TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 196-1
Mart 2002

ICS 91.100.10
1. Baskı

ÇİMENTO DENEY METOTLARI- BÖLÜM 1: DAYANIM

Methods of testing cement-Part 1: Determination of strength

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya
çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini
ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 196-1 (1994) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat
Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 11 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk
Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

− Bu standard ve TS EN 196-3’ün kabulü ile TS 24 (1985) ve TS 819 (1988) iptal edilmiştir.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

İÇİNDEKİLER

1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Prensip ............................................................................................................................................ 2
4 Lâboratuvar ve ekipman ................................................................................................................ 2
4.1 Lâboratuvar ............................................................................................................................... 2
4.2 Ekipman için genel kurallar ....................................................................................................... 2
4.3 Deney elekleri ........................................................................................................................... 2
4.4 Karõştõrõcõ................................................................................................................................... 3
4.5 Kalõplar ...................................................................................................................................... 3
4.6 Sarsma cihazõ ........................................................................................................................... 7
4.7 Eğilme dayanõmõ cihazõ ............................................................................................................. 7
4.8 Basõnç dayanõmõ cihazõ ............................................................................................................. 9
4.9 Basõnç dayanõm cihazõ için kõrma başlõğõ................................................................................ 10
5 Harç bileşenleri............................................................................................................................. 11
5.1 Kum ......................................................................................................................................... 11
5.1.1 Genel ............................................................................................................................... 11
5.1.2 CEN referans kumu ......................................................................................................... 11
5.1.3 CEN Standard kumu........................................................................................................ 11
5.2 Çimento................................................................................................................................... 11
5.3 Su ............................................................................................................................................ 11
6 Harç hazõrlama.............................................................................................................................. 12
6.1 Harcõn bileşimi......................................................................................................................... 12
6.2 Harcõn oluşturulmasõ ............................................................................................................... 12
6.3 Harcõn karõştõrõlmasõ ................................................................................................................ 12
7 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ............................................................................................ 12
7.1 Numunelerin boyutu ................................................................................................................ 12
7.2 Kalõplarõn doldurulmasõ ........................................................................................................... 12
8 Deney numunelerinin deneye hazõrlanmasõ (şartlandõrma) ..................................................... 12
8.1 Kalõbõn sökülmesinden önceki işlemler ve bekletme .............................................................. 12
8.2 Kalõplarõn sökülmesi ................................................................................................................ 13
8.3 Prizmalarõn suda kürlenmesi................................................................................................... 13
8.4 Dayanõm deneyleri için numunelerin yaşlarõ ........................................................................... 13
9 Numunelerin deneye tâbi tutulmasõ ........................................................................................... 13
9.1 Deney işlemi............................................................................................................................ 14
9.2 Eğilme dayanõmõ ..................................................................................................................... 14
9.3 Basõnç dayanõmõ ..................................................................................................................... 14
10 Çimento uygunluk deneyi ........................................................................................................ 15
10.1 Genel ................................................................................................................................... 15
10.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi ...................................................................................... 15
10.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ...................................................................................... 15
10.4 Sonuç raporu ....................................................................................................................... 15
10.5 Metodun kesinliğinin ölçülmesi............................................................................................ 15
10.6 Uyarlõk ................................................................................................................................. 15
11 Kum ve alternatif donanõmõn kabul deneyi ............................................................................ 15
11.1 Genel ................................................................................................................................... 15
11.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi ...................................................................................... 16
11.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ...................................................................................... 16
11.4 Deney metodunun kesinliği ................................................................................................. 16
11.5 Tekrarlanabilirlik .................................................................................................................. 16
11.6 CEN standard kumlarõ ......................................................................................................... 16
11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi .......................................................................................... 16
11.6.2 Kum doğrulama deneyi.................................................................................................... 16
11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu ................................................. 16
11.6.3.3 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ ........................................................... 17
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

11.6.3.4 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin değerlendirilmesi .................................................. 17

11.6.3.5 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri ............................................................ 17
11.6.3.6 Kabul için şart............................................................................................................... 17
11.6.4 CEN standard kumu doğrulama deneyi metodu.............................................................. 17
11.6.4.2 Kum imalâtçõsõnõn aylõk deneyi..................................................................................... 18
11.7 Alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul deneyi ......................................................................... 18
11.7.1 Genel ............................................................................................................................... 18
11.7.2 Alternatif cihazõn deneyi................................................................................................... 18
11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri................................................................................................. 18
11.7.2.2 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ ........................................................... 18
11.7.2.3 Karşõlaştõrma deneylerinin değerlendirilmesi ............................................................... 18
11.7.2.4 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri ............................................................ 19
11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul şartlarõ ............................................. 19
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Çimento deney metotlarõ - Bölüm 1: Dayanõm tayini

1 Kapsam
Bu standard, çimento harcõnõn basõnç ve eğilme dayanõmõ tayini metodunu kapsar.

Bu standard referans metotlarõ tarif eder ve bu standarda uygunluğunun sağlanmasõ koşuluyla diğer
alternatif metotlarõn kullanõlmasõna da müsaade eder (Madde 11). Uyuşmazlõk durumunda diğer
alternatif metotlara bakõlmadan yalnõz bu standardda tarif edilen referans metot kullanõlõr.

Metot EN 197-1’de tarif edilen çimento tiplerine uygulanõr. Diğer çimentolara priz başlama sürelerinden
dolayõ uygulanmayabilir.

2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, diğer standard ve/veya dokümanlara atõf
yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içersinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir.
Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin
belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr.
1)
EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No Adõ
No (İngilizce) (Türkçe)
EN 197-1: 1992 Cement- Composition, specifications TS EN 197-1 Çimento-Bölüm 1: Genel
and conformity criteria- Part Çimentolar Bileşim,Özellikler
1:Common Cements ve Uygunluk Kriterleri
)
ISO 409-1 : 1982* Metallic materials-Hardness test- TS 207 Vickers Sertlik Deneyi –
Tables of Vickers hardness values Metalik Malzemeler İçin
for use in tests made on flat surfaces
- Part 1: HV 5 to HV 100
ISO 565: 1990 Test sieves- Wowen metal wire cloth, TS 1225 Deney Elekleri - Elek Göz ve
perforated metal plate and Delik Açõklõklarõnõn Nominal
electroformed sheet-Nominal sizes of Büyüklükleri
openings
ISO 1101: 1983 Technical drawings-Geometrical TS 1304 Teknik Resim - Geometrik
tolerancing-Tolerancing of form, Toleranslar, Şekil, Konum ve
orientation location and run-out - Dönme Toleranslarõ - Birinci
Generalities,definitions,symbols, Bölüm: Genel, Semboller,
indications on drawings Resimler Üzerinde
Göstermeler
ISO 1302: 1992 Technical drawings - Method of TS 2040 Teknik Resim - Yüzey
indicating surface texture Durumlarõnõn Gösterilmesi
ISO 2591: 1998 Test sieving - Part 1: Methods using TS 3479 Elek Analizi - Genel Kurallar
test sieves of woven wire cloth and
perforated metal plate
ISO 3310 -1: 1990 Test sieves- Technical requirements TS 1227 Deney Elekleri - Teknik
and testing- Part 1 : Test sieves of Özellikler ve Deneyler -
metal wire cloth Kõsõm 1: Tel Örgülü Deney
Elekleri
ISO 4200: 1991 Plain end steel tubes, welded and
seamless- General tables of
dimensions and masses per unit
length
ISO 6507-1: 1982 Metallic materials- Hardness test- TS 207 Vickers Sertlik Deneyi -
Vickers test-Part:1 HV 5 to HV 100 Metalik Malzemeler İçin

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
*) TSE Notu: ISO 409-1 iptal edilmiş, yerine ISO 6507-1 yürürlüğe girmiştir.

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

3 Prensip
Bu metot (40 mm x 40 mm x 160 mm) olan prizmatik deney numunelerinin, basõnç dayanõmlarõnõ ve
isteğe bağlõ olarak eğilme dayanõmlarõnõ tayin eder.

Numuneler, kütlece 1 kõsõm çimento, 3 kõsõm standard kum ile 0,50 su/çimento oranõndaki taze
harçtan hazõrlanõr. CEN Referans kumu (Madde 11) kullanõlarak elde edilen çimento dayanõm
sonuçlarõndan önemli ölçüde farklõlõk göstermemesi şartõyla, değişik ülkelerin standard kumlarõ
kullanõlabilir.

