Eskiehir Osmangazi niversitesi

Mhendislik Mimarlk Fakltesi

naat Mhendislii Blm

MUKAVEMET II
2012-2013 Bahar Dnemi

SUNU DERS NOTLARI

Hakan EROL

Selim ENGEL

Yunus ZELKRS

MUKAVEMET II
BAST ELME
EK ELME
BLEK MUKAVEMET HALLER

KESMEL ELME
EKSANTRK NORMAL KUVVET

BURKULMA
ELASTK ER

ENERJ YNTEMLER
UYGULAMA SORULARI

http://www.oguinsaat.net

OSMANGAZ NVERSTES
MHENDSLK MMARLIK FAKULTES
NAAT MHENDSL BLM
MUKAVEMET II, DERS PLANI
DERS ADI
DERS SAAT
KREDS
RETM YES
GRME SAAT
RETM YES
GRME SAAT
RETM YES
GRME SAAT

: 1514x3239 Mukavemet II
: N.r. A-B
II.r. A-B
: 3+0 (5)
: Dr. Yunus ZELKRS Oda No:311 Telefon: 3216 E-Mail: yunuso@ogu.edu.tr
:
: Dr. Hasan Selim ENGEL Oda No:403 Telefon: 3232 E-Mail: ssengel@ogu.edu.tr
:
: Dr. Hakan EROL
Oda No:411 Telefon: 3228 E-Mail: herol@ogu.edu.tr
:

DERSN AMACI : Kiri, kolon, mil ve benzeri yap elemanlarnn d yklerin etkisi altnda davranlarnn incelenmesi ve d
yklerin elemanda oluturduu gerilme ve ekil deitirmelerin hesaplanmas. Bir baka deyile yap elemanlarnn d
etkilere kar dayanmalarnn salanmas iin gerekli esas ve yntemlerin hazrlanmas. Bu yntemleri kullanarak boyutlar
belli olan bir elemann analizinin yaplmas (Analiz), yada ilevi belli olan bir yap elemannn bu ilevi yerine getirebilmesi
iin sahip olmas gereken boyutlarn belirlenmesi (Design) iin gerekli hesaplarn yaplmas.
KONU BALIKLARI
1-Eilme: Tanm, kabuller, dz eilme, eik eilme.
2-Bileik Mukavemet Halleri: Kesmeli eilme, Normal kuvvet ve eilme
3-Elastik Stabiliteye Giri: Elastik kolonlarn genel teorisi, Euler halleri.
4-Elastik Eri: ntegrasyon yntemi.
5-Enerji Yntemeri:

DEERLENDRME
I. Yaryl ii %
Il. Yaryl ii %
dev/Ksa snav %
(Snavlar kapal dzen olarak yaplacak, forml sayfas verilebilir)

Final % 30

TELAF SINAVI
Szl olarak yaplacaktr. (rencinin hangi snava katlmadna baklmakszn tm konular kapsanacaktr.)
DERS KTABI
Dr A.C, UURAL, Mechanics of Materials , Mc.Graw-HiIl 1991
Dr. Mustafa NAN Cisimlerin Mukavemeti, T Vakf Yayn,1990

YARDIMCI KAYNAKLAR
1- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Cilt I ve Cilt II Birsen yaynevi, 2007
2- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet zml Problemleri, Birsen yaynevi, 2006
3- http://web.mst.edu/~mecmovie
4- Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
5- R.C.HIBBELER ,Mechanics of Materials, Prentice Hall International, Inc.1997
6- Dr.N. KADIOLU, Dr.H. ENGN, Dr.M. BAKOLU ,Mukavemet Problemleri CiltI, Cilt II, Beta Basm Yaym Datm
A.~.1989
7- Dr.Uur ERSOY & Dr.Tanvir WASTl, Introductory Mechanics of Deformable Bodies. METU1984
8- Dr. HiImi DEMRAY, Mukavemet,alayan Kitabevi, 1997

ELME
Tanmlar

ekilde dey dzlem iinde ve tesir

izgileri
daima
en
kesitin
alan
merkezinden geecek tarzda etkiyen d
yklere
maruz
bir
kiri
paras
grlmektedir.
Alan
merkezine
yaptrlan eksen takmnn x ekseni
ubuk ekseni ile aktrlmtr. En kesit
dzleminde y ekseni yukar z ekseni ise
sola ynl alnmtr. Bu durumda kirii
zorlayan
kuvvet
iftlerinin
iinde
bulunduu xy dzlemi kuvvetler dzlemi
olarak isimlendirilir. Kuvvetler dzlemi ile
en kesitin arakesitine (y ekseni)
kuvvetler izgisi denir. ekil deitirmi
ubuk ekseninin iinde bulunduu dzleme
eime dzlemi ad verilir. Bir eilme
probleminde kuvvetler dzlemi ile eilme
dzlemi ayn dzlemse bu eilme BAST
ELME ya da DZ ELME, aksi halde
EK ELME olarak isimlendirilir. Yada
farkl bir ifadeyle kuvvetler izgisinin en
kesidin asal eksenlerinden biri ile
akmas durumunda, eilme basit eilme
olacaktr.

Kuvvetler dzlemi ile

en kesitin arakesiti:
Kuvvetler izgisi
y

Kuvvetler
Dzlemi

Tarafsz
Dzlem
Kuvvet iftlerinin iinde
olduu dzlem:
Kuvvetler Dzlemi

Elastik erinin
iinde olduu
dzlem:
Eilme Dzlemi

Elastik Eri
x
Tarafsz
Eksen

University of Waterloo, Waterloo, Ontario, CANADA, tarafndan CIV E 204 Mechanics of Solids dersi kapsamnda
hazrlanan 10 ayr videoyu birka kez izleyerek anlamaya alnz.

http://www.youtube.com/watch?v=9C9GFs5AK4c

BAST ELME
Gnlk hayatta kesme kuvveti ve eilme momenti hemen her zaman birlikte
bulunur. Bu iki kesit zoru arasnda var olan trev bant, bir kiri paras iin
yazlan denge denklemleri yardmyla daha nce karlmt. Bu blmde yalnzca
eilme momenti etkisindeki bir kirite oluacak gerilme ile ekil deiimini ifade
eden bantlar kartmak istiyoruz. Ykleme durumu yanda gsterilen kiriin C
ve D noktalar arasndaki tek kesit zoru eilme momentidir. Eilme momenti
etkisinde dey eksene gre simetrik bir en keside sahip olduu dnlen
kiriten alnan kk bir parann yapaca ekil deiimi abartlarak kiriin alt
tarafnda gsterilmitir. Kiriin alt tarafndaki lifler uzarken st tarafndaki
lifler ksalr. Eksendeki lifler ise ayn boyda kalr. O halde aadaki lifler
uzadna gre bu lifler ekme gerilmesine yukardaki lifler de ksaldna gre
basma gerilmelerine maruz kalmaktadr. Balangta doru olan ubuk ekseni
eilmeden sonra bir eri halini alr. Bu eriye Elastik Eri denir. ubuk
ekseninden geen bir dzlem iindeki uzama ve ksalmaya katlmayan liflerin
iinde bulunduu xz dzlemine Tarafsz Dzlem, tarafsz dzlemle en kesit
dzleminin ara kesitine (z ekseni) Tarafsz Eksen denir.

q
A

B
C

q
r
Mz

Mz
b

Eilmeden nce ubuk eksenine dik bir dzlem kesit iinde bulunan noktalar
eilmeden sonra gene ubuk eksenine (Elastik Eri) dik bir dzlem iinde kalmak
zere en kesit dzlemi biraz dner. Yani eilmeden nce paralel olan dzlemler
eilme sonucu aralarnda a yaparlar. (Bu a, alnan kiri parasnn sol ve sa
kenarndan elastik eriye izilen teetlerin arasnda da oluur. Birim uzunluktaki
yay gren aya erilik ad verilir.)
Eilmede, ekil deiimiyle ilgili bu hipotezi Bernoulli bulmu ve Navier de
dzenlemitir. Bernoulli-Navier hipotezi iki bilim adamnn ismi ile anlmaktadr.
Bu hipoteze gre: ubuk eksenine dik dzlem kesitler eilme neticesinde gene
dzlem kalrlar. ubuk eksenine dik kesitler ekil deitirmeden sonra da ekil
deitirmi eksene dik kalrlar.
Dolaysyla balangta ubuk eksenine dik ve dzlem olan kesitlerin ekil
deitirmeden sonra dik ve dzlemlii korunmaktadr. O halde en kesit
zerinde kayma gerilmeleri sfrdr. Denge denklemlerinin kayma gerilmeleri ile
ilgili olanlar otomatik olarak salanr.

dq

dq

erilik

1m
Erilik = 1/

DENGE DENKLEMLER
xdA

dA

Mz

dA 0
y dA M
z dA 0
x

Eilmeden nce kiri ekseni doru olup en kesit sabittir. Basit eilmeye
zorlanan bir ubukta Bernoulli hipotezini gz nne alarak liflerin uzama
ve ksalmasn hesaplayalm.
ekilde grld gibi yukardaki lifler ksalm aadaki lifler uzam ve
Tarafsz eksenden y uzaklndaki bir lifin (ab lifinin) uzama oran x dir.
r eilmi eksenin erilik yarap olmak zere birim boydaki uzama,

b
y

Son Boy lk boy

lk boy

r y q rq

dA 0
dA 0
( y z

xy

Mz

rq
y

Grlyor ki boylamasna
liflerin uzama ve ksalmas
yani boy deimesi tarafsz
(eksenden) yzeyden olan y
uzakl ile doru ve erilik
yarap ile ters orantldr.

dA

xz

xz

xy

)dA 0

xdA

Gerilmelerin hesab iin Hooke kanununu tatbik edersek,

x E x

x E

Pozitif Mz momenti z ekseninden y kadar yukarda basma

gerilmesi oluturmaktadr. Bu nedenle xdA kuvveti de basma
kuvvetidir ve negatiftir. Gerilme iin bulunan bu ifade denge
denklemlerinde yazlrsa aadaki denklemler elde edilir.

y
E
E

dA

y dA 0

r
r
y
E
2
y E r dA r y dA M z
y
E
z
E

dA

yz dA 0

r
r
Kesit, dey eksene gre simetrik olduundan arpm atalet
momenti sfrdr. Eksen takm en kesidin alan merkezine
yaptrldndan statik moment de sfr olacaktr. Dolaysyla
birinci ve nc denge denklemleri salanr.
8

kinci denge denkleminden

2
y dA M z
A

BOYUTLANDIRMA

Iz M z

Mz
EI z

elde edilmi olur. Bu forml, eilme momenti ile erilik yarap

arasndaki banty vermektedir. M bydke erilik bymekte,
(ubuun erilii artmakta), EIz bydke erilik azalmaktadr. EIz
ekil deiimine kar gsterilen direnci temsil ettiinden Eilme
Rijitlii olarak isimlendirilir. Son olarak en kesit zerindeki normal
gerilmenin deiimi Hooke yasasndan belirlenir.

x E x

M
y
x E E z
r
EI z

Mz
y
y
I

Mz
y
Iz

Bu ifadeden anlalaca gibi eilmeden dolay oluan gerilme y

deeri (tarafsz eksenden olan mesafe) arttka gerilmede lineer
olarak artmaktadr. Buna gre ynin en byk olduu en alt ve en st
noktalarda en byk gerilmeler ortaya kmaktadr. aretler gz
nne alnmakszn yle ifade edilir.

eb

Mz
yeb
Iz

Gerilmelere gre boyutlandrmada

eb

Mz
yeb
Iz

formlnn esas alnaca aktr. Pratikte

Iz

Iz
y

oranna Mukavemet momenti ad verilir.

ekme ve basma emniyet gerilmeleri eit simetrik en
kesite sahip kirilerde

Wz

Iz
yeb

ek M z
M

yeb z em
eb
Iz
Wz

Eer kullanlan ubuk malzemesinin, ekme ve basma emniyet

gerilmelerinin birbirinden farkl olmas ve/veya en kesitin z
eksenine gre simetrik olmamas durumlarnda ekme ve basma
iin iki ayr mukavemet momenti kullanlmaldr.

Wz
Wz

ek

Mz
em
basma
Wz

Iz

eb

Mz
em
ekme
Wz

z
'
basma

''
yekme

RNEK 1

Dkme demirden yaplm (E =175 GPa) dikdrtgen kesitli bir kiri 5 kN/mlik yayl yk tamaktadr.
a) Aklk ortasndaki en byk ekme ve en byk basma gerilmesini,
b) A noktasndaki normal gerilme ile uzama orann,
c) B kesitindeki erilik yarapn hesaplaynz.
y
q = 5 kN/m
D
B

G
yA

z
A

40 mm

T.E

bh3 80 1203
I

12
12
h = 120 mm
11.52 106 mm 4
A

1m

I
11.52 106
W

h
60
2
W 0.192 106 mm3

2m
4m

80 mm
10 kN

10 kN

10kN

min.

MA
7.5 106
A
yA
20 13 MPa
I
11.52 106

10kN
M

+
7.5kNm
1m

max.

10 106

52.1 MPa
0.192 106

1m

10kNm

A
E

13
74.3 106
3
175 10

rA

yA

20
269 m.
74.3 106
10

RNEK 2

T kesitli kmal bir kiri ekilde gsterilen biimde yklenmitir. Kirite oluacak en byk ekme ve en
byk basma gerilmelerini hesaplaynz.
y

3 kN
q = 4 kN/m

20mm

z
3m

1m

5 kN

10 kN
7kN

T.E

60 mm

50 mm

+
-

3
3 kNm

5kN

20

20

20

Arlk merkezinin bulunmas,

z 0

Kesit tabanna gre statik moment alalm.

3.125kNm

Aklkta oluacak en byk gerilmeler,

(y ekseni simetri ekseni)

M
3.125 106
y
30 68.9 MPa
I
1.36 106

M
3.125 106
y
50 114.9 MPa
I
1.36 106

60 20 70 60 20 30
50 mm.
2(60 20)
60 203
20 603
2
2
Iz
60 20 20
60 20 20
12
12
I z 136.104 mm4
y

Mesnette oluacak en byk gerilmeler,

M
3.00 106
b y
50 110.39 MPa
I
1.36 106

M
3.00 106
y
30 66.2 MPa
I
1.36 106

11

RNEK 3

r 2 12 ( r 0.01)2
r 50 m

Genilii 10, ykseklii 30

mm ve uzunluu 2 m olan
alminyum ubuun ortas
ularndan etki eden M
eilme momenti sebebiyle
10 mm yer deitirmitir.
ubua etkiyen M momenti
ile en byk uzama orann
hesaplaynz E=70 GPa.

I 22500 mm 4
1 M

r EI
70000 22500
M
31500 Nmm
50000
y
15

3 104
r
50000
300

-0.01 m

10 mm

1m

1m

ekilde gsterilen kesite M=20 kNm lik eilme momenti etkimektedir. Alt balkta tanan toplam kuvveti
hesaplaynz.
Kesit tabanna gre statik moment alalm.

RNEK 4

20 mm
E
y

120(40 20 20 100 20 170)

77.50 mm.
120(20 20 40)

I z 41.22*106 mm4
120 mm
z

20 mm

D
D

120 mm

40 mm

M
20 106
D y
77.5 37.6 MPa
I
41.22 106
M
20 106
D y
37.5 18.2 MPa
I
41.22 106
37.6 18.2
alt balk kuvveti 120 40
133920 N
2

st balkta
tanan kuvveti
de siz hesaplaynz
12

Ykleme durumu ve boyutlar verilen kiriin

a) dikdrtgen kesitli olmas durumunda oluacak en byk eilme gerilmesinin yerini ve deerini,
b) I kesitli olmas durumunda kiri ortasnda, enkesit zerindeki D ve E noktalarndaki eilme
gerilmelerini hesaplaynz.

20 mm
B

A
3m

120 mm

6 kN/m

2m

5.4
+

x
+
13.23

D
40 mm

M 13.23 kNm
I 11.52 106

12.6
Mz
[kNm]

z
20 mm

D
120 mm

80

Qy [kN]

120 mm

RNEK 5

maks

mm4

M
13.23 106

y
60 68.91 MPa
I
11.52 106

M ( x 2.5m) 12.75 kNm

10.8

I 41.22 106

mm 4

M
12.75 106
E y
82.5 25.52 MPa
I
41.22 106
M
12.75 106
D y
77.5 23.97 MPa
I
41.22 106

13

EK ELME

y
M

y
Kuvvetler
izgisi
(K..)

My

(ITE/K=0)

dA

My

K..

y
z

z
Mz

z
Mz

Denge denklemleri;

dA 0
x

ekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan kiri en

kesitine etkiyen Me eilme momenti gsterilmitir. Bu
moment, kuvvetler izgisi dorultusunda etkiyen d
yklerden meydana gelmektedir. (z-y) eksen takm en
kesitin alan merkezi Cye yaptrlmtr. Kuvvetler
izgisinin en kesidin asal eksenlerinden biri ile akmad
dnldnde eik eilme hali sz konusu olacaktr.
Dier bir deyile ubuu eilmeye zorlayan kuvvet
iftlerinin iinde bulunduu kuvvetler dzlemi ile ubuun
elastik erisinin iinde bulunduu eilme dzlemi farkl
dzlemlerdir.

xy

dA 0

z dA M

xz

dA 0

y dA M

En kesit zerinde alnan bir alan eleman, x ekseni

dorultusundaki x gerilmesi etkisinde bulunsun. (xy ve xz
kayma gerilmelerinin olduka kk olduklarn ve istenirse
denge
denklemlerinden
bulunabileceklerini
ayrca
belirtelim.) Bu durumda i kuvvetlerden oluacak
zorlamalar d kuvvetlere eitleyen denge denklemleri
aadaki biimde yazlabilir.

14

(ITE/K=0)

My

My

Tarafsz
Eksen.
mi

T.E.

ysinbzcosb=0

z
Mz

in

z
Mz

Tarafsz Eksenin (T.E.) Denklemi;

tan b

sin b z

cos b y

y sin b z cos b 0

ekil deitirmeden nce ubuk eksenine dik ve dzlem

olan kesitlerin ekil deitirmeden sonra elastik eriye
dik ve dzlem kaldklar Bernoulli-Navier hipotezi eik
eilme durumunda da geerlidir.
Kesitin y ekseni ile as yapan bir eksen etrafnda
dnerek ekil deitirdiini dnelim. Basit eilme
konusundan da hatrlanaca gibi uzama ve ksalmalar
tarafsz eksenden olan mesafe ile artar. Tarafsz eksen
zerindeki liflerde uzama ya da ksalma sz konusu
deildir. Tarafsz eksen, kesiti basma ve ekme olmak
zere iki blgeye ayrr.

Kiriin yan

grn maks

a ks

Basma ve ekme blgelerinde tarafsz eksenden en uzak

noktalar belirlenip, tarafsz eksene paraleller izilir. izilen bu
paralellere dik bir doru yardm ile normal birim ekil
deitirme ve bu ekil deitirmelerin E kat ile gerilme
diyagramlar gsterilebilir.

15

y
dA

(ITE/K=0)

dA

My
z

T.E.

mi

y y b

ysinbzcosb=0

in

My
mi

T.E.

ysinbzcosb=0

sin b cos b
2

in

_
_

Mz

y sin b z cos b
1

Mz

y sin b z cos b

ma

+
ks

ax

Alan elemannn merkezinden tarafsz eksene olan y

mesafesini belirlemek iin doru (T.E.) denkleminde
noktann koordinatlar yerine yazlmal ve doru
denkleminin katsaylarnn kareleri toplamnn karekkne
blnmelidir.

Gerilmeyi yazarsak;

1
E
x E x E y y sin b z cos b
r
r

ma

+
ks

ax

Basit eilme halinde, tarafsz eksenden y kadar mesafede

bulunan bir lifteki uzama oran, erilik ile lifin bulunduu o
noktann
t.e.e
olan
uzaklnn
arpm
olarak
hesaplanabilmekteydi. Eik eilme halinde de ayn bant
geerlidir.

16

Gerilme;

x E x E

r
r

y sin b z cos b
sin b y

cos b z

x ay bz

Buradaki a ve b katsaylar sabitlerdir. Meer normal gerilme en kesit zerindeki noktann koordinatlarna bal olarak
deimekteymi. imdi gerilme ifadesini denge denklemlerinde yerine yazp her terimin fiziksel anlamndan hareketle a ve b
yi d zorlamalar ve kesitin atalet momentleri cinsinden elde edebiliriz. lk denklemdeki statik momentler, eksen takm alan
merkezine balandndan otomatik olarak sfrdr.

dA 0

ay bz dA 0

x zdA M y

ay bz zdA M y

x ydA M z

ay bz ydA M z

a y dA b z dA 0
A

zde olarak salanr.

aI zy bI y M y
aI z bI zy M z

a I z I y I zy2 M z I y M y I zy

b I z I y I zy2 M z I zy M y I z

M I M y I zy
a z y
I I I2
z y
zy

M I M yIz
b z zy
I I I2
z y
zy

x ay bz
x

M z I y M y I zy y M z I zy M y I z z
I z I y I zy2

Son elde edilen bant tekrar dzenlenirse eik

eilme hali iin gerilme formul yle yazlabilir.

