Wonnoo

oo......

Tinndi
e emngal Pulaar

LOOWDI

1-SAMMBA E II MBAROODI--------------------MBAROODI---------------------4
---------------------4
2-OE BOJEL-------------------------------BOJEL--------------------------------12
--------------------------------12
3-JAWDI JINNEEJI----------------------------JINNEEJI----------------------------- 16
4-LAAMO
LAAMO PUUNTAAO HAA FOOLA
FOOLA 21
5-FENOOE
FENOOE IO
IO 29
6-FAATUMATA MANNA E JOOM WEENDU
WEENDU 32
7-SAMMUNNDE E WOJERE--------------------WOJERE--------------------- 36
8-GORKO MAWO
MAWO LAAMO E IYUM----------IYUM----------- 41
9-HOL KO ADDANI MAAYDE NIIDE
NIIDE---------IDE---------- 43
1010-DEMMBA E BOJEL NGONTII
NGONTII REMOOE
REMOOE EBBE-EBBE-- 45
1111-GORKO KIROOWO-----------------------KIROOWO------------------------ 49
1212-FOWRU BOJEL E RAWAANDU LADDE NAYEERU
NAYEERU 54
1313-BAO
BAO OGGOL E DAANDE MUM----------MUM----------- 57
1414-FOWRU E II MBEEWA--------------------MBEEWA--------------------- 62
1515-IE YAAYA--------------------------YAAYA---------------------------

64

Sammba e ii Mbaroodi

Maw
Mawe ndeen ina kaalatnoo, ina waawi wonde goonga, ina waawi kadi
wonde fenaande... Wa
Waiino e jamanuuji jawtu
jawtui, ie
e Aadama ka
kaum
e daabaaji ina kaaldatnoo. Wa
Waiino e leydi ngootiri debbo gooto ina
wiyee Faatumata, oon Faatumata
Faatumata ko joom sahaa wonnoo, joo
jooo
o haa
ko oon waawi haa
haade. Alla wa
wai baaw
baawe mum o da
dai ingel gorel
gootel e joom suudu makko. ingel ngel ina wiyee Sammba. Ndeen
Sammba yahii haa fu
fuii
ii aaftaade, um woni Sammba naatanii
cagataagal, oon tan laam
laamo oo natti (maayi), um wa
wai lor maw
mawo e
faatumata. Alaa fof ko waawi weltinde mbo so wonaa ingel makko
ngel hono Sammba. O mbo joginoo ngesa, ngesa baa ko ngesa wiro;
diw-diwna ina
nde o yahi to ngesa baa fof, Sammba heddotoo ko ina diw
sorsor-sorta e nder ku
kuooli sara yummiraa
yummiraao oo. Wa
Wai alawma gooto,
Sammba ina fijatnoo caggal ngesa baa, haa yii ngaska ngoota, o
heddii o mbo yuurnoo haa o yii io
o mbaroodi ina lelii nder. ingel
mbaroodi ndii, ko ka
kaum tan allata oon. Yummiraa
Yummiraao oo, so finii
tan o dawat
dawat alla waa
waade, artataa so wonaa jamma. Nde Sammba
rewi sunnaade haa yottii; um haawi ingel mbaroodi ndii, sabu alaa
fof ko suusnoo yottaade ngaska kaa. Ndeen tan ingel mbaroodi ngel
ummii, soppinii. Nde Sammba yiino ingel mbaroodi ngel, ina
4

soppiniima
soppiniima haa gite ma
mae
e mbaddii rew, oon tan kulol jaggi
Sammba. Maw
Mawe men ndeen ina kaalatnoo mbii daabaaji ina
kaaldatnoo e yim
yime, haa laa
laata cer. Nde ii mbaroodi soppinii nde
wii: Holi aan? Hol ko po
po aa wonde, daabaa mo alaa lee
leei?
Sammba jaabii wii:
wii: miin woni ingel Aadee, miin woni ne
neo,
o, ii
ne
neo;
o; mi wonaa daabaa. Ko jinnaa
jinnaao am jeyi ngesa wiro ba nji aa
ba.

ingel ndii mbaroodi wii: Ne

Neo
o ii ne
neo,
o, mi nanii neene am ina
haala haala mon, sabu ko onon uri fam
famude bonande e amen.
oon tan Sammba
Sammba wii: Miin e hoore am, mi nanii le
leol mon ngol;
mbele wonaa neene maa woni biyetee
biyeteeo Gaaynde?
Ndeen tan ingel mbaroodi ndi wii: Ko neene am tigi woni Gaaynde!
5

oon Sammba jokkiti haala mum, wii: Eyyo! Gaaynde! ii Gaaynde!

Kawral hakkunde lei
lei men,
men, ii ii ina tii
tiii; kono mi
mio ndaardu maa
cehilaagal, gilli hakkunde men.
Gila ndeen gilli pu
pui hakkunde ma
mae.
e. e allata ko fijjude gila
pu
pual haa mutal, saraaji ii fof e
ee njirlotonoo, heen sahaa nih ingel
mbaroodi ngel ina ja
jaa turaade Sammba abba e dow mum. uum
wa
wai so Sammba ina hoota, alaa kulol wirtaade won e nokkuuji e ladde
ndee haa yottoo nokku mum. Kono ko huunde nde, ingel mbaroodi
hulantaa Sammba, hade mum hawrude e neene mum. E een bal
bale
yumma mum mbaroodi fu
fui
i sikkitaade, ndeen
ndeen tan ndi wi ingel ngel:
ee bal
bale fof, mi
mio teskii so mi artii balngol (uurngol) ne
neo
o e nokku
men hee.
E dow uum ingel mbaroodi yi
yiaa yumma mum annda goonga oo.
ingel mbaroodi ina woowi so Sammba hootii, o etta ko
koooje o fawa
e batte teppe mum, haade
haade yumma mum anndude.
Ndeen Sammba joo
jooiima bal
bale tati yahaani to mbaroodi; um addani
ingel mbaroodi miijooji no feewi, heddii e ngel wiya e hoore maggel
maa taw, Sammba ko kaa
kaao
o pijirlooji amen ii? Walla yoo taw
Sammba ina selli?
Wa
Wai alawma gooto yumma mum ingel mbaroodi ngel arti ina
addori jungo e koyngal ne
neo.
o. Nde ingel baroodi ngel yi um tan
hakkille mum arti e Sammba; hakkille oo jii
jiiii, heddii engel yaha e

ngel arta a ngel sikki yumma maggel addi ko jungo Sammba e

koyngal mum. Heddii engel
engel sunnoo haa ngel yi jungo e koyngal fof,
iye mum ina njuuti, ina uri iye Sammba. Ngel wii: um wonaa
Sammba.
uum fof e waade noon ii mbaroodi ja
jaaani aamde teewu ngu;
sabu aadi mo o fi
fiondiri e Sammba o. Ngel aadondiriino e Sammba
ngel aamataa teewu ne
neo.
o. Jango mum Sammba watti yahde to ii
mbaroodi.
Nde ingel mbaroodi yi sehil mum, tan anndi tigi won muusalla mo
sehil mum he
hei; sabu uum o ardaani e softeende nde o ardatnoo
ndee. Nde gite ma
mae
e kawri tan, Sammba fetti bojji, o woyi, o woyi
haa becce keewi bojji. oon tan ingel mbaroodi ngel hiibilii mbo,
jo
joini
ini mbo, oon tan Sammba wii: Gi
Gio, feere am bonii!
ingel mbaroodi ngel wii: Haa! Hol ko yani e maa
maaa? Nde yahi haa
Sammba yahi haa wii ina haala tan gite mum mbeddii gon
goni. Ndeen o
rewii woyde, haa o woyni ingel mbaroodi ngel e hoore mum, noon
tan, o wi: ko hannde wa
wai bal
bale tati haa yahdi e naange mi yiyaani
neene am, mi yiyaani hay jii
jiio um; ko o jahnoo
jahnooo teenoyde le
lee,
e,
gila ndeen haa hannde o yiyaaka. Kono ande o wayrata yiyeede
yiyeede
ndee, golloowo gooto wii nanii wullaango to wo
woi
i ina huli so alaa o
mbaroodi songi
songi ne
neo.
o. ingel mbaroodi ngel wii: So mi hollii ma
jungo neene ma a
aa anndita?

Sammba wii: Eey ina anndita. Ndeen tan ingel mbaroodi ngel ardii,
Sammba rewi heen; nde e njottii nokku o o soornunoo teewu nguu
oo, tan nde Sammba yiinoo jungo ngoo tan o he
hetini jungo neene
makko. oon tan o jokki bojji; heddii ingel mbaroodi ina fuunta ina
mooyta mbele Sammba ina dea,
dea, ombo wiya gorko woyataa,
tiinnota, haanaani woyde; oon o wii: Sammba!
Sammba jaabii: Haa! Gi
Gio!
ii gaynde wii: Yah teenoy le
lee
e haa heewa!
Hade Sammba artude tawi ii Gaaynde asii gasgal mawngal; nde
Sammba arti yi gasgal ngal naamndii: ko um woni?
ii Gaaynde oo wii: He
Heo kootaa law, ko ngon mi e dow mum koo so
gasii humpataa ma. ii Gaaynde ina asa fo
fode bal
bale jee
jeeii
gasnaani,heddii a ngel etta le
lee,
e, ku
kuooli e ngel fawa e ngaska hee,
ngel werti heen salli nguru. uum woni ko wiyetee yuubiti, alaa noon
ko woni nder ngaska kaa so wonaa le
lee, e ngel hu
hui
i haa wonti
ul
ule bo
boeeje coy. Oo yuubiti ko mbele o jaggira yumma makka haa
o weltina sehil makko o. Ndeen ngel gasnii, ko ngel gollatnoo ngel
etti teewu ngu, ngel fawi dow salli nguru o. Ndeen neene makko arii
ina wari barogel, o yottii
yottii o yii teewu nguu ina fawii e salli nguru hee, o
wii: mbele a aamaani teewu ngu haa jooni? i
io
o o wii, mi yi
yiaa
oon teewu.
Yumma oo wii: Wa
Wade aam barogel ngel, miin mi aama oo gaa; so a

heddi mi aama. oon tan heddii ombo uurmoo, mi yiyaani ko foti

foti
no ngel cukalel haamnaade; hol fof no huunde ladde wiirata yi
yiaa oo
teewu aat
aato? Ko o haalata koo fof, hakkille makko ina woni e teew
pawii
pawiio e dow salli nguru hee; hay o gasnaani haalde o fayi to salli
nguru to, o yottii joo
jooaade mbo, fof e yortaade mbo nder ngaska hee
woni gootum. Ndeen ii Gaaynde artiri heen leydi haa majjiti, o etti
catal jammi o fawi dow heen. Ndeen ngel gasnii golle maggel, heddii
engel woya engel woya haa becce maggel mbatti erde.
Nde weetnoo, ngel joo
jooii haa Sammba ari; nde
nde yahnoo haa Sammba
yotti ngel wii Sammba: Mi ittaniima mette, mi warii neene am. Sabu
banndiraa
e, so uum
enen fof ko en sago wooto, sabu en ngontii banndiraa
yawtii nji
nji mi ko ngon en e nokku gooto. Ndeen Sammba wii nanii,
mi ja
jaii; e nanondiri e
ee ngonda. Cukaagu ma
mae
e fof ko kam
kame
mbaddi, subaka fof mo Alla wa
wai, Gaaynde naatat e ladde, yaha
waa
waaoyde, so artii, Sammba jagga mbardi, hirsa, hutta, taa,
taa, duppa,
so gasi e aama. So yahii haa kikii
kikiie, e njokka e pijirlooji ma
mae.
e.
Ko noon sehilaa
sehilaae ee ngoori
ngoori haa Gaaynde woni kalaldi mawndi.
Wa
Wai sahaa, Gaaynde wa
wati hulde baaldigal ma
mae,
e, sabu wa
watii
tuuyeede teewu ne
neo;
o; wa
wati so o sooyniima Sammba ina ara, o
faayda um e mbardi moiri;
moiri; ko woni goonga, Gaaynde anniiyii ko
mee
meede teewu ne
neo
o so um selaani.
selaani. Wa
Wai alawma gooto e
ee
njoo
njooodi, Gaaynde wii: Sammba!

Sammba wii: Naam, gi

gio!
Gaaynde wii: Jooni en ngoni sagataa
sagataae maw
mawe, kala no Alla fo
fonu maa
kaa ne
neo
o tan, miin e hoore am kala no Alla fo
foni mi, ittataa ko mi
daabaa. Aan a hootat wuro tawtoyaa yim
yime, min ne ko e ladde tan
keddotoo mi e nder daabaaji. Kono mi
mio wasiyomaa, hoto nimsa maa
won heen; so Alla ja
jaii a jaasataa banndien. So yahii haa jamma ko
jengi koo fof, so tawii a nanii wullaango am, kala ko njagguno aa
woppu, ndoganaa kam; kala ko um waawi wonde he
heo e am so tawii
a ari e am, mi nafete no feewi. Kadi mi falanomaa bonandeeji
garoyooji. ande fof a he
heaani arde e am, maa mi faamane (anndane)
mi jaggirtaama a araani. Kono Sammba mi
mio aagi maa wa
wai gilli e
hoolaare wonnde hakkunde
hakkunde men ndee, hoto fof noddir am luu
luuakunungal. Sammba wii, mi nanii, mi ja
jaii. oon Gaaynde naati e
ladde, Sammba fayti wuro. Sukaa
Sukaae wuro, ina keewi renndude ina
pija, Sammba ina foti taweede e ma
mae.
e. E nder iin pijirlooji ko
basondiral, moni fof ina holla gii
gii mum ko kam uri; Sammba noon
alaa hay batte, ko uum wa
wai fittaandu mum, faa
faai roki
roki ooyde
oon. Sammba yahi leloyii, ooytaani o nani Gaaynde ina uura to
nder ladde too: oon tan Sammba girbitii fayi to gi
gio mum, Gaaynde.
Nde o yottii, Gaaynde rokki mbo gay teemedere, baali teemedere.
uum wa
wai oon jamma fof, ko innde Sammba tan haaletee. ande
heen Laam
Laamo wii alaa mo rokkata iyum debbo, so wonaa baaw
baawo

10

addande um mbaroodi nguurndi. ande heen Sammba yahi to

Gaaynde, o haalani Gaaynde
Gaaynde haaju oo. Gaaynde wii: Sammba, jango ar
ngaddor aa malfal, kono hoto loow e maggal kure, ko conndi loowataa
heen; so mi yaltii fof tukaa e am, noon woni pii aa mi, mbayaa no
kul
kulo nih, mi saama, so a arii am njaggaa e nofru am nawaa mi to
laam
laamo too. ande heen Sammba wa
wai no Gaaynde wiirunoo um
nih; Sammba wonti esum laam
laamo. Duu
Duui tati fawtii heen laam
laamo
maayi, noon woni Sammba amti laamu ngu. Wa
Wai jamma gooto,
Sammba ina lelii dow leeso mum aatngo, joom suudu mum ina
oosa um, oon o nani Gaaynde
Gaaynde ina luuka, noon o wii: ngal
daabaayal, ngal kunungal luu
luungal ngal, daabaayal lorii kam, torlii
kam. Sammba joo
jooii haa ooyi ummii tawoyi Gaaynde to woni too;
ndeen o yotti, Gaaynde wii: e nder bal
bale garooje ee, aw daabaaji ina
jogori arde; jooni noon,
noon, mi sawtani maa ma sefre, eewa no
moinirtaa
moinirtaa um, hay so a yoornat ke
keaa no ndeentori aa. Kono a
anndaa ko mbi aa kam koo mi nanii um, miin noon ko mi alnoo
alnooo
ma. Gaaynde deinii
deinii haa ooyi noon wii: Sammba!
Sammba jaabii mo wii: Naam Gaaynde!
Gaaynde wii: am la
lai maa kii coppaa kam!
Sammba wii: Mi soppu maa?
Gaynde wii: Eey! Soppu am!
Sammba wii: A
Aa anndi miin kay, mi waawaa soppude ma!

