: An Illstrat et!
(,'tidc to Bnddhist Signs &
Symbols. T h aes 6 : Hdso.
M :

A m e rik a

F e e s t , C hki s t i a n K . At tire 1rts

o f North Am erica. Tlaes 6c
H dson. L o n d r a , 1 0 0 2 .
K e w . D e m .a

ve P .F . G otjim hd.

Indian Art a n d ( ultre o f the

L o n d ra , 2 0 0 2 .

D icthm ay o f
Jerish Lore & L egen d . T haes
I n te rm a n . A la n .

& I ldson, L o n d ra . 1 9 0 1

Wim.iams, C . A . S ., (hinesc
Symbo/ism a n d Art Motifti:
4 Comprehensive Hamlbook
on Synbo/isn in Chinesc Art
Through the Ages, Ti itile
Publislig, N orth Clarendon .
V T. 1974.

A v n p a
Bkdi.ngfeld. Menry ve Petek
G w ynn-Jones, H eraldty , Bison
Books. L o n d ra . 1 9 9 3 .
I)u ch et-S u ch aijx. G. ve M.
PastoiireaL', The Fiilde a n d the

Sairts, Flam m ario n Paris,

1994.
E llw o o d P o st. W .. Sairts,

Gibson, C la rk . T he ltimate

flirtlday Iiook: Rerealing the

Set re/s o fE a ch D uy of the
Year. S a ra b a n d , Bow ayio,
1998.

Itm ls/adi ikra_index.htm

w w\v.a Iri ea vvil h i 11.co n/l.o 11r /
ghaiK i/adinka_synb ols.llm

S a ra b a n d , Clasgovv, 2 0 0 4 .

o f ( eltic Myth a n d Legend.

w w w .p at la 11e ry . rom

Thiines & H ndson. L on d ra.

1992.

w w w .!) ckagra n . c om /b r k /

Sons & C o , G lasgow . 1 9 0 9 .

fa 0 4 0 .silin il

Tlanes & H udson. Lon dra

ww w .rol leefo rsgu id e.com /fa /

Online A sya sanat galerisi

w w .orien taloutpost.com
A v ru p a

1993.

Britisl Msem
w w w . liri lislim iiseiiin.org/

I jE\v is. David ve \Ykkner

e.\plore/explore_infroduetio.

Forman, The Maori H e irs

aspx

Fox-D avies, A .C .. ,4 Compete

o f Tane, O rbis Publislig,

Guido to H eraldty. Tloas

L o n d ra , 1 9 8 2 .
Ikimas, N iciio las. Ocetmic Art.

Fkiak, Stephen. Heraldty:

T b am es & I ludso. L on d ra.

Tor the Local / listorian and

Genealogist. Alan Suito

1995.

S arab an d , G lasgow . 2 0 0 7 .

sym bols

A sya

6c Otler Mysteries o f d estem

Art: hnages a n d the Stories
that Inspired Then, I larry N

o f Renaissance Art: Secrets and

S} 7/1b o Is in Grea t M a s terp ieces .

A m erikan yerlilerinin sembolleri

ve anlam lar iin bkz.

O svai.t, Sabine G. Co tr ise

Encylopedia o f G re ek a n d
Roman Mythology . W n Collins

C a r ta n a , W ally. Aborigintd Art,

1992.

K uzeybat Pasifik Kys

yerli san al iin bkz.

Fs h e r , S a lly . The Stpare llalo

Gibson, C la r k , T he Hiddeti Life

A m e rik a

C r e e n . M iranda J ., Dietioay

O k yan u sya

Publishitg L im ited . Strond.

a n la m la n ii bkz.
www.wellLempeivd.nel /a d in k ra /

Floo k o f Re.la tion sitips:

Rerealing the Secrets o f
( ontp a t ilde Partnersinps.

1972.

Nclson & Sons., L o n d ra , 1 9 2 5 .

A frik a

Adinkra .sembolleri ve

Gibson, C la rk , T he Titimafe

Sig/s a n d Symbots: A ('oncise

Dictionary , S P ( K. L o d ra,

A bram s. N ew York , 1 9 9 5 .

YA K A R I I W E B S T E L E R

M etropolitan Msem o f A ri/

lle I leilbrrn T i in d in e of
A r t ) listorv
w w w .iiielnm seuiii.org/toali/
N ational G allery
w w w .n ation algallerv.org.u k /
collectio n /d efa l t .ltn
O kyanusya
Aborj in san alyla ilgili galeriler
vvw w .aboriginal-art.com
w w w .ab oiigirialartonline.eom
w w w .a b o r igi a 1a r t st o re . co m .a