M z I zy z I y y M y I z z I zy y

Gerilmenin
genel denklemi

I z I y I zy2

a ve b katsaylarnn blmnden tarafsz eksenin dorultusunu dier bir deyile tarafsz eksenin y ekseni ile yapt
ay, a ve b nin karelerinin toplamndan da eik eilme hali iin ekil deiimi hesabnda kullanlacak bantlar elde
ederiz.

sin b
M I M y I zy
a
r

tan b z y
E
b
M z I zy M y I z
cos b

tan b

M z I y M y I zy
M z I zy M y I z

b : T.E.nin y ekseni ile

yapt adr.

E2
E
E
E2
2
2
2
2
2
2
a b sin b cos b 2 sin b cos b 2
r
r
r
r
2

M z I y M y I zy M z I zy M y I z
a 2 b2

I I I 2 I I I 2
z y
zy
z y
zy

M I M I 2 M I M I 2
2
E
y zy
z zy
y z
z y

2
2
2

r
I z I y I zy

Eik eilme hali iin ekil

deitirme denklemi

1
E

M I
z

y M y I zy M z I zy M y I z
2

I I

z y

I zy2

18

EK ELME: TEMEL DENKLEMLER VE ZEL DURUM (ZET)

M z I zy z I y y M y I z z I zy y
Iz I y I

2
zy

tan b

M z I y M y I zy
M z I zy M y I z

M I

r E

y M y I zy M z I zy M y I z
2

I I

z y

I zy2

zel Durum 1: z, y asal eksenler (Izy = 0), My = 0 olsun.

Mz
y
Iz

BAST ELME FORML

ELDE EDLD.

tan b b 90

Iy Mz
tan b
Iz M y

r E

2
M z2 M y
2
I z2
Iy

My
Mz
y
z0
Iz
Iy

tan b

Iy
Iz

tany

Iy
Iz

tany y

Mz
EI z

I zy z I y y
I I I 2
z y zy

x Mz

T.E. Denklemi iin x = 0 da kullanlabilir.

zel Durum 3: My = 0 olsun.

zel Durum 2: z, y asal eksenler (Izy = 0) olsun.

M
M
x z y y z
Iz
Iy

Z EKSEN T.E.
OLUR.

z Iy
tany
y Iz

tan b

Iy
I zy

Mz
I y2 I zy2
2
E I z I y I zy

19

ekilde gsterilen dikdrtgen kesit 120 kNm lik eilme momenti etkisindedir. Kelerdeki gerilmeleri ve
tarafsz eksenin dorultusunu belirleyiniz.

RNEK 1

I z 1066.67 106 mm4

20

D(-100;200)
m

I y 266.67 106 mm4

M z 120 sin 2170 72.218 kNm

M y 120 cos 2170 95.836 kNm

zel durum 2 z,y asal eksenler.

(100;200)E
400

mm

217

Me = 120 kNm

My
Mz
y
z
Iz
Iy

tan b

M z I y M y I zy
M z I zy M y I z

MzIy
M yIz

tany .

Iy
Iz

T.E. Dorultusu iin;

C(-100;-200)

tan b tan 217

Iy
Iz

tan 217

266.67
b 10.67 0
1066.67

72.218 106
95.836 106
x
y
z 0.0677 y 0.3594 z
1066.67 106
266.67 106

B(100;-200)

x B x 100; 200 0.0677 200 .3594 100 49.48 MPa

x E x 100; 200 0.0677 200 0.3594 100 22.40 MPa

x C x 100; 200 0.0677 200 0.3594 100 22.40 MPa
x D x 100;200 0.0677 200 0.3594 100 49.48 MPa
T.E. Denklemi iin;

x 0 0.0677 y 0.3594 z

1
y
5.308

20

RNEK 2

ekilde grlen kiriin eilmeye gre en ok zorlanan kesitinin A ke noktasndaki gerilme A=-100 MPa
olarak llmtr. Buna gre;
Kirie etkiyen P kuvvetini,
Hesaplanan P kuvveti iin sol mesnetten 1m. mesafedeki kesitte gerilme diyagramn iziniz.
T.E.
y
K..

30

Ku
v

P
y

ve

tle
r

zg

20

i si

39

Me

9.2

2m
at
D

2m

le

P.L
Me
4
0
M z M e .sin150 0.5.P 106 Nmm.

150

I y 10.61106 mm4
I zy 0

30

I z 37.74 106 mm4

140

90

Me

20

M y M e .cos150 0.866.P 10 Nmm.

0

30

M z I y M y I zy

M I
0.5 10.61
tan b
z y
M z I zy M y I z M y I z 0.866 37.74

b 9.2

90

M z I zy z I y y M y I z z I zy y
I z I y I zy2

M
Mz
y y z
Iz
Iy

0.5 106 P
0.866 106 P
A
90
39 100 MPa. P 22.854 kN .
37.74 106
10.61106
Sol mesnetten 1m mesafedeki kesitte gerilmeler

M x 1m.

p
1 11.43 kNm.
2

x 0.1514 y 0.9311 z

M z 5.714 106 Nmm.

M y 9.879 106 Nmm.

min A 0.1514 90 0.9311 39 50 MPa.

max B 0.1514 90 0.9311 81 89 MPa.

5.714
9.879
y
z
37.74
10.61

21

L80x65x10 Korniyerin kuvvetler izgisi y ekseni, ve eilme momenti Mz=1500 Nm. olarak verilmektedir.
En byk basma ve ekme gerilmeleri ile erilik yarapn hesaplaynz.

RNEK 3
y

zel durum 3, Tarafsz eksenin dorultusu ile x gerilmeleri

I z 82.2 104 mm4

I y 48.3 104 mm4

tan b

I zy 36.8 104 mm4

Iy
I zy

48.3
b 52.70
36.8

4
36.8 z 48.3 y 10
x 1500000
2.11 z 2.7695 y
2
8
48.3 82.2 36.8 10

54.5

z Me = 1500 Nm

x ( A1 ) 2.11 8.1 2.7695 (54.5) 133.84 MPa.

x ( A2 ) 2.11 18.1 2.7695 (25.5) 108.81 MPa.

25.5

Erilik yarapn veren ifadede My = 0 alnarak

46.9

18.1

r E

5
.1;
8
( A1

)
4.5

I y M z I zy
2

I z I y I zy2

Mz
1

r E I z I y I zy2
1

1
1500 103
I I
48.32 36.82 104
3
8
210 10 2616 10
2
y

2
zy

+
52,7

37,3
37,3

A2 (-18.1;-25.5)
T.E.

16.579 106 r 60314 mm. 60.3 m.

22

KOMPOZT KRLER

N
TO
E
B

ELK
DONATI

dA

A1, E1

Uygulamada daha az malzeme kullanarak daha byk

eilme direnci salamak amacyla farkl elastisite
modlne sahip iki veya daha fazla malzemeden oluan
KOMPOZT kiriler ina edilir. Betonarme kirilerle
tabakal kiriler yaygn olarak kullanlan kompozit kiri
rnekleridir. Homojen kirilerin eilmesinde dzlem
kesitlerin eilmeden sonra dzlem kald kabul
kompozit kirilerde de geerlidir. Kompozit kirilerin
eilme probleminin zmnde malzemelerden birinin
dieri cinsinden ifade edildii EDEER HOMOJEN
KEST METODU kullanlr.
1

ek
_
2

Mz

x
_
_

AH

LK

AK

AP

KU

AK

x
1

A1
2

nA2

A2, E2
2

LK

KU

+
eb

+
2

E2 > E1 iin gerilme

diyagram

1 E1 x E1

E1 > E2 iin gerilme

diyagram

2 E2 x E2

23

Denge denklemleri:

dA 0

0
0

E1
A1

A1

x1 y dA x 2 y dA M z

E1
A1

dA nE1
A2

y2

dA x 2 dA 0

y dA M z

dA nE1
A2

dA 0

y2

dA

I z y 2 dA olduu hatrlanrsa
A1

E1

Mz
M
y z y
E1I t
It

y
y

E1

ifadesi yerine yazlrsa

I1 n I 2 M z

It

Mz
E1 I t

x 2 E2

E2

Mz
M
y n z y n x1
E1I t
It

denkleminden T.E. yerini bulabilmek iin eksen takmn kesitin alt yzeyine tayalm.

2 nolu malzemede meydana gelen gerilme

y y y

Mz

E2
olur E2 n E1
E1

fadesinde E1,n, r sabit terimler gittiinde kalan ifade S z1 n S z 2 0

dA M z

1 E1

A2

1 nolu malzemede meydana gelen gerilme

x E1

A2

A1

x1

E2 E1; Kabul edilirse,

E1

A1

y dA

S 1z y A1 n S z2 n y A2 0
nE1

y dA 0

A2

y y dA n y y dA 0

A1

A2

S 1z n S z2
y
A1 n A2

24

50

Ahap

50

83.57

110 mm

50x0.05
n

n
110 mm

E1 10

0.05
E2 200
n 1

110 mm

36.43
10 mm

10 mm

Edeer Homojen
(ELK) Kesit

50x110 mmlik enkesite sahip ahap kiriin alt yzeyine 25x10 mmlik elik plak emniyetli bir ekilde
balanmtr. Kompozit enkesit 3 kNmlik eilme momenti tamaktadr. Malzemelerdeki en byk
y
gerilmeleri hesaplaynz. Ea=10 GPa, E=200 GPa

Ahap

RNEK 1

10 mm

elik
25

25x20
n

25

50 110 65 20 25 10 5 382500
y

36.43mm
50 110 20 25 10
10500

0.05 50 110 65 25 10 5 19125

36.43mm
0.05 50 110 25 10
525

25 103

50 1103
2
I I1 n I 2
50 110 65 36.43 20
25 10 31.432
12
12

t
z

3 106

83.57 16.7 MPa
15.016 106
a
x

I zt 15.016 106 mm4

3 106
20
36.43 145.56MPa
15.016 106

50 1103
25 103

2
I 0.05
50 110 65 36.43
25 10 31.432 0.751106 mm4
12
12

t
z

3 106

36.43 145.56MPa
0.751106

3 106
0.05
83.57 16.7 MPa
0.751106
a
x

25

Genilii 200 mm. Faydal ykseklii d=350 mm pas pay 50 mm olan bir betonarme kiriteki elik donat alan
800 mm dir.
E/Eb=8, Eilme momenti 50 kNm olduuna gre malzemelerdeki gerilmeleri
hesaplaynz. Not: Betonun ekme gerilmesi tamad kabul edilecektir.

RNEK 2

y
x=121mm

TE gre homojenletirilmi kesidin

statik momenti sfr olmaldr.

z
d = 350 mm
d-x=229 mm
50
200

800*8=6400

200 1213
IT
200 121 60.52 0 8 800 2292 453.7 106
12

50 106
121 13.3 MPa
453.7 106

50 106
8
(229) 201.9 MPa
453.7 106

x
b.x n. A (d x) 0
2
2n
2n
( x) 2
A ( x)
A d 0
b
b
16
16
( x) 2
800( x)
800.350 0
200
200
x 121 mm

mm 4

DEV1
Beton emniyet gerilmesi 20 MPa
elik emniyet gerilmesi 140 MPa
elik donat alan 1000 mm^2
Olduuna gre kesitin tayabilecei eilme momenti nedir.

DEV2: dev1 de ki problemde

beton ve eliin ayn anda emniyet
gerilmesine ulaabilmesi iin
gereken donat miktar ile tanabilecek eilme momentini bulunuz.

26

RNEK 3

Uural 7.83 : ekilde, alminyum ve elik plaklarn kaynaklanmas ile elde edilen kompozit bir kiriin kesiti
gsterilmitir. Kesiti boyutlandrp tanabilecek en byk eilme momentini hesaplaynz. Her iki
malzemenin de ayn anda emniyet gerilmesine ulamas durumunu dnnz.

Eelik 210 GPa

160 mm

em 240 MPa
Ealm 70 GPa

alem 80 MPa
alminyum

TE
180-x

elik

20 mm

e=240/210000

Tan(a )

80
70000

240
210000

180 x
x
x 90 mm TE st yze uzakl

20 mm

al=80/70000

TE gre basma blgesinin statik momenti, edeer homojen kesitin ekme blgesinin ayn eksene gre statik
momentine eit olmaldr.

b
90 20 45 70 20 35 20 80
3
b 60 mm

20 mm
90 mm

60 mm

180 mm

20

TE
70 mm
20 mm
b/3
Edeer homojen
elik kesit

Gerek edeer
homojen elik
kesit

Gerek edeer
homojen
alminyum kesit

20 1803
I
9.72 106 mm 4
12
M

90 240 MPa M 25.92 KNm
9.72 106
1
M
al
(90) 80 MPa M 25.92 KNm
3 9.72 106

27

BLEK MUKAVEMET HALLER

Bundan nceki blmlerde basit mukavemet halleri (eksenel kuvvet, kesme kuvveti, burulma momenti ve eilme momenti) ayr ayr incelenerek
gerilme ve ekil deitirme bantlar elde edildi. Yap ve makine elemanlar ounlukla birden fazla ykleme etkisi altndadr. rnein
burulma momenti aktaran bir aft ayn zamanda kendi arlndan doan eilme momentleri etkisine maruzdur. Bu blmde bileik ykleme
halleri incelenecektir. Bileik ykleme etkisinde gerilmelerin hesabnda her bir ykten oluan gerilmelerin ayr ayr hesaplanarak
sperpozisyonu yaplr. Bu tarz bir hesaplamada her bir ykten oluan gerilme ve ekil deitirmelerin dier yklerden oluan gerilme ve ekil
deitirmelere etkisinin olmad kabul edilir. Ayrca sperpozisyon ilkesinin ancak malzemenin lineer elastik ve ekil deitirmelerin kk
olmas durumunda geerli olduunu hatrlatmakta fayda vardr.
Basit mukavemet hallerinde gerilme ve ekil deitirme bantlar;

Qy

x
z

N
Qz

Bileik
Mukavemet
Halleri iin
sperpozisyon
denklemleri

N
A

N
EA

Kesme
Kuvveti

xy

Qy

xy

Qy

Burulma
Momenti

xy xy Q xy T
y

Mz

xz xz Q xz T
z

EKL
DETRME

GERLME

Eksenel
Kuvvet

Eilme
Momenti

My

YK
TP

Kuvvet
ekil Deitirme
Rijitlik

Kuvvet
Gerilme
Kesit Modl

G A
T

GJ
Mz
1

r E Iz

T
r
J
M
x z
Wz

x x N x M x M
z

28

KESMEL ELME
y

Kesme kuvveti ve eilme momenti ounlukla

birbirinden ayrlmayan iki kesit tesirini oluturur.
Bu iki kesit tesiri arasnda trev bants da
vardr.

q
x

dM z
Qy
dx

Qy
+

Qy x

Mz
y
Iz

x x, y
M z x

Mz

Qy xy dA

xy

dA

xz
z

Kesme kuvveti hali incelenirken y eksenine gre

simetrik bir enkesit alm ve denge denklemlerini
yazmtk.
Ancak
bu
denklemlerde
kayma
gerilmelerinin yayl hakknda herhangi bir bilgi
alnmam
yalnzca
toplamlarnn
d
kesit
tesirlerine eit olmas gerei anlalmt. Kayma
gerilmelerinin yaylnn bulunabilmesi iin ekil
deitirmenin yakndan incelenerek baz kabuller
yaplmas gerekir. imdi xy kayma gerilmesinin
yalnzca ynin fonksiyonu olduunu kabul edelim.

Qz xz dA 0
A

xy xy y
Bir kiri en kesiti zerindeki kayma gerilmesi
yaylyla o kesitte etkiyen kesme kuvveti
arasndaki bantnn karlmasnda kiri boyunca
oluan kayma gerilmelerinin incelenmesi gerekir.

29

 ayr dzgn yzeyli ahap parasnn yaptrlmadan bir araya getirilmesi ile oluan kirie P kuvvetinin
uygulanmas ile ahap paralar birbirine gre relatif bir kayma hareketi yaparlar ve kiri ekilde gsterilen
biimde ekil deitirir.

Ahap paralarn yaptrlmas durumunda, oluacak boyuna dorultudaki kayma gerilmeleri paralar
arasndaki relatif kaymaya engel olur ve sonu olarak kiri yekpare bir davran gsterir.

imdi y eksenine gre simetrik bir kesite sahip kiriten dx kalnlkl bir para kartp eilme momentinden
oluacak gerilmeleri ekil zerinde gsterelim.

30

x(x+dx)

x(x)

q
n

x z

dx

Mz

h1
Mz

Mz+dMz

Qy
+

Qy

h2

m,n

n
H(x+dx)

H(x)

K,L
b(y)

L
dx

Mz

H(x)

)
b(y

H(x+dx)

yx *b(y)*dx

yx *b(y)*dx

H(x)

H(x+dx)

K
dx

dx kalnlkl parann sa yzne etkiyen momentin sol yze etkiyen momente gre dMz kadar arttn varsayalm.
Tarafsz eksenden y kadar yukarda bulunan ve ekil zerinde sar olarak gsterilen kiri parasna etkiyen kuvvetler
toplamnn sfr olabilmesi iin m-n dzlemindeki yx kayma gerilmelerinin de gznne alnmas gerekir. ekil zerindeki
kuvvetler, etkidikleri gerek ynde gsterildiinden gerilmelerin iaretlerine dikkat edilmemitir. Burada,

H x yx b y dx H x dx 0
1
M
M dM z
z y dA yx b y dx z
y dA 0
I
I
z
z
y
y

h1

1 1 dM z
yx xy

b y y dx

Qy S z
1
y

dA

b y Iz
Iz

xy : Enkesit zerinde T.E. Den y kadar aada etkiyen kayma gerilmesi

xy

Qy S z

Qy : Enkesite etkiyen kesme kuvveti

b y Iz

Sz : Kayma gerilmesinin bulunmak istenen noktann altnda/stnde kalan alann T.E. Gre statik momenti
Iz : T.E. Gre atalet momenti
b(y) : Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktadaki kiri geniliidir.

BALIK

=0

Qy

Qy
z

balk

GVDE

r
BALIK

gvde

=0

ak

maks

Qy b h

h4 Q

2
b h3
b
12
3
2

maks ort

bh 2
ort

maks

r 2 4r
Qy

2 3 Q 4

r4
A3
2r
ort
4

4
3

I kesitteki kayma gerilmelerinin y ekseni

boyunca deiimi stte diyagram eklinde
gsterilmitir. Diyagramda balkla gvdenin
birletii boyun noktasndaki ani zplamaya
dikkat ediniz.

maks ort
32

ekilde boyutlar ykleme durumu ve en kesiti verilen kiriin yapld malzemenin normal emniyet
gerilmesi 10 MPa, kayma emniyet gerilmesi 0.6 MPa olarak bilinmektedir. h kiri yksekliini
hesaplaynz. ( b=150 mm )

RNEK 1

6 kN/m

M enbyk 13.23 kNm

3m

2m
150 mm

Qy [kN]

5.4
+

M
13.23 106
maks

10 MPa ( em )
150 h 2
W
6
h 230 mm

maks

12.6
Mz
[kNm]

Qenbyk 12.60 kN

h2
12600 150*
8

0.6 MPa ( em )

h3
150 150*
12

h 210 mm

+
13.23

10.8

h=230 mm
33

RNEK 2

Geni balkl I kesite ait boyutlar ekil zerinde gsterilmitir. Kesite etkiyen kesme kuvveti Q = 80 kN
ise,
a) Enkesit zerinde kayma gerilmesinin yayln gsteriniz.
b) Gvdenin tad kesme kuvvetini hesaplaynz.
80 103 300 20 110

20

1.13MPa
22.62 MPa

B
B

B
B

Iz = 155.5x106 mm4
z

C
Q = 80 kN

200

1.13MPa

80 103 300 20 110

22.62MPa
155.6 106 15

25.19 MPa

80 103 300 20 110 100 15 50

C
25.19MPa
155.6 106 15

20

15

155.6 106 300

300

b) Alt balkta tanan kesme kuvvetini hesaplayalm.

