Professional Documents
Culture Documents
BİRİNCİ TS 10088
EN 932-3/Nisan 1997
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalajına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
ÖN SÖZ
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 932-3 standardı esas alınarak, TSE Maden Hazırlık
Grubu’nca revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 9/4/1997 tarihli toplantısında Türk
Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 10088
01.040.73:73.080 EN 932-3/Nisan 1997
İÇİNDEKİLER
1- KAPSAM ................................................................................................................................................1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR..........................................................................................1
3 - TARİFLER............................................................................................................................................1
4 - CİHAZLAR ...........................................................................................................................................2
5 - NUMUNE ALMA ..............................................................................................................................2
6 - KAYAÇ NUMUNESİNİN TANIMLANMASI....................................................................2
7 - AGREGA NUMUNESİNİN TANIMLANMASI .................................................................3
8 - DENEY RAPORU ............................................................................................................................4
EK A ................................................................................................................................................................5
(Bilgi İçin) ...................................................................................................................................................5
ADLANDIRMA ..........................................................................................................................................5
EK B ................................................................................................................................................................8
(Bilgi İçin) ...................................................................................................................................................8
BİBLİYOGRAFYA ..................................................................................................................................8
ICS 91.100.20 TÜRK STANDARDI TS 10088
73.080 EN 932-3/Nisan 1997
1- KAPSAM
Bu standard agregaların petrografik analizini ve agrega amaçlı kullanılan kayaçların basitleştirilmiş
terminolojik tariflerini kapsar.
NOT - Analizler, inşaat mühendisliğinde kullanılan malzemeler konusunda tecrübeli uzman bir jeolog
(petrograf) tarafından yapılmalıdır.
Bu standard, sadece doğal agregalar, kum ve çakıl veya kırmataş agregalar ile bunları oluşturan kaynak
malzemeler için kullanılmalıdır.
3 - TARİFLER
Bu standardın amacı açısından aşağıdaki tarifler geçerlidir.
NOT - Kayaçlar, orijinlerine göre magmatik, sedimanter ve metamorfik olmak üzere üç ana gruba ayrılabilir.
3.1 - Magmatik kayaçlar, yer yüzünde ya da yerin derinliklerinde ergimiş haldeki kayaçlardan oluşmuştur.
Yerin derinliklerinde oluşan kayaç plütonik (derinlik) ve damar kayaçları olarak ikiye ayrılabilir.
Derinlik kayaçları, çıplak gözle görülebilen iri kristalli dokuya sahip ve yerin derinliklerinde büyük kütleler
halinde teşekkül eder.
Damar kayaçları, küçük kristalli dokuya sahip olup, yeryüzüne yakın kesimlerde küçük kütleler halinde
teşekkül eder.
Yüzey veya volkanik kayaçlar, çok ince taneli camsı dokuya sahip olup yeryüzünde lavlardan teşekkül eder.
3.2 - Sedimanter kayaçlar, daha önceden oluşmuş kayaçların erozyon ve ayrışmasının sonucunda
meydana gelen malzemenin yeryüzünde çökelmesi veya yığılması ile teşekkül eder. Depolanmış malzeme
ankonsolide veya taşlaşmış halde bulunabilir. Sedimanter kayaçlar genellikle tabakalıdır.
3.3 - Metamorfik kayaçlar, daha önceden varolan kayaçların, yer kabuğundaki basınç ve/veya sıcaklık
etkisiyle mineralojik ve yapısal özelliklerinin değişimi ile teşekkül eder. Metamorfik kayaçlar çoğunlukla
anizotropik dokudadırlar.
1
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 10088
01.040.73:73.080 EN 932-3/Nisan 1997
4 - CİHAZLAR
4.1 - Lup (mercek)
4.2 - Çakı
4.3 - Stereoskopik mikroskop (Tipik olarak 10 x dan 100 x’e kadar büyütmeli)
5 - NUMUNE ALMA
İncelenecek numune, açık işletmelerde kazı yüzeylerinden, stok yığınlarındaki agregalardan veya sondaj
karotlarında elde edilen malzemelerden ibarettir. Numune, kabul edilen bir numune alma işlemine uygun
olarak alınmalıdır.
Kayaç numunesi olması durumunda, inceleme için gerekli numunenin kütlesi 5 kg’dan az olmamalıdır.
Agregalarda, muayene için gerekli minimum numune kütlesi (Q), en büyük parça büyüklüğüne bağlı olup
Çizelge -1’de verilmiştir.
ÇİZELGE 1 - Minimum numune kütlesi (Q) ve en büyük parça büyüklüğü (D) arasındaki ilişki.