11

Gaaynde wii kadi: Mbii mi yoo a soppu am! So a soppaani mi tan jooni
njiyaa bone!
Sammba heddii ina wa
waa yahaayahaa-ngartaa, sabu ko um huunde tii
tiinde
hakkunde ma
mae;
e; oon tan, o anndi Gaaynde wayliima, o anndi so o
soppaani Gaaynde tan feewataa; ndeen tan o suuti la
lai kii, o soppi
Gaaynde; iiam waacii; Gaaynde wii kadi: Yuw am la
lai maa ki e
wirngo! Sammba yuwi
yuwi mo, oon Gaaynde wii: A yii? ee barman
barmane
hay batte ko e mba
mbaataa mi. Barmannde awnde ina sella, kono
kongol mawngol abada sellataa. Sammba nde njii aa okki moo
mooon
kii wilti fof, um woni mi alii aduna. Albarka maa
maaa!
Gila uum wa
wai, Gaaynde e ingel Aadama kawrataa.

oe Bojel

12

Won gorko gooto, mo wojere le

letunoo no feewi. Sabu uum, bojel
yahatno bonnoya ngesa makko. um muusii gorko oo, haa ko oon
waawi haa
haade. Ndeen o wii, "Sikke alaa, um ko golle bojel tan
wonata; ko bojel tan gollata
gollata ee golle bon
bone. um ne sikke alaa, mi
jaggat ngel!"
Gorko yahi tuufoyii bojel. Nde yahnoo haa weeti, gorko dawdi e
iyum; e tawi pelol ma
mae
e jaggii bojel. oon gorko oo jaggi bojel
ha
haii
ii um haa iici, gorko oo wii, "Mor! Anndi kay Alla jaggii
jaggii ma
hannde!"
O jaggi bojel; o totti ingel makko, o wii suka oo, "Naw bojel ngel
nduppoyaa um!"
Cukalel ngel, jaggi bojel, nawi um cuu
cuui. Suka wayri ina yaha, haa
bojel wii um, "Aan kam mbar a
aa siftora ko baaba maa wiino maa
koo dey?"
Suka oo wii,
wii, "No feewi! Baaba am wii ko yoo mi naw ma cuu
cuui, mi
hirsa, mi hutta, mi duppa maa hade makko arde."
bojel wii, "Aan noon hay batte ko paam aa e haala baaba maa kaa.
Baaba maa wii maa ko yoo a naw am cuu
cuui, njaggaa gertogal,
kiirsanaa kam, kuttaa, nduppaa,
nduppaa, aamen hade bottaari yonde."
Ndeen tan, suka oo wii ko miin woni mo faamaani, ko baaba am haali
koo. Ndeen tan suka jaggi gertogal, hirsi, hutti, duppi, adini, e
aami. Bojel aami haa watti ahtude. Bojel wii suka oo, "Jooni kay,

13

wa
wa feere ndokkaa mi, ko cuddii mi, haa mi sora les diwre too, mbele
mi aano see
seea."
Suka oo totti ngel wudere, ka
kaum ne ari lelii sara bojel. oon tan
bojel sortii, he
hei ah soppinii, haa sooyni gorko oo ina ara. Ndeen
gorko yottiima wii suka oo: "Hoto bojel ngel woni?"
woni?"
Suka oo wii, "E ngel oo lelii!"
Baabiraa
Baabiraao oo wii suka oo, "E ngel lelii? Mbele wonaa mbiinoo maa mi
ko yoo a duppu ngel hade am arde?"
Ko e kaaldata koo fof, bojel ina he
hetii, ina ndaara hakkunde io
o e
baaba mum.
io
o oo wii baaba mum: "Bojel wii ko mi faamaani ko mbii aa kam
koo. Ngel wii: Mbii aa ko yoo mi jaggu gertogal, mi hirsa, mi hutta,
mi duppa, ngel aama. Min ne, njaggu gertogal gootal kirsu mi, kuttu
mi, nduppu mi, ngel aami. Jooni noon ngel soroyii les daki,
daki, engel
aanii."
Gorko oo foo
fooi daki
daki kii, dimmbini haa le
lee
e makki caami, mbele
bojel ina maaya. O anndaa, so wonaa, o nani bojel ina jala caggal
makko. Ndeen tan o riddii bojel. Bojel dogi, ina diwi yaha, haa yottii
to baylo gorko. Bojel wii baylo oo, "Cuu
"Cuuee kam! Gorko e iyum ina
ndewi e am."
Baylo wii, "Mi ja
jaii." Noon o naatni bojel nder mbasu. ooyaani tan
gorko e iyum njottii. e mbii baylo oo: "Bojel rewaani oo?"

14

Baylo oo wii:Alaa!. Gorko wii Baylo, "Jooni kay rokku min pooftoo
oo haa ooya see
seea. Ko min maay
maaye dogdu. Alla bonnii bojel haa
waawi dogde."
uum woni, e ngari, e njoo
njooii sara mbasu ngu. Bojel woni e nder
mum ngu. ooytaani, joom suudu baylo oo ari, addii aamdu baylo.
Ndeen e pu
puii
ii aamde haa ooyi. Baylo siftori bojel. Ndeen o
ettii
ettii longere o naatni jungo makko e nder mbasu, o totti bojel.
oon gorko oo wii, baylo, "Ko wa
wai a
aa naatna iiri to nder mbasu
too?"
Baylo wii: gorko oo, "iyam
"iyam mooftantu mi ko o jah
jaho aynoyde, artaani
tawo."
Yahi haa ooyi see
seea, bojel wii, Wee
Wee am hettere
hettere teewu!"
Baylo oo wii: "Teewu oo gasii!"
Bojel wii, "Tii
"Tiino, hokku am mi aama, sabu heege ne ndaara warde
mi."
Gorko e iyum tinaani, iiwoonde ko ko ruylini, ndeen e njaltii
boowal. Bojel dogii, e ndewi e bojel e
ee ndoga. Bojel naati nder
ngaska. oon tan gorko oo wii: "Jooni kay mi jaggat ngel."
O wii suka oo yoo yah, o addoya peel, o ara. Ndeke gaska kaa ko
njaaka haa wo
wooyi,
oyi, bojel ko ko asi ngaska ina wa
wai um luurooji haa
keewi, oon o yaltiroyii bange go
goo.
o. Ngel yahi, ngel oornoyii comci
comci
ne
neo,
o, ngel ari ngel wii: Gorko! Ko ngasa aa toon?"

15

e njaabii, e mbii, "Ko wojere amen min njaltinta!"

Bojel wii e: "Wee
"Wee am peel oo, mbele mi walla on, sabu on tampii no
feewi." oon tan o oori comci ii, o naati e ngaska hee, o majjiri e.
Noon woni gorko oo sikkitaaki, ko bojel tan waawata wonde. Gorko
wii tampii bone bojel ngel. O jaggi jungo suka oo e njahi.

Jawdi Jinneeji

Mi haalana on haala gorko gooto. Oon gorko ina joginoo ie

e njoyo.
E nder ie
e njoyo ee, heen nayo ko rew
rewe. Keddii
Keddiio oo, ko gorko.
Noon e ngoori, haa ie
e rew
rewe ee nduuna (kaddinaa). i
io
o
gorko oo ka
kaum duhiima artiraama galle baaba mum. O wondi e
jiknaa
jiknaae makko, haa o woni sagata gorko; haa o yonti wa
wade galle.
Kono uum neworaaki mbo, sabu jiknaa
jiknaae ee ngalaa, ngalanaa um
feere.
Wa
Wai sahaa gooto, kako
kako suka oo, o joo
jooii ombo miijoo, haa ooyi
tan; o wii feere ko yoo o yotto ceerno mbele ina feewnana mbo
huunde ko ina wallita mbo e ca
caeele makko ee. Nde yahnoo, haa o
yottii, ceerno o, o salmini mbo.
mbo. Ndeen o wii ceerno o: "Addi mi oo
ko haaju, uddu
udduo hoore am no feewi. Baaba am mawnii, he
heaani hay
huunde e jawdi. Banndiraa
Banndiraae am rew
rewe ee ne ngalaa hay huunde,
16

miin ko am koo haaletaake. Hannde giiraa

giiraa
iraae am fof mba
mbaii galleeji,
ko miin tan woni mo wa
waaani hay huunde. Alaa ko ha
hai mi wa
wade
galle so wonaa ko min miskinee
miskineee."
Ndeen Ceerno oo jaabii mbo,wii: "So Alla ja
jaii um newoto. Kono
mi
mio haalan maa ge
geel."
Suka oo jaabi wii: "Ko ngeel ge
geel woni?"
"Mi
"Mio tinndin maa no po
po aa wa
wade; a dawat, njahaa haa njotto aa
wuro mawngo. Ko Alla uri mawnude. So a yottiima wuro ngoo, a
tawat a ngo njiimi e maayo mawngo. Ngoon maayo ne
neo
o waawaa
taccude ngo so wonaa laana. So Alla wallii ma, haa a yottiima wuro
ngoo, ndaar nokku ceerno o njippoto aa,
aa, ngonaa o makko oo,
lebbi jeegom. Nde lewru jee
jeeauru nduu timmi fof, njahaa to maayo
too looto aa. A wayrat a
aa lootoo haa, ii joom maayo ngoo aran
maa, naw maa to suudu mum. Maa wondu e ma
mae
e duu
duui jee
jeeii, so
Alla ja
jaii, maa a ee. So a eeii,
eeii, maa yii alaa ko humpat maa e
aduna. So ne
neo
o wondii e ie
e ndiyam, he
heat ganndal keewngal no
feewi.
Suka oo wii, faamii, yoo ceerno oo haalan mbo nde o yahata to wuro,
ngo o wii ngoo.
Ceerno oo wii suka oo: "Wonaa joonijooni-jooni njahataa, so Alla wa
waii,
ii, a
he
heii duu
duui sappo e jee
jeeii, ko ndeen pot aa yahde toon. Mbaasa
wayrude gaay. Wuurde mi e waasde mi wuurde fof. Laawol ngol hoto

17

a waas yahde ngol.

Suka oo hooti wuro mum'en. Alla resien, reenien haa suka o da
daii
duu
duui sappo e jee
jeeii. Wa
Wai alawma gooto, o fini, o etti sasa
makko, o jaggi laawol. Ndeen o amii yahde, ombo yaha gila o o
wirtotonoo guro
guro haa o yottii gure maw
mawe.
Ndeen o yottiima wuro mawngo, o tawi engo jiimi e maayo mawngo
no feewi. Ne
Neo
o waawaa taccude ngo, tawa amaani
amaani laana. Nde o
yottinoo o jippoyii ceerno gooto. O wii ko o gar
garo ndaarde ganndal.
Ndeen o wondii e ceerno oo fo
fode duu
duui, wa
wai alawma gooto o yahi
teenoyde, o yahdi e almuu
almuue wo
woe.
e. Nde o arti, tawi o tunwii no
feewi. O aagi ceerno, mbele ina rokka
rokka mbo, o yaha o lootoyoo.
Ndeen ceerno oo wii, "Mi yi
yiaa njahaa toon, sabu maayo ngoo ko
ho
hoaango. Ndeen tan, o wii ceerno oo, baasi alaa e um, ko Alla jogii.
Caggal nde ceerno gayni haalde, o miijtii ko ceerno mo o yahnoo to
mum oo, ko haalannoo mbo koo.
koo. Caggal uum o yahi haa o yottii to
maayo too, o oortii, o joli. O wayri ombo lootoo, haa ingel Joom
Maayo jawlii mbo yahdi e makko. Nde yahnoo haa hiiri, njaatige
makko yiyaani mbo, baw
bawi piyaa, jeeyngal wa
waaa, wuro ngoo fof diiri,
hucci to maayo too. Nde e njottinoo o daande maayo oo, e tawi
oon comci suka o, kono e njiyaani mbo. Hawraa tan ko ie
e
maayo ngoo njahdi e suka oo. oon tan faayre mawnde wa
wai, e
kooti, nde e njottinoo e ceerno, o wii, "Haa! Oo ko
koo! Hay ne
neo
o

18

anndaa to o iwi; ko jooni wa

wai duu
duui tati, amin ngondi, ko nih tan
woni ndiyam yahdii e mum! Gila o wii ombo yaha, mi faayiino um!
Mi haalaniino mbo fof; jooni kam ko Alla tan anndi, so tawii ko ngabu
nangi
nangi mbo? Walla nih so liingu mawngu yahdi e makko? Alla tan dey
anndi!
Dental ngal, gila e almuu
almuue, rew
rewe ceerno fof ngoyii haa cuumtii.
um woorii noon haa hitaande ndee fiilti. Ceerno mo suka oo
jippinoo, o yii suka oo e koy
koyol. Suka oo wii mbo e koy
koyol ngol: gaa e
nder maayo gaa, ko jam tan woni gaay. Mi
Mio e nder ngaska mawka,
jettoo
jettooe ngoodanii Alla. Mi he
heii gaay jawdi haa heewi, so Alla hollii
kam duu
duui jee
jeeii go
goi,
i, maa mi woppite, mi arta to maa, mi naw
maa aan e koreeji maa fof wuro amen. oon tan ceerno feeri gite, tan
o faami ko e koy
koyol o wonnoo.
wonnoo. Nde o he
hei duu
duui jee
jeeii suka o
woppitaa eeti. i
ie
e ndiyam ee, ndokki mbo jawdi haa heewi :
gila e kae
kae haa e kaalis haa e fof mum, comci, kala ko miiji aa ko
foti wonde ngoa
ngoa ne
neo.
o. Ndeen o ettii fof, o nawi to ceerno mo o
jippinoo oo; o yottii, o salmini. Ceerno jaabii salminaango makko,
kono ko e faayre, sabu no yiiri mbo nih, kulol jaggii um no feewi.
Noon suka oo wii: Hoto hul ko miin woni suka maa, mo jangintuno
aa duu
duui jawtu
jawtui ii; so a
aa siftora, ie
e ndiyam njaadiino e
almuu
almuu
uuo maa gooto? Ko miin wonnoo. Ko ndeen ceerno oo ummii
darii: e calmondiri haa e ngayni. O wii yoo ceerno oo, femmbu