Referans işlemde mekanik karõştõrma ile hazõrlanan harç, standard bir sarsma makinasõ kullanõlarak,
kalõp içinde sõkõştõrõlõr. Referans sarsma makinasõ (Madde 11) ile elde edilen dayanõm sonuçlarõndan
önemli ölçüde farklõlõk göstermemesi şartõyla alternatif sõkõştõrma makinasõ ve teknikleri kullanõlabilir.

Kalõptaki numuneler, 24 saat rutubetli bir atmosferde muhafaza edilir, sonra kalõptan çõkarõlan
numuneler dayanõm deneyine kadar su içinde bekletilir.

İstenilen süre sonunda numuneler muhafaza edildikleri sudan çõkarõlõr ve eğilme deneyinde kõrõlarak
ikiye ayrõlan her parçaya basõnç dayanõmõ deneyi uygulanõr.

4 Lâboratuvar ve ekipman

4.1 Lâboratuvar
o
Deney numunelerinin hazõrlandõğõ lâboratuvarõn sõcaklõğõ (20 ± 2) C’ da tutulmalõ ve bağõl nemi en az
% 50 olmalõdõr.
o
Kalõptaki numunelerin bekletildiği rutubet odalarõ veya kabinlerin sõcaklõğõ sürekli olarak (20 ± 1) C’ da
tutulmalõ ve bağõl nemi en az % 90 olmalõdõr.
o
Kür suyunun sõcaklõğõ (20 ± 1 ) C’ da tutulmalõdõr.

Lâboratuvar sõcaklõğõ ile bağõl nemi ve kür suyunun sõcaklõğõ çalõşma saatleri içinde günde en az 1
defa kayõt edilmelidir.

Rutubet odasõ veya kabininin sõcaklõğõ ve bağõl nemi en az 4 saatte bir kayõt edilmelidir. Sõcaklõk aralõğõ
verildiğinde kontrollarõn yapõldõğõ istenen sõcaklõk, verilen aralõğõn ortasõndaki değerdir.

4.2 Ekipman için genel kurallar

Çizimlerde gösterilen toleranslar (Şekil 1-3) deney sõrasõnda ekipmanõn doğru çalõştõrõlabilmesi için
önemlidir. Düzenli olarak yapõlan kontrol ölçümlerinde toleranslarõn dõşõna çõkõldõğõnda ekipman
kullanõlmamalõ, ayarlanmalõ veya tamir edilmelidir. Kontrol ölçüm kayõtlarõ muhafaza edilmelidir.

Yeni ekipmanõn kabul ölçümleri toleranslarla belirlenmiş olan kritik ebatlara özel dikkat göstererek bu
standardda belirtildiği ölçüde kütle, hacim ve boyutlarõ kapsayacak şekilde yapõlmalõdõr.

Ekipmanõn yapõldõğõ malzemenin sonuçlarõ etkilediği durumlarda malzeme belirtilmeli ve özellikleri

belirlenen bu malzeme kullanõlmalõdõr.

4.3 Deney elekleri

ISO 2591-1 ve ISO 3310-1’e uygun elek telleri, ISO 565’e göre Çizelge 1’de (R 20 serisi) verilen
ebatlarda olmalõdõr.
Çizelge 1 - Deney eleklerinin göz açõklõğõ
Kare göz açõklõğõ mm
2,00
1,60
1,00
0,50
0,16
0,08

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

4.4 Karõştõrõcõ
Karõştõrõcõ başlõca aşağõdaki kõsõmlardan meydana gelmelidir.

a) Genel olarak şekli ve boyutlarõ Şekil 1’de gösterilen, kapasitesi yaklaşõk 5 L olan, karõştõrma işlemi
sõrasõnda emniyetli bir karõştõrma sağlayacak şekilde tutturulabilen ve palete göre kabõn
yüksekliğinin ve bir dereceye kadar paletle arasõndaki boşluğun ince bir şekilde ayarlandõğõ
paslanmaz çelikten yapõlmõş karõştõrõcõ kabõ.
b) Genel olarak şekli, boyutlarõ ve toleranslarõ Şekil 1’de gösterilen, hõzõ elektrik motoru ile kontrol
edilebilen karõştõrõcõ, kabõnõn ekseni etrafõnda yörüngesel dönerken kendi ekseni etrafõnda
dönebilen paslanmaz çelikten yapõlmõş bir palet. Dönme yönleri zõt olmalõ ve her iki hõz arasõndaki
oran tam sayõ olmamalõdõr.

Birden fazla karõştõrõcõ kullanõldõğõnda, karõştõrõcõ kaplarõ ve paletleri daima birlikte kullanõlmak üzere bir
takõm oluşturulmalõdõr.

Şekil 1’de görülen karõştõrma kabõ ve palet arasõndaki boşluk düzenli olarak her ay kontrol edilmelidir.
(3 ± 1) mm olarak verilen boşluk paletin boş kaba en yakõn durumdaki halidir. Doğrudan ölçümlerin zor
olduğu durumlarda basit tolerans ölçüm cihazlarõ (kalõnlõk ölçer) kullanõlõr.

Karõştõrõcõ, harç karõştõrõlõrken Çizelge 2 de verilen hõzlarda çalõştõrõlmalõdõr.

Çizelge 2 - Paletin hõzlarõ

Kendi ekseni etrafõnda Yörüngesel dönme hõzõ

-1 -1
dönme hõzõ dakika dakika
Düşük hõz 140 ± 5 62 ± 5
Yüksek hõz 285 ± 10 125 ± 10

4.5 Kalõplar
Kalõp, üç adet prizma biçimli numunenin aynõ anda hazõrlanabilmesi için, en kesiti 40 mm x 40 mm ve
uzunluğu 160 mm olan üç yatay bölümden oluşmalõdõr.

Uygun kalõp boyut ve şekilleri, Şekil 2’de gösterilmiştir.

Kalõp, et kalõnlõğõ en az 10 mm olan çelik levhadan yapõlmalõdõr. İç yüzeyler en az 200 HV sertliğinde

olmalõdõr ( ISO 409-1 ve ISO 6507-1 )

Not 1 - En az 400 Vickers sertliği tavsiye edilir.

Kalõp, kalõplanmõş numunelerin hasar görmeden sökülmesini sağlayacak şekilde imal edilmelidir. Her
kalõbõn dökme çelikten veya işlenmiş çelikten yapõlmõş bir kalõp tabanõ olmalõdõr. Kalõp birleştirildiğinde,
parçalar birbirine ve kalõp tabanõna sağlam şekilde tutturulmuş, şekil değişikliğine uğramayacak ve
sõzõntõya meydan vermiyecek şekilde olmalõdõr. Kalõp tabanõ sõkõştõrma cihazõnõn tablasõna iyice temas
etmeli ve ikincil titreşim oluşturmamak için yeterince sağlam olmalõdõr.

Kalõbõn doğru şekilde birleştirilmesini ve toleranslara uygunluğunu sağlamak için kalõbõn her parçasõna
tanõtõcõ bir işaret basõlmalõdõr. Ayrõ kalõplarõn benzer parçalarõ birbirine karõştõrõlmamalõdõr.

Not 2 - Farklõ imalâtçõlarõn mamülleri farklõ olabileceğinden kalõplarõn ve sarsma tablalarõnõn dõş
boyutlarõ ve kütlelerinin birbirlerine uyumluluğu alõcõ tarafõndan sağlanmalõdõr.

Birleştirilmiş kalõp aşağõdaki şartlarõ sağlamalõdõr.

a) Kalõbõn her bölümünün iç boyutlarõ ve toleranslarõ, simetrik olarak yerleştirilmiş dört ölçüm esas
alõnarak, aşağõda belirtilen şekilde olmalõdõr.
Uzunluk: (160 ± 0,8) mm
− Genişlik: (40,0 ± 0,2) mm
− Derinlik : (40,1 ± 0,1) mm
b) İç yan yüzeylerin düzgünlük toleransõ ( ISO 1101, Madde 14.2 ) 0,03 mm olmalõdõr.
c) Yüzeylerin taban yüzeyine ve bitişik iç yüzeylerin birbirine göre diklik toleransõ (ISO 1101, Madde
14.8) 0,2 mm olmalõdõr.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

d) İç yüzeylerin yüzey dokusu (ISO 1302) N8’den daha pürüzlü olmamalõdõr.

