Birinci B ask: Kasm 1976

KZ YAYINLARI
atal eme sok. retmen Han, 405
P.K. 40, Beyazt, STANBUL

Dizgi - Bask: Karde Matbaas

Kapak Bask: Kelebek Matbaas

SREKL
DEVRM

Leon TROK

eviren:
A. MUHTTN

i * KZ YAYINLARI

NDEKLER
SREKL DEVRM
Berlin'de Rusa Yaymlanan Birinci Baskya nsz
Almanca Baskya nsz
.........................................

7
29

I: Bu almann Zorlanm Nitelii ve Amac ...

47

I I ; Srekli Devrim Proletaryann Yapaca Bir

Srama Deil, Proletaryann nderlii Altnda
Ulusun Yeniden Kurulmasdr ... ..................

71

III: Demokratik Diktatrlksn esi:

Snflar, Grevler ve Politik Devinimin Yasalar

85

IV : Srekli Devrim Teorisi Pratikte Nasl B ir G

rnm Kazand
......................................... ...

105

V : lkemizde Demokratik Diktatrlk Kurulmu

mudur? Kurulduysa Ne zaman?
..................

127

VI : Tarihsel Aamalarn Atlanmas zerine ..........

145

V II: Demokratik Diktatrlk Slogan, Bugn Dou

in Ne anlama G e lm e k te d ir? ..........................

151

V III: Marksizmden Pasifizme

.................................

171

........................................................

183

IX : Sonsz

X : Srekli Devrim Nedir?

.................................

189

SONULAR ve OLASILIKLAR
Kitabn 1919da Moskovada Yaymlanan Yeni Bas
ksnn nsz
.........................................................
.........................................
Sonular ve Olaslklar

199
207

I : Rusyann Tarihsel Gelimesinin zellikleri ...

209

II : Kentler ve Sermaye

219

.........................................

III : 1789 - 1848 -1905

227

IV : Devrim ve Proletarya

.................................

239

V : Proletaryann ktidar veK y l l k .....................

247

...................................

253

V I: Proleter Rejimi
VII : Sosyalizmin n -

artlar

V III: Rusyada Bir i Hkmeti

.......................
veSosyalizm

...

261
281

IX : Avrupa ve Devrim

.........................................

289

X : ktidar

........................................

299

Mcadelesi

BERLN'DE RUSA YAYIMLANAN

BRNC BASKIYA NSZ

Bu kitap, Rus Devriminin tarihine skca bal bir

konu zerinedir. Fakat konunun nemi yalnzca bunun
la da snrl kalmamaktadr. Bu konu, Sovyetler Birlii Ko
mnist Partisi iindeki mcadelenin son yllarnda byk
bir rol oynamtr; daha sonra Komnist Enternasyonale
aktarlm, in Devrimi'nin geliiminde tayin edici bir rol
oynam ve Dou lkelerindeki devrimci mcadelelere
bal sorunlara ilikin ok nemli kararlarda belirleyici ol
mutur. Konu, Leninizmin epigonlarnn(*) (Zlnoviev, Stalin,
Bukharin, vs.) retisine gre T rokizm gnahnn mer
kezini oluturan srekli devrim teorisidir.
Srekli devrim sorunu, uzun bir aradan sonra ve ilk
bakta olduka beklenmedik bir biimde 1924 ylnda bir
kez daha ortaya atld. Bunun iin hibir politik neden
yoktu ortada; uzak gemie ait gr ayrlklar ile ilgili
bir meseleydi bu. Ancak ortada nemli psikolojik drtler
vard. Bana sava aan, eski Bolevikler' adl grup, bana
kar kendisini 'Bolevik Eski Muhafzlar diye ileri s
rerek ie balad. Fakat nlerindeki byk engel 1917 yl
(*) Troki, epigon szn, ardna takld kiinin d
ncesini benimseyen, ardma takld kii deiince
de yenisinin dncesini benimseyen, kt taktikiler
anlamnda kullanlyor.
7

di. Daha nceki ideolojik mcadele ve hazrln tarihi

ne denli nemli olursa olsun, hereye ramen btn bu
hazrlk dnemi, yalnzca bir btn olarak parti acsndan
deil fakat ayn zamanda tek tek bireyler acsndan da
en byk ve kesin snavn Ekim Devriminde verdi. Epigonlardan b ir teki bile bu snavdan geemedi. s
tisnasz hepsi, ubat 1917 Devrimi srasnda demokratik
Solcularn vlger tavrn takndlar. lerinden b ir tanesi
bile, iilerin iktidar mcadelesi slogann atmad. Hepsi
de, sosyalist devrim yolunu sama ya da -daha kts'Trokizm' olarak kabul ettiler..Lenin'in lkeye dnne
ve nl Nisan Tezleri'nin yaymlanmasna kadar partiyi bu
hava iinde ynettiler. Epeydir Lenin'e kar dolaysz bir
mcadele vermeye balam olan Kamenev, bun
dan sonra aka Bolevizmin demokratik bir kanadn
oluturmaya giriti. Data sonra, Lenin ile birlikte lkeye
dnm olan Zinoviev de ona katld. Sosyal-yurtsever
tavrndan tr durumu ciddi bir biimde tehlikeye giren
Staiin ise kenara ekildi. Partinin, Mart aynn ok nem
li haftalarnda yazm olduu kepaze yazlar ve yapt
konumalar unutmasn bekledi ve yava yava Lenin'e
yaklat. Bu nedenden tr u soru kendiliinden or
taya kyor: lerinden bir teki bile en nemli ve en kritik
bir dnemde partinin bamsz teorik ve pratik deneylerini
uygulama yeteneinde gsterememesi ne ramen, bu
nde gelen eski Bolevikier' Leninizmden ne ka
zanm olabilirlerdi? Dikkatler ne pahasna olursa
olsun bu noktadan uzaklatrlarak baka bir sorun zerine ekilmeliydi. Bunun iin, atein srekli devrim zerinde younlatrlmasna karar verildi. Tabii, hasmlarrn, suni bir mcadele ekseni yaratrken, farknda olma
dan kendilerinin de bu eksen etrafnda dnmek ve ters
evirme yntemi ile kendilerine yeni bir dnya gr
yaratm ak zorunda kalacaklarn gremiyorlard.
8

Srekli devrim teorisi, ana izgileriyle, daha 1905 yl

nn nemli olaylarndan nce tarafmzdan formle edil
miti. Rusya burjuva devrimine yaklayordu. Rus Sos
yal Demokratlar (o zamanlar kendimize Sosyal Demok
rat diyorduk) saflarndaki hi kimsenin, bir burjuva dev
rimine, yani kapitalist toplumun retici glerinin gelime
si ile sertlik dnemine ve Orta Calara alt, gnn dol
durmu snf ve devlet ilikileri arasndaki elikilerin
dourduu bir devrime yaklatmzdan phesi yoktu.
Narodnikler ve anaristlere kar mcadelede, yaklamak
ta olan devrimin burjuva karakteri zerindeki Marksist
tahlillere birok konuma ve makale ile katkda bulun
dum o gnlerde.
Ancak, devrimin burjuva karakteri, demokratik dev
rimin grevlerini hangi snflarn zecei ve bu snflarn
karlkl ilikilerinin ne olaca sorusuna nceden cevap
veremezdi. Temel stratejik sorunlar da ite tam bu nokta
dan kaynaklanyordu.
Plekhanov, Axelrod, Zasull, Martov ve onlar izle
yen tm Rus Menevikleri, burjuva devriminde nc roln,
iktidann doal sahipleri olarak liberal burjuvaziye a it ol
duu noktasndan kalkyorlard. Bu emada proletarya
partisine, demokratik cephenin Sol Kanad roln oynama
grevi veriliyordu. Sosyal Demokratlar gericilie kar i:beral burjuvaziyi desteklemeli ve ayn zamanda liberal
burjuvaziye kar proletaryann karlarn savunmalyd
lar. Baka bir deyile, Meneviklerin burjuva devriminden
anladklar, esas olarak bir liberal-anayosal reformdu.
Lenin se soruna bsbtn deiik bir adan bak
yordu. Lenin iin, burjuva toplumunun retici glerinin
serffik zincirlerinden kurtuluunun anlam, ilk olarak ve
hereyden nce, tarm sorununun, toprak sahibi srufn ke
sinkes yok edilii ve toprak mlkiyetinin devrimci yenidendalm eklindeki radikal bir zm idi. Monarinin yk9

I, bununla yakndan bantlyd. Lenin nfusun ezici

b ir ounluunun hayati karlarn etkileyen ve ayn za
manda kapitalist pazarn temel sorununu tekil eden ta
rm sorununu gerek devrimci bir yreklilikle ele alyordu.
inin karsna bir dman olarak kan liberal burjuvazi
byk taprak mlkiyetine saysz balarla skca bal ol
duundan, kylln gerek demokratik kurtuluu ancak
iilerin ve kyllerin devrimci ibirlii ile gerekleebilirdl. Lenin'e gre, onlarn eski topluma kar ortak bakaldrlar, zafere ulat takdirde, 'proletarya ve kyll
n demokratik dlktatrlnn kurulumasna yol ama
lyd.
Bu forml imdi Komnist Enternasyonal iinde, son
eyrek yzyln canl tarihsel deneylerinin hibir tahliline
glriilmeksizin, bir eit tarih-st dogma olarak tekrarla
nyor- sanki bizier 1905 Devrimini, 1917 ubat Devrimin!
ve son olarak da Ekim Devrimini hi izlememi, onlara hi
katlmamz gibi. Ancak, bylesine bir tahlil bugn her
zamankinden daha gerekli, nk tarihte proletarya ve
kylln demokratik diktatrl' gibi blr rejim hi yer
almamtr.
Bu, 1905'cie Lenin in henz snf mcadelesinin ger
ek geliimi tarafndan dorulanmas gereken bir strate
jik hipotez di. Proletarya ve kylln demokratik dikta
trl forml, byk lde, kastl b ir cebirsel karak
ter tamaktayd. Lenin, dnlen bu demokratik dikta
trln iki unsurunun, yani proletarya ve kylln arasndaki politik ilikilerin ne olaca sorusunu bu kertede
zmlemiyordu. 0 , devrimde kylln bamsz bir par
ti tarafndan temsil edilebilecei olasln dlamyordu
-yalnzca burjuvazi ile ilgili olarak deil fakat ayn za
manda proletarya asndan da, ifte anlamda bamsz
ve ayn zamanda liberal burjuvaziye kar mcadelede
proletarya partisi ile ittifak inde demokratik devrimi ger
10

ekletirebilecek bir partiydi bu. Hatta Lenin -birazdan

greceimiz gibi- devrimci kylln partisinin, demokra
tik diktatrlk hkmeti iinde ounluu oluturabile
cei olasln bile kabul ediyordu.
Tarm devriminin, burjuva devrimimizin kaderi asn
dan belirleyici bir neme sahip olduu sorununda ben, en
azndan 1902 sonbaharndan, yani lke dna ilk kam
dan itibaren Lenin'in bir talebesi idim. Tarm devriminin
ve sonu olarak genel demokratik devrimin, ancak, libe
ral burjuvaziye kar mcadelede ilerin ve kyllerin
birleik gc ile gerekleebilecei, benim iin, son yl
larda ortaya atlan anlamsz masallarn tersine, btn
phelerin tesindeydi. Ancak, 'proletarya ve kylln
demokratik diktatrl' formlne kar ktm, nk
bu formln eksikliini, gerek diktatrln hangi snfn
elinde bulunaca sorusunu cevapsz brakmasnda gr
yordum. ok byk toplumsal ve devrimci arlna ra
men kylln gerekten bamsz bir parti yaratamaya
can ve hele hele devrimci iktidar bylesine bir parti
nin eline hi veremeyeceini gstermeye altm. Kyllk
nasl 16. yzyldaki Alman Reformasyonundan hatta daha
da ncesinden balayarak btn eski devrimlerde giritii
ayaklanmalarnda ehir burjuvazisi kesimlerinden birini
desteklemi ve sk sk da bunlarn zaferini salamsa, bi
zim gecikmi burjuva devrimimizde de, mcadelesinin do
ruunda, proletaryaya destek verebilir ve onun iktidara gel
mesine yardmc olabilirdi. Bundan, ancak proletaryann,
milyonlarca kylnn yardm ile devrimci diktatrl
kendi ellerinde toplayabilmesi halinde burjuva devrimimi
zin kendi grevlerini radikal bir biimde zebilecei so
nucunu kardm.
Bu diktatrln toplumsal ierii ne olacakt? Hereyden nce, tarm devrimini ve Devletin demokratik yeniden-lnasm sonuna dek gtrmek zorundayd. Baka
11

b ir deyile, proletaryann diktatrl, tarihsel adan

gecikmi burjuva devriminin grevlerinin zlmesinin bir
arac olacakt. Ama i burada kalamazd. ktidar eline ge
irdikten sonra proletarya, genel olarak zel m lkiyet ili
kilerinin zerine daha da skca yrmek yani sosyalist
uygulamalar yoluna girmek zorunda kalacakt.
Fakat Rusya'nn sosyalist devrim iin olgunlatna
gerekten inanyor musunuz? diye defalarca itiraz edi
yorlard Stalinler, Rikov'lar ve btn dier M olotov'lar
1905 ve 1917 arasndaki dnemlerde. Buna daima u ce
vab verdim: Hayr, inanmyorum. Ancak bir btn olarak
dnya ekonomisi ve en bata da Avrupa ekonomisi, sos
yalist devrim iin tam anlamyla olgunlamtr. Rusya'da
proletarya diktatrlnn sosyalizme doru ynelip ynelemeyecei, ynelecekse bunu hangi tempoda ve han
gi aamalardan geerek yapaca, Avrupa ve dnya ka
pitalizminin kaderine bal olacakt.
lk kez 1905 ylnn ilk aylarnda ortaya atldnda,
srekli devrim teorisinin temel izgileri bunlard. O zaman
dan bu yana devrim oldu. Rus proletaryas, dev kyl
ayaklanmas dalgas zerinde iktidara ykseldi. Proletar
ya diktatrl dnyann ok daha gelimi lkelerinden
nce Rusya'da bir olgu haline geldi. 1924'de, yani, srekli
devrim teorisinin tarihsel ngrsnn olaanst bir kuv
vetle doruiamnn zerinden henz yedi yl gemiken,
epigonlar benim bile artk tamamen unutmu olduum es
ki yazlarmdan tek tek cmleler ve sert polemiksel cevap
lar ekip kararak bu teoriye kar lgnca bir saldrya
getiler.
Burada ilk Rus devriminin^ Avrupa'daki burjuva dev
rimler! dalgasndan yarm yzyl ve nl Paris Komn
ayaklanmasndan da otuzbe yl sonra patlak verdiini ha
trlatm ak yerinde olacak. Avrupa'nn devrime alkanl
12

n kaybecek kadar zaman olmutu. Rusya ise byle bir

sre yaamad. Devrimin tm sorunlar ilk kez gndeme
geliyordu. O gnlerde, gelecekteki devrimin nmze ne
kadar bilinmez ve tahmini boyutlar karacan anlamak
ok g deildi. Btn gruplarn ortaya att formllerin
her biri kendine gre geici hipotezlerdi. 19Q5'de yaplan
tahlil ve zmlemeleri, imdi, olayn kendisinden sonra,
sanki dn yaplm gibi ele alabilmesi iin insann tarih
sel n-grten bsbtn yoksun olmas ve onun yntem
lerini hibir ekilde anlayamamas gerekir. Sk sk kendi
kendime ve arkadalarma unu sylemiimdir: 1905deki
ngrlerimin, bugn herey olup bittikten sonra ortaya
karlmas pek g olmayan, bir ok yalnhklar ierdiin
den phe etmiyorum. Ancak ben eletirenler daha iyisi
ni ve tesini grebildiler mi? Eski almalarm uzun bir
sreden beri yeniden okumam olduumdan, onlarda,
gerekte olduundan daha ciddi ve nemli hatalar bulun
duunu kabul etmeye hazrdm. 1928de Alma-Ata'ya sr
gn edilerek politik hayattan ekilmek zorunda braklm
sonucunda doan bo vakit, bana, srekli devrim sorun
lar zerindeki eski yazlarm, elde kalem okuma frsatn
verdiinde buna daha da nandm. Okuyucunun da, bunu
izleyen sayfalar okuduunda buna tamamen nanacan
mit ederim.
Yine de bu nszn snrlan iinde, srekli devrim
teorisini oluturan unsurlar ve ona kar yneltilen en
nemli itirazlar mmkn olan aklkta sunmak gerek
mektedir. Tartma ylesine geniletildi ve derinletirildi
ki, znde, dnya devrimci hareketinin en nemli sorun
larnn tmn ierir oldu imdi. M arxn bu kav
rama verdii anlamla, srekli devrim, snf ynetimi
nin hibir biimiyle uzlamayan, demokratik aamada dur
mayan, sosyalist uygulamalara geen ve dardan ynel
tilen gericilie kar sava aan bir devrim demektir; yani.
13

her yeni aamas bir ncekinden kklenen ve ancak snf

l toplumun tmyle yok edilmesi ile tamamlanabilecek
b ir devrim.
Srekli devrim teorisi etrafnda yaratlan kaosu da
tabilmek iin, bu teoride bir araya gelen dnce iz
gisini ayrdetmek gerekmektedir.
Birincisi, bu teori demokratik devrimden sosyalist dev
rime gei sorununu kapsamaktadr. Bu znde teorinin
tarihsel kkenidir.
Srekli devrim kavram ilk nce, ondokuzuncu yzyl
ortalarnn byk Komnistleri, Marx ve arkadalar ta
rafndan, bildiimiz gibi tm sorunlarn aklc veya de
mokratik bir devletin kurulmasyle, reformist veya evrimci
uygulamalarla bar yoldan zmlenebileceini iddia
eden demokratik ideolojiye kar ileri srld. Marx 1848
burjuva devrimini dorudan doruya proleter devriminin
balangc olarak kabul etti. Marx yanlmt. Ancak onun yanlgs yntemsel deil, olaylara ilikindi sadece.
1848 Devrimi sosyalist devrime dnmedi. Ama demokra
siye ulaamamasnn nedeni de tam bu idi. 1918 Alman
Devrimine gelince, bu, burjuva devriminin demokratik ta
mamlan deildi, Sosyal Demokratlar tarafndan boynu
vurulan bir proleter devrimi idi; daha dorusu proletarya
ya kar zaferinden sonra sahte-demokratik biimlerini
korumak zorunda kalan bir burjuva kar-devrimi idi.
Viger Marksizm, her burjuva toplumunun er ge
dem okratik bir rejime ulaaca, ve bundan sonra demok
rasi artlar altnda proletaryann sosyalizm iin giderek
rgtlenecei ve eitilecei eklinde bir tarihsel gelime
modeli izmitir. Sosyalizme gei, eitli ekillerde an
lalmaktadr: mseccel reformistler, bu geii, demokra
sinin reformist b ir tarzda, sosyalist bir ierlikle dolduruluu eklinde dnmektedirler (Jaurs}; biimsel devrimci
14

ler ise sosyalizme geite devrimci iddetin uygulanma

zorunluluunu kabul etmektedirler (Guesde). Ancak birin
ciler de, kinciler de demokrasi ve sosyalizmi, btn halk
lar ve lkeler iin, toplumsal geliim iinde yalnzca ok
deiik deil fakat ayn zamanda birbirinden ok geni
bir zaman aral ile ayrlm iki ayr aama olarak kabul
etmektedirler. Bu gr, 1905 dneminde ikinci Enternas
yonalin Sol Kanadnda bulunan Rus Marksistieri arasnda
da hakimdi. Rus Marksizminin babas Plekhanov, proletar
ya diktatrlnn, o gnn Rusya's iin bir hayal oldu
unu sylyordu. Ayn gr yalnzca Menevikler tarafn
dan deil fakat ayn zamanda nde gelen Bolevikierin
byk bir ounluu tarafndan, zamannda karari devrlmci-demokratlar olan ama yalnz 19Q5'de deil 1917nin
banda bile sosyalist devrimi uzak bir gelecein belirsiz
mzii olarak gren imdiki parti liderlerinin istisnasz
hepsi tarafndan da savunulmaktayd.
lk formlasyonu 19Q5'de yaplan srekli devrim teori
si bu grlere ve tavrlara kar sava ilan etti. Geri kal
m burjuva uluslarnn demokratik
grevlerinin, a
mzda proletarya diktatrlne yol atn ve proletar
ya diktatrlnn sosyalist grevleri gndeme getirdii
ni gsterdi. Teorinin ana fikri burada yatmaktayd. Gele
nekse! gr proletarya diktatrlnn uzun bir demok
rasi dneminden sonra gelebileceini ileri srerken s
rekli devrim teorisi, geri kalm lkeler iin demokrasi yo
lunun proletarya diktatrlnden getii gereini orta
ya kard. Yani demokrasi yllar boyunca kendine yeterli
bir halde kalan b ir rejim deil, ama sosyalist devrimin
dorudan balangc idi. Bunlar birbirine krlmaz b ir zincir
ile balyd. Byiece, demokratik devrim ile toplumun sos
yalist yeniden inas arasnda srekli bir devrimci gelime
izgisi kuruluyordu.
Srekli teorisinin ikinci yan, sosyalist devrimin i<en15

dlsi i!e ilg ilid ir. Tm toplumsal ilikiler ok uzun bir sre
ve srekli i mcadeleler iinde, dnm geirirler. Top
lum deri deitirmeye devam eder. Deiimin her aamas
dolaysz olarak bir ncekinden kklenir. Bu sre zorunlu
olarak politik bir nitelik tar, yani, deiim halinde olan
toplumun iindeki eitli gruplarn atmalar ile geliir.
ve d savalar yerlerini bar reform dnemlerine
brakr. Ekonomi, teknik, bilim, aile, ahlak ve gnlk hayat
taki devrimler, karmak karlkl etkiler iinde geliir ve
toplumun dengeye ulamasna engel olur. Sosyalist dev
rimin srekli nitelii burada yatmaktadr.
Srekli devrim teorisinin nc yann oluturan, sos
yalist devrimin uluslararas nitelii, insanln bugnk ik
tisadi durumundan ve toplumsal yapsndan kaynaklan
maktadr, Enternasyonalizm soyut bir ilke deil, fakat, dn
ya ekonomisinin karakterinin, dnya retici glerinin ge
liiminin ve snf mcadelesinin dnya lsnde yaygn
lamasnn teorik ve politik yansmasdr. Sosyalist dev
rim ulusal snrlar iinde balar -fakot bu snrlar iinde
tamamlanamaz. Proleter devriminin, Sovyetler Birlii de
neyiminin de gsterdii gibi uzun bir sre iin dahi olsa,
ulusal snrlar iinde kalmas ancak geici bir durum ola
bilir. Tecrit edilmi bir proletarya diktatrlnde, ulalan
baarlarn yansra kanlmaz olarak i ve d elikiler
de geliir. Tecrit edilm ilik durumunun devam etmesi ha
linde proleter devleti en sonunda bu elikilerin kurban
olur. Buradan tek kurtulu yolu, gelimi lkelerin prole
taryalarnn iktidar ellerine geirmesidir. Bu adan bakl
dnda ulusal devrim kendi kendine yeterli bir btn de
ildir; o, uluslararas zincirin yalnzca bir halkasdr. Ge
ici alal ve ykselilerine ramen uluslararas devrim
srekli bir sre oluturur.
Epigonlarn saldrlar, her zaman ayn aklkta ol
masa da, srekli devrim teorisinin bu ynnn hepsine
16

kar yneltilm itir. Bunlar, b ir btnn birbirinden ayrl

maz parasn oluturduklarna gre bundan bakasn
da yapabilirler miydi? Epigonlar, demokratik ve sosyalist
diktatrlkleri mekanik bir biimde ayryorlar. Ulusal sos
yalist devrimi, uluslararas devrimden ayryorlar. Esas olarak iktidarn ulusal snrlar iinde ele geiriliini, devrimin
ilk eylemi olarak deil fakat son eylemi olarak kabul ediyorlar; bunu, ulusal sosyalist toplumun kuruluuna yne
len reformlar dnemi izliyor. 1905'de, proletaryann Rus
ya'da Bat Avrupa lkelerinden daha nce iktidar ele ge
irebilecei fikrini dnmyorlard bile. 1917de Rusyada
kendi kendine yeterli demokratik devrim vaazlar verdiler
ve proletarya diktatrlne burun kvrdlar. 1925-27 de
in'de, ulusal burjuvazinin ynetimi altndaki bir ulusal
devrim yolunu izlediler. Daha sonra in iin, proletarya
diktatrl sloganna kar iilerin ve kyllerin demok
ratik diktatrl slogann ortaya attlar. Sovyetler Bir
liinde tecrit edilmi ve kendine yeteril sosyalist bir
toplum kurmann mmkn olduunu ilan ettiler. Onlar iin
dnya devrimi, zafer iin zorunlu bir art olmak yerine
yalnzca arzu edilebilir bir durum haline geldi. Epigonlar
Marksizmin bu kkl tahribine, srekli devrim teorisine
kar srekli bir mcadele sreci iinde ulatlar.
Tarihi anlarn suni bir biimde yeniden canlandrl
mas ve uzak gemiin tahrifatyla balayan mcadele,
devrimin ynetici kesiminin dnya grnn tmyle de
imesine yol at. Deerlerin bu alabora ediliinin, gittik
e daha tutuculaan, ulusal dzen kurmaya alan ve
kendisine ayrcalkl durumlar salam olan muzaffer
devrimin artk sosyalizmin bar yoldan inas iin yeter
li olduunun benimsenmesini isteyen Sovyet brokrasisi
nin toplumsal ihtiyalarnn basks altnda gerekletiril
diini defalarca akladk. Burada bu konuya yeniden dn
mek istemiyoruz. Brokrasi, maddi ve ideolojik duru17

nunun ulusal sosyalizm teorisi ile yakndan bantl oldu

unu ok iyi biliyor, burada bunu belirtmek yeterli. Stali
nist hkmet aygtnn, nceden gremedii elikilerin
basks altnda, tm hzyla sola kaymakta ve daha dn
kendisine akl hocal eden Sa Kanadna ar darbeler
indirmekte olmasna ramen, ya da bu yzden, bu durum
tam bu sralarda kendisini herzamankinden daha ok a
a vurmaktadr. Brokrasinin imdilerde byk bir te
lala sloganlarn ve tahlillerini dn almakta olduu
Marksist Muhalefet'e kar dmanlndan hi birey kay
betmediini biliyoruz. Srekli devrim teorisinin mahkum
edilmesi ve tek lkede sosyalizm teorisinin yalnz
ca dolayl bir biimde de olsa benimsenmesi, sana
yileme, vs. davasn desteklemek amacyla partiye ye
niden kabul edilmeleri sorununu ortaya atan Muhalefetilerden istenmektedir. Bununla Stalinist brokrasi, sola d
nnn yalnzca taktik bir nitelik tadn, bunun, ulusal-reform.ist stratejik temellerinin korunmas ile yan ya
na yrdn aa vurmakta. Bunun ne anlama geldi
ini aklamak gereksiz; savata olduu gibi politikada da
taktikler, uzun vadede, stratejiye tabidir.
Sorun oktan beri, Trockizme kar mcadelenin z
nel alan dna tat. Giderek genileyerek, bugn devrim
ci dnya grnn hemen her sorununu kapsar hale gel
di. Ya srekli devrim ya tek lkede sosyalizm -bu seenek
ayn zamanda, Sovyetler Birlii'm'n i sorunlarn, Douda
devrim olaslklarna bak tarzlarn ve nihayet bir btn
olarak Komnist Enternasyonal'in kaderini iine almak
tadr.
Bu kitap bu sorunu, btn bu yanlaryla incelemiyor,
dier almalarda zaten sylenmi olanlar tekrarlamaya
gerek yok. Komnist Enternasyonal Program Taslann
Eletirisi'nde, ulusal sosyalizmin iktisadi ve siyasi gecer18

sizliini teorik olarak aa vurmaya almtm(*). Komintern teorisyenleri bununla ilgili bir tek sz etmediler.
Aslnda yapabilecekleri tek ey de buydu. Bu kitapta hereyden nce, 1905 ylnda Rus devriminin i sorunlar ile
ilgili olarak formllendirildii biimiyle srekli devrim teo
risini yeniden kuracam. Tavrmn Lenin'inknden gerek
te nerede ayrldn ve her karar annda Lenin'in tavr ile
nasl ve neden birletiini gstereceim. Son olarak, bu
sorunun geri kalm lkelerin proletaryalar iin, ve dolay
syla bir btn olarak Komnist Enternasyonal iin son de
rece byk bir neme sahip olduunu gstermeye ala
cam.
Srekli devrim teorisine epigonlar tarafndan hangi
sulamalar yneltilmekte? Eletirmenlerimin saysz eli
kilerini bir yana brakacak olursak, btn bu gerekten
sonsuz makale yn u nermelere indirgenebilir:
1. Troki, burjuva devrimi ile sosyalist devrim arasn
daki ayrl gz nnde tutmad. Daha 1905 ylnda Rus
proletaryasnn dolaysz olarak bir sosyalist devrimin g
revleriyle kar karya bulunduunu ileri srd.
2. Troki, tarm sorununu tmyle unuttu. Onun iin
kyllk yoktu. Devrimi, proletarya ve Carik arasndaki
tek bir kavgaymasna tanmlad.
3. Troki, dnya burjuvazisinin, Rusyadaki proletarya
diktatrlnn varlna belirli bir sre iin dahi olsa
tahamml edebileceine inanmad ve Bat proletaryas
ok ksa bir sre iinde iktidar eline geirip yardmmza
yetimedii takdirde yenilginin kanlmaz olduunu ka
bul etti. Bylece Troki, Bat Avrupa proletaryasnn kendi
burjuvazisi zerindeki basksn nemsemedi.
(*> Bu yaz. The Third International After Lenin> ILeninden Sonra nc Enternasyonal) adl kitapta bu
lunmaktadr. Pathfinder Press, New York.
19

4.
Troki, genel olarak Rus proletaryasnn gcne,
onun bamsz olorak sosyalizmi kurma yeteneine inan
maz; ve bundan trdr ki tm umutlarn uluslararas
devrime balam tr ve hal da balamaktadr.
Bu m otifler yalnzca Zinoviev, Stalin, ve dierlerinin
saysz yaz ve konumalarnda deil, ayn zamanda Sovyetler Birlii Komnist Partisinin ve Komnist Enternas
yonalin en yetkili kararlarnda da formle edilmektedir.
Buna ramen, insan bunlarn bir bilgisizlik ve namussuzluk
bileimi zerine temellendirilmi olduunu sylemekten
kendini alamyor.
Eletirmenlerin ilk iki iddias, daha sonra da gsteri
lecei gibi, kknden yanltr. Hayr, ben tamamen dev
rimin burjuva demokratik karakterinden hareket ettim
ve tarm bunalmnn derinliinin geri Rusya'da proletarya
y iktidara getirebilecei sonucuna ulatm. Evet, 1905
Devrimi banda savunduum gr tam bu idi. Devrimin
srekli olarak tanmlanmasyla anlatlan fikir tam bu idi:
burjuva aamadan sosyalist aamaya dorudan doruya
gecen kesintisiz bir devrim. Ayn fikri dile getirmek iin
Lenin, daha sonralar burjuva devriminin gelierek sosyalist
devrime dnmesi eklindeki cok gzel deyimi kulland.
Dnme kavramn Stalin, olayn kendisinden sonra
(1924'de), otokrasi dzeninden sosyalist dzene dolaysz
bir sray olarak sunduu srekli devrime kar ileri sr
d. Bu talihsiz teorisyenin dnme zahmetini dahi gs
termedii bir soru vard: Eer btn kastedilen yalnzca
bir srama idiyse, devrimin srekliliinin, yani, kesintisiz
geliiminin anlam ne olabilirdi?
nc sulamaya gelince, bu,epigonlarn, proletar
yann akllca rgtlenmi basksnn yardmyle, em
peryalist burjuvaziyi snrsz bir sre iin tarafszlatrma
olaslna kar duyduklar ksa mrl inancn bir rn
20

idi. 1924-27 yllar arasnda Stalin'in balca dncesiydi

bu. Arglo-Rus Komitesi bunun meyvesi oldu. Purceil, Radic, Lafoliette ve an Kay-ekin yardm ile dnya bur
juvazisinin elini ayan balama olaslna inananlarn
dtkleri hayal krkl, yakn bir sava tehlikesinin id
detli korku nbetlerine yol at. Komintern hl bu d
nemden km deil.
Srekli devrim teorisine yneltilen drdnc itiraz,
ksaca, Stalinin ilk kez 1924 ylnda Sovyet brokrasisi
iin imal ettii tek lkede sosyalizm teorisinin bak a
sn 1905'de benim savunmadm sylemek oluyor. Bu
sulama tam bir tarihi garabet. nsan gerekten benim
muhaliflerimin, tabii 1905 ylnda politik olarak dnebil
dikleri kadaryla, o sralarda Rusya'nn bamsz bir sosya
list devrim iin olgunlam olduu fikrinde olduklarna ina
nabilir. Aslnda 1905-17 dnemi boyunca yorulmakszn be
ni hayalcilikle suladlar, nk ben Rus proletaryasnn
Bat Avrupa proletaryasndan nce iktidara gelebilecei
olaslna yer veriyordum, Kamenev ve Rykov 1917 Nlsan'nda Lenini hayalcilikle suladlar ve byiece Lenine,
Rusyann sras gelmeden nce sosyalist devrimin ilk n
ce ngiltere ve dier gelimi lkelerde baarya ulam
olmas gerektiini basit bir diile aklam oldular. Ayn g
r, 4 Nisan 1917ye kadar Stalin tarafndan da savunul
maktayd. Stalin demokratik diktatrle kar Leninist
proletarya diktatrl formln ancak yava yava ve
glkle benimsedi. 1924 baharnda Stalin hl kendisin
den nce bakalarnn sylemi olduu eyleri tekrarlyor
du: tek bana alnrsa, sosyalist bir toplum kurulabilmesi
iin olgunlamamtr. Rusya 1924 gznde Stalin, srek
li devrim teorisine kar mcadelesi srasnda, ilk kez,
Rusyada tecrit edilmi bir sosyalizmin kurulma olasl
n kefetti. Ancak bundan sonradr k Kzl Profesrler Sta-

21

lin iin, T ro kiyi, 1905'de -ne feci!- Rusya'nn sosyalizme

ancak Bat proletaryasnn yardm ile ulaabileceine inanmakla sulayan alntlar toplamaya baladlar.
Eer bir insan, eyrek yzyllk b ir donemin ideolojik
mcadele tarihini alp kk paralar halinde yrtsa ve
sonra bunlar iyice
kartrp kr bir adama bunlarn
tmn yeniden birbirine yaptrmasn sylese, epigonlarn okuyucu ve dinleyicilerine sunduklarndan daha b
yk bir teorik ve tarihsel anlamszlk yn oluturmu
olmaz.
Dnn sorunlarnn bugnklerle bantsn aydnlata
bilmek iin, ok genel olarak da olsa, Komintern liderlii
nin, yani Stalin ve Bukharnin, ine yaptklarn hatrla
mak gerekir.
inin bir ulusal kurtulu devrimi ile kar karya ol
duu gerekesi ile, 1924'de nclk Cin burjuvazisine b
rakld. Ulusal burjuvazinin partisi Kuomintang, resmen n
c parti olarak tannd. Rus Menevikleri bile 1905 yln
da Kadetlerle {liberal burjuvazinin partisi) ilikilerinde bu
kadar ileriye gitmemilerdi.
Ancak Komintern liderlii bununla kalmad. Cin Ko
mnist Partisini Kuomintanga katlmaya ve onun disip
linine boyun emeye zorlad. Cin Komnistleri, Stalln'in
ektii zel telgraflar ile, kyl hareketini gemlemeye
mecbur edildiler. Stalin'in 1927 Nisannn banda, yanT
anghay'daki kar-devrimci darbeden birka gn nce
Muhaleftilere kar gvenilebilir bir mttefik diye savun
duu an Kay-ek'i rktmemek amacyla, ayaklanma ha
lindeki iiler ve kyllerin kendi sovyetlerini kurmalar
yasakland.
Komnist P artisinin burjuva liderliine resmen tabi
klnmas ve yine resmen sovyetierin kurulmasnn yasak
lanmas (Stalin ve Bukharin, Kuomintangn sovyetierin ye
22

rine geeceini dnmlerdi), Marksizme ihanetin,

1905-1917 yllar arasnda Meneviklerin yaptklarndan
ok daha byk ve ok daha apak bir rneidir.
an Kay-ek'in 1927 Nisanndaki darbesinden sonra,
Wang ing-wei'nin liderliindeki bir sol Kanat, geici ola
rak Kuomingtan'dan ayrld. Wang ing-wei derhal Pravda'
da gvenilebilir bir mttefik ilan edildi. Aslnda Wang
ing-wei'nin on Kay-ek ile ilikisi, Kerenskinin Milyukov
ile ilikisinin benzeri di, bir farkla ki, inde Milyukov ve
Kornilov an Kay-ekin kiiliinde birlemilerdi.
1927 Nisanndan sonra in Partisine Sol Kuomintang'a girmesi ve in Kerenskisine kar sava ilan e t
mek yerine onun disiplinine tabi olmas emredildi. Gve
nilir Wang ing-wei Komnist Partisi'ni ve onunla birlik
te ii ve kyl hareketini, Stalin'in daha nceleri yine
gvenilir bir mttefik ilan ettii ang Kay-ek'den geri
kalmayan bir zalimlikle ezdi.
Menevikler 1905 srasnda ve daha sonralar Milyukov'u desteklemelerine ramen yine de liberal partiye ka
tlmamlard; 1917de de Kerenski ile el ele yrm ol
malarna ramen kendi rgtlerini korumulard. Stalinin
indeki politikas ise, Menevizmin bile kt bir karikat
r idi. Mcadelelerin tarihinin ilk ve en nemli faslnn sun
duu grnm budur.
Kanlmaz ilk rnler -ii ve kyl hareketinin tam
bir alal, Komnist Partisi nin demoralizasyonu ve par
alan- toplanmaya balannca. Komintern liderlii So
la dn! emrini verdi ve ii ve kyllerin ivedi olarak si
lahl ayaklanmaya geirilmelerini istedi. Ezilmi ve sakat
lanm olan gen Komnist Partisi daha
dne kadar
ang Kay-ek ve Wang ing-wei arabasnn yedek teker
lei alarak hizmete kouluydu ve dolaysyla en ufak ba
msz politika deneyinden yoksundu. Ve imdi bu partiye
birden bire-daha dne kadar Komintern'in Kuomintang bay
23

ra altnda tutmaya alt- iileri ve kylleri, bu ara

da iktidar v e orduyu avucunun iin toplama zamann
bulmu olan ayn Kuomintang'a kar silahl bir ayaklan
maya geirmesi emrediliyordu. 24 saat iinde Kantonda
hayali bir sovyet kuruldu. Sovyetler Birlii Komnist Partlsi'nln Onbeinci Kongresinin alna denk drlen
bir ayaklanma, in'li ileri iilerin kahramanlnn yara
ra Komintern liderliinin de caniliini sergiledi. Kanton
ayaklanmasn daha da byk maceralar izledi. Komintern'
in in strate[isinin ikini fasl da byleydi. Bu, Bolevizmin en kt karikatr olarak nitelenebilir.
Liberal- oportnist ve macerac fasllar, in Kom
nist Partisi'ne, doru bir politika izlenmeye balansa bile
etkisinden ancak yllar sonra kurtulabilecei ar bir dar
be indirdi.
Komintern'in Altnc Kongresinde btn bu alma
larn muhasebesi yapld. Kongre bu almalarn tm
n itirazsz onaylad. Kongre zaten bu amala toplanm
olduundan sonu artc deildi. Kongre, gelecek iin,
proletarya ve kylln demokratik diktatrl sloga
nn ortaya att. Bu diktatrlk, Sa veya Sol Kuomintang
diktatrlnden, ya da proletarya diktatrlnden hangi
bakmlardan ayrlmaktayd -in Komnistlerine bu aklan
mad. Aklamak da mmkn deildi.
Altnc Kongre demokratik diktatrlk slogann ilan
ederken ayn zamanda demokratik sloganlar da (kurucu
meclis, genel oy, konuma ve basn zgrl, vs.) mah
kum ediyor ve bylece askeri oligarinin diktatrl kar
snda in Komnist Partisi'ni tamamen silahszlandr
m oluyordu. Uzun yllar boyunca Rus Bolevikleri ii
leri ve kylleri demokratik sloganlar etrafnda seferber
etmilerdi. 1917'de demokratik sloganlar byk bir rol oy
namt. Partimiz, biimsel demokrasi, yani burjuva de
24

mokrasi kurumicrmdan ve sloganlarndan, gerek sovyet demokrasisi, yani proleter demokrasisi lehine ancak
Sovyet iktidar gerekten bir varlk haline geldikten ve
Kurucu Meclis ile politik atmaya girdikten sonra, uz
lamaz bir biimde ve tm halkn gzleri nnde vazge
ti.
Komintern'in Altnc Kongresi ise Stalin ve Bukharinin
liderlii altnda btn bunlar ters yz etti. Bir yandan par
tiye proleter deil demokratik diktatrlk slogann
salk verirken, dier yandan da bu diktatrln kurulma
snda demokratik sloganlarn kullanlmasn yasaklad.
>in Komnist Partisi yalnzca silahszlandrlmam, ayn
zamanda ini plak da braklmt. Parti'yi avutabilmek
amacyla da en sonunda, kar devrimin snrsz bir ha
kimiyet kazand dnemde, devrimci ayaklanma dnemi
boyunca yasaklanm olan savyetler slogannn kullanl
masna izin verildi. Rus halk arklarnn kahramanlarndan
biri cenazelerde dn arklar, dnlerde ise cenaze
marlar mrldanr. Her seferinde de iyi bir sopa yer. Ama i sadece Komintern liderliinin oportnist stratejileri
ne atlan dayakla kalsa iyi. Ortaya ok daha ciddi mese
leler kmaktadr. Burada sz konusu olan proletaryann
kaderidir. Komintern'in taktikleri sayesinde in devrimi
bilinsizce, ama daha ok da rgtl bir biimde sabote
edildi. Sabotrler giriimlerinin baarya ulaacandan
emindiler, nk 1924-27 dneminin Sa Menevik politi
kas Komintern tarafndan Boievizmin tm otoritesi ile
rtlm ve bask cihaz araclyla Sovyet iktidar tara
fndan Sol Muhlafetin eletirilerinden korunmutu.
Sonu olarak, Stalinist stratejinin, bandan sonuna
kadar srekli devrime kar mcadele bayra altnda y
rtlm olan, bitmi bir deneyi ile kar karyayz. Bun
dan tr, in Komnist Partisi'ni uiusal-burjuva Kuomin25

ta n g o baml klan balca Stalinist teorisyenin Martinov

olmas ok doaldr. Bu ayn Martinov 1905den ta 1923'e
kodar, yani tarihi misyonunu Bolevizmin saf icar arasn
da devam ettirmeye balad yla kacfar, srekli devrim
teorisinin en nde gelen Menevik eletirmeni idi.
Bu eserin ortaya kyla ilgili esas olgular birinci
blmde ele alnmtr. Alma Atada, pek de acele etm e
den, epigonlara kar teorik bir polemik hazrlyordum. S
rekli devrim teorisi bu kitabn byk bir blmn kapsa
yacakt. almalarm srasnda, Radek'den, srekli devri
min Leninin stratejik izgisine ters dtn gsterme
ye alan bir el yazmas aldm. Radek, bu beklen
meyen k yapmak zorundayd, nk kendisi de
grtlana kadar Stalinin in politikasna batmt; Radek
(Zinoviev ile birlikte), yalnzca ang Kay-ek'in darbesin
den nce deil fakat ondan sonra bile, Komnist Partisi'nin Kuomintang'a tabi olmasn savunmutu.
Proletaryann bylesine burjuvaziye baml klnma
sna bir temel salayabilmek iin Radek, doal olarak,
kyllk ile ittifakn zorunluluuna ve benim bu zorunlu
luu nemsemeyiime deiniyordu. Stalinin ardndan o
da, Bolevik lafazanlklarla Menevizmi savunuyordu.
Stalin gibi o da, in proletaryasnn kyl kitlelerinin ba
nda iktidar iin bamsz mcadele yolundan saptrld
gereini, proletarya ve kylln demokratik diktatr
l forml ile kapamaa alyordu. Bu ideolojik sah
tekarl sergilediimde, Radekte, benim oportnizme kar
mcadelemin aslnda srekK devrim teorisiyle Leninizm
arasndaki elikiden kaynaklandn ve bu elikiyi de
Leninden yaptm alntlarla gizlemeye oltm kant
lama ihtiyac belirdi. Kendi gnahlarn savunurken b ir avukat edasyla konuan Radek, konumasn bir savcnn
srekli devrime ynelttii sulamaya evirdi. Bu ise, onun
26

teslim oluuna giden yolda bir kprden bako bir ey de

ildi. Byle dnmem iin yeterince neden var. nk
yllar nce srekli devrimi savunan bir bror yazmay
tosarlamt Ra dek. Yine de Radek'i defterden silmekte
acele etmedim. Samimiyetle ve kesin b ir biimde, ama
ayn zamanda geri ley iin i de rtbas etmeden cevap ver
meye altm makalesine. Ra d eke cevabm, bir ka ak
layc not ve dzeltmenin dnda, hi deitirmeden yaym
lyorum.
Radek'in makalesi basnda kmad ve sanrm kma
yacak da, nk 1928de yazlan biimiyle Stalinist san
srden gemesi mmkn deildi. Bugn bu makalenin ya
ymlanmas Radek'in kendisi iin bile bir felaket olacaktr,
nk bu, altnc katn penceresinden kendini aa atan
bir adamn evrimini hatrlatan ideolojik evrimini sergile
mektedir onun.
Bu almann ortaya k koullar, neden Radek'in
bu kitapta, beiki de hakk olmadan, byk bir yer igal
ettiini yeterince aklamaktadr. Ra dek, srekli devrim
teorisine kar, yeni olan bir tek ey sylememitir. O, an
cak epigonlarn epigonu olarak kmtr ortaya. Bu yz
den, okura Radek'te yalnz Radek'i deil, ama Marksizmin
reddedilmesi karlnda bir yelrk kart ald belli bir ir
ketin bir temsilcisini grmesini salk veririm. Ra d ek ahsen
kendi payna ok fazla eletiri dt duygusuna kaplr
sa, bunlar istedii gibi baka adreslere postalayabilir.
Bu, irketin zel sorunudur. Benim, buna kendi amdan
bir itirazm olamaz.
Alman Komnist Partisi iinde eitli gruplar, liderlik
yeteneklerim srekli devrime kar verdikleri mcadele ile
gstermeye alarak iktidara gelmiler ya da bunun iin
almlardr. Ama Maslow, Thalheimer ve tekilerden
kaynaklanan bu edebiyat yle acnacak b ir dzeyde k,
27

ciddi bir cevap iin bir neden dahi olamyor. Thealmann'

lar, Remmeleler ve tayinle i bana gelmi teki liderler
se, sorunu daha da dk bir dzeye indirmilerdir. Btn
bu eletirmenler, sorunun eiine bile yaklaamadklar
n gstermeyi baarmlardr ancak. Bu yzden onlar ora
da, eiin dnda brakyorum. Maslovv, Thalheimer ve di
erlerinin teorik eletirilerine ilgi duyanlar, bu kitab oku
duktan sonra, bu yazarlarn cehaletinden ve sahtekrln
dan emin olmak iin onlarn yazlarna dnebilirler. Bu,
okura sunduum kitabn, denebilirse, bir yan rn ola
caktr.
L. TROK
Bykada, 30 Kasm 1929

28

ALMANCA BASKIYA NSZ

Bu kitabn Almanca evirisinin baskya girmek zere

olduu u gnlerde, dnya ii snfnn btn dnen
kesimleri ve bir bakma tm medeni insanlk, yklm
olan arin hemen btn blgelerinde yer almakta olan
iktisadi dnm ve bunun yanklarn zel bir ilgi ile
izlemektedir. Bu balamda en byk dikkati, kyl mlk
lerinin kollektifletirilmesi sorunu ekmektedir. Buna a
mamak gerekir: bu alanda gemiten kopu zellikle id
detli bir nitelik almaktadr. Ancak, sosyalist devrim hak
knda genel bir anlay olmadan kollektifletirmenin do
ru bir deerlendirilmesinin yaplmas dnlemez. Ve bu
rada, ok daha yksek bir dzeyde, Marksist teori ala
nnda hibireyin pratik eylem zerinde ifadesini bulmak
tan geri kalmadna bir kez daha tank olmaktayz. Eer
tm yanlaryla aa rkartlmlarsa en uzak ve insana
en soyut gelen tartmalar bile er ge kanlmaz ola
rak pratikte yansyacaktr: ve pratik tek bir teorik hata
y dahi cezasz brakmaz.
Kyl mlklerinin kollektifletirilmesi, toplumun sos
yalist dnmnn en zorunlu ve en kkl yandr elbet.
Ancak, kollektifletirmenin ap ve hz yalnzca hk
metlerin arzusu ile deil fakat, son tahlilde, iktisadi et
kenler tarafndan belirlenir: lkenin iktisadi dzeyi ile, sa
nayi ile tarm arasndaki karlkl ilikiler le, ve en so
nunda tarmn kendisinin teknik kaynaklar le.
29

Saniyleme, tm modern kltrn itici gcdr ve bu

nedenden tr de sosyalizmi mmkn klan tek temeldir.
Sovyetler B irliinin iinde bulunduu artlar altnda sa
nayileme, hereyden nce, ynetici snf olarak proletar
yann dayand temellerin salamlatrlmas anlamna gel
mektedir. Bunun yansra sanayileme, tarmn k o le ktifle
tirilmesinin maddi ve teknik ncllerini yaratr. Bu iki s
recin temposu birbirine baldr. Bunlarn mmkn olan en
yksek tempoya ulamalar proletaryann karnadr n
k, kurulmakta olan yeni toplum d tehlikelerden ancak
bu ekilde korunabilir, ve ayn zamanda emeki kitlelerin
maddi yaam dzeylerinin sistemli olarak ykseltilmesi iin bir kaynak yaratlm olur.
Ancak ulalabilecek olan tempolar, lkenin genel
maddi ve kltrel dzeyi ile, kentle ky arasndaki ilikiler
ile, ve bugnlerini yarn iin oncok belirli bir noktaya ka
dar feda edebilecek olan kitlelerin en acil ihtiyalar ile
snrlanmtr. Optimum tempolar, yani en iyi ve en avan
tajl tempolar, yalnzca belirli bir anda sanayi ile ko le k
tifletirme alanlarnda en hzl bymeyi gerekletirecek
olanlar deil, fakat ayn zamanda toplumsal rejimin zorun
lu dengesini koruyacak, yani hereyden nce ii ve ky
ller arasndaki ittifak glendirecek, bylece gelecekte
ki baarlarn temelini hazrlayacak olanlardr.
Bu adan, parti ve devlet liderliinin planlama arac
l ile iktisadi gelimeyi ynetmekte kulland tarihi l
t belirleyici bir nem tamaktadr. Burada, mmkn ci
lan iki esas seenek v a rd r: a) dnya proleter devriminin
gelecekteki zaferlerine kadar, tek lkede proletarya dikta
trlnn iktisaden glenmesine ynelik, yukarda zetlenmi olan yol (Rusya'daki Sol Muhalefetin bak ac
s): b) tecrit edilm i bir lkede bir ulusal sosyalist toplum
kurmaya ve bunu mmkn olan en ksa zamanda ger
ekletirmeye ynelik yol (imdiki resmi tez).

30

Bunlar tamamen ayn ve son tahlilde, birbirine tmy

le zt iki sosyalizm anlaydr. Buradan da, temelde ayr
lan strateji ve taktik izgiler kaynaklanmaktadr.
Tek lkede sosyalizmin kurulmas sorunu zerinde, bu
nszn snrlar iinde etraflca duramayz. Bu konuyu
birok makalede, zellikle Komintern Program Tasla'nn
Eietirisi'nde inceledik. Burada kendimizi sorunun temel
unsurlarnn eletirisi ile snrlayacaz. lk nce, tek lke
de sosyalizm teorisinin ilk kez Stalin tarafndan 1924'n
sonbaharnda, yalnzca Marksizmin ve Lenin okulunun
tm gelenekleri ile deil, ayn zamanda Stalin'ln kendisi
nin ayn yln baharnda yazm olduklar ile de tam bir
eliki iinde formle edilmi olduunu hatrlatalm. Soru
na ilke asndan yaklaacak olursak, sosyalist kurulu
meselesinde Stalirrist okulsun Marksizmden uzaklamas
rnein Alman Sosyal Demokratlarnn 1914 gznde, ya
ni Stalinist sapmadan tam on yl nce, sava ve yurtsever
lik meselelerinde Marksizmden uzaklamalarndan daha
az nemli ve iddetli deildir. Bu karlatrma hi de rastlansal deildir. Tpk Alman Sosyal Demokrasisinin ha
tas gibi Stalin'm hatas da, ulusal sosyalizmdir.
Marksizm kendisine kalk noktas olarak ald dn
ya ekonomisine, ulusal paralarn basit bir toplam ola
rak deil, i-blmnn uluslararas bir nitelik kazanma
s ve dnya pazarnn domas ile ortaya km olan ve
amzda ulusal pazarlar boyunduruu altnda tutan, dev
ve bamsz bir gereklik olarak bakar. Kapitalist toplu
mun retici glerinin geliimi oktan beri ulusal snr
larn dna tam durumdadr.. Emperyalist sava (19141918) bu gerein bir ifadesidir. retim teknii asndan
sosyalist toplum, kapitalizmden daha yksek bir dzeyi
temsil etmelidir. Ulusal olarak tecrit edilm i sosyalist bir
toplum kurmay amalamak, gemiteki tm baarlara
ramen, retici gleri kapitalizme gre dahi geriye itmek
31

olur. Dnya btnlnn bir parasn oluturan lke

geliiminin corafi kltrel ve tarihsel artlarn gz nn
de bulundurmadan ulusal ereve iinde ekonominin tm
dallarn blrbirleriyle kapal bir oransallk iine sokmaya
almak, gerici bir topya peinde komaktan baka bir
ey deildir. Bu teorinin rtkanlar ve destekileri, hereye ramen uluslararas devrimci mcadeleye kanlyor
larsa (ne kadar baarl olduklar ayr bir sorun) bunun ne
deni, mitsiz eklektikler olarak, soyut bir enternasyona
lizmi gerici ulusal sosyalizm topyas ile mekanik bir bi
imde birletirmeleridir. Bu eklektisizim, Kommternin Al
tnc Kongresinde kabul edilen program ils talandn m
tr.
Ulusal sosyalist anlayn altnda yatan temel teorik
hatalardan birini gsterebilmek iin, Staiin'in geenlerde
Amerikan Komnizminin!*) i sorunlar ile ilgili bir konu
masn aktaralm. Amerikan kapitalizminin zgl nitelik
lerini ihmal etmek, diyor Stalin, Amerikan fransiyonlarndan birine kar, yanl olur. Komnist Partisi, almala
rnda bunlar hesaba katmaldr. Ancak Komnist Partisi'
nin eylemlerini bu zgl yanlar zerinde temellendirmesi
daha da yanltr, zira Amerikan Komnist Partisi de dahil
her komnist partisinin, eylemlerini zerinde ina edecei
temel, kapitalizmin her lkedeki zgl nitelikleri deil, b
tn lkeler iin ayn olan genel nitelikleri olmaldr. Kom
nist Partilerinin enternasyonalizmi tamamen buna dayan(*) Stalin hu sylevi 6 mart 1922'de verdi; ilk kez 1930 ba
nda, hu konumann bir eit programatik nem
kazanmasna yol aan artlar altnda yaynland
L.T. (Konuma The Communistde (ABD) yaynland.
BKZ. W.Z. Foster, History of the C.P.U.S.A, 1952,
S. 273 Konuma Staiinin toplu eserleri iine alnma
m tr.)
32

mnktadr.zgl nitelikler yalnzca genel niteliklerin tamam

laycsdr. (Bolevik, No. 1, 1930,s.8 italikler benim.)
Bu satrlar hi bir kukuya yer brakmayacak kadar
aktr. Stalin, enternasyonalizme ekonomik bir gereke
salama klf altnda, ulusal sosyalizme gerekeler hazr
lamaya almaktadr. Dnya ekonomisinin, bir ve ayn tip
teki ulusal paralarn basit bir toplam olduu doru deil
dir. zgl niteliklerin, yzdeki sivilceler gibi, genel nitelik
lerin yalnzca birer tamamlaycs olduu da doru deil
dir. Gerekte, ulusal zellikler, dnya srecinin temel izgi
lerinin zgn (orijinal) bir bileimini temsil ederler. Bu z
gnlk, uzunca bir sre devrimci strateji acsndan belir
leyici bir neme sahip olabilir. Geri bir lkenin proletar
yasnn ileri lkelerin proletaryalarndan yllarca nce ik ti
dara geldiini hatrlamak yeter. Sadece bu tarihi ders bile,
Komnist Partilerinin faaliyetlerini, Stalin'in istedii gibi,
bir takm genel nitelikler zerinde, yani soyut bir ulusal
kapitalizm tipi zerinde temellendirmenin son derece yan
l olduunu gstermektedir. Komnist Partilerinin enter
nasyonalizminin buna dayandn iddia etmek son de
rece yanltr. Gerekte enternasyonalizm, oktan gnn'
doldurmu ve retici glerin gelimesini frenlemeye ba
lam olan ulusal devletin zmszlne dayanmakta
dr. Dnya ekonomisinin bir paras olarak alnmad tak
dirde ulusal kapitalizmin, brakn dnme uratlmasn
anlalmas bile mmkn deildir.
eitli lkelerin ekonomik zellikleri, ve farkllklar
hi de nemsiz deildir. Bunu grmek iin, ngiltere ile
Hindistan, ABD ile Brezilya'y karlatrmak yeterlldir.
Bununla birlikte, ulusal ekonominin zgl izgileri, dnya
ekonomisi denen ve son tahlilde Komnist partilerin en
ternasyonalizminin tek dayana olan daha yksek bir
gerekliin paralardrlar (bu paralar ne kadar byk
33

olurlarsa olsunlar, bu bir eyi deitirmez) ve bu btnle

giderek artan bir oranda kaynamaktadrlar.
Stalin'ln, ulusal zellikleri, genel tipin basit bir ta
mamlaycs olarak nitelemesi, kendisinin kapitalizmin
eitsiz geliim yasasn anlay (daha dorusu, anlayamavt) ile aok ve pek de rastlansa) oimgyan bir eliki
iindedir. Bilindii gibi, Stolin bu yasay, yasalarn en te
mellisi, en nemlisi ve en evrenseli olarak nitelendir
miti. Stalin, bo bir soyutlama haline getirdii eitsiz
gelime yasasnn yardmyla varln btn muammalar
n zmeye almaktadr. Ama artc olan ey, ulu
sal ztljln, tarihsel gelimenin en genel rnnden,
denebilirse zet sonucundan baka bir ey almadn
grememesidir. Bunun iin, bu eitsizlii doru anlamak,
btn boyutlar iinde ele almak ve bunun yansra da
kapitolizm-nei gemie uygulamak gerekmektedir. re
tici glerin daha hzl ya da daha yava bir geliimi; ta
rihsel dnemlerin genileyen ya da terine, daralan ka
rakteri-rnein, Orta a, lonca sistemi, aydnlanma a
nn mutlakiyeti, parlamenterizm; ekonominin eitli dal
larnn, eitli snflarn, eitli toplumsal kurumlarm, e
itli kltr alanlarnn eitsiz gelimeleri ite, ulusal
zelliklerin temelinde btn bunlar yatmaktadr. Bir uIsa! toplum tipinin zgll, onun oluumundaki eit
sizliin kristallemesinden baka bir ey deildir.
Ekim Devrimi, tarihsel srecin eitsizliinin en b
yk tezahr oldu. Srekli devrim teorisi, Ekim Devrimi'
ni nceden haber veriyordu; bu yzden bu teori, soyut
biimiyle deil, ama Rusya'nn toplumsal ve politik zel
lii iindeki maddi kristallemesiyle eitsiz geliim yasa
sna dayanyordu.
Stalinin eitsiz gelime yasasna ilgi duymasnn ne
deni, geri bir lke proletaryasnn iktidar ele geirecei
ni vaktinde haber vermek deil, ama 1924'te, yani Dev
34

rim den yedi yit sonra iktidar eline geirmi olan prole
taryaya bir ulusal sosyalist toplum kurma grevini ykle
mektir. Ancak, eitsiz gelime yasasnn uygulanmasnn
mmkn olmad yer de ite tam burasdr, nk bu ya
sa ne dnya ekonomisinin yasalarnn yerini tu tabilir ne
de onlar yokedebiiir; tam tarsine, kendis-i onlara tabidir.
Stalin, eitsiz gelime yasasn bir feti haline geti
rerek, bu yasann, btn lkelere deil, sadece Rusyaya
zg, benzersiz, Mesiyanik (*) bir olgu olarak sunduu
ulusal sosyalizm iin yeterli bir temel olduunu ileri s
ryor. Stalin'e gre, kendine yeterli bir sosyalist toplumu
yalnzca Rusya'da kurmak mmkndr. Sadece bunu
ileri srmekle bile, Stalin, Rusya'nn ulusal zelliklerini
sadece btn kapitalist uluslarda ortak olan genel ni
teliklerin deil, ama bir btn olarak dnya ekonomisinin
de stne karyor. te Stalin'in btn dncesinde
ki vahim hata da burada balyor. S.S.C.B.nin kendine
zgl ylesine gldr ki, insanln geri kalannn
ne olduuna hi bakmadan, kendi snrlar iinde kendi
sosyalizmini kurmay mmkn klmaktadr. Mesiyanik mh
rn balanmad teki lkelere gelince, bunlarn zel
likleri, tpk yzdeki sivilceler gibi, genel niteliklerin birer
tamamlaycsdr, o kadar. Komnist partilerin. der
Stalin, eylemlerini bu zgl izgilere dayandrmalar
doru olmaz. Bu ilke, Amerikan, ngiliz, Afrika ve Srp;
K. P. leri iin geeriidir ama eylemlerini genel nite
liklere de, sadece zelliklere dayandran Rus K.P. si
iin geerti deildir. te Komintern'in btnyle ikici
{dalist) stratejisi de buradan kaynaklanmoktadr. S.S.C.B.
snflar ortadan kaldrr ve sosyalizmi kurarken btn
teki lkelerin proletaryalar, hangi ulusal artlar altn
(*) Kurtuluu, tanrnn gnderecei bir M esihten bekleyen
dinsel inanlara ilikin. - .
35

da olurlarsa olsunlar, dzenli, takvime bal (1 Austos,

6 Mart, vb.) bir hareket koymakla ykml klnyorlar.
Bu ikicilik, Komintern programnn btnne hakimdir ve
onu herhangi bir ilkeli ciddiyetten yoksun brakmakta
dr.
Eer ngiltere ve Hindistan' kapitalist tipin iki ku
tuplam, zt biimi olarak alrsak, ngiliz ve Hint prole
taryalarnn enternasyonalizminin, artlarn, grevlerin ve
yntemlerin zdeliine deil, bu iki lkenin blnmez
karlkl bamllklarna dayandn sylememiz gereke
cektir. Hindistan'daki kurtulu hareketinin nart, ngil
terede bir devrimci hareketin varolmasdr; bunun tersi
de dorudur. Ne Hindistanda, ne de ngilterede bam
sz bir sosyalist toplum kurulabilir. Her ikisi de, daha yk
sek bir btnn iine, paralar olarak girmek zorunda
kalacaklardr. Marksist enternasyonalizmin sarslmaz te
meli, buna ve yalnz buna dayanmaktadr.
Geenlerde, 8 Mart 1930 tarihli Pravda'da, Stalinin ta
lihsiz teorisi bir kez daha arz endam etti; buna gre, sos
yalizm, bir sosyal-ekonomik formasyon olarak, yani be
lirli b ir retim ilikileri sistemi olarak, S.S.C.B.'nin ulusal
erevesi iinde btnyle gerekletirilebilir. Sosyaliz
min nihai zaferinin. kapitalist kuatmann giriebilecei
bir mdahaleye kar bir garanti olarak alnmas da yine
bir baka garipliktin sosyalizmin byle bir nihai zaferi iin,
aslnda proleter devriminin birka ileri lkede zafere ula
mas gerekmektedir. Bylesine rk bir skolastisizmjn
Leninin partisinin merkez organnn sayfalarnda bilgi bir
havayla ortaya srfebilmesi iin teorik dncenin ne ka
dar koyu bir karanla gmlmesi gerekmitir! Bir an iin,
sosyalizmin, S.S.C.B.nin tecrit edilmi erevesi iinde,
tamamlanm bir sosyal sistem olarak gerekletirilebilece
ini kabul edelim; byle bir ey, nihai zaferin ta kendisi
olacakt, nk byle bir durumda muhtemel bir m36

dohaleden nasl szedilebilir? Sosyalist dzen, teknoloji

nin, kltrn ve nfusun dayanma gcnn ok yksek
dzeylere eritiini varsayar, bunu g erektirir Sosyalizmin
kuruluu tamamland srada S.S.C.B. tahminen 200 - 250
milyonluk bir nfusa sahip olacana gre, u soruyu so
ruyoruz: Byle bir durumda hangi mdaheleden szediiebilir? Bylesi artlarda hangi kapitalist lke, ya da lkeler
koalisyonu, mdahaleyi dnmeye cesaret edebilir? D
nlebilecek tek mdahale, S.S.C.B'nln kendisinden ge
lebilir. Ama buna da ihtiya kalacak mdr? Pek deil. Ge
ri bir lkenin, birka Be Yllk Plan ile kendi gcne da
yanarak dev bir sosyalist toplum kurabileceinin kantlan
mas, dnya kapitalizmi iin ldrc bir darbe olacak ve
dnya proleter devriminin maliyetini sfra deilse bile as
gariye indirecektir. Tm Stalirist grn gerekte Ko
mnist Enternasyonalin tasfiyesine yol amasnn nedeni
de budur. Gerekten de, eer sosyalizmin kaderi, dn
lebilecek en yksek otorite tarafndan, S.S.C.B.'nin Devlet
Planlama Konseyi tarafndan tayin edilecekse, Komintern
nin tarihsel anlam ne olabilir ki? Bu artlarda, mehur
Sovyetler Birliinin Dostlar ile birlikte Kominternin de
grevi, sosyalizmin kuruluunu d mdahaleden koru
mak, yani znde snr bekilii roln oynamak olacak
tr.
Deinilen makale, Stalinist grn doruluunu en
yeni ve en taze ekonomik savlarla kantlamaya abal
yor: ...Tam u sralarda, diyor Pravda, sosyalist tipte
retim ilikilerinin yalnz sanayide deil, ama devlet iftlik
lerinin bymesi ile, koiiektif iftlik hareketindeki, nitel ve
nicel adan dev gelimeler ile, ve kulaklarn kolektifle
tirme temeli zerinde bir snf olarak yokedilmeleri ile ta
rmda da gittike daha derinlere kk sald u sralarda,
znde Ekim Devriminin meruluunun Menevik inkar'
{Staiin) demek oian Trokist-Zinovievist yenilgi teorisinin
37

ackl iflas her zamankinden daha ak olarak grlmek

tedir. (Pravda. 8 Mart. ,1930)
Bunlar gerekten dikkate deer satrlar, hem de tam
bir kafa karkln rtmeye yarayan cilal slubundan t rii deil sadece. Stalin'le birlikte Pravda'nn y azan da,
Trokiei gr, Ekim devriminin meruluunu inkr eh
mekle suluyor. Ama bu satrlarn yazar da. Ekim Devrimi'nin kanlmazln, devrimden on yl nce, tam da
bu gre, yani srekli devrim teorisine dayanarak haber
vermiti. Peki ya Stalin? O, ubat Devrimininin ertesin
de, yani Ekim Devrimi'nin yedi sekiz ay ncesine kadar bi
le, vlger bir devrimci demokrat olarak boy gsteriyordu
ortalkta. Stalin'in demokrat tavrn brakp sessizce ve ih
tiyatl bir biimde sosyalist izgiye kayabilmesi iin, Lenin'
in Petrograd'a gelmesi (3 Nisan 1917) ve kibirli Eski Boleviklere (Lenin onlar byle alaya alyordu o sralar) kar
amansz bir mcadele vermesi gerekmitir. Ne olursa
olsun, Stalin'in bu hibir zaman tamamlanmam olan i
sel dnm, benim, Bat'da proleter devrimi bala
madan nce Rusya'da ii snfnn iktidar ele geirmesi
nin meruluunu kantlamamdan ancak 12 yl sonra ba
layabilmiti.
Ancak, Ekim Devrimi'ne ilikin teorik tahminlerimi ge
litirirken, hibir zaman, Rus proletaryasnn, devlet ikti
darn eline geirmekle, arl dnya ekonomisinin yrn
gesinden karabileceine inanmadm. Biz Marksistler,
devlet iktidarnnn roln ve anlamn biliriz. Biz onu, bur
juva devletinin Sosyal Demokrat uaklarnn yapt gibi,
ekonomik srelerin edilgin (pasif) bir yansmas olarak
almayz. ktidar, onu elinde tutan snfa bal olarak ilerici
ya da gerici dev bir neme sahiptir. Ama yine de stya
plar dzeyinin bir aracdr, devlet, iktidarn arln ve
burjuvazinin elinden proletaryann eline gemesi, dnya
ekonomisinin ne yasalarn ne de srelerini ortadan kal38

dnr. Hi kukusuz, Ekim Devriminden sonra belli bir s

re, Sovyetler Birlii ile dnya pazar arasndaki balar za
yflamt. Ama diyalektik srecin iinde sadece ksa sre
li bir evre olan bir olguyu genelletirmek, korkun bir hata
olur, Uluslararas iblm ve modem retici glerin uiuslarst nitelii, Sovyetler Birlii iin hl nemini ko
rumaktadr ve Sovyet ekonomisinin gelimesine bal ola
rak da bunlarn nemi on katna, yz katna kacaktr.
Kapitalizmle btnlemi her geri lke, teki kapita
list lkelere, artan ya da azalan eitli bamllk evrele
rinden gemitir; ama kapitalist geliimin genel eilimi,
dnya lsndeki balarn son derece artmas ynnde
dir ve bu da kendisini, elbet sermaye ihrac da dahil ol
mak zere, d ticaret hacminin gittike bymesinde gs
termektedir. Doal olarak, ngiltere'nin Hindistana bam
ll, Hindistan'n ngiltereye bamllndan nitel olarak
farkldr. Ama bu farkllk, temelde, bu lkelerin retici
glerinin gelime dzeyleri arasndaki farkllk ile belirle
nir, yoksa bu lkelerin ekonomik kendine yeterlilik derece
leri ile deil. Hindistan bir smrgedir, ngiltere ise bir
metropol. Ne var ki, eer bugn ngiltere bir ekonomik
abluka aitna alnacak olsa, ayn trden bir abluka altn
daki bir Hindistan'dan ok daha abuk ker. Bu da, dn
ya ekonomisinin gerekliinin inandrc rneklerinden bi
ridir ite.
Kapitalist gelime tahlilin inde bir evre olarok b
tn nemlerini koruyan KOpItaE'in kinci cildindeki soyut
formllerde deih ama tarihsel gereklikte^- ancak teme
lini sistemli bir biimde genileterek varolabl m itir ve an
cak byle varolabilir. Gelime sreci iinde ve bunun so
nucunda da kendi i elikileri ile mcadele iinde, her
ulusal kapitonen, durmadan artan bir oranda, d pazar'
n kaynaklarna, yani dnya ekonomisinin kaynaklarna y
nelir. Kapitalizmin srekli i bunalmlarndan doan, kont39

rolu olanaksz yaylma, kapitalizm iin ykc b ir g haline

geldii zamona kadar, ilerici bir g nitelii tar.
Ama Ekim Devrimi, kapitalizmin i elikilerinin de
tesinde ve en azndan bunlar kadar derin olmak zere, bir
btn olarak kapitalizm ile kapitalizm-ncesi retim biim
leri arasndaki elikileri de devralmt eski Rusyadan.
Bu elikiler, bugn de olduu gibi, maddi bir nitelie sa
hiptiler, yani kent ile ky arasndaki maddi lilikilerde ci
simlenmekte, sanayiin eitli dallar arasndaki ve bir b
tn olarak ulusal ekonomideki belirli oranlarda ve oransz
lklarda ortaya kmaktaydlar, vb. Bu elikilerin kklerin
den bazlar, dorudan doruya lkenin corafi ve demo
grafik artlarnda yatmaktaydlar, yani u ya da bu doal
kaynan bolluu ya da yokluu, nfusun tarihsel olarak
gereklemi dalm, vb. tarafndan beslenmekteydiler.
Sovyet ekonomisinin gc, retim' aralarnn ulusalla
trlmasnda ve bunlarn planl ynetiminde yatmaktadr.
Sovyet ekonomisinin zayfl ise, gemiten devralnan ge
riliin yansra, bugnk devrim sonras tecrit edilmiliin
de, yani dnya ekonomisinin kaynaklarna ulaamamasn
da yatmaktadr; Sovyet ekonomisi, bu kaynaklara, brakn
sosyalist bir temeli, kapitalist bir temel zerinde bile, ya
ni, geri lkeler iin ok nemli bir rol oynayan uluslararas
krediler ve genel olarak finansman biiminde bile eriememektedir. Bu arada, Sovyetler Birlii'nin kapitalist ve
kapitalizm-ncesi gemiinin elikileri, 6adece kendi
liklerinden yok olmamakla kalmamakta, tam tersine, geri
leme ve tahribat yllarndan klmasyla yeniden belirgin
hale gelmektedirler; bu elikiler, Sovyet ekonomisinin b
ymesiyle canlanmakta ve iddetlenmekte ve alabilmek,
hatta hafifletilm ek iin bile, her admda, dnya pazarnn
kaynaklarna ulalmasn gerekli klmaktadrlar.
Ekim Devrimiyle yeni bir hayata alan ok ge
ni topraklar zerinde u sralarda nelerin olup bittiini an
40

layabilmek iin, son zamanlardaki ekonomik baarlar ile

yeniden canlanan eski elikilere bir yenisinin eklenmi
olduunu aka hesaba katmak gerekir. 6u yeni ve son
derece gi eliki. Sovyet sanayiinin, ei grlmedik
gelime tempolarna ulama olanan veren younlam
(temerkz etmi) nitelii ile Sovyet ekonomisinin, dnya
ekonomisinin kaynaklarndan normal bir biimde yarar
lanmasn olanakszlatran tecrit edilmilii arasndaki e
likidir. Eski elikilerin zerine binen bu yeni eliki, ok
byk baarlarn yanbanda amansz glklerin de
domasna yolamaktadr. Bunlar en dolaysz ve uursuz
fadelerini, emeki kitlelerin hayat artlarnn ekonomi
nin genel ykseliine ayak uyduramayp, tam tersine bu
gnk besin ktlnn bir sonucu olarak daha da ktle
mesinde bulmaktadr. Sovyet ekonomisinin keskin buna
lmlar, kapitalizm tarafndan yaratlan retici glerin ulusal pazarlara uyumlu olmadnn ve ancak uluslararas
dzeyde sosyalist bir tarza dzenlenebileceinin ve uyum
iine sokulabileceinin bir hatrlatmdr. Baka bir deyi
le, Sovyet ekonomisinin bunalmlar, sadece bymenin
ortaya kard bir dert, bir t r ocukluk hastal deil,
ok daha ciddi bir olgudur: dnya pazarnn vurduu gem
lerdir bunlar, Leninin deyiiyle, baml olduumuz, mah
kum olduumuz ve kap kurtulamayacamz eydir. (Onbirinci Parti Kongresindeki Konuma, 27 Mart 1922).
Ama btn bunlardan, iren bir filistenizm kokan bir
sonuca. Ekim Devriminin tarihsel meruluunun inkar
na vardmz sanlmasn. ktidarn uluslararas proletarya
tarafndan ele geirilii, tek ve ezamanl b ir eylem ola
maz. Politik styapnn ve devrim de styapsnn bir
parasdr kendi diyalektii vardr: ve bu diyalektik dn
ya ekonomisinin srelerine zorlayc bir biimde mda
hale eder, ama onun derinlere kk salm yasalarn orta
dan kaldramaz. Ekim Devrimi, dnya devriminln kaml41

m a l bir biim de on yllara yaylan lk acmnai olarak

merudur. Birinci ve kinci aamalar artsndaki aralk,
beklediimizden daha uzun srmtr. Ama yine de bir
aralktr bu ve asla ulusal bir sosyalist toplumun kurulma
sna ayrlm kendine yeterli bir a haline gelmemitir.
ki ayr devrimin anlayndan, (Sovyetlerln) ekonomik
sorunlar karsnda izlenecek iki ayr izgi kar. lk hzl
ekonomik baarlar, byle bireyi hi beklemeyen Stalin'i
heyecanlandrm 1924 gznde onun, tecrit edilmi bir ulusal ekonominin nndeki pratik olaslklarn en yksek
noktas olarak tek lkede sosyalizm teorisini yaratmasna
neden olmutur. Bukharin'in, d ticaret tekeli yoluyla
kendimizi dnya ekonomisinin etkisinden koruyarak, kap
lumbaa hzyla da olsa sosyalizmi kurma durumuna ge
lebileceimizi ileri sren nl formln ortaya atmas da
tam bu dneme rastlar. Bu Merkezoilerin (Stalin) Sac
lar (Bukharin) ile kurduu blokun ortak formlyd. Stalin, doha o zamandan, sanayileme hznn bizim kendi i
meselemiz olduu ve dnya ekonomisi ile hibir ilikisi
bulunmad yolundaki grn bkmadan usanmadan
savunuyordu. Byle bir ulusal kibir ok uzun sremezdi
elbet, nk ilk ve ksa sreli ekonomik canlan evresi
ni yanstyordu, oysa bu ekonomik canlan da zorunlu
olarak dnya pazarna bamllmz yeniden ortaya
karyordu. Uluslararas bamlln ilk oklar, byle bir
eyi beklemeyen ulusal sosyalistler arasnda tela yaratt
ve bir sre sonra panie dnt. Mmkn olan en hzl
sanayileme ve kollektifletirm e tempolarna erierek, hz
la ekonomik bamszlk kazanmalyz! ulusal sosyaliz
min ekonomik politikasnda son iki yl iinde meydana
gelen deiiklik budur. Emeklemenin ve pintiliin yerini
tmyle maceraclk almtr. Ama her ikisinin de altnda
yatan teorik temel ayndr ulusl sosyalizm dncesi.