KAYNAK*

A 251

Dizin
A
Ahorjin sarnt,
Avustralya 23(1-43
adalet 56, 95. 205
de vr Havva 3 0 1.
105
a d i tk m se mmi11eri
5 0 -1 .0 8 71
adinkndtene 00
Afrika klanndan
semboller 50-71
Alrodil hkz. Vens
u 13. 173
aa o
daint yeil kalan 0
a il* eceresi 0
aakakan 107
Alit Sand 100. 101
ahtpm 40
/Viravaia 20-1
akbaba 28. 202
a ko ka nar Kemholii 71
ak it)) 203
alegorik semboller 0. 0.
37. 46-7. 40. 156
61. 228-35
alfa vr onegu 170
alim 1 8 .6 7 . 180
alm lalk 113
aln sars top 180
Amnlens 130, 131
Amerika klanndan
semboller 72-05
a tunru 2 1. 54-5.
174. 175
nnnhlarlur 185
Amnta 156-7
Adrojen 226
anka kuyu 158, 150,

220
tukh 51, 58
arlamak 117. 141, 151
ano vr ocuk
sembolizmi 7
annelik 73
Abis 56. 57
Apollo 11. 47, 168,
160. 172
A/n(irin-i 223
arabesk moiifler 135
araklar 13
Arakhe 172, 173
Ares hkz. Mars
ar 67
an kovan 101
arndrma 20. 107
Ait's 218, 210

252

D Z N

iirilerik 235
ark*li|isrl imge 7. 0. 16
nraelk 30. 3 2 , 33.
34. 35. 3 6 -7 , 163,
206-13
chnrve 206. 2 0 8 ,2 1 I
renkler 208
sorgu 208. 200
kalkan ayrmlar 208
Ulayclar 208. 200
tyneti hkz. siii
sembolleri
Arlris hkz. Diam
as kiirk 35 , 47
asa 14. 65, 125. 165
j u - i 125
u as 58, 50
a ta n a 108. 100
ptdm asant I()0
p arin irran astm a 100
u sla n 1 0 ,5 1 .6 4 . 171.
203. 205. 208. 200
kaimdi 186. 187
aslun-kpek 150
asma yapraklan 171
astroloji 40-1
astronomi 234, 235
asm (ifrit) 122
Asya kllsndan
semboller 06-161
ak 4 6 . 00. 133, 163
n 116. i r . 142. 45.
140, 175
atalar 30. 3 1
a le 10. 8 1 .8 8 . 11!.
152, 153, 107. 224
le stunu 11 1
me ylun 81
Atlena 24. 25. 160
atrt'ftlt 200-1
av bys sembolleri
8, 0-11
Avrupa kiasnda
.emholler 162-235
Avustralya Aborjiileri
sanan 12
D-zaman 12
av 24, 26. 57, 50. 73.
140.
151. 158. 215
hilal 105
aydnlanma 108. 100.
I I I . 112, 113,
115. 1*41
av 72, 73. 86. 87. 203
avna 52. 81. 130. 131.
2 03. 204. 205. 215

II

Be Mistik Bilgi Knl

h a 28-0
hfigna trigrarlr
148-51
Bakire Mervem 163.
182-3 '
Bakire ve ocuk 7. 182
Bnkklos 170. 171, 231
balk 112. 113. 131
105. 106. 107
balla 24. 52, 53
iki ba^l 52-3
bambu bitkisi 07
basil isk 201
baak 11. 165
Bat fim Ana Kraliesi
hkz. I isi IVug M
havki 160
belrn 0. 40. 113
bekaret 47. 182
Bente 130. 133
bereket boynuzu 24-5
beyaz erkek geyik 213
beyaz ve siyah 10
bak 53
bilge kadn 17
bilgelik 17. 87. 105,
107. 100. 115. 117,
131. 160. 105
hilindm
sembolizmi 16-17
birbirini apraz kesen
anahtarlar 185.
2 1 0 , 211

Bid turnon 121. 132.

133
btdhisalm 27. 108.

100. 140

A ralakitcs/rav 100
boa 210
boa kuyruu 04. 65
bokbcei 57
bolluk 87. 131. 137.
157
boynuzlar 27. 7 1
Brahma 13. 104. 105.
123
hrisnre 206-7
)7vco hkz. stat
sembolleri
B m hihapatlu 1 10.
111. 114
Budizm 2 0 -1 .2 7 . 40.
108-21. 122-3,
140-1
Sekiz l gurl Sembol
112-15

11.8-10
Drt Klsal Kral
120-1
Yedi Hazine 1 16-17
akti 40. 141
hfaJu 76. 77. 86. 87
beyaz bufalo 77. I 18
buday 11. 165, 2 3 1
buludur 12. 13
vantr bulutu 21

<:
cud 0. 17
ranavar 44
C ancer 210
Capricort 223
ctritas 21
eeet 135, 163, 183.
190
(icrbens 44-5
Ceridven 25
Crmnnos 175
cesaret 72
chattra (emsiye)
1 1 2 .1 1 3
chi-rho 106. 197
cinquefail 35
cinsel birleme 17
cinsel drtler 10
cinsel g 52, 65, 175
(natlice 78-02
cornucopit 24-5. 2 3 1
Cpido 166. 167. 170.
171. 105

akal 57
ukmk ta 04, 05
ukra (leker) 104, 105.
114, 116
dlarma-akra 108.
1II. 112. 114.
115, 116
lolin akrus 140
an aac 130
a 119
apa 180, 205
arkfelek 42-3
aylaklar 54
eki 24, 25, 133
elenk 33, 47
defne yaprandan
3 3 /4 7
ember 22-3. 5 5 , 87.
90. 97. 1.35, 140-1.
163, 243

enerkezli 141 ,2 4 3
lylii 87
erkeky e i 75
emberli kire 234, 235
iek 46. 47. 60-1.
104-5. 127. 167
2 0 5 .2 3 1 ,2 3 3
karanfil 233
krizantem 136. 137
zmbak 182 183,

