T.C.

STANBUL KLTR NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

DEPREM KOULLARINDA YAPI-ZEMN ETKLEM VE ZEMN

YLETRLMES

YKSEKLSANS TEZ
n. Mh. Lale SOYAL
Enstit No:0409020002

Anabilim Dal: naat Mhendislii

Program : Yap Mhendislii

Tez Danman : Prof .Dr. Akn NALP

EKM 2006

T.C. STANBUL KLTR NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

DEPREM KOULLARINDA YAPI-ZEMN ETKLEM VE ZEMN

YLETRLMES

YKSEKLSANS TEZ
n. Mh. Lale SOYAL
Enstit No:0409020002

Tezin Enstitye Verildii Tarih: 09 Haziran 2006

Tezin Savunulduu Tarih: 14 Temmuz 2006

Tez Danman
:
Dier Jri yeleri:

Prof .Dr. Akn NALP

Yard.Do.Dr A. Murat TRK
Yard.Do.Dr. Gven KIYMAZ

EKM 2006

T.C. STANBUL KLTR NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

DEPREM KOULLARINDA YAPI-ZEMN ETKLEM VE ZEMN

YLETRLMES

YKSEKLSANS TEZ
n. Mh. Lale SOYAL
Enstit No:0409020002

Anabilim Dal: naat Mhendislii

Program : Yap Mhendislii

Tez Danman : Prof .Dr. Akn NALP

EKM 2006

T.C. STANBUL KLTR NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

DEPREM KOULLARINDA YAPI-ZEMN ETKLEM VE ZEMN

YLETRLMES

YKSEKLSANS TEZ
n. Mh. Lale SOYAL
Enstit No:0409020002

Anabilim Dal: naat Mhendislii

Program : Yap Mhendislii

Tez Danman : Prof .Dr. Akn NALP

EKM 2006

NSZ VE TEEKKR

Adapazar ili zemininin , 1999 Marmara depremi etkisi altnda yapm olduu davranlarla,
iyiletirilmi zeminin yapm olduu davranlar karlatrlmtr. Ve kaliteli zemin
malzemesiyle ne derece deprem etkisinin snmlenebildii aratrlmtr.
Yksek Lisans eitimimi ve almam yapabilmem iin bana burs veren, her konuda destek
olan, engin bilgisi nda aydnlandm bana yol gsteren, manevi babam bildiim, Sayn
Hocam Prof. Dr. Akn NALPe sonsuz kranlarm sunarm.
Bu aratrmalarda Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendisliinin Zemin
Aratrma laboratuarnda dinamik deneyler ve bro almalar yaplmtr. Bu laboratuar ve
bro almalarla farkl zeminlerin dinamik zellikleri, farkl zeminlere bal zemindeki
oturmalar, zemine bal deformasyonlar,sismik snmleme potansiyeli incelenmitir.
Sakarya niversitesinde yapm olduum almalarda yardmlarn esirgemeyen sayn
Yrd.Do.Dr. Sedat SERT ve n.Yk.Mh. Nazile URALa yardmlarndan dolay
teekkrlerimi sunarm
Fikirleriyle beni ynlendiren mesai arkadalarm ve amirlerime bana bu almamda yapm
olduklar destek ve yardmlardan dolay, ve zellikle Sayn Lab.ub.Mdrm Dr. Murat
NURLUya , Sayn n.Yk.Mh. Esat YARARa ve Sayn Trkay BURSAya
teekkrlerimi sunarm.
Yksek lisans eitimime balamama vesile olan ve u an hayatta olmayan Sayn Prof. Dr.
Hasan KARATA ve babam Ylmaz SOYAL saygyla anyorum.
Annem Meliha SOYALa manevi desteklerinden dolay sonsuz kranlarm sunuyorum.

Lale SOYAL
Ankara, Ekim 2006

NDEKLER

TABLO LSTES...............................................................................................................iv
EKL LSTES.................................................................................................................v
FOTOGRAF LSTES...................................................................................................... v
SMGE LSTES............... ...............................................................................................v
TRKE ZET................................................................................................................v
YABANCI DL ZET......................................................................................................v
GR.................................................................................................................... x
1.

BRNC BLM DEPREMLER... 1

1.1. Depremlerin Olu Nedenleri ve Trleri 2
1.2. Deprem Trleri ........... 3
1.3. Deprem Parametreleri .... 3
1.3.1. Odak Noktas ....... 3
1.3.2. D Merkez.... 4
1.3.3. Odak Derinlii 4
1.3.4. iddet.....4
1.3.4.1. E iddet Erileri.. 5
1.3.5. Byklk...5
1.4. Deprem iddet Cetveli........... 6
1.4.1.M.S.K. iddet Cetveli7
1.5. Deprem Dalgalarnn Yaylm P ve S Dalgalar ... 9

2.

KNC BLM DEPREMDE YAPININ ZEMNLE ETKLEM.11

2.1. Yapnn Sismik zellikleri.... 11
2.1.1.Deprem Spektrumu...12
2.1.2.Depremde Davrann Analizi......12
2.1.3.Yap Kusurlar.. 14
2.2.Yapnn Dinamik zelliklerinin Titreim Deneyleri ile lm.15
2.2.1.Serbest Titreim Deneyleri... 15
2.2.2.Zorlanm Titreim Deneyleri..15
2.1.3.Sarsma Tablas Deneyleri.... 16
2.3.Zeminin Sismik Koullarda zellii.. 16
2.3.1. Zemin Bytmesi..19

2.3.2.Svlama.19
2.3.3.Zemin Yenilmesi....19
2.4.Deprem Etkilerinin Azaltlmas..19
2.4.1. Zeminin yiletirilmesi.....20
2.4.2. Yapnn Glendirilmesi..20
2.4.3. Yapnn Yaltlmas.. 20
3. NC BLM
YAPI ZEMN ETKLEMNN GRANLER YASTIKLA KONTROLO . 22
3.1. Problemin Tanmlanmas ............................................................................ 22
3.2. Zeminin zellikleri. 22
3.2.1.Zemin zelliklerinin lm.......23
3.2.1.1.Adapazar Siltinin Mekanik zellikleri... 24
3.2.2.Zeminin Dinamik zelliklerinin lm... 25
3.3. Yap Zemin Etkileiminin Modellenmesi. 27
3.3.1. Binann Svlaan Zeminde Davran.... 28
4.

SONULAR...............49

5.

KAYNAKA.......................................................................................................... 50

TABLO LSTES

Tablo 1.
Tablo 2.
Tablo 3.
Tablo 4.
Tablo 5.
Tablo 6.
Tablo 7.

iddet ve Byklk Bants.

iddet,Zemin vmesi,Hz ve Yap Tiplerindeki Hasar Arasndaki likiler.
Silt Numunesinin zellikleri....
Adapazar Siltinin Mekanik zellikleri .....

6
9
23
25
29
31

Numunelerin birindeboluk oran 0,46 iken dierinde 0,34 olarak llmtr.........

Analizde Kullanlan Malzemelerin zellikleri .....
Doal Gerilmeler Hesaplanrken Kullanlan OCR ve K0 (Skunetteki toprak basnc
katsays) deerleri .. 36

iv

EKL LSTES
ekil 1.

ekil 2.
ekil 3.
ekil 4.
ekil 5.
ekil 6.
ekil 7.
ekil 8.a
ekil 8.b
ekil 8.c
ekil 9.
ekil 10.
ekil 11.
ekil 12.
ekil 13.
ekil 14.
ekil 15.
ekil 16.
ekil 17.
ekil 18.
ekil 19.
ekil 20.
ekil 21.
ekil 22.
ekil 23.
ekil 24.
ekil 25.
ekil 26.
ekil 27.
ekil 28.
ekil 29.
ekil 30.
ekil 31.
ekil 32.

Yer kabuu hareketinin ematik anlatm..

Odak noktas, d merkez ve sismik deprem dalgalarnn yayl.......................................
Cisim dalgalarnn oluturduu deformasyonlar.a)P dalgas b)SV dalgas ......

Yzey dalgalarnn oluturduu deformasyonlar.a)Rayleigh dalgas.b)Love dalgas

Depremin kaynandan yaylan sismik dalgalarn yerin deiik katmanlarnca
yanstlmasn ve krlmasn gsteren sismik dalga izleri...
Yerin iinde P ve S dalga hzlarnn ve younluunun deiimi.
ki ayr dinamik model.
Deiik zeminlerdeki Periyot (T) Frekans (f) deiimleri...
Sultanda Salk Ocandaki bileenli vme Kaytlar ve Fourier Genlik
Spektrum Erileri.
Bolvadin Meteoroloji istasyonundaki bileenli mikrotremor kaytlar ve Fourier
Genlik Spektrum Erileri.
Geoteknik modellemede Adapazar kent merkezinden alnan tipik zemin profili...
Ekseli deneyde gerilme dairelerinin bymesi...
Eksenli Hcre Kesme Deneyinde Gerilmeler ve Yenilme Durumu...
Svlamayan siltte, dinamik koullarla boluk suyu basnc-evrim says erisi..
Svlaan siltte, dinamik koullarla boluk suyu basnc-evrim says erisi..
Temel-zemin ara yzey modellemesi..
Doal zeminde oturan yapnn modellenmesi (0-4m arasnda silt).
Sisteme etkiyen depremin zellikleri...
Sonlu eleman a ve hesaplama noktalar
Doal Durumda Boluk Suyu Basnlar.
Doal Durumda Dey Efektif Gerilmeler..
1.Hesaplama Adm (Yap ina ediliyor, bodrumdaki zemin boaltlm)...
Doal zemin kesitinde yap yk altnda oluan dey deplasmanlar.
Deprem sonunda oluan ekil deitirmi sonlu eleman a (500 kat abartl)
Yap altnda nitelikli zemin olduunda oturmalar
Yap altnda nitelikli zemin olduunda, deprem etkisinde oluan ekil deitirmi
sonlu eleman a (500 kat abartl)...
2.Admda son aamada ortaya kan deforme olmu sonlu eleman a Doal kesit...
Doal ve iyiletirilmi zemindeki telenmeler karlatrmal olarak gsterilmitir...
Deprem yk altnda oluan yatay deplasmanlarn karlatrmas.
Ykleme srasnda oluan Dey deplasmanlar...
Yatay ivmenin deiimi (st: snm yok, alt: snml).
Doal kesitte yatay ivmede deiim (koyu mavi: taban, ak mavi: yap st)...
En st kirite moment diyagramlar.
Zemin zelliklerinde deiimin styap elemanlarna etkisi...

2
4
10
10
10
11
14
17
17
18
23
24
24
27
27
32
33
33
34
35
35
37
37
38
38
39
39
40
41
42
43
44
45
46

FOTOGRAF LISTESI

Foto 1.
Foto 2.

Eksenli Hcre
..
Dinamik Eksenli Hcre Kesme Deneyi Sistemi ....

24
26

SMGE LSTES

x
x
x
k
p
t
F0
C
C1
C2

:vme
:Hz
:telemeyi
:Yay snmleme sabit katsaysn
:Zorlayc asal frekans
:zaman
:Maksimum zorlayc kuvveti
:Snm katsays sabiti
:Yapsal sistemin snm katsays
:Zeminin snm katsaysdr
: Faz as
:Kritik Snm Oran
:Snml asal frekans
:Dinamik arpan
:Yapnn ktlesi
:depremde oluan yer ivmesinin deprem
gstermektedir.

D
M
a(t)

n =
T
F

3
1
CSR

e0
E , E

K
OCR

K
m

sresi iinde deiimini

:Snmsz asal frekans

:Periyot
:Frekans
:oluk suyu basncnn fark
:evre basnc
:Asal gerilme
:evrimsel kayma oran=zeminin deprem ivmesinden ald edeer gerilme.
:Birim hacm arlk,
:Boluk oran
:Elastisite modlleri
:ayma direnci as
:Sukunette toprak basnc katsays
:Ar konsolidasyon katsays

vi

niversite
Enstits
Anabilim Dal
Program
Tez Danman
Tez Tr ve Tarihi

:
:
:
:
:
:

stanbul Kltr niversitesi

Fen Bilimler
naat Mhendislii
Yap Mhendislii
Prof. Dr. Akn NALP
Yksek lisans Ekim 2006

KISA ZET
DEPREM ETKS ALTINDA YAPI-ZEMN ETKLEM VE ZEMN YLETRLMES
Lale SOYAL

1999 Depremi hasar iinde zemin artlar ksmen irdelendi. Blgedeki holosen oluumu,
svlama, yatay deplasman, tama gcnn almas farkl ve fazla oturmalar yznden
yaplara hayli zarar verdi.
Elverisiz zeminlerin ileri teknoloji kullanlarak iyiletirilmesi nerileri de ar maliyet
art yznden fazla kabul grmedi.
Bu tez, zemin topra yerine, sktrlm granler toprak konularak, st yapnn
depreme kar davrannn aratrlmas programnn bir parasdr.
Svlaan ve svlamayan zemin numuneleri zerinde sismik parametrelerin bulunmas
iin aratrmalar yapld. Bu deerler Adapazar artlarnda oluan depremlere kar be katl
bir binann geoteknik modellendirilmesinde kullanld.
Tabii zemin ve gelitirilmi temel zerinde yaplan nmerik analiz sonular, sarsma
tablas ve arazi almalar yapacak aratrclar cesaretlendirecek niteliktedir.

Anahtar Szckler: Zemin dinamii, zemin-yap etkileimi, sonlu elemanlar, geoteknik

modellendirme, spektrum granler dolgu, oturma, srtnme, periyot, frekans, titreim,
etkileim, snm.

Bilim Dal Saysal Kodu :

vii

University
Institute
Program
Supervisor
Degree Awarded

: Istanbul Kultur University

: Institute of Sciences
: Structural Engineering
: Prof.Dr.Akn nalp
: Master of Science, October 2006

ABSTRACT

SEISMIC SOIL-STRUCTURE INTERACTION AND SOIL IMPROVEMENT

Lale SOYAL

Widespread damage observed during the 1999 Marmara earthquake has been partly blamed on
poor foundation soils. The Holocene deposits in the region were observed to have failed by
liquefaction, lateral spreading and bearing capacity/excessive settlement.
Recommendations to use advanced technology to improve the inferior deposits have met with
resistance due to unacceptable costs.
This thesis is part of a research program to study the effect of replacing the foundation soil by a
rigid layer of compacted granular soil and observe the modified seismic behaviour of the
superstructure.
Laboratory tests were performed on liquefiable and nonliquefiable soil samples to measure their
seismic parameters and these values were used in geotechnical modelling of a five storey
building experiencing the earthquake in Adapazar conditions.
A numerical analysis of the building on natural soil and improved foundation has provided
results that encourages the investigators to extend the operations to the shaking table and field
testing.

