DKKATNZE:

BURADA SADECE ZETN LK NTES SZE RNEK

OLARAK GSTERLMTR.
ZETN TAMAMININ KA SAYFA OLDUUNU
NTELER NDEKLER BLMNDEN
GREBLRSNZ.

ADA
SOSYOLOJ
KURAMLARI
KISA ZET
KOLAY AF

ADA SOSYOLOJ KURAMLARI

nite 1 : Sanayi Sonras Toplum : Dainel Bell 3

nite 2 : Alain Touraine : Modernlik ve Demokrasi 6
nite 3 : Postmodern Sosyal Teori.. 9
nite 4 : Zygmunt Bauman : Modernlik ve Postmodernlik .. 13
nite 5 : Tketim Toplumu,SimlasyonSimlakrlar ve Sessiz ounluk:Jean Baudrillard.17
nite 6 : Post Yapsalclk:Micheal Foucault ve Jacques Derrida 21
nite 7: Postmarksizm ve Radikal Demokrasi 28
nite 8: Dnya Sistemi Kuram : Immanuel Wallerstein 37

Kolayaof.com 0 362 2338723

Sayfa 2

ADA SOSYOLOJ KURAMLARI

1. nite Sanayi Sonras Toplum : Daniel Bell

inde bulunduumuz an, tank olduumuz toplumsal deimenin niteliklerini belirlemek olduka zor
grnmektedir. Bugnden gemie baktmzda sosyolojinin ortaya kmasna neden olan sanayi devrimi ve
sanayi toplumunun yaratt dnmleri anlamak iin sosyolojinin kurucu isimlerinin sosyoloji teorilerini
anlamaya ve yorumlamaya abalarken eksikliklerini ve eletirilebilecek yanlarn tespit edebilmek kimi zaman
elenceli bir ura haline de gelebilmektedir. te yandan kurucu sosyologlarn en nemli zellikleri iinden
getikleri olaanst deiim ve dnm dnemine karn bugne dek kalcln koruyabilen almalar
ortaya koyabilmi olmalardr. Zamana kar direnen klasiklemi almalarn odak noktas ise sanayi devriminin
ortaya kard sanayi toplumunun neden olduu toplumsal deiimlerdir.
DANIEL BELLN SOSYOLOJS
Daniel Bellin sosyolojisinin temel amac kuramdan ok toplumsal zmlemeye(Poloma, 1993, s. 323)
arlk vermesidir. adalar gibi Bell de byk toplumsal sorunlarn zm iin ngrlerde ve nerilerde
bulunma eiliminde olan bir sosyologdur. Sosyolojide varolan bir eilimiyaklam temsil eden bu tarz
toplumsal nkestirim (social forecasting) olarak adlandrlmaktadr. Toplumsal nkestirim, klasik sosyoloji
perspektifinin bir paras olan, makro kuramsal perspektif ile gnmz koullarn dile getiren, yenilenmi
uygun ve kullanl bir sosyoloji ilgisini harmanlar (Poloma, 1993, s. 324). Bell toplumsal olaylarn ve
olgularn tah-min edilmesiyle nkestirimi birbirinden ayrr. Ona gre tahmin olaylarn sonular ile ilgilenirken,
toplumsal nkestirim tarihsel eilimler dizgesinin olaslklarnn ana hatlarn karmaya alr (Poloma, 1993, s.
324). Daniel Bell iin sosyolojik kuram, toplumsal yap iindeki kalplar (patterns) ve bu yapnn sz konusu
olduu deiimleri tanmlamakla ykmldr. Kuram, toplumsal eilimleri nkestirebilecek kapasitede