21!
lotus 60. 01. 104,
105. 106, 107,
100. 112, 113,
122. 1 2 3 ,1 2 0 ,1 4 0
povlonya 137
akayk 137
erik iei 137
gil 36. 163. 167
lale 46
meneke 47
ile aletleri 181. 107
uval 131. 133
D
dalgalar 1 1. 2 23, 243
Daphc 48, 160. 172.
173
Davtu yldz 103
dayankllk 204
denek ve grz 54.
64. 65
Demeter/Ceres 25. 165
deniz 44, 45. 49
deniz adalor 45. 165
deiz kahu 1 12.
1 1 5 ,1 8 5
devedikeni 35
devekuu tiyi 36-7, 56
dlarna-akrt hkz.
ak ra
dhrajt 112, 115
Dioa 168. 160
din ehitlii 163
DionysOs hkz. Bakk-los
dii aslan 57
dii domuz 25
diilik 10. 2 3 , 25. 40.
78. 110. 123, 166
d /e d sl 60, 61
doal diinyn, semboller

10-11
doan 5 4 .5 5 .5 9 . 66, 67
dou 75
rlonn 7 . 13. 78. 70
astrolojik el kiler
40!

doum, lm v*
yeniden doum
dgiisii 23
dourganlk 7, I 1. 24.
25, 61. 70. 73, 77.
92, 113. 120. 137,
U 7. 157. 159, 239
dounz 142. 147. 151.
203
dnen ktk 91
dnen ktkler
hikyesi 74
drt (cl yazar 186-7
drt salg 224. 225
drtller 9. 105
dvmeler 31
koru 31 , 237
du afe deseni 70-1
Drga 107
duyular 40, 47. 84
iitme 84
grme 84
koku alna 47
dm 112, 115
Diinva 9, 24. l 4 l . 151
152, 199. 225
dya kresi 205
Drer. Albrerhl 19
dutennimmon deseni 71
E
ebedi yaam 58, 125
e fo d 100. 101
ejderha 36. 121, I42.
145. 151. 158, 159,
189. 1 9 0 ,2 0 1 .
209, 229
el 33, 43. 107
el izi 8 , 30. 49
eleeniler 9, 224-5
Eponu 175
erkek gevik 175, 191.
20 5
erkeklik 19. 23. 119. 166
<ynca bkz. eisel g
lros bkz. (.upido
Erzlie 82. 83
evlilik 137. 139

F
Falls sembol 17. 24,
141.
171
fare 142, 143
farmasonluk 227
fa s c e s (ubuklar) 205
frtna 45, 93
ay rca bkz. imek

fskiye 48. 49
fil 5 , 116. 117
f le r - d e - l s 2 1 0 . 2 1 1

Mora 230, 231

flii 129
foogru 15
Frcd, Sigmnd 7, 16

o
Gutct 107
Gardu 27. 156-7
gere 19, 149
grini 9
d em in i 219
geyik izleri 93
geyik, uv sembol 1 1
uzun tr sembol
131. 1 3 3 ,148
goana 240, 241
gorgom ion 170. 171
gk grlts 25, 53,
' 8 1 ,2 3 9
gkkua 29
gkkua ylanlar 239
glgelik 115
gramer 235
griffon 18, 19
giKjht 160. 161
gii/ikddar 59, 6 3 . 84.
85, 8 7 ,9 6 .9 7 , 115,
116 151
gl 3 6 , 1 63.167
ayrm bkz. Tdor gl
Gl-ha 227
giiIpunfere 162-3
gn isimleri 94-5
gndz 19. 26, 149
gne 10. 11. 18, 24.
26. 57, 59. 64, 67.
77. 81. 87, 89, 90.
91. 93. 111. 131.
138. 149. 158, 215
ayrca bkz. gne
araban: iine
diski; Zia
gne arabas 11
giine diski 10, 54, 55.
77. 90, 97, 104, 105
gne 37
giine tekeri 174
gvercin 8, 167. 178.
179, 203
gzellik 71. 131. 183

II
labe maymunu 57
hac asas 185, 195

ha 83. 178. 179.