19

mbo, ceerno ndaari ko femmbiri mbo femmbi mbo haa laa

laai cer; nde
roondotoo
e,
o gayni femmbaade, o wii ceerno oo yoo ndaartan mbo roondotoo
ndoondoyo kaake makko, ngadda ga ceerno gaa. Nde e ngaddi
kaake ee haa e njottii, o wii ceerno oo; hannde mi haalane ko itti mi
wuro am koo haa laa
laaa. Ko min ie
e joyo, miin ngonnoo o galle
amen oo: nayo ee fof kecci mi, kadi kam
kame fof, ko e rew
rewe;
yontidaa
yontidaae am fof mba
mbai ko
koan
ane haa heddii miin; min ne alaa ko
ha
hai mi wa
wade no e mba
mbai nih, so wonaa jiknaa
jiknaae am ngalaa, tee
meere he
heataa debbo. Ndeen wa
wai alawma gooto, njaah mi to
ceerno gooto, mbele ndaarana mi, ceerno oo wii, yoo mi yah to wuro
mon gah. O wii mi so mi yotiima oo, ii ndiyam, maa naw am, mi
wonda e makko duu
duui jee
jeeii.
Caggal uum so mi artii, maa mi won joom jawdi. A yii, ceerno! Jawdi
ndii. Ceerno o wiinoo kam ndii nani. Ko uum dey laam
laamo oo feccani
mi. Aan e hoore maa, mi yejjitaani ko mba
mbaanno aa mi. Jooni noon,
mi
mio digano maa, aadan maa ge
gee ii: so welii ma peccen jawdi ndii
e pecce ii moni e men fof nawa ge
geal mum; ge
geal go
gongel ngal: ko
ndennden jawdi ndii, fawti heen ko aan e koreeji maa fof, ngaron
njoo
njoooyo en wuro amen. Ceerno wii um welii um no feewi. Kono
ko maa yiida e rew
rewe mum tawo. Ndeen ceerno haalanii debbo jeewo
oo, oon wii ja
jaii. O haalani lemmbelaajo oo, oon wii: Hoto njahen,
sabu tumarakaagal
tumarakaagal welaani. Tumarakaagal wonaa huunde

20

moere
moere.
ere. Ndeen gorko oo wii: Hol ko tumarakaagal
tumarakaagal wa
waata
ne
neo?
o? Alaa fof mo jamma yoolata, so jam ina heddii. Sabu kako
kako
suka oo koo he
hei koo, ko e tumarakaagal
tumarakaagal o he
hei um; a
aa anndi mi
nafiino mbo e ko yawti. Debbo oo wii: Caggal Alla, caggal maa min
ngoni.
ngoni. So tawii mbii aa ko yoo en njah, en njahat. Sabu miin no
Alla fotni mi fof, mi diwataa ko mi joom suudu maa tan. Huunde fof
ko mbii aa, mi salantaako ma! Ndeen yahii haa weetii, ceerno noddi
suka oo, o haalani um ko o yeewtidi e rew
rewe makko koo.
koo. O wii suka
o: Jooni mi faamondiri e rew
rewe am; min kawri e yahdude e maa haa
to wuro mon toon.
oon e peewni kaake ma
mae,
e, e ka
kai
i haa tii
tiii, e njahi. Nde e
njottii to wuro too, suka oo mahi galle maw
mawo, naatni heen ceerno oo;
o itti jawdi ndii o holli jiknaa
jiknaae makko, een nduwanii mbo.

Ittaa oo Wattaa ah

Laam
Laamo Puuntaa
Puuntaao Haa Foola

Ketto ee, mi
wor
e
mio haalana on, haa gasa. Ngol tinndol ko tinndol wor
nayo: kam
kame nayo fof mawnidi, nduhodi (naatdi sukkere suudu
wor
wore). Ko kam
kame kadi ngondi
ngondi e nokku gooto. Ndeen e njontii
wa
wade ko
koan
ane; ca
caeele maw
mawe ka
kai e, sabu e ngalaa kaalis, comci
21

hay ko e aami ina sattiri e (tii

(tiiiri e). Kala o giii
giii e wonno e
saraaji ii wa
waii ho
hoannde. een ca
caeele ndewii e ma
mae
e no feewi.
Heen gooto ko baaw
baawo lummbaade no feewi; go
goo
o o ko gujjo bon
bono;
tata
tatao o ko janoowo e rew
rewe; naya
nayao oo ko gorko cuus
cuuso no feewi.
Wa
Wai alawma gooto, e njoini
njoini batu ma
mae:
e: e kawri e
ee njaha
ley
leyeele go
goe
e mbele Alla ina wa
waana e moere.
moere. E
Ee keewi nande
gorko ke
keal mum, ko e darnde mum. e kawri so e njahi woto e
kul hay batte. Kala fof, no e
ee ke
keira jawdi yoo e ke
ke tan. So e
ke
keii haa Alla wallii e, e kootii e maha galleeji joo
jooi,
i, e ndesa
rew
rewe labaa
labaae. Ndeen e paamondirii e iin kongu
kongu
ngui, e pini
pini e
ndawi. Wa
Wai lebbi sappo e ii e
ee njaha, alaa moere
moere nde e ke
kei.
Wa
Wai alawma gooto e ngari e lekki, e ke
kei oon e lelii. Nde
yahnoo haa e ummii, ngaska mawka ina wonnoo oon e sara
ndiyam, e culmii heen, e njawti. Gooto e ma
mae
e wii: Jooni
Jooni en njahii
lebbi sappo e ii, hay huunde en ke
keaani. Jooni so en naatii wuro
ngoo, maa mi eew to cuu
cuuii mi, so mi he
heii haa mi he
heindiima
laam
laamo oo e hoore mum, ndaarta mi, mi wujjitoo mi waalda e makko,
so mi nangaama
nangaama mi waraama, so mi
mio ubbee, so wonaa mi ubbide e
cakkal makko.
Go
Goo
o oo wii kadi: Miin golle fof mi alaa, so wonaa nguyka. Jooni mi
hultii hoore am e yim
yime ee, sabu ikko
ikko Aadama ina mboni no feewi.
Ko uum wa
wai ngaccu mi um, haa laa
laai kono jooni, so en naati wuro

22

ngoo, mi fu
fuitto,
itto, haa mi he
hea ko nguurdu mi.
Tata
Tatao oo wii: Mi
Mio teskitoo, ngoo wuro wonngo daande maayo. Nde
mbayrat mi, alaa fof ko uri kam waawde lummbaade. Alaa fof ko
nganndumi e gollal, so wonaa lummbaade. Nji
Nji mi ko heddaade oo,
mi
mio lummboo, kadi mi taccina yim
yime e kaake mumen. Caggal
uum, mi
mio waawi awde li
lii,
i, mi da
daa ko nguurdu mi.
Gorko cuus
cuuso oo wii: Miin, so goonga, on majjaani o cuusal am
yahrataa; mi
mio anndiraa cuusal tigi rigi; jooni mi yahat to laam
laamo, mi
wonda e mum, so wolde dawii, mi yahda e wor
wore, laam
laamo wa
waina
ina mi
e puccu, mi ha
haee mi daha maccu
maccue, ko hono nih mba
mbaat mi, mi he
hea
ko nguurdu mi. Kam
Kame fof e kaali. e njoo
njooii haa sallifanaa yoni; e
ngummii e naati e wuro ngoo, tawi oon sahaa, galle laam
laamo oo, ko
kootannoo
kootannooo njillu; ndeen noon, laam
laamo ko dokkunoo
dokkunooo yamiroore
kala jaggaa
jaggaao e laawol ngol yoo adde, hirsee. Ndeen kam
kame giiraa
giiraa
iraae
nayo ee, e njahii haa e adiina wuro laam
laamo ngoo, e kawri e
esngu laam
laamo oo ina ara, gila e baggi haa e buubaaji, ina cerkita
caggal.
Debbo maw
mawo gooto sooynii sukaa
sukaae ee, noddi umen; o haalani
umen, wonde laam
laamo ko bii
biio kala jaggaa
jaggaao e laawol ngol, yoo
adde daande mum sodditee. Ndeen debbo oo, hade mum gaynude
haalde sukaa
sukaae ee ngoni e dogde ina cuu
cuuoo; kono gorko biinoo
biinooo
ko jaambaaro oo, salii hay wa
wade taa
taaal gootal, o darii o fainii
fainii e

23

laawol. Ndeen debbo laam

laamo oo arii haa faandii mbo, oon tan o
foo
fooi taltali puccu mum darii. Reenoo
Reenooe debbo oo ngari, haa coddita
daande suka oo: oon tan debbo oo wii e: alee mo haa o haala
tawo; so
so o gayni haalde so on nji
njiii codditon daande makko. oon
tan dental ngal dirtii accidi e: ndeen suka o haalani laam
laamo haa
gayni, o wii: ngiw mi koto wo
woi
i no feewi. Min ne ummini kam tan ko
jaabii
abii wii:
nanalla; mbii mi yoo mi ar, mi itta kumpa. Ndeen debbo oo ja
so on naatii wuro ngoo naamndo on galle laam
laamo oo njippo on
um. Caggal uum, debbo yawtidi e yim
yime mum; kako
kako suka oo o
yahi, o ndaartoyi yahdii
yahdiie makko, haa o yiiti umen, o wii e: miin
laawol am laa
laaii; jango so mi finii, so mi maayaani, mi he
heat jawdi; so
tawi um wonii, enen fof en ke
keat jawdi mi
mio wiya on yoo on tii
tiino.
Ndeen debbo laam
laamo oo ne, yottiima suudu mum naati; baali
kirsaama iheeje ndefaama, o attinaama ge
geal makko; o etti
berfetti duballeewi o hippiri, o etti o roondi kor
koro makko, o neldi
suka oo. Suka oo e giiraa
giiraa
iraae mum, aami iiri ndii e kala ko ardunoo
heen, haa laa
laai cer. oon tan heddii, kako suka oo, ombo
haala:miin kay laawol am ngol ina laa
laai, sabu alaa ko wa
wai debbo
laam
laamo oo neldude mi, nguu ko
koungu, so wonaa mbele mi
mio ara
suudu makko; um fof, ko mbele so yim
yime makko aaniima, mi ara
suudu makko; O rokkii kam tigi sifaaji no mi
mio annditira suudu
makko nduu. Ndeen yahii haa jamma oo wo
woii,
ii, suka oo ummii yahi

24

to debbo laam
laamo too; nde o, faandiima galle oo ndee,
ndee, o wuu
wuui, ndeen
rew
rewe hor
hore ee nanii wuu
wuuaango ngoo, e mbeddii oggol o jaggi;
hor
hore ee ina poo
pooa haa o yottii, o naati suudu debbo laam
laamo oo.
Debbo laam
laamo oo oogi ndiyam, nawani mbo yoo o looto; ndeen suka
oo lootiima ndiyam e saabunnde haa laa
laaii,
ii, debbo oo jaggi suka oo
naatni mbo nder suudu mum e ngondi. Nde debbo oo lootii haa
gayni debbo oo udditi wakannde laam
laamo ndee eewi heen huunde
lobbere ko laam
laamo oo urnoo yi
yiande debbo mum, debbo itti um
rokki suka gorko oo. oon debbo o jaggiri suka
suka gorko oo no o
jaggirnoo laam
laamo oo nih, hono joom galle makko oo. Nde yahnoo haa
pecce jamma, laam
laamo oo hejitii fayi caggal suudu. Ndeen laam
laamo
yaltii, fayii to suudu joom suudu mum go
goo
o oo; nde o faandii
uureeki lati ari e makko, o wii: Won naat
naato e suudu
suudu am nduu. So um
wonaa gujjo tan, ko ne
neo
o jaas
jaaso. um wa
wai o fayi to debbo too;
ndeen o yottii,o udditi, o naati, nde o naati gite makko kawri e gorko
oo ina lelii, debbo makko ina oosa gorko oo. Nde debbo o yiinoo
laam
laamo oo ndee wii ina doga. oon
oon tan suka gorko oo tee
teetii e
daande wutte debbo o. O wii debbo o: alaa ko ndogataa sabu ande
maayde nguurndam alaa. Ne
Neo
o ko gootol tan maayata. oon
laam
laamo noddi watulaa
watulaae mum ee, o wii: ka
kaee
ee oo suka gorko! Suka
gorko oo ha
haaa.
aa.

