n

mmaam

Jiddu Krishnamurti (12 Mays 1895 - 17 ubat 1986)

Hindistan'n Madanapalle kentinde dodu. 1909 ylnda C. W. Le
adbeater tarafndan kefedildi. 13 yandayken Theosophical Society
tarafndan "dnya retmeni" seildi. Konumalar ve yazlar her
hangi bir dinle balantl deildi. Kendisine mesihlik yaktrlm ol
masna ramen bunu hibir zaman kabul etmedi. Dnyann her ye
rinde geni bir izleyici kitlesine ulam olmasna ramen iradesi d
nda oluturulan bu topluluu kendi isteiyle datt. nk hibir
zaman kendisini bir otorite olarak grmedi ve evresinde mritlerin
olumasna izin vermedi. Onun yaklam bir birey olarak baka bir
bireyle iletiim kurmak zerineydi.
Eserleri, dnyay dolaarak yapt konumalardan, bakalar tara
fndan derlendi. Konumalarnda '"hakikatin/ gerein, yollar olmayan
bir lke" olduunu ve bireyin ancak farkndalkla ve yaamla btnle
erek geree/hakikate ulaabileceini iaret etti. lmle yaamn bir
ve teklii, yaamn duraan olamayaca, korku, zgrlk, iddet, do
a ve evre zerine konumalar yapt.
Yaamnn byk blmn Hindistan, ngiltere ve Amerika ara
snda gidip gelerek geiren Jiddu Krishnamurti ardnda saysz eser b
rakarak, 17 ubat 1986'da 90 yanda ld.

J. Krishnamurti'nin Omega'dan kan Kitaplar

Bunlar Dn
Bilinenden Kurtulmak
lk ve Son zgrlk

J.

KRISHNAMURTI

SEN DNYASIN
Amerikan niversitelerinde Yaplm Konuma ve
Tarhmalarn zgn Kaytlan

ngilizceden eviren:
Orhan Dz

.n.

mmaaa

1. bask: Omega Yaynlan, stanbul, 2010

J. Krishnamurti
SEN DNYASIN

Krishnamurti Kitapl- 3
zgn Ad: You Are the World
Copyright 1972 Krishnamurti Foundation Trust, Ltd.
Krishnamurti Foundation Trust Ltd.
Brockwood Park, Bramdean, Hampshire
5024 OLQ England.
E-mail:kfoundation.org Website: www.kfoundation.org
J. Krishnamurti ve Krishnamurti Foundation
hakknda bilgi almak iin

www.jkrishnamurti.org

adresini

ziyaret edebilirsiniz.

Yayn Haklan Omega Yaynlan

Bu eserin tm haklan sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmakszn ksmen ve
ya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopyalanamaz, oaltlamaz ve ya
ymlanamaz.
ISBN 978-975-468-913-6
Sertifika No: 10962
Yayn Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm
lngilizceden eviren: Orhan Dz
Editr: Sinan Kseolu
Sayfa Dzeni: Tlay Malko
Bask: Kurti Matbaas
Fatih Sanayi Sitesi
No:12/74 Topkap/lstanbul
Tel.: (212) 613 68 94
Omega Yaynlan
Ankara Cad. 54/12 TR-34410 Sirkeci-stanbul
Telefon: O 212 - 512 21 58 Faks: O 212 - 512 50 80
web: www.omegayayincilik.com omega@omegayayincilik.com
Genel Datm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 54 / 4 TR-34410 Sirkeci-stanbul
Telefon: O 212 - 528 17 54 Faks: O 212- 512 50 80
online sat: www.saykitap.com e-posta: dagitim@saykitap.com

NDEKLER
Brandeis niversitesi'ndeki Konumalar

.................................

Berkeley'deki Kaliforniya niversitesi'nde

Yaplan Konumalar

43

................................... . ...............................

Stanford niversitesi'ndeki Konumalar

101

..............................

Santa Cruz'daki Kaliforniya niversitesi'nde

Yaplan Konuma

......................................................................

167

nsann iinde btn dnya vardr ve eer nasl bakman

ve renmen gerektiini bilirsen, kap orada ve anahtar
elindedir. Yeryznde senden baka hi kimse ne sana o
anahtar verebilir ne de o kapy aabilir.

BRANDEIS
NIVERSITES'NDEK KONUS MAlAR

nsan dnyay dolanca, her yerde karsna kan insani

sorunlarn grnte farkl olmalarna ramen aslnda az
ok benzer olduklarn fark ediyor. ok eitli sorunlarla

kar karyayz: iddet sorunu ve zgrlk sorunu; insanla

rn gerek kendi ilerinde gerekse komularyla srekli aha
rak deil de birbirlerini anlayla karlayarak, huzur iinde
yaamalarn salayacak daha iyi ve daha sahici bir ilikinin
nasl kurulaca sorunu. Ayrca tm Asya'nn da yaad
yoksulluk, alk ve fakirlerin iinde bulunduu byk are
sizlik sorunu var. Bu lkede ve Bat Avrupa' da grld gi
bi, bir de zenginlik sorunu var; sadelii barndrmayan zen
ginliin olduu yerde her trl iddet ve ahlakla badama
yan lks de olur; bunlarn yaand bir toplum elbette bozul
mu ve ahlakn yitirmi bir toplumdur.
Bununla birlikte dnyann her yerinde insanlarn az ok
kar kt organize din sorunu var. Dindar bir zihnin nasl
olduu ve meditasyonun ne anlama geldii sorular Dou'nun
tekelinde deildir. Sevgi ve lm meselesi var. Neticede birbi
riyle balantl pek ok sorun sz konusu. Konumaa, ister
Hint dncesi ister baka bir dnce sistemi olsun, herhan
gi bir kavramsal dnce sistemini ya da ideolojiyi temsil et
miyor. Eer bunca sorunu uzman ya da bilirkiiler olarak de
il de -zira konumaa bunlardan hibiri deildir- sradan in
sanlar olarak ele alabilirsek, o zaman doru iletiimi kurabili
riz; fakat unu unutmaynz ki, dnya teden beri kabul ettii
miz ey deildir ve ne kadar aynnhl, incelikli, mantkl ve g
zel olursa olsun bir eyin tasviri o eyin yerini tutamaz.
1 1

Sen Dnyasn

Birbirinden tamamen ayr dnyalar; Hindu, Mslman,

Hristiyan ve Komnist gibi ideolojik blnmeler var. te bu
blnmeler haddi hesab olmayan onca zarar, onca nefreti ve
dmanl dourdu. ster dinsel ister siyasal olsun btn
ideolojiler aptalcadr, nk insanlar bylesine talihsiz ekil
de blen, kavramsal dnce, kavramsal dnyadr.
Bu ideolojiler savalar dourdu; dinsel hogr diye bir
ey var olmakla birlikte, o da sadece bir yere kadar var; on
dan sonras ykm, hogrszlk, vahet, iddet, din sava
lar. Ayn ekilde, ideolojilerin yol al ulusal ve kabilesel
blnmeler, siyah milliyetilii ve eitli kabilesel sylemler
var.
Bu dnyada iddete bavurmadan zgrlk iinde er
demli yaamak mmkn mdr? zgrlk kesinlikle gerek

lidir; fakat bu zgrlk, bireyin istedii her eyi yapabilme

zgrl deildir, nk birey ister bu lkede, ister Hindis

tan'da, ister dnyann baka bir yerinde yaasn artlandnl
mhr; toplum tarafndan, kltr tarafndan, tm dnce

yaps tarafndan artlandrlmhr. Bu artl anmlktan akl

mzdan geen bir fikir olarak ideolojik anlamda deil de isel
olarak, psikolojik anlamda kurtulmak mmkn mdr? Ak:
si halde demokrasi veya doru davran nasl olabilir ki?
"Doru davran" ifadesi epey hor grlyor, ama bu sz
ckleri onlara herhangi yanl bir anlam yklemeden, gerek
anlamlarnda kullanabileceimizi dnyorum.
zgrlk bir fikir deildir; zgrlk hakknda yazlm
bir felsefe zgrlk deildir. nsan ya zgrdr ya deildir.
nsan bir hapishanedeyse o hapishane ne kadar ssl olursa
olsun sonuta o insan bir tutsaktr; tutsak ancak hapishanede
olmad zaman zgr olur. zgrlk dnceye hapsolmu
bir zihin hali deildir. Dnce asla zgr olamaz. Dnce,
hafza, bilgi ve deneyimin tepkisidir; her zaman gemiin
rndr ve asla zgrle yol aamaz, nk zgrlk, ya
ayan aktif imdiki zamann, gnlk hayaln iindeki bir ey12

Brandeis nlversltesl"ndekl Konumalar

dir. zgrlk bir eyden zgr olmak deildir; bir e1den z

gr olmak sadece bir tepkidir.
nsan neden dnceye bu denli olaanst nem vermi
tir? Dnce bir kavram tasarlar ve insan da o kavrama gre
yaamaya alr. deoloji tasarm ve o ideolojiye uygun ya
ama abas dnyann her yerinde gzlemlenebilir. Hitler ha
reketi bunu yapt, Komnistler bunu iyiden iyiye yapyorlar;
dindar gruplar, Katolikler, Protestanlar, Hindular ve dierle
ri iki bin yldan beri propaganda yoluyla ideolojilerini savu
nup yayyor, tehditler ve vaatlerle insanlar kendi ideolojile
rine uyduruyorlar. nsan bu olguyu dnyann her yerinde
grebiliyor; insan dnceye her zaman olaanst nem ve
anlam vermitir. Daha ok uzmanlam, daha ok entelekt
el, daha dnceli insanlar ciddi nem kazanyor. O halde u
soruyu sormalyz: Dnce imdiye kadar insani sorunlar
mz zebildi mi?
iddet sorunu var; rencilerin Paris'te, Roma'da, Lon

dra'da, Kolombiya'da, burada ve dnyann ba ka yerlerinde

isyan etmeleri bir yana, siyahn beyaza kar, Hindu'nun
Mslman'a kar nefret ve iddeti giderek yaylyor. Her ne

kadar insanlar bar dualarn tekrarlamak iin eitilmi, art

landrlm gibi grnseler de kalplerinde inanlmaz bir gad
darlk ve grlmemi bir iddet tayorlar. nsanlar eine
rastlanmayacak lde iddete meyilliler. Bu iddet siyasi ve
rksal blnmelerin ve dinsel ayrmlarn sonucudur.
Bu iddet herkesin iine bu denli kk salmken,' insann
huzurlu yaayabilmesi iin iddeti fiilen dntrmek, tama
men deitirmek mmkn mdr? Akas insan bu iddeti
iinde yaad toplumdan ve hayvanlardan miras almtr.
nsan savaa mahkum olmu, sava bir yaam tarz olarak
benimsemitir; orada burada sava kart sloganlar benimse
yen az sayda barsever bulunabilir, ama sava seven ve sa
vamaya can atan insanlar da var. Vietnam savan onayla
mayan kiiler var, ama bu kiiler baka bir ey iin kavgaya
13

Sen Dnyasn

tutuacak, baka bir savaa girecekler. nsan sadece kendi

iinde deil dnda da bir yaam tarz olarak sava, yani a
hmay fiilen kanksamtr.
nsann kurduu toplum, insan bilincinin st ve alt kat
manlarndaki insana uygun bir toplumdur; bu ok iyi bilinen
bir gerektir. O halde u soruyu sormalyz: Eitim alarak,
sosyal normlar ve kltr kabullenerek bu gidiata kendini
altrm olan insann sadece kendi dnda deil kendi iin
de de psikolojik bir devrim yapmas mmkn mdr?
Hemen imdi psikolojik bir devrim yapmann olana var
mdr? Zamanla, adm adm yaplacak bir devrimden sz et
miyorum, nk eviniz yanmaya baladnda yangn yava
yava sndrmekten bahsedemezsiniz; zamannz yoktur,
zaman bir yanlsamadr. u halde insan ne deitirecek? Bir
insan olarak sizi ve beni ne deitirecek? dl alma ya da ce
zalandrlmaktan saknma gds m? Bu denendi. Elimizde
bolca psikolojik dller, cennet vaadi, cehennem azab vard
ve akas insan deimedi; insan hala kskan, kibirli, idde
te eilimli, bahl inanl, korkak vs: Ne isel rie de dsal g
dlenme kkl bir deiim dourur. nsann bu denli idde
te eilimli, bu denli korkak, bu denli agzl, rekabeti ve
bylesine hrsl olmasnn sebebini analiz yoluyla bulmak-ki"
bu ok kolaydr- bir deiime yol aabilir mi? Elbette hayr,
ne bu ne de gdy akla kavuturmak byle bir deiimi
dourabilir. O halde deiimi douracak olan nedir? Psikolo
jik devrime kademeli olarak deil de hemen yol aacak olan
ey nedir? Bana yle grnyor ki btn meselemiz budur.
Analiz -uzmann yaph analiz ya da iebak analizi
meseleyi zmez. Analiz zaman alr ve byk lde sezgi
gerektirir. Zira eer bir eyi yanl analiz ederseniz sonraki
analiziniz de yanl olur. Eer analiz yapp bir sonuca vardk
tan sonra o sonutan hareket ederseniz daha imdiden tkez
lemi, bloke edilmi olursunuz. Ayrca analizde "analiz
eden" ve "analiz edilen" sorunu vardr.
14

Brandels niversltesl'ndeki Konumalar

O halde bu kkl, esasl psikolojik deiim gdyle, ana

lizle ya da sebebin kefiyle olmayacaksa neyle olacak? Bir ki
inin niin fkeli olduu kolaylkla tehis edilebilir ama bu
tehis o kiiyi fkeli olmaktan kurtarmaz. ster ekonomik,
ulusal ya da dinsel sebepler olsun, ister siyasilerin kibri, ide
olojiler, aidiyetler ya da benzeri sebepler olsun, savaa katk
da bulunan sebepler tespit edilebiliriz; buna ramen birbiri
mizi ldrmeye devam ederiz. Tanr adna, bir ideoloji adna,
lke adna, baka eyler adna. 5.000 ylda 15.000 sava ol
mu. Hala ne sevgiye ne de efkate sahibiz.
insan bu mesele zerinde derinlemesine dnnce,
"analiz eden" ve "analiz edilen", "dnen" ve "dnlen",
"gzlemci" ve "gzlemlenen" sorunuyla karlayor. Aynca
"gzlemci" ile "gzlemlenen" arasndaki bu ayrmn gerek,
yani kuramsal deil de eylemsel bir sorun olmas anlamnda
gerek olup olmad sorusuyla kanlmaz olarak yzlei
yor. "Gzlemci" -senin onun aracliyla bakhn, grdn,
dinlediin merkez- kendini gzlemlenenden ayrm bir kav
ramsal varlk mdr? Bir kii bir bakasnn fkeli olduunu
sylediinde, bu fke, o bakasnn fkeli olduunu syleyen
kiiden ayn mdr? iddet "gzlemci" den ayr mdr? iddet
gzlemleyen.in bir paras deil midir? ok nemli olan bu
konuyu ltfen iyi anlamaya aln. Gelecekteki bir durumda
ya da zamanda deil de hemen imdi gerekleecek psikolo
jik bir deiim meselesine kafa yorarken szn etiimiz ko
nuyu anlamak hayati nem tayor. "Gzlemci", "ben",
"ego", "dnen", "deneyleyen" gzlemledii varlktan, de
neyimden, dnceden ayn mdr? u aaca bakarken, u
uan kuu izlerken, akamleyin gnein denize den n
seyrederken "deneyleyen", deneyledii eyden ayn mdr?
Bir aaca bakarken sahiden ona ''bakyor" muyuz? Biraz da
ha ileri gidelim. Sahiden biz bir aaca dorudan doruya m
bakyoruz? Yoksa ona bilginin, yaadmz gemi deneyim
lerin merceinden mi bakyoruz? "Evet, onun ne ho bir
s

Sen Dnyasn

rengi olduunu, eklinin ne kadar gzel olduunu biliyo

rum," diyebilirsiniz. Onu anmsar ve daha sonra bu annz
dan, ona yaknlk duygunuzun ansndan kaynaklanan hazz
tadarsnz. imdiye kadar hi, "gzlemci"yi gzlemlenenden
ayr gzlemlediniz mi? Bu esas meseleye eilmediimiz sre
ce ardndan gelecekleri de karrz. "Gzlemci" ile "gzlem
lenen" arasnda bir ayrm olduu srece bir atma da ola
caktr. mge, bilgi, geen yln sonbaharnn renklerinin hat
rasyla zihnimize gelen uzamsal ve szel ayrm "gzlemci"yi
yaratr ve gzlemlenenden ayr olmak atmadr. Bu ayrm
dnce douruyor. Komunuza, karnza, kocanza ya da
kz arkadanza veya erkek arkadanza, ite her kim olursa
olsun ona bakarken, dncenin imgelemi olmadan, eski an
lar olmadan ona bakabilir misiniz? Zira bir imgeyle bakt
nzda dorudan bir iliki sz konusu olamaz; sadece, erkek
ve kadnn birbirlerine ilikin iki grup imgesi arasnda dolay
l bir iliki sz konusu olabilir; burada eylemsel deil kav
ramsal bir iliki vardr.
Bizler bir kavramlar dnyasnda, bir dnce dnyasnda
yayoruz. En mekanik sorunlarmzdan en derin psikolojik
sorunlarmza varncaya dek tm sorunlarmz dnce va
stasyla zmeye alyoruz.
Eer "gzlemci" ile "gzlemlenen" arasnda bir ayrm ya
plrsa, bu ayrm insann tm atmalarnn kayna olur. Bi
risine seni seviyorum dediinizde bu, sevgi midir? Zira sev
gide ne "gzlemci" ne de sizin sevdiiniz varlk, yani "gz
lemlenen" vardr. Sizin "sevgi" dediiniz ey dncenin
rndr, bir kavram olarak koparlp ayrlmtr ve aslnda
ortada sevgi yoktur.
Dnce tm insani sorunlarmz zmekte kullanma
mz gereken yegane ara mdr? Oysa dnce ne sorular
mza cevap veriyor, ne de sorunlarmz zyor. Biz bura
da dnceyi dogmatik bir ekilde savunmak yerine onu
sorguluyoruz sadece. Belki de dncenin mekanik, tekno16

Brandels nlversltesl'ndekl Konumalar

lojik ve bilimsel meselelerin dnda herhangi bir yeri olma

yabilir.
!'Gzlemci" "gzlemlenen" olduu zaman atma biter.
Bu gayet normal, gayet kolay olur; byk bir tehlikenin sz
konusu olduu durumlarda

/1

gzlemci"

gzlemlenen"den

/1

ayrlmaz; acil eylem, fiiliyata gemi anlk tepki gerekleir.

Bir insann hayahnda byk bir kriz olduunda -ve insan
hep byk krizlerden kanr- o insann artk krizi dne
cek zaman yoktur. Byle durumlarda beyin gemie ait tm
anlaryla birlikte hemen tepki vermese de ani bir eylem ger
ekleir. "Gzlemci" ile "gzlemlenen" arasndaki ayrm or
tadan kalktnda ani bir isel, psikolojik deiim yaanr.
Baka bir deyile, insan gemite yaar, btn bilgileri gemi
e aittir. insan orada yaar, hayat orada, "Ben ne idim?" ve
bunun sonucu olarak "Ben ne olmalym?" sorularyla ilgili
olarak yaadklarndadr. nsann yaam ashnda dne daya
nr ve "dn" bizi korunakl klar, bizi masumiyet ve hassasi
yet yetilerinden yoksun klar. Dolaysyla "dn" "gzlem
ci"dir; "gzlemci" de bilincin ve bilindnn tm katmanlar
bulunur.
insanln tm her birimizin iinde, gerek bilincimizde
gerekse bilindmzda, benliimizin derinliklerde bulun
maktadr. nsan binlerce yln rndr; tm tarih, gemiin
tm bilgisi her birimizin iinde gmldr; onu nasl derin
lere inip kazyarak karacanz bilirseniz bulabilirsiniz. Bu
nedenle insann kendini tanmas son derece nemlidir.
"Kendimizi" yitirdik, ikinci el insan olduk; Freud ya da uz
man kii her kimse onun bize sylediklerini tekrarlyoruz. Ki
i eer kendini tanmak istiyorsa bir uzmann gzleriyle ba
kamaz; dorudan kendine bakmas gerekir.
Kii bir "gzlemci" olmadan kendini nasl bilebilir? "Bil
mek" kelimesinden ne kastediyoruz? Burada kelime oyunu
yapmyorum. "Bilmek" kelimesiyle ne anlatmak istiyoruz?
Bir eyi ne zaman "bilirim"? Sanskriteyi "bildiimi", La-

17

Sen Dnyasn

tinceyi "bildiimi" ya da karm veya kocam "bildiimi"

sylyorum. Bir dili bilmeyi renebilirim ama karm bil
diimi syleyebilir miyim sahiden? Ya da kocam? Karm
"bildiimi" sylediimde bu, ona dair bir imgeye sahibim
demektir; ama o imge hep gemitedir. O imge karma bak
mama engel olur; karm imdiden deiiyor olabilir. u hal
de "biliyorum" diyebilir miyim sahiden? "Gzlemci olma
dan kendimi bilebilir miyim?" diye sorduumuzda ne ola
cana bakalm.
Olduka karmak bir mesele bu: Kendimi reniyorum,
kendimi renirken kendim hakknda bilgi topluyorum ve
gemie ait bu bilgileri kendim hakknda daha fazla ey
renmek iin kullanyorum. Kendime ilikin biriktirdiim bilgi

lerle kendime bakyorum ve kendime dair yeni bir ey renmeye

alyorum. Sahiden bunu yapabilir miyim? Bu imkansz
dr.
Kendini renmek ve kendini bilmek birbirinden tama
men farkl eylerdir. renmek birikimsel olmayan srekli
bir ilemdir. Zira "kendim" yeni .dnceler, yeni duygular,
yeni deiimler, yeni neriler, yeni ipularyla srekli dei
en bir eydir. Bir eyi renmek gemi ya da gelecekle ili
kili deildir; rendim veya reneceim diyemem. O halde
zihin srekli bir renme hali iinde, dolaysyla hep imdiki
zamann iinde, hep taze olmal, gemi bilgi birikimiyle ba
yatlamamaldr. O zaman meseleye derinlemesine baktnda
bilgi toplamann deil de salt renmenin sz konusu oldu
unu fark edersin; o zaman zihin olaanst ak, uyank ve
keskin grl olur. Asla kendimi "biliyorum" diyemem.
Kendini "bildiini" syleyen bir kii kesinlikle kendini bilmi
yordur. renmek srekli, aktif bir ilemdir; renmi olmak
meselesi deildir. rendiklerime yeni eyler eklemek iin
daha fazlasn renirim. Kendimi renmem iin bakma z
grlne sahip olmam gerekir, oysa gemiin bilgisiyle bak
tmda bu bakma zgrln inkar etmi olurum.
18

Brandels nlversltesl'ndekl Konumalar

DNLEYC:

G zl emci " ile "gzlemlenen" arasndaki ay

rm neden atmaya yol ay or?
"

KRISHNAMURTI: aba gsteren kii kimdir? aba olduu

srece, eliki olduu srece atma da olur. Keza "gzlem

ci" ile "gzlemlenen" arasndaki aynnda bir eliki yok mu?
Bu bir fikir ya da sav meselesi deildir; asl meseleyi kolaylk
la anlayabilirsin. ster mal mlk, ister cinsel haklar ister i ol
sun, "Bu benimdir" dediinde, ayrmda bulunan bir diren
ve atma ortaya kar. "Ben bir Hinduyum", "Ben bir Brah

manm " ya da ben falancaym dediimde kendi evremde bir

dnya yaratr, bu dnyayla kendimi zdeletiririm; bu da
blnmeyi besler. Kukusuz, bir kii Katolik olduunu syle
diinde kendini Katolik olmayanlardan ayrm demektir.
sel veya dsal btn blnmeler dmanl besler. O halde

u soruyu sormalyz: atmay besleyen dmanl yarat

madan, bu kesin elikiy e mahal vermeden bir eye sahip
olabilir miyim? Yahut sahip olmama duygusunun bulundu
u ve dolaysyla zgrln doduu bsbtn farkl bir

boyut var mdr?

DNLEYC: Zihinsel kavramlara sahip olmadan hareket

etmek sahiden mmkn mdr? Bu odaya girdiinizde

sandalye kavramna sahip olmadan o sandalyeye oturabilir
miydiniz? Kavramlara hi de ihtiyacmz olmadn ima
ediyor gibisiniz.
KRISHNAMURTI: Galiba konuyu yeterince aynnhh aklaya
madm. nsan kavramlara sahip olmal . Size nerede yaadn
z

sorduumda, hafza kaybna uramamsaruz yaadnz

yeri bana sylersiniz. "Bana sylemeniz" bir kavramn douu,

bir arum samadr. Kiinin bu tr anrnsamalan, kavramlar ol
maldr. Fakat ideolojileri besleyen kavramlar fesadn kayna

19

Sen Dnyasn

oluyor. Sen bir Amerikalsn, ben bir Hinduyum, bir Hindim.

Sen bir ideolojiye balsn, ben de baka bir ideolojiye balym.
Bu ideolojiler kavramsaldr ve biz her ne kadar Iaboratuarda bi
limsel bir ibirlii yapabilsek de o ideolojiler iin birbirimizi l
drmeye hevesleniyomz. Oysa insani ilikilerde kavramsal d
nmenin yeri var mdr? Bu olduka karmak bir meseledir.
Btn tepkiler kavramsaldr: Bir fikim vardr ve o fikre gre
eylemde bulunumm; yani ilkin bir fikir, bir ablon, bir norm
vardr, sonra da ona uygun bir eylem olur. O halde burada kav
ram ya da fikir ile eylem arasnda bir blnme sz konusu. Bu
blnmenin kavramsal yan "gzlemci"dir. Eylem bizim d
mzdaki bir eydir, blnme ve atma da yle. Bu durumda
u soruyla karlayoruz: Sosyal adan yetikin, eitimli, art
lanm bir zihin kendini kavramsal dnceden kurtarp meka
nik olmayan bir tarzda hareket edebilir mi? Zihin bir skunet
ve eylem hali iinde olabilir mi, kavramsz ileyebilir mi? Bu
nun mmkn olduunu sylyomm; ama bu srf ben syledi
im iin nemli deildir. Evet, bunun olanakl olduunu yl
yorum ve bu olanak da meditasyondur. Zilmj -tm zihni- kav
ramsal dnceden, dnme faaliyetinden bsbtn kurtar
mak, onu tam bir sakinlie kavuturmak, yalnzca gerekli oldu
unda dnmesini salamak, ite mesele budur. ngilizce ko
nuuyorum, burada otomatik bir ilem yryor. Dncenizin
mdahalesi olmadan, tamamen sessiz bir halde beni dinleyebi
lir misiniz? Bunu yapmaya altnz anda zaten dnceye
dalmsnzdr. Kelime, dnce, kavram olarak kelime olma
dan bir aaca, bir mikrofona bakmak mmkn mdr? Bir aa
ca kavramsz bakmak olduka kolaydr. Fakat bir arkadaa, si
zi incitmi birine, sizi vm birine bakmak, kelimesiz kavram
sz bakmak daha zordur; bu bak beynin dingin, kendi tepki
lerine, cevaplarna sahip ve hzl olmas anlamna gelir, ama
byle bir beyin ylesine sakindir ki dinginlik sayesinde tam ve
btncl bakabilir. Ancak bu halde anlayabilir ve paral olma
yan bir eylemle hareket edebilirsiniz.
20

Brandels niversitesi'ndekl Konumalar

DNLEYCi: Evet, sanrm sylediiniz eyibiliyonm.

KRISHNAMURTI: Gzel, ama onu yapmalsn. Kii kendini
tanmal; o zaman "gzlemci" ve gzlemlenen, "analizci" ve
analiz edilen meselesi ortaya kyor. Tm bunlardan syrl
m bir bak var: anlk kavray.

DiNLEYiCi: Kelimelerle yaplmas imkansz dediiniz bir

eyi kelimelerle aktarmaya alyorsunuz.
KRISHNAMURTI: Siz ve ben, her ikimiz de ngilizceyi anla
yabildiimiz iin aramzda szel bir iletiim kurabiliyoruz.
Birbirimizle doru bir iletiim kurmak iin sizin ve benim
hem istekli, hem de ayn zamanda ciddi ve younlam ol
mamz gerekir, aksi halde iletiim kuramayz. Eer ben konu
urken siz pencereden dar bakyorsanz ya da siz ciddi ben
lakaytsam, o zaman iletiim biter. imdi, sizin veya benim
vakf olmadmz bir eyi aktarmamz son derece zordur.
te yandan szel olmayan bir iletiim de var: Her ikimiz de
ciddi, youn ve hazr olduumuz, ayn zamanda ve ayn se
viyede bulunduumuzda ortaya kan ve szel olmayan bir
"paylam". O zaman kelimelerden vazgeebiliriz. O zaman
siz ve ben sessizce oturabiliriz; ama bu sizin ya da benim de
il her ikimizin sessizlii olur; herhalde o zaman paylam
gerekleebilir. Fakat bunun iin ok fazla ey gerekiyor.

