Professional Documents
Culture Documents
I
baton d'artanian-mamis
sami saCuqari
1625 wlis aprilis pirvel orSabaTs daba mengSi, sadac daibada `vardis
romanis~1 avtori, iseTi mRelvareba iyo, TiTqos mas hugenotebi2 Seseodnen, axla iq
apirebdnen gamagrebas da mis meore laroSelad3 gadaqcevas. mravalma moqalaqem,
didi quCis mxridan gamoqceuli qalebi rom dainaxa da karapanebTan bavSvebis
Rriali gaigona, saCqarod Caicva javSani. vin muSketiT, vin basri maxviliT
SeiaraRda, rom amiT mainc gaemagrebinaT guli. yvela miiswrafoda `Tavisufali mewisqviles~ sastumrosaken, romlis win uamravi xalxi mogroviliyo da,
cnobismoyvareobiT aRsavse, saSinlad xmaurobda.
imxanad aseTi aurzauri Cveulebrivi movlena iyo. calkeul qalaqTa mematianeni
TiTqmis yoveldRiurad aRniSnavdnen msgavs SemTxvevebs. warCinebuli seniorebi
romelsac keTili bedi aniWebda. Tqven axalgazrda xarT da mamaci unda iyoT, amas
gavalebT ori garemoeba: jer erTi _ rom gaskoneli xarT, da meorec is, rom
Svili xarT Cemi. ar SeuSindeT aranair SemTxveviTobas. da eZieT faTerakebi. xmlis
xmareba kargad gaswavleT; muxli rkinisa gaqvT da muSti foladisa. unda
ibrZoloT, sadac ki mogixdebaT; unda ibrZoloT miT ufro, rom dueli
akrZalulia da, maSasadame, erTiorad mamaci isaa, vinc amas ar SeuSindeba.
_ Svilo Cemo, me SemiZlia gagatanoT mxolod TxuTmeti ekiu, Cemi cxeni da is
darigeba, romelic axla moismineT. dedaTqveni Cems saCuqars daumatebs raRac
malamos recepts, romelic mas erTma boSa dedakacma misca. es malamo saswaulmoqmedia da hkurnavs yovelgvar Wrilobas, garda gulisa. gamoiyeneT
yvelaferi es, icxovreT bednierad da xangrZlivad... ai kidev ra unda giTxraT:
rodi minda Cemgan aiRoT magaliTi, vinaidan me Cems dReSi ar vyofilvar sasaxleSi
da mxolod sarwmunoebisaTvis omebis dros moxalised momixda yofna. me minda
giTxraT baton de trevilze, romelic odesRac Cemi mezobeli iyo da bavSvobisas
hqonda bedniereba eTamaSa Cvens mefe ludoviko mecametesTan, _ RmerTma
adRegrZelos igi! xandaxan TamaSi Cxubad gadaiqceoda xolme da am Cxubidan
yovelTvis mefe rodi gamodioda gamarjvebuli. baton de trevilisagan miRebulma
muStebma mefes didi pativiscema da megobruli grZnobebi aRuZra am aznaurisadmi.
Semdeg baton de trevils parizSi pirveli mogzaurobisas xuTjer mouxda duelSi
brZola; gansvenebuli mefis gardacvalebis dRidan axalgazrda mefis
srulwlovanebamde _ kidev Svidjer, Tu ar CavTvliT omebsa da garemoebebs;
srulwlovanebidan dRemde ki _ asjer! ai, amitom duelis asakrZalavad gamosuli
mravali brZanebis da dadgenilebis miuxedavad, de trevili muSketerebis kapitania,
ese igi, ufrosia gmirTa legionisa, romelsac didad afasebs mefe-batoni da TviT
kardinalsac eSinia misi. riSelies ki, rogorc yvelasTvis cnobilia, bevris SiSi
rodi aqvs. amas garda, batoni de trevili aTi aTas ekius iRebs weliwadSi da,
maSasadame, didi da Zlieri mebatonea. manac TqvensaviT daiwyo. midiT masTan am
weriliT, aiReT misgan magaliTi, raTa Tqvenc iseTive didebuli gaxdeT.
am sityvebis Semdeg mamam Tavisi sakuTari xmali Semoartya Svils, siyvaruliT
daukocna orive loya da gza dauloca.
mamis oTaxidan gamosul d'artanians deda Sexvda boSa dedakacis ganTqmuli
receptiT, romlis xmarebac, mosmenili darigebebis Semdeg, cxadia, xSirad
dasWirdeboda ymawvilkacs. dedasTan gamoTxoveba ufro xangrZlivi, nazi da
alersiani iyo, vidre mamasTan; imitom ki ara, TiTqos baton d'artanians ar
hyvarebodes Tavisi erTaderTi vaJi, ara, batoni d'artaniani mamakaci iyo da
vaJkacisaTvis uRirsad miaCnda grZnobebis ayola, qalbatoni d'artaniani ki qali
gaxldaT da, amasTanave, mSobeli deda. man didxans itira. Svilis sasaxelod unda
aRvniSnoT, rom miuxedavad misi didi mcdelobisa _ ar damorCileboda grZnobebs,
rogorc es momaval muSketers Sehferoda, d'artanianma Tavi ver Seikava, mravali
cremli daRvara da mozRvavebuli grZnobebis naxevari didi gaWirvebiT SeZlo
daemala.
mamis sami saCuqriT aRWurvili ymawvili kaci im dResve gaudga gzas. rogorc
ukve mogaxseneT, es saCuqrebi iyo: TxuTmeti ekiu, cxeni da baton de trevilisadmi
miwerili werili. darigebebi, cxadia, saTvalavSi Casagdebi ar iyo.
amgvarad, d'artaniani, rogorc moralurad, ise fizikurad Zlier hgavda
servantesis gmirs, romelsac ase moxdenilad SevadareT, rodesac istorikosis
movaleobam gvaiZula dagvexata misi portreti. don kixots qaris wisqvilebi
devgmirad eCveneboda, cxvris fara ki
laSqrad. d'artanians yoveli Rimili
Seuracxyofad miaCnda da yoveli gamoxedva _ xmalSi gamowvevad. amitom tarbidan
mokidebuli mengamde sul muStmoRerebuli miemgzavreboda da dReSi aTjer mainc
4
stacebda xmlis vadas xels. kidev kargi, rom mis muSts aravisTvis moumtvrevia yba
da xmalic arc erTxel ar amouRia qarqaSidan. marTalia, sacodavi zerdagis
danaxvaze gamvlelebi Rimils ver ikavebdnen, magram cxenTan erTad iseT mozrdil
xmals xedavdnen, xolo am xmlis zemodan iseTi amayi da mkacri Tvalebi
brialebdnen, rom myisve faravdnen sicils da Tu mainc mxiaruleba sZlevdaT,
sifrTxiles iCendnen da antikuri niRbebiviT calybad iRimebodnen. ase xelSeuxeblad imgzavra axalgazrda gaskonelma im bedukuRmarT mengSi Casvlamde.
magram iq ki, `Tavisufali mewisqviles~ sastumros WiSkarTan cxenidan
Camoxtomisas, aravin gamoegeba, _ arc sastumros patroni, arc msaxuri, arc
mejinibe, rom uzangi daeWiraT. mxolod qvemo sarTulSi, Ria fanjarasTan, man
maRali da warmosadegi garegnobis aznauri SeamCnia. igi esaubreboda or kacs,
romlebic, etyobodaT, didi pativiscemiT usmendnen. d'artanianma Cveulebisamebr
ifiqra, Cemze laparakobeno, da yuri miugdo. amjerad arc Zalian Semcdara. maTi
saubris sagani misi cxeni iyo. aznauri, etyoboda, dawvrilebiT usaxelebda
msmenelebs am cxenis yovel Rirsebas. rogorc ukve vTqviT, msmenelebs oratoris
didi pativiscema hqondaT da amitom yovel mis xumrobaze gulianad xarxarebdnen.
Cven ukve viciT, rom araTu sicili, odnavi Rimilic kmaroda axalgazrda
gaskonelis gasabrazeblad. advili warmosadgenia, ra STabeWdilebas moaxdenda
masze es daucxromeli simxiarule da rogor gaaSmagebda aseTi dauridebeli
xarxari.
d'artanianma, upirveles yovlisa, gadawyvita pirdapir saxeSi Seexeda im ukmexi
vaJbatonisaTvis, romelic mas dascinoda; is zviadad miacqerda ucnobs, Tavisi amayi
Tvali TvalSi gauyara da dainaxa ormoci-ormocdaxuTi wlis kaci, Savi, gamWriaxi
TvalebiT, fermkrTali, sakmaod didcxvira, koxtad SekreWili Savi ulvaSiT. tanT
ecva qurTuki da waRebSi Catanebuli mokle iisferi Sarvali imave feris TasmebiT.
qurTuki da Sarvali axali iyo, magram samgzavro tomaraSi nadebs, daWmuWnils
hgavda. d'artanianma gamocdili mkvlevaris uaRresad maxvili mzeriT mswrafl
SeamCnia yvela es wvrilmani, ufro metic, SeiZleba igrZno kidec, rom im ucnobs
didi gavlena eqneboda mis momaval cxovrebaze.
magram swored im wuTs, rodesac d'artaniani ase akvirdeboda iisfer qurTukSi
gamowyobil aznaurs, am aznaurma bearnul cxenze iseTi friad Rrmaazrovani da
metad brZnuli Sexeduleba gamoTqva, rom msmenelebi kvlav gulianad axarxardnen.
miuxedavad aznaurisaTvis Cveuli TavdaWerilobisa, mis saxezedac gairbina
mkrTalma Rimilma. axla eWvi aRar iyo, marTlac Seuracxyves d'artaniani. amiT
gacofebulma bereti Tvalebze Camoifxata, Tan cdilobda, gaskoniaSi nanaxi
mogzauri seniorebis darbaisluri manerebisaTvis miebaZa. erTi xeli xmlis vadaze
daido, meoriT doinji Semoiyara da ucnobisaken gaemarTa. saubedurod, yoveli
nabijis gadadgmaze ufro da ufro abrmavebda brazi. Rirseuli da qedmaRluri
sityvebis nacvlad uxeSad wamoiyvira, rasac xelis aseTive uxeSi moZraoba mohyva.
_ ei, Tqven! _ SesZaxa d'artanianma. _ diax, Tqven, batono, mag fardis ukan rom
imalebiT, erTi mibrZaneT, ra gacinebT ase, da mere erTad vicinoT.
aznaurma Tvali cxenidan nel-nela mxedarze gadaitana, etyoba, uceb ver mixvda,
rom es ucnauri sityvebi mas exeboda, mere, rodesac aRaraviTari eWvi aRar darCa,
rom es misi misamarTiT iyo naTqvami, warbebi odnav moRuSa da xangrZlivi dumilis
Semdeg eniT gamouTqmeli TavxedobiTa da dacinviT upasuxa d'artanians:
_ me TqvenTvis araferi miTqvams, batono Cemo!
_ samagierod, me geubnebiT, me! _ Sehyvira gaSmagebulma ymawvilma kacma. mis
sityvebSi igrZnoboda Tavxedoba da kargi manerebic, Tavazianoba da siZulvilic.
ucnobi cota xans kvlav winandeburi RimiliT miaCerda d'artanians, Semdeg
fanjaras CamoSorda da neli nabijiT sastumrodan gamovida. or nabijze
5
magram xels ki miSlis es gaskoneli, _ daumata muqariT savse kiloTi, _ sad aris
axla?
_ Cemi meuRlis oTaxSi gaxlavT, pirvel sarTulze, Wrilobas uxveven.
_ bargi Tana aqvs? qurTuki ar gauxdia?
_ ara, yvelaferi qvemoT, samzareuloSi gaxlavT, boxCac da qurTukic, magram
nuTu ase gawuxebT is damTxveuli?..
_ cxadia. iseTi ayalmayali atexa Tqvens sastumroSi, rom patiosani xalxi amas
ar moiTmens. adiT Tqvens oTaxSi, angariSi SeadgineT da Cemi msaxuric
gaafrTxileT, moemzados.
_ rogor, Tqveni aRmatebuleba ukve gvtovebs?
_ Zalian kargad iciT, rom mivdivar, weRan ar gibrZaneT, cxeni SegekazmaT? nuTu
ar aasruleT Cemi brZaneba?
_ rogor ara, batono, gana ver naxeT wasasvlelad gamzadebuli Tqveni cxeni?
Sekazmuli dgas alayafis karebTan!
_ Zalian kargi, aba, Cqara gaakeTeT is, rac dagavaleT.
`oho, _ gaifiqra sastumros patronma, _ nuTu am biWisa SeeSinda da gaurbis?~ _
magram ucnobis mrisxane gamoxedvam myisve Seawyvetina fiqri, morCilad daukra Tavi
da gavida.
_ ar minda, miledim dainaxos is saZageli, _ waibutbuta ucnobma. _ igi sacaa
gamoivlis, Tumca ukve ratomRac igvianebs. yvelafers emjobineba, cxenze Sevjde da
gzaSi Sevegebo. netavi ki vicode, ra weria trevilisadmi miweril baraTSi?! _
ucnobi wamodga da butbutiT samzareulosaken wavida.
sastumros patroni, darwmunebuli, rom ymawvili biWis iq yofna aiZulebda
ucnobs daetovebina misi sastumro, angariSis Sesadgenad Tavisi meuRlis oTaxSi
Sevida, sadac d'artaniani ukve mosulierebuli naxa da sityva gadaukra, policia
usiamovnebas mogayenebs didebuli pirovnebis SeuracxyofisaTviso. sastumros
patrons metad didebul kacad miaCnda ucnobi da miuxedavad imisa, rom
d'artaniani jer kidev sustad iyo, mainc daiyolia, dauyovnebliv gasdgomoda gzas.
jer kidev mTlad daretianebuli, uqurTuko d'artaniani loginidan Zlivs wamodga
da maspinZlis daxmarebiT Zirs Cavida, magram samzareuloSi Sesvlis umal Tvali
mohkra Tavis Seuracxmyofels. ucnobi etlis safexurTan idga, romelSic ori
zorba normandiuli cxeni SeebaT. igi mSvidad emusaifeboda erT banovans.
misi Tanamosaubre, romlic etlis karis CarCoSi Canda, oci an ocdaori wlisa
Tu iqneboda. ukve aRvniSneT, rom d'artanianis maxvili mzera mswrafl amCnevda
yovelgvar wvrilmans. erTi Sexeda da maSinve dainaxa, rom etlSi lamazi
axalgazrda qali ijda. didi STabeWdileba moaxdina am qalis silamazem masze, miT
ufro, rom es silamaze sruliad ucxo iyo samxreTelTaTvis, sadac aRizarda Cveni
d'artaniani. es iyo fermkrTali qali, qera, didroni daxuWuWebuli dalalebi
mxrebze scemda, cisferi mibnedili Tvalebi, vardisferi Rawvebi da fifqiviT
TeTri xelebi hqonda. qals cxare baasi gaemarTa ucnobTan.
_ maS ase, misi yovladuwmindesoba mavalebs?.. _ Tqva qalma.
_
amwamsve
dabrundeT
ingliss
da
iqidan
maSinve
acnoboT
mis
yovladuwmindesobas, Tu hercogi datovebs londons.
_ sxvas arafers mavalebs? _ hkiTxa mSvenierma mogzaurma qalma.
_ danarCeni davalebani am kolofSia Caketili, romelsac mxolod maSin
gaaRebT, rodesac lamanSs gadaxvalT.
_ Zalian kargi, Tqven raRas gaakeTebT?
_ me parizs davbrundebi.
_ im Tavxed patara biWs ki ar aswavliT Wkuas? _ hkiTxa qalma.
is iyo, pasuxi unda mieca ucnobs, magram manam is pirs gaaRebda, d'artaniani,
romelmac mTlianad moismina es baasi, gareT gamovarda.
_ is patara Tavxedi biWi TviTonve aswavlis Wkuas! _ Sehyvira d'artanianma, _
imedi maqvs, vinc dasasjelia, amjerad veRar gameqceva.
_ veRar gageqcevaT? _ Tqva ucnobma warbebis SeWmuxniT.
_ veRar! nuTu ar SegrcxvebaT qalbatonisa da gaqcevas ikadrebT?
xmlis amoRebas apirebda ucnobi, rodesac qalis xma moesma:
_ ar daiviwyoT, rom sul umciresi dagvianeba saqmes daRupavs!
_ Tqven marTali xarT, _ Sehyvira ucnobma, _ Tqven Tqveni gziT wadiT, me ki Cems
gzas gavudgebi.
Tavi daukra qals da cxens moaxta. amave dros meetlemac moswia cxenebs
sadaveebi da orive mogzaurma Tav-Tavisi mimarTulebiT gaswia.
_ hei! danaxarjs ar gadamixdiT? _ uyviroda sastumros patroni fulis
gadauxdelad gaqceul mis ucnob stumars, romlisadmi pativiscema ucbad zizRad
Seecvala.
_ Sen gauswordi, yeyeCo! _ gadmosZaxa gaWenebuli cxenidan ucnobma Tavis
msaxurs. msaxurma ori Tu sami vercxli gadaugdo sastumros patrons da TviTonac
WenebiT gahyva Tavis batons.
_ ah, is laCari, isa! mxdali, mSiSara! cru aznauriSvili! _ Sehyvira d'artanianma
da axla msaxurs daedevna.
magram daWrili jer kidev imdenad misustebuli iyo, rom ar SeeZlo aseTi
mRelvarebis atana. aTi nabiji arc ki gadaedga, rom yurebma zriali dauwyo,
Tavbru daexva, sisxlis Rrubelma gaurbina Tvalwin da Sua quCaSi daeca yviriliT:
_ laCari! laCari! laCari!
_ marTla rom laCaria, _ uTxra d'artanians sastumros patronma, romelic
aseTi qaTinauriT cdilobda Seerigebina sawyali biWi.
_ mxdalze uaresia! _ butbutebda d'artaniani, _ magram is qali marTla rom
mSveniereba iyo.
_ vin qali? _ hkiTxa sastumros patronma.
_ miledi, _ CaiCurCula d'artanianma da xelmeored wauvida guli.
_ eh, ra gaewyoba? _ iZaxda sastumros patroni, _ ori davkarge, magram es mesame
xom SemrCa, darwmunebuli var, ramdenime dRe mainc darCeba CemTan da TerTmeti
ekiu kargi fulia.
rogorc cnobilia, d'artanians Tavis qisaSi swored TerTmeti ekiu hqonda
darCenili. maspinZeli varaudobda, rom TerTmet dRes mainc iavadmyofebda
daWrili da mis daukiTxavad dReSi TiTo ekius uangariSebda. magram sastumros
patroni angariSSi motyuvda. meore diliT, xuT saaTze d'artaniani wamodga, Tavisi
fexiT Cavida samzareuloSi, moiTxova Rvino, zeTi, rozmarini da kidev ramdenime
Tavi sxvadasxva dasaxelebisa, romlis siam Cvenamde ver moaRwia; gadaSala Tavisi
dedis recepti da imis mixedviT Seamzada malamo, moisva Wrilobebze. TviTonve
sxvis dauxmarebliv icvlida safenebs ise, rom eqimi ar Caria mkurnalobaSi. albaT
marTla uebari wamali iyo im boSa dedakacis malamo, romlis wyalobiT, da
SeiZleba eqimis Caurevlobis gamoc, d'artaniani im saRamosve kargad grZnobda
Tavs, xolo meore dRes diliT sruliad gankurnebuli da janmrTeli iyo.
rodesac d'artanianma daapira Rvinis, zeTis, rozmarinisa da sxvaTa safasuris
gadaxda, romelic misi erTaderTi danaxarji iyo, vinaidan igi mkacr dietas icavda,
aRmoCnda, rom (Tu sastumros patronis fics davujerebT), mis cxens samjer ufro
meti SeeWama, vidre es mosalodneli iyo. d'artanianma xeli jibeSi Caiyo da
amoiRo Tavisi gaxunebuli xaverdis qisa, romelSic TerTmeti ekiu aRmoCnda, xolo
baton de trevilisadmi miwerili werili sadRac gamqraliyo.
9
10
11
12
13
14
15
16
_ aRar Rirs? ase ggonia? aRar Rirs! _ ganagrZo porTosma, _ krints nuRar
davZravT! eSmakma dalaxvros! Tqven Zalian swrafad akeTebT daskvnebs! rogor?
kardinali kacsa gzavnis didebulis dasazveravad, viRac moRalatis saSualebiT
iparavs mis miwer-moweras; am jaSuSis daxmarebiTa da moparuli werilebis
wyalobiT Tavs hkveTen Sales im saSineli cilismwamebluri sababiT, TiTqos mas
surda moekla mefe da dedofali misi umcrosi ZmisaTvis mieTxovebina. aravin
araferi icoda am bneliT moculi istoriis Sesaxeb; Tqven es ambavi guSin gviambeT
da amiT yvelani davkmayofildiT. magram dRes, rodesac jer isev braziT gviduRs
guli am saSinelebis gamgoneT, Tqven ambobT: `aRar Rirs amaze laparakio!~
_ maS, visaubroT magaze, raki ase gsurT, _ upasuxa mSvidad aramisma.
_ im roSfors, _ Sehyvira porTosma, _ me rom ubedur Sales mejinibe
vyofiliyav, Sav dRes davayenebdi!
_ samagierod, Tqven Sav dRes dagayenebdaT wiTeli hercogi, _ upasuxa aramisma.
_ oho, wiTeli hercogio! vaSa, vaSa, wiTeli hercogi! _ Sehyvira porTosma
taSiscemiTa da Tavis qneviT, _ wiTeli hercogi! zedgamoWrilia es saxeli, me
gavavrceleb am saxels, Cemo Zvirfaso, amaSi darwmunebuli brZandebodeT. ra
moswrebuli sityva aqvs aramiss! samwuxaroa, Cemo megobaro, rom ar gahyeviT Tqvens
mowodebas, ra momxiblavi mRvdeli iqnebodiT!
_ o, es droebiTi dayovneba gaxlavT, wuTieri, _ upasuxa aramisma, _ dRes iqneba
Tu xval, mRvdeli viqnebi. aki Tqvenc iciT, porTos, rom jerac ganvagrZob
RvTismetyvelebis Seswavlas.
_ ambobs da kidec aasrulebs, _ Tqva porTosma, _ adre iqneba Tu gvian, anaforas
Caicvams.
_ adre iqneba, adre, _ gauswora aramisma.
_ mxolod raRacas elodeba, manam sabolood gadawyvetdes. rogorc ki
ausruldeba wadili, maSinve anaforas Caicvams, igi samxedro tansacmlis ukan
ukidia ganjinaSi, _ wamoiZaxa erT-erTma muSketerma.
_ mereda, ras elodeba? _ hkiTxa axla sxva muSketerma.
_ elodeba, rom dedofalma taxtis memkvidre misces safrangeTs.
_ amaze nu vixumrebT, batonebo, _ SeniSna porTosma. _ madloba RmerTs,
dedofali jerjerobiT im asakisa brZandeba, rom magasac agvisrulebs.
_ amboben, batoni bukingami1 safrangeTSi brZandebao, _ Tqva aramisma iseTi
cbieri siciliT, rom samarcxvino mniSvneloba misca am TiTqmis ubralo sityvebs.
_ aramis, Cemo megobaro, axla ki Tqven cdebiT. _ Seawyvetina sityva porTosma, _
Tqven xSirad gitacebT enamaxviloba da Sors SestopavT xolme. baton de trevils
rom gaegona Tqveni sityvebi, mis risxvas ver gadaurCebodiT.
_ porTos, Tqven ra, swavla-darigebas mipirebT? _ Sehyvira aramisma da lmobier
TvalebSi cecxlis alma gaurbina.
_ Cemo Zvirfaso, an muSketeri iyaviT, an mRvdeli! an erTi brZandebodeT, an
meore, oRond orive erTdroulad ki ara, _ ganagrZo porTosma, _ ai, Tu gaxsovT,
im dRes aTosmac giTxraT, erTdroulad or cxenze zixarTo. eeh, nu gacxardebiT,
Zaliana gTxovT, usargeblo iqneba Tqveni risxva, xom gaxsovT, raze SevTanxmdiT me,
Tqven da aTosi, qalbaton d'egilonTan daiarebiT da mas earSiyebiT, qalbaton
Sevrezis diswul bua-trasis gulis mogebasac cdilobT. oh, RmerTo Cemo! nu gaamxelT Tqvens bednierebas, aRsarebas aravina gTxovT, Tqveni morcxvoba cnobilia.
magram Tuki TqvenTvisa gaqvT es saTnoeba, maSin mag saTnoebiTve moeqeciT
dedoflis saidumloebasac. mefesa da kardinalze iybedon ramdenic surdeT;
magram dedofali wmindaa da masze Tu ityviT rames, mxolod keTili unda brZanoT
da sxva araferi.
17
_ Tqvenc xom narcisi1 ara xarT, porTos, rom sul Tqveneburad gindodeT
yvelaferi! me Tqven gafrTxilebT, _ upasuxa aramisma, _ xom iciT, WiriviT
mejavreba, Wkuas rom maswavlian, mxolod aTosis darigebebi SemiZlia movismino,
rac SegexebaT Tqven, metad kargi yabiwi gaqvT, magram Wkuis swavlebiT Tavs nu
iwuxebT. Tu movisurveb, mRvdeli viqnebi, manamde ki muSketeri var da, rogorc
muSketers Seefereba, imas vambob, rac minda. amJamad ki minda giTxraT, rom Tavi
momabezreT.
_ aramis!
_ porTos!
_ kmara, batonebo! _ gaisma irgvliv.
_ batoni de trevili elodeba baton d'artanians, _ Seawyvetina yvirili
msaxurma da kabinetis kari SeaRo. am sityvebis gagonebaze sruli dumili
Camovarda, yvela CaCumda, kabinetis kari Ria iyo.
ymawvili gaskoneli mosacdeli oTaxidan muSketerebis kapitnis kabinetSi Sevida
da sixaruli igrZno, rom swored droze gadarCa im ucnauri davis dasasruls.
III
baton de trevilis kabinetSi
Zalian cud gunebaze iyo im dros batoni de trevili, magram mainc Tavazianad
miesalma ymawvilkacs, romelmac TiTqmis iatakamde daxara Tavi. misma bearnulma
kilom Rimili mohgvara muSketerTa kapitans, romelsac gaaxsenda Tavisi
axalgazrdoba da mSobliuri kuTxe; es mogoneba ki yovelTvis tkbil Rimils
hgvris adamians, ra asakisac unda iyos igi. magram miuaxlovda Tu ara mosacdel
oTaxs, d'artanians xeliT aniSna, TiTqos nebasa sTxovda, _ saCqaro saqme maqvs
sxvebTan, jer imaTTan movrCebio, da Ria karSi mkacri, mbrZanebluri da mrisxane
xmiT samjer gasZaxa:
_ aTos! porTos! aramis!
ori muSketeri _ porTosi da aramisi, romlebic Cven ukve gavicaniT, maSinve
CamoSorda mosaubreTa jgufs da kabinetSi Sevida, karebi umal daixura. isini jer
kidev ar damSvidebuliyvnen, magram de trevilis winaSe ise Rirseulad da
darbaislurad eWiraT Tavi, rom d'artanianis aRtaceba gamoiwvies. d'artanians
TiTqmis naxevarRmerTebad eCveneboda es muSketerebi, xolo maTi ufrosi ki WeqaquxiliT SeiaraRebul olimpis mbrZanebel zevsad.
rogorc ki muSketerebi kabinetSi Sevidnen da kari daixura, mosacdel oTaxSi
xelaxali xmauri atyda, romelic, eWvi ar aris, baton de trevilis mier
muSketerebis daZaxebam gamoiwvia. batonma de trevilma samjer Tu oTxjer dahkra
bolTa Tavis oTaxSi da samjer Tu oTxjer SeWmuxnili warbebiT win gauara
porTossa da aramiss, romlebic ise iyvnen gaWimulebi, TiTqos aRlumze ariano.
uceb am ymawvilebis pirdapir SeCerda de trevili, ganrisxebuli Tvali gadaavlo
TaviT fexamde da mrisxaned uTxra:
_ iciT, ra miTxra mefem? _ Sehyvira man, _ didi xnis winaT ki ara, wuxel! ha,
iciT?
_ ara, batono, _ upasuxa mcire dumilis Semdeg orivem erTad, Cven araferi
viciT.
_ magram imedi maqvs, batono, pativs dagvdebT da gvibrZanebT, ra moxda! _
mimarTa aramisma uaRresad zrdilobianad da Tavi moxdenilad daxara.
18
19
20
21
22
d'artanianma jer ara icoda ra sasaxlis Cveulebisa, magram maSinve igrZno, rom
civad miiRes.
_ eh, batono! axla vxedav, ra Zalian did danakliss warmoadgens mamaCemis mier
gamotanebuli sarekomendacio werilis uqonloba, _ Tqva man.
_ marTlac! _ wamoiZaxa batonma de trevilma, _ mikvirs, rom aseT did saval
gzaze ar wamoiReT sarekomendacio werili, Cveni bearnelebis erTaderTi uebari
wamali.
_ wamoviRe, batono, da, madloba RmerTs, Rirseuladac Sedgenili, _ Sehyvira
d'artanianma, _ magram veragulad mompares.
d'artaniani dawvrilebiT mouyva mengSi momxdar ambavs da sul umciresi
damaxasiaTebeli niSnebiT aRuwera ucnobi didebuli. yvelaferi es iseTi gancdiTa
da gulwrfeli simarTliT moaxsena, rom aRtacebaSi moiyvana batoni de trevili.
_ ucnauria swored, _ warmoTqva Cafiqrebulma kapitanma, _ maS, Tqven xmamaRla
maxseneT?
_ diax, batono. ra Tqma unda, didi Secdoma momivida, gaufrTxilebloba, magram
ras izamT, Tqveni saxeli gzaSi faris magivrobas miwevda da Tqven TviTon
gansajeT, ra xSirad vixmardi mas.
didi gasavali hqonda im dros pirferobas da baton de trevilsac iseve
uyvarda igi, rogorc mefesa da kardinals. man ver Seikava Tavi, saxeze
kmayofilebis Rimili moefina, magram es Rimili maleve gaqra da mengis ambavs
daubrunda:
_ erTi miTxariT, im aznauriSvils patara Wriloba xom ar etyoboda saxeze?
_ diax, TiTqos tyviis ganakawriao.
_ lamazi kaci iyo?
_ diax.
_ maRali tanisa?
_ diax.
_ fermkrTali saxisa, SavTmiani?
_ diax, diax, swored is gaxlavT. rogor, Tqven icnobT im kacs, batono? oh, Tu
rodesme vipove da vipovi kidec, geficebiT, Tundac jojoxeTSi daimalos...
_ qals elodeboda? _ ganagrZo de trevilma.
_ yovel SemTxvevaSi, masTan mcire xniT saubris Semdeg saCqarod cxens moaxta
da gaqusla.
_ xom ar iciT, raze laparakobdnen?
_ man kolofi gadasca qals. uTxra, rom kolofSi iyo saWiro darigebani da
sTxova, londonSi misvlamde ar gaexsna.
_ ingliseli iyo is qali?
_ miledis eZaxda.
_ is aris! _ waiCurCula de trevilma, _ is aris! me ki isev briuselSi megona.
_ oh, batono! _ Sehyvira d'artanianma, _ Tuki iciT, vin aris is kaci, mibrZaneT
misi vinaoba, sadauroba da mere Tqveni aRara minda ra, aRarafriT SegawuxebT.
oRond misi javri amoviyaro da muSketerobazedac uars vityvi.
_ RmerTma dagifaroT! _ Sehyvira de trevilma, _ piriqiT, Tu quCaSi momavali
dainaxoT, Tqven quCis meore mxares gadadiT! erideT, nu SeejaxebiT magisTana sal
kldes, Torem ise dagamsxvrevT, rogorc patara minas.
_ eg ver SemaCerebs! oRond ki Sevxvde sadme!.. _ Tqva d'artanianma.
_ Tuki Cems rCevas inebebT, Zebnas nu dauwyebT im kacs, _ warmoTqva de trevilma.
de trevili ucbad SeCerda, erTma saeWvo fiqrma gauelva TavSi da
eldanakraviviT gaSeSda.
23
vilisagan Cveni datuqsva moismineT, yvelas SeuZlia iseve mogveqces, rogorc igi?
scdebiT, megobaro, Tqven batoni de trevili ara brZandebiT!
d'artanianma maSinve icno Sinisaken mimavali aTosi, romlisTvisac dastaqars
Wriloba ukve Seexvia.
_ garwmunebT, ganzrax ar dagjaxebivarT, _ wamoiZaxa d'artanianma. _ me erTxel
ukve mogixadeT bodiSi da vfiqrob es savsebiT sakmarisia. kidev gimeorebT da
metismetic momdis, patiosnebas geficebiT, Zalian meCqareba da gTxovT gamiSvaT,
Torem me Cemsas veRar mivaRwev.
_ batono Cemo, Tqven zrdiloba ara gqoniaT, getyobaT, Soridan xarT Camosuli,
_ uTxra aTosma da xeli gauSva.
d'artanians sami Tu oTxi safexuri arc ki Caerbina, rom aTosis am sityvebma
ucbad SeaCera.
_ eSmakma dalaxvros! ragind Soridanac ar unda viyo Camosuli, Tqven ver
maswavliT zrdilobas.
