6.

Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

N YZ BETON KAPLI KAYA DOLGU BARAJLARIN

DEPREM YKLER ALTINDAK VME TEPKLERNN
NCELENMES
ACCELERATION RESPONSE OF CONCRETE FACED ROCKFILL
DAMS SUBJECTED TO EARTHQUAKE LOADING
Selda DURMAZ1

Deniz LGEN 2

ABSTRACT
Concrete faced rockfill dams (CFRD) are usually preferred by engineers since they have
economic benefits, can be constructed high and they are safe against earthquakes.
Investigation of dynamic response of these dams, commonly used in earthquake regions,
have gained significant importance in recent years. For this reason, in the present study,
response of CFRD under seismic loads are evaluated using finite element and equivalent
linear methods. In dynamic analyses, seismic behavior of CFRD dams with varying slopes
and heights are examined under four different scenario earthquakes. In consequence of
analyses, variation of acceleration along dam body and horizontal displacements of dam
are scrutinized. Furthermore, the effects of ground motion parameters and dam geometry
on the dynamic behavior of CFRD are investigated.
Keywords: Rockfill dams, newmark method, finite element, acceleration response

ZET
n yz beton kapl kaya dolgu (YBKKD) barajlar yksek ina edilebilmesi, ekonomik
avantaj ve depreme kar dayankl olmas nedeniyle mhendisler tarafndan sklkla tercih
edilmektedir. Son yllarda, deprem blgelerinde yaygn olarak kullanlan bu barajlarn
dinamik tepkilerinin incelenmesi byk nem kazanmtr. Bu sebeple mevcut almada,
YBKKD barajlarn sismik ykler altndaki tepkileri, sonlu elemanlar ve edeer analiz
yntemi kullanlarak deerlendirilmitir. Analizlerde, eimleri ve ykseklikleri deien
YBKKD barajlarn sismik davranlar, drt farkl senaryo deprem altnda incelenmitir.
Yaplan analizler neticesinde, ivmenin baraj gvdesi boyunca deiimi ve barajda meydana
gelen yatay yer deitirmeler irdelenmitir. Ayrca, yer hareketi parametrelerinin ve baraj
geometrisinin, YBKKD barajlarn dinamik davrann zerindeki etkileri aratrlmtr.
Anahtar Kelimeler: Kaya dolgu barajlar, newmark metodu, sonlu elemanlar, ivme tepkisi.

*1 Ara.Gr., Mula Stk Koman niversitesi Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, seldadurmaz_22@hotmail.com
2
Yar.Do.Dr., Mula Stk Koman niversitesi Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, denizulgen@gmail.com