Belirtilen toleranslarõn herhangi biri aşõldõğõnda kalõplar değiştirilmelidir. Kalõplarõn kütlesi Madde 4-6’da
verilen toplam kütle şartõnõ karşõlamalõdõr.

Kullanõma hazõr temizlenmiş ve birleştirilmiş kalõp dõş birleşim derzlerine sõzdõrmazlõğõ sağlayacak
madde kullanõlmalõdõr. Kalõbõn iç yüzeylerine ince film tabakasõ halinde kalõp yağõ uygulanmalõdõr.

Kalõplarõn doldurulmasõnõ kolaylaştõrmak için sõkõca yerleştirilen ve dik kenarlarõ 20 ile 40 mm

yüksekliğinde olan, metal kalõp başlõğõ takõlõr. Üstten bakõldõğõnda kalõp başlõğõ kalõbõn üst yüzeyi ile
çakõşmalõ, ancak içe doğru 1 mm’den fazla taşmamalõdõr. Kalõp başlõğõnõn dõş kenarlarõ da kalõp
üzerinde uygun şekilde yerleşmiş olmalõdõr.

Harcõn yayõlmasõ ve sõyõrõlmasõ için Şekil 3’te görüldüğü gibi 2 adet yayõcõ ve 1 adet metal sõyõrõcõ
kullanõlmalõdõr.

Ölçüler mm’dir

Şekil 1 - Kap ve palet

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ölçüler mm’dir.

160 ± 0,8

← Testere hareketi ile sõyõrma yönü →

Şekil 2 - Tipik kalõp

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ölçüler mm’dir.

(D - 5)
(D + 5)

Şekil 3 - Tipik yayõcõ ve sõyõrõcõ

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

4.6 Sarsma cihazõ

Sarsma cihazõ (tipik tasarõmõ Şekil 4’de gösterilen) aşağõdaki şartlarõ taşõmalõdõr.

Cihaz, tablanõn merkezinden yaklaşõk 800 mm uzaklõktaki mile, iki adet hafif kolla sağlam şekilde
bağlanmõş olan dikdörtgen bir tabladan ibarettir. Tablanõn alt yüzünün merkezinde dõş bükey yüzeyli
bir uç bulunur. Dõş bükey ucun altõnda düz yüzeyli küçük bir durdurucu bulunmalõdõr. Durma
pozisyonunda uç ve durdurucunun temas noktasõndan geçen ortak eksen düşey olmalõdõr. Dõş bükey
yüzey, durdurucunun üzerinde dururken, sarsma aletinin tablasõnõn üst yüzeyi yatay olmalõdõr, böylece
4 köşeden her birinin seviyesi, ortalama seviyeden 1 mm’den fazla sapma göstermez. Tablanõn
boyutlarõ, kalõp taban plâkasõna eşit veya daha büyük olmalõ, üst yüzeyi taşlanmõş olmalõdõr. Kalõp,
sarsma tablasõna bir bağlantõ vidasõ ile sõkõ şekilde tutturulmalõdõr.

Tablanõn toplam kütlesi, kollar, boş kalõplar, kalõp başlõğõ ve bağlantõ vidalarõ ile birlikte (20,0 ± 0,5) kg
olmalõdõr.

Tablayõ mile bağlayan kollar sağlam olmalõ ve dõş çapõ ISO 4200’de verilen 17 ile 22 mm aralõğõnda
seçilmiş olan yuvarlak borudan imal edilmelidir. Kollar arasõndaki ara bağlantõ parçasõ da dahil olmak
üzere, iki kolun toplam kütlesi (2,25 ± 0,25) kg olmalõdõr. Mil yatağõ bilya veya silindir tipinde olmalõ,
kum ve tozun içeriye girmesine karşõ korunmalõdõr. Milin hareketinden kaynaklanan tablanõn
merkezinin yatay yer değiştirmesi, 1,0 mm’den fazla olmamalõdõr.

Dõş bükey yüzeyli uç ve durdurucu en az 500 HV Vickers sertliğinde sertleştirilmiş çelikten imal edilmiş
-1
olmalõdõr (ISO 409-1). Dõş bükey ucun kavisi yaklaşõk 0,01 mm olmalõdõr.

Çalõşma durumunda tabla eksantirik bir mil vasõtasõ ile yukarõya kaldõrõlõr ve dõş bükey uç durdurucuya
çarpmadan önce tablanõn (15,0 ± 0,3) mm yükseklikten serbest düşmesi sağlanõr.

Eksantirik mil en az 400 HV Vickers sertliğine sahip çelikten imal edilmeli ve serbest düşmesi daima
(15,0 ± 0,3) mm olacak şekilde imal edilmiş olan bilyalõ yatağa bağlanmalõdõr. Eksantirik mil kõlavuzu,
eksantirik milde en az aşõnma olacak şekilde imal edilmelidir. Eksantirik mil 250 W’lõk bir elektrik
motoru ile dişli redüktör üzerinde saniyede bir devir olmak üzere sabit hõzda çalõştõrõlõr. Bir sarsma
periyodunda tam olarak 60 vuruş yapacak şekilde kontrol mekanizmasõ ve sayaç bulunmalõdõr.

Kalõplar, kollara göre kalõp bölmeleri uzunlamasõna olacak şekilde ve eksantirik milin dönme eksenine
dik olacak şekilde yerleştirilmelidir. Kalõbõn pozisyonu uygun referans işaretler koymak suretiyle,
ortadaki bölmenin merkezi çarpma noktasõnõn tam üzerinde olacak şekilde ayarlanmalõdõr.
3
Cihaz, kütlesi yaklaşõk 600 kg, hacmi yaklaşõk 0,25 m ve boyutlarõ kalõp için çalõşma yüksekliğine göre
verilen bir beton blok üzerine sağlam şekilde monte edilmelidir. Beton blokun tabanõnõn tamamõ
sarsma etkisinden doğacak harici titreşimleri önleyen, uygun izolâsyon verimine sahip elâstik bir
tabaka (meselâ, doğal kauçuk) üzerinde durmalõdõr.

Cihaz, beton bloğa çelik civatalarla sabitleştirilmeli ve cihazla beton arasõna ince bir harç tabakasõ
dökülerek titreşimin etkisi önlenmelidir.

4.7 Eğilme dayanõmõ cihazõ

Eğilme dayanõmõ cihazõ 10 kN yükleme kapasitesinde, (50 ± 10) N/s yükleme hõzõnda kullanõlan ölçüm
aralõğõnõn üstteki beşte dörtlük kõsmõnda kaydedilen yük ± %1,0 doğrulukta olmalõdõr. Cihaz,
birbirinden uzaklõğõ (100,0 ± 0,5) mm olan, (10,0 ± 0,5) mm çapõnda iki adet çelik mesnet silindiri ile
her ikisi arasõna merkezî olarak yerleştirilen, aynõ çaptaki bir üçüncü çelik yükleme silindirin
oluşturduğu eğilme düzeneğinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluğu “a” 45 mm - 50 mm olmalõdõr.
Yükleme düzeneği Şekil 5’te gösterilmiştir.

Bu üç silindirin eksenlerinden geçen üç düşey düzlem birbirine paralel olmalõ, deney süresince paralel
kalmalõ, deneye tâbi tutulan numunenin yönüne dik ve eşit uzaklõkta olmalõdõr. Mesnet silindirlerinin bir
tanesi ve yükleme silindiri prizma üzerinde yükün düzgün şekilde dağõlõmõnõ sağlayacak ve burulma
gerilmesi meydana getirmeyecek şekilde hafifçe oynak olmalõdõr.

Not - Eğilme dayanõmõ, basõnç dayanõmõ cihazõ ile de ölçülebilir. Bu durumda da cihaz yukarõdaki
özelliklere sahip olmalõdõr.

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ölçüler mm’dir.

