Temel Bilgi Teknolojileri I

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2585

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1554
TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I
Yazarlar
Dr. Bura KARABEY (nite 1)
Prof.Dr. Krflat AILTAY (nite 2, 6)
Yrd.Do.Dr. Trkan KARAKUfi (nite 2, 6)
Yrd.Do.Dr. Engin KURfiUN (nite 2, 6)
Prof.Dr. Nazife BAYKAL (nite 3-5)
Okt. Nuray TEKN (nite 3-5)
r.Gr. Engin Tamer fiEN (nite 7, 8)
Editr
Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmclar
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman
Funda Grbz
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Temel Bilgi Teknolojileri-I
ISBN
978-975-06-1256-5
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 250.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Nisan 2014
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
ix
Bilgisayara Girifl............ ...........................................................
BLGSAYARLARIN TARHES....................................................................
lk Bilgisayarlar..............................................................................................
Ticari Bilgisayarlar.........................................................................................
Entegre Devreler ve Mikroifllemciler............................................................
Kiflisel Bilgisayarlar ve Sonras .....................................................................
BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEfiENLER..............................................
BLfiM SSTEMLER .....................................................................................
Biliflim Sistemlerinin Yaps ..........................................................................
Biliflim Sistemi eflitleri .................................................................................
Biliflim Sistemlerinin Etkileri .........................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3
3
4
5
6
7
8
8
9
10
11
12
13
14
15
15
flletim Sistemleri..................................................................... 16
fiLETM SSTEMLERNE GRfi .....................................................................
flletim Sistemlerinin Temel Grevleri..........................................................
flletim Sistemi Trleri ...................................................................................
WINDOWS.....................................................................................................
Masast Bileflenleri......................................................................................
Grev ubuu ve Bileflenleri .................................................................
Pencereler ...............................................................................................
Hzl Bafllat Mens ...............................................................................
Bildirim Alan .........................................................................................
flletim Sistemi Gezgini..................................................................................
Klasrler Aras Gezinme .........................................................................
Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme ........................................
Klasr ve Dosya Simgelerinin Gsterimi ...............................................
Klasr Oluflturma ....................................................................................
Yeni Dosya Oluflturma ...........................................................................
Dosya Ama-Kapatma.............................................................................
Dosya Taflmak ........................................................................................
Dosya Silmek...........................................................................................
Bafllat Mens ...............................................................................................
Denetim Masas .......................................................................................
Program Kaldrma-Silme .........................................................................
Program alfltrma ..................................................................................
Bilgisayar Kapatma Seenekleri ............................................................
17
18
19
19
20
20
21
21
21
22
23
24
24
25
26
27
27
28
28
29
29
30
30
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler
Mac OS...........................................................................................................
Masast ........................................................................................................
st Men ve Bileflenleri..........................................................................
Uygulamalar Mens .............................................................................
Sistem Tercihleri .....................................................................................
Bildirim Alan ..........................................................................................
Finder (flletim Sistemi Gezgini) ...................................................................
Klasr Oluflturma ....................................................................................
Dosya ve Klasr Taflma .........................................................................
Dosya Silme.............................................................................................
Bilgisayar Kapatmak ..............................................................................
Program alfltrma ..................................................................................
LINUX.............................................................................................................
PARDUS .........................................................................................................
Masast ........................................................................................................
KDE Plasma alflma Alan .....................................................................
Panel ........................................................................................................
Programck...............................................................................................
Etkinlik.....................................................................................................
flletim Sistemi Gezgini..................................................................................
Klasr Oluflturma ve smini Deifltirme.................................................
Yeni Dosya Oluflturma ...........................................................................
Dosya Taflma ..........................................................................................
Dosya Silme.............................................................................................
Kick-Off Mens ...........................................................................................
MOBL fiLETM SSTEMLER........................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
3. NTE
31
31
31
32
33
34
34
34
35
35
35
35
36
36
37
37
38
39
39
40
41
41
42
42
42
42
42
43
45
46
47
47
48
48
Ofis Yazlmlar-Szck fllemciler ve Belge Sistemleri ...... 50

OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER ...........................................
Ofis Belgelerinde Ksayollar .........................................................................
Yardm Dosyasnn Kullanm.......................................................................
PDF Olarak Kaydetme ..................................................................................
Web Tabanl Ofis Belgeleri ..........................................................................
SZCK fiLEMC PROGRAMLAR ..............................................................
Genel Olarak MS Word Ekran ...................................................................
Wordde Belgelerle alflmak ......................................................................
Belge Oluflturma .....................................................................................
Var Olan Bir Belgeyi Ama ...................................................................
51
54
54
55
55
56
56
57
57
58
indekiler
Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................

PDF Olarak Kaydetme ............................................................................
Word Menleri ve Komutlar........................................................................
Dosya Sekmesi ........................................................................................
Girifl Sekmesi...........................................................................................
Ekle Sekmesi ...........................................................................................
Sayfa Dzeni Sekmesi.............................................................................
Baflvurular Sekmesi .................................................................................
Postalar Sekmesi......................................................................................
Gzden Geir Sekmesi ...........................................................................
Grnm Sekmesi...................................................................................
Wordden kfl..............................................................................................
zet ...............................................................................................................
59
59
60
60
61
63
65
68
69
69
70
71
72
73
74
74
74
Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar........................ 76

HESAP TABLOSU PROGRAMLARI ...............................................................
Genel Olarak MS Excel Ekran ...................................................................
alflma Kitab ve alflma Sayfas Kavram .................................................
Excelde alflma Kitaplaryla alflmak ......................................................
Yeni Bir alflma Kitab Oluflturma ........................................................
alflma Kitabn Kaydetme ve Farkl Kaydetme ..................................
alflma Kitabn PDF Olarak Kaydetme ..............................................
alflma Sayfas Ekleme ve Silme ..........................................................
alflma Sayfalarn Adlandrma .............................................................
Excel Menleri ve Komutlar ........................................................................
Dosya Sekmesi ........................................................................................
Girifl Sekmesi...........................................................................................
Ekle Sekmesi ...........................................................................................
Sayfa Dzeni Sekmesi.............................................................................
Formller Sekmesi...................................................................................
Veri Sekmesi............................................................................................
Grnm Sekmesi...................................................................................
Excelden kfl ..............................................................................................
zet ...............................................................................................................
77
77
78
79
79
80
81
82
83
83
84
84
87
90
91
93
95
96
96
97
98
99
99
99
4. NTE
vi
indekiler
5. NTE
Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar........................... ............. 100

SUNU PROGRAMLARI ..................................................................................
Genel Olarak MS PowerPoint Ekran .........................................................
Slayt ve Sunu Kavram ..................................................................................
PowerPointte Sunularla alflmak ..............................................................
Yeni Bir Sunu Oluflturma .......................................................................
Sunuyu Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................
Sunuyu PDF Olarak Kaydetme .............................................................
PowerPoint Menleri ve Komutlar..............................................................
Dosya Sekmesi ........................................................................................
Girifl Sekmesi...........................................................................................
Tasarm Sekmesi......................................................................................
Geifller Sekmesi .....................................................................................
Animasyonlar Sekmesi ............................................................................
Slayt Gsterisi Sekmesi ...........................................................................
Grnm Sekmesi...................................................................................
PowerPointten kfl .....................................................................................
zet ...............................................................................................................
6. NTE
101
101
102
103
103
104
105
105
105
106
112
113
114
116
117
118
121
122
123
124
124
124
E-Posta-Kiflisel letiflim Ynetimi........................................... 126

ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER .........................
Elektronik Posta Adresleri ............................................................................
Elektronik Posta Hesab Oluflturulmas .......................................................
Elektronik Postalarn Okunmas...................................................................
Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak........................................................
Elektronik Mektuba Cevap Vermek .............................................................
Elektronik Posta ile Dosya Yollanmas........................................................
Elektronik Postay Silmek .............................................................................
E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR ...............
Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi...........................
Elektronik Posta ve Etik Kurallar ................................................................
Elektronik Posta Servisini Kullanrken Karfllafllan Baz Problemler ve
Muhtemel zmleri.....................................................................................
E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK..........................................
zet ...............................................................................................................
127
128
129
130
132
133
133
135
136
136
136
138
139
145
146
147
147
147
vii
indekiler
nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii ...... ........ 148

NTERNET VE WWW ....................................................................................
WEB TARAYICILARI .....................................................................................
ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES) .................................................
Google Arama Motoru ..................................................................................
Google Arama Motoru Kullanm zellikleri .........................................
Yahoo Arama Motoru ...................................................................................
NTERNETTE GVENLR BLG ERfiM...................................................
nternette Gvenilir Bilgiye Ulaflm..............................................................
Wikipedia.......................................................................................................
NTERNET GVENL ................................................................................
Zararl Yazlmlar (Malware) .........................................................................
Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri...........................................
BLOG .............................................................................................................
Blog Nedir? ....................................................................................................
Blog Nasl Alr? ...........................................................................................
BULUT BLfiM .............................................................................................
Dropbox.........................................................................................................
AirDrop ..........................................................................................................
zet ...............................................................................................................
149
150
151
151
153
158
159
159
159
160
160
161
165
165
165
165
165
166
167
168
169
169
169
A Teknolojileri. ...................................................................... 170

A TEMELLER VE TARHES.........................................................................
A Temelleri ..................................................................................................
A Tarihesi ...................................................................................................
Neden A?......................................................................................................
A LETfiM YNTEMLER .........................................................................
Paralel letiflim ...............................................................................................
Seri letiflim ....................................................................................................
Simpleks, Yar Dubleks ve Tam Dubleks letiflim ......................................
Simpleks (Tek Ynl) letiflim......................................................................
Yar Dubleks (Efl Zamansz ift Ynl) letiflim .........................................
Tam Dubleks (Efl Zamanl ift Ynl) letiflim ...........................................
Senkron-Asenkron letiflim............................................................................
A LETfiM ORTAMLARI............................................................................
Kablo Trleri..................................................................................................
Bkml ift (Twisted Pair) Kablo .......................................................
Koaksiyel Kablo ......................................................................................
Fiber Optik Kablo ...................................................................................
BALANTI EfiTLER...................................................................................
Kablolu Balant eflitleri ......................................................................
7. NTE
171
171
171
172
173
174
174
175
175
176
176
177
177
177
177
178
178
179
179
8. NTE
viii
indekiler
Veri Yolu (Bus) .......................................................................................

Halka (Token Ring) ................................................................................
Yldz (Star)..............................................................................................
Kablolu A Trleri ..................................................................................
LAN ..........................................................................................................
MAN .........................................................................................................
WAN.........................................................................................................
Kablosuz Alar ..............................................................................................
Kablosuz A Standartlar.........................................................................
Telsiz letiflim...........................................................................................
Mobil letiflim...........................................................................................
Kablosuz Balant eflitleri ...........................................................................
GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark Nedir? .............................................
EV AI ...........................................................................................................
ADSL Gvenlii .......................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
179
180
181
181
181
182
182
183
183
183
184
184
184
185
186
188
189
190
190
190
nsz
nsz
Deerli renciler,
Tarihin ilk alarndan bafllayarak 20. Yzyln sonlarna kadar insanlar vcutlarnn
uzants olacak aletler ve aralar gelifltirdiler. Bu aletler sayesinde elleriyle yapamayacaklar iflleri yaptlar, gidemeyecekleri uzaklktaki yerlere gittiler. 20. Yzyln sonunda
bilgisayarlarn kullanma gemesi ile birlikte insan olu ilk kez artk uzuvlarna deil
beynine destek olacak bir ara gelifltirdi. Artk bu ara sayesinde kendi baflna yapabilecei hesaplamalar ok daha hzl yapabiliyor, bir kiflinin hafzasnda tutamayaca
kadar ok bilgiyi depolayp gerektiinde tekrar arabiliyordu.
21. Yzyla girildiinde nternetin yaygn kullanm ve birok bilgisayarn bir
biriyle balantsnn olmas iki yeni byk deifliklik getirdi.
Uzaktaki bilgilere hzl ulaflabilme
Saysal haberleflme
Uzaktaki bilgilere bilgisayar alar aracl ile ulaflmmz arttka bilgi dzeyimiz
ve yapabileceklerimiz artt. Saysal Haberleflme sayesinde ilk bafllarda tek ynl
bilgi aktarm ile bafllayan teknolojiler iki tarafl veri aktarmnn yaygnlaflmas ile
nce Web 2.0 kavramna daha sonra da gnmzde olduka yaygn olarak kullanlan Sosyal Medya kavramna ulaflmamz salad.
ki kitaptan oluflan bu seri de sizlere bilgisayar, genel a (nternet) ve bilgi
teknolojileri konularnda bir girifl sunmak istedik. Sekizer niteden oluflan kitaplarn
organizasyonu flu flekilde;
Temel Bilgi Teknolojileri I kitab size bilgisayarn ksa tarihesini
anlattktan sonra bilgisayar rahat kullanabilmeniz iin bilgisayar iflletim sistemlerinden bahsediyor. Daha sonraki nitelerde ise Ofis yazlmlar ve e-posta
yazlmlarnn kullanlmas anlatlyor. Son iki nitemiz de genel olarak nternet
kullanm ve network teknolojileri hakknda. Bu kitapta amacmz rencinin
okul hayatnda ihtiyac olacak temel yetenekleri onlara sunmak ve bilgisayar
karflsnda rahat ve gvenli hareket edebilmesini salamak.
Temel Bilgi Teknolojileri II kitabnda ise 1. Kitab tamamlayc flekilde
aa bal bilgisayarlarda karfllafllan kavramlar ve teknolojileri kullanmay
renmenizi hedefledik. zellikle Biliflim Etii ve A Gvenlii nitelerinin
size sadece rencilik hayatnz da deil gncel yaflamnzda da olduka yararl
olacan dflnmekteyiz.
Umarm size saladmz bu kaynak sayesinde Bilgi Dnyasnda gvenli ve
elenceli bir yaflamnz olur.
Editr
Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL
ix
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Bilgisayarlarn geliflim srecini ve tarihesini tanmlayabilecek,
Bilgisayarlarn ana zelliklerini ve bileflenlerini aklayabilecek,
Bilgisayarlarn ve biliflim sistemlerinin gnmz dnyasnda ifl ve zel yaflammza etkilerini aklayabilecek,
Bilgisayarlarn faydalar ve kstlarn tanmlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Bilgisayar Mimarisi
Kiflisel Bilgisayarlar
A Sistemleri
Veri Tabanlar
Biliflim Sistemleri
Kurumsal Kaynak Planlama
Mflteri liflkileri Ynetimi
Bilgi Gvenlii
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
Bilgisayara Girifl
BLGSAYARIN TARHES
BLGSAYARLARIN YAPISI VE
BLEfiENLER
BLfiM SSTEMLER
Bilgisayara Girifl
BLGSAYARLARIN TARHES
lk Bilgisayarlar
Gnmzde geerli olan anlam ile bilgisayarlarn tarihesi 1943 senesinde ENIAC
adl bilgisayar ile bafllamfltr. ENIAC (Elektronik saysal birlefltirici ve hesaplayc),
Pensilvanya niversitesinde John Mauchly ve John Presper Eckert tarafndan tasarlanmfl ve yaplmfl olan dnyann ilk genel amal saysal bilgisayardr. ENIAC,
kinci Dnya Savafl esnasnda ortaya kan gereksinimlere dayal olarak gelifltirilmifltir. ABD Ordusunun Balistik Arafltrma Laboratuvar, silahlar iin menzil ve
mermi yolu hesaplamasnda kullanlacak tablolarn oluflturulmas esnasnda bu sreci gereklefltirebilmek iin 200 kifli alfltrmakta idi. Tek bir silah iin bile bu tablolarn hazrlanmas bir kiflinin gnlerini alabilmekteydi.
Pensilvanya niversitesinden John Mauchly, o dnemde mevcut olan lambalar (vacuum tube) kullanarak bu ifli gereklefltirecek bir bilgisayar tasarlamay
teklif etti ve 1943te bu teklifi kabul edilerek alflmalar bafllad. Nihayetinde ortaya kan makine, 30 ton arlnda, 18000 lamba kullanan ve 140 metrekare yer
kaplayan bir cihaz olmufl idi ve alflma esnasnda 140 kilovat enerji harcamaktayd. Bununla birlikte o dnem mevcut tm mekanik hesap aralarndan daha hzlyd ve saniyede 5000 toplama ifllemi yapabiliyordu.
lk bilgisayar ENIAC, gnmzde standart hale gelmifl ikili dzen (binary) yerine onluk dzeni temel alan bir yapda idi. Hafzas 10 haneli bir ondalk sayy tutmasna izin veriyordu, programlamas zerindeki anahtarlarn manuel olarak ayarlanmas ve eflitli kablolarn takp kartlmas ile yaplyordu. 1946da tamamlandnda savafl bitmiflti ancak ENIAC yine savafl amal olarak ve de sonraki yllarda
gelifltirilecek Hidrojen bombasnn hesaplamalarnda kullanld. 1955e kadar alflan bu bilgisayar daha sonra grevden alnd.
ENIAC ile ilgili en byk sorun, programlanmasnn ok zor olmasyd. ENIAC
gelifltiren ekipten John von Neumann 1945 senesinde daha sonra kendi adn alacak (Neumann Makinas) bir tasarm ile ortaya kt. Neumannn nerisi, bilgisayarn uyarnca ifllem yapaca komutlarn, hafzada bilgisayarn anlayabilecei bir
formda, veri ile birlikte yer almas ve de cihazn bu komutlar okuyarak ifllemesi ilkesine dayanmaktayd. Kaytl program kavram (Ayn dnemlerde Alan Turing
de benzer bir kavram gelifltirmifltir.) olarak adlandrlan bu yaklaflm, kendisinden
sonra gelecek tm bilgisayarlarda (gnmzde de) alflma ilkesini teflkil etmifltir.
Lamba: 1900lerin
bafllarnda elektronik
teknolojisinin ilk
aflamalarnda kullanlan ve
grnfl olarak da lambaya
benzeyen devre paralar.
Elektronik devrelerinde
ykselte veya ilk
bilgisayarlarda
anahtar(switch) grevlerini
grmfllerdir.
Bu yaklaflma uyan ilk bilgisayar ise yine Neumann ve ekibi tarafndan Princeton
niversitesinde yaplmfl olan IASdir (niversitedeki Geliflmifl alflmalar Enstitsnn adn IAS olarak almfltr).
fiekil 1.1de IAS bilgisayarnn ana bileflenleri gsterilmektedir:
Ana hafza, hem veri hem de program komutlarn saklamaktadr,
Aritmetik ve mantk birimi (ALU) saysal veri zerinde ifllem yapma yetenei taflmaktadr,
Kontrol birimi, hafzadaki komutlar yorumlayarak yaplacak ifllemi belirlemektedir,
Girifl-kfl birimi ise cihazn idare edilmesi iin veri/program ifllemlerinin girifl-kfln salamaktadr.
fiekil 1.1
Neumann tarafndan gelifltirilen
IAS bilgisayar yaps.
SIRA SZDE
Kaynak: Stallings, W. (2006).

Computer Organization and
New Jersey:
D Architecture.
fi N E L M
Prentice Hall.
S O R U
G/
(Girifl-kfl)
Birimi
Ana
Hafza
D fi N E L M
Program Kontrol
Birimi
S O R U
stisnalar haricinde
D K K A T gnmzdeki tm bilgisayarlar IAS bilgisayarnn kulland yapya
uygun tasarlanmfltr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Aritmetik
Mantk Birimi
SIRA SZDE
IASnin hafzas her biri 40 ikilik dzen verisi (bit) ieren 1000 hafza biriminden oluflmaktadr. IASnin kontrol birimi bu hafzadan komutlar okuyarak
AMALARIMIZ
sra ile iflleme
almaktadr. Cihazn 21 adet farkl komutu bulunmakta ve bunlar
ile veri transferi, dallanma komutu, aritmetik ifllemler ve de adres deifliklikleri yaplabilmektedir.

K T A P
Delikli kart: Bilgisayarlara
veri veya program girifli ilk
Tdnemlerde
E L E V Z Y Omatbu
N kartlar
zel aletler ile delerek ve bu
delikli kartlar kullanarak
yaplmfltr. Hem ifl yk
olarak hem de kalclk ve
N T E R Nalarndan
ET
esneklik
kstlar
olan bu yntem daha
sonralar terk edilmifltir.
Transistr: Elektronik
devrelerde glendirici veya
anahtar olarak kullanlan,
yar iletken temelli devre
eleman.
K T A P
Ticari Bilgisayarlar
IAS sonrasnda 1950lerde ticari amal kullanlan bilgisayarlarn a bafllamaktaT E L E V ZSperry
YON
dr. O dnemde
ve IBM firmalar pazarda hakim durumdadrlar. 1947 ylnda ENIACn tasarmclar Eckert ve Mauchy bir flirket kurarak ilk ticari bilgisayar
olan UNIVAC 1i rettiler. Bu cihaz 1950 ylnda ABD nfus brosu tarafndan nfus saymnda kullanld. Eckert-Mauchy firmas takiben Sperry-Rand flirketinin alNTERNET
tnda UNIVAC birimi halini ald ve serinin devamn stlendi. Daha yksek hafza
ve ifllem yeteneine sahip UNIVAC II 1950lerin sonunda piyasaya kt ve bunu da
1100 serisi takip etti.
IBM ise delikli kart (punched card) iflleme zerine olan faaliyetlerini 1953 ylnda
701 adl ilk elektronik hafzal bilgisayarn kartarak devam ettirdi. Aslen bilimsel
uygulamalar iin gelifltirilen bu cihaz 702 adl ve ifl dnyas uygulamalarn hedefleyen model devam ettirdi.
Bu dneme kadar vakum tplerini baz alan bilgisayar tasarmlar, transistrn icad ile ok daha kk, az enerji harcayan, daha ucuz, daha az snan ve
daha dayankl bu alternatife hzla dndler. NCR ve RCA firmalar 1950lerin
sonunda ilk transistrl bilgisayar rettiler ve IBM de 7000 serisi ile bu alana
geifl yapt.
1. nite - Bilgisayara Girifl
Bilgisayarn ikinci dnemi olarak adlandrlan transistrl evrede iki nemli

deifliklik daha ortaya kt. Bilgisayarn alflmasn salayan komutlar dolays
ile programlar daha rahat ve hzl gelifltirmeyi mmkn klan st dzey programlama dilleri ve de bilgisayarn alflma ortamn ve kurallarn belirleyen sistem yazlmlar. Bu dnemin nemli flirketlerinden DEC (Digital Equipment Corporation) 1957de kuruldu ve yine o yl ilk bilgisayar olan PDP-1i sundu. Bu bilgisayar nc nesil olarak adlandrlan dnemin temelini teflkil eden ilk mini
bilgisayar idi.
Entegre Devreler ve Mikroifllemciler

nc nesilde transistrler yerlerini birok transistr zerinde barndran entegre devrelere braktlar. kinci nesil bilgisayarlarda bafllarda 10000 civarnda
transistr bulunmakta idi, zaman ierisinde bu yz binlerce transistre ulaflt ve
ayrk transistrler ile cihaz retimini ok zor bir hale soktu. 1958de entegre devrenin imali ile bilgisayarlarn nc nesli DECin PDP-8i ve de IBM System/360
ile bafllad. Bu dnemde bir entegre devrenin zerine konulabilecek transistr
says inanlmaz bir srat ile artmaya bafllad. Bunun ile ilgili nemli entegre devre reticilerinden Intelin kurucularndan olan Gordon Mooreun ifade ettii
Moore kural gnmze kadar geerliliini korumufltur. Bu geliflmenin birok etkileri olmufltur:
Ayn birimdeki ifllem veya hafza kapasitesinin maliyeti srekli olarak
azalmfltr,
Bileflenlerin klmesi hafza ve mantk elemanlarnn daha yakn yerlefltirilmesini mmkn kld iin elektriksel yollar ksalmfl ve bu da ifllem hzn arttrmfltr,
Klen bilgisayar farkl ortamlarda ve balamlarda kullanmak mmkn
hale gelmifltir,
Enerji ve soutma ihtiyalar azalmfltr,
Entegre devre zerindeki balantlar lehimlenmifl ayrk bileflenlere gre ok
daha gvenilir sonular sunmufltur.
Entegre devrelerin Moore kural paralelinde glenmesi bilgisayarlara
hangi alardan
SIRA SZDE
faydal olmufltur?
Moore Kural: Entegre

devreler zerindeki
transistr saysnn her iki
senede bir iki kat artacan
ngren ve zamann (flu ana
kadar) hakl kartt
ngr. Gordon Moore bu
ngry 1965 ylnda
yaptnda en az on sene
daha geerli olacan
belirtmiflti.
D fi N E L M
lerleyen yllarda gerekleflen nemli bir deifliklik de hafza elemanlarnn da

yariletken tabanl imalini mmkn klan geliflmelerdir. ncesinde manyetik esasS Orettii
R U
lar temel alan hafza bileflenleri, 1970 ylnda Fairchild firmasnn
ilk uygun
kapasitede ve ticari hafza birimi ile yar iletkenler dnyasna taflnmfl ve sonrasnda da Moore kuralnn etkisi bilgisayarlarn bu kritik bileflenindeD de
gzlemlenmeKKAT
ye bafllamfltr.
Bir dier ok nemli geliflme, entegre devreler zerindeki bileflen saysnn artmas ile bir Merkezi fllem Biriminin (CPU) tm ifllevlerini tekSIRA
bir SZDE
yonga zerinde
sunabilecek noktaya ulafllmasdr. Intel 1971 ylnda 4004 adl yongas ile bir
CPUnun tm bileflenlerini tek bir entegre devre zerinde sunmufl
ve ilk mikroiflAMALARIMIZ
lemci ortaya kmfltr. 4004 ile bafllayan sre, ilk 8 bitli mikroifllemci olan 8008
ile devam etmifl, takiben 8080, 8086, 8088, 80286, 386, 486, Pentium fleklinde daha hzl ve yksek ifllem kapasiteli yonga aileleri piyasaya srlmfltr.
K T A P Buna paralel olarak Motorola (gnmzde Freescale Semiconductor), AMD ve dier farkl
yonga reticileri de bu alanda faaliyet gstermifllerdir.

SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Gnmzde ise mikroifllemci dnyasnda ok ekirdekli ifllemciler yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu sayede Moore kuralnn devam boyut, g, s, srat gibi
kstlara ramen devam ettirilmektedir. Bunun ile birlikte giderek yaygnlaflan mobil platformlarn (cep telefonlar, tablet bilgisayarlar gibi) gerektirdii enerji konusunda avantajl mobil ifllemci mimarileri (ARM ve dierleri) de yaygn olarak kullanlmaktadr.
Kiflisel Bilgisayarlar ve Sonras

Mikroifllemciler ile birlikte bilgisayarlarn uygun fiyat, boyut, ifllem kapasitesine
ulaflmalar belki de bilgisayarlarn tarihindeki en byk devrim olan kiflisel bilgiSIRA SZDEbafllatmfltr. Bir nceki dnemde mevcut olan mini bilgisayarsayarlar dnemini
lar, isimlerindeki mini ibaresine ramen halen kiflisel olarak kullanlamayacak fiyat
ve sistem gereklerine sahip idi. 1970lerin baflnda Intelin 8080 ifllemcisini temel
D fi N E L M
alan Altair 8800 kiflisel bilgisayar furyasnn bafllangcn oluflturmufltur. Ayn yllarda Apple firmasnn kurucular olan Steve Jobs ve Steve Wozniak da Apple 1 adl
S O R U
ilk bilgisayarlarn
retmifllerdir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D K K A T firmasnn kurucularndan olan Bill Gatesin her masastnde ve her

O dnemde Microsoft
evde bir bilgisayar vizyonu ve bunun erevesinde sunulan iflletim sistemi ve retkenlik zmleri/yazlmlar,
ilerleyen yllarda bu hayalin gerekleflmesinde nemli rol oynamfltr.
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Gnmzde ise bilgisayarlarda ve bilgisayar tanm ile ifade edilebilen cihazlarda kktenAMALARIMIZ
deifliklikler
yaflanmaktadr. Artk bilgisayarlar (veya bilgisayar yetenekSIRA SZDE
lerine sahip birimler) sadece masastlerinde deil, hepimizin gnlk yaflamlarnda
farknda olduumuz ya da olmadmz birok noktada mevcutturlar.

DK fi TN EAL PM
KD fi T NAE L P M
SIRA SZDE
S O R U
TELEVZYON
D fi N E L M
DKKAT
NST EO RRN UE T
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
Gnlk hayatmza
bilgisayarlarn girdii noktalara rnekler verebilir misiniz?
SIRA SZDE
S O R U
TELEVZYON
Artk bir cep telefonu veya tablet bilgisayar bundan birka sene nce bir suD fi N E L M
nucu bilgisayarn
D K K A T sahip olduu kapasite ve performansa sahip olmaktadr. Kullandmz arabalarn iinde onlarca bilgisayar ve mikroifllemci farkl ifllevleri
NST EORRN EU T evimizdeki mutfak aralar, televizyon gibi rnlerde yine
gereklefltirmekte,
SIRA SZDE
birok bilgisayar ve mikroifllemci gml olarak alflmakta ve de hatta birbirleri ile srekliDveri
zerinden irtibata geebilmektedir. Bilgisayarlarn teme K K Aalar
T
lini teflkil AMALARIMIZ
ettii biliflim sistemleri, gnlk hayatmzn her alannda yer almakta,
tm bankaclk, salk, ulafltrma, savunma, eitim sistemleri bunlar zerine inSIRA SZDE
fla edilmektedir. Bu yaplarn iinde barndrd devasa veri ynlar, veri tabaK T A P
n ynetim sistemlerinde saklanmakta, sorgulanmakta, ifllenmekte ve yine tm
bu datkAMALARIMIZ
bileflenler birbirleri ile veri alar zerinden paylaflm yapabilmekte
ve beraberce alflabilmektedir. Bu erevede artk bilgi teknolojileri ve iletifliTELEVZYON
min arasndaki izginin de belirsiz hale geldii ve bu iki dnyann yaknsadK mmkndr.
T A P
n sylemek

N T E R N E T (mekanik ifllem birimlerinden bafllayarak) resimli bir kayd iin

Bilgisayar tarihinin
TELEVZYON
http://www.cs.kent.edu/~rothstei/10051/History.htm
NTERNET
BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEfiENLER

nceki blmde aktarld
erevede Neumann tarafndan oluflturulan mimari, gnmz bilgisayarlarnn da
yapsal esasn teflkil etmektedir. fiekil 1.2de bir bilgisayarn kavramsal yaps ve buradaki ifllevsel blmlenme
aktarlmaktadr.
Kavramsal olarak belirlenmifl ve ayrmlanmfl bu yapda her bilgisayarda yer
alan ve de verinin saklanmas, ifllenmesi, aktarlmas ifllevlerini, bunlarn genel olarak kontroln stlenen birimler mevcuttur. Bu birimlerin stlendii grevlerin bir
bilgisayar mimarisinde paylafllaca yaplar ise fiekil 1.3te
mevcuttur.
fiekil 1.2
Kavramsal
bilgisayar
mimarisi.
Veri
aktarm
birimi
Kaynak: Stallings,
W. (2006).
Computer
Organization and
Architecture. New
Jersey: Prentice
Hall.
Kontrol
birimi
Veri
saklama
birimi
Veri
iflleme
birimi
fiekil 1.3
Bilgisayar ana
mimarisi ve
bileflenleri
Girifl/kfl
Birimi
Ana Hafza
Kaynak: Stallings,
W. (2006).
Computer
Organization and
SIRA New
SZDE
Architecture.
Jersey: Prentice
Hall.
SIRA SZDE
Yazmalar
Aritmetik&
Mantk
Birimi
Kontrol
Birimi
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

T A P OrganizaBilgisayar mimarisi ile ilgili daha detayl bilgiler William StallingsinKComputer

tion and Architecture (New Jersey: Prentice Hall, 2006) adl kitabnda mevcuttur.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Bu mimari yaplanma altnda en kritik birim ana ifllemci / CPUdur. CPUnun

grevi, bnyesindeki kontrol birimi vastas ile CPUnun ve de bilgisayarn ifllemlerini ynetmek, aritmetik/mantk birimi vastas ile bilgisayarn veri iflleme grevlerini icra etmek, yazmalar vastas ile CPUnun dahili hafza ifllemlerini yapmaktr (ki gnmzde artk CPUlarn da ok ciddi ilave hafza birimleri mevcuttur).
Bunun ile birlikte bilgisayarn ana hafza birimi ve de dfl dnya ile veri alflveriflini salayan girifl/kfl birimleri mevcuttur.
SIRA SZDE
SIRA SZDEana bileflenlerinden midir?

Ekran bilgisayarlarn
Gnmzde bilgisayarlarn dfl dnya ile irtibat USB, HDMI vb. kablolu baD fi N E L M
lantlar yannda Bluetooth, Wi-Fi vb. kablosuz balantlar ile olabilmektedir. Bu
balantlar zerinden yazc, tarayc, ekran, harici saklama gibi ikincil birimler
S O R U
balamak mmkndr.
Yine kullanclarn bilgisayar ile etkileflim kurduu ara
yzler klavye, fare gibi yntemler yannda ekrandan ok noktal dokunufl gibi daha kullanc Ddostu
yaplar ile de olabilmektedir. Bunun ile birlikte ana yap ve miKKAT
mari olarak nerede ise 70 sene ncesine ait Neumann IAS mimarisi hala gnmzde de ana hatlar teflkil etmektedir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
BLfiM SSTEMLER
AMALARIMIZ

K T A P
TELEVZYON
NTERNET
AMALARIMIZ
Biliflim Sistemlerinin Yaps
Gnmzde hem ifl dnyasnda hem de kamu kurumlarnda biliflim sistemleri

asli unsurlar
Biliflim sistemleri donanm, yazlm, bunlar kullaK oluflturmaktadr.
T A P
nan, girdi salayan veya ktlarn kullanan insanlar ve tm bunlarn bir arada ifllem grmesini salayan srelerden oluflmaktadr. Biliflim sistemlerinin temelinde donanm
oluflan bilgisayarlar olmak ile beraber, bu sistemler
T E L Eve
V Zyazlmdan
YON
evresel unsurlarn oluflturduu erevede, kurum iinde ve dfl dnya ile irtibat
halinde dinamik yaplardr. Grevlerini icra eder iken ok genifl bir paydafl kmesi ile irtibattadrlar ve etkide bulunurlar. fiekil 1.4te bir biliflim sisteminin yaNTERNET
ps zetlenmektedir.
fiekil 1.4
Bilgisayar ana
mimarisi ve
bileflenleri.
Kaynak: Stallings,
W. (2006).
Computer
Organization and
Architecture. New
Jersey: Prentice
Hall.
EVRESEL FAKTRLER
Tedarikiler
Mflteriler
BLfiM SSTEM
GRDLER
fiLEME
AfiAMALARI
Dzenleyici kurumlar
Hissedarlar
IKTILAR
Rakipler
Biliflim sistemleri fiekil 1.4te de ifade edildii erevede, evresel faktrler olan
tedarikiler, mflteriler, rakipler, hissedarlar, dzenleyici kurumlar ile etkileflimli
bir iliflki halindedir. Bu grevi yapar iken bilgisayarlar, alt bileflen olan donanm ve
yazlm (software/hardware), ou zaman kurumdaki insanlar (peopleware), belli
ifl sreleri etrafnda sistemin kalbindeki iflleme aflamasn yerine getirir. Gnmzde biliflim sistemlerini kullanmayan bir ticari kurulufl veya kamu kurumu bulmak mmkn deildir. Bilgisayarlarn hayatmzn her alannaSIRA
girmelerine
paralel,
SZDE
bilgisayar temelli yaplarn bir st oluflumu da denilebilecek biliflim sistemleri de
hayatmza dahil olmufllardr. letiflim sistemlerindeki geliflmeler, hem kurum ii
D fi N E L M
hem, kurumlar aras irtibatlar arttrmfl, biliflim sistemlerince retilen ve depolanan
inanlmaz boyutlardaki verilerin paylaflmn mmkn klmfl dolays ile onlar da
S O R U
bu sistemlerin ana unsurlar haline gelmifllerdir.
zellikle iletiflim a bileflenleri, veri tabanlar ve veri taban ynetim sistemleri, veriler zerinde ifllem yapmay ve iflletmelere karar srelerinde
destek olmay
DKKAT
salayan zmleri ortaya kartmfllardr. Bunlardan kurumsal kaynak planlama, mflteri iliflkileri ynetimi, veri madencilii ve ifl zekas zmleri, gSIRA SZDE
nmz iflletmelerinin kanlmaz aralar haline gelmifltir.
Biliflim Sistemi eflitleri
AMALARIMIZ
Biliflim sistemlerini 6 ana bafllk halinde incelemek mmkndr:
D fi N E L M
S O R U
Kurumsal kaynak planlama
(Enterprise resources
planning - ERP): Kurumsal
DKKAT
kaynak planlamas
iflletmelerde mal ve hizmet
retiminde gerekli
SIRA SZDE
kaynaklarn planlamasnda
grev alan biliflim
sistemlerine verilen addr.

Bu snflandrma ve her tr biliflim sisteminin detayl incelemesi K.C.

K Laudon
T A P ve J.P.Laudonun Management Information Systems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabnda
mevcuttur.
TELEVZYON
SIRA SZDE
fllem sre sistemleri

Ofis sistemleri
Bilgi temelli ifl sistemleri
NTERNET
Karar destek sistemleri
flletme bilgi sistemleri
st dzey ynetici destek sistemleri
fllem (transaction) sre sistemleri, kurumlarn operasyon seviyesinde en temel srelerini stlenen yaplardr. Siparifl girifl, otel rezervasyon, bordro, personel
sistemleri bu kategoriye girmektedir.
Ofis sistemleri ofis ortamnda alflanlarn verimliliini arttran, kelime iflleme,
hesap izelgesi, sunum hazrlama, masast yaynclk gibi ifller iin kullanlan zmlerdir. Microsoft Office bu konuda uygun bir rnei teflkil etmektedir. Yine
tasarm amal programlar (AutoCAD gibi) bilgi temelli ifl sistemleri olarak adlandrlmaktadrlar.
flletme bilgi sistemleri flirketin yneticilerine destek amac taflrlar ve yneticilere flirketin durumu ile ilgili raporlar flirket ii verileri baz alarak sunmay mmkn klarlar. Karar destek sistemleri de yine yneticiler iin hem flirket ii hem de
flirket dfl veri kaynaklarn kullanarak analitik karar vermeyi mmkn klan ktlar sunarlar. st dzey ynetici destek sistemleri ise kurumun stratejik seviyede
alaca kararlarda yardmc olurlar.
Kurumlarda kullanlan kurumsal kaynak planlama (ERP), mflteri iliflkileri ynetimi (CRM) gibi sistemler kullanclarna bal olarak bu alt bafllktan birden fazlasn kapsamakta ve o kapsamda hizmet verebilmektedir.
AMALARIMIZ
K T A P
T E L Eynetimi
VZYON
Mflteri iliflkileri
(Customer relationship
management): flletmelerde
ifl iliflkisi iinde bulunulan
mevcut ve mstakbel
N T E bilgileri
RNET
mflterileri ile ilgili
ifl sreleri (satfl,
pazarlama, mflteri
hizmetleri, teknik destek) ile
dzenleme ve eflleme
grevini stlenen biliflim
sistemlerine verilen addr.
Veri madencilii (Data
Mining): Byk veri setleri
zerinde yapay us, makine
renmesi ve istatistik
teknikleri aracl ile eflitli
iliflkiler bulmay mmkn
klan yntem ve bunu
kullanan biliflim sistemleri.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
10

DKKAT
DKKAT
Biliflim Sistemlerinin
Ekileri
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Hayatn her alannda yer almaya bafllayan biliflim sistemleri hem zel hayatmz
hem de ticari faaliyetleri ve kamu hizmetlerini kknden deifltirmektedir.
Afladaki
tablo 1.1de Biliflim sistemlerinin olumlu ve olumsuz etkileri ile ilgili
AMALARIMIZ
bir kyaslama mevcuttur:

K ve
Tdetayl
A P inceleme K.C. Laudon ve J.P.Laudonun Management Information
Bu kyaslama
Systems (New Jersey:Prentice Hall,2002) kitabnda mevcuttur.
K T A P
TTablo
E L E V 1.1
ZYON
TELEVZYON
Biliflim sistemlerinin
olumlu ve olumsuz
etkileri
NTERNET
Kaynak: Laudon,
K.C., Laudon, J.P.
(2002).
Management
Information
Systems. New Jersey:
Prentice
Hall.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Olumlu etkiler
flletme ii ifllemlerin ve kat tabanl

srelerin ok daha hzl gerekleflmesi
nceden insanlarn yapt iflleri devralarak

alflanlarn da yerini almak
Mflterilerin tketim alflkanlklarn belirlemede

ve firmalar ynlendirmede yardmc olmak
Kiflisel veriler ile ilgili mahremiyet sorunlar
Internet tabanl zmler, Kiosklar, mobil

ifllemler gibi hayat mflteriler iin
SIRA
SZDE
kolaylafltran
zmler
Birok srecin tm ile biliflim sistemlerine

bal hale gelmesi sonucu kesinti durumunda
hayatn da durmas
Cerrahi, radyoloji, genetik vb. konularda

salanan ilerlemeler
D fi N E L M
Biliflim sistemlerinin youn kullanm kaynakl

salk sorunlar
Kablolu ve kablosuz alar ile verinin

milyonlarca insan
S O R ile
U paylaflm
stenmeyen ieriklerin veya ktcl

yazlmlarn yine bu alar ile datm
NTERNET
Yukardaki kyaslamada
da belirtildii zere bilgi gvenlii amzda bilgisayarlarn ve
DKKAT
de biliflim sistemlerinin zm arad en byk sorunlardandr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Olumsuz etkiler
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
zet
Elektronik temelli bilgisayarlar elektronik dnyasna tp tabir edilen birimlerin girmesini takiben ve de kinci Dnya Savaflndaki silah teknolojilerinin hesap gerekleri erevesinde ortaya
kmfllardr. ENIAC adl ilk bilgisayar takiben,
Neumann tarafndan gelifltirilen model evresinde IAS bilgisayar ve de daha sonralar IBM ve
Sperry firmalarnn rnleri ortaya kmfl ve asker, akademik, kamu sektr ihtiyalarna ilaveten ticari amalar ile de kullanlmaya bafllamfltr.
Transistrn ve mteakiben entegre devrelerin
bulunmas ile bu geliflme hzlanmfl ve kiflisel bilgisayar devrimi neticesinde her masada ve her
evde bir bilgisayar vizyonu gerekleflmifl ve hatta tesine geilmifltir. Gnmzde cep telefonumuz ok gl bir bilgisayardr, bunun yannda
arabalarmzda, evimizdeki buzdolab, televizyon, frn gibi rnlerde bile birok gml mikroifllemci faal durumdadr.
Bilgisayarlarn byk ounluu ayn mimari zerinde ifllemektedir. Bu mimarinin temelinde ana
ifllem birimi (CPU) bulunmakta, bunun ile irtibatl hafza birimi ve girifl-kfl birimi mevcut olmaktadr. CPU da kendi iinde bir hafza bileflenine,
bir aritmetik/mantk birimine ve bunlar idare
eden bir kontrol birimine sahiptir. Alfltmz bilgisayar yapsndaki klavye, ekran, fare, yazc, tarayc gibi bileflenler ise tali bir role sahiptirler.
Bilgisayarlar hayatmzn her alanna girer iken,
iflletmelerin de tm ifl srelerinde rol almaktadrlar. Bu tip durumlarda bilgisayar oluflturan
donanm ve yazlm, kurumlardaki insan unsuru ile birleflmekte ve ifl sreleri erevesinde biliflim sistemlerini oluflturmaktadr. Biliflim sistemlerinin kurumsal kaynak planlama, mflteri iliflkileri ynetimi gibi eflitli trleri mevcuttur.
Bilgisayarlarn hem zel hem de kurumsal alanda ok olumlu ve verim arttrc etkileri mevcuttur. Bunun ile birlikte son tahlilde biliflim sistemlerinin olumlu yanlar olduu gibi, olumsuz saylabilecek neticeleri de olabilmektedir. zellikle
bilgi gvenlii konusu zerinde ciddi alflmalar
yaplmas gereken ve zm bulunamad durumda, bilgi sistemlerinin hayatmzda kaplad
rol dikkate alndnda ok byk riskler ierecek bir alandr.
11
12
Kendimizi Snayalm
1. lk elektronik temelli bilgi ifllem birimi (bilgisayar)
hangisidir?
a. UNIVAC
b. IBM
c. Apple
d. Commodore
e. ENIAC
6. Afladakilerden hangisi Biliflim sistemi tiplerinden

deildir?
a. fllem sre sistemleri
b. flletim sistemleri
c. Bilgi temelli ifl sistemleri
d. Karar destek sistemleri
e. flletme bilgi sistemleri
2. Gnmz bilgisayarlarnca da temel alnan mimari

ilk kimin tarafndan ortaya konmufltur?
a. Steve Jobs
b. John von Neumann
c. Gordon Moore
d. John Mauchly
e. Bill Gates
7. Afladakilerden hangisi bilgisayarlar ve biliflim sistemleri ile ortaya kan sorunlardandr?

a. fllemlerin ok hzl yaplmas
b. Bilgiye ok abuk eriflilebilmesi
c. ok byk veri tabanlar oluflmas
d. Kiflisel verilerin risk altna girmesi
e. letiflimin sanal ortamlarda yaplyor olmas
3. lk bilgisayarlar hangi alanda faaliyet gstermifllerdir?

a. Nfus saym
b. Bankaclk
c. letiflim
d. Savunma Sanayi
e. Eitim
8. Afladakilerden hangisi ofis sistemleri / bilgi temelli ifl sistemlerine rnektir?