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

1. GR
Dnya nfusundaki ve sanayilemedeki hzl art, kresel snmann etkilerinin hissedilir
oranlara ulamas su kontrol ile ilgili stratejilerin gelitirilmesinde nemli rol oynamtr.
me suyu, sulama, takn kontrol, enerji retimi gibi hayati ihtiyalarmz karlamak
amacyla kullanlan, su kontrolndeki en etkin zmlerden biri barajlardr. lkemizde,
birok barajn deprem ynnden yksek risk tayan blgelerde yaplmas nedeniyle,
barajlarn deprem ykleri altndaki davrannn incelenmesi byk nem tamaktadr.
Depreme kar dayankll, ani yklemelerde boluk suyu basnc oluumuna izin
vermemesi, ina sonras kret oturmalarnn dk miktarlarda olmas YBKKD barajlara
olan ilgiyi arttrmtr.
Okamoto [1] barajn kret blgesinin barajn alt ksmna gre daha fazla titretiini, bu
yzden de toprak dolgu barajlarn tasarm aamasnda kret blgesine fazlasyla dikkat
edilmesi gerektiini sylemektedir. zkan [2] (1998) baz kaya dolgu barajlarda meydana
gelen hasarlar listelemitir. Eyll 1985te Meksikadaki 8.1 byklndeki depremde, 60
m yksekliindeki La Villita kaya dolgu barajnda krette atlaklar olumu ve kaya dolgu
zonunda yaklak 40 cm kme gzlemlenmitir. Bundan baka 5 Mays 1986da,
Trkiyedeki M=5.8 byklndeki Malatya depreminde, 57 m yksekliindeki Srg
Barajnda, krette maksimum atlak olumu ve kretin memba ksmnda 15 cm kme
grlmtr. Literatrde barajlarda meydana gelen deformasyonlarla ilgili iyi tanmlanm
bir st limit bulunmasa da, Hyness-Griffin ve Franklin [3] (1984) 100cm byklnde bir
limit deformasyon nermitir.
Bayraktar ve Kartal [4] (2010) YBKKD barajlardaki beton kaplamann deprem anndaki
dorusal ve dorusal olmayan davranlarn inceledikleri almalarnda Torul barajn
modellemi ve beton kaplamann kret blgesinde dolgu malzemesinden daha ok
deformasyon yaptn gzlemlemilerdir. Liu v.d [5] (2014) sarsma tablas kullanarak
depreme dayankl kaya dolgu baraj kriterleri zerinde durmulardr. Kret blgesinde
geogrid kullanm, mansap blgesindeki evin kaya bloklar kullanlarak desteklenmesi,
kret blgesindeki dolgu malzemesi ile kaya dolgu arasna balayc madde uygulanmas
veya tamamen beton blok uygulamas yaplmas gibi drt farkl glendirme yntemi
deerlendirilmitir.
Zhou v.d [6] (2010) ykseklik, vadi genilii, baraj eimi ve deprem spektrumlarnn,
barajlarn sismik tepkileri zerindeki etkilerini incelemek iin yaptklar 1200 analiz
sonucunda, vadi genilii arttka baraj gvdesinde oluan maksimum ivmelerin baraj
ekseninden kylara doru telendii sonucuna varmlardr. Ayrca ev eimindeki
azalmaya (vadi geniliinin artmas) bal olarak krette oluan maksimum ivme
deerlerinde dme gzlemlenmitir. Yu v.d [7] (2012) kaya ve toprak dolgu barajlarn
sismik tepkilerini etkileyen faktrleri incelemilerdir. Yaplan almalar sonucunda artan
maksimum yer ivmesi karsnda maksimum kret ivmesinin azald, barajn krete yakn
blmlerinde ivme bytme oranlarnda daha hzl art gzlendii, ev eimlerinin
barajlardaki sismik tepkiler zerindeki etkilerinin nemsiz derecelerde olduunu
belirtmilerdir. zener ve Beli [8] (2014) toprak dolgu ve kaya dolgu barajlarn sismik
tepkilerinin, baraj ykseklii, ev eimi ve maksimum yer ivmesi gibi deikenlerle olan
ilikilerini incelemilerdir. Yaplan analizler sonucunda maksimum yer ivmesindeki artn,
ivme bytme oranlarnda azalmaya sebep olduu grlmtr. Bununla birlikte, bytme
oranlarnn baraj st blmnde krete oranla daha yksek olduu ynnde sonular elde
edilmitir. vme artlarnn ev eimleri ile olan ilikisi incelendiinde, eim
deiimlerinin en ok baraj st blgesini etkilemesine karn, barajlarn genel tepkilerinin
bu deiimlerden ihmal edilebilir dzeyde etkilendii sonucuna varmlardr.

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

Bu almada, YBKKD barajlarn deprem ykleri altndaki davranlarnn aratrlmas

ve dinamik tepkilerinin incelenmesi hedeflenmitir. Bu amala, sonlu elemenlar metodu ile
hesap yapan QUAKE/W bilgisayar program kullanlarak farkl geometrik zelliklere sahip
YBKKD baraj modellerinin dinamik nmerik analizleri gerekletirilmitir. Dinamik
analizler, farkl frekans ieriine sahip maksimum yer ivmeleri 0.2g ve 0.6gye gre
leklendirilmi 4 farkl gerek deprem kayd altnda yaplmtr. Yaplan analizler
sonucunda, baraj modellerinin dinamik davran ve baraj gvdesinin ivme tepkileri
incelenmitir. Analizlerden elde edilen sonular, malzeme parametreleri ve baraj geometrik
zellikleri ile ilikilendirilerek ivme ve deplasman tepkileri ve baraj periyodunun
maksimum yer ivmesi ile deiimi deerlendirilmitir.

