NSZ

Allaha hamd eder, Ondan yardm ister, balanma diler ve Ona tevbe ederiz. Nefislerimizin errinden ve
amellerimizin ktlnden Ona snrz. Allah kime hidayet ederse onu saptracak olan yoktur. Kimi de
saptrrsa, onu doru yola iletecek olan yoktur. Ben ehadet ederim ki, Allahtan baka ilah yoktur ve
Muhammed (s.a.v) Onun kulu ve rasuldr.
Allahm! Senin kolay kldndan baka kolay yoktur. Ve sen dilersen her trl zorluu kolaylatrrsn.
phesiz ki, bilgilerin en gzeli ve en faziletlisi, Allah tanmaktr. Tarih boyunca insanlar bu bilgiyle
uramlardr. Allah hakkyla tanyanlar, Ona hakkyla ibadet etmilerdir. Onu hakkyla tanmayanlar ise,
dalalet iinde kalmlardr. Gnmz insannn en byk sorunu da, Allaha imandan ok Allah hakkyla
tanyamamaktr.
Ben insanlar ve cinleri yalnz bana kulluk etsinler diye yarattm. Ayetindeki li yabudun kelimesini baz
sahabeler, li yarifun (beni tansnlar) eklinde anlamlardr.
Biz Allah hakkyla tanmann yolunun, Kuran ve hadisleri tanmakla gerekleeceini dnmekteyiz.
Kuran hakkyla anlayan insanlar Allah tam ve eksiksiz tanrlar. Allah en iyi tanyan insan, phesiz ki Onun
rasul Muhammed (a.s) idi. Rasulullah (s.a.v)n hadislerini anlamak da Allah tanmaya yardmc olacaktr.
Kuranda ve hadislerde geen Allahn gzel isimleri, bize Rabbimizi tantmaktadr. slamn ilk
dnemlerinden itibaren bu amaca hizmet etmek iin slam alimleri Esma-i Hsna zerinde eitli almalar
yapmlardr. Bu alimlerin her biri (phesiz ki Allahn doksan dokuz ismi vardr. Kim bunlar ihsa ederse (anlar,
kavrar ve ezberlerse) cennete girer.) hadisini iar edinmilerdir.
Biz de bu hadisin mjdesine nail olabilmek iin Esma-i Hsna ile ilgili bu almay hazrladk. Alimlerin bu
konudaki eserlerini ulaabildiimiz kadaryla taradk. Gnmzde yaplan almalar inceledik. Allahn her bir
isminin lat ve stlah anlamlarn Arap dilinin ana kayna saylan Mucemlerden aratrdk. Anlam benzerlii
olan isimleri Furugul-Luaya dair yazlan eserlerden taradk. Her bir ismi Kuran ierisinde inceledik. Tefsirler
yardmyla aklamaya altk. Ayn ekilde hadislerde geen isimleri de tesbit etmeye altk. zellikle
Rasulullah (s.a.v) ve ashabnn bu isimlerle yapm olduklar dualar tespit ettik.
almamzn olgunlamas iin iki yerel radyoda ve bir televizyon programnda bu isimleri teker teker
anlattk. Deiik zamanlarda seminer olarak da konuyu gndeme getirdik. Dinleyicilerin youn ilgi ve istekleri
zerine bu almay yaynlamaya karar verdik.
Bilgilerin en gzeli olan Marifetullaha bir nebze de olsa katkda bulunmann mutluluu ierisindeyiz.
almak ve gayret bizden, tevfik ve yardm Allahtandr.
Dr. Ramazan SNMEZ
2010 KONYA

el-ESM'L-HSN ( ESM- HSN )

GR
1-Es-i Hsn ile ilgili ayetler:
Esma-i Hsna terkibi, isim kelimesinin oulu olan esma (isimler, nitelikler) ile gzel ve en
gzel anlamna gelen gerek sfat gerekse ism-i tafdil olarak kabul edilen hsn (el-Hsn)
kelimesinden olumaktadr. el-Esm'1-Hsn ifadesi Kur'anda drt yerde gemektedir.
a-En gzel isimler yalnzca Allah'a aittir. yleyse bu isimlerle Allah'a dua edin.
Onun isimlerini ve anlamlarn eip bken (
yulhidne ) kimselerden uzak durun. Byle
kimseler yapp ettiklerinden tr er ge cezalandrlacaklardr. (A'raf, 180)
Bu ayette geen ilhad kelimesinin anlam hakknda u yorumlar yaplmtr:
l- Allahn isimlerini inkr etmek, bu isimler hakknda haktan sapmak ve adaletten
ayrlmak.
2- Allah'n isimlerini inkra gtrecek ekilde yorumlamak.
3- Bu isimleri Allah'tan bakasna nispet etmek.
4-Allah' noksanlk ifade eden sfatlarla nitelemek.
5- Allah', Kur'an ve Snnette bulunmayan ve Allah'a yakmayan bir isim veya nitelikle
vasflandrmak.1
bn Abbas (ra.) dan 'Allah'n isimleri hakknda ilhada denler' ayeti hakknda 'Allah
hakknda yalan sylerler yorumu gelmitir. bn Kayyim'e gre isimlerde ilhadn hakikati, onlar
hakknda doru yoldan sapmaktr. Onlarda bulunmayan anlamlar o isimlere sokmak veya manalarnn
hakikatlerini onlardan karmaktr. Bunlar yapan, Allah hakknda yalan sylemi olur.2
b- De ki: " ster Allah diye dua edin ister Rahmn diye. O'nu hangi isimle
arrsanz arn btn gzel isimler O'nundur. ( sra, 110)
c- Kendisinden baka hibir ilah olmayan O Allahtr. En gzel isimler
O'nundur. (Taha 8)
d- En gzel isimler ve btn mkemmellik vasflar yalnzca O'nundur. (Har,
24.)
2-Esm-i Hsn ile ilgili rivayet edilen hadisler:
el-Esmu'1-Hsn ifadesi Ebu Hureyre (r.a.)den rivayet edilen u hadiste de
zikredilmektedir:

1
2

Fahreddin er-Raz, Mefatihu'1-ayb, c. 15, s. 71.72.

bn Kayyim, Medric, 1. 29.

"Muhakkak ki Allah'n 99 ismi vardr. Kim bunlar (

) ihs ederse cennete
girer."3 Bu hadisin baz rivayetlerinde men ahsh ibaresi yerine (
) men hafzah lafz
nakledilmektedir. Baz rivayetlerde de "99" yerine " yzden bir eksik" ifadesi geerken bazlarnn
sonunda da "Allah tektir ve tek olan sever" ilavesi vardr. Hadiste geen hs kelimesinin u
anlamlara geldiini lgat almleri belirtmilerdir:
a- Allahn bu isimlerini eksiksiz bir ekilde ezberleyip onlarla dua etmek,
b-hs, g yetirmek anlamndadr.4 Kim bu isimleri ezberlemeye, anlamaya ve gereklerine
gre yaamaya g yetirirse demektir. Rabbimiz kitabnda bu kelimeyi g yetirmek anlamnda yle
kullanmtr.
..O sizin buna g yetiremeyeceinizi bildii iin sizi balad.. (Mzzemmil 20)
c-hs, akletmek ve ma'rifet anlamndadr. Araplar akll ve bilgili kimseye " fulnun z
hustin " derler. Kim bu isimleri gzel bir ekilde kavrar, manalarn gereklerini hayatnda tatbik
ederse anlamndadr.
d-Kur'an'n tamamn okuyup bu isimleri Kur'an iinde incelemektir.
bni Kayyim de ihs kelimesini yle tanmlar:
a-Allahn isimlerini lafz olarak sayp ezberlemek.
b-simlerin manalarnn iaret ettikleri hakikatleri kavramak,
c-Bu isimlerle dua edip gerektirdikleri ekilde O'na kulluk yapmak. 5
Allahn isimlerini ihs etmek sz ve amel ile olur. Allah'n bu isimleri nce anlamlar ile
renilip onlarla dua edilmelidir. Allah bu isimlerle tannp tantlmaldr. Bu isimler hayatn her
alannda gndemde tutulmaldr. Bu isimlere uygun ruhi zellie sahip olunmaldr. Allah'a ait olan
bu isimler bakalarna nispet edilmemelidir. Bu isimlerin gerektirdii ekilde Allah'a kulluk
yaplmaldr.
Allah'n isimlerini manalarn anlamadan ezberlemenin herhangi bir faydas olmad gibi
hayatmzda hkim klmadan anlamann da bir nemi yoktur. Tpk Kur'an' ve hadisleri anlamadan
ezberlemenin ve yaamadan anlamann tam bir yararnn olmad gibi. el-Esmu'1-Hsn hadisinin
bir rivayetinde geen (
) men hafza ha tabiri de sadece ezberleyip saymay deil, bu
isimlerin sahibi olan Allah'n hakkn koruyup gzetmeyi ve Onun hakkna riayet etmeyi de ifade
eder.
3-Esma-i Hsn'nn Says:
Eb Hureyre'nin rivayetine yer veren on bee yakn hadis kayna iinde sadece Tirmizi ile
bn Mce tarafndan metne, doksan dokuz isim ieren bir liste eklenmitir. Tirmizi hadis iin
kaydettii drt ayr senedin sadece birine 6, bn Mce ise rivayet ettii iki senetten sadece birine
Allah'n isimlerinin listesini ilave etmitir.7 Buna karlk Buhri, Mslim, es-Snen'l-Kbr'snda
3

Buhari, Tevhid, 12; Mslim, Zikr, 5-6; Tirmizi, Da'avat, 82; bni Mace, Dua, 10; Msned, II, 258.
Bak. Mzzemmil, 20.
5
Abdulaziz el-usn, Esmullahi'l-Husna, Daru'l-Vatan, s. 115, Riyad.
6
Tirmizi. Da'avt,82.
7
bn Mce, Du'a, 10.
4

Nes ve hadisi yedi ayr senetle tekrarlayan Ahmed b. Hanbel 8 bu listeye yer vermemektedir.
Tirmizi'nin Snen'inde belirtilen isim listesi Allah ismi ile balayp es-Sbr ismi ile sona ermektedir.
Bu isimlerin ilk ondrd Har sresinin sonunda9 zikredilmektedir. slam dnyasnda bu isim listesi
mehur olmutur.
bn Mce'nin listesinde ise bu dzen korunmad gibi farkl isimlere de yer verilmi,
ayrca metnin sonundaki el-Ehad ismiyle say 100'e karlmtr. Tirmizi'de bulunan yirmi be isim
bn Mce'de yer almazken bn Mce'de yer alan yirmi alt isim de Tirmizi'de yer almamaktadr. ki
listenin toplam ise 125 isme ulamaktadr.10
bn Teymiye, Tirmz ve bn Mce 'nin rivayet ettikleri isim listesini " Hadis ilmini iyi
bilenler onun Rasulullah ( s.a.v )'n sz olmadn bilirler." diyerek kabul etmez.11
a- Tirmizi'nin rivayetinde bulunup da bn Mce'de yer almayan isimler:
Kudds, Gaffar, Kahhr, Fetth, Hakem, Adi, Kebr, Hafz, Mukt, Hasb, Rakb, Vsi',
Hamd, Muhs, Muktedir, Mukaddim, Muahhir, Berr, Muntekim, Mliku'1-Mlk, Z'1-Celli ve'1krm, Mun, Bedi, Rad, Sabr.
b- bn Mce rivayetinde olup da Tirmizi'de bulunmayan isimler:
Brr, Ceml, Khir, Karb, Rid, Rabb, Mubn, Burhn, edd, Vk, Z'1-Kuvve, Kim,
Dim, Hfz, Ftr, Smi', Mu't, Kf, Ebed, lim, Sdk, Mnr, Tmm, Kadm, Vitr, Ehad.
c- Kuran'dan karlan isimler:
H.II. yzyldan itibaren dorudan doruya Kuran'dan Esm-i Hsn listeleri karma
almalarna balanmtr. Baz almler mehur Esm-i Hsn hadisinde olup da Kuran'da
bulunmayan baz isimleri tespit etmiler ve bunlar Kuran'dan tamamlamaya almlardr. Bir ksm
da kendi belirledikleri llere gre Kuran'dan yeni tespitler yapmlardr. bn Hacer, Tirmizi'nin
listesinde olduu halde Kuran'da bulunmayan yirmi yedi isim belirlemi ve bunlarn yerine
Kuran'dan ayn sayda isim bularak yeni bir isim listesi belirlemitir.12 Zeccc de Kuran'dan 99
isim karma almalarna ilk dnemden itibaren katlm ve belirledii isimleri sreleri ile birlikte
kitabnda belirtmitir.13
Ca'fer es-Sadk da Fatiha'dan hls sresine kadar 111 isim belirlemitir. bnu'l-Vezr ise
Kuran'dan 155 isim tespit etmitir. Fiillerle beraber bu rakamn bine kadar kabileceini de ifade
etmitir. ii limler de Kuran'dan belirledikleri isim saysn 127'ye kadar karmlardr. Bu
limlerin nem verdikleri Ceven-i Kebir'de ise her biri onar isim ieren 100 blm halinde 1000
isim mevcuttur.

Ahmed, Msned, II, 258. 267, 314, 427, 499, 503, 516.
Har, 22-24.
10
Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D.. A. 11, 406, 407.
9

Suat Yldrm, Kuran'da Ulhiyyet s. 62, KayhanYay. stanbul. 1987

Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D.. A. 11, 408.
13
Zeccc, tikku esmillah, Tah. Abdulhuseyn el-Mubrek, s, 23-253, Messeset'r-Risale, 1986,
Beyrut.
11
12

l- Aadaki liste bn Hacer'in sralamasn gstermektedir:14

Cebbar Azz

Mheymin Mmin Selam

Kadr

Muht

Vehhb

Tevvb Kahhr Gaffar

Musavvir Bari

Hafz

Hasb

Hakm

Vsi

Azm

Halm

Alm

Fetth Razzk

Hallk

Mevl

Mbn Hakk

Kebr

Ala

Habr

Latf

Basr

Sem

Kayym

Vedd Mukd Kaf

Kahr

Vekl

Mucb

Garb

Ragb

Kerm

Nasr

Ganiyy Metn

Kavyy

Btn

Zhir

Hamd

Val

ehd

Vars

Mecd

Bedi

Ftr

Msten

kir

Muhy Kim

Muktedir Kadr

edd

Mlik

Rf

lim

Hakem

lib

Kefl

Raf

Afuvv

Ahr

Evvel

Gfir

Gafr

Hd

Nr

Mtel Melk

Cmi

Samed

Ehad

Mntakim Hafz

Vhid

lh

Hafiyy

Berr

Al

Ekram

14

Rabb

Kudds Melik

Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D.. A. 11, 408.

5

Rahm Rahmn
Hlk

Allah
Mtekebbir

ekr

2-Suat Yldrm ise Kronolojik (ini sras) olarak Esm-i Hsn sralamas yapmtr.15
1-Rabb

14-Alm

26-Vahhb

39-Halm

2-Ekrem

15-Azm

27-Kahhr

40-Haf

3-Allah

16-Hamd

28-Fetth

41-Hayr

4-lah

17-ehd

29-Velyy

42-Kayym

5-Vekl

18-afr

30-Sem

43-Hakk

6-Ehlt Takva ve Ehlul-Mafira

31-Hlik

44-Azm

7-Rahman- Rahm

19-Vedd

32-Basr

45-Zl-Fadl

8-Malik

20-Mecd

33-Hd46-Vris

9-Zl-Ar

21-Fal lim yurid

34-Nasr

47-Hfz

10-Al

22-Muht

35-Hayy

48-Mcib

11-Habr

23-Hakm

36-Ftr 49-Kaviyy

12-Ehad

24-Kadr

37-aniyy

50-Msten

13-Samed

25-Karb

38-ekr

51-lib al emrih

52-Latf

67-Rfi

82-Mukt

53-Hayrul-Fsln

68-Muhyil-Mevt

83-Evvel

54-Esraul-Hsibn

69-Mnzir

84-hir

55-Flikul-Habbi ven-Nev 70-Mrsil

15

85-Zhir

56-Flikul-sbh

71-Ms

86-Btn

57-Bed

72-Metn

87-Kudds

58-Sdk

73-Raf

88-Selm

59-Serul-Ikb

74-Berr

89-Mmin

60-Kebr

75-Zil-Meric

90-Mheymin

61-Razzk
62-Kf

76-Tevvb
77-Bri

91-Cebbr
92-Mtekebbir

Suat Yldrm, Kuran'da Ulhiyyet, s. 89- 274.

63-Zuntikm

78-Cmiun-Ns

93-Musavvir

64-Kbilut-Tevb

79-Hasb

94-Mbn

65-eddul-kb

80-Rakb

95-Nr

66-Zit-Tavl

81-Afuvv

3-ez-Zeccc'de Ku'an'n tertip srasna gre bir Esm-i Hsn tasnifi yapmtr. 16
1/ Fatiha: Allah, Rahmn, Rahm, Mlik.
2/ Bakara: Muht, Kadr, Alm, Tevvb, Hakm, Basr, Vsi', Bedi', Semi', Kfi, Rauf,
kir, lh, Vhid, Gafur, Halm, Kbid, Bst, La ilahe ill h, Hayy, Kayym, Aliyy, Azm, Veliyy,
Gan, Hamd,.
3/ li mrn: Kim, Vehhb, Seri', Habr.
4/ Nisa: Rakb, Hasb, ehd, Afuvv, Mukt, Vekl.
6/ En'm: Btn, Zhir, Kadr, Latf, Habr.
7/'rf: Muhy, Mumt.
8/ Enfal: Ni'me'l-Mevl, Ni'me'n-Nasr.
11/ Hd: Hafiz, Karb, Mcb, Kaviyy, Mecd, Vedd, Fa'l.
13/ Rad: Kebr, Mte'l.
14/ brhm: Mennn.
15/ Hicr: Hallk.
16/ Nahl: Bis.
19/ Meryem: Sdk, Vris.
23/ M'minn: Kerm.
24/ Nur: Hakk, Mbn, Nur.
25/ Furkn: Hd.
34/ Sebe': Fetth.
40/ M'min: Gfir, Kabil, edd, Z't-Tavl.
51/ Zriyt: Razzk, Z'1-Kuvve, Metn.
52/ Tr: Brr.
54/ Kamer: Muktedir.
55/ Rahmn: Bak, Z'1-Cell, Z'1-Ikrm.
57/ Hadd: Evvel, hir, Btn, Zahir.

16

Zeccc, tikak, s. 21.

59/Har:Kudds, Selm, M'min, Mheymin, Azz, Cebbar, Mtekebbir, Halik, Bari',

Musavvir.
85/ Burc: Mbdi', Md.
112/ hls: Ehad, Samed.
Esm-i Hsn ile ilgili rivayetlerde geen "99" rakam Allah'n isimlerinin saysn
(hasr) snrlandrmak iin deil, ok olduunu (kesretten kinaye) belirtmek iindir. Baz
aratrmaclar Esma-i Hsn'nn saysn 313'e kadar karmlardr. Baz Batl aratrmaclar ise
bu sayy 552' ye kadar ulatrmlardr. 17
Kur'an ve snnette yer almayan isim ve kavramlarla Allah' nitelemenin doru olup
olmad hakknda eitli grler ileri srlmtr. Uluhiyetin anna yakmas ve Allah'a her hangi
bir eksiklik iermemesi artn ngrenler olduu gibi bunu hibir ekilde doru bulmayanlar da
vardr.18
Peygamber (s.a.v. )'in baz dualarndan rendiimize gre Allah'n, Kur'an ve snnette
gemeyen ve gayb ilminde saklad baka isimleri de vardr.
"Allahm! Kendini isimlendirdiin, yaratklarndan herhangi bir peygambere
rettiin, Kur'an'nda belirttiin ve ayb ilminde kendin iin seip sakladn isimlerin
hepsi ile senden isterim." 19
Peygamberimiz (s.a.v) sknt, gam ve keder halinde u duay tavsiye ederdi:
"Allahm! phesiz ben senin kulunum. Ben senin kulun olan ana-babamn
oluyum. Hayatm senin elindedir. Benim hakkmdaki hkmn gereklemitir. Sen
nenimle ilgili hkmnde adalet sahibisin. Senden kendini isimlendirdiin ve ayb ilminde
kendin iin tercih ettiin isimlerle istiyorum. Kur'an kalbimin bahar, gsmn nuru
eyle. Onunla kederlerimi yok et, hznm srgn eyle."20
Mehur efaat hadisinde de Peygamber (s.a.v.) yle buyurur:
" ... O gn Allah bana vg kaplarn aacaktr. imdi bilmediim, yapamadm vgleri
ben orada yapacam..."21
Peygamberimiz (s.a.v.) Rabbini verken yle dua ederdi:
"Ben seni hakkyla vemem. Sen kendini vdn gibisin." 22
Eb Bekir bn'l-Arab Allah'n isimlerinin
vasflandrlmasnn sebeplerini yle sralamaktadr:

el-Hsn

eklinde

gzellikle

a-Esm-i Hsn Allah hakknda ycelik ve aknlk ifade eder ve kullarda sayg hissi
uyandrr.
17

Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D..A. 11, 404.

18

Metin Yurdagr, Esm-i Hsn, Marifet Yay. stanbul, 1996, s. 24.

19

Ahmed, Msned, I, 391, 452; Hakim, el-Mstedrek, I, 509.

20

Ahmed, msned, 1,391.

21
Mslim, I, 183- 185.
22
Mslim, I, 352.

b-Zikir ve duada kullanlmalar halinde kabule vesile olur ve sevap kazandrr.

c-Kalplere huzur ve skn verir, ltuf ve rahmet midi telkin eder.
d-Bu isimleri bilip gerekleri ile amel etmek insana izzet ve eref kazandrr.
e-Bu isimler Allah hakknda yeterli ve doru bilgi edinmemize imkan hazrlar.23
Tirmz ve bn Mce'nin rivayet ettikleri hadislerde geen Esm-i Hsn sralamasnda
ok mkemmel bir kompozisyon vardr. simler rasgele ve geliigzel bir ekilde sralanmamtr.
Esm-i Hsn, tpk bir makale gibi giri, gelime ve sonu blmnden olumaktadr. Ayrca her
isim bir nceki ve bir sonraki ile anlam ve muhteva bakmndan balantldr. Her ismin hem kendine ait
anlam var hem de bir nceki ve bir sonraki isimle beraber bir anlam var. Biz bu almamzda Allah'n
isimlerinin anlam ve muhtevalarn aklarken inallah bu ahenk ve insicama iaret edeceiz.
4- Esm-i Hsn ile ilgili tasnifler:
Esm-i Hsn ile ilgili olarak alma yapan limlerimiz Allah'n isimlerini kendi ilgi alanlarna
ve branlarna gre tasnif etmilerdir. Genel olarak isimleri teknik, muhteva ve ilgilendikleri alanlar
asndan ana grupta incelemilerdir.
a-Teknik adan yaplan snflandrmann ilk rnei olarak alfabetik sralama yntemini
syleyebiliriz. Abdulkadir el-Badd, el-Esm ve's-Sfat adl eserini alfabetik sralama yntemiyle kaleme
almtr. Ayrca Allah'n isimlerini ekil bakmndan isim, fiil, mastar, sfat ve zarf olarak snflandrma
yapanlar da olmutur. Esm-i Hsn'y sarf ve nahiv ilimleri asndan tasnife tbi tutanlar da vardr.
b-Baz Almler de Esm-i Hsn'y zat- ilhiyyeyi nitelediinden dolay sadece Allah'a verilen,
mnhasr klnan isimler ve Allah'tan bakalarna da verilebilen isimler eklinde snflandrmlardr.
c-Esm-i Hsn'y muhteva ynnden Allah'n zat, sfat ve fiillerine gre snflandrmlardr.
1-Esm-i Hsn sahasnda ilk alma yapanlardan biri olan Eb Abdullah elHalm, mehur olan Esm-i Hsn'y muhteva ynnden be ana grupta inceler.
a- Allah'n varln ve ulhiyyet sahibi olduunu kantlayan isimler.
b- Her trl irk ve cahili anlay reddeden ve tevhit esasn ispat eden isimler.
c- Allah' birtakm yaratklara benzemekten tenzih ve takdis ifade eden isimler.
d- Yaratl gereini konu alan isimler.
e- Kainatta Allah'n hakimiyet ve ynetme yetkisini gndeme getiren isimler.24
2- Muhteva olarak Allah'n isimleri yle bir tasnife de tbi tutulmutur:
a-Allah'n zat ile ilgili isimleri (14) /Allah, lah, Rabb, Ehad, el-Vahid, es-Samed, el-Hayy, elKayym, el-Kim, el-Hlk, el-Evvel, el-hir, Fa'lun li M Yurd, F'iln vb.
b-Allah'n yaratma kavram ile ilgili isimleri (lO): el-Hlk, Bedu's-Semvti ve'l-Ard,
Ftru's- Semvti ve'l-Ard, Fliku'l-Habbi ve'n-Nev, el-Bri, el-Musavvir, Muhyi'l-Mevt vb.
23

Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D..A. 11, 404.

24

Bekir Topalolu, Esm-i Hsn, D.. A. 11,4

10

c-Allah'n rzk ve ihsan ile ilgili isimleri (8): er-Razzak, el-Ekram, el-Kerm, el-aniyy, z'1Fadl, el-Vehhb, zi't-Tavl vb.
d-Allah'n Rahmet, af ve gufrana dair isimleri (22): er-Rahmn, er-Rahm, er-Rauf, el-Afuvv, etTevvab, el-Gafur, el-Halm, e-ekr, el-Vel, en-Nasr, es-Selm, vb.
e-Allah'n ilim sfat ile ilgili isimleri (14): el-Alm, el-Latf, el-Habr, es-Sem', el-Basr, eehd, el-Karb, el-Hafz, er-Rakb, el-Muht, el-Muheymin, el-Btm, el-Vekl, vb.
f-Allah'n ululuk bildiren isimleri, el-A'la, el-Kebir, el-Azm, el-Mecd, el-Hamd, elKudds, vb.
g-Allah'n kudret sfatyla ilgili isimleri(14): el-Kdir, el-Azz, el-Kavi, Zu'ntikm, el-Khir,
el-Kahhr, Mliki Yevmi'd Dn, el-Cebbr, lib l Emrih, el-Metn, ez-Zahir, el-Muht, Msi'n, elVasi, vb.
h-Hesab, hkm ve adaletle ilgili isimleri (11): el-Hakm, Ehlu't-Takva ve Ehl'l-Mafra,
el-Vris, el-Hasb, el-Fetth, Hayru'l-Fsln, Seru'1-kb, eddu'1-kb, el-Adl.25
Yukardaki tasnif hem Esm-i Hsn'nn ierii hakknda bilgi vermekte hem de bize
Allah' tantma konusunda metot retmektedir. Bu sralamada Allah'n rahmet, af ve gnahlar
rtmesi ile ilgili isimlerinin say bakmndan daha fazla olduu dikkat ekmektedir. Allah' hem
kendimiz tanrken hem de bakalarna tantrken rahmet ve balamayla alakal isimleri ncelikli
olarak gndemde tutucaz. O'nu tantrken azap eden, cehennemde cayr cayr yakan, devaml olarak
cezalandran ve ta yapan " c" biri olarak tanmlamamz insanlar Allah'tan uzaklatrmaktan baka
bir ie yaramayacaktr.
Allah, ilk indirdii ayetlerde kendini yaratan, ikramda bulunan, nimet veren, rahmet eden ve
ltufta bulunan biri olarak tantr. Tarih boyunca tevhid inancn tebli eden peygamber ve tebliciler
Allah' tantrken rahmet, af ve mafiret zelliini zikrederek davetlerine balamlardr. Hz. Nuh
kavmini Allah'a kullua arrken yle demiti:
Dedim ki: "Rabbinizden balanma dileyin; nk O, kukusuz oka balayandr.
Size, gkten bol bol nimetler yadracak, size mal ve evlatlar vererek yardm edecektir. Size balar,
baheler verecek ve akp giden nehirler bahedecektir."26
Rasulullah ( s.a.v.) da slm tantrken u temel ilkeyi tavsiye etmektedir:
"Kolaylatrn, zorlatrmayn; mjdeleyin nefret ettirmeyin."27
"Ben tebli edici olarak gnderildim, zorlatrc olarak deil."28

25

Veli Ulutrk, Kuran Allah' nasl tantyor?, s. 82-150. zmir 1985.

Nuh, 10, 11. 12.
27
Buhari, Cihad: 164; Mezi: 60; Edeb: 80; Ahkm: 22; Mslim, Cihad: 71; Darim, Mukaddime: 24.
28
Mslim, Talak, 29; Tirmizi, Tefsir-i Sre, 66; Msned, 4: 35, 36.
26

11

3- Esm-i Hsn'y muhteva bakmndan yakn anlaml isimler eklinde bir tasnife
sokanlar da olmutur.
Hlk

Bari'

Musavvir

Alm

Habr

Latf

Azm

Kebr

Cell

Afvv

Gaffar

Gafur

Alyy

Mtel

Kudds

Rahmn

Rahm

Ganiyy

Melik

Hfd

Mzil

Raf'

Muiz

Azz

Kahhr

Kavyy

Metin

Mcid

Mecd

Kadir

Muktedir

Bak

Vris

Mubdi'

Baz aratrmaclar da Allah'n adlar arasnda mteradiflerin ( e anlaml) olduunu iddia

etmiler ve bununla ilgili baz almalar yapmlardr. el-Gazl, Esm-i Hsn'nn iinde mteradif
isimlerin kesinlikle olmadn iddia eder. Bu konuya kendinden nce kimsenin temas etmediini savunur.29
Bu tezini desteklemek iin ayn kkten gelen isimlerin farkl anlamlara geldiine rnekler verir.
a-Gfir, sadece Allah'n gnahlar affedici olduuna iaret eder. Gafr ismi ise gnahlarn
okluuna bakmakszn Allah'n mafiretinin okluuna delalet eder. Gaffr ise, Allah'n tekrar tekrar
affetmesine iaret etmektedir. el-Gazl'nin bu aklamasnda da grld gibi ayn kkten treyen bu
ismin iaret ettikleri anlamlar farkllk arz etmektedir.
b-lm ismi sadece Allah'n bilmesine iaret ederken Habr ismi ise O'nun btn gizlilikleri
uzmanca bildiine delalet eder.
c-Hlk ismi Allah'n elde herhangi bir rnek ve model olmakszn yaratmasn ifade eder. Bri'
ismi ise eksik ve kusurdan beri, dzgn ve ahenkli bir ekilde yaratmaya iaret eder. Musavvir ise
yaratt eylere son ekli vermesine delalet eder.
d-Rahmn ad zel isim olarak kullanlr ve sadece Allah'a nisbet edilir. Ayn kkten treyen
Rahm ismi ise sfat olarak kullanlr ve insanlara da nisbet edilir.
29

el-Gazl. el-Maksadu'1-Esn erhu esmi'llhi'l-Husn, s. 13, Matbaatu's-Saade, Kahira, 1328.

12

e-zm ve Kebr isimlerinin her ikisi de byklk ve Allah' yce tanmay ifade eder. Kuran'da
Allah' tekbir etmek ifadesi kullanlrken ta'zim etme fiili O'na nisbet edilmez. Namaza balarken"
Allahu Ekber" deriz, fakat "Allahu Azm" tabirini hi kullanmayz.30

30

Suat Yldrm, Kuran'da Ulhiyyet, s. 65

13

4- Esm-i Hsn'y muhteva bakmndan yle tasnif edenler de olmutur:

a-Allah'n zat ile ilgili isimler (46): Bunlar, Allah'n hem ne olduunu hem de ne olmadn
ifade eden ve insann gnln ilhi azamet ve muhabbetle dolduran isimlerdir. Evvel, hir, Zahir, Btn,
Kudds, Cell, Azm, Kebr, Hayy, Azz, Kahhr, Kadir, Alm, Habr, ehd, vb.
b-Kinat ilgilendiren isimler (26): Bunlar da tabiatn yaratlna, ileyiine temas eden ve
hiret hayat ile balant kurarak bu inanc yerletiren isimlerdir. Hlk, Bri, Bis, Muhy, Mukaddim,
Muahhir, Cami', Mliku'1-Mlk, Kayym, vb.
c-nsan ilgilendiren isimler (26): Allah'n, kinatn bir parasn oluturan, ilhi mesaja
muhatap olan, mukaddes emaneti ve Allah'n dinini hayata hakim klma sorumluluunu stlenen insan
ilgilendiren isimleri de vardr. Adl, Hakem, Raf', Muiz, Hfd, Muzill, Rakb, Muntakm, Fetth, Afuvv,
Gafur, Latf, Hd, Halm, Mucb, Hasb, Vehhb, M'min, ekr, Sabr, Veliyy, Vedd, vb.
Bu sralamada Allah'n kendini deiik boyutlaryla tantmas dikkati ekmektedir. 46 adet O'nun
zat ile alakal isim listede yer almaktadr. Bu isimlerden 26 tanesi Allah'n kinat zerindeki yetki ve
hkimiyetini ortaya koyar. Kalan 26 isim de Allah'n insan hayatna karma ve mdahale etme yetki ve
tasarrufunu ispat eder.
zet olarak ifade edecek olursak Esm-i Hsn'nn tamam Allah' 99 deiik adan bize
tantmaktr. Bu isimleri iaret ettii anlamlar ile kavramamz Allah' daha iyi tanmamza (marifetullah)
yardmc olacaktr. Allah' btn bu zellikleri, yetkileri, insan ve evren zerindeki hkimiyeti ile
tanmamz O'na olan sevgimizi artracaktr. Neticede kulluk bilincimiz, ihsan ve murakabe duygumuz
geliecektir. Allah'n yardm ve zaferine bylece hak kazanmaya balayacaz.
5-Mzdevice simler: Allah'n baz isimleri de mzdevicedir, yani birbirine anlam
bakmndan zt isimlerden oluur. Esm-i Hsn ile alakal alma yapanlar bu isimleri beraber
aklamaya almlardr. Bylece isimlerin anlamlarnn daha kolay anlalmasn hedeflemilerdir.
Kbt ------ Bst

Muhy-----Mmt

Zhir----Btn

Hafit -------Rf'

Mukaddim----Muahhir

Dr------Nfi

Mu'izz---Mzill

Evvel------hir

5-Esma-i Hsn arasndaki insicam;

Hadislerde geen Allahn isimleri arasnda mkemmel bir ahenk, insicam ve kompozisyon
vardr. Bu isimler rasgele bir ekilde sralanm deildir. Har sresinin sonunda zikredilen
isimlerde bu ahengi daha rahat grrz.
Allah isminden hemen sonra rahmet zelliini ifade eden Rahmn ve Rahm ismi
gelmektedir. Onun rahmet etme zellii dier btn zelliklerinden nce gelir.
Allah ayn zamanda otorite ve mlk sahibidir, meliktir. Evrenin sahibi Odur. Emretme,
yasaklama ve insan hayatna karma yetkisi vardr.
Allah, Kudds zellii ile yeryznn meliklerine benzemez. Her trl eksiklik, acizlik,
kusur ve ayptan uzaktr.

14

Allah, Selm ismi ile her trl yaratn sahip olduu hatalardan selamettedir. nsanla ve
evrene selamet ve esenlik baheder.
Allah, Mmin ismi ile de her trl tehlikeden emniyettedir. Kendisine gerek anlamda
kulluk yapanlar her trl tehlikeden korur.
Allah, Mheymin ismi ile de kullarnn her halini grp gzetir. Onlarn durumundan
habersiz deildir.
Allah, Azz ismi ile de buraya kadar saylan isimlerle Allah hakkyla tanyanlara gerek
izzet ve erefi verir. Kendisi de asla malup edilemeyen mutlak galiptir. Halis kullarna da
dmanlarna kar galibiyet verir.
Allah, Cebbr ismi ile de hem yaratklarna dilediini yaptrma zelliine sahiptir hem de
iman ehlinin kalplerini birletirip btnletirir. Krk ve yaral gnllere ifa verir. Mtekebbir
ismiyle de byklenme anna sahip olduunu ama kullarna rnek olmak iin byklk
taslamadn ortaya koyar.
Allah, hem yaratma projesini izer hem de yaratr. Hlik ismi ile beraber Br isminin
gelmesi Onun yaratmada ve var etmede kusursuz olduunu ifade eder.
Allah, her yarata ayr bir ekil ve yap veren Musavvirdir. nsanlar Allah btn bu
zellikleri ile kabul etmeseler de O, hem Azizdir hem de hkm ve hikmet sahibidir yani
Hakmdir.
6-Esm-i Hsnda e anlamllk veya tekrar var mdr?
Allahn adlar arasnda ayn kkten gelen fakat deiik salarda bulunan baz isimler
vardr. el-afr, el-affr ve el-fir gibi. Ayrca ayn kkten gelmedii halde e anlaml gibi
grnen isimler de vardr. el-Azm, el-Kebr ve el-Aliyy gibi. Bu isimlerin hibiri hakknda terdf
(e anlamllk) ve tekrar olduu dnlemez.
rnein, el-afr, el-affr ve el-fir isimleri mafiret yani Allahn gnahlarn zerini
rtp balamasn ifade eder. Fakat el-afr ismi, gnahlarn okluu orannda Allahn
mafiretinin fazlaln gsterir. Miktar ne kadar olursa olsun, sadece bir eit gnah rtene elafr denmez. el-affr ise, gnahlarn eidine ve miktarna bakmakszn tekrar tekrar affedene
denir. Gnahlarn tmn rtp affettikten sonra, yine gnah ileyeni balamayana el-affr
denmez.
Baka kklerden olup da e anlaml grnen el-lim, el- Habir ve el- Latif isimleri de
farkl anlamlar ifade ederler. el-Alm sadece bilmeye iaret ederken el-Habir ise uzmanca bilmeye
delalet eder. el-Latif ise en ince ayrntsna kadar bir eyi bilmeyi ifade eder.
el-Azim, el-Aliyy ve el-Kebir arasnda da bir ince fark olduu phesizdir.
el-Hlk, yaratma ve proje izmeyi ifade ederken el-Bari ismi, mahlkatn zn kusursuz
bir ekilde var etmeye iaret eder. el-Musavvir ise yaratklarn zatndaki sureti var edene delalet
eder.
Rahmn ve Rahm isimleri de rahmet kknden tremesine ramen anlam bakmndan
birbirinden farkldr. Rahmn ismi Kuranda ounlukla zel isim olarak kullanlrken Rahm ismi
ise sfat olarak gemektedir.
15

Btn bu isimler hakknda e anlaml (mteradif) tabiri yerine yakn anlaml (mtekarib)
ifadesini kullanmak daha uygun olur. 31
7- Kuranda ayet sonlarnda geen Allahn isimleri ile konu uygunluu:
Ayet sonlarndaki isimler rasgele bir ekilde gelmemektedir. Her isim ayetin konusu ile
mkemmel bir uyum salar. Allahn rahmetinden sz eden ayetin sonunda rahmetle alakal bir isim
geer. Azaptan bahseden bir ayetin sonunda da Allahn gl, malup edilemeyen ve intikam sahibi
olduuna iaret eden isimler gemektedir. Yaratma ile ilgili bir ayetin sonunda da Allahn yce ve
hikmet sahibi olduuna delalet eden bir isim zikredilir. Hkm, emir ve nehiy bildiren ayetlerin
sonunda da Allahn iitme ve bilme zelliini bildiren isimler gelmektedir. Tevbeden sz eden
ayetlerin sonunda da afur ve Rahm gibi isimler gelmektedir. Grld gibi Esm-i Hsn getii
ayetlerin muhtevas ile ilgisiz deildir. Aadaki ayetlerde bu gerek daha iyi gzlemlenmektedir.
Gecede ve gndzde barnan ne varsa Onundur ve iiten(es-Semi), bilen (el-Alm)
ancak Odur. 32
Eer sana Allah bir keder dokundurursa onu Ondan baka aacak yoktur ve eer
sana bir hayr dokundurursa yine O her eye g yetirendir.33
Kullarn stnde mutlak Kahhar olan Odur. Hikmet sahibi (el-Hakim), her eyden
haberdar olan (el-Habir) Odur. 34
Ayetlerimize iman edenler, yanna geldikleri zaman de ki; Selam sizlere! Rabbiniz
kendine rahmeti farz kld; iinizden kim bir cahillik bir kabahat yapm, sonra arkasndan
tevbe edip dzelmi ise ona kar balayan, merhamet eden olmay irade buyurdu. 35
Allahn ayetlerini tanmayanlara, kesinlikle iddetli bir azap vardr. Ve Allah
azizdir, intikam (Zntikam) sahibidir. 36
l-Mriklerin Allah Anlay
Tarih boyunca mrikler Allah'n baz zelliklerini kabul etmiler, hatta Allah'n baz
isimlerini kendi uydurduklar tanrlara isnat etmilerdir. Mekke mrikleri genel olarak Allah'a iman
ederler, Allah'n adyla yemin ederler ve sknt anlarnda Kabe'nin rtsne sarlarak Allah'a
yalvarrlard. Ebrehe olaynda da Allah'a yalvarmlar ve bu olaydan sonra on yl puta tapmamlard.
Hac yaparken tavaf esnasnda Allah' yle verlerdi:
Lebbeyk Allahumme lebbeyk,

Lebbeyke la erike lek,

lla eriken hve lek,

Temlikh ve m melek.37

Emret Allahm emret, Senin hibir ortan yok emret;

Ancak bir ortan mstesna ki, o da Senin mlkndr;
31

Suat Yldrm, a.g.e. s. 65-66.

Enam 13.
33
Enam 17.
34
Enam 18.
35
Enam 54.
36
Ali mran, 4.
37
Kurtb, el-Cami' li Ahkami'l-Kur'an, c. 3, s. 33, Bakara 196. ayetin tefsiri, Buruc Yay. st. 1997.
32

16

Sen ona da, onun sahip olduklarna da sahipsin.

Gnmz mrikleri de Allah'a iman ettiklerini syledikleri halde birilerinin uydurduklar
baz isim ve izm'leri tanr edinip onlara tapmakta ve onlarn kendilerine mutluluk getireceine
inanmaktadrlar. Kur'an bu tr cahili anlaylar yle ifade eder:
"Allah' brakp tapndnz eyler gerekte sizin ve atalarnzn uydurduu (anlamsz )
isimlerden teye gememektedir; nk bunlar hakknda Allah hibir kant indirmemitir.
Hkm yalnzca Allah'a aittir. O da kendisinden bakasna kulluk etmemenizi emrediyor. te
dosdoru olan din budur; ama insanlarn ou bunu bilmezler."38
Kur'an'n ele ald ana konu -Allah'n varlnn ve yaratclnn ispat deil- O'nun
tannmasdr.
"Allah hibir insana hibir ey indirmemitir derken Allah' gerei gibi takdir edip
kavrayamadklarn gstermilerdir." 39
"Bunlar Allah'n gcn gerei gibi kavrayp deerlendiremediler; nk Allah g ve
izzet sahibidir. " 40
"(O kfirler) Allah' gerektii gibi takdir edip kavrayamadlar. Hlbuki kyamet gn,
yer tamamen O'nun tasarrufundadr. Gkler de O'nun kudret elinde drlmtr. Allah,
onlarn kotuklar irkten uzak ve ok ycedir.41
2-Kur'an'n Allah' Tantmas
nsanlar Allah' ya yaratt varlklardan hareketle ksmen tanyabilirler ya da Kur'an ve
Hz. Peygamber ( s.a.v.) araclyla tanyabilirler. Varlklar kitab olan bu evren Allah'n varl, gc
ve otoritesi hakknda ksm bilgi verir. Ama Kur'an Allah hakknda gerekli olan btn bilgileri bize
sunar, O'nun ne olduu ve ne olmad hakknda yeterli bilgiyi verir. Peygamberimiz (s.a.v.):
"Kur'an ehli, ehlullahtr."42 buyurmaktadr. Kur'an' tanyanlar Allah' da hakkyla bilirler.
hls sresi Allah' zl bir ekilde tantt iin Hz. Peygamber: "hls sresi Kur'an'n
te birine eittir" buyurmutur.43Namazlarnda devaml ihls sresini okuyan ve bu sreyi sevdiini
syleyen bir imam hakknda Peygamber (s.a.v.): " Bu sreye olan sevgin seni cennete
girdirecektir." 44 buyurmutur.
Hz. Peygamber henz yeni konumaya balayan ocuklara Allah' tantmak iin u ayeti
retirdi:45 "Gklerin ve yerin egemenlii Allah'a aittir soy sop edinmemitir egemenliinde
herhangi bir orta yoktur; nk her eyi yaratan ve her eyi belli bir yasalar rgsne
gre dzene koyan O'dur" 46

38

Yusuf 40. Bak. Necm 23, A'raf 71.

En'm 91.
40
Hac 74.
41
Zmer 67.
42
Suyut Camius-Sair,1/11.
43
Tirmizi, Sevabu'l-Kur'an; 10, ( 3063).
44
Tirmizi, Sevabu'l-Kur'an;!l, ( 3064).
45
Mevdd, Tefhm'l-Kur'an, nsan Yay. 3/ 572, st. 1991.
46
Furkan 2.
39

17

Rasulllah (s.a.v) Abdulmuttalib oullarndan her ocuk konumaya balar balamaz

onlara sra suresinin 111. ayetini retirdi.47
"ocuk edinmeyen, hakimiyette orta bulunmayan, aczinden dolay bir dosta ihtiya
duymayan Allah'a hamdolsun, de ve gerektii ekilde Onu bykle." (sra 111)
Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu:
Kim sabah olduunda kere Ez billahissemiil limi mineeytanirracim (Allahn
rahmetinden kovulan talanm eytann errinden her eyi bilen Allaha snrm) diyerek
Har sresinin sonundan ayet okursa Allah o kimseye yetmi bin melek vekl eder de o
melekler akama kadar o kimseye du ve istifar ederler. Eer o gn lrse ehd olarak lr.
Akam olunca okuyan kimse de sabaha kadar ayn durumdadr.48
Kur'an'n en faziletli, en byk ayeti ve Kur'an ayetlerinin efendisi olarak nitelenen
Ayete'l-Krs 49de Allah' tantr. Peygamberimiz (s.a.v.) bu ayeti farz namazlardan sonra ve uyumak
iin yataa girince okumamz tavsiye ediyor.50
Yasin sresi de Allah' ve iman esaslarn tantan bir sredir. Bundan dolay Allah Rasl
(s.a.v.) bu sreyi lmek zere olan kiilere okumamz51 tavsiye ediyor ve " Her eyin bir kalbi vardr
ve Kur'an'n kalbi de Yasin'dir " 52 buyuruyor.
Grld gibi Kur'an'n her sresi ve her ayeti Allah'n farkl bir zelliini ve boyutunu
aklar. Kur'an' anlayarak ve dnerek okumayanlar Allah' gerei gibi tanyp kulluk yapamazlar.
"Ben cinleri ve insanlar yalnzca bana kulluk yapsnlar diye yarattm." 53
Ayetindeki "1i ya'budn" kelimesini Tefsir Almlerimizden Dahhak "li ya'rifn" yani "
beni tansnlar" eklinde aklamtr.
Peygamber (s.a.v.) Allah' en iyi tanyan bir kul idi. Gerek hadisleri gerekse hayat ile bizlere
Allah' tantmtr. Esm-i Hsn hadisinde de Allah' mkemmel bir kompozisyon rnei ile
tantmtr. Allah Rasl (s.a.v.)nn hayatn ve hadislerini zerinde dnerek okumayan kimseler
de Allah' gerei gibi tanyp takdir edemezler.
3-MarifetuIlah
nsann Allah bilgisi (marifet) arttka iman da artar. Tanmayan takdir edemez. Uzaktan
gafletle bulank ve nyargl bakan kimse Allah' gerei gibi kavrayamaz, gereken alakay gsteremez.
Hz. Yusufu kervandakiler tanmadklar iin onu dk bir fiyata, birka dirheme sattlar. Satanlar da
satn alanlar da onun deerini bilmiyorlard.54
Kur'an insanlardaki gaflet, cehalet perdesini yrtar. Akl ve ruhu harekete geirir.
Kulaklardaki arlklar atar, gzlerin nndeki perdeleri kaldrr. Her insana kabiliyeti ve gayreti
lsnde Allah' tantr ve imann artmasn salar. Bu gerei Allah kitabnda yle ifade eder:

Suyuti/ed-Durrul-Mensur 5/353.
Darimi/Fedailul-Kuran 27.
49
Bakara 255.
50
Tirmizi, Sevabu'l-Kur'an, Had. No:3037.
51
Eb Davud, Cenaiz, 20, bni Mace, Cenaiz, 4.
52
Tirmizi, Sevabu'l-Kur'an; 6, (3047).
53
Zariyat 54
54
Yusuf 20.
47

48

18

"nananlar ancak o kimselerdir ki, her ne zaman Allah gndeme gelse kalpleri
korkuyla rperir; kendilerine her ne zaman O'nun ayetleri okunsa imanlar artp glenir
ve Rablerine gvenirler. "55
Mminin kalbi Kur'an ayetlerinde imann artrp glendirecek, onu tam bir rahatla ve
huzura kavuturacak eyler bulur. Kur'an, kendisini hakkyla okuyan insann kalbiyle aracsz olarak,
iletiim kurar ve konumaya balar. Bu karlkl konuma iman engelleyen kfr perdesini ortadan
kaldrr. Bylece inanan insan Kur'an'n tadna varr. Kur'an'n devaml tekrarlanan vurgularndan
dolay imanmz itmi'nan derecesine ulatracak bir artma ve g hisseder. Buradaki art iman
esaslarndaki art deil imann derecesinde ve yaptrm gcnde ortaya kar.
nsan, Kur'an'n ayetlerini her tasdik ediinde ve onlara her boyun eiinde imannn arttn
hisseder. phe yok ki arzu, dnce, gr, teori, alkanlk, menfaat, zevk, rahat, his ve
arkadalarna aykr olsa bile, insan her ne zaman Allah'n kitabna ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'in
snnetine boyun eip teslim olursa iman artar ve glenir. mann gc ve derecesi Allah'n
emirlerine ve Rasul (s.a.v.)' n talmatlarna gre kendisini deitirmekte ve onlar kendine rehber
edinmekte ortaya kar. Bunun aksine eer bir mmin btn bunlar kabulde tereddt ve geveklik
gsterirse iman azalmaya ve zayflamaya balar.
Marifetten sonra Allah'a iman gereklemezse sevgi ve itaat hsl olmaz. Yahudi ve
Hristiyanlar Kur'an' ve Hz. Muhammed'i ocuklarn tanr gibi tanrlard. Fakat bu tanma onlar
imana gtrmedi.
"Daha nce kendilerine vahiy verdiklerimiz Onu kendi ocuklarn tanr gibi tanrlar.
Ancak bilin ki, onlarn bazs hakikati bile bile rtbas ederler."56

55
56

Enfal 2
Bakara 146, Enam 20

19

4-Allah Sevgisi
Allah bilgisi (marifet) muhabbeti dourur. Allah' tanyan O'nu daha ok sever. nsan,
Allah'n gcn, fiillerini, otoritesini, isim ve sfatlarn tandka O'na olan sevgi ve saygs artar.
nsan Allah' marifeti orannda sever. Fazla bilen fazla sever. Ma'bud en ok sevilendir. Allah
vedd'dr, hem ok sever hem de ok sevilir.
" nsanlardan kimileri, Allah'tan baka ortaklar edinirler ve Allah' sever gibi onlar
severler. nananlar ise en ok Allah' severler."57
M'minin Rabbi hakkndaki bilgisi ve O'nun bykln idraki onu btn benliiyle
Allah'a balanmaya yneltir. Artk Allah bilgisinden sonra hibir g ne kadar byk olursa olsunm'minin yannda hibir yer igal edemez, herhangi bir deer ifade etmez. Onun ruhu artk Allah'la
beraberdir. Allah'tan bakas ile dostluu ve muhabbeti yoktur. Allah'tan bakasna asla itaat etmez.
nk tevhidin anlam her eyde ihlas ile bir tek Allah'a teslimiyettir. Allah sevgisinin nihai anlam da
budur.58
"De ki: Allah' seviyorsanz, bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz
balasn. Allah, ok balayan ve ok merhamet edendir." 59
Hi phesiz Allah sevgisi, kuru laflarla yaplan bir iddia olmad gibi, sadece gnln akla
dolmas da deildir. Bunlarn yannda mutlaka Allah'n elisine uymak, Onun getirdii hidayet
zere yrmek ve nizamn hayata uygulamak da gerekir. man bir takm ssleme ve bezeme laflardan
ibaret deildir. man ne azlarda gevelenen laflar, ne coan hisler ve ne de yaplan birtakm ruhsuz
davranlardr. Aksine iman Allah'a ve Raslne itaat ve Hz. Muhammed'in bize tebli ettii ilahi
nizama gre davranmaktr. Bu ayet hakknda mam bn Kesir yle der:
"Bu ayet, Hz. Muhammed'in gsterdii yol zerinde yrmedii halde, Allah' sevdiini
ne sren herkesin aleyhine hkmeder. Byle bir kimse, btn sz ve davranlarnda Hz.
Muhammed'e verilen slam dinine uymadka gerekten yalancdr." 60
2- Allah'n Zaferi
Allah'n isimlerinden on drt tanesinin pe pee sraland Har ( Ben Nadir ) sresi
Mslmanlarn Yahudilere kar kazand zaferden sz eder. H. 4. ylda Ben Nadir Yahudileri Hz.
Peygamber ( s.a.v.) ile yaptklar anlamaya riyet etmediler. Mekkeli mriklerle slam imha etme
konusunda anlap Hz.Peygamber'i ( s.a.v.) ldrmeyi planladlar. Onlarn bu suikast giriimlerinin
zerine Allah'n Rasul ( s.a.v. ) sava karar ald. Ben Nadirlilere Medine'yi terk etmeleri iin on gn
sre tand. Bu arada mnafklar Yahudilere yardm vaadinde bulundular. Yahudiler, kendilerini
koruyacan zannettikleri kalelerine ekildiler. Yahudiler Mslmanlarn kuatmasna ancak yirmi
gn dayanabildiler. Mnafklarn yardmlar da gelmeyince Ben Nadirliler - slam kabul eden iki
kii hari-Medine'yi terk edip am ve Hayber blgesine g etmek zorunda kaldlar.61
Bu zafer, Har sresinde anlatldktan sonra Esm-i Hsn'dan on drt tanesi art arda
sralanarak baarnn gerek mahiyeti ortaya konur. Hz. Pegamber (s.a.v) ve ashab Allah' Kuran'da
anlatld ekilde tanyp iman ettiler. Allah' bu isimlerle kabullendiler. Bu isimler onlarn hayatna
57

Bakara 165
M.H. Fadlullah, Min Vahyi'l-Kur'an, Akademi Yay. C.3, s. 142, st. 1990.
59
Ali mran 31.
60
S. Kutub, Fi Zilal, Hikmet Yay. c.2, s. 69, st. 1991.
61
Hz. Muhammed ve Hayat, A. H. Berki, O. Keskiolu, D..B.Yay. s. 289, Ank. 1991.
58

20

yn verdi. simlerin kazandrd bilgi ve imanla yaadlar. Hayatlarnn hibir blmnde Allah'tan
baka hibir ilh kabul etmediler. Rahmeti ancak Allah'tan beklediler. O'nun en byk rahmeti olan
Kuran'a smsk sarldlar. Mlkn ve otoritenin gerek sahibinin Allah olduunu rendiler. O'ndan
bakasn sz sahibi kabul etmediler. Her ilerinde O'na mracaat ettiler. Kutsall da O'na verdiler.
Allah'n her trl eksiklik ve olumsuzluktan uzak olduuna inandlar. Allah' hem gerek g ve
kuvvetin hem de izzet ve erefin tek kayna bildiler. O asla malup edilemeyecek mutlak galiptir.
Kullar aziz eden de O'dur, zelil klan da O'dur.
Allah diledii eyleri zorla yaptrma g ve yetkisine sahiptir. Ayn zamanda krk gnlleri
tamir eden, zayf glendiren, fakiri zenginletiren, zoru kolaylatran ve musibete urayanlara yardm
eden de O'dur. Onlar Allah'n azamet ve byklk sahibi olduu halde kibirlenmediini bilirler. Asla
byklenmezlerdi. Btn bu saylan gzel vasflara ancak yaratan, ekil ve suret veren Allah sahiptir.
Onlar Allah' hem yaratan hem de en iyi bilen olarak tandlar. Bylece O'nu hem yoktan var eden
hem de emretme ve kullarn hayatlarna karma yetkisine sahip olarak kabul ettiler.
Allah da kendisini bu ekilde tanyan ve tantan kullarna yardm eder. O, kendisine byle
iman eden her topluma yardm eder. O'nun yardmnda zaman ve mekan snr asla yoktur. Her yerde
ve her zaman yardm hak eden toplumlara Allah yardm elini uzatr. Ama Allah, kendisini yukarda
belirtildii ekilde tanyp kabullenmeyenlere asla yardm etmez. Bu yasa her zaman ve her toplum
iin geerlidir.
"Ey iman edenler! Eer Allah'n davasna yardm ederseniz O da size yardm eder ve
ayaklarnz salamlatrr." 62
"Allah, iman edip salih ameller ileyenlere, tpk kendilerinden nce gelip geen baz
toplumlar egemen kld gibi, onlar da yeryznde mutlaka egemen klacana; onlar iin raz
olduu dini (slm) kuvvetle kkletireceine ve korku ve endielerinden gvene
kavuturacana dair sz vermitir. nk bunlar bana kulluk eder, bana hibir eyi ortak
olarak tanmazlar." 63

ESMA- HSNA LE LGL YAPILAN ALIMALAR:

1-Tefsiru Esmaillahil Hsna/Zeccac
2-tikak Esmaillahil Hsna/Zeccaci
3-erhu Esmaillahil Hsna/el-Kueyri
4-el-Maksadul-Esn fi erhi Esmaillahillahil Hsna/el-Gazali
5-el-Emedul-Aks/Ebu Bekir ibnul-Arabi
6-el-Kitabul-Esn fi erhi Esmaillahil Hsna/Kurtubi
7-el-Esmau ves-Sfat/Beyhaki
8-erhu Esmaillahil Hsna/Fahruddin er-Razi
9-et-Tahbiru fi Esmail-Hsna/el-Vahidi
10-erhu Esmaillahil Hsna/bni Kayym el-Cevziyye
11-el-Maksadul-Esn fi erhi Esmaillahil Hsna/Ahmed ibnu Said ed-Demiri
12-Alamul-Hsna bi Meni Esmail-Hsna/Suyuti

62
63

Muhammed 7.
Nr 55.

21

l- ALLAH (C.C.)
Allah ismi, btn ilhi isim ve sfatlar kendisinde toplayan zel bir isimdir. Bu isme sm-i
Cami' de denir. Esma-i Hsnnn her biri Allah lafznn farkl yansmalarn ve boyutlarn ifade
eder. Gerekte Kur'an'n tamam da Allah ismini btn ynleriyle bize tantmaktadr. Kur'an'daki 114
sre yani yaklak 6 bin ksur ayetin hepsi Allah'n deiik zelliklerini, evrene ve insan hayatna
mdahale etmesini anlatmaktadr. Allah ismini tam olarak tanmak ancak Kur'an'n tamamn
anlayarak okumakla mmkndr.
Lafza-i Cell olarak da anlan Allah ismi Kur'an'da 2697 kez gemektedir. Buna ak ve gizli
zamirlerle kullanm da ilave edersek bu rakam 6000 (alt bin)i bulur. Allah isminin ikil ve oul
kullanm yoktur. Bu isim mecaz yolu ile de olsa Allah'tan bakalarna verilemez. imdiye kadar
Allah ismi ile hibir varlk adlandrlmamtr, adlandrlmas da doru deildir.
Allah lafz Kur'an'da ilk kez ini srasna gre beinci sre olan Fatiha sresinde
zikredilmitir.
Fir'avn kendi ilahln iddia ederken
( Ben Allah'm ) diyerek Allahn ismini
kullanmam,
( Ben sizin en stn rabbinizim) 64 demitir.
Mekkeli mriklerin 360dan fazla putlar vard. Hibirine Allah ismini vermemilerdi.
Onlar da bu ismin sadece Allah'a ait olduunu biliyorlard.
"Hi sen O'na bir ada bilir misin?"65
Allah lafznn kk ve asl hakknda birok Arap dilbilimci ve msterik alma yapm ve
30dan fazla gr beyan etmilerdir. Bu grlerin nemlilerini yle sralayabiliriz:
1-Allah ismi herhangi bir kelimeden trememitir, camid bir isimdir. Hibir szlk anlam
yoktur.
lem
yani
zata
delalet
eden
zel
isimdir.
Beyhki,
el-Halil
ve
Hattab'nin bu gre sahip olduunu syler. Zeccc, Eb Osman el-Mzin'nin
de bunu savunduunu syler.66
2-Allah ismi, "Kulluk ve ibadet etmek" anlamna gelen (
elehe ye'lehu), veya "hayret ve aknlk iinde kalmak, gnlden balanp snmak"
anlamlarna gelen (
elihe- ye'lehu ) ve (
velihe-yevlehu ) kklerinden ism-i meful
manasnda bir mastar olan "ilh" kelimesinden tremitir. lh kelimesinin bana azamet ve
byklk ifade etmesi iin harf-i ta'rif olan "el " taks eklenerek "
el-lh" eklini alm,
okunmasndaki glkten dolay hemze drlm, ilh kelimesinin aslndaki "lam" ile "el"
taksnn "lam" birletirilmi (idam) ve kelime " Allah" eklinde okunmutur. Bu gr, Ynus
bn Habb, el-Kis, el-Ferr, Kutrub ve el-Ahfe'e aittir.67
duygu
(

3-Allah ismi "gizlenmek, perdelenmek, beeri kabiliyetlerin ihata sahasnn dnda,

ve idrakin tesinde olmak, ykselmek ve yce olmak" 68 anlamlarna gelen
lhe - yelhu ) kelimesinden tretilmitir. Bu, Sibeveyh'in grdr.69

64

Naziat 24
Meryem 65
66
Eb Bekr el-Beyhk, Kitabu'1-Esm ve's-Sfat, c. l, s. 47 vd, Beyrut, 1985. Zeccc, tikak, s. 29
67
Fahruddin er-Rz, erhu Esma, s. 118, Beyrut, 1984. Zeccc, tikak, s. 23
68
bn Manzr, Lisnu'1-Arab, Lhe mad. Beyrut, 1955
69
Fahruddin er-Rz, Meftihu'1-ayb, c. l, s. 160. Zeccc, tikak, s. 27
65

22

4-Allah isminin Arapa olmayp muarreb bir kelime olduunu syleyenler de vardr.
Bunlara gre Allah ismi, Sryanice "Lhe", Aramice "Alha" ve branice tanrlar
anlamna gelen "Elohim" kelimelerinden tremitir.70
Mrikler Allah lafzn kavram olarak biliyorlar ve baz durumlarda kullanyorlard. Fakat bu
ismi Kur'an'da tad manann dnda farkl zelliklerle tanyorlard. Allah' en yce ve en byk
olarak kabul etmekle beraber putlar O'na ulatrc olarak gryorlard.
a- Kur'an, onlarn Allahn baz zelliklerini kabul ettiklerini deiik srelerde gndeme
getirir:
1-Yaratma ve yoktan var etme zellii sadece Allah'a aittir.
"ayet onlara: 'Gkleri ve yeri yaratan, gnei ve ay - kendi koyduu yasalara -tbi
klan kimdir?' diye sorulacak olsa hi phesiz "Allah'tr" derler. O halde zihinleri nasl da
tersyz oluyor."71
2-Rzk veren, yaratan, artran ve ksan Allah'tr.
3-itme grme yetenei zerinde mutlak egemen olan Allah'tr.
4-lden diriyi, diriden de ly karan Allah'tr.
5-Evrendeki btn ileri evirip eviren Allah'tr.
De ki: ' Sizi gn ve yerin rnleri ile rzklandran kimdir? Yahut kimdir, iitme ve
grme kabiliyeti zerinde mutlak yetki sahibi olan? Kimdir, lden diriyi, diriden de ly
karan? Ve yine kimdir var olan her eyi ekip eviren? phesiz, "Allah'tr" diyeceklerdir.72
6-Tabiat olaylarna sahip olan, yamuru yadran, onunla yeryzne hayat veren ve ekinleri
bitiren Allah'tr.
"Eer onlara: "Gkten yamuru boaltp l topraa tekrar hayat veren kimdir?" diye
sorarsan, hi tereddt etmeden "Allah'tr" derler."73
7-Kbenin sahibi Allah'tr.
"yleyse bu evin ( Kbe ) sahibine kulluk yapsnlar."74
Ebrehe, Kabe'yi ykmak iin Mekke'ye geldii zaman Abdu'l-Muttalib'in yz devesine el
koymutu. Bunu renen Abdu'l-Muttalib'in : " Ben develerin sahibiyim ve onlar istiyorum.
Kabe'nin sahibi ise Allah'tr, onu O korur." cevabn vermesi, Allah' Kabe'nin rabbi olarak kabul
ettiklerinin en gzel delilidir.
8-nemli konulardaki yeminler Allah adna yaplrd.
"Eer kendilerine bir mucize gsterilmi olsayd bu- ilhi kelama- gerekten

70

Suat Yldrm, Kur'an'da Ulhiyet, s. 106

Ankebt, 61. Ayrca bak: Lokman, 25. Zmer, 38. Zuhruf, 9, 87
72
Yunus, 31.
73
Ankebut 63.
74
Kurey 3.
71

23

inanacaklarna en emin ve kararl bir ekilde (

cehde eymnihim ) yemin ediyorlard."75

b- Kur'an, mriklerin Allah hakkndaki olumsuz dncelerine de yer verir:

1-Allah'a baz ortaklar isnat edip onlara ibadet ediyor ve onlardan yardm bekliyorlard.
"Hibir ey yaratmayan, kendileri yaratlan eyleri Allah'a ortak m kouyorlar? O
putlar onlara ne bir yardm edebilir, ne de kendilerine yardm ederler."76
2-Putlarn kendilerini Allah'a yaklatracana inanyorlard.
"Allah'tan bakasn dost ve koruyucu edinenler "Biz bunlara srf bizi Allah'a
yaklatrsnlar diye ibadet ediyoruz" derler."77
3-Allah'a oullar ve kzlar isnat ettiler.
"Cinleri Allah'a ortak yaptlar. Hlbuki onlar O yaratmtr. Cehaletleri yznden
O'na oullar ve kzlar yaktrdlar."78
4-Allah'tan bakalarna dua ediyorlar, Allah'tan istenecek eyleri tanrlardan istiyorlard.
"De ki: Allah'a ortak kotuunuz varlklar ve gleri ve Allah'tan baka yalvarp
yakardklarnz hi dndnz m? Bana onlarn yeryznde ne yarattklarn gsterin; yoksa
onlarn gklerin ynetiminde bir katklar m var sanyorsunuz?"79
5-Onlarn putlara tapmalarna Allahn izin verdiini iddia ediyorlard.
"Allah'tan baka eylere ilahlk yaktrmaya artlanm olanlar: " Eer Allah dileseydi
O'ndan bakasna ilahlk yaktrmazdk; atalarmz da ( yle yapmazd) ve O'nun izin verdii
hibir eyi de yasaklamazdk." derler. Onlardan nce yaam olanlar da byle yaparak hakikati
yalanladlar, ta ki azabmz tadncaya kadar!80

75

Enam 109
Araf 191-192
77
Zmer 3
78
Enam 100
79
Fatr 40
80
Enam 148
76

24

lk inen ayetlerde Kur'an'n Allah' tantma yntemi:

Cahiliyye dneminde Allah'n tek yaratc olduu zaten mrikler tarafndan biliniyordu. Bu
geree daha nce de deinmitik. Kur'an, ilk inen ayetlerde Allah' daha ok rabb ve ilah
zellii ile tantmaya alr. Bylece Allah ile rabb ve ilah isimlerini btnletirmeye alr.
Allah'n, nce mriklerin tandklar zellikleri gndeme getirilir. Daha sonra inen srelerde ise
Allah btn vasflar ile zikredilir.
1-" Oku, yaratan Rabbin adna. Oku, nk Rabbin sonsuz kerem sahibidir."81
2-" Sen Rabbinin nimeti sayesinde bir deli deilsin." "Rabbin kimin kendi yolundan
saptn bilir." 82
3-" Rabbini bykle !" " Rabbin iin sabret." 83
4-" Rabbinin adn an ve btn varlnla kendini O'na ada, O'dur dounun ve batnn
Rabbi; O'ndan baka gerek ilah yoktur." 84
5-"Btn hamdler lemlerin Rabbi, Rahmn, Rahm ve din gnnn Maliki olan Allah'a
mahsustur." 85
6-" Yceler ycesi Rabbinin snrsz ann ycelt." 86
7- Maln temizlenmek iin verenler sadece Rabbinin honutluunu kazanmak iin
harcarlar. 87
8-" Rabbin yeryznde azgnlk yapanlar azap krbacndan geirdi. nk Rabbin,
phesiz, her zaman gzetleyip durmaktadr."88
9-" Rabbin seni ne unuttu ne de sana darld." " Rabbin sana verecek de bylece sen honut
olacaksn." " Ve her zaman Rabbinin nimetini an, gndeme getir. "89
10-" yleyse (skntlardan) kurtulduun zaman salam dur ve yalnz Rabbine ynel."90
11-" Gerek u ki, insan Rabbine kar ok nankrdr." " Herkesin mezarlarndan
kalkt gn Rabbleri, onlarn her halinden haberdr olduunu gsterecektir." 91
12-" Biz sana kevseri verdik. O halde yalnz Rabbin iin namaz kl ve O'nun adna
kurban kes." 92
13-" Rabbinin fil sahiplerine ne yaptn grmedin mi? "93

81

Alak 1-3
Kalem 2-7
83
Mddessir 3-7
84
Mzzemmil 8-9
85
Fatiha 1-4
86
Ala 1
87
Leyl 19-20
88
Fecr 13-14
89
Duha 3-5-11
90
nirah 7-8
91
Adiyat 6-11
92
Kevser 1-2
82

25

14-" De ki: Snrm ben ykselen afan Rabbine. " 94

15-"De ki: Snrm ben insanlarn Rabbine, Melikine, lhna. " 95

93

Fil 1
Felak 1
95
Ns 1-2-3
94

26

GNMZDE ALLAH ANLAYII

nsanln, Allah anlay ve inanc, tarih boyunca eitli durumlar arz etmitir. Tarihte
ve gnmzde insanl, sahip olduu Allah inanc ve anlayna gre drt blmde
snflandrmak mmkndr:
a-Allahn mlknde yaayp Onun nimetleriyle nimetlenmelerine ramen, Allahn
varln kabul etmeyenler. Bunlarn Kuran lsnde kfirlerdir.
b-Allahn bu kainatn yaratcs ve rzk veren olduunu kabullenmekle birlikte, Allah
ile beraber, bir takm varlklara, sistemlere kulluk belirtisi gstererek eitli ilahlara tapanlar.
Bunlar Kurana gre mrik olanlardr.
c-Allaha ve Onun bildirdii gereklere inanmad halde inanm grnenler. Kuran,
bunlar mnafklarolarak tantmaktadr.
d-Allahtan baka hibir ilah tanmayp, Ona tam olarak iman edip teslim olanlar.
Kuran lsnde mmin olanlar da bunlardr.
Gnmzde Allahn varl konusunda tartmaya girenler pek azdr ve bunlar tarih
boyunca aznlk halinde kalmlardr. Ancak Allah hakknda esas sapma, hayatla ilgili konularda
Allahn emirlerinin yerine bakalarnn emirlerine teslim olmada ortaya kmaktadr. nsanln
her devirde gsterdii karakteristik irk eidi budur. Bunun iin Kuran- Kerim, insanlarn
dikkatini bu konuda daha ok ekmektedir.
te Rabbiniz Allah, Ondan baka hibir ilah yok. Her eyi yaratan Odur. Ona
ibadetle kulluk edin. O her eye Vekldir. (Enam 102) mealindeki ayet bu konuya aklk
getirmektedir. nsanlarn doru yola ynelmeleri, ancak ilah olarak Allah tanmalaryla
mmkndr. Onlarn, Allahn emirlerini hayatlarnda uygulamalar, ilah olarak yalnz Allah
tanmalar, hibir ortak komakszn yalnz Ona ibadet etmeleri hi unutmayacaklar hakikatler
olmaldr.
Allahn hakimiyeti sadece insanlara ait deildir. Her ey Onun hakimiyeti altndadr.
nk Odur her eyi yaratan... Bu gerei kabul ediyorum ve buna inanyorum. demek bu
hakikatin gereini yerine getirmektir. Bu da Allahn emirlerini kabullenmek, sadece Onun
emirlerine teslim olmak ve balanmakla olur.
Mslmanlk, zahiren mmin grnmekten ibaret deildir. Dnyada ve ahirette kesin
kurtulu, hakkyla iman edip Allah katnda geerli olan amel-i salih ile mmkn olur. man
olmadan yani Allaha inanlmadan yaplan iler grnrde iyi olsalar bile, ahirette geerli
deildir. Allahn emrettii ekilde iyi iler yaplmadan iman hakiki olgunlua eriemez.
Allahn kesin mjdesi, hakiki bir imanla, salih amel ileyerek dnyalarn
deerlendiren gerek mminleredir. Allaha gerek anlamda inanmak; Allahn zat ve sfatlarna,
indirdii ve gnderdii her hkme, Onun gnderdii ve istedii ekilde inanmakla mmkn olur.
Yaptmz tm ilerin Onun katnda geerli olmas da yine Onun rzas iin yaplmasna
baldr.
Allah byle bilinmeden ve Ona bu ekilde inanlmadan hakiki imana ulalamaz. phe
yok ki, Allaha iman, Ondan gelen her hakk tanyp kabul ve tasdik etmekle olur. Bu imana
yakan uur da, iyi veya kt her iin karlnn verileceini bilmek, mr boyu Allahtan
gelmi olan ilahi kaideleri hakkyla yerine getirmektir. Byle olanlar her trl korku ve kederden
kurtulacaktr. Bu kanun, her zaman ve herkes iin geerli olan hak yasadr. Kuranda: Her kim
27

Allaha ve ahiret gnne iman edip imannn gereine yarar iyi iler yaparsa bunlara ne
bir korku vardr, ne de onlar mahzun olurlar. (Maide 69)mealindeki ayet bu gerei ifade
eder.
nsan dnyada grd herhangi bir stnle balanp kalmamaldr, mkemmel
grd her eye kul olmamaldr. Yaratlmlarda grd stnlk onu hemen Allahn esiz ve
sonsuz kemaline gtrmeli ve insan bylece Allaha balanmaldr.
nsan ancak bu durumda Allahtan baka ilah yoktur demi ve yapt ileriyle de
szn dorulam olur. nk gerek tevhid, ilahlkta irki yok etmektir. lahl sadece Allaha
tahsis edip bu gerei ilan etmektir.
Kuranda belirtilen bu tevhid anlay gnmz insanlarnn bir ksm tarafndan kabul
edilmemekte veya yanl anlalmaktadr. Allahn insanlk iin gnderdii slam dini insann
hayatnn her ynn dzenleyen bir hayat nizamdr. Allah bu nizam insanlar hayatlarnn her
blmmde uygulasnlar diye gndermitir. Kim Allahn ve peygamberinin bildirdii esaslara
uymayan bir i yapar veya bir gr benimserse Allahn nizamna uymad iin yanl ve batl
iindedir. Kuran bu gerei ok ak bir ekilde yle belirtir: Ey insanlar! Rabbinizden size
indirilene uyun. Ondan baka dostlara uymayn. Ne kadar da az t alyorsunuz.(Araf
3)
slama ters den her eyin haram olduunu kabul ederek yaayan insanlar, Allah
ilahlkta tek kabul etmi, Allahtan baka hibir ilah yoktur gereine uymu olurlar. Her
konuda gerei, Allahn bildirdii ilahi l ile grmek ve Allahn nizamn ylece kabullenmek
Kurana uygun bir Allah anlay olur. Bunun aksi bir iman ve anlay slama uygun deildir.
Nitekim Mekkeli mrikler de Allah ve Onun yaratc olduunu kabul ediyorlard. Ama Onun
ilahlkta birliini ve tekliini tanmyorlard. lahlar hep bir ilah m yapm? Dorusu bu
alacak bir eydir(Sd 5) diyorlard.
Allah, Kuranda kendisinin hakk olan ilahl kimseye vermediini, Ona e ve ortak
tanyanlarn davalarnn batl olduunu aka belirtmitir. O halde Allahn birliini tanmak,
Ondan irk ve benzerlerini uzaklatrmak ve Onun dndakilerin tamamn ilah tanmamak
demektir.
Gnmzde baz insanlar Allah sevgisi konusunda da birtakm yanllklar iindedirler.
Gnlde Ondan daha sevimli hibir varlk olmamaldr. Canl-cansz, maddi-manevi Allahtan
baka herhangi bir varln Onun sevgisine ortak edilmesi, herhangi bir sistem veya dnya
grnn Onun nizamndan stn tutulmas; Allahtan baka hibir ilah yoktur. gereine
aykrdr.
nsanlardan bazlar, Allahtan baka eler kabul eder, Allah sever gibi onlar
severler. Mminler ise en ok Allah severler. Zulmedenler azab grdkleri zaman btn
g ve kuvvetin Allaha ait olduunu ve Allahn azabnn etin olduunu anlayacaklarn
keke imdi bilselerdi. (Bakara 165)
Davranlarmzn ardndaki yaptrc g Allaha iman ve Onun yce emirleri deil de,
baka varlklarn sevgisi ve tesiri ise amellerimiz Allah katnda geerli olamaz. nk bu ameller
Allah iin yaplmamtr.

28

Sevginin doal sonucu itaattir, yani sevilen varln emirlerine uymak ve yasaklarndan
kanmaktr. Allah dndaki varlklar sevip onlara slama aykr konularda itaat etmek, onlar
mabud, ilah edinmek demektir. Ayetteki Allahtan baka denkler cmlesinden maksat Allaha
isyan konusunda itaat edilen efendiler, bykler, reisler vb. kimselerdir. Gnlde Allah gibi
sevilen varlklar isterse peygamberler veya Allahn veli kullar olsun durum deimez. nk
Allah iin sevmekle, Allah gibi sevmek ayn deildir. Allah sevenler peygamberleri ve
mminleri severler. Ancak Allah sever gibi deil, Allah emrettii iin severler. Gnle doan
her duyguya, akla gelen her dnceye itaat etmek, sevilen bir eyi veya kimseyi mabut kabul
etmek, onlar ilahlk makamna ykseltmektir. Bu durum ise Allahn hakkna bir zulmdr.96

96

Bak. Allah, Yakup iek, Fahrettin Yldz, s.103, Bir Yay.1985, stanbul.
29

Allah ismi ile dua ve zikir yapmak:

Peygamber (s.a.v) zaman zaman Allah ismi ile dua yapard. Ama daha ok duasna
Allahmme
veya Ya Rabbi
ile balard. Hadis kitaplarnn dua ve zikir blmleri
Allahmme
ile balayan dualarla doludur. Kurana da be kez bu duaya balama modeli
kullanlmaktadr.97
Allahmme
terkibi hususunda Arap gramercilerinin farkl grleri vardr.
Halil, Sibeveyh ve btn Basra ekolne mensup nahivciler Allahmme
kelimesinin
aslnn Ya Allah
olduunu sylerler. Bu kelime Ya nida harfi olmakszn kullanlmaya
balaynca onun yerine sonundaki mimi koydular. Bylece iki harf olan eddeli mimi ya
ile eliften ibaret olan iki harfin yerine kullandlar.
El-Ferr ve Kfe ekolne bal dilciler ise Allahmme
kelimesinin aslnn
Ey Allah! Karmza hayr kar eklinde olduunu ifade ediyorlar. Bu dier
kelimeler hazfedilerek, her iki kelime birbirine kartrlarak Allahmme
lafz ortaya
98
kmtr.
Bazlar da Allah ismine
Allh eklinde nisbet yasnn birletirilmesi uygun
olmad iin Allahumme tabirinin kullanldn iddia etmilerdir. nk benim Allahm
eklinde Allahn herhangi bir kimseye izafe ve nisbet edilmesi uygun deildir. Allah alemlerin
rabbidir. Her hangi bir ahs, rk ve kabileye nisbet edilmesi doru deildir.
Peygamberimiz (s.a.v)in sadece Allah Allah Allah diyerek zikir yapt ile ilgili her
hangibir sahih rivayete rastlayamadk. Ayrca rivayetlerde h h h veya hay hay hay
eklinde Allahn isimlerinden sadece biriyle yaplan bir zikir tr de gememektedir.
Peygamberimiz (s.a.v) tam bir anlam olan cmlelerle zikir yapmtr. L ilahe
illallah, Sbhnallah, Elhamdulillah, Allahu ekber,L havle vel kuvvete ill
billh,Estafirullah gibi zikir eitleri kaynaklarda sk sk gemektedir. Bazlar sadece Allah
ismi ile zikir yaplabileceini iddia edip u hadisi delil gsterirler.
Yeryznde Allah Allah denildike kyamet
kopmaz. Bu hadis aadaki benzer bir hadisle beraber deerlendirilirse daha iyi anlalr.
99

Yeryznde L ilhe illallah denildike

kyamet kopmaz. Bu hadisler Kyametin mminlerin, tevhid ehlinin zerine kopmayacan
ifade etmektedir. Kyametin dehetini Allah mminlere gstermeyecek, onlarn ruhlarn kyamet
kopmadan katna alacaktr.
100

Peygamber (s.a.v) skntl olduu durumlarda Allah ismi ile yle dua ederdi :
Allaha snrm Allaha. Ona hibir eyi ortak komam.101
Hz. Aliden rivayet edilen, unutma annda okunmas gereken duada Peygamber (s.a.v)
Allah ad ile balayarak yle dua ediyor:
97

Bak. Ali mran 26, Maide 114, Enfal 32, Yunus 10, Zmer 46.
Kutub, c. 4, s. 158.
99
Mslim, man;234, Tirmizi, Fiten; 35.
100
Hakim el-Mstedrek 8590.
101
Eb Davud, 1525.
98

30

Ey Allah! Ey Rahmn! Cellin ve cemlinin nuru hakk iin senden kitabn bana
rettiin gibi hafzamda tutmam ve raz olduun ekilde okumam nasip etmeni
istiyorum.
Ey Allah! Ey Rahmn! Senden kitabnla gzlerimi aydnlatman, onunla dilimi
aman, onunla kalbimden znty gidermeni, gsm ferahlandrman ve bedenimi
ykaman diliyorum. Zira hakk bulmakta ancak Sen yardmc olursun, onu bana ancak Sen
verirsin. G, kuvvet ve hareket ancak Allah iledir.102

Peygamber (s.a.v) bir gn mescide girmiti. Namazn bitirmek zere iken teehhtte
selamdan nce yle dua eden bir adam grd:

Allahm! Ey Allah! Sen birsin, teksin, Samed olan, dourmayan, dourulmayan

Sensin. Hibir ei ve benzeri olmayansn. Senden gnahlarm balaman istiyorum.
phesiz ki Sen ok balayan ve ok acyansn.
Rasulullah (s.a.v): Bu adam kere baland buyurdu.103

102
103

Tirmizi, c. 6, Hadis No: 3803,

Eb Davud, Salat: 358; bn Mce, Dua: 9 Nesai 1284.

31

er-RAHMN VE er-RAHM
Rahmn ve Rahm isimleri Rahmet kelimesinden tremitir. Rahmet szlkte,
acma, sevme, efkat etme, rikkat (yufka yreklik, acma ve incelik) sahibi olma, ihsan etme ve
balama gibi anlamlara gelir.
Rahmet, rahmet edilene ba ve ltuf gerektiren bir kalp yumuakl ve merhamet
duygusudur.
Rahmet, Allah iin kullanld zaman, ihsan ve ltuf; insanlar iin kullanld zaman
ise acma, ba ve kalp yumuakl kastedilir. Kuran, Allah tantrken ncelikle Onun
Rahmn ve Rahm oluundan sz eder. Allahn rahmet zellii ile ilgili olarak Esm-i Hsn da
otuza yakn isim gemektedir. Rabbimizin kullar hakknda en ok ileyen ve en belirgin zellii
rahmettir. Allahn kullarna gazap etmesi veya onlar cezalandrmas bir arta bal iken, rahmet
sfat herhangi arta bal deildir. Allahn rahmeti btn yaratklar hakknda geneldir.
O kendisi iin rahmeti yazm (farz klm) tr. ( Enam 12)
Evrendeki her varlk Onun rahmetinin sonucudur. Hayat ve hayat devam ettiren
aralar, bata bulunma ve rzklandrma, kabiliyet ve irade verme, organlar ve yiyecekler,
iecekler ve yerler, zerinde olanlar ve gkler hepsi o geni rahmetin neticesidir.
Allah insanlara merhamet ettii iin onlara hem akl ve muhakeme gc, hem de onlar
doru yola gtrecek peygamberler ve kitaplar gndermitir.
Sana kitab (Kuran) her eyi aklayc, hidayet ve rahmet olarak ve mminlere
mjde olarak indirdik. ( Nahl 89)
Allah, Hz. Muhammedi (s.a.v) de alemlere rahmet olarak gndermitir.
Seni lemlere ancak rahmet olarak gnderdik. (Enbiya 107)

32

A-KURANDA RAHMET KAVRAMI

1-Kuran rahmet kavramn bazen cennet anlamnda kullanr:

Sabredenler, kendilerine bir bela geldii zaman: Muhakkak ki biz Allahn
kullaryz ve biz Ona dneceiz. derler. te Rablerinden onlara balama ve rahmet
(cennet) vardr. (Bakara 156-157)
Kyamet gnnde yzleri bembeyaz olanlar Allahn rahmeti (cenneti)
iindedirler; orada ebedi kalacaklardr. (Ali mran 107)
2-nsanlara kar yumuak huylu davranmak da Allahn bir rahmetidir:
Allahtan bir rahmet ile sen onlara yumuak davrandn. ayet sen kaba, kat
yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi. O halde onlar affet
balanmalar iin du et... (Ali mran 159)
3-Rahmet kavram Allahn maddi ve manevi yardm iin de kullanlr:
phesiz ki Allahn rahmeti (yardm) iyilik yapanlara yakndr. (Araf 56)
4-Allahn kullarn skntlardan kurtarmas da rahmettir:
Hudu ve onunla beraber olanlar rahmetimizle kurtardk. Ayetlerimizi
yalanlayp da iman etmeyenlerin kkn kestik. (Araf 72)
5-Rahmet kelimesi skntdan sonra gelen bolluk, bereket ve esenlik anlamna da gelir:
Kendilerine dokunan bir skntdan sonra insanlara bir rahmet (esenlik)
tattrdmz zaman bir de bakarsn ki ayetlerimiz hakknda komplo kurmaya alrlar.
(Yunus 21)
6-Allahn insanlara ocuk vermesi de bir rahmettir:
Melekler brahimin karsna yle dediler: Ey ev halk! Allahn rahmeti ve
bereketi sizin zerinizedir. phesiz ki O, vlmeye layktr, iyilii boldur. (Hd 73)
7-Allahn kullarn affetmesi de bir rahmettir:
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allahn rahmetinden
(affndan) mit kesmeyin! nk Allah btn gnahlar balar. phesiz ki O, ok
balayan ve ok esirgeyendir. (Zmer 53)
8-Anne-babaya kar iyi davranmak da Allahn bir rahmetidir:
Onlara iyi davranarak alak gnlllkle zerlerine kanat ger ve: Rabbim!
Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse imdi de sen onlara yle rahmet et.
diyerek du et. ( sra 24)
9-Kurann kyamete kadar baki kalmas da Allahn bir rahmetidir:
33

Eer biz dilersek sana vahyettiimizi ortadan kaldrrz sonra da bu durumda sen
de bize kar hibir koruyucu bulamazsn. Ancak Rabbinin rahmeti (sayesinde Kuran baki
kalmtr.) nk Onun sana ltufkrl ok byktr. (sra 86-87)
10-Allahn salih insanlarn ocuklarn korumas da rahmettir:
Rabbin istedi ki, o iki ocuk gl alarna erisinler ve Rabbinden bir rahmet
olarak hazinelerini karsnlar... (Kehf 82)
11-Allahn kullarnn dularn kabul etmesi de rahmettir:
Bunun zerine biz tarafmzdan bir rahmet ve kulluk edenler iin t olmak
zere onun (Eyyubun) dusn kabul ettik kendisinde dert ve sknt olarak ne varsa
giderdik. Ve ona aile efradn, ayrca bunlarla birlikte bir mislini daha verdik. (Enbiya 84)
12-Peygamberimiz (s.a.v)in gnderilmesi de bir rahmettir:
Biz seni alemlere ancak bir rahmet olarak gnderdik. (Enbiya 107)
13-Kuran da Allahn en byk rahmetidir:
Elif, lm, mm. Bunlar hikmetli kitabn ayetleridir. yilik yapanlar iin hidayet ve
rahmettir. (Lokman 1-2-3)
14-Allahn eler arasnda sevgi ve lfet yaratmas da bir rahmettir:
Kaynamanz iin size kendi cinsinizden eler yaratp aranzda sevgi ve
merhamet var etmesi de Allahn gcnn delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen bir
kavim iin ibretler vardr. (Rm 21)
15-Allahn, lmnden sonra yeryzn diriltmesi de rahmettir:
Allahn rahmetinin eserlerine bir bak: Arz, lmnden sonra nasl diriltiyor!
phesiz O, lleri de mutlaka diriltecektir. O, her eye kadirdir. (Rm 50)
16-Savata zafer kazanmak da Allahn bir rahmetidir:
De ki: Allah size bir ktlk dilerse Ona kar sizi kim korur; ya da size rahmet
(zafer) dilerse size kim zarar verebilir? Onlar Allahtan baka ne bir dost bulabilir ne de
bir yardmc. (Ahzb 17)
17-nsanlarn gemilerle boulmadan yolculuk yapmalar da Allahn rahmetidir:
Dilersek onlar suda boarz. O zaman ne onlarn imdadna koan olur, ne de
onlar kurtarlrlar. Ancak bizim tarafmzdan bir rahmet ve belli bir zamana kadar dnya
nimetlerinden faydalandrmamz mstesnadr. (Ysn 44)
18-Yamur da Allahn bir rahmetidir:
Rzgarlar rahmetinin (yamur) nnde mjdeci olarak gnderen Odur.
(Furkan 48)
19-Gecenin dinlenme, gndzn de rzk arama vakti klnmas Allahn bir rahmetidir:
34

Rahmetinden tr Allah, geceyi ve gndz yaratt ki geceleyin dinlenesiniz,

gndzn de Onun rzkndan arayasnz ve kredesiniz. (Kasas 73)
20-Allahn ibadetlere karlk mkfat vermesi de bir rahmettir:
Ey iman edenler! Allahtan korkun ve peygamberine inann ki O, size
rahmetinden iki kat ecir versin ve size nda yryeceiniz bir nur lutfetsin; sizi
balasn. Allah ok balayan, ok merhamet edendir. (Hadid 28)
21-Allahn muhacirleri korumas da rahmettir:
Onlara: "Siz onlardan ve Allah'tan baka taptklarndan ayrldnz, bunun iin
maaraya girin ki, Rabbiniz size rahmetini yaysn ve size iinizde kolaylk gstersin"
denildi. ( Kehf 16)
Grld gibi Allahn bizlere olan rahmeti ok boyutlu ve genitir. Allahn rahmeti
hayatmzn her ynn kuatmtr. Allah, rahmetini bir an kaldrsa yeryznde yaanmaz. Hayat
sona erer. Allahn rahmetine kar bizlerin zerine den birtakm grevler ve sorumluluklar
vardr. ncelikle Onu hakkyla tanmalyz. Ona olan imanmz glendirmeliyiz. Onun en
byk rahmeti olan Kuran anlayarak ve zerinde dnerek okumalyz. Kavradmz ayetleri
bireysel, toplumsal ve sosyal hayatmzda uygulamalyz. Kurann hayat program ve nizam
olmas iin elimizden gelen btn gayreti gstermeliyiz.
Allahn kullarna kar merhametli olmalyz. Onlar Allahn en byk rahmeti olan
Kuranla ve Hz.Peygamberle tantrmalyz. Hz. Muhammedden baka gerek nder ve rehber
olmadn insanlara duyurmalyz.
Allaha ve Raslne itaat eden mminleri dost edinip onlara efkat ve rahmet
kanatlarmz germemiz gerekir. Mminlere kar merhametli, kfirlere kar ise vakurlu ve
erefli olmamz gerekir. Kurana ve Hz. Muhammede dman olanlar dost edinmemeliyiz.
Onlara kar Kurann ngrd ekilde mcadele etmeliyiz.

35

B-HADSLERDE ALLAHIN RAHMET

Aadaki hadisler de Allahn, kullar zerindeki rahmetini en gzel bir ekilde
anlatmaktadr:
Ebu Hreyre (r.a)den rivayet edildiine gre Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu: "Allah
mahluktn olmasna hkmettii zaman -Mslim'in rivyetinde: "Allah mahlukat yaratt
zaman"- yannda bulunan, Ar'n gerisindeki bir kitaba unu yazd: "Muhakkak ki
rahmetim gazabma galip gelmitir."104
Buhri nin bir dier rivyetinde: "Rahmetim gazabma galebe ald" denmitir.
Buhri ve Mslim'in bir rivyetlerinde: "(Rahmetim) gazabm geti" denmitir.
Eb Hreyre (r.a)den rivayet edildiine gre Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu: "Allah,
rahmeti yz paraya bld. Bundan doksan dokuz paray kendine ayrd. Yeryzne geri
kalan bir paray indirdi. (Bunu da cin, insan ve hayvan mahlukat arasnda taksim etti.)
Bu tek paradan nasibine den pay sebebiyledir ki mahlukat birbirlerine kar merhametli
davranr. At, (hayvan) yavrusuna basmamak iin ayan bu sayede kaldrr."105
Selmnu'l-Frisi (r.a)den rivayet edildiine gre Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu:
"AIlah'n yz rahmeti var. Bunlardan biriyle mahlukat kendi aralarnda birbirlerine
merhamet gsterirler. Doksan dokuz rahmet de Kyamet gn iindir."106
Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu: "Allah, arz ve semay yaratt gn, yz rahmet
yaratt. Her bir rahmet gklerle yer arasn dolduracak kadardr. Ondan yeryzne tek bir
rahmet indirmitir. te anne, yavrusuna bununla efkat eder. Vahi hayvanlar ve kular
birbirlerine bununla merhamet ederler. Kyamet gn geldii vakit Allah, rahmetine bunu
da ilve ederek (tekrar yze) tamamlayacaktr."107
mer bnu'l-Hattb (r.a) yle anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) 'a bir grup esir getirilmiti.
lerinde bir kadn vard, gsleri stle dolu idi. Bu kadn (saa sola) kouyor, esirler arasnda
bir ocuk bulduu zaman onu yakalayp kucaklyor, gsne bastryor ve emziriyordu.
(Dikkatleri eken bu manzara karsnda), Hz. Peygamber:
"Bu kadnn, ocuunu atee atacana kanaatiniz olur mu?" dedi. Bizler:
"Hayr!" diye cevap verince Hz. Peygamber:
"(Bilin ki), Allah'n kullarna olan rahmeti, bu kadnn ocuuna olan efkatinden
fazladr" buyurdu."108
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

104

Buhri, Tevhid 15, 22, 28, 55, Bedi'l'-Halk 1; Mslim, Tevbe 14, (2751); Tirmizi, Daavat 109,(3537).)
Buhri, Edeb 19, Rikk 19, Mslim 17, (2752); Tirmizi, Daavt 107-108, (3535-3536).
106
Mslim, Tevbe 20, (2753).
107
Mslim, Tevbe 21.
108
Buhri, Edeb 18; Mslim, Tevbe 22.
105

36

Allah sadece kullarndan merhamet sahibi olanlara rahmet eder.109

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
nsanlara merhamet etmeyene Allah da rahmet etmez.110
Rasulullah (s.a.v)n yanna bedevilerden bir grup insan geldi ve yle dediler:
-Ey Allahn Rasul! Sizler ocuklarnz per misiniz? Rasulullah (s.a.v) da:
-Evet, buyurdu. Onlar:
-Ama biz vallahi ocuklarmz pmeyiz, dediler. Rasulullah (s.a.v) da:
-Allah sizin kalplerinizden merhameti skp aldysa ben ne yapabilirim?
buyurdu.

111

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

Eer mmin Allah katndaki cezay bilseydi, hi kimse cenneti mit edemezdi.
Eer kafir de Allah katndaki rahmeti bilse, hi kimse cennetten midini kesmezdi.112
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Sizden biriniz, Allahm! Dilersen beni bala, dilersen bana merhamet et diye
dua etmesin. nk Allah zorlayacak hibir kimse yoktur.113
Allahn rahmeti hem dnya hayatn hem de ahireti kuatr.
Kyamet gn yzleri aaranlara gelince onlar Allahn rahmetinde olacaklardr.
Onlar orada ebedi kalacaklardr. ( Ali mran 107)
Allah insanlara rasgele rahmet etmez. Kullarn da baz grev ve sorumluluklar yerine
getirmeleri gerekir. Allah her eyi belli bir yasaya balamtr. Buna snnetullah denir.
Rahmetinin gelmesi de baz kurallara baldr. Allahn rahmetinin gelmesi iin insanlarn ilk fail
olmas gerekir. lk aba, gayret ve hareket insanlardan ve toplumdan gelmesi gerekir. nsann
veya toplumun Allahn rahmetine layk bir inan ve yaam tarzna sahip olmalar gerekir. kinci
aamada Allah devreye girer ve rahmete hak kazanan insan ve toplumlara rahmetini gnderir.
Allahn rahmeti hibir kimsenin tekelinde deildir. Allahn torpilli kullar yoktur.Allah
rahmetini iman edip salih ameller ileyen ve rahmeti celbeden almalarda bulunanlara indirir.
Dilediine (dileyene) azap eder, dilediine (dileyene) de rahmet eder. Ona
dndrleceksiniz. (Ankebt 21)
Rabbini sizi ok daha iyi bilir. Dilerse (dileyene) rahmet eder dilerse (dileyene)
azap eder. (sra 54)
Herkes iin yaptklarna gre dereceler vardr. Rabbin onlarn yaptklarndan
gafil deildir. Rabbin aniydir, rahmet sahibidir. Dilerse sizi yok eder de arkanzdan
yerinize diledii kimseleri getirir. Nasl ki, sizi de baka bir kavmin neslinden meydana
getirdi. ( Enam 132,133)
109

Buhari 1284. Mslim 923.

Buhari 7376. Mslim 2319.
111
Buhari/Edep 18. Mslim/ Fedail 64. bni Mace/Edep 4.
112
Mslim 2755.
113
Buhari 6339.
110

37

Rahmetimizi dilediimiz kimselere

mkfatlarn asla zayi etmeyiz. ( Yusuf 56)

isabet

ettiririz.

yilik

yapanlarn

Allah rahmetini diledii (dileyen) kimselere tahsis eder. ( Bakara 105)

Dileyeni (yahut dilediini) rahmetine girdirir. Zalimlere ise iddetli bir azap
hazrlamtr. ( nsan 31)
Bu ayette geen Men Ye ifadesini hem dileyeni hem de dilediini eklinde
tercme etmek mmkndr. Allahn rahmetine ulama konusunda Allahn dilemesi nemli
olduu gibi insanlarn istemesi de nemlidir. Peygamberlik, mucize ve zenginlik gibi baz rahmet
ve lutflar Allahn dilemesi ile gerekleir. Ama ilim, Allahn yardm ve zaferi, cennete girmek
gibi rahmet eitlerinde kulun iradesi nceliklidir.

38

C- ALLAH KMLERE RAHMET EDER?