21

ek ok karmak sorunumuz var; bu sorunlar zmek

iin ne yazk ki bakalarna, uzmanlara bel balyoruz.
Dnyann eitli dinleri bu sorunlardan kamann de

iik yollarn nerdi. Bilimin bu karmak insani sorunlar

zmeye yardm edecei sanld; eitimin bu sornnlar halle
deceine inanld. Ne var ki dnyadaki sorunlarn azalmak
bir yana artbna ahit oluyoruz; onlar giderek daha da b
yyp yaygnlayor, etrefilleiyor ve acil zm gerektiri
yor. Sonunda insan ne rahiplere ne bilginlere ne de uzmanla
ra, ksacas hi kimseye bel balayamayacan anlyor. Onla
rn hepsi baarszla urad iin kii "kendi bana ilerle
mek" zorunda; savalar, dinsel ayrlklar, insann insana d
manl, vahet, btn bunlar devam ediyor; korku ve strap
srekli, adm adm ilerliyor.
nsan keif yolculuunu tek bana yapmas gerektiini
gzlemliyor; "otorite" diye bir ey olmadn gryor. Her
tr otorite (farkl bir dzeydeki teknokratlarn ve uzmanlarn
otoritesi hari) km durumda. nsanolu bu "otoriteleri"
bir rehber, bir zgrlk ve bar arac olarak oluturdu ve
"otoriteler" kt iin anlamlarn yitirdi. Bu nedenle ruh
sal, manevi ve ahlaki "otoritelere" kar genel bir isyan var.
Her ey bozuluyor. Olduka gen, herhalde 300 yanda olan
bu lkede olgunlua eriilmeden nce bir rmenin yaan
dn gryoruz; dzensizlik, kargaa, atma var; kanl
maz korkular ve aclar var. Dmzda cereyan eden bu olay
lar kanlmaz olarak insan kendi bana cevab bulmaya iti
yor; kii yapboz tahtasn silip, hibir dsal otoritenin, hibir
23

Sen Dnyasn

inan, dinsel cevaz ve ahlaki standardn, ksacas hibir eyin

kendisine yardm edemeyeceini bilerek yeniden yola koyul
mal. Kutsal Kitabyla, Kurtarcsyla gemiten devralnan
mirasn artk nemi yok. Kii tek bana ayakta durmak, ara
trmak, kefetmek, sorgulamak, her eyden phelenmek zo
runda, bylece zihni aydnla kavuur, artlanmadan, sap
knlktan ve eziyetten kurtulur.
Tek bana ayakta durup kendimiz iin doru cevab ara
yabilir miyiz sahiden? Zihnimizi kefederken ok youn e
kilde artlandrlm olan kalbimiz hem bilin dzeyinde
hem de bilinaltnda tamamen zgr olabilir mi?
Zihin korkudan kurtulabilir mi? Bu, hayatn byk mese
lelerinden biridir. nsan zihni korkudan kurtulabilir mi ger
ekten? Gelin, soyut anlamda, kuramsal olarak deil de kendi
korkularmzn farknda olarak; gerek fiziksel gerekse psiko
lojik korkularn, gerek bilincinde olduumuz korkularn ge
rekse gizli sakl korkularn gerekten farkna vararak bu ko
nuyu tartalm. Bu mmkn mdr? Kii fiziksel korkular
nn gayet farknda olabilir, bu ok kolay. Fakat derinlerde ya
tan, bilindna itilmi korkularn farkna varabilir mi acaba?
Hangi trden olursa olsun korku zihni karartr, saptrr,
kargaa ve nevrotik haller dourur. Korkuda berraklk yok
tur. unu akldan karmayalm ki, korkunun sebepleri hak
knda fikir yrtebiliriz, onlar gayet titizlikle tahlil edebili
riz, dnsel olarak derinlemesine ele alabiliriz, ama sonun
da yine korku duyarz. Ama eer korku meselesinin zne
inebilirsek, gerekten onun farkna varabilirsek, o zaman kor
kudan tamamen kurtulabiliriz.
Bilincinde olduumuz korkular vardr: "nsanlarn dn
celerinden korkuyorum", "imi kaybedebilirim", "Karm be
ni brakabilir", "Yalnz kalmaktan korkuyorum", "Sevilme
mekten korkuyorum", "lmekten korkuyorum" deriz. Her
zaman bizi bekleyen tuzaa dmek ve hayatn grnrdeki
anlamsz skalna katlanmak, renim grmek, bir ofiste ya
24

Brandels nlversltesi'ndekl Konumalar

da fabrikada alp geimini salamak, ocuk bytmek, bir

ka cinsel kaamak yapmak ve kanlmaz ekilde ac ekmek
ve lmek. Btn bunlar korkuya, bilincinde olduumuz kor
kuya yol ayor. Kii btn bu korkularla yzleebilir mi? Ar

hk korkmayacak noktaya gelene dein btn korkularn so

nuna kadar sorgulayabilir mi? Kii btn korkularn bir ke
nara ahp zgr olabilir mi? Eer bunu yapamyorsa o zaman
artan ve byyen sorunlarla birlikte daimi bir endie, sulu
luk duygusu ve belirsizlik hali iinde yaayacak demektir.
O halde korku nedir? Gerekten korkunun ne olduunu

biliyor muyuz yoksa sadece onun ne zaman sona erdiini mi

biliyoruz? Bu hususu zmek nemlidir. Sahiden korkuyla
dorudan temas kuruyor muyuz yoksa her eye ok alhnl
m, ok e i tilmi zihnimiz korku di ye adlandrd eyden
srekli kap onunla asla dorudan temas kurmuyor mu? Bu
noktada kendi korkunuzu sorgulamanz kayda deer olur.
Korku meselesinin zne indiimizde herhalde onun ne ol
duunu da dorudan renebiliriz.
Korku nedir? Nasl ortaya kar? Korkunun yaps ve do
as nedir? rnein, birinin bakalarnn dncelerinden
korktuunu syleriz; bunun iinde birok husus vardr: Kii
iini kaybedebilir vs. Bu korku nasl oluuyor? Zamann r
n mdr? Korkunun nedenini bildiimde korku yok olur
mu? Korku tahlille, nedenin arahnlp bulunmasyla ortadan
kalkar m? Bir eyden, lmden, gelecekte ne olacandan ya
da gemiten korkuyorum; bu korkuyu koruyan ve srdren
ey nedir? Kii yanl bir ey yapm olabilir ya da sylenme
mesi gereken bir eyi sylemi olabilir; btn bunlar gemie

a ittir. Yahut kii gelecekte olabilecek bir eyden, salnn

bozulmasndan, hastal ktan, iini kaybetmekten korkabilir;

btn bunlar da gelecee aittir. u halde gemi korkusu ve ge

lecek korkusu sz konusudur. Gemi korkusu gerekten ol
mu bir eyden duyulan korkudur. Gelecek korkusu ise ola
bilecek bir eyden, bir ihtimalden duyulan korkudur.
25

Sen Dnyasn

Gemi korkusuna ve gelecek korkusuna sreklilik kazan

dran, bu korkular muhafaza eden ey nedir? Kukusuz d
ncedir: gemite yaplm eyin dncesi. Yahut kii belli
bir hastaln gemite vermi olduu acnn gelecekte tekrar
lanmasndan korkar. Korku anyla, korkuyu dnmekle
srdrlr. Gemi acy veya hazz dnmek ona srekli
lik kazandrr, onu ayakta tutup besler. Gelecekle ilikili ac
ya da haz dncenin etkinliidir.
Yaphm bir eyden, onun gelecekteki olas sonularn
dan korkarm. Bu korku dnceyle srdrlr. Bu apak
ortadadr. O halde dnce psikolojik adan zaman demek
tir. Dnce kronolojik zamandan farkl olan psikolojik za
man dourur (kronolojik zamandan sz etmiyoruz burada).
Gemii, imdiyi ve gelecei birletiren dnce korkuyu
krkler. Dnce imdi ile gelecekte olabilecek ey arasn
daki aral yaratr. Dnce psikolojik zaman vastasyla
korkuyu srdrr; dnce korkunun kaynadr; dnce
strabn kkenidir. Bunu kabul ediyor muyuz? Dncenin
doasn, onun nasl ilediini ve gemi, imd
_ i ve gelecekten
oluan tm yapy nasl rettiini sahiden grebiliyor mu
yuz? Dncenin, analizin, korkunun nedenlerini ortaya
karmann -ki bu zaman alr- korkuyu gideremeyeceini an
layabiliyor muyuz? Korkunun nedeni ile korkunun sona er
mesi arasnda kalan srete korku iler. Bu, iddete eilimli
bir insann iddetsizlik ideolojisini icat etmesine benzer; o ki
i "iddetten uzak duracam" der ama bu arada iddetin to
humlarn ekiyordur. Dolaysyla eer korkudan kurtulma
nn bir arac olarak zaman -dnce olan zaman- kullanr
sak korkuyu asla ortadan kaldramayz. Dnce korkuyu
beslediinden korku asla dnceyle giderilemez.
O halde ne yapmal? Eer korku kapanndan bizi kara

cak yol dnce deilse ne yapmalyz? Zihin jimnastii ola

rak deil, szde deil, katldnz ya da kar ktnz bir
sav olarak deil, aksine korku meselesine ciddiyetle derinle26

Brandeis nlversltesi'ndekl Konumalar

mesine eilmi olarak dncenin kar yol olmadn apa

k anlayabiliyor musunuz? Korkunun sebebi dncedir;
dnce hem hazz hem de korkuyu besler. Eer kii bu mu
azzam korku duygusunu dncenin krklediini ve d
ncenin bu korkuyu gidermesinin mmkn olmadn apa
k kavrarsa, ataca sradaki adm ne olacaktr? Umarm bu
soruyu kendinize soruyor ve benim cevap vermemi beklemi
yorsunuzdur. Eer benim cevabm beklemiyorsanz, o za
man soruyla ba baa kalmsnz demektir. Soru size mey
dan okuyor ve bu meydan okumaya karlk vermeniz gere
kiyor. Eer bu soruyu eski yantlarla cevaplyorsanz o za
man sizin ne neminiz var? Hala korkuyorsunuz. Soru yeni
ve acil: Diiiince korkuyu besliyor ve diiiice korkuyu asla sonlan

dramaz; o lnlde e yapacaksnz?

Her eyden nce bir kii "Dncenin tm doasn ve ya
psn anladm" dediinde, bu szyle ne kastediyor? "Anl
yorm" , "Anladm", "Dncenin doasn kavradm" gibi
szlerle kastedilen nedir? "Anladm" diyen zihin nasl bir zi
hindir?
Ltfen herhangi bir ey ne srmeden dikkatlice takip
edin. Soruyoruz: Dnce anlar m? Bana bir ey sylyorsu
nuz, szgelimi modem hayatn karmakln gayet titiz bir
ekilde enikonu tasvir ediyorsunuz. Bunun zerine ben de si
ze "Anladm" diyorum, sadece tasviri deil, ayn zamanda
ierii, derinlii, o karmakla saplanm insanlarn gergin,
sinirli, feci hallerini de anladm. Duygularmla, sinirlerimle,
kulaklarmla, her eyimle anladm, yle ki ben arhk o karma
kln iine saplanmaktan kurtulmu biriyim. Bir kobra y
lannn tehlikeli olduunu anladm zaman, olay bitmitir,
artk kobraya yaklamam. Onunla karlarsam eylemimin
ok farkl olacan artk anlam bulunuyorum.
O halde insan dncenin doasn ve onun rn olan
korku ve hazz anlama hali iinde olabilir mi? nsan dnce
yi kavrayabilir mi? Dncenin nasl ilediini teorik, szel

27

Sen Dnyasn

ya da dnsel olarak deil de gerekten anlayabilir mi? Yok

sa ben hfila geree deil de tasvire, sava, mantk silsilesine
mi sahibim? Eer srf tasvirle, szel aklamayla yetinirsem,
onunla oyalanp dururum. Tasvir beni tasvir ettii eye g
trdnde o eyi dorudan alglarm; o zaman olduka
farkl bir eylem oluur. (Bu durum yiyecein tarifini ya da
onu yediinde ne olacan bilmeyi deil de yiyecein kendi
sini isteyen a bir adamn durumuna benziyor; adam yiyecek
ister.)
Dncenin korkuyu nasl beslediini anladmzda ne
olur? Bir kii asa ve bir bakas ona yiyecein ne kadar leziz
olduunu anlatyorsa, a olan kii ne yapar, hangi tepkiyi ve
rir? A kii "Yiyecei bana anlatma, onu bana ver" der elbet
te. Buradaki edim teorik deil dorudandr. O halde "Anlyo
rum" dediimizde dnce, korku ve haz hakknda sabit bir
hareketin olduunu kast ediyoruz. nsan ite bu devaml ha
reketten g alarak eylemde bulunur; kii renmenin de
vaml hareketi iinde eylemde bulunur. Korkuyu bu tarzda
rendiimizde korku sona erer.
Zihnin hibir zaman ortaya karmadi, gizli sakl korku
lar vardr. Bilinli zihin onlar nasl aa karabilir? Bilinli
zihin ryalar yoluyla o korkularn ipularn alr; rya grd
mzde o ryay yorumlamak zorunda kalmyor muyuz?
Kii ryasn kolayca anlayamadnda bir bakasna yorum
latabilir, ama o bakas da ryay kendi zel yntemine veya
bilgisine gre yorumlar. Aynca kiinin daha grrken yo
rumlad ryalar da vardr. Peki, niin rya gryoruz?
Uzmanlar hi rya grmeseydik ldrrdk diyorlar; ama
ben rya grmek zorunda olduumuzdan emin deilim. Ne
den rya grme gereksinimini ortadan kaldracak ekilde bi
lindnn ipucu ve iaretlerine kar gndz uyank olam
yoruz? Rya grmeye ynelik bu srgit gayret uykuda de
vam ederken, zihnimiz asla dingin, tazelenmi, yenilenmi
deildir. Zihin gndzleri ak, uyank, tetikte ve bilinli ola28

Brandeis niversitesi'ndekl Konumalar

maz ve bylece gizli korkularn ipular ve iretlerinin ortaya

kmasn, gzlemlenebilmesini ve zmsenebilmesini sala
yamaz m?
Gndz konumada, eylemde, olan biten her eyde far
kndalk yoluyla, dikkat yoluyla hem gizli hem de aikar kor
kular aa vurulur; o zaman uyuduunuzda bu uyku hibir
ryann grlmedii tamamen dingin bir uyku olur ve zihni
niz ertesi sabah taze, yeni, masum ve canl halde uyanr. Bu
bir teori deildir; denerseniz grrsnz.

DiNLEYC: Gizli korkulan bilin dzeyine karmak na

sl mmkn oluyor?
KRISHNAMURTI: Eer insan uyank, dikkatli ve hzlysa
kendi iini gzlemleyebilir. Bilind her eyden nce gemi
in, rksal mirasn deposudur. Ben Hindistan' da dodum, bir
Brahman olarak belli bir toplumsal snfn iinde, bu snfn
tm nyarglan, bahl inanlar, kat ahlaki yaam, tm rksal
ve ailevi balam iinde, on bin yldan daha eski kolektif bir
gelenek iinde yetitim; tm bunlar bilindmda yer alyor.
te bilindyla kastettiimiz ey genelde budur; uzmanlar
ona baka bir anlam verebilirler ama sradan insanlar olarak
bizler onu kendi bamza gzlemleyebiliriz. Peki, tm bun
lar nasl aa kyor? Bunu nasl yapacaksnz? Bilinalt ii
nizde yer etmitir; eer Yahudi iseniz Yahudiliin tm gele
nei iinizde sakldr; eer Katolik iseniz buna dair her ey
iinizde gizlidir; Komnist iseniz o da farkl bir ekilde iiniz
de bulunur vs. imdi rya grmeden -bu bir bilmece deil
tm o sakl eyleri nasl aa karacaksnz?
Eer gn iinde uyanksanz, dncenin tm hareketleri
nin farkndaysanz, ne dediinizin, jestlerinizin, nasl oturdu
unu:-:un, nasl yrdnzn, nasl konutuunuzun far
kndaysanz, tepkilerinizin farkndaysanz, o zaman tm sak-

29

Sen Dnyasn

l eyler ok kolayca ortaya kabilir; ve bu da zaman almaz,

gnlerce srmez, nk siz artk diren gstermiyorsunuz
dur, artk aktif bir halde bir kaz yapmyorsunuzdur, sadece
gzlemliyorsunuz, dinliyorsunuzdur. Bu farkndalk hali
iinde her ey gn na kar. Fakat eer "Baz eyleri mu
hafaza edip, dierlerini atacam" derseniz, yar uykuda
olursunuz. Eer "Hinduizm ya da Yahudilik veya Katolikli
in tm 'iyiliini' muhafaza edecek, geri kalan atacam"
derseniz akas hala artlandrlm bir haldesiniz demektir,
hala direniyorsunuzdur. Dolaysyla diren gstermeden
tm gizli eyleri ortaya karmalsnz.

DNLEYC: Neyin farkna varacamz tercih edemez mi

yiz?
KRISHNAMURTI: Eer bir eyin farkna varmay baka bir
eyinse farkna varmamay tercih etmeye kalkarsanz, za
man o farkndaln gereklemesini engellersiniz. Farknda
lk gerekleirken kimsenin tercih yaprria ans olmazsa, her
ey, en gizli sakl istekler, korkular ve drtler aa kar.

DNLEYC: Bir saatliine veya bir gnlne mi farknda

olmaya almalyz?
KRISHNAMURTI: Bir dakika uyank, dikkatli olursam bu
yeterli. oumuz dikkatsiziz. Bu dikkatsizliin farkna var
mak dikkattir; ama dikkatin gelitirilmesi dikkat deildir.
imde olup biten her -eyin bir dakikalna farkna varrm,
seim yapmadan, ok berrak gzlemleyerek; sonra bir saati
mi herhangi bir eye dikkat kesilmeden geiririm; bir saatin
sonunda tekrar dikkatimi toplarm.

30

eenlerde bana gnmzde Amerika' da meditasyo

nun yeri olmad sylendi; Amerikallarn meditas
yona deil de eyleme ihtiyaa varm. Derin dnce

ya da meditasyon yaam ve eylem yaam diye bir ayrmn

neden yapldn merak ediyorum. Hayata bu ekilde para
l, ikili bir bak asyla bakmaya almz. Hindistan' da de
iik yaam tarzlar anlay vardr; eylem adam, bilgi ada
m, irfan adam ve benzeri. Yaama ura iinde bu ayrmlar
kanlmaz olarak konformizme, kstlamaya ve elikiye yol
aar.
Son derece karmak ve konumac asndan en nemli
mesele olan bu meditasyon meselesine gireceksek bu keli
meyle ne kastettiimizi anlamamz gerekiyor. Kelimenin sz
lk anlam "dnp tanmak", "dnmek", "iyice sorgu
lamak" ve benzeridir. Hindistan ve Asya tm derinlii, anla
m

ve hakiki amacyla meditasyon kendi kontrolleri altnday

m gibi bu kelimeyi tekeli alhna almhr; grnte tekel on

lardadr ama bu hi kukusuz ok samadr. "Meditas
yon" dan sz ederken, hayattan -gnlk eziyetten, skntdan,
endieden ve korkudan- ka niyetiyle mi konuuyoruz
yoksa bir yaam tarzndan m bahsediyoruz, bu noktada net
olmalyz. Meditasyon yoluyla ya bu lgn ve irkin dnya
dan tamamen kama arayna g!reriz ya da meditasyon biz
zat hayatn iinde yaamak, eylemde bulunmak ve anlamak
tr. Eer kamak istiyorsak bunun iin eitli ekoller var: Ja
ponya'daki Zen manastrlar ve daha bir sr sistem. Var
31

Sen Dnyasn

olan hayat ok irkin, vahi, rekabeti, acmasz olduu iin,

hibir anlam tamad iin, ka sistemlerinin bu denli e
kici olmasn anlayabiliyoruz; Hindular kendi Yoga sistemle
rini, mantralar, belli kelimeleri tekrarlamay ve benzeri ey
leri nerdiklerinde, dorusu ok fazla dnmeden gayet ko
lay bir ekilde neriyi kabul edebiliyoruz, nk kaa kar
lk bir dl, bir tatmin duygusu vaat ediyorlar. O halde ok
ak olalm; ister dnsel, dsel bir yaamla ister uyuturu
cu maddelerle ister kelimelerin tekrar yoluyla olsun herhan
gi bir ka deil bizim aradmz.
Hindistan' da belli Sanskrite kelimelerin tekrar edilmesi
ne mantra denir; o kelimeler zel bir ses tonuyla telaffuz edi
lir ve zihni daha gl ve canl kldklar sylenir. Fakat bu
mantralarn tekrar zihni kreltiyor olsa gerek; belki de ou
insan bunu istiyordur; hayatla olduu gibi yzleemedikleri
iin duyarsz olmay istemek onlara ok daha cazip geliyor
dur. Kelimeleri tekrar etmek, uyuturucu madde kullanmak,
alkol almak ve benzeri eyler zihnin krelmesini salar. Zih
nin krelmesine de "dinginlik", "sessizlik" ad verilir ki ger
ekte hi de yle deildir. Krelmi bir zihin Tanrt'y, erdemi
ve gzellii dnebildii halde kr, aptal ve hantal kalabi
lir. Bizim aradmz ey kesinlikle bu deiik ka yollar
deil.
Meditasyon hayatn paralanmas deildir; meditasyon,
bir manastra ekilip on dakika ya da bir saat boyunca sessiz
ce oturup younlamaya almak, tefekkre dalmay ren
mek ama eri kalan zamanlarda sinsi, irkin bir insan olmak
deildir. Tm bunlar ahmaka bulduumuz iin, hakikatin
ne olduunu sahiden alglama yetisinden yoksun bir zihnin
byle eyler yapaca kansnda olduumuz iin bunlar bir
kenara atalm. Zira hakikatin ne olduunu anlamas iin kii
nin ok keskin, berrak ve hassas bir zihne; kurnaz, bozuk bir
zihne deil de arptmadan dosdoru bakabilen, temiz ve
hassas bir zihne sahip olmas gerekir; ancak byle bir zihin
32

Brandeis nlversltesi'ndekl Konumalar

hakikatin ne olduunu grebilir. Bilgilerle dolu bir zihin ha

kikatin ne olduunu alglayamaz; ancak tam bir renme ye
teneine sahip bir zihin bunu yapabilir. renmek bilgi top
lamak deildir; renmek bir andan dier ana doru bir ha
rekettir. Zihin ve bedenin son derece duyarl olmas gerekir.
Krelmi, hantal, arap ve etle dolmu bir bedenle meditas
yon yapamazsnz; byle bir meditasyon abasnn hibir an
lam yoktur. Eer meseleyi byk bir ciddiyetle derinlemesi
ne ele alacak olursak, zihnin olduka uyank, olduka duyar
l ve zeki -bilgiden kaynaklanan bir zeka deildir bu- olmas
gerektiini anlarz.
Tm derdi tasasyla bu dnyada yaayarak, acya, straba
ve iddete saplanarak zihni olduka duyarl ve zeki bir hale
getirmek mmkn mdr? ite bu, meditasyondaki birinci
ve asl husustur. kincisiyse, zihnin bir mantk zinciri iinde
alglama yetisine sahip olmasdr; hibir ekilde arpk veya
nevrotik olmayan bir zihin olmaldr bu. nc husus ol
duka disiplinli bir zihne sahip olmaktr. "Disiplin" kelimesi
nin anlam "renmek"tir, ezberlemek deil. "Disiplin" bir
renme ilemidir; kelimenin asl kk bu anlama gelir. Di
siplinli bir zihn her eyi nesnel olarak apak grr, duygu
sal olarak deil.. Bu hususlar dnce ltnn tesinde
olan eyi, dnceyle bir araya getirilemeyen eyi, en yce
sevgi trn duyumsayabilecek, kiinin kendi kk zihni
nin projeksiyonu olmayan bir boyutu ortaya karmak iin
gereken temel hususlardr.
Bizler bir toplum yarattk ve bu toplum bizi artlardrd.
Ahlaka uygun olmayan bir ahlak zihinlerimize ikence etti,
zihinlerimizi fena halde artlandrd. Toplumun ahlak ahlak
szlktr, nk toplum aslnda ahlakszlk demek olan idde
ti, kibri, rekabeti, agzll ve benzeri eyleri kabullenip
tevik etmektedir. Sevgi, anlay, sevecenlik diye bir ey yok
tur hayatmzda ve toplumun "ahlaka uygun saygnlk" ola
rak kabul ettii ey aslnda dzensizlik yaratmaktan baka
33

Sen Dnyasn

bir ie yaramamaktadr. Binlerce yldr kabullenmesi, itaat et

mesi ve uyum salamas iin eitilmi bir zihin ok duyarl
ve dolaysyla ok erdemli olamaz. Bizler bu kapana kslp
kaldk. O halde erdem nedir? Bu soruyu soruyoruz, nk
erdem zorunludur.
Doru bir temelden yoksun matematiki fazla ilerleye
mez. Ayn ekilde, bir kii tamamen farkl bir boyuta ait bir
eye erimek ve o eyi anlamak istiyorsa doru temele dayan
maldr ve ite o doru temel erdemdir, yani dzendir, ama o
dzen de gerekte dzensizlik demek olan toplum dzeni
deildir. Dzen olmadan zihin nasl duyarl, uyank ve zgr
olabilir ki?
Erdem akas gerek bu lkede gerekse dnyann baka
yerlerinde kurulu dzenin ahlak diye kabul ettii, zamanla
saygnlk kazanm bir modele uyum salamaya dnk srek
li tekrarlanan davranlar deildir. Erdemin ne olduunu anla
mak iin bu noktay akla kavuturmamz gerekiyor. nsan
erdemi birdenbire kefeder; yani nasl ki sevgiyi ya da alakg
nlll zamanla gelitiremiyorsak erdemi de zamanla geli
tiremeyiz. nsan, erdemi, onun doasn, gzelliini, dzenlili
ini birdenbire kefeder. Onun ne olmadm anlayp, o olma
yan eleme yoluyla onun ne olduunu bulur. nsan, erdemi, ol
mas gerekeni tarunlayp sonra onu taklit ederek edinemez;
bu hi de erdem deildir."iddetten kanmak gerekir" szn
de olduu gibi"... gerekir"
, szcyle biten ve erdem oldu
u ne srlen deiik dnceler gelitirip anlan mekanik
hale getirene dek her gn uygulamann hibir anlam yoktur.
Kukusuz erdem bir andan dier ana geen bir eydir, g
zellik gibi, sevgi gibi; zamanla biriktirip ona gre hareket et
tiin bir ey deildir. Bu onaylansn ya da reddedilsin diye
yaplm bir szl ifade deildir. Sadece toplumda deil ken
di iimizde de dzensizlik, topyekun bir dzensizlik var;
ama bu, iimizde bir yerde dzen var da geri kalan yerlere
dzensizlik egemen demek deildir; yle olsayd bu da ba34

Brandels nlversltesl'ndekl Konumalar

ka bir ikilik ve dolaysyla eliki, karmaa ve srtme olur

du. Dzensizliin olduu yerde seim ve abma da olur.
Yalnzca kark bir zihin seim yapar. Oysa her eyi apak
gren bir zihin iin seim sz konusu deildir. Eer benim
aklm karmsa eylemlerim de kark olacakbr.
Ancak kiisel bir nyargda bulunmadan, arptmadan
her eyi apak grebilen bir zihin dzensizlii kavrayabilir
ve ondan kurtulabilir; byle bir zihin erdemli ve dzenlidir;
ama Komnistlere, Sosyalistlere, Kapitalistlere veya herhan
gi bir kiliseye gre dzenli deil, iinde tad dzensizlik
derecesini tmyle kavrad iin dzenlidir. Manevi anlam
da isel dzen matematiin mutlak dzenine benzer. sel
anlamda en yce dzen bir mutlakbr; ve bu dzen zamanla,
gelimeyle, pratikle, baskyla, kontrolle, boyun emeyle ve
uyum salamayla oluamaz. Ancak son derece dzenli bir zi
hin duyarl ve zeki olabilir.
nsan, iindeki dzensizliin, elikilerin, ikili mcadele
lerin, zt arzularn, ideolojik abalarn ve onlarn gerekdl
nn farkna varmaldr. Knamadan, yarglamadan, yorum
lamadan, "olan" gzlemlemelidir. Mikrofonu mikrofon ola
rak gryorum, sevdiim veya sevmediim, iyi veya kt
olarak deerlendirdiim bir ey olarak deil. Onu olduunu
gibi gryorum. Ayn ekilde, kii kendini olduu gibi gr
melidir, grd eyi iyi ya da ki diye adlandrmadan. De
erlendirmede bulunmak kiinin istedii eyi yapmas anla
mna gelmez. Erdem dzendir; insan bir erdem ablonuna sa
hip olamaz; eer oluyorsa ve o taslaa uyuyorsa o kii ahlak
sz ve dzensiz biri haline gelir.

DNLEYC: Dzen dzensizliin olmamas deil midir?

KRISHNAMURTI: Hayr. Dzensizliin ne olduunu anla
mann -kelimelere dayanarak, aklla anlamak deil- dzen35

Sen Dnyasn

sizlikten, yani atmadan, ikiliin mcadelesinden gerekten

kurtulmak olduunu belirtmitik. Bu anlaytan canl bir ey
olan dzen doar. Canl olan bir eyi de kada dkemezsi
niz ve onun peinden gidemezsiniz: O bir harekettir.
Zihinlerimiz bozulmu, eilip bklm, nk bizler ya
amak, bir eyler yapmak, eylemde bulunmak, dnmek
iin muazzam gayret sarf ediyoruz. Farknda olmak iin gay
ret sarf edildiinde, o, farkndalk olmaz. Bu salona girerken
farkndaydm zaten; bunun iin herhangi bir abada bulun
madm. Salonun byklnn, perdelerin renklerinin, k
larn, insanlarn, onlarn giysilerinin renklerinin farknday
dm; bunlarn hepsinin farkndaydm,

unun

iin bir aba

gstermedim. Dikkat bir aba ise o artk dikkatsizliktir.

DNLEYC: Beni dikkatsizlikten kurtaran bir ey.

KRISHNAMURTI: Hibir ey sizi dikkatsizlikten di_kkate
yneltemez. nsan ou zaman dikkatsizdjr. Eer dikkatsiz
olduunuzu fark ederseniz ve bu fark edi annda dikkatli
olursanz, siz dikkatlisiniz demektir.
Hibir yargda bulunmadan bir eye nesnel olarak bak
mak olduka kolaydr. Szgelimi bir aaca, bir iee, bir bu
luta ya da suyun zerindeki a bakn; ona hibir yargda
veya yorumda bulunmadan bakmak gayet kolaydr, nk o
iimizin derinliklerine dokunmaz. Fakat eime, retmenini
ze hibir deerlendirmede bulunmadan bakmam neredeyse
imkanszdr, nk o kiiye dair bir imgeye sahibimdir. Bu
imge gnler, aylar ve yllar boyu yaanm bir dizi olayla
-hazlar, aclar, cinsel hazlar ve benzeri eyleriyle birlikte
olumutur. te bu imgeyle o kiiye bakarm. Bakn, neler
oluyor: karma veya komuma baktmda -komum binler
ce ya da on binlerce kilometre uzakta olabilir- bir yandan be
nim oluturduum imgelerle bir yandan da propagandann
36

Brandels ntversltesl'ndekl Konumalar

oluturduu imgelerle bakarm. Peki, bu durumda benim

baktm eyle bir ilikim var mdr? Eer her ikisi de kendi
imgelerine sahipse kan ile koca arasnda bir ilikiden sz
edebilir miyiz? Dorusu imgelerin bir ilikisi vardr, yllarca
birikmi imgelerin, deneyimlerin, azarlamann, zorbaln,
hkmetmenin, zevklerin, onun bunun anlarnn ilikisi. Bu
anlarla, bu imgelerle bakp "Karm tanyorum" derim veya
o beni tandn syler. Ama gerekten yle midir? Ben sade
ce

imgeleri biliyorumdur, canl bir eyi bilmiyorum; bildiim

tek ey l imgeler.
Berrak, duru bakmak demek imgesiz, sembolsz, szck
sz bakmak demektir. Bunu yaptnzda ne byk bir gzel
liin var olduunu greceksiniz.