Agregalarda muayene için gerekli numune TS EN 932-1‘de tanımlanan işlemlere göre alınmalıdır.
Her kayaç tipi, lup veya steroskopik mikroskopla veya diğer uygun aletlerle dikkatlice incelenir.
NOT 1 - Gerektiğinde, ince kesitler polarize mikroskop kullanılarak incelenmelidir (Kayaç, iri taneli veya
heterojen ise birden fazla kesit gerekebilir).
NOT 2 - Aynı zamanda yoğunluk veya ultrasonik hız gibi bazı fiziksel özellikler de tayin edilebilir.
NOT 3 - Tanımlama çok az olsa da özel hallerde önem arzeden bazı bileşimlerle ilgili yorumları da ihtiva
etmelidir. Örneğin opal, mika veya fillitler, sülfatlar, demir sülfidler ve organik malzemeler).
6.2 - Adlandırma
2
ICS 91.100.20 TÜRK STANDARDI TS 10088
73.080 EN 932-3/Nisan 1997
Madde 6.1’de belirtilen tayinle, mümkünse tercihen Ek- A’da verilen terimlerden seçilen uygun bir isim
kayaca verilir.
7 - AGREGA NUMUNESİNİN TANIMLANMASI
7.1 - Genel
Tabii yataklardan çıkarılan agregalar esas olarak;
a) Mineral ve
b) Kayaç parçalarından
meydana gelir.
Madde 7.2 ve Madde 7.3’de verilen tanımlama metodu ve terminoloji sadece 0.1 mm ve 63 mm arasında
tane büyüklükleri için kullanılmalıdır. Numunenin yıkanması uygun olabilir.
NOT - Agregaların bileşimi, genellikle boyut fraksiyonları arasında değişir. Bu nedenle, inceleme yapmadan
önce, ayrı ayrı incelenebilecek gruplandırmaya gerek duyulabilir. Bileşenlerin oranları boyut
fraksiyonlarındaki taneler sayılarak tahmin edilebilir.
7.2 - Muayene
Numunenin tanımlanması (veya tane boyu fraksiyonu):
a) Yüzeysel durumlar (pürüzlük vb.) tanelerin yuvarlaklığı, şekle ait kısa bilgileri,
b) Yeterli sayıdaki temsili partiküllerin sayılması esasına dayalı petrografik tanımlamayo ihtiva eder.
4 mm göz açıklıklı elek üstünde kalan partiküller gözle veya tercihen lup ya da stereoskopik mikroskopla
incelenebilir. Stereoskopik mikroskop küçük taneler için kullanılmalıdır. Bazı durumlarda, ince kesitleri
polarizan mikroskopta incelemek veya kalsiti tespit etmek için asit testi vb. gibi diğer metotların kullanılması
gerekebilir.
Tanelerin ayrışma derecesi ile tane yüzeylerinde alterasyon sıvamalarının varlığı belirtilmelidir.
7.3 - Tanımlama
7.3.1.1 - Kayaçlar: Tercih edilen terimler için Ek-A’ya bakınız. Bazı durumlarda, ön tanımlama seviyesinde,
sınıflamalar sedimanter (silisli/karbonatlı kayaç) derinlik, damar, volkanik, metamorfik gibi basitleştirilebilir.
7.3.2.1 - Bir kayaç veya mineral hakimse (%50’den fazla), malzemeye ismini verir.
7.3.2.2 - Tek bir mineral veya kayaç parçası hakim değilse, malzeme heterojendir ve en fazla bulunan tiplere
göre isimlendirilir. Örnekler:
3
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 10088
01.040.73:73.080 EN 932-3/Nisan 1997
8 - DENEY RAPORU
Deney raporunda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır.
8.2 - Farklı kayaç tiplerinin (Madde 6.1) veya farklı agrega boyut fraksiyonlarının (Madde 7.2) herhangi bir
partikül sayma sonuçlarını da ihtiva eden petrografik tanımlanması,
8.3 - Kaynağı ile ilgili jeolojik bilgi, örneğin aşağıdaki örnekte olduğu gibi;
8.3.1 - Formasyonun tipi, kum ve çakıl yataklarında olduğu gibi. Bu depolanma, alüvyon, sahil çökeli, yamaç
molozu, tillit, buzul çökeli vb. şeklinde karakterize edilebilir.
Kuvaterner alüvyonları söz konusu ise, buradaki nehrin, çayın adı ile belirlenir.