196 ,2 0 5
ters evrilmi 185
Eli 196
Malta 2 10, 211
krmz 189
sazdu 189
X biimindi* (sal/in ')
185
ha filik 149
hale 27. 183. 184. 195,
198-9. 200
halkt 59
s/rt halkus 5 8 , 59
h am e 43
ham sa 43
I tul hor 54. 55
hava (element) 225
havariler 184-5
luyai ae. 8, 26
hazine gemisi 132
Hr plsl os bkz.
VIran us
Heru bkz. Io
Herakles/Herkiil 16.
17. 172, 173, 204
Nernes bkz. Merkr
lesap lalms 235
Mestin 169
Hristiyan azizleri 188
91. 199
ayrca bkz. havariler;
drt ncil yazar
Hristiyan Kilisesi
9 , 163
I lrisliyauik erdemleri
46, 47. 204-5
1 lrisiiyalk s e m b o lle ri
7. 14. 1 9 ,2 1 ,2 3 .2 7 .
28. 29. 38. 162. 163,
174. 178-205
I lidizm 11. 13. 23.
27. 49, 104-7, 109.
122-3. 140-1
ligam ve yoni
17, 141
ak i 49, 141
hiyeroglif 14-15, 38.
5 0 -1
horoz 142, 147. 151
2 0 1 .2 0 3
1 lorus 54, 55. 5 9 ,6 4 .
6 6-7
gz 58. 59. 60
1 lorus ismi 50, 66. 67
Alm 66. 67
llsi Wang Mu 124. 125

hiikiiilurlk/o tori te
21 54. 59. 65. 81,
96, 97 1 17

I
/ C/ing trigrulur
148-51
IMS sembol 179
lmllk 2 0 5
MI sembol 181
k 77. 157
k snn mcevher
116. 117
lunn 1()5, 225

lasn ve Argonntlur
172, 17.3
ihis 57
blis 1 8 9 .2 0 1 .2 2 9
ideogra 15. 38. 154
iffet 46, 47
ikizler 5 2 . 219
inan, mit.
yardmseverlik 205
inci 121. 158
ulra 20-1
inek 54. 55
insan bal ut 223
instn baya tnn be
evresi 232
ip 1 19. 185
sis 21, 2 5 , 54, 55. 58
ve Neftis 5 4-5
skandinav mitolojisi
sembolleri 176-7
iskelet 46. 47. 233
tar 99
itaat 151
iyilik 19. 26
iyilik ktle kar
26-7

I
Jffe. Atirlu 8
jaguar 39. 80. 81.
88, 89
Jaguar Stvai Tarikti
89
Jng. Cari (E 7 . 16
Jpiter (gezegen) 217
Jpiter (tanr) 12. 25.
163. 164. 165
K
kabile annuItr 8 4-5
kaclna\ar. I lopi

yardmc ml lur 73,

7 6 -7 .9 0
Zui k a c h in a
bebekleri 76
kadeh 205
Kuder I lnm 42. 43
kulalar 105, 106. I09
kafatas 46. 94. 95,
107, 233
k u ia s h n (hazini'
vuzosu) 112, 113
kali 106. 107
kaligrafi 134. 135.
152-5. 101
kalktn sembolizmi 33
kalp 82. 83. 1 1 I . 183
kutsal 196. 197. 205
kn 18
kanatlar 2 7 ,2 9 , 187..
195
kanguru 240, 241
kanguru izleri 236
kaos 99 121
kaplan 142. 143.
158. 159
kaplumbaa 131. 133.
139, 158
ylanl 158
kar 91
karanlk 149
kare. 9. 135, 199
kadn vpi 75
karga 175, 205
kartal sembolizmi
19. 27. 72, 77, 79,
84, 86. 8 7 . 88, 89,
157. 163. 165. 186.
187. 203
karal Sava
Tariknli 88-9
Koa lejyonu 33
kinlaye 129
kal il balina 85
kaya sanal 8. 10. 11.
30, 237, 238, 244
kei 42. 145, 149. 200,
201. 20 2 , 203
kelebekler 77, 139
Kelt ha 174
Keli ikonlar 174-5
keruv 101 194. 195
167. 214.
215
KJepri 57
Klimaira 44. 45
kl 53. 119. 121. 127.
130. 131. 183, 205

kenkeion

D Z N 2.53

D izin
10. 28-0. 52-61.
74-83. 08- 135.
164-205
178-205
slam 134-5
Yahudilik 100-3
Afrika 52-61
Asya 08 135
Avrupa 164-205
Amerika 74-83

kr kurtlu 13
kimlik bkz. kimlik
sembolleri
kimlik sctbolleri 6,
8 .3 0 -1 ,3 4 - 7 . 49,
62-5, 84-9. 136-9.
206-18
ngiliz 206-0. 212.
218
Alrika 62-r
Asya 186-0
Ktt Avrpas

1 lir is

a y r c a

210-13

A m e r ik a 8 4 - 0

kitap 208
ko boynuzu 71. 103.