DNLEYC: Kendime bu ekilde bakabilir miyim?

KRISHNAMURTI: Eer kendine, kendine dair bir imgeyle
bakarsan renemezsin. Szgelimi, iimde derinlere kk sal
m bir nefreti kefedip "Ne fena, ne irkin!" derim. Bunu
sylediimde kendime bakmay engellemi olurum. Szel
ifade, szck, sembol gzlemi engeller. Kendimi tanmam

iin szcn, bilginin, semboln, imgenin olmamas gere

kir; ancak o zaman gerekten kendimi tanyabilirim.

DNLEYC: Her zaman gzlem yapmak mmkn mdr?

KRISHNAMURTI: nsan byle bir soruyu niye sorar diye
merak ediyorum. Yoksa bu bir tr hrs m? "Eer bunu yapa
bilirsem hayatm farkllar" diyorsun; bu nedenle sen hrsl
sn. Onu her zaman yapp yapamayacan unut gitsin, o za
man iin asln kefedersin. Dikkatli olmann ne denli zor ol
duunu grmeye bala.

37

Sen Dnyasn

DNLEYC: ( B an t kaydnda, sylenenler anlalmyor.)

KRISHNAMURTI: Bedenimin duyular sayesinde grsel bir
baka sahibim; ayrca psikolojik bir bak da var; gzlerimle
gryorum, o halde neden psikolojik anlarn bakn, gr
dm eye kataym ki?
te bu, meditasyondur. Hepsi bu kadar ve meditasyon
da bunun sonudur diyemezsiniz. Tm bunlar yaam tarz,
yani meditasyon ve onun gzelliidir; ama mimarideki, bir
tepenin eimindeki ve patikasndaki gzellik deil, gne
in ya da ayn batndaki gzellik deil, bir kelimede veya
iirdeki, bir heykelde veya resimdeki gzellik de deil; o,
yaam tarznn iindedir. Baktnz her eyde gzellii g
rebilirsiniz.
arpk, bozuk, paralanm bir zihin her eyi berrak ve
masumane grebilir mi? Bizler yozlam insanlarz, buna
phe yok; zihinlerimiz arpklam. Byle bir zihin varlk
lar nasl apak grebilir ki? Bunu anlamak -nk biz re
niyoruz, bilgi vermiyoruz-, bunu renmek iin deneyim ko
nusuna girmemiz gerekiyor.
Her deneyim ac ya da hazzn bir izini, kalntsn, ansn
brakr geride. "Deneyim" szc bir eyi sonulandrmak
demektir. Fakat biz asla bir eyi"sonulandrmayz", dolay
syla o ey ardnda bir iz brakr. Eer byk bir deneyim ya
yorsanz, onun bykln sonulandrn, onu sonuna
kadar yaayn, bylece ondan kurtulursunuz. te o zaman o
deneyim, an biiminde bir iz brakmaz.
N iin yaadmz her deneyim bilinte ya da bilindn
da bir an brakr? Bu an safl nlyor. Deneyimleri nleye
mezsiniz. Eer deneyimi nler ya da ona direnirseniz evre
nize bir duvar rersiniz, kendinizi tecrit edersiniz; ou insa
nn yapt da budur.
Deneyimin doasn ve yapsn anlamamz gerekiyor. Di
yelim ki bir gnbatmn tpk dnk gnbatmym gibi sey38

Brandels niversitesl'ndeki Konumalar

rediyorsunuz: Gz alc, ltl bir manzara; su batan gnein

klaryla pembeleiyor ve aalar muhteem bir kla yka
nyor. Ona bakyorsunuz, keyfini karyorsunuz, byk bir
sevin ve gzellik, renkli bir derinlik var. Bir dakika sonra
"Ne kadar da gzeldi!" diyorsunuz. Bir arkadanza az nce
seyrettiiniz manzaray anlatyorsunuz, tm gzellii, hazz
ve sevinciyle onu tekrar istiyorsunuz. Yarn tekrar ayn yere
ayn saatte gidip gnbatmn yeniden seyredebilirsiniz ama
bu sefer ona dnn merceinden bakarsnz. u halde tazelik

daha imdiden dnn ansndan etkilenmi olur. Ayn ekil

de, bana hakaret edebilir ya da beni pohpohlayabilirsiniz; ha
karet ya da pohpohlama aa ve hazzn izleri olarak kalr. De
mek ki ben biriktiriyorum, zihnim deneyimle biriktiriyor,
binlerce deneyimle kalnlap kabalaarak giderek daha ar
layor, hantallayor. Bu bir gerektir. imdi, sen bana haka
ret ettiinde hakaretini dikkatle dinleyebilir miyim, ani tepki
vermeden onu zihnimde tartabilir miyim? Bana ahmak der
ken, belki de haklsndr, belki de ahmamdr, belki de sahi
den yleyimdir. Yahut beni pohpohlarken, seni yine dikkatle
izlerim. O zaman hakaret ve pohpohlama iz brakmaz. ster
hakaret veya pohpohlama isterse gnbatm ve onca eyin
gzellii sz konusu olsun, zihin uyank, tetikte olur. Binler
ce deneyim edinse bile zihin her zaman ak ve dolaysyla
zgr olur.

DNLEYC: Birisi size hakaret ederken siz de onun ne de

diini sahiden d ikkatle dinlediniz diy el i m . Hakareti duy
duktan sonra o kiiye hak verir misiniz yoksa onu haksz
m b ulursunuz?
I<RISHNAMURTI: Bunu bir anda anlayabilirsiniz, nk zi
hin gemiten, bilginin ve deneyimin psikolojik birikiminden
kurtulmutur artk. Masumsunuzdur artk.

39

Sen Dnyasn

D NLEYC: O zaman dikkatli, uyank olmal . . .

KRISHNAMURTI: Kesinlikle. Ve bunda mthi bir nee
vardr, dier durumda ayn nee yokhr. Deneyimle arptl
m, bozulmu bir zihin asla masum, taze, gen ve din ola
maz.
nmzde bir de sevgi meselesi var. Bu meselenin ne ol
duunu hi dndnz m? Sevgi dnce midir ya da
onun rn mdr? Sevgi dnceyle yeertilip bir alkan

la dntrlebilir mi? Sevgi haz mdr? Bizim bildiimiz

sevgi znde bir haz araydr. Ve eer sevgi hazsa, ayn za
manda korkudur da, yle deil mi? Haz nedir? Biz hazz in
kar etmiyoruz, haz duymamalsnz demiyoruz; bunu demek
sama olurdu. Haz nedir? Dn akam gnbatmn seyretti
niz; o gereklii alglama annda ne haz ne de aa vard; sade
ce o gereklikle anlk temas sz konusuydu. Fakat birka da
kika sonra onu dnmeye baladnz, ne denli enfes bir ey
olduu aklnzdan geti. Ayn ey seks iin de geerlidir:. m
geler ve resimler oluturarak onu dnrsnz; onu dn
mek size haz verir. Ayn ekilde, o hazz kaybetmeyi dn
mek de size korku verir. Yarn iini kaybedeceini, yalnz ka
lacan, sevilmeyeceini; kendini ifade edemeyeceini ve
benzeri eyleri dnmek korku verir. Bu "dnme" meka
nizmas he hazza hem de acya yol aar.
Bir bitkiyi byttn gibi sevgiyi de bytebilir misin?
Dncenin hazz ve korkuyu beslediini bldikten sonra
sevgi dnceyle bytlebilir mi? nsan sevginin ne oldu
unu renmeli; sevgiyi renmek bakalarnn sevgi hak
knda sylediklerini biriktirmek deildir; bu ok feci bir ey!
nsan renmeli, gzlem yapmaldr. Sevgi dnceyle b
ytlemez; sevgi tamamen farkl bir eydir.
Duyarllk ve zekadan, zihnin dzensizliin nasl dodu
unu anlayp ondan kurtulmasyla oluan dzenden, dzen
sizliin anlalmasyla varlan disiplinden sevgi diye adlan40

Brandels niversltesf'ndekl Konumalar

drdmz ey doar: Politikaclarn, din adamlarnn, koca

nn, karnn ykt sevgi.
Sevgiyi anlamak lm anlamaktr. Eer kii dne ait her
ey karsnda bir l gibi tepkisiz kalamazsa nasl sevebilir?
Eer kendi imgeme ve kannn imgesine kar bir l gibi tep
kisiz kalamazsam nasl sevebilirim?
Tm bunlar meditasyon mucizesi ve onun gzelliidir.
Tm bunlarda kii bir eye rastlar: dindar ve dingin olan zihin
haline. Din, tanrs ve rahipleriyle organize olmu bir inan de
ildir. Din bir zihin halidir; zgr, masum ve dolaysyla tama
men dingin bir zihin hali. Byle bir zihin snr tanmaz.

DNLEYC: Bu tr bir zihne sahip olmayan insanlara ne

olur?
KRISHNAMURTI: Neden "Eer insanlar ona sahip olmaz

sa?" diyoruz ki? Kim bu "insanlar"? Eer ona sahip deilsem,

her ey bitmitir. Byle keskin, berrak bir zihne sahip deilsem
ne yapabilirim ki? Sorun bu deil mi? Zihinlerimiz kannu,
yle deil mi? Kargaa iinde yayoruz. Bu durumda insan ne
yapmal? Eer ben aptalsam, beyefendi, aptallm parlatma
mn,

zeki olmaya almamn bir anlam yoktur. lk nce aptal

olduumu, bn olduumu bilmem lazm. Bnlrn tam an

lamyla fark ettiimde ondan kurtulurum. "Ben bir ahmam"
dediinizde, lafta deil de gerekten "Pekala ben bir ahma

m" dediinizde zaten uyanm olursunuz, o zaman artk ah

mak deilsinizdir. Fakat eer ahmak olduunuzu kabul etme
mekte direnirseniz ahmaklnz giderek artar.
Bu dnyada akln zirvesi ok zeki, ok parlak, ok karma
k, ok bilgili olmaktr. nsanlarn niin b ilgiyi kafalarnda
tadn anlamyorum. Neden bilgiyi ktphane raflarna
brakmazlar ki? Bilgisayarlar gayet bilgili. Bilgililiin zekayla
hibir ilgisi yoktur. Her eyi olduu gibi iimizde grmek, ne
41

Sen Dnyasn

olduumuzu alglarken atmaya mahal vermemek zekann

muazzam lde basit olmasn gerektirir. Ben budalaym,
ben yalancym, ben fkeliyim vs. Bunu gzlemliyorum, bu
nu reniyorum, hibir otoriteye dayanmadan, neysem ona
direnmeden, "Farkl olmalym" demeden. Zira o zaten ora
da duruyor.
DNLEYC: D ikkat kesilmeye altmda dikkatimi ve
remediimi fark ediyorum.
KRISHNAMURTI: Dikkat dikkatsizlikten domuyor mu?

D NLEYC: Hayr. Sahi, onu douran nedir? Nasl ortaya

kyor?
KRISHNAMURTI: ncelikle dikkat nedir? Dikkatini verdi
inde, yani zihnini, kalbini, sinirlerini, gzlerini, kulaklarn
verdiinde prdikkat olursun; tam bir dik):<at ortaya kar,
yle deil mi? Tam dikkat budur. Diren yoksa, sansr yok
sa, deerlendirme abas yoksa, o zaman dikkat oluur. Anla
dnz m?

D N ... EYC: Fakat bu ok nadiren oluyor gibi.

KRISHNAMURTI: Ah! Geriye dndk. "Bu ok nadiren
oluyor!" Ben sadece oumuzun dikkatsiz olduu ynnde
bir geree iaret ediyorum. Bakn, gelecek sefer dikkatsizli
inizin farkna vardnzda dikkatli oluvereceksiniz, yle
deil mi? O halde dikkatsizliin bilincinde olmak gerekiyor.
Olumsuzlama yoluyla olumlu bir eye ularsnz. Dikkatsiz
lii anlamak dikkati dourur.
42

BERKELE.Y'DEK KAL FORN iYA

N VERSTES'NDE YAPi LAN
KON UMALAR

ac;fece konumaay deil, onun sylediklerine verdii

miz tepkileri dinlemek de ok nemlidir, nk konu
mac herhangi bir felsefeyi savunmayacak.

O hibir su

rette ne Hindistan'n ne de o lkenin herhangi bir felsefesinin

temsilcisi deildir. !Jizler felsefelerle ve inanlarla deil in
sanlarn sorunlaryla ilgileniyoruz. nsann acsyla, oumu

zun yaad aa, endie, kor u, umut ve aresizlikle, dnya

nn her yerinde var olan byk bir dzensizlikle ilgileniyo
ruz. nsan olarak bunlarla ilgileniyoruz, nk dnyadaki bu
devasa kaostan sorumluyuz, dzensizlikten, Vietnam'da s
ren savatan sorumluyuz, ayaklanmalardan sorumluyuz.
Farkl lkelerde ve toplumlarda yaayan insanlar olarak ya
anan her eyden fiilen sorumluyuz. Bu sorumluluun ne
denli ciddi olduunu anladmz sanmyorum. Bazlarmz
bu sorumluluu hissedip bir eyler yapmak, belli bir gruba
katlmak ya da belli bir cemaate veya ideolojiye balanmak
ve tm yaamn o ideolojiye ve eylem biimine adamak iste
yebilir. Fakat bu, sorunu zmeyecei gibi bizi de sorumlu
luktan kurtarmaz.

O halde biz ilk nce sorunun ne olduunu anlamalyz, ne

yapacamz deil; zira ne yapacamz daha sonraki itir.
oumuz bir eyler yapmak istiyor, kendimizi belirli bir
eylem biimine adamak istiyoruz ve maalesef bu daha ok
kaosa, daha fazla kargaaya, daha fazla vahete yol ayor.
Sorunu bir btn olarak dnmeliyiz, sorunun belli bir par
asn veya blmn deil; ofise gitmeyi, aileyi, sevgiyi,
seksi, atmay, hrs, lmn ne olduunu anlamay ve ay-

45

Sen Dnyasm

rca eer varsa Tanr, hakikat ya da ona hangi ismi verirsek

verelim onu ieren topyekun yaam sorununu dnmeliyiz.
Bu sorunu btnyle anlamalyz. Bu bizim iin zor olacak,
nk !;>elli bir soruna kar tepki oluturmaya ve ona gre
hareket etmeye ylesine almz ki insann tm sorunlarnn
birbiriyle ilikili olduunu gremiyoruz. Dolaysyla tam bir
psikolojik devrim gerekletirmek, ekonomik ya da toplum
sal devrimden, bu lkede, Fransa'da ya da Hindistan' da yeni
bir dzen kurmaktan ok daha nemlidir, nk sorunlar srf
bir eylemci olmakla, belli bir gruba katlmakla ya da bir ma
nashra ekilip Zen veya Yoga renerek meditasyon yap
makla zlemeyecek kadar derin ve esasldr.
Siz konumacya sorular sormadan nce, gelin, nmzde
duran soruna bakalm. Sizin buraya gelip beni bir saat dinle
dikten sonra unuhp gideceiniz bir mesele deil bu. nsanla
rn sorunlarn ele alyoruz. Sizler ve ben bu akam ok gay
ret sarf etmeliyiz. Sizler srf onaylayacanz veya onaylama
yacanz baz fikirleri renmek veya konumacnn ne de
diini anlamak iin burada deilsiniz. Konumacnn ok az
ey sylemek zorunda olduunu greceksiniz, nk sizlerle
birlikte ben de herhangi bir karara varmadan sorunlar ince
leyeceim ve anlamaya alacam; ve bu anlay kendi ey
lem tarzn ortaya karacak. O halde affnza snarak siz
den unu isteyeceim: Ltfen beni lehte veya aleyhte bir yar
gya varmadan, herhangi bir karmda bulunmadan dinle
yin. nyargsz, pein hkmsz dinleyin, nk zaten asr
lardr szlerle, dncelerle, ideolojilerle bu oyunu oynadk
ve bu bizi hibir yere gtrmedi. Hala ac ekiyoruz, hala kar
gaa iindeyiz, hala haz iermeyen bir mutluluu aryoruz.
Daha nce belirttiimiz gibi, tq ynleriyle yaam soru
nunu ele alyoruz, onun belli bir parasn veya blmn
deil. 9 halde, gelin, sorunlarmza bakalm, onlar nasl
zeceimize deil veya anlan zmek iin ne yapacamza
deil, nk sorunun ne olduunu anladmz anda bu an46

Berkeley'dekl Kalifomiya niversitesi'nde Yaplan Konumalar

lay kendi eylemini dourur; bu hususu anlamann ok

nemli olduunu dnyorum. oumuz sorunlara bir
karmla, bir varsaymla bakyoruz; bakma zgrlne, ger
ekte olan gzlemleme zgrlne sahip deiliz. Bakma
zgrlne, sorunun ne olduunu kefetme zgrlne
sahip olduumuzda, bu gzlemden, bu keiften bir anlay
doar. te bu anlayn kendisi bir eylemdir, eyleme sevk

eden bir karm deil. Bu meseleye eileceiz ve yolumuzda

ilerledike birbirimizi anlayacaz diye umuyorum .
Biliyorsunuz, bu dnyann neresine giderseniz gidin in

sanlar az ok ayndr. Tavrlan, davranlar ve grnteki

eylem biimleri deiebilir ama psikolojik olarak, isel olarak
sorunlar ayndr. Dnyann her yerinde insann kafas kar

k; ilk gzmze arpan olgu bu. Kararsz, gvensiz bir hal

de bu kaostan kmak iin el yordamyla bir yol aryor, soru
yor. Bunun iin retmenlere, yogilere, gurulara, felsefecilere

gidiyor; her yerde bir cevap aryor ve byk olaslkla ou

nuzun burada bulunma sebebi de budur. Zira bizler bu tu
zaktan kurtulmak istiyoruz, ama bu tuza kendi kendimize
kurduumuzun farknda deiliz. Bu tuzak bakasnn deil
bizim eserimiz. inde yaadmz toplum bizim psikolojik

durumumuzun sonucudur. Toplum biziz, dnya biziz, dn

ya bizden farkl bir ey deil. Biz neysek dnyay da yle
yaphk, nk bizlerin akl kark, bizler hrslyz, kibirliyiz,
g, mevki ve itibar peindeyiz. Saldrganz, acmaszz, re
kabetiyiz ve ayn lde rekabeti, acmasz ve iddet dolu
bir toplum yarathk. Bana yle geliyor ki, ilkin kendimizi an
lama sorumluluunu tayoruz, nk biz dnyayz. Bu ben
merkezci, dar bir bak as deildir, bunu sz konusu sorun
lara eilmeye baladmzda siz de greceksiniz.
imizdeki ve evremizdeki dnyay gzlemlediimizde
hangi sorun la karlayoruz? Ekonomik bir sorun mu, rk
sal bir sorun mu, siyahlara kar beyazlar, Kapitalistlere kar
Komnistler, bir dine kar teki din sorunu. mu? Sorun bu
47

Sen Dnyasn

mu? Yoksa sorun daha derin, daha kkl bir psikolojik so

run mu? Kukusuz o salt dsal deil, daha ziyade isel bir
sorundur.
Daha nce de belirttiimiz gibi insan doas gerei saldr
gan, vahi, rekabeti, tahakkmcdr; eer kendinize bakar
sanz bunu iinizde grebilirsiniz. Ve unu da belirtmeliyim
ki, bu akam ve gelecek akam birlikte konuacamz ey,
sizin dinleyeceiniz bir dizi fikir deildir. Konumacnn bah
sedecei ey, sizin iinizde gzlemleyebileceiniz psikolojik
bir gerektir. Dolaysyla eer isterseniz kendinizi gzlemle
mek iin konumacy kullanabilirsiniz. Hibir arptma ol
makszn kendinizi grmek ve bu sayede gerekte kim oldu
unuzu renmek iin konumacy bir ayna gibi kullann.
u halde nemli olan, kendinizi tanmanzdr; bir uzman
sayesinde deil, kendinizi fiilen gzlemleyerek tanmanz. O
zaman kendinizin dnya olduunu greceksiniz: dmanlar,
milliyetiler, dinsel ayrmclar, kimi eylere inanp dier ey
lere inanmayanlar, korkan insanlar ve benzeri. Sorunu gre
rek kendimizi tanyacaz. Her birimizin karlat sonm
nedir? O ayr, kendi bana bir sorun mu, ekonomik ya da rk
sal bir sorun mu, belirli bir korku veya nevroz sorunu mu,
Tanr' ya inanma veya inanmama sorunu mu yoksa siyasi, di
i ya da baka nitelikte bir cemaate ait olma sorunu mu? So
runu bir btn olarak yaama sorunu olarak

gryorsu

nuz yoksa mnferit bir sorun olarak grp tm hayatnz,

enerjinizi ve dncenizi ona m adyorsunuz? Hayat bir b
tn olarak gryor muyuz? Hayat ekonomik basklarn, din
sel inanlar ve dogmalarn, ulusal blnmelerin, rksal n
yarglarn meydana getirdii artlanmay ieriyor. Hayat bu
korkudur, bu endie, bu belirsizlik, bu eziyet, bu glk. Ha
yat ayrca sevgiyi, hazz, seksi, lm ve insann eskiden be
ri sorduu u soruyu da ierir: Bir gereklik, "dalarn tesin
de" bir ey, meditasyon yoluyla bulunabilecek bir ey var m?
nsan bu soruyu her daim sormutur ve bizler sadece gnlk
48

Berkeley'deki Kalifomiya niversitesi'nde Yaplan Konumalar

yaamla ilgilendiimiz iin sanki bir geerlilii yokmu gibi

bu soruyu bir kenara atamayz, nk ebedi bir eyin, za
mansz bir gerekliin var olup olmadn renmek istiyo
ruz. te btn bunlar tek bir sorunu oluturur, ayr ayr so
runlar yoktur. Bunu anladnzda tm sorunlarn birbiriyle
ilikili olduunu fark edersiniz. Eer bir sorunu tam olarak
kavrarsanz tm sorunlar kavramsnz demektir.
nsanlar olarak bu yaam haritasna baktnzda en b

yk sorunlarmzdan birinin korku olduunu grrsnz.

Belli bir korku deil, genel olarak korku: yaama korkusu, l
me korkusu, tatmin olamama korkusu, baarszlk korkusu,
tahakkm altnda kalma korkusu, bask altnda tutulma kor
kusu, gvencesizlik korkusu, yalnzlk korkusu, sevilmeme
korkusu. Korku olduu zaman saldrganlk da olur. Kii
korktuunda ok aktif olur, sadece korkudan kamak iin de
il; bu korku ayn zamanda bir saldrganlk faaliyeti dourur.
Eer merak ediyorsanz bu durumu kendi iinde gzlemleye
bilirsiniz. Korku hayatmzdaki byk sonmlardan biridir.

Peki, bu sorun nasl zlecek? nsan korkudan ilelebet kur

tulabilir mi, sadece bilin dzeyinde deil, ayn zamanda zih

ninin gizli sakl tabakalarnda da? Bu korku analizle zle

bilir mi? Bu korku kamakla ortad?n kaldrlabilir mi? te so
rulmas gereken s9ru udur: Yaamaktan, gemiten, imdi
den, gelecekten korkan bir insan, byle bir zihin korkudan ta
mamen nasl kurtulabilir? Yava yava, adm adm m? Kor
kudan kurtulmak zaman alr m? Eer zaman alyorsa, gn
lerce, yllarca sryorsa yalanacaksnz ve korku hala varl
n koruyor olacak demektir.
yleyse zihin korkudan nasl kurtulacak, sadece fiziksel
korkudan deil, ayrca korkunun ruhumuzdaki yapsndan,
psikolojik korkulardan da? Sorumu anlyor musunuz? Korku
tamamen zlebilir mi, ondan birdenbire kurtulunabilir mi
yoksa korku yava yava anlalp kademeli olarak m z
lr? Birinci soru budur. Korkuyu kademeli olarak, zamana
49

Sen Dnyasn

brakarak, analiz yoluyla, igzlemle zebileceini dn

meye artlanm bir zihin korkudan adm adm kurtulabilir
mi? Geleneksel yol budur. Bu, iddete bavuran insanlarn
iddetsizlik ideolojisini savunmasna benziyor. Bu tip insan
lar "Biz zihnimizin arhk hi iddet barndrmad iddetsiz
lik haline adm adm ulaacaz," derler. Bu zaman alr, belki
on yl, belki de bir mr ve bu arada sen hala iddete bavu
ruyor, iddetin tohumlarn ekiyorsundur. O halde bir k
yolu olmal. L tfen buray dikkatle dinleyin; iddeti zaman
la, analizle deil de birdenbire ve tamamen sonlandracak bir
yol olmal, aksi halde insan olarak hayatmzn geri kalann
da iddete eilimli olmaya mahkum kalacaz. Ayn ekilde,
korku da btnyle sona erdirilebilir mi? Zihin korkudan ta
mamen kurtulabilir mi? Kiinin hayatnn sonunda deil de
imdi kurtulabilir mi?
Byle bir soruyu kendinize sorup sormadnz bilmiyo
rum. Eer sormusaruz muhtemelen "Bu yaplamaz" ya da
"Bunun nasl yaplacan bilmiyorum" diye cevaplandrm
snzdr. Bu yzden korkuyla yayorsunuzJ iddetle yayor
sunuz. Ya cesaret gelitirirsiniz ya da diren, basbrma, ka
veya iddetsizlik ideolojisini savunmak. Btn ideolojiler ah
makadr, nk bir ideoloji, bir ideal iin aba sarf ederken
"olan" dan kaarsnz ve kaarken de "olan" muhtemelen an
layamazsnz. O halde korkuyu anlamak iin atlacak ilk
adm kamamaktr ve bu en zor eylerden biridir. Zaman
alan analizle, ikiyle, kiliseye gitmekle ya da deiik etkinlik
lerle kamaya almamak. ster iki, ister uyuturucu mad
de, ister seks ister Tanr'yla olsun ka kabr. yleyse ka
maya bir son verebilir miyiz? Korkuyu anlamak, onu zmek
ve ondan tamamen kurtulmak iin sorulmas gereken ilk so
ru budur.
Biliyorsunuz, oumuz iin zgrlk istemediimiz bir
eydir. Mnferit bir eyden, ani basklardan, ani taleplerden
kurtulmak isteriz, ama zgrlk tamamen farkl bir eydir;
50

Berkeley'dekl Kallfomlya nlversltesl'nde Yaplan Konumalar

zgrlk ahlakszlk, aklna eseni yapmak deildir. zgrlk

muazzam bir disiplin gerektirir, askeri bir disiplin deil, bas
knn disiplini deil, uyum salamann disiplini deil. "Di
siplin" kelimesi "renmek" demektir, kelimenin kknn
anlam "renmek"tir. Ve her ne olursa olsun bir eyi ren
mek disiplin gerektirir. _renmenin kendisi disiplindir; nce
kendinizi disipline edip sonra renmek deil, bizzat ren
me ediminin kendisi tm basklardan, tm taklitlerden syrl
may douran disiplindir. O halde iddeti krkleyen, ''be
nim ailem" ve "senin ailen" gibi ulusal ve dinsel tm ayrlk
lar douran korkudan kurtulabilir miyiz?
Bildiiniz gibi korku feci bir eydir. Her eyi kararhr, ay
dnl yok eder ve korkan bir zihin hayat anlayamaz, asl so
runlarn neler olduunu gremez. Dolaysyla bana yle geli
yor

ki yapmamz gereken ilk ey, hem fiziksel hem de isel

ola rak korkudan gerekten kurtulup kurtulamayacamz

sormaktr. Fiz iksel bir tehlikeyle karlatnzda tepki verir

siniz; bu zekadr, korku deildir, nk tepki vetmezseniz
varlnz tehlikeye girer. Fakat psikolojik korkular -gelecek

korkusu, gemite yaplanlarn korkusu, imdinir korkusu

sz konusu olduunda, zeka ilemez. Eer kii bu meseleyi
kendi iinde psikolojik olarak incelerse, o zaman tm sosyal
yapmzn haz ilkesine dayandn bizzat grr, nk o
umuz hazzn peindeyiz ve haz araynn olduu yerde
korku da olur. Korku hazla birlikte yrr. ncelerseniz apak
grrsnz bunu.
Zihin korkudan nasl tamamen kurtulabilir ve bylece her
eyi apak grebilir? Zihnin korkudan tamamen kurtulmaya
gcnn yetip yetmediini reneceiz. Meseleyi anlyor
musunuz? Nasl ki iddeti ve sava bir yaam tarz olarak be
nimsedikse, korkuyu da ayn ekilde benimseyip onunla ya
amay srdryoruz. Binlerce sava verdik ve eskiden beri
bartan sz ettik ama bizim gnlk yaam tarzmz sava,
kavga, atma olmu. Ve bunu kanlmaz bir eymi gibi ka-

51

Sen Dnyasn

nksyoruz. Tamamen bar iinde, yani hibir atmann ol

mad bir hayat yaayp yaayamayacamz kendimize hi
sormadk. imizde eliki olduu iin atma da vardr. Bu
gayet anlalr bir olgu. 5imizde birbiriyle elien farkl arzu
lar, zt talepler var ve bu da atmay douruyor. Tm bun
lar hayatmzn bir paras olan kanlmaz eyler diye ka
bullendik, onlar hi sorgulamadk.
nsann _gereklik, zamansz durum diye bir eyin olup ol
madn renmesi iin btn inanlardan, yani btn kor
kulardan kurtulmas gerekir. Bunu yapabilmesi iin de z
grln olmas lazmdr: Korkudan, agzllkten, ks
kanlktan, hrstan, rekabetten, gaddarlktan kurtulmak; an
cak ondan sonra zihin karklktan, atmadan uzak ve ber
rak olur. Ancak byle bir zihin dingindir ve ancak dingin bir
zihin ebedi olan, isimsiz olan bir eyin var olup olmadn
anlayabilir. Fakat herhangi bir pratikle, herhangi bir disiplin
le byle bir dinginlie ulaamazsnz. Bu dinginlik ancak z
grlk var olduunda, tm endielerden, korkulardan, vah
ilikten, iddetten, kskanlktan syrldrnzda gerekleebi
lir. O halde zihin zgr olabilir mi? leride ya da on veya el1i
yl iinde deil, hemen u anda?
Bu soruyu kendinize sorduunuzda cevabnzn ne ola
can merak ediyorum. Ya onun mmkn olduunu sy
leyeceksiniz ya da imkansz olduunu. Eer imkansz oldu
unu sylerseniz kendinizi engellemi olursunuz. O zaman
daha fazla ilerleyemezsiniz. te yandan eer onun mm
kn olduunu sylerseniz, bunun da kendine zg bir teh
likesi var. Ancak imkanszn ne olduunu bilirseniz mm
kn aratrabilirsiniz, yle deil mi? Kendimize hayati bir
soru soruyoruz: "Yzyllar boyunca siyasal olarak, ekono
mik olarak, iklimle, kiliseyle, deiik etkilerle artlandrl
m bir zihin aniden deiebilir mi?" Yoksa zamana, bitmek
bilmeyen analize, sorgulamaya, aratrmaya, kefe mi ihti
yac vardr? Zaman, bir devrimin, bir deiimin gerekle52

Berkeley'dekl Kallfomlya nlversltesl'nde Yaplan Konumalar

ebilecei aralk olarak benimsemek bizim artlanmalar

mzdan biridir. Tamamen deimeye ihtiyacmz var, en
byk devrim budur, bombalamak ve birbirimizi ldr
mek deil. En byk devrim zihnin kendini birdenbire d
ntrp yarn tamamen farkl olmasdr. Belki de byle
bir eyin imkansz olduunu syleyeceksiniz. Eer hi ka
madan soruyla gerekten yzleirseniz ve bu halinizle
onun imkansz olduunu sylerseniz, o zaman mmkn
olan ortaya karrsnz; ama imkansz olan anlamadan bu
soruyu, "Mmkn olan nedir?" sorusunu soramazsnz.
Beni anlyor musunuz?