Bunlar Allahn en byk rahmeti olan Kurandan renmeye alalm.
1-Allah, iyilii emredip ktlklerden sakndran, namaz klp zekt veren ve Allaha
ve Rasulne itaat edenlere rahmetini indirir:
nanan erkekler ve inanan kadnlar, birbirlerinin velisidirler. yilii emrederler,
ktlkten men ederler, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Elisine itat ederler.
te onlara Allah rahmet edecektir. Allah daima stndr, hkm ve hikmet
shibidir.(Tevbe 71)
Allaha ve Rasulne itaat edin ki, merhamet olunasnz. ( Ali mran 132)
Namaz dosdoru kln, zekt verin ve peygambere itaat edin ki, merhamet
olunasnz. (Nur 56)
2-Allah Kurana uyan ve mttaki olanlara rahmet eder:
Bu indirdiimiz mbarek bir kitaptr. Artk ona uyun ve mttaki olun ki rahmete
nail olasnz. ( Enam 155)
3-Allah Kuran okunurken susup dinleyenlere rahmet eder:
Kuran olunduu vakit, hemen onu dinleyin ve susun ki merhamet olunasnz.
(Araf 205)
4-Allah istifar edenlere rahmet eder:
Hz. Salih kavmine yle dedi: Ey kavmim! Niin iyilikten nce abucak ktl
(rahmetten nce azab) istiyorsunuz? Allahtan mafiret dilemeli deil misiniz? Olur ki
esirgenirsiniz. (Neml, 46)
5-Allah dnya ve ahiret azabndan korkan ve gnahlardan saknanlardan rahmetini
esirgemez:
Onlara, nnzdeki ahiretten ve arkanzdaki gnahlarnzdan korkun ki
merhamet olunasnz denildiinde aldrmazlar. (Yasin 45)
6-Mslman kardelerinin aralarn dzeltenlere Allah rahmet eder:
Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve takval
olun ki merhamet olunasnz. ( Hucurt 10)
7-Balarna bir bela ve musibet geldii zaman nn lillhi ve inn ileyhi rcin
diyerek Allah hatrlayanlara Allah rahmet eder:
Onlar balarna bir bela geldiinde phesiz ki biz Allaha aidiz ve Ona
dneceiz derler. te onlara Rablerinden mafiret ve rahmet vardr. te onlar hidayete
erenlerdir. ( Bakara 155-156)
8-Allah, iman edip hicret eden ve kendi yolunda cihad edenlere rahmet eder:
phesiz ki iman edip hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler, Allahn
rahmetini mit edenlerdir. Allah afr ve rahmdir. (Bakara 218)
39

Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenlere, Allah tarafndan derece

derece rtbeler, mafiret ve rahmet vardr. Allah afr ve rahmdir. ( Nisa 95-96)
9-Allah kendi dinine sarlanlara rahmet eder:
Allaha iman edip Ona sarlanlar Allah, kendi katndan bir rahmete ve ltfa
girdirecektir. Onlar, dosdoru bir yola iletecektir. (Nisa 175)
10-Allah yeryznde fesat karmayan, korku ve mitle dua edenlere ve muhsinlere
rahmet eder:
Yeryzn slah ettikten sonra, orada fesat karmayn. Ve Allaha korku ve
mitle dua edin. phesiz Allahn rahmeti iyilik yapanlara yakndr. ( Araf 56)
11-Allah peygamberin yannda yer alanlara rahmet eder:
Nihayet Hdu ve beraberindeki mminleri, tarafmzdan bir rahmetle
kurtardk ve o ayetlerimizi yalanlayp iman etmeyenlerin kkn kestik. ( Araf 72)
12-Allah sabreden ve salihlerden olanlara rahmet eder:
smaili, drisi ve Zlkifli de hatrla! Bunlarn hepsi sabredenlerdendi. Onlar
da rahmetimizin iine aldk, nk salihlerden idiler. ( Enbiya 85,86)
13-Allah, Allaha ve ahiret gnne iman edip infak edenlere rahmet eder:
Yine bedevilerden ylesi vardr ki, Allaha ve ahiret gnne inanr ve
harcadklarn, Allah katnda yaknlklara, Peygamber dualarna vesile sayar. Dikkat edin!
Bunlar gerekten kendileri iin Allah katnda yaknlktr. Allah onlar cennetine koyacaktr.
nk Allah balaycdr, merhametlidir. (Tevbe 99)
14-Allah, mriklerden ve putlardan uzaklaanlara rahmet eder:
Maaradakilerden biri arkadalarna yle dedi: Mademki, kavminizden ve onlarn
Allah brakp taptklar putlardan uzaklatnz. O halde maaraya ekilin de Rabbiniz
rahmetinden size genilik versin ve size iinizde kolaylk gstersin. ( Kehf 16)

40

D-KMLER ALLAHIN RAHMETNDEN MT KESERLER?

De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allahn rahmetinden
mit kesmeyin! nk Allah btn gnahlar balar. phesiz ki O ok balayan ve ok
merhamet edendir.( Zmer 53)
Allahn rahmeti her eyi kuatt halde baz insanlar Allahn rahmetinden mit
keserler. Allah hakkyla tanyamayan bu insanlar Allahn ayetlerine kar nyargl hareket
ederler. Gereklere kar kulaklarn, gzlerini ve kalplerini kapatrlar. Kuran bu insanlar yle
niteliyor:
1- Allahn ayetlerini ve Ona kavumay inkr eden kafirler Allahn
rahmetinden mit keserler. ( Ankebt 23)
2- Allahn rahmetinden ancak hak yoldan sapanlar mit keserler. (Hicr 56)
E-ALLAHIN RAHMET OLMASAYDI NE OLURDU?
1-Hsrana urardk:
Eer sizin zerinizde Allahn fazl ve rahmeti olmasayd, muhakkak hsrana
urayanlardan olurdunuz. ( Bakara 64)
2-eytanlara uyardk:
Eer sizin zerinizde Allahn fazl ve rahmeti olmasayd, pek aznz mstesna,
eytana uyup giderdiniz. ( Nisa 83)
3-Kfirler bizi Allahn yolundan saptrrlard:
Allahn sana olan ltfu ve rahmeti olmasayd, onlardan bir grup seni Allah
yolundan saptrmaya yeltenirlerdi. (Nisa 113)
4- Byk bir azap dokunurdu:
Eer dnyada ve ahirette Allahn ltuf ve rahmeti stnzde olmasayd, iine
daldnz bu iftiradan dolay size mutlaka byk bir azap isabet ederdi. ( Nur 14 )
5- Asla kimse bizi temize karamazd:
Eer stnzde Allahn ltuf ve rahmeti olmasayd, iinizden hibir kimse asla
(gnahlarndan) temize kamazd. Fakat Allah dilediini arndrr. Allah her eyi iitir ve
bilir. ( Nur 21)

41

F-RAHMAN SMNN ANLAMI

Rahmn, Allaha ait zel bir isim ve sfattr. Pek fazla ve srekli merhamet sahibi
demektir. Falan kalbnda olan Rahmn ismi hem ihsan ve ban bolluunu hem de srekli
ve sonsuz olduunu ifade eder. Allahn efkat ve merhametinin en yksek derecesini gsterir.
Onun rahmeti tpk kendisi gibi ezel ve ebeddir, yani balangc ve sonu yoktur. Rahmn ismi
genellikle ibadet ve ulhiyyet ifade eder. u ayet de bu gr destekler.
Senden nce gnderdiimiz peygamberlere sor: Rahmndan baka ibadet
edilecek tanrlar klm myz? (Zuhruf, 45)
Burada yce Allah, ibadete hak kazanann Rahmn olduunu haber vermektedir.
Bundan dolay Rahmn ismi sadece Allah iin kullanlmtr. Rahmn ismini sadece
peygamberlik iddiasnda bulunan yalanc Mseylime kullanmtr. Mseylime el- Kezzab
(Allahn laneti onun zerine olsun) kendisine Rahmnul-Yemame (Yemame Kabilesinin
Rahman) adn verme cesaretini gstermitir.
Rahmn kelimesini Trkeye bir kelime veya cmle ile tercme etmek imknszdr.
Baz tercmelerdeki esirgeyen kelimesi Rahmn isminin tam tercmesi deildir.
Rahmn isminin tesniye (ikil) ve oul kullanmlar yoktur. Nekra (belirsiz) olarak
Kuranda hibir ayette gememekte, 57 yerde hep er-Rahmn eklinde belirli bir isim olarak
ifade edilmektedir. Allahn ulhiyyetini ifade ettii iin Allahtan bakas iin kullanlmamtr.
Kuranda Rahman ismi sadece Rahm ismi ile beraber zikredilmitir.
De ki: ster Allah diye du edin ister Rahmn diye. Hangisini derseniz, en
gzel isimler hep Onundur. ( sra 110)
Meryem: "Eer Allah'tan saknan bir kimse isen senden Rahman'a snrm."
dedi. (Meryem 18)
Rahman ara hkmetmektedir. (Taha 5)
O gn gerek hkmdarlk Rahman'ndr. nkrclar iin yaman bir gndr.
(Furkan 26)
Sen ancak, Kuran'a uyan ve grmedii halde Rahman'dan korkan kimseyi
uyarabilirsin. Artk o kimseyi, balanma ve cmerte verilecek bir ecirle mjdele. (Yasin
11)
Rahman olan Allah' anmay grmezlikten gelene, yanndan ayrlmayacak bir
eytan arkada veririz. (Zuhruf 36)
Onlara: "te bu cennet, Allah'a ynelen, O'nun buyruklarna riayet eden
grmedii Rahman'dan korkan, Allah'a ynelmi bir kalple gelen sizlere, hepinize sz
verilen yerdir. Oraya esenlikle girin, ite sonsuzluk gn budur." denir. (Kf 32-34)
Gkleri yedi kat zerine yaratan O'dur. Rahman'n bu yaratmasnda bir
dzensizlik bulamazsn. Gzn bir evir bak, bir atlak grebilir misin? (Mlk 3)
De ki: "Bizim inandmz ve kendisine gvendiimiz, Rahman olan Allah'tr.
Kimin apak bir sapklk iinde olduunu yaknda bileceksiniz. (Mlk 29)
O, gklerin, yerin ve ikisi arasnda olanlarn Rabbidir. O, nnde kimsenin
konumayaca Rahman olan Allah'tr. (Nebe 37-38)
Btn bu tanmlarda da grld gibi Allahn Rahmn ismi hem dnya hayatn hem
42

de ahiret hayatn kapsamaktadr.

Rahmn; sonsuz rahmet sahibi, srekli merhamet eden, merhametinden dolay nimet
veren veya efkatinin okluu sebebiyle ihtiyalar devaml giderendir.
Rahmn; yaratt varlklarn ihtiyacn en iyi bilen, onlara nimetlerini karlksz olarak
veren ve onlardan hibir eyi esirgemeyendir.
Btn lemlerin yaratlmas, dzenlenmesi, onlar hakknda baz kanunlarn konulmas
da Rahmn isminin sonucudur. Rahmn evrendeki btn varlklar yaratm, her birine ayr bir
zellik ve grev vermitir. Btn varlklar belirli bir sreye kadar grevlerini yerine getirirler.
Varlklarn sahip olduklar btn zellikler ve kabiliyetler Rahmnn eseridir. Bu adan
bakld zaman Rahmn isminin anlamnn ne kadar geni ve kapsaml olduunu anlarz.
Rahmn olan Allah ayrm yapmadan btn kullarnn rzklarn, artlara uygun olarak verir.
Rahmn, kullarnn btn ihtiyalarn giderir ve onlara yardm eder. Nimetlerini
esirgemez, bunlar karlksz verir ve nimet vermesi hi bitmez.
Rahman; btn vglere layk olandr. O lemlerin rabbidir. (Fatiha 3)
Rahman; kendisinden baka ilah olmayandr. badete layk olan Odur. (Bakara 163)
Rahman; kullarna doru yolu bulmalar iin kitap ve peygamber gnderendir. (Rad
30)
Rahman; sadece kendisine du edilendir. (sra 110)
Rahman; sadece kendisine snlandr. (Meryem 18)
Rahman; sadece kendisine adak adanandr. (Meryem 26)
Rahman; eytana uyanlara azap gnderendir. (Meryem 45)
Rahman; mucizeler ve mesajlar sahibidir. (Meryem 58)
Rahman; vaadinde durarak kullarna cenneti verendir. (Meryem 61)
Rahman; kullarna mhlet verendir. (Meryem 75)
Rahman; gayb bilendir. (Meryem 78)
Rahman; yerde ve gkte bulunan btn kullarn, huzurunda toplanaca kimsedir.
(Meryem 93)
Rahman; efaat yetkisini elinde bulundurandr. (Meryem 87)
Rahman; e ve ocuk edinmeyendir. (Meryem 92)
Rahman; iman edip salih amel ileyen kullarn sevgiyle kuatandr. (Meryem 96)
Rahman; ara hkim olandr. (Taha 5)
Rahman; gerek Rabbdir. (Taha 90)
Rahman; btn seslerin, huzurunda ksld kimsedir. (Taha 108)
Rahman; efaat etme iznini verendir. (Taha 109)
Rahman; kullarna hatrlatmada bulunandr. (Enbiya 36)
43

Rahman; gece ve gndz gelebilecek olan azaptan insanlar koruyandr. (Enbiya 42)
Rahman; sadece kendisinden yardm istenilendir. (Enbiya 112)
Rahman; kyamet gnnde tek sz sahibi olandr. (Furkan 26)
Rahman; sadece kendisine secde edilendir. (Furkan 60)
Rahman; sadece kendisine kul kle olunandr. (Furkan 63)
Rahman; grlmedii halde sadece kendisinden korkulandr. (Yasin 11)
Rahman; fayda ve zarar verme zelliine sahip olandr. (Yasin23)
Rahman; melekleri kendine kz ocuu edinmekten uzaktr. (Zuhruf 19)
Rahman; Kuran retendir. (Rahman 1)
Rahman; grnen ve grnmeyen lemi bilendir. (Har 22)
Rahman; yaratmasnda herhangi bir kusur olmayandr. (Mlk 3)
Rahman; kulara uma kabiliyeti verendir. (Mlk 19)
Rahman; kendisine kar asla yardm edilmeyendir. (Mlk 20)
Rahman; sadece kendisine iman ve tevekkl edilendir. (Mlk 29)
Rahman; gklerin, yerin ve ikisi arasndaki her eyin Rabbidir. (Nebe 37)
Rahman; huzurunda Onun izni olmadan sz sylemeye kimsenin g yetiremediidir.
(Nebe 39)
Rahmn ismini daha iyi anlamak iin Kurann 55. sresi olan Rahmn sresine
bakmak gerekir. Bu sre sahabe tarafndan Arsul-Kuran (Kurann gelini) olarak
isimlendirilmitir. Bu sreyi tanmadan Rahmn isminin anlamn tam olarak kavrayamayz.
Rahmn olan Allah Kuran retti. nsan yaratt. nsana beyan (konuup ifade
edebilmeyi) retti. (Rahmn 1-4)
Allahn bizlere en byk rahmeti Kuran bize gnderip retmesidir. Biz Kuranla
hakk batldan ayrt ediyoruz. Doru yolun snrlarn reniyoruz. Allaha nasl kulluk
yapacamz reniyoruz. Cenneti ve cehennemi tanyarak hakszlk ve zulmden uzak durmaya
alyoruz. Kuran rehber edinip hayatmz ona gre ekillendirmeye gayret ediyoruz. Btn
bunlar Allahn rahmetinin birer gstergesidir.
Allahn bizi insan olarak yaratmas da byk bir rahmettir. Bizi hem insan olarak
yaratm, hem de bize dier varlklara vermedii baz zellikler vermitir. rade, seme hrriyeti,
akl, zeka ve beyan gibi zellikler bizlere verilmitir. Hem dnp aklmz kullanabiliyor hem
de dncelerimizi ifade edebiliyoruz.
Rahmn: gnei, ay, yldzlar ve bitkileri bizim emrimize amade klmtr. Yeryzn
bize boyun edirmi, onun her trl nimetlerinden faydalanma imkan vermitir.
Rahmn bizi amur gibi kuru balktan yaratmtr. Aslmz bize hatrlatmas,
gururlanmamamz tavsiye etmesi de rahmetinin gereidir.
Douyu ve baty, denizleri ve iindeki nimetleri bize baheden Allahtan baka kim
44

Rahmn olabilir? Onun dndaki her varlk yok olmaya mahkumdur. Ancak celal ve ikram
sahibi olan Allahn zat ve gc kalcdr. Yerde ve gklerde olan her ey Ondan ister, Ona
muhtatr. Onun izni olmadan hibir g yeryznn snrlar dna kamaz.
Rahmn olan Allah adaletini gerekletirmek iin kyameti yaratacaktr. yiler yaptklar
iyiliklerin karln grecek, ktler de yaptklar ktlklerin cezasn ekeceklerdir. Bu da
Allahn esiz rahmetinin bir gstergesidir. Sulular o gn simalarndan tannacak,
peremlerinden ve ayaklarndan tutulup yalanladklar cehenneme atlacaklardr. Orada ate ile
kzgn su arasnda dolap duracaklardr.
Dnyada Allaha kulluk yapanlar ise sk aal, iinden pnarlar fkran ve her trl
meyvenin ift ift bulunduu cennetlere gireceklerdir. Mminler orada koltuklara yaslanp
aalarn glgelerin altnda ho vakit geireceklerdir.
Allahn kyamet, cennet ve cehennem sahnelerini bize haber vermesi Rahmn isminin
gereidir. Bizleri ana babamzdan, evlatlarmzdan ve dostlarmzdan daha ok seven Allah, bizim
kurtulua erimemizi, cennetlere girmemizi ve cehennemden kurtulmamz istiyor. Bizler de ana
babamza, evlatlarmza ve dostlarmza merhamet etmek ve iyilik yapmak istiyorsak onlara
Kuran retmemiz, onlar Kuran ile tantrmamz gerekir.
Mekkeli mriklerin bir ksm Allahn Rahmn zelliini kabul ediyor, bir ksm da
kabul etmiyordu.
Onlara: Rahmna secde edin! denildii zaman: Rahmn da neymi? Bize
emrettiin eye secde eder miyiz hi? dediler. Bu onlarn daha fazla nefretlerini artrd.
(Furkan 60)
Hudeybiye Antlamas srasnda da Hz. Ali Peygamber (s.a.v)in emriyle
Bismillahirrahmnirrahm (Rahman ve Rahim olan Allahn adyla) yaznca Sheyl b. Amr
yle itiraz etmiti: Bismillahirrahmnirrahmin ne demek olduunu bilmiyoruz. Bunun
yerine bizim bildiimiz ey olan Bismikallahmme (Senin adnla Allahm) diye yaz.
Ve onlar Rahmn inkr ederler (Rad 30) Bu ayetler ve Hudeybiye olay onlarn
bir ksmnn Allah Rahmn olarak kabul etmediklerini ortaya koyar.

45

G-ALLAHIN RAHM SMNN ANLAMI:

Allahn Rahm ismi zel bir sfattr. Allahn mmin kullarna olan merhametini ifade
eder. O, dnya hayatn Allahn rzasna gre deerlendiren, kreden ve isyan etmeyen mmin
kullarna zel bir rahmetle davranacaktr.
Rahm sfat daha ok mmin kullar hakknda gerekleecektir. Bu sfat ayn zamanda
geni bir merhamet ve rahmet manasn da tamaktadr. Allah hem merhametlidir, hem de
kullarna yardm eder, onlar korur ve nimetlerini onlarn zerine yayar.
Rahm; btn vglere layk olandr. (Fatiha 3)
Rahm; tevbeleri kabul edendir. (Bakara 37)
Rahm; kullarn yaptklarn zayi etmeyip karln verendir. (Bakara 143)
Rahm; kendisinden baka hibir ilah olmayandr. (Bakara 163)
Rahm; zorda kald iin haram ileyen kullarn affedendir. (Bakara 173)
Rahm; fitneden vazgeen kullarn balayandr. (Bakara 192)
Rahm; samimi kullarnn ibadetlerindeki eksiklikleri tam kabul edendir. (Bakara 199)
Rahm; iman edip hicret eden ve Allah yolunda cihad eden kullarna merhamet edendir.
(Bakara 218)
Rahm; kadnlarna hakszlk yapp, sonra vazgeenleri balayandr.
Rahm; peygambere tabi olanlar affeden ve onlara acyandr. (Ali mran 31)
Rahm; kfrden sonra iman edip durumlarn dzeltenleri affedendir. (Ali mran 89)
Rahm; affedilmek isteyenleri affeden, cezalandrlmak iin gayret edeni de
cezalandrandr. (Ali mran 129)
Rahm; namuslu yaayanlar affeden ve onlara merhamet edendir. (Nisa 25)
Rahm; yeryznde fesat karp sonra da tevbe eden kimseleri balayandr. (Maide
34)
Rahm; hrszlk yapan, sonra da tevbe edenleri affedendir. (Maide 39)
Rahm; allah n ncsdr diyerek irk koan, sonra da pimanlk iinde Allaha
ynelen Hristiyanlar balayandr. (Maide 73-74)
Rahm; Kbeyi insanlarn dirili, ayaklanma ve huzura duru merkezi yapandr.
(Maide 97)
Rahm; bilmeden ktlk yapp sonra tevbe eden ve durumunu dzeltenleri
balayandr. (Enam 54)

46

Rahm; insanlar yeryznn halifeleri klan, bir ksmn bir ksmna denemek iin
stn klandr. (Enam 165)
Rahm; savata elde edilen ganimetleri helal klarak kullarna acyandr. (Enfal 69)
Rahm; mriklerden tevbe edip namaz klan ve zekt verenleri balayandr. (Tevbe
5)
Rahm; zayf, hasta ve fakirliinden dolay Allah yolunda savaa katlamayan, ama
Allaha ve Rasulne kar samimi olanlar affedendir. (Tevbe 91)
Rahm; Allaha ve ahiret gnne iman eden, Allah yolunda harcadklarn, kendilerini
Allaha yaklatran ve Elinin dualarnda anlmalarn salayan vesileler olarak grenleri
rahmetiyle kuatandr. (Tevbe 99)
Rahm; iyi davranlarn kt olanlarla kartrdktan sonra gnahlarnn farknda
olanlar esirgeyen ve balayandr. (Tevbe 102)
Rahm; sadakalar kabul ederek kullarna merhamet edendir. (Tevbe 104)
Rahm; Allah yolunda hicret edenlere ve muhacirlere yardm edenlere rahmet
kanatlarn gerendir. (Tevbe 117)
Rahm; tembelliinden dolay cihada katlmayan, sonra da Allahtan baka snacak
kimse olmadn anlayanlarn tevbelerini kabul edendir. (Tevbe 118)
Rahm; kullarnn skntlarn giderendir. (Yunus 107)
Rahm; peygamberin yannda yer alan kullarn helak olmaktan kurtarandr. (Hud 41)
Rahm; halis kullarn nefislerinin ktlklerinden koruyandr. (Yusuf 53)
Rahm; cennette inananlar naho duygu ve dncelerden arndran, onlar birbirleriyle
karde olarak mutluluk tahtlar zerine oturtan, onlar yorgunluk ve bitkinlikten uzak tutandr.
(Hicr 47-49)
Rahm; evcil hayvanlar insanlarn emrine amade klandr. (Nahl 5-7)
Rahm; nimetleri saylamayacak ekilde ok ve bol olandr. (Nahl 18)
Rahm; cihad edip sabreden kullarna yardm edendir. (Nahl 110)
Rahm; denizleri ve gemileri bize boyun edirendir. (Hacc 65)
Rahm; iffetli kadnlara iftira atp sonra da tevbe edenleri balayandr. (Nur 5)
Rahm; mminler arasnda ahlakszln yaylmasndan holanp sonra da tevbe
edenleri balayandr. (Nur 20)
Rahm; akrabaya, muhacirlere ve fakirlere yardm etmeyeceim diye yemin eden sonra
da bu yemininden vazgeen erdemli kimseleri affedendir. (Nur 22)
Rahm; zorla fuhu bataklna atlanlara merhamet edendir. (Nur 33)
47

Rahm; Allah ve Rasulnn izin verdii llere dikkat edenlere rahmet edendir.
(Nur 62)
Rahm; yeryznn mucizelerini dnp bundan ibret alanlar balayandr. (uara
7-9)
Rahm; Hz. Musa, Hz. brahim, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Salih, Hz. Lut, Hz. uaybn ve
beraberindeki
inananlarn
kssalarndan
ders
karanlara
acyandr.
(uara
68,104,122,140,159,175)
Rahm; bir hakszlk yaptktan sonra ktl iyilie eviren kimseyi esirgeyendir.
(Neml, 11)
Rahm; dilediine yardm edendir. (Rum 5)
Rahm; topraa giren ve ondan kan her eyi, gkten inen ve ona ykselen her eyi
bilendir. (Sebe 2)
Rahm; Kuran indiren, dosdoru yol zere olan peygamberimizi gnderendir.
(Yasin 2-4)
Rahm; cennetteki kullarna bar, mutluluk ve esenlik dolu szlerle ikramda
bulunandr. (Yasin 58)
Rahm; rahmetinden asla mit kesilmeyendir. (Zmer 53)
Rahm; Rabbim Allahtr diyen ve sebatla doru yolu izleyenleri cennette arlayandr.
(Fussilet 32)
Rahm; meleklerin kendisini hamd ile tesbih ettikleri ve yeryzndekiler iin
kendisinden balanma diledikleri kimsedir. (ura 5)
Rahm; huzurunda hi kimsenin arkadana yardm dokunmayacak olandr. (Duhan
41)
Rahm; peygamberlerle insanlar arasnda ahit olarak yeterli olandr. (Ahkaf 8)
Rahm; peygambere saygszlk yapp da tevbe edenleri balayandr. (Hucurat 5)
Rahm; zan, tecesss ve gybetten saknanlara merhamet edendir. (Hucurat 12)
Rahm; Allaha ve Rasulne itaat edenlerin amellerinden hibir ey eksiltmeyendir.
(Hucurat 14)
Rahm; korkan ve du eden kullarn yakc frtnalarn azabndan koruyan ve cennetine
koyandr. (Tur 28)
Rahm; Allahtan korkan ve peygambere iman edenlere rahmetinden iki kat ecir veren,
onlara yryecekleri bir nur klan ve onlar balayandr. (Hadid 28)
Rahm; kullar arasnda sevgi bayla yaknlk oluturandr. (Mmtehine 7)

48

Rahm; peygambere ballk taahhd iinde bulunan kimselerin gnahlarn affeden

ve onlara acyandr. (Mmtehine 12)
Rahm; Allahn haram kldn helal klp sonra da piman olanlar balayandr.
(Tahrim 1)
Rahm; kendinden balanma isteyenleri balayan rahmet kaynadr. (Mzzemmil
20)
Rahm; insanlarn batl yollarla birbirlerinin mallarn yemelerini ve birbirlerini
mahvetmelerini yasaklayarak rahmet kanatlarn gerendir. (Nisa 29)
Rahm; Allah yolunda stn aba gsterenlere dereceler veren, onlar balayan ve
onlara rahmet edendir. (Nisa 96)
Rahm; Allah yolunda hicret edenlere yeryznde birok rzk yollar ve bereketler
bahedendir. (Nisa 100)
Rahm; Allahn rettiine gre hkmeden, hainlerle tartmaya girmeyen ve onlarn
balanmas iin Allaha du edenlere rahmet eden, hatasn anlayan hainleri balayandr. (Nisa
105,106)
Rahm; ktlk yapp kendisine zulmettikten sonra affetmesi iin Allaha yalvaranlar
balayandr. (Nisa 110)
Rahm; hanmlar arasnda adaletli davrananlara rahmet kaynadr. (Nisa 129)
Rahm; Allaha ve elilerine iman edip onlar arasnda hibir ayrm yapmayanlar
balayandr. (Nisa 152)
Rahm; nsanlarn bolluk ve bereketinden rzklarn aramalar iin denizde gemileri
yzdrendir. (sra 66)
Rahm; yerin ve gklerin srlarn bilendir. (Furkan 6)
Rahm; tevbe eden, iman eden ve salih amel ileyen kimselerin ktlklerini iyilie
deitirendir. (Furkan 70)
Rahm; sadakat gsterenleri, szlerini tutmalarndan dolay dllendirip balayandr.
(Ahzab 24)
Rahm; insanlara melekleriyle nimetlerini baheden, onlar karanlklardan aydnla
karan ve mminlere rahmet kayna olandr. (Ahzab 43)
Rahm; peygamberine birok e bahederek merhamet edendir. (Ahzab 50)
Rahm; mmin kadnlara toplum iine ktklarnda namuslu olarak tannmalar ve
rahatsz edilmemeleri iin d kyafetlerini zerlerine almalarn emrederek onlara rahmet edendir.
(Ahzab 59)
Rahm; mnafk ve mrik erkeklere ve kadnlara azap eden ve mmin erkek ve
kadnlar da balayandr. (Ahzab 73)
49

Rahm; yerin ve gklerin hkimiyetini elinde bulundurup dilediini balayan

dilediine de azap edendir. (Fetih 14)
Btn bu tanmlarda da grld gibi Allahn Rahm ismi hem dnya hayatn hem de
ahiret hayatn kapsamaktadr.
Rahm ismi Kuranda 114 kez gemektedir. 72 yerde afur ismi ile beraber
kullanlmaktadr. Bu Allahn hem gnahlar balayc olduunu hem de kullarna merhamet
edici olduunu ifade eder.
phesiz size l hayvan etini, kan, domuz etini, Allah'tan bakas iin kesilen
hayvan haram klmtr. Fakat darda kalana, bakasnn payna el uzatmamak ve zaruret
miktarn amamak zere gnah saylmaz. nk Allah balayandr, merhamet edendir.
(Bakara 173)
De ki: "Allah' seviyorsanz bana uyun. Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz
balasn. Allah affeder ve merhamet eder." (Ali mran 31)
Ettii zulmden sonra tevbe edip dzelen kimse, bilsin ki Allah onun tevbesini
kabul eder. Allah phesiz balayandr, merhametli olandr. (Maide 39)
Rahm ismi Kuranda 9 kez Tevvab ismi ile birlikte zikredilmitir. Allah, rahmetinden
dolay kullarnn tevbelerini kabul eder.
dem, Rabbinden baz emirler ald ve onlar yerine getirdi. Rabb'i de bunun
zerine tevbesini kabul etti. phesiz o tevbeleri daima kabul edendir, merhametli olandr.
(Bakara 37)
brahim ve smail, Kbenin temellerini ykseltiyordu: "Rabbimiz! Yaptmz
kabul buyur. phesiz ki, Sen hem iitir hem bilirsin" "Rabbimiz! kimizi Sana teslim
olanlardan kl, soyumuzdan da Sana teslim olanlardan bir mmet yetitir. Bize ibadet
yollarmz gster, tevbemizi kabul buyur, nk tevbeleri daima kabul eden, merhametli
olan ancak Sensin." (Bakara 127-128)
Btn geniliine ramen yer onlara dar gelerek nefisleri kendilerini sktrp
Allah'tan baka snacak kimse olmadn anlayan, savatan geri kalm kiinin
tevbesini de kabul etti. Allah, tevbe ettikleri iin onlarn tevbesini kabul etmitir. nk O
tevbeleri kabul eden, merhametli olandr. (Tevbe 118)
Rahim ismi Kuranda 9 kez Raf ismi ile beraber kullanlr. Allahn hem merhametli
hem de kullarna kar yumuak davrand ifade edilir.
Bylece sizi insanlara ahid ve rnek olmanz iin tam ortada bulunan bir mmet
kldk. Peygamber de size ahid ve rnektir. Senin yneldiin yn, Peygambere uyanlar,
cayacaklardan ayrt etmek iin kble yaptk. Dorusu Allah'n yola koyduu kimselerden
bakasna bu ar bir eydir. Allah ibadetlerinizi boa karacak deildir. Dorusu Allah
insanlara efkat gsterir, merhamet eder. (Bakara 143)
Andolsun ki, Allah, skntl bir zamanda bir ksmnn kalpleri kaymak zere iken
Peygamber'e uyan Muhacirler ile Ensarn ve Peygamberin tevbelerini kabul etti.
Tevbelerini, onlara kar efkatli ve merhametli olduu iin kabul etmitir. (Tevbe 117)
50

Kendi kendinize zor varacanz memleketlere, yklerinizi tarlar. Dorusu

Rabbiniz efkatlidir, merhametlidir. (Nahl 7)
Rahim ismi bir ayette Vedd ismi ile beraber gemektedir. Allah, kullarna
acizliinden veya korkaklndan dolay merhamet etmez. Bilakis onlara olan sevgisinden dolay
onlara rahmet eder. Allah hem sever hem de rahmet eder.
"Rabbinizden mafiret dileyin, O'na tevbe edin, dorusu Rabbim merhamet eder
ve ok sever." (Hud 90)
Rahim ismi bir ayette de el-Berr ismi ile beraber gemektedir. Allah herhangi bir
gcn zorlamas ile kullarna rahmet etmez. yilik yapma zellii Allahn zatnda vardr.
Allahn rahmeti ok geni ve ok boyutludur. Btn insanlar ve evreni kapsar. Allahn
rahmetinde snr yoktur.
"Dorusu bundan nce ailemizin yannda bile korku iindeydik. Allah ltfedip bizi
kavurucu azaptan korudu. Dorusu bundan nce de O'na yalvaryorduk. phesiz O, iyilik
yapandr, acyandr" derler. (Tr 26-28)
Rahim ismi Kuranda 13 kez Aziz ismi ile beraber gemektedir. Bu beraberlik rasgele
deildir. Allah mutlak galiptir. Asla malup edilemez. Hem kendisi ereflidir, hem de insanlara
eref verir. Kullara olan merhameti acziyetinden dolay deildir. ereften yoksun olduu iin de
merhametli deildir. O, gldr, Onun gcne kimse kar koyamaz. Hem Rahim zellii hem
de Aziz zellii Allahtan baka hibir kimse de ayn anda bulunamaz.
Yeryzne bakmazlar m? Orada, bitkilerden nice gzel iftler yetitirmiizdir.
phesiz bunlarda Allah'n kudretine iaret vardr, ama ou inanmazlar. Rabbin phesiz
gldr, merhametlidir. (uara 7-8-9)
Rabbin phesiz gldr, merhametlidir. phesiz Kuran Alemlerin Rabbinin
indirmesidir. (uara 191-192)
Gkten yere kadar olan btn ileri Allah dzenler, sonra, iler sizin hesabnza
gre bin yl kadar tutan bir gn iinde O'na ykselir. O, grlmeyeni de grleni de
bilendir, gldr, merhametlidir. (Secde 5-6)
Rahim ismi bir kez de Rabb ismiyle beraber gemektedir. Allah kullarna sadece
merhamet etmekle kalmaz. Rabb zelliiyle, rabb ismiyle onlarn hayatna karr ve mdahale
eder. Allah hem yaratr hem de terbiye eder. Evrene ve insan hayatna dzen ve nizam koyar.
Emretme ve yasaklama yetkisine sahiptir. Kimseye sormadan, danmadan karar alma yetkisi
vardr. Dilediini yapar, yaptndan dolay kimseye hesap vermez. Allah btn bu zelliiyle
beraber kullarna merhamet eder. Rahmetini onlara diledii ekilde yayar.
Dorusu bugn, cennetlikler elenceyle meguldrler. Onlar ve eleri
glgeliklerde, tahtlar zerine yaslanmlardr. Orada meyveler ve her istedikleri onlarndr.
Merhametli olan Rab katndan onlara selam vardr. (Yasin 55-58)
Rahim ismi 6 kez de Rahman ismi ile beraber gemektedir. Bu birliktelik hem
Allahn uluhiyyetine hem de rahmetinin sonsuzluuna iaret eder.

51

Ha, Mim. Bu Kitap, merhametli olan Allah katndan indirilmedir; bilen bir millet
iin mjdeci ve uyarc olmak zere Arapa okunarak ayetleri uzun uzun aklanmtr.
Ama insanlarn ou yz evirmitir, onlar iitmezler de. (Fussilet 1-4)
O, grleni de grlmeyeni de bilen, kendisinden baka ilah olmayan Allah'tr. O,
acyc olandr, acyandr. (Har 22)
lahnz bir tek ilahtr. O, merhamet eden, merhametli olandan baka ilah
yoktur. (Bakara 163)
Rahm ismini Kuranda bazen marife bazen de nekra olarak grmekteyiz. Tekil ve
oul kullanm da vardr. Bu Rahm isminin hem Allah iin hem de insanlar iin
kullanlabileceini ifade eder. Nitekim Peygamber (s.a.v) Rahm sfat ile Kuranda nitelenmitir:
phesiz ki size sizden aziz bir eli geldi. Zorlanmanz ona ar geliyor, stnze
titriyor; mminlere kar ok efkatlidir, ok merhametlidir. (Tevbe128)

52

H-RAHMAN VE RAHM SMLERNN ARASINDAK FARKLAR

1-Rahmn sknt ve ayplar gideren, Rahm ise kalpleri ve gizlilikleri aydnlatandr.
2-Rahmn sadece Allah iin kullanlrken Rahm insanlar iin de kullanlabilir.
3-Allah dnyann Rahmn, ahiretin de Rahmidir. Ey dnyann Rahmn ahiretin
de Rahmi eklindeki dua mehurdur.114
4- Rahmn sadece Allaha has olan rahmeti ifade eder, Rahm ise kullarn merhametine
de iaret eder.
5- Rahmn kullara Kuran reten, Rahm de Kurana uymakla eref ve ikramda
bulunan.
6- Rahmn, kullardan sadr olmas dnlemeyecek ekilde nimet veren, Rahm ise
kullardan da sadr olmas mmkn olacak ekilde nimetlendirendir.
7- Rahmn ismi Rahmden daha mulldr.Rahmn ar istiva etti ayetinde olduu
gibi Allahn ilim ve kudretinin geniliini ifade eden ar ile beraber zikredilmektedir.
8- Rahmn ismi btn mahlkat kuatrken Rahm sadece mminleri kapsamaktadr.
9- Rahmn, Allahn yce, erefli, onurlu, grkemli ve ihtiaml nimetlerini belirtir.
Rahm ise Allahn ince, snrl ve tafsilatl nimetlerine delalet eder.
10- Kuranda Rahmnn kullar ibaresi geerken Rahmin kullar ifadesi
yoktur.
11- Rahmn sadece Rahm ismiyle beraber gemektedir. Rahm ismi ise Tevvb, Azz,
afr, Raf, Rabb ve Berr isimleri ile beraber zikredilmektedir.
12-Rahmn genel olarak btn nimetleriyle btn yaratklarna merhamet edendir.
Rahm ise onlar hidayete iletmek, onlara ltuflarda bulunmak suretiyle mminlere merhametli
olandr.
13-Rahmn kendisinden istenildii zaman verendir. Rahm ise kendisinden dilekte
bulunulmad zaman gazaplanandr.

114

Mucemus-Sair/Taberani 3/393.

53

- RAHMAN VE RAHM SMLERNDEN IKARILACAK DERSLER

Allahn rahmetiyle Onun Rahmn ve Rahm isimlerini anlamlar ile rendik. Bu
bilginin zerine bize de baz grev ve sorumluluklar dmektedir. Allah bize verdii ilim
nimetini, zerimizde grmek ister.
Allah nce kendimiz rahmet sahibi olarak tanyacaz. Onun rahmeti olmadan biz
hibir eye sahip olamayz. Onun nimetlerini saymakla bitiremeyiz. Onun rahmetiyle yayor,
Ona kulluk etmeye alyoruz. Onun af ve rahmetiyle cennete girmeyi arzuluyoruz. Hibir
insan Onun rahmeti olmadan cennete giremeyecektir. Btn bu nimetlere karlk kreden bir
kul olmalyz. Hayatmz kr zere bina etmeliyiz. kr sadece szle yaplan bir ibadet
deildir. Gerek kr bedenle, azalarla ve hayatn her alannda Ona kul olarak yaplr.
Allahn en byk rahmeti olan Kuran iyi tanmalyz. Anlayarak ve zerinde
dnerek okumalyz. Hayatmz btn ynleriyle Kurana gre dzenlemeliyiz. Onu dier
insanlarn da tanmas iin aba harcamalyz. ncelikle ana, baba, evlat ve dostlarmz Kuran
nimetiyle tantrmalyz.
nsanlara Allah tantrken ncelikle rahmet sfat ile tantmalyz. nsanlara Allah
sevdirmeli, Onu c olarak, cayr cayr yakan, cehenneme atan, cezalandran ve ta yapan olarak
tantmamalyz. Bu konuda Peygamberimizin u szn unutmamalyz:
Size gerek fakihi ( dini kavrayan kimseyi) haber vereyim mi? Gerek fakih:
1-nsanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmeyen,
2-Onlara, Allaha isyan hususlarnda kolaylk tanmayan,
3-Onlar Allahn azabndan emin klmayan,
4-Kuran baka kaynaklara meylederek terk etmeyendir. phesiz ki kendisinde
ilim olmayan ibadette, kendisinde anlama olmayan ilimde, kendisinde dnce olmayan
okuma da hibir hayr yoktur.115
Kuran birok ayette Allahn rahmet zelliini ve bunun insanlar zerindeki
yansmalarn anlatr. Allah bu ynyle tantmamz insanlarn kalplerini yumuatacak ve onlar
Allaha kullua yneltecektir.
lemlere rahmet olarak gnderilen Hz. Muhammedi de hayat ile hadisleri ile
tanmalyz. Onu imam ve rehber olarak tanmal ve tantmalyz. Kurann yannda mutlaka
hadis okuma program takip etmeliyiz. Hayat yanllarla ve kusurlarla dolu olan insanlarn
hayatn ve szlerini renmek ve retmek yerine Allahn korumas ve gzetimi altnda olan
Hz.Muhammedi tanmak ve tantmak, Allahn rahmetine saygnn en gzel ifadesidir.
ocuklarmza ve sevdiklerimize Kuran ve snnet eitimi vererek Allahn rahmetine kretmi
olacaz.
Ana-babamza kar da merhametli olmalyz. Onlar da Allahn bize bir rahmetidir.
irki, gnah ve isyan emretmedikleri srece onlara itaat etmeli, onlarn gnllerini honut
etmeliyiz. Onlara rahmet ve efkat kanatlarmz germeliyiz. Onlar zecek hareket ve szlerden
uzak durmalyz. Onlar azarlamak, onlara f bile demek Rabbimiz tarafndan yasaklanmtr.
Rabbin, yalnz Kendisine ibadet etmenizi ve ana-babaya iyilik etmeyi
buyurmutur. Eer ikisinden biri veya her ikisi, senin yannda iken ihtiyarlayacak olursa,
115

Darimi,Mukaddime c. 1, hadis no: 303 Madve yaynlar, st. 1994.

54

onlara kar "f" bile demeyesin, onlar azarlamayasn. kisine de hep tatl sz syleyesin.
Onlara acyarak alak gnlllk kanatlarn ger ve: "Rabbim! Kkken beni
yetitirdikleri gibi sen de onlara merhamet et!" de. (sr 23-24)
Biz insana, ana ve babasna kar iyi davranmasn tavsiye etmiizdir. Annesi onu,
gszlkten gszle urayarak karnnda tamt. ocuun stten kesilmesi iki yl
iinde olur. Bana ve ana babana kret diye tavsiyede bulunmuuzdur. Dn Bana'dr. Ey
insanolu! Ana-baban, seni, kr krne Bana ortak koman iin zorlarlarsa onlara itaat
etme. Dnya ilerinde onlarla gzel gein. Bana ynelen kimsenin yoluna uy. Sonunda
dnnz Bana'dr. O zaman, yaptklarnz size bildiririm. (Lokman 14-15)
Mslman, Allahn yaratklarna kar da merhametli olandr. Allahtan rendiimiz
bu zellii biz de kullara sergilemeliyiz. nsanlara merhametli olmakla alakal olarak
Peygamberimiz (s.a.v) yle buyuruyor:
"Allah, merhametli olanlara rahmetle muamele eder. yleyse, sizler
yeryzndekilere kar merhametli olun ki, semda bulunanlar da size rahmet etsinler.
Rahm (akrabalk ba) Rahmn'dan bir badr. Kim bunu korursa Allah onunla (rahmet
ba) kurar, kim de koparrsa Allah da ondan (rahmet ban) koparr."116
Hz. Cerir (r.a) anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu:
Merhamet etmeyene, merhamet edilmez. Balamayan da, balanmaz.117
Hz. Cerir (r.a) anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu:
"Allah, insanlara merhamet etmeyene rahmette bulunmaz.118
Ebu Hreyre (r.a)'den gelen bir dier rivyette Rasulllah (s.a.v) yle buyurmutur:
"Merhamet; ancak aki'nin (ebedi hsrna urayann) kalbinden karlabilir."119
Ebu Hureyre (r.a) anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) bir gn, torunu Hasan (r.a)' pm idi.
Bu srada yannda bulunan Akra' bnu Hbis, (sanki bunu tuhaf karlad ve:) "Benim on tane
ocuum var. Fakat onlardan hibirini pmedim." dedi. Rasulllah (s.a.v) ona bakp:
"Merhamet etmeyene merhamet edilmez." buyurdu."120
Rezin u cmleyi de ilve etti: Ayrca Rasulullah (s.a.v) yle de buyurdu: Allah sizin
kalbinizden merhameti kard ise ben ne yapabilirim?"
Mslman, insan zelliklerini yitirmemi olan btn insanlara merhametli davranr.
Onlara insan olarak deer verir. Onlarn doutan kazandklar haklarna kar saygl davranr.
Batl da olsa inan ve dncelere svp hakaret etmez.
Allah'tan baka yalvardklarna svmeyin ki, onlar da cahillikle ileri giderek
Allah'a svmesinler. Bylece her mmete iini gzel gsterdik, sonra dnleri
Rab'lerinedir. O, ilediklerini haber verir. (Enam 108)

116

Tirmizi, Birr 16; Eb Dvud, Edeb 66.

Msned, 4/ 365.
118
Buhri, Tevhid 2, Edeb 27; Mslim, Fedail 66; Tirmizi, Birr 16.
119
Tirmizi, Birr 16; Eb Dvud, Edeb 66.
120
Buhri, Edeb 18, Mslim, Fedil 65; Tirmizi, Birr 12; Eb Dvud, Edeb 156.
117

55

Ancak Allaha ve slama hakaret edenler sayg ve merhameti hak edemez. Tevhid
inancnn yaylmasna ve tannmasna engel olanlara Mslmanlar hak ettikleri meru cevab
verirler. Onlara kar onurlu ve zorludurlar. Onlar asla dost edinmezler.
Ey nananlar! Aranzda dininden kim dnerse bilsin ki, Allah, sevdii ve onlarn
O'nu sevdii, inananlara kar alak gnll, inkrclara kar gl, Allah yolunda cihad
eden, yerenin yermesinden korkmayan bir millet getirir. Bu, Allah'n dilediine verdii bol
nimetidir. Allah her eyi kaplar ve bilir. Sizin dostunuz ancak Allah, O'nun Peygamberi ve
namaz klan, zekt veren ve rku eden mminlerdir. Kim Allah', Peygamberini ve
inananlar dost edinirse bilsin ki, phesiz Allah'tan yana olanlar stn gelirler.
Ey iman edenler! Kendilerine sizden nce kitap verilenlerden, dininizi alaya ve
elenceye alanlar ve inkrclar dost olarak benimsemeyin. nanyorsanz Allah'tan
saknn. ( Mide 54-57)
Mslmanlar kendi aralarnda ok merhametlidirler.
Muhammed Allah'n elisidir. Onun beraberinde bulunanlar, inkrclara kar
sert, birbirlerine merhametlidirler. Onlar rka varrken, secde ederken, Allah'tan ltuf
ve honutluk dilerken grrsn. Onlar, yzlerindeki secde izi ile tannrlar. te bu, onlarn
Tevrat'ta anlatlan vasflardr. ncil'de de yle vasflandrlmlard: Filizini karm, onu
kuvvetlendirmi, kalnlam, gvdesi zerine dikilmi, ekincilerin houna giden ekin
gibidirler. Allah bylece bunlar oaltp kuvvetlendirmekle inkrclar fkelendirir. Allah,
inanp yararl iler ileyenlere, balama ve byk ecir vadetmitir. ( Feth 29)
Numan bin Beir ( r.a)den rivayetle Allah Raslu ( s.a.v) yle buyurdu:
Mminler birbirlerini sevmede, merhamet etmede, yardmlamada bir vcut
gibidirler. Vcudun bir organ hastalandnda, btn vcut uykusuzluk ve atele onun
acsna ortak olur.121
Mslmanlarn dertleriyle ilgilenme konusunda Allah Rasul ( s.a.v) yle buyurur:
Mslmanlarn durumlaryla, dertleriyle ilgilenmeyen onlardan deildir.122
Mslmanlara merhametli davrandmz gibi onlara sabrl olmay, hak dava zerinde
mcadeleye devam etmeyi de tavsiye etmeliyiz. Sabr tavsiyenin yannda insanlara kar
merhametli davranmay ve rahmet kanatlarn onlara germeyi de tavsiye etmeliyiz. Rahmet
kayna Kuran bu gerei yle ifade eder:
Bir de iman edip birbirlerine sabr ve merhameti tavsiye edenlerden olmak
gerekir. (Beled 17)
Mslman, insanlara merhametli davrand gibi hayvanlara da merhametli davranr.
Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatyor: "Raslullah (s.a.v) buyurdular ki: "Bir adam yolda
yrrken susad ve susuzluu artt. Derken bir kuyuya rastlad. ine inip susuzluunu
giderdi. knca susuzluktan soluyup topra yemekte olan bir kpek grd. Adam kendi
121
122

Buhari, Edeb;27, Mslim, Birr; 66, Msned, 4/ 270.

Tirmizi, Fiten 7; Nes, mret 48.

56

kendine: "Bu kpek de benim gibi susam" diyerek tekrar kuyuya indi. Mestini su ile
doldurup azyla tutarak dar kt ve kpei sulad. Allah onun bu davranndan
memnun kald ve gnahlarn affetti."
Rasulllah'n yanndakilerden bazlar:
"Ey Allah'n Rasl! Yani bize hayvanlara yaptmz iyilikler iin de sevap var m?"
dediler. Rasulullah (s.a.v) da:
"Evet! Her ya cier (can) sahibi iin bir sevap vardr" buyurdu."123
Bir dier rivyette Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
"Fhie bir kadn, scak bir gnde, bir kuyunun etrafnda dnen bir kpek grd,
susuzluktan dilini karm soluyordu. Kadncaz mestini kararak onunla su ekip kpei
sulad. Bu sebeple kadn Allah tarafndan mafiret olundu."124
bni mer (r.a) anlatyor: "Raslullah (s.a.v) yle buyurdu:
"Bir kadn, eve hapsettii bir kedi yznden cehenneme gitti. Kediyi hapsederek
yiyecek vermemi, yeryznn haertndan yemesi iin de salmamt."125
Abdullh bnu Cfer (r.a) anlatyor: "Rasulullah(s.a.v)'n kaz-i hcet yaparken geri
tarafndan perdelenmek iin en ziyde tercih ettii stre, bir bina veya bir hurma kmesi idi. Bir
seferinde Ensrdan bir ztn bahesine girdi. Orada bir deve vard. Deve Rasulllah (s.a.v)'
grnce inledi ve gzlerinden yalar akt. Aleyhissaltu vesselm deveye yaklat ve gzyalarn
sildi. Hayvan skinleti.
"Bu devenin sahibi kim?" diye sorarak ilgi gsterdi. Ensar'dan bir gen:
"O bana aittir ey Allah'n Rasl!" deyip ortaya knca Hz. Peygamber onu paylad:
"Allah'n sana mlk kld bu deve hakknda Allah'tan korkmuyor musun? Bk!
Bu bana ikyette bulundu. Sen bunu doyurmuyor ve fazla altrarak da
yoruyormusun."126
Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu:
"Hayvanlarnzn srtn minberler yerine koymayn. uras muhakkak ki tek
banza glkle gidebileceiniz bir yere sizi gtrmeleri iin Allah onlar sizlere hizmeti
kld. Arz da sizin durma yeriniz kld. yleyse ihtiyalarnz duran hayvannn srtnda
deil arz zerinde grn."127
Rasulullah (s.a.v) atee verdiimiz bir karnca yuvas grd.
"Kim yakt bunu?" diye sordu.
"Biz!" dedik. Bunun zerine:

123

Buhri, irb 9, Vud 33, Mezlim 23, Edeb 27; Mslim, Selm 153, (2244); Muvatta, Sfatu'n Nebi 23,
(2, 929-930); Eb Dvud, Cihd 47, (2550).
124
Mslim, Tevbe 155, (2245).
125
Buhri, Bed''l-Halk 17, irb 9, Enbiya 50; Mslim, Birr 151, (2242).
126
Eb Dvud, Cihd 47, (2549).
127
Eb Dvud, Cihd 61, (2567).

57

"Atele azap vermek sadece atein Rabbine hastr" buyurdu."128

Rasulullah (s.a.v) hastalklardan ve dertlerden bahsedip yle buyurdu:
"M'mine bir hastalk gelir, sonra da Allah ona ifa verirse, bu hastalk onun
gemi gnhlarna keffret, geri kalan hayat iin de bir t olur. yet mnfk
hastalanr, sonra da afiyet verilirse o, sahibi tarafndan balanp sonra da salverilen fakat
niin balandn, niin salverildiini bilmeyen bir deve gibidir."
Rasulullah (s.a.)n yannda oturanlardan biri:
"Ey Allah'n RasI, hastalklar da neyin nesi? Ben hibir zaman hastalanmadm." dedi.
Rasulullah (s.a.v) da:
"Kalk! Sen bizden deilsin" buyurdu."129
Hz. Ebu Hureyre (r.a) anlatyor: "Rasulllah (s.a.v) yle buyurdu:
"Peygamberlerden birini bir karnca srd. O da (fkelenerek) karncann
yuvasnn yaklmasn emretti ve yakld. Allah da ona yle vahyetti: "Seni bir karnca
srmken sen tesbih eden bir mmeti yaktn."130
Rahman isminin anlamlarn rendikten sonra; Rahmann hakiki kullarnn sahip
olduklar zelliklere sahip olmamz gerekir.
Rahman'n kullar yeryznde tevazuyla yrrler. Bilgisizler kendilerine
takldklar zaman onlara gzel ve yumuak sz sylerler.
Onlar, gecelerini Rableri iin kyama durarak ve secdeye vararak geirirler.
Onlar, "Rabbimiz! Bizden cehennem azabn uzaklatr. Dorusu onun azab
srekli ve acdr. Oras phesiz kt bir yer ve kt bir duraktr" derler.
Onlar, sarf ettikleri zaman ne israf ederler ne de cimrilik, ikisi arasnda orta bir
yol tutarlar.
Onlar, Allah'n yannda baka ilah edinip ona yalvarmazlar. Allah'n haram
kld cana haksz yere kymazlar. Zina etmezler. Bunlar yapan gnaha girmi olur.
Kyamet gn azab kat kat olur, orada, alaltlarak temelli kalr. Ancak tevbe eden, inanp
yararl i ileyenlerin, ite Allah onlarn ktlklerini iyiliklere evirir. Allah balar ve
merhamet eder. Kim tevbe edip yararl i ilerse phesiz o, Allah'a gerei gibi ynelmi
olur.
Onlar yalan yere ehadet etmezler; faydasz bir eye rastladklar zaman yz
evirip vakarla geerler. Kendilerine Rablerinin ayetleri hatrlatld zaman, kr ve sar
kesilmezler.
Onlar: "Rabbimiz! Bize elerimizden ve ocuklarmzdan gzmzn aydnl
olacak insanlar ihsan et ve bizi, Allah'a kar gelmekten saknanlara nder yap" derler.

128

Ebu Dvud, Cihd 122, (2675), Edeb,176, (5268).

Ebu Dvud, Ceniz 1, (3089).
130
Buhri, Cihd 152, Bed''l-Halk 14; Mslim, Selm 148, (2241); Ebu Dvud, Edeb 176, (5265); Nesi,
Sayd 38, (7, 210, 211).
129

58

te onlar, sabrettiklerinden tr cennetin en yksek dereceleriyle

mkfatlandrlrlar. Orada esenlik ve dirlik dilekleriyle karlanrlar. Orada temellidirler.
Oras ne gzel bir yer ve ne gzel duraktr!
De ki: badetiniz (duanz) olmasa Rabbim size ne diye deer versin? Ey inkrclar!
Yalanladnz iin, azap yakanz brakmayacaktr. (Furkan 63-77)

59

K-KURANDA GEEN ALLAHIN RAHMETN STEMEK LE LGL DU

RNEKLER
1-Nuh dedi ki: Ey Rabbim! Ben senden hakknda bilgim olmayan eyi istemekten
sana snrm. Eer beni balamaz ve esirgemezsen ben ziyana urayanlardan olurum.
(Hud 47)
2-Zira kullarmdan bir zmre: Rabbimiz! Biz iman ettik; yle ise bizi affet, bize
ac. Sen merhamet edenlerin en hayrlssn demilerdi. (Mminn 109,118)
3-Allah her ahs ancak gnnn yettii lde mkellef klar. Herkesin kazand
hayr kendine, yapaca erde kendinedir.
Rabbimiz! Biz unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma.
Ey Rabbimiz! Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar bir yk ykleme.
Ey Rabbimiz! Bize gcmzn yetmedii iler de ykleme. Bizi affet! Bizi bala!
Bize ac! Sen bizim mevlamzsn. Kafirler topluluuna kar bize yardm et. (Bakara 286)
4-Onlar esirgeyerek alak gnlllkle zerlerine kanat ger ve: Rabbim!
Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse imdi de sen onlara yle rahmet et diyerek
du et. ( sra 24)
5-Rabbimiz! Bizi doru yola ilettikten sonra kalplerimizi eriltme. Bize tarafndan
bir rahmet bala. Ltfu en bol olan sensin. (Ali mran 8)
6-O yiit genler maaraya snmlar ve: Rabbimiz! Bize tarafndan bir rahmet
ver ve bize, u durumumuzdan bir kurtulu yolu hazrla. demilerdi.( Kehf 10)
7-Ar yklenen ve bir de onun evresinde bulunanlar (melekler) Rablerinin hamd
ile tesbih ederler. Ona iman ederler. Mminlerin de balanmasn isterler: Ey
Rabbimiz! Senin rahmet ve ilmin her eyi kuatmtr. O halde tevbe eden ve senin yoluna
girenleri bala. Onlar cehennem azabndan koru. derler. ( Mmin 7)
8-Onlar dediler ki: Allaha dayandk. Ey Rabbimiz! Bizi o zalimler topluluu iin
deneme konusu yapma. Ve bizi rahmetinle o kafirler topluluundan kurtar. (Yunus 85,86)
9-(Sleyman) onun sznden dolay glmsedi ve dedi ki: Ey Rabbim! Beni gerek
bana gerekse ana babama verdiin nimete kretmeye ve honut olacan iyi iler yapmaya
muvaffak kl. Rahmetinle beni iyi kullarnn arasna kat. ( Neml 19)
10-Yakup dedi ki: Daha nce kardei (Yusuf) hakknda size ne kadar
gvendiysem bunun (Bnyamin) hakknda da size gveneyim mi? Oysa Allah koruyup
gzetici olarak sizden elbette daha iyi daha stndr. nk O merhametlilerin en
merhametlisidir. ( Yusuf 64)
11-Eyyubu da an. Hani Rabbine: Bama bu dert geldi. Sen merhametlilerin en
merhametlisin diye niyaz etmiti. ( Enbiya 83)
12-Onlar: Rabbimiz biz kendimize zulmettik. Eer sen bizi balamaz, bize
merhamet etmezsen kesinlikle hsrana urayanlardan oluruz dediler. ( Araf 23)
13-Musa dedi ki: Ey Rabbim! Beni ve kardeimi bala ve bizi rahmetinin iine
koy. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin. (Araf 151)

60

14-Musa, tayin ettiimiz vakitte huzurumuzda bulunmak zere kavminden

yetmi er semiti. Ne zaman ki bunlar o sarsnt yakalad. Musa dedi ki: Rabbim!
Dileseydin bunlar ve beni daha nce helak ederdin. imdi bizi, iimizdeki o beyinsizlerin
yaptklar yznden helak mi edeceksin? O da srf Senin imtihann. Sen bununla dilediini
saptrrsn, dilediini de doru yola iletirsin. Sen bizim dostumuzsun. Bizi bala ve bize
merhamet et. Sen balayanlarn en hayrlssn. (Araf 155)

61

L-PEYGAMBERN VE SAHABENN RAHMAN VE RAHM SMLER LE YAPTII

DU RNEKLER
Bir kii Mslman olduu zaman Rasulullah ( s.a.v) ona yle dua etmesini retirdi:
Ey Allahm! Beni bala, bana rahmet et, beni hidayete erdir, bana afiyet ver ve
beni rzklandr.131
Hz. Aliden rivayet edilen, unutma annda okunmas gereken duada Peygamber (s.a.v)
Allah ve Rahmn ad ile balayarak yle dua ediyor:
Ey Allah! Ey Rahmn! Cellin ve cemlinin nuru hakk iin senden kitabn bana
rettiin gibi hafzamda tutmam ve raz olduun ekilde okumam nasip etmeni
istiyorum.
Ey Allah! Ey Rahmn! Senden kitabnla gzlerimi aydnlatman, onunla dilimi
aman, onunla kalbimden znty gidermeni, gsm ferahlandrman ve bedenimi
ykaman diliyorum. Zira hakk bulmakta ancak sen yardmc olursun, onu bana ancak sen
verirsin. G, kuvvet ve hareket ancak Allah iledir.132

Peygamber (s.a.v) namazda tahiyyat duasn bitirince yle dua ederdi:

Ey Allahm! Sen her trl eksiklik ve kusurdan uzaksn. Senden baka gerek
ilah yoktur. Ey affar! Benim gnahlarm rt. Ey Tevvb! Benim tevbemi kabul et,
amellerimi slah et. phesiz ki sen dilediin kimselerin gnahlarn affedersin. Sen afr ve
rahimsin.
Ey Rahmn! Bana merhamet et. Ey Affedici! Beni affet. Ey Raf! Bana efkat et.
Ey Rabbim! Bana, verdiin nimetlere kretme gc ver. Bana, Sana gzel ibadet
edebilme gc ver.
Ey Rabbim! Senden btn hayrlar ister, btn erlerden de Sana snrm.
Ey Rabbim! Benim ilerimi hayrla a, hatrla sonulandr. Bana, Sana kavuma
konusunda evk ve arzu ver. Beni, bana zarar verecek skntlardan, saptrc fitnelerden ve
ktlklerden koru. Sen kimi koruma altna alrsan phesiz ki o kyamet gnnde
rahmete ular. te bu en byk kurtulutur.133
Allah Rasl (s.a.v) istihare duasnda yle de dua ederdi:
Ey Allahm! lmine mracaat ederek Senden hayr isterim. Kudretine
dayanarak senden g isterim. Senden yce ihsann isterim. Sen bilirsin ben bilemem, Sen
131

Mslim/Kitabuz-Zikr ved-Dua 2073

Tirmizi 3803.
133
Heysemi, Mecmeuz- Zevid, 2/232.
132

62

g yetirirsin ben g yetiremem. Sen bilinmeyenleri en iyi bilensin. Eer bu iin ( burada
ihtiyacmz olan konu sylenir) benim iin; dinim, yaantm ve ahiretim konusunda hayrl
olacan biliyorsan onu bana kolaylatr ve bana bereketli kl. Benim iin nerede olursa
olsun hayr takdir et. Ey Rahmn beni ondan honut kl.134
Rasulullah (s.a.v), Hz. Muaza: zerinde da kadar bor olsa dahi okuduun
zaman Allahn seni ondan kurtaraca u duy oku. diyerek u duy retti:
Ey mlkn hakiki sahibi olan, lemlerde diledii gibi tasarruf eden Allahm! Sen
mlk dilediine verir, dilediinden de eker alrsn. Sen dilediini aziz eder, ykseltir,
dilediini zelil klar, alaltrsn. Btn hayr ve iyilik yalnz Senin kudretindedir. Senin
her eye gcn yeter.135
Ey dnyann ve ahiretin Rahman! Dnyay ve ahireti dilediine verir, dilediine
de vermezsin. Bana merhamet et. Rahmetinle beni Senden bakasnn merhametine
muhta etme.136

Katade, yle dua ederdi:

Ey Allahm! Bizi tehdidinden korkanlardan kl. Ey Brr ve Ey Rahm! Bizi vadettiin
nimetleri mit edenlerden kl.137
Hz. Ali (r.a) yle dua ederdi:

Ey Allahm! Senden her eyi kuatan rahmetini, her eye galip gelen otoriteni, her
eyi dolduran saltanatn, kimsenin kar kamad kuvvetini, her eyi aydnlatan nurunu, her
eyi kapsayan ilmini, her eyin kendisiyle yok olduu ismini, her ey yok olduktan sonra baki
kalacak olan yzn (rzan) isterim.
Ey Nur! Ey Kuddus! ( bu ifadeyi kez kulland.) Ey ilklerin ilki! Ey sonlarn sonu! Ey
Allah! Ey Rahman! Ey Rahim! ntikamn inmeden nce benim gnahlarm bala. Piman
olduum gnahlarm bala. Ksmetleri tutup engel olan gnahlarm bala. Nimetleri
deitiren gnahlarm bala. Belalarn inmesine sebep olan gnahlarm bala. Gkyznn

134

Mamer ibni Raid, el Cmi, 11/ 35.

Ali mran 26
136
Taberani, Mucemus-Sair. c. 2, Hadis No: 393.
137
Tefsiru bni Kesir 4/232.
135

63

rahmet yamurlarna engel olan, lm abuklatran, arzu ve istekleri karartan ve dualarn

kabulne engel olan gnahlarm bala. Haya perdesini ortadan kaldran gnahlarm bala.138
Hz. Ebu Hureyre yle dua ederdi:

Ey Allahm! Senden isterim. Ey Allah! Ey Rahman! Ey Rahim! Ey yardm talebinde

bulunanlarn yardmcs! Ey korkanlarn emniyet kayna! Ey destei olmayanlarn destekleyicisi!
Ey dayana olmayanlarn dayana! Ey hazinesi olmayanlarn hazinesi! Ey zayflarn
koruyucusu! Ey fakirlerin hazinesi! Ey kendisinden rahmet mit edilen azamet sahibi! Ey helak
olanlarn kurtarcs! Ey gaflet iinde boulanlarn kurtarcs! Ey ihsanda bulunan! Ey
gzelletiren! Ey nimet veren! Ey fazilet sahibi! Ey Aziz! Ey Cebbar! Ey Mtekebbir! Sen
gecenin karanlnn, gndzn aydnlnn, gnein nlarnn, aacn hrtsnn, suyun
rltsnn, ayn nurunun kendisine secde ettiisin. Ey Allah! Senin hibir ortan yoktur. Senden
bu isimlerinle, kulun ve rasuln Muhammed (a.s)a ve aline salat etmeni isterim.139
bni Abbas (r.a) yle dua ederdi:

Ey salam ip ve olgun i (din) sahibi olan Allahm! Ebedlik gnnde, sana en yakn
olan ahitlerle, rku ve secde edenlerle ve ahitlerini yerine getirenlerle beraber cenneti isterim.
Ey Rahm! Hem ok seven hem de oka sevilensin. Sen dilediini yaparsn.140
bn Eb Evf ( r.a) yle dua ederdi:

Ey Allahm! Bu gndzn ban bar, ortasn kurtulu ve sonunu da baar kl. Ey

Merhametlilerin en merhametlisi olan! Senden dnya ve ahiret hayrlarn isterim. Biz sabaha
kavutuk, mlk ve otorite, byklk ve azamet, yaratma ve emretme yetkisi, gece, gndz ve
iindekiler tek ve hibir orta olmayan Allaha ait olarak sabahlad.141
Allah, Rahman ve Rahimdir. Kullarna merhamet etmekle kalmaz ayn zamanda
Meliktir. Hem mlkn sahibi hem de otorite sahibidir. Evrende yegne mutasarrftr. Allah
acizliinden ve korkaklndan dolay merhamet sahibi deildir. O, diledii ekilde emretme,
yasaklama, yaratma, hkmetme ve cezalandrma gcne sahip olduu halde Rahman ve
138

Musannef bn Ebi eybe, 6/66

Firdevs, Mesrul-Hitab 1/450.
140
Firdevs, Mesrul-Hitab.1/489.
141
Firdevs, Mesrul-Hitab 1/481
139

64

Rahimdir. Yeryznde de baz melikler var. Ama onlar Allah gibi merhamet sahibi deillerdir.
Bugn baz insanlar merhamet sahibi olabilir, ama Allah gibi Melik deillerdir.

65

4- el-MELK

a- Melik ve Mlik isimlerinin lgat anlamlar:

Meleke-yemlik fiilinden treyen sfat- mebbehe sygasdr. Bu syga devamllk ve
mbalaa ifade eder. Bu zelliin Allahta devaml ve her konuda var olduunu bildirir.
Trkeye hkmdar olarak tercme edilen Melik isimi, Kuranda nzul srasna gre ilk olarak
Ns sresinde Melikin-Ns (Btn insanlarn hkmdar) eklinde gemektedir.
Th 114 ve Mminn 116. ayetlerde el-Melikl-Hakk (Gerek Hkmdar)
eklinde Allah tantlmaktadr. Har 23 ve Cuma 1. ayetlerde ise el-Melik (Mutlak hkmdar)
eklinde marife ve el-Kudds ismi ile beraber zikredilmektedir. Bylece hem Allahtan baka
gerek melik olmad, hem de Allahn hkmdarlnn her trl eksiklik, kusur ve ayptan uzak
olduu vurgulanyor.
Ayrca sekiz yerde de Melik ismi Allahtan bakalar iin kullanlmaktadr. Melik ismi
hem Hz. Yusuf dnemindeki hkmdar iin hem de Hz. Yusuf iin kullanlmtr.142
Hz. Musa ile Hzr yolculuu anlatlrken o dnemde ynetici olan kimse iin de Melik
tabiri kullanlmaktadr.143
Melik ismi iki kez de Tlt iin gemektedir:
Muhakkak ki Allah sizin iin Tltu hkmdar (melik) olarak gndermitir.144
Ayrca Peygamberimiz (s.a.v) de yle buyurmutur:
mmetimden birtakm kimselerin, denizlerde tahtlar zerinde melikler olarak
veya tahtlar zerindeki melikler gibi yolculuk yapp Allah yolunda savaacaklar bana
gsterildi.145
Baz esm-i hsn almalarnda el-Mlik ismi de Allahn isimleri ierisinde
saylmaktadr. Mlik ismi, Milk mastarndan tretilmi ism-i faildir. Eya ve mallara hem sahip
olmay hem de onlar zerinde yetki, ynetim ve tasarruf sahibi olmay ifade eder. Kuranda
Maliki yevmid-Dn (Ceza ve hesap gnnn hkmdar)146 ve Mlikl-Mlk (Otorite
sahibi)147 ifadeleri gemektedir.
Fatiha sresindeki Maliki yevmid-Dn ifadesi baka bir kraatte Meliki yevmidDn eklinde okunmaktadr. Bu ayetin byle iki ekilde okunmasn mfessirlerimiz yle
yorumlamlardr:
1-

Bu iki okunu ekli kyametin nemini ve azametini ifade eder.

2-

Kyamet gn Allahtan baka hibir kimsenin yetki ve otoritesinin olmayacan

belirtir.
142

Yusuf 43, 72.

Kehf 79.
144
Bakara 246, 247.
145
Buhri, Cihad 3; Mslim, mre 160.
146
Fatiha 4.
147
Ali mran 26.
143

66

3-

Btn insanlar Allahn her konudaki hkmranln mahede edecekler.

4Dnyaya ve insan hayatna hkim olan kurallar ortadan kalkacak ve btn hkm
ve mlkn Allaha ait olduu ortaya kacaktr.148
Din gn henz var edilmedii halde neden Allah kendisini din gnnn hkmdar
olarak nitelemitir? eklindeki bir soruya alimlerimiz u ekilde cevap vermilerdir:
1Mlik kelimesi ism-i fil kalbndadr. Bu kalp gelecek ifadeden fiil anlamnda
da kullanlr. Din gnne malik olacaktr demektir.
2Malik kelimesi Kdir anlamnda da kullanlr. Yani O hem din gnn var
etmeye kadirdir hem de o gn de mutasarrftr.
3Dnyada Allahn mlknde yaad halde Firavn ve Nemrut gibi Allaha ortak
koarak meliklik iddiasnda bulunanlar din gnnde Ona boyun eeceklerdir. Allahn
Melikliini kabul edeceklerdir.149 Bunu Kuran yle ifade eder:
O gn onlar meydana karlar. Onlarn hibir eyi Allah'a gizli kalmaz. "Bugn
hkmranlk kimindir?" denir. Hepsi: "Gc her eye yeten tek Allah'ndr" derler. Bugn
herkese, kazandnn karl verilir. Bugn hakszlk yoktur. Dorusu Allah, hesab
abuk grendir. ( Mmin 16-17)
Mlk kknden treyen Mlikl-mlk ve Melk isimleri de Allah iin
kullanlmaktadr.
De ki: "Mlkn sahibi olan Allah'm! Mlk dilediine verirsin, dilediinden
ekip alrsn, dilediini aziz klar, dilediini alaltrsn. Btn iyilikler senin elindedir.
Dorusu Sen, her eye Kadir'sin. (Ali mrn 26)
Allah'a kar gelmekten saknanlar, gl hkmdarn katnda, yksek bir
derecede, cennetlerde ferahlk ve aydnlk iindedirler. (Kamer55)
Mblaa ifade eden ve mastar olarak kullanlan Melekt kelimesi Kuranda drt kez
Allah iin gemektedir.
Yakinen bilenlerden olmas iin brahim'e gklerin ve yerin hkmranln
ylece gsteriyorduk. (Enm 75)
Gklerin ve yerin melekutunu, Allah'n yaratt her eyi ve ecellerinin yaklam
olmas ihtimalini dnmyorlar m? Bundan sonra hangi sze inanacaklar? (Araf 185)
"Biliyorsanz syleyin her melekutu elinde olan, barndran fakat himayeye
muhta olmayan kimdir?" (Mminn 88)
Her eyin melekutu elinde olan ve sizin de kendisine dneceiniz Allah her trl
eksiklikten mnezzehtir. (Yasin 83)
b-Mlk kavramnn anlamlar:
Allahn, mlk ile ilgili isimlerini daha iyi kavrayabilmek iin mlk tabirinin ne
anlamlara geldiini renmemiz gerekir:
1-Hkmranlk. (Bakara 102)
148
149

Suat Yldrm, a.g.e. s. 128.

Kurtb, a.g.e. c. 1, s. 376.

67

2-Yerin, gklerin ve ikisinin arasndakilerin hkimiyet ve egemenlii. (Mide 18)

3-Hkmetme yetkisi. ( Bakara 247)
4-Mutlak egemenlik. (Ali mrn 26)
5-Maher sru alndndaki hkmranlk.( Enam 73)
6-Diriltme ve ldrme yetkisi.( Tevbe 116)
7-Nfz ve iktidar zellii. ( Yusuf 101)
8-Hakim. ( Ns 2)
9-Komutan ( Bakara 246)
10- Kral, ynetici.( Neml 34)
c-Melik isminin getii ayetler:
Melik ismi Kuranda be kez Allaha nispet edilir. imdi bu ayetleri teker teker
incelemeye alalm:
1-te Kuran', Arapa okunmak zere indirdik, onda tehditleri trl trl
akladk ki belki saknrlar yahut onlara ibret verir. Gerek hkmdar olan Allah
Yce'dir. (Th 113, 114)
Allah Kuran insanlar okuyup anlasnlar, iindeki her eit tehdidi ve uyary kavrayp
saknsnlar ve sorumluluk bilinci iinde yaayp t alsnlar diye gndermitir
Allah, Kur'anda, azabn ve cezann tablolarn, sahnelerini zengin bir biimde
sergilemitir.. Belki bu yolla ilahi mesaj yalanlayanlarn gnlndeki alc duyular harekete geer
veya ahiretteki ackl durumlarn hatrlatp bu ktlklerden vazgeerler.
Bu Kuran Bst ve alelde bir makam tarafndan indirilmi bir kitap deildir. Tm
balarn nnde eildii, zalimleri hsrana uratan, iyi iler yapan m'minleri gvene kavuturan,
her eyin asl sahibi olan ycelerin ycesi, her eyin stndeki mutlak sz sahibi olan Allahn
szdr. Yerin, gklerin ve ikisinin arasndakilerin hakimiyet ve egemenlii Ona aittir.
Gerek Melik olan Allah, hem kullarn yaratr hem de onlarn hayatna Kurandaki
yasalarla mdahale eder. Yaratc olarak Allah tanyp da Kuran kabul etmeyenler Allaha
iman etmi olmazlar. Kurann Allahtan geldiini kabul ettii halde ona gre hayatn
dzenlemeyenler de Allah tanmyor, Onu Melik olarak kabullenmiyor demektir.
O halde Melik, hem insanlar yaratan hem de onlarn hayatna ve yaam tarzna
mdahale eden demektir. Melik; helal ve haram koyan, hakk ve batln snrlarn izen demektir.
2-Sizi bo ve anlamsz bir oyun iin yarattmz ve Bize dnmek zorunda
olmadnz m sanyordunuz? Gerek hkmdar olan Allah ycedir. O'ndan baka ilah
yoktur. O, yce arn Rabbidir. (Mminn 116)
Bizim grdmz ve grmediimiz varlklarn her birinin ve iinde yaad lemlerin
yaratcs ve tek sahibi Allahtr. Yaadmz evrenin ezeli ve ebedi hkmdar da Odur. Tm
68

yldzlar, insanlar, hayvanlar ve bitkiler, gremediimiz lemlerde yaayan cinler, eytanlar ve

melekler ve daha bilmediimiz pek ok varlk Allahn hkmranl altndadr. Saysz lemin
mlkn elinde bulunduran ve buralarda hkm sren olaanst dzenin hayat bulmasn
salayan yalnzca lemlerin Rabbi olan Allahtr.
Sonsuz kudret sahibi bir yaratcya inandn iddia eden bir insann kendisini babo
grmesi mmkn deildir.
Allahn sizi yalnzca oyun ve elence iin yarattn ve yaratlnzn gerisinde hibir
ama bulunmadn m sanyordunuz? Bu sanyla, keyfinizce yiyip iiyor, neeleniyor ve glp
oynuyordunuz ha? Sizin yaratlmanza karar veren sonra da sizi erkek veya kadn olarak var eden
Allah sizi babo brakmamtr. Sizi eitli ekillerde deneyecek sonra da yapp ettiklerinizden
dolay sizi sorgulayacaktr.
O halde Melik; insanlar belli bir hedef iin yaratan, onlar babo brakmayan ve
neticede onlar yaptklarndan dolay sorgulayacak olan mutlak hkm ve egemenlik sahibidir.
3-O, kendisinden baka ilah olmayan, hkmran, ok kutsal; esenlik veren,
gvenlik veren, grp gzeten, gl, buyruunu her eye geiren, ulu olan, Allah'tr. Allah
onlarn kotuklar elerden (ortaklardan) mnezzehtir. (Har 23)
Allah hem gerek ilahtr hem de meliktir. Hem ibadete ve kullua layk olandr, hem de
yaratklar zerinde emir ve hkm sahibidir. Allah, yarattklarndan dolay hem hayret edilen,
hayranlk duyulan gerek ilahtr, hem de her trl hkmranln, saltanatn, tasarruf ve idarenin
elinde bulunduu mutlak meliktir. Hem kendisine ynelinip sevgi beslenen, hem de her trl
eksiklik ve kusurdan uzak hkmrandr. O hem duyu organlaryla alglanmaktan mnezzeh, hem
de hikmetli yasalaryla lemlere egemendir.
O halde bu ayete gre Melik; hem gerek mbud, akllarn sfatlar konusunda hayrete
dt, hayranlk beslenen, sevgi ve ballk gsterilen, zat his ve duyu organlaryla idrak
edilemeyendir, hem de btn kinatta, dnya ve ahirette tasarruf ve saltanat sahibidir. Btn bu
zellikleri tayan Allah her trl zaaf ve ayptan uzaktr.
4-Gklerde olanlar ve yerde bulunanlar, hkmran (Melik), ok kutsal (Kuddus),
gl (Aziz) ve Hakim olan Allah' tesbih ederler. (Cuma 1)
Bu ayet, varlk dnyasnda bulunan her eyin srekli olarak Allah' tesbih ettii
gereini ifade etmektedir. Ve yce Allah, Cuma suresinin konusu ile derin ilgisi bulunan bir
sfat ile nitelenmektedir. Bu, ad Cuma suresi olan ve cuma namaznn kendisiyle retildii bir
suredir. Cuma namaz zamannda mminlerin kendilerini Allah' anmaya adamalar, elence ve
ticareti brakmalar, her trl uradan daha iyi kazanlar olan Allah katndaki mkfat elde
etmeye tevik eden bir suredir. Bu nedenle Allah'n "Melik" sfat sz konusu edilmektedir. Siz
Allah zikretseniz de zikretmeseniz de Allah Meliktir. Gklerde olanlar ve yerde bulunanlar,
Allah devaml tesbih ederler ve yceltirler. Allah anmak, kr elde etme amacyla peinde
kotuunuz ticaret mallarndan, oyun ve elenceden daha hayrldr. Cuma namaznda Allahn
Raslu hutbe okurken onu ayakta terk edip ticri kar, oyun ve elence peinde komanz size
yakmaz. Sonuta gklerin ve yerin miras Allahndr. Btn mlkler Onundur. Dnya
hayatnn ve ahiretin Meliki Odur. Btn bu yaptklarnzdan sorumlu tutulacaksnz.

69

Ayrca Allah'n "Kudds" sfatna da deinilmektedir. Yani gklerde ve yerde bulunan

her eyin takdis ve tenzih ile kendisine yneldii yce yaratc... Yeryz meliklerine benzemez.
Her trl beer eksiklik ve kusurdan uzaktr. Mlk ve otoritesinde hibir kimseye muhta
deildir.
"Aziz" sfatna da Yahudilerin kendisine arld meydan okuyula ilgili olarak
deinilmektedir. Ayrca Aziz ismine, tm insanlarn deimez kaderi olan lm, Allah'a dn ve
hesaba ekilme dolaysyla yer verilmektedir.
Bu ayette, Allah'n "Hakim" sfatna da yer verilmektedir. Bu da yce Allah'n mmi
olan Araplar seerek onlarn iinden bir peygamber gndermesi, bu peygamberin onlara Allah'n
ayetlerini okuyup gnllerini arndrmas, kendilerine kitab ve hikmeti retmesiyle ilgilidir. Bu
isimlerin hepsi girileri ve balar ince ve gzel olan armlardr.150
Bu ayetten rendiimize gre:
Melik; istedii topluma istedii kiiyi peygamber olarak gnderen ve bundan dolay da
asla sorgulanmayandr.
Melik; gklerde ve yerde olan her eyin kendisini tesbih ettii kimsedir.
Melik; rnek mmet olma emanetini diledii topluma veren ve dilediinden de alandr.
Melik; her trl yardmcdan beri olan ve yaratklarn sahip olduklar nitelemelerden
uzak olandr.
Melik; kendisine ve elisine sayg duyan kullarn dnya ve ahiret hayatnda
mkfatlandran, saygszlk yapanlara da ceza verendir.
5-De ki: Snrm insanlarn Rabbine, insanlarn Melikine, insanlarn lhna.
(Ns 1,2,3)
Kurann tamam bize ktlk ve erlerden nasl korunacamz, nasl afiyet iinde
mutlu bir hayat yaayacamz retir. Kitabmzn Mavvizeteyn diye adlandrlan Felak ve
Ns srelerinde ise bizim bilemeyeceimiz ve saknamayacamz dmanlardan nasl
korunmamz gerektii ilenmektedir. Yukardaki ayetlerde Allah, ltuf ve rahmetiyle Rasuln ve
biz kullarn kendisine snmaya ve korumas altna girmeye aryor. Rabb, Melik ve lh olan
Allahtan bir yardm olmadan sinsi er odaklarndan kurtulma imknnn olmadn belirtiyor.
Allahn, Rabb, Melik ve lh isimlerini anlamlar ile renip bu isimleri zellikleri ile
kavramadan Ona snlmaz. Allah, ancak kendisini hakkyla tanyanlar korur. Allahtan
bakalarndan korunma ve snma isteyenler hem dnya hayatnda hem de ahirette hsrana
urarlar. Allahn emn ve zimmetinden uzak olurlar.
Zulmde srar eden zalimlere meyledip onlara destek olmayn. Aksi halde ate
size dokunur. Gerekte sizin Allahtan baka herhangi bir dost ve koruyucunuz yoktur.
Sonra size yardm da edilmez. ( Hd 113 )
Bu ayetler nda Melik ismini yle tanmlayabiliriz:
150

Seyyid Kutub, Fizill, Cuma sresinin tefsiri.

70

Melik; ancak kendisine snlan ve kendisinden yardm istenendir.

Buraya kadar incelediimiz Kuran ayetlerinden Allahn dnya hayatnda gerek Melik
olduunu rendik. Aadaki ayetler ise Allahn ahiret hayatnda da Melik olduunu
belirtmektedir:
Gkleri ve yeri gerekle yaratan O'dur ki "Ol" dedii gn (an) hemen olur; sz
gerektir. Sura flenecei gn hkmranlk O'nundur. Grlmeyeni de grleni de bilir. O
Hakim'dir, her eyden haberdardr. ( Enam 73)
Allah hem kyametin balamasnda, hem de kyamette olacak olaylar konusunda
Meliktir.
O gn gerek hkmdarlk Rahman'ndr. nkrclar iin yaman bir gndr.
(Furkan 26)
O gn onlar meydana karlar, onlarn hibir eyi Allah'a gizli kalmaz. "Bugn
hkmranlk kimindir?" denir. Hepsi: "Gc her eye yeten (Kahhar) ve tek olan (Vahid)
Allah'ndr" derler. Bugn herkese, kazandnn karl verilir. Bugn hakszlk yoktur.
Dorusu Allah, hesab abuk grendir. (Mmin 16-17)
Dnya hayatnda Allahn hkmranln kabul etmeyenler ahirette Onu Kahhar ve tek
Melik olarak kabul edeceklerdir. Dnyada Allahtan baka ilahlar, mabutlar ve efaatiler kabul
edenler, o gn gerei kavrayacaklar. Byk kurtarc diye tandklar kimseler kendilerini yalnz
brakacaklardr. Mstekbirler ve bunlara itaat edenler birbirlerine lanet edecekler. Aralarndaki
btn ilikiler sona erecek ve birbirlerinden kap uzaklamaya alacaklardr.
nsanlar arasnda, Allah' brakp O'na kotuklar eleri tanr olarak
benimseyenler ve onlar, Allah' severcesine sevenler vardr. Mminlerin Allah' sevmesi ise
hepsinden kuvvetlidir. Zalimler azab grdkleri zaman, btn kuvvetin Allah'a ait
bulunacan
ve
Allah'n
azabnn
iddetli
olduunu
keke
bilselerdi!
Nitekim kendilerine uyulanlar, azab grnce uyanlardan uzaklaacaklar ve aralarndaki
balar kopacaktr. Uyanlar: "Keke bizim iin dnyaya bir dn olsa da, bizden
uzaklatklar gibi biz de onlardan uzaklasak" derler. Bylece Allah onlara, hasretini
ekecekleri ilerini gsterir. Onlar cehennemden kmayacaklardr. ( Bakara 165-167)
Melik kelimesinin oulu olan Mulk kelimesi, Kuranda bir yerde srailoullarna
gnderilen komutanlar iin, bir yerde de yeryznde fesat ve bozgunculuk karan yneticiler iin
kullanlmaktadr.
Musa, milletine: "Ey milletim! Allah'n size olan nimetini ann. inizden
peygamberler karm ve sizi hkmdar yapmtr, dnyada kimseye vermediini size
vermitir" (Mide 20)
Dorusu hkmdarlar bir ehre girdikleri zaman orasn bozarlar, erefli
kimselerini aalk yaparlar. (Neml 34)
d-Melik isminin istlh anlamlar:
Mlk kavramn ierdii anlamlar ve Melik isminin Allah iin kullanld ayetleri
Kurandan rendikten sonra Melik isminin anlamlarn yle sralayabiliriz:
71

Melik; yerin, gklerin ve ikisinin arasndakilerin hkimiyet, egemenlik ve

hkmranln elinde bulundurandr.
Melik; zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde hibir varla muhta olmayan, fakat her
varln kendisine muhta olduu kimsedir.
Melik; yoktan var ettii her ey hakknda diledii ekilde tasarrufta bulunan zttr.
Melik; saltanatnn erefi yerde, gklerde, insan ve dier canllarda grlendir.
Melik; hem insanlar yaratan hem de onlarn hayatna ve yaam tarzna mdahale eden
demektir.
Melik; helal ve haram koyan, hakk ve batln snrlarn izen, hidayet ve dalletin
llerini belirleyen demektir.
Melik; insanlar belli bir hedef iin yaratan, onlar babo brakmayan ve neticede
onlar yaptklarndan dolay sorgulayacak olan mutlak hkm ve egemenlik sahibidir.
Melik; hem gerek mabud, akllarn sfatlar konusunda hayrete dt, hayranlk
beslenen, sevgi ve ballk gsterilen, zat his ve duyu organlaryla idrak edilemeyendir, hem de
btn kinatta, dnya ve ahirette tasarruf ve saltanat sahibidir. Btn bu zellikleri tayan Allah
her trl zaaf ve ayptan uzaktr.
Melik; ancak kendisine snlan ve kendisinden yardm istenendir.
Melik; istedii topluma istedii kiiyi peygamber olarak gnderen ve bundan dolay da
asla sorgulanmayandr.
Melik; gklerde ve yerde var olan her canl ve cansz varln kendisini tesbih ettii
kimsedir.
Melik; rnek ve lider mmet olma emanetini diledii topluma veren ve dilediinden de
alandr.
Melik; her trl e, ocuk, ortak ve yardmcdan ber olan ve yaratklarn sahip
olduklar nitelemelerden uzak olandr.
Melik; kendisine ve elisine sayg duyan, zikrini her eyin stnde gren kullarn
dnya ve ahiret hayatnda mkfatlandran, saygszlk yapanlara da ceza verendir.
Melik; hem canllar diriltme hem de ldrme zelliine sahip olandr.
Melik; hem kyametin balamasnda, hem de kyamette olacak olaylar konusunda tek
sz ve yetki sahibidir.
Melik; hkmranl kyamete kadar devam edecek olandr.
Rasulullah (s.a.v) ..O her an bir itedir. (Rahman 29) ayetini okudu ve yle
buyurdu:

72

Bir gnah balamak, bir sknty gidermek, toplumlarn bir ksmn yceltip
bir ksmn ise alaltmak Allahn ilerindendir.151
e-Allah gemite kimlere mlk vermitir?
1- Allah, Hz. Sleymana mlk ve saltanat vermitir:
eytanlarn Sleyman'n hkmdarl (mlk) hakknda sylediklerine uydular.
Oysa Sleyman kafir deildi. ( Bakara 102)
2- Allah, Hz. Davuda da mlk ve saltanat vermitir:
Davud Calut'u ldrd, Allah Davud'a hkmranlk ve hikmet verdi ve ona
dilediinden retti. Allah'n insanlar birbiriyle savmas olmasayd yeryznn dzeni
bozulurdu. Fakat Allah alemlere ltufkardr. (Bakara 251)
3- Allah, Taluta da komutanlk mlk verdi:
Peygamberleri onlara "Allah size phesiz, Talut'u hkmdar (melik) olarak
gnderdi" dedi. "Biz hkmdarla ondan layk iken ve ona malca da bir bolluk
verilmemiken bize hkmdar olmaya o nasl layk olabilir?" dediler, "Dorusu Allah size
onu seti, bilgice ve vcuta gcn artrd" dedi. Allah mlk dilediine verir. Allah her
eyi rahmetiyle kaplar ve bilir. (Bakara 247)
4- Allah, Hz.brahime ve ailesine de mlk vermitir:
Oysa brahim ailesine kitap ve hikmet verdik, onlara byk hkmranlk
bahettik. (Nis 54 )
5- Allah, Hz.Yusufa da mlk vermiti:
"Rabbim! Bana hkmranlk verdin, ryalarn yorumunu rettin. Ey gklerin ve
yerin yaratan! Dnya ve ahirette ilerimi yoluna koyan sensin; benim canm Mslman
olarak al ve beni iyilere kat." ( Yusuf 101)
6- Allah, Firavun ve hanednna da otorite yetkisi vermiti:
Firavun hanedanndan olup imann gizleyen mmin bir zat: "Ey milletim!
Bugn memlekette hkmranlk sizindir, galip olanlar sizsiniz. Ama Allah'n baskn bize
atnca O'na kar bize kim yardm eder?" dedi. Firavun da: "Ben size kendi grmden
bakasn sylemiyorum. Ben size ancak doru yolu gsteriyorum" dedi. ( Mmin 29)
f-Allah kimlere mlk verir?
1-Allah, diledii kimselere mlkn verir.
2-Allah, dileyen kimselere mlkn verir.
Allah mlk dilediine verir. Allah her eyi rahmetiyle kaplar ve bilir. (Bakara
247)
Ayette geen Men yeu ifadesi hem Allahn diledii kimselere hem de insanlardan
isteyen kimselere mlkn vereceini belirtir. Allah alp abalayan ve arzulayan insanlara
151

bni Mace 202. bni Hibban1763.

73

saltanat nasip eder. Miskince yatarak dua edenlere Allah mlkn vermez. Allah her eyi ilmi ile
kuatmtr. Hangi ferdin, ailenin ve toplumun nimete layk olduunu bilir. Mlk ve saltanat her
isteyene vermez. alan ve mlk iin gayret edenlere Allah hkmranlk verir. Hangi inan ve
dnceye sahip olursa olsun alan ve inancnn bedelini vaktiyle, malyla ve canyla deyen
kimselere hakimiyet verir. Ama zalimlerin saltanat ilelebet devam etmez. Zulm asla pyidr
olmaz. Mslman da olsa zalimlerin hkimiyeti ebedi deildir. Mlk kelimesini; peygamberlik,
rzk ve baz yetenekler olarak anlarsak Allah bu nimetleri diledii kimselere verir.
e-Melik isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Baz komutan ve yneticileri Melik ismi ile isimlendirebiliriz. Ama gklerin, yerin ve
arasndakilerin sahibi ve hkimi anlamnda hibir kimseye Melik ismi verilemez. Bu konuda
Rasulllah (s.a.v) yle buyurur:
Allah kyamet gnnde yeryzn avucuna alr, semay da sanda drp katlar.
Sonra da: Ben Melikim! Yeryznn hkmdarlar nerede? der.152
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Alllah kyamet gkleri drer ve sa eline alarak yle buyurur: Ben Melikim!
Cebbarlar (zorbalar) nerede? Ben Melikim! Mtekebbirler (byklenenler) nerede? Sonra
yeryzn drerek sol eline alr ve yle buyurur: Ben Melikim! Cebbarlar (zorbalar)
nerede? Ben Melikim! Mtekebbirler (byklenenler) nerede?153
Melikl-Emlk (Hkmdarlar hkmdar) ismini insanlara vermek doru deildir.
Peygamber (s.a.v) bu konuda yle buyurur:
Allah katnda isimlerin en hakir, aalk ve zelil olan, kendisine MeliklEmlak adn veren kiidir.154
Bir baka rivayette de yle gemektedir:
Kyamet gnnde Allahn en ok gazap edecei, en adi ve hakir grecei kii
dnyada iken Melikul-Emlak diye adlandrlan kimsedir. Hlbuki Allahtan baka melik
yoktur.155
Melik Yevmid-Dn (Din ve ceza gnnn tek sahibi) ve Malikl-Mlk (Mlkn
tek sahibi) isimleri de Allahtan bakasna isim ve unvan olarak verilmez.156
2-Peygamber ( s.a.v) ailesinden henz konumaya balayan ocuklara u ayeti
anlamyla retirdi.157
O (Allah) ki, gklerin ve yerin egemenlii Ona aittir; O herhangi bir ocuk
edinmemitir; egemenliinde herhangi bir orta yoktur; nk her eyi yaratan ve her eyi
belli bir yasalar rgsne gre dzene koyan Odur. ( Furkan 2)
Rasulullah (s.a.v) Abdulmuttaliboullarndan her ocuk konumaya balar balamaz
152

Buhari, Rikak 44; Mslim, Sfatl Mnafkyn 23. bni Mce, Mukaddime, c, 1, Had. No: 192.
Mslim 2788.
154
Buhari, Edeb 114; Mslim, db 20.
155
Mslim, db 21.
156
Kurtub,a.g.e. c. 1, s..376.
157
Musannef/bni Ebi eybe 7/849. Mevdd, Tefhim, c.3, s. 572.
153

74

sra suresinin 111. ayetini retirdi.158

"ocuk edinmeyen, hakimiyette orta bulunmayan, aczinden dolay bir dosta
ihtiya duymayan Allah'a hamdolsun de ve gerektii ekilde onu bykle." (sra 111)
Bu ayetler, tevhit inancn en kapsaml bir ekilde ileyen ayetlerdir. Allah, bu ayetlerde
kendini zl bir ekilde tantmaktadr. Bu ayetlerde hem Allahn sahip olduu zellikler
belirtiliyor, hem de Ona yakmayan vasflar ifade ediliyor. Ksaca Allahn ne olduu ve ne
olmad aklanyor. Gklerin ve yerin mlknn Ona ait olduu gerei ncelikle gndeme
getiriliyor. Gklerde ve yerde gerek egemenliin, saltanatn ve hkmranln Allaha ait
olduunu ocuklarmza retmeliyiz. ocuklarmza Allah Kuran ayetleriyle tantmalyz.
Kendimize gre birtakm yntem ve metotlarla Allah tantmamalyz. Allah kendisini en gzel
bir ekilde Kuranda tantmtr.
Allah sadece yaratp takdir eden olarak tantmamalyz. Onun ayn zamanda emretme
ve yasaklama yetkisine sahip olduunu da retmeliyiz. Yerin ve gklerin otorite ve
egemenliinin Allaha ait olduunu Kuranla tantmalyz. Sloganik sylemler den kanmalyz.
Mutlak egemenlik, otorite ve hakimiyette Onun hibir ortann olmadn, hayat program
belirleme, hayata karma, emretme ve yasaklama yetkisinin ancak Allaha ait olduunu
anlatmalyz.
Allahn, insan hayatnn btn blmlerine mdahale etme yetkisinin olduunu sk sk
gndeme getirmeliyiz. Onun hkmranl sadece camilerde ve Ramazan aynda geerli deildir.
O, insan hayatnn her blm ve birimi iin kurallar koymu ve bunlara uyulmasn istemitir.
Bireysel, toplumsal, ekonomik ve siyasal alanlar Allahn kurallarna gre dzenlenince Allah,
Melik olarak kabul edilmi olur. Allaha hayatn sadece belirli ksmlarnda sz hakk tanmak
Kuann bir blmn kabul edip dier blmn kabul etmemek demektir. Bu ise tevhid
inancna uygun dmez.
Kitabn bir ksmna inanp bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Aranzda byle
yapann cezas ancak dnya hayatnda rezil olmaktr. Ahiret gnnde de azabn en
iddetlisine
onlar
uratlrlar.
Allah
yaptklarnzdan
gafil
deildir.
Onlar ahiret karlnda dnya hayatn satn alan kimselerdir, bu yzden azaplar
hafifletilmez, onlar yardm da grmezler.( Bakara 85, 86 )
3-eytan, Hz. Adem ve Havvay asla yok olmayacak bir mlk ve saltanat ile aldatmt.
eytan ona sinsice fsldayarak: Ey Adem ! Sana ebedilik aacn ve hi yok
olmayacak bir hkmranln yolunu gstereyim mi? dedi. ( Th 120)
eytan Hz. demin gnlndeki en hassas noktaya dokunmutu. nsann mr
snrlyd. nsann gc snrlyd. Bu nedenle insan uzun hayat, kaytsz bir hkimiyeti elde
etmek istiyordu. te eytan bu iki gedikten ona yanayordu. Hz. dem, insann ftratn ve
insann zaaflarn zerinde tayan bir yaratkt. Bu nedenle verdii szn unuttu. Ve yasa
inedi.159
Sinsi ve dnek eytanlarn insan ve cin trleri gnmzde de mevcuttur. Kyamete
kadar insanlar mlk ve saltanatla aldatmaya devam edeceklerdir. Gnmz ada eytanlar da
insann ftratnda mevcut olan temaylleri ve hisleri ok iyi biliyorlar. nsanda mevcut olan ebedi
yaama ve saltanat sahibi olma duygusunu devaml galeyana getirmeye gayret ediyorlar. Bunun

158
159

Suyuti/ed-Durrul-Mensur 5/353.
Seyyid Kutub, Fi Zill, Th 120. ayetin tefsiri.

75

iin her trl yntem ve taktii kullanyorlar. nsanlara nlerinden, arkalarndan, salarndan ve
sollarndan yaklayorlar.
eytan Allaha: "Beni azdrdn iin, and olsun ki, Senin doru yolun zerinde
onlara kar duracam; sonra nlerinden, arkalarndan, sa ve sollarndan onlara
sokulacam. Onlarn ounu Sana kreder bulamayacaksn" dedi. (Araf 17)
nden ve aktan yaklaarak lm ve kyameti unutturup mal ve makam hrsn
krklerler. Arkadan gizlice yaklaarak ya gemilerini unuttururlar ya da gemite yaptklar
baz iyiliklerle avuturlar. Salarndan yani birtakm kutsal deerlerle yaklaarak insanlar mal ve
mevkinin kulu klesi yaparlar. Zengin olmann ve mevki sahibi olmann nemini ve gereklilii
zerinde durarak, kulluk ve infak grevinden uzaklatrmaya alrlar. Sollarndan yaklap mal
ve mevki sahibi olan insanlar rnek gsterirler. nsanlar aalk kompleksine iterler.
Neticede insanlar Mlk Allahndr. Dnya fani. lm haktr. Hepimiz leceiz gibi
szler sylerler, ama maln ve mlkn klesi olurlar. Allaha kulluk iin deil dnya hayatnn
geici zevklerini elde etmek iin yaar hale gelirler. Allahn mlknde Allahn istedii ekilde
yaamazlar. Onun mlknde Ona isyan edip azgnlk yaparlar. Allahn verdii nimetleri Onun
istedii ekilde harcayp kullanmazlar.
eytan dost edinen bu insanlar leceklerini ve hesaba ekileceklerini dillerinden hi
drmezler; ama lm ve hesap iin hazrlk yapmazlar. Hi lmeyecekmi gibi dnya iin,
yarn lecekmi gibi de ahiret iin al. gibi baz szleri hadis diyerek dstur edinirler.
Hlbuki hadis diye mehur olan bu szn asl u ekildedir:
phesiz bu din salamdr. Sen bu dinde yumuak davranarak (rfk) derinle.
Rabbine ibadeti nefsine nefret ettirme. Zira acele eden ne yol alabilir ne de binecek bir
binek brakr. Hi lmeyeceini bilen bir kimsenin almas gibi amel et. Yarn leceinden
korkan birinin saknmas gibi gnahlardan sakn.160
Dnya hayatnn ve nimetlerinin geicilii ile ilgili Hz.Peygamber (s.a.v)den birok
hadis rivayet edilmektedir:
Kim dnyasn severse ahiretine zarar verir. Kim de ahiretini severse dnyasna
zarar verir. Siz fani olan dnya nimetlerine karlk ahiret hayatn tercin edip, stn
tutun.161
Obur hayvanlarn yemek anaklarna tkleri gibi mmetlerin de sizin
zerinize meleri yakndr. Ashab: Ey Allahn Rasul! Bu durum o gn azlmzdan
dolay m olacak? diye sorunca Peygamber (s.a.v) yle buyurdu:
Bilakis o gn sizin saynz ok olacaktr. Fakat selin zerindeki er p gibi
dank ve zayf olacaksnz. Allah sizin korkunuzu dmanlarnzn kalbinden karacak ve
kalplerinize Vehn hastal atacaktr.
Bir adam: Vehn hastal nedir ey Allahn Rasul? diye sordu. Rasulllah (s.a.v) da:
Dnyay sevmek ve lmden holanmamaktr. buyurdu 162

160
161

Beyhak, 3/ 18- 19.