25

O wii: Ka
Kaee
ee debbo oo ne! Debbo oo ha
haaa.
aa. Laam
Laamo fayti suudu
mum leloyii ina fada haa subaka, nde jo
joina
ina sariya; nde o jo
joinoyi
inoyi
sariya fof, debbo oo e suka gorko oo fof, ko hirsetee e. Ndeen
giiraa
giiraa
iraae suka oo nanii um, kono en majjaani gooto ina e nder
ma
mae
e ko
ko gujjo ooy
ooyo. Ndeen gujjo oo nanii kaan haala ina haalee,
o wii: een ca
caeele ina wayno ngasii, sabu alaa fof ko njangu mi so
wonaa nguyka. oon gujjo oo ummii, ombo joginoo allaadu; ko
nduun allaadu oo gollirta. Ndeen o ettii allaadu nduu, heddii ombo
ombo
taartaar-taarna e saraaji galle laam
laamo oo. Ndeen o yotti e damal galle
ngal, o tufi oon allaadu nduu; oon galle fof aani, o naati, o tawi
giiiko
giiiko oo, ina humra oggol; o humti um, o humti debbo oo ne.
26

Caggal um o wii debbo oo: ko um woni? Debbo o wii:

wii: Miin e oo
gorko min njiidii, min nji
njiondiri, mi addii mbo gaay, min mbaaldii so
a yii e njaggii min, e ka
kaii
ii min, hay huunde ko e mba
mbairi um, so
wonaa ko on miskinee
miskineee. Ko ca
caeele itti on leydi mon, haa ngar
ngaron
gaay. So on nja
njaii haala am, suudu laam
laamo oo nani: naatee ndu, larwo
on ndu haa ndu laa
laaa. Kala ko taw on e nder mayru, naw on leydi
mon sabu ko Alla rokki on. So o
oon njaha ne kay on ngoppataa kam
oo, ko en yahdoo
yahdooe. Sabu uum, mi waawaa wuurde caggal gion
gion
gorko oo oo. Oon jamma e mbaali ko rusde kaake laam
laamo oo. Kala
ko e ndusi e nawa, e njo
njoina
ina fongo maayo. Nde e ngayni, e
njahi, e noddoyi giiraa
giiraa
iraae ma
mae
e wo
woe
e ee; baaw
baawo lummbaade
oo jaggi kaake ee fof, lummbini umen. O lummbini debbo oo, kadi
o lummbini gorko oo;
oo; ndeen e mbii naya
nayao oo: Ko aan wiinoo ko a
gorko cuus
cuuso, hono maa e suusde alaa. Ko jooni kollirtaa cuusal
maa
maaa; sabu so laam
laamo oo finii tawi jamfaama, ko dewnoowo e men
konu makko. So tabalde ndee fiyaama an ne ko ndeen kollirtaa
ngoraagu maa. Ndarto
Ndarto aa ka
kaaa e konu nguu. Ndeen yahii haa
subaka, laam
laamo yamiri maccu
maccue mum ee, yo njah nder suudu too e
ngaddoya ha
haaa
aa
aae ee haa kirsee. Nde maccu
maccue ee naati suudu
nduu tawaani toon hay gooto. e ngarti to laam
laamo too, e kaalani
um, laam
laamo oo yeddi;
yeddi; ka
kaum e hoore mum yahi ndaaroyde. O naati
suudu nduu o tawi debbo oo e gorko oo fof njahii; o udditi suudu o

27

o mooftata, kaalis e kaake makko ee fof, o tawi hay uu

uuu alaa toon.
Laam
Laamo yalti, wii: yoo tabalde fiye; tabalde fiyaa, wuro fof wonti oolel
oolel
gootel. Pucci ka
kaaa
aa njaggi laawol ndewi e sukaa
sukaae ee. Nde e
paandii, tawi ko e ngaynaani lummbinde; gorko cuus
cuuso oo nde
sooynii konu nguu ina ara ka
kaum ne woni e renndinde laa
laae mum o
wii: giiraa
giiraa
iraae makko ee yoo njah; nih woni o huccondiri e konu nguu
e maw
mawo mumen. Heddii ombo wiya: So a
aa yi
yii woki
woki maa ndeeno
aa, ko um woni mi woppit maa kootaa suudu ma; so tawii a haa
haa
ii
nguurndam maa
maaa, taccaa ngol diidol, ko yaawi min nangu maa min
naw maa cuu
cuui amen unonoyaa rew
rewe amen. Ndeen o gaynii haalde
haalde o
wii giiiko
giiiko oo yoo he
heo lummbina kedde kaake ee; um ne hay ko
foti no mesalal hoto heddo, sabu ko foti no mesalal so heddiima ko o
baroowo um. Wa
Wadu heen haa mi gayna e laam
laamo oo; ndeen yahii
haa ooyii, e njii punndi, oon sahaa ko laam
laamo e konu
konu mum fayi e
ma
mae.
e. Ndeen suka gorko oo huccii e konu nguu, ha
hatii um, o riiwi
e laabi tati, hawri e lummbinoowo o gayni rusde kaake ee; o jaggii e
jungo gium
gium lummbinii um. Laam
Laamo oo ari wulli pucci ii naati e
ndiyam hee, ina ndumpoo, oon tan noodi
noodi mbii nda
ndaii ko aami. Oon
sahaa debbo laam
laamo oo ummii dari fongo wongo ngoo, oorti comci
mum he
hei pok poko lam ina looto; nde laam
laamo sooynii debbo oo,
eydii haangeede, noon o fiyi puccu makko e ndiyam mbele o addoya
mbo. oon tan nooda mo
moi mbo kak
kako
ko e puccu makko, hay huunde

28

Juul
o
yiitaaka e makko, so wonaa kaala o fiilinoo ina haya e ndiyam. Juul
gooto ina wonnoo e konu nguu, oon wii: koot en, lamminoy en
laam
laamo go
goo,
o, sabu en potaani joo
jooaade en ngalaa laam
laamo. oon
tan e kooti, e lamminoyi laam
laamo go
goo.
o. Sukaa
Sukaae giiraa
giiraa
iraae
ndaartoynoo
ndaartoynooe jawdi ee kam ne kooti cuu
cuui mum en ina nawori
jawdi haa heewi.
KO TINNDOL KO OO NGOL HAAI, OO NGOL TAWI MI KO OO
NGOL WOPPATA MI
Ittaa oo Wattaa ah

Fenoo
Fenooe i
io

Oo debbo feni, feni haa addani um wiide alaa fof gorko desoowo
um, so wonaa gorko ur
uro um, waawde fende. Kala fof o o yii
gorko ur
uro mbo waawde fende, oon gorko o yaafiima um jawdi
dewgal, wonaa mbuu
mbuuu mum, wonaa gaarawol. Gila tan o haali kaan
haala nannoo
nannooo fof, wa
wati um e haajuuji mum. Kako
Kako debbo oo
ande fof o allintu yeewtoo
yeewtooe haa hiira; kono kala gorko gar
garo, so o
fenanii um, oon rokat
rokat fawde heen huunde, doga yaha. um woori
noon ko juuti, haa gorko gooto nani um, wii: ka
kaum ko maa yaha
humpitoo debbo oo e ko wiyaa e mum koo, so ina woodi. Gorko oo
wii ka
kaum nanii kono ja
jaaani, ndeen gorko jaggii laawol huccii to
29

debbo too. Ombo wa

wai
i e puccu makko ombo yaha, ombo naamndoo
haa o yottii e debbo oo. e calmondiri, debbo oo jaggi puccu nguu
humi um, hokki um ko aami. Ndeen tan e naati e yeewtere haa
alawma oo wo
wooyi.
oyi. Ndeen gorko oo wii, ko o kootoowo, noon tan
debbo oo wii ja
jai; oon o e kaalata, oon tan debbo oo wii: Ko
haawnii wa
waii oo haki!
haki!
Ko een kaawnii
kaawniie ngoni?
Haki
Haki a anndaa, ko baaba am golli koo? O anniyii,o etti sallige
makko, o juuli, nde o gayni juulde, o etti jalo makko, o fayi gese,
ndeen o yottii tan, o huccani asde unndu, o asi, o asi haa naange
ngee toowti, nde naange ngee toowti, a
aa anndi no o wa
wai? O roondi
unndu nduu haa les daki,
daki, oon tan o oogoyi ndiyam o hebbini
ndu: kayru nih, min njarata jooni!
Gorko oo jaabii wii: Ko um haawnii! Wall am e puccu am nguu haa
mi hoota!
Gorko oo hooti; noon woni gorko waali miijaade, mbele won fenaande
arnde dow, ko debbo oo fenani um koo; sabu uum kako
kako o mee
meeaa
nande ne
neo
o yahii ladde, asoyii unndu, roondiima unndu nduu
artirii um galle, ruttii wa
wai heen ndiyam. Heddii ombo wiya e hoore
makko mbele baaw
baawe Alla ina ura oo haawnaade? Noon o waaldi e
miijooji haa weeti. Ndeen o wayri ombo
ombo lelii, haa hakkille makko
duii
duii e huunde wootere; o fini, o alli gollude haa awli, oon o

30

wa
waii
ii puccu makko, o fayi to debbo too. Ndeen yottii debbo oo
ja
jaii
ii mbo jaggi puccu nguu humi, rokki um ko aami. Nde o gayni
aamde, e pu
puii
ii yeewtere ma
mae. Noon e ngoori, e ngoni heen,
haa ndaari hiirde, gorko oo wii: ko he
henoo on haki
haki koo, hono mum
he
heii min hannde.
Debbo oo wii: ko he
hei on?
Gorko oo wii: Wallaahi ko he
hei kam koo, ina metti mi no feewi: giam
giam
gooto lu
luii mi sumalle mum, mba
mba mi heen ndiyam, ndawdu mi heen
mi
o
gese. Nde njottii mi ndee liggu mi sumalle oo e lekki, turii mi mi
rema. Nde yahnoo haa ooyi omka jaggi mi, pay mi e sumalle hee
mbele mi yara. Nde njottii mi taw mi moou
moou aami nguru sumalle oo
haa laa
laai woppii ndiyam am ina
ina liggii e lekki kii; eew aan e hoore
maa no um way mettude, sabu uum mi jeyaa sumalle oo.
Debbo oo wii: Hol no mba
mba aa an ne?
Gorko oo jaabii wii: No mbii aa baaba maa roondi unndu haa cuu
cuui
mon, ruttii wa
wai heen ndiyam; miin e hoore am ko noon moo
moou nguu
aamri nguru sumalle oo woppiri noon ndiyam am ina liggii e lekki
kii. Debbo oo wii: Mi ja
jaanii ma! Mi tawii so goonga, ko aan uri kam
waawde fende! Gila nde pu
puii
ii mi yiide fenoo
fenooe, mi yiyaani hono ma.
Mi tawii a
aa waawi amde mi dewgal. Ko nih woni gorko oo resi
debbo oo.
Itta oo Watta ah

31

Tinndol Faatumata Manna e Joom Weendu

Ndeen hitaande yooro wa

waiino. Maaje ee, beeli ii, caalli ii fof
njoori. Waadere ndiyam, woni ko ummotaako dow asamaan saama e
leydi. omka mawnii juutii. Laam
Laamo leydi ndii noddi yim
yime mum fof
batu mbele e eewa feere, no e
ee ke
keira ndiyam. Woodi o e nani
beelal mangal: ndeen laam
laamo su
suii e watulaa
watulaae mum gooto wii:
-Ndaar yim
yime ka
kaum e tumbu
tumbue haa keewa e ndoondoo, ndaar kadi
daabaaji njahon to beelal
beelal ngal nan
nanen ngal; so wonaa uum enen fof
omka halkat en. Oon batula wiyetee ko kaliifa, oon oon ummii, o
ndaari sukaa
sukaae sellu
sellue, semmbolin
semmboline, kam e daabaaji cellu
cellui, e
tiindii to beelal too. e njahi, e njahi haa e ngo
ngooyi
oyi hay to
toere
ere
e ke
keaani. Ndeen e njokki e yahdu ma
mae,
e, haa e njottii e haayre
mawnde, ko Alla uri mawnude, kako
kako kaliifa oo abbi e dow haayre
hee mbele o eewa so maa o yii weendu nduu. Ndeen o abbii o
sooynii to wo
woi
i beelal ngal. oon o jippii, o ardii sagataa
sagataae ee
keedi
keedi caggal makko o to
toi
i to weendu too. Nde yahnoo haa e
njottii, kaliifa turii wii ina yara; tan iie
iie makko nja
njai,
i, heddii ombo
si
sia.
a. Hakkille makko addi wonde maa taw joom weendu oo ja
jaaani
hokkude mbo o yara; oon tan kaliifa toi
toi daande eewnii wii:
wii:
- Mi aagima joom weendu al am mi yara;
Joom weendu nduu o jaabii wii:
32

-Mi
Mio al maa njaraa kaliifa, kono min ne mi
mio wii maa huunde
wootere: so tawii laam
laamo oo rokkaanii kam iyum debbo oo, hay
ja
aani
gooto yarataa e weendu hee, so wonaa onon. So tawii o ja
rokkude mi iyiiko debbo oo, on ngontaa he
hede oo hay to
toere.
ere.
-Mi ja
jaii jooni noon accu, mi yara, miin e wonndii
wonndiie am ee fof.
Ndeen joom weendu oo wii ja
jai accude kaliifa e wonndii
wonndiie mum
njara.
e njarii haa e om
omiti, e kebbinii tummbu
tummbue ma
mae
e haa keewi
ndiyam e kooti.
Nde e njottinoo kaliifa adini tummbu
tummbue ee laam
laamo o, o wii: min
ngaddii ndiyam am, kono joom weendu oo wii so tawii a rokkaani
um Faatuma Manna o resa um, enen fof ko omka jogori warde en
oo, sabu uum en ngontaa yar e weendu
weendu hee.
Kaan haala naati e nofru Faatuma Manna, ko oon tan Faatuma Manna
jaabii wii:
- So tawii ko, o naamndii koo ko nih foti nde ke
keen ndiyam, mi ja
jaii o
resa mi. Abada banndiraa
banndiraae am maayataa omka walla kalkoo.
Ndeen Faatuma Manna gaynii haalde ndiyam
ndiyam ina eydoo saraade.
Wuro mee
meeaani he
hede mbellamma haa foti nih. Heddi tan ko Faatuma
Manna, nawee to weendu too. Gayi kirsaama, teewu muu
muuum
liiraama, lacceeje unaama, sukaa
sukaae rew
rewe e wor
wore cu
cutaama mbele
nawa joombaajo hurtoyoo. Ge
Gee ee fof ina wa
waaa e juu
juue kaliifa

33

sabu ko kam wonnoo nelaa

nelaao joom weendu oo. uum woni goomu
nawoo
nawooe joombaajo jaggi laawol fahde weendu; ndeen e njahii haa
e njottii weendu nduu e njippini Faatuma Manna, e nduttii.