_ iqneb kidec gaswavloT! _ miugo aTosma.
_ oh, ase rom ar meCqarebodes, _ Sehyvira d'artanianma, _ da sxvas ar mivdevde...
_ aCqarebulo batono, Cemi devna ar dagWirdebaT, me isec advilad gipoviT.
gesmiT?
_ sad?
_ karmelitebis monasterTan.
_ romel saaTze?
_ SuadRisas.
_ SuadRisas? Zalian kargi, iq dagixvdebiT.
_ ecadeT, ar malodinoT, radgan Tormet saaTsa da TxuTmet wuTze minda eg
yurebi dagaWraT.
_ kargiT, _ miayvira d'rtanianma, _ iq viqnebi, Tormets rom aTi wuTi daakldeba.
man mokurcxla im imediT, rom iqneba kidev dasweoda ucnobs, romelic ise neli
nabijiT midioda, didi gza ar unda hqonoda gavlili.
magram quCis WiSkarTan porTosi idga da guSags esaubreboda. swored erTi
kacis gasasvleli manZili iyo darCenili mosaubreTa Soris. d'artanianis fiqriT,
es farTobi misTvis sakmarisi iqneboda, da maTken isris siswrafiT gaeqana, is iyo,
unda gamZvraliyo, rom qarma porTosis wamosasxami aafriala da Cveni gaskoneli
Sig gaexvia. cxadia, porTosma raRac mosazrebiT qars da d'artanians ar daaneba
Tavisi Cacumlobis es umTavresi nawili. imis magivrad, rom xeli gaeSva
wamosasxamis kalTisaTvis, man Tavisken ise miizida, rom d'artaniani mTlianad
xaverdis wamosasxamSi gaexvia.
d'artaniani ismenda muSketeris lanZRva-ginebas, undoda rogorme gamomZvraliyo
wamosasxamidan, romelic Tvalebze efareboda, gzas nakecebSi eZebda da cdilobda
ise gamosuliyo, rom ar Sexeboda im oqros yabiws, romelsac Cven ukve vicnobT.
magram, rodesac Tvali gaaxila, dainaxa, rom cxviri porTosis mxrebSua, swored im
yabiwze miebjina, romelsac ase ufrTxildeboda.
Cvenda samwuxarod, iseve rogorc mraval nivTs Cvens cxovrebaSi, mxolod
garegnuli brwyinvaleba aqvs, am yabiwsac wina nawili hqonda oqroTi amoqarguli,
xolo ukan kameCis tyavi iyo. porToss saSualeba ara hqonda Zvirfasi yabiwis
SeZenisa, da iZulebuli iyo, mosaCveneblad mxolod winidan moeqargvinebina oqros
ZafebiT.
axla albaT mixvda mkiTxveli, rad sWirdeboda porToss avadmyofobis mogoneba
da sicxian dReSi wamosasxamis tareba.
26
27
30
_ ris nebas?
_ malamo maqvs Wrilobis gansakurnavi, dedaCemma maswavla... uebari wamali
gaxlavT, Cems Tavze gamovcade.
_ mere?
_ mere, batono, darwmunebuli var, Cemi malamo sam dReSi gagimTelebT mxars da...
sami dRis Semdeg, rodesac gankurnebuli iqnebiT... didi siamovnebiT geaxlebiT,
sadac mibrZanebT. _ d'artanianis mier bunebrivad warmoTqmuli es sityvebi TvalsaCinos xdida mis adamianobas da arafriT Crdilavda mis vaJkacobas.
_ patiosnebas geficebiT, batono, es winadadeba Zalian momwons, magram ara
imitom, TiTqos vRebulobde mas, ara! mxolod imitom, rom TqvenSi patiosan
didebulsa vxedav. ase iqceodnen da msjelobdnen karlos didis drois raindebi.
magram, Cvenda saubedurod, didebuli imperatoris epoqaSi aRara varT. Cven baton
kardinalis dros mogvixda cxovreba da dReidan sami dRis ganmavlobaSi Zalian
saidumlodac rom SevinaxoT Cveni SebrZolebis survili, qveyana mainc gaigebs da
yovelmxriv Seecdebian, CagviSalon es Sexvedra... ra vqna, ra daemarTaT im
moyialeebs, ratom arsad Canan? _ Tqva aTosma.
_ Tu saqme gaqvT rame, batono, _ uTxra d'artanianma iseTive moridebiT,
rogoriTac weRan sami dRiT duelis gadadeba SesTavaza, _ Tu geCqarebaT da
survili gaqvT, amwamsve gamistumroT imqveyanas, Zalian damavalebT, Tu ar momeridebiT...
_ ai, kidev mosawoni sityva, _ wamoiZaxa aRtacebiT aTosma da koxtad daukra
Tavi d'artanians, _ sityva, romelsac gonieri kaci ityvis da ara Tavqariani. Zalian
miyvars Tqveni wrTobis kaci, vgrZnob, Tu dRes erTmaneTi ar amovxoceT, SemdegSi
swored sasiamovno iqneba TqvenTan baasi. davucadoT Cems sekundantebs, me saCqaro
ara maqvs ra da Cveni brZolac wesierad moxdeba. magram, ager, erTi maTgani modis!
marTlac, voJiraris quCis boloSi gamoCnda porTosis veeba figura.
_ rogor?! _ Sehyvira d'artanianma, _ Tqveni pirveli sekundanti batoni
porTosia?
_ diax, rao? sawinaaRmdego xom ara gaqvT ra?
_ ara, batono, ara.
_ ager, meorec modis.
d'artaniani iqiT mibrunda, saiTac aTosma miuTiTa, da aramisi icno.
_ rogor?! _ Sehyvira ufro meti gakvirvebiT, vidre pirvelad, _ Tqveni meore
sekundanti batoni aramisi gaxlavT?
_ cxadia, gana ar iciT? Cven uerTmaneTod versada gvnaxavT, muSketerebSi, mefis
razmelebSi, sasaxleSi, qalaqSi yvela gvicnobs am saxeliT: aTosi, porTosi da
aramisi, anu samni ganuyrelni! magram Tqven, mgoni, damaskodan modixarT an podan...
_ tarbidan, _ gauswora d'artanianma.
_ gepatiebaT, ar icodeT es wvrilmani.
_ Zalian saxelebi gqoniaT, batono Cemo, _ uTxra d'artanianma.
amasobaSi porTosic movida. mas yabiwi gamoecvala da wamosasxamic Sin
daetovebina. xeliT miesalma aToss, Semdeg d'artanianisken mibrunda da
gancvifrebuli darCa.
_ ah, ah, ah, _ Sehyvira gakvirvebulma porTosma, _ es ra ambavia?
_ ra ambavi unda iyos? brZolas vapirebT me da es ymawvili kaci, _ upasuxa
aTosma da xeliT d'artanianze aniSna.
_ mec unda SevebrZolo mas! _ daiZaxa porTosma.
_ mxolod pirvel saaTze, _ daumata mSvidad d'artanianma.
_ mec brZolas vapireb am axalgazrdasTan, _ Tqva aramisma, romelic, is iyo,
mivida da yuri mohkra maT baass.
32
35
37
bikara da ori kidev sxva wasdgomodnen. cxadia, isini ar daadgebodnen am gzas, avi
ganzraxva rom ar hqonodaT da kanonis darRveva ar ndomebodaT.
_ aha! mivxvdi, mivxvdi, _ Tqva mefem, _ eWvi ar aris, rom dueli hqondaT
daniSnuli da swored TviTon midiodnen sabrZolvelad.
_ me maT ar vamtyuneb, mefeo, magram Tqven ukeT gansajeT, risTvis unda
wasuliyo xuTi sagangebod SeiaraRebuli mxedari im miyruebuli monastris
mindvrisaken, Tu ara avi ganzraxviT?
_ diax, marTali xarT, trevil, marTali xarT...
_ diax, da rogorc ki dainaxes Tqveni muSketerebi, ucbad Seicvales ganzraxva,
daiviwyes
erTmaneTisadmi
miyenebuli
Seuracxyofa
da
xuTives
Tqveni
muSketerebisadmi mtroba aReZraT. Tqvens yovladudidebulesobas kargad
moexseneba, rom kardinalis razmelebi mosisxle, dauZinebeli mtrebi gaxlavT
Tqveni muSketerebisa, romelnic mefes da mxolod mefes emsaxurebian.
_ marTalia, trevil, marTali, _ Tqva mwared daRonebulma mefem, _ merwmuneT,
Zalian samwuxaroa, rom or banakad aris gayofili mTeli safrangeTi. magram bolo
moeReba yovelive amas, trevil, bolo moeReba. maS, Tqven ambobT, rom kardinalis
razmelebma Cxubi autexes Cems muSketerebs?
_ me imas mogaxsenebT, mefeo, rac moxda, magram ficiT ki ver SemogficavT. Cemze
ukeT Tqven mogexsenebaT, ra Zneli gaxlavT, WeSmaritebis gamorkveva, metadre,
rodesac kacs ar gaaCnia is sakvirveli alRo, romelmac samarTlianobis saxeli
mouxveWa mefe ludoviko mecametes.
_ marTali xarT, trevil. axla es miTxariT, mgoni, martoni ar iyvnen Tqveni
muSketerebi? viRac ymawvili kaci axldaT Tan, ara?
_ diax, mefeo, sami muSketeri gaxldaT, romelTagan erTi daWrili iyo, maT
axlda erTi ymawvili, TiTqmis bavSvi. isini mamacad daxvdnen kardinalis razmis
xuT saukeTeso falavans. oTxi maTgani Zirs dasces.
_ samagaliTo gamarjvebaa! _ Sehyvira sixaruliT Tvalebgabrwyinebulma mefem, _
saxelovani gamarjvebaa!
_ diax, mefeo, iseTive saxelovani gamarjveba, rogoric ses xidze movipoveT.
_ oTxi kaci, maTgan ki erTi daWrili da erTi TiTqmis bavSvi! ase TqviT, ara?
_ jer ymawvili kaci arc ki gaxlavT. TviTonve Careula brZolaSi da ise
didebulad iqceoda Turme, rom, Tu ar gamiwyrebiT, gavbedav da daxmarebasa
gTxovT im ymawvilisaTvis.
_ ra hqvia? vin aris?
_ d'artaniani gaxlavT, mefeo, Cemi Zveli megobris Svili, gaskonelia. Svili im
kacisa, romelic netarxsenebul mamaTqvenTan erTad monawileobas iRebda
religiur omebSi.
_ Tqven ambobT, kargad iqceodao is ymawvili kaci? miambeT dawvrilebiT
yvelaferi, trevil, xom iciT, rogor miyvars omisa da brZolis ambebi.
mefe ludoviko mecametem amayad aiwia ulvaSi da mamaci mxedris ieri miiRo.
_ diax, mefeo, rogorc ukve mogaxseneT, sruliad ymawvili gaxlavT d'artaniani.
jer Tqvens muSketerebSi Sesvla ar Rirsebia da amitom eriskacis tanisamosiT
gaxldaT. kardinalis razmelebma Turme metad ymawvilad scnes da raki
muSketeric ar iyo, sTxoves, iqidan wasuliyo, vidre isini iaraRiT Seutevdnen mis
amxanagebs.
_ hoda, cxadia, trevil, _ Seawyvetina mefem, _ rom maT dauwyiaT Seteva.
_ marTali brZanebaa, mefeo, Zala daatanes. moSordi muSketerebs, wadi aqedano,
mas upasuxia: guliT mec muSketeri var, Tavdadebuli erTguli Cveni mefisa da
amitom mec maTTan vrCebio.
_ yoCaRi biWi yofila! _ CaiCurCula mefem.
38
_ da, marTlac, isic maTTan darCa... sakmaod mZlavri falavani geyolebaT, mefeo...
rogorc gamoirkva, man ise magrad dahkra Jusaks xmali, rom sul cecxls afrqvevs
Turme gabrazebuli kardinali.
_ im biWma daWra Jusaki? _ Sehyvira mefem, _ im ymawvilma? eg SeuZlebelia,
trevil!
_ srul WeSmaritebas mogaxsenebT, mefeo.
_ Jusaki daWra, mTel samefoSi ganTqmuli mofarikave?
_ diax, mefeo, saxelganTqmulmac hpova Tavisze mZlavri mowinaaRmdege.
_ me minda mag Wabukis naxva, trevil, Zalian minda, da Tu daxmareba SesaZlebeli
iqna, siamovnebiT davexmarebi.
_ rodis inebebs Tqveni yovladudidebulesoba mis miRebas?
_ xval SuadRisas, trevil.
_ marto is moviyvano?
_ ara, erTad momiyvaneT oTxive, erTad minda gadavuxado madloba. iSviaTia,
trevil, Tavdadebuli adamianebi da dajildoebuli unda iqnes aseTi Tavdadeba.
_ xval SuadRisas luvrSi geaxlebiT, mefeo!
_ ho, patara kibiT, trevil, patara kibiT! ra saWiroa, kardinalma icodes?..
_ batoni brZandebiT, mefeo.
_ xom iciT, trevil, brZaneba brZanebaa. bolos da bolos, Cveni brZanebiT
akrZalulia dueli.
_ marTalsa brZanebT, mefeo, magram es brZola sruliadac ara hgavs Cveulebriv
duels. ubralo SuriT gamowveuli Cxubi gaxlavT, ris damamtkicebel sabuTad
isic kmara, rom xuTni iyvnen kardinalis razmelebi, sami muSketerisa da
d'artanianis winaaRmdeg.
_ marTalia, _ daeTanxma mefe, _ magram ra genaRvlebaT, trevil, mainc patara
kibiT amodiT.
Rimili moeria trevils, magram misTvis isic sakmarisi iyo, rom ymawvil mefes
aRSfoTeba agrZnobina da aamxedra Tavisi mbrZanebeli kardinalis winaaRmdeg.
mowiwebiT gamoeTxova da Sinisken gaeSura.
im saRamosve acnoba samive muSketers, rom pativi hqondaT saxvaliod mefesTan
miwvevisa, magram isini didi xania rac mefes icnobdnen da amitom maTSi didi
mRelvareba ar gamouwvevia am miwvevas. d'artaniani ki, Tavisi gaskonuri warmodgeniT, masSi xedavda Tavisi sicocxlis bednierebas. oqros sizmrebSi gaatara
mTeli Rame. meore dRes, jer dilis rva saaTic ar iyo, rom is aTosTan Sevarda.
aTosi Cacmuli da saxlidan gasasvlelad gamzadebuli daxvda. mefesTan
SuadRisas unda misuliyvnen da, raki dro hqondaT, porTosis da aramisis
TanxmobiT, gadawyvites, luqsemburgis Tavlebis axlos mdebare duqanSi CogburTis
saTamaSod wasuliyvnen. d'artanianic, aTosis miwveviT, maT gahyva. Tumca ar icoda
es TamaSi, magram amiT undoda moekla dro dilis cxra saaTidan SuadRemde.
porTosi da aramisi adre misuliyvnen da ukve TamaSobdnen. yovelgvar moZrav
TamaSobebSi daxelovnebulma aTosma d'artaniani gverdiT moiyena da amxanagebis
sawinaaRmdego mxares dadgnen, magram pirvelsave moZraobaze, miuxedavad imisa, rom
marcxena xeliT TamaSobda, igrZno, rom Wriloba jer ar miscemda aseTi varjiSis
saSualebas. oris winaaRmdeg marto darCenilma d'artanianma, rogorc metad
gamoucdelma, uari ganacxada TamaSis wesierad Catarebaze, amitom mxolod burTs
esrodnen da qulebs ar uTvlidnen, magram porTosis herkulesiseburi xeliT
gatyorcnilma erTma burTma ise axlos gauara saxesTan, rom maSinve mefesTan
misvla moagonda.
`kidev kargi, amcda burTi da Sig cxvir-pirSi ar momxvda, Torem mefesTan
dasisxlianebuli Tav-piriT ver mividodi da audiencia CameSleboda~, _ gaifiqra
39
_ cudad aris Cveni saqme, _ Tqva siciliT aTosma, _ etyoba, dRes ver gveRirseba
jildo Cveni raindobisaTvis.
_ aT wuTs aq damicadeT, _ sTxova batonma de trevilma, _ Tu aTi wuTis Semdeg
ar gamogxedeT, Cems sasaxleSi dabrundiT. mets nuRar momicdiT, radgan unayofo
iqneba Tqveni lodini.
aTma... TxuTmetma... ocma wuTma gaiara am lodinSi, magram kapitani arsad Canda.
Sewuxebulma oTxma megobarma sasaxlisaken gaswia. ar icodnen, ra moelodaT.
batoni de trevili gabedulad Sevida mefis kabinetSi. marTlac, Zalian
ganrisxebuli ixila misi yovladudidebulesoba, savarZelSi Camjdari, maTraxsa
scemda Tavis yelian waRebs. batoni de trevili mainc imedianad iyo da Cveulebisamebr moikiTxa mefe.
_ Zalian cudada var, batono, Zalian cudad, _ upasuxa mefem, _ metad mowyenili
gaxlavar.
marTlac, es iyo ludoviko mecametis usaSinelesi avadmyofoba. igi xSirad
dauZaxebda xolme romelime kariskacs, fanjarasTan miiyvanda da sTxovda: modiT,
batono, erTad moviwyinoT.
_ rogor? nuTu mowyenili brZandebiT, mefeo? _ gaikvirva batonma de trevilma,
_ gana dRes sanadirod ar brZandebodiT?
_ didi siamovnebaa?! gadagvarebas ganicdis yvelaferi da garwmunebT, aRarc ki
vici, nadiri ar tovebs Tavis kvals Tu ZaRlebma dakarges ynosva. bukiT davdevdiT
irems, eqvsi saaTi vdieT, manam saimedo adgils movimwyvdevdiT, da rodesac imedi
mogveca, versad wagvivao, sen-simonma sayviri moamzada, rom gamarjvebis hangiT
davmtkbariyaviT, swored am dros, ucbad, piri ibrunes ZaRlebma da nukrs
gamoudgnen. ai, naxavT, imdens izamen, rom maiZuleben, oTxfexze nadirobac
moviSalo, iseve, rogorc frinvelze momaSlevines. ah, Zalian ubeduri mefe var,
Cemo de trevil! erTaderTi Savardeni myavda da isic guSinwin momikvda.
_ marTlac, samwuxaro gaxlavT, mefeo, mesmis Tqveni sasowarkveTileba. swored
didi ubedurebaa. magram, vgoneb, kidev mravlad unda gyavdeT Savardeni da qori.
_ magram kaci ver miSovia, rom gamiwvrTnas isini, nel-nela qrebian bazierebi.
vfiqrob, marto meRa davrCi nadirobis xelovnebis mcodne. Cems Semdeg, vgoneb,
mTlad moispoba nadiroba. da adamiani mxolod xafangiT, kakanaTiT da saregveliT
daiwyebs cxovelTa xocvas. netavi dro mainc mqonoda, rom mowafeebi amomerCia da
meswavlebina! magram vin maRirsebs mocaleobas! sul Tavs damtrialebs batoni
kardinali da erTi wamiT mosvenebasac ar maZlevs. gamibams baass, es espaneTi, es
avstria, es inglisi... ho, marTla! kardinalis xsenebam momagona: batono de trevil,
samduravs gicxadebT Tqveni mefe!
karga xania rac am biZgs eloda batoni de trevili. igi Zalian kargad icnobda
ludoviko mecametes. rogorc ki daiwyo mefem moTqma, maSinve mixvda kapitani, rom
es wuwuni da mwuxareba am Temaze sasaubrod sakuTari Tavis erTgvari gamxneveba da
waqezeba iyo.
_ netavi ra iseTi ubedureba damemarTa, rom Tqveni yovladudidebulesobis
samduravi davimsaxure? _ mimarTa batonma de trevilma iseTi ieriT, TiTqos
usazRvrod gancvifrebuli yofiliyo.
_ gana ase asrulebT Tqvens valdebulebas? _ ganagrZo mefem ise, rom pirdapir
ar epasuxa de trevilis kiTxvaze. _ gana imisaTvis dagniSneT Cemi muSketerebis
kapitnad, rom Cemi mcvelebi adamianebs xocavdnen, oromtrials ayenebdnen mTel
ubanSi da cecxlis wakidebas uqaddnen parizs? Tqven amaze arafers macnobebT?
Tumca, eWvi ar aris, metad avCqardi sayveduris gamocxadebaSi. darwmunebuli var,
ukve dapatimrebulni arian mSvidobianobis damrRvevni da Tqvenc imitom
SewuxebulxarT, rom damnaSaveebis samarTalSi micema macnoboT.
44
46
yofila safrangeTSi adamiani, romlis Sesaxeb gabedviT SeiZleba vTqvaT is, rac me
movaxsene wuxel mefes.
_ kargiT, kargiT! _ gamosZaxa mefem, romelmac kargad gaigona or karSua
Tqmuli qaTinaurebi: _ oRond kargad CaagoneT, de trevil, Tqveni guliTadi
megobrobis msurvels, rom mec Zalian msurs baton de la tremulis guliTad
megobarTa ricxvs vekuTvnode, Tumca is gamirbis, moagoneT, TiTqmis sami weliwadi
sruldeba, rac arsad minaxavs da Tu naxva minda, msaxuri unda vaaxlo da
davibaro. Cem magivrad es yvelaferi uTxariT, radgan amgvars arafers unda
brZanebdes TviTon mefe.
_ gmadlobT, mefeo, _ moaxsena batonma de la tremulma. _ nu daiviwyebs Tqveni
yovladudidebulesoba, rom Tqveni guliTadi, erTguli mosamsaxureni isini ki ar
arian, visac yovelTvis TqvenTana xedavT mTeli dRis ganmavlobaSi, rasakvirvelia,
me amas baton de trevilis Sesaxeb ar vlaparakob.
_ ah, maS, Tqvenc gaigoneT Cemi naTqvami? miT ukeTesi, batono, miT ukeTesi, _
uTxra mefem da karebTan mivida. _ ah, Tqvena xarT, trevil? sad arian Tqveni
muSketerebi? guSinwin gTxoveT, mogeyvanaT da geCvenebinaT, ratom ar momiyvaneT?
_ qveviT gaxlavan, mefeo: Tu nebas momcemT, la Sene Cava da amoiyvans.
_ diax, diax, axlave amovidnen, sadacaa rva saaTi Sesruldeba, cxraze ki
stumars moveli. maS, mibrZandiT, hercogo, da icodeT, kvlav gvinaxuleT, SemodiT,
trevil.
batonma de la tremulma Tavi daukra da gamoeTxova. kibeze sami muSketeri da
d'artaniani Sexvda, romlebsac la Sene miuZRoda.
_ mobrZandiT, Cemo gmirebo, _ dauZaxa mefem, _ mobrZandiT, minda kargad
dagtuqsoT.
muSketerebi mefes miuaxlovdnen da mowiwebiT miesalmnen, d'artaniani maT ukan
misdevda.
_ ra eSmaki gexmarebaT, _ ganagrZo mefem. _ rom oTxma kacma am or dReSi
mwyobrs gamoakeliT yovladuwmindesobis Svidi razmeli? metismeti mogdiT,
ymawvilebo, metismeti! ase rom mihyveT, misi yovladuwmindesoba iZulebuli iqneba,
sam kviraSi ganaaxlos Tavisi razmi, da mec iZulebuli viqnebi, mkacrad
avasrulebino Cemi brZanebani, erTi rom iyos, isic SemTxveviT, arafers vityvi,
magram Svidi kaci or dReSi! metismetia, ymawvilebo, metismetia!
_ swored amitom geaxlnen, mefeo, rom bodiSi moixadon Tqvens
yovladudidebulesobasTan. xom xedavT, mefeo, rogor Sewuxebulni gaxlavan, ar
ician, rogor moinanion es uneburi codva.
_ Sewuxebulni arian da ar ician, rogor moinanion? hoo? ra vqna, rom ver
mivndobivar maT pirmoTne saxes, metadre imas, ager ukan rom atuzula, gaskoneli,
aqeT mobrZandiT, batono!
mixvda d'artaniani, rom mas exeboda mefis sityva, da imedmixdilma win waiwia.
_ aki ymawvili kaciao? ymawvili ki ara, batono de trevil, namdvili bavSvia.
bavSvi, namdvili bavSvi! am pataram Cahkra ise magrad Jusaks Tavisi xmali?
_ bernaJus ki orjer Cahkra, kidev ufro marjved.
_ marTla?
_ diax, mefeo, garda amisa, am ymawvils rom ar waerTmia CemTvis bikara, ara
mgonia, dRes aq gxlebodiT da usazRvro erTgulebiT da pativiscemiT
mivsalmebodi Cems mefes, _ miugo aTosma.
_ maS, xorcSesxmuli qaji yofila es Tqveni bearneli, namdvili qaji, ha, batono
trevil? am saqmeSi mravali qurTuki gaexvriteba da xmalic bevri daemtvreva.
gaskonelebi ki Zveleburadve Raribebi arian, ara?
47
_ unda mogaxsenoT, mefeo, rom gaskoniis mTebSi jer kidev ar upoviaT oqros
zodebi, Tumca, saca samarTalia, didi xania am saswauliT unda daejildoebina
RmerTs isini im samsaxurisaTvis, rac maT iseTi TavganwirviT gauwies netarxsenebul mamaTqvens da sarwmunoebas.
_ sxva sityviT rom vTqvaT, gaskonelebs mouniWebiaT CemTvis mefoba, ara, trevil,
vinaidan me var Svili mamaCemisa? Zalian kargi, Cemda sabednierod, agre iyos, me
uars ar vambob. la Sene, wadiT, sul gadmoabruneT Cemi jibeebi, iqneba rogorme
moagrovoT ormoci pistoli da aq momitaneT, axla ki, ymawvilo, gulze daideT
xeli da miambeT saqmis viTreba!
d'artanianma dawvrilebiT moaxsena Tavisi guSindeli Tavgadasavali: rogor
gaukrTa sixaruliT Zili imis gamo, rom SuadRisas mefes unda xleboda, da sami
saaTiT adre mivida Tavis amxanagebTan sasaxleSi wasasvlelad, rogor wavidnen am
sami saaTis mosaklavad CogburTis saTamaSod; rogor SeSinda, saxeSi ar
moxvedroda burTi, ris gamoc masxrad aigdo bernaJum, romelmac sasikvdilo
WrilobiT moinania Tavisi dacinva; Semdeg rogor Caerivnen brZolaSi baton de la
tremulis msaxurebi da kinaRam cecxliT daawvevines misi sasaxle, rodesac
TviTon batonma de la tremulma sruliad ara icoda ra am saqmisa.
_ ase, ase, _ CurCulebda mefe, _ swored ase miambo batonma de la tremulma
Tqveni brZolis ambavi. sawyali kardinali! Svidi kaci or dReSi! mere sul
saukeTesoni! kmara, batonebo, geyurebaT? kmara! ferus quCa gaxsovdaT da misi javri
amoiyareT xom? maS,axla kmayofilni unda iyoT.
_ Tqveni morCilni gaxlavarT, mefeo, Tu Tqven kmayofili brZandebiT, _ miugo
de trevilma.
_ diax, me kmayofili var, _ miugo mefem, la Senes erTi muWa oqro gamoarTva da
d'artanians xelSi Cauyara, _ ai, ymawvilebo, imis dasamtkiceblad, rom me
kmayofili var.
imxanad Tavmoyvareoba da ampartavnoba ise ar iyo gavrcelebuli, rogorc Cvens
droSia. patiosani kaci xelidan xelSi iRebda mefisagan fuls da srulebiTac ar
grZnobda amaSi Tavis damcirebas. d'artanianmac, uaris uTqmelad jibeSi
CaiCxriala ormoci pistoli. Tan mefes guliTadi madloba moaxsena.
_ maS, ase, _ Tqva mefem da saaTs Sexeda, _ maS, ase, axla ukve cxris naxevari
yofila da SegiZliaT mibrZandeT, rogorc giTxariT, cxra saaTze viRacas veli.
didi madloba Tqveni erTgulebisaTvis, batonebo! maS, momavalSic aseve mqondes
Tqveni imedi?
_ oh, mefeo, _ Sehyvira erTxmad oTxma amxanagma, _ mzad varT, nakuw-nakuwad
viqceT Tqveni keTildReobisaTvis.
_ Zalian kargi, magram uvnebelni darCiT, TqvenTvisac emjobineba da CemTvisac
sasargebloni iqnebiT. trevil, _ mimarTa neli xmiT kapitans, rodesac ymawvilebi
gavidnen, _ vinaidan muSketerebSi adgili ara gaqvT, garda amisa, Cvenve davadgineT,
rom mis rigebSi SesvlisaTvis saWiroa ori wlis samsaxuri sxva romelime razmSi,
es ymawvili jer Tqveni qvislis, baton de zesaris razmSi miaRebineT. ah, RmerTo
Cemo, trevil, rom icodeT, rogor mixaria, kardinalis daRrejili saxe rom
warmomidgeba. gacofdeba, magram CemTvis sul erTia, me marTali var.
mefe xelis qneviT gamoesalma de trevils, romelmac Tavi daukra da gavida.
gareT baton de trevils Sexvdnen Tavisi gmirebi, romlebic d'artanianis mier
miRebul saCuqars, ormoc pistols iyofdnen.
kardinali,rogorc mefem Tqva, marTla cofsa yrida; ise iyo Sewuxebuli, rom
rva dRis ganmavlobaSi mefes qaRaldsac aRar eTamaSeboda. is ki yuradRebas ar
aqcevda am gaSmagebas. saamuri, momxiblavi RimiliT Sescqeroda da sadac
Sexvdeboda, uTuod alersiani xmiT hkiTxavda:
48
49
erT dRes porToss paemani hqonda didebul qalbatonTan da man aToss sTxova
xmali. aTosma xmis amouReblad daicariela jibeebi, moagrova rac Tval-margaliti
moepoveboda: _ qisebi, oqros Zewkvi, beWdebi _ da porToss miarTva, xmalze ki uari
uTxra. _ xmali miWedilia Tavis adgilze da marto maSin daiZvris, rodesac
TviTon misi patroni miatovebs am binas da sxvagan gadavao. am xmlis garda
kedlebze ekida henrix mesamis droindeli didebulis portreti, metad moxdenili
tansacmliT da suliwmidis ordeniT mkerdze. es suraTi ramdenadme hgavda aToss
saxis nakvTebiT, STamomavluri TvisebebiT, da yovelive es imaze miuTiTebda, rom
aTosis winapari unda yofiliyo es didebuli mefis raindi.
da bolos, erTi sagangebod gakeTebuli oqromWedluri yuTi, imave gerbiT,
romelic xmals da portrets hqonda. sadad mowyobil oTaxSi igi daufasebel
ganZad moCanda, aToss yovelTvis jibeSi edo am yuTis gasaRebi. mxolod erTxel,
porTosis TandaswrebiT, gaxsna da sabolood daarwmuna megobari, rom yuTSi
qaRaldebisa da werilebis garda sxva ara iyo ra: albaT, samijnuro werilebi da
mamapapiseuli qaRaldebi.
porToss Zveli samtredis quCaze ekava sakmaod farTo da lamazad mowyobili
oTaxebi. yovelTvis, rodesac igi amxanagebTan erTad gaivlida Tavisi binis
fanjrebTan, sadac erT-erTSi aucileblad idga sazeimo tansacmelSi gamowyobili
muSketoni, zeviT aixedavda xolme, xels aiSverda da megobrebs etyoda: _ ai, Cemi
bina, _ magram arasodes aravis daxvdeboda `Tavis binaSi~, aravis miiwvevda stumrad
da aravin iyo iseTi, rom danamdvilebiT scodnoda, ramdenad Seefereboda Sinauri
mowyobiloba da simdidre am garegan fufunebas.
rac Seexeba aramiss, mas sami patara oTaxi eWira: sastumro oTaxi, sasadilo da
saZinebeli. samive oTaxi pirvel sarTulze iyo moTavsebuli. sawoli oTaxi patara
amwvanebul, maCrdilebel baRSi gadioda da, amave baRis meSveobiT, mas gamvlelis
Tvali vera swvdeboda.
d'artanianis bina Cven ukve viciT da msaxur planSesac vicnobT.
d'artaniani bunebiT Zalian cnobismoyvare iyo, rogorc yvela isini, vinc
intrigis niWiT arian dajildoebulni. man yoveli RonisZieba ixmara, raTa Seecno,
vin iyvnen sinamdvileSi aTosi, porTosi da aramisi, radganac am mogonili
saxelebiT faravdnen isini Tavis namdvil keTilSobilur gvarebs. metadre aTosi,
romelic Soridanve moCanda didebuli gvariSvilis STamomavlad. d'artanianma
porToss mimarTa da aTosis da aramisis warsulis moyola sTxova. Semdeg ki
aramiss porTosis vinaoba hkiTxa.
samwuxarod, porTosma Tavisi gulCaTxrobili megobris cxovrebidan ara icoda
ra imaze meti, rac yvelasTvis ukve cnobili iyo. ambobdnen, rom siyvarulma ar
gaumarTla da saSinelma Ralatma samudamod mouSxama sicocxle, magram ra
Ralati iyo es, aravin icoda.
rac Seexeba porToss, misi namdvili gvari da saxeli, msgavsad misi ori
megobrisa, mxolod batonma de trevilma icoda, xolo misi cxovrebis gacnoba
sulac ar iyo Zneli. es iyo pativmoyvare, mouridebeli. masSi cxadad moCanda misi
adamianoba rogorc gamWvirvale minaSi, da mxolod maSin Secdeboda kaci mis
SefasebaSi, Tu daijerebda yvelafer imas, rasac porTosi Tavis Tavze ikvexnida.
aramiss rom SexedavdiT, ityodiT, amas araviTari saidumloeba ar gaaCniao,
magram sinamdvileSi igi mTlianad saidumloebiT iyo moculi. sxvis ambavs rom
hkiTxavdnen, igi TiTqmis arafers ityoda, xolo saubars sxva saganze gadaitanda,
rodesac Tavis Sesaxeb SeekiTxebodnen. erTxel d'artanianma baasi gauba porTosze
da gaigo, rom viRac hercogis colis guli moenadirebina porToss. imedi mieca
d'aratanians, iqneba Tavisi samijnuro Tavgadasavlebis Sesaxebac miTxraso rame, da
hkiTxa:
51
_ Tqvena, Cemo kargo megobaro, sxvebis samijnuro ambebi mSvenivrad iciT. Tqvens
Tavze raRas ityviT?