a. Kurumsal kaynak planlama
b. Mflteri iliflkileri ynetimi
c. Otel rezervasyon sistemi
d. Siparifl takip sistemi
e. Microsoft Office
4. Gordon Mooreun ngrd Moore kural bir yongann zerindeki transistr saysnn ka senede bir iki
katna kacan ifade etmektedir?
a. 2
b. 4
c. 1
d. 8
e. 3
5. Kiflisel bilgisayarlarn yaygnlaflmasndaki etkenleri
hangi flk btncl olarak ifade etmektedir?
a. Transistrn bulunmas
b. Entegre devreler
c. Neumann mimarisi
d. st dzey programlama dillerinin kmas
e. Entegre devrelerin geliflimi ile ucuz ve hzl zmlerin ortaya kmas ve buna paralel yaygn
kullanma uygun iflletim sistemlerinin ve de retkenlik yazlmlarnn piyasaya kmas
9. lk kiflisel bilgisayar olarak da adlandrlan cihaz

hangisidir?
a. Altair 8800
b. ENIAC
c. UNIVAC
d. PDP-1
e. IBM 370
10. Afladakilerden hangisi bilgisayarlarn menfi etkilerinden deildir?
a. nsanlarn ifl dnyasnda yerini alyor olmalar
b. Youn kullanm kaynakl eflitli salk sorunlar
c. Ktcl yazlmlarn dalm
d. Kiflisel verilere eriflilebilmesi
e. Srekli gelifltikleri iin yenileme gerei ve ilave
maliyet
13
Yaflamn inden
TK Say: 170
2011 YILI HANEHALKI BLfiM TEKNOLOJLER
KULLANIM ARAfiTIRMASI
NEML AIKLAMA: Avrupa Birlii ynetmeliklerine
uygun olarak gereklefltirilen Hanehalk Biliflim Teknolojileri Kullanm Arafltrmas sonular Trkiye, kent ve
kr ayrmnda verilmekte iken, ilk defa bu haber blteni ile statistiki Blge Birimleri Snflamas (BBS) 1. Dzey (12 Blge) ayrntsnda da verilmektedir.
nternete eriflim imkn olan hane oran %42,9a
ykseldi
2011 yl Nisan aynda gereklefltirilen Hanehalk Biliflim
Teknolojileri Kullanm Arafltrmas sonularna gre Trkiye genelinde hanelerin %42,9u nternet eriflim imknna sahiptir. Bu oran 2010 ylnn ayn aynda %41,6 idi.
nternet eriflim imkn olan hane oran kentsel yerlerde
%51,0 iken, krsal yerlerde %22,7dir. BBS Dzey-1e
gre %56,9 ile TR1-stanbul, %56,7 ile TR4-Dou Marmara, %49,2 ile TR7-Orta Anadolu, %48,0 ile TR5-Bat
Anadolu ve %43,4 ile TR2-Bat Marmara blgelerinde
nternet eriflim imkan olan hane oran Trkiye ortalamasnn zerindedir.
Hanelerin %39,3 geniflbant balant ile nternet
eriflim imknna sahip
2011 yl Nisan aynda hanelerin %39,3nde geniflbant
nternet (ADSL, kablolu ve kablosuz sabit balantlar ile
3G balant) eriflim imkn bulunmaktadr. ADSL %34,5
ile tm haneler, %80,2 ile nternet kullanlan haneler
arasnda nternet eriflim imkan salarken, 3G balant
tm hanelerin %5,3nde, nternet kullanlan hanelerin
ise %12,2sinde nternet eriflim imkan salamaktadr.
Geniflbant balant ile nternet eriflim imkn kentsel
50
Temel gstergeler, 2007-2011
%
41,6 42,9
40
33,4
30,0
30
20
yerlerdeki hanelerde %47,5 iken, krsal yerlerde

%18,6dr. BBS Dzey-1e gre geniflbant balant ile
nternet eriflim imknnn en yksek olduu blge %56,1
ile TR1-stanbul , en dflk olduu blge ise %20,0 ile
TRC-Gneydou Anadolu blgesidir.
Bilgisayar ve nternet kullanm artmaya devam
ediyor
16-74 yafl grubundaki bireylerde bilgisayar ve nternet
kullanm oranlar srasyla %46,4 ve %45,0dr. Bu oranlar 2010 ylnda srasyla %43,2 ve %41,6 idi.
Bilgisayar ve nternet kullanmnda kadn-erkek ve
kent-kr arasndaki saysal uurum devam ediyor
Bilgisayar ve nternet kullanm oranlar 16-74 yafl grubundaki erkeklerde %56,1 ve %54,9 iken, kadnlarda
%36,9 ve %35,3tr. Bilgisayar ve nternet kullanm oranlarnn en yksek olduu yafl grubu 16-24 yafl grubudur. Bu oranlar tm yafl gruplarnda erkeklerde daha
yksektir. Bilgisayar ve nternet kullanm kentsel yerlerde %54,7 ve %53,2, krsal yerlerde ise %26,9 ve
%25,7dir. BBS Dzey-1e gre bilgisayar ve Internet
kullanmnn en yksek olduu blge %57,2 ve %56,5
ile TR1-stanbul blgesidir. Bunu %53,3 bilgisayar ve
%51,7 nternet kullanm oran ile TR4-Dou Marmara
blgesi takip etmektedir.
nternet kullanan bireylerin %89,5i nterneti dzenli kullanyor
16-74 yafl grubundaki tm bireylerin %36,2si nterneti
dzenli olarak hemen hemen her gn veya haftada en
az bir defa kullanmaktadr. 16-74 yafl grubunda nternet
kullanan bireylerin dzenli nternet kullanm oran ise
%89,5 olup, bu oran kentsel yerlerde %90,7, krsal yerlerde %83,7 ve BBS Dzey-1e gre TR1-stanbul blgesinde %92,8dir.
38,0
40,41
43,2
46,4
35,9
38,1
41,6
45,0
30,1
25,4
19,7
10
0
nternet eriflim imkan

olan haneler
2007
16-74 yafl grubu bireylerde 16-74 yafl grubu bireylerde

bilgisayar kullanm
internet kullanm
2008
2009
2010
2011
14
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Internet kafelere ilgi azalyor
2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) 16-74 yafl grubu nternet kullanan bireylerin nterneti en fazla kulland yer %67,6 ev olup, bunu %33,0 ile iflyeri, %18,7
ile nternet kafe, %16,8 ile arkadafl, akraba vb. evleri,
%7,2 ile eitim alnan yerler, %3,2 ile kablosuz balantnn yaplabildii yerler takip etmektedir. Bir nceki yl
ayn dnemde nternet kullanan bireylerin %20,0 nterneti nternet kafelerde kullanmflt.
nternet en ok evrimii haber, gazete ya da dergi okuma, haber indirme iin kullanlyor
2011 yl ilk aynda (Ocak-Mart 2011) nternet kullanan bireyler nterneti en ok %72,7 ile evrimii haber,
gazete ya da dergi okuma, haber indirme iin kullanrken, bunu %54,1 ile salk ile ilgili bilgi arama takip etmektedir. Web siteleri araclyla (Blog siteleri, facebook, twitter) toplumsal ve siyasal konular ile ilgili grflleri okuma veya paylaflma (%50,8) ve mal ve hizmetler
hakknda bilgi aramak da (%46,6) kullanm amalar
arasnda yer almaktadr.
Kamu kurum/kurulufllar ile iletiflimde internet
kullanm artyor
2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan on
iki ay iinde nternet kullanan bireylerin kamu kurum/kurulufllar ile iletiflimde nternet kullanma oran
%38,9dur. Bu oran nceki yln ayn dneminde (2009
Nisan-2010 Mart) % 27,2 idi. Kullanm amalar arasnda kamu kurulufllarna ait web sitelerinden bilgi edinme %92,2 ile ilk sray almaktadr.
nternet zerinden alflverifl yaygnlaflyor
nternet kullanan bireylerin nternet zerinden kiflisel
kullanm amacyla mal veya hizmet siparifli verme ya da
satn alma oran %18,6dr. nceki yl nternet zerinden alflverifl yapanlarn oran ise %150 idi.
2010 yl Nisan ile 2011 yl Mart aylarn kapsayan on
iki aylk dnemde nternet zerinden alflverifl yapan
bireylerin %28,8i giyim ve spor malzemesi, %27,8i elektronik ara, %19,8i ev eflyas, %17,6s kitap, dergi, gazete (e-kitap dahil) nternet zerinden almfltr.
1. e
2. b
3. d
4. a
5. e
6. b
7. d
8. e
9. a
10. e
Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Tarihesi

konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilgisayarlarn Yaps ve Bileflenleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Biliflim Sistemleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
15
Sra Sizde Yant Anahtar
Yararlanlan Kaynaklar
Sra Sizde 1
Entegre devrelerin Moore kural parallelinde iki senede
bir iki kat fazla transistr barndrmas, hem daha ucuz
hem daha yksek gte, hem daha kk bilgisayarlarn yaplmasn mmkn klmfltr.
Elmasri, R., Navathe, S.B. (2000). Fundamentals of

Database Systems. Addison Wesley.
Laudon, K.C., Laudon, J.P. (2002). Management Information Systems. New Jersey: Prentice Hall.
Schneier, B. (2000). Secrets and Lies, Digital Security
in a Networked World. Indianapolis: Wiley.
Stallings, W. (2006). Computer Organization and Architecture. New Jersey: Prentice Hall.
Tannenbaum, A.S. (1996). Computer Networks. New
Jersey: Prentice Hall.
Sra Sizde 2
Bilgisayar gnlk hayatmzn her alannda yer almaktadr. Her gn kullandmz nternet, cep telefonlar,
arabamzdaki ateflleme, motor kontrol, frenleme gibi
sistemler, banka ile ilgili her ifllemimiz, salk konusundaki her iflimiz, devlet ile olan birok vatandafllk srecimiz bilgisayarlar zerinde alflmaktadr. Yine kolumuzdaki saatlerden, evimizdeki buzdolabna, televizyona birok rnn iinde gml bilgisayarlar grev
yapmaktadr.
Sra Sizde 3
Gnmzde her masast veya notebook bilgisayarda
ekran olmasna ramen ekran bilgisayarlarn ana bileflenlerinden deildir. rnein insanlar ile ekran vastas
ile arayz ihtiyac olmayan gml sistemlerde ekran
bulunmamaktadr. Veya tablet bilgisayarlarda ekran
hem grsel ktlar iin hem de girifl arayz olarak grev yapmaktadr.
2
Amalarmz


flletim sisteminin ne olduunu tanmlayabilecek,
flletim sisteminin temel grevlerini listeleyebilecek,
flletim sistemi trlerini ifade edebilecek,
flletim sistemi temel bileflenlerini (masast, programlar, pencereler, menler) listeleyebilecek,
Program, klasr ve dosya kavramlar arasndaki farklar tanmlayabilecek,
Windows, Mac OS, Linux ve mobil iflletim sistemlerinin temel bileflenlerini
karfllafltrabilecek,
flletim sistemini kullanmaya ynelik verilen temel grevleri uygulayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
flletim Sistemi
Microsoft Windows
Mac OS X
Linux
Pardus
Ak Kaynak Kodlu Yazlmlar
zgr Yazlm
Mobil flletim Sistemleri

Denetim Masas
Program
Dosya
Grev ubuu
flletim Sistemi Gezgini
Masast
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
flletim Sistemleri
fiLETM SSTEMLERNE GRfi

WNDOWS
Mac OS
LNUX
PARDUS
MOBL fiLETM SSTEMLER
flletim Sistemleri
fiLETM SSTEMLERNE GRfi
Yeni bir bilgisayar aldmz dflnelim. Bu bilgisayar alrken, oumuz bilgisayarn ne kadar hzl ifllem yaptn anlamak iin ifllemcisine, programlar sorunsuz
alfltrabilmesi iin hafzasna, ne kadar mzik dosyas saklayabileceimizi anlamak iin depolama kapasitesi gibi bir ok zellie bakarz. Ancak, iflletim sistemi,
kullanclar tarafndan, genellikle gzard edilen bir bileflendir. Halbuki, iflletim sistemi zellikle kullanclar iin bilgisayarda alflan en nemli programdr. flletim
sistemi olmayan bir bilgisayar, kullanc olarak bizlerin hi bir ifline yaramayacaktr. nk bilgisayarda yapmak istediimiz iflleri (yaz yazmak, nternette gezinmek vb.) donanma tercme eden bileflen iflletim sistemidir. Dier bir deyiflle, iflletim sistemi bilgisayarn trafik polisidir de diyebiliriz. Bilgisayarn iindeki donanm aralar ve kullanc ile olan iliflkiyi kontrol eden yazlm iflletim sistemidir.
Bir bilgisayar sistemi genel olarak drt temel bileflenden oluflur. Bunlar kullanclar, uygulamalar/programlar (kelime ifllemci, hesap makinas vb.), iflletim sistemi ve donanm aygtlardr (tarayc, fare, yazc vb.). fiekil 2.1 bu drt bilefleni ve
aralarndaki iliflkiyi gstermektedir. Grld gibi, iflletim sistemi kullanc ile bilgisayar arasnda bir kpr grevi gren ve donanma en yakn sistem yazlmdr.
Donanmla ift ynl iletiflim kuran iflletim sistemi, donanmdan veri almakta ve
donanma veri gndermektedir. Kullanc donanm kullanr, ancak iflletim sistemi
bilgisayarla donanm arasndaki iliflkiyi kurar. Ayrca, iflletim sistemi bilgisayarda
kullandmz programlar iin de bir platform grevi grmektedir. Yani, bilgisayarda alflan programlar ile donanm arasndaki iletiflimi de iflletim sistemi salamaktadr. Bir program sabit diskteki bir dosyaya nasl ulaflacana ya da bir program
iin bellekte ne kadar yer ayrlacan bilemez. Tm bunlar ayarlayan iflletim sistemidir. En son olarak, biz kullanclar uygulamalar sayesinde iflletim sistemi ile bilgi alflverifli yaparz. steklerimizi uygulamalar sayesinde iflletim sistemine iletiriz ve
bu iletiflimi bize iflletim sisteminin arayz salar. flletim sisteminin kullanc arayzn de bir uygulama olarak dflnebiliriz.
flletim sistemlerinin temel

olarak iki amac vardr,
bunlardan ilki bilgisayarn
kullanclar tarafndan kolay
kullanlmasn, ikincisi ise
donanm kaynaklarnn
verimli bir flekilde
kullanlmasn salamaktr.
18
fiekil 2.1
flletim sisteminin
dier geler ile
iliflkisi.
flletim sistemi donanm ve

yazlm kaynaklarnn
denetim ve ynetiminden
sorumlu, uygulamalarn
alflmas iin uygun ve
gvenilir bir platform
oluflturan sistem yazlmdr.
zet olarak, bilgisayar kullanrken biz kullanclar, iflletim sisteminin kullanc

arayz ile etkileflim halindeyiz. flletim sistemi bilgisayarn sorunsuz alflmas
iin gerekli ifllemleri yaparken bizler arka planda olup bitenle ilgilenmeyiz. Bilgisayara yaptrmak istediimiz ifllemleri fare, klavye gibi evre birimlerinin yardmyla iflletim sistemine, iflletim sistemi de bu isteimizi uygun bir dille donanma
aktarr. rnein, yazdrmak istediimiz bir yazy, yazcya iflletim sistemi vastasyla gnderebiliriz.
Kullanc ile donanm arasnda iletiflim kurmak iflletim sisteminin yapt ifllemlerden sadece bir tanesidir. Bunun haricinde iflletim sistemi arka planda birok iflle meflguldr. rnein, bellek kontrol ve ynetimi, zerine kurulu uygulamalarn/programlarn (kelime ifllemci, hesap makinas) ynetimi, dosyalarn (mzik, resim dosyalar) depolanmas, evre birimlerinin (yazc, hoparlr, mikrofon) ynetimi, a ve gvenlik ayarlar, sistem kaynaklarnn etkili bir flekilde kullanlmas ve
grevlerin zamanlanmas gibi bir ok ifllevi de yerine getirmektedir. flletim sisteminin temel olarak befl grevi bulunmaktadr.
flletim Sistemlerinin Temel Grevleri

Grafik Arayz Kontrol: Kullanclarla iflletim sistemi arasndaki etkileflim ok
eski bilgisayar sistemlerinde yazl komutlar ile gerekleflirken, gnmz iflletim sistemleri, ksa srede, daha az admda ifllemlerin yaplmasna olanak salayan, grafik
tabanl kullanc arayzleri kullanmaktadrlar. Gnmzde iflletim sistemine komutlar fare araclyla ya da ekrana dokunarak hatta dokunmadan, sesli veya vcut
hareketleriyle bile verebilmekteyiz. Her iflletim sistemi bir kullanc arayzne sahiptir ve bu arayzler eflitlilik gstermektedir. Gnmzde ksa srede ve daha az
admda ifllemlerin yaplmasna olanak salayan grafik tabanl kullanc arayzleri
kullanmaktadr (Linux, Mac OS X, Windows vb.). Grafik tabanl iflletim sistemlerinde komutlar fare ve klavye gibi evre birimlerini kullanarak verilmektedir.
19
2. nite - flletim Sistemleri
fllem Ynetimi: flletim sistemi var olan ifllemlerin belirli bir sra ve dzende
yaplmasn salar. Bir ifllemi, alfltrmakta olduumuz bir program olarak dflnebiliriz. flletim sistemi bir nevi programlarn adil bir flekilde alflmasn salar. flletim sistemini kullanrken birden fazla ifllem yaparz, rnein nternette gezinirken
mzik dinler ya da arkadafllarmzla mesajlaflrz. flte tm bu ifllemlerin problemsiz
ve paralel bir flekilde yrmesi var olan kaynaklarn etkili bir flekilde paylafltrlmas ile mmkn olacaktr. flte bu ynetim, iflletim sisteminin sorumluluundadr.
Bellek Ynetimi: Tm programlarn alflmalar iin bellekte belirli bir alann
kendilerine ayrlmas gerekir. Bir ifllem bittii zaman, bu ifllemin bellekte kaplad alan boflaltlp, dier ifllemlerin alflabilmesi iin bu alan gereklidir. Bunun iin,
bellekte hangi alann dolu olduu, hangi alann bofl olduu ve ifllemlere bellek
tahsis etmek ya da tahsis edilen alanlarn tekrar boflaltlmas gibi birok grev, yine iflletim sistemi vastasyla yrtlr. flletim sistemi ayrca gerektiinde ana bellek yerine ikincil bellein kullanlmasn da salar.
Girifl-kfl Birimleri Ynetimi: Bilgisayar ile evre birimleri (yazc, tarayc, fare vb.) arasndaki veri alflveriflini de iflletim sistemi dzenler. Ayrca evre birimlerinin alflabilmesi iin gerekli, src denilen dosyalar bnyesinde barndrr ya da bu dosyalar sonradan kullanclar tarafndan yklenir. Gnmz iflletim
sistemleri farkl trdeki yazclar, web kameralar ve daha bir ok zel donanm
iin binlerce eflit src dosyasn bnyesinde barndrmaktadr. Bu sayede bilgisayara taklan donanmlarn bilgisayar tarafndan kolay bir flekilde tannmas
salanmfl olur.
Dosya Ynetimi: flletim sisteminin nemli grevlerinden birisi de dosya ynetimidir. Dosyalara eriflimden, kaydna, silinmesine ve taflnmasna kadar dosya
ynetimi ile ilgili bir ok grevden iflletim sistemi sorumludur.
Sizce orkestra flefi ile iflletim sistemi arasnda nasl bir benzerlik vardr?
Aklaynz.
SIRA SZDE
flletim Sistemi Trleri
D fi N E L M
SIRA SZDE
SIRAolarak
SZDE kullanlan
Piyasada ok sayda iflletim sistemi mevcuttur. Bu nitede yaygn
belli bafll iflletim sistemi ailesi zerinde durulacaktr. Bunlar; Microsoft firmas
S O R U
tarafndan gelifltirilen Windows iflletim sistemi, Apple firmas tarafndan
D fi N E L M gelifltirilen
Mac OS ve gnll bireyler ya da firmalar tarafndan gelifltirilen cretsiz ve ak
kaynak kodlu iflletim sistemi, Linux. Ayrca, son olarak mobil Dcihazlarda
(tablet,
S OK RK AU T
cep telefonu vb.) kullanlan iflletim sistemlerinden de bahsedilecektir.
DSIRA
fi NSZDE
ELM
SIRA SZDE
flletim sistemleri sadece bilgisayarlar iin gerekli bir yazlm deildir,
zamanda
D K K Aayn
T
programlanabilir birok elektronik cihaz da iflletim sistemine sahiptir. rnein, cep telefonlar, modemler, hatta baz frnlar, buzdolaplar bile iflletim sistemine
sahiptir. Dier
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
taraftan, evimizde kullanmfl olduumuz sa kurutma makinas, vantilatr gibi cihazlarda
iflletim sistemi olmasna gerek yoktur nk bu cihazlarda yaplacak ifller nispeten basit
ve belirlidir. Bu nedenle iflletim sistemine gerek duymazlar, ancakAMALARIMIZ
bilgisayar
K T A P gibi bir ok
uygulamay ayn anda alfltran, karflk hesaplamalar yapan elektronik aletlerde tm bu
karmaflk ifllerin organizasyonunu yapacak bir yapya ihtiya vardr.
SIRA SZDE
DKKAT

WINDOWS
K T A P
TELEVZYON
Microsoft firmasnn rn olan ilk Windows iflletim sistemi 1985 ylnda Windows
T E L E V XP,
Z Y O Vista,
N
1.0 srmyle kmfl ve gnmze kadar 2.x, 3.x, 95, 98, 2000,
Win
N
T
E
R
N
E
T
dows 7 srmleri kullanm iin piyasaya srlmfltr. flletim sistemlerinin giderek
NTERNET
S O R U
D fi N E L M
DS OK RK AUT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
20
D fi N E L M
D fi N E L M
daha byk bir hzla yeni srmleri ortaya kmaktadr, bunun nedeni hzla deiflen ihtiyalar ve kullanm kolaylnn arttrlmasdr. Ayrca yksek kapasiteli ve
S O R U
hzl bilgisayarlara uyum salamak iin yeni iflletim sistemleri gelifltirilmektedir.
S O R U
D K K A T 7 srm kullanlarak hazrlanmfltr.

Bu rnekler Windows
DKKAT
Tanmlar:
SIRA SZDE
Fare ile tklama: Farenin sol tuflu ile tklamay ifade eder.
Sa tklama: Farenin sa tuflu ile tklamay ifade eder.
ift AMALARIMIZ
tklama: Farenin sol tuflunu hzl flekilde ard arda tklamay ifade eder.
Srkleme: Farenin sol tuflu basl halde iken fareyi hareket ettirmektir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

K Bileflenleri
T A P
Masast
K T A P
flletim sistemini ilk alfltrdmzda karflmza gelen ekrana Masast denir.

Gerek yaflamdaki ofis masasn dflndmzde, temel olarak ihtiyacmz olan
T E ulaflmak
L E V Z Y O N istediimiz nesneleri masamzda bulundururuz; kalemlikler,
ve kolayca
klasrler, hesap makinesi, bilgisayarmz, katlar gibi. Bilgisayardaki masast
de benzer mantkla, en ksa yoldan ulaflmamz gereken aralar bize sunar. Kullanclar masastne
tm ihtiyalar olan klasr, dosya ve program simgelerini
NTERNET
yerlefltirebilir.
Masast hem dosya ve klasrlerin yerlefltirilebilecei, hem de programlar alfltrmaya yarayan ksa yollarn bulunduu ksmdr. Masastnn temel bileflenleri grev ubuu, bafllat mens, hzl eriflim menleridir. fiimdi ayr ayr bu bileflenleri ve onlarn alt bileflenlerini inceleyelim.
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 2.2
Masast
Geri Dnflm
Kutusu
Program ksayolu
Klasr
Bafllat mens
Hzl bafllat mens
Simge durumundaki
pencereler
Grev ubuu
Bildirim alan
Grev ubuu ve Bileflenleri

Grev ubuu bafllat mens, hzl bafllat mens, alflan programlarn
simgeleri ve bildirim alann ieren ksmdr. Grev ubuu genellikle pence-
21
renin alt ksmna yaylmfl olsa da kullanc istedii takdirde ekrann farkl yerlerine de yerlefltirebilir.
Pencereler
Herhangi bir program alfltrdmzda ya da dosya atmzda program penceresine ait dikdrtgen fleklinde simgeyi ara ubuu zerinde grrz (fiekil 2.3).
Bu bizim pencereler arasnda geiflimizi salar. Farkl bir pencerede iken, dier
programn simge durumundaki penceresine tkladmzda o programn penceresini amfl oluruz.
fiekil 2.3
Pencere simgeleri.
Program
simgesi
Pencere
ismi
Hzl Bafllat Mens

Hzl bafllat mens genellikle kullanclarn kontrol ettii, ok kullandklar programlarn sembollerinin bulunduu alan temsil eder. Kurulu olan programlardan
birisinin bafllat mensndeki sembol, hzl bafllat ksmna srklenerek braklabilir. Hzl bafllat mensnde genellike masastn gster simgesi varsaylan olarak mevcuttur. Bu simge, bir ok pencere akken tek tklama ile masastn grmeyi salamaktadr.
Masastne geifl iin

klavyedeki Windows tuflu+M
(macintosh iin cmd+M
tuflu da kullanlabilir.)
Bildirim Alan
Ara ubuunun en sa kflesindeki simgelerin bulunduu ksmdr. Buradaki
semboller belirli programlarn alflma durumlarn gsterirken durumla ilgili ayarlamalar da yaplabilir. En yaygn olarak gsterilen semboller; nternet balantsnn
olup olmamas, saat, tarih, diG
zst bilgisayarlar iin flarj
durumu
durumu ya da bilgisayarn
A
balanma
elektrik ya da pille alflyor
olmas, iflletim sistemi gnSes
SIRA SZDE
ayarlar
celleme uyars ve bilgisayarn almasndan itibaren kullanc kontrol olmakszn
D fi N E L M
alflan programlara (antivirs programlar, sanal disk
S O R U
oluflturma programlar vb.) ait semboller grlmektedir.
fiekil 2.4
Bildirim alan ve
baz simgeler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Bildirim alannda kablosuz nternete bal olmadmz grdmzde,

bilgiD K K ncelikle
AT
sayarmzn (varsa) kablosuz nternet anahtarn alflr duruma getirmemiz gerekir. Baz
bilgisayarlarda bu anahtar yerine ksayol tufllar da kullanlabilir. SIRA SZDE
SIRA SZDE
Windows iflletim sistemi otomatik olarak kullancya yeni gncellemelerin olAMALARIMIZ

duunu da bildirim alan sayesinde gsterir. Kullanc gncellemeyi
onayladn-
AMALARIMIZ

DKKAT
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
22
da arka planda gncelleme bafllar. Gncellemenin amac var olan iflletim sistemi
hatalarn dzeltmek, yeni srcleri bilgisayara tantmak, iflletim sisteminin performansn arttrmaktr. Gncelleme, bilgisayar nternete bal olduunda yaplabilir. Gncelleme srasnda iflletim sistemi reticisi tarafndan bilgisayara gncelleme yazlm aktarlr ve otomatik olarak alfltrlr.
flletim sistemi gezgini

klavyedeki Windows + E
ksayol tufluyla da alabilir.
flletim sistemi gezgini klasrlere ait pencerelerdeki menler ve aralardan oluflmaktadr. Bir dosyay amak iin, eer bulunduu klasr masastnde deilse Bilgisayar penceresinden ifle bafllarz. Bilgisayar penceresinde, ncelikle dosyann
bulunduu srcy semek ve sonrasnda bulunduu klasr amak gerekir.
Tm bu ifllemleri yapmak iin kullandmz pencerelere iflletim sistemi gezgini
ad verilir. Bilgisayar penceresi ilk aldnda C, D ve varsa dier src isimlerini, CD, DVD, USB srclerini grebiliriz. Bunlarn tm depolama aygtlarn
temsil eder. C srcs her zaman bilgisayarn sabit diskini temsil eder. Sabit disk
birka blm fleklinde kullanlyorsa C ve sonrasndaki harfler sabit diskin blmlerini gsterir.
fiekil 2.5
Bilgisayar penceresi.
Klasrler aras
geifl dmeleri
Arama kutusu
Adres ubuu
Sabit disk srcs
Kenar ubuu
Sonradan eklenen
depolama aygtlar
Bilgi alan
Windows gezgini, konumunu ya da tam ismini bilmediimiz dosyalar bulmamz da kolaylafltrmaktadr. Arama kutusuna girilen dosya isimleri o anda iinde
bulunulan klasrde ve onun alt klasrlerinde aranr. En kapsaml aramay yapmak
iin Bilgisayar konumundayken arama yapmak gerekir. Windows 7den nce arama sadece dosya ismini aramaya ynelik iken, Windows 7de dosya iindeki kelimeler de aranabilmektedir.
Windows gezginin alt ksmnda yer alan bilgi alan o anda iflaretli olan alan ne
ise ona ait bilgilerin grntlendii yerdir. rnein, bir klasr seili ise klasre ait
oluflturulma tarihi, tr gibi bilgiler burada grnr. fiekil 2.5te herhangi bir nes-
23
ne seilmedii iin, o anda iinde bulunulan klasre ait bilgi yer almfltr. Adres
ubuu ise o anda iinde bulunduumuz klasrn konumunu bize gsterir.
Klasrler Aras Gezinme

Klasrler arasnda gezinme birka farkl flekilde yaplabilir.
lk yntemde adres ubuunun sol tarafnda bulunan oklar kullanlabilir. Sol
yne bakan ok dmesi bir st klasre gemeyi salar. fiekil 2.6daki adres ubuunu dikkate aldmzda, sol ok tufluna tklandnda, konumumuzun Program
Filesdan, Yerel Disk (C:)ye gemesi gerekir. Sa ok dmesi ise sol ok dmesi ile klmfl olan klasre tekrar geri dnmeyi salar. Bu nedenle sol ok dmesine baslmadan nce sa ok dmesi pasif durumdadr. Klasrler arasnda fare ile
klasr simgelerine ift tklayarak da geilebilir. Afladaki rnekte Program Files
klasrne ulaflmak iin ncelikle Bilgisayar > Yerel Disk (C:)nin iine girilmifltir.
Windows 7de adres ubuundaki klasre ulaflmak iin ismin stne tklanmas
yeterlidir. rnein, bilgisayar isimli klasre gemek iin adres ubuundaki Bilgisayar ismine tklanmaldr. Bu yntemle i ie pek ok klasr aldnda en st
klasre gemek kolaylaflmaktadr. Ayrca her klasr isminin yannda afla yne
bakan oklara tklandnda (bkz. fiekil 2.6, alt klasrleri listeleyen oklar) o klasr
altndaki tm klasrler alr bir mende listelenir.
fiekil 2.6
Windows gezgini.
Klasr aras
geifl dmeleri
Alt kasrleri
listeleyen oklar
Pencere ap
kapama dmeleri
Grnm dmesi
Aa
men
Kenar
ubuu
Gezgin
ana penceresi
Kaydrma
ubuu
Klasr simgeleri
Kenar ubuu sayesinde klasr simgelerine ift tklama gerekmeksizin i ie

klasrlere kolaylkla geilebilir. Bu ubukta [+] simgeli klasrlerin altnda baflka
klasrler olduu anlafllmaldr. Kenar ubuundaki bu yapya aa men ad verilir. Ana klasrleri aacn kaln dallarn temsil eder, kaln dallar yine birok alt
dallar iermektedir. [+] simgesine her tklandnda alttaki klasrler yine kenar ubuunda listelenir, ancak gezgin ana penceresinde herhangi bir deifliklik olmaz. Kenar ubuunda klasr ismine tklandnda ise klasrn ierii bu alanda
24
grlebilir. Kenar ubuunda dosya isimleri grnmez, sadece klasr isimleri listelenir. Dosyalar sadece gezgin ana penceresinde grlebilir. fiekil 2.7de grld gibi kenar ubuunda sadece klasr isimleri gsterilirken, gezgin ana penceresinde o klasre ait tm ierik grntlenebilmektedir.
fiekil 2.7
Aa
mensnden
klasr seme.
Pencere Ap-Kapatma, Byltme-Kltme

Pencerelerin sa st kflesindeki simgeler pencerenin simge durumuna kltlmesini, ekran tamamen kaplamasn ya da daha kk boyutta grlmesini ve
pencerenin kapanmasn salar.
fiekil 2.8
Pencere kapatma
simgeleri.
Simge durumuna
kltme
Pencereyi kapatma
dmesi
Ekran tamamen kaplama
Eer bir pencereyi tamamen kapatmayacaksak

simgesine tklayarak kltp grev ubuuna inmesini salarz. Eer o anda sadece bir uygulama ile alflacaksak ve tm ekran o uygulamann penceresinin kaplamasn istiyorsak,
simgesine tklamamz gerekir. Eer pencere ile iflimiz tamamen bittiyse
simgesine tklayarak pencerenin tamamen kapanmas salarz.
Klasr ve Dosya Simgelerinin Gsterimi

Klasr ve dosyalarmzn simgelerini farkl flekillerde gsterebiliriz. Bunun iin gezgin penceresinin sa st ksmndaki grnm dmesi ile klasr ve dosya simgelerini byk resimler, orta ve kk resimler, liste, detayl liste fleklinde gezgin
ana penceresi iinde grebiliriz. Dosyalarn farkl flekillerde dzenlenmesi onlara
ait ayrntlar, rnein boyut, oluflturulma tarihi, biimi gibi, anlamamz kolaylafltrr. ok kalabalk olan bir klasrde byk simgeler kullanlmas aradmz dosya
25
ve klasrleri bulmamz zorlafltrr, bu nedenle daha kk simgelerle ya da liste

fleklinde gsterim tercih edilebilir. fiekil 2.6daki klasrler en byk simgeler ile
gsterilmifl haldedir. Bu nedenle ok kstl sayda klasr ekranda grntlenmektedir, dier klasrlerin grlebilmesi iin kaydrma ubuklar kullanlabilir. Kaydrma ubuklar ihtiyaca gre yatay ve dikey olabilir. ubuu fare ile tutarak afla doru srklediimizde, alt ksmdaki klasr ve dosyalar grebiliriz.
Klasr Oluflturma
Klasrler normal hayatta olduu gibi dosyalarmz kategorilendirmek ve dzenlemek iin kullanlr. Resimlerimizi ele alalm, flimdiye kadar ektiimiz tm resimleri tek bir yerde toplasaydk, geen yaz gittiimiz kamptaki resimleri bulmak
ok zorlaflrd. Oysa resimleri kategorilendirerek, Yaz Kamp 2011 isimli bir klasre kamp resimlerini koyduumuzda, 2011 ylnn kamp resimlerine ulaflmamz
ok daha kolay olur.
Klasr oluflturmak iin Windows gezgininde uygun olduunu dflndnz
SIRA SZDE
yere sa tklayp, Yeni > Klasr seeneini semek gerekir (fiekil
2.9). Oluflan klasr varsaylan olarak Yeni Klasr fleklinde adlandrlr. Bu durumda Yeni Klasr isminin zerine fare ile uzun aralklarla iki kez tkladmzda
D fi Nveya
E L M F2 tufluna
bastmzda, ismini deifltirmek iin imlecin yanp snd grlr (fiekil 2.9).
Klasre uygun ismi yazdktan sonra fare ile herhangi bir yere tkladmzda klasr
S O R U
ismi onaylamfl olur.
Klasr ya da dosya akken isimlerini deifltiremeyiz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
fiekil SIRA
2.9 SZDE
SIRA SZDE
Yeni klasr ve dosya oluflturma seenei.

AMALARIMIZ
Masastnde sa
tklandnda alan
pencere
K T A P

AMALARIMIZ
K T A P
Yeni oluflan klasr
(ismini deifltirmek iin imle aktif)
TELEVZYON
TELEVZYON
Yeni klasr oluflturma

seenei
NTERNET
NTERNET
Yeni oluflturulabilecek dosya tr listesi
26
Yeni oluflan klasrmzn boyutu 0 bayttr. Bu klasrn iine dosyalar koyduumuzda ise klasrn boyutu dosyalarn byklnn toplam kadar olur. Klasr
ya da dosya boyutunu renmek iin klasr ya da dosya isminin zerine sa tklayp, zellikleri seersek Boyut ksmnda ne kadar yer kapladn grebiliriz. fiekil 2.10da grld gibi, Yeni Klasr isimli klasrn boyutu 0 kilobayttr.
fiekil 2.10
zellikler penceresi.
Yeni Dosya Oluflturma

Yeni dosya oluflturmak yeni klasr oluflturmaya benzer, ancak Windowsta ok
farkl dosya tr olduundan her biri iin ayr ayr dosya oluflturma seenei
sunulur.
Burada program kavramn bilmekte fayda vardr. Her biri farkl amalar iin
gelifltirilmifl belirli komutlar uygulayan yazlmlara program denir. rnein, yaz
yazmak ve dzenlemek iin Word kullanrz, hesaplama gerektiren ifllemler iin
Excel kullanlr ya da sunum hazrlamak iin PowerPoint kullanabiliriz. Tm bunlar program olarak adlandrlr ve bu programlar sayesinde kendi dosyalarmz
olufltururuz. Bunlara Word dosyas, Excel dosyas ya da Powerpoint dosyas
ad verilir ve bu adlandrma dosya trn de tanmlar.
Masastne sa tklayp Yeni seeneini setiimizde, en ok kullanlan programlar grebiliriz (fiekil 2.11). rnein Word ya da Excel dosyalarn seebiliriz.
Bunun dflnda yeni dosyalar ak olan programlarn iinde de oluflturulabilir.
27
fiekil 2.11
Yeni dosya oluflturma seenekleri.
Yeni oluflan Word dosyas

(smini deifltirmek iin imle aktif)
Dosya ismini ise yine iki flekilde deifltirebiliriz. Birincisi, dosya kapal iken,
dosya isminin stne uzun aralklarla iki kez tklandnda imle yanmaya bafllar
ve yeni ismi girip Enter tufluna bir kez basarz ya da fare ile bofl bir alana bir kez
tklanr. Dier yol ise programn iindeyken Dosya mensnden Farkl Kaydet
seenei ile dosyaya yeni isim vermektir.
Dosya Ama-Kapatma
Herhangi bir dosyay amak iin dosya simgesine ift tklamak yeterli olacaktr. flletim sistemi almak istenen dosyann trn alglayp uygun program alfltrmak zere ayarlanmfltr. Eer uygun program bulunamazsa, kullancya bir program semesi iin bir pencere alr. Kullanc eer uygun programn bilgisayarda
mevcut olduundan eminse bu seenei kullanabilir. Gelen pencerede iflletim sistemi gezgini alr ve Program Files klasrnde programn kurulduu klasrden
programn .exe dosyas seilir.
Tm programlarda Windows gezgin penceresinde bulunan simge durumuna
klt, ekran kapla ve kapat dmeleri mevcuttur. Bu dmeler yoluyla dosyalar simge durumuna kltlebilir, ekrana kaplanabilir ya da kapatlabilir.
Dosya Taflmak
Dosya taflmak, dosyay bulunduu konumdan alp baflka bir konuma yerlefltirmek
anlamna gelir. Bu bir anlamda dosyann bulunduu yerden silinmesi ve yeni bir
konumda oluflturulmas demektir. Dosya taflmak iin iki yntem vardr. Birincisi
dosya simgesine sa tklanarak Kes seenei seilir ve sonrasnda taflnmak istenen konumdayken yine fare ile sa tklanp Yapfltr seenei seilir.
kinci bir yol olarak dosya taflmak iin dosyay farenin sol tuflu basl flekilde
tutup, srkleyerek baflka bir klasre brakmaktr. Byle bir durumda, eer dosyay kendisi ile ayn src altndaki (rnein C srcsndeki iki dosya) bir klasre taflnmflsa dosya olduu konumdan silinip yeni konuma yerleflir. Farkl bir srcdeki bir klasre taflndnda ise dosya bulunduu konumdan kopyalanp dier klasre yapfltrlr, bu durumda dosyann bir kopyas hala eski konumunda
mevcut olacaktr.
28
Dosya Silmek
Dosyalar silmek iin iki yntem vardr. Dosyay silmek iin ncelikle ilgili dosyann kapal olmas gerekir, yani herhangi bir programla almamfl olmas gereklidir.
lk yntemde ak olmadndan emin olduumuz dosyann simgesinin stne sa
tklayp Sil seenei seilir. Bu durumda iflletim sistemi bir diyalog kutusu aracl ile kullancya dosyay geri dnflm kutusuna gndermek istediinden emin
olup olmadn sorar. Kullanc Evet dmesine tkladnda dosya Geri Dnflm Kutusuna gnderilir. Geri Dnflm Kutusuna gnderilen dosyalar aslnda tamamen silinmifl deildir ve kullanc Geri Dnflm Kutusuna sa tklayp
Geri Dnflm Kutusunu Boflalt seeneini setiinde dosya artk tamamen silinir (Buna ramen tamamen silinen dosyalarn geri getirilmesini salayan zel
programlar mevcuttur). Geri Dnflm Kutusuna yanlfllkla gnderilen dosyalar
kullanc geri getirmek isteyebilir. Bunun iin Geri Dnflm Kutusuna girilir ve
dosya simgesinin zerine sa tklanp Geri Ykle seenei seilir. Bylece Dosya
eski konumuna dner.
kinci bir yol da silmek istediimiz dosyann zerine fare ile tek tklayp ardndan klavyedeki Delete tufluna basmaktr, bylelikle dosya silinip Geri Dnflm
Kutusuna gider.
Shift + Delete tuflu ile dosya

Geri Dnflm Kutusuna
gnderilmeden tamamen
silinir. Bu nedenle emin
olunmadka shift+delete
seeneinin kullanlmas
nerilmez.
Bafllat Mens
Bafllat mens, bilgisayardaki tm programlara ve iflletim sistemi fonksiyonlarna
ulaflabileceimiz temel mendr. Bu mendeki tm geler kullancnn tercihlerine gre gsterilebilir ya da gsterilmeyebilir. fiekil 2.12de Bafllat mensnn temel ksmlar grlmektedir. Bafllat mensnn sol tarafnda bilgisayara kurulmufl
olan, en sk ve en son kullanlan programlar grlr. Sa ksmda ise iflletim sisteminde varsaylan olarak bulunan program ve klasrler gsterilmektedir. Farkl
iflletim sistemlerinde benzer yaplar olsa da Bafllat mens Microsoft Windowsa
zel bir gedir.
fiekil 2.12
Bafllat mens.
Kullanc
resmi
Sk kullanlan
klasrler
(Kullanc
deifltirebilir)
Tm programlar
penceresi
Denetim
masas
dmesi
Program ve dosya arama kutusu
En son kullanlan programlar
Kapatma seenekleri
29
Denetim Masas
Denetim masas bilgisayara ait donanmlar ve yazlmlarla ilgili ayarlamalar bildiimiz uygulamadr. Bafllat mensnden Denetim masasn setiimizde, karflmza
gelen seeneklerle iflletim sistemini gncelleyebilir, bilgisayarn g tasarrufu seeneklerini deifltirebilir, tm donanmlarla ilgili ayarlamalar yapabilir, program kaldrp gncelleyebilir, bilgisayarn gvenlik ve kullanc ayarlar gibi birok ifllemi
yapabiliriz (fiekil 2.13).
fiekil 2.13
Denetim
masas.
Program Kaldrma-Silme
Denetim masasnn en nemli grevlerinden birisi bilgisayara kurulu programlarla ilSIRA SZDE
gili kaldrma ve gncellemenin yaplabilmesidir. Programlar kurarken
genellikle kurulum ya da setup isimli alfltrlabilir dosyay alfltrmak ve ekrana gelen pencerelerde uygun seimleri yapp ilerlemek gerekir. Kurulan tm programlar Denetim
D fi N E L M
Masas-Programlar ve zellikler seenei seildiinde gelen pencerede listelenir.
Kaldrlmak istenen programn zerindeyken sa tkladmzda kaldr-deifltir
S O R U
dmesi grnr ve tklandnda ilgili program bilgisayardan kaldrlmaya
bafllanr.
SIRA SZDE
Programlar kesinlikle Program Files klasrnden silmemek gerekir,D nk

K K A T bir program
kurulduunda programa ait birok dosya ve bilgi, iflletim sistemininD farkl
yerfi N E Lyerlerine
M
lefltirilir. Sadece kurulan klasr silmek bu ayarlarn ve farkl yerlerdeki dosyalarn silinSIRA SZDE
mesini engeller, ayrca program bafllat mensnde grnmeye devam eder. Programn
S O R U
ileri srmleri kurulmak istendiinde ise baz sorunlar ortaya kabilir.
AMALARIMIZ

D K K A T temsil eder.
Yannda
iflareti bulunan simgeler, dosya ya da klasrlere ait ksayolu
Bunlar dosyann kendisini deil sadece dosyaya ait adresi tutarlar, bu nedenle bu iflaretli
K TSZDE
A P
SIRA
simgenin silinmesiyle dosya silinmifl olmaz. Ayn flekilde ksa yol simgelerini
kopyaladmzda asl dosyay kopyalamfl olmayz.
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET

SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
AMALARIMIZ
DKKAT
K TSZDE
A P
SIRA
TAMALARIMIZ
ELEVZYON
K T A P
NTERNET
30
Program alfltrma
Uzants .exe olan dosyalar program windows iflletim sistemi ailesinde alfltrma
dosyalardr. Herhangi bir program bilgisayara kurulduunda byk ounlukla
Bafllat mensnden programa eriflilir. Bunun dflnda, alfltrlmak istenilen program, kurulu olduu klasrdeki .exe dosyasna ift tklanarak da alfltrlabilinir. ok
sk kullanlan programlarn ksa yollar masastne ya da hzl bafllat mensne de
yerlefltirilebilir, bunun iin Bafllat mensnde programn alfltrma dosyasnn isminin srklenerek masast ya da hzl bafllat mens ksmna braklmas yeterlidir.
Bilgisayar Kapatma Seenekleri
fiekil 2.14
Kapatma
seenekleri.
alflmamz bitirdiimizde bilgisayar eflitli yollarla kapatabiliriz, Bafllat mensnn sa alt ksmndaki Kapat dmesine tklandnda bilgisayar tamamen kapanr, yani yeniden amak iin bilgisayarn alfl dmesine baslmas gereklidir. .fiekil 2.14te grld gibi Kapat dmesinin hemen yanndaki saa bakan oka tklandnda ise eflitli seenekler grlr.
Bunlarn baflnda Oturumu Kapat seenei gelir. Oturum bir kullancnn bilgisayar ap kullanmas ve kapatmasna kadar geen sre olarak dflnlebilir. Baz bilgisayarlar farkl kullanclar tarafndan kullanlr ve her kullancnn kendi
kullanc ad ve flifresi vardr. Bylece
her kullanc kendi oturumunda masast ve dier iflletim sistemi ayarlarn
yapabilir. Bir kullancnn yapt ayarlar, farkl hesapla bilgisayar kullanan
kullanc tarafndan grlmez. Bylece
kullanc Oturumu Kapat dediinde
kendi oturumunu kapatmfl olur, tm
programlar kapanr ancak bilgisayar tamamen kapanmaz, sadece kullanc ad ve flifresinin girilebilecei bir ekran grnr. Bylece bir dier kullanc kendi hesabyla bilgisayar aabilir.
Kilitle seenei ise, program ve dosyalar kapatmadan, bilgisayarn kilitlenmesini salar. Bir kullanc tarafndan kilitlenen bilgisayar yalnzca o kullancya ait
kullanc ad ve flifresiyle tekrar alabilir. Kilitlenmifl bilgisayarda, tpk Oturumu
Kapat seeneinde olduu gibi yalnzca kullanc ad ve flifresinin girilebilecei
bir ekran grnr.
Yeniden Bafllat seeneinde bilgisayar tamamen kapatlarak otomatik olarak
tekrar alr. Bu nedenle Yeniden Bafllat seeneini semeden nce tm dosyalarn kaydedilmesi ve programlarn kapatlmas gerekir. Genellikle yeni bir program
kurulduktan sonra, programn dzgn flekilde alflmas iin bilgisayar yeniden
bafllatmak nerilir.
Uyku seenei kullancnn bilgisayar bir sre kullanmayaca durumda, g
tasarrufu yapabilmesi iin, tm programlar alflr durumda iken duraklatlmasn
salar ve ekran kapatr. Uyku durumundan kmak iin klavyenin herhangi bir tufluna ya da bilgisayar ama tufluna basmak gerekir. Bu durumda bilgisayarda ak
olan tm programlar hzl flekilde tekrar alflr duruma gelecektir.
Hazrda beklet ise uyku moduna benzer ancak bu seenekte, programlar hafzaya deil sabit diske alnr ve bilgisayarn elektrikle balants tamamen kesilir.
Kullanc bilgisayar ama tufluyla aabilir, iflletim sistemi ok hzl biimde alr ve
ak braklmfl olan programlar alflmaya devam eder.
31
Mac OS
Mac OS, Apple bilgisayarlarla zdeflleflmifl bir iflletim sistemidir. Mac OS, Apple
firmas tarafndan retilmeyen bilgisayarlarda baz yntemlerle kurulabilse de genellikle bu tercih edilen bir durum deildir. te yandan Apple firmas tarafndan
retilen bilgisayarlara Windows iflletim sistemi kurmak mmkndr.
Tanmlar
Sa tklama: Ctrl + fare tklama ya da iki parmakla dokunmatik alana dokunma
Fare tklama: Dokunmatik alana bir kez tklama ya da farenin sol tuflu ile tklama
ift tklama: Farenin sol tuflu ile hzl flekilde iki kez tklama
Masast
Dier iflletim sistemlerinde olduu gibi, Mac OS aldnda da ncelikle masast
ile karfllafllr. Ancak masast bileflenleri Windowstan biraz farkllk gsterir. ncelikle ekrann grsel olarak dzenlemesi farkldr. Sa st kflede bildirim alan,
sol kfleden bafllayan st men, ekrann alt ksmnda kullanc tarafndan zellefltirilebilen uygulamalar alan (dock) ve sol st kflenin en kenarnda bulunan Apple
men bulunur. Bunun dflnda masastne kullanc dosyalar da yerlefltirilebilir.
fiekil 2.15
Mac OS masast.
st men
flletim sistemi gezgini (Finder)
Bildirim alan
Apple
men
Uygulamalar mens
st Men ve Bileflenleri
Mac OSun kendine has zelliklerinden biri o anda alflan programlara gre deiflen st mendr. Normalde Windowsta alan her program penceresinin kendine
ait bir st mens mevcutken, Mac OSta o anda aktif olan program ne ise iflletim
32
sisteminin st mens o programn mensne dnflr. rnein, fiekil 2.16da

Google Chrome nternet taraycs ak iken Chromea ait men st mennn yerini alr, yalnzca Apple men yerini korur.
fiekil 2.16
Ak olan
programa gre
deiflen st men.
Apple
men
st men
st mennn temel bileflenlerine baktmzda (fiekil 2.17) en sklkla kullanlan

iki tanesi Finder ve Git mensdr. Finder Mac OS iflletim sisteminin gezginine
verilen isimdir. Ekrann alt ksmnda bulunan uygulamalar mensnden mavi renkli
glen yz simgesine tklandnda gezgin penceresi alr.
Git mensnden Bilgisayar, Masast, Uygulamalar klasr alabilir. Git mens bir nevi bafllat mens grevi grr.
fiekil 2.17
st men
seenekleri.
Uygulamalar Mens
Uygulamalar mens masastnn alt ksmnda ortalanmfl flekildedir. ntanml
olarak Finder, panel (hesap makinesi, takvim gibi temel uygulamalarn olduu genel uygulama), p kutusu uygulama mensnde yer alr. Bunun dflnda, kullanc herhangi bir uygulama ya da klasr srkleyip menye braktnda, uygulamann simgesi srekli olarak uygulama mensnde grnr. Uygulamalar men-
33
s ile ilgili ayarlamalar yapmak iin Sistem tercihleri > Uygulama yolu takip
edilmelidir. Burada, uygulama mensnn bykl, pozisyonu gibi ayarlamalar
yaplabilir.
fiekil 2.18
Ara kutusu
Finder
Sistem
tercihleri
dmesi
Kullanc
tarafndan alan
klasr ve dosyalar
Programn aktif olduunu

bildiren mavi iflaret
fiekil 2.18de grld gibi Windowsta grev ubuunda yerleflen pencerelerin simgeleri, Mac OSta uygulamalar mensne yerleflir.
Uygulamalar
mens.
p
kutusu
Mac OSta o anda alflr
durumda olan programlarn
altnda parlak mavi renkte
yuvarlak bir simge grnr.
Sistem Tercihleri
Sistem Tercihleri Apple Mensnden veya uygulamalar mensnden (fiekil 2.19)
ulafllabilen, donanm ve yazlm ayarlar yapmamz salayan uygulamadr. Windowstaki denetim masas ile ayn ifllevi grr. fiekil 2.19da gsterilen Sistem
tercihleri kategorilendirilmifl flekilde grlmektedir. Grld gibi Donanm,
nternet balants, Sistem ayarlamalar ve Kiflisellefltirme ayarlar buradan yaplabilmektedir. Kiflisellefltirme kullancnn kendi tercihlerine gre grafik arayzn deifltirmesi anlamna gelmektedir.
fiekil 2.19
Sistem tercihleri
penceresi.
34
Bildirim Alan
Ekrann sa st ksmnda yer alan Bildirim alan daha nce Windows iflletim
sisteminde bahsedildii gibi sistem fonksiyonlarnn kontrol edildii alandr. Afladaki flekilde Bildirim alannda yer alan baz simgelerin ifllevleri belirtilmifltir. Windowstan farkl olarak bildirim alannda arama seenei sunulmaktadr. Bu arama
seenei sadece dosya ve klasrle snrl kalmayp kullancnn tercihlerine gre resimler, e-postalar ve adres defteri gibi ok genifl kapsaml arama yapmaktadr.
fiekil 2.20
A balants
durumu
Bildirim alan.
Pil g durumu
Ses ayarlar
Tarih ve saat
Arama
Finder (flletim Sistemi Gezgini)

Mac OSta iflletim sistemi gezgini Finder (arayc) olarak adlandrlr. Findera
hem st menden hem de uygulamalar alannda bulunan glmseyen mavi renkli simgeden ulafllabilir (fiekil 2.17). Bir Finder penceresi tpk Windows gezginine benzer. Sol tarafta kenar ubuu, stte simgeleri dzenleme ve arama yapmaya yarayan aralar ve klasr ve dosyalarn grntlendii gezgin ana penceresi
yer almaktadr.

Pencere ap kapatmak iin kullanlan dmeler, Windowsun aksine, dmeler
pencerenin sol st ksmna yerlefltirilmifltir. Ayrca Ekran Kapla dmesi pencereyi hem genifllik hem ykseklik olarak tamamen kaplamaz, sadece ykseklik bakmndan pencere ekrana yaylr, genifllik aynen kalr.
fiekil 2.21
Pencere
boyutlandrma
dmeleri.
Kapatma
dmesi
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Ekran kapla
dmesi
Simge durumuna
kltme dmesi
S O R U
Tm pencereler ak iken, F11 tufluna basldnda masast grnr. Tekrar

S O R U pencereler eski halini alr.
F11e basldnda
DKKAT
Bir ok diyalog
Tamam dmesi bulunmaz, bu nedenle (X) dmesi tklanD Kpenceresinde
KAT
dnda kullancnn yapt deifliklikler onaylanmfl olur.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
K T A P
35
Klasr Oluflturma
Klasr oluflturmak iin klasr oluflturulmak istenen konuma sa tklayarak Yeni
Klasr seenei seilebilir. Mac OSta sa tklandnda alan menden dosya
oluflturma seenei yoktur (fiekil1 2.22).
fiekil 2.22
Yeni klasr
oluflturma seenei
Masastnde sa
tklandnda
alan pencere.
Dosya ve Klasr Taflma

Dosya taflmak iin farenin sol tuflu basl flekilde dosyay tutup istenen konuma
srkledikten sonra brakmak gerekir. Windowstaki duruma benzer flekilde, taflnan dosyann mevcut konumu ile taflnaca konum ayn src altndaysa dosyalar eski konumundan silinir.
Mac OSta dosya kes-yapfltr zellii yoktur.
Bunun iin dosyann nce kopyalanp yeni konumuna yapfltrlmas ve sonra nceki konumundan silinmesi gerekir. Dosya kopyalamak
iin
1. Dosya ve klasr simgesi sa tklanr.
2. Kopyala seenei seilir.
3. Yeni konuma gelinir ve sa tklanr.
4. kan mende geyi yapfltr seenei
seilir.
Dosya Silme
Dosya silmek iin CTRL + fare sol tufl kombinasyonu kullanlr ve p Sepetine Tafl seenei seilir. Dosya p Sepetine srklenip braklarak da silinebilir. p sepetini
kalc olarak boflaltmak iin p Sepeti simgesine sa tklanarak p Boflalt seei seilir.
Bilgisayar Kapatmak
Mac OSta bilgisayar kapatmak iin 4 seenek bulunur. Bunlar Uyu, Yeniden Baflla, Sistemi Kapat ve Kullanc Oturumunu Kapattr. Uyu Windowstaki Uyku
modu ile ayn ifllevi grr ve tm programlar alflrken ekran kapatr ve programlar durdurur. Yeniden Baflla sistemi tamamen kapatp otomatik olarak tekrar aarken Sistemi kapat bilgisayar tamamen kapatr. Kullanc Oturumunu Kapat seenei ile bilgisayar alflr durumdadr, ancak tm programlar ve dosyalar kapanr ve
fiekil 2.23
Dosya ve klasr
ismine sa
tklandnda
alan pencere.
36
kullancnn kullanc ad ve flifresi girmesi gereken bir diyalog kutusu ekranda grnr. Kapatma seeneklerini grmek iin Apple men almaldr (fiekil 2.24).
fiekil 2.24
Apple Men.
Kapatma
seenekleri
Program alfltrma
Programlar, uygulamalar mensnde ksa yolu olan programlar ift tklamakla alfltrlr. Program kurmak iin ise Mac OS iflletim sistemi dmg uzantl kurulum
dosyalarn kullanr. Kullanc dmg uzantl dosyay alfltrdnda program klasr Uygulamalar klasrne yerleflir. Program silmek iin bu klasrdeki program
klasrnn silinmesi yeterlidir.
LINUX
Linux en basit ifade ile zgr bir iflletim sistemi ekirdeidir. Linux,1991 ylnda
Finlandiya asll, Helsinki niversitesinde renci olan Linux Torvalds tarafndan
gelifltirilmifltir. Bu ekirdek zerine gelifltirilen iflletim sistemlerine Linux datmlar ad verilmektedir. Burada bahsi geen kavram (zgr, ekirdek ve Linux
datmlar) anlamamz bu iflletim sistemi temel alnarak gelifltilmifl Linux datmlarn daha iyi anlamamz asndan nemlidir. Linux tabanl iflletim sistemlerinin
nasl kullanldna gemeden nce bu kavram aklayalm. zgrlkten kast
bu iflletim sistemi ekirdeinin kaynak kodlarnn herkes tarafndan grlebiliyor,
deifltirilebiliyor ve serbeste (cretsiz bir flekilde) datlabiliyor olmasdr. Bu nedenle, bu tr gelifltirilen yazlmlara ak kaynak kodlu yazlmlar denmektedir. Firmalara bal, sahipli iflletim sistemlerinde (Windows ve Mac OS gibi) iflletim sistemi tek merkezden gelifltirilirken, ak kaynak kodlu iflletim sistemleri dnyann
her tarafndan gnll bireyler tarafndan gelifltirilmektedir. Her ne kadar ou Linux datmlar cretsiz olsa da, cretli satlan Linux datmlar da mevcuttur. ekirdek ise iflletim sisteminin zn oluflturan bileflene verilen addr. flletim sistemleri bu temel bileflen zerine infla edilir. Son olarak, Linux datmlar kavram vardr. fiu an kullanmda olan Linux ekirdei temel alnarak gelifltirilen ve ak
kaynak kod felsefesini benimsemifl, aralarnda farkllklar olan iflletim sistemlerini
Linux datmlar olarak adlandrmaktayz. Piyasada Linux ekirdei zerine gelifltirilmifl bir ok Linux datm mevcuttur. rnein, Ubuntu, Debian, Pardus bunlardan sadece bir kadr. Bu blmde Linux datmlarndan biri olan Pardusun
temel kullanm hakknda bilgiler vereceiz. Pardus iflletim sisteminin seilmesinin
sebebi, ulusal apta gelifltirilmifl ilk Trke iflletim sistemi olmasdr.
37
PARDUS
2003 ylnda TBTAK BLGEM (Biliflim ve Bilgi Gvenlii leri Teknolojiler Arafltrma Merkezi) bnyesinde bir ok gnllnn de katklaryla gelifltirilmeye bafllanan, 2005te de ilk srm yaynlanan, cretsiz Trke hazrlanmfl bir iflletim sistemidir. Pardus iflletim sistemini alflan ve Kurulan olarak iki flekilde kullanabiliriz. Bu ayrm Pardus iflletim sisteminin alfltrld donanm ile alakaldr. aSIRA SZDE
lflan Pardusta, iflletim sistemini bilgisayara kurmadan, CD, DVD veya USB gibi harici bir kaynaktan alfltrabilirken, Kurulan Pardus ise dier iflletim sistemlerinde
olduu gibi, iflletim sistemi kullanlan bilgisayarn sabit diskineD kurularak
fi N E L M alfltrlmaktadr. Bunun yansra, Pardusun ev kullanclar ve kurumsal kullanclar iin
iki farkl srm mevcuttur. Pardusun istenilen srmn http://www.parS O R U
dus.org.tr/ nternet adresinden cretsiz olarak indirilebilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
D K Kev
A TkullanclarFarkl Pardus srmlerinde ekran grntleri farkl olabilir. Bu nitede
na ynelik gelifltirilmifl Pardus 2011.2 Cervus elaphus alflan srm zerinden Pardus
kullanm anlatlacaktr.
SIRA SZDE
Masast
DKKAT
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
Masast kavram dier iflletim sistemlerinde olduu gibi, Pardus
iflletim sisteminde de mevcuttur. Ancak, Linux datmlarnda KDE, Gnome, Xfce, Lxde, Fluxbox
gibi eflitli masast ortamlar vardr. Pardus 2011.2 Cervus alphus ev kullancs
K TbuA blmde
P
srmnde KDE masast ortamn kullanmaktadr. Bu nedenle
anlatlacak bileflenler bu masast ortamnn zelliklerini yanstacaktr.
Pardus iflletim sistemi ilk kez alfltrldnda ekrana Kaptan isimli bir kerelik
L E V Zile
Y OPardus
N
alflan yaplandrma yardmcs gelmektedir. Bu yaplandrmaT Earac
iflletim sistemi ile ilgili temel ayar ve tercihler (fare, klavye, tema vb.) yaplmaktadr.
fiekil 2.25te Kaptan yaplandrma aracnn ekran grnts grlmektedir.
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
fiekil 2.25
NTERNET
Kaptan:
Pardusun
yaplandrma
arac.
38
Kaptan yaplandrma aracyla gerekli n ayarlamalar yapldktan sonra, masast bileflenlerini tanmaya bafllayabiliriz. fiekil 2.26da Pardus iflletim sisteminde yer
alan temel bileflenler grlmektedir.
fiekil 2.26
Masast
bileflenleri.
Plasma Mens
Masast klasr
Masastn
gster
Kick-off
uygulama
alfltrc
mens
Sayfalayc
Grev yneticisi
Sistem
ekmecesi
Panel
plasma
mens
Panel
1. Kick-off uygulama alfltrc mens: Uygulamalarn alfltrld men.

2. Masastn gster: alflan tm pencereleri tek tklama ile simge durumuna getiren programck.
3. Sayfalayc: Linux datmlarnda kullanlan oklu masast uygulamas,
birden fazla masastne sahip olmamz salayan bir programck.
4. Grev Yneticisi: alflan programlar simge durumuna kltldnde
yerlefltikleri alan.
5. Sistem ekmecesi: Ses, son taklan aygt, pano ierii, pil durumu gibi
programcklarn konumland alan.
6. Panel: Masast gster, sayfalayc, grev yneticisi ve sistem ekmecesinin
tmnn yerlefltii alandr. Plasma mens yardm ile birden fazla panel
oluflturulabilir.
7. Panel Plasma Mens/Panel Ara kutusu: Panel zerine programck eklemek, kaldrmak gibi ayarlarn yapld mendr.
8. Plasma Mens: Panel, Programck, Etklinlik ve masast gibi ayarlarn
yapld men.
9. Masast Klasr: zerinde p tenekesi, ev dizini gibi bileflenlerin yerlefltirebildii programck.
KDE Plasma alflma Alan

Pardus da masast ortamn anlamak iin KDE masast ortamnn 4. srm ile
birlikte gelen plasma teknolojisini de anlamak gereklidir. Plasma mens (fiekil
2.27) ntanml olarak ekrann sa st kflesine konumlanr. Bunun haricinde de
plasma mensne eriflmek mmkndr (rnein masastne sa tklayarak).
39
fiekil 2.27
Plasma Mens.
Plasma
Mens
Plasma mensne tklaynca alan mende temel bileflen gze arpmaktadr. Bunlar; Panel, Programck ve Etkinliktir. fiimdi bu temel bilefleni inceleyelim.
Panel
Panelleri, ayn masastnde olduu gibi birden fazla programcn yerlefltirilebildii bir plasma arac olarak dflnebiliriz. Pardus masastne birden fazla panel
eklemek mmkndr. Ekrann alt ksmnda ntanml olarak Windows iflletim sistemlerindeki grev ubuuna benzer bir panel gelmektedir (fiekil 2.28). Bu panel
zerinde, masastn gster, sayfalayc, grev yneticisi ve sistem ekmecesini
barndrmaktadr. fiekil 2.28 bu ntanml paneli ve panele ykl ntanml programcklar grlmektedir. Panelin en sonunda bulunan panele ait plasma mens
kullanlarak masastne yeni programcklar ya da etkinlikler eklenebilir ve panelle ilgili genel ayarlar buradan deifltirilebilir. fiekil 2.28de grld gibi ntanml programlardan ilgili programck seilebilecei gibi, yeni programcklar kategorilere gre aranabilir. Ayrca, Yeni Programcklar Al dmesine tklanarak listede
yer alan programcn zerine fare imleci ile geldiimizde ilgili programcklar hakknda ksa bilgiler alabiliriz.
fiekil 2.28
ntanml
panel
grnts.
ntanml programcklar
Programck
Masastnde yer alan btn geler plasma teknolojisi ile gelifltirilmifl birbirinden
bamsz birer Programck fleklinde tasarlanmfltr. Sayfalayc, masastn duvar kad, kick-off uygulama alfltrcs, paneller, menler gibi akla gelebilecek
tm bileflenler masastnde kullanma alnabilir veya kaldrlabilir flekilde tasarlanmfl birer programcktr. Ayrca, Plasma teknolojisi ile tm programcklar kullanlan
plasma temasnn grnm zelliklerini taflmas salanr. Bylelikle, tm prog-
40
ramcklar grsel bir btnlk ierisinde olurlar. Programcklar, masastne ekrann sa st kflesinde yer alan plasma mens yardmyla ya da masastne sa
tklanarak alan balam mensnden vastasyla eklenebilir.
Etkinlik
Etkinlik plasma arac ile farkl trdeki masast ayarlarn bir tkla deifltirilebilir,
kiflisellefltirilmifl masastler oluflturulabilir. Etkinlik aracna bir ka farkl yoldan
ulaflabilirsiniz. Plasma mensne tklayp alan menden yeni bir etkinlie tkladmz zaman, fiekil 2.29da grld gibi ekrann alt blmesinde etkinlik paneli almaktadr. Panelin sa st kflesinde yer alan Ekinlik Olufltur dmesine tklayarak ntanml flablonlar kullanabilir ya da internetten yeni bir flablon indirilebilir. fiekil 2.30da grlecei zere etkinlik arac ile tek tklama ile masastnz ok farkl bir yapya dnfltrebilirsiniz.
fiekil 2.29
Etkinlik
Paneli.
Etkinlik Paneli
fiekil 2.30
Etkinlik arac
ile
oluflturulmufl
masast
grnm.
Etkinlik Olufltur Dmesi
41
SZDE
Windowsun aksine Linux temelli iflletim sistemlerinde sadece SIRA
bir kk
dizin vardr.
Windows temelli iflletim sistemlerinde ise her bir veri toplama aygtnn (C, D srcs gibi) kendi kk dizini vardr. Yani Windows iflletim sisteminde C srcsD fi N E L M
nn bir kk dizini varken, D srcsnde bir kk dizini vardr. Bu durum Linux
temelli bir iflletim sistemini ilk defa kullanan kullanclar iin farkl gelen bir duS O R U
rumdur. O nedenle Pardus kullanrken bu durum gz nne alnmaldr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Pardusta ntanml iflletim sistemi gezgini Dolphindir. Daha nce Konqueror

D K K A T internet ve
iflletim sistemi gezgini olarak kullanlrken, KDEnin 4.0 srm ile Dolphin, iflletim sisteminin ntanml gezgini olarak grev yapmaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
fiekil 2.31de Dolphin iflletim sistemi gezgininin ekran grnts grlmektedir. Dolphin gezgini, klasrler, konumlar, bilgi, u birim ve filtre
olmak zere befl
AMALARIMIZ
panelden oluflmaktadr.
SIRA SZDE

K T A P
AMALARIMIZ
fiekil 2.31
K T A P
Dolpin: Pardus iflletim sistemi gezgininden bir ekran grnts.
Klasrler
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Bilgi
Konumlar
Filtrele
U birimi

Ekran simge durumuna kltme, byltme ve kapatma dmeleri ekrann sa
st kflesinde yer almaktadr. Pencere ekran kaplamamfl halde iken orta ksmdaki buton fiekil 2.32deki grld gibi Byt isminde iken, pencere ekran
kapladnda Geri ykle ismini alarak flekil deifltirmektedir.
42
fiekil 2.32
Pencere ap
kapama, byltmekltme
dmeleri.
Geri ykle
Simge
durumuna
klt
Kapat
Byt
Klasr Oluflturma ve smini Deifltirme

Klasr oluflturmak iin Dolphinde uygun olduunu dflndnz yere sa tklayp, Yeni > Klasr semek gerekir. Oluflan klasr varsaylan olarak Yeni Klasr
olarak adlandrlr. Bu durumda Yeni Klasr isminin zerine fare ile sa tkladmzda alan balam mensnden Yeniden adlandr seeneini seerek veya
F2 tufluna basarak, ismini deifltirmek iin imlecin yanp snd grlr.
Yeni Dosya Oluflturma

Windowsun aksine masastne sa tklandnda alan mende yeni klasr ya da
dosya olufltur gibi seenekler yoktur. Bunun iin herhangi bir klasr ierisinde yahut Dolphin gezginde sa tklandnda alan balam mens araclyla en ok
kullanlabilecek programlarn (Libre office, HTML, Metin dosyas vb.) listesi kmaktadr. Buradan istenilen dosya tr seilerek yeni dosya oluflturulabilir.
Dosya Taflma
Windowstaki gibi ilgili dosyaya sa tklaynca alan balam mens araclyla
kes, kopyala ifllemi yaplabilir.
Dosya Silme
Silme ifllemi ilgili dosya p kutusuna taflnarak yaplabilecei gibi, klavyedeki
Delete tufluna baslarak veya sa men tuflu ile ilgili dosyann zerine sa tklanp, alan balam mensnden sil komutu verilerek de yaplabilir.
Kick-Off Mens
Pardus alfltrldnda ekrann sol alt ksmnda gelen, uygulamalarn alfltrlmas
iin kullanlan menye verilen isimdir. Aslnda bu men tipte karflmza kmaktadr. Bunlar, Kick-off, Klasik ve Lancelot mens tipleridir. Bunlardan kickoff ntanml olan men tipidir. Bu nedenle bu ksmda, bu men tipi zerinde duracaz. Kick-off uygulama yneticisi, Windows iflletim sistemlerindeki bafllat mens gibi dflnlebilir. Yer mleri, Uygulamalar, Bilgisayar, Son Kullanlanlar ve k olmak zere befl sekmeden oluflmaktadr.
43
Yerimleri: flletim sistemini kullanrken gerek dosyalardan gerekse programlardan bazlarna srekli eriflme ihtiyac duyarz. flte bu ihtiyac karfllamak iin
gelifltirilen bir Kick-off sekmesidir. Bu blme yeni
program ve dosya eklenebilecei gibi, varolan bir yer
imi de kaldrlabilir. Bunlar
yapabilmek iin yerimlerinin zerine sa tklanp
yerimlerine ekle, ya da
yer imlerini kaldr seenekleri seilebilir.
Uygulamalar: Bu sekme
uygulamalarn liste halinde
kategorilendii bir alandr.
Bu listeden iflletim sisteminde kurulu tm uygulamalara ulafllabilir. Fare imlecini
uygulamalar sekmesi zerine getirir getirmez uygulamalar mens alr. Men
aldktan sonra istenilen kategoriye tklanr ve sol tarafa alan listeden istenilen uygulama alabilir.
Bilgisayar: Bu sekme Windowstaki masastndeki bilgisayar simgesine tklanldnda alan pencere gibi dflnlebilir. Bu sayede sabit disklere ya da USB
bellek gibi karlabilir disklere ulafllabilir.
Son Kullanlanlar: Bu blm size en son kullandnz uygulama ve dosyalarn
listesini sunar.
k: Bu Bilgisayar kapatmay, yeniden bafllatmay, askya almay, ya da oturumunuzu sonlandrp, kilitlemeyi, baflka bir oturuma gemeyi salayan butonlarn
olduu alandr.
MOBL fiLETM SSTEMLER

Mobil iflletim sistemleri de normal iflletim sistemlerine benzer flekilde, taflnabilir
aralarda uygulamalarn alflmas iin gereken temel program ifade eder. Ancak,
mobil iflletim sistemleri normal iflletim sistemlerine gre ok daha basit yapdadr.
PDAler, tablet bilgisayarlar ve akll cep telefonlar taflnabilir cihazlardr ve mobil iflletim sistemlerini kullanrlar. Mobil iflletim sistemleri ok eflitlilik gsterse de
en ne kan yazlmlar Android, IOS (iPhone), Symbian, Bada, Windows Mobile olarak sralayabiliriz.
fiekil 2.33
Kick-off mens.
44
fiekil 2.34
Android iflletim
sistemine sahip bir
ekran.
Bildirim Alan
Bekleme ekran: Ekrana yaylmfl

haldeki uygulama simgelerinden
oluflur
Mobil iflletim sistemlerinde temel olarak bir men ve bekleme ekran mevcuttur.
Mobil iflletim sistemlerinde genellikle tm uygulamalar ekrana yaylmfl flekildedir.
Kullanc ekran saa sola kaydrarak program simgelerine ulaflabilir. Uygulamalar
cep telefonunun ve iflletim sisteminin izin verdii lde kurulabilir. Mobil iflletim
sistemleri iin en nemli husus onlarn zerinde alflacak uyumlu uygulama ve
programlar bulabilmektir. Birok cep telefonu gelifltiricisi kendi iflletim sistemini
gelifltirmektedir. Her trl uygulama her iflletim sisteminde kullanlamayaca iin
kullanclarn kendi iflletim sistemine uygun uygulamalar bulmas gerekir. Bu nedenle kullanclar en fazla uygulamay sorunsuz alfltrabilecekleri iflletim sistemini
seme eilimindedir. Son zamanlarda kullanlmaya bafllayan bulut ifllem teknolojisi
ile artk yazlm bulup kurmaktansa nternet zerinden var olan servisleri kullanmak
mmkn olmaktadr. Bylece mevcut depolama ve bellek kapasitesi zorlanmamakta ve kullanc ihtiyac olan servise her trl mobil ara ve bilgisayarndan kolayca
eriflebilmektedir. Google Dokman servisi bulut ifllem teknolojisine iyi bir rnektir.
Burada kullanc ofis yazlmlarnn bir ok zelliini kullanarak, oluflturduu dosyalar depolayabilmektedir. Bu nedenle mobil iflletim sistemleri de bulut teknolojisine uygun hale getirilmeye alfllmaktadr. Mobil iflletim sistemleri daha ok nternet tabanl uygulamalar ierdiinden bilgi gvenlii iin mobil iflletim sisteminde
nlemler almay unutmamak gerekir.
Cep telefonu ve dier taflnabilir cihazlarn ekran boyutu ve kapasiteleri kstl
olduundan tm uygulamalarn bunlar gz nne alarak gelifltirilmesi gerekir. rnein, ofis programlar akll cep telefonlarna kurulabilir, ancak bilgisayardaki kadar kapsaml men ve fonksiyonlar barndramaz. Geleneksel iflletim sisteminde
fare kontrol var iken, akll telefonlarda dokunmatik ekranlar kullanlmaktadr.
Bu nedenle akll telefonlarda fare kadar hassas hareketler yapmak pek mmkn
deildir. Dolaysyla, iflletim sistemi ve uygulama gelifltiricilerin parmak hareketlerine uyumlu flekilde yazlm gelifltirmeleri gerekmektedir.
Akll telefonlara yazlm kurmak bilgisayardan farkldr. Genellikle yazlmlar
sistemin nternet zerindeki uygulama marketine girip temin etmek gerekir. Yazlmlarn bazlar cretsiz bazlar cretli olarak indirilebilir. ndirilen bu yazlmlar
kullanma hazrdr yani kurulum gerektirmez.
zet
flletim sistemi, bilgisayarmzda dier programlarn zerinde alflt en temel programdr. flletim sistemlerinin en nemli grevi var olan kaynaklar en etkin flekilde kullanmaktr. Bellek ynetimi, grafik ara yznn
kontrol, ifllemlerin ynetimi, dfl donanmlarn bilgisayarla iletiflimi, dosya erifliminin ynetimi hep iflletim
sisteminin kontrolndedir. Bu nitede 4 iflletim sisteminden bahsedilmifltir. Bunlar Windows, Mac OS X, Linux ve mobil iflletim sistemleridir. Masast ve dizst
bilgisayarlara kurulan tm iflletim sistemlerinde benzer
yaplar mevcuttur. Kullanc bilgisayarn atnda masast ile karfllaflr. Masast genellikle en sk kullanlan men, dosya, klasr ve program simgelerini barndrr. Kullancnn tercihine gre hzl eriflim menleri
oluflturulur. Ayrca sistem durumu ile baz programlarn
alflma durumlarn kullancya bildirmek amacyla bir
bildirim alan bulunur. Bunun yannda her iflletim sisteminde uygulamalar ve fonksiyonlara erifltirmeyi kolaylafltran temel menler de vardr
Kullanclarn bilgisayarda klasr ve dosyalara eriflimi
iflletim sistemlerinin gezginleri yoluyla salanr. Klasr ve dosya oluflturmak, kesme - kopyalama ifllemleri
ve silme iin farenin sa tklanmasyla alan balamsal
menler kullanlabilmektedir.
45
46
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi iflletim sistemi iin sylenemez?
a. Programlanabilir tm elektronik aygtlarda bulunur
b. Tm elektrikli aletlerde mutlaka bulunur
c. Bilgisayarda iflletim sisteminin kontrolnde olmayan bir fonksiyon yoktur
d. Tm dfl donanmlar iflletim sistemi yoluyla bilgisayara balanr
e. Temelde tm iflletim sistemleri benzer ifllevleri
grrler
2. Linux ekirdei ile gelifltirilmifl iflletim sistemlerini
dier iflletim sistemlerinden ayran en nemli zellik
nedir?
a. Bellek ynetimi
b. Dosyalama sistemi
c. Grafik arayz ynetimi
d. Ak kaynak kodu kullanm
e. Donanm ynetimi
3. Afladakilerden hangisi bir iflletim sistemi deildir?
a. Microsoft Ofis Word
b. Mac OS
c. Microsoft Windows
d. Pardus
e. Android
4. Afladakilerden hangisi tm iflletim sistemlerinde
kesinlikle bulunan gelerden birisi deildir?
a. Masast
b. Program, Klasr ve dosya yaps
c. flletim sistemi gezgini
d. Men sistemi
e. Bafllat mens
5. Afladakilerden hangisi herhangi bir iflletim sisteminin bildirim alannda yer alabilecek trden bilgi
deildir?
a. Aa balanma durumu
b. G kayna durumu
c. Tarih saat bilgisi
d. Ses ayarlar
e. Sk kullanlan dosyalar klasr
6. Afladakilerden hangi iftlerde alfllan tm program ve dosyalar bilgisayar tarafndan tamamen kapatlr?
a. Uyku modu-Oturumu kapatma
b. Hazrda bekleme-Uyku modu
c. Oturum kapatma-Yeniden bafllatma
d. Kilitleme-Yeniden bafllatma
e. Hazrda bekleme-Oturum kapatma
7. Afladakilerden hangisi iflletim sistemlerini gncelleme amalarndan biri olamaz?
a. Gvenlik ayarlarn glendirmek
b. Kullanc hatalarn dzeltmek
c. Sistem hatalarn dzeltmek
d. Yeni srcleri bilgisayara tantmak
e. Yeni dosya trlerini bilgisayara tantmak
8. Afladakilerden hangisi bilgisayara kurulumu gereken bir yapdr?
a. Program
b. Klasr
c. Dosya
d. Pencere
e. Men
9. Afladakilerden hangisi dosya ya da klasr silme
yntemlerinden biri deildir?
a. Sa tklayp sil seeneini seme
b. p kutusuna taflma
c. Del tuflu ile silme
d. Shift+Del tuflu ile silme
e. Kopyalayp p kutusuna yapfltrma
10. flletim sistemi efllefltirmelerinden hangisi yanlfltr?
a. Windows iflletim sisteminde program almadan
dosya oluflturulabilir
b. Pardus iflletim sistemi ulusal kaynaklarla gelifltirilmifltir
c. Mac OS Xte farenin sa tuflu kullanlmaz
d. Kullanclar Windows iflletim sisteminin kaynak
kodlarn grebilir
e. Mobil iflletim sistemlerinde uygulamalarn kurulumu gerekmez
Yaflamn inden

1. b
2. d
3. a
4. e
5. e
Milli Linux datm Pardus, adn Anadolu parsnn

latince isminden alr. Kaydedilen en son Anadolu pars 1974 ylnda Beypazarnda vurulmufl, o gnden bu
gne Pardusun varl gvenilir flekilde kantlanmamfltr. WWF, ran leoparnn akrabas olan bu trn
neslinin kritik (ksmen tkenmifl) durumda olduunu
varsaymaktadr.
Kaynak: http://www.ntvmsnbc.com/id/24956827/
47
6. c
7. b
8. a
9. e
10. d
Yantnz yanlfl ise flletim Sistemlerine Girifl

Yantnz yanlfl ise Linux konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletim Sistemi Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Windows Bafllat Mens
Yantnz yanlfl ise Mac OS Bildirim Alan konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilgisayar Kapatma Seenekleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletim Sistemlerinin Temel
Grevleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise flletim Sistemi Gezgini konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dosya Silmek konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Windows konusunu yeniden gzden geiriniz.
48
Sra Sizde 1
flletim sistemini bir orkestra flefine benzetebiliriz. Bilindii gibi, gnmz iflletim sistemleri birden fazla uygulamay ayn anda alfltrabilmektedir. Dier bir deyiflle,nternette gazete okurken, mzik dinleyebilir, ayn zamanda arkadaflmz ile sohbet edebiliriz. Tm bunlarn problemsiz bir flekilde yryebilmesi iin, bir yneticinin olmas gerekir, tpk orkestra flefi gibi. Nasl
orkestra flefi hangi mzik aletinin ne zaman devreye girecei, ne zaman duraca, ne kadar sre alaca, hangi ritimde alaca, bu ritmin para boyunca korunmas gibi bir ok durumu gz nne alp hareket ediyorsa iflletim sistemi de tpk bir orkestra flefi gibi, donanm
kaynaklarn (ifllemci, bellek gibi) etkili ve verimli kullanarak, hangi programn ne zaman alflaca, ne kadar sre alflaca, ne zaman durdurulaca, ifllemcide
veya bellekte ne kadar yer kaplayaca gibi bir ok ifllevi yerine getirmektedir. Nasl orkestra flefi olmadan,
mziin ritmi ve ahengi bozulur, ortaya anlamsz bir
para karsa, ayn flekilde iflletim sistemsiz bir bilgisayarn alflmas mmkn deildir.
Easttom, C. & Palladino, S. (2011). Essential Linux(r)

Administration: A Comprehensive Guide for Beginners.
Silberschatz, A., Galvin, P. B., & Gagne, G. (2005). Operating Systems Concepts. 7th edition, Wiley
Ray, J. (2010). My MacBook, Que
http://www.pardus.org.tr/wp-content/uploads/Kurumsal_2_kullanim_kilavuzu_1.1.pdf
http://tr.pardus-wiki.org/Konqueror
http://www.banadersanlat.com/index.php/pardus/1014-pardus-kde4-plasma-calma-alan.html
http://www.ozgurlukicin.com/ia/pardus-kullaniminintemelleri/
http://tr.pardus-wiki.org/Plasma
http://www.ozgurlukicin.com/paket/dolphin/
http://www.kde.org/announcements/4.0/desktop.php
Amalarmz


Ofis yazlmlarnn genel zelliklerini aklayabilecek,
Ofis belgelerinde ksayollar kullanabilecek,
Yardm dosyalarn kullanabilecek,
Web tabanl ofis belgeleri oluflturabilecek,
Szck ifllemci programlar tanmlayabilecek,
MS Word ekrann tanyacak,
Word menleri ve komutlarn tanmlayabilecek,
Wordde belgelerle alflabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Ofis Yazlmlar
Szck fllemci Yazlm
Word
Web Tabanl Belgeler
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
Ofis YazlmlarSzck fllemciler ve

Belge Sistemleri
OFS YAZILIMLARININ GENEL

ZELLKLER
SZCK fiLEMC PROGRAMLAR
Ofis Yazlmlar-Szck
fllemciler ve Belge
Sistemleri
OFS YAZILIMLARININ GENEL ZELLKLER
Ofis programlar, ister piyasada bulunan ticari yazlm paketleri olsun, ister cretsiz olsun, genel olarak bir szck ifllemci program, bir hesap tablosu program, bir
sunu program, bir veritaban program ve bir e-posta programn iermektedir.
Ofis program paketlerinin en bilinen ve yaygn olarak kullanlanlar, Microsoft firmasnn ticari rn olan Microsoft Office ve Sun Microsystems firmasnn ak
rn olan Open Office paketleridir.
Daha sonraki blmlerde ayr ayr incelenecek olan bu programlarn, e-posta
programlar hari baz ortak zellikleri vardr. Bu programlarn tm, dosya denilen ve programa gre farkl bir ad alan program birimleriyle alflr. Program bafllatldnda, bu dosyalara program tarafndan geici bir ad verilir; rnein MS Office program paketinde szck ifllemci programda (Word) Belge, hesap tablosu
programnda (Excel) Kitap, sunu programnda (Power Point) Sunu, OpenOffice
program paketinde ise simsiz. Bu adlar, programn dosyaya verdii geici (ya da
varsaylan) adlardr. Kullanc, zerinde alflt dosyay kaydedip ona bir ad verdiinde bu ad da deiflir.
Ofis programlarnn ortak zelliklerinden biri de menler, komutlar ve ara ubuklar gibi program gelerinin ayn flekilde alflmasdr. Buna bal olarak da
dosya ama, dosya kaydetme, dosya adlandrma gibi ilgili temel dosya ifllemlerinin
yan sra, metinler zerinde gereklefltirilen kopyalama, yapfltrma, kesme gibi ifllemler ve metni kaln, italik, alt izili hale getirme gibi metin biimlendirme ifllemleri de ayn flekilde gereklefltirilir.
Ofis programlar bafllatldnda, program penceresi alr. Bir program penceresinde, bafllk ubuu, men ubuu, durum ubuu ve bazlar program bafllatldnda ak olan, bazlar ise kullancnn isteine gre grntlenen ara ubuklar bulunur. Arka sayfadaki flekilde, bu geler gsterilmektedir:
52
fiekil 3.1
Program penceresi ve geleri.
Men ubuu
Bafllk ubuu
Ara ubuklar
Yatay ve dikey
cetveller
Belge alan
Yatay ve dikey
kaydrma
ubuklar
Durum ubuu
fiekil 3.2
Alr men.
Bu oka tklandnda,
bir alt men alr
Ksayol tufllar
Program penceresinin en stnde, bafllk ubuu bulunur. Bafllk ubuunda, program simgesi ya da ad ile dosya ad bulunur. Bafllk ubuunda, sada ise program penceresinin ekran kaplamasn, simge durumuna getirilmesini
ve kapatlmasn salayan dmeler yer alr.
Bafllk ubuunun altnda men ubuu bulunur. Tm ofis programlarnda ifllemler, menler ve menler iindeki komutlar yardmyla gereklefltirilir. Men ubuundaki menler, programn trne gre deiflir. Ancak, Dosya, Dzen (ya da Dzenle), Grnm, Ekle, Biim
(ya da Biimle), Aralar, Pencere ve Yardm
menleri, genellikle tm ofis programlarnda bulunur. Men adlarna tklandnda alan listelere alr men ad verilir. Bu, o mende bulunan komutlarn bir listesidir.
Alr menlerde, yannda kk bir ok alan
menlere basamakl men denir. Bu oka tklandnda alan komut listesine ise alt men
ad verilir. Yandaki flekilde, bir alr men gsterilmektedir:
53
3. nite - Ofis Yazlmlar-Szck fllemciler ve Belge Sistemleri
Menlerde, yannda nokta (...) olan komutlar, bu komuta tklandnda bir

iletiflim kutusunun alacan belirtir. MS Office paketinin son srmnde bu,
men fleridinde komut gruplarnn alt ksmnda grnen kk bir okla
belirtilmektedir.
letiflim kutular, daha ayrntl ifllemlerin gereklefltirilmesini salayan ve ayr
bir pencere olarak alan program geleridir. Afladaki flekilde, bir iletiflim kutusu
gsterilmektedir:
fiekil 3.3
letiflim kutusu.
Men ubuunun altnda grnen ya da kullancnn isteine gre grntlenen

ara ubuklar programdan programa deiflse de genellikle ofis programlar ilk bafllatldnda Standart ara ubuu, onun altnda da Biimlendirme ara ubuu
grnr (bkz. fiekil.3.1). Ara ubuklarnn zerinde, bir simge ya da alr liste ile
gsterilen komutlar bulunur. Fare simgelerin zerine getirildiinde, o simge tklandnda gerekleflecek olan ifllem grnr. Bunlara ekran ipucu denir. Ara ubuklarnda yannda aflay gsteren bir ok olan komutlar, bir seenek listesi aar.
Bunlara, alr liste denir. Arka sayfadaki flekilde, bu geler gsterilmektedir:
54
fiekil 3.4
Ekran ipucu ve alr liste.
Ekran pucu
Alr liste
Program penceresinin alt ksmnda, Durum ubuu yer alr. Burada, zerinde
alfllan dosya ile ilgili bilgiler grnr.
Program penceresinin yan ve alt ksmnda, dosya iinde afla-yukar ve saasola hareket etmenizi salayan kaydrma ubuklar bulunur.
Ofis Belgelerinde Ksayollar

Ksayol, bir komutun klavyedeki tufllarla gereklefltirilmesini salayan tufl bileflimleridir. Bu tufl bileflimleri, baz ofis programlarnda, alr menlerdeki komutlarn
yannda gsterilmektedir.
Bu tufl bileflimlerinin anlam, ayn anda iki tufla da baslmas gerektiidir. rnein, Yazdr komutunun yanndaki Ctrl + P, Ctrl tuflu ile P tufluna ayn anda baslmas gerektiidir. Ofis programlarnda sk kullanlan baz komutlarn ksayollar,
afladaki gibidir:
Kaydet: Ctrl + S
A: Ctrl + O
Kopyala: Ctrl + C
Yapfltr: Ctrl + V
Kes: Ctrl + X
Bul: Ctrl + F
Geri Al: Ctrl + Z
Tmn Se: Ctrl + A
Kaln: Ctrl + B
talik: Ctrl + I
Alt izili: Ctrl + U
Yardm Dosyasnn Kullanm

Tm ofis programlarnda, ilgili programn yardm dosyasna ulaflabileceiniz bir
Yardm mens ya da simgesi bulunur. Yardm dosyasn F1 tufluna basarak da grntleyebilirsiniz. Yardm kutusu aldnda, arama kutusuna yardm almak istediiniz konuyu yazarak ya da indekiler listesini ap aradnz bafll tklayarak
55
yardm metnine ulaflabilirsiniz. Aflada, Word programndaki Yardm kutusu gsterilmektedir:

fiekil 3.5
Yardm kutusu.
PDF Olarak Kaydetme

PDF, Portable Document Format (Taflnabilir Belge Biimi) szcklerinin baflharflerinden oluflan bir ksaltmadr. PDF belgeleri, Adobe flirketine ait, cretsiz
paylafllabilen programlarda oluflturulur ve okunabilir. PDF dosyalarn aabilmek
ve okumak iin, bilgisayarda Adobe Reader programnn yklenmifl olmas gerekir. Bu program Internette birok siteden cretsiz olarak edinilebilmektedir. PDF
belgeleri, adndan da anlafllabilecei gibi belge biimlendirmesini korur ve dosya
paylaflmn olanakl hale getirir.
Ofis programlarnda (OpenOffice ve Microsoft Office), ek yazlma ya da eklentiye gerek kalmadan dosyalar PDF olarak kaydedebilirsiniz. Kitabn sonraki blmlerinde, her programda, dosyalarn PDF olarak nasl kaydedilecei anlatlmaktadr.
Web Tabanl Ofis Belgeleri

Gnmzde yeni geliflen bulut biliflim teknolojileri sayesinde, tm ofis belgelerini, bilgisayar uygulamalarn, yazlmlar vb. kendi bilgisayarnz dflnda bir depolama alannda depolayabilir, yedekleyebilir, bu dosyalara her yerden eriflebilirsiniz. Bulut biliflim teknolojisi, iletiflim ve ortak alflma olana salamaktadr. rnein, herhangi bir ofis programnda oluflturulan bir metin belgesi, bu yazlmn kurulu olmad bir konumda, internet zerinden grntlenebilir. Ayrca, ortak al-
56
fllan belgelerde yaplan deifliklikler annda belgeye yanstlr. Bu teknolojiyi kullanarak, Microsoft Word, PowerPoint ve Excel belgelerini paylaflabilir, yedekleyebilir ve eflzamanl olarak dzenleyebilirsiniz.
Bugn birok servis salayc, bu hizmeti vermektedir. Google (rn. Google
Docs ve Google Cloud Connect for Microsoft Office uygulamas), Microsoft ve Intel gibi uluslararas biliflim flirketleri, bu tr evrimii bilgi iflleme zellii sunan uygulamalar gelifltirmifltir. Trkiyede ise TTNET bu hizmeti salamaktadr.
SZCK fiLEMC PROGRAMLAR

Szck ifllemci programlarn temel ifllevi, metin yazma, yazlmfl metinleri gzden
geirme, biimlendirme ve belge oluflturmadr. Szck ifllemci programlarla, basit
not ya da mektuplardan, rapor, makale, broflr, tez gibi karmaflk belgelere kadar
her tr belge oluflturulabilir. Microsoft firmasnn rn Microsoft Office paketindeki Word program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl cretsiz
program paketindeki Writer program, yaygn olarak kullanlan szck ifllemci
programlardr.
Genel Olarak MS Word Ekran

Bu nitede 1. blmde de akland gibi, szck ifllemci program bafllatldnda, program penceresi alr. Afladaki flekilde, MS Word program ilk bafllatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
fiekil 3.6
MS Word bafllang ekran.
Bafllk ubuu
Hzl Eriflim Ara ubuu
Grnm
dmeleri
Men fieridi
Belge alan
Durum ubuu
Bafllk ubuu: zerinde alfllan belgenin ad ve programn ad grnr.

Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr.
Hzl Eriflim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriflim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda, sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur.
Belge Penceresi: zerinde alfllan belgenin ieriini gsterir.
57
Kaydrma ubuu: Belge iinde gezinmeyi salar.

Durum ubuu: zerinde alfllan belge hakkndaki bilgiler grnr.
Grnm Dmeleri: Belgenin grnt modunun deifltirilebilmesini salar.
Yaknlafltr: Belge grntsnn bytlp kltlmesini salar.
fiekil 3.6da gsterildii gibi, MS Wordde Bafllk ubuunun ve Hzl Eriflim
Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da fierit ad verilen bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili bafllklar altnda gruplanmfl olarak bu men fleridinde yer almaktadr.
Wordde Belgelerle alflmak

Belge Oluflturma
Word programn bafllattnzda bofl bir belge alr. Baflka bir bofl belge amak
iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
1. Dosya sekmesini tklayn.
2. Yeniyi tklayn.
3. Bofl Belgeyi ift tklayn.
fiekil 3.7
Wordde belge
oluflturma.
Yeni bir belgeyi, flablonlar yardmyla da oluflturabilirsiniz. Bunun iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Yeniyi tklayn.
3. Kullanlabilir fiablonlarn altnda, istediiniz seenei tklayn.
4. stediiniz flablonu ift tklayn.
Wordde bir zgemifl oluflturmak istiyoruz. Bunun iin hangi admlar
SIRAizlemeliyiz?
SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
58
fiekil 3.8
Wordde flablonla
belge oluflturma.
Var Olan Bir Belgeyi Ama

Bilgisayarnzda var olan bir belgeyi amak iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
1. Dosya sekmesinde A tklayn.
2. A iletiflim kutusunun sol blmesinde, belgenin bulunduu srcy ya da
klasr tklayn.
3. A iletiflim kutusunun sa blmesinde, belgenin bulunduu klasr an.
4. Belgeyi tklayn.
5. A tklayn.
fiekil 3.9
Wordde var olan
bir belgeyi ama.
59
Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme

Bir belgeyi ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Bafllat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiflim kutusu alr. Burada, belgeyi istediiniz bir
adla kaydedebilirsiniz. Aflada, Farkl Kaydet iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 3.10
Wordde bir belgeyi kaydetme.
Buraya belgeniz iin

bir ad girin
Bir belgeyi bu flekilde kaydettikten sonra, Kaydet dmesini tkladnzda,

Farkl Kaydet iletiflim kutusu almaz. Ancak, zerinde deifliklik yapmak ama nceki biimini de korumak istediiniz bir belgeyi farkl bir adla kaydetmek isterseniz, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
1. Dosya sekmesinde Farkl Kaydeti tklayn.
2. Dosya ad kutusuna, belgeniz iin bir ad girin.
3. Kaydeti tklayn.
PDF Olarak Kaydetme

Web Tabanl Ofis Belgeleri bafllkl blmde belirtildii gibi, ofis programlarnda, PDF olarak kaydetme seenei bulunmaktadr. Bu seenei kullanarak, bir
Word belgesini PDF olarak kaydedebilirsiniz. Bunun iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Dosya Ad kutusunda, belgeniz iin bir ad girin.
3. Kayt tr listesinde, PDF (*.pdf) seeneini tklayn.
4. Dosya kaydedildikten sonra setiiniz biimde almasn istiyorsanz, Yaymladktan Sonra Dosyay A onay kutusunu iflaretleyin.
5. Yazdrma seeneklerini belirlemek iin Seenekleri tklayn.
6. Tamam, sonra da Kaydeti tklayn.
60
Word Menleri ve Komutlar

Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, Worddeki komutlar, 8 sekmede dzenlenmifl ve her sekmede bulunan komutlar, fierit ad verilen alanda ilgili bafllklar altnda guplanmfltr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler, Dosya, Girifl, Ekle, Sayfa Dzeni, Baflvurular, Postalar, Gzden Geir ve
Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin, sekme adn tklamak yeterlidir. Aflada, men fleridi ve sekmeler gsterilmektedir:
fiekil 3.11
Wordde men
fleridi ve
komutlarn yer
ald sekmeler.
Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ifllemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr
ve Kapat komutlar bulunur. Afladaki flekilde, Dosya sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.12
Dosya sekmesi.
Backstage blmesi
Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz
Dosya sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Yeni belge ama
Var olan bir belgeyi ama
Belgeyi kaydetme ve farkl bir adla kaydetme
Belgeyi kapatma
Dosya sekmesini grntlediinizde, sa blmede Backstage ad verilen bir
blme alr. Bu blme, dosyalar ve dosyalar hakkndaki verilerin ynetilmesini
salar (bkz. fiekil 3.12).
61
Girifl Sekmesi
Metin biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar, Yaz Tipi, Paragraf, Stiller, Dzenleme olarak gruplanmfltr (bkz. fiekil 3.11).
Girifl sekmesinde en solda, Pano blmesi bulunur. Burada, Kopyala, Yapfltr, Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda,
kopyalanan geler grnr. Aflada, Pano blmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.13
Pano blmesi.
Girifl sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Yaz Tipi grubu:
Yaz tipini ve puntoyu deifltirme
fiekil 3.14
Yaz Tipi ve Yaz
Tipi Boyutu
seenekleri.
62
Yaz tipini bytme ya da daraltma

Byk/kk harf deifltirme
Yaplan biimlendirmeyi temizleme
Metni, kaln, italik, alt izili, st izili hale getirme
Bir karakteri ya da szc st simge ya da alt simge haline getirme
Metne efekt ekleme
Metni renklerle vurgulama
Yaz tipi rengini deifltirme
Satr araln deifltirme
Yaz Tipi grubunun alt ksmndaki kk ok tklandnda, Yaz Tipi iletiflim
kutusu alr (bkz. fiekil 3.3).
fiekil 3.15
Girifl sekmesindeki
Paragraf grubu.
Paragraf grubu:
Madde iflaretli, numaral ve ok dzeyli listeler oluflturma
Metne girinti uygulama
Metni sralama
Paragraf iflaretlerini grntleme
Metni sola, saa hizalama, ortalama, iki yana yaslama
Satr ve paragraf aralklarn ayarlama
Kenarlk uygulama
Metne glgelendirme ekleme
Metne kenarlk ekleme
Stiller grubu:
Bu gruptaki komutlarla, belgeniz iin bir stil seip uygulayabilirsiniz.
fiekil 3.16
Girifl sekmesindeki
Stiller grubu.
fiekil 3.17
Girifl sekmesindeki
Dzenleme grubu.
Dzenleme grubu:
Bu gruptaki komutlarla, belge iinde belirli bir
szc ya da karakteri arayabilir, baflka bir szckle deifltirebilirsiniz.Yanda, bu gruptaki komutlar gsterilmektedir:
63
Ekle Sekmesi
Bu sekmede komutlar Sayfalar, Tablolar, izimler, Balantlar, stbilgi ve
Altbilgi, Metin ve Simgeler olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Ekle sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.18
Ekle sekmesi.
Ekle sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Sayfalar grubu:
Kapak sayfas ekleme
Sayfa ekleme
Sayfa sonu ekleme
Tablolar grubu:
Tablo ekleme
Tablo izme
Excel tablosu ekleme
Yerleflik tablo ekleme
fiekil 3.19
Ekle sekmesindeki
tablo ekleme
seenekleri.
64
izimler grubu:
Resim, kk resim, flekil, SmartArt, grafik ve ekran grnts ekleme.
Afladaki flekilde, fiekiller alr mens gsterilmektedir:
fiekil 3.20
Ekle sekmesindeki
flekil ekleme
seenekleri.
Balantlar grubu:
Kpr, yer iflareti, apraz baflvuru ekleme
stbilgi ve Altbilgi grubu:
stbilgi ve altbilgi ekleme
Sayfa numaras ekleme
65
Komutlarn yanndaki, kk oklar tklarsanz, stbilgi, altbilgi ve sayfa numaras stillerini seebileceiniz listeler alr. Aflada, Sayfa Numaras alr listesi gsterilmektedir:
fiekil 3.21
Ekle sekmesindeki
sayfa numaras
seenekleri.
Metin grubu:
Metin kutusu ekleme
Yazar ad, anahtar szck, bafllk, zet gibi belge ile ilgili otomatik metinler
ekleme
WordArt ekleme
Paragrafa byk harf ekleme
mza satr, tarih saat ekleme
Nesne ekleme
Simgeler grubunda ise metne denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.
Sayfa Dzeni Sekmesi

Bu sekmede komutlar, Temalar, Sayfa Yaps, Sayfa Arka Plan, Paragraf ve
Yerlefltir olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde Sayfa Dzeni sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.22
Sayfa Dzeni
sekmesi.
Sayfa Dzeni sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Temalar grubu:
Bu gruptaki komutlarla belgenize bir tema uygulayarak tutarl ve profesyonel
bir grnm kazandrabilirsiniz.
66
fiekil 3.23
Belgelere
uygulanabilecek
tema seenekleri.
Sayfa Yaps grubu:

Kenar boflluklarn, ynlendirmeyi ve sayfa boyutunu ayarlama
Sayfa ve blm sonlarn ayarlama
Metni stunlara blme
Satr numaras koyma
Belgede heceleme yapma
Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda Sayfa Yaps iletiflim
kutusu alr. Arka sayfadaki, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
67
fiekil 3.24
Sayfa Yaps
iletiflim kutusu.
Sayfa Arka Plan grubu:

Bu gruptaki komutlarla sayfaya filigran ya da renk ekleyebilir, sayfa kenarl
koyabilirsiniz.
Paragraf grubu:
Bu gruptaki komutlarla metindeki girintileri ve paragraf aralklarn ayarlayabilirsiniz.
Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda Paragraf iletiflim kutusu alr. Arka sayfadaki flekilde, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
68
fiekil 3.25
Paragraf iletiflim
kutusu.
Yerlefltir grubu:
Bu gruptaki komutlarla metne eklediiniz flekil, resim ve izim gibi gelerin yerini ve hizalamasn ayarlayabilir, birden ok geyi gruplayabilir ya da birbirlerine
gre konumlarn ayarlayabilirsiniz.
Baflvurular Sekmesi
Bu sekmede komutlar, indekiler Tablosu, Dipnotlar, Alntlar ve Kaynaka,
Resim Yazlar, Dizin ve Kaynaka olarak gruplanmfltr. Arka sayfadaki flekilde,
Baflvurular sekmesi gsterilmektedir:
69
fiekil 3.26
Baflvurular
sekmesi.
Baflvurular sekmesindeki komutlarla belgenize iindekiler tablosu, dipnot, sonnot, alnt, resim yazs, dizin ve kaynaka ekleyebilirsiniz.
Postalar Sekmesi
Bu sekmedeki komutlarla Adres-Mektup Birlefltirme zelliini kullanabilirsiniz.
Bu zellik, toplu posta gnderimlerinde, adreslerle etiket formlarnn ve zarflarn
birlefltirilmesini salamaktadr. Ancak bu zellii kullanabilmek iin, adres bilgilerinin Word, Excel ya da Outlook gibi bir posta programnda nceden oluflturulmas gerekir. Afladaki flekilde, adres-mektup birlefltirme zelliini kullanabileceiniz
Postalar sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.27
Postalar sekmesi.
Gzden Geir Sekmesi

Bu sekmede komutlar, Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar, zleme, Deifliklikler, Karfllafltr ve Koru olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.28
Gzden geir
sekmesi.
70
Bu sekmedeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Belgede yazm denetimi yapma
Eflanlaml szck aramas
eviri aracn kullanma
Belgeye aklama ekleme
Bu sekmedeki komutlar, ortak alfllan belgelerle ilgili aralar sunmaktadr. zleme, Deifliklikler, Karfllafltr ve Koru grubundaki komutlarla, belgede baflkalarnn yapt deifliklikleri grebilir, bunlar onaylayabilir ya da reddedebilir, belgeyi deiflikliklere karfl koruyabilirsiniz.
Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, Belge Grnmleri, Gster, Yaknlafltr, Pencere ve
Makrolar olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 3.29
Grnm sekmesi.
Grnm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Belge grnmn deifltirme (Sayfa Dzeni, Tam Ekran, Web Dzeni,
Anahat, Taslak)
Cetvel, klavuz izgileri, gezinti blmesini grntleme
Belgenin grnmn bytme ya da kltme
Gsterilecek sayfa saysn belirleme
Belgeyi yeni bir pencerede grntleme
Pencereleri yerlefltirme
Grnty blme
Pencereler arasnda geifl yapma
Makrolar kullanma
Bu sekmeler ve komut gruplarnn yan sra, Wordde bir de balamsal sekmeler ve komutlar vardr. Bu sekmeler, ilgili ifllem srasnda grntlenir. rnein, belgeye bir resim eklediinizde, resmi tklaynca Resim Aralar sekmesi, bir
tablo eklediinizde ise Tablo Seenekleri sekmesi grntlenir. Benzer flekilde,
belgenize kk resim, flekil, SmartArt ya da grafik eklediinizde, ilgili sekmeler
grntlenir. Arka sayfada, bu sekmelerden biri olan Tablo Seenekleri sekmesi
gsterilmektedir:
71
fiekil 3.30
Wordde balamsal
bir sekme (Tablo
Seenekleri).
Wordden kfl
Word programndan kmak iin Dosya sekmesinden kfl komutunu sein. Belgeyi son kaydetmenizden sonra deifliklik yaptysanz, deifliklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deifliklikleri kaydetmek
iin Eveti, deifliklikleri kaydetmeden programdan kmak iin ise Hayr tklayn.
72
zet
Ofis programlar, her trl belge, hesap tablosu ya da
sunum gibi, genel olarak ifl yerlerinde gereklefltirilen
iflleri kolaylafltrmak amacyla tasarlanan programlardr.
Bu tr bir program paketinde genellikle szck ifllemci, hesap tablosu, sunu, veritaban ve e-posta programlar bulunur. Farkl reticiler tarafndan oluflturulan ofis
programlarnn birok ortak zellii vardr. Program
penceresinin geleri, program birimleri, yani dosyalarla ve menlerle ya da komutlarla alflma biimi benzerdir.
Ofis program paketlerindeki szck ifllemci programlarn temel ifllevi, metin yazma, yazlmfl metinleri gzden
geirme, biimlendirme ve belge oluflturmadr. Szck
ifllemci programlarla, basit not ya da mektuplardan, rapor, makale, broflr, tez gibi karmaflk belgelere kadar
her tr belge oluflturulabilir.
73
Kendimizi Snayalm
1. Ofis programlarnda, program penceresinin en stnde grnen ve program ad ile dosya adnn grnd aracn ad nedir?
a. Boflluk ubuu
b. Men ubuu
c. Ara ubuu
d. Bafllk ubuu
e. Durum ubuu
6. Metinde baz szckleri kaln hale getirmek iin hangi admlar izlemek gerekir?
a. Yaz Tipi grubunda Kaln dmesini tklamak
b. Metni seip Yaz Tipi grubunda Kaln dmesini tklamak
c. Yaz tipini deifltirmek
d. Yaz tipi rengini deifltirmek
e. Bu szckleri kaln yazmak
2. Metni bir yerden bir yere taflmak iin hangi ifllemi

yapmak gerekir?
a. Metni kopyalamak
b. Metni kesmek
c. Metni vurgulamak
d. Metni semek
e. Ara ubuunda Tafl dmesini tklamak
7. Metin Efektleri dmesi nerededir?

a. Girifl sekmesindeki Stiller grubunda
b. Girifl sekmesindeki Yaz Tipi grubunda
c. Dzenleme grubunda
d. Sayfa Dzeni sekmesindeki Temalar grubunda
e. Ara ubuunda
3. Hzl Eriflim Ara ubuu nerededir?

a. Program penceresinin sol st kflesindedir
b. Girifl sekmesindedir
c. Dosya sekmesindedir
d. Men ubuundadr
e. Penceresinin sa alt kflesindedir
4. Program penceresinde sada ve altta grnen ve
belge iinde afla yukar ya da saa sola gezinmenizi
salayan ara afladakilerden hangisidir?
a. Pg Up ve Pg down
b. Kaydrma ubuu
c. Gezinti dmesi
d. Grnm ubuu
e. Cetvel
5. Bu
a.
b.
c.
d.
e.
dmeyi
tklaynca ne olur?
Belgede saa sola gidilebilir
Bir men alr
Bir iletiflim kutusu alr
Yeni bir ara ubuu grnr
Bir liste alr
8. Postalar sekmesindeki komutlarla hangi ifllemi gereklefltirebilirsiniz?

a. e-posta gndermek
b. Adres-Mektup birlefltirme
c. Posta programn amak
d. Belgeyi e-posta eki olarak gndermek
e. Belgeyi e-posta olarak gndermek
9. Belgeye iindekiler tablosu ve dizin eklemek iin
hangi sekmeyi kullanrsnz?
a. Girifl
b. Sayfa Yaps
c. Baflvurular
d. Dzen
e. Grnm
10. Resim Aralar ya da Tablo Seenekleri gibi balamsal sekmeler ne zaman grnr?
a. Dosya mensnden seerek
b. Men fleridindeki kk oklar tklaynca
c. Metne resim ekleyince
d. Metne bir resim ya da tablo ekleyip seince
e. Fareyi ara ubuu zerine getirince
74
1. d
Dosya sekmesinde Yeniyi tklayp Kullanlabilir fiablonlar seeneinin altnda, istediimiz bir zgemifl
flablonunu semek ve ekrandaki ynergeleri izleyerek
seenekleri belirlemek.
2. b
3. a
4. b
5. c
6. b
7. b
8. b
9. c
10. d
Yantnz yanlfl ise Ofis Yazlmlarnn Genel

zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl Sekmesi konusunu
Yantnz yanlfl ise Genel Olarak MS Word Ekran konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Genel Olarak MS Word Ekran konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ofis Yazlmlarnn Genel
zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl Sekmesi, Yaz Tipi
Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl Sekmesi, Yaz Tipi
grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Postalar Sekmesi konusunu
Yantnz yanlfl ise Baflvurular Sekmesi
Yantnz yanlfl ise Balamsal Sekmeler
http://office.microsoft.com/tr-tr/word
www.openoffice.org.tr/
www.google.com./Apps
Amalarmz


Hesap tablosu programlarn tanmlayabilecek,
MS Excel ekrann tanyabilecek,
Excel menleri ve komutlarn tanmlayabilecek,
alflma kitab ve alflma sayfas kavramlarn aklayabilecek,
Excelde alflma kitaplaryla alflabilecek,
Elektronik tablolar oluflturabilecek,
Elektronik tablolarla ilgli birok ifllemi gereklefltirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Hesap Tablosu Programlar
Excel
alflma Kitab
alflma Sayfas
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
Ofis YazlmlarHesap Tablosu

Programlar
HESAP TABLOSU PROGRAMLARI
Ofis Yazlmlar-Hesap
Tablosu Programlar
HESAP TABLOSU PROGRAMLARI
Hesap tablosu programlaryla, veriler tablo ya da liste olarak tutulup bu veriler
zerinde basit ve karmaflk hesaplamalar yaplabilir, veriler eflitli yntemlerle
zetlenebilir ya da analizi yaplabilir. Microsoft firmasnn rn Microsoft Office
paketindeki Excel program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl
cretsiz program paketindeki Calc program, yaygn olarak kullanlan hesap tablosu programlardr.
Genel Olarak MS Excel Ekran

Hesap tablosu program bafllatldnda, program penceresi alr. Afladaki flekilde, MS Excel program ilk bafllatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
fiekil 4.1
Bafllk ubuu
Grnm
dmeleri
Hzl Eriflim Ara ubuu
Men
fleridi
alflma
sayfas
Sayfa sekmeleri
Kaydrma ubuklar
Durum ubuu
MS Excel bafllang
ekran.
78
Bafllk ubuu: zerinde alfllan alflma kitabnn ad ve programn ad grnr. Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr.
Hzl Eriflim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriflim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda, sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur.
alflma Kitab Blmesi: zerinde alfllan alflma sayfasnn ieriini gsterir.
Kaydrma ubuu: alflma sayfas iinde gezinmeyi salar.
Durum ubuu: zerinde alfllan alflma sayfasyla ilgili bilgiler grnr.
Grnm Dmeleri: Belgenin grnt modunun deifltirilebilmesini salar.
Yaknlafltr: Grntnn bytlp kltlmesini salar.
fiekil 4.1de gsterildii gibi, MS Excelde Bafllk ubuunun ve Hzl Eriflim
Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da fierit ad verilen
bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili bafllklar altnda gruplanmfl
olarak bu men fleridinde yer almaktadr.
alflma Kitab ve alflma Sayfas Kavram

Exceldeki dosya biimi, alflma kitabdr. Program bafllatldnda Kitap1 adyla bir alflma kitab alr. Bu, programn dosyaya verdii geici ya da varsaylan
addr ve alflma kitab baflka bir adla kaydedilinceye kadar, bafllk ubuunda grnr (bkz. fiekil 4.1).
alflma kitab, eflitli trdeki balantl bilgilerin dzenlenmesi iin kullanlabilecek bir dosyadr. Her alflma kitab, 3 alflma sayfasyla alr. Bunlar, pencerenin alt ksmnda Sayfa1, Sayfa2, Sayfa3 adyla grnr. Bu adlar da Kitap1
gibi, programn verdii geici adlardr ve kullanc sayfalar yeniden adlandrncaya kadar grnmeye devam eder (bkz. fiekil 4.1). Veriler de alflma sayfalarna girilir.
alflma sayfalar ise stun, satr ve hcrelere ayrlr. alflma kitab aldnda,
satr ve stunlardan oluflan bu klavuz grnr. Stunlar, alflma sayfasnda yukardan afla, satrlar ise soldan saa doru uzanr. Hcreler ise bir satrla stunun kesifltii yerdeki alandr. Stunlarn alfabetik, satrlarn ise saysal bafllklar
vardr. Her alflma sayfasnda toplam 16.384 stun ve 1 ile 1.048.576 arasnda satr bulunur. Hcreler, alflma sayfasna veri girilen alanlardr. Yeni bir alflma kitab aldnda, sol st kfledeki ilk hcre vurgulanmfltr. Bu hcreye etkin hcre denir. alflma sayfas iinde baflka bir hcreyi tklarsanz etkin hcre de deiflir. Etkin hcre, veri girmeye baflladnzda, verilerin o hcreye yazlacan belirtir. alflma sayfas iinde bir hcre tklandnda, ad kutusunda, harfler ve saylardan oluflan bir adres grnr. Buna, hcre baflvurusu ya da adresi denir ve
alflma sayfas iinde hangi stun ve satrda bulunduunuzu gsterir. Arka sayfadaki ekran grntsnde, bu eler gsterilmektedir:
SIRA SZDE
alflma sayfasna
grafik eklemek iin hangi admlar izlemeliyiz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
79
4. nite - Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar
fiekil 4.2
alflma kitab ve
alflma sayfasnn
eleri.
Ad Kutusu ve hcre baflvurusu
Stunlar ve stun bafllklar
Forml Kutusu
Satrlar ve satr numaralar
alflma sayfalar
Excelde alflma Kitaplaryla alflmak

Yeni Bir alflma Kitab Oluflturma
Excelde yeni bir alflma kitab oluflturmak iin bofl bir alflma kitab aabilirsiniz.
Bunun iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Yeniyi tklayn.
3. Kullanlabilir fiablonlarn altnda Bofl alflma Kitabn ift tklayn.
fiekil 4.3
Excelde yeni bir
alflma kitab
oluflturma.
80
Yeni bir alflma kitabn, flablonlar yardmyla da oluflturabilirsiniz. Bunun iin,

afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Yeniyi tklayn.
3. Kullanlabilir fiablonlarn altnda, istediiniz seenei tklayn.
4. stediiniz flablonu ift tklayn.
Yeni bir alflma kitab iin var olan bir alflma kitabn temel almak isterseniz,
afladaki admlar izleyebilirsiniz:
1. Dosya sekmesinde Yeniyi tklayn.
2. Kullanlabilir fiablonlarn altnda Varolandan Yeniyi tklayn.
3. Varolan alflma Kitabndan Yeni iletiflim kutusunda, amak istediiniz
alflma kitabnn bulunduu src, klasr ya da Internet konumunu bulun.
4. alflma kitabn tklayn.
5. Yeni Olufltur seeneini tklatn.
fiekil 4.4
Excelde, var olan
bir alflma
kitabndan yeni bir
alflma kitab
oluflturma.
alflma Kitabn Kaydetme ve Farkl Kaydetme

Bir alflma kitabn ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Bafllat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda, Farkl Kaydet iletiflim kutusu alr. Burada, belgeyi
istediiniz bir adla kaydedebilirsiniz. Arka sayfada, Farkl Kaydet iletiflim kutusu
gsterilmektedir:
81
fiekil 4.5
Excelde alflma
kitabn kaydetme.
Bir belgeyi bu flekilde kaydettikten sonra, Kaydet dmesini tkladnzda,

Farkl Kaydet iletiflim kutusu almaz. Ancak, zerinde deifliklik yapmak ama nceki biimini de korumak istediiniz bir belgeyi farkl bir adla kaydetmek isterseniz, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Dosya ad kutusuna, belgeniz iin bir ad girin.
3. Kaydeti tklayn.
alflma Kitabn PDF Olarak Kaydetme

alflma kitabn PDF olarak kaydetmek isterseniz, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Dosya Ad kutusunda, belgeniz iin bir ad girin.
3. Kayt tr listesinde, PDF (*.pdf) seeneini tklayn.
4. Onay kutularnda, dosya kaydedildikten sonra almasn istediiniz biimi sein.
fiekil 4.6
Excelde alflma
kitabn PDF olarak
kaydetme.
82
alflma Sayfas Ekleme ve Silme

Daha nce de belirtildii gibi, Excelde yeni bir alflma kitab atnzda 3 alflma sayfas ile alr. alflma kitabnda daha fazla alflma sayfasna gereksinmeniz
varsa yeni alflma sayfalar ekleyebilirsiniz. Bunun iin, afladaki admlardan birini izleyebilirsiniz:
Var olan alflma sayfalarnn sonuna yeni bir alflma sayfas eklemek iin,
sayfa sekmelerinin sandaki alflma Sayfas Ekle dmesini tklayn.
fiekil 4.7
Excelde, var olan alflma
sayfalarnn sonuna yeni
bir alflma sayfas ekleme.
Var olan alflma sayfasnn nne yeni bir alflma sayfas eklemek iin, bu
alflma sayfasn seip Girifl sekmesindeki Hcreler grubunda Ekleyi, sonra da Sayfa Ekle komutunu tklayn.
fiekil 4.8
Excelde, var olan
alflma
sayfalarnn nne
yeni bir alflma
sayfas ekleme.
alflma sayfas eklemek iin, bir alflma sayfas sekmesini sa tklayp Ekle seeneini de tklayabilirsiniz. Sonra, Genel sekmesinde alflma Sayfasn, ve Tamam tklayn.
fiekil 4.9
Excelde yeni bir
alflma sayfas
ekleme.
83
Ayn anda birden ok alflma sayfas eklemek iinse st Karakter (SHIFT)

tuflunu basl tutarak eklemek istediiniz sayda sayfa sekmesini sein, sonra Girifl sekmesinin Hcreler grubunda Ekleyi ve Sayfa Ekleyi tklayn.
Bunun iin, seilen sayfa sekmelerini sa tklayp Ekle seeneini de tklayabilirsiniz. Sonra, Genel sekmesinde alflma Sayfasn ve Tamam tklayn.
Bir alflma kitabndaki alflma sayfalarnn srasn deifltirmek isterseniz, taflmak istediiniz alflma sayfasnn sekmesini tklayp istediiniz yere srklemeniz
yeterlidir.
alflma kitabndan alflma sayfas silmek iin, afladaki seeneklerden birini
kullanabilirsiniz:
Silmek istediiniz alflma sayfasn ya da alflma sayfalarn seip Girifl sekmesinin Hcreler grubunda, Sili, sonra da Sayfay Sili tklayn.
Bunun iin, silmek istediiniz alflma sayfasnn ya da alflma sayfalarnn
sayfa sekmesini sa tklayp Sayfay Sili de tklayabilirsiniz.
alflma Sayfalarn Adlandrma

alflma sayfalar, siz onlara bir ad verinceye kadar Sayfa1, Sayfa2 gibi, varsaylan
adlar taflr. Siz onlara alflmanzla ilgili adlar vermek istiyorsanz, bu varsaylan
adlar deifltirmeniz gerekir. Bunun iin, adlandrmak istediiniz sayfa sekmesini
sa tklayp Sayfay Yeniden Adlandr esini tklayn ve sayfaya vermek istediiniz ad yazn.
fiekil 4.10
Buraya istediiniz ad yazn
Excelde bir
alflma sayfasn
adlandrma.
Excel Menleri ve Komutlar

Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, Exceldeki komutlar, 8 sekmede dzenlenmifl ve her sekmede bulunan komutlar, fierit ad verilen alanda ilgili bafllklar altnda guplanmfltr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler, Dosya, Girifl, Ekle, Sayfa Dzeni, Formller, Veri, Gzden Geir ve Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin, sekme adn tklamak
yeterlidir. Arka sayfada, men fleridi ve sekmeler gsterilmektedir:
fiekil 4.11
Excelde men
fleridi ve
komutlarn yer
ald sekmeler.
84
Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ifllemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr ve Kapat komutlar bulunur. Afladaki flekilde, Dosya sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.12
Dosya sekmesi.
Backstage blmesi
Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz.

Yeni belge ama
Var olan bir belgeyi ama
Belgeyi kaydetme ve farkl bir adla kaydetme
Belgeyi kapatma
Yazdrma
Yardm
Genel seenekleri grntleme
Girifl Sekmesi
Metin biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar, Yaz Tipi, Hizalama, Say, Stiller, Hcreler ve Dzenleme olarak gruplanmfltr (bkz. fiekil
4.11).
Girifl sekmesinde en solda, Pano blmesi bulunur. Burada, Kopyala, Yapfltr, Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda,
kopyalanan geler grnr. Arka sayfada, Pano blmesi ak olarak Girifl sekmesi gsterilmektedir:
85
fiekil 4.13
Pano blmesi.

Yaz Tipi grubu:
Yaz tipini ve puntoyu deifltirme
Yaz tipini bytme ya da daraltma
Metni, kaln, italik, alt izili, st izili
hale getirme
Kenarlk ekleme
Metne dolgu ekleme
Hizalama grubu:
Hcrelerdeki metni ste, ortaya, alta hizalama
Hcrelerdeki metnin ynlendirmesini
ayarlama
Metni kaydrma
Hcrelerdeki metni saa, sola hizalama, ortalama
Hcrede kenarlkla metin arasndaki girintiyi artrma ve azaltma
Birden ok hcreyi birlefltirme ve iindeki metni ortalama
fiekil 4.14
Girifl sekmesindeki
Yaz Tipi grubu.
fiekil 4.15
Girifl sekmesindeki
Hizalama grubu.
86
fiekil 4.16
Girifl sekmesindeki
Say grubu.
fiekil 4.17
Girifl sekmesindeki
Stiller grubu.
fiekil 4.18
Koflullu
Biimlendirme.
Say grubu:
Hcrelerdeki deerlerin nasl gsterileceini
ayarlama (genel, say, para birimi, tarih vb.)
Finansal, yzde ve virgl stilini seme
Ondalk basamak saysn ayarlama
Yaz Tipi, Hizalama ve Say gruplarnn alt ksmndaki kk ok tklandnda, Hcreleri Biimlendir iletiflim kutusu, ilgili sekme etkin olarak alr. rnein, Yaz Tipi grubundaki ok tklandnda, bu iletiflim kutusu, Yaz Tipi
sekmesi etkin olarak alr.
Stiller grubu:
Koflullu biimlendirme kurallarn ayarlama
alflma sayfasndaki verileri tablo olarak
biimlendirme
Hcreleri biimlendirmek iin nceden
tanmlanmfl stilleri kullanma
Koflullu biimlendirme, alflma kitabndaki verilere belirlediiniz koflula ya da lte gre farkl bir biimlendirme uygulanmasn salayarak deerlerde nem verdiiniz deiflimleri bir bakflta grebilmenizi salar. rnein, zarar belirli bir deerin altna dfltnde, ilgili veriyi ieren hcrenin krmz renkle vurgulanmasn salayabilirsiniz. Koflullu biimlendirme, bu flekilde verilerin analizini de kolaylafltrr. Ayrca, verileri bu biimlendirmeye gre sralayabilir ya da filtre uygulayabilirsiniz.
Koflullu Biimlendirme listesinden Kurallar Ynet komutu tklandnda Koflullu Biimlendirme Kurallar Yneticisi iletiflim kutusu alr. Burada, uygulayacanz koflullu biimlendirmenin kurallarn belirleyebilirsiniz. Aflada, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir.
87
Stiller gurubundaki Hcre Stilleri oku tklandnda ise hazr hcre stilleri arasndan seim yapabileceiniz bir liste alr.
Hcreler grubu:
alflma sayfasna satr, stun ve hcre ekleme
ve silme
alflma sayfas ekleme ve silme
Hcre boyutlarn (satr ykseklii, stun genifllii) ayarlama
Satr ve stunlar gizleme ve gsterme
Sayfalar yeniden adlandrma, taflma, kopyalama
Sekme rengini ayarlama
Dzenleme grubu:
Toplam, ortalama, en byk ve en
kk gibi ifllevleri kullanma
Hcrelere dolgu ekleme
Hcrelerdeki ierik, biimlendirme, aklama vb. geleri silme
Verileri sralama ve filtre uygulama
Belirli bir metni, biimlendirmeyi ya
da bilgi trn bulma ve deifltirme
fiekil 4.19
Girifl sekmesindeki
Hcreler grubu.
fiekil 4.20
Girifl sekmesindeki
Dzenleme grubu.
Ekle Sekmesi
Bu sekmede komutlar Tablolar, izimler, Grafikler, Mini Grafikler, Filtre,
Balantlar, Metin ve Simgeler olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Ekle sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.21
Ekle sekmesi.

Tablolar grubu:
Tablo ve PivotTable ekleme
PivotTable (zet Tablo), alflma sayfasndaki ya da dfl veri kaynandaki verilerin zetlenmesini salayarak verilerin zmlenmesini kolaylafltrr. Saysal verileri ayrntl olarak zmlemek iin PivotTable raporunu kullanabilirsiniz. PivotTable raporu ile ok miktarda veriyi birok flekilde sorgulama, saysal verilerin alt
toplamn ve toplamn alma, kategori ve alt kategorilerle verileri zetleme ve zel
hesaplamalarla forml oluflturma; kaynak verilerin farkl zetlerini grmek iin satrlar stunlara ya da stunlar satrlara taflma; istediiniz veri alt kmelerini sralama, filtre uygulama, gruplandrma ve koflullu biimlendirme uygulama gibi ifllemleri yapabilirsiniz.
PivotChart raporlar ise PivotTable raporundaki verilerin grafik gsterimini
salar.
88
izimler grubu:
Resim, kk resim, flekil, SmartArt, grafik ve ekran grnts ekleme.
fiekil 4.22
Ekle sekmesindeki
izimler grubu.
Grafikler grubu:
alflma sayfasna, stun, izgi, pasta, ubuk, alan, datm vb. grafik trlerini ekleme
fiekil 4.23
Ekle sekmesindeki
Grafikler grubu.
Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Grafik Ekle iletiflim kutusu

alr. grafik trn burada da seebilirsiniz. Bu oku, bir grafik ekledikten sonra
tklarsanz Grafik Trn Deifltir iletiflim kutusu alr.
alflma sayfasna bir grafik ekleyip tklaynca Grafik Aralar balamsal sekmesi alr. Aflada, bu sekme gsterilmektedir:
fiekil 4.24
Bir grafik eklenmifl
alflma sayfas ve
Grafik Aralar
sekmesi.
89
Mini Grafikler grubu:

alflma sayfasna izgi, stun, kazan-kayp gibi mini grafikler ekleme.
Bu seeneklerden herhangi birini tklarsanz. Mini Grafik Olufltur iletiflim kutusu alr. Aflada, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 4.25
Mini Grafik Olufltur
iletiflim kutusu.
Filtre grubu:
Verilere etkileflimli filtre uygulamak iin Dilimleyici ekleme.
Dilimleyiciler, PivotTable raporundaki verileri hzl bir flekilde filtrelemenizi
salayan filtreleme bileflenleridir. Dilimleyiciler, filtrelemede kullanlabilecek birok dme ierdiinden, filtrelenecek verileri bulmak iin birok liste amak zorunda kalmazsnz.
Balantlar grubu:
Kpr ekleme
Metin grubu:
Metin kutusu, stbilgi ve altbilgi ekleme
WordArt, imza satr ve nesne ekleme
Metin Kutusu dmesini tklayp alflma sayfasna bir metin kutusu eklediinizde izim Aralar; stbilgi ve Altbilgi dmelerini tkladnzda ise stbilgi ve Altbilgi Aralar ile Tasarm sekmeleri alr. Arka sayfada, bu sekmeler gsterilmektedir:
90
fiekil 4.26
stbilgi ve Altbilgi,
Tasarm sekmeleri.
WordArt ve mza Satr komutlarnn yanndaki kk oklar tklarsanz, WordArt, ve imza satr stillerini seebileceiniz listeler alr. Nesne dmesini tklarsanz, Nesne iletiflim kutusu alr.
Simgeler grubu:
Bu gruptaki komutlarla metne denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.
Sayfa Dzeni Sekmesi

Bu sekmede komutlar, Temalar, Sayfa Yaps, Sdrmak in leklendir,
Sayfa Seenekleri ve Yerlefltir olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde Sayfa Dzeni sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.27
Sayfa Dzeni
sekmesi.
Sayfa Dzeni sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Temalar grubu:
Bu gruptaki komutlarla alflma kitaplarnza ve alflma sayfalarnza tema uygulayarak tutarl ve profesyonel bir grnm kazandrabilirsiniz.
91
fiekil 4.28
alflma
kitaplarna
uygulanabilecek
tema seenekleri.
Sayfa Yaps grubu:

Kenar boflluklarn, ynlendirmeyi ve sayfa boyutunu ayarlama
Yazdrma alann belirleme
Sayfa sonlarn ayarlama
Sayfa arkaplann seme
Yazdrlacak her sayfada yinelenecek satr ve stun bafllklarn belirleme
Komut grubunun alt ksmndaki kk oka tkladnzda, Sayfa Yaps iletiflim
kutusu alr.
Sdrmak in leklendir grubu:
Baslacak ktnn genifllik ve yksekliini belirleme
Baslacak kty leklendirme
Sayfa Seenekleri grubu:
Klavuz izgilerin ve bafllklarn grtlenip grntlenmeyeceini belirleme
Klavuz izgilerin ve bafllklarn yazdrlp yazdrlmayacan belirleme
Yerlefltir grubu:
Bu gruptaki komutlarla metne eklediiniz flekil, resim ve izim gibi gelerin yerini ve hizalamasn ayarlayabilir, birden ok geyi gruplayabilir ya da birbirlerine
gre konumlarn ayarlayabilirsiniz.
Formller Sekmesi
Bu sekmede komutlar, fllevler Kitapl, Tanml Adlar, Forml Denetleme
ve Hesaplama olarak gruplanmfltr. Arka sayfadaki flekilde, Formller sekmesi
gsterilmektedir:
92
fiekil 4.29
Formller sekmesi.
fllev Kitapl grubu:

alflma sayfasna ifllev ekleme
Otomatik toplam, ortalama, en kk ve en byk gibi ifllevleri uygulama
Son kullanlan ifllevleri grntleme
Finansal, mantksal, metin, tarih ve saat, arama ve baflvuru, matematik ve trigonometrik ifllevler arasndan seim yapma
Tm ifllevleri grntleme
Afladaki ekran grntsnde, Tm fllevler seeneinin yanndaki ok tklandnda alan ifllev listesi gsterilmektedir:
fiekil 4.30
Excelde
kullanlabilecek
ifllevler.
Formller, eflitli hesaplamalar yapabilen, bilgi dndrebilen, dier hcre ieriklerini iflleyebilen, koflullar snayabilen denklemlerdir. Formller, ifllevler, baflvurular, iflleler ve sabitler ierir ve her zaman eflittir iflaretiyle (=) bafllar.
fllevler, bir deeri ya da deerleri alan, bir ifllemi gereklefltiren ve bir deeri
ya da deerleri dndren, nceden yazlmfl formllerdir.
Hcre baflvurusu, bir hcrenin alflma sayfasndaki konumunu belirtir. rnein stun C ile satr 3n hcre baflvurusu C3tr.
flleler, gereklefltirilecek hesaplamann trn belirten simgelerdir.
Sabit, nceden hesaplanmamfl olan, bu nedenle de deiflmeyen bir deerdir.
93
Afladaki formller, matematik ifllelerinin kullanld formllere rnek olarak

verilebilir:
=7+53 5 arp 3 sonucuna 5 ekler.
=A1+A2+A3 A1, A2 ve A3 hcrelerindeki deerleri toplar.
Excelde formlleri elle Forml ubuuna elle yazabileceiniz gibi, Forml Ekle dmesini tklayarak yerleflik ifllevleri de kullanabilirsiniz.
Veri Sekmesi
Bu sekmedeki komutlar, Balantlar, Srala ve Filtre Uygula, Veri Aralar ve
Anahat olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Veri sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.31
Veri sekmesi.
Balantlar grubu:
alflma kitabna, Access programndan, Webden ve dier kaynaklardan dfl
veri alma
Dfl veri balantlarn grntleme ve dzenleme
Srala ve Filtre Uygula grubu:
Verileri kkten bye ya da bykten ke sralama
Verileri birden ok lte gre sralama
Seili hcrelere filtre uygulama ya da uygulanan filtreyi kaldrma
Sorgu uygulandnda grntlenecek kaytlar snrlamak iin karmaflk ltler belirleme
Bir veri aral seip Srala dmesi tklandnda, Srala iletiflim kutusu alr.
Burada, sralama dzeyi ekleyebilir, sralanacak stun, sralama koflulunu ve dzenini belirleyebilirsiniz. Seenekler dmesini tkladnzda ise, Sralama Seenekleri kutusu alr. Aflada, Srala iletiflim kutusu ve ek seenekleri gsteren
Sralama Seenekleri kutusu gsterilmektedir:
fiekil 4.32
Sralama
seenekleriyle ilgili
iletiflim kutular.
94
Veri Aralar grubu:

fiekil 4.33
Veri sekmesindeki
Veri Aralar
grubu.
Hcre ieriini stunlara blme

Yinelenen satr ve stunlar sayfadan kaldrma
Hcrelere geersiz veri giriflini engellemek iin veri dorulama zelliini
kullanma
Birden ok aralkta yer alan verileri yeni bir aralkta birlefltirme
Formller iin eflitli deerleri deneme
Senaryo Yneticisi aracn kullanma
Senaryo, Excelin kaydettii ve alflma sayfasnda otomatik olarak deifltirebildii deerler kmesidir. Senaryolar, durum zmlemesi iin kullanlr. Durum zmlemesi ise yaplan deiflikliklerin alflma sayfasndaki formllerin
sonularn nasl etkileyeceini grmek iin hcrelerdeki deerleri deifltirme ifllemidir. Excelde, alflma sayfanzda farkl veri gruplar oluflturup bunlar senaryo olarak kaydedebilir, farkl sonular grmek iin bu senaryolar arasnda geifl
yapabilir, oluflturduunuz senaryolar karfllafltrmak iin senaryo zet raporlar
oluflturabilirsiniz.
Veri araln seip Metni Stunlara Dnfltr dmesi tklandnda Metni
Stunlara evirme Sihirbaz alr. Aflada, bu sihirbaz gsterilmektedir:
fiekil 4.34
Metni Stunlara
evirme Sihirbaz.
95
Anahat grubu:
Hcre aralklarn gruplandrma ve oluflturulan grubu zme
Seili hcrelere otomatik alttoplam ve toplam
ekleyerek iliflkili veri ieren birka satrn toplamn alma
fiekil 4.35
Veri sekmesindeki
Anahat grubu.
Gzden Geir Sekmesi

Bu sekmede komutlar, Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar ve Deifliklikler
olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.36
Gzden Geir
sekmesi.