1 Uç
2 Eksantrik mil
3 Durdurucu
4 Eksantrik mil kõlavuzu

Not - Farklõ imalâtçõlarõn mamülleri farklõ olabileceğinden kalõplarõn ve sarsma tablalarõnõn dõş boyutlarõ
ve kütlelerin birbirine uyumluluğu alõcõ tarafõndan sağlanmalõdõr.

Şekil 4 - Tipik sarsma cihazõ

8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Ölçüler mm’dir.

Şekil 5 - Eğilme dayanõmõ tayini için yükleme düzeneği

4.8 Basõnç dayanõmõ cihazõ

Deney cihazõ deney için uygun kapasitede (Not 1), (2400 ± 200) N/s yükleme hõzõnda kullanõlan ölçüm
aralõğõnõn üst beşte dörtlük kõsmõnda kaydedilen yük ± %1,0 doğrulukta olmalõdõr. Numunenin kõrõlma
anõndaki değerini makine boşaltõldõktan sonra da gösterebilen cihazõ olmalõdõr. Ölçme cihazõ
üzerindeki en büyük yük göstergesi ibreli veya hafõzalõ sayõsal olabilir. Elle çalõştõrõlan makine
kullanõlõyorsa yük artõşõnõ kontrol edebilecek bir mekanizmasõ (ayar cihazõ) olmalõdõr.

Yükleme tablasõnõn düşey ekseni cihazõn düşey ekseni ile çakõşmalõ ve yükleme sõrasõnda tablanõn
hareket yönü, cihazõn düşey ekseni doğrultusunda olmalõdõr. Uygulanan kuvvetlerin bileşkesi
numunenin merkezinden geçmelidir. Kõrma başlõğõnõn alt plâkasõnõn yüzeyi cihazõn eksenine dik olmalõ
ve yükleme esnasõnda dik kalmalõdõr. Cihazõn üst plâkasõnõn küresel yuvasõnõn merkezi, cihazõn üst
plâkasõnõn alt yüzeyinin düzlemi ile cihazõn düşey ekseninin kesim noktasõnõn üzerinde ve ±1 mm
toleranslõ olmalõdõr. Cihazõn üst plâkasõ numune ile temas ettiğinde cihazõn plâkasõ serbest şekilde
ayarlanabilmeli, fakat yükleme esnasõnda alt ve üst plâkalarõn birbirlerine olan konumlarõ sabit
kalmalõdõr.

Cihazõn plâkalarõ en az 600 HV Vickers sertliğinde (ISO 409-1) sert çelikten veya tercihen tungsten
karbürden yapõlmalõdõr. Bu plâkalar en az 10 mm kalõnlõğõnda, (40,0 ± 0,1) mm genişliğinde ve (40,0 ±
0,1) mm uzunluğunda olmalõdõr. Numune ile temas eden tüm yüzeyin düzgünlük toleransõ ISO 1101
Madde 14.2’ye göre 0,01 mm olmalõdõr. Yüzey dokusu ISO 1302’ye göre N3’den daha pürüzsüz ve
N6’dan daha pürüzlü olmamalõdõr. Alternatif olarak sert çelikten veya tercihen tungsten karbürden
veya sertleştirilmiş çelikten yapõlmõş ve en az 10 mm kalõnlõğõnda, özelliklere uyan iki yardõmcõ levha
kullanõlabilir. Yardõmcõ levhalar yükleme sisteminin ekseninine göre ± 0,5 mm doğrulukla
merkezlenmelidir.

Cihazda küresel yuva yoksa veya kullanõlamaz durumda ise veya bu küresel çapõ 120 mm den
fazlaysa Madde 4.9’da anlatõlan kõrma başlõğõ kullanõlmalõdõr.

Not 1 - Cihaz iki veya daha fazla yükleme aralõğõnda olmalõdõr. Düşük aralõğõn en yüksek değeri bir
sonraki yüksek aralõğõn en yüksek değerinin yaklaşõk 1/5’i olmalõdõr.

Not 2 - Cihazõn yükleme hõzõnõn ayarlanmasõ için otomatik bir mekanizmasõ ve sonuçlarõn
kaydedileceği bir sistemi olmalõdõr.

Not 3 - Cihazõn küresel yatağõ numune ile temasõnõ kolaylaştõrmak için yağlanabilir, fakat deney
sõrasõnda yüklenirken plâkanõn oynamasõna da müsaade edilmelidir. Yüksek basõnç altõnda
etkili olan yağlar uygun değildir.

9
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Not 4 - Düşey, alt, üst kelimeleri alõşõlagelen düşey eksenli makinalar için verilmiş terimlerdir. Bununla
birlikte ekseni düşey olmayan, Madde 11.7’deki deney işlemine uygun ve Madde 4.8’in diğer
özelliklerini sağlayan cihazlar da kullanõlabilir.

4.9 Basõnç dayanõm cihazõ için kõrma başlõğõ

Madde 4.8’e göre kõrma başlõğõ (jig) kullanmak gerektiğinde Şekil 6’da gösterilen kõrma başlõğõ, harç
numunesinin basõnç uygulanan yüzeylerine yükü iletecek şekilde, cihazõn plâkalarõ arasõna konur.

Kõrma başlõğõnda kullanõlacak alt levha, cihazõn alt plâkasõ ile birleştirilebilir. Üst kõrma plâkasõ, yükü
aradaki küresel yuva vasõtasõ ile cihazõn alt plâkasõndan alõr. Bu yuva içinde bulunan parça, kõrma
başlõğõ içerisinde önemli ölçüde sürtünme meydana getirmeden düşey olarak hareket etmelidir. Kõrma
başlõğõ temiz tutulmalõdõr, küresel yuva numune şekline göre başlangõçta kendini ayarlayabilecek
şekilde oynak olmalõ, deney esnasõnda da sabit kalmalõdõr. Kõrma başlõğõ kullanõldõğõnda Madde 4.8’de
belirlenen tüm özellikler uygulanmalõdõr.

Not 1 - Kõrma başlõğõnõn küresel yuvasõ yükleme sõrasõnda plâkalarõn hareketine sebebiyet
vermeyecek şekilde yağlanabilir. Yüksek basõnç altõnda etkin olan yağlar uygun değildir.

Not 2 - Cihazõn numune kõrõldõktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dönmesi istenir.

1 Rulman yataklarõ 7 Kõrma başlõğõnõn üst yatağõ

2 Kayabilen parça 8 Numune
3 Geri dönüş yayõ 9 Alt plâka
4 Cihazõn geri dönüş yatağõ 10 Kõrma başlõğõnõn alt plâkasõ
5 Cihazõn üst plâkasõ 11 Cihazõn alt plâkasõ
6 Kõrma başlõğõnõn küresel yatağõ

Şekil 6 - Basõnç dayanõmõ için tipik kõrma başlõğõ

10
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

5 Harç bileşenleri
5.1 Kum

5.1.1 Genel
Çeşitli ükelerde imal edilen CEN standard kumu, bu standarda göre çimentonun dayanõmõnõn
tayinininde kullanõlõr. “EN 196-1 CEN Standard Kumu” Madde 5.1.3’de belirtilen gereklere uymalõdõr.
Bu standarda göre üretilen CEN Standard kumunun uygunluğu bu alanda yetkili olan Milli Standard
Organizasyonu tarafõndan beyan edilmelidir.

Milli Standard Kuruluşu EN 196-1 CEN Standard Kumunun müteakip üretimlerinin sürekli olarak bu
standarda göre kontrol edilmesini sağlamalõdõr.
CEN Standard kumu, özelliklerinin tam olarak tespitindeki güçlüklerden dolayõ belgelendirme ve kalite
2)
kontrol deneyleri sõrasõnda, Madde 5.1.2’de belirtilen CEN Referans kumuna göre standardize
edilmelidir.

5.1.2 CEN referans kumu

CEN referans kumu, tercihan yuvarlak tanecikli ve silisyum dioksit miktarõ en az % 98 olan doğal silis
kumu olmalõdõr.
Tanecik büyüklük dağõlõmõ Çizelge 3’te verilen limitler arasõnda olmalõdõr.