8.3.2 - Jeolojik yaş: sedimanter veya volkaniklerde yaşın bilinmesi halinde aşağıdaki terimlerden birine
benzer bir kullanımla belirtilmelidir.
- Prekambriyen,
- Kambriyen, Ordovisiyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer, Permiyen.
- Triyas, Jura, Kretase.
- Tersiyer
- Kuvaterner
4
ICS 91.100.20 TÜRK STANDARDI TS 10088
73.080 EN 932-3/Nisan 1997
EK A
(Bilgi İçin)
ADLANDIRMA
Aşağıdaki terminoloji, agregalar için kullanılan birçok kaya tiplerine uygulanabilen basit petrografik terimlerin
listesini vermektedir.
A.1.1.1 - Granit: Mika (Biyotit ve/veya muskovit) ile beraber temel olarak alkali feldispat ve kuvars ihtiva
eden açık renkli bir kayaçtır.
A.1.1.2 - Siyenit : Az miktarda nefelin veya kuvars ile birlikte esas olarak alkali feldispat (%60’dan fazla) ve
demir-magnezyumlu mineraller (hornblend, biyotit) ihtiva eden kimyasal olarak granit ile gabro arasında yer
alan açık renkli bir kayaçtır.
A.1.1.3 - Granodiyorit : Bileşim itibariyle granit ve diyorit arasında yer alan kayaç.
A.1.1.4 - Diyorit : Esas olarak plajioklas, hornblende ve bazen biyotit ve piroksen ihtiva eden normal olarak
kuvars bulunmayan kimyasal olarak granit ve gabro arasında yer alan kayaçtır.
A.1.1.5 - Gabro : Esas olarak kalsiyumlu feldispatca zengin ve piroksen bazen olivin, biyotit veya hornblend
ihtiva eden koyu renkli kayaçtır.
A.1.2.1 - Dolerit : Kalsiyumlu feldispatca zengin, piroksen ve bazen demir oksit ihtiva eden gabronun ince
taneli eşdeğeri kayaçtır . Koyu renkli ve masiftir.
A.1.2.2 - Diyabaz : Orijinal mineralleri karbonat, albit, klorit ve serpantinle yer değiştirmiş olan altere
dolerittir1).
A.1.3.1 - Riyolit : Camsı veya kriptokristalin matriks içinde ekseriya alkali feldispat ve kuvars kristalleri ihtiva
eden granit ve mikrogranitin eş değeri kayaçtır.
A.1.3.2 - Trakit : Siyenitin eş değeri olup genellikle açık renklidir.
A.1.3.3 - Andezit : Ekseriya gözle görülebilir plajiyoklas ve piroksen kristalli diyoritin eşdeğeri kayaçtır.
A.1.3.4 - Dasit : Granodiyoritin eş değeri kayaçtır.
A.1.3.5 - Bazalt : Piroksen ve olivin kristalleri ihtiva eden çok koyu renkli gabro ve doleritin eş değeri
kayaçtır. Bazalt lavları, Almanya’da boşluklu bazaltlar için kullanılan bir terimdir.
NOT 1 - Tüf, volkanik, ince taneli, mineral ve kayaç parçaları ihtiva eden genellikle iyi pekişmiş kayaçtır.
1) Bazı ülkelerde doleritle eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Bu şekilde kullanılması tavsiye edilmez.
5
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 10088
01.040.73:73.080 EN 932-3/Nisan 1997
NOT 2 - Skoria : Pürüzlü boşluklu lav veya volkanik kayaç parçaları için kullanılan terimdir. Örneğin Skoria
bazalt.
NOT 3 - Pomza : Genellikle riyolitik bileşenli, aşırı derecede boşluklu, camsı lavdır. Genellikle su yüzeyinde
yüzecek kadar hafiftir.
NOT 4 - Volkanik Breş: Volkanik faaliyetlere bağlı olarak lavın katılaşması ve breşleşmesi ile oluşmuş
kayaçtır.
- Esas olarak ortaya çıkan daha önce oluşmuş kayaçların fiziksel alterasyonu sonucundaki detritik
parçalardan meydana gelmiş klastik kayaç.
- Kimyasal erime ve çökelme veya organizma iskeletlerinin çökelmesiyle meydana gelen klastik olmayan,
biyojenik veya kimyasal kayaçlardır.
A.2.1.1 - Kumtaşı : Kalsit, demir oksit, silis ve bazı kil vb. minerallerle çimentolanmış tane boyutu 2 ile 63
µm arasında olan, esas olarak detritik kuvars tanelerinden ibaret bir kayaçtır. Büyük Britanya ve İrlanda’da
0,5 mm’den daha iri kuvars tanelerinden ibaret iri taneli kumtaşlarına iri taneli kumtaşı (Gritstone)
denilmektedir.