Ahmed, Msned 6/ 71.

76

Vallahi bundan sonra size fakirlik ve yoksulluk geleceinden hi korkmam. Fakat

sizin iin korktuum tek ey; sizden nce gelip geen mmetlerin nne dnya nimetlerinin
yayld gibi, sizin nnze de yaylmas ve onlarn birbirlerini haset ettikleri ve nefsaniyet
gttkleri gibi sizin de birbirinize dmeniz, onlarn helak olduklar gibi sizin de mahvolup
gitmenizdir.163
Hz. Ali (r.a)n u sz konuyu ne gzel ifade ediyor:
Mslmanlar! Dnya, arkasn evirerek rzgar gibi uzaklamakta, ahiret de onu
karlayarak ayn sratte yaklamaktadr. Her iki alemin de insanlar arasnda ocuklar,
kendisine emel balayanlar vardr. Siz ahiretin fazilet ocuklar olun, dnyaya kul kle
olmayn. Bugn amel gndr, hesap yok. Fakat yarn hesap gndr, amel yok. 164
Kuranda 115 kez geen dnya ve ahiret kelimeleri arasndaki ly u ayet ne gzel
belirlemektedir.
Onlar, ne ticaret ne de al-veriin kendilerini Allah' anmaktan, namaz
klmaktan ve zekt vermekten alkoyamad er kiilerdir. Onlar, kalplerin ve gzlerin
allak bullak olduu bir gnden korkarlar. nk o gnde Allah, onlar yaptklarnn en
gzeli ile mkfatlandracak ve lutfundan onlara fazlasyla verecektir. Allah, dilediini
hesapsz rzklandrr. (Nr 37-38)
Mslmann izzet ve erefi mal ve mlk sahibi olmasnda deildir. zzet ve eref,
ekonomik ve siyasi kayglardan dolay Allahla ve kitab Kuranla beraberlii devam ettirmek,
bir de Allahn bize emanet olarak verdii nimetleri Onun yolunda harcamaktr.
..Asl eref Allaha, Onun elisine ve mminlere aittir. Ama mnafklar bunun
farknda deillerdir.
Ey man edenler! Malnzn mlknzn ve ocuklarnzn sizi Allah anmaktan
(Kuran) alkoymasna izin vermeyin. nk kim byle davranrsa ziyana urayanlardan
olur.
Birinize lm yaklat ve: Ey Rabbim! Bana mhlet tan da karlksz
yardmda bulunup iyiler arasna gireyim diye yalvaraca zaman gelmeden nce size rzk
olarak verdiklerimizden harcayn. (Mnafkn 8-10)
Allah byle onurlu ve erefli Mslmanlara dnya hayatnda izzet, eref, yardm ve
zafer verecektir. Ahirette ise byk saltanatlar ikram edecektir.
Ve nereye baksan orada her trl nimet ve byk saltanat grrsn. (nsan 20)
Ey iman edenler! Sizi ac bir azaptan kurtaracak ticareti size gstereyim mi?
Allah'a ve Reslne inanr, mallarnzla ve canlarnzla Allah yolunda cihad edersiniz. Eer
bilirseniz, bu sizin iin daha hayrldr. te bu takdirde O, sizin gnahlarnz balar, sizi
zemininden rmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerindeki gzel meskenlere koyar. te en
byk kurtulu budur. Seveceiniz baka bir eyler de var: Allah'tan yardm ve yakn bir
fetih. Mminleri bunlarla mjdele. (Saff 10-13)
162

Ahmed, Msned 2/ 359, 5/ 278. Eb Dvt, Melhim, 5.

Tecrid-i Sarih Tercmesi, 8/ 454.
164
Tecrid-i Sarih Tercmesi, 12/ 362.
163

77

5- Yeryznde bozgunculuk yapan, fesat karan meliklerin kul ve klesi olmamalyz.

Dorusu hkmdarlar bir ehre girdikleri zaman orasn bozarlar, erefli
kimselerini aalk yaparlar. ( Neml, 34)
Allaha ve Rasulne itaat etmeyen, insanlarn inanlarna uygun bir ekilde
yaamalarna kar kan azgnlarla itaat etmemeliyiz. Yeryznde fesat ve bozgunculuk karp,
nesli, rnleri ve kltr yok edenlere asla boyun ememeliyiz. Kfirlere kar merhametli,
mminlere kar da zorba ve zalim olanlarla hibir zaman gnl bamz olmamaldr. Her trl
zalim ve zulmden nefret etmeliyiz. Hem namaz klp hem de Allah dman zalimleri
alklayanlar srat- mustakimden ayrlm, Allaha sava amlardr.
Zalimin kimliine bakmadan kar kan, mazlumun da kim olduuna bakmadan
destekisi olan Allah Rasul (s.a.v) bu konuda yle buyurur:
Her kim, bir kimsenin zalim olduunu bildii halde, ona yardm etmek iin
onunla birlikte yrrse kesinlikle slam halkas onun boynundan karlr. 165
mmetimin zalime kar Sen zalimsin demekten ekindiklerini grrseniz
onlarn varlklaryla yokluklar birdir demektir. Onlarn kurtulularn mit etmeyin. 166
5-Allahtan baka yardmc, kurtarc ve efaatiler edinmeyeceiz. Kyamette gerek
hkmranlk sadece Rahman olan Allaha ait olacaktr.167 Tek ve Kahhr olan Allahtan baka
hibir makamn, gcn ve kimsenin sz geerli olmayacaktr.168 Onun izni olmadan hibir
kimse, hibir kimseye arac olamayacaktr. Cennete girmesi iin efaat edemeyecektir. Her hangi
bir kimsenin referans geerli olmayacaktr.169 O gn btn insanlar Allahn huzurunda
toplanacak ve ancak Allahn izin verdii kimseler konuabileceklerdir. Onlar da ancak doruyu
syleyeceklerdir.170
Durum byle iken bizim baz insanlara balanp onlardan medet beklememiz, Allah
hakkyla tanmadmz gsterir. Kendi kafamza gre efaati listeleri belirlememizin hibir
geerlilii yoktur. Cce insanlar yce tanyp onlarn kurtarclna inanmak tevhid inanc ile
taban tabana zttr.
h-Kuranda mlk istemekle ilgili dualar:
1-Sleyman: "Rabbim! Beni bala, bana benden sonra kimsenin ulaamayaca
bir hkmranlk ver; Sen phesiz, daima bata bulunansn." dedi. (Sd 35)
2-De ki: "Mlkn sahibi olan Allah'm! Mlk dilediine verirsin; dilediinden
ekip alrsn; dilediini aziz klar, dilediini alaltrsn; iyilik elindedir. Dorusu Sen, her
eye kadirsin. (Ali mran 26)
3-Musa: "Rabbim! Ben ancak kendime ve kardeime sz geirebiliyorum; artk
bizimle bu yoldan km milletin arasn ayr." dedi. (Maide 25)
165

Tabern, 1/ 197.
Ahmed, Msned, 2/ 190, Hakim, Mstedrek, 4/ 108, Beyhak, 6/ 95.
167
Bkz: Furkan 26.
168
Bkz: Mmin 16.
169
Bkz: Bakara 255.
170
Bkz: Nebe 38.
166

78

4-De ki: "Allah'n dilemesi dnda ben kendime bir fayda ve zarar verecek
durumda deilim. Grlmeyeni bileydim, daha ok iyilik yapardm ve bana ktlk de
gelmezdi. Ben sadece, inanan bir milleti uyaran ve mjdeleyen bir peygamberim." (Araf
188)
5-De ki: "Allah'n dilemesi dnda ben kendime bir fayda ve zarar verecek
durumda deilim. Her mmet iin bir sre vardr, sreleri sona erince bir an bile
geciktirilmezler ve ne de alnmazlar." (Yunus 49)
-Peygamberimizin Melik ismi ve Mlk kelimesi ile yapt dular:
1-Peygamberimiz (s.a.v), Hz Eb Bekire sabah kalkarken ve akam yatana girdii
zaman yle dua etmesini retti.
Allahm! Sen gklerin ve yerin yaratcs, her eyin melki ve sahibisin Ben
ehdet ederim ki, Senden baka ilh yoktur. Nefsimin, eytann ve ortaklarnn errinden
Sana snrm.171
2-Peygamber (s.a.v) sabah kalkt zaman yle dua ederdi:
Sabaha girmi olduk, btn mlk de Allaha aittir. Btn hamdler hibir orta
olmayan Allaha mahsustur. Allahtan baka hibir ilh yoktur ve ldkten sonra dirili
Onadr.172
3-Peygamber (s.a.v) geceleyin yle du ederdi:
Geceye girdik. Mlkn tamam Allaha aittir. Btn hamdler hibir orta
olmayan Allaha mahsustur. Allahtan baka ilah yoktur. Dn ancak Onadr.173
4-Peygamberimiz, Hz. Muaza: zerinde da kadar bor olsa dahi okuduun zaman
Allahn seni ondan kurtaraca u duy oku. diyerek u duy retti:
Ey mlkn hakiki sahibi olan, lemlerde diledii gibi tasarruf eden Allahm! Sen
mlk dilediine verir, dilediinden de eker alrsn. Sen dilediini aziz eder, ykseltir,
dilediini zelil klar, alaltrsn. Btn hayr ve iyilik yalnz Senin kudretindedir. Senin
her eye gcn yeter.174
Ey dnyann ve ahiretin Rahman! Dnyay ve ahireti dilediine verir, dilediine
de vermezsin. Bana merhamet et. Rahmetinle beni Senden bakasnn merhametine
muhta etme.175
5- Peygamber ( s.a.v) bazen rksunda yle dua ederdi:

Melik ve Kuddus olan, meleklerin ve Cebrailin Rabbi olan Allah, her trl
eksiklikten uzaktr.176
171

Nes, Gnlk Hayat, c. 2, s.182. Madve Yay. 1996 st.

Buhari,Ahlak Hadisleri, c.1 s. 608.
173
Buhari,Ahlak Hadisleri, c.1 s. 608.
174
Ali mran 26
175
Taberani, Mucemus-Sair. c. 2, Hadis No: 393.
172

79

6- Peygamberimiz (s.a.v), vitir namazn Al, Kfirn ve hls sresi ile klard. Selam
verdii zaman ise defa, ncsnde sesini ykselterek yle derdi:

Melik ve Kudds olan Allah her trl noksanlktan uzaktr.177

7- Hz.Aie ( r.a) Peygamber ( s.a.v)in gece namaz iin kalktnda okuduu dua ve
zikirleri yle rivayet eder: Gece kalknca onar kez Allahu Ekber, Elhamdu lillh,
Sbhnallahi ve bihamdihi, Sbhnallahil-Melikil-Kudds, Estafirullah ve L
ilhe illallah der, sonra da on kez yle dua ederdi:

Ey Allahm! Dnyadaki ve kyamet gnndeki skntlardan Sana snrm. 178

176

Mslim, 1/ 353, Eb Davt 1/ 230.

Nes, Gnlk Hayat, c. 2, Had. No: 729.
178
bni Mce, Had.No: 1356. Nes, Gnlk Hayat, c. 2, Had. No: 870.
177

80

5-el-KUDDUS
a-Kuddus isminin lgat anlam:
Kudds ismi kds kelimesinden ful kalbnda mblaa ifade etmesi iin
tretilmitir. Bu kalpta Arap dilinde sadece Sbbh ve Kudds isimleri kullanlmaktr.
Bazen Sebbh ve Kedds eklinde fel vezninde kullanlr.179
Kds kelimesi, kalp olarak hangi kipe sokulursa sokulsun temiz, pak, mbarek, kutlu,
saf, her trl kusur, ayp ve eksiklikten uzak ve son derece mnezzeh anlamlarna gelir.180
Peygamber (s.a.v)in u hadisinde de bu kelime ayn anlamda kullanlmaktadr.

Zayf kimsenin hakknn gllerden alnmad bir mmet takdis olunmaz

(olunmasn)181 Yani Allah o mmeti arndrmaz veya arndrmasn demektir.
Araplar kendisinden abdest alnp temizlenilen ukur, kova gibi eylere Kades ismini
verirler. Temizlik iin su konan su dolabna da Kdus derler.182
Hem, hata, gaflet, aibe ve gnah ilemekten uzak olduu iin hem de insanlarn manevi
adan temizlenmesini salayan ilhi vahyi getirmesinden dolay Cebraile Rhul-Kudus
denir.183
Hz. Musa ya vahiy gelen temiz ve mukaddes klnm Tuv vadisine el-VdilMukaddes denir.184
Filistin topraklarna da temiz ve kutsal klnmasndan dolay el-Ardul-Mukaddese
185

denir.

Kudusdeki Mescid-i Aksya Beytul-Makdis adnn verili sebebi, ii gnahlardan

takdis olunan yani gnahlardan arnlan yer olduundan dolaydr.
Meleklerin Seni takdis edip dururken demelerinin anlam: Seni tazim eder, ann
yceltir, senin zikrini mriklerin sana nispet ettikleri ve sana yakmayan eylerden arndrarak
kulluk yaparz. demektir. 186
Cennete pak ve temizliinden dolay Hazratl-Kuds denir.

179

Zeccc, tikk esmillah, s. 214.

Zeccc, tikk esmillah, s. 214. Kurtub, el-Cmi. c.1, s. 554.
181
bni Mace, Sadkt 17; Fiten 20.
182
Kurtub, a.g.e. c. 1, s. 555.
183
Bakara 87, 253. Mide 110. Nahl 102.
184
Th 12. Nzit 16.
185
Mide 21.
186
Kurtub, a.g.e. c. 1, s. 554.
180

81

b- Kuranda Kudds isminin getii ayetler:

Kudds ismi, Kuranda iki ayette marife (elif laml) olarak ve Melik isminden sonra
zikredilmektedir. Kudds ismi Kuranda iki gemekle beraber, uluhiyyetin en nemli
vasflarndan birini gsterir.
1-Kuddus ismi Cuma suresinde yle zikredilmektedir:
Gklerde ve yerde olan her ey Melik, Kudds, Azz ve Hakm olan Allah tesbih
eder. (Cuma 1)
Cuma suresinin ilk ayetleri Yahudilerin baz ithamlarna cevap vermek iin gelmitir.
Onlar peygamberliin kendilerine verilmesini bekliyorlard. Rislet grevi Araplardan ve mm
olan Hz. Muhammed (s.a.v) e verilince bunu haset ettiler. Bylece rnek ve nder mmet olma
zellii de kendilerinden alnm oluyordu. Bundan dolay Cebraile kendilerine hakszlk yapt
iddiasyla dman oldular. Allah bunlarn aslsz bu iftiralarna cevap verirken yukardaki ayette
geen drt ismi zikreder.
Allah, Meliktir. Gklerde ve yerde tek sz sahibi Odur. Hibir kimse Onun
peygamber gnderme yetkisine karamaz ve mdahale edemez. nsanlar ve toplumlar zerinde
yegane egemen ve hakim Odur. Peygamberlik grevini istei kiilere verir.
Rabbin dilediini yaratr ve seer, onlar iin seim hakk yoktur. Allah onlarn
kotuklar ortaklardan mnezzehtir, ycedir. (Kasas 68)
Bu, Allah'n dilediine verdii ltfudur. Allah, byk ltuf sahibidir.(Cuma 4)
Allah, Kuddstur. Yeryznn aciz ve zavall krallarna ve yneticilerine asla
benzemez. O, kesinlikle hibir kimseye ve hi bir topluma hakszlk yapmaz. O, her trl
eksiklik, kusur ve ayptan uzaktr. O, Melik zelliinde hibir kimseye muhta deildir. Gaflet,
cehalet ve zulmden uzaktr. Onun katnda ayrcalkl bir kii ve toplum yoktur. O, dilediini
diledii ekilde yaratr. Diledii kimseye de nbvvet grevini verir. O, dilediini yapma hakkna
sahiptir. Ayrca yaptndan da hibir g tarafndan hesaba ekilemez. Her sznde ve iinde bir
bereket ve kutsallk vardr.
Onlara bir ayet geldii zaman, "Allah'n peygamberlerine verilen bize de
verilmedike inanmayz" derler. Allah, peygamberliini verecei kimseyi daha iyi bilir. Su
ileyenlere Allah katndan bir aalk ve hilelerinden tr de iddetli bir azap
eriecektir. (Enam 124)
Allah, Azzdir. Kimse Ona kar galip gelemez. O mutlak galiptir. Onun gc
karsnda herkes mahkmdur. O, hem izzet ve eref sahibidir hem de izzet ve erefin kaynadr.
Dilediini aziz eder, dilediini de zelil klar. nk mutlak egemenlik, hkimiyet ve otorite Ona
aittir. Herkes Ona muhtatr, ama O hibir kimseye muhta deildir.
De ki: "Ey mutlak egemenlik (mlk) sahibi olan Allah'm! Sen egemenlii
dilediine verirsin, dilediinden ekip alrsn, dilediini aziz klar, dilediini alaltrsn;
btn iyilikler senin elindedir. Dorusu Sen, dilediini yapmaya g yetirensin. ( Ali
mran,26)
Allah, Hakmdir. ncelikle her sznde ve her iinde hikmet sahibidir. Onun hibir
sznde ve iinde abes ve samalk yoktur. Onun kural, yasa ve tercihlerinde hibir batl yoktur.
82

Ayrca Allah hkmetme yetkisine de sahiptir. Yaratma ve emretme yetkisi Ona aittir. nsanlarn
hayatna diledii gibi mdahale etme yetkisine sahiptir. Peygamberlik grevini diledii kimseye
verir. O, her hangi bir konuda karar verdii zaman insanlara tercih ve muhayyerlik hakk yoktur.
Onun buyruuna insanlar kalplerinde bir burukluk hissetmeden gnl huzuru iinde teslim
olmadan mmin olamazlar.
Btn bu aklamalar Allahn, Kudds isminin tefsiri mahiyetindedir. Bu ayette
Allahn Kudds ismi Onun peygamber gnderme ve insan hayatna karma yetkisinin olduunu
ve bu konuda Allahn her trl hakszlk ve aibeden uzak olduunu gsterir.
2-Kudds ismi ikinci olarak Har suresinde Allahn isimlerinin bir ksmnn (14)
sraland mehur ayette gemektedir:
O, kendisinden baka hibir ilh olmayan, hkmran, ok kutsal, esenlik veren,
gvenlik veren, grp gzeten, gl, buyruunu her eye geiren, ulu olan, Allah'tr. Allah
onlarn kotuklar elerden (ortaklardan) mnezzehtir. (Har 23)
Bu isimlerin burada sralanmas ilk bakta manevi bir hakikati resmetmeyi
hedeflemektedir. Bu ayetlerde, mminlerin say, zenginlik tehizat bakmndan zayf olsalar da
Allah hakkyla tanyp Ona kar grev ve sorumluluklarnn bilincinde olduklar srece
dmanlarna kar galip gelmelerinin mukadder olduu gerei vurgulanmaktadr. nk
surenin ilk ve son ayetlerinde belirtildii gibi Mutlak galip, izzet ve erefin kayna (Azz) ve
hkm ve hikmet sahibi (Hakm) ancak Odur.
Har suresinin sonundaki ayetler Allahn gerek ilh oluunu farkl alardan ele
almaktadr. nce Allahn gerek ilh oluu iki kez zikredilir. Sonra da ilahlnn farkl boyutlar
sralanr. Rahmn ve Rahm isimleriyle Allahn rahmet ve merhamet zelliine dikkat ekiliyor.
Sonra da Onun hkmranlk ve egemenlik vasf zikrediliyor. nsanlarn yanl anlamalarn
nlemek iin de Kudds ismi gndeme geliyor. Allah yeryznn zavall melik ve krallarna
benzemez. O kusursuzdur. nsanlarda bulunan zaaf ve acizliklerden berdir. Allah acizliinden
veya muhta olduundan dolay kullarna kar merhametli deildir. Bu zellik Onun gerek
ilh oluunun en belirgin ifadesidir. Onun her trl eksiklik ve tehlikelerden selamette olmas ve
kullarna bar, mutluluk, ve esenlik vermesi de gerek ilh oluunun bir gstergesidir. Kullarna
gvenlik ve emniyet vermek, onlarn eksikliklerini giderip, kalplerini btnletirmesi de Onun
gerek ilhln ifade eder.
Allah ayn zamanda kullarn grp gzetir. Asla kar klp, malup edilemez.
Kendine gerek anlamda kulluk yapanlara izzet, eref ve onur verir. nsanlar istemese de Onun
baz kurallarna teslim olmak zorundadrlar. O, diledii eyleri zorla da olsa yaptrma yetkisine
sahiptir. O, byklenme yetkisine sahiptir.
Allahn btn bu yetkileri yaratc, kusursuz var edici ve ekil, suret verici olmasndan
kaynaklanmaktadr. Yaratma ve emretme Ona aittir. Yaratan daha iyi bilmez mi? Yeryznn
sahte ilhlarnda bu zellikler kesinlikle bir arada bulunmaz.
Allahn isimlerinin bir ksmnn bu surenin sonunda sralanmas mminlerin
imanlarn artrmakta. Ona olan gven ve sayglarn yenilenmekte. Kalplere huzur ve yakn
duygusu dolmakta. Allahla olan ilikiler yeniden gzden geirilmektedir.

83

c-Kudds isminin anlamlar:

Kudds; her vasfnda mkemmel, snrlamaya ve tasvire smayandr.
Kudds; hibir leke kabul etmeyen ve her trl ayptan tertemiz olandr.
Kudds; btn kemal sfatlar tayan ve btn stn ve mkemmellikleriyle vgye
layk olandr.
Kudds; her trl ktlk, irkinlik, eksiklikten ber, yaratklardan herhangi birine
benzemekten, kemaline aykr her eyden uzaktr.
Kudds; idrak edilmekten ve kendisine ulalmaktan uzaktr.
Kudds; herhangi bir denk, rakip, e ve alternatife sahip olmaktan stn ve byktr.
Kudds; en mkemmel, en muazzam ve en kapsaml olan sfatlarndan herhangi bir
sfatn eksikliinden mnezzehtir.
Kudds; akllarn kuatt, hayallerin tasavvur ettii ve btn fikirlerin etrafnda
dnp dolat her eyden mnezzehtir.
Kudds; yok olmay ifade eden her durumdan berdir.
Kudds; cell, ceml ve keml sfatlarna layktr.
Kudds; insanlarn ounun kemal ve stnlk olarak kabul ettikleri her trl vasftan
uzaktr. nk onlar kendi snrl zelliklerine gre deerlendirirler.
Kudds; sonradan yaratlmlara benzemekten uzaktr. (Muhalefetn lil-Havdis)
Kudds; faziletleri ve gzel vasflar sebebiyle daima vlendir.187
Kudds; gayet mukaddes, her aibeden mnezzeh, her vasfnda ekmel, tahdid ve
tasvire smaz.188
Btn bu tanmlardan rendiimize gre Allahn Kudds isminin iki boyutu vardr:
1-Allah, insanlarda bulunan kin, nefret, dmanlk, zulm, hakszlk, cehalet, gaflet,
uyku, uyuklama, zaman ve mekan hudutlaryla snrl olmak gibi btn noksanlk ve acizlik ifade
eden zelliklerden uzaktr.
2-Allah, insanlarn mkemmellik zannettikleri her trl geici, greceli, beer ve izf
stnlklerden uzaktr.
Allah yerde ve gklerde, uzayn ve topran derinliklerinde olan her eyin tek
yaratcsdr. Grdmz ve bildiimiz her yerde bulunan dzen ve istikrar tamamen Allaha
aittir.

187
188

Halm, el-Minhc f uabil-mn. Nr. H. M. Fde. c. 1, s. 197. Beyrut, 1399/1979.

Elmall A. H. Yazr, Hak Dini Kuran Dili, c. 7, s. 3871.

84

phesiz Allah gkleri ve yeri yrngelerinden sapmamalar iin tutar. Eer

onlarn nizam bir bozulursa kendisinden baka hi kimse onlar tutamaz. Muhakkak ki O
Halmdir, balayandr. (Fatr 41)
Ama insanolu hem bedeni hem de ruhi ynden son derece eksiklik ve acziyet
ierisindedir. nsanlar, hayatlarn devam ettirebilmek iin ruhlarna ve bedenlerine zen
gstermek, ihtiyalarn karlamak zorundadrlar. Uykusuz ve susuz asla duramazlar. Allahn
lutfu ve rahmeti olmadan bir an bile yaayamazlar. Hem varolmak iin hem de yaamak iin Ona
muhtatrlar.
Allah ki Ondan baka gerek ilah yoktur. Her zaman diridir. Btn varlklar,
var olabilmek iin Ona muhtatr. Ne uyuklama tutar Onu, ne de uyku. Yerde ve gklerde
ne varsa Onundur. Onun izni olmakszn nezdinde efaat edebilecek olan kimdir? O,
insanlarn gzlerinin nnde olan da, onlardan gizli tutulan da bilir. Oysa O, dilemedike
insanlar Onun ilminden hibir ey edinemez, hibir ey kavrayamazlar. Onun sonsuz
kudreti ve egemenlii gkleri ve yeri kaplar. Ve onlarn korunup desteklenmesi Ona ar
gelmez. Gerekten yce ve byk olan Odur. (Bakara 255)
Allah hem kendisi temizdir, hem de yarattklarn temizlemek ister. Kullarnn kalplerini
Kurann rahmet damlalar ile temizler. Allah, peygamberinin ev halkn ve Meryemi
irkinliklerden temizledii gibi bizleri de tertemiz yapmak ister.189 Zekat ve sadaka vermeyi
emrederek bizim mallarmz temizler.190 Gusl ve namaz abdesti ile de manevi kirlerden
temizler.191Tevbe eden ve temizlenenleri sever.192
Bizim kirlettiimiz yeryzn ve gkyzn yamurlarla ykar, gnele kurutur.
Kirlenen sular buhara dntrr, havada temizleyip yeniden tertemiz yamur olarak indirir.193

189

Ahzab 33.
Tevbe 103.
191
Bakara 222, Maide 6.
192
Tevbe 108.
193
Enfal 11.
190

85

d-Kudds isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-ncelikle Allah Kuranda anlatld ekilde tanmak zorundayz. inde
yaadmz toplumda farkl farkl Allah anlaylar mevcuttur. nsanlar Kuran okumadan,
Allahn isimlerini renmeden Onu tandklarn, Onu sevdiklerini ve Ona kulluk yaptklarn
iddia ediyorlar. Kuran indii toplumdaki insanlar Onlar Allah hakkyla tanyamadlar.
(Enam 91) gereiyle uyaryordu.
Takdis, Allah en gzel vasflaryla tanmaktr. Tesbih ise Onu her trl eksiklikten
uzak tutmaktr. Takdis ve tesbihin birleiminden tevhid inanc ortaya kar. Eer bu iki unsurdan
biri eksik olursa tevhid inanc da eksik demektir. Kuranda melekler bu konuda bize rnek olarak
gsterilmektedir.
Halbuki biz seni hamdin ile tesbih ve takdis ediyoruz. ( Bakara 30)
Tesbih ve takdis, Kelime-i Tevhidin zetidir. nce L ilhe diyerek btn ilahlk
iddiasnda bulunanlar reddediyoruz, yani tesbih ediyoruz. Daha sonra da illallah ksmn ilave
ederek Allahn gerek ilah olduunu vurguluyoruz. Bylece takdis grevimizi de zl bir ekilde
yerine getirmi oluyoruz. Allah hakkyla tesbih ve takdis edebilmek byk bir nimettir. Bu
nimeti bize bahettii iin Rabbimize hamdetmemiz gerekir.
Kurann te birine eit olan hls suresi de tesbih ve takdisin alm eklindedir.
Deki: O Allah bir tektir. O hibir kimseye muhta olmayan ama herkesin
kendisine muhta olduu Sameddir.
Bu blm Allah takdis ksmdr. Kuran, Rabbimizin ne olduunu ve zelliklerini
aklyor. Onun azamet ve kibriya sahibi olduunu belirtiyor. Yaratklara hibir konuda muhta
olmadn ve onlara hibir ekilde benzemediini zikrediyor.
O dourmad ve dorulmad. Onun hibir ei, dengi, benzeri ve alternatifi
yoktur. Bu blm ise tesbih blmdr. Allah her trl eksiklik ve noksanlktan tenzih ediliyor.
Onun ne olmad vurgulanyor.
Peygamberimiz (s.a.v)in henz yeni konumaya balayan ocuklara rettii u iki
ayet de, tevhid inancn en zl bir ekilde anlatmaktadr:
O Allah, gklerin ve yerin hkmranl kendisinin olan, ocuk edinmeyen,
hkmranlkta orta bulunmayan, her eyi yaratp bir lye gre dzenleyendir. (Furkan
2)
"ocuk edinmeyen, hkimiyette orta bulunmayan, aczinden dolay bir dosta
ihtiya duymayan Allah'a hamdolsun de ve gerektii ekilde onu bykle." (sra 111)
Bu ayetlerde de tesbih ve takdis i ie olarak karmza kmaktadr.
Allaha iman tesbih ve takdis ile beraber olmaldr. Aksi halde iman tam olarak
gereklemi olmaz. Bugn Allaha iman ettiini iddia edenler baz insanlar Ona ait baz
zellikleri baz ahs, kurum ve kurululara yaktrmaktadrlar. Allahn hkimiyet, razzk, alm
ve egemenlik gibi baz sfatn bakalarna da isnat etmektedirler. Ondan bakalarndan medet
umup yardm istemektedirler. Btn bu durumlar tevhit inanc ile taban tabana elimektedir.

86

Bugn Allah hayatlarnn sadece belirli blmlerine kartrp dier alanlarda Ondan
bakasnn szn dinleyenlerin tevhid inancnda problem vardr. Allahn egemenliini gklere
hasredip, yeryznde Ondan baka mutlak hkmranlar kabul edenler de Allah hakkyla
tanmamaktadrlar. Camide ve Ramazan aynda Allah hatrlayan sonra da Onu hayatlarndan
soyutlayanlar Allah inanlarn yeniden gzden geirmek durumundadrlar.
2-Kutsallk ve mukaddeslik vahiy ile alakaldr. Vahiy getiren melee, vahyin indii
ehre ve vadiye Allah kutsallk izafe etmektedir. Vahiy ile alakas olmayan eyler kutsal olarak
nitelendirilemez. Kutsal ve mukaddes kelimelerini geliigzel bir ekilde herkese ve her eye
kullanamayz. Allahn vahyinin hkim olduu toprak paralar kutsaldr. Vahyin ykledii
grevler ve hizmetler de kutsaldr. Vahyin gndemde tutulduu makam ve mevkiler de kutsaldr.
Mbarek ve bereket kelimeleri de vahiyle alakaldr. slamn bu nemli kavramlarn
rastgele bir ekilde kullanmamalyz. Allahn onay olmayan hususlar mbarek ve bereket
kelimeleriyle ifade etmemeliyiz. Hayatn vahye gre dzenlemeyen ahslar mbarek olarak
isimlendirmemeliyiz. rnein; slama uygun olmayan bir elbiseye, alverie, dne ve
toplantya Mbarek olsun temennisinde bulunmamalyz.
3-Kudds ismi, paklk ve temizlik ifade eder. Biz de hayatmz, fikirlerimizi,
inancmz ve ibadetlerimizi her trl kirden ve necasetten temizlememiz gerekir. Kuran, kendini
arndran kimselerin kurtulua ulaacaklarn mjdelemektedir.
Her kim kendini (benliini) arndrrsa kesinlikle mutlulua eriecektir. (ems 9)
Kuran daha ilk gelen mesajlarnda Hz. Peygambere (s.a.v) ve bizlere bedenimizi,
kiiliimizi, kalbimizi, ruh durumumuzu ve davran tarzmz temizlememizi emretmektedir.
Ayrca her trl cahiliye dncelerinden ve hayat tarzndan da uzaklamay emretmektedir.
Elbiseni temiz tut, ve btn pisliklerden kan. (Mddessir 4-5)
Bu ayette geen siyb kelimesi hem elbise anlamna, hem de beden, kiilik, benlik,
kalp, evre, ruh durum ve davran biimi anlamlarna da gelir.194Kalbi ve davranlar temiz
olmayanlarn kulluklar da temiz olmaz. Allah ibadetteki temizlikten nce inan ve dncedeki
temizlie itibar eder.
Allah gnahlarndan ve
temizleyenleri sever.

hatalarndan kurtulmak

isteyenleri

ve

dncelerini

Dorusu Allah pimanlkla kendisine ynelenleri ve zlerini temiz tutanlar

sever. (Bakara 222)
Allah mrikleri fikir ve dncelerinden dolay necis olarak nitelendirmitir.195Bu tr
necis insanlardan uzak durmamz da emretmektedir.
Halkn senin aleyhinde syleyebilecei her eye sabrla katlan ve onlardan uygun
ekilde uzakla. (Mzzemmil 10)

194
195

Muhammed Esed, Kuran Mesaj, Mddessir suresi 4-5. ayetin dipnotu.

Tevbe 28.

87

4-badetlerimizin de temiz olmas gerekir. Allah irk ve riyadan uzak olmayan ibadetleri
katna ykseltmez.
Oysa kendilerine yalnzca Allaha ibadet etmeleri, btn itenlikleriyle yalnz
Ona iman ederek batl olan her eyden uzak durmalar; namazlarnda dikkatli ve devaml
olmalar ve kendilerini arndracak harcamada bulunmalar emrolunmutu. te bu
doruluu kesin bir dindir. (Beyyine 5)
Allah kendisine yaplmayan ibadeti kabul etmez. irke bulanm bir ibadet eklini de
kendisine yaplm olarak deerlendirmez. badet ve itaatlarmz hem sadece Allah iin, O dedi
diye yapacaz, hem de Onun istedii ekil ve modelde yapma gayreti ierisinde olacaz.
Kulluk yap da nasl yaparsan yap mant ierisinde olmamalyz. badet hayatmz her trl
fikri ve ameli bidat ve hurafelerden arndrmalyz. Bu dini Allah gndermitir. O halde bu din
Onun istedii ve erefli elisinin hayatnda uygulad ekilde yaanmaldr. Bunun
gereklemesi iin Kuran anlayarak ve ayetler zerinde dnerek okumalyz. Hz.
Peygamberin ibadet ve kulluk hayatn Onun hadislerinden renmeliyiz.
Muhakkak ki Allah temizdir. Ancak temiz olanlar kabul eder.196
5-Allah temiz ve ho bir hayat yaayanlar cennette esenlik ve ho bir karlama ile
karlayacaktr. ehvetlerin esiri, kulu klesi olmaktan uzak bir hayat yaayanlar cennette her
trl skntdan uzak ebedi bir hayat yaayacaklardr.
Rablerine kar takval olanlar da blk blk cennete gnderileceklerdir. Oraya
vardklarnda kaplarnn ardna kadar ak olduunu greceklerdir. Muhafzlar onlara
Selam sizlere! Ho geldiniz! te buyurun, iinde temelli kalacanz bu cennete girin
diyeceklerdir. ( Zmer 73)
Orann neresine baksan, nimet ve byk bir saltanat grrsn. zerlerinde ince
yeil ipekli, parlak atlastan elbiseler vardr; gm bileziklerle sslenmilerdir. Rableri
onlara tertemiz iecekler iirir. (nsan 20-21)
nanp yararl i ileyenleri iinde temelli ve ebedi kalacaklar, ilerinden
rmaklar akan cennetlere koyacaz. Onlara orada tertemiz eler vardr. Onlar en koyu
glgeliklere yerletireceiz. ( Nisa 57)
6-Bizden nceki toplumlar, Allahn tertemiz sayfalarna ve onlar okuyan
peygamberlere uyduklar iin bulunduklar kt durumu deitirdiler. Allah da onlarn iyi ve
gzel yndeki deiimlerine yardm etti. Bizler de Kurann tertemiz sayfalarn okur, hayatmz
onlara gre dzenlersek Rabbimiz bizim de, fert ve toplum olarak honut olaca ekilde
deimemize ve dzelmemize yardm edecektir. Dmanlarmza kar bizim yr ve yardmcmz
olacaktr. Bu dnyada izzet ve eref iinde bir hayat srmemiz konusunda bizim dostumuz
olacaktr. Tertemiz cennetlere girip orada tertemiz elere sahip olmamz ve ho ieceklerden
imemiz ancak Kurann arnm sayfalarn hayatmzn her blmnde rehber edinmemiz ile
mmkn olacaktr.

196

Mslim, Zekat 65; Tirmizi, Edeb 41; Drim, Rikk 9.

88

Kitap ehlinden ve ortak koanlardan inkarclar, kendilerine apak bir belge,

iinde kesin ve en doru hkmlerin bulunduu arnm sahifeleri okuyan, Allah katndan
bir Peygamber gelene kadar dinlerinden vazgeecek deillerdi. (Beyyine 1,2,3)
O, kutsal klnm, yceltilmi, arnm sahifeler zerindedir. (Abese 13-14)
7-Allahn bizim ahsiyetimizi arndrmas iin mazlumlarn haklarn savunmamz
gerekir. Zalimin zulmne raz olmamalyz. Zulme raz olmak veya zulmn karsnda seyirci
olarak kalmak insan ahsiyetini ve onurunu bozar. Zalimin kim olduuna ve zulmn eidine
itibar etmeden kar koymak zorundayz. Mazlumun da kimliine bakmadan yardmcs
olmalyz. Peygamberimiz (s.a.v) bu konuda yle buyurur:
Zayf kimsenin hakknn gllerden alnmad bir mmet takdis olunmaz
(olunmasn)197 Yani Allah o mmeti arndrmaz veya arndrmasn demektir.
e- Peygamberimizin Kudds ismi ile yapt dualar:
1- Peygamberimiz (s.a.v), vitir namazn Al, Kfirn ve hlas sureleri ile klard.
Selam verdii zaman ise defa, ncsnde sesini ykselterek yle derdi:

Melik ve Kudds olan Allah her trl noksanlktan uzaktr.198

2-Peygamber (s.a.v) yle buyurdu:
Her sabah Allahn baz grevli melekleri; Ey Yaratklar! Melik ve Kudds olan
Allah tesbih edin diye seslenirler. 199
3-Baka bir rivayette de yle gemektedir:
Allah her sabah
Melik ve Kuddus olan Allah her trl
eksiklikten uzaktr diye seslenen iki melek grevlendirir.200
4-Allah Rasul ( s.a.v) rukda:
Melik ve
Kudds , meleklerin ve Cebrailin Rabbi olan Allah her trl noksanlktan uzaktr.
eklinde tesbih yapard.201
5- Peygamber (s.a.v)e bir adam vahi hayvanlardan ikayette bulundu. O da adama
yle dua etmesini tavsiye etti:

Melik ve Kudds, meleklerin ve Cebrailin Rabbi olan Allah her trl

noksanlktan uzaktr. 202

197

bni Mace, Sadkt 17; Fiten 20.

Nes, Gnlk Hayat, c. 2, Had. No: 729.
199
Mecmeuz-Zevid 10/ 94.
200
Mecmeuz-Zevid 10/ 331.
201
Mslim, 1/ 353, Eb Davt 1/ 230.
202
Mecmeuz-Zevid 10/ 128.
198

89

6-Hz.Aie ( r.a) Peygamber ( s.a.v) in gece namaz iin kalktnda okuduu dua ve
zikirleri yle rivayet eder. Gece kalknca onar kez Allahu Ekber, Elhamdu lillh,
Sbhnallahi ve bihamdihi, Sbhnallahil-Melikil-Kudds, Estafirullah ve L
ilhe illallah der, sonra da on kez yle dua ederdi:

Ey Allahm! Dnyadaki ve kyamet gnndeki skntlardan Sana snrm. 203

203

bni Mce, Had.No: 1356. Nes, Gnlk Hayat, c. 2, Had. No: 870.

90

6-es-SELAM

a-Selm kelimesinin lgat anlamlar:

Selm kelimesi, Slm kknden tremitir. Manas ok kapsaml ve ok ho olan bir
isimdir. huzuru, kararllk, hem fiziksel hem de ruhsal nitelikteki her trl ktlkten emin
olmay ve kurtulua ulamay ifade eder. Ruhsal bar ve tatminkrlk fikrini de anlam olarak
ierir. Selm kelimesi; esenlik, itminn, gllk, salamlk, korunma, ulalmazlk ve gven
gibi anlamlara da gelir.
el-Mberred, Selm kelimesinin Arap dilinde drt anlamnn olduunu belirtir:
1-

Allahn ismi

2-

Selmet

3-

Vermek, ihsan etmek

4-

Kolay kolay krlmayan iri yapl ve gl bir aa cinsi.204

Mal ve can selmeti temin edildii iin sulh ve anlamaya da silm denir.205
Dnyann her trl skntlarndan uzak olduu iin cennete de Drus-Selm ismi
verilir.206
Btn yaratklar zellikle de insanlar bar ve mutlulua gtrd iin Allahn
dinine de slm denir.
Kendini Allaha teslim eden, Allahn selamet verip azaptan koruyaca kimseye de
Mslman denir.
nsanlar Allahn dosdoru yoluna ve cennete gtren selame yollarna da SblsSelm denir. 207
Mminlerin ir ve parolas olan es-Selmu aleykum cmlesi Allahn selameti
zerinize olsun demektir. Selm kelimesi hem bu cmlede olduu gibi al harfi ile hem de li
cer harfi ile kullanlr.
Ey Ashab- Yemin! Sana selam olsun. (Vaka 91)
Ayp ve kusurdan selamette olduu iin doru sze de Selm ifadesi kullanlr.208
Genel olarak Araplar sz ve konumay bitirmek veya o ortam terk etmek, oradan
uzaklamak iin selm kelimesini kullanllar.209 u ayetteki selm kelimesi de ayn anlamdadr.

204

Zeccc, tikk esmillah, s. 215.

Enfal 61.
206
Yunus 25. Enm 127.
207
Mide 16.
208
Zeccc, a.g.e. s. 217.
209
Zeccc, a.g.e. s. 221.
205

91

Cahillikte srar edenler onlara satatklar zaman Selm der geerler. (Furkan
63) Onlara karlk vereceiz diye uramazlar. Onlar ve o ortam hemen terk ederler.
Slm kk Kuranda insanlar iin kullanld zaman Szle esenlik, baar, gven,
emniyet ve kurtulu dilemek210, Allaha nisbet edilince ise Hem her trl eksiklikten selamette
olan hem de esenlii bizzat gerekletiren anlam tar. 211
b- Selm isminin getii ayet:
Selm kelimesini elif lml (marife) ve Allahn ismi olarak Kuranda sadece Har
suresinde Esm-i Hsnnn bir ksmnn sayld ayette grmekteyiz.
O, kendisinden baka ilah olmayan, hkmran, ok kutsal; esenlik veren,
gvenlik veren, grp gzeten, gl, buyruunu her eye geiren, ulu olan, Allah'tr. Allah
onlarn kotuklar elerden (ortaklardan) mnezzehtir. ( Har 23)
Bu ayetlerde, Allah ulhiyetinin farkl boyut ve yansmalarn anlatr. Allah kendisinin
gerek ilah oluunu belirttikten sonra ncelikle rahmetinin snrszln ifade eden Rahmn ve
Rahm isimlerini zikreder. Daha sonra da Melik ismi ile egemenlik ve hkmranlna dikkat
eker. Dnya meliklerine benzemediini, her trl kusur ve ayptan uzak olduunu vurgulamak
iin de Kudds ismini belirtir. lahlnn ve hkimiyetinin zorbalkla alakasnn olmadn,
yaratklara bar, esenlik ve huzur veren gerek kurtuluun tek kayna olduunu belirtmek iin
selm ismini hatrlatr. O, hem dnyada hem de ahirette selmettedir. O, hem gemite kurtuluun
yegne kaynadr hem de gelecekte. Bu ayetteki selm ismi; felah, fevz ve nect anlamlarna
geldii gibi, dnyev ve uhrev baar, kurtulua da delalet eder.
c- Selm isminin stlh anlamlar:
Selm kelimesi isim olarak Allah iin kullanld zaman mahlkatn maruz kald
lm, yokluk, eksiklik, kusur, ayp gibi durumlardan ve afetlerden selmette olan anlamna gelir.
Selm ismi, Allahn ztnda, sfatlarnda, yaratmasnda, fiillerinde, szlerinde ve
yasalarnda mahlkata ait zaaflardan uzak ve ber olduunu bildirir.
Ayrca selm ismi; mahlkata selamet yayan, dostlarn her trl skntdan ve azaptan
uzaklatran eklinde de anlamlandrlr. Hz. Peygamber (s.a.v)in namazda selmdan sonra
okuduu u dua da bu anlamlar teyid eder:
Allahumme entes-Selm ve minkes-Selm. (Allahm! Selm olan Sensin ve
esenlik, bar da Sendendir.) 212
Kurtard, selamete ulatrd anlamna gelen selleme fiili Kuranda sadece Allah iin
kullanlr.213
Esm-i Hsn konusunda alma yapan limlerimiz Selm ismine u anlamlar
vermilerdir:

210

Nisa 94. Meryem 47. Nr 27, 61. Ahzb 56.

Mide 16. Ynus 25. Hd 48. Meryem 15.
212
Mslim, Mescid 136. Tirmz, Salt 224. bni Mce, kme, 32.
213
Enfal 43.
211

92

Selm; her trl eksiklikten bizzat kendisi salim olandr.

Selm; gerek dnya, gerekse ahirette tehlikeye denleri esenlie ulatrandr.
Selm, yetkinliiyle elien her trl eylemden uzak olandr.
Selm; her selametin menba (kayna) kendisi ayp, kusur ve tehlikeden salim olduu
gibi, kendisinden selamet umulan ve esenlik arayanlar selamete erdirendir.214
Selm; dostlarn ve sekin kullarna esenlik verendir.215
Selm; Mslman ve mmin kullarn azabndan salim klandr.
Selm; insanlara skntlara kar kendini mdafaa edebilecek organlar baheden, onlar
verdii gdalarla alktan kurtaran, eitli tedavi yntemleriyle hastalklardan ifaya kavuturan,
ilimle cehaletten kurtaran, akl vererek delilikten koruyan, tevhid inanc ile kfr ve irkten
koruyan, Kuran indirerek hak yola ulatran, iman nimetiyle cehennem azabndan kurtaran,
nder ve lider olarak Hz. Muhammedi gndererek bizleri her trl tehlikeden selamette klan,
kalplerimizi slama aan, nuruna ve inayetine hidayet eden, kendisi de selamette olan, selametin
tek kayna, emniyet ve selamete layk olan kullarn emniyet ve selamette klandr.
bnul-Kayyim, Bediul-Fevid adl eserinde selm ismi hakknda unlar syler:
Allah Tel, her trl ayp ve noksanlktan uzak olduu iin, bu isimle isimlendirilen
herkesten daha ok Selam ismine layktr. Her bakmdan gerek Selam Odur. Mahlkat,
izaf/ greceli olarak Selamdr. O, zatnda akla hayale gelebilecek her trl ayptan ve
noksandan salimdir. Fiillerinde her trl ayptan, noksanlktan, erden, zulmden ve hikmet d
gerekleecek her davrantan salimdir.. O, arkadatan, evlattan berdir, ortaktan berdir.
Bu sebeple Onun sfatlarn tek tek incelediin zaman her bir sfatn kemaline aykr
olan eylerden sAlm olduunu grrsn. Onun hayat, lmden, uyku ve uyuklamadan, kendi
kendine var oluu ve kudreti yorgunluktan ve bitkinlikten, ilmi kendisinden bir eyin gizli
kalmasndan veya unutkanlk veya dnme veya hatrlama ihtiyacndan; iradesi, hikmet ve
maslahat dna kmaktan, szleri yalan ve hakszlktan berdir/uzaktr. Bilakis Onun szleri
tamamen doruluk ve adalettir.
Zenginlii herhangi bir ekilde bakasna muhta olmaktan uzaktr. Bilakis Onun
dndaki her ey Ona muhtatr ve O hibir kimseye muhta deildir.
Egemenliinde ekiecek birisinden, ortaklktan, yardmcdan, destekiden veya Onun
katnda Ondan izinsiz efaate yeltenecek efaatiden beridir. lahlnda ortaktan beridir. Bilakis
O yle bir Allahtr ki kendisinden baka hibir ilah yoktur.
Allahn hilmi, aff, msamahas, mafireti ve cezas herhangi bir ihtiyatan, zilletten
veya bakalarndan olduu gibi her hangi bir yapmacklktan uzaktr. Bilakis bunlarn hepsi
Onun keremi ve ihsandr.

214
215

Elmall, a.g.e. c. 7 s. 4872.

Neml 59.

93

Ayn ekilde Allahn azab, intikam, iddetle yakalay, sratle cezalandrmas,

zulmden, kinden, dmanlktan ve kabalktan uzaktr. Bilakis tamamen hikmet ve adaletten
dolaydr. Onun ihsan, sevab ve nimeti vlmeye layk olduu gibi azab ve cezas da vlmeye
layktr. Eer sevab ve mkfat azabn ve cezann yerine koymu olsayd bu Onun hikmetine ve
izzetine aykr olurdu. Cezay yerinde uygulam olmas Onun adaleti, hikmeti ve izzetindendir.
O, kendisini tanmayan dmanlarnn zannettikleri hikmetine muhalif eylerden uzaktr.
Allahn kazas ve kaderi abesten, zulmden, hakszlktan ve sonsuz hikmetine aykr bir
ekilde vuku bulma vehminden uzaktr.
Allahn eriat ve dini elikiden, farkllktan, bozukluktan, kullarn maslahatna
aykrlktan, Allahn kullarna rahmetine ve ihsanna aykrlktan ve hikmetine aykrlktan
uzaktr. Bilakis Onun eriatnn tamam hikmet, rahmet, maslahat ve adalettir.
Allahn verdii nimetler herhangi bir karlktan veya nimet verdii kimselere muhta
olmaktan beridir. Onun nimeti vermemesi ve ksmas da cimrilikten veya fakirlik korkusundan
dolay deildir. Bilakis Onun vermesi bir karlk ve ihtiya sebebiyle deil, srf ihsanndandr.
Vermemesi de acizlii veya cimriliinden deil srf hikmet ve adaletindendir.
Allahn arn istiva etmesi, kendisini tayacak veya zerinde ykselecei herhangi bir
eye muhta olmaktan berdir. Bilakis ar da Ona muhtatr, ar tayan meleklerden de ve baka
eylerden de mstanidir. Bu istiva, herhangi bir snrlamadan, ara veya baka bir eye ihtiya
veya Hakk Tely bir eyin kuatmas aibesinden uzaktr. Bilakis Allah var iken ar mevcut
deildi ve ona muhta da deildi. O, her eyden mstanidir ve vlmtr. Onun egemenliinin
ve galibiyetinin bir gereidir.
Allahn her gece rahmetiyle dnya gne inmesi, Onun ululuuna ve her eyden
mstani oluuna zt gelecek durumlardan mnezzehtir. Rabbimiz, kemaline zt gelen her eyden
ycedir ve uzaktr.
Allahn iitmesi, grmesi ve zenginlii de her trl kusurdan selamettedir. Dostlaryla
dostluu, mahlkatn birbiriyle dostluunda olduu gibi herhangi bir mecburiyetten dolay deil
rahmetinden, ltuf ve ihsanndan dolaydr. Nitekim Allah yle buyurur:
ocuk edinmeyen hakimiyette orta bulunmayan, acizlikten tr bir dosta
ihtiyac olmayan Allaha hamdederim, de.. (sra 111)
Allah dost edinmeyi mutlak manada reddetmiyor, bilakis acizlik sebebiyle dost
edinmeyi reddediyor.
Ayn ekilde Allahn dostlarna ve sevdiklerine olan sevgisi, mahlkatn aralarndaki
sevgilerde olduu gibi ihtiyatan, yapmaclktan ve menfaatten uzaktr.
Allah, kimi ayetlerinde kendisine nispet ettii el ve yz gibi eylerde de yaratklara
benzemekten uzaktr.216

216

bnul-Kayyim, Bediul-Fevid, c. 2, s. 150- 152.

94

d-Selam isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-ncelikle Allah Selam ismiyle beraber tanmamz gerekir. Mriklerle mminler
arasndaki fark bu noktada ortaya kar. Mrikler Allaha baz eksiklikler isnat ederler. Onu
hayatlarnn bir blmnde kabul ederken birok blmlerin de kabul etmezler. Onun yerine
baka egemen ve hkmran gler kabul ederler. Kitabnn bir ksmn kabul edip dier
blmlerini kabul etmezler. Yemin ederken, Kbeyi tavaf ederken, sknt ve zorluk anlarnda
Allahn adn anarlar. Ekonomik, siyasi, sosyal ve kltrel hayatlarnda Allahtan bakalarna sz
hakk verirler. Allah sever gibi baz kiileri ve gleri severler. Allahtan korkar gibi
zalimlerden korkarlar. Btn bunlar Allahn Selam ismi ile elien durumlardr.
Mminler ise Allah her trl eksiklikten uzak tanrlar. Allahn hkimiyetini hayatn
her blmnde kabul ederler. Allahtan baka hayata karacak, hayat dzenleyecek hkim ve
egemen gleri kabul etmezler. Bireysel, ailevi, toplumsal, ekonomik ve siyasi hayatlarnda
Allah tek hkim ve hkmran g olarak kabul ederler. Kitabnn ve yasalarnn tamamn hayat
program olarak kabul ederler. Allaha olan sevgileri ok iddetlidir.
2-Selameti, bar ve mutluluu Allahtan isteyeceiz. Gerek dnya gerekse ahiret
tehlikelerinden saknmak ve kurtulmak iin Ona mracaat edeceiz. Allah ile irtibatn kesen
insanlar, aileler ve toplumlar kesinlikle mutlulua ulaamazlar. Allah, ftrat kanunlar denen baz
kurallar koymutur. Bu kurallara uymayanlar ftratlarn bozarlar, insani zelliklerini yitirirler.
Mutluluu para, mal, makam, mevki gibi baka kaynaklarda ararlar. Bu geici nimetler insan asla
mutlu klamaz.
3-slam dini Allahn selam isminin bize ynelik bir yansmasdr. slam, kiinin
benliini, hayatn, enerjilerini ve kabiliyetlerini Allaha teslim etmesidir. Allah slamdan baka
bir din indirmemitir. Bizlerden ancak din olarak slam kabul edecektir. slam d batl din ve
ideolojileri benimseyenlerin dinlerini Allah kabul etmeyecektir.
Kim Allaha teslimiyetten baka bir din ararsa bu kendisinden asla kabul
edilmeyecek ve o, ahirette kaybedenlerden olacaktr. (Ali mran 85)
Allah, honut olduu dini Sbls-Selam diye adlandrmtr. nk slam dini
insanlar esenlik, bar ve mutluluk yollarna gtrr.
Allah, Kuranla, kendi rzasn arayan herkese kurtulua gtren yollar
gsterir. Rahmetiyle onlar karanln derinliklerinden aydnla karr ve dosdoru bir
yola yneltir. (Maide 16)
4-Mslman Allahn isteklerine teslim olan kiidir. Bu da Selam isminin kknden
treyen bir kelimedir. Allah kendine teslim olan kullarn Mslman olarak isimlendirmitir. Bu
isimden honut olmutur. Bu ismi brakp baka isimler aramak inananlara yakmaz. Mslman
ismi, nne ve sonuna ek ve ilave kabul etmez. Mslman Allah Selam olarak tanr ve Ona
teslim olur. Allah da ona selamet verir. Kitap ve eli gndererek dnya ve ahiret tehlikelerinden
onu korur.

95

Mslman elinden ve dilinden dier insanlarn emin ve gvencede olduu

kimsedir.217
Mslman ksmen de olsa esenlik ve mutluluun kaynadr. Kendisiyle bark olduu
gibi dier insanlarla da barktr. Onlara ne eliyle ne de diliyle eziyet eder. Ben Mslmanm
demek Benden hibir kimseye zarar ve sknt gelmez. demektir. Mslman insanlar diliyle
kt yollara, slam d ideolojilere armaz. Diliyle onlarn kalplerini incitmez. Zan, iftira ve
gybet gibi insanlar eziyet veren ktlklerden uzak durur.
Mslman eliyle de diliyle de kimseye sknt vermez. Zulmetmez, zulme de rza
gstermez. Eli zalimin bana inen bir balyoz gibidir. Zalimin yakasndan tutarak zulmne engel
olur. Mazlumun da yannda yer alr. Yetimlerin ban okar. Asla hakszlk yapmaz. Kul hakkna
tecavz etmez.
5-Dnyada gerek selamet yoktur. Gerek selamet ahiret yurdundadr. Dnyann
skntlarndan fesat ve bozgunculuktan uzak olduu iin cennet hayatna Dars-Selam denir.
Rableri katnda bar ve esenlik yurdu onlarn olacak ve yapmakta
olduklarndan dolay Allah onlara dost ve yakn olacaktr. (Enam 127)
Dnyada gzel bir hayat yaayan, Rabbine kulluk edip salih ameller ileyen mminler
ahirette Allah onlardan raz, onlar da Allahtan raz olarak cennete gireceklerdir. Allah samimi
kullarnn cennette karlaacaklar ortam Kuranda yle haber verir:
Cennet, Allah'a kar gelmekten saknanlara yaklatrlr, zaten uzakta deildir.
Onlara: "te bu cennet, Allah'a ynelen, O'nun buyruklarna riayet eden; grmedii
Rahman'dan korkan, Allah'a ynelmi bir kalple gelen sizlere, hepinize sz verilen yerdir.
Oraya esenlikle girin; ite sonsuzluk gn budur." denir. Orada dilediklerini bulurlar.
Katmzda fazlas da vardr. (Kaf 31-35)
ok esirgeyen Rabbdan onlara szl selam vardr.(Yasin 58)
te onlar glklere gs germelerinden tr cennette stn bir makamla
mkfatlandrlp orada dirlik ve esenlik nidalaryla karlanacak olan kimselerdir. Onlar
orada sonsuza kadar yaayp gideceklerdir; bu ne gzel bir var yeri bu ne gzel bir
makamdr. (Furkan 75-76)
Ama imana eriip doru ve yararl iler yapanlar, iinde akarsularn aldad
has bahelere sokulacaklar ve orada Rablerinin izniyle Selam ile karlanp
yaayacaklar. (brahim 23)
Drst ve erdemli
karlanacaklardr. (Vaka 91)

olanlar

cennette

Sana

selam

olsun

szyle

Gerek mutluluun ve selametin cennette olduunu rendik. yleyse dnyay

gzmzde bytmeyeceiz. Hesaplarmz ve planlarmz cennete gre ayarlamalyz. Dnya
hayatn ve geici nimetlerini bykleyenlerden Allah, slamn izzet ve heybetini kaldrr.
Vahyin bereketi onlara haram klnr. Maddenin ve eyann klesi olarak dnyada zillet iinde
yaarlar. Hedefi dnya ve iindekiler olanlar ancak Allahn kendileri iin takdir ettii zenginlie
217

Mslim/man 4. Ebu Davud/Cihad, Hadis No: 2481.

96

kavuabilirler. Ama onlarn ileri ve hayatlar darmadanktr. Hayattan zevk almazlar. Srekli
kendilerini fakir grrler. Gzleri hep zenginlikte ve zenginlerdedir. Allah onlara yaama sevinci
vermez.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
mmetim dnyaya fazlasyla deer verirse slamn heybeti onlardan ekilip alnr.
yilii emretme ve ktlkten sakndrma grevini mmetim terk ederlerse vahyin
bereketinden mahrum braklr. Birbirlerine dil uzatnca da Allah katndaki deerleri
der.218
Yegne hedefi ahiret olanlarn kalplerine Allah zenginlik duygusunu koyar. Dnya
ilerini ayarlar. Onlar Bst ve deersiz eylerin kulu-klesi olmaktan korur. Dnyalarn da
mamur eder, ahiretlerini de.
Biz de insanlar selamet yollarna aracaz. nsanlar Kuranla tantracaz.
Kurtuluun ancak Kurann yoluna uymakta olduunu ilan edeceiz. Dalalet yollarna tabi
olanlar uyaracaz. Yollarnn yanl olduunu gzel bir yntemle anlatmaya alacaz. slam
d batl din ve ideolojilerin insanlar selamete karmadn iinde yaadmz toplumdan
rneklerle izah edeceiz. Kuran yaayarak mutlulua ve erdeme ulaan insanlardan ve
toplumlardan rnekler vereceiz.
Herkesin insanlar dnya nimetlerine ard u ortamda biz insanlar selamet yurdu
olan cennete aracaz. Gerek kurtuluun cennette olduunu, dnyadaki kurtulularn
geiciliini izah edeceiz.
6-Cahillikte direnen insanlar bize satatklar zaman onlara Selam deyip geeceiz.
Onlar muhatap olarak kabul etmeyeceiz. Cahillikte srar eden kulan, gzn ve kalbini
dorulara kapam olan kimseleri muhatap almak onlara deer vermek demektir. Gerekleri
anlamak istemeyen nyargl ve pein fikirli kimselerin satamalarna itibar etmeden onlara
esenlik, bar ve mutluluk dolu szler syleyerek ekip gitmeliyiz. Syleyecek sz olmayan
kapasitesiz insanlar bakalarna satarlar, sverler. Onlara satamak onlarn seviyesine dmek
demektir.
7-Mslmanlarn parolas olan selam aramzda yaygnlatrmaya alacaz.
Selamun Aleykm demek Benden size zarar gelmez. Ancak bar ve mutluluk gelir.
demektir.
slam toplumu iinde selm yaymak, hem Allah'n emri ve hem de Hz. Peygamberin
snnetidir. Bir yette yce Rabbimiz yle buyurur:
"Ey inananlar! Evlerinizden baka evlere izin almadan, seslenip sahiplerine selam
vermeden girmeyiniz. Eer dnrseniz bu, sizin iin daha iyidir" (Nr 27)
Bir baka yette de yce Rabbimiz yle buyurur:
"Size bir selm verildii zaman, ondan daha iyisiyle selam verin veya aynyla
karlk verin..." (Nisa 86)
Bu yetlerden selm yaymann bir Allah emri olduu aka anlalmaktadr.
218

Camius-Sair 416.

97

Hz. Peygamber (s.a.v) de, birok hadislerinde selamn nemi ve yaygnlatrlmasnn

gerei zerinde durmutur.
Bir sahabi Hz. Peygamber (s.a.v)'e: "slamn hangi ii daha hayrldr" diye
sorduunda, Rasulullah yle buyurmutur:
"Yemek yedirmen, tandna ve tanmadna selam vermendir" 219
Allah Rasl (s.a.v) yle buyurur:
ey imandandr: Darlk annda infak etmek, herkese selm yaymak, insann
kendisine kar ll olmas. 220
Yine Peygamber (s.a.s) yle buyurmulardr:
"man etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike olgun bir mana
sahip olamazsnz. Size, yaptnz takdirde birbirinizi seveceiniz bir eyi haber vereyim
mi? Aranzda selm yaynz!" 221
"phesiz ki Allah katnda insanlarn en iyisi, nce selm verendir.222
Gerek yetlerden ve gerekse hadslerden anlaldna gre selm yaymak, insanlar
arasnda dostluk, sevgi ve barn yaygnlatrlmas, Mslmanlarn kalplerinin birbirlerine
sndrlmas bakmndan son derece nemlidir. O halde, slm toplumunda dost, arkada, tandk
ksaca btn Mslmanlarla sevgi, sayg ve samimiyet duygularnn gelitirilebilmesi iin,
karlkl olarak selm verip almak gereklidir. Selm, yalnzca darda, sokakta, i yerlerinde
verilip-alnmaz; evde de selm verilip alnmaldr. Rasulullah (s.a.v) bu konuda da, yannda
bytt Enes (r.a)'e yle buyurmutur:
"Olum! Ailenin yanna girdiinde selm ver ki, sana ve ev halkna bereket
olsun." 223
O halde, kendi evimize geldiimizde, kendimize ve evdekilere selm vermemiz
gerekiyor.224
Akam yatp sabahleyin kalkldnda da, evde bulunan herkese karlkl selm verip
almak gerekmektedir. Byle davranmakla, karlkl olarak Mslmanlarn birbirlerine salk,
huzur, bar ve esenlik dilemesi gereklemi olur. Bir aile ve toplum fertlerinin, birbirlerine
bundan daha iyi bir dilekte bulunmalar dnlemez.

219

Buhari, man, 6-20

Rudn, Cemul-Fevid, c. 1, Had. No:68.
221
Mslim, man, 93
222
Eb Davd, Edeb, 133
223
Tirmiz, stizn, 20
224
Nur 61.
220

98

7-el-MMN

a- Mmin isminin lgat anlamlar:

Mmin ismi emn mastarndan tremitir. Bu isim lgatte; inanmak, gvenmek,
tasdik etmek, dorulamak, korku ve endieden emin olmak, bir eyin doruluunu syleyip
kabullenmek gibi anlamlarda kullanlr.
Zeccaci, Mmin isminin Arap dilinde anlama geldiini syler:
1-Eman ve gvence veren.
2-Kulunun imann tasdik eden.
3-Kuluna vadettiini tasdik eden ve yerine getiren.225
b-Mmin isminin stlah anlamlar:
Mmin ismi stlahta ise u anlamlara gelmektedir:
1-Kendisine inananlarn imanlarn tasdik eden, dorulayan.
2-Kendi uluhiyetini bizzat tasdik eden.
3-Peygamberlerini mucizelerle ve vahiyle destekleyen.
4-Dostlarn zulmden ve azaptan emin klan.
5-Kullarna vadettiklerini veren.
6-Kendisine snanlara eman verip koruyan ve rahatlatan.
7-Kullarnn mitlerini boa karmayan.
8-Kyamet gnnde mminlerin dier insanlar hakkndaki ahitliini tasdik eden.

c-Mmin isminin Kuran ierisinde incelenmesi:

Mmin isminin kk olan Amene fiil olarak sadece bir ayette Allah iin kullanlr.
O, onlar alktan doyurdu ve her eit korkudan emin kld. (Kurey 4)
Burada emin klmak, gven ve gvence vermek anlamndadr. Allahn biz insanlara
bahettii en byk nimet bizleri alktan doyurup beslemesi ve deiik korkulardan emin
klmasdr.
Mmin kelimesi Allahn ismi olarak sadece Har suresinde zikredilmektedir. imdi
Kuranda geen emn ve mmin kelimelerini farkl boyutlaryla incelemeye alalm:
1-man ve dncede Allahn verdii gven:
Hz.brahim, imanndan kaynaklanan bir gvenle kavminin mrikleriyle yle
tartyordu:
225

Zeccaci, a.g.e. sayfa 221-223.

99

Allah beni doru yola eritirmiken O'nun hakknda benimle tartmaya m

kalkyorsunuz? (Enam 80)
Elimden tutarken, basiretimi aarken, beni kendisine yneltirken ve kendisini bana
tantrken bulduum Allah hakknda benimle tartmaya m kalkyorsunuz? Yce Allah elimden
tutmu bana yol gstermitir. O halde, iimde bulduum ve bunun iin bir kanta da ihtiya
duymadm Allah hakknda benimle tartmanzn bir anlam yoktur. O'nun beni kendisine
iletmesi yeterli bir kanttr.
Ben O'na kotuunuz ortaklardan korkmam. (Enam 80)
Allah' bulan kii nasl korkabilir? Allah'n gcnden baka tm gler ciddiye bile
alnmayacana, O'nun otoritesinden baka bir otoriteden korkulmayacana gre, Allah' bulan
kii, neden ve niin korkabilir ki?
Ancak, derin iman ve iten teslimiyeti nedeniyle brahim (a.s) Allah'n serbest iradesini
ve her eyi kapsayan bilgisini de gz ard etmeden szne yle devam ediyor:
Meerki Rabbim hakknda bir ey dilemi olsun. Rabbimin bilgisi her eyi
kuatmtr. Hl dnmyor musunuz? (Enam 80)
Hz. brahim, Allah'n iradesine, korumasna ve gzetimine dayanarak hibir konuda
kavminin sahte tanrlarndan korkmadn ilan ediyor. nk o, Allah'n korumasna ve
gzetimine snmtr. O biliyor ki, Allah'n dilediinin dnda hibir ey bana gelmez.
Allah'n her eyi kapsayan bilgisi onu da kapsamna almtr.
Allahn hakknda size hibir delil indirmedii eyleri Ona ortak komaktan siz
korkmazken ben nasl olur da sizin Allaha ortak kotuklarnzdan korkarm? O halde
biliyorsanz syleyin bana, iki gruptan hangisi kendisini daha ok emin hissedebilir?
(Enam 81)
Bu, kendisine gvenen ve u varlkta yer alan gerekleri kavrayan mminin mantdr.
Korkmas gereken biri varsa bu, brahim (a.s) olmayacaktr. Korku duymas gereken, Allah'n
ipine smsk sarlan ve bylece yoluna devam eden mmin olmayacaktr. Bir mminin ne olursa
olsun bu aciz tanrlardan korkmas dnlemez. Kimi zaman yeryznde zorba diktatrler
eklinde beliren bu tanrlar, yce Allah'n gc karsnda dikkate bile alnmayacak derecede
zayftrlar. Onlar, yce Allah'n kendilerine bir yetki ve g vermedii canl cansz eyleri Allah'a
ortak komaktan korkmadklar halde, brahim (a.s) bu aresiz sahte tanrlardan korkar m? O
halde, iki gruptan hangisi daha gvencededir? Allah'a inanp ortaklar reddeden mi, yoksa hibir
yetkisi ve gc bulunmayan eyleri Allah'a ortak koan m? ayet biraz bilgileri ve anlaylar
varsa sylesinler bakalm, hangi grup kendini gvencede hissetmeyi hak etmitir?226
man edip imanlarna zulm (irki) kartrmayanlar var ya; ite onlar iin
emniyet ve gven vardr ve onlar doru yolu bulanlardr. (Enam 82)
nananlar ve kendilerini btnyle Allah'a adayanlar, gerek kulluk, gerek boyun eme
ve gerekse yneli noktasnda bu inanlarna irki bulatrmayanlar... te gvencede ve emniyette
olma bunlarn hakkdr. Allah onlarn imanlarn tasdik eder. Dnya hayatnn Basit ve baya
deerlerine kul kle olmaktan korur. Her trl stres ve bunalmdan uzak tutar. Azgnlarn ve
zalimlerin korkularndan ve onlarn tuzak ve komplolarndan emin klar. Yeryznde yaygn olan
batl din ve ideolojilerin etkisinden ve sultasndan gvencede klar. Doru yolda olanlar da
bunlardr.
Allahtan bakalarna gvenip snanlarn durumu Ankebut suresinde yle
226

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Enam suresi 81 ayetin tefsiri.

100

rneklendiriliyor:
Allah dnda baka dostlar, baka dayanaklar edinenlerin durumu, adan
rlm bir yuva edinen rmcein durumuna benzer. Hi kukusuz en dayanksz ev,
rmcek yuvasdr. Onlar keke bunun bilincine erselerdi.
Hi kukusuz Allah onlarn kendisini bir yana brakp ne gibi eylere taptklarn
bilir. O stn iradelidir ve her yapt yerindedir.
Biz, insanlara bu rnekleri anlatyoruz; ama onlarn anlamn limlerden bakas
kavrayamaz. (Ankebut 41-43)
Bu, varlk lemindeki glerin gerek mahiyetini gzler nne seren son derece
gereki ve o kadar da ilgin bir tasvirdir. Ne yazk ki, insanlar zaman zaman bu gerei
unuturlar. Bu yzden, tm deerlere ilikin lleri karr, btn balarla ilgili dnceleri
karmak hale gelir, ellerindeki tm kriterler bozulur. Ne tarafa gideceklerini, neyi alp neyi
brakacaklarn bilmez hale gelirler:
Bu durumda iktidar sahiplerinin ellerindeki caydrc gce aldanrlar. Bu otoriteyi
yeryznde dilediini yapabilen tek egemen g sanrlar. Bu yzden korku ile mitle bu gce
ynelirler. Ondan korkarlar, endielenirler. Verecei zarardan korunmak ya da onun koruyucu (!)
kanatlar altna girmeyi garantilemek iin onu honut etmeye alrlar.
Kimi zaman zenginliin, mal varlnn salad gce aldanrlar. Bu gc insanlarn ve
hayatn kaderine egemen tek g sanrlar. Bu yzden hem arzuyla hem de korkuyla kark bir
duyguyla mala ynelirler. Onun sayesinde stnlk salamak iin, tasarladklar gibi insanlarn
srtlarna binmek iin mal kazanmaya, servet elde etmeye alrlar.
Baz kereler bilimin gcne aldanrlar. Gcn, zenginliin ve sahip bulunanlarn
dilediklerini elde ettikleri, diledikleri gibi gezdikleri dier tm glerin ana kaynann bilim
olduunu dnrler. Bu yzden mabedlerde ibadet eden kullar gibi kou iinde, taparcasna
bilime ynelirler.
Varlk lemindeki glerin gerek mahiyetini bilmeyen insanlar btn bu maddi glere
aldanrlar. Fertlerin, toplumlarn ya da emperyalist devletlerin elindeki bu gler onlarn gzlerini
kamatrr, balarn dndrr. Lambann etrafnda dnen, atein cazibesine kaplp iine den
pervane gibi bu gz alc, bu ba dndrc maddi glerin etrafnda dnp iinde kaybolup
giderler.
Dier tm kk gleri yaratan, onlara egemen olan, onlar baheden, onlar
ynlendiren ve diledii zaman diledii kimsenin buyruuna veren tek egemen gc yani Allah
unuturlar.
Gerek fertlerin, gerek toplumlarn, gerekse smrgeci devletlerin ellerindeki bu glere
snmann tpk rmcein adan rl yuvasna snmas gibi olduunu unuturlar. Halbuki bu
zayf, gsz ve aresiz rmcei, gevek yuva koruyacak deildir.. Bu zayf eve snmakla
tehlikelerden korunmas mmkn deildir.
Allah'n himayesinden baka bir himaye, O'nun gvenilir korusundan baka bir snak,
O'nun sarslmaz gcnden baka bir destek yoktur.
Kur'an- Kerim bu byk gerei m'min kitlenin ruhuna yerletirmeye byk zen
gsterir. Bylece m'min kitle, yoluna dikilen tm glerden daha stn bir duruma gelir.
Yeryznde byklk taslayan zorbalar ayaklarnn altnda ezilir, kaleler ve burlar nnde birer
birer yklr.
101

Kukusuz bu byk gerek, o zaman btn ruhlara yerleip, kalplere kk salar, kana
kararak damarlarda dolamaya balar. Sadece dille sylenen bir szden ibaret kalmaz.
Tartmalara sermaye olacak bir sorun olarak da alglanmaz. Tam tersine son derece ak ve
anlalr bir gerek olarak ruhlara yerleir. Duygu ve dncelerde bu gerein dnda bir fikir
dolamaz.
Tek g, Allah'n gcdr. Biricik dostluk Allah'n dostluudur. O'nun dndakiler
istedii kadar byklk taslasn, azgnlap zorbalasn, istedii kadar zulm, bask ve ikence
aralarna sahip olsun kesinlikle zayftrlar, gszdrler, nemsizdirler.
te rmcek; andan baka hibir gce sahip deildir:
Birok bask ve ikenceden geen, aldatma ve batan karmalarla kar karya kalan
mminleri, eitli glerle yeryzne geldiklerinde bu byk gerein zerinde durmal ve onu
hibir zaman akllarndan karmamaldrlar. Bu glerin bir ksm onlar dvmek, ezmek
isteyecektir. Kimi onlar aldatmaya, satn almaya alacaktr. Ama bu glerin tm de Allah'a
gre rmcek a konumundadr. nan sistemi asndan da yledir. Fakat mminlerin
benimsedii inan sisteminin doru olmas, varlk lemindeki glerin gerek mahiyetini bilmesi,
salkl lp deerlendirmesi arttr.
"Hi kukusuz Allah onlarn kendisini bir yana brakp ne gibi eylere taptklarn
bilir." (Ankebut 42)
Onlar Allah' bir yana brakp dost edindikleri kimselerden yardm istiyorlar. Oysa yce
Allah onlarn dost edindikleri bu dzmece tanrlarn gerek durumlarn ok iyi biliyor. Bu
gerek, adan rl yuvasna snan rmcek rnei ile tasvir edilmiti.
"O stn iradelidir ve her yapt yerli yerinde olandr." (Ankebut 42)
stn ve dilediini yapabilen biricik egemen g O'dur. O'dur bu varlk lemini en ince
noktasna kadar planlayp ynlendiren. 0'nun her yapt yerindedir.
"Biz insanlara bu rnekleri anlatyoruz, ama onlarn anlamn alimlerden bakas
kavrayamaz." (Ankebut 43)
Nitekim kalpleri ve akllar gerei alglamaya kilitli Kurey kabilesine mensup bir grup
mrik, bu rnei kmsemi, alay konusu yapmlard. "Muhammd'in Rabbi sinekten,
rmcekten sz ediyor" demilerdi. Bu artc tasvir, duygularn sarsp harekete geirmemiti.
nk onlar akllarn kullanmyor, gerekleri bilmiyorlard! "Onlarn anlamn alimlerden
bakas kavrayamaz."227
"Allah kimi doru yola iletmek isterse gsn slm'a aar. Kimi de saptrmak
isterse gsn sanki ge kyormu gibi, dar ve tkank yapar. Bunun yan sra Allah,
inanmayanlar irenlie mahkm eder." (Enam 125)
Allah kime doru yolu takdir ederse -doru yola ulamay isteyen ve deneme amacyla
kendisine verilen seme zgrl arasnda O'na ynelen kiiye ilikin geerli kural uyarnca"gsn slm'a aar" ufkunu geniletir, kolaylkla ve istekle slm' kabul etmesini salar.
Onun hareketlerini ynlendirir, ona gven verir. Bylece slm'la huzur ve rahata kavuur.
Kimin iinde sapklk dilerse -doru yoldan kaan ve ftratn ona kapatan kimsenin
sapmasna ilikin geerli kural uyarnca- "gsn sanki ge kyormu gibi, dar ve tkank
yapar." O doru yola kapaldr, duyu organlar krelmitir, bu yzden slm' kabul etmekte
zorlanr, sklr; "Sanki ge kyormu gibi." Bu ge ykselirken meydana gelen nefesin
227

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Ankebut suresi 41-43 ayetlerin tefsiri.

102

daralmas, gsn sklmas ve baygnlk geirilmesi gibi somut bir ekilde ifade edilen psikolojik
bir durumdur. Gerekte ayette geen Yessa adu, kyor kelimesinin yaps da bu zorluu,
tkanmay ve abay ifade etmektedir. Vurgusu da tm bunlar akla getirdii gibi gzler nne
serilen sahne pratik durum ve bir tek melodideki bu szl ifadesiyle de uyum oluturmaktadr.
Sahne, yerinde bir deerlendirmeyle son buluyor:
"Bunun yan sra Allah, inanmayanlar irenlie mahkm eder."
te byle... Yce Allah'n kaderinin doru yola ulamasn istediinin gsn amak
ve saptmasn istediini zora sokmak, abalatmak ve eziyet etmek eklinde cereyan etmesi gibi...
Allah inanmayanlar bu ekilde azaba mahkm eder. Ayette geen "Rics" kelimesinin bir anlam,
azap olduu gibi biri de irenliktir. Her ikisi de sahnede yer alan azaba renk katmaktadr. Bu
sahne giderek azaba bulamakta, ona dnmekte, en sonunda, ondan ayrlmaz bir duruma
gelmektedir. fadede verilmek istenen mesaj da budur zaten.228
Kfirlerin amellerinin bir baka benzeri engin bir denizin karanlklardr. Bu
denizi st ste binen dalgalar ve dalgalar da bulut rter. Orada karanlklar st ste
binmitir. yle ki insan, elini uzatsa onu fark edemez bile. Allah'n nur vermedii kimsenin
nuru olamaz. (Nr 40)
Bu ayet kfirlerin durumlarn ve akbetlerini hareket ve canllk dolu ilgin bir sahnede
canlandryor.
Bu sahnede, ortal karanlk kaplyor. Engin bir denizdeki dehet verici korku
somutlatrlyor. st ste binen dalgalar, onlar da rten bulut... Bylece karanlklar birbirine
biniyor. yle ki, insan elini gznn nne uzatsa korku ve karanln iddetinden onu fark
etmez bile.
Hi kukusuz kfr yce Allah'n evrende alayan nurundan kopuk bir karanlktr.
Kalbin en yakn, en basit bir hidayet belirtisini gremedii bir sapklktr. Huzur ve gvenin
bulunmad korkulu bir ortamdr.
"Allah'n nur vermedii kimsenin nuru olmaz."
Allah'n nuru kalp iin hidayettir, basiret akldr, ftratn Allah'n gklere ve yere
egemen kld evrensel yasalar sistemine balanmasdr, yine ftratn gkleri ve yeri bryen
Allah'n nuru ile bulumasdr. Kim bu nura balanmamsa o, dalmas sz konusu olmayan bir
karanlk iindedir, huzur ve gvenden yoksun karanlk bir ortamdadr, dn olmayan bir
sapklk iindedir. in sonu insan yok olmaya, azaba srkleyen bo bir seraptr. nk inan
sistemine dayanmayan amelin geersiz olmas sonucu, imansz iyilik de olmaz. Gerek yol
gstericilik, Allah'n yol gstericiliidir. Esas nur Allah'n nurudur.229
2-Kafirlerle mcadelede Allahn mminlere bahettii gven:
Allah, inanp yararl iler yapan ve mallaryla ve canlaryla cihad eden kullarn yr ve
yardmsz brakmaz. Onlar her trl korku ve endielerden emin klar.
a- Allah Hz. Musay Firavna gnderirken ona emniyet duygusu bahetmiti. Onu
korkulardan gvende klmt:
Ey Musa! Yzn dn ve korkma; nk sen emniyette olanlardansn.
(Kasas31)

228
229

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Enam suresi 125. Ayetin tefsiri.

Fi zilail-Kuran/Seyyid Kutup Nu sursi 40. Ayetin tefsiri.

103

b-Allah Huneyn gnnde de kendi yolunda cihad eden Peygamberine ve inananlara

yardm etmiti:
Gerekten Allah size birok yerde, birok olayda olduu gibi Huneyn Sava
gn de yardm etti. Hani o gn sayca ok oluunuz hounuza gitmi, bbrlenmenize yol
amt da bu okluunuz size hibir yarar salamamt; yeryz, onca geniliine ramen
size dar gelmiti de sonra arkanz dnp kamtnz.
Bu bozgunun arkasndan Allah, Peygamberinin ve mminlerin kalplerine gven
duygusu indirdi ve grmediiniz ordular gndererek kfirleri azaba arptrd. Kfirlerin
grecekleri karlk budur. (Tevbe 25-26)
Bu savata Mslmanlar, ksa tarihlerinde ilk defa on iki bin kiilik bir orduyu bir araya
getirebildiler. Bu say okluu marmalarna yol at. Bu yzden zafere ulamann bata gelen
sebebini gz ard ettiler. Bu sonucun da yce Allah, savan ilk aamasnda balarna bozgun
getirerek tekrar O'na ynelmelerini salad. Arkasndan Peygamberimizin yanndan ayrlmayarak
direnmeye devam eden, O'nun etrafnda smsk kenetlenen bir avu mmin grubun abalar ile
bozgunu zafere dntrd.
yette bu sava sahnesini hem somut tablolar ile ve hem de duygusal reaksiyonlar ile
gzlerimizin nne getiriyor. Ayeti yeniden okuyalm:
"Hani o gn sayca ok oluunuz hounuza gitmi, bbrlenmenize yol amt da
bu kalabalk hibir iinize yaramamt. Yeryz olanca geniliine ramen size dar
gelmiti de sonra arkanz dnp kamtnz."
Burada nce say okluundan holanma, bununla bbrlenme reaksiyonu, arkasndan
ruh bozgunu sarsnts; btn yeryznn arl altnda kalnm, ar basncna uramcasna
bir sknt, bir ruh darl reaksiyonu derken somut bir bozgun hareketi ve en sonunda da geriye
dnp kama eylemi ile kar karyayz.
Bu bozgunun arkasndan Allah, Peygamberinin ve mminlerin kalplerine gven
duygusu indirdi.
Bu gven duygusu sanki kaftan gibi iniyor ve yuvalarndan darya frlayacak gibi
rpnan kalpleri yuvalarna oturtuyor ve kaynaan duygularn durdurulmalarn salyor.
Okumaya devam ediyoruz:
"Ve grmediiniz ordular gnderdi."
Bu ordularn ne olduklarn, hangi zellikleri tayan askerlerden olutuklarn
bilmiyoruz. nk "Rabbinin ordularn kendisi dnda hi kimse bilmez." (Mdessir. 31)
lmle, tutsaklkla, silh ve tehizatlarn Mslmanlara kaptrmakla, bozguna
uramakla Allah "Kfirleri azaba arptrd."
c- Allah batl din ve ideoloji sahipleriyle mcadele edenlere i huzur ve gvence verir.
O zaman inkar edenler, kalplerinde kstaha bir byklk duygusu cahiliyye
rn bir duygu - tarken Allah da elisine ve m'minlere i huzur ve gveni indirdi;
onlarn takva szne tutunmalarn salad. Onlar, bu sze layk ve ehil kimselerdi. Allah
her eyi bilmektedir. (Fetih 26)
Gerekten mminlerin karsnda her zaman batl temsil eden inkarc bir grup
varolmutur. Bunlar Allaha samimi bir kalple ynelen mminleri doru yoldan evirmeye,
kendi batl din ve ideolojilerine uymaya armlardr. Bu ardan yz evirenleri ise eziyetin
104

her trlsyle tehdit etmilerdir. Allah byle zamanlarda kfrn abalarn boa karm ve
mminlere her ynden yardmc olmutur.
M'min hibir zaman marp azmaz. Kendi gururu incindi diye kzmaz m'min.
Aksine, Rabbi ve dini uruna kzar. Kendisine sakin ve huzurlu olmas emredildiinde, kalbi
titrer, honutluk ve huzur iinde boyun eer. Dolays ile m'minler takva szcne daha layk
ve ehil idiler. Yce Allah'n onlarn kalbine i huzuru indirip takva yerletirme ihsan yannda bu
takva ile nitelenmeleri de Rabb'lerinden m'minlere bir baka vgdr. Gerekten m'minler
bunu yce Allah'n ls ile ve tankl ile hak etmilerdi. Yce Allah'n ilmi ve takdirinden
kaynaklanan nceki ereflendirmeye ek olarak bu da bir baka ereflendirmedir.
Allah btn Mslmanlardan zellikle de Peygamberlerinden manevi desteini hibir
zaman esirgememitir.
d- Allah kendi yolunda hicret edenlere yardm eder, onlarn kalplerine gven indirir:
Peygambere yardm etmezseniz, biliniz ki, kfirler O'nu Mekke'den
kardklarnda iki kiiden biri olarak maaradayken Allah O'na yardm etmiti. Hani O
arkadana "zlme, Allah bizimle beraberdir" diyordu. Allah O'nun kalbine gven
duygusu indirmi, kendisini gremediiniz askerler ile desteklemi, bylece kfirlerin
szn alaltmt. Yce olan Allah'n szdr. Allah stn iradelidir ve her yapt
yerindedir. (Tevbe 40)
Bu ayetin anlatt olay, Kureylilerin Peygamberimizi iyice sktrdklar srada
meydana geldi. Kaba g, kar koyamad ve etkinliine tahamml de edemedii doru sze
kar her zaman ayn sindirme metotlarna bavurur. Kureyliler dzenledikleri gizli toplantda
Peygamberimizden kurtulmay, onu ortadan kaldrmay kararlatrdlar. Yce Allah, onlarn bu
kararndan Peygamberimizi haberdar ederek Mekke'den kmasn emretti. Bunun zerine
Peygamberimiz yola kt, yannda sadece dostu Hz. Ebu Bekir vard. Ne ordusu ve ne de silah
vard. Dmanlar kalabalkt, sava glerinin stnl tartlmazd.
Ayetin ak iinde Peygamberimiz ile dostu Ebu Bekir'in bu garip yolculuklar, somut
bir sahne aracl ile gzlerimizin nne getiriliyor.
"Hani onlarn ikisi maarada idiler."
Kureyliler de pelerine dm, izlerini sryorlard. Hz. Ebu Bekir, o kritik saatlerde
endielidir. Endiesinin konusu kendisi deil, arkadadr. Allah dmanlar, varlklarnn farkna
varacaklar ve sevgili dostunun canna kyacaklar diye korkuyor. O srada endie dolu bir sesle
Peygamberimize yle fsldyor; "Eer kapdakilerden biri ayann ucuna baksa bizim
ayaklarnn altnda olduumuzu grverecek!" Peygamberimiz (s.a.v) yce Allah'n kalbine
indirdii huzurun rahatl iindedir, dostunun korkusunu datmak ve gnlne gven serpmek
zere ona u karl veriyor; "Ya Ebu Bekir! Sen bu iki kiiyi ne sanyorsun? Onlarn
ncs Allah'tr."
Peki, en sonunda ne oldu? Maddi gcn tm kar tarafta, Peygamberimiz ile dostu bu
gten tamamen yoksun olduklar halde nasl bir kbetle karlald? Zafer, yce Allah'n, insan
gz ile grnmez askerlerle desteklendii tarafn oldu; kfirler ise bozguna, utandrc ve onur
krc bir yenilgiye uradlar.
"Allah, kfirlerin szn alaltt."
Yce Allah'n sz ise yce doruklardaki gl ve geerli konumunu korudu.
"Yce olan, yalnz Allah'n szdr."
105

Yce Allah'n sz, doal olarak ve ilke baznda stndr, belirli bir itici desteine
muhta deildir. "Yce Allah stn iradelidir" dostlarn kesinlikle yzst brakmaz; "Her
yapt yerindedir". Zaferi hak edenlerin, onu elde edecekleri uygun zaman nceden plnlar.
Bu ayetin anlatt olay, yce Allah'n, Peygamberimize ve kendi szne salad
destei gzler nne seren arpc bir rnektir. Yce Allah, ayn yardm baka toplumlarn eli ile
tekrarlayacak gtedir. Fakat bu toplum, savaa arlnca "yere aklan, ii ardan alan
kimselerin oluturduu bir toplum olmayacaktr. Bu olay, yce Allah'n sznn tesinde baka
bir kanta ihtiya duyanlar in, yaanmln inandrcln yanstan pratik bir rnektir.230
3-Ahiret gnnde Allahn mmin kullarna bahedecei gven:
Allahn emniyet vericilii ahiret hayatnda da aka ortaya kacaktr. man edip salih
amel ileyen kullarnn yardmna koacak, onlar himaye edecek, btn korku ve tehlikelerden
emin klacaktr. Allah, kullarnn hem dualarna cevap verir hem de onlarn hata, kusur ve
gnahlarn balayarak onlara emniyet ve huzur baheder.
Ktlkten sknanlar ise, cennetteler ve pnar balarndadrlar. Onlara
"Esenlikle ve gven iinde oraya giriniz" denir.
Biz cennetliklerin kalplerindeki tm kin tortularn ekip kardk, onlar orada
karlkl koltuklarda oturan kardelerdir.
Onlar orada bkknlk hissetmezler, oradan karlmalar da sz konusu deildir.
(Hicr 45-48)
Ktlklerden saknan muttakiler, Allah' srekli gzeten, kendilerini onun azabndan
ve onun azabn gerektirecek nedenlerden koruyan kimselerdir. Belki de cennetteki pnarlar,
cehennemin kaplarna karlk olmalar iin sahnede yer almaktadr. Cehennemdeki korku ve
endieye karlk, onlar esenlik ve gven iindedirler. Geen ayetlerde vurguland gibi, eytann
iini kemiren kine karlk, onlarn iindeki tm kin tortularn ekip kardk. Orada bkknlk
hissetmezler, oradan karlma korkusunu yaamazlar. Dnyadayken Allah'n azabndan
korkmalarnn ve ktlklerden saknmalarnn karl olarak Allah'n katndaki bu gvenli ve
huzurlu, yeri hak etmilerdir.
Sura frld gn, Allah'n diledikleri bir yana, gklerde olanlar da yerde
olanlar da, korku iinde kalrlar. Hepsi Allah'a boyunlar bklm olarak gelirler.
Dalar yerinde donmu gibi durur grrsn, oysa onlar bulutlar gibi geerler.
Bu her eyi salam tutan Allah'n iidir. Dorusu O, yaptklarnzdan haberdardr.
Kim bir iyilik getirirse ona daha iyisi verilir. Onlar o gnn korkusundan
gvendedirler. (Neml 87-89)
Kyametin dehet verici olaylar, kafirleri sersemletip iddetli korku ve dehete
drmesine ramen mminler bu gibi eylerden emin ve msterih kalacaklardr. Zira ahiretteki
her ey mminlerin umduu ekilde cereyan edecektir.
Allah elilerinin verdii haberlerden kyametin kopaca ve herkesin yapt amellerden
dolay hesaba ekilecei zaman yeni bir dnyann kurulacan onlar zaten biliyorlard.
Binaenaleyh, bu gn inkr etmi ve dnyada son nefesine kadar da byle imansz kalanlarn
durumu olan sersemlemi ve dehete dm hallerden hibirisi mminlerde grlmeyecektir.
Ayrca, o gn iin alm ve oradaki baars iin gerekli hazrlklar dnyada yapm
olduklarndan memnun ve mutlu olacaklardr. Dolaysyla, tm enerji ve kabiliyetlerini sadece

230

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Tevbe 40. Ayetin tefsiri.

106

madd baarlar elde etmek iin harcayan ve bundan sonra baz n hazrlklar gerektiren baka bir
hayatn da olacan hi dnmemi olan kimseler gibi aptallap armayacaklardr.
Onlarn aksine mminler, hayatn meru olmayan kar ve arzularn bugn iin terk
etmi ve onun geici zorluk ve meakkatlerinin stesinden gelmi olduklarndan memnun ve
mutlu olacaklardr. Yaptklarnn mkfatlarndan da mahrum edilmeyeceklerdir.
Allah'a kar gelmekten saknm olanlar ise gvenli bir yerde, bahelerde ve pnar
balarndadrlar. nce ipekten ve parlak atlastan giyinerek karlkl otururlar. Bu byledir,
onlar iri siyah gzl hurilerle elendiririz. Orada, gven iinde olarak her yemii
isteyebilirler. Orada, ilk lmden baka bir lm tatmazlar. Rabbin, lutfuyla onlar
cehennem azabndan korumutur. te byk kurtulu budur.(Duhan 51-57)
"Emin makam" ile hibir korku duyulmayan, tehlike ve endie hissedilmeyen, zahmet
bile ekilmeyen bir yer kastedilmektedir. Cennet ehli burada hi hasta olmayacak, daima shhatli
kalacaktr. Onlara lm de yok, orada ebedi yaayacaklar. Sknt duymayacak, hep huzur iinde
olacaklar. Yalanmayacak, hep gen kalacaklar.
En byk dehet (kyamet) dahi onlar tasalandrmaz. Melekler kendilerini yle
karlar: te bu size vadedilmi olan (mutlu) gnnzdr. (Enbiya 103)
4-man edenlere Allahn bahedecei nimetler:
Allah, kendisini hakkyla tanyan mminlere eitli mjdeler vermektedir. Allah,
kendisine inanan ve gvenen kullarna eman ve gvence verir. Kullarnn imanlarn tasdik eder.
Onlar dnya ve ahiret korkularndan emin klar. Onlarn mitlerini boa karmaz. Allah, mmin
ismi ile kendisine iman edip gvenenlerin kyametteki ahitliini kabul eder. Onlar eitli cennet
nimetleriyle mkfatlandrr.
Allahn, iman eden kullarna verecei eitli mkafatlar ayetler nda incelemeye
alalm.
1-Allah iman edenleri hibir hakszla uratmadan Adn ve Firdevs cennetlerine
girdirecektir. Onlarn ecirlerini tam olarak verecektir.
Ancak tevbe eden, inanp yararl i yapanlar bunun dndadr. Bunlar hibir
hakszla uratlmadan, Adn cennetlerine gireceklerdir. (Meryem 60)
nanp yararl i ileyenlerin ecirleri ise tastamam verilecektir. Allah zalimleri
sevmez. ( Ali mran 57)
yi hareket edenin ecrini zayi etmeyiz. Dorusu, inanp yararl i yapanlara, ite
onlara, ilerinden rmaklar akan Adn cennetleri vardr. Orada altn bilezikler taknrlar,
ince ve kaln ipekliden yeil elbiseler giyerek tahtlar zerinde otururlar. Ne gzel bir
mkfat ve ne gzel yaanacak yer! (Kehf 30-31)
Ama inanp yararl i ileyenlerin konaklar Firdevs cennetleridir. Orada temelli
kalrlar, baka bir yere gitmek istemezler. (Kehf 107)
2-Allah inananlarn gnahlarn balar.
Dorusu Ben, tevbe edeni, inanp yararl i ileyerek doru yola gireni
balarm. (Taha 82)
nanp yararl i ileyenlerin ktlklerini, andolsun ki, rteriz; onlar,
yaptklarndan daha gzeli ile mkfatlandrrz.(Ankebut 7)
107

3-Allah iman edenlerin ktlklerini iyilie evirir ve merhamet eder.