Çizelge 3 - CEN Referans kumunun tanecik büyüklüğü dağõlõmõ

Kare göz açõklõğõ mm Kümülatif elekte kalan %

2,00 0
1,60 7±5
1,00 33 ± 5
0,50 67 ± 5
0,16 87 ± 5
0,08 99 ± 1

Kumun elek analizi temsilî numune üzerinde yapõlõr. Eleme işlemine, her elekten geçen kum miktarõ
0,5 g /dakika dan az oluncaya kadar devam edilir.
o o
Temsilî kum numunesinin, 105 C - 110 C’da 2 saat kurutulduktan sonra tayin edilen rutubet oranõ %
0,2’den az olmalõ ve kurutulmuş numunenin kütlesinin yüzdesi cinsinden belirtilmelidir.

5.1.3 CEN Standard kumu

CEN standard kumu, Madde 5.1.2’ de belirtilen tanecik dağõlõmõ ve rutubet miktarõna uymalõdõr. İmalât
sõrasõnda bu tayinler en az günde bir defa yapõlmalõdõr. CEN standard kumunun CEN Referans
kumuna eşdeğer performansõ göstermesi için bu özellikler yeterli değildir. Bu eşdeğerlik standard
kumla referans kumu karşõlaştõrmayõ içeren bir belgelendirme deney programõ ile teyid edilmelidir. Bu
program ile ilgili hesaplama Madde 11.6’da gösterilmiştir.

CEN standard kumu her tanecik büyüklüğüne göre ayrõ ayrõ veya önceden karõştõrõlmõş deneye hazõr
halde (1350 ± 5) g’lõk plâstik torbalar içinde teslim edilebilir, torbalarõn imalâtõnda kullanõlan malzeme
dayanõm deneyi sonuçlarõnõ etkilememelidir.

5.2 Çimento
Deneye tâbi tutulacak çimento numunesi alõnmasõndan sonra deney için 24 saatten fazla
bekletilecekse, tamamõyla dolu olarak, hava geçirimsiz ve çimento ile reaksiyona girmeyecek
malzemeden yapõlmõş bir kapta saklanmalõdõr.

5.3 Su
Referans deneyler için damõtõk su kullanõlmalõdõr. Diğer deneyler için içme suyu kullanõlabilir.
2) CEN Referans Kumu ile ilgili bilgi, DIN Burggrafenstrasse 6, D-1000 Berlin 30, GERMANY
adresinden temin edilebilir.

11
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

6 Harç hazõrlama
6.1 Harcõn bileşimi
Oranlar kütlece bir kõsõm çimento (Madde 5.2) üç kõsõm standard kum (Madde 5.1) ve ½ kõsõm su
(Madde 5.3) (su/çimento oranõ 0,50) şeklinde olmalõdõr.

Üç deney prizmasõna yetecek her takõm için her karõşõm (450 ± 2) g çimento, (1350 ± 5) g kum ve (225
± 1) g sudan ibaret olmalõdõr.

6.2 Harcõn oluşturulmasõ

Çimento, kum, su ve cihazlar lâboratuvar sõcaklõğõnda olmalõdõr (Madde 4.1). Tartõmlar ± 1 g
doğrulukta terazi ile yapõlõr.

Not - Su, 225 ml’lik otomatik pipet ile eklenirse, pipet ± 1 mL doğrulukta olmalõdõr.

6.3 Harcõn karõştõrõlmasõ

Her harç karõşõmõ karõştõrõcõ ile (Madde 4.4) mekanik olarak karõştõrõlmalõdõr. Karõştõrõcõ çalõşõr durumda
iken:
a) Karõştõrma kabõna su konulur ve çimento eklenir,
3)
b) Karõştõrõcõ derhal düşük hõzda çalõştõrõlmaya başlanõr (Çizelge 2) ve 30 s sonra, kum, 30 s içinde
sürekli olarak ilâve edilir. Kullanõlan farklõ boyuttaki kum, hazõr karõşõm halinde değil de ayrõ ayrõ
yõğõnlar halindeyse, her boyuttan gerekli miktar en irisinden başlamak suretiyle birbirini takip eden
miktarlarda kaba ilâve edilir. Karõştõrõcõ yüksek hõza ayarlanõr (Çizelge 2) ve karõştõrmaya 30 s
daha devam edilir,
c) Karõştõrõcõ, 1 dakika 30 saniye sonra durdurulur. İlk 15 s lastik sõyõrõcõ ile kabõn çeperlerine ve
tabanõna yapõşan harç sõyõrõlõr ve kabõn ortasõna toplanõr,
d) Karõştõrmaya yüksek hõzda 60 s daha devam edilir.

Farklõ karõştõrma aşamalarõnõn ayarlanmasõ ± 1 s içerisinde olmalõdõr.

7 Deney numunelerinin hazõrlanmasõ

7.1 Numunelerin boyutu
Deney numuneleri (40 mm × 40 mm × 160 mm )’ lik prizma şeklinde olmalõdõr.

7.2 Kalõplarõn doldurulmasõ

Harcõn hazõrlanmasõnõ müteakip kalõplar hemen doldurulmalõdõr.Kalõp ve kalõp başlõğõ sarsma tablasõna
sõkõca tutturulur. Uygun bir kaşõkla karõştõrma kabõndan doğrudan bir veya bir kaç defada, iki harç
tabakasõndan ilki (her biri 300 g olmak üzere) her kalõp bölümüne doldurulur. Harç tabakasõ , büyük
yayõcõ ile, (Şekil 3) kenarlarõndan dik pozisyonda tutularak ve kalõp başlõğõyla temas halinde olmak
üzere, kalõbõn her bölmesinde bir kez olmak üzere ileri geri hareket ettirilerek düzgün şekilde yayõlõr.
Sonra bu birinci tabaka 60 sarsma ile sõkõştõrõlõr. İkinci tabaka harç kalõba doldurulur ve küçük yayõcõ ile
(Şekil 3) bu tabaka da düzeltilir ve ikinci 60 sarsma ile sõkõştõrõlõr.

Kalõp itina ile sarsma tablasõndan kaldõrõlõr ve kalõp başlõğõ çõkarõlõr. Harcõn fazlasõ derhal hemen
hemen dik tutulan bir metal mastarla (Şekil 3) sõyrõlõr ve her yöne doğru bir kere enine testere hareketi
(Şekil 2 ) ile çekmek suretiyle yavaş yavaş hareket ettirilir. Prizmalarõn yüzeyi, aynõ mastar hemen
hemen düz tutularak düzleştirilir. Prizmalarõ ve sarsma tablasõna göre konumlarõnõ tanõmlamak
amacõyla kalõplar etiketlenir veya işaretlenir.

8 Deney numunelerinin deneye hazõrlanmasõ (şartlandõrma)

8.1 Kalõbõn sökülmesinden önceki işlemler ve bekletme
Sõyõrma işleminin sonucu olarak kalõp kenarlarõnda kalan harç silinmelidir.
Kalõbõn üzeri 210 mm × 185 mm ölçüsünde 6 mm kalõnlõğõnda cam plâka ile örtülür. Aynõ boyutta çelik
veya geçirimsiz başka malzemeden yapõlmõş plâkalar da kullanõlabilir.

3) Bu işlemlerin kontrolü ve zamanlamalar için otomatik aletler kullanõlabilir.

12
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

Not: Cam plâka kullanõlõyorsa emniyet için kenarlarõ yuvarlatõlmalõdõr.

Üzeri plâka ile kapatõlmõş, uygun şekilde işaretlenmiş kalõplar geciktirilmeden yatay olarak rutubet
odasõna veya kabinine (Madde 4.1) konulur. Rutubetli hava kalõbõn her tarafõna ulaşabilmelidir. Kalõplar
birbirinin üstüne konmamalõdõr. Her kalõp muhafaza edildiği yerden sökülmek üzere uygun zamanda
alõnmalõdõr.

8.2 Kalõplarõn sökülmesi

4)
Kalõplar itinayla sökülmelidir . 24 saatlik deney için, numune deneyden en fazla 20 dakika önce
5)
kalõptan çõkarõlmalõdõr . 24 saatten daha büyük yaşlardaki deney için, numune kalõba yerleştirildikten
sonraki
5)
(20 - 24) saat arasõnda kalõptan çõkarõlõr .

Not - Harç 24 saatte hasar riski olmaksõzõn kalõptan sökülebilecek dayanõm kazanmamõşsa kalõp
sökme 24
saat geciktirilebilir. Kalõp sökmedeki gecikme deney raporunda belirtilmelidir.