Belgede yazm denetimi yapma
Efl anlaml szck aramas
Szlk, ansiklopedi ve eviri gibi baflvuru kaynaklar arasnda arama yapma
Bu sekmedeki komutlar, ortak alfllan belgelerle ilgili aralar sunmaktadr.
Aklamalar ve Deifliklikler grubundaki komutlarla, alflma kitabn ya da bir
alflma sayfasn koruyabilir; alflma kitabn paylafltrabilir ve paylafllan alflma
kitabnda baflkalarnn yapt deifliklikleri izleyebilir, bunlar onaylayabilir ya da
reddedebilirsiniz.
Bu gruptaki dmeleri tkladnzda ilgili iletiflim kutular alr. rnein Sayfay Koru dmesini tkladnzda, Sayfay Koru iletiflim kutusu alr. Aflada
bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 4.37
Sayfay Koru
iletiflim kutusu.
96
Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, alflma Kitab Grnmleri, Gster, Yaknlafltr, Pencere ve Makrolar olarak gruplanmfltr. Afladaki flekilde, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 4.38
Grnm sekmesi.

Belge grnmn deifltirme (Normal, Sayfa Dzeni, Tam Ekran)
Sayfa nizlemesi
Cetvel, klavuz izgileri, Forml ubuu ve bafllklar grntleme
Belgenin grnmn bytme ya da kltme
Belgeyi yeni bir pencerede grntleme
Sayfay blmelere ayrma
Makrolar kullanma
Excelden kfl
Excel programndan kmak iin Dosya sekmesinden kfl komutunu sein. Belgeyi son kaydetmenizden sonra deifliklik yaptysanz, deifliklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deifliklikleri kaydetmek
iin Kaydeti, deifliklikleri kaydetmeden programdan kmak iin Kaydetmeyi,
ifllemi iptal etmek iinse ptali tklayn.
zet
Ofis program paketlerindeki hesap tablosu programlarnn temel ifllevi, verileri tablo ya da liste olarak tutup,
bu veriler zerinde basit ve karmaflk hesaplamalar yapma; verileri eflitli yntemlerle zetleme ya da analizini
yapmadr. Hesap tablosu programlarndaki temel dosya
biimi, alflma kitabdr. alflma kitab, eflitli trdeki
balantl bilgilerin dzenlenmesi iin kullanlabilen ve
alflma sayfas ad verilen sayfalardan oluflan bir dosyadr. alflma sayfalar ise stun, satr ve hcrelerden oluflur ve veriler bu hcrelere girilir. alflma sayfalarndaki hcrelere girilen veriler zerinde, hesap tablosu programlarnda yerleflik birok zellik kullanlarak, basit
matematik ifllemlerinden daha karmaflk ifllemlere kadar birok ifllem gereklefltirilebilmektedir.
97
98
Kendimizi Snayalm
1. Excel ve Calc, ne tr programlardr?
a. Elektronik tablo
b. Szck ifllemci
c. Sunu
d. Veritaban
e. Belge
2. Hesap tablosu programlaryla afladaki ifllemlerden
hangisi gereklefltirilemez?
a. Bte oluflturma
b. Grafik oluflturma
c. Tablo oluflturma
d. Sunu hazrlama
e. zet Tablo
3. Excelde alflma kitabn oluflturan dosyalara ne ad
verilir?
a. Elektronik tablo
b. Sayfa
c. alflma sayfas
d. Veri tablosu
e. Hesap tablosu
4. Afladaki flekilde okla gsterilen dmenin ifllevi
nedir?
a. Sayfay kaydrmak
b. Yeni bir alflma kitab amak
c. alflma sayfasnn nne bir alflma sayfas eklemek
d. alflma sayfalarnn sonuna bir alflma sayfas
eklemek
e. Sayfalarn srasn deifltirmek
5. Hcrelerdeki metni saa, sola hizalamak ya da ortalamak iin, afladakilerden hangisi yaplr?
a. Ara ubuundaki ilgili dmelerini kullanmak
b. Girifl sekmesinin Hizalama grubundaki dmeleri kullanmak
c. Hcrelerdeki metin otomatik hizalanr
d. Hcrelerdeki metin, girilen veri trne gre hizalanr
e. Hizala dmesini tklamak
6. alflma sayfasnda, B4 hcresinden B9a kadar olan

aralktaki deerleri toplayp B10 hcresinde gstermek
iin girilecek forml afladakilerden hangisidir?
a. B4+B5+B6+B7+B8+B9
b. TOPLA(B4:B9)
c. =TOPLA(B4;B9)
d. =TOPLA(B4:11)
e. B4:B9=B10
7. Exceldeki yerleflik ifllevlere hangi sekmeden ulaflabilirsiniz?
a. Girifl
b. Veri
c. Formller
d. fllevler
e. Ekle
8. PivotTable arac, ne ifle yarar?
a. Tablo oluflturmaya
b. Etkileflimli grafik oluflturmaya
c. Verilerin zetini oluflturmaya
d. alflma kitabndaki tm sayfalar birlefltirmeye
e. alflma sayfasna tablo eklemeye
9. zerinde alfltnz alflma kitabn alflma arkadafllarnzla paylaflmak ama baz kiflilerin deifliklik yapmasn da nlemek istiyorsunuz. Bunun iin afladaki
ifllemlerden hangisini yapmanz gerekir?
a. Gzden Geir sekmesinde nce alflma Kitabn Paylafl seeneini, sonra da Paylafllan alflma Kitabn Koru iletiflim kutusundaki seenekleri kullanmak
b. Veriler sekmesinde nce alflma Kitabn Paylafl
seeneini, sonra da Paylafllan alflma Kitabn
Koru iletiflim kutusundaki seenekleri kullanmak
c. Gzden Geir sekmesindeki Paylafllan alflma
Kitabn Koru seeneini kullanmak
d. alflma kitab bir kez paylafltrlnca, zerinde
alflan herkes deifliklik yapabilir
e. Sayfay Koru dmesini kullanmak
10. Verileri sralamak ya da filtre uygulamak iin hangi
sekme kullanlr?
a. Formller
b. Gzden Geir
c. Veri
d. Dzen
e. Girifl
1. a
http://office.microsoft.com/tr-tr/excel
www.openoffice.org.tr/
2. d
3. c
4. d
5. b
6. a
7. c
8. c
9. a
10. c
Yantnz yanlfl ise Hesap Tablosu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Hesap Tablosu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise alflma Kitab ve alflma
Sayfas Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise alflma Sayfas Ekleme ve
Silme konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl sekmesi, Hizalama
grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Formller Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Formller Sekmesi konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekle Sekmesi, Tablolar grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gzden Geir Sekmesi, Deifliklikler grubu konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Veri Sekmesi konusunu

Sra Sizde 1
Ekle sekmesindeki Grafikler komut grubundaki Stun,
izgi, Pasta, ubuk, Alan, Datm gibi, grafik trlerine
ait dmelerden birini tklamak ya da komut grubunun
altndaki kk oku tklayarak Grafik Ekle iletiflim kutusu ap grafik trn buradan semek.
99
Amalarmz


Sunu programlarn tanmlayabilecek,
MS PowerPoint ekrann tanyabilecek,
PowerPoint menleri ve komutlarn tanmlayabilecek,
Sunu ve slayt kavramlarn aklayabilecek,
Etkileflimli sunular oluflturabilecek,
Slayt gsterisi yapabilecek,
Sunularla ilgili birok ifllemi gereklefltirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sunu Programlar
PowerPoint
Sunu
Slayt
Slayt Gsterisi
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
Ofis YazlmlarSunu Programlar
SUNU PROGRAMLARI
Ofis Yazlmlar-Sunu
Programlar
SUNU PROGRAMLARI
Sunu programlaryla herhangi bir konuda etkileflimli sunular hazrlanabilir ve bu
sunular, kullancnn kontrolnde ya da kendi kendine alflan slayt gsterileri olarak sunulabilir. Bu programlarla, bir konu, metinlerin yan sra, flekil, grafik, tablo
ve animasyonlarla etkili bir flekilde sunulabilmektedir. Microsoft firmasnn rn
Microsoft Office paketindeki PowerPoint program ya da Sun Microsystems firmasnn Open Office adl cretsiz program paketindeki Impress program, yaygn olarak kullanlan sunu programlardr.
Genel Olarak MS PowerPoint Ekran

Sunu program bafllatldnda program penceresi alr. fiekil 5.1de MS PowerPoint program ilk bafllatldnda alan program penceresi ve geleri gsterilmektedir:
fiekil 5.1
Bafllk
ubuu
Grnm
Dmeleri
Hzl Eriflim
Ara ubuu
Sunu Blmesi
Men fieridi
Grnm
Sekmeleri
Not
Blmesi
Durum ubuu
Bafllk ubuu: zerinde alfllan sununun ad ile programn ad grnr. Sa

tarafnda Simge Durumuna Klt, Geri Ykle ve Kapat dmeleri yer alr.
MS PowerPoint
bafllang
ekran.
102
Hzl Eriflim Ara ubuu: Kaydet, Geri Al ve Yinele gibi sk kullanlan komutlar yer alr. Hzl Eriflim ubuunun sa tarafndaki ok tklandnda sk kullanlan ya da dier komutlarn eklenebilmesini salayan bir alr men bulunur.
Sunu Blmesi: zerinde alfllan sununun ieriini gsterir.
Grnm Sekmeleri: Sunuyu Slaytlar ve Anahat grnmlerine getirmeyi
salar.
Not Blmesi: Sunuya not eklemek iin kullanlr.
Durum ubuu: zerinde alfllan sunu ile ilgili bilgiler grnr.
Grnm Dmeleri: Sununun grnt modunun deifltirilebilmesini salar.
Yaknlafltr: Grntnn bytlp kltlmesini salar.
fiekil 5.1de gsterildii gibi MS PowerPointte Bafllk ubuunun ve Hzl Eriflim Ara ubuunun altnda sekmeler, bu sekmelerin alt ksmnda da fierit ad
verilen bir alan yer almaktadr. Komutlar ise sekmelerde ilgili bafllklar altnda
gruplanmfl olarak bu men fleridinde yer almaktadr.
Slayt ve Sunu Kavram
fiekil 5.2
PowerPointteki dosya biimi sunudur. Program bafllatldnda Sunu1 adyla bir

sunu alr. Bu, programn dosyaya verdii geici ya da varsaylan addr ve sunu
baflka bir adla kaydedilinceye kadar bafllk ubuunda grnr (bkz. fiekil 5.1).
Sunu, herhangi bir konuyla ilgili bilgileri grsel olarak sunmak amacyla metin, tablo, grafik ve flekil gibi gelerin bir arada kullanld, slaytlardan oluflan dosyalardr. Slaytlar, sunu dosyasnn sayfalar olarak dflnebiliriz. Sunu hazrlarken sunulacak konuyla ilgili tm bilgileri yalnzca metin olarak vermek, hatta tm
sunuyu sadece metinlerden oluflturmak, nerilen bir yol deildir. nk sunuda
ama, bilgilerin grsel olarak sunulmasdr. Bu nedenle, konunun ana noktalarn
ya da nemli noktalarn ksa cmlelerle vermek ve tablo, grafik, flekil, resim gibi
grsel gelerle desteklemek; ne karlmak istenen noktalarda animasyonlar kullanmak, bilginin daha etkili sunulmasn salar. Ancak sunuda kullanlacak grsel
malzeme de bilginin alglanmasn zorlafltracak kadar fazla olmamaldr.
PowerPoint ilk aldnda tek bir slayt grnr. Bu slaytta, yer tutucu ad verilen iki ge bulunur; bunlardan biri bafllk dieri de alt bafllk iindir. PowerPointte, resimler, grafikler, tablolar gibi geler iin de yer tutucular vardr. fiekil
5.2deki ekran grntsnde bu geler gsterilmektedir:
Sunu geleri.
Bafllk
Slayd
Metin
Yer
Tutucular
103
5. nite - Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar
PowerPointte Sunularla alflmak

Yeni Bir Sunu Oluflturma
PowerPointe yeni bir sunu oluflturmak iin bofl bir sunuyu aabilirsiniz. Bunun
iin afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Yeniyi tklayn.
3. Kullanlabilir fiablonlarn altnda Bofl Sunuyu sein.
4. Oluflturu tklayn.
fiekil 5.3
PowerPointte yeni
bir sunu
oluflturma.
Yeni bir sunuyu, flablonlar yardmyla da oluflturabilirsiniz. Bunun iin, afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Yeniyi tklayn.
3. Kullanlabilir fiablonlarn altnda, istediiniz flablonu sein.
Yeni bir sunuyu var olan bir sunudan da oluflturabilirsiniz. Bunun iin, afladaki admlar izleyin:
1. Dosya sekmesinde Yeniyi tklayn.
2. Kullanlabilir fiablonlarn altnda Var olandan Yeniyi tklayn.
3. Var olan Sunudan Yeni iletiflim kutusunda, amak istediiniz sununun
bulunduu src, klasr ya da nternet konumunu bulun.
4. Sunuyu tklayn.
104
fiekil 5.4
PowerPointte, var
olan bir sunudan
yeni bir sunu
oluflturma.
Sunuyu Kaydetme ve Farkl Kaydetme

Bir sunuyu ilk kez kaydediyorsanz, Hzl Bafllat Ara ubuundaki Kaydet dmesini tkladnzda Farkl Kaydet iletiflim kutusu alr. Burada, belgeyi istediiniz
bir adla kaydedebilirsiniz. fiekil 5.5te, Farkl Kaydet iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 5.5
Farkl Kaydet
iletiflim kutusu.
Bir sunuyu bu flekilde kaydettikten sonra Kaydet dmesini tkladnzda,

Farkl Kaydet iletiflim kutusu almaz. Ancak, zerinde deifliklik yapmak ama
nceki biimini de korumak istediiniz bir sunuyu farkl bir adla kaydetmek isterseniz afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Dosya ad kutusuna belgeniz iin bir ad girin.
3. Kaydeti tklayn.
105
Sunuyu PDF Olarak Kaydetme

Sunuyu PDF olarak kaydetmek isterseniz afladaki admlar izleyebilirsiniz:
2. Dosya Ad kutusunda belgeniz iin bir ad girin.
3. Kayt tr listesinde PDF (*.pdf) seeneini tklayn.
4. Onay kutularnda dosya kaydedildikten sonra almasn istediiniz biimi
sein.
fiekil 5.6
PowerPointte
sunuyu PDF olarak
kaydetme.
Burada PDF seeneini sein
PowerPoint Menleri ve Komutlar

Daha nce de belirtildii gibi PowerPointteki komutlar, 8 sekmede dzenlenmifl
ve her sekmede bulunan komutlar, fierit ad verilen alanda ilgili bafllklar altnda
guplanmfltr. Sonraki blmlerde ayrntl olarak anlatlacak olan bu sekmeler;
Dosya, Girifl, Tasarm, Geifller, Animasyonlar, Slayt Gsterisi, Gzden Geir ve Grnm sekmeleridir. Bir sekmeden dierine gemek iin sekme adn
tklamak yeterlidir. fiekil 5.7de, men fleridi ve sekmeler gsterilmektedir:
fiekil 5.7
PowerPointte
men fleridi ve
komutlarn yer
ald sekmeler.
Dosya Sekmesi
Dosya ile ilgili ifllemlerin yaplmasn salayan Yeni, A, Farkl Kaydet, Yazdr
ve Kapat komutlar bulunur. fiekil 5.8de, Dosya sekmesi gsterilmektedir:
106
fiekil 5.8
Dosya sekmesi.
Backstage blmesi
Burada dosyalarnz ynetebilirsiniz.

Yeni sunu ama
Var olan bir sunuyu ama
Sunuyu kaydetme ve farkl bir adla kaydetme
Sunuyu kapatma
Sunuyu yazdrma
Yardm
Genel seenekleri grntleme
Girifl Sekmesi
fiekil 5.9
Girifl
sekmesindeki
Slaytlar grubu.
Sunu biimlendirmesi ile ilgili komutlar yer alr. Bu komutlar; Slaytlar, Yaz Tipi,
Paragraf, izim ve Dzenleme olarak gruplanmfltr (bkz. fiekil 5.1).
Girifl sekmesinde en solda Pano blmesi bulunur. Burada Kopyala, Yapfltr,
Kes komutlar ile Biim Boyacs arac bulunur. Sa alttaki ok tklandnda, kopyalanan geler grnr.
Slaytlar grubu:
Yeni slayt ekleme ve eklenecek slaydn temasn seme
Slayt dzenini seme
Slayt yer tutucularnn yerini, boyutunu ve biimlendirmesini varsaylan ayarlara getirme
Slaytlar blmler hlinde dzenleme
Buradaki Yeni Slayt, Dzen ve Blm dmeleri tklandnda, ilgili seenekleri listeleyen menler alr. fiekil 5.10da, Yeni Slayt dmesi tklandnda alan men gsterilmektedir. Bu mende
ekleyeceiniz slayt iin bir dzen seebilirsiniz.
107
fiekil 5.10
Girifl sekmesinin
Slaytlar
grubundaki Yeni
Slayt mens ve
slayt dzenleri.
Slaytta yer tutucularn yerleflimine slayt dzeni denir. Slayt dzeni, slayt ieriinin biimlendirmesini ve yerini belirten yer tutucular ierir. Metin (gvde metni,
madde iflaretli listeler, bafllklar vb.), tablolar, grafikler, SmartArt grafikleri, filmler,
sesler, resimler ve kk resimler iin ayr yer tutucular vardr. Dzenler, slaydn
temasn (renkler, yaz tipleri, efektler ve arka plan) da ierir. PowerPointte 9 yerleflik slayt dzeni vardr. Ancak isterseniz zel dzenler de oluflturabilirsiniz.
Yaz Tipi grubu:
Slayt metnindeki yaz tipini ve
puntoyu deifltirme
Yaz tipini bytme ya da kltme
Uygulanan biimlendirmeyi temizleme
Metni, kaln, italik, alt izili yapma
Metne glge uygulama
Metnin stn izme
Karakter aralklarn ayarlama
Byk/kk harf deifltirme
Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Yaz Tipi iletiflim kutusu
alr. Burada slayt metni ile ilgili daha fazla seenee eriflebilirsiniz. fiekil 5.12de,
bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 5.11
Girifl sekmesindeki
Yaz Tipi grubu.
108
fiekil 5.12
Yaz Tipi iletiflim
kutusu.
Slayt iindeki metin yer tutucularn tkladnzda, yazmak istediiniz metni

dorudan yazabilirsiniz. Men ubuunda da izim Aralar balamsal sekmesi
alr. fiekil 5.13te, bu geler gsterilmektedir:
fiekil 5.13
Slayt bafllnn
yazlmas ve izim
Aralar balamsal
sekmesi.
109
Paragraf grubu:
Slayt metnini madde iflaretli ya da numaralar liste hline getirme
Liste dzeyini indirme ya da ykseltme
Satr araln ayarlama
Metnin ynlendirmesini ayarlama
Metni saa, sola hizalama, ortalama ya
da iki yana yaslama
Metni stunlara ayrma
Metni ste, alta ve ortaya hizalama
Metni SmartArt grafiine dnfltrme
Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda Paragraf iletiflim kutusu
alr. Burada, slayt metninde paragraf dzenlemesi ile ilgili daha fazla seenee
eriflebilirsiniz.
izim grubu:
Slayta flekil ekleme
Slayta eklenen nesnelerin birbirlerine gre konumunu ayarlama ve hizalama, nesneleri
gruplama
Slayt metnine hazr tema dolgularn uygulama
fiekillere dolgu uygulama
fiekil anahatlarna izgi stili uygulama
fiekillere grsel efekt ekleme
fiekil 5.16da, fiekil Efektleri mens gsterilmektedir:
fiekil 5.14
Girifl sekmesindeki
Paragraf grubu.
fiekil 5.15
Girifl sekmesindeki
izim grubu.
fiekil 5.16
Girifl sekmesinin
izim grubundaki
fiekil Efektleri
seenekleri.
110
fiekil 5.17
Girifl sekmesindeki
Dzenleme grubu.
Komut grubunun altndaki kk ok tklandnda fiekil Biimlendir iletiflim

kutusu alr.
Dzenleme grubu:
Bu gruptaki komutlarla sunu iinde belirli bir szc ya da karakteri arayabilir, baflka bir szckle deifltirebilirsiniz. Ayrca belirli bir metni arayp yaz tipini deifltirebilir ya da Seim blmesini aarak sunu iinde istediiniz bir nesneyi ya da metni seebilirsiniz.
Ekle Sekmesi
Bu sekmede komutlar Tablolar, Resimler, izimler, Balantlar, Metin, Simgeler ve Medya olarak
gruplanmfltr. fiekil 5.18de, Ekle sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.18
Ekle sekmesi.
fiekil 5.19
Ekle sekmesindeki
Resimler grubu.
fiekil 5.20
Fotoraf Albm
iletiflim kutusu.

Tablolar grubu
Tablo ekleme
Tablo dmesinin altndaki kk ok tklandnda tablo seeneklerini listeleyen
bir men alr. Bu mendeki komutlarla sununuza istediiniz satr ve stun saysna sahip bir tablo ekleyebilir, tablo izebilir ya da Excel tablosu ekleyebilirsiniz.
Resimler grubu:
Resim, kk resim, ekran grnts ve fotoraf albm ekleme
Fotoraf Albm dmesini tklarsanz yeni
bir fotoraf albm ekleyebileceiniz ya da var
olan fotoraf albmn dzenleyebileceiniz komutlar ieren bir men alr. Yeni Fotoraf Albm seeneini tklarsanz Fotoraf Albm iletiflim kutusu alr. fiekil 5.20de, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
111
Bu iletiflim kutusunda bilgisayarnzdaki bir fotoraf albmn seebilir, metin

kutusu ekleyebilir ve eklediiniz fotoraflarla ilgili seenekleri belirleyebilirsiniz.
Sunuya bir fotoraf albm eklediinizde bafllk slaydnn ad Fotoraf Albm
olarak deiflir.
izimler grubu:
fiekil, SmartArt ve grafik ekleme
Sunuya bir flekil, SmartArt ya da grafik ekleyip seince, ilgili balamsal sekmeler alr. fiekiller iin fiekil Aralar, SmartArt iin SmartArt
Aralar, grafikler iinse Grafik Aralar sekmeleri alr. Bu sekmelerde eklediiniz nesnelerle ilgili seenekleri ayarlayabilirsiniz.
Balantlar grubu:
Kpr ekleme
Sunuda farenin kullanmyla ilgili eylemleri ayarlama
Eylem dmesini tkladnzda Eylem Ayarlar iletiflim kutusu alr. Burada,
sunuda farenin kullanmyla ilgili seenekleri ayarlayabilirsiniz. rnein, farenin
tklanmas ya da bir genin zerine getirilince ne tr bir eylem olacan belirleyebilirsiniz. fiekil 5.22de, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 5.21
Ekle sekmesindeki
izimler grubu.
fiekil 5.22
Eylem Ayarlar
iletiflim kutusu.
112
Metin grubu:
Metin kutusu, stbilgi ve altbilgi ekleme
WordArt ekleme
Tarih ve saat ekleme
Slayt numaras ekleme
Nesne ekleme
fiekil 5.23
Ekle sekmesindeki
Metin grubu.
WordArt komutunun yanndaki kk oku tklarsanz WordArt mens alr.

Sunuya bu nesnelerden birine ekleyip setiinizde ise izim Aralar sekmesi alr.
Simgeler grubu:
Bu gruptaki komutlarla sunuya denklem ve simgeler ekleyebilirsiniz.
Tasarm Sekmesi
Bu sekmede komutlar, Sayfa Yaps, Temalar ve Arka Plan olarak gruplanmfltr. fiekil 5.24te Tasarm sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.24
Tasarm sekmesi.
Tasarm sekmesindeki komutlarla yapabileceiniz ifllemler flunlardr:

Sayfa Yaps grubu:
Sayfa yaps ile ilgili seenekleri belirleme
Slayt ynlendirmesini belirleme
Sayfa Yaps dmesini tkladnzda Sayfa Yaps iletiflim kutusu alr. Bu
iletiflim kutusunda, slayt boyutunu, geniflliini ve yksekliini ayarlayabilir; slaytn,
notlarn, dinleyici notlarnn ve anahattn ynlendirmesini ayarlayabilirsiniz.
Temalar grubu:
Bu gruptaki komutlarla sunularnza tema uygulayarak tutarl ve profesyonel
bir grnm kazandrabilirsiniz. Ayrca tema renklerini, yaz tiplerini belirleyebilir,
yerleflik efektlerden birini uygulayabilirsiniz. Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleflik temalar grebilirsiniz. Fareyi temalar zerinde gezdirdiinizde, bu temalarn bir nizlemesini grebilirsiniz. Bir temay sa tklarsanz o temay seili slaytlara ya da tm slaytlara uygulayabileceiniz komutlara ulaflabilirsiniz. En alttaki oku tkladnzda ise tm temalar gsteren tema galerisi alr.
fiekil 5.25te, bu galeri gsterilmektedir:
113
fiekil 5.25
Sununuza
uygulayabileceiniz
temalar.
Arka Plan grubu:

Uygulanan temann arka plan stilini seme
Arka plan grafiklerini gizleme
Komut grubunun alt tarafndaki kk ok tklandnda, Arka Plan Biimlendir iletiflim kutusu alr. Bu iletiflim kutusunda, uygulayacanz dolgu seeneklerini ayarlayabilir, resimlerle ilgili ayarlar yapabilir, efekt seebilirsiniz.
Geifller Sekmesi
Bu sekmede komutlar, nizleme, Bu Slayda Geifl ve Zamanlama olarak gruplanmfltr. fiekil 5.26da, Geifller sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.26
Geifller sekmesi.
nizleme grubu:
Sunuya uygulanan geifl efektlerinin nizlemesini yapma
Bu Slayda Geifl grubu:
Sunuya geifl efekti uygulama
Uygulanan geifl efektiyle ilgili seenekleri belirleme
Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleflik geifl efektlerini grebilirsiniz. Bir efekti tklarsanz bu efektin nizlemesini yapabilirsiniz. En alttaki
oku tkladnzda ise tm efektleri gsteren bir galeri alr. fiekil 5.27de, bu galeri gsterilmektedir:
114
fiekil 5.27
Geifl efektleri.
Zamanlama grubu:
Sunuya uygulanan geifllere ses ekleme
Geifl sresini belirleme
Slaytlar aras geiflin fare ile mi yoksa belirlenen bir srede mi olacan belirleme
Animasyonlar Sekmesi
Bu sekmedeki komutlar, nizleme, Animasyon, Geliflmifl Animasyon ve Zamanlama olarak gruplanmfltr. fiekil 5.28de, Animasyonlar sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.28
Animasyonlar
sekmesi.
nizleme grubu:
Sunuda seilen nesnelere uygulanan animasyonlarn nizlemesini yapma
Animasyon grubu:
Sunuda seilen nesnelere animasyon ekleme
Uygulanan animasyonla ilgili seeneklerini belirleme
Komut grubunun sa tarafndaki oklar tklayarak yerleflik animasyonlar grebilirsiniz. Fareyi bir animasyon zerine getirdiinizde bu animasyonun nizlemesini yapabilirsiniz. En alttaki oku tkladnzda tm animasyonlar gsteren bir galeri alr. Komut grubunun altndaki kk oka tkladnzda setiiniz animasyonla ilgili bir iletiflim kutusu alr. fiekil 5.29da, Grnfl adl animasyonla ilgili
iletiflim kutusu gsterilmektedir:
115
fiekil 5.29
Seilen
animasyonla ilgili
iletiflim kutusu.
Geliflmifl Animasyon grubu:

Sunuda ya da bir slaytta seilen nesnelere geliflmifl ve zel animasyonlar ekleme
Animasyon blmesindeki seenekleri grntleme
Animasyon tetikleyicisini belirleme
Animasyon Boyacs aracn kullanma
Animasyon Ekle dmesini tklarsanz yerleflik animasyonlar gsteren bir liste alr. Fareyi animasyonlar zerinde gezdirdiinizde bu animasyonlarn nizlemesini grebilirsiniz. Bu komut grubu ile eklediiniz animasyonlar, daha nce eklediiniz animasyonlardan sonra uygulanr.
Animasyon Boyacs arac ile de bir nesneye uyguladnz animasyonu, baflka bir nesneye hzl bir biimde uygulayabilirsiniz. Animasyon Blmesinde, uyguladnz animasyonla ilgili seenekleri belirleyebilirsiniz. Burada, animasyon uygulanan nesnelerin tmn grebilirsiniz. fiekil 5.30da, bu blme gsterilmektedir:
fiekil 5.30
Animasyon
Blmesi.
116
Zamanlama grubu:
Sunuya uygulanan animasyonunun ne zaman bafllatlacan belirleme
Animasyon sresini belirleme
Animasyonun belirlenen bir sre sonunda bafllatlmasn salama
Animasyon sralamasn deifltirme
Slayt Gsterisi Sekmesi

Bu sekmede komutlar, Slayt Gsterisini Bafllat, Ayarlar ve Monitrler olarak
gruplanmfltr. fiekil 5.31de, Slayt Gsterisi sekmesi gsterilmektedir:
SIRA SZDE
PowerPointte
slayt
gsterisi ile ilgili ayarlar yapmak iin ilgili iletiflim kutusunu nasl
SIRA
SZDE
aarsnz?
D fi N E L M
D fi N E L M
fiekil 5.31
Slayt Gsterisi
S O R U
sekmesi.
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

SIRA SZDE Bafllat grubu:
Slayt Gsterisini
Slayt gsterisini bafltan ya da geerli slayttan bafllatma
Slayt gsterisini web taraycsnda izleyebilen uzak izleyiciler iin yaynlama
AMALARIMIZ
zel slayt gsterisi oluflturma ya da yrtme
Slayt Gsterisini Yaynla dmesi tklandnda, Slayt Gsterisini Yaynla iletiflim kutusu alr. Bu iletiflim kutusunda, yayn hizmetini belirleyebilirsiniz. fiekil
K T A P
5.32de, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:

K T A P
fiekil 5.32
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Slayt Gsterisini
Yaynla iletiflim
kutusu.
zel slayt gsterisinde ise yalnzca setiiniz slaytlar grntlenir.
117
Ayarla grubu:
Slayt gsterisi ile ilgili geliflmifl ayarlar yapma
Slayt gsterisinde geerli slayd gizleme
Zamanlama provas yapma
Slayt gsterisini kaydetme
Sesli anlatmlar ya da lazer iflaretisi hareketlerini kayttan yrtme
Zamanlamalar uygulama
Ses ve video gibi medya denetimlerinin grnmesini salama
Slayt Gsterisi Ayarla dmesini tklarsanz, Gsteri Ayarla iletiflim kutusu
alr. fiekil 5.33te, bu iletiflim kutusu gsterilmektedir:
fiekil 5.33
Slayt Gsterisi
Ayarla iletiflim
kutusu.
Monitrler grubu:
Slayt gsterisinin grntlenecei ekrann znrln ayarlama
Slayt gsterisinin grntlenecei ekran seme
Sunum grnmn kullanarak sunucu iin slayt gsterisini tam ekran grntleme, konuflmac notlar ve zamanlamalar ise baflka bir ekranda grntleme
Gzden Geir Sekmesi

Bu sekmede komutlar; Yazm Denetleme, Dil, Aklamalar ve Karfllafltr olarak gruplanmfltr. fiekil 5.34te, Gzden Geir sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.34
Gzden Geir
sekmesi.
118

Yazm Denetleme grubu:
Sunu metninde yazm denetimi yapma
Szlk, ansiklopedi ve eviri hizmetleri gibi baflvuru kanaklarnda arama
yapma
Efl anlaml szck aramas
Dil grubu:
Dil seeneklerini belirleme
Aklamalar grubu:
Aklamalar grntleme
Sunuya aklama ekleme
Aklamalar dzenleme
Aklamay silme ve aklamalar arasnda ilerleme
Bu sekmedeki komutlar ortak alfllan sunularla ilgili aralar sunmaktadr. Karfllafltr grubundaki komutlarla sunuyu baflka bir sunu ile karfllafltrabilir, sunuda
baflkalarnn yapt deifliklikleri grebilir ve bunlar onaylayabilir ya da reddedebilirsiniz.
Grnm Sekmesi
Bu sekmede komutlar; Sunu Grnmleri, Asl Grnmler, Gster, Yaknlafltr, Renkli/Gri Tonlamal, Pencere ve Makrolar olarak gruplanmfltr. fiekil
5.35te, Grnm sekmesi gsterilmektedir:
fiekil 5.35
Grnm sekmesi.

Sunu Grnmleri grubu:
Sunu grnmn deifltirme (Normal, Slayt Sralaycs, Notlar Sayfas,
Okuma Grnm)
PowerPoint bafllatldnda Normal grnmde alr. Sunu grnmn deifltirmek isterseniz bu gruptaki komutlar kullanabilirsiniz. fiekil 5.36da, Slayt Sralaycs grnm gsterilmektedir:
119
fiekil 5.36
Slayt Sralaycs
grnm.
Notlar Sayfas grnm, sunuda not blmesine yazdnz notlar grntler.

Okuma Sayfas Grnm ise sunuyu slayt gsterisinde grntler.
Asl Grnmler grubu:
Asl Slayt, Asl Dinleyici Notlar ve Asl Notlar grnmne geme
Asl grnmler, sunudaki slaytlarn, dinleyici notlarnn ve konuflmac notlarnn tm biimlendirme bilgisinin (Tema ve slayt dzenine bal olarak arka plan,
renk, yaz tipleri, efektler, yer tutucu boyutlar ve konum gibi) depoland ana
slaytlardr. Her sunuda en az bir asl slayt bulunur. Asl slaytlar, slaytlarn biimlendirmesini bir defada yapabilmenizi salar. Bylece, sunuya daha sonra eklenenler
de dhil, sunudaki her slaytta genel stil deifliklikleri yapabilirsiniz. Bu nedenle
slaytlar tek tek oluflturmaya bafllamadan nce bir asl slayt oluflturulmas daha uygundur.
Asl Grnmler grubundaki dmeleri tkladnzda Asl grnmne geersiniz. Dosya mensnn yannda, getiiniz grnme ait yeni bir sekme, altnda
da bu grnmde yapabileceiniz ifllemlerle ilgili yeni bir men fleridi grnr.
rnein, Asl Slayt dmesini tklarsanz ekrannz fiekil 5.37deki gibi grnr:
120
fiekil 5.37
Asl Slayt
grnm.
Asl Dinleyici Notu dmesini tklarsanz Asl Dinleyici Notu grnmne geersiniz. Dosya mensnn yannda Asl Dinleyici Notu sekmesi, altnda ise dinleyici notlar ile ilgili ifllemleri yapmanz salayan komutlarn yer ald yeni bir men fleridi grnr.
fiekil 5.38
Asl Dinleyici Notu
grnm.
Asl Notlar dmesini tklarsanz, Asl Notlar grnmne geersiniz. Dosya

mensnn yannda Asl Notlar sekmesi, altnda ise dinleyici notlar ile ilgili ifllemleri yapmanz salayan komutlarn yer ald yeni bir men fleridi grnr.
121
fiekil 5.39
Asl Notlar
grnm.
Gster grubu:
Cetvel, klavuz izgileri ve klavuzlar grntleme
Yaknlafltr grubu:
Sunu grnmn bytme ya da kltme
Slaytlar tm pencereyi kaplayacak biimde sunuyu bytme
Renkli/Gri Tonlamal grubu:
Sunuyu renkli, gri tonlamal ya da siyah-beyaz grntleme
Pencere grubu:
Sununun bir grnmn ieren yeni bir pencere ama
Pencereleri basamaklama
Pencereyi blmelere ayrma
Bu sekmedeki Makrolar grubundaki komutlarla ise makrolar kullanabilirsiniz.
PowerPointten kfl
PowerPoint programndan kmak iin Dosya sekmesinden kfl komutunu sein. Sunuyu son kaydetmenizden sonra deifliklik yaptysanz deifliklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi soran bir ileti kutusu grntlenir. Deifliklikleri kaydetmek iin Kaydeti, deifliklikleri kaydetmeden programdan kmak iin Kaydetmeyi, ifllemi iptal etmek iinse ptali tklayn.
122
zet
Ofis program paketlerindeki sunu programlaryla herhangi bir konuda etkileflimli sunular hazrlanabilir ve
bu sunular, kullancnn kontrolnde ya da kendi kendine alflan slayt gsterileri olarak sunulabilir. Bu programlarla, bir konu, metinlerin yan sra, flekil, grafik,
tablo ve animasyonlarla etkili bir flekilde sunulabilmektedir. Sunu programlarndaki temel dosya biimi, sunudur. Sunu, herhangi bir konuyla ilgili bilgileri grsel
olarak sunmak amacyla metin ve tablo, grafik, flekil gibi gelerin bir arada kullanld, slaytlardan oluflan
dosyalardr. Slaytlar ise sunu dosyasnn safyalar olarak
dflnlebilir. Sunu programlarnda, yerleflik temalar ve
slayt dzenleri bulunur. Bunlar, arka plan, yaz tipi rengi, yaz tipi boyutu gibi biimlendirmeleri ve slayttaki
metinlerin ya da grsel gelerin yerini belirler, bylece
daha profesonel grnml ve tutarl sunular hazrlanabilmektedir.
123
Kendimizi Snayalm
1. PowerPoint ve Impress, ne tr programlardr?
a. Resim dzenleme
b. Szck ifllemci
c. Sunu
d. Veritaban
e. Belge
2. Sunu programlaryla afladaki ifllemlerden hangisi
gereklefltirilebilir?
a. Bte oluflturma
b. Grafik oluflturma
c. Tablo oluflturma
d. Sunu hazrlama
e. zet Tablo
3. PowerPointte sunuyu oluflturan gelere ne ad verilir?
a. Tablo
b. Sayfa
c. alflma sayfas
d. Slayt
e. Sunu sayfas
4. Bofl bir slaytta, noktal izgilerle gsterilen ve iine
metin yazlabilen ya da flekil eklenebilen gelere ne ad
verilir?
a. Metin kutusu
b. Yer tutucu
c. Ara ubuu
d. Slayt dzeni
e. Tema
5. Sunuya slayt eklemek iin, afladaki ifllemlerden
hangisi yaplr?
a. Ara ubuundaki ilgili dmelerini kullanmak.
b. Ekle sekmesinin Resimler grubunda Yeni Slayt
Ekleyi tklamak.
c. Girifl sekmesinde, Yeni Slayt dmesinin yannda, slayt simgesinin altndaki oku tklamak.
d. Ekle sekmesinde, Yeni Slayt Ekleyi tklamak.
e. Tasarm sekmesinde Slayt Ekleyi tklamak.
6. Yeni bir slayt eklemek ve bir slayt dzeni semek
iin, afladaki ifllemlerden hangisini yapmak gerekir?
a. Slayt Dzeni sekmesindeki oklar tklamak.
b. Girifl sekmesindeki slayt simgesinin altnda, Yeni Slaytn yanndaki oku tklamak.
c. Girifl sekmesindeki slayt simgesini tklamak.
d. Tasarm sekmesinde Slayt Dzenini tklamak.
e. Ekle sekmesindeki slayt simgesini tklamak.
7. PowerPointte yazm denetimi ifllevi hangi sekmededir?

a. Girifl
b. nceleme
c. Gzden Geir
d. Slayt Gsterisi
e. Ekle
8. Sunuya bir fotoraf albm eklemek istediinizde,
afladaki ifllemlerden hangisi yaplr?
a. Tasarm sekmesindeki Fotoraf Albm dmesini tklamak
b. Girifl sekmesindeki Resimler grubunda Fotoraf
Albm dmesini tklamak.
c. Ekle sekmesindeki Resimler grubunda Fotoraf
Albm dmesini tklamak.
d. Ekle sekmesindeki Fotoraflar grubunda Fotoraf Albm dmesini tklamak
e. Slayt Dzeninin yayndaki oku tklayp Fotoraf
Albmn semek.
9. Sunum grnm ile afladakilerden hangisi yaplabilir?
a. zleyiciler sunum notlarn deil, yalnzca slaytlar grebilir.
b. Birden ok ekran ya da ift ekran zelliine sahip bir yanstc ya da dizst bilgisayar kullanabilme.
c. Dizst bilgisayarda notlar grntleyebilme.
d. zleyeyenler iin zellefltirilmifl sunular oluflturabilme.
e. Bunlarn tm.
10. Sununun temas ve slayt dzenleri ile balantl arka plan, renk, yaz tipleri, efektler, yer tutucu boyutlar
ve konumlandrma gibi bilgilerin depoland grnmn ad nedir?
a. Slayt Gsterisi
b. Sunum
c. Asl
d. Anahat
e. Normal
124
1. c
Sra Sizde 1
Slayt Gsterisi sekmesinde Ayarla komut grubundaki
Slayt Gsterisi Ayarla dmesini tkladnzda Gsteri
Ayarla iletiflim kutusunu aabilirsiniz.
2. d
3. d
4. b
5. c
6. b
7. c
8. c
9. e
10. c
Yantnz yanlfl ise Sunu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Sunu Programlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sunu ve Slayt Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sunu ve Slayt Kavram; Girifl Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Girifl Sekmesi, Slaytlar Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gzden Geir Sekmesi, Yazm Denetleme Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekle Sekmesi, Resimler Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Slayt Gsterisi Sekmesi, Monitrler Grubu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Grnm Sekmesi, Asl Grnmler Grubu konusunu yeniden gzden
geiriniz.
http://office.microsoft.com/tr-tr/
http://www.openoffice.org.tr/
Amalarmz


E-posta sistemi hakknda bilgi sahibi olacak,
E-posta hesab aabilecek,
E-posta okuyabilecek ve gnderebilecek,
E-postaya dosya ekleyebilecek,
E-posta gnderirken dikkat edilmesi gereken etik kurallarn sralayabilecek,
E-posta servislerini kullanrken oluflabilecek temel sorunlar zebilecek,
E-posta adreslerini ynetmek iin gerekli aralarn avantajlarn listeleyebilecek,
Outlook programna e-posta hesabnz/hesaplarnz ekleyebilecek ve gerekli ayarlamalar yapabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
E-Posta
Kullanc Ad
Kullanc fiifresi
E-Posta Sunucusu
Outlook
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
E-Posta-Kiflisel
letiflim Ynetimi
ELEKTRONK POSTA SSTEMNN