Ancak tevbe eden, inanp yararl i ileyenlerin, ite Allah onlarn ktlklerini
iyiliklere evirir. Allah balar ve merhamet eder. ( Furkan 70)
4-Allah inananlar kurtulua ulatrr.
Fakat tevbe eden, inanp yararl i ileyen kimsenin, kurtulua erenler arasnda
bulunmas umulur. (Kasas 67)
5-Allah mminlerin mkafatlarn kat kat artrr, onlar yksek derecelerde gven
iinde yaatr.
Ey insanlar! Sizi Bana yaklatracak olan ne mallarnz ve ne de ocuklarnzdr;
yalnz, inanp yararl i ileyen kimselerin, ite onlarn yaptklarna karlk mkfatlar kat
kattr. te onlar, yksek derecelerde, gven iindedirler. (Sebe 37)
nanan, hicret eden ve Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihat eden kimselere
Allah katnda en byk dereceler vardr. te kurtulanlar onlardr. (Tevbe 20)
Allah, iinizden inanm olanlar ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle
ykseltsin. Allah ilediklerinizden haberdardr. (Mcadele 11)
6-Allah inanan kullarn altlarndan rmaklar akan cennetlere ebedi kalmak zere girdirir
ve onlara orada tertemiz eler verir.
nananlar ve yararl iler yapanlara, kendilerine altlarndan rmaklar akan
cennetler olduunu mjdele. Onlara burann bir rn rzk olarak verildiinde, "Bu daha
nce de rzklandrldmzdr eydir." derler. Bunlar, sylediklerinin benzerleri olarak
sunulmutur. Onlara orada tertemiz eler vardr ve orada temelli kalrlar. (Bakara 25)
nanp yararl i ileyenleri iinde temelli ve ebedi kalacaklar, ilerinden
rmaklar akan cennetlere koyacaz. Onlara orada tertemiz eler vardr. Onlar en koyu
glgeliklere yerletireceiz. (Nisa 57)
7-Allah inanan kullarnn dostudur, onlar karanlklardan aydnla karr.
Allah inananlarn dostudur, onlar karanlklardan aydnla karr. nkar
edenlerin ise dostlar tauttur. Onlar aydnlktan karanlklara srklerler. te onlar
cehennemliklerdir, onlar orada temelli kalacaklardr. (Bakara 257)
"nanp yararl iler ileyenleri karanlklardan aydnla karmak zere, size
Allah'n apak ayetlerini okuyan bir Peygamber gndermitir. Kim Allah'a inanr ve
yararl i ilerse Allah onu, iinde temelli ve sonsuz kalnacak, ilerinden rmaklar akan
cennetlere koyar. Allah ona gerekten gzel rzk vermitir. (Talak 11)
Allah inananlarn sahibidir. Kfirlerin ise sahibi yoktur. (Muhammed 11)
Dorusu brahim'e en yakn olanlar, ona uyanlar, bu Peygamber ve inananlardr.
Allah inananlarn dostudur (Ali mran 68)
8- Allah mminleri her trl korku ve endieden emin klar.
nanp yararl iler ileyenlerin, namaz klp zekat verenlerin Rableri katnda
ecirleri vardr. Onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. (Bakara 277)
9- Allah mmin kullarna bol bol rahmet eder ve onlar kendisine gtren doru yola
iletir.
108

Allah kendisine inananlar ve Kitabna sarlanlar rahmetine ve bol nimetine

kavuturacak, onlar Kendisine gtren doru yola eritirecektir. (Nisa 175)
10-Allah kendisini dost edinenlere stnlk ve galibiyet verir.
Kim Allah', Peygamberini ve inananlar dost edinirse bilsin ki, phesiz
Allah'tan yana olanlar stn gelirler. (Maide 56)
Allah phesiz inananlar savunur; nk hainleri ve nankrleri hi sevmez.
(Hac 38)
11-Allah inananlara gklerin ve yerin rahmet kaplarn aar.
Eer kentlerin halk inanm ve Bize kar gelmekten saknm olsalard, onlara
gn ve yerin bolluklarn verirdik. Ama yalanladlar; bu yzden onlar, yaptklarna
karlk yakalayverdik. (Araf 96)
12- Allah iman edenlerin dmanlarnn kalplerine korku salar.
Rabbin meleklere, "Ben sizinleyim, inananlar destekleyin." diye vahyetti. "Ben
inkar edenlerin kalblerine korku salacam, artk vurun onlarn boyunlar stne, vurun
her parmana." dedi. (Enfal 12)
13-Allah inanan kullarnn kalplerini huzura ulatrr.
Onlar inanmlar, kalpleri Allah' anmakla huzura kavumutur. Dikkat edin,
kalbler ancak Allah' anmakla huzura kavuur. (Rad 28)
14- Allah inananlar dnya ve ahiret hayatnda kelime-i tevhid davas zere destekler.
Allah inananlar, dnya hayatnda ve ahirette salam bir sz zerinde tutar;
zalimleri de saptrr. Allah dilediini yapar. (brahim 27)
De ki: "Kuran', Ruhul Kuds (Cebrail) Rabbinin katndan, inananlarn
inanlarn pekitirmek, Mslmanlara doruluk rehberi ve mjde olmak zere gerekle
indirmitir." (Nahl 102)
15-Allah kendisine inanan ve gvenenleri eytanlardan korur.
Dorusu eytann, inananlar ve yalnz Rablerine gvenenler zerinde bir nfuzu
yoktur. (Nahl 99)
16-Allah inananlar insanlara sevdirir.
nanp yararl i ileyenleri Rahman sevgili klacaktr. (Meryem 96)
17-Allah iman edenleri yeryznde hkmran klar, onlarn dinini hkim klar ve
korkularn gvene evirir.
Allah, sizlerden iman edip iyi davranlarda bulunanlara, kendilerinden
ncekileri sahip ve hkim kld gibi onlar da yeryzne sahip ve hakim klacan, onlar
iin beenip setii dini (slm') onlarn iyiliine yerletirip koruyacan ve (geirdikleri)
korku dneminden sonra, bunun yerine onlara gven salayacan vadetti. nk onlar
bana kulluk ederler, hibir eyi bana e tutmazlar. Artk bundan sonra kim inkr ederse
ite bunlar asl byk gnahkrlardr. (Nur 55)
18-Allah inananlar ktlk yapanlarla bir tutmaz.
109

Yoksa ktlk ileyen kimseler, lmlerinde ve diriliklerinde kendilerini, inanp

yararl i ileyen kimseler ile bir mi tutacamz sandlar? Ne kt hkm
veriyorlar!(Casiye 21)
19-Allah inananlara yryecekleri bir nur verir.
Allah'a ve peygamberlerine inananlara, dosdoru olanlara ve Allah yolunda ehit
denlere, ite onlara, Rableri katnda nur ve ecir vardr. nkar edip ayetlerimizi
yalanlayanlar, ite onlar da, cehennemlik olanlardr.(Hadid 19)
Ey inananlar! Allah'tan saknn, Peygamberine inann ki, Allah size rahmetini iki
kat versin; size nda yryeceiniz bir k var etsin; sizi balasn; Allah balayandr,
acyandr. (Hadid 28)
20-Allah iman eden kullarn yaratklarn en hayrllar klar.
Fakat, inanp yararl i ileyenler, ite onlar da, yaratklarn en iyileridirler.
(Beyyine 7)

d-Mmin isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1- Allahn eman ve gvencesine girebilmek, dnya ve ahiret skntlarndan kurtulmak
iin imanlarmza irki kartrmamalyz. Gerek kulluk, gerek boyun eme ve gerekse yneli
noktasnda inanlarmza irki bulatrmamalyz.
man edip imanlarna irki kartrmayanlar var ya! te onlar iin emniyet
vardr. Onlar hidayet zeredirler. (Enam 82) Bu ayette geen Zulm kelimesini
Peygamber (s.a.v) irk olarak aklamtr.irk ncelikle Allahn haklarna saygszlk olduu
iin en byk zulmdr. Yaratan kulluk edilmeye hak sahibidir. Yaratamayan, kendileri de Allah
tarafndan yaratlanlar kullua layk deillerdir.
Ey insanlar! Sizi ve sizden ncekileri yaratan Rabbinize kulluk (ibadet) ediniz.
Umulur ki, bylece korunmu (Allah'n azabndan kendinizi kurtarm) olursunuz.
(Bakara 21)
Allaha kulluk ancak hayatn tamamnn Onun isteklerine gre dzenlenmesi ile
gerekleir. Onun arzu ve isteklerine gnl huzuru iinde boyun emekle gerekleir. Sadece
Ramazan aynda oru tutup, namaz klmakla veya baz mbarek gecelerde sabaha kadar kandil
beklemekle Allaha gerek anlamda kulluk yaplm olmaz. Kulluk, hayatn tamamnda Allaha
teslim olmaktr. Hayatn btn ynlerinde ve birimlerinde Ona boyun emektir.
O Rab ki, yeri sizin iin bir dek, g de bir tavan yapt. Gkten su indirerek
onunla, size besin olsun diye eitli rnler kard. Artk bunu bile bile Allah'a irk
komayn. (Bakara 22)
Allah emretme ve yasaklama yetkisine de sahiptir. nk yaratan Odur.
Yaratamayanlar bizim hayatmza karma yetkisine sahip deillerdir. man edenler Allah
mutlak emredici kabul ederler. Hayatlarnn tamamn Onun emir ve direktiflerine gre
dzenlerler. nsanlar zerinde ilahlk taslayanlar hayatlarnn hibir blmne kartrmazlar.
Allah' bir ve her eyden stn kabul eden insanlarn, Onun dnda birinin buyruuna
boyun emeleri ve Allah dnda bir rabb edinmeleri, bir an iin bile olsa asla mmkn deildir.
Rabb olarak sadece ve sadece, evrendeki tm yasalarn sahibi ve evrenin yneticisi durumundaki
Allah tannmaldr. Tm evrene sz geirebilmekten aciz bir kimsenin, buyruklaryla evrene
110

stnlk salayamazken otoritesiyle insanlar zerinde stnlk salayan bir rabb konumuna
gemesi asla doru deildir!
Burunlarn tesini grmeyen btnyle kr, aciz, bilgisiz, benmerkezci bir sr uydurma
rabblere boyun emek yerine, insanlarn, her eyden stn tek Allah'n Rabliine boyun emeleri
kukusuz en doru olandr. Burada belirttiimiz eksiklikler, Allah dndaki tm uydurma rabbler
iin geerlidir. nsanln yaad korkun perianln temelinde, birok uydurma rabbler
edinerek paralanma ve kullarn sz konusu uydurma rabblerin aralarndaki bencillikler ve
ekimeler dorultusunda darmadan olmalar yatmaktadr... Tarih boyunca kimi zaman
yeryznn sahte rabbleri Allah'n otoritesini ve rabbliini kendilerine yamamlar; kimi zaman
da cahil kimseler bilgisizlik, hurafe ve efsanelerin etkisiyle ya da bask, aldatmaca ve propaganda
etkisiyle onlara bylesi bir otorite sunmulardr.
Yeryznn bu sahte rabbleri, benmerkezcilikten, salt kendini ve koltuunu
dnmekten; kendi otoritesini srdrp glendirme noktasndaki o amansz hrstan kendilerini
bir an iin bile olsa syramamaktadrlar. Bu sebeple de otoriteleri iin, ama yakn ama uzak
vadede, bir tehlike olarak grdkleri tm gleri, tm potansiyelleri ortadan kaldrabilmek;
aldatmacalar gn yzne kp sona ermemesi iin tm gleri, tm olanaklar kendilerine
vgler dktrmeye, kendilerinin borazanln yapmaya seferber edebilmekten baka bir ey
dnmemektedirler!231
phesiz ki Rabbiniz, gkleri ve yeri alt gnde yaratan; sonra Ar'a istiv eden;
geceyi, durmadan kendisini kovalayan gndze bryp rten; gnei, ay ve yldzlar
emrine boyun emi durumda yaratan Allah'tr. Bilesiniz ki, yaratmak da emretmek de
O'na mahsustur. lemlerin Rabbi Allah ne ycedir! (Araf 54)
Allah' brakp da taptklarnz, sizin ve atalarnzn takt birtakm isimler (ve
ideolojiler)den baka bir ey deildir. Allah onlar hakknda herhangi bir delil
indirmemitir. Hkm sadece Allah'a aittir. O size kendisinden bakasna ibadet
etmemenizi emretmitir. te dosdoru din budur. Fakat insanlarn ou bilmezler. (Yusuf
40)
Bu ayetlerde Rabbimiz son derece net ve aydnlatc bir ekilde bu dinin genel
niteliklerini, bu inan sisteminin temel prensiplerini mkemmel bir biimde izmektedir. Yine
irk, taut ve cahiliye sisteminin temellerini de son derece iddetli bir biimde sarsmaktadr.
Kulluk edilecek, buyruuna boyun eilecek ve eriatna uyulacak Rabb olmaya gerek anlamyla
lyk olan sadece, her eyden stn tek Allah'tr. Tanr birlenip onun varlklar dnyasnda her
eyden stn bir otoriteye sahip olduu benimsendiinde, buna bal olarak rabbin de birlenmesi
ve onun insanlarn yaamnda her eyden stn bir otoriteye sahip olduunun benimsenmesi
gerekmektedir.
ster beer trnden olsun, isterse beer dndaki ruhlar, eytanlar, melekler, Allah'n
hkimi bulunduu evrensel gler trnden olsun, sz konusu sahte rabblerin tamam, rabblik
noktasnda bir hitir, rabblik gereinin en ufak bir niteliine bile sahip deildir. Rabblik sadece
ve sadece, her eyden stn ve tek olan, kullarn yaratcs ve onlarn tmnden stn bir
konumda bulunan Allah'a aittir... Gelgelelim eitli cahili sistemlere ve ortamlara mensup kimi
insanlar, sz konusu sahte rabblere, kendi kafalarndan baz isimler yamamakta, baz sfatlar
takmakta ve de kimi zellikler yaktrmaktadr. Bunlarn banda da bu tr sahte rabblere
tannan, hkm koyma ve otorite yetkisi gelmektedir... Oysa Allah onlara ne bylesi bir otorite
tanm, ne da onlarn doru olduklarna ilikin bir delil indirmitir.
"Egemenlik sadece Allah'ndr. O yalnz kendisine kulluk etmenizi emretmitir.
Dosdoru din, ite budur. Fakat insanlarn ou bu gerei bilmiyor." (Yusuf 40)
231

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Bakara 21 ve 22. Ayetlerin tefsiri.

111

Hkm koyma yetkisi, sadece ve sadece Allah'n olmaldr. lahlnn her eye egemen
olmas gereince hkm, sadece Allah'a zgdr. Zira egemenlik, tanrln niteliklerindendir.
Egemenliin kendisine ait olduunu ileri sren ister bir birey, bir snf, bir parti, ister bir grup, bir
ulus, isterse uluslararas bir rgt emsiyesi altnda tm insanlar olsun- tanrln nitelikleri
noktasndan herkesten nce Allah'a sava am demektir. Tanrln ba nitelii durumundaki
egemenlik noktasnda yce Allah'a sava aan ve egemenliin kendisine ait olduunu ileri sren,
yce Allah' apak bir biimde inkr etmitir.
Kiiyi dosdoru dinin erevesinin dna karan, tanrln ba nitelii konusunda
Allah'a sava am bir konuma getiren bylesi bir iddiaya kalkan kiinin ille de, "Sizin iin,
kendimden baka bir tanr tanmyorum!" ya da -tpk Firavun gibi aka- "Sizin en yce
rabbiniz benim!" demi olmas art deildir. Sadece, Allah dnda egemen konuma gelmi
makamdakileri, otoritenin kayna olarak grmek yeterlidir. Bunu yapan, tm uluslar ya da bir
grup insan bile olsa, durum deimemektedir.
"O yalnz kendisine kulluk etmenizi emretmitir."
Bu aklamay Arap insannn anlad biimiyle anlayabilmemiz iin ncelikle, sdece
bir olan Allah'a zg klnan "tapmann, kulluk etmenin" anlamn iyice kavramamz
gerekmektedir...
Ayette bunu ifade iin kullanlan "a-be-de" fiilinin szlk anlam: itaat etmek, boyun
emek, kibrini yenip alak gnll olmaktr. Bununla anlatlmak istenen, gerek kulluk
noktasnda, gerek yasalar ve ahlki davranlar noktasnda, sadece Allah'a itaat etmek, sadece
O'na boyun emek, sadece O'nun buyruklarn benimsemektir. Dolaysyla kulluun gerek
gstergesi, tm bu konularda sadece Allah'a boyun emektir. Zira Allah, yaratklarndan herhangi
bir kimseye deil, sadece kendisine kulluk edilmesini istemitir
Zira, hkm yce Allahtan bakasna ait olmas durumunda, O'na kulluk edebilmek,
O'na boyun eebilmek gerek anlamda mmkn deildir. Yce Allah'n, gerek insanlarn yaam,
gerekse varlklar dzeni iin kaderde belirledii kar konulamaz hkmlerinde de, insanlarn
yaamlarna ilikin belirledii ve seimi onlarn iradesine brakt eriatndaki hkmlerinde de
ayn olgu geerlidir. O'na boyun emek, ancak O'nun tm hkmlerinin benimsenmesiyle
gerekletirilebilir.
Hkm noktasnda Allah'la ekimeye kalkmak, buna cret edenin Allah'n dininden
kmas demektir. -Bu, dinin mutlak ve ak bir hkmdr!- nk, bylesi bir eylem kiiyi,
sadece Allah'a kulluk etme izgisinin btnyle dna karmaktadr... Hkm noktasnda
Allah'la ekimeye kalkmak, buna cret edenlerin Allah'n dininden kesinkes kmasna neden
olan dpedz bir irktir! Buna cret edenin iddiasnda hakl olduunu dnenler; byle bir
kimseye itaat edenler, onun Allah'a ait otorite ve nitelikleri gasbetmesini yreklerinde de olsa
knamayanlar da onunla ayn akbete dmlerdir! Allah'n tartsna vurulduklarnda, sonuta
hepsinin durumu ayndr!232
"Dosdoru din, ite budur."
2-Allahn, bizim korkularmz giderip kalplerimize gven vermesi iin bizim de baz
ykmllklerimizi yerine getirmemiz gerekir. ncelikle Kurann ngrd ekilde iman edip
salih ameller ilememiz gerekir. Btn bunlar yerine getirirken sadece Ona kulluk edip Ona
hibir eyi irk komamalyz. Bu grev ve sorumluklar yerine getirebilmek iin de namaz
klarak bedenen Ona kul olduumuzu gstereceiz. Zekt vererek de mal olarak kulluumuzu
sergileyeceiz. Allahn rahmetine ulaabilmek iin bu grevleri yaparken Peygambere (s.a.v)
itaat etmemiz gerecektir.
232

Fi Zillil-Kuran. Bak. Yusuf 40. ayetin tefsiri.

112

Allah, sizlerden iman edip iyi davranlarda bulunanlara, kendilerinden

ncekileri sahip ve hakim kld gibi onlar da yeryzne sahip ve hakim klacan, onlar
iin beenip setii dini (slm') onlarn iyiliine yerletirip koruyacan ve (geirdikleri)
korku dneminden sonra, bunun yerine onlara gven salayacan vadetti. nk onlar
bana kulluk ederler, hibir eyi bana e tutmazlar. Artk bundan sonra kim inkr ederse
ite bunlar asl byk gnahkrlardr.
Namaz kln, zekt verin ve Peygambere itaat edin ki merhamet gresiniz.
nkr edenlerin, yeryznde (Allah') ciz brakacaklarn sanmayasn! Onlarn
varaca yer cehennemdir. Ne kt var yeri! (Nur 55-57)
Bu ayetler zel olarak, Hz. Peygamber (s.a.) tarafndan slamn tebli edilmeye
baland devirde henz ok zayf ve madur durumda bulunan Mslmanlarn bir zaman sonra
mrikleri alt ederek hakimiyeti ele alacaklarn mjdelemektedir. Ayn geree Enbiya suresinin
105. ayetinde de iaret edilmektedir:
Andolsun Zikir'den sonra Zebur'da da: "Yeryzne iyi kullarm vris olacaktr"
diye yazmtk. (Enbiya 105)
nkrcln, ktln, ktlerin srekli payidar olamayacan ve her trl batln arzi
olduunu; inancn, iyiliin, gzelliin ve hakkn temel ve gerek hayat kanunu olduunu ifade
etmekte; bylece, baz zamanlarda inkarcln ve ktln yaygnlam olmasna bakarak
mitsizlie ve ktmserlie kaplmann doru olmadn ortaya koymaktadr.
Bu, yce Allah'n Hz. Muhammed'in -salt ve selm zerine olsun- mmetinden iyi
ameller ileyen m'minlere kendilerini yeryzne egemen klacana, kendileri iin setii
dinlerini, hayat sistemlerini sarslmaz temellere oturtacana ve korkularn gvene
dntreceine ilikin vaadidir. Bu, Allah'n vaadidir. Allah'n vaadi ise, gerektir. Allah'n
vaadi yerine gelir. Ve Allah vaadinden dnmez. Peki bu imann ve yeryzne egemen olmann
gerek mahiyeti nedir?
Kukusuz Allah'n vaadinin gereklemesine gereke olan iman gerei, insann tm
hareketlerini iine alan, tm hareketlerini ynlendiren byk bir gerektir. Bu iman bir kalbe
yerleir yerlemez tm de Allah'a ynelik olmak zere derhal alma, hareket, onarma ve ina
etme eklinde kendini aa vurur. Bunu yapan kii Allahtan bakasn memnun etmeyi
dnmez. Bu, Allah'a itaat etmenin, byk kk her konuda onun emrine kaytsz artsz teslim
olmann ifadesidir.
te hazrlk budur... Allah'a balanarak namaz klmakla kalbi glendirmek, cimrilii
aarak zekt vermek suretiyle de nefis ve toplumu arndrmaktr. Peygambere itaat etmek, verdii
hkmden memnun olmaktr. Byk kk her ite Allah'n eriatn uygulamaktr. Yce Allah'n
insan hayat iin setii sistemi yrrle koymaktr.
"Ki, Allah'n rahmetinden pay alabilesiniz."
Yeryznde bozulmaktan, dknlkten, korkudan, bunalmdan ve sapklktan ahirette de
ilahi kzgnlktan, azap ve cezadan kurtulmak suretiyle Allah'n rahmetinden pay alabilesiniz.
Siz Allah'n belirledii hayat sistemine uyduunuz ve O'na bal kaldnz srece
kfirlerin hibir gc size stnlk salayamaz. Onlar yeryznde egemenlik kurmanza engel
olamazlar. Onlarn grnrdeki gleri yolunuza dikilemez. Siz imannz sayesinde glsnz.
113

Toplumsal dzeniniz ve sahip olduunuz saynzla glsnz. Geri maddi adan onlar kadar
kalabalk olmayabilirsiniz ama, cihad eden m'min kalpler harikalar, olaanstlkler baarrlar.
slm, hi kukusuz byk bir gerektir. Bu ayetlerde yer alan Allah'n vaadinin
gerekliini grmek isteyenler bu gerei olanca derinlii ile alglamaldrlar. nsanlk tarihine
bakp yce Allah'n bu vaadini dorulayan rnekleri aratrp grmelidirler. Onun hakknda
kukuya dmeden ve herhangi bir durumda bu vaadin gecikmesi yznden sarslmadan, bu
vaadin tm artlarn gerek mahiyetiyle kavrarlar.
Bu mmet ne zaman Allah'n belirledii hayat sistemine uymusa, bu sistemi hayatna
egemen klmsa, her ite onun egemenliini kabul etmise, o zaman yeryzne egemen olmaya,
dinin ve hayat sisteminin salam temellere oturmasna ve korkularn gvene dnmesine ilikin
Allah'n vaadi gereklemiti. Ne zaman da bu sistemden ayrlm mutlaka kafilenin gerisine
dmtr, aalanmtr. Dinin insanlk zerinde kurduu egemenliine son verilmi, hayattan
uzaklatrlmtr. Her ynden korkulu bir hayata mahkm olmu, dmanlara yem olmutur.
Dikkat edin, Allah'n vaadi her zaman geerlidir ve Allah'n koyduu art bellidir. u
halde, vaadin gereklemesini isteyen Allah'n kotuu art yerine getirsin. Allahtan daha iyi
sznde kim durabilir?233
3-Allahn dinini insanlara sunarken hibir gten korkmamalyz. Sadece Allaha
gvenerek Onun yoluna armal, Ona kullua davet etmeliyiz. Allah, kendi yolunda
alanlara yardm eder. Onlarn korku ve endielerini giderir.
Kim Allah'tan korkarsa Allah ona bir k yolu ihsan eder. Ve ona beklemedii
yerden rzk verir. Kim Allah'a gvenirse O, ona yeter. phesiz Allah, emrini yerine
getirendir. Allah her ey iin bir l koymutur. (Talak 2-3)
Allah, Hz. Musay Firavnu uyarmas iin grevlendirdiinde korkmamas gerektiini,
Allahn emniyet ve gvencesi altnda olduunu bildirmiti.
Musa yle dedi: Rabbim! Dorusu, beni yalanclkla sulamalarndan
korkuyorum. Bu durumda iim daralr, dilim dnmez; onun iin Harun'a da elilik ver.
Onlarn bana isnat ettikleri bir su da var. Bundan tr beni ldrmelerinden
korkuyorum. Allah buyurdu: Hayr seni asla ldremezler! kiniz mucizelerimizle gidin.
phesiz ki, biz sizinle beraberiz, her eyi iitmekteyiz. (uara 12-15)
Ve "Asn at!" (denildi). Musa att asy ylan gibi deprenir grnce dnp
arkasna bakmadan kat. "Ey Musa! Beri gel, korkma. nk sen emniyette
olanlardansn" (buyuruldu). (Kasas 31) Allah ona mucizelerle gven telkin etti.
Allah kendi yolunda alanlara da nice ikram ve ltuflarda bulunur.
Dikkat edin, Allah'n dostlar iin hibir korku yoktur, onlar mahzun da olacak
deildirler. Onlar iman edenler ve (Allah'tan) korkup saknanlardr.( Yunus 62,63)
nsanlk tarihi bunun canl rnekleri ile doludur. slam davetileri kfirlerin karsnda
korkmadan hakk haykrrlarsa Allah onlara gven telkin eder. Kfirlerin komplo ve
tuzaklarndan emin klar.

233

Fi zilalil-Kuran/Seyyid Kutup Nur suresi 55-57. Ayetlerin tefsiri.

114

Ben sizin O'na ortak kotuunuz eylerden korkmam. Ancak, Rabbimin bir ey
dilemesi hari.. Rabbimin ilmi her eyi kuatmtr. Hl ibret almyor musunuz?
Siz, Allah'n size haklarnda hibir hkm indirmedii eyleri O'na ortak komaktan
korkmazken, ben sizin ortak kotuunuz eylerden nasl korkarm! imdi biliyorsanz
syleyin, iki guruptan hangisi gvende olmaya daha lyktr?" (Enam 80-81)
Allah, kendi otorite ve makamndan korkanlara yeryznde hkimiyet yetkisi verir.
Yeryzn ve nimetlerini onlara varis klar.
Ve (ey inananlar!) Onlardan sonra sizi mutlaka o yerde yerletireceiz. te bu,
makammdan korkan ve tehdidimden saknan kimselere mahsustur. (brahim 14)
Allah inananlar dnya ve ahirette stn klar.
Geveklik gstermeyin, zntye kaplmayn. Eer inanmsanz, stn gelecek
olan sizsiniz. (Ali imran 139)
4-Allah u zelliklere sahip olanlar hem dnya korkularndan hem de ahiretteki en byk
korkudan emin klar:
1-Allahtan gelen hidayete, Kurana ve Peygambere uyanlara korku ve hznlenme yoktur.
Eer benden size bir hidayet gelir de her kim hidayetime tbi olursa onlar iin
herhangi bir korku yoktur ve onlar znt ekmezler. (Bakara 38)
2-Allaha ve ahiret gnne iman edenlere korku ve hznlenme yoktur.
phesiz iman edenler, yani Yahudilerden, Hristiyanlardan ve Sbilerden Allah'a
ve ahiret gnne hakkyla inanp slih amel ileyenler iin Rableri katnda mkfatlar
vardr. Onlar iin herhangi bir korku yoktur. Onlar znt ekmeyeceklerdir. (Bakara 62)
man edenler ile Yahudiler, Sbiler ve Hristiyanlardan Allah'a ve ahiret gnne
(gerekten) inanp iyi amel ileyenler zerine asla korku yoktur; onlar zlecek de
deillerdir. (Maide 69)
3-Btn hayat ve benliiyle Allaha teslim olanlara korku ve hznlenme yoktur.
Bilkis, kim muhsin olarak yzn Allah'a dndrrse (Allah'a hakkyla kulluk
ederse) onun ecri Rabbi katndadr. yleleri iin ne bir korku vardr, ne de znt
ekerler. (Bakara112)
4-Allahn verdii imkn ve kabiliyetleri yine Onun yolunda harcayp baa kakmayanlara
korku ve hznlenme yoktur.
Mallarn Allah yolunda harcayp da arkasndan baa kakmayan, fakirlerin gnln
krmayan kimseler var ya, onlarn Allah katnda has mkfatlar vardr. Onlar iin korku
yoktur, onlar znt de ekmeyeceklerdir.(Bakara 262)
Mallarn gece ve gndz, gizli ve ak hayra sarf edenler var ya, onlar mkfatlar
Allah katndadr. Onlara korku yoktur, znt de ekmezler. (Bakara 274)
5-manlarn namaz ve zekat ile pratie aktaranlara korku ve hznlenme yoktur.
115

man edip iyi iler yapan, namaz klan ve zekt verenler var ya, onlarn mkfatlar
Rableri katndadr. Onlara korku yoktur, onlar znt de ekmezler. (Bakara 277)
6-Allahn dinini yceltmek iin ehit olanlara korku ve hznlenme yoktur.
Allah'n, ltuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinli bir halde arkalarndan
gelecek ve henz kendilerine katlmam olan ehit kardelerine de hibir keder ve korku
bulunmad mjdesinin sevincini duymaktadrlar. (Ali mran 170)
7-man edip durumunu dzelterek Allah ile bark yaayanlara korku ve hznlenme yoktur.
Biz, peygamberleri ancak mjdeleyiciler ve uyarclar olarak gndeririz. Kim iman
eder ve kendini dzeltirse onlara korku yoktur. Onlar znt de ekmeyecekler.(Enam
48)
8-Allahn elisine inanp onunla bark bir hayat srenlere korku ve hznlenme yoktur.
Ey Ademoullar! Size kendi iinizden yetlerimi anlatacak peygamberler gelir de kim
(onlara kar gelmekten) saknr ve kendini slah ederse onlara korku yoktur ve onlar
zlmeyeceklerdir. (Araf 35)
9-man edip takval yaayan, Allaha her konuda teslim olan dostlarna da korku ve
hznlenme yoktur.
Bilesiniz ki, Allah'n dostlarna korku yoktur;
Onlar, iman edip de takvya ermi olanlardr. (Yunus 62)
Ey kullarm! Bugn size korku yoktur.
Onlar
yetlerimize
inanan
ve
Mslman
(Zuhruf 68)

onlar

Sizler
olan

zlmeyecekler

de.

zlmeyeceksiniz de.
(kullarm)
idiler.

10-Allah yegane Rabb kabul edip Kuran istikametinde yaayanlara da korku ve hznlenme
yoktur.
"Rabbimiz Allah'tr" deyip sonra da dosdoru yaayanlara korku yoktur ve onlar
zlmeyeceklerdir. (Ahkaf 13)
phesiz Rabbimiz Allah'tr deyip sonra dosdoru yolda yryenlerin zerine
melekler iner. Onlara: Korkmayn, zlmeyin, size vdolunan cennetle sevinin!
derler.(Fussilet 30)
11-Cennet sevdallarna da korku ve hznlenme yoktur.
Tarafmzdan kendilerine gzel kbet takdir edilmi olanlara gelince ite bunlar
cehennemden uzak tutulurlar. Bunlar onun uultusunu duymazlar; gnllerinin diledii
nimetler iinde ebed kalrlar. En byk dehet dahi onlar tasalandrmaz. Melekler
kendilerini yle karlar: te bu size vadedilmi olan (mutlu) gnnzdr. (Enbiya 103)
12-Allah yolunda mcadele ederken geveklik gstermeyenlere de korku ve hznlenme yoktur.
Geveklik gstermeyin, zntye kaplmayn. Eer inanmsanz, stn gelecek olan
sizsiniz. (Ali imran 139)
116

5-Allah nankrlk yapan toplumlar helak etmeden nce onlara alk ve korku elbisesi
giydirir.
Allah bir ehri rnek verdi. ehir halk gvenlik ve huzur iindeydi. Rzk da her
yerden bol bol gelmekteydi. Fakat Allah'n nimetlerine nankrlk ettiler. Bylece Allah
yaptklarna karlk olarak onlara alk ve korku elbisesini tattrd. (Nahl 112)
Ayeti kerime al ve korkuyu somutlatrmakta ve giysi olarak tasvir etmektedir. Onlar
da bu elbiseyi giyerek zevkini karan kimseler olarak nitelendirmektedir. nk zevk insann
duygularnda, elbisenin cilde demesinden daha kkl bir etki brakmaktadr.
Rzk ve nimetin iinde canlandrld, ayn ekilde mahrumiyet ve yoksulluun gz
nne getirildii bu rnein glgesinde, yce Allah onlara helal kld nimetlerden yemelerini
emretmektedir. Eer Allah'a gerekten iman etmek ve irkten uzak bir ekilde ona kulluk yapmak
istiyorlarsa verdii nimetlere kretmelerini emretmektedir.
Peygamber (s.a.v) baz hadislerinde Allahn himayesi ve emniyeti altnda olan kimseleri
sralamaktadr. Tespit edebildiimiz kadar ile bu hadisleri belirlemeye altk.
"Allah (u ayetle) mmetim iin bana iki eman indirdi:
1- Sen aralarnda olduun mddete Allah onlara (umumi bir) azap vermeyecektir.
2- Onlar istifarda bulunduklar mddete Allah onlara azap vermeyecektir" (Enfal 33)
Ben aralarndan ayrldm m Allah'n azabn nleyecek ikinci eman olan istifar kyamete
kadar aralarnda brakyorum."234
kii kesin olarak Allahn himayesi altndadr: Allahn mescidlerinden birine
gitmek iin kan kii. Allah yolunda savaa kan kii. Hac yapmak zere kan kii. 235
u kii Allahn gvencesi altndadr:
1-Allah yolunda cihada kan bir adam, ehit olup cennete girinceye kadar veya byk bir
mkafat veya ganimetle gazi olarak evine dnnceye kadar Allahn emn altndadr.
2-Namaz iin mescide kan kimse, lp cennete girinceye kadar veya byk bir mkafatla
evine dnnceye kadar Allahn gvencesi altndadr.
3-Evine selam vererek giren bir kimse de evinde bulunduu srece Allahn eman ve
garantisi altndadr. 236
Kim sabah namazn klarsa Allahn garantisi altnda olur. Allah kendi garantisi
altnda olan kiiyi mutlaka korur.237
Hasbiyallah ve nimel-Vekl (Allah bana her konuda yeter. O ne gzel Vekldir.) sz,
her korkan kimse iin bir gven kaynadr.238

234

Tirmizi/Tefsir 3082

235

Suyuti, Camius-Sair c.2, hadis no:1880

236

Ebu Davud, Cihad, 9

237
Tirmizi 2164
238
Suyuti, Camius-Sair Had. No: 1963

117

10-el-MHEYMN
a-Mheymin isminin lgat anlam:
Mheymin ismi h-y-m kknden gelir. ahit olan anlamndadr. Gzetleyen,
koruyan, denetleyen, uyaran, kontrol eden anlamlarnda kullanlr.
b-Mheymin isminin stlah anlam:
1-Mheymin; dnyada kendisine kulluk yapanlara eksiksiz karlk verendir.
Mslmanca yaayp lenlere tam bir mkfat verendir. Onlarn mkfatlarn eksiltmeyendir.
Onlar yaptklarnn en gzeliyle deerlendirendir.
Kim zerre miktar hayr ilerse onu mutlaka grecektir. (Zilzal 7)
..Onlar kl pay kadar bile hakszlk grmeyeceklerdir. (Nisa 49)
..Onlar cennete girerler ve zerre kadar zulme uratlmazlar. (Nisa 124)
..Onlar iin kesintisiz ve devaml bir ecir vardr. (Tin 6)
2-Mheymin; bn-i Abbasa gre, insanlarn yaptklarn murakabe eden, kontrol eden
demektir. Allah ahittir, Rakbtr, kullarnn yaptklarn kontrol eder, kulun kendisini ve
amellerini muhafaza eder.
3-Mheymin; Hasan Basriye gre, peygamberi kavlen ve fiilen tasdik etmek demektir.
4-Mheymin; bni Farise gre, ahit anlamndadr. Allah, kullarnn amellerini
mahede eder. Onlar devaml grr, kontrol eder. Denetler ve zaman zaman uyarr.
5-Mheymin; emin, kendisine emanet olunan anlamnda kullanlr. Allah kendisine
gvenilen, emin olarak kabul edilendir.
6-Mheymin; Kurtubiye gre, her eyden yksek ve yce olan demektir.
c-Mheymin isminin Kuran iinde incelenmesi:
Mheymin ismi Kuranda iki kez zikredilmektedir:
1-Mheymin ismi, ahit ve tasdik eden anlamnda Kurann bir zellii olarak
zikredilmektedir:

118

(Ey Habibim!) Sana kitab indirdik. O, kendinden ncekileri tasdik eden ve onlar
zerine ahit olan (mheymin) bir kitaptr. O halde sen de Allahn indirdii eyle hkm
ver. Sana gelen gerei brakp da onlarn arzularna uyma... (Maide 48)
2-Mheymin ismi; Allahn sfat olarak zikredilmektedir:
O Allah ki, Ondan baka ilah yoktur. O meliktir, kuddustr, selamdr,
mmindir, mheymindi (Har 23)
d-Mheymin isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Biz her eyi apak bir kitapta yazp saymzdr. (Yasin 12)
Allah, kullarnn yapt her eyi tespit eder, muhafaza eder. Ne yaparsak yapalm
Rabbimiz bizi kontrol etmektedir. Yaptklarmz grmekte ve bir gn karmza karmak iin
bunlar yazmaktadr. yilik yaptmz zaman insanlar bize teekkr etmeseler bile, Rabbimiz bu
iyilii bilmektedir ve karln mutlaka verecektir. Mheymin ismine iman eden bir kimse,
yapt her eyi sadece Allahn honutluu iin yapmal, kimseden bir karlk beklememelidir.
Yine saknd her gnahtan da, Allah kendisini gzetledii iin saknmal ve uzaklamaldr.
Hz. Lokman oluna nasihat ederken yle buyurur:
Yavrucuum! Yaptn i (iyilik ya da ktlk) bir hardal tanesi arlnda bile
olsa ve bu bir kayann iinde veya gklerde yahut da yerin derinliklerinde bulunsa yine de
Allah onu senin karna getirir. Dorusu Allah en ince ileri grp bilmektedir ve her
eyden haberdardr. (Lokman 16)
Bizler de ocuklarmz veya evremizdeki insanlar eitirken zellikle ihsan duygusunu
onlara yerletirmeye almalyz. Allahn bizi her an gzetlediini, yaptmz en ince ii bile
kayda aldn, biz Onu gremesek de Onun bizi grdn ocuklarmza ve evremizdeki
kardelerimize retmeliyiz.
Cibril hadisinde, Cibril Rasulullah (s.a.v)a: hsan nedir? diye sorduunda, O yle
buyurmutu: hsan, Allah gryormuasna kulluk yapmadndr. Sen onu gremesen de
O seni grmektedir.239
Rabbin her an gzetlemededir. (Fecr 14)

239

Mslim/man 1. Ebu Davud/Snnet 17. Nesai/man 6. Tirmizi 2610. bni Mace/Mukaddime 9. Ahmed
8/28. bni Hibban 168. Beyhaki 7/69. Ebu Yala 242.

119

ki melek insann sanda ve solunda oturarak yaptklarn yazmaktadrlar.

Azndan ne zaman bir sz ksa hemen yannda hazr bir gzc vardr. (Kaf 17-18)
2-Bu isme iman eden her kii bilmelidir ki, Allah, zalimlerin karsnda Mslmanlar
yardmsz brakmayacaktr. Kafirler de yaptklarnn yanlarna kr kalacan zannetmesinler.
Allah onlarn da cezalarn eksiksiz verecektir. Bu isme iman etmek, bizlere gven ve mutluluk
verecek. nk Rabbimiz iinde bulunduumuz skntl durumdan haberdardr. Kfirlerin bizim
zerimizde tasarladklar oyunlar da ok iyi bilmektedir. Allah elbette onlarn tuzaklarn
bozacaktr. Bizler Rabbimizden bir emn altndayz. O halde onlarn bbrlenmeleri,
zulmetmeleri bizleri korkutmayacak. Allah Mslmanlara mutlaka ve mutlaka yardm edecektir.

120

11-el-AZZ
a-Aziz isminin lgat anlam:
el-Azz ismi, el-Izz veya el-izzet kknden sfat olarak tretilmi bir kelimedir.
Azz kelimesinin zdd, zelil kelimesidir. Aziz ismi szlkte, hibir zaman malup edilemeyen,
ei ve benzeri olmayan, izzet, eref ve kuvvet veren anlamlarna gelmektedir. Aziz ismi,
Kuranda 92 kez gemektedir.
b-Azz ismiyle beraber kullanlan isimler ve bunlar arasndaki balar:
Har suresinde Rabbimizin 14 ismi ard ardna sralanmtr. Bu isimlerin sralan
rasgele deil, tamamen bir hikmetle yaplmtr. Her ismin dier isimle yani siyak ve sibakyla bir
balants vardr.
Bizler el-Azz ismine kadar sralanan er-Rahman, er-Rahim, el-Melik, el-Kudds, esSelam, el-Mmin, el-Mheymin gibi isimleri iyi kavradmz zaman, izzet ve erefe
kavuacaz demektir. Eer bu isimler bizim hayatmzda olmazsa biz Allah bu isimlerle
tanmazsak o zaman izzet ve erefe kavuamayz. Zillet iinde yaamaya devem ederiz
Allahn er-Rahman olduunu, er-Rahim olduunu kabullendiimiz, Allahn
rahmetine sndmz zaman erefli ve izzetli olmaya balayacaz. Hayatmzda Allah el-Melik
olursa Allahtan baka sz sahibi olmazsa izzete kavuacaz. Allah el-Kudds olarak tanrsak
btn eksikliklerden btn zaaflardan, btn gafletlerden Onu uzak tutar ve tenzih edersek izzet
ve erefe kavuacaz. Selametin Allahtan geldiine, Allahn es-Selam olduuna, esenlik ve
mutluluk veren olduuna inanrsak gvene, izzet ve erefe kavuacaz. Rabbimizin el-Mmin
olduuna inanrsak zilletten kurtulacaz, izzete kavuacaz. Rabbimizin heymenesini,
otoritesini, hakimiyetini, ahitliini, koruyuculuunu, muhafaza ediciliini ve gzetici olduunu
kabul edersek o zaman izzet ve erefe kavuacaz.
Azz ismi 47 kez Hakim ismiyle beraber gemektedir. Rabbimiz gldr; ama
yeryznn azizleri gibi hikmetten uzak deildir. Allah her konuda hkm sahibidir ve her iini
hikmetle yapar. Yanl ve hatal ilerle uramaz. Allah Azizdir, gldr, gcn hikmetle
kullanr. Yeryznn ceberut zalimleri gibi hikmetsiz bir ekilde gcn kullanmaz.
Bizler Azz ismine iman ederken Hakim ismine de iman etmeliyiz. Allah gl ve
izzetli kabul ederken hayatmza hkm koymaya yetkili olarak da kabul etmeliyiz. Eer bizler
Allahn hayatmza hakim olmasn kabul edersek o da bizi izzet ve erefle mkfatlandracaktr.
Eer bizler Allah hakim olarak kabul etmiyorsak Allahn karmad bir hayat yayorsak o
zaman biz ve hayatmz izzetten, ereften yoksun olmaya mahkmuz demektir.
121

Tarih boyunca Allahn ordular ve eytann ordular arasndaki amansz sava devam
etmitir. Kimi zaman eytann ordular, Allahn ordularna galip gelmitir. Rabbimiz belli
hikmetlerden dolay bazen eytann ordularna ve avanelerine g ve iktidar vermitir.
Mslmanlar bunun hikmetini kavramak zorundadrlar. nk ne zaman Mslmanlar gaflet
iinde olsalar, cihad terk etseler, kafirler onlarn zerine ullanmaya balamlardr. Nasl ki
duraan bir su, belli bir sre sonra kokumaya balarsa hem kendisi pis olacak hem de evresine
pislik yayacaksa Mslmanlar da duraanlamaya balad zaman, zillet iisinde yaayama
balad zaman, kfirler artk Mslmanlarn zerine reklenmeye balayacaklardr. Tpk
duran bir suyun zerine bir sr pisliklerin, kpklerin tabakaland gibi
Ancak asl olan haktr, kpk sonradandr, batl sonradan gelmitir. Hak ehli
hareketlenmeye, canlanmaya balad, Kuranla bir akn, bir hareketliliin ierisine girmeye
balad zaman Allahn ordular galip geleceklerdir. Artk hareketlenen Mslman, zerinde
pislik tutmayacaktr. Hem kendisi temiz olacaktr hem de evresine temizlik saacaktr. O zaman
Mslman kendi iindeki pislikleri de temizleyecektir. Tpk akan suyun yatandaki tortular,
birtakm kkleri, birtakm kayalar paralayp att gibi, Mslman da iindeki zilleti, bencillii,
enniyeti, egoizmi atacak; bamsz, zgr bir ekilde, evreye hayat vererek canllk vererek
izzetle hayatna devam edecektir.
Zaman zaman batl gler Mslmanlarn zerlerine reklenmilerdir. Bizler onlar
ok gl ve yenilmez gibi grsek de nihayetinde onlar bir kpktr veya bir kpk tabakas
gibidir. Onlarn ii ufak bir darbeyle ok abuk halledilecektir. Onlarn evleri, saltanatlar, onlarn
izzet ve erefleri tpk rmcein evine benzer.

Ufak bir darbeyle onlarn ii abucak

bitiverecektir. Yeter ki hak ehli kendini temizlemeye, kendini arndrmaya alsn. Allah-u Teala
hak ehline o zaman yardm edecektir.
Aziz ismi, Kuran- Kerimde; Rahm, Alm, Kaviyy, Zntikam, Gaffar, Hmid,
afur ve Muktedir isimleriyle beraber kullanlmaktadr.
Azizun Rahm Allah azizdir, gldr; ama merhametlidir. Yeryznn zalimleri
gibi deildir. Allah merhamet sahibidir. Kullarn sever. Kullarnn atee gitmesini, kullarn zulme
gitmesini kesinlikle istemez. Bundan dolay Allah merhamet eder.
Azizun Alm Allah azizdir, Almdir, bilendir, gldr. Gcn belli bir lde
kullanr. Allah gcn belli bir hikmet iin kullanr.
Kaviyyun Aziz Allah ok gldr ve ereflidir. Malup edilmez. Bugn baz gler
vardr. Kendilerini ok gl zannederler. Ama belli bir sre sonra aziz olmadklar iin malup
olacaklardr. Saltanatlar ve hkmleri bir gn yok olacaktr.
122

Azizun Zntikam Allah azizdir, ereflidir; ama kendisine kar savaanlara, dinine
kar harp ilan edenlere, Allah dostlarna kar mcadele edenlere zntikamdr. Yani Allah
azizdir; ama aciz deildir. ntikam sahibidir. Kendisine sava ilan edenlerden alr.
Azizun affar Azizun afur Allah azizdir; ama affedicidir. Kullarnn ayplarn
rter. Onlar balar.
Azizun Hamid Allah azizdir, gldr. Herkes tarafndan kendisine hamdedilendir.
Yeryznn azizleri ancak baz dalkavuklar tarafndan vlrler. Oysa Allah yle deildir.
Yeryznn btn canlallar Allaha hamdederler. Onu tesbih ederler ve verler.
Azizun Muktedir Allah hem izzet ve eref sahibi hem de iktidar sahibidir.
c-Aziz isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Btn izzet ve eref Allaha aittir:
Kim izzet ve eref istiyorsa bilsin ki, btn izzet ve eref Allahndr.. (Fatr 10)
Bu ayete gre bir Mslmann izzet ve eref isteyecei, arayaca tek makam; Allahtr.
Allahn dndakilerden izzet ve eref dilemek Mslmana yakmaz.
..Allahm! Sen dilediine izzet veren, dilediini ise zelil klansn (Ali mran 26)
nkrclarn szleri seni zmesin. nk btn izzet ve eref Allaha aittir. O
iitendir, bilendir. (Yunus 65)
Bugn kfirlerin satamalarna maruz kalan Mslmanlar! Onlarn iftiralar, szleri sizi
zmesin, kederlendirmesin, incitmesin, dininizden dndrmesin, sizi geveklie sevk etmesin.
Unutmayn ki, izzet ve eref tamamyla Allaha aittir. Siz Allah ile beraber yrdnz takdirde
Allah size de izzet ve eref verecektir. Siz glsnz. Arkasnda Allah olan bir topluluk hi zayf
olur mu?
2-Peygamber ve iman edenler de izzetli ve ereflidir:
...Asl izzet ve eref, ancak Allaha, Rasulne ve mminlere aittir. Fakat
mnafklar bunu bilmezler. (Munafkun 8)
Allah, Onun elisi ve mminler azizdir. Bizler de hakkyla iman ettiimiz, Allah ve
rasulnn izzetiyle yetindiimiz, mnafklardan izzet dilenmediimiz takdirde, Rabbimiz bizleri
de zamanmzn izzet ve eref abidesi Mslmanlarndan klacaktr.
3-Kurann bir ad da, izzet ve ereftir:
123

..Muhakkak ki o; aziz, izzet ve eref sahibi bir kitaptr. (Fussilet 41)

Aziz olan Allahn, Aziz peygamberine indirdii bu kitap da Azizdir. Yani Allah kendi
zelliinden Kurana da vermitir. Kuran insanlara gndererek kendi izzetinin ipini yeryzne
indirmitir. O Aziz ipe yapanlar, izzete ularlar. Eer bizler de izzetli ve erefli olmak
istiyorsak erefli makamlara nail olmak istiyorsak Allahn bu Aziz kitabna yapmalyz.
Kuranla balantmz ne kadar oksa izzetimiz ve erefimiz de o lde olacaktr. Kurann
izzetiyle izzetlenmeyenler, hangi yksek makamlarda olurlarsa olsunlar, izzetsiz ve erefsiz
olmaya mahkmdurlar.
Halifelii dneminde Hz. mer Mekkeye bir vali tayin ediyor. Daha sonra o valiyi
Medinede gryor. Sen burada ne aryorsun? Ben seni Mekkede grevlendirmedim mi? diye
soruyor. Adam: Evet ama nemli bir i iin geldim. Yerime de azald klelerimizden bn
Ebzay braktm diyor. Hz. mer daha ok kzarak: O kadar sahabenin bana bir kleyi mi
braktn? diyor. Adam da: Evet nk o, Kuran ve Allahn hududlarn iyi bilir. cevabn
veriyor. Bunun zerine Hz. mer sakinleerek: Dostum Muhammed (s.a.v) yle buyurmutu:
Muhakkak ki Allah, bu Kuran sayesinde kimi toplumlar yceltir kimi toplumlar ise
alartr.240
eref ve izzette l birimi, Kurandr. nsanlar deerlendirirken Kurana gre
deerlendirmeliyiz. Hayatlarnda Kuran varsa onlar ereflidirler, deilse ereften uzaktrlar.
Eb Hureyre (r.a.)den rivyete gre, Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
Kyamet gn Kuran getirilecek ve: Ey Rabbim beni okuyup hayatn bana gre
yaayan bu kulunu giydir diyecek. Bylece o kimseye keramet (eref) tc giydirilecek.
Sonra Kurn: Ey Rabbim! Ona verdiin nimeti artr diyecek. Bylece ona cennet
elbisesi giydirilecek. Sonra Kurn: Ey Rabbim ondan raz ol! diyecek. Allah da
ondan raz olacak. Sonra: Ey kul, oku ve yksel! denilecek. Bylece okuduu her bir
ayetle iyilik, sevap ve mkfatlar artrlacak.241
Allahn ayetlerinden ka tanesini renmi, hayatmzda uygulam ve benimsemisek
cennetteki makammz o ayetler saysnca olacaktr. Kuran bir fasldr, bir ayratr. Kafirle
mmini birbirinden ayran ldr.
4-Peygamberin bir ad da Azizdir:
Muhakkak ki size kendi iinizden Aziz olan bir peygamber gelmitir... (Tevbe 128)

240
241

Mslim 817. bni Mace 218. Darimi 3365. Ahmed 233.

Tirmizi 2915. Darimi/Fedailul-Kuran 27.

124

Peygamber (s.a.v) mminler iin en gzel izzet rneidir. Aziz olan Kurann
yeryzndeki izzetli temsilcisidir. Kuran en iyi anlayan ve yaayandr. Byle olunca izzet ve
eref isteyen biz Mslmanlar, Kuran yaamay peygamberden renmeliyiz. Onun hadisleri
ve snnetleri hayatmzda olmazsa izzet ve erefe ulaamayz. Peygamberin hadislerini
hayatndan dlayan, kendi kt aklyla ayetlerle yetineceini dnen kimseler, izzet ve erefe
ulaamazlar.
Ebu Malik el-Eariden, Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kyamet gnnde havzmda mmetim benim yanma gelecek. Ben ise bir adamn
kendi devesinden baka develeri sudan uzaklatrd gibi baz insanlar uzaklatrmaya
alacam. Dediler ki: Ey Allahn Peygamberi! Sen o gn bizi tanyabilecek misin?
Rasulullah (s.a.v) yle cevap verdi: Evet, nk sizin simanz hi kimse de bulunmayacak.
Bana, abdest izlerinizden dolay elleriniz ve alnlarnz bembeyaz nurlu olarak geleceksiniz.
inizden bir topluluun ise benim yanma gelmelerine izin verilmeyecek. Ben: Onlar
benim ashabmdr diye feryat edeceim. Melekler ise bana yle cevap verecekler: Sen
onlarn senden sonra neler yaptklarn bilmiyorsun. Senin ardndan dinde olmayan eyler
icat ettiler. Bunun zerine ben de: ylese defolsunlar, defolsunlar diyeceim.242
Bugn her Mslman gc yettiince Rasulullah (s.a.v)n hadislerini sahih
kaynaklardan renmeli ve yaamaya almaldr. Bylece Allah Rasuln tanm, izzet ve
erefe kavumu olacaz. Bugn bizler o yce ve erefli insan tanmak yerine, birok cce, basit
ve deersiz insanlar tanyoruz. ocuklarmza onlarn hatalarla dolu hayatlar retiliyor veya biz
retiyoruz. Nihayetinde ise ocuklarmz, Mslmanlklarndan bile utanan, izzetsiz kimseler
olarak topluma kyorlar.
5-Srat- Mstakim Azizdir:
Srat Arap literatrnde oulu olmayan, tekil bir kelimedir. Dolaysyla Allahn
yolu bir ve tektir. Bizler Allahn bu tek yolunda yrmeliyiz. Kimi insanlar, kendilerine birtakm
yollar belirler, sonra da: Allah benim yolumu u ayetle destekliyor derler. Biz onlardan
olmamal, hangi yolda yryeceimizi Allahn kitabna ve peygamberin snnetine sormalyz.
Kulaktan dolma bilgilerle veya kendi hevamzdan kaynaklanan eylerle kendimize yeni yollar
izmeye kalkarsak Allah korusun o yol; eytann yoluyla kesiebilir. O yol, bizi cehenneme
gtrebilir. nk emin deiliz. eytan srat- mstakimin zerine oturmu bizim ayamz
kaydrmaya almaktadr.

242

Buhari/Rekaik 35. Mslim/Taharet 37.

125

Eer bizler Allah, peygamberini, kitabn ve yolunu aziz bilirsek herkesten ve her
eyden aziz, stn tutarsak hayatmz bu izzetle yaarsak Rabbimiz bizi erefli bir zaferle,
Nasran Aziza ile rzklandracak, erefimizi, izzetimizi daha da ok yceltecektir.
O zaman Allah sana erefli ve izzetli bir yardm/zafer verecektir. (Fetih 3)
te o zaman izzet gerek sahiplerini bulacak, kendisini aziz zanneden yeryz kafirleri
ve mnafklar zillet iinde malup olacaklardr. Ve herkes onlarn nasl bir inkilapla devrildiine
ahit olacaktr.
d-Aziz isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler Allahn dndaki ilahlarn yannda eref ve izzet aramamalyz:
Onlar kendilerine bir izzet ve eref olsun diye Allahtan baka ilahlar edindiler.
Hayr! Taptklar o ilahlar, onlarn ibadetini tanmayacak bilakis onlara dman
kesileceklerdir. (Meryem 81-82)
Kendileri zelil olanlar bize nasl izzet versinler? Kendileri itibarsz, dk seviyeli ve adi
olanlar, bizim itibarmz nasl yceltsinler? yleyse izzetin adresini armamal, erefsizlerden
geici dnya erefi dilenmemeliyiz. Onlarn kaplarnda eref ve izzet aradmz takdirde, hem
Allahn izzetinden yoksun kalacaz, hem de eref dilendiklerimiz ksa bir zaman sonra bize
hasm olacaklardr. Mslman, Allah ile ban glendirdii oranda eref sahibi olacaktr.
Allahn dndakilere yaltaklk yaparak, izzet ve eref elde edilemez.
2-Mminleri brakp kafirleri dost edinmemeliyiz:
Mminleri brakp da kafirleri dost edinenler, onlarn yannda izzet ve eref mi
aryorlar. Bilsinler ki, btn izzet yalnz Allaha aittir. (Nisa 139)
Mnafklar kendilerini aziz, akll, Mslmanlar ise sefih ve zelil kabul ederler.
Mslman; izzetiyle, erefiyle fakirdir, yoksuldur, zindandadr, ikence altndadr, ehit olmutur,
bin paradr. Ama izzetlidir. Mnafk ise rahattr, bolluktadr, refah iindedir. Dnya
standartlarnda azizdir. Ancak ikiyzl, be para etmez, onursuz, deersiz ve sefih bir yaratktr.
Bunun byle olduunu hem mminler hem de kafirler gayet iyi bilirler. Kafirler onlar aralarna
almaz, ileri dnce kullanr, sonra da kolayca harcarlar.
Medinede mnafklar zaman zaman Mslmanlardan ayrlr kafirlerle dost olmaya
alrlard. Kafirlere sevgi duyar, onlara Mslmanlarn srlarn aktarrlard. Kafirlerle beraber
olduklarnda gl olacaklarn, izzete kavuacaklarn zannederlerdi. Oysa hem dnyada hem de
ahirette en erefsiz kendileri oldular. Cehennemde bile kafirlerin altnda yer aldlar.
126

phe yok ki, mnafklar cehennemin en alt tabakasndadrlar. Artk onlara bir
yardmc da bulamazsn. (Nisa 145)
3-Firavunlarn yannda izzet ve eref aramamalyz:
Bunun zerine iplerini ve deneklerini atarak: Firavunun izzetine yemin olsun
ki, elbette bizler galip geleceiz dediler. (uara 44)
Sihirbazlar izzeti Firavunun yannda aram, onun izzetine gvenerek galibiyet
ummulard. Ancak Firavunun izzeti, Allahn izzetiyle donatlm Hz. Musann karsnda be
para etmemiti. Btn leme zelil olmu, kk drlmt. Firavunlarn saraylarnda olan her
Mslman, onlar aziz kabul etmez, izzeti Allahtan beklerse Allah onlar da Hz. Musay aziz
kld gibi aziz klacak, Firavunlarn zelil oluunu leme gsterecektir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Her kim bir zalim ile birlikte zulmnde ona yardmc olmak zere yryecek
olursa yce Allah ayaklarn kayd o gnde sratn zerinde onun ayaklarn kaydracaktr.
"243
Bizler Firavunlara itaat etmeyeceiz. Onlara asla yardm etmeyeceiz. Birka para
kemik uruna kendi izzetimizi ve erefimizi onlara satmayacaz.
4-Dnyalklar, mallar ve evlatlar izzet ve eref ls olarak grmeyeceiz:
Bahe sahibi, arkadayla konuurken yle dedi: Ben malmlk bakmndan
senden daha zenginim. nsan says bakmndan da senden daha gl ve erefliyim. (Kehf
34)
Gururlu ve kibirli insanlar, dnyay gzlerinde putlatranlar, dnyay yegne hedefleri
haline getirenler; izzeti ve erefi malda, mlkte aryorlar. Malmlkleri ne kadar oksa,
etraflarnda yardaklar, dalkavuklar ne kadar fazlaysa kendilerini o kadar erefli ve izzetli
zannediyorlar.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
nsanlar zerine yle bir zaman gelecek ki, onlarn btn gayretleri, mideleri;
erefleri, dnyalklar; kbleleri, kadnlar; dinleri, dirhem ve dinarlardr. Onlar
yaratklarn en ktsdrler ve onlarn Allah katnda hibir nasipleri yoktur.244

243

244

el-Kuda, Msnedu' ihb, I, 315.

Kenzul-Ummal/Kitabul-Fiten 31183.

127

Bizler, dnyann bu nimetlerinin Allah tarafndan olduunu bilmeli, bunlarla vnp

kibirlenmemeliyiz. Bunlar izzet ve eref ls kabul etmemeliyiz. Allahn nice yoksul,
kimsesiz kullar vardr ki, Allaha yaknlklarndan dolay zenginlerden daha deerli, daha izzetli
ve ereflidir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
mmetimden yle kimseler vardr ki, birinizin kapsna gelip bir dinar istese
vermezsiniz. Bir dirhem istese yine vermezsiniz. Bir kuru istese yine vermezsiniz. Fakat o,
Allahtan cenneti isteyecek olsa hemen verir. Eer Allahtan dnyay isteyecek olsa vermez.
Dnyay o kiiye vermemesi onu kk grd iin deildir. yle kimseler eski elbise
giyerler, kimse onlara iltifat etmez. Ama bir konuda Allaha yemin edecek olsalar Allah
onlarn yeminlerini doru karr. 245
5-Allahn Aziz oluunu eytann kabul edii gibi kabul etmemeliyiz:
eytan dedi ki: zzetine yemin olsun ki, onlarn hepsini azdracam. Ancak ihlas
sahibi olan kullarn mstesna. (Sad 82-83)
Ayette grdmz zere, eytan Allahn izzetini ve erefini kabul etmektedir. Allahn
izzeti zerine yemin etmektedir. Ancak buna ramen hatasna devam etmekte, gurur ve kibrini
srdrmektedir. Bizler de Allahn izzetini kabul eder ama kendi bildiimiz gibi yaamaya, kendi
anladmz ekilde izzetli olmaya devam edersek eytandan hibir farkmz kalmayacaktr.
Allahn izzetini bilmemizin, hatta o izzet zerine yemin etmemizin bize hibir faydas
olmayacaktr.
6-Allahn Aziz oluuna gerekten iman edersek kafirler bundan rahatsz olacaklardr:
Onlardan srf Aziz ve Hamid olan Allaha iman ettikleri iin intikam aldlar.
(Buruc 8)
Ashab- Uhdud, zalimlerden oluan bir topluluktu. Kazm olduklar hendekleri atele
doldurmu, Mslmanlar bu hendeklere atarak onlara azap ediyorlard. Hendeklerin etrafna da
masalarn kurup onlar nee iinde seyrediyorlard. Btn bunlarn tek sebebi, o Mslmanlarn
Aziz ve Hamid olan Allaha iman etmeleriydi. nk onlar Allahn izzetiyle yetinmi,
Firavunlar aziz kabul etmemilerdi. Onlar Allah vm, Firavunlara dalkavukluk
yapmamlard. Bu imanlar ve tavrlaryla, Firavunlarn saltanatlarn sarsm, onlar rahatsz
etmilerdi.

245

Mecmeuz-Zevaid 10/264.

128

Bizler de Allahn Aziz oluuna gerekten iman eder ve bunu hayatmzn her alannda
yaarsak kafirler bizden de rahatsz olacak, bizleri de susturmaya alacaklardr, bizden dolay
uykular kaacak, kbuslar greceklerdir. Allahn Aziz oluuna gerekten iman etmeyen,
hayatlarnn her alannda bunu sergilemeyen kimseler, kafirleri rahatsz etmezler, kafirler onlara
dokunmazlar.
7-Dnyada kendilerini Aziz sfatna layk gren kafirlerin, gerek sonlarn bugnden bilmeliyiz:
Allah zebanilere emreder: Tutun onu! Cehennemin ortasna srkleyin! Sonra
bana azap olarak kaynar su dkn! Ve deyin ki; Tat bakalm! Hani sen kendince azizdin,
glydn, erefliydin! (Duhan 47-49)
te Rabbimiz bylece onlarla dalga geecek, onlarn zilletlerini yzlerine vuracaktr.
8-Kafirlere kar izzetli, onurlu ve erefli durmalyz:
Ey iman edenler! Sizden kim dininden dnerse bilsin ki, Allah sevdii ve kendisini
seven, mminlere kar alak gnll ve efkatli, kafirlere kar ise izzetli ve zorlu bir
toplum getirecektir. Onlar Allah yolunda cihad ederler. Hibir knaycnn knamasndan
korkmazlar. te bu Allahn dilediine verdii ltuftur. Allahn ltfu ve ilmi genitir.
(Maide 54)
Bizler kafirlerin ve munafklarn knamalarna aldrmamal, Allah yolunda cihadmz
srdrmeliyiz. Mslman kardelerimize kar hibir zaman bbrlenmemeli, byklk
taslamamal, onlara alak gnll ve efkatli davranmalyz. Kafirlerin karsnda ise hibir
zaman ba eik durmamal, zelil grntler sergilememeliyiz. Ellerimiz kelepeli, her tarafmz
yara-bere iinde olsa bile, bamz dik tutmal, onlarn nlerinde eilmemeli, izzetimizi ayakta
tutmalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Sadaka mal eksiltmez. Allah affetmesi sebebiyle kulunun erefini artrr. Kim de
Allah iin tevazu (alak gnlllk) gsterirse, Allah onun derecesini ykseltir.246

246

Mslim/Birr ve Sla 19. Tirmizi 2029.

129

12- el-CEBBR
a-Cebbar isminin lgat anlam:
1-Cebbar; zayf glendiren, krk gnlleri tamir eden, kr onararak krk kemikleri
birbirine kaynatran, zoru kolaylatran, sabr ve metanet veren, sabredenlere byk mkfatlar
vadeden kendine boyun eenlere eitli kerametler ve ikramlar veren, kullarnn bozulan
dzenlerini slah edendir.
2-Cebbar; her eye hakim ve galip olandr. Her ey belli bir noktada ona boyun eer.
3-Cebbar; her eyden yce olandr.
4-Cebbar; istediini zorla yaptran, yarattklarn kurallarna uymaya mecbur edendir.
b-Cebbar isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Cebbar kelimesi Allahn gzel ismi olarak sadece Har Suresinde geer. zellikle elAziz isminin ardndan gelir.
Allah; Rahman, Rahm, Melik, Kudds, Selam, Mmin, Mheymin ve Aziz
isimlerine iman eden mminlerin yaralarn sarar, dertlerine areler bulur, krlm gnllerini
onarr.
2-Cebbar kelimesi Arap literatrnde Ezdad (iki zt anlam birlikte tayan)
kelimelerdendir. Allah iin kullanldnda; dilediini zorla yaptran, yaralar saran, dertlere
derman olan, tedavi eden anlamndadr. Kullar iin kullanldnda ise; zorba, anne-babasna asi
olan, azgn ve snr tanmaz anlamlarna gelir.
Hud kavmine dedi ki: nsanlar yakaladnz zaman cebbar ve zorbalar olarak
m yakalyorsunuz? (uara 130)
c-Cebbar isminin hadislerde incelenmesi:
Rasulullah (s.a.v) iki secde arasnda yle dua ederdi:

Allahm beni bala, bana merhamet et, bana hidayet et, beni glendir,
zayflm ortadan kaldr, bana afiyet ver, beni rzklandr ve beni ycelt. 247

247

Ebu Davud 850. Tirmizi 284.

130

d-Cebbar isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Rabbimizin Cebbar sfatna hakkyla iman etmeliyiz. Zayflar glendiren, yaralar
saran, krklar onaran, dertlere derman olan, ifa olan, her eye galip ve hakim olan, kullarn ne
kadar azgn olurlarsa olsunlar kendisine boyun ediren olarak tanmalyz.
Bylece gc, ifay, derman Allahtan beklemeliyiz. Rasulullah (s.a.v)n ve ashabnn
dualar gibi biz de Rabbimize dua etmeliyiz. Bylece hayatmzn her alannda Allah bize
yetecek, krlm taraflarmz onaracak, eksik ve zayf taraflarmz tamamlayacaktr.
Bireysel, ailevi, toplumsal, ekonomik, iktisadi ve siyasi btn sorunlarmz Allaha arz
eder, Ondan yardm diler, Onun raz olduu yol ve yntemleri takip edersek O da bizim her
konudaki skntmz giderecektir.
2-nsanlar istemeseler de Allahn Cebbar zelliini kabul etmek zorunda kalrlar.
Allahn evren ile ilgili koyduu yasalara uymak zorundadrlar. Allahn koyduu tabiat
kanunlarna uymama gcne sahip deillerdir. Ftratn biyolojik ve fiziki yasalarna her insan
uymak zorundadr.
3-Hz. Yahya ve Hz. sa gibi olmalyz.
Tarafmzdan Yahyaya bir kalp yumuakl ve temizlik verdik. O Allahtan
oka saknrd. Anne-babasna iyi davranrd. O isyankr bir zorba/cebbar deildi.
(Meryem 13-14)
sa dedi ki: Allah beni anneme kar saygl kld. Beni bedbaht bir zorba/cebbar
yapmad. (Meryem 32)
Cebbarln,

zorbaln

Mslmana

yakmayacan

bilmeli,

anne-babamza,

ocuklarmza ve evremize yumuaklkla muamele etmeliyiz.

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kyamet gn cehennemden gren iki gz, iiten iki kula, konuan bir dili olan
bir grup yaratk kar ve yle der:
-

248

Ben kiiye vekil tayin edildim; her inat zorbaya, Allah ile birlikte bakalarna
ilahlk yaktrana, resim ve heykel yapana.248

Tirmizi 2574.

131

4-Allahn ayetlerini inkar eden, peygamberlerine asi olan inat ve zorba kimselerin
yollarna uymamalyz.
te Ad kavmi. Rablerinden gelen ayetleri inkar ettiler. Peygambere isyan ettiler ve
her inat zorbann emrine uydular. Onlar hem bu dnyada hem de kyamet gnnde
lanete tabi tutuldular. Biliniz ki, Ad kavmi Rablerini inkar ettiler. Yine iyi bilin ki, Ad
kavmi Allahn rahmetinden uzak klnd. (Hud 59-60)
Rabbimiz zorbalar ve onlara uyanlar bir tutar, aralarnda ayrm yapmaz. Zorbalarn
yoluna uyduumuz takdirde, (Allah korusun) dnya ve ahirette bir lanet bizi takip edecek ve
ebedi olarak Allahn rahmeti bizden uzak klnacaktr.
5-Allahn yeryz cebbarlarn kendisine mutlaka boyun edireceini bilmeliyiz.
Kim inkar ederse onu dnyada az bir sre faydalandrr, sonra da cehennem
azabna mecbur klarm. Oras ne kt varlacak yerdir! (Bakara 126)
Rabbimiz gcn ve otoritesini kabul etmeyen kimseleri, dnyadayken baz eylere
mecbur klar. Firavun son nefesinde olsa da Allaha iman etmeye mecbur braklmtr. Kureyli
mrikler Ebrehenin ordusu karsnda, putlarn brakp Allaha yalvarmaya mecbur
kalmlardr. Denizde ne zaman bir frtna ksa insanlar dier tanrlarn unutarak sadece Allaha
yalvarrlar. Rabbimiz bylece kullarn kimi zaman daraltr, balarna felaketler, skntlar verir ki,
kendisini hatrlasnlar, Allahn gcn itiraf etsinler. Allah onlar buna mecbur eder. Firavunlar,
Nemrutlar, Ebu Cehiller de Allah anarlar. Allaha yalvarmaktan baka are bulamazlar.
6-Cebbarlarn kalplerinin mhrleneceini unutmamalyz.
..Allah byklk taslayan her zorba/cebbarn kalbini mhrler. (Mmin 35)
Cebbar veya zorba olmak iin illa da bir idareci veya devlet bakan olmak gerekmez.
Ailesine kar cebbar olanlar vardr. Kardelerine kar cebbar olanlar vardr. ilerine kar
cebbar olanlar vardr. rencilerine kar cebbar olanlar vardr.
Unutulmamal ki her zorbalk, kalpte bir siyah nokta demektir. Kalbe kk bir kilidin
vurulmas demektir. Zincirin ucuna bir halka eklenmesi demektir. Her siyah noktada imann bir
ksm kalbi terk eder. Sonunda kapkara ve kaskat bir kalp Allah tarafndan bir daha
almamacasna mhrlenir. Artk o kalpte iman yeermez. Merhamet filizlenmez.
7-nsanlar Mslman olmalar iin zorlayamayz. Peygamber bir zorba deildi.

132

Biz o kafirlerin sylediklerini ok iyi biliyoruz. Sen onlarn zerinde bir

cebbar/zorlayc deilsin. Tehdidimden korkanlara Kuranla t ver. (Kaf 45)
Rasulullah (s.a.v) zorba ve cebbar deildi. Bizler de tebli etme metodunda zorbaca
davranamayz. Bize den sadece Allahn kitabyla onlara t vermektir. Kabul etmedikleri
takdirde onlar zorlamak bizim grevimiz deildir.
8-Allah mminleri birbirlerine sevdirir. Kalplerine lfet verir. Medinede birbirlerine
dman olan Evs ve Hazre kabilelerinin kalplerine lfet verdi. Ensar ve Muhaciri birbirlerine
sevdirdi. Farkl kavim ve rklardan olan insanlar karde ilan ederek aralarna sevgi koydu ve
krgnlklarn giderdi.
9-Allah Kabeyi de bizlere sevdirdi. Hibir tarihi, turistik zellii olmayan Mekkeye
insanlarn akn akn gitmesi Cebbar isminin zerimizdeki bir tecellisidir. Eer Allah Kabeyi bize
sevdirmeseydi,

hibirimiz binlerce kilometre katederek oralara gitmez, birtakm skntlar

ekmezdik.
10-Rabbimize Cebbar ismiyle dua etmeliyiz. Rasulullah (s.a.v) iki secde arasnda yle
dua ederdi:

Allahm! Beni bala. Bana merhamet et. Beni doru yola ilet. Benim eksiklerimi
tamamla. Bana afiyet ver. Beni rzklandr. Ve beni ycelt.249

Rasulullah (s.a.v) rukuda ve secdede iken yle dua ederdi:

G, hkmranlk, byklk ve ycelik sahibini btn eksik sfatlardan uzak

tutarm.250

249
250

Ebu Davud 850. Tirmizi 284.

Nesai/Tatbik 191.

133

13- el-MTEKEBBR

a-Mtekebbir isminin lgat anlam:

1-Mtekebbir; byk ve byklenendir.
2-Mtekebbir; deerli ve kadri yce olandr.
3-Mtekebbir; btn ihtiamn sahibidir.
4-Mtekebbir; ululuun son derecesidir.
5-Mtekebbir; ihtiya ve noksanl gerektiren her eyden mnezzehtir.
b-Mtekebbir isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Mtekebbir ismi, sadece Har suresinde Allaha izafe edilerek gemitir. Kuranda
toplam 6 kez gemektedir. nsanlar iin kullanldnda bo yere byklk taslayan, kibirlenen ve
gururlanan anlamlarna gelmektedir.
2-Kibirlenen kimselerin yeri cehennemdir. Allah onlarn kalplerini mhrler.
Onlara

iinde

ebedi

kalmak

zere

cehennemin

kaplarndan

girin!

Kibirlenenlerin yeri ne ktdr! denir. (Nahl 29

...Allah kibirlenen, byklk taslayan her zorba/cebbarn kalbini mhrler.
(Mmin 35)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kalbinde

hardal

tanesi

arl

kadar

kibir

bulunan

kimse

cennete

giremeyecektir.251
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kim Allah iin bir derece alak gnlllk gsterirse buna karlk Allah onu bir
derece ykseltir. Kim de Allahn emrine kar gelerek bir derece kibirlenirse Allah onu bir
derece alaltr, sonunda onu aalarn en aasnda klar.252
251

Mslim/man 31.bni Mace/Kitabuz-Zhd 1473.

134

c-Mtekebbir isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Sadece Rabbimizi byk ve ulu olarak tanmal, Onun bykln hayatmzn her
alannda benimsemeliyiz.
Sadece Rabbini byk tan! (Mddessir 3)
...Tekbir getirerek Onun ann bykle, ycelt! (sra 111)
Hayatmzn hibir blmnde Allahtan daha byk olarak kimseyi kabul etmemeliyiz.
Allahtan baka sz dinlenecek, yceltilecek, zikri gndemde tutulacak olan kimse yoktur.
Sadece O, en byktr. Mslmanlarn Allah byklemesi kafirleri her zaman rahatsz etmitir,
bundan byle de rahatsz edecektir.
Bugn dedelerimizin, ninelerimizin ellerinden tesbih drmeyerek rahata Allahu
ekber demeleri ve kimsenin buna mudahale etmemesi bizi aldatmasn. Kfirlerin karsnda
sylenen, niversiteli bir gencin diline den Allahu ekber, yerinde ve zamannda getirilen her
tekbir kfirlerin yreklerini titretmektedir.
Onun iin bizler Allah hayatmzn her alannda hakkyla byklemeli, ocuklarmz ve
genlerimizi tekbir sz zere eitmeliyiz.
2-Allahn ayetleri karsnda byklk taslamamalyz.
Onlara Allahtan baka ilah yok denildii zaman kibirle direnirlerdi. (Saffat 35)
Allahn ayetleri karsnda byklenmek, kibirlenmek kfirlere ait bir zelliktir.
Hayatmza Allahtan bakalarn kartrmak Ona ve emirlerine kar byklenmektir. Allah ile
beraber baka ilahlar kabul etmek de yine Ona kar kibirlenmektir. Allahn katndaki melekler
Ona ibadet etmekte kibirlenmezler.
Gklerde ve yerde her ne varsa Ona aittir. Onun huzurunda bulunanlar, Ona
ibadet etmekte kibirlenmezler ve yorulmazlar. (Enbiya 19)
3-Yeryz mtekebbirlerinden Allaha snmalyz.
Musa dedi ki: Ben hesap gnne inanmayan her kibirleden, benim ve sizin
Rabbiniz olan Allaha snrm. (Mmin 27)

252

bni Mace/Kitabuz-Zhd 1476.

135

Bizler mtekebbirlerden Allaha snmal, btn dnyaya onlardan beri ve uzak

olduumuzu bildirmeliyiz. Bizler, Ben bilirim, Allah bana karmasn, bu zamann gereklerini
ben Allahtan daha iyi bilirim, ben sizin Rabbinizim, kural ve kanun koyan, sizi terbiye eden
benim diyen her kibirliden Allaha snrz. Onlardan deiliz, onlardan beriyiz.
Bizler biliyoruz ki o kfirler ne kadar byklk taslasalar da muhtatrlar. htiya
sahibidirler. Hayatlarn devam ettirebilmek iin, Allahn nimetlerine ihtiya duyarlar. Allah ise
hibir eye ihtiya duymayandr.
Onlar Allah cahil, gafil ve bilgisiz olarak kabul ediyorlar. Allahn yetkilerini
snrlamaya alyorlar. Ramazanlara, mbarek gn ve gecelere, seccadeler ve tesbihlere karan
bir Allah istiyorlar. Onun dndaki zamanlarda Allah tatile karyorlar. Allahn dnyay ve
insanlar yaratp gklere ekildiini sylyorlar, ocuklarmz bunlara inandrmaya alyorlar.
4-Rabbimizin gcnden g almalyz. Yeryz mtekebbirlerine kar Onun gcyle
ayakta durmalyz. Biz Onu hakkyla tandmz ve kulluk ettiimiz takdirde, O da bizi gl
klacaktr. yleyse yeryz kafirlerinden korkmamalyz. Onlarn mstekbirce ordular,
dzenleri, gleri ve kuvvetleri karsnda ylmamalyz. nk bizim arkamzda Rabbimiz var.
Bizler Rabbimizin her an bizim yanmzda olduuna, bize ah damarmzdan bile daha yakn
olduuna inanmalyz. Bylece ylmadan, gevemeden Onun yolunda almaya devam ederiz.
5-Hibir zaman Allah ile byklk yarna girmemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah yle buyurdu: Byklk ve azamet bana ait sfatlardr. Kim bu iki sfattan
birisinde benimle yarmaya kalkarsa o kimseyi cehenneme atarm. 253
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Zorba ve bbrlenen birtakm kimseler kyamet gnnde kk karncalar
eklinde getirilirler ve insanlar ayaklaryla onlar inerler. Bu Allahn onlara hibir deer
vermeyiindendir. Sonunda insanlar arasnda hkm verilip tamamlanr ve bu kimseler
Narul-Enyra gtrlrler. Ey Allahn Rasul! Narul-Enyr nedir? diye sorulunca yle
cevap verdi: Cehennem halknn sklp suyunun karld yerdir.254
6-nsanlara kar da kibirlenmemeli, gururlanmamalyz.
Dikkat edersek Rabbimiz kitabnda fiillerini anlatrken Ben deil de Biz der. Biz
indirdik, biz yarattk, biz verdik gibi ifadeler kullanr. Oysa Allahn ortaklar veya yardmclar
yoktur. Ol der ve diledii ey oluverir. Ancak Rabbimiz kulland bu uslubuyla bizlere rnek

253
254

bni Mace/Kitabuz-Zhd 1474.

Mslim/Eribe 72.

136

olmay hedeflemitir. Yani; Kibirlenmeye layk olan, byklenmeye hakk olan ben olduum
halde, ben bile kibirlenmiyorum. Siz ne diye kibirleniyorsunuz? demektedir.
Bizler de her iimizde Ben yerine Biz demeye alacaz. Ben yaptm, ben ettim,
bunlar benim demek yerine, Rabbimin lutfuyla, yardmyla byle yaptk, yle ettik diyeceiz.
..blis hari hepsi secde ettiler. O yz evirdi ve byklk taslad. Bylece
kfirlerden oldu. (Bakara 34)
lk kibirlenen eytand. Bizler (Allah korusun) kibirlenmeye baladka eytanlaacaz.
eytann safnda yer alacaz.
Lokman (a.s) oluna nasihat ederken yle buyuruyor:
Kmseyerek insanlara kar yanan, avurdunu iirme ve yeryznde
bbrlenerek yrme. Zira Allah kendini beenmi, vnp duran kimseleri asla sevmez.
Yrynde orta yollu ol. Sesini de alak tut. Unutma ki seslerin en irkini, eeklerin
sesidir. (Lokman 18-19)
Yani insanlardan stn grnmek iin azn doldura doldura konuma. nsanlardan
yzn evirme. evrenle ilgilen, evrene iltifat et. nsanlara tepeden bakma. Seni ve onlar
yaratann Allah olduunu unutma. Yry tarznda, hayatnda orta yollu ol. Gurur ve kibrini
azndan tarma. Gururla ve kibirle konuan insanlarn sesleri, eeklerin sesine benzer.
Byle insanlar konumalarndan, yrylerinden, edalarndan ve tavrlarndan abucak
fark edilirler. Bunlar ok bilgili, kltrl vs. olabilirler. Ancak sahip olduklar bilgileri onlar eek
olmaktan kurtarmaz. Rabbimiz Yahudilere de, Allaha kar kibirlendiklerinden ve kitaplarna
gereken saygy gstermediklerinden dolay Kitap ykl eekler demektedir..255

255

Bkz: Cuma 5

137

14-el-HLIK
a-Hlk isminin lgat anlam:
Hlk, halaka kknden tretilmi bir isimdir. Allahn sfat olarak Kuranda 8 kez
zikredilmektedir. 4 kez de Hlkun eklinde oul olarak zikredilir. Halk kelimesi ise 160
defadan fazla gemektedir.
1-Hlk; yaratan ve var edendir.
2-Hlk; bir eyi lp biip ayarlamak, bir ii dzgn bir ekilde planlayp, takdir
etmektir.
3-Hlk; asl, rnei ve modeli olmadan nesneyi var etmek, bir eyden baka bir ey
icat etmektir.
b-Hlk isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
Allahtan baka bir yaratc var m?. (Fatr 3)
...O her eyin yaratcsdr.. (Enam 102)
...Onu siz mi yaratyorsunuz, yoksa yaratan biz miyiz? (Vaka 59)
Yaratanlarn en gzeli olan Allahn an ne yce, ne mbarektir. (Mminun
14)
...Muhakkak ki senin Rabbin hakkyla yaratan, pek iyi bilendir. (Hicr 86)
Yukardaki ayette Hlk ismi, mubalaal olarak Hallak eklinde kullanlmtr.
Ayrca Alm ismiyle beraber zikredilmitir. Yani Allah yaratrken rasgele yaratmamtr.
Yaratt her eyi belli bir ama iin, bir dzen ve intizam iinde yaratmtr.
..Her eyi yaratp ona bir nizam veren ve mukadderatn takdir eden Allah,
yceler ycesidir. (Furkan 2)

c-Hlk isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Hayat programmz belirlemeye en layk olan, bizi yaratandr. O yarattnn
ihtiyalarn en iyi bilen deil mi?
138

...Yaratan, yarattn en iyi bilmez mi? (Mlk 14)

Bizi yaratan Allah, kullarn en iyi bilendir. Ayetlerini indirirken hkmlerini bildirirken
sadece 14 asr ncesini deil, bizim zamanmz da hesaba katm, bizim durumumuzu da gz
nnde bulundurmutur. Bizler; Allahm! Beni ve btn evreni yaratan sensin. Ancak bugn
artlar, durumlar senin emirlerine uymuyor. Onun iin kusura bakma ben seni deil, yaratmaya
gc yetmeyen gnmzn ilahlarn dinleyeceim. Onlarn emirlerine boyun eeceim
diyorsak veya bunu ortaya koyan bir hayat yayorsak Allahn el-Hlk ismine iman etmemi
oluruz.
Dikkat edin! Yaratmak da, emretmek de Ona aittir. (Araf 54)
Bizler bugn, ada firavunlara, sahte ilahlara, hayatmza karan, programmz
belirleyen kimselere sormalyz, Bizi yaratan siz misiniz yoksa Allah m? Hepsinin verecekleri
cevap Hayr olacak. nk Firavunlar ve sahte ilahlar kendilerini hibir zaman Yaratc
olarak nitelemezler. Bu konuda Allah ile boy lemeyeceklerini ok iyi bilirler. Onlar sadece
Rabb olma iddiasndadrlar. Bizi Allahn terbiyesinden karp kendi terbiyelerine sokma
kavgasndadrlar. Bizim de onlara vereceimiz tek bir cevap var: Yaratan siz deilseniz
emretmek neyinize? Biz sadece bizi yaratana kulluk ederiz. Biz ancak yaratann emirlerine boyun
eeriz.
te bu Allahn yaratmasdr. imdi gsterin bana, Onun dndakiler ne
yaratm! (Lokman 11)
Gstersinler neler yaratmlar, eer deere ayansa onlara ibadet edelim. Onlarn szn
dinleyelim.
Hayr, hibir ey gsteremezler. Zalimler apak bir sapklk iindedirler.
(Lokman 11)
Onlarn ortaya kardklar ey; anaridir, terrdr, savatr, zulmdr. Onlar eitim
sistemlerinden ahlaksz, ahsiyetsiz, kalitesiz bireyler retir ve dnyay cehenneme evirirler.
Becerebildikleri tek ey de budur.
2-nsanlara trl trl rneklerle Allahn yaratc olduunu kabul ettirmek yerine,
yaratann hayata hkmetmesi gerektiini anlatalm.
Andolsun ki onlara, Gkleri ve yeri kim yaratt? diye sorsan Allah derler.
(Lokman 25)

139

Mekkeli mrikler Allahn yaratma sfatn kabul ediyor, yaratma sfatna iman
ediyorlard. Yeryznde yaayan milyarlarca insan, Allahn yaratc olduunu kabul eder. Bunda
herhangi bir problem, bir itiraz sz konusu deildir. Ancak onlar, Allahn yaratma zelliinden
sonra gelen sfatlarna iman etmezler. O sfatlarla problemleri vardr bu insanlarn, o sfatlara
itirazlar vardr.
Bugn pek ok Mslman, Allahn varln ve yaratcln ispatlama gayretindedir.
ieklerden arlara, karpuz ekirdeklerinden balklara varncaya kadar, aratrmalar yaparak,
mucizevi eyleri insanlara sunarak Allah tantma abasndadr. Oysa hibir kimse; Arlar
falanca, iekleri de filanca yaratt dememitir, demeyecektir. Bizler Allahn isimlerini bir
btn olarak incelemeliyiz. Kuran bir btn olarak okumalyz. Allahn yaratc olduunu
anlatrken, hkm koyucu olduunu da anlatmalyz. Allahn sadece baz isimlerini anlatanlar,
bir mrlerini buna adasalar da, Esma-i Hsnay tam olarak kavrayamazlar.
3-Rabbimizin yaratt eylerden ibret almalyz. Yaratt her gzellii grdke Ona
olan yaknlmz, ibadetimiz ve zikrimiz artmal.
Onlar ayakta, otururken ve yanlar zerine yatarken Allah zikreder, Onu hep
gndemde tutarlar. Gklerin ve yerin yaratl hakknda derin derin dnrler ve derler
ki: Rabbimiz! Sen bunlar bouna yaratmadn! Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem
azabndan koru. (Ali mran 191)
Bylece bizler, Rabbimizin yaratt her nesnede Onun gcn, yceliini bir kez daha
fark edecek, emretmeye en ok hak sahibi olduunu yeniden idrak edeceiz. Bundan sonra
imanmz, ibadetimiz, kulluumuz, samimiyetimiz, yaknlmz, tesbihimiz ve zikrimiz artacak..
Hayatmzn her alan Ona itaat ve teslimiyetle geecek.
te Rabbiniz Allah Odur. Ondan baka hibir ilah yoktur. O her eyin
yaratcsdr. yleyse Ona kulluk edin... (Enam 102)

140

15-el-BR
a-Br isminin lgat anlam:
Ber, br veya Br mastarlarndan treyen el-Br ismi; yaratmak, yontmak, tesviye
etmek, beri etmek anlamlarna gelmektedir. Allahn ismi olarak Kuranda kez zikredilir.
b-Br isminin stlah anlam:
1-el-Br; her varl bir ana maddesi, rnei, modeli, plan ve projesi olmadan yaratandr.
2-el-Br; btn mahlukatn trlerini yaratandr.
3-el-Br; ne yaratacan veya ne yapacan nceden bilendir.
4-el-Br; kalp ve ekil veren, dzgnletirendir.
5-el-Br; yaratlmlarn zelliklerini (ayp, kusur, eksik vb.) tamaktan uzak ve beri
olandr.
Allah; el-Hlk ismiyle insan yaratmay takdir etmi, onun plan ve projesini izmi, elBr ismiyle de btn mahlukat farkl farkl, trl trl yaratmtr. Yaratmasnda btn beeri
zaaflardan, eksik ve kusurlardan uzak olandr.
c-Br isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
O Allah; Hlktr, Brdir, Musavvirdir. En gzel isimler Ona aittir. Gklerde
ve yerde olanlar Onu tesbih etmektedir. O Azizdir, Hakimdir. (Har 24)
Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen her bir musibet, biz onu
yaratmadan nce bir kitapta (nebrae) yazlmtr. phesiz bu Allaha gre ok kolaydr.
(Hadid 22)
...yleyse yaratcnza (Br) tevbe edin... (Bakara 54)
d-Br isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah, el-Br ismiyle gerek Mslmanlar kafirlerin hilelerinden ve tuzaklarndan
koruyacaktr:
Ey iman edenler! Sakn siz de Musaya eziyet edenler gibi olmayn. Nihayet Allah
onu, dedikleri eylerden temize kard, beri kld. O, Allahn yannda erefli idi. (Ahzab
69)
Rabbimiz kendisi btn eksik ve noksan sfatlardan mnezzehtir. Gerekten katnda
erefli olan kullarn ise kafirlerin ve mriklerin syledii eylerden uzak klacak, onlar temize
karacaktr. Nitekim Rabbimiz Hz. Musay onlarn sylediklerinden beri kld. Hz. Yusufu yedi
yl sonra bile olsa iftiralardan temize kard. Peygamberinin sevgili ei Hz. Aienin temiz ve
iftiralardan uzak oluunu vahiyle bildirdi.
141

Bizler de peygamberlerin ve ashabn yollarn takip ettiimiz srece Allah katnda erefli
bir konuma ulaacaz. Allah, katnda erefli olan bir kulu, dnyadayken rezil-rsvay etmez.
Btn komplolardan, tuzaklardan, iftiralardan, kara lekelerden onu korur. Sknt verse de
sonunda mutlaka yzn temize karr, alnndaki kara lekeleri siler, yok eder.
2- Allah kafir ve mriklerden beri olduunu ilan etmitir. Bizden de onlardan beri
olduumuzu ilan etmemizi istemitir:
Bu, hacc- ekber gnnde Allah ve Rasulnden insanlara kesin bir bildiri ve
ltimatomdur: Allah ve Rasul mriklerden beridir, uzaktr... (Tevbe 3)
el-Br ismiyle rendiimiz eylerden biri de budur. Nasl ki, Allah ve Rasulnn
kafirlerle, mriklerle bir ba yoktur, bizim de olmayacaktr, olmamaldr. Onlara itaatten ve
onlarla dostluk kurmaktan beri olmalyz. Onlarn taptklar ilahlardan ve putlatrdklar
deerlerden uzak olmalyz. Rabbimiz bize onlarla uzlamay deil, onlarn karsnda yer almay
emretmitir:
...De ki, O ancak bir tek ilahtr. Ben sizin ortak kotuunuz eylerden tamamen
uzam. (Enam 19)
yleyse bizler de yeryzndeki btn sahte ilahlara, onlardan beri olduumuzu ilan
edeceiz. Rabbimiz bize bunu emretmi, ayrca bizi En gzel rnekler ile desteklemi, bize yol
gstermitir:
brahimde ve onunla beraber olanlarda sizin iin gerekten gzel bir rnek
vardr. Onlar kavimlerine demilerdi ki: Biz sizden ve Allah brakp taptklarnzdan
uzaz. Sizi tanmyoruz! Siz bir tek olan Allaha iman edinceye kadar, bizimle sizin
aranzda srekli bir dmanlk ve fke belirmitir... (Mmtehine 4)
Kafirlerle ve mriklerle aramzda bir sevgi veya dostluk ba olmamaldr. Onlar ne
zaman ki, tek bir Allaha iman ettiler, o zaman bizim dostlarmz ve sevdiklerimiz olurlar. Ama o
gne dek aramzda kesin bir dmanlk, fke ve kin vardr. Bu artlar altnda onlarla dostluk
ilikisine girmemiz mmkn deildir.
Allah inananlara Firavunun eini rnek olarak gsterdi. Hani o: Rabbim! Bana
katnda, cennette bir ev yap. Beni Firavundan ve onun kt amelinden koru ve beni
zalimler topluluundan kurtar. demiti. (Tahrim 11)
Hz. Asiye zayf ve zavall bir konumda iken ikence ve zulm altndayken kocasnn
gcn, kuvvetini ve acmaszln en iyi bilirken bu szleri syledi. Zulmn saraynda Allaha
iman eden sadece kendisiydi. Buna ramen gizlenmedi, saklanmad. Kendisinin Firavunun
amelinden beri ve uzak olduunu herkese syledi. Zalim ve kafir bir ele arasndaki ba iman
bayla kesti, kopard.
3-Kafirlerden beri olduunu ilan etmeyen kimseler, kyamet gnnde onlardan uzak
olmak isteyecekler ancak bu beraetin kendilerine hibir faydas olmayacak:
Sakn zulmedenlere meyletmeyin, sonra size de ate dokunur. Sizin Allahtan
baka dostlarnz yoktur. Sonra yardm gremezsiniz. (Hud 113)

142

Dnyadayken mriklerin ve kafirlerin yanlarnda yer alanlar, onlara dalkavukluk

yapanlar var ya, onlar bu yaptklarnn ahirette hibir faydasn grmeyeceklerdir. Elde ettikleri
tek ey, ate olacaktr.
te o zaman grecekler ki, kendilerine uyulup arkalarndan gidenler, uyanlardan
hzla uzaklarlar. ki taraf da azab grmtr. Nihayet aralarndaki btn balar kopup
paralanmtr.
Onlara uyanlar yle derler: Ah, keke dnyaya bir kez daha dnmemiz mmkn
olsayd da, onlarn bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan uzaklasaydk! Bylece Allah
onlara, ilerini pimanlk ve znt kayna olarak gsterir ve onlar artk ateten
kamazlar. (Bakara 166-167)

143

16-el-MUSAVVR
a-Musavvir isminin lgat anlam:
Musavvir Rabbimizin ismi olarak Kuranda sadece bir kez, Har suresinde geer.
Musavvir; tasvir etmek, ekil, suret, zellik, nitelik, birtakm zellikler ve vasflar vermek
anlamlarna gelir.
b-Musavvir isminin stlah anlam:
1-Musavvir; insanlarn maddi (biyolojik) yaplarn gzelce yaratandr.
2-Musavvir; varlklar diledii zellik, setii suret ve farkl biimlerde yaratandr.
3-Musavvir; insanlarn manevi (ruhi, psikolojik) yaplarn en gzel bir ekilde tasvir
edendir.
c-Musavvir isminin Kuran iinde incelenmesi:
Rahimlerde sizi diledii ekilde biimlendiren Odur... (Ali mran 6)
Daha annelerinin karnndayken btn insanlarn ekillerini, bedensel ve ruhsal
zelliklerini tasviye eden Allahtr.
Ey insan! Seni yaratp sonra dzgn ve dengeli klan, sonra seni diledii ekilde
birletiren ihsan bol Rabbine kar seni aldatan nedir? (nfitar 6-8)
Rabbimizin yaratmas aama aama, tabaka tabakadr. Allah yaratmasn sadece Hlk
ismiyle snrlamaz. Yaratmasnn her aamasn farkl bir isimle, farkl bir fiille nitelendirir.
..Sizi ekillendirdi ve eklinizi gzel yapt.. (Teabun 3)
Andosun ki biz insan en gzel ekilde yarattk. (Tin 4)
nsanolunun yaratl gerekten mkemmel bir yaratltr. Allah milyarlarca insan
ayn organ ve uzuvlarla yaratmasna ramen, hepimizin sureti birbirinden farkldr. kizler bile
birbirlerinin tpks deillerdir. Her birimizin elinde be parmak vardr. Ancak Rabbimiz btn
insanlarn parmak ularn birbirinden farkl olarak yaratmtr. Hibir insann parmak izi dier
insann parmak izine benzemez.
nsan, kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacamz m zanneder? Evet,
biz onun parmak ularn bie eski haline getirmeye g yetiririz. (Kyamet 3-4)
d-Musavvir isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz bizi hem ekil olarak hem de ruh yaps olarak en gzel ekilde yaratmtr.
Biyolojik yapmzla ruh yapmz bir beraberlik ve ahenk arz eder. nk insan tek bir ustann
144

elinden kmtr. nsanlarn maddi zelliklerinin gdas nasl ki, yeme, ime, nefes alma, evlenme
gibi eyler ise, ruh ynlerinin de bir takm gdalara ihtiyac vardr. Ruhsal ve psikolojik
yaplarmzn en temel gdas Kurandr, Allahn zikridir.
Bunlar iman edenler ve kalpleri Allahn zikriyle sknete erenlerdir. Bilesiniz ki,
kalpler ancak Allah anmakla huzur bulur/mutmain olur. (Rad 28)
Allahn en gzel ekilde yaratp bize emanet ettii ruhumuzu, kalbimizi Onun
istemedii eylerle kirletmemeliyiz. Huzuru, skneti, tatmin olmay, Onun yasaklarnda
aramamalyz. Allah anmakla, zikretmekle, gndemde tutmakla, Allahn kitabn renmekle,
yaamakla, retmekle insanlar huzura ve mutlulua kavuacaklardr. Yaratl gayesini unutan
ve Rabbinin emirlerine teslim olmayan kii hibir zaman gerek huzura ve mutlulua ulaamaz.
2-Yarattklarna suret ve ekil veren daha sonra da onlar canlandran sadece Allahtr.
Canl resim ve heykel yapmak Allah katnda azaba sebep olan davranlardandr.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Her kim bir resim yaparsa Allah o kimseye yapt o resme ruh fleyinceye kadar
yani o resmi canl hale getirinceye kadar azb edecektir. Gerekten o resme ruh verebilecek
gte geildir256
mam Nevevi suret ve heykel yapanlar ksma ayrmtr:
1- Tapmak ve ibadet etmek iin suret resmi yapan kimse, put ve benzeri eyler yapan
kimse gibidir. Bu kii kafirdir ve onun iin azabn en iddetlisi vardr.

256

Tirmizi 1751. Nesai/Ziyne 114.

145

17-el-VEHHAB

a-Vehhab isminin lgat anlam:

el-Vehhab ismi hibe kelimesinden tretilmitir. Kelime anlam; karlksz, her yerde
ve her zaman ba yapan anlamndadr.
b-Vehhab isminin stlah anlam:
1-Vehhab; hastalara ifa, dertlilere deva verendir.
2-Vehhab; ocuu olmayanlara ocuk verendir.
3-Vehhab; yolunu kaybedenlere hidayet eden, yol gsterendir.
4-Vehhab; mubalaa ve devamllk ifade eder. Allahn kullarna karlksz bir ekilde,
srekli bata bulunmas bugne kadar devam etmitir, bundan sonra da devam edecektir.
c-Vehhab isminin Kuran iinde incelenmesi:
Hibe etmek, balamak ifadesi, Kuranda nemli nimetlerden bahsederken
kullanlmtr. Kullarna ocuklar vermek, hkm, hikmet ve saltanat vermek, yce bir deer,
yksek bir hret vermek, onlar peygamber yapmak gibi nemli nimetler iin kullanlmtr.
(brahim yle dedi:) htiyarlmda bana smaili ve shak balayan/hibe eden
Allaha hamdolsun! phesiz benim Rabbim dualar iitendir. (brahim 39)
(Musa yle dedi:) Rabbim bana hikmeti bahetti/hibe etti ve beni peygamberlerden
kld. (uara 21)
Onlara (brahim, shak ve Yakub) rahmetimizden bata/hibede bulunduk.
Kendilerine hakl ve yksek bir hret nasip ettik. (Meryem 50)
Gklerin ve yerin mlk Allahndr. Dilediini yaratr. Dilediine kz ocuklar,
dilediine de erkek ocuklar baheder/hibe eder. Yahut onlar hem erkek, hem kz olmak
zere ift verir. Dilediini de ksr brakr. O, her eyi bilendir, her eye gc yetendir.
(ura 49-50)
el-Vehhab ismi, Rabbimizin ismi olarak Kuranda kez zikredilmitir:
1-Akl sahiplerinin (Ulul-Elbab) duasnda zikredilir:

146

Rabbimiz! Bizi doru yola ilettikten sonra kalplerimizi eriltme. Bize tarafndan
bir rahmet bala/hibe et. phesiz sen Vehhabsn, ltfu en bol olansn. (Ali mran 8)
2-Mriklerin ileri gelenlerinin hibir eye sahip olmadklarn anlatan ayetlerin arasnda
zikredilir:
Yoksa Aziz ve Vehhab olan Rabbinin hazineleri onlarn yannda mdr? (Sd 9)
3-Hz. Sleymann Allahtan Hibir kimsenin sahip olamayaca mlk istedii
duasnda zikredilir:
Rabbim! Beni bala. Bana, benden sonra kimsenin ulaamayaca bir
hkmranlk ver. phesiz sen Vehhabsn, daima bata bulunansn. (Sd 35)
d-Vehhab isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz bunca nimeti bize karlksz olarak bahetmi, hibe etmitir. Allah zengindir.
Kullarnn karlk vermelerinden mstanidir. Zaten kullarn verebileceklerini veren yine Odur.
Kullarn elinde hibir ey yoktur. O, Hamiddir, kendi katnda vlmtr. Melekler Onu daima
vp yceltirler. Onun vlmeye ihtiyac yoktur.
Ancak bizler Rabbimizi ver ve yceltirsek O da bizim kulluumuzu vecek, kulluk
derecemizi yceltecektir. Bizler kretmeye devam ettike O nimetini artracak, balarn bol
bol bize gnderecektir.
2-Akl sahiplerinin, Ey Rabbimiz! Hidayetten sonra kalplerimizi eriltme. diye dua
ettikleri gibi, biz de Rabbimize yalvarmalyz. nk Rabbimizin en byk ba ve hibesi,
hidayettir. ndirdii kitab, gnderdii peygamberi, gsterdii Srat- Mstakimidir. Allahtan bu
ban devamn dilemeli, iinde bulunduumuz hidayetin kymetini bilmeli ve hidayetimizin
artrlmasn temenni etmeliyiz.
Eer bizler bu nimetlerden sonra Allahn kitabyla balantmz kesersek Allah korusun
kalplerimizin erilmeye ve yamulmaya yz tutacaktr. Bundan sonra da ayaklarmz kayacaktr.
Kullar erilmedike Allah onlarn kalplerini eriltmez. Kullar kaymadka Allah onlarn
kalplerini ve ayaklarn kaydrmaz.
..Onlar erilip yamulunca Allah da onlarn kalplerini eriltti, yamulttu. Allah
fasklar topluluunu doru yola iletmez. (Saf 5)
3- Rabbimizden bizlere hayrl eler, evlatlar ve zrriyetler balamasn dilemeliyiz.

