Hariri-Zade'nin Suluk Risalesi

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 37-51.
HARR-ZDENN, SLKN MERTEBELERNE DAR BR RSALES:

FEYZUL-MUN MN SIRR HADS MEN TALEBEN
Osman TRER *
zet
Harr-zdenin, Slkn Mertebelerine Dair Bir Risalesi: Feyzul-Mun Min Srri
Hadsi Men Taleben
Bu alma, Son dnem Osmanl sflerinden Harrzde M. Kemaleddnin, Men taleben
veceden diye balayan bir kuds hads zerine yapt erhten oluan Arapa yazma bir risalesinin tercmesidir. Vahdet-i Vcd anlay erevesinde yaplan erhte, tasavvuf terbiyenin
merhalelerini oluturan slk ve cezbe mertebeleri izah edilerek, kemle ermenin usl
anlatlmaktadr. almann banda, yazar hakknda ksaca bilgi verilmi ve risalenin mahiyeti
zet olarak tantlmtr.
Anahtar kelimeler: Harrzde Muhammed Kemleddn, Feyzul-Mun, seyr slk, ilah ak,
vahdet-i vcd, tevhd, slk mertebeleri, cezbe mertebeleri.
Abstract
Hariri-Zadahs Booklet About Stages of Suluk: Fayz al- Mughni Min Sirr Hadith
Man Talabani
This study is the translation of Last Period Otoman Sufi Hariri Zadah M. Kamaladdins
manuscript booklet from Arabic to Turkish language. This translation booklet from Hariri Zadah
is commentary on sacred hadith; man talabani vajadani The stages of suluk and cazbah
(rapture) that constituting of sufis educational various stages have been explained and
expressed the methods and ways of perfection n this commentary which has been written with
in the context of wahdat al-wujuds (unity of being) conception. In head of the study had been
given knowledge shortly about the booklets author and the booklets essential character
summary.
Key words: Hariri-Zadah Muhammad Kamaladdin, Fayz al-Mughni, sayr-suluk (sufis
educational stages), divine love, wahdat al-wujud (unity of being), tawhid (the unity of God),
the stages of suluk, the stages of cazbah (rapture).
Prof. Dr., Kilis 7 Aralk niversitesi Rektr Yardmcs
Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23
38 | Prof. Dr. Osman TRER
Tibynu Vesilil-Hakik f Beyni Selsilit-Tarik adl, tarkatlar ansiklopedisi

mahiyetindeki eseriyle mehur olan Harr-zde Muhammed Kemleddn
Efendi, 1267/1850 ylnda stanbulda domu olup, babas Rifiyye eyhlerinden Seyyid Abdurrahmn el-Harrdir. Bu zatn nesebi, Seyyid Ahmed-i
Rifnin torunlarndan olup, Rifiyyenin Harriyye kolunun kurucusu olan
Ebl-Hasan Ali el-Harrye (.645/1248) dayanr. Gen yata Arapa, Mantk, Belgat, Hads ve Fkh tahsil eden Harr-zde, ailesi ve evresi itibariyle
Tasavvuf kltryle meb bir ortamda yetimitir. Daha on be yandayken babasndan Rifiyyenin Harriyye ve Halvetiyyenin Bekriyye ve
Hafneviyye kollarna ait icazet almtr. Bu zat ve eseri zerine doktora
yapm olan Yakup iek, Onun bu tarkatlarn yan sra, gerek rivayet,
gerekse bizzat intisab yoluyla iki yze yakn tarkattan icazet aldn ifade
eder.1
On yedi yandayken kaybettii babasndan sonra, Harr-zde zerinde
en fazla etkili olan ve ahsiyetinin olumasnda ok byk rol bulunan zat,
III. Devre Melmliinin kurucusu olarak kabul edilen ve ayn zamanda
Bektlie de rhen intisab bulunan eyh Muhammed Nrul-Arabdir.
Harr-zde, yirmi iki yandayken bu zat bir sre stanbuldaki evinde misafir etmi, ona intsab ederek, kendisinden bn Arabnin Fussul-Hikem ve
Risletl-Ehadiyye adl eserleriyle, bnl-Frzn et-Tiyyetl-Kbrsn
okumu, ardndan hilfet icazeti almtr.
Zamann baka sflerinden de istifade eden ve Halep, Msr, skp ve
Edirneye seyahatler yapan Harr-zde, zamann daha ok ilim, irad ve
kitap telfine hasretmitir. Otuz iki yllk ksa mrnde, ciltlik geni bir
eser olan Tibynu Vesilil-Hakikin yan sra, Trke ve Arapa krk kadar
eser telfine muvaffak olacak kadar veld bir ahsiyet olan Harr-zde,
1299/1882de gen yata dr- bakya irtihl etmi, Eyp semtindeki eyh
Hasb Efendi Dergh hazresine, babasnn yanna defnedilmitir. Yetitirmi olduu mrdlerinin en mehuru, Osmanl Melliflerinin yazar Bursal
Mehmed Thirdir.2
Harr-zdenin burada tercmesini sunacamz Arapa risalesi, S1
2
Yakup iek, Harrzade, Diyanet slm Ansiklopedisi (DA), c. 16, s. 192-193.