GENEL ZELLKLER
E-POSTA LE LGL DKKAT
EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
E-POSTA YNETM ARALARI VE
OUTLOOK
E-Posta-Kiflisel
letiflim Ynetimi
ELEKTRONK POSTA SSTEMNN GENEL ZELLKLER
Elektronik posta (e-posta) ya da elektronik mektup (e-mektup), kullanclarn nternet zerinden dnyann her yerindeki kifliler ile iletiflim kurmalarn salar. Gnmzde milyonlarca nternet kullancsnn kiflisel elektronik posta adresleri vardr ve
bu yolla farkl yerlerde bulunan insanlar birbirlerine birka dakika iinde e-posta
gnderebilir ya da alabilirler. Elektronik posta sadece kiflisel iletiflim iin deil, kurum ii ve kurumlararas iletiflim amacyla da ok yaygn olarak kullanlmaktadr.
Her gn hzla byyen ve birbirlerine geifl yollar ile balanan yz binlerce
bilgisayar a sayesinde e-posta kullanan insanlarn ve kurumlarn says da hzla
artmaktadr. Son yllarda e-postann yaygnlaflmas nedeni ile kt ortamnda gnderilen mektup, resm yazflma, duyuru gibi bilgilerin miktar da nemli derecede
azalmfltr. ok hzl olmas ve kolay kullanm nedeni ile e-posta en ok tercih edilen iletiflim arac olmufltur.
Elektronik postann aslnda klasik postadan temelde byk bir fark yoktur.
Klasik postada mektup yollayacamz kiflinin adres bilgilerini bilmemiz, mektubu bir zarfn iine koymamz ve zarfn stne adresi yazp alcya yollamamz
gerekmektedir.
E-posta servisinde de mektup yollayan kifli, karfldaki alcnn adresini bilir, bir
e-posta yazlm ile afladaki temsil flekilde (fiekil 6-1) grld gibi ilgili adrese
mektubunu yollar. Mektup, kiflisel bilgisayardan postane gibi grev yapan bir posta iflleme sistemi zerinden alc adrese ulafltrlr.
fiekil 6.1
Elektronik posta
iletiflimi.
128
Elektronik postann en byk avantaj, hz, yaygnl ve cretsiz sunulan servislerin okluudur. E-posta servisi ile yollanan bir e-posta normal flartlar altnda,
yolland ve alc noktann zelliklerine bal olarak en fazla birka dakika iinde
varfl noktasna ulaflr. Hzl olmasnn yan sra, telefon cretlerinin hl yksek olduu gnmzde, e-posta ok ucuz bir haberleflme yoludur.
Elektronik posta kullanma konusunda bir miktar deneyim kazanan kullanclarn keflfettikleri dier bir zellik ise elektronik posta ile hemen her konudaki soru
ve sorunlarna cevap bulma yoludur. stesinden gelinemeyen bir problemin ayn
konuda alflan kiflilerin bulufltuu ortak elektronik ortamlara yneltilmesi durumunda ok ksa srede dnyann drt bir yanndan cevap almak mmkn olmaktadr. Dier taraftan, magazin dergilerinin ya da gazetelerin benzerleri de elektronik
ortamda mevcuttur ve bunlara da elektronik posta yolu ile abone olunabilir. Ayrca, artk kurumlarn verdii pek ok hizmete ait bilgilendirme mesajlar (faturalar,
banka hesap bilgileri, uak bileti rezervasyonlar vb.) e-posta ile kullanclara ulafltrlmaktadr. nternet zerinden alflverifl yapmak iin de e-posta kullanmak flarttr.
E-posta okumak ve yollamak iin kullanlan yazlmlar bilgisayar sistemleri ile
birlikte iflletim sisteminin bir paras olarak gelebildii gibi son yllarda Web tabanl elektronik posta servisleri de ok yaygnlaflmfl, kullanclar ok gvenli ve kaliteli e-posta servisini tamamen cretsiz olarak alabilmektedir.
Bundan sonraki ksmda e-posta adresleri, e-posta okuma, gnderme ve silme
gibi temel zellikler ve ifllemler anlatlacaktr.
Elektronik Posta Adresleri

nternet zerindeki bir kullancya e-posta gndermek iin ncelikle bu kiflinin eposta adresinin bilinmesi gereklidir. nternet dnyasnda bu adresler e-posta adresi (ngilizce e-mail) ad ile bilinirler. Afladaki temsil izimde (fiekil 6-2) klasik posta ile elektronik posta arasndaki benzerlikler gsterilmektedir. Klasik postay gnderirken mektubu alacak kiflinin adresinin doru olarak yazlmas gerekmektedir. Aksi takdirde gnderilen mektup alcs bulunamad iin gndericiye
geri yollanr. Elektronik posta da ayn mantkla alflr. E-posta gndereceimiz kiflinin e-posta adresinin bilinmesi ve mektubun bu adrese yollanmas gerekmektedir. Afladaki rnekte alcnn adresi cagiltay@gmail.com dur. Mektubu gnderen kiflinin adresi ise kursat@metu.edu.tr dir. E- postann iinde de mektup
metni bulunmaktadr.
fiekil 6.2
Kimden:kursat@metu.edu.tr
Klasik mektup ve
e-posta
benzerlikleri.
Mektup
Kime:cagiltay@gmail.com
6. nite - E-Posta-Kiflisel letiflim Ynetimi
129
E-posta adresleri iki ana paradan oluflurlar. lk para kullanc ismi, ikinci
para ise kullanc adresi ksmdr. Bu iki para birbirine @ iflareti ile balanrlar.
rnein:
kursat@odtu.edu.tr
adresinde, kursat kullanc kodunu ve odtu.edu.tr ise bu kullanc kodunun bulunduu kurumun adresini belirtmektedir. Bu adresi incelediimizde hiyerarflik
bir yaps olduu grlr. En sadaki .tr ksaltmas bu adresin Trkiyede bulunduunu, .edu bir yksek retim kurumuna ait olduunu, .odtu Orta Dou Teknik niversitesinde bulunduunu gsterir. Kullanclar, kendilerine gelen e-postalarn kimden ve hangi kurumdan yollandn anlamak iin adres alann dikkatlice incelemelidir.
Elektronik Posta Hesab Oluflturulmas

E-posta hesabna deiflik yollarla sahip olunabilir. Bu yollardan ilki kurumsal eposta hesab oluflturulmasdr. Gnmzde, kurumlar alflanlar ile haberleflmek
iin onlara kurumsal e-posta hesab salamaktadr. rnein, kursat@odtu.edu.tr
adresi Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan bir retim yesine verilmifl bir eposta adresidir. Ancak, kurumsal e-posta adresleri kifliler o kurumda alfltklar srece geerli olmakta, ifl deifltirme ya da emeklilik durumunda bu adresler iptal
edilmektedir. Ayrca kurumsal e-posta adreslerinden sadece kurum ile ilgili konularda yazflma yaplmas nerilmektedir. Kiflisel yazflmalarn bu adres stnden yaplmas genellikle kurumlar tarafndan kstlanmaktadr.
Elektronik posta hesabna sahip olmak iin var olan ikinci yntem ise cretsiz
e-posta adresi salayan kurumlarn servislerini kullanmaktr. Pek ok firma bu servisi salamakta ve kiflisel e-posta hesabna sahip olmak isteyenler bunlardan faydalanmaktadrlar. Aflada Tablo 6-1de cretsiz e-posta hesab oluflturulabilecek
servislerden lkemizde en ok bilinen drt rnek bulunmaktadr. E-posta hizmetlerini kullanmak iin bu tabloda da grld gibi eflitli firmalar tarafndan sunulan servisler bulunmaktadr. Bu blmde sunulan rnekler, en yaygn olarak kullanlan Google GMail servisi zerinden verilecektir.
cretsiz E-Posta Servisi Veren Kurum
nternet Adresi Web Sitesi
Google - Gmail
http://accounts.google.com
Yahoo
http://tr.mail.yahoo.com
Hotmail
http://hotmail.com
Mynet
http://email.mynet.com/
Bu rneklerden, Google firmas tarafndan verilen Gmail servisi zerinden bir

e-posta hesabnn nasl oluflturulaca fiekil 6-3te grlmektedir. Gmail zerinden
e-posta adresi alabilmek iin ncelikle http://gmail.com adresine balanmak gerekmektedir. Balandktan sonra karflmza gelen sayfada Hesap Oluflturun seenei seilerek Yeni Google Hesab oluflturma sayfasna ulafllr. Burada Ad
Soyad, Kullanc ad ve fiifre gibi bir dizi bilginin ilgili forma girilmesi ile
yeni bir kullanc hesab kolayca alr.
Tablo 6.1
E-posta servisleri ve
adresleri.
130
fiekil 6.3
cretsiz e-posta
servisinde hesap
oluflturmak.
Kullanc
bilgileri
girifl
alan
Buradaki en nemli noktalardan birisi, e-posta hesabnzn flifresinin kolay tahmin edilemeyecek flekilde belirlenmesidir. rnein, ad ve soyadnzdan ya da doum tarihinizden oluflmufl bir flifre kolayca tahmin edilip hesabnz kt niyetli kiflilerce ele geirilebilir. yi bir flifre en az sekiz karakter uzunluunda olmal, harfler ve
rakamlar karfltrlarak oluflturulmaldr. fiifre hi kimse ile paylafllmamal ve bir yere
not edilmemelidir. Aflada, iyi ve kt flifre rnekleri verilmektedir (Tablo 6-2).
Tablo 6.2
yi ve kt flifre
rnekleri
Kt fiifre rnei
yi fiifre rnei
ekursun123
ayCgh2LM
123456789
PL39mnrt
abc123
Dmt3lk9G
Sifrem11
5pr4Gmx2
E-posta hesab olufltururken dikkat edilmesi gereken bir dier husus kullanc
adnzn, flifrenizin aksine kolay hatrlanabilir trden olmasdr (Tablo 6-3). rnein, kursatcagiltay ya da kcagiltay gibi kullanc adlar e-posta adresinizi baflka
birine szl olarak verirken kolaylkla aklda kalabilen trden e-posta adresleridir.
Kullanc ad olufltururken dikkat edilmesi gereken bir dier husus, kullanc adnn Trke karakterleri (, , fl, vb.) iermiyor olmasdr, aksi takdirde kullanc
adnn geerli olmadna dair hata mesaj ile karfllafllr.
Tablo 6.3
yi ve kt kullanc
ad rnekleri
Hatrlanabilir Kullanc Ad rnei
Hatrlanmas Zor Kullanc Ad rnei
kursatcagiltay
kursatcagiltay-26
kcagiltay
cagiltaykursat-1971
Cagiltaykursat
cagiltay-kursat_1972
Elektronik Postalarn Okunmas

E-posta sistemine girifl yaptktan sonra karflmza gelen ekranda bize yeni gelen
ve henz okumadmz veya daha nce gelen okuduumuz e-postalarn bir lis-
131
tesini grrz. Burada mesajn hangi tarihte ve kimden geldii bilgisinin yan sra, o mesajn Konu bilgisi de grlr. Gelen e-postalarn ieriini okumadan nce bunlarn Konu alannn gzden geirilmesi nerilir. Bylece ncelikle okunmas gereken acil mesaj varsa ona ncelik verilmifl olur. fiekil 6-4te, e-postalar
ekran grlmektedir.
fiekil 6.4
Posta
Aralar
Gnderen
Konu
Gelifl
Tarihi
Gelen e-postalar
ekran.
E-posta hesabmza girdiimizde karflmza gelen ilk ekranda bize yollanan

mektuplar listelenir. Bu ekran sayesinde bir bakflta ka tane e-postamzn geldiini, konularnn neler olduu ve ne zaman geldii gibi bilgiler incelenebilir. Ayrca
posta kutusunda bulunan mektuplarn toplam says ve durumlar (yeni gelen,
okunan vs.) hakknda bilgi de verilmektedir. Sol stunda ise e-postalar ile ilgili dier ifllemlerin yaplmasn salayan seenekler bulunmaktadr. Sadece gelen mesajlar deil gnderdiimiz ve silip p kutusuna attmz mesajlar da hesabmzda
tutulmaktadr. Bunlara sol stundaki seeneklere tklayarak ulafllabilir. Okunmak
istenen e-postann zerine tklayarak mektubun ieriine ulafllr. Dier bir deyiflle
zarf alp mektup okunmaya bafllanr.
fiekil 6.5
E-posta okuma
ekran.
Listelenen e-postalardan birinin zerine tkladmzda fiekil 6-5te grld

gibi ekranmza mektubun ierii gelir. E-postann bir bafll ve ierii bulunmak-
132
tadr. Bafllk ksmnda mektubun yollanma zaman, kimden geldii ve mektubun

konusu gibi bilgiler yer alr (fiekil 6-5). Baflln hemen altnda ise mektup ierii
bulunmaktadr. Yukardaki rnekte Kime ksm bana fleklinde grnmektedir. Bunun nedeni Gmailin kullancnn kendi adresini otomatik olarak ben fleklinde etiketlemesidir. Dier e-posta kullanclarnn isimleri de kendi kullanc adlar ile etiketlenebilir, bylece uzun e-posta adreslerinin ekranda grnmesi yerine daha ksa takma isimler grlr.
E-posta, kullanc tarafndan okunduktan sonra ya cevap yazlr ya silinir ya da
saklanmak zere arflive konulur.
Elektronik Posta Yazmak ve Yollamak

Yeni bir e-posta yazp yollamak iin ekranda sol kolondaki E-POSTA YAZ dSIRA SZDE
mesine tklamak
yeterlidir. Daha nce de belirtildii gibi e-posta temel ksmdan oluflmaktadr. Birincisi, yazlan mektubun kime gnderileceini gsteren adres ksmdr.
fiekil 6-6da grld gibi turkan.karakus@gmail.com
D firnein,
NELM
alcnn adresidir. kinci nemli bir ksm ise mektubun konusudur. Bu satra yollanacak olan mektubun konusu ksaca bir satr aflmayacak flekilde girilir veya bofl
S O R U
geilebilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Konu ksm bofl

alc kifli ya da e-posta sunucusu bunu gereksiz/p mesaj
D K brakldnda
KAT
(spam) olarak alglayabilir. Resm bir mesaj yazlrken ya da tanmadmz birisi ile ilk
kez iletiflimeSIRA
geerken
SZDE merhaba, selam gibi genellikle spam mesajlar gnderen kifliler tarafndan kullanlan ve aklayc olmayan konu bafllklarndan kanmak gerekir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

K T A P
TELEVZYON
fiekil 6.6
E-posta yollama
ekran.
NTERNET
AMALARIMIZ
Bu noktadan
sonra nc ksm olan, mektubun ierii yazlr. Tamamlanan
mektubun gnderilmesi iin fiekil 6-6da grld gibi GNDER tufluna baslmas yeterlidir. Bu sayede iflletim sistemine mektubun tamamland ve klasik
K T A gibi,
P
mektupta olduu
zarfnn kapatlp gnderilebilecei sylenmifl olur. Bu noktadan sonra artk kullancnn ifli tamamlanmfltr ve mektubun doru adrese ulaflmas sistemin sorumluluundadr.
TELEVZYON
NTERNET
Gnderilen e-postalarn bir kopyas yollayan kiflinin hesabnda saklanr. Bu sayede kime?, ne zaman? ve hangi? e-postann yolland daha sonra kontrol edilebilir. Sol stundaki Gnderilmifl Postalar seenei tklanarak fiekil 6-7de grld gibi daha nceden gnderdiimiz mektuplarmza ulaflabiliriz.
133
fiekil 6.7
Gnderilmifl epostalar okuma
ekran.
Elektronik Mektuba Cevap Vermek

Size gelen bir e-postaya cevap vermek iin mektubu okuduumuz ekranda Yantla seeneinin seilmesi yeterlidir (fiekil 6-8).
fiekil 6.8
E-postaya cevap
yazma ekran.
E-posta sistemi mektubu gnderecei kiflinin adresini ve konu baflln otomatik olarak gelen mektuptan alr, bylece e-postay yollayan kiflinin tekrar adres ve
konu bafll yazmasna gerek kalmaz (Sistem konu bafllnn nne bunun bir cevap olduunu gstermek iin ngilizce Reply kelimesinin ilk iki harfi olan Re: yi
ekler). Ayrca, cevap yazlan mektubun ierii ile ilgili bilgiler (yollayan, yollanma
tarihi) ve ieriin kopyas e-postann alt ksmnda tutulur.
Elektronik Posta ile Dosya Yollanmas

nternet zerinde kullanclar yaz, resim, video ya da mzik gibi elektronik dosyalarn birbirlerine gndermek ve almak iin de e-posta kullanrlar. Bu durumda
gnderilmek istenen dosya bir e-postann iine eklenir ve alcya yollanr. Bu yolla, dosyalar e-postann ekinde bir noktadan dier noktaya veya bir adan dierine
E-posta yazarken ya da cevap

verirken alc isminin yazlaca
metin kutusunun altnda CC
(Karbon kopya - Carbon Copy)
ekle ya da BCC (Grnmez
karbon kopya - Blind Carbon
Copy) ekle seenekleri bulunur.
CC ekle seenei seildiinde
asl gnderilen kifli dflnda, eposta hakknda bilgilendirilmek
istenen kiflilere de ayn e-posta
gnderilir. Bu durumda epostay alan herkes bu epostann kimlere gnderildiini
grebilir. BCC seeneinde ise
bu alana eklenen e-posta
kullanclar kendileri dflnda bu
e-postay alan kiflilerin
adreslerini gremezler.
134
sorunsuz gnderilebilir. fiekil 6-9da bir e-posta ile dosya yollarken yaplmas gereken ilk ifllem grlmektedir. Kullanc mesajn yazdktan sonra, e-posta ile dosya yollama iflleminin ilk adm olarak Konu satrnn altnda yer alan Dosya ekle balantsna tklar.
fiekil 6.9
E-posta ile dosya
yollamak.
Bu admda e-posta yazlm kullancya hangi dosyay yollamak istediini sorar.

Kullanc uygun dosyay setikten sonra gnderilecek dosya e-postaya eklenir (ngilizce: Attach). Eklenen dosyann ad ve boyutu ile ekleme yapldn gsteren
bir ata resmi konu satrnn altnda belirir. Eer birden fazla dosya eklenecekse
ayn ifllem Bir dosya daha ekle seenei tklanarak tekrar edilir. fllemlerin tamamlanmasnn ardndan GNDER tufluna baslp e-posta ekleri ile beraber karfldaki kullancya yollanr (fiekil 6-10).
fiekil 6.10
Dosya e-postaya
eklenmifl.
Ekli olan dosyalarda ata

sembol yer alr. Yani, size
gelen bir e-postada konu
satrndan sonraki stunda
ata sembol varsa bu epostay amadan ekinin
olduunu anlayabilirsiniz.
Bu sayede tanmadnz
kimselerden gelen ekli epostalar amayarak olas
virs tehlikelerinden
korunmufl olursunuz.
Mektubu alan kifli kendisine gelen mektuba bir dosya ekli olduunu grr ve
mesajn iinde yer alan ndir balantsn tklayarak bu dosyann disk alanna
kopyalamasn ister. Gerekli ifllemler e-posta programnca yaplarak dosyann bir
kopyas alcnn kendi bilgisayarna indirilir (fiekil 6-11).
135
fiekil 6.11
E-postaya ekli
dosyann
indirilmesi.
E-posta ile dosya gnderirken dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta yollanan dosya/dosyalarn boyutlardr. E-postaya eklenerek yollanacak dosyann byklnn belli boyutlarn zerinde olmamas gerekmektedir. zellikle, video
dosyalarnn ok byk olmas nedeniyle e-postaya ekleyerek gnderilmeleri mmkn olamayabilir. rnein, GMail hesabnz ile 25 Megabyte byklne kadar epostalar alabilir ya da gnderebilirsiniz. Bu orann zerindeki e-postalar gnderemeyecek ya da alamayacaksnz. Ancak, siz byk bir dosyay yollayabilseniz bile
alcnn e-posta servisi bu kadar byk dosyay kabul etmeyebilir. Bu oran teknolojideki ilerlemelerle birlikte deifliklik gsterebilmektedir. Gnmzde 10-15 Megabyte boyundaki dosyalar alar aras geiflte kabul edilen emniyetli st snrdr.
Elektronik Postay Silmek

E-posta kutusuna gelen bir mektubu silmek iin mektubu okurken veya ana listede p kutusu tufluna baslmas yeterlidir. E-postalar tek tek silinebildii gibi birden fazla postay da bir kerede silmek mmkndr. fiekil 6-12de silinmek istenen
e-postalar iflaretlenmifltir. Ekrann st tarafnda bulunan p kutusu resmine tklandnda bu e-postalar p Kutusu alanna aktarlacaktr.
fiekil 6.12
E-postalarn
silinmesi.
136
Baz e-postalar, kullanclar tarafndan yanlfllkla silinmifl olabilir ya da kullanc fikrini daha sonra deifltirebilir. Bu durumda, sol kolondaki menden p Kutusu seeneine tklanp silinmek zere iflaretlenmifl dosyalarn bulunduu alana
gidilir. Burada silinmesinden vazgeilen e-posta(lar) iflaretlenir. Ekrann st tarafnda bulunan Tafl resmine tklandnda bu e-posta istenen alana aktarlr (fiekil
6-13). Pek ok e-posta sisteminde p kutusuna atlan mektuplar bir sre sonra
sistem tarafndan tamamen silinir ve bu noktadan sonra silinen e-postalar kurtarmak mmkn olmaz.
fiekil 6.13
Silinmifl epostalarn
kurtarlmas.
Tafl
seenei
E-POSTA LE LGL DKKAT EDLMES GEREKEN

HUSUSLAR
Her nternet servisinde olduu gibi e-posta kullanmnda da dikkat edilmesi gereken baz hususlar ve kurallar bulunmaktadr. Salkl bir e-posta iletiflimi salanmas iin gerekli konular bu blmde aklanacaktr.
Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi

nternet zerinden Trke iletiflim kuran kifliler asndan olumsuz noktalardan birisi Trke karakterlerin baz sistemler tarafndan tam olarak desteklenmemesidir.
Trke alfabede bulunan ve zellikle uluslararas standart karakterler setinin iinde bulunmayan baz karakterler sebebi ile Trke metinlerin grntlenmesinde
sorun kabilmektedir. Bunun da tesinde, bu zel karakterler kimi bilgisayar sistemlerince kontrol karakteri olarak da alglanabilmekte ve bazen sorunlar oluflabilmektedir. Bylece alcnn gnderilen e-postay okumas neredeyse imkansz hle
gelmektedir.
Bu sorunun ortadan kaldrlmas iin genellikle Trke harflerin ngilizce karfllklar kullanlmaktadr (rnein, yerine o, yerine c, yerine g gibi).
Elektronik Posta ve Etik Kurallar

E-posta kullanclarnn baflta pek farknda olmadklar bir nokta da yolladklar
mektuplarda duygularnn ya da aktarmak istedikleri mesajlarn alc tarafndan kolayca yanlfl alglanabilmesidir. Zira gnlk hayatta yaplan yz yze grflmelerde
mimikler, vurgu ve el kol hareketleri (Vcut dili) kullanarak aktardmz mesajlarda duygularmz kolayca ve doru bir flekilde ifade edebilir ve yanlfl anlamalar
annda dzeltebiliriz. Ancak, elektronik ortamda yazdmz bir yaz onu okuyan kiflide farkl bir yoruma yol aabilmekte ve istenmeyen durumlar ortaya kabilmektedir. Bu nedenle e-posta yazarken baz temel kurallara dikkat etmek yazfltmz
kiflide yanlfl izlenim brakmamz nler. Bu kurallarn en nemlileri flunlardr:
1- E-posta, sadece byk harfleri ya da zel karakterleri kullanarak
yazlmamaldr: rnein, BANA CEVAP VER fleklinde tamamen byk
harflerle yazlan bir mesaj genellikle kendini kaba bir flekilde ifade etmek ve
hatta karflnzdakine barmak fleklinde yorumlanabilmektedir. Ayrca,
*!&&&****@@^++%& gibi karmaflk karakterlerden oluflan bir mesaj rahatlkla kfr benzeri bir anlama gelebilmektedir.
2- Yazlan e-postay yollamadan nce ierii tekrar okunmal yanlfl anlamaya
sebep verebilecek cmleler dzeltilmelidir: Kullanclar birbirlerinin yzlerini grmedikleri ve dolayl olarak iletiflimde bulunduklar iin yz yze yaplacak bir konuflmada sylenmeyecek fleyleri kolaylkla birbirlerine e-posta ile syleyebilmeleri de nemli bir sorundur. Bu sorunu ortadan kaldrmak
iin en ok tavsiye edilen yntem, kullanclarn yollayacaklar bir e-postay
(zellikle hassas bir konuda yazlmfl ise) iki kere okuyup ondan sonra yollamalar ve Gnder tufluna basmadan nce hazrladklar cevap zerinde
yeteri kadar dflnmeleridir.
3- Konu alan anlafllr olmaldr: E-posta yolladnz kifliler postann iini amadan nce Konu satrn okurlar. Bu nedenle konu satrnn anlafllr kelime ya da cmleler iermesi gereklidir. Bylece alc kifli daha mesajn ieriini okumadan konu hakknda bilgi sahibi olabilir.
4- Zincir ya da gereksiz kampanya mesajlarn baflkalarna yollamayn: nternet
zerinde hem gereksiz trafik yaratan hem de insanlarn vaktini bofla harcayan zincir mesaj kampanyalarna katlmanz iin gnderilen e-postalar siz
de baflkalarna yollamayn. Bu mesajlarn bazlar duygu smrs yapmakta (tedaviye ihtiya duyan ocuk vb.) bazlar da bir kifliyi ya da bir firmann
rnlerini ktleyebilmektedir. zellikle ikinci tr mesajlar yollamak hem
haksz olarak sulama yaplmasna neden olmakta hem de bir karalama
kampanyasna ait olduu iin su kapsamna da girebilmektedir.
5- Dosya ekleyip yollayacaksanz dosyann virs taramasn yapnz: Tandnz
kifliler sizden gelen mesajlar ve onlarn eklerini size gvenerek aarlar. Ancak, yolladnz dosya virsl ise bu alcnn bilgisayarna zarar verir. Yolladnz dosyalarn nce virs taramasndan geirin sonra alcya yollayn.
6- ok kifliye yollanan mesajlara cevap verirken dikkat edin: Bazen bir mesaj
birden fazla kifliye yollanmfl olabilir. Bunu size gelen mesajn Alc ksmna bakarak anlayabilirsiniz. Bu mesaja yazacanz cevabn bir kopyas bu kiflilerin tmne de yollanr. Eer cevaben yazdnz mesaj iinde uygunsuz
kelimeler kullanlmfl ya da bu listedeki kiflilerden birisi hakknda yazlar bulunuyorsa ok zor duruma dflebilirsiniz. Byle durumlarn oluflmasn engellemek iin e-postaya cevap vermeden nce Alc alan dikkatli olarak
kontrol edilmeli gerekiyorsa dier alclar adres alanndan silinmelidir.
7- Mesajnz gereksiz yere uzun tutmaynz: E-posta uzun sohbetlerin yaplaca bir ortam deildir. Mesajnz konuya younlaflp anlafllr bir flekilde
yazmanz ve yollamanz yeterlidir.
8- Yazm kurallarna dikkat ediniz: Son yllarda, zellikle cep telefonlar zerinden yaplan yazflmalar nedeni ile yazl haberleflme dilinde bozulmalar
olmaktadr. Pek ok kelime ksaltlarak yazlmakta ve noktalama iflaretleri
137
138
Son zamanlarda baz eposta sunucu ve ynetim

sistemleri alcnn e-postay
aldna dair bir uyar
gnderme hizmeti de
sunmaktadrlar. Ancak alc
eer isterse Evet, aldm
seeneini seer ya da gz
ard et seenei ile
onaylamayabilir.
kullanlmamaktadr. Cep telefonu haberleflmesi iin uygun bir yaklaflm olarak grlen bu yazflma tarz e-posta haberleflmesi iin uygun deildir. Doru, anlafllr ve dilbilgisi kurallarna uygun e-posta yazlp yollanmas sizin
kolay anlafllmanz salayacaktr.
9- letiflim bilgilerinizi ekleyiniz: E-posta haberleflmesinde gz ard edilen noktalardan birisi mesaj yolladmz kifliye kendi iletiflim bilgilerimizi vermemektir. Yolladnz e-posta ile ilgili olarak alcnn sizinle grflmesi ya da
sizi tanmak istemesi doaldr. Her mesajnzn altna kendinizle ilgili iletiflim
bilgilerinizi muhakkak ekleyiniz.
10-E-posta haberleflmesine duygular da getirin: E-posta haberleflmesinde duygular ifade edebilmenin yollarn arayan kullanclar yllar iinde e-postalarda duygular ifade edebilme yetenei kazandrmak iin baz yntemler gelifltirmifltir. Bu amala bir dizi sembol retilmifl (ngilizce de bunlara smiley
ad verilmektedir) ve e-posta ile haberleflen insanlar arasnda yaygn olarak
kullanlmaktadr. rnein,
:-)
glmseyen bir insan temsil etmektedir (Baflnz sol tarafa 90 derece yatrarak yukardaki flekile baktnzda gzleri, burnu ve glmseyen bir az
grebilirsiniz). Dier baz rnekler:
;-)
gz krpan insan,
:-(
zgn,
:-O
flaflrmfl,
8-)
veya B-) glmseyen gzlkl bir insan.
11-E-posta kullanrken karfllafllan bir dier problem ise merkez bir adres rehberinin henz nternet zerinde bulunmamasdr: Herhangi bir kullancya
yollanan bir mektubun yerine gerekten ulaflp ulaflmadndan ancak o kifliden size e-posta ile cevap gelmesi durumunda emin olunabilir.
12-Adreslerin doru yazlmamas, bir harfin ya da bir saynn unutulmas gibi
bir durumda yollanan mektubun hatal adres mesaj ile geri gelmesi sk
karfllafllan bir problemdir. Mektup gnderilecek kiflinin e-posta adresini
renmenin en kesin ve emin yolu dorudan o kifliye telefon ya da yz yze sormaktr. Bunun yannda tanmadnz kiflilere yolladnz e-postalara
da mutlaka cevap verilecek diye bir kural da yoktur. Bu sadece o mektubu
alan kiflinin isteine ve ayrabildii bofl zamanna baldr.
Elektronik Posta Servisini Kullanrken Karfllafllan Baz

Problemler ve Muhtemel zmleri
Problem 1: Gnderilen e-posta iinde neden hata mesajlar ile dolu olarak geri
geliyor?
zm nerileri: Mektubun gnderildii adres hatal ya da eksik yazlmfltr.
E-posta adresleri iinde Trke karakterlerin (, , , , fl, ) bulunmas soruna neden olmufl olabilir. Adres alannda bu harfleri kullanmadnzdan emin olarak tekrar deneyiniz. Adres alannda Trke karakterlerin aksak karfllklar yazlr, fl
harfi iin s ya da harfi iin o gibi. Ayrca adres iinde tek bir harf dahi eksik olsa e-posta alcya ulafltrlamaz. Adresi tekrar kontrol ediniz. Son are olarak
e-posta yollamak istediiniz kifliye telefon ile ulaflarak adresini teyit ediniz.
Mektubun gnderildii adrese ulafllamyordur. nternet balantsnda oluflan
sorunlar ya da alcnn e-postalarnn tutulduu bilgisayardaki teknik problemler
nedeniyle adrese geici olarak ulafllamyordur. Byle bir durumda e-posta sistemi
mektubu yollamak iin belirli bir sre boyunca gndermeyi denemeyi srdrr.
139
Mektubun gnderildii adreste yle bir kullanc yoktur. Geri gelen mesaj incelenerek problemin nerede olduuna dair detayl bilgi elde edilebilir.
Problem 2: E-posta okuma programnda yanlfllkla sil tufluna bastm ve
mektubum silindi. Geri almak iin ne yapabilirim?
zm nerisi: Mektubunuzu kurtarmak iin p kutusu seeneini tklaynz. Elektronik mektuplarnz silinmeden nce p kutusunda tutulurlar. Ancak,
p kutusunu da temizlediyseniz mektubunuzu geri getirmek mmkn deildir.
Problem 3: E-posta ile bir dosya yollamak istiyorum ama gitmiyor. Ne
yapabilirim?
zm nerisi: Eer yollamak istediiniz dosyann boyutu ok bykse rnein bir video yollamak istiyorsanz kullandnz e-posta servisi ya da alcnn
sistemi buna izin vermez. E-posta ile yollanabilecek dosyann toplam bykl
sunulan hizmetten hizmete deiflmekle birlikte flimdilik ortalama 15-25 Megabyte
civarndadr. Video dosyalarnn bykl genellikle bu boyutun ok stndedir.
Bir rnek vermek gerekirse fotoraf makinanz ile yksek znrlkte resim ekip bu resimleri yollamak isterseniz 6 ya da 7 resmin toplam 15 Megabyte seviyesinde olur. Elinizde 10 tane resim varsa bunlar ayr ayr e-postalar ile gndermeniz nerilir.
Problem 4: E-posta gndermek istediim kiflinin adresini bilmiyorum. Ne
yapabilirim?
zm nerisi: En garantili yntem olarak telefon ya da klasik posta ile haberleflip ilgili kiflinin e-posta adresini renin.
Problem 4: Gnderdiim e-postalar karfl tarafa ulaflyor ancak neden dflardan e-posta alamyorum?
zm nerisi: Kullandnz sistemin e-posta sistemi kuruluflunda sorun ya
da eksiklik vardr. Size e-posta yollayanlara adresinizi doru olarak verdiniz mi?
Size verilen e-posta alan dolmufl olabilir. Eski ve gereksiz mesajlar silip tekrar
kontrol ediniz.
Gnmzde e-posta kullanclar birok p (spam) e-postalar almaktadr.
p (Spam) eSIRA SZDE
posta gndericiler kullanclara ait e-posta adreslerini nasl elde edebilir? p (Spam) epostalar kullanc iin ne tr riskler taflyabilir?
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
E-POSTA YNETM ARALARI VE OUTLOOK

S O R U
E-postalar bir nceki blmlerde anlatld gibi Web tabanl ynetilebilecei
gibi
bilgisayara kurulacak ya da iflletim sistemi ile birlikte gelen bir e-posta ynetim
program ile de ynetilebilir. Bu sayede e-postalarn bir kopyasD bilgisayarda
kaytKKAT
l kalarak evrim dfl olarak nceki e-postalara ulaflmak mmkn olabilmektedir.
Ayrca en nemlisi birden fazla e-posta adresinin tek bir arayzden kontrol edileSIRA SZDE
biliyor olmasdr. En yaygn olarak kullanlan e-posta programlar, Mozilla firmas
tarafndan gelifltirilen ve cretsiz olarak datlan Thunderbird program ve
Microsoft firmas tarafndan gelifltirilen Outlook programdr.
Bu yazlm WinAMALARIMIZ
dows iflletim sistemleri ile cretsiz bir flekilde verilen Outlook Express ve Microsoft
Ofis program paketi ile birlikte satlan ve Ofis srmne gre versiyonu deiflen
K 2010
T A program
P
Outlook programdr. rnein, Ofis 2010 srmnde Outlook
sunulmaktadr. Ancak, Microsoft iflletim sistemiyle cretsiz olarak verilen Outlook
Express program Windows Vista iflletim sisteminden sonra srmden kaldrlmfl,
T E L E V Z Yise
O N Microsoft
yerine Windows Live Mail program sunulmufltur. Bu blmde

NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
140
Ofis 2010 paketi ile birlikte gelen, Outlook 2010 programn kullanarak e-posta ynetiminin nasl salanaca anlatlacaktr.
flletim sistemine kurulu bir programda e-posta hesab oluflturmadan nce bilinmesi gereken bilgiler sz konusudur. Bunlar; e-posta adresi, flifre, gelen ve giden
posta sunucu adresleri gibi e-posta salaycnz tarafndan belirlenen bilgilerdir.
Bilgisayarnda Outlook 2010 programn ilk olarak alfltrdmzda karflmza
hesap ayarlarmz yapabileceimiz Microsoft Outlook 2010 Bafllang sihirbaz gelir (fiekil 6-14). leri tufluna bastktan sonra gelen ekranda e-posta hesabnn
yaplandrmak isteyip istemediinizin sorulduu ekranda Evet seeneini iflaretleyerek leri tufluna baslr.
fiekil 6.14
Outlook 2010
program ilk kez
alfltrldnda
ekrana gelen
sihirbaz penceresi.
Daha sonra gelen ekranda (fiekil 6-15) posta sunucusuna balanmak ve hesap
ayarlarnn otomatik yaplandrlmas iin istenen bilgiler (Kullanc ad, e-posta adresi ve flifresini) girilip leri tufluna baslr. Burada Outlook program sunucu
ayarlarna otomatik olarak eriflmeye alflacaktr, eer bunu baflaramaz ise bir kez
de flifresiz balant kurularak balant ayarlarna ulafllmas denenir.
fiekil 6.15
E-posta
ayarlarnn
otomatik olarak
e-posta
salaycsndan
alnmaya
alflld ekran.
141
Eer bu durumda da baflarsz olunursa gelen ekranda Sunucu ayarlarn el

ile yaplandr seenei grnr. Bu seenek iflaretlendiinde Yeniden Dene
(fiekil 6-15) tuflu leri (fiekil 6-16) tufluna dnflr.
fiekil 6.16
E-posta
ayarlarnn
otomatik olarak
e-posta
salaycsndan
alnmaya
alflld ekran.
Bu tufla bastktan sonra, gelen ekranda nternet E-posta seenei seilerek

leri tufluna tekrar baslr. Ekrana gelen pencere hesap ayarlarnn yapld en
nemli ksmdr nk gerekli bilgilerin ve ayarlamalarn ouSIRA
bu SZDE
pencereden yaplr. Ad ve e-posta adresi girildikten sonra gerekli sunucu bilgileri ilgili alanlara girilir. Burada hesap tr olarak genellikle POP3 ve IMAP olmak
D fizere
N E L Miki seenek
SZDE
sz konusudur. ki hesap tr arasndaki temel farkllk, POP3SIRA
hesap
trnde kullanc e-postalarnn sunucuda bir kopyas braklmazken IMAP hesap trnde eS O R U
postalarn bir kopyas sunucuda braklr.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
POP3 hesap tr seildiinde de Outlook gibi bir e-posta ynetici program

D K K A T ile e-postalaS O 6-17).
R U
rn bir kopyasnn, e-posta sunucularnda tutulmas mmkndr (fiekil
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
E-postalarn bir kopyasnn sunucuda braklmad durumlarda kullanc

bir bilgiD K K Afarkl
T
sayarda nternet zerinden de olsa e-postalarna ulaflamayacaktr.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
DKKAT

AMALARIMIZ
fiekil SIRA
6.17SZDE
E-posta ayarlarnn
yapld sayfa
K T veA P
AMALARIMIZ
girilen bilgiler.
TKE LE VT ZA Y OP N
T KE L E VT ZAY OPN
TELEVZYON
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
NTERNET
142
Kullanc, sunucu ve oturum ama bilgileri ilgili alanlara girildikten sonra Dier Ayarlar butonuna tklanarak e-posta hizmeti veren salaycnn belirttii
ayarlar bu ksmda girilir. Alan pencereden Giden Sunucusu ksmnda Giden
sunucum (SMTP) iin kimlik dorulamas gerekiyor seenei seilir, ardndan Geliflmifl ksmnda Giden (POP3) ve Gelen (SMTP) sunucu ile ilgili gelen
port numaralar eer n tanml deerlerden farkl bir deer sunulmufl ise bunlar
ilgili deerler ile deifltirilir.
fiekil 6.18
Gelen (POP3) ve
Giden (SMTP)
Sunucusu balant
noktas ayarlar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
rnein, fiekil 6-18de ekursun@atauni.edu.tr adresi iin SMTP port numaras n tanml deerden farkl bir port numaras (587) olarak belirlenmifltir. zetle
e-posta salaycnzn Outlook gibi e-posta ynetici programlarda kullanmanz iin
SIRA SZDE
sunmufl olduu
ayarlar doru tanmladktan sonra bu programlar kolaylkla kullanmanz mmkndr. rnein, fiekil 6-17de sol alt kflede yer alan Gvenli Parola Kimlik Dorulamas (SPA) kullanarak oturum alsn seeneini eer
D fi N E L M
e-posta sunucunuz salamyorsa Outlook yardmyla e-posta alma ya da gndermede problem yaflanmas byk bir olaslktr. fiekil 6-19da e-posta alnamad ve
S O R U dair hata mesaj ekran grlmektedir.
gnderilemediine
E-posta salaycnzn
D K K A T belirledii ayarlara gre hesap ayarlar tanmlanmaldr. Bu ayarlarn dflnda bilinmeyen ayarlarn deifltirilmemesi gereklidir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
143
fiekil 6.19
Hesap ayarlarnn
yanlfl yaplmas
sonucu alnan
hata mesaj.
Tm ayarlar baflarl bir flekilde yapldnda artk Outlook 2010 program ile eposta alp gnderilebilir. Outlook 2010 programnn genel grnm fiekil 6-20de
grlmektedir.
fiekil 6.20
E-postalarn ieriinin
grntlendii ksm
Klasrler
Menler
E-postalarn
listelendii ksm
Tm ayarlar yaptktan sonra dier e-posta hesaplarnz da Outlook 2010 araclyla ynetmek istiyorsanz Dosya mensnden Bilgi komutuna tklayarak
Hesap Ekle butonu ile yeni e-posta hesab ekleyebilir ya da var olan hesabnzn ayarlarn Hesap Ayarlar butonu ile tekrar dzenleyebilirsiniz (fiekil 6-21).
Outlook 2010
programnn genel
grnm.
144
fiekil 6.21
Yeni e-posta hesab
ekleme ve tanml
hesap ayarlann
deifltirilmesi.
145
zet
Kitabn bu blmnde e-postann hayatmzdaki yeri,
e-posta kullanm ve dikkat edilmesi gereken hususlarla, cretsiz e-posta servislerinden Gmail ve e-posta ynetim programlarndan olan Outlook ele alnmfltr. Bir
e-posta kullancs ifle e-posta adresi alarak bafllar ve
bunun iin var olan e-posta hizmet salayclarndan birini seer. E- posta adresi alnmas srasnda kullancnn baz bilgileri girmesi, kullanc ad ve flifresini belirlemesi gerekir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus, flifrenin herkes tarafndan kolaylkla tahmin edilemeyecek flekilde olmas ve kullanc adnn kolay hatrlanr ve kullancnn gerek ismine uygun isim olmasdr. E-posta hesabn oluflturduktan sonra kullancnn
e-posta sunucusuna girmesi, kullanc ad ve flifresini
uygun alanlara yazmas gerekir. Kullanc e-posta sunucusuna girer girmez, yeni gelen ya da okunmufl e-postalarn bafllklar hlinde grebilir. E-postay okumak
iin baflln zerine bir kez tklamak yeterlidir. Bir eposta alan kullanc, okuduu e-postaya cevap yazabilir, bu durumda cevap yazlan e-posta yeni yazlan mektubun iinde de grlebilir. E-postaya cevap vermek
iin Cevap yaz seenei mevcuttur. E-posta yazmak
iin de yine sunucu web sayfasnda Posta olufltur seenekleri bulunur. Kullanc bu seenei setikten sonra e-postann gnderildii kiflinin adresini Alc ksmna girmelidir, e-postaya uygun bir konu bafll seilmeli ve e-posta etik kurallarna uygun flekilde mesaj yazlmaldr. Mesaj yazarken zellikle byk harflerden
kanlmas, nezaket kurallarna uygun kelimeler kullanlmas, gereksiz ayrntlarla e-postann uzatlmamas
gerekir. Genellikle Gnder isimli bir buton sayesinde
e-postalar gnderilebilir. E-postalarla ayrca dosyalar da
gnderilebilir, bunun iin e-posta yazarken Dosya ekle seeneine tklanmas ve gereken admlarn takip
edilerek dosyann e-postaya eklenmesi gerekir. Bir epostay silmek iin ise e-posta kutusundayken ilgili eposta seilir ve genellikle Sil butonu ya da simgesi ile
silinebilir.
E-posta sunucular hem kstl kapasiteye sahiptir hem
de kullanmlar iin mutlaka nternete balanmak gerekir. Outlook gibi e-posta ynetim programlar ise epostalar bilgisayara kaydeder ve bylece hem kapasite hem de eriflim problemleri ortadan kalkar. Bir eposta ynetim program normalde nternet zerinden
erifltiiniz e-posta sunucusundaki e-postalar bilgisayarnza aktarr ve bu e-postalar zerinde gereken ifllem-
leri yapmay ve e-posta alp gndermeyi salar. Outlook kendisi bir e-posta sunucusu deildir. Bir lde eposta sunucusu ile bilgisayar arasnda arac grevi grr. Outlook Microsoft Office program ile gelen cretsiz kk bir yazlmdr. Bilgisayara kurulumu srasnda kullancdan kullanc ad, bilgisayara aktarlmak istenen postalarn bulunduu e-posta adresi, bu e-postaya ait flifre, gelen ve giden posta sunucu adresleri gibi
bilgiler istenmektedir. Gelen ve giden posta sunucu
adresleri, ilgili e-posta sunucusunun ayarlar ksmnda
genellikle mevcuttur. E-posta ynetim sistemleri sayesinde birok e-posta hesabndan ayn anda e-postalar
indirilip grlebilir.
146
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi bir e-posta adresi olamaz?
a. yazar@odtu.edu.tr
b. wwwyazar@odtu.com.tr
c. www.yazar.odtu.edu.tr
d. odtu@yazar.com.tr
e. com@odtu.com.tr
2. Afladakilerden hangisi dierlerine gre daha gvenilir bir e-posta flifresi rneidir?
a. Kiflinin doum tarihi
b. 123456
c. abc123
d. Ak.y%2ns
e. fiifre
3. Afladakilerden hangisi BCC seenei seilip yazlan e-posta adreslerine gnderilen bir e-postada alcnn grebilecei gelerden biri deildir?
a. Konu
b. erik
c. Gnderilenin adresi
d. Gnderilme tarihi
e. E-postann alclarnn adresi
4. Afladakilerden hangisi gelen ve okunan e-posta
zerinde yaplabilecek ifllemlerden biri deildir?
a. Posta zerinde deifliklik yapma
b. nemli olarak iflaretleme
c. Silme
d. Ynlendirme
e. Cevap yazma
5. Afladakilerden hangisi e-posta etik kurallarna aykr bir durumdur?
a. Yazm kurallarna dikkat ederek yazma
b. eriin sonuna iletiflim bilgilerini ekleme
c. ACL CEVAP VER! fieklinde konu bafll yazma
d. Gnderilecek dosyalar iin virs taramas yapma
e. Smiley sembolleri kullanma
6. Afladakilerden hangisi e-posta gndermenin baflarsz olmasna neden olmaz?