Keywords: soil dynamics, soil-structure interaction, finite elements, geotechnical modelling,

spectrum, granular fill, period, damping, settlement
Code:

viii

GR
Trkiye, dnyann ikinci aktif deprem kua olan Alpid kua zerindedir. Depremleri
nlemek elimizde deilse de , hasarn en aza indirmek pekala elimizdedir.
Depremlerin nceden kestirilmesi zerine her ne kadar allsa da, bu gnk teknoloji ile
kesin olarak zaman ve mekan kestirmek mmkn deildir. leri ki zamanlar da bu mmkn
olsa bile, ekonomik zarar azalmayacaktr.
Alarm cihaz kullanmak, derin odakl depremlerde belki can kaybn azaltabilir, ama Trkiye
gibi depremlerin tmnn s odakl olduu yerlerde bir fayda salamaz.
Depremlerin zararn azaltmann en iyi yolu depreme dayankl yap yapmaktr. Bunun iin
de pek ok yntem mevcuttur.
Depreme dayankl yap yapmak,mevcut binalar glendirmek, ivme spektrumunu drecek
ekilde sndrc elemanlar yerletirmek veya temel ile zemini tecrit etmek gerekir.
Burada, bu yntemlerin hepsinden sra ile bahsedilecektir,ancak arlk temel-zemin tecrit
yntemlerine verilecektir. Bu arada yapay malzeme ile (zayf yay ve kuvvetli snmden
ibaret) pek ok yerde snmleyiciler projelendirilip uygulanmaktadr.
Ancak bu aratrmada doal malzeme ile sismik snmleme almasna, deneylere arlk
verilecektir. Bu arada bu almann bir son olmayp bir balang olduudur ve ileri
aamada aratrmalar devam edecektir.

ix

BRNC BLM
DEPREMLER
1.1 Depremlerin Olu Nedenleri ve Trleri:
Yerkrenin i yaps konusunda, jeolojik ve jeofizik almalar sonucu elde edilmi
verilerin destekledii bir model bulunmaktadr. Bu modele gre, yerkrenin d ksmnda
yaklak 70-100 km. kalnlkta olumu bir takre (Litosfer) vardr. Ktalar ve okyanuslar
bu takrede yer alr. Litosfer ile ekirdek arasnda kalan ve kalnl 2.900 km olan
kuaa Manto ad verilir. Manto'nun altndaki ekirdein nikel-demir karmndan
olutuu kabul edilmektedir. Yerin, yzeyden derine gidildike scakln artt
bilinmektedir. Enine deprem dalgalarnn yerin ekirdeinde yaylamad olgusundan
giderek ekirdein sv bir ortam olmas gerektii sonucuna varlmaktadr. Manto genelde
kat olmakla beraber yzeyden derine inildike iinde yerel sv ortamlar
bulundurmaktadr.
Takre'nin altnda Astenosfer denilen yumuak st Manto
bulunmaktadr. Burada oluan kuvvetler, zellikle konveksiyon akmlar nedeni ile, ta
kabuk paralanmakta ve birok "Levha"lara blnmektedir. st Manto'da oluan bu
konveksiyon akmlar, radyoaktivite nedeni ile oluan yksek sya balanmaktadr.
Konveksiyon akmlar yukarlara ykseldike takrede gerilmelere ve daha sonra da zayf
zonlarn krlmasyla levhalarn olumasna neden olmaktadr. Halen 10 kadar byk levha
ve ok sayda kk levhalar vardr. Bu levhalar zerlerinde duran ktalarla birlikte,
Astenosfer zerinde sal gibi yzmekte ve birbirlerine gre insanlarn hissedemeyecei bir
hzla hareket etmektedirler.
Konveksiyon akmlarnn ykseldii yerlerde levhalar birbirlerinden uzaklamakta ve
buradan kan scak magmada okyanus ortas srtlarn oluturmaktadr. Levhalarn
birbirlerine dedikleri blgelerde srtnmeler ve skmalar olmakta, srtnen levhalardan
biri aaya Manto'ya batmakta ve eriyerek yitme zonlarn oluturmaktadr. Konveksiyon
akmlarnn neden olduu bu ardkl olay takrenin altnda devam edip gitmektedir.
Yerkabuunu oluturan levhalarn birbirine srtndkleri, birbirlerini sktrdklar,
birbirlerinin stne ktklar ya da altna girdikleri (yitim) bu levhalarn snrlar dnyada
depremlerin olutuu blgelerdir. Dnyada olan depremlerin byk ounluu bu
levhalarn birbirlerini zorladklar blgelerde ve itilmekte olan bir levha ile bir dier levha
arasnda srtnme kuvveti ald zaman oluur. Bu hareket ok ksa bir zaman biriminde
gerekleir ve ok niteliindedir. Sonunda ok uzaklara kadar yaylabilen deprem dalgalar
ortaya kar.
Bu dalgalar getii ortamlar sarsarak ancak depremin olu ynnden uzaklatka enerjisi
azalarak yaylr. Bu srada yeryznde bazen gzle grlebilen, kilometrelerce uzanabilen
ve fay ad verilen arazi krklar oluabilir. Bu krklar bazen yeryznde gzlenemez,
yzey tabakalar ile gizlenmi olabilir. Bazen de eski bir depremden olumu ve yerzne
kadar km, ancak zamanla rtlm bir fay yeniden oynayabilir.
Birbirlerini iten ya da dierinin altna giren iki levha arasnda, harekete engel olan bir
srtnme kuvveti vardr. Bir levhann hareket edebilmesi iin bu srtnme kuvvetinin
almas gerekir.
1

Depremlerinin oluumunun bu ekilde "Elastik Geri Sekme Kuram" ad altnda anlatm

1911 ylnda Reid tarafndan yaplmtr ve laboratuvarlarda da denenerek ispatlanmtr.
Bu kurama gre, herhangibir noktada zamana baml olarak, yava oluan birim
deformasyon birikiminin elastik olarak depolad enerji, kritik bir deere eritiinde, fay
dzlemi boyunca var olan srtnme kuvvetini yenerek, fay izgisinin her iki tarafndaki
kaya bloklarnn birbirine greli hareketlerini oluturmaktadr. Bu olay ani yer deitirme
hareketidir. Bu ani yer deitirmeler ise bir noktada biriken birim deformasyon enerjisinin
aa kmas, boalmas, dier bir deyile mekanik enerjiye dnmesi ile ve sonu
olarak yer katmanlarnn krlma ve yrtlma hareketi ile olmaktadr. Aslnda kayalarn,
nceden bir birim yerdeitirme birikimine uramadan krlmalar olanakszdr. Bu birim
yer deitirme hareketlerini hareketsiz grlen yerkabuunda, st mantoda oluan
konveksiyon akmlar oluturmakta, kayalar belirli bir deformasyona kadar dayankllk
gsterebilmekte ve sonra da krlmaktadr. Depremler bu krlmalar sonucu olumaktadr.
Bu olaydan sonra da kayalardan uzun zamandan beri birikmi olan gerilmelerin ve
enerjinin bir ksm ya da tamam giderilmi olmaktadr.
ounlukla deprem olay esnasnda oluan faylarda, elastik geri sekmeler (atm), fayn her
iki tarafnda ve ters ynde olumaktadrlar. Faylar genellikle hareket ynlerine gre
isimlendirilirler. Daha ok yatay hareket sonucu meydana gelen faylara "Dorultu Atml
Fay"denir (ekil-1). Fayn oluturduu iki ayr blokun birbirlerine greli olarak saa veya
sola hareketlerinden de bahsedilebilir ki bunlar sa veya sol ynl dorultulu atml faya
bir rnektir. Dsey hareketlerle meydana gelen faylara ise "Egim Atml Fay"denir.
Faylarn ounda hem yatay, hem de dsey hareket bulunabilir.
ekil 1de grlen transform faylar, Okyanus srtlarnda birbirlerinden konveksiyon
akmlar ile ayrlan litosferin bir eit yrtlmasyla oluur, byle yrtlma hallerinde dz
bir dorultu takip edilmeyip zayf yerler tercih edilir. Okyanus srtlar zayf yerlere
srama yaptnda birbirine yanal atml faylarla balanrlar. Bu faylarn dorultular
hemen hemen srtlara diktirler, yani dnm yapmlardr. ki levhann birbiri yanndan
kayarak gemesiyle meydana gelen ve levhalarn yeni bir kabuk oluturmayacak ekilde ,
yada eski kabuu tketmeyecek ekilde birbirine komu olduu yerlerde oluan levha
snrna Transform Fay denir.

ekil 1. Yer Kabuu Hareketinin ematik Anlatm

Bir deprem olutuunda sismik dalgalar deprem kaynandan nsal olarak uzaklar ve
yerkabuunda yaylr. Bu dalgalar yeryzne ulatnda birka saniyeden dakikalara
deien bir sre boyunca sarsnt meydana getirir. Belirli bir sahadaki sarsntnn gc ve
sresi depremin boyutu ve yeri ile o sahann karakteristiklerine baldr. Byk bir
depremin kaynana yakn yerlerde yer sarsnts ok byk zararlara yol aar.
Ancak, kuvvetli yer sarsnts birka deiik sismik tehlike asndan geni kapsaml
zarara neden olabilir. Sismik dalgalarn deprem kaynandan yeryzne geliinde
2

katettii yolun ok nemli bir blm kaya iinde olsa da, yolun son ksm zemin iinde
katedilmekte, zemin iindeki karakteristikleri de zemin yzeyindeki sarsntsnn niteliini
nemli lde etkilemektedir. Zeminler baz frekanslardaki sismik dalgalar snmleme
hareketi ile filitrelerken baz frekanslardakinin genliini bytmektedir (zemin
bytmesi).
Zemin zellikleri genellikle ksa mesafelerde byk deiimler gsterdiinden, kk bir
alan iindeki yer sarsntsnn dzeyi de ok deiken olabilir. Geoteknik deprem
mhendisliinin en nemli konulardan biri , yerel zemin koullarnn kuvvetli yer hareketi
zerindeki etkisinin incelenmesidir.

1.2 Deprem Trleri :

Depremler olu nedenlerine gre degiik trlerde olabilir. Dnyada olan depremlerin
byk bir blm yukarda anlatlan biimde olumakla birlikte az miktarda da olsa baska
doal nedenlerle de olan deprem trleri vardr. Levhalarn hareketi sonucu oluan
depremler genellikle "tektonik" depremler olarak nitelenir ve bu depremler ounlukla
levhalar snrlarnda oluurlar.
Yeryznde olan depremlerin %90' bu gruba girer. Trkiye'de olan depremler de byk
ounlukla tektonik depremlerdir. kinci tip depremler "volkanik" depremlerdir. Bunlar
volkanlarn etkinliklerine bal olarak oluurlar.
Yerin derinliklerinde ergimi maddenin yeryzne k srasndaki fiziksel ve kimyasal
olaylar sonucunda oluan gazlarn yapm olduklar patlamalarla bu tr depremlerin
maydana geldii bilinmektedir. Bunlar da yanardalarla ilgili olduklarndan yereldirler ve
nemli zarara neden olmazlar. Japonya ve talya'da oluan depremlerin bir ksm bu gruba
girmektedir. Trkiye'de aktif yanarda olmad iin bu tip depremler olmamaktadr.
nc tip depremler de "knt depremleridir. Bunlar yer altndaki boluklarn
(maara), kmr ocaklarnda galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluan
boluklarn tavan blokunun kmesi ile oluurlar. Hissedilme alanlar yerel olup enerjileri
azdr ve fazla zarar getirmezler. Byk heyelanlar ve gkten den meteorlarn da kk
sarsntlara neden olduu bilinmektedir.
Bazen byk bir deprem olmadan nce kk sarsntlar olur. Bu kk sarsntlara
"nc depremler" denilmektedir. Byk bir depremin oluundan sonra da belki
birka yz adet kk deprem olmaya devam etmektedir.
Bu kk depremler "art depremler" olarak isimlendirilir ve byk depremin
olu
anna
gre
bunlarn
iddetinde
ve
saysnda
azalm
grlr.

1.3 Deprem Parametreleri

Herhangibir deprem olutuunda, bu depremim tariflenmesi ve anlalabilmesi iin
"Deprem parametreleri" olarak tanmlanan baz kavramlardan sz edilmektedir. Aada
ksaca bu parametrelerin aklamas yaplacaktr.