Harr-zdenin hayat ve eserleri hakknda daha fazla bilgi iin bk. Bursal Mehmed
Thir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1333, c. 1, ss. 155-157; a.mlf., Kibr- Meyhdan On ki
Zatn Tercim-i Ahvli, stanbul 1316, ss. 52-53; Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy-y Ebrr, Sleymaniye Ktp., Yazma Balar, no: 2305-2309, c. 3, ss. 84-85; Yakup iek, Harrzade
Mehmed Kemaleddin: Hayat, Eserleri ve Tibynu Vesilil-Hakik f Beyni Selsilit-Tarik Muhtevas-Kaynaklar, retim yelii Tezi, Marmara . lhiyat Fak., stanbul 1982; a.mlf.,
Harrzade, DA, c. 16, s. 192-193.
Harr-zdenin, Slkn Mertebelerine Dair Bir Risalesi:Feyzul-Mun Min Srri Hadsi Men Taleben | 39
leymaniye Ktphanesi, azeli, No. 27de kaytl olup, ierisinde Mellifin

Medr-Vhidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet3 ve Hakkatt-Tarka4 adl iki risalesinin daha yer ald yazma bir mecmua ierisinde olup Feyzl-Mun Min
Srri Hadsi Men Taleben adn tamaktadr. Yllar nce fotografn elde ettiimiz bu yazma risalenin ismi, Osmanl Melliflerinde Feyzl-Mun f erhi
Hadsi Kudsiyyi Men Taleben tarznda gemekte; Yakup iekin DAda varlndan bahsettii Sleymaniye Ktphanesi, Trnoval, no: 898de kaytl
nshada ise Feyzl-Mun Min Hadsi Men Taleben adn tamaktadr. Elimizdeki nsha, ayn mecmuadaki sz edilen dier iki risale ile ayn mstensihin kaleminden km olup Medr- Vhidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet adl
risalenin sonunda Derv Hamd tarafndan istinsah edildii zikredilmekte,
ancak istinsah tarihi kaydedilmemektedir.5
Risalenin elimizdeki nshasnn metni olduka salkl ve eksiksiz durumda gzkt iin, onu baka nshalarla karlatrma ihtiyac duymadk.
Harr-zde bu risalede, hads-i kuds olarak kabul ettii, ancak hibir
hads kaynanda yer almayan Beni talep eden beni bulur; beni bulan beni
bilir; beni bilen bana k olur; bana k olan ben katlederim; benim katlettiim kimsenin diyeti benim zerimedir; diyeti benim zerime olan kimsenin diyeti ben olurum; diyeti ben oduum kimse ile de benim aramda hibir
fark yoktur.6 sznden yola karak, hakikate ulamak isteyen bir slikin,
keml yolunda katettii makamlar, belli bir sistem dahilinde zet olarak
izah etmektedir. Bu makamlar srasyla unlardr: Tevhd-i efl, tevhd-i
sft, tevhd-i zt, cem, hazretl-cem, cemul-cem ve
ehadiyyetl-cem. Bunlarn ilk slk mertebelerini; mteakip
cezbe mertebelerini; sonuncusu ise Hz. Muhammed(s)e mahsus olan mertebeyi oluturmaktadr. Risalenin tamam okunduunda, burada serdedilen
grlerin vahdet-i vcd anlayna paralel olduu hemen fark edilecektir. Nitekim Harr-zde, konular izah ederken zaman zaman bn Arab,
3
4
5
Daha nce tarafmzdan sadeletirilerek yaynlanmtr: Atatrk . lhiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 1990, say: 9, ss. 321-328.
Daha nce tarafmzdan sadeletirilerek yaynlanmtr: Atatrk . lhiyat Fakltesi Dergisi, Erzurum 1988, say: 8, ss. 275-280.
Daha nce yaynlam olduumuz, yukarda zikredilen dier iki risalenin mstensihi
olarak, Emn Derv Hamd ismini vermitik. Bu almamz srasnda, buradaki Emn isminin aslnda isim olmayp, Rislenin sonunda yazlan, ancak Derv Hamd isminin hemen banda aldatc bir ekilde yer alan mn kelimesi olduunu fark ettik ve bylece
yllar nce gzmzden kaan bir hatay da dzeltmi olduk.
Bu szn Arapa metni risale metninin ba ksmnda yer ald iin burada ayrca vermeye gerek grmedik.
Abdrrezzk- Kn, Seyyid erf-i Crcn, bn Frz, Abdlan-i

Nablus, eyh Mustafa el-Bekr ve kendi eyhi Muhammed Nr el-Arabnin
szlerinden nakiller yapmaktadr ki, bu ztlarn hepsi de vahdet-i vcd
grn benimsemi olan ahsiyetlerdir. Buradan hareketle, Harrzdenin de ayn ekole mensup olduunu syleyebiliriz. Dier taraftan Mellif, izah ettii konular yet ve hadslerle de temellendirmeye almtr.
Ancak, kulland hadslerin bir ksm, tasavvuf erbab tarafndan hads olduu kabul edilerek ska kullanlmakla beraber, hads kaynaklarnda yer
almayp, mevz hadisler arasnda zikredilen szlerdir. Metinde geen
yet ve hadslerin anlamlarn ve kaynaklarn imkn lsnde vermeye
altk.
Tercmesini sunduumuz bu risle, Riflik, Halvetlik ve Melmlik
bata olmak zere, birok tarkat ahsnda cem etmi olan ve bn Arabnin
vahdet-i vcd ekolne mensup bir son dnem Osmanl sfsinin, tasavvuf terbiyeden geen bir slikin katetmi olduu rh-manev tekml
aamalarna dair dnce birikimi hakknda derli toplu bir fikir vermektedir. lim ve irfan ehline faydal olmas dileiyle rislenin tercmesini takdim
ediyoruz.
FEYZL-MUN MN SIRR HADS MEN TALEBEN

Bismillhirrahmnirrahm.
Ztnn ehadiyyetinde ehad, esm ve sftnn vhidiyyetinde vhid
olan; nimet ve fazlet bahetmesiyle yceliini ortaya koyan; tliblere fiilleriyle, riflere sfatlaryla, klara da ztyla tecell eden Allha hamd olsun.
Mutlak Gayb hazinesinin anahtar ve lemin gizli srlarnn kefi olan
efendimiz Muhammed-i Muhtr ile, Onun ailesi ve hayrl ashbna da salt
selm olsun.
mdi, gan (zengin) ve kebr (byk) olan Allha muhta durumdaki
Muhammed Kemleddn b. Es-Seyyid e-eyh el-Hc Abdurrahmn elHarr el-Halvet el-Melm (Allah ona doru yolu hidayet etsin ve hakkate
ermenin zevkini tattrsn) der ki; bu risale, Allah (celle celluh ve amme
nevluh)ya nisbet edilen ve Onun peygamberimiz Hz. Muhammed(s)e
vahyettii ve ona lafzyla aklad u kuds hadsin, ibaresi latf ve iareti
ak bir erhidir:

.
Bu konuda kalbime ne doduysa, gnlme ve zme (lbb) ne ilk
edildiyse onu yazdm. Bu risalede, her sdk mrde, seyyidler ve meliklerden oluan muhakkklarn tark zere slkte lzm olacak ekilde,
hakkat-i ilhiyye ehlinin yolunu (tark) izah ettim ve onlarn mertebesini bu
slm milletinin avmnn mertebelerinden ayrt ettim. Bunu da, Allahn
izniyle, Seyyidl-Mrselnin hicretinin 1289. senesi Cemziyel-hir aynn
Sal gnne rastlayan bir tek gnde, iki oturuta gerekletirdim ve bu
risleye Feyzl-Mun Min Srri Hadsi Men Taleben adn verdim.
Cenb- Allahtan kabul buyurmasn niyz ederim.
: Kim beni, gerekte eratn ayn olan hakkat yoluna
slk etmek suretiyle talep ederse demektir. Zira hakkat eratla
mukayyed (kaytl); erat ise hakkat ile meyyed (teyd edilmi) dir. O
halde, her ynden eratn tamam hakkat ve hakkatn tamam da
erattr. Aksi takdirde eratsz hakkat zndklk olur. Nitekim efendim Abdlkdir-i Geyln (ra) yle demitir: eratsz her hakkat zndklktr; zhire ters den her btn da btldr. mm- Kueyr (ra) da demitir ki: erat ubdiyete (kullua) sarlmak; hakkat ise rubbiyeti mahede
etmektir. O halde, hakkatla teyd edilmeyen her erat makbul olmad gibi; eratla kaytl olmayan her hakkat da hasl olmaz. erat
Hakkn emriyle gelmi, hakkat ise Hakkn tasarrufuyla hasl olmutur.
u halde, erat Ona kulluk etmen; hakkat ise Onu mahede etmendir. erat Onun emrini yerine getirmen; hakkat ise kaz ve kadere
taalluk eden eylerle, gizledii ve aa vurduu eyleri mahede etmendir. std Eb Ali ed-Dakkk (ks)nun yle dediini iittim: 8
erat muhafaza etmek; 9 ise hakkati ikrr etmektir.
eyh, rif-i billh Seyyid Muhammed Nr (ticareti daima olsun len
tebr) (el-Arab) de yle dedi: eratn muhafazasdr. nk bu
yet kesbin sbtunu ifade eder. ise hakkatn ikrardr. nk o da g ve kuvvetin (kuldan) nefyini ifade eder. Efendimiz Kutbeddn
Mustafa b. Kemleddn el-Bekr (ks) da, Syfl-Hadddda demitir ki:
Ben, bize nasb olan hikmetler hakknda dedim ki; erat hakkatn
7
8
9
Beni talep eden beni bulur; beni bulan beni bilir; beni bilen bana ak olur; bana ak
olan ben katlederim; benim katlettiim kimsenin diyeti benim zerimedir; diyeti benim
zerime olan kimsenin diyeti ben olurum; diyeti ben olduum kimse ile de benim aramda
hibir fark yoktur. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanamamtr.
Ftiha, 1/4 : Yalnz sana ibadet (kulluk) ederiz.
Ftiha, 1/4 : Ve yalnz senden yardm isteriz.
elbisesidir. Kim bu ikisinden biriyle kanaat ederse, dallete der; kim de