210
kollar 122. 123
korku 17
k o n , 31. 237
konuna 65, 96. 07.
1 15, 150, 188 105
kozmik varolu 8
kozmolojiler 12-13, 22-3
kozmos 10-11. 23, 01.
140. 140
akrokozmos
teorileri 40-1
kopek 57. 0 4 . 05.
142. 1 46. 147..
151. 203
lfl5l.ii rl (ifrit) 26. 27.
122 , 201

ktlk 10. 26
kral 43
kralie 43, 116. 117
kraliyet 180
kraliyet atmalar.
ngiliz 208
spanyol 210
krallk 50. 51. 55, 6 4-5
krisIngram bkz. chi-rho
Kriia bkz. Vim
kgu 285
kule 100. IOI
k.m suali 46, 60. 288
kumru 283
kunduz 8.5
kurbaa 85
kurt 167, 177 ,2 0 3
kurt izleri 03
ku 28, 20. 3 0 167.

233
kutsal kalp 106. 107
Kutsal Kse 20
kutsal manlar 125
kul sal semboller 6. 8.

254 D Z N

y a n lk

bkz.

ikidizni:

I nd / m : T a o iz n ;

Sinloiz
kuisamlk .
,
kufsiyrl
kuvvet . 73. .
. .
.
,
. 140
Kuzey Amerika
sembolizmi
kuzgun
toten/arra ,
kuzu ve sancak
sembol
.
kre .
krek
Kvbele
.

60
77 113
180
72 87
06 07 117 130
143
12
175
84 85
196 197
14 15
99
170 171

I,
/a b a m n b k z . c h i- r h o

06 07
124 125
121 133 161
40 41 221
221
liderlik 60. 75
logogran 30

.
Lao-zu
.
lavta
.
.
Lco
. .
Innassu

L ib r a

lotus b k z . iek

VI

56
32-3
120
156-7
makav 02. 03
244. 245
118-20, 40-1
arrvi lilgi l"!7, 103.
141, 220
Maori sembolleri 236.
237. 244-5
244. 245
Marduk un krei
98. 00
Ma'nl
malmuz
ahsl

m akam

n u n a ia

m a n d a la

m u d o rla 2 0 1

m a m k ih a n

Mars (gezegen) 215

Mars (tanr) 166, 167
Masa i kalkanlar 62-3
maske 15. 30
mavu 142. 147
Medusa 160. 170.
1 7 1 .2 2 0
melekler 26-7. 104
5. 100
m em en!o m ori 47
m enora 100. 102, 103
meri r kavunozu
188, 180
meridyenler 41
Merkiir (gezegen) 152.
214. 215
Merkr (tanr) 167
metal 152. 153
metelikler 185, 202
mevsimler 9. 03, 230-1
gz 143. 231
bahar 137. 143.
2 3 0 .2 3 1
vaz 2 3 1
k 231
meyve 2 05, 231
mezar 83
msr bitkisi 73, 75. 77
Msr, antik 11. 15. 21,
23. 50-1. 54-61
mzrak 24. 133
milli bayrak 31
Minen.a 2 4 . 160
Miotaros 15, 44
m tne re dan e motifi 60
mimisin id ce sembol
60
Moiraltr 25. 42. 43
Molod 17
no 3 4 -5 , 9 6 , 07,
136-9
noogruu 1 0 ,3 7
nntdvu 108-0. 110. 123
blntns/Mirsha tundra
108, 100
muska 42. 4 3 ,5 8 , 101
mutluluk 18. 77. 131,
133, 137. 155
mcevherler 130. 131
mkemmellik 141, 103
mzik O0. 161. 235
Myo- 0 118-10
\
n ag a 156-7
Neferi ari 28
n em e s bal 64

Neptn (gezegen) 217

Neptn (taun) 164,
165. 225
noktalar 2 43

O
Odysses/l ijysses 44-5
ugi (yelpaze) 35
Ogn 52-3
ok ve yay 53. 171
Okyanusya'dan
semboller 236-45
Olympos tanrlar
164-0
O Knir tabletleri

100, 101
org 101
oritar 52-3
Osiris 54 , 55, 56, 57.
58. 6 2 , 64. 65
Our 52
au m boros 23
ou7/0 alm ed ee 6-8
oyu sanat 161

kz 142, 143, 151. 203

kanall 186, 187
ve eek 181
llerin ruhlar 91
lm 10, 24, 43. 45 ,
46-7, 78. 70, 83, 05,
107. 180, 231, 233
lm korkusu 44, 45
lm merdiveni 68
lmcl giinabInr
202-3
lmden sonra dirili
5 4 .6 1 , 1 0 7 ,220
lmszlk 0. 124.
125. 128
ayrca bkz. ebedi
yaam
lmszlk, bil kisi
124, 125
mii: 46
reke 25
rmcek 13. 173
rmcek Katln 13
P

p a - k u a irigratrlar
148-51
papaan 02. 93
papirs bitkisi 60, 61
para kesesi 184, 185.
187. 105, 202

parmen 161
paskalya kuzusu 107
Pegass 220
pelikan 21, 205
potla,gram 227
pergel 2 2, 23. 205, 235
pikfogram 15 ,3 8 . 154
Pitee* 222, 223
Pliilou (gezegen) 217
Poseido bkz. Neptn
possum 240. 2 4 1
p n kai 244, 245
pseh en f 48. 55
ps\vhopom p 57, 05

tpetzal 78, 79
elzalcoall 70

Ha 54, 55, 57. 64. 65. 67

He-1 lorakli 5.5.56
rargoli motifi 107
t a n k motifi 24
refah 03. 143
renkler 7. 18 ,75, 194.
195. 208
siyah 106. 107
siyah ve sar 75
mavi 104. 105.
183, 105
mavi ve beyaz 75
ok renkli 75
krmz 18, 104. 105
beyaz ve siyah 10
.san 18
Homa. Antik 11. 162,
163, 164-73
ruh 0. 130
ruhani g 113. 1 16
hani zenginlik I 13.