Nih woni Faatuma Manna, joo

jooii, joo
jooii e daande
daande weendu haa tampi,
alaa fof mo o yii. Nde yahnoo haa jamma, o darii ombo eewno.
-Hol to mbaalat mi?
Woodi ko jaabii mbo wii mo: oo mbaalataa!
-Hol oon?
-oo e hoore mum!
oon tan Faatuma Manna he
hei hu
huo lelii aanii. Alla wa
wai, Faatuma
Manna hurtii
hurtii ma, hay huunde ko jii
jiii um, so wonaa hay waktu gooto
yiiyaani gorko mo humdanaa oo. O woori noon haa o jibini, miijo addi
34

yoo o naw ingel makko ngel wuro o holloya banndiiko en. oon tan
o wii: A
Aa waawi accude mi, mi nawa ingel am ngel, mi holloya um
banndiraa
banndiraae am?
Gorko oo jaabii wii: A
Aa waawi nawde cukalel ngel kolloyaa
banndiraa
banndiraae maa baasi fof alaa e uum. Caggal nde e paamondiri
Faatuma Manna jaggi laawol, nde o yottii wuro ma
mae
e ndee;
banndiraa
banndiraae fof njalti, nja
njaii
ii mbo, ina nja
nja-nja
njatondira
tondira cukalel ngel.
Nde yahnoo haa wa
wai bal
bale see
seea, mi
miiiko gooto ina wonnoo oon,
oon wii maa yahda e makko. Ndeen Faatuma Manna wii: Ar njeh en,
mbele a
aa itta mi e yeeweende. Ko nih woni o yahdi e mi
miiiko; nde e
njottii o wii mi
miiraa
iraao o, wattu hakkille
hakkille e cukalel ngel mi ndaaroya
ndiyam mi ara.
Hade Faatuma Manna artude cukalel heddii ina woya, ina woya tan ko
gasataa oon tan mi
miiraa
iraao debbo oo haa
haaii woni e fiide ngel ina
haalda e maggel ina wiya: ngel jata
jata ngel hikka! A
Aani haa hannde a
mee
meea yiide baaba maa, yumma yaha tan heddoo a
aa wara mi
mi gulaali!
Hay o gaynaani haalde, haa o yii gorko toow
toowo naati suudu nduu, ina
oorni comci daneeji. oon tan gorko o he
heti cukalel ngel e juu
juue
makko, o wii suka debbo oo: Ko wa
wai a
aa fiya cukalel ngel? Ndeen
Faatuma Manna artii yii cukalel ngel e juu
juue gorko oo; gorko o
he
heitii
itii wii, Faatuma Manna hol to gorko maa woni?
Faatuma Manna he
heitii
meea fawde e
itii wii: Mi anndaa nih! Sabu mi mee

35

makko yitere.
Gorko oo wii: Ko miin woni gorko maa! Ko miin kadi woni joom
weendu nduu!
Ndeen woni nde Faatuma Manna mee
mee
eei yiide gorko mum oon kadi o
oorni cukalel ngel comci daneeji, o heddodii e ma
mae
e oon.

Sammunde e Wojere

Wa
Waii alawma gooto, bojel fini ina dawa, haa hawri e Sammunnde.
oon e ndenndii laawol; ndeen yahdu ma
mae
e juutii bojel wii: Gi
Gio!
Hol no mbiyete
mbiyete aa?
Sammunnde jaabii wii: Mi
Mio wiyee Sammunnde! An ne; hol no
mbiyete aa?
Bojel wii: Mi
Mio wiyee Ko
Koo!

36

e njokki yahdu ma
mae
e haa e ngo
ngooyi
oyi e nder ladde. e njehi haa
e njottii wuro, e njottodii e tampere mawnde. Ndeen e njippoyii
galle keettu
keettu
eettuo caggal wuro, mbele e nda
ndaa ko e aami e ko e njari
e o e lelii. e ndokkaa oon, o e cuurii nde yahnoo haa hiiri, ii
njaatige ma
mae
e ari addani e hiraande. Oon wii: Jam hiiri e mon? e
njaabii mo, e mbii: Jam hiiri e maa
maaa!
Suka oo wii:
wii: Joom wuro ngoo, wii lahal iiri ngal yoo ho
hoe
e totte!
e nangi lahal ngal, e njo
njoini;
ini; nde yahnoo haa yonti e
ee aama,
bojel wii Sammunnde ndee aamataa heen, sabu lahal ngal ari, ari ko
e innde Ko
Koo. Sammunnde naati fitina tikki, uufi fayi dow, he
hei
lobbudu suudu joo
jooi, heege ina ndaara warde um; bojel heddii ina
aama iiri mum, haa gayni e lelii. Bojel aanii haa watti harde;
kono Sammunnde roki
roki aanaade, sabu heege, roki
roki renndinde gite.
Nde yahnoo haa um haa
haai, Sammunnde wii tuu alaa, taa alaa,
alaa, so
tawii nde ummaaki tan, nde maayat. Nde Sammunnde anndunoo
bojel woni ko e harde tan, noon woni Sammunnde ummii oornii
comci, nde naati e ladde, nde naati e gese janan
janane; o nde joo
jooii e
nde aastoo aawdi, oo gila e ammbi, haa e butaali e nde hela tan e
nde akka.
Nde yahnoo haa Sammunnde haari, nde fayi oon e beelel nde yari
haa nde om
omiti nde fayi wuro. Nde Sammunnde yottii, oori comci
bojel jo
joini,
hetoyi lelnde mum lelii. Tawi um fof bojel
ini, ruttii he

37

tinaani heen hay huunde.

Nde yahnoo haa weeti, wuro fof finii dawii, moni fof ina wiya ngesa
mum bonnaama. Joom wuro en ndewi e batte Sammunnde haa njotti
to jippunde ho
hoe
e too; nde e njottii e ndarii e damal ma
mae,
e, heddii
ee mbiya ho
hoe
e mbonnii gese ma
mae,
e, bonannde ndee mawnii no
feewi, gulaali
gulaali pindini bojel, bojel giddii, darii wii: hol ko ee mba
mbaata
oo?
Ndeen Sammunnde wii, ka
kaum dey ko jooni fini, kono ina anndi yim
yime
ee ngonaa weltii
weltiie; sabu uum kaal
kaalo e ma
mae
e fof, ko ho
hoe
e
yennata. Duko ngoo moddii no feewi, oon joom wuro ngoo wa
wai
nelaa
nelaao yoo yah noddoya ho
hoe
e io, waal
waale oo haki
haki ee; gila
nelaa
nelaao oo rutii
rutii bojel jogii miijo ko ka
kaum wa
wai bonannde ndee,
sabu comci mum ina keewti gila e hu
huo haa e kebbe; alaa ko heddii so
wonaa bojel fiyee cabbi. Ndeen nelaa
nelaao oo ne suu
suuaani bojel,
bojel, o wii
bojel iirtii gese ee fof! um ne sarya mum tan, ko maa o fiyee looci.
Nelaa
Nelaao oo noddi Sammunnde, wii: No foti looci bojel haani fiyeede?
Sammunnde wii yi
yiaa jaadii
jaadiio mum fiyee, kono e
ee mbaawi
mee
meenude mbo teemedde ii laawol. Nde e njehi
njehi haa e mbii e e
piya bojel; bojel wii yoo e ndaro tawo, haa tuunnoo
tuunnooe ngara
tuunna
tuunnae tawo. Nde tuunnoo
tuunnooe ngarnoo, bojel turii yari, ndeen bojel
tuutii tuuti tan ko iiri ko meeri. Sammunnde ka
kaum ne totta lekki kii
yari, tuuti akitane banaku, gabbe makkaari, haakooli. Ndeen e njii

38

ko Sammunnde ndee tuuti koo, e mbii: Jooni kay en njiitii gujjo men.
Ndeen nelaa
nelaao oo naamndii bojel, hol no foti jaadii
jaadiio maa o fiyetee?
Ndeen bojel wii: Hoto urtinee! Piyee mbo laabi teemedde tati tan.
Sammunnde jaggaa fiyaa haa lammi. Caggal uum bojel e
Sammunnde njaltinaa wuro. Nde e njehi haa ooyi Sammunnde
hawri e waylu
waylue, nde wii: Waylu
Waylue, maccu
maccuo am nana ara caggal, ina
roondii bifir
bifire am mbayla so on kawrii e makko ame bifir
bifire ee, ko
miin rokki on, so
so o saliima njaggee mbo teett on e juu
juue makko. Nde
bojel ari haa wii ina wirtoo e, waylu
waylue ee noddi bojel mbii: Bojel
hoto njahat aa? Bojel wii: Mi
Mio dawa! Waylu
Waylue ee mbii: Kaliifa maa
rewii oo wii a
aa ara caggal so min kawrii e maa yoo min am bifir
bifir
fire
ndoondi aa ee. Hade ma
mae
e gaynude haalde bojel wii ina doga;
oon tan e catii bojel roki
roki da
dade laawol. e njaggi bojel e tai
tai
noppi mum, e ali um yahi.
Bojel dogi arditoyi Sammunnde, wii ka
kaum ne maa yobtoo, sabu uum
ko Sammunnde tan, foti gollude um ee golle. oon o bojel
dogata haa hawri e sukaa
sukaae waylu
waylue ina njaha waa
waao. Bojel wii e:
Maccu
Maccuo am ina ara caggal ombo jogii kuree haa heewi, so on kawrii e
makko, njaggee kuree ee, nawon ko miin rokki on; so o saliima
teettee!
Sukaa
Sukaae ee ndarii haa njii Sammunnde ina ara. Sammunnde yottii,
e mbii Sammunnde ndee kaliifa maa wii, rokkii min yoo min am

39

kure gon
gone e maa ee. Sammunnde faami bojel ko tuufii
tuufiio um, wii
ina doga. Sukaa
Sukaae e catii nde, njagginde, coli kure ee haa laa
laai,
goppi henndu ina wutta e ter
tere mayre. ee golle e bojel wa
wai mettii
Sammunnde no feewi. oon tan Sammunnde dogi hawritoyi e
waa
waaoo
ooe wo
woe,
e, nde wii: On njaaraama, sa
sai e mon! Bojel nana ara
caggal occitii ko e juu
juue waa
waaoo
ooe. So on njii ngel tan on
on
nganndittu sabu noppi ii ii fof ko ko taaa.
taaa. Hade Sammunnde
gaynude haalde fof tawi waa
waaoo
ooe naatanii feewnitaade. Ndeen bojel
arii haa wii ina enna, e njaggi bojel e mbari um. Ndeen tan
Sammunnde summbi mbelamma, haa ko oon waawi haa
haade. E nder
nder
oon mbelamma, dawaa
dawaai waa
waaoo
ooe ee ina ukka Sammunnde nde
gite; ooytaani mum tan, i njani e Sammunnde i cidondiri um.
MO LUMMBAANI HOTO JAL JOOLIIO
JOOLIIO

40

GORKO MAWO
MAWO LAAMO E IYUM

Laam
Laamo gooto wa
waiino alawma mum. Hannde noon o mawnii
mawnii no
feewi. iyiiko woni oon, gonal makko nder suudu haa
haanii e mum no
feewi. Wa
Wai alawma gooto, o noddi sukaa
sukaae giiraa
giiraa
iraae makko ee
fof, o wii um en: jooni feere tan ko ceert en e maw
mawe men ee, egg
en ko
kooy en nder ladde; mah en toon gure e nji
nji en fof. Ndeen
sukaa
sukaae ke
keiima haala makko nja
njaii ndewii e makko. e njehi, e

41

ko
kooyi nder ladde, e allata ko fijde, e mbaalata ko fijde. Ladde fof
heewta oljooljo-oljo gila alawma haa jamma. Wa
Wai alawma gooto ii
laam
laamo oo hirsi nagge; o wii ombo yi
yii huunde
huunde wootere; ndeen dental
ngal naamndii mbo wii: Hol ndeen huunde nde nji
nji aa? O wii: Mi
Mio
yi
yii nguru nagge kirsu mi nge; leelaani ale woote nangaa, hirsaa,
huttaa, comci ootaa; nih woni ii laam
laamo oornaa. Ndeen o
wa
waiima
iima puccu makko heddii ombo yaha
yaha ombo arta, ombo hollira,
jontaa
o haa
heddii ombo wasoo fedde makko, ombo wiya: alaa fof jontaa
foti no makko. Alaa fof kadi baaw
baawo oornoraade nii comci, wonaa
gila dow asamaan haa fayi les oon alaa; o holli naange ngee e hoore
mum, alaa ko waawi e nguru hee
hee haala asamaan haaletaake. Ndeen
nguru allii e makko ko kecco, hono makko weltaade alaa; yahi haa
jango e mum nguru fu
fui
i yoorde haa ja
jai
i e daande makko; heddii
ii laam
laamo ina woya, fedde makko ne darii, ina woya haa um nootnootnootondiri, um woni oolel.
oolel. Heddii e
ee mbiya ii laam
laamo men nana
maaya!
oon woodi bii
biio ta
ta en nguru nguu! e ndaari so e taii
taii nguru
nguu e naworat teewu makko e hoore mum. Ndeen noon e
nganndii um gasirtaa nih tan, e eewi gooto e ma
mae
e yoo yah
noddoya baaba makko ara. Oon yahi wullaade baabiraa
baabiraao oo toon,
yottii wii: Yaawno iya nana maaya!
Ndeen Laam
Laamo yottiima, yii iyum, yoori jalee
jaleee. oon tan o wii,

42

sukaa
sukaae ee yoo ndoondo gium
gium uuba um e caanngol hee. Ndeen
sukaa
sukaae mba
mbaii feere Laam
Laamo ndee, e ceeki nguru nguu,
nguu, e itti ii
Laam
Laamo ma
mae
e oo. Nde yahnoo haa nguru nguu ittaa e makko, o wii
giiraa
giiraa
iraae makko ee, hono sukaa
sukaae ee yoo eggu koota to
baabiraa
baabiraae ma
mae
e ngoni too.

Hol ko Addani Maayde Ni

Nii
ide?

Wa
pee
i.
Waiino sahaa, maayde yahatnoo ko ina yirloo, tawa ko e pee
Maayde aratnoo ko e yim
yime joo
joodoo e mum'en, wiya gooto e mumen,
Ngar mi ko naworde ma; yaawno! Ndeen tan Maayde itta woki
woki
ne
neo
o mo to
toi
i oo, yaha laawol mum.
Wa
Waiino alawma gooto e alawmaaji, maw
mawo gooto Baylo ina
gollatnoo e mbayla mum, ombo wondi
wondi e bingel makko. Cukalel ngel
ko kam jogii bifir
bifire ee. Ndeen Maayde naatii e nokku ma
mae
e
gollir
golliro oo wii, Maw
Mawo Baylo, mbiyetee mi ko Maayde, kadi nji
nji mi ko
gooto e mon.
Ndeen tan Maw
Mawo Baylo oo wii, Ndaardu hakkille maa, cu
cuo aa,
foofto tawo see
see
eea e dow joo
jooorde ndee urataa feewnitaade.
E nder iin konguli, o heli iyiiko oo yitere (maandini) yoo eydo wifde
jaynge ngee. oon tan o eydii he
heaade e bifir
bifire makko. E dow
uum cee
ceeeendi njamndi pawanoondi e dow jaynge ngee woji wii coy.
43

oon tan e cemmbe, Baylo itti njamndi lok

lokiti yitere ko
koo mum.
Ndeen tan Maayde dogi, ina wulla o laatii maleyka okko. Nde o yottii
to Joomiraa
Joomiraao e okkere makko, o wii, Joom am, ndaar no o puuy
puuyo
fuuntiri mi, haa wa
wai mi nih. So a ndartanaani mi feere haa mbaaw mi
timminde golle am, e mbattinta ko warde mi.

Gila ndeen, Alla ni

nii
iini Maayde. So ina ara en njiyataa um.