her ikisine yaprsa yce mertebelere ular. eyh Ahmed b. Iyd e-zil
(ks) da el-Mefhrul-Aliyyede yle demitir: Bil ki, hakkat, Allah (azze
ve celle)nin yaratmasnda gerek tasarruf sahibi olduunu; hidayete erdirenin ve saptrann, azz ve zell klann, baarya ulatrann ve rezl edenin,
makam sahibi yapann ve azledenin ancak Allah olduunu; dolaysyla hayr ve er, fayda ve zarar, mn ve inkr, kurtulu ve hsrn, ziyade ve noksan, tat ve isyn, btn bunlarn Onun kazs, kaderi, hkm ve dilemesiyle gerekletiini; Onun diledii her eyin olup, dilemediinin ise olmadn; bir anlk bakn ve kalbe gelen bir anlk duygunun bile Onun dilemesinin dnda kalmadn; hkmne hi kimsenin engel olamadn,
kaz ve kaderini hi kimsenin deitiremediini; kulu iin gnaha sapmaktan kurtuluun, ancak Onun muvaffak klmas ve rahmetiyle gerekletiini; Ona itaat hususunda da yine Onun iradesi, yardm ve muhabbeti dnda, kulun hibir gcnn bulunmadn grmendir. u halde, kaz ve
kaderle ortaya kan btn bu sfatlarn hakkat olduunu; yine Allah
(tebreke ve tel)nn kuluna kesb (kazanma) ve ihtiyr (tercih etme)
bahettiini ve kullarn cansz varlklar ve hayvanlardan bu zelliiyle ayrt
ettiini; sonra da kulu, ktlk ve hatalardan uzak durmak iin bir eyler
yapmaya kdir kldn; yine, Cenb- Hakkn peygamberler gnderip,
kitaplar indirdiini, man ve itaatla emredip, kfr ve isyandan sakndrdn; kullarnn ahvli hakknda bildiklerini ve onlarn fiillerinden neyi irade
ettiini onlardan gizlemi olduunu; dolaysyla Onun kadm ilminde ve
nceki dilemesinde sad olan kimseye itaati kolaylatrdn, ilm-i
kadminde ve nceki dilemesinde ak olan kimseye de itaati zorlatrdn, itibarn ise aslnda ilk olan sona olduunu; apak dellin (huccet-i
blia) Ona ait olduunu; btl iin kahrnn gerekleeceini; yaptklarndan dolay asla sorguya ekilmeyeceini; kullarn ise yaptklarndan sorguya
ekileceklerini anlam olduk.
Ey tlib, ayrca unu da bil ki, bu risalede senin iin akland gibi,
btn bunlar iyi kavraman iin, yedi makamdan mteekkil bir slk
(yol) vardr.
: Tevhd-i efl ile beni bulur. Tevhd-i efl, Hak
(sbhneh ve tel)nn btn varlk leminde yegne gerek fil olduunu dnmen; g ve kuvvetin ancak ve ancak Allah ile gerekletiini
bilmen; birinci aamada kullarn fiillerini Hakkn fiilinde fn klman, ardndan ikinci aamada fiiller aynasnda Hazret-i Maku mhede etmendir. Bu makma fen-i efl, tecell-i efl, ve cennet-i efl da deTasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23
nilir. Bu makm, hakkata slk makamlarnn birincisi olup, ona ulamak, evvel szde ve fiilde, zhiren ve btnen Hz. Peygamber (sav)e tab
olmak; sonra da, abdestli olma art aranmakszn - abdestli olunursa daha
iyidir - , zel bir vakit gzetmeksizin, her hle giri ve kta nefsi dnmeksizin, ayaktayken, otururken, yatp uzankken, hareket halindeyken ve
hareketsiz dururken, yerken ve ierken, Kelime-i Tevhd zikrinde tevhd-i
efli murkabe etmekle gerekleir.
Ayn ekilde, dier ileriki makamlarda da, ncelikle Hz. Peygambere
tab olmak, sonra da o makma mahsus isimle o makm murkabe etmek
gerekir. nk Halvetiyye sdt (Allah temiz srlarn takds etsin), mride,
her bir makamda bir isim olmak zere, srasyla yedi isim telkn ederler.
Bunlar da,
- - - - - ve isimleridir.
Nakbendiyye sdt (Allah srlarn takds etsin) ise, mrde btn makamlarda Zt ismini ( ) telkn ederler. Allah en iyi bilendir.
: Beni bulan, tevhd-i sftla beni bilir. Tevhd-i
sft, evvel Allahtan baka gerek anlamda hayy (hayat sahibi), lim,
kdir, mrd (dileyen), sem (iiten), basr (gren) ve mtekellim (konuan)
kimse olmadn bilip dnmen ve mmkintn sfatlarn Vcib Telnn
sfatlarnda fn klman; sonra da Hazret-i Maku sfatlar aynasnda
mhede etmendir. Bu makm iin de fen-i sft, tecell-i sft ve
cennet-i sft denilir.
Ey rif, yine unu bil ki, Seyyidl-Beer(s)den nakledilen bir haberde
yle vrid olmutur:
10 Bunun manas hakknda denilmitir ki; nefsini cahil bilen, Rabbini lim bilir; nefsini ciz bilen, Rabbini
kdir bilir; nefsini zayf bilen, Rabbini gl bilir; nefsini fn bilen, Rabbini
bk bilir. Btn sfatlarda bu byledir. Bil ki, phesiz Allah mahlkt
kendisinin bilinmesi iin yaratmtr. Nitekim kuds hadste yle buyurmutur:

11 Efendim Mustafa
10
11
Nefsini bilen Rabbini de bilir. Hadis kaynaklarnda sahh hads olarak yer almayan,
ancak zayf ve mevz hadislerle ilgili kaynaklarda yer verilip tenkit edilen; Eb Tlibi Mekknin Hz. Aliye, baz kimselerin de Eb Sad el-Harrza nisbet ettikleri bir kelm- kibar olan; bunun yan sra, bn Arab ve pek ok sf tarafndan rivayeten deilse
de kefen hads olduuna hkmedilen bu szle ilgili kaynak ve deerlendirmeler iin bk.
Ahmet Yldrm, Tasavvufun Temel retilerinin Hadslerdeki Dayanaklar, Trkiye Diyanet
Vakf Yaynlar, Ankara, 2000, s. 229-230.
Ben gizli bir hazne idim, bilinmeye muhabbet ettim de mahlkt yarattm; bylece
onlara kendimi tanttm, onlar da beni benimle bildiler. Yukardaki sz gibi, mevz
hadislerle ilgili kaynaklar dnda hibir hadis kaynanda yer almayan, ancak bata bn
Arab olmak zere pek ok sf tarafndan kefen hads olduuna hkmedilen ve zellikle
vahdet-i vcd itikadna sahip olanlarn varlk anlaylarnda temel dayanak noktalaTasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23
el-Bekr (ks) Tesliyetl-Ahznda yle demitir: Bu hadsi inceleyenlerden

bazs, ( )sznn, say deeri itibariyle Muhammed ( ( ) sav) ismine
denk dt, dolaysyla Muhammedle beni bildiler demek olduu sonucunu karmlardr. nk Hz. Muhammed(s), mrde mutlaka gerekli
olan vastadr. Zira, O olmasayd mevcdtn hibiri var olmazd ve varlk
da bilinmezdi. u halde O (sav), marifet cennetine girenlerin girdii kap;
ve erefli makamlara kanlarn kt vastadr. O makamda onlarn kalbine
nice ismin hakkati ve nice sfatn ince manas bahedilmitir. Yine, zuhra
gelen her ey Onun nruyla zhir olmutur. Zira zuhra gelip ortaya kan
ilk nr Onun nrudur. Ayrca, felekler Onunla oalm, mlkler Onu
tesbh etmilerdir. Nitekim 12 hads-i kudssi de buna
iaret eder.
: Beni bilen, tevhd-i ztla bana k olur. Tevhd-i
zt, Cenb- Hakk keml-i ehadiyyeti ile dnp hakkatine ulaman;
Ondan her trl izfeti yok etmen; Hak Telnn