II?

s
sabah yldz 01
sadakat. 146. 14?
saflk 10, 60. 113,
183, 220
Sagittarins 223
salk 121. 131. 132
ve ululuk 62. 155
sakal 64, 65
s a h ire 185
salyangoz 203
salyangoz kabuu 62-3
san kh a (deniz kabuu)
1 1 2 ,1 1 5

san k o fa motifi 51
Satrn (gezegen) 216
autlar 18. 255
sekiz 126
yedi 103
S corpio 2 2 1
Sirenler 44. 45
Seklime* 57
sekiz parmakl teker
bkz. (Miiirma-nkm
sem a-tau i sembol
60. 61
sembolik sistemler 6,
8. 14 - 15. 42. 50,
6 6 -71. 90-5, 140-55.
2 14-27
Afrika 66-71
Asya 140-55
\vrupu 2 14-27
Amerika 90-5
Sembolizm 18
sembolizm, ve insan
ruhu 6 -8 , 17
{Tensel dil 7
um um 6

semender 213. 224

seraf 194. 195
sh rirasta {bilimsiz
dgm) 112, 115
scaklk 77
sihirli gii 85
simya 42. 43, 226
sinek koven 127
sinekku 79
snfa. Masi sembolleri
32. 62-3
<7 langurbtrali 63
scgira 62. 63
Hlcipnir I76. 177
sonsuzluk 23. 46. 163
sopa 173, 204
sorgula ylm 79. 93
sosyl sembolizm 14-15
sovur apkas 3 6-7
saiii sembolleri 206-7
hilal 207
/a b c f 2 06, 207
lazange 20 6 , 207
nm/let (yldz) 207
su 10. I I . 1 9 ,2 9 . 49,
91.
92. 9 3 . 94. 95.
151. 152. 153. 225,
231. 239
Suna 11
Srrealizm 18
svastika 91, 110. 111

afak 75
ak i 49, 106
fjaugo 24. 52-3
efi ali 124. 125. 154
ehvet 147
emsiye 112. 1 13. 1 15
eyla 27, 189, 201
eytan bak 201
ifa 49. 59. 195
imek 21. 8 1 ,9 9 . I I I .
140. 165
iloiz 130-3
ivn 13. 49. 104. 105.
106. 1 10, 119.
123, N1
oftr 103
valye 209
T
la but 83
ta 14. 21. 36. 64, 180,
183. 208, 209
ehitlik 190
laht 12, 13. 14. 29,
53, 178
lahta 152. 153
fai-c h i sembol 4 1. 97,
142, 148-9, 150
talih (iyi ans) 42-3,
63. 6 9 ,7 7 , 85. 107.
111 132. 137.
155. 159
(artim ha 244. 245
Tnn n Kuzusu 186.
189. 197 ,1 9 9
Tanr nn Sz 23
larlur 12-13. 24
Ttoiz a, si IKilleri 124-9
Sekiz Olimsz 126-9
Iarilcesi sunul. 8.
30, 49
Tnroi 42, 48. 226, 227
Aslm Adr 226,

lamel bilimler 234-5

minkin 204, 205
1enizi 1 9 5 ,2 0 0 .2 0 5 .
221
'Ie1figratimalm 101
T lo r24: 25
Tl ol l 56. 57
lrpnn 231
'Hamut 99
tiki, Maori sanat 237
(inisal 5 1
lirss 17 i
Tinine 8 0 - 1
lopuz 104. 105
lotan 30-1. 34. 72.
240. 241
tule kaz 31. 84
(refoif 179
T r im u r t i 13. 104-5
Triton 44. 45
Tudor glii 212, 213
turna I25. 126. 131.
133
tyler 3 6 -7 . 56. 72, 87
U
.raeus 55. 64. 65
l rais 217
tsfrsha 109
ym 135, 148
zn iimrtlk 97,
115. 125, 126. 128.
131. 137, 139, [43.
14 8 ,1 5 4 . 159

0
dili mzrak 105.
164, 165
gen 1 9 .23, 135. 178.
199. 224-5
lii 19. 174. 175
i'me* gz 106. 122.
123
zmler 171. 231

22^
\ldr den
kule43
Tau n ts 219
Tnverel 51
vm 73. 142, 143.
203
lvs k 165. 203
taz 36
tek bouuzlfl 158,
159'. 2 0 8 ,2 2 8 . 229
leker 163 a y r c a bkz.
akra