olmaldr. Bell, 1950lerde ortaya kp R. Aron ve J. K. Galbraith gibi nemli isimler tarafndan benimsenen
yaknlama (convergence) teorisinin nde gelen temsilcilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yaknlama
teorisine gre toplumsal organizasyonlarn teknik ve ekonomik zorunluluklar toplumsal yapnn
biimlenmesinde siyasal ideolojilerden ok daha etkilidir.
Daniel Bell sosyolojinin belli oranda gelecee dnk karmlarda bulunmasnn sosyal bilimsel, olgusal
temelleri olmas gerektiini ve gelecee dnk dayanaksz karmlardan ayr deerlendirilmesi gerektiini ileri
srmektedir.
Sosyoloji teorileri ierisinde Belli belli bir yere oturtmak gerekirse, gelitirmeye alt sanayi sonras
toplum kavramnda ve kapitalizmin kltrel elikileri tezinde yapsal ilevselcilik ve atmac yapsalcln bir
karm ( olarak karmza kmaktadr. Bell, Kapitalizmin Kltrel elikileri adl eserinde Bat uluslarnn
toplumsal yaplarnn ve kltrel formasyonlarnn evrimini ele alm ve retim ve tketim alanlar arasnda bir
ayrma olduunu ileri srmtr.Belle gre retim ve tketimin temel deerleri farkldr. retim alma
etiine ve tatminin ertelenmesi ilkesine dayanrken tketim hedonizme (hazcla) ve kiisel tatmine dayanr.
retimin ve tketimin deerlerinin farkl olduu eklindeki bu argman, sosyal sistemleri nispeten sabit bir
normatif ereve iinde btnlemi sistemler olarak gren ilevselcilie ynelik bir eletiridir, nk Belle gre
kapitalizmin ahlaki temelleri belirsiz ve kaygandr ve byle olmaya da devam edecektir.
deolojinin Sonu Tezi
Daniel Belle gre ideoloji sekler bir dindir: hayatn tm ynlerini dntrmeye abalayan, tutkuyla
alanm bir dnce setidir. Ancak Belle gre bu konuda din ok daha etkilidir; nk insanlara lm gibi
varoluun temel zorunluluklaryla baa kmada yardmc olabilir.
19. yzyln siyasal ideolojileri iki nemli alanda ittifak yapmtr: bujuvazi tarafndan yeterince tannmayan
statlerini pekitirmeye alan ykselen entelektel snf ve ilerlemeyi lebilen ve gsterebilen bilimin pozitif
deerleri.Ancak Bell bugn ideolojilerin bittiini vurgular. Bunun nedeni vardr:
1) Sosyalist rejimlerin kendi halklarna kar uyguladklar iddet ierikli basklar,
2) Kapitalist pazarn en olumsuz etkilerinin iyiletirilmesi ve refah devletinin ortaya k
3) nsan doasnn mkemmel olduunu vurgulayan romantik felsefelerin yerine insanln varoluuna Stoac
yaklaan yeni felsefelerin ortaya k (Waters,1996, s. 79). Bell zaman ierisinde radikal btn ideolojilerin ve
destekleyicilerinin inandrclklarn ve ikna glerini yitirdiklerini dnmektedir.