_ ukacravad, _ Seawyvetina aramisma, _ me amas vambob imitom, rom TviTon
porTosi meubneba daufaravad. igi xmamaRla gahyviris Tavis ambavs, magram,
damijereT, Cemo keTilo d'artanian, me rom sxva wyarodan vicode, an misganve
mqondes mondobili es ambavi, porTosi Cemze ukeTes moZRvars versad ipovida
aRsarebis dasafaravad.
_ darwmunebuli var, _ daiwyo xelaxla d'artanianma, _ da eWvi ar mepareba, rom
Tqven kargad icnobT didebulebis gerbsa da niSnebs, raSic is moqarguli
cxvirsaxocic damemowmeba, romlis wyalobiTac movaxerxe Tqveni gacnoba.
amJamad ar gajavrebula aramisi, magram Taviseburi mokrZalebiT da alersianad
upasuxa:
_ nu gaviwydebaT, megobaro, rom gadawyvetili maqvs, eklesiis msaxuri gavxde, da
gavurbivar amqveyniuri cxovrebis yovelgvar cTunebas. is cxvirsaxoci, romelic
fexqveS gamomacaleT, CemTvis aravis moucia, igi erT megobars darCa CemTan saxlSi.
cxadia, cxvirsaxoci unda Semenaxa, rom ar Semercxvina megobari da saxeli ar
gametexa im qalisaTvis, romelic mas uyvars. xolo Cems ambavs Tu ikiTxavT, me
sayvareli arca myavs da arc minda myavdes, amaSi mec aTosis brZnul magaliTs
vbaZav, romelsac, agreTve, aravina hyavs.
_ eSmakma dalaxvros! jer xom isev muSketeri xarT da ara mRvdeli?
_ muSketeri droebiTa var, Cemo keTilo, kardinalis sityviT rom vTqvaT, me
Cemda uneburad var muSketeri, guliT ki, merwmuneT, eklesiis mona-morCili var.
Cemi garTobis mizniT aTosma da porTosma CamCxires muSketerebSi. swored im dros,
rodesac mRvdlad kurTxevas mipirebdnen... momivida patara uTanxmoeba erT... magram
ra saWiroa TqvenTvis es Cemi warsuli, Zvirfas dros gakargvinebT tyuilubralod.
_ srulebiTac ara! piriqiT, me Zalian mainteresebs eg ambavi, _ miugo
d'artanianma, _ garwmunebT, amJamad araviTari saCqaro saqme ara maqvs.
_ diax, magram locvani maqvs wasakiTxi! _ upasuxa aramisma, _ garda amisa,
qalbatonma d'egilonma mTxova, ramdenime leqsi unda davwero. Semdeg sent-onores
quCaze var gasasvleli, wiTeli saRebavi unda vuyido qalbaton de Sevrezs. xom
xedavT, Cemo keTilo, rom Tqven Tu ar geCqarebaT, me Zalian bevri saqme maqvs
saswrafod mosagvarebeli.
siyvaruliT CamoarTva xeli aramisma ymawvil amxanags da Tavisi saswrafo
saqmeebis gasarigeblad gaeSura.
ramdens ar ecada, ramdens ar ewvala d'artaniani, magram amaze meti vera gaigo
ra Tavis axal megobrebze. gadawyvita, jerjerobiT amas dasjereboda da momavlis
imedi hqonoda, rom ufro safuZvlian da sarwmuno cnobebs Seagrovebda maTze.
manamde ki aTosi aqilevsad miaCnda, porTosi _ aiaqsad, xolo aramisi _ iosebad.
saerTod ki mxiarulada cxovrobda es oTxi megobari: aTosi TamaSobda da
yovelTvis agebda, magram arasdros erT susac ar isesxebda Tavisi megobrebisagan,
Tumca misi qisa yovelTvis gaxsnili iyo maTTvis. roca fuli ara hqonda da
ndobiT TamaSobda, meore dResve, dilis eqvs saaTze, gamarjvebulis karebTan iyo,
rom wina dRiT wagebuli fuli Caebarebina.
porTosi xSirad ar TamaSobda. mogebis SemTxvevaSi igi Tavxedi da brwyinvale
iyo, wagebisas ramdenime dRis ganmavlobaSi sruliad ikargeboda da mere isev
gamoCndeboda CayviTlebuli, daRvremili saxiT, magram savse jibiT.
rac Seexeba aramiss, is arasodes ara TamaSobda. urigo iyo, rogorc muSketeri
da ufro mosawyeni da autaneli, rogorc stumari. uaress veras warmoidgens
adamiani lxinSi da dros tarebaSi. mas yovelTvis raRac saqme hqonda saCqarod
mosagvarebeli.
xSirad,
rodesac
sufras
usxdnen
megobrebi,
RviniT
52
53
qalaqSi yovelTvis erTad xedavdnen an erTmaneTis mZebnelebs luqsemburgidan sensulpisis moednamde, an Zveli samtredis quCidan _ luqsemburgamde.
amasobaSi baton de trevilis dapirebebic TandaTan sruldeboda. erT mSvenier
dRes mefem ubrZana baton de zesars, mis razmSi Caericxa d'artaniani umcros
razmelad. oxvriT Caicva d'artanianma razmelis tanisamosi, romelsac netarebiT
gacvlida muSketeris samosSi, Tundac aTi wlis sicocxle mieca sarTad. magram
batoni de trevili ori wlis Semdeg hpirdeboda mas am bednierebas, Tan imeds
aZlevda, Tu SemTxveva mogecaT da TvalsaCino ram samsaxuri gauwieT mefes an Tavi
isaxeleT vaJkacobiT, am vadis Semcirebac SeiZlebao.
d'artaniani dasjerda am dapirebas da meore dRes dilidanve Seudga Tavis
razmSi samsaxurs.
axla aTosis, porTosis da aramisis rigi iyo, axla isini iyvnen d'artanianTan
erTad sadarajoze. amgvarad, d'artanianis samsaxurSi miRebiT baton de zesaris
razmma, erTis magivrad, oTxi kaci SeiZina.
VIII
mijnurobis kvanZi
gavida xani da bolo moeRo ludoviko mecametis naCuqar ormoc pistols, iseve
rogorc amqveynad yvelafers aqvs Tavisi sawyisi da dasasruli, da im ubeduri
dRidan did gaWirvebaSi Cavarda Cveni oTxi megobari. jer aTosma Seinaxa karga
xans amxanagebi, Semdeg porToss daawva es movaleoba da manac Taviseburad gaariga
saqme: cota xniT sadRac gaqra da rom dabrunda, mTeli ori kviris ganmavlobaSi
akmayofilebda Tavisi megobrebis yovelgvar moTxovnilebas. bolos aramisis jeric
movida da manac es movaleoba pirnaTlad Seasrula. rogorc TviTon ambobda,
Zalian karg fasad gayida RvTismetyvelebis wignebi da amiT ramdenime pistoli
iSova.
mere, rodesac ufro gaWirda saqme, TavianTi Cveulebisamebr, daxmarebisaTvis
mimarTes baton de trevils, romelmac winaswar misca momavali Tvis jamagiri,
magram miRebuli Tanxa Sors ver waiyvanda sam muSketers, romlebsac uamisodac
mravali vali hqondaT vadagadacilebuli.
bolos, rodesac mTlianad daucarieldaT qisebi, rogorc iyo moagroves rva
Tu aTi pistoli da porToss misces saTamaSod. saubedurod, bedi ar swyalobda im
dros porToss da es fulic waago, zed ocdaxuTi pistolic sxva miayola da
sityva misca, meore dRes gadauxdida.
gaWirvebas SimSili mohyva. damSeulebi, Tavis msaxurebTan erTad, sasadilod
nacnobebTan garbodnen. aramisis mcnebas icavdnen _ manam gaqvs, sTese sadil-vaxSami,
gagiWirdeba _ moimkeo.
oTxjer dapatiJes nacnobebma aTosi da oTxjerve Tan waiyvana megobrebi maTi
msaxurebiTurT. amgvarive eqvsi SemTxveva hqonda porToss da masac Tan dahyavda
megobrebi da msaxurebi. aramisi rvajer miiwvies sadilze nacnobebma. rogorc ukve
mkiTxvelic SeamCnevda, igi iseT adamianTa ricxvs ekuTvnoda, romelsac ar uyvarda
xmauris atexa da saqmiT ki bevrs akeTebda.
rac Seexeba d'artanians, is jer aravis icnobda qalaqSi da mxolod erTxel
miiwvies sauzmeze Tavis Tanamemamule mRvdelTan da sadilad kidev _ razmel
mebairaResTan. Tavisi jariT miadga mRvdels, romelsac sauzmeze ori Tvis maragi
SeuWames. razmelTanac kargad gaumaspinZldnen, magram planSesi ar iyos, ramdenic
unda Wamo, mxolod erTxel gaZRebi.
54
56
58
cotaodeni fuli da kargi mogebac vnaxe, dRes ori-sami aTasi ekiu renta maqvs. ise
rom, Tqven TviTonac xedavT... aha! ager! _ Sehyvira ucbad bonasiem.
_ ra iyo? _ hkiTxa d'artanianma.
_ ai, ai!
_ sada?
_ quCaSi, Tqveni fanjrebis pirdapir, ai, im SesasvlelSi. wamosasxamSi gaxveuli
kaci...
_ is aris! _ Sehyvires erTad d'artanianma da bonasiem. orivem icno saerTo
mteri.
_ axla ki veRarsad wamiva! _ Sehyvira d'artanianma da xmals eca. xmali
qarqaSidan amoiRo da gareT gaiWra.
kibeze mis sanaxavad mosuli aTosi da porTosi Sexvdnen. megobrebma gza misces
da d'artanianic isariviT Casrialda.
_ ra mogeCvena? sad mirbixar? _ Sehyvires erTad aTosma da porTosma.
_ mengeli kacia! _ miaZaxa man da erT wamSi quCaSi gaCnda. d'artanians
ramdenjerme eambna Tavisi megobrebisaTvis mengSi viRac ucnobTan Setakebis ambavi
da lamaz qalTan Sexvedra, romelsac im ucnobma kolofi Caabara da rTuli
davaleba misca.
aTosis azriT, d'artanians albaT Cxubis dros daekarga mamis werili. misi
SexedulebiT, d'artanianis mier aRwerili kaci ar SeiZleboda patiosani ar
yofiliyo da, rasakvirvelia, werilis moparvas ar ikadrebda.
porTosi am ambavSi sul ubralo paemans xedavda, mijnuris mier lamazi
qalisTvis daniSnuls, romelic Sxamad gadauqcia d'artanianma da misma yviTelma
cxenma.
aramisis SexedulebiT, saidumloebiT iyo savse es saqme da saWirod ar miaCnda
misi gamokvleva.
d'artanianis mier saCqarod wamosrolilma orma-samma sityvam maSinve miaxvedra
aTosi da porTosi, sad da risTvis mirboda maTi megobari. cxadi iyo, d'artaniani
daeweoda Tavis ucnobs, xolo Tu dResac dakargavda sadme, bolos da bolos,
mainc Tavis binas mosZebnida da dabrundeboda, amitom maT gza ganagrZes.
oTaxSi aravin daxvdaT. saxlis patrons d'artanianisa da ucnobis Sexvedrisa
SeSineboda. bonasies eWvi ar epareboda, rom aq sisxli daiRvreboda da, Tanaxmad
mis mierve Tavisi guladobis aRiarebisa, gadaewyvita: goneba imitoma aqvs adamians,
rom gansacdels moeridoso.
IX
d'artaniani amJRavnebs Tavis xasiaTs
gamarTlda aTosis da porTosis winaswarmetyveleba: naxevari saaTis Semdeg
d'artaniani, marTlac, dabrunda, axlac, rogorc winaT, sadRac mimaluliyo
ucnobi. ise gaqra, TiTqos cas an dedamiwas Caeylapos.
xelSi amoRebuli xmliT d'artanianma swrafad moirbina yvela axlomaxlo quCa,
magram im ucnobis msgavsic ki aravin Sexvda. bolos is gadawyvita, rac dasawyisSi
unda gaekeTebina: im saxls dabruneboda, romlis karTanac ucnobi idga. daakakuna,
magram aqac amaod Cauara cdam: aTjer Tu Tormetjer dahkra CaquCi kars, magram
saxlidan pasuxi aravin misca. am xmaurma fexze wamoayena mezoblebi, zogma quCis
kari gaaRo, zogma fanjridan gadmoixeda. erTxmiv arwmunebdnen yvelani, rom es
saxli gamoketili iyo da eqvsi Tvis manZilze aravis ecxovra Sig. marTlac. im
saxlis yvela fanjaras darabebi efara.
59
60
is iyo, unda gasuliyo maTi ufrosi, rom d'artanianma mxarze xeli daado da
uTxra:
_ nuTu ise waxvalT,
rom Cems sadRegrZelos ar gadahkravT da Tqvens
sadRegrZelos ar damalevinebT? _ ori Wiqa aavso boJansis RviniT, romelic
bonasies wyalobiT hqonda.
_ did pativs gcemT, batono, da siamovnebiT avasruleb Tqvens brZanebas, _
upasuxa razmis ufrosma.
_ maS, RmerTma gacocxloT, batono... Tqveni saxeli?
_ buarenari.
_ batono buarenaro!
_ icocxleT da idRegrZeleT, Cemo batono! Tqveni saxelic mibrZaneT, Tu
SeiZleba.
_ d'artaniani.
_ icocxleT da idRegrZeleT, batono d'artanian!
_ upirveles yovlisa, _ Sehyvira d'artanianma, TiTqos aRtacebuli yofiliyos
axali sadRegrZeloTi, _ es gaumarjos Cvens mefesa da kardinals!
kargi Rvino rom ara yofiliyo, SeiZleba eWvic Seetana razmis ufross
d'artanianis gulwrfelobaSi, magram iseTi saamo sasmeli iyo boJansis Rvino, rom
d'artaniansac moewona.
_ ra mogividaT, rogor CaidineT es saZagloba? _ mimarTa aRSfoTebulma
porTosma d'artanians, rodesac razmis ufrosi gavida da megobrebi martoni
darCnen.
_ Tavs lafi davisxiT! oTx muSketerTan Sevardes ubeduri, daxmareba sTxovos
da xeli ar gaanZrion?! piriqiT, TviTonve daaWerinon? patiosanma gvariSvilma Wiqa
miukakunos viRac policiels?
_ porTos, _ uTxra aramisma, _ ukve gagafrTxilaT aTosma, rom miamiti xarT da
axla mec amasve gimeorebT. didi adamiani xar, d'artanian, da rodesac baton de
trevilis Tanamdebobas mogcemen, gTxov, Semewio, rom erTi kargi mrevli maRirson.
_ vera gamigia ra, RmerTmani, _ Sehyvira porTosma, _ maS, Tqvenc iwonebT
d'artanianis saqciels?
_ viwoneb da ase? _ upasuxa aTosma, _ piradad me viwoneb da vulocav kidec, rom
ase SesaniSnavad moiqca.
_ ai, kidev ra giTxraT, _ Tqva d'artanianma ise, rom ar Seecada porTosisaTvis
aexsna Tavisi saqcieli. _ gaxsovdeT, yvelani erTisaTvis da erTi yvelasaTvis! es
aris Cveni mrwamsi. ara, batonebo?
_ diax, magram... _ daiwyo isev porTosma.
_ mogveci xeli da daifice! _ Seuties erTad aTosma da aramisma.
amxanagebis magaliTiT damarcxebuli porTosi raRacas buzRunebda, magram mainc
gaSala xeli. oTxma amxanagma erTad gaimeora d'artanianis mier warmoTqmuli fici.
_ yvelani erTisaTvis da erTi yvelasaTvis!
_ Zalian kargi, axla yvelani Sinisaken! _ Tqva d'artanianma ise, TiTqos sul
mbrZaneblobaSi gaetarebina Tavisi dReni, _ icodeT, frTxilad unda viyoT,
dReidan mosisxle mtrad gavixadeT kardinali.
X
Tagvis maxe meCvidmete saukuneSi
64
65
66
_ aqamde mec eWvi mepareboda, axla ki Cemi qmris azrs viziareb. maS, araviTari
eWvi aRar aRZvria sawyal Cems bonasies? araferi daubarebia CemTan?
_ ras brZanebT, qalbatono, piriqiT, amayobda Tqveni erTgulebiT da, metadre,
Tqveni siyvaruliT.
erTxel kidev gadaurbina qalbaton bonasies vardisfer bageze SeumCnevelma
Rimilma.
_ mereda, rogor moaxerxeT gamoqceva? _ hkiTxa gakvirvebulma d'artanianma.
_ cota xniT marto damtoves da mec imiT visargeble. ukve am dilas vicodi, ras
moelodnen Cemi gamtaceblebi. Sevkari zewrebi da fanjridan Zirs daveSvi.
vfiqrobdi, rom qmari Sin damixvdeboda, da mec aqeTken gamoveSure.
_ misi mfarvelobis imedi gqondaT?
_ oh, ara, kargad, vici, rom sawyali kaci me veraviTar mfarvelobas ver
gamiwevda. sxva saqmeSi mindoda gamomeyenebina...
_ ra saqmeSi?
_ oh, es, batono, Cemi saidumloeba ar aris! da arc SemiZlia gavuziaro vinmes.
_ Tumca, ukacravad, qalbatono, _ mimarTa d'artanianma, _ razmeli var, magram
mainc girCevT sirfTxiles. aq arc aris adgili saidumloebis gasandobad.
aramzadebi, romlebic gavaqcie, ukanve dabrundebian javris amosayrelad da
sxvebsac wamoiyvanen. Tu aq davuxvdiT, orive daviRupebiT. marTalia, Cems megobrebs
Sevatyobine, biWi gavaqcie, magram vin icis, Sin dauxvdebodnen?
_ marTalia, marTali! _ Sehyvira SiSiT aTrTolebulma qalbatonma bonasiem\, _
gaviqceT, Tavs vuSveloT, Cqara!
am sityvebiT mivarda d'artanians, mklavSi xeli mohkida da Tan gaiyola.
_ saiT wavideT? _ hkiTxa d'artanianma.
_ jer am saxls movSordeT, aq aris gansacdeli! mere movifiqrebT raimes.
orive gareT gavarda. aRarc ki moagondaT, rom saWiro iyo karis daketva.
saCqarod Caiares mesaflaveebis quCa da sen-sulpisis moedanze gaCerdnen.
_ axla ra vqnaT? _ hkiTxa d'artanianma, _ mibrZaneT, saiT gnebavT, sad
wagiyvanoT!
_ ar vici, ra gipasuxoT, _ miugo qalma, _ ganzraxuli mqonda, Cemi qmari de la
portTan gamegzavna, romlisganac mindoda gamego luvrSi am sami dRis
ganmavlobaSi momxdari ambebi. msurs vicode, saSiSroeba xom ar momelis sasaxleSi
misvliT.
_ me aq ara var? gana me ki ver mival baton de la portTan!
_ rasakvirvelia mixvidodiT, saubedurod, erTi didi dabrkoleba rom ar
gviSlides: bonasies kargad icnoben luvrSi da maSinve SeuSvebdnen, Tqven ki
srulebiT ar gicnoben da karebs mogijaxuneben.
_ erTguli mekare rogor aravin geyolebaT luvris Sesasvlel karebTan, rom
daniSnuli sityvis gagonebaze...
qalbatoni bonasie ymawvilkacs daacqerda.
_ me rom gagandoT daniSnuli sityva, pirobas momcemT, rom mxolod erTxel
gamoiyenebT da maSinve daiviwyebT?
_ patiosan sityvas gaZlevT keTilSobili kacisas! _ upasuxa d'artanianma iseTi
xmiT, rom sabolood moipova qalis ndoba.
_ mjera Tqveni, patiosan ymawvilkacad meCvenebiT da ara mgonia, vcdebode. esec
rom ar iyos, SeiZleba am erTgulebaze iyos damokidebuli mTeli Tqveni
sicocxlis bedniereba.
_ umagisodac yvelafers gavakeTeb imisaTvis, rom sindisierad da TavganwirviT
vemsaxuro Cems mefes da vasiamovno Cems dedofals, _ upasuxa d'artanianma, _ ise
mimsaxureT, rogorc Tqveni guliTadi megobari.
68
69
70
71
75
76
77
_ kidev kargi, rom ar Tqva, batono, piriqiT, CemTan movida da Cumad miTxra:
`amJamad Tavisufleba Sens batons esaWiroeba da ara me. man yvelaferi icis saqmisa
da me ki _ araferio. dapatimrebulad igulisxmeben, is ki Tavisuflad iqneba da
mixedavs Tavis saqmes. sami dRis Semdeg gamovacxadeb Cems vinaobas da iZulebulni
iqnebian, maSinve gamomiSvano~.
_ yoCaR, aTos! swored didebuli gulis kacia, _ waiCurCula d'artanianma, _ ra
qnes im guSagebma?
_ oTxma kacma batoni aTosi waiyvana, oRond ar vici, bastiliisaken Tu forlevekisaken; ori kidev aq darCa saSvelad moyvanil SavmosilebTan, romlebmac
mTlad gadaaqoTes aqauroba da Tan waiRes, rac ki ram qaRaldi ipoves.
Savmosilebi rom Cxrekdnen, is ori karebTan idga da darajobda. rodesac
suyvelaferi gaCxrikes, wavidnen da Ria datoves carieli saxlis kari.
_ porTosi da aramisi?
_ Sin ar damxvdnen da arc aq mosulan.
_ kargi, magram SeiZleba kidevac movidnen, xom daubare, rom aq velodi?
_ diax, batono.
_ maS ase, fexi ar moicvalo aqedan. Tu movidnen, acnobe, rac moxda, da sTxove
`naZvis girCebSi~ damicadon. Sin nu Seiyvan, iqneb Soridan gviTvalTvaleben
jaSuSebi. me baton de trevilTan waval, vuambob Cems Tavgadasavals da Semdeg maT
Sevxvdebi.
_ kargi, batono, _ uTxra planSem.
_ Sen aq unda darCe, geyureba? mxolod ar SeSinde! _ uTxra d'artanianma
gasamxneveblad Tavis msaxurs.
_ arxeinad brZandebodeT, batono, _ daamSvida planSem. _ jer kargad ar
micnobT, Tu movindomeb, mec guladi gaxlavarT, mTavaria, moindomos kacma, esec
rom ar iyos, mec xom pirkandeli var.
_ Zalian kargi, _ mouwona d'artanianma, _ pirkandeli xar? maS sikvdils arCev
da fexs ar moicvli!
_ diax, batono, yvelafers gavakeTeb imisaTvis, rom Cemi erTguleba dagimtkicoT.
_ Zalian kargi, _ ambobda Cumad d'artaniani, _ etyoba, Zalian kargi yofila is
meTodi, romelic am biWis gasawvrTnelad vixmare, Tu Sesaferi SemTxveva meqna,
kvlav gavimeoreb.
mTel dRe-Ramis siaruliT daRlilobis miuxedavad d'artaniani sirbiliT
wavida Zveli samtredis quCisaken.
batoni de trevili Sin ar dauxvda, luvris sasaxleSi darajad myof Tavis
razms Tan gahyoloda.
d'artanianma gadawyvita, luvrSi moxvedriliyo. baton dezesaris razmelis
tanisamosi ecva da fiqrobda, es gamoadgeboda saSvebad.
patara avgustinelebis quCa Caiara, sanapiroTi axal xidze apirebda gasvlas,
rom fiqrma gauelva, boraniT gadaeWra gza, magram mdinaris napirze misvlisas
uneblieT Caiyo jibeSi xeli, _ arc erTi groSi ar edo da, cxadia, ver SeZlebda
gadasvlas. isev genegos quCis aRmarTs ahyva da dofinis quCidan momavali ori
adamiani SeamCnia, erTi kaci iyo, meore _ qali.
qali agebulebiT da garegnobiT qalbaton bonasies hgavda. kaci... _ SeuZlebeli
iyo aq Secdoma, _ kaci aramisi iyo. garda amisa, qals igive Savi wamosasxami esxa,
romelic d'artanianma jer voJiraris quCaze, aramisis fanjarasTan da meored la
harpis karTan naxa.
kidev meti, kacs muSketeris tanisamosi emosa da pirze cxvirsaxoci aefarebina,
qals Tavsaxvevi saxeze CamoeSva, ormxrivi sifrTxile amtkicebda, rom isini
cdilobdnen, aravis SeZleboda maTi cnoba.
78
80
inglisSi dabrunebis nacvlad, dedofals acnoba, rom mis unaxavad parizidan fexs
ar moicvlida.
dedofalma pirvelad gadaWrili uari SeuTvala, magram Semdeg SeSinda, hercogs
ubedureba ar aetexa Tavisi TavisaTvis da amitom gadawyvita, mieRo bukingami da
eTxova misTvis, rom saCqarod gamgzavrebuliyo ingliss. magram swored im saRamos,
rodesac misi naxva daapira dedofalma, moitaces qalbatoni bonasie, mas ki
davalebuli hqonda bukingamis sasaxleSi Seyvana. ise gavida ori dRe, qalbaton
bonasies gza-kvalsac ver miagnes, haerSi Camokidebuli darCa yvelaferi. magram
ganTavisuflebulma qalbatonma bonasiem maSinve de la porti naxa, wesrigSi
moiyvana saqmeebi da, ai, ukve aasrula is gansakuTrebiT pasuxsagebi davaleba,
romelic sami dRiT gadado misma motacebam.
marto darCenili bukingami sarkesTan mivida. sakvirvelad uxdeboda muSketeris
samosi.
hercogi maSin ocdaTxuTmeti wlisa iqneboda. igi samarTlianad iTvleboda
ulamazes didebulad safrangeTisa da inglisis didebulTa Soris da qalebis
ocnebis mamakacs warmoadgenda.
yovlis SemZled, ZlierebiT aRsavsed miaCnda Tavi, rasac ki moiwadinebda,
dauridebliv, pirdapir midioda Sesasruleblad, Tundac iseTi miuwvdomeli
yofiliyo misi mizani da TvalismomWreli, rom sxvisTvis misi fiqric ki mxolod
sigiJe iqneboda, amitom iyo, rom moaxerxa da ramdenjerme naxa turfa da Tan
amparatavani ana avstrieli, Tvali auxvia Tavisi vaJkacuri mSvenierebiT da Tavi
Seayvara.
sarkis win mdgomma JorJ vilers bukingamma gaiswora lamazi qera Tma, romelic
muSketeris quds odnav aewewa, ulvaSi gadaigrixa, sixaruls ver itevda misi guli.
amayma da bednierma imiT, rom axlovdeboda didi xnis nanatri wami, aRtacebuli
imediT Sescina Tavis Tavs.
am dros gaiRo fardis ukan damaluli kari da darbazSi qali Semovida,
bukingamma sarkeSi dainaxa Semosuli d aRtacebulma Sehyvira. es dedofali
brZandeboda!
ana avstrieli maSin ocdaeqvsi-ocdaSvidi wlisa Tu iqneboda, ufro ukeT rom
vTqvaT, im asakSi iyo, rodesac Tavisi mSvenierebis mwvervals aRwevs qali. mixramoxra dedofals qalRmerTisa hqonda; misi mSvenieri Tvalebi, savse lmobierebiTa
da didebulebiT, zurmuxtis sxivebs afrqvevdnen.
vardisferi qvemo tuCi, saerTod, rogorc avstriis mefis Svilebs, odnav win
hqonda wamoweuli, magram es uxdeboda kidec. gaRimebis dros metad kekluci da
momxibvleli iyo, gabrazebis dros mkacr da sastik gamometyvelebas iRebda.
ganTqmuls Tavisi kanis xaverdovnebiT, sakvirveli silamazis xelebi da
mklavebi hqonda. imdroindeli yvela poeti umReroda mis mSvenierebas, rogorc
saswaulebrivsa da Seudarebels. siymawvileSi qera Tma axla wablisferi
gaxdomoda. sapkurmoyrili kululebi saocrad uxdeboda mis saxes.
erT wams eldanacemiviT darCa bukingami, arc erT mejlisSi, arc erT zeimSi,
TiTqmis arsad ar enaxa ana avstrieli ase mSvenieri. ubralo, TeTri satinis kabiT
Semosili metismetad momxiblavi Canda, dedofals Tan dona estefania axlda,
erTaderTi misi maxlobeli espanel qalTagan, romelic gadarCa da sxvebiviT ar
iqna gandevnili mefis eWviT da riSelies devniT.
dedofali ori nabijiT win wardga. _ bukingamma muxli moiyara da mowiwebiT
emTxvia misi kabis bolos, es ise swrafad moxda, rom SemkrTalma qalma ukan
dawevac ki ver moaswro.
_ hercogo! ukve gecodinebaT, rom me ar mibrZanebia TqvenTvis werilis mowera.
81
wamiT mainc martod davrCeniliyavi TqvenTan, maSin Tqven mzad iyaviT, gulwrfelad
geambnaT CemTvis Tqveni ganmartoeba da gulistkivili. Cems xelze iyaviT
dayrdnobili, Tqvens mSvenier Tmasa vgrZnobdi Cems saxeze... oh, dedofalo, dedofalo! Tqven arc ki iciT, raodeni zeciuri netareba da samoTxiseburi bednierebaa
Camaluli erT aseT wamSi! mTel Cems qonebas, sicocxles gavwiravdi, oRond
erTxel kidev vigemo iseTi wami da iseTive tkbili saRamo! radgan im Rames,
qalbatono, im Rames, geficebiT, Tqvenc guliT giyvardiT...
_ diax, milord, SesaZlebelia, momajadoebeli adgili, im saRamos mSveniereba,
Tqveni momxiblavi mzera da aTasi ram, romelic erTad ikribeba xandaxan sabralo
qalis dasaRupavad, im sabediswero Rames erTbaSad Semomexvia. magram xom naxeT,
milord, umalve dedofali movida Zalmixdili qalis saSvelad. jer erTi sityvis
meti arc ki geTqvaT siyvarulze, magram vgrZnobdi, rom metsac gabedavdiT, da
amitom maSinve movuxme Cems mxleblebs.
_ ho, diax, diax, marTalsa brZanebT, sxva siyvaruli rom yofiliyo, da ara Cemi,
ver gauZlebda mag gansacdels. magram Cemi siyvaruli ufro mgznebare da ukvdavi
gamovida im gansacdelidan. Tqven gegonaT, rom gameqceodiT, raki parizs
CabrZandebodiT. Tqven gegonaT, rom ver gavbedavdi Tavi damenebebina im
saunjisaTvis, romelic Cemma mefem momabara? Calis fasad ar miRirs, qalbatono,
qveynis saunje da mTeli qveynis mefeebi! erTi kviris Semdeg davbrundi, qalbatono,
da ukve aRara gqondaT ra CemTvis saTqmeli. sazogadoebrivi mdgomareobis
dakargvas miqadda es wadili. erTxel kidev, erT wams kidev menaxeT, rogorme,
Tqveni xelis Sexebac ki ver movaxerxe da vgrZnobdi, rom mapatieT, raki ixileT
Cemi sinanuli da morCileba.
_ diax, magram ciliswamebam gamoiyena mTeli es siSmage, romelSic me araferi
brali ar mimiZRvis, es Tqvenc kargad iciT, milord, saSineleba dagvawia baton
kardinalis mier gamZvinvarebulma mefem. gandevnil iqna qalbatoni de verne,
gadaasaxles piutanJi, aiTvaliswunes qalbatoni de Sevrezi da rodesac Tqven
moisurveT safrangeTSi elCad dabruneba, TviTon mefe, es ar unda daviviwyoT,
milord, TviTon mefe gamovida amis winaaRmdeg.