2. BARAJ MODELLEMES
2.1. Baraj Geometrilerinin Oluturulmas
Geometrik modelleme yaplrken memba ve mansap ev eimlerinin birbirine eit ve 1:1.4,
1:1.8 olmasna karar verilmitir. Memba evine, geirimsizlii salamak amacyla
uygulanacak olan beton kaplamann kalnlnn 50cm olarak seilmesi literatrdeki
almalarla da rtmektedir. Oluturulan modellerde 100m ve 200m olmak zere iki
farkl ykseklik kullanlmtr. Kret genilii, baraj ykseklikleriyle orantl olacak ekilde
10m ve 20m olarak seilmitir.
2.2. Dolgu Malzemesinin Seimi
Baraj gvdesinde dolgu malzemesi olarak kullanlacak olan kaya malzemenin zellikleri
Tablo 1de verilmitir. Sismik yklemelere maruz kalan barajlardaki en nemli
parametreler kayma modl ve snmleme orandr. Deprem gibi tekrarl yklere maruz
kalan malzemelerde, ykleme boyunca birim ekil deitirmeler artarken kayma modl
azalmaktadr. Buna bal olarak da snmleme oranlarnn yzdeleri artmaktadr.
Malzemedeki dorusal olmayan bu davran analize yanstabilmek iin Jia v.d. [9] kaya
dolgular iin nerdii birim ekil deitirmeye bal kayma modl deiimi ve snm
oran deiimi erileri kullanlmtr (ekil 1). Baraj gvdesi boyunca etkin gerilmeye
bal olarak malzemedeki maksimum kayma modlnde art gzlemlenir. Bu artn
analizlere yanstlabilmesi iin maksimum kayma modlnn (Gmax) hesaplanmasnda
Hardin v.d [10] tarafndan nerilen iliki (Et. 1) kullanlmtr.
G max 3230.

( 2.973 e) 2
. AKO k .( ' )1 / 2
m
(1 e)

(1)

burada, e boluluk orann, m etkin ortalama asal gerilmeyi, AKO ve k ar

konsolidasyon oran ve bu orana bal sabiti temsil etmektedir.

sel Srtnme
As () ()
40

Tablo 1. Baraj Dolgu Malzemesinin zellikleri

Kohezyon
Doygun Birim
Poisson Oran
2
(kN/m )
Arlk (kN/m3)
0,2
0
24

Kuru Birim
Arlk (kN/m3)
22

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(a)

(b)
ekil 1. Kaya Dolgu Malzemesi Erileri (a) Kayma Modl Azalm Erisi (b)Snm
Oran Erisi (Jia v.d [9])

3. SENARYO DEPREMLERNN SEM

Yaplan analizlerde Pasifik Deprem Mhendislii Aratrma Merkezinin Kuvvetli Yer
Hareketleri Veritabanndan alnan gerek deprem kaytlar kullanlmtr. Barajn farkl
frekans ieren dinamik hareketlerdeki tepkilerini belirlemek amacyla, farkl baskn
periyotlara sahip deprem kaytlar seilmitir (Tablo 2). Seilen deprem kaytlar
maksimum yer ivmeleri 0.2g ve 0.6g olacak sekilde leklendirilmitir. Bu depremlerin
ivme zaman grafikleri ve tepki spektrumlar ekil 2de sunulmutur.

Ad
Cape Mendocino
Northridge
Kobe
Dzce

Tablo 2. Kullanlan Deprem Kaytlar

Baskn Periyot
Maksimum yer
Tarih
(s)
ivmesi(g)
1992
0.385
0.12
1994
0.401
0.22
1995
0.503
0.44
1999
0.348
0.82

Moment
Bykl (Mw)
7.1
6.7
6.9
7.1

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(a)

(b)

(c)

(d)
ekil 2. Analizlerde Kullanlan Depremlerin vme-Zaman Grafikleri ve Tepki
Spektrumlar (a)Cape Mendocino (b)Dzce (c)Kobe (d)Northridge

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

3. DNAMK ANALZ
Dinamik analizler, sonlu elemanlar yntemi kullanarak hesap yapan QUAKE/W paket
program ile gerekletirilmitir. Bu programda, dinamik analizler 2 boyutlu dzlem birim
ekil deitirme (2D plain strain) koullarnda gerekletirilebilmekte ve zeminin dinamik
ykler altndaki dorusal olmayan davran edeer dorusal modelleme yntemi ile
zlebilmektedir. Bylece, deprem yklerine maruz kalan kaya dolgu malzemesindeki
kayma mukavemeti ve snm oranndaki deiimler analizlere yanstlabilmektedir. ekil
3te analizlerde kullanlan sonlu elemanlar modeli gsterilmitir. Mansap ve memba ev
eimleri 1:1.4 ve 1:1.8, ykseklikleri 100m ve 200m olan baraj modellerinin tepkileri, 0.2g
ve 0.6g maksimum yer ivmelerine gre leklendirilmi drt farkl deprem senaryosu
altnda toplam 32 dinamik analiz yaparak incelenmitir. Dinamik analizde kullanlan
parametreler Tablo 3te zetlenmitir.

ekil 3. Sonlu Elemanlar Modeli

Tablo 3. Dinamik Analizde Kullanlacak Parametreler
Memba-Mansap evi
Eimi

Baraj Ykseklii
(m)

sel Srtnme
As () ()

Maksimum Yer
vmesi
(g)