1.3.1 Odak Noktas

Odak noktas yerin iinde depremin enerjisinin ortaya kt noktadr.Bu noktaya odak
noktas veya i merkez de denir (hiposantr). Gerekte ,bu enerjinin ortaya kt bir nokta
olmayp bir alandr.Ancak pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir (ekil-2).

ekil 2. Odak noktas, d merkez ve sismik deprem dalgalarnn yayl

1.3.2

D merkez

D merkez odak noktasna en yakn olan yer zerindeki noktadr (episantr). Buras ayn
zamanda depremin en ok hasar yapt veya en kuvvetli hissedildii noktadr. Aslnda bu
, bir noktadan ok bir alandr. Depremin d merkez alan depremin iddetine bal olarak
eitli byklklerde olabilir. Bazen byk bir depremin odak noktasnn boyutlar
yzlerce kilometreyle de belirebilir. Bu nedenle "Episantr Blgesi" ya da ''Episantr Alan"
olarak tanmlama yaplmas geree daha yakn olacaktr.
1.3.3 Odak Derinlii
Depremde enerjinin aa kt noktann yeryznden en ksa uzakl, depremin odak
derinlii olarak adlandrlr. Depremler odak derinliklerine gre snflandrlabilir. Bu
snflandrma tektonik depremler iin geerlidir.Yerin 0-60 km.derinliinde olan
depremler s deprem olarak nitelenir. Yerin 70-300 km.derinliklerinde olan depremler
orta derinlikte olan depremlerdir. Derin depremler ise yerin 300 km.den fazla derinliinde
olan depremlerdir.Trkiye'de olan depremler genellikle s depremlerdir ve derinlikleri 060 km.arasndadr. Orta ve derin depremler daha ok bir levhann bir dier levhann altna
girdii blgelerde oluur. Derin depremler ok geni alanlarda hissedilir, buna karlk
yaptklar hasar azdr. S depremler ise dar bir alanda hissedilirken bu alan iinde ok
byk hasar yapabilirler.
1.3.4 iddet
iddet herhangi bir derinlikte olan depremin, yeryznde hissedildii bir noktadaki
etkisinin ls olarak tanmlanmaktadr. Dier bir deyile depremin iddeti, onun yaplar,
doa ve insanlar zerindeki etkilerinin bir ltdr. Bu etki, depremin bykl, odak
derinlii, uzakl yaplarn depreme kar gsterdii dayanklla bal olarak deiir.
iddet depremin kaynandaki bykl hakknda doru bilgi vermemekle beraber,
deprem sonucu oluan hasar yukarda belirtilen etkenlere bal olarak yanstr. Depremin
iddeti, depremlerin gzlenen etkileri sonucunda ve uzun yllarn vermi olduu
deneyimlere
dayanlarak
hazrlanm
olan
"iddet
Cetvelleri"ne
gre
deerlendirilmektedir. Dier bir deyile deprem iddet cetvelleri depremin etkisinde kalan
4

canl ve cansz hereyin depreme gsterdii tepkiyi deerlendirmektedir. nceden

hazrlanm olan bu cetveller, her iddet derecesindeki depremlerin insanlar, yaplar ve
arazi zerinde meydana getirecei etkileri belirlemektedir.
Bir deprem olutuunda, bu depremin herhangibir noktadaki iddetini belirlemek iin, o
blgede meydana gelen etkiler gzlenir. Bu izlenimler iddet Cetveli'nde hangi derece
tanmna uygunsa, depremin iddeti o dzeyde deerlendirilir. rnein, depremin neden
olduu etkiler, iddet cetvelinde VIII iddet olarak tanmlanan bulgular ieriyorsa, o
deprem VIII iddetinde bir deprem olarak tariflenir. Cetvellerde, iddetler Romen
rakamyla gsterilmektedir. Bugn kullanlan balca iddet cetvelleri Deitirilmi
Mercalli Cetveli"(MM) ve "Medvedev-Sponheur-Karnik " iddet cetvelidir(MSK). Her iki
cetvel de XII iddet derecesini kapsamaktadr. Bu cetvellere gre, iddeti V ve daha kk
olan depremler genellikle yaplarda hasar meydana getirmezler ve insanlarn depremi
hissetme ekillerine gre deerlendirilirler. VI-XII arasndaki iddetler ise, depremlerin
yaplarda meydana getirdii hasar ve arazide oluturduu krlma, yarlma, heyelan gibi
bulgulara dayanlarak deerlendirilmektedir.
1.3.4.1 E iddet Erileri
Ayn iddetle sarslan noktalar birbirine balayan noktalara e iddet erileri (izoseist)
denir. Bunun tamamlanmasyla eiddet haritas ortaya kar. Genelde kabul edilmi
duruma gre, iki eri arasnda kalan alan, depremlerden etkilenme ynyle, iddet
bakmndan snrlandrlm olur. Bu nedenle depremin iddeti eiddet erileri zerine
deil, alan ierisine yazlr.
1.3.5 Byklk
Byklk, deprem srasnda aa kan enerjinin bir ls olarak tanmlanmaktadr.
Enerjinin dorudan doruya llmesi olana olmadndan, Richter tarafndan 1930
yllarnda bulunan bir yntemle depremlerin aletsel bir ls olan "Magnitd"
tanmlanmtr. D merkezden 100 km. uzaklkta ve sert zemine yerletirilmi zel bir
sismografla (2800 bytmeli, zel periyodu 0.8 saniye ve %80 snml Wood-Anderson
torsiyon sismograf ) kaydedilmi zemin hareketinin mikron cinsinden (1 mikron 1/1000
mm) llen maksimum genliinin 10 tabanna gre logaritmas depremin bykl
olarak tanmlamtr. Bugne dek olan depremler istatistik olarak incelendiinde
kaydedilen en byk olay deerinin 8.9 olduu grlmektedir (31 Ocak 1906 KolombiyaEkvador ve 2 Mart 1933 Sanriku,Japonya depremleri).
Byklk aletsel ve gzlemsel magnitd deerleri olmak zere iki gruba
ayrlabilmektedir. Aletsel magnitd, yukarda da belitildii zere, standart bir sismografla
kaydedilen deprem hareketinin maksimum genlik ve periyod deeri ve alet kalibrasyon
fonksiyonlarnn kullanlmas ile yaplan hesaplamalar sonucunda elde edilmektedir.
Aletsel magnitd deeri, gerek hacim dalgalar ve gerekse yzey dalgalarndan
hesaplanmaktadr. Genel olarak, hacim dalgalarndan hesaplanan byklk (m) ile, yzey
dalgalarndan hesaplananlar de (M) ile gsterilmektedir. Her iki byklk deerini
birbirine dntrecek bantlar mevcuttur.
Ayrca Mw deprem iin hesaplanabilen moment bykldr,eer bir deprem iin
moment bykl hesaplanabilmise, dier byklk trlerine gerek kalmad
dnlr. Deprem iin gereken momenti belirlemek hepsinden ok daha karmaktr.
Esas olarak depremin oluumunun matematiksel modelinin yaplmasna karlk gelir.
Aratrmaclarn bilimsel alma sreleri ile hesaplanr, bu yzden hesaplar belirli bir
zaman alr, otomatik uygulamaya konulmas zor olmakla birlikte dnyada sayl birka
5

gzlem evinde sadece belirli bir bykln zerindeki depremler iin rutin olarak
hesaplanmaktadr. Gzlemsel magnitd deeri ise, gzlemsel inceleme sonucu elde edilen
episantr iddetinden hesaplanmaktadr.
Ancak, bu tr hesaplamalarda, magnitd-iddet bantsnn incelenilen blgeden blgeye
deitii de gznnde tutulmaldr.
Gzlemevleri tarafndan bildirilen bu depremin magnitd depremin enerjisi hakknda
fikir vermez. nk deprem s veya derin odakl olabilir. Magnitd ayn olan iki
depremden s olan daha ok hasar yaparken, derin olan daha az hasar yapacandan
arada bir fark olacaktr. Yine de Richter lei (M) depremlerin zelliklerini saptamada
ok nemli bir unsur olmaktadr. Depremlerin iddet ve magnitdleri arasnda birtakm
ampirik bantlar karlmtr. Bu bantlardan iddet ve byklk deerleri arasndaki
dnmleri aadaki gibi verilebilir.
Tablo 1. iddet ve Byklk Bants
iddet

IV

VI

VII

VIII

IX

XI

XII

Byklk(Richter)

4.5

5.1

5.6

6.2

6.6

7.3

7.8

8.4

1.4 Deprem iddet Cetveli

zel bir ekilde depreme dayankl olarak projelendirilmemi yaplar tipe
ayrlmaktadr:
A Tipi : Krsal konutlar, kerpi yaplar, kire ya da amur harl moloz ta yaplar.
B Tipi : Tula yaplar, yarm kargir yaplar, kesme ta yaplar, beton biriket ve hafif
prefabrike yaplar.
C Tipi : Betonarme yaplar, iyi yaplm ahap yaplar.
Siddet derecelerinin aklanmasnda kullanlan az, ok ve pek ok deyimleri ortalama bir
deer olarak srasyla, %5, %50 ve %75 oranlarn belirlemektedir.
Yaplardaki hasar ise be gruba ayrlmtr :
Hafif Hasar, Tayc sistemde az sayda klcal atlaklar dnda hasar gememitir, blge
duvarlarnda svalarda orta derecede atlak ve krlmalar oluur, ince sva atlaklarnn
meydana gelmesi ve kk sva paralarnn dklmesiyle tanmlanr.
Orta Hasar, Tayc sistemde bariz hasar vardr, ancak bina ekonomik olarak onarlabilir.
Henz mekanizmalama yoktur. Tayc olmayan elemanlarda hasar ok olabilir.
Duvarlarda kk atlaklarn meydana gelmesi, olduka byk sva paralarnn
dklmesi, kiremitlerin kaymas, bacalarda atlaklarn olumas ve baz baca paralarnn
aaya dmesiyle tanmlanr.
6

Ar Hasar, Sistemde ksmi veya tamamen mekanizmalama, deyden sapma vardr.

Yklp yeniden yaplmas daha ekonomiktir. Duvarlarda byk atlaklarn meydana
gelmesi ve bacalarn yklmas,
Yknt, Duvarlarn yklmas, yarlmas, binalarn baz ksmlarnn yklmas ve derzlerle
ayrlm ksmlarnn balantsn kaybetmesiyle tanmlanr.
Fazla Yknt, yaplarn tm olarak yklmasyla tanmlanr.
iddet izelgelerinin aklanmasnda her iddet derecesi blme ayrlmtr . Bunlardan
a) Blmnde depremin kii ve evre,
b) Blmnde depremin her tipteki yaplar,
c) Blmnde de depremin arazi, zerindeki etkileri belirtilmistir.
1.4.1 MSK iddet Cetveli :
I- Duyulmayan
(a) : Titreimler insanlar tarafndan hissedilmeyip, yalnz sismograflarca kaydedilirler.
II- ok Hafif
(a) : Sarsntlar yaplarn en st katlarnda ,dinlenme bulunan az kii tarafndan hissedilir.
III- Hafif
(a) : Deprem ev ierisinde az kii, darda ise sadece uygun artlar altndaki kiiler
tarafndan hissedilir. Sarsnt, yoldan geen hafif bir kamyonetin meydana getirdii
sallant gibidir. Dikkatli kiiler, st katlarda daha belirli olan aslm eyalardaki hafif
sallanty izleyebilirler.
IV- Orta iddetli
(a) : Deprem ev ierisinde ok, darda ise az kii tarafndan hissedilir. Sarsnt, yoldan
geen ar ykl bir kamyonun oluturduu sallant gibidir. Kap, pencere ve mutfak
eyalar v.s. titrer, asl eyalar biraz sallanr. Az ak kaplarda olan svlar biraz dklr.
Ara ierisindeki kiiler sallanty hissetmezler.
V- iddetli
(a) : Deprem, yap ierisinde herkes, darda ise ok kii tarafndan hissedilir. Uyumakta
olan ok kii uyanr, az sayda dar kaan olur. Hayvanlar huysuzlanmaya balar. Yaplar
batan aaya titrerler, aslm eyalar ve duvarlara aslm resimler nemli derecede
sarslr. Sarkal saatler durur. Az miktarda sabit olmayan eyalar yerlerini deistirebilirler
ya da devrilebilirler. Ak kap ve pencereler iddetle itilip kapanrlar, iyi kilitlenmemi
kapal kaplar alabilir. yice dolu, az ak kaplardaki svlar dklr. Sarsnt yap
ierisine ar bir eyann dmesi gibi hissedilir.
(b) : A tipi yaplarda hafif hasar olabilir.
(c) : Bazen kaynak sularnn debisi deiebilir.
VI- ok iddetli
(a) : Deprem ev ierisinde ve darda hemen hemen herkes ratafndan hissedilir. Ev
ierisindeki birok kii korkar ve dar kaarlar, baz kiiler dengelerini kaybederler.
Evcil hayvanlar allarndan dar kaarlar. Baz hallerde tabak, bardak v.s.gibi cam
eyalar krlabilir, kitaplar raflardan aaya derler. Ar mobilyalar yerlerini
7

deitirirler.
(b) : A tipi ok ve B tipi az yaplarda hafif hasar ve A tipi az yapda orta hasar grlr.
(c) : Baz durumlarda nemli zeminlerde 1 cm.geniliinde atlaklar olabilir. Dalarda
rastgele yer kaymalar, pnar sularnda ve yeralt su dzeylerinde deiiklikler grlebilir.
VII- Hasar Yapc
(a) : Herkes korkar ve dar kaar, pek ok kii oturduklar yerden kalkmakta glk
ekerler. Sarsnt, ara kullanan kiiler tarafndan nemli olarak hissedilir.
(b) : C tipi ok binada hafif hasar, B tipi ok binada orta hasar, A tipi ok binada ar
hasar, A tipi az binada yknt grlr.
(c) : Sular alkalanr ve bulanr. Kaynak suyu debisi ve yeralt su dzeyi deiebilir. Baz
durumlarda kaynak sular kesilir ya da kuru kaynaklar yeniden akmaya balar. Bir ksm
kum akl birikintilerinde kaymalar olur. Yollarda heyelan ve atlama olabilir. Yeralt
borular ek yerlerinden hasara urayabilir. Ta duvarlarda atlak ve yarklar oluur.
VIII- Ykc
(a) : Korku ve panik meydana gelir. Ara kullanan kiiler rahatsz olur. Aa dallar
krlp, der. En ar mobilyalar bile hareket eder ya da yer deitirerek devrilir. Asl
lambalar zarar grr.
(b) : C tipi ok yapda orta hasar, C tipi az yapda ar hasar, B tipi ok yapda ar hasar,
A tipi ok yapda yknt grlr. Borularn ek yerleri krlr. Abide ve heykeller hareket
eder ya da burkulur. Mezar talar devrilir. Ta duvarlar yklr.
(c) : Dik evli yol kenarlarnda ve vadi ilerinde kk yer kaymalar olabilir. Zeminde
farkl geniliklerde cm.lsnde atlaklar oluabilir. Gl sular bulanr, yeni kaynaklar
meydana kabilir. Kuru kaynak sularnn akntlar ve yeralt su dzeyleri deiir.
IX- ok Ykc
(a) : Genel panik. Mobilyalarda nemli hasar olur. Hayvanlar rastgele te beriye kar ve
barrlar.
(b) : C tipi ok yapda ar hasar, C tipi az yapda yknt, B tipi ok yapda yknt, B tipi
az yapda fazla yknt ve A tipi ok yapda fazla yknt grlr. Heykel ve stunlar der.
Bentlerde nemli hasarlar olur. Toprak altndaki borular krlr. Demiryolu raylar erilip,
bklr yollar bozulur.
(c) : Dzlk yerlerde oka su, kum ve amur tasmalar grlr. Zeminde 10 cm.
geniliine dek atlaklar oluur. Eimli yerlerde ve nehir teraslarnda bu atlaklar 10
cm.den daha byktr. Bunlarn dnda, ok sayda hafif atlaklar grlr. Kaya
dmeleri, birok yer kaymalar ve da kaymalar, sularda byk dalgalanmalar meydana
gelebilir. Kuru kayalar yeniden sulanr, sulu olanlar kurur.
X- Ar Ykc
(a) : C tipi ok yapda yknt, C tipi az yapda yknt, B tipi ok yapda fazla yknt, A
tipi pek ok yapda fazla yknt grlr. Baraj, bent ve kprlerde nemli hasarlar olur.
Tren yolu raylar erilir. Yeraltndaki borular krlr ya da erilir. Asfalt ve parke yollarda
kasisler olusur.
(b) : Zeminde birka desimetre lsnde atlaklar oluabilir. Bazen 1 m. geniliinde
atlaklar da olabilir. Nehir teraslarnda ve dik meyilli yerlerde byk heyelanlar olur.
Byk kaya dmeleri meydana gelir. Yeralt su seviyesi deiir. Kanal, gl ve nehir sular
karalar zerine taar. Yeni gller oluabilir.
XI - ok Ar Ykc
(a) : yi yaplm yaplarda, kprlerde, su bentleri, barajlar ve tren yolu raylarnda
tehlikeli hasarlar olur. Yol ve caddeler kullanlmaz hale gelir. Yeraltndaki borular krlr.
(b) : Yer, yatay ve dey dorultudaki hareketler nedeniyle geni yark ve atlaklar
8

tarafndan nemli biimde bozulur. ok sayda yer kaymas ve kaya dmesi meydana
gelir. Kum ve amur fkrmalar grlr.
XII- Yok Edici (Manzara Deiir)
(a) : Pratik olarak topran altnda ve stndeki tm yaplar batanbaa ykntya urar.
(b) : Yer yzeyi bsbtn deiir. Geni lde atlak ve yarklarda, yatay ve dey
hareketlerin yn
miktarlar izlenebilir. Kaya dmeleri ve nehir versanlarndaki
gmeler ok geni bir blgeyi kaplarlar. Yeni gller ve alayanlar oluur.
Tablo 2. iddet, Zemin vmesi, Hz ve Yap Tiplerindeki Hasar Arasndaki likiler
iddet