44

Demmba e Bojel Ngonti Remoo

Remooe ebbe

Hikka e pi
piii aadi cehilaagal, kadi e cooda gese ii takkondir
takkondire.
Nde yahnoo haa ndungu faandii, e pi
piii aawde ebbe kam
kame io
fof. Lebbi ii caggal mum, ebbe pu
puii, laayde. E nder lewru
tata
tatauru nduu ebbe piindi haa nannditi e mbe
mbeo Alla; Demmba
noon e ee baaw
baawe, sago mum ko yoo riddu mbe
mbeo Alla ko
ko, noon
tan o ferti piindi ndii fof
fof e nder ngesa makko. oon tan o dogi, o fayi
45

to bojel, haalande um ko o golli koo. Bojel! Mi warii mbe

mbeo Alla
ngonno ko
ko e ebbe am ko
ko, um noon yaawno mba
mbaa no mba
mba mi
nih. Bojel nde faamnoo mette Demmba ee wii, A jaaraama; maa mi
wa
wa um ko yaawi!
Jonte see
seea pawii heen, ebbe bel
bele yiide, pee
peei e nder ngesa bojel.
Nde yahi haa e jonti sufde, bojel wii joom suudu mum yoo defan
um, heen ndefu mbelngu. Ka
Kaum e koddii
koddiio mum (hono joom
suudu Demmba).
Ndeen nde joom suudu Demmba tawnoo aamdu
aamdu nduu ina safi haa ko
oon haa
haai, o wii joom suudu bojel, Hol no mba
mbair aa um? Miin
hay huunde mi so
soaani hikka.
um ne hay huunde, mbe
mbeo Alla ko
ko accu mi e nder ngesa am baa
ko koo
koo ndokki mi ee ebbe. Mbele a anndaa ko koo
koo mbe
mbeo
ngontata ebbe?
A
a foti
Nde yahnoo haa Demmba arti, debbo mum naati fitina, A
hersude, a aawii ebbe a rokii
rokii so
sode hay huunde! Ko maa Alla e
bojel nde nguuraa! So goonga a jaraani hay yi
yide!
iin kongu
kongui, mettii Demmba no feewi. Ndeen tan ciyaba ndaartii no
feewnitii haa itta mette ee, o ndaarti no ombo he
heira bojel. E dow
uum, o hebbini hunuko koo fof ebbe, o yahi o leloyii caggal suudu
bojel, o heddii omo uuma. Ko ee dille ngoni? Bojel heddii ina wiya
noon. Ndeen tan o yaltii, o tawi Demmba ina haa
haao, ina talloo, ina

46

wulla, ina wiya, Sehil am, ar wall am, tinno yurmo mi! Hunuko am fof
heewi iiam.
Hollu am see
seea - - Eeh, ko um woni?
Ko um iiam penndi
penndiam. Mi
Mio tampi no feewi.
E nder njurum, bojel etti takkere mum naatni e hunuko Demmba,
oon tan Demmba artiri iie
iie mum. Bojel wulli, A taat juu
juue am!
Ko uum tigi mba
mbaat mi, so a haalanaanii mi feere no mi
mio he
heira
mbellama joom suudu am.
Mi ja
jaii. Jango subaka, maa mi nawe nokku o a
aa he
hea mbellama.
Kono tii
tiino woppit pe
peeeli am.
am. So a nanii gertoo
gertooe joggi tan aran am
njahd en.
Nde yahnoo haa pecce jamma, Demmba kam e he
heaade, yahi findini
gertoo
gertooe mum woni e ha
hade e mum'en haa njogga oon tan o yahi, o findinoyi bojel yoo ummo gertoo
gertooe njoggii.
Ummo! Gertogal am joggii!
oon bojel jaabii mbo wii, Ngonnoo mi ko e hoy
hoyude, o won
gonnoo
gonnooo e ha
hade e gertoo
gertooe mum, mbele ina njogga, Jooni kay,
mbatt en so en nani rew
rewe nayee
nayeee ina ojja.
oon tan Demmba e mbaadi ngonndi yahi ina uura, etti conndi
omoko ulloyi e suudu esum,
esum, oon tan o he
heii o yahi kadi to bojel. O
wii bojel, Esam fof e waawde weetndorde fo
foiima
iima ojjude.
Ngonnoo mi nih ko e hoy
hoyude, won o puuy
puuyo ullata omoko

47

unaako e suudu esum. um noon en padat haa weetndoogo nde

keblano en yahde. Demmba e haa
haare mum yahi fayi fu
funaange o
cafal naange ummortonoo caggal hayre oo, o hu
hui
i oon lewlewndu
mawndu. O diirani kadi bojel o wii, Eeh bojel, mbele a yiyaani
fu
funaange ngee no lew
lewirta?
Mi
Mio sikki ko jeynge hu
huaa
aa to fu
funaange too.
Hum! Demmba woni e sa
saitaade,
itaade, ko mi jogor
jogoro aamde ma so a
jokkii e seknoraade mi.
Mu
Muo! Mi
Mio wii maa jooni duwaawu maa jaabee. Maa da
da ko a
aa
weltinira joom suudu maa.
Jooni kay fajiri keppananoon
keppananooni ndii arii. Sehilaa
Sehilaae njaggi laawol njahi
e njahi haa e njottii karwal, oon e tawi occoo
occooe ina njoowii haa
heewi. Tan Demmba orii wii ina diwa, kono bojel reentini mbo wii,
ee oocoo
oocooe ko jinne maw
mawo hoore mum ina wiiyee Brisi Ko
ka
kaum moofti
mooftie oo, en aagoto mbo yoo o rokku en heen. So en
mbaawi nehtaade, ina laa
laai mi maa en ke
ke weltaare.
Nde e naamndii Brisi, oon tan o firti feccere e ngalu makko. O wii,
Kala e mon baaw
baawo limde occoo
occooe ee e nder taa
taae am tati, ko
ka
kaum jeyi fof o
oon limra gooto gooto.
Ndeen tan Demmba wii, Ah! Brisi, moo
moo accu
accu mi idoo! Demmba
aagii. oon tan Demmba fu
fuii
ii limde e emngal jaawngal, ombo
limira gootel gootel, emngal ina logga, haa o yottini sappo e jeenayi.

48

Yontii bojel ina lima. E emngal laa

laangal cer daande dow bojel limi e
taa
taae tati, Sappo noogaas, capan
capane tati, capan
capane nayi, capan
capane joyi.
O ndaroyii teemedere e capan
capane tati! oo kadi o nawii raay. Hol kadi
no miijooji ngaddirta, ja
jaungal
ungal Demmba. So yottiima ciyaaba joom
suudu mum.

GORKO KIROOWO

Wonnoo oo ko gorko gooto, kiroowo e Laam

Laamo wuro.
wuro. Gorko oo e
Laam
Laamo oo ina nji
njiondiri no feewi. Kono gorko oo ko kiroowo debbo
mum. O hoolaaki hay gooto e debbo makko oo. Laam
Laamo oo ina yi
yii
debbo oo, ombo
wa
wati yitere e debbo
oo; gorko oo kiram
mum ina mawni no
feewi, addani mbo
eggude wuro ngoo, o
yahi o ho
hooyi nder
ladde mbele ombo
hisa, o heddoroo
debbo makko.

49

Ndeen wa
waii dumunna. Laam
Laamo oo fu
fuii
ii wa
wade nelaa
nelaae e nelnelneltaa
neltaae fahde e gorko oo, yoo wa
wa feere o arta e wuro hee. Kono
gorko oo ja
jaaani; ndeen gorko oo wa
waii lebbi sappo e ii, ka
kaum tan
e debbo mum e nder ladde hee; Laam
Laamo nelii, winndii atakeeji, o
umminii seernaa
seernaae, haa e yim
yime mou
mou
ue fof njahi mbele tefa gorko
oo e debbo mum mbele ina ngarta e wuro hee, kono rokaama.
rokaama.
Ndeen um tii
tiiirii Laam
Laamo oo. Laam
Laamo fodani kala fof baaw
baawo artirde
gorko oo e debbo mum; ombo rokka um cowe sappo e nder jawdi
makko. Ndeen gorko gooto nanii kaan haala; oon gorko ummii ko to
wo
woi
i ari o Laam
Laamo oo. Nde gorko oo ari salmini Laam
Laamo. Laam
Laamo
salmitii, bismii mbo; oon gorko oo wii, Laam
Laamo: mi nani won sehil
maa jaltu
jaltuo wuro ngoo, ho
hooyi nder ladde, jooni a
aa yi
yii o arta e
wuro hee; kono a rokii.
rokii. Laam
Laamo wii um ina woodi! Gorko oo wii
kadi: mi nanii kadi a fodii kala gartir
gartiro e, a
aa rokka um cowe sappo
e jawdi maa hee. Laam
Laamo wii: uum
uum mi haali um, ko um kadi
mba
mbaat mi. gorko oo wii: miin mi
mio waawi artirde e, haa oo e wuro
hee. Laam
Laamo wii: A
Aa waawi mbii aa?
Gorko wii: Eey! Laam
Laamo wii: Hol fof no mba
mbaataa?
O wii: No mba
mba mi fof humpataa hay gooto, wonaa a wii so e ngartii
aa rokka kam cowe sappo e jawdi maa hee! Laam
Laamo wii: Mi haali, ko
uum kadi woni ko mba
mbaat mi, etee so a wa
waii um, maa mi rokke

50

hay iyam debbo ndesaa um. Ndeen gorko oo wii, Laam

Laamo yoo
mu
muan um feewnitoo; bal
bale tati caggal uum woodi maay
maayo e wuro
hee.
hee. Weeti subaka mum, gorko oo ari e Laam
Laamo wii um: ko mi
nji
mi
jahoowo addoyde gorko oo e debbo mum, e oo jamma; jooni nji
ko ndokkaa mi mbaalu mbele mi
mio waawa gollude ko ngollat mi koo.
oon tan Laam
Laamo oo itti mbaalu totti mbo; nde o he
hei mbaalu nguu
ndee,
ndee, o hirsu mbaalu nguu, o hutti, o etti koyngal, o sinndi, ko
heddii e mbaalu nguu fof o defana o aami. Ndeen yahii haa jamma e
nder pecce jamma, o fayi genaale, o ubbiti maay
maayo oo, o tai
tai koyngal
mum gootal o nawi nder suudu makko o jo
joinoyi
inoyi toon o soodi
soodi
lam
lamam o wa
wai um e mbasu makko; o acci haa yim
yime fof lelii aanii
o etti koyngal ne
neo
o oo, ngal o fiili um haa gasi o naatni e nder
mbasu hee, o saawi lam
lamam am e tekkere o wa
wai e jeyba makko, o
sinndii la
lai makko, o roondii kaake makko o fayi nder
nder ladde to gorko
oo e debbo mum. Ndeen o yahi haa o sooynii suudu gorko oo ina
lew
lewa, kono o yii ko e ndu uddii. O teeni le
lee
e o fayi e suudu hee.
Nde o yottinoo o fukki dongal makko, o jawlii uddoode suudu nduu, o
weddii too oggol uddoode ndee tai,
tai, ndeen o naatii suudu, o aarii e
jaalal hee; o tawi ko gorko oo e debbo mum ina lelii ina cuddii wudere
mumen, e
ee ndaara mbo e cereeli wudere ndee. Ndeen o hu
huii
ii
jeynge haa o gayni, o yaltini koyngal mbaalu nguu kadi, noon o duppi
haa enndi, o wisi heen
heen lam
lamam o fawi, dow mbasu makko o woni e

51

aamde. Ko o gollata koo fof gorko oo e debbo mum ina ndaara o

lelii oo. um yawti o foo
fooi koyngal maay
maayo ngal, o fawi ngal kadi e
dow jeynge hee, oon o nani gorko oo e debbo mum ina mbiya: en
nda
ndaii bone! Hannde
Hannde kay en mboni!
Ndeen gorko oo ittii koyngal ne
neo
o ngal, tawi o duppii ngal, haa ngal
enndii, o fawi ngal e dow leydi mbele angal uu
uua. Heddii ombo
nokka lam
lamam ombo wisa e dow gorko oo e debbo mum, oon tan
gorko foocci see
seea wii debbo mum: o wisii
wisii e men lam
lamam am peeje
men mbonii!
oon tan debbo oo ne wii: en mbooraama ko en aametee
aameteee! Ndeen
tan gorko bisoowo e ma
mae
e lam
lamam oo wii: Lam
Lamam am yonaani
sabu uum teewu nguu alaa lam
lamam dakmataa! Noon tan o nokki
jungo makko haa heewi lam
lamam, o wisi
wisi kadi e dow ma
mae,
e, heddii
ombo jagga la
lai makko ombo wooga um e haayre mbele eki wela
tairde.
tairde. oon tan kulol jaggi gorko oo no feewi, heddii ombo ndaara
no o dogiri; noon woni o guii
guii e jaalal ngal o dogi. Gorko oo rewi e
makko haa tampi, um woni o ruttanii debbo oo; nde o yottii, o tawi
debbo oo kulol ina jaggi um haa roki
roki dogde. O ami iye mbaalu
ee o weddoyii, o etti koyngal ne
neo
o ngal o ubboyi; ndeen o gayni
wa
wade uum fof, o ari e debbo oo, o wii um: ettu kaake maa haa
njeh en!
Debbo oo
oo roondi kaake mum, e ndeggondiri. Gorko makko heddii

52

ina doga haa yottoyii galle Laam

Laamo oo. Ndeen o yottiima, o tawi
Laam
Laamo ko aanii
aaniio, ko deenoowo mum tan, wonnoo e damal hee;
uum woni o darii damal Laam
Laamo oo ombo woni olii
oliio haa laa
laai.
Nde deenoowo
deenoowo Laam
Laamo oo yii mbo nde wii: Hol ko yani e maa?
O jaabii o wii: Hay huunde!
Oon kadi wii: Hol ko oldu maa nih?
O wii oon kadi mbele a yiyaani noppi am ii fof ko lam
lamam?
Suku
Sukuaa
aae njee
njeeio ngari to amen too haki
haki jamma, e ke
keii aamde
yim
yime nayo, e aamorii debbo am oo ne. Ko uum addani mi dogde
haa ngar mi gaay. Ndeen Laam
Laamo haalanaama haala kaa fof, Laam
Laamo
go
o
itti wutte e tuuba fof hokki mbo, nih woni o yotti mbo. Gorko go
o
oo yaa
yaaani Laam
Laamo haa salminoya um, oon wii: Gorko oo artii!
Ndeen Laam
Laamo oo eewii gorko kiratnoo
kiratnooo oo haa o eewtindii ma
um O wii: Mande ngar aa? O jaabii, O wii: Haki!
Haki! Hol ko he
he maa?
O jaabii, o wii: Suk
Sukaa
aae njee
njeeio ngarii to am too haki;
haki; e aamii
yim
yime haa heewi um ne, e ndarii e
ee akka iye ma
mae;
e; miin e
debbo
debbo am, min tinaani, min maataani, haa min njii a
ae mbisa e amen
lam
lamam mbele e
ee nda
ndaa no e aamiri min, uum woni min ndogi.
Laam
Laamo oo wii: Hoto debbo maa woni? O wii: Debbo am e aamii
um. (Tawi o annda gorko oo addorii debbo makko to Laam
Laam
o too.)
oon Laam
Laamo yamiri yoo debbo makko oo adde. Nde debbo oo
addaa Laam
Laamo wii gorko kiroowo oo: A
Aa anndi oo debbo? Gorko

53

kiroowo oo wii: Ko oo tigi woni debbo am oo! Laam

Laamo oo wii: Mbele
wonaa a wiino debbo maa aamaama? Gorko kiroowo oo wii: O
aamaama kay!
kay!
Laam
Laamo oo wii: Wa
Wade o artu?
Gorko go
goo
o oo wii a haalii goonga, sabu maay
maayo wuurtataa, ko
debbo maa jamfi maa. Ko batte makko eggin maa, ho
honoy maa nder
ladde, kono nde wulnoo nde a woppu mbo ndog aa. Ko nih woni no
gorko kiroowo oo artiri wuro. Noon
Noon woni Laam
Laamo noddi gorko go
goo
o
hokki um ko fodatnoo um koo. Caggal uum gorko oo ruttii, hooti
wuro mumen.