13 sznn hakikatini mahede etmen; Cenb- Hakkn

14 sznn srrnca, Vech-i Bkyi mahede etmek
suretiyle, gzlerini vech-i fnye kapatman; mevcdta ait ztlar Hak
(Sbhneh ve Tel)nn ztnda fn klman; ve zt aynasndan Hazret-i
Maku mhede etmendir. Bu makma, fen-i zt, tecell-i zt ve
cennet-i zt da denilir. Beyit:
15

-
Efendim Muhyiddn (bn Arab) (ks) demitir ki: Kim mahlktn fiili
olmadna ahitlik ederse kurtulua erer; kim mahlktn hayat sahibi olmadna ahitlik ederse makamlar aar; kim de onlarn gerekte yok olduklarna ahitlik ederse vuslata erer. Nitekim bu manada u iiri ind
etmilerdir:
12
13
14
15
rndan birini tekil eden bu szle ilgili kaynak ve deerlendirmeler hakknda teferruatl
bilgi iin bk. Ahmet Yldrm, age, s. 98-99.
Sen olmasaydn (ey Raslm) sen olmasaydn, felekleri (kinat) yaratmazdm. Kaynaklarda sahh hadsler arasnda yer almayan bu szle ilgili kaynaklar ve deerlendirmeler
hakknda bk. A. Yldrm, age, s. 121-123.
Rahmn, 55/26-27. (Yer) yznde bulunan her canl fndir; ancak azamet ve ikrm sahibi olan Rabbinin zt bk kalacaktr.
Kasas, 28/88. Onun ztndan baka her ey helk olucudur. Hkm Onundur ve siz
ancak Ona dndrl(p gtrl)eceksiniz.
Fn olur, sonra yine fn olur, sonra yine fn olur;
Nihayet onun fens baknn ta kendisi olur.
16

eyhimiz rif-i billh, efendim Seyyid eyh Muhammed Nr el-Arab
(Allah mrn uzun etsin ve fyztn zerimize bahetsin), SeyrutTevhd risalesinde yle demitir: Daha sonra, eyh mrde ismiyle
tevhd-i zt telkn eder. nk Zt- Mutlaktr. Artk mrd ile zikrettii Zta rbta yaparak, dier ztlar o Ztta fn klmak suretiyle,
ismini zikreder. Bylece bu makamda zkir ile Mezkr bir olur ve yaplan
zikir de Vhid Telnn zikridir. Bylece sekr makam tamamlanm
olur ki, bundan sonra slk yoktur. nk Ztn tesinde ulalacak yer
yoktur.17 Daha sonra geri dner ve tedell eder.
Bu manada u iiri ind etmilerdir:
18

Bu makama aynel-yakn denilir. Bu ise, mhede, kef ve iynn
slike kazandrm olduu bir hususiyettir. Bil ki, Raslullh (sav)in

19 sznde bu makama da iaret vardr. Nitekim, deerli
eyhimiz Seyyid Muhammed Nr (el-Arab) bu hadsi yle izah etmitir:
Nefsinin mstakil hibir varl olmadn, bilakis onun varlnn Hakkn
varl olduunu bilen kimse, Rabbini, yani kendisiyle tasarrufta bulunan
da bilir.
Yine bil ki, ak muhabbetin ar derecesidir ki, bu da btnyle
Allaha ynelme muhabbetidir. Ztn biri demitir ki: Muhabbetin tarifi
mmkn deildir. O ne tarif edilebilir, ne de resmedilebilir. Onu ancak tadan bilir. Mlik b. Dnr (ra) da yle demitir: Muhabbetullhn almeti,
Onu daima zikretmektir. nk bir eyi seven bir kimse, onu oka zikreder. Yine denilmitir ki: Allh sevmenin almeti, dnya sevgisinin yok
olmasdr. nk bir kalbde bu iki sevgi bir arada bulunmaz. Nitekim Hak
Tel hads-i kudsde yle buyurmutur:
16
17
18
19
Kim halk serp gibi grrse, muhakkak perdeyi ap, istemeksizin ve yaklamakszn,
bitiik grd bir vcda ular ve orada Ondan bakasn mahede etmez. Bylece o
makamda doruyu bulur. Artk o makamda ona kendisiyle hibir hitb olmad gibi, o
hitba iaret edecek kimse de yoktur.
.

Ben bir zaman, perdeyi amadan nce, senin dostun olan, seni zikreden ve sana kreden biri idim. Ne vakit ki, gece aydnland, zikredilenin de, zikrin de, zikredenin de sen
olduunu mhede ettim.
Bk. Dipnot: 10.
20. Efendim Mustafa el-Bekr (ks) da yle demitir: Sevgi,