42

Temel glkler, yukarda da gsterilmi olduu gibi,

nesnel durumdan, ncelikle de Sovyetler Blrlii'nln tecrit
edilmiliinden kaynaklanmaktadr. Burada, bu nesnel du
rumun ne dereceye kadar nderliin znel yanllklarnn
(1923'te Almanya'da, 1924te Bulgaristan ve Estonya'da,
1926'da ngiltere ve Polonya'da. 1925-27de de inde izle
nen yanl politikalar; bugn yrrlkte olan nc D
nemsin yanl stratejisi, vb.) sonucu olduu meselesi ze
rinde durmayacaz. Ama SSCBdeki en iddetli sarsnt
lar, i bandaki nderliin, zorunluluu bir stnlk ola
rak almaya ve ii devletinin politik tecriti zerinde eko
nomik olarak tecrit edilmi bir sosyalist toplum program
ina etmeye abalamasndan kaynaklanmaktadr. Bu tu
tum, kapitalizm ncesi bir retim ara ve gereleri temeli
zerinde, btn kyl mlklerinin sosyalist ko le ktifle tiril
mesi giriimine yol amtr ise, proletarya ve kyllk
arasndaki ibirlii olasln parampara edebilecek, son
derece tehlikeli bir maceradr.
lgin olan u ki, bu durumun btn keskinlii ile gz
ler nne serildii bir srada, dnn kaplumbaa hzrnn
teorisyeni Bukharin, bugn yrrlkteki drtnala sa
nayileme ve kolektiflem eye dokunakl bir ilahi bestele
mitir. Ama korkarz, nmzdeki gnlerde bu ilahi de en
byk sapma olarak nltelenecektir. nk daha imdiden
ortalhkta yeni melodiler dolamaya balamtr. Ekonomik
gerein direnci karsnda Stain gerilemek zorunda kal
mtr. imdi tehlike, paniin yol at maoerac saldrnn
panik iinde bir gerilemeye dnme olasldr. Bu tr
dalgalanmalar, ulusal sosyalizmin zorunlu, doal bir sonu
cudur.
Tecrit edilmi bir ii devletinin gereki programnda,
brakn en ksa zamanda bir ulusal sosyalist toplum kur
may, dnya ekonomisinden bamszlama diye bir ey
olamaz. Hedef, soyut maksimum hza deil, optimum tem
43

poya, en uygun tempoya, yani hem lke iindeki hem de

dnyadaki ekonomik artlardan kan, proletaryann du
rumunu glendiren, gelecekteki uluslararas sosyalist top
lumun ulusal elerini hazrlayan, ve hepsinden nemlisi,
proletaryann hayat standardlarn sistemli olarak yksel
ten ve krsal kesimdeki smrc olmayan kitleler ile itti
fakn glendiren bir tempoya ulamaktr. Bu yneli, b
tn hazrlk dnemi boyunca, yani ileri lkelerdeki baarl
devrim Sovyetler Birliini bugnk tecrit edilmi durumun
dan kurtarana kadar, yrrlkte olmaldr.
Burada aklanan dncelerin bir blm, yazarn
baka almalarnda, zellikle Komintern'n Program Tas
lann E le tirisin de , daha ayrntl olarak gelitirilmitir.
Yakn bir gelecekte, zel olarak SSCB'nin ekonomik geli
iminin bugnk aamasnn deerlendirilmesine ayrlm
bir bror yay m iaya bileceim i umuyorum. Srekli devrim
sorununun bugn nasl ortaya konulduu le,daha yakn
dan tanmak isteyen okuru bu almalara yneltmek zo
rundaym. Ama yukarda ortaya konulan dnceler, uma
rm, son yllarda ilkeler zerinde srdrlen mcadelenin
btn nemini aa karmaktadr; bu mcadele bugn
de iki kart teori biiminde srdrlmektedir: tek lkede
sosyalizm'e kar srekli devrim. Burda yabanc okura,
byk lde Rus marksistlerinin devrim ncesi tahminle
rinin ve teorik tartmalarnn eletirel bir yeniden-retimi
olan bu kitab sunmamz mazur gsteren ey de, sadece
sorunun bu gncel nemidir. Bizi ilgilendiren sorunlarn
baka b ir biim iinde sergilenmesi mmknd elbet. Ama
bu biim asla yazar tarafndan yaratlm deildir, onun
kendi arzusu ile seilm i deildir. Ksmen muarzlarn ira
desi, ksmen de bizzat politik geliimin seyri tarafndan
zorlanmtr bu. Bilimlerin en soyutlu matematiin doru
lar bile, kendi keiflerinin tarihiyle balantl olarak in
celenirse iyi anlalabilir. Bu, m arksist politikann ok da
44

ha somut, yani, tarihsel olarak belirlenmi dorular iin

bsbtn geerlicr. Devrim ncesi Rusya'nn artlarnda,
devrime ilikin tahminlerin kkenleri ve geliim tarihi, ka
nmca, okuyucuyu, dnya proletaryasnn devrimci grev
lerinin zne, bu politik fikirlerin, kendilerine hayat vermi
olan mcadele artlarn kopuk bir skolastik ve akademik
sunuluundan ok daha fazla ve ok daha somut bir bi
imde yaklatracaktr:
29 M art 1930

45

BLM 1
BU ALIMANIN ZORLANMI NTEL VE AMACI

MerkeZ'Sa btokm liderlii altndaki partide duyulan

teori ihtiyac, alt yl boyunca anti-Trockizm ile karlan
maya atld: bu piyasada snrsz miktarlarda ve serbest
e bulunduruJabiien tek maldr. Stalin'in teori ile urama
ya balamas, srekli devrime kar yazd lmsz ma
kaleler ile, 1924 ylna rastlar. Molotoy dahi, bu cephenin
bir lideri olarak vaftiz edildi. Tahrifat tam yol ilerlemek
tedir. Birka gn nce, Leninin 1917 yazlarnn Al manca
da yaymlanacan bildiren bir ilana rastladm. Bu, ileri
Alman ii snf iin paha biilmez bir armaandr. An
cak yine de, metinlerde ve zellikle notlarda ne denli tah
rifatlar yaplacan kestirebiliriz. Derlemede ilk srann Lenin'in New Yorkdaki Kollantay'a yazm olduu mektup
lara verildiine iaret etmek yeter. Niin? nk bu mek
tuplarda Lenin, organik Menevizmine o gnlerde bir de
isterik bir ar-solculuk as yapm olan Kollantayn
kendisine yollad tamamen yanl bilgilere dayanarak
beni serte eletirmektedir. Rusa baskda, epigonlar,
mphem bir biimde de olsa, Leninin olaylardan yanl
bir biimde haberdar edilmi olduunu belirtmek zorun
da kalmlar. Almanca baskda bu kaamak kaytn dahi
bulunmayaca tahmin edilebilir. Ayrca, Lenln'in Kollan
tay'a yazd bu mektuplarda, o sralarda Kol lan tay ile s
k bir dayanma iinde bulunan Bukharin hakknda da
47

iddetli sulam alar bulunduunu da ekleyebiliriz burada.

Mektuplarn bu yan, en azndan imdilik, gizli tutuluyor.
Bukharin'e kar kampanya balatldnda aklanacaktr.
Bunun iin ok beklemek zorunda kalmayacaz. (*) te
yandan Lenin'e ait birok deerli dokman, makale, ko
numa, not da, Stalin ve raksna kar yneltildikleri
ve Trokizm masaln yktklar iin sakl tutuluyorlar.
Rus devriminin tarihi kadar parti tarihine de ait, dokunul
madk tecavz edilmedik, tek bir ey braklmad: teori, ol
gular, gelenekler, Lenin'in miras; btn bunlar, Leninin
hastalndan sonra kefedilen ve ilk nce Trokiye kar
kiisel bir mcadele olarak rgtlenen, daha sonra da
Marksizme kar mcadeleye dntrlen, Trokizme
kar mcadele uruna kurban edildiler.
Uzun sredir snmlenmi olan tartmalar gereksiz
bir biimde yeniden canlandrma gibi gzken bir olayn
genellikle gnn baz bilind toplumsal gereklerini, yani
kendi iinde eski tartmalarn geliim izgisini izlemeyen
bir ihtiyac karlad bir kez daha dorulanmtr. Eski
Trogkizrme kar alan kampanya aslnda, yeni brokra
si iin gittike sknt verici ve dayanlmaz bir hl alan
Ekim geleneklerine kar balatlan bir kampanyayd. Bylece Trokizme kar verilen mcadele giderek, geni
proleter olmayan kitleler ve ayn zamanda ksmen pro
leter evreler olmayan kitleler ve ayn zamanda ksmen
proleter evreler arasndaki teorik ve politik reaksiyonun ifadesi ve bu reaksiyonun parti iindeki yansmas ha
line geldi, zellikle, srekli devrimin, Lenin'in mjik ile
ittifak tavryla karikatrize edilmi ve tarihsel olarak
arptrlm bir biim de ztlatrlmas, 1923 ylnda hzlan
drld, Bu mcadele, toplumsal, siyasi ve parti reaksiyonu
dnemi ile birlikte, onun en canl ifadesi olarak, brak(*) B u tahmin u sralarda dorulanm durumda L.T.
48

ratn ve kk mlk sahibinin srekli alt-st olular

ieren dnya devrimine kar organik antagonizmalar
olarak ve kk burjuvazinin ve memurlarn sknet ve
dzen zlemi olarak ortaya kt ve geliti. Srekli devri
me kar yneltilen iddetli saldrlar giderek tek lkede
sosyalizm teorisi, yani, ulusal sosyalizmin bu en son bi
imi iin temel hazrlad. Tabii, Trokizme kar mca
delenin bu yeni toplumsal kkenleri, kendi balarna, s
rekli devrim teorisinin doruluu ya da yanll kahhnda hi b ir ey sylemiyor. Yine de, bu gizli kkler ortaya
karlmazsa, tartma yalnzca ksr bir akademik nite
lik tayacaktr.
Son yllarda, kendimi yeni sorunlardan uzaklatra
rak, 1905 Devrimi dneminin benim gemiimle ilgili ve
zorlama bir biimde bana kar kullanlan sorunlar ze
rinde alma frsat bulamadm. Eski gr ayrlklar
n ve zellikle benim eski hatalarm, iinde gelitikleri or
tamn erevesinde, tahlil etmek yle bir tahlil ki, bu
tartma ve hatalar sadece yeni kuaklara deil, politik
olarak ikinci ocukluk dnemlerini yaamaya balam
olan eskilere de kavratsn sadece bu bile koca bir cildi
doldurmaya yetecektir. Srekli
olarak
gndeme ok
nemli yeni sorunlarn geldii bir dnemde, kendimin ve
bakalarnn vaktini bu meseleye harcamak bana byk
bir budalalk gibi geliyordu. Alman devriminin grevleri, In
giltere'nin gelecei sorunu, Amerika ile Avrupa arasn
daki ilikiler sorunu, ngiliz proletaryasnn grev hareket
lerini yaratt sorunlar, in devriminin grevleri ve son
olarak da bizim kendi isel iktisadi ve sosyo-poiitik eli
kilerimiz ve grevlerimiz sanrm btn bunlar, srekli
devrim zerindeki tarihsel-polemlk almam srekli ola
rak ertelemem iin yeterli bir nedendi. Ne v a r k, toplum
sal bilinin boluklara tahamml yoktur. Son yllarda bu
teorik boluk, yukarda da sylediim gibi, anti-Trokizm
49

safsatalar ile dolduruldu. Epigonlar, parti iindeki reak

siyonun filozoflar ve simsarlar, daha da alaldlar, kaln
kafal M enevik Mortinov'un okulunda almaya balad
lar, Lenini ayaklar altna aldlar, bataklklarn iinde de
belenip durdular ve btn bunlann da Tropkizm'e kar
mcadele olduunu leri srdler. Btn bu yllar iinde,
utanlmadan, yksek sesle szedilebilecek kadar ciddi ya
da nemli tek bir eser veremediler; geerliliini koruyan
tek bir p o litik tahmin, dorulanan tek br ngr, bizi ide
olojik bakmdan geride brakan, aan tek b ir bamsz slo
gan atamadlar ortaya. Etrafa bir yn samalk ve sp
rnt yaymaktan baka b ir ey yapamadlar.
Stalin'in Leninizmin Sorunian kitab da, ite bu ideolo
jik sprntnn sistemletirt m es inden, dar kafalln res
mi bir talimnamesinden, bir bayalklar antolojisinden
baka b ir ey deildir {mmkn olan en lml sfatlar bul
mak iin elimden geleni yapyorum). Zinoviev'in yazd
Leninizm ise... Zinovievist Leninizm'dir, baka hibir ey
deil. Zinoviev, Luther'in ilkesine gre hareket ediyor. u
farkla ki, Luther: ite burdaym; baka yerde de olamam
derken, Zinoviev: buradaym, ama baka yerde de olabi
lirim diyor. Epigonizmin bu iki teorik rn de ayn l
de ekilmez: anoak aralarnda bir fark var: Zinovievin
Leninizm'ini okurken insan kendini gevek pamuk ipliiyle
boulur gibi hissederken, Stalin'in Sorunlar ince doran
m domuz kl duygusunu uyandryor. Bu iki kitap da. her
biri kendi asndan, ideolojik reaksiyon dneminin en iyi
rneidirler.
Btn sorunlar, sadan ya da soldan, aadan ya
da yukardan, arkadan ya da nden, u veya bu biimde,
Trokizm'e dahil eden ve ona uyduran epigonlar, en so
nunda, her dnya olayn, dolayl yada dolaysz, Troki'nin 1905de srekli devrimi nasl grdne balamann
yolunu da buldular. Tahrifatlarla azna kadar doldurulmu
50

Trokizm masal, bir yere kadar ada tarihin bir etme

ni haline geldi. Ve son yllarn merkez-sa izgisi her k
tada tarihsel boyutlara sahip iflaslara srklenirken, bu
gn Komintern'deki merkezci ideolojiye kar mcadele
de, 1905'in baiarndan kaynaklanan eski gr ayrlklar
nn ve gelecee ilikin tahminlerin bir deerlendirilmesi
yaplmad srece olanakszlam, en azndan ok g
lemiti r.
Epigonlarn karalamalarnn polemikse! auto-da-fe'si(*)
gerekletirilmeden, Parti cihaz mmeyizleri (**) acmasz
bir teorik mahkumiyete uratlmadan, parti iinde Mark
sist, ve dolaysyla Leninist dncenin yeniden canlan
drlmas szkonusu olamaz. Byle bir kitap yazmak ger
ekten zor deildir. Bunun iin btn veriler elimizdedir.
Ama byle bir kitap yazmann bir zorluu da vardr, nk
bunu yapabilmek iin insann, byk hicivci Saltikov'un
deyimi ile, ar haval ABC blgesine girmesi ve g
nefes alman bu atmosfer iinde belii bir sre durmas
gerekmektedir. Hereye ramen bu i kesinlikle ertelenemiyecek bir hle gelmitir, nk Dou'yla, yani insanl
n byk ounluu ile ilgili sorumlarda izlenen oport
nist izgi, tastamam srekli devrime kar mcadele te
meli zerinde kurulmaktadr.
Tam da dinlenme sralarnda okuduum Rus klasik
lerini bir kenara brakarak (dalglar bile, tem i 2 hava al
mak iin ara sra su yzne kmak zorundadrlar) Zinoviev ve Stalin'e kar teorik polemik yazmak gibi hi de
cazip olmayan bir ie gireceim srada, hi beklemediim
bir anda, Radekin, srekli devrim teorisi ile Lenin'in bu
konu zerindeki grlerinin daha derin b ir karlatr
mas amac ile yazlm bir makalesi kt ortaya. lk nce
(*) Engizisyon devrinde atee atma cezas.
C**l ngilizceye evrilemeyen Rusa bir kelime: ekzekutor.
Mmeyiz (usherJ anlamnda - (ng. evirenin notu.)
51

kaderin barsa bahetmi olduu yumuak pamuk iplii ve

dzgn kesilm i domuz kl karmndan uzaklamamak
iin Radek'in almasn bir kenara brakmak istedim.
Ancak arkadalardan geien birok mektupta Radek'in k i
tabn daha dikkatli okumam isteniyordu, ve ben de u
sonuca ulatm: emirlerle deil fakat bamsz bir biim
de dnebilen, ve dikkatli bir biimde Marksizmi incele
yen daha d ar bir evre iin Radek'in kitab, resmi edebi
yattan daha tehlikeli idi, tpk politikada oportnizmin, giz
lendike ve kiisel hret altna sndka daha tehlikeli
olmas gibi. Radek benim en yakn politik arkadalarm
dan biridir. Bunu, son dnemin birok olay da gster
mitir. Ancak son aylarda birok yolda, Muhalefet'in en
ar Sol Kanadndan Sa Kanadna kadar kaym olan
Radek'in evrimini kukuyla izledi. Radek'in yakn arkada
lar olan hepimiz, onun, olaanst bir tepkisellik ve etkilenebilirlik ile btnlemi parlak politik ve edebi yetenek
lerinin, ortak alma iinde esiz bir giriim ve eletiri
kayna oluturan, ancak yalnz kalma halinde tama
men farkl rnler yaratan nitelikler olduunu biliriz. Ra
dek'in son almas bundan nceki bir dizi hareketi ile
balantl olarak Radek'in pusulasn kaybettii, veya bu
pusulann srekli bir manyetik mdahale altnda olduu
izlenimini yaratmaktadr. Radek'in kitab, hibir anlamda
gemi olaylar ile ilgili deil. Hayr, bu, tm teorik mitoloji
si ile, resmi izgiye verilmi alan, yeterince dnlmemi
ama bundan tr de daha az tehlikeli olmayan bir des
tektir.
Trokizrme kar bugn verilmekte olan mcadele
nin yukarda aklanan pohtik ilevi, hi kukusuz ideolo
jik ve politik gericilie kar Marksist payanda olarak bi
imlenen Muhalefet iinde eletiriye, zellikle Lenin iie
benim aramdaki eski gr ayrlklarnn eletirisine izin ve
rilmeyecei anlamna gelmez. Tam tersine byiesine bir
52

aklayc alma sadece verimli olacaktr. Ancak bura

da, ne olursa olsun, tarihsel perspektifin titiz bir biimde
korunmas, orjinal kaynaklarn ciddi bir ekilde gzden ge
irilmesi ve gemi ayrlklarn bugnk mcadelenin
altnda aydnlatlmas zorunludur. Radek'de bunlarn izine
bile rastlan mama ktadr. Sanki ne yaptndan habersizmi
gibi, yalnzca tek yanl olarak seilmi alntlar kullan
makla kalmayp, ayn zamanda bunlarn resmi yorumla
rndan da faydalanarak, Trokizme kar mcadele ile
ayn izgiye dmektedir. Grnte resmi kampanya
dan ayrld yerde de bunu ylesine belirsiz bir biimde
yapmaktadr ki, bu kampanyaya tarafsz bir gzlemci
nin fki katl desteini salam olmaktadr. Btn ideolo
jik geri kaylarda olduu gibi Radekln kitabnda da, po
litik zekas ve edebi yeteneklerinden tek bir belirtiye rast
lanmama ktadr. Bu kitap, perspektifi bulunmayan, derin
lii olmayan, tamamen alntlar dzeyinde ve dolaysyla
yavan bir almadr.
Bunu hangi politik gerekler ortaya karmt? Radek
ile Muhalefet'in byk ounluu arasnda ortaya kan,
in Devrimi sorunlarna degin gr ayrlklar. in ze
rindeki gr ayrlklarnn gnmzle ilgili olmad yo
lunda birtakm itirazlarn ortaya kt dorudur (Preobrajenski). Ancak bu tip itirazlar ciddiye alnamaz. Bolevizmin btn, 1905 deneylerinin eletirisi ve zmlenmesi
iin geliti ve gerek biimini ald; ve bu, Boleviklerin
ilk kua iin 1905 Devrimi henz tazeliini yitirmemiken ve mevcut tek deneyken gerekleti. Baka nasl ola
bilirdi? Ve bugn de, proleter devrimcilerinin yeni kua,
hal kanla ykanmakta olan in Devrimmin taze, henz
kabuk balamam deneylerinden deil- de hangi olaydan
dersler karabilir? in Devriminin sorunlarn, bunlar da
ha sonra bo bir vakitte ve sakince incelemek iin er
teleyebilecek olanlar, ancak hayatla ilikisi bulunmayan
53

bilgilerdir. Ama Bolevik - Leninistler iin durum hi de

byle deildir, zira Dou lkelerindeki devrimler hibir e
kilde gndemden dmemekte ve ne zaman decekleri
ni de kimse bilmemektedir.
in Devriminin sorunlar karsnda hatal bir tavr ta
knan Radek, Lenin'le aramdaki eski gr ayrlklarm tek
yanl ve arptlm b ir biimde sunarak gemiteki bu
tavrn, hakl karmaya alyor. te Radek'in silahlar
n baka bir ordunun silahlndan salamak ve pusula
s olmad halde yabanc denizlere girmek zorunda kal
d yer de burasdr.
Radek arkadamdr; ancak gerei herzaman daha
ok sevdim. Radek'i rtebilmek iin, devrim sorunlar
zerindeki daha youn almalarm bir kez daha bir ke
nara brakmak zorunda kalyorum. Savsaklanamayacak
kadar nemli sorunlar birdenbire ve can alc bir biimde
ortaya ktlar. Burada amam gereken ynl bir g
lk var: Radek'in almasndaki hatalarn okluu ve e
itlilii; Radek'i rtecek olan, yirmi yla (1905-28) ait
yazlarn ve tarihsel olgularn bolluu; ve nc olarak,
bu kitap iin harcamak durumunda olduum vaktin ksal
. zira SSCBnin iktisadi sorunlar gittike ciddiyet kazan
makta ve ne kmaktadr.
Bu almann niteliini btn bu artlar belirlemekte
dir. Kitap, meseleyi tmyle halletmemektedir. Sylenme
yen birok ey kalyor geriye ksmen, kitabn baka a
lmalarn, zellikle Komnist Enternasyonal'ln Program
Tasla'nn Eletirisinin bir devam olmasndan tr. Bu
sorun zerinde toplam olduum ynla belge, kullanl
madan kalmak zorunda bunlar, epigonlara kar, yani,
gericilik dneminin resmi ideolojisine kar yazmay ta
sarladm kitabn askdan inmesini bekliyorlar.
Radek'in srekli devrim zerindeki almas sonu
ca dayanyor:
54

Parti iindeki yeni kesim (Muhalefet}, proleter devri

ni inin gei iim ini mttefikinden kyllkten kopara
cak eilimlerin domas tehlikesi ile kar karyadr.
nsan ilk nce, partinin yeni kesimi ile ilgili bu so
nucun, 1928 ylnn ikinci yarsnda yeni bir sonu gibi ile
ri srlmesinden tr hayrete dyor. Bunun 1923 g
znden beri srekli olarak tekrar edildiini duyduk. Ama
Radek, balca resmi tezi savunmaya balamasn nasl
aklayabilir? Yine hi de yeni olmayan bir ekilde: S
rekli devrim teorisini tekrardan ele alyor. Radek 1924-25
yllar arasnda birok kez. srekli devrim teorisi ile Leninin proletarya ve kylln demokratik diktatrl
slogannn, tarihsel dzeyde yani, devrimlmizin de
neylerinin altnda alndnda, hibir ekilde birbirrine ters den eyler olmadn, tersine znde ayn ey
ler olduunu ispat eden bir bror yazmay amalamt.
imdi ise, sorunu derinlemesine yeniden inceledikten
sonra arkadalarndan birine byle yazyor srekli
devrim teorisinin partinin yeni kesimini, tastamam ky
llkten kopma tehlikesiyle yz yze brakt sonucuna
varyor.
Fakat Radek in sorunu derinlemesine
incelemesi
nasl o!mutur? Bu nokta zerinde bize baz bilgiler ve
riyor:
Troki'nin 1905'de Marx'n Fransa'da Sava'na
yazm olduu nszde ve 1905'de kaleme ald Bizim
Devrindinizde ileri srd formlosyonlar elimizde bu
lunmamakta.
Tarihier doru deil, fakat burada bunun zerinde
durmaya gerek yok. Esas nokta, devrimin geliimi zerin
deki grlerimi aa yukar sistematik bir biimde sun
duum almann, daha genie b ir makale olan Sonular
ve Olaslklar olduudur (Srekli Devrim'in trke basm
iinde, Petersbrg, 1906, s. 197-306 tn). Radek'in deindii
55

oma ne yazk ki Kam en ev gibi yorumlad, Rosa Lksemburg ve Tyszko'nun Polonya'da kardklar yayn organn
da basian makalenin {1909) btnsellik ve kapsayclk
iddias yoktur. Teorik olarak bu alma yukarda deinilen
Bizim Devrimimiz adl kitaba dayandrlmtr. Hi kimse
bugn bu kitab okumak zorunda deil. O zamandan bu
yana ylesine byk olaylar yaand ve bizler bu olaylar
dan ylesin ok ey rendik ki, dorusunu sylemek
gerekirse, epigoniarn, yeni tarihsel sorunlar, bizlerce y
rtlen devrimlern yaayan deneylerinin altnda de
il de, bizim gelecekteki devrimler hakknda o zamanlar
yrttmz tahminlerle ilgili alntlarn altnda ele
almalar bende tiksinti uyandryor. Tabii bununla, Radek'I,
sorunu ayn zamanda tarihsel-edebi adan da ele alma
hakkndan mahrum etmek amacn gtmyorum. Ancak,
bu doru dzgn yaplmaldr. Radek ise srekli devrim
teorisinin aa yukar eyrek asrlk kaderini aydnlatma
abasna giriyor, ve bu arada bu teoriyi ortaya koyduum
dokmanlarn da elinde bulunmadn sylyor:
Tam bu noktada, eski yazlarn okuduka da daho iyi
farkettiim gibi, Lenin'in benim yukarda ad geen temel
almam hibir zaman okumam olduunu belirtmek is
terim. Bunun nedeni, muhtemelen, sadece 1906'da yaym
lanan Bizim Devrlmimiz'in ksa zamanda toplatlm olma
s ve hepimizin aceleyle lke dna kam olmamz de
il, fa kat ayn 2a man da, bu kitabn te birini eski maka
lelerin tekil etmesidir. Daha sonralar da birok yoldan,
btnyle eski yazlarn bir derlemesi olmasndan tr
bu kitab okumadklarn duydum. Ne olursa olsun, Lenin'
in srekli devrime kar yapm olduu birka dank de
inme, tamamen, Parvus'un 9 Ocaktan nce adl bror
me yazd nsze. Parvus un btnyle benim bilgim d
ndaki ar*a Hayr! sloganna; ve Leninin Bukharin ve di
erleri ile arasndaki tartmalara dayaldr. Lenln

56

Sonular ve Olaslklardan sadece deinip gemek iin

bile ne bir alnt yapm ne de bu kitab tahlil etm itir, ve
Leninin srekli devrime kar ileri srd ve benimle
hibir ilgisi bulunmayan birka iitraz, bu kitab okumad
n kesinlikle ispat etmektedir, (*}
t*J Aslnda Lenin 1909 ylnda Martinova kar yazd
bir polemikte benim Sonular ve Olaslklar' kitabmdan
bir alnt yapmaktadr. Ama Leninin bunlar bir ikinci el
den, yani Martov'un kendisinden aldn anlamak zor de
il. Bana kar yneltmi olduu, aka yanl anlamalara
dayal eletirileri, ancak byle aklanabilir.
1919 ylnda Devlet Yaynevi Sonular ve Olaslklar'
bir bror halinde bast. Leninin btn eserlerinin basks
na, srekli
devrim teorisinin zellikle imdi, Ekim Devriminden sonra, nem kazandn belirten notun
konulmas da aa yukar ayn tarihe rastlar. Lenin 1919da
Sonular ve Olaslklar okudu mu, yoksa yle bir gz m
att? Bu konuda kesin birey syleyemem. Ben o sralarda
srekli olarak seyahat ediyor, Moskova'da ok ksa sreler
halinde kalabiliyordum, ve o sralarda i savan en kz
gn zamanlarnda Lenin ile bir araya geldiimizde fraksiyonel teorik hatralarmzdan bahsetmek aklmzdan gemi
yordu. Ancak, tam o sralarda A. A. Joffe'nin, srekli dev
rim teorisi hakknda Lenin ile bir konumas oldu. Joffe
bu konumay bana, lmnden nce yazm olduu bir ve
da mektubunda iletmiti. (Bkz. Hayatm, Kz Yaynlan, s
tanbul 1970, s, 62 - .n.) A.A. Joffenin dediklerinden, Le
ninin ilk kez 1919da Sonular ve Olaslklardan. haberdar
olduunu ve ierdii tarihsel ngrnn doruluunu ka
bul ettiini karabilir miyiz? Bu konuda ancak psikolojik
tahminler srebilirim ileri. Bu tahminlerin inandrma gc,
tartlan sorunun znn deerlendirilmesine baldr. Le
ninin benim ngrm doru bulduunu aktaran
A.A. Joff, szleri, Lenin sonras dnemin teorik margari
ni ile beslenen bir insana anlalmaz gelmeli. te yandan,
Leninin dncelerinin devrimin geliimi ile bantl ola
rak izledii evrim hakknda kafa yoran bir kimse, Lenin
in 1919'da srekli devrim teorisini yeniden deerlendirmek
zorunda kaldn bunu yapmam olamazd ve bu de57

Bununla birlikte. Lenin'in Leninizminln tamamen

bundan ibaret olduunu sanmak cretkrlk olur. Ama Radek byle dnyora benzer. Her ne olursa olsun. Radek'in burada inceleyeceim makalesi, yalnzca benim te
mel kitaplarmn elinde bulunmadn gstermekle kal
myor, ayn zamanda bunlar hibir zaman okumam ol
duunu belli ediyor. Okumusa, ok nceleri, Ekim Devrim inden nce okumutur. Ama ne olursa olsun, akimda
f j-zla birey kalmam bunlardan.
Ama mesele burada bitmiyor. 1905 ya da 1909'da in
sanlarn birbirleriyie, gncel konulara degin tek tek ma
kaleler zerinde, hatta bir makalenin tek bir cmlesi ze-

erlendirmenin, Ekim Devriminden nce eitli zaman

larda., benim tavnm bir btn olarak bir kez bile incele
meden, tek tek alntlara dayandrarak yazm olduu bir
birini tutmayan ve genellikle elikili makalelerinden.
farkl olduunu anlayacaktr.
1919da Lenin'in benim ngrm doru bulmas iin,
benim tavrm kendisininki ile karlatrmasna gerek yok
tu. Her iki tavr da tarihsel geliimleri iinde ele almak ye
terli idi. Lenin'in demokratik diktatrlk formlne her
zaman vermi olduu ve kuramsal bir formlden ziyade
snf ilikileri iindeki gerek deiikliklerin tahlilinden
kan som ut ierii, br kez daha tekrar etmenin gerei yok,
ne de bu taktik ve rgtsel ieriin, devrimci gerekliin
klasik bir rnei olarak tarihin kaytlarna gemi olduu
nu. Taktik adan y a da rgtsel olarak Leninle elikili
tavr aldm hem en her durumda, en azndan en nemli
durumlarn hepsinde o haklyd. Yalnzca tarihsel anlar
sorunu olduu srece, eski tarihsel ngrlerimi savun
mak g ib i bir ile uramamamn nedeni tamamen budur.
Ancak epigonlann srekli devrim teorisini eletirmelerinin
yalnzca btn Enternasyonal iindeki teorik gericilii bes
lem ekle kalmayp, in Devriminin sabote edilmesinde bir
ara haline dntrld anda bu soruna tekrardan dn
mek zorunda kaldm. L.T.
58

rinde polemie girmeleri, anlalabilr ve hatta kanlmaz

bireydi zellikle blnmelerin olduu bir dnemde. An
cak, bugn, bu dev tarihsel dnemi yeniden gzden ge
irmek isteyen devrimci Marksistin kendisine u so
ruyu kesinlikle sormas gerekir: Tartlmakta olan form l
ler pratikte nasl bir ilerlik kazandlar? Eylem iinde na
sl yorumlandlar ve nasl eyleme dntrldler? Hangi
taktikler uyguland? Eer Radek lk Devrim im izin (Toplu
Eserler'imin II. Cildi) sadece iki kitabna yle bir gz gez
dirme zahmetine giriseydi, bu kitabn yazmaya teebbs
edemezdi, en azndan, o ok kapsaml iddialarnn byk
bir blmnden vazgeerdi. Hi deilse bunu yapmasn
beklerdim.
Radek bu iki kitaptan, ilk nce, benim politik alma
larm iinde, srekli devrimin asla devrimin demokratik
aamasn ya da herhangi bir aamasn atlamak demek
olmadn renebilirdi. 1905 yl boyunca Rusyada hi
bir gmenle ilikim olmadan illegal olarak yaam olma
ma ramen, devrimin eitli aamalarnn grevlerini tpk
Lenin gibi formle etmi olduumu anlayabilirdi; 1905'de
Boleviklerin merkez yayn organnda kyllere yaplm
olan arlarn belli ballarnn benim tarafmdan kaleme
alm olunduunu renebilirdi; Lenin tarafndan karlan
Novaya Zhlznde (Yeni Hayat), benim srekli devrim hak
knda Naalo (Balang) da yazdm bir makalenin ke
sinlikle savunulmu olduunu; Leninin Novaya Zhlzn'inin,
ve zaman zaman Lenin'in kendisinin, o sralar raportr
bulunduum Temsilciler Sovyetinin benim tarafmdan ya
zlan politik kararlarn desteklemi ve savunmu oldukla
rn; Aralk yenilgisinden sonra hapishanede, en nemli
stratejik sorunun, proleterya hareketinin kyllerin tarm
devrimi ile btnletirilmesi olduunu gsteren bir bror
yazm olduumu; Lenin'in bu bror Bolevik yayneyi
Novaya Volna'da (Yeni Dalga) bastrdn ve Knunyants
59

aracl ile beni btn kalbiyle desteklediini bildirmi ol

duunu; Leninin 1907deki Londra Kongresinde yapt
konumada, benim kyllk ve liberal burjuvazi zerindeki
grlerim asndan Boievjzm ile dayanma iinde bu
lunduumu bildirmi olduunu renebilirdi. Radek iin
bunlarn hibiri yoktur; ak ki bunlar da elinde bulun
mamakta.
Peki, Radekin Lenin'in yazlar karsndaki tutumu
nasldr? Bundan ok farkl deil. Radek yalnzca Leninin
bana kar ynelttii fakat ou kez bakalarn hedef
alan (rnein, Bukharin ve Radek'in; Radek'in kendisi de
bunu aka belirtiyor) alntlar almakla yetiniyor. Radek
bana kar, yeni tek bir alnt yapamyor; sadece, bugn
lerde hemen her SSCB vatandann elinde bulunan ha
zr alntlar kullanyor. Radek bunlara yalnzca, Leninin
anaristlere ve Sosyalist-Devrimclere kar yazm oldu
u, burjuva cumhuriyeti ile sosyalizm arasndaki fark ak
layan teme! gereklerin sergilendii yazlardan yapt
birka alnty eklemitir, ve byiece Radek, sanki bunla
rn bana kar yneltilmi olduunu gstermeye alyor.
nanlmaz blrey, ama gerekten byle!
Radek, Lenin'in byk b ir ihtiyatla ve ok tedbirli bir
biimde fakat kesin bir vurgulama ile, devrimin temel so
runlar zerinde benim Bolevizm ile dayanma iinde ol
duumu kabul eden btn eski aklamalarn tamamen
gz ard ediyor. Burada bir an iin bile unutulmamas ge
reken nokta, Lenin'in bu aklamay, benim Bolevik frak
siyona henz katlmam olduum ve Leninin de benim
uzlamaclma zaman zaman birka itiraz ynelttii
srekli devrime kar deil, fakat uzlamaclma, Meneviklerin sola kayabilecekleri umuduma acmaszca saldr
m akta olduu bir dnemde yapm olduudur
Lenin,
uzlamac T ro kiye ndirilen tek tek polemiksel darbele
60

rin adilliinden ok, uzlamacla kar mcadele iie

ilgilenmekteydi.
1924'de, Zinoviev'in Ekim 1917deki tutumunu bana
kar savunan Stalin yle yazyordu:
Yolda Troki Lenin'in (Zinoviev hakkndaki L.T.)
mektuplarn, bunlarn nemini ve amacn anlayamyor.
Lenin zaman zaman kasten ileri frlar, ilenmesi muhtemel
hatalor gsterir, ve partiyi bu hatalardan haberdar e t
mek ve onlara kar korumak amacyla bunlar daha ger
eklemeden eletirirdi. Hatta bazen, ayn pedagojik ama
iin, nemsiz bireyi bytr ve pireyi deve yapard...
Fakat Leninin bu mektuplarndan (ve byle birok mek
tup yazmtr) trajik gr ayrlklar var olduunu kar
mak ve bunlar ortala yaymak. Lenin'in mektuplarn
anlamamak, Lenini bilmemek demektir. (J. Stalin, Trokizm mi, Leninizm mi?, 1924).
Dnce burada kaba bir biimde formle ediliyor
slup insann kendisi demektir ama z dorudur,
hi de piresye benzemeyen Ekim dnemi tartmalar
iin pek geerli olmosa bile... Fakat eer Lenin, kendi
fraksiyonunun en yakn yeleri iie ilgili olarak pedago
jik abartmalar ve nleyici polemikler yapyor diyse, ayn
eyi ok daha geni lde, o sralarda Bolevik fraksi
yonun dnda bulunan ve uzlamaclk vaaz eden biriyle
ilgili olarak da yapm olmalyd. Bu gerekli dzeltici kat
sayy eski alntlara ilave etmeyi Radek hibir zaman akl
edemedi.
1905 Yl adl kitabma 1922'de yazdm nszde,
Rusya'da proletarya diktatrlnn gelimi lkelerden
nce kurulabilmesinin olasl ve olana zerindeki tah
minimin 12 yl sonra dorulanm olduunu sylemitim.
Radek, hi de ilgi ekici olmayan rnekler kullanarak,
benim bu ngry Leninin stratejik izgisine kar ne
61

srm olduum eklinde gstermeye alyor meseleyi.

Ancak bu nszde, srekli devrim ngrsn Bolevizmin stratejik izgisi ile akan temel zellikler asndan
ele alm olduum aka grlebilir. Bir dipnotta partinin
1917 bandaki yeniden ekillendirilmesinden bahseder
ken, Lenin'in partinin nceden izlemi olduu yolu yan
l bulmu olduunu deil, Leninin Rusyaya gelerek
-gecikmi olmakla birlikte ok kr devrimin baarsn
salayacak bir biimde partiye, Stalin'lerin, Kamenev'lerin, Rikovlarn, Molotov'larn ve dierlerin hal sarlma
ya devam ettikleri hayatm doldurmu demokratik dikta
trlk slogann terketmeyi retmesini kastediyordum.
Eer Kamenevler yeniden ekillendirmesye deinilmesine sinirleniyorlarsa bu anlalr bireydir, zira bu onlara
kar yrtlmt. Ama Radek? O buna ancak 1928de,
yani kendisinin, in Komnisti Partisinin zorunlu yeni
den ekillendiriimesine kar kmaya
balamasndan
sonra sinirlenir oldu.
Radek'e, (meum nsz ile birlikte) 1905 Yl ve Ekim
Devrimi adi, kitaplanmn henz Lenin sa iken, iki dev
rim hakkndaki temel tarih kitaplar olarak okunduunu
hatrlatmak isterim, O sralarda bu kitaplarn, Rusa'da
olduu kadar birok yabanc dilde de saysz basklar ya
plmt, Hi kimse de, kitaplarmda iki izginin kar kar
ya getirildiini sylememiti bana, nk o sralarda,
epigonlarn revizyonist saflara katlmalarndan nce, do
ru drst dnebilen tek bir parti yesi bile Ekim dene
yini eski
szlere baml klmyor, tersine hepsi eski
szleri Ekim Devriminin altnda inceliyordu.
Radekin, bura bal olarak, hogrlmesi olanaksz
bir biimde istism ar ettii bir konu daha var: Troki di
yor kendisine kar
Lenin'in
hakl olduunu kabul
etm itir. Tabii ettim . Ve bu tavrmda hi bir diplomasi a62

ma da yoktur. Lerin'in izlemi olduu tm tarihsel izgi

yi, tm teorik tavan, stratejisini, partiyi kuruunu d
nerek bunu sylemekteyim. Ancak bu durum ileri srlen
polemiksel alntlarn tek tek hepsi iin geerli deildir el
bet stelik, bu alntlar, bugn
Leninizme
dman
amalar iin istismar edilmektedir. 1926da, Zinoviev ile
blok kurulduu dnemde, Radek, Zlnoviev'in, benim kar
mda kendisinin hatal olduunu bir lde gizleyebil
mek amacyla, benim Lenin karsnda hatal olduumu be
lirten bir aklama yapmam istediine dair uyarmt beni.
Tabii bunu ok iyi anlamtm. Ve, Komnist Enternasyo
nal Yrtme Komitesi'nin Yedinci Oturumunda Lenin ve
partisinin hakllnn tarihsel olduunu, fakat bunun hi
bir ekilde, Lenin'den ekip kardklar alntlarla kendi
lerini gizlemeye alan imdiki eletirmenlerimin hakll
anlamna gelmediini sylememin nedeni de budur.
Srekli devrim teorisi ile ilgili olarak teorinin, gelece
e ilikin bir tahmin sorunu olduu mddete kanlmaz
olan hatalarndan sz ettim, yalnzca K.E.Y.K.'nin Yedinci
Oturumunda Bukharin ok hakl olarak Troki'nln, gr
n btnyle redetmedline dikkat ekmiti. Hatalarn
baka bir yerde, devrimin deneylerini ve bunlarn
Komintern'in zellikle Dou'da bundan sonra izleyecei
izgiye uygulanlarn gstermeye alacam bir kitapta
ileyeceim. Ancak yanl anlamalara meydan verme
mek iin burada ksaca belirtmek isterim: Btn hatalar
na ramen srekli devrim teorisi, en eski yazlarmda, zellikle Sonular ve Olaslklarda (1905) sunulduu sek
liyle bile, yalnzca imdiki Stallnizmin ve Bukharinizmin
gemii ele alma mantna deil fakat ayn zamanda Rcdek'in son kitabna oranla da Marksist anlaya ok daha
uygundur ve bu yzden
Lenln'ln ve Bolevik Partisi'nin tarihsel izgisine de ok daha yakndr.

63

Bununla, benim devrim anlaymn btn yazlarm

da tek ve ayn izgiyi izlemi olduunu sylemiyorum. Es
ki yazlardan alntlar derlemekle uramadm -bunu
yapmaya ancak parti gericiliinin ve epigonizmin ortaya
kt bir dnemde mecbur kaldm- fakat, iyi veya kt,
hayatn gerek srecini tahlil etmeye altm. Devrimci
yazarlk hayatmn 12 yl (1905-17) boyunca zaman zaman,
mcadele iinde kanlmaz olan epizodik {*) koul
larn, batta episodik polemik abartmalarnn, stratejik iz
giye ters den bir tarzda ne frlad da olmutur. r
nein, kylln bir btn olarak toplumsal bir kesim
olarak gelecekteki devrimci rol zerinde pheler izhar
ettiim, ve buna bal olarak, zellikle emperyalist sava
dneminde, terimi pheli grdmden gelecekteki Rus
devrjminin ulusal diye nitelenmesini reddettiim maka
leler bulunabilir. Ancak burada unutulmamas gereken nok
ta, kyllk iindeki sre de dahil olmak zere, bizi il
gilendiren tarihi srecin, bugnk tamamlanm haliyle,
bizim iin, henz gelimekte olduu o gnlere gre ok
daha ak seik olduudur. Ayrca, Lenln'in -kendisi ky
llk sorununun dev tarihsel nemini bir an bile unut
mam ve hepimiz bunu ondan renmiizdir- ubat Devriminden sonra dahi, kyll burjuvaziden koparp pro
letaryann ardna takmay baarp baaramayacamz
hakknda pheler tadn da belirtmeliyim. Keskin ele
tirmenlerime genel bir kural hatrlataym: bir insan iin,
bir bakasnn eyrek asr boyunca yazm olduu ga
zete makalelerinden bir saat iinde o kiinin biimsel e
likilerini bulup karmak, insann kendisini, bir yl iin
bile olsa temel stratejik izginin dorultusunda tutmasn
dan ok daha kolaydr,
(*} Epizodik; bir sre iinde geici, ksmi, snrl, te
kil olaylara ilikin. - n.

64

Bu giri satrlar iinde deinilecek son bir gr

daha kalyor: srekli devrim teorisi doru olsayd -diyor
Radek- Troki bu temel zerinde geni bir hizip kurmu
olurdu. Ama bu gereklemedi. Buradan da... teorinin
yanl olduu sonucu kar.
Gene! bir nerme olarak alndnda, Radek'in bu sa
v, diyalektikten belirsiz bir iz biie tamyor. Meseleye
byle yaklalrsa, Muhalefet'in in Devrimi konusunda
izledii tutumun, Mancm ngiliz oi-aylarmdakl tavrnn
yanl olduu: Komintern'in, Amerika'daki, Avusturya'daki
ve -eer isterseniz- tm lkelerdeki reformistler karsn
daki tavrnn yanl olduu sonucuna ulalr.
Genel 'tarihsel-felsefi' biimiyle deil de, tartlmak
ta olan sorund uygulan ile ele alnrsa, Radek'in bu sa
v, Radek'in kendisini vuracaktr. Eer ben, srekli devrim
izgisinin Bolevizmin stratejik izgisine ters dt, onunla elitii, ve giderek ondan aynld grnde o l
saydm, ya da daha nemlisi olaylar bunun byle olduunu
gsterseydi, Radekin bu savnda belirli bir anlam pay
bulunabilirdi. Ancak o zaman iki ayr fraksiyon sz konu
su olabilirdi. Ama Radekin ispat etmeye alt da ite
tam bu oluyor. Ben isg, bunun tersine, soruna mal edilen
btn yanl anlamlara ve uram olduu btn fraksiyoncu polemik abartmalarna ramen, teml stratejik iz
ginin bir ve ayn olduunu gsteriyorum. O halde, niin
ikinci bir fraksiyon kurulmu olsundu ki? Gerekte ise,
benim, birinci devrim srasnda Boleviklerle yanyana a
lm ve daha sonra bu ortak almay uluslararas ba
snda, Menevik dneklerin eletirilerine kar savunmu
olduum grlmtr. 1917 Devriminde ise, bugn gerici
lik dalgasnn ykseltmi olduu ve tek silahlar srek
li devrimin ktlenmesi olan 'eski Boleviklerin demokra
tik oportnizmine kar Lenin ile birlikte mcadele et
tim.
65

8on olarak, srekli devrim gr zerinde bir grup

kurmaya hibir zaman almadm.
Benim parti - ii
grlerim uzlamac bir nitelikteydi ve kimi zamanlar
kurmak zorunda kalm olduum gruplarn temeli de bu
idi. Benim uziamaclm bir eit sosyal-devrimcl ka
dercilikten kaynaklanmaktayd. Snf mcadelesinin man
tnn, her iki fraksiyonu da ayn devrimci izgiyi izlemek
zorunda brakacana inanyordum. Leninin politikasnn
byk tarihsel nemi, onun uzlamaz ideolojik snrlar iz
me ve eer gerekirse gerek devrimci partinin zn
salamlatrma ve elikletirme amacyla ayrlma politi
kas, o sralarda benim iin henz daha aklk kazanma
mt. 1911 'de Lenin bu konu hakknda unlar yazmt:
Uzlamaclk, T908-11 kar-devrimci dneminde, Rus
Sosyal Demokrat Partisi'rin nne karlan tarihsel g
revin zne ayrlmaz bir biimde bal olan grlerin,
zlemlerin ve ruhsal durumlarn toplamdr. Bu dnem s
rasnda. birka Sosyal Demokratn, olduka deiik temel
lerden kalkarak uzlamacla dmelerinin nedeni budur.
Troki, uzlamacl herkesden daha tutarl bir biimde
dile getirmitir. Bu eilime teorik bir temel kazandrmaya
alan tek insan odur. (XI, ksm 2, sayfa 371).
Her ne pahasna olursa olsun birlii salamaya a
balarken, ster istemez Menevizm iindeki merkezci
eilimleri ideaze ettim. kez tekrarlam olduum epizodik giriimlerime ramen, Meneviklerle hibir ortak ie
giremedim, ve giremezdim de. Ama ayn zamanda uz
lamac tavrm beni Bolevizm ile daha keskin uzla
mazlklara drd, zira Lenin, Menevrklerin
tersine,
uzlamacl amanszca redediyordu, ve baka trl de
yapmazd. Uzlamaclk temeli zerinde
herhangi bir
fraksiyonun kurulamayaca ok akt.
Sundan u dersler kar: Vlger uzlamaclk ama
laryla bir politik izgiden ayrlmak ya da onu zayflatmak.
66

hogrlmesi mmkn olmayan vahim bir hatadr sola

doru zigzaglar izen bir merkezcilii idealize etmek yan
ltr. Merkezcileri kendimize ekabilmek amacyla gerek
devrimci hemfikirler ile olan gr ayrlklarn abartmak
ve iirmek yanltr. Bunlar, Troki'nin gerek hatalarn
dan kan gerek derslerdir. 8u dersler ok nemlidir.
Bunlar bugn btn arlklarn korumaktadrlar, ve bun
lar zerinde kafa yormas gereken kii de Radek'den ba
kas deildir.
Kendine zg ideolojik sinizmi ile Stalin bir zaman
lar yle dem itir:
Troki, Leninin hayatnn sonuna kadar srekli dev
rim teorisine kar mcadele ettiini bilmiyor olamaz. Ama bu Trokiyi kayglandrmyor. (Pravda, No. 262,12
Kasm. 1926).
Bu, gerein kaba ve sadakatsiz, yani tamamen Sta
linist bir karikatrdr. Yabanc Komnistlerle yapt ya
zmalardan birinde Lenin, Komnistler arasndaki gr
ayrlklarnn. Sosyal Demokratlarla olan gr ayrlkla
rndan daha deiik birey olduunu anlatmtr. Bylesfne
gr ayrlklarndan, diye yazmt, gemite Bolevizm
de gemiti. Ama ...iktidar ele geirdii ve Sovyet Cum
huriyetini kurduu anda, Bolevizm birliini ispat etmi ve
kendisine en yakn sosyalist dnce akmlarnn en iyi*
lerini kendisine ekmiti.... (XVI, sayfa 333).
Bu satrlar yazarken Lenin'in aklndan geen en ya
kn sosyalist dnce akmlar hangileri idi? Martinov ve
ya Kuusinen mi? Yoksa Cachin, Thaelmann ve Smeral m?
Acaba bunlar ona en yakn akmlarn en iyileri olarak
m gzkyordu? Kyl sorunu da dahil olmak zere b
tn temel sorunlarda temsil ettiim eilimin dnda, Bolevizme daha yakn olan hangi eilim vard? Rosa Lksemburg bile ilk bata, Bolevik hkmetin tarm politika
67

sna itiraz etm iti. Ama ben. bu politikadan hibir ekilde

kuku duymuyordum. Lenin, elinde kalem, tarm kanunu
nun taslan hazrlarken ayn masada ben de vardm. Ve
birbirimize ilettiimiz grlerin says bir dzine kma m
lhazadan teye gemiyordu, ye ki: Atlacak olan adm
elikili, fa ka t tarihsel olarak tamamen kanlmaz idi;
proletarya diktatrl rejimi altnda ve dnya devrimi
dzeyinde, elikiler belirli bir dzene girecekti -yalnzca
zamana ihtiyacmz vard. Eer, kyl sorunu zerinde,
srekli devrim teorisi ile Lenin'n diyalektii arasnda te
mel bir antagonizma bulunmaktaysa, Radek, benim, dev
rimin geliim i boyunca temel grlerimi deitirmememe
ramen, 1917de kyl sorunu zerinde, o zamanki Bol
evik liderliin ounluunun dt gibi, herhangi bir
tereddte dmemi olmam nasl aklayacaktr? Radek,
ubat Devriminden sonra, anti-Trokizmin imdiki teorisyenleri ve politikaclarnn -Zinoviev, Kamenev,
Stalin,
Rykov, Molotov, vs- istisnasz hepsi tarafndan proleter
deil de vlger-demokrotik bir izgi izlemi olduunu na
sl aklayacaktr? Ve bir kere daha; Bolevizm ile ona en
yakn olan Marksist akmlarn en iyi unsurlarnn birle
mesinden bahsederken Lenin neyi ve kimi kasdetmektedir? Ve Leninn eski gr ayrlklarnn bilanosunu
yapm olduu bu deerlendirme, onun birbiriyle uzla
maz iki stratejik izgi grmediini ortaya karmaz m?
Bu adan daha da dikkati eken, Leninin 1 (14) Ka
sm 1917de,(*) Petrograd Komitesinin oturumunda yapm
olduu konumadr. Burada, Meneviklerle ve Sosyal-Devrim cilerle bir anlama yaplp yaplamyaca tartlmakta
idi. B ir koalisyonun kurulmasn destekleyenler orada bile
(*) Bilindii gib i, bu tarihi oturumun byk bir cilt
oluturan, tutanaklar, Stalinin zel bir emri ile Jbile Defterinden karld ve bugne kadar partiden gizlendi. - L.T.

68

-tabii ok rkeke- imal bir biimde Trokizme atma

ya altlar. Lenin bunlara ne cevap verdi?
Anlama m? Bundan ciddi bir ekilde sz dahi ede
mem. Troki ok nceleri bu birliin imkansz olduunu
syledi. Troki bunu anlamt-ve o zamandan beri ondan
daha iyi bir Bolevik yokturl
Lenin'in gznde beni Bolevizmden ayran srekli
devrim deil, uzlamaclm idi. En iyi Bolevik olabil
mem iin, grdmz gibi, Menevizm ile herhangi bir
anlamann imkanszln anlamam yetiyordu
Ama Radek'in srekli devrim sorunu zerindeki tavr
deiikliinin apansz nitelii nasl aklanabilir? Sanrm
bunu aklayacak unsurlardan biri var elimde. Makalesin
den rendiimize gre, Radek 1916'da srekli devrim
ile hemfikirdi; ama onun hemfikir olduu gr, bu teori
nin Bukharin tarafndan yaplm yorumu idi, yani, Rus
ya'da burjuva devrimi (yalnzca burjuvazinin devrimci ro
l deil, ve hatta yalnzca demokratik diktatrlk slogan
nn tarihsel rol deil, fakat bizatihi burjuva devrimi)
tamamlanmt ve bundan tr de proletarya, iktidar
tamamen sosyalist bayrak altnda ele geirmeliydi. Radek
de Bukharin gibi; benim o zamanki tavrm hatal bir b i
imde yorumlamt; yoksa ayn zamanda hem benimle
hem de Bukharin ile ittifa k halinde olduunu aklayarrvazd. Bu ayn zamanda neden Lenin'in, ibirlii yapmak
ta olduu Bukharin ve Radek ile, onlar Troki diye ad
landrarak, polemie girdiini de gstermektedir. (Radek
bunu t Leninin, kendisine ve Bukharin'e kar yapt eletirileri Troki'ye kar yaplm gibi gstermesini-n./
makalesinde kabul etmitir.) Ayn ekilde, Bukharin'in yan
da ve byk bir maharette Marksizm klnda ne sr
d tarihsel emalarn yorulmaz mimar M. N. Pokrovski'nin, Parisde kendisiyle yaptm konumalar srasnda,
beni, bu sorun zerindeki mphem, kuku uyandran da69

yanmans ile telalandrdn hatrlyorum.

Politikada
Pokrovski bir anti-Kadet idi ve yle kald, Bolevizmin
bundan ibaret olduuna itenlikle inanyordu.
1924-25 yllarnda grne gre Radek benimki ile
b ir tuttuu Buhkharin'n 1916daki tavrnn ideolojik anlar
ile yayordu hl. Bu umutsuz, iflah olmaz tavrdan hakl
olarak hayal krklna urayan Radek, bu gibi durumlarda
sk sk rastlanld gibi -Lenin'in yazlarn arabuk gz
den geirdikten sonra- 180 derecelik bir dn kaydetti.
Bu pekl mmkndr, nk tlpikdir. Ayn ekilde, 192325de kendisini tersyz eden yani ar-sol bir tavrdan
oportnizme atlayan Bukharin de, Trokizms diye adlan
drd kendi ideolojik gemiini srekli olarak bana ml
etmektedir. Bana kar balatlan kampanyann ilk dnem
lerinde, arasra kendimi Bukharin'in yazlarn okumaya
zorladm sralarda, sk sk kendime yle soruyordum:
Btn bunlar nereden karyor -fakat ok gemeden,
onun kendi hatra defterlerine gz gezdirmekte olduunu
anladm. Ve imdi Radekin, srekli devrimin Paul'u olmak
tan onun Saulu olmaya geiinin altnda da ayn psi
kolojik temelin yatp yatmadn dnyorum. Bu hipo
tezin zerinde srar etmek istemem. Ama baka bir ak
lama da bulamyorum.
Her ne ise, Franszlarn dedii gibi: arap bardaa
konulmutur ve a rtk iilmelidir. Eski szler diyarna uzun
ca bir seyahat yapmak zorunda brakldk. Bu szlerin, alntlarn saysn mmkn olduunca az tuttum. Ama yine
de ok geni bir yer kapladlar. Umarm bu eski szlerin
arasnda gezinirken bugnn yakn sorunlarna balanan
ipularn bulmaya uram oluum, beni mazur gstere
cektir.

70

BLM 2
SREKL DEVRM PROLETARYANIN YAPACAI BR
SIRAMA DEL, PROLETARYANIN NDERL
ALTINDA ULUSUN YENDEN KURULMASIDIR

Radek yle yazyor:

'Srekli devrim ' teorisi ve taktii (dikkat: aym za
manda taktii de.-L. T.) diye adlandrlan dnce zinciri
ni Lenin'in teorisinden ayran esas nitelik, burjuva devri
mi aamas ile sosyalist devrim aamasn birbirine kar
trmaktan kaynaklanmaktadr.
Bu temel sulamaya bal olarak, veya bunun sonucu
olarak, bundan daha az nemli olmayan baka sula
malar da var: Troki, Rusya'nn artlan altnda, demok
ratik devrimden kaynaklanmayan bir sosyalist devrimin
mmkn olmadn anlamad; ve buradan da, demok
ratik diktatrlk aamasnn atlanmas hatas dodu.
Troki kylln roln inkar e tti ki, Troki'nin ve
Meneviklerin grlerinin ortakl da burada yatmak
tadr. Daha nce de sylendii gibi, btn bunlar, benim
in Devriminin temel sorunlar zerindeki tavrmn yan
lln ayrntl deliller gstererek, ispat etmek amac ile
ileri srlmektedir.
Muhakkak ki, iin salt edebi biimi s 2konusu olduu
srece Radek urada burada Lenln'e bavurabilir. Ve
bunu yapyor da; alntlarn bu kesimi hemen herkesin

71

elinde mevcut. Ancak, imdi gstereceim gibi, Lenin'in

benimle ilgili bu iddialar tamamen epizodik bir niteliktedir
ve yanltr, yani hibir ekilde benim gerek tavrmn,
hatta 1905deki tavrmn bile ne olduunu ortaya koyma
maktadr. Leninin kendi yazlarnda, benim devrimin te
mel sorunlar hakkndaki tutumum zerine olduka deiik,
bunlara tamamen zt ve ok daha iyi temellendirilmi g
rler bulunmaktadr. Radek, Leninin bu eitli ve birbiri
ile aka elikili grlerini btnletirme ve bu polemiksel elikileri, benim gerek grlerimle karlatra
rak aklama abasna bile girimemitir. (*)
1906 ylnda Lenin, Kautski'nin Rus Devriminin itici g
leri hakkndaki bir makalesini kendi yazd bir nszle
yaynlad. Bundan hi haberim olmakszn ben de hapis
hanedeyken Kautskinin bu makalesini evirmi, bir nsz
yazm ve bunu Parti'nin Savunulmas adl kitabma dahil
etmitim. Hem Lenin, hem de ben, Kautski'nin tahlilleri
ile tam bir gr birlii iinde olduumuzu aklamtk.
Plekhanovun Devrimimiz burjuva m, yoksa sosyalist mi
dir? sorusuna Kautski, devrimin artk burjuva olarak kabul
edilemeyecei, fakat daha sosyalist de olmad, yani, bi
rinden dierine gei nitelii gsterdii cevabn vermiti.
Bununla ilgili olarak Lenin, nsznde unlar yazm t:
Genel nitelii ile bizim devrimimiz burjuva m, sos
yalist midir? Bu eskimi bir emadr, diyor Kautski. Soru
nun konu biim i bu deildir, bu Marksist bir yol deildir.
Rusya'daki devrim burjuva deildir, zira burjuvazi, Rus{*) Komnist Enternasyonal Yrtme Komitesinin Se
kizinci Oturumunda Bukharin ayn alnty yaptnda,
Ama Lenin ayn zamanda bunun tam tersi eyler de sy
lemitir*, dediimi hatrlyorum. Ksa bir aknlk anndan
sonra Bukharin: Biliyorum, biliyorum, ama ben senin is
tediklerini deil, kendi istediklerimi kullanrm diye cevap
vermiti. te size, hu teorisyenin kafa yaps! - L.T.