147

Zekeriyya Rabbine yalvararak yle demiti: Rabbim, bana tertemiz bir zrriyet
bala. phesiz sen dualar iitensin. (Ali mran 38)
Rahmann gerek kullarnn duasyla Rabbimize yalvarmalyz:
Rabbimiz! Bize gzlerimizi aydnlatacak eler ve zrriyetler bala ve bizi takva
sahiplerine nderler kl. (Furkan 74)
4-Rabbimizden hkm ve hikmet istemeliyiz:
(Musa:) Rabbim! Bana hikmet bala/hibe et ve beni salihlerin arasna kat. (uara
83)
Seyyid Kutup: slam hkmetmiyorsa o slam deildir; Mslman hkmettirmiyorsa o
Mslman deildir. der. Bizler hayatmzda Rabbimizin hkmyle amel etmeyi, bulunduumuz
toplum iinde Allahn hkmlerinin hkim olmasn, Rabbimizin Mslmanlara hkm yetkisi
vermesini istemeliyiz.
Peygamberimiz (s.a.v) bir hadislerinde: slamn halkalar lime lime dklecektir.
Tpk bir ipin liflerinin teker teker koptuu gibi slamn halkalar da kopacaktr. lk kopacak
halka da hkm halkasdr. En son kopacak halka ise namaz halkasdr. buyurur.
Hkm gittikten sonra slamn dier kurum ve kurulular teker teker zlmeye
balamtr. Namaz da gerek anlamda ayakta tutulup ikame edilmedii iin gerek fonksiyonunu
kaybetmektedir. slam; hayata hkmetmek, hayatn tamamn Allaha teslim etmek amacyla
gelen bir dindir. Oysa bugn slam adnda pek ok din mevcuttur. Herkes kendi tabi olduuna
slam demektedir. Ancak onlarn slam dedikleri hayata hkmetmekten uzak, kalplerin
arasnda skp kalm duygulardan ibarettir. Mslmanlar hkmeden bir slama tabi olmal ve
Allahn hkimiyetini kabul etmelidirler.

148

18-er-REZZK

a-Rezzk isminin lgat anlam:

Rzk kelimesinden tretilen er-Rezzk ismi; rzk veren anlamna gelmektedir.
Mbalaa ve devamllk ifade eder. Kullarna diledii gibi ve srekli rzklar verendir.
b-Rezzk isminin stlah anlam:
Rezzk; kullarnn ihtiya duyduu her eyi verendir.
Rezzk; canllarn hayatlarn devam ettirebilmeleri iin btn imkanlar verendir.
Rezzk; maddi ve manevi her trl gzellii verendir. Rzk; sadece maddi eyler veya
yiyecek, iecek deildir. Araplar, Ruziktu bi veledin (Bir ocukla rzklandrldm) derler. Buna
gre e, evlat, annebaba, karde, arkada gibi btn gzellikler rzk kapsamnn iindedir.
Rezzk; grnen ve grnmeyen btn balarn sahibidir.
Rezzk; ismi Allahtan baka hibir insana, sisteme veya otoriteye verilemez.
c-Rezzk isminin Kuran iinde incelenmesi:
Rezzk ismi, Rabbimizin ismi olarak Kuranda bir kez gemitir:
Muhakkak ki Allah gerek Rezzktr. G ve metanet sahibidir. (Zariyat 58)
er-Rezzk ismi, Kuranda 128 defa farkl trevleriyle zikredilmitir. Bu ayetlerin pek
ounda Rabbimiz yeryznde yaayan btn canllarn rzkn yklendiini belirtmitir:
Yeryzndeki btn canllarn rzklarn Allah verir.. (Hud 6)
Nice canl vardr ki, rzkn yannda tayamaz. Onlara da size de rzk veren
Allahtr. O her eyi iiten ve bilendir. (Ankebut 60)
Rabbimizin Rezzk zellii iki boyutludur. Hem dnyada btn canllara rzk verendir.
Hem de ahirette iman edip salih amel ileyen kullarna cennet rzklarn verendir:
Kim mmin olduu halde erkek olsun, kadn olsun gzel amel ilerse, ite bu
kimseler

cennete

gireceklerdir.

Ahirette

rzklandracaktr. (Fatr 40)

149

de

Allah

onlar

hesapsz

bir

ekilde

Allah yolunda ldrlen ehidleri sakn ller sanmayn. Bilakis onlar diridirler,
Rableri katnda rzklanmaktadrlar. (Ali mran 169)
d-Rezzk isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz tek ve gerek rzk verici olarak kendisini tantmaktadr. (Zariyat 58) Bizler
Allahtan bakalarn rzk verici olarak kabul etmemeliyiz. Hibir makam, sistemi, otoriteyi,
kurum ve kurulu Rezzk olarak grmemeliyiz. Rzk konusunda hibir kimseden korkmamalyz.
Allahn bizim iin takdir etmi olduu rzk, nerede olursak olalm gelip bizi bulacaktr. Birileri
maamz veriyor, birileri rzkmza vesile oluyor olabilir. Bizler bu vesileleri, araclar Rezzk
olarak grmemeliyiz. Bamz dik, onurlu ve erefli bir ekilde hakk sylemeye, hakk urunda
mcadele etmeye devam etmeliyiz. Zalimler bizim rzkmz keserler, ekmeimizi elimizden
alrlar diye endielenmeyeceiz. Bileceiz ki, Allahn verecei rzk hibir kimse engelleyemez.
2-Rzk derdinden dolay Yahudilememeli, onlara benzememeliyiz. Yahudiler dnyay
elde edebilmek iin ftratlarn deitirdiler. ahsiyetlerini bozdular. Allahn verdii nimetleri
hor grdler. Kitaplarna sayg duymayp satr satr deitirdiler, tahrif ettiler. Allahn kitab
zerinden ticaret yaptlar. Holanmadklar eyle geldii iin peygamberlerini ldrdler. Bundan
dolay lanetlendiler, maymunlara ve domuzlara benzetildiler.
Muhammed mmetini Yahudilie kar uyarmak iin indiren Cuma suresinde Rabbimiz
yle buyurmaktadr:
Onlar bir ticaret veya elence grdkleri zaman hemen ona doru koarlar seni
ayakta brakrlar. De ki: Allahn yannda bulunan, ticaretten de elenceden de daha
hayrldr. Allah rzk verenlerin en hayrlsdr. (Cuma 11)
Rasulullah (s.a.v) Cuma gn mescidde hutbe okurken, Medineye yeni giren bir ticaret
kervannn davul sesleri her taraftan duyulmaktayd. Kervan sesini duyan pek ok Mslman
Rasulullah (s.a.v) ayakta brakarak kervana doru kouyorlar. Ticareti, oyun ve elenceyi
grnce Peygamberi ayakta dikiyorlar. Rabbimiz de Allah rzk verenlerin en hayrlsdr
buyurarak, Peygamberi ayakta brakmann byk saygszlk olduunu, bu davrann
Yahudilemeye doru bir adm olduunu bize retiyor.
Rasulullah (s.a.v) oklukla vnmeniz sizi oyalad (Tekasr 1) ayetini tefsir
ediyordu. yle buyurdu: demolu Malm malm deyip durur. Ona; Ey Ademolu!

150

Yiyip tkettiin, giyip eskittiin ve sadaka verip ahirete gnderdiinden baka maln var
m? denir.257
3-Allahn bize verdii rzklardan Allah yolunda harcamalyz.
Allaha ve Rasulne iman edin. Sizi, zerinde tasarrufa yetkili kld eylerden
Allah yolunda harcayn. Sizden iman edip Allah yolunda infak edenlere byk bir ecir
vardr. (Hadid 7)
Rabbimizin bize vermi olduu her rzk Onun yolunda infak etmeli, seferber
etmeliyiz. Malmzdan, canmzdan, ilmimizden, aklmzdan, gcmzden, sahip olduumuz her
eyden..
Yeryznde alktan len birtakm insanlar bulunmaktadr. Oysa Allah btn canllar
rzklandrmaktadr. Rabbimiz onlara iletsinler diye rzk bol bol zenginlere vermitir. Onlar bu
konuda imtihan etmek istemitir. Yaplan istatistiklere baklrsa dnyada bulunan nimetler,
rzklar, dnya canllar gibi on misline daha yetecek bolluktadr. Ancak baz gzleri doymak
bilmeyen, hrsl ve zalim kimseler mazlumlarn haklarn gasbetmilerdir. Bat medeniyeti 3.
Dnya lkelerinin smrlmesinden ortaya kmtr. Onlar saltanatlarn mazlumlarn terleri,
kanlar ve cesetleri zerine kurmulardr.
4-Allah dnyada rzk verirken kafir mmin ayrm yapmaz. Hatta kafirlere
mminlerden daha fazla rzk verir. nk Allah katnda dnyann hibir deeri yoktur.
Sehl bin Sad (r.a)dan;
Biz Zul-Huleyfede Rasulullah (s.a.v) ile beraberdik. Yrrken ikinlikten aya
havaya kalkm, murdar bir koyun leiyle karlatk. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v)
yle buyurdu:
-u murdar koyun leinin sahibinin yannda ne kadar kymetsiz olduunu gryor
musunuz? Canm elinde tutan Allaha yemin ederim ki; Allah katnda dnya, sahibi
yannda u davarn kymetsiz oluundan daha da kymetsizdir. Eer dnya Allah
katnda bir sivrisinein kanad kadar deerli olsayd, ondan hibir kafire bir yudum su
bile vermezdi.258

257
258

Mslim/Zhd 1. Tirmizi 2342.

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4110.

151

19-el-FETTH
a-Fetth isminin lgat anlam:
Fetih kelimesinden treyen Fetth ismi; amak, iki taraf arasnda hkm vermek
anlamlarna gelmektedir. Yine Fetth ismi mbalaa ve devamllk ifade eder. Yani Allah
kyamete dek bol bol amaya ve hkm vermeye devam edecektir. Fetih kelimesi, fiil ve
kalplaryla beraber Kuranda 38 defa zikredilmitir.
b-Fetth isminin stlah anlam:
Fetth; iyilik, bolluk ve rzk kaplarn aandr.
Fetth; btn engelleri kaldrandr.
Fetth; kalp ve basireti rten perdeleri kaldran, nyarg ve pein fikirleri giderendir.
Fetth; bilinmedik perdesini kaldrp gerei ortaya koyandr.
Fetth; hidayetle ilgili btn problemleri zendir.
Fetth; anlamazlklar gideren, adaleti gerekletiren, saflar belirleyen, hak ile batln
saflarn birbirinden ayrandr.
Fetth; kullarna fetihler nasip edendir.
Fetth; kyamet gnnde hkm ile insanlar ayran, cennetin ve cehennemin kaplarn
aandr.
c-Fetth isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
el-Fetth; iman eden ve saknan kullarna bolluk ve bereketlerin kapsn aan olarak
yle zikredilir:
O (peygamberlerin gnderildii) lkelerin halk iman etseler ve gnahtan
saknsalard, elbette onlarn zerine gkten ve yerden nice bereket kaplar aardk. Fakat
yalanladlar. Biz de yaptklar yznden onlar yakalayverdik. (Araf 96)
el-Fetth; inkar eden kimselere dnyada biraz faydalansnlar diye btn nimetlerin
kapsn aan olarak yle zikredilir:
Kendilerine yaplan uyarlar unuttuklarnda zerlerine btn nimetlerin
kapsn atk. Nihayet kendilerine verilenlerden dolay mardklar zaman onlar anszn
yakaladk. Birdenbire btn mitlerini yitirdiler. (Enam 44)
152

el-Fetth; hak ile batl ayran olarak yle zikredilir:

..Rabbimiz bizimle kavmimiz arasnda hak ile hkm ver. Sen hkmedenlerin en
hayrlssn. (Araf 89)
Hz. uayb bu duasnda, hkm veren anlamnda Fetth ismini kullanmtr.
el-Fetth; kullarna fetih ve zafer veren anlamnda yle zikredilir:
Muhakkak ki biz sana apak bir fetih verdik. (Fetih 1)
d-Fetth isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler Rabbimizin Fetth olduunu unutmamalyz. Bilmeliyiz ki Onun bize verecei
nimeti, gzellii ve zaferi hi kimse engelleyemez.
Allahn insanlara aaca herhangi bir rahmeti tutup hapseden olamaz. Onun
tuttuunu Ondan sonra salverecek de yoktur. O Azizdir, Hakimdir. (Fatr 2)
2-Rabbimizden fetihler istemeliyiz ve fethe ulaabilmek iin bedel demeyi gze
almalyz. nk Allah bedel demeyenlere fethi ve zaferi nasip etmeyecektir:
Ey iman edenler! Sizi ac bir azaptan kurtaracak olan ticareti size gstereyim mi?
Allaha ve rasulne iman eder, canlarnzla ve mallarnzla Allah yolunda cihad edersiniz.
Eer bilirseniz bu sizin iin daha hayrldr.
te bu takdirde O, sizin gnahlarnz balar, sizi zemininden rmaklar akan
cennetlere, Adn cennetlerindeki gzel meskenlere koyar. te en byk kurtulu budur.
Seveceiniz baka bir ey daha var; Allahtan bir yardm ve yakn bir fetih. Mminleri
bunlarla mjdele. (Saf 10-13)
3-Rabbimizden bizim kimliimizi belirlemesini, bizi kafirlerden ve mnafklardan
ayrmasn, onlarla aramz amasn istemeliyiz ve bulank bir hayat yaamaktan kanmalyz.
Biz Hz. uaybn yapt gibi namazmzla, ticaretimizle, hayatmzn her ynyle kafirlerden
ayrlmalyz. Bu konuda Rabbimize samimiyetle dua edersek Rabbimiz dualarmza icabet edecek
ve bizi onlardan ayracaktr.
4- Kyametin bir ad da Yevmul-Feth (Fetih Gn)tir. Bizler, mazeretlerin kabul
edilmeyecei ve imann snanaca o byk Fetih gn iin azk hazrlamal ve ciddi bir gayret
iine girmeliyiz.

153

Eer doru sylyorsanz bu fetih (kyamet) gn ne zaman derler? De ki: Fetih

gnnde inkarclara (o gn ettikleri) imanlar fayda vermeyecek ve kendilerine mhlet de
verilmeyecektir. (Secde 28-29)
5-Rasulullah (s.a.v) mescide girerken; Allahummeftahli ebvabe rahmetik (Ey
Allahm! Bana rahmet kaplarn a) diye dua ederdi. 259
Bizler de Fetth ismiyle Rabbimizden, maddi ve manevi btn rahmet kaplarn
zerimize amasn istemeliyiz. Bizleri imanla donatmasn, ilimle aydnlatmasn, hilmle
sslemesini, takva ile azklandrmasn, helalle rzklandrmasn, dnyada ve ahirette afiyet
vermesini, bize cennetin kaplarn amasn ve bizi Selam olsun size! Tertemiz geldiniz.
Ebedi olarak girin cennete! (Zmer 73) szleriyle karlamasn dilemeliyiz.

259

Nesai 1/90,91,92.

154

20-EL-ALM

a-Alm isminin lgat anlam:

lim kknden tretilen el-Alm ismi; bilmek, tanmak ve bir eyin knhne vakf
olmak anlamlarna gelmektedir. Kuranda en ok kullanlan kelimelerden bir tanesi de ilim
kknden treyen kelimelerdir.
b-Alm isminin stlah anlam:
Alm; semavat ve iinde olanlar bilendir.
Alm; usuz bucaksz yeryzn ve onun iindekileri bilendir.
Alm; gayb alemini ve tm gayb konular bilendir.
Alm; denizlerde olup biten her eyi bilendir.
Alm; yerde ve gkte sylenen her sz bilendir.
Alm; insanlarn bulunduu her durumu ve yaptklar her ii bilendir.
Alm; kalplerde gizlenen dnce, fikir, niyet ve srlarn tamamn bilendir.
Alm; gzlerin her bakn ve kalplerin her meylini bilendir.
c-Alm isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
el-Alm ismi; Kuranda 153 defa Allahn ismi olarak zikredilir. Bunlarn bir ksmn
ksaca yle sralayabiliriz:
Allah zalimleri bilendir. (Bakara 95)
Allah bozguncular bilendir. (Ali mran 63)
Allah muttakileri (takva sahiplerini) bilendir. (Ali mran 115)
Allah gslerin iinde olanlar bilendir. (Ali mran 154)
Allah insanlarn yapt amelleri bilendir. (Bakara 283)
Allah gklerde ve yerde olanlar ve sylenen szleri bilendir. (Maide 97, Enbiya
4)
Allah her eyi bilendir. (Bakara 29)
155

el-Alm ismi, Kuranda u isimlerle beraber zikredilir: Hakim, Vasi, Semi, akir,
Halm, Aziz, Hallak, Kadir, Fetth ve Habir.
d-Alm isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz bizi nasl eksiksiz bir ekilde yaratmsa, getirdii nizam da aynen yle
eksiksiz ve mkemmel bir nizamdr. Rabbimiz yaratm olduu bizlerin nasl bir hayata ihtiya
duyduunu en iyi bilmektedir. Bunun iin bize hayat rehberi olarak Kuran indirmi ve
Rasuln gndermitir. Bizleri tam bir ilimle yaratm ama babo brakmam, kontrolnden
uzaklatrmamtr. Mutluluumuz iin birtakm helal ve haramlar izmi, cennet yolunun
llerini belirlemitir.
..Yaratan, yarattn bilmez mi? (Mlk 14)
2-Bizler, ilmin kaynann Allah olduunu bilmeliyiz. lim renmek istiyorsak
Kurana ve Rasulullah (s.a.v)n retilerine ynelmeliyiz. Hayatmz ilimle dolsun, hibir
anmz bo gemesin istiyorsak Kuranla beraberliimizi artrmalyz. Dier ilimler bizim iin
Kuran ve snnet ilminden nce geliyorsa o zaman hayatmzda bir dengesizlik oluacaktr. Dier
ilimler, Kuran ve snnetin daha iyi anlalmas iin renilir. Kurandan uzaklatrsn diye
deil.
Bazlar, Kuran anlamak iin yetmi tane ana bilim, yetmi tane de ara bilim
bilmenin gerektiini sylyorlar. Bu insanlar aka, Sizin Kuran okumanza, bilinlenmenize
gerek yok, sizler bilinlenirseniz bizim saltanatmz sarslr demektedirler. Acaba sahabeler ka
tane ana ve ara bilim dal biliyorlard? Oysa onlar nce Kuranla tantlar. Allahn ilmiyle
donatldlar. Sonra da Allah onlar yeryznn vrisleri kld.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Anlam dnlmeden okunan Kuranda hayr yoktur. limsiz, cahilce yaplan
ibadette de hayr yoktur. Gerek fakih u zellie sahip olan kiidir:
1-nsanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmeyen
2-Allahn azabndan da emin klmayan
3-nsanlar Kurandan baka kaynaklara ynlendirmeyen.260
3-rendiimiz ilimler takvamz, Allaha kar saygmz ve korkumuzu artrmaldr.
lim rendike gnahlarn daha basit gren, samimiyetini kaybeden, her yanlna dinden bir
klf uyduran kimseler gibi olmamalyz. Rasulullah (s.a.v) ve ashab rendiklerini, Allahtan
260

Darimi/Mukaddime 29

156

daha ok korkmaya ve Ona daha ok sayg duymaya vesile olsun diye reniyorlard.
renmekle kalmayp ilmi gnllerine sindiriyor, hayatlarnn her blmnde yaamaya
alyorlard.
..Kullar iinde ancak Almler, Allahtan (gereince) korkarlar.. (Fatr 28)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
phesiz ben sizin grmediklerinizi grr, iitmediklerinizi iitirim. Gkler adeta
gcrdad, gcrdamas da onun hakkdr. Gkyznn drt parmak bir yer bile kalmakszn
her yerinde Allaha secde eden melekler vardr. Allaha yemin ederim ki, eer benim
bildiklerimi bilmi olsaydnz az gler, ok alardnz..261
4-nsan her konuda snrl olduu gibi, ilim konusunda da snrldr. Allahtan baka
hibir kimsenin bilmeyecei ilimler vardr. Gayb ilmi, kyamet saatinin ilmi gibi ilimlerin haberi
sadece Allaha aittir.
Kyamet saatinin bilgisi sadece Allah katndadr. Yamuru O yadrr, rahimlerde
olan O bilir. Hi kimse yarn ne kazanacan bilemez. Yine hi kimse nerede leceini
bilemez. phesiz Allah her eyi bilendir, her eyden haberdardr. (Lokman 34)
O btn grlmeyen gayb bilir. Srlarna kimseyi muttali klmaz. Ancak
bildirmeyi diledii peygamberler bunun dndadr.. (Cin 26-27)
Peygamberimiz (s.a.v)in hadislerinde baz gayb bilgileri vardr. Rabbimiz, peygamberine
bildirmitir ve zaman gelince bu sylenenler gereklemitir. Ama bunun dnda Ben gayb
bilirim, gelecekten haber veririm diyen herkes yalancdr. Bizler byle kimseleri reddetmek ve
Sen yalancsn demekle sorumluyuz. Levh-i Mahfuza kp da; insanlarn mrlerini,
hayatlarn, sonlarn, lmlerini, kalplerinden geenleri rendiklerini iddia edenleri yalanlamak
ve insanlara onlarn gerek kimliklerini gstermekle sorumluyuz.
Kyametin kopaca saati bildiini syleyenler, kyametin falan ylda kopaca zerinde
tahminler yrtenler de yalanclardr. Allah onlar gaybna muttali klmam, srlarn onlarla
paylamam, onlara Levh-i Mahfuzun sayfalarn amamtr.

261

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4190.

157

21-el-GBD
a-Gbd isminin lgat anlam:
Gabd kknden tremi olan el-Gbd ismi; nimet ve rzklar belli bir lye gre
veren, ruhlar bedenden alan, sratle i yapan anlamlarna gelmektedir. Araplar sratli yryen bir
kimse iin Raculun gbd derler. Mal elinde tutan bir kimse iin ise Gabedal-Meta derler.
Rabbimizin bu ismi, Kuranda zel isim olarak deil, fiil olarak kullanlmtr. elGbd ismi, Esma-i Hsna hadisinde gemi ve el-Bst ismiyle beraber zikredilmitir.
b-Gbd isminin stlah anlam:
Gbd; diledii kullarna belli bir gaye ve hedef iin darlk ve sknt verendir.
Gbd; rzklar belli bir lye gre taksim edendir.
Gbd; ruhlar alan, kabzedendir.
Gbd; kalpleri daraltandr.
Gbd; btn lemi kabza-i kudretinde, yani tasarrufunda bulundurandr.
Gbd; kullarna verdii nimetleri istedii an geri alabilendir.
c-Gbd isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Rzk vermek, almak, daraltmak ve geniletmek anlamnda yle kullanlmaktadr:
...Darlk veren de bolluk veren de Allahtr. Sonunda Ona dndrleceksiniz.
(Bakara 245)
2-Glgeyi hareket ettirmek, kendisine doru ekmek anlamnda yle kullanlmaktadr:
Sonra biz o glgeyi yava yava kendimize ekeriz. (Furkan 46)
3-Yeryznn btn tasarrufunun Allahn elinde olduu anlamnda kullanlmaktadr:
Onlar Allah hakkyla tanyp bilemediler. Kyamet gn btn yeryz Onun
tasarrufundadr. Gkler Onun kudret eliyle drlm olacaktr. O, mriklerin ortak
kotuklarndan mnezzehtir. (Zmer 67)
4-Mnafklarn

ellerini

smsk

tutmalar

kullanlmaktadr:
158

ve

cimri

davranmalar

hakkna

Mnafk erkekler ve mnafk kadnlar da birbirlerinin dostudurlar. Onlar

ktl emreder, iyilikten alkoyar ve ellerini smsk tutarak cimrilik ederler. Onlar
Allah unuttular, Allah da onlar unuttu. nk mnafklar fasklarn ta kendileridir.
(Tevbe 67)
5-Kularn kanatlar amalar ve kapamalar anlamnda yle kullanlmaktadr:
stlerinde kanatlarn aa kapata uan kular hi grmediler mi? Onlar
(havada) Rahmandan bakas tutmuyor. phesiz O, her eyi grmektedir. (Mlk 19)
d-Gbd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz kullarn kimi zaman bollukla kimi zaman da darlkla imtihan eder.
Bollukta kretmeyi, darlkta ise sabretmeyi bilmeliyiz. nk dnya bir imtihan yeridir ve
imtihan sorular her zaman deiebilir.
Andolsun sizi biraz korku, alk, mallardan, canlardan ve rnlerden eksiltme ile
imtihan ederiz. Sabredenleri mjdele! Onlara bir sknt geldii zaman; Biz Allah iiniz ve
Allaha dneceiz derler. te Rablerinden balama ve rahmet hep onlaradr ve doru
yolu bulanlar onlardr. (Bakara 155-157)
mtihanlarmz hususunda kendimizden daha aa ve zor durumda olanlara baktmz
zaman, elimizdeki imkanlar daha iyi fark ederiz. Daha ok krederiz ve mutlu oluruz.
Kendimizden daha zengin durumda olanlara baktmzda elimizdeki nimetleri kmser,
karamsarla der, isyan eder ve mutsuz oluruz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Her zaman senden daha aada olanlara bak; sakn senden daha stn olanlara
bakma! nk bu senin Allahn nimetlerini kmsememen iin daha uygundur.

262

2-Rabbimizin kimi kullarna dnya nimetlerini bol bol vermesi onlar sevdii anlamna
gelmedii gibi, kimi kullarna da dnya nimetlerini az vermesi, onlar sevmedii anlamna
gelmez. Skntlar, hastalklar, darlklar, fakirlikler Allaha yaknlama ve arnma vesilemiz
olabilir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Mminin bana gelen her dert, sknt, bitkinlik, hastalk, incinme, kayg hatta
onu tedirgin eden bir znt bile onun gnahlarnn dklmesine vesile olur.263
262

Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya 1/66. Kenzul-Ummal 44158.

159

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

mmetimden yle kimseler vardr ki, birinizin kapsna gelip bir dinar istese
vermezsiniz. Bir dirhem istese yine vermezsiniz. Bir kuru istese yine vermezsiniz. Fakat o
Allahtan cenneti isteyecek olsa Allah ona cenneti hemen verir. Eer Allahtan dnyay
isteyecek olsa vermez. Dnyay o kiiye vermemesi onu kk grd iin deildir. yle
kimseler eski elbise giyerler, kimse onlara iltifat etmez. Ama bir konuda Allaha yemin
edecek olsalar Allah onlarn yeminlerini doru karr. 264
Ebu Said el- Hudri (r.a)den:
Miskinleri (fakirleri) seviniz! nk ben Rasulullah (s.a.v)n yle dua ettiini iittim:
Allahm! Beni miskin olarak yaat, miskin olarak ldr ve beni miskinlerle beraber
haret.265
3-Allah, kendi zikrinden yani Kurandan yz eviren kimselere dnyada kalp ve geim
darl verir. Eer insanlar hidayeti brakr da sapkl seerlerse kalplerine hibir zaman
dinmeyecek olan bir sknt, huzursuzluk ve basn yerleir.
Kim de beni anmaktan yz evirirse phesiz onun skntl, dar bir hayat olacak
ve biz onu kyamet gn kr olarak haredeceiz. (Taha 124)
Onlar dnyada gl gibi grnebilirler, ekonomik ve siyasal ynden Mslmanlardan
ok daha nde olabilirler. Olduklar her karede mutlu ve irin pozlar verebilirler. Ancak biz
bilmeliyiz ki, onlarn kalpleri darmadanktr. Kalpleri sevgiden, gvenden, huzurdan yoksundur.
Onlar mstahkem ehirlerde veya siperler ardnda bulunmadka sizinle toplu
halde savaamazlar. Kendi aralarndaki savalar ise daha etindir. Sen onlar derli toplu
sanrsn, hlbuki kalpleri darmadnktr. Byledir, nk onlar akln kullanmayan bir
topluluktur. (Har 14)

263

Buhari/el-Edebul-Mfred 492.
Mecmeuz-Zevaid 10/264.
265
bni Mace/Kitabuz-Zhd 4126.
264

160

22-EL-BSIT
a-Bst isminin lgat anlam:
Bast kknden treyen el-Bst ismi; yaymak, amak, vermek, geniletmek ve demek
anlamlarna gelir. Kuranda Rabbimizin zel ismi olarak deil, fiil olarak gemektedir. Mehur
Esma-i Hsna hadisinde el-Gbd ismiyle beraber zikredilir. Bu iki isim birbirlerine zt
anlamdadr, yani mzdevicedir. Onun iin iki ismin beraber ve karlatrlarak renilmesi daha
faydal olacaktr.
b-Bst isminin stlah anlam:
Bst; kullarna rzklar yayan ve bol bol verendir.
Bst; kullarna cmertlik elini aandr.
Bst; insanlara ilm ve beden g verendir.
Bst; bulutlar diledii yere sevk edendir.
Bst; yeryzn serip deyendir.
c-Bst isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimizin yeryzn yayp demitir:
Allah, onda geni yollar edinip dolaabilesiniz diye yeryzn sizin iin bir sergi
yapmtr. (Nuh 19-20)
2-Allah diledii kullarn beden, ilim ve fazilet ynnden glendirir:
Peygamberleri onlara: Bilin ki Allah size hkmdar olarak Talutu gnderdi
dedi. Bunun zerine: Biz hkmdarla daha layk olduumuz halde, kendisine servet ve
g verilmemiken o bize nasl hkmdar olur? dediler. Allah sizin zerinize onu seti.
limde ve bedende ona stnlk verdi. Allah mlkn dilediine/dileyene verir. Allah her
eyi ihata eden ve her eyi bilendir dedi. (Bakara 247)
3-Allah diledii kullarna rzk bol bol verip yayar:
..Darlk veren de bolluk veren de Allahtr. Sonunda Ona dndrleceksiniz.
(Bakara 245)

161

d-Bst isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

Rabbimizin verdii rzka ve nimetlere raz olduumuz, stnl malda ve servette
grmediimiz takdirde Allah bizi bedende, ilimde ve fazilette dier insanlardan stn klacaktr.
Bizleri imamlar ve nderler olarak seecektir.
Bizler bedenimizi, ilmimizi, malmz Allah yolunda harcadmz, el-Bst hakk iin bol
bol yaydmz zaman zerimizdeki nimetlerini oaltacaktr. Bizim ellerimizle, bizim
araclmzla Mslmanlara zaferler ve imknlar verecektir.

162

23-EL-HFID
a-Hfd isminin lgat anlam:
Hafeda kknden tremi olan el-Hfd ismi; kanat germek, efkat gstermek,
alaltmak, derecesini drmek anlamlarna gelir. Kuranda Rabbimizin ismi olarak deil, fiil
olarak zikredilmitir. El-Hfd ve er-Rfi isimleri mzdevicedir, yani zt anlamldr.
b-Hfd isminin stlah anlam:
Hfd; dilediini hem dnyada hem de ahirette alaltandr.
Hfd; peygambere ve Ona uyanlara; annebabaya ve mminlere efkat etmelerini,
alak gnlllk kanatlarn germelerini emredendir.
c-Hfd isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Kyametin bir ismi ve zellii olarak yle kullanlmaktadr:
Kyamet koptuu zaman, ki onun oluunu yalanlayacak hibir kimse yoktur. O
alaltc (Hfda) ve ykselticidir. (Vaka 1-3)
2-Annebabaya kar efkat ve alak gnlllk kanatlarn germek anlamnda yle
kullanlmaktadr:
Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, annebabanza da iyi davranmanz
kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrlarsa onlara
f bile deme. Onlar azarlama, ikisine de gzel sz syle. Onlar esirgeyerek alak
gnlllkle zerlerine kanat ger ve: Rabbim! Kklmde onlar beni nasl
yetitirmilerse imdi de sen onlara yle rahmet et diyerek dua et. (sra 23-24)
3-Mminlere alak gnlllk kanatlarn germek anlamnda yle kullanlmtr:
Sakn onlardan bazlarna verdiimiz dnya malna gz dikme, onlardan dolay
zlme ve mminlerin zerine alak gnlllk kanatlarn ger. (Hicr 88)
Sana uyan mminlere merhamet kanatlarn ger. (uara 215)
d-Hfd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Alaklk ve ykseklik kavramlarn Kuran gzyle deerlendirmeliyiz. nk mal,
mlk, an, hret ve makam gibi basit eyleri ykseklik ls olarak grenler, Hfda (alaltc)
olan bir gnde, kyamet gnnde alalacaklardr.
163

erefimizi, deerimizi ve stnlmz gnmz kriterlerine gre deil, Rabbimize

gre belirlemeliyiz. Bizler dnyada iken Onun verecei erefi ve stnl isteyerek yaarsak,
kyamet gn O bizim erefimizi daha da yceltecektir. Onun verecei erefe raz olmayp da
kafirlerden eref dilenirsek o gn O bizi aalarn en aasna itecektir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kim Allah katndaki yerini bilmek isterse Allahn kendi yanndaki yerine baksn.
nk Allah kuluna, onun kendisine verdii deeri verir.266
Hasan Basri yle demitir:
Kim Allah katndaki deerinin ne olduunu bilmek isterse kendisini Kurana arz
etsin.267
2-Annebabamza efkat, merhamet ve alak gnlllkle kanat germeliyiz. zellikle
yallk dnemlerinde onlara daha ok zen gstermeliyiz. Onlar incitecek szlerden ve
davranlardan kanmalyz. Annebabasnn hakkn yerine getirmeyen, onlar zen kimseleri
Allah bu dnyada da, ahirette de cezalandracak, onlar alaltacaktr. Anne-babasna gzel
muamele eden kimselerin ise hem dnyada hem de ahirette dereceleri ykseltilecektir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Annebabaya isyan etmenin dnda, iledii btn gnahlar Allah kyamet
gnne kadar erteler. Fakat anne-babasna isyan eden kimsenin cezasn lmeden nce
dnyada iken verir.268
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kim rzknn geniletilmesini ve mrnn uzatlmasn isterse annebabasna iyilik
yapsn.269
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Ryamda kendimi cennette grdm. Orada Kuran okuyan birinin sesini
duydum. Onun kim olduunu sorduumda Harise b. Numan dediler. Sonra Rasulullah
(s.a.v) Hz. Aieye unlar syledi:
te gerek iyilik budur! Gerek iyilik budur! Harise, insanlar iinde annesine en
ok iyilik edendi.270
3-Kfirlerin ellerindeki imknlara, onlara verilmi olan dnya malna gzlerimizi dikip
de zayf ve fakir mminleri aalamamalyz. Bize gre Allaha kar samimi olan bir mmin,
dnyalar dolusu kafirden daha sevimli olmaldr. Bir mmini dnyalar dolusu kafire, mala ve
mlke tercih etmeliyiz. O mmine efkat ve merhametle kanat germeliyiz.

266

Hakim el-Mstederek 1/494.

Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 37.
268
Hakim el-Mstedrek 6/793.
269
Buhari/Edeb 12. Mslim/Birr 20. Ebu Davud/Zekat 45.
270
Ahmed 6/151.
267

164

Mekkeli mrikler Rasulullah (s.a.v)a gelerek: Ey Muhammed! Sen erefli bir

insansn, biz seninle oturup sohbet etmek, seni dinlemek istiyoruz. Ancak senin yannda bizim
eski klelerimiz ve hizmetilerimiz var. Biz onlarla ayn yerde oturmay kabul edemeyiz. Bizimle
zel olarak otursan demitiler. Rabbimiz ise Peygamberine u ayetleri indirdi:
Rablerinin rzasn isteyerek sabah-akam Ona yalvaranlar yanndan kovma!
Onlarn hesabndan sana bir sorumluluk yoktur. Senin hesabndan da onlara herhangi bir
sorumluluk yoktur ki, onlar kovup zalimlerden olasn.
Aramzda Allahn kendilerin ltuf ve ihsanda bulunduu kimseler bunlar m?
demeleri iin onlarn bir ksmn dierleri ile ite byle imtihan ettik. Allah kredenleri
daha iyi bilmez mi?
Ayetlerimize inananlar sana geldikleri zaman onlara de ki: Selam olsun size!
Rabbiniz merhamet etmeyi kendisine yazd. Gerek u ki, sizden kim bilmeyerek bir
ktlk yapar, sonra ardndan tevbe edip de kendisini dzeltirse bilsin ki Allah ok
balayan, ok merhamet edendir. (Enam 52-54)
Bizler insanlara deer verirken Allaha ballklar nisbetince deer vermeliyiz.
Kafirlerin

ellerindekine

gzlerimizi

dikip

de

onlarn

kaplmamalyz. nk en deerli insan, Mslmandr.

165

yannda

aalk

kompleksine

24-ER-RF
a-Rf isminin lgat anlam:
Ref kelimesinden tretilen er-Rf ismi; maddi veya manevi bir eyi kaldrmak,
yceltmek ve ykseltmek anlamlarna gelir. Kuranda Rabbimizin zel ismi olarak deil, fiil
olarak kullanlmaktadr. el-Hfd isminin zt anlamlsdr.
b-Rf isminin stlah anlam:
Rf; dilediine peygamberlik vererek onlar ykseltendir.
Rf; diledii ve dileyen kimseleri derecelerle dier insanlardan stn klandr.
Rf; iman edenleri yceltendir.
Rf; ilim ehlini yceltendir.
Rf; kelime-i tayyibeyi, yani gzel kelimeyi yceltendir.
Rf; salih amelleri yceltendir.
Rf; saliha kadnlar yceltendir.
Rf; Kuran ezberleyen ve Kurana uyanlar ycelten, ykseltendir.
c-Rf isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimizin semay ykseltmesi anlamnda yle kullanlmtr:
Grmekte olduunuz gkleri direksiz olarak ykselten Allahtr... (Rd 2)
2-srailoullarnn zerine Turu ykseltmesi anlamnda yle kullanlmtr:
Sizin zerinize Turu ykseltmitik. (Bakara 163)
3-Kimi insanlar kimi insanlara stn klmas anlamnda yle kullanlmtr:
Sizi yeryznn halifeleri klan, size verdii nimetler hususunda sizi denemek
iin kiminizi kiminize derecelerle stn klan Odur (Enam 165)
4-Rasulullah (s.a.v)n ann yceltmesi anlamnda yle kullanlmtr:
Biz senin ann yceltmedik mi? (nirah 4)
5-Allahn iman edenleri ve ilim ehlini yceltmesi anlamnda yle kullanlmtr:
166

Ey iman edenler! Size Meclislerde yer an denildii zaman yer an ki, Allah
da size genilik versin. Size Kalkn denilince de kalkn ki, Allah sizden iman edenleri ve
kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltsin. Allah yaptklarnzdan haberdardr.
(Mcadele 11)
6-Gzel szn (tevhid kelimesi) ve salih amelin yceltilmesi anlamnda yle
kullanlmtr:
Ona ancak gzel szler ykselir. Onlar da Allaha salih amel ulatrr.. (Fatr
10)
7-Kyametin bir ismi olarak yle kullanlmtr:
Kyamet koptuu zaman, ki onun oluunu yalanlayacak hibir kimse yoktur. O
alaltc (Hfda) ve ykseltici (Rfa)dir. (Vaka 1-3)
8-Kurann ycelii anlamnda yle kullanlmtr:
Hayr! phesiz bu (ayetler) deerli ve gvenilir ktiplerin elleriyle yazlp
tertemiz klnm, yce makamlara ykseltilmi (merfua), mukaddes sahifelerde yazl bir
ttr. Dileyen ondan t alr. (Abese 11-16)
9-Allahn Mslman kadnlar cennette yceltmesi anlamnda yle kullanlmtr:
(Cennette) an erefi yceltilmi kadnlar vardr. Gerekten biz onlar apayr
biimde yeniden yarattk. Onlar elerine dkn ve yat bakireler kldk. Btn bunlar
sadakiler iindir. (Vaka 34-40)
d-Rf isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler, Allahn gazabna ramen insanlarn verecekleri birtakm makam, derece ve
rtbeleri deil, Allahn mmin kullarna vadettii yksek dereceleri istemeliyiz. Allahn
ayetlerini az bir pahaya satp alalanlardan olmamalyz. Rabbimiz srailoullarndan daha nce
kendisine ilim verilen bir adam yle misal vermektedir:
Onlara, kendisine ayetlerimizden verdiimiz fakat onlardan syrlp kan, o
yzden de eytann takibine urayan ve sonunda azgnlardan olan kimsenin haberini oku.
Dileseydik elbette onu bu ayetler sayesinde ykseltirdik. Fakat o, dnyaya sapland ve
hevasnn peine dt. Onun durumu tpk kpein durumuna benzer. stne varsan da
dilini karp solur, braksan da dilini sarktp solur. te ayetlerimizi yalanlayan kavmin
durumu byledir. Onlara kssay anlat, belki dnrler. (Araf 175-176)
167

2-Allah ve Rasulnn yannda, ilim meclislerinde, sava meydanlarnda, ehadet

anlarnda ve ahirette derecemizi belirleyen en nemli ey, Kurandr. Kuran hem bu dnyada
hem de ahirette, kendisini yce tutanlar yceltecek, kendisine deer vermeyenleri ise
alaltacaktr.
Kuran yce tutmak, onu ssl klflarn arasnda duvarlara asmak, vitrinlere koymak,
kimseye el srdrtmemek, onun olduu odada yatmamak, ayaklarn uzatmamak deildir. Gerek
anlamda Kuran yce tutmak, onu okumak, ezberlemek, anlamak, yaamak, hayatnn her
alannda Onu el stnde tutmaktr.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kyamet gn Kuran getirilecek ve: Ey Rabbim beni okuyup hayatn bana gre
yaayan bu kulunu giydir diyecek. Bylece o kimseye keramet (eref) tc giydirilecek.
Sonra Kurn: Ey Rabbim! Ona verdiin nimeti artr diyecek. Bylece ona cennet
elbisesi giydirilecek. Sonra Kurn: Ey Rabbim ondan raz ol diyecek. Allah da ondan
raz olacak. Sonra: Ey kul, oku ve yksel! denilecek. Bylece okuduu her bir ayetle
iyilik, sevap ve mkafatlar artrlacaktr.271
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kuran ayetlerinin says; cennet derecelerinin says kadardr. Buna gre; cennete
girenlerin arasnda Kuran ezberleyenden daha faziletli kimse yoktur.272
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kuran yle bir zenginliktir ki, artk onun tesinde bir fakirlik ve onun dnda bir
zenginlik yoktur.273
Osman bin Affan, vefat ile sonulanan hastalnda Osman bin Affan, Abdullah bn
Mesudun ziyaretine geldi. Ona:
-

Neden ikyetisin? diye sordu. bn Mesud:

Gnahlarmdan ikyetiyim, cevabn verdi. Osman:

Cann bir ey istiyor mu? diye sordu. bn Mesud:

Rabbimin rahmetini istiyorum, cevabn verdi. Osman:

Sana bir doktor armayalm m? diye sordu. bn Mesud:

Beni hasta eden zaten o doktordur, cevabn verdi. Osman:

Senden sonra kzlarnn faydalanmas iin Beytul-Malden onlara paylarnn

verilmesini emredeyim mi? diye sordu. bni Mesud:

271

Tirmizi 2915. Darimi/Fedailul-Kuran 27.

Camius-Sair 1295.
273
Msned-i ihab/Kuzai 538.
272

168

Benden sonra kzlarmn fakir deceini mi sanyorsunuz? Ben onlara her gece
Vaka suresini okumalarn emrettim. nk ben Rasulullah (s.a.v)n yle
buyurduunu iittim: Kim her gece Vaka suresini okursa o ebediyyen fakir
kalmaz.274
Halifelii dneminde Hz. mer Mekkeye bir vali tayin ediyor. Daha sonra o valiyi

Medinede gryor. Sen burada ne aryorsun? Ben seni Mekkede grevlendirmedim mi? diye
soruyor. Adam: Evet ama nemli bir i iin geldim. Yerime de azald klelerimizden bn-i
Ebzay braktm diyor. Hz. mer daha ok kzarak: O kadar sahabenin bana bir kleyi mi
braktn? diyor. Adam da: Evet nk o, Kuran ve Allahn hudutlarn iyi bilir cevabn
veriyor. Bunun zerine Hz. mer sakinleerek: Dostum Muhammed (s.a.v) yle buyurmutu:
Muhakkak ki Allah, bu Kuran sayesinde kimi toplumlar yceltir, kimi toplumlar ise
alaltr.275

274
275

Ahmed bin Hanbel/Fedailus-Sahabe 2/726

Mslim 817. bni Mace 218. Darimi 3365. Ahmed 233.

169

25-EL-MUZZ
a-Muizz isminin lgat anlam:
zz ve izzet kknden treyen el-Muizz ismi; g, galibiyet, iddet, eref ve stnlk
anlamlarna gelmektedir. El-Muizz ismi kendisinden hemen sonra gelen el-Muzill ismiyle
mzdevicedir.
b-Muizz isminin stlah anlam:
Muizz; hibir zaman malup edilmeyendir.
Muizz; g ve kuvvette ei benzeri bulunmayandr.
Muizz; izzet, eref ve stnlk sahibidir.
c-Muizz isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kim izzet ve eref istiyorsa bilsin ki, btn izzet ve eref Allahndr.. (Fatr 10)
Bu ayete gre bir Mslmann izzet ve eref isteyecei, arayaca tek makam, Allahtr.
Allahn dndakilerden izzet ve eref dilemek Mslmana yakmaz.
..Allahm! Sen dilediine izzet veren, dilediini ise zelil klansn... (Ali mran 26)
nkarclarn szleri seni zmesin. nk btn izzet ve eref Allaha aittir. O
iitendir, bilendir. (Yunus 65)
Bugn kafirlerin satamalarna maruz kalan Mslmanlar! Onlarn iftiralar, szleri sizi
zmesin, kederlendirmesin, incitmesin, dininizden dndrmesin, sizi geveklie sevk etmesin.
Unutmayn ki, izzet ve eref tamamyla Allaha aittir. Siz Allah ile beraber yrdnz takdirde
Allah size de izzet ve eref verecektir. Siz glsnz. Arkasnda Allah olan bir topluluk hi zayf
olur mu?
2-Peygamber ve iman edenler de izzetli ve ereflidir:
..Asl izzet ve eref, ancak Allaha, Rasulne ve mminlere aittir. Fakat
mnafklar bunu bilmezler. (Munafkun 8)
Allah, Onun elisi ve mminler azizdir. Bizler de hakkyla iman ettiimiz, Allah ve
Rasulnn izzetiyle yetindiimiz, mnafklardan izzet dilenmediimiz takdirde, Rabbimiz bizleri
de zamanmzn izzet ve eref abidesi Mslmanlarndan klacaktr.
3-Kurann bir ad da, izzet ve ereftir:
170

..Muhakkak ki o; aziz, izzet ve eref sahibi bir kitaptr. (Fussilet 41)

Aziz olan Allahn, Aziz Peygamberine indirdii bu kitap da Azizdir. Yani Allah kendi
zelliinden Kurana da vermiir. Kuran insanlara gndererek kendi izzetinin ipini yeryzne
indirmitir. O Aziz ipe yapanlar, izzete ularlar. Eer bizler de izzetli ve erefli olmak
istiyorsak erefli makamlara nail olmak istiyorsak Allahn bu Aziz kitabna yapmalyz.
Kuranla balantmz ne kadar oksa izzetimiz ve erefimiz de o lde olacaktr. Kurann
izzetiyle izzetlenmeyenler, hangi yksek makamlarda olurlarsa olsunlar, izzetsiz ve erefsiz
olmaya mahkmdurlar.
eref ve izzette l birimi, Kurandr. nsanlar deerlendirirken Kurana gre
deerlendirmeliyiz. Hayatlarnda Kuran varsa onlar ereflidirler, deilse ereften uzaktrlar.
Hz. Aieden rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Muhakkak ki Allahn katndaki cennetlerin says kuran ayetlerinin says
kadardr.
Eb Hureyre (r.a.)den rivyete gre, Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
Kyamet gn Kuran getirilecek ve: Ey Rabbim beni okuyup hayatn bana gre
yaayan bu kulunu giydir diyecek. Bylece o kimseye keramet (eref) tc giydirilecek.
Sonra Kurn: Ey Rabbim! Ona verdiin nimeti artr diyecek. Bylece ona cennet
elbisesi giydirilecek. Sonra Kurn: Ey Rabbim ondan raz ol diyecek. Allah da
ondan raz olacak. Sonra: Ey kul, oku ve yksel! denilecek. Bylece okuduu her bir
ayetle iyilik, sevap ve mkfatlar artrlacak.276
Allahn ayetlerinden ka tanesini renmi, hayatmzda uygulam ve benimsemisek,
cennetteki makammz o ayetler saysnca olacaktr. Kuran bir fasldr, bir ayratr. Kafirle
mmini birbirinden ayran ldr.
4-Peygamberin bir ad da, Azizdir:
Muhakkak ki size kendi iinizden Aziz olan bir peygamber gelmitir... (Tevbe 128)
Peygamber (s.a.v) mminler iin en gzel izzet rneidir. Aziz olan Kurann
yeryzndeki izzetli temsilcisidir. Kuran en iyi anlayan ve yaayandr. Byle olunca izzet ve
eref isteyen biz Mslmanlar, Kuran yaamay peygamberden renmeliyiz. Onun hadisleri
ve snnetleri hayatmzda olmazsa izzet ve erefe ulaamayz. Peygamberin hadislerini
hayatndan dlayan, kendi kt aklyla ayetlerle yetineceini dnen kimseler, izzet ve erefe
ulaamazlar.
276

Tirmizi 2915. Darimi/Fedailul-Kuran 27.

171

Ebu Malik el-Eariden, Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

Kyamet gnnde havzmda mmetim benim yanma gelecekler. Ben ise bir
adamn kendi devesinden baka develeri sudan uzaklatrd gibi baz insanlar
uzaklatrmaya alacam. Dediler ki: Ey Allahn Peygamberi! Sen o gn bizi
tanyabilecek misin? Rasulullah (s.a.v) yle cevap verdi: Evet, nk sizin simanz hi
kimse de bulunmayacak. Bana, abdest izlerinizden dolay elleriniz ve alnlarnz bembeyaz
nurlu olarak geleceksiniz. inizden bir topluluun ise benim yanma gelmelerine izin
verilmeyecek. Ben: Onlar benim ashabmdr diye feryat edeceim. Melekler ise bana
yle cevap verecekler: Sen onlarn senden sonra neler yaptklarn bilmiyorsun. Senin
ardndan dinde olmayan eyler icat ettiler. Bunun zerine ben de: ylese defolsunlar,
defolsunlar diyeceim.277
Bugn her Mslman gc yettiince Rasulullah (s.a.v)n hadislerini sahih
kaynaklardan renmeli ve yaamaya almaldr. En azndan iinde yaklak 2000 hadis
bulunan mam Nevevinin Riyazus-Salihin adl hadis kitabn bitirmelidir. Bylece Allah
Rasuln tanm, izzet ve erefe kavumu olacaz. Bugn bizler o yce ve erefli insan
tanmak yerine, birok cce, basit ve deersiz insanlar tanyoruz. ocuklarmza onlarn hatalarla
dolu

hayatlar

retiliyor

veya

biz

retiyoruz.

Nihayetinde

ise

ocuklarmz,

Mslmanlklarndan bile utanan, izzetsiz kimseler olarak topluma kyorlar.

5-Srat- Mstakim, Azizdir:
Srat Arap literatrnde oulu olmayan, tekil bir kelimedir. Dolaysyla Allahn
yolu bir ve tektir. Bizler Allahn bu tek yolunda yrmeliyiz. Kimi insanlar, kendilerine birtakm
yollar belirler, sonra da, Allah benim yolumu u ayetle destekliyor derler. Biz onlardan
olmamal, hangi yolda yryeceimizi Allahn kitabna ve peygamberin snnetine sormalyz.
Kulaktan dolma veya kendi hevamzdan kaynaklanan eylerle kendimize yeni yollar izmeye
kalkarsak, Allah korusun o yol, eytann yoluyla kesiebilir. O yol; bizi cehenneme gtrebilir.
nk emin deiliz. eytan Srat- Mstakimin zerine oturmu, bizim ayamz kaydrmaya
almaktadr.
Eer bizler Allah, peygamberini, kitabn ve yolunu aziz bilirsek herkesten ve her
eyden aziz, stn tutarsak hayatmz bu izzetle yaarsak Rabbimiz bizi erefli bir zaferle,
Nasran Aziza ile rzklandracak, erefimizi, izzetimizi daha da ok yceltecektir.
O zaman Allah sana erefli ve izzetli bir yardm/zafer verecektir. (Fetih 3)

277

Buhari/Rekaik 35. Mslim/Taharet 37.

172

te o zaman izzet gerek sahiplerini bulacak, kendisini aziz zanneden yeryz kafirleri
ve mnafklar zillet iinde malup olacaklardr. Ve herkes onlarn nasl bir inkilapla devrildiine
ahit olacaktr.
d-Aziz isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler Allahn dndaki ilahlarn yannda eref ve izzet aramamalyz:
Onlar kendilerine bir izzet ve eref olsun diye Allahtan baka ilahlar edindiler.
Hayr! Taptklar o ilahlar, onlarn ibadetini tanmayacak; bilakis onlara dman
kesileceklerdir. (Meryem 81-82)
Kendileri zelil olanlar bize nasl izzet versinler? Kendileri itibarsz, dk seviyeli ve adi
olanlar, bizim itibarmz nasl yceltsinler? yleyse izzetin adresini armamal, erefsizlerden
gnlk dnya erefi dilenmemeliyiz. Onlarn kaplarnda eref ve izzet aradmz takdirde,
hem Allahn izzetinden yoksun kalacaz, hem de yarn bizi unutacaklar, bizim onlarn
ayaklarnn altn ptmz hatrlamayacaklar ve karmza dman olarak hasm olarak
kacaklar. Mslman, Allah ile ban glendirdii oranda eref sahibi olacaktr. Allahn
dndakilere yaltaklk yaparak izzet ve eref elde edilemez.
2-Mminleri brakp kfirleri dost edinmemeliyiz:
Mminleri brakp da kfirleri dost edinenler, onlarn yannda izzet ve eref mi
aryorlar. Bilsinler ki btn izzet yalnz Allaha aittir. (Nisa 139)
Mnafklar kendilerini aziz, akll, Mslmanlar ise sefih ve zelil kabul ederler.
Mslman; izzetiyle, erefiyle fakirdir, yoksuldur, zindandadr, ikence altndadr, ehit olmutur,
bin paradr. Ama izzetlidir. Mnafk ise rahattr, bolluktadr, refah iindedir. Dnya
standartlarnda azizdir. Ancak ikiyzl, be para etmez, onursuz, deersiz ve sefih bir yaratktr.
Bunun byle olduunu hem mminler hem de kafirler gayet iyi bilirler. Kafirler onlar aralarna
almaz, ileri dnce kullanr, sonra da kolayca harcarlar.
Medinede mnafklar zaman zaman Mslmanlardan ayrlr kafirlerle dost olmaya
alrlard. Kafirlere sevgi duyar, onlara Mslmanlarn srlarn aktarrlard. Kafirlerle beraber
olduklarnda gl olacaklarn, izzete kavuacaklarn zannederlerdi. Oysa hem dnyada hem de
ahirette en erefsiz kendileri oldular. Cehennemde bile kafirlerin altnda yer aldlar.
phe yok ki, mnafklar cehennemin en alt tabakasndadrlar. Artk onlara bir
yardmc da bulamazsn. (Nisa 145)
3-Firavunlarn yannda izzet ve eref aramamalyz:
173

Bunun zerine iplerini ve deneklerini atarak: Firavunun izzetine yemin olsun

ki, elbette bizler galip geleceiz dediler. (uara 44)
Sihirbazlar izzeti Firavunun yannda aram, onun izzetine gvenerek galibiyet
ummulard. Ancak Firavunun izzeti, Allahn izzetiyle donatlm Hz. Musann karsnda be
para etmemiti. Btn aleme zelil olmu, kk drlmt. Firavunlarn saraylarnda olan her
Mslman, onlar aziz kabul etmez, izzeti Allahtan beklerse Allah onlar da Hz. Musay aziz
kld gibi aziz klacak, Firavunlarn zelil oluunu leme gsterecektir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Her kim bir zalim ile birlikte zulmnde ona yardmc olmak zere yryecek
olursa yce Allah ayaklarn kayd o gnde sratn zerinde onun ayaklarn kaydracaktr.
"278
Bizler Firavunlara itaat etmeyeceiz. Onlara azck da olsa yardm etmeyeceiz. Birka
para kemik uruna kendi izzetimizi ve erefimizi onlara satmayacaz.
4-Dnyalklar, mallar ve evlatlar izzet ve eref ls olarak grmeyeceiz:
Bahe sahibi, arkadayla konuurken yle dedi: Ben malmlk bakmndan
senden daha zenginim. nsan says bakmndan da senden daha gl ve erefliyim. (Kehf
34)
Gururlu ve kibirli insanlar, dnyay gzlerinde putlatranlar, dnyay yegne hedefleri
haline getirenler; izzeti ve erefi malda, mlkte, insanda ve evrede aryorlar. Malmlkleri ne
kadar oksa etraflarnda yardaklar, dalkavuklar ne kadar fazlaysa kendilerini o kadar erefli ve
izzetli zannediyorlar.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
nsanlar zerine yle bir zaman gelecek ki, onlarn btn gayretleri, mideleri;
erefleri, dnyalklar; kbleleri, kadnlar; dinleri, dirhem ve dinarlardr. Onlar
yaratklarn en ktsdrler ve onlarn Allah katnda hibir nasipleri yoktur.279
Bizler, dnyann bu nimetlerinin Allah tarafndan olduunu bilmeli, bunlarla vnp
kibirlenmemeliyiz. Bunlar izzet ve eref ls kabul etmemeliyiz. Allahn nice yoksul,
kimsesiz kullar vardr ki, Allaha yaknlklarndan dolay zenginlerden daha deerli, daha izzetli
ve ereflidir.
278

279

el-Kuda, Msnedu' ihb, I, 315.

Kenzul-Ummal/Kitabul-Fiten 31183.

174

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

mmetimden yle kimseler vardr ki, birinizin kapsna gelip bir dinar istese
vermezsiniz. Bir dirhem istese yine vermezsiniz. Bir kuru istese yine vermezsiniz. Fakat o
Allahtan cenneti isteyecek olsa hemen verir. Eer Allahtan dnyay isteyecek olsa vermez.
Dnyay o kiiye vermemesi onu kk grd iin deildir. yle kimseler eski elbise
giyerler, kimse onlara iltifat etmez. Ama bir konuda Allaha yemin edecek olsalar Allah
onlarn yeminlerini doru karr. 280
5-Allahn Aziz oluunu eytann kabul edii gibi kabul etmemeliyiz:
eytan dedi ki: zzetine yemin olsun ki, onlarn hepsini azdracam. Ancak ihlas
sahibi olan kullarn mstesna. (Sad 82-83)
Ayette grdmz zere, eytan, Allahn izzetini ve erefini kabul etmektedir. Allahn
izzeti zerine yemin etmektedir. Ancak buna ramen hatasna devam etmekte, gurur ve kibrini
srdrmektedir. Bizler de Allahn izzetini kabul eder ama kendi bildiimiz gibi yaamaya, kendi
anladmz ekilde izzetli olmaya devam edersek eytandan hibir farkmz kalmayacaktr.
Allahn izzetini bilmemizin, hatta o izzet zerine yemin etmemizin bize hibir faydas
olmayacaktr.
6-Allahn Aziz oluuna gerekten iman edersek kfirler bundan rahatsz olacaklardr:
Onlardan srf Aziz ve Hamid olan Allaha iman ettikleri iin intikam aldlar.
(Buruc 8)
Ashab- Uhdud; Firavunlardan, zalimlerden oluan bir topluluktur. Kazm olduklar
hendekleri atele doldurur, Mslmanlar bu hendeklere atarak onlara azap ederler. Hendeklerin
etrafna da masalarn kurup onlar nee inde seyrederler. Btn bunlarn tek sebebi, o
Mslmanlarn Aziz ve Hamid olan Allaha iman etmeleridir. nk onlar Allahn izzetiyle
yetinmi, Firavunlar aziz kabul etmemilerdir. Onlar Allah vm, Firavunlara dalkavukluk
yapmamlardr. Bu imanlar ve tavrlaryla Firavunlarn saltanatlarna omak sokmu, onlar
rahatsz etmilerdir.
Bizler de Allahn aziz oluuna gerekten iman eder ve bunu hayatmzn her alannda
yaarsak, kafirler bizden de rahatsz olacak, bizleri de susturmaya alacaklardr, bizden dolay
uykular kaacak, kabuslar greceklerdir. Allahn Aziz oluuna gerekten iman etmeyen,
hayatlarnn her alannda bunu sergilemeyen kimseler, kafirleri rahatsz etmezler, kafirler onlara
dokunmazlar.

280

Mecmeuz-Zevaid 10/264.

175

7-Dnyada kendilerini Aziz sfatna layk gren kafirlerin, gerek sonlarn bugnden bilmeliyiz:
Allah zebanilere emreder: Tutun onu! Cehennemin ortasna srkleyin! Sonra
bana azap olarak kaynar su dkn! Ve deyin ki Tat bakalm! Hani sen kendince azizdin,
glydn, erefliydin! (Duhan 47-49)
te Rabbimiz bylece onlarla dalga geecek, onlarn zilletlerini yzlerine vuracaktr.
8-Kafirlere kar izzetli, onurlu ve erefli durmalyz:
Ey iman edenler! Sizden kim dininden dnerse bilsin ki, Allah sevdii ve kendisini
seven mminlere kar alak gnll ve efkatli, kafirlere kar ise izzetli, onurlu ve zorlu
bir toplum getirecektir. Onlar Allah yolunda cihad ederler. Hibir knaycnn
knamasndan korkmazlar. te bu, Allahn dilediine verdii ltfudur. Allahn ltfu ve
ilmi genitir. (Maide 54)
Bizler kfirlerin ve munafklarn knamalarna aldrmamal, Allah yolunda cihadmz
srdrmeliyiz. Mslman kardelerimize kar hibir zaman bbrlenmemeli, byklk
taslamamal, onlara alak gnll ve efkatli davranmalyz. Kfirlerin karsnda ise hibir
zaman ba eik durmamal, zelil grntler sergilememeliyiz. Ellerimiz kelepeli, her tarafmz
yarabere iinde olsa bile bamz dik tutmal, onlarn nlerinde eilmemeli, izzetimizi,
onurumuzu ayakta tutmalyz.

176

26-EL-MZLL

a-Mzill isminin lgat anlam:

Muzill ismi; zillet kelimesinden tremitir. Zillet ise izzetin zdddr. Zillet; alaklk,
dklk, bayalk anlamlarna gelir. el-Mzill ise alaltan, dren, zelil eden anlamndadr.
b-Mzill isminin stlah anlam:
el-Mzill; dilediini alaltan ve rezil rsvay edendir.
el-Mzill; dileyeni alaltan ve rezil rsvay edendir.
el-Mzill; kafirleri kendi elleriyle alalmaya mecbur edendir.
el-Mzill; kafirleri Mslmanlarn elleriyle zelil edendir.
c-Mzill isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Allah, iman etmeyenlerin aziz ve yce bildiklerini henz dnyada iken bile rezil
rsvay eder. Sihirbazlar ellerindeki sihir deneklerini atarken Firavunun izzeti adna! stn ve
galip gelecek olan bizleriz diyorlard. Allah ise hem Firavunu hem de sihirbazlar, Hz. Musann
karsnda zelil kld:
Biz de Musaya Asn at! diye vahyettik. Bir de baktlar ki bu, onlarn
uydurduklarn yakalayp yutuyor. Bylece gerek ortaya kt ve onlarn yapmakta
olduklar yok olup gitti. te Firavun ve kavmi orada yenildi ve kk derek geri
dndler. (Araf 117-119)
2-Allah, kfirleri Mslmanlarn elleriyle zelil eder ve kk drr:
Kendilerine kitap verilenlerden Allaha ve ahiret gnne inanmayan, Allah ve
Rasulnn haram kldn haram saymayan ve hak dini kendilerine din edinmeyen
kimselerle klerek kendi elleriyle cizye verinceye kadar savan. (Tevbe 29)
3-Allah, Firavunlar taklit eden ve onlarn yolundan gidenleri dnya ve ahirette zelil
edecektir. Firavunlar ineklere tapyorlard. Yahudiler de efendilerini taklit ederek inein bir kk
versiyonu olan buzaya taptlar:
Buzay tanr edinenler var ya! te onlara mutlaka rablerinden bir gazap ve
dnya hayatnda bir alaklk eriecektir. Biz iftiraclar byle cezalandrrz. (Araf 152)
177

4-Allah, kendi verdii stn nimetlere raz olmayan, soan ve sarmsak sevdals
kimseleri zillet ve alaklkla damgalamtr:
Hani siz (verilen nimetlere karlk): Ey Musa! Biz tek bir yemekle yetinemeyiz.
Rabbine dua et de bize yerin bitirdii eylerden; sebzesinden, hyarndan, sarmsandan,
mercimeinden, soanndan bize karsn dediniz. Musa ise: Deerli olan deersiz olanla
deitirmek mi istiyorsunuz? O halde ehre inin, zira istedikleriniz sizin iin orada var
dedi. te bundan sonra zerlerine zillet ve yoksulluk damgas vuruldu. Allahn gazabna
uradlar. Bu musibetler onlarn bana, Allahn ayetlerini inkra devam etmeleri, haksz
olarak peygamberlerini ldrmeleri sebebiyle geldi. Bunlarn hepsi, sadece isyanlar ve
taknlklar sebebiyledir. (Bakara 61)
d-Mzill isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler aziz ve zelil kavramlarn yeryznn meliklerine gre deil, Allaha gre
deerlendirmeliyiz. nk Allah ycelteceini de, alaltacan da en iyi bilendir. Oysa
dnyadaki zalim melikler, azizleri alaltr, zelilleri ise yceltirler.
(Sebe Melikesi) dedi ki: Hkmdarlar bir memlekete girdiler mi, oray perian
ederler ve halknn ulularn alaltrlar... (Neml 34)
Bizler zayf da olsa, kanlar iinde, ikence altnda, fakirlik, yoksulluk ve zillet iinde de
olsa mminin Allah katnda aziz olduunu unutmamalyz. Kafirlerin btn bu aaalarna,
glerine, saylarna, imkanlarna, bbrlenmelerine ramen Allah katnda zelil olduklarn ve bir
gn bu dnyada da zilleti tadacaklarn hatrmzdan karmamalyz.
2-Bizler Allahn yazgsna, hak vaadine layk olmalyz. O ki kitabnda yle yazmtr:
Allah, Muhakkak ben ve elilerim galip geleceiz diye yazmtr. phesiz
Allah gl ve azizdir. (Mcadele 21)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Obur hayvanlarn yiyecek anana t gibi dier milletlerin de sizin
zerinize meleri yakndr. Denildi ki: Ey Allahn Rasul! Bu durum o gn
azlmzdan dolay m bamza gelecek? Rasulullah (s.a.v): Hayr! O gn sizler ok
olacaksnz. Ama selin zerindeki er p gibi dank ve zayf olacaksnz. Allah sizin
korkunuzu dmanlarnzn kalbinden karacak ve sizin kalplerinize vehn atacaktr
buyurdu. Oradakiler: Ey Allahn Rasul! Vehn nedir? diye sordular. Rasulullah (s.a.v)
da: Dnya sevgisi ve lmden holanmamaktr buyurdu.281

281

Ebu Davud/Melahim 5.

178

Bizler; dnyay bamzn stne, kalbimizin ortasna koymamalyz. Dnyay srtmzn

arkasna atmal ve ayaklarmzn altna almalyz. lm bir son deil, sevgiliye giden bir yol
bilmeliyiz. Bizler dnyay sevdiimiz ve lmden korktuumuz gnden beri, alaldk ve zelil
duruma dtk. lm bir vuslat bildiimiz, dne gider gibi lme kucak atmz zaman
kaybettiimiz izzetimize yeniden kavuacaz.
Kfir ordularn komutanlar Mslmanlar tarif ederken, Bunlar dne gider gibi
lme giden kimselerdir diyorlard. lm sevdike bamz ycelere, izzete ve cennete
erecektir. Dnyay sevdike ayaklarmz yere aklacak ve zilletle damgalanacaktr.
3-Allah Yahudileri lanetlemi, onlar dnyada zilletle damgalamtr. Allah onlara
bldrcn eti ve kudret helvasn rzk olarak vermiti. lde talarn arasndan onlar iin pnarlar
aktmt. zerlerine glge olarak bulutu yrtyor ve durduruyordu. Hz. Musa onlar lde
yrterek onlara yeniden bir slami kimlik kazandrmak istemiti. Ancak onlar izzeti brakp
zillete talip oldular. Onlar bldrcn eti ve kudret helvasn brakarak soan ve sarmsak istediler.
Topran ve binalarn klesi olmay istediler. Bundan dolay onlar Allahn gazabna ve ebedi bir
zillete dar oldular.
Rabbimizin Kuranda en ok ismini zikredip kssasn anlatt peygamber; Hz.
Musadr. Rabbimiz, biz Yahudiler gibi olmayalm diye bize onlarn kssasalarn devaml olarak
aktarr. Ebu Derda (r.a) yle der:
Bu Yahudiler sizin ne gzel dostlarnzdr (!). nk inize gelmeyen ayetleri onlara
yklyor ve Bu ayetler Yahudiler iin inmitir diyorsunuz!
4-Yzleri zilletin brd gn, kyamet gn gelmeden nce Rabbimize secde etmeli
ve Onun emirlerini yerine getirmeliyiz.
Gzleri horluktan aa dm bir ekilde kendilerini zillet brr. Halbuki onlar
dnyada sapasalam iken secdeye davet ediliyorlard da, secde etmiyorlard. (Kalem 43)
Allahn karsnda alak gnll olmay kabul etmeyenler, kyamet gnnnde
aalarn en aasna deceklerdir. Mslmann namaz ve secdesi, Allahn aziz, kendisinin
ise zelil olduunu kabul etmenin en pratik rneinidir. Dnyadayken secde etmeyi azizliklerine
leke sayanlar, kyamet gn zelilliklere brneceklerdir.
5-Bizler gzel iler yapmal ve her zaman en gzele talip olmalyz.
Gzel davrananlara daha gzel karlk ve bir de fazlas vardr. Onlarn
yzlerine ne bir toz, kara leke bular ne de bir zillet gelir. te onlar cennet ehlidirler ve
179

orada ebedi olarak kalrlar. Ktlk yapanlara gelince, ktln cezas misli iledir. Onlar
zillet kaplayacaktr. Onlar Allahtan koruyacak hibir kimse yoktur. Onlarn yzleri sanki
karanlk geceden bir paraya brnmtr. te onlar da cehennem ehlidir ve orada ebedi
olarak kalacaklardr. (Yunus 26-27)
Yaptmz gzel iler bize gre deil, Allahn kstasna gre gzel olmaldr. nk
gzel iler yaptn zanneden ama Allah katnda karln bulamayan nice kimseler vardr.

180

27-es-SEM
a-Semi isminin lgat anlam:
Semea kelimesinden tremi olan es-Semi ismi szlkte; iitmek, duymak, icabet
etmek, iittiinin gereini yerine getirmek anlamlarna gelmektedir. Mbalaa ve sbut ifade
eder. Kuranda yaklak 45 defa zikredilmektedir. Bir defa el-Garib ismiyle, sekiz defa el-Basir
ismiyle ve 32 defa da el-Alm ismiyle beraber zikredilmitir.
b-Semi isminin stlah anlam:
Semi; iitmesi ve duymas her eyi kapsayandr.
Semi; iitme iin gerekli olan insan zelliklere gerek duymayandr.
Semi; gizli, ak, fslt ve ite saklanan btn sesleri iitendir.
Semi; kulak ve frekans fark olmakszn her eyi iitendir.
Semi; insanlarn kavrayamayaca bir iitmeyle oka ve devaml olarak iitendir.
Semi; iittiinin gereini yerine getirendir.
Semi; dualara icabet edendir.
c-Semi isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Dualar kabul eden anlamnda yle kullanlmtr:
Bir zamanlar brahim ve smail Beytullahn temellerini ykseltiyor ve yle
diyorlard: Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur. phesiz iiten (dualara icabet eden) ve
bilensin. (Bakara 127)
Orada Zekeriyya rabbine dua etti: Rabbim! Bana tarafndan hayrl bir nesil
bala. phesiz duay hakkyla iitensin. (Ali mran 37)
2-Allah,

peygamberlerine

destek

olmas

asndan

kendisini

iten

olarak

tantmaktadr:
Hz. Musa ve Harun dediler ki: Rabbimiz! Dorusu biz Firavunun bize ar
ekilde kt davranmasndan yahut iyice azmasndan endie ediyoruz. Allah da buyurdu ki:
Korkmayn, nk Ben sizinle beraberim, iitir ve grrm. (Taha 45-46)

181

3-Kfirlerin ve mriklerin taptklar eylerin iitme duyusundan yoksun olduklar u

ekilde ifade edilmitir:
brahim, babasna dedi ki: Babacm! Duymayan, grmeyen ve sana hibir
fayda salamayan bir eye niin taparsn? (Meryem 42)
brahim yle dedi: Peki, yalvardnz zaman onlar sizi iitiyorlar m? (uara
72)
Eer putlar arrsanz, sizin armanz iitmezler. Faraza iitseler bile, size
cevap veremezler. Kyamet gn sizin ortak komanz reddederler. (Fatr 14)
4-Allah btn kullarnn ikayetlerini iiten ve onlarn sorunlarna zm bulandr.
Allah bir kadnn kocasndan ikayet etmesini bile iitmi ve buna kitabnda zm bulmutur:
Kocas hakknda seninle tartan ve Allaha ikayette bulunan kadnn szn
Allah iitmitir. Allah sizin konumalarnz iitir. nk Allah iiten ve bilendir.
(Mcadele 1)
5-Allahn Semi ismi Kuranda Garib ve Basir ismiyle beraber u ekilde
zikredilmitir:
..phesiz Allah iitendir ve yakndr. (Sebe 50)
Allahn mminlerin dualarn iitmesi ve icabet etmesi uzak bir mesafeden deildir.
Allah mminlere, mcahidlere, mazlumlara ok yakndr. Onlarn ah-u figanlarn, lanetlerini,
dualarn iitir ve icabet eder. nk Allah onlarn her zaman yannda ve yaknndadr.
..Muhakkak ki Allah, hakkyla gren, hakkyla iitendir. (Hac 61)
Allah basiret sahibi olarak iitendir. Szlerin ve dualarn ardndaki gayb bilir. Bir eyin
an da gizlisini de bilir. Kulunun sz veya duas kabule ayan mdr diye bakar. Her duay
kabul etmez.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kabul edileceine kesin inanarak Allaha dua edin. Ve iyi bilin ki, Allah ne
istediinden gafil ve umursamayan bir kalbin duasn kabul etmez.282
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

282

Tirmizi 3479.

182

Ey insanlar! phesiz Allah temizdir, ancak temiz ve irkten uzak olan ibadeti
kabul eder. Allah, peygamberlere emretmi olduu gerekleri, mminlere de emretmitir.
O yle buyurmutur: Ey Rasuller! Temiz ve helal rzklardan yiyin ve faydal ameller
ileyin. Dorusu ben yaptklarnz ok iyi bilirim (Mminun 51) Ayrca O: Ey iman
edenler! Size verdiimiz rzklarn temiz ve helal olanlarndan yiyin (Bakara 172)
buyurmutur.
Sa ba dank, toz toprak iinde bir adam yolculuunu uzatarak geliyor ve
ellerini ge uzatarak:
-

Ya Rabbi! Ya Rabbi, diyor. Oysa yedii haram, giydii haram, itii haram,
beslendii haramdr. imdi bunun duas nasl kabul olunur?283
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

Canm gc ve kudretiyle elinde tutan Allaha yemin ederim ki ya iyilii emreder,

ktlkten sakndrrsnz ya da Allah yaknda zerinize bir bel gnderir, sonra Allaha
dua edersiniz de duanz kabul edilmez.284
d-Semi isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-itmek itaat ve sorumluluk gerektirir. Bizler iittii halde iitmemi gibi davranan ve
isyan edenlerden olmamalyz:
Ey Rabbimiz! Gerek u ki biz, Rabbinize inann! diyen bir davetiyi iittik ve
hemen iman ettik. Ey Rabbimiz! Artk bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi rt,
ruhumuzu iyilerle beraber al. (Ali mran 193)
Ey iman edenler! Allaha ve Rasulne itaat edin, iittiiniz halde Ondan yz
evirmeyin. itmedikleri halde ittik diyenler gibi olmayn. (Enfal 20-21)
Bizler Allahn ayetlerini ve peygamberin hadislerini iittikten sonra hayatmzdaki
yanllar deitirmeliyiz. itmeden nceki halmizle, sonraki halmiz arasnda ciddi bir fark
olmaldr. Rabbimiz bize kfirlerin dinleme modelini u rnekle anlatmtr:
(Hidayet arsna kulak vermeyen) kfirlerin durumu, sadece obann barp
armasn iiten hayvanlarn durumu gibidir. nk onlar sarlar, dilsizler ve krlerdir.
Bu sebeple dnmezler. (Bakara 171)
oban baryor, hayvanlar ynlendirmeye alyor ama hayvanlar bir ses duymalarna
ramen kendilerine gre hareket etmeye devam ediyorlar. Allahn ayetlerini iitmemize ramen

283

Darimi/Kitabur-Rikak 2720.
Tirmizi/Fiten 9

284

183

biz de iimize geldii gibi yaamaya devam ediyorsak kr, sar ve dilsiz davarlar, hayvanlar
konumuna deriz.
Hindistana giren bir ngiliz komutan ezan sesini iitir ve sorar: Bu nedir? diye.
Oradakiler: Efendim, bu Mslmanlarn namaza arsdr cevabn verirler. Komutan tekrar;
Peki bu arnn, ngilizlerin Hindistandaki hakimiyetine bir zarar var m? diye sorar. Onlar:
Hayr efendim derler. Bunun zerine Komutan: O halde brakn, okumaya devam etsinler der.
Merhum stad Mustafa Sbai yle demektedir:
Beni en ok kahreden ey, kfirlerin radyolarnda ve televizyonlarnda Kuran
okunmasdr.
Evet, bugn kfirler Mslmanlarn Kurandan bir ey anlamadklarn biliyorlar.
Bugn zalimlerin ezanlarn ve Kurann her yerde okunmasna izin veriyorlar. nk, artk
Kuran veya namaz ars Mslmanlarn hayatn deitirmiyor. Duyulan ama itaat edilmeyen
bir din hibir zaman kafirleri huzursuz etmez.
Bu etkisizlik Kurandan deil, Mslmanlarn Kurana olan bak alarndan ve
yaklam tarzlarndan kaynaklanmaktadr.
2-Sz dinlemeli ve en gzeline tabi olmalyz:
..Kullarm mjdele! Onlar ki sz iitir ve onun en gzeline tabi olurlar. te
Allahn doru yola ilettii kimseler onlardr. Gerek akl sahipleri de onlardr. (Zmer 1718)
Bizler burnu havada, kendinden veya kendi cemaatinden baka hi kimsenin szne
kulak vermeyen, hi kimsenin szn dinlemeye ve dnmeye deer bulmayan kimseler gibi
olmamalyz. Karmzdaki kim olursa olsun (Allaha ve Rasulne muhalefet etmedike)
dinlemeli, o szn gzel tarafna tabi olmalyz.
unu da bilmeliyiz ki, btn yazanlarn, izenlerin, konuanlarn szlerinin stndeki en
gzel sz, Allahn sz, en doru yol, Rasulnn yoludur.
3-Allahn ayetleriyle alay edildiini iittiimiz zaman tepkimizi koymal ve o ortam terk
etmeliyiz:
Allah kitapta size yle indirmitir: Allahn ayetlerinin inkar edildiini yahut
onlarla alay edildiini iittiiniz zaman, onlar baka bir sze dalncaya/geinceye kadar

184

kfirlerle beraber oturmayn. Yoksa siz de onlar gibi olursunuz. Elbette Allah mnafklar
ve kfirleri cehennemde bir araya getirecektir. (Nisa 140)
Bizler radyo, televizyon, toplant, oturum, program gibi her nerede ve ne ile beraber
olursak olalm, olduumuz yerin gndeminin Allahn ayetlerini inkar etmekten ve onlarla alay
etmekten uzak olmas gerekmektedir. Allahn ayetlerinin inendii ve onlarla alay edildii bir
durumda bizim onlarla beraberlie devam etmemiz yasaktr. Ancak onlara nasihat edebilecek ve
durumlarn dzeltebilecek durumdaysak onlarla beraber olabiliriz. Eer yaplanlara hibir
etkimiz olmayacaksa o ortam terk etmeliyiz. Deilse Allah korusun kalplerimiz onlarn kalpleri
gibi olur, yaantlarmz onlarn yaantlar gibi olur ve sonunda Allah, kfirlerle mnafklar
cehennemde bir araya getirir.
4-Duyduumuz her szn peine taklmamal, fasklarn haberlerine inanmamal,
Mslmanlar hakknda atlan iftiralar onaylamamalyz:
O iftiray duyduunuzda; Bunu konuup yaymamz bize yakmaz! Haa! Bu ok
byk bir iftiradr demeli deil miydiniz? (Nur 16)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kiinin her duyduunu sylemesi kendisine yalan olarak yeter.285
Allah dmanlar her frsatta Mslmanlar karalamakta, onlarla kardelerinin arasn
amak ve fitne drmek iin almaktadrlar. Bizler bu iftiralar ve karalama kampanyalar
karsnda mslmanca tavrmz sergilemeli ve her zaman kardelerimizin safnda yer almalyz.
Doruluunu kesin olarak bilmediimiz bir sz veya olay dilden dile aktarmamz Allah katnda
gerekten byk bir gnah ve sorumluluktur.
Hakknda bilgi sahibi olmadn eyin peine dme. nk kulak, gz ve gnl,
bunlarn hepsi o eyden sorumludur. (sra 36)
5-Azmndan kan her szn Allah tarafndan iitildiinin bilincinde olarak
konumalyz:
Gklerde ve yerde olanlar Allahn bildiini grmyor musun? kiinin gizli
konutuu yerde drdnc mutlaka Odur. Be kiinin gizli konutuu yerde altnc
mutlaka Odur. Bunlardan az veya ok olsunlar mutlaka O, onlarla beraberdir. Sonra
kyamet gn onlara yaptklarn haber verecektir. Muhakkak ki Allah her eyi hakkyla
bilendir. (Mcadele 7)
285

Mslim/Mukaddime 5.

185

6-Gcmz yettiince bu gnden iitmeli ve itaat etmeliyiz. Yoksa kyamet gn Keke

iitseydik ve akletseydik diyen bir toplumun iinde oluruz:
Gcnz yettiince Allahtan korkun, dinleyin ve itaat edin. Kendi iyiliiniz iin
infak edin. Kim nefsinin cimriliinden korunursa ite onlar kurtulua erenlerdir. (Teabun
16)
Bizler; Okuduk veya dinledik diyerek kendimizi hibir zaman yeterli grmemeliyiz.
Allahn ayetleriyle ve peygamberin snnetiyle her zaman canl yayn balantsnda olmalyz.
nk ne zaman ayet ve hadislerden uzak kalrsak, Mslmanlarn nasihatlarndan ve
tlerinden uzak kalrsak itaatimiz ve takvamz azalmaktadr. taatimizi ve takvamz artrmann
yolu, ne kadar bilirsek bilelim, hi bilmiyormu gibi dinlemek ve renmekten geer.
(Kafirler yle derler:) Keke kulak vermi ve aklmz kullanm olsaydk, imdi bu
alevli cehennemin mahkmlar arasnda olmazdk. (Mlk 10)
Cehenneme mahkm olduktan sonra iitmenin ne anlam var? Akletmenin ne anlam var?
O gn btn kfirler Allahn vaadinin hak olduunu grr ve iitirler. Oysa nemli olan,
grmedii halde iman etmek ve kulak verip itaat etmektir.

186

28-el-BASR
a-Basir isminin lgat anlam:
Basar kelimesinden tremi olan el-Basir ismi; bir eyi grmek, kavramak, ustaca ve
uzmanca bilmek, uzman bir gre sahip olmak demektir.
b-Basir isminin stlah anlam:
Basir; her eyi ustaca ve uzmanca grendir.
Basir; hibir ey kendisinden gizli kalmayacak kadar iyi grendir.
Basir; her eyi idrak eden ve ihata eden, kuatandr.
Basir; olaylarn arka plann gren ve bilendir.
Basir; her eyi gren ve eyaya grlme zellii verendir.
Basir; yarattklarndan farkl olarak gren ve bilendir.
Basir; eyay btn zellikleriyle grp tanyandr.
c-Basir isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimiz kendisini bize grme ve basiret zelliiyle birlikte tantr:
Allah buyurdu ki, korkmayn! nk ben sizinle beraberim, iitir ve grrm.
(Taha 46)
Gzler Onu grmez, halbuki O btn gzleri grr. O eyay ok iyi bilen, her
eyden ince ince haberdar olandr. (Enam 103)
2-Putlar ve Allahn dnda ilah saylanlar grme ve basiret zelliklerinden
uzaktrlar:
brahim, babasna dedi ki, Babacm! Duymayan, grmeyen ve sana hibir fayda
salamayan eylere niin taparsn? (Meryem 42)
3-Kafirler dnyada basiretsiz insanlardr. Baktklar halde grmezler. Ancak kyamet
gn onlarn da basiretleri alacak ve hakk btn plaklyla greceklerdir:
O gnahkrlarn, Rableri huzurunda balarn ne eecekleri ve: Ey Rabbimiz!
Grdk, iittik, imdi bize dnyaya geri gnder de iyi iler yapalm, artk kesin olarak
inandk diyecekleri zaman bir grsen! (Secde 12)
187

Andolsun biz cinler ve insanlardan birounu cehennem iin yaratmzdr.

Onlarn kalpleri vardr, onlarla kavrayamazlar. Gzleri vardr, onlarla grmezler.
Kulaklar vardr, onlarla iitmezler. te onlar hayvanlar gibidirler, hatta daha da
akndrlar. te asl gafil olanlar onlardr. (Araf 179)
...Onlar sana bakar grrsn, oysa onlar grmezler. (Araf 198)
d-Basir isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allahn bizi her an grp gzettiinin farknda olmalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Allaha

ibadet

et

ve

Ona

hibir

eyi

ortak

koma.

Allaha

Onu

gryormuasna ibadet et, kendini llerden kabul et, her tan ve aacn yannda Allah
an, zikret. Bir ktlk yaptn zaman hemen ardndan bir iyilik yap. Gizli ise gizli olarak,
ak ise ak olarak.286
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kavminin salih olan iki adamndan nasl haya ediyorsan, Allahtan da yle haya
et.

287

Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

Kabilenden saygn ve heybetli bir adamdan nasl haya ediyorsan, Allahtan da
yle haya et. Ahlakn gzelletir. Bir ktlk ilediin zaman ardndan hemen bir iyilik
ile. Muhakkak ki iyilikler ktlkleri giderir.288
2-Allah her birimize grme, idrak etme ve basiret zelliklerini vermitir. Dileyen
basiretini artrr, dileyen ise krln. Bizler basiretini artranlardan olmalyz:
Dorusu size Rabbiniz tarafndan basiretler (idrak kabiliyeti) verilmitir. Artk
kim hakk grrse faydas kendine, kim de kr olursa zarar kendinedir. Ben zerinize
beki deilim. (Enam 104)
Allah bize en deerli basiret olarak Kuran gndermitir. Eer vahyin penceresinden
bakarsak btn zamanlarn btn olaylarn basiretle idrak edebiliriz. Olaylarn grnen ve
grnmeyen yzlerini kavrayabiliriz.
286

Hakim/el-Mstedrek 1/96. Kenzul-Ummal 14396.

Kenzul-Ummal 5750.
288
Heysemi/Mecmeuz-Zevaid 6/148.
287

188

Bilmeden ve farknda olmadan yaplan baka, Nazar ad verilir.

Bilerek, arka plann dnerek, idrak ederek, kavrayarak yaplan baka ise Basiret
ad verilir.
Mslman hem nazar hem de basiret sahibidir. Farknda olmasa da pek ok eyi grr.
Ancak o sradan eylerin arkasnda saklananlar basiretiyle idrak eder.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Mminin ferasetinden saknn. nk o, olaylara Allahn nuruyla bakar.289
Kuran ve snnetle beraberliimiz ne kadar fazlaysa basiret ve firasetimiz o oranda
geliir. Ama Kuran ve snnetle balantmz zayf ise olaylara insanlarn bakt gibi bakmaya ve
sadece onlarn grebildiini grmeye balarz. Oysa mmin Allahn nuruyla olaylar aydnlatan
kimsedir.
3-Allahn kitabndan ve indirmi olduu zikirden, tten yz evirenler kyamet gn
kr olarak haredileceklerdir:
Kim de benim zikrimden yz evirirse phesiz onun skntl bir hayat olacak ve
biz onu kyamet gn kr olarak haredeceiz. O, Rabbim! Beni niin kr olarak harettin?
Oysa ben daha nce grr idim, der. Allah da yle buyurur: te byle! nk sana
ayetlerimiz geldi ama sen onlar unuttun. Bugn de ayn ekilde sen unutuluyorsun!
(Taha124-1269)
Kafirler sadece nazar ederler ama nazarlar basirete gemez. Onlar olaylarn knhne
vakf olamazlar. Allahn imzasn ve damgasn tayan pek ok mucizeyi gremezler. nk
onlarn gzlerinde bir perde vardr. Onlar nyargl ve pein fikirlidirler. te tm bunlardan
dolay gerekleri gremez, idrak edemezler.
Dnyada iken Kuran grmemezlikten gelenleri Rabbimiz kyamet gn kr olarak
haredecektir ve onlar unutulmaya terk edecektir.
4-Bizler Allahn bize vermi olduu gz nimetini Onun istedii ekilde kullanmalyz
ve bu nimetle Ona isyan edenlerden olmamalyz:
Rahmann gerek kullar kendilerine Rablerinin ayetleri hatrlatld zaman
onlara kar kr ve sar kesilmezler. (Furkan 73)

289

Camius-Sair 243

189

Mslman, gzn ve kulan Allaha teslim eden insandr. Gzn Allahn istedii,
sevdii ve raz olduu ameller ilemek iin kullanandr. Rabbimiz gzmzle ilgili bize baz
snrlar izmi ve o snrlar amamamz istemitir. Allah baklarmzn ynnn ve hedefinin ne
olmas ve nasl olmas gerektiini bize tm detaylaryla kitabnda ve peygamberinin snnetinde
bildirmitir.
Bize gzlerimizi kontrol altnda tutmamz ve haramlara bakmamamz emretmitir.
Mslmann btn organlarnn belirli grevleri ve snrlar vardr. Mslman babo insanlar
deildir. Mslmann gz, her istediine, her beendiine bakamaz.
..Muhakkak ki kulak, gz ve kalp hepsi yaplan eylerden sorumludur. (sra 36)
5-Bizler gz nimetine karlk ihsan sahibi olmalyz:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
hsan, Allahn seni grdn bilerek yaamandr. Sen Onu grmesen de
mutlaka O seni grmektedir.290
6-Kurana kar kr olanlara Allah eytan musallat eder:
Kim Rahman zikretmekten gafil olursa yanndan ayrlmayan bir eytan ona
musallat ederiz. (Zuhruf 36)

290

Mslim/iman 8. Ebu Davud/man 17. Tirmizi 2610.

190

29-el-HAKEM
a-Hakem isminin lgat anlam:
el-Hakem ismi; ktl men etmek, zulm nlemek, dzensizlii gidermek
anlamlarna gelmektedir. Kuranda Allahn ismi olarak sadece bir yerde kullanlmtr.
b-Hakem isminin stlah anlam:
Hakem; yegne hakim, hkm verme yetkisine sahip ve son hkm verecek olandr.
Hakem; verdii hkmler hemen icra edilendir.
Hakem; kendisine mracaat edilmeden hibir sorun zlmez.
Hakem; kendisinin hkm olmadan hibir peygamber gelmez.
Hakem; hkmn bozacak hibir kimse yoktur.
Hakem; hkmnn gereklemesine mani olacak hibir kimse yoktur.
Hakem; taraf tutmadan durumu dzelten ve slah edendir.
c-Hakem isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
el-Hakem ismi Kuranda sadece bir kez gemektedir:
De ki: Ben kendime Allahtan baka bir hakem mi arayacam? Halbuki O,
Kuran size ak ve ayrntl bir ekilde indirmitir.. (Enam 114)
d-Hakem isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler Allahtan baka kendimize hakem aramamalyz ve sorunlarmzn zm iin
Onun hakemliine bavurmalyz:
..Eer bir konuda anlamazla derseniz, onu Allaha ve Rasule gtrn. Eer
Allaha ve ahiret gnne iman ediyorsanz bu hem daha hayrl hem de netice bakmndan
daha gzeldir. (Nisa 59)
Rabbimizin btn hkmleri insanlara menfaat salamak, onlar mutlulua ulatrmak
ve yeryzndeki fesad, bozgunculuu, zarar veren eyleri ortadan kaldrmak iindir. Bizler ahsi,
ailevi, mali, toplumsal, siyasal vb. btn sorunlarmz Allaha ve Rasulne gtrmeli, zmleri
onlarda aramalyz.

191

Hem Allaha iman ettiimizi iddia ediyor, hem de ticaretimizi, mirasmz ve buna
benzer pek ok eyi kafir sistemlerin hkmlerine gre yapyorsak bizim Allahn diniyle iimiz
bitmi demektir.
Allah bir konuda hkm verdii zaman Mslmann kesinlikle tercih hakk olmaz.
Allah ve Rasul bir ie hkm verdii zaman inanm bir erkek ve kadna o ii
kendi isteine gre seme hakk yoktur. Her kim Allah ve Rasulne kar gelirse apak bir
sapkla dm olur. (Ahzab 36)
2-Hkm verme konumunda olduumuz zaman da Allahn kitabyla, hak ve adaletle
hkm vermeliyiz:
Allah size emanetleri ehli olanlara vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz
zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne kadar gzel tler veriyor. phesiz
Allah her eyi iiten ve grendir. (Nisa 58)
Ey Davud! Biz seni yeryzne halife yaptk. O halde insanlar arasnda adaletle
hkmet. Sakn heva ve hevese uyma, sonra bu seni Allah yolundan saptrr. Dorusu
Allahn yolundan sapanlara, hesap gnn unutmalarna karlk etin bir azap vardr.
(Sad 26)

192

30-el-ADL
a-Adl isminin lgat anlam:
Adalet kelimesinden tremi olan el-Adl ismi; doru olmak, doru davranmak, adaletle
hkmetmek, eitlemek, dengelemek, insafl olmak anlamlarna gelmektedir. Adl kelimesi deiik
trevleri ve ekimleriyle Kuranda birok yerde zikredilmitir. Ancak Rabbimizin ismi olarak
sadece mehur Esma-i Hsna hadisinde zikredilir.
b-Adl isminin stlah anlam:
Adl; hak ve adaletle hkm veren ve yasa koyandr.
Adl; yaratt btn canllara her konuda adil ve eit davranandr.
Adl; haklya hakkn, haksza ise cezasn verendir.
Adl; her eyi yerli yerinde yapandr.
Adl; her emri ve yasa, her yapt hak ve doru olan, asla zalim olmayandr.
Adl; insan doru ve ll bir biimde yaratan ve dzenleyendir.
c-Adl isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Allah, kendi szlerini ve indirdii kitab adaletle dorulukla tamamlamtr ve onu
korunur klmtr:
Rabbinin sz (Kuran) doruluk ve adalet bakmndan tamamlanmtr. Onun
szlerini deitirecek kimse yoktur. O iitendir, bilendir. (Enam 115)
Allahn szleri adildir, adaletlidir. Allah bu kitab kullarna zulmetmek iin deil,
adaletini gstermek iin indirmitir. Allahn indirmi olduu her ayet, insann hayatn adil,
dengeli ve dzenli klmak iindir. Allahn kitabnn dnda adalet, denge ve dzen arayanlar,
zulm, dengesizlik ve bozgunculukla karlarlar.
2-Allah insan ll ve dengeli bir ekilde yaratmtr:
Ey insan! Seni yaratp seni dzgn ve dengeli klan, seni istedii bir ekilde
birletiren, ihsan bol Rabbine kar seni aldatan nedir? (nfitar 6-8)
Allah, insan her adan bir dzen, intizam, l ve denge zerine yaratmtr. nsann
hem maddi ihtiyalarn (fizyolojik) hem de manevi ihtiyalarn (psikolojik) hesap ederek
193

yaratmtr. Onu zihn ve ruh kavraylarla donatmtr. Ruh ve bedenin talepleri arasnda bir
uyum ve denge var etmitir.
Btn bunlara karlk ihsan bol olan Rabbimize kar aldanmamak ve kimsenin bizi
aldatmasna izin vermemek bizim yegne grevimizdir.
3-Allah dnyada olduu gibi ahirette de adil olan ve adaletle hkmedendir:
Biz kyamet gn iin adalet terazileri kurarz. Artk kimseye, hibir ekilde
hakszlk edilmez. Yaplan i bir hardal tanesi kadar dahi olsa onu da adalet terazisine
getiririz. Hesap gren olarak biz herkese yeteriz. (Enbiya 47)
Yeryz Rabbinin nuru ile aydnlanr, kitap ortaya konulur, peygamberler ve
ehitler/ahitler getirilir ve aralarnda hakkaniyetle hkm verilir. Onlara asla
zulmedilmez. (Zmer 69)
d-Adl isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz peygamberlerine, slam davetilerine ve tm mminlere dodoru, adil
olmalarn ve Allahn indirdii hkmlere iman ettiklerini ilan etmelerini emreder:
te onun iin sen (tevhide) davet et ve emrolunduun gibi dosdoru ol. Onlarn
heveslerine uyma ve de ki, Ben Allahn indirdii kitaba inandm ve aranzda adaleti
gerekletirmekle emrolundum... (ura 15)
Bizim grevimiz; insanlar tevhide davet etmek ve onlar iin dosdoru, adil bir rnek
tekil etmektir. Bizim hayatmz ne kadar doru ve adil olursa, insanlarn arasnda da adaleti
gerekletirmemiz ve Allahn hkmyle hkmetmemiz o kadar kolay olur. Yaantlar adil ve
dengeli olmayanlar, hangi konumda olurlarsa olsunlar, adaleti hibir zaman ayakta tutamazlar.
2-Hkm verme konusunda Allah bize adaleti emreder:
Allah size emanetleri ehli olanlara vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz
zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne kadar gzel tler veriyor. phesiz
Allah her eyi iiten ve grendir. (Nisa 58)
..Kim de Allahn hkmleriyle hkmetmezse ite onlar kafirlerin, zalimlerin ve
fasklarn ta kendileridir... (Maide 44-47)
3-Aile hayatnda ve hanmlar arasnda Allah bize adaleti emreder:

194

..Hanmlarnz arasnda adaletsizlik yapmaktan korkarsanz bir tane hanmla

evlenin veya sahip olduunuz cariyelerle yetinin. Bu adaletten sapmamanz iin en uygun
yoldur. (Nisa 3)
4-Toplumsal alanda Allah bize adaleti emreder:
Muhakkak ki Allah adaleti, iyilii, akrabaya yardm etmeyi emreder. irkin
ileri, fenalk ve azgnl da yasaklar. O dnp tutasnz diye size byle t veriyor.
(Nahl 90)
5-Ticarette ve ahitlikte Allah bize adaleti emreder:
Olgunluk ana eriinceye kadar, yetimin malna ancak en iyi bir tutumla
yaklan, l ve tarty adaletle yapn. Biz herkese ancak gcnn yettii kadarn ykleriz.
Sz sylediiniz zaman, yaknlarnz dahi olsa adaletli olun. Allaha verdiiniz sz tutun.
te Allah size iyice dnesiniz diye bunlar emretti. (Enam 152)
Ey iman edenler! Belirlenmi bir sre iin birbirinize borlandnz vakit onu
yazn. Bir katip onu aranzda adaletle yazsn (Bakara 282)
6-Allah bir topluma olan kinimizden dolay adaletsizlik yapmamamz emreder:
Ey iman edenler! Allah iin hakk ayakta tutan, adaletle ahitlik eden kimseler
olun! Bir toplulua duyduunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun, bu
takvaya daha ok yakan bir davrantr. Allaha isyandan saknn, Allah yaptklarnz
hakkyla bilmektedir. (Maide 8)
7-Allah heva ve arzularmza uymann bizi adaletten saptracan anlatr:
..Heva ve hevesinize uyup adaletten sapmayn... (Nisa 135)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah, kendi glgesinden baka hibir glgenin bulunmad kyamet gnnde u
yedi grup insan arnn glgesinde glgelendirecektir. Bunlar:
1-Adaletli devlet bakan
2-Allaha ibadet ierisinde yetien gen
3-Kalbi mescidlere bal kii
4-Allah iin birbirlerini seven, Allah iin bir araya gelen ve Allah iin ayrlan iki kii

195

5-Makam ve mevki sahibi, gzel bir kadn kendisine ahlakszlk teklif ettiinde; Ben
Allahtan korkarm diyen adam
6-Sa elinin verdii sadakay sol eli bilmeyecek kadar gizli veren kimse
7-Tenha bir yerde Allah zikrederek gzleri yaaran kimse.291

291

Buhari/Rikak 24. Mslim/Zekat 91. Tirmizi/Zhd 53. Nesai/Kudat 2. Muvatta/iir 4.