24 saatlik (veya gecikmiş kalõp sökümü nedeniyle 48 saatlik) deney için seçilen kalõptan çõkarõlmõş
numune deneye tâbi tutulana kadar õslak bezle sarõlarak bekletilir.

Suda kür uygulanacak numuneler daha sonra tanõmlanabilmeleri için, suya dayanõklõ mürekkeple veya
kalemle uygun şekilde işaretlenirler.

8.3 Prizmalarõn suda kürlenmesi

o
İşaretlenmiş prizmalar geciktirilmeden (20 ± 1) C ’da su bulunan kaba (Madde 4.1) uygun şekilde
yatay veya düşey olarak daldõrõlõr. Yatay olarak konuyorsa, döküm esnasõnda üste gelen yüzeyler
bekletilme sõrasõnda da üste gelmelidir. Numuneler, paslalanmaz õzgaralarõn üzerine, su prizmanõn
bütün yüzeyleri ile temas edebilecek şekilde ayrõ ayrõ yerleştirilmelidir. Numuneler arasõndaki boşluk
veya numunelerin üst yüzeyindeki suyun derinliği hiçbir zaman 5 mm’den az olmamalõdõr.

Not - Tahta õzgaralar uygun değildir.

Sadece benzer kimyasal bileşime sahip çimentolardan yapõlmõş prizmalar aynõ kaplarda muhafaza
edilmelidir.

Kaplarõn ilk doldurulmasõnda veya gerektiğinde sabit seviyeyi muhafaza etmek için yapõlan ilâvelerde
çeşme suyu kullanõlõr. Prizma saklanmasõ sõrasõnda, suyun tamamõ değiştirilmez.

Belli bir yaşta (24 saat veya gecikmeli 48 saatlik kalõptan çõkarmanõn dõşõnda) denenmesi gereken
prizma deneyden en fazla 15 dakika önce çõkarõlmalõdõr. Deney uygulanacak yüzeylerinde tortu varsa
temizlenmelidir. Deney numuneleri deney uygulanõncaya kadar õslak bir bezle sarõlmalõdõr.

8.4 Dayanõm deneyleri için numunelerin yaşlarõ

Numunelerin yaşlarõ deneyin başõnda çimento ve suyun karõştõrõldõğõ andan itibaren hesaplanõr.

Farklõ yaşlardaki dayanõm deneyleri aşağõdaki limitler içinde yapõlõr:

24 saat ± 15 dakika
48 saat ± 30 dakika
72 saat ± 45 dakika
7 gün ± 2 saat
≥ 28 gün ± 8 saat

9 Numunelerin deneye tâbi tutulmasõ

4) Plâstik veya kauçuk çekiç veya bu iş için yapõlan özel aletler kalõp sökmede kullanõlõr.
5) Karõştõrma, sõkõştõrma işlemlerinin ve harcõn hava muhtevasõnõn kontrolu için kalõptan çõkan her
deney numunesinin tartõlmasõ tavsiye edilir

13
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

9.1 Deney işlemi

Eğilme dayanõmõnõ bulmak için Madde 4.7’de belirtilen cihaz ile tek noktadan (merkezi) yükleme
metodu kullanõlõr.

Eğilme dayanõmõ deneyi sonucunda elde edilen 40 mm × 40 mm’ lik alana sahip yarõm prizmalarõn
kalõplanmõş yan yüzeylerine yükleme yapõlmak suretiyle deney yapõlõr.

Eğilme dayanõmõ değeri istenmiyorsa, bu deney atlanabilir. Bu durumda basõnç dayanõmõ deneyleri,
prizmalar zarar verici gerilmeye maruz bõrakmayacak şekilde, uygun olarak ikiye bölünmüş yarõm
prizmalar üzerinde yapõlõr.

9.2 Eğilme dayanõmõ

Prizma Madde 4.7 ’de verilen deney cihazõna yan yüzeylerden biri üzerine ve uzunluğuna ekseni
mesnet silindirlerinin eksenine dik olacak şekilde mesnet silindirleri üzerine yerleştirilir. Yük, yükleyici
silindir vasõtasõ ile prizmanõn karşõ yan yüzünden dik olarak uygulanõr ve düzgün olarak (50 ± 10) N/s
hõzõnda olacak şekilde prizma numune kõrõlõncaya kadar artõrõlõr.

İki parçaya bölünmüş olan yarõm prizmalar basõnç dayanõm deneyine kadar õslak bir bezle sarõlarak
muhafaza edilir .
2
Eğilme dayanõmõ Rf, N/mm olarak aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr.

1,5 x Ff x l
Rf =
b3

Burada;
2
Rf : Eğilme dayanõmõ, (Newton/mm )
b : Prizmanõn kare kesitinin kenar uzunluğu (mm ),
Ff : Prizmanõn kõrõldõğõ anda ortasõna uygulanan kuvvet (Newton),
l : Mesnet silindirleri arasõndaki uzaklõk ( mm )
dõr.

9.3 Basõnç dayanõmõ

Her yarõm prizma Madde 4.8 ve Madde 4.9’da belirtilen cihaz kullanõlarak yan yüzeylerinden yüklemek
suretiyle deneye tâbi tutulur.

Yarõm prizmalar, cihazõn plâkalarõ arasõna ± 0,5 mm’den fazla taşmõyacak şekilde merkezlenerek ve
prizmanõn arka yüzü plâkadan veya yardõmcõ plâkalardan 10 mm taşacak şekilde uzunlamasõna
yerleştirilir.

Yük (2400 ± 200) N/s hõzda olmak üzere düzgün şekilde, prizma kõrõlana kadar artõrõlõr.

Yük artõşõnõn elle yapõldõğõ durumda, kõrõlma yükünün değerine yaklaşõlõnca, yük hõzõnõn azalmasõ
nedeniyle ayar yapõlmasõ gerekir.

Basõnç dayanõmõ Rc , aşağõdaki eşitlikten hesaplanõr:

Fc
Rc =
1600

Burada;
2
Rc : Basõnç dayanõmõ (N/mm ),
Fc : Kõrõlmadaki en büyük yük (N),
2
1600 : Plâkalarõn veya yardõmcõ plâkalarõn ( 40 mm × 40 mm ) alanõ ( mm )
dõr.

14
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

10 Çimento uygunluk deneyi

10.1 Genel
Basõnç dayanõmõ tayini metodunun başlõca iki uygulamasõ vardõr ; bunlar uygunluk deneyi ve kabul
deneyidir.
Bu madde, çimentonun belirli bir basõnç dayanõmõna uyup uymadõğõ kararõnõn verildiği yöntem olan
uygunluk deneyini anlatmaktadõr.

Kabul deneyi Madde 11’de anlatõlmõştõr.

10.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi

Basõnç dayanõmõ deneyinin sonucu, 3 prizmalõk takõmdan tayin edilen 6 adet sonucun aritmetik
ortalamasõ olarak ifade edilir.

6 adet sonuç içerisinde biri ortalamadan ± %10 ‘dan fazla farklõlõk gösterirse bu sonuç atõlõr ve geri
kalan 5 sonucun ortalamasõ alõnõr. 5 sonuçtan biri bunlarõn ortalamasõndan ± %10‘dan fazla fark
gösterirse bu takõma ait sonuçlar iptal edilir.

10.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ

2
Yarõm prizmalardan tayin edilen ve 0,1 N/mm yaklaşõmla ifade edilen tek tek bütün dayanõm
2
sonuçlarõnõn ortalamasõ Madde 10 .2’ye göre en yakõn 0,1 N/mm ’ ye yuvarlatõlarak ifade edilir.

10.4 Sonuç raporu

Tek tek bütün sonuçlar kaydedilir. Hesaplanan ortalama değer ve varsa Madde 10.2’ ye göre hesaba
katõlmayan sonuç raporda belirtilir.

10.5 Metodun kesinliğinin ölçülmesi

Metodun kesinliği tekrarlanabilirlik (Maddde 11.5) ve uyarlõlõk (Madde 10.6) ile ölçülür.

Uygunluk deneyi için deney metodunun hassasiyeti uyarlõlõk ile ölçülür. Kabul deneyi ve üretim konrol
amaçlarõ için deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlik ile ölçülür.