A.2.1.2 - Konglomera (Çakıltaşı) : 2 mm’den iri taneli yuvarlak detritik tanelerin (kaya parçaları, kuvars)silis
ve kalsit vb bağlayıcılarla tutturulmasından ibaret kayaçtır.
A.2.1.5 - Grovak : Biraz kil matriksle beraber kum boyutunda köşeli taneli kayaç parçaları, feldispat ve
kuvarstan meydana gelen genellikle koyu renkli bir kumtaşıdır.
A.2.1.6 - Kuvarsit : En azından %90 kuvars tanelerinin silisle çimentolandığı kumtaşı olup çoğunlukla
ortakuvarsit olarak tanımlanır (metamorfik eşdeğeri metakuvarsittir.)
A.2.2.2 - Tebeşir:Ekseriya beyaz renkli çok ince taneli (kretase yaşlı) kireçtaşıdır.
A.2.2.3 - Dolomit : Ekseriya dolomit mineralinden (Ca Mg (CO3)2) ibaret bir kayaçtır.
A.2.2.4 - Çört : Kriptokristalin veya mikrokristalin silis olup genellikle kireçtaşlarında nodül veya aralarında
tabaka halinde oluşmuştur. Çakmaktaşı, Kretase tebeşirleri arasında oluşmuş çörttür.
A.3.1 - Amfibolit : Esas olarak hornblend, daha az feldispat ve tali minerallerden oluşan, genellikle griden
koyu yeşile kadar değişen renklerde olan kayaçtır.
A.3.2 - Gnays : Amfibol veya piroksen ile birlikte esas olarak kuvars, feldispat ve mikadan oluşmuş tipik
olarak mercek yapıda görülen ve yaygın olarak bulunan kayaçtır.
6
ICS 91.100.20 TÜRK STANDARDI TS 10088
73.080 EN 932-3/Nisan 1997
A.3.3 - Granulit : Kuvars, feldispat, piroksen (hipersten) ve granat içeren ince taneli kayaçtır.
A.3.4 - Hornfles : Mağmatik kayaçların kontağında sıcaklık etkisiyle herhangi bir yönlenme göstermeyen
eşit boyutlardaki mineral tanelerinden oluşmuş, genellikle çok sert bir kayaçtır.
A.3.5 - Kalsitik/Dolomitik Mermer : Orijinal mineralleri tamamen rekristalize olmuş metamorfik kireçtaşı
veya dolomittir.
A.3.7 - Serpantinit : Esas olarak serpantin minerallerinden oluşan koyu yeşil renkli düşük sertlikte bir
kayaçtır.
A.3.8 - Şişt : Mika veya hornblend gibi levhamsı veya çubuksu minerallerin birbirine paralel biçimde
yönlendiği, inceden ortaya kadar değişen boyutta minerallerden oluşmuş ve tipik şistozite düzlemleri olan
yaygın bulunan bir kayaçtır.
A.3.9 - Sleyt(Arduvaz) : Kolay dilimlenmesiyle karakteristik olan, ince taneli, homojen killi kayaçtır.
A.3.10 - Milonit: Fay zonunda makaslama ve parçalanma ile oluşan bir metamorfik kayaç.
7
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 10088
01.040.73:73.080 EN 932-3/Nisan 1997
EK B
(Bilgi İçin)
BİBLİYOGRAFYA
B.1 - Standardlar
ASTM C 295 Standard guide for petrogaphic examination of aggregate for concrete
(1990 edition)
BS 812: Part 104 1992 Testing agregates Part 104, Method qualitative and quantitavite
petrographic examination of aggregates
DIN 52100-Part 2 Natural stone and mineral aggregates; petropraphical methods; general and
summary (1990 edihan)
SN 670 710 d Sand, gravel, chippings and crushed stone for road surfaces. Requirements
and quality (1988 edition).
UNI 8520 Part 4 Aggregates for use in concretes - Petrographic examination (1984 edition).
TP Mİn-StB Teil 1.2.1 Specifications for test methods - Aggregates - Road construction Part 1.2.1:
Petrographical nomenclature and quarries. Research Society for Roads and Transport, 1986
FOUCAULT A., RAOULT J.F (1988) . Dictionnaire de Géologie - Mason - 3 édition 352 p..
LE MAITRE (1989) : A classification of igneous rocks and glossary of terms. Recommendations of the IUGS
Subcommission on the systematics of igneous rocks. Blackwell Scientific Publications, Oxford, London.