(120-y)

120 y

S z 120 y 300
y
2

80 103

216 104 150 y 2

6
155.6 10 300

T.E.
Qbalk

120

120

100

100

3.7018 2.5707 104 y 2

300 dy 300 3.7018 2.5707 10

Qgvde 80000 2 3496 73007 N

S z 216 104 150 y 2

y 2 dy 3496 N

34

Kayma Gerilmesi Formlnn Kullanlmasndaki Snrlamalar

xy kayma gerilmesinin en kesit
zerindeki gerek yayl Yandaki
ekilde
gsterilmitir.
Kesitin
kenarlarndaki
kayma
gerilmesi,
formlle hesaplanana gre biraz daha
byk
olurken
kesitin
orta
blgesindeki kayma gerilmesi ise
formln verdii deerden biraz daha
kk olmaktadr. Kesit yasslatka
en byk kayma gerilmesindeki hata
da artmaktadr.
En byk kayma gerilmesinin her
zaman alan merkezinde olmadn
ayrca belirtelim.

b
0.5
h
b
2
h

maks 1.03 xy

maks 1.40 xy

h
z

Kesit yasslatka, maks

daki hata da byr.

xy
b

Qy S z
Iz b

y
y

h/3
z
z

maks

h/6

maks

2h/3

3
2

maks ort

35

I Kesitlerde Kayma Gerilmelerinin Yayl

Daha nce xy kayma gerilmelerinin en kesit zerindeki yayln

ifade eden bant karlmt. imdi xz kayma gerilmelerinin en
kesit zerindeki yayln ifade eden banty kartmak istiyoruz.
Bu amala orta noktasnda P tekil kuvveti ile ykl I profilden
oluturulmu yanda gsterilen basit kirii gz nne alalm. Bu kiriin
sa yarsndan alnan dx kalnlkl kk bir parann sa yzne
etkiyen eilme momenti sol yze etkiyen eilme momentinden daha
kk olacaktr. ekil zerinde + yze etkiyen kesme kuvveti ve
eilme momenti vektrlerle gsterilmitir. Momentten oluacak
normal gerilmelerin bilekesi olan kuvvetler, st ve alt balktan
ayrlan her bir kk para zerinde dx vektrleriyle temsil
edilmilerdir. Balklardan ayrlan kk kiri paralarna etkiyen
kuvvetler toplamnn sfr olabilmesi iin kesim dzlemindeki zx
kayma gerilmelerinin oluturaca kuvvetin de gznne alnmas
gerekir. Kiri ekseni dorultusunda yazlacak kuvvet denge
denkleminden aranan kayma gerilmesi ifadesi elde edilir. ekil
zerindeki kuvvetler, etkidikleri gerek ynde gsterildiinden
gerilmelerin iaretlerine dikkat edilmemitir.

Qy

Mz
+

dx
Kesim yzeyi

A*
dx

A* le gsterilen alana etkiyen kuvvet, kesim yzeyindeki

kuvvete eit olmaldr.

dM z
xz t dx
ydA
Iz
A*

S z*

Qy
dx

zx xz

Qy S

*
z

t Iz

Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktann dnda kalan

balk alann tarafsz eksene gre statik momenti

dx

.
T. E

Mz

dx

Yandaki ekilde Pozitif Kesme kuvvetinden oluan kayma

gerilmelerinin bir I kesitteki yayl gsterilmitir. Alt balk
ularnda sfr olan xz kayma gerilmelerinin iddeti dorusal
olarak artar. Bu gerilmeler, alt balk ularndan gvdeye
doru ynelirler. Kiri gvdesinde y ekseni dorultusundaki xy
kayma gerilmeleri mevcut olup st bala doru ynelmilerdir.
st balktaki xz kayma gerilmeleri ise gvdeden balk
ularna doru iddetlerini kaybederek sfrlanrlar.

dx

dx

A*

.
T.E

dx

dx

xz

xy

xz

xy

Qy S z

zx

xz

b y Iz

xz

Qy S z*
t Iz

37

Yandaki ekilde gsterilen y eksenine gre simetrik bir kiri

en
kesitinde
herhangi
bir
noktadaki
z
ekseni
dorultusundaki kayma gerilmesini belirlemek istiyoruz.
Tarafsz eksenden y kadar uzakta bir izgi zerinde 1, A, 2,
3 gibi noktalar iaretlensin. En kesit snrlarnda bulunan 1
ve 3 noktalarndaki kayma gerilmelerinin snrlara teet
dorultuda olmas gerekir. (Snr art) Bu iki noktadan
snrlarda izilecek teetler y ekseni zerinde bulunan sabit
bir Oy noktasnda kesiir. Yatay izgi zerinde bulunan dier
noktalardaki kayma gerilmelerinin de bu sabit noktaya doru
yneldii kabul edilir. O halde kayma gerilmesinin dey
bileenini ve q asn bildiimize gre en kesit zerinde
herhangi bir A noktasndaki kayma gerilmesi geometri
yardm ile hesaplanabilir. Aada, tarafsz eksenden y
uzaklkta alnan izgi zerinde z ekseni dorultusundaki
kayma gerilmelerinin hem yn hem de iddetindeki deiim
sembolik olarak gsterilmitir.

+ xz
xz

Oy

xy
q

3
z

2
A
C

xz A

+ xz

xz -

xz tan q xy xy
tan q

xz
xy

xz2 xy2

Qy S z
Iz b

10

70 10 45 60 10 5 20 15 17,5 39750

24.84mm
700 600 300
1600

a
80

25

30

ekilde gsterilen 10 mm sabit kalnlkl kesite 20 kN luk

kesme kuvveti etkimektedir.
a) aretlenen kesitlerdeki kayma gerilmelerini,
b) En byk kayma gerilmesini hesaplaynz.

RNEK 3

30

30

50 703

60 803
2
Iz
60 80 15,16
50 70 20.162
12
12

20000 7.34*150
2.64MPa
83.33 104 10
20000 19.84*250 7.34*150
14.54MPa
83.33 104 10

max

20000 10 55.16 27.58

36.51MPa
83.33 104 10

a
80

20000 40.16*300
28.92MPa
83.33 104 10

10

55.16

mm 4

z
24.84

20 153

20 15 7,342 83.33 *104

12

b
30

c
c

30

39

ekilde gsterilen kutu kesitli kiriin arlk merkezinden geen z eksenine (T.E.) gre atalet momenti
10.5x106 mm4tr.
a) E noktasndaki eilme ve kayma gerilmelerini hesaplayp dzlem bir eleman zerinde gsteriniz.
b) En byk eilme ve kayma gerilmesini hesaplaynz.

RNEK 4

y
10kN

4kN

1.5m

40

M
4.5 106
E y
16.7 7.16MPa
I
10.5 106

56.7
E

z
2m

2m

2m

C
60
63.3

4kN

3kN

3*103 40 80 36.7
E
0.839MPa
10.5 106 40

0.839

20

7.16

[MPa]

20

40

20

7kN

0.839

8kNm

b) En byk kayma gerilmesi B-C arasnda, arlk merkezi zerindedir.

+
4.5

6kNm

maks

7 103 56.7 2 80 0.5 16.72 0.5 40

10.5 106 40

2.05MPa

En byk eilme gerilmesi B mesnedi yaknnda, arlk merkezinden en uzak

noktada meydana gelir.

maks

8*106

63.3 48.23MPa
10.5 106

40

KAYMA AKISI
Mhendislik uygulamalarnda bazen elemanlarn yk tama kapasitelerini arttrmak iin eitli paralardan oluan yapma elemanlar
kullanlr. D yklerin etkisiyle eleman eilmeye altnda, birleim aralarndan (ivi, cvata, tutkal, kaynak vs) birletirdii paralar
arasndaki relatif kaymaya engel olmas ve yap elemannn yekpare davrann salamas beklenir. Birleim aralar hesabnda, eleman
boyunca tanmas gereken kesme kuvvetinin bilinmesi gerekir. Elemann birim uzunluuna etki eden kesme kuvvetine Kayma Aks adn
veriyoruz. [N/m]

F+dF
A

dM z
dF
Iz
Mz+dMz
Mz

dx

dF

y dA

Birim boydaki kesme kuvveti

(kayma aks)

dM z S z
dF

dx
dx I z

dF
dx

Qy S z
Iz

Burada
q : Kiriin birim boyuna etkiyen kesme kuvveti

Sz : Birleen para enkesit alannn T.E. Gre statik momenti

Iz : Yapma kiriin enkesitinin tmnn T.E. Gre atalet momenti
Boylar ve ivi aralklar ayn olan iki kesitten
hangisi daha byk kesme kuvveti tar?

41

RNEK 7

ekilde gsterilen T kesit, drt ayr ahap parasnn ivilerle birletirilmesinden olumaktadr. Kesite
etkiyen kesme kuvveti 4 kN, bir ivinin tayabilecei kesme kuvveti ise 1600 Ndur.
a) st parada gerekli ivi aral s1i
b) Alt paralarda gerekli ivi aral s2yi
c) Eer birleim ivili deil de tutkall yaplsa a-a ve b-b yzeylerindeki kayma gerilmelerini hesaplaynz.
Iz = 9.1x106 mm4
y

s1

100

s1

20
a

a
32.9

80
b
20
15

30

b
15

st para iin

q1

Qy S z

Alt para iin

q2

Qy S z

Iz

xya a

Iz

s2

s2

4000 100 20 42.9

37.7 N / mm
9.1106

1600
37.7 s1 42.4mm
s1

4000 15 20 57.1
7.52 N / mm
9.1106

1600
7.52 s2 212.8mm
s2

Qy S z
Iz b

4000 100 20 42.9

1.26MPa
9.1106 30

xzbb

Qy S z
Iz t

4000 15 20 57.1
0.38MPa
9.1106 20
42

ekilde gsterilen kiri kesiti iki adet 20X100 mm lik ve iki adet 25X100 mm lik drt ahap parann
ivilenmesi yoluyla elde edilmitir. Kiri 3 kN luk dey kesme kuvveti tamaktadr. ivi aral
100 mm olarak bilindiine gre,
a) Her bir ivinin tayaca kesme kuvvetini
b) Kesitin st yznden 40 mm aada kayma gerilmesini hesaplaynz.

RNEK 8

Birim boydaki bu kesme kuvveti 100 mm aralkl

iki ivi tarafndan tanacaktr.
25

2* Qivi 26.47*100
50

Qivi 1324 N 1.324 kN

C
25

20

100

20

Iz b

3000 100 25 37.5 40 40 30

10.625 106 40

xy 1 MPa
y

mm

Qy S z
DEV
Verilen kesit iin
benzer hesaplar
siz yapnz

100

Iz

20
25

50

25

3000 25.100*37.5
10.625 106
q 26.47 N / mm
q 26.47 kN / m

Qy S z

20

140 1003 100 503

Iz

10.625 *106
12
12
q

xy

43

RNEK 9

ekilde, iki parann kaynaklanmas ile imal edilen bir kiriin en kesiti gsterilmitir. Kaynaklarn her
birinin bir metre boyda 200 kN luk kesme kuvveti tad bilindiine gre Kiriin tayabilecei en
byk Qy kesme kuvveti nedir.

y
81.25

25 mm

100 mm
C
Kaynak
dikii

43.75

25 mm
100 mm

25 100 (75 12.5)

43.75mm
2*25*100

25 1003
Iz
25 100 31, 252
12
100 253

100 25 31.252 7.096 *106

12

Qy S z
Iz

2* 200

mm4

kN
N

200
200

m
mm

Qy 25.100*31.25

7.096 106
Qy 36322 N

44

ekildeki ahap kiriin S dzlemindeki kesitte n-n yatayndaki normal gerilmenin mutlak deeri 10 MPa; m-m
yatayndaki kayma gerilmesinin mutlak deeri 0,4 MPa olduuna L akl ve P kuvvetinin deeri nedir?
80

S
x
L

RNEK 11

PL
P
60 10 , 32
0.4
3
80 120
80 120
12
P 2560 N L 750 mm.

120 mm

RNEK 10

ekildeki bileik kesit iki dikdrtgen parann 100 mm aralklarla ivilenmesi yoluyla imal edilmitir. Bir ivi 600
Nluk kuvvet tamaktadr. Ahabn em = 10MPa; em = 2MPa olduuna gre bu kesitin emniyetle tayabilecei
Mz eilme momenti ve Qy kesme kuvvetini hesaplaynz, hesaplanan deerler iin kesitin kayma ve normal
gerilme diyagramlarn iziniz.

y 60 mm

120 mm

Qivi 600 N

mm 4
Qy 680 N

maks
ahap
2 MPa Qy 8704 N
maks
ahap

10
6

MPa
MPa

C
D

M z 2.176 kNm

120 mm

120 mm

I z 21.76 106

156.2
kPa
40

10

20 mm

40

40 mm

120 mm

45

ekilde gsterilen dikdrtgen kesitli kiri 12 kNluk tekil kuvvet etkisindedir. Kiri zerinde
gsterilen A, B, C, D ve E noktalarndaki kayma ve eilme gerilmelerini hesaplayp bu noktalardaki
asal gerilmeleri ve dorultularn birer eleman zerinde gsteriniz.

RNEK 12

12 kN
A
30

B
30

120

Mz(0.5) = 3 kNm
Qy(0.5) = -6 kN

120

M
3 106
A y
60 50MPa
I
3.6 106
A 0
A

30

D
30

50

[MPa]

25

0.5m

0.2

M
3 106
y
30 25MPa
I
3.6 106

tan 2q p

2 zy

x y

q pI 5.1o
25.2

2.25

6000 25 30 45
2.25MPa
3.6 106 25

25

25.2 5.1o
[M Pa ]

25

0.2

[MPa]

2.25

45

Pa

[MPa]

6000 25 60 30
3MPa
3.6 106 25

[M

3 106
C
0 0
3.6 106

46

0.2

M
3 106
D y
30 25MPa
I
3.6 106

2.25
25

25.2

25

[MPa]

6000 25 30 45
D
2.25MPa
3.6 106 25

tan 2q p
2.25

M
3 106
E y
60 50MPa
I
3.6 106

2 zy

x y

[MPa]

q pI 5.1o

5.1 o

25.2

0.2

50

[MPa]

eitli noktalardaki asal gerilmeler hesaplanp izilirse birbiri ile

dik olarak kesien iki grup eri elde edilir. Bu eriler asal
(ekme/basn) gerilme yrngelerini gsterir. imdi kesmeli
eilmeye maruz kesitte deiik noktalardaki asal gerilmeleri ve
dorultularn ematik olarak izelim.
u ana kadar kiri en kesiti zerindeki herhangi bir noktada kesme kuvveti ile eilme momentinden oluan normal, ve kayma gerilmelerinin
hesaplanmasn grdk. Aadaki ekilde Moment ve kesme kuvvetinden oluan gerilmelerin yayl ematik olarak gsterilmitir. Normal
gerilmenin en byk olduu noktada kayma gerilmeleri sfrdr. Yine kayma gerilmesinin en byk olduu noktada normal gerilme sfr
olmaktadr. O halde en byk gerilmeler sperpoze edilerek daha da byk gerilmeler oluturmamaktadr. Bu durumda kesmeli eilme
halinde ayr ayr hesaplanan en byk normal ve kayma gerilmeleri emniyet gerilmelerini amyorsa kirie gvenlidir diyebilir miyiz?

y
min
Qy

maks

Mz

maks

min

Mz
Wz

maks em
maks

xy maks

3
ort
2

maks em
47

M. NAN sayfa 286 daki problem : ekilde gsterilen kesitin kesmeli eilme etkisinde gvenli olup
olmadn aratrnz.

RNEK 13

123kN

123kN

y
B
B

A
0.4

0.4

2m

123
Qy

kN

13.1
NPI 240

Q = 123 kN
Mz =49.2 kNm
z

I z 42.5*106 mm 4

213.8

S z 207 *103 mm3

em 140 MPa
em 70 MPa

8.7
-

13.1

123
Mz

106

+
49.2

min
max

Wz 0.354*106 mm3

maks

kNm

49.2 106
138.9MPa em
0.354 106

123000*207000
68.9 MPa em
42.5*106 *8.7

Boyun noktasndaki asal

gerilme

M
49.2 106
B y
106.9 123.75MPa
I
42.5 106
B

123000*113.45*106*13.1
52.4 MPa
42.5*106 *8.7

boyun
boyun

123.752
123.75

52.42 143 MPa

2
2
2

143 MPa em
48

KAYMA MERKEZ
Herhangi bir enkesit iin kayma gerilmelerinin bilekesinin gemesi gereken tek bir nokta belirlenebilir ki o noktaya kayma merkezi ad
verilir. Eer d kuvvet kayma merkezinden geecek tarzda etkirse sadece eilme oluur. Aksi taktirde eilmeye ek olarak burulma da
meydana gelir.
Enkesitin yalnzca bir simetri ekseni varsa K.M. Bu eksen zerindedir. ki simetri ekseni olan kesitlerde K.M. Bu eksenlerin kesim noktas
olur. Genel kural olarak dolu ve ii bo kapal kesitlerde K.M. Arlk merkezine yakndr.

Et kalnl ince kesitlerin Kayma Merkezinin bulunmas

y

xy

Qy

Iz b

M x Qy e

Mx
Qy

Qy S z

49

RNEK 13

ekilde gsterilen balk genilii b, ykseklii h ve et kalnl t olarak

verilen
[ kesitte kayma gerilmelerinin yayln iziniz, kayma
merkezinin yerini bulunuz.

st balkta E noktasndan s kadar uzakta xz kayma gerilmesini hesaplayalm.

Qy S z*

xz

t Iz

Qy s t h / 2
Iz t

Qy h

s
2

Gvde zerindeki herhangi bir noktadaki xy kayma gerilmesi ise benzer ekilde yazlrsa,

xy

Qy S z
b Iz

y
D

Qy

h h
1 h
(b t ( y ) t ( ( y ) y ))
t Iz
2 2
2 2

E
h
y
2

Qy

h h
1 h
(b ( y ) ( y ))
Iz
2 2
2 2

xy kayma gerilmesinin D noktasndaki deeri, y yerine h/2 yazlarak bulunur. Bulunan bu

deer, balkta z ekseni ynndeki kayma gerilmesine eittir. Bu ifadelerden faydalanlarak
en kesit zerindeki kayma gerilmelerinin yayl gsterilmitir.
D

Qy h
b
2 Iz

Simetriden dolay

xz

xz

h2
xy
(b h 2 y 2 )
2 Iz
2
Qy

xz maks xy

Burada, parantez iine alnan terimler sabit olduundan nun iddeti s ile artar.
noktasnda s yerine b yazldnda en byk kayma gerilmesi deerine ulalr.

xy

B
A

50

xy kayma gerilmesinin en byk deeri y yerine sfr yazldnda aadaki biimde

elde edilir. (C alan merkezi dzeyinde)

h2
xy
(b h 2 y 2 )
2 Iz
2
Qy

xy C

Qy h

h
(b )
2 Iz
4

Balklarn ularnda kayma gerilmeleri sfrdan balayp gvdede en byk

deerine ulaacak ekilde (dorusal olarak) artmaktadr. Ortalama gerilme ile
balk alan arplarak balklarda tanan kesme kuvvetleri hesaplanabilir. Yaklak
olarak gvdenin de y ekseni dorultusundaki btn zorlamay tamakta olduu
hatrlanrsa S kayma merkezine gre yazlacak moment denge denkleminden kayma
merkezinin yerini gsteren e deeri hesaplanr.

FDE FAB

Qy b h b t Q y b 2 h t
zx ort b t

2 Iz
2
4 Iz

Qy b 2 h 2 t
4 Iz

FDE
FDA

e
S

FBA

FAB h Qy e

Qy e

b2 h2 t
e
4 Iz

51

Bina kolonlarna st katlardan

gelen eksenel kuvvet yannda
kolona
balanan
kirilerden
aktarlan eilme momentleri de
olur. Eksenel kuvvet art iki
eksene gre eilme momenti
eklindeki zorlamaya eksantrik
(kolon ekseni dnda etkiyen)
normal kuvvet hali ad verilir.

My

My

z
N

(ITE/K=0)
K..

Kuvvetler
izgisi
(K..)

EKSANTRK NORMAL KUVVET HAL

Mz

z
Mz

ekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan ubuk en kesitine etkiyen Me eilme momenti ile N eksenel normal kuvveti
gsterilmitir. Me eilme momentini z ve y eksenleri dorultusundaki bileenleri cinsinden gsterebiliriz.
y

My

My

N
C

z
C

e1

Mz

e1

e2

Mz = N e1

Mz = N e1
My = N e2

Eksenel normal kuvveti, z ekseninden

e1=Mz/N
kadar aa kaydrmakla Mz
momentinin yapaca etki normal kuvvetin
zerine aktarlabilir. Benzer ekilde N
normal kuvvetini y ekseninden e2=My/N
kadar sola kaydrmakla da My momentinin
yapaca etkiyi iermesi salanabilir.
Dolaysyla balangta verilen eksenel
kuvvet art iki eksene gre eilme momenti
yerine eksantrik normal kuvvet hali elde
edilmi olur. Eksantrik normal kuvvet, alan
merkezine tanrsa eksenel kuvvet + iki
eksene gre eilme momentleri elde
edilebilir. Burada e1 ve e2 deerlerine
eksantrisite (d merkezlik) denir. 52

y
y

Tarafsz eksen
sonsuzdadr

My
ysinbzcosb=0

T.E.

mi
b

ma
in

ks

Mz

a ks

+
+

Kiriin yan
grn

+
ma

ks

+
m

Sperpozisyon kuraln kullanarak eksantrik normal kuvvet halini,

biri iki eksene gre eilme momentlerinin bulunduu eik eilme
hali ile dieri eksenel kuvvet hali olmak zere ikiye ayrabiliriz.
Eik eilme halindeki ekil deiimi ve gerilme diyagram ekil
zerinde hatrlatlmtr.