sr yok eden, ayr yakan, vehim ve efkr perdesini yrtan; saf bahedip
kederleri gideren, kalplerin yznden rt ve peeleri kaldran ve orada
Sevgiliyi tecell ettiren bir atetir. O tecellyi de, ba gzleri deil, kalb gzleri (basret) mhede eder. Dolaysyla bu sevgi atei eliyi mest eder; iaret ve fehimler ona manev koku verir; ve seven kii kendisinin var olduunu zanneder, halbuki o yok (madm) olmutur. Ve orada Melik ve Cebbr
olan Allah izzet ve istikbr (byklk) lisanyla, 21 diye nid eder.
Tabi hibir cevap veren olmaz. nk ancak ve ancak Karb (yakn) ve
Mcb (cevap veren, dualara icabet eden) olan Allahn varl sz konusudur. Dolaysyla yine O kendi kendine cevap verir ve yle der: 22
: Bana k olan cem ile katlederim. Cem,
halk(mahlkt) olmakszn Hakk Hak ile mhede etmektir. Bu makamda sadece Allah vardr, Ondan baka hibir ey yoktur. Orada vahdet
zhir olur ve kesret btn hale gelir; ne ayr kalr, ne de ikilik. Bu makamn sahibi, vahdet perdesiyle kesretten rtlm ve bu makama ulamakla vesveselerden kurtulmutur. Bu kimseye zl-ayn (gz sahibi) denir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) Tarftnda demitir ki: Zl-ayn o
kimsedir ki, Hakk zhir, halk ise btn grr; bylece onun yannda, halk,
Hakkn kendinde zuhr ettii ayna olur. O makamda halkn gizlenmesi,
grntnn aynay gizlemesinden ibarettir.
Bu makam iin kub-u feriz mertebesi denmitir ki, onun hakknda
Hak Tel kuds hadste yle buyurmutur:

23
Bu makam, kulun btn mevcdtn varln hissetmekten klliyen
fn olmasdr. Raslullah (sav) u szyle buna iaret etmitir:

24. Yine Cenb- Hak Kurn- Kermindeki 25 szyle
bu makama iaret etmitir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) demitir ki:
Tedn, mukarreblerin mircdr. Onlarn fn mirc da veraseten de20
21
22
23
24
25
Kalbinden dnya sevgisini kar. nk ben bir kalbde benim sevgimle dnya sevgisini
ebediyyen bir arada bulundurmam. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanlamamtr.
Mmin, 20/16. Bugn mlk (hkmranlk) kimindir?
Mmin, 20/16. Vhid (bir) ve Kahhr (kahredici) olan Allhndr.
Ve kulum bana, kendisine farz kldm eyden bana daha sevimli hibir eyle yaklamaz. Sahh-i Buhr, 5, 2384; Tirmiz, Sevbl-Kurn, 17; Ahmed b. Hanbel, 5, 268; 6,
256; mm- Beyhak, Snen Beyhakyyl-Kbr, Tahkk: Muhammed Abdlkdir At,
Mekke-i Mkerreme, 1414/1994, c. 3, s. 346; c. 10, s. 219; Eb Nuaym el-Isafahn,
Hlyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiy, Drl-Ktbil-Arab, Beyrut, 1405, c. 10, s. 99;
phesiz Allah kulunun lisan zere der ki: Allah kendisine hamd edeni iitti. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanlmamtr.
Necm, 53/8. Sonra yaklat.
il, asaleten olup, 26 hazretine ular ki, bu hazret (makam) tedell

annn balangcdr.
Allah seni ve bizi muvaffak klsn, ey k, bil ki bu makam, cezbe
makamlarnn birincisidir. Onun hakknda Habb-i Rabbl-zzet (sav) yle
buyurmutur:
.27 (Abdrrezzk) Kn (ks)
Istlhts-Sfiyyesinde demitir ki: Cezbe, kulun, menziller kat etmede
ihtiya duyduu her eyi ona hazrlayan ulhiyyetin gerei olarak, klfetsizce ve bir aba sarf etmeksizin Hakka yaklatrlmasdr. Yine O (ks) demitir ki: Meczb, Hak Telnn kendisi iin setii kimsedir. Onu kendi
yce makam iin semi ve kendi kudsiyyet suyuyla ykamtr.
Bil ki, akn evveli hubb (sevgi)dir. Hubbun evveli ise, rif bir
zatn dedii gibi, sekam (dert)tir. Akn sonu ise katldir. O halde,
sekam talebin eseridir; katl ise ihtiyacn dourduu lmdr. Efendim
mer ibnl-Frz (ks) yle demitir: Beyit:
28
Yine O (ks) demitir ki:

29

Efendim Mustafa el-Bekr de Tesliyetl-Ahzn ve Tasliyetl-Ecnda
demitir ki: iir:

30

Tecell annda ne iitme vardr, ne de grme. Hdis (sonradan yaratlm) olan Kadme yaklatnda, ondan hibir eser kalmaz. Hakk sevgide
sebt yoktur; mecaz sevgide ise vardr. O halde tecellde sebt yoktur.
Fakat tecellnin hasl olmas ve mhedenin gereklemesinden sonra ise,
vird(zikir)in vcdu (yaplmas), tedn(yaklama)nin zuhru, nihn (giz-
26
27
28
29
30
Necm, 52/9. Yahut daha da yakn oldu.

Rahmnn cezbelerinden bir cezbe, insanlarn ve cinlerin ameline denktir. Birok sf
tarafndan hads olarak kabul edilen bu sz, hadis kaynaklarnda yer almamaktadr.
Slem, Ebl-Ksm brahm b. Muhammed en-Nasrbznin (.367/977) buna ok benzeyen bir szn nakletmitir (Tabakts-Sfiyye, Tahkk: Nureddn erbe, Msr,
1389/1969, s. 488).
Bende fn olmadka beni (tam manasyla) yceltmi olamazsn.
Benim sretim sende ycelmedike de fn olamazsn.
Vuslat cenbna yakla, ne yazk ki sen vuslata ermemisin.
Bak sen yayorsun; eer (davanda) sdk isen, l.
Bana, Ey Onun hasretiyle nefesler kesildii halde Ona kavumay isteyen kimse! Ben
sana vuslat bahettiim halde sen ona tlib deilsin! denilirse; ben derim ki, Benim lmm hayatmn ta kendisidir..
lilik) aylarnn domas, lik (kavuma) rzgrnn esmesi, if tohumlarnn