Fowru, Bojel e Rawaandu Ladde Nayeeru

Wa
Waii jamma gooto, tawi hiiri e nder ladde hee, hay poolel wullataa,
hay colel sirkataa, kala fof, kaaloowo
kaaloowo uurmoto daande les. Alaa fof
ko saabi uum, so wonaa ko rawaandu ladde wonnoo ko sellaani. Rafi
oo tampinii ndu, haa kulle ladde fof kuli. Ndeen rawaandu ladde nduu
wa
waii nelal fahde e kulle ladde ee fof. Rawaandu ladde nduu wii yoo
kulle ladde ee fof, kawru o mum oo, mbele awu mum nguu ina
eewee, sabu um lorii ndu no feewi. Ndeen daabaaji ii fof ngummii
ngari nootitii e noddaango rawaandu ladde. Ka
Kaje fof e ngoppi
golleeji majji haa heddii bojel; ngeel woni ngel araani. Ndeen bojel
54

hawrii
hawrii e fowru; bojel wii fowru, miin noddaango rawaandu ladde nduu
woppintaa kam haaju am, sabu miin ngesa am, nani oo mi gaynaani
remde, mi woppataa ngesa am ndungu ina da
daa mi. Ko woni goonga
nih mi bonnirtaa haaju am batte awu makko oo, ko kako
kako uri
anndude, miin mi wonaa cafroowo aw
awe. Mbele nih won baaw
baawo
safrude rawaandu nayeeru?
Ndeen yahii haa batu oo joo
jooiima. Rawaandu ladde nduu haali; ndu
holliti e no awu oo tampinirindu nih. Nde rawaandu ladde gayni
haalde ndee wii: jooni heddii ko moni e mon fof haala safaara mo
anndi ko ina ittana mi awu am oo.
Mbaroodi ndii wii: Alaa fof ko woni awu oo, so wonaa yi
yide teewu no
feewi. Nooro wii: Alaa fof ko woni awu oo, so wonaa o ja
jaataa
lootaade e nder maayo hee. Waandu wii: Alaa fof ko woni awu kaaw
oo, so wonaa ko ten
teni tan keewi e mum, haa wontani um atoato-ato.
Kono nde fowru etti kongol, nde tawnoo ko uri fowru fam
famude
hakkille alaa e kulle hee fof, ko fowru wattindii haalde, ndeen fowru
wii: Kaaw awu maa oo sellataa, sabu uum a naywii no feewi, oo
awu ko awu mangu wonaa go
goum.
um. Nde fowru gayni haalde koo
rawaandu ladde naati fitina no feewi. oon ndu wii, yoo fowru nduu
atto haa ndu holla ndu, ndu naywaani, oon tan ndu wii ko maa
fowru adoo haa ndu siirta um. Ndeen fowru hulii, ndu heddii e ndu
aago yaafuya. Ndu wii kadi: Ko bojel nih e hoore mum wiinoo yoo mi

55

haal ko kaal mi koo. Heddii e ndu yaha e ndu arta; a ndu aago yoo
rawaandu ladde nduu yaafo ndu. Ndeen rawaandu ladde nduu wii yoo
bojel addoye. Ndu eewi daabaaji tati
tati ur
uri yaawde ii njahi i
ngaddoyi bojel. Ndeen ngel arii, rawaandu ladde nduu wii tan maa
yana e maggel. Ndeen ndu wii bojel: Hol ko wa
wai a jaabaaki
noddaango am? Ko aan kadi wii fowru mi naywii kadi awu am oo
sellataa?

56

Bojel jaabii, wii: Kooni ko fowru fam

fami hakkille; alaa fof ko fowru
haalantee haa faama! Kaaw aan e hoore maa a
aa anndi mi waawaa
wiide ma um. Fowru kay haaldi um ko haa renndina en! Miin mbii
mi ko mi naanii cafroowo maw
mawo, kono oon woni ko nokku go
gou
uo.
um woni mbii moo
moo mi mi
mio yaha to oon mbele ara safru maa haa
ummo aa e ndee lelnde. Mi haalanii mbo, oon cafroowo ko baaw
baawo
golle mum, no feewi sabu ombo woowi hay safrude dawaa
dawaai ladde
nayeeji, saka noon aan suka kecco oo awu mo ngondu aa oo ko
huunde wee
weende o makko.
makko. Jooni mi yahii mi artii nokku oo ina
wo
woi
i ko uum wa
wai ee bal
bale fof ko e laawol ngonnoo mi. Alla
newnii laawol ngol, mi addorii hay safaara oo, jooni kay a sellat kono
a eewat nguru fowru keccu, mba aa um comci oorno aa! Ndeen
fowru nduu nanii
nanii um tan kulol njaggi ndu, ndu wii ina doga; oon
tan kulle ke
keii catii ndu, njaggi ndu heddii rawaandu ladde nduu ina
fiya ndu haa lammi; caggal uum e lelni ndu e kirsi ndu.

Ba
Bao
o oggol e Daande Mum

Wonnoo oo ko gorko gooto, oon gorko mee

meeaa he
hede hay ingel
gootel; alaa fof no o wa
waaani mbele ombo he
hea io.
o. Wa
Wai alawma
gooto o yahi to ceerno, nde o yottinoo, o itti pilgol makko o haalani
ceerno hono ko addi mbo koo. Ndeen ceerno wii yoo o fad haa o
57

leloo o ndaarana mbo. Nde yahnoo haa subaka,

subaka, ceerno oo wii: Alaa
fof no mbaaw aa he
heirde io
o so wonaa ndes aa debbo boofo.
Ndeen o nani haala ceerno kaa, o wii: So tawii ko uum tan wa
waataa
ca
caeele. Ndeen o naatii e gure ee ombo naamndoo, to suka debbo
boofo tawetee heen; woodi o o nani suka
suka debbo boofo, o naamndii
haa o yiiti; o yottii, o itti pilgol makko, o yottini jiknaa
jiknaae suka debbo
oo, wonde alaa ko itti mbo nokku makko arde gaa, so wonaa batte
iyii
iyiie debbo oo. Ombo yi
yiiri suka debbo oo dewgal. oon baaba
mum suka debbo oo wii: So tawii
tawii a ummiima nokku a arii haa oo,
aa ndaarta iyam debbo dewgal mi salantaako ma, mi rokkete. Kono
iyam oo wonaa baaw
baawo no feewi, sabu aan e hoore maa a yii no o
wayi. uum woni ko pammintu maa mi, ko iyam debbo oo alaa
koy
koye waawaa daraade saka yaha
yaha oogoyde, saka noon daroo una.
uum woni gorko jaabii wii: um fof dey alaa ca
caeele, mi ja
jaii; mi
mio
waawi unande mbo, mi
mio waawi oogande mbo, min kay so tawii
ombo waawi joo
jooaade e kaatane o defa tan gasii, haaju am humtii ma.
Ndeen tan yumma oo wii: O waawaa daraade, o yaha nokku kono so
tawii tan ko joo
jooaade defa ko uum tan o waawi, min kulaani toon;
sabu miin e hoore am so mi sellaani ko kako
kako e hoore makko defata.
Caggal nde gorko oo he
heii yumma mum suka debbo oo, o wii: Mi
faamii no feewi. Noon
Noon woni e mbii gorko oo jooni kay a
aa waawi
yahde peewnitoyo aa, so tawii a feewnitii ma ngaranaa debbo maa.

58

Ndeen gorko hootii, feewnii suudu mum lawi

lawi kaake mum oogi
loo
le
e,
looe mum; o ndaari gawri, o uni, o soodi somuyaaji, o teenoyi le
e,
o hebli fof, haa
haa timmi. uum woni e dumunna gooto da
dao
o dewgal
ngal wa
waaa; debbo oo addoyaa, hurtinaa.
Kono gila debbo oo jaaii
jaaii e suudu hee, hay gooto mee
meea yiide debbo
oo e saraaji ii. Ko kako
kako gorko oo wa
waata huunde fof, adinta
debbo oo defa. Noon e ngoori haa timmi
timmi lebbi sappo e ii, yim
yime
ee cikkitii debbo oo ko reedu. Kala o njahru aa a nanat debbo
boofo oo ko reedu. Ndeen gorko oo fadii haa anndi debbo mum oo
teddii, o yahi haalanoyde jiknaa
jiknaae debbo oo, debbo makko oo ko
cowii
cowiio. oon yumma mum suka debbo
debbo oo, ari haa tawi iyum ko
reedu teddundu; o hooti, nde yahnoo haa lewru debbo oo darii, e
mbayri e
ee joo
jooi haa baaba mum suka debbo oo ari. O wii: Alaa fof
ko addi mi so wonaa kabaaru suka debbo oo; jooni lewru makko
dariima. Nji
Nji mi ko accaa mi nawa
nawa mbo to neene makko mbele ina
toppitoo mbo, haa o yottina e dow jam. Ndeen gorko oo nanii haala
baaba mum suka debbo oo, o wii: Debbo oo ummotaako oo, ko foti
no taa
taaannde, ko oo o wonata haa nde o njibini fof; kala fof ko he
hei
mbo mi
mio daroo heen haa
haa o Alla haa
haani fof, so o he
heii hoore makko
ma mi ettu ingel ngel mi wammba ngel. Wa
Wai alawma gooto e
ee
njoo
njooi haa muusalla he
hei debbo oo. Ndeen tan gorko yahi noddoyde
yumma mum suka debbo oo. Noon woni debbo oo ari wondi e iyum

59

haa he
hei hoore mum;
mum; o jibini ingel gorel. Ndeen um he
heii yontere,
e njaggi mbeewa, e kirsi e innde suka. Ndeen um ennii debbo
maw
mawo oo, hooti suudu mum. Suka mawnii haa duhii ma, kedde
(caggal) mum yumma makko da
daaani io
o go
goo
o dewiro makko. e
ngoori noon ko juuti,
juuti, kono waktu fof tii
tiialla ina e ma
mae,
e, alawma
fof ina ura alawma jawtu
jawtuo oo tii
tiide. Ndeen suka oo yonti sagata
gorko, wa
wai alawma gooto, o noddi baaba makko. O wii: Baaba a
aa
anndi hannde a mawnii no feewi, neene am kadi ko boofo, ande fof,
tampere
tampere e ca
caeele men ina eydoo, ustotaako, jooni mi
mio yi
yii
ley
eele
ndokkondir en hakkillaaji; nangu jungo am jahd en e ley
go
gou
ue, nawaa mi e laam
laamo mbiyaa ko mi maccu
maccuo maa, ko a gar
garo
yeeyde mi. So tawii a he
heaani laam
laamo oo, nawaa mi to Pullo jogii
jogiio
jawdi, hono daabaaji haa heewi. uum woni mbecciraa kam um,
kala fof ko ke
ke aa heen jaggu kootira um nguurdon aan e neene
am. So a yahii, miin mi heddoo oo fo
fode duu
duui ii haa duu
duui tati,
so mi juuti bal
bale; ndeen mi joo
jooo haa gondii
gondiio am oo woowa mi,
hooloo
hooloo mi, ndeen woni mi doga, mi naata e nder ladde. uum woni
mi ndaarta artude; kala fof ko mbaaw aa naworde ko um woni ko
wuurnata en.
Hol fof no mbaawirta um? Ko miin jibin maa, wuurnu maa haa no
po
po aa nih; miin kay mi yiyaani ko wa
wai, mi
mio yeey maa
maa batte
ca
caeele!

60

io
o oo wii: Baaba mi
mio yi
yii mba
mba en noon mbele e
een cuuroo!
Baasi fof alanaa kam heen!
Baaba oo wii: Jooni kay ko aan ndaarata, so tawii a
aa waawi huu
huunude
um, miin ga bange am gaa mi yarlitii ma e ernde am laa
laade cer.
io
o oo wii:Mi
wii:Mio waawi!
Noon woni baaba oo e io
o njaggi laawol mumen. Baaba ardiima
io
o rewii heen, haa e njottii laam
laamo gooto. Baaba oo salmini
laam
laamo oo, o wii: Laam
Laamo teddu
tedduo mi arii, mi
mio addan maa kabaaru
lobbo, oo suka ko maccu
maccuo am, adan mi
mio joginoo, hannde
hannde hay ko
aammi mi alaa, jooni mi arii yeeyde ma maccu
maccuo am oo.
Laam
Laamo oo wii: No foti ko jeeyataa kam mbo?
Baaba oo wii: Jooni kay a wallat kam, ko mi
mio wuurda fo
fode duu
duui
sappo.
Laam
Laamo wii: Mi ja
jaii, noon laam
laamo hokki mbo comci sappo, nayi
sappo,
sappo, beyi sappo, baali sappo e kulle go
goe
e jeyaa
jeyaae e ngalu mum.
uum woni gorko oo jaggi laawol mum hooti, nawori jawdi mum.
Wa
Wai dumunna daabaaji ii o he
hei i njibini haa heewi. Ndeen suka
oo heddiima e jungo laam
laamo oo ina golla, ina heddii e wonde
maccu
maccuo, ina hesa hu
huo, ina teena le
lee,
e, ina rema, hay so laam
laamo oo
ina yaha nokku ko suka oo jaggata taltali puccu nguu. Ndeen suka oo
woori noon e nder galle hee, haa timmi hitaande, haa um woni
duu
duui ii. Ndeen yahi haa suka oo anndii galle laam
laamo oo, wuro
wuro ngo

61

fu
fuiima
iima hoolaade um, watti ko kala no o wela o wa
waat. Ko nde o
welaa o yaltata, ko nde o welaa o artata; o woori noon haa um da
dai
duu
duui tati, haa naatani duu
duui nayi. uum woni o acci haa yim
yime fof
aanii; o ha
hai
i puccu laam
laamo oo, o wa
waii
ii haa o yalti, o hartii ngu, o
yahi haa o wo
wooyi.
oyi. O ha
hai
i puccu nguu e lekki hade yim
yime laam
laamo
oo rewde e batte teppe ma
mae.
e. Noon woni o jaggi laawol o alli
yahde haa jamma tawi mbo heen. um woni o abbi e lekki o lelii;
haa subaka. Ndeen weeti, o jaggi kadi
kadi laawol ombo yaha haa jamma,
kadi tawi mbo heen, noon woni o abbi e lekki o lelii o aanii haa
subaka. ande alawma tata
tatao oo, o alli yahde kadi nde jamminta
tawi o naati wuro ma
mae;
e; uum woni o lelii sara wuro oo haa o nani
geee
geee ina juulee, o naati
naati wuro ngoo. O naati galle ma
mae,
e, ndeen
jiknaa
jiknaae ee njii mbo ke
ketini mbo nja
njaii
ii mbo. Ndeen tan jiknaa
jiknaao
oo holli mbo ko heddino e jawdi ndi e ke
kenoo e jungo laam
laamo ndii.
uum woni e njokki e wuurde e ndiin jawdi.