O halde iddete, saldrganla artlandrlm korkak bir

zihnin kendini hemen dntrp dntremeyeceini so
ruyoruz. Bu soruyu ancak analizin imkanszln ve fayda
szln anladnzda sorabilirsiniz (ltfen buna biraz dikkat
edin). Analizi yapan ister profesyonel bir analizci ister kendi
kendini analiz eden sradan bir kii olsun, analiz analizciyi
iaret eder. Kendinizi analiz ederken birka husus iin iine
girer. ncelikle, analizci analiz ettii eyden ayr mdr? Fark
l mdr o? Gzlemlediinizde unu apak grrsnz

ki

analizci analiz edilendir. Analizci ile analiz edecei ey ara

snda farkllk yoktur. Oysa biz bu noktay es geip analize
balyoruz. "Ben kzgnpl, ben kskancm" diyorum ve ne
den kskan olduumu, bu kskanln, fkenin, acmaszl

n sebeplerini analiz etmeye balyorum; ama analizci analiz

ettii eyin bir parasdr. Gzlemci gzlemlenir ve kii bunu
fark ettiinde, bunun faydaszln grdnde bir daha
analiz yapmaz. Bu noktay anlamak, bunun hakikatini gr
mek ok nemlidir, szel anlamda deil tabii; kelimelere da
yal anlay hi de anlay deildir; o sadece bir sr sz du
yup "Evet sylenenleri anladm" demeye benzer. Analizci

nin, gzlemcinin gzlemlenen olduunu sahiden grmek

muazzam bir olgu, muazzam bir gerekliktir; bu gereklikte
analizci ile analiz edilen ey arasnda bir ayrm yoktur, dola53

Sen Dnyasn

ysyla atma da yoktur. atma ancak analizci analiz etti

i eyden ayr olursa ortaya kar, bu ayrmada atma var
dr. Anlyor musunuz? Herhalde daha sonra bana sorular so
racaksnz.
Hayatmz bir atma, bir sava alandr, ama zgr bir
zihin atmaz ve atmadan kurtulmak, gzlemcinin, ana
lizcinin, dnenin iinde bulunduu gerei grmek de
mektir. Korku var ve gzlemci "Korkuyorum" diyor. Ltfen
bunu iyi takip edin, o zaman gzelliini greceksiniz. Bu du
rumda gzlemci ile gzlemlenen arasnda bir ayrm vardr.
Sonra gzlemci harekete geip "Farkl olmalym", " u kor
kuya bir son vermeliyim" der ve korkunun nedenini bulma
ya alr; ama gzlemci gzlemleyen, analizci de analiz
edendir. Bunu szde deil de sahiden fark ettiinde, korku
gerei bsbtn deiir.
Beyefendiler, hanmefendiler bu bir sr deil. Korkuyor
sunuz, iddete eilimlisiniz, tahakkm altna alyorsunuz
veya tahakkm altma giriyorsunuz. ok daha basit bir ko
_
nuya deinelim. Kskansnz, kskanyorsunuz. Gzlemci
kskanlk diye adlandrd duygudan ayr mdr? Eer
ayrysa o zaman kskanlk zerinde etkide bulunabilir ve
bu etki bir atma haline gelir. te yandan eer kskanlk
duygusunu hisseden kii kskanlkla ayn ise bu durumda
o kii ne yapabilir? Ben kskancm; kskanlk "benden" ay
r bir ey olduu srece bir atma hali iindeyimdir, ama
eer kskanlk benden ayr bir ey deilse, o bensem, o za
man ne yapacam? Onu kabul ederim, "Ben kskancm"
derim. Bu bir olgudur. Ondan kamam, ondan uzakla
mam, onu bastrmaya almam. Ne yaparsam yapaym o
yine de bir tr kskanlk olur. Dolaysyla ne oluyor? Ey
lemsizlik topyekun eylemdir. Gzlemlenen olarak gzlem
ci nezdinde kskanlkla ilgili eylemsizlik kskanln sona
ermesidir. Bunu anlyor musunuz? Birbirimizle iletiim ku
rabiliyor muyuz?
54

Berkeley'dekl Kallfomlya niversltesl'nde Yaplan Konumalar

DN LEYC: Evet
KRISHNAMURTI: Kolayna kap "Evet" demeyin he
(Glyor). Nitekim bunu

men. Anlamak olduka zordur.

sahiden anlarsanz kskanlktan kurtulur, bir daha asla

kskan olmazsnz. te bu nedenle, iimizde srp giden
ve kendini iddet olarak da vuran bu atmay, bu mca
deleyi tamamen anlamak ok nemlidir. O halde, zihin ha
setten, yani kskanlktan tamamen kurtulabilir mi? Zihin
ancak gzlemcinin gzlemlenen olduunu ve dolaysyla
bir ayrmn bulunmadn anladnda kurtulabilir. Anl
yor musunuz? .Bakn, sayn dinleyici ler, insanlar arasnda,
komular arasnda bizim iliki diye adlandrdmz eyde
atma var. imdiki haliyle tm ilikiler atmadr, yle
deil mi? Bunun apak ortada olduunu d n yo rum .
Kendi aramzda, dnyann her yerinde insanlar arasndaki

ili kil er, kendimize dair veya birbirimize dair kurduumuz

imgelere dayanyor. Kocas kars hakk nda bir i mge olu
turuyor, kars da kocas hakknda; haz, ac, hakaret, azar
lama, bask, kskanlk, hr n l k, her neyse ite onun i mge
si. Eler birbirlerine dair imgeleri yldan yla adm adm
oluturuyorlar. ki imge arasnda bir iliki sz konusu olu
yor. liki demek fiili temas demektir. likili olmak demek
bir eyle temas halinde olmak demektir ve eer birine dair
bir imgeye sahipsen o kiiyle ilikili olamazsn. Bu apak
ortadad r . O halde imgesiz ama iliki iinde yaamak mm
kn mdr? Bizler ilikili olmadmz iin iliki atmay
getirir; bizim ilikimiz imgelerin arasndadr. Bir zihnin im
ge oluturmaktan kurtulmas mmkn mdr? Soruyu an
ladnz m?
Bunun nasl mmkn olduunu size gstereceim. Bu
nu sadece teorik olarak benimsemekle yetinmeyin, hayata
geirin, o zaman ilikinin gerekte ne anlama geldiini kav
rarsnz. likili olmak en sra d eylerden biridir. Ancak
55

Sen Dnyasn

ondan sonra ac ve atma ortadan kalkar. Bakannz, ka

rnz, kocanz, komunuz, Tanr ya da her neyse onunla il
gili bu imgeleri oluturan mekanizma nedir? Kendimiz ve
ya birbirimiz hakknda edindiimiz bu imgenin yaps ve
doas ne? ir? Eer evli olsaydm -ki deilim- karm hak
knda bir imge olutururdum: syledikleri, yaptklar, cin
sel veya baka yoldan verdii hazlar, korkular, basklar,
sulamalar vs. Kademeli olarak, gn be gn ona dair bir
imge olutururdum, kukusuz ayn eyi o da benim iin ya
pard. Bu bir varsaym deil, gerektir. imdi ben kendime
soruyorum: Bu imgelerden kurtulabilir miyim? mgeden
kurtulmann tek art, bir ey sylerken -ister fkeyle, ister
kskanlkla, ister asabiyetle, ister vgyle ister kmse
meyle olsun- o an sylediin eyin tamamen farknda ol
mandr. Bylece vldnde ya da yerildiinde vgnn
ya da yerginin gerekliini kavrayp ondan kurtulabilirsin.
Bu da zihnin tamamen uyank olmas dernektir, bylece im
geyi oluturan kii belli bir haz veya ac deneyimi ediez;
yani karn veya kocan ho veya naho bir ey syledii an
da dikkatli, uyank olmaktan sz ediyorum. w dikkat, bu
seimsiz farkndalk bakma zgrl verfr, ylenen e
yin doruluunu veya yanlln grmeyi salar; o zaman
zihin onu an diye kaydetmez artk. Bunu hi denediniz mi
bilmiyorum, muhtemelen denememisinizdir. Zihin son
derece aktif, uyank, duyarl hale gelir; o zaman sahiden
hayatn byk sorunlarndan biri olan iliki, ok farkl bir
anlam kazanr. O zaman iliki imgesiz sevginin gzellii
olur. nsan ne kadar ok "Seni seviyorum" dese de burada
sevgi yoktur. Sevgi tamamen farkl bir eydir, sevgi haz de
ildir, sevgi arzu deildir. Kiinin sevgiyi anlamas iin
hazz anlamas gerekir. Haz ise korkuyla, acyla birlikte- y
rr. Biri olmazsa dieri de olmaz.
te bunlar bizim sorunlarmz. Bunlar ister gelimi is
terse ilkel bir toplumda yaayalm hepimizin sorunlar. n56

Berkeley'dekl Kalifomlya niversitesi'nde Yaplan Konumalar

san ac ekiyor, sknt iinde ve bu durumda sormamz ge

reken soru udur: Zihin kendini tamamen dntrp biri
cik devrim olan derinlemesine bir psikolojik devrime yol
aabilir mi? Byle bir devrim farkl bir toplumu, farkl bir
ilikiyi, farkl bir yaam tarzn ortaya karabilir. Soru sor
mak ister misiniz? Biliyor musunuz, soru sormak en zor
eylerden biridir. Sormamz gereken binlerce soru var; her
eyden kukulanmalyz. Hibir eyi kabullenmemeli veya
hibir eye boyun ememeliyiz; kendimizin farkna varma
lyz, kendi gereimizi grmeliyiz ama baka birinin arac
lyla deil. Ve bu gerei grmek iin kiinin tamamen
zgr olmas gerekir. nsann doru cevab bulabilmesi iin
doru soruyu sormas lazm, nk eer yanl sorulan so
rarsak, kanlmaz olarak yanl cevaplar alrz. O halde

doru soruyu sormak en zor ilerden biridir. Bu, konuma

cnn sizi soru sormaktan men ettii anlamna gelmiyor. So
ruyu derinlemesine, byk bir ciddiyetle sormalyz, n
k hayat korkun ciddidir. Byle bir soruyu sormak sizin
haliazrda zihninizi kefettiiniz, benliinizin en derin
katmanlarna indiiniz anlamna gelir. u halde sadece
kendini bilen zeki zihin doru soruyu sorabilir ve tam da
bunu yaparken doru cevab bulur. Ltfen glmeyin. Bu
ok ciddi bir mevzudur, nk siz hep bakasnn size ne
yapmanz gerektiini sylemesini bekliyorsunuz. Biz hep
bakasnn nda kendi lambamz yakmak istiyoruz.
Kendimize hi k tutmuyoruz: nsann kendine k tut
mas iin tm geleneklerden, konumacnn otoritesi de
dahil tm otoritelerden kurtulmas gerekir, bu sayede zi
hinlerimiz bakabilir, gzlemleyebilir ve renebilir. ren
mek en zor ilerden biridir. O halde soru sormak olduka
kolaydr, ama doru soruyu sormak ve doru cevab almak
bambaka bir eydir.
Evet, beyefendi, sorunuzu alaym. (Glyor).
57

Sen Dnyasn

D NLEYC: Bu gece buraya nceden hazrladm bir so

ruyla geldim ama konumanzn ak iinde geldiiniz
noktay grnce o soruyu sormaktan vazgetim. Size Gan
di hakknda bir soru soracaktm. Sizin fikrinizi soracaktm,
ama imdi baka bir sorum var.
KRISHNAMURTI: Nedir, beyefendi?

D NLEYC: Sorum baz dinleyicilere ar gelebilir . . .

KRISHNAMURTI: stediiniz her eyi sorabilirsiniz, beye
fendi.

D NLEYC: Ses cihazlar dzgn almadnda ve ar

kanzdaki insanlar sylediklerinizi duymadnda, bana
yle geliyor ki, sizin gibi tecrbeli bir insan byle du
rumlarda ne yapacan bilir. insan merak ediyor, acaba
byle bir durumda iinizde biraz olsun korku uyanyor
mu?
KRISHNAMURTI: Hoparlr almadnda korkuya ka
plr mym diye soruyor? Neden korkuya kaplaym ki?

Bu, cihazn hatasd r ve neden bunun iin kendimden endi

eleneyim ki? Byle bir durumda korkuya kaplmam. (G
lyor.) Grdnz gibi, sayn dinleyiciler, bana Gandi ya
da X, Y veya Z ahsiyeti hakknda fikrim sorulacakt. Sade
ce ahmaklar fikirlerini sunarlar. Birisi hakknda niye bir
fikre sahip olaym ki? Byk bir zaman ve enerji kaybdr
bu. nsan beynini, zihnini fikirlerle, yarglarla, karmlarla
niye tka basa doldursun ki? Bunlar berrakl nler ve zi
hin bir karm yaparak gzlemde bulunursa berraklk red
dedilmi olur.
58

Berkeley'deki Kalifomiya nlversltesl'nde Yaplan Konumalar

DNLEYC: Zihnimiz sadece alglarken dnceye bula

maz, temiz kalr. inde olup biteni duyumsar ya da baka
bir insann ne yaptn, ne olup bittiini dnmeden o
insann iinde korkunun yer alp almadn sezer.

KRISHNAMURTI: Eer doru anlad.iysam sorum uz ud ur:

"Zihin nedir, anlayan zihin nedir?" Anlayan ey dnce mi
dir? Soru bu yle deil mi beyefendi?

DNLEYC: Evet
KRISHNAMURTI: Bu konuya eileceiz, siz de iin asln
greceksiniz. Bir insan bir eyi anladn sylediinde, "Ben
anlyorum" diyen zihin hali nasl bir haldir? "Anlamak" sz

c iki farkl manada kullanlabilir. Ben senin sylediini ya

kelimeiere dayanarak anlarm, yani kelimelerini duyar an
lamlarn anlarm; sen ve ben, her ikimiz de ngilizce konu
tuumuz iin belli anlamlara sahip belli kelimeleri kullanyo
ruz :ve o kelimeleri anladmz sylyoruz. Anlay -iinde
duyumsama olan eylem- fiilen gerekleirken iinde dikkati
barndrr. "Ben bir eyi apak anladm" dediinizde bunun
iine her y girer. "Ben anladm" diyen zihin hali nasl bir
haldir?

DNLEYC: Tam farkndalk.

KRISHNAMURTI: imdi bunu biraz daha aalm: Zihin
karmda bulunmadnda, bir fikir edinmediinde, prdik
kat dinledi inde ve sonra "Ben anladm" dediinde, farkn
dalk, anlay gereklemez mi? "Ben anladm" diyen ve do

laysy la hemen harekete geen zihin halinin nasl bir hal ol

duunu soruyoruz. Kukusuz byle bir zihin hali, iinde hi59

Sen Dnyasn

bir fikrin, hibir kannn, hibir deerlendirmenin olmad

tam bir sessizlik, dinginliktir. Aslnda dinlemek skunetten
doar. Ancak ondan sonra dncenin hi bulamad bir
eyi anlayabiliriz. Dncenin ve tm dnme srecinin ne
olduu meselesine imdi girmeyeceiz; zira bu ok zaman
alr ve bunun yeri de buras deil. Anlaytan sz ederken, ta
bii o ancak zihninizin -kalbiniz, sinirleriniz, kulaklanz ola
rak zihninizin- tam olarak dinlemesi, tm dikkatinizi verme
niz durumunda gerekleir. Tm dikkatinizi verdiinizde
tam bir sessizlik olutuunu hi fark ettiniz mi bilmiyorum.
Bu dikkatin iinde ne snr, ne de farknda veya dikkatli olan
"ben" olarak bir merkez vardr. Bu dikkat, bu sessizlik bir
meditasyon halidir. Meditasyon kelimesiyle ne kastettiimi
ze ve o hale nasl ulatmza imdi deinmeyeceim; gele
cek akamlarda zaman bulursak bu konuyu ileriz.

O halde birini tam anlamyla, prdikkat dinlerken sadece

kelimeleri deil, onlarn aktard duyguyu da ksmen deil
tamamen dinlersiniz.

DNLEYC: Sylediklerinizde ok ciddi elikiler bul

dum. ncelikle sadece ahmaklarn fikir beyan ettiklerini
sylediniz ki bu bana sama geliyor.
KRISHNAMURTI: Beyefendi sylediklerimde elien fikirler
beyan ettiimi, elien deerlendirmelerde bulunduumu sy
lyor. Ben bir fikir, bir

karm, bir yarg beyan ettim mi? Ger

eklere bakmanz syledim sadece. Benim ya da senin gerein

deil, insarun iddete eilimli olduu gerei. Bu bir fikir deil,
bir gerektir. nsan korkak bir hayvandr, bu bir gerektir. nsan
kskantr, insan alma iinde yayor ve hayal bir sava
meydan. Bunlar fikir veya yarg deil, hepimizin iinde ger
ekten olan eylerdir. B gerekleri nasl tercme edecein, on
_
larla ilgili olarak ne yapacan ve kimi nyarglara ve kanm_

60

Berkeley'dekl Kallfomlya nversltesl'nde Yaplan Konumalar

Iara ulap ulamayacan, ite bu, fikir beyan etmektir. Fakat

biz fikir beyan etmiyoruz, yalnzca gereklerle ilgileniyoruz
.

DNLEYiCi: Bu noktada sormam gereken bir soru var. Si

zin zor dediiniz renmenin temeli nedir? Kendinizi zor
bir ile urarken buluyorsunuz. rade ve inanla yrtt
nz bir eyJemin temeli nedir? Nasl dayanacaksnz?
KRISHNAMURTI: San r m soruyu anladm. Soruyu soran,
"renme nedir?" diyor. renme eylemden farkl mdr?
Doru mu, beye fend i?

DNLEYC: Hayr. Soru u: Neden lm ya da hayat se

iyorsunuz? Eer bunu yaparsanz lm kalm meselesi
olur bu. Hayatta kalmanz salayacak bt;Ui bir ii yapmak
iin gereken gc iinizde nerede bulacaksnz?
KRISHNAMURTI: Anladm. Enerjiyi nerede bulacaksnz?
Ben biraz farkl bir ekilde soraym Layk1yla yaamak iin
.

enerjiyi nerede bulacaksnz? Doru m u?

DNLEYC: Evet. Siz bir ey istemiyorsunuz, o kendiliin

den geliyor; onu blnmemi bir benlikle yaparsanz tabii.
KRISHNAMU RTI: Bu doru.

DNLE\'CI: (Duyulmuyor.)
KRISHNAMURTI: Anlad m beyefendi. Tam da budur. s
tensiz nasl yaayabiliriz; soru bu, yle deil mi? elikiler,
,

61

Sen Dnyasn

ztlar olmadan? Hi atma olmadan nasl yaar, nasl ey

lemde bulunuruz?

D NLEYC: Evet. lm de seebilirsiniz.

KRISHNAMURTI: lmeyi seemezsiniz, yaamak zorunda
snz, ama . . .

DNLEYC: Ama nasl?

KRISHNAMURTI: Bekleyin, beyefendi. elikisiz, dolu do
lu, srekli bir renme hali iinde yaamay bana retecek
sistem, yntem nedir? Soru bu mu? ncelikle renmeyle ne
kast ediyoruz? Ben bir fikir ne srmyorum, geree bak
yorum. renme bir bilgi toplama ilemi midir? O bilgiden
hareket eder; yani deneyimler, anlar biriktirip onlardan_yola
karak eylemde bulunurum. Yoksa renmek birikimsel ol
mayan devaml bir ilem midir ve dolaysyla renmek ey
lemde bulunmak mdr? Yava gidelim. Meselenin iine gire
ceiz. nce renip sonra rendiimiz eye gre eylemde
bulunmayz, rerurtenin kendisi eylemde bulunmaktr;
renme eylemden ayn bir ey deildir. Kii korkuyu, onunla
ilgili olarak ne yapacan, nasl yaayacan renecek diye
lim. Eer size nasl yaayacanz syleyen bir sisteminiz ya
da "Bu ekilde yaa" diyen bir ynteminiz varsa, o zaman bir
bakasnn gelitirdii bir ynteme uyuyorsunuz demektir.
Bu yzden aslnda renmiyorsunuz, sadece bir ynteme
uyuyorsunuz ve ona gre eylemde bulunuyorsunuz demek
tir; aslnda bu eylemde bulunmak deildir, srf taklit etmek
tir. Gyleyse eer yntemlerin ya da sistemlerin i inde sakl
olan anlamlan renirseniz, o yntemleri ve sistemleri bir ke
nara atarsnz; ondan sonra ne yaptnz renirsiniz. J::I aya62

Berkeley'dekl Kallfomlya nlversltesl'nde Yaplan Konumalar

t renmek yaama etkinliidir, yle deil mi? Meseleye

aklk getirebildim mi? Yaamak, renmek ve eylemde bu

lunmak ay n ey deildir, aksine bunlar birbirinden kopa
rlamaz.

DNLEYiC: Analiz yapmann niin zararl olduunu anla

madm; bu zor bir husus.
KRISHN AMURTI: Bir buuk saatten sonra yorulmadnz m?

DNLEYC: Hayr, hem de hi.

KRISHNAMURTI: Hi mi? Neden? (Glyor.) Bir dakika be
yefendi. Neden? Eer dikkatli bir ekilde dinlediyseniz yo

rulmu olmalsnz -sizi eletirmiyorum- yle deil mi?

DNLEYC: Sanmyorum.
KRISHNAMURTI: Beyefendi, konumac alyor ve ona
iin sizin de almanz gerek. Buradaki olay
"o konuuyor" " siz dinliyorsunuz" eklinde cereyan etmiyor;
biz birlikte bir yolculua kyoruz; kendimizi, dnyay, dn
yayla iliki iinde olan bitenleri reniyoruz. Ve tm bunlar
renirken zihninizin uzun bir i gnnden sonra burada
oturm aktan yorulmu olmas gereki r. Yorulmu olmal snz!
Ama nemli deil. Bu soruyu cevaplandracam, ondan son
ra konumamz sona erecek.
Konumac analiz ileminin eitli hususlar ima ettiini
syledi, ncelikle de zaman. Akas analiz etmek insann
gnlerce bu i e zaman ayrmasn ima eder. k inci si, analizci
ok ama ok dikkatli analiz etmelidir, aksi halde yanlgya
uyak uydurmak

63

Sen Dnyasn

der. Doru analizde bulunmak iin nyarglardan, ka

rmlardan, korkulardan syrlm olmas gerekir. Eer sre
iinde herhangi bir sapma olursa bu analiz yeni kstlamalar
dourur. Ayrca analizcinin analiz ettii eyden ayr olmad
n da syledik. Btn bunlar ksmen deil tmyle anla
malyz: Zaman, analiz sreci, kararlar, net bir analizle daha
fazla ilerlemenize engel olan karmlar ve analizcinin analiz
edilen ey olduunu kavramak. Tm bunlar anladnzda
bir daha analiz yapmazsnz. Analiz yapmadnzda, olayla
r dorudan grrsnz, nk sorun younluk ve aciliyet
kazanr. Bu, iddetsizlik ideolojisine sahip olan ve dolaysy
la iddetten nasl kurtulacan renmeye alan ama her
trl iddetten imdi kurtulmann yollarn aramayan bir
adamn durumuna benzer. Biz yarn deil de imdi iddetten
kurtulmann peindeyiz.
Arhk moda haline gelen bu analiz srecini batan sona
gzlemlediimizde ve onun iinde sakl olan anlam sadece
lafta deil derinlemesine kavradmzda analize kar ka
rz. Yanl olan bir eyi reddettiinde bakma zgrlne ka
vuursun; o zaman hakikati grebilirsin. Fakat nce yanl
olan reddetmen gerekir.

64

nyadaki -hem isel hem dsal- kaos ve dzensizli

i dnen, bunca acy, al, sava, nefreti, vahe
ti gren ou insan ne yapmalm diye soruyor olsa
gerek. ?u.kargaay'la karlaan bir insan olarak ne yapabili
rim? Soruyu bu ekilde sorduumuzda, bir tr siyasal ya da
sosyolojik eyleme veya bir eit dinsel araya ve kefe kendi
mizi adamamz gerektiini dnyoruz. Kii kendini ada
mas gerektiini dnyor ve dnyann her yerinde bu
adanma istei ok nemli bir hale geldi. nsanlar ya eylemci
oluyor ya da bu toplumsal kaostan elini eteini ekip kendi
yolunda ilerliyor. BE!nce kendini adamamak ama hayatn ya
psna ve doasna tamamen katlmak ok daha nemlidir.
Ke.:dinizi adadnzda, bir paraya adarsnz, dolaysyla o
para nem kazanr ve bu da ayrm yaratr. Oysa tm yaam
urana tamamen, btnyle katldnzda eylem tamamen
deiir. O zaman eylem sadece isel deil, ayn zamanda d
sal olur; tm yaam sorunuyla iliki iinde olur. Katlmak,
her sorunla, insan zihninin rettii her dnce ve duyguyla
tam bir iliki kurmay ima eder. Ve insan hayatn belli bir ks
mna ya da parasna kendini adamayp hayatn tmne ka
tldnda, o zaman bir insan olarak sahiden ne yapabilecei
ni grr.
oumuz iin eylem ideolojiden douyor. nce, ne yap
mamz gerektiine ilikin bir dnceye, ideoloji, kavram ya
da forml olarak bir dnceye sahip oluyoruz. Ne yapma
mz gerektiini tasarladktan sonra o ideolojiye gre hareket
ediyoruz. Dolaysyla eylem ile o eylemin nasl olmas gerek-

65

Sen Dnyasn

tiine ilikin tasar arasnda her zaman bir blnme ve dola

ysyla atma vardr. Ve insann hayatnn ou bir dizi a
tmadan, mcadeleden ibaret olunca, im;an kanlmaz ola
rak kendine u soruyu soruyor: Tecrit edilmi bir manastra
deil de bu dnyaya tamamen katlarak yaayabilir miyim?
Bu da kanlmaz olarak baka bir somyu douruyor: liki
nedir? Zira iliki iinde -baka insanlarla ilikiye giren bir in
san olarak- tm hayata katlyoruz. Eer hi iliki olmasayd,
eer insan kendini d dnyadan tamamen soyutlayarak ya
asayd o zaman hayat sona ererdi. Hayat iliki iindeki bir
devinimdir. Btn meselemiz bu ilikiyi anlamak ve bu iliki
iindeki atmaya son vermektir. nsann sadece kendi iin
de deil, toplum iinde de bar ve huzur ierisinde yaayp
yaayamayacan renmektir bizim meselemiz. nk an
cak ondan sonra doru davran sergilenecektir ve biz davra
nla yani eylemle ilgileniyoruz. "Tm karmaas, savalar,
nefreti, dmanl, strabyla bu muazzam yaam sorunuy
la yz yze gelen bir birey, bir insan ne yapabilir?" diye so
rabilirsiniz. Bir deiim, bir devrim, radikal bir durum, yeni
bir bak as, yeni bir yaam tarz meydana getirmek iin in
san ne yapabilir? Soruyu "Tm bu kargaa ve dzeni etkile
yecek ne yapabilfrim?" eklinde sorarsanz, bu yanl bir so
ru olur. Eer soruyu "Bu dzensizlikle kar karya olan ben
ne yapabilirim?" diye sorarsan zaten cevab vermisin de
mektir; hibir ey yapamazsn. Dolaysyla bu soru yanl bir
sorudur. Fakat eer bu devasa aalarla yz yze olan biri ola
rak ne yapabileceinle deil de, nasl tamamen farkl bir ha
yat yaayabileceinle ilgilenirsen, o zaman insanlarla, tm
toplumla, dnyayla kurduun ilikinin bir deiim geirdii
ni fark edersin. Zira her eyden nce insanlar olarak sen ve
ben, biz tm dnyayz; bunu laf olsun diye deil gerek du
rumu ifade ettii iin sylyorum: Sen ve ben tm dnyayz.
nsann dndkleri, hissettikleri, iindeki dmanlk, st
rap, hrs, kskanlk, olaanst kargaa, dnya budur ite.
66

Berkeley'deki K.alifomlya niversltesl'nde Yaplan Konumalar

Dnyada bir deiim, kkl bir devrim olmal; insan byle

bir hayat, bir butjuva yaantsn, bir yapaylk yaamn, olan
bitenlere kaytsz kalarak geirdii sahte bir hayat srdre
mez. Eer insan olarak sen ve ben bsbtn deiebilirsek o
zaman yaptmz her ey doru olur. O zaman iimizde ve
dolaysyla dmzda bir atma dourmayz. Demek ki me
sele budur. Konumacnn da bu akam sizinle konumak is
tedii mesele budur. Daha nce belirttiimiz gibi, insann ha
yat nasl yaqd, gndelik hayatnda -byk bir kriz ann
da deil her gn- ne yapt byk bir nem tayor. liki
hayattr ve bu iliki sreen bir devinimdir, srekli bir dei
im.