M z I zy z I y y M y I z z I zy y
I z I y I zy2

tan b

Kiriin yan
grn

a ks

Eksenel kuvvet halinde ubuk eksenine dik ve dzlem olan

kesitlerin ubuk ekseni dorultusunda telendiini ve
normal gerilmenin en kesit zerinde dzgn yayl olduunu
anmsaynz.

N
A

M z I y M y I zy
M z I zy M y I z

53

EKSANTRK NORMALKUVVET HAL : ZET

My

T.E.

K..

T.E.(
Me )

Mz Izy z I y y My Iz z Izy y
Iz I y Izy2

ysinbzcosb=0

N
A

in

y
_-

z
Mz

in

+
=
=

++

Sperpozisyon denklemi

x
N
x

Me
x

N M z I zy z I y y M y I z z I zy y

A
I z I y I zy2

+
a ks

+
m

a ks

54

RNEK 1

ekilde gsterilen dikdrtgen blok kesinden etkiyen 40 kNluk kuvveti tamaktadr. A, B, C, D noktasndaki
normal gerilmeleri hesaplaynz.
x
40kN

40
y

I z 1.7067 106 mm4

iz2 533.33mm2

I y 0.4267 10 mm

i 133.33mm

80
z

x
C
D

2
y

z ve y asal eksenlerdir.

My
N Mz

y
z
A Iz
Iy

y
40

40000
1.6 106
0.8 106
x

y
z
80 40 1.7067 106
0.4267 106

x 12.5 0.9375 y 1.875z

A

M y 0.8 106 Nmm

M z 1.6 106 Nmm

N 40000 N

6.67

80

13.33

87
.5

x A 12.5 0.9375 40 1.875 20 62.5MPa

x B 12.5 0.9375 40 1.875 20 12.5MPa

y = 0 z = 6.67

T.E.

+
.5

y 13.33 2 z

z = 0 y = -13.33
62

T.E. Denklemi iin x = 0 yazarsak;

.5

x D 12.5 0.9375 40 1.875 20 12.5MPa

12

x C 12.5 0.9375 40 1.875 20 87.5MPa

55

ekilde boyutlar verilen kesite A noktasndan P basma kuvveti etkimektedir. Malzemede gvenlik gerilmesi em

RNEK 2

= 60 ve em =-120 MPa olduuna gre kesitin tayabilecei P kuvvetini hesaplaynz.

y

30
25

180 30 15 90 30 75 35mm
180 30 90 30

303 180
903 30
2
Iy
30 180 20
90 30 402 8.708 106 mm4
12
12

35 mm

z
65 mm

I zy 30 180 25 20 90 30 50 40 8.1106 mm4

30
120 mm

y 0.372 z 30

D P 123.4 1.53 35 4.11 65 106 P 197.3 106

P 197.3 106 60

C
A

T.E
.
z

1
20

x P 123.4 1.53z 4.11y 106

C P 123.4 1.53 5 4.11115 106 P 588.4 106

P 588.4 106 120

N M z I zy z I y y M y I z z I zy y

A
I z I y I zy2

6
6
6
6
P 90 P 8.110 z 8.708 10 y 20 P 24.9110 z 8.110 y
x

2
8100
24.91106 8.708 106 8.1106

x 0

30 1803
90 303
2
Iz
30 180 25
90 30 502 24.91106 mm4
12
12

15

180

180 30 90 90 30 15 65mm
180 30 90 30

P 204.08kN

Pem 204kN
P 304.1kN

40.
25

56

zel Durum: z,y; asal eksenler olsun. (Izy = 0)

y

ez

Eksantrik normal kuvvet halindeki genel gerilme ifadesi, asal eksen takm
kullanldnda basitleir. Yan tarafta, pozitif blgesinde eksantrik ekme
kuvveti etkiyen dikdrtgen bir kesit grlmektedir. Eksantrik normal kuvvetin
etkidii noktann z ve y koordinatlar ekilde ez ve ey (eksantrisite) ile
verilmidir. imdi tarafsz ekseni belirleyip kesit zerinde izelim.

ey

My
N Mz

y
z
A Iz
Iy

Pe
P Pey

y z z 0
A Iz
Iy

T.E. Denklemini belirleyebilmek iin x = 0 yazalm.

ak

ez
P ey
1 I y I z 0
A
z
y

A
A

y
+

ey

y 0 sz

iy2
ez

ey
iz2

ez
z0
iy2

Tarafsz
Eksen
Denklemi

iz2
z 0 sy
ey

A1

(z
1

;y

1)

e
1 2 y 2z z 0
iz
iy

Parantez
ii sfr
olmal

My

Meer T.E. Normal kuvvetin iddetinden bamszm, Yalnzca

eksantrik kuvvetin etki ettii noktann koordinatlarna balym.

sz

Mz
N

;y
2
(z
2
A2

T.
E.

in

sy

Eksantrik normal kuvvet

halindeki en byk ekme ve
basma gerilmeleri, tarafsz
eksenden en uzak noktalarn
koordinatlar
yardmyla
kolayca hesaplanabilir.

xmaks

Pez
P Pe y

y1
z1
A
Iz
Iy

xmin

Pez
P Pe y

y2
z2
A
Iz
Iy

57

ekilde gsterilen kesit P ekme kuvvetinin etkisi altndadr. T.E.nin A ve B noktalarndan geebilmesi iin
P kuvvetinin uyguland E noktasnn koordinatn hesaplaynz. em = 140 MPa olduuna gre Pnin
alabilecei en byk deer ne olmaldr.

RNEK 3
y
140
40

z, y asal eksenlerdir.

I z 78.933 106 mm4

I y 18.933 106 mm4

40

iz2 4933.3mm2

z
120

Tarafsz
Eksen
Denklemi

iy2 1183mm2
P
E

A 16000mm

e
M
e
P Mz
P

y y z 1 2y y 2z
A Iz
Iy
A
iy
iz

ey
2
z

ez
z0
iy2

A ve B noktasnn koordinatlar T.E.

denkleminde yazlr ise

40
D

x A 0 1
x B 0 1

maks D

yp
4933.3
yp
4933.3

60
60

zp
1183
zp

1183

70 0
2

20 0

P 45.68
26.28

100

70

140
16000 4933.3
1183

zp
1183

z 26.28mm

90 0 yp 45.68mm
p

P 643497 N

58

Tarafsz eksenin kesitin AB kenar ile akmas iin eksantrik normal kuvvetin etkimesi gereken
noktay belirlemek istersek A ve B noktasnn koordinatlarn T.E. Denkleminde yerine yazmak
yeterlidir..

EKRDEK BLGES

ey

e
1 2 y 2z z 0
iz
iy

y
Tarafsz Eksen Denklemi

Iz
bh3 h 2
i

A 12bh 12
2
z

A(b/2 ;h/2)

ez b

b3 h b 2
i

A 12bh 12
2
y

Iy

6
h/2

12 ey h 12 ez b
2 0
h2 2
b 2
12 e h 12 e b
x B 0 1 2 y 2 z 0
h 2
b 2

x A 0 1

12 ez
b
2
0 ez ;
b
6

ey h

6
h/2

B(b/2 ;-h/2)

ey 0

Benzer ekilde tarafsz eksenin kesitin BC, CD ve DA kenarlar ile

akk olmas hallerinde Eksantrik kuvvetin etki etmesi gereken
noktalar belirlenerek birletirilirse dikdrtgen kesitin EKRDEK
blgesi elde edilir. Normal kuvvet bu blge ierisinde etkirse kesit
tek iaretli gerilme etkisinde kalr. Aksi halde TE, kesitin ierisine
girerek kesiti basma ve ekme olmak zere iki farkl blgeye
ayrr. Bu husus zellikle tekil temellerin hesabnda uygulama alan
bulur. Zemin, ekme gerilmeleri tayamadndan temel altnda
tamamen basma gerilmeleri elde edebilmek iin gerektiinde temel
papucu bir dorultuda uzatlarak eksantrik hale getirilir.

EKRDEK
BLGES

C
b/2

b/2

140
E

DEV:
Yanda
gsterilen
kesitin
ekirdeini
belirleyip
en
kesit zerinde
gsteriniz.

D
y

40
40
z
120

40
A

59

Simetrik olmayan Tekil Smeller

yazlabilir. Demek ki e=M/N ile e belirtilir ve

A1 uzunluu, A2 uzunluundan 2e kadar fazla
tutularak uniform gerilme yayl salanr.

N
M*

H
h*

e
O*

A1

M ' M * h* H
momenti elde edilir. Buna gre
kuvvetin O*O =e= M/N olmak
zere O noktasna tek bana
etkidii dnlebilir.
Gerilme
yaylnn niform olmas iin O
noktasnn smel tabannn arlk
merkezinde olmas gerekir. Buna
gre dikdrtgen tabanl smeller
iin,

M'

Smel st seviyesinde
tesir eden kuvvetler
kolon ekseninin smel
tabann
kestii
O*
noktasna icra edilirse
ayn deerde N kuvveti
ve

A2

A1

Bazen smel altnda

niform gerilme yayl
temin edebilmek iin
smel
eksantrisitenin
bulunduu tarafa daha
uzun yaplr. Bu yolla
kolon eksenine gre
simetrik olmayan bir
smel
elde
edilir.
Aada bu problem
incelenmitir.

(Temeller, ders notlar Prof.Dr Halit DEMR)

A2

N e

A1 A2 e
A2 A2 e
A1 A2 2e
A1 A2 2e

A1

O*

A2
60

Simetrik
Smel
hesab

z 0.25 MPa verildiine gre

M ' M h H 150 1 75 225 kNm
M ' 225
e

0.25 m
N
900
*

Zeminin emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduuna

gre smel ve zerindeki toprak iin 0.025 MPa
azaltma yaparsak (Smel tabannn 1.25 m derinde
olduu kabul edilerek, ortalama birim hacim
arl 20 kN/m3 alnarak 1.25*20=25 kN/m2
=0.025 MPa

znet 0.25 0.025 0.225 MPa olur.

n boyutlandrma iin dzgn yayl gerilme
kabulu yaplabilir.
N
900000
Alan net
4000000 mm 2
z
0.225
A B 4 106 2000 mm

2 2 m lik simetrik bir smel seilirse

e 25cm 200 : 6 33cm smelde ekme gerilmesi olumaz.

eb hesaplanrsa, eb

900000
225 106

1000
20003
2000 2000 200012

eb 0.39375 MPa znet

smel alan bytlmelidir.

3 2 m lik simetrik bir smel seilirse

e 25cm 300 : 6 50cm smelde ekme gerilmesi olumaz.

eb hesaplanrsa, eb

900000
225 106

1500
30003
3000 2000 200012

eb 0.225 MPa znet

ek 0.075 MPa

smel alan yeterlidir.

N

M*

H
h*

O
3.00 m

2.00 m

N 900 kN
M * 150 kNm
H 75 kN

1m

RNEK 4.1

N 900 kN
M * 150 kNm
H 75 kN

Eksantrik
Smel
hesab

1m

RNEK 4.2

A B 2 m alnrsa
A1 A2 e 1 0.25 1.25 m
A2 A2 e 1 0.25 0.75 m
bulunur. Sonra kritik kesitlerdeki kesit tesirleri
hesap edilerek kesit hesab ve tahkikleri yaplr.

M ' M * h* H 150 1 75 225 kNm

M ' 225
e

0.25 m
N
900
Buna gre smelin bir tarafa olan kmas dier tarafa
olan kmadan 2e=0.50 m fazla olacaktr. Zeminin
emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduuna gre smel ve
zerindeki toprak iin 0.025 MPa azaltma yaparsak
(Smel tabannn 1.25 m derinde olduu kabul edilerek,
ortalama birim hacim arl 20 kN/m3 alnarak
1.25*20=25 kN/m2 =0.025 MPa

znet 0.25 0.025 0.225 MPa olur.

H
h*

0.25

O
1.25

O*
0.75

2.00 m

2m

z 0.25 MPa verildiine gre

M*

Gerilme uniform olacana gre smelin taban alan

A B

znet

900 103

4 106 mm 2 4 m 2
0.0225

62

ekilde gsterilen smelde oluacak en byk basma gerilmesini hesaplaynz.

gerilmesi tamad kabul edilecektir.

RNEK 5

y
P=100 kN

x
m

0.
67

P=100 kN
M= 100 kNm

Zeminin ekme

B
0.5

2m

0.5

0.5

3m

e=1 m
A

B
TE

ez

My
N

100
1 m
100

h 300

50 cm
6
6
Eksantrik normal kuvvet, ekirdek blgesi dndadr. O
halde TE kesitin iine girmitir.

Gerilmelerden oluan kuvvet

ve bu kuvvetin tarafsz
eksene gre momenti, d
kuvvet ve d kuvvetin T.E.
gre momentine eit olmaldr.

2.(3 s )

2.(3 s )

B 2

100 kN

. (3 s) 100(2.5 s )
2 3

s 1.5 m, B 66.7 KPa (kN m2 )

s 1500 mm B 0.0667 MPa
63

KOLONLARIN BURKULMASI

64

KOLONLARIN BURKULMASI
P

N=-P
M= Py

Yap elemanlarnn gerilme ve ekil deitirme kriterlerine gre incelenerek boyutlandrlmas bundan nceki blmlerde
ele alnd. Bu blmde yap elemanlarnn ald biimi yk etkisi altnda koruyup koruyamayaca konusu aratrlacaktr.
Stabilite, yapnn ani biim deiimi yapmadan verilen bir yk tama kabiliyeti olarak tanmlanabilir. Aadaki ekilde,
farkl yzey ve zerindeki kre gsterilmitir. Krelere denge konumlarndan kk sapmalar verilip serbest
brakldklarnda nasl davranacaklar hususunu, ayr denge konumunu aklamakta kullanabiliriz.
w

w
y

I
w

M
II

Kararl Denge

II

Eer kre denge konumu I`den

uzaklatrlrsa, kreyi orijinal denge
konumuna dndrmeye zorlayan yeni bir
F kuvveti oluur. Bu denge durumu
KARARLI DENGE olarak adlandrlr.

II
N

Kararsz Denge

Kre denge konumu I`den hareket

ettirilirse oluan kuvvet kreyi denge
konumundan daha da uzaklatracaktr. Bu
denge durumuna KARARSIZ DENGE
denir. Gerek yaplardaki gme olayna
benzetilebilir.

Farksz Denge

Kre, denge konumu I`den hareket

ettirildiinde orada kalr ve denge
konumu hibir zaman bozulmaz.
Bu ekil kararl ve kararsz denge
arasnda bir durumu gsterir ve
FARKSIZ DENGE diye adlandrlr.

ki ucundan mafsall eksenel basma kuvveti tayan bir ubuk dnelim. Eksenel kuvvetin yava yava artmas durumunda ubuk doru
eksenli balang durumunu koruma eilimindedir. O halde ubuun doru eksenli denge konumu, kararl denge konumudur diyebiliriz.
Eksenel kuvvetin belirli bir deerine ulaldnda ubuk, doru eksenli denge konumunu brakp aniden eri eksenli baka bir denge
konumuna geer. Bu olaya burkulma adn veriyoruz. ubuk burkulduktan sonra yklemedeki kk deimelerle kendisine yine eri eksenli
baka baka denge konumlar bulur. ubuun eri eksenli denge konumunu kolayca deitirme eiliminde olmas sebebiyle bu denge
konumuna kararsz denge konumu ad verilir.
Burkulma, eksenel basma kuvveti tayan narin ubuklarda meydana gelir. En kesit alan kk, boyu byk olan narin ubuklarn eksenel yk
tama kapasiteleri burkulma olay nedeniyle azalr.

65

EKSENEL YKL KOLONLAR

Bu blmde kolonlarn elastik burkulmas ele alnacaktr. Burkulma probleminde ama, doru
eksenli denge konumuna sahip bir kolonun eksenel basma yk altnda, eri eksenli baka bir
denge konumu olup olmadn belirlemek ve varsa kolonu bu denge konumuna geiren P ykn
hesaplamaktr.

ki ucu mafsall bir kolon ele alalm ve aadaki artlar saladn kabul edelim:
a) Kolon balangta doru eksenlidir.
b) Eilme rijitlii EI, uzunluk boyunca sabittir.
c) Malzeme lineer elastik, homojen ve izotroptur.
d) Yk tam olarak ekseneldir.
e) Yerel burkulma meydana gelmez.

(N + M)

x
P

DZ

P
N=-PCosq
M =-Py

q
Q=PSinq

BURKULMU

q tan q y
cos q 1
sin q q

N P cos q
Q P sin q
M P y

N P
Q P y
M P y

x
y
P

1 v3/ 2

d2y M

dx 2 EI

1/ 2

66

P
EI

olarak tanmlanrsa diferansiyel

denklem aadaki gibi yazlr.

y 2 y 0

Bu diferansiyel denkleminin zm;

y x A sin x B cos x

x0

Burkulmaya yol aan en kk yke kritik yk denir.

Kritik yke ulaldktan sonra ikinci mertebe
momentler sebebiyle ubuktaki deformasyon hzla
artarak ubuun tahrip olmasna yol aar.

d2y P

y0
dx 2 EI

d2y M
Py

2
dx
EI
EI

y L 0

L2

ki ucu mafsall kolonlar

iin EULER denklemi

0 A sin 0 B cos 0
0

xL

2 EI

eklindedir. Burada A ve B sabitleri

snr koullarndan bulunabilir.

y 0 0
B0

Pkritik

y x A sin x

y L A sin L 0
0

L n
P

EI
2

n
L

n2 2
P
2
L
EI
2

n 1, 2,3,...

n 2 2 EI
Pn
L2

67

Deformasyon bants

P1

n
y x A sin
L

P2

n = yarm sins
erisi says
Basnda bazen beton dkm
srasnda kalp kmesi nedeniyle
meydana
gelen
yaralanma
haberlerine rastlarz.
Betonarme bir binann kalbnn
yapmnda kiri ve deme altlarna
50-75 cm aralklarla yerletirilen
dikmeler kullanlr. Bir dikmenin
burkulma asndan tayabilecei
eksenel kuvvet kktr. Dikmeler,
kuak ad verilen ahap elemanlar
yardm ile ortalarndan hareket
edemeyecek tarzda her iki ynde
birbirlerine balanrsa burkulma
yk nceki ykn 4 kat olur. Eer
dikmeler uzunluklarnn te bir
noktalarndan kuaklarla balanmak
suretiyle hareket edemez hale
getirilirse
burkulma
yk
balangtaki ykn 9 katna kar.
Dolaysyla kalp tamamlandktan
sonra kuaklarn dikkatlice kontrol
edilmesi kalp kmelerini byk
lde engellermi.

P3

L/3
L/2
L/3
L/2
L/3

P1
n=1

y x A sin x
L

P1

2 EI
L2

P2

P3

n=2

2
y x A sin
L

n=3

4 2 EI
P2
4 P1
L2

3
y x A sin
L

9 2 EI
P3
9 P1
L2

68

Elastik erinin bkm noktalar

arasndaki uzaklk, (Lb) burkulma
boyu olarak tanmlanrsa, Euler
kritik burkulma yk formuln
farkl mesnet koullarna sahip
ubuklarn burkulma yklerinin
hesaplanmasnda
kullanmak
mmkndr.

Pkritik

Lb=0.707L

2 EI min

L/2

2
b

Burkulma olay, en kesitin en

kk atalet momentini veren
eksene dik dorultudaki yer
deitiresi ile meydana gelir. Bu
sebeple nce dikdrtgen ve L
kesitler yerine her eksene gre
atalet momentleri ayn olan Daire,
halka, tp yada geni balkl I
profil kesitlerin kullanlmalar
daha uygun olur.