Zemin
vmesi (gal)
(0.1-0.5 sn
periyod
aral iin)

Yer
Titresiminin
(0.5-2 sn
periyod hz
cm/sn
aral iin)

Yap Tipleri

12-15

1.0-2.0

% 5 Hafif hasar

VI

25-50

2.1-4.0

% 5 Orta Hasar
% 50 Hafif Hasar

% 5 Hafif hasar

VII

50-100

4.1-8.0

% 5 Yknt
% 50 Agr Hasar

% 5 Orta hasar

% 5 Hafif hasar

VIII

100-200

8.1-16.0

% 5 Fazla Yknt
% 50 Yknt

% 5 Yknt
% 50 Agr Hasar

% 5 Agr hasar
% 50 Orta Hasar

IX

200-400

16.1-32.0

%50 FazlaYknt

% 5 Fazla Yknt
% 50 Yknt

% 5 Yknt
% 50 Agr Hasar

400-800

32.1-64.0

% 75 Fazla Yknt

% 50 Fazla Yknt

% 5 Fazla Yknt
% 50 Yknt

Ax

Bx

Cx

1. 5 Deprem Dalgalarnn Yaylm : P ve S Dalgalar

Byk depremlerin oluumu srasnda dnyann her tarafndan llebilecek sarsnt
oluturmaya yeterli dzeyde enerji ortaya kar. Farkl trdeki sismik dalgalar yerin i
ksmnda hareket ederken farkl zelikteki katman snrlarnda krlr ve/veya yansmalara
urarlar ve yer yzeyine farkl yollardan ularlar. Bu krlma ve yansmalarla ilgili olarak
yzyln banda yaplan aratrmalar yerin yapsnn katmanl olduunu ortaya karm ve
her katmann kendine zg nitelikleri olduunu gstermitir. Bir deprem meydana geldiinde
cisim dalgalar, hacim dalgalar ve yzey dalgalar denen farkl trde sismik dalgalar ortaya
kar. Hacim dalgalar yerkre iinde enerji kaynandan balayarak serbest ekilde her
ynde yaylr. Cisim dalgalar yeryznde yaylrlar. Cisim dalgalarnn yeryznde
yaylrken ,yerkabuunun farkl katmanlarndan yaptklar yansmalardan da yzey dalgalar
oluur. (Love ve Rayleigh dalgalar) Yer kabuunun i ksmnda hareket eden cisim
dalgalarnn P ve S olmak zere 2 eidi vardr.
P dalgalar ortamlardan geerken nce skma sonra genleme meydana getirir. Bu yzden
birincil, boyuna veya basn dalgas olarak ifade edilirler. Ses dalgalarna benzeyen bu
9

dalgalardan etkilenen bir partikln titreimi dalga ilerleme ynne paraleldir. P dalgalar ses
dalgalarnda olduu gibi kat ve sv ortamlardan geebilir.
kincil, enine veya kesme dalgas olarak bildiimiz S dalgalar iinden getikleri ortamda
kayma deformasyonlarna yol aarlar. S dalgasndan etkilenen bir partikln hareketi dalga
ilerleme ynne diktir. Kesme dalgalar partikl hareketinin ynne gre SV (dey
dzlemsel harekete e) ve SH (yatay dzlemsel harekete e) olarak 2 gruba ayrlmaktadr.
Cisim dalgalarnn yaylma-ilerleme hz iinden getikleri ortamn rijitliine baldr.
Jeolojik birimler basnca kar daha rijit olduklarndan, P dalgalar dier dalgalardan daha
hzldr ve sismik kayt istasyonlarna ilk olarak bu dalgalar gelir. Yzey dalgalar, yeryzeyi
ve yzeydeki katmanlar ile cisim dalgalar arasndaki etkileim sonucunda oluurlar. Bu
dalgalar , genlikleri kabaca derinlie gre ssel olarak azalarak yer yzeyinde ilerlerler.
zellikleri ekil.3 ve ekil.4te gsterilmektedir.

ekil 3. Cisim dalgalarnn oluturduu deformasyonlar.

a) P dalgas

b) SV dalgas

ekil 4. Yzey dalgalarnn oluturduu deformasyonlar. a) Rayleigh dalgas. b) Love dalgas

Bu dalgalar retmek iin gerekli olan etkileimin karakterinden dolay, bir deprem
kaynandan ok uzak mesafelerde yzey dalgalar daha baskn olmaktadr.
Yerkabuu kalnlnn yaklak 2 katndan daha uzak mesafelerde maksimum yer
hareketinin olumasnda cisim dalgalarndan ok yzey dalgalar rol oynamaktadr.
Mhendislik asndan en nemli olan yzey dalgalar Rayleigh dalgalar ve Love
dalgalardr. P dalgalar ile SV dalgalarnn yeryzeyi ile etkileiminden oluan Rayleigh
dalgalarnda partikln yatay ve dey ynlerin ikisinde de hareket etmesi sz konusudur.
Bir bakmdan, bir su birikintisi iine atlan tan oluturduu dalgalara benzerler. Love
dalgalar,SH dalgalarnn yumuak kellerle etkileimi sonucunda oluur ve bunlarda
partikl titreiminin dey bileeni yoktur.

10

ekil 5. Depremin kaynandan yaylan sismik dalgalarn

yanstlmasn ve krlmasn gsteren sismik dalga izleri.

yerin deiik katmanlarnca

ekil 5.te
yer yapsnn
deprem srasnda oluan dalgalarn dalm zerine etkisi
grlmektedir. Dalga ilerleme hzlar genellikle derinlie bal olarak arttndan, dalga izleri
(wave paths) yer yzeyine doru krlmaktadr. Bunun tek istisnas, d ekirdein hznn
manto hzndan daha dk olduu ekirdek-manto snrnda gereklemektedir. P ve S
dalgalarnn 0 derece ile 103 derece arasnda yerin yzeyine eritiine, fakat d ekirdein
sv karakterinden dolay 143 derece ile 180 derece arasnda sadece P dalgalarnn yerin
yzeyine eritii dikkat ekmektedir. te yandan, 103 derece ile 143 derece arasndaki glge
zonunda sadece i ekirdekten yansyan izler yerin yzeyine eriebilmektedir (Summer 1969).

ekil 6. yerin iinde P ve

S dalga hzlarnn ve
younluunun deiimi
(Eiby,1980)

11

KNC BLM
DEPREMDE YAPININ ZEMNLE ETKLEM
Gnmzde yaplar, zelde binalar, betonarme ve elik tayc sistemlerle oluturulurlar.
Depremler esas olarak bunlara yatay kuvvetler uygular. Yapnn direnci tayc sistemin
zellikleri kadar zerinde oturduu, iinde bulunduu zeminin zellii ve yeralt suyunun
durumu ile belirir. rnein, tayc sistemin yetersiz olduu durumlarda temel zemininin
kayada olduu gibi nitelikli olmas durumunda ykm olumad ska gzlemlenmitir.

2.1 Yapnn Sismik zellikleri

Depremde yap hasarn belirleyen iki ana deiken vardr. Yapya gelen deprem yk ve
yapnn deprem yklerine kar dayanm. Yapya gelen deprem yk ise yapnn bulunduu
noktadaki deprem kuvvetli yer hareketiyle ilikilidir. Kuvvetli yer hareketinin zellikleri ise
depremin byklne, depremin olduu faydaki yrtlma mekanizmasna, deprem
merkezinin yapnn bulunduu yere gre ynne, deprem dalgalarnn odaktan gelirken
getikleri ortama ve yapnn bulunduu yerdeki zemin koullarna baldr.
Yaplarn iki nemli dinamik zellii vardr: periyot ve snm. Yapnn periyot ve snm
yapya gelen yatay yk dzeyine baldr. Periyot arttka yapya gelen deprem yk
azalabilir. Bu nedenle periyot ve snm deprem yer hareketinin spektrumuna bal olarak
yapya deprem sresi iinde etkiyen yatay yk dzeyini de belirler. Yapnn tasarm srasnda
hesaplanan ya da seilen periyot ve snm dzeyleri tasarm yklerini belirlerken bir deprem
srasndaki yatay yk dzeyi ve yapnn hasarna ya da plastik davranna ve telenmelerine
bal olan yap periyodu ve snm orannda olan deimeler yapya deprem srasnda yatay
yk dzeyini ve yapnn hasarn belirleyici olarak bir karlkl etkileim iindedir: Deprem
yk yapnn hasarn artrr, yapnn periyodu uzar ve snm oran byr. Yap periyodu ve
snmnde deprem srasnda olan deimeler yapnn deprem davran ve deprem hasarn
aklamakta kullanlabilir.
2.1.1 Deprem Spektrumu
Bir deprem annda hareketin spektrumu (davran) karld zaman, zemin maksimum
ivmesi ile maksimum davran ivmesi arasndaki orana dinamik bytme veya dinamik
amplifikasyondenir.
Mukabele spektrumu bu deiik dinamik sistemlerin en byk mukabelelerinin grafiidir.
Buradan periyodu ve snm bilinen bir yapnn, belli bir depremin kuvvetli yer hareketi
altnda zorlanaca en byk teleme, ivme ve hz deerleri hesaplanabilir. Mukabele
spektrumlar yaplarn elastik olarak davrandklar varsaymna gre hesaplanr. Bu
varsayma gre de yaplara gelen ykler byk boyutlarda olur. te yandan, yaplarn elastik
olarak tayabildikleri ykler snrldr. Buna karn, yaanlan pek ok depremde gzlendii
gibi, arlnn %10u gibi bir yatay yke elastik olarak kar koyabilecei hesaplarla
gsterilmi ve bu yk izin verilen gerilme snrlar ierisinde tayabilen bir yapnn, bu
deprem yknn 3-5 kat zerinde olan deprem yklerine yklmadan tayabilmesinin
aklanmas gereklidir.
12

Bu tasarm yaklamnda yap depremde oluabilecek yatay yke gre 5-6 kez daha dk bir
yk elastik olarak tayabilecek biimde tasarlanr. iddetli depremde ise yapnn elastik
tesi enerji tketme gcnden yararlanlarak onun depreme kar koymas, yklmamas
salanr. Bu depreme dayankl styap tasarmnn temel yaklamdr.

2.1.2 Depremde Davrann Analizi

Deprem hareketi bir harmonik hareket olsayd, sorun analitik olarak zlebilirdi. Ancak
depremler binaya geliigzel titreimler getirdiinden zm zorlar. Buna ramen, Fourier
spektrumu aracl ile deprem birok harmonik hareketin sperpozisyonu olarak kabul edilir
ve zm retilir.
Depremde yapya etkiyen kuvvet dinamik, bir baka deyile zaman iinde deien bir
kuvvettir. Bilindii gibi bu kuvvet ktle ile ivmenin arpmdr:
F = m . a(t) ........................................................................................................... (1)
Burada m: Yapnn ktlesi,
deiimini gstermektedir.

a(t): depremde oluan yer ivmesinin deprem sresi iinde

Yapnn genel hareket denklemi

m x+ c x + k x = F0 sin pt ....................................................(2)
olarak verilir.

Burada
x=vmeyi
x=Hz
x=telemeyi
c=Snm
k=Yay snmleme sabit katsaysn
p=zorlayc asal frekans
t=zaman
F0=Maksimum zorlayc kuvveti
ifade etmektedir.
Bu denklemin zm ise
x = e wn t ( A cos wd t + B sin wd t ) +
Burada

F0
K

(1 )

2 2

+ 4 2 2

F0
= Statik telenme
K

P
wn
= Faz as = Arctg

2
(1 2 )
13

Sin( pt ) ....................... (3)

K
= Snmsz asal frekans
m
c
= Kritik Snm Oran=
2mwn
d =Snml asal frekans
p =Zorlaycnn asal frekans

n =

d = n 1 2 (Kk snmlerde d n kabul edilir)

1

(1 )

2 2

+ 4
2

= D =Dinamik arpan.
2

Denklemde kullanlan birinci terim geici titreim, ikincisi ise kalc titreimdir.
Denklemlerdeki A ve B katsaylar balang artlarndan karlacak olup, birka salnm
sonunda snmlendii kabul edileceinden yalnzca kalc ksm irdelenir.
Bu durumda bytmeyi drmek iin yaplmas gereken iki ey vardr (ekil.7);
(a)Bina frekansn drmek-periyodunu ykseltmek
(b)Snm arttrmak

(a)

(b)

ekil 7. ki ayr dinamik model

Uygulama her iki zellikten de yararlanma ile yaplmaktadr. ekil 7a daki ankastre taban
modeli yerine ekil 7bdeki yatay teleme yapabilen,serbestlik derecesi 10 arttrlm model
ele alnrsa, hesap sonucu da dinamik arpan formlnden elde edilecektir. Burada k tek
serbestlikli sistemin yay snmleme sabitidir ve k2 de zemin yay snmleme sabiti kabul
edilmitir. C1 yapsal sistemin snm katsays ve C2 zeminin snm katsaysdr. C2, ok
byk bir kritik snm oran verdiinden amplifikasyonu iyice drecektir. Depremin
birok harmonik hareketin sper pozisyonu olduu dnlse de farkl faz ve frekanstaki
dalgalar, ters ynden de etkileyecekleri iin genlii azaltr.
14

Dolaysyla tam bir rezonans sz konusu deildir. Eldeki spektrumlar, tamamen elastik
davrana gre karlmtr. Bu durumda bina frekansnn deimez olduu sabit
varsaylmaktadr. Oysa gerek yle deildir. Binada mafsallama baladka frekans
decek,periyot ve snm artacaktr.(T=2W) nk rijitlik dtnde Wn de decektir.
C snm katsays sabiti kabul edilir ve Cnin artmas sz konusudur, dmesi deil.
Yukarda C=2 .Wn , C1= 2 1.Wn , C2= 2 2.Wn dir. = kritik snm orandr. Bu
deer, yaplarda 0,050,1 arasnda (elastik snrda) deiir. Ancak temel telemesinde bu,
0,20,3 civarndadr. Gerek spektrum erilerinden gerek (3) denkleminden bu durum daha
iyi anlalr. Davran spektrumunda balangta rezonans durumunda olan bir bina plastik
snra geince D iddetle decektir ve kritik snm oran da artacaktr.