O halde sormamz gereken soru udur: Ben ya da siz nasl

olur da ylesine kkl bir deiim geiririz ki, yarn sabah
uyandmzda karlatmz her sorunu bir yk olarak ta
madan annda zebiliriz? Bylece kalbimizde byk bir
sevgi yeerir ve dalarn, yakamozun gzelliini grrz. Bu
deiimi meydana getirmek iin insann kendini anlamas ge
rekir, nk insann kendini teoride deil pratikte tanmas,
kim olduunu bilmesi byk bir nem tayor.
Bilirsiniz, insan tm bu sorunlarla karlanca derinden
etkileniyor; kelimelerden, tasvirlerden deil, nk sz nes
nenin kendisi deildir; tasvir, tasvir ettii ey deildir.:_Jnsan
kendini olduu gibi gzlemlediinde, kendini umutsuz, ir
kin, sefil olarak addettii iin ya aresizlie kaplr ya da ken
dine kendini yarglamadan bakar. nsann kendine kendini
yarglamadan bakmas ok nemlidir, nk kendisini anla
masnn ve tanmasnn tek yolu budur. nsan kendini nesnel
olarak gzlemlerken -bu, benmerkezcilik, kendini soyutla
mak ya da kendini tm insanlktan veya dier insanlardan
ayrmak deildir- kendisinin ne denli artlandrldn an
lar: Ekonomik basklarla, iinde yaad kltrle, iklimle, ye
dii besinlerle, szde dinsel rgtlerin ya da Komnistlerin
propagandasyla. Bu propaganda yzeyde kalmaz, aksine
67

Sen Dnyasn

ok derinlere sirayet eder. O zaman insan u soruyu sorar: Bu

propagandadan kurtulmak mmkn mdr? Zira insan z
gr deilse kledir. Kle olunca da srekli atma ve kavga
iinde yaar ve bunu yaam tarz olarak benimser.
Umarm konumaay dinliyorsunuzdur, sadece szlerini
dinlemekle yetinmeyip, kendinizi gzlemlemek iin o szleri
bir ayna olarak kullanyorsunuzdur. O zaman konumac ile
sizin aranzdaki iletiim tamamen farkllar. Bylece varsa
ymlarla, dncelerle, yarglarla deil gereklerle ilgilenme
ye balarsnz. O zaman hem ben hem de siz zihnin artlan
drmadan nasl kurtulabilecei, nasl tamamen deiebilecei
meselesine eilebiliriz. Daha nce sylediimiz gibi, insann
kendini anlamas ancak i likilerinin farkna varmasyla
mmkn olabi lir. nsan ancak iliki iinde kendini gzlemle
yebilir; orada btn tepkiler, b tn artlanmalar aa kar.
Dolaysyla iliki iinde insan kendisinin gerek halinin bilin
cine varr. Ve insan kendisini gzlemlerken u byk korku
sorununun da farkna varr.
Bildiiniz gibi, zihin her zaman kesin, emin, gvencede
olmak ister. Kendinden emin ve gvencede olan zihin bir
burjuva zihnidir, deersiz, baya bir zihindir. Ne var ki he
pimiz byle bir zihnimiz olsun istiyoruz; tamamen gvende
olmay istiyoruz. Psikolojik adan byle bir ey sz konusu
deildir. inizde olan bitenlere bakn. Eer gznz ap
bakarsanz herkesin emniyette olmak istediini grrsnz.
Ne ilgin deil mi? Buna ramen insan kendi kendini mah
vetmek iin elinden geleni yapyor. Bunu evrenizde grebi
lirsiniz. Egemen devletlere, ordulara, donanmalara sahip
uluslar olduu srece sava da kanlmazdr. te yandan
bizler belli bir ideolojiye ya da dine bal belli bir grup, belli
bir ulus olduumuzu kabullenmeye psikolojik olarak artlan
mz. Dinsel organizasyonlarn dnyaya ne byk fenalk
yaphn, insanlar nasl bldn bilmem hi gzlemledi
niz mi? Sen bir Katoliksin ben bir Protestan. Bize gre etiket
68

Berkeley'deki Kallfomiya nlversitesl'nde Yaplan Konumalar

gerek sevgi, efkat ve nezaketten ok daha nemli. lkeler

bizi bld, uluslar bizi bld. Bizim artlanmamz olan ve
korkuyu douran bu blnmeyi her yerde grebilirsiniz.

O halde korkuyla ilgili olarak ne yapabileceimiz mesele

sine gireceiz. Bu korkuyu zmediimiz srece, karanlk
iinde, iddet iinde yaarz. Korkmayan bir insan saldrgan
olmaz; hibir surette korku duygusu tamayan bir insan sa
hiden zgr, huzurlu bir insandr. nsanlar olarak bu sorunu
zmemiz gerekiyor, nk eer zemezsek byk olaslk
la doru bir hayat sremeyiz. inde erdem -bu kelimeye bu
run kvrabilirsiniz- bulunan davran veya tavr anlamad
nz srece, korkudan tamamen kurtulmadnz srece,
zihniniz hakikatin ne olduunu, mutluluun ne olduunu
ve, eer byle bir ey varsa, zamanszln ne olduunu asla
kefedemez. Korku varln gsterdiinde kamak istersiniz
ve bu ka olduka sama ve idir. O halde bu korku soru
nu nmzde duruyor. Zihin hem bilin dzeyindeki hem
de bilindndaki, yani kendisinin derin katmanlarndaki
korkudan tamamen kurtulabilir mi? te bu akam bundan
SZ edeceiz, nk bu korku sorununu anlamadan ve z

meden zihin asla zr Olamaz. Ve ancak zgr olursanz

aratrabilir, kefedebilirsiniz. Zihnin korkudan kurtulmas
ok nemlidir, elzemdir. O halde meseleye girelim mi?
imdi, ilk olarak, tasvirin tasvir edilen ey olmadn ak
lnzdan karmayn ltfen. Tasvirin, kelimelerin tuzana
dmeyin. Kelime, tasvir sadece bir iletiim aracdr. Ama ke
limelere taklrsanz ok fazla ilerleyemezsiniz. nsan sadece
kelimenin anlamn kavramakla yetinmemeli, kelimenin, ifa
de ettii o gerek varlk olmadn da bilmelidir.
u halde korku nedir? Meseleyi birlikte ele alacamz
umuyorum. Ltfen sadece dinlemekle yetinip umursamazlk
etmeyin; katln, tam anlamyla yaayn. nk bu sizin kor
kunuz, benim deil. ok karmak bir mesele olan korkunun
aslna doru birlikte bir yolculuk yapacaz. Eer insan kor69

Sen Dnyasn

kuyu anlamaz ve ondan kurtulamazsa, iliki mmkn olmaz;

iliki atma, eziyet, sefalet olarak kalr. Korku nedir? nsan
gemiinden, bugnnden ya da yarn olabilecek bir eyden
korkar. Korku zaman ierir. nsan lmden korkar ki lm
gelecee aittir. Ya da insan gemite olmu bir eyden korkar.
Yahut bir zamanlar hastayken ektii acdan korkar. Ltfen
buna dikkat edin. Korku zaman iaret eder: nsan bir eyden,
bir zamanlar yaaag ve tekrar yaayabilecei bir acdan kor
kar. nsan yarn ya da gelecekte olabilecek bir eyden korkar.
Veya insan imdiki zamandan korkar. Btn bunlar zaman
ierir. Psikolojik adan konuacak olursak, dn, bugn ve
yarn diye bir ey olmasayd korku da olmazd. Yani, ben
gemite olmu -ac veren- bir eyi dnrken onun yarn
tekrar olabileceini dnrm. Dnce korkuyu dourur.
Dnmek, acy dnmek, lm dnmek, hayal krk
lklarn dnmek, tatminleri, olabilecekleri, olmas gere
kenleri ve benzeri eyleri dnmek korkuyu besler. Dn
ce korkuyu retir ve onun sreklilik kazanmasn sala,:. Ve
dn size haz vermi bir ey hakknda dnmeniz o hazz
srdrr, ona sreklilik katar. O halde dnce sadece kor
kuyu deil ayn zamanda hazz da dourur, besler ve ona s
reklilik katar. Ltfen bunu kendi iinizde gzlemleyin, iiniz
de gerekte olan bitenlere bakn.
Haz veya keyif veren bir deneyim yaamsnzdr ve
onu dnrsnz. ster seks ister baka bir deneyim olsun
onu tekrarlamak istersiniz. Size haz vermi olan bu deneyi
mi dnerek o hazzn tekrarlanmasn, srmesini istersi
niz. O halde dnce sadece korkunun deil ayn zamanda
hazzn da sebebi dir. Bu olguyu, dncenin hazz yaatt
ve korkuyu besledii gereini gzlemleyebi lirsiniz. D
nce hem korkuyu hem de hazz besler; bu ikisi bi rbirin
den ayrlamaz. Hazzn istendii yerde korku da olur; b iri
varsa dieri de mutlaka vardr, nk her ikisi de dnce
nin rndr.
70

Berkeley'dekl Kal lfomiya niversltesl'nde Yaplan Konumalar

Sizi herhangi bir eye ikna etmeye almadm ltfen

aklnzdan karmayn. Ben propaganda yapmyorum. Tanr
korusun! Zira propaganda yapmak yalan sylemektir. Eer
birisi sizi bir eye ikna etmeye alyorsa sakn ikna olmayn.
ikna olmaktan ya da bir fikir veya yarg bildirmekten ok da
ha ciddi bir eyle ilgileniyoruz. Gereklerle, olgularla ilgileni
yoruz. Ve gzlemlediiniz gereklerin anlalmas iin
fikirlere ihtiya yoktur. Size gerein ne olduunun sylen
mesi gerekmez, nk gerek zaten orada duruyordur, ayet
gzlemleme yeteneiniz varsa onu grrsnz.
O halde dncenin hem korkuyu hem de hazz srdrp

beslediini gryoruz. Hazzn devam etmesini istiyoruz, da

ha fazla, daha fazla haz almak istiyoruz. nsan iin nihai haz
cennette kalc bir halin, yani Tanr'nn olup olmadn bul
maktr. insana gre Tanr, hazzn doruudur. Eer evrenizi
gzlerrifeseniz tm toplumsal ahlakn -aslnda ahlakszl
n- haz ve korkuya, dl ve cezaya dayandn grrs
nz.
Dolaysyla insan tasviri ve kelimeyi deil de tasvir edile
ni, dncenin bunu retmesinin fiili durumunu, filli gerei
grdnde u soruyu sorar: "Dnceye bir son vermek
mmkn mdr?" Soru olduka sama gibi grnyor ama
yle qeil. Dn gnbatmn izlediniz, akamn gneinde te

peler olaanst lhlyd ve size byk bir keyif veren bir

gzellik, bir ihtiam vard. Bu deneyimi sonuna kadar yaa
yabilir misiniz, yle ki dnce arhk onu yarna tamasn?
Ve eer korku diye bir ey varsa onunla yzleebilir mi in
san? Bu ancak insan dncenin tm yapsn ve doasn an
ladnda mmkn olabilir. O zaman unu sormalyz: D
nmek nedir?
oumuz iin dnmek son derece nem kazanmhr.
Dncenin her zaman eski olduunu, hi yeni olmadn ve
asla zgr olamayacan hi fark etmiyoruz. Tam bir sama
lk olan dnce zgrlnden, dilediin her eyi ifade ede71

Sen Dnyasn

bileceinden, holandn her eyi syleyebileceinden bah

sediyorduk; ama dncenin kendisi asla zgr deildir,
nk dnce hahrann tepkisidir. nsan bunu kendinde
gzlemleyebilir. Dnce hatrann, deneyimin, bilginin tep
kisidir. Bilgi, qeneyim, hatra her zaman eskiye ait olduu
iin dnce de her zaman eskidir. Dolaysyla dnce yeni
olan bir eyi asla gremez. Dnce araya girmeden zihin
korku meselesini ele alabilir mi? Anlyor musunuz, baylar,
bayanlar?
Korkuyorum. nsan yapt bir eyden korkar. Dnce
nin mdahalesi olmadan korkunun tamamen farknda olursa
korku oluabilir mi? Daha nce de sylediimiz gibi, korku
zamanla meydana getirilir; zaman dncedir. Bu ne felsefe
yapmakhr ne de mistik bir deneyim yaamak; yalnzca iini
ze bakarsanz grebilirsiniz onu. Dncenin nesnel, etkin,
mantkl, salkl ekilde almas gerektiini anlyoruz. Ofi
se gittiinizde ne yaparsanz yapn dncenin ilemesi gere
kir, aksi halde hibir ey yapamazsnz. Fakat korkuyu veya
hazz besledii ya da srdrd anda dnce etkisizleir.

O zaman dnce ilikideki verimsizlii krkler ve dolay

syla almaya yol aar. O halde belli bir ynde ilerleyen d
nceye bir son vermekle beraber dncenin en st kapasi
tesiyle ilemesi salanabilir mi? Zihin tm gzelliiyle gn
batmn seyrederken dnce yoklua karabilir mi diye so
ruyoruz. Ancak o zaman tm gzelliiyle gnbahmn seyre
debilirsiniz, yoksa dncelerle, sorunlarla, iddetle dolu bir
zihin o gzellii gremez. Yani eer bunu gzlemlediyseniz
bilirsiniz, gnbatmn grdnz anda dnce yoktur.
Dalardaki olaanst ltya bakarsnz, byk bir sevintir
bu ve o anda dncenin hibir surette yeri yoktur. Fakat
sonraki an dnce unu syler: "Ne nedenli byleyiciydi,
ne harikayd, keke resmini yapabilseydim, keke ona dair i
ir yazabilseydim, onun ne denli gzel olduunu keke arka
dalarma anlatabilseydim." Yahut dnce unu syler: "Bu
7l

Berkeley'deki Kalifomiya niversitesl 'nde Yaplan Konumalar

gnbahmn yarn tekrar grmek istiyorum." Sonra dnce

fesat karr. Zira yle der: "}'arn bu hazza tekrar ereceim"
ve o hazza eremediinizde ac ekersiniz. Bu ok basit ve bu
kadar basit olduu iin anlalmyor. Hepimiz zehir gibi zeki,
ok bilgili, ok kltrl, ok okumu olmak istiyoruz. nsan
ln tm psikolojik tarihi (sadece krallarn ve savalarn de
il, milletlerin de tm samalklarnn tarihi) kendi iimizde
dir. Bunu iinizi okuyabildiinizde anlarsnz. O zaman ken
dinize bir k tutmu olursunuz, o zaman otorite diye bir ey
olmaz ve sahiden zgrlnze kavuursunuz.
O halde sormamz gereken soru udur: Dncenin m
dahalesine bir son verilebilir mi? Nitekim zaman douran da
bu mdahaledir. Anlyor musunuz? lm ele alalm.
lmde byk bir gzellik vardr ve hibir korku yoksa o
gzellii anlamak imkanszlar. lmden ne denli korktu
umuzu gstermeye alyoruz. Ne de olsa lm gelecekte
yaayacaz ve bu kanlmazdr. Dolaysyla dnce lm
dnyor ve onu haykmyor. Ya da dnce gemite yaa
dnz korkuyu, acy, endieyi ve onun tekrarlanabileceini
dnr. Dncenin yaratt fesada saplanyoruz. te yan
dan dncenin fevkalade nemli olduunu da biliyoruz.
Ofise gittiinizde, teknolojik bir ey yaparken dnceyi ve
bilgiyi kullanmanz gerekiyor. Konumamn balangcndan
beri sylediim her eyi dinledikten sonra, tm olanlar gr
dkten sonra insan unu sorar: "Dnce dingin olabilir
mi?" Dnce haz meselesini iin iine sokmadan insan gn
batmna bakp onun tm gzelliini yaayabilir mi? Ltfen
beni iyi dinleyin. Ancak o zaman tavr ve davranlarmz
doru olur. Ancak dnce erdemli grd eyi gelitir
mezse, bytrnezse, tavr ve davranlar erdemli olur, br
trl ahlaksz ve irkin olurlar. Erdem zamana veya dn
ceye ait deildir; demek oluyor ki erdem hazzn ya da korku
nun rn deildir. O halde sormamz gereken soru udur:
Dnce haz ya da korkuyla bulanklamadan gnbatmn
73

Sen Dnya.sm

seyretmek nasl mmkn olabilir? nsan gnbatmn prdik

kat seyredebilir, onun gzelliini tam anlamyla yaayabilir
mi, yle ki gnbatmn seyrederken bunu sonuna kadar ya
ayabilsin ve bunu haz olarak dnceyle yarna tamasn?
Birbirimizle iletiim halinde miyiz? yle miyiz? (Dinleyici

ler: Evet, evet.) yi, sevindim buna, ama cevap verirken " Evet"
demekte acele etmeyin. (Glyor.) Zira bu olduka etin bir
sorundur. Dnce araya girmeden gnbatmn seyretmek
mthi bir disiplin gerektirir; ama uyum salama disiplini
deil, bask veya kontrol disiplini de deil. "Disiplin" kelime
si "renmek" anlamna gelir, uyum salamak, itaat etmek
deil, tm dnme srecini ve onun konumunu renmek.
Dncenin rtlmesi byk bir gzlem gerektirir. Gz
lemlemek iin de zgr olmak lazm. Bu zgrlk iinde in
san dncenin hareketini tanr ve ondan sonra aktif ren
me gerekleir.
renmekle ne kast ediyoruz? nsan bir okula gittiinde
belki de ok nemli olmayan birok malumat reniyor. B u
malumatlar bilgiye dnyor. Daha sonra-ya teknoloji ala
nnda ya da bilincin tm alanlarnda o bilgilere gre hareket
ediyor. O halde insan "renmek'' kelimesinin ne anlama
geldiini ok derinlemesine anlamaldr. renme her zaman
gerekleir. Fakat renme bilgi toplamann bir arac olursa o
zaman ok farkl bir eye dnr. Yani, gemi deneyimle
rimden atein yaktn renirim. Bu bilgidir. Onu ren
dim, dolaysyla atee yaklamam artk. Bylece renmeyi
sonlandrrm. Ve oumuz rendiklerimize gre hareket
ederiz. Kendimiz veya birbirimiz hakknda malumat toplarz
ve bu malumatlar bilgiye dnr; sonra o bilgi duraanlap
kalr ve ona gre hareket ederiz. Dolaysyla eylem hep eski
dir. Oysa renmek bambaka bir eydir.
Eer bu akam sylediklerimi dikkatle dinlediyseniz, kor
kunun ve hazzn doasn renmisinizdir; bunu renmi
ve buna gre hareket edeceksiniz demektir. Umarm aradaki
74

fark gryorsunuzdur. renmek srekli bir eylemi ima

eder. Yapmak renmekten ayr deildir. Oysa oumuza
_
gre yapmak bilgiden ayrdr. Yani, bir ideoloji veya ideal
vardr ve o ideale gre hareket ederiz, eylemi o ideale yakla
trmaya alrz. Bu nedenle eylem hep eskidir.
Grmek gibi renmek de byk bir sanattr. Bir iei
grdnzde, ne olur? Gerekten o iein kendisini mi g
rrsnz yoksa o iee dair edindiiniz imgeyle mi ona ba
karsnz? Bu ikisi birbirinden tamamen farkldr. Onu isim
lendirmeden, holanmadan veya beenmezlik etmeden, i
ek olarak grdnz eyle sizin aranzda bir perde olma
dan, kelime ve dnce olmadan bir renge, bir iee bakt
nzda, o iek olaanst bir renge ve gzellie brnr. Fa
kat eer ayn iee botanik bilgisiyle bakarsanz, " Bu bir
gl" derseniz, baknz zaten artlandrm olursunuz. Gr
mek ve renmek tam bir sanattr, ama bu sanat renmek
iin okula gitmeyiz. Bu sanat evde de renebiliriz. Bir ie
e bakabilir ve ona nasl baktnz kefedebilirsiniz. Eer
duyarl, canl, gz ak iseniz o zaman iek ile sizin aranz
daki mesafenin kaybolduunu grrsnz ve bu mesafe
kaybolduunda iei ok canl, ok gl bir halde grrs
nz. Ayn ekilde bu mesafe ("gzlemleyen" ile "gzlemle
nen" arasndaki mesafe) olmakszn kendinizi gzlemledii
nizde, bunda elikinin ve dolaysyla atmann olmadn
grrsnz. nsan korkunun yapsn grrken ayn zaman
da hazzn doasn ve yapsn da grr. Grmek renmek
tir ve dolaysyla zihin haz arayna saplanmaz. O zaman ha
yat ok farkl bir anlam kazanr. nsan haz aray iinde ya
amaz.
Soru sormadan nce bir dakika bekleyin. Size bir soru sor
mak istiyorum: Bu konumadan ne kardnz? Bana cevap
vermeyin ltfen. Kelimeler, tasvirler, dnceler mi kardnz
yoksa onu bizzat grdnz iin yklamaz, rtlemez, ya
ni doru olan bir eyi mi kardnz? Eer ikinci durum geer75

Sen Dnyasn

liyse, o zaman kendinize bir k tutmusunuz demektir ve do

laysyla mumunuzu baka bir kla yakmazsnz artk; siz
kendiniz ksnzdr zaten. Eer bu pheli bir varsaym deil
de bir gerekse, o zaman burada toplanmamz kayda deer ol
mutur. imdi belki de soru sormak istersiniz.

Dn sylediimiz gibi, konumacdan daha zeki olduu

nu gstermek iin deil de bir eyleri kefetmek iin soru sor
malsnz. Kyaslama yapan bir kii zeki deil dir; zeki bir in
san asla kyaslama yapmaz. Ya kendinizi aa vurmak, ken
dinizi kendinize ifa etmek ve bu sayede rerunek iin soru
sorarsnz ya da konumacnn aklarn ortaya karmak iin
soru sorarsnz ki bu da sizin ok hounuza gider. Yahut da
ha geni bir bak asna sahip olmak, bir kap aralamak iin
soru sorarsnz. yleyse ne trde ve ne nitelikte bir soru so
racanz size baldr. Fakat bundan konumacnn sizden
soru sormauz istemedii anlamn karmaynz ltfen.

D NLEYC: nsan gnbatmn fark ettiinde, iinde b ir

dnce de beliriyorsa ne yapmaldr?
KRISHNAMURTI: Ne mi yapmal-? Ltfen sorunun nemini
iyi anlayn, yani gnbahmn gryorsunuz, d nce araya
giriyor ve sonra "Ne yapmak lazm?" diye soruyorsunuz.
"Ne yapmak lazm?" diye soran kii kimdir? "Ne yapmal
ym?" diyen, dnce midir? Soruyu anlyor musunuz? y
le aklaya0m: Olaanst gzellii ve rengiyle gnbatmn
seyrediyorsunuz. Onu hissediyor ve seviyorsunuz; derken
dnce araya giriyor ve kendinize yle diyorsunuz: "te
dnce geldi, ne yapacam?" Dikkatli dinleyin, meseleyi
derinlemesine anlayn. "Ne yapacam?" diyen de dnce
nin kendisi deil midir? "Ne yapacam?" diyen "Ben" d
ncenin rndr. O halde bu gzellie mdahale eden e
yi gren dnce "Ne yapacam?" der.
76

Berkeley"deki Kalifomlya niversitesl"nde Yaplan Konumalar

Hibir ey yapma! (Glyor.) Eer bir ey yaparsan at

ma dourursun. Gnbatmn grdnde dnce araya gi
riyorsa durumun farkna var. Gnbatmnn ve araya giren
dncenin farkna var. Dnceyi kovmaya alma. Seim
yapmakszn her eyin farkna var; gnbatm ve araya giren
dnce. Eer dnceyi bastrmak istemezseniz, dnce
nin mdahalesine kar mcadele etmeye kalkmazsanz,
bunlarn hibirini yapmadan son derece uyank olursanz o
zaman dnce yatr, sessizlie brnr. nk "Ne yapa
cam ?" diyen, dncenin kendisidir. te bu, dncenin
oyunlarndan biridir. Bu tuzaa dmeyin, sadece olan biten
eyin tm yapsn gzlemleyin.

DNLEYC: Gnbatmna nasl bakacamz konusunda

artlandrlm durumdayz. Konumac olarak sizi nasl
dinleyeceimiz konusunda artlandnlmz. Her eye art
lanmayla bakyor, her eyi artlanmayla dinliyoruz. nsan
bu artlanmadan nasl kurtulabilir?
KRISHNAMURTI: Bu artlanmann, herhangi bir artlan
mann farkna ne zaman varrsnz? Ltfen buna dikkat edin.
artlandrlm olduunuzun bilincine ne zaman varrsnz?
Bi r Amerikal, bir Hindu, bir Katolik, bir Protestan, bir Ko
mnist, falanca veya filanca olarak artlandrlm olduunu
zun farknda msnz? Bylesine artlandrlm olduunu
zn farkna kendi kendine mi vardnz yoksa birisi mi bunu
size syled i? Eer birisi artlandrlm olduunuzu syledi
i iin bunun farkna vardysanz bu da bir tr farkndalktr.
Fakat hi kimse bir ey sylemeden bunun farkna vardysa
nz bu farknda ln deiik bir nitelii vardr. Eer size a ol
duunuz sylenmise, bu bir eydir ama siz gerekten asa
nz bu apayr bir eydir. imdi hangisi olduunuzu bulun: Si
ze yle olduunuz sylendii iin mi artlanmanzn farkna
77

Sen Dnyasn

vardnz yoksa birisinin size sylemesine gerek kalmadan siz

artlandrlm olduunuzun zaten farknda mydnz? Tm
yaam srecine katldnz iin artlanml kendinizde g
rebiliyor muydunuz? Eer ikinci durum geerliyse bu bir
canllk belirtisidir, o zaman sorun ok derinlemesine anla
manz gereken bir sorun haline gelir. nsan artlandrlm ol
duunu bir bakasnn sylemesiyle deil de kendi kendine
anlyor. Eer zekiyseniz bu durumda verebileceiniz apak
tepki bu artlanmadan kurtulmaktr. Belli bir artlanmann
farkna varnca ona kar isyan edersiniz, tpk imdiki kua
n isyan etmesi gibi ama bu isyan srf bir tepkidir. Bir art
lanmaya kar isyan etmek b aka bir artlanmay oluturur.
nsan bir Komnist, bir Protestan, bir Demokrat ya da bir
Cumhuriyeti olarak artlandrlm olduunu farkna var
yor. Bu artlarunann gerekte ne olduuna ilikin bir tepki
deil de sadece farkndalk sz konuysa ne olur? Kendin iin
oluturduun bu artlanmann kesinkes farkna vardnda
ne olur? Tepki yok. O zaman bu artlanmay, onun neden or
taya ktn renmeye balarsn. ki bin yllk propaganda
seni belli bir dinsel dogmaya inandrd. Kilisenin yzyllar
boyunca gelenekle, tekrarlamayla, deiik ayinlerle ve tren
lerle zihinlerimizi artlandrdnn farkna vardn. Dinsel
dogma ocukluktan itibaren her gn, her ay tekrar edildi;
vaftiz edildik ve daha bir sr ey. Hindistan ve in gibi ba
ka lkelerde de ayn ey baka bir biimde yrtld.
imdi bunun farkna vardnzda ne olur? Zihnin ne ka
dar abuk etkilendiini gryorsunuz. Toy, gen, masum
olan zihin Komnist, Katolik veya Protestan olarak artland
rlyor. Niin artlanyor? Propagandayla neden bu kadar ko
lay ekillenebiliyor? Beni iyi dinliyor musunuz? Diiin propa
gandayla kimi eyleri satn almaya, kimi eylere inanmaya
ikna ediliyorsunuz, neden? Yalnzca dardan srekli gelen
bir bask sz konusu deil, ayrca biz kendimiz de bir eye ait
olmak, bir gruba bal olmak istiyoruz, nk bir gruba ba78

Berkeley'deki Kalifomiya niversitesi'nde Yaplan Konumalar

h olmak bize gven veriyor. Kii kabile hayat yaayan bir

canl olmak istiyor. Bunun ardnda korku var, yalnz kalma

korkusu, kovulma korkusu, sadece psikolojik olarak deil, i
bulamama anlamnda da. Bunlarn hepsi iin iinde rol oynu
yor. O zaman zihin artlanmadan kurtulabilir mi diye soru
yorsunuz. artlanmann tehlikesini bir uurumun veya vahi
hayvann yol aaca tehlikeyi grr gibi grdnzde hi
bir aba sarf etmeden ondan syrlrsnz. Fakat artlanmann
tehlikesini grmyoruz. Milliyetiliin tehlikesini, insanlar
nasl bldn grmyoruz. Eer onun tehlikesini capcan
l, youn bir ekilde grrseniz onu annda bertaraf edebilir

siniz.

O halde sormamz gereken soru udur: artlanmann ger

ekliini grecek denli youn bir halde onun farkna varabi
lir miyiz? Ondan holann ya da holanmayn, artlandnld
nzn ve dolaysyla tutsak bir zihne sahip olduunuzun
farkna varabilir misiniz? nk ancak zgr bir zihin sevgi
nin ne olduunu bilir.

DiNLEYC: imdiki tam katlmn ateiyle gemiin yak

lp b itirilm esi gerektii doru mudur?

KRISHNAMURTI: imdiki zaman nedir? Onun ne olduu

nu biliyor musunuz? Siz de birok entelektelin savunduu
gibi "imdiki zamanda yaa" diyorsunuz. Gelecek entelekt
ellerin gzne kasvetli

(glyor) ve anlamsz grnyor, bu

nedenle "imdiyi yaa, u ann olabildiince tadn kar, ta

mamen bu ana 'kar"' diyorlar. imdiki zamann ne olduu
nu bulmamz gerekiyor. "imdi" nedir? "u an"n, imdinin
ne olduunu biliyor musunuz? imdi diye bir ey var m sa
hiden? Hayr, ltfen onun hakknda varsaymda bulunma
yn, gzlemleyin onu. "imdi"nin ne olduunu hi fark etti
niz mi? "imdi"nin farkna varabilir misiniz, onun ne oldu79

Sen Dnyasn

unu bilebilir misiniz? Yoksa sadece gemii mi biliyorsu

nuz, gelecei yaratan imdide ileyen gemii? Beni takip
ediyor musunuz? "u an yaa" derken u ann ne olduunu
sahiden biliyor olmalsnz. Byle bir ey var m? Gerek im
di diye bir eyin var olup olmadn anlamak iin gemii
anlamalsnz. Ve bir insan olarak kendinizi gzlemlerseniz
tamamen gemiin bir rn olduunuzu grrsnz.izde
yeni olan bir ey yok, ikinci elsiniz. Siz imdiye bakan, imdi
yi tercme eden gemisiniz. ;:ydan okuma, ac, endie ve
daha bir dzine ey olan imdiki zaman, gemiin sonucudur
ve siz imdiye bakarken ok korkup yarn dnyorsunuz;
bu da size baka bir haz veriyor; ite siz tamamen busunuz.
"imdi"yi anlamak derin bir meditasyon sorunudur; medi
tasyon ite budur. Gemii tastamam anlamak, onun nemi
nin nerede yattn grmek ve onun bsbtn nemsizlii
kavramak, zamann doasn aniamak, btn bunlar medi
tasyonun parasdr. Belki bu konuya baka bir akam derin
lemesine eiliriz. Fakat sayn dinleyiciler, meditasyon yap
madan nce bir doruluk temelinin, yani korkusuzluun ol
mas gerekir. Eer gizli ya da ak bir korku varsa o zaman
meditasyon en tehlikeli ey ol,r, nk harika bir ka sa
lar. Meditasyon yapan zihni tanmak en nemli eylerden bi
ridir.