Kolayaof.com 0 362 2338723

Sayfa 3

ADA SOSYOLOJ KURAMLARI

Daniel Bell bu nedenle ideolojinin sonu tezinin nclerinden biri olarak bilinir.Bu teze gre kapitalizmin
doasndaki byk deiimler (sermaye sahipliinin dalm,ii snfnn siyasete dahil olmas, refah devletinin
bymesi gibi nemli deiimler)sa ve sol arasndaki eski atmann gcn azaltmtr

SANAY SONRASI TOPLUM KAVRAMI

Her ne kadar sanayi sonras toplum veya post-endstriyel toplum kavram Daniel Bell (1919-2011) ile
zdeletirilmi olsa da aslnda bu kavramn ilk kullanm 1914te Coomaraswamy ve Pettynin Endstri tesi
Denemeleri (Essays in Post Industrialism) makalelerinde kullanlmtr. Sonrasnda 1958de David Riesman
endstri tesi toplumu bo zaman toplumu olarak adlandrm ve ancak 1959da Daniel Bell bu kavram bir
dizi konferansta kullanmtr
Sanayi sonras toplum fikri, kendi ifadesiyle, gelecekte belli bir zamanda sanayi sonras toplumun ortaya
kacana dair bir tahmin deildir; aksine, ortaya kmakta olan zellikler zerinde temellenen bir speklatif
kurgudur. Sanayi sonras topluma ilikin temel zellikleri ieren, btn toplumlar dikkate almayan bir erevesi
vardr. Buna gre sanayi sonras toplum kavram zel veya somut bir toplumun tasviri deil, analitik bir
kurgudur. Bu kavram, gelimi Bat toplumlarndaki sosyal tabakalama yaps ve toplumsal dzenin yeni
eksenlerini tanmlayan bir paradigma ve toplumsal erevedir. Toplumsal yaplar bir gecede dnmezler ve
tam bir devrimin gereklemesi ou kez yzyllk bir dnemi alr
Bellin temel ilgisi ise post-endstriyel toplumdur ve post-endstriyel toplumu analiz edebilmek iin onu
toplumsal yap, siyaset ve kltr olmak zere temel alana bler.
SANAY SONRASI TOPLUM KURAMI
Sanayi ncesi Toplum, Sanayi Toplumu ve Sanayi Sonras Toplum
Daha nce de belirtildii gibi, Bellin sanayi sonras toplum kuram sanayi ncesi toplumdan, sanayi
toplumuna, oradan da sanayi sonras topluma geile ilgili bir toplumsal deime kuramdr. Sanayi ncesi
toplumda genel olarak doadan kaynaklar dntrmeye dayal bir ura ve mcadele sz konusudur.
Sosyolojide yaygn olarak kabul edilen ekliyle sanayi ncesi toplum avc-toplayc toplum ve tarm toplumu
olarak ayrtrlarak tanmlanmaktadr. Cinsiyete dayal i blmnn olduu bu toplum tipinde ekonomik
etkinliklerde birincil sektr meslekleri ve endstrileri (avclk, yiyecek arama, iftilik, balk tutma, maden
karma, ormanclk) hkimdir.
Sanayi toplumunda ok nemli bir yer tutan enerji retimi ve kullanm, makine teknolojisi ile rasyonel bir
ekilde birletirildiinde ortaya kan retim art, verimlilik ve kr bu toplumun en arpc zelliidir.
Belle gre nemli sosyolojik sorun ortaya kmaktadr.lk olarak,bilimsel ve teknolojik devrim ii snf
tarafndan yaplamayacana gre, o halde gelecekteki toplumda ii snfnn rol ne olacaktr? kincisi, yeni
toplumun tabakalama sistemi kanlmaz olarak profesyonel ve teknik snflarn hakimiyetini vurgulayacaktr;
ve ncsde gelecekteki toplumda bilimsel ustaln retilmesi ve srdrlmesi yksek dzeyde eitim
grm bir aratrma elitinin ve onlar destekleyecek geni bir teknik kadronun varln gerektirecektir
nceki toplumlarla karlatrldnda sanayi sonras toplumun en nemli ve ilk zelliklerinden biri retim
biiminin farkllamasdr. Bu yeni toplum yapsn karakterize eden en nemli unsurlardan biri artk imalat
sanayi retiminin balcaretim olmamasdr.
Sanayi-sonras toplum yeni teknik sekinler yaratarak toplumun snf yapsn yeniden biimlendirmektedir
Sanayi sonras toplumda dikkat eken en nemli zelliklerden bir dieri bilginin kazand nemdir.
Belle gre hkmetler artk dorudan parasal veya mali politikalar gelitirmekte, ekonomik bymeyi
hedeflemekte, farkl sektrler arasnda denge kurmakta, bilinli politikalarla ekonominin ynn
ekillendirmeye almaktadrlar.

Kolayaof.com 0 362 2338723

Sayfa 4

ADA SOSYOLOJ KURAMLARI

Bell post-endstriyel toplum tipinin zelliklerini yle sralamaktadr:
Endstriyel adan - mal retiminden hizmet ekonomisine gei.
Mesleki adan - mavi yakal endstriyel mesleklerden beyaz yakal profesyonel ve teknik konumlara,
ii snf arlkl bir toplumdan daha da orta snf bir topluma gei.
Politik adan - politikaclar ve iadamlarndan oluan geleneksel g yapsna meydan okuyabilecek
yeni bir bilgi snfnn yaratlmas.
Kltrel adan - ilerlemenin ve politika-oluturmann asl kayna olarak teorik bilginin merkezi
konumu.
deolojik adan - teknolojinin kontrol ve teknolojik deerlendirmeye dayal bir gelecek ynelimi
Daniel Bell sanayi sonras toplum kavramna ilikin ilk toplu deerlendirmesini yapt iki makalesinde (1967)
o gnn toplumsal koullarnda toplumun retim yapsnda, ynetim anlaynda, karar alma mekanizmalarnda
yaanan deiimleri ve sonularn aklamaktadr. Bell analizi boyunca toplumsal yap olarak tanmlad tekno
ekonomik alann post-endstriyel olabileceini iddia eder.
Post-endstriyel toplum kavram, merkezde teorik bilginin yer ald, yeni teknolojinin, ekonomik
bymenin ve toplumsal tabakalamann bu teorik bilgi ekseni etrafnda rgtlendii bir yapdr
Watersa gre Daniel Bell, Weberin brokratik ynetici snfna dair ideal tipin boyutlarnda kulland
metodolojiye yknerek, ideal tip benzeri bir kurgu ile sanayi sonras toplumu 5 adan deerlendirmektedir:

Hizmet ekonomisinin oluumu: Teknolojinin gelimesi ile birlikte toplumun ekonomik ve teknolojik
yaps da deimektedir. Daha etkin, verimli ve kazanl teknikler ve retim sistemleri, daha az etkin ve
krl olanlarn yerini almaktadr. Sanayi sonras toplumun ilk ve en nemli zellii igcnn
ounluunun artk tarm ya da imalat sanayi ile ilgisinin azalmasdr; ancak ticaret, finans, ulam,
salk, dinlence, aratrma, eitim ve ynetim gibi hizmetlerde yer almaktadr .
Profesyonel ve teknik snfn stnl: Bell, sanayi sonras toplumda niversiteyksek renim
gerektiren profesyonel ve teknik mesleklerin toplumda ounluu oluturmasa da egemen olacan
ifade etmektedir. Bu erevede bilimadamlar ve mhendisler birlikte bilgi snfn oluturacaklar ve
varlkl burjuvazi ile yer deitireceklerdir .

Bell bilgi snfnn temelde mlkiyete deil, bilgiye dayal bir profesyonel snf olduunu ancak bilgi snfnn
endstriyel bir snf olmaktan ok bir stat grubuna daha yakn bir oluum olduunu belirtse de sanayi sonras
toplumun en nemli snf olarak addettii bilgi snfn snf olarak betimlemekte srar eder
Teorik bilginin ncelii: Sanayi sonras toplumun tanmlayc ekseni teorik bilginin stnldr.
Toplumun bilginin evresinde rgtlenii, toplumsal kontrol, yenilikler (inovasyon) ve yeni toplumsal ilikilerin
siyasal ynetimi iin temel oluturmaya balamtr. Bell, sanayi sonras toplumda bilginin geleneksel veya
uygulamal deil, teorik karakterde olduunu vurgulamaktadr.Bu durum ayn zamanda bilginin ok farkl
durumlar iin uygulanabilir soyut sembolik sistemler eklinde kodlanmasn kapsamaktadr.
Teknolojinin planlanmas: Teorik bilginin gelimesi teknolojik nkestirimde bulunmay olanakl hale
getirmektedir. Bu durum, ileriye doru deerlendirmelerin,riskleri, maliyetleri ve avantajlar ierecek
ekilde deiimin planlanmasdr.
Yeni entelektel teknolojinin ykselii: Teknolojinin fiziksel, aralarla ya da makinelerle ii olan,
allagelmi anlamlarnn karsnda, insanlararas oyunu model alabilen, kiinin sezgiden bamsz
bir ekilde karar alabilmesine olanak tanyan, soyut sembollerin sistemi olarak entelektel teknoloji
dncesini ileri srmektedir. Bu anlamda bilgisayar fiziksel bir teknolojik ara olarak dnlebilir
ancak yazlm, bir entelektel teknoloji rn olarak istatistiksel ve mantksal olarak bilgisayara veri
olarak girilen formllerdir.Sanayi sonras toplumun bilginin youn olarak kullanld bir toplumsal
formasyon olarak organize edilmitir.Bilgisayar entelektel teknolojinin aletidir. Sanayi sonras
toplumun iki temel zellii bulunmaktadr:
Bilim ve akl yrtmeye dayal deerlerin rolnn toplumun temel kurumsal gereksinimleri olarak ne
kmas.
Kararlarn daha teknik bir nitelik kazanmas, bylece de bilimcilerin ve ekonomistlerin (yani
profesyonel mesleklerin) politik srecin iine daha dorudan girmeleri
Sanayi Sonras Toplumlarn Genel Karakteristikleri
Veysel Bozkurt (2010) sanayi sonras topluma ilikin belirgin zelliklerini Daniel Bell ve dier sanayi sonras
toplum kuramclar olan Alain Touraine ve Masudann yaklamlarn da kapsayacak biimde u balklar altnda
deerlendirmitir:
1) Ekonomik yapdaki dnm