1:1.4- 1:1.8

100-200

40

0.2-0.6

4.BULGULAR
4.1. Baraj Doal Titreim Periyodu
Baraj modellerinin doal titreim periyodunu belirlemek amacyla maksimum ivmesi
0.005gye gre leklendirilen dk iddetteki deprem kaytlar kullanlmtr. Yaplan
dinamik analizler sonucunda, baraj kretinde elde edilen ivme tepki spektrumlar, baraj
tabanndaki ivme tepki spektrumlarna oranlanarak, ivmelerin hangi frekans veya
periyotlarda ne kadar byd veya kld belirlenmitir. Barajn ivmeyi en ok

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

bytt periyot doal titreim olarak kabul edilmitir (Okamoto [1]). Doal titreim
periyotlar 100m ve 200m yksekliindeki barajlar iin srasyla 0.6s-1.2s ve 0.4s-0.8s
aralnda bulunmutur. ekil 4, farkl maksimum yer ivmeleri iin doal titreim periyodu
aralnn deiimini gstermektedir. ekil 4 incelendiinde doal titreim periyodunun
maksimum yer ivmesi ile artt grlmektedir. Maksimum yer ivmesinin artmas ile
birlikte kaya dolgu baraj malzemesinin kayma modl azald iin baraj gvdesinin
rijitlii azalmakta ve doal titreim periyodu ykselmektedir.

(a)

(b)
ekil 4. Baraj Doal Titreim Periyodu Aralnn Maksimum Yer vmesine Gre
Deiimi (a) Baraj Ykseklii 100m (b) Baraj Ykseklii 200m
4.2. Baraj Gvdesi Boyunca vme ve Deplasman Deiimleri
Yaplan dinamik analizler sonucunda, hesaplanan maksimum ivmeler, maksimum yer
ivmesi ile normalize edilmi ve normalize ivme deerlerinin baraj gvdesi boyunca
deiimi ekil 5te ve ekil 6da gsterilmitir. Bu deerler, ykseklii 100m olan barajda
12.5m, ykseklii 200m olan barajda ise 25m aralklarla verilmitir. Bununla birlikte, kret
ivmelerinin, maksimum yer ivmesine orannn (ac/am) maksimum yer ivmesine gre
deiimi ekil 7de sunulmutur.

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 5. Ykseklii 100m Olan Baraj Modelindeki Normalize vme Deiimi

(a)Cape Mendocino (b)Dzce (c)Kobe (d)Northridge

(a)

(b)

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(c)

(d)

ekil 6. Ykseklii 200m Olan Baraj Modelindeki Normalize vme Deiimi (a)Cape
Mendocino (b)Dzce (c)Kobe (d)Northridge

ekil 7. Maksimum Yer vmesinin Normalize vmelere Gre Dalm

ekil 5, ekil 6 ve ekil 7 detayl olarak incelendiinde, baraj gvdesinin eiminin ivme
tepkilerine olduka az etkisi olduu tespit edilmitir. Maksimum yer ivmesi 0.2g ve 0.6g
olan deprem hareketleri ile yaplan analizlerde, baraj taban ivmesinin krette srasyla 1.12.7 ve 0.6-1.4 katna kt belirlenmitir. Baraj ykseklii ve maksimum yer ivmesi
deeri arttka baraj gvdesinde meydana gelen ivme bytmelerinin azald tespit
edilmitir. Bu durum, baraj doal titreim periyodunun artmas ile ilikilendirilebilir.
Ayrca, baraj dolgu malzemesindeki snm orannn artmas ile ivme bytmesinin
azalm olabilecei dnlmektedir. Baraj gvdesi boyunca hesaplanan maksimum yer
ivmelerinin, kretin drtte bir baraj ykseklii (1/4H) altnda kalan seviyeden itibaren ani
art gsterdii belirlenmitir. Buna gre, deprem ykleri altnda baraj gvdesinde kret
blgesinde meydana gelen deformasyonlar daha yksek olduu iin Liu v.d [5] tarafndan
nerilen geogrid glendirmesinin olduka makul olduu dnlmektedir. ekil 8de ve
ekil 9da, baraj tabanna gre baraj gvdesinde meydana gelen maksimum bal yer
deitirmelerinin deiimini gsteren eriler verilmitir. Baraj gvdesi eiminin
maksimum bal yer deitirmesi zerinde hemen hemen hibir etkisi olmad

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

belirlenmitir. Bununla birlikte, yer hareketi parametrelerinin (ivme, frekans ve deprem

sresi) baraj yer deitirme tepkilerinde byk etkisi bulunduu tespit edilmitir.