72

yadaki mevcut devrimci hareketin itici glerinden biri

deildir. Ama, Rusyadaki devrim sosyalist de deildir.
(VIII, 82). (*)
Ama Leninin bu nszden nce ve sonra yazm oldu
u birok makalesinde Rus Devrimini kesin olarak burjuva
diye adlandrd da grlmektedir. Bu bir eliki midir?
Eer Leninin yazlar, Trokizmin imdiki eletirmenle
rinin yntemleri ile ele alnrsa, hi glk ekmeden bu
eit yzlerce eliki bulunabilir, ama bunlar Lenin'in
anlaynn temel btnln hi bir biimde sarsmayan,
. bu eitli dnemlerdeki sorunlara deiik ekilde yakla
ma yntemini bilen ciddi ve dikkatli bir okuyucu iin ok
aktr.
te yandan ben, en acil tarihsel grevleri asndan
devrimin burjuva nitelikte olduunu hibir zaman inkar et
medim; fakat itici gleri ve perspektifi asndan devri
min burjuva olmadn ileri srdm. O sralar (1905- 06)
srekli devrim zerine yazm olduum temel kitabm u
cmlelerle balam aktadr;
Rus Devrimi Sosyal Demokratlarn dnda herkesi
habersiz yakalad. Marksizm cok nceleri, kapitalist geli
im ile fosillemi mutlakyet gleri arasndaki at
mann sonucu olarak patlayacak olan Rus Devriminin ka
nlmazln gstermiti.... Bunu burjuva devrimi diye
adlandrrken Marksizm, devrimin acil nesnel grevlerinin
bir btn olarak burjuva toplumunun geliimi iin nor
mal artlarsn yaratlmas olduuna iaret etmekteydi.
Marksizm doruluunu ispat etmitir, ve bunun artk tar
tma veya kantlanmaya gerei kalmamtr. Marksistler
imdi daha deiik bir grevle kar karyadrlar: sel
(**) Kautskinn, Rus Devriminin tici Gleri ve Muh
temel Sonularma nsz, Aralk 1906 4 . basm, XI, 372.
73

ilerliini tahlil ederek gelimekte olan devrimin olaslk

lar kefetmek.... Tm kendi zel tarihsel ve toplumsal
geliiminin sonucu olarak Rus Devrimi'nin olduka zel
bir nitelii vardr ve bu da nmze olduka yeni tarihsel
olaslklar (prospekt) karmaktadr. (Srekli Devrim, in
de, Sonular ve Olaslklar makalesi, s. 207).
Burjuva devrimi eklindeki genel sosyolojik terim
hibir ekilde, belirli bir burjuva devriminin ilerliklerinin
ortaya att polltik-taktlk sorunlar, elikileri ve zorluk
lar zemez. (bid., s. 245).
Grld gibi, gndemdeki devrimin burjuva niteli
ini inkar etmedim, ve demokrasi ve sosyalizmi birbirine
kartrmadm. Ama, lkemizde burjuva devriminin snf di
yalektiinin proletaryay iktidara getireceini ve proletar
yann diktatrl olmakszn demokratik grevlerin dahi
halledilemeyeceini gstermeye altm.
Ayn makalede (1906) unlar yazmtm :
Kapitalizmin geliimi ile proletarya da gelimekte ve
glenmektedir. Bu anlamda, kapitalizmin geliimi ayn
zamanda proletaryann da diktatrle doru geliimi de
mektir. Ancak, iktidarn ii snfnn eline hangi gn ve
saat geecei dolaysz bir biimde retici glerin ulam
olduklar dzey tarafndan deil fakat snf mcadelesi
iindeki ilikiler, uluslararas durum ve son olarak, bir
dizi znel art: iilerin gelenekleri, insiyatifi, dvmeye
kararllklar tarafndan belirlenecektir.
Ekonomik olarak geri bir lkenin iilerinin, ileri l
kelerdeki lerine nazaran daha nce iktidara gelmesi mm
kndr... Proletarya diktatrlnn bir noktada lkenin
teknik geliimi ve kaynaklarna bal olduunu dnmek,
samalk haline getirilmi ekonomik materyalizmin n
yargsdr. Bunun Marksizm ile hibir ilgisi yoktur.
Bizim grmze gre Rps Devrimi, burjuva libera
lizminin politikaclar btn gleri ile ynetme frsat bu
74

lamadan nce iktidarn iilerin eline gemesine olanak

saayacak artlar yaratacaktr -ve devrimin zaferi iin
de iiler iktidar ele geirmelidirler. (bid., s. 240).
Bu satrlar, yalnzca 1905-06 yllarnda deil, fakat
Leninin henz lkeye dnmedii 1917 Mart'nda dzen
lenen Bolevik konferansnda hakim olan ve en net ifa
desini Nisan koferansnda Rykov'un konumasnda bulan
vlger Marksizmse kar bir polemik iermektedir. Kom intem in Altnc Kongresinde, bu sahte-Marksizm yani,
skolastisizm tarafndan ifaf edilmi filisten saduyu,
Kuusinen ve birok dier kiinin konumalarnn bilimsel
temelini oluturdu. Ve dnn, Ekim Devriminden ta n on
yl sonra !
Buraya Sonular ve Olaslklarsn tm dnce zin
cirini aktaramayacam iin, Naato (1905) da yazm ol
duum makalelerden birinden ksa bir alnt daha yapmak
zorundaym :
Liberal burjuvazimiz, henz devrim doruuna ula
madan nce bile kar- devrimc bir g olarak belirmeye
balad. Btn kritik anlarda aydn demokratlarmz yal
nzca acizliklerini aa vuruyorlar. Bir btn olarak kyl
lk isyan iin zorunlu bir g tekil etmekte. O, devrimin
hizmetine ancak devlet iktidarn eline geirecek bir g
tarafndan koulabilir. i snfnn devrimdeki nc du
rumu, onunla devrimci krsal kesim arasnda kurulmu
olan dolaysz bantlar, orduyu kendi etkisi altna alan
ekim gc -btn bunlar onu kanlmaz olarak ktidara
itmektedir. Devrimin tam zaferi proletaryann zaferi de
mektir. Bu da, devrimin daha sonraki kesintisiz nitelii
demektir. (Bizim Devrimlmiz, s. 172).
Bunun sonucu olarak, proletarya diktatrl olasl
burada -Radekin tm yazdklarnn tersine- tamamen
burjuva-demokratik devrlmirrin iinden kp gelimektedir.
75

Devrimin srekli (kesintisiz) olarak adlandrlmasnn ne

deni de budur. Ama, proletaryann diktatrl, Radekin
dnd gibi, demokratik devrimin tamamlanmasndan
sonra kurulmaz. Eer durum byle olsayd bu (proletarya
diktatrlnn kurulmas-r.) Rusya iin imkansz birey olurdu, nk eer kylln sorunlar bir nceki
aamada zlecek olsayd geri bir lkenin sayca az
proletaryas iktidara gelemezdi. Hayr, tarm devriminin
grevlerini zecek baka hibir g ve yol olmadndan,
burjuva devrimi temeli zerinde proletarya diktatrl
mmkn ve hatta kanlmaz bir hale geldi. Ama, de
mokratik devrimin gelierek sosyalist devrime dnme
si olasln aan da bundan baka birey deildir za
ten.
Proletaryann temsilcilerinin, gsz tutsaklar ola
rak deil, fakat ynetici g olarak hkmete girmeleri
bile azami ve asgari programlar arasndaki snr izgisini
silmektedir; yani, kollektlvlzml gndeme getirmektedir.
Proletaryann ileriye ynelik bu hareketinde ykselecei
nokta, gler ilikisinden kaynaklanacaktr, ama bu hi
bir zaman proletarya partisinin nceki amalarna tabi ol
mayacaktr.
Bu nedenden tr burjuva devriminde proletarya
diktatrlnn herhangi bir zel biiminden, demokratik
proletarya diktatrlnden (veya proletarya ve kyll
n diktatrlnden) sz edilemez. i snf, demokra
tik programn snrlarnn tesine gemeden diktatrl
nn demokratik niteliini koruyamaz..,
Bir kere iktidar ele geirdiinde proletarya, onun
iin sonuna dek dvecektir. ktidarn korunmas ve sa
lamlatrlmas mcadelesinde silahlardan birisi, zellikle
krsal kesimde ajltasyon ve rgtlenme iken, dieri de
kollektivizm politikas olacaktr. KolJektivizm yalnzca, ik
76

tidardaki partinin kendisini iinde bulduu durumdan ile

riye doru kanlmaz bir k yolu olmakla kalmayacak,
fakat ayn zamanda proletaryann destei ile bu durumun
korunmasnn bir arac olacaktr. 'Sonular ve Olaslk
lar, s. 259).
Devam e d e lim :
Kapitalist bur[uvazinin ynetimi iin gereken art
larn, muzaffer sans-cuiottesun terrist diktatrl ta
rafndan hazrlanm olduu, klasik bir devrim rnei bili
yoruz (diye yazmtm 1908'de, Menevik
erevanin'e
kar). O dnemlerde ehir nfusunun byk ounluunu,
zanaatkr ve esnaf trnden kk burjuvalar olutur
maktayd. Su kitle, Jakobinler'in liderlii altndayd. Hal
buki bugn Rusya'da, ehir nfusunun byk ounluu
nu sanayi proletaryas oluturmaktadr. Tek bana bu
kyaslama bile, burjuva evriminin zaferinin ahcak pro
letaryann devrimci iktidar ele geirmesiyle mmkn ola
ca bir tarihsel durumun olabilirliini gstermektedir.
Bundan tr devrim artk burjuva olmaktan kmakta m
dr? Hem evet, hem hayr. Bu. biimsel tanmlamaya deil
fakat olaylarn daha sonraki geliimine baldr. Eer pro
letarya, kendisinin kurtarm olduu kylln de iinde
yer ald bir burjuva snflar koalisyonu tarafndan ikti
dardan drlrse, devrim snrl burjuva niteliini koru
mu olacaktr. Ama proletarya, Rus devriminin ulusa! er
evesini paralayabilmek amacyla politik iktidarnn tm
aralarn seferber edebileceini gsterir ve bunu baa
rrsa, o zaman bu devrim dnya sosyalist tufannn ba
langc haline gelebilir. Rus devrimi hangi aamaya ula
acaktr? sorusu, doal olarak ancak artl bir cevaba
imkan verir. Sadece tek bir eyden phe edilemez: Rus
devriminin burjuva olarak nitelenmesi, tek bana, onun
i geliiminin nitelii hakknda hibir ey anlatmamakta
77

ve hi bir ekilde, proletaryann kendi taktikierini, kendi

sini devlet ynetiminin hukuki mirass oiarak gren bur
juva demokrasisine uydurmas gerektiini gstermemek
tedir. (L. Troki, 1905 Yl, sayfa. 263.)
Ayn makaleden:
Kendisine hayat veren acil grevler asndan bir
burjuva devrimi olan bizim devrimimiz, sanayi nfusu iin
deki iddetli snf farkl amasnn bir sonucu olarak, top
lumsal arln ve politik deneyimini halk kitlelerinin dev
rimci enerjisi ile birletirerek kendisini bu halk kitlelerinin
bana getirebilecek hi bir burjuva snfna sahip deildir.
Kendi gcnden baka bireyi olmayan ezilen ii ve ky
l kitleleri, zaferleri iin gereken politik ve rgtsel daya
naklar, amansz atmalar ve ac yenilgiler okulunda
yaratma grevini kendi stne almaldr. Onlar iin ba
ka kar yol yoktur. (L. Troki, 1905 YlijS. 267-8).
En iddetli saldrlara hedef olan bir konuda -kyl
lk sorunu- Sonular ve Olaslklardan bir alnt daha
yapmak gerekmektedir. Proletaryann iktidar ve Kyl
lk adl zel bir blmde unlar sylenm ekteydi:
Proletarya, iktidarn perinlemek iin, devrimin ta
bann geniletmek zorundadr. Emeki kitlelerin birok
kesimi, zelHkle krsal kesimler (ancak devrimin ncs
kent proletaryas, devletin bana getikten sonra) dev
rime ekilecek ve politik oiarak rgtlenecekierdir. On
dan sonra, devlet kaynaklarndan yararlanlarak bu ke
simler arasnda devrimci ajitasyon ve rgtleme alma
lar yrtlecektir. Yasama gcnn kendisi, kitielerin
devrimciletirilmelerinde nemli bir ara haline gelecek
tir...
Kylln hatta bir btn olarak, bir estate olarak
kylln en temel devrimci karlar, devrimin kaderine,
yani proletaryann kaderine baldr.
78

ktidardaki proletarya kylln nnde, onu z

grlne kavuturmu bir snf olarak bulunacaktr,
Proletaryann hakimiyeti, yalnzca demokratik eitlik, ser
best z-ynetim, vergilendirmenin tm yknn zengin
snflara aktarlmas, mevcut dzenli ordunun silahlanm
halkn iinde eritilmesi ve kiliseye vergi deme zorunlu
luunun kaldrlmas anlamna deil, ayn zamanda top
rak ilikilerinde kyllk tarafndan gerekletirilen tm
devrimci deiikliklerin (mlkszletirmeler) tannmas an
lamna gelecektir. Proletarya bu deiiklikleri, bundan
sonra tarmda alnacak devlet tedbirlerinin k noktas
yapacaktr. Bu artlar altnda, Rus kyll, devrimin
ilk ve en g dneminde, her ne olursa olsun proleter
rejimin (i dem okrasisinin) ayakta kalmasn isteyecek
tir. tpk Fransz kyllnn, yeni mlk sahiplerine, i
letmelerinin ordu gcyle korunacan bildiren Napolyon
Bonaparte'n askeri rejimini destekledii gibi....
Fakat kylln proletaryay bir kenara iterek onun yerine gemesi mmkn deil midir? Bu imkanszdr.
Btn tarihsel deneyler bu varsaymn karsndadr. Tarih
sel deneyler, kylln bamsz bir politik rol oynamak
tan tamamen aciz olduunu gstermektedir. (249-50).
Bunlar 1929da ya da 1924de deil 1905'de yazlmt.
Bu, kylln inkar edilmesi mi demek oluyor acaba?.
Tarm sorununun atlanmas bunun neresinde? Daha dik
katli olmann zaman gelmedi mi arkadalar?
imdi, Stalinin bu konuda nasl dikkatli olduunu
grelim. 1917 ubat Devrimi hakknda New York'da yaz
m olduum ve tm ana ilkeleri asndan Lenin'in Ce
nevre yazlar ile tam bir uyum iinde olan makalelerime
deinerek, parti reaksiyonunun bu teorisyeni unlar yaz
yor :

79

...Trokinin mektuplar, ne ruhu ne de sonular

asndan, Lenln'in mektuplarna hi m hi benzememek
tedir, zira bu mektuplar tamamen ve btnyle Troki'nin anti-Bolevik ara hayr, yaasn ii hkmeti
slogann, yani kyllk oimakszm bir devrim anlamna
gelen slogann yanstmaktadr. (Btn Sendikalarn Mer
kez Komiteleri Birlii'ndeki Parti grubuna Hitab, 19 Ka
sm, 1924.)
Bu szlerde anti-Bolevik slogan (szde Troki'nin
slogan): ara hayr-yaasn ii hkmetine yaplan
vurgulama dikkate deer. Staline gre Bolevik slogan:
i hkmetine hayr, yaasn ar olmaldr. T rokinin
bu szde sloganndan daha sonra bahsedeceiz. Fa
kat daha nce, ada dncenin szde ustalarndan bi
rine, belki de daha cahil olan ama tm teorik drstl
ebediyen bir yana brakm birine -Lunaarski'ye kulak
verelim :
1905'de Lev Davidovi Troki, proletarya yalnz kal
maldr (!) ve burjuvaziyi desteklememelidir, biiminde d
nmekteydi; zira bu oportnizm olurdu; zira, nasl olsa
proletarya iin devrimi tek bana srdrmek ok g ola
cakt, nk o sralarda proletarya nfusun yalnzca yz
de yedisini, sekizini oluturmaktayd ve bu kadar kk
bir kadroyla zafere ulalamazd. Bylece Lev Davidovi
proletaryann Rusya'da devrimi srekli klmasna, yani, bu
yangnn kzgn kvlcmlar tm dnya baruthanelerini pat
latana dek, alnabilecek en byk sonular iin sava
masna karar verdi. (Vlast Sovyetov/Sovyetlerin ktidar/
No L, 1927, Ekim Devrim inin karaklerizasyonu zerine,
A. Lunaarski, s. 10).
Kzgn kvlcmlar tiim dnya baruthanelerini patlatana
dek proletarya yalnz kalmaldr.... Kendi kk kafa-

80

larr(*) tehdit altnda olmasna ramen imdilik henz daha

yalnz kalmam olan baz Haik Komiserleri ne de gzel
yazyorlar. Ama Lunaarski'ye fazla yklenmek istemeyiz:
herkesten yeteneine gre. Onun bu apaica samalk
lar, son tahlilde, baka biroklarnnkinden anlamsz de
ildir.
Ama. Troki'ye gre, proletarya nasl yalnz kalmal
dr? Struve'a kar yazdm (1906) bir brorden bir alnt
daha yapalm. Geerken hatrlatalm, o sralarda Lunaarski bu almay gklere karmt. Temsilciler Sovyeti hakkndaki blmde, burjuva partileri uyanmakta olan kitlelerin uzaklarnda, tamamen kenarlarda kalmak
ta iken, politik hayatn ii Sovyetleri etrafnda youn
lat belirtilmiti, kentsel kk burjuva kitlelerinin
Sovyetlere kar tavr (1905de), ok bilinli olmasa bile
aka destekler nitelikte idi. Tm ezilenler ve hakszla
urayanlar onu koruyorlard. Sovyetin grd ilgi ehir
snrlarnn ok tesine tamt. Adaletsizliin penesi
altndaki kyllerden dilekeler gelmekte, kylier hak
knda karar tasarlar yamakta, ve ky topluluklarndan
temsilciler akn etmekteydi. Ulusun, sahte demokratik ulusun deil fakat gerek ulusun dncelerinin ve sem
patisinin toplanm olduu yer burasyd, tam buras.
(Bizim Devs-imlmlz, s. 199).
Tm bu alntlarda -bunlarn says kolayca ki, ,
on katna karlabilir- srekli devrim, ehir ve kylerin
tm ezilen kitlelerini sovyetlerde rgtlenmi proletarya
nn etrafnda kaynatran bir devrim olarak anlatlmtr:
proletaryay iktidara ykselten, ve bylece giderek sos
yalist devrime dnen bir demokratik devrim olasln
yaratan ulusal bir devrim.
(*J Ruscada kvlcm ayn zamanda kk kafalar
anlamna da gelmektedir, (ng. n.)
81

Srekli devrim proletaryann yalnz bana gerekle

tirecei bir srama deildir; tersine, tm ulusun proletar
yann nderlii altnda yeniden inasdr. 1905'den bala
yarak, srekli devrim perspektifini byle anlam
ve
byle yorumlammdr.
Radek, Parvus'un bir arlk Hkmetinden bir Sos
yal Demokrat hkmete sranmas hakkndaki teranele
ri tekrarlarken - Parvus'un 1905 Rus Devrimi zerindeki
grleri, ayn olmamakla birlikte benimkine ok yakndyine yanlmaktadr. Aslnda Radek, makalesinin baka bir
ksmnda, ok belirsiz olmakla birlikte doru bir ekilde
belirttii gibi, benim devrim konusundaki grlerimin as
lnda Parvus'unkilerden farkl olduunu sylerken kendi
tezini rtm olmaktadr Parvus, Rusyada bir ii h
kmetinin sosyalist devrim dorultusunda lerleyebilecei,
yani, demokratik grevleri yerine getirme sreci iinde
giderek sosyalist diktatrle dnebilecei grnde
deildi. Radekin kendisinin de aktard 1905 makalesiyle
de kantland gibi, Parvus, ii hkmetinin grevlerini,
demokratik grevler ile snrlandrmaktayd. O zaman sos
yalizme srama bunun neresinde? O sralarda Parvus'un
dnd, devrimden sonra Avusturalya tipinde bir
ii rejiminin kurulmas di. Parvus, Ekim Devriminden
sonra da Rusya ve Avusturalya'y yanyana koymutu, o
sralarda artk sosyal reformizmln ar sana oktan
gemi durumdaydt. Bukharin bununla ilgili olarak, Parvus un devrimden sonra, srekli devrime ilikin eski g
rlerini rtmek amacyla Avusturalya'y icat ettiisni
iddia etmiti. Ama durum byle deildir. 1905de de Par
vus, proletaryann iktidar ele geirmesiyle izlenmesi ge
reken yolu sosyalizme deil demokrasiye ynelik gr
mekteydi, yani, proletaryaya yalnzca. Ekim Devriminden
sonraki ilk sekiz, on ay boyunca oynam olduu rol yk
lemekteydi. Daha sonras iin Parvus daha o zaman Avus82

turaiya demokrasisi rneini, yani aslnda ii partisinin

hkmet ettii fakat ynetmedii, ve reformist taleplerini
yalnzca burjuvazinin programna bir ek olarak yrtt
bir rejimi salk vermekteydi. Tarihin cilvesine bakn ki,
1923-28 yllar orasndaki Merkez-Sa blounun temel iz
gisi de, proletarya diktatrln Avusturalya tipinde bir
ii demokrasisine doru, yani, Parvusun ngrd t r
den bir rejime doru kaydrmak dorultusundayd. Bundan
yirmi, otuz yl nceki' Rus kk-burjuva sosyalistleri
nin, devaml olarak,Rus basnnda Avusturalya'y yksek
gmrk duvarlar ekerek kendisini d dnyaya kapayan,
sosyalist yasalar karan ve bylece tek lkede sosya
lizmi na eden bir ii-kyl lkesi olarak tanttklar ha
trlanacak olursa, bu durum iyice aklk kazanr, Radek,
benim demokrasinin zerinden nasl fantastik bir sra
y yaptm hakkndaki masallar tekrarlamak
yerine,
sorunun bu yann ne karsayd, iin dorusunu yapm
olurdu.

83

BLM 3
DEMOKRATK DKTATRLKSN ES:
SINIFLAR, GREVLER VE POLTK DEVNMN
YASALARI

Srekli ile Leninist bak alar arasndaki ayrlk,

politik olarak, kylle yaslanan proletarya diktatrl
slogannn, proletarya ve kylln demokratik diktatrl sloganna kar srlmesi biiminde aa vurdu
kendisini. Tartma, burjuva-demokratik aamann atlanp
atlanlmayaca ve iiler ile kyller arasndaki bir itti
fakn gerekli olup olmad zerine deil, proletarya ve
kylln demokratik devrimdeki ibirliinin politik de'
vimmi zerineydi.
Radekin, ancak Marksizm ve Leninizmin karmak
yntemini iyice renememi insanlarn demokratik dik
tatrln partl-pofitifc ifadeleri sorununu ortaya atabile
cekleri, buna karlk Lenin'in tm sorunu, nesnel tarihsel
grevler etrafnda iki snfn ibirliine indirgedii yolun
daki iddias, bir hafiflik deilse bile kstahlktr. Hayr,
mesele byle deildir.
Eer szkonusu meselede kendimizi devrimin znel
etkenlerinden yani partiler ve onlarn programlarndan
(proletarya ve kylln ibirliinin politik ve rgtsel
biimdir bu) soyutlarsak, o zaman tm gr ayrlklar
da ortadan kalkar, hem yalnzca devrimci kanadn iki

85

nans olan Lenin ile benim aramdaki ayrlk deil, ama

daho kts, Bolevizm ile Menevizm arasndaki gr
ayrlklar, ve nihayet, 1905 Rus Devrimi ile, 1848 Devrim
ler! ve hatta proletaryadan sz edilebildii oranda 1789
Devrimi arasndaki ayrlklar da ortadan kalkar. Btn
burjuva devrlmleri ezilen ehir ve ky kitlelerinin ibirliine
dayandrlmtr. Devrimlere az veya ok oranda ulusal bir
nitsk kazandran, yani tm halka yayan da bundan ba
ka birey deildir.
Aramzdaki, teorik olduu kadar politik anlamazlk
da. ii ve kyllerin ibirliinin kendisi zerinde deil,
fakat bu ibirliinin program, bunun parti biimleri ve
politik yntemleri hakkndayd. Eski devrimlerde iiler
ve kyller, liberal burjuvazinin veya onun kk-burjuva
demokratik kanadnn liderlii altnda ibirlii yapm
lard. Komnist Enternasyonal, in iileri ve kyllerini
ulusal liberal an Kay-ek'in ve daha sonra demokrat
Wang ing-wei'nin liderliine baml klmak iin elinden
gelen hereyi yaparak eski devrimlerin deneyini yeni bir
tarihsel ortamda tekrarlamtr. Lenin'in ortaya att so
run, liberal burjuvaziye kar uzlamaz bir ii-kyl it
tifakyd. Bylesine bir ittifak daha nceleri tarihte yer
almamtr. Bu, yntem asndan, ehir ve kylerin ezilen
snflarnn ibirliinde yeni b ir deney meselesiydi. Bylece, ibirliinin politik biimleri sorunu yeni bir biimde
ileri srlmekteydi. Radek bunu kolayca atlamtr. Bizi,
yalnzca srekli devrim formlnden deil, ama ayn za
manda Lenin'in demokratik diktatrlk formlnden de
geriye, bo bir tarihse! soyutlamaya srklemesinin ne
deni budur.
Evet, birka yl sreyle Lenin, proletaya ve kylln
demokratik diktatrlnn parti-politik ve devlet rgt
lenmesinin ne tip birey olaca sorununda npdep h

km vermeyi reddetmi ve esas sorun olarak, liberal bur

juvazi ile koalisyona kar bu iki snfn ibirliini n plana
karmt. Lenin unu d e m i ti: Belirli bir tarihsel aama
da, tm nesnel durumun kanlmaz bir gerei olarak, de
mokratik devrimin grevlerinin zm iin ii snf
nn kyllk ile devrimci ittifak doar. Kyllk bamsz
bir parti yaratabilecek ve bunu gerekletirebilecek midir?
Bu parti, diktatrlk hkmetinin aznln m. ounlu
unu mu oluturacaktr? Proleter temsilcilerinin devrimci
hkmet iindeki zgl arlklar ne olacaktr? Bu soru
lardan hibirine nsel, bir cevap verilemez, Deney gs
terecektir! i ve kyl ittifaknn politik devinimi soru
nunu yar-ak brakt srece-hibir ekilde Radekin
yavan soyutlamas haline de dnmeden- demokratik
diktatrlk forml, belirli bir noktaya kadar, cebirsel bir
forml olarak kalmtr, ki bu hali ilerde birbirine tamamen
zt politik yorumlara yo! amtr.
Ayrca, Leninin kendisi hibir zaman, sorunun, dik
tatrln snf temeli ve nesnel tarihsel hedefleri ile s
nrl oiduu grn savunmamtr, znel etkenin -he
defler, bilinli yntem, parti- nemini Lenin ok iyi anlam
ve hepimize de retmiti. Ve ite bu yzden Lenin, slo
gan hakknda yapt aklamalarda tarihte iiler ve ky
ller arasnda kurulan ilk bamsz ittifakn hangi politik
biimler alabilecei sorunu hakknda yaklak, varsaym
sal bir n-hkm verilebileceini redetmernitir. Ancak,
Lenin'in bu soruna deiik dnemlerdeki yaklamlar ay
n deildir. Leninin dncesi dogmatik bir biimde deil
fakat tarihsel olarak alnmaldr. Lenin Sina daiarndan
hazr emirler getirmemitir, fakat fikirleri ve sloganlar ile
yerek gereklie uymaann salam bunlara somutluk
ve kesinlik kazandrm ve bunlar deiik dnemlerde de
iik ieriklerle doldurmutur. Ancak, sorunun daha son
ralar hayati b ir neme sahip olan ve 1917 ylnn banda

87

Bolevik p a rtisini bir blnmenin eiine getiren bu yan,

Radek tarafndan hi mi hi incelenmemitir. Radek en
kolayn yapm sorunu grmezlikten gelmitir.
Ancak, iki snfn ittifaknn muhtemel parti- politik i'
fadesi ve hkmet biimini ayn ekilde nitelememi ol
duu bir gerektir. Bununla birlikte partiyi bu varsaym
sal yorumlarla balamaktan da kanmtr. Bu ihtiyatlln nedenleri nedir? Nedenler, bu cebirsel formln ok
byk nem tayan, fakat politik adan belirsiz olan bir
nicelik iermesinde aranmaldr: kyllk.
Lenin'in demokratik diktatrlk yorumlarndan yal
nzca birka rnek vermek istiyorum; ancak unutulmamas
gereken ey, Lenin'in bu srun zerindeki grlerinin
evriminin geni bir sergileniinin ayr bir alma gerek
tirdiidir.
Proletarya ve kylln diktatrln temelini olu
turaca fikrini gelitirirken Lenin 1905 M artnda unlar
yazm t:
Mmkn ve istenen devrim ci-dem okratik
dikta
trln toplumsal temelinin byle 'bir bileimi, hi p
hesiz yansmasn devrimci hkmetin bileiminde bula
caktr. Byteslne bir bileim ile, devrimci demokrasinin en
eitli, en farkl temsilcilerinin byleslne bir hkmete
katlmalar veya hatta hakim olmalan kanlmaz olacak
tr. (VI. 132, Altn ben izdim). {*)
Bu szlerle Lenin yalnzca diktatrln snf temeli
ni gstermekle kalmamakta, ayn zamanda, kk-burjuva demokrasisinin temsilcilerinin muhtemel bir ounlu
una deinerek bu diktatrln zgl hkmet biimini
do izmektedir.
{*) Sosyal Demokrasi ve Devrimci Geici Hkmet,
Selected Works, c. 3, s. 35.
88

1907'de Lenin untan yazd:

Muzaffer olabilmek iin, siz baylarm szn etmek
te olduunuz kyl tarm devriminin, bir btn olarak,
bir kyl devrimi olarak, tm devletin merkezi gen eline geirmesi gerekmektedir. (IX, 539). (*)
Bu forml daha da ileriye gider. Bu, devrimci iktidarn
dolaysz olarak kylln eline gemesi eklinde anla
labilir. Ancak, bu forml ayn zamanda, geliim sreci inde kazanm olduu ok daha geni kapsaml yorum
ile, kyl devriminin aracs olarak proletaryay iktidara
getiren Ekim Devrimini de kapsamaktadr. Proletarya ve
kylln demokratik diktatrl forml zerine yap
labilecek yorumlar ite bu kadar ok ve deiiktir. Bir
noktaya kadar bu formln gcnn de bu ebirsei ni
telikte yattn kabul edebiliriz, ancak bunun tehlikeleri de
yine burada yatmaktadr, ve bu tehlikeler ubat devriminden sonra ve in'i felakete srkleyen olaylar srasnda
aramzda olduka net bir biimde ortaya kmtr.
Temmuz 1905de Lenin unlar yazm t:
ktidarn parti tarafndan ele geirmesinden kimse
sz etmiyor -biz yalnzca devrime katlmaktan, mmkn
se ynetici olarak katlmaktan sz ediyoruz.. (VI. 223)
I1*)

Aralk 1906'da Lenin, iktidarn parti tarafndan ele

geirilmesi sorunu zerinde Kautski ile gr birliine
varmann mmkn olduunu dnd :
Kautski, devrim sreci inde zaferin Sosyal De
mokrat Partinin payna dmesini yalnzca ok muh
temel olarak grmekle kalmyor, fakat ayn zamanda za
(*) Tann Program Sorunlar zerine Politik ve Tak
tik Dnceler, Selected Works, c. 3, 243
t**) Paris, Komn ve Demokratik Diktatrln g
revleri. Makale Toplu Eserlere alnmamtr.

fe r nceden reddedildii takdirde bir insan baarl bir bi

im de savaanla ya ca iin, taraftarlarn, zaferin kesinli
ine inandrmann Sosyal Demokratlarn grevi olduunu
sylemektedir. (VIII, 58) (*)
Leninin bu kendi iki deiik yorumu arasndaki me
safe, Lenin ile benim form losyonlar m z arasndakinden
daha az deildir. Bunun ilerde daha da ak bir biimde g
receiz. Burada -u soruyu sormak isteriz: Lenin'deki bu
elikilerin anfam nedir? Bunlar, devrimin politik form
lndeki hep ayn byk biiinmeyensi yanstm aktadr:
kyllk. Radikal dnrlerin zaman zaman kyll
Rus tarihinin sfenksi olarak gstermeleri bouna deildir.
Devrimci diktatrln nitelii sorunu -Radek istese de
istemese de- ayrlmaz bir biimde, liberal burjuvaziye
dman ve proletaryadan bamsz bir devrimci kyl
partisinin olasl sorunu ile bantldr. Bu son sorunun
hayati nemini anlamak zor deildir. Eer kyllk, de
mokratik devrim dneminde, kendi bamsz partisini kura
bilseydi, demokratik diktatrlk en gerek ve dolaysz an
lamda kurulabilir, ve proleter aznln devrimci hkme
te katlm sorunu yine nemli olur, ama ikinci plana d
erdi. Oysa ortada kalan durumundan ve toplumsal bi
leimin heterojenliinden tr kylln ne bamsz bir
politikas ne de bamsz bir partisi olabilecei, fakat dev
rimci dnemde, burjuvazinin politikas ile proletaryann
politikas arasnda b ir sepim yapmak zorunda kalaca ol
gusundan hareket edersek sorun tamamen tersine ev
rilir. Proletarya diktatrlnn dorudan doruya demok
ratik devrim iinden kmas olasln yaratan da, ky
lln politik nitelii hakkndaki bu deerlendirmedir
sadece. Bunda, tabii ki, kylln herhangi bir inkar.
(*) Proletarya v e Rus Devrimindeki Mttefiki. Top
lu Eserler, c. 11, s. 337
90

ihmali, ya da nemsiz grlmesi yoktur. Tarm so

runun btn toplumun hayat asndan sahip olduu be
lirleyici nem ve kyl devriminin korkun derinlii ve hereyi silip spren yaygnl olmakszn, Rusya'da prole
tarya diktatrlnn sz bile edilemezdi. Ancak tarm
devriminin proletarya diktatrl iin gerekli artlar
yaratm olmas da kylln kendi tarisel sorunlarn
kendi gc ile ve kendi nderlii altnda zemeyecek
olmasndan domutur. Burjuva lkelerindeki, hatta geri
lkelerdeki mevcut artlar altnda, bu lkelerin kapitalist
sanayi dnemine girmeleri ve defhiryolu ve telgraf alar
ile bir btn yaratmalar -bu yalnzca Rusya iin deil, ay
n zamanda in ve Hindistan iin de geerlidir- orannda,
kylln yneticilik veya hatta bamsz bir politik rol
oynama yetenei eski burjuva devrimleri dnemindekin
den bile daha da kaybolur. Srekli devrim teorisinin
en nemli zelliklerinden birini tekil eden bu fikri
srekli ve srarl bir biimde vurgulamam ayn zamanda
benim kyll, inkar ettiim eklinde olduka yetersiz
ve znde tamamen yanl bir sulamann domasna ne
den oldu.
Bir kyl partisi sorunu zerinde Lenin'in grleri
neydi? Bu soruyu cevaplandrabilmek iin, Lenin'in Rus
devrimi hakkndaki grlerinin 1905-17 dneminde geir
dii evrimi incelemek gerekir. Kendimi burada iki alnt
ile snrlayacam :
1907'de Lenin unlar yazm t:
Kk burjuvazinin politik birliinin gereklemesin
deki nesnel glkler byle bir partinin kurulmasna engel
olabilir ve kyl demokrasinin uzun bir sre iin imdiki
delikdeik, ekilsiz, yumuak, Trudovik- blimde(*) bir kit
(*) Trudovik'ler, kylln drt D um adaki temsilci
leri idiler, srekli olarak Kadetler (Liberalleri ile Sosyal
Demokratlar arasnda yalpalamalardr.

91

le olarak kalmasna yol aabilir... (VIII, 494). {*)

1809'da ise Lenin, ayn konu zerinde daha deiik
bir biimde dnmektedir;
Devrimci diktatrlk gibi ok yksek bir gelime
dzeyine ulam olan devrimin, daha skca biimlenmi
ve daha gl bir devrimci kyl partisi yaratacandan
en kk phe duyulamaz. Meseleyi baka trl dn
mek, yetikin bir insann belirli ana oranlarnn byk
lnn, biiminin ve geliim derecesinin bir cacuunki
gibi kalabileceini kabul etmek anlamna gelir. (XI, K
sm 1. 230). {**)
Bu varsaym dorulanm mdr? Hayr. Ancak, Lenini
tarih tarafndan tamamen dorulanana dek devrimci hk
met sorununa cebirsel bir cevap vermeye ynelten de
tam bu idi. phesiz, Lenin hibir zaman iin bu varsaym
sal forml gerein zerine karmad. Proletaryann ba
msz politik partisi iin mcadele onun hayatnn zn
oluturuyordu. Buna karlk tarihsiz epigonlar ise, bir
kyl partisinin kurulmasnn peinde koarak Cinli ii
leri Kuomintang'a teslim ettiler. i-Kyl Partisi adna
Hindistan'da komnizmi bodular, Kyl Enternasyonali
gibi tehlikeli bir hayal. Emperyalizme Kar Birlik maska
ral yarattlar, vs.
Yrrlkteki resmi dnce, Lenmin yukarda belirti
len, ksmen dsal ve zahiri, ksmen gerek olan, fakat
her zaman iin sorunun iinden kaynaklanan, elikilerini
irdelmek iin hibir aba gstermemektedir. imdilerde
aramzda eski gerici profesrlerden, daha saiam bir

(*) Devrim v e Kar-Devrim, Rusa Toplu Eserler, 4.

basm, XIII, 104.
(**) Devrimimizde Proletaryann Mcadele Hedefleri,
Rusa Toplu Eserler, 4. basm. XV. 344
92

belkemiine sahip olmakla deil fakat daha kkl bir ce

halet iinde bulunmakla ayrlan bir eit zel Kzl pro
fesrler tr doduundan beri Lenin'in tm elikileri
budanmakta ve temizlenmekte. yani dncesinin tm
dinamii ortadan kaldrlmaktadr; Standard alntlar ayr
ayr sicimlere dizilmekte, ve mevcut ann gereklerine
gre u ya da bu dizi dolama sokulmaktadr.
u nokta bir an bile akldan karlm am al; politik
adan bakir bir lkedeki devrimin sorunlar ancak ge
ni bir tarihsel aralktan sonra,
Avrupa'daki ve tm
dnyadaki uzun bir gericilik dneminden sonra keskinle
miti ve aradan bylesins uzun bir sre getii iin de
birok bilinmez iermekteydi. i ve kyllerin demokra
tik diktatrl forml ile Lenin, Rusyann toplumsal
artlarnn zelliini dile getirmitir. Bu forml deiik
biimlerde yorumlam, ancak Rus devriminin zel art
larn sonuna dek incelemeden redetmemitir onu. Bu zellik nerededir?
Btn dier sorunlarn dayand temel olarak tarm
sorununun ve genel olarak da kyl sorununun dev rol,
Narodnik ideolojileri ile, anti-kapitalist gelenekleri ile
ve devrimci heyecanlar ile ok sayda kyl aydnn ve
kyllere sempati besleyen insann bulunmas
-btn
bunlar, eer herhangi b irle rd e anti- burjuva devrimci ky
l partisi kurmak mmknse bunun en nce ve en kesin
anlamyla Rusya'da gerekleebileceini, gstermekteydi.
Ve aslnda byle bir kyl partisi, veya bir ii ve
kyl partisi -liberal veya proleter partilerden ayr olarakkurmak iin Rusya'da gerek illegal, gerek parlamenter,
gerekse bu ikisinin karm, btn politik yollar denen
mitir: Zemiya i Volya (Toprak ve zgrlk), Narodnaya
Volya (Halkn radesi), Cherny Peredel (Kara Datm),

93

legal Narodnicestvo (Poplistler), Sosyalist - Devrimci

ler, Halk Sosyalistler, Trudovikler, Sol SosyalistDevrimciler, vs., vs. Yarm yzyl boyunca, proletarya
partisinin ka rm d a bamsz bir durumu olon anti-kapltallst bir kyl partisinin yaratlabilmesi iin, denebilir
se, devasa bir laboratuvara sahiptik- En yksek noktaya,
1917'de bir sre iin gerekten kylln byk bir
ounluunun partisi olan S. R. Partisi ulat. Ama ne ol
du? Bu parti gelmi olduu bu yeri yalnzca kylle
ihanet etmek iin kulland ve liberal burjuvazinin safna
atlad. S. R.'ler tilf devletinin emperyalistleri ile koalis
yona girdiler ve birlikte Rus proletaryasna kar silahl
mcadele verdiler.
Bu gerekten klsik deney, kylle dayal kkburjuva partilerinin, ikincil sorunlarn gndemde bulunduu
tekdze tarih dnemlerinde hl bamsz bir politika g
debilir gibi gzktklerini; ancak, toplumdaki devrimci
bunalm esas mlkiyet sorunlarn gndeme getirdiinde,
kk-burjuva kyl partisinin otomatikman proletar
yaya kar burjuvazinin elinde bir ara haline geldiini gs
termektedir.
Eer Lenin'le aramdaki eski gr ayrlklar uradan
buradan rastgele toplanm alntlar dzeyinde deil de
doru tarihsel perspektifleri iinde incelenirse, o zaman,
anlamazln, en azndan benim amdan, demokratik
grevlerin zm iin proletaryann kyllk ile ittifak
yapp yapmamas gereklilii zerinde deil, fakat, prole
tarya ile kylln devrimci ibirliinin ne eit bir partlpolitlk ve devlet biimi alaca ve bunun, devrimin geli
imi zerinde hangi sonular dourabilecei
zerinde
olduu aka ortaya kar. Tabii bu tartma iindeki
kendi tavrmdan sz ediyorum, yoksa Bukharin ve Radek'

94

in o srralardaki tavriarmdan deil; bunu kendilerinin ce

vaplandrmas gerekir.
Srekli devrim formlnn. Leninin formlne ne
kcdar yakn olduu grafiksel olarak aadaki karlatr
ma iie gsterilebilir. 1805 yaznda, yani, Ekim genel grevi
ve Aralk Moskova ayaklanmasndan nce, Lassalle'in ko
numalarna yazdm bir nszde yle demitim:
Zamannda burjuvazinin yapm olduu gibi, poletoryann da grevini kyllk ve ehir kk burjuvazisinden
ald destekle yerine getirecei ok aktr. Proletarya
krsal kesime nclk eder, onu harekete eker, planlarnn
baarsnda ona pay ayrr. Ancak proletarya, kanlmaz
olarak, nclk durumunu korur. Bu, proletarya ve ky
lln diktatrl deil, kyllk tarafndan destek"
lenen proletarya diktatrldr. (*) (L. Troki, 1905
Yl, s. 281).
imdi, 1905'de yazlan ve 1909da Pcionyadc yaz
m olduum makalemde aktardm bu
szleri, Le
ninin yine 1909'da, Rosa Lksemburgun basks ile, eski
Bolevik forml yerine kyllk tarafndan desteklenen
proletaryann diktatrl formln kabul eden parti
konferansndan sonra yazm olduu u szler ile kar
latrn. Tavrnda radikal bir deiiklik olduunu syle
yen Menevlklere Lenin yle cevap veriyordu:
...Boleviklerin kendileri iin setikleri

formlde:

(*) Yzlerce dieri gibi bu alnt da, ta 1905 Devriminin eiinde bile, yani, Maslov, ThaJheimer, Thaelmann,
Remmele, Cachin, Monmousseau, Bela Iun, Pepper, Kuusinen ve dier Marksist sosyologlarn bana kylln ne
mini anlatmalarndan ok daha nce, kylln varln
dan ve tarm sorununun neminden haberdar olduumu
gstermektedir.
95

ardna takt kylle nderlik eden proletarya; yazl

dr. (**)
Btn bu formlasyonlarn amacnn ayn olduu ak deil m idir? Bu fikrin, kesinlikle proletarya ve kyl
ln diktatrln ifade ettii -kyllk tarafndan des
teklenen proletarya formlnn, proletarya ve kyl
ln diktatrlnn snrlan inde kald ak deil mi
dir? (XI, Ksm 1, s. 219, 224 Altn ben izdim). (***)
Bylece Lenin, cebirsel formle, bamsz bir kyl
partisi ve dahas onun devrimci hkmet iindeki hakim
rol fikrini d iarda brakan bir yap kazandrm aktadr:
proletarya kylle nderlik eder, proletarya kyllk
tarafndan desteklenir, bunun sonucunda devrimci ktidar
proletarya partisinin elinde toplanr. Ama bu da srekli
devrim teorisinin odak noktasndan baka bir ey deildir
zaten.
Bugn, yani, tarihsel snav verildikten sonra, dikta
trlk sorunu zerindeki eski gr ayrlklar hakknda en
fazia unlar sylenebilir;
Lenin, herzaman proletaryann nc rolnden hareket
ederek, ii ve kyllerin devrimci demokratik ibirlii ge
reini vurgular ve gelitirirken -ve bunu hepimize retir
ken- ben, deimez bir biimde bu ibirliinden hareket ederek, yalnzca cephe iinde deil fakat ayn zamanda bu
cephenin bana geecek hkmet iinde de proletarya
nn nderlii gereini vurguladm. Bunun dnda bir ay
rlk yoktur.
{**) 1909 Konferansnda Lenin, ardna takt kyl
le nderlik eden Proletarya Formln nerdi, ama so
nunda, Konferansta Meneviklere kar ounluu kazanan
PolonyalI Sosyal Demokratlarn formln destekledi.
(***> evrimimizde Proletaryann Mcadelesinin He
defi, Btn Eserler XV, 933 ve 339
96

Yukarda sylenilenlerle ilgili olarak iki alnt yapalm:

biri, Stalin ve Zinoviev'in Leninle benim grlerimiz arasmdoki antagonizmay kantlamak iin kullandklar
Sonular ve Olaslklar&dan, dieri ise, Radek'in ayn amala kulland, Leninin bana kar bir polemiinden.
te ilk a ln t:
Proletaryann bir hkmete katlmas da, bu hk
met iinde ancak hakim ve ynetici bir katlma olarak
nesnel bakmdan olanakl ve ilkeler asndan de kabul
edilebilir saylr. Tabii, byle bir hkmet, proletarya ve
kylln diktatrl olarak proletarya, kyllk ve ay
dnlarn diktatrl olarak, ii snf ile kk burjuva
zinin koalisyon hkmeti olarak adlandrlabilir; ancak her
durumda u soruyu sormak gerekir: hkmet iinde, ve
dolaysyla lke iinde hegemonya kimin elinde olacak.
Biz, ii hkmetinden szetmekle, hegemonyann ii s
nfna ait olmas gerektiini belirtmi olmaktayz (Srekli
Devrim s. 248.)
Zinoviev (1925'de!) feryat ediyor, nk ben (1905de!)
kyllk ile entelicensiyayr ayn kaba koymuum!.. Zino
viev'in yukardaki satrlardan anlad yalnzca budur. Entelicensiyaya yaplan deinmeler, entelicensiyamn bugn
knden tamamen deiik bir politik rol oynad o dne
min artlarndan kaynaklanmaktayd. O sralarda yalnzca
aydn rgtleri kyllk adna konumaktaydlar; Sosya
list - Devrimciler partilerini resmi olarak, proletarya, ky
llk ve entelicensiya ls zerine kurmulard; Menevikler ise, o sralarda da yazm olduum gibi, burjuva
demokrasisinin yeermekte olduunu ispat etmek ama
cyla nlerine kan her radikal aydnn eteklerine yap
yorlard. O gnlerde defalarca, entelektellerin bam
sz bir toplumsal grup olarak tamamen iktidarsz oldukla
rn, ve devrimci kylln tayin edici nemini vurgula
mtm.
97

Ama biz, burada, hi de savunmak niyetinde olmadtm bir polemik ifadesini tartyor deiliz. Bu alntnn ana fikri udur: demokratik diktatrln Leninist ieriini
tomamen kabul etmekte ve yalnzca bunun politik me
kanizmas hakknda daha ak bir tanm getirmekteydim,
yani proletaryay kk-burjuva ounluu arasnda bir
tutsak haline getirecek trden bir koalisyonun amalanamayacam belirtmekteydim.
imdi de Radek'in kendisinin de belirttii gibi Lenin'
in 1S16da biimsel olarak Trokiye fakat gerekte
Bukharin, Pyatakov, bu satrlarn yazar (yani, Radek) ve
dier birka yoldaa kar yazm olduu makalesini in
celeyelim. Radek'in yukardaki itiraf ok nemlidir: LeninIn b polemii yalnzca grnte bana ynelttiini o
zamanlar da biliyordum, nk aada gstereceim gi
bi, eletirisinin ierii gerekte benimle ilgili deildi. Bu
makalede kyll inkr etmekle sulanmaktaym ki,
bu sulama sonralar epigonlarn ve onlarn mezlerinin
temel silah haline geldi. Radekin deyimi ile bu makale
nin z u pasajdadr:
Eer proletarya, toprak aalarnn mlklerini kamu
latrmak ve monariyi ykmak iin krsal blgelerin pro
leter olmayan kesimlerini arkasndan srkleyebilirse, bu
nun iulusl burjuva devriminin tamamlanmas olacan
ve Rusya'da proletarya ve kylln devrimci demokra
tik dlktatrl'nn alaca biimin bu olacan Troki
hesaba katmamtr. (Xill, 214.) (*)
Lenin'ln, bu kylln inkar edilmesi sulamasn
yollad gerek adressin ben deil, devrimin demokratik
aamasn gerekten atlayan Bukharin ve Radek olduu,
yalnzca btn yukarda sylenmi olanlardan deil, fakat
ayn zamanda Radekin kendisinin aktard ve hakl ola
(*) Devrimin iki izgisi Hakknda, Rusa Btn Eserler, 4. basm, c. XXI, s. 382.

rak makalenin z diye niteledii yukardaki alntdan

da bellidir. Gerekten de Lenin, makalemde, ancak prole
taryann bamsz ve kararl politikasnn toprak aala
rnn m lklerini kamulatrmak ve monariyi ykmak iin
krsal blgelerin proleter olmayan kesimlerini arkasnda
toplayabilecei vs. eklindeki ifadeyi tmyle aktarm
ve unlar eklemitir: ...proletarya ve kylln devrim
ci demokratik diktatrlnn alaca eklin bu olaca
n Trockl hesaba katmamtr. Baka bir deyile Lenin
burada, Troki'nin aslnda Bolevik formln (iiler ve
kyller arasnda kurulacak olan ibirlii ve bu ibirliinin
demokratik grevleri) tm gerek ieriini kabul ettiini
dorulamakta ve denebilirse gelgelemekte, fakat onun, de
mokratik diktatrln, yani ulusal devrimin tamamlanma
snn bu olduunu hesaba katmadn sylemektedir. De
mek ki bu grnte keskin polemiksel makaledeki tar
tma devrimin ikinci aamasnn program ve snfsa! itici
gleri hakknda deil fakat tamamen bu glerin karlk
l politik ilikileri, diktatrln politik ve parti karakteri
hakkndadr. Ksmen o dnemlerde henz srelerin belirli
bir netlie ulamam olmas ve ksmen de eitli fraksi
yonlarn abartmalarnn bir sonucu olarak polemiksel yani anlamalar o gnlerde anlalabilir ve kanlmaz iken,
Radek'n bugn, tm olaylar yaandktan sonra, soruna
bylesine bir karklk sokmaya almas tamamen an
lalmaz bir abadr.
Lenin ile aramdaki polemik, znde, kylln dev
rim srasnda bamsz bir rol oynayp oynayamayaca
(ve bu bamszln derecesi), zellikle bamsz bir ky
l partisinin kurulup kurulamayaca zerineydi. Bu po
lemikte ben Lenin'i kylln bamsz roln abartmak
la suluyordum; Lenin de beni, kylln devrimci ro
ln yeterince gz nne almamakla. Polemiin mant
gerei buraya dayanlyordu. Ama bugn, yirmi yl sonra,
99

herhangi birinin kp da. bu eski szleri kullanmas ve

yaanm olar byk devrimci deneyimin altnda es
ki gr ayrlklarnn gerek eksenini ve bu ayrlklarn
lafzi deil faka t gerek boyutlarn sergilemek yerine,
sarfedilmi szleri o dnemin parti ilikilerinin btnl
nden koparacak her polemikse! abartmaya veya tekil
hataya m utlak bir anlam kazandrmaya almas, uta
nlacak bir davran deil midir?
Alntlar snrl tutm ak zorunda olduumdan, burada,
Lenin'in 1905 sonunda yazd fakat ilk kez 1926 ylnda
Lenin Derlemes'nin beinci cildinde (sayfa 451 )(*) yaynla
nan, devrimin aamalar takkndaki zet tezlerine dein
mekle yetineceim. Rodek de dahil olmak zere tm
Muhalefetilerin, bu tezlerin yaynlanmasn sevinle kar
lam olduklarn hatrlatmak isterim, zira bu tezleri ile
Lenin, Stalinist kanunlara gre Trokizm suu ilemek
teydi. Komnist Enternasyonalin Onbirinci Kongresinin
Yedinci Oturumunda Trokizmi mahkum etmek iin aln
m olan kararn en nemli noktalar, aka ve bilinli bir
biimde Leninin temel tezlerine kar yneltilmiti. Stalinistler bu yayn karsnda fkeyle dilerini gcrdatmlard. Derlemenin bu cildinin yaymcs olan Kamenev ba
na, eer aramzda bir bloun kurulmas sz konusu olma
sayd hibir eklide bu dokmann yaymlanmasna
msaade etmeyeceini kendi mahcup iyi niyetliliiyle
hi uyumayan bir aklkla sylemiti. Son olarak Kostrezvva'nn Bolevik dergisinde yaynlanan bir makalesinde,
bu tezler, bir btn olarak kylle ve zellikle orta ky
lle kar tavrndan tr Lenin'I Trokizm ile sulan
maktan kurtarmak amacyla kasdi bir biimde tahrif edil
mitir.

(*) Devrimin Evreleri, Gelime izgisi ve Olaslklar,

1005 Devrimi zerine Yazlan, Yntem Yaynlan, Nisan
1976, stanbul, s. 223-4.
100

Buna ek olarak Lenin'in aramzdaki gr ayrlklarn

deerlendiren 1809 tarihli bir makalesinden bir alnt ya
pyorum :
Bu konu hakknda Troki Yoldan kendisi de, de
mokratik nfus kesimlerinin temsilcilerinin ii hkmetin
de yer almaiarm, yani, proletarya ve kylln temsilcierinden oluan bir hkmeti kabul etmektedir. Proletar
yann devrimci hkmete katlmasnn hangi artlar altnda
mmkn olaca ayr bir sorundur, ve bu sorun zerinde
Bolevikler yalnzca Troki ile deil fakat ayn zamanda
PolonyG Sosyal Demokratlar ile de ayn grtedir. An
cak, devrimci snflarn diktatrl sorunu, u veya bu
devrimci hkmet iindeki ounluk sorununa, veya
Sosyal Demokratlarn u veya bu hkmete katlmalarn
mmkn klan artlar sorununa indirgenemez. (XI, Kasm
1, sayfa 229, Altn ben izdim.) (*)
Lenin'den yaplan bu alntda, Trokinin proletarya ve
kylln temsilcilerinden oluan bir hkmeti kabul et
tii ve bu yzden kyll grmemi olmad bir kez
daha doruianmakadr. Lenin daha da teye, diktatrlk
sorununun, hkmet iindeki ounluk sorununa indirgenemoyeceini
vurgulamaktadr. Bu
hi
tartlamayacak bir dorudur. Burada zerinde durulan, hereyden
nce, proletarya ve kylln ortak mcadelesi ve bunun
sonucu olarak proleter ncsnn liberal veya ulusal bur
juvaziye kar kyllk zerinde nfuz kazanmak iin ver
dii mcadeledir. Ancak iilerin ve kyllerin devrimci
diktatrl sorunu, hkmet iindeki u veya bu oun
luk sorununa indirgsnememekle birlikte, yine de dev
rimin zafere ulamas ile bu sorun, kanlmaz bir biim
de belirleyici sorun olarak ortaya kar. Grdmz gibi
Lenin (btn ihtimalleri gz nne alarak) ihtiyatl bir ka-

(*) evrimimizde Proletaryann Mcadelesinin Hedef

leri, Rusa Toplu Eserler, 4. basm, c. XV, s. 344.
101

yit koyar, zira olaylar partinin devrimci hkmete katl

ma noktasna kadar ulatnda, bu katlmn artlar zerlnde Troki ve Polonya'l Sosyal Demokratlar ile gr
ayrlklar doabilir. Dolaysyla bu muhtemel bir gr
ayrldr, ve Leninin, proletaryann temsilcilerinin demok
ratik hkmete bir aznlk olarak katlmalarn teorik a
dan mmkn grmesi hande ortaya kabilecektir. An
cak olaylar aramzda bu trden bir ayrlk yaratmad. 1917
Kasm'nda partinin yksek kademeleri arasnda. SosyaIi8t-Devrimciler ve Menevikler ile bir koalisyon hkme
tinin kurulup kurulmamas sorunu zerinde iddetli bir
mcadele patlad. Sovyetfer temeli zerinde kurulacak bir
koalisyona ilkesel olarak herhangi bir itirazda bulunmayan
Lenin, bu koalisyonda Bolevik ounluun korunmasn
sert bir biimde savundu. Bu tartm alar iinde Lenin
ile omuz omuza mcadele verdik.
imdi de Radek'i dinleyelim. Tm, proletarya ve ky
lln demokratik diktatrl sorununu neye ndirgi
yor?
yle soruyor: Eski 1905 Bolevik teorisinin dorulu
u nasl ortaya kmtr? Petrograd iilerinin ve ky
llerinin (Petrograd birlii askerleri) arl devirmek iin
(1917de -L. T.) ortak mcadele vermeleri ile. Nihayet,
1905 forml esas olarak belirli bir somut politik kuruluu
deil, yalnzca snflar aras ilikileri ngrmekteydi.
Bir dakika, ltfen! Eski Leninist forml cebirsel
diye tanmlarken, onun Radek'in dncesizce yapt gibi
ii bo bir klieye indirgenebileceim kastetmedim. Teme!
nokta gereklemitir: proletarya ve kyllk arl bir
likte devirmilerdir. Ama bu {emel nokta, istisnasz btn
muzaffer ya da yar-muzaffer devrimlerde gereklemitir.
arlar, feodal aaiar ve rahipler her zaman ve her yerde,
proleterlerin ya da proleterlerin nc atalar, plebler ve
kyllerin yumruklan le hrpalanmlardr. Bu daha 16.

102

yzylda Almanya'da (hatta ak daha nceleri de) byley

di. inde de militaristieri altedenler iiler ve kyller
di. Bunun demokratik diktatrlk ile ne ilgisi var? Bylesine bir diktatrlk eski devrimlerin hibirinde ortaya tkmad, ne de in devrimi srasnda. Neden kmad? nk,
devrimin kaba ilerini gerekletiren ii ve kyllerin
srtnda bur|uvazi oturmoktayd. Radek kendisini politik
kurumlardan ylesine soyutlamtr ki, bir devrimin en
temel noktasn, yani, devrime kimin nderlik ettiini ve
iktidar ele geirdiini unutmutur. Devrim b ir iktidar m
cadelesidir. Snflarn plak ellerle deH fakat politik
kurulular (partiler, vs) aracl ile verdikleri bir politik
mcadeledir.
Marksizm-Leninizm yntemininin karmakln t
myle renememi insanlar diye biz gnahkarlara k
an Radekin sergiledii anlay yle: Herey, iilerin
ve kyllerin ortak hkmetiyle sonulanmaldr; ve hatta
bazlar bunun, ii ve kyl partilerinin bir koalisyon h
kmeti olmas gerektiini dnmektedir.
Bu bazlar ne kadarda kaz kafal! Ya Radekin ken
disi ne dnyor acaba? Muzaffer bir devrimin, devrim
ci snflar arasndaki belirli bir ilikiyi yanstmak ve ona
damgasn vurmak zorunda kalmayacam m dnyor
yoksa? Radek sosyolojik sorunu ylesine derinletirmi
tir ki, geriye szse) bir kabuktan baka birey kalmam
tr.
iler ve kyller arasndaki ibirliinin bunun po
litik biimleri sorunundan soyutlanamayaca en iyi biim
de, yine Radekin M art 1927de Komnist Akademide yap
t konumada sarfettii szlerden anlalabilir;
Bir sene kadar nce Pravdada yazm olduum bir
makalede bu (Kanton) hkmeti, kyllerin ve iilerin
hkmeti diye tanmlamtm. Yaymclardan bir yolda
bunun bir yanllk olduunu sylemi ve bunu il-kyi
hkmeti diye- deitirmiti. Buna itiraz etmedim ve ii103

kyl hkmeti olarak kalmasna msaade ettim.

Bylece Mart 1927'de (1905'de deil) Radek, ii ve
kyl hkmetine kar bir kyl ve ii hkmeti olabile
cei grn savunmu oluyordu. Bunu Pravda yaymcs
kavrayamamt. Yemin ederim, ben de anlayamadm. IiKyl hkmetinin ne olduunu yi biliriz. Ama buna kar
t olarak bir kyl-ii hkmeti ne ola? Ltfen bize,
sfatlardaki bu esrarengiz yer deiikliinin anlamn aklaynz. ite burada sorunun can damarn yakalyoruz.
1926'da Radek, ang Kay-ek'in Kanton hkmetinin bir
kyl ve ii hkmeti olduuna nanyordu. 1927de ayn
forml yineledi. Gerekte ise bu hkmetin, iilerin ve
kyllerin devrimci mcadelesini smren ve daha sonra
onlar kan ile boan bir burjuva hkmeti olduu aa k
t. Bu hata nasl aklanabilir? Bu Radek iin basit bir
deerlendirme hatas m idi? Uzaktan yanl deerlendir
mek kolaydr. O halde neden, Anlayamamm, greme
miim, bir hata yapmm demiyor? Fakat hayr, bu is
tihbarat yoksunluunun dourduu olgusal bir hata deil,
tersine, bugn iyice aa km olduu gibi derin bir
ilkesel hatayd. i-kyl hkmetine kar olarak bir
kyl-ii hkmeti, Kuomintang'dan baka birey deildir.
Bunun baka hibir anlam olamaz. Kyllk eer prole
taryay takip etmezse, burjuvazinin peine taklr. Bu soru
na, ifte-snfl. ii-kyi-partisi tezini ortaya atan Sta
linist anlaya kar yaptm eletiride yeterli akl ka
zandrdm tahmin ediyorum (bu Stalinist tez iin bkz.
Komnist Enternasyonal Program Tasla). i-kyl h
kmetinin tersine Kanton Kyl-ii hkmeti ayn za
manda, bugnk Cin politika dilinde, proletarya, diktatr
lne kar demokratik diktatrlksn en anlalr ifa
desidir; bir baka deyile. Komnist Enternasyonalin
Trokist diye tanmlad Bolevik politikasna
kar
S talinist Kuomintang politikasnn somutlandr.

104

BLM 4

SREKL DEVRM TEORS PRATKTE

NASIL BR GRNM KAZANDI?
Teorimize kar yapt eletiriye Radek ayn zaman
da bir de bundan kan taktik diye bir blm eklemi.
Bu ok nemli bir ilavedir. Trokizmin bu konudaki res
mi Stalinist eletirisi imdiye kadar yalnzca teori alann
da olmutu... Ama Radek iin bu yeterli deildir. O,
inde izlenen belirli bir (Bolevik) taktik izgiye kar m
cadele vermektedir. B,u izgiyi, srekli devrim teorisi diye
tanmlayarak gzden drmeye almaktadr, ve bunun
iin de, gemite bu teoriden yanl bir taktik izgi do
mu olduunu gstermek, ya da bunu sanki bir bakas
gstermi gibi davranmak zorundadr. Burada Radek, oku*
yucularm aka aldatmaktadr. Kendisi devrimin tarihin
den haberdar olmam, onun iinde hibir zaman yer
olmam olabilir. Ama, sorunu dokmanlar araclyla in
celemek iin en kk bir aba sarfetmemi olduu da ok
ak. Buna ramen, bu dkmaniarn en nemlileri benim
Toplu Eserler'imin ikinci cildinde bulunabilirdi. Okuma bi
len herkes bunlara gz gezdirebilir. Ve bu yzden, Radeki,
1905 ylnda Rusya'da illegal olarak bulunmama ve 1906
yln hapishanede geirmeme ramen ilk devrimin hemen

105

her aamas boyunca, devrimin glerinin deerlendiril

mesi ve bunlarn grevleri sorunlar zerinde Lenin ite
tam bir dayanma iinde bulunmu olduumdan haber
dar etmek isterim . Burada kendimi en az saydaki delil ve
dokmantasyon ile snrl tutm ak zorundaym.
1905 ylnn ubat aynda yani ilk Bolevik Kongre
sinden iki veya ay nce yazm olduum ve Mart ayn
da yaymlanan bir makalemde yle demitim :
Halkla ar arasndaki, zaferden baka bir dncesi
olmayan iddetli mcadele; bu mcadelenin en yksek
noktas olarak tm ulusun ayaklanmas; halkn ad
dmana
kar zaferinin devrimci doruu olarak ge
ici hkmet: arc gericiliin silahszlandrlmas ve hal
kn geici hkmet tarafndan silahlandrlmas; genel, eit, dolaysz ve gizli oy temeline dayal kurucu meclisin
toplanmas - bunlar devrimin nesnel olarak belirlenen aamalardr. (Toplu Eserler, Cilt 11, Ksm 1, sayfa 323).
Benim temel sorunlar zerinde Bolevikler ile tam
bir dayanma iinde bulunduumu anlayabilmek iin, bu
satrlar 1905 ylnn Mays aynda toplanm olan Bol
evik Kongresinin kararlar ile karlatrmak yeteriidir.
Hepsi bu deil. Bu makale ile uyum iinde, o sralar
da illegal olarak almaya balam olan geici hkmet
zerindeki tezleri Petersbungda Krassin le anlaarak
formle ettim. Krassin bunlan Bolevik Kongresinde sa
vundu. Lenin'in aadaki szleri, kendisinin bu tezleri ne
denli onayladn gsterir:
Yolda Krassinin grlerini btnyle paylayorum.
Bir yazar olarak, sorunun edebi formlasyonuna byk
nem vermem doaldr. Mcadelenin amacnn nemi,
Yolda Krassin tarafndan ok doru bir biimde gste
rilmitir ve ben tamamen onun yanndaym. Bir insann
106

ele geirmek iin savat eyi bilmeden mcadele ver

mesi imknszdr... (VI, 180) {*)
Krassin'ln bu geni tebliinin byk bir ksm Kong
re kararlar iine alnmtr. Bu tebliin benim tarafmdan
yazld Krassin'irt bana gndermi olduu ve halen elim
de bulunan bir not ile kantlanmaktadr. Parti tarihindeki
bu olayn tm, Kamenev ve dierlerince ok iyi bilinir.
Kyllk sorunu, kyll ii sovyetlerine yakla
trmak, Kyl Biriikleri ile yakn ibirlii kurmak sorunu,
Petersburg Sovyetini hergn biraz daha fazla ilgilendiri
yordu. Acaba Radek'in Sovyet'in liderliinin bana brakl
m olduundan haberi var m? te o sralarda devrimin
taktik grevleri hakknda yazm olduum yzlerce formlasyondan bir ta n e s i:
Proletarya, ehir kitlelerinin sava eylemlerini y
neten ve ordu ve kyllkle sava ittifak gndeme ge
tiren. ehir apnda Sovyetler kurmaktadr.
(Naalo,
say 4, Kasm 17).
tiraf ederim ki. otokrasiden Sosyalizme bir sramadan sz etmediimi ispat eden alntlar yapmak ok s
kc ve hatta utandrc oluyor. Ancak yaplacak baka birey yok. rriein, ubat 19D6'da, Kurucu Meclisin grev
leri zerine, Radekin bugnlerde, Stalini izleyerek dnn
oportnist politikasnn izlerini ar-soi bir sprge ile te
mizlemek amacyla yapmaya alt gibi, Kurucu Meclisi
Sovyetlerin karsna hi de dikmeden, unlar yazm
tm :
(*) R. S. D. . P nc Kongresindeki Konuma. Rus
a Toplu Eserler, 4. basm, c. VI31, s. 366. Lenin bu konu
masnda Krassine, onun parti iindeki ismi (Ziminl ile
hitap etmitir. (Trokinin ilk Bolevik Kongresi diye adlan
drd bu kongre tarihe RSDP'nin nc kongresi ola
rak gemitir -t..n.)
107

zgrle kavuan halk kendi gcyle Kurucu Meclis'i kuracaktr. Kurucu Meclis'in grevleri cok byk ola
cak, Devleti
demokratik ilkeler, yani, halkn m utlaK
hkmranl ilkeleri zerine yeniden ina edecektir. G
revi, halk m ilisini rgtlemk, geni tarm (toprak) refor
munu uygulamak ve sekiz saatlik ign ve kademeli ver
gilendirme sistemini getirmek olacaktr. (Topfu Eserler,
c ilt 11, Ksm 1, sayfa 349).
Ve ite 1905'de, bir ajitasyon brornde sosyalizme
dorudan doruya geilmesi sorunu zerine yazdklarm:
Rusya'da hemen sosyalizme geilmesi dnlebilir
mi? Hayr, krsal blgelerimiz ok cahil ve bilinsizdir.
Kyller arasnda bugn bile cok az sayda gerek sos
yalist vardr. lk nce, kitleleri karanlk iinde tutan otok
rasiyi devirmeliyiz. Kr yoksullan tm vergilendirmelerden
kurtarlmal; kademeli vergilendirme, genel zorunlu eitim
uygulanmal; son olarak, kr proletarya ve yar prole
taryas ehir proletaryas ile tek bir sosyal demokrat or
du halinde btnletirilmelidir. Byk sosyalist devrimi
ancak bu ordu gerekletirebilir. (Toplu Eserler, Cilt 11,
Ksm 1, sayfa 228).
Kesintisiz devrim dncesi sosyalist basnda ilk kez
formle edildiinde (artan toplumsal atmalar kitlelerin
yeni kesimlerinin ayaklanmalar, proletaryann ynetici s
nflarn ekonomik ve politik ayrcalklarna kar ynelttii
bitmez tkenmez sa(d:rlar ile birlikte, mutlakiyet ve feoda
lizmin yofk edilmesini sosyalist devrime balayan dnce)
istisnasz tm ilerici basnmzdan fkeli feryatlar yk
seldi. (Srekli Devrim inde s. 258.)
lk nce, bu satrlarn ierdii kesintisiz devrim ta
nmna dikkat ekmek isterim : bu tanm, ortaa kalnt
larnn yok edilmesini, keskinlemekte olan bir dizi top
lumsal atmann aracl ile sosyalist devrime bala
maktadr. 0 halde srama bunun neresinde? Demokratik
108

aama nasl atlanmaktadr? Ve hereyin tesinde, 1917'de

olan da bu deil miydi?
Veri gelmiken belirtelim, 1905 ylnda ilerici basnn
kesintisiz devrim iin bast yaygaralar, eyrek yzyllk
bir gecikme ile sorunla uramaya balayan bugnk ar
latan kalemrlerin pek de ilerici olmayan teryatlar ile
hibir biimde kyaslanamaz.
Srekli devrim sorunu zerindeki dncelerimi yaz
maya baladmda, o sralarda Boleviklerln nc gaze
tesi olan ve Lenin'in ihtiyatl editrl ile yaymlanan
Novaya Zhlzn'in tavr ne olmutu? Bu nokta hi de nem
siz deildir, nk. Radikal burjuva
gazetesi Naa
Zhszn'de kan ve Lenin'in daha aklc grlerini Trokinin srekli devriminin karsna dikmeye alan bir
makaleye, Bolevik Novaya Zhizn'in (2? Kasm 1905'de)
verdii cevap y le :
Bu temelsiz varsaym tamamen samadr. Yolda
Troki, proleter devriminin, ilk aamada durmayp, sm
rcleri bir kenara iterek yoluna devam edebileceini sy
lemitir; Lenin ise politik devrimin yalnzca ilk adm ol
duuna iaret etmitir. Naa Zhlzn yaymcs bunlar ara
snda bir eliki bulmak istiyor... Btn yanl anlamalar
ilk olarak, sosyal devrim adnn bile Noa Zhlzn'de uyan
drd rkntden; ikinci olarak bu gazetenin Sosyal De
mokratlar arasnda keskin ve arpc gr ayrlklar ke
fetmek arzusundan; ve nc olarak da Yolda Troki'nin
kulland tek bir darbede sznden kaynaklanmaktadr.
Naalonun 10. saysnda Yolda Troki bu fikri olduka
ak bir biimde ortaya seriyor:
Devrimin tam zaferi, proletaryann zaferidir, diye
yazyor Yolda Troki. Ama bu zafer ayn zamanda devri
min gelecekteki kesintisizlii de demektir. Proletarya te
mel demokratik grevleri gerekletirir ve politik yneti
mini glendirme yolundaki mcadelesinin i mant, be109

lirlj bir anda, onun nne tmyle sosyalist nitelikte olan

sorunlar karr. (Sosyal Demokratlarn) asgari ve azami
programlar arasnda devrimci bir sreklilik kurulmutur.
Bu, tek bir darbe, ya da tek bir gn veya ay sorunu
deil, fakat btn bir tarihsel dnem meselesidir. Bunun
sresini nceden belirlemeye almak samalk olur.
Tek bana bu alnt, bir anlamda bu brorn omac
iin yetenidir. Epigonlarn daha sonralar yneltmi olduk
lar eletirileri, Leninin ynettii Novaya Zhizn' in aktar
m olduu yukardaki makalemden daha ak, daha kesin
ve yadsnomayacak bir biimde rtecek baka birey
olabilir mi? Makalemde muzaffer proletaryann, demok
ratik grevleri zmleme sreci iinde, durumunun man
t gerei belirli bir aamada kanlmaz olarak tmyle
sosyalist nitelikteki sorunlarla kar karya gelecei an
latlmaktadr. Proletarya diktatrlnn kanlmaz bir
sonucu olan asgari ve azami programlar arasndaki s
reklilik de ite tam bu noktada yatmaktadr. Bu tek bir
darbe deildir, bir srama deildir - o zamanlar kk
burjuva kampndaki eletirmenlerime byle aklyordum
bunu - tersine, bu btn bir tarihsel dnemdir. Ve Lenin'in
Novaya Zhlzn bu gr ile tam uyum iindedir. Daha da
nemlisi, umarm, bu gr, gerek geliim sreci iinde
ve 1917de kesin olarak dorulanmtr.
Naa Zhiznin kk burjuva demokratlarnn yansra,
1905de ve zellikle 1906 da devrimin yenilgisinden sonra,
demokrasiden sosyalizme yaplacak dev sramadan
sz edenler esas olarak Menevikler idi. Menevikler ara
snda, bu alanda kendilerini gsterenler zellikle Martinov
ve rahmetli Yordanski idi. kisi de daha sonralar sadk
Stalinistler olmulardr. Sosyalizme sramay bana yk
lemeye alan Menevik yazarlara kar 1906da yaz
dm zel bir makalede, bu dncenin yalnzca yanl
ln deil, fa kat ayn zamanda samaln da ayrntl
110

olarak ve herkesin anlayabilecei bir dille anlatmtm.