_ diax, dedofalo, da Zviradac daujdeba safrangeTs Tavisi mefis es
winaaRmdegoba... omiT gadavaxdevinebT samagieros. aRar SemiZlia me Tqveni naxva,
qalbatono, Zalian kargi! samagierod, me minda, rom yoveldRe gesmodeT Cemi saxeli.
rogor ggoniaT, dedofalo, ra mizani unda hqondes Cems misvlas da laroSelel
protestantebTan SeTanxmebas, romelic me maqvs ganzraxuli? erTaderTi _ netareba
Tqveni naxvisa, me imedi ara maqvs SeiaraRebuli xeliT movaRwio parizamde. es
kargad vici, magram am oms SeiZleba Sedegad dazaveba mohyves, zavs Cveni qveynis
warmomadgeneli dasWirdes da warmomadgenelic me viqnebi. maSin ki veRar gabedaven
Cems winaaRmdeg xmis amoRebas, davbrundebi parizs, Tqven gnaxavT da erT wams mainc
vigrZnob bednierebas. marTalia, ramdenime aTasi kaci Seswiravs Tavis sicocxles
Cems bednierebas, magram ra menaRvleba? me marto is minda, rom Tqven gxedavdeT!
iqneb marTla siSmage da sigiJe iyos Cemi wadili, magram erTi mibrZaneT, gana
SeiZleba sxvac iyos sadme qali, rom aseTi gagiJebuli mijnuri hyavdes? gana
SeiZleba sxvac yofiliyo sadme dedofali, rom aseTi Tavdadebuli mona hyoloda?
_ milord, milord! iseTi garemoebani mogyavT Tqvens gasamarTleblad, rom
piriqiT, Tqvenve gamtyuneben. Tqven mier siyvarulis dasamtkiceblad motanili
sabuTebi, milord, danaSaulebrivia.
_ es imitom, qalbatono, rom Tqven ar giyvarvarT! rom giyvardeT, sul sxva
TvaliT SexedavdiT Cems naTqvams, Tqven rom giyvardeT, oh, rom giyvardeT,
metismeti bedniereba meweoda da gavgiJdebodi. eh, qalbatono, de Sevrezi, romelic
83
_ diax...
_ maS, raime saxsovari mainc miboZeT, Tqveni sakuTreba, patara nivTi, niSnad
Tqveni Sewyalebisa, romelic damarwmunebs, rom sizmari ar iyo yovelive es. beWedi,
Zewkvi, farRuli... romlis tarebac SemeZleba.
_ waxvalT ki? waxvalT, rom mogarTvaT saxsovari?
_ diax.
_ maSinve?
_ diax.
_ gaxvalT safrangeTidan? inglisSi dabrundebiT?
_ diax. geficebiT.
_ maS, cota momiTmineT.
dedofali Tavis oTaxSi Sevida da maSinve gamobrunda, xelSi xis patara,
vardisferi kolofi eWira, romelzedac oqroTi iyo moWedili misi monograma.
_ inebeT, milord, _ uTxra bukingams, _ inebeT, gqondeT Cems saxsovrad.
bukingamma CamoarTva kolofi da xelmeored daeSva muxlebze.
_ Tqven dampirdiT, rom waxvidodiT, _ moagona dedofalma.
_ dagpirdiT da kidec waval. xeli miboZeT, qalbatono, Tqveni xeli, da waval.
dedofalma xeli gauwoda, Tvali daxuWa, meore xeliT estefanias daeyrdno,
radgan grZnobda, rom cota kidev da _ Ronemixdili Zirs daeSveboda.
xarbad daewafa bukingami am mSvenier xels, mere wamodga da moaxsena:
_ eqvs Tveze adre, Tu mkvdari ar viqeni, usaTuod gnaxavT, Tund qveynis
aforiaqeba damWirdes amisaTvis.
da Tavisi dapirebis erTguli, igi swrafi nabijiT karisaken wavida.
derefanSi mas Sexvda qalbatoni bonasie, romelmac imave sifrTxiliT,
mSvidobianad gaiyvana bukingami sasaxlidan.
XIII
batoni bonasie
mTel am ambavSi, amas albaT Cveni mkiTxvelic SeamCnevda, monawileobda erTi
pirovneba, romelzedac, misi metad mZime mdgomareobis miuxedavad, aravin wuxda. es
pirovneba batoni bonasie gaxldaT, sabralo msxverpli siyvarulisa da politikisa, romlebic ase mSvenivrad Cawnuliyvnen erTmaneTSi im raindobisa da
mijnurobis dros.
sabednierod, mkiTxvels iqneb axsovs kidec an SeiZleba aRarc ki axsovdes, rom
Cven SevpirdiT, mxedvelobidan ar davkargavdiT baton bonasies.
dapatimrebuli bonasie pirdapir bastiliis cixeSi miiyvanes da SiSiT
akankalebuli saxlis patroni Camwkrivebul SeiaraRebul jariskacebs Sua
gaatares.
Semdeg erT derefanSi gaiyvanes da naxevrad miwisqveS CaTxril galereaSi
Sevidnen. aq igi jariskacebis uSveri lanZRva-ginebisa da dacinvis sagani Seiqna.
kargad xedavdnen mcvelebi, rom maTi patimari didebulTa wres ar ekuTvnoda, da
amitom ise eqceodnen, rogorc mawanwalas.
daaxloebiT naxevari saaTis Semdeg mdivani movida da brZaneba gasca, batoni
bonasie dasakiTxav oTaxSi waeyvanaT. amiT bolo moeRo mis wamebas. Cveulebriv,
dapatimrebuls iqve dahkiTxavdnen, TavianT sakanSi, magram bonasiesTvis esec ki
daiSures.
85
ori mcveli gauZRva tusaRs. ezo gadaWres da derefanSi Sevidnen, sadac sami
mcveli gaWimuliyo. kari gaaRes da sawyali bonasie dabalWerian oTaxSi Seagdes.
am oTaxis mowyobilobas Seadgenda mxolod erTi magida da skami da erTic batoni
gamomZiebeli. igi skamze dabrZanebuliyo da magidaze dayrdnobili raRacas werda.
orma mcvelma magidasTan miiyvana patimari. gamomZiebelma aniSna, jerjerobiT
zedmetni iyvnen, da isinic moSorebiT dadgnen, ise, rom dakiTxva ar moesminaT.
qaRaldebSi TavCaqindrulma gamomZiebelma Tavi maRla aswia, undoda daenaxa,
visTana hqonda saqme. pirquSi saxis kaci Canda es moxele, cxvirwvetiani,
CayviTlebuli, amovardnili yvrimali, momcro, magram gamgmiravi cocxali Tvalebi
da meliiseburi saxis gamometyveleba hqonda, grZel, moZrav kiserze msajulis
ganieri Savi mosasxamidan amomZvrali Tavi ise qanaobda, rom javSnidan gamomZvrali
kus Tavs mogagonebdaT.
upirvelesad baton bonasies gvari, saxeli, wlovaneba da misamarTi hkiTxes.
patimarmac upasuxa, rom saxelad Jak-miSeli erqva, gvarad _ bonasie,
ormocdaTerTmeti wlis iyo da cxovrobda mesaflaveebis quCa #11-Si.
gamomZiebelma dakiTxvis gagrZelebis nacvlad vrceli sityva wamoiwyo imis
dasasabuTeblad, Tu ra saSineli sasjeli moelis im bnel moqalaqes, romelic
gakadnierdeba da politikur saqmianobaSi Caereva. Sesaval sityvas vrceli
ganmarteba miayola, romliTac TvalsaCinod dauxata Zliereba da moRvaweoba
kardinalisa, am qveynis Seudarebeli ministrisa, romelmac yvela warsuli drois
ministri daamarcxa da momavalSi ministrebis cocxal misabaZ magaliTs
warmoadgenda.
dauxata
Zliereba
da
moRvaweoba
kardinalisa,
romlis
mowinaaRmdegeni dausjelad ver gadarCebian.
Tavisi sityvis meore nawilis damTavrebis Semdeg qoriviT daacqerda sawyal
bonasies da urCia, dafiqrebuliyo, gaeTvaliswinebina mis garSemo Seqmnili
seriozuli mdgomareoba.
batoni bonasie wyevlida im dRes, rodesac batonma de la portma urCia, misi
naTluli SeerTo, da metadre im dRes, rodesac dedoflis moaxled waiyvanes misi
coli. baton bonasies erT-erT damaxasiaTebel Tvisebas, metismet Zunwobasa da
samrcxvino laCrobasTan SeerTebuls, Rrma egoizmic Seadgenda.
marTalia, baton bonasies uyvarda Tavisi mSvenieri axalgazrda coli, magram
meorexarisxovani iyo misTvis es grZnoba da SeuTavsebeli misi xasiaTisaTvis.
erT wams daufiqrda bonasie mosmenil sityvebs da Semdeg civad mimarTa
gamomZiebels:
_ garwmunebT, batono gamomZiebelo, Zalian kargad vici, da ufro ukeT, vidre
vinme sxvam; vafaseb baton kardinalis Seudarebel moRvaweobas, romelic, Cvenda
sabednierod, qveynis gamgeblad mogvevlina.
_ marTla? _ hkiTxa eWvianad gamomZiebelma, _ magram Tu es asea, rogorRa moxda,
rom cixeSi amohyaviT Tavi?
_ rogor moxda, ufro ukeT, rad, risTvis, ra davaSave, rom cixeSi Camagdes?
amisi mec araferi gamegeba, batono, da amitom verc pasuxs mogaxsenebT, oRond erTs
vityvi: maincdamainc imitom ar unda vijde cixeSi, rom Segnebulad dameSavebinos
rame baton kardinalisaTvis.
_ rogorc Cans, Tqven didi danaSauli CagideniaT, Torem samSoblos Ralats
rogor dagwamebdnen?
_ samSoblos Ralats?! _ Sehyvira gulgaxeTqilma bonasiem. _ samSoblos
Ralats?! mere rogor gnebavT, rom erT sawyal mewvrilmanes, romelsac WiriviT
sZuls hugenotebi da dasanaxavad ejavreba espanelebi, samSoblos Ralats abralebdnen? dafiqrdiT, batono, yovlad SeuZlebeli gaxlavT aseTi braldeba.
86
87
91
welze xmali ar ertya, magram mainc meomars hgavda da misi jer isev mtvriani
waRebi amtkicebdnen, rom im dRes cxeniT evlo.
es kaci gaxldaT arman-Jan diu plesi, kardinali de riSelie, oRond iseTi ki
ara, rogorsac axla gvixataven xolme: siberiT dauZlurebuls, wamebuliviT
daavadebuls, modunebuli agebulebisas, xmaCaxrinwuls, erT uSvelebel
savarZelSi Camarxuls, TiTqos winaswar kuboSi Cawoliliyos; romelsac TiTqos
mxolod Tavisi WkuiT edga suli da evropasTan brZolas Tavisi dauRalavi
gonebis daZabviT awarmoebda, _ ara, sinamdvileSi im dros igi moxdenili, koxta
raindi iyo, taniT ukve susti, magram suliT Zlieri; im dros erT-erTi yvelaze
SesaniSnavi kaci.
amrigad, pirveli SexedviT igi sulac ar hgavda kardinals da veravinac ver
icnobda mas, Tu adre sadme ar enaxa.
sawyali bonasie iqve karTan aituza, is kaci ki, romelic es aris, axla agiwereT,
iseTi dakvirvebiT Sehyurebda ubedurs, TiTqos cdilobda, warsulic ki amoekiTxa
misi gulis siRrmidan.
_ es aris bonasie? _hkiTxa cota xnis dumilis Semdeg oficers.
_ diax, Tqveno brwyinvalebav!
_ kargi, momeciT es qaRaldebi da dagvtoveT.
oficerma magididan qaRaldebi aiRo, riSelies miarTva, Tavi daukra da gavida.
bonasiem icno es qaRaldebi _ bastiliis cixeSi dakiTxvis oqmebi. buxarTan
mdgomma kardinalma xelSi aiRo qaRaldebi da kiTxva daiwyo. xandaxan Tvals
moaridebda qaRalds da xanjlis wveriviT erWoboda sawyal bonasies TvalSi da
gulSi.
aTi wuTi oqmis wakiTxvas moandoma, aTi wami bonasies sinjvas, da kardinalma
ukve icoda, visTan hqonda saqme.
`es gamofituli Tavi Tavis dReSi ar Careula SeTqmulebaSi, _ waiCurCula
kardinalma, _ magram mainc vnaxoT~.
_ saxelmwifo Ralatsa gwameben, _ uTxra dinjad kardinalma.
_ diax, ukve gamomicxades, Tqveno brwyinvalebav! _ Sehyvira bonasiem da Tan
tituliT mimarTa, romelic weRan oficerma ixmara, - Ralats mwameben, magram
geficebiT, rom me magisi ara vici ra.
kardinalma Rimili Seikava.
_ Tqven SeTqmulebaSi monawileobdiT Tqvens colTan, qalbaton de SevrezTan
da hercog bukingamTan erTad.
_ marTlac, Tqveno brwyinvalebav, me ramdenjerme gavigone eg saxelebi.
_ ram gamoiwvia mag saxelebis xseneba?
_ Cemi coli ambobda, kardinalma riSeliem parizSi Semoityua hercogi bukingami,
rom isic daRupos da, masTan erTad, dedofalico.
_ magas ambobda Tqveni coli? _ Sehyvira gabrazebiT kardinalma.
_ diax, Tqveno brwyinvalebav, me ki vuTxari, rom sisulele iyo amis Tqma, radgan
mis yovladuwmindesobas ar SeeZlo...
_ kmara, gaCumdiT! sulelo! _ Seutia kardinalma.
_ Cemma colmac aseve mommarTa.
_ iciT Tu ara, vin moitaca Tqveni coli?
_ ara, Tqveno brwyinvalebav.
_ magram eWvi gaqvT, ara?
- diax, Tqveno brwyinvalebav, magram Cemi eWvi Zalian iukadrisa gamomZiebelma da
ukve is eWvic aRara maqvs.
_ icodiT Tqveni colis gaparvis ambavi?
92
96
97
rac Seexeba aramiss, man xuTi dRis Svebuleba aiRo da, rogorc ambobdnen,
ruanSi wavida ojaxuri saqmeebis mosagvareblad.
batoni de trevili Tavisi razmelebis mama iyo. vinc unda yofiliyo, yvelaze
ukanaskneli an naklebad cnobilic ki, raki muSketeris tanisamosi emosa, de
trevilis daxmarebisa da Svelis iseTive imedi hqonda, rogoric Tavisi RviZli
Zmisa.
batoni de trevili maSinve wavida sisxlis samarTlis mTavari msajulis
sanaxavad da misi daxmarebiT miagno aTosis sapyrobiles, _ for-levekis cixes.
aTosmac gaiara yvela is mZime gancda, romelic sawyal bonasies TavgadasavalSi
vuCveneT mkiTxvels.
mkiTxveli ukve icnobs bonasiesa da aTosis Sexvedris scenas. aToss im dRemde
ar hqonda gamomJRavnebuli Tavisi vinaoba, eSinoda, d'artaniani ar daiWiron da
saqmec daumTavrebeli ar darCeso. marto im dRes gamoacxada, rom is ar iyo batoni
d'artaniani. amas isic daumata, rom arc baton bonasies icnobda, arc qalbaton
bonasies, rom arc erTi arasodes ar unaxavs da arc dalaparakebia. Ramis aTi
saaTi sruldeboda, rodesac is Tavisi megobris d'artanianis sanaxavad misuliyo
da manamde ki baton de trevilTan sadilad yofiliyo, risTvisac oci mowmis
dasaxeleba SeeZlo. daasaxela kidec ramdenime cnobili pirovneba, sxvaTa Soris,
hercogi de la tremulic.
meore gamomZiebelic, rogorc pirveli, gancvifrebuli darCa am muSketeris
ubralo da mtkice gancxadebiT. didi imedi hqonda, rom aTosze mainc amoiyrida
mxedrebis javrs, romlebic sicocxles umwarebdnen marTlmsajulebis moxeleebs.
magram mowmed dasaxelebuli gvari trevilisa da tremulisa Cafiqrebas da gansjas
moiTxovda.
aTosic, bonasiesaviT, kardinalTan gagzavnes, magram, saubedurod, kardinali
mefesaTn brZandeboda luvrSi.
es swored im dros moxda, rodesac baton de trevils sisxlis samarTlis
msajuli da for-levekis sapatimros ufrosi enaxa, magram aTosi versad epova da
isic mefesTan wasuliyo.
baton de trevils, rogorc muSketerebis kapitans, yovelTvis SeeZlo mefis
sanaxavad Sesvla, ra droc unda yofiliyo.
mkiTxvelma ukve icis, rogor emdureboda mefe dedofals, miT ufro, rom metad
cbierad agulianebda mefes kardinali, romelic amgvar oinebSi qalebs ufro
ejibreboda, vidre kacebs. mefis ukmayofilebis erTi umTavresi mizezTagani iyo
dedoflis megobroba qalbaton de SevrezTan. es ori qali ufro metad awuxebda
mefes, vidre omi espaneTTan, mourigebloba inglisTan da finansuri gaWirveba. mefe
darwmunebuli iyo, rom qalbatoni de Sevrezi exmareboda dedofals ara marto
politikur saqmeebSi, aramed mijnurobis kvanZebSi da samarcxvino siyvarulSic.
kardinalis pirvelive sityvam imis Sesaxeb, rom qalbatoni de Sevrezi, romelic
turSi gadasaxlebuli egulebodaT, parizSi brZanebula mTeli xuTi dRe da am
xnis ganmavlobaSi Tvali auxvevia policiisaTvis, saSineli brazi mohgvara mefes.
Jiniansa da verag mefes mainc surda, rom misTvis ludoviko samarTliani da
ludoviko ubiwo ewodebinaT.
kardinalma isic daumata, rom parizSi Camosvlis garda qalbaton de Sevrezs
miwer-mowera moewyo dedofalTan im saidumlo saSualebiT, romelsac im dros
jadoqrobada sTvlidnen. moaxsena, rom SeTqmulebis kvanZs miagno da male
aRmoaCenda am SeTqmulebis namdvil damnaSaveebs; magram swored im dros, rodesac
dedoflis mier qalbaton de SevrezTan gagzavnili mociquli unda Caegdo xelSi...
erTma muSketerma gabeda mTavrobis winaaRmdegoba da xmalamoRebuli daeria
marTlmsajulebis brZanebis patiosnad aRmasrulebel moxeleebs, romlebsac
98
100
101
102
XVI
aq moTxrobilia, Tu rogor amaod
eZebda zars kancleri segie, raTa winandeburad daereka
SeuZlebelia im STabeWdilebis warmodgena, romelic ludoviko mecameteze am
ramdenime sityvam moaxdina. sisxli TavSi auvarda, mere gayviTlda, kardinalma
maSinve igrZno, rom erTi xelismoqneviT daibruna, rac sabolood dakargulad
miaCnda.
_ bukingami parizSi? _ Sehyvira mefem, _ mere, ra undoda? risTvis
mobrZandeboda?
_ nuTu ar iciT? Tqvens mtrebTan _ hugenotebTan da espanelebTan undoda
SeTanxmeba.
_ ara, RmerTsa vficav, ara! Cemi Sercxvena undaT da amisaTvis SeTqmulebas
awyoben qalbaton de SevrezTan, qalbaton de longvilTan da kondeebTan!
_ oh, mefeo, ras ar warmoidgenT! metismetad keTilgonieria dedofali da
Zalianac uyvars Tqveni yovladudidebulesoba.
_ susti qmnilebaa qali, batono kardinalo, _ miugo mefem, _ rac Seexeba
siyvaruls, me Cemi azri maqvs amis Sesaxeb.
_ miuxedavad magisa, me mainc vamtkiceb, rom bukingami politikuri ganzraxviT
iyo parizSi, _ Tqva kardinalma.
_ me ki darwmunebuli gaxlavarT, rom sul sxva ganzraxva hqonda, batono
kardinalo. magram, Tu daaSava rame dedofalma, vai misi brali!
_ ah, marTla, _ daiwyo kardinalma, _ Tumca WiriviT mezizReba maggvar Ralatze
Cemi fiqris SeCereba, magram Tqvenma yovladudidebulesobam momagona erTi
garemoeba: Tqveni brZanebis Tanaxmad, qalbatoni de lanua davkiTxe ramdenjerme. am
dilas miTxra, rom guSinwin Rame Zalian gvian daiZina dedofalma. dRes diliT
bevri itira da mTeli dRe raRacas werdao.
_ aki vTqvi! _ wamoiZaxa mefem, _ mas swerda, raRa Tqma unda. kardinalo,
dedoflis naweri minda!
_ mere, rogor gamovarTvaT, mefeo? me mgonia, rom verc Tqven ikisrebT da verc
me amgvari davalebis asrulebas.
_ marSal d'ankris cols rogor gamoarTves werilebi? _ Sehyvira mefem
saSineli gabrazebiT, _ gaCxrikes misi ganjinebi da bolos TviTon is qalbatonic.
_ marSal d'ankris coli marSal d'ankris coli gaxlavT da sxva araferi,
viRac bedis maZiebeli florencieli. Tqveni yovladudidebulesobis meuRle ki
safrangeTis dedofalia, espaneTis mefis asuli, maSasadame, dedofalTa Soris
uaRresad didebuli.
_ miT ufro ar epatieba danaSauli! ramdenadac metad daiviwya maRali
mdgomareoba, romelic bedma arguna, imdenad metad daeSva. didi xania gadawyvetili
maqvs, sabolood movspo politikisa da siyvarulis yvela es patara xrikebi... viRac
de la porti hyavs dedofals...
_ ramdenadac me vici, swored isaa umTavresi zambara am xrikebisa _ moaxsena
kardinalma.
_ maS, Tqvenc CemsaviT fiqrobT? mRalatobs dedofali? _ hkiTxa mefem.
_ me vfiqrob da kvlav movaxseneb Tqven yovladudidebulesobas, rom dedofali
raRac SeTqmulebas umzadebs Tavis mefes. magram is ki ar miTqvams, TiTqos Tavisi
saxelis Sercxvenas apirebdes.
103
104
105
106
107
108
109
iseTi iSviaTi ram iyo sabralo dedoflisaTvis mxiarulad dros gatareba, rom
am ambavma sruliad gauqarwyla Tavisi samduravi. Tu gulSi ara, garegnulad mainc
daaviwyda ukmayofileba. hkiTxa, saxeldobr, rodis apirebda mejlisis gamarTvas.
magram es TviTon mefemac ar icoda, radganac unda SeTanxmeboda kardinals. da
marTlac, yoveldRe ekiTxeboda mefe riSelies, rodisTvis daeniSnaT mejlisi. misi
uwmindesoba yoveldRe axal mizezs Zebnida. amgvarad aTi dRe gavida.
merve dRes Cven mier naambobi scenis Semdeg, kardinalma werili miiRo,
romelSic mxolod ramdenime sityva ewera:
`isini me maqvs, magram ufulobis gamo ar SemiZlia davtovo londoni.
gamomigzavneT xuTasi pistoli da fulis miRebidan oTxi-xuTi dRis Semdeg
parizSi geaxlebiT~.
im dResac, rodesac es werili miiRo kardinalma, kidev imave kiTxviT mimarTa
mefem.
TiTebze CamoTvala riSeliem dReebi da Tan fiqrobda: iwereba, fulis miRebidan
oTxi-xuTi dRis Semdeg mand viqnebio. oTxi-xuTi dRe fulis iq misvlas moundeba,
amdenive miledis dabrunebas. es ukve aTi dRe. axla patara wili pirqarsac
davudoT, mosalodnel xifaTs, qalis sisustes da sul Tormeti dRe vakmaroT.
_ ha, ras ityviT, batono kardinalo? ver iangariSeT?
_ ai, mefeo! dRes seqtembris oci gaxlavT. qalaqis TviTmmarTvelobis moxeleni
apireben bals oqtombris sams. esec xels giwyobT. aravis mouva azrad, rom Tqven
Serigebas eZebT.
mcire xnis Semdeg daumata:
_ ar dagaviwydeT, mefeo, moagonoT dedofals Tqveni survili, rom balze naxoT
igi Tqvens mier naCuqari briliantis burnukebiT morTuli.
XVII
col-qmari bonasie
es meored axsena mefesTan kardinalma dedoflisadmi miZRvnili briliantis
burnukebi. gaukvirda ludoviko mecametes aseTi axireba da gaifiqra, rom aq raRac
saidumloeba ifareboda, xSirad Seuracxyofili rCeboda mefe, radgan kardinalma
Tavisi policiis daxmarebiT masze ukeT icoda yoveli wvrilmani misi ojaxuri
cxovrebisa. imedi hqonda mefes, rom dedofalTan saubarSi naTels mohfenda am
saidumloebas.
mefe dedoflis sanaxavad wavida, Tavis Cveulebis Tanaxmad, baasi mis
maxlobelTa muqariT daiwyo. ana avstrielma araferi upasuxa, Tavi daRuna, danebda
mozRvavebul niaRvars. imedi hqonda, rom adre Tu gvian, morCeboda mefe am muqaras.
magram es dumili ara nebavda ludoviko mecametes, mas saqmis garkvevisaTvis kamaTi
surda. igi darwmunebuli iyo, rom aq kardinalis avi ganzraxva imaleboda da rom
misi yovladuwmindesoba, Cveulebisamebr, axlac raRac moulodnel sazarel xriks
umzadebda. mefis muqaram da sayvedurma Sedegi gamoiRo.
_ gismenT, mefeo, _ Sehyvira moTminebidan gamosulma dedofalma, _ Tqven mainc
ar meubnebiT yvelafers, rac gulis siRrmeSi gaqvT! raSi mamtyunebT, ra davaSave?
erTi mibrZaneT, ra SegcodeT? ver warmomidgenia, rom Zmisadmi miwerili erTi
werilis gamo amdeni sayveduri davimsaxure Tqvengan.
dedoflis aseTi ieriSis Semdeg mefem ar icoda, ra pasuxi mieca. gadawyvita,
rom Sesaferisi SemTxveva eZleoda eTqva is, rac mejlisis winadRes unda eTxova.
110
111
_ Cemi qmari es ori Tu sami dRea cixidan gamouSves, ver movicale da jerac ar
minaxavs. patiosani kacia, moxerxebuli. mas arc aravin uyvars da arc aravin sZuls.
rasac ki movisurveb, yvelafers gavakeTebineb. vubrZaneb wasvlas da ise wava, rom
arc ecodineba, ra miaqvs an visgan igzavneba. Tqveni yovladudidebulesobis werils
misamarTisamebr miarTmevs.
dedofalma aRfrTovanebiT CamoarTva axalgazrda qals orive xeli, Tan
daacqerda, TiTqos cdilobda, misi gulis siRrmidan amoekiTxa Tavisi eWvis pasuxi,
da raki mis lamaz TvalebSi gulwrfeli erTgulebis meti vera amoikiTxa ra,
moexvia da gulSi Caikra.
_ sikvdils, sircxvils da Tavlafis dasxmas gadamarCen, Tu mag sikeTes mizam!
_ oh, nurc ase gaazviadebT im daxmarebas, romelsac, Cemda sabednierod, me
mavalebT. Tqven gadasarCeni ara gaqvT ra, qalbatono. mxolod veraguli
SurisZiebis msxverpli brZandebiT.
_ marTalia, marTali, Cemo bavSvo, _ uTxra dedofalma, _ Sen marTals ambob.
_ maS, miboZeT qalbatono, is werili; ar ivargebs dayovneba.
dedofali saswrafod mivida patara magidasTan, romelzedac sawer-kalami da
qaRaldi ewyo. dawera ori striqoni, werili Tavisi beWdiT dabeWda da qalbaton
bonasies misca.
_ friad saWiro da aucilebeli ram gvaviwydeba, _ Tqva dedofalma.
_ ra, qalbatono?
_ fuli.
qalbatoni bonasie gawiTlda.
_ diax, marTalsa brZanebT, unda mogaxsenoT, Tqveno yovladudidebulesobav,
rom Cemi qmari...
_ Sens qmars fuli ara aqvs, eg gindoda geTqva?
_ diax, diax... ara... fuli aqvs, magram metad Zunwi gaxlavT; es aris imisi nakli,
magram Tavs nu SeiwuxebT magisTvis, qalbatono, fulsac viSoviT rogorme.
_ ubedureba isaa, rom arc me maqvs, _ Tqva dedofalma, _ magram cota
momiTmineT.
dedofali Tavis salarosTan mivida.
_ ai, es waiRe, rogorc marwmuneben, Zalian Zvirfasi beWedi unda iyos, Cemi Zmis _
espaneTis mefis saCuqaria. beWedi Cemia da rogorc minda, ise movixmar. waiRe, beWedi
fulad gadaaqcie da Seni qmari gaistumre.
_ erTi saaTis ganmavlobaSi asrulebuli iqneba Tqveni brZaneba.
_ xom xedavT misamarTs, _ daumata dedofalma iseTi Cumi xmiT, rom bonasies
cols Zlivs esmoda misi sityvebi, _ milord hercog bukingams, londons.
_ mis garda sxva veravin waikiTxavs am werils.
_ didsulovani qali yofilxar! _ Sehyvira sixaruliT dedofalma.
qalbatonma bonasiem dedofals xelze akoca. werili gulispiris qveS Camala da
mercxlis siwrafiT gaqra.
aTi wuTis Semdeg ukve Sin iyo. rogorc dedofals moaxsena, cixidan gamoSvebis
Semdeg jerac ar enaxa Tavisi qmari, da, cxadia, ar ecodineboda is cvlilebebi,
romelic misma qmarma ganicada. or-samjer naxa bonasie grafma roSforma,
guliTadad daumegobrdnen erTmaneTs da kardinalis yurmoWril monad gardaiqmna
Cveni vaWari. igi sabolood darwmunda, rom misi colis motaceba politikuri
ganzraxviT moxda.
qalbaton bonasies qmari Sin marto daxvda, sawyali kaci didi gaWirvebiT
cdilobda mielagebina Tavisi bina. avejeuloba TiTqmis sul damtvreuli iyo,
ganjinebi _ carieli. marTlmsajuleba ar ekuTvnis im sam arsebaTagans, romlebic,
solomon brZenis sityvebiT, gavlisas kvals arsad toveben; rac Seexeba moaxle
113
gogos, igi maSinve gaiqca, rogorc ki misi batoni Seipyres; ise SeSineboda sawyals,
rom fexiT wasuliyo parizidan Tavis samSoblo burgundiamde.
Cvenma Rirseulma vaWarma saxlSi dabrunebisTanave acnoba cols Tavisi
bednierebis ambavi. qalbatonma bonasiem SemouTvala, rogorc ki movicli, maSinve
Sens sanaxavad gamoveSurebio.
xuTi dRe gavida, manam igi moiclida. sxva SemTxvevaSi es dro xangrZlivad
moeCveneboda baton bonasies, magram imdeni ram ganicada baton kardinalisa da
roSforis naxvis Semdeg, imdeni ram hqonda mosafiqrebeli, rom sxva aRara
agondeboda ra. xolo fiqri, rogorc mogexsenebaT, yvelaze metad amoklebs dros.
bonasies fiqrebs ki, miTmutes, vardisferi edo. grafi roSfori mas megobrad
Tvlida. Zvirfas, keTil bonasies eZaxda da sul imas umtkicebda, rom kardinalic
Zalian afasebda da swyalobda mas.
aRtacebuli iyo Cveni vaWari, win dideba da simdidre elandeboda.
Tavis mxriv, qalbatoni bonasiec bevrs fiqrobda, mxolod ara simdidresa da
pativmoyvareobaze. misi fiqri dastrialebda im mSvenier da mamac ymawvils,
romelic siyvaruliT gatacebuls hgavda. Tvrameti wlis asakSi baton bonasieze
gaTxovili konstancia misi qmris megobar vaWrebSi trialebda, magram maT Soris
aravin iyo iseTi, TviTon bonasies CaTvliT, rom siyvarulis grZnoba aReZra
axalgazrda qalSi, romlis guli ufro mets natrobda. qalbatoni bonasie
gulcivad xvdeboda am mdabioT, miT ufro, rom im dros keTilSobilis wodebas
metad didi gavlena hqonda burJuaziaze. d'artaniani ki aznauri iyo. garda amisa,
igi razmelis tanisamosiT iyo morTuli, romelic muSketeris samosis Semdeg
yvelaze metad uyvardaT qalebs. erTi sityviT, kidev erTxel vimeorebT,
d'artaniani axalgazrda, Tvaltanadi, mamaci ymawvili iyo, siyvarulze ise
laparakobda, rogorc adamiani, romelsac uyvars da swyuria Seiyvaros. mas
yvelaferi gaaCnda imisaTvis, rom moexibla ocdaxuTi wlis axalgazrda qali.
xolo qalbatonma bonasiem swored am dros miaRwia am bednier asaks.
erT kviraze meti iyo, rac erTmaneTi ar enaxa col-qmars. am xnis ganmavlobaSi
maT cxovrebaSi mravali ram moxda didmniSvnelovani. odnavi fiqriT moculni
Sexvdnen erTmaneTs. es kia, rom bonasies marTla gauxarda colis danaxva da
xelgaSlili gaeqana misagebeblad. qalbatonma bonasiem Subli dauTmo sakocnelad.
_ saqme maqvs TqvenTan, movilaparakoT, _ uTxra colma.
_ rogor? _ gaukvirda qmars.
_ seriozuli saqme maqvs, pasuxsagebi da, amasTan, metad saCqaro. ai, momismineT,
movilaparakoT.
_ maS, Tu asea, mec maqvs TqvenTvis momzadebuli ramdenime metad mniSvnelovani
SekiTxva, amixseniT, Tu giyvarvarT, Tqveni motacebis mizezi.
_ amJamad saqme Cems motacebas ar Seexeba, _ upasuxa colma.
_ maS, ras Seexeba? Cems dapatimrebas?