2.1.3 Yap Kusurlar

Depremde binalarda oluan hasar ve ykmn deprem ve tayc sistemin zellikleri yansra
mhendislik hatalarndan kaynakland grlmektedir.
Betonarme tayc sistemin dzensiz olmas en bata gelen yap kusurudur. Arsa veya mimari
proje nedeniyle kirilerin dolayl mesnetlenmeleri ve kolonlarla eksenel birlememeleri bu
trden hasarlarn balca nedenleridir. rnein, hasar gren birok binada, zemin kattan sonra
kma yaplm olduu tespit edilmitir. Betonarme elemanlarn dzeninde konstrktif
kurallara uyulmamas da nemli bir hasar nedenidir. Etriyelerin yeterli sklkta yaplmamas,
kiri-kolon dm blgelerinde hemen hemen hi etriyenin bulunmamas ve donatlarn
kenetlenme boylarnn yeterli olmamas da bu trden hasar nedenleri arasndadr.
Beton kalitesinin dk olmas, hazr beton yerine antiyede ilkel koullarda beton
hazrlanmas, bir dier nemli hasar sebebidir. Tamamen yklan binalardan eitli beton
numuneleri alnp, laboratuvar deneylerine tabi tutulduunda bunlarn mukavemetleri 10 MPa
civarnda bulunmaktadr. Ayrca, Avclar, Kkekmece gibi ilelerde yaygn olarak deniz
kumu kullanlm olmas, donatlarda korozyona ve dolaysyla mukavemet ve kesit kaybna
neden olmutur.
Binalarn giri katlarnn ticari hacimler (dkkan, market, galeri, depo vb.) eklinde
kullanlmalar yumuak kat olarak tanmlanan ve yeterli rijitlie sahip olmayan katlarn
ortaya kmasna sebep olmutur. Deprem blgelerinde yaplan incelemelerde binalardaki
hasarlarn ok nemli bir blmnn zemin katlarn yeterli rijitlie sahip olmamasndan
kaynakland tespit edilmitir. Baz binalarda ise yer kazanmak amacyla zemin katlarda baz
kolonlarn kesildii grlmtr.
Binalardaki hasarlarn bir dier nedeni ise, daha nceki depremlerde de hasara sebep olan ve
ara kat yaplmasndan kaynaklanan ksa kolon problemidir.

2.2 Yapnn Dinamik zelliklerinin Titreim Deneyleri ile lm

Dinamik bir etkene kar bir yapnn tepkisinin analizi en genel halde dahi olduka zordur.
Yapnn dinamik zellikleri ve yapya gelen kuvvetlerin zellikleri hakknda basitletirici
kabullerin yaplmas gereklidir. Dinamik zorlamalar altnda yapnn tepkisi byk lde
uygulanan kuvvetin byklne, yapdaki ktle ve rijitlik dalm, yap-temel zemini
etkileimine, elemanlarn birleim durumlarna ve enerji yutabilme zellikleri ile yakndan
ilgilidir.

15

Yapya nceden yerletirilen ve olay hareket annda kaydedebilen akselerograflar sayesinde

bir yapnn deprem gibi bir dinamik yk altnda gerek davran hakknda nemli bilgiler
elde edilebilmektedir.
Bir yapnn dinamik zellikleri hakknda bilgi edinebilmenin dier yollar grupta
toplanmtr.
1- Serbest Titreim Deneyleri
2- Zorlanm Titreim Deneyleri
3- Sarsma Tablas Deneyleri

2.2.1 Serbest Titreim Deneyleri

Yapya belli bir balang telenmesi veya bir darbe etkisi ile belirli bir balang hz verilir.
Buradan elde edilen titreim kaytlar deerlendirilir.
2.2.2 Zorlanm Titreim Deneyleri

Bir titreim reteci yardmyla yapya harmonik olarak deien bir kuvvet uygulanr. Yapda
hasar meydana getirmeyecek byklkteki bu kuvvetin etkisi altnda yapnn deiik
yerlerinde, ivme veya hz kaytlar alnr ve bu kaytlar yapnn dinamik analizi iin gerekli
doal titreim frekanslar ve mod ekilleri enerji tketimi ve yap-zemin tepkimesi
alarndan deerlendirilir. (M.Erdik, P.Glkan, Mayis 1981).
Genellikle zorlanm titreim deneyleri yapya belirli bir ynde harmonik olarak deien bir
kuvvetin uygulanmasyla gerekletirilir. Bir eksen etrafnda eksantrik bir arln belirli
frekansla dndrlmesi sonunda yapya harmonik olarak deien bir kuvveti uygulamak
mmkndr. Ancak bu kuvvetin yn eksen etrafnda devaml olarak deieceinden belirli
bir ynde uygulanma art salanm olacaktr. Bu da deprem hareketinde tek ynl hareket
modellemesine uymamaktadr. Depremde ok ynl hareket etkin olduundan burada etkin
olan tek ynl hareketin getirdii sorunu ortadan kaldrmak iin eksantrik arl ayn olan
ve bir yerine iki ktlenin birbirine zt ynlerde ayn frekansla dndrlmesi gerekir.
Gnmzde kullanlan VG-1 senkronize titreim reteci sistemi bu ynteme dayanmaktadr.
Bina deneylerinde genellikle bir birim kullanlmakta (bir titreim reteci, bir konsol) ve
rete yapnn en st katna kuvvetin uygulama ekseni binann o kattaki rijitlik ekseni ile
alacak ekilde yerletirilir.
Herhangi bir doal modun kolayca uygulanabilmesi iin binay zorlayacak kuvvetin o moda
ait en byk bal deplasmanna kar gelen kat hizasnda etki etmesi gerekir. Gerek perdeli,
gerekse ereveli binalarda, enn st katta herhangi bir modal dm noktas bulunmamakta
ve ilk iki moda
ait en byk bal deformasyon bu katta bulunmaktadr. M.Erdik,
.Yzgll,B.Atalay, E.Yarar, (Ocak 1981). M.Erdik,.Yzgll, B.Atalay, .Ylmaz,
(Aralk 1978)
2.1.3 Sarsma Tablas Deneyleri

Belirli bir paterne gre tablaya uygulanan dinamik etkiler (ivme, hz, deplasman) altnda ,
tabla zerine yerletirilen prototip eleman veya model yapnn davran incelenir. Bu tr
deneylerde dinamik zorlanma olarak gerek veya yapay deprem kaytlar da
kullanlabilmekte ve yapnn krlmaya kadar olan elastik olmayan davranlar da
incelenebilmektedir.
16

2.3 Zeminin Sismik Koullarda zellii

Zemin ayrk daneler, su ve havann ok deiik oranlarda bir araya geldii, bu nedenle
heterogen ve anizotrop (eynsz) bir jeolojik malzemedir. Bunun doal sonucu olarak
mhendis binay olabildiince kayaya oturtmak ister. Ancak depremin etkin olduu birok
yerde anakaya yzeyden kazk dahi kullanlamayacak denli derinde bulunduundan temellerin
mevcut zemine oturtulmas kanlmaz olur.
te yandan birok mhendisin yapnn deprem davrannda tayc sistemin eemen olduu,
zemin zelliklerinin byk nem tamad gibi bir yanlg iinde olduu da bir gerektir.
Deprem ivme spektrumu incelendiinde (ekil 8.a.- 8.b.- 8.c.) farkl zeminlerdeki periyot
(T), frekans(f) ve spektrum erilerinden , binann zeminin zelliine bal olarak nemli
davran farklar gsterdii grlebilmektedir
ekil 8.a.da I. Dalk bir alanda periyotlar keskin bir pik yapmtr. 0.1-0.2sn.arasnda sk
dilvyal bir zemin.
II. 0.2-0.4 sn arasnda, yumuak ve alvyonal bir zemin.
III )0.4-0.8 arasnda ve dzensiz bir ekilde, zellikle kaln ve yumuak zeminlerde ise
dze yakn
IV ) 0.05-2 sn arasnda yumuak delta depozitleri, bataklk veya deniz dibinin
doldurulmasyla olumu zeminler iin periyot dalmlar gzlenmektedir.(ekil 8.a.)

ekil 8.a. Deiik zeminlerdeki Periyot (T) Frekans (f) deiimleri.

ekil 8.b. Ve ekil 8.c. De farkl zeminlerdeki spektrum kaytlar grlmektedir.

17

ekil 8.b. Sultan da Salk Ocandaki bileenli vme Kaytlar ve Fourier Genlik
Spektrum Erileri

18

ekil 8.c. Bolvadin Meteoroloji istasyonundaki bileenli mikrotremor kaytlar ve Fourier

Genlik Spektrum Erileri

Zeminin sk veya sert olmas durumunda ( ar konsolide kil, sk kum-akl) zeminin st

yapya etkisi azalmakta, kalite dtke yani kil normal yklenmi kum da gevek hale
geldike bina zeminden artan olumsuz etkiler almaktadr.

19

2.3.1 Zemin bytmesi

Etkisinin ne denli nemli olduu henz kazanmam olmakla birlikte kimi zeminler deprem
enerjisini st yapya byterek aktarrlar .
Zemin bytmesi , deprem srasnda zeminin ve dolaysyla yapnn,depremi hangi iddette
duyacann bir lsdr. Ayrca bir zemin tabakasnn yzey kesimlerinde elde edilen
kayma dalgas hznn, sz konusu zeminin bytme seviyelerinin belirlenmesi asndan
olduka nemli bir zemin zelliidir.
Shima (1978)de yapt aratrmalarla, yzeyde llen kayma dalgas hz ile anakayada
llen kayma dalgas hz oranna bal olarak bytme faktrnn analitik olarak
hesaplanabileceini gstermitir. Buna gre anakayadaki kayma dalgas hz deerinin sabit
olduu blge zerinde bytmeye neden olan etkinin yzeydeki kayma dalgas hzndan
kaynaklandn belirtmitir.
Midorikawa (1987); Borcherdt vd. (1991), tarafndan yaplan aratrmalarda yer hareketi
esnasnda ortaya kan kayma dalgas hznn gzlenmesi ve analizi sonucunda, aa kan bu
hzn ortalama deerinin, yzeyde belirli derinlikte yer alan zeminlerde meydana gelen
bytme seviyeleri zerinde nemli bir etkisi olduunu belirtmilerdir.

2.3.2 Svlama

Zemin mekaniinin en nemli kavram efektif gerilmelerdir. z arlk, d ykler ve deprem

etkisi gibi kitle gerilmelerini artrc etkiler doygun ortamda zemin iskeletine oranla skmaz
kabul edilebilecek boluk suyu tarafndan karlanr(uw). Efektif gerilme ortamda beliren
toplam gerilmeden() boluk suyu basncnn fark olarak tariflenir:
' = u w ................................................................ ( 4)

Zeminde artan efektif gerilme kayma direncini ykseltir, nin sfra ynelmesi daneler
arasndaki dokunmann kayb anlamna geldiinden zemin srekliliini kaybeder ve yenilir.
Svlama deprem srasnda ykselen boluk suyu basncnn toplam basnca eit olduu, yani
efektif gerilmenin sfra dt aamada gerekleir. Svlaan zeminin tama gc
kaybolduundan zerinde oturan bina ar hareketler gstererek hizmet d kalr.
niform kumlar ve plastik olmayan siltler svlama yeteneine sahiptir.

2.3.3 Zemin Yenilmesi

ok gen yumuak veya gevek zeminler svlamasa dahi, depremin uygulad evrimsel
gerilmelerden olumsuz etkilenir ve ar telenmeler gsterirler. Bunun sonucu temelin tama
gc alr, oun da oturmalar kabul edilebilir limitlerin stne kar.

20

2.4 Deprem Etkilerinin Azaltlmas

Yapnn depremin olumsuz etkilerinden korunmas iin alnabilecek birok nlem vardr.
Olay yapnn zeminle olan etkileiminden kaynaklandndan bu nlemlerin zeminde, yapda
ve her ikisinde birden alnmas gndeme gelebilir. Yntemleri yle sralayabiliriz

Zeminin iyiletirilmesi
Yapnn glendirilmesi
Yapnn yaltlmas

2.4.1 Zeminin yiletirilmesi

Zemin iyiletirmesi almalar yetersiz zeminin kaldrlarak yerine kaliteli gere

sktrlmasndan kazk uygulamasna, zemin-imento kolonlar oluturulmasndan elektro
kimyasal enjeksiyona deien trlerde ve ok farkl maliyetlerin sz konusu olduu
etkinlikleri kapsar.

2.4.2 Yapnn Glendirilmesi

Tasarlanan veya mevcut bir yapda deprem etkileri en basit ekilde stratejik olarak
konumlanan perde sistemleri ile karlanmaktadr.
Mevcut bir yap, herhangi bir sebepten (kt projelendirme ve/veya uygulama) beklenen bir
depreme dayanacak gte olmayabilir. Dolaysyla glendirilmesi gerekir. Yapnn
glendirmesinde deiik yntemler uygulanmaktadr.
Glendirme perdeye tamamlama, elik ereve ilavesi, mantolama gibi eitli ekillerde
olabilir. Ancak unutulmamas gereken bir husus, birim maliyetin, yap birim maliyetinden
fazla olduudur. Bu sebepten, ou kez binann yklp yeniden yaplmas daha ekonomik
olabilir.
Ancak ezbere yaplan bir glendirme, fayda yerine zarar verebilir. rnein hasar grm
bir binada sadece hasarl kolonlar mantolamak rijitlik dengesini bozabilir. Onun iin
glendirme ii bir projelendirme sonucu yaplmaldr. Glendirme projesi yaplrken
aadaki sra izlenir:
a-) Zemin etd yaplarak zeminin mekanik zellikleri ile hakim frekans belirlenir.
b-)Herhangi bir spektrum esas alnarak binann alaca yatay yk katsays belirlenir.Spektral
katsay esas alnarak efektif zemin ivmesi bulunur. Bina mr iinde olabilecek, maksimum
ivme gz nne alnarak, glendirme yaplp yaplmayacana karar verilir.