80

3
n de belirttiimiz gibi biz teorilerle, doktrinlerle veya
varsayma dayal felsefeyle ilgilenmiyoruz. Olgularla,
gereklikle ilgileniyoruz. Ve duygusalla kaplmadan
"olan" anlayarak onun tesine geebilir, onu aabiliriz. Btn
bu konumalarda nemli olan nokta dnce veya dncenin
rtlmesi deildir, yaamn trl zorluklarna, aclarna tut
kudan syrlarak umutsuzca katlmaktr. ngilizcede "tutku"
kelimesinin kk "ac" anlamna" gelir. Fakat bu kelimeyi aa
anlamnda ya da fke, nefret ya da direnten doan enerji anla
mnda kullanmyoruz, onun yerine sevginin olduu yerde ken
diliinden doal olarak ortaya kan arzu anlamnda kullanyo
ruz. Bu akam, lm, hayat ve sevgiden bahsedeceiz.
-Biz sadece tasvirle, aklamayla ilgilenmiyoruz, daha ziyade
sorunu derinlemesine anlama derdindeyiz. Bylece salt fikir
yrtmek yerine soruna tamamen vakf olup, onu hayatmzn
asl soluu klacalz. Btn yanlaryla yaam sorununun ne ol
duunu ona bakarak, onu grerek anlayabilir miyiz? Yaam,
sevgiyi ve lm analitik olarak, kuramsal olarak deil de ger
ekten kavrayabilir miyiz? Yaamn tesinde ne yattl hakkn
da speklasyon yapmak bana gre anlamszdr, boa aba har
camaktr. Hayatn tm anlamn kavramak iin insann yaa
mann ne olduunu incelemesi gerekir. Dnyann eitli yerle
rinde zeki insanlar yaamn tesinde bir anlam aramlardr.
Dindar insanlar bu hayatn bir amaca hizmet eden bir aratan
ibaret olduunu sylemilerdir. pindar olmayan insanlarsa ha
yatn anlamsz olduundan dem vurmulardr. Sonra da kendi
akllarnca, kendi artlanmalarna gre bir anlam uydurmaya

81

Sen Dnyasn

almlardr. Biz bu akam bunu yapmayacaz. Hayata oldu

u gibi bakacaz; hayatn ne olduunu duygusal olarak deil
de gerekten greceiz. Ben hayabn bir parasna deil de ta
mamna bakmann anlaml olduu kansndaym. O zaman ha
yata bir anlam veya nem yklemeden onun gzelliini, haki
ki enginliini grebiliriz belki. Ve hayatn bu gzellii, bu ola
anst zellii ancak yaamak dediimiz eyi, gerekte yapp
ettiklerimizi incelediimizde anlalabilir veya derinden hisse
dilebilir. Hayahn ne olduunu anlamadan ne lm ne de sev
giyi anlayabiliriz.
nsanlar "sevgi", "lm" ve "hayat" gibi kelimeleri ok
serbeste kullanyorlar. Her politikac "sevgi" den bahsedi
yor, her rahibin dilinde bu kelime var. Sevgi ve lm son de
rece nemlidir ve lmn ne olduu anlalmadan sevginin
de anlalamayacan sylyorum. lmn ne olduunu
anlamas iin kiinin hayatn ne olduunu byk bir itenlik
le, ok esasl bir ekilde anlamas gerekir. Iq!nin zgr bir
halde, gerekten bir mit beslemeden inceleyip ara!rmas
gerekir. aresizlik iindeki bir zihin kinik olur; mitle ykl
bir zihin ise doru aratrmay yapamaz, nk daha btan
tara fldr. O halde hayat dediimiz gnlk yaam pratiini
incelemek berraklk gerektirir, ama dncenin deil algnn
berrakln; gerekten "olan" grmenin berrakln.
"Olan" grmek, ite bu eylem tutkudur. oumuza gre
tutku nefretten, aadan, fkeden, gerilimden doar; ya da za
manla ehvete dnen hazzn getirdii bir tutkudan sz ede
riz. Bu tr tutku tm yaam srecini anlamak iin gereken ener
jiden yoksundur. Sahiden anlamak tutkudur; tutkusuz hibir
ey yapamazsnz. Dnsel tutku hi de tutku deildir. Fakat
yaam tmyle incelemek sadece olaanst bir alg akln
deil, ayn zamanda tutku younluunu da gerektirir.
O halde yaamak dediimiz ey nedir? Onun nasl olmas ge
rektiinden sz etmiyoruz. Zira bu, gereklii olmayan bir fikir
den, "olan"n kartlndan teye gemez. "Olan"m zdd bln82

Berkeley'deki Kallforniya niversitesl'nde Yaplan Konumalar

me yarabr ve bu blnmeden abma doar. Hayabn ne olduu

na bakarken, "olmas gereken"e dair fikirleri mutlaka bir kenara
atmalyz, nk bu tamamen gerekd bir ideolojik baka s
nmak demektir. Biz sadece gerekten hayabn ne olduunu in
celeyeceiz ve incelemenin nitelii incelemenin kendisinden da
ha nemlidir. Keskin bir zilne ve belli bir duyarlla sahip her
zeki insan inceleme yapabilir. Fakat inceleme salt dnsel dz
lemde kalrsa merhamet, efkat ve ilgiyle doan bu duyarll yi
tirir. ok berrak grebilen bir zilne sahip olmak iin zekann in
kar edecei bu ilginin, bu merhamet ve efkatin olmas gerekir.
Gnlk hayabrruzda fiilen olup bitenleri incelerken zekfuun hare
kete gemesi konusunda dikkatli olmalyz. Deyim yerindeyse
bir uyanya ihtiyaamz var ki o da tasvirin tasvir edilen ey olma
dm, kelimenin, iaret ettii varlk olmadm bilmektir.
Daha nce belirttiimiz gibi, hayatn ne olduunu anlama
dan lmn ne olduunu da asla anlayamayz ve lm anlal
madnda sevgi salt hazza ve dolaysyla aoya dnr. O hal
de hayat dediimiz ey nedir? nsann gnlk hayatta, insan
larla, fikirlerle, mal mlkle, nesnelerle kurduu ilikilerde gz
lemledii gibi byk bir atma var. Bize gre tm ilikiler bir
sava meydanna, bir mcadeleye dnm durumda. Dodu
umuz andan lene kadar hayatmz hi zemediimiz sorun
lar biriktirmekle, her trl dert ve tasann ykn tamakla
geiyor. Aslnda hayat insann insana kar olduu bir alan. O
halde yaamak abmaktr. Bunu hi kimse inkar edemez. Ho
lanalm ya da holanmayalm hepimiz bir abmann iindeyiz.
Bu hi bitmeyen abmadan kurtulmak istediimiz iin futbol
dan Tann tasavvuruna kadar her trl ka icat ettik. Her bi
rimiz yalnzca bu atmann arln deil, ayn zamanda ac
y, yaluzl, aresizlii, endieyi, hrs, hayal krklm, bitme
yen sknby ve rutini de tanyoruz. Zaman zaman zihnin ola
anst bir ey sanp sarld ve tekrarn istedii sevin kvl
cmlan parlyor; sonra bu sevin de anya dnp kl oluyor.
te bizim hayat dediimiz ey budur. Kendi hayatmza --d 83

Sen Dnyasn

nsel ya da szel anlamdaki haline deil de gerekteki haline-

baktmzda onun ne kadar bo olduunu.gryoruz. Krk ya
da elli yl her gn ofise giderek, bir aileyi geindirmek iin pa
ra kazanarak geirdiimizi ve daha baka eyleri bir dnn.
Bizim hayat dediimiz ey ite hastal, ihtiyarl ve l my
le bundan ibaret. Ve bizler din, iki, bilgi, seks ve her trl e
lenceyle bu sefaletten kamaya alyoruz. Tm teorilerimiz,
ideallerimiz ve felsefelerimize ramen hayat byle; atma ve
ac iinde yayoruz.
Hayatmz, iinde kapana kslp kaldmz bir kltr, bir
toplum yaratt. B u kapan biz kurduk; her birimiz bu kapandan
sorumluyuz. Yerleik dzene, kendi ellerimizle kurduumuz
bu dzene isyan edebiliriz. Fakat ona sadece isyan etmenin pek
bir anlam yok, nk onu yksanz bile i leride yerleik hale ge
lecek baka bir dzeni, baka bir brokrasiyi kurarsnz. Ulusal,
rksal ve dinsel farkllklar, savalar, kan ve gzya seli, tm
bunlar bizim hayat adn verdiimiz eydir ve ne yapacamz
bilmiyoruz. Bu durumla kar karyayz. Ne yapacam_z bil
meden kamaya alyoruz ya da bize ne yapacamz syle
yecek, "Bak, doru yol bu" diyecek birini, bir otoriteyi, guruy,
retmeni falan bulmaya alyoruz.
retmenler, gurular, mahatmalar, felsefeciler, bunlarn
hepsi bizi yanl yola sevk etti, nk aslna baklrsa bizler
sorunlarmz zm' deiliz, hayatmz eskisinden farkl de
il. Bizler ayn sefil, mutsuz ve ac dol u insanlarz. O halde ilk
dstur, konumac dahil kimsenin peinden gitmemektir.
Nasl davranacanz, nasl yaayacanz asla bir bakasn
dan renmeye almayn. Zira bakasnn size syleyecei
eyle yaarsanz, kendi hayatnz yaamam olursunuz.
Eer birine gvenir veya bel balarsanz yanlrsnz. Fakat
eer -ister Komnist ister teolog olsun- gurunun, filozofun,
teorisyenin otoritesini reddederseniz, o zaman kendinize ba
kabilir ve cevab bulabili rsiniz. te yandan kii ne kadar bil
gil i de olsa bir bakasma gvenip bel balad srece kaybo84

Berkeley'dekl Kal ifomlya nlversltesi 'nde Yaplan Konumalar

)ur. Bildiini syleyen insan aslnda bilmiyordur. O halde ilk

yaplacak ey bakasn takip etmemektir ve bu o1' zordur,
nk biz ne yapacamz bilmiyoruz, birisine inanmaya,
onun peinden gitmeye ok artlandrldk.
r "Yaamak" dediimiz bu olguyu incelerken her tr psikolo
jik takipilikten, bize ne yapacamz syleyecek birini bulma
abasndan teoride deil pratikte vazgemeliyiz. Kafas kar
m bir insan doruyu syleyecek birini nasl bulabilir? Kafas
kark bir insan kendi kafa karklna uygun den birini se
ecektir. yleyse bakalarna gvenmeyin veya bel balama
yn. Eer bel balarsak ar bir yk tarz, kitaplara balanma
nn ykn, dnyann tm teorilerine balanmann ykn ta
rz; bu devasa bir yktr ve eer bu ykten kurtulabilirseniz,
o zaman gzlemleme zgrlne kavuursunuz. te o zaman
bir fikir, bir ideoloji, bir karm sahibi olmadan "gerei" sahi
den grebilirsiniz. O zaman evrenize bakp yle diyebilirsi
niz: "nsanlarn hayatndaki bu atma da nedir?"
Gzlem yaparken -umarm konumacnn sylediklerine
bal kalmadan da gzlem yapyorsunuzdur- insann iin
de eliki, zt arzularn elikisi olduu srece atmann
da lacan anlarsnz; "olan" ile "olmas gereken" arasn
daki ztlk olduu srece atma da varln korur. "Olma
s gereken" "olan"n zdddr ve "olmas gereken" "olan"
tarafndan ekillendirilir. Demek ki zt da "olan" dr. O hal
de yaamak, iinde iddetin bulunduu bir atma sreci
dir; "olan", gerek budur. Bunun zdd "iddetsizlik", iin
de atmann, iddetin bulunmad bir haldir. iddet yk
l bir insan iddetten arnmak ister. iddetten kurtulmas
on yln ya da geri kalan mrn alabilir, ama bu arada id
det tohumlarn ekmeye devam eder. O h alde iddet gere
i ve onun zdd olan iddetsizlik -gerek-olmayan- sz ko
nusudur. Bu elikinin iinde atma vardr: nsan bir ey
olmaya alr. Zdd ortadan kaldrabilecekken, iddetten
arnmaya almazsanz, o zaman iddetle fiilen yzleebi85

Sen Dnyasn

lirsiniz. O zaman ztla atarak harcamayacanz bir ener

j iye sahip olursunuz. O zaman "olan" bulmak iin gereken
enerjiyi, tutkuyu edinirsiniz.
Sylediklerim yeterince ak m? Bilirsiniz, iletiim olduka
zordur, ama iletiimden ok daha nemli olan ey birlikteliktir:
Bu sorun zerinde birlemek, yani gzlemlemek, renmek,
bulmak niyetiyle sizlerin ve benim, her ikimizin ayn anda ay
n dzeyde birlemesi. Ancak ondan sonra iki insan arasnda
iletiimin tesine geen bir birliktelik gerekleir. Bizler bu iki
sini de yapmaya alyoruz; sadece iletiim kurmakla yetinme
yip, ayn zamanda bu sorun zerinde birlik oluturmaya al
yomz. Bu bir propaganda deil, ben sizin zerinizde egemen
lik kurmaya almyorum, sizi ikna etmeye, etkilemeye abala
myorum, sizden sadece gzlem yapmanz istiyorum.
imdi, benim anladm kadaryla, ztlk old uu srece
"olan" gerekten grmek, gzlemlemek mmkn deildir.
deal, elikinin ve dolaysyla atmann sebebidir. fkeli
olduunuzda, "fkeli olmamalym" derseniz, bu "olf!1ama
Iym" bir eliki dourur ve dolay1syla ki_inin fkeli olma
mas gerektiini ngren yapmacklk ile fke arasnda bir
blnme olur. fkenizi kabullenmeniz, bu fkenin anlamn
grebilmeniz iin enerjiye ihtiyacnz vardr ve bu enerjiyi t
keten ey atma ve zdd araytr. o halde zdd tamamen
bir kenara atabilir misiniz? Bu ok zordur, nk zt sadece
ideal olan deil, ayn zamanda lm ve kyaslama ilemidir.
Kyaslama yoksa zt da yok demektir.
Biliyorsunuz, bizler kyaslamaya, kendimizi kahramanla,
azizle, byk adamla karlatrmaya artlandrlm ve yle
eiti lmiiz. Zihnin "olan" gzlemleyebilmesi iin tm kyas
lamalardan, ideallerden ve ztlardan kurtulmas gerekir. O
zaman gerekte "olan"n "olmas gereken"den ok daha
nemli olduunu fark edersiniz. te o zaman zddn dour
duu elikiyi ortadan kaldrmak iin gereken enerjiye, canl
la sahip olursunuz. Kyaslama ileminden kurtulmak disip86

Berkeley'deki Kallforniya nlversltesi 'nde Yaplan Konumalar

lin gerektirir ve bu disiplin zddn abesliini kavrama edimi

iinde kazanlr. B u nu yakndan gzlemlemek, bu atmann
tm yapsn ve doasn grmek, bu hakiki bakma edimi di
siplin gerektirir; bu edimin kendisi disiplindir. Disiplin ren
mek demektir ve bizler reniyoruz, bastrmyoruz, bir ey ol
maya almyoruz, taklit etmeye veya uymaya abalamyo
ruz. Bu disiplin son derece nazik ve hassastr.
Her birimiz b u atmay inceliyoruz. atmann ztla bir
likte doduunu sylemitik. Zt hem "olan"n bir paras, hem
de "olan"n kendisidir. Ve zihin "olan" anlayamaynca veya
zemeyince "olmas gereken"e kaar. Tm bunlar bir kenara
attnzda, zihniniz "olan", yani rneimizdeki iddeti yakn
dan gzlemler. O halde iddet diye adlandrdmz ey nedir?
iddetin zdd olmadnda, iddet gereiyle, nefret duygu
suyla fiilen yzletiinizde, iddet, fke varln srdrebilir
mi? Bu konuya eilmenizi tavsiye ediyorum, o zaman fkeyi
kendi iinizde greceksiniz. ok fazla ayrnhya giremiyonm,
nk lmn ne olduunu, sevginin ne olduunu anlamak
zonndayz; bu nedenle biraz hzl ilerlememiz gerekiyor.
- Hayat adn verdii miz ey atmadr ve atmann ne
olduunu grdk. Bu atmay anladmzda, unu da kav
rarz: "Olan" hakikattir ve hakikatin gzlemlenmesi zihni
"olan"dan kurtarr. Ayrca hayatmzda ok fazla ac var ve
bu aclara nasl son vereceimizi bilmiyoruz. Acnn sona er
mesi bilgeliin balangcdr. Acnn ne olduunu bilmeden
vepnun doasn ve yapsn anlamadan sevginin ne olduu
nu da bilemeyiz, nk bize gre sevgi acdr, hazdr, ks
kanlktr. Bir koca karsna onu sevdiini hrsl bir ekilde
sylyorsa, bu sevginin bir anlam var mdr? Hrsl bir adam
sevebilir mi? Rekabeti bir adam sevebilir mi? Bizler bir yan
dan rekabeti, hrsl bir ekilde kendi kiisel konumumuzu
gzetip ikbal peinde koarken, bir yandan da sevgiden, yu
muak kalplilikten, savalar bitirmekten bahsediyoruz. Tm
bunlar acy douruyor. Ac sona erdirilebilir mi? Ancak ken87

Sen Dnyasn

dinizi, yani aslnda ''olan" anladnzda ac sona erebilir. O

zaman ister kendine acmann, ister yalnz kalma korkusu
nun, ister hayatn boluunun, ister birine balanmann ge
tirdii ac olsun, o acy niin tadnz anlarsnz. Ve tm
bunlar hayatmzn bir parasdr. Bunlar anladktan sonra
ok daha byk bir soruna sra gelir: lm. Ltfen unu akl
nzdan karmayn; biz reenk,amasyondan, lmden sonra ne
olacandan bahsetmiyoruz. Bizler bunu konumuyoruz ve
ya lmden korkan insanlara umut alamaya almyoruz.
Dn korku meselesine deinnitik. Zihin korkudan kurtul
duunda lm na<;l anlamlandrr? Yallk dneminin ken
dine zg sknhlan var: ha<;talklar, hafza kayb, bir sr ika
yet, yalanma korkusu. Bu lkede tm yallara gen deniyor!
Seksen yandaki bir kadna gen hanmefendi deniyor! nsan
lar korkuyor ve korkunun olduu yerde anlay olmaz; insan
kendine acyorsa shrab sona ermez. O halde lmek ne demek
tir? Elbette organizma bir gn lr. nsan doksan yl yaayabi
lir ve eer bilginler bir are bulursa yz elli yl da yaaybilir.
Tanr bilir ya, insan yz elli yl, bizim yaadJnuz tarzda yaa

may niin ister ki? yle olsa bile, insan yz elli yl yaasa bile
organizma ypranr, nk biz kesinlikle yanl bir hayat ya
yoruz: alma, korku, gerilim iinde hayvanlar ve insanlar l
drerek. Hayatnuz nasl da bir harabeye dntrdk! Bu
yzden ihtiyarlk feci bir ey oluyor. Ne var ki gerek genler,
gerek orta yallar, gerekse ihtiyarlar iin lm yadsnamaz bir
gerektir. Kanlmaz olan fiziksel lm dnda, lmekten kas
hmz

nedir? Srf fiziksel organizmann sona ermesinden daha

derin bir anlam vardr lmde; yani psikolojik olarak sona er

mek. "Ben", "siz" birdenbire sona eriyor; bilgi edinmi, ac ek
mi, haz alm, tm o bildik eziyetlere katlanm, psikolojik a
lmalar yaam, henz yapmad ve asln anlamad baz
eyleri yapmak isteyen ''ben" ve "siz". Psikolojik mcadele,
anlar, hazlar, aclar, tm bunlar son buluyor. te aslnda kor
kulan ey budur, lmden sonra ne olaca deil. nsan bilin88

Berkeley'dekl Kalifomiya niversltesi'nde Yaplan Konumalar

meyenden asla korkmaz; bilinenin sona ermesinden korkar.

Eviniz, aileniz, einiz, ocuklanruz, idealleriniz, rnobilyalanruz,
kitaplarruz, kendinizle zdeletirdiiniz eyler. Bunlar yitip
gittiinde kendinizi d dnyadan tamamen soyutlanm ve
yalnz hissedersiniz; ite korktuunuz ey budur. Bu, lmn
bir trdr ve asl lm budur.
Bunu kuramsal olarak deil de fiilen grdnzde, insa
nn sahiplendii, meydana getirdii ya da uruna alt her
eyi yitirmekten korktuunu grdnzde unu sorarsnz:
"Psikolojik olarak her gn lmek, bilindik her eye her gn son
vermek mmkn olamaz m?" nsan her gn lebilir mi, yle
ki zihni her gn taze, din ve masum kalsn? Bunu gerekten
yaptnzda olaanst eylerin gerekleeceini grrsnz.
O zaman zihin arnr. Ne kadar deneyimli olursa olsun yal
bir zihin asla masum olamaz. Ancak her gn tm yklerinden
kurtulan, her gn tm sorunlarn sonlandran bir zihin arn
m bir zihindir. O zaman hayat tmyle farkl bir anlam kaza
nr. O zaman insan sevginin ne olduunu anlar. Sevgi elbette
haz deildir; dn sylediimiz gibi korku gibi haz da dn
me etkinlii olduu iin acy dourur. Dnme etkinlii olan
sevgi gerek sevgi olabilir mi? oumuz kskancz, buna ra
men sevgiden bahsediyoruz. Kskanan bir zihin sevebilir mi?
Kii seviyorum derken sahiden seviyor mudur? Yoksa zihin
kendi hazzn muhafaza ediyor ve dolaysyla korkuyu besli
yor mudur? Dnce dernek olan korku ve haz varken sevgi
yeertilebilir mi? Ve bununla birlikte seks meselesi gndeme
geliyor. (Glmeler.) Neden glyorsunuz? Glmenize sevin
dim ama neden glyorsunuz?
Korkuyu ve hayat ele aldmz gibi bu meseleyi de ele alma
mz gerekiyor. Neden seksi bylesine byk bir hadise haline
getirdik? Neden seks bu denli byk bir sorun oldu? Akas sa
dece imdi deil gemite de her ey seksin etrafnda dnyor
du. Hayatmzda olaanst bir ey haline geldi seks. Niye? Bu
mesele zerine kafa yormanz ok isterdim. Biz bir fikir ne sr89

Sen Dnyasn

myoruz, sadece meseleyi incelemeye alyoruz. Seksin deva

sa

nem kazanmasnn birinci sebebi, bizlerin dnsel olarak

ikinci el insanlar olmamzdr. Bakalarnn ne yaphru biliyoruz

ve Buda, sa ve dierlerinin sylediklerini tekrarlyoruz, kuram
lar gelitiriyoruz. Bu, dnce zgrl deildir. Dnce zt

grl dnceden kurtulmakla olur. Biz dncenin esiriyiz

ve dnce hep eskidir, asla yeni deildir; u halde dnce ba
znda, kelimenin en derin anlamyla zgrlk yoktur, nk d
nce byle bir zgrl asla salayamaz. Dnsel adan
bizler esiriz ve duygusal adan da baya, ar hassas, irkin,
yapmack, ikiyzlyz.

J?olaysyla seks yapma zgrl hari

hayattaki btn zgrlklerimizi yitirdik. Bu muhtemelen eli

mizde kalan tek zgrlk. Ve bu seks yapma zgrlyle bir
likte haz, yani dncenin cinsel edime dair yarath imge dou
yor. Bizler de tpk bir inein srekli gevi getirmesi gibi bu im
geyle, bu hazla durmadan gevi getiriyoruz. Seks sizin insan ola
rak sahiden zgrce yapabildiiniz tek ey. Dier hibi r alanda
zgr deilsiniz, nk Hristiyan, Katolik ya da Komnist pro
_
pagandann klelerisiniz. Her alanda zgrlkten mahrum ka
lnca geriye bir tek bu seks yapma zgrl kalyor ve bu z
grlk de aslna bakarsanz zgrlk deildir, nk hazzn ve
hazzn sorumluluunun, yani ailenin klesi.siniz. Oysa aileyi, o
cuklar sahiden sevseydiniz, gerekten kalbinizle sevseydiniz tek
bir gn bile olsa savar mydnz?
Gj.!venceyi hazda buluyorsunuz ve dolaysyla bu gven
cenin iinde ac, znt ve karmaa var; ve seks dahil her
eyde de ayn ac, azap, kuku, kskanlk ve bam llk var.
Yaparken kendinizi zgr hissettiiniz tek ey de prangaya
dnm durumda. Tm bunlar l af olsun diye, tasvirlerle
rtbas etmek iin deil de -nk tasvir, tasvir ettii eyin
yerini asla tutamaz- gerekten grdkten sonra, kendi gzle
rinizle, kendi kalbinizle tm d i kkatinizi vererek grdkten
sonra sevginin ne olduunu reneceksiniz. Ayn zamanda
lmn ve yaamn ne olduunu da anlayacaksnz.
90

nsan geici, fani olann tesinde bir eyi aryor. Dnyevi

olmayan, yani dnceyle, zekayl a oluturulmayan kut
sal bir eyin var olup olmadn herhalde ok eski za

manlardan gnmze kadar kendi kendine saragelmitir. Bir

gerekliin, zihnin icat etmedii, dncenin bir yansmas
olmayan zamansz bir durumun, zamann gerekten var ol
mad bir zihin halinin var olup olmadn insan hep sor
!11 utur. Deyim yerindeyse "yce", "ilahi", "kutsal", yani yok
olup gitmeyecek bir ey var mdr? Organize olmu dinler bu
soruya cevap veriyor gibi gzkmektedir. Onlar bir gerekli
in, bir Tanr'mn, zihnin lp tartamayaca bir eyin var ol
duunu sylyorlar. Sonra da gerek olduunu dndkle
ri eyi organize etmeye alp insan yanl yola sevk ediyor
lar. Arkadayla birlikte yolda yryen eytann yksn
bilirsiniz belki. eytan ile arkada nlerinde yere eilip yol
dan bir ey alan bir adama rastlarlar. Adam yerden ald e
ye bakarken yznde byk bir sevin ifadesi belirir. eyta
nn arkada adamn yerden ald eyin ne olduunu sorun
c;a, eytan yle cevaplar: " Hakikat." Bunu n zerine arkada
"Bu senin iin ok kt bir ey deil mi?" diye sorunca ey
tan, "Hi de deil. Hakikati organize etmesi iin ona yardm
edeceim," diye karlk verir.

(Glmeler.)

Elle ya da zihinle yaplm bir imgeye tapnmak, organize

dinlerin dogmalar, ritelleri ve gzellik anlaylar ok kut
sal, ok yce bir nitelik kazand. Tm lleri ve tm zaman
lar aan bir ey aramakta olan insan tuzaa drlp kan
drld, nk insan bu dnyaya ait olmayan bir ey bu laca91

Sen Dnyasm

n ummaktayd . Her eyden nce, geleneksel, brokratik,

Kapitalist ya da Komnist toplumlar aslnda insana ne sunu
yorlar ki? Yiyecek, giyecek ve barnak dnda pek az ey. Bel
ki insan daha fazla i imkan bulabilir veya daha fazla para
kazanabilir ama gzlemlediiniz gibi nihayetinde bu toplum
lar ok az ey sunuyor ve doal olarak teki ve uyank zihin
de bunu reddediyor. Fizyolojik adan insann yiyecee, giye
cee ve barnaa ihtiyac vardr elbette, bunlar vazgeilmez
gereksinimler. F akat eer bu gereksinimler en nemli eyler
haline gelirse, o zaman hayat son derece anlamszlar. O hal
de bu akam kutsal bir eyin, dnceyle oluturulamayan
ve artlarn ortaya karmad bir eyin, propagandann r
n olmayan bir eyin sahiden var olup olmad n kendi ba
mza renmeye biraz zaman ayracaz.
Bu meseleye eilebilirsek kayda deer bir i yapm olaca
z, nk kelimelerle, dnceyle, deneyimlerle lleme
yen bir eyi bulamadmz srece hayat -yani gnlk hayat
kesinlikle yzeysel olur. Herhalde bu yzden (belki de ?yle
deildir) gnmz nesli bu toplumu reddediyor ve gnlk
kouturmacanm, irkinliin, vahetin tesinde bir ey ar
yor. "Dindar bir zihin nasl olur?" sorusunu ele alalm. Haki
kati grebilen bir zihin hali nasldr? "Hakikat diye bir ey
yok, Tanr diye bir ey yok, Tanr ld, bu d nyayla yapabi
leceimizin en iyisini yapalm ve bununla yetinelim. Yery
znde bunca kargaa, sefalet, alk, gettolar, rksal nyarglar
varken bu sorular sormak niye? Biz bu sorunlarla ilgilenelim
sadece ve insanal bir toplum kuralm" diyebilirsiniz. Bunu
yapsak bile -umarm yaparz- benim sorduum soruyu sor
mak zorundayz. Bu soruyu belki on yl, belki on be yl, bel
ki de elli yl sonra sorabilirsiniz, ama mutlaka sormanz gere
kiyor: Zaman sonlandracak bir zihinsel hal var mdr?
ncelikle byle bir halin var olup olmadn gzlemleme
zgrlnn, bakma zgrlnn olmas gerekir; zira her
hangi bir eyi varsayamayz. Varsaym, umut, korku olduu
92

Berkeleydeki Kallfomiya nlversitesl'nde Yaplan Konumalar

srece zihin arpklar, apak gremez.

O halde anlamak,

bulmak iin zgrlk kesinlikle arttr. Bilimsel bir laboratu

arda bile gzlemleme zgrlne ihtiya duyarsnz; bir hi
poteziniz olabilir ama gzleme uygun dmyorsa o h ipote
zi bir kenara atarsnz. Ancak zgrlk iinde tamamen yeni
bir ey kefedebilirsiniz.