_ Tqveni Sepyrobis ambavi im dResve gavige, magram raki araviTari danaSauli ara
gqondaT, araviTar veragobaSi monawileoba ar migiRiaT da ara icodiT ra iseTi,
rom gamtyunebuliyaviT an Tqven, an vinme Tqveni maxlobeli, mec araviTari
mniSvneloba ar miveci am garemoebas.
_ Zalian advilad laparakobT, qalbatono, _ upasuxa bonasiem. ewyina, rom ase
umniSvnelod aRniSnavda misi coli am ambavs.
_ ici Tu ara, rom mTeli dRe-Ramis ganmavlobaSi bastiliis sakanSi vegde?
_ male garbis dRe-Rame. Tavi davaneboT Tqveni Sepyrobis ambavs da davubrundeT
im saqmes, romlis gamo wamovedi Tqvens sanaxavad.
114
_ rogor, saqmis gamo wamoxvediT Cems sanaxavad? maS, naxvis survili ara gqoniaT
qmrisa, romlisagan gaSorebuli iyaviT mTeli rva dRis ganmavlobaSi? _ hkiTxa
gulnatkenma bonasiem.
_ jer saqme iyos da mere sxva.
_ brZaneT.
_ metad didmniSvnelovani saqmea, mis Sesrulebazea damokidebuli Cveni momavali
keTildReoba.
_ mas Semdeg, rac ukanasknelad gnaxeT, sakmaod kargad Seicvala Cveni
mdgomareoba, qalbatono bonasie, da sruliadac ar gamikvirdeba, Tu am ramdenime
Tvis Semdeg igi SeSurdebaT kidec Cvens nacnobebs.
_ diax, metadre, Tu inebebT im davalebis asrulebas, romelsac me mogandobT.
_ me momandobT?
_ diax, erTi kargi saqmea, wminda saqme, gasarigebeli, Cemo batono, da Tanac bevr
fulsac moipovebT. _ qalbatonma bonasiem kargad icoda, rom fulis xseneba da
misi qmris dayolieba erTi iqneboda. fuli batoni bonasies xasiaTis susti mxare
iyo.
_ bevr fulsa? _ wamoiZaxa bonasiem da tuCebi waigrZela.
_ diax, bevr fuls.
_ mainc ramdens? daaxloebiT mainc...
_ iqneba aTasi pistolic iyos.
_ maS, Zalian didi saqme yofila Sesasrulebeli.
_ Zalian didi.
_ ra unda gavakeTo?
_ axlave gaemgzavrebiT. qaRalds gagatanT, romelsac araviTar SemTxvevaSi ar
moiSorebT, da miscemT marto mas, visTvisac aris gankuTvnili.
_ saiT unda gavemgzavro?
_ londonisaken.
_ me, londonisaken? xom ar damciniT? londonSi ra minda? me iq saqme ara maqvs.
_ saqme sxvebsa aqvT.
_ vin brZandebian eg sxvebi? gafrTxilebT, xels aRar gavanZrev TvaldaxuWuli!
me minda vicode, ra saSiSroeba momelis da visTvis vigdeb Tavs am gansacdelSi.
_ Tqveni gamgzavni brwyinvale pirovnebaa da didi pirovnebaa isic, visTanac
ggzavnian.
_ kidev veragoba! riT ar mogbezrdaT? madlobas mogaxsenebT, me mag saqmisa ara
mwams ra da batonma kardinalmac gamagebina, rom...
_ kardinalma? _ Sehyvira qalbatonma bonasiem, _ maS, kardinali naxeT?
_ TviTon kardinalma damibara, _ upasuxa amayad qmarma.
_ Tqvenc maSinve gaeSureT misi survilis asasruleblad? ra daufiqrebeli
xarT!
_ unda mogaxsenoT, rom me ar mekuTvnoda arCevani, ori policieli madga Tavze.
amasTan, isic unda giTxraT, rom me maSin ar vicnobdi mis yovladuwmindesobas da
rom SemZleboda, sixaruliT avicdendi masTan misvlas.
_ maS, ukmexad mogeqcaT? dagemuqraT?
_ xeli CamomarTva da Tavisi megobari miwoda. gesmiT, qalbatono? me gaxlavarT
megobari im Cveni didebuli kardinalisa!
_ didebuli kardinalisa?
_ iqneba gabedoT da uarhyoT misi didebuleba?
_ me ar uarvyof! magram unda giTxraT, rom mswraflwarmavalia kardinalis
keTili ganwyobileba. giJi unda iyos kaci, rom sandod miiRos misi sityva, magram
115
arsebobs sxva Zala. mis Zalaze ufro maRali _ Zala, romelic vinmes axirebas ki
ar misdevs da arc raime saqmis daboloebas. ai, am Zalas unda emsaxuroT.
_ Zalian vwuxvar, qalbatono, magram kardinalze ufro didi Zalis mqones me
aravis vicnob, amitom maqvs pativi, mas vemsaxuro.
_ kardinals emsaxurebiT?
_ diax, qalbatono, da rogorc misi msaxuri, ar mogcemT uflebas, saxelmwifos
mSvidobianobis damrRvevTa SeTqmulebaSi CaerioT. xeli SeuwyoT veragobas im
qalisas, romelsac guli espanelisa aqvs. Cvenda sabednierod, didebuli kardinali
Tavis fxizel Tvals adevnebs cxovrebas da gulis siRrmeSi Cascqeris qveynis
mtrebs.
bonasie sityvasityviT imeorebda frazas, romelic grafma roSforma baasSi
uTxra. saSinel mdgomareobaSi Cavarda sawyali qalbatoni bonasie. darwmunebulma,
rom qmari Seusrulebda am davalebas, sityva misca dedofals. sawyali qali im
gansacdelis SiSiT kankalebda, romelsac TviTonve imzadebda. magram icoda Tavisi
qmris xasiaTis sisuste _ fulisadmi siyvaruli, da imeds ar kargavda, rom
daiyoliebda.
_ maS, Tqven kardinalisti brZandebiT, batono? _ daiZaxa qalbatonma bonasiem. _
ha, maS, Tqvenc maTi momxre brZandebiT, vinc awvalebs Tqvens meuRles da
Seuracxyofs Tqvens dedofals?
_ kerZo interesebi araferia sazogadoebriv interesebTan SedarebiT. me maTken
var, vinc saxelmwifos keTildReobas emsaxureba! _ wamoiZaxa medidurad bonasiem.
es frazac graf roSforisagan iyo nasesxebi, misgan gaigona vaWarma, moewona da
SemTxveviT isargebla, rom Tavisad gaesaRebina.
_ iciT ki, ra aris saxelmwifo, ase Tamamad rom gaiZaxiT? _ hkiTxa colma da
mxrebi aiCeCa. _ ikmareT Tqveni mdgomareoba, nu daiCemebT SorsmWvretelobas,
romlis iotis odenic araferi gagaCniaT, imisi mxare daiWireT, visac ufro mets
gamorCebiT.
_ he, he, _ gaecina bonasies, xeli dahkra savse parks da vercxlis fuli
aawkaruna. _ amaze raRas brZanebT, qalbatono mqadagebelo?
_ vin mogcaT eg fuli?
_ ver mixvdiT? kardinalma.
_ kardinalma?
_ kardinalma da Cemma megobarma grafma roSforma.
_ grafma roSforma? gana roSfori ar iyo, me rom momitaca?
_ SeiZleba, qalbatono, is yofiliyos.
_ mere, Tqven fuls iRebT im kacisagan?
_ Tqven ar miTxariT, rom motacebas marto politikuri safuZveli edoo?
_ diax, magram am motacebis mizani iyo Ralati Cemi qalbatonisadmi. ganzraxva
hqondaT, vewvalebineT, vewamebineT, raTa ZaldatanebiT iseTi ram meTqva, rac
safrTxis winaSe daayenebda mis patiosnebasa da TviT sicocxlesac.
_ Tqveni yovladudidebulesi qalbatoni erTi muxTali espaneli gaxlavT da
Zalian kargs Svreba kardinali, rom ase eqceva.
_ vicodi, rom laCari, Zunwi da yeyeCi iyaviT, magram is ki ar vicodi, rom
flidic yofilxarT, _ brazmoreviT warmoTqva qalbatonma bonasiem.
_ ras ambobT, qalbatono? _ gaikvirva bonasiem, romelsac jer ar enaxa Tavisi
coli ase ganrisxebuli da Zalian erideboda ojaxSi uTanxmoebas, _ ras ambobT,
qalbatono?
_ me imas vambob, rom Tqven Sercxvenili kaci xarT! _ Seutia colma, radgan
xedavda, rom nel-nela qeds ixrida misi qmari. _ maS, Tqvenc politikosoba
116
117
XVIII
sayvareli da qmari
_ eh, qalbatono, _ uTxra d'artanianma, romelsac xeivnis kari gauRo
axalgazrda qalma, _ neba miboZeT, samZimriT mogmarToT: metad uxeiro qmari
gyoliaT.
118
damRupveli iyo axla dedoflisaTvis, rogorc metismeti ndoba. bolos isic unda
iTqvas, rom axalgazrda mfarvelisadmi uneblieT aRZrulma grZnobam qalbaton
bonasies xma amoaRebina.
_ momismineT, _ uTxra man d'artanians, _ me vendobi Tqvens dapirebas da Tqvens
patiosnebas, magram geficebiT yovladmxilav RvTis winaSe, romelic Cveni
SeTanxmebis mowmea, Tu mimtyuneT, kidec rom mapation Cemma mtrebma, Tavs moviklav
Cemi xeliT da Tqven dagdebT brals Cems ubedurebaSi.
_ mec geficebiT, qalbatono, _ miugo d'artanianma, _ kidec rom Semipyron
miRebuli brZanebis asrulebis dros, movkvdebi da saidumlos ar gavcem. iseTs
arafers gavakeTeb, rom vinme xifaTSi Cavagdo.
maSin axalgazrda qalma uambo is saSineli saidumlo davaleba, romlis nawili
d'artanianma TviTonac gaigona col-qmris baasidan;
es iyo maTi erTmaneTisadmi siyvarulis gamocxadeba.
sixarulis da siamayis Suqi adga d'artanians. saidumlo davaleba andes da
qalbatoni bonasies gulic moigo. am garemoebam bumberazad gadaaqcia ymawvili
kaci.
_ mivdivar, axlave mivdivar.
_ rogor Tu midixarT, _ gaikvirva qalbatonma bonasiem. _ mere Tqveni razmi,
Tqveni kapitani?
_ Cems suls vficav, Tqven damaviwyeT yvelaferi, Cemo sayvarelo konstancia!
diax, marTali xarT, Svebuleba unda aviRo.
_ erTi dabrkoleba kidev. _ amoikvnesa qalbatonma bonasiem.
_ oh, eg ra dabrkolebaa, _ Sehyvira d'artanianma mcire fiqris Semdeg, _ magas
advilad movaxerxeb.
_ rogor moaxerxebT?
_ axlave mivirben baton de trevilTan da vTxov, rom Svebuleba sTxovos
CemTvis Tavis qvisls, baton de zesars.
_ kidev erTi ram...
_ ra? _ hkiTxa d'artnianma, romelic xedavda, rom qalbaton bonasies
eZneleboda sityvis daboloeba.
_ iqneba fuli ara gaqvT?
_ eg `iqneba~ sruliad zedmeti sityvaa, _ siciliT upasuxa d'artanianma.
maSin qalbatonma bonasiem ujra gamoswia da is qisa amoiRo, romelsac naxevari
saaTis win iseTi siyvaruliT ualersebda misi meuRle.
_ ara gaqvT? ai, es waiReT.
_ kardinalis qisa? _ Sehyvira d'artanianma da sicili waskda, radgan kargad
exsomeba mkiTxvels, aSlili filaqnis wyalobiT erTi sityva ar gamohparvia
qalbaton bonasies da misi qmris saubridan.
_ diax, kardinalis qisaa, _ miugo qalma, _ da rogorc xedavT, Zalian
didebuladac aris gaberili.
_ RvTis wyalobaa swored! _ icinoda d'artaniani, _ erTiorad mxiaruli iqneba
Cemi mgzavroba: dedoflis gadarCena kardinalis fuliT!
_ kargi rama xarT da momxiblavi, _ uTxra alersiT qalbatonma bonasiem, _
darwmunebuli brZandebodeT, rom madlobas gadagixdiT dedofali.
_ me ukve dajildoebuli var da sakmaod uxvadac! _ miugo d'artanianma, _
miyvarxarT! Tqven ar mikrZalavT siyvarulis aRiarebas, es iseTi netareba gaxlavT,
romelzedac me ocnebasac ki ver vbedavdi.
_ Cumad! _ wasCurCula qalma kankaliT.
_ ra aris?
_ quCaSi laparakoben.
120
_ visi xmaa?
_ es xma... es xma Cemi qmrisaa, diax, maSinve vicani! _ d'artanianma karTan miirbina
da urduliT daketa.
_ manam ar waval, karebs nu gauRebT.
_ mere mec rom unda wavsuliyavi? an kidev es fuli. ra vupasuxo, rom mkiTxos?
_ Tqven marTali xarT, unda wavideT!
_ wavideT? rogor wavideT? xom dagvinaxavs?
_ maSin, CemTan unda avideT.
_ oh, oh, _ Sehkivla qalbatonma bonasiem, _ im kiloTi meubnebiT magas, rom aqve
maSinebT. _ am sityvebze cremlebi moeria sabralo qals.
d'artanians cremlebis danaxvaze guli auCqrolda, aRelda da daiCoqa:
_ CemTan, qalbatono, ise uSiSrad iqnebiT, rogorc wminda taZarSi, sityvas
gaZlevT patiosani keTilSobilisas.
_ wavideT, Tqven iciT da Tqvenma patiosnebam, Cemo megobaro.
didi sifrTxiliT aswia d'artanianma urduli, aCrdiliviT Cavidnen ukana kariT
xeivanSi, Cumad avidnen kibeze da d'artanianis oTaxSi Sevidnen, Semdeg oriveni
fanjarasTan mividnen da darabis direSi dainaxes quCaSi mdgomi bonasie, romelic
wamosasxamian kacs elaparakeboda.
wamosasxamiani kacis danaxvaze d'artanianma xmali iSiSvla da kars mivarda.
es misi ucnobi mengeli kaci iyo.
_ ras SvrebiT, ra vqna? _ Sehkivla qalbatonma bonasiem. _ sicocxle
mogWarbebiaT?
_ aRTqmuli maqvs, unda movkla igi!
_ dRes Tqven ar gekuTvniT Tqveni sicocxle, xom aRmiTqviT am davalebis
asruleba! dedoflis saxeliT gikrZalavT raime gansacdelSi Tavis Cagdebas, Tu
mas damokidebuleba ar eqneba Tqvens mgzavrobasTan.
_ Tqvenis saxeliT raRas mibrZanebT?
_ Cemi saxeliT? _ daiwyo mRelvarebiT qalbatonma bonasiem, _ Cemi saxeliT,
gTxovT... magram yuri davugdoT, mgonia, Cemze laparakoben.
d'artaniani fanjarasTan mivida da smenad gadaiqca.
baton bonasies kari gaeRo da raki Sin aravin daxvedroda, isev im wamosasxamian
kacTan misuliyo, romelic quCaSi eloda.
_ wasula, _ moaxsena wamosasxamians, _ luvrisken wavidoda.
_ darwmunebuli xarT, rom ver mixvdeboda, ra ganzraxviT datoveT marto? _
hkiTxa ucnobma.
_ rogor mixvdeboda? _ upasuxa dabejiTebiT bonasiem, _ sad SeuZlia magdeni
dafiqreba?
_ Tu iciT, Sin aris Tqveni razmeli?
_ ara mgonia. ager, SexedeT, fanjrebi mixuruli aqvs; sanaTis sxivi ar gamodis
misi fanjrebidan.
_ kargi, magram danamdvilebiT codna jobs.
_ eg rogor?
_ daukakuneT karebze.
_ mis msaxursa vkiTxav.
_ aba, wadiT.
bonasie Sevida Tavis saxlSi, gaiara imave kariT, romelic ise kargad gamoiyenes
d'artanianma da misma satrfom, kibeze avida da daakakuna.
pasuxi aravin gasca, porToss nebavda, didkacad sCveneboda stumrebs, da im
saRamos TavisTan waeyvana planSe. rac Seexeba d'artanians, giJi unda yofiliyo,
rom xma amoeRo. karis dakakunebaze orives guli aufancqalda...
121
122
123
124
125
131
134
141
londonis cixis pirdapir man ipova daniSnuli gemi, werili kapitans gadasca,
man navsadguris ufross Seamowmebina da maSinve gemis ialqnebi gaSala.
ormocdaaTi gemi idga wasasvlelad gamzadebuli da brZanebas eloda.
d'artanianis gemma `sundma~ gverdiT gauara erT-erT im gems, romlis gembanze
mdgomi qali d'artanianma mengSi nanax miledis miamsgavsa. Cqari mdinareba da
zurgis qari iseTi siswrafiT miaqanebda xomalds, rom man erT wuTSi dakarga
mxedvelobidan qalic da gemic.
meore dRes, dilis cxra saaTze `sundi~ sen-valeris napirs miadga.
d'artanianma maSinve miTiTebul duqans miaSura da advilad icno saSineli
xmaurisa da Rriancelis meoxebiT, romelic iqidan gamodioda.
aq mezRvaurebi qeifobdnen. inglisisa da safrangeTis momaval omze
laparakobdnen.
d'artaniani maspinZelTan mivida da Cumad uTxra: sityva _ `Forward~. maspinZelma
aniSna, gamomyevio. isini, ezos gavliT, TavlaSi Sevidnen, sadac Sekazmuli cxeni
elodebodaT. maspinZelma hkiTxa, sxva xom araferi gWirdebao.
_ gza ar vici da Zalian damavalebT, Tu maswavliT, _ sTxova d'artanianma.
_ aqedan blanJSi mibrZandiT. iqidan nefSatelSi. nefSatelSi `oqros farcxis~
sastumroSi SediT da sastumros patrons is sityva uTxariT, romelic aq
gamoiyeneT. iqac iseve, rogorc aq, sagangebod Sekazmuli cxeni dagxvdebaT.
_ ramdeni unda mogarTvaT? _ hkiTxa d'artanianma,
_ fuli miRebuli maqvs, batono, da sakmaod uxvadac, _ upasuxa meduqnem. _
mibrZandiT da RmerTi iyos Tqveni mfarveli.
_ amin! _ miugo d'artanianma da gaqusla.
oTxi saaTis Semdeg igi ukve nefSatelSi iyo. zustad icavda miRebul darigebas.
aqac, rogorc sen-valerSi, Sekazmuli cxeni mohgvares. d'artanianma gadawyvita,
dambaCebi gadmoeRo im cxenis unagiridan, romliTac movida, magram aRar dasWirda,
nefSatelSi daxvedrili cxenis unagiris budeebic dambaCebiT iyo avsebuli.
_ Tqveni misamarTi?
_ gvardiis sasaxle, de zesaris razmi.
_ Zalian kargi.
_ ra gziT viaro? _ hkiTxa d'artanianma..
_ ruanis gziT mibrZandiT, oRond mxarmarjvniv datoveT qalaqi, patara sofel
ekuisTan gaCerdiT. am sofelSi mxolod erTaderTi sastumroa _ `fari
safrangeTisa~, nu imsjelebT masze misi garegnobis mixedviT. iq TavlaSi
dagxvdebaT bedauri, romelic arafriT Camouvardeba Tqvensas.
_ niSani igive sityvaa?
_ usaTuod!
_ gmadlobT, mSvidobiT!
_ mSvidobiT, batono. sxva xom ara gnebaT ra?
d'artanianma Tavi gaaqnia uaris niSnad da cxens maTraxi gadahkra. ekuiSi igive
ganmeorda, iqac daxvda zrdili da Tavaziani maspinZeli, romelmac saukeTeso
Sekazmuli da dasvenebuli cxeni mihgvara, maTac dautova Tavisi misamarTi da axla
pontuazisaken gaswia. pontuazSi ukanasknelad Seicvala cxeni da cxra saaTi
sruldeboda, rodesac Cvenma gmirma baton de trevilis sasaxlis ezoSi SeaWena
Tavisi raSi.
Tormeti saaTis ganmavlobaSi gamoiara TiTqmis samoci lie.
batonma de trevilma ise miiRo gaskoneli, TiTqos im dilas gamosTxoveboda,
mxolod xeli cota meti TanagrZnobiT CamoarTva, vidre Cveulebriv icoda, da
uTxra, baton de zesaris razmi luvris sasaxleSi aris sadarajod da SegiZlia
Seni adgili daiWiroo.
142
XXII
merlezonis baleti
meore dRes mTeli parizi im mejlisze msjelobda, romelsac qalaqis
mmarTvelni dedoflisa da mefis pativsacemad marTavdnen. mejlisze mefededofals unda SeesrulebinaT merlezonis cnobili baleti _ mefis sayvareli
cekva.
mTeli kvira emzadebodnen am sazeimo saRamosaTvis. qalaqis durglebma
taxtrevanebi amarTes miwveuli qalebis dasasveneblad. parizelma mewvrilmanem
orasi wminda TeTri sanTliT gaaCiraRdna mTeli darbazi, rac im dros gaugonar
fufunebad miaCndaT. violinos oci damkvreli iyo daqiravebuli da fasic,
garigebisamebr, erTiorad meti misces, radgan mTeli Rame unda momsaxurebodnen am
mejliss.
dilis aT saaTze qalaqis sammarTveloSi gamocxadda batoni de la kosti, mefis
gvardiis oficeri, ori oficrisa da ramdenime policielis TanxlebiT. igi qalaqis
mdivan klemanTan mivida, sTxova sasaxlis yvela karisa da kantoris gasaRebi.
imwamsve miarTves es gasaRebebi. yovel gasaRebs zed eba patara bileTi, rom
SesaZlebeli yofiliyo daubrkolebliv misi garCeva. gasaRebebis CabarebisTanave
baton de la kosts evaleboda qalaqis sasaxlis darajoba, yovel karTan da
xeivanTan Tavisi guSagebis dayeneba.
TerTmet saaTze gvardiis kapitani batoni dualie gamocxadda da Tan moiyvana
ormocdaaTi msroleli, romlebic maSinve gaifantnen ratuSaSi da miCneuli
adgilebi daikaves.
sam saaTze gvardiis ori razmi movida: erTi _ frangebisa, meore ki _
Sveicarielebis. frangebisaSi naxevari dualies razmisani iyvnen, naxevari _ de
zesarisa.
saRamos eqvs saaTze ukve mogrovdnen mowveuli stumrebi. isini did darbazSi,
maTTvis momzadebul ganyofilebebSi SehyavdaT.
cxra saaTi iqneboda, rodesac gamoCnda prezidentis meuRle. dedoflis Semdeg
es qali yvelaze metad pativsacemi pirovneba iyo am mejlisze. amitom mas qalaqis
mmarTvelobis warmomadgenlebi miegebnen da im loJaSi Seiyvanes, romelic ana
avstrielisaTvis gankuTvnili loJis pirdapir iyo moTavsebuli.
aT saaTze ioanes eklesiis mxares mdebare patara darbazSi, im bufetis axlos,
sadac sufris vercxleuli hqondaT, sufra gaSales, zed mefisaTvis xili da
tkbileuli daalages, romelsac oTxi kaci dauyenes darajad.
SuaRamisas quCebSi yvirili da misalmebis SeZaxilebi gaisma: mefe mobrZandeboda
luvridan ratuSisaken mimaval quCaze, romelic Tavidan bolomde mravalferi
farnebiT iyo ganaTebuli.
_ mefe mobrZandebao! _ maSinve wamocvivdnen qalaqis mmarTvelni, maudis
tanisamosSi gamowyobilni, win eqvsi serJanti miuZRodaT CiraRdnebiT. mefes kibis
TavSi miegebnen. qalaqis Tavma didi madloba moaxsena mefes, rom man keTil ineba
da pativi sca qalaqis mmarTvelT. am qaTinauris pasuxad ludoviko mecametem
bodiSi moixada dagvianebisaTvis. brali baton kardinals dasdo, romelmac
TerTmet saaTamde ver gaaTava masTan saxelmwifo saqmeebze baasi.
sazeimod morTul mis yovladudidebulesobas Tan axldnen: hercogi
orleaneli, grafi de suansoneli, mTavari priori hercogi de longvili, hercogi
delbefi, grafi d'arkuri, grafi de la roS-guioni, batoni de liankuri, batoni
de barda, grafi de kramaili da raindi de suvre.
143
144
145
146
147
150
153
155
157
159
162
163
165
167
169
173
174
178
183
XXVII
aTosis coli
_ axla mxolod aTosis ambavi gvrCeba gaugebari, _ uTxra d'artanianma
aramiss, romelsac dawvrilebiT uambo yovelive, rac moxda maTi
wamosvlis Semdeg qalaqSi. sagangebo sadilma erTs disertacia daaviwya,
xolo meores _ daRliloba.
_ rogor ggoniaT, ubedureba xom ar SeemTxveoda? _ hkiTxa aramisma, _
metad mSvidia aTosi, Zalian guladi da kargadac xmarobs xmals.
_ eg marTalia. Cemze metad, albaT, aravin scems pativs aTosis
vaJkacobasa da mamacobas, magram unda mogaxsenoT, mirCevnia, Cems xmals
SubiT scemdnen, vidre joxebiT. imis SiSi mawuxebs, vaiTu joxebiT
daecnen biWebi aToss, joxiT cema ician msaxurebma, da raki daiwyeben,
gaTaveba aRar moagondebaT. ai, amitom, unda gamogitydeT, minda, rac
SeiZleba male wavide.
_ vecdebi, mec TqvenTan wamovide, _ uTxra aramisma, _ Tumca, ara
mgonia, cxeniT siaruli SevZlo, guSin vcade, ai, im maTraxis gamoyeneba,
ager, kedelze rom hkidia, magram iseTi tkivili amivarda daWril mxarSi,
rom maSinve Semawyvetina keTilsarwmunoebrivi varjiSi.
_ es imitom, Cemo megobaro, rom aravin ifiqrebs, tyviiT nakravi iara
maTraxma moarCinos, magram Tqven avad brZandebodiT. avadmyofoba ki
asustebs gonebas, tvins da amis gamo mec mipatiebia Tqveni Secdoma.
_ kargiT, rodis midixarT?
185
191
195
_ rao? Cems cxens yidi? _ Sehyvira aTosma, _ Cems baiazeTsa yidi? mere
me riRaTi wavide? grimoze Sevjde?
_ meore cxeni mogiyvane, _ uTxra d'artanianma.
_ meore cxeni?
_ marTlac saucxooa! _ wamoiZaxa samikitnos patronma.
_ hoo? maS, Tu meore cxeni myavs, ufro lamazi da ufro norCi, Seni
iyos Cemi beberi raSi. aba, Rvino!
_ romeli mogarTvaT? _ hkiTxa sruliad damSvidebulma maspinZelma.
_ sul ukan rom gilagiaT, kidev unda iyos ocdaxuTi boTli, sxva rac
iyo, sul daimsxvra, eqvsi boTli amogvitaneT.
_ uZiro qvevri yofila es dalocvili! _ waiCurCula maspinZelma, _
erTi-ori kvira rom darCes CemTan da kargad gadamixados, rasac dalevs,
mTlianad gamovasworeb Cems saqmes.
_ ar dagaviwydeT, oTxi boTli imave Rvinisa ingliselebs miarTviT, _
daumata d'artanianma.
_ axla ki, manam im Rvinos amogvitandnen, miambe, Cemo d'artanian,
rogor arian Cveni megobrebi. aba, daviwyoT, _ sTxova aTosma.
d'artanianma uambo, rogor naxa porTosi, naRrZobi fexiT loginad
Cavardnili, rogor miiRo or RvTismetyvel mecnierTan erTad paeqrobaSi
garTulma aramisma. is iyo daamTavra Tavisi megobrebis ambavi, rom
maspinZelma Rvino da lori miarTva, romelic sardafSi ar Caetana
Sesanaxad.
_ Zalian kargi, _ Tqva aTosma, misi da d'artanianis sasmisi RviniT
gaavso, _ ukve movismineT porTosisa da aramisis ambavi, Cemo d'artanian,
magram Tqvensas ki aras meubnebiT? rogora xarT?! xom araferi mogsvliaT
piradad Tqven sawyeni? vera xarT gunebaze.
_ eh, _ amoikvnesa d'artanianma, _ ra vqna, Cems megobrebSi yvelaze
ubeduri me var.
_ Sen xar ubeduri? _ gaikvirva aTosma, _ rogor, riTa xar ubeduri?
gamagebine, d'artanian.
_ mere, mere, _ upasuxa d'artanianma.
_ ratom axla ara? mTvrali ggonivar? kargad daixsome Cemi sityva,
d'artanian: naTeli goneba me marto maSina maqvs, rodesac nasvami var.
gamagebine Seni ubedureba, Seni gulis tkivili.
d'artanianma uambo Tavisi siyvarulisa da qalbaton bonasies
motacebis ambavi.
aTosma warbSeuxrelad moismina megobris naambobi da bolos uTxra:
_ sisulelea! eg yvelaferi sisulelea!
aTosi xSirad ambobda xolme am sityvas.
_ sul `sisuleleao~, gaiZaxiT, Cemo aTos, _ uTxra d'artanianma, _ es
imitom, rom Tqven arasodes ar gyvarebiaT!
aToss cecxli moedo uceb, magram es iyo wamieri elva. male Tvalebi
winandeburad bundovani gauxda.
_ marTali xarT, _ Tqva mSvidad aTosma, _ arasodes myvarebia.
_ hoda, xom TviTonve xedavT, gulqvav, rom araviTari safuZveli ar
gaqvT, ase gulcivad gvismendeT Cven, gulmgrZnobiare xalxs!
_ mgrZnobiare guli gabzaruli gulia, _ Tqva aTosma.
_ amiT ra gindaT TqvaT, aTos?
_ me imas vambob, rom siyvaruli latariaa da vinc moigebs am
latariaSi, sikvdils moigebs! merwmuneT, Cemo d'artanian, bednieri kaci
196
197
XXVIII
dabruneba
Tavzardacemuli darCa d'artaniani im saSineli aRsarebiT, romelic
aTosma ando. magram bevri ram mis naambobSi bundovnad eCveneboda,
upirveles yovlisa, es ambavi uambo sruliad mTvralma da uambo ara
fxizels, aramed
naxevrad mTvrals. magram diliT d'artanians,
miuxedavad imisa, rom ori-sami boTli magari burgundiuli RviniT Tavi
hqonda gabruebuli, kargad axsovda aTosis naambobi, TiTqos megobris
mier
warmoTqmuli
yoveli
sityva
uklebliv
aRbeWdiliyo
mis
mexsierebaSi. am eWvebma d'artanians didi survili aRuZra, danamdvilebiT
gaego Tavisi megobris ubedurebis ambavi. sabolood gadawyvita
wuxandeli baasis ganaxleba da am ganzraxviT aTosTan Sevida. magram,
rogorc yovelTvis, sruliad dadinjebuli daxvda megobari, ese igi,
uaRresad gonebanaTeli da idumalebiT mosili.
rogorc ki morCnen megobrebi misalmebas da xelis CamorTmevas, TviTon
aTosma gaixsena wuxandeli saubari.
_ Zalian mTvrali viyavi guSin, Cemo d'artanian; dRes vigrZeni, rom ena
gamsieboda da majiscema ar cxreboda. sanaZleos davdeb, rom, albaT,
aTasi abdaubda wamovroSe.
amis Tqmaze ise daacqerda aTosi Tavis megobars, rom SeaZrwuna.
_ ara, batono, _ upasuxa d'artanianma, _ rogorc maxsovs, iseTi
araferi giTqvamT.
_ ah, makvirvebT, d'artanian, me ki megona, rom erTi ambavi giambeT,
metad savalalo, _ eubneboda da ise Sescqeroda ymawvilkacs, TiTqos
cdilobda, gulis siRrmeSi CasZvromoda da iq amoekiTxa Tavisi sityvis
pasuxi.
_ Tu asea, maS, me ufro mTvrali vyofilvar, vidre Tqven, radgan me
wuxandelisa aRara maxsovs ra, _ daamSvida d'artanianma.
ver daamSvida am sityvam aTosi da mainc ganagrZo Zieba:
_ Tqvenc SeamCnevdiT, Cemo d'artanian, rom simTvraleSi yvelas
Taviseburi Cveva aqvs. zogi mxiarulobs, zogi moiwyens da daRvremilia.
me rom Rvino momekideba, davRondebi xolme da raki daviTvrebi, ameSleba
Cemi dardebi. momagondeba, rac Cems sulel ZiZas satirali da savalalo
zRaprebi CaubeWdavs Cems gulSi, da roSvas daviwyeb. es aris Cemi nakli,
umTavresi Cemi nakli, vaRiareb Cems ubedurebas, magram amas rom ar
CavTvlideT, mgoni, Zalian kargi msmeli var.
ise bunebrivad ambobda amas aTosi, iseTi STagonebiT, rom Searyia
d'artanianis rwmena.
_ oh, maS, eg unda iyos, _ upasuxa ymawvilma kacma im ganzraxviT, rom
rogorme WeSmaritebisaTvis miegno, _ marTlacda eg unda iyos, raRac
magondeba bundovnad, TiTqos sizmari menaxos da aRara maxsovdes ra.
diax, raRac magondeba. xeze Camokidebuli adamiani...