196

31-el-LATF
a-Latif isminin lgat anlam:
Latif ismi iki ayr kelimeden tretilmitir. Birisi, ltuf dieri ise letafettir. el-Latif ismi
lgatte; kibar, nazik, ince, effaf olmak, merhamet ve efkatle davranmak, yaklamak ve iyilik
yapmak anlamlarna gelmektedir. Kuranda 7 kez Allaha izafe edilerek zikredilmitir.
b-Latif isminin stlah anlam:
Latif; btn fayda ve gzellikleri en ince ayrntlaryla bilendir.
Latif; mahlkatn ihtiyalarn en ince noktasna kadar bilen ve bu ihtiyalar incelikle
onlara ulatrandr.
Latif; yarattklarna yumuaklkla davranan, merhametli ve ltufkar olandr.
Latif; insanlara bilmedikleri ve ummadklar yerden ihsanda bulunandr.
Latif; insanlar glerinin stnde bir eyle sorumlu tutmayandr.
Latif; insanlara hak ettiklerinin fazlasn veren, itaat ettiklerinde kullarn ven, isyan
ettiklerinde rzklarn kesmeyendir.
Latif; ince ileri, srlar, her eyin detayn bilendir.
Latif; kendisi gzle grlmeyendir.
Latif; kullarna hem dnya hayatnda hem de ahirette ltufta bulunandr.
c-Latif isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Allah, her eye nfuz eden ama kendisine asla nufz edilemeyen, akn varlktr:
Gzler Onu grmez, hlbuki O btn gzleri grr. O eyay ok iyi bilen, her
eyden ince ince haberdar olandr. (Enam 103)
2-Allah, ilmi ile kurallar koyup bize ltufta bulunur:
Hi yaratan bilmez mi? O, en ince ileri grp bilmektedir ve her eyden
haberdardr. (Mlk 14)
3-Allah, zerimize temiz bir su olan yamuru indirerek bize ltufta bulunur:

197

Grmedin mi, Allah gkten yamur indirdi de bu sayede yeryz yeeriyor.

Gerekten Allah ok ltufkrdr, her eyden haberdardr. (Hac 63)
4-Allah, kullarna mhlet vererek ve onlarn cezalarn erteleyerek ltufta bulunur:
Kyamete inanmayanlar onun arabuk kopmasn isterler. nananlar ise ondan
korkarlar ve onun gerek olduunu bilirler. yi bilin ki, kyamet gn hakknda tartanlar
derin bir sapklk iindedirler. Allah kullarna kar ok ltufkrdr. Dilediini
rzklandrr. O kuvvetlidir, gldr. (ura 18-19)
d-Latif isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Kk de olsa yaptmz her ameli Allahn en ince ayrntsna kadar bildiini ve onu
kyamet gn mutlaka karmza karacan unutmamalyz:
Lokman, oluna yle dedi: Yavrucuum! Yaptn i, iyilik veya ktlk bir
hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu, bir kayann iinde veya gklerde yahut yerin
derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu senin karna getirir. Dorusu Allah en ince ileri
grp bilmektedir ve her eyden haberdardr. (Lokman 16)
Aie (r.a)den: Rasulullah (s.a.v) bana:
Ey Aie! Kmsenen gnahlardan sakn! nk Allah tarafndan onlar
aratran bir melek vardr buyurdu.292
lenen kk gnahlarn her biri insann kalbinde siyah bir leke brakr ve her gnahtan
sonra dier gnaha bir merdiven dayanr. Sonunda kii kk hatalarn nemsememeye ve byk
hatalara almaya balar. Latif olan Allah kyamet gn bunlarn hepsini toplar ve onun karsna
getirir.
Yine yaplan kk bir iyilik Allah tarafndan kaydedilir ve zerine her iyilik koyduka
kk iyiliklerin deeri artmaya, bire on, bire yz, bire yedi yz, bire yedi bin eklinde
mkfatlandrlmaya balanr. Sonunda insan iyilik yapmaya alr ve daha byk iyilikler,
sevaplar ona kolaylatrlr. Latif olan Allah kyamet gn unutmakszn ve atlamakszn yaplan
en kk iyilii bile insann karsna karr ve hesabn ona gre grr.
2-Rabbimiz peygamber hanmlarna ve mmin hanmlara evlerinde Allahn ayetlerini
ve hikmetlerini okumalarn emreder:

292

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4243.

198

Evlerinizde okunan Allahn ayetlerini ve hikmetini hatrlayn. phesiz Allah,

her eyin i yzn bilendir ve her eyden haberdar olandr. (Ahzab 34)
Mslman hanmlar Allahn ayetleriyle ve hikmetle i ie olmaldrlar. nk onlar
Mslman toplumun anneleri, kzlar, kz kardeleri ve eleridirler. Hayatlarnn ayetlerle
bezenmesi, yaptklar iin hikmete uygun olmas, neredeyse mmetin ounun dzelmesi
demektir. Onlardan doan ocuklarn slam zere eitilmesi demektir.
Bizler hanmlarmza, kzlarmza, annelerimize, kz kardelerimize ve evremizdeki
dier hanmlara Allahn ayetleriyle i ie olma ve hikmeti renme imkanlar vermeliyiz. Onlar
bu konuda tevik etmeli, onlara bilmediklerini retmeliyiz. Bylece slam toplumunun en
nemli alt yapsn oluturmu ve hazrlam oluruz.
Mslman hanmlarn Allahn ayetleriyle ve hikmetle bark olmalar sonucunda Allah
onlara ok ince ve letafetli nimetler sunacaktr. Onlar hi bilmedikleri ve beklemedikleri
alardan rzklandracaktr.
3-Allah bizden imtihanlara sabretmemizi, gl ve iffetli olmamz ister:
..Dorusu Rabbim bana ok ey ltfetti. nk beni zindandan kard ve eytan
benimle kardelerimin arasn bozduktan sonra sizi lden getirdi. phesiz ki benim
Rabbim dilediine ltfedendir. Kukusuz O, ok iyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir.
(Yusuf 100)
Rabbimiz Hz. Yusufu kardelerinin kskanlyla imtihan etmitir, buna karlk o, kin
tutmamay ve affetmeyi renmitir.
Hz. Yusufu babasndan ayrlmakla imtihan etmitir, buna karlk o, sabretmeyi
renmitir.
Hz. Yusufu zgrlkten sonra klelikle imtihan etmitir, buna karlk o, itaat etmeyi
ve efendisine kar vefal olmay renmitir.
Hz. Yusufu dneminin en gzel kadnlarnn kt ve ahlaksz teklifleriyle imtihan
etmitir, buna karlk o, iffet ve hay sahibi olmay renmitir.
Hz. Yusufu uzun yllar zindanla imtihan etmitir, buna karlk o, her zor durumu
deerlendirmeyi, zorluklarn ardnda gzellik bulmay ve zindan bir medreseye evirmeyi
renmitir.

199

Hz. Yusufun her imtihanda ihlas ve ihsan sahibi olarak davranmasna karlk, Allah
ona babasn ve btn ailesini yeniden ltfetmitir. Kardelerinin kskanln gidermi ve
kardelerini ona amade klmtr. Onu klelikten zgrle, hatta Msrn en st dzeyine,
hazinelerin bana getirmitir. Onu kadnlarn erlerinden ve iftiralarndan temize karm,
kadnlara sularn itiraf ettirmitir. Zindandaki doru davranna karlk zindan arkada onu
hatrlam ve zindandan kmasna neden olacak ryann yorumunu ondan istemitir.
Bunlarn her biri zincirin birer halkasdr. Allah ne olursa olsun imtihanlarndan ders
alan, sabreden, kreden, gl ve dirayetli olan, iffetini elden brakmayan, Allahn dinini her
ortamda anlatan ve dosdoru bir hayat yaayan kimseleri hesapsz bir ekilde rzklandracaktr.

200

32-el-HABR
a-Habr isminin lgat anlam:
Bir eyi bilmek, tecrbe etmek, denemek, imtihan etmek, yeri srmek anlamlarna gelen
habera kknden treyen el-Habir ismi; bilen, haber veren, uzman, bilirkii demektir.
Kuranda 45 yerde zikredilmektedir.
b-Habr isminin stlah anlam:
Habr; bir eyin gizli olan ynlerini bilen ve knhne vakf olandr.
Habr; her eyi hibir gizli yn kalmayacak derecede uzmanca bilendir.
Habr; kalplerde gizlenen her eyi ortaya karandr.
Habr; mlknde olup biten her eyden haberdar olandr.
Habr; kullarnn yapt her eyi en ince detayna kadar bilendir.
Habr; kullarnn amellerini bilen, ona gre dllendiren ve cezalandrandr.
c-Habr isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Allah gizli veya ak, kullarnn her halinden haberdar olandr:
...Muhakkak ki Allah kullarnn her halini haber alandr, basiretiyle grendir.
(Fatr 31)
2-Allah, kullarnn gnahlarndan ve sevaplarndan haberdar olandr:
..Kullarnn gnahlarn haber alc ve grc olarak Rabbin yeter. (Furkan 58)
3-Allah, kyamet gn kullarnn her halinden haberdar olandr:
..O kyamet gn, Rableri onlarn her halini haber alm ve bilmitir. (Adiyat 11)
d-Habr isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimize kar ihsan sahibi olmal, Onun her halimizden haberdar olduu bilinciyle
yaamalyz. Doru ve yanl cetvelimizi insanlara gre deil, Allaha gre belirlemeli, her
durumda Onun rzasn n plana almalyz.
2-Rabbimizin, zerimizdeki tasarruf ve hkm koyma yetkilerini kabul etmeliyiz. O
bizim Rabbimizdir, O yarattn en iyi bilendir. yleyse bizler hayatmz Allaha adayarak
201

yaamalyz. Allahn raz olmad sistemlerin, kurum veya kiilerin zerimizdeki tasarruflarn,
hkmlerini kabul etmemeliyiz.
Unutmamalyz ki, zerimizdeki bakalarnn tasarruflarn ve hkmlerini Allah ok iyi
bilmektedir ve bunlar kyamet gnnde bize haber verecek, nmze getirecektir.
O, kullarnn zerinde her trl tasarrufa sahiptir. O, hkm ve hikmet
sahibidir, her eyden haberdardr. (Enam 18)
3-Allah rzk zerimize bol bol yayan kimi zaman da daraltandr. Verdii rzkla bizi
babo brakmam, o rzk kullanma ve tasarruf snrlarn bize bildirmitir.
Rabbin, rzk dilediine bol bol verir, dilediine ise daraltr. phesiz ki O,
kullarndan haberdardr, onlar ok iyi grendir. (sra 30)
Bizler Allahn vermi olduu rzk yine Onun yolunda ve Onun raz olduu ekilde
harcamalyz. Eer rzkmz daraltarak bizi imtihan ediyorsa o zaman da sabretmeli ve
elimizdekilerle yetinmeliyiz. Her iki durumda da Allah bizden haberdardr ve snr atmz
konularn hesabn bizden soracaktr.
4-Kafirlerin vermi olduu eziyet ve skntlar karsnda bizler mitsiz olmamalyz.
nk Allah Mslmanlarn halinden de, kafirlerin zulmnden de haberdar olandr. Bir gn
mutlaka bunlar ortaya getirecek ve mazlumun hakkn zalimden alacaktr.

202

33-el-HALM
a-Halm isminin lgat anlam:
Halme fiilinden ismi fail olarak tretilmi olan el-Halm ismi, yaplan ktle karlk
vermemek, hemen cezalandrmamak, gazap anlarnda nefse hakim olmak, ok sakin, arbal ve
yumuak huylu olmak anlamlarna gelmektedir.
b-Halm isminin stlah anlam:
Halm; cezalandrmaya gc yettii halde, sulularn cezasn hemen vermeyendir.
Halm; kullarna kar msamahakr davranandr.
Halm; mhlet veren, cezalar erteleyendir.
Halm; kullarnn isyanlarna ramen onlar gizli ve ak nimetlerini vermeye devam
edendir.
Halm; isyan eden kullarna tevbe etmeleri iin yeterli sre tanyandr.
c-Halm isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
el-Halm ismi Kuranda 11 kez Allaha izafe edilerek zikredilmitir. Mnferid olarak
deil Allahn dier isimleriyle beraber zikredilmitir.
1-el-Halm ismi 6 kez el-afur ismiyle beraber zikredimitir. Rabbimiz acizliinden
veya gszlnden dolay deil, yumuaklndan dolay kullarn balayan, onlarn
cezalarn erteleyendir. nsanlar bazen kimi konularda aciz kalrlar. Daha byk makamlardan
basklar geldii iin affederler veya cezalar ertelerler. Ancak Allaha bask yapabilecek hibir
g ve makam yoktur. Onun balamas tamamen Halm zelliinden trdr.
...Biliniz ki Allah ok balayandr, ok Halmdir. (Bakara 235)
2-el-Halm ismi 3 kez el-Alm ismiyle beraber zikredilmitir. Rabbimiz hepimizin gizli
ve ak hatalarn en iyi bilen ve buna ramen bize sre tanyandr. Allah; gafletinden,
bilmezliinden dolay kullarna kar Halm deildir. Delil yetersizliinden dolay affetmek
zorunda kalan deildir. Her eyi en ince ayrntsyla bilmesine ramen affeden ve mhlet
verendir.
...Allah her eyi en iyi bilendir, Halmdir. (Nisa 12)

203

3-el-Halm ismi 1 kez el-aniy ismiyle beraber zikredilmitir. Rabbimiz zengindir ve

hibir eye ihtiya duymayandr. O, kendilerine ihtiya duyduu iin kullarn affeden deildir.
Onun kullarna ve kullarnn ibadetlerine ihtiyac yoktur. Rabbimiz kendisinin deil, kulunun
muhta olmasndan dolay Halm olan, balayan ve mhlet verendir.
Allah ok zengindir, ok Halmdir. (Bakara 263)
4-el-Halm ismi 1 kez de e-ekur ismiyle beraber zikredilmitir. Rabbimiz kre layk
olandr, kullarnn krnn karln bol bol verendir. Halm sfatyla onlarn eksiklerini
grmezlikten gelen ve yaplan her krn karln kat kat vererek oaltandr.
d-Halm isminin bize yklemi olduu grev ve sorumluluklar:
1-Bizler hilm ve yumuaklk konusunda Hz. brahimi ve Rasulullah (s.a.v) rnek
almalyz:
brahimden korku gidip mjde gelince Lut kavmi hakknda adeta bizimle
mcadele etmeye balad. brahim cidden Halm, yumuak huylu, bar yank ve kendisini
Allaha vermi biri idi. (Hud 74-75)
Hz. brahim helak taraftar deil, hidayet taraftaryd. Toplumlarn helak edilmesi iin
deil, kurtulmas iin abalyordu. Bundan dolay Lut kavminin helak edilmemesi, onlara mhlet
verilmesi iin meleklerle tartyordu.
Taif halk Rasulullah (s.a.v)a eziyet edince Allah Taifi helak etmek iin melekleri
gnderdi. Ama Rasulullah (s.a.v) buna izin vermeyerek Onlar bilmeyen bir toplum. Belki
Allah onlarn zrriyetlerinden hayrl insanlar karacaktr. buyurdu. Gerekten de onlarn
nesillerinden hayrl ve salih kimseler ortaya kt.
Bizler de insanlarn helak edilmeleri iin deil, kurtulmalar iin abalamalyz. Allahn
mhlet verdii kullara bizler de mhlet vermeliyiz. Hibir kimse hakknda; Allah onu
balamaz, o adam olmaz gibi ifadeler kullanmamalyz.
2-Hem kendimiz Halm olmal, hem de Allahtan Halm olan ocuklar ve nesiller
istemeliyiz:
brahim, Rabbim bana salihlerden olacak bir evlat ver, dedi. te o zaman biz
onu Halm bir oul ile mjdeledik. (Saffat 100-101)
Hz. brahim Rabbinden erdemlerle donatlm bir oul istiyordu. Erdemlerin zineti ise
hilm ve yumuak huyluluktu. Allah da onu bu zelliklere haiz bir evlatla mjdelemiti.
204

Bizler de ocuklarmz iddet ve hrnlk zere deil, hilm ve yumuak huyluluk zere
yetitirmeliyiz. Kendimizi ve ocuklarmz, bizleri kabala ve iddete itecek olan unsurlardan
uzak tutmalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kime yumuak huylu olmaktan bir pay verilmise ona hayrdan nasibi verilmi
demektir. Kim de yumuak huyluluk payndan mahrum klnmsa hayrdan nasip
alamam demektir. Kyamet gn, mminin tartda en ar gelen iyi ameli gzel ahlktr.
phesiz ki Allah, gzel ahlaka aykr kt i ileyip irkin sz syleyene fkelenir.293
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah bir aile halk hakknda hayr dilerse onlar birbirlerine kar yumuak huylu
ve anlayl klar.294
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Gerek pehlivan grete rakibini yenen deil, fkelendii zaman fkesine hakim
olandr.295
Abdulkays Eecc (r.a) yle anlatyor:
Rasulullah (s.a.v) bana yle buyurdu:
- Gerekten sende Allahn sevdii iki huy var. Ben dedim ki:
- Ey Allahn Rasul, bunlar hangi huylardr? Rasulullah (s.a.v):
- Bunlar yumuak huyluluk ve hayadr, buyurdu. Dedim ki:
- Bunlar bende eskiden beri mi var, yoksa yeni mi bulunuyor?
Rasulullah (s.a.v.):
- Eskiden beri, buyurdu. Ben de:
- Beni iki ahlk zere yaratp da onlar seven Allaha hamd olsun, dedim.296

293

Buhari/el-Edebul-Mfred 464. Tirmizi 2013.

Camius-Sair 393.
295
Ebu Davud 4779.
296
Buhari/el-Edebul-Mfred 584.
294

205

3-Yumuak huylu ve halim olmamz bizi, insanlara iyilii emretmekten ve asli

grevlerimizi yerine getirmekten alkoymamaldr.
Dediler ki: Ey uayb! Babalarmzn taptklarn brakmamz yahut mallarmz
hususunda dilediimizi yapmay terk etmemizi sana namazn m emrediyor? Oysa sen ok
halim, yumuak huylu ve ok akllsn. (Hud 87)
Hz. uayb ok halim ve yumuak huylu idi. Bunu toplumunun kafirleri bile
sylyorlard. Onun bu zelliini n plana kararak Sen yumuak huylu birisin, ellemin iine
neden karyorsun? demek istiyorlard.
Ancak halim olmas Hz. uayb hibir zaman gerek bir namaz klmaktan alkoymad.
Toplumu rahatsz edecek kadar ciddi bir namaz vard. Onun namaz emrediyor ve yasaklyordu.
Onun namaz seccadenin zerinde kalan bir namaz deil, seccadeden btn bir hayata yaylan bir
namazd.
Halm olmas Hz. uayb toplumunu uyarmaktan alkoymad. Allahn hudutlarnn
inenmesine kar o hep sert durdu, taviz verenlerden olmad.
Bizler halim olmalyz ama psrk ve pasif olmamalyz. Allahn yasaklar inendii
zaman geip gitmemeli, taviz vermemeli, Mslmanca tavrmz ortaya koymalyz. Yumuak
huyluyuz diye, koyun srleri gibi olmamalyz.
Rasulullah (s.a.v.), iki ey arasnda seim yapma durumunda kalrsa gnah
olmad srece bunlarn en kolay olann seerdi. Eer gnah olacaksa bu iten insanlarn
en uzak duran O olurdu. Rasulullah (s.a.v.) kendisi iin intikam almazd. Ancak Allahn
haramlarndan biri inendii zaman, Aziz ve Celil olan Allah iin intikam alrd.297
4-Mslmanlarn kusurlarn grmezden gelip onlar affetmeliyiz. Ktle iyilikle
karlk vermeli, insanlar dman olarak deil, dost olarak kazanmalyz.
Ktlkle iyilik bir olmaz. Sen ktl en gzel bir ekilde sav. O zaman seninle
arasnda dmanlk bulunan kimse, sanki candan bir dost oluverir. Bu gzel davrana
ancak sabredenler kavuturulur. Buna ancak hayrdan byk nasibi olan kimseler
kavuturulur. (Fussilet 34-35)

297

Mslim/Fezail 77.

206

34-el-AZM
a-Azim isminin lgat anlam:
Azame kknden tremi olana el-Azim ismi; ktle, hacim ve baz zellikler ynnden
stnlk, ululuk ve ycelik ifade eder. Kuranda Allaha nispet edilerek sadece 6 kez
gemektedir.
b-Azim isminin stlah anlam:
Azim; saygy gerektirecek btn zellik ve vasflara sahip olandr.
Azim; en gzel ve mkemmel vasflarla muttasftr.
Azim; emirlerine kar gelmek mmkn olmayandr.
Azim; hibir zaman acze drlemeyendir.
Azim; zat ile sfatlarnn mahiyeti anlalamayacak derecede ulu olandr.
Azim; kudreti ve an hibir eyle llemeyecek kadar yce olandr.
c-Azim isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-el-Azim ismi el-Aliy ismiyle beraber zikredilmitir:
...O ycedir, azamet sahibidir. (Bakara 255)
Yaratklarndan hibirisi Onun sahip olduu zelliklere sahip deildir. Hi kimseye
Allaha yaplan tazime benzer bir tazim yaplamaz. Allahn vld ve yceltildii gibi hi
kimse vlp yceltilemez.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah yle buyurdu: Byklk ve azamet bana ait sfatlardr. Kim bu iki
sfattan birisinde benimle yarmaya kalkarsa o kimseyi cehenneme atarm.298
2-Azim ismi Allahn dnda deeri ve anlam byk olan eyler iin de kullanlmtr:
Byk Kuran (Hicr 87) Byk ecir ve mkafat (Enfal 28) Byk kurtulu
(Nisa 13) Byk gn (Enam 15) Byk hile (Yusuf 28) Byk iftira (Nur 16) Byk
Zulm (Lokman 13) Byk haber (Nebe 2) Byk gnah (Vaka 46) Byk ahlak
(Kalem 4) vb..
298

bni Mace/Kitabuz-Zhd 1474.

207

d-Azim isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Allah el-Azim sfatyla beraber tanmalyz. Ycelik ve ululuk sfatlarn Allahn
dnda hibir makam, mevki ve kiiye layk grmemeliyiz. Allah sadece yaratc ve rzk verici
olarak kabul edenler, Onu hayatnda Azim bilmeyen, otorite sahibi bilmeyenler kyamet gn
kitaplarn sol tarafndan alacak ve cehenneme gireceklerdir:
...Onu yakalayn da balayn! Sonra alevli atee atn onu! Sonra yetmi arn
uzunluunda bir zincir iinde oraya sokun! nk o, Azim olan Allaha iman etmezdi.
(Hakka 30-33)
Bizler byklk sfatn sadece Allaha ait bilmeli ve hayatmzda yegane byk olarak
sadece Onu tanmalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
mmetim dnyay, dinar ve dirhemi yceltirse slamn heybeti onlardan ekilip
alnr. yilii emretme ve ktlkten sakndrma grevini mmetim terk ederlerse vahyin
bereketinden mahrum braklrlar. Birbirlerine dil uzatnca da Allah katndaki deerleri
der.299
Bizler Rabbimizi Azim bildike, Allah, dmanlarmzn kalbine bir aylk mesafeden
bizim korkumuzu salacaktr. slamn heybeti alnmzda parldayacak ve Allah dmanlarn
korkutacaktr. Dn bir mektupla dnyaya hakim olan, hkmdarlar karlarnda dize getiren
Mslmanlar, bugn kafirlerin kapsnda elpene divan durmaktadrlar. Kafirlerden zgrlk ve
insan haklar dilemektedirler.
2-Rabbimizi el-Azim sfatyla tesbih etmeliyiz:
O halde Azim olan Rabbinin adn yceltip Onu btn noksanlklardan tenzih
et. (Hakka 52)
Rabbimiz yeryznn ulular gibi birtakm eksik sfatlara sahip deildir. O tam ve
mkemmeldir. Bizim vp yceltmemize ihtiyac yoktur. Ancak Onu vp ycelttike bizler
ycelir ve Rabbimiz tarafndan vgye layk grlrz.

299

Camius-Sair 416.

208

35-EL-AFUR
a-afur isminin lgat anlam:
afera kknden tremi olan el-afur ismi; bir eyin zerini rtmek, gizlemek,
kirlenmekten korumak anlamlarna gelmektedir. Arapada afera kknden tretilmi olan 234
farkl kelime vardr. afir, afur, ufran, affar, Mafiret gibi kelimeler Allaha nispet
edilmektedir. Mafiret kelimesinin getii her yerde gizli veya ak mutlaka Allahn ismi
bulunmaktadr.
b-afur isminin stlah anlam:
afur; ne kadar ok olursa olsun btn gnahlar balayandr.
afur; bir defaya mahsus olarak deil srekli ve kesintisiz olarak balayandr.
afur; tek tip gnahlar deil, her eit kkbyk tm gnahlar balayandr.
afur; kullarnn gzelliklerini ortaya karan, ktlklerini ise saklayandr.
afur; hem dnyada hem de ahirette kullarnn srlarn ilan etmeyen, hatalarn tehir
etmeyendir.
c-afur isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-afur ismi 2 kez mstakil olarak Allah iin kullanlmtr:
Rabbiniz sizin kalplerinizdekini ok iyi bilir. Eer siz iyi olursanz, unu bilin ki
Allah, ktlkten yz evirerek tevbeye ynelenleri son derece balaycdr. (sra 25)
Ba bol olan Rabbin, merhamet sahibidir, ayet insanlar yaptklar yznden
hemen cezalandracak olsayd, onlara azab arabuk verirdi.. (Kehf 58)
2-afur ismi 71 kez Rahm ismiyle birlikte kullanlmtr:
...Gerekten Allah ok balayandr, ok merhametlidir. (Bakara 173)
Allah acizliinden dolay deil, merhametinden dolay balar.
3-afur ismi Vedd ismiyle birlikte kullanlmtr:
...O ok balayandr, ok sevendir/ok sevilendir. (Buruc 14)
Allah, kullarn sevdii iin balar.
209

4-afur ismi Aziz ismiyle birlikte kullanlmtr:

Allah ok azizdir, ok balayandr. (Fatr 28)
Asla malup edilemeyen ve oka balayan sadece Allahtr. Bu iki zellik yeryz
meliklerinden olmaz.
5-afur ismi Afuv ismiyle birlikte kullanlmtr:
phesiz Allah ok affeden, ok balayandr. (Hac 60)
6-afur ismi ekur ismiyle birlikte kullanlmtr:
...phesiz Allah ok balayandr, krn karln ok verendir. (ura 23)
7-afur ismi Halm ismiyle birlikte kullanlmtr:
...phesiz Allah ok balayandr, ok yumuak huyludur. (Ali mran 155)
d-afur isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz rahmeti kendisine farz klmtr. O acizliinden veya umursamazlndan
dolay deil, rahmetinden dolay kullarn balayandr. En gl olmasna ramen
balayandr. Kendi ihtiyacndan tr deil, kulunun ihtiyacndan tr onu balayandr.
...Rabbiniz merhamet etmeyi kendisine yazd/farz kld... (Enam 54)
Bizler insanlar Allahn rahmetinden mit kestirmemeliyiz. Onlara Allah sizi
balamaz dememeliyiz. Ne kadar ok gnah ilemi olsalar da, Allahn onlarn tevbe etmesini
beklediini ve Onun her trl gnah balamaya hazr olduunu anlatmalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Anlam dnlmeden okunan Kuranda hayr yoktur. limsiz, cahilce yaplan
ibadette de hayr yoktur. Gerek fakih (dinde derin anlay sahibi) u zellie sahip olan
kiidir:
1-nsanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmeyen
2-Allahn azabndan da emin klmayan
3-nsanlar Kurandan baka kaynaklara ynlendirmeyen.300

300

Darimi/Mukaddime 29

210

2-Bizler eytan gibi, hatamzda srar edip diretmemeli, Hz. Adem ve Havva gibi istifar
edip balanma dilemeliyiz. Kendimizi hatasz grmemeli, kendimizi gnahlardan temize
karmamalyz. lediimiz gnahlarn sorumluluunu Allaha veya insanlara yklememeliyiz.
Ben kendimi temize karmyorum. Muhakkak ki nefis oka ktl emreder,
Rabbim acm korumusa o baka. phesiz Allah ok balayan, ok merhamet edendir.
(Yusuf 53)
Bizler gnahlarmz karsnda Hz. Adem ve Havva gibi Rabbimize ynelmeli ve tevbe
etmeliyiz.
Dediler ki, Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik, eer bizi balamaz ve bize
merhamet etmezsen muhakkak ki biz hsrana urayanlardan oluruz. (Araf 23)
3-Mslman kardelerimizin kusurlarn aratrmamal, onlarn hatalarn balamal ve
ayplarn rtmeliyiz.
...Birbirinizin hatalarn aratrp casusluk yapmayn... (Hucurat 12)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Mslman Mslmann kardeidir. Ona zulmetmez, onu yalnz brakmaz. Kim bir
Mslman kardeinin ihtiyacn giderirse, Allah da onun ihtiyacn giderir. Kim bir
Mslman kardeinin dnya skntlarndan bir skntsn giderirse Allah da onun kyamet
skntlarndan bir skntsn giderir. Kim Mslman kardeinin bir aybn rterse Allah
da kyamet gnnde onun bir aybn rter.301

301

Buhari/Mezali 3. Mslim/Birr 58.

211

36-e-EKR
a-ekr isminin lgat anlam:
ekera kknden tremi olan e-ekr ismi; teekkr etmek, iin, amelin karln
vermek, dolu olmak, cmert olmak anlamlarna gelmektedir. e-ekur ismi mbalaa ve
devamllk ifade eder.
b-ekr isminin stlah anlam:
ekr; kendisi iin amel edenlerin mkfatn bol bol verendir.
ekr; az veya ok her itaati dllendirendir.
ekr; kullarnn az ibadetine karlk ok mkfat veren, onlarn ecirlerini kat kat
artrandr.
ekr; kulunu yapt amelin en gzeliyle deerlendirendir.
ekr; kullarn vp onlarn derecesini ykseltendir.
ekr; kesintisiz ve bol olarak veren, ven ve kulunun mkfatn artrandr.
c-ekr isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
ekr ismi Kuranda Allaha nispet edilerek 4 kez zikredilmitir:
1-ekr ismi 3 kez afur ismiyle birlikte kullanlmtr:
...Derler ki, bizden hzn gideren Allaha hamdolsun. Muhakkak ki bizim
Rabbimiz ok balayan, yaplan krn karln tam verendir. (Fatr 34)
2-ekr ismi 1 kez Halm ismiyle birlikte kullanlmtr:
Eer Allah rzas iin gzel bir bor verirseniz Allah onu sizin iin kat kat artrr
ve sizi balar. Allah krn karln tam olarak verendir, ok yumuak huyludur.
(Teabn 17)
d-ekr isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allahn bize kar ekr olmas iin, ncelikle bizim Allaha kretmemiz, kr
yolunu tutmamz gerekir. Rabbimiz bize hem kr hem de kfr yollarn am, bizi de tercih
edelim diye iki yol ayrmna brakmtr. kr, erdemlilerin seenei ve hayat tarzdr.

212

Yaadmz herhangi bir olayda bile hep o iki yol ayrmnda dururuz. kretmeyi seersek
kazanl kar, nankrlk etmeyi seersek kaybederiz.
phesiz biz insana (doru) yolu gsterdik, ister kreder, ister nankrlk eder.
(nsan 3)
kretmek kimilerimizin anlad gibi, sadece yemeklerden sonra veya Allahn kimi
nimetleriyle karlanca krler olsun Allahm demek deildir.
Hamd, Allahn verdii tm nimetlere dilimizle kretmek, teekkr etmektir.
kr ise, Allahn verdii tm nimetlere hayatmzla, yaam tarzmzla kretmek,
Onun nimetlerini istedii ve raz olaca ekilde kullanmaktr.
Gz nimetimizin kr, onu hayrda, Kuran ve snnet okuyarak kullanmaktr. Dil
nimetimizin kr, ona hayr konuturmak, hayr okutmak, hayr syletmektir. Gzn haramda
kullanan, diliyle haram syleyen bir kii gnde binlerce kez krler olsun Allahm dese de
onun buna hibir faydas olmayacaktr. yleyse en bata aklmzn, kalbimizin ve tm
organlarmzn krn, Allaha yarar bir ekilde ibadet ederek yerine getirmeliyiz.
Hayr, sen yalnz Allaha kulluk et ve kredenlerden ol (Zmer 66)
Yani bizler kretmekle Allaha ibadet etmi oluruz.
2-kretmemizi Rabbimizin bana kakmamal, sanki ltfen yapyormu pozisyonlarna
girmemeliyiz. nk Onun bizim krmze ihtiyac yoktur. Biz ise dnya ve ahiretimizi ancak
Ona krederek kurtarabilir, mutluluumuzu ancak bu ekilde bulabiliriz.
...Kim krederse muhakkak o kendisi iin kretmitir. Kim de nankrlk
ederse muhakkak benim Rabbim ok zengindir, mstanidir ve cmerttir, deerlidir.
(Neml 40)
3-kretmemizi ve krmz kolaylatrmas iin Rabbimizden yardm dilemeliyiz:
...Rabbim! Bana ve annebabama verdiin nimetlere kretmemi ve salih
amellerde bulunmam bana nasip et.. (Ahkaf 15)
Muaz bin Cebel (r.a) yle anlatyor:
Rasulullah (s.a.v) bir gn elimden tuttu ve bana yle buyurdu: Ey Muaz!
Vallahi ben seni seviyorum! Ben de: Anambabam sana feda olsun ey Allahn Rasul!
Vallahi ben de seni seviyorum dedim. Bunun zerine yle buyurdu:
213

Ey Muaz! Sana bir ey tavsiye edeceim.

Allahm! Seni zikretmek, Sana kretmek ve gzel bir ekilde ibadet etmek konusunda
bana yardm et.
Bu duay mutlaka her namazn ardndan oku.302
4-krde modelimiz ve rneimiz Hz. Nuh olmaldr. Rabbimiz onu ok kreden
kul olarak nitelemitir:
...unu bilin ki Nuh ok kreden bir kul idi. (sra 3)
Hz. Nuhun hayatna baktmzda geirdii 950 davet ve tebli ylnn hep kre dayal
olduunu grrz. O kre adanm bir hayat yaamt. Buna gre krlerin en by,
Allahn kitabnda vlmeye deer olan ise hem kendimizin kretmesi, hem de insanlarn kr
yolunu semeleri iin onlara nderlik etmemiz, anlatmamz, fedakarlkta bulunmamz, onlarn
ezalarna, alaylarna sabretmemiz ve hibir zaman ylmamamzdr. Onca olumsuzlua ramen
durmamal ve kretmeli, insanlar kre davet etmeye devam etmeliyiz.
5-Kullardan hakkyla kredenler ok azdr. Ama kredenlere Allahn mkafat da
ok bol ve kesintisizdir:
Ey Davud ailesi! kr ile amel edin! Oysa kullarmdan kredenler ok azdr.
(Sebe 13)
mer (r.a) bir adamn:
-Allahm! Beni azlardan kl, diye dua ettiini duydu ve:
-Ey Allahn kulu! Azlar nedir? diye sordu. Adam da:
-Allahn; Onunla (Hz. Nuh) beraber ancak ok az kimse iman etmitir. (Hud 40)
Kullarmdan kredenler ne de azdr. (Sebe 13) ayetlerini duymadn m? dedi. Bunun
zerine mer (r.a) de:
-Herkes merden daha fakih (dinde derin ve ince anlay sahibi), dedi.303
6-Allahn

krn

karln

bol

kmsememeliyiz:

302
303

Ebu Davud 1522. Nesai/Sehv 60.

Kitabuz-Zhd/Ahmed bin Hanbel 592.

214

bol

verdiini

bilmeli

ve

hibir

iyilii

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

Allahtan korkup takvaya sarl. Kuyudan su ekmek isteyen kardeinin kovasna
kendi kovandan su boaltmak veya kardeinle gler yzle konumak eklinde de olsa hibir
iyilii kmseme304
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Yarm hurmayla da olsa ateten saknn. Eer onu da bulamazsanz gzel ve ho
sz syleyerek bunu yapn.305
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Sizden her kim iiyle ve dyla mslman olursa, yapt her hayra en az on
katndan, yedi yz katna kadar sevap yazlr. ledii her gnah da sadece bir katyla
yazlr. Bu durum, Allah'a kavuuncaya kadar byle devam eder. 306
Bir adam Rasulullah (s.a.v)a yularlanm bir deve getirerek:
-Ey Allahn Rasul! Bu Allah yolunda sadakadr, dedi. Rasulullah (s.a.v) da:
-Bu bir deveye karlk, kyamet gnnde senin iin yularlanm yedi yz deve
vardr, buyurdu.307
7-Vermi olduu nimetleri itiraf ederek Rabbimize kretmeliyiz. nk krn bir
ksm da, nimeti itiraf etmektir.
Rasulullah (s.a.v) her sabah ve akam Seyyidul-stifar (stifarn Efendisi) duasn
okuyarak Allahn nimetlerini itiraf eder ve balanma isterdi:

Allahm!

Sen benim Rabbimsin. Senden baka hibir ilah yoktur. Beni sen

yarattn, ben de senin kulunum. Gcmn yettii kadar sana vermi olduum ahdine ve
vadine balym. Yaptklarmn errinden sana snrm. zerimde olan nimetini ve
304

Buhari/el-Edebul-Mfred 1182
Mslim/Zekat 20. Ebu Davud/Zekat 46. Nesai 2506. Ahmed/Msned 4/256. Taberani/Mucemul-Kebir
12/164. Beyhaki/uabul-man 5/225. Darekutni/Snen 2/125. bni Ebi eybe/Musannef 3/110.
306
Buhari, man 31, Mslim, man 205.
305

307

Mslim/mara 37. Nesai/Cihad 46.

215

ilediim gnahlarm itiraf ediyorum. yleyse beni bala. Gnahlar senden baka
balayacak olan yoktur. (Kim bu duay akam vakti itenlikle ve inanarak syler de o gece
lrse cennete girer. Sabah okursa akama kadar da lrse cennete girer.)308
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kime bir nimet verilir de, onu anar ve dile getirirse nimete ketmi olur. Kim de
kendisine verilen nimeti gizler ve dile getirmezse, nimete nankrlk etmi olur.309
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kime bir iyilik edilirse, ona iyilikle karlk versin. Eer verecek bir ey bulamazsa,
kendisine iyilik yapan hayrla ansn. Kendisine iyilik yapan hayrla and zaman, ona
teekkr etmi olur. Eer bu iyilii gizlerse, ona kar nankrlk etmi olur. Kim, kendisine
yaplmayan bir iyilii yaplm gibi gsterirse, sanki o, iki yalan elbisesi giymi gibidir.310
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Aza kretmeyen kimse oa da kredemez. nsanlara teekkr etmeyen Allaha
da kredemez. Allahn nimetini anmak ve dile getirmek krdr. Nimeti gizleyip dile
getirmemek ise, nankrlktr. slam cemaatinde bulunmak rahmet, ondan ayrlmak ise
azaptr.311
Raslullah (s.a.v) Allahn verdii rzka kar kr, Onu yalanlamakla m yerine
getiriyorsunuz? (Vaka 82) ayeti hakknda yle buyurdu:
Yani krnz ve teekkrnz Allaha yapmanz gerekirken Falan ve filan yldz
sayesinde bize yamur yad. Falan ve filan yldzn dmesiyle falan oldu gibi eyler
sylyorsunuz.312
a-kredenlerden Allah raz olur:
...Eer krederseniz sizden raz olur. (Zmer 7)
b-kredenlere Allah tam karlk verir:
...te biz kredenleri byle mkfatlandrrz. (Kamer 35)

308

Buhari/Daavat 27. Nesai/stiaze 17.

Ebu Davud 4814. Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya 6/147.
310
Tirmizi 2103. Buhari/el-Edebul-Mfred 215. Ahmed 6/90.
311
Ahmed 4/278.
312
Tirmizi 3295. Ahmed 639.
309

216

c-kredenlere Allah azap etmez:

Eer siz kreder ve iman ederseniz Allah size niin azap etsin?.. (Nisa 147)
d-kredenlere Allah ayetlerden ibret almay kolaylatrr:
...Muhakkak ki bunlarda oka sabreden ve oka kredenler iin ibretler
vardr. (Lokman 81)

217

37-el-ALiYY
a-Aliyy isminin lgat anlam:
Uluv ve ala kklerinden tremi olan el-Aliyy ismi; ykseklik, ycelik, an ve eref,
kudret ve kuvvet, galip gelmek, stn olmak, byklenmek, eksik sfatlardan uzak olmak,
pislikten temizlenmek anlamlarna gelmektedir.
b-Aliyy isminin stlah anlam:
Aliyy; gklerde ve yerde en stn sfatlara sahip olandr.
Aliyy; gkleri ve yeri tasarrufu altnda bulundurandr.
Aliyy; ycelik ve byklkte hi kimsenin kendisiyle yaramad kimsedir.
Aliyy; en gl ve galip olandr.
Aliyy; mmin kullarnn an ve ereflerini ycelten, onlar kirlerden arndrandr.
c-Aliyy isminin Kuran ierisinde incelenmesi:
1-Aliyy ismi 4 kez el-Kebir ismiyle birlikte kullanlmtr:
..Muhakkak ki Allah ycedir, byktr. (Hac 62)
2-Aliyy ismi 2 kez el-Hakim ismiyle birlikte kullanlmtr:
Muhakkak ki O ycedir, hkm ve hikmet sahibidir. (ura 51)
3-Aliyy ismi 2 kez el-Azim ismiyle birlikte kullanlmtr:
...O ycedir, uludur. (Bakara 255)
d-Aliyy isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizi el-Aliyy olarak tanmal ve Onu eksik sfatlardan uzak bilmeliyiz:
Allah ocuk edinmemitir. Onunla beraber hibir ilah da yoktur. Aksi takdirde
her ilah kendi yarattn sevk ve idare eder ve mutlaka onlardan biri dierine galebe
alard. Allah onlarn yaktrd sfatlardan mnezzehtir. (Mminun 91)
Rabbimiz insani zellik ve ihtiyalardan tamamen uzaktr. Onun ee, ocua, aileye
ihtiyac yoktur. Ve O, mlkne hibir kimseyi ortak etmez. Tek hakim, tek tasarruf sahibi Odur.
Bizler Allahtan baka btn ilahlar reddetmeliyiz. Onlara hayat hakk vermemeliyiz. Allahn
218

dndaki tm tanrlarn hayat hakk insanlarn elindedir. Dilerlerse onlarn szlerini dinleyerek
yaatrlar, dilerlerse onlara isyan ederek yaam haklarn ellerinden alrlar.
Bizler yeryzndeki tek ilahn Allah olduunu ve bizim Rabbimizin bakalarnn
tanrlarndan en yce, en stn, en gl ve galip olduunu bilmeli ve hayatmz buna gre
dzenlemeliyiz.
nk Allah hakkn ta kendisidir. Ondan baka taptklar ise hi phesiz
batldr/yok olmaya mahkmdur. Gerekten Allah ok yce, ok uludur. (Lokman 30)
2-Kendimize Allahn dnda efaatiler ve kurtarclar aramamalyz. nk bizim
yardm isteyip efaat dilediklerimiz bizim gibi insanlardr. Oysa Allah, istenmeye layk ve her
istei yerine getirebilecek kadar yce ve byktr:
Allahn huzurunda, kendisinin izin verdii kimselerden bakasnn efaati fayda
vermez. Nihayet onlarn yreklerinden korku giderilince, Rabbiniz ne buyurdu, derler.
Onlar da, hak olan buyurdu, derler. O ycedir, byktr. (Sebe 23)
3-Allahn yce ve ulu dedii eyler dnda hibir kimseye ve hibir eye yce ve
ulu sfatlarn kullanmamalyz:
O (Kuran) katmzda bulunan Ana Kitapta (levh-i mahfuzda) mevcut, yce ve
hikmetle dolu bir kitaptr. (Zuhruf 4)
Mslmanlar olarak bizler insanlara, kurumlara, devletlere vb. her eye Kuran ve
snnetin gzyle bakmal, her eyi ona gre deerlendirmeliyiz. Allahn hkmlerini iermeyen
bir dzen kitabna yce ve ulu bir kitap sfatn veremeyeceimiz gibi, Allahn dinini
yaamayan bir insana, dnyevi planda ne kadar byk olursa olsun yce ve ulu sfatn
veremeyiz. Bizler bu sfatlar yerli yerince ve Rabbimizin raz olaca ekilde kullanmalyz.
Allah, peygamberi, kitab ve Ona uyan mminler ycedirler, stndrler, ereflidirler. Onun
dndakilerde hibir stnlk ve eref yoktur.
4-Rabbimizi Aliyy sfatyla birlikte tesbih etmeliyiz:
Yce ve ulu olan Rabbini tesbih et. (Ala 1)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

219

Eer gnahlarnn balanmasn ve dileinin gerekletirilmesini istersen u

kelimelerle Allaha dua et: Allahtan baka ilah yoktur. O tektir, orta yoktur. Halm ve
Kerimdir. Allahtan baka ilah yoktur. O ycedir, byktr.313

313

Ahmed 1/158. Nesai/Amelul-Yevm vel-Leyle 637.

220

38-el-KEBR
a-Kebir isminin lgat anlam:
"Kebera" kknden tremi olan el-Kebir ismi; byklenmek, byk olmak anlamlarna
gelmektedir. Kur'an'da en ok zikredilen kelimelerden biridir. Ekber, tekbir gibi kelimeler sadece
Allah iin kullanlr. stikbar ve tekebbr kelimeleri de eytanlar ve onlarn dostlar iin kullanlr.
b-Kebir isminin stlah anlam:
Kebir; btn vglerin stnde, btn vasflarn fevkinde olandr.
Kebir; insanlarn vehim, zan, idrak ve vasflamalarndan uzaktr.
Kebir; btn byklk ve azamet iddiasnda olanlarn nnde kld ve alald
yegne kibriya sahibidir.
Kebir; insann his, idrak, akl ve duyu organlarnn kavramasndan ycedir. Akllar
Onun vasf karsnda aciz kalr.
Kebir; hakimiyet, yetki, karar verme, helal ve haram koyma yetkisi sadece kendisine ait
olandr.
Kebir; insanlarn ibadet ettikleri ve ortak kotuklar ilahlardan yce ve byktr.
Kebir; kullar kendisini grmedikleri halde onlar yneten ve idare edendir.
c-Kebir isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah'n, insanlarn tapm olduu tanrlardan yce olduu anlamnda yle
kullanlmtr:
"Byledir, nk Allah hakkn ta kendisidir. Onun dndaki taptklar ise
batldan baka bir ey deildir. Muhakkak Allah uludur, byktr." (Hac 62)
2-Kyamet gn efaat etme ve yetki verme anlamnda yle kullanlmtr:
"Allah'n huzurunda kendisinin izin verdii kimselerden bakasnn efaati fayda
vermez. Nihayet onlarn yreklerinden korku gidince birbirlerine: "Rabbiniz efaat
hakknda ne buyurdu?" dediler. Onlar da: "Hak olan buyurdu" dediler. O ycedir,
byktr." (Sebe 23)
3-Allah'n yeryznn btn gaybn bilmesi hakknda yle kullanlmtr:
221

"O grnen lemi ve grnmeyen lemi bilir. O ok byktr ve ok ycedir."

(Rad 9)
d-Kebir isminin bize yklemi olduu grev ve sorumluluklar:
1-Sadece namazlarmzn tekbirlerinde deil, hayatn btn alanlarnda Allah'
byklemeliyiz. O'nu anna yarar bir ekilde tekbir etmeliyiz. Allah' byklemek, vahyin
peygambere ve m'minlere vermi olduu ilk emirler arasndadr:
"Ey rtsne brnen! Kalk ve uyar! Sadece Rabbini bykle ve byk tan."
(Mddessir 1-3)
Rabbimiz daha kendisiyle yeni tanm olan peygamberini ve m'minleri tekbirin
gerek anlamyla eitmitir. Buna gre Allah'a iman eden m'minler; Allah' her konuda en yce
ve en byk bilmilerdir. Allah da onlarn tutsaklklarn gidermi ve onlar zgr klmtr. Onlar
hayatlar hakknda hibir tanr ve efendiye bavurmazlar. Onlarn sz tek ve en byk olan bir
rableri vardr. Onlar Allah'n bykln kabul ederek boyunlarndaki btn kulluk iplerinden
kurtulmulardr. Allah'n bykln kabul ederek kafirlerden gelebilecek korkulardan gvende
olmulardr. nk Allah en byktr. Dilediini yapar, kimse O'na hesap soramaz, kimse O'nun
dileini deitiremez. M'min Rabbinin byklk glgesi altnda rahat ve huzurludur. O
dilemedike m'mine hibir ey zarar veremez.
2-Allah ibadetler araclyla kendisini byklememizi emreder ve kendisini bykleme
frsat olarak bize ibadetlerimizi retir:
"..Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez. O, (oru gnlerindeki) sayy
tamamlamanz ve size doru yolu gsterdii iin O'nu byklemenizi ister. Umulur ki,
kredersiniz." (Bakara 185)
"Kurbanlklarn ne etleri ne de kanlar Allah'a ular. Fakat O'na sadece sizin
takvanz ular. Bu, size verdii hidayetten dolay Allah' byklemeniz iindir ki O, bu
hayvanlar bylece sizin istifadenize vermitir. Gzel davrananlar mjdele!" (Hac 37)
Oru tutan m'min, Allah'n bykln idrak eder. nk O'nun emriyle hibir ey
yemez ve imez. O'nu yeme ve imeden engelleyen tek ey ise, Rabbinin emridir. nk Rabbi
byktr ve emri geerlidir. O'nun emri bakalarnn emrine benzemez. nsann yeme, ime ve
ehvetini Allah iin terk ettii ve bunu bilinli olarak yapt oru gnlerini, Rabbimiz tekbir
gnleri olarak kabul eder ve kendisini byklemek isteyen kullarna oru gibi zel bir frsat verir.

222

Yine kurban ibadeti, Allah iin sevdiklerinden gemenin en gzel rneidir. Kurban
kesen m'min, Allah'n btn sevdiklerinden daha byk ve daha sevgili olduunu kabul eder.
yle ki O en byn uruna, btn sevdiklerini feda edebilir.
Rabbimiz en byk ve en merhametli olandr. Bize kendisini byklememizi
emrederken bunun yollarn ve usullerini de retmitir.
3-Allah'n dnda efendiler ve bykler tanyanlar, kyamet gn birbirlerini inkar
edecek ve birbirlerine lanet okuyacaklardr.
"Yzleri atete evrilip evrildii gn, "eyvah bize! Keke Allah'a ve peygambere
itaat etseydik" derler. "Ey Rabbimiz! Bizler reislerimize ve byklerimize uyduk da onlar
bizi yoldan saptrdlar. Ey rabbimiz! Onlara iki kat azap ver ve onlar byk bir lanetle
rahmetinden kov." (Ahzab 67-68)
Bizler Rabbimizin yannda birtakm efendilere ve byklere itaat etmemeliyiz. Allah ile
byklk yarna girmemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Allah yle buyurdu: Byklk ve azamet bana ait sfatlardr. Kim bu iki sfattan
birisinde benimle yarmaya kalkarsa o kimseyi cehenneme atarm.314
4-sra suresinin son ayetini hayatmzn iar yapmal, konumaya balayan
ocuklarmza retmeliyiz:
"ocuk edinmeyen, hakimiyette orta olmayan, acizlikten dolay bir dosta ihtiya
duymayan Allah'a hamdederim" de ve O'nu gerei gibi tekbir et/bykle." (sra 111)

314

bni Mace/Kitabuz-Zhd 1474.

223

39-el-HFZ
a-Hfiz isminin lgat anlam:
Hfz kknden tremi olan el- Hfiz ismi; muhafaza etmek, unutmamak, yanlmamak,
kaybetmemek, zayi etmemek anlamlarna gelir.
b-Hfz isminin stlah anlam:
Hfiz; kullarn koruyup gzetendir.
Hfiz; kullarnn btn amellerini eksiksiz ve yanlsz bir ekilde kaydedip karln
vermek zere saklayan, muhafaza edendir.
Hfiz; kudretiyle her eyi dengede tutandr.
Hfiz; bu alemle ilgili yasalar koyan ve onlar koruyandr.
Hfiz; kitabn ve kitabnn hkmlerini koruyandr.
Hfiz; hesaplamada yanlmayan, unutmayan ve armayandr. Kkbyk her ey
O'nun yannda tespit edilmitir.
c-Hfiz isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah, kullarnn amellerini yazp tespit eder:
"Muhakkak ki insan biz yarattk ve nefsinin ona neler fsldamakta olduunu biz
biliriz. Biz ona ah damarndan daha yaknz. nk onun sanda ve solunda oturan, her
davran yakalayp tespit eden iki melek vardr. nsan herhangi bir sz sylediinde
yannda kendisini gzetleyen, dediklerini kaydeden bir melek bulunmaktadr." (Kaf 16-18)
"unu bilin ki zerinizde muhafzlk yapan deerli katipler (Kiramen Katibin)
vardr. Onlar yapmakta olduklarnz bilir ve yazarlar." (nfitar10-12)
2-Allah kullarn korur:
"Hibir insan yoktur ki, mutlaka onun zerinde bir koruyucu bir de denetleyici
bulunmasn." (Tark 4)
"O kullarnn zerinde mutlak hakim olandr. Onlara hafaza (koruyucu) melekler
gnderir." (En'am 61)
3-Allah kitabn ve yasalarn korur:
224

"Kur'an' kesinlikle biz indirdik, elbette onu yine biz koruyacaz." (Hicr 9)
"..O'nun dilemesi hari, insanlar O'nun ilminden hibir eyi tam olarak
bilemezler. O'nun krss gkleri ve yeri iine alr. Onlar koruyup gzetmek O'na ar
gelmez. O ycedir, byktr." (Bakara 255)
d-Hafiz isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah'n kitabn, dinini ve hkmlerini korumalyz:
"...Onlar Allah'n snrlarn koruyanlardr. O m'minleri mjdele." (Tevbe 112)
bn Abbas (r.a) yle anlatyor:
Rasulullah (s.a.v)n bineinin arkasndaydm. Bana yle buyurdu: "Ey ocuk!
Sana baz kelimeler reteceim, Allahn emir ve yasaklarn gzet ki, Allah da seni
gzetsin. Allahn emir ve yasaklarn gzet ki, Onu her an yannda bulasn. Bir ey
isteyecein zaman Allahtan iste. Yardm dileyecein zaman Allahtan dile. Btn
insanlar sana bir fayda vermek iin toplansalar, Allahn dilediinden baka bir
fayda salayamazlar. Yine btn insanlar sana bir zarar vermek iin toplansalar,
Allahn dilediinden baka bir zarar veremezler. Kalemler kalkm, sayfalar
drlmtr.315
Mslmanlar olarak en byk grevimiz, Allah'n kitabna ve dinine hafz/muhafz
olmalyz.
Kur'an' tebdil ve tayirlerden koruyanlara "Hafz" denir.
Kur'an'n ilevini ve misyonunu muhafaza edenlere "Hafz" denir.
Bugn Kur'an'n lafz tahrif edilmemitir. Kur'an'n lafzn koruyan hafzlar sayca
fazladr elhamdulillah. Ancak, Kur'an'n anlam, grevi tahrif edilmeye allyor. Kur'an ller
kitab ve merasimler kitab haline getirilmitir. Hayat kitab olmaktan kmtr.
Btn bunlara kar bizler Allah'n kitabnn ve dininin gerek muhafzlar olmalyz.
Kuran anlayarak okumal ve yaamalyz. Bulunduumuz ortamda Kurann hkimiyeti iin
almalyz.
2-Namazlar korumalyz:
"O m'minler namazlarn muhafaza ederler." (M'minun 9-Mearic 34)
"Namazlar zellikle de orta namaz (ikindi) koruyup muhafaza edin. Sayg ve
ballk iinde Allah'a kulluk edin." (Bakara 238)
315

Tirmizi 2516.

225

Bir Mslmann olmazsa olmaz, dininin direi, hesapta ilk sorgusu olan namaz btn
anlamlaryla en gzel bir ekilde korumalyz. Namaz hayatmza kaim etmeliyiz. Namazla
ayakta kalmal, namazla dik durmalyz. Namazn vaktini, anlamn, huusunu, Allah ile buluma
ve konuma zelliini titizlikle korumalyz. Nice namaz klp da namazlarndan yanlarna sadece
yorgunluklar kr kalanlardan olmamalyz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kim kurallarna uyarak namaza devam ederse o, kyamet gn onun iin bir k,
bir delil ve cehennem ateinden kurtarc olur. Kim de namaza devam etmezse o onun iin
ne k, ne kurtarc, ne de delil olur. O kii kyamet gn (cehennemde) Karun, Firavun,
Haman ve Ubey bin Halef ile beraberdir!316
Namazn koruyup muhafa eden kimseyi, namaz da ktlklerden korur.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Yce Allah yle buyurmutur: Ey Ademolu! Gndzn balangcnda benim
iin drt rekat namaz kl ki, gnn sonuna kadar ben de her konuda sana yeteyim (seni
koruyup muhafaza edeyim).317
Gne namazla balayan bir kimse, Allah tarafndan tehlikelerden ve ktlklerden
korunur. Bu Rabbimizin de ayetinde buyurduu gibidir:
Muhakkak ki namaz, ktlklerden ve fuhiyattan alkoyar.. (Ankebut 45)
3-Baklarmz ve namuslarmz harama kar korumalyz:
"M'min erkeklere syle, baklarn harama dikmesinler ve namuslarn da
korusunlar..." (Nur 30)
"M'min kadnlara syle, baklarn harama dikmesinler ve namuslarn
korusunlar..." (Nur 31)
Mslman erkek ve kadnlar baklarn ve namuslarn muhafaza altna almaldrlar.
slam, kimilerinin dnd gibi erkeklerin namussuz ama kadnlarn namuslu olmasn
emreden bir din deildir. Baklar ve gz, insan gnahn daha arna sevk ettii iin Rabbimiz
nce baklarmz korumamz emreder. Baklarn koruyanlar, namuslarn da muhafaza altna
alm olurlar.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
316
317

Darimi/Kitabur-Rikak 2724.
Tirmizi 475. Ebu Davud/Tatavvu 12. Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya 5/137. Ahmed 6/440.

226

Kim iki enesi (dil) ile iki baca (cinsel organ) arasn koruyacan bana garanti
ederse, ben de ona cenneti garanti ederim.318
4-Yeminlerimizi ve szlerimizi korumalyz:
"...Yeminlerinizi koruyun, muhafaza edin..." (Maide 89)
Hem Rabbimize hem de insanlara vermi olduumuz yeminleri, ahitleri ve szleri
koruma altna almalyz.
5-Rabbimizden bizi her trl eytandan ve erden muhafaza etmesini istemeliyiz, bunun
iin dua etmeliyiz:
Rasululah (s.a.v) yle dua ederdi:
"..Allahm! Beni nmden, arkamdan, samdan, solumdan, stmden koru. Yere
batrlarak altmdan helak edilmekten senin azametine snrm.319

318
319

Beyhaki/Snen 8/166. bni Hacer/Fethul-Bari 11/308.

Ebu Davud 5074. bni Mace 3871.

227

40-EL-MUKT
a-Mukt isminin lgat anlam:
Kt kelimesinden tremi olan el-Mukt ismi; azk, gda, besin, g yetirme ve ahit
anlamlarna gelmektedir.
b-Mukt isminin stlah anlam:
Mukt; her eyin karln verendir.
Mukt; varlklarn gda ve rzklarn ulatrandr.
Mukt; her eye g yetirendir.
Mukt; her eye ahit olandr.
Mukt; her eyi muhafaza edendir.
Mukt; kullarnn yardmna koan, imdat elini uzatandr.
c-Mukt isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Mukt ismi Kur'an'da sadece bir kez zikredilmitir:
"Kim iyi bir ie araclk ederse onun da o iten nasibi olur. Kim kt bir ie
araclk ederse onun da ondan bir pay olur. Allah her eyin karln verendir." (Nisa 85)
bn Abbas bu ayetteki el-Mukt isminin el Muktedir, yani her eyi yapmaya g yetiren,
dilediini cezalandran anlamna geldiini sylemitir.
bn Kesir ise, her insana almasnn karln verendir anlamnda kullanmtr.
d-Mukt isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Yaptmz iyi veya kt her iin karln alacamz bilmeli ve amellerimizi ona
gre dzenlemeliyiz. Kendi yaptklarmzn dnda nclk ettiimiz, tavsiye ettiimiz,
nerdiimiz ve yardmc olduumuz btn ilerin de hesabn vereceimizi, karln
alacamz bilmeliyiz.
2-Yardm ve imdad sadece Allah'tan dilemeliyiz. Bizler her rekatta okuduumuz Fatiha
suresinde; "Yalnz sana ibadet eder ve yalnz senden yardm isteriz, medet umarz" (Fatiha
5) diyoruz. Peygamberler Mslmann imdadna yetiemez. Onlar sadece Mslmann hidayetine
vesile olur. Onlar bir ncdrler, nderdirler. Yardm ve medet ise sadece Allah'tan istenir.
228

Allah'n dndakilerden yardm ve medet bekleyenler -Allah korusun- itikad konuda skntya
derler.
3-Rzk, gday ve besinleri Allah'tan bilmeliyiz. Toplumda genel anlamda yaygn olan,
dkknlarn levhalarna aslan bir sz vardr: "Mteri velinimetimizdir." Velinimet; nimeti veren
demektir. Hlbuki insann sahip olduu btn nimetlerin, rzklarn ve gdalarn vereni sadece
Allah'tr.
Mteri veya baka eyler vesile-i nimet olabilirler sadece. Yani nimete araclk
edebilirler. Allah bize zaten rzk verecektir ve bunu birtakm kullar vesilesiyle yapmay takdir
etmitir.
4-Allah'tan rzk isterken yetecek kadar rzk istemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle dua ederdi:
Allahm! Muhammed ailesinin rzkn yetecek kadar kl.320
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kyamet gnnde her zengin ve her fakir dnyadayken rzknn yetecek kadar
verilmi olmasn temenni edecektir.321
Bizler Rasulullah (s.a.v) gibi az ile yetinmesini bilmeli ve Allah'tan bizim iin hayrl
olan rzk istemeliyiz. Bizi azdracak, martacak, Allah'n yolundan alkoyacak, hesabn
veremeyeceimiz rzka talip olmamalyz.
5-Geimleriyle sorumlu olduumuz kimseleri ihmal etmemeliyiz:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Bakmyla sorumlu olduu kimseleri ihmal etmesi, kiiye gnah olarak yeter.322

320

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4139.

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4140.
322
Ebu Davud 1692. Ahmed 2/160. Hakim/el-Mstedrek 1/415. Beyhaki/Snen 7/467.
321

229

41-el-HASB
a-Hasib isminin lgat anlam:
Hasebe kknden tremi olan el-Hasib ismi; saymak, hesap etmek, takdir etmek,
lmek, soylu ve erefli olmak, yetmek anlamlarna gelmektedir. Kur'an'da farkl trevleriyle
beraber ok kez zikredilmektedir. Hasib, hsab, hasibin, hasebe, yuhasibu gibi..
b-Hasib isminin stlah anlam:
Hasib; kullarn grp gzetendir.
Hasib; kullarna kafi gelip yeterli olan ve onlar koruyandr.
Hasib; kullarnn btn amellerini tek tek sayp hesap edendir.
Hasib; ahit ve erefli olandr.
Hasib; ahiret gnnde kullarn hesaba ekip sorgulayacak olandr.
c-Hasib isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah'n hesap grc olmas, insanlarn amellerini tespit etmesi ve ahit olmas
anlamnda yle kullanlmtr:
"Kyamet gn iin adalet terazilerini kurarz. Hi kimseye zulmedilmez. Yaplan
i bir hardal tanesi arlnca olsa bile onu getiririz. Hesap grc olarak biz yeteriz."
(Enbiya 47)
"Bir selam ile selamlandnz zaman siz de ondan daha gzeli ile selamlayn yahut
ayns ile karlk verin. phesiz Allah her eyin hesabn grendir." (Nisa 86)
2-Allah'n kuluna yetmesi ve kafi olmas, korumas ve ahit olmas anlamlarnda yle
kullanlmtr:
"Onlar ki Allah'n mesajn insanlara ulatrrlar. Allah'tan korkarlar ve O'ndan
baka hibir eyden korkmazlar. Hesap grc/ahit/koruyucu olarak Allah yeter." (Ahzab
39)
"Ey peygamber! Sana ve sana tabi olan m'minlere Allah yeter." (Enfal 64)
d-Hasib isminin bize yklemi olduu grev ve sorumluluklar:

230

1-Hesabn grlecei kyamet gn gelmeden hesabmz hazrlamalyz. Kyamet gn

iki eit hesap vardr. Birincisi, kolay bir hesap; ikincisi ise iddetli, zor bir hesap.
"Kimin kitab sandan verilirse o kolay bir hesap ile hesaba ekilecektir ve
sevinli olarak ehlinin yanna dnecektir." (nikak 7-9)
"Rabbinin ve O'nun elilerinin emrinden uzaklap azm olan nice memleket
halk vardr ki, biz onlar iddetli/etin bir hesaba ekmi ve onlar aknlk verecek azaba
arptrmzdr." (Talak 8)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
ey vardr ki, onlar kimde bulunursa Allah, onun hesabn kolaylatrr, onu
rahmetiyle cennete koyar. Bu zellikler unlardr: Sana vermeyene verirsin, sana
zulmedeni affedersin, seninle balarn koparanla sen iyi ilikilerini srdrrsn. 323
mer bnul-Hattab (r.a) yle dedi:
Hesaba ekilmeden nce kendinizi hesaba ekin. nk bu hesabnz iin kolaylk
salar. Gnahlarnz tartlmadan nce, amellerinizi tartn. Byk arz olunu gn iin
eyiz hazrlayn. O gn Allaha arz olunursunuz. Hibir gizliniz kalmaz. (Hakka 18)324
Bizler bugnden hesaba hazrlanmal, her akam yatamza girdiimizde, geirdiimiz
gnn tahlilini yapmalyz. Sevap ve gnah ynnden hangi tarafn ar bastn takip etmeliyiz.
Dnyadaki hesabmz her gn grp kendimizi her gn daha iyisine hazrlarsak Rabbimizin de
bizi kolay bir hesaba ekmesi umulur.
2-Rabbimizin her trl erre ve tehlikeye kar bize yeteceine yrekten iman etmeliyiz.
Karlatmz sknt ve zorluklar konusunda O'ndan yardm dilemeliyiz. lerimizin sonucunu
Allah'a havale etmeliyiz. nk Allah kendisine gvenen kulunu mahup etmez.
"Birtakm insanlar m'minlere: "Dmanlarnz size kar toplandlar. Aman
onlardan saknn!" dediklerinde bu onlarn imanlarn bir kat daha artrm ve: "Allah bize
yeter! O ne gzel Vekldir!" demilerdi." (Ali mran 173)
Rasulullah (s.a.v) Hendek Savanda Rabbimize bu ismiyle dua etmi ve dman
ordularnn helakn istemitir:
"Ey kitab indiren! Bulutlar sevk eden! Sorgulamas sratli olan Allah'm!
Dmanlar hezimete urat. Allah'm onlar yenilgiye urat ve onlar perian et."325

323
324

Cmius Sar ; 1836

Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 306.

231

Rasulullah (s.a.v) grevini hakkyla yerine getirmiti. Sava iin hazrlk yapm,
alaca btn tedbirleri alm ve kafirlerin karsna kmt. Byle bir durumda da Rabbinden
yardm istemiti, Allah da ona zafer nasip etmiti. Bizler de zerimize den grevleri yerine
getirdikten sonra Allah'tan yardm dilemeliyiz. Rabbimiz yle emreder:
"Eer onlar yz evirirlerse de ki: "Allah bana yeter! O'ndan baka ilah yoktur.
Ben sadece O'na gvenip dayanrm. nk O byk arn sahibidir." (Tevbe 129)
3-Tevekkl sahibi kimseler olmalyz. O zaman Rabbimiz her konuda bize yetecektir.
Hesap grc, koruyucu, ahit olarak hep yanmzda olacaktr.
"..Kim Allah'tan korkarsa Allah ona her konuda bir k yolu gsterir ve onu
ummad yerden rzklandrr. Kim de Allah'a tevekkl ederse Allah her konuda ona yeter.
phesiz Allah emrini yerine getirendir. Her eye bir l koymutur." (Talak 2-3)

325

bni Mace 2796. Ebu Davud 2631. Ahmed 4/353.

232

42-el-CELL
a-Celil isminin lgat anlam:
Celal kknden tremi olan el-Celil ismi; ycelik, ululuk, azamet sahibi olmak, uzun
mrl olmak, insani zelliklerden, beeri zaaflardan, hata ve kusurlardan uzak olmak
anlamlarna gelmektedir.
b-Celil isminin stlah anlam:
Celil; btn sfat ve isimleriyle, yaratlmlarn vasflarndan uzak olandr.
Celil; varlnn balangc ve sonu yoktur. Kadimdir, ebedidir.
Celil; m'minleri ycelten, onlara eref verendir.
Celil; bol bol veren ltufta bulunandr.
c-Celil isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
el-Celil ismi Kur'an'da zikredilmemitir. Mehur esma-i hsna hadisinde gemektedir.
Ancak "Celal sahibi" olarak Kur'an'da iki kez kullanlmtr:
"Yeryzndeki her ey fani olacaktr. Ancak azamet ve ikram sahibi rabbinin zat
baki kalacaktr." (Rahman 26-27)
"Azamet ve ikram sahibi rabbinin ad yceler ycesidir." (Rahman 78)
d-Celil isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizi el-Celil olarak tanmal, O'nun dndakilere azamet, ycelik ve ebedilik
vasflarn vermemeliyiz.
2-Rabbimiz zaten ycedir. Ama m'minlere kendini yceltme grevi vermitir. Biz
Mslmanlar hayatmzn her alannda hem dilimizle hem de amellerimizle Rabbimizin ann
yceltmeliyiz.
Bizler Allah'n dinini, yasalarn, ayetlerini ycelttiimiz takdirde O da bizim anmz
yceltecek, bize bol bol ikramda ve ltufta bulunacaktr.

233

43-el-KERM
a-Kerim isminin lgat anlam:
Kerame kknden tremi olan el-Kerim ismi; aziz, deerli, asil, iyi, gzel ahlakl,
hogrl, erdemli, nazik, kerem sahibi, cmert olmak, ihsan etmek, hibir karlk
beklenmeksizin bol bol vermek anlamlarna gelmektedir.
b-Kerim isminin stlah anlam:
Kerim; hayr ve ba bol olan, kullarna cmerte ve karlk beklemeden verendir.
Kerim; her trl erefi, izzeti, deeri ve asillii zatnan toplayandr.
Kerim; hogrl, erdemli ve nazik olandr.
Kerim; kullarnn gnahlarn affedendir.
Kerim; kullarn cezalandrmakta acele etmeyendir.
Kerim; btn gzellikleri ve gzel huylar kendisinde toplayandr.
Kerim; Allahn fiilleri ile ilgili bir zellik, Ekrem ise; Allahn zat ile ilgili bir
zelliktir.
c-Kerim isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Rabbimiz Kerim ismini kitabnda deerli olan eyler iin kullanmtr.
1-Kur'an Kerimdir:
"Muhakkak ki o, deerli, erefli bir Kur'an'dr." (Vaka 77)
2-Peygamber Kerimdir:
"Onlara deerli ve erefli bir eli geldi." (Duhan 17)
3-M'minlere verilen rzk Kerimdir:
"nanp da salih amel ileyenler iin byk bir mafiret ve deerli, erefli bir rzk
vardr." (Sebe 4)
4-Allah'a gzel bor verenlere verilen ecir ve mkafat Kerimdir:

234

"..Allah'a gzel bir bor verenlere, verdikleri kat kat artrlr ve onlara ok deerli
bir mkfat vardr." (Hadid 18)
5-Vayhi indiren Cebrail Kerimdir:
"Muhakak ki bu Kur'an ok deerli, erefli bir elinin getirip okuduu bir
szdr." (Tekvir 19)
6-Ar Kerimdir:
"..O Allah ok deerli ve yce arn Rabbidir." (M'minun 16)
7-Gzel sz Kerimdir:
"..Onlara (annebabaya) deerli ve ho sz syle." (sra 23)
8-Melekler Kerimdir:
"unu bilin ki zerinizde muhafzlk yapan deerli ktipler (melekler) vardr."
(nfitar11)
d-Kerim isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Deer lmz takva olmaldr. Allah'tan korktuumuz, O'nun haramlarndan
sakndmz kadar deerli ve erefli oluruz.
"..Sizin Allah katndaki en deerliniz ve erefliniz, Allah'a kar en ok takval
olannzdr." (Hucurat 13)
2-Kur'ann dnda baka bir kaynaktan eref ve keramet aramamalyz.
Bir insana keramet sahibi diyebilmemiz iin nce onun Kur'an'la olan balantsna
bakmalyz. Kur'an' ne kadar ok yayorsa o kadar ok keramet sahibidir. Kur'an'dan ne kadar
yoksunsa isterse denizlerin zerinde yrsn, ister havalarda usun, onun hibir kerameti ve
deeri yoktur.
3-Rabbimiz hepimizi stn klm, her birimize insan olarak kerametler vermitir. Bizler
de O'nun bize vermi olduu bu deer, eref karsnda O'na layk olmak iin abalamalyz. Bizi
kendisine stn kld eytandan farkmz olmal. Onun tuzaklarna kaplmamalyz.
"Andolsun biz insan an ve eref sahibi kldk. Onlar karada ve denizde tadk.
Kendilerine gzel rzklar verdik ve onlar yarattklarmzn bir oundan gerekten stn
kldk." (sra 70)
235

"eytan dedi ki: "u benden stn kldna bir bak! Yemin ederim ki eer beni
kyamete kadar yaatrsan pek az dnda, onun neslini kendime balayacam." (sra 62)
4-Bizler her ortamda ve konumda Allah'n deerli elilerinin savunucusu olmalyz. Batl
ehli ne kadar gl ve ok olursa olsun, tavrmz peygamberlerden yana koymalyz. Byle
deerli ve erefli bir misyonu yklenenlerin sonu, dnyada izzetli bir hayat, lmlerin en gzeli
ehadet ve Allah katnda mkramin olmaktr. Deerli, erefli, stn, ikramlara gark olmu..
Yasin suresinde, peygamberlere destek olmak iin koarak ehrin dier ucundan gelen o
gzel adam hatrlayalm. Tavrn peygamberlerden yana koyduu iin azgn kavim tarafndan
ehit edildi ve Rabbimiz onu kitabnda yle and:
"Ona, "Gir cennetime" denildi. Bunun zerine o, "Keke kavmim bilseydi,
Rabbimin beni baladn ve beni ikrama mazhar olanlardan kldn..." (Yasin 26-27)
5-lmin deerlisine talip olmalyz. Deerli demek, vahiy balants yksek olan demektir.
"Oku, senin Rabbin kerem sahibidir." (Alak 3)
Bizler renmeli, rendiklerimizi yaamal ve insanlara duyurmalyz. Rabbimiz kerem
sahibidir. Bize bilmediklerimizi retecek ve yanllarmz dzeltecektir. lim insana Allah'n
vermi olduu en byk ltuflardan bir tanesidir. Bu ilim sayesinde Hz. dem gibi tevbe etmeyi
reniriz. Cennetin yolunu cehennem yolundan ayrt etmeyi reniriz. Sonunda bu ilim sayesinde
Rabbimiz bizi kerim bir makama ulatrr.
6-Bo, deersiz ve gereksiz eylerle karlatmz zaman kerimce onlardan yz
evirmeliyiz. Vakarla, erefle onlarn stnden gemeliyiz.
"..Rahmann has kullar bo ve gereksiz bir eye rastladklar zaman kerimce ve
vakar ile oradan geip giderler." (Furkan 72)
7-Yetime ve yoksula ikram etmeliyiz. Bilmeyene retmeli, olmayana vermeliyiz.
"Hayr, hayr! Siz yetime ikram etmiyorsunuz!" (Fecr 17)
8-Allahn dualarmz geri evirmeyeceini ve ellerimizi bo dndrmeyeceini bilerek
Ona dua etmeliyiz:
Muhakkak ki Rabbiniz Haydr, (diridir, hayat verendir) Kerimdir, (ereflidir). Dua
eden kulunun elini, mitlerini boa karm bir ekilde geri evirmekten haya eder.326

326

Ebu Davud 1488, Tirmizi 3556.

236

9-Rabbimizin hem dnyada hem de ahirette Kerim olduuna iman etmeliyiz. O ki, en
kk amellerimizin mkafatn bile katnda bytr ve bize cmerte ikram eder.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Yce Allah yle buyurdu: Ben salih kullarm iin hibir gzn grmedii, hibir
kulan duymad, hibir insann hatrna getirip hayal edemedii nimetler hazrladm
buyurdu. 327
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Cehennemlik olanlardan ateten en son kacak ve Cennete en son girecek kimseyi
iyi biliyorum. Bir adam getirilecek ve Allah; Ona kk gnahlarn sorun ve byk
gnahlarn gizli tutun buyuracaktr. Bunun zerine kendisine; Falan gnde yle filan
gnde byle yaptn denilecek. Kendisine yle denilecek; Senin her gnahnn yerine sana
bir sevap verilecektir. Bunun zerine o kimse; Ya Rabbi! Bir takm gnahlar ilemitim
fakat onlar burada gremiyorum diyecektir.
Eb Zerr dedi ki: Bunun zerine Raslullah (s.a.v) az dileri grnecek kadar
gldn grdm.328
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Rabbiniz gerekten ok merhametlidir. Kim bir iyilik yapmaya kesin karar verir
de onu yapamazsa, ona bir iyilik sevab yazlr. Kim de bir ktlk yapmaya karar verir de
onu yapamazsa, ona da bir iyilik sevab yazlr. Eer yaparsa bir ktlk gnah yazlr
veya Allah onu siler, affeder. Allah sadece helak olmay hak edenleri helak eder.329

327

Buhari, Tevhid 465. Mslim 2824.

Mslim/man 17. Tirmizi 2596.
329
Darimi/Kitabur-Rikak 2786.
328

237

44-er-RAKB
a-Rakb isminin lgat anlam:
Rakabe kknden tremi olan er-Rakb ismi; gzetleyen, kontrol eden, riayet eden,
bekleyen anlamlarna gelir. Araplar henz ocuu olmayan, ocuk beklentisi iinde olan kadna
ve erkee er-rakub ismini verirler. Araplar yine kocasnn lmn bekleyen, onun mirasna sahip
kmak isteyen kadna da er-rakub ismini verirler.
b-Rakb isminin stlah anlam:
Rakb; kullarn kollayan ve gzetendir.
Rakb; kullarnn iyi veya kt amellerini gzleyen, tespit edendir.
Rakb; her olay mrakabe, gzlem altna alandr.
c-Rakb isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah er-Rakb'tir, gzetleyen, kontrol eden, ahit olandr:
"Allah, ey Meryem olu sa! nsanlara "Beni ve annemi Allah'tan baka iki ilah
bilin" diye sen mi syledin? dedi. sa yle dedi: "Haa! Seni tenzih ederim. Hakkm
olmayan eyi sylemek bana yakmaz. Hem ben syleseydim Sen onu phesiz bilirdin. Sen
benim iimdekini bilirsin. Halbuki ben Senin zatndakini bilemem. Gizlilikleri eksiksiz
bilen sadece Sensin. Ben onlara ancak bana emrettiini syledim: "Benim de Rabbim, sizin
de Rabbiniz olan Allah'a kulluk edin." dedim. lerinde bulunduum mddete onlar
zerine kontrolc deildim. Beni vefat ettirince artk onlar zerine gzetleyici (er-Rakib)
sadece Sen oldun. Sen her eyi hakkyla grensin." (Maide 116-117)
"...Allah her eyi gzetleyendir." (Ahzab 52)
2-Allah'n melekleri de Rakbtirler, her an gzetlerler:
"...nsann azndan ne zaman bir sz ksa yannda hemen onu kaydeden ve
zapteden bir melek vardr." (Kaf 18)
d-Rakb isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Her an ihsan duygusu iinde yaamalyz. Rabbimizin bizi grdn hibir zaman
unutmamalyz.

238

2-Allah'n bizleri ve btn dnya Mslmanlarn her an mrakabe ettiini

unutmamalyz. Yaplan hibir amel boa gitmeyecektir. Kafirlerin yaptklar da yanlarna kr
kalmayacaktr.
3-Kafirlere kar korkusuz olmalyz. Dilediklerini yapsnlar. Biz onlara aldrmadan
grevimize devam etmeliyiz. Onlarn tehditleri bizi amacmzdan saptrmamal.
4-mann tatlln ve olgunluunu bulamayan kimse Allahn er-Rakib ismini tam olarak
kavrayamamtr. Bizler imann tatllna ve olgunluuna ulamak iin gayret etmeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kim Rab olarak Allahtan, din olarak slamdan ve rasul olarak Muhammed
(s.a.v)den raz olan kimse imann tadn tatmtr.330
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
u ey kimde bulunursa o kii imann tadna varr: Allah ve Rasulnn
kendisine her eyden daha sevimli olmas, sevdiini sadece Allah iin sevmesi, Allah
kendisini kfrden kurtardktan sonra, tekrar kfre dnmekten atee atlacakmasna
nefret etmesi. 331
4-Azmzdan kan her sze dikkat etmeliyiz. nk btn konumalarmz kaydedilip
kyamet gn hesap iin karmza karlacaktr.
5-Rabbimiz bizi yaratm ve babo brakmamtr. nmzde ciddi bir hesap gn
vardr. Bizler bu gne hazrlanmal ve bu gn mrakabe etmeliyiz.
"imdi sen, gn insanlar bryecek ak bir duman karaca gn gzetle.
Zira bu, elemli bir azaptr." (Duhan 10-11)

330
331

Ahmed/Msned 1/208.

Buhari; man,14, Edeb,42, Mslim; man,66,67, Tirmizi; man,10, Nesei, man,3, bni Mace; Fiten,23, Msned; 3:103,172,275

239

45-el-MUCB
a-Mucb isminin lgat anlam:
cabet kelimesinden tremi olan el-Mucb ismi; istek ve dualara icabet eden anlamna
gelmektedir.
b-Mucb isminin stlaha anlam:
Mucb; dualara icabet edendir.
Mucb; skntlar giderendir.
Mucb; kulunu rahatlatandr.
Mucb; kulunu mahup etmeyendir.
Mucb; hi kimsenin abasn boa karmayandr.
c-Mucb isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kur'an'da el-Mucb ismi, dua ile birlikte kullanlmtr. Bu ismi anlayabilmemiz iin
ncelikle dua kavramn iyice tanmalyz.
1-Duann nemi:
"De ki duanz olmasa Rabbim sizin neyinize deer versin?" (Furkan 77)
Dua, kiinin acizliini, zayfln, gszln ve fakirliini Allah'a bildirmesidir.
Dua, kulun Allah' yardmna armasdr.
Dua, Allah'n ltuf ve ihsann istemektir.
Dua, Allah' birlemek, O'na olan sayg ve sevgimizi ilan etmektir.
Dua, kulun Allah katndaki deer ltdr.
Dua, azap savar ve rahmet eker bir ibadettir.
Dua, ibadetlerin z, en deerlisi, gklerin ve yerin nurudur.
"Kullarm sana Benden sorarlarsa de ki: Ben onlara ok yaknm! Bana dua
ettikleri zaman onlara icabet ederim. yleyse onlar da Benim davetime icabet etsinler ve
Bana iman etsinler. Umulur ki olgunlua ularlar." (Bakara 186)
240

2-Peygamberler kavimlerine duay, istifar emretmiler ve onlar Allah'n yaknlyla

mjdelemilerdir. Hz. Salih kavmine yle seslenir:
"Ey kavmim! Allah'a kulluk edin, sizin O'ndan baka ilahnz yoktur. Sizi
yeryznden karan ve orada size imar imkan veren O'dur. yleyse O'ndan balanma
dileyin ve O'na tevbe edin. Muhakkak ki benim rabbim ok yakndr, dualara icabet
edendir." (Hud 61)
3-Allah ok gzel, en gzel, ne gzel icabet edendir. Peygamberlerinin ve m'min
kullarnn arlarn cevapsz, karlksz brakmaz. Onlarn abalarn boa karmaz
"Andolsun Nuh bize yneldi ve seslendi. Biz de ne gzel icabet edeniz. Onu ve
ailesini byk bir skntdan kurtardk." (Saffat 75-76)
Rabbiniz kitabnda pek ok yerde peygamberlerinin dualarna yer vermi, her birinin
ardndan da dualara icabet ettiini bildirmitir.
"Rableri onlarn dualarna icabet etti ve yle buyurdu: Muhakkak ki ben erkek
veya kadn olsun iinizden aba gsteren hibir kimsenin amelini boa karmayacam..."
(Ali mran 195)
d-Mucb isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah'n dualarmza icabet etmesini istiyorsak ncelikle biz O'nun davetine ve
arsna icabet etmeliyiz.
"Ey iman edenler! Sizi hayat verecek eylere ardklar zaman Allah'a ve
Rasulne icabet edin.." (Enfal 24)
Allah'n ayetleri ve Peygamber (s.a.v)'in snnetleri bizi diriltecek, hayatta salam
tutacak, bize ruh verecek eylerdir. Allah ve Rasul bizi her daim mutlulua ve huzura davet
eder. Bizi gerek bir hayata arr. yleyse bu davete uymalyz.
"Allah'n arsna gzel bir ekilde uyanlara en gzeli vardr.." (Rad 18)
2-Sadece Allah'a dua etmeliyiz. Allah'tan bakasna dua edenler, onlardan yardm ve
medet bekleyenler elleri bo bir ekilde hsrana urayacaklardr.
3-Duamzn kabul olunmas iin dua etme modelini Peygamberimizden (s.a.v) ve dier
peygamberlerden renmeliyiz. Her birinin duasnda bizim iin ayr ayr rnekler vardr. Duas
makbul olan kullarn zelliklerini bilmeli ve onlardan olmak iin gayret etmeliyiz. Duas makbul
olan kimseler Rasulullah (s.a.v)'n bildirdii zere unlardr:
241

123456789101112131415-

Yurduna dnnceye kadar hacnn duas

Mcahidin duas
yileinceye kadar hastann duas
Mslman kardeine gyabnda, yokluunda dua eden kimse
Adil imamn duas
Mazlumun duas
Evladn annebabaya duas
Skntya urayan mminin duas
Babann evladna duas
yilik yaplann iyilik yapana duas
ftar edinceye kadar orulunun duas
Dnnceye kadar yolcunun duas
Allah oka zikredenin duas
yilii emreden, ktlkten sakndran kimsenin duas
Helal yiyip ien ve helal giyinenin duas332

4-Dualarn daha makbul olduu yerleri ve zamanlar bilerek deerlendirmeliyiz:

123456789101112131415161718192021222324252627-

332
333

Farz namazdan sonra.

Kuran hatmettikten sonra
Secdelerde
Sabah namazndan sonra
Namaza dururken
Cihadda saf dururken
Kuran okurken
ki ordu karlanca
Yamur yaarken
Ezan okunurken
Kabeyi grnce
Kimsenin grmedii yerde namaz klarken
Allah yolunda tek bana sebat ederken
Gece namaznda
Ezanla kamet arasnda
Kalbin yumuad anda
Gecenin yarsnda (ilk veya son te ikisinde)
Geceleyin herkes uyuyunca
Safa ve Merve tepelerinde
Arafatta vakfede
Mzdelifede
Hacda eytan talarken
Cenaze namaznda
Bir topluluun dua ettii, dierlerinin de min dedii anda
Kalpte dua etme hissi uyandnda
Akamla yats arasnda
ftar annda333

Kenzul-Ummal/Kitabud-Daavat 3304 ve 3326 numaralar arasndaki hadislerden dzenlenmitir.

Kenzul-Ummal/Kitabud-Daavat 3327 ve 3359 numaralar arasndaki hadislerden dzenlenmitir.

242

46-EL-VS
a-Vsi' isminin lgat anlam:
Vesia kelimesinden tremi olan el-Vasi' ismi; zenginlik, imkan, deerli olmak, gl
ve kudretli olmak, ekonomik genilik, her eyi iine almak ve kapsamak gibi anlamlara gelir. elVasi' ismi, Rabbimizin el-aniy isminden daha geni ve daha umumidir.
b-Vsi' isminin stlah anlam:
Vsi'; ilmi, rahmeti, mafiret ve kudreti her eyi kapsayandr.
Vsi'; zenginlii kullarnn btn ihtiyalarn gidermeye kfi olandr.
Vsi'; rzk hazineleri btn mahlukat rzklandracak kadar geni olandr.
c-Vsi' isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Kur'an'da yedi kez el-Alm ismiyle beraber zikredilmitir. Ltfu ve rahmeti ok geni
olan anlamnda yle kullanlmtr:
"De ki, btn fazilet ve ltuflar Allah'n elindedir. Onu diledii ve dileyen kimseye
verir. Muhakkak ki Allah ltfu geni olan ve her eyi bilendir." (Ali mran 73)
2-Allah fakir olup da iffetlerini korumak iin evlenenleri kendi ltfuyla zengin
klacaktr.
"Aranzdaki bekarlar, klelerinizden ve cariyelerinizden iyi davranl olanlar
evlendirin. Eer onlar fakirlerse Allah kendi ltfu ile onlar zenginletirir. Allah, ltfu geni
olan ve her eyi bilendir." (Nur 32)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurur:
" kii vardr ki, onlara yardm etmek, Allah zerine bir haktr: Allah yolunda
cihad eden kii, bedelini verip kendisini hrriyetine kavuturmak isteyen kle, namus ve
iffetini muhafaza etmek dncesiyle evlenmek isteyen kimse.334
3-Allah btn abalarna ramen evliliklerini yrtemeyen elere, boandklar zaman
yardm edecektir. Onlar birbirlerine muhta olmaktan kurtaracak ve ltfuyla her birini zengin
klacaktr.

334

Tirmizi;/Fezaill Cihad 20. bni Mace/Itk 3. Nesei/Nikah 5.

243

"Eer eler birbirlerinden (meru bir ekilde) ayrlrlarsa, Allah bol nimetinden her
birini zenginletirir. Allah'n ltfu ok boldur, yapt ite hkm ve hikmet sahibidir."
(Nisa 130)
4-Allah'n mafiretinin ve ihsannn bol olmas, kafirleri cezalandrmasna engel
deildir.
"Eer onlar seni yalanlyorlarsa de ki, Rabbiniz mafireti ok geni ve bol olandr.
Bununla beraber O'nun azab, mcrim kavimlerden geri evrilmez, uzaklatrlmaz."
(Enam 147)
d-Vasi' isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizin rahmet, ltuf, mafiret ve ilminden bol bol istemeliyiz. nk O'nun
hazinesi ok geni olandr. Btn kullarnn isteklerini teker teker yerine getirmek, Allah'n
mlknden hibir eyi eksiltmez.
2-Sadece kendimize deil btn m'min kullara rahmet ve ltfundan bol bol vermesi iin
Rabbimize dua etmeliyiz. Bu konuda dua eden meleklerin duasna "Amin" demeliyiz. Allah'n
rahmetini insanlardan esirgememeli, kskanmamalyz.
"Ar yklenen ve bir de onun evresinde olan melekler Rablerini hamd ile tesbih
ederler, O'na iman ederler. M'minler iin de balanma dileyerek yle derler: Rabbimiz!
Senin rahmetin ve ilmin her eyi kuatmtr. O halde tevbe eden ve Senin yolundan
gidenleri bala, onlar cehennem azabndan koru." (M'min 7)
3-Allah diledii ve dileyen kullarn ilim ve beden gc gibi konularda stn klacaktr.
"Allah, Tlut'u sizin zerinize seti. Ona ilim ve beden gcnde sizden ok daha
fazla stnlk verdi. Allah mlkn dilediine ve dileyene verendir. Allah ltfu bol olan ve
her eyi bilendir." (Bakara 247)
4-Allah'a kulluk etmek isteyenler iin Rabbimiz arzn geni klm ve onlara kulluk iin
imknlar tanmtr. M'minler iin kulluk konusunda kesinlikle hibir mazeret yoktur.
Yeryznn her taraf bizim dinimizi daha gzel yaayabilmemiz iin yaratlmtr:
"Ey iman eden kullarm! phesiz benim yarattm yeryz genitir. O halde
(nerede daha iyi kulluk edecekseniz orada) yalnz bana kulluk edin." (Ankebut 56)

244

47-el-HAKM
a-Hakm isminin lgat anlam:
Hikmet kknden tremi olan el-Hakm ismi, bir eyi yerli yerine koymak, bir ii en
uygun bir ekilde yapmak veya bir yasa en gzel bir ekilde koymak, bir eyi slah kastyla men
etmek, herhangi bir yanl nlemek, taraf tutma arzusunu ve zulm engellemek, bir ii bilerek
muhkem, salam, eksiksiz ve kusursuz bir ekilde yapmak anlamlarna gelmektedir.
Hikmet, ata vurulan demirden gem, fren anlamndadr. Sahibinin at kontrol altna alp
dizginlemesi, maksadna uygun bir ekilde kullanmak iin ona gem veya yular vurmas demektir.
Allah'n Hakim olmas da, insanlar kontrol altna almak ve onlar zararl eylerden sakndrmak
iindir.
b-Hakm isminin stlah anlam:
Hakm; hkmnde uzman, tarafsz ve adaletli olandr.
Hakm; yneten ve dzeltendir.
Hakm; her ii bilerek muhkem, salam ve eksiksiz yapandr.
Hakm; insanlar arasndaki ihtilafl konular aydnlatandr.
Hakm; hkmnde yanlmayan, hata ve zulm yapmayandr.
Hakm; insanlar zararl eylerden sakndrmak iin hkm koyandr.
Hakm; kullarn ftratlarn bozmamalar iin dizginleyendir.
Hakm; ilmiyle kullarnn arasn ayrandr.
Hakm; kullarn kulluk ipi ile balayandr.
Hakm; zamam zaman kullarnn ipini eken ve aslandr.
c-Hakm isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Hakm ismi Kur'an'da ok zikredilen isimlerden bir tanesidir. 91 kez Allah iin, 4 kez
Kur'an iin, 1 kez de Allah'n ii iin, toplam 97 kez zikredilmitir.
Ayrca "Ahkemu'l-Hakimin (Hakimlerin Hakimi)" ve "Hayru'l-Hakimin (Hakimlerin en
hayrls)" eklinde de kullanlmtr.
1-nsanlar "Halife" olarak yaratmasnda Allah Hakm'dir
245

2-nsanlara kitab gndermesinde Hakm'dir.

3-Kullarnn hatalarn affetmesinde Hakm'dir.
4-nsanlar durumlarna gre derecelendirmesinde Hakm'dir.
4-Peygamberlerine mucize vermesinde Hakm'dir.
5-nsan aama aama yaratmasnda Hakm'dir.
6-Hrszlarn ellerinin kesilmesi emrinde Hakm'dir.
7-M'minlerin kalplerini birletirmesinde Hakm'dir.
8-Gayb ve grnen alemi blmesinde Hakm'dir.
9-Zaferin kendi yannda olmasnda Hakm'dir.
10-Kullarn zerinde Kahhar olmasnda Hakm'dir.
11-Kur'an Hakm'dir:
Kur'an insan gzetir, hatalara kar onu kollar, dizginler, emirlerinde ve yasaklarnda
adildir.. Her ayeti kullarn slah olmas iin inmitir.
d-Hakim isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizi her konuda hkm vermeye tek yetkili bilmeliyiz. Hayatmzn her
aamasnda sadece O'nun hkmne boyun emeliyiz. nk O, hkm verenlerin en hayrlsdr.
Adil, zulm engelleyen, tam yetkili, kesin bilgili ve uzman olan tek Hakm O'dur:
"Yoksa onlar cahiliyye hkmn m aryorlar? yi anlayan bir toplum iin,
hkm Allah'tan daha gzel olan kim vardr." (Maide 50)
"Allah hakimlerin hakimi deil midir?" (Tin 8)
2-Rabbimizden hikmeti istemeliyiz.
"O hikmeti diledii ve dileyen kimselere verir. Kime de hikmet verilmise ona ok
byk bir hayr verilmitir. Gerekleri ancak akl sahipleri anlar." (Bakara 269)
Hikmet sahibi bir m'min, yanllara kar kendisini her an gzlem altnda tutar ve
dizginler. Yerli yerince i yapar. Yapt ve konutuu haktr, hayrdr. nk hikmet onu erden
ve hatadan engellemektedir.
246

Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

Hikmetli sz mminin yitiidir. Onu nerede bulursa almaya en ok hak sahibi de
odur.

335

Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

Hikmetin (yerli yerince konuup hareket etmek) nuru, fazla yememektir. Dinin ba,
dnyaya kulkle olmay terk etmektir. Allaha yaknlamann yolu, zavalllar sevmek ve
onlara yaknlamaktr. Allahtan uzaklamann yolu ise insann gnahta gl klacak
kadar ok doymasdr. Karnlarnz ar bir ekilde doyurmayn, yoksa gslerinizdeki
hikmetin nuru sner. Hikmetin mminin kalbinde bir kandil gibi yaylr.336
3-Rabbimizin emirlerini dikkate almal ve onlar titizlikle yerine getirmeliyiz. nk
Allah'n emirleri hikmettir ve insana hikmet zelliini kazandrr.
Rabbimiz sra suresinde kullarna emirlerini ve yasaklarn aklamtr.
"Allah'tan baka ilah edinme, annebabana gzel davran, onlara "f" deme,
onlar azarlama, onlara efkat kanatlarn ger, onlara dua et..
Akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn ver, gereksiz yere sap savurma, israf olma,
elinde yoksa onlara gnl alc bir sz syle..
Geim endiesiyle ocuklarn ldrme, zinaya yaklama, cana kyma, yetimin
malna dokunma..
Tartda adaletli ol, bilmediin eyin ardna dme, yeryznde bbrlenerek
yrme
"te bunlar Rabbinin sana vahyettii hikmetlerdendir.." (sra 22-39)

335
336

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4169.