a. E-posta adresinde Trke karakterler kullanlmas
b. erikte Trke karakter kodlamann kullanlmas
c. nternet balantsnda sorun olmas
d. Alcnn e-posta kotasnn dolu olmas
e. E-posta sunucusunun kabul edebileceinden daha byk bir dosya gnderilmesi
7. Afladakilerden hangisi Outlookun bilgisayara kurulumu ve e-posta ayarlarnn yaplmas srasnda ihtiya duyulan bilgilerden deildir?
a. E-posta adresi
b. E-posta flifresi
c. Gelen posta sunucusunun adresi
d. Giden posta sunucusunun adresi
e. Doum tarihi
8. Afladakilerden hangisi Outlook ve benzeri e-posta
aralarnn normal e-posta hizmeti salayclarna gre
avantajlarndan birisidir?
a. nternet balants olmad durumda eski e-postalarn grlebilmesi
b. E-posta okuyabilme
c. E-posta yazabilme
d. E-postalar etiketleyebilme
e. Eski e-postalar arayabilme
9. Afladakilerden hangisi e-postann normal postalamaya gre avantajlarndan biri deildir?
a. ok hzl bir iletiflim arac olmas
b. Ucuz olmas
c. Kolayca etiketlenerek kaydedilebilmesi
d. Eski postalarn kolaylkla bulunmas
e. Alc adresini yazma zorunluluunun olmamas
10. Afladakilerden hangisi e-posta hesab oluflturulurken yaplan hatal davranfllardandr?
a. Gerek isme uygun, hatrlanabilir bir kullanc ad
seilmesi
b. Trke karakterlerin bulunmad bir kullanc ad
seilmesi
c. fiifrenin yeterince gl seilmesi
d. Gerek isim yerine uydurma isimlerin girilmesi
e. Kurum e-posta adresi yerine cretsiz e-posta adreslerinin kullanm
147
1. c
Sra Sizde 1
p (Spam) e-posta gnderenler genellikle, e-posta adreslerinin gvenilir olmayan web sitelerine kaydolurken verilmesi, zincir e-postalarn baflkalarna iletilmesi
ya da e-posta adresinin yeterince nlem alnmadan kiflisel web sitelerinde yer almas nedeniyle e-posta adreslerine ulaflrlar. zellikle zincir e-postalarda biriken
birok e-posta adresi spam mesaj gndericiler iin ok
nemli bir kaynaktr. Bu nedenle ierii ne olursa olsun bu e-postalarn iletilmemesi gerekir. Nitekim ok
gereki gibi grnen, gerek kiflilerin adlar ile ortaya
atlmfl iddialar ieren, yardm isteyen e-postalarn gerek olmadn ve bu postalarda ad geenlerin bu nedenle ne kadar madur olduklarn gazete haberlerinde
grebilmekteyiz.
Spam e-postalarn bir amac da dolandrclk yapmaktr, zellikle kiflilerin ilgilerini ekici rnlerin reklamnn yapld, kullancnn lotodan para kazandn iddia eden ya da bir yardm karfllnda byk miktar parann kullancya verileceini syleyen e-postalara kesinlikle itibar etmemek, banka hesap bilgilerini vermemek ve bu e-postalar amadan derhl silmek gerekir.
Ayrca spam e-postalardaki linklere kesinlikle tklamamak gerekir, nk bunlar genellikle bilgisayara virslerin indirilmesini salamaktadrlar.
2. d
3. e
4. a
5. c
6. b
7. e
8. a
9. e
10. d
Yantnz yanlfl ise Elektronik Posta Adresleri

Yantnz yanlfl ise Elektronik Posta Hesab
Oluflturulmas konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Elektronik Mektuba Cevap
Vermek konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Elektronik Posta Sisteminin
Genel zellikleri konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise E-Posta le lgili Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kullanlan Dile Uygun Karakter Kodlamasnn Seilmesi konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise E-Posta Ynetim Aralar ve
Outlook konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise E-Posta Ynetim Aralar ve
Outlook konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Elektronik Posta Sisteminin
Genel zellikleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Elektronik Posta Hesab
Oluflturulmas konusunu yeniden gzden
geiriniz.
altay, K. (1997). Internet, METU Press, Ankara.
Amalarmz


nternet ve WWW arasndaki fark tanmlayabilecek,
Web tarayclarnn ifllevlerini aklayabilecek,
Arama motorlarn tanmlayabilecek,
nternet gvenlii kavramn ve zararl yazlmlar tanmlayabilecek,
Zararl yazlmlardan korunma yntemlerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
nternet
www
Web Tarayclar
Microsoft Explorer
Mozilla Firefox
Safari
Opera
Google Chrome
Arama Motorlar
Google
Yahoo
nternet Gvenlii
Virs
Malware
Adware
Spyware
Anti-Spyware
Anti-Virs
Atefl Duvar
Blog
Bulut Biliflim
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
nternetin Etkin
Kullanm ve
nternet Gvenlii
NTERNET VE WWW
WEB TARAYICILARI
ARAMA MOTORLARI (SEARCH
ENGINES)
NTERNETTE GVENLR BLG
ERfiM
NTERNET GVENL
BLOG
BULUT BLfiM
nternetin Etkin Kullanm

ve nternet Gvenlii
NTERNET VE WWW
Bu nitede nternete ve nternetin etkin kullanmna deineceiz. Konumuz nternet olunca da kanlmaz olarak nternet gvenlii n plana kyor. Bu nedenle nitenin ikinci ksmnda nternet gvenlii konusuna deineceiz.
Gemifli henz ok eski olmasa da nternet belki de son yzyln en nemli ve
en hzl byyen bulufludur. 20 yl nce bir konuda arafltrma yapmak iin gideceimiz tek yer ktphanelerdi. Bunun yannda artk pek fazla baflvurmadmz,
bir zamanlar gnlk gazeteler tarafndan kupon karfll datlan ansiklopediler
de nemli bilgi kaynayd. Artk elimizin altnda sonsuz bir okyanus gibi durmasna karfln bir tk uzaklkta nternet var. Gnmzde brakn kupon karfll ansiklopedi datmay, arafltrmaclarn ngrlerine gre 2020li yllarn ortasnda
basl gazete bile kalmayacak ve tm gazetelerin sadece nternet srmleri yaynlanacak.
lk nce sklkla karfltrlan iki kavrama deinelim: nternet ve www. Bu iki
kavram ou kifli tarafndan sklkla birbiri yerine kullanlmaktadr.
nternet amzn en nemli teknolojik bulufllarndan birisidir. nternet en temel anlamyla bilgisayar alarnn birbirine balanarak byk bir a oluflturmasdr. Dier bir deyiflle nternet dnyadaki en byk bilgisayar adr.
Dier yandan WWW (World Wide Web) veya daha yaygn kullanmyla web,
bir bilgisayar araclyla eriflilebilen ve nternette yaynlanan metin ve grafiklerden oluflan sayfalardr. Bu sayfalara eriflebilmek iin bir bilgisayara, nternet balantsna ve bir web taraycsna gerek vardr. Web aslnda, zel olarak biimlendirilmifl dosyalarn tutulduu bilgisayar sunucularndan oluflan global bir sistemdir
ve nterneti bir iletiflim ortam olarak kullanr.
nternetteki bilgi saysnn inanlmaz bir hzda artmas beraberinde kanlmaz
olarak baz sorunlar da getirmifltir. Bunlarn en baflnda bilgi kirlilii yer almaktadr. Bir konuda arafltrma yaparken nternette ulafltmz bilgiler ne kadar gvenilebilir? Ulafltmz onlarca (bazen yzlerce, binlerce) kaynaktan hangileri bizim
aradmz konuda tam olarak doyurucu ve doru bilgi ieriyor? Arama sonularn nasl daraltabilirim? flte tm bu sorularn yantlar bizi nternetin etkin kullanm kavramna gtryor.
nternette bir konuda arafltrma yaparken dikkat edilmesi gereken en nemli
nokta arama kriterlerinin detayl ve doru girilmesidir. Aksi hlde kullandnz
arama motoru yzlerce belki binlerce sonu getirecektir. Bu durumda gerekten
150
istediiniz bilgiye ulaflmak, gelen sonular arasnda samanlkta ine aramaktan

farksz olacaktr. Baz durumlarda arafltrdnz konuda olmamas gereken szcklerin belirtilmesi de arama kriterlerinin daraltlmasnda etkili olacaktr.
WEB TARAYICILARI
Yukarda da deindiimiz gibi nternette gezinmek iin Web Taraycs (Web
Browser) olarak adlandrlan bir program kullanlmas gerekmektedir. Microsoft iflletim sistemleriyle birlikte gelen Microsoft Explorer en yaygn olarak kullanlan taraycdr. Fakat Microsoft iflletim sistemi kullanlmas Microsoft Explorer programnn kullanlmasn zorunlu klmamaktadr. Gnmzde birok Windows kullancs alternatif tarayclardan birisini kullanmaktadr. Bu tarayclar arasnda en popler olan Mozillann karmfl olduu Firefox programdr. Bir zamanlar Microsoft
Explorern en gl rakibi saylan Netscape ise artk tarayc piyasasnda bir oyuncu olmaktan kmfltr. Applen Mac OS iflletim sistemiyle gelen Safari program ise
Macintosh bilgisayarlarn vazgeilmez taraycs konumundadr. Opera adl tarayc tm platformlar destekleyen versiyonlaryla tarayc piyasasnda adn duyuran
dier bir web tarayc programdr. leride detayl olarak deineceimiz Googlen
da nternet dnyasnda getirdii yeniliklerden sonra tarayc konusunda sessiz kalmas beklenemezdi. Nitekim Google, 2008 ylnda iddial bir flekilde Google Chrome web taraycsn duyurdu. lk nce sadece Windows srm karlan Google
Chromun daha sonra Mac ve Linux versiyonlar da karld. Yukarda deindiimiz tm web tarayc programlar cretsizdir ve eflitli sitelerden serbeste indirilebilir ve yeni srmleri yklenebilir.
fiekil 7.1
Safari Web Tarayc
Program.
nternette gezinmek iin tarayc bir programa gereksinim duyuyorsak, nternetin etkin kullanm ayn zamanda tarayclarn ve arama motorlarnn etkin kullanm demektir.
151
7. nite - nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii
ARAMA MOTORLARI (SEARCH ENGINES)

Web tarayclar yardm ile kayt ifllemlerimizi gereklefltirilebiliyoruz. rnein,
niversitemizin web sitesindeki rgn renci sekmesinden devam durumumuza, ders programmza, snav notlarmza bakabiliyor; gazetelerin nternet sayfalarn ve e-postalarmz okuyabiliyoruz. Tm bunlar, nceden adreslerini bildiimiz
ve taraycmzn adres blmne ilgili web adresini yazarak girdiimiz nternet siteleridir. Sklkla gereksinim duyduumuz web adreslerinin, her seferinde adreslerini yazmak yerine, taraycmzn Sk Kullanlanlar sekmesini kullanarak kaydedebilir ve ileride bu siteleri tekrar ziyaret etmemiz gerektiinde kaytl adresler listesinden ilgili adresi tklayarak web sitesini kolaylkla aabiliriz.
Tm bu saydklarmz adreslerini bildiimiz web siteleri iin geerlidir. Bir dev
hazrlamamz gerektiini varsayalm ve dev konusu hakknda detayl bilgiye ulaflacamz web siteleri konusunda hibir fikrimiz de olmasn. Bu durumda ne yapmalyz? Bu durumda veya bilgi edinmek istediimiz herhangi bir konuda nereye
baflvuracamzdan emin deilsek Arama Motorlar imdadmza yetifliyor. Bir arama motoru belirli kriterler dorultusunda webde bilgiye ulaflmamz salayan bir
aratr. Onlarca arama motoru arasnda en sk kullanlan Google ve Yahooyu sayabiliriz.
fiekil 7.2
Yahoo Arama
Motoru Alfl
Sayfas.
Google Arama Motoru

2008 yl baflnda nternetteki web sitesi says 156 milyonken bu say Ekim 2011
tarihinde 504 milyonu gemifltir. Bu say bir nceki aya gre %3.8lik bir artfl demektir. Dier bir deyiflle son bir ayda 18 milyon yeni site nternet dnyasna girifl
yapmfltr (Kaynak:Netcraft). Dolaysyla nternette bir bilgi ararken bilgi okyanusunda kaybolmamak iin ok dikkatli olmalyz. Unutmaynz ki nternette bir arama yaparken 504 milyonluk bir veritabannda tarama yapyor olacaksnz.
fiekil 7.3
Google Arama
Motoru Alfl
Sayfas.
Bir arama motorunu atmz zaman, karflmza arama yapacamz szckleri

yazabileceimiz alann olduu bir sayfa alr (fiekil 7.2 ve 7.3). Bu alana arama kriterlerini girdikten sonra Ara butonuna tkladmz zaman ilgili web sitelerinin bir
dkm gelecektir. rnein, ngilizce dil kurslar hakknda bilgi edinmek istediinizi varsayalm. Googleda ilgili alana ngilizce dil kursu yazp Ara butonuna
tkladmz zaman sonu fiekil 7.4teki gibi grnecektir.
152
fiekil 7.4
Googleda Bir
Arama Sonucu.
fiekil 7.4 dikkatlice incelerseniz arama sonucunda 627 bin sonu bulunduunu greceksiniz. Google iinde ngilizce, Dil veya Kursu szckleri geen
tm siteleri ekrana getirdi. Bu aramay daraltmak iin aradmz sz dizinini, ngilizce dil kursu fleklinde trnak iinde yazarsak sadece bu sz dizininin getii siteler sralanacaktr. Bu durumda fiekil 7.5te grld gibi bulunan site says bir
anda 348 bine dflecektir.
fiekil 7.5
ngilizce dil
kursu arama
sonular.
Daha fazla arama kriteri girerek sonucu daha da daraltabiliriz. rnein, stanbulun Kartal ilesindeki dil kurslaryla ilgilendiimizi varsayalm. Bu durumda arama satrna ngilizce dil kursu stanbul Kartal yazmamz gerekecektir. Bulunan
site says fiekil 7.6daki gibi 14.600e dflecektir. Arama kriterleri byk/kk
harfe duyarl deildir. Dier bir deyiflle aramak istediiniz szckleri ister byk
153
harfle isterseniz kk harfle yazabilirsiniz. Arama sonu sayfalarnn sanda yer

alan sonular dil kursu konusunda reklam veren firmalara aittir. Ayrca arama motorlar arama kriterlerinden bamsz olarak nternete bal olduunuz blgeye gre size yakn olan sonular ekrana getirecektir. fiekil 7.6y dikkatle incelerseniz,
Kartaldaki sonular sralanrken Eskiflehirdeki dil kurslar hakknda da sonu geldiini greceksiniz.
fiekil 7.6
stanbul
Kartaldaki Dil
Kurslar Arama
Sonucu.
Bir arama motoruna ne kadar fazla kriter girerseniz sonucu o kadar fazla daraltrsnz. O nedenle ne aradnz iyi bilmeniz ve anahtar szckleri iyi semeniz
gerekmektedir. Yabanc bir dilde rnein, ngilizce bir arama yapyorsanz, the,
a, it ve to, from gibi szckler kullanmanza gerek yoktur. sim, zellikle
doru dizilmifl szck grubu ve deyimler kullanmalsnz. Amerikaya gitmek iin
vize baflvurusu nereye yaplr yerine Amerika vize baflvurusu her zaman iin daha iyi sonu verecektir.
Bir arama motorunu kullanrken arama kriterleri arasnda olmamas gereken
szckleri saptayabilmek de olduka yararl olacaktr. rnein, Eskiflehirde ngilizce dflnda dil kurslarn renmek istiyorsunuz diyelim. Bu durumda arama satrna dil kursu Eskiflehir -ngilizce yazarsanz Eskiflehirdeki ngilizce dflndaki
dil kurslar ile ilgili sitelere ulaflacaksnz.
Google Arama Motoru Kullanm zellikleri

Arama motorlarn bilinli kullanrsanz tam olarak eriflmek istediiniz bilgilere en
ksa srede ulaflabilirsiniz. Dier trl aradnz bilgiye ulaflmak samanlkta ine
aramaktan farksz olacaktr. Arama yaparken belirli zelliklerden yararlanarak arama sonularnz byk lde daraltabilirsiniz. Google, bu adan ok gl aralar iermektedir. Burada sklkla kullanabileceinizi dflndmz baz Google
arama zelliklerine deineceiz.
154
Baz nternet siteleri, site iinde arama yapmanza izin vermeyebilir. Bu durumda site iinde aradnz bilgiye ulaflmanz uzun bir sre alacaktr. Bir site iinde belirli bir bilgiye Google yardmyla kolayca ulaflabilirsiniz. Yapmanz gereken
arama motoruna [aranacak szck] site:[aranacak site] yazmaktr. rnein, Anadolu niversitesinin web adresini biliyor olabilirsiniz ama site iinde Kayt Klavuzunun nerede olduunu bilemeyebilirsiniz. Bu durumda, kayt klavuzu site:www.anadolu.edu.tr yazmanz gerekmektedir. Trnak iindeki blm aranacak
sz dizinini, site:anadolu.edu.tr ise aranacak sz dizininin hangi sitede aranacan gstermektedir. Sonu fiekil 7.7deki gibi olacaktr.
fiekil 7.7
Belirli Bir Sitede
Arama Yaplmas.
Arama motorlarnn kullanmnda kullanabileceiniz bir dier zellik de istediiniz bir dosya trn aratabilmenizdir. Yapmanz gereken [aranacak szck] filetype:[dosya tr] yazmaktr. rnein, kresel snma konusunda bir dev hazrlamanz gerekmekte ve siz sadece ilgili konudaki pdf dokmanlarna ulaflmak istiyorsunuz. Bu durumda arama motoruna kresel snma filetype:pdf yazmalsnz.
Arama motoru kresel snma konusunda fiekil 7.8de grld gibi sadece pdf
ieren siteleri getirecektir. Dosya tipini doc, xls, mp3, jpg veya ppt gibi istediiniz
flekilde seebilirsiniz.
155
fiekil 7.8
Belirli Bir Dosya
Tipi Arama.
Bildiiniz bir web sitesine benzer siteleri aramak istiyorsanz Googleda arama
satrna related:[bildiiniz site adresi] yazmalsnz. rnein, Milliyet gazetesine
benzer siteleri merak ediyorsunuz diyelim. Yapmanz gereken arama satrna related:milliyet.com.tr yazmaktr ve sonu fiekil 7.9daki gibi olacaktr.
156
fiekil 7.9
Googleda Related
zelliinin
Kullanm.
Googleda dier bir arama kriteri allintitledr. Arama kriterinde yer alan szckler web tarayclarnn bafllk ksmnda ise bunlar listelenir. rnein, allintitle:
dviz kurlar yazarsanz web sayfalarnn Title bilgisinde Dviz Kurlar geen siteler grntlenecektir ve arama sonucu fiekil 7.10daki gibi olacaktr.
157
fiekil 7.10
Googleda
Allintitle
zelliinin
kullanm.
Google, akademik (fiekil 7.11) arafltrmalar iin ayr bir arama seenei hizmeti de vermektedir. http://scholar.google.com.tr/ adresinden eriflebileceiniz bu
arama seeneini kullanarak akademik olmayan sonular bafltan eleme olanana
sahip olabilirsiniz. Bylece sadece akademik veritabanlarnda tarama yaparak istenilen akademik sonulara daha kolayca eriflebilirsiniz.
fiekil 7.11
Google Akademik.
158
nceki sayfada deindiimiz Googlen arama kolaylklar en sk kullanlan arama zelliklerinden sadece birkadr. Google sayfalarndan dier zelliklere eriflebilirsiniz. Google, arama motorundan ok daha fazla zellik ieren bir olgudur.
rnein, birok kuruluflun kulland hatta baz programlarn navigasyon amal
baflvurduu Google Earth zellii sayesinde dnyann her yeri iin saysal haritalara ulaflabilirsiniz. Google Earth ile kentleri 3 boyutlu olarak izleyebilir, blgenizde bulunan belirli bir yerin adresini bulabilirsiniz. Google Earth arama olana da
salamaktadr. Program alfltrdktan sonra Arama blmne rnein Cinebonus
stanbul yazarsanz stanbul haritas zerinde Cinebonus sinemalar iflaretlenmifl
olarak karflnza gelecektir. Tm bunlardan baflka Googleda Gmail (Web tabanl
e-posta hesab aabilirsiniz), Google Grafik (Jpeg, Tiff, Bmp gibi grafik dosyalarn bulabilirsiniz), Google Moon (Uydudan ay yzeyini izleyebilirsiniz), Google Video (eflitli videolar cretsiz izleyebilirsiniz), Google Translate (eflitli diller arasnda eviri yapabilirsiniz) gibi servisler de bulunmaktadr.
SIRA SZDE
nternet siteleri,
site ierisinde arama yapmanza izin vermeyebilir. Site ierisinde aradSIRA SZDE
nz bilgiye Google yardm ile nasl ulaflabilirsiniz?
Yahoo Arama
D fi N E L M Motoru
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Yahoo da Google gibi en sk kullanlan arama motorlarndan birisidir. Arama yapma kriterleri arama motorlarnda benzer mantkla alflr. Google rneinde olduS O R U
u gibi Yahooda da blgenizdeki dil kurslarn aryorsanz sonulara rafine bir flekilde ulaflmanz iin arama kriterlerini doru szcklerden semelisiniz ve yeteri
kadar szckD girmelisiniz.
Hedefe doru bir flekilde ulaflmak iin en az 3 kriter girKKAT
meye alfln. rnein, ngilizce dil kursu Eskiflehir gibi.
Belirli bir szc belirli bir web sitesinde aratmak iin Yahooda da site szSIRA SZDE
c kullanlmaktadr.
rnein, af site:anadolu.edu.tr anadolu web sitesinde
af szc geen sonular verecektir (fiekil 7.12).

fiekil 7.12
AMALARIMIZ
Yahoo Arama
Motorunda site
Kile Yaplan
T A P Arama
Sonucu.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
159
NTERNETTE GVENLR BLG ERfiM

nternette Gvenilir Bilgiye Ulaflm
Rafine bilgiye nasl ulaflacamz artk renmifl bulunuyoruz. Fakat eleyerek ulafltmz bu bilgi acaba doru mu? nternetteki bilgi her yl ikiye katlanrken bu bilgi okyanusunda aradmz ve sonunda ulafltmz bilginin doruluuna nasl gveneceiz?
nternette bir site amak iin yapmanz gereken ncelikle sitenin ieriini nternette yaynlanacak flekilde hazrlamak olmaldr. Daha sonra herhangi bir nternet Servis Salaycdan (ISS) alan ad almanz ve sitenizin yaynlanmas iin yer kiralamanz gerekir. Ayrca hi bu zahmetler girmeden bir Blog sayfas da aabilirsiniz. Ama bu atnz sitenin ierii bir denetime tabi deildir. Yani siz sitenizde
zel durumlar haricinde istediiniz ierii yaynlayabilirsiniz. rnein, Astronomi
ierikli bir site yaptnz ve orada, 22 tane gezegen vardr ve gnefl dnyamz etrafnda dner yazdnz ve bir renci de gezegenler konusunda dev yapmak iin
nternette sizin sitenizden yararlanmaya kalkarsa yanlfl bilgiye ulaflmas kanlmaz olacaktr. Peki nternette yaynlanan bilgilerin doruluuna nasl gveneceiz? Bunun kesin bir forml maalesef yoktur. Olabildiince saygn ve bilinir kurum ve kurulufllarn sitelerinden yararlanmak en mantkl zmdr. Bunun yannda, kiflisel sitelerin ieriinden yararlanrken dikkatli olunmas gerekmektedir.
Wikipedia
Wikipedia, kullanclar tarafndan ortaklafla hazrlanan, bamsz, kr amac gtmeyen bir nternet ansiklopedisidir. erii srekli gncellendii ve yenilendii iin
hibir zaman tamamlanmayaca varsaylmaktadr. Birok dilde yayn yapan Wikipedianin ierii 100 bin maddeyi aflan dil says 362dir (16 Nisan 2011 itibariyle).
Wikipediay zel ve gvenilir yapan zellii, yaynlanan ieriklerin ilgili uzmanlar tarafndan gnll olarak yazlmas ve referanslarnn verilmesidir. Bu adan Wikipedia nternette gveneceiniz bir elektronik ansiklopedidir.
fiekil 7.13
www.wikipedia.or
g sitesinin alfl
sayfas.
160
NTERNET GVENL
Zararl Yazlmlar (Malware)
nternetin salad tm avantajlarn yannda, bilinli bir kullanc olunmamas durumunda istenmeyen durumlarla karfllafllmas kanlmazdr. Bunlarn baflnda neredeyse nternetin tarihi kadar eski bir olgu olan bilgisayar virsleri gelmektedir.
Hepsi birer program olan virsler, biyolojik virslerle olan davranfl benzerliklerinden dolay bu ad almfltr. Bilgisayar virsleri bulafltklar bilgisayarda kendilerini bilgisayar sahibinin haberi ve izni olmadan kopyalayarak oalrlar.
Malware, ngilizce Malicious Software szcklerinden tretilmifltir ve kt niyetli yazlm anlamna gelmektedir. Bu tr yazlmlar kullancnn haberi olmadan
sisteme szarak zarar veren yazlmlardr. Bir yazlmn kt niyetli olmas onun belirli zelliklerinden daha ok yaratcsnn zarar verme amacyla kofluttur. Bu balamda bilgisayar virsleri de malware snfna girerler. Bir anti-virs yazlm flirketi olan F-Secure flirketinin yapt bir arafltrmaya gre 2007 ylnda retilmifl olan
kt niyetli yazlm says gemifl 20 ylda retilen yazlmlara eflittir. Dier bir anti-virs yazlm flirketi olan Symantecin 2008 ylnda yapmfl olduu arafltrmaya
gre o gne dek retilen kt niyetli yazlm says, yasal yazlm saysn gemifltir. Bilgisayar virsleri, adware ve spyware malware yazlmlarnn farkl amalarla
retilmifl eflitleridir.
Bir virsn kendisini kopyalayarak oaltmas iin bir kodu alfltrmas ve bellee yazmas gerekmektedir. Bu nedenle virsler genellikle kendilerini masum gzken alfltrlabilir programlar iine gizlerler. Kullanc bu program alfltrd zaman virs program da ayn anda alflr ve bilgisayarda yaylma sreci bafllamfl
olur. Virsler yaplarna gre bilgisayar sistemini kullanlmaz hle getirmekten, bilgisayarnzda bulunan bilgileri kopyalayarak yaymaya kadar eflitli derecelerde zararlar verebilir.
Adware, ngilizce Advertising Software szcklerinden tretilmifltir ve reklam
amal yazlm anlamna gelmektedir. Adware yazlm bir uygulama ile birlikte gelen ve alfltrlnca otomatik olarak bir reklam penceresi aan bir yazlmdr. Adware yazlmlarnn en yaygn tr Spyware denilen casus yazlmlardr. Bu yazlmlar alfltrldktan sonra izinsiz olarak kullancnn bilgisayar kullanm ve nternette dolaflm davranfllarn izler ve ek programlar ykleyebilir veya web tarayc
seeneklerini deifltirebilir.
Ksaca, gerekli nlemleri almazsanz nternete her giriflinizde hareketlerinizi izleyen programlarn bilgisayarnza yerleflmesi kanlmazdr. Yukarda deindiimiz gibi casus yazlmlar reklam amal olanlardan, bilgisayarnza ciddi zarar verenlere kadar olduka genifl bir yelpazede yer alrlar. Bilgisayarnzda bu programlara karfl mutlaka anti-spyware denilen yazlmlar kullanmalsnz. Fakat casus yazlmlarnn saptanmasndaki en nemli engel, bu tr yazlmlarn hangilerinin casus yazlm olduuna karar vermektir. Benzer sorun spam olarak adlandrlan p
e-postalar engelleyen programlar iin de geerlidir. Bilgisayarnza gelen hangi eposta ptr? Bu e-postay gerekten istemifl olabilir misiniz? Yklediiniz koruyucu program hangi e-postann p olduuna nasl karar verecek? Benzer sorular casus yazlmdan koruma programlar iin de geerlidir.
ngilterede kan Virus Bulletinin yapt bir arafltrmaya gre anti-virs yazlmlar %100lere varan etkinlik oranna ulaflabilirken anti-spyware programlar
%70-80lerde kalmaktadrlar. Herhangi bir yazlmn casus olarak saptad bir ek-
lenti, dier bir yazlm tarafndan zararsz olarak nitelenebilir. Bu nedenle bilgisayarnzda birden fazla anti-spyware yazlm kullanmak yararl olabilir. En sk kullanlan anti-spyware yazlmlar arasnda Ad-aware, Spy Sweeper, CounterSpy ve
Zone-Alarm anti-spyware saylabilir.
Bilgisayar alarnn yaygn olarak kullanlmaya bafllanmasndan nce virsler
disketlerle yaylmak durumundayd. O zamanlarda tm program, dosya, vs. alflverifli disketlerle gereklefltiriliyordu. Bu da virslerin genifl bir alana yaylmasn zorlafltran bir etkendi. Ne zaman bilgisayar alar ve nternet genifl kitleler tarafndan
kullanlmaya baflland, virslerin de yaylma hz ayn oranda artt. Her yl virs ve
zararl yazlm ataklarndan milyonlarca bilgisayar sistemi alflamaz hle gelmekte
ve byk zaman ve para kayplarna yol amaktadr. Zararl yazlmlarn ksa bir sre ierisinde yzbinlerle ifade edilebilecek sayda bilgisayara bulaflarak bu sistemleri kullanlmaz hle getirebilmektedir. Bu konudaki rekor Sapphire/Slammer SQL
virsne aittir. Sapphire/Slammer SQL, 25 Ocak 2003 tarihinde 10 dakika ierisinde
75.000 bilgisayara bulaflmfltr. Virs, her 8.5 saniyede ikiye katlanarak oalmfl ve
en st seviyesine sadece 3 dakika sonra ulaflmfltr. 2003 ylnda zararl yazlmlarn
sistemlere verdii zararn 55 milyar Amerikan Dolar civarnda olduu sanlmaktadr. Zararl yazlmlarn bu kadar yaygn olmas ve bu kadar hzl yaylmas nternet
kullanmnn artmasyla doru orantldr. Bilinsiz bilgisayar ve nternet kullanm
bu zararlarn artmasnn en nemli nedenlerinin baflnda gelmektedir.
Yaplan tm arafltrmalar flirketlerin %46snn tehditlere ak olduunu gsterirken sistemlere verilen zararlarn %59unun sanlann aksine sistem ierisindeki kullanclar tarafndan verildiini gstermektedir. Bu da kullanclarn bilgisayar kullanmnda henz yeterli bilince sahip olmadn ve yeterli gvenlik nlemi almadn gstermektedir.
Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri

Yukarda deindiimiz zararl yazlmlar ve verdiimiz rnekler sizlere rktc
gelebilir ama gerekten de gerekli nlemler alnmaz ise ok deerli verilerimizi
kaybedebilir, flifrelerimiz veya kredi kart bilgilerimiz kt niyetli kiflilerin eline geebilir. nternete balanan her kiflinin sizin kadar masum amalarla balanmadn asla aklnzdan karmayn.
Bilgisayar sistemimizi korumann en temel kural yasal yazlm kullanmaktr.
Kopya yazlm kullanmann bir biliflim suu olmasnn yannda yazlm gncellemeleri konusunda destek alamayacanz anlamna gelmektedir. Bu da, sisteminizi saldrlara ak bir hle getirmeniz demektir.
kinci olarak, mutlaka bir anti-virs yazlm kullanmalsnz. Ama unutmamanz gereken bir nokta, kullandnz anti-virs yazlmn sklkla gncellemenizdir.
Her gn yzlerce yeni virs nternete szmaktadr. O nedenle dzenli olarak anti-virs yazlmnz gncellemeniz ve en az haftada bir sisteminizi virslere karfl
taramanz gerekmektedir. En popler anti-virs programlar arasnda Norton Anti-Virus, McAfee VirusScan, Kaspersky Anti-Virus, ZoneAlarm, NOD32, AVG AntiVirus ve Avira AntiVir programlarn sayabiliriz. Bu programlarn baz srmleri cretsizdir.
Casus yazlmlar her zaman zararl olmasa da sisteminizi yavafllatabilir ve istemediiniz web sayfalarn sizin onaynz olmadan aabilir. Bu nedenle daha nce
deindiimiz anti-spyware programlarndan en az bir tanesini bilgisayarnza kurmanz ve dzenli olarak gncellemenizi neririz. Belirli aralklarla da sisteminizi
gncellenmifl bu programla taratmanzda yarar vardr.
161
162
Kullanlan iflletim sistemlerinin byk bir ounluunun Windows XP, Vista

veya Windows 7 gibi Microsoft flirketi tarafndan retmifl olmasndan dolay yazlan zararl programlarn byk bir ounluu da Microsoft iflletim sistemleri iin
yazlmaktadr. rnein, Macintosh bilgisayarlarda kullanlan Mac OS iflletim sistemi bir Microsoft iflletim sistemi kadar tehdit altnda deildir. flletim sisteminizin
gncellemelerini (fiekil 7.14) mutlaka yapnz. zellikle flirket tarafndan duyurulan gvenlik yamalar ve web tarayc program gncellemelerini vakit geirmeden
yapmanz gerekmektedir. nk bu tr duyurular sistem aklarn kollayan kt
niyetli kifliler iin deta bir ar niteliindedir.
fiekil 7.14
Microsoft Windows
7 flletim
Sistemindeki
Gncelleme
(Windows Update)
Seenei (BafllatDenetim masas).
Virslerin en yaygn yaylma yntemi e-postalarla gelen dosyalardr. Tanmadnz bir kifliden gelen bir e-postadaki ek dosyalar kesinlikle amaynz. E-posta
ile gelen bir dosyada virs varsa flayet dosyay atnz zaman virs de etkin hle getirmifl olursunuz. Tandnz ve gvendiiniz (nternet gvenlii konusunda)
kiflilerden gelen e-posta eklerini de amadan nce mutlaka gncel bir anti-virs
programyla taramanz neririz. Zararl kod, e-posta gnderen kiflinin haberi olmadan bilgisayarna bulaflmfl olabilir. O kifli size bir dosya gnderdii zaman size
ayn zamanda bir virs kodu gnderdiinin farknda olmayacaktr.
Hibir sistem %100 gvenli deildir. Ne kadar nlem alrsanz aln zarar grme
olaslnz en aza indirebilirsiniz sadece. Bu nedenle bir gn zarar grebilme olaslna karfl verilerinizi periyodik olarak harici bir diske yedekleyiniz. Yedekleme
ifllemi ilk kez alfltrld zaman tm sabit diski yedekledii iin uzun srecektir
ama daha sonraki yedeklemenizde, sadece bir nceki yedeklemeden sonraki deifliklikler yedeklenecei iin ifllem ksa srede bitecektir. Yedekleme ifllemini bir
alflkanlk hline getiriniz.
Atefl duvar (firewall) olarak adlandrlan programlar bilgisayarnza yaplan
izinsiz girifl teflebbslerini sezerek bunlar bloklar. Bilgisayarnzda mutlaka bir atefl
duvar program alfltrn. Microsoft XP, Vista, Windows 7 ve Mac OS X iflletim sistemleri ile birlikte bir atefl duvar program da gelmektedir. Bu iflletim sistemlerinden birisini kullanyorsanz atefl duvar programn aktive etmeyi unutmayn. Baflka bir iflletim sistemi kullanyorsanz bir atefl duvar programn sisteminize ykleyin. rnein, ZoneAlarm atefl duvar program kiflisel kullanm iin cretsizdir ve
nternetten indirip kurabilirsiniz.
Farkl e-posta adresleri kullanrken veya bankaclk iflleri iin kullandnz flifrelerde, doum tarihiniz gibi kolay bulunabilecek kombinasyonlar kullanmaktan
163
kannz. fiifre seerken numerik ve alfa-numerik karakter kombinasyonu kullanmaya dikkat edin ve flifreniz anlaml bir szck olmasn. Unutmaynz ki doum
yeriniz gibi bir flifre, flifre zc programlar tarafndan ksa sre ierisinde bulunabilir. fiifrelerinizi belirli aralklarla deifltiriniz. fiifrelerinizi bir kda yazdysanz
bunu masanzn zeri, czdannz gibi kolay eriflilebilecek yerlerde saklamaynz.
Bankalararas Kart Merkezinin (BKM) verilerine gre 2003 ylndan 2008 ylna
dek e-ticaret hacmi her yl ikiye katlanarak 9 milyon Tye ulaflmfltr. 2009 ylnda
e-ticaret hacmi 10 milyon Tyi aflmfltr. 2010 Ocak rakam ise 1.1 milyon T olarak
aklanmfltr. Bu da lkemizde nternet araclyla yaplan alflveriflin boyutu hakknda bize bir fikir vermektedir. nternet araclyla yaplan alflverifllerin ok byk bir ounluu kredi kart ile yaplmaktadr. Kredi kart ile yaplan nternet alflverifllerde birka noktaya dikkat edilirse kredi kartnn en fazla fiziksel kart kullanm kadar risk tafld anlafllacaktr.
nternette alflverifl yapacanz sitelerde kredi kart bilgilerinin girilecei aflamaya geldiiniz zaman gvenli bir alana ynlendirildiinizden emin olun. Normal
bir nternet sitesine balandnz zaman adres satr http://... ile bafllar. Kredi
kart ifllemleri aflamasnda adres satrnn https://.. fleklinde olmas gerekmektedir. Buradaki S, ngilizcede gvenli anlamndaki Secure szcnn ilk harfidir.
Bu, sizinle banka arasndaki balantnn flifreli olarak gereklefltirildiini gsterir.
Bu durum, web tarayclarnda gvenli olmayan sitelerdeyken ak bir asma kilit
ikonu olarak gvenli sitelerde ise kapal bir asma kilit ikonu olarak belirtilir (fiekil
7.15).
fiekil 7.15
Gvenli Sitede
olduunuzun
Kapal Asma Kilitle
Gsterilmesi (sa
st).
Her ne kadar kredi kart bilgileriniz flifreli bir ortamda bankaya ulaflyorsa da
gvenlik nleminizi daha salamlafltrmak iin nternet bankacl hizmetini kullandnz bankadan bir sanal kredi kart aln. Bylece harcama yapacanz miktar, harcama yapacanz an bu karta ykleyebilir, dier zamanlarda bakiyesini 0
T olarak tutabilirsiniz. Sanal kartnzn bilgileri kt niyetli kullanclarn eline gese bile bakiyesi 0 T olaca iin pratikte kredi kartnz kullanlamayacaktr.
Google, 2008 ylnn ortalarnda Safe Browsing Diagnostic Tool adyla bir ara
duyurdu. Bu arac kullanmak iin test etmek istediiniz web sitesinin adresini
http://www.google.com/safebrowsing/diagnostic?site= satrnn arkasna yazmanz yeterli. Bu ifllemden sonra Google ilgili site hakknda gvenlik test sonularn
gsterecektir. rnein, Anadolu niversitesinin web sitesini test etmek iin
164
http://www.google.com/safebrowsing/diagnostic?site=http://www.anadolu.edu.tr
yazmamz gerekmektedir. Test sonular fiekil 7.16daki gibi olacaktr.
fiekil 7.16
Anadolu
niversitesi Web
Sitesinin Test
Sonular.
Zararl yazlm ieren, yani siteye balandnz zaman sizden habersiz kt

amal yazlm gnderen bir sitenin test sonucu ise fiekil 7.17deki gibi olacaktr
(Sitenin ad sakl tutulmufltur).
fiekil 7.17
Zararl erie
Sahip Bir Sitenin
Test Sonu Sayfas.
Google, test sonucunda site hakknda drt farkl gvenlik bilgisi verir.
1. Sitenin flu andaki durumu (fipheli listesinde veya deil).
2. Google, siteyi en son ne zaman test etti ve ne tr zararl ierik buldu.
3. Site, zararl ierik yaymay srdryor mu?
4. Sitede hl kt amal yazlm var m?
Bylece, Googlen Safe Browsing Diagnostic Tool aracn kullanarak, flpheli bulduunuz web sitelerinin analiz sonularna eriflebilirsiniz ve sitenin temiz
olup olmadn grebilirsiniz.
BLOG
Blog Nedir?
Blog, en temel anlamyla web sitesi hazrlama bilgisi gerektirmeden nternette yaynlanan gnlktr. Kullanc genelde Blog hizmeti veren bir siteye abone olup
kendi Blogunu kolayca hazrlayabilir. Blogunuzda anlarnz paylaflabilir, belirli
konularda yorumlar yapabilir, fotoraf veya videolar paylaflabilirsiniz. Sizin izninizle de Blogunuzu okuyan izleyiciler ilgili yaynlara yorum yapabilir. Blog kullanm o kadar yaygnlaflmfltr ki Google salt Blog taramas yapan bir arama motoru
karmfltr (rnein: www.google.com.tr/blogsearch).
Blog Nasl Alr?