199
204
205
206
_ diax, cxenis xorcs vWamT. xom marTals vambob, porTos, xom cxenis
xorcs SeveqceviT? da, masTan erTad, iqneba cxenis akazmulobasac?
_ ara, batonebo, akazmuloba gadavarCine, _ upasuxa porTosma.
_ ase, ase! _ wamoiZaxa aramisma, _ erTmaneTs tols ar vudebT
araferSi! rom gaigos vinmem Cveni ambavi, ifiqrebs, piroba hqondaT
dadebulio.
_ maS, ra meqna? _ daiwyo porTosma, _ Cemi cxenis danaxvaze
uxerxulobas grZnobdnen aq mosuli stumrebi da ar mindoda maTi
damcireba!
_ cxadia, jerac wylebze iqneba Tqveni didebuli qalbatoni, hercogis
meuRle, ara? _ gadahkra d'artanianma.
_ diax, iq brZandeba, _ upasuxa mSvidad porTosma.
_ maS ra meqna, batonebo? ise moewona Cemi cxeni erT-erTi provinciis
gubernators, swored mas movelodi dRes sadilad. ise Camacivda, unda
damiTmoo, rom uari veRar gavubede da davuTme.
_ dauTmeT? _ Sehyvira d'artanianma.
_ aha, RmerTo! diax, davuTme, swored zedgamoWrilia es sityva, _
ganagrZo porTosma, _ radgan cxeni as ormocdaaTi pistoli mainc Rirda,
im Zunwma ki oTxmocis meti ver gaimeta.
_ uunagirod? _ hkiTxa aramisma.
_ diax uunagirod!
_ xom xedavT, batonebo, porToss axlac yvelaze xelsayrelad
mougvarebia Tavisi cxenis saqme, _ Tqva aTosma.
ymawvilebma xarxari da vaSas Zaxili daiwyes. porTosi verafers
xvdeboda, magram maSinve auxsnes mizezi am mxiarulebisa da isic,
Cveulebisamebr, maTTan erTad gulianad araxraxda.
_ ise rom, cota ram yvelas gviCxrialebs jibeSi? _ ikiTxa
d'artanianma.
_ Cem garda, _ gauswora aTosma, _ aramisTan yofnisas ise momewona misi
espanuri Rvino, rom erTi samociode boTli Cavalagebine msaxurebis
furgonSi. es gaxlavT Cemi ufulobis mizezi.
_ me uares mdgomareobaSi var, _ wamoiZaxa aramisma, _ warmoidgineT,
rac ki momepoveboda, ukanaskneli ubeduri suc ki, mondidies eklesias da
amienis monasters Sevwire, garda amisa, mravali wirva SevukveTe Tqveni
dRegrZelobisa
da
gamarjvebisaTvis.
swiraven
berebi,
RmerTs
Segvavedreben da, eWvi ara maqvs, Tavis wyalobas ar mogvaklebs yovladZlieri.
_ me uares dReSi viyavi, _ daiwyo porTosma, _ iqneba ggoniaT, rom
araferi damaxarjvina Cemma naRrZobma fexma? amas muSketonis Wriloba
daumateT da misTvis mowveuli dastaqari, romelic, iZulebuli viyavi,
dReSi orjer amomeyvana. mere, iciT, ra miyo im dastaqarma? erTiorad
gadamaxdevina Tavisi gasamrjelo, radgan muSketoni, is gamoCerCetebuli
muSketoni, iseT adgils iyo Turme tyviiT daWrili, rom meafTiaqis mets
Tavis dReSi aravis daanaxvebs patiosani kaci. es rom gavige, mkacri
brZaneba miveci, sxva dros moeridos aseT adgilas daWras.
_ ase unda, ase! _ Tqva aTosma da RimiliT d'artanians da aramiss
gadaxeda. _ vxedav, rom swored didebulad moqcevixarT sawyal biWs,
lmobierad da patiosnad.
_ mokled movWri, batonebo, Cemi danaxarjis gadaxdis Semdeg, sul
ocdaaTiode ekiuRa damrCeba.
207
208
209
213
214
215
217
218
_ eqvsze.
_ marTlac, Tqvenc xom geyolebaT erTi-ori kargi megobari?
_ sami megobari myavs da did pativad CaTvlian, Tan meaxlon.
_ samio? didebulia! ra kargad daemTxva! _ wamoiZaxa d'artanianma, _
mec swored sami megobari myavs.
_ axla es miTxariT, vina brZandebiT, batono? _ hkiTxa ingliselma.
_ me gaxlavarT batoni d'artaniani, gaskoneli keTilSobili, baton de
zesaris razmeli.
_ me gaxlavarT lordi uinteri, baroni Sefildi.
_ Tqveni umorCilesi mona gaxlavarT, batono barono, _ gamoeTxova
d'artaniani. _ Tumca iseTi gvari gqoniaT, rom verc ki gamoTqvams
adamiani.
gaskonelma dezi hkra cxens da parizisaken gaaWena. amgvar SemTxvevaSi
pirvelad Cveulebad hqonda, aTosi unda enaxa, amitom pirdapir Tavisi
megobrisken wavida.
aTosi did merxze gawoliliyo da, misive sityviT rom vTqvaT, masTan
TavisiT misul saWiro aRWurvilobas eloda.
d'artanianma dawvrilebiT uambo aToss Tavisi Tavgadasavali, oRond
baton de vardisadmi miwerili werilis Sesaxeb araferi uTxra.
aRtacebuli darCa aTosi, rodesac gaigo, rom inglisels unda
SebrZoleboda, radgan, rogorc ukve vTqviT, axla amazeRa ocnebobda.
maSinve afrines msaxurebi porTosis da aramisis mosayvanad, romlebic
dauyovnebliv iq gaCndnen. maTac gaagebines saqmis viTareba.
porTosma qarqaSidan amoiRo xmali da farikaoba dauwyo kedels; xan
dahkravda, xan igeriebda da ukan iwevda, xan isev miaxteboda. ise xtoda,
rogorc kargi mocekvave. aramiss jer kidev ar gaeTavebina Tavisi poema,
aTosis
kabinetSi
Caiketa
da
amxanagebs
sTxova,
sauzmemde
ar
SeewuxebinaT.
aTosma grimos aniSna, erTi boTli Rvino moetana.
rac Seexeba d'artanians, igi ijda da imuSavebda erTgvar gegmas,
romlis ganxorcielebasac male vixilavT, da romelic, _ Tuki mis saxeze
gadafenili Rimilis mixedviT vimsjelebT, _ etyoboda, Zalian saamo
Tavgadasavals uqadda.
I
ingliselebi da frangebi
daniSnul dros megobrebi, oTxive msaxuris TanxlebiT, luqsemburgis
sasaxlis ukan, mindorze gamocxaddnen, sadac Txebi balaxsa sZovdnen.
aTosma fuli aCuqa mwyemss, rom Tavidan moecilebina, xolo msaxurebs
ubrZana, darajebad damdgariyvnen.
cota xnis Semdeg gamoCnda mdumared momavali ingliselTa jgufi.
isinic muSketerebs SeuerTdnen, rasac, inglisuri Cveulebis mixedviT,
urTierTgacnoba mohyva.
warCinebuli
wodebis
ingliselebi
mowinaaRmdegeebis
ucnaurma
saxelebma ara marto ganacvifra, aramed daafiqra kidec.
220
222
II
veqilis sadili
duelma, romelSiac ase brwyinvale roli iTamaSa porTosma, ver
daaviwya mas veqilis colTan daniSnuli sadili. meore dRes pirveli
saaTisaTvis
man
erTxel
kidev
gadaasmevina
muSketons
jagrisi
tanisamosze da daTvis quCisken gaemarTa im bednieri kacis nabijiT,
romelsac ormagad swyalobs bedi.
guli ucemda porToss, magram es ar hgavda d'artanianis Wabukur da
mouTmenel siyvaruls. ara, mas nivTieri gamorCena uRelvebda sisxls.
Zlivs unda Rirseboda im saidumlo zRurblis gadabijebas da im ucnobi
kibis avlas, romelzedac TiTo-TiTod adiodnen batoni koknaris Zveli
pistolebi.
axla ukve namdvilad naxavda im saocnebo skivrs, romelic ramdenjerme
daesizmra ganZeulobiT savse, grZeli da Rrma, ramdenime saketiT
gadaketili da iatakze damagrebuli. ramdenjer smenia mas am skivrze
saubari da dRes qalbatoni koknari, Tavisi odnav Camomxmari, diax,
Camomxmari, magram jer kidev moxdenili xelebiT gauxsnida am saganZurs.
garda amisa, sxva netarebac moeloda uTavSesafrod moxetiale
muSketers, romelsac arc ojaxi hqonda, arc qoneba. igi jariskaci iyo.
duqnebis, samikitnoebis da sastumroebis muStari, romelic SemTxveviTi
sadilebiT kmayofildeboda. axla ki porTosi Sinauri sadiliTa da
ojaxuri myudroebiT, maspinZlebis mzrunvelobiTa da patiJiT unda
damtkbariyo, Zveli mebrZolebis sityvebiT rom vTqvaT, miT ufro tkbilia
maspinZlis es SepatiJeba da Zaldataneba _ `miirTvi rogormeo~,
ramdenadac metad giWirs.
Zlivs wyalobis TvaliT gadmoxeda bedma. deidaSvilad gacnobil
porToss saSualeba eZleoda, yoveldRe swveoda veqils stumrad, kargad
gawyobil sufrasTan gamoWimuliyo, gaemxiarulebina beberi veqilis
CayviTlebuli, naoWiT daserili Subli, gaefcqvna misi msaxurebi,
eswavlebina maTTvis basetisa da galbikis TamaSi, xolo samagierod,
Catarebuli gakveTilis gasamrjelod, erT saaTSi moego sawyali biWebisaTvis mTeli erTi Tvis jamagiri.
marTalia, muSketeris yuramdec midioda cudi xmebi veqilebze,
laparakobdnen maT siZunweze da wvrilmanobaze, imasac ambobdnen,
sadilebisgan xSirad Tavs ikavebeno, magram porToss imedi hqonda, rom
veqilis coli, romelic Tavisi wodebis kvalobaze sakmaod guluxvi iyo,
Tavis ojaxSi xelgaSlilad icxovrebda.
magram saxls rom miadga, porTossac eWvi daebada. Sesasvleli
naklebad izidavda adamians: WuWyiani, ayrolebuli derefani, naxevrad
bneli kibeebi, meore sarTulze dabali karebi, romelic didi
lursmnebiT iyo miWedili, TiTqos granSatles sapyrobile yofiliyos.
porTosma daakakuna. maRalma, gamxdarma mdivanma, romlis saxe gawewil
TmaSi arc ki moCanda, kari gauRo da Tavi mdablad daukra.
pirveli mdivnis ukan moCanda meore, ufro patara tanisa: mis ukan _
mesame, meoreze cotaTi maRali, xolo sul ukan Tormetiode wlis biWi
idga.
226
230
232
234
235
238
miledi da, mgoni, Senc kargad icnob Sens qalbatons, marto gagdebiT ar
gansazRvravs Tavis SurisZiebas.
_ vaime, vaime! _ daikvnesa ketim, _ mere, visTvis gavwire Tavi?
_ CemTvis, Cemo mSveniero, CemTvis! eg mec kargad vici, _ upasuxa
d'artanianma, _ geficebi, Zalian davalebuli var Sengan.
_ kargi, magram ra dawereT mag werilSi?
_ miledi getyvis.
_ oh, Tqven ar giyvarvarT! _ Sehyvira ketim, _ vai, ra ubeduri var!
am sayveduris pasuxad yovelTvis erTi da igive saSualeba aqvs kacs,
romliTac mudam tyuvdeba qali: d'artanianmac amiTve upasuxa ketis da
daamSvida.
amis Semdeg ketim mainc bevri itira, vidre miledisTvis werilis
waRebaze daTanxmdeboda. bolos mainc daTanxmda da d'artaniansac amis
meti araferi undoda.
samagierod,
d'artanianic
dahpirda,
rom
amaRam
ufro
adre
gamoeTxoveboda miledis da iqidan pirdapir ketis oTaxSi avidoda.
am dapirebam anugeSa sawyali keti.
IV
sadac laparakia aramisisa da
porTosis aRWurvilobaze
mas Semdeg, rac Cvenma oTxma megobarma TavianTi Sekazmulobis
SeZenisaTvis daiwyo zrunva, winandeburad xSirad veRar ikribeboda
erTad. yvelani cal-calke sadilobdnen, sadac moxvdebodaT, an ukeT rom
vTqvaT, sadac waawydebodnen. Tavis mxriv, samsaxuric bevr Zvirfas dros
arTmevda maT. amis gamo megobrebi SeTanxmdnen, rom kviraSi erTxel mainc
SuadRis pirvel saaTze aTosis saxlSi Sekrebiliyvnen, radganac igi,
aRTqmis Tanaxmad, fexmoucvlelad sul Sin ijda.
Sekreba swored im dRisaTvis hqondaT daniSnuli, rodesac keti
d'artanianTan mivida.
rogorc ki gaistumra keti, d'artaniani maSinve aTosisaken gaeSura.
aToss da aramiss man filosofiur saubarze miuswro. aramiss kvlav
aSloda anaforiT mokazmvis survili. aTosi usmenda, Cveulebisamebr, arc
uSlida da arc uwonebda berad aRkvecas. misi SexedulebiT, yvelas unda
hqonoda moqmedebis Tavisufleba. igi, Cveulebriv, aravis aZlevda rCevas;
Tu vinme sTxovda, da isic daJinebiT, mxolod maSin urCevda xolme rames.
_ rCevas imitom gTxovT adamiani, rom ise ar moiqces, rogorc Tqven
urCevT, _ ambobda aTosi, _ magram Tu vinme mihyva Tqvens rCevas, eg
mxolod imitom, rom Semdeg Tqveni gakicxvis sababi mieces.
d'artanianis Semdeg male porTosic miemataT. ukve oTxiveni erTad
iyvnen Sekrebilni.
oTxi megobris saxe oTx sxvadasxva grZnobas gamoxatavda: porToss
damSvideba etyoboda, d'artanians _ imedi, aramiss _ mwuxareba, aToss _
uzrunveloba.
porTosma amxanagebs maSinve gaagebina gadakvriT, rom erTma maRali
wris pirovnebam Tavs idva muSketeris gaWirvebidan gamoyvana.
am dros muSketonmac Semoyo Tavi.
239
240
242
243
245
249
251
252
254
miledim nazad gadaxeda amis pasuxad, TiTqos undoda ekiTxa: ah, magasa
sCiviT? mereda, gabedulad TqviT!
magram Tavis Tvals alersiani sityvac miayola:
_ marTali xarT.
_ oh, xorcSesxmuli angelozi xarT! _ Sestrfoda d'artaniani.
_ maS, yvelaferSi SevTanxmdiT? _ hkiTxa miledim.
_ yvelaferSi, garda imisa, rasac me gemudarebiT, Cemo RvTaebav!
_ xom geubnebiT, rom guldamSvidebiT SegiZliaT endoT Cems grZnobas!
_ lodins xvalindeli dRe unda, me ki SeiZleba, xvalindelsac veRar
moveswro.
_ Cumad! Cemi mazlis xma ismis: saWiro ar aris, rom aq gnaxoT.
zari daawkaruna, Semovida keti.
_ am kariT gadiT, _ uTxra d'artanians da mimaluri patara kari
gaaRo, _ TerTmet saaTze mobrZandiT. maSin davabolooT Cveni baasi. keti
SemogiyvanT Cems oTaxSi.
sevda ereoda sawyal gogos da am sityvebis gagonebaze kinaRam guli
wauvida.
_ aha, RmerTo! ra dagemarTaT, qalo, rom agre gaSeSebuli dgaxarT?
ver gaigeT, ras geubnebiT? aba, gaacileT batoni mxedari! maS, amaRam,
TerTmet saaTze, xom gesmiT?
`rogorc etyoba, paemans yovelTvis TerTmet saaTze niSnavs, _ iZaxda
gulSi d'artaniani, _ Cveulebad gadahqcevia~.
miledim xeli gauwoda, d'artaniani eambora mis xels da gavida.
`ara, ara, _ fiqrobda d'artaniani da pasuxs arc ki aZlevda ketis
sayveduris sityvebs, _ ara, didi sifrTxile mmarTebs, Torem borotebis
ganxorcielebaa es dedakaci~.
VII
miledis saidumloeba
d'artanianma ar usmina ketis xvewna-mudaras, ar gahyva Tavis oTaxSi da
gareT gamovida. aseTi saqcielisaTvis mas ori safuZveli hqonda: jer
erTi, amiT Tavidan aicilebda ketis sayvedurebs, xvewna-mudaras, tirils,
da, meorec is, rom saSualeba miecemoda, kargad dafiqreboda Tavis
mdgomareobas da rogorme Caswvdomoda miledis ganzraxvas.
yvelaze naTeli d'artanianisaTvis mxolod erTi iyo: mas gagiJebiT
uyvarda miledi, xolo qali arafrad agdebda Tavis mijnurs. erTi wuTiT
TiTqos gons movida ymawvili kaci, gadawyvita, gansacdelis asacileblad
aRsarebis grZeli werili miewera miledisaTvis da gulwrfelad
eRiarebina yvelaferi. magram ubedureba is iyo, rom TviTon d'artaniansac gagiJebiT swyuroda javris amoyra. axla mas undoda, ukve Tavisi
sakuTari saxeliT daemorCilebina qali da radgan aseTi SurisZieba did
netarebas hpirdeboda, ver axerxebda mis uaryofas.
xuTjer Tu eqvsjer Semouara mefis moedans. aT nabijs win rom
gadadgamda, maSinve ukan brundeboda. Tvals ar aSorebda miledis
fanjrebis darabebidan gamomWvirvale sinaTlis Suqs. rogorc Canda,
amjerad qali ise ar Cqarobda Tavis sawol oTaxSi Sesvlas, rogorc
graf de vardis molodinis dros.
255
257
258
259
262
265
266
267
268
270
amitomac saWiro iyo kalvinizmis am ukanaskneli sayrdenis moSlamospoba, radgan swored aq Rvivdeboda Sinagani omebisa da xalxTa
ukmayofilebis Tesli.
safrangeTis
momduravi
espanelebi,
ingliselebi,
italielebi,
avantiuriT gatacebuli yvela eris Svilebi, xmliTa da nadavliT
mcxovrebi
jariskacebi
pirvelsave
daZaxilze
ikribebodnen
protestantebis droSis qveS da qmnidnen farTo erTsulovan asociacias,
romlis Stoebi Tavisuflad vrceldeboda mTel safrangeTSi.
laroSels ufro didi mniSvneloba mieca mas Semdeg, rac kalvinistebs
xelidan gamoacales sxva qalaqebi. amgvarad, laroSeli uTanxmoebisa da
pativmoyvaruli zraxvebis kera gaxda. ufro metic: laroSelis
navsadguri erTaderTi Ria kari iyo, romliTac Tavisuflad Sediodnen
safrangeTSi misi ZvelisZveli mtrebi _ ingliselebi, xolo maTTvis am
ukanaskneli navsadguris daxSviT, kardinali agvirgvinebda Jana d'arkisa
da hercog gizis mier dawyebul saqmes.
amitom iyo, rom basompieri, romelic erT da imave dros protestantic
iyo da kaTolikec (protestanti _rwmeniT da kaTolike _ suliwmindis
ordeniT). _ basompieri, _ STamomavlobiT germaneli da guliT frangi,
basompieri, _ laroSelis garemocvis erT-erTi razmis ufrosi, ramdenime
masaviT protestanti didebulis TandaswrebiT ambobda:
_ ai, naxavT, batonebo, imdenad sulelebi viqnebiT, rom laroSelsac
aviRebT!
marTali gamodga basompieri: res kunZulze zarbaznebis griali
dragonadis1 momaswavebeli iyo. laroSelis aReba ki nantis brZanebis
Secvlis winasityvaoba gamodga.
magram, rogorc ukve aRvniSneT, politikur ganzraxvebTan erTad,
romelic kardinals gzas uxsnida absoluturi monarqiisaken, mematiane
iZulebulia siyvaruliT gatacebulisa da eWviani metoqis wvrilmani
miznebic gamoamJRavnos.
riSelies,
rogorc
yvelasaTvis
cnobilia,
gagiJebiT
uyvarda
dedofali. ra iyo es siyvaruli? sul ubralo politikuri mizani Tu is
Rrma vneba, romelsac aRuZravda xolme dedofali yvelas, vinc ki gars
exvia? Cven amaze verafers vityviT, magram erTi ram cxadia: rogorc am
istoriis wina Tavebidan aris cnobili, bukingamma ajoba mas da or-sam
SemTxvevaSi, metadre burnukebis saqmeSi, d'artanianis mamacobisa da sami
muSketeris Tavdadebis wyalobiT, sastikad Searcxvina kidec kardinali.
amgvarad, hercog riSelies swyuroda ara marto safrangeTis mtrisagan
ganTavisufleba, aramed Tavisi metoqis javris amoyrac. amasTan, marTlac
didi unda yofiliyo es SurisZieba, brwyinvale, da yvelafriT Rirsi
adamianisa, romelsac sabrZolo xmlad xelSi mTeli samefos Zalebi
eWira. riSeliesaTvis mTavari iyo ara marto safrangeTis mtris
damarcxeba, aramed metoqeze SurisZiebac. man kargad icoda, rom inglisTan brZola iyo bukingamTan brZola, rom inglisze gamarjvebiT is
bukingamze
imarjvebda,
xolo
mTeli
evropis
TvalSi
inglisis
SercxveniT, bukingams Searcxvenda da daamcirebda dedoflis TvalSi.
Tavis mxriv, bukingamic, uwinares yovlisa, inglisis saxelis
gandidebas cdilobda, magram masac, kardinaliviT, piradi SurisZieba edo
gulSi. bukingams araviTari sababiT ar SeeZlo safrangeTSi elCad
279
d'artaniani
gaskonelebisaTvis
Cveuli
siswrafiT
mifrinavda
banakisken. magram misi aseTi siCqaris miuxedavad, RobeSi mimaluls
erTxel kidev moeswro Tofis gatena da axla ukve aRarc aacdina mizans:
tyviam gaskonels qudi Tavidan gadaaZro da aT nabijze gadaisrola.
d'artanians sxva qudi ar hqonda. amitom miwidan swrafad aitaca da
sirbiliT ganagrZo gza. banakSi rom mivida, Zlivs sunTqavda, ofli
wurwuriT Camosdioda saxeze. aravis araferi uTxra, daRlil-daqanculi
skamze Camojda da Tavis mdgomareobas daufiqrda.
am SemTxvevas safuZvlad SeiZleboda sami mizezi hqonoda: pirveli da
ufro bunebrivi, rom es iyo Tavdasxma, mowyobili laroSelelebis mier,
romlebic siamovnebiT moklavdnen misi yovladudidebulesobis yovel
mcvels, jer marto imitom, rom erTi kaciT mainc SeemcirebinaT mtris
Zala, garda amisa, SesaZloa mters jibeSi kargad gatenili qisa hqonoda.
d'artanianma qudi aiRo, natyviar adgils daakvirda da Tavi gaiqnia: aq
ar Canda muSketis kvali. qudi Cveulebrivi siaTis tyviiT gaexvritaT.
SeiZleboda es saqme baton kardinalis mowyobilic yofiliyo.
mkiTxvels kargad emaxsovreba, rom swored im dros, rodesac
d'artanianma Camaval mzis sxivebze Tofis lulas mohkra Tvali, imis
fiqrSi iyo garTuli, Tu ra lmobierad moeqca kardinali.
magram d'artanianma uaryofis niSnad Tavi gaaqnia. kardinali iseT
adamianebze, romelTa dasasjelad misi xelis erTi daqnevac kmaroda,
iSviaTad mimarTavda xolme aseT saSualebebs.
iqneba es miledis SurisZieba iyo? mas es ufro SesaZleblad eCvena.
d'artaniani didxans cdilobda, Casafrebulebis saxe an tanisamosi
moegonebina, magram amaod, iseTi siswrafiT mokurcxla banakisaken, Tofis
lulis meti veraferi dainaxa.
_ ah, Cemo megobrebo! _ dudunebda d'artaniani, _ sada xarT, sad? rom
icodeT, rogor mWirdebiT!
Zalian mousvenrad gaatara es Rame d'artanianma. samjer Tu oTxjer
gamoeRviZa da wamovarda. loginTan elandeboda kaci, romelic xanjliT
akuwvas upirebda. magram ise gaTenda, rom Ramis wyvdiads araviTari
xifaTi ar moutania.
kargad icoda d'artanianma, rom mteri SemdegisaTvis gadaitanda
ganzraxvis sisruleSi moyvanas.
im dRes Cvens gmirs fexi arsad gaudgams. Tavisi Tavis winaSe imiT
imarTlebda Tavs, rom avi dari idga.
meore dRes, dilis cxra saaTze, gaisma sayviris xma, romelic
brZolisken uxmobda. hercogma orleanelma saguSagoebi daaTvaliera.
gvardielebi iaraRis asaRebad garbodnen. d'artanianic mwyobrSi Cadga
Tavis amxanagebTan erTad.
hercogma frontis xazi Camoiara. amis Semdeg mas gars Semoexvia
maRali wodebis yvela oficeri, rom Tavi moewonebinaT ufrosisaTvis,
maT ricxvSi iyo gvardiis kapitani batoni de zesaric.
cota xnis Semdeg d'artanians moeCvena, TiTqos batoni de zesari
aniSnebda, rom masTan misuliyo. gaskoneli adgilidan ar daiZra. SeSinda,
ar vcdebodeo, da eloda, kidev erTxel eniSnebina. de zesarma
ganmeorebiT dauqnia xeli. d'artaniani maSinve gamovida mwyobridan da
Tavisi ufrosisken wavida brZanebis misaRebad.
_ baton mxedarTmTavars erTi saxifaTo davalebis Sesasruleblad
ramdenime mamaci da moxerxebuli kaci dasWirdeba. mis pativs
282
285
gaskoneli
maSinve Seudga Cxrekas: tyavis qisa, safule, romelSic
albaT miledisgan miRebuli fulis nawili, stviri da kamaTlebi
inaxeboda, es iyo moklulis mTeli memkvidreoba.
stviri da kamaTlebi, sadac dacvivda, iqve datova, qisa daWrils
gadaugdo da swrafad gaSala safule.
ramdenime umniSvnelo qaRalds Soris iyo is werilic, romlis
gulisTvisac d'artanianma safrTxeSi Caigdo sicocxle.
`raki dagikargavT kvali im qalisa, romelic amJamad sruliad uSiSrad
aris erT-erT monasterSi, sadac igi, Tqven rom vargebuliyaviT,
verasodes ver moaxerxebda Tavis Sefarebas, axla imdens mainc ecadeT,
rom kaci ar gagisxlteT xelidan, Torem, xom iciT, metad grZeli xeli
maqvs da Zvirad dagijdebaT is asi lui, romelic Cemgan gaqvT miRebuli~.
xels aravin awerda, magram cxadi iyo, miledi swerda. d'artanianma
werili jibeSi Caido, rogorc damamtkicebeli sabuTi, da radgan SiSi
arafrisa hqonda, sangris kuTxeSi migdebul daWrils dauwyo gamokiTxva.
jariskaci gamotyda, rom man Tavis amxanagTan erTad, romelic mkvdari
egdo iqve, mis gverdiT, Tavs idves motaceba erTi axalgazrda qalisa,
romelsac parizidan lavilietis kariT unda gamoevlo da isinic iq
elodnen, magram is da misi megobari duqanSi Sesuliyvnen Rvinis
gadasakravad da aTi wuTiT daigvianes. karetas ukve Caeqrola.
_ mere, ras upirebdiT im qals? _ hkiTxa SeSinebulma d'artanianma,
_ mefis moedanze unda migveyvana, erT sasaxleSi, _ upasuxa daWrilma.
_ ho, swored iq! _ CurCulebda d'artaniani, _ maS, ase, miledisTan
unda migeyvanaT.
mxolod
axla
igrZno
d'artanianma,
Tu
SurisZiebis
rogori
daucxromeli wyurvili amoZravebda miledis, romelsac surda, daeRupa
igi da, masTan erTad, yvela isini, vinc mas uyvarda. ramdenad kargad
unda scodnoda am qalbatons sasaxlis cxovreba, rom yvelaferi
aRmoaCina. SeuZlebeli iyo daeWveba: usaTuod kardinalisagan hqonda
miRebuli saWiro cnobebi.
magram am samwuxaro fiqrebiT moRuSuls, tkbili sixaruliT moagonda,
rom dedofals miugnia im sapatimrosaTvis, sadac misi erTgulebisaTvis
Tavganwiruli sawyali qalbatoni bonasie itanjeboda, da uxsnia igi
sapatimrodan.
axla d'artanianisaTvis ukve gasagebi Seiqna amas winaT qalbaton
bonasiesagan
miRebuli
werili
da
Saios
gzaze
karetiT
misi
moCvenebasaviT Camoqroleba.
maS, amieridan, rogorc amas aTosic winaswarmetyvelebda, SesaZlebeli
xdeboda qalbaton bonasies povna. monasteri xom miuvali cixesimagre ar
iyo.
am fiqrma guli sabolood moulbo da mibrunda daWrilisaken,
romelic SeSinebuli, mwuxare TvalebiT Sescqeroda misi saxis
gamometyvelebas, xeli gauwoda da uTxra:
_ aba, ha. wavideT, ar minda, ase upatronod dagtovo am sangarSi.
wamodeq, mklavze dameyrden da Cveni banakisken gavwioT.
_ batoni brZandebiT, _ miugo daWrilma, romelsac ver warmoedgina,
rom SesaZlebeli iyo amdeni didsulovneba, _ geaxlebiT, magram...
imisTvis xom ar migyavarT, rom CamomaxrCoT?
_ weRan mogeci sityva da axla meored geubnebi, miCuqebia SenTvis
sicocxle!
286
287
Tormet boTl Cems anJuur Rvinos, romelic maT Zalian moewonaT. Tqvens
megobrebs surT, maTgan mowonebuli RviniT miirTvaT maTi sadRegrZelo.
vasruleb davalebas, Tqveni pativismcemeli da mona-morCili g o d o.
baton muSketerebis sastumros patroni.~
_ ai, uSvelaT RmerTma, swored droze momiswres!
daiZaxa
d'artanianma, _ maS, maT qeifSic ki ar davviwyebivar, rogorc me ar
damaviwydebian Cems mwuxarebaSi. marTlac, didi siamovnebiT davlev maT
sadRegrZelos, magram marto ki ara.
d'artaniani
gaiqca
im
or
gvardielTan,
romlebTanac
ufro
daaxloebuli iyo. undoda miepatiJa, rom maTTan erTad damtkbariyo
megobrebis mier gamogzavnili anJuuri RviniT.
erTi im dResve ipova, meore _ meore diliT da sadilis mowyoba ori
dRiT gadades.
d'artaniani Sin mivida, Tormeti boTli Rvino gvardielebis bufetSi
gagzavna da SeuTvala, kargad SeminaxeTo.
gaTenda daniSnuli dRec. stumrebi SuadRisaTvis hyavda mowveuli da
d'artanianma planSes dilidanve daavala yvelafris momzadeba.
planSe aRtacebuli iyo am warmatebiT da gadawyvita, ise moewyo
yvelaferi, rogorc Wkvian kacs Seefereba. marto xom ver gauZRveboda
amden saqmes? Tavisi batonis erTi stumris msaxuri moiSvelia, saxelad
furo, da agreTve is jariskaci, romelsac d'artanianis mokvla undoda.
es kaci, mas Semdeg, rac gaskonelma sicocxle aCuqa, aRarc erT razms ar
ekuTvnoda da d'artanianTan Sesuliyo samsaxurSi, ukeT rom vTqvaT,
planSesTan.
moaxlovda sadilis dro. stumrebic movidnen. yvelani magidas
miusxdnen. sufraze gamwkrivebuli iyo sxvadasxva saWmelebi. stumrebs
mklavze xelsaxocgadakidebuli planSe emsaxureboda, furo boTlebs
xsnida, xolo brizmoni (es iyo jariskacis saxeli) Rvinos boTlebidan
minis suraSi asxamda. radgan gzaSi SeWanWyarebuliyo da patara naleqi
emCneoda, pirveli boTli ZirSi cotaTi amRvreuli Canda. brizmonma es
mRvrie Rvino WiqaSi Caasxa da, d'artanianis nebarTviT, TviTonve dalia,
ubeduri jerac sustad iyo im Wrilobis gamo.
stumrebma gemrielad miirTves wvniani da Rvino daisxes. is iyo
pirveli Wiqa tuCebTan unda mietanaT, rom ucbad zarbazani gavarda
axalsa da ludovikos cixesimagreebSi, maSinve wamocvivdnen gvardielebi.
swrafad xmlebze itaces xeli, _ albaT mtris moulodneli Tavdasxmaao,
_ gaifiqres da gareT gacvivdnen, rom TavianTi adgilebi daeWiraT. d'artanianma, romelic Tavis amxanagebze naklebi vaJkaci ar iyo, maT
magaliTs mihbaZa.
magram jer mcire manZilic ar gaevloT, rom naTeli Seiqna zarbaznis
srolis mizezi: yoveli mxridan ismoda yvirili:
_ Cvens mefes gaumarjos! kardinals gaumarjos! _ da am yvirils Tan
sdevda bukisa da naRaris xma.
mouTmenlad miiCqaroda mefe brZolis velisken. rogorc ambobdnen, mas
erT dReSi gamoevlo ori dRis savali da mosuliyo kidec Tavisi
amaliT, Tan axali jari moeyvana, aTi aTasi kaci. Tavisi mcveli
muSketerebic Tana hyavda, nawili win miuZRoda mefes da nawili ukan
misdevda. mefem Camoiara gvardielebis mwyobri, romelSic d'artaniani
idga. gaskonelma dainaxa Tavisi megobrebi da siyvarulis gamomxatveli
misalmebis niSnad xels uqnevda, isinic Tvals ar aSorebdnen mas.