Lb=2L
P

Lb 0.5L

Lb L
Pkritik

Lb= 0.5L

2 EI min
2

Pkritik 4

2 EI min
2

P1

Lb

Lb= 0.707L

Lb 2 L

L
0.707 L
2

Pkritik 2.05

2 EI min
L2

Pkritik

1 2 EI min

4 L2

69

KRTK GERLME NARNLK LKS

Bir kolonda burkulmaya yol aan en kl normal gerilme kritik (kr), Euler burkulma yk bantsnn alana blnmesiyle elde edilebilir. ki ucu
mafsall bir kolonda,

Pkritik

EI min
2

L2b

Pkr 2 EI min 2 E 2 E

2 2
Lb
A
Lb 2 A

2
imin

2E
kr 2

eklinde ifade edilebilir. Burada , narinlik olarak tanmlanr.

Narinlik EI (eilme rijitlii) veya P (ykleme) ile ilikili
deildir.

kr

Lb
i

Burkulma gerilmesi dey eksende, narinlik deerleri de

yatay eksende gsterilerek kr erisi izilecek olursa,
nn byk deerlerinde erinin yatay eksene hzla
yaklat, kk deerlerinde ise erini hzla byyerek
dey eksene asimptot olduu grlr. Oysa normal
gerilmenin bymesiyle malzemede akma adn verdiimiz
kalc ekil deitirmelerin ortaya kp ezilme ve gme
olmas gerekirdi. Dolaysyla narinliin kk deerlerinde
Euler hiperbolnn kullanlmas doru olmaz.
Orantllk snrna kar gelen narinlik deeri bir kriter
olarak alnabilir.

2E
p 2
p

2 210 103
190
p2

Yap elii iin kritik narinlik deeri 105 dir

300

Tetmajer dorusu

200

Euler hiperbol

p 105
Elastik olmayan
Burkulma blgesi

Elastik
Burkulma blgesi

p 105
70

Narinliin 105 den kk olmas durumunda burkulma gerilmesi orantllk snrn amakta dolaysyla malzemede kalc ekil
deitirmelerin olmas beklenmektedir. O zaman bu blgeye Elastik Olmayan yada Plastik Burkulma Blgesi adnn verilmesi yanl
olmayacaktr.
Narinliin 105 den byk olmas durumunda ise burkulma gerilmesi olduka kk deerler alacandan, bu blgedeki burkulmaya
Elastik Burkulma Blgesi denebilir.
Plastik Blgedeki burkulma yknn belirlenmesinde ise Tetmajerin deneysel almalar sonucunda nerdii doru denklemleri
kullanlabilir.

NARNLK KRTK GERLME LKS : ZET

kr
300

Tetmajer dorusu

200

Tetmajer erisi geerli

burkulma elastik deil.

Euler hiperbol geerli

burkulma elastik blgede.

Euler hiperbol

Tetmajer doru denklemleri

p 105
Elastik olmayan
Burkulma blgesi

p
p

elik iin
kritik 29.3 0.194 ahap iin
kritik 310 1.14

Elastik
Burkulma blgesi

71

RNEK 1

KOLONLARIN TASARIMI
1) Analiz (kontrol) : Lb, A, P bilinen byklkler.
y
z

Lb
(hesapla)
imin

ekilde boyutlar verilen iki ucu mafsall

ahaptan imal edilmi kolonun
tayabilecei P basma kuvvetini, kolon
boyunun 4 ve 2 metre olmas halinde
ayr ayr hesaplaynz. (E = 10 GPa,)

p 100

p Tetmajer formln kullan kritik a b

Pkritik
fs gvenlik katsays
fs

Burkulmann elastik blgede olduu kabul edilir ( > p).

P ykn elastik burkulma blgesinde tayabilecek en kk
atalet momenti hesaplanr (Imin) Bulunan bu atalet momentini
salayacak uygun bir kesit seilir (I, U, T veya dikdrtgen).

Pkr fs P fs 1

fs P L
I
2E

hesaplanarak p deeri ile karlatrlr. Eer ( > p) ise

kabul dorudur.

kr

E
2
2

Pkr kr A

Pkr

2
b

Ptoplam

Pkr
fs

Eer ( < p) ise kabul yanltr ve kesit bytlerek ilemler

tekrarlanr.

100

120

kr 29.3 0.194

lb l 4000mm

2) Boyutlandrma : E, P, Lb bilinen byklkler.

120 1003
Iz
1107 mm 4

12
7
4
I min 110 mm
3
100 120
Iy
14.4 106 mm 4

12

2E
p Euler formln kullan kr 2 ; Pkr kr A

Pemniyet

lb
imin

imin

1107
28.9mm
12000

4000
138.41 p 100
28.9

2 E I 2 1104 1107

61622 N ,
lb2
40002

lb l 2000mm
imin 28.9mm

kr

Burkulma elastik
blgede Euler
forml
geerlidir.

61622
5.14MPa
100 120

Olsayd;

2000

69 p 100
28.9

Burkulma plastik
blgede Tetmajer
forml geerlidir.

Pkr A kr Pkr 100 120 29.3 0.194 69 190968 N

15.91MPa

72

Burkulma boyu Lb = 3m olan bir kolon P = 400 kNluk bir eksenel kuvvet etkisi altndadr. Kolon E = 210
GPa olan dairesel kesitli D d apna sahip ve D/12 et kalnl olan ii bo bir borudan yaplmtr. fs =
3 alnarak D d apn hesaplaynz.

RNEK 2

fs P lb2 3 400 103 30002

I 2

5.21106 mm4
2
3
E
210 10

D-D/6

I 0.51775

D
4
D
6
I

64
64

D4
64

1202 1002 3454mm2

I
5267381

39.05mm
A
3454

kr 310 1.14

5.21106 mm4

D 119.65mm 120mm

I 0.51775

1204
64

120
10mm
12

5267381mm4

3000
76.82 p 105
39.05

kr 310 1.14 76.82 222.4MPa

Pmax

222.4 3454
256056 N 400kN
3

Kesit bu yk tayamaz. Kesit bytlr.

D 140mm t 14mm I 11.13 106 mm4 A 5540mm2 i 44.8mm

3000
67 105
44.8

kr 310 1.14 67 233.6MPa

Pmax

5540 233.6
431381N 400kN
3

Sleyman Aksoy tarafndan yaplan kesit seimi 21 Mays 2009

D 165mm t 9.95mm I 14.62 106 mm4 A 4847mm2 i 54.93mm

3000
4847 247.74
kr 310 1.14 54.61 247.74MPa

54.61 105
Pmax
400240 N 400kN
3
54.93

73

ekildeki L kesitli ahap kolonun fs = 3 gvenlik

katsays ile tayabilecei P ykn bulunuz. E = 10
GPa

RNEK 3

k
P

90 mm

77.803
kr 14.21 MPa

30

a)

Boluun kapanmasna, b) ubuklarn elastik

burkulmasna yol aan scaklk artn hesaplaynz.

d = 25 mm

d = 25 mm

1.2mm

Pem 38357 N

150 mm

30

Aralarnda 1.2 mm boluk olan 25 mm apl silindirik

ubuklarn uzunluklar 1er metredir. Isl genleme
katsays a = 12x10-6 1/oC olduuna gre,

I min 5.3524 106 mm 4

L=1 m

tabana ve sol kenara gre statik

moment alnrsa;
y 35 mm z 65 mm

RNEK 5

1m

1m

L a L T
RNEK 4

ekilde grlen BC ubuu 90x180mm dikdrtgen kesitli ahaptan yaplmtr. ubuun

fs=3 gvenlik ile tayabilecei q ykn; L=3 m
olmas halinde, hesaplaynz. E = 10 GPa, p = 100

I min 10.935 106 mm 4

A
B

115.47
3m

C
3m

1m

0.0012 12 10 2 T

I
r4
r2 r

A
4 r 2
4 2

T 50 C
Boluk kapandktan sonra scaklk artmaya devam ederse i
kuvvet oluur.

L t L e

Pem 39.972 kN
kN
q 15
m

E a T kritik

a T L
2E
2

NL
AE
T

E a T
2
8.03 C
a 2
74

RNEK 6
elik AB ubuu kare kesitli olup iki ucu mafsalldr. 2
gvenlik katsays ile sisteme uygulanabilecek P kuvvetinin
iddetini hesaplaynz.
kr= 105, <kr iin kr = 310 -1.14 (burkulma plastik blgede
ise)
C

TBC = 2P

TAB = 1.732P

38x38mm2
30,0

3m
P

3000
384
12 382

3000
273 kr 105
10.97

384
I
173761mm4
12
Pkr 2 EI
Pem

1.732 P
fs fs L2b

2 200 103 173761

30002 2 1.732

11002 N 11kN

75

ELASTK ERNN NTEGRASYON YOLU LE BULUNMASI

Ykleme sonras bir eri haline dnen (elastik eri) ubuk
ekseninin denklemini integrasyon yntemi ile belirlemek
istiyoruz. Eriliin matematik tanm ile basit eilme
konusunda elde edilen ekil deitirme bantlar
birletirilirse aadaki ifadeye ulalr.

1 v

r
y,v
q

2 3/ 2

d 2v M

,
2
dx
EI

v,

M
EI

EIv=M ifadesinin iki kere trevi alnrsa elastik eri

denklemini kesme kuvveti veya yayl yk fonksiyonunu
kullanmak yolu ile de bulabileceimizi grmekteyiz.
ntegrasyon sabitlerinin belirlenmesinde geometrik ve
dinamik snr koullarndan faydalanlr.

dM
Q
dx

dv
dx

M
v

x,u
Elastik Eri

EI v M

Bu bant, moment fonksiyonunun iki kere integre edilmesi

yolu ile elastik eri fonksiyonunun belirlenebileceini ifade
etmektedir.

dQ
q y
dx

Ama: Yalnzca Momentten oluan eim ve sehimin bulunmas

EI v M
EI v

dM
Q
dx

d 2M
dQ
EI v

q x
2
dx
dx

76

Snr koullar
V

EI v q

v a 0

a
x

EI v q dx c1 Q

q a 0

Ankestre uta kme ve

dnme yoktur.

EI v q dx dx c1 x c2 M
V

c1 x 2
EI v q dx dx dx
c2 x c3
2
c1 x3 c2 x 2
EI v q dx dx dx dx

c3 x c4
6
2

EI v M

Mafsall uta kme ve

moment yoktur.

M a 0

EI v M dx dx c1 x c2
M

x M a 0

EI v M dx c1

S M

v a 0

Q a 0

Serbest uta moment ve

kesme kuvveti yoktur.

77

ekilde gsterilen konsol kiriin elastik eri denklemini ikinci, nc ve drdnc mertebeden diferansiyel
denklem kullanarak bulunuz. B noktasndaki eim ve sehimi hesaplaynz.

RNEK 1
y

P
MA=-PL

EI v q

A
B

EI v

L
QA=-P

EI v P
EI v Px C1

EI v M
EI v P( L x) Px PL
Px 2
EI v
PLx C1
2
Px3
x2
EI v
PL C1 x C2
6
2
x 0 iin v 0 C2 0
x 0 iin v 0 C1 0

P x
PL
Lx q B

EI 2
2 EI

P x3 Lx 2
PL3
v

vB
EI 6
2
3EI

dM
Q
dx

Px
C1 x C2
2
Px3
x2
EI v
C1 C2 x C3
6
2

EI v

x 0 iin v 0 C3 0
x 0 iin v 0 C2 0
x 0 iin M PL C1 PL

P x2
PL2
v
Lx q B
EI 2
2 EI

P x3 Lx 2
PL3
v

vB
EI 6
2
3EI

EI v 0
EI v C1
EI v C1 x C2
x2
EI v C1 C2 x C3
2
x3
x2
EI v C1 C2 C3 x C4
6
2
x 0 iin v 0 C4 0
x 0 iin v 0 C3 0
x 0 iin Q P C1 P
x 0 iin M PL C2 PL

P x2
PL2

Lx

EI 2
2 EI

P x3 Lx 2
PL3
v

vB
EI 6
2
3EI

78

ekilde gsterilen basit kiriin elastik eri denklemini bulunuz. C noktasndaki sehimi hesaplaynz.

RNEK 2

y
P
A

b
L

Pa
L

P b
x
EI v2
x P x a P a 1
L
L

P b
EI v1
x
L
P b 2
EI v1
x c1
2 L

x2

EI v2 P a x
c3
2 L

P b 3
x c1 x c2
6 L

v1 0 0

qc
a < x < L blgesi

0 < x < a blgesi

EI v1

Vc

C
P b
L

c2 0

x2
x3
EI v2 P a
c3 x c4
2
6

v2 L 0

v1 a v2 a

Pa3b
Pa3 Pa 4
c1a

c3a c4
6L
2
6L

v1 a v2 a

Pa 2b
Pa3
2
c1 Pa
c3
2L
2L

PaL2 PaL2

c3 L c4 0
2
6

79

Pb 2 2
c1
L b ,
6L

c2 0,

Pa
pa3
2
2
c3
2L a , c4 6
6L

Pb
v1
x L2 b 2 x 2
6 LEI

Pb
v1
L2 b 2 3x 2

6 LEI

P x a
Pb
2
2
2
v2
L

6EI
6 LEI
P x a
Pb
2
2
2
v2
L

3
x

2EI
6 LEI

C noktasndaki eim ve sehim (x=a)

Pb
qc
L2 3a 2 b 2

6 EIL
Pba 2
vc
L a 2 b2

6 EIL
v1 0

ya da v2 0 dan x

zel durum: a=b=L/2

qC 0
vmaks

PL3

48EI

en byk okme hesaplanabilir.

80

ekilde gsterilen konsol kiriin reaksiyon kuvvetlerini ift katl integrasyon yolu ile hesaplaynz.

RNEK 3
y

q
x

A
C
B
L

L/3

q
MA

Dey ykler etkisindeki

kirilerde yatay dorultuda
reaksiyon olumayacandan
yazlabilecek iki adet denge
denklemi mevcuttur. Bu iki
denklemde bilinmeyen
reaksiyon kuvveti bulunur.
zm iin gereken nc
denklemi
elastik
eri
bants salar.

C
B

RA

RB
L/3

0,

RA RB

M 0
4
qL
3

4 L 4 L L 4 2
RA L M A q
qL

3 6 3 9

II

1
qL
24
3
2
R
L

M
L

0
*

A
A
2
24
L2
6

4 RA L 12M A qL2
16 2
7 2

2
4 2 8M A qL qL qL
9
9
RA L M A qL
9

MA

RA

x2
qx 2
M M A q RA x 0,
M RA x M A
2
2
2
qx
EIv RA x M A
2
1
qx3
2

EIv RA x M A x
c1
2
6
1
1
qx 4
3
2
EIv RA x M A x
c1 x c2
6
2
24
v 0 0 c2 0

Snr koullar:

v
0

4
1
1
qx
EIv RA x3 M A x 2
6
2
24
v1 L 0

1
1
qL4
3
2
RA L M A L
0
6
2
24
MA

7 2
13
qL , RA qL,
72
24

III
RB

19
qL
24

81

RNEK 4

ekilde grlen konsollu kiriin elastik eri denklemini;

a)

kinci mertebeden diferansiyel denklem kullanarak,

b)

nc mertebeden diferansiyel denklem kullanarak kartnz.

y

P
x

A
C
B
P/2

3P/2

L/2

EI v M
0 x L

EI v1

M1

P
x
2

Lx

P
x
2

EI v2 Px

P 2
x c1
4
P
EI v1 x3 c1 x c2
12

EI v2

EI v1

v1 0 0
v1 L 0

P
L3 c1L 0
12

3 L

M 2 P
x
2

3PL
2

P 2 3PL
x
x c3
2
2

EI v2

c2 0

3
L
2

P 3 3PL 2
x
x c3 x c4
6
4

v1 L v2 L

PL2
c1
12

v2 L 0

82

v1 L v2 L

v2 L 0

P 2 P L2 P L2 3 P L2
L

c3
4
12
2
2
3

c3

5 P L2
6

c4

PL 3PL 5PL

c4 0
6
4
6

P L3
4

Elastik eri denklemleri

P
v2
3L2 10 L2 x 9 Lx 2 2 x3

12 EI

Px
v1
L2 x 2

12 EI

EI v

0 x L

Q1

P
2

P
2
P
EI v1 x c1
2

EIv1

EI v1

P 2
x c1 x c2
4

EI v1

P 3
x2
x c1 c2 x c3
12
2

Konsol
Ucundaki
kme

PL3
3L
v2
8EI
2

dM
Q
dx
Lx

3
L
2

Q2 P

EI v2 P

EI v2 Px c4
EI v2

EI v2

P 2
x c4 x c5
2

P 3
x2
x c4 c5 x c6
6
2

83

RNEK 5

RNEK 6

Ykleme durumu ekilde verilen konsol kiriin elastik

eri denklemini bulunuz.

Ykleme durumu ekilde verilen konsol

kiriin elastik eri denklemini bulunuz.
A noktasndaki eim ve sehimi hesaplaynz.

35 kN

A
x

10 kN

B
4
4m

kNm

B
2m

1m
M 35 x 144, EIv 35 x 144
1
v'
(17.5 x 2 144 x)
EI
1
v
(5.833 x3 72 x 2 )
EI

0 x 1 m
EIv1 0

1 x 3 m
EIv2 10 10 x

20
EI
1
v1
(20 x 46.667)
EI

v '2

v '1

1
(5 x 2 10 x 15)
EI
1
v2
( 53 x3 5 x 2 15 x 45)
EI

84

 boyutlu gerilme halinin Genelletirilmi Hooke Yasalar:

1
x y z
E
xy

1
y x z
E

xy

yz

1
z x y
E

yz

xz

xz
G

Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazlrsa

E
2G x
1 1 2 x y z

E
2G y
1 1 2 x y z

xy G xy

E
2G z
1 1 2 x y z

yz G yz

xz G xz

Dzlem gerilme halinde Genelletirilmi Hooke Yasalar:

1
x y
E

1
y x
E

xy

E
21

xy
G

Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazlrsa

E

1 2 x y

E

1 2 y x

xy G xy

85

Eskiehir Osmangazi niversitesi

Mhendislik Mimarlk Fakltesi

naat Mhendislii Blm

Enerji Yntemleri
A.C.Uural
SUNU DERS NOTLARI 2010
Hakan EROL

Selim ENGEL

Yunus ZELKRS

ENERJ YNTEMLER

Denge
denklemleri
ile kuvvet ve
deplasman hesab

ekil Deitirme Enerjisi

kavramn temel alan enerji yntemleri
ile kuvvet ve deplasman hesab

-Deiken kesitli elemanlarda hesap

-Elastik stabilitedeki karmak problemlerin
zm
-ok sayda elemana sahip yaplarda deplasman
hesab
-Bileik mukavemet etkisindeki narin ubuklarda
deplasman hesab

GENEL GERLME HAL N EKL DETRME ENERJS

boyutlu gerilme durumunda normal ve kayma gerilmelerinin yaptklar iler, (Enerji younluu)

u0

1
x x y y z z xy xy xz xz yz yz

Genelletirilmi Hooke yasalarnn yerine yazlmasyla

uo

1 2
1
x y2 z2 2 x y x z y z xy2 xz2 yz2
2E
2G

bulunur. Asal eksen takmnda btn kayma gerilmeleri sfr olacandan enerji younluu aadaki biimde
yazlabilir.

uo

1 2
1 22 32 2 1 2 2 3 1 3

2E

Elastik bir cisimde depolanan ekil deitirme enerjisi (de) integrasyon yoluyla.

U u0 dv u0 dx dy dz
hesaplanr. Bu ifade bileik mukavemet hali etkisindeki bir elemanda depolanan de hesabnda kullanlr. DE,
yke/deformasyona 2. dereceden bir fonksiyonla bal olduundan sperpozisyon ilkesi geerli deildir.

EKL DETRME ENERJSNN BLEENLER

boyutlu
genel gerilme
hali

Asal eksen tk.

gerilme hali

Yalnzca biim
deiimi oluturan
gerilme hali

2 m

Yalnzca hacim
deiimi oluturan
gerilme hali

1 2 3

u0 u0v u0 d

1 m

3 m

HACM DETRME ENERJS

uo

1 2
1 22 32 2 1 2 2 3 1 3

2E

1 2 3 m yazlrsa

uov

1 2
1 2 2
m m2 m2 2 m m m m m m
3 m

2E
2E

uov

1 2
2
1 2 3
6E

BM DETRME ENERJS
Toplam enerjiden hacim deitirme enerjisi karlarak

uod

1
2
2
2
1 2 2 3 3 1
12G

Deneysel almalar, hacim deiimi enerjisinin krlmada etkisinin olmadn, krlmann tamamen biim deiimi
enerjisinden kaynaklandn gstermektedir.
Hacim ve biim deiimine sebep olan gerilmeler ve bu
gerilmelerden oluan ekil deiimleri malzemenin plastik davrannda nemli rol oynamaktadr.

rnek

Yumuak elikten yaplan bir ubuk eksenel ekme etkisindedir. Poisson oran olduuna
gre enerji younluunu ve bileenlerini hesaplaynz.
2=0

1 2
2
2
2
uo 1 2 3 2 1 2 2 3 1 3
2E
2E

ubuktan karlan bir

elemanda gerilme
durumu gsterilirse
1

1 2
1 2 2 2
2
uov

1 2 3
6E
6E
12 E

3 =0

uod

1
1
1
5
2
2
2
1 2 2 3 3 1 ( 2 2 ) 2 2
12G
12G
3E
12E

u0 u0 v u0 d

5 2

2 E 12 E 12 E

Tek eksenli gerilme etkisindeki bir elemann biimini deitirmek iin gereken enerji, hacmini
deitirmek iin gereken enerjinin 5 katdr.