Blog hazrlamak neredeyse bir e-posta gndermek kadar kolaydr. eflitli Blog hizmeti veren sitelere ye olarak size sunulan flablonlardan seerek zevkinize gre bir
blog hazrlayabilirsiniz. Bunun iin SDN sitesinin hazrlad bir Blog hazrlama videosundan da yararlanabilirsiniz (http://video.shiftdelete.net/animasyon/Blog_nasil_acilir.html).
BULUT BLfiM
Detayl bir rapor zerine alfltnz varsayalm. fl yerinizdeki masast bilgisayarnzda alflmaya baflladnz. Araya giren ifller nedeniyle alflmay evdeki bilgisayarda srdrmeye karar verdiniz. Ertesi gn bir seyahate kmanz gerekti ve taflnabilir veya tablet bilgisayarnzda alflmay srdrmeye karar verdiniz. Hangi bilgisayarda alflmann hangi versiyonu olduunun izini iyi tutmazsanz zerinde alfltnz raporda sorunlar yaflayabilirsiniz. Dosyalarnz taflnabilir bellek veya
diskte tutmak buna bir zm olabilir ama diski veya bellei srekli yannzda taflmanz gerekir ve mutlaka onun zerinde alflmanz gerekir.
flte Bulut Biliflim (Cloud Computing) kavram bilginin ortak kullanlmas gereksiniminden domufltur. Bulut Biliflim bir rn deil hizmettir ve kullandnz cihazlar (bilgisayar, tablet, akll telefon, vb.) arasnda dosya ve bilgi paylaflmn salar. Sizin paylafllan dosyalarn nerede olduunu bilmenize gerek yoktur. Cihaznz balayarak dosyalarnz basite eriflirsiniz. Bunu evinizdeki prize benzetebiliriz.
Buzdolabnzn fiflini prize takarak alfltrrsnz ama elektrik kaynann hangi
santraldan geldii sizi ilgilendirmez. Siz sadece ihtiyalarnz dorultusunda elektrii kullanp cretini dersiniz.
Dropbox
Kiflisel Bulut Biliflim hizmetine bir rnek Dropbox hizmetidir. Dropboxta sakladnz dosyalarnza istediiniz yerden ulaflabilirsiniz. Ayrca Dropboxn Windows,
Mac, Linux, iPad, iPhone, Android ve Blackberry srmleri var. Dropboxtaki tm
dosyalarnza sadece siz eriflilebilirken Public klasrne gnderdiiniz dosyalarn
adresini istediiniz kiflilerle paylaflabilirsiniz. Dropboxta 2.5 GBlk alan cretsiz
olup daha fazla alan creti karfll alabiliyorsunuz.
165
166
fiekil 7.18
Dropbox Logosu.
AirDrop
AirDrop, Lion Mac OS iflletim sistemiyle gelen bir dosya paylaflm zelliidir. AirDrop zelliini destekleyen bir Mac bilgisayarnz varsa ayn kablosuz aa bal olmakszn bilgisayarlar arasnda dosya paylaflm yapabilirsiniz. Bunun iin de herhangi bir ayar yapmaya da gerek yoktur. Sadece AirDrop programn alfltrp civardaki youn bilgisayar seerek istediiniz dosyay srkle-brak ifllemiyle gnderebilirsiniz.
fiekil 7.19
AirDrop Logosu.
zet
nternet bilgisayar alarnn birbirine balanarak byk
bir a oluflturmasdr. WWW ise bir bilgisayar araclyla eriflilebilen ve nternette yaynlanan metin ve grafiklerden oluflan sayfalardr.
nternette gezinmek iin Web Taraycs (Web Browser) olarak adlandrlan bir program kullanlmas gerekmektedir.
nternette herhangi bir konuda dokman, resim, grafik
gibi bilgilerin olduu web sitelerinin adreslerini bulabileceimiz yardmc programlara arama motorlar denmektedir.
nternet gvenlii kavramn ve zararl yazlmlar tanmlayabileceiz.
nternete bal bilgisayarlar saldrlara ve zararl yazlmlara aktr. Bu zaral yazlmlarn baflnda da bilgisayar virsleri gelmektedir.
Zararl yazlmlardan korunma yntemlerini aklayabileceiz.
Zararl yazlmlardan korunmak iin yasal yazlmlar
kullanmalyz, bilgisayarmzda anti-spyware ve atefl
duvar programlar ykl olmaldr.
167
168
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi bir Web Taraycs deildir?
a. nternet Explorer
b. Google
c. Opera
d. Safari
e. Firefox
2. Afladakilerden hangisi bir Arama Motorudur?
a. nternet Explorer
b. Excell
c. Yahoo
d. Safari
e. Firefox
3. Google arama motorunda belirli bir dosya tipinde
arama yapmak iin afladakilerden hangisini yapmak
gerekmektedir?
a. [aranacak szck] related:[dosya tipi]
b. [aranacak szck] file:[dosya tipi]
c. [aranacak szck] filetype:[dosya tipi]
d. [aranacak szck] site:[aranacak site]
e. [dosya tipi] filetype[aranacak szck]
4. Google arama motorunda Related zellii nedir?
a. Google arama motorunda Related arama zellii yoktur.
b. Bildiiniz bir web sitesine benzer sitelere ulaflabilirsiniz.
c. Arama kriterindeki szcklerin web tarayclarnn bafllklarnda olan sitelere ulaflabilirsiniz.
d. Aranacak szc benzer web tarayclarnda
arayabilirsiniz.
e. Arama kriterlerinize benzer szckleri bulabilirsiniz.
5. Site Explorer nedir?
a. Yahoo arama motorunda bulunan bir indeksleme zelliidir.
b. Yeni bir arama motorunun addr.
c. Google arama motorunda kullanlan bir zelliktir.
d. Yahoo arama motorunda belirli bir web sitesinde arama yapmaya yarayan bir zelliktir.
e. Microsoft Windows iflletim sistemiyle gelen arama motorunun addr.
6. Afladakilerden hangisi bir anti-virs program deildir?

a. ZoneAlarm
b. NOD32
c. Kaspersky
d. Ad-Aware
e. Mcafee
7. Afladakilerden hangisi casus yazlmlarna karfl
kullanabileceiniz bir program deildir?
a. ZoneAlarm Anti-Spyware
b. Spy Sweeper
c. Kaspersky
d. CounterSpy
e. Ad Aware
8. Afladakilerden hangisi zararl yazlmlardan korunma yntemlerinden birisi deildir?
a. Yasal yazlmlar kullanmak.
b. flletim sisteminin atefl duvar zelliini etkin hale getirmek.
c. Bir anti-virs program kurmak.
d. Bir anti-spyware program kurmak.
e. Microsoftdan baflka iflletim sistemi kullanmamak.
9. https://www.xxxxxxx.com.tr web adresindeki S
ne anlama gelmektedir?
a. Web adresine gvenli bir balant yaplacak demektir.
b. Web adresinin bir banka olduunu gsterir.
c. Ticari bir web sitesine balanlacan belirtir.
d. Yanlfl bir sz dizinidir.
e. Safari web taraycsnn kullanldn belirtir.
10. Atefl Duvar nedir?
a. Bilgisayarnz yaplan izinsiz girifl teflebbslerini
bloklayan bir programdr.
b. Bir bilgisayar oyunudur.
c. Trke bir web taraycs addr.
d. Masast koruyucu programdr.
e. Bilgisayarnzdaki dosyalarn yedeini almak iin
kullanlan bir programdr.
169
1. b
http://windows.microsoft.com/tr-TR/windows7/products/features/internet-explorer
http://www.apple.com/safari/whats-new.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Google
http://google.about.com/od/searchingtheweb/ss/useefectivesbs.htm
http://internet-browser-review.toptenreviews.com/how-to-effectively-use-the-internet-for-research.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Malware
http://www.dropbox.com/features
http://www.sihirlielma.com/2011/09/16/airdrop-nedir/
2. c
3. c
4. b
5. a
6. d
7. c
8. e
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise Web Tarayclar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Arama Motorlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Google Arama Motoru Kullanm zellikleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Google Arama Motoru Kullanm zellikleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yahoo Arama Motoru konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Zararl Yazlmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Zararl Yazlmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Zararl Yazlmlardan Korunma Yntemleri konusunu yeniden gzden
geiriniz.
geiriniz.
geiriniz.

Sra Sizde 1
Google arama motoruna [aranacak szck] site:[aranacak site] yazarak zaman kaybetmeden aradmz bilgeye ulaflabiliriz. rnein, Anadolu niversitesinin web
adresini biliyoruz ve site ierisinde e-renme hizmetlerine ulaflmak istiyoruz. Site ierisinde arama yapamadmz dflnrsek, Google arama motoruna [eogrenme] site:www.anadolu.edu.tr yazarak aradmz
bilgiye kolayca ulaflabiliriz.
Amalarmz


Bilgisayar alar kavramlarn sayabilecek,
Ev a kurulumunun admlarn sralayabilecek,
Kablosuz a eflitlerini aklayabilecek,
Gvenli kablosuz a zelliklerini tanmlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
A
Seri letiflim
Paralel letiflim
Simpleks letiflim
Dubleks letiflim
Yar Dubleks letiflim
Senkron letiflim
Asenkron letiflim
Bkml ift Kablo
Koaksiyel Kablo
Fiber Optik Kablo
Veri Yolu Topolojisi
Halka Topolojisi
Yldz Topolojisi
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-I
A Teknolojileri
A TEMELLER VE TARHES
A LETfiM YNTEMLER
A LETfiM ORTAMLARI
BALANTI EfiTLER
EV AI
A Teknolojileri
A TEMELLER VE TARHES
Bilgisayar teknolojilerinin bafl dndrc hzna koflut olarak bilgi alflverifli de ok
hzl bir flekilde deiflik formlarda gerekleflmektedir. nternet kavramyla tanflmadan nce dosyalarmz sadece alfltmz bilgisayarda tutar, en fazla disketler araclyla benzer bilgisayarlara taflyabilirdik. Artk kablosuz iletiflim, Bulut Biliflim ve
3G gibi kavramlara yabanc deiliz. Televizyon kanallar 3G ile canl yaynlar gereklefltiriyor. Akll telefonlarmz ile grntl konuflup canl yaynlar izleyebiliyoruz. letiflim teknolojisindeki bu geliflim bilgi paylaflmn da etkilemifltir. Artk
bilgi ok hzl el deifltirmektedir. letiflim cihazlar srekli birbirleriyle bilgi alflverifli yapmaktadrlar. flte bu bilgi alflverifli bilgisayar alar yardmyla olmaktadr.
A Temelleri
Bir adan sz edebilmek iin en az iki bilgisayarn birbirlerine uygun bir iletiflim
ortamyla balanmas gerekmektedir. Bu say onlar, yzler, binler, olabilir; dier
bir deyiflle st snr yoktur. Dnyadaki en byk bilgisayar a nternettir.
Bir a kurduktan sonra, bilgisayarlar arasnda dosya paylaflm gereklefltirebilir, CD/DVD gibi cihazlar paylaflabilir, yazc/tarayc gibi evre birimlerini ortak
kullanabilirsiniz.
Bir a kurmak iin;
En az iki bilgisayara,
Her bilgisayarda aa balanmak iin a kartna,
A yazlmna,
A ortamna
gerek vardr.
A Tarihesi
Aslnda bilgisayar alarnn tarihesi bilgisayarlar kadar eskidir. lk bilgisayar a,
Amerika Birleflik Devletlerindeki leri Arafltrma Projeleri Ajansnn Amerikan Savunma Bakanl iin gelifltirdii leri Arafltrma Projeleri Ajans Bilgisayar A, ARPANETtir (Advanced Research Projects Agency Network). Bu ilk bilgisayar a
ayn zamanda nternetin de atasdr. ARPANETin ilk kuruluflunda Stanford Arafltrma Enstits, UCLA, California niversitesi ve Utah niversitesi yer almaktayd. ARPANET kullanlarak ilk mesaj 29 Ekim 1969 tarihinde UCLAdan gnderilmiflti. Bu mesaj sadece login szcyd. l ve o harfleri sorunsuz olarak
172
gnderilmifl ama daha sonra sistem kmflt. Balant ancak bir saat sonra tekrar salanmflt. ARPANET kullanlarak ilk kalc balant ise 21 Kasm 1969 tarihinde gereklefltirilmifltir.
Neden A?
Bilgisayar alar eflitli amalar iin kurulabilir. A kurmadan nce gereksinimlerin
iyi saptanmas gerekmektedir. A kurulmasnn amalarnn baflnda dosya paylaflm gelmektedir. zellikle ayn dosyada birden ok kifli ifllem yapacaksa bunun
en verimli yolu dosyay a zerinden paylaflmaktr. rnein, bir firmann satfl elemanlar sipariflleri ayn dosya zerinden girerek rnlerin stok durumlarn gncel
tutabilir. Bylece stok durumunu ayrca kontrol etmelerine gerek kalmaz. Dosya
paylaflmna dier bir rnek de Google Docs uygulamasdr. Google Docs ayn zamanda bir Bulut Biliflim uygulamasdr. Google Docs zerinde yarattnz bir dosya zerinde yetki verdiiniz kifliler deifliklik yapabilirler. Bu, ortak kullanlmas
gereken dosyalarn ynetilmesinde byk kolaylk getirmektedir.
A kurmann dier bir amac da evre birimlerinin paylafllmasdr. rnein, bir
yazc, bir tarayc srekli olarak gereksinilen cihazlar deildir. Normalde bir kt
almamz gerektii zaman dosyay CDye veya taflnabilir bellee almamz ve yazcnn bal olduu bilgisayarda bu dosyay aarak kt almamz gerekir. Her bir
bilgisayara yazc balayarak bu sorun afllabilir. Ancak bu pahal bir zm olacaktr. Bundan dolay, ofisteki bilgisayarlar bir an parasysa aa bir a yazcs
balayarak her bilgisayardan yazcya kt emri gnderilebilir. Bylece tm bilgisayarlar sadece tek bir yazc kullanarak kt alabilirler.
Aslnda hepimiz farknda olmasak da bir an parasyz. nternete her giriflimizde gitmek istediimiz siteye ulaflana dek bir dizi noktadan (bilgisayardan) geerek ulaflrz. rnein, Anadolu niversitesindeki bu nitenin yazld bilgisayardan YKn sitesine ulaflmak iin alt adet ynlendirici cihazdan gemek gerekmektedir.
fiekil 8.1
YKn nternet
sitesine ulaflmak
iin kullanlan yol.
nternete balandktan sonra ziyaret edilen her web adresi iin sesli veya grntl haberleflilebilen Messenger gibi iletiflim programlarn kullanrken ya da
baflka bir bilgisayara uzak masast balant yaparken de alardan yararlanrz.
173
8. nite - A Teknolojileri
A LETfiM YNTEMLER
n sayfada deindiimiz gibi bir a olabilmesi iin birden fazla sayda bilgisayar,
uygun iletim ortam ve a yazlm gereklidir. A kurulduktan sonra, dier bir deyiflle bilgisayarlar birbirleriyle konuflmaya hazr hle geldikten sonra bir dizi kural
erevesinde birbirleriyle konuflmaya bafllarlar. Yoksa karmaflk ve kaotik bir durum sz konusu olurdu. Kalabalk bir ortamda bir baflkann ynetiminde herkesin
srayla konuflmas ne kadar dzenli ve anlafllabilirse herkesin ayn anda konuflmas o kadar grltl ve anlafllamazdr.
Bildiiniz gibi bilgisayarlar elektrikle alflr. Bir bilgisayar dierine bir mesaj
(paket) gnderecei zaman bu ifllem elektrik sinyalleriyle gerekleflir. Bilgisayarlarn ifllem dili 0 ve 1lerden oluflur. Biz buna mantksal 0 ve 1 diyoruz. Kullanlan
teknolojiye gre az da olsa farkllk gsterse de mantksal 0, 0-2 Volt, mantksal 1
ise 3-5 Volt arasndadr.
Bir bilgisayar aa bal dier bir bilgisayardan bir veri isterken nce bir istek
sinyali gnderir. Dier bilgisayar karfllnda veri hazr sinyali gnderir ve veri
karflya iletilir. Veriyi alan bilgisayar da karfllnda veriyi aldm sinyali gndererek veri alflverifli tamamlanr. Bilgisayar dilinde biz buna El Skflma diyoruz. El
Skflma protokolleri verinin karfl tarafa salkl iletilmesini salar.
fiekil 8.2
Bilgisayar 1
Bilgisayar 2
stek
Veri Hazr
Veriyi Aldm
Yukarda deindiimiz iki bilgisayar arasndaki veri alflverifli iki eflit iletiflim
yntemiyle gerekleflir; paralel iletiflim ve seri iletiflim. ki yntemde de ama baytn bitlerinin karfl tarafa salkl bir flekilde aktarlmasdr. Burada yeni bir kavramla karfllaflyoruz; bit ve bayt. Her bir bit, yukarda deindiimiz mantksal 0 veya
1e karfllk gelir. 8 bit ise 1 bayt eder. Bu kapasite birimi bir ncesinin 1024 kat
fleklinde ilerler. Dier bir deyiflle Kilo bayt (Kb) baytn 10.024 kat, Mega bayt (Mb)
Kilo baytn 1024 kat, Giga bayt Mega baytn 1024 kat ve Tera bayt (Tb) Giga baytn 1024 katdr.
El Skflma.
174
Tablo 8.1
Kapasite Birim
Deerleri.
Ad
Deeri
Bit
Mantksal 1 veya 0
Bayt
8 bit
KiloBayt(KB)
1024 Bayt
MegaBayt (MB)
1024 KiloBayt
GigaBayt (GB)
1024 MegaBayt
TeraBayt (TB)
1024 TereBayt
Paralel letiflim
Paralel iletiflimde bir bayt iindeki bitler ayn anda karfl tarafa gnderilir. Baytn
tm bitleri ayn anda karfl tarafa gnderildii iin paralel iletiflim, seri iletiflime gre daha hzldr. Paralel iletiflimde her bir bit iin ayr bir kablo kullanlmasndan
dolay daha pahaldr. Ayrca iinden elektrik geen paralel kablolar elektromanyetik olarak sinyal bozulmasna neden olabilir. Paralel iletiflim bilgisayar flasesindeki bileflenleri (anakart-harddisk balants gibi) balamak gibi ksa mesafeli yerlerde kullanlr.
fiekil 8.3
Paralel letiflim.
Bilgisayar 1
Bilgisayar 2
Bit 0
Bit 1
Bit 2
Bit 3
Bit 4
Bit 5
Bit 6
Bit 7
Toprak
Seri letiflim
Seri iletiflimde bitler birbiri ardndan srayla gnderilir. letiflimin gereklefltirilmesi
iin tek bir kablo kullanlmasndan dolay daha ucuzdur. Seri iletiflim, paralel iletiflimin aksine yzlerce metre mesafede iletiflim gereklefltirebilir.
Hem seri iletiflim hem de paralel iletiflimde, iletiflim srasnda daha nceden deindiimiz el skflma protokolleri kullanlr.
175
fiekil 8.4
Bilgisayar 1
Bilgisayar 2
Seri letiflim.
Toprak
Simpleks, Yar Dubleks ve Tam Dubleks letiflim

Simpleks (Tek Ynl) letiflim
Kullanlan iletiflim sisteminde iletiflim sadece tek ynde yaplacaksa Simpleks iletiflim kullanlr. rnein, FM radyolar simpleks iletiflim yaparlar. Sinyaller radyo vericisinden gnderilir ve sinyali alanlar (dinleyiciler) karfllk veremezler.
fiekil 8.5
Simpleks letiflim
Bilgisayar 1
Tx
Bilgisayar 2
Rx
Toprak
Simpleks letiflim.
176
Yar Dubleks (Efl Zamansz ift Ynl) letiflim

Yar dubleks sistemlerde ift tarafl iletiflim yaplabilir ama efl zamanl olmamak kofluluyla. Yar dubleks iletiflime rnek olarak telsiz haberleflmesi veya apartmanlarda kullanlan diyafonlar verilebilir.
fiekil 8.6
Yar Dubleks
letiflim.
Yar Dublex letiflim (Half Dublex)

Bilgisayar 1
Bilgisayar 2
Rx/Tx
Rx/Tx
Toprak
Tam Dubleks (Efl Zamanl ift Ynl) letiflim

Tam dubleks iletiflimde ayn anda ift tarafl iletiflim yaplabilir. Tam dubleks iletiflime en gzel rnek telefondur.
fiekil 8.7
Tam Dubleks
letiflim.
Tam Dublex letiflim (Full Dublex)

Bilgisayar 1
Bilgisayar 2
Rx
Tx
Tx
Rx
Toprak
177
Simpleks ve Yar dubleks iletiflimde iletiflim tek bir kablo zerinden salanabilirken, Tam dubleks iletiflimde iletiflim gereklefltirmek iin iki kabloya gerek vardr.
Senkron-Asenkron letiflim
Senkron iletiflim, zamana duyarl bir iletiflim fleklidir. Senkron iletiflimde bilgi ardflk olarak zaman kaybna duyarl bir flekilde iletilir. rnek olarak televizyon yaynn verebiliriz. Televizyon yayn srasnda grntdeki zaman kayb, grnt
kaybna yol aaca iin grnt kalitesi bozulur.
Asenkron iletimde ise veri zamandan bamsz olarak iletilir. rnein, nternetten gnderilen veriler asenkron flekilde ulafltrlr. letilen verilere kullanclarn ne
zaman eriflecei bilinmez. rnek olarak e-postay verebiliriz. Size gnderilen epostalara, ilgili adresin gelen kutusunu atnz an eriflebilirsiniz. Hlbuki o e-posta size gnler ncesinden gnderilmifltir. Asenkron iletiflim, kullanclarn farkl zamanlarda balanmas prensibine dayanr. Aksi durumda, tm kullanclarn ayn
anda bir servise balanmas durumunda sistem kebilir.
A LETfiM ORTAMLARI
Bir bilgisayar andan bahsediyorsak bunun mutlaka bir iletiflim ortamyla salanmas flarttr. Herhangi bir iletiflim ortam olmadan bir adan bahsedemeyiz. Temel
olarak iletiflim ortamlar iki tanedir; kablolu ve kablosuz.
Kablo Trleri
Bkml ift (Twisted Pair) Kablo
CAT1-CAT6 gibi kategorilere ayrlan bkml ift kablolar Yerel Alan Alarnda
sklkla kullanlmaktadr. Kablolarn bkml hle getirilmesinin nedeni ise ierisinden elektrik akm geen paralel kablolarn elektromanyetik bir alan yaratarak
birbirlerini olumsuz etkilemelerini en aza indirmektir.
fiekil 8.8
Bkml ift
(Twisted Pair)
Kablo.
Klf
4 ift Kablo
( 8 adet tekli kablo )
Bkml ift kablolar, dfltan gelen elektromanyetik veya fiziksel etkenlerden

korunmak iin bir zrh ierisine konur. Bu tr kablolara Korumal Bkml ift
(STP-Shilded Twisted Pair) Kablo diyoruz. Ayrca koruma gerekmeyen ortamlarda
kullanlan kablolar da vardr. Bu tr kablolara ise Korumasz Bkml ift (UTPUnshilded Twisted Pair) Kablo diyoruz.
178
fiekil 8.9
Korumal Bkml
ift (STP) Kablo.
Klf
Her ift kablonun

etrafndaki metal zrh
Metal zrh
Bkml
kablo eflitleri
Koaksiyel Kablo
Koaksiyel kablonun dfl klfnn hemen altnda kafes fleklinde rlmfl metal bir
zrh vardr. Metal zrhn altnda ise ortasndan metal kablo geen sert plastikten yaplmfl bir dolgu maddesi vardr. Koaksiyel kablolar bu yaplaryla elektriksel parazitten korunma konusunda en ok tercih edilen kablo trdr. Bu tr kablolar saysal olmayan (analog) iletiflimde de kullanlmaktadr. Bu nedenle kablolu televizyon flebekelerinde sklkla kullanlmaktadr.
fiekil 8.10
Koaksiyel Kablo.
Klf
Hasr fieklinde Zrh
Plastik Dolgu
Metal Kablo
Fiber Optik Kablo

Fiber optik kablo ile iletiflim, sa klndan ince cam kablolarn iinden elektrik sinyallerinin flk huzmesi olarak gnderilmesidir. Optik kablo, dfl etkenlerden korunmak amacyla sert plastik bir klf ierisine yerlefltirilmifltir. Fiber optik kablolar
daha ok uzun mesafelere veri gndermek amacyla fiber optik iletiflim altyaplarnda kullanlr. Telekomnikasyon sistemleri buna bir rnektir.
fiekil 8.11
Fiber Optik Kablo.
Fiber Kl
Tek Fiber Kablo
Atefle Dayankl Zrh

Klf
179
Fiber optik kablolar, bakr kablolara gre daha pahal olmalarna karfln daha
uzak mesafelerde kullanlabilirler. Daha da nemlisi, fiber optik kablolarda sinyal
kayb en aza indirgenmifltir. Ayrca gnderilebilen veri miktar bakr kablolara gre ok daha fazladr. Fiber optik kablonun kaynandaki lazerden elde edilen flk
hlindeki paketler kablo boyunca yansyarak hedefteki flk alcsna gnderilir ve
tekrar elektrik sinyaline dnfltrlr.
BALANTI EfiTLER
Bilgisayar andaki cihazlarn fiziksel olarak birbirlerine nasl baland nemli bir
ayrntdr. Buna A Topolojisi denir. stenilen performans, akan trafik durumu ve
topolojilerin zellikleri kurulacak an topolojisini saptamak iin bilinmesi gereken
kriterlerdir. Topolojilerin bazlar dflk trafikte daha iyi performans gsterirken
dierinin trafik arttka performans da artar. Baz topolojilerin kurulmas daha
masrafsz olurken bir dieri greceli olarak daha pahalya mal olur. Kablosuz alarda bilgisayarlarn fiziksel konumlar nemli olmad iin bir A topolojisinden
bahsedemeyiz.
Kablolu Balant eflitleri

Kablolu alarda temel eflit topoloji vardr: Veri Yolu, Halka ve Yldz
Veri Yolu (Bus)

A teknolojisinin ilk topolojisi olan Veri yolu en kolay kurulabilen a topolojisidir.
Veri yolunda tm bilgisayarlar aa bal tek bir kablo yardmyla birbirlerine balanr. An sonlandn belirtmek iin iki uca sonlandrc diren taklr.
fiekil 8.12
Veri Yolu Topolojisi.
Sonlandrc
Diren
Sunucu
Adaki bir bilgisayar bir dier bilgisayara bir mesaj gnderecei zaman ileti,
kablo zerinden tm bilgisayarlara gnderilir ve bu ileti sadece ilgili bilgisayar tarafndan iflleme konur. Dier bilgisayarlar, ileti kendilerine olmad iin herhangi
bir ifllem yapmazlar. Bu iletinin gerekleflmesi iin mesaj gnderen bilgisayar iletim kablosunu dinler, baflka bir ileti olmadn saptad zaman ifllemi bafllatr. Yani dier bir deyiflle bir iletinin bafllayabilmesi iin ortamda baflka bir ileti olmamaldr, yoksa akflma meydana gelir. Veri yolu topolojisinde ayn anda iki ileti gereklefltirilemez.
180
Veri yolu topolojisinde a kablosunun ideal uzunluu 100mden fazla olmamaldr. Dier topolojilere gre kurulumu kolay ve ucuzdur. Ayn anda tek bir iletim
yaplabildii iin zellikle youn trafikte performans kstldr.
Halka (Token Ring)

Halka topolojisinde bilgisayarlar bir halka fleklinde konumlandrlarak bir kabloyla birbirlerine balanrlar. Yani her bilgisayarn iki komflusu bulunur.
fiekil 8.13
Halka Topolojisi.
Anda
letim Yn
A Yneticisi
Halka topolojisindeki bir bilgisayara komflusundan gelen ileti, kendisini ilgilendirmiyorsa iletiyi dier komflusuna gnderir. Bu ifllem, ileti ilgili bilgisayara ulaflana dek srer. fiayet bir bilgisayar ileti gnderecekse srann kendisine gelmesini
beklemek durumundadr. leti sras, ada dnen Anda ad verilen bir mesajla belirlenir. Bilgisayar, anda kendisine geldii zaman srann kendisine geldiini anlar
ve iletme ifllemine bafllar, iletir ve andac komflu bilgisayara gnderir. Bir a yneticisi bilgisayar andacnn ynetimini salar.
Halka topolojisinde mesajlar sadece bir ynde iletilir. Kablonun bir yerinde
kopma olmas durumunda tm sistem ifllemez hle gelir. Veri yolu topolojisindeki
kabloda bir kopma olduu zaman, bilgisayarlar bulunduklar ksmda haberleflmelerini srdrebilirler.
181
Yldz (Star)
Gnmzde en sk kullanlan a topolojisidir. Adaki tm bilgisayarlar merkezdeki gbek (hub) veya anahtar (switch) ad verilen bir cihaza tek tek kabloyla balanr. Ortadaki gbek veya anahtar bilgisayarlar arasndaki mesaj iletimini salar.
fiekil 8.14
Yldz Topolojisi.
HUB
Sunucu
Yldz topolojisi, veri yoluna gre daha performansl alflr. Daha fazla kablo
kullanlmas nedeniyle masrafl olsa da kabloda oluflan bir kopukluk sadece ilgili
kabloya bal bilgisayarn devre dfl kalmasna neden olur. Fakat gbek veya
anahtarda oluflabilecek bir sorun tm sistemi etkileyecektir. Ynetimi kolay olan
Yldz topolojisine yeni bir istasyon eklemek de ok kolaydr.
Kablolu A Trleri
LAN
ki bilgisayar arasnda kurulabilecek en temel a tr LANdr (Local Area Network- Yerel Alan A). Yukarda deinmifl olduumuz Veri Yolu, Halka ve Yldz
topolojilerinin hepsi birer LAN topolojisidir. LAN, ayn mekndaki bilgisayarlarn
birbirlerine eflitli balant yntemleriyle balanarak kurmufl olduklar a trdr.
rnek olarak bir ofiste, bir laboratuvarda, binada veya binann katlarndaki bilgisayarlardan oluflturulan a verebiliriz. Birden fazla LAN ieren flirket veya okul gi-
182
bi yerlerde, LANlar arasndaki eriflim bridge (kpr) denilen cihazlarla gereklefltirilir. Gbek, LAN iindeki trafii denetlerken kpr iki LAN arasnda gerekleflen
iletimin ynetimini salar.
fiekil 8.15
ki LANn Kpr ile
Birbirine
Balanmas.
HUB
Lan A
BRIDGE
Lan B
HUB
MAN
MAN (Metropolitan Area Network-Metropolitan Alan A), kent genelindeki LANlarn birbirlerine balanarak haberleflmeleriyle kurulmufl olan adr. LANlar iindeki iletiflim trafii ok youn olmad iin CAT kablolar kullanlabilir. MAN anda
trafik youn olaca iin Fiber Optik kablolar kullanlmas gerekmektedir. Bu trafii bir otobana benzetebiliriz. Otobanlar kentler arasnda eriflimin hzl gereklefltirilebilmesi iin az virajl ve kesintisiz bir balant salar. MANdaki trafik de ok
youn olaca iin kurumlar arasndaki balantnn da hzl olmas gerekmektedir.
fiekil 8.16
LANlarn Birbirine
Balanarak
Oluflturulan MAN
A.
niversite
Kamu Kurulufllar
Fiber Optik
A Sistemi
fl Yerleri
nternet Servis Salaycs

(SS)
183
WAN
WAN (Wide Area Network-Uzak Alan A), fiziksel olarak ok genifl alanlara yaylmfl alardr. Buna en gzel rnek nternettir. LAN ile WAN arasndaki balant
Router (ynlendirici) denilen cihazlarla gereklefltirilir. Ynlendiriciler, LANdan
kp nternet bulutuna giren ve oradan dnen paketlerin ynetilmesini salar.
fiekil 8.17
LAN-WAN
Balants.
HUB
NTERNET
ROUTER
Kablosuz Alar
Kablosuz A Standartlar
Yukarda deindiimiz tm kablolu balant eflitlerinde balantnn flekline gre
eflitli topolojilerle adlandrldn grdk. Kablosuz balantda, bilgisayarlar fiziksel bir kablo ile balanmadna gre topolojisini nasl adlandrabiliriz? Kablosuz
alarda bilgisayarlar eriflim alan ierisinde istediimiz gibi yerlefltirebileceimiz
iin bir topolojiden bahsedemeyiz. Eriflim alan ierisinde yetkilendirilen tm cihazlar telsiz a standartlar kullanarak birbirleriyle haberleflebilir.
Telsiz a standartlar IEEE tarafndan 802.11x olarak saptanmfltr. Dizst bilgisayarnzn zelliklerine bakarsanz kablosuz iletiflim olarak rnein, 802.11b/g/n
gibi bir ibare greceksiniz. flte bu, bilgisayarnzn IEEE tarafndan belirlenen
802.11 kablosuz a standartlarnda iletiflim yapabileceini gsterir.
802.11den sonra gelen b, g ve n harfleri alflma frekanslar, veri hzlar ve eriflim mesafesini gsterir.
802.11
Protokol
kfl
Tarihi
1999
2.4/5
1999
2.4
2003
2009
alflma
Veri Aktarm
Frekans (GHz.) Hz (Mbit/s)
Mekn
Erimi (m)
Dfl Mekn
Erimi (m)
11
35
120
54
35
140
2.4
54
38
140
2.4/5
300
70
250
Telsiz letiflim
Gnmzde yaygn olarak kullanlan bir iletiflim yntemi de telsiz iletiflimdir. Telsiz iletiflim, adndan da anlafllaca gibi herhangi bir fiziksel kablo kullanmadan
iletiflim cihazlarnn birbirleriyle haberleflmesidir. Bu haberleflme radyo dalgalar,
flk veya uydular kanalyla gereklefltirilir. Telsiz haberleflmede farkl frekanslar
kullanlr.
Telsiz haberleflmede herhangi bir kablo kullanlmad iin a kurulmasnda
byk esneklik salanr. Adaki bilgisayarlar bamsz olarak istenilen yere yerlefl-
IEEE: IEEE (Institute of

Electrical and Electronics
Engineers- Elektrik ve
Elektronik Mhendisleri
Enstits), elektrik,
elektronik, telekomnikasyon
ve bilgisayar gibi birok
alanda kuramlar ve
standartlar gelifltiren kr
amac gtmeyen bir
organizasyondur.
Tablo 8.2
802.11 Protokol.
184
tirilebilir. Kablosuz alarda kablo ve konnektr gibi aralara gerek yoktur ve dar
alanlardaki kablo karmaflas da ortadan kalkar.
Bu kadar avantajn yannda kablosuz iletiflimin en nemli sakncas, sinyaller havadan gnderildii iin iletiflimin dinlenebilme olasldr. zinsiz dinlemelere karfl
sinyal flifreleme yntemleri kullanlabilir ama yine de bir tehlike bulunmaktadr.
Telsiz haberleflmeye en iyi rnek radyodur. Radyo yaynlar telsiz simpleks bir
iletim trdr. Telsiz haberleflme frekanslar kullanm alanlarna gre deifliklik
gsterir. rnein, FM radyo 88-108 MHz. arasnda yayn yaparken telsiz telefonlar
800, 900, 1800, 1900 MHz. frekanslarn kullanr. Uydu haberleflmeleri ise haberleflme trne gre 1-10 GHz. frekans araln kullanr. Emniyet ve Silahl Kuvvetlerin
kulland telsiz haberleflme frekanslar kuruma zgdr ve sivil amal kullanlamazlar.
Mobil letiflim
Mobil telefonlar, radyo-link araclyla radyo dalgalar kullanarak iletiflim gereklefltirebilen cihazlardr. Bir telefon grflmesi gereklefltirmek iin kullanc operatrn salad hcresel adaki radyo sinyal araclyla en yakndaki baz istasyonuna balanarak iletiflimini gereklefltirir. Mobil telefonlar, ses iletiflimi dflnda
SMS (Short Message Service) olarak adlandrlan mesaj, MMS (Multimedia Messaging Service) olarak adlandrlan grntl mesaj, e-posta, nternet balants ve
bluetooth gibi ksa mesafe kablosuz iletiflim hizmetleri de vermektedir.
fiekil 8.18
Baz stasyonu.
Bluetooth (mavidifl): Radyo

frekansyla alflan,
genellikle mobil cihazlarda
kullanlan, ksa mesafe
kablosuz balant eflididir.
Kablosuz Balant eflitleri

eflitli gvenlik aklar olmasna karfln gnmzde kablosuz balant, sunduu
pratiklik asndan yaygn olarak kullanlmaktadr. Cep telefonlarmz, taflnabilir
bilgisayarmz, tablet PClerimiz gibi cihazlar iin kablosuz balant artk vazgeilmez bir zellik hline gelmifltir. Saydmz eflitli iletiflim aralarna gre farkl
kablosuz balant eflitleri vardr.
GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA Fark Nedir?

Mobil alar cep telefonlaryla veya PDA (Personal Digital Assistant) olarak adlandrlan avu ii cihazlarla kiflisel veya ifl yaflamnda sklkla kullandmz bir a eflididir. Buna karfln GPRS, EDGE, 3G ve HSDPA kavramlar genellikle birbirleriyle
karfltrlmaktadr.
185
lk retilen cep telefonlar sadece ses ve ardndan ksa mesaj servisini hizmete
sokmufltu. Daha sonra veri alflverifli konusundaki gereksinim 2G ve 3G alflmalarna hz kazandrd. 2G olarak snflandrlan GPRS (General Packet Radio Service)
114 Kbps hzyla gnmzde kabul edilemeyecek yavafllkta olan ama o gnlerde
kullanclar tatmin eden bir hzda veri alflverifli salyordu. GPRS, sesli konuflma
ve veri alflveriflini ayn anda yapabilme yeteneine sahip deildi. lk kan iPhone, veri alflveriflini GPRS ile yapyordu.
Cep telefonunu ok sk ve uzun sreli kullanyorsanz radyo dalgalarna da
uzun sreli maruz kalyorsunuz demektir. Bu durumda ya kablolu bir mikrofonlu
kulaklk ya da bluetooth kulaklk kullanmalsnz.
EDGE, ngilizce Enhenced Data rates for GSM
Evolution szcklerinden tretilmifl, mobil haberleflme teknolojisinde nc neslin (3G) bafllangc
olarak sayabileceimiz bir kablosuz a teknolojisidir. EDGE veya eGPRS veya 2.5G, GPRSe gre
200kbps gibi olduka hzl veri alflverifline olanak
salyordu.
2009 ylnda Trkiyede de hizmete giren 3G ile
mobil a teknolojisi yeni bir boyut kazand. GPRS
ve EDGE teknolojilerine gre 3G ile efl zamanl ses
ve veri alflverifli yapmann yan sra ok daha kaliteli ve hzl (400Mbps) veri aktarm ve konuflma
salanmaktadr.
Gnmzdeki hemen tm mobil cihazlarn kulland 3.5G de denilen HSDPA (High Speed Data
Package Access) teknolojisi, kuramsal olarak
14.4Mbps, pratikte ise 1Mbps hzlarnda veri aktarm yapabilmektedir. Bu sayede
grntl konuflma, mobil cihazlardan canl yayn izleme gibi yksek bant genifllii gereksinen hizmetler de devreye girmifl oldu.
EV AI
Evlerimizdeki masast, taflnabilir veya mobil cihazlarmz kullanarak nternete
balanmak iin veya bu cihazlar arasnda veri alflverifli yapabilmek iin bir ev a
kurmamz gerekmektedir. nternete balanmak iin satn aldmz ADSL (Asymetric Digital Subscribe Line) modemlerin ou hem a kurulmasnda kullanlan Gbek vazifesi grr hem de adan nternete kmak iin Ynlendirici olarak kullanlabilir. Genellikle modem ile gelen Splitter olarak adlandrlan bir cihaz karasal
telefon hattn hem ADSL modeme hem de telefonumuza balamak iin kullanlr.
Bylece nternete balyken telefonla da grflebiliriz. ADSL modemi aldktan
sonra bir nternet Servis Salayc (ISS) kurulufltan ADSL abonelii almamz gerekmektedir. Abonelik aldktan sonra hizmet aldmz ISSden, modemin kurulumunu yapmalarn isteyebilirsiniz.
Kbps: Data hz lm
birimidir. (Saniyede iletilen
Kilobit says)
fiekil 8.19
Bluetooth Kulaklk.
186
fiekil 8.20
Splitter.
ADSL Gvenlii
ADSL kurulumu yapldktan sonra, modem ynetim web sayfasna girmek iin verilen flifreyi hemen deifltirmelisiniz. fiifrenizi en az 8 karakter olmaldr. fiifreniz,
byk harf, kk harf ve *, /veya % gibi karakterlerden oluflursa krlmas
zorlaflacaktr. Unutmaynz ki hacker olarak adlandrlan saldrganlarn kullandklar flifre krma programlar saniyede 1 milyon flifre deneyebilmektedir. Dier bir deyiflle ksa ve kolay bir flifre seerseniz, krlmas birka saniyeyi gemeyecektir.
fiekil 8.21
Bir Kablosuz ADSL
Modem.
Mac adresi (Media Access

Control): Evrensel olarak her
biri birbirinden farkl olan
a adres numaras.
Mac adres filtrelemesini devreye aln. Bylece sadece sizin ynetim konsolunda izin verdiiniz bilgisayarlar nternet erifliminizi kullanabilir.
Otomatik IP (Internet Protocol) datan DHCP zelliini kapal tutun. SSID,
yani kablosuz a adn gizleyin. Bylece taramalarda sizin a adnz gzkmeyecektir.
187
WEP flifrelemesi zayf bir flifreleme yntemidir. WEP yerine WPA veya WPA2
flifreleme yntemini kullann.
Tm bu yntemler sradan kullanclar iin karmaflk gelebilir. Bu konuda bilgili ve uzman birisinden yardm alabilirsiniz. Tm bu nlemler kablosuz anz
kullanmaya alflan istemediiniz kiflilerin iflini olduka zorlafltracaktr. Ama unutmayn ki bu nlemler size %100 gvenlik salamayacaktr. Bu konuda ekinceleriniz varsa kablolu ADSL balants denemelisiniz.
Bir szmz de izinsiz olarak baflkalarnn kablosuz alarna girmeye alflan
kullanclara. Trk Ceza Kanununda artk Biliflim Sular tanm bulunmaktadr.
zinsiz olarak bir kablosuz aa girerek ifllem yapmann ar yaptrmlar vardr.
Ev andaki kablosuz a balantsnn gvenlii nasl salanr?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
188
zet
letiflim yntemleri, Seri iletiflim, Paralel iletiflim, Simpleks iletiflim, Yar Dubleks iletiflim, Dubleks iletiflim,
Senkron iletiflim ve Asenkron iletiflimdir.
Kablolu alarda Bkml ift kablo, Koaksiyel kablo
ve Fiber optik kablo kullanlr.
A topolojileri Veri Yolu, Halka ve Yldz olmak zere
eflittir.
Kablosuz mobil balant eflitleri GPRS, EDGE, 3G ve
HSDPAdr. Aralarnda teknoloji ve balant hz farklar vardr.
189
Kendimizi Snayalm
1. Dnyadaki en genifl A nedir?
a. Yerel Alan A
b. nternet
c. IBM A
d. ntranet
e. Telekom
2. Tek ynl iletim tr afladakilerden hangisidir?
a. Tam Dupleks
b. Paralel
c. Seri
d. Simpleks
e. Yar Dupleks
3. 1 bayt ka bittir?
a. 6
b. 7
c. 8
d. 9
e. 10
4. Kablolu televizyon flebekeleri genelde hangi kablo
trn kullanr?
a. Koaksiyel kablo
b. Fiber optik kablo
c. Bkml ift kablo
d. CAT1 kablo
e. CAT2 kablo
5. Tek bir fiber kablonun kalnl yaklaflk ne kadardr?
a. Telefon kablosu
b. Kibrit p
c. t kablosu
d. Bkml ift kablo
e. Sa teli
6. Hangi topolojide her bilgisayarn daima iki komflusu vardr?

a. Veri Yolu
b. Halka
c. Yldz
d. Aa
e. gen
7. Bir laboratuvarda afladakilerden hangi a tr kullanlabilir?
a. LAN
b. PAN
c. MAN
d. WAN
e. YAN
8. 801.11x nedir?
a. Bir kalite standard
b. Telsiz a standard
c. A kablo standard
d. A topolojisi standard
e. Biliflim Sular yasa maddesi
9. FM
a.
b.
c.
d.
e.
radyolar hangi Frekans aralnda yayn yapar?

88-108 GHz.
800-1900 MHz.
88-108 MHz.
1-10GHz.
88-108 KHz.
10. ADSL modemlerde kullanlan en gvenilir flifreleme

yntemi hangisidir?
a. WEP veya WPA
b. WEP veya WPA2
c. WPA2 veya WEP
d. WPA2 veya WPA
e. WEP
190
1. b
http://www.techiwarehouse.com/cms/engine.php?page_id=d9e99072
http://arxiv.org/html/cs/9901011v1
http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Internet
http://en.wikipedia.org/wiki/ARPANET
http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_signal
http://en.wikipedia.org/wiki/Optical_fiber
http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_phone
2. d
3. c
4. a
5. e
6. b
7. a
8. b
9. c
10.d
Yantnz yanlfl ise A Temelleri ve Tarihesi

Yantnz yanlfl ise letim Yntemleri
Yantnz yanlfl ise letim Yntemleri
Yantnz yanlfl ise Kablo Trleri konusunu
Yantnz yanlfl ise Kablo Trleri konusunu
Yantnz yanlfl ise Balant eflitleri
Yantnz yanlfl ise Kablolu A Trleri
Yantnz yanlfl ise Kablosuz Alar konusunu
Yantnz yanlfl ise Telsiz letiflim konusunu
Yantnz yanlfl ise ADSL Gvenlii konusunu

Sra Sizde 1
Ev andaki kablosuz a balantsnn gvenlii tahmin
edilmesi zor bir flifre kullanarak, mac adresi filtresini
devreye alarak, DHCP zelliini kapal tutarak ve WEP
yerine WPA ve WPA2 flifreleme yntemlerinden birini
kullanarak salanr.

Temel Bilgi Teknolojileri I

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Bilgi Teknolojileri I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2585

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bilgisayara Girifl............ ...........................................................

Ofis Yazlmlar-Szck fllemciler ve Belge Sistemleri ...... 50

Belgeyi Kaydetme ve Farkl Kaydetme ................................................

Ofis Yazlmlar-Hesap Tablosu Programlar........................ 76

Ofis Yazlmlar-Sunu Programlar........................... ............. 100

E-Posta-Kiflisel letiflim Ynetimi........................................... 126

nternetin Etkin Kullanm ve nternet Gvenlii ...... ........ 148

A Teknolojileri. ...................................................................... 170

Veri Yolu (Bus) .......................................................................................

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-I

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kaynak: Stallings, W. (2006).

1. nite - Bilgisayara Girifl

Bilgisayarn ikinci dnemi olarak adlandrlan transistrl evrede iki nemli

Entegre Devreler ve Mikroifllemciler

Moore Kural: Entegre

lerleyen yllarda gerekleflen nemli bir deifliklik de hafza elemanlarnn da

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Kiflisel Bilgisayarlar ve Sonras

D K K A T firmasnn kurucularndan olan Bill Gatesin her masastnde ve her

N T E R N E T (mekanik ifllem birimlerinden bafllayarak) resimli bir kayd iin

1. nite - Bilgisayara Girifl

BLGSAYARLARIN YAPISI VE BLEfiENLER

T A P OrganizaBilgisayar mimarisi ile ilgili daha detayl bilgiler William StallingsinKComputer

Temel Bilgi Teknolojileri-I

Bu mimari yaplanma altnda en kritik birim ana ifllemci / CPUdur. CPUnun

SIRA SZDEana bileflenlerinden midir?

Biliflim Sistemlerinin Yaps

Gnmzde hem ifl dnyasnda hem de kamu kurumlarnda biliflim sistemleri

1. nite - Bilgisayara Girifl

Biliflim Sistemi eflitleri

Biliflim sistemlerini 6 ana bafllk halinde incelemek mmkndr:

Bu snflandrma ve her tr biliflim sisteminin detayl incelemesi K.C.

fllem sre sistemleri

Temel Bilgi Teknolojileri-I

flletme ii ifllemlerin ve kat tabanl

nceden insanlarn yapt iflleri devralarak

Mflterilerin tketim alflkanlklarn belirlemede

Kiflisel veriler ile ilgili mahremiyet sorunlar

Internet tabanl zmler, Kiosklar, mobil

Birok srecin tm ile biliflim sistemlerine

Cerrahi, radyoloji, genetik vb. konularda

Biliflim sistemlerinin youn kullanm kaynakl

Kablolu ve kablosuz alar ile verinin

stenmeyen ieriklerin veya ktcl

1. nite - Bilgisayara Girifl

Temel Bilgi Teknolojileri-I

6. Afladakilerden hangisi Biliflim sistemi tiplerinden

2. Gnmz bilgisayarlarnca da temel alnan mimari

7. Afladakilerden hangisi bilgisayarlar ve biliflim sistemleri ile ortaya kan sorunlardandr?

3. lk bilgisayarlar hangi alanda faaliyet gstermifllerdir?

8. Afladakilerden hangisi ofis sistemleri / bilgi temelli ifl sistemlerine rnektir?

9. lk kiflisel bilgisayar olarak da adlandrlan cihaz

1. nite - Bilgisayara Girifl

Temel gstergeler, 2007-2011

yerlerdeki hanelerde %47,5 iken, krsal yerlerde

nternet eriflim imkan