2.4.3 Yapnn Yaltlmas

Zemin ve yap zelliklerinden bamsz olarak deprem ivmelerinim binaya etkimemesi

yaltm sistemleri ile (sismik izolatr) salanabilir. Bunlara pasif sistemler de denmektedir.
Pasif kontrol sistemleri, maliyetlerinin grece dk ve hesap yntemlerinin kolay olmas
sebebiyle gnmzde uygulamasna sk rastlanan sistemlerdir. Pasif kontrol sistemleri
uygulama asndan, sismik taban izolasyon sistemleri ve pasif enerji snmleyiciler olarak
iki guruba ayrlrlar. Sismik taban izolasyon sistemleri, temel ile temel stndeki yap arasna
21

kurulan ve yapnn zemine bal olan temele gre byk yatay yer deitirme yapmasna izin
veren izolatrlerden oluur. Bu izolatrler, zeminden gelen yksek frekansl (dk periyotlu)
titreimleri, yapt byk yanal yer deitirmeler vastasyla, yapya dk frekansl
titreimler olarak iletir. rnein, birinci doal titreim periyotlar ortalama 0.5 saniye olan
orta ykseklikteki yaplarn periyotlarn 2.5 saniye civarna kartrlar. Deprem enerjisi bu
byk yer deitirmeyle snmlenir ve yap rijit bir davran sergiler. Bylece katlar aras
telenmeler klr ve yapda hissedilen titreim ivmesi zemin titreim ivmesinden az olur.
Sismik taban izolasyon sistemi,yapnn doal titreim periyodunu arttrarak yapya etkiyen
ivmenin azalmasn amalar. spektrum ivmesinde yap periyodunun artmasyla yapya etkiyen
ivmenin azal ve yanal yer deitirmenin artmasyla yap periyodunun art grlmektedir.
Taban izolatrleri yapnn kolonlar altna yerletirilirler. Muhtemel bir depremde yklaca
tahmin edilen, kesit boyutlar yetersiz, yedi katl bir yapnn klasik glendirme metodu (ek
perdeler ve kolonlarn mantolanmas) ve kurun ekirdekli taban izolasyonu ile korunmasnn
karlatrlmas sonucunda taban izolasyonlu zmn ne kadar etkili olduu daha iyi
anlalr.
Bu amala, yedi katl bir yapnn, mevcut hali ile zm, klasik glendirme ile zm ve
taban izolasyonlu zm, 1999 Dzce depreminin ivme kaytlar ile zaman tanm alannda
dinamik analizi yaplm ve oluan kat kesme kuvvetleri incelendiinde, Taban izolasyonlu
zmde kat kesme kuvvetleri nemli lde azalrken klasik glendirme metoduyla yapya
eklenen perdeler kat kesme kuvvetlerini arttrd grlmtr.
Klasik glendirme ve taban izolasyonlu korumann maliyet analizleri yapldnda ise taban
izolasyonlu koruma sisteminin, klasik glendirme yntemine gre %30 civarnda daha
ekonomik olduu tespit edilmitir.
Taban izolasyonu inaat srasnda, tm yap yerine sadece zemin kat boaltld iin yap
inaat srasnda da hizmet verebilmektedir.
Pasif enerji snmleyiciler ise, deprem ve iddetli rzgr gibi d etkilerin yapda oluturduu
kesit zorlarn ve yer deitirmelerini kabul edilebilir lde tutmak iin yapya yerletirilen
mekanik elemanlardr. Bu elemanlar, kinetik enerjiyi (deprem ve rzgr enerjisi) s enerjisine
dntrmek veya kinetik enerjiyi titreim modlarna transfer etmek suretiyle yutarlar. Yapya
etki eden dinamik kuvvetleri s enerjisine dntrerek snmleyen sistemler; histeretik
sistemler ve viskoelastik sistemler olarak, titreim modlarna transfer ederek snmleyen
sistemler ise dinamik titreim snmleyiciler olarak gruplandrlr.
Histeretik sistemler, srtnmeli cihazlar ve eilmeli metal cihazlar olarak ikiye ayrlr.
Srtnmeli cihazlar, srtnme kuvveti ile, eilmeli metal snmleyiciler ise plastik ekil
deitirme ile enerjiyi zerlerine alarak snmlerler.
Bunlar kat aralarna yerletirilerek kat aras deplasmanlar snrlandrrlar. Bu cihazlar
depremden sonra deforme olurlar ve yenileri ile deitirilirler. Histeretik sistemler sadece
sismik izolasyon uygulamalarnda kullanlabilir, rzgr gibi srekli ve daha dk seviyedeki
kuvvetlerde kullanlamazlar. Bu amala viskoelastik snmleyiciler gelitirilmitir. Bu tr
snmleyiciler her seviyedeki ekil deitirmelere uygundur.
Viskoelastik snmleyiciler viskoelastik kat snmleyiciler ve viskoelastik sv
snmleyiciler olarak iki eittir. Viskoelastik kat snmleyiciler, cams yada kopolimer
viskoelastik malzemelerden oluur. Yapya etkiyen d enerjiyi, viskoelastik tabakalarn
kayma deformasyonundan yararlanarak snmlerler.
22

Viskoelastik sv snmleyiciler ise genel olarak bir piston ve ii silikon (akrilik kopolimer)
veya ya dolu bir silindirden oluur. Pistonun viskoz sv ierisinde hareketi sayesinde enerji
snm salanr.
Viskoz malzemeler darbe etkisinde sktrlamaz ve geni bir frekans aralnda etkili olurlar,
kk boyutlarna ramen byk kontrol kuvvetleri salarlar.
Dinamik titreim
snmleyiciler, yap ktlesinin %1i mertebesindeki bir ktlenin belli bir dzenekle bina
tepesine yerletirilmesiyle oluturulan sistemlerdir. Bu tip snmleyiciler, ayarl ktle
snmleyiciler (TMD) ve ayarl sv snmleyiciler (TLD) olarak iki gruba ayrlrlar.
TMDler yapya ikinci bir ktlenin bir yay ya da sarka ile balanmasyla oluturulur. Yap
ktlesine M, TMD ktlesine m, yap ile TMD arasndaki yayn elastik rijitliine k, ve
yapnn elastik rijitliine K denirse; doal frekans =k/m ye ayarlandnda, sisteme
uygulanan basit harmonik yk altnda, M ktlesinin tamamen hareketsiz kalaca
gsterilebilir. TLDler, tpk TMDler gibi yapya ikincil bir ktlenin eklenmesiyle oluturulur
ancak TLDler TMDlerden farkl olarak dorusal olmayan sistemlerden meydana gelir.
TLDler birok s su ya da vinil klorid tabakasnn hareketini salayan blmelere sahip
genelde polipropilen olan tanklardan oluurlar. TLDler, yapya etkiyen enerjiyi, svnn
viskoz hareketinden ve svdaki dalga krlmalarndan yararlanarak yutarlar.
Pasif kontrol sistemleri yaplar glendirmek yerine yapya etki eden d dinamik kuvvetleri
kendi zerlerine alarak snmleyen sistemlerdir. Bu sistemler yaplar depreme kar daha iyi
korurlar. Yapsal kontrol sistemleri, ekonomik mrn tamamlam yal ve zayf binalarn
iyiletirilmesinde kullanlabilirler. zellikle iddetli bir depremde yklmas muhtemel, tarihi
deeri olan binalarda uygulamasna sk rastlanr.
Bu sistemlerle izole edilmi bir yap 8.0 Richter byklndeki bir depremde, 5.5 Richter
byklndeki bir depremdeki gibi davranr. Bylelikle kesit boyutlar ve malzeme
kalitesiyle oynanmadan yap korunmu olur. Yapsal kontrol sistemleri ile mevcut bir yapy
korumaya alrken, klasik glendirme sistemlerinde olduu gibi yapnn boaltlmasna gerek
yoktur ve bu sistemlerin maliyetleri daha dk, yapm sreleri daha ksa ve verimlilikleri
daha yksektir.
1999 depremlerini izleyerek yaplan gzlemler bu sistemelrin Trkiye koullarnda
uygulanmadn ak biimde gstermitir. Bunun yerine daha kolay ve maliyeti daha dk
nlemlerin incelenmesi zorunlu olmutur.

23

NC BLM
YAPI ZEMN ETKLEMNN GRANLER YASTIKLA KONTROLU
3.1 Problemin Tanmlanmas

1999 Marmara depremlerini izleyerek yaplarn glendirilmesi almalar gzlemlendiinde

byk bir ounlukla tayc sistemlerin perde uygulamas ile glendirildii, depremden
olumsuz etkilenen zeminlerin ise belirli derinlie kadar kaldrldktan sonra Blgede kolayca
bulunan iri daneli dolgu gerecinin belirli derinlie kadar sktrlmas ile iyiletirilmee
alld grlmtr.
Ancak bu ilemlerin yap zemin etkileiminde ne denli etkin olduu gereince aratrlmam,
kaliteli gerecin svlamay nledii gerekesi yeterli bir nlem olarak kabul edilmitir.
eitli projelerle ilgili olarak blgede yaplan zemin aratrmalar, zemin tabakalarnn
skabilme zelliinin ok yksek olduunu ve ayrca baz blgelerdeki zeminlerin svlama
potansiyeli gsterdiini ortaya koymutur.
Nitekim, depremi izleyerek yerinde yaplan incelemelerde zellikle Adapazar, Glck ve
Yalovada meydana gelen hasarlarn balca sebebinin zemin problemleri olduu
belirlenmitir.
Bu almada depremden olumsuz etkilenen ve etkilenmeyen iki zemin ortam iin geoteknik
modelleme yaplm ve analizlerde 1999 Kocaeli depreminin Adapazar ndan alnan 20 s.lik
sismik kaytlar etki ettirilmitir.

3.2 Zeminin zellikleri

Adapazar zeminlerinin zellikleri incelendiinde bunlarn ya ve kkeni nedeniyle deprem

koullarnda her trl yenilmeye elverili olduu grlmtr. Bu nedenle geoteknik
modellemede Adapazar kent merkezinden bir tipik zemin profili seilmitir.
Bu profilde (ekil 9.) yzeysel temel kullanlmas durumunda zeminin yap tarafndan
etkilendii derinlik boyunca yenilme (ground failure) olaslnn bulunduu nceki
almalarla kantlanmtr.

24

YASS
yzeyde

Siltli Kil
d=18 kN/m3 c=20 kPa
=25 e0=1.0 OCR=3.5

-8 m

Sk Kum d=18 kN/m3 c=1 kPa =40 =10 e0=0.4 OCR=3.0

-13 m
Kil
d=18.5 kN/m3 c=60 kPa
=15 e0=1.0 OCR=2.0
-30 m
Kil
d=18.5 kN/m3 c=80 kPa
=15 e0=1.0 OCR=1.5
-50 m
Kil
d=18.5 kN/m3 c=100 kPa
=15 e0=1.0 OCR=1.0
-70 m
ekil 9. Geoteknik modellemede Adapazar kent merkezinden alnan tipik zemin profili.

Bu tr bir zeminden alnan numune laboratuvarda TS1900/2006 uyarnca denenmi ve

TS1500/2000e gre snflandrlmtr. zellikleri Tablo. 3de verilmektedir
Tablo 3. Silt numunesinin zellikleri
RENK
yeil

LL
27

PL
NP

PI
NP

%KUM
37

%SLT
53

%KL
10

e
0.78-0.87

SINIFI
ML

3.2.1 Zemin zelliklerinin lm

Zeminin mekanik zellikleri laboratuvarda arazi koullarna en yakn biimde eksenli

hcre kesme deneyinde llr. Bunun nedeni zeminin arazide altnda bulunduu gerilmelerin
hcreye uygulanan evre basnc 3 ile salanabilmesidir. Bu gerilme numunenin ald ve
deimez tutulabilen hcre su basnc ile uygulanr (Foto.1.). Numune konsolide edilerek
herhangi efektif gerilme (derinlik) iin dengeye getirilmek istenirse drenaj musluklar ak
braklarak fazla boluk suyu basnlarnn snmlenmesine izin verilir. Sonra istenen
gerilme artlar hcre pistonuna yaplan ykleme ile verilir.
25

Bu da byk asal gerilme 1i salar. Oluan gerilme sistemi gerilme dairesi ile temsil
edildiinde, artan 1 deerleri byyen daireleri Mohr krlma zarfna yanatrarak teetlik
saladnda zeminin seilmi evre basncnda yenildii grlecektir.(ekil 10.)

Foto.1. Eksenli Hcre

ekil 10. Ekseli deneyde gerilme dairelerinin bymesi

Deneyin nemli avantaj yenilmenin toplam gerilmeler yannda Denklem(4) te tanmlanan

efektif gerilmeyi de temsil etmek zere numunede kesme srasnda beliren boluk suyu
basnc uwnin de llebilmesidir. ekil 11.de teetlie yaklam en byk toplam gerilme
dairesinden boluk suyu basncnn kartlmas ile beliren efektif gerilme dairesi
gsterilmektedir. Bir dier deyile, numunede ykselen boluk suyu basncnn toplam
gerilmeler krlmay salamasa dahi daireyi teetlie zorlamas (sola kaan krk izgi)
mmkn olacaktr. Teetlii salayan dairenin apna deviatr gerilme d denir.

ekil 11. Eksenli Hcre Kesme Deneyinde Gerilmeler ve Yenilme Durumu

Yenilme numunenin dayand maksimum deviatr gerilme dmax, veya %20 birim boy
ksalmasnda tariflenir.