O halde eer sadece szl olarak de

il szsz olarak da bir yolculua kacaksak, her tr kiisel

talepten, her tr korkudan, umut veya umutsuzluktan kur
tulmamz gerekir. zgrlk iinde gzlemleyebilmemiz <yin
berrak, perdesiz, artlanmam gzlere sahip olmalyz.
nceden yaptmz konumada korku ve haz meselesi
ni ele aldk. Eer bu mesele akla kavumamsa, eer kor
ku meselesini sorgulamamsak, o zaman kefedeceimiz eye
d oru adm atmak imkanszlar. Kukusuz zihinlerimiz -H
ristiyanlk, Hinduizm, Budizm vb- inanlarla artlandrlm
durumda. Her tr inantan tamamen kurtulmadka insann
gzlem yapmas, dncenin rtemeyecei bir gerekliin

olup ol mad n kendi bana bulabilmesi mmkn olmaz.

Ayrca i ns an n tm toplumsal ahlaktan syrlmas da gerekir,
nk toplumun ahlak ahlaki deildir. Yksek ahlaka sahip
olmayan, dorulua dayanmayan bir zihin zgr olamaz. te
bu nedenle kiinin kendini anlamas, kendini tanmas, kendi
sinin tm yapsn -dncelerini, umutlarn, korkularn, en
dielerini, tutkularn ve rekabeti, saldrgan ruhunu- grmesi
. nemlidir. Kii doru davran anlayp derinlemesine iselle
tirmedii srece zgr olamaz; nk zihin kendi bulankll
, kukulan, istekleri ve basklar yznden karr.

O halde dindar bir zihin nasl olur ve byle bir zihin var m
dr sorusunu ele almak iin sadece bilin seviyesinde deil, ay
rca bilincin derin katmanlarnda da bu zgrln o l ma s ge
rekir. oumuz bilindmm, yani sakl, karanlk, bilinmeyen
bir eyin var olduunu kabul ederiz. Bu bilindn btny
le anlamadan sadece analitik incelemeyle yzeyi trmalamann
pek bir anlam yoktur; bu trmalama ister uzmanlar ister kii93

Sen Dnyasn

nin kendisi tarafndan yaplsn fark etmez. Dolaysyla hem bi

linli zihne, hem de derinlerde yatan gizli sakl zekann na,

sorgulamann na hi aa kmam bilind zihne de

bakmamz gerekir. Aynca u soruyu da irdelememiz zorunlu

dur: Bilinli zihin -yani gndelik zihin, rekabetle, szde ei
timle keskinletirilmi zihin-, byle bir zihin daha derinlerde

ki bilind katmanlar inceleyebilir mi?

Herkesin azna dolad bu deerli bilind nedir? Onun

ne olduunu anlamak iin insann uzmanlarn yazd onca kita

b okumas m lazm? Onun ne olduunu renmek iin bir uz

mana m gitmek gerekiyor? Yoksa insan kendi bana ksmen,

para para deil de btnyle onu ortaya karabilir mi? Rya

lar bilindnn ipular, imalar ve bilincin kefedilmemi gizli

kapakl katmanlar olduu iin rya grmeseydik ldrrdk

deniyor. Dolaysyla ryalar bu derin katmanlarn ifadeleridir ve

bundan dolay eer siz ya da analizci ryalar yorumlayabilirse,

o zaman bilindn aa karabilir, onu boaltabilirsiniz. nsa

nn neden rya grmesi gerektiini imdiye dein kimse sorma

mtr. Normal, salkl bir ey olduu iin rya grnemiz ge

rektii sav ne srlyor; ama her eyden kukulanmas gere
ken insan bu savn doruluunu da sorgulamaldr. (Bu kuku

size kefetme enerjisi, canll ve hevesi kazandm.) nsann ni

in rya grmesi gerektiini sormalyz, nk eer zihin srek

li alyorsa, gece gndz bitmeyen bir devinim iindeyse, o za

man hi dinlenmiyor, kendini yenileyemiyor, tazelemiyordur. .

Srekli alan bir makineye

benzemektedir; kendini ,vpratyor.
\

dur. O halde u anda "Ryalara neden ihtiya var?" sorusunu

sormamz gerekiyor. Rya grmemek belki de mmkndr. So

ruyu sorduktan sonra rya grmemenin mmkn olup olmad

na bakacaz, nk bilind, gemiin, rksal ve ailevi mira

sn, toplumun geleneklerinin, eitli ablonlarn, hayvani yan

mzdan gelen dayatmalarn ve gdlerin deposudur, hepsi ora

dadr. Ryalar araclyla bunlar para para ortaya kar ve in

scuun onlar doru yorumlayabilmesi gerekir. Bu da elbette ol94

Berkeley'deki Kallfomiya niversitesi'nde Yaplan Konumalar

duka zordur. Tm bu ryalar yorumlayan uzmanlar var, ama

onlar kendi artlanmalanna, kendi bilgilerine, bakalarndan al
dklar malumatlara gre yorumluyorlar.

O halde u soruyu sormalyz: Ryalara ihtiyacmz var

m? Rya grmemek mmkn olabilir mi? Bilin elbette sa
dece yukarda olanlar deil aada olanlar da ierir, yani
her eyi. Eer gndz uyank olduumuz zamanlarda zihni
mizin iindekileri gzlemleyebilirsek, seyredebilirsek, o za
man uyuduumuzda rya grmemize gerek kalmaz. Yani,
uyank olduunuz saatlerde dncelerinizin, duygularn
zn, tepkilerinizin, gdlerinizin, geleneklerin, ket vurmala
rn, deiik zorlama biimlerinin, gerilimlerin farkna varr
sanz, onlar gzlemlerseniz, dzeltmeden, farkl olmaya zor
lamadan, yorumlamadan, gndz seim yapmadan fiilen
farknda olursanz, o zaman zihniniz her tepkiye, dncenin
her devinimine kar uyank ve duyarl hale gelir. Bylece g
dler, rksal kaltm ve geriye kalan her ey bilin kahna kp
akla kavuur. Bunu cid diyetle, younlukla, kefetme ar
zusuyla yaparsanz gecelerinizin ryasz, rahat ve huzurlu
getiini ve uyandnzda zihninizin din, berrak ve arpk
lktan arnm halde olduunu fark edersiniz. Bu durumda
kiisel unsur ylesine zlmtr ki tam anlamyla gzlem
de bulunabilmektedir; bu mmkndr, uzmanlarn syle
diklerini uygulayarak deil de hra olurken veya sanz ta
rarken aynada kendinizi seyrsJer gibi kendinizi inceleyerek.

O zaman tm bilindrun yzeysel zihin gibi nemsiz, s

ve silik olduunu grrsnz. Bilindmn kutsal bir yan
nn olmadn anlarsnz. O zaman korkudan, hazzn getirdi
i tm aclardan kurtulup haz aray iine girmezsiniz. Daha
nce de belirttiimiz gibi, haz beraberinde acy ve dolaysy
la korkuyu getirir, ama zihin haz -nihai haz- peindedir,
nk bu dnyada sahip olduumuz hazlar ylesine eskimi,
ylesine snklemi ve solmutur ki, insan her zaman yeni
hazlar arar. Fakat byle bir zihin daima bir korku hali iinde95

Sen Dnyasn

dir. Bitmeyen hazzn peinde koan veya ooa byk bir haz
verecek deneyimler arzulayan bir zihin, evet byle bir zihin
karanln iindedir. Bunun ok yaln bir gerek olduunu
gzlemleyebilirsiniz.
Dolaysyla korkudan ve -acy, endieyi, hazzn tm zah
met ve ykn douran- hazz derinletirip bytme aray
ndan kurtulamayan bir zihin zgr deildir. Ve Tann'nn
varlna inanan zihin ile Tanr'nn varlna inanmayan zi
hin ayn lde artlanm, nyargl bir zihindir.
Umarm tm bunlar yapabilirsiniz. Konumac etkileyici
konuuyor; ama siz ona kanmayn, nk o herhangi bir oto
riteye sahip deil. Bu yolla yaplacak keiflerde otorite yok, gu
ru yok, retme yok. Siz kendi kendinizin retmenisiniz,
rencisisiniz. Keke insan onca zorluuna ramen zgr olmak
ve doruluk vasfn kazanmak iin tm otoriteleri bir kenara
atabilse. Zira erdem dzendir ve bizler byk bir dzensizlik
iinde yayoruz; iinde yaadmz toplum tm toplumsal
adaletsizlii, rk ayrmlar, ekonomik ve milliyeti bln:rele
riyle tam bir kargaa iinde. Bu durumda dzene, yani erdeme
ihtiyacmz var; baz hazr ablonlarn, din adamlarnn ya da
"Biz biliyoruz, siz bilmiyorsunuz" diyen kimselerin gznde
ki dzenden sz etmiyoruz. Dzen.erdemdir ve bu dzen an
cak dii.zensizliin ne olduunu kavradmzda kurulur. D
zensizlii olumsuzlamak yoluyla dzen varlk kazanr. Toplu
mun dzensizliini reddetmede dzen vardr, nk toplum
sahiplenmeyi, rekabeti, ekememezlii, kavgalar, vaheti ve
iddeti tevik ediyor. Ordulara, donanmalara bakn, tam bir
dzensizlik! Toplumdakini deil de kendi iinizdeki korkuyu,
hrs, agzll -isel dzensizlii besleyen- haz ve itibar
arayn reddederseniz, bu dzensizlie tmyle kar kar
sanz bundan dzen, yani gzellik doar. Bu dzen srf evre
sel basklarn veya evrenin etkisiyle sergilenen davranlarn
bir sonucu deildir. Dzenin olmas gerekiyor ve dzenin er
dem olduunu anlamalsnz.
96

Berkeley'dekl Kallfomiya nlversltesi ' nde Yaplan Konu malar

Eer insan tm bunlar yapmsa -ki yapmas gerekir- o za

man unu sorabilir: "Meditasyon nedir?" Merakl zihin deil,
srekli aray halindeki zihin deil, ancak meditasyon yapan
zihin kefedebilir .._ihnin arad eyi ararken bulmas ok il
gin bir olgudur. Ama o, arad ve bulduu eyi zaten bilmek
tedir, nk bulduu eyi tanyabilmesi gerekir, yle deil mi?
Tanm ak onun araynn bir parasdr ve deneyim ve tanma
gemiten kaynaklanr. O halde iinde tanmann bulunduu
aray yoluyla edinilen deneyimde yeni olan bir ey yoktur, za
ten bil inen bir ey vardr. te bu yzden insanlar eit!! uyu
turucu maddeler kullanyorlar; Hindistan' da binlerce yldr bu
yaplyor, zihni keskinletirmek, yeni deneyimler yaamak iin
bunu yapmak eski bir oyundur; ama bu insanlar yaadklar
deneyimin gerekte ne anlama geldiini hi sorgulamyorlar.
nsann yeni deneyim lere, yeni vizyonlara sahip olmas gerek
tii syleniyor. insan yeni bir deneyime, yeni bir vizyona, di
yelim sa'nn, Buda'nn veya Krishna'nm vizyonuna sahip ol
duunda, bu vizyon o insann kendi artlanmasnn bir yans
masdr. Eer sahiden vizyon sahibiyse, bir Komnist her e
yin- brokratik olarak dzenlendii bir durumu mkemmel
durum olarak grecektir. Yahut eer siz bir Katolik'seniz sa,
Bakire Meryem ve benzeri vizyonlarnz olacak; tm bunlar si
zin kendi artlanmanza baldr. Ve bu vizyonu tanrken, onu

zaten deneylemi, zaten biliyor oldu unuz iin tanrsnz. Do

laysyla bir vizyonun tannmasnda yeni bir ey yoktur. Ve
uyuturucu maddenin etkisi altndaki bir zihin her ne kadar

geici olarak keskinleip bir eyi ok ak grebilse de grd

ey kendi artlanmas, kendi kkldr. Tm bunlar yap

tktan sonra -umann kendi banza yapmsnzdr- byk
bir alg, gzellik ve duyarllk duyusu gerektiren bir konuyu
ele almaya artk hazrz demektir. "Meditasyon" szc bu
lkeye Dou'dan gelmitir. Hristiyanlann "contemplation"
gibi kendi szckleri vardr ama ''meditasyon" imdilerde ok
revatadr. Yogiler ve gurular meditasyonun bir keif, telere
97

Sen Dnyasn

uzanma, akn olan de!leyleme araa olduunu sylyorlar.

Ne var ki deneyleyenin kim olduunu hi sordunuz mu? De
neyleyen deneyledii eyden farkl mdr? Elbette deildir,
nk deneyleyen tm anlaryla gemitir ve meditasyonla ya
da uyuturucu maddeyle akn bir deneyim yaarken, gemi
en yola kp yanstma yapar ve onu tanyarak "Bu harikula
de bir vizyon" der. Qysa gerek bu deildir, nk gemile
ykl bir zihin yeni olan bir eyi gremez.
Biz imdi meditasyonun ne olduunu ortaya koyma nokta
sna geldik. Bir yntemi, bir sistemi incelediinizde onun iin
d,e ne bulursunuz? Bir insan kp der ki "Bu eyleri yap, her
gn uygula, on iki yl, yim1i yl ya da krk yl boyunca. Bylece
sonunda gereklie erieceksin." Yani, hangi trden olursa ol
sun bir yntemi uygula deniyor size ama bir yntemi uygular
ken ne olur? Her gn belli bir sre, bada kurmak ya da yatak
ta oturmak veya yrmek suretiyle bir rutini gn be gn tek
rarladnzda zihniniz mekanikleir. Dolaysyla bu gerei
kavradnzda, bi: yntemi uygulamann mekanik, geleneksel,
tekrara dayal olduunu ve atma, bask ve kontrol anlamna
geldiini grrsnz. Bir yntem tarafndan kreltilen zihin
zeki olamaz ve zgrce gzlemleyemez. Hindistan' dan Mantra
Yoga'y getirdiler. Keza Katolik dnyada da Mantra Yoga uy
gulanmaktadr: Ave Maria (Meryem Ana'ya selam duas) yz
kez tekrarlanr. Bu bir tespihle yaplr ve tabii bir sreliine zih
ni sakinletirir. Krelmi bir zihin szcklerin tekraryla sakin
letirilebilir ve ilgin deneyimler yaayabilir ama o deneyimler
nihayetinde anlamszdr. S biT zihin, korkutulmu, hrsl, ha
kikate ya da bu dnyann zenginliine a bir zihin, byle bir zi
hin szde kutsal bir szc ne kadar tekrarlarsa tekrarlasn s
kalmaya devam eder. Eer kendinizi derinlemesine anlarsanz,
seimsiz farkndalkla kendinizi tanrsanz ve doruluun yani
dzenin temelini atarsanz, zgrlnze kavuur ve elbette
toplumun baz kurallarn benimsemekle birlikte hangi trden
olursa olsun hibir szde ruhani otoriteyi kabullenmezsiniz.
98

Berkeley'deki Kallfomiya niversitesi 'nde Yaplan Konumalar

O zaman meditasyonun ne olduunu kefedebilirsiniz.

Meditasyonda byk bir gzellik vardr. Eer "nasl meditas

yon yapacanz" deil meditasyonun ne olduunu renir
seniz, onun harikulade bir ey olduunu fark edersiniz. :Na
sl" szc bir yntemi ima eder, dolaysyla asla "nasl" di
ye sormayn; bir yntem sunmak iin can atan insanlar var.
Fakat meditasyon korkunun ve hazzn yapsnn, doasnn
ve sonularnn farknda olmakhr, kiinin kendisini anlama
sdr ve dolaysyla dzenin, yani erdemin temelini atmaktr.
Bu dzenin iinde ne bask ne kontrol ne de taklit olan disip
lin unsuru vardr. te byle bir zihin meditasyon halindedir.
Medita<>yon yapmak apak grmeyi ierir ve eer gzlemci
ile gzlemlenen ey arasnda bir mesafe varsa apak grmek ve
ya grlen eye bsbtn katlmak olanakszdr. Yani, bir iee,
bir yzn irinliine, akam vakti gkyznn gzelliine, uan
bir kua bakarken mesafe vardr, sadece fiziksel mesafe deil, psi
kolojik mesafe de vardr; sizinle iek arasnda, sizinle grkemli
bulut arasnda psikolojik mesafe vardr. Bu mesafe olduunda
atma da yaanr ve bu mesafeyi dnce, yani gzlemci olu
turur. Bir iee mesafesiz baktnz m hi? Gzlemci ile gzlem
lenen ey arasnda, sizinle iek arasnda mesafe olmakszn ok
gzel bir eye hi baktnz m? Biz bir iee, szcklerin, dn
celerin, holandmz veya holanmadmz eylerin oluturdu
u perdenin ardndan bakp iein bizim bahemizde olmasn
dileriz ya da "Ne gzel ey!" deriz. Bu gzlem iinde, bu bak
nzda szcn, holanma ya da haz duygunuzun oluturduu
blnme vardr ve dolaysyla sizinle iek arasnda isel bir b
lnme sz konusudur. Burada keskin bir algdan sz edilemez.
Fakat mesafe olmaynca iei daha nce hi grmediiniz bir
ey olarak grrsnz. Dnce olmaynca, iekle ilgili botanik
bilgiler olmaynca, holanma veya holanmama deil de sadece
tam bir dikkat olunca, mesafenin ortadan kalktn ve dolaysy
la o iekle, o uan kula, o bulutla ya da o yzle tam bir iliki
iinde olduunuzu grrsnz.
99

Sen Dnyasn

Keza gzlemci ile gzlemlenen ey arasndaki mesafenin

kaybolduu ve dolaysyla o eyin apak, tutkulu ve youn
grld bir zihinsel durumda sevgi ve onunla birlikte g
zellik de vardr.
Bilirsiniz, bir eyi ok sevdiinizde, hazzn ya da aann g
znden deil de gerekten sevdiinizde, hem fiziksel hem de
psikolojik mesafe yok olur. Ben ve siz diye bir ey sz konusu
olmaz. Meditasyonda bu noktaya erdiinizde "sessizlii ara
yan dnce"nin rn olmayan bir sessizlik trne ulars
nz. Onlar iki farkl eydir, yle deil mi? Dnce kendisini
sustu rabilir; bunu hi denediniz mi bilmiyorum. Dnceye
kar mcadele ediyoruz, nk dnce susmad srece ne
d dnyada ne de iimizde huzur ve sevincin olamayacan
gayet iyi biliyoruz. Bu nedenle eitli yollarla, uyuturucu
maddelerle, yathra ilalarla, szdikleri tekrarlamakla zihni
mizi sakinletirmeye, dinginletirmeye alyoruz. Fakat d
nceyle yattrlm bir zihnin skuneti zgrln, yani
bahsettiimiz her eyden zgr olmann dourduu sk_unet
le kyaslanamaz. Dnceyle meydana getirilen sessizlikten
ok farkl bir nitelie sahip olan bu sessizliin iinde farkl bir
boyut vardr. Bu kendi banza ortaya karabileceiniz farkl
bir haldir; hi kimse sizin iin kapy aamaz ve hibir szck,
hibir tasvir llemeyeni lemez. O halde kii hi de uzun
olmayan -aslnda ok ksa srecek- bu yolculua kmad
srece hayatnn pek bir anlam olmayacaktr. Ve bunu yapt
nzda kutsal olan kendi banza kefedersiniz.
Soru sormak istiyor m usunuz? Bu sessizlik sorulardan da
ha iyi deil mi? Eer isel bir skunete ermiseniz, bu durum
sorulardan ve cevaplardan daha deerli deil midir? Eer sa
hiden di nginseniz o zaman sevgiye ve gzellie de sahipsiniz
demektir: binadaki, yzdeki, bulutta ki, ormandaki gzellie
deil kalbinizdeki gzellie. Bu gzellik tarif edilemez; ifade
nin tesindedir. Ve bu gzellie sahip olduunuzda soru sor
maya gerek duymazsnz.
1 00

STANFORD NVERSTES'N DEK

KONU MALAR

ir manashra ekilmeden ya da kapal bir ideolojiye ba

. Ianmadan bu dnyada bar ve huzur iinde yaamak
giderek zorlayor. Dnyada byk bir dzensizlik var

ve nasl yaamak, ne yapmak gerektii konusunda bir sr teo

ri ve speklatif neri ileri srlyor. Filozoflar uzun zamandan
beri bunu yapyor ve insann ne olduu ve ne yapmas gerekti

i konusunda kendi dncelerini uzun uzadya anlahyorlar.

Bir insan ele alalm: Bu kii bir filozof ya da onca ideolojiyle ku
ahlm veya baz eyler hakknda birtakm inanlar benimse
mi biri olmasn. Bu kii dnyay dolarken kendi kendine u
nu sorsun: nsanlarn deimesi mmkn mdr?
Bu soruyu sorduumuzda (az ok dnceli ve ciddi olan
larnzn bu soruyu soracandan eminim) ilkin dnyay de
itirmemiz gerektii, yani ekonomik sistemiyle birlikte sos
yal yapy deitirmemiz gerektii ve bu deiimin dnyann
sadece bir blmn etkileyecek bir deiim deil de kresel
bir deiim, kresel bir devrim olmas gerektii sylenir. On
dan sonra insann deiimi balatmaya hi gerek duymaya
ca, zaten kendisinin doal tir ekilde kendiliinden deie
cei sylenmektedir. O zaman koullar doru meslei, bo
zaman, doru ilikiyi, itibar, sevgiyi, anlay ve benzeri
eyleri douracaktr. Ksacas bu ekilde dnen insanlar
evreyi deitirmey ve bu deiimin kresel olmas gerekti
ini, bylece kendi evresinin rn olan insann da doal
bir ekilde kendiliinden deieceini savunuyorlar.
O halde, dsal olan ile isel olan arasnda gerekleen bir

blnmeyle kar karyayz (dsal olandan evre ve toplu1 03

Sen Dnyasn

mu kast ediyorum). evrede, toplumda kkl bir devrim

gerekletiinde bunun bireyi, sizi ve beni de deitireceini
sylyorlar. Binlerce yldr bu blnme savunuluyor; ruh ile
dnyaya ait olan madde, dinsel olan ile szde dnevi olan
arasndaki bu ayrm teden beri savunulmutur. Ve bizzat bu
ayrm son derece ykcdr, nk ayrl ve bir dizi atma
y beslemektedir: sel olan kendini dsal olana nasl uydu
rabilir ve dsal olan isel olan nasl ekillendirebilir? Bu her
zaman bir sorun olmutur. Tm Komnist dnya isel olan
inkar ediyor; "Bu meseleyi bo ver, her ey kusursuz bir e
kilde brokratik olarak dzenlendikten sonra bu mesele de
kendiliinden zlecektir," diyorlar.
Aynca tm endieleri, aresizlii, korkusu, agzll,
bitmeyen rekabetiliiyle insann toplum dediimiz ahlak ve
iddeti ieren belirli bir yapy kurduunu gryoruz . O hal
de insan olarak her birimiz dnyada olup biten her eyden
sorumluyuz: savalardan, kargaadan, gerek iimizde gerek

se dmzda sren atmadan. Her birimiz sorum uyuz,

ama oumuzun bu sorumluluu hissettiinden kukulu
yum . Belki dnce plannda, lafta bunu kabul ediyoruz ama
Vietnam veya Ortadou'da sren savaa kar, Dou'daki a
la kar ve tm sefalete, blnmelere ve atmalara kar
gerekten sorumluluk duyuyor muyuz? Bundan kukulu
yum. Eer bu sorumluluu duyuyor olsaydk tm eitim sis
temimiz farkl olurdu . Eer bu sorumluu duyuyor olsaydk
yarn hi sava kmazd; aksine farkl bir kltrn, farkl bir
eitimin ortaya ktn grrdk.
O halde u soruyu sormamz gerekiyor: nsan kendisinin
tamamen deimesi ve bu deiimin zorlama, dayatma ve
korkuyla olmamas gerektiini dnd bir noktaya geti
rilebilir mi? Eer insan deimezse, iinde sefaletin, acnn,
lmn ve aresizliin yaand bir dnya yaratacak, dah a
dorusu byle bir dnyay ayakta tutacak ve hibir teori, te
olojik speklasyon veya brokratik yaptrm bu sorunu ze1 04

Stanford niversitesf ' ndekr Konumalar

meyecek . O halde ne yapmak gerekiyor? Btn bu kargaa,

ahma, dmanlk, iddet ve vahetle kar karya olan bi r
insann ne yapmas gerekir? Nasl hareket edecek? Bu soru yu

kendi kendinize sorup sormadnz merak ediyorum; duy

gusal olarak, romantik olarak deil ya da sadece bir coku
annda deil, tm cidd iyeti yle her zaman gee rli l iini koru
yan bir soru olarak sorup so rm ad nz merak ediyorum. Ve
bu soruyu nasl cevaplayacamz da merak ediyorum? Yeni
bir toplum yaratmak iin hemen derinden, kkl bir ekilde

deimenin olanaksz olduunu syleyebiliriz. Fakat bunu

sylediimiz anda meseleyi kmaza sokmu, kendimizi blo
ke etmi oluruz. Eer szn ettiimiz deiimin olanakl ol
d uu n u sylersek, o zaman insann kendi iinde psikolojik
devrimi nasl gerekletirecei sorusuyla karlarz. Bu du
rumda ne yapmalyz? Bir mezhebin inancna balanarak ve

ya bir manastra ekilip Zen Budizmi yaparak :>orundan ka

mal myz? istediimiz her eyi bize vaat eden bir mezhebe
veya gruba m katlmalyz?
Dnyann saysz nyargya sahip milletlere ve dinlere,
Hindulara, Budistlere, H ris tiyan la ra, Katoliklere ve rklara
blnp paralandn, zih i nleri mi z in kilisenin, kutsal ki
tapla rn, filozoflarn ve teologlarn propagandasyla fena hal
de artlandrldn grdkten sonra, tm b unlar grdkten
sonra insan u so"'uyu sorar: "Dnyayla iliki iindeki bir in
san olarak ben n e ya pab ilirim?" nsan kendisine bu soruyu
sorduktan sonra unu da sormaldr: "Eylem nedir? Ne yap

malym ve neye gre yapmalym?" Bu topyekun varln sa

dece bir ksmyla, bir parasyla m i lgilenm eliyim? Bir uz
man olarak tm bu varln, tm bu hayatn sadece bir bl
mne kendimi adayp o blme gre mi hareket etmeliyim?

Tm bu hayat -insann yaad strab, karmaay, ilikiden

mahrum kal, kendini d dnyadan yaltan dnme sre
cini, iddeti, v aheti ve tm korkular, endieleri, gzyalar,
lm ve merhametsizliiyle, yaadmz bu hayat- gr-

1 05

Sen Dnyasn

dkten sonra siz ve ben bu btniin tamamyla m ilgilenme

liyiz yoksa sadece bir ksmyla m? Bu btnn tamamyla il
gilenmek, tamamna katlmak iin -ne olmamz gerektiinin
deil de ne olduumuzun farkna varmalyz; zihnimizin bi
lincine varmalyz, iddet dolu, gaddar, agzl insanlar ol
duumuzun farkna varp bu durumun derhal deitirilip
deitirilemeyeceini sormalyz.
iddetsizlik, zgrlk, sevgi eklinde bir ideoloj ik d u rum
yoktur; bu yalnzca bir fikirdir. Olan ise fiilen yaanandr.
"Olan" dntrlebilir mi? Ama "olmas gereken" olma
dan. "Olmas gereken"in, idealin peine dmeye artland
rlmz ve bana yle geliyor ki, insann dledii idealin,
mkemmelin, olaanst halin peine dmesi byk bir za
man kaybndan baka bir ey deildir. dealin, "olmas gere
ken"in peine dmek enerji kaybdr, "olan" dan bir katr.
yleyse ideali kabullenmeye youn ekilde artlandrlm
bir zihin onu tamamen bir kenara ahp "olan"la yzleebilir
mi? Yanl olan bir kenara attmz iin "olan"n hakik.ltinin
enerjisine sahip oluruz. O hakikat de udur ki, ideal olan id
detsizlik olsa da, insann kendisine hayvandan miras kalan
doas saldrganlk, iddet, fke, nefret ve kskanlkla dolu
dur. Sonuta ideal olan bir kenara brakrz. Ve eer ciddiy
sek zamanmz ve enerjimizi iddetten kurhlmaya harcarz.
nsan kendi iinde ne denli artlandrldn gzlemleyebilir.
Nasl ki her tr blnme veya ayrlkta her zaman atma
yer alyorsa, "olan" ile "olmas gereken" arasnda da bir a
tma vardr. Her birimiz yapp ettiklerimizde kendimizi izo
le ettiimiz iin ilikilerimizde atma yayoruz.
O halde bir hayli artlanm ve artk ''olan" ile -yani, iddet,
nefret, fke ve benzeri eylerle- yzleme halindeki bir zihin,
byle bir zihin nasl dntrlebilir? Bu gerekten her birimizi
psikolojik olarak etkileyen temel bir sorudur. Ve gerk bir ili
kiye sahip olmamz iin bu ayrlk duygusuna nasl son verebili
riz? Zira ancak blnme olmad zaman atma da olmaz.
1 06

Stanford nlversltesf'ndekl Konumalar

Olan dntrme abas iindeki 'insann dsal bir merci

icat ettiini gryoruz. iddete yatkn, vahi, fkeli ve ks

kan olduunu bilen ve mkemmel olmann hayli uzun za
man alacan sezen insan yapacan bilemez bir halde

dir.

f?!! yzden tam otoriteye sahip dsal bir merti icat eder:

Tanr, ideal, guru, retmen vb. atmaya girmeden byk

bir huzur iinde yaayabilmesi iin ne yapmas gerektiini
ona syleyecek bir mercidir bu. Fakat insan tm otoriteleri

reddettiinde -ve bunu yapmaldr, nk otorite korkuyu

ierir-, insan guruyu, retmeni, dsal mercii elinin tersiyle

ittiinde kendisiyle ba baa kalr. En ok korkulan ey de bu

dur; insann kendiyle yalnz kalmas: Nevrotik olmadan ya

da onca duygusal kntlerden birini yaamadan kendisiy

le yalnz kalmas. nsan tm otoriteleri bir kenara ittiinde

-bylece bakalarnn deil de kendisinin retmeni ve

rencisi o lduund a nasl bir noktaya gelmi olur? Bakala
-

rna rehberlik etmeye alm tm kiiler insan doru yol

dan saptrm, onu bitmeyen bir mutsuzluk, karmaa, endie

ve korkuya srklemitir yleyse hibir ideale ve rehbere

.

sahip olmayan bir insann geldii nokta neresidir? nsan gu

ruyu, retmeni, otoriteyi, ideali bir kenara athnda -psiko

lojik olarak birine gerekten bal olmadnda- ne yapacak?