Kenzul-Ummal 43472

247

48-el-VEDD
a-Vedd isminin lgat anlam:
Vud veya mevedde kelimesinden tremi olan olan el-Vedd ismi; sevmek, temenni
etmek, arzu etmek ve dilemek anlamlarna gelmektedir. Bu isim, mbalaa sygasndadr. Yani
ok seven demektir. Ayn kelime hem ismi fail hem de ismi meful olarak kullanlr. Yani Allah
hem kendisi kullarn ok sever hem de kullar tarafndan ok sevilir.
b-Vedd isminin stlah anlam:
Vedd; iman eden kullarn ok sevendir.
Vedd; iman eden kullar tarafndan ok sevilendir.
Vedd; iman eden kullar iin kalplerde sevgiyi var edendir.
Vedd; gzel amelleri nedeniyle kullarndan raz olan, onlar ven ve onlara ihsanda
bulunandr.
c-Vedd isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Vedd ismi Kur'an'da Rabbimiz iin 2 kez zikredilmitir:
"(uayb kavmine yle dedi:) Rabbinizden balanma dileyin ve O'na tevbe edin.
Muhakak ki benim Rabbim ok merhametlidir, kullarn ok sevendir." (Hud 90)
"Muhakkak ki Rabbinin yakalamas ok iddetlidir. nk Allah yaratmay ilk
balatan ve sonra tekrar yaratandr. O ok balayan ve affeden, kullarn ok sevendir."
(Buruc 12-14)
Allah'n sevdikleri:
1-Allah muhsinleri (gzel davrananlar) sever. (Bakara 195)
2-Allah takva sahiplerini sever. (Ali mran 76)
3-Allah adaletli olanlar sever. (Maide 42)
4-Allah sabredenleri sever. (Ali mran 146)
5-Allah kendisine tevekkl edenleri sever. (Ali mran 159)
6-Allah temizlenenleri sever. (Tevbe 100)
248

7-Allah tevbe edenleri sever. (Bakara 222)

8-Allah kendi yolunda cihad edenleri sever. (Saf 4)
d-Vedd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah'n bizi sevmesi iin O'nu her eyden ok sevmeliyiz. Allah'n dndaki eylere
olan sevgimiz snrl ve Allah'n istedii ekilde olmal. Allah' sever gibi hibir eyi ve hibir
kimseyi sevmemeliyiz.
"nsanlardan yleleri de vardr ki, Allah'tan bakasn Allah'a e tutarlar da
onlar Allah' sever gibi severler. man edenler ise daha ok Allah' severler..." (Bakara 165)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Davud (a.s) yle dua ederdi: "Ey Rabbim! Senin sevgini bana canmdan,
kulamdan, gzmden, ailemden ve buz gibi souk sudan daha sevimli kl.337
2-Rasulullah (s.a.v) malmzdan, ailemizden, kendi canmzdan bile daha ok
sevmeliyiz.

Enes bin Malik (r.a)ten, Bir adam Rasulullah (s.a.v)a gelerek:

Ey Allahn Rasul! Kyamet ne zaman kopacak? diye sordu. Rasulullah (s.a.v) da:
Sen kyamet iin ne hazrladn? diye sordu. Adam da:
Bir hazrlm yok. Ama ben Allah ve Rasuln seviyorum, cevabn verdi. Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kii sevdiiyle beraberdir! (Enes bin Malik (r.a) der ki: slamdan sonra en ok
Rasulullah (s.a.v)n Kii sevdiiyle beraberdir szne sevindik.)338

3-Mslman kardelerimizi Allah iin sevmeliyiz:

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Gerekten yce Allah kyamet gn yle buyuracaktr: Birbirlerini Benim
sonsuz byklm adna sevenler bugn neredeler? Benim sahip olduum glgemden
baka hibir glgenin olmad bu gnde onlar Ben bu glgelerde glgelendireceim.339
4-Kfirlere Allah iin buzetmeli ve kin beslemeliyiz:

337

Kitabuz-Zhd/Ahmed bin Hanbel 364.

Buhari/Edeb 113. Mslim/Birr 164.
339
Darimi/Kitabur-Rikak 2760.
338

249

"Yoksa siz, Allah sizden cihad edenlerle, Allah, peygamber ve m'minlerden

bakasn dost ve srda edinmeyenleri bilmeden braklacanz m sandnz? Allah
yaptklarnzdan haberdardr." (Tevbe 16)
5-Bilmeliyiz ki, biz dinimizden dner, Allah', Rasuln ve m'minleri dost edinmekten
vazgeersek Allah bizim yerimize yle bir kavim getirecektir:
"Ey iman edenler! Sizden kim dininden dnerse bilsin ki Allah, sevdii ve
kendisini seven, m'minlere kar alak gnll ve efkatli, kfirlere kar ise onurlu ve
zorlu bir toplum getirecektir. Bunlar Allah yolunda cihad ederler ve hibir knaycnn
knamasna aldrmazlar. te bu Allah'n ltfudur. Allah'n ltfu ve ilmi genitir." (Maide
54)
6-Bizler Allah dost ve sevgili edindiimiz zaman, O da bizi dost edinecek ve bizi
dmanlarmza kar koruyacaktr:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
phesiz Allah yle buyurmutur:
Kim benim dostuma dmanlk yaparsa, ben de ona harp ilan ederim. Kulum
bana en gzel, kendisine farz kldm eyleri yerine getirerek yaklar. Bundan sonra
farzlarn dndaki nafilelerle srekli bana yaklamaya devam eder. Sonunda ben onu
severim. Onu sevdiimde ise, onun gren gz, iiten kula, tutan eli ve yryen aya
olurum. Benden bir ey isterse, istediini kendisine veririm. Bir eyden bana snrsa,
snd eyden onu korurum. Mmin kulumun cann almak dnda yapacam hibir
ite tereddt etmedim. nk kulum lmden holanmyor, ben de onun halanmad eyi
istemiyorum.340

340

Buhari/tler 2114.

250

49-EL-MECD
a-Mecd isminin lgat anlam:
Mecd kelimesinden tremi olan el-Mecd ismi; okluk, bolluk, genilik, imkan, hayr
ve menfaatin ok olmas, izzet, eref ve onur anlamlarna gelmektedir. Araplar; hayvana bolca
yem verdim derken "Emcettu" fiilini kullanrlar.
b-Mecd isminin stlah anlam:
Mecd; soylu, erefli ve stn olandr.
Mecd; izzet ve onurda kendisiyle yarlamayandr.
Mecd; iyi ahlakl ve stn erdemlerle donanm olandr.
Mecd; fayda, hayr ve menfaatlerin hepsini elinde bulundurandr.
Mecd; ikram sonsuz bollukta ve kesintisiz olandr.
c-Mecd isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Mecd ismi Kur'an'da 4 kez zikredilmitir:
1-Mecd ismi Rabbimiz iin u ekilde kullanlmtr:
Melekler Hz. brahim ve Sre'yi shak ile mjdelerken Allah'n ikramnn ok bol
olduu anlamnda bu ismi zikretmilerdir.
"Allah'n emrine ayor musun? Ey hane halk! Allah'n rahmeti ve bereketleri
sizin zerinizedir. phesiz O hamde layk olan ve ikram ok bol olandr." (Hud 73)
2-Kur'an iin u ekilde kullanlmtr:
"Kaf. erefli Kur'an'a yemin olsun ki..." (Kaf 1-2)
"Hakikaten o, ok erefli ve stn bir Kur'an'dr." (Buruc 21)
3-Ar iin de u ekilde kullanlmtr:
"O Allah erefli ve yce arn sahibidir." (Buruc 15)
d-Mecd isminin bize yklemi olduu grev ve sorumluluklar:

251

1-Rabbimizi bu ismiyle tanmal, izzet ve eref isterken, onur ve g isterken, nimet ve

ikram isterken O'na bu ismiyle dua etmeliyiz.
Rasulullah (s.a.v)n tahiyyatta (namazn son oturuunda) okumamz emrettii
"Allahumme salli ve Allahumme barik" dualarnn sonunda "Hamid ve Mecd" isimleri yan yana
kullanlr. "phesiz sen hamde ve vgye layk olan, erefi ve ikram bol olansn."341
Yine Rasulullah (s.a.v), gece namazndan sonra yapt uzunca bir duann sonunda
yle demektedir:
"Btnyle eref ve izzete (Mecd) brnen ve onunla faziletlenen Allah' noksan
sfatlardan tenzih ederim. Tesbih ancak kendisi iin layk olan Allah' noksan sfatlardan
tenzih ederim. Nimet ve ihsan sahibi olan Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. eref ve
kerem sahibi Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. Celal ve ikram sahibi Allah' noksan
sfatlardan tenzih ederim."342
2-Fatiha sresini okumak ve gereklerini yerine getirmek, Allaha sunulan vglerin en
gzellerindendir:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Yce Allah yle buyurmutur: Ben namaz (Fatiha) kulumla kendim arasnda
ikiye bldm. Muhakkak ki kuluma diledii ey vardr. Kul; Btn hamd ve vgler
Allaha aittir dediinde, Allah; Kulum bana hamd etti buyurur. Kul; O Rahman ve
Rahimdir dediinde, Allah; Kulum bana vgde bulundu buyurur. Kul; O din
gnnn sahibidir dediinde Allah; Kulum beni yceltti buyurur.343
2-Kur'an bizim iin eref ve stnlk kaynadr. zzet ve eref vesilesidir. Nimet ve
ikram sebebidir. Kur'an'n zerimizdeki faydalar hem dnyaya hem de ahirete yneliktir.
Kur'an "Mecddir", eer biz de Kur'an' hayata hakim klma mcadelesi iinde olursak
bizim hayatmz da "mecd" olacaktr. Rabbimizin btn hayrlar hayatmzda tecellisini
gsterecektir. Kur'an'n rehberliinde onurlu ve nurlu bir hayatmz olacaktr.
Kur'ansz hayat ise onursuz ve izzetsiz bir hayattr. Kur'an'la bark olmayan bir insann
hayatnda mecd yoktur. zzet ve eref yoktur.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

341

Buhari/Daavat 33.
Tirmizi/Daavat 30.
343
Mslim/Salat 38. Muvatta/Salat 39.
342

252

Muhakkak ki Allah, bu Kuran sayesinde kimi toplumlar yceltir, kimi

toplumlar ise alaltr.344

344

Mslim 817. bni Mace 218. Darimi 3365. Ahmed 233.

253

50-el-BS
a-Bis isminin lgat anlam:
Bas kelimesinden tremi olan el-Bis ismi; harekete geirmek, bir tarafa yneltip
gndermek, bir ile grevlendirmek, uykudan uyandrmak ve diriltmek anlamlarna gelir.
el-Bis ismi Kur'an'da bu ekilde Allah iin kullanlmamtr. Mehur el-Esmal-Hsna
hadisinde zikredilmektedir.
b-Bis isminin stlah anlam:
Bis; uykudan uyandran ve ly diriltendir.
Bis; peygamber gnderen, melekler sevk edendir.
Bis; bulutlar hareket ettirip yamuru gnderendir.
Bis; kullarnn derecelerini ykselten, onlara makam ve mevki verendir.
c-Bis imsinin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kuranda 50ye yakn yerde bas fiili Allaha izafe edilmektedir ve farkl anlamlarda
kullanlmtr:
1-Allah peygamberleri gnderendir:
"nsanlar tek bir mmet idi. Allah da onlara mjdeci ve uyarc olarak
peygamberler gnderdi" (Bakara 213)
2-Allah lleri yeniden diriltendir:
"Sonra sizi lmnzden sonra dirilttik. Umulur ki kredersiniz." (Bakara 56)
3-Allah her mmet arasndan ahit karandr:
"O gn her mmetin iinden kendileri zerine bir ahit gndereceiz. Ayrca seni
de onlarn zerine tam bir ahit olarak getirdik.." (Nahl 89)
4-Allah; azap, bela ve musibet gnderendir:
"De ki O Allah, size zerinizden veya ayaklarnzn altndan bir azap gndermeye
g yetirendir..." (Enam 65)
5-Kyamet gn insanlar hesap iin diriltendir:
254

"..Muhakkak ki Allah kabirlerde olanlar diriltir." (Hac 7)

6-Salih kullarna makam, mevki ve gzel dereceler verendir:
"Gecenin bir ksmnda uyanarak sana zel bir nafile olmak zere namaz kl.
Bylece Rabbinin seni vgye deer bir makama gndereceini umabilirsin." (sra 79)
7-Uykudan uyandrandr:
"Bylece onlar (Ashab- Kehf) uykudan dirilttik ki, birbirlerine ne kadar
kaldklarn sorsunlar.." (Kehf 19)
d-Bis isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah'n bizleri hesaba ekmek iin diriltecei o byk gn hibir zaman
hatrmzdan karmamalyz. Dnyay o dirili gnne bir basamak grmeliyiz. Dnya hayatnn
ebedi olmadn, dilimizle deil, ona verdiimiz deerle gstermeliyiz.
O gn iin kendimizi hesaba ekmeli, amellerimizi gzden geirmeli ve cennet iin
yatrm yapmalyz.

Ensardan bir adam gelerek Rasulullah (s.a.v)a selam verdi. Sonra:

Ey Allahn Rasul! Mminlerin hangisi daha faziletlidir? diye sordu. Rasulullah
(s.a.v):
Ahlak en gzel olan, buyurdu. Adam:
Peki, mminlerin hangisi daha aklldr? diye sordu. Rasulullah (s.a.v) da yle
buyurdu:
lm en ok hatrlayan ve lmden sonras iin en gzel ekilde hazrlanandr.345

2-Allah insanlar babo yaratmamtr. Onlar kendini tansnlar diye ve kulluk

yapsnlar diye yaratmtr. Bu grevlerinin hatrlatmak iin peygamberler ve kitaplar gnderir.
Allahn gnderdii kitaba ve peygambere tabi olmalyz ki, Allah bizi makam-
Mahmuda eritirsin.

345

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4259.

255

51-e-EHD
a-ehd isminin lgat anlam:
ahede kknden tremi olan e-ehd ismi, her eye ahit olan, gzetleyici ve bilen
anlamlarna gelmektedir.
b-ehd isminin stlah anlam:
ehd; her olaya ve hadiseye bizzat ahit olan, tank olandr.
ehd; mekan bir yaknlk olmadan her eyin i yzne vakf olandr.
ehd; her yerde hazr ve nazr olandr.
c-ehd isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
ehd kelimesi Kur'an'da 35 kez gemektedir. Bunlarn 20si Allah'a izafe edilmitir.
1-Allah kendisinden baka hibir ilah bulunmadna ahitlik eder:
"Allah kendisinden baka hibir ilah bulunmadna ahitlik eder. Melekler ve
adalette sebat eden ilim adamlar da buna ahitlik ederler.." (Ali mran 18)
2-Allah, kullarnn yapt her eye ahitlik eder:
"..Allah onlarn yaptklarn bir bir saymtr. Oysa onlar unutmulardr. Halbuki
Allah her eye ahittir." (Mcadele 6)
"..Sen her eye ahitsin." (Enam 19)
"..Allah ahit olarak yeter." (Nisa 79)
3-ahitlii en byk ve geerli olan Allah'tr:
"De ki, ahitlik bakmndan en byk olan kimdir? De ki, benimle sizin aranzda
Allah ahittir.." (Enam 19)
d-ehd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah zerimizde ahit iken Allah'n ayetlerini inkar etmemeliyiz. Kur'an'a kar
sorumluluumuzu yerine getirmeliyiz. nk bu konuda hem Allah hem de Kur'an ahitlik
edeceklerdir:

256

"De ki, ey kitap ehli! Allah zerinizde ahit iken neden Allah'n ayetlerini
yalanlyorsunuz?" (Ali mran 98)
2-Her an ihsan duygusu iinde bulunmalyz. Allah'n zerimizde ahit olduunu ve
yaptmz her eyi sayp karmza getireceini unutmamalyz.
3-Yaptmz amellere kulaklarmz, gzlerimiz ve derilerimiz ahitlik edecektir.
Yeryznn her paras zerinde ilenen eyleri bir bir haber verecektir. te yle bir gnn
dehetinden Allah'a snmal ve o gn iin hazrlk yapmalyz.
"Nihayet oraya geldikleri zaman kulaklar, gzleri ve derileri iledikleri eye kar
onlarn aleyhine ahitlik edeceklerdir." (Fussilet 20)
4-Hakk adaletle ayakta tutan ve buna ahitlik eden sekin kimselerden olmalyz. Kendi
aleyhimize veya sevdiklerimizin aleyhine de olsa adil ahitlikten vazgememeliyiz.
"Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, Allah iin ahitlik eden kimseler
olun. Kendiniz, annebabanz ve akrabanz aleyhinde de olsa.. (Nisa 135)
5-Kur'an ve snnete ahit bir hayat yaamalyz. Szlerimiz ve amellerimiz Allah'n
hkmlerine ve nizamna her frsatta ahitlik etmeli.. yle ki ahit bir hayatn ardndan ehide
bir lme talip olmalyz. ahit olduumuz hakikatlere damarlarmzdaki kanla destek vermeli ve
Allah'tan ehadeti istemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) Allah'tan ehadeti isteyerek yle buyurmutur:
Muhammedin hayat elinde olan Allaha yemin ederim ki, Allah yolunda
yaralanan bir kimse, kyamet gn yaraland ekilde gelir. Yarasnn rengi kan rengi,
kokusu ise misk kokusudur. Canm elinde tutan Allaha yemin ederim ki, eer benden ayr
kalmak istemeyen baz mminler olmasayd, Allah yolunda savaa giden hibir seriyyeden
geri kalmazdm. Fakat savaa kmak iin imkn bulamayan, benim de kendilerine bir ey
veremediim ve benden ayr kalmak istemeyen mminler var. Canm elinde tutan Allaha
yemin ederim ki, Allah yolunda cihad ederek ldrlmemi, sonra tekrar dirilip tekrar
ldrlmemi, sonra yine dirilip yine ldrlmemi arzu ederdim346

346

Buhari/Kitabul-Cihad ves-Siyer 14. Mslim/Kitabul-mara 103.

257

52-el-HAKK
a-Hakk isminin lgat anlam:
Batln tam zdd olan el-Hak ismi; doruluk, hakikat, varl gerek ve sabit olan,
yerine getirilen hkm, adalet anlamlarna gelmektedir.
b-Hakk isminin stlah anlam:
Hakk; hakkn, gerein ve dorunun ana merkezi, kaynadr.
Hakk; inkar mmkn olmayacak kadar nihai gerek olandr.
Hakk; varl ve ilahl kesin olandr.
Hakk; mutlaka kabul edilmesi gerekendir.
c-Hakk isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Hakk kelimesi Kur'anda 227 kez zikredilmektedir. Hakk kelimesi sadece Allah iin
kullanlmaz.
1-Allah iin u ekilde kullanlmtr:
"nk Allah hakkn ta kendisidir..." (Hac 6)
2-Vahiy iin u ekilde kullanlmtr:
"Bunlar Rabbinden gelen haktr. O halde sakn pheye denlerden olma."
(Bakara 147)
3-Peygamber iin u ekilde kullanlmtr:
"man ettikten, Rasuln hak olduuna ahitlik ettikten ve kendilerine apak
deliller geldikten sonra inkarcla sapan bir kavme Allah nasl hidayet eder? Allah zalimler
topluluunu doru yola iletmez." (Ali mran 86)
4-Kyamet iin u ekilde kullanlmtr:
"Rablerinin huzuruna durdurulduklar zaman sen onlar bir grsen! (Allah
onlara) "Bu kyamet hak deil miymi?" diyecek. Onlar da "Rabbimize andolsun ki evet"
diyecekler. te o zaman Allah: "yle ise inkar ettiinizden dolay azab ekiniz"
diyecektir." (Enam 30)
5-Adalet terazileri iin u ekilde kullanlmtr:
258

"O gn terazi haktr. Kimin tartlar ar gelirse ite onlar kurtulua erenlerdir."
(Araf 8)
6-slam dini iin u ekilde kullanlmtr:
"O Allah ki mrikler holanmasalar bile kendi dinini btn dinlerden stn
klmak iin elisini hidayetle ve hak din ile gnderendir.." (Tevbe 29)
7-Allah'n vaadi iin u ekilde kullanlmtr:
"...Dikkat edin Allah'n vaadi haktr." (Yunus 55)
8-Allah'n velayeti, dostluk ve yardm iin u ekilde kullanlmtr:
"te burada yardm ve dostluk hak olan Allah'a mahsustur. Mkfat en iyi olan
ve en gzel akbet veren O'dur." (Kehf 44)
9-Allah'n hkimiyeti ve otoritesi iin u ekilde kullanlmtr:
"te o gn gerek hkmranlk ve otorite Rahman olan Allah'a aittir. Kfirler
iin ise pek etin bir gndr." (Furkan 26)
d-Hakk isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Hak ile batl birbirinden ayrt edecek bir basirete sahip olmalyz.
"Allah gkten su indirdi ve vadiler kendi miktarlarnca sel olup akt. Bu sel, ste
kan kp yklenip gtrd. Ss veya dier eya yapmak iin atete erittikleri eylerden
de buna benzer bir kpk olur. te Allah hak ile batla byle misal verir. Kpk atlp
gider. nsanlara fayda veren eye gelince o yeryznde kalr. te Allah byle misaller
verir." (Rad 17)
Hak ile batln misali, asl olan su ile kpe benzer. Kpklerle yetinenler, oyalananlar
hibir zaman asla sahip olamayacak, ona ulaamayacaklardr.
Asl, Allah'tr; kpk ise Allah'n dnda edinilen ilahlar.. Onlarn dnya hayatnda
saltanatlar ve otoriteleri zayftr. Ahirette ise tm gleri ellerinden alnacak ve yok olup
gidecekler, sneceklerdir.
Asl, Kur'an'dr; kpk ise Kur'an'a uymayan kaynaklar.. Onlarn her parasnda bir
erilik, ztlk, atma ve yanllk vardr. nsann ne akln ne de kalbini doyurmaya yeter. nsan
rndr ve her yerde aresiz kalr. Allah katnda ise hibir deerleri yoktur.
259

Asl, gerek Mslmandr; kpk ise Mslman olmayanlar veya slam'n zn

kavrayamayanlar.. Onlar bataklk gibidirler.. Hibir zaman sel olup akamazlar. lerinde hep
pislik ve kirlilik barndrrlar. Bulunduklar her ortam kirletirler. Korkaktrlar, mcadele
edemezler, inandklar eylerin asl olmad iin onlar savunamazlar..
Ancak Mslman tertemiz akan bir suya benzer. Daha Rabbinin katndan yeni gelmi
bir yamur misali. Att her adm vahyin bereketinden nasibini almtr. Hzldr Mslman, sel
olup akar dere yataklarnda.. Ne varsa kirlilik namna, kin, kskanlk, yalan, fesat vs. hepsini
frlatr atar ta uzaklara.. Pas tutmaz, bataklk olmaz..
Bizler her zaman asla talip olmalyz.. Kur'an'n zn kavramalyz. Kpk gibi asl
olmayan mevzularla veya deerli olmayan insanlarla uramamalyz. Kur'an ki insana canllk
katar. Kur'an ki, insan rabbinin katndan yeni gelmi bir rahmete evirir. Etrafna hep hayr, hep
rahmet datr.
2-nsanlar kendimize, kendi cemaatimize, kendi ekolmze deil, hak olan slam'n
aslna armalyz. nsanlara Kur'an ve snnetin dnda kaynaklar gstermemeliyiz. Rasulullah
(s.a.v)'n dnda nderler tantmamalyz. Dinimize kar derin anlay ve gzel kavray sahibi
olmalyz. Bylece insanlar hatalara deil, hakkn ta kendisine sevk edelim.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Anlam dnlmeden okunan Kuranda hayr yoktur. limsiz, cahilce yaplan
ibadette de hayr yoktur. Gerek fakih u zellie sahip olan kiidir:
1-nsanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmeyen
2-Allahn azabndan da emin klmayan
3-nsanlar Kurandan baka kaynaklara ynlendirmeyen.347
3-Rasulullah (s.a.v) gece namaznda u ekilde dua ederdi. Biz de O'nun bu duasn
rnek almalyz:
"... Sen haksn. Vaadin haktr. Szn haktr. Sana kavumak haktr. Cennet ve
cehennem haktr. Peygamberler haktr. Muhammed (s.a.v) haktr. Kyamet gn
haktr..."

348

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

347
348

Darimi/Mukaddime 29
Buhari/Cuma 27. Mslim/Salatul-Msafirin 17.

260

Araplarn syledikleri en faziletli iir, air Lebidin u szdr: Dikkat ediniz!

Allahn dndaki her ey botur, batldr.349

349

Mslim, iir 2, Tirmizi, Edeb 70.

261

53-el-VEKL
a-Vekl isminin lgat anlam:
Vekele kknden tremi olan el-Vekl ismi, bir kimseyi vekl tayin etmek, bir ie
nezaret etmek, yeterli olmak, kfi gelmek, acziliini ve zayfln kabul ederek birine itimat
etmek, gvenmek, murakp, beki ve ahit olmak anlamlarna gelmektedir.
b-Vekl isminin stlah anlam:
Vekl; her eyi dzenleyen ve idare edendir.
Vekl; kullarnn ilerini dzenleyen ve onlara nezaret edendir.
Vekl; kullarnn ihtiyalarn gren ve isteklerini karlayandr.
Vekl; kullarna her konuda yeterli ve kfi gelendir.
Vekl; kendisine sonsuz bir ekilde itimat edilen ve gvenilendir.
Vekl; yarattklarnn rzklarn ve idarelerini stlenen, zerine alandr.
Vekl; kullarnn her durumunu mrakabe eden ve onlara ahitlik edendir.
c-Vekl isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Vekl ismi Kur'an'da 24 kez zikredilmitir. Bunlarn ounda ise Allah'a izafe edilmitir.
1-Uhud Savayla ilgili Mslmanlarn rnek tavrlar anlatlrken u ekilde
kullanlmtr:
"Bir ksm insanlar m'minlere gelip: "Dmanlarnz sizin iin topland,
onlardan saknn" dediklerinde bu onlarn sadece imanlarn artrd ve yle dediler:
"Allah bize yeter! O ne gzel Vekldir." (Ali mran 173)
2-eytana kar Allah'n kullarna yetecei anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"uras muhakkak ki benim ihlasl kullarm zerinde senin hibir hakimiyetin
yoktur. Onlar koruyucu olarak Rabbin yeter." (sra 65)
3-Kfirlerin ve mnafklarn eziyetlerine, tuzaklarna karlk Allah'n kuluna yetecei
anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Kfirlere ve mnafklara itaat etme! Onlarn eziyetlerine de aldrma. Allah'a
gvenip dayan. Vekl ve destek olarak Allah sana yeter." (Ahzab 48)
262

"..Allah onlarn geceleri ne tuzaklar tasarladklarn bilendir. Onlardan yz evir

ve Allah'a gvenip dayan. Vekl ve destek olarak Allah yeter." (Nisa 81)
4-Peygamberin ve slam davetilerinin toplumlar zerinde vekil ve beki olmadklar
anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Allah dileseydi onlar ortak komazlard. Biz seni onlar zerine bir beki
yapmadk, sen onlarn vekli de deilsin." (Enam 107)
d-Vekl isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-nce zerimize den btn grevleri tamamyla yerine getirmeliyiz. Sonunda ise
ilerimizin sonucunu Allah'a havale etmeli, O'na gvenip dayanmalyz. nk Allah kendi
yapabileceini gzel bir ekilde yapan kullara Vekl olur. Hibir ey yapmayp "Allah Vekl"
diyenlerin bu bo inanc hibir ie yaramayacaktr.
"Allah'tan gelen bir rahmet sayesinde sen onlara yumuak davrandn. Eer sen
kaba ve kat kalpli olsaydn evrenden dalr giderlerdi. yleyse onlar affet,
balanmalar iin dua et. (Umuma ait) ilerde onlara dan. Kararn verdiin zaman da
artk Allah'a dayanp gven. nk Allah kendisine tevekkl edenleri sever." (Ali mran
159)
nce yumuaklk, merhamet, dua, af ve balama, istiare ve danma... Daha sonra
karar ve Allah'a tam bir gven
2-Allah'a tevekkl edip O'na dayanmadan, O'nun yardm ve destei olmadan hibir
eye gcmzn yetmeyeceini bilmeliyiz. Peygamberler bunun en gzel rnekleridir. uayb
(a.s) kavmine yle sesleniyor:
"...Ben sadece gcmn yettiince slah etmeye alyorum. Fakat baarmam
sadece Allah'n yardm iledir. Ben yalnz O'na tevekkl ettim ve yalnz O'na dneceim."
(Hud 88)
3-Hayatmzn her alannda Allah'a gvenip dayanmalyz. Allah'n dndakiler
gvenilmeye ve dayanlmaya deer eyler deillerdir. Onlar da bizim gibi aciz kimselerdir.
"Diri olan ve lmeyene tevekkl et..." (Furkan 58)
"...Kim Allah'a tevekkl ederse Allah ona yeter..." (Talak 3)

263

54-el-KAVY
a-Kaviy isminin lgat anlam:
Kuvvet kelimesinden tretilmi olan el-Kaviy ismi; kuvvetli, gl, asla aciz
drlemeyen, tam ve kmil olan, kudret ve g sahibi anlamlarna gelmektedir.
b-Kaviy isminin stlah anlam:
Kaviy; g, kuvvet ve otoritenin tamamn elinde bulundurandr.
Kaviy; gcnn ve kuvvetinin yetmedii hibir ey bulunmayandr.
Kaviy; m'min kullarna g veren ve onlara destek olandr.
Kaviy; azabn savmada hibir kimsenin kendisine g yetiremediidir.
c-Kaviy isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Gerek g ve otoritenin Allah'n olduunu tm zalimlerin kabul edecei anlamnda
yle kullanlmtr:
"Keke zalimler azab grdkleri zaman anlayacaklar gibi, btn kuvvetin
Allah'a ait olduunu ve Allah'n azabnn ok iddetli olduunu anlayabilselerdi." (Bakara
165)
2-Allah'n kullarn rzklandrmakta yegne g ve kuvvet sahibi olmas anlamnda u
ekilde kullanlmtr:
"Allah, kullarna kar ok ltufkrdr. Dilediini ve dileyeni rzklandrr. O
yegne kuvvet sahibidir. zzet ve eref sahibidir." (ura 19)
3-Allah'n kendi dinine yardm edenlere yardm edecei, onlara g ve kuvvet verecei
anlamnda yle kullanlmtr:
"...Allah kendi dinine yardm edenlere muhakkak yardm eder. phesiz Allah
kuvvetlidir, izzet ve eref sahibidir." (Hac 40)
4-Allah'n elilerini ve m'minleri stn klacan hak vaad olarak yazmas anlamnda
yle kullanlmtr:
"Allah, "Ben ve elilerim galip geleceiz" diye yazmtr. phesiz Allah
kuvvetlidir, izzet ve eref sahibidir." (Mcadele 21)
264

5-Allah'n m'min kullarn hem dnyann hem de ahiretin rezilliinden kurtaraca

anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Emrimiz geldii zaman Salih'i ve onunla beraber iman edenleri bizden bir
rahmet olarak azaptan ve o gnn zilletinden kurtardk. nk senin rabbin kuvvetli ve
her eye galip olandr." (Hud 66)
d-Kaviy isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Hesap gn gelmeden nce gerek kuvvet ve kudretin Allah'n elinde olduunu kabul
etmeliyiz. Allah'n yannda kendimizi g ve kuvvet sahibi grmemeliyiz. Allah'la g yarna
girmemeliyiz.
2-Dnyada birtakm g ve kuvvet sahiplerinin karsnda eilmemeliyiz. Onlardan bir
menfaat ve bekleyi iine girmemeliyiz. Rzkmz veren Allah'tr.
3-Kfirlerden korkmadan Allah'n dinine davet etmeliyiz. Allah'n dininin yardmclar
olmalyz. Buna karlk Rabbimiz bize de yardm edecek, bizi kafirlere kar stn klacaktr.
4-Allah'n gcne gerekten iman ettiimiz takdirde, o bizi yeryznn azaplarndan
koruyacaktr. Kfir toplumlar helak ederken bizleri azaptan kurtaracaktr. Ayrca bizi kyamet
gnnn o rezil rsvay eden azabndan da kurtaracaktr.

265

55-EL-METN
a-Metn isminin lgat anlam:
Metn kelimesinden tremi olan el-Metin ismi; salamlk, sertlik, gllk anlamlarna
gelmektedir. Araplar, sert ve yksek olan araziye "metin" ismini verirler. Pazusu gl ve
kuvvetli olan kimselere de ayn ekilde "Metin" ismini verirler.
b-Metn isminin stlah anlam:
Metn; kuvvet ve iktidar iddetli olandr.
Metn; evrendeki icraatlarnda kendisine herhangi bir yorgunluk ve klfet isabet
etmeyendir.
Metn; kuvveti eksilip gevemeyendir.
Metn; m'minlere destek olan, onlara g ve kuvvet verendir.
Metn; kafirlerin komplo ve tuzaklarn boa karandr.
c-Metn isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Metn ismi Kur'an'da 3 kez gemektedir:
1-Allah'n kfirlere kar yapm olduu plan ve tuzan iddetli, gl ve salam
olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Ayetlerimizi yalanlayanlar, hi bilmeyecekleri yerden yava yava helake
yaklatracaz. Onlara mhlet veririm. nk benim tuzam ok etin ve kuvvetlidir."
(Araf 182-183)
"Sen bu sz yalan sayan bana brak! Yaknda biz onlar bilmedikleri bir ynden
yava yava azaba yaklatrrz. Onlara mhlet veriyorum. phesiz benim tuzam etin ve
kuvvetlidir." (Kalem 44-45)
2-nsanlar ve cinleri sadece kulluk iin yaratmas, onlardan rzk istememesi, rzkn
gerek sahibi olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Ben cinleri ve insanlar yalnz bana kulluk etsinler diye yarattm. Ben onlardan
rzk istemiyorum, beni doyurmalarn da istemiyorum. Muhakkak ki rzk veren, g ve
kuvvet sahibi olan yalnz Allah'tr." (Zariyat 56-58)

266

d-Metin isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Allah'n ayetlerine kar samimi olmal, onlar yokmu gibi davranmamalyz. Allah'n
ayetlerini yok sayarak yaayanlar iin Allah metin bir tuzak hazrlamtr. Allah'n tuza tam ve
mkemmeldir. Hibir kimse onu bozmaya veya engellemeye g yetiremez.
2-Rabbimizin bizden istedii tek ey, O'nu raz edebilen kullar olmamzdr. Hayatmzn
her alannda O'na ibadet etmemiz ve kullukta bulunmamzdr. O bizden rzk istemez. Bize olan
merhametinden dolay bir cret veya karlk beklemez.
O bizi rzklandrandr. Biz O'na kulluk ettiimiz srece rzkmz bize verecektir. Ancak
O'na kulluk etmezsek bize rzkmz bu dnyada verir. Ahirette ise Metn sfatyla bizi yakalar.
Bizi biraz faydalandrr ve mhlet verir. Hlbuki yava yava azaba yaklatrmaktadr. Allah'n
yakalamas ve azab ise ok gl ve etindir.

267

56-EL-VEL
a-Veli isminin lgat anlam:
Veliye veya velayet kknden tremi olan el-Veli ismi geni ve kapsaml bir isimdir:
1-Yakn olmak, yannda olmak.
2-zlemek, takip etmek, kontrol etmek
3-Birinin iini zerine almak, stlenmek
4-Birinin iini slah etmek, dzene koymak
5-Birinin iini programlamak
6-Maddi ve manevi her trl yardmda bulunmak
7-Karsndakine gzel vasflaryla vgde bulunmak
8-Nimet vermek, ihsan etmek
9-Birinin iini takip etmek
10-Araplar ilkbaharda yaan ilk yamurun ardndan gelen ikinci yamura, ihsan ve
ltfun devam olduu iin "Veli" derler. Kur'an'da veli kelimesi Allah'n dnda, yetimlerin,
kimsesizlerin ilerini ve bakmlarn stlenenlere de verilir.
b-Veli isminin stlah anlam:
Veli; iman eden kullarna yakn olan ve onlarla dost olandr.
Veli; kullarnn ilerini stlenen, takip eden, yneten ve programlayandr.
Veli; kullarna maddi ve manevi yardmlarda bulunandr.
Veli; kullarna nimet ve ihsanda bulunandr.
Veli; nimeti srekli, art arda ve kesintisiz olandr.
Veli; kullarn gzel hasletleriyle vendir.

268

c-Veli isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:

1-Kitap gnderen ve hayata karan anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"phesiz ki benim velim kitab indiren Allah'tr ve O btn salih kullarn
velisidir." (Araf 196)
2-nsanlar karanlklardan aydnla karan anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Allah iman edenlerin velisidir. Onlar karanlklardan aydnla karr. nkr
edenlerin dostlar ise tauttur. Onlar aydnlktan karanla gtrr.." (Bakara 257)
3-Yaratan, herkesin kendisine muhta olduu ama kendisi hibir eye ihtiya duymayan
anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"De ki, gkleri ve yeri yoktan var eden, yedirdii halde yedirilmeyen Allah'tan
bakasn m dost edineyim?." (Enam 14)
4-Kullarnn dnya ve ahiret ilerini stlenen anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"..Ey gkleri ve yeri yaratan! Sen dnyada da ahirette de benim velimsin. Beni
Mslman olarak ldr ve salihlerin arasna kat." (Yusuf 101)
5-Allah'n, m'minlerin ve muttakilerin velisi olmas anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"...Allah m'minlerin velisidir." (Araf 68)
"Allah muttakilerin velisidir." (Casiye 19)
d-Veli isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah'n "Dost edin" dediklerini dost edinmeli ve dostlarmz Rabbimizin raz olaca
ekilde semeliyiz:
"..Gerek bir dost olarak da yardmc olarak da Alah yeter." (Nisa 45)
"Sizin dostunuz ancak Allah'tr, Rasuldr ve m'minlerdir. Onlar ki Allah'n
emirlerine boyun eerek namaz klar ve zekat verirler. Kim Allah', Rasuln ve iman
edenleri dost edinirse bilsin ki stn gelecek olanlar Allah'n tarafn tutanlardr." (Maide
55-56)
"M'min erkekler ve m'min kadnlar birbirlerinin dostudurlar. Onlar iyilii
emreder, ktlkten neyheder, namaz dosdoru klar, zekat verirler. Allah ve Rasulne
269

itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. nk Allah azizdir, hakimdir." (Tevbe
71)
Ayetlerde grdmz zere m'min sadece Allah', Rasuln ve m'minleri dost
edinebilir. Onun dndakileri dost edinmesi m'mine Allah tarafndan yasaklanmtr:
2-Allah'n "Dost edinmeyin" dediklerini dost edinmemeli ve onlar hayatmzdan
karmalyz:
"M'minler, m'minleri brakp da kfirleri dost edinmesinler. Kim bunu yaparsa
artk Allah'tan hibir ey beklemesin.." (Ali mran 28)
"Onlar sizin de kendileri gibi inkar etmenizi istediler ki, onlarla eit olasnz. O
halde Allah yolunda hicret edinceye kadar onlardan hibirini dost edinmeyin..." (Nisa 89)
"Ey iman edenler! Yahudileri ve Hristiyanlar dost edinmeyin. Zira onlar
birbirlerinin dostudurlar. inizden kim onlarla dostluk kurarsa onlardandr. Allah
zalimler topluluuna hidayet etmez." (Maide 51)
"Ey iman edenler! Sizden nce kendilerine kitap verilenlerden dininizi alay ve
elence konusu edinenleri ve kafirleri dost edinmeyin. Eer m'minseniz Allah'tan
korkun." (Maide 57)
"Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa babalarnz ve
kardelerinizi veliler edinmeyin. Sizden kim onlar dost edinirse ite o, zalimlerin ta
kendisidir." (Tevbe 23)
3-Allah, dostlarn hibir zaman sahipsiz brakmayacak, hem dnyada hem de ahirette
onlar koruyacaktr:
"Dikkat edin. Allah'n dostlarna hibir korku ve hzn yoktur. Onlar ki iman
edenler ve takva sahibi olanlardr." (Yunus 62-63)
"Allah dostu" kavramnn bugn ii boaltlm ve ok yanl anlamlarla
doldurulmutur. Allah'n kitabnda dostu olarak niteledikleri, iman edenler ve takva sahibi
olanlardr. Bu kritere uyan btn kullar Allah'n dostudurlar. Allah'n dostu olmak iin, gayb
bilmek, insanlarn kalplerini okumak, umak, kamak gibi olmadk zellikler gerekmemektedir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Allah kudsi hadiste yle buyurur:
270

"Kim benim dostuma dmanlk yaparsa ben de ona harp ilan ederim. Kulum
bana en gzel, kendisine farz kldm eyleri yerine getirerek yaklar. Bundan sonra
farzlarn dndaki nafilelerle srekli bana yaklamaya devam eder. Sonunda ben onu
severim. Onu sevdiimde ise onun gren gz, iiten kula, tutan eli ve yryen aya
olurum. Benden bir ey isterse istediini kendisine veririm. Bir eyden bana snrsa
snd eyden onu korurum. Mmin kulumun cann almak dnda yapacam hibir
ite tereddt etmedim. nk kulum lmden holanmyor, ben de onun halanmad eyi
istemiyorum.350

350

Buhari/tler 2114.

271

57- el-HAMD
a-Hamid isminin lgat anlam:
Hamd kelimesinden tremi olan el-Hamid ismi, yapt iyilik ve ihsanlardan dolay
ta'zim ve teekkr kastyla vmek, yceltmek, methsenada bulunmak, byklemek anlamlarna
gelmektedir.
Hamd; krden daha genitir. Hamd sadece Allah'a yaplr.
kr ise, hem Allah'a yaplr, hem de insanlara teekkr edilir.
Hamd; sadece dille yaplr.
kr ise; hem dille hem de dier azalarla yaplr.
"...Ey Davud ailesi! kr duygusu iinde amel edin. Kullarmdan kredenler
azdr." (Sebe 13)
b-Hamid isminin stlah anlam:
Hamid; karlksz ihsan ve ltufta bulunandr.
Hamid; herkes tarafndan kabul edilen ve vlendir.
Hamid; yapt her eyden dolay, her halkrda ve her dilde mutlak surettte vlmeye
layk olan yegne zattr.
c-Hamid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Kur'an'da "hamd" ile balayan 5 sure vardr.
"Hamd alemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur." (Fatiha 2)
"Hamd gkleri ve yeri yaratan, karanlklar ve aydnl var eden Allah'a
mahsustur. Bundan sonra kfir olanlar hl (putlar ile) Rablerini denk tutuyorlar." (En'am
1)
"Kuluna kendisinde hibir erilik bulunmayan kitab indiren Allah'a hamdolsun."
(Kehf 1)
"Hamd gklerde ve yerde bulunanlarn hepsinin sahibi olan Allah'a mahsustur.
Ahirette de hamd O'na mahsustur. O hikmet sahibidir, her eyden haberdardr." (Sebe 1)

272

"Gkleri ve yeri yaratan, melekleri ikier, er, drder kanatl eliler yapan Allah'a
hamdolsun. O, yaratmada diledii artrmay yapar. phesiz Allah her eye g
yetirendir." (Fatr 1)
2-Rabbimizin el-Hamid ismi; Mecd, aniy, Aziz, Hakim ve Veliy isimleriyle birlikte 16
kez zikredilmitir:
"...Biliniz ki Allah gerekten ok zengindir, hamde layk olandr." (Bakara 267)
"...phesiz O hamde layk olandr, an ve eref sahibidir." (Hud 73)
"...phesiz O velidir, hamde layk olandr." (ura 28)
"O Kur'an'a nnden de ardndan da batl gelemez. O, hikmet sahibi ve ok vlen
Allah tarafndan indirilmitir." (Fussilet 42)
"Onlardan ancak Aziz ve Hamid olan Allah'a iman ettikleri iin intikam aldlar."
(Buruc 8)
d-Hamid isminin kula ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Hamd zere bina edilmi bir hayat yaamalyz. Rasulullah (s.a.v) ve O'nun ashabna
baktmz zaman onlarn her hal zere Allah'a hamdettiklerini grrz. Mslman, sevinli ve
ferah anlarnda da, zor ve skntl anlarnda da Rabbine hamdetmelidir. Allah'a pazarlk iinde
hamdedenler, hamdin gzelliini hibir zaman yakalayamazlar.
Rabbimiz hamd edenleri kitabnda u ekilde vmtr:
"Tevbe edenler, ibadet edenler, hamdedenler, oru tutanlar, ruku edenler, secde
edenler, iyilii emredip ktlkten alkoyanlar ve Allah'n snrlarn koruyanlar. O
m'minleri mjdele." (Tevbe 112)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah kyamet gnnde insanlar kulaklarn duyaca ve gzlerin grecei tek bir
alanda toplayacaktr. Herkes hazr olduunda bir arc kalkar ve:
-

Bollukta ve darlkta Allaha hamdedenler neredeler? diye seslenir. Saylar az olan

bu topluluk kalkar ve hibir hesaba ekilmeden cennete girer. arc bu defa:

Vcutlarn yataklarndan uzaklatrarak korku ve mitle Rablerine yalvaranlar ve

kendilerine verdiimiz rzklardan infak edenler (Secde 16) neredeler? diye seslenir.

273

Saylar az olan bu topluluk da kalkar ve hibir hesaba ekilmeden cennete girer.

Sonra arc:
-

imdi de kendilerini hibir ticaretin ve alveriin Allah anmaktan alkoymad

kimseler (Nur 37) kalksn, diye seslenir. Saylar az olan bu topluluk da kalkar ve
hibir hesaba ekilmeden cennete girer. Sonra dier insanlar kalkarlar ve hesaba
ekilirler.351
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Bir kulun ocuu ld zaman Allah, meleklerine:

Kulumun ocuunu aldnz m? diye sorar. Melekler:

Evet, derler. Allah:

Onun gnlnn meyvesini mi aldnz? diye sorar. Melekler:

Evet, derler. Allah:

Peki kulum ne yapt? diye sorar. Melekler:

Sana hamdetti ve Biz Allaha aitiz ve Ona dneceiz. dedi, derler. Bunun zerine
Allah yle buyurur:

Kuluma cennette bir ev yapn, adn da Hamd evi koyun.352

2-Rabbimize hamdedeceimiz en byk nimet, bizi slam'la ereflendirmesi ve bize

hidayet etmesidir.
Rasulullah (s.a.v), Mslman olmamdan dolay Allaha hamdolsun diyen birini
iitti. Bunun zerine:
-

Muhakkak ki sen, Allaha byk bir nimetten dolay hamdediyorsun, buyurdu.353

3-Rasulullah (s.a.v) ve ashab birbirlerinin hamdetmesine vesile olmak iin hal hatr
sorarlard. "Naslsn?" diye sorulduunda "Elhamdulillah" ile balayan cevaplar vermek
snnettendir ve Mslmanda olmas gereken zelliklerdendir. "Elhamdulillah" cmlesinin yerini
"Teekkr ederim, sa olasn" cmleleri hibir zaman tutmaz.
Rasulullah (s.a.v) ashabndan biri ile karlat. Ona:
-

Nasl sabahladn? diye sordu. Adam:

351

Kenzul-Ummal 43385.
Tirmizi/Cenaiz 36.
353
Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 911.
352

274

Sapasalam! Cevabn verdi. Rasulullah (s.a.v) yine:

Nasl sabahladn? diye sordu. Adam tekrar:

Sapasalam! Cevabn verdi. Rasulullah (s.a.v) yine:

Nasl sabahladn? diye sordu. Adam bu defa:

Allaha hamdederim. Hayr zere sabahladm, cevabn verdi. Rasulullah (s.a.v) da:

te benim senden istediim buydu, buyurdu.354

mer ibnul-Hattab (r.a)a bir adam selam verdi. O da selamn alarak:

Naslsn? diye sordu. Adam:

Elhamdulillah, Allaha hamdederim, cevabn verdi. Bunun zerine mer:

Ben de zaten Allaha hamdetmen iin sormutum, dedi.355

Abdullah bn mer (r.a) yle dedi:
Bir gnde, birok defa birbirimizle karlap halimizi sormay dnrdk. Bunu

da sadece Allaha hamdedelim diye isterdik.356

4-Rasulullah (s.a.v) yemekten sonra, aksrnca, sabah-akam zikirlerinde, uyannca ve
daha pek ok durumda Allah'a hamd etmi ve bize de bu snnetlerle amel etmemizi tavsiye
etmitir.
Rasulullah (s.a.v)'n gnlk dua ve zikirlere ne kadar nem verdiini bilmemize ramen,
maalesef biz Mslmanlar bu konuda gereken zen ve gayreti gstermiyoruz. Pek ok snnet ve
gzel ahlak kaidesi alkanlkla kazanlr. Okumak, bilmek ve ezberlemek bazen ok yetersiz
kalr. Yapmamz gereken ey yava yava haftada bir dua da olsa, onu hayatmza oturtmak ve
alkanlk kazanmamz salamaktr. ocuklarmza da kk yalarndan itibaren bu konuda
eitim vermektir.
Rasulullah (s.a.v) rukudan ban kaldrdnda yle dua ederdi:

Allahm! Senin iin ruku ettim. Sana iman ettim ve sana teslim oldum. Kulam,
gzm, beynim, kemiim, sinirim ve ayamn tad (bedenim) senin iin yrekten
boyun edi.357

354

Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 937.

Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 205.
356
Kitabuz-Zhd ver-Rekaik/Abdullah ibni Mbarek 207.
355

275

Rasulullah (s.a.v) gece namazna balamadan nce yle dua ederdi

Allahm! Btn hamd ve vgler sanadr. Sen gklerin, yerin ve iindekilerin nurusun.
Btn hamd ve vgler sanadr. Sen gklerin, yerin ve iindekilerin efendisisin. Btn
hamd ve vgler sanadr. Sen gklerin, yerin ve iindekilerin Rabbisin. Btn hamd ve
vgler sanadr. Sen gklerin, yerin ve iindekilerin hkmdarsn. Sen haksn. Vadin
haktr. Szn haktr. Sana kavumak haktr. Cennet ve cehennem haktr. Peygamberler
haktr. Muhammed (s.a.v) haktr. Kyamet gn haktr.
Allahm! Sana teslim oldum. Sana gvenip dayandm. Sana iman ettim. Tevbe edip
sana dndm. Senin dmanlarna dman oldum. Ve senin hkmne bavurdum.
yleyse yaptm ve yapacam, gizli ve ak gnahlarm bala. ne geiren ve geride
brakan sensin. Senden baka hibir ilah yoktur. Sen benim ilahmsn. Senden baka
hibir ilah yoktur.358
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allahn en ok sevdii szler u drt cmledir: Subhanallah (Allah btn eksik
sfatlardan uzak tutarm), Elhamdulillah (Btn hamd ve vgler Allaha aittir), La ilahe
illallah (Allahtan baka hibir ilah yoktur), Allahu Ekber (Allah en byktr) Bu
cmlelerden hangisiyle balarsan bala zarar yoktur (fark etmez).359

58-el-MUHS

357

Nesai/ftitah 27.
Buhari/Cuma 27. Mslim/Salatul-Msafirin 17.
359
Ahmed/Msned 5/21. Kenzul-Ummal 1993.
358

276

a-Muhsi isminin lgat anlam:

hsa kknden tremi olan el-Muhsi ismi; bilmek, tespit etmek, hatrlatmak ve yaymak
anlamlarna gelmektedir. el-Muhsi ismi Kur'an'da Allah'n ismi olarak zikredilmemitir. Mehur
Esma-i Hsna hadisinde gemektedir.
b-Muhsi isminin stlah anlam:
Muhsi; her eyi en ince detayna kadar bilendir.
Muhsi; btn sz ve davranlar sayan, tespit edendir.
c-Muhsi isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Peygamberlerin sylediklerini bilmesi ve hesaplamas anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"..Allah peygamberlerin yannda olan bilgileri epeevre kuatm ve her eyi bir
bir saym, kaydetmitir." (Cin 28)
2-Sulularn kk byk btn yaptklarn tespit etmesi anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"Kitap ortaya konmutur. Sulularn onda yazl olanlardan korkmu olduklarn
grrsn. "Vay halimize" derler "Bu nasl bir kitapm! Kk byk hibir ey
brakmakszn hepsini sayp dkm!" Bylece, yaptklarn karlarnda bulmulardr.
Senin Rabbin kimseye zulmetmez." (Kehf 49)
3-Btn kullarn ve amellerinin tespit edilmesi anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Gklerde ve yerde olan herkes istisnasz kul olarak Allah'a gelecektir. O, bunlarn
hepsini kuatm ve saylarn tespit etmitir." (Meryem 93-93)
d-Muhsi isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Bize den, attmz her admn hesabn verme bilinci iinde olmaya gayret etmeliyiz.
Allah her eyi ince ince sayar, yazar ve tespit eder. Hesabn dnmeden yaptmz her davran
bizim aleyhimize kaytlara gemektedir.

59-el-MBD
277

a-Mbd isminin lgat anlam:

el-Mbd ismi, ilk nce yaratan, ilk defa yaratan anlamlarna gelmektedir. Kur'an'da
Allah'n ismi olarak gememektedir. Mehur Esma-i Hsna hadisinde zikredilmektedir.
b-Mbd isminin stlah anlam:
Mbdi, ilk defa yaratandr.
Mbdi, ilk nce yaratandr.
c-Mbd isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
"De ki, ortak kotuklarnzdan ilk defa yaratacak ve ldkten sonra da onu eski
durumuna dndrecek olan var m? De ki, Allah ilk defa yaratp sonra iade edecektir. O
halde haktan nasl dndrlyorsunuz?" (Yunus 34)
"Yaratmay ilk balatan Allah'tr, sonra onu tekrar yaratacak olan da Allah'tr.
Sonra tekrar Allah'a dndrleceksiniz." (Rum 11)
d-Mbd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
nsan ve kainat btn evreleriyle yaratan Allah'tr. Yarattklarnn zerinde hkm ve
otorite yetkisi de Allah'a aittir. Allah'n dndakiler ne yaratmaya, ne diriltmeye ne de hkm
koymaya g yetirebilirler.
Bu bilinle yaamal, Allah'n bizi yaratm olduu o ilk ve gzel ftratmz
kirletmemeliyiz.

60-MUD
278

a-Muid isminin lgat anlam:

Avd kknden treyen el-Muid ismi, tekrar hayata dndren anlamna gelmektedir. elMbd ve el-Muid isimleri mzdevicedir. Yani birbiriyle zt olan isimlerdir. Beraber renilmesi
daha verimlidir. el-Muid ismi Kur'an'da gememektedir. Mehur Esma-i Hsna hadisinde
zikredilmitir.
b-Muid isminin stlah anlam:
Muid; lmlerinden sonra kullarn diriltendir.
Muid; tekrar hayata dndrendir.
Muid; inkar edenlere musibet ve belalarn yeniden gnderendir.
c-Muid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
"Bilin ki O, kinat yokken ilk defa yaratan, lmden sonra da tekrar hayat geri
getirendir." (Buruc 13)
"Yahut O'nun, sizi bir kez daha denize gnderip bir kasrga yollayarak, inkr
etmi olmanzdan tr sizi denizde bomayacandan emin mi oldunuz? Sonra bundan
dolay, intikamnz almak iin bizi arayp soracak bir desteki de bulamazsnz." (sra 69)
"..Diyecekler ki, bizi tekrar hayata kim dndrecek? De ki, sizi birinci defa
yaratan geri dndrecek. Bunun zerine onlar alayl bir tarzda balarn sallayacak ve: Ne
zamanm o? diyecekler. Deki; yakn olmas umulur." (sra 51)
d-Muid isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Kfirler Rabbimizin yeniden diriltme sfatna iman etmiyorlar. Biz de iman etmemize
ramen, sanki yle bir ey olmayacak gibi rahat yayoruz. Bizler yeniden dirilie ve hesaba hazr
olarak yaamalyz. Yaptmz her amelde bu gerei gz nnde bulundurmalyz. Yoksa
dilimizle iman ettiimizin bize hibir faydas olmayacaktr. Yeniden dirilmeye iman etmeyen
kfirlerle aramzda bir fark da kalmayacaktr.
Allah kimi zaman felaket ve musibetlerle insan dener. Sonra insana merhamet eder de
onu rahata erdirir. nsan gerisin geriye eski kfrne ve inkrna dnerse, Allah da yeniden felaket
ve musibete dner.

61-el-MUHY
279

a-Muhyi isminin lgat anlam:

Hay kknden tremi olan el-Muhyi ismi, diriltmek, hayat vermek, can vermek ve
yaatmak anlamlarna gelmektedir. hya fiili ile Kur'an'da oka zikredilmektedir.
b-Muhyi isminin stlah anlam:
Muhyi; insan yoktan var eden ve diriltendir.
Muhyi; lmnden sonra topra diriltendir.
Muhyi; iman eden kullarn gzel bir ekilde yaatandr.
Muhyi; iman edenleri canl tutandr.
c-Muhyi isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-"Muhyi" eklinde Rabbimizin ismi olarak 2 kez zikredilmitir:
"phesiz O, lleri de mutlaka diriltecektir. O her eye kadirdir." (Rum 50)
"...Yeryzne can veren Allah, elbette lleri de diriltir. O her eye kadirdir."
(Fussilet 39)
2-Allah'n yeryzn diriltmesi ve canlandrmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Allah gkten bir su indirdi ve onunla yeryzn lmnden sonra diriltti.
phesiz ki bunda dinleyen toplum iin elbette ibretler vardr." (Nahl 65)
3-man edenleri gzel bir hayatla yaatmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Erkek veya kadn kim m'min olarak iyi amel ilerse onu mutlaka gzel bir hayat
ile yaatrz. Ve onlarn mkfatlarn yapmakta olduklarnn en gzeliyle veriririz." (Nahl
97)
4-Allah'n, kullarn hayat verecek eylere armas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Ey iman edenler! Hayat verecek eylere ardklar zaman Allah ve Rasulnn
arsna icabet edin. Ve bilin ki Allah kii ile kalbi arasna girer ve siz mutlaka O'nun
huzuruna toplanacaksnz." (Enfal 24)

d-Muhyi isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

280

1-Allah ve Rasulunn bize hayat verecek arlarna icabet etmeliyiz. nk Kur'an ve

snnet, insann ekmek, su kadar hayat kaynadr. Kur'an'sz bir insan lye benzer. Allah,
Kuran Ruh olarak isimlendirir. nsann ne kadar hayatta ve ne kadar l olduunu Kur'an'la
olan ilikisi belirler.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
"Kalbinde Kur'an'dan bir ey bulunmayan kimse, harap olmu bir ev gibidir."360
2-Dnyada gzel bir ekilde hayat srmek istiyorsak salih amellerimizi artrmaya dikkat
etmeliyiz. Bunun sonucunda Rabbimiz bizi gzellikle yaatacaktr. Bu, dnyann birtakm
mevkisi, mal veya gzellii anlamnda deildir.
Rabbimiz dnyada en gzel bir Mslman olarak yaamamz kolaylatracaktr. Bize
takdir ettii rzk da elbette gzellikle ulatracaktr.
3-Yeryzndeki Rabbimizin ayetlerinden ibret almalyz. lkbaharn girmesiyle topran
dirilmesi, tomurcuklarn patlamas, her eyin yeermesi vs. yeniden dirilmeyi canl bir ekilde
mahade edelim diye Rabbimiz tarafndan bize verilmi olan bir nimettir. Bu nimetlerin
zerinden kr ve sar olarak gememeli, onlardan ibret almalyz.
4-lm yanls deil, hayat yanls olmalyz. nsanlar dirilie ve cennete armalyz.
nsanlar lme ve cehenneme srklememeliyiz. En byk derdimiz, insanlarn hidayet yoluyla
tanp slamla hayat bulmalar olmal..
"Kim haksz yere bir cana kyarsa btn insanl ldrm gibidir. Her kim de
bir can kurtarrsa btn insanl kurtarm gibi olur.." (Maide 32)
5-Rasulullah (s.a.v), uyand zaman u duay okumu, bize de okumamz tavsiye
etmitir:

"Bizi ldkten (uykuya daldktan) sonra dirilten Allaha hamdolsun. Dn

Onadr.361

360
361

Mslim/Fedail 1.
Buhari/Daavat 7-8, Ebu Davud 5049, Tirmizi 3417.

281

62-el-MUMT
a-Mumt isminin lgat anlam:
el-Muhyi ismiyle mzdevice olan el-Mumt ismi, ldrmek anlamna gelmektedir.
Kur'an'da Rabbimizin ismi olarak gememi, mehur Esma-i Hsna hadisinde el-Muhyi isminden
sonra zikredilmitir.
b-Mumt isminin stlah anlam:
Mumt; insanlar ve tm canllar ldrendir
Mumt; topra ve tabiat ldrendir.
c-Mumt isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Hayat ve lmn yaratlmas bir imtihan konusudur:
"O ki, sizin hanginizin daha gzel amel edeceini denemek iin lm ve hayat
yaratandr.." (Mlk 2)
2-Allah'n uluhiyyeti anlatlrken "ldren" sfat zikredilmitir:
"O'ndan baka ilah yoktur. Her eyi O diriltir, O ldrr. Zira O, sizin de
Rabbiniz, sizden nceki atalarnzn da Rabbidir." (Duhan 8)
"Muhakkak ki ldren ve dirilten O'dur." (Necm 44)
d-Mumt isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-lm hatrlama ve onu gndemde tutma konusunda gayretli olmalyz. lm
hatrlamamz bizi miskinlie deil, daha gzel ameller ileme gayretine sevk etmelidir.
Ensardan bir adam gelerek Rasulullah (s.a.v)a selam verdi. Sonra:
-

Ey Allahn Rasul! Mminlerin hangisi daha faziletlidir? diye sordu. Rasulullah

(s.a.v):

Ahlak en gzel olan, buyurdu. Adam:

Peki, mminlerin hangisi daha aklldr? diye sordu. Rasulullah (s.a.v) da yle
buyurdu:

362

lm en ok hatrlayan ve lmden sonras iin en gzel ekilde hazrlanandr.362

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4259.

282

Rasulullah (s.a.v)n yannda bir adamdan vgyle sz edildi. Rasulullah (s.a.v):

-

lm hatrlama konusunda ne durumdayd? diye sordu.

ok fazla hatrlamazd, dediler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v):

yleyse sylediiniz gibi biri deilmi, buyurdu.363

2-Rasulullah (s.a.v)'n sabah akam okumamz tavsiye ettii u duaya dikkat etmeliyiz:

Allahtan baka hibir ilah yoktur. O tektir, orta yoktur. Mlk Onundur. Hamd
Ona aittir. O diriltir ve ldrr. Onun gc her eye yeter.364

363
364

Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya 7/299.

Ebu Davud 5072.

283

63-EL-HAY
a-Hay isminin lgat anlam:
Rabbimizin uluhiyyetle ilgili en nemli isimleri arasnda bulunan el-Hay ismi; ebedi bir
hayatla daima diri olan anlamna gelmektedir.
b-Hay isminin stlah anlam:
Hay; ebedi ve ezeli olandr.
Hay; dirilii insanlarn diriliiyle asla kyas edilemeyendir.
Hay; hayat sahibi ve canlln kaynadr.
Hay; hem kendisi haydr, hem de insanlara hayat verendir.
c-Hay isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
"Sen lmsz ve diri olan Allah'a gvenip dayan. O'nu hamd ile tesbih et.
Kulalrnn gnahlarndan haberdar olarak O yeter." (Furkan 58)
"O daima diridir. O'ndan baka hibir ilah yoktur. O halde dinde ihlas ve
samimiyet erbab olarak O'na dua edin. vmek ve vlmek lemlerin rabbi olan Allah'a
mahsustur." (M'min 65)
"O Allah ki O'ndan baka ilah yoktur. O hay ve kayyumdur..." (Bakara 255)
d-Hay isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Allah'n dndakileri kendimize dayanak ve destek bilmemeliyiz. nk herkes
lmldr ve her eyin bir sonu vardr. Ancak Rabbimiz Hay'dr, hibir zaman lmeyecek olan ve
her daim diri kalandr.
Rabbimiz, emirlerine uyduumuz takdirde bize de hayat verecektir. Allah'tan bakasndan
medet umanlar, dinlerini kartrp bulandranlar ne kadar refah iinde olurlarsa olsunlar gerek
bir hayat yaayamazlar.
Ancak Mslmanca yaama gayretinde olan kii, her sabah yeni bir hayata domu gibi
olur. Yaad ayetler, dirilttii snnetler ona hayat verir. Allah iin yaama ve mcadele etme
lezzeti verir. Bu da Mslmann dnda hibir kimsenin tadamayaca bir ayrcalktr.
Rabbimize, dualar geri evirmedii "Hay ve Kayyum" ismiyle dua etmeliyiz:
284

Hz. Enes yle demitir: Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Bir adam dua edip yle dedi:
Ey gkleri yoktan yaratan! Ey Hayy (her eye hayat veren) ve Kayyum (kullarnn ilerini
dzenleyen) olan! Ben Senden istiyorum. Peygamber (s.a.v) buyurdu ki:
Ne ile dua ediyor, biliyor musunuz? Canm elinde bulundurana yemin ederim ki, bu
adam dua edilince kabul edilecek bir isim ile Allaha dua etti.365
Rasulullah (s.a.v) yle dua ederdi:
"Ey Hay (diri) ve Kayyum (kullarnn btn ilerini dzenleyen) olan! Rahmetinle
Senden yardm isterim. Btn ilerimi dzelt ve yoluna koy. Ve beni gz ap kapayncaya
kadar bile nefsime brakma.366
Rasulullah (s.a.v) yle dua ederdi:
Allahm! Sana teslim oldum, sana iman ettim ve sana tevekkl ettim. Allahm!
Saptrlmaktan senin izzetine snrm. Senden baka hibir ilah yoktur. Sen lmeyen
dirisin. Oysa btn cinler ve insanlar lrler.367
Rasulullah (s.a.v) kz Fatma (r.a)ya yle buyurmutur:
Sabahladn ve akamladn zaman seni u duay okumaktan alkoyan nedir?
Ey Hayy ve Kayyum olan Allahm! Senin rahmetini diliyorum. Btn ilerimi
dzelt. Gz ap kapayncaya kadar bile beni kendimle ba baa brakma.368

365

Ebu Davud 1495.

Hakim/Mstedrek 1/545.
367
Mslim 2086.
368
Nesai/Amelul-Yevm vel-Leyle 570.
366

285

64-EL-KAYYUM
a-Kayyum isminin lgat anlam:
Kyam kknden tremi olan el-Kayyum ismi; insanlarn ilerini stlenen, dzene
koyan, stne alan, kefil olan anlamlarna gelmektedir. Mbalaa ifade eder.
b-Kayyum isminin stlah anlam:
Kayyum; varl kendi kendine kaim olan, var olmak iin bakasna muhta
olmayandr.
Kayyum; en gzel sfatlara sahip olan ve kullarndan mstani olandr.
Kayyum; btn kainatn kendisiyle kaim olduudur. Her eyin varl O'nun varlna
baldr.
Kayyum; asla zeval bulmayak olan daimdir.
Kayyum; yaratt her eyin ynetimini iradesine uygun bir biimde yrtendir.
Kayyum; her eyin idaresini stlenendir.
Kayyum; kullarnn velisi, dostu, yardmcs olan, onlara yaplan dmanl kendisine
yaplm gibi kabul edendir.
Kayyum; kullarn slah eden, dzene sokan, kontrol edendir.
Kayyum; tamamlayan, ikmal eden, mkemmel klandr.
c-Kayyum isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kayyum ismi Kur'an'da Rabbimiz iin kez zikredilmitir. nde de Hay ismiyle
yan yana gemektedir:
"O Allah ki O'ndan baka ilah yoktur. O Hay'dr, Kayyum'dur." (Bakara 255)
"Elif lam mim. O Allah ki O'ndan baka ilah yoktur. O Hay'dr, Kayyum'dur."
(Ali mran 1-2)
"Btn yzler Hay ve Kayyum olan Allah iin eilip bklmtr. Zulm
yklenen ise gerekten perian olmutur." (Taha 111)

286

d-Kayyum isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Kayyum sfatn sadece Rabbimize vermeliyiz. O'nun dndaki ilahlar Kayyum sfatna
sahip deildirler.
"Her nefsin kazandn gzetleyip muhafaza eden, kaim olan, (hi byle yapmayan
gibi olur mu?) Halbuki onlar Allah'a ortaklar kotular. De ki: Bari onlara ad verin! Yoksa
siz Allah'a yeryznde bilemeyecei bir eyi mi haber veriyorsunuz?" (Rad 33)
2-Kur'an'da Rabbimiz bize namaz emrederken "kametu's-salah (Namaz ikame etmek)"
fiilini kullanr. kame Kayyum isminin asldr. Bunun anlam namaz sadece klmak deil, ikame
etmek, ayakta tutmak, hakkn vermek, ikmal etmek, mkemmel klmak demektir.
Namazlarmz geitirilen bir ibadet deil, hayatmzn ana merkezi haline gelmelidir.
Bizler namaz ikame etmezsek namaz da bizim hayatmz ikame etmeyecektir. Kimin namaz
onun hayatna kaim olmamsa o gerek bir namaz klmyordur.
3-Allah erkekleri kadnlar zerine "kavvam (ynetici ve idareci)" klmtr. Allah
kadnlarn ilerini ve sorumluluklarn erkeklere havale etmitir. Bunun nedeni kadnn anne oluu
ve annelik zelliini kaybetmemesi iindir. Evinden, ocuklarndan ve anne olmaktan nefret eden
bir kadn, ftrat bozulmu olan kadndr. Yaanlan hayatn bir dzen iinde yrmesi iin Allah
erkekleri ynetici olarak tayin etmi, kadnlar da erkeklere desteki ve yardmc olarak
grevlendirmitir.
"Allah'n insanlardan kimini kimine stn klmas nedeniyle ve erkekler
mallarndan harcama yaptklar iin erkekler kadnlarn yneticisi ve koruyucusudur.."
(Nisa 34)
2-Hakk ve adaleti yeryznde ayakta tutmal, ikame etmeliyiz:
"Ey iman edenler! Allah iin adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun.." (Nisa
135)
3-Rabbimiz dinini de "Kayym" olarak isimlendirmitir. Yani bu din, hayatn her alannda
kaimdir. Allah'n idaresini ve ynetimini bize bildirmek iin gelmitir. Mescidlere veya
seccadelere hapsedilsin diye gelmemitir.
Bizler dinin kyam erleri olmalyz. Ayetleri gndemde tutmal, her ortamda onlar ayaa
kaldrmalyz.
"te bu doru (Kayym) dindir..." (Tevbe 36)
287

4-Rabbimize dualar geri evirmedii Hayy ve Kayyum ismiyle dua etmeliyiz:

Hz. Enes yle demitir: Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Bir adam dua edip yle dedi:
Ey gkleri yoktan yaratan! Ey Hayy (her eye hayat veren) ve Kayyum (kullarnn
ilerini dzenleyen) olan! Ben Senden istiyorum. Peygamber (s.a.v) buyurdu ki:
Ne ile dua ediyor, biliyor musunuz? Canm elinde bulundurana yemin ederim ki,
bu adam dua edilince mutlaka kabul edilecek bir isim ile Allaha dua etti.369
Rasulullah (s.a.v) yle dua ederdi:
Ey Hayy (diri) ve Kayyum (kullarnn btn ilerini dzenleyen) olan! Rahmetinle
Senden yardm isterim. Btn ilerimi dzelt ve yoluna koy. Beni gz ap
kapanncaya kadar bile kendime brakma.370
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Kim defa, Kendisinden baka hibir ilah olmayan Hayy ve Kayyum olan
Allahtan balanma diler ve Ona tevbe ederim derse, savatan kam da olsa
gnahlar balanr.371

369

Ebu Davud 1495.

Hakim/Mstedrek 1/545.
371
Tirmizi 3577. Ebu Davud/Salat 7. Hakim/Mstedrek 1/511. bni Ebi eybe/Musannef 10/300.
370

288

65-EL-VACD
a-Vacid isminin lgat anlam:
Vcd ve cide mastarlarndan tremi olan el-Vacid ismi; bilmek, bulmak, istediini elde
etmek, ok sevmek, zlmek, fkelenmek, zengin ve malik olmak anlamlarna gelmektedir.
Vacid ismi Kur'an'da Rabbimiz iin kullanlmamtr. Mehur Esma-i Hsna hadisinde
zikredilmektedir.
b-Vacid isminin stlah anlam:
Vacid; zengin olan ve hibir eye muhta olmayandr.
Vacid; kullarnn taleplerini yerine getirmekte hibir zaman aciz kalmayandr.
Vacid; istediini istedii an huzurunda bulandr.
Vacid; kendisinden ka ve kurtuluun mmkn olmad yegne zattr.
Vacid, kullarnn btn yaptklarn grendir.
Vacid; kullarn rzklandrmaya, hidayet etmeye ve cezalandrmaya gc yetendir.
c-Vacid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-"Vecede" fiili grmek ve bulmak anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Haram aylar knca mrikleri bulduunuz/grdnz yerde ldrn.." (Tevbe
5)
2-"Vecede" fiili g yetirmek anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"...Su bulmaya g yetiremezseniz, o zaman temiz bir toprakla teyemmm edin..."
(Nisa 43)
3-"Vecede" fiili zenginlik anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Onlarn (boanp da iddet bekleyen kadnlar) sizinle ayn yerde, zenginliiniz
lsnde kalmalarn salayn.." (Talak 6)
4-"Vecede" fiili Hz. Eyyub iin u ekilde kullanlmtr:
"Muhakkak ki biz onu sabrl bulduk. O ne gzel kuldu, daima Allah'a ynelirdi."
(Sad 44)
d-Vacid isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizin her an yanmzda hazr bulunduunu ve ilediimiz kkbyk btn
amelleri kyamet gnnde karmzda bulacamz unutmamal ve bu bilin iinde yaamalyz.

289

"Kitap ortya konmutur. Sulularn onda yazl olanlardan korkmu olduklarn

grrsn. "Vay Halmize! Bu nasl bir kitapm, kkbyk hibir ey brakmakszn
hepsini sayp dkm" derler. Bylece yapm olduklarn karlarnda hazr bulmulardr.
Senin Rabbin hi kimseye zulmetmez." (Kehf 49)
"nkar edenlere gelince onlarn amelleri ssz llerdeki serap gibidir ki, susayan
onu su zanneder. Nihayet ona vardnda onda herhangi bir ey bulamam, stelik
yanbanda da Allah' bulmutur. Allah ise onun hesabn tastamam grmtr. Allah
hesab ok abuk grr." (Nur 39)
2-Gnahlarmza kar balayc ve affedici bir Rab bulmak istiyorsak bugnden
hatalarmzdan dnmeli, kendimizi yenilemeli ve iyiye doru adm atmalyz:
"Kim bir ktlk iler veya kendine zulmeder, sonra da Allah'tan balanma
dilerse Allah' balayc ve merhamet edici olarak bulur." (Nisa 110)
3-Rabbimizin bize ykledii grev, O'na en gzel bir ekilde kulluk etmemizdir. Eer
yaadmz blgede buna imkan bulamyorsak Allah bize hicret yolunu gstermi ve arznn
geni olduunu bildirmitir. Mslman, ktlklerden iyiliklere, kt beldelerden iyi beldelere
hicret etmekle ykml klnmtr. Gnahlardan iyiliklere hicret edenler, sevabn geniliini ve
huzurunu bulurlar. Kt beldelerden iyi beldelere hicret edenler de o blgenin geniliini ve
huzurluunu bulurlar. Allah iin yaplan her eylem, sonunda insana genilik ve huzur verir.
"Kim Allah yolunda hicret ederse yeryznde gidecek ok yer ve ok bolluk bulur.
Kim de Allah vve Rasul urunda hicret ederek evinden kar da sonra kendisine lm
yetiirse artk onun mkfat Allah'a der. Allah da ok balayc ve ok merhamet
edicidir." (Nisa 100)

290

66-EL-MCD
a-Mcid isminin lgat anlam:
Mecd kelimesinden tremi olan el-Macid ismi el-Mecd ismiyle ayn anlamdadr.
Sadece aralarnda kalp ve sa fark vardr. el-Macid; genilik, kerem, ikram, ikramn ve
yceliin bol olmas anlamlarna gelmektedir. Kur'an'da bu ekliyle zikredilmemitir. Mehur
Esma-i Hsna hadisinde gemektedir.
b-Mcid isminin stlah anlam:
Mcid; soylu, erefli ve stn olandr.
Mcid; izzet ve onurda kendisiyle yarlamayandr.
Mcid; iyi ahlakl ve stn erdemlerle donanm olandr.
Mcid; fayda, hayr ve menfaatlerin hepsini elinde bulundurandr.
Mcid; ikram sonsuz bollukta ve kesintisiz olandr.
Mcid; ulalamayacak bir otoriteye sahip olandr.
c-Mcid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Mcid ismiyle ayn anlama gelen el-Mecd ismi Kur'an'da 4 kez zikredilmitir:
1-Rabbimiz iin u ekilde kullanlmtr:
Melekler Hz. brahim ve Sre'yi shakla mjdelerken Allah'n ikramnn ok bol olduu
anlamnda bu ismi zikretmilerdir:
"Allah'n emrine ayor musun? Ey hane halk! Allah'n rahmeti ve bereketleri
sizin zerinizedir. phesiz O, hamde layk olan ve ikram ok bol olandr." (Hud 73)
2-Kur'an iin u ekilde kullanlmtr:
"Kaf. erefli Kur'an'a yemin olsun ki..." (Kaf 1-2)
"Hakikaten o, ok erefli ve stn bir Kur'an'dr." (Buruc 21)
3-Ar iin de u ekilde kullanlmtr:
"O Allah erefli ve yce arn sahibidir." (Buruc 15)
d-Mecd isminin bize yklemi olduu grev ve sorumluluklar:
291

1-Rabbimizi bu ismiyle tanmal, izzet ve eref isterken onur ve g isterken nimet ve

ikram isterken O'na bu ismiyle dua etmeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) tahiyyatta okumamz emrettii "Allahumme salli ve Allahumm
barik" dualarnn sonunda "Hamid ve Mecd" isimleri yan yana kullanlr. "phesiz sen hamde
ve vgye layk olan, erefi ve ikram bol olansn."372
Yine Rasulullah (s.a.v), gece namazndan sonra yapt uzunca bir duann sonunda
yle demektedir:
"Btnyle eref ve izzete (Mecd) brnen ve onunla faziletlenen Allah' noksan
sfatlardan tenzih ederim. Tesbih ancak kendisi iin layk olan Allah' noksan sfatlardan
tenzih ederim. Nimet ve ihsan sahibi olan Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. eref ve
kerem sahibi Allah' noksan sfatlardan tenzih ederim. Celal ve ikram sahibi Allah' noksan
sfatlardan tenzih ederim."373
2-Kur'an bizim iin eref ve stnlk kaynadr. zzet ve eref vesilesidir. Nimet ve
ikram sebebidir. Kur'an'n zerimizdeki faydalar hem dnyaya hem de ahirete yneliktir.
Kur'an "Mecddir", eer biz de Kur'an' hayata hkim klma mcadelesi iinde olursak
bizim hayatmz da "mecd" olacaktr. Rabbimizin btn hayrlar hayatmzda tecellisini
gsterecektir. Kur'an'n rehberliinde onurlu ve nurlu bir hayatmz olacaktr.
Kur'ansz hayat ise onursuz ve izzetsiz bir hayattr. Kur'an'la bark olmayan bir insann
hayatnda mecd yoktur. zzet ve eref yoktur.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Muhakkak ki Allah, bu Kuran sayesinde kimi toplumlar yceltir, kimi
toplumlar ise alaltr.374

372

Buhari/Daavat 33.
Tirmizi/Daavat 30.
374
Mslim 817. bni Mace 218. Darimi 3365. Ahmed 233.
373

292

67-EL-VHD
a-Vahid isminin lgat anlam:
Ehad kknden tremi olan el-Vahid ismi; tek olan, ikincisi olmayan, bakan, reis, sz
sahibi, blnmeyen, paralanmayan anlamlarna gelmektedir.
b-Vahid isminin stlah anlam:
Vahid; tek ve bir olan, ikincisi olmayandr.
Vahid; oalmayan, oalma kabul etmeyendir.
Vahid; blnme ve paralanma kabul etmeyendir.
Vahid; bakan, reis, sz sahibi ve karar verme makamdr.
Vahid; herhangi bir orta ve rnei bulunmayandr.
Vahid; saysnn artmas mmkn olmayandr.
c-Vahid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Vahid ismi Kur'an'da ok defa zikredilmitir.
1-Genel anlamda Allah'n uluhiyetini anlatmak iin kullanlmtr:
"Sizin ilahnz bir tek ilahtr. O'ndan baka ilah yoktur. O Rahman'dr,
Rahm'dir." (Bakara 163)
2-Hz. Yusuf zindan arkadalarna Allah' tantrken O'nun Vahid oluunu n plana
karmtr:
"Ey zindan arkadalarm! Pek ok ve eitli rabler mi daha hayrldr, yoksa bir ve
Kahhar olan Allah m?" (Yusuf 39)
3-Ahiret gnnde herkes Allah'n bir ve kahhar oluunu kabul edecektir:
"O gn kabirlerinden meydana karlar. Onlarn hibir eyi Allah'a gizli kalmaz.
"Bugn otorite kimindir?" (diye sorulur ve yle cevap verilir:) "Otorite bir ve kahhar olan
Allah'ndr." (M'min 16)

293

a-Vahid isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

1-Rabbimizi hakkyla tanmalyz. nk tanmadmz bir rabbi sevemeyiz, emirlerine
gnlden itaat edemeyiz.
"Onlar Allah' hakkyla tanyamadlar" (Enam 91)
Rabbimizin Vahid oluunu hakkyla tanmalyz. Siyasi vahidlerin oald bir ortamda
sadece Allah' Vahid olarak kabul etmeliyiz. Siyasi, iktisadi, toplumsal vs. hayatmzn btn
alanlarnda Allah' Vahid olarak bilmeliyiz. Btn yetkilerimiz Allah'a vermeliyiz.
2-Allah'n dnda hibir kimse vahid ve ehad zelliklerine sahip deildir. Allah'n
dndakilerin bu ekilde isimlendirilmesi yanltr.
hlas suresi Rabbimizin vahid ve ehad oluunu en gzel ekilde bize anlatr.
3-Kfirler bugn en ok vahid ve ehaddan rahatsz oluyorlar. Bizler Hz. Bilal gibi ne
dediimizi bilerek ve btn sonularn gze alarak "ehad" demeliyiz. O, kzgn kumlarn
stnde, gsndeki kayalarla "Ehad" diyordu.. Kfirler bunu duyduka daha bir hnla
saldryorlard ona.. Baylp kendinden geiyordu ve ayld zaman ilk sz yine "Ehad"
oluyordu.
"Ben Allah'n dnda hibir kanun ve otorite koyucu kabul etmiyorum. Allah'tan baka
kulluk edilecek makam tanmyorum. Sizin kurallarnz, yasalarnz ve benim iin ngrm
olduunuz eyleri reddediyorum. Kendisini seveceim, kendisine kulluk edeceim ve
kendisinden korkacam yalnzca Allah'tr! Sizden korkmuyorum." te Hz. Bilal'in "Ehad"
szcnn iinde tm kfirlerin yzne haykrd bu hakikatlerdi.
yle ki, kfirler gznde klyordu bu sz syledike.
Bilal'in ba ve ruhu gklerde dolayor, kfirler ise ayaklarnn altnda eziliyordu.
Ehad'a gerekten iman eden bir kimseyi Allah kendi katndan bir gle gl klyor ve
kfirlerin acizliini ortaya seriyordu.
Bizler de Hz. Bilal gibi bir "Ehad" anlayna sahip olmalyz. O zaman ada Ebu
Cehiler bizden de rahatsz olacaklardr. Ama biz Ehad'n anlamn bilmeden, gnde yzlerce defa
sylesek, tesbih ve zikir halkalar olutursak da, bu bizi yceltmeyecek ve kfirleri
alaltmayacaktr.

294

68-ES-SAMED
a-Samed isminin lgat anlam:
es-Samed; ynelmek, salamlk, sertlik, seyyid, kapsna mracaat edilen efendi, erefli
zat, iinde boluk, olmayan, eksik ve gedii olmayan, nfuz edilemeyen anlamlarna gelmektedir.
b-Samed isminin stlah anlam:
Samed; ihtiya ve istekleri sebebiyle her varln kendisine yneldii yce zattr.
Samed; herkesin kendisine ihtiya duyduu, kendisi ise kimseye ihtiya duymayandr.
Samed; her dilein ve istein biricik merciidir.
Samed; ulular ulusudur.
Samed; kendisinden baka stn varlk tasavvur edilemeyendir.
Samed; btn isim ve sfatlarnda kemal sahibidir.
Samed; eksii ve kusuru olmayandr.
Samed; kendisine nfuz edilemeyendir.
c-Samed isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Samed ismi sadece hlas suresinde gemektedir:
"De ki: O Allah birdir, Samed'dir, O dourmam ve dorulmamtr. Hibir ey
O'nun ei ve benzeri deildir." (hlas Suresi)
d-Samed isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Rabbimizin en yce, eksiksiz, kusursuz ve ihtiyasz olduunu bilmeliyiz. O'nu btn
eksik ve kusurlardan uzak tutmalyz. O'nun dnda, her eye muhta ve noksan olan ilahlara
yalvarmamalyz.
Tm ihtiyalarmz Rabbimizden dilemeli, btn dileklerimizi O'na arz etmeliyiz.
Rasulullah (s.a.v), bir adamn: Allahm! ehadet ederim ki, Sen kendisinden baka
hibir ilah bulunmayan Allahsn! Dourmayan, dorulmayan, hibir ei ve benzeri olmayan tek
ve birsin! Herkesin kendisine muhta olduu, ama kendisi hibir kimseye ihtiya duymayan
Samedsin! Senden istiyorum! diye dua ettiini duydu ve yle buyurdu:
295

Canm elinde bulunduran Allaha yemin olsun ki, bu adam Allahn ism-i Azam
ile dua etmitir. O isimle dua edildiinde Allah dualar kabul eder. Onunla
istendiinde Allah istekleri verir.375

375

Ebu Davud 1493. Tirmizi 3475.

296

69-El- KDR
a-Kdir isminin lgat anlam:
Kadera kknden tremi olan el-Kdir ismi; kyaslamak, ll yapmak, tedbir almak,
planlamak, miktarn beyan etmek, hkmetmek, taksim etmek, gl ve kadir olmak, yceltmek,
hazrlamak, tanzim etmek, malik ve hakim olmak, rzk daraltmak, zengin ve kuvvetli olmak,
skmak ve daraltmak anlamlarna gelmektedir.
b-Kdir isminin stlah anlam:
Kdir; her eye g yetiren, sahip ve malik olandr.
Kdir; her eyi belli bir plan ve lye gre takdir edendir.
Kdir; diledii ekilde kullarnn rzklarn daraltan ve skandr.
Kdir; diledii ekilde rzklar kullarnn arasnda taksim edendir.
Kdir; insanlar lp biip yaratan ve yaratllarn gzel yapandr.
Kdir; eref ve azamet sahibi olandr.
Kdir; peygamber gndermeye ve kitap indirmeye g yetirendir.
Kdir; insanlarn bir benzerlerini yaratmaya ve lleri diriltmeye g yetirendir.
Kdir; azap gndermeye ve helak etmeye g yetirendir.
c-Kdir isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-eref ve azamet anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Muhakkak ki biz onu (Kur'an') Kadir (erefli ve kutsal) gecesinde indirdik."
(Kadir 1)
2-Mekn ve geim darl anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"mkn geni olan, nafakay imknna gre versin. Rzk daralm bulunan da
nafakay, Allah'n kendisine verdiinden ayrsn. Allah hi kimseye gcnn stnde bir
ey yklemez. Allah daima her glkten sonra bir kolaylk yaratr." (Talak )
3-ekli gzelletirmek anlamnda u ekilde kullanlmtr:

297

"Biz sizi hakir bir sudan yarattk. Nitekim o suyu belli bir sreye kadar salam bir
yere yerletirdik. Biz buna g yetirmiizdir. Biz ne mkemmel bir kudret sahibiyiz."
(Mrselat 20-23)
4-Tayin ve takdir etmek anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Aranzda lm takdir eden biziz ve biz, nne geilebileceklerden deiliz." (Vaka
60)
d-Kdir isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz, kuvveti ve kudreti tam olandr. Onun hakknda hibir zaman ve hibir
ekilde acz ve zayflk dnmemeliyiz. Rabbimizin kuvvet ve kudretini, yeryz hakimlerinin ve
gllerinin kuvvetine benzetmemeliyiz. G ve kuvvet konusunda Rabbimize ortak
komamalyz. Allah'n vermi olduu g ve kuvvete dayanarak Rabbimize isyan etmemeliyiz.
2-Her konuda olduu gibi, rzk ve imkn konusunda da Rabbimiz tek sz sahibidir.
Rzkmz ve imknmz daraltan ve bollatran O'dur. O, her eyi bir l ve hikmetle yapandr.
Kimimizi kimimizden stn klandr. Bizler ihtiyalarmz Rabbimize arz etmeli, Allah'n
kendilerine bizden daha fazla rzk ve imkn verdii kimselere haset etmemeliyiz.
3-Rabbimiz bizi ilk nce yaratan ve sonra da diriltecek olandr. O'nun iin bizi ilk nce
yaratmakla sonradan diriltmek arasnda bir fark yoktur. Diledii her eyi yapmaya tek kadir olan
O'dur. yi davranlar iinde olanlar mkfatlandrmaya, kt davranlar iinde bulunanlar da
cezalandrmaya kdirdir.
Yeniden dirilme ve amellerimizin karln bulma konusunda bir phemiz ve
endiemiz olmamaldr.

298

70-EL-MUKTEDR
a-Muktedir isminin lgat anlam:
Kudret kknden tremi olan el-Muktedir ismi; hazrlamak, tanzim etmek, eref sahibi
olmak, g yetmek, malik ve hakim olmak, vakit belirlemek, taksim etmek, lmek, bimek,
skmak ve daraltmak anlamlarna gelmektedir.
b-Muktedir isminin stlah anlam:
Muktedir; her eye karar veren ve her eyi belirleyendir.
Muktedir; her eyin zerinde otorite sahibi olandr.
Muktedir; kendisine hibir yasak engel olmayandr.
Muktedir; hibir kimsenin kuvvet ve kudret yoluyla O'nun karsna kamamasdr.
Muktedir; kudretini bilfiil ortaya koyandr.
c-Muktedir isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Muktedir ismi Kur'an'da kez tekil olarak bir kez de oul olarakRabbimiz iin
zikredilmitir:
1-Allah'n yakalamasnn ve cezasnn iddeti anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Onlar btn ayetlerimizi yalanladlar. Biz de onlar ok kuvvetli ve kudretli bir
yakalayla yakaladk." (Kamer 42)
2-Allah'n takva sahiplerini mkfatlandran gl bir melik olmas anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"Takva sahipleri cennetlerde ve rmaklarn kenarlarnda, gl ve yce Allah'n
hak meclisindedirler." (Kamer 55)
3-Allah'n her eyin zerinde iktidar sahibi olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Onlara u misali de gster: Dnya hayat gkten indirdiimiz bir su gibidir ki, bu
su sayesinde yeryznn bitkisi grleerek birbirine karm, arkasndan rzgarn
savurduu er p haline gelmitir. Allah her ey zerinde iktidar sahibidir." (Kehf 45)
4-Her eyin ve herkesin zerinde kesin otoriter olmas anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
299

"...Biz onlarn zerinde kesin bir otorite sahibiyiz." (Araf 127)

d-Muktedir isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz hepimiz zerinde iktidar ve otorite sahibidir. Kendi otoritesine giren
kullarn, kendi gcyle glendirecektir. M'min Rabbiyle balantldr. Rabbinin gvencesi ve
emniyeti altndadr. Hayatmzda Allah ne kadar hakimse biz de o kadar gl oluruz. Eer
Allah'n otoritesi altna girmeyi kabul etmezsek yeryznn pek ok deersiz ve erefsiz
adamlarnn otoritesi altna gireriz. Onlarn huzurunda dilenmek, el pene divan durmak zorunda
kalrz. Allah bizi herkesten korkar ve herkese eilir bir durumda brakr.
2-Rabbimizden doruluk makamnda, g ve izzet meclisinde bizleri de bulundurmasn
istemeliyiz. Rabbimizin azabndan merhametine snmalyz. Admlarmz takva ile atmal,
takva merkezli bir hayat yaamalyz.

300

71 VE 72- el-MUKADDM VE el-MUAHHR

a-Mukaddim ve Muahhir isimlerinin lgat anlamlar:
Mukaddim, ne geiren; Muahhir ise geride brakandr. Bu iki isim Mzdevice, yani
birbirlerine zt olan isimlerdendir. Kur'an'da gememi, mehur Esma-i Hsna hadisinde
zikredilmitir.
b-Mukaddim ve Muahhir isimlerinin stlah anlamlar:
Mukaddim; hikmeti gerei baz kullarn ne geirendir.
Muahhir; hikmeti gerei baz kullarn geride brakandr.
Mukaddim; kimi varlklar nce yaratandr.
Muahhir; kimi varlklar sonra yaratandr.
Mukaddim; kimi kullarn zek, akl ve beden ynnden stn klandr.
Muahhir; kimi kullarn zek, akl ve beden ynnden geride brakandr.
Mukaddim; peygamberler seen ve bunlar insanlardan stn klandr.
c-Mukaddim ve Muahhir isimlerinin anlam ynnden Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah kimi varlklar nce, kimilerini sonra yaratandr. Bu konuda tek sz sahibidir:
"...O yaptndan sorguya ekilmez, onlar ise sorguya ekileceklerdir." (Enbiya 23)
"O, diledii eyi mutlaka yapandr." (Buruc 16)
2-Allah akl, zek ve beden asndan kimi kullarn stn klar, kimilerini ise geride
brakr:
"Eer Allah sana bir sknt verirse onu kendisinden baka giderecek yoktur ve
eer sana bir hayr verirse phesiz O'nun gc her eye yetendir." (Enam 17)
d-Mukaddim ve Muahhir isimlerinin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz iman, ahlak ve takva konusunda bizden ne gememizi istemektedir.
"Rabbinizinden bir mafirete, Allah ve peygamberlerine inananlar iin hazrlam
olduu, genilii gkle yer kadar olan cennetlere kouun/ne gein. te bu Allah'n
ltfudur ki onu dilediine ve dileyene verir. Allah byk ltuf sahibidir." (Hadid 21)
301

"...yleyse hayrlarda yarn/ne gein..." (Maide 48)

nsanlardan nde olma isteimiz; sadece hayrlarda ve cennet konusunda olmaldr.
Yarlarmz bunun zerine kurmal, gayretlerimizi bu konuda artrmalyz. nk yarlacak ve
ne gemek iin allacak en gzel ey, cennet yardr, takva ve iman yardr.
"...Yaranlar ancak cennet iin yarsnlar." (Mutaffifin 26)
2-Kur'an bir ayratr. Kendisini canl tutanlar ne geirir, onlara dnyada izzet ve eref
verir. Ahirette yksek derecelere karr. Ancak Kur'an' arkalarna atanlar hem dnyada deersiz
ve geri klar hem de ahirette onlarn sonu ate olur.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Muhakkak ki Allah, bu Kuran sayesinde kimi toplumlar yceltir, kimi toplumlar
ise alartr.376
3-Rasulullah (s.a.v) Allah'a Mukaddim ve Muahhir isimleriyle dua etmitir. Biz de bu
duay renmeli ve onunla Rabbimizden balanma dilemeliyiz:

Allahm! Yaptm ve yapacam, gizli ve ak ilediim, hakszlk ettiim ve

benden daha iyi bildiin gnahlarm bala. stediini derece bakmndan ne alp stn
tutan da, dilediini derece bakmndan geride brakan da Sensin. Senden baka hibir ilah
yoktur.377

376
377

Mslim 817. bni Mace 218. Darimi 3365. Ahmed 233.

Nesai/ftitah 27. Ebu Davud/Salat 17.

302

73 VE 74-EL-EVVEL VE EL-AHR
a-Evvel ve Ahir isimlerinin lgat anlamlar:
el-Evvel; nce, ilk el-Ahir ise; sonra, son anlamlarna gelmektedir. Mzdevice, yani
birbirine zt olan isimlerdendir.
b-Evvel ve Ahir isimlerinin stlah anlamlar:
Evvel; varl ncesi olandr, kendisinden nce hibir ey olmayandr.
Ahir; varl sonrasz olandr, kendisinden sonra hibir ey kalmayandr.
Evvel; yaratmaya ilk nce balayan ve onu srdrendir.
Ahir; yol gsteren, sonsuz saadete iletendir.
Evvel; kalplerden geenleri en batan itibaren bilendir.
Ahir; diledii kullarnn kusurlarn sonuna kadar erteleyendir.
c-Evvel ve hir isimlerinin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kur'an'da sadece bir kez, ikisi de art arda zikredilmitir:
"O evveldir, hirdir, zhirdir, btndr. O her eyi bilendir." (Hadid 3)
d-Evvel ve Ahir isimlerinin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah zamandan mnezzehtir. O zamann Rabbidir. Zaman yaratandr. Zamandan
nce de O vard, sonra da O olacaktr. Snrl aklmz pek ok eyi kavrayamaz. eytan bu konuda
durmadan insana vesvese verir, "u nasl byle oldu?" diye sormasn ister. Bizler Rabbimizin
btn sfatlarna kesin olarak iman etmeli ve pheye dmemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
"Allahn yaratt eyler hakknda dnp tefekkr edin. Ama Allahn zatn
dnmeyin! nk siz onu hakkyla takdir etmeye g yetiremezsiniz.378
2-Her iimizin banda Allah' gndemde tutmalyz. Allah'n nne hibir eyi
geirmemeliyiz.

378

Kenzul-Ummal/Kitabul-Ahlak 5703.

303

"Ey iman edenler! Allah ve rasulnn huzurunda ne gemeyin. Allah'tan

korkun. phesiz Allah iitendir, bilendir." (Hucurat 1)
Yapacamz her iin Allah'n istek ve rzasna uygun olmas gerekir. Bunu her eyden
nce dnmeliyiz.
3-lerimizin sonucu da Rabbimizin iradesine uygun olmaldr. Allah'n rzasn gz
nnde bulundurarak yaptmz ilerin sonucu, O'na hamd ve kranla son bulacaktr. nk O,
bir ie kendisiyle balayan yar yolda brakmaz.
"Onlarn ilerinin sonu; alemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir." (Yunus
10)
4-Rasulullah (s.a.v) Rabbimize bu isimleriyle dua etmitir. Biz de bu isimleri renerek
bunlarla dua etmeliyiz.

Ey yedi kat gn, byk arn, bizim ve her eyin Rabbi olan! ekirdei ve tohumu
yaran, Tevrat, ncil ve Furkan (Hakla batl birbirinden ayran Kuran- Kerim)
indiren Allahm! Her eyin errinden sana snrm. Peremim Senin elindedir. Sen
ilksin, Senden nce hibir ey yoktur. Sen sonsun, Senden sonra hibir ey yoktur. Sen
Zhirsin (mutlak galipsin, hakimiyet ve otoriten evrende grlr), Senin stnde hibir
ey yoktur. Sen Btnsn (Zatn grlmez ama Sen btn gizlilikleri bilensin), Senin
tende hibir ey yoktur. Bizden borcu gider ve bizi fakirlikten kurtarp zenginletir.379

379

Mslim/Zikr 27. Ebu Davud/Edeb 17.

304

75 VE 76- EZ-ZHR VE EL-BTIN

a-Zhir ve Btn isimlerinin lgat anlamlar:
Zuhur mastarndan tremi olan ez-Zhir ismi, ak ve aikar olmak, yksek olmak, bir
eye nail ve muttali olmak, galip olmak anlamlarna gelmektedir.
Batane kknden tremi olan el-Btn ismi, gizli olmak, ierde olmak, iine nfuz
etmek, girmek, bir eyin i yzn bilmek anlamlarna gelmektedir.
b-Zhir ve Btn isimlerinin stlah anlamlar:
Zhir; varl, fiillerinin ve eylemlerinin etki ve sonularyla aka anlalandr.
Btn; zat, duyu ve hislerle kavranamayandr.
Zhir; grnen ve ak olanlar bilendir.
Btn; grnmeyenleri ve gizli olanlar bilendir.
Zhir; ayetleri ve mucizeleri her an grlendir.
Btn; hi kimsenin idrak edemedii srlar iinde barndrandr.
Zhir; sonsuz kudreti sebebiyle her eyin stnde yegne galip olandr.
c-Zhir ve Btn isimlerinin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Zhir ve Btn isimleri tek bir yerde, art arda zikredilmitir:
"O evveldir, hirdir, zhirdir, btndr. O her eyi bilendir." (Hadid 3)
d-Zhir ve Btn isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah mutlak gldr. Gcn yegne kaynadr. Btn gleri elinde bulundurduu
iin de mutlak galiptir. Allahn stne hibir g ve otorite yoktur. Tarihte helak hak eden
kavimler, btn sper glerine ramen Allaha kar duramamlardr.
phesiz Rabbinin yakalamas ok iddetlidir. Bilin ki O, ilk olarak yaratan sonra
geri getirendir. O, ok balayan ve ok sevendir. Arn sahibidir, ok ycedir. Diledii
her eyi mutlaka yapandr.