EKSENEL YKLEME DURUMU N EKL DETRME ENERJS

Prizmatik olmayan bir ubuk Px eksenel kuvveti ile ykl olsun.

P
x x
Ax

dV = Ax.dx

Px

ZEL DURUM:

Px

x2

Px2
u0 x x

2 E 2 EAx2
1
2

Px2
Px2
U u0 dV u0 Ax dx
Ax dx
dx
2
2
EA
2
EA
x
x
V
L

dx

Px2
U
dx
2
EA
x
L

fadesi ubuk boyunca

integre edilmelidir.

ki ucundan P kuvveti eden prizmatik ubuk hali

N P Sabit
A sabit

P
L

DE ni ubukta oluacak boy

deiimi cinsinden hesaplayalm.

PL

EA

P 2 L2 2UL
2 2
E A
EA
2

P2 L
U
2 AE

EA 2
U
2L

RNEK 1

Yapldklar malzeme, boylar ve eksenel kuvvetleri ayn ekli farkl olan iki ubuun de ni a) d apl
sabit enkesit alanl ubuk iin b) aplarnn oran n olan deiken enkesitli ubuk iin ayr ayr
hesaplaynz.

B
d

P
x
A

V AL

P2 L
U1
2 EA

2
2
P 2 23 L P 2 13 L P 2 L 2
P L n 2
Un

1
2 En 2 A 2 EA 6 EA n 2 2 EA 3n 2
n 1 iin U n U1

B
d

nd

2L/3

L/3

n 1 iin U n U1

1
n 2 olsa U n U1
2
11
n 3 olsa U n U1
27

Her iki ubukta oluan en byk gerilme ayndr. Verilen bir emniyet gerilmesi iin ubuk hacminin
artmas enerji yutma kapasitesini azaltr.

DARESEL KESTL MLLERDE EKL DETRME ENERJS

Burulma momenti etkisindeki dairesel kesitli millerde sfrdan farkl olan tek gerilme bileeni Txy dir.

1
u0
2

2
1
T 2r 2
U u0 dv dv dv
dA dx
2
2
2G
2
GJ
L A

1 T2 2
T2
U
r dA dx
dx
2
2
G
J
2
GJ
L
A
L
ZEL DURUM:

ki ucundan ters ynlerde T burulma momenti etki eden prizmatik ubuk hali
T

T
L

DE ni ykten bamsz olarak ekil

deiimi cinsinden hesaplayalm.

T Sabit
A sabit

T 2L
U
2GJ

TL
T 2 L2
2G 2 J 2
2
2

2 2 T
GJ
G J
L2
T 2 L 2G 2 J 2 L 2GJ
U

2GJ
2GJL2
2L

Yapldklar malzeme, boylar ve burulma rijitlikleri ayn olan zde mil aada gsterilen biimde
T burulma momentlerine maruzdur. Her bir mildeki de ni hesaplaynz.

RNEK 2

T
L/3

2l/3

T 2L
Ua
2GJ

T 2 13 L T 2 L
Ub

2GJ
6GJ

L/3

2L/3

c
T 2 23 L 4T 2 13 L T 2 L
Uc

2GJ
2GJ
GJ

U a Ub Uc
T 2L T 2L T 2L

2GJ 6GJ GJ

SPERPOZSYON GEERL DEL !!!!!!!!!!

KRLERDE EKL DETRME ENERJS

Yalnzca eilme momentinden kaynaklanan de:

u0

x2

x2

M2 2
U u0 dv dv
y dA dx
2
2E
2 EI
L A

2E

1 M2 2
M2
U
y dA dx
dx
2
2
E
I
2
EI
L
A
L
Kesme kuvvetinden kaynaklanan de:

1
u0 xy xy xy
2
2G
2

xy2

xy

Qy S z
b Iz

Qy2 S z2

Qy2 A S z2

U u0 dv
dv
dA

dx

dA
2 2
dx
2 2

2G
2
GI
b
2
G
A
I
b
z
z

L A
Bu ifadedeki parantezii a olarak tariflenirse
A S z2
a 2 2 dA
Iz b
U
L

a Qy 2
2GA

Kesme kuvveti iin ekil faktr

dx

ekil faktr, seilen bir kesit iin boyutsuz bir byklktr.

Dikdrtgen kesitli konsol bir kirite depolanan toplam de ni hesaplaynz. Bu

enerjideki eilme ve kesme etkilerini kyaslaynz.

RNEK 3
Qy P

S Z b y1
2

M z P x

A
bh
144

I 2 b 2 h6 bh5
144

A
a 2
I

2 3

M
P x
P L
Ub
dx
dx
2 EI
2 EI
6 EI
L
0
Konsol kirite depolanan de

bh
h
bh
S Z y1 y1 y12
2 2
2
2 4

h/2
Sz 2
144
b2 h2
36 6
2

dA

y
b

dy

1
1
b2
bh5 h/ 2 b 2 4 4
30
5

Yalnzca eilme momentinden kaynaklanan de:

2

y1

1h

2 2 y1 y1

Kesme kuvvetinden kaynaklanan de:

Us

a Qy 2

6 P2
3 P2 L
dx
dx
2GA
5
2
GA
5 GA
L

U Ub U s

U s 3 P 2 L 6 EI
36 I
3 h2

2 (1 ) 2 (1 )
2 3
U b 5 GA P L
5 AL
5 L

P 2 L3 3 P 2 L
U

6 EI 5 GA

zel durum L 10h

1
3

U s 3 h2
1
1

(1

3
U b 5 100h 2
125

Kesme kuvvetinden oluan de, M den oluan de nin 100 de 1 inden daha azdr. DE hesabnda
kesme kuvvetinin etkisi ihmal edilebilir.

-ENERJ YNTEM LE YER DETRME HESABI

ok sayda yk etkisinde bulunan elastik bir cisimde depolanan de, bu yk deerleri ve ykler
dorultusundaki yer deitirmeler cinsinden ifade edilebilir. ekilde gsterilen ykler ile yer
deitirmelerin son deerlerini Pk ve k (k=1,2,.,m) ile gsterelim.
P2

P3

Kuvvet ve yer deitirmelerin yava yava artarak son

deerlerine ulatklarn ve aralarnda dorusal bir iliki
olduunu kabul edelim. Yaplan toplam ii

1 m
W Pk k
2 k 1

P1

eklinde yazabiliriz.
Enerji kaybnn olmad halde
yaplan bu i, ekil deitirme enerjisine eit olmaldr.

1
m

Pm

1 m
U W Pk k
2 k 1

Dier bir deyile cisme etkiyen yklerin yapt i elastik de dir. Bu ifadeyi zerinde sadece bir tek
yk bulunan bir ubuk veya yapda aadaki biimlerde yazabiliriz.
U

1
P
2

1
Mq
2

1
T
2

Burada , , nin her biri ilgili kuvvet dorultusundaki yer deitirme, eim yada dnme asdr. Bu
son bantlarla, ekil deitirme enerjisi bilindiinde deplasman deerleri kolayca hesaplanabilir. Bu
bantlarla deplasman hesabna i-enerji yntemi ad verilir. Daha sonra ok saydaki yk etkisinde
bulunan yaplarn herhangi bir noktasndaki deplasmann hesab iin genel bir yntem zerinde
duracaz.

RNEK 4
P

Konsol bir kiriin

ucundaki sehimi
eilme ve kayma
gerilmelerinin ikisini
de dikkate alarak
hesaplaynz.

x
A

B
L

P 2 L3 3 P 2 L P 2 L3
18EI
UT

6 EI 5 GA 6 EI 5GAL2

3E h
1
2
10G L
PL3
3E h 2
vA
1

3EI 10G L2

UT

P L
6 EI

W UT

vA

PL3
3EI

0.0078 olup yzde 1 den de kktr.

02

A=0.004 m2
B
L=1.5 m

2 3

1
P L
P vA
2
6 EI

3E h
1
2
10G L

3E h 2
1

2
10
G
L

3
PL
3E
1 PL3
1

vA
1 0.0078
E
3EI 10
100 3EI

2(1 0.3)

iin

L=
2.
5

I
bh3
h2

A 12bh 12

=40 kN

FCB=50 kN
FAB=30 kN

Kesme kuvveti etkisi ihmal edildiinde yaplan hata:

h
1

L 10

A=
0.
0

2m

UT U b U s

2 3

ekilde gsterilen iki ubuklu kafes sistemde B

dmndeki dey yer deitirmeyi i-enerji
yntemiyle hesaplaynz. E=70 GPa

RNEK 5

W U

40 kN

FBC 50 kN

FAB 30 kN

(enerji kayb yoksa)

300002 1.5
500002 2.5

24.732 J
2 0.004 70 109 2 0.002 70 109
1
1
W P B 24.732
40000 B 24.732
2
2
B 1.24 103 m
U

CASTIGLIANO TEOREM LE YER DETRME HESABI

Castigliano (1847-1884) nun 1879 ylnda ortaya koyduu teoremle dorusal elastik davran gsteren (sperpozisyon kuralnn geerli
olduu) yaplarda yer deitirme ve eim hesaplar kolayca yaplabilmektedir. Pk (k=1,2,.,m) kuvvetleri etkisinde bulunan dorusal
elastik bir cisimde depolanan ekil deitirme enerjisi uygulanan kuvvetlerin yaptklar ie eittir.

1 m
U W Pk k
2 k 1

P2

P3

3
P1

imdi yklerden birinin (Pi) dPi gibi kk bir miktar arttn, bu srada dier
yklerin deimediini dnelim. DE ki art,

dU

U
dPi
Pi

1
m

dPi d i

Toplam enerji

U U
Pm

Olur. Burada

Pi

de nin Pi ye gre deime hzdr.

U
dPi
Pi

Olarak yazlabilir. Toplam de ni yklerin srasn deitirerek yle de yazmak

mmkndr. nce dPi kuvveti etkisin daha sonra dier btn Pk ykleri. Bu
durumda dPi kuvvetinin etkimesiyle kk bir di yer deitirmesi ortaya kar.

ii ikinci mertebeden olduu iin ihmal edilebilir. Pk kuvvetlerinin etkimesi srasnda yaplan i dPi kuvvetinin bulunmasndan
etkilenmez. Bununla birlikte dPi kuvveti i yolunu katederken i yapar. i: Pk kuvvetlerinden oluan yer deitirmedir. Yklerin burada
sz edilen srayla uygulanmasyla ortaya kan toplam ekil deitirme enerjisi,
1
2

U U dPi i
U iin bulunan iki ifade eitlenerek Castigliano teoremi ad
verilen bant bulunur.

U
Pi

Castigliano teoremine gre lineer elastik davrana sahip bir yapda toplam ekil deitirme enerjisinin yklerden birine gre
trevi, ykn etkidii noktada yk dorultusundaki yer deitirmeyi verir. ekil deitirme enerjisinin eilme momentine gre
trevi eimi verirken burulma momentine gre trevi dnme asn vermektedir.

U
Pi

qi

U
M i

U
Ti

Castigliano teoremi kullanlrken de d ykler cinsinden ifade edilmelidir. rnein bir

kiri probleminde

M2
U
dx
2
EI
L

Pi kuvveti dorultusundaki vi yer deitirmesini hesaplamak iin integral iareti altnda trev almak genellikle zm basitletirir.
Benzer bir bant eim iin de yazlabilir.

vi

U
M M

dx
Pi L EI Pi

qi

U
M M

dx
M i L EI M i

Normal kirilerde kesme kuvvetinin yer deitirmeye etkisi ihmal edilebilir.

Kafes kiriler: Eleman says n, ubuk boylar Lj ve uzama rijitlii AjEj ve ubuk kuvvetleri Fj olan bir kafes kirite depolanan de si ile Pi
inci kuvvet dorultusundaki yer deitirme yle olur.
n

Fj2 L j

j 1

2 Aj E j

n F L F
U
j j
j
i

Pi j 1 Aj E j Pi

Yk bulunmayan bir dmdeki deplasman hesaplanmak istenirse, o dme deplasman istenilen dorultuda hayali bir kuvvet etki ettirilir.
de yazldktan sonra hayali kuvvet sfrlanr.

ekilde gsterilen iki ubuklu kafes

sistemde B dmndeki dey ve yatay yer
deitirmesini hesaplaynz. E=70 GPa

RNEK 6
C

FCB=1.25P
2m

Q=0
P=40

A=0.004 m2

Konsol kiriin ucundaki sehimi hesaplaynz.

q0
x
L

q0
q0
x
L

m
2
00
0.
m
A=
5
2.
L=
A

FAB=
Q-0.75P

RNEK 7

M
P
x

B
L=1.5 m
P =40 kN

F L F F L F
D AB AB AB BC BC BC
EAAB P EABC P
30000 1.5
50000 2.5
D
(

0.75)

(1.25)
0.004 70 109
0.002 70 109
D 1.205 104 1.116 103 1.2365 103 m

30000 1.5
50000 2.5
(1)
(0)
9
0.004 70 10
0.002 70 109
Y 0.16 103 m

Y 0.16 mm
Buradaki negatif iaret, hayali kuvvet Q nun dorultusuna
ters ynde yer deitirme olduunu gstermektedir.

M
x
P

q0 x3
M Px
6L

L
1 2 q0 x 4
1 Px3 q0 x 5
vA

Px
dx
EI 0
6L
EI 3
30 L

PL3 q0 L4
vA

3EI 30 EI

RNEK 8
Serbest ucundan P kuvveti etkiyen yarm halka dier ucundan
ankastre mesnetlidir. Serbest B ucundaki yatay yer deitirmeyi
hesaplaynz. R erilik yarapnn halkann kalnlna gre byk
olduunu kabul ettiimizde kesme kuvveti ile normal kuvvetten
oluan ekil deitirmeler ihmal edilebilir.

B P

M PR sin q
dx R dq

y
0

Rsin

M M
PR sin q
PR 3

dx
R sin q Rdq
sin 2 q dq

EI P
EI
EI 0
0
L

1
q sin 2q
0 2 (1 cos 2q ) dq 2 4

PR3
2 EI

ekildeki basit kiriin D noktasndaki kme ile A mesnedindeki eimi hesaplaynz.

RNEK 9

y
P
A

x1

x2

A mesnedindeki eimi hesaplamak iin hayali bir kuvvet ifti

(C) etki ettirelim.

D
P b
L

b
L

Pa
L

C
A

x1

x2

M 1 b
Pb
x1
x1
0 x1 a
L
P
L
M 2 a
Pa
M2
x2
x2
0 x2 b
L
P
L
a
b
1 Pb 2 2
1 Pa 2 2
vD
x1 dx1
x2 dx2
EI 0 L2
EI 0 L2
M1

3 2

2 3

2 2

1 Pa b
1 Pa b
1 Pa b

( a b)
EI 3L2
EI 3L2
EI 3L2
Pa 2b 2
vD
3EIL

vD

Pa C

L
L

P b C

L
L

Pb C
M1
x1 C
L L
Pa C
M2
x2
L
L

M 1
x
1 1
C
L

0 x1 a

M 2 x2

C
L

0 x2 b

a
b

x2
P
x1
qA
bx1 1 dx1 ax2 dx2
LEI 0
L
L

Pab
qA
(2a 2 3aL 2b 2 )
2
6 EIL

Pozitif iaret eimin C hayali kuvveti ile ayn ynl olduunu

gstermektedir.

BRM YK YNTEM (VRTEL YNTEM VEYA MAXWELL-MOHR YNTEM)

Bu ksmda yaplardaki yer deitirme hesabnda yaygn olarak kullanlan Birim Yk yntemi
Castigliano teoreminden yararlanlarak tretilecektir. Bu yntemle gerek yklerle birlikte ya bir
kuvvet ya da bir kuvvet ifti kullanlr. Bundan nceki ksmda Pi kuvveti dorultusundaki deplasman
d ykn oluturduu moment cinsinden yle elde etmitik.

vi

U
M M

dx
Pi L EI Pi

qi

U
M M

dx
M i L EI M i

Lineer elastik davran gsteren yaplarda moment, d yklerle orantldr. O halde m bir sabiti
gstermek zere momenti M=mP biimde yazabiliriz.

M
Pi

fadesi M momentindeki deiimin Pi kuvvetindeki birim deiime orandr. Yani

herhangi bir kesitteki birim yklemeden oluan moment deeridir.
Yer
deitirme ve eimin bulunmasnda

Mm
dx
EI
L

vi
Bantlar kullanlr. Burada

Mm
dx
EI
L

qi
M
M i

Olup birim moment Mi den oluan eilme momenti M deki deiimdir. Son yazlan bantlar yalnzca
eilme momentinden oluan deplasmanlarn hesabnda kullanlacak birim yk yntemi bantlardr.

Bu denklemlerdeki M, ve m (ya da m) kiri boyunca deieceinden uygun fonksiyonlarla ifade

edilmelidir. Benzer tretme ilemleri Kesme kuvveti, Eksenel kuvvet ve burulma ekil deitirmeleri
iin de yaplabilir.
Bir Kafes kiri probleminde,

Olarak yazlr. Burada

fi Fj L j

j 1

Aj E j

i
fi

Fj
Pi

Pi birim kuvvetinden oluan eksenel kuvvetteki deiimi

gstermektedir.

ekildeki kiriin serbest ucundaki kmeyi hesaplaynz.

RNEK 10

M1 0

x
a

0 xa

M 2 P( x a)
m x

0 x 2a
a

1 kN

A
2a

a x 2a

1
P
vB
0

dx

EI 0
EI
5 Pa 3
vB
6 EI

2a

P x3
x2
a ( x a) x dx EI 3 a 2

2a

Dzgn yayl ykle yklenmi kiriin sa mesnedindeki eimi hesaplaynz.

RNEK 11

q
x

A
C
B
8qL/9

4qL/9
L

1 kNm

A
C
B

1/L
L/3

1/L

4
q
x
qLx x 2
m1
0 x L
9
2
L
4
q
8
4L
M 2 qLx x 2 qL( x L)
m2 0
Lx
9
2
9
3
L
4L /3
q 2 x
4
EIq B qLx x dx M 2 0 dx2
9
2 L
0
L

M1

4 L3 q L4
4
1
EIq B q
qL3 qL3
9 3 2L 4
27
8
5 qL3
qB
216 EI
5 qL3
qB
216 EI

L/3

HPERSTATK YAPILAR
Castigliano teoremi ya da birim yk yntemini hiperstatik yaplarn mesnet reaksiyonlarnn hesabnda denge denklemlerine ilave
denklem(ler) yazmakta kullanabiliriz. Birinci dereceden hiperstatik bir yap ele alalm. Reaksiyonlardan birini hiperstatik kuvvet ya da
bilinmeyen yk olarak seelim ve R ile gsterelim. Bu kuvvetin etkidii mesnedi kaldrrsak d yklerle reaksiyonlar bu mesnette yer
deitirme oluturur. Bu yer deitirmenin gerek mesnetteki yer deitirmeye eit olduunu ifade eden ve adna uygunluk denklemi
denen ilave bir denklem yazlabilir. Bunun iin de d ykler ve R kuvveti cinsinden ifade edilmelidir. Kaldrlan mesnet iin

U
0
R
Bants yazlarak verilen yer deitirmeye eitlenir. Bu son denklemin zmnden hiperstatik kuvvet belirlenir.
n. Dereceden hiperstatik bir yap sz konusu olduunda de verilen ykler ve seilen hiperstatik bilinmeyenler cinsinden ifade edilir.
Denge denklemleri ile

U
n 0
Rn

ekilde gsterilen kiriin mesnet reaksiyonlarn hiperstatik bilinmeyeni a) A mesnedindeki Ra reaksiyonunu, b) B

mesnedindeki Mb momentini seerek belirleyiniz.

RNEK 12
y

P
x

A
D
L/2

L/2

B
D
L/2

L/2

x
MB

RB

L
2

M 1 RA x

0 x

L
M 2 RA x P ( x )
2
L/2
1
1
vA
RA x x dx

EI 0
EI

L
xL
2

RA

A
RA

Denklemlerinin zmnden btn reaksiyonlar hesaplanr.