Bu makaleyi bugn, epigonlarm eletirilerine kar hemen
hi deitirmeden yeniden yaymlayabilirim. Ama belki,
makalenin aadaki ekilde sonulandn sylemek de
yeterli o lab ilir:
Eletirmenim Yordanskiyi temin ederim ki politik bir
engeli bir gazete makalesinde atlamann, ayn eyi pratik
te yapmaktan ok farkl olduunu iyi anladm. (Toplu
Eserler, Cilt 11, Ksm 1, sayfa 454.)
Umarm bu yeter. Eer yetmezse devam edebilirim,
bylece Radek gibi eletirmenler, ydrglarn valyece ileri srebilmek iin gerekli maateryalin ellerinde bulun
m am asndan yaknmaktan kurtulurlar.
1906da hapishanede yazm olduum ve biter bitmez
Lenin tarafndan yaymlanan Bizim Taktiklerimiz adl bro
rm yle sonulanyor:
Proletarya, kyl ayaklanmalarn desteine alacak
ve politik hayatn merkezleri olan ehirlerde de balatm
olduu davay zafere kadar gtrecektir. Kylln te
mel glerinin desteini kazandnda ve onu ynettiinde
proletarya yalnzca gericilie nihai ldrc darbeyi vur
makla kalmayacak, fakat ayn zamanda devrimin zaferini
salama alacaktr. (Toplu Eserler, Cilt 11, Ksm 1, sayfa
448).
Kyllk byle mi ihmal edilir? Bu makalede ayn za
manda u fik ir de ilenmiti:
Devrimin kar durulmaz geliimi zerine gelitirilen
taktiklerimiz, elbette, devrimci hareketin kanlmaz veya
mmkn veya hatta muhtemel evre ve aamalarn ihmal
etmemelidir. (Toplu Eserler,C ilt 11, Ksm 1, sayfa
436.)
Fantastik bir sramaya m benziyor bu?
lk Sovyetin Dersleri (1906) adl makalemde, devrimin
111

gelecekteki geliim olaslklar (ya da, gerekte ortaya

kt ekliyle, yeni devrim) iin u tabloyu izmitim :
Tarih kendini yinelemez -ve yeni Sovyet, elli gnn
(1905 KasmTndan Aralk ayna kadar) olaylarn bir kez
daha yaamak zorunda kalmayacak; bunun yerine, eylem
programn tamamen bu dnemden karabilecek. Bu prog
ram yeterince aktr. Ordu, kyllk ve ehir kk bur
juvazisinin en a lt halk kesimleri ile devrimci ibirlii. Otokrasinin lavedilmesi. rgtsel yapsnn paralanmas:
ksmen ordunun yeniden rgtlenmesi, ksmen de lave
dilmesi; brokratik poiis rgtnn datlmas. Sekiz
saatlik ign. Halkn, ve hepsinden nce proletaryann,
silahlandrlmas. Sovyetlerin, devrimci ehir z-ynetiminin
organlar haline dntrlmesi. Krsal blgelerde, tarm
devrlminin organlar olarak kyl temsilcileri (kyl komi
teleri) Sovyetlerinin kurulmas. Kurucu Meclis seimlerinin
rgtlenmesi ve halkn temsilcileri iin belirli bir eylem
program temeli zerinde seim mcadelesi. (Toplu Eser
ler, Cilt 11, Ksm 1, sayfa 206).
Btn bunlar, tarm devriminin atlanrfas, veya bir
btn olarak kyllk sorununun ihmal edilmesi mi demek
oluyor? Btn bunlar, benim devrimin demokratik grev
lerini grememi olduumu mu kantlyor? Hayr. yleyse
Radek'in izmi olduu politik tablonun ortaya koyduu
nedir? Hibir ey.
Radek byk bir cmertlikle, fakat ayn zamanda ok
belirsiz b ir biimde, benim 1905 ylnda ilemi oiduum ve
kendisinin arptarak vermeye alt izgi ile Meneviklerin tavr arasnda bir farkllk olduunu belirtiyor, ve
bunu Meneviklerin eletirilerinin drtte n tekrarla
yarak yaptnn farknda olmuyor; Trokinin yntemleri,
hi phesiz, Menevik!erinkinn ayn olmasna ramen
diyor Radek cizvite bir tavrla, yine de amac onlarnkin
den deiikti. Bu znel formlasyonu iie Radek soruna
112

kendi yaklamn geersiz klm oluyor. Lassalle bile so

nucun araca baml olduunu ve son tahlilde onun tara
fndan belirlendiini biliyordu. Bu konu hakknda bir oyun
bile yazmt (Franz Von Sickingen). Fakat benim ara
larm Meneviklerinki ile bir ve ayn klan ey nedir? Ky
lle kar tavr. Delil olarak Radek, Lenin'in yukarda
alnt yaptmz 1916 makalesinden satr gsteriyor,
ve arada Troki'nin ismini kullanmasna ramen Leninin
aslnda Bukharin ve kendisini kastettiini de belirtiyor.
Lenin'den aktard ve, yukarda da grdmz gibi, Le
nin'in makalesinin ieriinin btn tarafndan rtlen
alntnn yamsra Radek
Trokinin kendisine de atf
yapyor. Menevik anlayn kofluunu gstererek, 1916
tarihli makalemde u soruyu sormutum: Ynetici g li
beral burjuvazi olmayacaksa kim olacaktr? Bir kere hereyden nce siz Menevikler hibir ekilde kylln
bamsz bir rol oynayabileceine inanmyorsunuz. Ve
byiece Radek beni sust yakaladn dnyor: Troki
kyllnn rol hakknda Menevikler ile uzlayor.
Menevikler, kyllkle kurulmas pheli ve gvenilmez
ittifak adna liberal burjuvazinin itilmesisne msaade edilemiyeceinl savunuyorlard. Meneviklerin yntemsi
buydu; benimki ise, liberal burjuvazinin bir kenara itilerek
devrimci kylln liderlii iin mcadele edilmesinden
oluuyordu. Bu temel konu zerinde Lenin'le aramda hibir
gr ayrl yoktur. Menevlklere kar verdiim mca
dele srasnda ortlara: Siz hibir ekilde kylle ynetci rol yklemeyi dnmyorsunuz dediimde bu.
Radek'in ima etmeye alt gibi. Meneviklerin yntem
leri ile gr 'birliinde olmak deil, fakat baka bir se
enein aka ileri srlmesi idi: ya liberal pltokrasinin
diktatrl, ya da proletarya diktatrl.
Meneviklere kar 1916 ylnda ileri srm olduum
ve Radek'in imdi haince bana kar kullanmaya alt
113

bu tamamen doru sav, bundan dokuz yl nce, 1907

Londra Konferansnda, proleter olmayan partilere kar
alnacak ta vr konusunda Bolevik/erin tezlerini savunur
ken de kullanmtm. Devrimin ilk yllarnda, Bolevikierin
eitli snf ve partilere kar tavr olarak antolojilere ve
ders kitaplarna alnan bu konumamn ana ksmjn bura
ya aktaryorum. Srekli devrim teorisinin ksa ve zl bir
formlasyonunu ieren bu konumamda unlar sylemi
tim:
Menevik yoldalara gre, kendi grleri son dere
ce ok boyutludur. Bu arkadalar, sk sk benim Rus devrimlnin geliimi hakkrdaki grlerimin ar basit olduu
nu syleyerek beni sulamaktadrlar. Ve buna ramen, ok
boyutluluun biimlerinden biri olan, ar ekilsizliine
ramen -ve belki de bu ekilsizliinden tr- Meneviklerin grleri, Bay Milyukov'un bile anlayabilecei ok
basit bir model durumuna dmektedir.
kinci Duma Seimlerinin Sonucu Ne Oldu? adl son
sralarda yaymlanm olan bir kitaba yazd sonszde
Kadet Patisinin ideolojik lideri unlar yazyor: Kelimenin
dar anlamyla sol gruplarla, yani, sosyalist vs devrimci
gruplarla bjr anlamaya varmak daha g olacaktr. Ama
burada bile, aramzda anlamay belirli bir oranda kolay
latracak, kesin olumlu nedenler olmasa bile, baz ok
olumsuz nedenler bulunmaktadr. Onlarn amac bizi ele
tirmek ve gzden drmektir; tek bu nedenden tr bile
var olmamz ve hareket etmemiz gerekmektedir. Bildiimiz
gibi, sosyalistlere gre, sadece Rusya'da deil fakat b
tn u sralarda yer almakta olan devrim sosyalist deil
fakat bir burjuva devrimidir. Burjuva demokrasisi tarafn
dan gerekletirilecek bir devrim dir bu. Bu demokrasiyi
amak...btn dnyada hibir sosyalistin hazr olmad
bireydir, ve eer lke onlar Dumaya bu kadar ok say
da yollamsa, bunu kesinlikle sosyalizmi hemen kursun

114

lar veya burjuva reformlar aracl ile hazrlasnlar di

ye yapmamtr... Onlar ypratacak olan parlamenterlik
grevini, kendileri yklenmektense, bize brakmalar ken
dileri iin ok daha avantajldr.
Grdmz gibi Mllyukov bizi sorunun can evine
getirmekte. Yukarda yaplan alnt Meneviklerin devrim ve
burjuva ve sosyalist demokrasiler arasndaki iliki konu
sundaki grlerinin btn nemli unsurlann sergilemek
tedir.
Yer almakta olan devrim sosyalist deil burjuva devrim idir' -bu ilk ve en nemli noktadr. Burjuva devrimi
'burjuva demokrasisi tarafndan gerekletirilmelidir' - bu
da ikinci nokta. Sosyalist demokrasi burjuva reformlarn
yrtemez, onun rol tmyle muhalefet ile snrl kalr:
'Eletir ve gzdn dr'. Bu nc nokta. Ve son ola
rak -drdnc nokta- sosyalistlerin muhalefette kalabilme
leri iin, bizim (yani, burjuva demokrasisinin) var olma
s ve hareket etmesi gerekmektedir.
Fakat eer biz var olmazsak ne olur? Ve eer, bur
juva devriminin nnde yryebilecek bir burjuva demok
rasisi yoksa ne olacaktr? O zaman icat edilmelidir. Menevlzmin vard sonu tam budur. Kendi hayalinden, ni
telikleri ve tarihi ile birlikte bir burjuva demokrasisi ya
ratr.
Materyalistler olarak ilk nce, burjuva demokrasisi
nin toplumsal temeli sorununu ele almalyz: hangi kesim
ler veya snflar zerinde ykselebilir o?
Devrimci bir g olma asndan byk burjuvazi
bir kenara braklabilir, -hepimiz bu konuda anlayoruz.
En geni anlamyla bir ulusal devrim olan Byk Fransiz
Devrimi zamannda bile baz Lyonlu sanayiciler kar-devrimci bir rol oynamlard. te yandan bize, burjuva dev
riminin nc gcnn orta burjuvazi ve ayn zamanda.
115

ve zellikle, kk burjuvazi olduu sylenmektedir. Ama

bu kk burjuvazi neyi temsil eder?
Jakotoinler, zanaat loncalarnn iinde gelien ehir
demokrasisine dayanmlard, kk patronlar, tacirler ve
(bunlara skca bal) olan, ehir halk devrimci baldr
plaklar ordusunu, Montagnard'larn nc partisinin taba
nn oluturuyordu. Devrimin tm ykn omuzlarnda ta
yan, zanaat loncalarnn uzun tarihsel okul dneminden
gemi olan bu ehir halk kitlesiydi. Devrimin nesnel
sonucu, kapitalist smrnn 'normal' artlarnn yaratl
mas oldu. Ancak, tarlh9el srecin toplumsal devinim ya
salar yleydi k, sonuta, burjuva egemenliinin artlar,
sr tarafndan, sokaklarn demokrasisi tarafndan, bal
dr plaklar tarafndan yaratlmt. Onlarn terrist dikta
trl burjuva toplumunu eski pisliklerden temizlemi ve
bundan sonra burjuvazi, kk burjuva demokrasisinin
diktatrln ykarak iktidara gelmitir.
imdi soruyorum -ne yazk ki ilk kez deili- lkemiz
de, devrimci burjuva demokrasisini ykseltecek, onu ikti
dara getirecek ve eer proletarya muhalefette kalrsa, onun (burjuva dempkrasisinin-, n.) dev grevlen zm
lemesini mmkn klacak hangi toplumsal snf vardr?
Ana sorun budur, ve bunu bir kez daha Meneviklerin
nne getiriyorum.
Doru, lkemizde ok geni devrimci kyl kitleleri
vardr. Ama Menevik yoldalar ne denli devrimci olursa
olsun kylln bamsz, hele hele nc bir politik rol
oynayamayacan benim kadar iyi bilmekteler. Hi phe
siz, kyllk devrimin hizmetinde dev bir gtr; ama hi
bir Marksist, bir kyl partisinin burjuva devrimini yne
tebileceine, ve ulusun retici glerini, bal bulunduu
arkaik zincirlerden kendi giriimi le kurtarabileceine inan

116

maz. Modern toplumda egemen olan ehirdir ve ancak

ehir, burjuva devriminde egemen bir rol oynayabilir. (*)
imdi, lkemizde ulusu peinden srkleyecek e
hir demokrasisi nerededir? Yolda Martinov, elinde by
tele, defalarca aramtr bunu. Ve en sonunda Saratov
lu retmenleri, Petersburg'lu avukatlar ve Moskova'l
istatistikileri bulmutur. Btn yandalar gibi onun da
gz nne almay redettii tek ey, onsekizinci yzyl son
larnda baldr plaklarn yar-proleter zanaatkar demok
rasisinin igal ettii yeri, bugn Rus devriminde sanayi
proletaryasnn fethetmi olduudur. Yoldalar, dikkatinizi
bu temel olguya ekmek isterim.
Bizim byk apl sanayimiz organik olarak kk el
sanatianndan domamtr. Bizim ehirlerimizin ekonomik
tarihinde herhangi bir loncalar dnemi yaanmamtr. Ka
pitalist sanayi bizim lkemizde Avrupa sermayesinin do
rudan ve dolaysz basks sonucunda kurulmutur. Hemen
hemen bakir, ilkel topraklar zerinde/zanaat kltrnn
hehangi bir direnmesiyle karlamaksam ykselmitir bu.
Yabanc sermaye lkemize devlet borlanmalar ve zel
giriim aracl ile girmitir. Etrafnda sanayi proletaryas
ordusunu toplam ve zanaat iletmelerinin domasn ve
gelimesini nlemitir. Bu srecin bir sonucu olarak e
hirlerde, u anda burjuva devriminin temel gc olan,
son derece gelimi bir sanayi proletaryas ortaya km-,
tr. Bu bir olgudur. Tartmasz bir gerektir bu ve devrim
ci taktiklerimizin temeli olarak alnmaldr,
Eer Menevik yoldalar devrimin zaferine inanyor
larsa, ya da bylesine bir zafere sadece ihtimal veriyor
(*) Srekli devrimin, gecikmi eletirmenleri de bu
grde mi acaba? Bu temel ilkeyi Dou lkeleri, in,
Hindistan, vs. iin de geerli saymaya hazr mdrlar?
Evet mi, hayr m? - L. T.
117

olsalar bile, lkemizde devrimci iktidar zerinde proletar

yadan baka hibir tarihsel hak sahibinin bulunmad
gereini tartamazlar. Byk Fransz Devriminde kk
burjuva ehir demokrasisinin devrimci ulusun nderliini
yklenmi olduu gibi, bizim ehirlerimizin tek ve yegane
devrimci demokrasisi ofan proletarya da kyl kitlelerin
den destek salamal ve iktidar eline geirmelidir -eer
devrimin herhangi bir zafer olasl varsa.
Dorudan doruya proletaryaya, ve onun aracl ite
kylle dayanan bir hkmet, henz sosyalist diktatr
lk deildir. Burada bir proleter hkmetinin nnde ya
tan daha ilerdeki olaslklardan sz etmeyeceim. Prole
tarya iktidar da devrilebilir, tpk burjuvazinin iktidar yo
lunu temizlemek iin Jakobin demokrasisinin devrildii
gibi. Ancak bir noktay aklamak isterim: eer lkemizde
ki devrimci hareket, Plekhanov'un nceden syledii gibi,
bir ii hareketi olarak zafere ularsa, o zaman devrimin
zaferi ancak proletaryann devrimci zaferi eklinde mm
kn olur -aksi takdirde tamamen imkansz olur.
Bu sonu zerinde srar ediyorum. Eer proletarya
ile kyllk arasndaki toplumsal antagonizmalarm prole
taryay kylln ncs haline gelmekten alkoyaca
ve proletaryann kendi bana zaferi gerekletirmek iin
yeterince gl olmad kabul edilirse -o zaman zorunlu
olarak, devrimimizde hibir baar ansnn bulunmad
sonucuna ulalr. Bylesine artlar altnda, liberal burju
vazi ile eski otoriteler arasnda bir ittifak, devrimin doal
sonucu olmak zorundadr. Bu, olabilirlii hibir ekilde
inkar edilemeyecek bir gelime trdr. Ama aktr ki
bu devrimin yenilgisi demektir ve onun (devrimin-.) i
zayfl tarafndan belirlenmitir. znde Meneviklerln
tm tahlilleri -hsreyden nce proletaryay ve onun kyl'
lk ile muhtemel ilikilerini deerlendirileri- onlar zorunlu
olarak devrimci karamsarlk yoluna sokmaktadr.

118

Ama onlar israrlt bir biimde bu yolun dna kma

ya ve... burjuva demokrasisi temeli zerinde devrimci
iyimserlik oluturmaya almaktadrlar.
Buradan da Kadet'lere kar tavrlar domaktadr.
Onlar iin Kadetler. burjuva demokrasisinin sembol, bur
juva demokrasisi ise devrimci iktidarn doal doruudur...
Kodet'lerin giderek ykselecekleri ve salam
bir
biimde ayakta kalacaklar eklindeki inancnz neyin zerinde temellendiriyorsunuz? Politik geliimin olgular zerine mi? Hayr, kendi emalarnz zerine. Devrimi so
nuna dek gtrebilmek iin burjuva ehir demokrasisine
ihtiya duyuyorsunuz, istekli bir biimde bunu aryorsunuz
fakat Kadetlerden baka hi kimseyi bulamyorsunuz. Ve
onlarla ilgili olarak hayret verici bir iyimserlik iinde olu
yorsunuz, onlara istediiniz kyafeti giydiriyorsunuz, on
lar yaratc bir rol oynamaya, oynamak istemedikleri, oy
nayamayacaklar ve oynamayacaklar bir rol oynamaya
zorluyorsunuz. Teme! soruma -defalarca sormuumdurtek bir cevap vermiyorsunuz. Devrim hakknda hibir
tahmininiz yok. Politikanz hibir byk perspektife sa'hp
deil.
Ve buna bal olarak, burjuva partilerine kar tavr
nz, kongrenin hi unutmamas gereken kelimelerle formle
edilmitir: durumun gerektirdii biimde. Proletaryann,
halk kitleleri zerinde etkinlik salamak iin sistematik
bir mcadele vermesi dnlmemitir; taktik admlarn,
tek bir ana fik ir uyarnca, yani tm emekileri ve ezilenleri
kendi evresinde birletirmesi ve onlarn tarih sahnesin
deki takdimcisi ve lideri olmak dorultusunda belirlemesi
gerei dnlmemitir. (Beinci Parti Kongresi Tuta*
naklan ve Kararlar, sayfa 180-5).
1905 ve 1906 yllarndaki tm makalelerimi, konumalarmhive eylemimi ksa ve z bir biimde zetleyen bu
konuma Blevikler tarafndan tamamen onaylanmt,
119

tabii Rosa Lksemburg ve Tyszko tarafndan da (bu konu

ma zerine onlarla daha yakn ilikiler iine girm i ve Po
lonya gazetesinde yazlar yazmaya balamtm). Meneviklere kar uzlamac tavrmdan tr beni affetmeyen
Lenin -ki bundan haklyd- konumam hakkndaki fikirleri
ni kastl olarak vurgulanm bir ihtiyat iinde ifade etmi
ti. te syledikleri:
Troki'nin Parti'nln Savunulmas adl kk kitabn
da, Rusyadaki mevcut devrimde proletarya ve kylln
iktisadi kar birliine iaret eden Kautski ile ayn fikirde
olduunu aka ilan ettiini belirtmek isterim. Trccki,
liberal burjuvaziye kar bir sol blokun mmknln ve
uygunluunu kabul etmitir. Bunlar Trokinin bizim anla
ymza doru yaklamakta olduuna inanmam iin yeterlidir. Kesintisiz devrim sorunundan bamsz olarak, bu
rada, burjuva partileri ile ilikiler sorununun temel noktala
rnda aramzda tam bir gr birlii bulunmaktadr.
(VIII, 400). (*)
Lenin konumasnda, srekli devrim teorisinin genel
bir deerlendirmesine girimemiti, nk ben de, konu
mamda, proletarya diktatrlnn daha sonra gsterebilei gelimelere deinmemitim. Benim bu sorun zerin
deki temel kitabm okumam olduu ok akt, yoksa
benim Boleviklerin anlaylarna yaklamakta olduum
dan, yeni bir eymi gibi sz etmezdi, nk Londra konu
mam, 1905-06 yllarndaki almalarmn yalnzca bir zeti idi. Lenin belirli bir ihtiyatla konumutu, nk ben
a sralarda Bolevik grubun dnda idim. Buna ramen,
ya da daha dorusu ta m . bundan
tr,
kullanm
olduu kelimeler hibir yanl yorumlamaya mey
(*) R. S. D. . P. Londra Kongresi: Burjuva Partilerine
kar Tavr Sorunu hakkndaki grler, Rusa Toplu 4.
basm , Cilt XII, sayfa 423.
120

dan vermeyecek ekilde seilmitir. Kylle ve libe

ral burjuvaziye kar izlenecek politika ile ilgili olarak te
mel sorunlar zerinde aramzda tam bir gr birlii
kurmutu. Bu gr birlii. Radek'in mantkszca ileri sr
d gibi, benim hedeflerime ilikin deil, fakat ynte
me ilikindi. Demokratik devrimin sosyalist devrime d
nme olaslna gelince, Lenin ite tam burda 'kesinti
siz devrim sorunundan bamsz olarak kaydn koymak
tadr. Bu kaydn anlam ne idi? uras ak ki, cahil ve
ilkesiz epigonlarn yaptklarnn tersine Lenin srekli dev
rimi, kylln inkar edilmesi veya tarm devriminin at
lanmas eklinde ele almyordu. Lenin'in dncesi yledir: Devrlmimiz nereye kadar gidebilir, proletarya Avru
pa'dan nce lkemizde iktidara gelebilir mi ve bu durum
sosyalizm iin ne gibi olaslklar getirir -bu konulara dein
miyorum; ancak dier yandan, kylle ve liberal burju
vaziye kar izlenecek politika temel sorunu zerinde sa
ramzda gr birlii vardr.
Yukarda Bolevik Novaya Zhizn gazetesinin srekli
devrim teorisi hakkmdaki grlerini daha bu teorinin or
taya knda, yani ta 1905'de, belirtmi olduunu gr
mtk. Ayn zamanda Lenin'in Toplu Eserler'inin yaym
clarnn bu teori hakknda 1917 sonrasnda ileri srdkleri
grleri de hatrlatalm. Cilt XIV, Ksm 2. sayfa 431'deki
notlarda yle d e n iliyo r:
(Troki) da'ha 1905 Devriminden nce orjinai ve
imdi zellikle dikkata deer srekli devrim teorisini orta
ya atmt: burada 1905 burjuva devriminin dorudan do*
rya bir sosyalist devrime dneceini, bir dizi ulusal
devrimlerde ilk adm oluturacan ne srmekteydi.
Bunun, srekli devrim zerine btn yazm oldukla
rmn doruluunun kabul edilmesi anlamna gelmediini
teslim etmeliyim. Ama ne olursa olsun, hi deilse Ra-

121

dekin ileri srdklerinin yanllnn kabul edilmesidir.

Burjuva devriminin dorudan doruya bir sosyalist dev
rime dnecei -ama bu tam anlamyla dnme teori
sidir, yoksa atlama teorisi deil; buradan macerac de
il, gereki bir taktik kar. Ve, imdi zeliikle dikka
te deer srekli devrim teorisi szlerinin anlam nedir?
Kastedilen, Ekim devriminin, teorinin daha nceleri bir
ok kimseye karanlk gelen ya da imkansz grlen
yanlarna yeni bir aydnlk getirmi olduudur, Leninin1
Toplu Eserler'inn XIV. cildinin ikinci km yazar hayatta
iken yaymlanmtr. Binlerce ve onbinlerce parti yesi
bu notu okumutur. Ve hikimse de 1924 ylna kadar
bunun yanl olduunu ileri srmemiti. Ve bunu yapmak
Radekin aklna ancak 1928 ylnda geliyor.
Ama Radek yalnzca teoriden deil de ayn zamanda
taktiklerden de sz ettiine gre kendisine kar srlecek
en nemli kant, benim 1905 ve 1917 devrimlerindeki pra
tik rolmn niteliidir hl. 1905 ylnda Petersburg Sovyetindeki almalarm, epigonlarn imdi srekli bir ate
altnda tuttuklar, devrimin nitelii hakkndaki grlerimin
kesin biimlenmesi le akmaktadr. Nasl olur da, bu ka
dar yanl diye nitelenen grlerim, herkesin gz nn
de yrttm ve hergn gazetelerde kaydedilen politik
almalarma yansmam olabilir? Ama eer byle bir
yanl teorinin politikamda yansm olduu iddia ediliyor
sa, imdi iktidarda olanlar neden o zamanlar seslerini
karmamlard? Ve daha , da nemlisi, neden Lenin o
sralar Petersburg Sovyetinin, hem devrimin en yksek
noktasnda ve hem de yenilgiden sonra izlemi olduu po
litikay var gcyle desteklemiti?
Ayn sorular; daha da keskin ekilde 1917 devrimi
iin de geerlidir. New York'da yazm olduum birka
makalede, tbat Devrimini srekli devrim teorisi asn
122

dan deerlendirmitim. Btn bu makaleler imdi yeniden

baslm durumdadr. Benim ulam olduum taktik sonu
lar, Leninin ayn dnemde Cenevre'de formle ettii ve
Kamenev, Stalin ve dier epigonlarn savunduklar ile uz
lamaz bir eliki iinde olan sonular ile tamamen a
kmaktadr. Petrograd'a geldiimde, kimse kp da benim
srekli devrimin hatalarndan vazgeip gemediimi sor
mad. Ne de byle bir soruyu soracak kii vard. Stalin
utancndan ke bucak saklanmakta ve partinin, kendisi
nin Lenin Petrograd'a gelene dek izlemi olduu politikay
biran nce unutmasn beklemekteydi. Yaroslavski henz
Kontrol Komisyonu'nun banda deildi; Meneviklerle bir
likte, Ordzhonikidze ve dierleri ile birlikte Yakutskda
nemsiz bir yar- liberal gazete yaynlyordu. Kamenev ise
Lenin'i Trokizm ile sulam ve ilk rastladnda bana;
imdi artk sen bize glebilirsin, demiti. Ekim Devriminin eiinde Boleviklerin merkez yayn organnda s
rekli devrim zerine yazlr yazmtm. Hikimsenin aklna
bunlara kar kmak gelmedi. Lenin ile aramda olan g
r birlii ve dayanmann tam ve kaytsz artsz olduu
meydana kmt. Radek'in de aralarnda bulunduu ele
tirmenlerim btn bunlar hakknda ne derler acaba? Orta
ya atm olduum teoriyi anlayamadm ve en kritik tarih
sel dnemlerde bu teorinin tam aksi ynde ve doru bir
politika izlediimi mi? Aslnda baka birok ey gibi srek
li devrimi de anlayamayanlarn eletirmenlerimin kendileri
olduunu dnmek daha doru ve kolay olmaz m? nk
eer bu gecikmi eletirmenlerin, sadece kendilerinin deil
fakat bakalarnn da dncelerini ok iyi tahlil edebil
dikleri kabul edilirse, bunlarn istisnasz hepsinin 1917
Devriminde bylesine perian bir tavr taknmalar ve in
Devriminde utan amuruna gmlmeleri nasl aklanabi
lir?
Ama baz okurlarn aklna birden bire g soru gele
123

bilir: Peki senin u en nemli taktik slogann, ar'a ha

yr- yaasn ii hkmeti slogann ne olacak*?
Baz evrelerde, bu konunun belirleyici bir nem ta
d kabul edilmektedir. Troki'nin aceleci ara ha
yr! slogan, srekli devrim eletirmenlerinin btn yaz
larnda karmza kmaktadr, bazlarna gre bu, nihai,
en nemli ve belirleyici kanttr; bakalar iinse yorgun
kafalar iin hazr bir liman tekil etmektedir.
Bu eletiri, pek tabii, en geni boyutlarn cehalet ve
tahrifat ustasnn yazlarnda kazanyor; ei benzeri bu
lunmayan Lenlnlzmin Sorunlarnda yle diyor:
Yolda Troki'nin 1905 ylnda izlemi olduu politika
zerinde fazla durmayacaz (Tabii ki hayr! -L. T.); dev
rimci bir g olarak kyll ylece unutmu ve or'a
hayr, yaasn ii hkmeti slogann, yani kyllk ol
makszn devrim slogann ortaya atmt. (Stalin, Leninizmin Sorunlar, sayfa 174-175.)
Meselenin zerinde fazla durmak istemeyen bu
kahredici eletiri karsndaki mitsiz durumuma ramen,
yine de baz hafifletici nedenlere deinmek istiyorum. Bir
ka tane var. Dinlemenizi rica ederim.
1905 ylnda yazm olduum makalelerimden birinde
yanl anlamalara yol aabilecek, bulank ya da yersiz
bir slogan bulunsa bile, bu slogan bugn, yani 23 yl son
ra, kendi bana ele alnmamal fakat ayn konu zerin
deki dier yazlarmn erevesi iine ve daha da nemlisi
olaylar iindeki politik eylemimin erevesi iine yerleti
rilmelidir. Okuyucularn nne, onlarn (ve eletirmenle
rimin de) bilmedii bir yazdan bir balk karmak ve
buna benim tm yazdklarma ve yaptklarma tamamen
ters den bir anlam yklemeye almak yakk almayan
bir tavrdr.
Ama sanrm, hibir zaman ve hibir yerde ar'a
hayr-yaasn ii hkmeti slogan eklinde ne birey
124

yazdm, ne sylediimi, ne de nerdiimi eklemem ge

reksiz olmaz -Ah benim eletirmenlerim! ddia makamnn
ileri srm olduu savm temelinde, herey bir yana utan verici bir hata yatmaktadr. Gerek u ki ara
hayr-yaasn ii hkmeti! balkl bildiri yurtdnda,
1905 yaz banda Parvus tarafndan yazlm ve yaynlan
mtr. O srada ben uzun bir dnemden beri Petersburg'
da illegal olarak bulunmakta idim ve bu bror ile ne
dnsel ne de pratik bir ilikim vard. Bunu ok sonra
lar polemlksel makalelerden renmitim. Bu konu ze
rindeki dncelerimi belirtecek frsat veya olanak bula
mamtm. Bildiriye gelince (btn eletirmenlerim gibi)
bunu ne grdm ne de okudum. Bu olaanst olayn
asl byledir. Btn Thaelmannlah ve Semardlar bu ko
layca tanabilen ve inandrc sulamadan mahrum et
tiimden tr zgnm. Ama gerekler, benim insancl
duygularmdan daha kat.
Hepsi bu kadar da deil. Allahtan olaylar ylesine
yon yana gelmiti ki, Parvus yurtdnda, benim elime
gemeyen, ar'a hayr-yaasn ii hkmeti bildirisini
yaynlarken, ben ayn srada Petersburgda gizlice baka
bir bildiri yazm ve yaynlamtm: Ne ar, ne Zemtsi(*),
yaasn halk! i ve kylleri kapsayan bir slogan olarak
brorde sk sk tekrarlanan bu ibare, daha sonraki dev
rimin demokratik aamasnn atlanmas yolundaki sula
malar ak bir biimde yalanlamak iin kullanlabilirdi.
Bu ar Toplu Eserler'ime (Cilt 11, Ksm 1, sayfa 256)
alnmtr. Ayrca Bolevik Merkez Komitesi tarafndan
yaynlanm olan, Stalinin harika deyimiyle ylece unut
tuum kyllk hakknda bilidirilerim de bulunmaktadr.

(*) Zemtsi-. yerel z-ynetim organlar olan Zemstvalann yelerine verilen ad. Zemstvalar arlk dneminin
sonlarna doru kurulmutu. Bu kurulular snrl bir yet
kiye sahipti ve liberal soyluluun egemenlii altndayd.
125

Hatta bu kadar da deil. Daha ok ksa bir sre nce,

saygdeer Rafes, in devriminin teorisyeni ve lideri, Sovyetler Birlii Komnist Partisi Merkez Komitesi teorik ya
yn organnda, Trocki'nin 1917 ylnda atm olduu ayn
aceleci slogan hakknda bir yaz yazd. 1905de deil,
1917'del Menevik Rafes iin, hereye ramen, baz zrler vardr -hemen hemen 1920ye kadar Petlyura'nn
bir bakan idi, ve Boleviklere kar verdii mcadele
lerin onca derdi iinde Ekim Devrimi kamp iinde olan
bitenlerle nasl ilgilenebilirdi ki! Peki ya Merkez Komitesi
organ yaymclar? ite burada biraz duraklamak gerekir
Bir ahmaklk daha fazla ya da eksik.....
Ama bu nasl olur? diye soracak son yllarn sp
rntsyle yetimi drst bir okur. Yzlerce ve binlerce
kitap ve makale bize unu retmedi mi...?
Evet, arkadalar, rettiler size; imdi yeniden
renmek zorunda olmanzn nedeni de bu zaten. Bunlar
gericilik dneminin kefaretidir. Bunun karsnda yapacak
birey yok. Tarih, dz bir izgi stnde ilerlemez. Bugn
de. geici olarak, Stalin'in kmaz sokana sapmtr.

126

BLM 5
LKEMZDE DEMOKRATK DKTATRLK
KURULMU MUDUR? KURULDUYSA. NE ZAMAN?

Radek, Leninden alntlar yaparak demokratik dikta

trln cifte iktidar biiminde gerekletiini iddia et
mektedir. Evet zaman zaman -ve dahas, artl olarakLenin sorunu bu. ekilde koymutur; bunu itiraf ederim.
Zaman zaman m? Radek sinirlenmekte ve beni Leninin
en temel grlerinden birine dil uzatmakla sulamaktadr.
Ama Radek sadece yanld iin sinirleniyor. Drt yllk bir
gecikmeden sonra Radek'in eletirmeye bolad Ekim
Dersleri'nde. Lenin'in demokratik diktatrln gerek
lemesi hakkndaki szcklerini yle yorumlamtm :
Bir demokratik l-kyl koalisyonu ancak, gerek
iktidar eline geiremeyen olgunlamam bir iktidar bii
minde ortaya kabilirdi -somut bir olgu olarak deil fakat
yalnzca bir eilim olarak ortaya kabilirdi. (Toplu Eser
ler, S. III, ksm 1, s. XXI.) (*)
Bu yorumla ilgili olarak Radek unlar yazmakta: Le
nin'in eserlerinin en nde gelen teorik blmlerinden biri
nin ieriini bylesine yorumlamann hibir kymeti yok
tur. Bu szleri, Bolevizmin geleneklerine dokunakl bir
(*) L. Troki, Ekim Devrintinin rettikleri, S. 23
Maya Yaynlan, 1976, stanbul.
127

ar ve son olarak u sonu izliyor: Bu sorunlar, Lenin'

in zaman zaman sylemi olduklarndan yaplan alntlarla
cevaplandrlm ayacak kadar nemlidir.
Bununla Radek benim Lenin'in en temel grlerin
den i birini dikkatsizce irdelemekte olduum sansn u-.t
yandrmaa almaktadr. Ama Radek fkesini ve yksek
duygularn bou bouna harcyor. Burada biraz daha an
layl olmak daha uygun decektir. Benim Ekim Derslerlnde ileri srdklerim, ok ksaltlm olmakta birlikte, ikin
ci elden temin edilen alntlar temeli zerindeki aceleci bir
ilhama deil fakat Lenin'in yazlarnn derinlemesine, ger
ek bir incelenmesine dayanmaktadr. Lenin'in bu konuda
ki grlerinin zn ortaya koymaktadr. Buna karlk
Radekin iirilmi makalesi kullanm olduu alntlarn
bolluuna ramen Lenin'in dncesinin tek bir yaayan
pasajn dahi iermiyor.
Neden zaman zaman kaydn kullandm? mesele
nin kendisi gerekten yledir de ondan. Demokratik dik
tatrln ifte iktidar biiminde gereklemi olduu
(belirli bir biimde ve belirli bir noktaya kadar) yolunda
ki deinmeleri, Lenin yalnzca 1917 Nisan ve Ekim aylar
arasndaki dnemde, yani, demokratik devrimin gerek
tamamlanndan nce yapmtr. Radek bunu ne farketmi, ne anlam ne de deerlendirmitir. imdiki epigonlara
kar mcadelesi srasnda Lenin demokratik devrimin
gereklemesinden ar bir ihtiyat iinde, kaytlar koya
rak sz etmitir. Bunu, ifte iktidar dneminin tarihsel
bir nitelendirilmesini vermek iin deil -bu biimiyle sa
ma olurdu bu- fakat, bamsz demokratik diktatrln bir
ikinci, gelitirilmi, yeni basksn bekleyenlere kar k
mak iin byle yapmt. Lenin'in szlerinin yegane anla
m, ifte iktidarn ackl baarszl dnda herhangi bir

128

demokratik diktatrln bulunmad ve bulunamayaca

ve bu nedenden tr partinin yeniden silahlandrl
mas, yani slogann deitirilmesi gerektii idi, Meneviklerin ve Sosyalist-Devrimciierln burjuvazi ile kurmu ol
duklar, kylye toprak vermeyi reddeden ve Boleviklerl
zindanlara atan koalisyonun, Bolevik slogann gerek
lemesi olduunu iddia etmek -bu, ya karann ak olduu
nu iddia etmek demektir ya da insann aktm bsbtn
kaybetmesi.
Belirli bir noktaya kadar Leninin Kamenev'e kar
srm olduu savn bir benzeri Meneviklere kar da
srlebilir: Burjuvazinin devrimde ilerici bir roi oyna
masn m bekliyorsunuz? Bu rol oynanm durumdadr:
Rodzianko, Gukov ve M ilyukovun oynadklar polik rol,
burjuvazinin yapabileceinin en fazlasdr, tpk Kerenskizmin, demokratik devrimin bamsz bir aama olarak
gerekleebileceinin en fazlas olduu gibi.
phe gtrmez anatomik zellikler -kalntlar-, ata
larmzn kuyruklar olduunu gstermektedir. Bu zellikler,
hayvanlar dnyasnn genetik birliini ispat etmek iin
yeterlidir. Ama, tarafsz bir biimde syleyecek olursak,
insanolunun kuyruu yoktur. Lenin Kameneve, ifte ik
tidar rejimindeki demokratik diktatrik kalntlarn gs
termi, bu kalntlarn iinden yeni bir organn ortaya k
masnn beklendiini sylemiti. Biz demokratik devrimi,
baka herhangi bir yerden daha derinlemesine, daha ka
rarl daha kusursuz bir biimde tamamlam olmamza
ramen, bamsz bir demokratik devrim yaamadk.
Molotov gereklemi olarak kabul etse de. Radek,
ubat ve Nisan aylar arasndaki dnemde demokratik dev
rimin gerekten gerekleip gereklemedii zerinde d
nmelidir. Parti ve snf, demokratik diktatrl, eski
monarik devlet aygtn acmakszn tahrip edecek ve
feodal toprak mlkiyetini tmyle lavedecek bir rejim
129

olarak anlamaktayd. Ama Kerenski dneminde bunlarn

izine dahi rastlanlmad. Bolevik Partisi iinse mesele,
devrimci grevlerin gerek zm sorunu idi. yoksa b ir
takm sosyolojik ve tarihsel kalntlarsn aa karlm a
s deil. Taraftarlarn teorik adan aydnlatabilmek iin
Lenin artk mr dolmu ve geliimi kesilmi btn bu
zellikleri ok gzel bir ekilde anlatmtr -ve bu konuda
yapm olduu herey budur. Ama Radek btn ciddiyetiy
le. bizi, ifte iktidar dneminde, yani, iktidarszlk dne
minde, diktatrln var olduuna ve demokratik dev
rimin gerekletirilmi olduuna inandrmaya almakta
dr. Ama, anlyorsunuz deil mi bu yle bir demokratik
devrimdi ki, bunu ancak Leninin dehas kavrayabilmiim
Ama bu bile, byle bir devrimin gereklememi olduu
nu ispat etmektedir. Demokratik devrim, Rusyadaki ve
ya in'deki en cahil kylnn dahi kolayca anlayabilece
i bir eydir. Ama m orfolojik zellikler asndan, anlal
mas g breydir de. rnein, Rusya'da Kamenev'in
vermi olduu derslere ramen, Radek hala in'de de
m okratik devrimin Leninin kastettii anlamda (Komintang aracl ile) gereklemi olduunu; bizim lkemiz
de ifte iktidar kurumu aracl ile gereklemi olandan
daha kapsaml ve daha tamamlanm bir biimde ger
eklemi olduunu anlayamyor. Ancak mitsiz ahmak
lar in'de demokrasbnin yeni ve gelitirilmi bir bask
sn bekleyebilirler.
Eer demokratik devrim lkemizde yalnzca, Lloyd
George ve Clemenceau'ya uaklk rol oynam olan Kerenskizm biiminde gereklemi olsayd, tarihin Bolevizmin stratejik sloganna ac bir alay reva grm ol
duunu sylemek zorunda kalrdk. Ama ok kr byle
olmad. Bolevik slogan bir olgu olarak gereklemitir
-metamorfolojik bir zellikte deil fakat ok byk bir
tarihsel gereklik olarak. Ancak, Ekimden nce deil, son

130

ra gereklemitir.' Marks'n kelimeleri ile ifade edecek

olursak, kyl sava proletaryann diktatrln destek
lemitir. ki snf arasndaki ittifak, Ekim'de dev b ir lek
te gereklemitir. O sralarda en cahil kyl dahi, Lenin'in aklamalarna bile ihtiya duymakszn, Bolevik slo
gann hayat kazanm olduunu anldm ve hissetmiti.
Ve Lenin'in kendisi de Ekim Devrimini -ilk aamasn- de
mokratik devrimin asl gerekleii ve bylece ayn zaman
da Boleviklerin stratejik slogannn gerek somutlan
olarak kabul etmiti. Leninin btn gz nnde tutul
maldr. Ve en ok da meseleleri daha yksek bir nokta
dan gzleyen ve deerlendiren, Ekim sonrasnn Lenini
ve nihayet,. Lenin, Leninist adan ele alnmaldr, epigonlarn asndan deil.
Devrimin snfsal nitelii ve dnmesi sorunu Le
nin tarafndan (Ekimden sonra) Kautskiye kar yazd
bir kitapta incelemeye tabi tutulmutur. te, zerinde
Radekin birazck dnmesi gereken bir blm.
Evet, bir btn olarak kyllkle birlikte yrd
mz srece bizim devrimmiz (Ekim Devrimi-L.T.) bir bur
juva devrimidir. Bu bizim iin, olabildiince aktr; bunu
1905'den beri yzlerce ve binlerce kere tekrarladk, ve
hibir zaman da tarihsel srecin bu zorunlu aamasn
atlamaya ya da kararnameler ile lavetmeye almadk.
Ve daha ile rd e :
Olaylar tam bizim ngrdmz biimde olutu.
Devrimin izlemi olduu izgi, dncemizin doruluunu
ispat etmitir. lk nce, tm kyllk ile monariye,
toprak aalarna, orta a rejimine kar (ve bu oranda
devrim, burjuva, burjuva-demokratik kalr).
Sonra ,en
yoksul kyllerle birlikte; yar-proleterle birlikte, tm s
mrlenlerle birlikte, kr zenginleri kulaklar, faizciler de
dahil olmak zere kapitalizme kar, ve bu oranda da
131

devrim sosyalist nitelikte bir devrim haline gelir. (XV,

508). (*)
Ekim devrimi de dahil olmak zere, devrimin tamam
lanm ve genelletirilmi ve olgunlam bir deerlendir
mesini yaptnda Lenin'in syledikleri te bunlardr- s
telik zaman zaman deil fakat.herzaman, ya da daha
dorusu, deimez bir biimde. Olaylar tam bizim n
grdmz biimde olutu. Burjuva-demokratik devri
mi bir ii-kyl koalisyonu halinde gerekleti. Kerenski
dneminde mi? Hayr, Eklmden sonraki ilk dnemde. Bu
doru mu? Doru. Fakat bugn artk bildiimiz gibi, bir
demokratik diktatrlk eklinde deil, fakat proletarya dik
tatrl eklinde gerekleti. Bylece, eski cebirsel for
mln gereklilii ortadan kalkt.
Lenin'in 1917'de Kameneve kar ileri srd artl
sav ve Ekim Devriminin daha sonraki ykarda yaplm olan
btnsel Leninist nitelendirmeleri, bilinsizce yan yana ge
tirilirse, Rusya'da iki tane demokratik devrimin gerek
lemi olduu sonucuna ulalr. Ama artk bu da ok
fazla oluyor, hele kincisi birincisinden bir silahl proletar
ya ayaklanmas ile ayrt edildiine gre.
imdi, Lenin'in Proletarya htilali ve Dnek Kautski
adl kitabndan yukarda aktarlm pasaj ile, Proletarya
Rejimi blmnde diktatrln ilk aamas ve onun daha
sonraki gelime olaslklarn incelemi olduum Sonu
lar ve Olaslklar adl kitabmdaki u pasaj karlatrn :
Feodalizmin yokedilmesi ezilen bir estate olarak tm
kylln desteini kazanacaktr. Mterraki bir gelir ver
gisi de kylln byk bir ounluu tarafndan desteklencektir. Ama tarm proletaryasn korumak amacyla
ortaya srlen her yasa yalnzca ounluun sempatisini

(*) Proletarya htilali ve Dnek Kautski, Bilim ve Sos

yalizm yaynlar.

132

kazanmama Ma kalmayacak, kyllk iindeki belirli bir

aznln aktif muhalefetiyle karlaacaktr.
Proletarya snf mcadelesini krsal blgelere ta
mak ve bylece grece dar snrlar iinde de olsa hi
kukusuz tm kyller arasnda bulunan kar birliini par
alamak zorunda kalacaktr. ktidar eline geirdii andan
itibaren kr yoksullar ile kr zenginlen arasndaki, tarm
proletaryas ile tarm burjuvazisi arasndaki antagonizmalardan destek almak zorunda kalacaktr. (Srekli Devrim
inde s. 254 - 55.)
Btn bunlar benim kyll inkar etmi olduu
mu ve iki izgi arasnda, Lenin ile benim aramda tam bir
antagonizma bulunduunu mu gsteriyor!
Yukarda Lenin'den yaplm olan alnt onun yazlar
nn btnl dnda, tek bana duran birey deildir.
Tersine, Lenin'de herzaman izlenmi olduu gibi, olaylar
daha derinlemesine aydnlatan yeni forml, btn bir
dnem boyunca yazlarnn ve konumalarnn ekseni ola
caktr. 1919 Mart'nda Lenin unlar s yle d i:
Ekim 1917'de kylln tmyle birlikte iktidar ele
geirdik. Krsal alanlardaki snf mcadelesi henz geli
memi olduu iin; bir burjuva devrimiydi bu. XVI, 143)n
u szler de 1919 Martndaki Parti Kongresinde sy
lenmitir r
Proletaryann iktidar kyllerin destei ile ele geir
mek zorunda kald ve, Yoksul Kyl Komiteleri rgtle
nene dek, yani 1918 yazna ve hatta sonbaharna kadar,
kk burjuva devrimini yrtme grevinin proletaryaya
tarafndan yklenilmi olduu bir lkede, devrimimiz b
yk apta bir burjuva devrimi idi. (XVI, 105) (**)
(*) RKP, 8 Kongresi, Krsal Blge almalar Rapo
ru, Selekte d Works, c. VIII, s. 37
(**) R. K, P.nin 8. Kongresi, Merkez Komitesinin Ra
poru 4. Bask, 180.

133

Lenin bu szleri deiik biimlerde ve eitli frsat

larda sk sk tekrarlamtr. Ama Radek Lenin'in tm
tartmalar sona erdirecek bu ana dncesini kolayca
gz ard edebilmektedir.
Proletarya kyllk ile birlikte Eklm'de iktidar ele
geirmitir, diyor Lenin. Bu anlamda b ir burjuva devrimi
idi. Bu doru mu? Belirli bir anlamda, evet. Ama bu,
proletarya ve kylln gerek demokratik diktatrl
nn, yani, otokrasi rejimine gerekten son veren ve top
raklar feodallerin ellerinden koparp alan iktidarn Ekim'den nce deil fakat Ekim'den sonra kurulmu olduunu
gsterir; bu iktidar, Marx'n szlerini kullanacak olursak,
kyl sava tarafndan desteklenen proletaryann dikta
trl biiminde kurulmutur -ve birka ay sonra, sos
yalist bir diktatrlk haline dnmeye balamtr. Bunu
anlamak gerekten zor mu? Bugn bu noktada gr ayr
lktan olabilir mi?
Radek'e gre srekli teorisi burjuva aamay sos
yalist aama ile kartrarak hatta ilemektedir. Ama ger
eklikte snf dinamikleri ylesine karmstr ki, yani bu
iki aama ylesine birlemitir ki, bizim talihsiz metafizikimiz artk ipularn dahi bulamaycak bir duruma d
mtr.
Muhakkak ki, Sonular ve Olaslklarda birok bo
luklar ve hatal tartmalar bulunabilir. Ama nihayet bu
kitap 1928'de deil Ekim'den epey nce yazlmt -1905
Ekim'inde nce. Oysa srekli devrim teorisindeki, daha
dorusu o sralar bu teoriye ilikin olarak ileri srdm,
temel savlardaki boluklar sorununa Radek deinmem itir
bile nk, hocalarn -epigonlar- izleyerek teorinin bo
luklarna deil gl yanlarna, tarihsel geliimin dorula
m oiduu yanlarna saldrmaktadr, Leninin formlasyonundan kard tamamen yanl sonular adna saldr
134

maktadr -ki Radek Leninin formlasyonu zerine enine

boyuna ne alm ne de dnmtr.
Gerek tarihsel srele hibir noktada kesimeyen ol
duka zel bir alanda, eski yazlardan aldklar szlerle
eitli hileler dzenlemek btn eplgonlar okulunun genel
bir adeti haline gelmitir. Ama Trokizrmin muhalifleri ne
zaman Ekim Devriminin gerek tahliline girecek ve bu ie
kendilerini ciddi ve drst bir biimde verecek alsalar
-kimileri zaman zaman byle birey yapyorlar- kanlmaz
olarak, reddettikleri teoriye paralel fonmlasyonlara var
maktadrlar. Bunun en ak rneini A. Yakovlev'in Ekim
Devrimi tarihi hakkndaki almalarnda grmekteyiz. Bu
gnk ynetici kliin nde gelenlerinden (*) ve hi p
hesiz dier Stalinistler'den ve zellikle Stalin'in kendisin
den daria bilgili olan bu yazar, eski Rusya'daki snf iliki
lerini yle formle e d iy o r:
Kyllerin ayaklanmasnda {1917 Mart ve Ekim ay
lar arasnda) ikili bir snrllk izledik. Bir kyl sava
haline dnen ayaklanma snrllnn stesinden geleme
di, en yakndaki toprak aasnn imhas grevinin snrlan
dna taamad; rgtl bir devrimci hareket haline d
nemedi; kyl hareketlerine has ilkel ayaklanma nite
liinin tesine geemedi.
Tek bana alndnda kyl ayaklanmas en ya
kndaki toprak sahibinin imhas amac ile snri, ilkel bir
ayaklanma zafer elde edemez, toprak sahiplerini destek
leyen ve kyllere dman olan devlet gcn tahrip ede
mezdi. Tarm hareketinin, ancak kendisine tekabl eden
ehirli snf tarafndan ynetildii takdirde baarya ula
abilmesinin nedeni budur... Tarm devriminin kaderinin.

(*) Yakovlev bir sre nce SSCB

miserliine atand -L. T.

Tarm 'Halk Ko

135

son tahlilde, onbinlerce ky tarafndan deil yzlerce e

hir tarafndan belirlenecek olmasnn nedeni budur. Ky
l ayaklanmasn zafere ulatracak olan, yalnzca, lke
nin merkezlerinde burjuvaziye ldrc darbeyi vuracak
olan ii snf idi; kyl hareketini, on milyonlarca ky
lnn on binlerce toprak sahibine kar IHkel b ir bakald
rs halinden karacak olan, yalnzca, ii snfnn ehir
lerdeki zaferi idi; son olarak, yoksul ve orta kyll
burjuvazi ile deil fakat ii snf ile birletirecek trden
yeni kyl rgtlenmelerinin temelini atacak olan, yalnz
ca, ii snfnn zaferi idi. Kyl ayaklanmasnn zaferi
sorunu, ii snfnn ehirlerdeki zaferi sorunu idi.
iler Ekimde burjuvazinin hkmetini alaa ettik
lerinde, ayn zamanda kyl ayakfamnasmn zaferi soru
nunu da zmlemilerdi.
Ve daha ilerde:
Meselenin z uydu: tarihsel artlarn zorunluluu le
burjuvazi 1917'de Rusya'da toprak sahipleri ile ittifak iine
girmiti. Menevikler ve Sosyalist-Devrimciier gibi, burju
vazinin en sol kanatlar dahi, toprak sahiplerinin iine ya
rayan oyunlar iine girmekten teye gemediler. Rus Dev
rimi ile bundan yzyldan fazla bir sre nce gereklemi
olan Fransz Devrimi arasndaki en nemli farkllk bura
dadr... 1917'de kyl devrimi bir bujuva devrimi halinde
zafere ulaamazd. (Tamamen yle! L.T.) nnde iki yol
vard. Ya burjuvazinin ve toprak
sahiplerinin
darbe
le ri altnda ezilecek, ya da proleter devrlmlrte elik ederek
ve onun yardmc gcn oluturarak zafere ulaacakt.
Burjuvazinin Byk Fransz Devrfmindeki misyonunu yk
lenerek, demokratik tarm devrim nin nderlii grevini
yklenerek Rus ii snf, muzaffer bir proleter devrimi
gerekletirme ansn elde etmi oldu. (1917de Kyl
Hareketi, s. x-xi, xi-Xii, Devlet Yaynevi, 1927).

136

Yokovlev'in savlarndaki temel unsurlar

nelerdir?
Kylln bamsz politik bir rol oynayamayaca; bu
nun sonucunda, ehir snf nderliinin kanlmazl;
Rus burjuvazisinin, tanm devriminde nc rol yklenemeyecei; bunun sonucunda proletarya nderliinin ka
nlmazl; proletaryann tarm devriminin ncs olarak
iktidar ele geirii; son olarak, kyl savan desteine
alan ve sosyalist devrim dnemini balatan proletaryann
diktatrl. Bu, devrimin burjuva ya da sosyalist
nitelii ile ilgili sorunun metafizik konuluunun temellerini
tahrip eder. Meselenin esas, burjuva devriminin temelini
oluturan tarm devriminin, burjuvazinin ynetimi altnda
zmlenemeyecei olgusunda yatmaktadr. Proletarya
diktatrl, demokratik tarm devriminin tamamlanma
sndan sonra deil, bunun gerekletirilmesi iin gerekli
bir n-koul olarak sahneye kmtr. Ksaca, Yokovlev'in
gemii ele alan bu emasnda, srekli devrim teorisinin,
1905'de benim formle etmi olduum biimde, btn te
mel unsuriarn bulmaktayz; Benim iin bu, bir tarihsel n
gr tprognosis) sorunu di; Yakovlev ise, gen aratrma
iilerinin n almalarna dayanarak kaleme alm ol
duu bu kitabnda, ilk devrimden yirmi iki yl ve Ekim Devriminden on yl sonra, bu devrimin olaylarnn bilano
sunu karmaktadr. V Yakovlev, benim 1905 formlasyonlarm hemen kelimesi kelimesine tekrarlamaktadr.
Peki, Yokovlev'in srekli devrim teorisine kar tavr
nedir? Bulunduu mevkiyi korumak ve hatta daha yksek
bir yere trmanmak isteyen her Stalinist memurda gr
len bir tavrdr bu. Ama bu durumda Yakovlev, Ekim Dev
riminin yrtc gleri hafckndaki deerlendirmesini
Trokizme kar mcadele ile nasl badatrmaktadr?
Cak kolay bir biimde: byle bir badatrmay bir an bile
dnmeyerek. Tpk baz berai arlk memuriannn bir
yandan Darwirtin teorisini 'kabul ederlerken dier yandan
137

dini ayinlere katlmalar gibi Yakovlev de, zaman zaman

Marksist fik irle ri kullanrken bunun kefaretini srekli dev
rimi lanetleme ayinlerine katlarak demektedir. Bu konu
da dzinelerce baka rnek gsterilebilir.
Bunlara eklenecek birey daha kalyor; Yakovlev, yu
karda deinilen Ekim Devrimi tarihi zerindeki alma
sn, kendi giriim i ile deil fakat Yakovlev'in almasnn
denetlenmesi ve yaynlanmas grevini bana veren Merkez
Komitesi karar ile gerekletirmitir. (*) Ayrca o sralar
da, hl Lenin'in iyilemesi beklenmekteydi ve ayn za
manda hibir epigomm aklna srekli devrim zerinde su
ni bir tartma yaratmak dncesi gelemiyordu. Her ne
olursa olsun, Ekim Devrimi tarihinin ilk, ya da daha doru
su, bu konuda grevlendirilmi resmi yaymcs olarak,
unu rahatlkla syleyebilirim ki, yazar, imdi1 tartlmak
ta olan tm sorunlar zerinde, bilinli ya da bilinsiz ola
rak, benim srekli devrim hakkndaki yasaklanm ve im
diki resmi dncenin karsnda olan kitabmn (Sonular
ve Olaslklar) tm formlasyonlarn kendi kitabnda kul
lanmtr,
Bolevik slogann tarihsel kaderi zerine, Leninin, ken
disinin vermi olduu genel bir deerlendirme, iki izgi ara
sndaki, srekli# ile Lenin'in dnceleri arasndaki ayr
ln birinci dereceden bir nem tamadn aka gs
termektedir; buna karlk onlar birletiren ey ok daha
nemli ve temelliydi. Ve, Ekim Devrimi tarafndan birbir
lerine kaynatrlan iki izginin bu temeli, yalnzca Stalinin ubat-Mart tavr ve Karnenev, Rykov ve Zinovievin
Eyil-Ekim tavr ile deil, yalnzca Stalin, Bukharin ve
(*) Merkez Komitesi rgtlenme Brosu'nun. 22 Mays
1922 tarihli oturumunun 31 No. lu tutanaklarndan alnt:
Yolda Yakovlev'e... Yolda Trokinin denetimi altnda
Ekim Devriminin tarihi hakknda bir ders kitab yazma
talim atnn verilmesi.-!., T.
138

Martinovun tm in politikas ile deil fakat ayn zaman

da Radek'in imdiki in politikas ile de uzlamaz antagonizma iindedir.
O halde, 1925 le 1928 yllar arasnda tm deer yar
glarn radikal bir biimde deitirmi olan Radek beni
Marksizmin ve Leninizmin karmakln anlamamakla
sulamaya abaladnda kendisine u cevab verebilirim:
Bundan yirmi yl nce Sonular ve Olaslklarda geli
tirmi olduum temel dnceler zincirinin olaylar tarafn
dan tamamen dorulandna ve tam bu nedenden tr
de Bolevizmin stratejik izigisi ile uyum iinde olduuna
inanmaktaym.
zellikle, 1905 Yl adl kitabma 1922 ylnda yazm
olduum nszde srekli devrim hakknda sylediklerim
den herhangi birini geri almam iin en kk bir neden
dahi gremiyorum; bu kitap Lenin saken defalarca ba
slm ve tm parti tarafndan, okunmu ve zerinde all
mtr; Karnen ev ise bu kitaptan ancak 1924 gznde ve
Radek de ilk kez 1928 sonbaharnda tedirgin olmutur.
Bu nszde unlar yazlmt:
Yazar, daha sonralar, 'sekli devrim teorisi' adn
olan bu grlerini, 9 Ocak ile Ekim grevi arasndaki d
nemde biimlendirmitir. Bu bir m iktar anlalmaz olan ad,
dorudan doruya burjuva grevleri ile kar karya olan
Rus devriminin, burada kalamayaca dncesini ifade
etmekteydi. Devrim, proletaryay iktidara getirmeksizin,
en acil burjuva grevlerini zmleyemezdi...
Bu gr, 12 yllk bir gecikme ile de olsa, tamamen
dorulanmtr. Rus devrimi burjuva-demokratik bir rejim
ile snrl kalamazd. ktidar ii snfna devretmek zorun
dayd. Eer ii snf 1905de iktidar hl ele gevrem e
yecek kadar zayf diyse, burjuva-demokratik cumhuriye
tinde deil fakat -Haziran arlnn illegalfteslnde ol
139

gunlamak ve glenmek zorunda kalacakt. (*) (L. Troki, 1905 Yl, nsz, s. 4 - 5) (*)
Demokratik diktatrlk slogan hakknda yapm
olduum en keskin polemiksel deerlendirmelerimden bi
rini de buraya almak istiyorum. 1909'dar Rosa Lksemburgun Polonya gazetesinde unlar yazmtm:
/Meevikler, 'bizim devrimimizin burjuva olduu'
soyutlamasndan kalkarak, proletaryann tm taktiini,
liberal burjuvazinin iktidar ele geirmesine kadar bu s
nfn politikasna uydururken. Bolevikier, ayn 'sosya
list deil demokratik diktatrlk' soyutlamasndan kalka
rak, iktidar eline geirecek olan proletaryann kendisini
burjuva-demokratik grevlerin
zmlenmesi ile snrl
tutaca grne varmaktadrlar. Bu sorun zerindeki
ayrlklar kesinlikle nemlidir: Menevizmin kar-devrimci yanlar bugn btn akl ile ifade edilirken, Bolevizmin kart-devrimci yanlan ancak devrimin zaferi ha
linde byk bir tehlike hafine gelecektir.
1905 Yl adl kitabmn Rusa basmnda yaymla
nan bu pasaj hakknda, 1922 Ocak'nda unlar yazm
tm:
Bilindii gibi bu gereklemedi, zira Lenin'in liderli
i altndaki Bolevizm (i mcadeleler sonucunda) 191?
baharnda yani iktidar eline geirmeden nce bu en nemli sorun zerindeki grlerini yeniledi.
Bu iki alnt, 1924'den itibaren byk bir eletiri ate
i altna alnmtr. Bugn, drt yllk bir gecikmeden
sonra Radek de bu eletirilere katlyor. Yine de, yukar
ya aktarlm satrla r zerinde dikkatli bir biimde d
nlecek olursa, bunlarn ok nemli bir n-gr ve bun
dan daha az nem li olmayan b ir uyar ierdii grlebilir.
(*) 3 (18) Haziran 1907de, kar-devrim dnemini res
men balatan darbe gerekletirilmiti.
140

Ekim Devrimi srasnda Boleviklerin btn eski muha

fzlar diye adlandrlan kesiminin, sosyalist diktatrle
kar demokratik diktatrl aktan aa ileri srm
ve savunmu olduklar bir gerektir. Lenin'in 'cebirsel'
formlnden, onun en yakn takipileri, tamamen m etafi
zik bir anlay tretmiler ve bunu devrimin gerek ge
liiminin karsna karmlard. En ciddi tarihsel d
nm noktasnda, Rusya'daki Boieviklerin en yksek li
derlii tamamen gerici bir tavr taknmt, ve eer Lenin
zamannda yetimeseydi, tpk in Devriminde yaptklar
gibi. Ekim Devrimini de Trokizme kar mcadele bayra
altnda kurban edebileceklerdi. Radek ise, ok din
darca bir tavrla, tm parti yneticileri kesiminin bu ha
tal politikalarn bir eit kaza olarak nitelemektedir.
Ama, Kamenev, Zinoviev, Staljn, Molotov, Rykov, Kali
nin, Nogin, Milyutin, Krestinski,
Frunze, Yaroslavski,
Ordzhohikidze, Preobrajenski, Smilga ve dier dzine
lerce eski Boleviklersin vlger demokratik izgilerinin
Marksist izah asndan bunun hibir deeri yoktur. Es
ki, cebirsel Bolevik formln baz tehlikeleri ierdiini
kabul etmek mi doru olacakt? Politik geliim onu prole
ter devrimine dman bir ierikle doldurmutu, belirsiz
bir devrimci formln herzaman bana gelebilecei gi
bi. uras ak ki, eer Lenin Rusya'da yaam ve parti
nin geliimini gn gnn, zellikle sava srasnda izle
mi olsayd, gerekli dzeltmeleri ve aklamalar zama
nnda yapard. Belirli bir gecikmeye ramen, gerekli ide
olojik yeniden - silahlandrmay baarabilmek iin zama
nnda yetimi olmas, devrim iin byk bir talihtir. Pro
letaryann snf gds ve Bolevizmin daha nceki a
lmalarnn rn olan parti saflarnn devrimci basks,
liderlie kar mcadele iinde ve onlarn direncine ra
men Lenin'in parti politikasn zamannda yeni bir raya
oturtmasn mmkn klmtr.
141

Btn bunlardan, in, Hindistan ve dier lkeler iin

Leninin 1905 formln, cebirsel biimiyle, yani tm be
lirsizlii ile kabul etmemiz gerektii, ve inli ve Hintli
Stalin ve Rykovlarn (Tang Ping-an, Rey ve dierleri)
bu forml kk-burjuva ulusal demokratik bir ierikle
doldurmalarna izin vermemiz ve sonra da gerekli 4
Nisan dzeltmelerini yapacak bir Leninin zamannda ye
timesini beklememiz gerektii' mi kar? Ama in ve
Hindistan iin gerekli dzeltmelerin yaplabilecei garan
ti midir aeaba? Bu forml, hem Rusya'da ve hem de
inde sergilenmi olan tarihsel deneyimin gerektirdii
dzeltmeler tle nceden doldurmak daha uygun olmaya
cak mdr?
Btn bu sylenenler, proletarya ve kylln de
mokratik diktatrl slogannnn yalnzca bir hata
olarak anlalmas gerektii anlamna m gelmektedir?
Bildiimiz gibi bugnlerde insanlarn btn dnceleri
ve eylemleri iki kategoriye ayrlmaktadr: tamamen do
ru, onlar yani genel izgi ile uzlaanlar, ve tamamen
yanl olanlar, yani bu izgiden sapanlar. Bu, tabii, bugn
tamamen doru olarak kabul edilenin yarn tamamen
yanl diye ilan edilmesine engel olmuyor. Ama dn
celerin gerek geliimi, genel izginin ortaya kma
sndan nce, geree adm adm yaklama yntemlerini
de tanmtr. Aritm etikteki basit bir blme ileminde bi
le, saylarn seiminde deney yapmak gerekir; daha k
k ya da byk saylarla balanr, ve daha sonra bu de
neme sreci iinde btn denenenler iinden bir say
zerinde karar klnr. Top atlarnda, hedefi deneme ile
adm adm bulma yntemine hedefi makas iine almak
denir. Politikada da, tahm ini yaklam ynteminden ka
nma olana yoktur. Btn mesele, skalamann bir s
kalama olduunu zamannda anlamak ve gecikmeden ge
rekli dzeltmeleri yapabilmektir.

142

Lenin'in formlnn byk tarihsel nemi, yeni bir

tarihsel dnemin artlar altnda, en ciddi teorik ve politik
sorunlardan birini, yani eitli kk-brjuvo kesimleri
nin, zellikle kylln ulaabilecei politik bamszlk
derecesi sorununu aratrabilmesindedir. Bunu tam anla
myla yapabilmesinden tr, 1905-17 Bolevik deneyimi
demokratik diktatrlk kapatp zerine srgy vurabiimitir. Kapnn zerine Lenin kendi elleriyle Girilmez,
klmaz, ibaresini yazmtr. Bunu u kelimelerle for
mle etmitir: Kyllk ya burjuvazi, ya da ii ile birlik
te yrmek zorundadr. Epigonlar ise, BoJevizmin eski
formlnn ulam olduu bu sonucu tamamen inkar
etmiler ve bu sonucun tersine, geici bir hipotezi yeni
den programa alarak yasalat mulardr. Genel olarak
ifade etmek gerekirse, epigonizmin z de bundan ba
kas deildir.

143

BLM 6
TARHSEL AAMALARIN ATLANMASI ZERNE

Radek yalnzca resmi eletirilerden birkan tekrar

lamakla kalmyor, zaman zaman bunlar basitletiriyor
da eer bu mmknse tabii. Yazdklarndan benm
burjuva ve sosyalist devrimler arasnda, Dou ile Bat
arasnda, ne 1905'de ne de bugn, hibir ayrm yapma
dm kyor. Stalinln peinden Radek de, tarihsel aa
malarn atlanamayaca konusunda aydnlatyor beni.
Sorunu hemen yle koymak gerekir: Eer 1805 yln
da sorun benim iin bir sosyalist devrim
meselesi
idiyse, neden bunun ileri Avrupadan nce geri Rusyada
balayabileceine inandm? Milliyetiliimden tr m?
Ulusal gururumdan tr m? Ama sonunda olan da
buydu. Radek, eer demokratik devrim Rusya'da bam
sz bir aama olarak gerekleseydi, bugn proletarya
diktatrln kuramam olacamz anlyor mu aca
ba? Eer bunu Bat'dan nce gerekletirmisek bunun
esas ve tek nedeni, tarihin, burjuva devri minin ana ie
riini proleter devriminin ilk aamas ile birletirmi ol
masdr, birbirine kartrmas deil, fakat organik ola
rak birletirmesidir.
Burjuva ve proleter devrimleri arasnda ayrm yap
mak politikann ABCsidir. Ama ABCden sonra heceler,
yani, harf bileimleri gelir. te tarih burjuva alfabesinin
F. 10

145

en nemli harfleri ile sosyalist alfabenin ilk harflerini byleine b ir bileim iine sokmutur. Ama Radek bizi ta
mamlanm hecelerden uzaklatrarak alfabeye dndr
meye alacaktr. Ac ama gerektir bu.
Genel olarak aamalarn atlanamayacan
syle
mek samadr. Yaayan tarihsel sre her zaman, geli
im srecinin btnlnn teorik olarak bifekenlerine
ayrlmas ile ortaya kan yaln aamalarsn zerinden
sramalar yapar. Ayn ey, kritik anlarda devrimci poli
tikadan da beklenir* Bir devrimci ile bir vlger evrimci
arasndaki ilk fark, bylesine anlar grebilme ve kul
lanabilme yeteneklerindedir.
Manc'n sanayinin geliimini el-zanaatlan, manfaktr ve fabrika dnemlerine ayrtrmas, ekonomi politi
in, y a da daha dorusu tarihsel-ekonomik teorinin ABCsinin bir parasdr. Ama Rusya'da fabrika dnemi, manifaktr ehir ei-zanaatlar dnemlerinin zerinden atlaya
rak ortaya kmtr. Bu da, daha imdiden tarihin hece
lerinden biri olmutur. lkemizin snf ilikileri ve politik
hayatnda da benzer bir sre yaanmtr. Rusyann
modern tarihi, aama hakkndaki Marksist ema bilin
meden anlalamaz: el-zanaat, manfaktr, fabrika. Ama
yalnzca bu bilinirse, hi birey anlalamaz. nk Rusya
tarihi Stalin bunu zerine alnmasn birka aamay
i atlamtr. Ama aamalarn ayrd edilmesi, Rusya iin de
gereklidir, aksi takdirde ne bu sramann ne anlama
geldii, ne de bunun sonular anlalabilir.
MeseJeye baka bir adan da yaklalabilir (tpk
Lenin'in zaman zaman ifte iktidara yaklat gibi) ve
Rusyann M arxn c aamasnn tmnden gemi o l
duu sylenebilir yine de ilk ikisi ok kltlm, embriyonik halde yaanmtr. Bu gdk organlar, de
nebilirse, sadece noktalarla grlen e!-zanaatlan ve ma-

146

nfcktr aamalar ekonomik srecin genetik birlii

ni kantlamak iin yeterlidir. Ama buna ramen, bu iki
aamann nicel kkl, ylesine gldr ki, ulusun
tm toplumsal yapsnda tamamen yeni bir nitelik dour
mutur, te bu yeni niteliin politikadaki en arpc
ifadesi Ekim Devrimidir.
Bu tartmada en dayanlmaz olan ey, tm teorik
daarc iki tane biblodan, eitsiz gelime kanunu ve
aamalarn atlanm am asndan ibaret
olan
Stal'n'in
teori yapm asdr. Stalin. eitsiz gelimeyi oluturann
tamamen tarihsel aamalarn atlanmas (ya da herhangi
bir aamada uzun sre kalnmas) olduunu bugne ka
dar anlayamamtr, Srekli devrim teorisinin karsna
Stalin, ei grlmemi bir ciddiyetle, eitsiz gelime ka
nununu karmaktadr. Buna ramen, proleter devriminfn
tarihsel olarak geri olan Rusya'da ileri ngiltere'den n
ce patlayaca ngr, tamamen eitsiz gelime ka
nununa dayanmaktadr. Ancak, bu ngry yapabilmesi
iin bir insann tarihse! eitsizlii tm dinamik somutlu
u iinde kavramas ve Lenin'in 1915 ylnda yazm ol
duu yazlardan bir cmleyi alp tepe taklak, ederek ve
cahilce yorumlayarak aznda sakz etmemesi gerekir.
Tarihsel aamalarsn dinamiini devrimci ykseli
dnemlerinde anlamak biraz daha kolaydr. Buna karlk
gericilik dnemleri, doal olarak ucuz evrim cilik dnem
leri olur. Staiinizm, bu byk ideolojik ilkellik, parti geri
ciliinin bu sevgili evlad, politik kuyrukuluunu ve pa
avralar zerine giritii pazarlklar rtebilmek iin, ken
di aamalar halindeki geliimini putiatrmtr. Bu gerici
ideoloji imdi Radek'i de yutmutur.
Tarihsel srecin u veya bu aamas, teoride kanl
maz olmosa da, belirli artlar altnda kanlmaz bir ha
le gelebilir. Veya tersine, teorik olarak kanlmaz olan
aamalar, geliimin dinamii tarafndan ,zellfkle, tarihin
147

lokom otifleri diye bouna adlandrlmam olan devrim

ler dneminde sfra indirgenebilir.
rnein lkemizde proletarya demokratik parfamantarzm aamassn atlam. Kurucu Meclise birka saat
lik ve onu da arka bahede yaamak zere ksa bir hayat
tanmtr. Ama indeki kar devrimci aama hibir e
kilde allanamaz, tpk Rusyada drt Duma dnemi atlanamom olduu gibi. Ancak, in'deki bu kar-devrimci aama hi de tarihsel olarak kanlmaz deildi. Bu,
dorudan doruya, tarihe yenilgilerin rgtleri olarak
geecek olan Stalin ve Bukharin'in ykm getiren politi
kalarnn bir sonucudur. Ama opotnizmin meyvalar da,
devrimci sreci uzun bir sre iin etkileyecek nesnel
bir etken haline gelebilir.
Gerek, aamalar, yani, kitlelerin geliiminde nesnel
olarak belirlenmi aamalarn zerinden atlamaya al
an her giriim, politik maceraclktr. Emeki kitlelerin
ounluu Sosyal Demokratlara, ya da rnein Kuomintang'a, veya sendika liderlerine gvendii srece onlarn
nne burjuva iktidarnn acilen devrilmesi grevini
karamayz. Bunun iin kitleler hazrlanmaldr. Bu hazrlk
dnemi ok uzun bir aama olabilir. Ama, kitlelerle
birlikte bugn Sa yarn Sol Kuomintangda olunabilece
ine, veya kitleler liderlerine olan gvenlerini yitirene
kadar grev krc Purcell ile blok oluturulabileceine
ve bu arada kitlelerle de balarmz koruyacamza an
cak bir kuyruku inanabilir.
Radek, Komintangdan klmasn ve Anglo-Rus Ko
mitesinden ayrlnmasn talep etmenin, birok diyalektiki tarafndan aamalar atlamak ve kyller (inde)
v e emeki kitleler (ngilterede) ile olan balar kopar
m ak olarak nitelendirildiini unutmu olamaz. Radekin
bunu zellikle hatrlamas gerekir zira kendisi de bu ta
148

lihsiz diyalektikcilersden biriydi. imdi ise yalnzca opartnist hatalarn derinletirmekte ve genelletirmekte
dir.
Nisan 1919da Lenin programatik bir makalesinde,
nc Enternasyonal ve Tarihteki Yeri' acfi yazsnda
unlar yazyordu:
Batda, Sovyetierin rolnn anlalmasn engelle
yen veya geciktiren eyin, Rusya'nn gerilii ile, daha
yksek bir demokrasi biimine sramas, burjuva de
mokrasisinin zerinden atlayarak Sovyet, veya proleter
demokrasisine sramas arasndaki bu eliki olduunu
sylemek yanl olmaz. (XVI, 183). (*)
Lenin burada dorudan doruya Rusya'nn burjuva
demokrasisinin zerinden atladn sylemektedir. Mu
hakkak k Lenin'in bu yargsnn iinde btn zorunlu
kaytlar vardr: diyalektik, nihayet, somut artlarn her
defasnda tekrar edilmesinden olumamaktadr; yazar
okuyucunun kafasnda da bireylerin bulunduunu kabul
etmektedir. Burjuva demokrasisinin zerinden atlanma
s, Lenin'in doru gzlemine gre, Sovyetierin rolnn
sadece Bat'da deil fakat ayn zamanda Dou'da da
dogmaclar ve emaclar tarafndan anlalmasn g
klmaktadr.
Ve te, Radek'I imdi anszn rahatsz eden 1905
Yfnda sorunun konulu biimi:
Daha 1905de Petersburg iileri Sovyetlerini pro
leter hkmeti diye adlandrmlard. Bu sfat o zamann
gnlk diline gemi ve ii snfnn iktidar mcadelesi
nin program iine alnmtr. Ama ayn zamanda arla
kar gelitirilm i bir politik demokrasi program (genel
oy, cumhuriyet, milis, vs.) oluturmutuk. Baka ekilde
(*) ngilizce Seme Eserler, 4. basm c, s. 31-32.
149

hareket edemezdik. Politik demokrasi emeki kitlelerin

geliiminde zorunlu b ir aamadr ama ! ok nemli
kaytlo: b ir durumda bu aama onyliar srmekte, dier
durumda ise, devrimci durum kitlelerin politik demokrasi
nyarglarndan, daha bunun kurumlan dah kurulmadan
kurtulmalarna yol amaktadr. (Troki, 1905 Yl, nsz,
sayfa 7.)
Leninin yukarya aldm grleri le tamamen uyum
inde olan bu kelimeler, sanrm, Kuomintang diktatrl
nn karsna, gelitirilmi bir
politik
demokrasi
program nn karlmas gereini aklamak in yeterlidir. Ama tam bu noktada Ra dek Sola kvryor. Devrimci
ykseli dneminde in Komnist Partisl'nin Kuomintang
dan ayrlmasna kar kmt. Kar-devrim dneminde
ise, in iilerinin demokratik sloganlar altnda seferber
edilmelerine kar direniyor. Bu, yazn krkler iinde do
lamak, kn ise ortala ini pkk kmak demektir.

130

BLM 7
DEMOKRATK DKTATRLK SLOGANI, BUGN
DOU N NE ANLAMA GELMEKTEDR?