305

Ordularn, Firavun ve Semudun haberleri sana gelmedi mi? Dorusu inkrclar

gerei yalanlayp dururlar. Allah onlar arkalarndan kuatmtr. Hakikatte o
(yalanladklar) Levhi Mahfuzda bulunan erefli bir Kurandr.(Buruc 12-22)
2-Allah iman eden ve kendi dinine yardm edenleri ez-Zhir ismi ile stn klar. Onlara
zaferleri verir. Dnya hayatnda onlarn yr ve yardmcs olur.
Ey iman edenler! Allahn yardmclar olun. Nitekim Meryem olu sa
havarilerine: Allaha giden yolda benim yardmclarm kimler? demiti. Havariler de:
Allah yolunun yardmclar biziz demilerdi. srailoullarndan bir zmre inanm, bir
zmre de inkr etmiti. Bylece biz inananlar, dmanlarna kar destekledik, bylece
stn geldiler. (Saf 14)
3-Allah btn grnen ve grnmeyen lemleri bilendir. Evrende olan hibir ey Ondan
gizli kalmaz. nsanlarn aktan ve gizliden iledikleri her eyi en ince ayrntsna kadar bilen ve
deerlendiren Odur.
De ki, kendisinden kamakta olduunuz lm mutlaka size ulaacaktr. Sonra da
grnen ve grnmeyen lemi bilen Allaha dndrleceksiniz de O size btn
yaptklarnz haber verecektir. (Cuma 8)
4-Allahn g ve otoritesi evrende grlr. Gkleri ve yerleri esiz bir ekilde
yaratmtr. Her yer ve her ey Onun gcnn delilidir. Gzleri perdeli olmayan her insaf sahibi,
Allahn g ve otorite bakmndan mutlak hakimiyetini afakta ve enfste grr.
nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde ayetlerimizi gstereceiz ki, Kurann
gerek olduu onlara iyice belli olsun. Rabbinin her eye ahid olmas, yetmez mi? (Fussilet
53)
5-Rasulullah (s.a.v) yatmadan nce Rabbimize bu isimleriyle dua etmitir. Biz de bu
isimleri renerek bunlarla dua etmeliyiz.

Ey yedi kat gn, byk arn, bizim ve her eyin Rabbi olan Allahm! ekirdei
ve tohumu yaran, Tevrat, ncil ve Furkan (Hakla batl birbirinden ayran Kuran-
306

Kerim) indiren Allahm! Her eyin errinden Sana snrm. Peremim Senin elindedir.
Sen ilksin, Senden nce hibir ey yoktur. Sen sonsun, Senden sonra hibir ey yoktur. Sen
zhirsin (mutlak galipsin, hakimiyet ve otoriten evrende grlr), Senin stnde hibir ey
yoktur. Sen Btnsn (Ztn grlmez ama Sen btn gizlilikleri bilensin), Senin tende
hibir ey yoktur. Bizden borcu gider ve bizi fakirlikten kurtarp zenginletir.380

77-EL-VAL

380

Mslim\Zikr 27. Ebu Davud\Edeb 17.

307

a-Val isminin lgat anlam:

Vilayet mastarndan tremi olan el-Val ismi, el-Veli ismiyle ayn kkten gelmektedir.
1-Yakn olmak, yannda olmak.
2-zlemek, takip etmek, kontrol etmek
3-Birinin iini zerine almak, stlenmek
4-Birinin iini slah etmek, dzene koymak
5-Birinin iini programlamak
6-Maddi ve manevi her trl yardmda bulunmak
7-Karsndakine gzel vasflaryla vgde bulunmak
8-Nimet vermek, ihsan etmek
9-Birinin iini takip etmek anlamlarna gelmektedir.
b-Vali isminin stlah anlam:
Vali; varlklarn yegne hkmrandr.
Vali; varlklarn zerinde tek sz sahibidir
Vali; devaml srette rzk verendir.
Vali; idare eden, kudret sahibi, icraat yapandr.
Vali; idareye malik olandr.
c-Val isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Val ismi Kur'an'da bir kez gemektedir.
"...Bir toplum kendilerinde bulunan iyi zellikleri deitirinceye kadar, Allah
onlarda bulunan (gzel nimetleri) deitirmez. Allah bir topluma ktlk diledi mi, artk
onun iin geri evrilme diye bir ey yoktur. Onlarn Allah'tan baka yardmclar da
yoktur." (Rad 11)

d-Vali isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:

308

1-Hayatmzn btn alanlarnda vilayet hakkn Rabbimize vermeliyiz. darecimiz,

yneticimiz, hayatmzda tek sz geen Rabbimiz olmaldr.
2-Bize en bata hayat hakk tanyan, hayatmz sonlandrmaya yetkisi olan, bize
nimetlerini bol bol veren Rabbimize gerektii gibi kretmeliyiz ve nankrlk etmemeliyiz.
Nimet veren olarak bize yaam hakk tanyan olarak Rabbimizi bilmeliyiz. O'nun dndaki valiler
yaam hakkmz elimizden alrlarm veya rzkmz keserlermi diye korkmamalyz.
3- Hayatmzn rotasn Rabbimize teslim etmeliyiz. "Rabbim, Sen vlisin, Sen ynlendir
hayatm, Sen ekil ver, Senin istediin renkte olsun" demeliyiz.
4-Rabbimizden g istemeliyiz. Ki O, yeryznn valilerine birtakm gler ve imknlar
verendir. Eer bizler O'nun urunda mcadele edersek bize de mutlaka yeryznde Mslmanca
g ve iktidar verecektir. Bizi yeryzne vali tayin edecek ve slam' bizim ellerimizle
yceltecektir inallah!

309

78-EL-MTEAL
a-Mteali isminin lgat anlam:
Uluv ve al kklerinden tremi olan el-Mtel ismi; ykseklik, ycelik sahibi, an ve
eref sahibi, kuvvet ve kudret sahibi anlamlarna gelmektedir.
b-Mteali isminin stlah anlam:
Mteali; var olan veya var olmas mmkn her eyin stnde ve tesinde olandr.
Mteali; ykseklik ve hkmranlkta kendisine eit veya kendisinden stn bir varlk
bulunmayandr.
Mteali; mutlak anlamda yce olan ve vgye layk olandr.
Mteali; btn olumlu zellikleri kendisinde toplayandr.
Mteali; eksiklik ve zafiyet ifade eden btn menfi zelliklerden mnezzeh olandr.
Mteali; kemal sahibi, ulu ve yce varlk olandr.
c-Mteali isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
el-Mteali ismi Kur'an'da bir kez gemektedir:
"O grnen lemi ve grnmeyen lemi bilendir. ok byktr ve ycedir." (Rad 9)
d-Mteali isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizi tm olumsuz ve eksik zelliklerden uzak tutan bir inancmz olmaldr. Bir
eyi eksiksiz ve kusursuz bildiimizde onu vmeye ve yceltmeye balarz. Rabbimiz kendisini
vm, katndakiler hi bkmadan ve usanmadan O'nu vmektedirler. Biz Rabbimizi vp
ycelltiimiz zaman, O da bizim erefimizi artracaktr.
2-Rabbimiz kendi zatnda olduu gibi yapt her i ve davranta da mkemmeldir,
ycedir. O'nun emrine kar gelecek, eletirecek hibir varlk yoktur. Bizler Rabbimizin
emirlerinde ve eylemlerinde bir intizamszlk, uygunsuzluk aramamalyz.
3-Rabbimiz dinini de kemale erdirmi ve mkemmel bir halde bize sunmutur.
Dinimize ne kadar sk balanrsak bizim amellerimiz ve durumumuz da iyiye ve gzele doru
gidecektir. Dinimizden koptuumuz takdirde ise ahsiyetimiz ve deerimiz klecektir.

310

79-EL-BERR
a-Berr isminin lgat anlam:
Berr kknden tremi olan el-Berr ismi; yeryz, kara ve kta anlamlarna
gelmektedir. Karalar, ktalar ve yeryz ne kadar genise Rabbimizin iyilii de o kadar geni ve
sonsuzdur. Her trl iyilik, ihsan, itaat ve doruluk anlamlarna da gelmektedir.
b-Berr isminin stlah anlam:
Berr; yarattklarna kar rahmet, mafiret ve ihsan bol olandr.
Berr; sz ve hareketlerinde mutlak sadk olandr.
Berr; btn yaratklarna rzk taksim eden, rahmetiyle muamele edendir.
Berr; takva sahibi kullarna kat kat sevap verendir.
Berr; gzel dnce ve duygularndan dolay kullarn mkaftlandrandr.
Berr; ktlkten vazgetikleri iin kullarn mkfatlandrandr.
Berr; isyan eden kullarn iledikleri gnahlar orannda cezalandrandr.
Berr; ibadet ederek kendisine ynelen kullarna tevfik ve hidayetiyle muamele edendir.
c-Berr isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-M'min kullarn cennetle mkfatlandrmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Cennettekiler birbirlerine dnp sorarlar, derler ki: "Daha nce biz ailemiz
arasnda korkardk. Allah bize ltfetti de bizi vcudun iine ileyen azaptan korudu.
Gerekten biz bundan nce O'na yalvaryorduk. nk iyilik eden, esirgeyen ancak
O'dur." (Tur 25-28)
2-Rabbimizin kendisine itaat eden ve cenneti hak eden kullarn "Ebrar" olarak
isimlendirmesi anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Muhakkak ki iyiler (Ebrar) nimetlerle dolu olan cennettedirler." (nfitar 13)
3-Rabbimizin melekleri iyi ve gvenilir (Berara) olarak isimlendirmesi anlamnda u
ekilde kullanlmtr:

311

"Hayr! Deerli ve gvenilir katiplerin elleriyle yazlp tertemiz klnm, yce

makamlara kaldrlm mukaddes sahifelerde yazl bu ayetler bir hatrlatma ve ttr.
Dileyen onu dinler ve ders alr." (Abese 12-16)
d-Berr isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah, kullarna kar sonsuz ihsan ve mafiret sahibidir. Allahtan ihsann zerimize
indirmesini istemeliyiz. Allah, insanlara ihsan ve mafireti ile tantmalyz. nsanlar Allahn
rahmetinden ve mafiretinden mit kestirmemeliyiz.
De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine haddi aan kullarm! Allahn rahmetinden mit
kesmeyin. nk Allah btn gnahlar balar. phesiz ki O ok balayan ve ok
merhamet edendir. (Zmer 53)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Anlam dnlmeden okunan Kuranda hayr yoktur. limsiz, cahilce yaplan
ibadette de hayr yoktur. Gerek fakih u zellie sahip olan kiidir:
1-nsanlar Allahn rahmetinden mitsizlie drmeyen
2-Allahn azabndan da emin klmayan
3-nsanlar Kurandan baka kaynaklara ynlendirmeyen.381
2-Rabbimiz annebabamza bir (iyilik) ile muamele etmemizi istemi, anne babasna
iyilikle davrananlar kitabnda bize rnek olarak gstermitir:
"Rabbin, kendisinden bakasna kulluk etmemenizi ve annebabaya iyilik etmenizi
kesin bir ekilde emretti." (sra 23)
" (Hz. Yahya) Anne-babasna kar iyilik sahibiydi. Bir zorba ve asi deildi."
(Meryem 14)
3-nsanlara iyilii emredip de kendisini unutanlardan olmamalyz:
"Siz kitab okuyup gerekleri bildiiniz halde, insanlara iyilii emrediyor da
kendinizi unutuyor musunuz? Aklnz hi kullanmyor musunuz?" (Bakara 44)
4-yilik ve takva zerine birbirimizle yardmlamalyz:

381

Darimi\Mukaddime 29.

312

"..yilik

ve

takva

zerine

yardmlan.

Gnah

ve

dmanlk

zerine

yardmlamayn. Allah'tan korkun. nk Allah'n cezas etindir." (Maide 2)

5-Gerek iyilie ulamak iin sevdiklerimizden infak etmeliyiz:
"Sevdiklerinizden infak etmedike gerek iyilie ulaamazsnz.

Her ne

harcarsanz Allah onu hakkyla bilir." (Ali mran 92)

6-Gerek iyilik; sadece Allah'n iyilik olarak isimlendirdiidir. nsanlar kendilerine gre
"u iyiliktir" diyemezler. Rabbimizin bize iyilik ve hayr olarak tantt eylere sarlmalyz:
"Gerek iyilik, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir. Asl iyilik o
kimsenin iyiliidir ki; Allah'a, ahiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr.
Allah rzas iin yaknlara, yoksullara, yetimlere, yolda kalmlara, dilencilere ve
boyunduruk altnda bulunan kle ve esirlere sevdii mallardan harcar, namaz klar, zekat
verir. Antlama yapt zaman sznde durur. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda
sabreder. te doru olanlar bu vasflar tayanlardr. Mttakiler de ancak onlardr."
(Bakara 177)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
yilik; ahlak gzelliidir. Gnah ise; kalbini rahatsz eden ve insanlarn
duymasndan holanmadn eydir.382
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
phesiz rivayetilerin en ktleri; yalan rivayet edenlerdir. Yalann ne ciddisi ne
de akas olur. nsan ocuuna sz verip de onu yerine getirememezlik edemez. Muhakkak
ki doruluk iyilie, iyilik ise cennete gtrr. Yalan da haktan ayrlmaya, haktan ayrlmak
ise cehenneme gtrr. Gerek u ki, doru szl olanlar iin; Doru syledi, sznde
durdu denilir. Yalanclar iin ise; Yalan syledi, sznde durmad denilir. Kii doru
syleye syleye sonunda Allah katnda Sddk: Sz ve ii hep doru olan, doruluktan
ayrlmayan olarak yazlr. Yine kii yalan syleye syleye sonunda Allah katnda Kezzab:
ok yalan syleyen, ii gc hep yalan olan kii olarak yazlr. Size asl iftirann ne
olduunu haber vereyim mi? nsanlarn arasn bozmak iin sz tamaktr.383

382
383

Darimi/Kitabur-Rikak 2792.
Darimi/Kitabur-Rikak 2718.

313

80-ET-TEVVB
a-Tevvab isminin lgat anlam:
Tevbe kknden tremi olan et-Tevvab ismi, kullarnn ynelilerini ve dnlerini
kabul eden, cezadan vazgeen anlamlarna gelmektedir. Tevbe ise; dnmek, ynelmek, Allahn
dinine ve emrine dnmek, isyandan itaate dnmek anlamlarna gelir.
b-Tevvab isminin stlah anlam:
Tevvab; kullarnn ynelilerini kabul edendir.
Tevvab; kendisine dnen kullarna af ve ba kaplarn aandr.
Tevvab; kullarnn dnmesini bekleyendir.
c-Tevvab isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Tevvab ismi Kur'an'da 11 kez zikredilmitir.
"dem Rabbinden birtakm kelimeler rendi ve derhal tevbe etti. nk Allah
tevbeleri kabul eden ve merhameti bol olandr." (Bakara 37)
Allah kimlerin tevbesini kabul edeceini kitabnda u ekilde belirtmitir:
1-Allah, tevbe ettikten sonra durumlarn dzelten, isyandan itaate ynelen kullarnn
tevbesini kabul eder:
"Kim haksz davranndan sonra tevbe eder ve durumunu dzeltirse phesiz
Allah onun tevbesini kabul eder. Allah ok balayan, ok esirgeyendir." (Maide 39)
2-Allah, peygamberin, Muhacir ve Ensarn tevbelerini kabul eder:
"Andolsun ki Allah Mslmanlardan bir grubun kalpleri erilmeye yz tuttuktan
sonra, peygamberi ve glk zamannda ona uyan Muhacirleri ve Ensar affetti. Sonra da
onlarn tevbelerini kabul etti. nk O, onlara kar ok efkatli, pek merhametlidir."
(Tevbe 117)
3-Allah, iman eden, salih amel ileyen ve hidayet zere olanlarn tevbesini kabul eder:
"u da muhakkak ki Ben tevbe eden, iman eden ve salih amel ileyen, sonra da
doru yoldan giden kimseyi balarm." (Taha 82)
4-Allah, tevbe edip durumlarn dzeltenlerin ktlklerini iyiliklerle deitirecektir:
314

"Ancak tevbe eden, iman eden ve salih amellerde bulunanlar baka! Allah onlarn
ktlklerini iyiliklere evirir. Allah ok balaycdr, engin merhamet sahibidir." (Furkan
70)
5-Allah, m'min erkeklerin ve m'min kadnlarn tevbelerini kabul edecektir:
"man eden erkeklerin ve kadnlarn da tevbelerini kabul edecektir. Allah ok
balayan, ok merhamet edendir." (Ahzab 73)
d-Tevvab isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizin rahmet ve affndan hibir zaman midimizi kesmemeliyiz. Allah her trl
gnah balayan ve kullarnn ynelilerini kabul edendir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Hatalarnz ge ulasa sonra tevbe etseniz yine de Allah kulun tevbesini kabul
eder.384
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Ey insanlar! Rabbinize tevbe edin. Canm elinde bulunduran Allaha yemin
ederim ki, ben gnde yetmi defadan fazla Rabbime tevbe ederim.385
2-Her gn pek ok hata ilediimizi en iyi bilen olduu halde Rabbimiz tevbe etmemizi
ve O'na ynelmemizi beklemektedir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Kul tevbe edince Allah Azze ve Celle birinizin kaybolan hayvann bulduu
andaki duyduu sevinten daha ok sevinir.386
3-Tevbemizin gerek bir tevbe olmas ve Allah tarafndan kabul edilmesi iin, bir daha
tevbe ettiimiz davrana dnmemeliyiz. zerinde olduumuz erri ve isyan brakp hayra ve
itaate doru adm atmalyz. En nemli tevbe, sonuna kadar kendisinden vazgeilmeyen tevbedir.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Mmin, kulluk elbisesi gnahlarla yprandnda onu tevbeyle yamayandr. Asl
mutlu kii ise, tevbesi zere lendir.387
384

bni Mace/Kitabuz-Zhd 4248.

Darimi/Kitabur-Rikak 2726.
386
bni Mace/Kitabuz-Zhd 4247.
385

315

81-EL-MNTEKM
a-Mntekim isminin lgat anlam:
Ngme kknden tremi olan el-Mntekim ismi; satvet, sulta, otorite, cezalandrmak
ve intikam almak anlamlarna gelmektedir.
b-Mntekim isminin stlah anlam:
Mntekim; sulular layk olduklar ekilde cezalandrandr.
Mntekim; hem dnyada hem de ahirette kfirlerden intikam alandr.
c-Mntekim isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah ayetlerini yalanlayan, kfrde direten toplumlardan dnyada intikam almtr:
"Biz de onlarn (Firavun ve kavmi) ayetlerimizi yalanlamalar ve onlardan gafil
kalmalar sebebiyle kendilerinden intikam aldk ve onlar denizde boduk." (Araf 136)
2-Allah, kasten ktlk ileyenlerden intikam almtr:
"Andolsun senden nce kendilerine nice peygamberler gnderdik de, onlara apak
deliller getirdiler. Kasten gnaha dalanlardan ise intikam aldk. M'minlere yardm etmek
de bizim zerimize hak olmutur." (Rum 47)
3-Kendisine Allah'n ayetleri hatrlatldktan sonra onlardan yz evirenlerden Allah
intikam almtr:
"Kendisine Rabbinin ayetleri hatrlatldktan sonra ondan yz evirenden daha
zalim kim olabilir? Muhakkak ki biz sululardan intikam alacaz." (Secde 22)
4-Allah, ahirette de sululardan ok iddetli bir ekilde intikam alacaktr:
"Zira biz, byk bir iddetle arpacamz gn, kesinlikle intikam alrz." (Duhan
16)
d-Mntekim isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler Rabbimizin Rasulne ve m'minlere vermi olduu vaadlerine tam bir ekilde
gvenmeliyiz. Rabbimiz kendi dini iin mcadele eden kimselere yardm etmeyi zerine hak bir
grev olarak yazmtr. Kfirlerden hem dnyada hem de ahirette iddetli bir ekilde intikam

387

Mucemus-Sair 123.

316

alacaktr. Biz Mslmanlar, kfirlerin u an rahat ve refah iinde yaamalarna aldanmamal,

Rabbimizin yardmndan mit kesmemeliyiz.
"O halde sakn Allah'n peygamberlerine verdii szden cayacan sanma! nk
Allah intikam sahibidir, mutlak stndr." (brahim 47)
2-Kendilerinden intikam alnan toplumlar ibretle incelemeli, Allah'n vermi olduu
rneklerin zerinde dikkatle durmalyz. Bizden nceki helak edilmi kavimleri, onlarn hangi
sebeplerden dolay helak edildiklerini renmeli ve onlarn hatalarndan uzak durmalyz. Allah
nceki kavimleri bize tarih bilgisi veya hikye olsun diye deil, ibret alalm diye anlatm, rnek
vermitir.
"Biz onlardan intikam aldk. Bak da gr, yalanlayanlarn sonu nasl oldu?"
(Zuhruf 25)

317

82-EL-AFVV
a-Afuvv isminin lgat anlam:
Rabbimizin el-Afuv ismi; yok etmek, silip sprmek, gidermek, fazlalk ve artk
anlamlarna gelmektedir.
b-Afuvv isminin stlah anlam:
Afuvv; gnahlar balayandr.
Afuvv; kolaylkla affedendir.
Afuvv; cezalar kaldrandr.
Afuvv; ayplar ve kusurlar rtendir.
Afuvv; gnahlarn yazl olduu kaytlar silendir.
Afuvv; ahirette kullarna gnahlarn unutturandr.
Afuvv; cezadan sonra affedendir.
c-Afuvv isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Rabbimizin el-Afuvv ismi Kur'an'da 4 kez gemektedir.
1-el-Kadir ismiyle beraber bir kez zikredilmitir:
"Bir iyilii aklar veya gizlerseniz yahut bir ktl aklamayp affederseniz
phesiz Allah ziyadesiyle affeden ve her eye gc yetendir." (Nisa 149)
2-el-afur ismiyle beraber de kez zikredilmitir:
"Byle ite. Her kim kendisine verilen eziyetin dengi ile karlk verir de bundan
sonra kendisine yine bir tecavz ve zulm vaki olursa emin olmaldr ki, Allah ona mutlaka
yardm edecektir. Hakikaten Allah ok balayc ve mafiret edicidir." (Hac 60)
d-Afuvv isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-nsanlarn kusur ve hatalarn affetmeli, rtmeliyiz. Rabbimiz bizlere af yolunu
tutmamz emretmitir:
"Sen af yolunu tut. yilii emret ve cahillerden yz evir." (Araf 199)

318

Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:

"Kyamet gnnde bir mnadi yle seslenir:
- nsanlar affedenler, kusurlar balayanlar neredeler? Rabbinize doru gelin ve
mkfatlarnz aln! Affeden her Mslman cennete koymas Allahn kendi zerine
yazm olduu bir haktr.388
2-Allah'n bizi balamasn istiyorsak nefisimize zor da gelse balamal ve
affetmeliyiz.
"inizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksula, Allah yolunda hicret
edenlere mallarndan vermeyeceklerine dair yemin etmesinler. Balasnlar ve msamaha
gstersinler. Allah'n sizi balamasn istemez/sevmez misiniz? Allah ok balayandr,
ok merhamet edendir." (Nur 22)
Bu ayet Hz. Ebubekir hakknda nazil olmutu. Hz. Aie'ye iftira ettii iin akrabas olan
yoksul Mistah'a bir daha asla yardmda bulunmayacana dair yemin etmiti. Rabbimiz de bu
ayeti indirerek Hz. Ebubekir'den balamasn ve hogrmesini istedi. Buna karlk kendi
ban teklif etti. Hz. Ebubekir de; "Elbette ben, Rabbimin beni balamasn isterim ve
severim" diyerek yardma devam etti.
Nefisimize zor da gelse, Allah'n bizi balamas iin affetmeli ve ho grmeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Sadaka mal eksiltmez. Allah affetmesi sebebiyle kulunun erefini artrr. Kim de
Allah iin tevazu (alak gnlllk) gsterirse, Allah onun derecesini ykseltir.389
3-Rabbimizin bizi balayp affetmesi iin dua etmeliyiz.
Hz. Aie yle anlatr:
"Rasulullah (s.a.v)'a, "Ey Allah'n Rasul! Kadir gecesine rastlarsam nasl dua edeyim?"
diye sordum. Bana u duay etmemi syledi:
"Allah'm! Sen affedensin. Aff seversin. yleyse beni bala."390

388

Kenzul-Ummal/Kitabul-Ahlak 7012.
Mslim/Birr ve Sla 19. Tirmizi 2029.
390
Tirmizi/Daavat 85.
389

319

83-ER-RAUF
a-Rauf isminin lgat anlam:
Re'fet kknden tremi olan er-Rauf ismi; rahmet, rahim, merhamet ve acmak
anlamlarna gelmektedir.
b-Rauf isminin stlah anlam:
Rauf; kullarna acyan ve efkatle muamele edendir.
Rauf; rahmet ve merhametin en st seviyesinde olandr.
Rauf; merhametinden tr kullarnn kusurlarn rten, gnahlarn balayandr.
c-Rauf isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Kur'an'da on kez Rabbimize nispet edilerek zikredilmitir:
1-Allah'n,

kullarnn

amellerini

boa

gidermeyecei

anlamnda

ekilde

kullanlmtr:
"...Allah sizin imannz asla zayi edecek deildir. phesiz Allah ok efkatli, ok
merhametlidir." (Bakara 143)
2-Allah, kendisi iin cann feda eden kullarn efkatle karlayacaktr:
"nsanlardan yleleri de vardr ki, Allah'n rzasn kazanmak iin kendi cann
feda eder. Allah da kullarna kar ok efkatlidir." (Bakara 207)
3-Allah, efkatinden dolay kullarna kitap gnderendir:
"Sizi karanlklardan aydnla karmak iin kuluna apak ayetler indiren O'dur.
Allah size kar ok efkatli, ok merhametlidir." (Hadid 9)
4-Peygamber m'minlere kar ok efkatlidir:
"Andolsun size kendinizden yle bir peygamber gelmitir ki, sizin skntya
uramanz ona ar gelir. nk o, size ok dkn, m'minlere kar ok efkatli ve
merhametlidir." (Tevbe 128)
d-Rauf isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Rabbimizden gelen kitabn emirlerine uymal, Allah iin fedakrlk yapmal, m'minlere kar
merhametli olmal ve Allah'n amellerimizi zayi etmeyeceine gvenmeliyiz.
320

84-MALKL MLK
a-Malik'l-Mlk isminin lgat anlam:
Milk ve mlk mastarlarndan tremi olan Maliku'l-Mlk ismi, her trl hkmranln
sahibi, her eyin zerinde saltanat ve otorite sahibi anlamlarna gelmektedir.
b-Malik'l-Mlk isminin stlah anlam:
Maliku'l-Mlk; dnya ve ahiretin mlkne sahip olandr.
Maliku'l-Mlk; dnya ve ahiretin hkmranlna sahip olandr.
Maliku'l-Mlk; mal, nimeti ve otoriteyi elinde tutan ve dilediine verendir.
Maliku'l-Mlk; izzet ve erefin yegne sahibi olan ve onu dilediine verendir.
c-Maliku'l-Mlk isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Maliku'l-Mlk ismi, Kur'an'da sadece bir kez gemitir:
"De ki: Ey mlkn gerek sahibi olan Allah'm! Sen mlk dilediine verirsin ve
dilediinden geri alrsn. Dilediini yceltir ve dilediini de alaltrsn. Her trl iyilik
Senin elindedir. Gerekten Sen her eye kadirsin." (Ali mran 26)
d-Maliku'l-Mlk isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Her eyin stnde Rabbimizi otorite sahibi tanmal ve o yce hkmrann
otoritesinden kmamalyz.
2-Mlk, izzet ve nimet isteyeceimiz zaman, bunlar mlkn gerek sahibinden
istemeli, yeryz maliklerinden dilenmemeliyiz. nk O, mlk, izzet ve otoriteyi dilediine
verendir.
3-Kimi insanlar yeryznde birtakm otorite ve mlk sahibi olabilirler ancak bu onlar
kesinlikle Malik'l-Mlk, yani btn mlklerin gerek sahibi yapmaz. "Maliku'l-Mlk" veya
"Melik'l-Emlak" isimleriyle insanlar isimlendirmek yasaklanmtr:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah katnda isimlerin en irkini, adamn Melikl-Emlak (Padiahlarn padiah)

321

diye isimlenmesidir.391

391

Buhari, Edeb 114. Mslim, Adab 38.

322

85-ZL CELL VEL-KRM

a-Zul Celali vel kram isminin lgat anlam:
Rabbimizin Zul Celali vel kram ismi; byklk, ycelik, ululuk, azamet, yce ve
mnezzeh olmak anlamlarna gelmektedir.
b-Zul Celali vel kram isminin stlah anlam:
Zul Celali vel kram; kaytsz ve artsz azamet sahibi olandr.
Zul Celali vel kram; btn sfat, fiil, emir ve yasaklarnda yce ve tam olandr.
Zul Celali vel kram; btn eksik sfatlardan mnezzeh olandr.
Zul Celali vel kram; diledii kullarna ycelik ve azamet verendir.
Zul Celali vel kram; hibir karlk beklemeksizin veren ve ihsanda bulunandr.
Zul Celali vel kram; inkr ve nankrlklerine karlk kullarn cezalandrmakta acele
etmeyendir.
c-Zul Celali vel kram isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Zul Celali vel kram ismi Kur'an'da iki kez Rahman suresinde zikredilmitir:
"Yeryznde bulunan her canl yok olacaktr. Ancak azamet ve ikram sahibi
Rabbinin zat bki kalacaktr." (Rahman 26-27)
"Byklk ve ikram sahibi Rabbinin ad yceler ycesidir." (Rahman 78)
d-Zul Celali vel kram isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-En cmert ve en deerli Rabbimizin adyla, O'nun "oku" dediklerini okumal, "ren"
dediklerini renmeliyiz. Rabbimizi raz etmek iin yaplan bir okuma ve renme, bizim hem
dnyada amellerimizi gzelletirecek, hem de ahirette "oku ve yksel" mjdesini bize
ulatracaktr. Eer bizler deer ve eref sahibi olmak istiyorsak nce Kur'an' okumal, erefimizi
onda aramalyz.
"Oku! nsana bilmediklerini reten ve kalemle yazdran Rabbin ekremdir."
(Alak 3-5)

323

2-Rabbimizin "Kerim ve ekrem" dediklerinin dnda kendimize gre, kerimler ve

kerametler aramamalyz. Rabbimiz kitabnn sahifeleri iin keramet ve deer sahibi demitir.
(Abese 13) Melekler iin de bunu kullanmtr. (Enbiya 26)
Buna gre vahye yakn ve vahiyle ilikisi yksek olanlar keramet ve deer sahibidirler.
Onun dnda birtakm olaanst eylere sahip olsalar bile, insanlar keramet ve deer sahibi
olamazlar. nsanlara deer ve keramet veren Allah'tr. nsanlar birbirlerine deer ve keramet
veremezler.
3-Rabbimiz nasl ki bize ikram etmi, imkn vermise, biz de bunu yetimlerle
paylamalyz. kram sahipleri iin en fazla gerekli olan ey; yoksullara kar alak gnll
olabilmek, onlar kk grmemek, onlar sevmek, onlarla ayn sofray paylamaktr. Bugn
ikram sahiplerinin merhamet ve alak gnlllk zellikleri ok azalm, hatta yok olmutur. te
byle bir dnemde bizler yetimin ban okamal, elinden tutmal ve Allah'n ikramndan ona
sunmalyz.
"Hayr, hayr! Siz yetime ikram etmiyorsunuz!" (Fecr 17)
4-Rabbimize Zul Celali vel kram ismiyle dua etmeliyiz. Rasulullah (s.a.v) bu ekilde
dua etmi, byle dua edenleri de, dualarnn kabulyle mjdelemitir.
Rasulullah (s.a.v) bir adamn, Ey Celal ve ikram sahibi! diye dua ettiini duydu
ve:
-

Duan kabul edildi, iste! Buyurdu. Bir adamn da, Allahm! Senden sabr isterim
dediini duydu ve:

Sen bela istedin! Allahtan afiyet iste! buyurdu.392

Rasulullah (s.a.v) namazdan sonra yle dua ederdi:

Allahtan balanma dilerim. ( defa) Allahm! Sen selamsn, her trl

eksiklikten selamettesin. Selamet (bar ve mutluluk) sendendir. Ey azamet ve ikram sahibi!
Sen yceler ycesisin.393

86-EL-MUKST
392
393

Tirmizi 3527.
Mslim/Mesacid 135. Ebu Davud 1513. Tirmizi 300.

324

a-Muksit isminin lgat anlam:

Kst kknden tremi olan el-Muksit ismi; adalet, geree uygun hkmetmek, dengeyi
kurmak, doru yolu izlemek anlamlarna gelir.
b-Muksit isminin stlah anlam:
Muksit; adaleti en st seviyede ayakta tutandr.
Muksit; hkmnde ve emirlerinde adil olandr.
Muksit; her eye belli bir denge ve dzen takdir edendir.
Muksit; m'min kullarnn mkfatlarn adaletle verecektir.
Muksit; kafir kullarnn cezalarn da adaletle verecektir.
Muksit; hesap gnnde adalet tartlarn kurandr.
Muksit; adaleti ayakta tutmak iin peygamber gnderen ve kitap indirendir.
c-Muksit isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-man eden kullarnn mkfatlarn adaletle vermesi anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"Hepinizin dn ancak O'nadr. Allah bunu size gerek bir vaat olarak
vermitir. nk O, halk nce yaratr. Sonra da iman edip iyi iler yapanlara adaletle
mkafat vermek iin onlar geri evirir.." (Yunus 4)
2-Kyamet gnnde adaletle hkm vermesi anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"O zaman kendine zulmeden herkesin yeryz dolusu mal olsa azaptan
kurtulabilmek iin onu feda eder. Ve azab grdkleri zaman pimanlklarn aklarlar.
Aralarnda adaletle hkmolunur ve onlara zulmedilmez." (Yunus 54)
3-Adalet terazilerini kurmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Biz kyamet gn iin adalet terazilerini kurarz. Artk kimseye hibir ekilde
hakszlk edilmez. Yaplan i hardal tanesi kadar dahi olsa, onu adalet terazisine getiririz.
Hesap gren olarak biz herkese yeteriz." (Enbiya 47)
4-Adaleti yerine getirmek iin peygamber gndermesi ve kitap indirmesi anlamnda u
ekilde kullanlmtr:
325

"Andolsun biz peygamberlerimizi ak delillerle gnderdik ve insanlarn adaleti

yerine getirmeleri iin beraberlerinde kitab ve nizam indirdik.." (Hadid 25)
5-Adaleti ortadan kaldrmaya alan kfirleri cezalandrmas anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"Allah'n ayetlerini inkar edenler, haksz yere peygamberlerin canlarna kyanlar
ve adaleti emreden insanlar yok mu? Onlar ac bir azapla mjdele!" (Ali mran 21)
d-Muksit isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Allah bizden adaletle hkmetmemizi ve adaleti ayakta tutmamz emreder:
"Hkm verdiin zaman adaletle hkm ver. Muhakkak ki Allah adaletten
ayrlmayanlar sever." (Maide 42)
"Ey iman edenler! Allah iin hakk ayakta tutan, adaletle ahitlik eden kimseler
olun..." (Maide 8)
Adalet; eit davranmak deil, Allah'n emrettii ekilde hak ile hkm vermektir.
2-Allah bize Mslman kardelerimizin arasn adaletle dzeltmemizi emreder:
"Eer m'minlerden iki grup birbirleriyle vuruurlarsa aralarn dzeltin. ayet
biri tekine saldrrsa Allah'n buyruuna dnnceye kadar saldran tarafla savan. Eer
dnerse aralarn adaletle dzeltin ve her ite adaletli davrann. phesiz Allah adil
davrananlar sever." (Hucura 9)
3-nsanlarn arasnda sekin klnan adil mmet ve adil nderler olmalyz:
"Yarattklarmzdan, daima hak ile doru yolu bulan ve onunla adil davranan bir
mmet vardr." (Araf 181)
Hak ile batl birbirine bulayanlardan deil, her zaman hakka sahip kanlardan olmalyz.
Her iimizde Rabbimizin koymu olduu denge ve dzene uygun hareket etmeliyiz. nsanlarn
arasn adaletle dzeltmeli, Rabbimizin sekin kld adil nderler ve adil mmet olmalyz.

87-EL-CAM
a-Cami' isminin lgat anlam:
326

Cemea kknden tremi olan el-Cami' ismi; toplamak, bir araya getirmek, birbirine
katmak, yaklatrmak anlamlarna gelmektedir.
b-Cami' isminin stlah anlam:
Cami'; btn mkemmellikleri zat, vasf, fiil ve isim olarak kendinde toplayandr.
Cami'; birbirlerine benzeyen varlklar bir araya getirendir. nsanlar yeryznde
toplamtr.
Cami'; birbirinden farkl varlklar bir araya getirendir. Gkleri, ay, denizi, havay,
bitkileri, hayvanlar, madenleri bir araya toplamtr.
Cami'; birbirine zt olan varlklar bir araya getirendir. Soukla sca, erkekle diiyi,
gece ile gndz, ya ile kuruyu bir araya getirmitir.
Cami'; ruh ve cesedi bir araya getirendir.
Cami'; kalpleri ve dostlar birletirendir.
Cami'; cennette btn m'minlerin kalplerini birletirendir.
Cami'; cennette iman edenler ile onlarn zrriyetlerini birletirendir.
Cami'; m'minleri Kur'an ile birletirendir.
c-Cami' isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
el-Cami' ekliyle Kur'an'da iki kez zikrdilmitir:
1-nsanlar kyamet gn toplamas ve bir araya getirmesi anlamnda u ekilde
kullanlmtr:
"Rabbimiz! Gelmesinde phe olmayan gnde insanlar bir araya getirecek olan
Sensin. Allah vaadinden dnmez." (Ali mran 9)
2-Kfirlerle mnfklar cehennemde toplamas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"...Muhakkak ki Allah mnfklarla kfirleri cehennemde bir araya getirecektir."
(Nisa 140)
3-Kyamet gnne Rabbimiz "Yevmu'l-Cem' (Toplanma Gn)" ismini vermitir:
"Toplanma gnnde sizi toplad zaman, ite o gn kimin aldandnn ortaya
kaca aldanma gndr. Kim Allah'a inanr ve yararl i yaparsa, Allah onun
327

ktlklerini rter ve onu iinde ebedi kalacaklar altlarndan rmaklar akan cennetlere
girdirir. te en byk kurtulu budur." (Teabn 9)
4-Allah kyamet gn ncekileri ve sonrakileri bir araya getirecektir:
"De ki Muhakkak ki ncekiler ve sonrakiler... Belli bir gnn belli bir vaktinde
mutlaka toplanacaklardr." (Vaka 49-50)
5-Allah kyamet gn insanlar ve cinleri bir araya getirecektir:
"Kyamet gnnde Allah onlara: "Sizden nce gemi cin ve insan topluluklar
arasnda haydi siz de atee girin" diyecek. " (Araf 38)
6-Allah kyamet gn mstekbirleri ve mustazaflar bir araya getirecektir:
"Kyamet gnnde hepsi Allah'n huzuruna kacak ve zayf olanlar o
mstekbirlere: "Biz sizin tabilerinizdik. imdi siz Allah'n azabndan herhangi bir eyi
bizden savabilir misiniz?" diyecekler. Onlar da; "Ne yapalm. Allah bizi hidayete erdirseydi
biz de sizi hidayete erdirirdik. imdi biz szlansak da, sabretsek de birdir. nk bizim iin
snacak bir yer yoktur" derler." (brahim 21)
7-Allah kyamet gn herkesi imam ve nderi ile bir araya getirecektir:
"Her insan topluluunu nderleri ile beraber aracamz gnde, kimlerin amel
defterleri sandan verilirse onlar en kk bir hakszla uramamam olarak amel
defterelerini okurlar." (sra 71)
8-Allah kyamet gn Gnele Ay bir araya getirecektir:
"Gnele Ay bir araya getirildii zaman" (Kyamet 9)
9-Allah kyamet gn insann kemiklerini, hatta parmak ularn bile bir araya
getirecektir:
"nsan kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacamz sanr, yle mi?
Halbuki bizim onun parmak ularn bile aynen eski haline getirmeye gcmz yeter."
(Kyamet 3-4)
10-Allah btn izzet ve erefi kendisinde toplamtr:
"M'minleri brakp da kfirleri dost edinenler onlarn yannda izzet mi
aryorlar? Bilsinler ki btn izzet yalnzca Allah'a aittir, O'nda toplanmtr." (Nisa 139)
328

11-Allah btn efaat yetkilerini kendisinde toplamtr:

"De ki, btn efaat Allah'n iznine baldr..." (Zmer 44)
12-Allah af ve mafireti kendisinde toplamtr:
"De ki: Ey kendi nefislerine zulmeden kullarm! Allah'n rahmetinden mit
kesmeyin. nk Allah btn gnahlar balar. phesiz O, ok balayan, ok
merhamet edendir." (Zmer 53)
d-Cami' isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Dnyada iken ne ile berabersek ahirette de Allah bizi onunla bir araya getirecektir.
Kimleri seversek kimlerle dostluk kurarsak onlarla beraber olacaz. Dnyada iken cennet
merkezli ve cennet hedefli iler yapyorsak Allah bizi cennetle bir araya getirecektir. Rasulullah
(s.a.v)' kendimize nder ve lider seerek yayorsak kyamet gn O'nun ardnda haredileceiz.
Kur'an'la birlik iinde hayat sryorsak Kur'an'la yan yana cennete gireceiz.
Ancak bizler kfir ve mnafklarla beraber isek onlar kendimize dost semi, onlardan
izzet ve eref dilenmi, onlarn nderliinde yrmsek Allah korusun onlarla beraber olacaz.
Dnya hayat Nasrettin Hocann "Sen kokladn, ben topladm" misali gibidir. Neleri
kokluyorsak onlar bizim iin toplanyor ve yarn nmze sadece kokladklarmz sunulacak.

88-EL-ANY
a-aniy isminin lgat anlam:
329

na' kknden tremi olan el-aniy ismi; muhta olmayan, ihtiyatan ber olan, kendi
bana ayakta durabilen, ikamet eden, hayatn devam ettiren anlamlarna gelmektedir. Fakir
kelimesinin tam zdddr. Fakir, kiinin bel kemiinin krlmas demektir. Kendi bana hareket
edemeyen, kendi kendine ayakta duramayan kimseye Araplar "Fakir" derler.
b-aniy isminin stlah anlam:
aniy; zat, sfat, fiil, yaratma, ynetme ve helak etme konusunda hibir kimseye
ihtiya duymayandr.
aniy; e, ocuk ve aileye ihtiya duymayandr.
aniy; yeme, ime ve uyumaya ihtiya duymayandr.
aniy; kullarnn mallarna ihtiyac olmayandr.
aniy; kullarnn kendisine ibadet etmesine ve vmesine ihtiyac olmayandr.
aniy; kullarnn kendi evini haccetmesine ihtiyac olmayandr.
aniy; kullarnn kretmesine ihtiyac olmayandr.
aniy; kullarnn cihad etmesine ihtiyac olmayandr.
c-aniy isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
aniy ismi 18 kez Rabbimiz iin kullanlmtr:
1-nsanlar yz evirse de Allah zengin ve ihtiyaszdr:
"Andolsun onlarda sizin iin, Allah' ve ahiret gnn arzu edenler iin gzel bir
rnek vardr. Kim de yz evirirse phesiz Allah zengindir, hamde layk olandr."
(Mmtehine 6)
2-nsanlar Kabe'yi haccetmeseler de Allah zengin ve ihtiyaszdr:
"Orada apak nianeler ayrca brahim'in makam vardr. Oraya giren emniyette
olur. Yol bakmndan gidebilenlerin o evi haccetmesi Allah'n insanlar zerinde bir
hakkdr. Kim de inkar ederse bilmelidir ki Allah btn lemlerden mstanidir." (Ali
mran 97)
3-nsanlar cihad etmeseler de Allah zengin ve ihtiyaszdr.

330

"Cihad eden ancak kendisi iin cihad etmi olur. phesiz Allah alemlerden
mstanidir." (Ankebut 6)
4-nsanlar infak etmeseler de Allah zengin ve ihtiyaszdr:
"te sizler Allah yolunda harcamaya arlyorsunuz. inizden bazlarnz
cimrilik ediyor. Ama kim cimrilik ederse ancak kendine cimrilik etmi olur. Allah
zengindir, siz ise fakirsiniz. Eer O'ndan yz evirirseniz, yerinize sizden baka bir toplum
getirir, sonra da onlar sizin gibi olmazlar." (Muhammed 38)
d-aniy isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimiz bu kadar zengin ve her eyden mstani olmasna ramen alak gnlldr.
Kur'an'da ou kez "Biz" diye bahseder kendisinden. Bunu bize rnek olmak iin yapar. O halde
ne kadar zengin ve ne kadar ihtiyasz olursak olalm, Allah iin tevazu gstermeli, alak gnll
olmalyz. "Ben" diye diye benliimizi krklememeli, sahip olduumuz ve yapabildiimiz her
eyin Rabbimizin bir ltfu olduunu dile getirmeliyiz.
2-Rabbimizin bizim sadakamza, malmza, ibadetimize, krmze, haccmza,
cihadmza ve hibir eyimize ihtiyac yoktur. Ancak bizim O'na kulluk etmeye ihtiyacmz
vardr. Ftratlarmz bir ilahn nnde eilmeye muhta olarak yaratlmtr. Allah'a kulluk
etmezsek, ftratmzn bu ihtiyacn kendimiz gibi kullara boun eerek gidermek mecburiyetinde
kalrz. O bize muhta deildir ama biz her eyimizde O'na muhtacz.
3- Rabbimizi btn eksikliklerden ve beeri zaaflardan uzak bilmeliyiz. Kafirler O'na e
ve ocuk isnad ederler. sterler ki, Allah ile aralarnda fark kalmasn da O'na ibadet etmemelerine
bir mazeret bulsunlar. Halbuki Rabbimiz bir e, ocuk, dost ve yardmc edinmekten mnezzehtir.
O btn lemlerden mstanidir.
4-Kendimizi yeterli grmeye baladmz an, her konuda yetersizlemeye ve
gerilemeye balarz. Allah'n ayetlerinden ibret almamaya, tleri kulak ardna atmaya balarz.
Oysa Mslmann her an nasihate, hatrlatlmaya ihtiyac vardr. nsan unutan bir varlktr. Ne,
bilmi olduklar kendisinde ilk gnk gibi taze kalr, ne de her eyi renme gibi bir ltfa
eriebilir.
"Kendisini mstani sayana gelince, ite sen arnsn diye ona yneliyorsun. Oysaki
onun temizlenip arnmasndan sen sorumlu deilsin." (Abese 5-7)
5-Gerek zenginliin ne olduunu hibir zaman unutmamalyz. Bunu szde deil, zde
yaamalyz.
331

Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:

"Gerek zenginlik, mal okluu deil gnl tokluudur."394
6-En byk zenginlik Kur'an'dr. Kendimizi ve insanlar zenginlik asndan
deerlendirirken mallarna ve mlklerine deil, Kur'an ile beraberliklerine bakmalyz. Kimin
Kur'an'dan nasibi daha fazlaysa en zengin olan odur.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
"Kur'an kendisinden sonra asla fakirlik olmayan bir zenginliktir. Onun tesinde
hibir zenginlik yoktur."395
7-Rasulullah (s.a.v) borlu kimselere u dualar etmelerini tavsiye etmitir:

"Allahm! Helal kldklarnla beni haramlarndan koru. Ltuf ve ihsannla beni

Senden bakasna muhta etme."396

"Allahm! Keder ve hznden, acizlik ve tembellikten, cimrilik ve korkaklktan,

borcun belimi bkmesinden ve bir takm insanlarn bana galip gelmesinden sana
snrm."397

394

Buhari/Rikak 15. Mslim/Zekat 120.

Mecmeu'z-Zevaid 7/159.
396
Tirmizi/Daavat 1.
397
Ebu Davud 1555.
395

332

89-EL-MUN
a-Muni isminin lgat anlam:
na' kknden tremi olan el-Muni ismi; zengin, yeterli ve ihtiyasz klmak
anlamlarna gelmektedir. Bu isim Kur'an'da bu ekilde Rabbimiz iin kullanlmamtr. Mehur
Esma-i Hsna hadisinde zikredilmitir.
b-Muni isminin stlah anlam:
Muni; kullarn maddi anlamda zengin klandr.
Muni; kullarn ilim ve Kur'an bilgisiyle zengin klandr.
Muni; kullarna her konuda yeterli gelendir.
c-Muni isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah'n hkmlerini yerine getirirken yoksulluktan korkanlar Allah kendi ltfuyla
zengin klacaktr:
"Ey iman edenler! Mrikler ancak bir pisliktir. Onun iin bu yllarndan sonra
Mescid-i Haram'a yaklamasnlar. Eer yoksulluktan korkarsanz, Allah dilerse sizi kendi
ltfundan zengin klacaktr. nk Allah iyi bilendir, hikmet sahibidir." (Tevbe 28)
2-ffetini korumak kastyla evlenen kimseleri zengin klacaktr:
"Aranzdaki bekrlar, kleleriniz ve cariyelerinizden iyi davranl olanlar
evlendirin. Eer bunlar fakir iseler Allah onlar kendi ltfuyla zenginletirir. Allah, ltfu
geni olan ve her eyi bilendir." (Nur 32)
d-Muni isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Fakirliimiz ve muhtalmz konusunda Rabbimizden bizi zengin klmasn ve
insanlara muhta etmemesini istemeliyiz. Her trl ihtiyacmz O'na arz etmeliyiz.
"O Allah zengin klandr, her trl ihtiyatan kurtarandr." (Necm 48)
Bu konudaki en gzel rneimiz de Rasulullah (s.a.v)'tr. Rabbimiz O'nu zengin
klmtr ve O'na yetmitir. Biz de Rabbimize gvendiimiz zaman O bize her konuda yetecektir.
"Seni yoksul iken bulup da zenginletirmedi mi?" (Duha 8)

333

90-EL-MAN
a-Mani' isminin lgat anlam:
Meni' kknden tremi olan el-Mani' ismi; ktlklere engel olmak, istemedii eylere
engel olmak, izin vermemek anlamlarna gelmektedir. Bu ekilde Kur'an'da zikredilmemi,
mehur Esma-i Hsna hadisinde gemitir.
b-Mani' isminin stlah anlam:
Mani'; ktlklere engel olandr.
Mani'; hikmetine binaen dilemedii eylerin gereklemesine izin vermeyendir.
Mani'; dostlarna gelecek zararlara mani olan ve onlara yardm edendir.
Mani'; koruma yollarn ve arelerini yaratmak suretiyle kullarn beden, namus, fikir,
inan, eref, aile bakmndan eksikliklerden, tehlikelerden ve helakten koruyandr.
c-Mani' isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
"Eer Allah sana bir zarar dokundurursa onu yine O'ndan baka giderecek olan
yoktur. Eer sana bir hayr dilerse O'nun keremini geri evirecek hibir g yoktur. O,
hayrn kullarndan dilediine eritirir. nk O ok balayan, ok merhamet edendir."
(Yunus 107)
"Hepsine, dnyay isteyenlere de ahireti isteyenlere de Rabbinin ihsanndan ayrt
etmeksizin veririz. Rabbinin ihsan snrlanm deildir." (sra 20)
"O kullarnn zerinde yegne kudret ve tasarruf sahibidir. Size koruyucu
(melekler) gnderir.." (Enam 61)
d-Mani' isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Rabbimize yakn olmal ve O'nunla dostluk kurmalyz. O'nun emirlerini yerine
getirdiimiz srece O bizi tehlike ve skntlardan koruyacaktr. Cesur olmalyz, Mslman,
tehlike var diye yerinde oturan kimse deildir. Allah'n dilemediinden bakas bamza
gelmeyecektir. Bize den, Rabbimize kul olmak, O'nun yolunda alp abalamaktr. Bu yolda
bamza gelecek her trl tehlikeye kar ise O bize yetecektir. Bizi korumas altna alacaktr.
nk O izin vermedike btn dnya toplansa da bize bir zarar veremeyecektir.

334

91 VE 92-ed-DR VE en-NF
a-Dr ve Nfi isimlerinin lgat anlamlar:
Darr veya durr mastarndan tremi olan ed-Dr ismi; zarar veren, zarar verici eyleri
yaratan, zarar verilmesine frsat veren, zarar verme kuvvetini ve kudretini yaratan anlamlarna
gelmektedir.
Nef' kelimesinden tremi olan en-Nfi ismi ise; fayda veren, menfaat verici eyleri
yaratan, menfaat yollarn ve sebeplerini yaratan, imkn veren anlamlarna gelmektedir.
Bu iki isim mzdevice, yani zt anlaml isimlerdendir. Beraber ilenmesi anlamamz
daha da kolaylatracaktr.
b-Dr ve Nfi isimlerinin stlah anlamlar:
Dr; diledii kullarna zarar ve sknt isabet ettirendir.
Nfi; diledii kullarna menfaat ve fayda isabet ettirendir.
Dr; kimi kullarnn kimi kullarna zarar vermesine izin verendir.
Nfi; kimi kullarnn kimi kullarna fayda salamasna izin verendir.
Dr; yeryzndeki btn zarar imknlarn ve kudretini yaratan, elinde bulundurandr.
Nfi; yeryzndeki btn fayda imknlarn ve kudretini yaratan, elinde bulundurandr.
c-Dr ve Nfi isimlerinin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Rabbimiz Kur'an'da zarar verme ve fayda salama zelliklerini hep yan yana
kullanmtr.
1-Allah'n dnda taplan tanrlarn zarar verme ve fayda salama zellikleri yoktur:
"Allah' brakp da sana fayda salayamayacak ya da zarar veremeyecek eylere
tapma. Eer bunu yaparsan o takdirde sen mutlaka zalimlerden olursun." (Yunus 106)
2-Mslmanlar hidayet zere olduka, sabrettike ve takva sahibi olduka kfirlerin
tuzaklar kendilerine zarar veremez.
"..Eer sabreder ve Allah'tan korkarsanz, onlarn hilesi size hibir zarar veremez.
phesiz Allah onlarn yaptklarn epeevre kuatmtr." (Ali mran 120)

335

"Ey iman edenler! Siz kendinize bakn. Siz doru yolda olunca sapan kimse size
zarar veremez. Hepinizin dn Allah'adr. Artk O size yaptklarnz bildirecektir."
(Maide 105)
3-Allah'a hibir kimse zarar veremez:
"nkra kouanlar sana kayg vermesin. nk onlar Allah'a hibir zarar
veremezler. Allah onlara ahiretten yana hibir nasip brakmamak istiyor. Onlar iin ok
elemli bir azap vardr." (Ali mran 176)
4-Allah dilemedike kimse zarar veremez:
"Gizli konumalar eytandandr. Bu iman edenleri zmek iindir. Oysa eytan,
Allah'n izni olmadka m'minlere hibir zarar veremez. M'minler Allah'a dayanp
gvensinler." (Mcadele 10)
5-Zarar veren de zarar kaldran da sadece Allah'tr:
"Eer Allah sana bir zarar dokundurursa, onu yine O'ndan baka giderecek olan
yoktur. Eer sana bir fayda dilerse O'nun keremini geri evirecek olan hibir g yoktur.."
(Yunus 107)
6-Peygamberin de zarar verme veya fayda salama gibi bir zellii yoktur:
"De ki: Ben kendime bile Allah'n dilediinden baka ne bir zarar verme ne de bir
fayda salama gcne sahibim." (Yunus 49)
7-Allah'n dndaki evliyalarn da zarar verme veya fayda salama gibi zellikleri
yoktur:
"De ki: Gklerin ve yerin Rabbi kimdir? De ki: Allah'tr. O halde O'nu brakp da
bizzat kendilerine fayda salama ya da zarar verme gcnne sahip olmayan dostlar m
edindiniz? De ki: Krle gren bir olur mu hi? " (Rad 16)
8-Mutlak zarar ahiretteki zarardr:
"Kim de inkr ederse onu az bir sre geindirir sonra onu cehennem azabna
zorlarm. Oras varlacak ne kt yerdir." (Bakara 126)
9-Ahiret gn kimsenin kimseye fayda salamaya veya zarar vermeye gc
yetmeyecektir:

336

"Bugn birinizin dierinize bir fayda salamaya veya bir zarar vermeye gcnz
yetmez..." (Sebe 42)
d-Dr ve Nfi isimlerinin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Zararn ve faydann btn yetkilerinin Rabbimizin elinde olduunu bilmeliyiz. Buna
btn kalbiyle iman etmesi, Mslmana g ve cesaret verir. Rabbimiz bize, "Banza gelecek
zararlar veya elde edeceiniz menfaatleri dnn." diye bir grev vermemitir. Bize den,
slam' yaamak ve ayakta tutmak iin almaktr. Sabretmek ve takva ehli olmaktr. Bu yolda
bize ulaan menfaatler Allah'tandr, zararlar yine O'ndandr.
2-Kfirler balarna bir sknt gelince btn gleri ve samimiyetleriyle Allah'a
yalvarrlar. Rahata kavuunca ise eski irklerine geri dner ve Allah' unuturlar. Bizim Rabbimize
imanmz ve duamz mriklerde olduu gibi pazarlkl olmamaldr.
"Denizde banza bir musibet geldiinde O'ndan baka btn yalvardklarnz kaybolup
gider. O sizi kurtarp karaya kardnda yine eski halinize dnersiniz. Zaten insanolu
nankrdr." (sra 67)
3- Balarna bir sknt geldiinde ise mminler sabreder, Allah'a tevekkl ederler.
"...Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabrederler. te doru olanlar bu vasflar
tayanlardr. Muttakiler de ancak onlardr." (Bakara 177)
4-Dinimize ne kadar balysak sknt ve dertlerimiz de o oranda fazla olacaktr.
Skntmzn fazla olmas, Allah'n bize deer vermesinden dolaydr.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
nsanlar ierisinde en iddetli skntlarla karlaanlar, peygamberlerdir. Sonra da
derecelerine gre dier insanlar gelir. Kii dinine ballna gre skntyla karlar.
Dinine ball kuvvetli ise sknts da iddetli olur. Dinine ball zayf ise sknts da az
ve hafif olur. Gnahsz bir ekilde dnyadan ayrlncaya kadar sknt ve musibetler,
mmin kulun yakasn brakmaz.398
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Mminin durumu, ekine benzer. Rzgrlar onu bir o tarafa, bir bu tarafa eer,
dorultur, bazen yere yatrr. Nihayet ona lm gelir. Kfirin durunu ise, ladin aacna
398

bni Mace, Fiten 23.

337

benzer. Ona hibir ey isabet edip onu eemez. Sonunda o bir defa da kknden kopar,
mahvolur gider.399

399

Darimi\Kitabur-Rikak 2752.

338

93-EN-NUR
a-Nur isminin lgat anlam:
Rabbimizin en-Nur ismi, k ve k kayna anlamlarna gelmektedir.
b-Nur isminin stlah anlam:
Nur; gklerin ve yerin nurudur.
Nur; insanlar karanlktan nura karandr.
Nur; btn karanlklar giderecek nurlu bir dini indirendir.
Nur; insanlara kitab indiren ve peygamberi gnderendir.
Nur; dnyada nur ile birlikte yaayanlar kyamet gn asl nura kavuturacaktr.
c-Nur isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimiz gklerin ve yerin nurudur:
"Allah gklerin ve yerin nurudur. O'nun nurunun misali, iinde lamba bulunan
bir kandil gibidir. O lamba bir billur iindedir. O billur da inciye benzer bir yldz gibidir
ki, douya da batya da nispet edilemeyen mbarek bir aatan, yani o aatan kan
yadan tututurulur. Neredeyse kendisine ate demese bile k verir. Bu k, nur stne
nurdur. Allah insanlara ite byle misaller verir. Allah her eyi iyi bilendir." (Nur 35)
2-Nur kelimesi Allah'n hidayeti anlamnda kullanlr:
"Allah iman edenlerin dostudur. Onlar karanlklardan aydnla karr.
Kafirlerin dostu ise tauttur. Onlar aydnlktan karanla karr..." (Bakara 257)
"Allah kimin gnln slam'a amsa o, Rabbinden bir nur zere olmaz m?
Kalpleri Allah' anmak hususunda katlam olanlara yazklar olsun! te bunlar apak
bir sapklk iindedirler." (Zmer 22)
3-Nur kelimesi Kur'an anlamnda kullanlr:
"Elif lam ra. Bu kitap Rablerinin izniyle insanlar karanlklardan aydnla, yani
her eye galip ve vgye layk olan Allah'n yoluna karman iin sana indirdiimiz bir
kitaptr." (brahim 1)

339

"Onun iin Allah'a, peygamberine ve indirdiimiz nura iman edin. Allah

yaptklarnzdan haberdardr." (Teabn 8)
"Ey insanlar! phesiz size Rabbinizden kesin bir delil geldi ve size apak bir nur
indirdik." (Nisa 174)
4-Nur kelimesi slam anlamnda kullanlr:
"Allah'n nurunu azlaryla fleyip sndrmek istiyorlar. Hlbuki kfirler
holanmasalar da Allah nurunu tamamlamaktan asla vazgemez." (Tevbe 32)
d-Nur isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Bizler dnyada Rabbimizin vermi olduu nurlu yoldan yrmeli, O'ndan gelen nur
dolu kitaba ve dine tabi olmalyz. Rabbimiz "Nur" kelimesini tekil olarak, "Zulumat" kelimesini
de oul olarak kullanmtr. nk Allah'n dini ve yolu tektir. Ancak sapk yollar, karanlk
merkezleri ise sayca ok fazladr.
Eer bugn kitabmzn aydnlk yolunda yrrsek hayatmzn her alannda kitabmz
elimize bir fener olarak alr ve onun n takip edersek kyamet gn Rabbimiz bize izinde
yryeceimiz gerek bir nur verecektir.
"M'min erkeklerle m'min kadnlar nlerinden ve salarndan nurlar ile
koarken grdn gnde, onlara: "Bugn mjdeniz, altndan rmaklar akan ve iinde
ebedi kalacanz cennetlerdir." denilir. te en byk kurtulu budur.
Mnafk erkekler ve mnafk kadnlar m'minlere: "Bizi bekleyin de
nurunuzdan bir para k alalm." diyecei gnde kendilerine: "Arkanza dnn de bir k
arayn." denilir. Nihayet onlarn arasna, iinde rahmet dnda da azap olan bir sur
ekilir." (Hadid 12-13)
2-Rasulullah (s.a.v) namaza balarken yle dua ederdi:

"Allahm! Btn hamd ve vgler Sanadr. Sen gklerin, yerin ve iindekilerin

nurusun.." 400
Yine Rasulullah (s.a.v) mescide girerken yle dua ederdi:

400

Buhari/Cuma 27. Mslim/Salatul-Msafirin 17.

340

Allahm! Kabrimde ve kemiklerimde bana bir nur ver. Nurumu artr. Nurumu
artr. Nurumu artr. Bana nur stne nur ihsan et. Allahn adyla. Salt ve selam
Allahn Rasulnn zerine olsun. Allahm bana rahmetinin kaplarn a.401

401

Nesai 1/90,91,92.

341

94-EL-HD
a-Hd isminin lgat anlam:
Hda ve hidayet mastarlarndan tremi olan el-Hdi ismi; meylettirmek, yneltmek,
nclk yapmak, nde gitmek, bir eyin balangc, ilk geleni, at veya bastonun tutulan ksm,
aklama ve beyan anlamlarna gelmektedir.
b-Hd siminin stlah anlam:
Hd; kullarna kendisini tanma yollarn gsterendir.
Hd; ltuf ile rehberlik edendir.
Hd; kullarna kurtuluun ve cennetin yollarn gsterendir.
Hd; her canlya hayatn srdrmesi iin gerekli eyleri yapmaya sevkeden ve bu
duygular bahedendir.
c-Hd isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah, insanlar en doru yola ileten ve sevk edendir:
"...phesiz Allah iman edenleri kesinlikle doru bir yola hidayet eder." (Hac 54)
2-Hidayet edici olarak Allah herkese yeter:
"...Hidayet verici ve yardmc olarak senin Rabbin yeter." (Furkan 31)
3-Allah insan belli bir hedefe doru yneltir ve ona kabiliyetler ilham eder:
"Yaratp dzene koyan, planlayp yol gsteren Rabbinin adn tesbih ve takdis et."
(A'la 1-3)
"Firavun: "Rabbiniz de kimmi ey Musa?" dedi. O da: "Bizim Rabbimiz her eye
hlkatini veren sonra da hidayete yneltendir." dedi." (Taha 49-50)
4-Allah, insanlar peygamberleri aracl ile hidayete arr:
"O peygamberleri emrimiz uyarnca doru yolu gsteren nderler yaptk ve
kendilerine hayrl iler yapmay, namaz klmay ve zekt vermeyi vahyettik. Onlar bize
ibadet eden kimselerdi." (Enbiya 73)
5-Allah kendi yolunda gidenlere marifet, tevfik, yardm ve zafer vererek hidayet eder:
342

"Doru yolu bulanlara gelince Allah onlarn hidayetlerin artrr ve onlara

takvasn verir." (Muhammed 17)
"Onlar Rablerine iman etmi genlerdi. Biz de onlarn hidayetlerini artrdk."
(Kehf 13)
"Bizim urumuzda cihad edenleri elbette biz yollarmza iletiriz. Muhakak ki
Allah muhsinlerle beraberdir." (Ankebut 69)
"...Allah yolunda ldrlenlere gelince Allah onlarn yaptklarn boa karmaz.
Onlar hidayete iletecek ve durumlarn dzeltecektir ve onlar kendilerine tantt
cennetlere girdirecektir." (Muhammed 4-6)
6-Allah cennetlik kimselere cennet nimetlerini gstererek hidayet edecektir:
"Cennette altlarndan rmaklar akarken kaplerinde ne kadar kin varsa hepsini
karr atarz. Onlar derler ki: "Ltfedip hidayetiyle bizi bu nimetlere kavuturan Allah'a
hamdolsun. Eer Allah bizi doru yola iletmeseydi, biz kendiliimizden doru yolu bulacak
deildik. Andolsun ki Rabbimizin elileri gerei getirmilerdir." Onlara: "te size cennet!
Yapm olduunuz iyi amellere karlk ona varis klndnz." diye seslenilir." (A'raf 43)
7- Allah u kimselere hidayet eder:
"man edenleri ihtilaftan kurtarp hakka hidayet eder." (Bakara 213)
"Kendisi iin cihad edenleri yollarna hidayet eder." (Ankebut 69)
"Rzasn arayanlar kurtulu yollarna hidayet eder." (Maide 16)
"Kendisine ynelenlere hidayet eder." (Rad 27)
"Diledii ve dileyen kimselere hidayet eder." (Hac 16, Kasas 56)
8-Allah u kimselere hidayet etmez:
"Zalim kavme hidayet etmez." (Bakara 258)
"Kafir kavme hidayet etmez." (Bakara 264)
"Fask kavme hidayet etmez." (Maide 108)
"Saptrd kimseye hidayet etmez." (Nahl 37)
"Yalanc ve inkarc kimseye hidayet etmez." (Zmer 3)
343

"Haddi aan ve yalanc kimseye hidayet etmez." (M'min 28)

d-Hd isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimizden gelen hidayete uymal ve bu konuda peygamberlerin izlerini takip
etmeliyiz. Onlar ki hidayetin nderleri ve imamlardr. Her birinin hayat birbirinden farkl
imtihanlarla donatlmtr. Ancak hepsinin tek bir davas vardr: Allah'n dinini yceltmek.
Hastalkta Hz. Eyyub, mcadelede Hz. Nuh, ayrlkta Hz. Yakub, acelecilikte Hz. Yunus gibi
hayatmzn her alannda peygamberlerin izlerini srmeliyiz:
"te o peygamberler Allah'n kendilerine hidayet ettii kimselerdir. yleyse sen
de onlarn yoluna uy" (Enam 90)
2-Toplumumuzu hidayete aran ve onlar cennete gtrmek iin gayret eden
kimseler olmalyz. Ki Rabbimizin iman eden kullarn hidayete vesile klar. Onlarn abalaryla
pek ok kimseye hidayet eder. Gayret edenleri ise en gzeliyle mkafatlandrr.
"M'min adam dedi ki: "Ey kavmim, bana uyun ki sizi doru yola hidayet
edeyim." (M'min 38)
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allaha yemin ederim ki, senin vastanla tek bir kiinin hidayete ermesi
senin iin krmz develerden daha hayrldr.402
3-Allah'tan gelen hidayeti gizlememeliyiz.
"Bu kitapta aka belirttikten sonra, indirdiimiz ak delilleri ve hidayeti
gizleyenler var ya, ite onlara hem Allah lanet eder, hem de btn lanet ediciler lanet
ederler." (Bakara 159)
4-Rabbimizden hidayet istemeliyiz:
Rasulullah (s.a.v) yle dua ederdi:
Allahm! Senden hidayet, takva, iffet ve gnl zenginlii isterim.403
Rasulullah (s.a.v) namaza balamadan nce yle dua ederdi:

402
403

Buhari, Cuma, 29, Cihad, 102,143.

Mslim, Kitabuz- Zikr 72. Tirmizi 3489. bni Mace 3832. Ahmed 1/411.

344

Cebrail, Mikail ve srafilin Rabbi olan, gkleri ve yeri yaratan, grlen ve

grlmeyeni bilen Allahm! Kullarnn anlamazla dt konularda aralarnda
hkm veren sensin. Anlamazla dldnde beni izninle hakka ulatr. phesiz
sen dilediini dosdoru yola ulatrrsn.404

404

Nesai/Kyamul-Leyl 17. Tirmizi/Daavat 3420.

345

95-EL-BED
a-Bedi' isminin lgat anlam:
Bed' kknden tremi olan el-Bedi' ismi; icat etmek, rneksiz ve modelsiz olarak bir
eyi yapp ortaya koymak, ina etmek, i yapmak, bir konuda ilk olmak, esiz ve benzersiz olmak
anlamlarna gelir.
Bir kimsenin dinde olmayan bir eyi, dine sokmasna da "Bidat" denir.
b-Bedi' isminin stlah anlam:
Bedi'; ilk yaratan, yaratmaya ilk balayandr.
Bedi'; zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde esiz, benzersiz ve acaip olandr.
Bedi'; yaratmasnn ve hikmetinin acaipliklerini zhar eden, gsterendir.
Bedi'; zaman, mekn, madde ve alet olmakszn yaratandr.
Bedi'; ol demesiyle diledii eyi oldurandr.
Bedi'; bakalarnn yardmna muhta deildir.
Bedi'; insani zelliklerden uzak ve mnezzehtir.
c-Bedi' isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimiz iin u ekilde kullanlmtr:
"O gklerin ve yerin yaratcsdr. Bir eyi yaratmak istedii vakit ona "ol" der, o
da hemen oluverir." (Bakara 117)
"Gkleri ve yeri yoktan var eden O'dur. O'nun ei olmad halde nasl ocuu
olabilir? Her eyi O yaratmtr ve her eyi hakkyla bilen de O'dur." (Enam 101)
2-Rasulullah (s.a.v)'n peygamberlerin ilki olmad anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"De ki: Ben peygamberlerin ilki deilim. Bana ve size ne yaplacan bilmem. Ben
sadece bana vahyedilene uyarm ve ben apak bir uyarcym." (Ahkaf 9)
3-Hristiyanlarn, ruhbanl ilk balatan olduklar anlamnda u ekilde kullanlmtr:

346

"...Uydurduklar ruhbanla gelince onu biz yazmadk. Fakat kendileri Allah'n

rzasn kazanmak iin yaptlar. Ama buna da gerei gibi uymadlar. Biz de onlardan iman
edenlere mkafatlarn verdik. lerinden ou da yoldan kmlardr." (Hadid 27)
d-Bedi' isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Kur'an'da ve snnette Bedi' ismi Allah'n dnda hibir kimse iin kullanlmamtr.
nsanlar birtakm eyler icat edebilirler ancak bunlar iin yaratma ve ilk yaratma gibi fiiller
kullanlamaz. nk onlar sadece var olan bir eyi kefetmi, Allah'n yaratm olduu bir eyi
fark etmilerdir. Allah'n vermi olduu imknlar sayesinde, Allah'n yaratt alet ve edavatlarla
birtakm keifler yapmak, yaratmak deildir.
Yaratmak, zellikle de ilk batan yaratmak sadece Allah'a mahsustur. nsanlar iin bu
ifadeleri kullanmaktan kanmalyz.
2-Rabbimizi yaratmasnda, zatnda ve sfatlarnda btn eksikliklerden uzak tutmalyz.
O'nun yaratt eyde hibir bozukluk, ahenksizlik ve yanllk yoktur. Oysa insanlarn icat
ettikleri pek ok eksik ve kusur iermektedir.

347

96-EL-BK
a-Bki isminin lgat anlam:
Fena (yokluk ve lm) fiilinin zdd olan el-Bki ismi; sebat ve devam etmek, kesintiye
uramadan, gelecee doru srp gitmek, lmsz olmak, herhangi bir deiiklie uramamak
anlamlarna gelmektedir.
Bki ismi Kur'an'da bu ekilde Rabbimiz iin kullanlmam, mehur Esma-i Hsna
hadisinde zikredilmitir.
b-Bki isminin stlah anlam:
Bki; varl iin herhangi bir yokluk sz konusu olmayandr.
Bki; lmsz olan ve hibir deiiklie uramayandr.
Bki; varlnn sonra ermesi dnlemeyen, ebedi olandr.
Bki; zellikleri, hakimiyeti, sultas ve meliklii daim olandr.
c-Bki isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Rabbimiz iin u ekilde kullanlmtr:
"Yeryznde bulunan her canl yok olacaktr. Ancak azamet ve ikram sahibi
Rabbinin zat bki kalacaktr." (Rahman 26-27)
"Allah en hayrl ve en srekli olandr." (Taha 73)
"...O'nun zatndan baka her ey helak olacaktr.." (Kasas 88)
2-Rabbimizin rzknn ve mkfatnn bki olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Size verilen eyler dnya hayatnn geim vastas ve debdebesidir. Allah katnda
olanlar ise daha hayrl ve daha kalcdr. Hl buna aklnz ermeyecek mi?" (Kasas 60)
"Sizin yannzdakiler tkenir, Allah'n katndaki ise bkidir. Elbette sabredenlere
yapmakta olduklarnn en gzeliyle mkfatlarn vereceiz." (Nahl 96)
3-Ahiret yurdunun bki olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:
"Fakat siz, ahiret daha hayrl ve daha devaml olduu halde dnya hayatn tercih
ediyorsunuz." (A'la 16-17)
348

4-Ahiretteki azabn kalc olmas anlamnda u ekilde kullanlmtr:

"Elbette ahiret azab daha iddetli ve daha kalcdr." (Taha 127)
d-Baki isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Mezar talarna ibret alnmas amacyla "Huve'l-Bki" yazlr. "Sadece Allah bkidir."
Bu sz bizim iarmz olmaldr. Allah'n bki, kendimizin ise lml olduunu bilmek bizi
ahirete daha gzel hazrlanmaya sevk edecektir. lm hatrlamak, m'minin kalbinin ve dilinin
vazgeilmez tesbihi olmaldr. lm hakkyla hatrlayan bir kimse, gnn en gzeliyle
geirmeye gayret eder. Bo ilerle uramak yerine, mizanda kendisine sevap ynnden arlk
yapacak olan amellerle ilgilenir. lm hakkyla hatrlamak, kiinin iyiliine delalettir.
Rasulullah (s.a.v)n yannda bir adamdan vgyle sz edildi. Rasulullah (s.a.v):
a. lm hatrlama konusunda ne durumdayd? diye sordu.
b. ok fazla hatrlamazd, dediler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v):
c. yleyse sylediiniz gibi biri deilmi, buyurdu.405
2- Dnya ssne ve ziynetine aldanp kalc ahiret hayatn unutmamalyz. Kendi
elimizde bulunan nimet ve imknlardan daha ok, Allah'n katndakilere gvenmeli ve onlara
mit beslemeliyiz. Dnyadan gelecek bir hayrdan ok, Rabbimizden gelecek hayrlara istekli
olmalyz. Dnyann, sylenildii gibi gerekten gnlk olduunu bilebilsek musibetler ve
skntlar bizi bu kadar ykmaz. Gzmz hep Rabbimizin katnda kalc ve daim olan nimetlerde
olur.
3-Yaadmz u hayatta arkamzda kalc salih ameller brakmalyz.
"Mallar ve oullar dnya hayatnn geici ssdr. lmsz olan iyi iler ise
Rabbinin nezdinde hem sevapa daha hayrl, hem de mit etmeye daha layktr." (Kehf 46)
yleyse mit besleyeceimiz, sevap bekleyeceimiz lmsz salih ameller ilemeliyiz.
Bizden geriye salih ve lmsz bir hatra kalmal.

405

Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya 7/299.

349

97-EL-VRS
a-Vris isminin lgat anlam:
Veraset kknden tremi olan el-Vris ismi, el-Bki ismiyle ayn anlamdadr. lmsz
hayat sahibi, zat, kurallar ve nimetleri daim olan anlamlarna gelmektedir.
b-Vris isminin stlah anlam:
Vris; lmsz, daim ve kalc olandr.
Vris; zat, sfatlar, kurallar ve nimetleri daim olandr.
Vris; yeryznde ilk olan ve en son kalacak olandr.
Vris; her eyin ilk sahibi ve vrisidir.
c-Vris isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
Rabbimizin bu ismi, el-Vris olarak deil, "Hayru'l-Vrisin (Miraslarn en hayrls)"
eklinde kullanlmtr.
"Ancak biz diriltir ve ldrrz. Sonunda her eye biz vris oluruz." (Hicr 23)
"Biz refahlarna marm nice memleketi helak etmiizdir. te yerleri!
Kendilerinden sonra orada pek az oturabilmilerdir. Onlara bzi varis olmuuzdur." (Kasas
58)
"Hani Zekeriya, Rabbine yle nida etmiti: "Rabbim! Beni bir bama brakma.
Sen vrislerin en hayrlssn." (Enbiya 89)
d-Vris isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
Rabbimiz bizi yeryzne halife ve emaneti olarak yaratmtr. Bizi birtakm
ykmllklerle sorumlu klmtr. O'nun verdii mlk ve saltanat O'nun rzasna uygun bir
ekilde kullanmalyz. Unutmamalyz ki, biz vris deil, emanetiyiz. Sefa srmek iin deil,
sorumluluklarmz yerine getirmek iin buradayz. Amacmz, dnyaya vris olmak deil,
Firdevse vris olmak olmaldr:
"...te onlar varislerdir. Onlar Firdevs cennetlerine varis olmular ve orada
ebedi kalacaklardr." (M'minun 10-11)

350

98-ER-RD
a-Rid isminin lgat anlam:
Rd kknden tremi olan er-Rid ismi; kiinin sevdii eye ulamas, salah ve
istikamet anlamlarna gelir. ay kelimesinin zdddr. ay ise; bir eyi veya bir kimseyi
glgelemek, kiinin inan ve grnde sapmas anlamlarna gelir.
b-Rid isminin stlah anlam:
Rid; rd sahibi olan, doru ile yanl birbirinden ayrt edendir.
Rid; kullarn rde ulatran, onlara doruyla yanl ayrt etme kabiliyeti verendir.
Rid; fiillerinde emir ve yasaklarnda, yaratmasnda abes ve batl olmayan, eksiklik ve
unutmadan uzak olandr.
Rid; dilediini ve dileyeni ird ederek mutlulua ulatrandr.
Rid; btn kemal sfatlaryla muttasf olandr.
Rid; yce hikmet sahibidir.
Rid; dnya ve ahiret hayrlar iin kullarn hikmetle ynlendirendir.
Rid; adalet ve fazilet sahibidir.
Rid; dostlarn olgunlua ulatrandr.
c-Rid isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah zatnda, sfatlarnda, fiillerinde, yaratmasnda, emir ve yasaklarnda mriddir.
Eksiklik, kusur ve zaaflardan uzaktr:
"G, yeri ve ikisi arasndakilari biz bo yere yaratmadk. Bu inkr edenlerin
zanndr. Bu yzden inkr edenlere ateten bir helak vardr." (Sad 27)
"Sizi sadece bo yere yarattmz ve sizin hakikaten huzurumuza geri
getirilmeyeceinizi mi sandnz?" (M'minun 115)
2-Allah'n kitab da mriddir. Ona batl yaklaamaz:
"Ona nnden de ardndan da batl gelemez. O hikmet sahibi, ok vlen Allah
tarafndan indirilmitir." (Fussilet 42)
351

"De ki: Cinlerden bir topluluun Kur'an' dinleyip de yle dedikleri bana
vahyolundu. "Gerekten biz doru yola ileten harikulde gzel bir Kur'an dinledik. Biz de
ona iman ettik. Artk, kimseyi Rabbimize ortak komayacaz." (Cin 1-2)
3-Peygamber rd yolunun davetisidir. Ancak insanlar rd bilinci ile donatmaya gc
yetmez:
"De ki: Ben size ne zarar verme ne de sizi rde ulatrma gcne sahibim." (Cin
21)
4-man eden kimseler de rd yolunun davetileridirler:
"man eden adam dedi ki: "Ey kavmim! Bana uyun ki, size rd yolunu
gstereyim." (M'min 38)
5-Rd zellii Hz. brahim'e daha nceden verilmitir:
"Biz brahim'e rd daha nceden verdik. Biz onu biliyorduk." (Enbiya 51)
d-Raid isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Rabbimize yaknlaarak O'na iman edip arsna uyarak rde ulamalyz:
"Kullarm beni sorarlarsa ben onlara ok yaknm. Dua eden kimsenin duasna
icabet ederim. yleyse onlar da benim arma uysunlar, bana iman etsinler. Umulur ki
rd yolunu bulurlar." (Bakara 186)
Hibirimiz Rabbimizden balantsz olarak rde, yani doruyla yanl birbirinden ayrt
etme olgunluuna ulaamayz. Bu olgunluk yala elde edilen bir ey deil, Allah'a olan yaknlkla
elde edilen ve artan bir kabiliyettir.
2-Rabbimizin rd yoluna ileten kitabna tabi olmalyz. O ki, hayatmzn her
alanndaki dorular ve yanllar bize tantr. Bize m'mince bakabilme, grebilme ve idrak
edebilme kabiliyeti kazandrr. Kur'an'la beraberlii gzel olan kimse, btn olaylara Allah'n
gzyle bakmaya ve ona gre davranmaya balar. Hayatmzda ne kadar Kur'an ve snnet varsa,
yanlmz o kadar az olur. Ancak Kur'an ve snnetten uzaksak, hayatn her alannda bocalar ve
yanl yapmaya mahkm oluruz.
3-Rasulullah (s.a.v)'n yoluna uyduumuz ve O'na itaat ettiimiz takdirde de rd sahibi
oluruz.

352

"Bilin ki Allah'n elisi iinizdedir. ayet O, birok ite size uysayd, skntya
derdiniz. Fakat Allah size iman sevdirmi ve onu kalplerinizde sslemitir. Kfr, fsk
ve isyan da size irkin gstermitir. te raid kimseler bunlardr." (Hucurat 7)
Peygamber bize deil, biz peygambere tabi olmalyz. Buna karlk Rabbimiz iman
kalbimizde ssleyecek, iman bize sevdirecektir. Salih amelleri bize kolaylatracak, zorluunu
zerimizden alacaktr. Kfr, fsk ve isyan ise bize kerih gsterecek, yanl yapma yollarn bize
kapayacaktr. Bu duruma gelen bir kimse ise rd sahibi, olgunluk sahibi, ve doru yol sahibi
olur.
4-Rabbimize bize rd ve olgunluk hikmeti vermesi iin dua etmeliyiz:
"Hani o gen yiitler maaraya snm ve: "Rabbimiz! Bize katndan bir rahmet
ver ve bizi doruluk, olgunluk bilinci ile donat." demilerdi." (Kehf 10)
te bunun iin Rableri onlara doru yolu gstermi, ilerini en gzel bir sonuca
vardrmt. Bizler de yapacamz her i ncesinde Rabbimizden rahmet ve olgunluk bilinci
istemeliyiz.
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allah kimin hayrn isterse onu dinde fakih (dinde derin ve ince anlay sahibi)
klar ve ona olgun olmasn ilham eder.406
5- Rasulullah (s.a.v) Hz. Aie'ye "Dualarn ksa ve zls" olarak u duay retmitir:
Allahm! Hayrlarn hepsini Senden isterim. Acilini ve acil olmayann, bildiimi ve
bilmediimi.. Btn ktlklerden de Sana snrm. Acilinden ve acil olmayanndan,
bildiimden ve bilmediim den. Senden, cenneti ve beni ona yaklatracak sz ve amelleri isterim. Cehennemden ve beni ona yaklatracak sz ve amellerden de Sana snrm. Hz.
Muhammed (s.a.v) Senden neyi istediyse, ben de Senden onlar isterim. Ve yine Hz.
Muhummed (s.a.v) hangi eyden sndysa, ben de onlardan Sana snrm. Benim iin
takdir ettiin kaza ve kaderin sonucunu hayr/rd kl.407

406

Buhari/lim 13. Mslim/Zekat 23.

bn Mace 3846-Ahmed 6/183- bn Hbban 1/302.

407

353

99-ES-SABR
a-Sabr isminin lgat anlam:
Sabera kknden tremi olan es-Sabr ismi; nefsi, znt, endie ve korkudan
hapsetmek, nefse hakim olmak anlamlarna gelir. Sabr kelimesinin zdd ise ceza' kelimesidir.
Endielenmek, szlanmak, tahamml gstermemek anlamlarna gelir.
b-Sabr isminin stlah anlam:
Sabr; cezalandrma g ve imknna sahip olduu halde, sulular hemen
cezalandrmayandr.
Sabr; kullarna mhlet tanyandr.
Sabr; kullarnn saygszln grp bildii halde intikam almakta acele etmeyendir.
Sabr; kendisine itaat etmeyenlere nimetlerini vermeye devam edendir.
Sabr; sulular imhal eden (sre veren) ama ihmal etmeyendir.
c-Sabr isminin Kur'an ierisinde incelenmesi:
1-Allah kullarnn isyanlar karsnda sabrldr. Onlar cezalandrmakta acele etmez:
"Eer Allah, insanlar zulmleri yznden cezalandracak olsayd, yeryznde
hibir canl brakmazd. Fakat onlar takdir edilen bir mddete kadar erteliyor. Ecelleri
geldii zaman onlar ne bir saat geri kalabilirler ne de ne geebilirler." (Nahl 61)
2-Kfirleri ihmal etmez ancak onlara sre tanr:
"Kfirlere biraz mhlet ver ve onlar kendi hallerine brak." (Tark 17)
d-Sabur isminin bize ykledii grev ve sorumluluklar:
1-Sabr eittir.
a-nan ve tevhidi muhafaza etme, teblide devam etme konusunda sabr:
"O halde peygamberlerden azim sahibi olanlarn sabrettii gibi sen de sabret.
Onlar hakknda acele etme..." (Ahkaf 35)

354

Ulu'l-Azm peygambeler; Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa ve Hz. Muhammed
(s.a.v)dir.
Peygamberlerin hepsi davet yolunda pek ok skntlara sabretmi ve ne olursa olsun
grevlerini devam ettirmilerdir. Ancak bu konuda en gzel sabr rnei, Hz. Nuh'tur. 950 yl
sren davet mcadelesini gzel bir sabrla sonuna kadar getirmitir.
nsanlara tevhidi anlatma, onlar cennete davet etme konusunda bizler de sabrl
olmalyz. Birka kez anlattktan sonra vazgeip grevimizi yaptmz zannetmemeliyiz. Hz.
Nuh gibi durmadan, her konumda ve her ortamda anlatmalyz.
Rabbimiz teblide sabrszlk rnei olarak da bize Hz. Yunus'u gsterir.
"Sen Rabbinin hkmn sabrla bekle. Sakn balk sahibi Yunus gibi olma..."
(Kalem 48)
Allah grevimizin bittiini sylemeden, grevimizi kendimizce bir takm nedenlerle
sona erdirmek, sabrszlktr. Bizim grevimiz insanlar hidayete erdirmek deil ki, hidayet
yolunu semediler diye grevimizi terk edelim.. Bizim grevimiz sadece tebli etmek. Hidayet
veya azap da sadece Rabbimizin elinde..
b-badet ve kullua devam etme konusunda sabr:
"Sonra phesiz Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret edip ardndan da
sabrederek cihad edenlerin yardmcsdr. nk Rabbin onlarn bu amellerinden sonra
elbette ok balayan ve ok merhamet edendir." (Nahl 110)
nsanlarn engellemesi, eziyet ve ikence etmesine ramen hicrete, cihada, Allah iin
kullua devam etmek gerek bir sabrdr.
c-Baa gelen sknt, eziyet ve hastalklara dayanma konusunda sabr:
"Gerekten insan tatminsiz bir tabiate sahiptir. Kendisine fenalk dokunduu
zaman szlanp feryad eder. yilik dokunduunda ise cimri kesilir." (Mearic 19-21)
nsann genel anlamda yaps budur. Ancak slam bu yapy dzene koyar. Ona sknt
halinde sabretmeyi, isyan etmemeyi, rza gstermeyi, sknty atlatmak iin beklemeyi retir.
Bolluk ve refah zamannda ise paylamay, vermeyi, marmamay retir.
Hz. Eyyub hastalk ve skntya sabretme konusunda en byk rneklerden biridir.

355

"..Gerekten biz Eyyub'u sabrl bir kul bulmutuk. O ne gzel bir kuldu. Daima
Allah'a ynelirdi." (Sad 44)
Teblide sabra, kullukta sabra devam etmeyenler, sknt ve musibette de yeterince sabr
gsteremezler. Bizler sabr deyince ilk aklmza gelen ey, dnyann sknt ve musibetlerine sabr
oluyor. Ancak stteki iki maddeyi atladmz takdirde, dnyann musibetleri bize kolay
gelmeyecektir. nk, derdi Allah'n dinini yaymak ve yaamak olmayann gznde dnyann
btn dertleri byr ve arlar.
2-Allah sabredenlerden topluma yn verecek kimseler karr:
"Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar zaman, onlarn iinden
buyruumuzla doru yola ileten rehberler tayin etmitik." (Secde 24)
Topluma yn veren, toplumun nabzn tutan kimseler ancak sabr ehli olabilirler. nk
insanlarla uramak bal bana ciddi bir sabr gerektirir.
3-Sabredenleri Allah dnyada gzel bir ekilde yerletirecektir:
"Zulme uradktan sonra hicret edenlere gelince onlar dnyada gzel bir ekilde
yerletireceiz. Eer bilirlerse ahiretin mkfat elbette daha byktr. Onlar Rablerine
tevekkl ederek sabredenlerdir." (Nahl 41-42)
5-Rasulullah (s.a.v)'dan sabr hadisleri:
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Duyduu eziyete kar Allahtan daha sabrl hibir kimse yoktur. nsanlar Allaha
ortak koarlar ve Ona ocuk isnat ederler. Yine de O, onlarn hepsine afiyet verip
rzklandrmaya devam eder.408
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Sabretmek ve ecrini sadece Allahtan beklemek, kiinin boynunu ateten kurtaran
amellerdendir. Allah bu ameller sayesinde kulunu hesaba ekmeden cennete girdirir.409
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Cennette bir aa vardr. Ad, Bela ve musibet aacdr. Kyamet gn, dnyada
iken oka bela, musibete uram kimseler o aacn altna getirilir. Onlar iin mizan

408
409

Buhari/Edeb 2037.
Kenzul-Ummal/Kitabul-Ahlak 6497.

356

kurulmaz, hesap tutulmaz. Ecir ve mkfat, yamurun ya gibi ard ardna onlarn
zerine yaar. Allah yle buyurmutur; Muhakkak ki biz sabredenlerin mkfatlarn
kendilerine hesapsz bir ekilde deyeceiz. (Zmer 10)410
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Hay (utanma duygusu) ziynettir; takva, ereftir; en hayrl binek, sabrdr. Sknt
annda kurtuluu beklemek ise Allaha ibadet etmektir.411
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
Allahn bir kula fakirlik ve hastalk verdiini grdnzde mutlaka Allahn onu
gnahlarndan arndrmak istediini anlayn.412
Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu:
nsanlarn arasna girip de onlarn skntlarna sabreden mminin mkfat,
insanlarn arasna girmeyen ve onlarn eziyetlerine sabretmeyen mminin mkfatndan
daha fazladr.413

410

Kenzul-Ummal/Kitabul-Ahlak 6821.
Kenzul-Ummal/Kitabul-Ahlak 5764.
412
Camius-Sair 365.
413
bni Mace\Fiten 4032. Tirmizi 2507.
411

357

ESMA- HSNA
Allah, Ondan baka yoktur tapacak
En gzel isimler Onundur ancak.
Rahmandr, esirger, merhametlidir
Rahimdir, kuluna pek rahmetlidir.
Melikdir, mlk Onun, varlk Onundur
Kuddstr, esizlik birlik Onundur.
Selamdr, selamet, saadet Ondan
Mmindir, hidayet, emniyet Ondan.
Mheymin, gzeten, denetleyen O.
Azizdir, erefli, eref veren O.
Cebbardr, her derdin aresi Ondan
kmaya are yok buyruklarndan.
Byklk Onundur, O mtekebbir
Bir Allah, en byk demektir tekbir
Hlktr, yaratt yoktan var etti
Bridir, dpdzgn yapt, dzeltti.
Musavvir her eye bir suret vermi
Sanatn gzler nne sermi.
Gffrdr, balar, eksii kapar
Kahhardr, kahreder ne yapar, yapar.
Vehhbtr, hep verir hep karlksz
Rezzaktr, mahluku komaz rzksz
Fettahtr yol aar kaplar aar.
Almdir bilendir sonsuz ilmi var.
Kbzdr dilerse skar, dar eder
Bsttr bol verir you var eder.
Hfzdr indirir alaltr aman
Rfidir, bindirir yceltir heman.

358

Muizdir, ykseltir izzetler verir

Muzildir,alaltr, zilletler verir.
Semidir, her eyi duyar iitir.
Basirdir, her eyi grr, gzetir.
Hakemdir her sz hikmet
Adl, ii adalet, sz adalet.
Latiftir, lutfeder, pek ince bilir.
Habirdir, her eyden haberdar olur.
Halmdir, hi ivmez, hep verir mhlet
Azmdir, sadece Onun azamet.
Gafurdur, balar, rter, affeder.
ekrdur, hak bilir, az ok eder.
Alydir, en stn, en yksek Odur.
Kebrdir, en byk, en byk Odur.
Hafzdir, O kollar, O bekler durur.
Mukttir, her eyin hakkn korur.
Hasbtir, hesaplar ve hesap sorar.
Celildir en yce, en yce O var.
Kermdir, pek cmert ikram edici
Rakbdir, grc hem gzetici.
Mcbdir, karlk verir duya.
Yalvar her eyi bol, Vas Mevlaya.
Hakimdir, her sz, her ii doru.
Veduddur, sevilir, sever kulunu.
Meciddir, anldr, pek ereflidir
Basdir, ruh verir, eli gnderir.
ehddir, her eye ahittir Allah.
Ezel, ebed tek Haktr Allah.
Vekildir, daima kulun vekili.
Kavdir, ii pek gl, kuvvetli.
359

Metndir, sarslmaz pek metanetli.

Veldir, mevladr, ne gzel veli.
Hamddir, her ii yerinde, yce.
Muhsdir, saymtr, nasl ve nice.
Mbddir, her iin badr, balar.
Muddir, hr ii tekrar O iler.
Muhydir, diriltir, hayat baheder.
Mumttir, ldrr ve helak eder.
Allahm bir Hayydr, daim sa lmez.
Kayyumdur, hibir ey Onsuz sa olmaz.
Vaciddir, ezeli, ebedi vardr.
Maciddir, mecidle anlam birdir.
Vhiddir, birdir, O baka ilah yok.
Sameddir, esizdir, gayrine h yok.
Kadirdir, her eyin stne gider.
Muktedir, her ii yapar, alt eder.
Mukaddim, isterse ne alr O.
Muahhir, isterse sona alr O.
Evveldir, ilk Odur, yoktur ncesi.
Ahirdir, son Odur, yoktur sonras.
Zahirdir, en stn, Ondan ste yok.
Batndr, en gizli, Ondan beri yok.
Vlidir, stlenir, destekler kulunu.
Mteli Odur, yksek ve ulu.
Berrdir, kaplamtr ltfu her yeri.
Tevvab, kabul eder tm tevbeleri.
Mntekim, intikam alr, brakmaz.
Afvdr, yalvarsan affeder bakmaz.
Rafdur, efkati, merhameti ok.
360

Malik-i Mlktr O, mlkte orta yok.

Odur zl-Celal-i vel-kram Mevla.
Ycelik ve ihsan hep Ondan ola.
Muksittir, adildir, her ii denge.
Cmidir, toplayan belli bir gne.
aniydir, deildir bir eye muhta.
Munidir, Ondandr btn ihtiya.
Mnidir, engeller her ne isterse.
Veremez hi kimse, O bir keserse.
Zrrdr, zararna engel olunmaz.
Nfidir, faydasndan uzak kalnmaz.
Nrdur, nasl nurdur asla bilinmez.
Hdidir, Onsuz hibir ey bulunmaz.
Beddir, her eyi yoktan var klan.
Bkidir, ebedi kalacak olan.
Vrisdir, her eyin miras Onun.
Buras Onundur, oras Onun.
Reiddir, gsterir ve eritirir.
Saburdur, sabrl hep frsat verir.
En gzel isimler bir tek Allahn.
Var sen de nimeti ve ok gnahn.
Sonra hakkn ver gaflete dalma.
Cehenneme girip cennetten olma.
smail Hakk Sezer

361

KAYNAKA
A. H. Berki, O. Keskiolu, D..B Yay. Ankara 1991
Abdurrezzak/Musannef
Abdulaziz el-usn/Esmaullahil Hsna, Darul-Vatan/Riyad
Abdullah bni Mbarek/Kitabuz-Zhd ver-Rekaik, Ter: M. Adil Teymur. Seha Yay. stanbul
1992.
5- Ahmed bin Hanbel/Msned
6- Ahmed bin Hanbel/Kitabuz-Zhd, Ter: Mehmet Emin hsanolu, z Yay. stanbul 1993
7- Bekir Topalolu/Esma-i Hsna, D..A
8- Beyhaki/Kitabul-Esma ves-Sfat, Beyrut 1985
9- Beyhaki/Snen
10- Buhari/Sahih Ter: Mehmed Sofuolu, tken Yay. stanbul 1989
11- Buhari/el-Edebul-Mfred, Konevi Der Yay, Konya 2009
12- El-Cezairi/Furukul-Lut, el-Muessesetus-Sekafiyyeh, Dmek, 1987.
13- Darimi/Snen. Ter.Abdullah Aydnl, Madve, 1994
14- Ebu Davud/Snen Ter. Abdullah Parlayan. Konya Kitaplk, Konya. 2007
15- Ebu Hilal el-Askeri/ el-Furuk fil-Lua, Muessesetur-Risale, Beyrut, 2002.
16- Ebu Nuaym/Hlyetul-Evliya
17- Fahruddin er-Razi/Mefatihul-ayb
18- Fahruddin er-Razi/erhu Esma, Beyrut 1984
19- Gazali/el-Maksadul-Esn erhu Esmaillahil Hsna, Matbaatus-Saadeh/Kahire 1328
20- Hakim/el-Mstedrek
21- Halimi/el-Minhac fi uabil-man, Neir H.M.Fude, Beyrut 1979
22- Heysemi/Mecmeuz-Zevaid
23- bni Faris/Mucemu Mekaysil-Lua, Darul-Fikr, Beyrut 1998
24- bni Kayym el-Cevziyye/Medaricus-Salikin
25- bni Ebi eybe/Musannef
26- bni Mace/Snen Ter. Abdullah Parlayan. Konya Kitaplk, Konya. 2008.
27- bni Manzur/Lisanul-Arab
28- Kurtubi/el-Cami li Ahkamil-Kuran, Ter: Beir Eryarsoy. Buruc Yay. stanbul 1997
29- M. H. Fadlullah/Min Vahyil Kuran, Akademi Yay. stanbul 1990
30- Metin Yurdagr/Esma-i Hsna, Marifet Yay. stanbul 1996
31- Mevdudi/Tefhimul-Kuran, nsan Yay. stanbul 1991
32- Muhammed Mahmud en-Necdi/en-Nehcul-Esma fi erhi Esmaillahil Hsna, Mektebetul-mam
ez-Zehebi, Kuveyt 2008
33- Mslim/Sahih, Ter: Ahmed Davudolu, Snmez Yay. 1968
34- Malik bin Enes, Muvatta Ter. Abdullah Parlayan. Konya Kitaplk, Konya. 2008
35- Nesai/Snen. Ter. Abdullah Parlayan. Konya Kitaplk, Konya. 2005
36- Nesai/Gnlk Hayat, Madve Yay. stanbul 1996
37- Seyyid Kutub/Fi Zilalil-Kuran, Hikmet Yay. stanbul 1991
38- Suat Yldrm/Kuranda Uluhiyet, Kayhan Yay. stanbul 1987
39- Suyuti/Camius-Sair, Darul-Kutubil-lmiyye, Beyrut 1971
40- Tirmizi/Snen, Ter. Abdullah Parlayan. Konya Kitaplk, Konya. 2004
41- Veli Ulutrk/Kuran Allah Nasl Tantyor? zmir 1985
42- Yakub iek, Fahreddin Yldz/Allah, Bir Yay. stanbul 1985
43- Zeccaci/tikak Esmaillah, Tah: Abdulhusayn el-Mbarek, Messesetur-Risale/Beyrut 1986
1234-

362