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 8. Ykseklii 100m Olan Baraj Modelindeki Bal Yer Deitirmeler

(a)Cape Mendocino (b)Dzce (c)Kobe (d)Northridge

(a)

(b)

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

(c)

(d)

ekil 9. Ykseklii 200m Olan Baraj Modelindeki Bal Yer Deitirmeler

(a)Cape Mendocino (b)Dzce (c)Kobe (d)Northridge

4.SONULAR
Bu almada, YBKKD barajlarnn deprem ykleri altndaki dinamik tepkisi
incelenmitir. Yaplan 32 dinamik analizde, yer hareketi parametrelerinin ve baraj
geometrisinin baraj gvdesinin periyodu ve ivme tepkisi zerine etkisi aratrlmtr. Elde
edilen sonular deerlendirildiinde aadaki sonulara varlmtr:
1) Baraj gvdesi eiminin, baraj gvdesi boyunca meydana gelen ivme ve
deformasyonlarn deiimine etkisinin ihmal edilebilecek kadar dk olduu
belirlenmitir.
2) Maksimum yer hareketi parametrelerinin barajn dinamik tepkileri zerinde olduka
etkili olduu tespit edilmitir. Bu yzden tasarm aamasnda senaryo deprem seiminin
ok nemli olduu dnlmektedir.
3) Baraj periyodunun maksimum yer ivmesi ile artt grlmtr. Maksimum yer
ivmesinin art ile kaya dolgu malzemesinin birim deformasyonlarnn artt ve kayma
modlnn azald dnlecek olursa, periyottaki ykselme beklenen bir sonutur.
4) Maksimum yer ivmesinin ve baraj yksekliinin artmas ile baraj gvdesinin meydana
getirdii ivme bytmeleri azalmaktadr. Bu durum, baraj periyodunun ve kaya dolgu
malzemesindeki snm orannn artmas ile ilikilendirilebilir.
5) Baraj kret blgesinin davran incelendiinde, kretin 1/4 baraj ykseklii altnda olan
blgede ivme ve deformasyon deerlerinde hzl bir art gzlemlenmitir. Kret blgesinin
dinamik tepkilerinin barajn btnne kyasla daha yksek oluu, bu blgede glendirme
yaplmasnn uygun olduunu gstermitir.

KAYNAKLAR
[1] Okamoto, S. (1984), Introduction to Earthquake Engineering 2nd Edition, University
of Tokyo Press, pp.466-477.
[2] Ozkan, M.Y., 1998. Review of Considerations on Seismic Safety of Embankment
and Earth and Rock-Fill Dams, Soil Dynamics and Earthquake Engineering,
Vol. 17, pp. 439-458.
[3] Hyness-Griffin, M.E., Franklin, A.G., 1984. Rationalizing the Seismic Coefficient
Method, Miscellaneous Paper GL-84-13, US Army Corps of Engineers,

6. Geoteknik Sempozyumu
26-27 Kasm 2015, ukurova niversitesi, Adana

Washington, DC 20314.
[4] Bayraktar, A., Kartal, M. E., Linear and Nonlinear Response of Concrete Slab on
CFR Dam During Earthquake. Soil Dynamics and Earthquake Engineering
2010;30: 990100
[5] Liu, J., Liu, F., Kong, X., Yu, L.,Large-scale Shaking Table Model Tests of Aseismic
Measures for Concrete Faced Rock-fill Dams Soil Dynamics and Earthquake
Engineering 61-62(2014)152163
[6] Zhou, H., Li, J., Kang, F.,Distribution of Acceleration and Empirical Formula for
Calculating Maximum Acceleration of Rockfill Dams J. Cent. South Univ.
Technol. (2010) 17: 642647
[7] Yu, L., Kong, X., Xu, B. Seismic Response Characteristics of Earthfill and Rockfill
Dams. 15th world Conference on Earthquake Engineering, 24-28 Eyll 2012,
Lizbon
[8] zener, P., Beli, M.K., Investigation of Effects on Seismic Response Characteristics
of Earthfill and Rockfill Dams 10th National Conference on Earthquake
Engineering, 21-25 Temmuz 2014, Alaska
[9] Jia, Y.F., Chi, S.C., Application of Rockfill Dynamical Characteristic Statistic Curve
in Mid-small Scale Concrete Face Dam Dynamic Analysis 15th World
Conference on Earthquake Engineering, 24-28 Eyll 2012, Lizbon
[10] Hardin, B.O., and Drnevich, V.P., 1972. Shear Modulus and Damping in
Soils:Design Equations and Curves, Journal of Soil Mechanics and Foundations
Divisions, ASCE, Vol.98, No. SM7, pp. 667-692