10.6 Uyarlõk
Basõnç dayanõm deneyine ait metodun uyarlõğõ, farklõ lâboratuvarlarda çalõşan farklõ kişiler, farklõ
donanõm, farklõ orijinli standard kum ile farklõ zamanlarda deneye tâbi tutulan hemen hemen özdeş
çimento numunelerinden elde edilen deney sonuçlarõna ait hatanõn miktar olarak ifadesidir.

28 günlük dayanõmda, yukarõda belirtilen şartlar altõnda ‘’tecrübe kazanmõş’’ lâboratuvarlar arasõndaki
uyarlõk, değişim katsayõsõ cinsinden ifade edildiğinde % 6 ‘dan az olmasõ beklenir.

Buna göre farklõ lâboratuvarlarda deneye tâbi tutulmuş ilgili iki deney sonucunun arasõndaki farkõn %
15’ten az olmasõ beklenir (% 95 ihtimalle).

11 Kum ve alternatif donanõmõn kabul deneyi

11.1 Genel
Madde 3’te belirtildiği üzere bu standard çerçevesinde çimentonun analizi, her yerde bulunabilen, tek
bir deney kumuna dayandõrõlamaz. Bu sebeple CEN standard kumu olarak tanõmlanacak başka deney
kumlarõnõn da kullanõlabilir olmasõ bir gerekliliktir.

Bu standard benzer şekilde fakat başka bir sebepten deney lâboratuvarõnõn belirli bir tip sõkõştõrma
cihazõnõn kullanõlmasõnõ gerektirmez. ’’Alternatif malzemeler ve ekipman‘’ terimi bunun için
kullanõlmõştõr. Bu alternatifler standardõn gerektirdiği sõnõrlamalar içinde olmak üzere seçme serbestliği
tanõr. Sonuç olarak bu standardõn temel özelliklerinden biri uygunluk deneyinden elde edilen dayanõm
sonuçlarõnõ önemli ölçüde etkilememesi için belirlenmiş referans malzemeler ve ekipmanõn
kullanõmõnõn bir deney programõna tâbi tutulmasõdõr.

Kabul deneyi programõ; teklif edilen yeni alternatifin standardõn gerekleri ile uyum içerisinde olduğunu
gösteren belgelendirme deneyini ve belgelendirme deneyine tâbi tutulmuş alternatifin standardla
uygunluk içerisinde olduğunu gösteren doğrulama deneyini içerir.

15
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

İki önemli alternatif kum ve sõkõştõrma cihazõ olduğundan, bunlarõn deneyleri kabul deneyinin genel
prensiplerinin açõklamasõ olarak sõrasõyla Madde 11.6 ve Madde 11.7 ‘ de tanõmlanmõştõr.

11.2 Deney sonuçlarõnõn ifade edilmesi

Deney sonuçlarõ bir takõmõn 3 prizmasõnda yapõlmõş altõ basõnç dayanõmõ tayininin aritmetik ortalamasõ
olarak ifade edilir.

11.3 Deney sonuçlarõnõn hesaplanmasõ

Deney sonuçlarõ Madde 10.3’e uygun olarak hesaplanõr.
11.4 Deney metodunun kesinliği
Kabul deneyi ve üretimin kontrolü amacõ için yapõlan deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlikle
ölçülür. (Uyarlõlõk için Madde 10.6)

11.5 Tekrarlanabilirlik
Basõnç dayanõm deneyine ait metodun tekrarlanabilirliği bir lâboratuvarda bir çimentonun hemen
hemen özdeş numuneleriyle, hemen hemen özdeş koşullarda (aynõ kişi, aynõ donanõm, aynõ kum, kõsa
zaman aralõğõ vb) elde edilen deney sonuçlarõna ait hatanõn miktar olarak ifadesidir.

28 günlük basõnç dayanõmõnda yukarõda belirtilen şartlar altõnda, ’’tecrübeli’’ lâboratuvarlar arasõndaki
tekrarlanabilirlik, değişim katsayõsõ cinsinden ifade edildiğinde % 1 ile %3 arasõnda olmasõ beklenebilir.

11.6 CEN standard kumlarõ

11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi

Bu standarda uygun olarak kullanõlacak kum, belgelendirilmeli ve ‘CEN standard kumu, EN 196-1‘
şeklinde ifade edilmelidir.

Belgelendirme deneyi için teklif edilen yeni CEN standard kumunun başlangõç üretim periyodu
boyunca (en az üç aylõk) uygunluğunu ispatlamasõ gerekir. (ilâve olarak, kalitenin uzun vadede
düzenliliğini sağlamak için yõllõk doğrulama deneyi gereklidir, Madde 11.6.2). Belgelendirme deneyi
Madde 11.6.3 ‘de belirtildiği gibi, teklif edilen CEN standard kumunu CEN referans kumuyla
karşõlaştõrmak için standardize edilmiş bir prosedüre dayanõr.

Belgelendirme deneyi 28 günlük yaşta yapõlan basõnç dayanõmõ deneyine dayanõr ve uygun millî
standardizasyon kurumu tarafõndan bu amaçla tayin edilen deney lâboratuvarlarõnda gerçekleştirilir.

Onaylanmõş deney lâboratuvarlarõ, farklõ ülkelerde üretilen CEN standard kumlarõnõn özelliklerinin
uluslararasõ kabul kriterlerine göre karşõlaştõrõlabilir olmasõnõ sağlamak için, uluslar arasõ işbirliği
6)
içerisinde olmalõ ve lâboratuvarlar arasõ deney programlarõnda yer almalõdõrlar.

11.6.2 Kum doğrulama deneyi

Belgenin yõllõk yenilenmesi için istenen doğrulama deneyi prosedürü, onaylanmõş bir deney
lâboratuvarõ tarafõndan yapõlan rastgele seçilmiş kum numunesinin yõllõk deneyi ve kum imalâtçõsõnõn
kendi kalite kontrol deney kayõtlarõnõn belgelendirme kuruluşu tarafõndan muayenesini içerir.

Doğrulama deneyi programõ Madde 11.6.4 ‘te anlatõlan belgelendirme deneyi ile aynõ prensiplere
dayanõr.

Kum imalâtçõsõnõn kalite kontrol deneyleri, imalâtçõnõn kendi lâboratuvarõnda veya bir servis
lâboratuvarõnda düzenli olarak yapõlõr (sürekli üretim söz konusu olduğunda her ay). En az üç yõllõk
kalite konrol deney sonuçlarõnõn kayõtlarõ doğrulama prosedürününün bir parçasõ olarak muayene için
belgelendirme kuruluşuna verilebilmelidir.

11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu

6) Bu programdaki gerekler gelecekteki belgelendirme plânõnõn bir bölümünü oluşturacaktõr.

16
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

11.6.3.1 Genel
En az üç aylõk ilk üretim periyodu boyunca, belgelendirme kuruluşu tarafõndan belgelendirme deneyi
için, CEN standard kumu olarak belgelendirilmesi istenen kumdan, üç bağõmsõz kum numunesi alõnõr.

Belgelendirme kuruluşu tarafõndan bu amaç için seçilmiş üç farklõ çimentodan her biri kullanõlarak bu
üç kumun her biriyle CEN referans kumuyla karşõlaştõrma deneyi yapõlõr.

28 günlük sürede yapõlan bu karşõlaştõrma deneylerinden her birinin sonucu kabul edilebilirlik sõnõrlarõ
içinde olursa söz konusu kum CEN standard kumu olarak kabul edilir.

11.6.3.2 Kabul kriteri

Bu standard, uzun vadede 28 günlük basõnç dayanõmõnda CEN referans kumuyla elde edilen
sonuçtan % 5 farklõ olursa “ en az % 95 ihtimalle red edilir” şeklinde bir kabul kriterine dayanõr.

11.6.3.3 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ

Bu amaçla seçilmiş çimento numuneleri kullanõlarak birinde CEN referans kumu diğerinde teklif edilen
CEN standard kumu kullanõlmak üzere 20 çift harç karõşõmõ takõmõ hazõrlanõr.