5P
16

0
B

R x P( x 2 ) x dx 0
A

L/2

5P
RB P
16
5PL PL
MB

0
16
2

Dier
reaksiyonlar
moment
ifadelerinde
bulunmuyorlar. A
noktasndaki yer
deitirme sfr
olmaldr.

11P

16
3PL
MB
16

RB

P
MB

D
RA

L/2

L/2

RB

P M
RB B
L
2

P M
RA B
L
2
P M
M1 B x
L
2
L
P M

M2 B x P x
L
2

0 x

L
2

L
xL
2

B noktasndaki eim sfr olmaldr.

1
qB
EI
MB

L/2

P MB

L
2

x
dx
x
EI
L

P MB
L / 2 2 L
L

L x

dx 0
x P x
2
L

3PL
16

A ve B mesnet reaksiyonlar denge denklemlerinden aynen hesaplanr.

ubuklar eit rijitlie sahip

elemanl kafes sistem D noktasndaki
P ykn tamaktadr. Castigliano
teoremini
kullanarak
ubuk
kuvvetlerini hesap- laynz.

RNEK 13

0.6L

0.6L

0.8L

RNEK 14
Bir ucu ankastre dier ucu
basit mesnetli olan dzgn
yayl ykle ykl bir kiri
ekilde gsterilmitir. B
mesnet reaksiyonunu birim
yk yntemi ile bulunuz.

q
B

(a)

q
B
x

(b)
B

A
x

1 kN

(c )

2F

0.8 L
PR
L

1
5
F
( P R) ( P R)
1.6
8
n F L F
U
j j
j

0
R
i 1 A j E j R
5 ( P R ) L 5 R 0.8 L
(1) 0

8
AE 8
AE
0.78125( R P ) 0.8 R 0
R 0.4941P
F 0.3162 P
2

B deki mesnet
reaksiyonu bilinmeyen
yk olarak alnp bu
mesnet kaldrlsn

RB

B noktasndaki
reaksiyonu
hiperstatik
bilinmeyen olarak
R
seelim. AD ve CD
F ubuk kuvvetlerini F
ile gsterelim.
C

qx 2
M RB x
2
mx

0 xL
0 xL

qx 2 x
vB RB x
dx 0

2
EI

0
3
4
RB L qL

0
3
24
3
RB qL
8
L

ARPMA YKLER
Hareketli bir cismin bir yapya arpmas halinde arpma yk denilen dinamik bir kuvvet aniden yapya aktarlr. Bir ekile vurmak, iki
otomobilin arpmas, dnen makinelerin oluturaca etki ve bir tren katarnn bir kpr zerinden hzla gemesi bu duruma rnek
olarak verilebilir.
arpma ykleri, elastik cisimlerde tekrar denge oluuncaya kadar titreime sebep olur. Buradaki ama arpma yklerinin oluturaca
en byk gerilme ve deformasyonu hesaplamaktr. arpma analizinde enerjinin korunumlu olduunu ifade eden aadaki kabuller yaplr.
1- Statik ya da dinamik deplasmanlar yklerle orantldr.
2- Malzeme elastiktir. Statik denge ile belirlenen - diyagram arpma srasnda da geerlidir.
3- arpmaya kar yapnn gsterecei atalet ihmal edilir.
4- arpma blgesi ile yapnn dier yerlerinde yerel deformasyonlar nedeni ile enerji kayb olmamaktadr.
arpma etkisindeki elastik sisteme rnek olarak, h yksekliinden m ktleli bir cismin bir yay zerine
dmesini dnelim. Cismin balang hz sfrdr. Yaydaki dinamik boy deiiminin en byk olduu
anda (maks ) sistemdeki kinetik enerji sfrdr. Toplam i, m ktleli cisme etkiyen ekim kuvvetinin
yapt i ile yaydaki kar iten olumaktadr. Enerjinin korunumu ilkesi yle yazlabilir.

maks

mg

2
W (h maks ) 12 k maks
0

Burada k, yay katsaysdr. Ayrca ktlenin arpma sonras yay zerinde kald kabul edilmektedir.
Statik haldeki yay ksalmas

W k st
Dinamik haldeki en byk yay ksalmasn, statik haldeki
ksalma cinsinden hesaplayalm.

W (h maks ) 12 k

2
maks

W
2
(h maks ) 12 maks
0
k
2
2 st h 2 st maks mak
s 0
2
mak
s 2 st maks 2 st h 0

st

W
k

kinci dereceden denklemin en byk kkn arayalm.

2
mak
s 2 st maks 2 st h 0

maks

2 st

4 st2 4 2 st h
2

maks st st2 2 st h

2h
st K st

st

2h
K 1 1

st

maks 1 1

Burada K. arpma faktr adn alr. Dinamik ykler, K ile arplarak edeer statik yk olarak

Pmaks K W
eklinde alnp en byk gerilme ile deplasman hesaplamak iin statik ykleme bantlar kullanlabilirmi. ki snr durumu ele almak
ilgi ekicidir.

1- Statik deplasman, h ykseklii yannda

olduka kk ise

2- Ykn aniden uygulanmas hali (h=0)

st

h0

maks st st2 2 st h

maks st st2 2 st h

maks 2 st h

maks 2 st

Olur. Bu bant her zaman gerek formlden daha

kk sonu verir.

ARPMA YKLER farkl bir yaklam tarzDaha nce karlan bantya u ekilde de ulamak mmkndr. V
hz ile hareket eden m ktleli bir cisim elastik bir cisim tarafndan
aniden durdurulsun. Kinetik enerji,

mV 2 mgV 2 W V 2

2
2g
2g

m
V

terimi W (h maks ) terimi yerine gelmelidir.

W (h maks ) k
1
2

1
2

2
maks

Burada yatay W kuvvetinden oluan statik deplasman st dir. W

cisminin arpt ubuk eer L boyunda EA uzama rijitliine sahip ise

2
m V 2 12 k maks
0

V2
2
mg
k maks
0
g
W V2
2

maks
0
k g

maks
K

V
g st

olarak alnrsa

maks K st
Pmaks

V 2g

st

V 2 gEA
mV 2 EA
m

mgL
L

En byk basma gerilmesi

maks

Pmaks
mV 2 E

A
AL

Olur. Bu bantya gre gerilmeyi azaltmann yolu ya hacmi arttrmak

ya da elastisite modln azaltmaktr.

V2
K W mg
g st

Pmaks m

V 2 st
V 2 mgL
mV 2 L

g
gEA
EA

Pmaks m

V2
st
g st

mgL
EA

Olacandan En byk yer deitirme ile Statike edeer yk

aadaki gibi bulunur.

maks

V2
2
st maks
0
g

stV 2

st

V 2g

st

W=50 N. Luk arlk konsol kiriin ucuna h yksekliinden braklp drlyor.

L=1.6 m., E=200 GPa, Kiriin enkesit boyutlar b=40 mm. d=80 mm.
a) h=40 mm. iin b) h=250 mm. in, en byk deplasman ile gerilmeyi
hesaplaynz.

RNEK 15

W
B
A
L

bd 3 1
I
0.04 0.083 1.7 106 m 4
12 12
WL3
50 1.63
vst

0.2 103 m. 0.2 mm

9
6
3EI 3 200 10 1.7 10
M
50 1.6 0.04
st y
1.9 MPa
I
1.7 106
Dinamik Yk arpan
2 0.04
21
0.2 103
21 0.2 103 4.2 103 m. 4.2 mm.

K 1 1
vmaks
b) Dinamik Yk arpan
2 0.25
51
0.2 103
51 0.2 103 10.2 103 m. 10.2 mm.

K 1 1
vmaks

maks 511.9 96.9 MPa

maks 211.9 39.9 MPa

Bu sonulardan dinamik yklerin deplasman ve
gerilmeyi olduka arttrdn grmekteyiz.
Gerek deerler hesapla bulduumuzdan -3 ve 4.
kabuller nedeniyle- biraz daha azdr.

115

UYGULAMA ve DEV SORULARI

32- Bir adam tramplenden atlarken ekilde grlen
tramplenin ucuna 2000 Nluk bir kuvvet etkimektedir.
Tramplenin yapld malzemede em = 12,5 MPa ve
tramplenin genilii 0,30 m olduuna gre sadece moment
etkisini gz nne alarak tramplenin h kalnln bulunuz.

34- Dkme demirden yaplm ve ekilde grlen kiri

kesitine ekildeki gibi bir M momenti etki etmektedir.
a)Kesitte en byk ekme gerilmesi en byk basma
gerilmesinin te biri olmas iin b balk geniliini bulunuz
b) Kiri bulunan b geniliinde imal edildiinde ve kiriin
ekme ve basma emniyet gerilmeleri srasyla 250 MPa, 750
MPa olduuna gre kiriin tayabilecei en byk M
momentini bulunuz.
c) Bir nceki kta kiriin ekme ve basn mukavemetleri
200 MPa, 800 MPa olduuna gre tayabilecei en byk M
momentini bulunuz.

b
y
M z 4000 Nm h 80 mm

33-Kesiti daire olan bir elik ubuun erilik yarap,

apnn 1000 katdr. Buna gre oluacak en byk ve en
kk gerilmeleri hesaplaynz (E = 200 GPa).

M
z
r EI z
1

M z 9.817 d

100 MPa

20
M

60

20
Tarafsz eksenin kesit tabanndan ykseklii
y 60 mm b 180 mm
I z 1.92*106

mm 4

M 24 kNm
M 19.2 kNm

116

Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
35- Enkesiti verilen kirie 15 kNmlik eilme
momenti etkimektedir. A ve B noktalarnda oluacak
gerilmeleri hesaplaynz.

36- ekilde en kesiti verilen kiriin yapld

malzemede
em = +40 MPa em = -105 MPa olduu
bilindiine gre tanabilecek en byk M momentini
bulunuz.

A 230 MPa
B 145.5 MPa

UYGULAMA
Verilen kesiti
90 derece dndrerek
hesaplar tekrarlaynz.

Tarafsz eksenin kesit tabanndan

ykseklii y 62.55 mm
I z 3.91*106 mm 4
M 4.29 kNm

117

37- Bir I kesitinin boyutlar aadaki gibi verilmitir.

My = 18.6 kNm em = 110 MPa olduuna gre a deerini
hesaplaynz.

38- ekilde ykleme durumu verilen kiriin I-I kesiti ekilde

verilmektedir. I-I kesitinin E, F, K, H, I noktalarndaki
gerilmeleri bulunuz.

a
a/8

2a

C
a/8
a/8
1.5a

y
39Enkesiti
ekilde
verilmi olan kirite, Mz =
1500 Nm eilme momentinin
oluturaca en byk ve en
kk
normal
gerilmeyi
hesaplaynz.

10
z
50

10

tabana gre statik moment alnrsa

y 1.007a
I y 0.045898437a 4

z 110 MPa a 140mm

10

80

40- ekilde gsterilen alminyumdan yaplm ii bo

dikdrtgen kesitli kiriin tayabilecei en byk momenti, ve
buna karlk oluacak erilik yarapn bulunuz.
em = 100 MPa, E = 70 GPa
120 mm

I z 5.52*106
.

120 mm

t 8 mm

80 mm

M 9.2 kNm
r 42 m

118

mm4

41- Dkme demirden yaplan makine paras 3 kNm lik

moment etkisi altndadr. E = 165 GPa olduu
bilindiine gre,
a) En byk ekme ve basma gerilmelerini hesaplaynz
b) Erilik yarapn hesaplaynz.

90
y
z

C
30

20

40 mm
M=3 kNm

119

42- em = 12,5 MPa olduuna gre ekilde verilen kesitin

gvenlikle tayabilecei M momentini hesaplaynz. Tarafsz
eksenin denklemini bulunuz.

43- Dikdrtgen kesitli ahap bir kirite b/h = 3/4 dr. Bu

kirite z ekseni ile 30o lik bir a yapan M = 7 kNm
iddetindeki bir eilme momenti uygulanmaktadr. Ahapta
gvenlik gerilmesi 12 MPa olduuna gre kiriin b ve h
boyutlarn hesaplaynz.

20
z

20

100 mm

M
20

20

Tarafsz eksenin kesit tabanndan

ykseklii y 80 mm
I z 10.67 *106 mm 4
I y 45.80*106

z
30

160

I z 0.0625* h 4 mm 4

mm 4

b 85.15 M 1.604 kNm

I y 0.0352* h 4

mm 4

b 44.3 h 193 mm
b 144.6 mm

Daire kesitli ahap bir kirie z

ekseni ile 30o lik bir a yapan
dorultuda M=17 kNm iddetindeki bir eilme momenti
uygulanmaktadr.
Ahapta
gvenlik
gerilmesi
12
MPa
olduuna gre kiriin d apn
hesaplaynz.

d
y

z
30
M

120

44- M0 = 1,5 kNm eilme momenti etkisi altndaki Z kesitli

kirite A noktasndaki gerilmeyi hesaplaynz, tarafsz
eksenin denklemini bulup iziniz.

60 mm

45- ekilde boyutlar

verilen dikdrtgen kesitli
ubuun
tayabilecei
eilme
momentini
hesaplaynz.
tana =5/12
em = 10
MPa

100 mm

46- ekilde gsterilen tablal kiri kesiti zerinde Mz

=350 kNmlik eilme momenti etkisiyle oluan normal
gerimle yayln izip en byk ekme ve basma
gerilmelerini hesaplaynz. Tarafsz eksenin denklemini
yaznz.
y

Alan merkezi
120

I z 4.18*10 mm
6

I y 3.25*10

mm

380

b 48.53 ( A) 14 MPa

I z 4243*106 mm 4
I y 9226*106 mm 4

I zy 2.87 *106 mm 4
z 1.13 y

tabandan 315.65mm ,
sa kenardan 263.22mm

550 mm

250

b 70.41
x 31.6 MPa
x 35.3 MPa

I z 3283*106 mm 4

121

47- ekilde verilmi olan kiri iki adet [ kesitin birleimiyle

olumu ve M eilme momentinin etkisi altndadr. Kiriin
yapld malzemenin ekmede 140 MPa, basmada 80 MPa normal
gerilme tayabilmektedir.
a) Kesitin tayabilecei M eilme momentini hesaplaynz.
b) Tarafsz eksenin denklemini bularak iziniz. Bulunan M
momenti iin normal gerilme diyagramn iziniz.

49- ekilde grlen kesite M = 10000 Nm deerinde

bir eilme momenti etkimektedir. Kesitteki en byk
ve en kk gerilmeleri ve tarafsz eksenin
denklemini bulunuz.
y

y
20

100

I z 305.65*10 mm
6

z
30

260 mm

I y 93.77 *10 mm
6

b 28

M
20
80

20 mm

M 69.9 kNm

20

80 mm

80 mm
40 30 40

48- ekildeki I kesitli kiri,

yatay eksenle 60olik a yapan
bir eilme momenti etkisi
altndadr. Me = 2 kNm
olduuna gre A, B ve D
noktalarndaki
normal
gerilmeleri
hesaplaynz.
Tarafsz eksenin denklemini
bularak
ekil
zerinde
gsteriniz.
Gerilme
diyagramn iziniz.

y
D

5
M

I y 0.834*106 mm4
60

I z 2.5*106 mm4

90 mm

C
4 mm

b 11
x ( D) 84.21 MPa
x ( A) 123.71 MPa
x ( B) 84.21 MPa

100

122

50- Her iki malzemenin ayn anda emniyet gerilmesine

ulamas kouluyla ekilde verilen betonarme kiri kesitine
konulmas gereken donat miktarn (Aelik) hesaplayp, bu
kesitin tayabilecei en byk eilme momentini
hesaplaynz. Not: Betonun ekme gerilmesi tamad kabul
edilecektir.
Beton em. Gerilmesi = 10 MPa
elik em. Gerilmesi = 140 MPa , E/Eb=8

51- elik ve alminyum borular ekildeki gibi gvenli bir

ekilde birletirilmitir. 1 kNmlik eilme momenti
etkisi altnda her iki malzemede oluacak en byk
gerilmeyi, erilik yarapn hesaplaynz.
EA = 72 GPa, E = 200 GPa

elik

56 mm

600 mm
100

6.5 mm

2.5 mm

350
ALMNYUM

elik

50

300

Tarafsz eksenin kesit st yznden

uzakl y 163.6 mm
I z 2.99*10 mm
9

A 3240 mm

Edeer elik kesite dndrlrse

I 15.07 *104 mm 4

I AL 22.97 *104 mm 4

1
IT (15.07 2.77778
22.97) *104 23.34*10 4 mm 4

120 MPa,
r

E IT
Mz

AL 39.3 MPa

46.7 m

M 183 kNm
123

52- ekilde gsterilen alminyum ve elikten imal

edilmi kirie 20 kNluk dey kesme kuvveti etki
etmektedir. Birleim yzeyinde oluacak kayma
gerilmesini ve kesitte oluacak en byk kayma
gerilmesini bulunuz.
E = 200 GPa, EA = 70 GPa

53- 150X300 mm2 en kesitli ahap kirii [200 profili ile

glendirilmitir. Ahap iin elastisite modl 12 GPa,
elik iin ise 200 GPadr. Kirie Mz= 50 kNmlik eilme
momenti etkidiine gre ahap ve elikte oluacak en
byk gerilmeleri hesaplaynz.
Alan = 2181 mm2
Iz = 5,49x105 mm4

Alminyum

150 mm

Mz = 50 kNm

5,6
57

30 0 mm

14,5

ller mmdir.

elik

9,9

203

Tarafsz eksenin tabandan

uzakl y 24.47 mm
kesit edeer al min yuma dndrlrse
I z 936.7 *103 mm 4

arakesit 10.9 MPa

enbyk 18.26 MPa

U 200 Profili

Tarafsz eksenin tabandan

uzakl y 92.55 mm
kesit edeer elie dndrlrse
I z 44.82*106 mm 4

ahap 14.26 MPa

elik 103.25 MPa

124

54- ki pirin ve iki alminyum ubuk ekildeki gibi

birletirilerek kompozit bir eleman elde edilmitir.
Tanabilecek en byk Mz momentini hesaplaynz.
Alminyum em ger=100 MPa, Pirin em. ger.=160 MPa
EA = 70 GPa, EP = 105 GPa

10

ALMNYUM

10

kompozit kesit Edeer

pirin kesite dndrlrse
I z 44.45*104 mm 4
M 2.22 kNm

z
C

300

20
75

75

100

y
z
C
M

E/Ea=20

57- Ahap kesitin alt

yzeyine yaptrlan 50
mm geniliinde ve 10 mm
kalnlnda
elik
ile
kuvvetlendirilmitir. Mz =
10kNm olduunda her iki
malzemede meydana gelen
en
byk
gerilmeleri
hesaplaynz.
Ea = 104 MPa, E = 2x105
MPa

200

20

5 mm

20 mm

60 mm

120 mm
y
z
C
M

10 mm

40 mm
10

10

56- Kesiti 60x100 mm olan ahap kiriin

altna ekilde grld gibi 5 mm
kalnlnda elik levha konulmutur.
Kirie Mz = 2kNm deerinde bir eilme
momenti etki ettiinde kiriin en alt ve
en st noktalarnda ve ara yzeydeki
gerilmeleri bulunuz.

Mz

200 mm

PRN

55- ekilde grlen (T) elik kirie, iki

ahap para gvenli bir ekilde
birletirilmitir. Ahabn ve eliin
elastisite modlleri srasyla Ea =12,5
GPa, E =200 GPadr. Kompozit kirie
uygulanan eilme momenti Mz = 50 kNm
olduuna gre;
a) Ahapta meydana gelen maksimum
gerilmeyi,
b) eliin A noktasndaki gerilmeyi
hesaplaynz.

50 mm

125

58- ekilde gsterilen U kesit Q=-10 kN luk kesme kuvveti etkisindedir. A noktasndaki yatay, B noktasndaki dey kayma
gerilmelerini hesaplaynz. Kesit zerinde kayma gerilmesi yayln iziniz.

y
z

12 mm

16 mm

12 mm

tabana gre statik moment alnrsa

250*16*8 2 60*12* 46
y
18.06 mm
250*16 2*60*12
I z 2.046 106 mm 4

76

10000 (60*12* 27.94 50*16*10.06)

3.69 MPa
2.046 106 *16
57.94
10000 (12*57.94*
)
2
B
8.20 MPa
2.046 106 *12

A
50 mm

125

125 mm

Q=10 kN

xz

xy

+
126

59- ekilde kmal kiri bir T profilinden yaplm olup

em =140 MPa em = 70 MPa dr.
B mesnedinin hemen solundan alnm olan a-a kesitindeki
D noktasnda eilme momenti ve kesme kuvvetinden
oluan normal ve kayma gerilmelerini hesaplaynz a-a
kesiti zerindeki D noktasnda gerilme durumunu bir
eleman zerinde gsteriniz, asal gerilmeleri bulunuz.