V
vajrn asas 110. I I I .
119 .1 4 0
vazo I 12. 113, 183
Veis (gezegen) 99.
152, 181. 215
2 19, 220
Vens (tanra) 166,
167, 170. 171
v sica piscis 2 0 1
Vest 169
veve 82-3

Yidyarujalur 118-19
/ i a 221
Vi 13, 97. 104. 105.
110. J 23. 156. 157
K! iim 105, 122
Rtru 97
isvarpa 104
ioortaa /onlar 82-3
Vlcaus 167
vulva I*7. N l
viet sal 3 I

W
Wandjin ruhlar
238. 239
\\nwalag k z kan leleri
240. 2 4 }
'ilde. Osear 7
X
Xi ag.M 124. 125
Xihenal. \iiihteeubdi

81
Xoc1iquetzal 78

Y
yahadomuzu 177. 203
ayrca bkz. donz
yaklar ve lak ular 11
yamur 90. 91. 92.
2 3 8 .2 3 9
yamur bulum 90. 91
yamur anrlan 8 0 - 1
Yalnda skarvoi 184.
185
Yaautaka 118
yrtntra. Tantra 23.
140-1
yarasalar 155, 20 0 . 201
yaratr gi 49. 85. 105
Sarall 13. 22-3.
103. 123
y a a m 18. 19. 49. 51.
6 1 .7 7 . 157
ayrca bkz. ebedi
yaam
vaa dngs bkz.
vaa ve lm
dhgiisii
vaa ve l dngs
8. 9. 13. 149
vaz 92. 93, 129
vaz 14-15. 3 8-9
in 3 8 -9
Antik Yimn 38
Maya glifleri 39
nuik harfler 3 8-9

ay rca bkz.
Iiye ogl if; ileogran;
logogni:
monoga:
lonogrnn; piklognm
iv/ 74-5
yelpaze 129
Yernnja 53
yeniden dogur 23. 29.
' 4 3 .6 0 . 175
yenilenme 124
yeralt dnyas 26, 45.
54. 64, 89, 95
Yggdnsi.19. 176. 177
ykm 44. 4.5, 49
ylan sembolizmi 26-7.
* 2 9 ,3 1 .8 1 .8 3 .8 8 .
92, 119. 142. 145.
167. 2 0 0-5, 229
n ag a 156-7
kupa 187
yldrm 88. 99. 165.
2 3 9 .2 4 3
yldrm kuu 86. 87
vldm ruhlar 238.
239
yldz 91. 135, 207
Beytlehet 180. 181
Davul 102. 103
Inana ve lar 99
Stcl/a Maris 183
>7 ve yug 41. 97.
143.
N 7. 148-51
1 5 3 ,1 5 9
yonca yapra 28. 179
Yorula tanrlar 52-3
yunrtn 233
Yunan, Antik i 1. 23.
162. 163. 164-73
yusufuk 139
yzk 213

/
zafer 137, 197
zaman 46. 69
zambak bkz. iek
zci/if inileri 134
Zes bkz. liipiler
zeylin bitkisi 169
Zia sembol 90
zodvak 4 0 -1 . 142-7.
214-23
in 41. 142-7
Aslan 40. 4 1
Bal 163, 214-23

DZN

255

Teekkr
Y A Z A R IN

SUNUU

B ei .sembolle.!1(Ilm asnn iie sokup orada

lullll iin Sara I lut a en ilen teekkrlerimi

sma n.
$ Srekli destei iin Mike I lmorl Maden a
yiin'kten teekkr ederim.
f Ylmadan destekledikleri ve ok deerli kaynak
m at ima aller s^ltulkli iri iin Mariae (iil)son ve
.loh G ibsona TatsondDank.

f) Son olarak, (laroliue Larle ve lvy Press ekibine

zellikle sk almalar ve detaylardaki
hassasiyetlerinden dolay kran borluyum.
Y A Y IN C IN IN