Stalinist -devrimci deil evrimci, filister- tarihse! aamalar kavram iinde yolunu kaybeden Radek de, pro
letarya ve kylln demokratik diktatrl slogann
btn Dou iin kutsal bir yasa haline getirmektedir bu
gn. Radek, Lenifi'in belli bir lkenin geliim srecine uyarlad, daha sonra deitirdii, somutlatrd ve bellli
bir aamada da bir kenara att Bolevizm'in geici hi
potezinden, tarih st bir ema karmaktadr. Bu nokta
ya ilikin olarak, bkmadan, usanmadan unlar tekrarlayp
durm aktadr:
Bu teori ve ondan kan taktikler, bur[uvazinln daha
nceki sosyo-politik formasyonlardan miras kalan sorun
lar zmeyememl olduu, gen bir kapitalist geliime
sahip btn lkelerde uygulanabilir.
Biraz dnn bu forml zerinde: Kamenel/'h
1917'deki tavrnn dpedz hakl gsterilmesi deil midir
bu? Rus burjuvazisi ubat devrim irden sonra demokra
tik devrimin sorunlarn zmlemi midir? Hayr, btn
bu sorunlar, en hemlileri olan tarm sorunu da dahil ol
mak zere, zlmeden kalmtr. Nasl olur da Lenln bu
slogann hala uygulanabilir olduunu anlamam ola
bilir? Neden geri almtr bu slogan?
151

Radek bu soruya daha nce yle cevaplandrmt :

nk demokratik devrim zaten gereklemitir. Bu ce
vab incelemitik. Btnyle geersizdir bu cevap, hele
eski Lemnist slogann zn iktidar biimlerinde deil
de, proletarya ve kylln ibirlii ile sertliin fiili olarak
ortadan kaldrlmasnda yattn ileri sren Radek'in a
znda bsbtn geersizdir. imdi, Kerenskizmin becere
medii ey de tam buydu (sertliin yokedilmesi-Cn.). Bu
radan kan, Radek'in gnmzn en ciddi sorunu olan
Qin sorununu zmlemek iin bizim gemiimize uzan
masnn btnyle sama olduudur. Aratrlmas gereken
ey, T rokinin 1905de neyi anlad ya da anlayamad
deil, Stalin, Molotov ve zellikle Rykov ve Karne nev' n
ubat-Mart 1917'de neyi kavrayamadklar olmaldr (o
gnlerde Radek'in tavn neydi, bilmiyorum). nk, eer
demokratik diktatrln, ikili iktidar iinde, ana sloga
nn hemen deitirilmesini gerektirecek lde gerek
lemi olduu kabul edilirse, demokratik diktatrln
in'de Kuomintang rejimi tarafndan, yani Tang Ping-an
ilaveli an Kay-ek ve Wang ing-wei iktidar tarafndan
ok daha eksiksiz ve kusursuz bir biimde gerekleti
rilmi olduunu da kabul etmek gerekir. (*) Bu yzden
in'de slogan deitirmek daha da byk bir zorunluluk
olur.
Ama, in'de daha nceki sosyo-politik formasyon
larn miras temizlenmi midir? Hayr, temizlenmemitir.
Peki, Lenin'in eski Bolevikierin st kademesinin t
m ne kar sava ilan ettii 4 Nisan 1917'de Rusya'da
temizlenmi miydi bunlar? Radek aresiz bir biimde

(*) an Kay-ek, Kuomintangm sa kanadnn, Wang ingwei de sol kanadnn liderleridirler. Tang Ping-san ise,
Kuomintang rejiminde bir Komnist bakan olarak al
m ve inde Stalin-Bukharinin izgisini srdrm
tr. L.T.

152

kendisiyle elikiye dmekte, bataa saplanmakta, bir

keden brne savrulup durmaktadr. Bu balamda,
Radek'in formasyonlarn miras gibi karmak bir de
yim kullanmasnn, bunu eitli klklara sokmasnn ve
daha ak bir terim olan feodalizmin ya da serfliin kaImtlarsn kullanmaktan kanmasnn bir raslant olma
dn da belirtelim. Niin? nk daha dn kendisi bu
kalntlar en kesin bir tavrla reddetmekte ve byiece
demokratik diktatrlk slogannn dayanan da orta
dan kaldrmaktayd. Komnist Akademi'de okuduu ra
porda unlar sylemiti Radek:
in Devrimini besleyen kaynaklar, bizim 1905 devrimimizin kaynaklarndan daha az derin deildir. u ba
sit nedenden tr, inde ii snfnn kyllkle ittifa
knn, 1905'de bizde gerekleenden daha gl olaca
n kesinlikle syleyebiliriz; bu ittifak iki snfa kar deil,
tek bir snfa, burjuvaziye kar kurulacaktr.
Evet, bu basit nedenden tr. Eer proletarya,
kyllkle birlikte, mcadelesini tek bir snfa, burjuva
ziye kar feodalizmin kalntlarna kar deil, ama bur
juvaziye kar yneltirse, bu devrimin ad ne olur aca
ba, syler misiniz ltfen? Belki de demokratik- devrim,
yle mi? Dikkat edin, Radek bunlar 1905'de, hatta 1909
da deil, Mart 1927'de sylyor. Buna ne anlam verme
li? ok basit. M art 1927de Radek de doru izgiden sap
mt, oma bugnknden daha deiik bir yne doru.
in sorunu zerine tezlerinde Muhalefet, Radek'in o zazamanki tek yanl grlerine nemli bir dzeltme getir
mek zorunda kalmt. Ama yukarya alnan szlerde hereye ramen bir gerek pay var: in'de bir feodal top
rak aalar snf (estate) pek yoktur, toprak sahipleri
arlk Rusyasna oranla burda kapitalistlere ok daha
yakndan baldr ve bu yzden in'de tanm sorununun
zgl arl arlk Rusyasndan daha hafiftir;
buna
153

karlrk, ulusal kurtulu sorunu ok daha arlkldr. Do

laysyla, in kyllnn, lkenin demokratik yeniden
dzenlenei iin, bamsz devrimci politik mcadele ye
teneinin Rus kyll tarafndan ortaya konulandan
fazla olmas elbette mmkn deildir. Bu durum, baka
eylerin yannda, ne 1925'den nce ne de in devriminin
yl iinde bu lkede bayranda tarm devrimi yazl bir
Narodnik (Halk) partinin ortaya kamamasnda bul
m utur ifadesini. Btn bunlar, 1925-1927 deneylerini de
yaam olan in in, demokratik diktatrlk slogan
nn, ubat devrlmlnden sonra Rusya iin olduundan ok
daha tehlikeli bir gerici tuzak olduunu ortaya koymak
tadr.
Yine Radekin, ama bu sefer daha da uzak gemiten
ald bir konu, ayn acrmaszikla kendisine kar dn
mektedir. Bu kez sorun, Marx'in 1850de ortaya att s
rekli devrim slogandr,
Marx in, diyor Radek, demokratik diktatrlk
diye bir slogan yoktu. Oysa bu slogan, 1905'den 1917'ye
kadar Lenin'in politik eksenini ve kapitalist geliimin
balang }!] halinde
bulunduu btn lkelerdeki
devrim anlaynn bir parasn oluturmutur.
Kendisine temel olarak Lenin'in birka szn alan
Radek, bu tavr ayrln. Alman devriminde esas grevi
ulusa! birleme, Rusyada ise tarm devrimi olmasyla
aklamaktadr. Eer bu karlatrma mekanike yapl
m olmasayd ve bir oran duygusuna bal kal inayd,
belirli b ir noktaya kadar doru olabilirdi. Yan smrge
bir lke olan inde ulusal sorunun zgl arl 18481850 Afmanyasryla bile karlatrlamayacak kadar daha
byktr tarm devriminin arlndan: nk in'de bu
ayn zamanda hem birleme hem de kurtulu sorunudur.
Marx, srekli devrim perspektifini, Almanya'da btn

154

tahtlarn henz salam durduu, Junkerlerin topraklar

ellerinde tuttuklar ve burjuvazinin liderlerine de ancak
hkmetin, arka odalarnda yer verildii bir dnemde formllendirmitir. in'de ise 1911den beri monari bulun
mamaktadr, bamsz bir toprak aalar snf yoktur,
utusal-burjuva Kuomintang iktidardadr ve serflik iliki
leri burjuva smrs ile, denebilirse, kimyasal olarak
btnlemitir. Bu yzden, Radekin Manc'la Lenlnin ta
vrlar arasnda bir ztlk olduunu gsterme abas, ger
ekte in'de demokratik slogann iyice geersiz klmak
tadr.
Ama Radek Marx'm tavrn ciddi bir incelemeden bile
geirmeyip rastgele ve para para ele almakta ve ken
disini, Marx'in kyll hala kk burjuva kent de
mokrasisinin doal bir m ttefiki sayd 1850 sirkleri le
snrlamaktadr. Marxin o sralarda Almanyada bekledi
i, bamsz bir demokratik devrim aamasyd, yani, ik
tidarn kyllk tarafndan desteklenen kentli kk bur
juva radikalleri tarafndan geici olarak ele geirilmeiy
di. te sorunun canac noktas budur! Ne var ki, ger
eklemeyen de budur. Ve bunu bir rastlant saymak da
mmkn deildir. Daha geen yzyln ortalarnda, kk
burjuva demokrasisi artk kendi bamsz devrimini y
rtmekten aciz olduunu gstermiti. Marx da bunu gr
d ve deerlendirdi. 16 Nisan 1956da, yani yukarda dei
nilen sirklerin yazlndan onalt yl sonra, Marx Engelse unlar yazyordu:
Almanya'da herey. Kyl Savann ikinci bir bas
ksnn proleter devrimini destekleme olaslna bal ola
caktr. Bu takdirde mesele fevkalade gzel bir hal ala
caktr.
Radek tarafndan unutulmu olan bu dikkat ekici
kelimeler Ekim Devrimi, ve burada incelediimiz btn

155

sorunun en deerli anahtarn oluturmaktadr. Marx ta

rm Devrimi'ni atlam mdr? Hayr, grdmz gibi,
atlamamtr. Gelecekteki devrimde ii ve kyl ibirlii
ni kabul etm i midir? Evet, etmitir. Kylln devrim
de nc, veya hatta yalnz bamszca bir rol oynama
olasl olduunu kabul etmi midir? Hayr, byle bir
olasl kabul etmemitir. O, bamsz demokratik dev
rimde burjuva demokrasisini desteklemeyi beceremeyen
kylln (kylln hatas deil burjuva demokrasi
sinin hatas sonucunda), proleter devriminde proletarya
y destekleyecek bir durumda olaca olgusundan hare
ket etmitir. Bu takdirde mesele fevkalade gzel bir hal
alacaktr. Herhalde Radek, bunun Ekimde gerekleen,
ey olduunu grmek istemiyor.
in iin bundan kan sonular ok aktr. Anla
mazlk, bir mttefik olarak kylln hayati rol ve tarm
devriminin byk nemi zerinde deil fokat in'de ba
msz bir demokratik tarm devriminin mmkn olup ol
mad veya Kyl Savann ikinci bir basksnn pro
letarya diktatrln destekleyip desteklemeyecei 1 zerindedir. Sorun bu biimde ortaya kmaktadr. Bunu
baka bir biimde ileri sren, hibir ey renmemi ve
hibir ey anlamamtr ve sadece in Komnist Partisi'ni yanltyor ve onu doru izgiden ekip karmaya
alyor demektir.
Dou lkeleri proletaryasnn zafere giden yolunun
alabilmesi iin, Stalin ve Martinov'un aamalara ve
admlama ilikin hayattan kopuk, gerici teorileri parcalanmah, sprge ile temizlenip bir kenara atlmaldr. Bolevzm, vlger evrimci anlaya kar mcadele iinde
olgunlua ulamtr. Ayak uydurmak zorunda olduumuz
ey, nsel olarak belirlenmi dz bir izgi deil fakat s
nf mcadelesinin gerek geliimidir. Stalin ve Kuusinen156

in dncesini eitti geliim dzeylerindeki

lkeler
iin, belirli bir ilerleme dzeni saptama ve bunlarn devrimlerini vesikaya balama dncesini
reddetmek
gerekir. nsan kendisini snf mcadelesinin gerek izgi
sine uydurmaldr. Bunun iin en deerli klavuz Lenin'dir; ama Lenin'in btn gz nnde tutulmaldr.
Lenin 1919'da, zellikle Komnist Enternasyonalin
rgtlenmesi ile ilgili olarak, geride braklm olan d
nemin sonularn irdeleyip bunlara daha eksiksizlemi
teorik formlasyonlar kazandrdktan sonra, Kerenskizm
ve Ekim deneyimini yle yorumlamt: Gelimi snf
antagonizmalanna sahip bir burjuva toplumunda ya bur
juvazinin gizli ya da ak diktatrl, ya da proletarya
diktatrl olabilir. Bir ara rejimden 'sz edilemez. Her
demokrasi, demokrasinin her diktatrl (alayl tr
nak iaretleri Lenine ait) yalnzca burjuvazinin iktidarn
rten bir tii perdedir, tpk Avrupann en geri lkesinin,
Rusyann, burjuva devrimi dneminden .yani demokra
sinin diktatrl iin en uygun dnemde yaad de
neyin gsterdii gibi. Bu sonular, Lenin'in ubat ve Ekim
Devrimi deneylerinin bir zeti olarak ortaya kan demok
rasi zerine tezlerinin temelini oluturmutur.
Baka biroklar gibi Radek de, demokrasi sorununu
demokratik diktatrlk sorunundan mekanik bir biimde
ayrmaktadr. Bu, en byk gaflarn kaynadr. Demok
ratik diktatorlk, burjuvazinin devrim srasndaki rtl
iktidar olabilir ancak. Bunu, 1917deki ifte iktidar de
neyinde olduu kadar indeki Kuomintang deneyinde de
grdk.
Epigoniarn aresizliinin en kaba biimiyle
aa
kt yer, bugn bile demokratik diktatrl, burjuva
diktatrlnn ve proletarya diktatrlnn karsna
dikebiliyor olmalardr. Ama bunun anlam udur: demok

157

ratik diktatrlk bir ara karakter tayor olmaldr, yani

bir kk burjuva ierik, tayor olmaldr. Proletaryann
buna katlmas hibir eyi deitirmeyecektir, nk ta
biatta, deiik snf izgilerinin aritmetik ortalamas diye
birey yoktur. Eer bu ne burjuvazinin ne de proletarya
nn diktatrlyse, o zaman belirleyici rol kk bur
juvaziye a lt olmaldr. Ama bu da bizi, pratikte c Rus
devrimi ve iki de in devrimi tarafndan cevaplandrlm
u soruya geri getirmektedir yine: emperyalizmin dnya
ya egemen oduu gnmzde, kk burjuvazi kapita
list lkelerde, hatta demokratik sorunlarn zm bekle
dii geri lkelerde, bir nc devrimci rol oynayabilir mi?
Kk burjuvazinin alt kesimlerinin devrimci dikta
trlkler kurabildii dnemler olmutur. Bunu biliyoruz.
Ama bu dnemler, proletaryann, ya da proletaryann
atalarnn, kk burjuvaziden henz ayrmad, tam
tersine, bu azgelimilik halinde kincisinin sava z
n oluturduu dnemlerdi. Bugn ise durum hemen he
men tersine bir hal almtr. Kk burjuvaziyi hilie
mahkum eder ve kyll burjuvazi ile proletarya ara
snda politik bir seim durumuyla kar karya brakan
kapitalist gelime temeli zerinde proletaryann kk
burjuvaziden ayrld ve byk burjuvazi ile antagonistik
bir mcadele iine girdii gnmzde, kk burjuvazi
nin, geri kalm da olsa, burjuva bir toplumu ynetebil
irle yeteneinden sz edilemez. Yzeyde kk burjuva
olan bir partiyi destekledii her durumda kyllk ger
ekte finans kapitali destekliyor demektir. lk Rus Dev
rimi dneminde, ya da ilk iki devrim arasndaki dnem
de hala kylln ve kk burjuvazinin demokratik
devrimdeki bamszlk derecesi {fakat yalnzca derece
si!) zerinde gr ayrlklar bulunmu olsa da, bugn
artk bu sorun son oniki yln olaylar ile zmlenmitir,
ve dnsz bir biimde zmlenmitir.
158

Bu mesele Ekim'den sonra da birok lkede ve mm

kn olan btn biimler ve bileimler iinde yeniden or
taya km ye her yerde ayn ekilde zmlenmitir.
Kerenskizmden sonraki temel deney, yukarda deinilmi
olan Komintang deneyidir. Bir o kadar nemli bir baka
deney de, kk burjuvazinin, silah zoruyla iktidar eski
burjuva partilerinin elinden aldktan sonra hemen, liderle
ri aracl ile finans oligarisine teslim ettii talya'da
ki faizm olaydr. Ayn mesele, Pilsudski
hareketinin
dorudan doruya gerici burjuva-toprak aas hkmeti
ne kar yneldii ve kk burjuva kitlelerinin ve hatta
geni proleter kesimlerinin umutlarn yanstt Polonya'
da da ortaya kmtr. Eski Polonya Sosyal Demokrat
Warski'nin, kyll kmseme korkusu ile, Piisudski devrimin! iilerin ve kyllerin demokratik diktatr
l ile zdeletirmesi bir raslant deildir. Burada Bul
gar deneyini, yani Kolarovlann ve Kabakiev'lerin, Stambuliskinin partisine kar izlemi olduklar yz kzartc
politikay, ya da Birleik Devietlerdeki ifti-i Parti sinin utan verici deneyini, ya da Zinovievin Radie ile
flrtn, ya da Romanya Komnist Partisi'nin deneyini,
vs., vs. yi inceleyecek olursak konumuzdan iyice uzakla
rz. Bu olaylarn bazlar, zleri bakmndan, Komnist
Enternasyonal Program Tasla nn Eletirisi adl kitabm
da incelenmitir. Btn bu deneylerin temel sonular
tamamen Ekim derslerini dorulamakta ve glendirmektedir yani, kyllk de dahil olmak zere kk bur
juvazinin, geri de olsa modern burjuva tcplumiormda, ge
rek devrimci gerekse gerici dnemlerde nc rol oynaya
mayaca tekrar tekrar kantlanmtr. Kyllk ya bur
juvazinin diktatrln destekleyebilir, ya do proletarya
diktatrlnn dayanan oluturabilir. Ara
biimler
yalnzca, sallanmaya balayan veya yedii darbelerden
tr henz ayaa kaikamayan burjuva diktatrlnn

159

klk deitirmi halidir. (Kerenskizm Faizm, Pteudski'nin rejimi.)

Kyllk ya burjuvazinin ya da proletaryann pein
den gider. Ama eer proletarya kendisini izlemek isteme
yen bir kyllk le her ne pahasna olursa olsun birlik
te yrmek isterse gerekte finans kapitalin kuyruuna
taklm olur: rnekse, 1917de Rusyada anayurdun sa
vunucusu iiler: in'de Komintang'n saflarndaki ii
ler (Komnistler de dahil olmak zere); ve 1926'da Po
lonyada Polonya Sosyalist Partisindeki iiler ve bir
oranda da Komnistler.
Bunu kafasna iyice yerletirmeyen ve henz ya
anm olaylarn taze derslerini anlamayan bir kimsenin
devrimci politika ile uramamas ok daha yerinde olur.
Lenin'n ubat ve Ekim Devrimlerin derslerinden
kard, ve btn ayrntlar ile ve anlalr bir biimde
kard temel sonu, demokratik diktatrlk fikrini b
tnyle reddetmektedir.
Lenin aada
aktarlanlar
1918den sonra birok kereler tekrarlamtr:
Tm politik ekonomi, eer kimse bundan bireyler
kapabildiyse tabii, tm devrim tarihi, ondokuzuncu yz
yln tm politik geliim tarihi, bize kylnn ya iiyi ya
da burjuvay izlediini retmektedir... Bunun neden
byle olduunu bilmiyorsanz, byle yurttalara... onsekizinci ve ondokuzuncu yzyllarn byk devrimlerinden
herhangi birinin geliimini, ondokuzuncu yzyldaki her
hangi bir lkenin politik tarihini incelemesini salk veri
rim. O zaman bunun neden byle olduunu anlayacaks
nz. Kapitalist toplumun ekonomik yaps yledir ki, y
netici g ya sermaye ya da onu deviren proletarya ola
bilir. Bu toplumun ekonomik yapsnda baka herhangi
bir g yoktur. (XVI, 217). (*)
(*) Halkn zgrlk ve eitlik sloganlaryla aldatlmas.
Mays 1919 (4. bask, XXIX, 333)
160

Burada mesele, modern ngiltere veya Almanya me

selesi deildir. Onsekizinci ve ondokuzuncu yzyln b
yk devrimleinden, (yani geri lkelerdeki bur(uva devrimierinden) herhangi birinin ortaya koyduu derslere
yaslanan Lenin, ancak burjuva diktatrlnn ya da pro
letarya diktatrlnn mmkn olduu sonucuna ula
maktadr. Bir demokratik diktatrlk yani ara bir dik
tatrlk olamaz.
Radek, teorik ve tarihsel gezintisini, grdmz gi
bi, burjuva devriminin sosyalist devrimden ayrdedilmesi
gerektii eklindeki biraz elimsiz b ir zdeyile zetliyor.
Bu adama inince de, bir parman, tek kayna olan
saduyusundan hareket ederek proletarya diktatrl
slogannn hem gelimi lkelerde hem de geri lke
lerde ortaya atlmasnn mmkn olmadn
syleyen
Kuusinen'e uzatyor. Kuusinen ise, hibir ey anlamayan
bir insann itenlii ile, Troki'yi 1905den beri hibir ey
renmemi olmakla suluyor. Radek de, Kuuslnenl iz
leyerek mstehzileiyor: Troki iin in ve Hint devrimlerinin zellii, bunlarn bat Avrupa devrimlerinden hi
bir fark olmad ve bundan tr de ilk aamalarnda
(?!) proletarya diktatrlne ynelmeleri gerektii ger
einde yatmaktadr.
Radek bu meselede kk bir noktay atlamaktadr:
Proletarya diktatrl bir Bat Avrupa lkesinde deil
fakat geri bir Dou Avrupa lkesinde kurulmutur. Tarih
sel srecin Rusyann zelliinl gzden karm olma
s, Troki'nin hatas mdr? Daha da teye Radek, burju
vazinin daha dorusu finans kapitalin , gelime d
zeylerindeki, sosyal yaplarndaki, geleneklerindeki vs.
tm ayrlklarna, yani tm zelliklerine ramen btn
kapitalist lkeleri ynetmekte olduunu da unutmakta
dr, Burada da yine, bu zelliklere kar saygszlkta bu
lunan Troki deil tarihsel geliimdir.

F. 11

161

O halde ileri ve geri lkeler arasndaki ayrm nere

dedir? Ayrm byktr ancak yine de kapitalist ilikile
rin egemenlik snrlar iinde kalr. eitli lkelerin bur
juvazilerinin ynetimleri birbirlerinden biim ve yntem
ler aendan farkllk gsterirler. B ir uta, egemenlik ka
t Ve mutlak bir nitelik tar: Birleik Devletler. Dier u
ta ise finans kapital kendisini, hayatiyetini yitirm i Asya
tipi ortaa kurumlarna uydurur, bunlar kendisine ba
ml klarak ve kendi yntemlerini bu kurumlar iinde
egemen klarak: Hindistan. Ama her iki yerde de burjuva
zi ynetmektedir. Bundan kan, proletarya diktatrl
nn de, eitli kapitalist lkelerde, toplumsal taban, po
litik biimler, acil gfevler ve alma temposu asn
dan olduka farkl nitelikler gstereceidir. Ama halk kit
lelerini emperyalistler, feodaller ve ulusal burjuvazi tti
fakna kar 2afere yneltmek bu ancak, iktidar ele
geirdikten sonra kendisini proletarya diktatrlne d
ntren, proletaryann devrimci hegemonyas
altnda
gerekletirilebilir.
Radek, insanl iki ayr grupa bldnde (biri sos
yalist diktatrlk iin olgunlam, dieri ise yalnzca
demokratik diktatrlk iin olgunlam), tek bana
bununla, benden farkl olarak, ayr ayr lkelerin zellik
leri diye adlandrd eyleri hesaba katm olduunu
hayal ediyor. Gerekte ortaya koyduu eyse. Komnist
leri belini bir lkenin zelliini, yani, o lkenin tarihsel
geliiminin eitli admlarnn ve aamalarnn yaayan
i-le girmiliini incelemekten alkoyan l bir naka
rattan baka birey deildir.
Demokratik devrimni * gerekletirmemi veya ta
mamlamam bir lkenin zellikleri ylesine byk bir neme sahiptir ki, btn bunlarn proleter ncsnn prog
ramna temel olarak alnmas gerekir. Komnist partisi
burjuvazi ve onun demokratik ajanlarna kar mcadele

162

sinde, ii snf ve gene! olarak emekilerin ounluu

nu ancak bylesine bir ulusal program temeli zerinde
gerekten ve baarl bir biimde yanma ekebilir.
Bu mcadelede baar olasl, byk lde, pro
letaryann lke ekonomisindeki rol ve bunun sonucu olarak lkenin kapitalist gelime dzeyi tarafndan belir
lenir, elbet. Ama yine de bu, tek kstas deildir. lkede
halk iin byk neme sahip, zm ulusun ounlu
unu ilgilendiren ve en kararl devrimci giriimleri gerek
tiren acil bir sorunun bulunmas da ayn derecede nem
li bir meseledir. eitli biimleriyle, tarlm sorunu ve uiusal sorun bunlarn arasndadr. Tarm sorununun ok ciddi
bir durum arz ettii ve dayanlmaz ulusal basklarn bu
lunduu smrge lkelerde, gen ve grece kk prole
tarya, ulusa', demokratik devrim temeli zerinde, gelimi
lkelerin tamamen sosyalist temel zerinde mcadele
eden proletaryasndan daha nce iktidara gelebilir. Ekimden bu yana hi kimsenin bunu kantlamak zorunda kal
mad saniabilir. Ama ideolo|ik gericilik yllar boyunca
ve epigonlarn teorik sefaleti iinde temel devrim kav
ramlar yle kokumu, yle rm ve yle.. Kuusinenletirilm itir ki, insan yer defasnda yeni batan bala
mak zorunda kalyor.
Bu sylenenlerden, dnyadaki btn lkelerin, bu
gn, u veya bu yoldan, sosyalist devrim iin olgunla
m olduklar m kmaktadr? Hayr, bu sorunun yanl,
l, skolastik, Stalinist-Bukharimst tarzda konuluudur.
Dnya ekonomisi, btnl iinde, sosyalizm iin ol
gunlamtr, elbet. Ama bu, her lkenin kendi bana
olgun olduu anlamna gelmez. Peki o halde, eitli geri
lkelerdeki, in'deki, Hindistandaki, vs. deki proletarya
diktatrlkleri ne olacak? Buna biz u cevab veririz: Ta
rih siparie gre yaplmaz. Herhangi bir lke, sadece
sosyalizmin bamsz kuruluu iin olgunlamadan n

153

ce deil, geni apl sosyalizasyon tedbirlerinin alnmas

iin olgunlamadan nce de proletarya diktatrl in
olgun bir hale gelebilir. nceden tasarlanm bir ahen'kli toplumsal gelime dncesinden yola
kmak
yanltr. Stalin'in efkatli teorik
kucaklamalarna ra
men, eitsiz gelime yasas hala yaamaktadr. Bu yasa
yalnzca lkelerin birbirleriyle ilikilerinde deil, ayn za
manda bir ve ayn lke iindeki eitli srelerin karlk
l ilikileri iinde de ilemektedir. Ekonomilerin ve poli
tikalarn eitsiz srelerinin uzlamasna ancak dnya
lsnde ulalabilir. Bu, zellikle, in'de proletarya dik
tatrl sorununun, yalnz in ekonomisinin ve in po
litikasnn snrlar iinde dnlemeyecei
anlamna
gelir.
te tam burda iki uzlamaz bak acsyla kar kar
ya kalrz: srekli devrimin uluslararas devrimci te o ri
si ve tek lkede sosyalizm'in ulusal-reformist teorisi. Scdece geri Cin deil ama genel olarak dnyadaki hibir
lke, sosyalizmi kendi ulusal snrlar iinde ina edemez:
milliletirme iin yeterince, gelimemi olan retici g
ler kadar, ulusal snrlarn tesinde bir byme gsteren
ok gelimi gler de buna kar direneceklerdir. rne
in ngilteredeki proletarya diktatrl de, in'deki pro
letarya diktatrlnn karsna kacak glklerden,
elbette farkl nitelikte, ama herhalde daha hafif olmayan
glklerle ve elikilerle karlaacaktr. Her iki durum
da da bu elikilerin stesinden gelmek ancak uluslar
aras devrim yoluyla mmkn olur. Bu bak as, in'in
sosyalist dnm iin olgunluu ya da olgunlamaml sorununa hi yer brakmaz. Elbette u tartma
sz dorudur: inin gerilii proletarya diktatrlnn
nndeki grevi son derece zorlatrmaktadr. Ama tek
rar edelim: Tarih siparilere gre yaplmaz, ve in pro
letaryasnn nnde baka seenek de yoktur.
164

Bu, en geri smrge lkesi de dahi) btn lkelerin,

sosyalizm iin deilse bile proletarya diktatrl iin
olgunlam olmas m demektir? Hayr. O halde, genel
olarak demokratik devrim ve zellikle
smrgelerdeki
demokratik devrim sorunu nasl zlecektir? Bu soruya
bir baka soruyla karlk vereyim: Ulusal demokratik g
revlerinin annda ve tmyle zlebilmesi iin her s
mrge lkenin olgunlam olduu nerde yazldr? Soru
na teki ucundan yaklamak gerekir. Emperyalist an
koullarnda, ulusal demokratik devrim, ancak lkedeki
toplumsal ve politik ilikiler proletaryay halk kitlelerinin
nderi olarak ktidara getirecek kadar olgunlamsa,
muzaffer bir sona ulatrlabilir. Peki, ya durum byle de
ilse? O zaman, ulusal kurtulu mcadelesi ancak ok
ksmi sonular verecektir ve bunlar da btnyle prole
taryaya kar yneltilmi sonular olacaktr. 1905te Rus
proletaryas, kyl kitlelerini kendi evresinde birletire
cek ve iktidar ele geirecek kadar gl kmamt.
te bu yzden de devrim yar yolda durmu ve sonra da
gittike gerilemiti. Olaanst elverili duruma ramen,
Kcmnist Enternasyonal nderliinin Cin proletaryasn
iktidar savana girmekten alkoyduu in'de ise, ulusal
grevler, Kuomintang rejiminde son derece yetersiz, den
gesiz ve sefil bir ;zm buldular.
Bir smrge lkesinin, tarmsal ve ulusal sorunlar
nn gerek devrimci zm in ne zaman ve hangi ko
ullarda hazr olaca nceden sylenemez. Ama ne olur
sa olsun, sadece inin deil ama Hindistan'n da gerek
halk demokrasisini, yani ii ve kyl demokrasisini, an
cak proletarya diktatrl yoluyla elde edeceini bugn
de tam bir gvenle leri srebiliriz. Bu yolda hl bir
ok aama, adm ve evreler bulunabilir. Burjuvazi, halk
kitlelerinin basks altnda sola doru bir ka adm daha
atacaktr kr sonradan halkn stne daha da gaddarca
165

satdrabilsin. Cifte iktidar dnemlerinin ortaya kmas

mmkn ve muhtemeldir. Ama gereklemeyecek ve
gereklemesi mmkn olmayan ey, proletaryann dik
tatrl olmayan gerek bir demokratik diktatrlktr.
Bamsz b ir demokratik diktatrlk ancak Kuomintang
trnden, yani btnyle iilere ve kyllere kar y
neltilmi bir trden olabilir. Bunu en batan anlamal ve
soyut formllerin arkasndaki snfsal gereklikleri sak
lamadan kitlelere retmeliyiz,
Stalin ve Bukharln, emperyalizmin boyunduruu sa
yesinde inde burjuvazinin ulusal devrimi yrtebilece
i grn ne srdler. Buna giriildi de. Sonu ne
oldu? Proletarya cellatn baltas altna yatrld. O zaman
da yle denildi: Bundan sonra demokratik diktatrlk
gelecek. Kk-burjuva diktatrlnn yalnzca maske
lenmi bir sermaye diktatrl olduu ortaya kt. Raslant sonucunda m? Hayr. Kyl yo iinin, ya da bur
juvann peinden gider. Birincisinde proletarya iktidar
kurulur; dierinde ise burjuvazinin diktatrl. Uzaktan
izlenmi bile olsa, in deneyimi derslerinin yeterince ak
olduu dnlebilirdi. Ama Hayr. diye cevap verdiler,
bu yalnzca baarsz bir deneyimdi. Hereye yeni ba
tan balayacaz ve bu kez 'gerek' demokratik dikta
trl kuracaz. Hangi aralarla? Proletarya ve
kylln ibirliinin toplumsal temeli zerinde. Bu en
son kefi nmze karan Radek'dir. Fakat, izninizle,
Kuomintan da ayn temel zerinde ykselmiti: iiler ve
kyller ibirlii yapmlard kestaneleri burjuvazinin
ateinden ekip alabilmek iin. Bize bu ttifakn politik
devriniminin nasl olacan syleyin. Kuomintang'n yeri
ne ne koyacaksnz? ktidarda hangi partiler olacak?
Bunlar en azndan yaklak olarak belirtin, en azndan
bunlar aklayn. Buna Radek'in (1928del} verdii cevap
yledir: hangi snfn beygir hangi snfn src olaca

166

 eklindeki ikincil dereceden teknik bir soruyla ancak

mahvolmu ii bitmi, Marksizmin karmaklndan ha
bersiz kiiler ilgilenebilir: oysa bir Bolevik kendisini po
litik st yapdan oyutlamal ve dikkatini snf temeli
zerinde yoynlatrmaldr. Hayr, izninizle, bu kadar a
ka yeter. Yeterince soyutlandnz zaten . Yeterinden
fazlol inde, snf ibirliinin hangi parti ilikileri iinde
belirecei sorunundan soyutladnz kendinizi, proletar
yay Kuomintangn iine srklediniz, Kuomintang'a l
gnca bir sevda beslediniz, Kuomfntangdan klmasna
iddetle kar koydunuz; soyut formlleri tekrarlaya tekrarlaya mcadelenin politik sorunlarndan uzak dtnz.
Ve burjuvazi ok somgt bir biimde proletaryann kafas
n krnca, bize; Hereye yeniden balamay, ve bunun
ilk adm olarak da kendimizi bir kez daha partiler ve
devrimci iktidar sorunundan soyutkjmamz neriyor
sunuz. Hayr! Btn bunlar ok tatsz akalar. Geri srk
lenmemize frsat vermeyeceiz!
Btn bu akrobasi, yanl aniamadysak, ii-kyl
ittifak adna yaplmaktadr. Radek, kyll nemse
memekle suluyor Muhalefet1) ve Lenin'ln Menevlklere
kar verdii mcadeleden rnekler gsteriyor. Lenlnden
alntlarn ne tr lerde kullanldn grnce, insan d
ncesinin onuruna yneltilmi bu saldrlardan nefret et
memek elde deil. Evet, kylln devrimci roln in
kar etmenin Menevikierin bir zellii olduunu sk sk
sylemitir Lenin, Ve bunda da hakldr. Ama bu aln-f
tiarn yannda, bir de 117'de ubattan Ekime kadar
geer sekiz aylk bir sre vardr ki. Menevikler btn bu
dnem boyunca Sosyalist Devrimcilerle kopmaz bir itti
fak ipinde olmulardr, O dnemde Sosyalist Devrimci
ler, devrim tarafndan uyandrlm kylln ok byk
bir ounluunu temsil ediyorlard. Sosyalist Devrimci
lerle birlikte Menevikler kendilerini devrlm! demokrasi

167

olarak adlandryorlar ve iilerin kyller (askerler) ile

ittifakna dayananlarn yalnz kendileri olduunu syleye
rek bize serzenite bulunuyorlard. Yani, ubat devriminden sonra Menevikler. Boleviklerin il-kyl ittifak
formlne, deyim yerindeyse el koymulard. Boleviklerl, proletarya ncsn kyllkten koparmakla ve bylece devrimi ykmakla suluyorlard. Baka bir deyile,
Menevikler, kyllvihmal etmekle, ya da en azndan
kmsemekle suluyorlard Lenini.
Kamenev, Zinoviev ve dierlerinin Lenife ynelttik
leri eletiri, Meneviklerin eletirisinin bir yanksyd o ka
dar. Radek'in bugnk eletirisi de yalnzca Kamenev n
eletirisinin gecikmi bir yanksdr.
Radekin politikas da dahil olmak zere, epigonfarn
in politikas Meneviklerin 1917 maskaralnn bir de
vam ve daha da gelimi bir halidir. Komnist Partisinin
Kuomintang iinde kalmasn sadece Stalin deil Radek
de, ayn ii kyl ittifak gereklilii gerekesi ile savun
mutur. Ama bir raslant sonucu Kuomintang'n bir bur
juva partisi olduu ortaya knca, ayn giriim bu kez
Sol Kuomintang'a ilikin olarak uygulanmtr. Sonu
gene ayndr. Bylece, proletarya diktatrlnden ayr
bir demokratik diktatrlk soyutlamas, byk umutlar
tatm in etmeyen zavall gerekliin zerine karlmtr
ama biz, bunu daha nce de grdk. 1917'oe Tseretelli,
Dan ve dierlerinin azndan defalarca Iltm itik unlar:
Devrimci demokrasinin diktatrl zaten kurulmu du
rumdadr, ama siz proletarya diktatrln gerekletir
mek, yani devrimi ykmak istiyorsunuz. E vet unutmak
insanlara zg bir erdem. Stalin ve Radekin devrimci
demokratik diktatrl, Tseretelli ve Dan'n devrimci
demokrasinin diktatrlmden hi de farkl deil. Ama
buna ramen, bu forml Kominternin sadece kararlarna
deil fakat programna da girmitir. Bundan data ey

168

tanca bir maskaralk, Menevizmin 1917'de grm oldu

u btn hakaretler iin Bolevizm'den alabilecei daha
ac bir intikam dnlemez.
Bununla birlikte, Dou devrimcilerinin, demokratik
diktatrlksn nitelii sorunu hakknda, eski, a priorl
alntlara deil fakat politik deneylere ve olgulara daya
nan b ir cevap isteme haklar hl vardr. DemokratiK
diktatrlk nedir? sorusuna Staiin u gerekten klasik
cevab vermektedir hep: Dou iin bu aa yukar Lenin'in 1905 Devrimi ile ilgili olarak dndnn ayn
sdr. Bu, bir lde resmi forml haline gelmitir. Cin,
Hindistan ya da Poiinezya hakknda yazlan kitaplarda
veya alnan kararlarda bulunabilir. Devrimcilere, Lenin'in
gelecekteki olaylara ilikin fikirlerine bavurmalar sy
lenir, ama bu arada bunlar oktan gemie alt oloyiar
haline gelmi olsun, ne kar! Ve Leninin hipotez niteli
indeki fikirleri hep u veya bu biimde yorumlanmak
ta. ama hibir zaman Leninin kendisinin bunlar olay
lardan sonra yorumlad gibi ele alnmamaktadr.
Peki yleyse. der Doulu Komnist boynunu bke
rek demokratik diktatrl tpk Lenin'in onu, sizin de
yiminizle, devrimden nce ele ald biimiyle anlamaya
alacaz. Ama, bu slogan gereklikte nasl bir biim
alyor? Sizin lkenizde nasl kurulmutu?
Bizim lkemizde, ifte iktidar dneminde
kizm eklinde kurulmutu.

Kerens-

O zaman kendi iilerimize demokratik diktatrlk

slogannn lkemizde bizim, kendi ulusal Kerenskizmimiz
eklinde gerekleeceini syleyebilir miyiz?
Hadi, hadi! Hi de yle deil! Hibir ii byle bir
slogan kabul etmez; Kerenskizm burjuvaziye hizmet, emekl halka ihanet demektir.
Peki o halde iilerimize ne syleyeceiz? diye a
resizlik iinde sorar Doulu Komnist.

169

Onlara demokratik diktatrln, Lenin'ln gelecek

teki demokratik devrim ile lgili olarak dndnn ay
n olduunu syleyin* diye sabrszca esvap verir Kuusinen,
Eer Doulu Komnist bilineli biriyse cevap verme
ye alacaktr;
Ama 1918Jde Lenin, demokratik diktatrln, pro
letarya
diktatrlnn kurulduu Ekim
Devriminden
sonra gereklemi olduunu sylememi miydi?
Katiyen. Bunu dnmeye bile cret etmeyiz. n
k bu sr-r-r-rekli devr-r-rim demektir! Bu Tr-r-r-okizm
demektir!
Bu azarlamadan sonra Doulu Komnistin yz Himalayalarn en uc tepelerindeki kardan da beyaz bir hal
afr ve daha fazla bilgi sahibi olmaktan vaz geer. Bo
ver, ne olacaksa olsun!
Ya sonu? Bunu iyi biliyoruz: ya an Kay-ek nn
de rezilce yaltaklanmalar, ya da kahramanca maceralar.

170

BLM 8
MARKSZMDEN PASFZME

Radek'in makalesinde, bir araz olarak en fazla kay

g uyandran ey, frizi ilgilendiren esas konunun dnda
gibi grnen, fakat Radekin merkezciliin imdiki teorisyenlerine doru yapt kayn dzenlilii bakmndan bu
konuyla yakndan bantl olan b ir pasajdr. Radek'in
tek lkede sosyalizm teorisine yapt bir eit gizil kat
kdan sz ediyorum. Bunun zerinde durmak gerekir, n
k Radek'in hatalarnn bu kenar-izgisl, daha geliti
inde btn dier gr ayrlklarnn zerine karak,
bu ayrlklarn nicelikten nitelie dntn gsterebi
lir.
Radek devrimi tehdit eden d tehlikeleri incelerken,
Lenin'in ...1905de Rusyanm ekonomik gelime dzeyin
de bu (proletarya) diktatrln ancak Bat proletarya
snn yardmna yetimesi halinde ayakta kalabileceinin
farknda olduunu yazyor. (Altn ben izdim L.T.)
Hata stne hata; oma hereyden nce tarihsel pers
pektifin ok daha bir tahrifi. Gerekte Lenin, hem de
defalarca, Avrupa'da sosyalist devrim olmad srece
Rusyada demokratik diktatrln (yoksa proleter dik
tatrl deil) ayakta kalamayacan sylemitir. Bu
dnce, Lenin'in 1906 ylnda Stkholmde toplanan par
ti kongresi srasnda yapm olduu tm konumalardan
171

ve yazd makalelerden (Plektanov'a kar polemik, m il

liletirme sorunlar, vs.) kzl bir izgi gibi geer. O sra
larda Lenin, Bat Avrupa'da sosyalist devrim olmadan
Rusyada proletarya diktatrlnn kurulup kurulama
yaca sorusunu ortaya atmyordu bile. Ama imdilik esas meslemiz bu deil. 1905de Rusyann ekonomik ge
lime dzeyi ne demektir? 1917'deki dzey nasl bir
eydi? Tek lkede sosyalizm teorisi ite bu dzey fark/
zerine ina edilmektedir. Kominternln program, dnya
y, kimisi sosyalizmin bamsz inas iin yeterli d
zeyde olan, kimisi de ((yetersiz olan parsellere blm
tr; ve byiece devrimci strateji yerine bir dizi mitsiz
kmaz yaratmtr. Ekonomik dzeyler arasndaki ayr
lklar, hi kukusuz, ii snfnn politik iktidar asn
dan belirleyici bri neme sahip olabilir. 1905 ylnda pro
letarya diktatrln kuramyorduk, tpk, bu
yzden
demokratik diktatrl de kuramadmz gibi. Ama 1917
de demokratik diktatrl de yutup giden proletarya
diktatrln kurabildik. Ama, 1905 ylnda olduu gibi
1917 ylndaki ekonomik dzeyimizde de, diktatrlk, an
cak Bat Avrupa proletaryasnn zamannda yardmmza
yetimesi halinde ayakta kalabiilr ve sosyalizme doru
ilerleyebilirdi. Tabii bu zamanllrk nsel olarak hesaplanamaz, ama geliim ve mcadele sreci iinde belirlenir.
Dnya lsndeki gler likisi tarafndan belirlenen, en
son ve tayin edici sz syleyecek olan bu temel sorunun
karsnda, Rusyann 1905 ve 1917 yllarndaki gelimilik
dzeyleri arasndaki farkllk, ne denli nemli olursa olsun,
ikinci dereceden neme sahip bir etkendir.
Ama Radek, dzeyler arasndaki farklla bavurmak
la yetinmiyor. Leninin devrimin i sorunlar ile dnya so
runlar arasndaki banty grm olduuna deindikten
sonra unlar ekliyor:
172

Ama Lenin, Rusya'da sosyalist diktatrln ayakta

tutulmas ile Bat Avrupa proletaryasnn yardm arasn
daki banty, Trok'nln formlasyonu tarafndan ar
derecede keskinletirildil gibi, yani muzaffer Avrupa pro
letaryasnn yardmnn bir devlet yardm olmas gerektii
eklinde keskinletirmemltir. (Altn ben izdim L.T.)
Dorusu, bu satrlar okuduumda gzlerime inana
madm. Eplgonlarn bu deersiz silahn kullanmakla Radekin amac ne olabilirdi? Bu, sk sk karlatmz Sta
linist klielerin utanga bir tekrarndan baka birey de
ildir. Herey bir yana, alnt, Leninin izlemi olduu yo
lun temel talar hakknda Radekin ok az ey bildiini
gstermektedir. Lenin, Stalln'in tersine, Avrupa proletar
yasnn burjuva ktidar zerindeki basksn, iktidarn pro
letarya tarafndan ele geirilii ile kar karya getirme
mi, bunlar arasnda ztlklar grmemitir: tersine, dar
dan devrimci yardm sorununu benden daha keskin bir
biimde formle etmitir. lk devrim dneminde, Avrupa
da sosyalist devrim gereklemeden Rusyada demokrasiyi
(demokrasiyi bile!) gerekletiremeyeceimizi yorulmadan
tekrarlamt. 1917-18de ve bunu izleyen yllarda Lenin yal
nzca Avrupada balam olan sosyalist devrime bantl
olarak ele almaktayd devrimimizin kaderini. rnein, ak
a unu sylyordu: Almanyada devrim zafere ulamazsa
iimiz bitiktir. Bunu 1905in ekonomik dzeyinde deil
1918de sylyordu; ve bunu sylerken gelecekteki on yl
lar deil fakat iinde bulunulan dnemi, gelecekteki bir
ka ay deilse bile birka yl kastediyordu.
Lenin defalarca unu aklamtr: Eer henz ayak
taysak bunun nedeni,,, artlarn bizim amzdan iyi bir
bileiminin bizi uluslararas emperyalizmden ksa bir sre
iin korumu olmasdr (ksa bir sre iin L.T.) Ve da
ha ilerde: Uluslararas emperyalizm hi bir ekilde, hi
bir art altnda, Sovyet Cumhuriyeti ile yan yana yaama173

yaeaktr... Bu alanda atma kanlmazdr. Ve sonu?

Proletaryann basks ya da burjuvazinin 'tarafszlatrimas' eklindeki pasifist umut mu? Hayr, ite sonu: Rus
Devriminin en byk gl burada yatm aktadr... ulus
lararas devrime an yapma zorunluluu. (XV, sayfa
126). (*) B ne zaman sylenmi ve yazlmt? II. Nikolann devrimin ezilmesi amacyla II. Wilhelm ile grme
ler yapt ve benim keskin formlm ileri srm ol
duum 1905de deil, 1918'de, 1919da ve bunu takip eden
yllarda.
te Leninin Komintern'in nc Kongresi'nde, ge
mie ilikin olarak syledikleri:
Uluslararas dnya devriminin destei olmadan (Rus
yada L.T.) proleter devriminin zafene ulamasnn ola
naksz olduu bizim iin akt. Devrim ncesinde ve hat
ta sonrasnda yle dnyorduk: ya devrim dier ileri
kapitalist lkelerde de hemen, hi deilse ok ksa bir s
rede, patlak verirdi, ya da mahvolurduk. Bu inancmza
ramen Sovyet sistemini her ne pahasna olursa olsun
btn koullar altnda korumcrk iin elimizden geleni yap
tk, zira sadece kendimiz iin deil fakat ayn zamanda
uluslararas devrim iin de altmz biliyorduk. Bunun
bllincindeydik, bu inancmz Ekim Devimlinden nce, on
dan hemen sonra ve Brest-Litovsk Anlamasn imzalad
mz zaman da birok kez tekrarladk. Ve genel olarak bu
doruydu. Ama, gerekte, olaylar bizim beklediimiz gibi
dz bir izgi izlemedi. (Kominternin nc Kongresi Tu
tanaklar, sayfa 354, Rusa basm.) (**)
1921'den itibaren hareket
(sadece 1905'de deil)
1917-19 yllar arasnda Lenin le birlikte bededimizden
(*) Sava ve Bar Sorunu zerine Konuma, 7 Mart
1918, Selected Works, c. VII, s. 288.
(**) nc Enternasyonal Konumalar, Koral Yaynlar,
1976, s. 150 - 51.

174

daha deiik bir dorultuda gelimeye balad. Ama hereye ramen, ii devleti ile burjuva dnyas arasndaki
uzlamaz elikiler izgisi zerinde ilerliyordu. kisinden
biri yok olmalyd! i devleti ldrc derbelerdn yal
nzca askeri deil fakat ayn zamanda ekonomik darbeler
den, ancak Batdaki proleter devriminin muzaffer geliimi
tarafndan korunabilirdi. Bu konuda, Lenin ile benim gr
lerim arasnda a y n i* kefetmeye almak teorik al
n daniskasdr. En azndan Lenin'i tekrardan okuyun,
ona iftira etmeyin, nmze Staliniet temcit pilav srme
ye almayn.
Ama amura bat burada da kalmyor. Troki'nin o k
abartlm devlet yardm, yani devrimci yardm talebine
karlk Leninin dnya proletaryasnn basit (znde re
formist, Purcell'vari) yardmn yeterli grd hikayesini
uydurduktan sonra Radek yle devam ediyor:
Deneyler, bu noktada da Leninin hakl olduunu
gstermitir. Avrupa proletaryas henz iktidar e'ine ge
irememiti, ama, mdahale srasnda dnya burjuvazisi
nin bize kar yeni glerle saldrmasn nleyecek kadar
glyd. Bylece bizim Sovyet iktidarn ayakta tutmam
z salad. Kapitalist dnyann .kendi i antagonizmalar ya
n sra ii hareketinden duyulan korku, mdahalenin bit
mesinden sonraki sekiz yl boyunca bar salayan esas
g olmutur.
Zamanmzn edebiyat memurlarnn yazlar iinde pek
de zgn b ir yer tutmamakla birlikte, bu pasaj, hereye
ramen, tarihsel anakranizmalarn, politik aln ve en
byk ilkesel hatalarn bir bileimi olmas bakmndan dik
kat ekicidir.
Radek'in bu szlerinden Leninin daha 1905de ki
Taktik adi brornde (Radek yalnzca bu almaya de
inmekte) T917 sonrasnda devletler ve snflar arasndaki
ilikilerin, bize kar geni apt bir askeri mdahaleyi ola-

175

nakz klacan grm olduu kmaktadr. Buna kar

lk Troki 1905de, emperyalist sava sonrasnda kanl
maz olarak ortaya kacak olan durumu grememi, fakat
yalnzca o dnemin gerekliklerini, kuvvetli Hapsburg o r
dusunu, dev Fransz Borsasm, v.s. hesaba katmt. Bu
gerekten feci bir anakronizmdir, ve sama i elikileri
ile daha da dallanp dudaklanmaktadr. nk, Radek'e
gre, benim temel hatam aslnda, proletarya diktatrl
olasln 1905'in gelime dzeyinde ileri srm ol
mamdr. ByJece ikinci hata aa kmaktadr: 1905 Dev
rimi banda ileri srm olduum proletarya diktatr
l olasln, 1917 sonrasnda ortaya kan
uluslar
aras durumun nda ele almam olmam. S talinin iddi
alar bu biimi aldnda, buna fazla armayz nk
onun gerek 1917deki gerekse 1928'deki gelime dzeyini ok iyi biliyoruz. Ama Radek nasl dyor byle
bir duruma?
Ama bundan da kts var. Radek Marksizm! opor
tnizmden, devrimci izgiyi pasifizmden ayran snr da
amaktadr. Bu, savaa kar mcadele sorunundan daha
az nemli olmayan bir sorundur, yani, savan nasl ve
hangi yntemlerle nlenebilecei veya durdurabileceidir;
proletaryann buriuvazi zerindeki basks ile m, yoksa bur
juvaziyi devirmek in verilecek bir lc sava ile mi?
Radek farknda olmadan, proleter politikasnn temel sorun"
larndan birini aramzdaki ayrlklarn iine yerletirmitir.
Radek benim yalnzca kyll deil, fakat ayn za
manda proletdryann buriuvazi zerindeki basksn da in
kar ettiimi ve proleter devrimini tek bana ele aldm
m sylemek istiyor? Bir Thaelmann, bir Semarda veya
bir Monmasseau'ye yakan bylesine bir samal savu
nacan dnmek ok zordur. Komintemin nc
Kongresi srasnda o zamann ar-solcular (Zinoviev,
Thaelmann, Bela Kun, vs.) SSCB'yi kurtarabilmek iin
176

Batj'da darbeci taktiklerin uygulanmasn savunuyorlard.

Lenin ile birlikte bunlara, bize yapabilecekleri en byk
yardmn durumlarn planl ve sistematik bir biimde g
lendirmeleri ve bizim iin devrimci maceralar uydurmak
yerine kendilerini iktidarn e!e geirilmesi iin hazrlamala
r olduunu, elimizden geldiince anlalr b ir slupla ak
lamtk. Ne yazk ki Radek o sralarda, Lenin ve Troki'nin deil, Zinoviev ve Bukharin'in.yannda yer almt. Ama
Radek, Lenin ile birlikte savunduklarmzn znn, tama
men cr-solularn mantkszcasna keskinletirilmi formlasyomlarn eletirmekten olutuunu hatrlyordur her
halde, en azndan nc Kongre tutanaklar hatrlar bu
nu. Onlara, partinin glendirilmesinin ve proletaryann
basksnn i ve uluslararas ilikilerde ok nemli unsur
lar olduunu. Marksistler olarak basksy ancak iktidar
mcadelesinin b ir ilevi ve tamamen bu mcadelenin geli
imine bal olarak ele aldmz aklamtk. Bundan tr Lenin, nc Kongrenin sonunda delegelerle yapt
geni bir zel toplantda pasifizmi ve olaylarn geliimi
ni bekleme eilimini eletirmi ve konumasn u tavsiye
ile bitirm iti: Maceralara girmeyin ama, sevgili arkada
lar, ltfen fazla da oyalanmayn, nk sadece bask ile
fazla dayanamayz.
Radek, savatan sonra Avrupa proletaryasnn iktida
r ele geiremediini ama burjuvazinin bizi ezmesini n
lediini sylemekte. Bu konuda birok kereler konu
mutum. Avrupa proletaryas ancak, proletaryann bas
ksnn, emperyalist savan ok korkun nesnel sonula
r ve bu savan dourduu dnya antagonizmalar ile
birlemi olmasndan tr bizi ykmdan, kurtarabilmi
tir. Bu unsurlardan hangisinin tayin edici neme sahip
olduunu sylemek ok g t r: emperyalist kamp iin
deki mcadeleler mi, iktisadi knt m, yoksa proletar
yann basks m; ama sorun byle konulamaz. Barl

F. 12

177

basknn tek bana yetersiz olduu, tm basklarsa ra

men patlayan emperyalist savala ok ak bir biimde
kantlanmt. Ve en nemlisi eer proletaryann baskts
Sovyet Cumhuriyetinin en kritik ilk yllarnda etkili olmu
sa, bunun nedeni, Avrupa proletaryas iin sorunun yal
nzca bask yapmak deil fakat iktidar iin mcadele so
runu olmu olmasdr -ve bu mcadele tekrar tekrar i
sava biimini almtr.
1905'de Avrupa'da ne sava, ne de ktisadi knt
vard ve kapitalizm ve militarizm btn hzyla ilerlemek
teydi. Sosyal Demokratlarn o sralardaki basktss li.
VVilhelmin veya Franz Josefin, Polonya Krall'n igal
etmesini, veya genel olarak, arn yardmna komalarn
nleyememiti. Ve 1918'de bile, Alman proletaryasnn
basks Hohenzollernin Battk blgesini ve Ukraynay i
gal etmesine engel olamamt, ve igalin Moskovaya dek
yaylamamasnn nedeni sadece igai kuvvetlerinin askeri
yetersizliiydi. Yoksa Brest anlamasn nasl ve neden im
zalardk? Dnn olaylar nasl da abuk unutuluyor! Lenin, proletaryann ;basksn yeterli bulmam ve defalar
ca, Almanya'da devrim gereklemedii takdirde yok ola
camz sylemiti. Araya daha uzun bir zaman sresi gir
mi olmakla birlikte, z olarak dorudur bu. Hayallere ka
plmayalm; elimizdeki, tarihsiz bir moratoryumdur. Eskisi
gibi, geici b ir soluklanma aamasndayz hl.
Proletaryann iktidar henz ele geiremedii ama
burjuvazinin sava amasn nleyebildii bir durum, en
yksek seviyeden b ir kararsz snfsal denge halidir. Her
hangi b ir denge hali, uzun sre devam edemiyecekse ka
rarsz diye adlandrlr: ki yandan birine devrilmek zo
rundadr. Ya proletarya ktidara gelecektir, ya da burju
vazi bir dizi ldrc darbe ile devrimci basky zayfla
tacak ve, zellikle sava ve bar konularnda, hareket
zgrln yeniden kazanacaktr.
178

Ancak bir reformist, proletaryann burjuva devleti i

zerindeki basksn srekli olarak byyen b ir etken ve
mdahaleye kar bir garanti olarak kabul edebilir. Dn
ya burjuvazisinin tarafszlatrlmas (Stalin) ile tek lkede
sosyalizmin kurulabilecei teorisi bu anlaytan kaynak
lanmaktadr. Tpk bir baykuun t akam karanlnda
umaya balamas gibi, proletaryann basks ile burju
vazinin tarafszlatrm as yolundaki Stalinist teori de,
ancak bu teoriyi douran artlarn yok olmaya balad
bir srada ortaya kmaktadr.
Bir takm insanlarn sava sonras durumu yaln de
erlendirerek, Avrupa proletaryas iktidar ele
geiremese de, genel oiarak yapaca bask ile ayakta kala
bileceimiz yolunda aldatc umutlara kapld dnemde,
dnya artlar ani deiikliklere urad. Proletaryann
urad yenilgiler kapitalizmin dengeye kavumasna yol
at. Emperyalist katliamn dehetini tatmam olan yeni
nesiller yetiti. Bunun sonucunda burjuvazi bugn, sava
makinasm kullanmakta be veya sekiz yl ncesine oranla daha serbesttir.
Emeki kitleler Sola doru kaydka, bu hi phesiz
daha da geliecek ve burjuva devleti zerindeki basky
bir kez daha arttracaktr. Ancak bu iki yanl bir etkendir.
Daha sonraki bir aamada burjuvaziyi, kendi lkesi iin
de kendisinin hakim olduunu gstermek ve bulac has
taln merkezini, Sovyet Cumhuriyetini yoketmek zere
kesin giriimlere itebilecek olan ey de, ii snfndan
gelecek olan tehlikedir. Savaa kar mcadele, hk
met zerindeki bask ile deil, iktidara ynelik devrimci
mcadele le belirlenecektir. Tpk reform ist etkiler gibi,
proleter snf mcadelesinin pasif etkileri de, sadece, ikti
dara ynelik devrimci mcadelenin yan rnleridir; bun
larn gc yafnzca grecelidir ve kolayca tersine dnebi
lir, yani, burjuvazinin sava amasna yol aabilir. Ra-

179

ctek'in te k yanl olarak ele ald, burjuvazinin ii hare

ketinden duyduu korku, tm sosyal-pasifistlerin en g
l umududur. Ama devrim korkusu tek bana hibir
eyi halletmez. Devrim halleder. Bu yzden, Lenin, 1905
ylnaa, monarist restorasyona, ve 1918'de,
kapitalist
restorasyona kar tek garantinin, proletaryann basks
deil fakat onun Avrupadaki devrimci zaferi olduunu
sylemiti. Sorunun tek doru konulu biimi budur. Soluklanmann uzun sreli niteliine ramen Lenin'in bu
formlasyonu bugn de tm gcn korumaktadr. So
runu ben de ayn ekilde formle etmitim.
1906da,
Sonular ve Olaslktarda unlar yazmtm:
Burjuva partilerini, dev askeri harcamalar onaylar
ken dahi, bartan yana gsterili aklamalar yapmaya.
Uluslararas Uzlatrma Mahkemeleri ve hatta Avrupa Bir
leik Devletleri rgt ryalar grmeye zorlayan ey,
proletaryann ayaklanmasndan duyduklar korkudur. p
hesiz, bu ackl sylevler, ne devletler arasndaki antagonizmalar, ne de silahl atmalar yok edebilir. S
rekli Devrim inde, Sonular ve Olaslklar, sayfa 294).
Altnc Kongre'nin temel hatas burada, Stalin ve
Bukharinin pasifist ve ulusal-reformist perspektiflerini
kurtarabilmek iin, savaa kar mcadeleyi iktidar iin
mcadeleden ayrarak, sava tehlikesine kar devrimci-teknik reeteler peinde komasndadr.
Altnc Kongre'nin ncleri, tek lkede sosyalizmin
bu panie kaplm kurucular, bu rkm pasifistler, yo
unlatrlacak bask yntemleri ile burjuvazinin tarafszlatrlmasna devam edilmesi karar aldlar. Ama,
kendi liderliklerinin birok lkede devrimin yenilgisine ve
proletaryann uluslararas ncsnn gerilerde kalmas
na yol am olduunu grmemezlikten gelemediklerin
den, ilk nce Marksizmin sava sorununu devrim soru
nuna zlmez bir biimde balayan keskin formlas180

yonu maynlamaya giritiler. Savaa kar mcadeleyi,

kendine yeterli bir grev haline getirdiler. Ulusal partiler
karar saatinde uykuda olmasnlar diye de, sava tehlike
sinin srekli, ertelenmez ve acil olduunu ilan ettiler.
Dnyada btn olan bitenler, sava iin yaplmaktayd.
Sava artk burjuva rejiminin bir arac olmaktan km
t; burjuva rejimi savan aracyd. Bylece Komnist En
ternasyonalin savaa kar mcadelesi, her frsatta oto
matik olarak tekrarlanan ve etkinliini kaybederek uup
giden dinsel formller sistemi haline dntrld. Sta
linist ulusal sosyalizm, Komnist Enternasyonali, burjuva
zinin zerindeki basknn bir yan arac haline getirme
eilimindedir. Telal, akn, yzeysel eletirisi ile
Radekin yardm ettii de ite bu eilimdir, Marksizm de
il. Radek pusulasn kaybetmi ve kendisini ok dei
ik kylara srkleyebilecek yabanc bir akntya kapl
mtr.

Alma - Ata, Ekim 1928

181

BLM 9

SONSZ

Bir nceki blmn son satrlarnda akladfm n

gr, ya da endie, okurumun da bildii gibi, birka ay son
ra doruland. Srekli devrim eletirisi, Radek'in kendi
sini Muihaiefetten uzaklatrmasna hizmet etmitir, o
kadar. Kitabmzn tm, uma hm, Radekin Stalin kamp
na geiinin bizce beklenmedik birey olmadn ispat
etmektedir. Ama saf deitirmenin bile kendi i aama
lar. kendi gei dzeyleri vardr. Nedamet ilan ile Radek, Stalin'in in politikasn btnyle onaylam olmak
tadr. Bunun anlam, ihanetin en koyu bataklklarna g
mlmektir. Artk Radek, Preobrajenski ve
Smilgann,
kendilerini politik karclar kara listesine ekleyen pi
manlk ilanna vermi olduum cevaptan bir blm bu
raya aktarmaktan baka yapabileceim birey kalmyor
geriye:
Btn onurlu mflisler gibi; l de, srekli dev
rimin arkasna saklanmaktan geri kalmad. Teslim bay
ra eken bu l, ere'kii devrim teorisi ile hibir ili
kileri olmadna dair deersiz bir yemin vererek, opor
tnizmin tm yenilgiler tarihinin en trjik deneyimini
in Devrimi'ni savuturmak istiyorlar.
Radek ve Smilga, in Komnist Partisi'nin burjuva
Kuomintang'a baml klnmasn yalnzca an Kay-ek'-

183

in darbesine kadar deil fakat andan sonra da inatla sa

vundular. Preobraienski ise, pofitik sorunlar
szkonusu olduu zaman her zaman yapt gibi, belirsiz blreyler mrldand. Dikkat ekici bir olgu: Muhalefet saflarn
da olup da. Komnist Partisi'nin Kuomintanga baml
klnmasn savunan herkes teslim oldu (Stallnizm e-).
Davasna bal kalan hi bir Muhalif, bu nl utan dam
gas ile damgalanmamtr. Komnist Manifesto'nun ya
zlndan -eyrek yzyl sonra, Bolevik partisinin ku
rulmasndan evrek yzyl sonra bu sahte Marksistler,
Komnistlerin Kuomintang kafesinde tutulmasnn savu
nulabilir olduuna inanyorlar! Benim eletirilerime cevap
verirken, Radek daha o zamanlar, tpk bugnk piman
lk ilannda yapm olduu gibi, bizi, Komnist Partisinin Kuomintangdan kmas halinde proletaryann ky
llkten tecrit olaca iddiasyla korkutmaya alm
t. Radek bundan ksa bir sre nce Kanton hkmetini
ii-kyl hkmeti diye adlandrm ve bylece, prole
taryann burjuvaziye baml klnm olduu gereim
saklama abalarnda Stallne yardmc olmutu. Bu utan
verici davranlar, bu krln, bu aptalln bu Marksizme ihanetin sonular neyle gizlenecek? Syleyin neyle!
Srekli devrimi mahkum etmekle!
Radek, t 1928 ubatnda, teslimiyeti iin gereke
ler arad dnemde, Komintern Yrtme Komitesl'nin u
bat 1928 tarihli oturumunda in sorunu zerine ald ka
rar aniden onaylamt. Bu karar Trokistleri likidatrler
olarak damgalamaktayd, nk onlar yenilgileri yenilgi
diye tanmlamakta ve muzaffer in kar-devrimini in
Devrlminin en yksek aamas olarak kabul etmeye ya
nama maktaydlar. Bu ubat kararnda, silahl ayaklan
ma ve Sovyetler'in kurulmasnn yaklamakta olduu ilan
edilm iti. Politik anlay ve devrimci deneyi olan herkes
iin bu karar, en koyu ve en scyumuz maceracln bir

184

rnei idi. Radek bunu onaylad. Preobrojenski meseleye

aksi ynden, ama ondan daha az aptalca olmayan bir
tarzda yaklat. in Devrimi, diye yazd, yenilmitir ve uzunca bir sre nce yenilmitir. Yeni bir devrim pek ya
knda patlamayacak. in hakknda merkezcilerle dala
maya deer m i?'B u konu zerine Preobrajenski uzun
mektuplar yazd. Bunlar Alma-Atada okuduumda, bir
utan duygusuna kapldm. Bu insanlar Lenin okulunda
ne renmi olabilirlerdi? Bunu tekrar tekrar sordum
kendime. Preobrajenekinin ngrleri, Radekin ngrle
riyle taban tabana kartt, ama sonular aynyd: her iki
si de, Yaroslavskinln, kendilerini Menzhinskfnin rahat
odalarnda misafirperverce arlamak arzusuyla bylen
milerdi.(*) Ah, tabii, onlar bunu devrimin karlar adna
yapmlard. Bunlar kariyerlst deillerdir. Hi de deil.
Bunlar sadece zavall, ideolojik iflasa uram bireyler
dir,
KEYKnin (1928) ubat Oturumunda ald macera
c karara kar, in iilerinin, Kurucu Meclis slogan da
dahil olmak zere, demokratik sloganlar altnda harekete
geirilmesi dorultusunda bir politika izlenmesini nermi
tim o zaman. Ama burada, akn l, ar-solculua
kapld; mesele ok ucuzuna konuluyordu ve hibir ey
ifade etmiyordu. Demokratik sloganlar m? Asla. Bu.
Trokinin dt byk bir hatadr. in iin yalnzca
Sovyetler - bundan bir kuru bile aa inilemez! Bundan
daha msaadenizle sama birey
dnmek ok
zordur. Burjuva reaksiyonu dneminde sovyetler sloga
n bo gevezeliktir, yani, Sovyetlerle alay etmektir. Ama,
devrim dneminde bile, yani, sovyetlerin dorudan kurul

(*) Menzhinski o sralarda GPUnun efiydi: Yaroskvski

ise parti Merkez Kontrol Komisyonu eflerindendi ve
zellikle Muhalefete saldrmakla ve birok yesini par
tiden ihra etmekle n salmt.
185

duu dnemde bile demokratik sloganlar geri ekmedik.

Bunlar, iktidar ele geirmi olan gerek sovyetler, kitle
lerin gzleri nnde demokrasinin gerek kurumlan le
atmaya girene kadar geri ekmedik. Bu, fillsten Palin ve onun papaanlarnn deil, fakat Leninin dilinde
u demektir: lkenin geliimi iinde demokratik aama
nn atlanmamas.
Demokratik program olmadan kurucu meclis, se
kiz saatlik i gn, topran msaderesi, inin ulusal ba
mszl, burada yaayan uluslarn kaderlerini tayin
hakk bu demokratik program olmadan, in Komnist
Partisi'nin ellgrinin ve ayaklarnn balanmas ve sava
alann, Stalin, Radek ve ortaklarnn yardm ile Kom
nist Partinin yerine geebilecek in Sosyal Demokratla
rna sessizce terketmesi kanlmaz olacaktr.
Bylece: Muhalefetin izinden yrmekle birlikte,
Radek, in evriminde en nemli olan grememiti, zira
Komnist Partisi'nin burjuva Kuomintanga baml kln
masn savundu. Kanton macerasndan sonra da silahl
ayaklanmay desteklerken, in kar-devrimini gremedi.
Bugn ise Radek, zaman ve mekann dnda soyut bir
sovyetler fikrini savunup, gei dneminin grevlerini bir
kenara itmekle, kar-devrim ve demokrasi iin mcadee
dnemini atlamaktadr. Ama buna karlk Radek srek
li devrim ile hibir ilikisinin bulunmadna yemin et
mektedir. Bu ok memnun edicidir. ok teselli edici bireydir...
Stalin ve Radekir anti-M arksist teorisinin in. Hin
distan ve tm dier Dou lkeleri iin anlam, Kuomin
tang deneyinin, deitirilm i ama gelitirilmemi bir tek
rardr.
Rus ve in Devrimlerinin tm deneyimine dayana
rak, Marx ve Leninin bu devrimlerin nda snanm
retilerine dayanarak, M uhalefet unu sylyor:
186

Kylle nclk eden ve demokrasi programn

gerekletiren proletarya diktatrlne kar ileri sr
len proletarya ve kylln demokratik diktatrl,
bir hayaldir, kendi kendini aldattr, ya da daha k
ts Kerenskizm veya Komintangizmdir.
Kerenski ve an Kay-ek rejimi ile proletarya dik
tatrl arasnda herhangi bir devrimci ara rejim yok
tur ve olamaz. Kim byle bir rejim forml ileri sryor
sa Dounun iilerini alaka aldatmakta ve yeni fela
ketler hazrlamaktadr.
Muhalefet Doulu iilere unu syler: Partl-ii me
kanizmalarla iflas etmi olan teslimiyetiler, Stalin'in
merkezcilik tohumlar samasna, gzlerinize kum atma
sna, kulaklarnz tkamasna, kafalarnz kartrmasna
yardm ediyorlar. Bir yandan, demokrasi mcadelesine
girmekten alkonarak acmasz burjuva diktatrl kar
snda aresiz braklmaktasnz. Dier yandan ise, t
nnze ylesine kstlayc, proleter-olmayan bir diktatr
lk forml karlyor ki, bu, Kuomintang'n gelecekte
yeniden diriltilmesi, yani, ii-kyl devrimi iin gelecek
te yeni yenilgiler demektir.
Bylesine birey savunanlar hainlerdir. Doulu i
iler, onlara inanmamay renin; onlara deer verme
meyi, saflarnzdan uzaklatrmay renin!...

187

Temel Sonular
BLM 10
SREKL DEVRM NEDR?

Bu noktada kitab tamamlamak iin, tekrarlardan

korkmadan, temel karsamalarm ksa ve zl bir biim
de formllendirmeye alacam; okurlarn buna itiraz
etmeyeceklerini umarm.
1 Srekli devrim teorisi bugn btn Marksistlerin
dikkatle eilmek zorunda olduklar bir konudur, nk
snf mcadelesinin ve ideolojik mcadelenin geliimi, bu
sorunu Rus Marksistieri arasndaki eski gr ayrlkla
rna ilikin anlar alanndan kesin olarak karm ve ge
nel olarak uluslararas devrimin nitelii, i bantlar ve
yntemleriyle iigili bir sorun haline getirm itir.
2. Gecikmi bir burjuva goiiimi yaayan lkeler,
asndan, zellikle de smrge ve yar smrge lkeler
asndan, srekli devrim teorisinin anlam udur: bu l
kelerde demokrasi ve ulusal kurtulu grevlerinin tam
ve gerek zm, ancak boyunduruk altndaki ulusun
ve en nemlisi de kyi kitlelerinin nderi olarak prole
taryann diktatrl ile mmkndr.
3. Sadece tarm sorunu deil, ama ulusa) sorun da,
geri lkelerde nfusun ezici ounluunu oluturan ky
lle demokratik devrimde olaanst b ir yer ayrr.