120 kN/m

35 kN
B

A
2m

180

20

1m

a
137.5

y
z

35

102.5

220

20

44 kNm

+
35

Tarafsz eksenin tabandan

uzakl y 164 mm
I z 46.38*106 mm 4

D 42.35 MPa D 35.22 MPa

I 62.2 MPa II 19.94 MPa
127

60- ekilde kesiti gsterilen kiri ayr ahap parann

tutkal ve ivilerle birletirilmesi ile imal edilmitir. Tutkaln
kayma emniyet gerilmesi em = 0.5 MPa, ve bir ivinin
tayabildii kesme kuvveti 1500 N olduuna gre, bu kiriin
Sy=10 kN luk kesme kuvvetini tayabilmesi iin ivi aral ne
olmaldr..

61- Drt ayr ahap parasnn ekilde gsterildii gibi

ivilenmesi yoluyla kutu kesitli kiri imal edilmitir. Bir ivi 150
Nluk kesme kuvveti tadna gre B ve C deki ivi aralklarn
bulunuz.
400 N

x
40

150

80 mm
I z 38.88*106 mm 4

40

150
40

Ahap paralarn temas yzeyinde

a a 0.72 MPa

150

40

a
100mm

40

150

40

I z 96.4 106 mm 4

bunun 0.5 MPa lk ksmn tutkal tar.

ivinin tamas gereken kayma gerilmesi
ivi 0.22 MPa

qB , B

0.22*80* s 1500 s 85 mm

qC ,C

Qy S z
Iz

400*(190* 40*75)
2.365 N / mm
96.4 106

400*(110* 40*75)
1.369 N / mm
96.4 106
B ve C deki kayma aklar hesaplanan deerlerin yarsdr

sB

150
2.365/ 2

150
126.8 mm sC 1.369
/ 2 219.1 mm 128

62- ekildeki yapma kiri kalaslarn yaptrlmas ile imal

edilmitir. Kiriin 5kNluk kesme kuvveti etkisi altnda olduu
bilindiine gre yaptrlan A yzeyinde ve B yzeyinde
oluacak kayma gerilmelerini hesaplaynz.
y
B

20

64- ahap paras ekilde grld gibi ivilenerek

birletirilmitir. Her bir ivinin emniyetle tayabilecei
kesme kuvveti 400 N ve s ivi aral 75 mm olarak
bilindiine gre kesite uygulanabilecek en byk kesme
kuvvetini bulunuz.
y

80 mm

60

60

I z 59.76 106 mm4

60

20

q
40

40

40

20

63- Drt ayr ahap parasnn tutkallanmas ile ekilde

gsterilen en kesite sahip kiri imal edilmitir. Kiri Q = 850
kN kesme kuvveti tamaktadr. A ve B noktalarnda tutkal
tarafndan karlanacak kayma aks nedir?
y

65-Akl 6 m olan bir kiri ekildeki gibi mesnetlenmi olup

zerinde 350 N/mlik yk bulunmaktadr. Kiriin kesiti iki farkl
ekilde yapldna gre ivi aralklarn bulunuz (bir ivi 370 N
deerinde yk tayabilmektedir).
350 N/m

A
B

Qy 738 N

40

100
20

90 10

120 mm

400 Qy S z

75
Iz

6m

10

I z 87.52 10 mm4
6

q A 49.77 N / mm
qB 1313.5 N / mm

30

30

A kesiti

30

10

30

150 mm

52.5

125 mm

150 mm

52.5

120

30

120

30

200

196.8 mm

10

B kesiti

129

66- ekilde boyutlar, ykleme durumu ve en kesiti

gsterilen konsol kiriin yapld malzemede
em = 140 MPa ve em = 80 MPa olduuna gre;
a)
En byk normal gerilme ynnden,
b)
En byk kayma gerilmesi ynnden,
c)
Boyun noktasndaki asal gerilme bakmndan
kiri kesitinin yeterli olup olmadn ayr ayr
belirleyiniz.

68- ekilde gsterilen kiri kesiti, drt ahap parann her

200 mm de bir 15 mm apndaki cvatalarla birletirilmesiyle
imal edilmitir. Ahabn elastisite modl 13 GPa, eliin ise
200 GPadr. 18 kNluk dey kesme kuvveti etkisi altnda
cvatalarda oluacak kayma gerilmelerini, kesitin geometrik
merkezinde oluacak kayma gerilmesini bulunuz.

120

180 mm

20

130 kN
10

20

0.5 m

67- ekilde grlen kiri ayr ahap parasnn tutkalla

birletirilmesi yoluyla imal edilmitir. Tutkaln ve ahabn
kayma emniyet gerilmeleri srasyla 0,8 MPa ve 4 MPa olduu
bilindiine gre P kuvvetinin alabilecei en byk deeri ve
kuvvete karlk gelen en byk eilme gerilmesini
hesaplaynz.

4P

40

100 mm

40

A
1m

4m

I z 38.88*106 mm4

1m

80 mm

Pem 5554 N 12.86*3 MPa

Kesiti edeer hom ogen elik olarak dne lim

bahap / elik 4.875 mm

I z 48.125*106 mm 4

c 7.247 MPa
18000 (9.75*100*100)
36.47
48.125 106
200 q
civata
20.64 MPa
152
2
4
q

N
mm

130

69- ekilde gsterilen blok, Emniyet gerilmesi 100 MPa olan bir malzemeden yaplmtr. Bu kesitin
tayabilecei en byk P basma kuvvetini hesaplaynz. Malzemenin ekme gerilmesi tamamas
durumunda P kuvvetinin deeri ne olur?
x

2m
z

1.5 m

My
N Mz

y
z
A Iz
Iy

P.103 0
P.106 1.5
x
y
z0
12.106 I z
3.6.1013
T.E. Denklemini bulalm.

6m

P
P

z0
12 24000
z 2000 mm.

x
x
y

P
P

(3000) 100
12 24000
P 480 kN .

x ( A)

2m
z

1.5 m
G

T.E.

Gerilme blou

Gerilme blounun bilekesi P

kuvvetidir ve Tarafsz eksene
gre moment,

Malzemenin hem ekme hem de basma

gerilmeleri tamas durumu iin bulunan P
kuvveti
(6 s).2.

em

(6 s).2.

em 2

. (6 s) P(4.5 s)
2 3

s 1.5 m, P 450 kN

Malzemenin ekme gerilmeleri tamamas

durumu iin bulunan P kuvveti

131

70- Eksantrik normal kuvvetle ykl, enkesiti 60x180 mm2 olan ubukta em = 10 MPa ve em = -6 MPa olarak
bilindiine gre ubuun tayabilecei en byk P kuvvetini hesaplaynz.
y
60 mm

NP
M z P 90

min

z ve y asal eksenlerdir.

My 0

bh3
h2
i

12bh 12
2
z

TE

30 mm

I zy 0

My
N Mz

y
z
A Iz
Iy

G
180 mm

P 90 P
P 90

y 1 2 y
A
Iz
A iz

10 mm

T.E. Denklemi iin x = 0 yazarsak;

min

maks

x 0

y 30mm

P
1080
P
y
y
1
1 6
60 180 32400 60 180 30

P 32400 N

P
y
1 10
60 180 30

P 27000 N

maks

P 90 12 P
y
y 1
1
2
A
h
A 30

27 kN
Penbyk min
27kN
32.4
kN

132

71- ekilde gsterilen tablal kesitte tarafsz eksenin K ve L noktalarndan geebilmesi iin eksantrik
normal kuvvetin etkimesi gereken noktann koordinatlarn hesaplaynz.

T.E.

Alan merkezi

120
K

C
380

L
550 mm

tabandan 315.65mm ,
sa kenardan 263.22mm
I z 4243*106 mm 4
I y 9226*106 mm 4
I zy 3283*106 mm 4

250

Pozitif BLGEDE , koordinatlar y p ve z p olan herhangi bir noktadaki

ekme kuvveti P olsun
M z P yp M y P z p

xK 0
xL 0

z p 52.8 mm

NP
y p 33.73 mm

133

72- A noktasndan P basma kuvveti uygulanan T

kesite haiz kiriin basma ve ekmedeki emniyet
gerilmeleri srasyla -70 MPa 140 MPadr. P
basma kuvvetinin alabilecei en byk deeri
hesaplaynz.
(Iz = 0,58x106 mm4 Iy = 0,39x106 mm4 A = 2000
mm2)

60
y

73- ekilde boyutlar verilen kesitte

A noktasndan P basma kuvveti
etkimektedir.
Malzemede
ekme
emniyet gerilmesi 60 MPa basma
emniyet gerilmesi 120 MPa olduuna
gre kesitin taya-bilecei en byk P
kuvvetini hesaplaynz. Bulunan bu P
deeri iin kesitte gerilme dalmn
iziniz.

20

30

15 mm
30
90 mm

30
D

40

I y 8.708*106 mm 4

115

20

I zy 8.1*106 mm 4

180
z

x P(0.5 0.00345 y 0.02564 z )

B ( z 30; y 22) 70 MPa

I z 24.91*106 mm 4

35 mm

M z 50*103 P Nmm

A
E

15 mm

150 mm

A
z

M y 0 Nmm

65 mm
30

N 1000 P N

120 mm

P 52.04 kN

x P(0.123457 0.00268 z 0.00288 y)

E ( z 35; y 65) 120 MPa P 296.7 kN
D ( z 5; y 115) 60 MPa P 308.7 kN
P 296.7 kN

134

74- P = 100 kN iddetindeki

basma kuvveti ekilde grlen
kesite
A
noktasndan
etkimektedir. En kesit zerinde
gerilme
diyagramn
izip
kesitteki en byk ve en kk
normal gerilmeyi hesaplaynz.

Alan merkezi

100 mm
A
y
B
z

100 mm

20

80mm ,

tabandan

I y 1.73*106 mm 4

kabul edelm. N P M z P yD

( A) 199 MPa
( B) 104 MPa

75- Dey 4,8 kN luk

kuvvet etkisi altnda ahap
kolonun A, B, C, D
noktalarndaki gerilmeleri
hesaplaynz.

180
40

C
40

180 mm
A

M y 0 olur.

M
y
N Mz
P P yD
P

y y z
y 1 2D y
A Iz
Iy
A
Iz
A
iz
( A) 2* ( B) yD 15.06 mm

M z 4 kNm M y 5 kNm
N 100 kN
x 25 0.75 y 2.89 z

B
y

a ) A ve B Noktalarnda ayn iaretli gerilme olsun

Kuvvetin TE ' nin st tarafnda D (0; yD ) noktasnda etkidiini

I z 5.33*106 mm 4
I zy 0 mm

20

76- ekilde gsterilen kesit y

ekseni zerinde olan P ekme
kuvvetinin etkisi altndadr.
Kesitin A noktasndaki normal
gerilmenin B noktasndakinin iki
kat olduu bilindiine gre P
kuvvetinin uyguland noktann
A
noktasndan
uzakln
hesaplaynz. Iz = 63,96x106
mm4 A=14400 mm2

P kuvvetinin ekme
olmas halini siz
inceleyiniz

AD 145 15.06 129.9 mm

b) A ve B Noktalarnda farkl iaretli gerilme olsun
yD 2665 mm
77Kesitin
A
noktasndan P = 120
kN iddetinde ekme
kuvveti etkimektedir.
Kesitte
gerilme
dalmn iziniz.

100 mm

20

A
20

80 mm

135

78- Yanda ekilde gsterilen

istinat
duvarnn
yapld
malzemenin
birim
hacim
arl = 25 kN/m3 ve yatay
toprak itkisi h = 120 kNdur.
stinat duvarnn altndaki
zemindeki gerilmeleri bulunuz.

80- Yanda ekilde elemana P = 150 kN deerinde bir kuvvet etki

etmektedir. En byk gerilmenin 125 MPay gememesi
istendiine gre en byk a mesafesini bulunuz.
A = 4570 mm2; d = 201 mm; bf = 165 mm; tf = 10,2 mm
tw = 6,2 mm; Ix = 34,5x106 mm4; Iy = 7,62x106 mm4

B 166 kPa
C 14 kPa
79- Yanda ekilde elemana
iki kuvvet etki etmektedir.
En byk gerilmenin 70
MPay
gememesi
istendiine gre en byk P
kuvvetini bulunuz.
A = 2897 mm2; d = 254 mm;
bf = 65 mm; tf = 11,1 mm;
tw = 6,1 mm; Iz = 28,1x106
mm4; Iy = 0,949x106 mm4
(Kuvvetler
gvde
orta
noktaya etkimektedir)

P 51.6 kN

a 31.2 mm

x 16.1 mm

136

Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981

81- ekilde grlen sistemdeki AB ve BC elemanlar

d ap 120 mm, et kalnl 10 mm olan alminyum
ubuklardr. Burkulma gvenliini en byk yapacak h
yksekliini bulunuz. mg = 75 kN olduunda karlk
gelen gvenlik katsaysn hesaplaynz. E=70 GPa

82- 2,5 m burkulma boyu olan kolonun kesiti

ekildeki gibidir. Tayabilecei P yk 350 kN
olduuna gre n gvenlik katsaysn hesaplaynz.
A = 3325 mm2; E = 200 GPa; Iy = 8,865x106 mm4;
Ix = 11,557x106 mm4)

mg

kablo, BC ve AB ubuk kuvvetleri

h 2 9 mg
3mg
mg
K
, BC
, AB
h
2
2h
2
ubuklarn Pkr ykleri yazlp taraf tarafa blnrse
3mg 2 EI min
mg 2 EI min

2h
36
2
16
h 6.75 m fsBC 6.07

imin 51.63 mm, 48.4

kr 310 1.14* 48.4 254.8 MPa

Pkr 254.8*3325 847226 N
n

Pkr 847226

2.42
P 350000
137

Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981

83- ekildeki ykleme altnda en byk L deerini

hesaplaynz.
E = 200 GPa, kr = 290 MPa, A= 1452 mm2, iz = 41,6 mm,
i y = 14,75 mm fs = 1,92

84- Burkulma boyu L olan kolon dxd/3 boyutlarndaki

ahap bloklardan ekildeki dzenlemelerde oluturulmak
isteniyor.
Burkulma
asndan
tayabilecekleri
kuvvetlerin (PA/PB) orann hesaplaynz.

P = 60 kN

d/3

A
P Akr I min
27

1.421
B
P B kr I min
19

Pkr Pem * fs

2 EI min
L2b

I min 14.752 *1452

L 2325 mm
60000*1.92

79 MPa kr
1452
138

85ekildeki
kolona
balangta
hibir
kuvvet
o
etkimemektedir. Scaklk 40 C arttrldnda burkulmann
olduu bilindiine gre kolonun L boyunu bulunuz (E = 200
GPa; a = 11,7x10-6/oC; d = 100 mm)

Pkr

2 EI min

L2b

RL
a * L * T
EA
R Pkr

0.9 m

L 4190 mm

I min

2 EI min

1500
b
L
2 3
2
Pkr Lb 3*60000*15002 b 4
2

E
2 *10000
6
2
b

86- Uzunluu L = 1.5 m olan, iki ucu mafsall bir ahap ubuk fs =
3 gvenlik katsays ile P = 60 kN deerindeki eksenel kuvvetini
tayacaktr. ubuun kesiti dikdrtgen ve bir kenar dierinin
iki katdr. Buna gre kesiti boyutlandrnz.
E = 10 GPa, p = 100

Pkr

87- AB ve AC ubuklarnn ap 15 mm, BC ubuunun

ap 21 mmdir. Gvenilirlii en byk yapacak a asn
bulunuz. P = 7 kN olduunda karlk gelen gvenlik
katsaysn hesaplaynz (E = 200 GPa).

0.9 m
88- ki ucu mafsall 4 m uzunluundaki elik bir kolon
I260 profilinden yaplmtr. fs = 2,5 gvenlik katsays
ile bu kolonun tayabilecei Pem ykn hesaplaynz (A =
53,3x102 mm2, Imin =288x104 mm4 imin = 23,2 mm, E =
210 GPa )

b 71 mm; h 142 mm
73.8 p 100
b 76 mm; h 152 mm

139

89- L uzunluunda dikdrtgen kesitli

alminyum bir kolon ucundan ankastre
dier ucundan ekilde grld gibi
mafsaldr.
Burkulma asndan en uygun a/b orann
bulunuz.
Kolonu L = 500 mm E = 70 GPa P = 20 kN
iin boyutlandrnz. n = 2,5

91- ekildeki dairesel kesitli BC ubuunun n = 3 gvenlii ile

boyutlandrnz (E = 200 GPa). (BC ubuunun boyu 5 mdir)

20 kN/m
A
B
5m
C
4m

90- ekilde gsterilen kafes kiri elemanlar 15 ve 20

mm apnda dairesel kesitli ubuklardan yaplmtr. n =
2,6 gvenlik katsays ile tanabilecek Pmax ykn
hesaplaynz (E = 200 GPa, em = 140 MPa)
P

2m

92- Her bir ubuk ii dolu dairesel kesitli elikten imal

edilmitir. Birinci ubuun ap 20 mm olduunda verilen ykleme
altnda burkulmann olmamas iin n gvenlik katsaysn bulunuz.
Ayn gvenlik katsaysna sahip dier ubuklarn yine burkulmann
olmamas iin en kk aplarn hesaplaynz (E = 200 GPa).

15

20

15 mm
0.5 m

0.5 m
C

1.5 m

140

93- Her iki kolonun eit arla sahip olmas iin d

geniliini hesaplayp, her iki kolonda kritik P ykn
bulunuz.

95- Kare kesitli kolonun tayabilecei Pkritik ykn

hesaplaynz. Ayn yk tayabilecek daire kesitli
kolonun yarapn hesaplaynz. ( E = 200 GPa).

138.56
d 28.53 mm
r 14.27 mm
Alminyum
E = 70 GPa
= 2710
kg/m3

96- Sistemin gvenle tayabilecei P kuvvetini bulunuz.

(E = 210 GPa, em = 140 MPa, fs = 2,5)

75 mm

80 mm

B
4m

50

75 mm

BC
ubuu

3m
A

AB
ubuu

AB
ubuu

60 mm

C
40

94- Burkulma boyu 1,8 m olan iki pirin ubuk ekilde

grlen en kesitlere sahiptirler. Her iki kesit alann ayn
olmas iin kare kesitin et kalnln bulunuz, her iki ubuun
tayabilecei yk hesaplaynz (E = 105 GPa).

40

elik
E = 200 GPa
= 7860
kg/m3

AB ubuunda 178.88
I min 1.885 106
P 73252 N

mm4

141

97- Ykleme durumu ekilde verilen basit

kiriin elastik eri denklemini bulunuz.

98- Ykleme durumu ekilde verilen basit kirite C

noktasndaki sehimi birim yk yntemi ile hesaplaynz.

C
L/3

L
ql
q
x x 2 , EIv M
2
2
1
qx 4 ql 3 ql 3
v
(
x
x)
EI
24 12
24
5 qL4
qL3
venbyk
, qA
384 EI
24 EI

D
L/3

L/3
P

1 kN

C
L/3
2/3

2L/3
L

2
x
3
Pl
lx
M2
m2
3
3
lx
M 3 P (l x) m3
3
M .m
5 Pl 3
vc
dx

EI
162 EI
l
M 1 Px

m1

1/3

l
3
l
2l
x
3
3
2l
xl
3

0 x

142

99- Ykleme durumu ekilde verilen konsol

kiriin elastik erisini bulunuz. B noktasndaki
kme ve dnmeyi hesaplaynz.
Po
A

102- Ykleme durumu ekilde verilen

kiri elastik erisini bulunuz. C
noktasndaki kmeyi ve dnmeyi, B
noktasndaki dnmeyi hesaplaynz.

Po

B
a

B
L

100- Ykleme durumu ekilde verilen konsol

kiriin elastik erisini bulunuz. En byk
kmeyi ve B noktasndaki dnmeyi hesaplaynz.

103-a) Ykleme durumu ekilde

verilen konsol kiriin elastik erisini
bulunuz.
b) B noktasnda kme olmamas iin P
kuvveti ile MB momenti arasndaki
banty bulunuz.

P
A
I2

I1

L/2

L/2

Po

104- Aada ykleme durumlar verilen kirilerin elastik erilerini

bulunuz.
qo

Mo

101- a) Ykleme durumu ekilde verilen konsol

kiriin elastik erisini bulunuz.
b) B noktasnda kme olmamas iin P kuvveti
ile MB momenti arasndaki banty bulunuz.
MB

qo

Mo

A
L

143

q q0 sin
A

x
L
B

105- Aada ykleme durumlar verilen kirilerin elastik erilerini bulunuz. Kiri orta nokta noktasnda
deplasman hesaplaynz.
w
w o 15kN / m
(, P = 25 kN, Mo =10 kNm, L = 4 m, E = 200 GPa, I = 18x106 mm4)
2

144