Fowru e ii Mbeewa

Subaka gooto beyi

beyi wuro kumtaama oori; otel ngel oordi e majji.
Ngel alli hakkunde bey ii engel fola; ngel alli falfal-falnude, angel
yaha a ngel arta. Nde yahnoo haa njofgol yonti ngel faljondiri e beyi
ii ngel yantoyi e sefre wonnde kadi. Ndeen joom sefreen e njii
njii ngel

62

keddi ina paltoo ngel; ndeen e paltiima ngel, e ndiiwi ngel, ngel
jaggi laawol mbele e ngel hoota. E oon saha tawi fowru ka
kaum ne ina
ummii to dow haayre too; oon tan fowru hawri e puccu ina dura,
noon tan Fowru sonngi puccu, aami; ndu aami haa
haa ndu heddi. Ndu
resi kedde mum; caggal mum tan fowru ndu hawri e otel ngel; tuuyo
aamde beeyel ngel ari e mayru, no feewi, kono oon waktu reedu
fowru ina heewi haa ina ndaara seekaade; sabu uum ko oon tan
ndu seerti e aamde puccu haa ndu heddi.

Noon woni fowru ndaari otel ngel, wii: Hey otel to njahat aa?
63

otel ngel wii: Won mo kiironoyat mi!

Fowru wii: Mi
Mio yi
yii kaalanaa mi goongaaji tati, so wonaa uum mi
aamete!
otel ngel wii: uum kay so tawii ko uum tan ina wee
weei!
Fowru wii: Ko aan ke
keii mi!
otel ngel wii: Goo - so mi anndiino, mi
mio hawra e maa, hay gooto
yiyataa mi
mio rewa ngol laawol;
ii - so a accii kam, mi hootii, mi haaltanoyi beyi ii, mi hawrii e
maa i mbiyat ko mi penoowo!
Fowru wii: A haali goonga!
Tati - Fowru, o ngon aa oo kaa kaar
kaaro, haa mbattu aa aade, so
wonaano kaa kaar
kaaro tawatno kaa aam mii kam!
Fowru wii kadi: Wallaay a haalii goonga otel! Kono mi
mio wasiyo maa
hoto reftu e ngol laawol ande wonnde, hoto fof ar ga haayre gaa
waktu futuro, so mi hawri e maa ande
ande wonnde mbiy aa a anndaano.
oon tan fowru jokki laawol mum. otel wii: Ko miin tan weli tiinde
hannde, heddii engel diwa a ngel fola.
Ittaa oo Wattaa ah

ibbe Yaaya

Wa
Waiinoo e alaa
alaae ca
caeele ke
keii gorko gooto. O sattiraa haa O roki
roki
64

ko ombo wuurnira
wuurnira ikko
ikko makko. Alla wa
wai, ombo joginoo ie
e
io; wa
wai alawma gooto o noddi e o wii: Hannde ko on sagataa
sagataae!
Jettoo
Jettooe ngoodanii Alla, e
een poti yottude Alla no feewi. Alaa fof ko
noddir mi on hannde, so wonaa mi haalana gooto e mon fof feere no
wairta mbele Alla ne wa
waana um moere
moere no ina wuurda.
ie
e ee, mbii min nanii, min ja
jaii; uum woni e unanaa njoo
njooaari
ma
mae:
e: ndi wa
waaa dakke (kodde walla cobbal); moni e ma
mae
e fof
roondii booto mum. Ndeen e njahii, e njahii haa e tampi e laawol
ngol;
ngol; e ke
kei lekki e cakkii les mum, mbele e ke
kea fooftaade.
Mawniraa
Mawniraao oo wii mi
mium, addu njoo
njooaari maa ndii, aam en heen
see
seea tawde ko aan woni mi
miiraa
iraao, mbele dongal maa ngal ina ustoo
teddude, hade maa yaawde tampude. uum woni suka oo addi
njoo
njooaari mum adini e aami. Ndeen e ke
keii foofde see
seea e
ngummii, e njokki e yahdu ma
mae.
e. Ndeen e ngori noon bal
bale
keew
keewe, e
ee njaha, kala nde e key
keyi ko njoo
njooaari mi
miiraa
iraao oo tan
e aamata; wa
wai alawma gooto hawri njoo
njooaari mi
miiraa
iraao oo gasii,
o wii
wii mawniraa
mawniraao oo: Jooni kay ko am koo gasii, addu ko maa koo
aam en!
Ndeen mawniraa
mawniraao oo wii: Hay mi adaaki tawo? Ko saabii um?
Mi
Miiraa
iraao oo wii: Mbele wonaa ko aan wiinoo yoo en aam, ko am
koo so en ngayni aam en ko maa
maaa koo?
Mawniraa
Mawniraao oo wii: Miin
Miin kay ko mbii mi koo ko mi
mio heddii heen haa

65

jooni. Maa mi hokke ko a

aa aama, kono ko maa ndokkaa kam yitere
maa nde.
Ndeen mi
miiraa
iraao oo heddii, ina aango mawnum mbele rokka um ko
aami tawa loraani; kono roki.
roki. O wii: Jooni kay mi alaa feere
wonnde, ko alaa e sago, sabu so wonaa uum heege warat kam. um
noon lok
lokit yitere am nani!
Noon mawniraa
mawniraao oo ami la
lai mum lok
lokiti yitere mi
miiraa
iraao oo.
um woni o itti tamannde cobbal (kodde) o rokki mi
miiraa
iraao oo
aami. Caggal nde o lok
lokiti yitere mi
miiraa
iraao oo ndee, muusalla
tampini mbo, watti suka oo ina yaha tan ina woytoo. Laawol ngol
juutii, e njottaaki, suka oo hey
heyi no feewi kadi; e njoo
njooii
mawniraa
mawniraao oo, yaltini njoo
njooaari mum ina aama. oon tan cukalel
ngel wii mawniraa
mawniraao oo: Mi
Mio aagori maa Alla rokku
rokku am mi aama,
sabu heege ina ndaara warde mi. Mawniraa
Mawniraao oo wii: Ge
Geel gootel
dey, so tawi a
aa rokka mi yitere maa wonnde ndee! um woni suka
oo jokki e aagaade mbo, yoo tiinno o walla um tan. Alaa fof no
suka oo aagoraaki; kono mawniraa
mawniraao oo salii.
salii. Feere alaa, so wonaa
o lok
lokita yitere heddiinde ndee. uum woni cukalel ngel ja
jai yitere
mum heddiinde ndee ina lok
lokitee. Mawniraa
Mawniraao etti la
lai kadi lok
lokiti
yitere ndee. Heddii suka ina wulla, ina fettoo, ina talloo, muusalla ina
ndaara warde um. Mawniraa
Mawniraao oo wa
waii ko yi
yinoo, woppii mi
mium; o
jokki e laawol makko; hay rokkude mi
mium ko aami. Suka oo e

66

muusalla mum heddiima e laawol. oon o alli wullude e fettaade,

ombo aaca leydi. No Alla wa
waata, rew
rewe io ina ndawatnoo, een
nani gulaali suka
suka oo, e payi e suka oo. Noon e mbii suka oo: Ko
ngoyataa cukalel?
Suka oo jaabii wii: Ngoyat mi ko mawni am soli gite am, acci kam e
nder ladde!
Rew
Rewe ee mbii suka oo: Hoto woy, so tawii ko gite ee tan, amin
njogii lekki mum, maa min ndokke cafraa gite
gite maa haa mbattaa yiide.
oon woni rew
rewe ee naati e ladde hee e itti lekki kii, e ii e gite
suka oo. Oon sahaa lekki kii tampinii suka oo, muusalla oo eydii,
jiilol jaggi mbo haa li
lii mbo e leydi; noon o lelorii haa juuti, muusalla
oo usti. Ndeen
Ndeen o tawi gite ee ngarti e nokku mumen, o watti yiide.
Heddii suka oo ina yotta Alla ombo duwanoo rew
rewe ee e maay
maaye
mumen. Heddii rew
rewe ee ina mbiya: Alla joom baaw
baawe yoo jaabo
duwaawu. Noon rew
rewe ee mbii suka oo: Jooni ummo njagg aa laawol
ngol gootol.
gootol. So tawi a yottiima wuro ngadoto aa yottaade ngoo,
laam
laamo gooto ina oon ko o gum
gumo. A yahat haa njotto aa mbo. So
tawi a yottiima, ettaa lekki ngumtinoowi kii to
toa
a e gite makko,
ngumtinaa mbo. So a wumtinii mbo maa o yeene ko a
aa wuurda.
Caggal
Caggal uum suka oo yotti e no feewi. O jaggi laawol fahde to
laam
laamo too. Nde o yottinoo ndee, o tawi reenoo
reenooe io ina ndarii e
damal he. O aagii een yoo ndokku mbo o yiida e laam
laamo oo; een

67

reenoo
reenooe calii, mbii: Aan suka kecco oo, min accataa ko wayno maa
ina yaha haa ina yottoo laam
laamo oo. Suka o wii e: Won safaara njogii
mi so mi safrii mbo o ummoto e awu makko oo. een mbii yoo o
naat. Nde yahnoo haa o fu
fuii
ii taa
taaaade, o naati e njaggi suka oo e
kippi um, e pii suka o haa rokiti
rokiti daraade; tan
tan haa joom suudu
laam
laamo o hawriti heen, oon wii e: Hol ko ngel cukalel wa
wai haa ko
oon piira ngel nih? Ndeen suka oo jaabii wii: Alaa fof ko mba
mba
mi so
wonaa mi aagi e yoo e accu mi
mio jogii lekki, mi
mio yi
yii yiide
laam
laamo oo, mi safrana um gite mum, mbele ina watta yiide. Debbo
laam
laamo oo nani haala cukalel ngel wii e: alee o naata! Naw on mbo
haa to laam
laamo too. Ndeen suka oo yottiima, wii: Laam
Laamo oo: Alaa fof
ko addi mi, so wonaa haa mi safra gite maa ee!
Kaa haala ardi laam
laamo oo no koy
koyol nih, sabu um o wumi hakke
duu
duui capan
capane tati, alaa fof ko o wa
waaani o roki,
roki, o sirii dow o sammii
les, alaa ko gasi. Oo suka tawee tan ko kam tan ari safrude mbo, um
laam
o oo lelo,
maa jaran mbo huunde fof. Ndeen suka oo wii yoo laam
fortoo. Ndeen laam
laamo leliima,
leliima, suka oo etti lekki wa
wai e yitere
wootere, laam
laamo wulli, nde tawnoo ina muusi. Ndeen reenoo
reenooe ee
nani gulaali laam
laamo ii; e ndogi e ngari, e njaggi suka o e ngoni
e fiide um. oon o e piyata suka oo, muusalla oo ustii, yitere
laam
laamo watti yiide,
yiide, o yii reenoo
reenooe makko ina njaggi suka oo ina piya,
O wii e: Ngoppee! Suka oo, hoto hay gooto memtu mbo, kala e mon

68

mem
memo mbo go
gongol maa mi ya
yau
u e daande mum. Noon e
ngoppiri suka o. Suka oo etti lekki kii ii um e yitere wonde ndee.
oon kadi laam
laamo fetti wullaango, reenoo
reenooe ndiiri payi e makko, e
njottii, e njani e suka oo, e ngoni e fiide um kadi. oon tan
muusalla oo ina uu
uuira see
seea, laam
laamo darii woni e fooyaade, hawri e
gite peerii. um woni o yii e
ee piya suka oo, oon o wii e: Oo
Oo suka
ina safra mi o
oon piya um, jooni mi yananaama ko laam
laamo gum
gumo
urani on haa hannde on nda
ndaaani e sarya mum. Ko mi taoowo
taoowo
koye mon ee! oon tan o wii yoo reenoo
reenooe ee ngadde! O yotti
suka oo no feewi o rokki suka oo sawru nayi, sawru baali, sawru
sawru beyi.
O rokki um kaalis, kae,
kae, comci haa heewi; o fawi heen. O hokki
suka oo iyiiko debbo yoo o am um dewgal kadi o rokki um
feccere e njiimaandi makko; noon pucci mba
mbaaa
aa suka oo e dental
mum haa koota leydi mum. Ndeen o ari haa e damal oo o hawri e
gorko gooto gar
garo yelaade. O eewi gorko oo haa yitere makko
enndi e gorko oo, tawi oon gorko ko mawniiko oo e hoore mum woni
oon. O wii yoo maccu
maccue ee mba
mbain
in gorko oo e puccu sabu en
enam
bonat tan kono seerataa.
Itaa oo Watta ah.

69

70

71

Wonnoo oo
Amin mba
mbaa ngel oo deftel e jeese mon
mbele ke
keon ko ndiiwtir
ndiiwtiron miijooji uddooji
hoore. Ko wonaa uum ko wuurtinde haki
haki
men sabu yonta hannde ina om
oma hanki.

Il tait
tait une fois
Nous mtons sous vos yeux ce petit livre
pour vous aider vous dbarrasser de vos
soucis. Par ailleurs faire revivre notre pass
car la nouvelle gnration a soif du pass.

72