189

Proletaryann kyllkle ittifak

olmadan, demokratik
devrimin grevlerinin zlmesi, hatta ciddi bir biimde
ortaya konulmas bile olanakszdr. Ama bu iki snfn
ittifak da, ancak ulusal-liberal burjuvazinin etkisine kar
uzlamaz bir mcadele yoluyla gerekleebilir.
4. Tek tek lkelerde devrimin ilk olaylar, lk blk
prk aamalar ne olursa olsun, proletarya ile kyllk
arasndaki devrimci ittifakn gereklemesi, Komnist
Partisi iinde rgtlenmi proleter ncsnn politik n
derlii altnda mmkndr ancak. Bu da demektir ki, de
mokratik devrimin zaferi, ancak, kyllkle ittifak te
meline dayanan ve ilk nce demokratik devrimin grev
lerini yerine getiren proletarya diktatrl ile mmkn
dr.
5. Tarihsel olarak deerlendirildiinde, Bolevizmin
eski slogan olan proletarya ve kylln demokratik
diktatrl de taslamam bu ilikiyi, proletarya, ky
llk ve liberal burjuvazi arasndaki bu ilikiyi dile getiri
yordu. Bu, Ekim deneyi ile de dorulanmtr. Ama Lenin'
in eski forml, devrimci blok iinde proletarya ile ky
llk arasndaki karlkl ilikilerin nasl olaca soru
nunu pein b ir zme balamyordu. Baka bir deyile,
bu forml belli bir cebirsel nitelii bile bile tayordu; bu
nitelik, tarihsel deneyler sreci iinde, daha kesin aritme
tik niceliklere brakacakt yerini. Ama bu tarihsel deney
ler de hibir yanl yoruma yer brakmayacak bir biim
de gstermitir ki, 'kylln devrimci rol ne kadar
byk olursa olsun, yine de bamsz bir rol otamaz bu,
hele bir nder rol hi olamaz. Kyl ya iiyi izler ya da
burjuvay. Bu demektir ki, proletarya ve kylln de
m okratik diktatrl, ancak kyl kitlelerine nderlik
eden proletaryann diktatrl olarak mmkndr.
6. Proletarya diktatrlnden snfsal ierii ile ayrG n bir rejim olarak proletarya ve kylln demokra

190

tik diktatrl, ancak, kylln ve genel olarak k

k burjuva demokrasisinin karlarn temsil eden ba
msz bir devrimci partinin, proletaryadan u ya da bu l
deki yardmla iktidar eline geirebilecek ve bu iktida
rn devrimci programn belirleyebilecek bir partinin or
taya kabildii bir durumda gerekleebilir. Btn mo
dern tarihin {zellikle de Rusya'da son yirmibe yln de
neylerinin) gsterdii gibi, bir kyl partisinin kurulmas
nn nne kan almaz bir engel, kk burjuvazinin
ekonomik ve politik bamszlktan yoksunluu ve derin
i farkllamasdr. Bu yzden, kk burjuvazinin (ky
lln) st kesimleri, btn kritik durumlarda, zellikle
de sava ve devrim durumlarnda, byk burjuvaziyle
birlikte hareket ederler; buna karlk alt kesimler de pro
letaryann yannda saf tutarlar; bylece, aadu kalan ke
sim de bu iki u arasnda bir seim yapma durumunda
kalr. Kerenskizm'le Bolevik iktidar arasndan Kuomintongfa proletarya diktatrl arasnda, bir ara aama,
yani bir ii ve kyl diktatrl, yoktur ve olamaz.
7.
Kominternin, tarihin oktandr tkettii proleta
ya ve kylln demokratik diktatrl slogann Do
u lkelerine kabul ettirme abas, ancak gerici bir so
nuca yol aabilir. Bu slogan proletarya diktatrl slo
gannn karsna karld srece, politik adan prole
taryann kk burjuva kitleleri inde zlmesine, eri
mesine yol aar ve bylece, ulusal burjuvazinin stnlk
kazanmas ve bunun sonucu olarak da demokratik dev
rimin kmesi iin en elverili artlar yaratr. Bu slo
gann Komintemin programna
sokulmas, dorudan
doruya Marksizme ve Bolevizmin Ekim geleneine iha
nettir.

3.
Demokratik devrimin nderi olarak iktidara yk
selen proletaryann diktatrl, hzla ve kanlmaz bir
biimde yle grevlere kar karya kalr ki, bunlarn
191

yerine getirilm eleri ancak burjuva mlkiyet haklarnda

derin gedikler almasna baldr. Demokratik
devrim
byyerek dorudan doruya sosyalist devrime dnr
ve dolaysyla srekli bir devrim olur.
9. ktidarn proletaryann eline gemesi devrimi ta
mamlamaz, onu balatr sadece. Sosyalist ina, ulusal ve
uluslararas lekte snf mcadelesi temeli
zerinde
mmkndr ancak. Bu mcadelenin kapitalist ilikile
rin dnya dzeyindeki ezici egemenlii artlarnda, pat
lamalara. yani ieride i savalara, darda da devrim
ci savalara yol amas kanlmazdr. te, ister demokrtik devrimini daha dn gerekletirmi bir geri lkede
olsun, ister ardnda uzun bir demokrasi ve parlamenterizm dnemi bulunan eski bir kapitalist lkede, genel
olarak sosyalist devrimin sreklilik nitelii de
burado
yatmaktadr.
10. Sosyalist devrimin ulusal snrlar iinde tamam
lanmas olanakszdr. Burjuva toplumundaki
bunalmn
temel nedenlerinden biri, bu toplumda yaratlan retici
glerin artrk ulusal devletin erevesiyle badaamamasdr. Bu, bir yandan emperyalist savalara, b ir yan
dan da bir burjuva Avrupa Birleik Devletleri topyas
nn domasna yol aar. Sosyalist devrim ulusal arenada
balar, uluslararas arenada geliir ve dnya arenasn
da tamamlanr. Bylece sosyalist devrim, kelimenin da
ha yeni ve daha geni b ir anlamnda da srekli bir dev
rim haline gelir: sosyalist devrim, ancak yeni toplumun
gezegenimizin tm yzeyinde en son zafere ulamasyla
tamamlanacaktr.
11. Dnya devrlminin yukarda taslak halinde verilen
bu geliim izgisi, Komintem'in bugnk programndaki
cansz, kitab snflandrmalara uygun,
sosyalizm iin
olgunlam ya da olgunlamam lkeler ayrm so
rununu ortadan kaldrr. Kapitalizm, bir dnya pazar,

192

dnya i blm ve dnya retici gleri yaratt l

de, bir btn olarak dnya ekonomisini de sosyalist d
nme hazrlam olur.
Deiik lkeler, deiik tempolarlo geeceklerdir bu
sreten. Geri lkeler, belli artlarda, proletarya dikta
trlne ileri lkelerden daha erken ulaabilirler; ama
sosyalizme varlar, ileri lkelerden daha ge olacaktr.
Kyll birletirmek ve iktidar almak iin yeterin
ce hazr bir proletaryas olmayan geri bir smrge ya da
yar smrge lkenin demokratik devrimi' tamamlamas
mmkn deildir. Buna karlk, demokratik devrimin so
nucu olarak proletaryann iktidar eline alm olduu bir
lkede, diktatrln ve sosyalizmin gelecei, son tah
lilde, ulusal retici glerden ok uluslararas sosyalist
devrimin gelimesine baldr.
12.
Ekim devrlmine kar tepkinin dalgalan zerim
de ykselen tek lkede sosyalizm teorisi, srekli devrim
teorisine kararl bir biimde ve sonuna kadar kar
kan tek teoridir.
Eletirimizin sert kams altnda kalan epigonlarrn,
tek ikede sosyalizm teorisini, Rusya'nn zgl nitelikle
rinden tr (usuz bucaksz genilik, ok byk doa)
kaynaklar) sadece bu lke ile snrl tutma abalan me
seleleri dzeltmez, tersine daha ktletirir. Entemasyonalist tavrdan ayrl, her zaman ve deimez bir bi
imde ulusal meslyanizm'e yani kendi lkemize, onun
teki lkelerin eriemeyecei b ir rol oynamasna olanak
verdii ileri srlen bir takm zel stnlk ve nitelikler
yaktrmamza yol aar.
Dnya iblm, Sovyet sanayiinin yabanc teknolo
jiye bamll, ileri Avrupa lkelerinin retici glerinin
Asya'nn hammaddelerine bamll, vb., vb., dnyann
tek bir lkesinde bamsz bir sosyalist toplumun kurul
masn olanakszlatrr.
F. 13

193

13.
Stalln ve Bukharin'in, btn Rus devrim deneyi
ne trs den teorileri, demokratik devrim mekanik ola
rak sosyalist devrimle ztlatrmakla kalmaz, ayn zaman
da ulusal devrimi de uluslararas devrimden koparr.
Bu teori, geri lkelerdeki devrimlere, gereklemesi
mmkn olmayan bir demokratik diktatrlk kurma g
revini ykler ve bunu da proletarya diktatrlnn kar
sna diker. Bu yzden, bu teori politikaya bir takm ku
runtular ve hayaller sokar. Dou proletaryasnn iktidar
mcadelesini felce urdtlf ve smrge devrimlnin zaferi
ni kstekier.
ktidarn proletarya tarafndan ele geirilmesi, epigiilarn teorisi asndan, dBVrimin tamamlanmas (Stalin'ln formlne gre, iin onda dokuzu) ve ulusal re
formlar dneminin almas anlamna gelir. Bundan son
ra, kulakn sosyalizme doru gelimesi ve dnya
burjuvazisinin tarafszlatrimas teorileri de, tek lke
de sosyalizm teorisine ayrlmaz biimde baldrlar artk.
Ya birlikte ayakta kalacaklar, ya da birlikte kecekler
dir.
Komnist Enternasyonal, tek lkede sosyalizm teori
si sayesinde, sadece askeri mdahaleye kar kullanla
bilen bir yardmc silah durumuna drlmtr. Komintem'in bugnk politikas, i rejimi ve ynetici perso
nelinin seimi, Komnist Enternasyonalin bamsz g
revlerle ykml olmayan b ir yardmc cihaz durumuna
indirilmesine tamamiyie uygun dmektedir.
14. Komintern'ln Bukharin
tarafndan
hazrlanan
program, batan aaya eklektiktir. Bu program, tek l
kede sosyalizm teorisini Marksist enternasyonalizmle uz
latrmak g ibi umutsuz bir aba indedir: umutsuz bir
abadr bu, nk enternasyonalizm, dnya devriminin
sreklilik niteliinden ayr dnlemez. Komnist Sol
Muhalefetin Komnist Enternasyonal'de doru bir poii194

tiko ve salkl bir i rejim iin verdii mcadele. Mark

sist bir program iin mcadeleye kopma b ir biimde
baldr. Program sorunu ise, iki uzlamaz teorinin varl
nn yaratt sorundan ayrlamaz: srekli devrim teori
si ve tek lkede sosyalizm teorisi. Srekli devrim soru
nu, Lenin ile Troki arasndaki sadece olaylarla ilgili -ve
tarih tarafndan btnyle tketilmi olan- bir takm g
r ayrikiann oktan amtr. Mcadele, bir yanda
Marx ve Lenin'in temel dnceleri le te yanda mer
kezcilerin eklektikliklerl arasndadr.

195

SONULAR
v e

OLASILIKLAR
Leon Troki

KTABIN 1919DA MOSKOVADA YAYIMLANAN

YEN BASKISINA NSZ

Rus Devrimi'nin karakteri, Rus devrimci hareketin

deki eitli ideolojik eilimlerin ve politik rgtlerin grup
lamalarn belirleyen temel sorundu. Bu sorun, olayla
rn geliimiyle pratik bir nitelik'kazand andan tiba
ren, Sosyal-demokrat hareketin kendisinde bile ciddi
anlamazlklara yol amt. 1904'den balayarak bu ay
rlklar iki temel akm biim ini ald: Menevizm ve Boievizm. Menevizme gre, devrimimiz bir burjuva devrimi
olacakt, yani devrimin doal sonucu olarak iktidar bur
juvaziye devredilecek ve
burjuva
parlamenterizmjnin
koullar yaratlacaktr. Bolevik gr as ise, yaklaan
devrimin 'burjuva karakterinin kanlmazln kabul et
mekle birlikte, devrimin grevinin, proletarya ve kyll
n diktatrl yoluyla b ir demokratik cumhuriyetin ku
rulmas olduunu ileri sryordu.
Men eviklerin toplumsa! analizleri son derece y
zeyseldi ve znde, tahsilli dar kafallarn tipik ynte
mi olan koba tarihsel benze t irmelerden (analojilerden)
oluuyordu, Ne Rus kapitalizminin gelierek her iki kut
bunda da olaanst elikiler yaratmas ve
byleoe
burjuva demokrasisinin roln hilie indirgemesi, ne de
sonraki olaylarn getirdii deneyler, Meneviklern, *u-.
iusun bana geerek kapitalist gelime iin parjamen-

199

ter ve mmkn olduu lde de dem okratik koullan

yaratacak bir hakiki, bir gerek demokrasi peinde
ki yorulm ak bilmez araylarn engelleyebildi. Menevik!er her zaman ve her yerde burjuva demokrasisinin geli
me iaretlerini aradlar ve bulamadklar yerde de bun
lar kendileri icat ettiler. Her trl demokratik bildiri ve
gsterinin nemini abartrken, proletaryann gcn ve
mcadelesinin baar olaslklarn da kmsediler. Rus
Devrimi'nin, tarihin yasalar tarafndan zorunlu klnd
iddia edilen meru burjuva karakterini kantlamak amactyla, bu nder burjuva demokrasisini bulup karmak
iin yle ;lgn bir aba iine girdiler ki, nderlik yapan
bir burjuva demokrasisinin bulunmad Devrim'in ken
disi gelip atnca, bizzat Menevikler, az ya da ok
baaryla bu burjuva demokrasisinin grevlerini stlen
diler.
Hi bir sosyalist ideolojiye, hi bir Marksist snf ha
zrlna sahip olmayan kk burjuva demokrasisi de,
Rus devriminin koullarnda, ubat Devrimi'nin nder
partisi rolndeki Meneviklerden farkl davranamazd her
halde. Burjuva demokrasisi iin herhangi bir ciddi top
lumsal temelin bulunmay, sonunda Meneviklerin de
kuyusunu kazd: ok ksa bir sre iinde kendilerini t
kettiler ve Devrim'in sekizinci aynda snf mkcadelesi
tarafndan saf d edildiler.
Buna karlk Bolevizm, Rusya'da devrimci burjuva
demokrasisinin iktidar ve gcne inan falan duymuyor
du. En bandan beri, ii snfnn yaklaan devrimdeki
belirleyici nemini kabul ediyordu; u var ki, Bolevlkler,
nceleri bu Devrimin programn milyonluk kyl kitle
lerinin karlanyla snrl tutuyorlard, Rusyada
prole
taryann, kyller olmadan ve kyllere kar Devrimi
sonuna kadar gtremeyecei akt. Boleviklerin Dev

200

rimin burjuva-demokratrk karakterini (imdilik) kabul et

melerinin nedeni buydu.
Devrim'in i gleri ve olaslklarnn deerlendiril
mesinde, 'bu satrlarn yazar o dnemde Rus ii hare
ketindeki bu iki ana akma da bal deildi. 0 srada
ald tavr yle zetlenebilir: ilk grevleri bakmndan
bir burjuva devrimi olarak balayan Devrim, ksa bir s
re iinde gl snf atmalarna yol aacak ve ancak,
iktidar ezilen kitlelerin banda durabilecek tek snfa,
yani proletaryaya devretmekle en son zafere ulaabile
cektir. Proletarya ise, b ir kez iktidara getikten sonra
sadece kendini bir burjuva demokratik programla snr
lamak istememekle kalmayacak, bunu yapmak elinden de
gelmeyecektir. Ancak ve ancak Rus Devrimi'nin bir Av
rupa proleter devrimine dnmesi halinde Devrimi so
nuna kadar gtrebilecektir. O zaman, Devrimin ulusal
snrllklaryla birlikte burjuva demokratik program da
alacak ve Rus ii snfnn geici politik egemenlii
uzun sreli bir sosyalist diktatrle dnecektir. Ama
Avrupann
hareketsiz kalmas halinde, burjuva kar devrimi Rusya'da emeki kitlelerinin hkmetine boyun
emeyecek ve lkeyi gerilere frlatacaktr, hem de bir
demokratik ii ve kyl hkmetinden ok gerilere. Bu
yzden, b ir kez iktidar kazandktan sonra, burjuva de
mokrasisinin snrlqr iinde kalamaz proletarya. Srekli
devrim taktiklerini benimsemek zorundadr, yani Sosyal
Demokrasinin asgari ve azami programlar arasndaki
engelleri krmak, giderek daha radikalleen toplumsal re
formlara gitmek ve Bat Avrupa'daki devrimden hemen
ve dorudan destek aramak zorundadr. te bu tavr,
ilk olarak 1904 - 1906da yazlm olan bu almada ge
litirilm i ve ne srlmtr.
Yazar, 15 yrll'k b ir dnem boyunca srekli devrimin
gr asn srdrrken yine de sosyal-demakrat ha

201

reket iinde mcadele halindeki hizipleri deerlendiriin

de hataya dmtr. Her ikisi de burjuva devrimi nok
tasndan hareket ettikleri in, bunlarn aralarndaki fark
llklarn bir blnmeyi hakl karacak kadar derin olma
yacan dnmtr. Ayn zamanda da, olaylarn gs
terecei geliimin, bir yandan Rus burjuva demokrasisi
nin gszln ve nemsizliini, br yandan da pro
letaryann kendini bir demokratik programla snrlama
snn nesnel olanakszln arka kantlayacan um
mutur. Bunun, hizip ayrlklarnn dayand temeli orta
dan kaldracan dnmtr.
Gmenlik dneminde her iki hizbin de dnda du
ran yazar, gerekte Bolevikierie Menevikler arasnda
ki anlamazlk izgisi boyunca, bir yanda bklmez dev
rimcilerin, br yanda ise gittike daha oportnist ve
teslimiyeti unsurlarn gruplamakta
olduunu pek iyi
deerlendirememitir. 1917 Devrimi patlak verdii zaman.
Bolevik Partisi, ileri iilerin ve devrimci aydnlarn b
tn iyi unsurlarn birletiren, gl, merkezilemi bir
rgt halindeydi ve -belli bir i mcadeleden sonra- ge
nel uluslararas durum ve Rusya'daki snf likileriyle
tam bir uyum iinde, ii snfnn sosyalist diktatrl
ne ynelen taktikleri aka benimsedi. Menevik hizbe
gelince, daha nce de sylediim gibi, o artk tastamam
burjuva demokrasisinin grevlerini stlenecek kadar ol
gunlamt.
Bugn okura bu kitabn yeni basksn sunarken, ya
zarn amac, sadece, kendisinin ve yllarca Bolevik Partisi nin dnda duran baka yoldalarn 1917'nin ban
da kaderlerini hu partinin
kaderiyle
birletirmelerini
mmkn klan te orik ilkeleri aklamak deil (byle bir ki
isel aklama bu kitabn yeni basks iin yeterli bir ne
den olmazd), ayn zamanda, proletarya diktatrlnn
gerekletirilmesinden ok nce, Devrimin nndeki g
202

revin politik iktidarn ii snf tarafndan ele geirilmesi

olabilecei ve olmas gerektii sonucuna varlmasn sa
layan analizi, Rus Devrimi'nin itici glerinin toplumsal tarihsel analizini hatrlatmaktr. 1906da yazlan ve ana
izgileriyle daha 1904'te tasarlanan bu bror imdi de
yaymlayabiliyor oluumuz, Marksist teorinin, burjuva de
mokrasisinin Menevik vekillerini deil, ii snfnn dik
tatrln gerekletiren partiyi desteklediini yeterin
ce kantlamaktadr.
Bir teorinin nihai ls deneydir. Marksist teoriyi
doru olarak uygulam olduumuzun en tartma g
trmez kant, u anda katldmz olaylarn ve hatta
bu olaylara katl yntemimizin bile, temel izgileriyle
15 yl ncesinden grlm olmasdr.
Kitaba bir ek olarak, 17 Ekim 1915de Paris'te Nashe
S'ova'da km. ktidar Mcadelesi balrkl bir maka
leyi de yaymlyoruz. Bu makale bir polemik amac gd
yordu ve Meneviklerin liderleri tarafndan Rusya'daki
Yoldalara gnderilen Mektupsun b ir eletirisiydi. Bu
yazda, 1905'ten sonraki on yl iinde snf ilikilerinin
gsterdii gelimenin Meneviklerin burjuva demokrasisi
umutlarn daha da beyhudeletirdii ve tabii bu yzden
Rus Devrimi'nin kaderinin her zamankinden daha fazla
proletarya diktatrl sorununa bal olduu sonucuna
varmtk... Aradan geen btn bu yllarn fikir savala
rndan sonra Ekim Devrimi'nin maceraclndan sz
edebilmek iin gerekten ahmak olmak gerekir!
Meneviklerin Devrim
karsndaki
tutumlarndan
sz ederken, imdilerde Martov'un, Dann ve Tsevetelli
nin teorilerinde
kendi teorik ve politik ryn
bu/an Kautskinin Menevik yozlamasna deinmemek
elde deildir. Ekim 1917'den sonra KautekJ'den duyduk
ki, politik iktidarn ii snf tarafndan ele geirilmesi
Sosyal-demokrat Partinin tarihsel grevi olarak grlmeliyse de, Rus Komnist Partisi iktidara
Kautskinin
203

saptad kapdan ve Kautski'nin saptad zaman tarlfesing gre gelmedii iin, Sovyet Cumhuriyeti, dzeltilmek
zere Krenski'ye, Tseretelliye ve ernov'a teslim edilme
lidir, K autskinin gerici ve ukal eletirisi, ilk Rus Devrimi
srasnda kafalarn yormu ve Kautski'nin 1905-1906 yl
larndaki yazlarn okumu olan yoldalar iin daha da
umulmadk bir olay olsa gerektir. O srada Kautski, snf
mcadelesinin lke iinde ulat dzey ve kapitalizmin
tm uluslararas durumu yznden Rus Devriminin bir
burjuva demokratik cumhuriyetle sona
eremsyecein,
kanlmaz olarak proleter diktatrlne gitmek zorun
da olduunu (phesiz, biraz da Rosa Luxemfcurg'un ha
yrl etkisi altnda) iyice anlamt ve kabul ediyordu, O
yllarda Kautski, ounluu sosyal demokratlardan olu
an bir ii hkmetinden sz ediyordu yazlarnda. Snf
mcadelesinin gerek seyrini, politik demokrasinin dei
en ve yzeysel bileimlerine baml klmay dnm
yordu bile.
O dnemde Kautski, Devrimin milyonluk kyl ve
kentsel kk burjuva kitlelerini ilk kez canlandracan,
harekete geireceini ve bunun da birdenbire deil, de
rece derece, tabaka tabaka olacan, yle ki proletarya
ile kapitalist burjuvazi arasndaki mcadele en st nok
tasna geldiinde, geni kyl kitlelerinin hl ok ilkel
bir politik gelime dzeyinde bulunacan ve oylarn,
kyl snfnn nyarglarn ve geriliini yanstan orta yol
cu politik partilere vereceini anlamt. O dnemde Ka
utski, Devrimin mant tarafndan iktidara el koymaya
itilen proletaryann, bunu keyfi olarak belirsiz bir vakte
erteleyemeyeceini, nk bu feragatle
proletaryann
sadece kar-devrime zemin hazrlam olacan anla
mt. O dnemde Kautski. bir kez iktidar aldktan son
ra proletaryann, devrimin kaderini, henz uyanmam, en
bilinsiz kitlelerin her an deiebilen ruh hallerine bam

204

l klamayacam, tam tersine, kendi ellerinde toplanan

politi'k iktidar ,ayn geri ve cahil kyl kitlelerini aydn
latacak ve rgtlendirecek ok gl bir aygta dn
treceini anlamt. Kautski, Rus Devrlminl bir burjuva
devrimi olarak grmenin ve bylece onun grevlerini s
nrlandrmann, dnyada neler olup bittiini hi anlama
mak demek olacan anlamt. Rus ve PolonyalI devrim
ci Marksistlerle birlikte o da, Rus proletaryasnn, iktida
r. Avrupa proletaryasndan daha nce ele geirmesi ha
linde, hakim snf olma durumunu, mevzilerini hzla bur
juvaziye terketmek in deil, Avrupa'daki ve btn dn
yadaki proleter devrimine gl bir yardm sunmak iin
kullanmak zorunda kalacan hakl olarak kabul ediyor
du. Kautski de, biz de, btn bu dnya apndaki beklen
tileri, kyllerin Kasm ve Aralk 1917'de szde Kurucu
Meclis seimlerinde hangi pdrtiye oy vereceklerine ba
ml klmyorduk.
Bugn, 15 yl nce anatatlar izilen bu beklentilerin
gerekletii bir dnemde, doumu burjuva demokrasisi
nin politik ofisinde kaydettirilmedi diye, Rus Devrimi'ne
bir nfus czdan vermeyi reddediyor Kautski. nanlmaz
deil m! Marksizm in akla smaz bir a ia tilii! Hi e
kinmeden diyebiliriz ki, ikinci Enternasyonalin ry
, en byk teorisyenlerlnden brinin Rus Devrimi ze
rine bu baya yargsnda, 4 Austos 1914'te sava kre
dileri lehinde kullanlan oydan daha da uursuz bir ifa
desini bulmutur.
Kautski on yllar boyu, toplumsal devrim dncesi
ni savunmu ve gelitirm iti. Ama bugn devrim bir ger
ek olduunda, onun karsnda dehet iinde geriliyor.
Rus Sovyet iktidarnn karsnda dehete dyor ve
Alman Komnist proletaryasnn gl hara ketine kar
dmanca bir tavr alyor. Kautski, havasz, kapal dersanesinde yllardan beri rencilerine bahar anlatp du
205

ran, ve en sonunda, retmenlik hayatnn akamnda

ak havaya knca bahar tanyamayan, fkeye kaplan
(bu retmenin fkeye kaplmas mmknse eer) ve ba
harn aslnda hhar deil, -doadaki bir dzensizlik oldu
una nk doal tarihin yasalarna aykr bir biimde
meydana geldiini kantlamaya alan bir baretme
ni andryor. ilerin en yetkili bilgileri bile dinlemeyip,
baharn sesine gvenmeleri ne kadar iyi...
Blzler, Manc'n rencileri, Alman iileriyle birlikte,
devrimin baharnn tamamiyle toplumsal doann yasa
larna uygun olarak ve ayn zamanda Marksist teorinin
de yasalarna uygun olarak geldiine inanmaya devam
ediyoruz, nk Marksizm, bir baretmenin tarihin s
tne kan denei deil, gerekte cereyan eden tarihsel
srecin biim ve yollarnn toplumsal analizidir.
Her iki almann 1906 ve 1915 tarihli almala
rn metinlerini de hi deitirmeden, olduu gibi brak
tm. lk bata,-metni gnmze uygun bir hale getirmek
iin notlar eklemeyi dnyordum; ama metinleri bir
kez daha gzden geirirken bu tasandan vazgemek zo
runda kaldm. Ayrntlara inmeyi tasarlaynca,
kitabn
hacmini iki katma karmak zorunlu olacakt, oysa bugn
byle bir ey in vaktim yok; ayrca, byle ki katl b ir
kitap, okur iin de pek elverili olmayacaktr. Daha nemllsi, temel sonu ve uzantlaryla kitaptaki dnce
ler zincirinin, gnmzn koullarna ok yaklatn d
nyorum; bu kitapla daha yakndan tanmak zahme
tine katlanan okur da, sunulan dnceleri, iinde bu
lunduumuz Devrimin verileriyle1kolayca btnietirebilecektir.
12 Mart 1919. Kremlin.
L. TROK!
206

SONULAR VE OLASILIKLAR

Rusya'da Devrim, Sosyal

Demokratlardan
baka
herkes cin beklenmedik bir ekilde patlak verdi. Mark
sizm, Rus Devrimimn kanlmazln, kapitalist gelime
ile fosillemi mutlakyetin gleri arasndaki elikinin
sonucu olarak patlak vermek zorunda olduunu,
cok
nceleri haber vermiti. Marksizm, yaklaan devri
min toplumsal karakterini de nceden deerlendirmiti.
Onu bir burjuva devrimi olarak nitelendirirken, Marksizm,
devrimin en yakn nesnel grevlerinin, bir btn olarak
burjuva toplumunun gelimesi iin normal
koullarn
yaratlmas olduuna iaret ediyordu.
Marksizmin hakl kt grld; bunun artk tartl
mas ya da kantlanmas gerekmiyor. Marksistlerln kar
snda imdi baka trden bir grev var; gelimekte
olan devrimin i ileyiinin analizi yoluyla, devrimin nndeki olaslklar ortaya karmak. Bizim devrimimizi, 1789-93 ya da 1848 olaylaryla ylece zdeletirmek
budalaca 'bir hata olur. Liberalizmin besin kayna olan
tarihsel benzetirmeler, toplumsal analizin yerini alamaz.
Rus Devriminin hayli kendine zg bir karakteri var
dr; bu bizim tm toplumsal ve tarihsel
geliimimizin
kendine zg erisinin sonucudur, ve nmzde de yeni
tarihsel olaslklar amaktadr.

207

1. RUSYA'NIN TARHSEL GELMESNN ZELLKLER

Rusyadaki toplumsal gelime ile teki Avrupa lke
lerindeki (bu lkeleri, Rusyadan farkl olup da, kendi i
lerinde ortak olan zellikleri asndan bir araya getiri
yoruz) toplumsal gelimeyi karlatrrsak, Rus toplum
sal gelimesinin balca zelliinin, onun grece ilkelli
i ve yaval olduunu syleyebiliriz.
Burda bu ilkelliin doal nedenleri zerinde durma
yacaz; ama olgunn kendisi tartmasz bir gerek ola
rak ortada durmaktadr: Rus toplumsal yaam, daha
yoksul ve daha ilkel bir ekonomik temel zerine kurul
mutur.
Marksizm, retim glerinin gelimesinin toplumsaltarihsel sreci belirlediini retir. Ekonomik toplulukla
rn, snflarn ve estatelerin (*) ortaya kmas, ancak bu
gelimenin belli bir dzeye erimesiyle mmkndr. b
lmnn gelimesi ve daha uzmanlam toplumsal i
levlerin yaratlmasyla belirlenen estate ve snf farklla
mas, nfusun dorudan maddi retimde alan kesimi
nin kendi tketiminin stnde b ir artk retmesini gerek
tirir: ancak bu arta el konulmasyla, retici olmayan
snflar doabilir ve biimlenebilirler. Dahas, bizzat re
tici snflarn iindeki iblm de, tarmda, tarm d n
fusa tarmsal rn aktarlmasn s'alayan b ir gelime d
zeyinde mmkn olur. Toplumsal gelimenin bu temel
(*) Estate; kapitalizm ncesi toptumlardaki ana kesimler;
kapitalizm ncesi toplumiarm snflan da denilebilir.
Feodal toplumun estatei, soylular, rahipler ve
nc, estate olan halkt. Burjuvazi, iiler ve kyl
ler, bu nc estate e dahildiler. .N.
F. 14

209

dayanaklar, daha Adam Smith tarafndan ak bir e

kilde formllendirilmiti.
Bu yzden de, tarihimizin Novgorod dnemi, Avrupa
Orta ann balangcna raslarsa da, ekonomik geli
menin doal-tarihsel koullara (daha elverisiz corafi
konum, seyrek nfus) bal olan dk hz, snflarn oluma srecini frenlemi ve ona da'ha ilkel bir karakter
vermitir.
Eer sadece i eilimlerin etkisi altnda ve yaltlm
bir halde kalsayd, Rus toplumsal gelimesi nasl bir bi
im alabilirdi? Bunu kestirmek gtr. Sadece bunun
byle olmad sylemek yeter. Belli bir i ekonomik te
mel zerine kurulmu olan Rus toplumsal yaam, her
zaman kendi d toplumsal-tarlhsel evresinin etkisi, hat
ta basks altnda kalmtr.
lkel bir ekonomi temeli zerinde byyen Rus dev
leti, daha yksek ve daha dengeli zeminler zerine ku
rulmu devlet rgtleriyle ilikilere ve atmaya girdi.
Ortada iki olanak vard: ya Rus devleti, Aitnordu devle
tinin kendisiyle giritii mcadelede yenik dt gibi,
bu devletlerle mcadelesinden yenik kacak ve yokolacak, ya da ekonomik ilikilerin gelimesi iinde onlar
geecek ve yaltlm bir devlet halinde massedebileceinden ok daha fazla hayati gc kendi iine alabilecek
ti. Ne var ki Rusya'nn ekonomisi, birinci olasla mey
dan vermeyecek kadar gelimiti: devlet kmedi, ama
ekonomik glerin iddetli basks altnda bymeye ba
lad.
Demek ki, asl sorun Rusya'nn drt yanndan d
manlarla kuatlm otmas deildi. Sadece bu, durumu
aklamaya yetmeyecektir. Gerekte bu, belki ngiltere
nin dnda, btn teki Avrupa lkeleri iin de geerlidir.
Bu devletler, varolu iin verdikleri karlkl mcadele
lerde, aa yukar ayn ekonomik temellere dayanyorlard

210

ve dolaysyla devlet rgtleri d o kadar gl bir d

bask altnda deildi.
Krm ve Nogai Tatarlarna 'kar mcadele, son de
rece byk b ir kuvvet harcanmasn gerektirmiti. Ama
hic kukusuz Fransa ile ngiltere arasndaki yz yllk sa
vata harcanan abadan daha fazla deildi bu, Eski Rus
ya'y ateli siiahiar kullanmaya ve daimi Streitsl birlikle
rini yaratmaya iten, Tatarlar deildi; onu, daha sonra da
svari ve piyade kuvvetleri kurmaya iten de Tatarlar de
il, Litvanya, Polonya ve sve'in basksyd.
Bat Avrupa'nn yaratt bu basncn sonucu olarak,
Devlet, artk rnn hi b ir orana smayacak kadar
byk bir parasn yutuyordu, yani olumakta olan ay
rcalkl snflarn srtndan geiniyor ve bylece onlarn
zaten yava olan gelimelerini frenliyordu. Ama hepsi bu
deildi. Devlet iftinin gerekli rnne de el koyuyor,
onu yaama aralarndan yoksun brakyor ve zerinde
yerlemeye daha vakit bile bulamad topraktan ka
mak zorunda brakyordu; bylece, nfusun artmasn ve
' retici glerin gelimesini engelliyordu. Bu ekilde, Dev
let, artk rnn hi bir oranla badamayacak kadar
byk bir blmn yuttuu lde, estate'ier arasnda
ki zaten yava olan farkllama srecini engelliyor, ge
rekil rnn nemli bir parasna el koyduu lde de,
dayand o ilkel retim temellerini bile tahrip ediyordu.
Ama varolmak, i grmek ve dolaysyla toplumsal
rnn kendisi iin gerekli olan parasna el koyabilmek
iin de. Devletin hiyerarik bir estate'ier rgtlenmesine
htiyac vard, ite bu nedenle, bir yandan kendi gelime
sinin ekonomik temellerini zayf drrken, bir yandan
da bu temellerin gelimesini Hkmet tedbirleriyle zorla
maya alyor ve -btn teki Devletler gibi- estate'lerin
bu gelimesini kendi yararna evirmeye abalyordu.
Rus kltr tarihisi Milyukov, bunda, Bat Avrupa'nn ta-

211

rlhiyle tam 'bir ztlk bulmaktadr. Oysa burda bir ztlk

yoktur.
Brokratik mutlakiyet halinde byyen Orta ala
rn estate'ler monarisi, belirli toplumsal kar ve iliki
leri pekitiren bir devlet biimi oluturuyordu. Ama bir
kez ortaya ktktan sonra, bu devlet biiminin de, yal
nz alt estate'lerin deil, ayn zamanda st estatelerin
karlaryla atmaya giren kendine a it (hanedan, sa
ray, brokratik) karlar vard. Halk kitleleriyle Devlet r
gt arasndaki vazgeilmez orta duvar meydana geti
ren hakim estate'ler, Devlet'e bask yapyorlar ve kendi
karlarn Devlet'in pratik faaliyetinin ierii haline ge
tiriyorlard. Ayn zamanda Devlet iktidar da, bamsz
bir g oiarak, st estate'lerin kariarna kendi gr
asndan bakyordu. Onlarn zlemlerine kar bir diren
gsteriyor ve onlar kendine tabi klmaya alyordu.
Devletle estate'ler arasndaki ilikilerin tarihi, glerin
karlkl ilikilerine bal oiarak, bu izgi zerinde geli
miti.
Temei izgileri bakrmdan zde olan bir sre, Rus
ya'da da meydana gelmitir.
Devlet, gelimekte olan ekonomik gruplar kullan
maya, onlar kendi zel mali ve askeri karlarna bam
l klmaya almtr. Hakim ekonomik gruplar da, do
up byrlerken, kendi stnlklerini estate ayrcalklar
biiminde perinlemek amacyla kullanmaya almlar
d r Devleti. Bu toplumsal gler ekimesinde, devlet
iktidar, Bat Avrupa tarihinde olduundan ok daha ka
zanl kmtr. Devlet iktidar ile st toplumsal gruplar
arasnda, alan kitlelerin srtndan, onlarn zararna ya
plan hizmet mbadelesi (ki haklarn ve ykmllklerin,
grevlerin ve ayrcalklarn datmnda ifadesini bulmu
tu r), Rusya'da soylulua ve ruhbanlara Bat Avrupann
O rta Ca estate-monarilerinde olduundan daha az ka
2 12

zan salamtr. Bu tartmasz byledir. Yine de, Bat'da estateterin devleti yarattn, oysa Rusya'da devlet
iktidarnn estate'leri kendi karlar dorultusunda ya
rattn sylemek (Mllyukov'un yapt gibi), ok byK
bir abartma olacaktr.
Estateler, devlet tedbirleriyle, yasayla yaratlamaz.
u ya da bu toplumsal gruoun, devlet iktidarnn yard
myla, ayrcalkl bir estate olarak biimlenebilmesi iin,
daha nce btn toplumsal avantajlaryla birlikte ekono
mik bakmdan gelimi olmas gerekir. Estateler, daha
nce saptanm bir rtbeler silsilesine gre, ya da Lgi
on d'Honneur yasasna gre yoktan varedilemez. Btn,
kaynaklaryla birlikte devlet iktidar, daha yksek ekono
mik formasyonlar ortaya karan temel ekonomik sre
ce sadece yardm edebilir. Yukarda belirtildii gibi, Rus
devleti ulusun glerinin grece byk bir blmn t
keterek toplumsal kristalleme srecini engelliyor, ama
kendi amalan iin de bu srece ihtiya duyuyordu. Do
laysyla, daha farkllam Batl evresinin etkisi ve bas
ks altnda (bu bask askeri-devlet rgtnn aracly
la aktarlyordu), devlet de, ilkel b ir ekonomik temel ze
rinde toplumsal farkllamann gelimesini zoria sala
maya abalyordu. Dahas, toplumsal-ekonomik formas
yonlarn zayflnn sonucu olan bu zorlama gereinin
kendisi bile, devletin, koruyuculuk yaparken, gcn st
snflarn geliimini kendi arzusuna gre dzenlemek iin
kullanmaya almasn doal klmtr. Ama bu ynde
1 byk bir baar kazanmaya giderken de, devlet, daha
nce de grdmz gibi toplumsal yapnn ilkelliinin
sonucu olan kendi zayflnn ve rgtlenmesindeki ilkel
liin kendisine kar direndiini grmtr.
Demek ki, Rusya'nn ekonomik koullan zerinde
ykseltilmi olan Rus devleti, daha yksek bir ekonomi
temeli zerine kurulmu olan komu devlet rgtlerinin
213

dosta ve daha ok da dmanca basksyla ileriye do

ru tilmekteydi. Belli bir andan-zellikle onyedinci yzy
ln sonundan- itibaren devlet btn gcyle lkenin do
al ekonomik gelimesini hzlandrmaya almtr. Ye
ni et sanat dallar, makine, fabrikalar, byk sanayi, ser
maye, deyim yerindeyse, doal ekonomik gvdeye yapay
b ir eklide alanmaya allyordu. Kapitalizm, devletin
dourduu b ir ey gibi grnyordu.
Bu adan, btn Rus biliminin hkmet abasnn
yapay bir rn olduu, ulusal cehaletin gvdesine yap
lan yapay bir a olduu sylenebilir. [*)
Rus ekonomisi gbl Rus dncesi de, Bat'nn daha
gelimi dnce ve ekonomilerinin dorudan basks
altnda gelimitir. Ekonomik koullarn doal - ekonomi
niteliinden tr, yani d ticaretin yetersiz gelimesi y
znden, teki ikelerle Rusya arasndaki ilikiler devletin
damgasn tayordu; dolaysyla bu lkelerin etkisi; dev
letin, kendini dorudan ekonomik rekabette ortaya koyma
dan nce, ateli bir varolu mcadelesine girmesinde ifa
desini buluyordu. Bat ekonomisi, Rus ekonomisini devlet
araclyla etkiliyordu. Daha iyi silahlanm dman lke
lerin ortasnda varolabilmek iin, Rusya da fabrikalar kur
mak, denizcilik okullar amak, tahkimat zerine ders ki
taplar yaymlamak zorunda kalyordu. Ne var ki, eer bu
usuz bucaksz lkenin i ekonomisinin genei gidii de
bu ynde olmasayd, eer ekonomik koullarn gelimesi

(*) Okullarn da en azndan fabrika kadar D evletin. -ya

pay bir rn olduunu anlamak iin, Devlet] okul
arasndaki ilk ilikilerin karakteristik izgilerini hatr
lam ak yeter. D evletin eitim konusundaki abalan, bu
yapayl ortaya koymaktadr. Okulu asan renci
ler, zincire vuruluyorlard. Btn okul zincire vurul
mutu. Okumak, bir hizm et eidiydi. rencilere cret
deniyordu, vs., vs.' LT.

14

genel ve uygulamal bilimler iin bir talep dourmam ol

sayd, devletin btn abalan sonusuz kalrd. Doal eko
nomiden para-meta ekonomisine doru gelimekte olan
ulusal ekonomi, Hkmetin tedbirlerinden ancak kendi ge
limesine uygun denlerine cevap veriyor ve bunlara da
ancak ona uygun dtkleri oranda cevap veriyordu, Rus
sanayiiriin, Rus para sisteminin ve Devlet kredilerinin tari
hi, bu grn en ak kantlardr,
Sanayi dallarnn ounluu (metal, eker, petrol, iki
ve hatta tekstil sanayii) diyor Profesr Mendeleyev, h
kmet tedbirlerinin dorudan etkisi altnda, hatta kimi za
man byk hkmet sbvansiyonlarnn yardmyla, ama
zellikle de hkmet her zaman bilinli olarak koruyucu
politika izledii iin, ortaya kabilmilerdir. Aleksandr'n
hkmdarl zamannda, hkmet bu politikay aka ka
bul etm itir... Hkmetin st kademeleri, koruyuculuk ilke
lerini btnyle kabul ederken, bir btn olarak eitimli
snflarmzdan daha ileri olduklarn gstermilerdir. (D.
Mendeleyev, Rusya'nn Anlalmasna Doru, St. Peters
burg, 1906, s. 84).
Snai koruyuculuun ok bilgili vgcs, hkmetin
politikasnn, snai gleri gelitirme kaygsyla deil, ta
mamen parasal ve ksmen de askerl-teknik dncelerle
belirlendiini eklemeyi unutuyor. Bu yzden, koruma poli
tikas, ou zaman, sadece snai gelimenin temel kar
larna deil, eitli i adam gruplarnn ze! karlarna bi
le ters dmtr. rnein, pamuklu dokuma tezgah sa
hipleri, pamua konulan yksek vergilerin, pamuk ekimi
ni tevik etmek amacyla deil, srf mali kazanlar yzn
den srdrldn aka bildirmilerdir. Nasl estate*lerin yaratlmasnda hkmet, hereyden nce devletin
hedeflerini gzetmise, sanayiyi kurarken de balca d
ncesi Hazine'nin gereksinmeleri olmutur. Bununla b ir

215

likte, fabrika sisteminin Rus toprana

aktarlmasnda
otokrasinin nemsiz b ir rol oynamad da meydandadr.
Gelien burjuva toplumunun Bat'nn politik kurumlanna gereksinme duymaya balad anda, otokrasi de, Av
rupa devletlerinin btn maddi kudretiyle silahlanm o l
duunu gstermitir. Otokrasi, yeni ilikiler kurmakta ya
rarsz olan ama sistematik bir bask uygularken son dere-'
ce enerjik davranan bir merkezilemi brokratik cihaza
dayanyordu. lkenin ok byk mesafeleri, idarenin ey
lemlerine b ir gven duygusu katan ve (bask konusundaki)
ilemlerine bir lde dzenlilik ve hz veren telgrafn ya r
dmyla almt. Demiryollar, askeri glerin lkenin bir
ucundan brne byk bir hzla aktarlmasn salar. Av
rupa'nn devrim ncesi hkmetleri, demiryolu ve telgraf
tan erdeyse habersizdiler. Mutlakyetin emrindeki ordu
devasa idi; ve Japon Savayla girilen ciddi snavda ie
yaramaz olduunu gsterdiyse de, i egemenlik iin yetip
de artyordu bile. Yalnz byk Devrlmden nceki Fransz
hkmeti deil, 1848'in Fransz hkmeti bile, bugnk
Rus ordusu apnda b ir eye yabancyd.
Hkmet, askeri ve mali aygtyla lkeyi sonuna ka
dar smrrken, yllk btesini de iki milyar ruble gibi
korkun bir rakama karmt. Otokratik hkmet, ordu
sunun ve btesinin desteiyle Avrupa esham ve tahvilat
borsasn kendi mliyesi haline getirmiti; Rus vergi m
kellefi de bylece bu Avrupa borsasnn umutsuz bir vergi
deyicisi haline geliyordu.
Bylece, ondokuzuncu yzyln seksenli ve doksan'l
yllarnda Rus hkmeti dnyann karsna, yenilmez bir
gce sahip, devasa bir askeri-brokratik ve mali-borsa r
gt olarak kyordu.
Mutlak monarinin mali ve askeri kudreti, sadece Av
rupa burjuvazisini deil, ak bir kuvvet lmesinde mut
lakyetle hesaplama ve sonu alma olanaklarna ilikin

216

btn umutlarn yitiren Rus liberalizmini de yldrm ve

krletmiti. Mutlakyetin askeri ve,m ali kudreti, Rus dev
rimi iin hi bir ans brakmyor gibiydi.
Gerekte, bunun tam tersinin doru olduu grld.
Bir hkmet merkeziletii ve toplumdan bamszla
t lde, toplumun stnde duran otokratik bir rgtn
mali ve askeri gleri ne kadar bykse, varolu mcade
lesine de o kadar uzun sre ve baaryla devam edebi
lir. ki milyarlk btesi, sekiz milyarlk borcu ve milyonlar
ca kiilik ordusuyla bu merkezilemi Devlet, toplumsal
gelimenin en teme! gereksinmelerini karlayamaz bir ha
le geldikten sonra bite uzun bir sre ayakta kalabilir - s
telik yalnz lke ii ynetimin gereksinmelerini deil, ba
langtaki kurulu nedeni olan askeri gvenliin gerekle
rini de karlayamaz duruma geldikten sonra bile...
Byle bir durum ne kadar uzun srerse, ekonomik ve
kltrel gelime gerekleriyle, milyarlk ataletine eri
mi olan hkmetin politikas arasndaki eliki de o
kadar artar. Byk yamal boha reformlar dnemi -ki
bu elikileri zmek yle dursun, tam tersine ilk kez
ok canl bir biimde aa vurmutur onlar- arkada bra
kldktan sonra, hkmetin gnll olarak parlamenterizm
yoluna girmesi gittike daha glemi, psikolojik olarak
gittike daha olanakszlamtr. Toplumun iinde bulun
duu durum, fou elikilerden tek k yolunun, mutlakye
tin kazan iinde onu atlatmaya yetecek kadar buharn
biriktirilmesi olduunu gstermektedir.
Demek ki, mutlakyetin, toplumsal gelimeye ramen
hayatta kaln borlu olduu idari, askeri ve mali gc,
liberallerin dnd gibi devrim olanan ortadan kal
drmak yle dursun, tam tersine, devrimi tek k yolu
haline getiriyordu; stelik, mutiakiyetin byk gc kendi
siyle ulus arasna bir uurum koyduu lde, bu devri
min de o kadar radikal bir nitelik tayaca daha o za
217

mandan belli oluyordu. Liberaller kendilerini en topyac

pratiklikle beslerler ve devrimci Narodnikler de hayal
ler ve mucize nanlaryla yaarlarken. Rus Marksizmi, bu
geliimin dorultusunu sadece kendisi aklad ipin hakl
olarak gurur duyabilir. (*)
Daha nceki toplumsa! gelimenin tamam, devrimi
kanfmazlatmyordu. Neydi yleyse, bu devrimin itici
gleri?

(*) Profesr Mendeleyev gibi gerici bir brokrat bile bu

n u yadsyamyor. Sanayiin gelimesinden, szederken
unu belirtiyor: Sosyalistler burda bir ey farkettilar,
h atta ksmen anladlar da onu, ama Latinizmlerine (!)
uygun olarak, kuvvet kullanlmasn nermekle ve ka
labalklarn vahi igdlerini okayarak devrim ve
iktidar peinde komakla yoldan saptlar (Rusyann
Anlalmasna Doru, s. 120)
218

II. KENTLER VE SERMAYE

Kentsel Rusya, ok yakn tarihin rndr; daha ke

sin bir deyile, son bir ka on yln. I. Petro dneminin so
nunda, onsekizinci yzyln lk eyreinde, kent nfusu
328.000'in biraz zerindeydi, yani lke nfusunun yzde
3' kadard. Ayn yzyln sonunda 1.301,000e karak n
fusun yzde 4.1'ini oluturuyordu. 1812'de se, lke nfu
sunun yzde 4.4 demek olan 1,653,000 e kmt. Ondokuzuncu yzyln ortasnda, hala nfusun yzde 7.8'inl a
myordu kentliler: 3,482,000. Nihayet son sayma gre
{1897), kentlerin nfusu 16,289,000 kadard, yani toplam
nfusun yzde 13. (*)
Kenti, sadece bir idari birim olarak deil, bir sosyo ekonomik formasyon olarak dnrsek, yukardaki rakam
larn kentsel gelimenin doru bir grnmn vermedii
ni teslim etmemiz gerekir: Rus devletinin tarihi, sk sk, bi
limsel olmaktan ok uzak nedenlerle kentlere berat veril
diini ya da geri alndn gstermektedir bize. Yine de bu
rakamlar Reform ncesi Rusya'da kentlerin nemsizlii ve
son on ylda kentlerin gsterdii hummal byme hakkm-

(*) Bu rakamlar Milyukovun Makalelerinden alnmtr.

Sibirya ve Finlandiya da dahil btn Rusya'nn kentsel
nfusu 18S7 saymnda 17,122,000 (toplamn yzde 13.25i)
olarak verilmitir (Mendeleyev, a.e.g., s. 90daki tablo)
219

da bir fik ir verirler. Mikhailovski'nin yapt hesaplara g

re, 1885-1887 arasnda kentsel nfusun art yzde 33.8
dn bu, toplam nfusun gsterdii drtn (yzde 15.25) iki
katndan fazla ve ky nfusunun artnn da (yzde 12.7)
nerdeyse katdr. Eer buna, sanayi ky ve kasabalar
n da eklersek, kentsel (tarm-d anlamnda) nfusun a r
t daha da belirgin olur.
Ne var k i modern Rus kentleri, eski kentlerden sadece
nfuslaryla deil, ayn zamanda topiumsal tipolojileriyle
de ayrlrlar: modern kentler, ticari ve snai yaam merkez
leridir. Eski kentlerimizin ounluunun hemen hi bir
ekonomik rol yoktu; askeri ve idari merkezlerdi bunlar,
buralarda oturanlar da u ya da bu ekilde Devlet hizme
tinde alyorlar ve haznenin srtndan geiniyorlard; ge
nel olarak, bir idare, ordu ve vergi-toplama merkeziydi
kent.
Dmanlara kar korunma amacyla kentin snrlar
iine ya da evresine, yerleen bir tarm-d nfus, daha
nceki tarmsal uralarna devam ediyordu. Eski Rusya
nn en byk kenti olan Moskova 'bile, Myukov'a gre,
nfusunun nemli bir ksm, ya maiyet memurlar, ya mu
hafz ya da hizmeti olarak u veya bu ekilde sarayla ba
lantl olan bir kraliyet maliknesinden baka bir ey de
ildi. 1701 yl saymna gre, 16,000'i akn evden olsa ol
sa 7,000i, yani yzde 44 yerleik ahaii ve zenaatkrlar
meydana getiriyordu ve bunlar bile Devlet varolarnda
oturuyor ve saray iin alyorlard. Geri kalan 9,000 bin
ev rahiplere (1,500) ve ynetici estate'e aitti. Yani Asya i
despotizmin kentleri gibi Rus kentleri de, Avrupa Orta
alarnn zenaat ve tica re t kentlerinin tersine, sadece
t ke tici durumundaydlar. Ayn dnemde Bat kentleri, zenaatkrlarn kylerde oturmaya hakk olmad ilkesini az

220

ok baaryla yerletirdiler, oysa Rus kentleri hi bir za

man bylesi hedeflerin peinden komadlar. yleyse ima
lat sanayii ve zenaatlar nerdeydi? Kylerde, tarmla ba
lant iinde.
Devletin iddetli yamasyla birlikte ekonomik dze
yin dkl, herhangi bir zenginlik birikimine ya da top
lumsal iblmne olanak vermiyordu, Batya oranla yaz
larn daha ksa oluu, daha uzun bir k serbestisl demek
ti. Bu etkenlere bal olarak, imalat sanayii de hi bir za
man tarmdan ayrlmam ve kentlerde younlamam,
tersine tarma yardmc bir alma olarak krlarda kalm
t. Ondokuzuncu yzyln ikinci yarsnda kapitalist sanayi
yaygn bir biimde genilemee baladnda, kentsel zenaatlerle deil esas olarak kylerdeki ei sanatlaryla kar
lamtr. Rusyadaki azami bir buuk milyon fabrika
iisine karlk, diyor Milyukov, Kendi kylerinde ev
imalatlaryla uraan en azndan drt milyon kyl vardr
ki, bunlar ayn zamanda tarmsal almalarn da srdr
mektedirler. Bu, Avrupadaki fabrikalarn domasna yol aan, ama Rusya'daki fabrikalarn kurulmasna bi bir bi
imde katlmayan snftr.
4

Kukusuz, nfusun ve retkenliin daha da art, top

lumsal iblm iin bir temel yaratmtr. Bu, doal ola
rak, kent zenaatlerinde de byle olmutur. Nfe var ki, ileri
lkelerin basksnn sonucu olarak, bu temel, byk lekli
kapitalist sanayi tarafndan ele geirilmi ve bylece kent
zenaatleri gelimeye frsat bulamamlardr.
Drt milyon krsal zenaatkar, Avtupada kent nfusu
nun ekirdeini oluturan, usta ya da kalfa olarak lonca
lara giren ve en sonunda da kendilerini gittike loncalarn
dna itilmi bulan kesimi meydana getiriyordu. Byk
Devrim srasnda Parisin en devrimci semtlerinde otu

221

ran nfusun ounluunu da bu zenaatkr snf oluturu

yordu. Tek bana bu olgu (bizim kentsel zenaatlerlmizin nemsizlii) bile devrlmimlz iin son derece nemli so
nular dourmutur.
Modern kentin esas ekonomik zellii, krlardan ge
len hammaddeleri ilemesidir. Bu yzden ulam koullar
onun in hayati bir nem tar. Anca'k demiryolunun ku
ruluudur ki, 'kentlerin tedarik kaynaklarm, o kadar byk
nsan kitlelerini bir araya toplayacak lde geniletebilmitlr. Nfusun bir araya toplanmasnn gerei, byk
fabrika imalatnn genilemesiyle ortaya kmtr. Modern
bir kentin, hi deilse belli bir ekonomik ve politik bir nem tayan b ir kentin nfusunun ekirdei kesin izgilerle
ayrlm cretli iiler snfdr. Devrimimizde belirleyici ro
l oynayacak olan snf da, By'k Fransz Devrimi zama
nnda henz esas olarak tannmayan bu snf olmutur.
Fabrika sanayii sistemi, yalnz proletaryay ne geir
mekle kalmaz, ayn zamanda burjuva demokrasisinin aya
nn altndaki topra da kaydrr. Burjuva demokrasisi da
ha nceki devrimlerde desteini kentli kk burjuvazide
bulmutur: zenaatkariar, esnaflar, vs.

Rus proletaryas tarafndan oynanan, oransz denecek

kadar byk politik roln b ir baka nedeni de, Rus serma
yesinin byk lde yabanc kaynakl oluudur. Kautskiye gre, bu olgunun sonucunda, proletaryann says, gc
ve etkisi, burjuva liberalizminin gelimesiyle orantl olma
yan bir biimde bymtr.
Yukarda da sylediimiz gibi, Rusyada kapitalizm, el
sanatlar sisteminin iinden kmamtr. Kapitalizm, arka
snda, btn Avrupann ekonomik kltr ve karsnda
dolaysz rakibi olarak da aresiz ky zenaatkar ve se
fa le t iindeki kent zenaatkar varken fethetm itir Rusya'222

Vi. ve bir emek gc kayna olarak da yan mlkszlemi kyll bulmutur. Mutlakyet de, lkenin kapitaliz
min zincirleriyle balanmasna eitli yollardan yardm
etmitir.
Kapitalizm ilkin Rus kylsn dnya borsalarnn bir
hara deyicisi durumuna getirmitir. lke iinde sermaye
eksiklii ve hkmetin srekli para gereksinmesi, tefeci
d borlar iin bir alan yaratmtr. kinci Katerina dne
minden W itte ve Durnovo'nun bakanlklarna kadar, Ams
terdam, Londra, Berlin ve Paris bankerleri, otokrasiyi bir
esham borsas speklasyonu haline getirmek iin sistemli
olarak almlardr. Dahili denilen borlarn, yani kre
di daireleri araclyla gerekletirilen borlarn nemli bir
ksm, gerekte d borlardan hi farkl deildir, nk
aslnda yabanc kapitalistlere borlu olunmaktadr. M utla
kyet, ar vergilerle kyll proleterletirerek ve mlkszletirerek, Avrupa Esham Borsasnn milyonlarn asker
lere ve sava gemilerine, hapisanelere ve demiryollarna
dntrmtr. Bu harcamalarn daha byk ksm,
ekonomik adan balangtan beri kesinlikle verimsizdir,
ksrdr. Ulusal rnn ok byk bir paras, faiz biimin
de lke dna gnderilmekte ve Avrupann mali aristo
krasisini zenginletirmekte ve glendirmektedir. Son on
yl iinde Avrupa'nn parlamenter lkelerinde kesintisiz bir
biimde byyerek ticari ve snai kapitalistleri arka plana
iten Avrupa finans burjuvazisinin, arlk hkmetini ken
di vasal'I haline getirdii dorudur; ne var ki Avrupa fi
nans burjuvazisi, Rusya iindeki burjuva muhalefetinin
bir paras olmay isteyemezdi ve istememitir. Avrupa fi
nans kapitalinin 'dostluu ve dmanlm yneten ilkeler
Hollandal banker Hoppe ve Ortaklar'nn 1798'de ar Paula verdikleri borcun artnamesinde bulunabilir; politik
durum ne olursa olsun denmelidir faiz. Hatt, Avrupa
Esham,Borsas, karlarm dorudan doruya mutlakiyetin
223

srdrlmesinde grmektedir, nk baka hi b ir hk

metin bylesine ar faizleri garanti etmesi mmkn de
ildir. u va r ki devlet borlar, Avrupa sermayesinin Rus
ya'ya tek giri yolu deildir. Rus btesinin nemli bir b
lmn emen bu borlar, dendikten sonra, lkenin el de
memi doal zenginlikleri ve zellikle o zamana kadar her
hangi bir direni gstermeye almam olan rgtsz emek gc tarafndan cezbedilen ticari-snai sermaye bi
iminde, yeniden Rus topraklarna geri dnmektedir. 1893 1899'daki sinai patlamamzn ikinci yars, ayn zamanda
Avrupa sermayesinin youn olarak Rusya'ya akt dnem
dir de. Bylece, Rusyada ii snfn hareketlendiren ey,
eskisi gibi, byk lde Avrupai olarak kolan ve politik
gcn Fransa ve Belika parlamentolarnda elde eden
sermaye olmutur.
Avrupa sermayesi, bu geri lkeyi ekonomik olarak esir
ederek, temel retim kollarn ve iletiim yntemlerini,
bunlarn ifk ortaya kt rkelerde gemek zorunda kal
dklar bir yn ara teknik ve ekonomik aamann zerin
den atlatmtr. Ama ekonomik egemenliinin yolu zerin
de ne kadar az engelle karlamsa, politik rol de o ka
dar kk ve nemsiz olmutur.
Avrupa burjuvazisi, Orta Calarn nc Estateinln
iinden kt ve geliti, ilk iki estate tarafndan yrtlen
soygun ve baskya kar, kendi smrmek istedii halkn
karlar adna, protesto bayran ykseltti. Orta alarn
estate'ler monarisi, brokratik mutlakyete dnme s
reci iinde, kilisenin ve soyluluun isteklerine kar mca
dele ederken kentlerin nfusuna dayanyordu. Burjuvazi
ise, bunu kendi politik ykselii iin kulland. Bylece, b
rokratik mutlakyet ve kapitalist snf ayn zamanda ve
b irlikte gelitiler ve 1789'da birbirleriyie atma iine gi
rince de, burjuvazinin btn ulusu arkasna toplad g
rld.
224

Rus mutlakyeti ise. Bat devletlerinin dorudan bas

ks altnda geliti. Onlarn hkmet ve idare yntem leri
ni, Rusya'daki ekonomik koullarn bir kapitalist burjuva
zinin ykseliine olanak vermesinden ok daha nce r
nek ald ve benimsedi. Daha Rus kentleri iyice nemsiz
bir rol oynarlarken, mutlakyet, devasa bir daimi orduyu ve
merkezilemi bir brokratik ve mali yapy oktan kurmu
ve Avrupal bankerler karsnda denmesi olanaksz bir
bor altna girmiti.
Bat sermayesi lkeye, mutlakiyetin dorudan ibirlii
le girdi ve ksa bir sre iinde bir takm eski, kadim kent
leri ticaret ve sanayi merkezleri haline getirdi ve hatta
bir sre sonra, daha nce insanlarn yaamad yerler
de ticari ve snai kentler yaratt. Bu sermaye, daha ok
byk anonim irketler biiminde ortaya kyordu. 18931902 arasndaki on yllk snai patlama dneminde toplam
hisse senedi sermayesi iki milyar ruble artt; oysa 18541892 arasnda sadece 900 milyon rublelik bir art gster
miti. Proletarya birdenbire 'kendini ok byk kitleler ha
linde bir araya gelmi buldu; kitleleri otokrasi arasnda
ise, sayca ok kk, halktan kopuk, yar-ecnebi, tarih
sel geleneklerden yoksun ve gz krdan baka bir ey
grmeyen bir kapitalist burjuvazi yer alyordu.

F. 15

225

III. 1789-1848-1905

Tarih kendini tekrarlamaz. Rus Devrlmlni Byk

Fransz Devrimi ile ne kadar karlatrsak da. hi bir za
man birincisi kincisinin b ir tekrarna indirgenemez. 19.
yzyl bouna gememitir.
Daha 1848 yl bile. 1789dan ok byk farkiiklaria
ayrlr. Byk Devrim'e oranla Prusya ve Avusturya Devrim lerinin clzl, insan artr. Bunlar, bir bakma ok
erken meydana gelmilerdir, b ir bakma da ok ge. Bur
juva topiumunun gemiin efendileriyle hesaplaabilmesi
iin gerekli olan o korkun kuvvet harcamas, ya feodal
despotizme kar ayaklanan anonim b ir ulusun gc le,
ya da kendini zgrletirmeye alan bu ulus iindeki s
nf mcadelesinin adamakll gelimesi ile elde edilebilir.
Birinci durumda, ki 1789 - 1793'de olan da budur. eski d
zenin iddetli direnci ile sktrlm olan ulusal enerji, ge
ricilie kar mcadelede btnyle kullanlmt; tarihte
henz: yer aimayan ve sadece b ir olaslk olarak dn
dmz ikinci durumda ise, tarihin karanlk glerini
yenmek iin gerekli olan fiili enerji, fdro b ir snf
sava yoluyla burjuva ulusunun ersinde yaratlr. B
yk bir enerjinin harcanmasna yol aan ve burjuvaziyi en
byk rol oynama olanandan yoksun brakan bu ok
ert i srtme, burjuvazinin dman proletaryay n
safa iter, ona bir ay iinde on yllk b ir deney kazandrr,
btn ilerin bana getirir ve iktidarn gerilmi dizglnle227

rini ona teslim eder. Bu kararl, kuku nedir bilmeyen snf

da her eyi peinden srkleyip gtrr.
Devrim, ya sramaya hazrlanan b ir kaplan gibi to
parlanan, kendini bir noktada toplayan bir ulus tarafn
dan, ya da bir ulusun mcadele sreci iinde kesin ola
rak blnmesi ve ulusun daha byk ksmnn, ulusun b
tnnn yerine getiremedii grevleri halletmek iin ser
best kalmasyla yaplr. Bunlar, birbirine zt iki tarihsel
durum trdr ki, ar biimleriyle hi kukusuz sadece
mantk ztlklarnda raslanabilirler.
Baka ilerde olduu gibi burda da en kts bu iki
sinin ortasnda kalan bir yoldur; gelgefelim 1848de mey
dana gelen de byle bir orta yol olmutur te.
Fransa tarihinin kahramanlk
dneminde grd
mz bur|uvazi, aydnlanm, etkin, henz kendi konumu
nun elikilerinin farknda olmayan ve tarihin, sadece
Fransa'nn eskimi kuramlarna kar deil, ayn zaman
da btn Avrupann gerici glerine kar da, yeni bir
dzen iin mcadele grevini kendisine ykledii bir s
nft. Bu burjuvazi, tutarl b ir biimde, btn fraksiyonla
ryla kendini ulusun lideri olarak gryor, kitleleri mca
deleye seferber ediyor, onlara slogan veriyor ve onlarn
sava taktiklerini belirliyordu. Demokrasi, bir politik ide
olojiyle ulusu birbirine balyordu. Halk -yani kentsel k
k burjuvazi, kyller ve iiler- burjuvalar kendi vekil
leri olarak seiyor ve semenlerinin bu vekillere verdii
talimatlar, kendi kurtanc misyonunun bilincine erimeye
balam b ir burjuvazinin diliyle yazlyordu. Devrim sra
snda, snf antagonizmalar belirmekle birlikte, devrimci
mcadelenin gl sredurumu, burjuvazinin daha tutucu
unsurlarn tutarl bir biimde politik yolun dna atyordu.
H i bir tabaka, enerjisini arkasndaki tabakaya aktarmadan
hareketin dna itilmiyordu. Dolaysyla, bir btn olarak
ulus da, hedefleri iin gittike daha keskin ve daha ka
228

rarl yntemlerle mcadeleye devam ediyordu. Zengin bur

juvazinin st tabakalar, hareketin iindeki ulusal ekir
dekten koparak 16. Louis ile ittifaka girince, ulusun de
mokratik talepleri bu burjuvaziye kar yneltildi ve bu da
genel oy hakkna ve demokrasinin mantk, kanlmaz bi
imi olarak cumhuriyete yol at.
Byk Fransz Devrimi gerekten br ulusal devrimdi.
Dahas, burjuvazinin egemenlik iin, iktidar iin ve yekpare
bir zafer iin mcadelesi, ulusal ereve iinde klasik
anlatmn bulmutu.
Bugn Jakobinlzm btn liberal ukalalarn aznda
bir knama szcdr. Burjuvazinin devrimden nefreti,
kitlelerden nefreti, sokaklarda yaplan tarihin gcnden
ve byklnden nefreti, tek bir fke ve korku ln
da toplanmtr Jakoblnizm! Komnizmin dnya ordu
su olan bizlerse, Jakobinlzm'le tarihsel hasapiamamz
oktan yapmzdr. Bugnk uluslararas proleter hare
ketinin tm, Jakobinizmin geleneklerine
kar verilen
mcadele iinde biimlenmi ve glenmitir. Biz, Jakobinizm'in teorilerini eletirmi, tarihsel snrlarn, toplum
sal elikilerini, topyacim aa karm, slubunun
ardnda yatan gerei gstermi ve on yllardan beri dev
rimin kutsal miras saylan geleneklerinden kopmuuzdur,
Ama kansz, souk liberalizmin saldrlarna, iftiralar
na ve aptalca svp saymasna kar da Jakobinizmi sa
vunuruz biz. Burjuvazi, kendi tarihsel genliinin btn
geleneklerine utanmazca ihanet etm itir ve bugnk uaklar da onun atalarnn mezarlarna tecavz etmekte
ve ideallerinin kllerine tkrmektedirler. Proletarya, bur
juvazinin devrimci gemiinin onurunun korunmasn ken
di stne almtr. Proletarya, burjuvazinin devrimci ge
leneklerinden pratikte ne kadar kopmu olursa olsun, yi
ne de bir kutsal miras, bir byk tutkular, kahramanlk ve
inisiyatif miras olarak saklamaktadr onlar ve yrei
229

de Jakotoin Konvansiyonunun sylev ve

eylemleriyle
duygudalk iinde arpmaktadr.
Liberalizme ekiciliini veren, Byk Fransz Devrim inin gelenekleri deilse nedir? Burjuva demokrasisi
baka hangi dneminde, 1793n Jakobin, Sansculotte
(baldr plak -), tedhii, Robespiyerci demokrasisin
de olduu kadar ykselebilmi ve insanlarn
yreini
yle byk bir alevle tututurabilmitir?
Almanya ve Avusturyada burjuva radikalizminin aa
lk, iren eylemlerle ksa sreli mrn tamamlad
bir dnemde, her renkten Fransz burjuva radikalizminin
halkn ok byk bir ounluunu ve hatta proletaryay
kendi etkisi altnda tutabilmesini salam olan ve hl
salayan, Jakobinizm deilse nedir?
Clemenceau, Millerand, Birand, Bourgeois gibi Fran
sz radikallerini ve radikal sosyalistlerini, ve bur|uva toptumunun temellerini savunmay en azndan Wilhelm ll.'nin
kain kafal Junkerlerl kadar bilen btn o politikaclar
bugn bile besleyen, soyut politik ideolojisiyle, Kutsal
Cumhuriyet'e tapnmasyla, parltl deklarasyonlaryla Jakobinizmin bysnden baka nedir? Bugnn Fransz
politikaclar, teki lkelerin burjuva demokratlar tarafn
dan kskanlmaktadrlar; oysa onlar da kendi politik s
tnlklerinin kaynana, Jakobinizmin kahramanlk dev
rine iftira la r yadrmaktadrlar.
Nice umut ykldktan sonra bile Jakobinizm halkn
belleinde bir gelenek olarak kald. Proletarya, uzun br
sre, gemiin diliyle sz etti kendi geleceinden. 1840'da,
Mortagnard!*} hkmetinden nerdeyse yarm yzyl son
ra, 1848ln Temmuz gnlerinden de sekiz yl nce Heine,
Saint-Marceau banliysndeki birtakm atelyeleri ziyaret
(*) Kon van s iyon'un en tepe sralarnda oturan, milletvekille
ri; 1783 baharnda Meclisin te biri bu ilerici sol-burjuva grubuna dahildi. n.
230

ediyor ve iilerin, alt snflarn bu en salam kesiminin,

kita-p okuduunu gryordu, Orda diye bildiriyordu bir
Alman gazetesine, u eski Robespierre'in bir ka yeni
sylevini, Maratnn ucuz baskl brorlerini, Cabetnin
Devrim Tarlhl'nl, Carmenenln karanlk hicivlerini, Buonarotti'nln yaptlarn, Babeuf'un retileri ve Gizil Tertibl'ni, btn bu kan kokan kitaplar buldum.... Bu tohumun
verecei meyvelerden biri Fransada erge bir cumhuri
yetin fkrma tehdidinin belirmesi olacaktr.
Daha 1848'e gelindiinde bile, bur|uvazi
gemile
karlatrlabilir b ir rol oynama frsatn oktan yitirm iti.
Kendi iktidarna giden yolun zerinde duran toplumsal
sistemin devrimci tasfiyesini stlenemiyor ve stlenmeyi
istemiyordu. Bunun neden byle olduunu bugn biliyo
ruz. Onun amac -ve bunun ok iyi bilincindeydi-, sistemin
iine, kendi politik egemenlii iin deil, sadece gemi
in gleriyle iktidar paylaabilmek iin gerekil olan ga
rantileri yerletirmekti. Fransz bur|uvazislnln deneyleriyle
kurnazlam, ihanetleriyle yozlam ve baarszlklarn
dan da korkuya kaplmt. Bylece, yalnz eski dzenin
yklmasnda kitlelere nderlik edememekle kalmad, onu
ileriye iten kitleleri geri pskrtmek in de srtn bu
eski dzene dayad.
Fransz burjuvazisi, Byk Devrimini gerekletirmeyi
baard. Onun bilinci toplumun bilinciydi ve hereyin, bir
kurum olarak yerleebilmesi iin, nce bir ama, b ir po
litik yarat sorunu olarak onun bilincinden gemesi ge
rekiyordu. Kendi burjuva dnyasnn snrllklarn ken
dinden saklamak iin ok zaman teatral pozlara, [estlere
bavurmak zorunda kalyordu: yine de, ilerlemesi devam
ediyordu.
Oysa iman burjuvazisi, daha balangtan beri, dev
rimi yapmam, tersine kendini ondan ayrmt. Bilinci.
kendi egemenliinin nesnei koullarna kar geliyordu.