288
290
_ konstanciam.
_ qalbatonma bonasiem? ah! egec marTalia! _ daeTanxma aTosi, _
damaviwyda, rom giyvarT is sawyali qali.
_ ra gawuxebT? _ hkiTxa aramisma, _ im aramzada mkvdari yaCaRis
jibidan amoclil werilSi xom weria, rom monasterSi imyofeba
qalbatoni bonasie?! monasterSi adamiani Zalian kargad grZnobs Tavs da
pirobas gaZlevT, rogorc ki gavaTavebT am garemocvas, aviRebT
laroSels, piradad me...
_ kargi, kargi, _ Seawyvetina aTosma, _ viciT, Cemo aramis, rom
sarwmunoebiTa xarT gatacebuli.
_ diax, mxolod droebiTa var muSketeri, _ miugo Tavmdablad aramisma.
_ etyoba, didi xania, rac Tavisi sayvarlisagan werili aRar mosvlia,
_ uTxra aTosma CurCuliT d'artanians, _ magram yuradRebas nu miaqcevT
magas, rogorc iciT, eg mxolod droebiTi wadilia.
_ me ki mgonia, _ mimarTa porTosma, _ me ki mgonia, rom SeiZleba sul
ubralo saSualebiT...
_ ra saSualebiT? _ hkiTxa d'artanianma.
_ monasterSi aris is qalio, vgoneb, ase TqviT?
_ diax.
_ hoda, rogorc ki gavaTavebT am garemocvas, wavideT da movitacoT.
_ movitacoT? mere, sad aris? romel monasterSi? es ar unda vicodeT?
_ egec marTalia, _ daeTanxma porTosi.
_ moiTmineT, raRac azri momivida TavSi, rogor ggoniaT, Cemo
d'artanian, vin daexmareboda, Tu ara dedofali, rom monasterSi miemala?
_ diax, me mgoni, monasteric misi amorCeuli unda iyos.
_ hoda, Tu asea, porTosi dagvexmareba.
_ eg rogor, Tu SeiZleba, brZaneT!
_ Tqveni markizas, Tqveni hercoginias, Tqveni brwyinvale qalbatonis
SemweobiT...
_ Cumad! _ Seawyvetina porTosma da TiTi pirze miido, _ mgoni,
kardinalis momxrea da nurafers gavagebinebT.
_ maS, me vikisreb am ambis gagebas, _ uTxra aramisma.
_ Tqven, aramis? _ Sehyvira samma amxanagma, _ mere, rogor gagvigebT?
_ dedoflis mRvdlis daxmarebiT. Zalian daaxloebulni varT
erTmaneTTan, _ Tqva aramisma da gawiTlda.
am dapirebiT gaaTaves megobrebma baasi da ubralo sadili.
SeTanxmdnen, rom im saRamosve naxavdnen erTmaneTs da daiSalnen.
d'artaniani Sinisken wavida, sami muSketeri ki _ mefis sadgomisken, rom
TavianTi bina moewyoT.
XIII
`wiTeli samtredis~ traqtiri
mefe Zalian Cqarobda mterTan pirispir Sexvedras. mas kardinalze meti
safuZveli
hqonda,
sZuleboda
bukingami,
amitom
CamosvlisTanave
gadawyvita, yovelgvari zomebi mieRo, raTa pirvel rigSi res kunZulidan
ganedevna ingliselebi, xolo Semdeg daeCqarebina laroSelis garemocva.
292
296
297
300
307
312
_ bevrni arian?
_ ocni iqnebian.
_ vin arian?
_ Teqvsmeti mesangre da oTxi jariskaci.
_ axlos arian?
_ xuTasi nabijis manZilze.
_ Zalian kargi. jer kidev dro gvaqvs, rom es dedali SevWamoT da
Cveni d'artanianis sadRegrZeloc gadavkraT.
_ Seni sadRegrZelo iyos! _ mimarTes erTxmad d'artanians porTosma
da aramisma.
_ Tanaxma var, iyos Cemi sadRegrZelo, Tumca kargad vici, rom
veRarafers miSvelis Tqveni keTili survilebi, _ uTxra daRonebulma
d'artanianma.
_ oh, netavi Tqven! didia alahis Zala, amboben mahmadis mimdevrebi, da
momavali misia, _ anugeSa aTosma.
Semdeg sasmisi gamocala, iqve, win daidga sufraze, TviTon gulgrilad
wamodga, xeli wamoavlo erT-erT Tofs da saTofurTan mivida.
porTosma, aramisma da d'artanianma mis magaliTs mihbaZes. rac Seexeba
grimos, man brZaneba miiRo, ukan damdgariyo da Tofebi gaetena.
male gamoCnda maTken mimavali razmic, isini mihyvebodnen Txrils,
romelic gzad daedoT qalaqsa da simagres Soris.
_ Segircxva Tavi, grimo! _ dauZaxa aTosma, _ amisTvis rogor
wamogvayene? ocamde kaci modis weraqvebiT, ToxebiT da niCbebiT
SeiaraRebuli!
grimos
rom
eniSnebina,
Tavidan
mogvcilebodnen,
darwmunebuli var, Cven aRar Segvawuxebdnen.
_ ara mgonia, ase momxdariyo, SexedeT, rogor gabedulad modian,
marto mesangreebi ki ar arian! oTxi jariskaci da erTi muSketiani
aTisTavi mohyvebaT, _ uTxra d'artanianma.
_ eg imitom, rom ar davunaxivarT, _ miugo aTosma.
_ me, Cemi mxriv, gamogitydebiT, mag moqalaqeebs Tofs ver vesvri, _
SeniSna aramisma.
_ cudia is mRvdeli, romelsac mwvaleblebi ebraleba! _ daiZaxa
porTosma.
_ marTals ambobs aramisi, _ Tqva aTosma, _ me gavafrTxileb.
_ ras SvrebiT, aTos?! _ Sehyvira d'artanianma, _ gindaT, mogklan?!
magram aTosma yuradReba ar miaqcia d'artanianis sityvebs, swrafad
aZvra kedelze, erT xelSi Tofi eWira, meoreSi _ Tavisi qudi.
_ batonebo! _ mimarTa mesangreebs da jariskacebs, romlebsac ise
gaukvirdaT misi danaxva, rom maSinve gaCerdnen ormocdaaT nabijze da
zrdilobianad miesalmnen am gulad mters. _ batonebo! me da ramdenime
Cemi megobari sauzmes geaxlebiT am simagreSi da Tqvenc kargad
gecodinebaT, araferi aris iseTi sawyeni, rogorc puris Wamis dros
Sewuxeba. amitom gTxovT, Tu marTla gasakeTebeli gaqvT raime am
simagreSi, dagvicadoT, sanam Cven sauzmes davamTavrebdeT, an arada, Tu
aRgeZraT adamianuri grZnoba, daviviwyoT mtroba da CvenTan erTad
ineboT mefisa da safrangeTis sadRegrZelos daleva.
_ frTxilad iyavi, aTos! _ dauyvira d'artanianma _ xom xedav, Tofs
gimizneben.
_ vxedav, vxedav, _ uTxra aTosma, _ magram eseni samxedroebi ar arian
da Tofs Zalian cudad isvrian. ai, naxavT, ver momartyamen! _ marTlac,
315
319
bolos erTxel kidev gaisma xSiri srolis xma. maT axlos qvebsa
scemda laroSelelebis tyvia, an yurTan axlos gauvlida zuzuniT.
mkvdrebisaTvis ejobnaT laroSelis gmirebs da sen-Jerves simagre aeRoT.
_ ra uxeiroebi iyvnen is ubedurebi! _ Tqva aTosma, _ ramdeni kaci
movkaliT? Tormeti?
_ mgoni, TxuTmeti.
_ kedelma ramdeni daitana?
_ rva an aTi.
_ amodena zaralis samagierod gafxaWnilic ki araferi gvaqvs, magram
ara, d'artanian, Tu ara vcdebi, Tqven xelidan sisxli gdiT?
_ araferia, _ upasuxa d'artanianma.
_ royio tyvia xom ar mogxvdaT?
_ ara, ara.
_ maS, saidan aris eg sisxli?
Cven ukve vTqviT, rom aToss SviliviT uyvarda d'artaniani da
mamobrivi siyvaruliT eqceoda ymawvil kacs.
_ TiTi gavikawre, _ upasuxa d'artanianma, _ or qvas Sua momyva TiTebi,
erTi mxriv, _ kedeli, meore mxriv _ beWedi, da tyavi gadamZvra.
_ ai, ra Sedegi mosdevs, Cemo batono, TiTze almasis Trevas, _ uTxra
aTosma.
_ ra vqna? _ Sehyvira porTosma, _ marTla, eg almasi xom Tqvenia... maS,
raRasa vCiodiT weRan, fuli ara gvaqvso? almasi gana fuli ar aris?
_ fuli da ra fuli! _ Tqva aramisma.
_ Zlivs ar geRirsaT, porTos, kargi azris gamoTqma.
_ kargi da mere rogori! _ daiZaxa aramisis sityviT waqezebulma
porTosma, _ almasi gavyidoT da fuli gveqneba.
_ nu daiviwyebT, rom dedoflis naCuqaria, _ uTxra d'artanianma.
_ miT ufro! _ Caeria aTosi, _ dedofali rom gansacdelidan ixsnis
Tavis sayvarel bukingams, sruliad bunebrivia misi wadili, da
dedofalma rom gansacdelidan gvixsnas Cven, misi erTguli megobrebi,
sruliad bunebrivi da zneobrivi iqneba misi saqcieli. ras brZanebs amis
Sesaxeb batoni moZRvari? porToss ki ara vkiTxav, radgan ukve gamoTqva
Tavisi azri.
_ me mgoni, _ daiwyo aramisma da gawiTlda, _ raki es beWedi
sayvarlisagan ara aqvs miRebuli, maSasadame, arc siyvarulis tkbil
ganZad CaiTvleba.
_ swored ise brZanebT, Cemo aramis, rogoradac xorcSesxmuli
RvTismetyveleba. garkveviT TqviT Tqveni azri.
_ gavyidoT eg almasi, _ upasuxa aramisma.
_ hoo? _ wamoiZaxa sixaruliT d'artanianma, _ gavyidoT Cemi beWedi da
amiT gavaTavoT amaze baasi.
simagridan
kvlav
gaismoda
Tofis
srolis
xma,
magram
ukve
samSvidoboze gasuliyvnen Cveni megobrebi da ukan, Sors cvioda tyvia.
damarcxebuli laroSelelebi guldasamSvidebladRa isrodnen.
_ swored droze mouvida porToss es azri. ager, banaks mivuaxlovdiT.
maS, batonebo, amiT gavaTavoT, sityva aRara TqvaT am saqmis Sesaxeb.
xedavT, sul Cven Semogvcqerian da mosagebebladac modian. didi zeimiT
gvipireben daxvedras.
marTlac, rogorc weRanac vTqviT, aRtacebuli iyo mTeli banaki.
rogorc TeatrSi saintereso warmodgenaze, ise aqac, ori aTasze meti
323
324
XVIII
ojaxuri saqme
aTosma gamonaxa Sesaferi saxelwodeba: ,,ojaxuri saqme~. ojaxur saqmes
sruliadac ver Seexeboda baton kardinalis gamoZieba. ojaxur saqmeSi
sxva veravin Caereoda, daufaravad SeiZleboda ojaxuri saqmis mowyoba da
garigeba.
amgvarad, aTosma ipova saxelwodeba: ,,ojaxuri saqme~.
aramisma ipova saSualeba: ,,msaxurebi~.
porTosma ipova fuli: ,beWdis gayidviT.
marto d'artaniani iyo, rom veraferi aRmoaCina, es maSin, rodesac am
oTx megobarTagan aseT saqmeSi yovelTvis yvelaze mkvircxli TviTon iyo
xolme, magram isic unda aRvniSnoT, rom sawyal biWs sul Tvalwin edga
miledi da es uClungebda gonebas.
ah, ara! kinaRam SevcdiT: d'artanianma xom myidveli ipova Tavisi
beWdisa!
Zaldautanebeli mxiaruleba sufevda baton de trevilTan sauzmis
dros.
d'artaniani ukve muSketerebis formaSi iyo gamoWimuli. igi aramisis
agebulebisa iyo da, radgan aramisma, rogorc ukve mogaxseneT, didi fuli
miiRo gamomcemlisagan Tavisi poemis honorarad, Turme erTis magivrad,
or-ori xeli iyida yvelaferi da axla erTi xeli d'artanians dauTmo.
asrulda d'artanianis ocneba. igi ubednieresi kaci iqneboda, magram
Savi Rrubeli elandeboda yvelgan, Sig miledi, _ da es moCveneba
uwamlavda guls.
sauzmis damTavrebis Semdeg SeTanxmdnen, rom saRamoze aTosTan
Sekrebiliyvnen da aq gaeTavebinaT TavianTi ojaxuri saqme.
d'artanianma im dRes banakis yvela quCa Camoiara, raTa yvelasaTvis
enaxvebina Tavisi axali aRWurviloba.
saRamos, daniSnul dros, aTosTan Seikribnen megobrebi. sul sami
sakiTxi hqondaT gadasaWreli:
325
da, Tqvenc kargad iciT, rom Cems sizmars arasodes movutyuebivar. maS,
darwmunebuli iyaviT, rom cota xanSi mec gnaxavT~.
_ Zalian kargi, _ mouwona aTosma, _ Zvirfaso aramis, Tqven mefe xarT
poetebisa. misamarTi davaweroT da gaTavebulia saqme.
_ magaze advili ra iqneba? _ Tqva aramisma.
werili koxtad dakeca da daawera:
,,madmuazel miSons, mosarecxes turSi~.
aramisis megobrebi erTmaneTs Sescqerodnen da gulianad icinodnen:
maxeSi gaabes kaci!
_ axla xom xedavT, _ daiwyo aramisma, _ rom am werilis mitana turSi
marto bazens SeuZlia. bazenis mets aravis icnobs Cemi deidaSvili da
mxolod mas endoba. sxva vinc unda iyos, saqmes wagvixdens. amasTan
erTad, isic unda icodeT, rom Cemi bazeni metad amayi da ganviTarebuli
kacia. Tavidan bolomde waikiTxa istoria da kargad icis, rom siqsti
mexuTe, sanam papad akurTxebdnen, Rorebs mwyemsavda. amitom mas
gadawyvetili aqvs, CemTan erTad Sevides eklesiis samsaxurSi da radgan
im imediT suldgmulobs, rom SeiZleba masac eRirsos papoba, an
kardinaloba mainc, Tqvenc dameTanxmebiT, aseT didebul momavalze
meocnebe arc ise advilad Cauvardeba xelSi jaSuSebs, da Tu daiWires,
martvilis wamebas irCevs da TqmiT ki arafers ityvis.
_ kargi, kargi, _ miugo d'artanianma, _ didi siamovnebiT vuTmob turs
Tqvens bazens, magram londoni ki planSes dauTmeT. erTxel joxis cemiT
gamoagdo miledim, amas Tavis sicocxleSi ar daiviwyebs planSe da
merwmuneT, Tu javris amoyris saSualeba mieca, uxvad gadauxdis
samagieros, Tunda isic icodes, rom amisaTvis sikvdiliT dasjian. Tu
turSi Tqvena gaqvT saqme, Cemo aramis, londonSi me maqvs. amitom, gTxovT,
ingliss gasagzavnad planSe amovirCioT, miT ufro, rom erTxel ukve iyo
CemTan erTad londonSi da Tavisuflad gaagnebs gzas. dardi nu gaqvT,
mSvidobiT miva da arc ukan dabruneba gauWirdeba. mas Tavisuflad
SeuZlia sworad Tqvas: ,,London, sir, if you please~1 da ,,My master
lord d'Artagnan~2.
_ aseT SemTxvevaSi, planSes gamgzavrebisas Svidasi livri mivceT da
Svidasic dabrunebis Semdeg, aseve bazens _ samasi livri wasasvlelad
mivceT da samasic, rodesac davalebas aasrulebs. es xarji xuTi aTas
livramde daiyvans Cvens Tanxas. aTas-aTasi livri Cven aviRoT
survilisamebr dasaxarjad da erTi aTasic Sesanaxavad mivabaroT Cvens
mRvdels Savi dRisTvis. aba, ras ityviT? Tanaxma xarT? _ ikiTxa aTosma.
_ Zvirfaso aTos, Tqven laparakobT rogorc nestori,3
romelic,
rogorc yvelasaTvis cnobilia, saberZneTSi ganTqmuli iyo Tavisi WkuiT,
_ upasuxa aramisma.
_ maS, gadawyda, _ ganagrZo aTosma, midian planSe da bazeni. Tu
marTali gnebavT, gamiWirdeboda grimos moSoreba. kargad icis Cemi
munjuri ena da arafriT mawuxebs. guSindeli dRec eyofa, axla es
mgzavrobac rom dagvematebina, iqneba cocxali veRarc gvenaxa.
moixmes planSe, auxsnes davaleba da misces saWiro darigeba.
d'artanians adreve gaefrTxilebina Tavisi msaxuri, rom londonSi
wasvla mouwevda, da Tan eTqva, rom es mgzavroba did saxels mouxveWda.
megobrebma planSes fuli gadasces da Tan gaaxsenes mosalodneli
saSiSroeba.
330
331
332
334
_ geficebiT, araviTari.
iseTi mSvidobiani, gulwrfeli da Tanac tkbili xmiT upasuxa
ymawvilma kacma, rom miledi damSvidda.
bolos, daxloebiT erTi saaTis Semdeg, kareta gaCerda rkinis
moajirTan, romelic alayafis karad edo sasaxlisaken mimaval gzas.
mkacrad gamoiyureboda TviTon sasaxlec, veeberTela, Zveleburi,
ganmartoebuli Senoba. ukve qviSian gzaze xrialebda karetis Tvlebi.
Zlieri guguni moesma miledis. mixvda, rom es zRvis talRebi exeTqeboda
napirze did lodebs.
karetam TaRebqveS gaiara da bolos eRirsa erT mibnelebul oTxkuTx
ezoSi gaCereba. TiTqmis maSinve gaiRo kari, msubuqad gadmoxta ymawvili
kaci da miledis xeli SesTavaza. qali daeyrdno mis xels da karetidan
sakmaod damSvidebuli Camovida.
miledim Tvali moavlo iqaurobas, mere Tavis Tanamgzavrs gadaxeda da
momxiblavi RimiliT uTxra:
_ Zalianac rom damimaloT, mainc cxadia, patimari var, magram
darwmunebuli gaxlavarT, didxans ar gastans es ambavi. Cemi sindisi da
Tqveni zrdiloba mimaCnia amis Tavdebad.
metad pirmoTne iyo es qaTinauri, magram oficerma mainc ar gasca
pasuxi, man qamris qveSidan amoiRo vercxlis patara sastveni, romelic
Zalian hgavda samxedro gemebis bocmanebis sastvens, da samjer daustvina
sxvadasxva xmaze. ucbad gamovarda ramdenime kaci, kareta banqveS
Seagores da gaoflianebuli cxenebi gamouSves.
ymawvilma kacma iseTive zrdilobiT miledi saxlSi miiwvia. qalma isev
RimiliT damSvenebuli saxiT, mklavSi xeli mohkida, masTan erTad gaiara
dabali TaRiani kari da avidnen qvis kibiT, romelic qvis svetis irgvliv
iyo ayvanili. erT did karebTan gaCerdnen. oficerma jibidan gasaRebi
amoiRo, saketSi gadaatriala. karebi mZimed gaWrialda. oficerma miledi
misTvis gankuTvnil oTaxSi Seiyvana.
erTi Tvalis gadavlebiT gasinja patimarma am oTaxis yoveli
wvrilmani.
oTaxis mowyobiloba erTnairad gamodgeboda rogorc patimrisaTvis,
iseve Tavisuflad mcxovrebi kacisTvisac, Tumca fanjrebze akruli
rkinis gisosebi da karebze rkinis urduli ufro imas amtkicebda, rom
sapatimro unda yofiliyo.
erT wams gauqra mravali sazareli gansacdeliT brZmedSi gamoWedili
sulis Zala da savarZelze daeSva, xelebi gulze daikrifa, Tavi daRuna
da yovel wuTs eloda msajulis Semosvlas.
magram aravin Sesula masTan, garda ori-sami mezRvaurisa, romlebmac
misive bargi moarTves, yuTebi da boxCebi erT kuTxeSi daalages da xmis
amouReblad wavidnen.
yovelive amas ganagebda ymawvili oficeri iseTive simSvidiT,
rogoriTac miledis eqceoda. mxolod Cumad iyo, TviTon aras ambobda da
brZanebas sastveniT an xelis moZraobiT aZlevda. rom genaxaT, ityodiT,
am kacisaTvis da misi morCili msaxurisaTvis ena ar arsebobs, an arada,
usargeblo gamxdarao.
bolos veRar gauZlo qalma amden dumils da erTxel kidev sTxova:
_ RvTis gulisaTvis, batono, ras moaswavebs Cemi aq damwyvdeva?
gamagebineT raime, cotaodeni guladoba meca maqvs, rom magrad davxvde
mosalodnel gansacdels da qedi ar movixaro Cemken momavali
339
ubedurebis winaSe, magram mainc minda vicode: sad var? an rad var aq? Tu
Tavisufali var, maS, rad gagimagrebiaT rkinis gisosebiT es fanjrebi da
rkinis urdulebiT es karebi? Tu patimari var, ar unda miTxraT, ra
davaSave?
_ Tqven brZandebiT, qalbatono, im saxlSi, romelic TqvenTvis aris
gankuTvnili, me miviRe brZaneba, dagxvedrodiT zRvis piras, gemidan
CamomeyvaneT da am sasaxleSi momeyvaneT, me mgoni, es brZaneba pirnaTlad
avasrule, rogorc Semefereba jariskacs. amasTan, Tavazianadac, rogorc
es keTilSobil adamians Seefereba, amiT Tavdeba _ yovel SemTxvevaSi, am
dromde mainc, _ is davaleba, romelic me mqonda dakisrebuli. danarCeni
sxva pirovnebas Seexeba.
_ mere, vin aris eg sxva pirovneba? _ mivarda miledi, _ ar SeiZleba
damisaxeloT?
am dros kibidan ramdenime kacis fexis xma da dezebis wkaruni gaisma,
erTi maTgani miledis karisaken modioda.
_ ai, batono, is pirovneba, _ uTxra oficerma, gzidan gadadga da
pativiscemiTa da morCilebiT gamoiWima.
kari gaaRo. karis zRurblze kaci gamoCnda, uqudod iyo. gverdze
xmali ekida da TiTebiT cxvirsaxocs WmuWnida.
miledis nacnobad eCvena bnelSi es aCrdili. erTi xeliT savarZels
daeyrdno, win waswia Tavi, rom Tavis eWvSi darwmunebuliyo.
amasobaSi ucnobi TandaTan uaxlovdeboda. ramdenadac win miiwevda igi
da lampis sinaTle xvdeboda, imdenad miledi uneburad ukan iwevda.
mere, rodesac aRaraviTari eWvi aRara hqonda, gancvifrebuli xmiT
daiZaxa:
_ rogor? es Tqvena brZandebiT, Cemo mazlo?
_ diax, kekluco qalbatono! _ upasuxa lordma uinterma da Tavi
zrdilobianad da Tan dacinviT daukra.
_ maS, es sasaxle?..
_ Cemi gaxlavT.
_ da es oTaxi?
_ Tqveni gaxlavT.
_ maS, me Tqveni patimari var?
_ TiTqmis.
_ es xom saSineli Zalmomreobaa!
_ Tavi davaneboT maRalfardovan sityvebs, davsxdeT da mSvidobianad
movilaparakoT, rogorc Sehferis rZal-mazls.
mere karisken mibrunda da ymawvil oficers, romelic mis ukanasknel
brZanebas eloda, uTxra:
_ sxva araferi, gmadlobT! axla ki martoni dagvtoveT, batono
felton.
XX
rZal-mazlis saubari
manam lordi uinteri karebs gadaketavda, fanjris darabas mixuravda
da skams miidgamda Tavisi rZlis savarZelTan, qalbatoni Cafiqrebuli
ijda. yovelgvar SesaZleblobas iTvaliswinebda Tavisi mdgomareobis
Sesaxeb da bolos im fiqrze SeCerda, romlis warmodgena ar SeiZleboda
hqonoda, sanam ar icoda, visTan iyo an visTan hqonda saqme.
340
341
342
348
349
350
d'artanianma
borotad
gamoiyena
siyvaruli,
Seuracxyo
misi
Tavmoyvareoba da, ai, axla, rodesac qals egona, rom beds ewia,
d'artanianma mouspo Tavisufleba da sikvdiliTac ki emuqreboda. ufro
metic, d'artanianma aaZro kuTxe im niRabisa, romelic farad hqonda
afarebuli da uZlevels xdida.
d'artanianma kardinalis mier dagebuli maxisagan ixsna bukingami,
romelic WiriviT ejavreboda miledis, iseve, rogorc yvela, vinc ki
odesme hyvarebia. d'artanianma Tavi Seapara graf de vardad, romlis
mimarTac qals daucxromeli vneba amoZravebda. d'artanianma icoda misi
saSineli saidumloeba, romlis gamgebic, miledis fici hqonda dadebuli,
sicocxles gamoesalmebina, vinc unda yofiliyo igi. magram swored maSin,
rodesac nebarTva miiRo mterze Suris saZieblad, iseve d'artanianma
gamohglija xelidan es saSualeba, Tavis patimrad gaixada da sadRac
Sors, sazarel botanibeSi _ indoeTis okeanis kunZulze, an taibernSi
upirebda gandevnas.
miledis eWvi ar epareboda, rom yvela es ubedureba d'artanianisagan
modioda. marto mas SeeZlo misTvis ase Tavlafis dasxma. marto mas
SeeZlo ecnobebina lord uinterisaTvis yvela is saSineli saidumloeba,
romelic raRac avbediTobis daxmarebiT zedized aRmoaCina.
ramdeni siZulvili unda moenelebina! gulSi boRma uduRda,
mrisxanebiT savse Tvalebi gamoketili oTaxis siRrmisTvis gaeSterebina.
xandaxan sunTqvas gulis siRrmidan amoyolebul kvnesas amoatanda
xolme, romelic kldeebTan damarcxebul zRvis talRebis xmaurs
uerTdeboda. qalbaton bonasies, bukingamis da, gansakuTrebiT ki,
d'artanianisadmi SurisZiebis momavali gegmebi gonebas elvasaviT
unaTebda.
magram Suris saZieblad Tavisufleba sWirdeboda, Tavisuflebas ki
patimari maSin moipovebda, Tu gaapobda kedels, axsnida urdulebs,
gaxvretda iataks. yovelive es SeiZleba moexerxebina moTminebisa da
magar Zal-Ronis mqone mamakacs. magram gaafTrebul dedakacs ki amaod
Cauvlida amgvari cda. esec rom ar iyos, yovelive amis gasakeTeblad
saWiro iyo dro, Tveebi, weliwadi, mas ki... aTi Tu Tormeti dRe hqonda,
rogorc uTxra lordma uinterma, misma daundobelma da cixis saSinelma
zedamxedvelma.
vaJkaci rom yofiliyo miledi, yovelgvar saSualebas scdida da
iqneba kidec aesrulebina gulis wadili: netavi rad gabriyvda ase
samarcxvinod buneba, rom aseTi mZlavri vaJkacuri suli Caudga am naz da
susti agebulebis qals?
saSineli iyo miledis patimrobis pirveli wuTebi. gacofebuli
krunCxvebisagan Tavs ver ikavebda. mere ki nel-nela daimorCila
gagiJebuli mrisxaneba, sabolood moiSora nerviuli kankali da gonebas
ikrebda, rogorc dasasveneblad ganrTxmuli daRlili gveli.
_ ara, ra RmerTi gamiwyra, rom ase gavbrazdi? _ SeekiTxa miledi
Tavis Tavs da sarkeSi Caixeda, _ ra saWiroa aq mZvinvareba? mZvinvareba
sisustis niSania. miT ufro, rom amgvari saSualebiT arasodes ar
mimiRwevia miznisaTvis. Cemi Zala qalebze rom mexmara, iqneba kidev
davrwmunebuliyavi, rom isini ufro sustebi arian, vidre me, da,
maSasadame, kidec damemorCilebina. magram qalebs ki ara, me mamakacebs
vebrZvi da mamakacebisaTvis me mxolod qali var. maS, SevebrZolebi,
rogorc qali. Cemi Zala Cems sisusteSia, _ Semdeg, Tavis Sesamowmeblad,
354
356
359
360
364
368
XXV
patimrobis meoTxe dRe
meore dRes, rodesac feltoni miledisTan Sevida oTaxSi, qali
savarZelze idga da xelSi batistis cxvirsaxocebis naxevebisagan
dawnuli Toki eWira. feltonis danaxvaze igi mkvircxlad Camoxta Zirs
da cdilobda, zurgs ukan daemala Toki.
ymawvili kaci am diliT Cveulebrivze ufro fermkrTali iyo; misi
dawiTlebuli Tvalebi amtkicebdnen, rom mousvenrad gaetarebina mTeli
Rame, mxolod Subli axla ufro mrisxaned gamoiyureboda, vidre odesme.
igi neli nabijiT miuaxlovda miledis, romelic ukve savarZelSi
Camjdariyo. feltonma xelSi aiRo miledis mier Tavis CamosaxrCobad
dagrexili Toki, romelic SeumCnevlad Zirs darCenoda qalbatons an
ganzrax daetovebina, da civad hkiTxa:
_ es ra aris, qalbatono?
_ es? araferi, _ upasuxa siciliT miledim, magram iseTi mwuxare
gamometyvelebiT, romliTac igi ise kargad amkobda Tavis mware sicils.
_ tusaRis momakvdinebeli mteria mowyeniloba. mec mowyenili viyavi da
dros gasatareblad es Toki davgrixe.
feltonma miledidan Tvali kedelze gadaitana da savarZlis gaswvriv,
zemoT, dainaxa rkinis patara mooqruli kavi, romelic iq albaT
tanisamosis an iaraRis dasakideblad gaerWoT.
kankali daiwyo ymawvilma kacma. patimars ar gamoepara misi es
moZraoba, Tumca Tvalebi Zirs hqonda daxrili.
_ mere, am savarZelze ratomRa ideqiT? _ hkiTxa feltonma.
_ Tqven ra?
_ minda, vicode.
_ nu CamacivdebiT, batono, _ uTxra miledim, _ Zalian kargad iciT,
rom Cven, WeSmarit qristianebs, akrZaluli gvaqvs tyuilis Tqma.
_ kargi, maS me getyviT, risTvis iyaviT asuli savarZelze da ras
apirebdiT mag TokiT. gindodaT, SegesrulebinaT sabediswero ganzraxva,
romelsac ise daumonavebixarT, rom aRarc ki ufiqrdebiT Tqvens
saqciels. marTalia, tyuilis laparaks gvikrZalavs Cveni RmerTi, magram
isic gaixseneT, qalbatono, rom igi ufro metad TviTmkvlelobas gvikrZalavs.
_ rodesac RmerTi xedavs, rom mis mier gaCenili arseba usamarTlodaa
devnili da sikvdilis an Sercxvenis arCevanSia, merwmuneT, batono,
Seundobs yovladwminda am Secodebas, radgan am SemTxvevaSi Tavis
mokvla martvilobaa, _ upasuxa miledim Rrma rwmeniT.
_ an Zalian aWarbebT Tqven, qalbatono, an bolomde ar meubnebiT
saqmis viTarebas. RvTis gulisaTvis, amixseniT, gamagebineT.
_ ra agixsnaT? giamboT Cemi ubedurebani, rom Tqven zRaprad geCvenoT?
gagagebinoT Cemi ganzraxva, rom Cems mtarvals gadasceT? ara, batono,
ara! miTxariT, Tqven raSi genaRvlebaT erTi ubeduri, ukve ganwiruli
qalis sikvdili, an sicocxle? Tqven pasuxs agebT mxolod Cems gvamze,
xom marTalia? oRond ki warudginoT Cemi gvami, oRond ki Cemad icnon,
Tqven sxvas aRarafers mogTxoven, iqneba ormagi jildoc miiRoT.
370
371
374
rom aravin gaigonos Cemi naTqvami. sazareli ram miambo es aris axla
lordma.
miledim Tavganwiruli msxverplis mware Rimili gamoxata saxeze da
Tavi gaiqnia.