26

3.2.1.1 Adapazar Siltinin Mekanik zellikleri

Adapazar silti 1999 depremlerinde yumuama, svlama ve tama gc sorunlar gibi

nemli yenilme belirtileri gsterdiinden bu almada model zemin olarak seilmitir. Silt
numuneleri zerinde yaplan drenajsz ve konsolidasyonlu-drenajsz eksenli hcre kesme
deneylerinde Tablo 4. de verilen zellikler llmtr.
Tablo 4. Adapazar Siltinin Mekanik zellikleri
DENEY
CID
CIU
UU

25
-

c ( kPa)
45
37

c
8
0

39
48

3.2.2 Zeminin Dinamik zelliklerinin lm

Zeminin deprem koullarnda davran da en kolay biimde eksenli hcrede (CTX)

incelenebilmektedir. Bu deneyde belirli hcre basncnda rnee istenen evrimsel eksenel
gerilme oran
CSR =

d
2 'c

.............................................................. (5)

olarak uygulanr.
evrimsel kayma oran CSR zeminin deprem ivmesinden ald edeer gerilmeyi temsil
etmekte ve
CSR = 0.65(

v
'v

)(

a h max
)rd ................................................... (6)
g

olarak tariflenmektedir.
Burada maksimum yer ivmesi ahmax, incelenen sahada svlama olmad farz edilen durumda
oluan ivmedir. Baka bir ifade ile, taban kayasndaki ivmenin, zeminin etkisi gz nne
alnarak, fakat boluk suyu basnlarnda oluan art ihmal edilerek bulunan dzeltilmi
deeridir. Derinlie gre dzeltme yaplan rd , deerinin svlama incelendiinde (NCEER,
1997) ifadesi

rd=1.00.00765 z (z 9.15 m)
rd=1.1740.0267 z (9.15 m < z 23 m)
rd = 0.744 - 0.008 z (23 < z < 30 m)
olarak verilir.
Yenilme, tekrarl yk altnda boluk suyu basncnn yeterince ykselerek efektif gerilmeyi
sfra drd ya da %5 veya %15 gibi seilmi bir birim boy ksalmasnda tariflenir.
Foto.2.de dinamik eksenli sistem gsterilmektedir.
27

Foto.2. Dinamik Eksenli Hcre

Kesme Deneyi Sistemi

3.2.2.1 Adapazar Siltinin Dinamik zellikleri

CTX deneyinde yenilme, seilmi CSR iin boluk suyu bascnn efektif gerilmeyi sfra
drd boluk suyu basnc ve belirli dey birim boy detirmenin saland evrim
says olarak seilmitir.
Yumuak Adapazar siltinin iki numenesi zerinde yaplan deneyde Tablo-5de gsterilen
sonular elde edilmitir.
Tablo 5. Numunelerin birinde boluk oran 0,46 iken dierinde 0,34 olarak llmtr.
Numune e
CSR
1
0.46 0.22
2
0.34 0.32

Svlat evrim says

17 evrimde svlamyor
2 evrimde svlayor

d (kPa)
90
78

Efektif gerilme
102
63

Burada yenilme iin kriter boluk suyu basncnn efektif gerilmeye oran boluk suyu basnc
oran ru olarak seildiinde ekil 12. ve ekil 13.de gsterilen ru erileri elde edilmektedir.

28

boluk suyu basnc oran

1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
-0.2 0

10

15

20

-0.4
evrim says, N

ekil 12. Svlamayan siltte, dinamik koullarla boluk suyu basnc-evrim says erisi.
Birinci numune CSR= 0.22 ile 15 evrimde boluk suyu basnc yeterince art gstermeyip,
svlama grlmemektedir. Fakat zemin numunesi 1. evrimde %5 ift ynl eksenel
deformasyon genliine, 3. evrimde ise %10 ift ynl eksenel deformasyon genliine
ulamtr.

boluk suyu basnc oran

1,50
1,00
0,50
0,00
0

10

15

20

-0,50
-1,00
-1,50
evrim says, N

ekil 13. Svlaan siltte, dinamik koullarla boluk suyu basnc-evrim says erisi
CSR= 0.32 deerinde numune boluk suyu basnc yeterince art gsterdiinden , svlama
grlmektedir. Svlamann olduu evrim saysnda ayn zamanda %10 ift ynl eksenel
deformasyon genliine ulamtr. Boluk suyu basnc toplam gerilmeye eit olduu iin
efektif gerilme sfr olmaktadr. Bir baka deyile boluk suyu basnc oran 1 deerine
ulamtr.
Geoteknik modellemede yenilen zemine rnek olarak birinci rnei almak mmkn
olacandan yap altnda Adapazar silti kullanlmtr.

3.3 Yap- Zemin Etkileiminin Modellenmesi

almann bu blmnde basit bir bina modeli seilerek nce bunun svlaan bir zemin
profili zerinde davran incelenmitir. Bu amala temel zemini olarak 8m kalnlkta siltli-kil
tabakas kullanlmtr. Bunu izleyerek ayn zemin proflinde bina altna 4m kalnlkta,
svlamayan ve tama gc yeterince yksek bir kum tabakasnn etkisi incelenmitir.
29

3.3.1 Binann Svlaan Zeminde Davran

Deprem srasnda zemin titreim hareketi yapar ve yaplarn temellerinde ani telenme ve
dnmeler olur. Temelin bu hareketlerine binann st yaps (kolon, kiri ve demeler) ayn
anda ayak uyduramad iin buralarda zt ynde atalet (eylemsizlik) kuvvetleri oluur.
Yapnn her yeri titreim yapmaya balar, elemanlar deiik biimler alr, her an deien
byk kuvvetler, zorlanmalar ortaya kar. Sonu olarak ok karmak bir mekanik olay sz
konusudur.
Sorun en byk depremde bile hibir hasar grmeyecek yaplarn retilmesi anlamnda ortaya
konursa ok pahal ve ekonomik adan olanaksz ve de gereksiz yap biimleriyle karlarz.
Bu konuda genel olarak kabul edilmi tasarm ltleri unlardr.
1. Sk oluan kk depremlerde yapda hi hasar olumamas.
2. Orta iddetteki depremlerde yapsal hasar olmamas; yaplarn depremden sonra kk
onarmlarla kullanlabilmeleri.
3.iddetli depremlerde yapnn btnyle gmesinin engellenmesi, can kayb olmamas.
1997 tarihli deprem ynetmeliinin iddetli depreme karlk olarak esas ald tasarm
depreminin, nem katsays I=1 olan binalarda, 50 yllk bir sre iin almas olasl %
0'dur. Bu durumda 1. derece deprem blgesi iin, etkin yer ivme katsays (A0=0,40g) olarak
verilmi olup yapnn kendisi, zemin ve temellerle ilgili baka etmenler gz nne alnmazsa,
yapya depremden dolay kendi arlnn % 10'u kadar ek yatay dinamik kuvvetler
etkiyecei kabaca sylenebilir.
Yaplarn dinamik ykler altnda analizinde gnmzde bilgisayarlar geni apta
kullanlmaktadr. SAPIV (Bathe,1973) ve onun gncellenm biimi SAP2000,
ETABS(Wilson,1975), gibi genel amal bilgisayar programlar sayesinde analiz ilemi
olduka basit hale getirilmitir. Yapnn analiz iin modelllendirilmesinde, deneysel olarak
saptanan dinamik zelliklerin kullanlmas ile olduka gereki sonular elde
edilebilmektedir.
PLAXIS sonlu eleman analizi (Finite Element Code for Soil and Rock Analysis), geoteknik
mhendisliindeki deformasyon ve stabilite problemlerinin sonlu elemanlar yntemi ile
analiz edilebilmesi iin tasarlanm bir bilgisayar programdr. Bu almada, iki boyutta
zm yapan PLAXIS 7.2 versiyonu kullanlmtr.
PLAXIS 7.2 Programnda, problemler , eksenel simetri veya dzlem deformasyon geometri
koullarnda analiz edilmektedir. Yazlmda istenilen kesitin tabakalar, yaplar, yapm
aamalar, ykler ve snr artlar grafik olarak tanmlanabilmektedir. Kesitin tm iin veya
blgesel olarak eleman boyutu ayarlanmas seeneini ieren yazlmda, dzgn elemanlardan
meydana gelmeyen, sonlu elemanlar a otomatik olarak oluturulmaktadr. Modelin tm
iin sonlu elemanlar a kullanlmaktadr.

30

PLAXIS Programnn yazlm, 4 ayr ve birbirleriyle ilikili alt programlardan olumaktadr.

1-)INPUT veri girii yaplr,
2-)CALCULATIONS hesaplamalar yaplr,
3-)OUTPUT sonular alnr,
4-)CURVES istenilen sonularn grafik olarak izimini veren blmdr.
Plaxs programnn yazlm zelliklerine baktmzda,uygulama srasnda,sorunsuz veri girii
salanmaktadr,deprem yklerinin girilebilmesi, dorusal olmayan zemin davrannn dikkate
alnabilmesi,ek boluk suyu basnlarnn hesaplanabilmesi, sonlu eleman a oluturulmas,
moment ve moment kuvvetlerin zarf seklinde sunumu, sonularn grlmesi
ve
raporlamasnda yap-zemin etkileiminin dikkate alnabilmesi asndan analizlerde avantaj
salamaktadr.

Plaxis programnn uygulama zellikleri aadaki gibidir.

1- Modeli oluturan zemin katmanlar, yaplar, inaat aamalar, ykler ve snr koullar CAD
tabanl izim moduyla kolayca oluturulabilir. Oluturulan geometri modelinden sonlu
eleman a retilebilmektedir.
2- Plaxis global ve yersel olarak eleman boyutunun ayarlanmasna olanak veren otomatik
sonlu eleman a oluturma zelliine sahiptir. Sonlu eleman andaki eleman says binlerce
olabilir. A oluturan sonlu elemanlar 6 dml ve 15 dml olabilirler.
3- Dayanma yaplar ve tnel kaplamalar gibi esnek yaplarn davrann modelleyebilmek
iin zel elemanlar kullanlr. Bu elemanlarn zeminle etkileimini doru olarak
modelleyebilmek iin ara yzey elemanlar kullanlrlar.
4- Yap zemin etkileimini en doru biimde modelleyebilmek iin zel ara yzey elemanlar
kullanlmaktadr. Bu ara yzeylerde zeminin kayma direnci as ve yapma deeri gerek
deerinden farkl alnmaktadr.
5- Ankrajlar modellemek iin elastoplastik yay elemanlar kullanlmaktadr. Bu elemanlar bir
eksenel rijitlik ve maksimum kuvvet ile tanmlanmaktadr.
6- Programda dairesel ve dairesel olmayan kesitli tneller yay ve izgi elemanlar kullanlarak
oluturulabilmektedir. Tnel kaplamas ve etrafndaki zemin arasndaki etkileim plak ve ara
yzey elemanlar yardmyla modellenir.
7- Snr artlar model kenarlarnda deplasmanlarn sfr alnmas ile modellenir. Buna gre
model tabannda yatay ve dey, model kenarlarnda ise yatay deplasmanlar sfr
alnmaktadr.
8- Tekil ve yayl ykleri modellemek iin iki farkl yk sistemi mevcuttur. Tekil ykler
geometri noktalarna, yayl ykler geometriyi oluturan izgiler zerine uygulanmaktadr.
9- Mohr-Coulomb Modeli, geoteknik uygulamalarnda iyi bilinen zemin parametrelerine
dayanan basit, dorusal olmayan modeldir. Zeminin dorusal olmayan davrannn tm
zelliklerini kapsamasa da Mohr-Coulomb modeli, tnellerde, temellerde yklerin
hesaplanmas iin kullanlabilir. Mohr-Coulomb modellerinin yani sra Plaxis, gelimi zemin
modelleri iin de bir ok eit sunar. Hiperbolik elastoplastik pekleen zemin (Hardening Soil
Model) modeli ve yumuak zemin (Soft Soil Creep) modeli bunlara rnek olarak verilebilir.
31

10-Programda yer alt

hesaplanabilmektedir.

su

seviyesinin

konumuna

gre

statik

su

basnlar

11-Programda geirimsiz killerin yannda geirimli kumlar da modelleyebilmek iin drenajl

ve drenajsz zellikler tanmlanmtr. Buna gre drenajsz zeminlerde ani ykleme
yapldnda oluan ek boluk suyu basnlar hesaplanabilmektedir
12-Plaxis deformasyon analizi yapan bir programdr. Programda plastik hesap, konsolidasyon
analizi ve yama problemleri iin durayllk analizi yaplabilmektedir. Bunlara ek olarak da
dinamik modl ile dinamik analiz yaplabilmektedir. Programda otomatik yk artrm zellii
ile zeminin yk-deformasyon deiimi dikkate alnabilmektedir.
13-Yaplarn kademeli olarak ina edilmesi, kaz yaplmas, yklerin uygulanmasnn geree
uygun modellenebilmesi amacyla bunlar temsil eden elemanlarn aktif hale getirilmesi veya
kaldrlmas yntemi kullanlmaktadr.
14-Ykleme sonucu oluan ek boluk suyu basnlarnn zamana bal olarak snmlenmesi
konsolidasyon analizi ile mmkn olabilmektedir.
15-Gvenlik says, genellikle gme yknn alma ykne oran olarak tariflenir. Bu
temeller iin doru bir yaklam olmakla birlikte dolgu ve palplan perdeler iin uygun
deildir. Bunlarda gvenlik says mevcut kayma direncinin denge iin gerekli olan kayma
direncine oranlanmasyla bulunur.
16-Plaxis birden fazla projenin bir seferde ard ardna zmne olanak vermektedir.
zellikle parametrik almalarda ok sayda model bilgisayarn gece-gndz duraklamadan
almasna izin vererek zaman kayb olmadan zlebilmektedir.
17-ekil deitirmi sonlu eleman a, toplam ve her aamada hesaplanan deformasyonlar ve
ekil deitirmeler grafik olarak sunulduu gibi sonular tablolar halinde de elde edilebilir.
Tm deplasman ve zorlanmalarn farkl gsterimi vardr.
18-Modelde hesaplanan toplam ve efektif gerilmeler, boluk suyu basnlar ve ek boluk
suyu basnlar hem grafik hem de tablo olarak sunulabilir.

Sistem PLAXIS bilgisayar programnda modellenirken, ortamdaki tabakalar iin Lineer

Elastik (LE), Mohr-Coulomb (MC) ve Pekleen Zemin (HS) davranlar kullanlr. Burada
Tablo 6.dan grld gibi zeminler iin HS modeli seilmitir.