231

Devrim a ncak ona kar yrtlebilirdi, onun tarafndan

deil. Demokratik kurumlar, onun zihninde, urunda sa
vaa girilecek bir hedef deil, kendi salna kar bir
tehlikeydi.
1848'de, bur|uvazl olmadan ve burjuvaziye ramen
olaylarn bana geecek bir snfa gerek vard, sadece
yaratt baskyla burjuvaziyi leriye itmekle kalmayacaK,
ayn zamanda karar annda burjuvazinin siyasi cesedini
de yolun dna itmeye hazr b ir snfa. Ne kent kk
bur|uvazisl, ne de kyller bunu yapabilmilerdi.
Kent kiik burjuvazisi yalnz dne deil yarna da
dmand. Hala ortaa ilikilerinin alar iinde, ama
imdiden serbest sanayie kar durma ofanan ok
tan yitirmi, hl kentlere damgasn vuran ama daha o
zamandan byk ve orta burjuvazi nnde gerileyen, n
yarglarla dolu, olaylarn grltsyle sarlam, sm
rlen ve smren, agzl ve agzllnde aresiz
'kk burjuvazi, ortada kaiakaimt, gnn dev boyutlu
olaylarn kontrol edemiyordu.
Kylln bamsz politik girikenlii ise, kk
burjuva 2ininki kadar bile deildi. Yllarca zincire vurul
mu, yoksulluk ekmi, fkeyle dolu, yeni ve eski sm
rnn btn ilmeklerini kendinde birletiren kyllk, bel
li b ir anda, zengin bir devrimci kuvvet kayna oluturu
yordu; ama rgtsz, dank, kentlerden, politikann ve
kltrn bu sinir merkezlerinden uzak dm, zekaca
gelimemi, ufuklar kendi kylerinin geniliiyle snrl,
kentin dnmekte olduu hereye kar ilgisiz kyllerin
bir nder gc olarak herhangi bir rol olamazd Kyllk,
feodal ykmllklerin arl srtndan alnr alnmaz sa
kinleti ve onun haklar iin savam kentlere kara nan
krlkle dedi borcunu. zgrlklerine kavumu kyl
ler, dzensin banaz savunucular haline geldiler.
Demokrat aydnlarda snf gc yoktu. Bu grup kh
232

bir eit politik kuyruk olarak daha yal 'kardeini, liberal

burjuvaziyi terkederek kendi zayfln ortaya koyuyordu;
kah kendi kafasn zmsz elikiler iinde bulandryor
ve bu bulankl da kendisiyle birlikte her yere tayordu.
Proletarya ok zayft, rgtten, deneyden ve bilgiden
yoksundu. Kapitalizm, eski feodal ilikilerin ortadan kal
drlmasn zorunlu klacak kadar gelimi, ama yeni s
nai ilikilerin rn olan ii stnfn belirleyici bir politik
g olarak ne karacak kadar gelimemiti. Proletarya
ile burjuvazi arasndaki eliki, Almanya'nn ulusal ere
vesi iinde bile, burjuvazinin ulusal egemen roln korku
suzca yklenmesini olanaksz klacak kadar ileri gitmi,
ama bu rol ii snfnn stlenmesine elverecek kadar
ileri gitmemiti. Evet, devrimin i srtnmesi, proletaryay
politik bamszla hazrlyordu ama, ayn zamanda da enerjinin tkenmesine ve eylem birliinin zayflamasna yol
ayor, verimsiz bir g sarfna neden oluyor ve devrimi,
ilk baarlarndan sonra, bezginlik iinde yerinde saymaya
ve daha sonra da gericiliin darbeleri altnda geri ekil
meye zorluyordu.
Avusturya, devrim dneminde politik ilikilerin
bu
bitmemi ve tamamlanmam karakterinin zellikle ak
ve dokunakl bir rneini vermitir.
1848'de Viyana proletaryas, hayranlk duyulacak bir
cesaret ve tkenmez bir enerji gstermitir. Tekrar tekrar
kavgaya girmi, mcadelenin hedefleri hakknda genel
bir kavraya sahip olmad iin sadece bulank bir snf
igdsyle harekete itilm i ve el yordam ile bir slogan
dan dierine gemitir. Proletaryann liderlii, dikkate de
er bir ekilde, rencilerin, eylemliliinden tr kitlele
rin ve dolaysyla olaylarn zerinde byk b ir etki yapan
bu tek aktif demokratik grubun eline gemitir. renci
ler hi kukusuz barikatlarda kahramanca arpabilmi
ve iilerle hayranlk verici bir dayanma iine girebit233

iniler, ama onlara sokan diktatrln teslim eden

devrimin ilerleyiini ynlendirmekten de btnyle aciz
'kalmlardr.
rgtsz, politik deneyden ve bamsz nderlikten
yoksun proletarya, rencileri izlemitir. Btn kritik an
larda iler, kafalaryla alan beylere, elleri ile al
anlarn yardmlarn sunmulardr, renciler kh ii
leri savaa arm, kh iilerin banliylerden kente
akmalarn kendileri nlemilerdir. Kimi zaman da, poli
tik otoritelerini kullanarak ve Akademi Tmeninin silh
larna dayanarak, iilerin kendi bamsz taleplerini ileri
srmelerini yasaklamlardr, te bu, proletarya zerinde
ki hayrsever devrimci diktatrln en ak rnei ol
mutur. Peki, ne oldu bu toplumsal ilikilerin sonucu?
u : 26 Maysta, rencilerin ars zerine Viyana'mn
btn iileri, rencilerin (Akademi Tmeninin) silahsziandrimasna kar koymak iin ayaklandklarnda, ba
kentin nfusunun tamam, btn kenti barikatlarla kap
ladnda ve dikkate deer bir g gstererek Viyanay
aldnda, btn Avusturya silahlanm Viyanaya doru
yrdnde, monari kamaya kalktnda ve btn ne
mini yitirdiinde, halkn basksnn sonucu olarak son bir
likler de bakentten ekildiinde, Avusturya hkmeti ye
rine baka bir hkmet gstermeden istifa ettiinde ite tam bu srada ynetimi alacak hi bir politik g yok
tu.
Liberal burjuvazi, byle hayduta bir tarzda ele ge
irilen iktidar almay bilinli olarak reddediyordu; Tirollere kam olan mparatorun geri dnmesinden baka
bir ey dledii yoktu.
iiler, gericileri yenecek kadar cesaretliydiler, ama
onlarn yerini alacak kadar rgtl ve bilinli deildiler.
Gl bir ii hareketi vard, ama ak seik b ir politik he
defi olan bir proleter snf mcadelesi henz yeterince ge-

234

limemti. Proletaryann bu byk tarihsel grevi baar

mas ve idareyi eline almas mmkn deildi; burjuva de
m okratlar da, ou zaman olduu gibi, en kritik anda
svyorlard.
Proletarya, bu kaaklar ykmllklerini yerine ge
tirmeye zorlamak iin, bir geici ii hkmetinin kurul
masnda ortaya koyacandan daha az olmayan bir ener
ji ve olgunluk gstermek zorunda kalacakt.
Ortaya kan durum hakknda o dnemin yazarlarn
dan birinin ok yerinde gzlemi yleydi: Gerekte Viyana'da bir Cumhuriyet kurulmutu, ne yazk k kimse bu
nu grmyordu. Kimsenin farketmedii Cumhuriyet, ye
rini Habsburgiara brakarak uzun bir sre iin sahneden
ekildi... Karlan bir frsat, b ir daha geri dnmez.
Macar ve Alman devrimlerinln deneylerinden, Lassalle, bundan byle devrimlerin sadece proletaryann snf
mcadelesinde destek bulaca sonucunu kard. Manda
yazd 24 Ekim 1849 tarihli bir mektupta yle diyor
Lassalle: Macaristann mcadelesini baarl bir sonuca
gtrme ans, btn lkelerden daha fazlayd. Bunun ne
denlerinden biri, o lkede partinin. Bat Avrupa'da olduu
gibi, blnm ve keskin antagonizmalar iine dm
bir durumda olmamasyd, bunun yansra, devrimin, byk
lde, bir ulusal bamszlk mcadelesi biimini alma
syd. Yine de Macaristan yenilgiye urad, hem de ulusal
partinin ihanetinin sonucu olarak.
Bu ve Almanyann 1848-49 yllar tarihi, diye devam
ediyor Lassalle, beni u sonuca g t r y o r: daha iin
banda katksz sosyalist amalarla ortaya kmad tak
dirde, Avrupa'da hi bir devrim baarya ulaamaz. Eer
sosyal sorunlar mcadelenin iine sadece bir eit bula
nk e olarak giriyor ve geri planda kalyorsa, ve m ca
dele ulusal canlann ya da burjuva cumhuriyetiliinin

235

bayra altnda yrtlyorsa, hi b ir mcadele baarl

olamaz.
Bu biraz fazla keskin sonular eletirmek iin dur
mayacaz burda, Ama, pofltlk kurtulu sorununun, btn
ulusun ittifak halinde bask yapmasna dayanan taktik
lerle zlme olanan daha ondokuzuncu yzyln orta
snda yitirdii de hi 'kukusuz dorudur. Sadece prole
taryann, mcadele gcn snf konumundan ve yalnz
snf konumundan alan proletaryann bamsz taktiklerj,
devrimin zaferini salayabilirdi,
1906daki Rus ii snf ise, 1848in Viyanal iilerine
hi bir ynden benzememektedir. Bunun en yi kantr, b
tn Rusyada i Temsilcileri Sovyetlerinin fkrmasdr.
Bunlar, ayaklanma annda iktidarn iilerce ele geirilmesi
amacyla nceden hazrlanm komplocu rgtler deildi.
Hayr, devrimci mcadelelerinin koordinasyonunu sala
mak amacyla kitlelerin kendileri tarafndan planl bir bi
imde yaratlm organlard bunlar. Ve bu, kitleler tarafn
dan seilen ve kitlelere kar sorumlu olan Sovyetler,
devrimci sosyalizmin ruhuna uygun son derece kararl bir
snf politikas yrten, kesinlikle demokratik kurumlardr.
Rus devriminin toplumsal zellikleri, ulusun silahlan
mas meselesinde kendini aka ortaya koyar. Bir milis,
bir Ulusal Muhafz birlii, her devrimin ilk talebi ve ilk
kazancdr; 1789da, 1848de Paris'te ve talya'nn btn
devletlerinde, Viyanada ve Berlin'de byle olmutur bu.
1848'de, bir Ulusal Muhafz birlii, yani mlk sahibi ve
eitimli snflarn silahlan, en lml kanad da iinde,
buriuva muhalefetinin talebiydi ve amac da yalnzca ka
zanlm, daha dorusu balanm zgrlklere, yu
kardan gelecek geri dnlere kar gvence salamak
deil, ayn zamanda burjuva mlkiyetini proletaryann sal
drlarndan da korumakt. Demek ki milis talebi, aka
236

burjuvazinin snfsa! bir talebiydi. talyanlar silahl bir

sivil milisin, despotizmin daha fazla yaamasn olanaksz
latracan iyice anlamlard, diyor birlemi talya'nn
liberal ngiliz tarihisi, ayrca, mlk sahibi snflar iin,
muhtemel bir anariye ve aadan gelecek herhangi bir
huzursuzlua kar da bir gvenceydi bu. (*) Ve hareket
merkezinde anarinin yani devrimci kitlelerin cabna
bakmak iin yeterli sayda birlii olmayan iktidardaki geri
cilik de burjuvaziyi silahlandrd. Mutlakiyet nce burju
valarn iileri bastrmasna ve susturmasna izin verdi,
sonra do kendisi burjuvalar silahszlandrd ve susturdu.
Rusyadaysa, milis talebi, burjuva partilerinde hi des
tek bulmad; Liberallerin silahn ne demek olduunu an
lamamalar mmkn deildi, bu konuda mutlakiyetten
hayli ders almlard. Ama Rusya'da proletaryadan ayr
ya da ona kar bir milis yaratmann mutlak olanakszl
n da anlyorlard. Dkkan sahiplerinin, rencilerin ve. avukatlarn omuzlarnda tfek, bellerinde de kl varken,
ceplerine ta doldurarak ve ellerine birer kazma alarak
silahlanan 1848in iilerine benzemiyordu Rus iileri.
Rusya'da devrimi silahlandrmak, hereyden nce
iileri silahlandrmak demektir Bunu bilen ve bundan
korkan Ifberailer, bir milisin kurulmasndan btn btne
kanmaktadrlar. Hatt mevzilerini hi savamadan mutlakiyete teslim etmektedirler, tpk burjuva Thiersin, srf
iileri silahlandrmaktan kanmak iin, Paris'i ve Fran
sa'y Bismarcka teslim edii gibi...
u liberal-demokrat koalisyonun
manifestosunda,
Anayasal Devlet adl sempozyumda, devrimierin olanakiIn inceleyen Bay Civelekov, hakl olarak yle syle
mektedir; Gerektii anda, bizzat toplum, Anayasasn sa
(*) Bol ton King, History of talian Unity, Rusa evirisi,
Moskova 1801, Cilt I, s. 228. L.T.
237

vunmak iin harekete gemeye hazr olmaldr. Ama bu

nun mantki sonucu hatkn silahlandrlmas olaca iin
de, bu liberal filozof, geri dnleri engellemek iin her
kesin silahlanmasnn hi de gerekli olmadn eklemeyi
gerekli grmektedir. [*) Toplumun kendisinin bir direni
gstermeye hazrlanmas yetenidir- ama bu nasl yap
lacaktr, te bu belli deildir. Bundan karlacak bir so
nu varsa, o da demokratlarmzn yreklerinde, silahlan
m proletarya korkusunun otokrasi askerleri korkusun
dan daha byk oluudur.
te bu yzden devrimin silahlandrlmas grevi, b
tn arlyla proletaryaya dmektedir. 1848'de burjuva
zinin snf talebi olan sivil milis, Rusyada balangtan
beri halkn ve hepsinden nce de proletaryann silahlan
mas talebi demektir. Rus devriminin gelecei bu soruna
baldr.

(*) Anayasal Devlet (Rusa), bir sempozyum, bilinci ba

sm, s. 49. L.T.
238

IV. DEVRM VE PROLETARYA

Devrim, iktidar mcadelesi iindeki toplumsal gler

arasnda ak bir kuvvet lmesidir. Devlet kendi ba
na bir ama deildir; hakim toplumsal glerin elinde bir
makinadr. o kadar. Her makina gibi de, bir motoru, ak
tarma ve yrtme cihazlar vardr. Devletin itici gc snf
kardr; motor cihaz da, ajitasyon, basn, kilise ve okul
propagandas, partiler, sokak toplantlar, yazl talepler
ve isyanlardr. Aktarma cihaz ise, Tanr'n iradesi (mutiakiyet) ya da ulusun iradesi (parlamenterizm) olarak gs
terilen kast, hanedan, estate ya da snf karlarnn ya
sama rgtdr. Son olarak, yrtme cihaz da, polisiyle,
mahkemeleriyle, zindanlaryla ve ordusuyla birlikte hk
mettir.
Devlet kendi bana bir orna deil, qma toplumsal
ilikileri rgtlendirmek, datmak ve yeniden rgtlen
dirmek iin devasa bir aratr. Onu denetleyen ellere bal
olarqk, devrim iin gl bir kaldra da olabilir, rgtl
durgunluun arac da.
Gerekten parti adn alabilecek her politik parti, po
litik iktidar ele geirmek ve bylece devleti, karlarn
dile getirdii snfn, hizmetine sokmak iin alr. Prole239

taryanm partisi olan Sosyal Demokratlar da, doal ola

rak, i snfnn politik egemenlii iin alrlar.
Proletarya, kapitalizmin bymesiyle birlikte byr ve
glenir. Bu anlamda, kapitalizmin gelimesi, proletarya
nn do diktatrle doru gelimesi demektir. Ne var ki,
iktidarn ii snfnn eline geecei gn ve saat, doru
dan doruya retici glerin dzeyine deil, ama snf
mcadelesi iindeki ilikilere, uluslararas duruma ve niha
yet bir takm znel etkenlere (gelenekler, iilerin inisiya
tifi ve savaa hazr olma durumlar) baldr.
ilerin ileri bir lkeden nce, ekonomik olarak geri
bir lkede iktidara gelmeleri mmkndr. 1871'de iiler,
kk burjuva Paris'te bilinli olarak iktidar ellerine ald
lar - evet, sadece iki ay iin, ama Britanya ya da Amerika
gibi byk kapitalist merkezlerde iiler iktidar bir saat
iin bile ele geirememiierdir. Proletaryann diktatrl
nn teknik gelimeye ve lkenin kaynaklarna u veya bu
ekilde otomatik olarak bal olduunu dnmek, sama
la varncaya kadar basitletirilmi ekonomik maddeci
liin nyarglarndan biridir. Bu bak asnn Matksizmfe bir ilikisi yoktur.
Bize gre, Rus devrimi yle koullar yaratacaktr ki,
liberal burjuva politikaclar hkmet etme yeteneklerini
sonuna kadar ortaya koyma frsatn bulamadan nce,
iktidar iilerin eline geebilecektir - ve devrimin zaferi
isteniyorsa, mutlaka gemelidir.
Amerikan gazetesi The Tribunede 1848 - 49 devrim ve
kar devriminin bilanosunu karan Marx yle yazyor
du: Aiman burjuvazisi ngiltere ve Fransa burjuvazileri
nin ne kadar gerisindeyse, Alman ii snf da, toplum
sal ve politik gelimesinde, bu lkelerin o kadar gerisin
dedir. Uak efendisine benzer. Sayca gelimi, gl, yo2 40

unlarm ve akll bir proleter snfnn varoluu iin ge

rekli koullarn gelimesiyle elele gider. Orta snfn eitli
kesimleri, zellikle de onun en ilerici kesimi olan byk
imalatlar, politik iktidar ele geirinceye ve devleti ken
di gereksinmelerine gre biimlendirinceye kadar, ii s
nf hareketinin kendisi hi bir zaman bamsz olamaz,
hic bir zaman katksz proleter bir karakter kazanamaz.
Ancak bundan sonra iverenle ii arasndaki kanlmaz
atma tehditedici b ir yaknlk kazanr ve artk daha faz
la ertelenemez... (*)
Bu alnt herhalde okura yabanc deildir, nk ya
kn zamanlarda kitab M arkslstler tarafndan adamakll
ktye kullanlmtr. Rusyada bir i snf hkmeti d
ncesine kar rtlmez bir kant olarak ne srl
mtr. Uak efendisine benzer. Eer kapitalist bur
juvazi iktidar alacak kadar gl deilse, denilmektedir,
bir ii demokrasisini, yani proletaryann politik egemen
liini kurmak daha da olanakszdr.
Marksizm hereyden nce bir analiz yntemidir; ama
metinlerin analizi deil, toplumsal ilikilerin analizi. Rus
ya'da kapitalist liberalizmin zayflnn zorunlu olarak iCi hareketinin zayfl demek olduu doru mudur? Rus
yada burjuvazi iktidan alana kadar, bamsz bir ii ha
reketinin olamayaca doru mudur? Marxn tarihsel-greli bir szn tarih-st bir aksiyoma dntrme aba
snn altnda nasl umutsuz bir biimciliin gizlendiintgrmek iin sadece bu sorulan sormak bile yeterdir.
Hzl snai byme dneminde Rusya'da fabrika sana
yiinin geliimi, Amerikan bir karakter tayordu; ama
Rusya'da kapitalist sanayi, gerek boyutlarnda Birleik
Devletler sanayiine kyasla bir bebek saylmaldr. Rusyo'-

(*) Marx, 1848 - 50de Almanya, [Almanyada Devrim ve kar

Devrim], Rusa ev., 1905, s. 8, 9.
f. 16

241

da be milyon insan -ekonomik olarak alan nfusun

yzde 16.6s- imalat sanayiinde almaktadr; Am erika
da se bu rakdmlar 6 milyon ve yzde 22dir. Bu rakamlar
henz ok b ir ey sylememektedir bize; ama Rusyann
nfusunun Amerika'nnkinin nerdeyse ki kat olduunu
anmsarsak, olduka ak bir manzara ortaya kacaktr.
Yine de Rus ve Amerikan sanayilerinin gerek boyutlar
n kavrayabilmek iin, 1900'de Amerikan fabrika ve byk
atelyelerinin satlmak zere 25 milyar ruble deerinde
mal rettiini, oysa ayn dnemde Rus fabrikalarnn sa
tlmak iin rettikleri maln deerinin iki bucuk milyar
rubleden az olduunu bilmek gerekmektedir. {*)
Sanayi proletaryasnn saysnn, younluunun, klt
rnn ve politik neminin, kapitalist sanayiinin gelime
derecesine ba olduu kukusuz dorudur. Ama bu ba
mllk dorudan deildir. Belli bir anda, bir lkenin re
tici gleriyle o lkenin snflarnn kuvveti arasnda, ulu
sal ve uluslararas karakterde eitli toplumsal ve politik
etkenler yer alr ve bunlar, ekonomik ilikilerin politik ifa
desini yerinden kaydrr, hatta kimi zaman bsbtn de
itirir. Birleik Devletler retici glerinin Rusyann re
tici glerinden on kat daha byk olmasna ramen, Rus
proletaryasnn politik rol, kendi lkesinin politikas ze
rindeki etkisi ve yakn gelecekte dnya politikasn etkile
me olasl. Amerikan proletaryasyla karlatrlamaya
cak kadar byktr.
Amerikan proletaryas hakkndaki
son
kitabnda
Kautski, proletaryann ve burjuvazinin politik gleriyle
kapitalist gelimenin dzeyi arasnda dolaysz bir ilikinin
bulunmadna dikkati ekmektedir. Birbirine taban ta
bana zt iki devlet var, diyor Kautski, bunlardan birin
de, snflardan b iri haddinden ok, yani kapitalist retim
(* )Rusya'nn Anlalmasna Doru, 1906, s. 89. L.T,

242

tarznn gelimesiyle orantl olmayacak kadar gelimitir;

teki lkedeyse br snf byle gelimitir. Bu devletler
den birinde -Amerika'da- kapitalist snftr bu, tekinde
-Rusyada- ise proletarya. Amerikann dnda hi bir l
kede, sermayenin diktatrlnden bu kadar kesinlikle
szedilemez; buna karlk militan proletarya Rusya'nn
dnda hi bir lkede bu kadar byk bir nem kazanma
mtr. Bu nemin artmas zorunludur ve hi kukusuz
artacaktr, nk bu lke ancak ok yakn zamanlarda
modern snf mcadelesine katlmtr ve ancak ok ya
kn zamanlarda bunun iin olanak bulmaktadr. Bir dere
ceye kadar Almanya'nn kendi geleceini Rusya'dan
renebileceine iaret eden Kautski yle devam etmek
tedir; Rus proletaryasnn bize kendi geleceimizi gs
termekte oluu son derece dikkate deerdir, nk bu,
sermayenin gelime derecesinde deil, ii snfnn mu
halefetinde ortaya kmaktadr. Rusyann kapitalist dn
yadaki byk devletlerin en gerisi olmas, ekonomik geli
menin politik gelimeye temel tekil ettiini ne sren
maddeci tarih anlayyla elikili gibi grnr; ama ger
ekte, maddeci tarih anlayn bir aratrma yntemi
olarak deil yalnzca hazr bir kalp olarak gren hasrtlarmz ve eletiricilerim izin tanmlad maddeci tarih an
layyla elikilidir, o kadar. (*) Toplumsal ilikilerin ba
msz analizinin yerine, hayatta karlalan her durum
da kullanlmak zere metinlerden tmdengelimi koyan
bizim Rus Marksistlerine bu satrla zellikle salk veri
riz. Hi kimse, bu kendilerine zg Marksistler kadar teh
likeye drmemi, uzlatrmamtr Marksizmi.
Demek ki Kautskiye gre, Rusya ekonomik olarak
geri bir kapitalist gelime dzeyinde bulunmaktadr ve
(*) K. Kautski: Amerikan ve Rus ileri, Rusa .

IMS,

9. 4 - 5 .

243

politik olarak do nemsiz ve gsz bir kapitalist burju

vazi ile gl bir devrim ci proletaryaya sahiptir. Bunun
sonucunda, tm Rusyann karlar iin mcadele, u
anda lkede varolan te k gl snfn, sanayi proletarya
snn srtna yklenmektedir. Bu yzden, sanayi proletar
yasnn p olitik nemi ok byktr ve yine bu yzden
Rusyann kendisini boan mutlakyetin karabasanndan
kurtarlmas in mcadele, mutlakiyetle sanayi proletar
yas arasndaki tek bir mcadeleye, kyllerin hatr sa
ylr bir destek salayabilecekleri ama nderlik yapama
yacaklar tek bir mkcadeleye dnmtr.
Btn bunlar, Rus uann, efendisinden daha
nce iktidar ele geireceini sonucuna varmamz gerek^
tirmiyor mu?
*

**

ki tr politik yimserlik olabilir. Bir devrjmci durum

iinde gcmz ve stnlklerimizi abartabilir ve o an
daki gler ilikisinin zorunlu klmad, hakl gstermedi
i grevleri stlenebiliriz. te yandan da, iyimser bir tu
tumla devrimci grevlerimize snrlar koyabiliriz: oysa ko
numumuzun mant ile snrlarn tesine itiieceizdir.
Nesnel amalar ve dolaysyla kanlmaz sonular
bakmndan devrimlmizin burjuva olduunu ileri srerek
btn sorunlarn apn snrlayabilir ve bu burjuva devriminde balca aktrn, devrimin tm seyri le iktidara iti
len proletarya olduu gereine gzlerimizi kapayabiliriz.
Proletaryann, bir kez iktidar aldktan sonra, t si
lahl zor yoluyla iktidardan uzaklatrmana kadar, amansz
bir mcadeleyle iktidar brakmamak iin direneceini
unutarak, bir burjuva devriminin erevesi iinde proletar
yann politik egemenliinin ancak geici bir olay oldu
una kendimizi inandrabilir ve ferahlayabiliriz.
Proletaryann, iktidar aldktan sonra, sadece konu
munun mant ile, sanayinin devlet tarafndan ynetilme

sini getirmeye itileceini hi dnmeden Rusyada top

lumsal koullarn bir sosyalist ekonomi iin henz olgun
lamam olduuna kendimizi inandrabilir ve rahat bir
nefes alabiliriz. Ama burjuva devrimi gibi bir genel sosyo
lojik terim, belli bir burjuva devriminin ileyiinin ortaya
att politik-taktik sorunlar, elikileri ve glkleri asla
zmeyecektir.
Nesnel grevi sermayenin egemenliini kurmak olan
onsekizinci yzyln sonundaki burjuva devriminin ere
vesi iinde, baldr plaklarn diktatrlnn mmkn ol
duu grlmt. Bu diktatrlk sadece geici bir olay
deildi; onu izleyen btn bir yzyla damgasn basmt
ve bunu da, burjuva devriminin her yan kuatan snrla
rna arpp krlm olmasna ramen yapmt. Nesnel g
revleri bakmndan yine burjuva olan yirminci yzyln ba
ndaki devrimde ise, yakn b ir olaslk olarak, proletar
yann kanlmaz, ya da en azndan muhtemel politik ege
menlii ortaya kmaktadr. Bu egemenliin, baz gerek
i filistenlerin umduu gibi sadece geici bir olay olma
mas iin, proletaryann kendisi bir aba gsterecektir.
Ama bugn bile kendimize unu sorabiliriz: proletarya
diktatrlnn burjuva devriminin snrlarna arpp k
rlmas kanlmaz mdr, yoksa belli dnya lsndeki ta
rihsel koullarda, bu snrlar krp geme olasln ken
di nnde bulabilir mi? te burda taktik sorunlarla kar
karyayzdr: devrimin gelimesi bir ii snf hkmetini
yaknlatrd oranda, byle bir hkmet dorultusunda
bilinli olarak almal myz, yoksa o an iin, politik ikti
dar, burjuva devriminin iilerin zerine atmaya dnden
raz olduu ve olabildiince kanlmas gereken bir talih
sizlik olarak m grmeliyiz?
Gereki politikac Vollmarn 1871
Komnarlarl
iin syledii u szleri mi uygulamalyz kendimize: kti
dar alacaklar yerde yatp uyusalard daha iyi yaparlar
d...?

246

V. PROLETERYANIN KTDARI VE KYLLK

Devrimin kesin bir zafere ulamas halinde, iktidar,

mcadelede nderlik yapan snfn eline, baka bir deyi
le, proletaryann eline geecektir. unu hemen belirtelim
ki, bu, proleter olmayan toplumsal gruplarn devrimci tem
silcilerinin hkmete katlmalarn asla engellemez. Bun
lar hkmete girebilirler ve girm elidirler de: doru ve sa
lkl bir politika, kent kk burjuvazisinin, aydnlarn ve
kylln nfuzlu nderlerini iktidara armaya iteleyecektir proletaryay. Btn sorun udur: hkmetin politika
snn eriini kim belirleyecektir; kim hkmetin inde
ounluu oluturacaktr?
Demokratik halk tabakalarnn temsilcilerinin, iile
rin ounlukta olduklar bir hkmete katlmalar mm
kndr; proletaryann temsilcilerinin kesin olarak bur
juva - demokratik bir hkmete, aa yukar bir eref mi
safiri rolnde katlmalar da mmkndr ama bunlar
birbirinden ok uzak, apayr eylerdir.
Liberal kapitalist burjuvazinin politikas, btn boca
lamalar gerilemeleri ve ihanetleri iinde olduka belirli ve
kesindir. Proletaryann politikas ise daha da kesin ve ek
siksizdir-Am a arada kalan toplumsal konumlar ve politik
esnekliklerinden tr, aydnlarn; toplumsal eitlilikleri,
arada kalan toplumsal konumlar ve ilkellikleri yznden
kylln: yine ekilsizlii, ara konumu ve politik gele
nekten btnyle yoksun oluu yznden kent kk bur
247

juvazisinin politikalar ise, san derece belirsiz, ekilsiz,

binlerce olaslkla ve dolaysyla da srprizlerle doludur.
Proletaryann temsilcilerinin bulunmad bir devrimci
demokratik hkmet dncesinin anlamszln grmek
C in, byle bir eyi b ir an iin zihnimizde canlandrmak
yeterlidir. Sosyal demokratlarn bir devrimci hkmete ka
tlmay reddetmeleri, byle bir hkmeti hayli olanak
sz klacak ve bu yzden de devrime ihanet anlamna ge
lecektir. Ama proletaryann bir hkmete katlmas da,
ancak hakim ve ar basan b ir katlma olarak, nesnel ba
kmdan olanakl ve ilkeler asndan da izin verilebilir bir
eydir. Byle b ir hkmet, proletarya ve kylln dik
tatrl olarak, proletarya, kyllk ve aydnlarn dikta
trl olarak, hatta i snf ve kk burjuvazinin koa
lisyon hkmeti olarak tanmlanabilir elbet; yine de u so
ru nmze kmaktadr: hkmet iinde ve dolaysyla
lke iinde hegemonya kimde olacaktr? Biz, ii hkme
tinden sz etmekle, hegemonyann ii snfna ait olmas
gerektiini belirtmi olmaktayz.
Jakoben diktatrlnn organ olarak Ulusa! Kon
vansiyon, yalnzca Jakobenlerden oluuyor deildi. Dahas
var, Jakobenler Konvanslyon'un iinde aznlk durumun
daydlar: ama Konvansiyon'un duvarlar dnda baldr
plaklarn etkisi ve lkeyi kurtarmak iin kararl bir po
litikann gereklilii, iktidar Jakobenlerln eline veriyordu.
Bylece, Konvansiyon, Jakobenlerden, Jirondistlerden ve
bataklk diye adlandrlan ok geni ve kararsz bir Merkez'den oluan ulusal bir temsilciler meclisi olmasna ra
men, znde Jakobenlerln diktatrlyd.
Biz, i hkmeti szyle, ii snf temsilcilerinin
hakim durumda bulunduu ve nderlik roln stlendii
bir hkmeti kastediyoruz. Proletarya, iktidarn perinle
mek iin, devrimin tabann geniletmek zorundadr. al
an kitlelerin bir ok kesimleri, zellikle krlardakller, an

248

cak devrimin ncs olan kent proletaryas, devletin ba

na getikten sonra devrime ekilecek ve politik olarak
rgtleneceklerdir. Ondan sonra devrimci ajitasyon ve
rgtlenme, devlet kaynaklarnn yardmyla yrtlecek
tir. Bizzat yasama gc, kitlelerin devrimciletirilmesl iin
gl bir ara haline gelecektir. Burjuva devriminin b
tn ykn proletaryann srtna bindiren toplumsal ili*kiierimizin nitelii, ii hkmeti iin sadece ok byK
glkler yaratmakla kalmayacak, ama ayn zamanda, en
azndan varoluunun ilk dneminde, ona paha biilmez
avantajlar da salayacaktr. Bu, proletarya ile kyllk
arasndaki ilikileri de etkileyecektir.
1789 - 93 ve 1848 devrlmlerinde iktidar lk nce mut
lakyetten burjuvazinin lirnl elerine geti ve devrimci
demokrasi iktidar almadan, hatta almaya hazrlk bile
yapmadan nce kyll zgrletiren de bu snf oldu
(bunu nasl yapt ayr bir sorun), zgrln elde et
mi kyllk, ehirlilerin politik oyunlarna, yani devri
min ilerleyiine duyduu btn ilgiyi yitirdi ve kendisini
dzenin ayaklar dibine ar bir temelta gibi yerleti
rerek devrimi Sezarist ve eski rejimci-mutlakiyeti gerici
lie teslim etti.
Rus devrimi, demokrasinin en temel sorunlarn
zebilecek herhangi bir burjuva anayasal dzenin kurul
masna olanak vermemektedir ve uzun bir sre daha ver
meyecektir. Witte ve Stolipin gibi reformcu-brokratlann
btn aydnca abalar, kendi varolu mcadeleleri ta
rafndan hkmsz klnmakta, boa karlmaktadr. So
nuta, kylln, hatta bir btn olarak, b ir State ola
rak kylln en temel devrimci karlar, devrimin b
tnnn kaderine, yani proletaryann kaderine bal ol
maktadr.
ktidardaki proletarya, kylln nnde, onu kur
tarm bir snf olarak duracaktr. Proletaryann hakim du
249

rumda olmas, sadece demokratik eitlik, zgr z-ynetim, vergilemenin btn yknn zengin snflara aktarlma
s, daimi ordunun silahlanm halk iinde eritilmesi ve zo
runlu kilise vergilerinin kaldrlmas anlamna deil, ayn
zamanda toprak ilikilerinde kyller tarafndan gerek
letirilen btn devrimci deiikliklerin (topraa el koy
ma ve mlk8zletlrmeler) de tannmas anlamna gele
cektir, Proletarya bu deiiklikleri, bundan sonra tarmda
alnacak devlet tedbirlerinin k noktas yapacaktr.
Bu koullarda, Rus kylsnn, devrimin ilk ve en
g dneminde, ne pahasna olursa olsun proleter rejimi
nin (ii demokrasisinin) srdrlmesi istei, Fransz ky
lsnn, snglerinin zoruyla
yen mlk sahiplerine
mlklerinin dokunulmazln garanti eden Napoleon Bonaparte rejiminin srdrlmesi isteinden daha az olma
yacaktr. Bu ise, kylln desteini salam olan pro
letaryann nderlii ile toplanan millet meclisinin proleteryanm ktidar iin demokratik bir elbiseden baka bir ey
olmayaca anlamna gelir.
Ama kylln proletaryay bir yana itmesi ve onun
yerini almas mmkn deil midir? Hayr, bu mmkn de
ildir. Btn tarihsel deneyler bu varsaymn karsndadr. Tarihsel deneyler, kylln kesinlikle bamsz bir
rol oynayamayacan gstermektedir. (*)
Kapitalizmin tarihi, krn
kente bamllamasnn
ve boyun emesinin tarihidir. Avrupa kentlerinin snai
gelimesi, bir noktada tarmda feodal ilikilerin daha faz
la srmesini olanakszlatrmtr. Ama krsal
kesimin
kendisi, feodalizmin kaldnimas dorultusundaki devrim
ci grevi stlenebilecek bir snf hi bir zaman ortaya
(*) Kyl Birliinin ve daha sonra da Duma iinde
Emek Grubunun (Trudoviki) douu ve gelimesi, buna ve
daha nceki savlara ters mi dmektedir? Kesinlikle deil.
Nedir Kyl Birlii? Bir demokratik devrim ve tarm re-

karmamtr. Tarm sermayeye baml klan kent ise,

krsal kesim zerindeki politik hegemonyay kendi eline
geiren ve devlet ve mlkiyet ilikilerindeki devrimi krla
ra yayan bir devrimci g yaratmtr. Bu gelimenin so
nucunda. krlar ekonomik ynden sermayeye, kyllk de
politik ynden kapitalist partilere esir olmulardr. Bu
partiler, kyll seim oyunlar iin bir alan haline ge
tirerek, parlamenter politikada feodalizmi yeniden canlan
drmlardr. Modern burjuva devleti, vergilendirme ve mi
litarizm yoluyla kyly tefeci sermayesinin penelerine
frlatmakta ve devlet rahipleri, devlet okullar ve klalaformu platformu zerinde, kylln daha bilinli ele
riyle -kukusuz kylln, en alt kesimi deildir bu- birlik
te. radikal demokrasinin kimi unsurlarn iinde toplayan
bir Birlik.
Kyl Birliinin, varlk nedeni olan tarm program
na gelince, burda unlar sylenmelidir: tarmsal hareketin
gelim esi ne kadar yaygn ve geni olursa ve topraa el
konulmas ve datlmas aamasna da ne kadar abuk ge
linirse, snfsal, yerel, gnlk ve teknik trden binlerce e
likinin sonucu olarak Kyl Birlii iinde zlme ve par
alanma sreci de o kadar erken balayacaktr. Birliin
yeleri, tanm devriminin kylerdeki organlar olan Kyl
Komitelerinde kendi paylarna den nfuzu kullanmaya
devam edeceklerdir, am a sylemek bile gereksiz, ekonomik-idari kurumlar olan Kyl Komiteleri, modem toplu
mun temel zelliklerinden biri olan, krn kente politik
bamlln ortadan kaldramayacaklardr.
Emek Grubunun radikalizmi ve ekilsizlii, kyll
n devrimci zlemlerindeki eliikliin anlatmyd. Emek
Grubu, anayasal yanlsamalar dneminde aresiz bir n
imde Kadetleri (Anayasac Demokratlar) izledi. Du
mann dalma annda da, doal olarak, Sosyal Demokrat
Grubun klavuzluu altna girdi. Kyl temsilcilerindeki
bamszlk yokluu, kararllk gsterilmesi gerektii anda,
yani iktidarn devrimcilerin eline gemesi gerektii anda,
kendini zellikle ak bir biimde gsterecektir, L.T.

251

rn yozlaml yoluyla da onu tefeci politikasnn kur

ban haline getirmektedir.
Rus burjuvazisi, btn devrimci mevzileri proletarya
ya teslim edecektir. Kyller zerindeki devrimci hege
monyay da teslim etmek zorunda kalacaktr. ktidarn
proletaryaya devredilmesiyle ortaya kan byle bir du
rumda, kyllk in ii demokrasisi rejiminin evresin
de toplanmaktan baka yaplacak bir ey kalmamaktadr.
Kylln bunu, genellikle burjuva rejiminin ardndan
giderken gsterdii bilin derecesiyle yapmas bile cok
bir ey deitirmeyecektir. Ama. kylln oylarna hk
meden her burjuva partisinin, iktidarn kyll dolan
drmak ve aldatmak iin kullanmasna ve durumun iyice
ktlemesi halinde de yerini bir baka kapitalist partiye
brakmasna karlk, proletarya, kylle dayanarak, b
tn gleri krsal kesimin kltrel dzeyini ykseltmek ve
kylln politik bilincini gelitirmek iin seferber ede
cektir. Yukarda sylenenlerden, bir proletarya ve kyl
diktatrln nasrl grdmz olduka ak olmafrdr.
Sorun, buna ilke olarak kar olmamz, byle bir politik
ibirlii biimini arzu etmemiz ya da etmememiz deil
dir. Biz sadece bunun gereklemesinin mmkn olmad
m dnyoruz- hi deilse, dorudan ve dolaysz an
lamyla.
Gerekten de, byle bir koalisyon, ya mevcut burju
va partilerinden birinin kyllk zerinde nfuz kurduu
nu, ya da kylln kendi bamsz ve gl partisini
yarattn varsayar, oysa gstermeye altk ki. bunlar
dan ikisi de mmkn deildir.

252

IV. PROLETER REJM

Proletarya ancak ulus apnda bir ayaklanmaya ve

hareketlilie dayanarak iktidar alabilir. Proletarya, ulusun
devrimci temsilcisi olarak, mutlakyete ve feodal barbar
la kar mcadelenin benimsenmi nderi olarak gire
cektir hkmete. Ama iktidar aldktan sonra da, yeni bir
dnem, bir devrimci yasama dnemi aacaktr ve bu du
rumda, ulusun iradesinin kabullenilmi temsilcilii roln
srdrmesi artk biraz gleecektir. Yine de, Proletarya
nn ilk yapaca iler, eski rejimin Auge ahrlarnn temiz
lenmesi (*) ve iindekilerin kovulmas almalar (liberal
harem aalan halkn belli nyarglara bal olduundan
ne kadar szederlerse etsinler) btn ulusun a ktif deste
ini alacaktr.
Bu politik temizlik, btn toplumsal ve devlet ilikile
rinin demokratik bir yeniden-rgtlenmeslyle tamamlana
caktr. i hkmeti, dorudan basklarn ve taleplerin
etkisi altnda, btn ilikilere ve olaylara kararl bir biim
de mdahale etmek zorunda kalacaktr...
Hkmetin ilk grevi, ordudan ve idari cihazdan, hal
kn kanyla lekelenmi btn insanlarn kovulmas ve
halka kar ilenmi sulara en ok bulam birliklerin
datlmas ve kaldrlmas olacaktr. Bunu, devrimin ik
(*) Auge ahrlan Yunan mitolojisinde, otuz yl pis kaldk
tan sonra Herkln bir gnde temizledii ahrlar.
n.
253

gnlerinde, yani seiimi ve sorumlu grevliler sisteminin

balatlmas ve ulusal bir milisin rgtlenmesi olana
nn kazanlmasndan ok daha nce yaplmas gerekecek
tir. Ama i burda bitmeyecektir. i demokrasisi, do
rudan doruya, i gnnn uzunluu, tarm sorunu ve i
sizlik sorunu gibi meselelerle kar karya kalacaktr.
Bir ey aktr. Her geen gn, iktidardaki proletarya
nn politikasn derinletirecek ve onun snf karakterini
gittike daha ok belli edecektir. Bunun yanbanda, pro
letarya iie ulus arasndaki devrim balar kopacak, ky
lln snfsal paralanmas politik b ir biim kazanacak
ve ii hkmetinin politikas, bir genel-demokratik poli
tika olmaktan kp bir snf politikas haline geldii l
de de kylln eitli katmanlar arasndaki antagonizma artacaktr.
Kyller ve aydnlar arasnda yllarla birikmi burjuva-bireyci geleneklerin ve anti-proieter nyarglarn bulun
may proletaryann iktidara gelmesine yardm edecekse
de, bu nyarg yokluunun politik biliniilikten deil, po
litik barbarlktan, toplumsal ekilsizlikten, ilkellikten ve
karakter eksikliinden ileri geldiini akida tutmak da ge
reklidir. Bu zelliklerden hi biri, tutarl, aktif bir proleter
politikas iin gvenilir bir temel yaratamaz.
Feodalizmin yokedilmesi, bir estate olarak kyll
n btnnden destek grecektir. Mterakki bir gelir
vergisi de kylln byk ounluu tarafndan des
teklenecektir. Ama tarm proletaryasn korumak iin or
taya srlen her yasa, sadece ounluun sempatisini
kazanmamakla kalmayacak, stelik kyllk iindeki be
lirli bir aznln a k tif muhalefetiyle de karlaacaktr.
Proletrya, snf mcadelesini kylere tamak ve by
lelikle, grece d a r snrlar iinde olsa da hi kukusuz
btn kyllerde bulunabilecek olan karlar ittifakn kr

254

mak zorunda kalacaktr. ktidar ald andan itibaren, ky

zenginleriyle ky yoksullar arasndaki, tarm burjuvazi
siyle tarm proletaryas arasndaki antagonizmalardan
destek bulmak zorunda kalacaktr. Kylln heterojenlii
glkler yaratr ve bir proleter politikasnn uygulanma
temelini daraltrken, snf farkllamasnn yetersiz dzey
de oluu da, proletaryann dayanm olduu ara olan
gelimi snf mcadelesinin kyllk iine sokulmasna
kar bir engel yaratacaktr.
Kylln devrim heyecannn azalmas ve politiK
pasiflii ve daha da nemlisi, st kesim lerinin a k tif mu
halefete gem eleri, aydnlarn b ir kesim ini ve kent kk
burjuvazisini m utlaka etkileyecektir.

Demek ki, iktidardaki proletaryann politikas ne ka

dar kesin ve kararl olursa, ayaklarnn altndaki toprak da
o kadar daralacak ve sallanmaya balayacaktr. Btn
bunlar ok muhtemel, hatta kanlmazdr...
Proleter politikasnn, kendi mttefiklerinden muhale
fet grecek olan iki yn, kollektivizm ve enternasyona
lizmdir.

Kylln ilkellii ve kk burjuva nitelii, dar s

nrlar iine hapsolmu krsal bak as, dnya lsn
deki politik balardan ve ittifaklardan soyutlanml, ik
tidardaki proletaryann devrimci politikasnn perinlenmesinin nne byk glkler karacaktr.
Sosyal Demokratlarn grevi, geici bir hkmete ka
tlmak ve devrimci-demokratik reformlar dneminde onu
ynetmek, bu reformlarn en radikal nitelikte olmas iin
almak ve bunun iin de rgtl ii snfna dayan
mak, ama demokratik programn gerekletirilmesinden
sonra da kendi kurduklar yapy burjuva partilerine tes
lim ederek muhalefete gemek ve bylece bir parlamen
ter politika dnemini balatmak mdr? Bunun byle oldu
unu dnmek, dpedz ii hkmeti fikrini tehlikeye

255

atmak, btn ieriini boaltmak olur. stelik, bunun il

ke olarak benlmsenemeyecek bir yol olmasndan da de
ildir bu -sorunu byle soyut bir biimde koymak anlam
szdr; tamamen gerek d, en kt hayalicilik -bir e
it devrlmcl-filisten hayalcilik, olduu iin byledlr.
u nedenle:
Programmzn azami ve asgari programlar olarak b
lnmesinin, iktidarn burjuvazinin elinde bulunduu d
nemde ok kkl ve nemli, ilkesel bir anlam vardr. Bur
juvazinin iktidarda olmas olgusu, retim aralarnn zel
mlkiyeti iie badamayan tm talepleri asgari program
mzn dnda tutar. Bu tr talepler sosyalist bir devrimin
ieriini oluturur ve bir proletarya diktatrlnn varl
n gerektirir.
Ama iktidar sosyalist bir ounlua sahip bir dev
rimci hkmetin eline geer gemez, programmzn azami
ve asgari olarak blnmesi, hem ilke asndan hem de
dorudan pratik asndan btn anfamm yitirir. Bir pro
leter hkmeti, hibir zaman kendisini bu tr snrlarn
iine hapsedemez. Sekiz saatlik i gn sorununu aln:
bilindii gibi, bu, kapitalist ilikilerle hibir bakmdan e
limez, onun iin de Sosyal Demokrasinin asgari progra
mnda yer alr. Ama tedbirin bir devrim dneminde, snf
tutkularnn younlat bir dnemde alndn dne
lim; o zaman bu tedbirin, kapitalistlerin, diyelim lokavt
lar ve fabrikalarn kapatlmas biimindeki rgtl ve ka
rarl tepkisiyle karlaaca kesindir.
Yzbinlerce ii kendilerini sokaa atlm bulacak
lardr. Hkmetin ne yapmas gerekir bu durumda? Bir
burjuva hkmeti, ne kadar radikal olursa olsun, ilerin
bu kerteye varmasna izin vermez, nk fabrikalarn ka
panmas durumunda gsz kalacoktr. Geri ekilmek zo
runda kalr, sekiz saatlik gn getirilmez ve fkeli ii
ler bastrlr.

256

Proletaryann politik egemenlii altnda ise, sekiz sa

atlik i gnnn getirilmesi bsbtn baka sonulara yol
aar. Liberalizmin yapt gibi sermayeye deil de prole
taryaya dayanmak isteyen ve burjuva demokrasisinin ta
rafsz bir aracs roln oynamay arzu etmeyen bir h
kmet iin, fabrikalarn kapanmas elbette i gnnn
uzatlmas iin b ir gereke olamaz. Bir ii hkmeti iin
bir tek k yolu vardr: kapatlan fabrikalora el koymak
ve buralardaki retimi toplumsaatrim br temel ze
rinde rgtlemek.
Buna kar, kukusuz, u teri srlebilir: diyelim k
ii hkmeti, programna sadk kalarak, i gnn sekiz
saate indiren bir karar kard; eer sermaye, zel ml
kiyetin korunmas temeline dayal demokratik bfr prog
ramn olanaklaryla stesinden gelinemeyecek bir diren
me gsterirse buna, Sosyal Demokratlar ekilmeli ve pro
letaryaya bavurmaldrlar. Byle bir zm, ancak hk
metin yelerini meydana getiren grup asndan bir
zm saylabilir; ama proletarya asndan ya da devrimin
gelimesi asndan, bir zm falan deildir bu. Sosyal
Demokratlarn ekilmelerinden sonraki durum, ktidar
almaya zorlandklar sradaki durumun ayns olacaktr.
Sermayenin rgtl kar-durmasrntn nnden kamak,
devrime, iin banda rktidar almay reddetmekten daha
byk bir ihanet olur. i snf partisi iin, hkmete
katlp da kendi zayfln ortaya koyduktan sonra ekil
mek yerine, hi girmemek, gerekten ok daha hayrl
olur.
Bir baka rnek alalm, iktidardaki proletarya, isizlik
sorununu zmek iin en enerjik tedbirleri almamazlk
edemez, nk hkmetteki ii temsilcilerinin, isiz kal
m iilerin isteklerine, devrimin ourjuva niteliine de
inen savlarla karlk veremeyecei besbellidir.

F. 17

257

Ama nkmet, isizlerin sorunlarn zmeyi stlenir

se -bunu nasl yapaca, bu noktada bizim iin nemli de
ildir- o zaman, bu, ekonomik iktidarn hemen ve nemli
lde proletaryadan yana kaymas demek olacaktr, i
ileri ezerken her zaman bir yedek sanayi ordusunun var
lna dayanan kapitalistler, bu durumda kendilerini eko
nomik ynden iktidarsz braklm hissedecekler, bu ara
da devrimci hkmet de onlar politik iktidarszla mah
kum etmi olacaktr.
Demek ki, isizlerin bakmn stlenmekle, hkmet
grevcilere bakmay da stne alm olmaktadr. Eer bu
nu yapmazsa, kendi varoluunun temelini annda ve d
nsz bir biimde baltalam olur.
Artk bundan sonra kapitalistler iin lokavta gitmekten,
yani fabrikalar kapatmaktan baka yapacak bir ey kalmomtr. verenlerin, retimin durdurulmasna iilerden
ok daha uzun bir sre dayanabilecekleri meydandadr:
bu yzden, bir ii hkmetinin genel bir lokavta verebile
cekleri bir tek karlk vardr: fabrikalara el koymak ve
hi deilse en byklerinde, Devlet ya da topluluk (ko
mn) retimini balatmak.
Srf topraa el konulmasndan tr, tarmda da ben
zer sorunlar ortaya kacaktr. Bir proleter hkmetinin,
byk lekli retim yapan zel iftliklere el koyduktan
sonra, bunlar paralayaca ve iletsinler diye kk re
ticilere sataca bir an biie dnlmemelidir. Ona bu
alanda ak olan tek yol, kooperatif retimin ya topluluk
(komn) denetimi altnda ya da dorudan doruya Devlet
tarafndan rgtlenmesidir. Ama bu da, sosyalizme giden
yoldur.
Btn bunlar aka gstermektedir ki, Sosyal De
mokratlar, iilere daha iin banda asgari programdan
gerilemeyeceklerini sz verip, burjuvaziye de bunun te
sine gemeyeceklerini vaadederek katlamazlar bir dev-

258

rlmci hkmete. Byle ifte bir ykmlln yerine ge

tirilmesi mmkn deildir. Proletaryann temsilcilerinin,
gsz rehineler gibi deil, nder bir g olarak hkme
te girmesi olgusunun kendisi bile, asgari ve azami prog
ramlar arasndaki snr izgisini siler; yani, ortaklaacl
(kollektivlzml) gnn gndemine sokar. Proletaryann bu
ynde ilerleyiinin durdurulaca nokta, proletarya partisi
nin ilk bataki niyetlerine deil, gler ilikisine baldr.
Bu yzden, burjuva devriminde proletarya diktatrl
nn herhangi bir zel biiminden, bir demokratik prole
tarya diktatrlnden {ya da, proletarya ve kylln
diktatrlnden) sz edilemez, ii snf, ancak demok
ratik programnn snrlarn amaktan geri durmak paha
sna koruyabilir diktatrln demokratik niteliini. Bu
noktada beslenecek her tri hayal, ok vahim sonular
yaratr, Sosyal Demokrasiyi daha iin banda zayf d
rr.
Proletarya, bir kere iktidar aldktan sonra, onu koru
mak iin sonuna kadar savaacaktr. Bu mcadelede, ik
tidarn srdrlmesi ve perinlenmesi iin kullanlacak si
lahlardan biri, zellikle tarada, ajitasyon ve rgtleme
ise, bir bakas da ortaklaaclk politikasdr. Ortaklaac
lk, sadece, iktidardaki partinin iinde bulunduu durum
dan eriye doru tek k yolu olmakla kalmayacak, ay
n zamanda bu durumu proletaryann desteiyle koruma
nn b ir arac da olacaktr.
Sosyalist basnda kesintisiz devrim dncesi -mutlakiyetin ve feodalizmin tasfiyesini, artan toplumsal a
tmalar, kitlelerin yeni kesimlerinin
ayaklanmalar ve
proletaryann hakim snflarn ekonomik ve politik ayrca
lklarna hi durmayan saldrlaryla birlikte bir sosyalist
devrime balayan bir dnce- ortaya atld zaman, ile
rici basnmz hep bir azdan bir kzgnlk l ykselt
ti. Ah! diye bardlar, bir ok eye katlandk, ama bu
259

na izin veremeyiz. Devrim, 'yasal' klnacak bir yol deil

dir.. Olaanst tedbirlerin uygulanmasna ancak olaan
st durumlarda izin verilebilir. Kurtulu hareketinin amac, devrim i srekli klmak deil, en ksa zamanda onu
hukuk yoluna sokmaktr. vb., vb.
Bu ayn demokrasinin daha radikal temsilcileri ise, o
zamana kadar salanm anayasal kazanlarn asndan
bile, devrime kar kmay gze alamazlar. Onlara gre,
parlamentarizmin kendisinin ykseliinden nce ortaya
Cfkan bu parlamenter budalalk, proleter devrimine kar
mcadelede gl bir silah deildir. Onlar bir baka yol
seerler. Tutumlarn yasalar temeline deil, onlara olgular
temeli gibi grnen eye tarihsel olanakllk temeline,
politik gerekilik temeline ve hatt... hatt Mark
sizm temeline dayandrrlar. Neden olmasn? O Venedikli
sofu burjuva Antonio da, ok hakl olarak,
eytan, Kutsal Kitaptan kendi iine gelecek alntlar
gsterebilir, dememi miydi?
Bu radikal demokratlar, Rusya'da bir i hkmeti
kurulmas dncesini inanlmaz saymakla kalmamakta,
hemen nmzdeki tarihsel dnemde Bat Avrupa'da bir
sosyalist devrim olanan bile reddetmektedirler. Devri
min n-artiar, demektedirler, henz grnrlerde de
ildir. Bu doru mudur? Kukusuz, sosyalist devrim iin
belirli bir gn ve saat saptamak szkonusu olamaz, ama
bu devrimin gerek tarihsel olaslklarnn da belirtilmesi
gerekir.

260

VII. SOSYALZMN N-ARTLAR

Marksizm sosyalizmi bir bilim haline getirdi, ama bu

baz Marksistlerln Marksizmi bir topya haline getirme
lerini engellemiyor.
Rozhkov, toplumsallatrma ve kooperatlfletirme
programna kar karken, gelecein toplumunun, Marx
tarafndan kalc bir biimde ortaya konulan zorunlu nartlarn, yle anlatyor: Kiisel kazan drtsn, pa
ra kazanma II], kiisel aba, zel giriim ve riziko kayg
larn asgariye indirecek ve toplumsal retimi ana sorun
haline getirecek lde bir teknik gelime demek olan
maddi nesne! n-artlar, bugn ortaya kmlar mdr he
nz? diye soruyor. Bylesine bir teknik dzey, ekonomi
nin btn N dallarnda byk lekli retimin aa yu
kar tamamiyle l!J egemen olmasna skca baldr. Byle
bir aamaya eriilmi midir? Proletaryann snf bilincinin,
halkn byk ounluunun ruhsal birliini salayacak l
de gelimesi gibi, znel, psikolojik n-artlar bile yoktur
bugn. Biz, diye devam ediyor Rozhkov, Fransa'nn nl
Albi cam iileri ve yine Fransadaki bir ok tarm birlik
leri gibi retici birlikleri olduunu biliyoruz; ama hereyden
ok Fransa'daki deneyler gstermektedir ki, bu kadar iler
lemi bir lkenin koullar bile, kooperatifiliin egemen
liine olanak verecek kadar gelimemitir. Bu iletmeler
orta byklktedir, teknik dzeyleri ortalama kapitalist giriimlerinkinden daha yksek deildir, snai gelimenin
261

ban ekmiyor, ona nclk etmiyor, sadece mtevazi

b ir dzeye yaklayorlardr.
Ancak, teker teker retici birliklerin deneyleri, bun
larn ekonomik hayatta nder bir rol oynamaa baladk
larn gsterirse yeni b ir sisteme yaklatmz syleyebi
liriz, ancak o zaman bunun varoluu ioin gerekil koullarn
bulunduundan emin olabiliriz. (*)
Yolda Rozhkov'un yi niyetine sayg duymakla birlikte,
yazk ki, sosyalizmin n-artlar diye bilinen konuda aa
vurduu kafa karklna burjuva yaznnda bile ok sey
rek Taslandn teslim etmemiz gerekiyor. Rozhkov iin
olmasa bile, hi deilse sorunun selameti asndan bu
karklk zerinde biraz durmakta yarar var.
Rozhkov, kiisel kazan drtsn, para kazanma
M, kiisel aba, zel giriim ve riziko kayglarn asgariye
indirecek bir teknik gelime dzeyine henz erimedii
mizi ileri sryor.
Bu satrlarn anlamn karmak kolay deil. Herhalde
Rozhkov'un sylemek istedii, ilk nce, modern tekniin
insan emeini henz yeterince sanayiin dna atm olma
d, kincisi de, bunun gereklemesinin ancak byk l
ekli sanayiin ekonominin btn dallarnda 'aa yukar'
tamamiyie egemen olmasyla ve dolaysyla lkenin btn
nfusunun 'aa yukar tamamiyie proleterlemesiyle,
mmkn olduu olmaldr. Bunlar, sosyalizmin, Marx ta
rafndan kalc bir biimde ortaya konulduu iddia edilen
iki n-artdr.
imdi, Rozhkov'a gre, iktidara gelen sosyalizmin kar
karya kalaca kapitalist ilikiler ortamn zihnimizde
canlandrmaya alalm. Kapitalizmde, byk lekli i
letmelerin ekonominin btn dallarnda aa yukar tam
(*) N. Rozhkov, Tarm Sorunu zerine, s. 21 ve 22.-L.T.

262

egemenlii, yukarda da belirtildii gibi, tarmda ve sana

yideki biitn kk ve orta reticilerin proleterlemesi, ya
ni btn nfusun proleterler haline gelmesi demektir. Ama
makine tekniinin bu byk iletmelerde
tamamiyle
egemen olmas, insan emek-gc istihdamnn asgariye
inmesine ve bylece lke nfusunun byk bir ounlu
unun yzde 90' diyelim alma evlerinde Devlet
yardm ile yaayan yedek emek ordusu hafine dnme
sine yol aacaktr. Nfusun yzde 9Q' dedik, ama man
t sonuna kadar gtrebilir ve tm retimin, tek bir
trste bal olan ve canl emek olarak da sadece terbiye
edilmi tek bir orangotana ihtiya duyan tek bir otomatik
mekanizmadan ibaret olduu bir durum da dnebiliriz.
Bilindii gibi, bu parlak teori Profesr Tugan-Baranovski
ye aittir. Bu artlarda toplumsal retim yalnzca esas
sorunu oluturmaz ama tm alana hakim olur. Dahas,
bu artlarda, tketim de doal olarak sosyalleir, nk
trste sahip olan yzde 10'un dnda kalan tm ulus
alma evlerinde kamu harcamalar ile yayor duruma
gelir. Bylece, Rozhkov'un arkasnda Tugan - Baronovskinin tandmz glmseyen yzn grmekteyiz. Ar
tk sosyalizm sahneye kabilir. Halk alma evlerinin
dna kar ve mikszletirenler grubunu mlkszietirir. Tabii, ne devrim ne de proletarya diktatrl ge
reklidir.
Bir lkenin sosyalizm iin olgunlam olduunu or
taya koyan ikinci ekonomik gsterge, Rozhkova gre, o
lke iinde kooperatif retimin egemenlik
olanadr.
Fransa'daki Albi kooperatif cam iletmeleri bile, herhan
gi bir kapitalist iletmeden daha yksek bir dzeyde de
ildir. Sosyalist retim, ancak, kooperatiflerin snai ge
liimin ban ekmeleri, ona nclk etmeleri halinde
mmkn duruma gelir.

263

Btn bu dnceler baaa durmaktadr. Snai ge

liimde kooperatifler ba ekemezler ama,
ekonomik
geliimin yeterince ilerlememi olmasndan tr deil,
ok fazla ilerlemi olmasndan tr. Hi phesiz eko
nomik gelime kooperasyon iin temel salar, ama ne
trden kooperasyon iin? cretli emee dayal kapitalist
kooperasyon in -her fabrika byleslne bir kapitalist koo
perasyon ierir. Tekniin geliimi ile bylestne kooperasyonun nemi de artar. Ama kapitalist geliim, kooperatif
birliklerini ne ekilde endstri iinde esas sorun hali
ne getirir? Rozhkov, kooperatif birliklerinin birleik dev
irketleri ve trstleri sanayinin dna itacel ve snai ge
liimin bana geecei yolundaki umutiarm neye dayan
dryor? Besbelli ki, bu gerekletii takdirde koopera
tif birliklerini otomatikman tm
kapitalist
iletmeleri
mlkszletirmi olacak ve bundan sonra da i saatini
tm vatandalara i salayacak kadar azaltabilecek ve
eitli dallardaki retim miktarn bunalmlardan kana
cak biimde dzenleyebilecektir. Byiece
sosyalizmin
ana zellikleri gerekletirilmi olacaktr. Yine ne bir i
i snf devriminin ne de diktatrlnn gerekmeyece
i acktr.
nc n-art ise psikolojik: Proletaryann snf
bilincinin, halkn byk bir ounluunun ruhsal birliini
gerekletirecek dzeyde gelimesi gerei.
BuradaKi
ruhsal birliksin, bilinli sosyalist dayanma olmas ge
rektiine gre Yolda Rozhkov sosyalizmin psikolojik nartlarmdon biri olarak halkn byk bir ounluunun
Sosyal-Demokrat Parti'de rgtlenmesini gerekli grmek
tedir. Belli ki Rozkhov, kapitalizmin, kk reticileri pro
letaryann safiarna ve proleterler kitlesini de yedek emek ordusu safiarna frlatarak, Sosyal Demokrasinin hal
kn byk bir ounluunu (yzde 90?) ruhsal olarak bir

264

le.t?rme ve aydnlatma olasln yaratacam kabul et

mektedir.
Bunun kapitalist barbarlk dnyasnda gerekleebil
mesi, kooperatiflerin kapitalist rekabetin barnda haki
miyeti ele geirmesi kadar olanakszdr. Ama eer bu
gerekleirse, o zaman, ulusun bilinli bir biimde ve ruh
sal olarak birlemi olan byk ounluu hibir zor
luk ekmeden sermayenin birka merkezini ykacak ve
sosyalist ekonomiyi devrimsiz ve diktatrlksz kurabi
lecektir elbet.
Ama tam burada u soru ortaya rkyor: Rozkhov
Marx'i retmeni olarak kabul ediyor; ama Marx,
Komnist Manlfesto'sunda sosyalizmin gerekli n artlarn zetledikten sonra, 1848 devriminl sosya
list devrimin balangc olarak kabul etmitir. Tabii, 50
yl sonra Marx'in yanlm olduunu grebilmek iin ok
zeki olmak gerekmez. nk kapitalist dnya hl var
ln srdrmektedir. Fakat Marx bu hatay nasl yapa
bildi? Byk lekli iletmelerin henz sanayinin tm
dallarnda egemenlik kazanmam olduunu: retici koo
peratiflerinin henz byk lekli iletmelere nclk et
mekte olmadn; halkn byk bir ounluunun henz
Komnist Manlfesto'da konulan dnceler temeli zeri
m d e birlememi olduunu anlayamam myd? Herhal
de Marx, 1848 ylnda, Marksizm in bugnk yanlmaz oto
matlarnn birouna kyasla sadece hayalci bir genti!
Bylece, asla Marx eletirmenleri arasnda bulun
mamasna ramen Yolda Rozkhov'un yine de proleter
devrimini sosyalizmin gerekli bir n-art olarak kabul
etmediini grmekteyiz. Rozkhov,
partimizdeki her iki
eilimde de yer alan olduka kabark saydaki Marksist
tarafndan paylalan grleri yalnzca kararl bir biim

265

de dile getirmekten baka bir ey yapmadna gre,

yapm olduu hatalar zerinde iike ve yntem alarn
dan durmak gerekir.
Bu arada, Rozkhov'n kooperatiflerin gelecei ile il
gili grlerinin tamamen kendine zg olduunu da be
lirtmek gerek, Hem retim younlamasnn ve halkn
proleterlemesinin bylesine basit kar durulmaz gelii
mine, hem de retici kooperatiflerinin proleter devriminden nceki hakim rolne ayn anda inanan sosyalistle
re hibir zaman ve hibir yerde rastlamadk. Bu iki n art iktisadi evrim iinde birletirmek, bu ii zihinde yap
maktan ok daha zordur; ama kincisi bile, her zaman
olanaksz gelm itir bize.
Ama biz, daha tipik nyarglar olan dier iki n art zerinde duracaz. Hi kukusuz, retimin youn
lamas, tekniin geliimi ve kitlelerin bilincinin yksel
mesi, sosyalizmin gerekli n-artlarndandr. Ancak, bu
sreler birlikte oluurlar ve sadece birbirlerine hz ka
zandrmakla kalmazlar ama ayn zamanda birbirlerini en
geller ve snrlandrrlar da. Bu srelerin her biri daha
yksek bir dzeyde, daha a lt bir dzeydeki baka bir s
recin belirli bir geliimini gerektirir. Ancak, bunlarn her
birinin tam geliiminin dierlerinin tam geliimi ile ba
damas mmkn deildir.
Hi kukusuz, tekniin gelimesi, tek bir otomatik
cihaz hammaddeleri doann penesinden ekip alarak
tketime hazr maddeler halinde insanolunun nne fr
latabildii anda, ideal snrna ulam olur. Kapitalist
sistemin varl, snf ilikileriyle ve bundan kaynaklanan
devrimci mcadelelerle snrlandrlmam olsayd, kapi
talist sistemin erevesi iinde tek bir otomatik cihaz
idealine doru yaklaan tekniin kapitalizmi otomatikman yokedebileceine nanmak belki mmkn olurdu.