Bu standard çerçevesinde her çiftteki iki karõşõm, gelişigüzel sõrayla peş peşe hazõrlanõr. 28 günlük kür
uygulamasõndan sonra karõşõm takõmlarõnõn bir çiftinin 6 prizmasõ basõnç dayanõmõ deneyine tâbi
tutulur ve her kumun deney sonucu; x teklif edilen CEN standard kumu, y CEN referans standard
kumu olmak üzere Madde 10.3’e göre hesaplanõr.

11.6.3.4 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin değerlendirilmesi

Aşağõdaki parametreler hesaplanõr:
a) CEN referans kumuyla hazõrlanmõş 20 karõşõm takõmõn ortalama basõnç dayanõmõ (y ) ;
b) Teklif edilen CEN standard kumuyla hazõrlanmõş 20 takõmõn ortalama basõnç dayanõmõ (x ) ;

100 (x - y)
D=
y

D, işaret dikkate alõnmaksõzõn en yakõn 0,1’e yuvarlatõlarak değerlendirilir.

11.6.3.5 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri

Kabul kriteri dõşõnda kalan farklõlõk beklendiği zaman,aşağõdaki parametreler hesaplanõr:
a) Deney sonçlarõ ile oluşturulan her değer çifti arasõndaki cebirsel fark (d= x-y )
b) 20 farkõn ortalama değeri (d = x - y )
c) 20 farkõn standard sapmasõ (s)
d) 3s değeri
e) d’ nin en yüksek değeri (dençok ) ve d arasõndaki ve d’nin en düşük değeri (denaz) ile d arasõndaki
aritmetik fark. Bu farklardan biri 3s ‘den büyük ise, o değer (dençok ya da denaz) değerlendirmeye
alõnmaz ve hesaplamalar kalan 19 değer ile tekrarlanõr.

11.6.3.6 Kabul için şart

Madde 11.6.3.4 ‘e göre hesaplanan D’nin üç değerinden herbiri 5 ‘den küçük ise teklif edilen CEN
standard kumu belgelendirme için uygun kabul edilir. D ‘nin bir veya birden fazla değeri 5 veya 5‘den
büyük olmasõ durumunda bu kum uygun kabul edilmez.

11.6.4 CEN standard kumu doğrulama deneyi metodu

11.6.4.1 Belgelendirme kuruluşunun yõllõk deneyi

Belgelendirme kuruluşu tarafõndan Madde 11.6.2’ye göre rastgele alõnan tek kum numunesi Madde
11.6.3 ‘te anlatõlan genel işleme uyarak, bu amaç için belgelendirme kuruluşu tarafõndan seçilen bir
çimentoyla beraber deneye tâbi tutulur.

Madde 11.6.3.4 ‘e göre hesaplanan D değeri 5’den az ise, numunenin doğrulama deneyi gereklerine
uyduğu kabul edilir.

17
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

D değeri 5 veya 5’den büyük ise, üç rastgele numune daha alõnõr ve Madde 11.6.3 ‘de anlatõlan
komple belgelendirme deneyi işlemine uygun olarak deneye tâbi tutulur.

11.6.4.2 Kum imalâtçõsõnõn aylõk deneyi

Kum imalâtçõsõ tarafõndan aynen Madde 11.6.4.1 ‘de belirtilen doğrulama deneyinde olduğu gibi fakat
belgelendirme kuruluşu tarafõndan seçilen bir çimento kullanõlarak ay boyunca üretilen kumdan
rastgele seçilen bir numune ve belgelendirme deneyi yapõlmõş bir CEN standard kumu ile en az on
karşõlaştõrma ile aylõk deney yapõlõr.

Madde 11.6.3.4 ‘deki gibi hesaplananan D değeri 12 adet sõralõ aylõk karşõlaştõrma deney serisinde iki
kereden fazla 2,5 ‘den büyük çõkarsa, belgelendirme kuruluşu haberdar edilir rastgele alõnmõş 3
numune üzerinde Madde 11.6.3’e göre komple belgelendirme deneyi yapõlõr.
11.7 Alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul deneyi

11.7.1 Genel
Alternatif sõkõştõrma cihazõ ile ilgili kabul deneyi istendiğinde, belgelendirme kuruluşu ticari olarak
mevcut 3 cihaz seçmelidir. Bu 3 cihaz belgelendirme kuruluşu tarafõndan Madde 4.6 ‘daki özellikleri
sağlayan referans sõkõştõrma cihazõ bulunan belgelendirilmiş deney lâboratuvarõna yerleştirilir.

Deneyi yapõlacak cihazõn aşağõdaki dokümanlarõ bulunmalõdõr:

a) Sõkõştõrma cihazõnõn (tasarõmõ ve yapõsõnõn ) tam teknik tarifi,
b) Bakõm talimatõ ,
c) Doğru çalõşmasõnõ temin etmek için yapõlan kontrollerin listesi,
d) Teklif edilen sõkõştõrma prosedürünün tam tarifi,
Belgelendirme kuruluşu deneye tâbi tutulacak cihazõn özelliklerini önceden tariflenen özellikleriyle
dikkatlice karşõlaştõrmalõdõr. Tayin edilen deney lâboratuvarõ belgelendirme kuruluşu tarafõndan bu
amaç için seçilen üç çimentodan her cihaz için ayrõ birini ve CEN referans kumunu kullanarak üç
karşõlaştõrma deneyi uygulamalõdõr. Üç karşõlaştõrma deneyinin her birinin sonucu alternatif cihazõn
kabulü yönünde netice verirse, teklif edilen sõkõştõrma cihazõ alternatif olarak kabul edilebilir .

11.7.2 Alternatif cihazõn deneyi

11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri

Bu standard; bir sõkõştõrma yöntemi kullanan bir cihaz, uzun vadede bu standardda anlatõlan metotla
elde edilenden %5 civarõnda değişen 28 günlük dayanõm farkõna sahipse “en az %95 olasõlõkla kabul
edilemez “ şeklinde bir kabul kriterine dayanõr

11.7.2.2 Karşõlaştõrma deneyinin her birinin uygulamasõ

Bu amaçla seçilen çimentolardan 20 çift karõşõm harcõ numune takõmõ hazõrlanõr ve bir karõşõmõn
sõkõştõrõlmasõnda teklif edilen alternatif sõkõştõrma işlemi, diğer karõşõmda da standard işlem uygulanõr.

Her çiftin iki karõşõmõ gelişi güzel bir sõra takip edilerek, biri diğerinin hemen ardõndan hazõrlanõr.
Sõkõştõrmadan sonra prizmalarõn bakõmõ bu standardõn çerçevesinde yapõlõr. 28 günlük kür
uygulanmasõndan sonra karõşõmlarõn bir çiftinin 6 prizmasõ da basõnç dayanõmõ deneyine tâbi tutulur.
Her sõkõştõrma deneyi için deney sonuçlarõ Madde 11.3‘e göre, teklif edilen alternatif sõkõştõrma
yöntemine ait olan sonuç x ve standard sarsma tablasõna ait olan sonuç y olmak üzere hesaplanõr.

11.7.2.3 Karşõlaştõrma deneylerinin değerlendirilmesi

Aşağõdaki parametreler hesaplanõr:
a) Standard cihazla hazõrlanan 20 karõşõmõn ortalama basõnç dayanõmõ değeri (y ).
b) Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõyla hazõrlanan 20 karõşõmõn ortalama basõnç dayanõmõ (x).

100 (x - y)
D=
y

D, işaret dikkate alõnmaksõzõn en yakõn 0,1’e yuvarlatõlarak değerlendirilir.

18
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS EN 196-1/Mart 2002

11.7.2.4 Kabul kriteri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri

Kabul kriterleri dõşõnda kalan değerlerin işlemleri Madde 11.6.3.5’e uygun olarak yapõlõr.

11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sõkõştõrma cihazõnõn kabul şartlarõ

Madde 11.7.2.3 ‘e göre hesaplanan 3 D değerinin her biri 5,0 ‘ten küçükse bu alternatif cihaz kabul
edilebilir olarak alõnõr.

Bu durumda cihazõn teknik tarifi Madde 4.6 ‘ya ve sõkõştõrma işlemi tarifi Madde 7.2 ‘ye ek olarak kabul
edilir. Hesaplanan D değerinin bir veya birden fazla değeri 5’e eşit veya büyükse alternatif cihaz kabul
edilmez.

19