_ an Tqvena xarT qaji, _ ganagrZo feltonma, _ an lordi uinteri, Cemi
keTilismyofeli, sulieri mama aris urCxuli! sul ori dRea, rac Tqvena
gxedavT, is ki miyvars, ager, ori weliwadia. cxadia, rom vyoymanob, ver
gadamiwyvetia, vis mivudge, Tqven Tu imas! nu gewyinebaT, rom amas
geubnebiT, minda, patiosnad, samarTlinad gadavwyvito Cemi saqcieli,
amaRam, SuaRamis Semdeg moval Tqvens sanaxavad da maSin damarwmunebT
Tqvens simarTleSi.
_ ara, felton, ara Cemo Zmao, _ uTxra patimarma, _ metad didi iqneba
Tqveni msxverpli da vgrZnob, Zalian Zvirad dagijdebaT. ara, ara! me ukve
daRupuli var da Tqvenc nu iRupebiT CemTan erTad. Cemi sikvdili ufro
mets ityvis, gacilebiT mets, vidre Cemi sicocxle. cxedris dumili ufro
ukeT dagarwmunebT, vidre patimris naTqvami.
_ gaCumdiT, qalbatono, _ Tqva feltonma, _ ase nu melaparakebiT!
movedi imisaTvis, rom patiosani sityva momceT, SemomficoT imiT, rac
uwmindesad swams Tqvens suls, rom aRar gabedavT Tavis mokvlas.
_ sityvas ver mogcemT, ver dagpirdebiT, _ upasuxa miledim, _ radgan
aravin iqneba, rom ise wmindad swamdes dapireba, rogorc me, da Tu
dagpirdebiT, maS, kidec unda avasrulo.
_ kargiT! imis piroba mainc momeciT, rom Cems dabrunebamde arafers
izamT. Tu SemdegSiac aseve daJinebiT isurvebT Tqveni wadilis
asrulebas, ra gaewyoba! Tavisufali iqnebiT da me TviTonve mogarTmevvT
im iaraRs, romelsac mTxovdiT.
_ kargiT! Tqven mTxovT... da gadavdeb.
_ SemomficeT.
_ Cvens RmerTsa vficav, kmayofili xarT?
_ diax, maS, amaRamde!
feltoni oTaxidan gavarda, kari moketa da iqve karebTan dadga. xelSi
jariskacis Subi aiRo, TiTqos is yofiliyos guSagi.
jariskaci rom dabrunda, feltonma mas gadasca Subi.
am dros miledi karis sarkmliT iyureboda da dainaxa, rom ymawvilma
kacma pirjvari gadaiwera, TiTqos mZime tvirTisagan gaTavisufldao, da
derefani sixaruliT gaiara.
miledi isev savarZelTan mivida, zizRis Rimilma gairbina mis tuCebze
da zizRiTve wamoiZaxa ramdenjerme sityva _ RmerTi! _ romelsac
yovelTvis ificebda, magram fiqradac ar mosvlia misi mcnebis gacnoba.
_ Cemi RmerTi? _ iZaxda miledi, _es gamoSterebuli fanatikosia Cemi
RmerTi? RmerTi me var, me da kidev is, vinc damexmareba javris amoyraSi.
XXVI
patimrobis mexuTe dRe
naxevrad asrulebulad eCveneboda miledis Tavisi ganzraxva da es
gamarjveba Zalas uorkecebda.
375
376
377
378
keklucic unda yofiliyo qali, veras inatrebda iseTs, rom iqve ar epova,
am mrgval sapatimroSi, Tuki Tvals gadaavlebda iqaurobas.
ra Tqma unda, me ar viyavi am sagangebo sapatimros pirveli tusaRi,
magram Tqvenc dameTanxmebiT, felton, ramdenadac mSvenieri iyo
sapyrobile, imdenad ufro metad miSfoTebda guls.
diax, sapyrobile iyo, radgan amaod Camiara cdam, kari mepova da gareT
gavsuliyavi, xeliT movsinje yvela kedeli, magram yvelgan yru xmas
iRebda mkvrivi Senobis kedlebi.
mgoni, ocjer mainc Semovuare maT, mindoda, raime gasasvleli mepova,
mgram amaod: gasasvleli ki ara, sarkmelic arsad iyo. bolos, SiSiT
aTrTolebuli da daqanculi, savarZelze daveSvi. amasobaSi daRamda da
SiSi gamiorkecda. ar vicodi, iqve davrCeniliyavi, im savarZelSi, Tu
avmdgariyavi, mravali ucnobi saSineleba melandeboda da gars mexveoda.
vgrZnobdi, rom Tavs ver davaRwevdi am gansacdels. marTalia, wina Ramis
Semdeg lukma puri ar enaxa Cems pirs, magram SimSilsac maviwyebda SiSi.
araviTari xmauroba ar ismoda garedan, rom drois gamorkveva
SemZleboda, dadumebuli iyo yvelaferi. albaT, saRamos Svidi an rva
saaTi
unda
yofiliyo,
radgan
oqtomberi
idga
da
sruliad
Camobnelebuliyo.
ucbad karis Wriali Semomesma. gancvifrebuli wamovvardi, Weris
sarkmlis zemodan sferoseburad gamoCnda cecxli da Cemi oTaxi gaanaTa.
sazareli SiSiT Sepyrobili Sevyurebdi Cemgan ramdenime nabijze mdgom
kacs.
ori kacisaTvis momzadebuli vaxSmiT gaSlili patara magida oTaxis
SuagulSi TiTqos raRac jadosan Zalas Semoetana.
me vicani es kaci, romelic ase moCvenebasaviT gamomecxada, es is kaci
iyo, vinc mTeli erTi wlis ganmavlobaSi yvelgan mdevda, mosvenebas ar
maZlevda; es is kaci iyo, romelsac daefica, saxeli gaetexa CemTvis.
rogorc ki damiwyo laparaki, rogorc ki warmoTqva ramdenime sityva,
maSinve magrZnobina, rom winaRames ukve aesrulebina Tavisi fici.
_ sazizRari! _ wamoiZaxa feltonma.
_ oh, diax, sazizRari, _ gaimeora zizRiT miledim. _ mas egona, raki
mZinare damimorCila, axla ki Cemia da winaaRmdegobas aRar gamiwevso,
mobrZanebuliyo im imediT, rom avitandi Cems Sercxvenas, radgan ukve
Sercxvenili viyavi, da Tavis simdidres miZRvnida Cemi siyvarulis
samagierod.
rac ki uaRresi zizRi moipoveba qalis gulSi da salanZRavi sityvebi,
yvela pirSi mivaxale im kacs, lafi davasxi Tavze! eWvi ar aris, miCveuli
unda yofiliyo amgvar lanZRvas, radgan gulxeldakrefili idga Cem win
d mSvidi siciliT mismenda. Semdeg, rodesac ifiqra, ukve gaaTava Tavisi
saTqmelio, Cemken wamovida, mec sufras veci, aviRe dana da gulze davide.
_ xeli ar maxlo! _ Sevyvire gaSmagebulma, _ Torem Cemi Sercxvenis
garda, Cemi sikvdilic gagixdebaT sindisis saqenjnad!
me mgoni, cecxlsa yridnen Cemi Tvalebi, quxda, Weqda Cemi xma da ise
gaafTrebuliyo Cemi arseba, rom SeSlili unda yofiliyo kaci,
gansacdeli ar egrZno. isic gaCerda.
_ Tqveni sikvdili? _ momigo mSvidad, _ oh! ara! metad lamazi
sayvareli myavxarT da ase advilad gagiSvebT xelidan, rodesac mxolod
erT Rames mergo netareba TqveniT datkbobisa? naxvamdis, Cemo turfav!
380
383
384
385
386
387
gasinjva. man mxolod majis mixedviT daaskvna, rom avadmyofs ara uWirda
ra, Wriloba saSiSi ar iyo.
meore dilas miledim qali daiTxova im sababiT, rom wuxel mTeli
Rame ar eZina da axla mosveneba undoda. mas imedi hqonda sauzmis dros
enaxa feltoni, magram amaod, axalgazrda oficeri ar Canda.
nuTu marTali gamodga imisi SiSi? nuTu eWvis TvaliT uyurebs
feltons uinteri da swored am gadamwyvet wuTebSi aRar uSvebs Tavis
patimarTan? erTaderTi dReRa rCeboda: lordma sabolood gadaWriT
uTxra, rom ocdasamSi gaamgzavrebda, im dRes ki ocdaori iyo. mainc ara
kargavda imeds, moTminebiT eloda sadilobas.
diliT xeli arafers daakara, magram sadili mainc Tavis droze
moarTves da gancvifrebulma miledim mxolod maSin SeamCnia, rom misi
mcvelebi sul sxva formaSi iyvnen gamowyobilni. mxolod axla gabeda
ekiTxa guSagisaTvis, Tu ra daemarTa feltons. mas upasuxes, rom
feltoni erTi saaTia, rac cxens moaxta da wavidao.
Semdeg lordi uinteri ikiTxa miledim. jariskacma upasuxa, rom
lordi Tavis oTaxSia da nabrZanebi aqvs, dauyovnebliv moaxsenon, Tu
patimarma misi naxva moisurva.
miledim upasuxa, rom igi metad misustebuli iyo, amitom dasveneba da
martooba esaWiroeboda.
jariskaci gavida da gaSlili sufra datova.
feltoni gadakarges, mezRvauri guSagebi Secvales... maS, undoblad
uyurebs feltons?
es iyo patimarze mitanili ukanaskneli dartyma.
miledi wamodga. cecxls ukidebda logini, romelzedac marto
sifrTxilis gamo iwva, raTa marTla mZimed daWrili hgonebodaT. Tvali
gadaavlo Tavisi oTaxis karebs. karebis sarkmlisaTvis, lordis
brZanebiT, ficari aekraT, albaT, eSinoda, sarkmliT ar esargebla
miledis da Tavisi eSmakuri moxerxebiT guSagic ar moesyida.
miledis
sixarulisagan
gaecina.
maS, axla
garedan
veRaravin
uTvalTvalebda da SeeZlo, Tavisuflad miscemoda Tavis fiqrebsa da
grZnobebs. galiaSi Camwyvdeuli Zu vefxviviT brdRvinavda da oTaxis
erTi kuTxidan meores awydeboda. Tumca, dana rom hqonoda, axla Tavis
mokvlas ki aRar ifiqrebda, aramed Tavis mazls Cascemda maxvils.
eqvs saaTze miledis ewvia lordi uinteri, igi TaviT fexebamde
iaraRSi ijda. es kaci aqamde sakmaod miamitad miaCnda miledis, axla ki
sapatimros saucxoo zemdegi gamxdariyo, saqmes ise ganagebda, TiTqos
winaswar hqonda gaTvaliswinebuli yoveli mosalodneli SemTxveva.
uinterma erTxel gadaxeda Tavis rZals da ukve icoda, ras ganicdida
misi suli.
_ ifiqreT, ifiqreT, _ uTxra man miledis, _ xom xedavT, rom dResac
ver momklavT, Tqven iaraRi aRara gaqvT, garda amisa, mec frTxilad var,
maS, daiwyeT sawyali biWis cTuneba, ganizraxeT, Cemi feltonis
gabriyveba. ukve ganicdida Tqvens jojoxeTur gavlenas is sawyali,
magram me gadavarCen mas. morCa, Tqven feltons veRar ixilavT. CaalageT
bargi, xval midixarT, am Tvis ocdaoTxisaTvis mindoda Tqveni
gastumreba, magram gadavifiqre. rac ufro male gaggzavniT, miT ufro
metad viqnebi darwmunebuli, rom namdvilad mogiSoreT Tavidan. xval
SuaRamisas momiva Tqveni gadasaxlebis brZaneba, bukingamis mier
xelmowerili. Tu gabedeT da gemze asvlamde erTi sityva mainc uTxariT
391
394
395
396
397
399
402
404
406
XXXI
beTunis karmelistebis
monasteri
did borotmoqmedebs xSirad Tana sdevT erTgvari bediswera, romlis
daxmarebiTac isini gadalaxaven xolme yovelgvar dabrkolebas da
gansacdelidan uvnebelni gamodian, magram amasac sazRvari aqvs. roca
iqneba, gangebasac moswyindeba maTi borotmoqmedebani da bolos mouRebs
aseTi avsulebis moRvaweobas.
swored
aseve
mouvida
miledis.
man
moaxerxa,
SeumCnevlad
gamomZvraliyo ori qveynis modaraje samefo gemebs Sua da bulonSi
sruliad mSvidobianad Cavida.
portsmutSi man Tavi laroSelidan gamoqceul frangad gaasaRa, xolo
ori
dRis
mgzavrobis
Semdeg
bulonSi
Casvlisas
portsmutSi
ingliselebis mier Seviwroebul frangad gadaiqca.
unda iTqvas, rom miledis gaaCnda kidev erTi uebari pasporti:
silamaze da guluxvoba. igi rogorc undoda, ise fantavda pistolebs.
navsadguris moxuci, Tavaziani ufrosis wyalobiT, romelmac mas
xelze akoca, miledi advilad gadarCa sabuTebis wardgenis formalur
mxares da bulonSi mxolod imden xans SeCerda, rom fostiT moeswro
Semdegi Sinaarsis werilis gagzavna:
`mis
yovladuwmindesobas,
baton
kardinal
riSelies!
banakSi.
laroSelTan.
damSvidebuli
brZandebodeT,
Tqveno
yovladuwmindesobav:
misi
brwyinvaleba hercogi bukingami safrangeTSi ver wamova.
buloni, 25-s saRamos, miledi~.
`P.S. Tqveni yovladuwmindesobis survilisamebr, beTuns geaxlebiT,
karmelistebis monasterSi da iq davelodebi Tqvens brZanebas~.
marTlac, im saRamosve beTunisaken gaemgzavra miledi. Rame sastumroSi
gaaTena. meore dRes, dilis xuT saaTze, isev gzas gaudga da sami saaTis
Semdeg beTunSi Sevida.
aq ikiTxa, sad iyo karmelistebis monasteri, da maSinve iqiT aiRo
mimarTuleba.
win gamoegeba monastris winamZRvari. miledim kardinalis brZaneba
aCvena. winamZRvris gankargulebiT, calke oTaxi misces mas da sauzme
miarTves.
warsuli waSliliyo miledis xsovnaSi da xedavda mxolod momaval
didebas da warCinebas, romelsac kardinalisagan moeloda. man xom
mSvenivrad daagvirgvina is saSineli davaleba ise, rom piradad ar
gareula am sisxlian saqmeSi.
sauzmis Semdeg winamZRvari miledis sanaxavad mivida. gasarTobi
araferi aqvT monasterSi da gulkeTil winamZRvars eCqareboda, male
gaecno Tavisi axali stumari.
miledisac Zalian undoda, moswoneboda Tavis maspinZels, rac saZnelo
ar iyo am marTlac Wkviani da moxerxebuli qalisaTvis.
igi Seecada, momxiblavad sCveneboda maspinZels da iseTi gatacebiT
gauba saubari, rom Tavisi sityviTa da silamaziT aRtacebaSi mohyavda
moxucebuli monazoni.
407
408
_ ra hqvia?
_ erTma metad warCinebulma pirma gamomigzavna, keti hqviao,
SemomiTvala, mec aRar CavZiebivar, misi namdvili saxeli da gvari gamego.
_ keti?! _ Sehyvira miledim, _ rao? darwmunebuli brZandebiT?
_ imaSi, rom ketis eZaxian? diax, qalbatono, iqneba icnobdeT?
miledis ucbad gaurbina fiqrma, rom SeiZleba es ymawvili qali misi
moaxle yofiliyo, da gaecina. am gogos gaxsenebas Tan mohyva
aRmaSfoTebeli ambis mogoneba da Tan iseTi mZlavri survili javris
amoyrisa, rom mTlad Seucvala gamometyveleba, Tumca maSinve gons moego
da isev iseTi damSvidebuli, gulkeTili saxe miiRo, romelic am
ramdenime wuTis winaT hqonda.
_ rodis SeiZleba mag ymawvili qalis naxva? ver warmoidgenT, rogor
minda misi gacnoba, _ hkiTxa miledim.
_ dRes saRamos, _ miugo winamZRvarma, _ iqneba saRamomdec, magram oTxi
dRea, gzaSi yofilxarT, dResac dilis xuT saaTze amdgarxarT da me
mgoni,
girCevniaT
mosveneba,
daweqiT
da
daiZineT,
sadilobisas
gagaRviZebT.
Zalian kargad gauZlebda miledi am uZilobas. miT ufro, rom axali
aRmoCenis imedi hqonda da es umagrebda intrigebiT gaumaZRar guls,
magram mainc maSinve miiRo winamZRvris rCeva. ukanaskneli ToTxmeti Tu
TxuTmeti dRis ganmavlobaSi ramdeni sxvadasxva sulieri mRelvareba
gadaetana da misi rkinis agebuleba kidec rom gamagreboda daRlas, suli
mainc mosvenebas moiTxovda.
monazoni gamoeTxova da miledic maSinve miwva. iwva da SurisZiebis
saamo fiqri, romelic axla ketis saxelis xsenebam auSala, tkbil
nanasaviT esalbuneboda. agondeboda kardinalis mtkice dapireba
SeuzRudavi da Tavisufali moqmedebis Sesaxeb, Tuki miledi mis wadils
ganaxorcielebda. man xom ganaxorciela es wadili! maS, d'artaniani ukve
mis xelT iyo! mxolod erTi ram scemda SiSis zars miledis. es iyo
gaxseneba Tavisi qmrisa, graf de la ferisa, romelic didi xnis mkvdrad
miaCnda, an ucxoeTSi gadakargulad, _ is ki aTosad gadaqceuliyo da
d'artanianis saukeTeso megobari gamxdariyo.
magram Tu marTlac d' artanianis saukeTeso megobari iyo, maS, masac
xom unda mieRo monawileoba mTel im ambavSi, rodesac dedofalma ise
lamazad gaacura yinulze misi yovladuwmindesoba? Tu aseTi megobari
iyo d'artanianisa, maS, kardinalis mteri yofila! hoda, axla TviTon
icis! iseTi SurisZiebis sudaras Semoaxvevs, rom Sig CaaxrCobs Tavis
mters.
metad tkbili iyo miledisTvis es fiqri, ise arwevda, TiTqos akvanSi
Cawoliliyos. tkbilad CaeZina.
tkbili xma moesma da iman gamoaRviZa. Tvali gaaxila, dainaxa
winamZRvari da qeraTmiani, mSvenieri axalgazrda qali, romelic
keTilmosurne cnobismoyvareobiT dascqeroda gaRviZebuls.
es qali sruliad ucnobi iyo miledisaTvis. oriveni gulmodgined,
yuradRebiT sinjavdnen erTmaneTs da Tan Cveulebriv SemoRebul
qaTinaurebs ambobdnen. metad mSvenivrebi iyvnen oriveni. magram sruliad
gansxvavebuli iyo maTi silamaze. miledis saxeze TviTkmayofilebis
Rimili efina, xolo aristokratuli qceviTa da didebuli ieriT, igi
gacilebiT sjobda am axalgazrda qals. isic unda iTqvas, rom
410
rodesac Tqven mier daTesili sikeTe xmas amoiRebs RvTis winaSe Tqvens
sasargeblod, iqneb Tqveni bedi iyos, aq CemisTana sust, ubralo
adamianTan Sexvedra. icodeT, Tu rogorme gavedi aqedan, megobrebs
davixmar da, rogorc Cems ganTavisuflebas apireben, arc Tqvens Svelas
daizareben.
_ oh, martodmarto var-meTqi, rom vTqvi, _ ganagrZo miledim Tavis
Tavze laparaki im ganzraxviT, rom ufro moenadirebina qalis guli da
gulaxdili yofiliyo masTan, _ imas ki ar vgulisxmobdi, TiTqos aravin
myavdes, kargi nacnobebi myavs, Zalian warCinebulni, magram ras gaawyoben,
isini TviTonve kankaleben kardinalis SiSiT! TviTon dedofalsac ver
gaubedavs kardinalis winaaRmdegoba. danamdvilebiT vici, rom misi
yovladudidebulesoba, miuxedavad misi gulkeTilobisa, araerTxel gaxda
iZulebuli, misi yovladuwmindesobis mZvinvarebisTvis daeTmo Tavisi
erTguli mosamsaxureni.
_ me damijereT, qalbatono, dedofals xandaxan gangeb ise uWiravs
Tavi, TiTqos daviwyebuli hyavdes Tavisi erTguli mosamsaxureni, magram
garegnobas ar unda endoT: ramdenadac metad arian devnili misi
erTgulni, imdenad metad zrunavs maTTvis dedofali... da xSirad moxdeba
xolme, swored maSin ewevaT dedoflis daxmareba, rodesac aRarc ki aqvT
amisi imedi.
_ mjera, mjera, _ Tqva miledim, _ metad gulkeTilia dedofali.
_ oh, maS, icnobT Cvens mSvenier, didsulovan dedofals? _ Sehyvira
aRtacebiT morCilma.
_ piradad ar vicnob, _ miugo miledim, radgan igrZno, rom Zalian
Sors Setopa, _ piradad ar vicnob, magram kargad vicnob mis bevr
saukeTeso megobars: vicnob de piuntaJs, baton diuJars, baton de
trevils...
_ baton de trevils? baton de trevils icnobT? _ wamoiZaxa qalma.
_ diax, Zalian kargad, metad kargad.
_ mefis muSketerebis kapitans?
_ diax, mefis muSketerebis kapitans.
_ oh, _ Sehyvira morCilma, _ maS, Cven ise davuaxlovdebiT erTmaneTs,
rogorc didi xnis nacnobebi, rogorc guliTadi megobrebi... Tu baton de
trevils icnobT, maS, raRa Tqma unda, imasTanac yofilxarT saxlSi.
_ diax, xSirad! _ upasuxa miledim. igi grZnobda, rom tyuils advilad
ijerebdnen, da gadawyvita, bolomde mihyoloda.
_
maS,
mis
muSketerebsac
naxavdiT,
ramdenime
kaci
hyavda
damegobrebuli.
_ diax, romlebic saxlSi daiarebian baton de trevilTan, _ miugo
miledim da mouTmenlad eloda Semdeg kiTxvas, mas metad sainteresod
miaCnda es baasi.
_ damisaxeleT ramdenime kaci, Tqveni nacnobi, da naxavT, rom sul Cemi
megobrebi arian.
_ ra vici, romeli erTi dagisaxeloT? _ upasuxa yoymaniT miledim, _
batoni de suvini, batoni de kurtivroni, batoni ferusaki...
morCilma laparaki daacada da rodesac darwmunda, rom amiT aTavebda,
hkiTxa:
_ aToss ki ar icnobT?
ise gafiTrda miledi, rogorc is zewari, romelic zed exura, da
Tumca Tavis grZnobebis mZlavri baton-patroni iyo, mainc Tavi ver
412
416
ukanaskneli wveTi
is iyo oTaxidan gavida roSfori, rom miledis karebi SeaRo
qalbatonma bonasiem, mocinari saxiT dauxvda miledi.
_ maS, ase? _ hkiTxa axalgazrda qalma, _ ase male asrulda Tqveni
SiSi? am saRamos Tu xval diliT wagiyvanT kardinali?
_ vin giTxraT, Cemo mSveniero? _ hkiTxa miledim.
_ im kacisagan gavige, TqvenTan rom iyo.
_ modiT, aq dabrZandiT, Cem gverdiT, _ sTxova miledim.
_ ai, gaxlavarT.
_ moiTmineT, xom aravin gvismens?
_ rad gindaT magdeni sifrTxile?
_ axlave gaigebT.
miledi wamodga, karebTan mivida, gamoaRo, derefanSi gaixeda da mere
isev gverdiT miujda qalbaton bonasies.
_ maS, kargad iTamaSa Tavisi roli? _ hkiTxa miledim.
_ vin?
_ man, vinc warudga winamZRvars, rogorc kardinalis gamogzavnili?
_ maS, rols TamaSobda?
_ diax, Cemo kargo.
_ maS, is kaci...
_ is kaci, Cemo megobaro, Cemi Zmaa, _ uTxra miledim xmadabla.
_ Tqveni Zma? _ Sehyvira qalbatonma bonasiem.
_ diax, Tqvens metma aravin icis es saidumlo, Cemo sayvarelo, Tu
uTxariT vinmes, vinc unda iyos, icodeT, daviRupebi da iqneba Tqvenc ver
gadarCeT.
_ oh RmerTo Cemo!
_ yuri damigdeT, ai, rogor aris saqme: Cemi Zma wamosula im
ganzraxviT, rom Tu gaWirdeboda, ZaliT gavetace da waveyvane. igi gzaSi
daswevia kardinalis mier gamogzavnil kacs, romelic Turme Cems
wasayvanad modioda. Cem Zma mas ukan gahyolia da rodesac erT miyruebul
adgilSi Sesula, xmali amouRia da uTqvams, momeciT, ra qaRaldebiT
unda mixvideT monasterSio, arc kardinalis mociquls dauxevia ukan,
masac iaraRi amouRia, magram Cems Zmas dauswria da iqve mouklavs is
ubeduri.
_ oh! _ wamoiZaxa qalbatonma bonasiem da kankalma aitana.
_ maS, ra eqna? es iyo erTaderTi saSualeba. Cems Zmas ukve axali
gadawyvetileba miuRia da Zaladoba umjobinebia. man mokluls saswrafod
amoacala Turme qaRaldebi da
winamZRvarTan warsdga, rogorc
kardinalis gamogzavnili. erTi-ori saaTis Semdeg baton kardinalis
saxeliT Cems wasayvanad kareta mova.
_ mesmis, mag karetas Tqveni Zma gigzavniT.
_ diax, magram moiTmineT, jer ar gamiTavebia. is werili, Tqven rom
migiRiaT da qalbaton de Sevrezis mier dawerilad migaCniaT...
_ mere? mere?
_ yalbia...
_ rogor Tu yalbia?
_ diax, yalbi. maxes gigeben, rom araviTari winaaRmdegoba ar gauwioT,
rodesac Tqvens wasayvanad movlen.
420
421
422
423
427
429
431
434
438
440
daskvna
Semdegi Tvis eqvs ricxvs mefe laroSelisaken daiZra, raTa
aResrulebina kardinalisadmi micemuli sityva da daniSnul droze
dabrunebuliyo. ludoviko mecamete jer kidev gabruebuli iyo bukingamis
sikvdilis ambis gagebiT.
rogorc viciT, dedofali gafrTxilebuli iyo, rom gansacdelSi
imyofeboda misi mijnuri, magram rodesac uTxres bukingamis mokvlis
ambavi, ar undoda daejerebina, Tavi ver Seikava da ucbad wamoscda:
_ tyuilia! werili miviRe misi.
meore dRes iZulebuli Seiqna, sinamdviled ecno es ubedurebis ambavi.
mefe karlos pirvelis brZanebis gamo bevr
mgzavrs mouxda inglisSi
dayovneba da imaT Soris la portsac. la portma sinamdvile moaxsena
dedofals da manve miarTva bukingamis mier gamogzavnili ukanaskneli
saxsovari.
metad gaxarebuli iyo mefe. dedofals ar umalavda Tavis sixaruls,
piriqiT, cdilobda eCvenebina, ramdenad aRtacebuli iyo Tavisi metoqis
sikvdiliT. mefe ludoviko mecametes, rogorc yvela susti bunebis
adamians, aklda didsulovneba.
magram mefes didxans ar gahyva es sixaruli. male moiRuSa da SeuZlod
gaxda, grZnobda rom saWiro iyo banakSi dabruneba. grZnobda, rom banakSi
dabruneba monobis ganaxleba iqneboda... grZnobda, magram mainc daiZra
laroSelisaken.
kardinali mefisaTvis momajadoebeli gveli iyo, TviTon mefe patara
Citi, romelic totidan totze gadadis da gafrena, Tavis daRweva ki ver
mouxerxebia.
amitom Rrmad damwuxrebuli mibrZandeboda mefe laroSelisaken.
amxanagebs Soris gansakuTrebul gakvirvebas iwvevda Cveni oTxi
muSketeri, romlebic erTimeoris gverdiT midiodnen damwuxrebuli saxiT
da xmas ar iRebdnen. xandaxan mxolod aTosi aswevda Tavs maRla, Tvali
gaubrwyindeboda, mware Rimili gaurbenda pirze da mere Tavisi
megobrebiviT masac isev itacebda mware fiqrebi.
rogorc ki Sevidodnen mgzavrebi sadme qalaqSi, daabinavebdnen mefes,
aTosi da misi sami megobari gamoZebnidnen sadme miyruebul duqans,
Sevidodnen Sig, mikunWulebi isxdnen, arc TamaSobdnen, arc svamdnen,
dabali xmiT laparakobdnen da Tvals adevnebdnen, rom yuri aravis
moekra maTi saubrisaTvis.
erT dRes mefe gzaSi sanadirod gaCerda, Cveni oTxi megobari
nadirobis magier, Cveulebisamebr, duqanSi Sevida da Cumad gaaba baasi. am
dros duqnis karebTan gaCerda laroSelidan momavali erTi mxedari,
romelsac undoda, Wiqa Rvino gadaekra. mxedarma Seixeda im oTaxSi,
sadac Cveni megobrebi isxdnen.
_ oho, batono d'artanian! Tqven brZandebiT mand? _ SesZaxa man.
d'artanianma gamoixeda da sixaruliT Sehyvira, is iyo, is, misi
Seuracxmyofeli, misi ucnobi mengeli, romelic mudam aCrdiliviT
dasdevda ukan.
d'artanianma iZro xmali da gareT gavarda.
magram amjerad ucnobi, gaqcevis magivrad, mardad Camoxta cxenidan da
d'artanianisaken wamovida.
441
443
444
_ saRamoze.
marTlac, saRamos aTosTan mivida d'artaniani. aToss, Cveulebisamebr,
win edga erTi boTli espanuri Rvino da nel-nela wrupavda. es mas wesad
hqonda dadebuli yovel saRamos. d'artanianma uambo, rogor miiRo
kardinalma, ra saubari hqondaT. mere jibidan is mowmoba amoiRo.
_ ai, Cemo keTilo megobaro! gvari ar weria da minda, Tqveni gvari
Cavwero, igi Tqven gekuTvniT.
_ Cemo d'artanian, aTosisaTvis eg metismetia, graf de la ferisaTvis
ki metad mcirea. Tqveni gvari CawereT Sig, Tqven ufro gekuTvniT. RmerTo
Cemo! nu gaviwydebaT, ra Zvirad dagijdaT eg warmateba.
d'artaniani aTosis oTaxidan porTosTan Sevida.
SesaniSnavi xelovnebiT amoqarguli sagangebo tanisamosiT morTuliyo
porTosi, sarkis win idga da tkbeboda.
_ ah, Tqvena xarT, Cemo sayvarelo megobaro? mixdeba Cemi axali
tanisamosi?
_ Zalian, _ upasuxa d'artanianma, _ magram me imisTvis movedi, rom
erTi sxva tanisamosi SemogTavazoT, is ufro mogixdebaT.
_ ra tanisamosi?
_ muSketerebis leitenantisa.
d'artanianma porTossac uambo kardinalTan saubris Sesaxeb da
jibidan amoiRo mowmoba.
_porTos, modiT, Tqveni gvari CawereT da samsaxurSic lmobierad
momeqeciT.
Tvali gadaavlo mowmobas porTosma, daubruna Tavis amxanags da
Zalianac gaakvirva ymawvili kaci.
_ marTalia, Zalian gamaxarebda es warmateba, magram didxans veRar
davtkbebodi am warmatebiT. Cven rom beTunSi viyaviT, im dros hercogi
gardacvlila, Cemi Seyvarebulis meuRle. ise rom, micvalebulis saunje
tkbilad miRimis da mec virTav mis qvrivs. axla swored saqorwino
tanisamoss visinjavdi. ara, Cemo d'artanian, leitenantoba Tqven mogixdebaT.
da qaRaldi d'artanians Caudo xelSi.
aramisTan Sevida ymawvili kaci.
muxlmoyrili aramisi locvans kiTxulobda.
amasac uambo yvelaferi, mere mesamed amoiRo jibidan mowmoba da
aramiss gauwoda:
_ aramis, Tqvena xarT Cveni megobari, Cveni sinaTle, Cveni uxilavi
mfarveli, miiReT es Tanamdeboba, Tqven ufro damsaxurebuli gaqvT es
warmateba, vidre sxva vinmes, Tqveni sibrZniT da Tqveni rCeviT, romelic
mudam gvamarjvebinebda.
_ eeh, sayvarelo Cemo megobaro, _ amoioxra aramisma, _
Cvenma
ukanasknelma Tavgadasavalma saukunod SemazizRa xmliT da iaraRiT
cxovreba. amJamad sabolood maqvs gadawyvetili, gaTavdeba Tu ara es omi,
mec
lazaristebis monasterSi Sevide. Tqven gamoiyeneT es mowmoba,
d'artanian, mxedroba sruliad Seegueba Tqvens bunebas da saxelovani,
dauRalavi, gambedavi kapitani iqnebiT.
cremliT dausvela Tvali am uangaro megobrobam d'artanians da
gaxarebuli Sevarda aTosTan. aTosi isev ise boTls ujda da lampis
sinaTleze tkbeboda malagis Rvinis ukanaskneli wveTebiT.
_ eh, arc imaT isurves.
446
448