SUNUU

Yaync kurulu, grsellerin baslmasna

cm erte izin verdikleri iin aada belirtilen
ahs ve kum ullara teekkr eder. Btn
dikkatim ize ram en, istemeden alladm z bir
isim varsa ziir dileriz.
Alamy/Ariadne Ya Zandbergen: 68.
A rt A r d iv e /A re l aeol ogica I Musnu. Badat: 98:
Sylvau ia ne f ve W ilham B rto Koleksiyonu: 1 10;
Bil>liotieque Nationale P aris/M ae C har net: 224:
Bodleian L ib ra rv . O.vford: 8. 222. 232: B riish L ib ra rv:
20. 116: B riish Musen: 148: B riish Musem /Kileen
Tweedy: 22: Gollegc o f A rns/.lolm W ehh: 206, A llredo
Dagli O rli/la rg o llo Musen. Horansa: 38: B ihliolcea
Istense. Modemi: 220: B ib lio tcr Nazioale M rrim a.
Venedik: 234; G llerin Nazionale d eli I m lri Pergia:
<>. 64: ( lerin degli G ffizi. Klorunsa: 2 3 0 : 1listoriska
Mseel, S loklolr: I7(>: Musre G inei. Paris: 108:
Mseo (TArte Scrn Asciao. 182: Museo ride tio
A ile Scra T rlo : 1(>3: N ational G allerv. Buda])e<e/
Al n alo Dagli ( t li: 178: Pnia/zo del Te M a n im i 2. 164:
Halanmea l ii\e.rsity: 2 14: S em odl Musen
Aaehen: l')0 ; [ niversitv L ib ra rv . IleideJhiTg: 32.
C itim i i Dagl i O n i: dn kapak. K. 5 0 54. 58. 0 0 , 134: /
\rd in e o lo g ica l Musen, Palerm o: 16: B an lo Musen.
Ttis: 44: B asilipr Saint Deni. Paris: arka kapak.
102: Bihliotec Naeioal. J/.hon: 102: BillinO eje di's
\ r ls Deeoralils. Paris: 3 4. 94. 1 3 8 ,2 1 6 : Bibliollecjue
M tirip n le . Abhevillu: 26: B ihliolhejue Munieipale.
Uoen: 42; B ih lio tld p e M unieipale \ aleneiees: 30.
186: la eie B ilo K oleksiyonu. Paris: 140; Santiago de

256

i k u i :

(mi| losldn Kaledrali: 2 1 0 ; Chleau de Blois: 24:

K.gypliu Musen. kahire: 28: K])isco])al Musen Vir
CiUnloiu: 2 0 0 ; Molamnel Khlil Musen. kahire;
11 2 ; Msee tles Art s Afrieairs (1 Oeeniens: 5 2 . 2 4 0 :
Musre Grrusdi, Paris: 4 4 . 4(); Mser (inilde
Glalillv: 14: M u h i t Grnnel. Aii-en-Prnrrnee: 12. 148;
Msee (im el. Paris: 122, 132. Kt); Msee d Lovrr.
Paris: 5 6 . 00.
|(K); M u h i t d Orsv, Paris: 8 ; Msee
de Tesse. I.e Mus: 4(>; Mseo ( iivieo Bolzmo: 180:
Museo Dioeesano Bressaone: 184, 1(H ; Mseo
Provineinl de Bells Ari es Halauaea: 188: Mseo del
Templo Myur, Mcxiro: 8 0 : Museo d e 'leolenago.
Mexieo: 8 8 : National Aihropological Musen, \lexieo:
78 : Piaeoteea Nazionale di Siena: 1()2; zel
koleksiyon-. slanhl: 100: zel koleksiyon, Paris:
1 1 8 : Heal hiUiotecu de lo Kscoril: 2 1 8 . (dohal Book
Phlisling: 2 3 8 ; I imine of bords Lodon/Lilren
lAveedy: 2 0 8 : Jrrold Phlisling: 3(); klrhineTapnbor/Coll. B) IVP-Gruh: 2 2 8 ; Msee (i ra net
Aix-e.l-Provence/Laurie Plll Wifrey: 166; National
Ga llciT- I .on<ra/K ileen Tvveedy: 170:' 172: zl
Koleksivon/Marc. Chanct; 4 0 . 1 50; Nicolas
Hapiela: 1 3 6 ; Adolf Spohr Koleksiyonu, 1jarrv S irerin
Armaan/Bu ITalo Bili I listorienl ( .'enler. Cody,
V yoming: 7 2 , 8 6 : Victoria & Al heri Mtseun, Londra/
Sal v Clappdl: 1 0 4 , 2 1 2 : Vieoria 6c Allerl Mseum
l.omlra/Kileen Tvveedy. 1 06, 1 24. 130.
B rid g e m a Art Libra-y/Billiotlepr Nationale.
Paris. Kransa/Archives (iharm el; 154: Bildarclv
Steffes: 2 3 6 : Brilisl Musen, Lodra/Aeient Ari
and Arclilerlre, Golleelion Ltd: 1 28: /G ramimi:
1()8, 2 0 2 : I lornan Musen, LoIr/Kolorf
O l leii Schieeheli: 2 4 2 : Musen of Kine Arts.
1 loiHto. Te-xas/Miss ma Jlogg Armaan: 7 0 :
Oriemal Mseu. Drlan l . iversiy: 158: zel
koleksiyon: 120; O /el Kolrksiyon/A rdivrs Clnrmel:
152; zel Koleksiyon/Fotoraf Bolli Pirne
Lihrnry: 8 4 ; zel Koleksiyon/Klornf Bonhnms.
Lodi: (2; Boyl Geogrplneal Soeiely. Londra: I 4.
Gorbis/Tu Bea: 0 0 : Geoffrey Glemels: 7 4:
Grig Lovell: 1 20; Hiilsonim lstiinlio: 92.

Giderir Molllill: Giderir MnrmiMndv Pierc: 82.

Senin Arelives/lllP: I5(>; Cuurtesy of ile Miistero
Reni e Ati. (i ttiridi: 2 0 4 .
AVerer Knran A rclivc/G aterhrv Musen.
Ghrislelmrcl: 2 4 4 ; zel Koleksiyon: 7 0 .