32

Tablo 6.
Derinlik
(m)
sim
Malzeme
Modeli
Malzeme
Tipi

doygun

(kN/m3)
e0
ref
(kPa)
E50

Analizde Kullanlan Malzemelerin zellikleri

0-8

8-13

13-30

30-50

50-70

Siltli Kil

Sk Kum

Kil

Kil

Kil

Temel ve
ereve El.
Beton

HS

HS

HS

HS

HS

Lineer Elastik

Drenajsz
(Undrained)

Drenajl
(Drained)

18

18

18.5

18.5

18.5

24

1.0
8000

0.4
62000

1.0
20000

1.0
20000

1.0
20000

30000000

65000
0.5
1
40
10
246000

20000
0.7
60
15
0
60000

20000
0.7
80
15
0
60000

20000
0.7
100
15
0
60000

0.2

0.2

0.2

0.2

0.2

100

100

100

100

100

0.577
0
0
0.9
0.75
3.5

0.449
0
0
0.9
0.75
3.0

0.666
1
-13
0.9
2.0

0.666
1
-30
0.9
1.5

0.666
1
-50
0.9
1.0

ref (kPa)
Eoed
7000
stlk, m
0.7
c (kPa) 20 cint=15
( o )
25 int=20
o
( )
0
ref
Eur (kPa)
25000
ur
0.2
p

ref

(kPa)
nc
n

K
(kPa)
yref (m)
Rf
Rinter
OCR

Drenajsz
Drenajsz
Drenajsz
(Undrained) (Undrained) (Undrained)

Geirimsiz
(Non-porous)

Tabloda birim hacm arlk, e0 boluk oran, E ve E elastisite modlleri, kayma direnci
as, K sukunette toprak basnc katsays, OCR ise ar konsolidasyon katsaysn
gstermektedir.

Modellemede temel gmme derinlii, Df= 1.50 m, temel deme ve kiri kalnlklar 0.50 m;
tayc sistem ereve elemanlar kalnlklar ise 0.15 m olarak seilmi ve veriler
girildiinde ekil 14.deki genel grnm elde edilmitir.

Sisteme Adapazar depremi (yksek frekansl bir deprem kayddr ve ivmenin 400 gal.i
getii grlmtr.) 20 saniye sreyle etki ettirildiinde (ekil 15.), seilmi 10 noktadan
gelen analiz sonularnda ivme, telenme ve moment deerleri karlatrma iin
kullanlmtr.

33

Burada zemin ara yzeyinin modellenmesinde ilk denemede, yapnn altnda (0-8m) siltli kil
olan doal zemin malzemesi kullanlmtr. Sonraki denemelerde ise modellimizdeki (0-8m.)
siltli kili 4m. , derinlie kadar kaldrarak, yerine daha iyi pekleen, sk kum zemin
konulmutur ve 20 snlik Adapazar deprem kayd, 500 basamakta hesaba katlmtr. Plaxis
programnda yaplan modellemeden elde edilen izim ekil 14.te gsterilmitir.

ekil 14. Temel-zemin ara yzey modellemesi

34

ekil 15. Doal zeminde oturan yapnn modellenmesi (0-4m arasnda silt)

ekil 16. Sisteme etkiyen depremin zellikleri.

35

ekil 17. Sonlu eleman a ve hesaplama noktalar

ekil 17.de yazlm tarafndan otomatik olarak oluturulan sonlu eleman a ve hesaplama
iin seilmi noktalar (AJ) gsterilmektedir.

36

Plaxisi kullanarak hesaplama aadaki admlarla yaplmtr:

1. Snr koullarda model kenarlarnda deplasmanlar sfr alnmtr. Yani model
tabannda yatay ve dey, model kenarlarnda da yatay deplasmanlar sfr alnmtr.
2. Zemin ve yapsal elemanlarn zellikleri programda veri tabanna girilmitir.(input ile)
3. ekil 17de grlen sonlu eleman a iin hesaplama noktalar seilmitir (Adan Jye)
4. Modelin snr artlar programn veri tabanna girildikten sonra, ayrca veri tabana
girilmi olan Adapazar deprem kayd 20 sn.ye sreyle modele 500 admda
uygulanmtr.
5. Yaplan analiz sonular ve izimler output olarak sonu veriler de alnmtr.

ekil 18. Doal Durumda Boluk Suyu Basnlar

ekil 19. Doal Durumda Dey Efektif Gerilmeler

37

Tablo 7. Doal Gerilmeler Hesaplanrken Kullanlan OCR ve K0 (Skunetteki toprak basnc

katsays) deerleri .

Zeminin konsolidasyonu ve buna bal gelien toprak basnc arasndaki deiimler

Tablo 7.de verilmitir. Analiz sonucu elde edilen ar konsolidasyon katsaysna (OCR)
bal olarak deimekte olan skunetteki toprak basnc (K0 ) arasndaki ilikiden kan
sonularda konsolidasyonun OCR =3,500 deerine ulatnda , toprak basnc K0=1.396
deerine kmtr. Ancak konsolidasyonun OCR=3,000 deerinde, toprak basncnn
K0=0,572 deerine dt grlmektedir, buradanda zemindeki farkllk grlmtr.

38

ekil 20.

1.Hesaplama Adm (Yap ina ediliyor, bodrumdaki zemin boaltlm)

Doal durum iin hesaplamalar yukarda anlatlan yoldan yapldnda oturmalar ekil
21.deki gibi belirmekte ve yapda 14.76x10-3m dzeyinde hareketler hesaplanmaktadr.
ekil 22.de deprem sonrasnda sonlu elemanlarn durumu gsterilmektedir.

ekil 21. Doal zemin kesitinde yap yk altnda oluan dey deplasmanlar

39

ekil 22. Deprem sonunda oluan ekil deitirmi sonlu eleman a (500 kat abartl)
2.Hesaplama Adm: kinci zmde yapnn altndaki 8mlik yetersiz zemin 4m derinlie
kadar kaldrlarak yerine Tablo 6.da zellikleri gsterilen, kaliteli sk kum zemin malzemesi
yerletirilmitir. Bu yeni koulda hesaplama tekrarlandnda oturmalarn -10,30*10-3m
olduu, ve dikkati ekecek denli azald grlmtr. (ekil 23. )

ekil 23. Yap altnda nitelikli zemin olduunda oturmalar

40

Sonlu eleman a incelendiinde (ekil 24.) st tabakada zemin rijitliindeki arta bal
olarak oturma ve telenmelerde nemli azalmalar grlmtr.

ekil 24. Yap altnda nitelikli zemin olduunda, deprem etkisinde oluan ekil
deitirmi sonlu eleman a (500 kat abartl).

Yap altnda 0-4 m arasnda sk kum olmas durumunda yap yk nedeniyle oluan dey
deplasmanlar gsterilmitir. (ekil 21. ve ekil 23.de , Gerilme dal deimi: doal
zemin kesitinde yap yk altnda oluan dey deplasmanlar = -14,76*10-3m iken sk kum
dolgu uyguladmz modeldeki yapnn yk nedeniyle oluan dey deplasmanlar Gerilme
Dalnda d olduu grlmtr.)

ekil 25. 2.Admda son aamada ortaya kan deforme olmu sonlu eleman a Doal kesit

41

ekil 26.da doal ve iyiletirilmi zemindeki telenmeler karlatrmal olarak gsterilmitir.

42

ekil 26. da doal zemindeyken teleme deeri 310,15*10-3 m. iken iyiletirilmi kaliteli
zemin malzemesiyle yapt teleme sonucunda 221,02*10-3m. deerine azald grlmtr.

Yatay
Deplasman
(m)

Zemin ve Yap Elemanlarnda Snmleme varken deplasmanlarda kayda deer dten

ziyade deerin artt grlmtr,sk kumun olduu kaytta ise deplasman deerlerinde
d grlmektedir.

Yatay
Deplasman
(m)

ekil 27. Deprem yk altnda oluan yatay deplasmanlarn karlatrmas

(st: snm yok, alt: snm var)
43

ekil 28. Ykleme srasnda oluan Dey deplasmanlar Temel atnda iyiletirilmi zemin
varken ki snml ve snmsz hallerdeki deplasman kaytlarnda da snmleme sonucu
dey deplasmanlarn da azald grlmtr. ekil 28.de
44

ekil 29. Yatay ivmenin deiimi (st: snm yok, alt: snml)
Zeminde sk kum olmasnn yap stne gelen ivmeyi bir miktarda olsa azaltt,
snmlendii grlmtr.
45

Doal kesitte yatay ivmede deiim (koyu mavi: taban, ak mavi: yap st)

ekil 30. Doal kesitte yatay ivmede deiim (koyu mavi: taban, ak mavi: yap st)

ekil 30.da doal zemin de yaptmz model zerinde semi olduumuz noktalardan
(AJ) alnan ivme kaytlar gsterilmektedir. Buna gre yapnn tabanna daha az,yapnn st
katlarna ise daha fazla ivme deerlerine ulat gzlenmitir.
ekil 31.de modelimizin en st kattaki kiriinden alnan moment deerleri karlatrlmtr.
Doal kesitte ve iyiletirilmi sk kumlu kesitte ait moment diyagramlar verilmitir. Doal
kesitteki modelimiz ilk halinde moment deeri -55,43kNm/m iken, iyiletirilmi zemindeki
modelimizin moment deeri -56,76 kNm/m dir.
Snmleme yaptnda doal kesitteki moment deerimiz -55,43 kNm/m deerinden derek
-37,44 kNm/m lik bir moment deeri vermitir.
Snmleme yaptnda iyiletirilmi sk kumlu zemindeki modelimizdeki moment deerimiz
-56,76 kNm/m deerinden derek -44,58kNm/m .lik bir deer gstermitir.
En st katta momentin fazla olmas tercihimizdir,ki st katlar rahat salnm yapabilir,ancak
bizim iin nemli olan temel tabana gelen moment deerleridir.

46

a)Doal Kesit

b)yiletirilmi zemin

c)Doal Kesit (snml)

d)Kum var (snml)

ekil 31. En st kirite moment diyagramlar

47

ekil 32.de tm binaya gelen momentin diyagramlar grlmektedir.Buna gre doal zemin
kesitinde oluan,binann moment deeri 348,41kNm/m iken ,snml duruma getiinde
243,17kNm/mlik bir moment deeri vermektedir,yani 105,24kNm/mlik bir moment deeri
snmlenmitir. Ancak kumlu zemindeki moment deerimiz 326,83kNm/m iken,snml
halde 241,42kNm/m deerine derek 85,41kNm/mlik bir snmleme yapt grlmtr.
doal kesit
kum

doal kesit (snm)

kum (snm)

ekil 32. Zemin zelliklerinde deiimin styap elemanlarna etkisi

48

SONU VE NERLER:

Yaplarn depremde davranlar byk lde zeminin ve yeralt su seviyesinin konumuna

baldr. Yetersiz zeminde binann oturma ve telenmeleri kabul edilemeyecek deerlere
ular.
Bu olumsuz durumu gidermek iin zemin iyiletirmesi, kazk gibi yap elemanlar uygulamas
ve yapnn sismik izolatrle yaltlmas yollar seilebilir.
Bu tezde zeminin etkilerinin minimuma dk maliyetli yollardan indirilmesi yolu aratrlm
ve binann altndaki niteliksiz zeminin makul bir derinlie kadar kaldrlarak yerine kaliteli
dolgu yaplmasnn etkileri incelenmitir. Buna gre oturma ve telenmeler tamamen
nlememekle birlikte nemli azalmalar olumaktadr.
st yap ayrntl incelenmemekle birlikte, zemin zelliklerinde deimenin tayc yap
elemanlarnda nemli deiim yapt sylenememektedir. Buradan perdeli tayc sistemlere
geilerek daha ayrntl hesaplamalar yaplmas gerekecektir.
Zeminle ilgili almalar bundan sonra model analizi ile srdrlecektir. Depremden olumsuz
etkilenen ve stn nitelikli zeminlerin kullanld temel ortamlarnn oluturulmas ile
bunlarn zerine prototip st yap oturtularak sarsma tablasnda deneyler yaplmas
ngrlmektedir. Bu ekilde saysal hesaplamalarla model deneyleri arasndaki bant
aratrlacak, gerek yaplar iin neriler gelitirilecektir.

49

KAYNAKLAR

1 - Kramer S.L. Geotecnical earthquake engineering

2 - Ohsaki Y. Spektral Analysis of Earthquake Wave
3 - DAD.(1980) Deprem Mhendislii Asndan Yap Dinamiine Giri, Deprem
Aratrma Dairesi Yaynlar .
4 - DAD.(1977)Yap Dinamiine Giri, Deprem Aratrma Dairesi Yaynlar .
5 - Baylke N. Yaplarn Deprem Titreimlerinden Yaltm
6 - Baumannn T., J. Bhler, 2001 seismic design of base-isolated
7 - Tezcan S.S., Cimilli S. 2001 seismic base isolation
8 - Tezcan S.S., Erkal A. 2001 seismic base isolation and energy absorbing devices
9 - Midorikawa,S. (1987) "Prediction of Isoseismal Map in Kanto Plain due to
Hypothetical Earthquake" Journal of Structural Dynamics, (33B):43-48
10 - Shima,E. (1978) "Seismic Microzoning map of Tokyo" Proc. Second Inter. Conf. on
Microzonation, (1):433-443
11 - Borcherdt,R.D., Wentworth, C.M., Janssen , A., Fumal,T. & Gibbs,J. (1991)
Methodology for Predictive GIS Mapping of Special Study Zones for Strong Ground
Shaking in the San Francisco Bay Region, Proc. 4th Inter. Conf. On Seismic Zonation,
(3):545-552.
12 - Borcherdt,R.D. & Gibbs,J.F.(1976) "Effect of Local Geological Conditions in the
San Francisco Bay Region on Ground Motions and the Intensities of the 1906
Earthquake", Bull. Seism. Soc. Am., (66):467-500
13 - Borcherdt,R.D.(1994) Estimates of Site Dependent Response Spectra for Design
(Methodology and Justification), Earthquake Spectra, (10)4:617-654.
14 - Eiby.G. A. 1980,1981.Earthquakes. Heinemann, Auckland, 209 pp
15 - Summer 1960, Some basic misconceptions, Social Problems, 5. Quarantelli, E.L.
Images of withdrawal behavior in disasters vol. 8, pp. 68-79.
16 - Erdik M., Yzgll ., Atalay B., Ylmaz ., (1978). Sincan Yenikent Konutlar
Titreim Deneyleri",
17 Erdik M., Yzgll ., (1978). Sekiz Katl Tula Dolgu Duvarl Betonarme Bir
Yapnn Titreimi"
50

18 - Erdik M., Glkan P., (1981) "Yaplarda Zorlanm Titreim Deneyleri"

19 - Erdik M., Yzgll ., Atalay B., Yarar E., (Ocak 1981) "Ar Panel Prefabrike
Yaplarn Zorlanm Titreim Deneyleri"
20 - Bathe, K.J., Wilson, E.L. (1973), SAPIV "Stability and accuracy analysis of direct
integration methods", Int. J. Earth. Eng. Struct. Dynam., Vol. 1 pp.283-91.
21 - Wilson E.L. ETABS ,Yaplarn 3 Byutlu Statik ve Dinamik Analizi .

51