Kolayaof.com 0 362 2338723

Sayfa 5

ADA SOSYOLOJ KURAMLARI

2) Ykselen yeni snflar
3) Bilginin artan rol
4) Enformasyon teknolojileri
5) Sanayi sonras toplumun dier karakteristikleri
1. Ekonomik yapdaki dnmler: Ekonomik yapdaki en belirgin dnm mallarn retiminden
hizmetlerin retimine ynelik yaanan deiimdir. Sanayi sonras toplumda hizmetlerin retiminde artn
gzlendii alanlar eitim, salk, sosyal hizmetler gibi insani hizmetler, bilgisayar, sistem analizi ve bilimsel
aratrma ve gelitirme gibi mesleki hizmetler olarak karmza kmaktadr.
2. Ykselen yeni snflar: Sanayi sonras toplumdaki en nemli snf bilgi snfdr. niversiteler, uzmanlk
alanlar ve idari tekilatn gelimesi sonucunda ortaya kan yeni bir entelijansiya
yani bilgi snf nem kazanmtr.
3. Bilginin artan rol: Sanayi sonras toplumun yeni paradigmas teorik bilgidir.
4. Enformasyon teknolojileri: Enformasyon teknolojisi sanayi sonras toplumun ortaya knda etkili olan bir
etmendir. Enformasyon teknolojilerinin bilimsel ve toplumsal olarak hayatlarmza girii toplumsal ilikilerin,
toplumsal rollerin deiiminde ok nemli role sahiptir.
5. Sanayi sonras toplumun dier karakteristikleri: Sanayi sonras toplumda geleneksel ii hareketlerinin
zayflad, toplumsal snflarn parallnn art sonucu ii hareketlerinin de paral bir karakter kazand
gzlemlenmektdir. Ayrca gnll toplumsal hizmetlerin ve gnll kurulularn sivil vatandalk ilkesi
ekseninde yeni toplumsallklar ve bu erevede yeni toplumsal hareketler gelitirdikleri de grlmektedir.
Kltr
Bellin sosyolojisinde kltr en nemli alanlardan birisini oluturmaktadr. . 20. yzyln ikinci yarsndan
itibaren kltr, deiimi tevik etmektedir ve ekonomi de bu deiim arzusunu yerine getiren bir ara haline
gelmitir. Kltrn bamsz ve zerk bir kurum haline gelmesi Belle gre sosyoloji disiplini iin sorun tekil
eder.
Post-endstriyel toplumun ekonomik meselelere odakl toplumsal yapsnda rasyonalite ve verimlilie
ynelik bir ilgi hkimken kltrel alanda irrasyonel, kendini gerekletirme ve tatmin etme ilkeleri hkimdir.
Bell, bylesi bir kltrn verimliliin ve rasyonalitenin egemen olduu bir toplumsal yapya aykr dtn
savunur ve bu noktada irrasyonel ve hedonistik dncelerle ilikilendirdii post-modernizmi eletirir.
SANAY SONRASI TOPLUM TEORSNE YNELK ELETRLER
Bell sadece en tepedeki yaplarla ilgilenir. Yeni bilgiden, yeni bir ynetici elitten bahseder; toplumun btn
deer sisteminin deiip deimedii meselesi ile ilgilenmez.
Sanayileme-sonras toplum kavramn ciddiye almak iin bu meselenin de ele alnmas gerekir. rnein,
sanayileme beraberinde aileye ilikin ciddi dnmleri getirmitir. Aileyle ilgili en belirgin dnm,
sanayilemenin i ve aile arasndaki ba btnyle deitirmesinde gzlemlenir.
Bellin ilgisi daha nce de sylediimiz gibi en tepedeki yaplarn dnmne ynelik bir ilgi. malata dayal
retimin yerini hizmete dayal bir ekonominin ald bu yeni ekonomik yapda, Bell, mavi-yakallarn
ekonomideki arl azalrken beyaz-yakallarn igc iindeki etkinliinin belirgin bir biimde arttn iddia
etmekte.
Sanayi sonras toplum teorisine yneltilen eletirilerin odak noktas snfsal eitsizliin kalcl, snf
atmas, ekonomik kaynaklarn birka elde younlamas,beyaz yakal ilerin vasfsz nitelii ve tm
mesleklerde profesyonelleme normunun sulandrlmasdr

Kolayaof.com 0 362 2338723

Sayfa 6