atlamas, aynn mhedesi, Vhidin baks ve ikiliin yok olmasyla
sebt hasl olur. nk sebt, ancak Zt ile Ztn isbtndan ibarettir.
Bu makam hakkal-yakn makamlarnn ilkidir ki, o da, kulun ilim,
uhd ve hl bakmndan Hakta fn olup, Onunla bk olmasndan ibarettir. Buradaki ( onu katlederim) sz, nefsini fn klarm da, ancak srr
bk kalr demektir ki, o sr da gerekte Allah Telnn srrdr. Nitekim
hads-i kudsde yle buyurulmutur: 31
: Ben kimi katledersem, onun diyeti hazretl-cem ile
benim zerimedir. Hazretl-cem, halk Hak ile mahede etmektir.
k bu makamda sfatlarn okluuna tedell ve tenezzl eder ve bylece esm ve sft zhir, Zt da btn olarak mhede eder. Bu mertebeye
de kurb-u nevfil denir. Bu mertebede slikte beer sfatlar yok olur ve
Hakkn sfatlar zuhr eder. Cenb- Hak u kuds hadste bu mertebeye
iaret buyurmutur:

32
.

Onun dier uzuvlar
iin de ayn ey geerlidir. Bu makamn sahibine zl-akl (akl sahibi) denir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) Tarftnda yle demitir: Zl-akl
(akl sahibi), halk zhir, Hakk da btn gren kimsedir. Onun yannda Hak
halkn aynas olur. Zra aynada zuhr eden suretler aynay perdeler.
Cenb- Hak da Necm sresindeki 33 szyle bu makama iaret etmitir.
Bu sz, Haktan halka dnmek suretiyle insanlk cihetine meyletti. Anlamnda olup, fendan sonraki bak halini ifade eder. Bu makamda slike
hibe edilmi olan hakkn vcd, onun katledilmi olan vcdunun diyetidir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) demitir ki: Tedell, mukarreblerin, yollarnn son mertebesine ykseldikten sonra, yce sahv vcduyla inileridir. Bu mertebeye, ayn zamanda, tedenn anndaki istiddlarnn geniliine ve darlna gre, Allahtan bakasnn (msiv) istidd ayann
basmad kuds Zt mertebesinden halk seviyesine inmek de denir.
: Diyeti benim zerime olan kimsenin, cemul-cem
ile diyeti ben olurum. cemul-cem, halk Hak ile kim, Hakk da hal-
31
32
33
nsan benim srrmdr, ben de onun srrym. Kaynaklarda byle bir hadise rastlanlmamtr.
Kul nafilelerle de bana yaklamaya devam eder; t ki ben onu severim. Ben onu sevince
de, onun iiten kula, gren gz, konuan dili, tutan eli ve yryen aya olurum. 23
No.lu dipnotta kayna verilen hadsin devam olan bu hads iin de ayn kaynaklara baklabilir.
Necm, 53/8. Derken, aa sarkt.
kn yrdmcs olarak mahede etmektir. Bu makama fark badeil-cem ve

fark- sn adlar da verilir. Bu makamda fiiller ve eserler tedell ve tenezzl eder ve kesrette vahdet ve vahdatte kesret mahede edilir. Bu
makamn sahibine de zl-ayni vel-akl (gz ve akl sahibi) denir. Bu
kimse iin, Hak il halkn biri dierine perde olmaz; bilakis o , Vcd-
Vhidi gzyle (aynyla) bir cihetten Hak, bir dier cihetten de halk olarak grr. Dolaysyla, bir yerde birok aynann bulunmasnn, aynaya bakann bir tek kii grmesine engel olmas tarznda, kesret lemi onun Hakk
tek (Ehad) olarak grmesine mani olmad gibi; o kimse halk lemine ait
kesreti (okluu) mahede etmekte de zorluk ekmez. Ayn ekilde, kesret
aynasnn okluu da, o kimsenin, o aynalarda tecell eden Ztn birliini
(ehadiyyet) mahedesine engel tekil etmez.
eyh Muhyiddn (bn) Arab (ks) da u iirinde bu mertebelere iaret
etmitir:

34

35
Cenb- Hak da,
ayetiyle bu makama iaret etmitir.
mm (Abdrrezzk) Kn (ks) Tevltnda bu ayet-i kerme hakknda
demitir ki: Yani, Neb(s), ortasndan hayal bir izgi ile ayrlarak, biri
Hakk, dieri de halk oluturan iki yarm daireden mteekkil varlk dairesini oluturmaktayd. O, bidyet ve tedn itibariyle, mahlktn ve
sretlerinin gznde Hviyyeti perdeleyen birinci yarm daireden oluan
halk ve imkn; nihyet ve tedell itibariyle de, her eyin yava yava Hakka yaklap Onda mahv ve fn olduu ikinci yarm daireden oluan Hak ve Vcb olur. Buna gre, Vcb, kendi hli zere ezel ve
ebed olarak sabit olan ilk yarm daire; halk ise, fendan sonra kendisine
hibe edilen yeni bir vcdla ortaya kan son yarm dairedir.
Ben derim ki: maktln vcdunun diyeti, onun Hakkn hale gelmesidir.
Tevhd-i zt mertebesiyle slk makamlar tamamland gibi, bu
mertebe ile de cezbe makamlar tamamlanr. u halde, sliklerin son mertebesi (nihyeti) meczblarn ilk mertebesi (bidyeti); meczblarn son mertebesi (nihayeti) ise sliklerin ilk mertebesi (bidyet) dir (daire tamamlanm
34
35
Eer gz sahibi isen, halkta Hakkn ayn vardr. Ve eer akl sahibi isen, Hakta
halkn ayn vardr. Ve eer gz ve akl sahibi isen, kendisinde ekil olan bir tek eyin
aynndan baka bir ey grmezsin.
Necm, 53/9. (Bylece o, Peygambere) iki yay kadar (yakn) oldu.
olmaktadr). Fakat bu, bunlarn ayn olduu anlamna gelmez. Bazen bunlar,
tedenn (yaklama) ve terakk (ykseli) esnasnda yolda birbirleriyle
karlarlar. Meczb iin ise bu durum tedell (ini) dir.
: Diyeti ben olduum kimse ile benim aramda,
ehadiyyetl-cem bakmndan hibir fark yoktur. Ehadiyyetl-cem,
Vhidiyyet hazretinin nisbetinin kendisinde toplanm olmas bakmndan, ne iskt, ne de isbt olmakszn, kesretin kesret olmas itibariyle o
makam sahibini perdelememesi anlamndadr. Hz. Muhammed(s)e mahss
olan bu makama, asleten Ondan baka kimse ulaamaz; ancak, bir ayak
geriden Onun peinden giderek, Onun kademlerine (ayak izlerine) tab
olmak suretiyle, Ona veraseten ulaabilir. Hak Tel Kurnda Necm
sresinde bu makam, 36 diye tabir etmitir. nk bu makamda, daireyi hayal olarak ortadan ayran ikilik, iki yarm dairenin birbirine bitimesiyle ortadan kalkm; orada kesretin yok olup, dairenin ikiye ayrlmakszn hakkatle zt ve sft birlii halinde bk kalmas itibariyle, kesretin gznde (aynnda) vahdet tahakkuk etmitir.
Nitekim mm (Abdrrezzk) Kn (ks) Tevltta der ki: Bu makama sahv- tm ve makm- temkn denilir. Bu makamda btn zerreler
Hakkn ayn olur ve orada, mteaddid aynalara baktnda grntler
oalmaz ve orada grnen ey tektir.
eyh Abdl-an en-Nablus (ks) da Virdl-Vrdi f Kavlih Tel flVirdde unlar syler: : Veya bundan da yakn. nk, Hak Tely
grnen eylerle ve kevn sretlerle grmeye uhd ad verilir. Bu ise,
Cenb- Hakk sfatlarla mevsf ve isimlerle isimlenmi olarak grmektir.
Fakat zt makamna gelince, ite o bu uhd makamndan daha ycedir.
Zt makamnda, ne gren, ne grlen; ne mhede eden, ne mhede
edilen, hibir ey yoktur. O gayb- mutlaktr. Bu makam, sadece bir tek
kiiye lyk olan makm- mahmdun sahibinden baka kaimse elde
edemez. Nitekim Raslullah(s) yle buyurmutur:

37.

Hakkati Allah syler ve hidayete O eritirir. Bu risalede yazdklarm, az
36
37
Necm, 53/9. Yahut (iki yay miktarndan) daha da yakn (oldu).

Ben u adam olmak isterim ki, ben, btn mukarreb veller, nebler ve rasller o olmak
isterler. O adam, zevk ve vicdan bir i (durum) olup, onun yannda sz bitmi, sahfeler
drlm, kalemler kaldrlmtr. Kim ona man eder ve gybnda onu tasdk ederse,
mn kemle erer, izn sdk olur ve emniyette olan kimselerden olur. Kaynaklarda
byle bir hadse rastlanlmamtr.
bir zamanda Allah Telnn zhr ettii kadardr. Allahn salt, kyamete
kadar, balangta ve sonda dolunay mesabesinde olan efendimiz Muhammed ile, Onun linin, ashbnn, ezvcnn, evldnn ve ahbbnn zerine
olsun. Hamd, lemlerin rabbi olan Allha mahsustur. mn!
Bu risaleyi, eyhimiz Muhammed Nr (ticareti daima olsun len
tebr)un huzurunda okudum; o da tashh etti ve bana, Ey olum, Allah
senin zerine fetih ihsn etsin! diye dua etti. Sonra bam okad ve Trk
lisanyla Aslah risale olmudur. dedi. Allah onun berektyla bizi faydalandrsn ve fyztn zerimize sasn. mn y Rabbel-lemn!
Sene: 1289, 23 Ramazan (5 Kasm 1873.

Hariri-Zade'nin Suluk Risalesi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hariri-Zade'nin Suluk Risalesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 37-51.

HARR-ZDENN, SLKN MERTEBELERNE DAR BR RSALES:

Prof. Dr., Kilis 7 Aralk niversitesi Rektr Yardmcs

38 | Prof. Dr. Osman TRER

Tibynu Vesilil-Hakik f Beyni Selsilit-Tarik adl, tarkatlar ansiklopedisi

Yakup iek, Harrzade, Diyanet slm Ansiklopedisi (DA), c. 16, s. 192-193.

leymaniye Ktphanesi, azeli, No. 27de kaytl olup, ierisinde Mellifin

40 | Prof. Dr. Osman TRER

Abdrrezzk- Kn, Seyyid erf-i Crcn, bn Frz, Abdlan-i

FEYZL-MUN MN SIRR HADS MEN TALEBEN

42 | Prof. Dr. Osman TRER

elbisesidir. Kim bu ikisinden biriyle kanaat ederse, dallete der; kim de

44 | Prof. Dr. Osman TRER

el-Bekr (ks) Tesliyetl-Ahznda yle demitir: Bu hadsi inceleyenlerden

46 | Prof. Dr. Osman TRER

20. Efendim Mustafa el-Bekr (ks) da yle demitir: Sevgi,

il, asaleten olup, 26 hazretine ular ki, bu hazret (makam) tedell

Yine O (ks) demitir ki:

Necm, 52/9. Yahut daha da yakn oldu.

48 | Prof. Dr. Osman TRER

lilik) aylarnn domas, lik (kavuma) rzgrnn esmesi, if tohumlarnn

kn yrdmcs olarak mahede etmektir. Bu makama fark badeil-cem ve

50 | Prof. Dr. Osman TRER

Necm, 53/9. Yahut (iki yay miktarndan) daha da yakn (oldu).

You might also like