266

Rekabet yasalannn bir sonucu olan retimin youn

lamas (temerkz), tm nfusu proleterletirme eili
mindedir. Bu eilimi tek bana ele alrsak, proleterletir
me srecinin bir devrim ile yarda kesilmemesi halinde
kapitalizmin grevini sonuna kadar yapacan ve ta
mamlayacan dnmekte hakl oluruz; ama belli bir
gler ilikisi veri alndkta, kapitalizmin ulusun ounlu
unu zindana benzer barakalara tkarak yedek bir ordu
haline dntrmesinden ok nce bunun (yani, prole
terletirme srecinin bir devrim ile kesilmesi-.) olmas
kanlmazdr.
Dahas var; hi kukusuz, bllinlilik de gnlk mca
dele deneyleri ve sosyalist partilerin bilinli abalar sa
yesinde gittike artar, yle ki bu sre de tek bana al
nrsa, bu bymenin t halkn ounluu sendikalara ve
politik rgtlere katlana ve ama birlii ve dayanma
ruhu iinde birleene kadar sreceini dlemek mm
kn olur. Eer bu sre gerekten nitel bir deiiklie
uramakszn yalnzca nicel olarak geliebilseydi, sosya
lizm 21. ya da 22. yzylda bilinli bir halk oyu oun
luu ile bar bir biimde kurulabilirdi.
Ama ite btn mesele de burda yatmaktadr: sos
yalizmin tarihsel n-artlar olan sreler, birbirlerinden
bamsz ve tek bana gemeyip, birbirlerini snrlar ve
bir ok artlarla belirlenen belli bir aamaya vardklarnda
-ki bu artlarn says aslnda bu srelerin matematik
snrn ok aar- nitel bir deiiklie urarlar ve karma
k ve ok ynl bileimleri iinde, sosyal devrim adyla
tandmz olay ortaya karrlar.
lkin yukarda en son deinilen sreci bilincin geli
mesini alaim ele. Biidiimiz gibi bu, elli, yz ya da beyz yl boyunca proletaryay suni olarak iinde tutabile
ceimiz akademilerde deil, ama kapitalist toplumdaki
ok ynl hayat sreci iinde, snf mcadelesi temeli

267

zerinde oluur. Proletaryann bilincinin gelimesi bu s

nf mcadelesinin biimini deitirir, ona daha derin ve
amal bir nitelik kazandrr ki, bu da hakim snfn bir
kar tepkiye gemesine yol aar. Proletaryann burju
vaziye kar mcadelesi, byk lekli iletmelerin sa
nayiin btn dallarnda egemen olmalarndan ok daha
nce ulaacaktr amacna.
Dahas, politik bilincin gelimesinin proleterlerin say
ca artna bal olduu elbette dorudur, ve proletarya
diktatrl de proleterlerin saysnn burjuva kar devriminin gsterecei direncin stesinden gelmeye yetecek
kadar byk olmasn gerektirir. Ama bu, hi de halkn
byk ouniuusnun proleter olmas ve proletaryann
byk ounluunun da bilinli sosyalist olmas ge
rektii anlamna gelmez. Kukusuz, proletaryonn bilin
li devrimci ordusu sermayenin kar devrimci ordusun
dan daha gl olmal ve nfusun kararsz ya da kayt
sz orta kesimleri de proletarya diktatrl
rejiminin
dmanlarnn yanna deii, devrimin yanna ekilebile
cek bir durumda olmaldrlar. Proleter politikas, bunu bi
linli olarak gz nnde tutmaldr elbette
Btn bunlar da, sanayiin tarm zerindeki hege
monyasn ve kentin kye baskn kmasn ngrr.
*

* *

imdi, sosyalizmin n-artlarn, azalan genellik ve

artan karmaklk (ok ynllk) srasna gre incelemeye
alalm. 1.
Sosyalizm sadece bir eit blm sorunu deil,
ayn zamanda bir planl retim sorunudur da. Sosyalizm,
yani ibirliine dayal (kooperatif) byk lekli retim,
ancak retim glerinin geliimi, byk iletmelerin kK
iletmelerden daha verimli olduu bir aamaya ulat

268

zaman mmkn olur. Byk letmeler kklere ne ka

dar ar basarsa, bir baka deyile teknik ne kadar ge
liirse. toplumsallatrlm retim de o kadar avantajl
olur ve dolaysyla, planl retim temeli zerindeki eit
blmn sonucu olarak tm halkn kltrel dzeyi de
o kadar ykselir.
Sosyalizmin bu birinci n-art, uzun bir sredir, top
lumsal iblmnn manfaktrde iblmne yol a
masndan beri vardr. Manfaktrn yerini makinal re
tim demek olan fabrikann almasndan beri de artan bir
biimde varln srdrmtr. Byk giriimler gittike
daha avantajl olmutur ki bu da byk giriimlerin top
lumsallatrlmas ile toplumun giderek daha da zengin
leecei anlamna gelir. Aktr k, btn ei sanat atl
yelerinin tm sanatkarlarn ortak mlkiyetine gemesi
bu sanatkrlar b ir kuru bile zenginletirmeyecek, ama
manfaktrlerin iilerin ortak mlkiyeti haline gelmesi
ya da fabrikalarn burada alan iilerin ortak mlkiye
tine gemesi-daha dorusu, btn byk fabrika retim
aralarnn btn toplumun eline gemesi- halkn maddi
dzeyini mutlaka ykseltecektir; ve byk lekli retimin
eritii aama ne kadar yksek olursa, halkn maddi d
zeyi de o kadar yksek olacaktr.
Sosyalist literatrde, ngiliz parlamento yesi Bellers
in (*) 1696da, yani Babeufn darbe giriiminden yz yl
nce. Parlamentoya, btn ihtiyalarn yine kendileri
karlayan kooperatif topluluklar kurulmas iin verdii
yasa tasars sk sk rnek gsterilir. Tasarya gre bu
retici kooperatifleri ikiyz ile yz kii arasnda ola
caktr. Bu neriyi imdi burda Inceleyemeyiz, amacmz
(*) John Bellers bir milletvekili deildi, tasarsn Parlamento'ya gnderilmi bir konuma biiminde kaleme
alan bir toprak sahibi Kuveykrd.
269

iin gerekil de deildir bu; nemli olan, kollektif ekono

minin, 100,200, 300 veya 500 kiilik gruplar biiminde d
nlm olsa da, daha 17. yzyln sonunda retim a
sndan daha avantajl grlm olmasdr.
19. yzyl banda Fourier, falansterler dye adlan
drd ve her biri 2 - 3 bin kiiden oluacak retici - tke
tici birlikleri tasarlyordu. Fourier'nin hesaplarna hibir
zaman kesin g 2yle baklamazd; ama ne olursa olsun,
manfaktrn o dnemde ulam olduu gelime, on
da, yukarda verilen rnekiekinden ok daho geni ekono
mik kollektifler kurulabilecei dncesini uyandrmt.
Yine, gerek John Bellersin derneklerinin gerek Fouriernin falansterlerinin, ierikleri bakmndan, Anaristlerin
dledii zgr ekonomik komnlere ok yakn olduklar
aktr: olanakszlklarndan ya da doaya kar ol
malarndan tr deil (Amerikadaki komnist komnler
bu t r eylerin olanakl olduunu gstermitir), ama eko
nomik gelimenin vard noktann 100-200 yl kadar ge
risinde kalmalarndan tr.
Bir yandan toplumsal iblmnn, br yandan makinal retimin gelimeleri, yle bir durum yaratmtr ki,
bugn kollektif retimin stnlklerini ve yararlarn yay
gn bir lekte gerekletirebilecek tek organ Devlet'tir.
Daha da teye, sosyalist retim, gerek ekonomik gerek
politik nedenlerden tr, tek tek devletlerin kstlayc kap
sam iinde de snrlanamaz artk.
Marksist gr asn kabul etmeyen bir
Alman
sosyalisti, Atlantikus(*), gecen yzyln sonunda, Alman
ya gibi bir birim iinde sosyalist ekonominin uygulanma
snn getirecei ekonomik avantajlar hesaplamt. Atlantikus, hayalci bir insan oiarak n yapm deildi. Savla
rm, en yetkili modern tarm bilimcilerinin ve mhendis
e) G. Jaechk
270

lerin yazlar zerine oturtuyordu. Buysa onun savlarn

geersiz klmaz, tersine onun lehine bir puandr, nk
onu yersiz bir iyimserlie kaplmaktan alkoymaktad;'-.
Ne olursa olsun, Atlantikus, sosyalist ekonominin doru
rgtlenmesi ve 19. yzyln en son, teknik kaynaklarnn
kullanlmasyla iilerin gelirinin iki hatta katna ka
rlabilecei ve 'i gnnn de yarya indirilebilecei sonu
cuna varmtr.
Bununla biriikte, Atlantikusun sosyalizmin
ekono
mik stnlklerini gsteren ilk insan olduu dnlme
melidir. Bir yandan, byk iletmelerde emein
daha
retken oluu, br yandan da, ekonomik bunalmlarla
da kantland zere, planl retimin zorunluluu, sosya
lizmin gereklilii iin Atlantikusun sosyallzan muhasebe
ciliinden ok daha inandrc bir kant olmutur. Atlantikus'un hizmeti, bu stnl yaklak saylarla fade et
mesidir, o kadar.
Buraya kadar sylenenlerden u sonular karma
mz gerekiyor: insann teknik gcnn daha da byme
si, sosyalizmi gittike daha avantajl klacaktr; ortakla
a (kollektif) retim iin yeterli n-artiar yz hatta ikiyz yldan beri mevcuttur ve bugn artk sosyalizm sade
ce ulusal dzeyde deil, ama ok byk lde dnya
dzeyinde de teknik bakmdan avantajldr.
Ama sosyalizmin sadece teknik avantajlar, onun ger
eklemesi iin yeterli deildi. 18. ve 19. yzyllarda, b
yk lekli retimin stnlkleri, sosyalist deil kapita
list bir biim iinde ortaya koydular kendilerini. Ne Bellers'n ne de Fouriernin emalar uygulamaya konuldu.
Niin? nk, bunlar uygulamaya sokacak toplumsa!
gler henz yoktu da ondan.
2.

imdi, sosyalizmin retici - teknik n-artlarmdan

sosyal - ekonomik n-artianna geiyoruz. Eer szkonu-

271

su olan, sn f kartlyla blnm bir toplum deil de

kendi ekonomi biimini bilineli olarak seen trde, kay
nam bir toplum olsayd, o zaman Atlantikus'un hesap
lar sosyalist ina'nn .balamas in yeterli olurdu el
bette. Nitekim, son derece vlger trden b ir sosyalist
olan Atlantikus'un kendisi de, ortaya koyduu alma
lar byle gryordu. Bugn byle bir bak as, ancak
tek bir kiiye ya da b ir irkete a it b ir iletmenin ereve
si iinde geerli olabilir. Yeni makinalarn, yeni hammad
delerin, yeni bir iletme biiminin ya da yeni cret sistem
lerinin uygulanmas gibi ekonomik reform
planlarnn
mal sahipleri tarafndan ancak ticari bir yarar salad
srece kabul edileceklerini dnmek dorudur. Ama bu
rada szkonusu olan toplumun ekonomisiyse, bu yeterli
deildir. Burdo, kart karlar atmaktadr. Birine ya
rar salayan ey, brne zarar getirir. Bir snfn egoiz
mi sadece bir baka snfn egoizmine kar deil, ama
ayn zamanda, btn toplumun zararna da iler. Bu yz
den, sosyalizmi gerekletirmek iin, kapitalist
toplu
mun kart snflar arasnda, kendi nesnel konumu a
sndan sosyalizmin gereklemesinden kar olan ve bu
hedefe varmak iin dman karlar ve direnleri aacak
kadar da gc olan bir snfn bulunmas gerekir.
Bilimsel sosyalizmin temel katklarndan biri, prole
taryada byle bir snf teorik olarak bulmu ve kapita
lizmle birlikte kanlmaz olarak byyen bu snfn, kur
tuluu ancak sosyalizmde bulacan, proletaryann btn
konumunun onu sosyalizme ittiini ve sosyalizm doktri
ninin de uzun vadede mutlaka proletaryann deolojisi ha
line geleceini gstermi olmasnda yatmaktadr.
Bu yzden Atlantikus'un u szleri sylerken aslnda
ne kadar gerilere savrulduunu grmek kolaydr: retim
aralarnn devletin eline gemesiyle sadece genel refa-

272

hin artmakla kalmayp, ayn zamanda ignnn de ksa

laca b ir kere kantlanrsa, o zaman sermayenin youn
lamas ve orta snflarn yokolmas teorisinin kantlanp
kantlanmamasnla nemi kalmayacaktr.
Atlantikusa gre, sosyalizmin stnl kantlanr
kantlanmaz, umutlarmz ekonomik geliim fetiine ba
lamak gereksizleir; bundan sonra geni aratrmalarn
yaplmas ve zel retimden devlet retimine ya da 'top
lumsal' retime gei iin kapsayc ve derinlemesine
bir hazrln balatlmas M gerekecektir. (*)
Atlantikus, Sosyal Demokratlarn sadece muhalefete
ynelik taktiklerine kar kar ve sosyalizme geiin ha
zrlanmasna derhal balanlmasn nerirken, Sosyal
Demokratlarn bunun iin gerekli olan gten hl yok
sun olduklarn ve Wilhelm II, Blow ve Alman Parlamen
tosundaki ounluun, gereken gce sahip olmakla bir
likte. sosyalizmi getirmeyi hi mi hi dnmediklerini
unutuyor. Fouriernin politik topyas ekonomik
teori
alannda cokulu fantazilere dayalyd, Atlantikus ise,
bundan daha az topik olmayan politikasn, inandrc,
kupkuru ve dar b ir muhasebeye dayandryor; yine de,
Fouriernin planlar yeniden iktidara gelmi Bourson ha
nedann ne kadar ikna ettiyse, Atlantikus'un sosyalizan
emalar da Hohenzollern'ler iin o kadar ikna edicidir.
Sosyalizmin ikinci n-artnn gerekleebilmesi iin,
toplumsal farkllamann hangi dzeye ulam olmas
gerekir? Baka b ir deyile, proletaryann greli saysal
arl ne olmaldr? Sosyalizmin bu ikinci n-artnn
plak aritm etik snrlarn ortaya koymaya almak umutsuz bir aba olur. Bir kere, byle bir abaya girince.
(*) Atlantikus, Gelecein Devleti, Dyelo
St. Petersburg, 1906, s. 22. 23. - L.T.

F. 18

yaynlan,

273

proletarya kategorisine kimlerin dahil edileceine ka

rar vermemiz gerekir. Geni yar-proleter yan-kyller
snfn dahil etmeli miyiz? Yedek kent proletaryas kitle
lerini - bir yandan dilencilerin ve hrszlarn asalak prole
taryasna karan, br yandan da bir btn olarak eko
nomik sistem asndan bir asalak rol oynayan kk es
naf ve iportaclar kent sokaklarn dolduran yedek sa
nayi ordusunu- dahil etmeli miyiz? Bu hi de basit bir
sorun deildir.
Proletaryann btn nemi, byk lekli retimde
oynad role baldr. Burjuvazi, politik egemenlik m
cadelesinde, sahip olduu ekonomik gce dayanr. Poli
tik iktidar kendine kazanmazdan nce, lkenin retim
aralarn kendi elinde toplar. Onun toplumdaki zgl arln belirleyen ey de budur. Proletarya ise, btn
kooperatifi hlyalara ramen, sosyalist devrimin ger
ekletii ana kadar yoksun kalacaktr retim aralarn
dan. Onun toplumsal gc, burjuvazinin elindeki retim
glerinin ancak proletarya tarafndan harekete geirilebtiyor olmasndan gelir. Burjuvazi asndan, proletarya
da retim aralarndan biridir ve teki retim aralary
la balant iinde, tek bir btnlemi cihaz oluturur. Ne
vor ki. proletarya bu cihazn otomatik olmayan tek para
sdr ve btn abalara ramen, bir otomat durumuna
drlmesi de mmkn deildir. Bu durum, ksmi ve ge
nel grevler yoluyla, toplumun ekonomisini, ksmi ya da
genel olarak, normal bir biimde ilemekten bilinli ola
rak alkoyma gcn verir proletaryaya. Bu yzden, bir
proletaryann neminin -says ayn kald srece- hare
kete geirdii retim aralarnn miktaryla orantl olarak
artt ak olmaldr. Baka bir deyile, dier hereyi sa
b it tutarsak, byk bir fabrikadaki bir proleter bir el sa
nat iisinden daha byk bir toplumsal niceliktir, bir

274

kent proleteri de b ir ky iisinden daha byk bir top

lumsal nicelik. Bunu yle de anlatabiliriz: byk lekli
retimin kk retime egemen olmas, sanayinin tarma
ve kentin de kye egemen olmas lsnde, proletarya
nn politik rol de daha nemli olur. Almanya ya da n
giltere'nin tarihinde, bu lkelerin proletaryalarnn top
lam nfusa oranlarnn, bugnk Rus proletaryasnmkine
eit olduu bir dnemi ele alrsak, sadece gnmz Rus
proletaryasnn oynad trden b ir rol oynamadklarn
deil, ama nesnel nemleri bakmndan oynamalarna ola
nak bulunmadn da grrz.
Ayn ey, daha nce de grdmz gibi, kentlerin
rol iin de geeriidir. Almanya'da kentlerin nfusu, bu
gnk Rusya'daki gibi toplam nfusun yzde 15'iyken,
Alman kentlerinin lke hayatnda bugnk Rus kentleri
nin oynad ekonomik ve politik rol oynamas dn
lemezdi bile. Byk snai ve ticari kurum la rn kentlerde
younlamas ve kentlerin ve eyaletlerin bir demiryolu
sistemi ile birbirine balanmas, bizim kentlerimize, bu
ralarda oturanlarn saysn ok aan bir nem kazandr
mtr; kentlerinin neminin art, nfusiannn artndan
daha fazla olmutur; ayrca kentlerin nfusu da bir b
tn olarak lke nfusundan daha ok artm tr... 1848de
talya'da el sanatkrlarnn -sadece proleterlerin deil,
bamsz ustalarn da- says, nfusun yzde 15i
kadard, bugn Rusyada proleterlerin ve sanatkrlarn
toplum nfusa oranndan az deildi. Ama oynadklar rol,
modern Rus sanayi proletaryasnn rolyle kyaslanama
yacak kadar kkt.
Bu sylenenlerden, politik ktidarn ele geirilmesi annda tm nfusun ne kadarnn proleter olmas gerekti
ini nceden saptamaya almann bo b ir caba olduu

275

aa kar. Biz bunun yarine, gnmzde ileri lkelerde

proletaryann greli saysal gcn gsteren birka yak
lak say vereceiz burada. Almanya'nn 1895deki nfusu
(ordu, devlet memurlar ve belirli bir meslei olmayanlar
hari) 20.500,000di. Bunun 12,200.000i proleterlerden
(tarm, sanayi, ticaret ve ev hizmetlerinde alan cretli
iler) oluuyordu, sadece tarm ve sanayi iilerinin sa
ys se 10,750.000'di. Geri kalan 8.000.000'dan br ou
da aslnda proleterdi: ev sanayilerinde alan iiler, ai
lenin alan yeleri, vb. Yalnz tarmdaki cretli ii
lerin says ise 5.750000 civarndayd. Tarmsal nfus, l
kenin toplam nfusunun yzde 36'syd. Bu saylar, yine
belirtelim, 1895 ylna aittir. Aradan geen 11 yl ok b
yk deiiklikler getirm itir kukusuz; kent nfusu tarm
nfusuna oranla daha ok artm (1882'de tarmsal n
fus toplamn yzde 42siydl), sanayi proletaryas tarm
proletaryasna oranla artm ve son olarak da, sanayide
ii bana den retken sermaye miktarnda bir art
grlmtr. Ama 1895 saylar bile, Alman proletaryas
nn oktan beri lkenin en arlkl retici gcn mey
dana getirdiini gstermektedir.
Belika, 7.000.000!uk nfusuyla katksz bir sanayi
lkesidir. alan her yz kiiden 41'i kelimenin kesin
anlamyla sanayide ve sadece 2TI tarmdadr. Verimli bir
biimde istihdam edilen 3 milyon ksur kiiden, aa
yukar 1.800.000'i, yani yzde 601 proleterdir. Eer kesin
izgilerle ayrlan proletaryaya onunla bantl olan top
lumsal eleri (bamsz denilen ama aslnda bam
sz olmayp sermayenin esiri olan reticiferi, kk me
murlar, askerleri) de eklersek, bu say daha da ok ey
anlatacaktr.
Ama ekonominin sanayilemesi ve nfusun proleterle"
mesi bakmndan birinci sra, hi kukusuz ngiltere'ye
a ittir. 190Tde ngilterede tarmda, ormanclkta ve balk

276

lkta alan insanlarn says 2.300.000'ken, sanayi, t i

caret ve ulatrmada alanlar 12.500.000'i buluyordu.
Grlyor ki, balca Avrupa lkelerinde kentlerin nfu
su saysal olarak krlarn nfusuna ar basmaktadr. Ama
kentsel nfusun byk stnl, sadece tekil ettii
retici gcn hacminden deil, ayn zamanda nitel kii
sel bileiminden de kaynaklanmaktadr. Kent, krlarn en
enerjik, en yetenekli ve en zeki elerini kendine eker.
Bunu istatistiklerle gstermek gtr ama kent ve kr
nfuslarnn karlatrmal ya bileimleri buna dolayl
bir kant olabilir, u var ki, ya bileimlerinin kendi ba
na bir nemi vardr. Almanya'da 1896da sanayide 8 m il
yon, tarmda da yine 8 milyon kiinin alt hesaplan
mt. Ama nfusu ya gruplarna blersek, tarmda 14 ite
40 ya arasndaki alabilir insanlarn saysnn sana
yiden 1 milyon az olduunu grrz. Bu da krlarda da
ha ok gen ve yallarn kalmakta direndiini ortaya
koymaktadr.
Btn bunlar bizi u sonuca gtrmektedir: ekono
mik evrim (sanayinin bymesi, byk iletmelerin a rt
mas, kentlerin bymesi, genel olarak proletaryann zel
olarak da sanayi proletaryasnn artmas), sadece prole
taryann iktidar mcadelesi iin deil, ama bu ktidarn
ele geirilmesi iin de hazrlamtr meydan.
3.
imdi Sra, sosyalizmin nc n-art olan pro
letarya diktatrlnde. Politika, sosyalizmin nesnel nartlarnn znel artlarla kesitii dzlemdir. Baz belir
li sosyo-ekonomik artlar altnda, bir snf bilinli olarak
bir hedef seer kendine: polltk iktidarn ele geirilmesi;
glerini birletirir, dmann gcn tarta r ve durumu
deerlendirir. Ama bu nc alanda bile mutlak bir z
grle sahip deildir praoletarya. znel etkenlerin (bilinlilik, hazrlkl olma ve girikenlik ki bunlar da kendi
mantklarna gre geliirler) yansra, proletarya, polltl-

277

kasn yrtkren, hakim snflarm

politikas, varolan
devlet kurumlan {ordu, snf okullar, devlet kilisesi gibi),
uluslararas ilikiler gibi bir takm nesnel etkenlerle ka r
lar.
lk nce znel artlan alalm ele: proletaryann bir
sosyalist devrime hazrlkl olma durumu. Tekniin ula
t dzeyin, sosyalist ekonomiyi sosyal emein retken
lii asndan avantajl klm olmas, hi kukusuz, ye
terli deildir. Bu teknie bal olan toplumsal farkllama
nn, says ve ekonomik rol bakmndan temel
snf
olan ve sosyalizmden nesnel olarak kar bulunan bir
proletarya yaratm olmas da yeterli deildir. Bunun te
sinde, bu snfn kendi nesnel karlarnn bilincine varm
olmas gerekir; kendisi iin sosyalizmden baka k yo
lu olmadn anlam olmas gerekir; ak bir savata
politik iktidar ele geirebilecek gte bir ordu iinde bir
lemi olmas gerekir.
Bugn, proletaryann bu ekilde hazrlanma zorunlu
luunu kabul etmemek, budalalk olur. Ancak gnn
doldurmu Blanquistler, kitlelerden bamsz olarak biim
lenmi komplocu rgtlerin giriiminden kurtulu bekle
yebilirler; te yandan, onlarn tam kart olan Anarist
ler de sonucunu kimsenin kestiremeyecel bir kendiliin
den, doal kitle patlamas bekleyebilirler. Ama Sosyal
Demokratlar, iktidarn ele geirilmesini devrimci bir sn
fn bilinli eylemi olarak anlarlar.
Gelgelelim, bir ok sosyalist ideolog (kelimenin k
t anlamnda, hereyi tepesi stne oturtan anlamnda
ideolog), proletaryann devrime
hazrlanmasndan szederken, onun ahlaki yeniden douunu kasdetmektedirler. Proletarya ve hatta genei olarak insanlk bile, ilkin
eski egoist tabiatndan syrimal ve zgeciilik (dierkm
lk) toplumsal hayat doldurmaldr, vb. Henz byle bir
durumdan ok uzak olduumuza ve insan tabiat da
278

ok ar deitiine gre, sosyalizm birka yzyl erte

lenmi olmaktadr. Byle bir bak as belki ok gerek
i, evrimci falan grnebilir, ama gerekte s b ir ahlak
lktan baka birey deildir.
Burda, sosyalist bir psikolojinin sosyalizmin gelme
sinden nce gelimek zorunda olduu, yani kitlelerin ka
pitalizmde sosyalist bir psikoloji kazanmalarnn mm
kn olduu varsaylmaktadr. Kitlelerin sosyalizm dorul
tusundaki bilinli abalamalar ve zlemleri ile sosyalist
bir psikoloji kazanmalarnn mmkn olduu
varsayl
maktadr. Kitlelerin sosyalizm dorultusundaki bilinli a
balamalar ve zlemleri ile sosyalist psikoloji birbirine
kartrlmamaldr. Sosyalist psikoloji, ekonomik hayatta
egoist, drtlerin yokluunu ngrr; oysa sosyalizm
dorultusundaki zlem ve mcadeleler, proletaryann s
nf psikolojisinden kaynaklanrlar. Proletaryann snf psi
kolojisi He snfsz sosyalist psikoloji arasnda ne kadar
ok temas noktas olursa olsun, yine de derin bir uu
rum bunlar birbirinden ayrr.
Smrye kar birlikte verilen mcadele; hi kuku
suz, esiz idealizm, yoldaa dayanma ve zveri filiz
leri dourur; ama ayn zamanda, bireysel varolu mca
delesi, yoksulluk cehenneminin hep ak duran az, i
ilerin kendi ilerindeki farkllama, cahil kitlelerin aa
dan yaptklar bask, ve burjuva partilerinin yozlatnc
etkileri, bu filizlerin tam serpilmesini nler. Yine de, dar
ve s bencillikten kurtulamamasna ve insani deer
bakmndan burjuva snflarn ortalama bir temsilcisini
aamamasna ramen ortalama ii kendi deneylerinden
bilir ki en basit gereksinmeleri ve doal istekleri ancak
kapitalist sistemin ykntlar zerinde doyurulacaktr.
dealistler, uzak gelecein sosyalizme lyk olacak
kuaklarn, tpk Hristiyanlarn ilk Hristiyan komnlerinin
yelerini dndkleri gibi dnmektedirler.
279

Hristiyanl lk kabul edenlerin psikolojileri

yle
ya da byle olmu olabilir (Havarilerin ilerinden, komn
mlklerini zimmete geirme olaylar ile karlaldn bi
liyoruz) ama ne olursa olsun, Hristiyanlk yaygnlatka
insanlarn ruhlarn yenilemeyi baa rama makla kalmam,
ama stelik kendisi yozlam, maddilemi ve brokratlamtr; b ir nsann bir bakasna kardee retiiy
ken papalk sistemine dnm, gezgin dilencilikken kili
se asalakl haline gelmitir. Ksaca, Hristiyanlk sade
ce iinde gelitii evrenin artlarn kendine tabi kla
mamakla kalmam, tersine kendisi onlara tabi olmu
tur. Bu, Hrlstiyanin babalarnn ve
retmenlerinin
yeteneksizliinin ya da agzllnn sonucu
deil,
ama insan psikolojisini toplumsal hayat ve emek artla
rna baml klan amansz yasalarn sonucudur; Hristiyanln babalar ve retmenleri de, bu bamll ken
di kiiliklerinde aa vurmaktadrlar.
Eer sosyalizm eski toplumun snrlar iinde yeni bir
insan tabiat yaratmay amaciasayd, ahlak topyala
rn b ir yeni basmndan baka blrey olmazd. Sosyaliz
min amac, sosyalizme n-art olarak sosyalist bir psiko
loji yaratmak deil, ama sosyalist bir psikolojinin n-art
olarak sosyalist koullar yaratmaktr.

280

VII. RUSYADA BR HKMET VE SOSYALZM

Yukarda, bir sosyalist devrimin n-artlarnn, geli

mi kapitalist lkelerin ktisadi geliimi ile daha imdiden
yaratlm olduunu gsterdik, Peki bu konuda Rusya iin
neler syleyebiliriz?
Rusya'da iktidarn proletaryann eline gemesinin, ulusal ekonomimizin sosyalist bir ekonomiye dnmesine
balang olacan umabilir miyiz? Bu soruya b ir yl ka
dar nce, partimizin her iki fraksiyonunun da keskin ele
tirilerine urayan bir makale ile cevap vermitik. Bu ma
kalede unlar sylemitik:
Paris iisi, demiti Marx, Komnden mucizeler
beklemedi. Biz de bugn proletarya diktatrlnden mu
cizeler beklememeliyiz. Politik iktidar hereye kadir deil
dir. Yaplacak eyin yalnzca proletaryann iktidar alma
sndan ve birka kararname ile kapitalizmi lavederek ye
rine sosyalizmi koymasndan baret olduunu dnmek
sama olur. Herhangi bir ekonomik sistem, hkmetin ey
lemlerinin rn deildir. Proletaryann yapabilecei tek
ey, kollektivizme doru giden ekonomik evrim yolunu ko
laylatrmak ve ksaltmak iin politik iktidarn mmkn
olan en byk enerjiyle kullanmaktr.
Proletarya, asgari program diye bilinen eyi olutu
ran reformlarla ie balayacaktr; ve buradan da, duru
munun mant gerei, dorudan doruya kollektivist ted
birler almaya itilecektir.

281

Sekiz saatlik ign ve mterakki gelir vergisi siste

minin yrrle konmas (burada bile esas arln ka
rarnamemi karmakta deil fakat bu tedbirlerin yrtl
mesini pratik adan rgtlemekte yatmasna ramen),
baka eylere gre kolay olacaktr. Asl glk -ve ite
kollektlvizme gei de bu noktadadr!- bu kararlara kar
direnen patronlarn kapatt fabrikalarda retimin devlet
tarafndan rgtlenmesinde kacaktr. Miras hakkn la
veden bir yasa karmak ve byle bir yasay yrrle
koymak da grece kolay bir grev olacaktr. Para-serma
ye halindeki miraslar da proletaryay etkilemeyecek veya
ekonomisine bir yk olmayacaktr. Ancak, topran ve sa
nayi sermayesinin vrisi gibi hareket edebilmesi iin, i
i devletinin toplumsal retimin rgtlenmesini gerek
letirmeye hazr olmas gerekir.
Ayn ey, ama daha geni lde gere tazminatl
gerekse tazminatsz mlkszletirme ilemi iin de syle
nebilir. Tazminatl mlkszletirme politik adan avantaj
l fakat finansman asndan g, buna karlk tazminat
sz mlkszletirme finansman asndan avantajl fakat
politik adan g olcaktr. Ama en byk glklerle re
timin organizasyonunda karlalacaktr. Tekrar edelim,
proleter hkmeti mucizeler yaratan bir hkmet deildir.
retimin sosyalizasyonuna, en az glk kartacak
sanayi kollarndan balanacaktr, ilk dnemde sosyalleti
rilmi retim, meta dolam yasalar ile zel iletmelere
balanan birtakm tek tk vahalar gibi olacaktr. Toplum
sal retimin alan geniledike, avantajlar da daha ok
meydana kacak, yeni politik rejim kendisini daha gl
hissedecek, ve proletaryann bundan sonraki ekonomik
tedbirleri daha kararl olacaktr. Bu tedbirleri alrken yal
nzca ulusal retici glere deil, ayn zamanda tm dn
ya tekniine de yalanacaktr, tpk devrimci politikasnda -

282

yalnzca lke indeki snf ilikileri deneyine deil fakat

ayn zamanda uluslararas proletaryann tm tarihsel dene
yimine dayand gibi.
Proletaryann politik egemenlii, iktisadi klelii ile
yan yana yaayamaz. Proletarya, hangi politik bayrak al
tnda iktidara gelmi olursa olsun, sosyalist politika yolu
nu izlemek zorundadr. Bir burjuva devri minin i ileyii ile
politik egemenlie itilmi proletaryann, kendisi bunu is
tese bile, grevlerini burjuvazinin toplumsal egemenliinin
cumhuriyetci-demokrat artlarnn yaratlmas ile snrlaya
bileceim dnmek en byk hayalcilik olur. Proletarya
nn politik egemenlii, geici bile olsa, herzaman devlet
yardmna gerek duyan sermayenin direncini son derece
zayflatacak ve proletaryann ekonomik mcadelesine dev
boyutlar kazandracaktr. iler, kanlmaz olarak, dev
rimci hkmetten grevcilere yardm etmesini isteyecektir
ve iilere dayanan bir hkmet de bylesine bir talebi
reddedemiyecektir. Ama bu da, yedek sanayi ordusunun
etkisini felce uratr ve iilerin yalnzca politik deil fa
kat ekonomik alanda da egemen olmalarna yol aar ve re
tim aralarnn zel mlkiyetim bo bir hayal haline getirir.
Proletarya diktatrlnn kanlmaz sosyo-ekonomik so
nular kendilerini hzla, politik sistemin demokratlatrl
masnn tamamlanmasndan ok daha nce, ortaya ko
yacaklardr. Asgari ve azami programlar arasndaki
duvar, proletarya iktidara gelir gelmez yklr.
ktidara geldiinde proleter rejiminin ilk nce ele al
mas gereken ey, Rusyadaki geni halk kitlelerinin ka
derini belirleyen tarm sorununun zmdr. Proletar
ya, btn teki soranlarda olduu gibi bu sorunun
zmnde de, ekonomik politikasnn esas hedeflerini gz
nnde bulunduracaktr, yani, sosyalist ekonominin r
gtlenebilecei en geni alan elinde tutacaktr. Ne var

283

ki, bu tarm politikasnn uygulanma biimi ve temposu,

hem proletaryann elinde bulunan maddi kaynaklar tara
fndan, hem de muhtemel mttefikleri kar-devrimin saf
larna itmeyecek bir politika tarafndan belirlenmelidir.
Tarm sorunu, yan!, toplumsa! ilikileri ile birlikte ta
rmn kaderi sorunu, yalnzca toprak sorunundan, yani,
toprak mlkiyeti biimleri sorunundan ibaret deildir el
bette, Ama hi phesiz, toprak sorununun zm, ken
di bana tarmdaki evrimi nceden belirlemese bile, hi
deilse proletaryann tarm politikasn
belirleyecektir:
baka bir deyile, proleter rejiminin toprak konusunda
yapt herey, tarmsal geliimin izgisine ve gerekleri
ne kar genel tavr ile bantl olmaldr. Bu yzden top
rak sorunu ncelik kazanmaktadr.
Toprak sorununun, Sosyalist-devrimciler tarafndan
yaygnlatrlan yetersiz bir zm de btn topraklarn
sosyalizasyonudur; bu. Avrupai erevesinden soyutlan
dnda topran kullanlmasnn
eitletirilmesinden
baka bir anlama gelmiyen bir terimdir. Yani topran elt datm program btn topraklara, yalnzca genel
olarak zel mlkiyetteki, ya da zel-mlk sahibi kyl
ln topraklarna deil ama komnal topraklara da el
konulmasn gerektirmektedir. Eer yeni rejimin ilk g iri
imlerinden birinin, kapitalist-meta ilikilerinin hl tamamiyle hkim olduu bir ortamda bu mlkszletirmenin yrtlmesi olacan dnrsek, bu mlkszletirmenin ilk kurbannn kyllk (ya da kendilerini byle
hissedeceklerini) olacan grrz. Eer kylln top
rak datmr srasnda belirli b ir araziyi kendi zel mlki
yetine geirebilmek iin byk paralar demi olduunu
dnrsek; eer maddi durumlar daha iyi olan baz
kyllerin olduka geni arazi paralarn zel mlki
yetlerine dahil ettiklerini (kukusuz, yeni kuaklarn kar
ln bugn bile demeye devam ettikleri byk feda

284

karlklara girerek) dnrsek, o zaman komnal ve k

k lekli zel mlk topraklarn devlet mlkiyeti haline
getirme giriiminin ne kadar byk bir direnme ile kar
laacan kestirebiliriz. Eer yeni rejim byle davranrsa,
kylln iinde kendisine kar ok byk bir muha
lefetin olumasna yol aacaktr.
Komnal ve kk lekli zel topraklar niin devlet
mlkiyeti haline getirilecektir? Bu arazilerin, u ya da bu
ekilde, bugnn topraksz kylleri ve tarm emekileri
de iinde olmak zere btn toprak sahipleri tarafndan
eit olarak kullanlmasn salamak iin. Bylece yeni re
jim, kk mlklere ve komnal topraklara el konulmasn
dan ekonomik adan hibir ey kazanamayacaktr, n
k yeniden-datmdan sonra devlet ya da kamu toprak
lar zel iletmeler biiminde ilenecektir. Politik adan
ise yeni rejim ok byk bir gaf yapm olacaktr, nk
byle bir davranla, kyl kitlesini, devrimci politikann
ncs kent proletaryasrnm karrsna dikecektir.
Dahas, topran eit datm, cretli emek kullanm
nn yasalarla yasaklanm olmasn gerektirir. cretli eme
in ortadan kaldrlmas, ekonomik reformun bir sonucu
olabilir ve olmaldr, ne var ki, bunun yasal tedbirlerle ke
sinlemesi mmkn deildir. Kapitalist toprak sahibinin
cretli emek kullanmasn yasaklamak yetmez, hereyden
nce topraksz kyllere yaama olana, hem de sosyo ekonomik adan rasyonel b ir yaama olana salamak
gerekir. Topran kullanmnn eitlendirilmesi programy
la birlikte cretli emek kullanmnn yasaklanmas demek,
bir yandan topraksz kylleri kck toprak paralar
zerinde yerlemeye zorlamak, bir yandan da hkmeti
bunlarn toplumsal bakmdan rasyonel olmayan retimleri
ne gerekli kaynak ve gereleri salamak zorunda brak
mak demektir.
285

Proletarya tarmn rgtlendirilmesine mdahaleye,

dank emekileri dank toprak paracklarna balamak
la deil, ama byk arazilerin devlet ya da komnler tara
fndan kullanlmas ile balayacaktr, bu acktr. Ancak retlmln toplumsallatrlmas ayaklan zerine oturtulduk
tan sonradr k, toplumsallatrma sreci cretli emek kul
lanmnn yasaklanmasna doru geniletiiebillr. Bu, kk
kapitalist tarm letmeciliini olanakszlatracak, ama ge
imlik ve yar-geimk toprak mlkiyetlerine yaama ola
na brakacaktr; zaten bu tr mlklere zorla el konul
mas da sosyalist proletaryann planlarna dahil olamaz.
Ne olursa olsun, b ir yandan kk mlklerin amasz
ve tamamiyle biimsel bir istimlakini ngren, br yan
dan da byk topraklarn kk mlkler halinde paralan
masn art koan bir eit datm programnn uygulanma
sn stlenemeyiz. Ekonomik bakmdan dorudan doru
ya israf demek olan bu politika ancak gerlci-topik bir
drtye dayanabilir ve en nemlisi de, devrimci partiyi po
litik ynden zayflatr.
yi ama ii snfnn sosyalist politikas Rusyann ekonorrrik artlarnda nereye kadar uygulanabilecektir? u
nu kesinlikle sy'eyeblliriz: bu politika, lkenin teknik ge
riliine taklmadan cok daha nce politik engellerle kar
laacaktr. Rus ii snf, Avrupa proletaryasnn doru
dan Devlet destei olmadan iktidarda kalamaz ve geici
egemenliini srekli bir sosyalist diktatrle dntremez. Bu kesindir. Ama te yandan, Batdaki bir sosyalist
devrimin, ii snfnn geici egemenliini sosyalist bir
diktatrle dntrmemizi mmkn klacandan do
phe edilemez.
1904 ylnda Kautski, toplumsal gelime olaslklarn
aratrr ve Rusya'da erken bir devrim olasln hesap
larken unlar yazmt: Rusya'da devrim hemen sosya-

286

st bir rejim douramaz. lkenin ekonomik artlar bu he

def iin yeterince olgunlamamtr. Ama Rus devrimi
muhakkak ki Avrupa'nn dier kesimlerindeki proleter ha
reketlerine gl bir drt verecek ve birdenbire parlayan
mcadelenin sonucunda Almanyada proletarya iktidara
gelebilecekti. Syle bir durumun. diye devam ediyordu
Kautski, tm Avrupa zerinde etkisi olmas gerekir. Bat
Avrupada proletaryann politik hakimiyetine yol amas ve
Dou Avrupa proletaryas iin de gelime aamalarn k
saltma ve Alman rneini ta klit ederek suni olarak sos
yalist kurumlar ina etme olasln yaratmas gerekir. Bir
btn olarak toplum gelime aamalarnn herhangi birini
suni olarak atlayamaz ama toplumun baz kesimlerinin
daha ileri lkeleri rnek alarak gecikmi gelimelerini hz
landrmalar ve bundan tr geliimin nnde bile git
meleri mmkndr, zira bu lkelerin srtlarnda, daha ya
l lkelerin pelerinden srklemek zorunda olduklar ge
leneksel arlklar yoktur... Bu olabilir, diyor Kautski,
ama sylediimiz gibi, burada kanlmazlk blgesinden
uzaklaarak olaslk blgesine girmekteyiz, ve bu yzden
herey ters ynde de olabilir.
Alman Sosyal-Demokrat teorisyeni, bu satrlar, sru
nu devrimin ilk nce Rusya'da m yoksa Batda m patla
yaca eklinde ele ald bir dnemde yazmt. Daha
sonralar Rus proletaryas, Rus Sosyal-demokratlarnn en
iyimser dnemlerinde bile beklemedikleri korkun bir kuv
vet koydu ortaya. Rus devrlmimn alaca yol, temel izgi
leriyle belirlenmitir. ki yl nce mmkn diye grlen
ey muhtemel bir hale gelm itir ve artk herey bunun
kanlmazln eiine geldiini haber vermektedir.

287

IX. AVRUPA VE DEVRM

1905 Haziran'nda yle yazm tk:

1848'den bu yana Yarm yzyl akn bir sre geti,
kapitalizmin btn dnyada hi durmadan lerledii bir
yarm yzyl; burjuva gericilii ile feodal gericiliin kar
lkl olarak birbirlerine ayak uydurduklar, anlatklar bir
yarm yzyl; burjuvazinin lgnca egemenlik ihtirasn ve
bu yolda vahice savama kararlln aa vurduu bir
yarm yzyl.
Tpk devri daim peinde olan birinin her defasnda
yeni engellerle karlamas ve bu engelleri amak iin
makine zerine makine yapmas gibi, burjuvazi de kendi
sine dman glerle yasa-d atmalardan kanarak
devlet cihazn deitirmi ve yeniden kurmutur. Ama
devri daim yaratmak istiyen kii nasl en sonunda enerji
nin yok edilememesi yasas gibi almas olanaksz bir
engelle karlarsa, burjuvazi de en sonunda yolunun s
tndeki almas olanaksz engele gelip dayanmtr: at
mayla halledilmesi kanlmaz olan snf kartl.
retim tarzyla ve ticaretiyle btn lkeleri birbiri
ne balayan kapitalizm, tm dnyay tek b ir ekonomik
ve politik organizma haline getirm itir. Nasl modern kre
di binlerce iletmeyi grnmez balarla birbirine bala
m ve sermayeye, b ir ok kk iflas nleyen ama ayn

F. 19

289

zamanda ei grlmedik genilikte genel ekonomik bu

nalmlara neden olan ok byk bir hareketlilik kazan
drmsa, kapitalizmin tm ekonomik ve politik abas,
onun dnya ticareti, devasa devlet borlar sistemi ve
gericiliin btn glerini bir eit dnya apndaki ano
nim irket halinde birletiren politik ulus gruplamalar
da, sadece her tekil bunalma dayanmakla
kalmam,
ama bunun tesinde, benzeri grlmemi genilikte bir
toplumsal bunalm iin de temel hazrlamtr. Burjuva
zi, btn hastalk srelerini yzeyin altna iterek, btn
zorluklardan kanarak, ulusal ve uluslararas pol iti kanr,
btn kkl sorunlarn erteleyerek ve btn elikilerin
zerini rterek akbetini geciktirmeyi baarm, ama boylece dnya apndaki egemenliinin radikal bir tarzda y
klmas iin gerekli artlan da hazrlamtr. Burjuvazi,
nne kan her gerici gce, kkenini hi soruturma
dan, byk b ir agzllkle sanlmtr. En yi dostlan
arasnda Papa ve Osman! Sultan da bulunmutur. in
mparatoruyla dostluk balar kurmam olmasnn tek
nedeni, mparatorun hibir gc temsil etmeyii olmu
tur. Burjuvazi iin, mparatorun hkmranl iindeki
topraklar yamalamak, onu para karlnda kendi jan
darmas haline getirmekten ok daha krldr. Bylece,
burjuvazinin kendi devlet sisteminin dengesini, gericili
in dengesiz burjuva-ncesi siperlerine son derece ba
ml kldn gryoruz.
Bu durum, u anda gelimekte olan olaylara do
rudan doruya uluslararas bir nitelik kazandrmakta ve
yeni bir ufuk amaktadr. Rusyann ii snf tarafndan
ynetilen politik kurtuluu, bu snf tarihte henz grl
memi bir ykseklie karacak, eline dev b ir g ve ok
eitli kaynaklar verecek ve onu dnya kapitalizminin,

290

btn nesnel artlar tarih tarafndan yaratlm olan tas

fiyesinin balatcs haline getirecektir. (*)
Eer Rus proletaryas, geici olarak iktidar ele ge
irdikten sonra, kendi giriimi ile devrimi Avrupa toprak
larna tamazsa, Avrupa'nn feodal-burjuva gericiliinin
gleri bunu yapmaya zorlayacaklardr onu. Rus devriminin yal kapitalist Avrupa'ya hangi yntemlerle yayla
can imdiden belirlemeye almak elbette bo bir a
ba olur. Bu yntemler birdenbire ortaya kabilirler. r
nek olarak, devrimci Dou ile devrimci Bat arasndaki
bir ba olarak Polonya'y alalm, yalnz bunu gerek bir
ngr olarak deil dncemizin rneklenmesi eklin
de ele aldmz da unutmayalm.
Rusya'daki devrimin zaferi, Polonya'daki
devrimin
kanlmaz zaferi demek olacaktr. Rusya Polonyas'nn
on eyaletinde devrimci rejimler kurulmasnn Gallya ve
Poznanda ayaklanmalara yol aacan dnmek zor
deildir. Hohenzollern ve Habsburg Hkmetleri buna,
dmanlarn tam kalbinden, yani Varova'da vurmak zere Polonya snrna askeri birlikler gndermekle cevap
verecektir. Rus Devriminin Bat'daki ncsn Prusya Avusturya ordularnn eline terk edemeyecei ok ak
tr. Byle b ir durum II. Wilhelm ve Franz Josef'e sava
Rus devrimci hkmeti iin bir z-savunma eylemi ola
caktr. Bu durumda Avusturya ve Alman proletaryasnn
tavr ne olacaktr? A cktr ki kendi lkelerinin ordular
kar-devrimci b ir cihata giriirken onlar da sakin kala
mazlar. Feodal-burjuva Almanya ile devrimci Rusya ara
sndaki bir sava, Almanyada kanlmaz olarak bir pro
leter devrimine yol aacaktr. Bu iddiay fazla kategorik
bulanlara, Alman iileri ile Alman gericilerini ak bir
(*) Bkz. F. la ssa lle n. Moiot tarafndan yaymlanan
Jriye Sylevine yazd nsz.

291

atmaya srklemesi daha muhtemel olan b ir baka

tarihsel olay dnp dnemediklerini sorarz.
Ekim hkmetimiz Polonya'da aniden
skynetim
jian ettiinden, bunun Berlinden gelen 'bir talim at uya
rnca yapld yolunda olduka akla yakn sylentiler
kmt. Dumann datlmasndan hemen nce hkmet
gazeteleri, Rusyadaki karklklar nlemek amacyla bu
lkeye silahl mdahalede bulunmak amacyla Berlin ve
Viyana hkmetleri arasnda gerekletirilen grmeler
le ilgili belgeler yaynlamlard. Bu belgelerin dourduu
okun etkisini hibir bakanlk yalanlamas silemezdi.
komu lkenin saraylarnda kanl bir kar-devrimci in
tikamn hazrlanmakta olduu akt. Baka trl olabi
lir miydi? Komu yar-feodal monariler, snrlarn dev
rimci ateler sararken sakin kalabilirler miydi?
Rus devrimi, henz zaferden uzak olmasna ramen
etkisini Polonya aracl ile Galiyada gstermiti. Po
lonya So8yal-Demokrat Partisinin bu yln Mays aynda
Lvovda yapt kongrede Gaya'da bugn olanlar bir
yl ncesinde kim tahmin edebilirdi ki? diye barmt
Dasynski, Bu byk kyl hareketi btn Avusturya'da
dehet uyandrmtr. Zbarazda blge konseyinin ba
kan yardmclna bir Sosyal-Demokrat seilmitir. Bir
zamanlarn sakin ve kaytsz Galiyasnda kyller, K
zl Bayrak adl sosyalist-devrimci bir gazete yaymla
makta, en azndan 30,000 kiilik kitle mitingleri yapl
makta, kzl bayrakl yryler tertiplenmekte devrim
ci marlar sylenmektedir... Rusya'da topran milliletirildii haberi bu yoksul kyllere ulatnda ne olacak
tr? Bundan yirm i yl kadar nce PolonyalI Sosyalist
Lusnia ile yapt tartmada Kautski, artk Rusya'nn Po
lonyann ayandaki pranga olarak Polonya'nn da, dev
rim ci Avrupann, Moskovit barbarln steplerini sng-

292

leyecek olan Dou birlii olarak grlmekten vazgeilme

si gerektiini sylemiti. Rus devriminin gelimesi ve za
feri halinde, Polonya sorunu, Kautski'ye gre,
yeni
den ciddileecektir, ama Lusniann dnd biimde
deil. Rusyaya kar deil fakat Avusturya ve Alman
y a ya kar ynelecektir ve devrime hizmet ettii srece
Polonyann grevi, devrimi Rusya'ya kar savunmak de
il fakat onu Avusturya ve Almanya ilerine tamak ola
caktr. Bu kehanetin gereklemesi, Kautskinln dn
dnden ok daha yakndr,
Ama Avrupa'da bir devrim in tek kalk noktas
devrimci bir Polonya deildir. Yukarda burjuvazinin i
ve d polotlkay ilgilendiren birok karmak ve ciddi so
runun zmnden sistematik bir biimde kam oldu
unu gstermitik. Geni kitleleri silahlandran burjuva
hkmetleri, yine de, uluslararas politika
dmlerini
kllaryla kesmekten acizdirler. Ancak hayati karlar
sz konusu olan ulusu arkasna alm, ya da ayaklar
yerden kesilmi ve dehetin getirdii bir cesaret havas
iine girmi bir hkmet yzlerce ve binlerce insan 6avaa sokabilir. Modern politik kltr, askeri bilim, genel
oy ve genel askeri hizmet artlar altnda, ancak kkl
bir gven ya da lgnca bir maceraclk sokabilir, iki ulusu atma iine. 1870 Fransa-Prusya savanda, bir
yanda, her Almann bir zorunluluk sayd ulusal birlik
anlamna gelen Almanyann Prusyallatrtmas mca
delesini veren Birsmarck, br yanda da, kstah, gsz,
ulusundan nefret gren, kendisine 12 aylk bir hayat hak
k daha salayabileceine inand her maceraya atlabi
lecek III. Napolyon hkmeti vard. Ayn rol blm
Rus-Japon savanda da grlebilir. Bir yonda, henz
proletaryann muhalefeti iie karlamam olan, Japon
sermayesinin Uzak Dou hakimiyeti iin savaan Mikado
hkmeti, dier yanda ise. i yenilgilerini d zaferlerle
293

rtmeye abalayan, hayatiyetini yitirmi otokratik bir h

kmet bulunmaktayd.
Eski kapitalist lkelerde ulusal talepler yoktur, ya
ni, ynetici burjuvazinin kendisini ncs ilan ettii, bir
btn olarak burjuva toplumuna ait olan talepler yoktur.
Fransa, Ingiltere, Almanya ve Avusturya hkmetleri ulusal savalar veremezler. Kitlelerin hayati karlar, ezi
len uluslarn karlar, veya komu bir lkenin barbarca,
i politikas, hi bir burjuva hkmetini, kurtarc ve dolaysyle ulusal nitelii olan bir savaa srkleyemez. te
yandan, zaman zaman u veya bu hkmeti mahmuzlar
n akrdatmaya ve klcn ekmeye zorlayan kapitalist
yamann karlar, kitleler arasnda herhangi bir ilgi uyandramaz. Bu yzden burjuvazi ulusa! savalar aamaz
veya veremez, ya da amaz veya vermez. Modern antiuiusal savalarn neye yol at son zamanlarda, Gney
Afrika ve Uzak Douda iki deneyle grlmtr.
ngiltere'deki emperyalist Muhafazakarln urad
ac yeniigi, Boer savann en iddetli dersi deildir; em
peryalist politikann ok daha nemli ve daha kapsaml
dier bir sonucu, ngiliz proletaryasnn, bir kere bala
dnda hzla ilerleyecek olan, politik kaderini kendi ta
yin ediidir. R us-Japon savann Rus hkmeti iin so
nular ylesine iyi biliniyordu ki, bunlarn zerinde tart
lmad bile. Bu iki deney hi olmasa bile, Avrupa hkmetferi, proletaryann ayaklar zerine kalkt andan iti
baren, sava veya devrim arasnda bir tercih zorunlulu
u ile karlama korkusu iinde olmulardr. Burjuva par
tilerini, devasa askeri harcamalar onaylarken bile, gs
terili bar nutuklar atmaya, Uluslararas Uzlatrma Mah
kemeleri ve hatta Avrupa Birleik Devlet ryalar grme
ye zorlayan, proletarya ayaklanmasndan duyduklar bu
korkudur. Bu ackl nutuklar, elbette devletler arasndaki
antagonizmalar yokedemez, ne de silahl atmalar,
294

Fransa-Prusya savandan sonra Avrupada hakim

olan silahl bar, Avrupadaki gler dengesi zerine ku
rulmutu; yalnzca Trkiyeye mdahale
edilmemesini,
Polonyann bllmesini ve Avusturya'nn, u etnografik palyao kostmnn, muhafaza edilmesini deil, fa
kat ayn zamanda, Rus despotizminin diten trnaa si
lahl bir ekilde Avrupa gericiliinin jandarmas olarak
kalmasn da ngren bir dengeydi bu. Ama Rus-Japon
sava, otokrasinin ban ektii bu suni teneffsle ayakta tutulan sisteme ldrc bir darbe indirdi. Rusya
bir sre iin, gler ttifak denen eyin dna dt.
G dengesi bozulmutu, te yandan, Japonyann baa
rs kapitalist burjuvazinin, zellikle, ada politikada
ok byk bir yer igal eden boreada, saldrganlk duy
gularn ayaklandrd. Avrupa blgesinde bir sava olas
l ok byk apta artt. Bugn atmalar herysrds ol
gunlamaktadr, ve bunlar imdiye kadar diplomatik a
balarla yattrlmrsa da, bu abalarn ok uzun bir sr
daha baarl olacana dair hibir garanti bulunmamak
tadr.
Rus-Japon sava srasnda Fransz Sosyalist Parti
si, Fransz Hkmetinin savaa otokrasinin yannda m
dahale etmesi halinde, proletaryay en kararl tedbirleri
almaya, hatta isyan etmeye arabileceim
aklad.
Mart 1906da, Fas zerindeki Fransz-Alman anlamazl
en yksek noktaya ulamakta olduu bir srada Uluslar
aras Sosyalist Bro, b ir sava tehlikesi annda, btn
uluslararas sosyalist partilerin ve tm rgtl ii sn
fnn sava nlemek ya da durdurmak iin en elverili
eylem yntemlerini kullanmalarn kararlatrd. Tabii bu
yalnzca bir karardr. Gerek gcn ancak bir sava
annda snayabilir, burjuvazi ise byle bir snamadan ka
nmak irt yeterince nedene sahiptir. Ama burjuvazinin

295

talihsizliine bakn ki, uluslararas ilikilerin mant dip

lomasinin mantndan daha gldr.
Rus Devletinin iflas, bu flas ister ilerin ynetiminin
brokrasinin elinde kalmasnn sonucu olsun, ister eski
rejimin gnahlarnn kefaretini demeyi reddeten b ir devt
rimel hkm et tarafndan ilan edilsin, Fransa zerinde
ok kt b ir etki yapacaktr. Fransann politik kaderini
imdi ellerinde bulunduran Radikaller, ktidar almakla
sermayenin tm karlarn korumak grevini de stlen
diler. Bu yzden Rusyann iflasnn douraca mali bu
nalmn, Fransa'ya, ancak iktidarn proletaryann eline
gemesiyle sonulanabilecek bir politik bunalm eklinde
yansyacan dnebiliriz. ster Polonya'da bir devrim
Avrupa'da bir sava aracl ile olsun, isterse Rus
Devletinin fffas sonucunda olsun, devrim u veya bu e
kilde yat kapitalist Avrupaya yaylacaktr.
Sava veya iflas gibi d etkenler olmasa bile, Avru
pa'da yakn bir gelecekte, snf mcadelesinin ar dere
cede keskinlemesi sonucunda bir devrim patlak vere
bilir. Hangi Avrupa lkesinin devrim yoluna daha nce
girecei yolunda tahminlerde bulunmaya
girimeyece
iz; ama bireyden phe edilemez ki bu da, tm Avru
pa lkelerinde snf elikilerinin son sralarda ok byk
bir younluk kazanm olduudur.
Almanyada Sosyal-Demokrasinin,
yar-mutlakiyeti
anayasann snrlar iindeki dev geliimi, kanlmaz ola
rak proletaryann feodal-burjuva monarisi ile ak bir
atmaya girmesine yol aacaktr. Politik bir darbeye
genel grev ile kar konulmas sorunu son yllarda Alman
proletaryasnn po litik hayatnn temel sorunu haline gel
m itir. Fransa'da ise iktidarn Radikallerin eline gemesi,
uzun bir sreden beri miiHyetilie ve dinci gericilie
kar mcadelede bur|uva partileri ile ibirlii iinde olan

296

proletaryann ayak balarn kesinlikle koparp atm akta

dr. Drt devrimin lmsz gelenekleriyle zengin Sosya
list Parti ile, kendisini Radikalizm maskesi
arkasnda
gizleyen tutucu burjuvazi kar karya gelmilerdir. Bir
yzyldr iki burjuva partisinin gstermelik parlemantarizm ilerliini ortak olarak yrtmekte olduu ngiltere
de, proletarya bir dizi etkenlerin sonucunda ancak son
sralarda politik bamszlama yoluna girmitir. Alman
ya'da bu sre krk yl almtr, oysa gl sendikalara
ve zengin bir ekonomik mcadele deneyimine sahip olan
ngiliz ii snf birka srama ile ktann sosyalizm
ordusunun ncln zerine alabilir.
Rus devriminin Avrupa proletaryas zerindeki etki
si ok byktr. Rus mutlakiyetini, Avrupa gericiliinin
temel gcn krmann yansra, Avrupa ii snfnn bi
lincinde ve ruhunda devrim iin gerekli n-artlar yara
tacaktr.
Sosyalist partilerin grevi ii snf bilincim devrimciletirmektir, tpk kapitalizmin geliiminin
toplumsal
ilikileri devrimciletirdii gibi. Ancak, proletaryann iin
de ajitasyon ve rgtleme almalarnn bir i dinamii
vardr. Avrupa Sosyalist Partileri, zellikle bunlarn en
by olan Alman Sosyal-Demokrat Partisi, geni kitle
ler sosyalizm saflarna getii, rgtlendii ve disiplin
kazand oranda tuucuiamtr. Bunun sonucunda pro
letaryann politik deneylerini cisimlendiren bir rgt ola
rak Sosyal Demokrasi, belirli bir anda, iiler ile burju
va gericilinin ak bir atmaya girimesindeki ana en
gel haline gelebilir. Baka bir deyile, proleter partilerinin
propogandist-sosyalist tutuculuu belirii b ir anda prole
taryann iktidar mcadelesini nleyebilir. Rus devriminin
byk etkisi, parti rutinini ve tutuculuunu kracaa ve
kapitalist gericilik arasnda ak bir g gsterisine g iril
297

mesi sorununu gndeme getirecee benzemektedir. Avusturya, Saksonya ve Prusyada genel oy hakk iin
mcadele, Rusyadaki Ekim grevlerinin dorudan etkisi
ile ciddi b ir grnm kazanmtr. Doudaki devrim Bat
proletaryasn devrimci idealizm ile dolduracak ve d
manlarna kar Rusa konuma arzusu uyandracaktr.
Burjuva devrimimizdeki artlarn geici konjonktrnn
sonucunda bile olsa Rus proletaryasnn iktidara gelii,
dnya gericiliinin rgtl dmanl ile karlaacak ve
te yandan, dnya proletaryasnn rgtl destek sunma
kararlln yannda bulacaktr.
Kendi kaynaklar ile babaa brakldnda Rus ii
snf, kyllk kendisine srtn dnd anda, kar devrim tarafndan kanlmaz olarak ezilecektir. Politik
ynetiminin kaderini, dolaysyla Rus devriminin tm ka
derini, Avrupa'daki sosyalist devrimin kaderine bala
maktan baka bir seenei olmayacaktr. Rus burjuva
devriminin artlarnn geici konjonktr ile eline geire
cei o devasa devlet ve siyaset gcn, tm kapitalist
dnyadaki snf mcadelesi terazisine oturtacaktr. Elinde
devlet gc, arkasnda kar devrim ve nnde Avrupa
gericilii ile, btn dnyadaki yoldalarna o bildiimiz
eski ary bu kez son saidr iin tekrarlayacaktr. B
tn lkelerin iileri, birleini

298

X. KTDAR MCADELES (*)

nmzde, program ve taktiklerimizle ilgili b ir bro

r var: Rus Proletaryasnn nndeki Grevi er-Rusyo'daki Yoldalara Bir Mektup. Brorn kapanda P.
Axelrod. Astrov, A. Martinov, L. Martov vb Semkovskinin imzalan okunuyor.
Bu mektupda devrim sorunu cok genel bir tarzda
zetlenmi; yazarlar savan ortaya kard durumun
tasvirinden politik olaslklar ve taktik karm lora doru
yneldike aklk ve kesinlik de kayboluyor, terminoloji
bulanklayor ve toplumsal tanmlar belirsizleiyor.
Dardan grld kadaryla bugn Rusya'da ki
ruh hali hakim: birincisi -Romanovlar'dan Plekhonov'a
kadar- ulusal savunmaya duyulan ilgi, kincisi de, genol
honutsuzluk- brokratik Fronde muhalefetinden Sokak
atma ve ayaklanmalarna kadar. Bu iki yaygn ruh ha
li, ulusal savunma kavgasnn ilerde halkn zgrln
salayaca yolunda b ir hayalin domasna da yol amak
tadr. Ama bu iki psikoloji, halk devrimi meselesinin formliendiriliindeki belirsizlikten de byk lde sorum
ludur ve stelik, halk devriminin biim sel olarak ulu
sa! savunma ya kar ileri srlmesi bile hibir eyi dei
tirmemektedir burda.
(*> Nae Slovodan (Paris) 17 Kasm 1915. L.T,

299

Devrim sorununu ya da onun zm iin gerekii oian

devrimci gleri yaratan, yenilikleriyle birlikte savan
kendisi olmamtr. Bizim iin tarih, Varovann Bavyera
Prensine teslim olmasyla balam deildir. Hem devrim,
ci elikiler, hem de toplumsal gler, aradan geen on
yln getirdii baz nemli deiiklikler bir yana 1905'!e
karlam olduumuzun aynsdr. Sava, rejimin nesnel
iflasn birdenbire byk bir aklkla ortaya karmtr, o
kadar. Ama ayn zamanda toplumsal bilinte bir bulankl
a da yol amtr, yie ki herkes 3 Haziran rejimine
nefret besledii kadar Hindenburg'a kar direnme tutku
suyla da doludur. Ama nasl bir halk sava rgt ilk
ortaya kt andan itibaren arn polisiyle burun buruna
gelir ve byiece 3 Haziran Rusyasnn kat bir gerek, ve
halk savaannsa bir masal olduunu gsterirse, bir
halk devrimlne doru yneli de daha ilk admda Plekhanov'un sosyalist polisi ile karlaacaktr, o Plekhanov
ki, eer arkasnda Kerenski, Milyukov, Gukov ve genel
olarak btn devrimci olmayan ve kar devrimci ulusal demokratlar ve ulusal - liberaller durmasayd, btn re
kasyla birlikte kendisini de bir masal sayabilirdik...
Tabii, Mektup, ulus iindeki snf ayrlklarn, veya
ulusun kendisini sonularndan ve mevcut rejimden dev
rim aracl ile kurtarmak zorunda olduunu grmezden
gelemiyor. Milliyetiler ve Oktobristler, ilericiler, Kadetler, sanayiciler ve hatta radikal entelicensiyann bir ks
m (!), bir azdan brokrasinin lkeyi savunamadndan
yaknyorlar ve toplumsal glerin savunma davas dorul
tusunda seferber edilmesini istiyorlar... Mektup, Rus
yann bugnk yneticileri, brokratlar asiler ve general
ler ile, Devletin savunmas davasnda bir birliin kurul
masn isteyen bu tavrn devrim aleyhtar niteliini de
doru bir ekilde ortaya koymakta. Her trden burjuva
yurtseverinin (ve biz ekleyelim, mektubun deinmeden
300

getii sosyal-yurtseverlerin) devrim aleyhtar

iyi sergilemekte.

tavrlarm

Buradan karacamz sonu u olmaldr: Sosyal-Dem okratlar yalnzca en mantkl devrimci parti deil, fakat
ayn zamanda lkedeki tek devrimci partidir; ve Sosyal
Demokratlarn yansra, yalnzca devrimci metodlar uygu
lamakta daha kararsz olan gruplar deil, fakat ayn za
manda devrimci olmayan partiler de bulunmaktadr. Baka
bir deyile, sorunlar kovuundaki devrimci tarz ile SosyalDemokrat Parti, genel honutsuzluksa ramen, ak po
litik arenada olduka yalnz kalmtr. Dikkatle hesaba ka
tlmas gereken ilk sonu budur.
Elbette partiler snf deildirler. Bir partinin politika
lar le zerinde ykseldii toplumsa! kesimin karlar ora
snda, daha sonralar kkl bir elikiye dnebilecek
belirli bir uyumsuzluk olabilir. Bir partinin politikas ve ha
reket tarz, kitlelerin ruhsal durumlarnn etkisi le deie
bilir. Bu tartmasz byledir. te bu, hesaplarmzda, bir
partinin sloganlar ve taktikleri gibi daha istikrarsz ve da
ha az gvenilir unsurlara dayanmay brakp, ulusun top
lumsal yaps, snf glerinin ilikisi ve gelime eilimleri
gibi daha dengeli tarihsel etkenlere bavurmamz iin daha
da byk bir nedendir.
Ama mektu>bun yazarlar bu sorunlardan iyice uzak durmaktadrlar. 1915 Rusya'sndaki bu halk devrimi
ne demektir? Yazarlarmz bize bu devrimin proletarya ve
demokrasi tarafndan yaplmas gerektiini sylyorlar
sadece. Proletaryann ne olduunu biliyoruz, ama de
mokrasi nedir? Bir politik parti midir, bu? Yukarda syle
nenlerden, bunun bir parti olmad belli olmaktadr. O hal
de, kitleler midir? Hangi kitlelerdir bunlar? yle grnyor
ki, bunlar kk sanayi ve ticaret burjuvazisi, aydnlar ve
kyllktr; szettikleri ancak bunlar olabilir.

301

Sava Bunalm ve Politik Perspektifler bal a l

tnda topladmz bir dizi makalede, bu toplumsal glerin
kazanabilecekleri devrimci nem zerinde genel bir deer
lendirme yapmtk. nceki devrimin derslerine dayanarak,
son on yln, 1905 ylnda geerli olan gler ilikisinde ne
tr deiiklikler yapm olduunu incelemitik: bu dei
iklikler demokrasinin (burjuvazinin) lehinde mi, yoksa
aleyhinde miydi? Devrimin gelecekte gsterebilecei ge
lime olaslklarn ve proletaryann taktiklerini belirlemek
iin cevaplandrlmas gereken ana tarihse! soru budur.
Rusya'da burjuva demokrasisi 1905'den bu yana glenmi
midir, yoksa tersine daha bir d m gstermitir? B
tn nceki tartmalarmz, burjuva demokrasisinin kaderi
sorunu evresinde dnmtr, buna ramen hl bu so
ruya bir cevap veremeyenlere, karanlkta rpnanlara raslanabilmektedir. Bu soruya biz, Rusya'da bir ulusal bur
juva devrimlnfn mknsz olduu, ztra gerekten devrimci
bir burjuva demokrasisinin bulunmad cevabn vermek
teyiz. Ulusal devrimler a gemitir -en azndan Avrupa
iin-, tpk ulusal savalar ann gemi olduu g/bl.
Bunlarn arasnda bir i bant vardr. Emperyalizm an
da yaamaktayz; bu sadece bir smrge fetihleri sistemi
ni deil, ama lke iinde de belirli rejimi ifade eder. Bu
ada esas mcadele burjuva uluslar ile eski rejimler arasnda deil, fakat proletarya ile burjuva uluslar arasn
dadr.
Kk-tourjuva zanaatlar ve tccarlar 1905 devriminde bile nemsiz bir rol oynamlard. Bu snfn toplum
sal neminin son on yl iinde daha da azalm olduu tar
tmasz dorudur. Rusyada kapitalizm orta snflar, daha
eski ekonomik gelimelere sahip lkelere gre daha radikal
ve acmasz bir ekilde ezmektedir. Ayam kesimi ise, hic
phesiz sayca bym ve ayn zamanda ekonomik ro
l artmtr. Buna karlk, nceki hayali bamszl

302

bil artk tamamen kaybolmutur. Entelicensiyann btn

toplumsal nemi, kapitalist endstriyi ve burjuva kamu oyunu rgtleme fonksiyonlar tarafndan belirlenmektedir.
Kapitalizmle maddi balar ona emperyalist eilimler ka
zandrmtr. Yukarda da aktarld gibi, mektupsta, ra
dikal entelicensiyann bir ksm bile., toplumsal glerin
savunma davas iin seferber edilmesini istemektedir,
deniliyor. Bu tamamiyle yanltr; radikal entelicensiyann
bir ksm deil ama tm demek gerekir; ve yine eklemek
gerekir ki, yalnzca tm radikal kesim deil, ama sosya
list entelicensiyann, ounluu olmasa bile olduka geni
bir ksm da ayn eyi istemektedir. Entelicensiyann nite
liklerini abartarak demokrasi saflarn geniletmek mm
kn deildir.
Bylece, entelicensiya devrimci tavrndan uzaklar
ken, sanayi ve ticaret burjuvazisi de iyiden iyiye gerileye
cektir. Kentsel kk burjuva demokrasisine gelince, dev
rimci bir etken olarak sz bile edilmeye demez. Geriye
yalnz kyllk kalmaktadr, ama bildiimiz kadaryla ne
Axelrod, ne Martov, kylln bamsz devrimci rolne
byk umut balamlardr. Acaba bu yoldalar, son oa
yl boyunca kyllk iinde hi durmadan ilerleyen snf
ayrmnn bu rol geniletmi olduu sonucuna m ulat
lar? Byle bir varsaym, btn teorik sonulara ve btn
tarihsel deneylere ters decektir.
yleyse, mektubun kasdettii demokrasi, nasl bir
demokrasidir? Sonra, halk devrim cinden hangi anlamda
szediyoriar?
Kurucu Meclis slogan, b ir devrimci durumun varln
gerektirir, Byle bir durum var mdr bugn? Vardr, vardr
ama, artk arlkla hesaplaabilecei iddia edilen bir bur
juva demokrasisinin nihayet ortaya kmasnda ifadesini
buluyor deildir bu. Tam tersine, bu savan aa kar

303

m olduu b ir ey varsa, o da lkede herhangi bir devrim

ci demokrasinin bulunmaddr.
3 Haziran rejiminin Rusya iindeki devrimci sorunlar
emperyalist politika yoluna girerek zme giriimi, apak
bir fiyasko ile sonulanmtr. Bu, 3 Haziran rejiminin so
rumlu ya da yar-sorumlu partilerinin devrim yolunu see
cekleri anlamna gelmez, ama askeri yenilginin devrimci
sorunu iyiden iyiye aa karm olduu ve bunun da y
netici snf emperyalizm yolunda daha da ileriye itecei ve
lkedeki tek devrimci snfn nemini iki katna karaca
anlamna gelir.
3 Haziran bloku, i srtme ve atmalarla sarslm
ve atlamtr. Bu, Oktotoristlerle Kadetlerin devrimci ik ti
darn devirmeye hazrlandklarn gstermez. Ama devrimci
baskya kar direnen hkmetin bir sre iin zayflam
olduunu gsterir.
Monari ve brokrasinin prestiji sarslmtr, ama bu
onlarn hi savamadan iktidardan ayrlacaklarn gster
mez. Duma'nn datlmas ve son bakanlk deiiklikleri,
bylesine bir tahminin ne kadar geersiz olduunu, gr
mesi gereken herkese gstermitir. Ama, proletaryann
devrimci seferberlii iin alan Sosyal Demokratlar, le
ride daha da artacak olan bu brokratik dengesizlik ha
linden faydalanmaldrlar.
ehir ve kylerin alt snflar giderek daha da gten
kesilecek, kendilerini aldatlm hissedecekler, honutsuz
ve kzgn bir ruh hali iine gireceklerdir. Bu, bamsz bir
devrimci demokrasi gcnn, proletaryann yamsra ler
lik gsterecei anlamna gelmez. Bylesine bir g iin ne
bir toplumsal temel ne de nc kadrolar vardr; ama hi
phesiz alt snflarn iddetli honutsuzluklan i snf
nn devrimci basksna yardmc olacaktr.
304

ne kadar az bel balarsa, kk burjuvazi ve kylln

snrlamalarna ve pasifliine o kadar az ayak uydurmu
olur, kavgas o kadar kararl ve uzlamaz olur, Sonuca,
yani iktidar eline geirme hedefine ulama azmi o kadar
aa kar, karar annda proleter olmayan kitleleri pein
den srkleme ans o kadar artar. Elbette, sadece top
ran kamulatrlmas vs. gibi sloganlarn atlmasyla
mesele halledilmi olmaz. Bu, hkmeti ayakta tutan ya
da deviren ordu iin daha da geerlidir. Ordu kitlesi dev
rimci snfa, bu snfn yalnzca homurdanmak ve gsteriler
dzenlemekle kalmayp iktidar iin mcadeie etmekte ol
duuna ve bu adan kazanma ansnn bulunduuna inan
d zaman yaklar ancak. lkede, sava ve yenilgiler ile
iyice aa km olan nesnel bir devrimci eorun vardr
-politik iktidar sorunu. Ynetici snfn birlii giderek dalmaktadr. ehir ve kr kitieieri arasnda honutsuzluk
giderek yaygnlamaktadr. Ama, bu durumdan yararlana
bilecek tek devrimci unsur proletaryadr -ve bugn 180Be
gre ok daha hazrlrkldr buna.
Mektup sorunun bu can alc noktasna ook ksa
bir ekilde deinmektedir, Rus Sosyal Demokrat ilerinin,
3 Haziran monarisinin devrilmesi in verilen bu ulusal
mcadelenin nderliini ellerine geirmeleri gerektiini
sylemektedir. Ne t r bir ulusal mcadeie olduunu yukarda gstermitik. Ama eer nderlii ele geirmek
ileri iilerin iin amacn hi sormadan ok byk bir ali*
cenapikla kanlarn aktmalar demek deil de, ilerin,
hereyden nce bir proleter mcadelesi olan tm mQO>
delenin politik ncln stlenmeleri demekse, bu m*
cadelede ulalacak zafer sonucunda Iktldann, moodellye nclk etmi olan snfn, yani, Sosyal-Demokrat pro
letaryann eline gemek zorunda olduu ok aktr,
Bu yzden sorun yalnzca bir devrimci geici hk
met (tarihsel sre tarafndan iinin doldurulmas OOrekOft

F. 20

SOS

bo bir deyim) sorunu deil, fakat bir devrimci i hk

meti sorunu, Rts proletaryasnn iktidar eline geirmesi
sorunudur. Ulusal kurucu meclis, cumhuriyet, sekiz saat
lik ign, toprak sahibi soylularn arazilerinin kamulat
rlmas talepleri ile birlikte, savan hemen sona erdirilm e
si, uluslarn kaderlerini tayin hakk, ve Avrupa Birleik
Devletleri talepleri, Sosyal Demokratlarn ajitasyonlar inde cok byk bir ye r tutacaktr. Ama devrim hereyden nce b ir iktidar sorunudur -devletin biimi (kurucu
meclis, cumhuriyet, birleik devletler) sorunu deil fakat
hkmetin toplumsal ierii sorunu. Eer proletarya ik ti
dar mcadelesi vermiyorsa kurucu meclis ve topraklarn
kamulatrlmas talepleri bugnk artlarda btn doru
dan devrimci nemini kaybeder; nk eer proletarya ik
tidar monarinin elinden koparp alamazsa, bunu baka
hi kimse yapamaz.
Devrimci srecin temposu, zel bir sorundur. Bu so
run bir dizi askeri ve politik, ulusal ve uluslararas artlara
baldr. Bu etkenler gelimeleri aksatabilir ya da hzlan
drabilir, devrimci zaferi perinleyebilir ya da yeni bir yenil
gi yaratr. Ama artlar ne olursa olsun, proletarya kendi
yolunu aka grmeli ve bu yolda bilinli b ir ekilde iler
lemelidir. Hereyjn tesinde, kuruntulara kaplmamaldr.
Ve tm tarihi iinde proletaryaya bugne kadar en ok ac
ektirm i olan kuruntu, bakalarna gvenmek olmutur.

306

 KZ YAYINLARI
El MUNADIL
Irak Krt Hareketi ve Irak Komnist Partisi 10 lira.
Leon TROK
Edebiyat ve Devrim 20 Hra
Ernest MANDEL
i Snf Hareketi ve Brokrasi 8 lira
Ernest MANDEL
Bar inde Birlikte Yaama ve Dnya Devrimi 8 iira
Ahmet El KUDS
Arap Dnyasnda M illiyetilik ve Snf Mcadelesi 8 lira
Karl MARX
Fransa'da Sava 12,5 lira
Karl MARX
Louis Bonaparte'n Onsekizlnci Brumaire'i 12,5 lira
Karl MARX
Kugelmann'a Mektuplar 15 lira
V. I. LENN
Marx ve Engels 8 lira
Ernest MANDEL
Avrupa Amerika'ya Kar 15 Hra
Emest MANDEL
Marxist Ekonomiye Giri (tkendi)
Tevfik AVDAR
Milli Mcadelenin Ekonomik Kkenleri 15 lira
Leon TROK
Hayatm 40 lira
P.K. 40 Beyazt-STANBUL