Yapabilecei herhangi bir ey var m?

Biliyorsunuz, szl iletiim kurmak ok kolaydr. Ayn di

li konuhumuzda ve szcklere belirli anlamlar

erdi i

mizde iletiim kurmak gayet kolay olur. Fakat bana gre

bundan daha nemli olan ey insann bakalaryla bu sorun

lar hakknda sohbet edebilmesi, bu sorunlar pay laab ilmesi

dir. Dolaysyla bu yaam ve lm meselesi hakknda sadece

szl bir iletiimle yetinmeyip ayn zamanda sohbet etmeli,

bu meseleyi paylamalyz. O zaman anlamak nemli lde

kolaylar.

Kukusuz hayatmzn en karmak ve kafa kartrc

meselelerinden biri korku meselesidir. te yandan korku

1 07

Sen Dnyasn

nun nedenlerini ne kadar aklarsak aklayalm, korkunun

yapsn ne kadar tarif edersek edelim, kelimenin, ifade et
tii ey olmadn, tarifin tarif ettii ey olmadn bilme
miz gerekiyor. Ve kelimeye veya tarife saplanmamak, kor
ku veya iddet diye adlandrdmz duyguyla gerekten
temas kurmak demek, aslnda "olan"la dorudan iliki
kurmak demektir. O halde gzlemci ile gzlemlenen ara
sndaki iliki meselesine girmemiz gerekiyor. Korkuyu ele
alalm: Gzlemci gzlemledii eyden farkl mdr? Gz
lemci gzlemledii eyse, o zaman iliki dorudan olur ve
eylemi aran olaanst canl bir nitelik kazanr. Ama
gzlemci ile gzlemlenen ey arasnda bir blnme olursa
o zaman atma da olur. Dier insanlarla kurduumuz sa

mimi olsun ya da olmasn tm ilikiler blnmeye ve ayrl

maya dayanyor. Kocas, kars hakknda bir imgeye sahip,
ayn eki lde kars da kocas hakknda bir imgeye sahip. Bu
imgeler haz ve ac, tekrarlama ve benzeri eyler yoluyla yl
larca birikip oalr. Kar ile koca arasndaki ilikiyi

ilirsi

niz. Bu durumda kar ile koca arasndaki iliki aslnda iki

imge arasndaki ilikidir. Cinsel adan bile -seks yapma
an hari- imge nemli bir rol oynar.
u halde insan kendini gzlemledii zaman, iliki iinde
srekli imge oluturduunu ve blnme yarathru grr.
Dolaysyla aslnda iliki diye bir ey yoktur. Her ne kadar ki
i ailesini ya da eini sevdiini sylese de aslnda sevdii ey
o imgedir ve bundan dolay gerek bir iliki sz konusu de
ildir. liki demek sadece fiziksel bir temas deil ayn za
manda psikolojik birlik hali demektir. imdi insan bu hususu
lafta deil de gerekten anladnda "Ben korkuyorum" di
yen gzlemci ile korku arasndaki ilikiyi nasl yorumlamal
dr? Onlar iki farkl ey midir? Bu soru bizi korkunun analiz
yoluyla ortadan kaldrlp kaldrlamayaca meselesine geti
riyor. Tm bunlar ilginizi ekiyor mu?

1 08

Stanford nlversitesi'ndekl Konumalar

D NLEYCi: Evet.
KRISHNAMURTI: nk eer ilginizi ekmiyorsa, ne ben
ne de siz burada zaman harcamayalm. Bu konuda son dere
ce ciddiyim. Ben ne bir filozof ne bir konumac ne de Hindis
tan'm kadim bir felsefesinin temsilcisiyim. Tanr korusun.

(Glyor.)
nsan dnyay sk sk dolap pek ok kimseyle konutuk
tan sonra yalnzca dnyann ne denli sefalet iinde olduunu

grmekle kalmyor, ayn zamanda insanlarn ne kadar so

rumsuz davrandklarn da fark ediyor ve doal olarak bu
durum onu ok ama ok ciddi olmaya itiyor. Bu hi aka yap
mayacaz anlamna gelmez, sadece ciddiyetimizi ve dikkati
mizi younlahrmamz gerektii anlamna gelir. nsann bu
sorunlar kendi bana zebilmesi iin ok ciddi ve dikkatli
olmas gerekir, nk her ne kadar bizler grnte farkl
davran biimlerine, kyafetlere ve alkanlklara sahip olsak
da aslnda insann iinde tm dnya, tm insanlk vardr.
O halde ciddiyet tayan insan, zihnin korkudan sonsuza
dek- gerekten kurtulup kurtulamayaca ve korkunun analiz
yoluyla giderilip giderilemeyecei meselesiyle karlar. nsan
her gn kendini analiz ederek ya da analiz edilmek iin bir uz
mana giderek, belki on yl boyunca, eer paras varsa ykl
miktarda para deyerek korkudan bsbtn kurtulabilir mi
gerekten? Yoksa korkuyu analizsiz sona erdirmek iin bu so
runa yaklamann baka bir yolu, farkl bir bak as var m

dr? Zira analizde her zaman gzlemci ve gzlemlenen ey, ya

ni analizci ve analiz edilen ey vardr. Ve analizcinin analiz
yapmak iin olaanst uyank, tarafsz ve artlanmam olma
s, arptmaktan kanmas gerekir; eer herhangi bir yana ka
yarsa, analiz ettii ey de yanl, arphlm olur. te bu, analiz
deki sorunlardan biridir. Dieriyse, korkunun nedenlerinin
hepsini kademeli olarak blm blm yava yava ortadan kal
drmak ok zaman alr, sonra da insan lr zaten.

(Glyor.) Bu
1 09

Sen Dnyasn

arada insan karanlk iinde sefilce, nevrotik yaamaya devam

edip dnyada fesat karr. Hem korkunun nedenini veya ne
denlerini ortaya karm olsanz bile bunun bir deeri olacak
mdr?_Neden korktuumu rendiimde korku yok olur mu?
Dnsel yolla nedeni aramak korkuyu databilir mi? Analiz
de btn bu sorunlar yer alr, nk sylediimiz gibi, analizci
ile analiz eden arasnda bir blnme sz konusudur. Dolaysy
la' analiz are deildir, kesinlikle deildir, _5.iink
tm girdileri
,,

ve khlaryla analizin sahteliini ortaya karmak zaman alr

ve insann fazla zaman yok. Psikolojik adan yarn diye bir ey

yoktur: Onu biz uydurduk. Dolaysyla analizin sahteliini an

ladnzda, gzlemcinin gzlemledii ey olduu hakikatini
kavradnzda analiz biter.

jz korkudan korkan bir gzlemci deil korkunun kendisisi

niz. te bu gerekle kar karyasnz. Siz gzlemleyen ve gz
lemlenensiniz; analiz eden

ve

analiz edilen. Bilirsiniz, bir aaa

grdnze, bir aaca -szde deil- gerekten bakhnzda,

aa ile sizin aranzda sadece fiziksel bir mesafenin deil, ayn
zamanda psikolojik bir mesafenin de bulunmad n fark edersi
niz. O mesafeyi "mee" ya da hangi tr aasa o aacn sizin

zihninizde bulunan imgesi yaratmaktadr. O halde gzlemci ile

gzlemlenen ey, yani aa arasnda bir blnme vardr. Bu b

lnme ya da mesafe ortadan kalkabilir mi? Sizin aa olmanz

kast etmiyoruz, bu ok gln ve anlamsz olurdu. Fakat gz
lemci ile aa arasndaki mesafe yok olduunda aaa tamamen
farkl grrsnz. Bunu hi denediniz mi, bilmiyorum.

DNLEYC: Benimle aa arasndaki mesafenin ortadan

kalkmasndan sz ederken tam olarak neyi kast ediyorsu
nuz?
KRISHNAMURTJ: Bir dakika, beyefendi, izin verin bitire
yim, ondan sonra bana soru sorabilirsiniz. Umarm soru so1 1 0.

Stanford nlversltesl'ndekl Konumalar

rarsruz. Analiz mesafeyi ima eder ve dolaysyla analizci ile

analiz edilen ey arasnda domdan bir temas veya iliki
yoktur. Ve ancak korku dediimiz eyle yakn bir temas oldu
unda o zaman tamamen farkl bir eylem gerekleir. Bakn,
baka birini -karnz, arkadanz, kocanz- gzlemlerken
bu gzlem o kiiyle ilgili bilgi birikiminize mi dayanyor?
Eer byleyse o bilgi ayrla yol aar, bler. Bu nedenle a
tma vardr ve iliki yoktur. Bu durumda baka birine baka
bilir misiniz -elbette konumacya bakabilirsiniz, nk o gi
decek ve onun sizinle dorudan bir ilikisi yok-, yani arada
mesafe olmadan karnza, ocuklarnza, komunuza veya
politikaonza bakabilir misiniz? Eer bunu yapabilirseniz o
zaman her eyi tamamen farkl grrsnz.
Biliyor musunuz, gayet ciddi olan ve -elenmek, heyecan
lanmak veya garip eyler grmek iin deil de gerekte olan
biteni grmek iin- uyuturucu madde kullanan baz insan
lar bana kendileri ile masann zerinde duran iek vazosu
arasndaki mesafenin ortadan kalktn ve dolaysyla iei,
rengi btn younluuyla grebildiklerini ve bu younlu
un kalitesinin daha nce hi karlamadklar kadar yksek
olduunu sylemilerdir. Biz uyuturucu madde kullanmay
savunmuyoruz -en azndan ben savunmuyorum-, ama diyo
ruz ki, ilikide -ister analizci ile analiz edilen arasnda, ister
gzlemci ile gzlemlenen arasnda ister deneyleyen ile de
neylenen arasnda olsun- mesafe olduu srece atma ve
dolaysyla ac da olacaktr.
yleyse bu konu gerekten anlaldnda -bir fikir, bir
sz olarak deil de gerekten sezilen bir ey olarak- daha
nce gzlemci ile gzlemlenen ey arasnda yaanan idde
tin, o fke ve nefret duygusunun muazzam bir deiim ge
ireceini grrsnz. Bu iddet, gemite yaanm olan
iddet deildir artk; ocukluktan lme kadar bitmeyen a
tmalar, ister ofis ister aile ortamnda olsun ilikiler ieri
sinde daima var olan atmalar geride kalr. atmaya 11

Sen Dnyasn

zm bulamadan atmann iinde yer almak korkuyu do

urur. Hazzn olduu yerde korku da vardr. Biz srekli

haz peinde kouyoruz, yani hep daha fazla haz almak isti

yoruz. Ve haz peinde koarken kanlmaz olarak ac ve

korku duyuyoruz.

O halde bu leden sonra sormamz gereken soru udur:

nsan zihni, zamann iinde deil de dnda, kendini dn

trebilir mi? Yani, zaman kavram olmadan iimizde byk

bir psikolojik devrim gerekletirebilir miyiz? Her eyden n

ce dnce zamandr, yle deil mi? Dnce, gemiten ge

len anlarn, bilginin, deneyimin tepkisidir. Siz de bunu ii

nizde bir teori olarak deil de gereklik olarak gzlemleyebi

lirsiniz. D nce, korkutan eyi ya da haz veren eyi d

nr, hazz ve acy d nmek zamann alan iinde gerekle

ir. Bu kesin. nsan gnbatmn seyretmekten veya eitli e

lencelerden ve heyecanlardan haz alr. Dnce heyecana,

haz vermi olan eye ynelir. Ltfen buna dikkat edin; o ka

dar basit ki kendi iinizde gzlemleyebilirsiniz. Dnce ki

inin haz ald eye sreklilik kazandrr. Dtn o mthi.gn

batm vard. Dn o gnbatmn seyrederken onu dnme

yi sona erdirmek yerine bugne tarz ve bu olayla ilgili d
ncenin bu etkinliini zaman besler. Yani, ben o hazz yarn

tekrar yaamay umut ederim. Bylece dnce hem hazz

hem de acy besler. Sonra bundan ok daha derin bir mesele

doar: Dnce susturulabilir mi? Zira ancak o zaman fiili bir
dnm gerekleebi lir.

imdi soru sormak ister misiniz?

DNLEYC: Sorumlu olmaktan sz ettiniz, ama ben d

ncemden sorumlu ol mayabilirim. Yapmak istediim h er
hangi bir deiiklik dnceyle yaplacaktr ve herhalde
ben dncelerimden sorumlu deilimdir. nk ne d
neceimi belirleyemiyorum.
1 12

Stanford n iversitesi'ndeki Konumalar

KRISHNAMURTI: Beyefendi, "sorumluluk" szcyle ne

yi kast ediyorsunuz? Ve bu sorumluluk duygusu dncenin
rn mdr?

DNLEYC: Hem evet hem hayr.

KRIS HNAMURTI: Bakn, beyefendi, sevgi dncenin so
nucu mudur?

DNLEYC: Hayr.
KRISHNAMU RTI: Ah, bekleyin! Biraz yava gidin, beyefen
di . (Glyor.) Eer hayr diyorsanz dncenin sevgideki ye
ri nedi r o halde?

DNLEYC: Sevgiyi dnebilmem iin sevgiyi anlamam

gere k i r
.

KRISHNAMURTI: Ah, biraz yava olun, beyefendi! te bu

yzden sevginin haz olup olmadn sordum ben de. Eer haz

ise o zaman dncenin bir rndr. O zaman haz srekli

retilebilir, bizim yaptmz da bu. Fakat sevgi retilemez. Do
laysyla sevgi dncenin rn deildir. Ve sevgi varsa so
rumluluun anlam nedir? Ltfen yava ilerleyin. Sorumluluk
dnceye ve hazza dayanyorsa, onda bir ykmllk de var
dr . Eakat sevgi haz deilse -bunu ok ama ok dikkatli ele al
.

mamz gerekiyor- o zaman deyim yerindeyse sevgi kelimenin

kabul edilen anlamyla sorumluluk tar m? Ailemi seviyorum,
dolaysyla ailemden sorumluyum. Bu sevgi hazza m dayan
yor? Eer hazza dayanyorsa, o zaman "sorumluluk" szc
olduka farkl bir anlama brnr; o zaman ailem benim olur,
1 13

Sen Dnyasn

ona sahip olurum, ona baml olurum, onu geindirmem gere

kir. O zaman kskan olurum, nk bamlln olduu yer
de korku ve kskanlk da olur. u halde "Ailemi seviyorum,
ondan sorumluyum" derken "sevgi" szcn kullanyoruz;
ama biraz daha yakndan bakhnzda, ocuklarn ldrmek
iin eitildiini, sanki hayahn arnaa buymu gibi her zaman
geimini srdrebilecek, bir i bulabilecek ekilde eitildikleri
ni grrsnz . Peki, sorumluluk bu mudur?

DNLEYC: Aslnda irademiz yok, nk isteklerimizi

artlanmalarmz belirliyor.
KRISHNAMURTI: Beyefendi, irade nedir? Ltfen bu sorula
rn

geni bir aklamay gerektirdiini ve herkesin skldn ve

gitmek zorunda olduunu unutmayn. Burada dursak daha iyi

olacak.

DNLEYC: Sadece gitmek zorundalar, skln: deiller.

Ailevi sorumluklular var!
KRISHNAMURTI: nsanlarn gitmesinden sorumlu deil mi
siniz? (Glyor.) Pekala! Grdnz gibi beyler, irademizi
kullanyoruz: Yapmak zorundaym, yapmamak zorundaym,
yapmalym, yapmamalym. Baarl olmak, g, mevki, itibar
kazanmak iin irademizi kullanrz. Egemenlik kurmak iin ira
demizi kullanrz. rade, hayahmzda byk bir rol oynamakta
dr. Ve sizin de sylediiniz gibi, bu iinde yaadmz toplu
mun, evrenin, kltrn bir sonucudur. Fakat iinde yaad
mz kltr insanlar yaratt. radenin bir neminin olup olma
dn sormalyz. nk irade ahmay, mcadeleyi, elikile
ri ierir. "Ben falancaym ve filanca olmalym ve filanca olmak
iin de irademi kullanmalym." rade olmadan, birlikte hareket
etmenin farkl bir yolu olup olmadn soruyoruz.
1 14

Stanford niversltesl'ndeki Konumalar

DNLEYC: Eer iradenizi kullanmazsanz, dnmenize

de gerek kalmaz, yle deil mi?
KRISHNAMURTI: Bakn, size bir ey anlatacam. Bir tehlike
grdnzde dnme etkinliinde bulunur musunuz veya
iradenizi kullanr msnz? Byle bir durumda aniden eyleme
geersiniz. Bu eylem eski bir dncenin sonucu olabilir. Bir
uurum, bir ylan ya da tehlikeli bir ey grdnzde hemen
eyleme geersiniz. Bu eylem eski bir artlanmann sonucu ola
bilir. Doru mu? Ylana yaklamann tehlikeli bir ey olduu
size sylenmitir ve bu sz anya, artlanmaya dnmtr;
siz de ona gre eylemde bulunursunuz. imdi, savalar, ayn
devletlere ve ordulara sahip milletleri ve dnyada sregiden
tm o korkun blnmeleri besleyen milliyetilik tehlikesini
grdnzde, milliyetiliin fiili tehlikesini grdnzde
-onun tehlikesini, yka doasn teorik olarak ya da lafta de
il de fiilen grdnzde- iradeye dayanan bir eylemde bu
lunur musunuz? Alg -bir eyin doru veya yanl olduunu
grmek- dnmeyi gerektirir mi? yilik, gzellik ya da sevgi
dncenin sonucu mudur? Ve dnce yeni olabilir mi? Sev
gi yeni olmas gerektiinden, bir tr zel mlkiyet gibi aileler
arasnda ve aile iinde gn be gn devam eden bir ey olamaz.
te yandan dnce her zaman eskidir. yleyse, biz irademi
zi kullanmadan, olanlar ok ak grebilir miyiz? yle ki kar
klk olmasn ve dolaysyla eylemimiz tam olsun.

DNLEYC: Eksiksiz eylem estetik adan ho olabilir.

KRISHNAMURTJ: "Eksiksiz eylem" derken ne kastettiinizi
bilmiyorum. Baka zaman ok tehlikeli olabilirken, estetik a
dan gzel olduunu niin sylyoruz? "Eksiksiz eylem" s
zyle ne kastediyoruz? Beyefendi, ok basit bir ey syleyeyim:
Hangi eylemin daha iyi olduunu ortaya karmak iin kar1 15

Sen Dnyasn

!atrma yapldnda lme sz konusu olur ve iyilik sona erer.

Doru mu? Deil mi? Kyaslama yapldnda, iyilik biter. Ve
iyi olmak -bunu zenginlik anlamnda ku llanmyorum-, tama
men iyi olmak demek dikkat kesilmek demektir; btn bedeni
nize, gzlerinize, kulaklarnza, kalbinize, her eye, dikkat kesil
mek demektir. Beyefendi, sevdiinizde, sevginizde eksik veya
fazla bir ey olmaz. ite bu eksiksiz eylemdir.

DNLEYC: deallerimi veya dncelerimi deitirebilir

miyim? Zira szgelimi her gn ofise gittiimde benden
hrsl, agzl ve korkak olmam bekleniyor; byle olmam
iin bana bask yaplyor ve aslnda benim zavall, agzl,
hrsl ve korkak olduum syleniyor hep. Byle biri olmak
istemediimi fark ettiimde deiebilir miyim?
KRISHNAMURTI: Benden korkak, saldrgan, para delisi biri
olmam isteyen bir yapya aitsem, hrsl olmadan ofise giebilir
miyim? Eer hi hrsl olmazsam, hi agzl olmazsam -yani
szde deil de gerekten hi agzl olmazsam- o zaman kim
se beni agzl yapamaz, nk doruyu ve agzlln
yanlln grmmdr artk. Bunu apak grdmde,
ofise gidip yozlaabilir miyim? Ancak imdiki gibi ksmen a
gzl olduumda yozlanm.

(Glyor.) Bu yzden insann ek

siksiz olmas, yani tamamen dikkatli olmas gerekir; nk bu

dikkatte ne kyaslanabilen ne de llebilen bir iyilik vardr. Zi
hin agzl olmazsa, hibir yap seni agzl yapamaz.

DNLEYC: Ac veren bir durumda, igdsel olarak bu

durumu bastrmak isterken nasl dikkatimi koruyabilirim?
KRISHNAMURTI: ncelikle hibir eyi bastrmak istemiyo
rum ben. Ne hazz ne de acy. Aksine onu anlamak, ona bak1 16

Stanford niversltesl'ndekl Konumalar

mak, onu incelemek istiyorum. Bir eyi bastrmak demek ona

direnmek demektir ve direncin olduu yerde korku da var
dr. Beyin, zihin direnmeye artlandrlmtr. O halde zihin
direncin bir tr korku olduu gereini anlayabilir mi? Bu da
demektir ki diren diye adlandrlan eye dikkat kesilmeli
yim, tm dikkatimi dirence vermeliyim; dirence, yani bastr
maya, kaa, iki imeye, uyuturucu madde kullanmaya:
Her tr kaa veya dirence kar tamamen uyank olmal
ym.

DNLEYC: Bunu ne k adar sre yapabilirsiniz beyefendi?

KRISHNAMURTI: Bu bir sre veya zaman meselesi deil
dir. Anlyor musunuz? Hala zaman asndan bakyorsunuz
meseleye.

D NLEYC: Benim artlanmam.

KRISHNAMURTI: Pekala, dinleyin hanmefendi, ltfen iyi
dinleyin. Beni pohpohlayacaksnz veya bana hakaret edecek
siniz: biri haz dieri ac verici. Haz verici olan isterim ve aa
verene direnirim veya onu umursamam. Fakat dikkatli olur
sam, vg veya hakaret edildiinde farknda olurum; vgy
veya hakareti ok ak grebilirim. O zaman vg veya haka
ret biter, yle deil mi? Sonra beni yine vdnzde veya ba
na hakaret ettiinizde bu beni etkilemez. Dikkati srdrme
meselesi deildir bu. Dikkatinizi srdrmek istediinizde dik
katsizlii srdryorsunuzdur.

yle deil mi? Biraz daha iler

leyelim. Dikkatli bir zihin ''Ne kadar sre dikkatli olacam?"

- C-

diye sormaz. (Giiliiyor.) Sadece, dikkatli diye bilinen dikkatsiz

bir zihin "Her zaman dikkatli olabilir miyim?" diye sorar. O
halde insann dikkatsizlie dikkat etmesi gerekir. Doru mu?
1 17

Sen Dnyasn

Dikkatsizliinin farknda olmak, dikkati nasl srdreceinin

deil. Sadece dikkatsiz olduumun farknda olmalym, asln
da sylemek istemediim szleri sylediimin, ikiyzll
mn farknda olmalym; srf dikkatli olmak. Ktl besle
yen dikkat deil dikkatsizliktir. O halde zihin dikkatsizliin
farkna vardnda, zaten di kkatli olmu olur: Bu durumda
baka bir ey yapmanza gerek kalmaz.

D NLEYC: Bir eylemin seyri bir kiiye zarar verirken ba

kalarna fayda salyorsa, ne yapmanz gerektiine ilikin
doru bir algya sahip olduunuzu nasl syleyebilirsiniz?
KRISHNAMURTl:_Bir eyin doru olduunu aka grd
nzde -aklk her zaman doru olandr- aklk eylemin
den baka bir eylem sz konusu olmaz. Omm zarar verip ver
memesi nemli deildir. Baknz, milliyetilik zehirdir, sava
lar ve nefreti krklemitir ve kr.klemeye devam e_decek
tir. imdi milliyeti olmamak bir grup insana, askerlere, poli
tikaclara, din adamlarna, d nyann tm ovenistlerine zarar
verir. Ne var ki milliyetiliin en fena ey olduunu biliyo
rum, onu zehir olarak gryorum. Bu durumda ne yapaca
m? Bizzat ona bulamayacam. imdeki milliyetilii ta
mamen skp atacam . Fakat askerler bana "Bize zarar veri

J.

yorsun" diyecek. nsan neyin doru neyin yanl olduunu

grdnde ve ona gre hareket ettiinde birilerinin gnl
n alma veya onlar incitme diye bir mesele sz konusu ola
maz. Organize olmu dinin aslnda din olmadn grd
nzde ne yapacaksnz? insanlar honut etmek iin kiliseye
mi gideceksiniz? Gitmezsem annemi zebilirim. Efendim,
nemli olan neyin sevindirdii ve neyin zd deil doru
olan grmektir. Ondan sonra siz deil, doru olan harekete
geecektir.

1 18

ayatmz srekli bir mcadele iinde yryor de

mitik dn. Doduumuz andan lene kadar haya
tmz bir sava meydandr. Bu durumda insan unu

merak ediyor: Bu kavga teoride deil de pratikte sona erdiri

lebilir mi? nsan yalnzca kendi iinde deil, ayn zamanda
d dnyada da tam bir huzur ve bar iinde yaayabilir mi?
Eylemsel olguda isel ve dsal diye bir ayrm yoktur; eylem
sel olgu bir devinimdir. Yalnzca iimizdeki dnya ile d
mzdaki dnya arasnda deil, ayrca ben ile sen, biz ve on
lar, dost ve dman arasnda da bir ayrm varm gibi kabul
ediliyor. Etrafmza bir ember iziyoruz: benim etrafma bir
ember ve sizin etrafnza bir ember. Sizinle benim aramda
ki -ember, aile emberi, ulus emberi, dinsel inanlar ve dog
malar emberi, bilgi emberi. Biz etrafmza byle emberler
izdikten sonra bu emberler bizi bler ve dolaysyla bu bit
meyen blnme kanlmaz olarak atmay dourur. Asla
emberin tesine geemeyiz, asla emberin tesini greme
yiz. Kendi kk emberimizin dna kp baka birinin
evresindeki emberi, engeli kefetmekten korkarz. Ve san
rm bu noktada korkunun btn o sreci, yaps ve doas
balyor. nsan evresine bir engel ryor; ablonlardan, kav
ramlardan, szlerden ve kanaatlerden oluan zel bir dnya
nn etrafn ok dikkatlice eviriyor. Sonra o d uvarlarn ara
snda yaayp d ar kmaktan korkuyor. Bu blnme yal
nzca eitli nevrotik davranlar beslemekle kalmyor, b
yk apl atmalar da douruyor. Ve bir emberden kt
mzda, bir duvar atmzda etrafmza yeni bir duvar r1 19

Sen Dnyasn

yoruz. Dolaysyla kavramlardan oluan sabit bir diren var

ln srdryor. nsan bu dunmda her tr blnmeden
kurtulup kurtulamayacam, her tr blnmeye son verip
veremeyeceini ve bylece tm atmalar bitirip bitireme
yeceini merak ediyor.
Zihnimiz ablonlarla artlandrlm: deneyimlerimle, bil
gilerimle, ailemle, lkemle, holandm ve holanmadm
eylerle, nefretle, kskanlkla, acyla, bunun veya unun kor
kusuyla. te bu emberdir, ardnda yaadmz duvardr.
Ve ben sadece ieride olandan korkmakla kalmyorum, duva
rn tesinde olandan daha da ok korkuyorum. Fazla kitap
okumaya, felsefe renmeye gerek kalmadan, bu gerei
kendi iinizde kolayca grebilirsiniz. nsan bakalarnn ne
dediine ok fazla kulak verdiinden, kendisi, aslnda kim
olduu ve iinde gerekten ne olup bittii hakknda pekala
cahil kalabilir. N.e olmamz gerektiini bir kenara brakp ii
mize baktmzda, gerekte kim olduumuzu grdmz
de, belki o zaman insanlar blen -aslnda nyarglar ye pe
in hkmler olan- o formllerin ve kavramlarn varln
kendi bamza kefedebiliriz. nsanlar arasndaki btn ili
kilerde' korku ve atma var; sadece cinsel haklar atmas,
blgesel haklar atmas yok; ayrca gemite olan ile gele
cekte olmas gereken arasnda da bir atma var.
nsan kendi iinde bu gerei gzlemlediinde, bi r fikir
olarak deil, pencerenin dndan ieri bakp grd bir ey
olarak deil de gerekten kendi iinde grd bir ey olarak
bu gerei gzlemlediinde, o zaman zihnini tm formller
den, inanlardan, nyarglardan ve korkulardan kurtarp, bu
sayede belki bar ve huzur iinde yaayp yaayamayaca
n anlayabilir. nsann gerek gemite gerekse imdi sava

bir yaam tarz olarak kabul ettiini gryoruz. O halde sa

va, sadece belli bir sava deil, tm savalar nasl sona erdi
rilecek? Hibir atmann olmad tam bir bar hali nasl
yaanacak? Bu sorular srf zihin egzersizi olsun diye sormu1 2.0

Stanford nlversitesi 'ndekl Konumalar

yoruz. nsan bu sorulara para para ya d a belli alanlara yo

unlaarak cevap vermemeli, topyekim cevap vermelidir. in
sanlar -siz ve ben- tamamen bar iinde yaayabilir mi? Bu,
insann skc, yavan, pasif, harekete geirici enerjiden yok
sun bir hayat yaamas anlamna gelmez. O halde byle bir
barn mmkn olup olmadn bulabilir miyiz? Elbette bu
labiliriz, aksi halde hayatmzn pek bir anlam kalmaz. Dn
yaun eitli yerlerinden aydnlar hayata bir anlam veya
nem atfetmeye alyorlar. Btn dinler hayahn bir amaca,
yani Tann'ya -gerekten nemli olan Tanr'ya- hizmet eden
bir aratan teye gemediini sylyor. Eer dindar bir insan
deilseniz, Tann'nn yerine devleti koyarsnz ya da aresiz
likten dolay baka bir teori icat edersiniz.
O halde biz sahiden unu renmek istiyoruz: nsan bar

iinde yaayabilir mi? Kuramsal ya da dnsel deil de ey

lemse/ olan bir bar iinde, yani nasl yaayacamz syle

yen bir formlden ibaret olmayan bir bar iinde yaayabilir
miyiz? Formller de duvarlara dnr. Benim formllerim
ve sizin tormlleriniz, benim kavramlarm ve sizin kavramla
rnz; sonuta ortaya kan blnmeler ve hi bitmeyen at
malar. insan formlsz, blnmesiz ve dolaysyla atmasz
yaayabilir mi? u soruyu kendinize hi ciddi ciddi sordunuz
mu, merak ediyorum: Zihin "ben" ve "ben olmayan" ayrm
larndan gerekten kurtulabilir mi? "Ben", ailem, lkem, Tan
rm; ya da eer Tanr'ya inanmyorsam, "ben", ailem, devlet;
veya eer bir devletim yoksa, ''ben", ailem ve bir dnce,
ideoloji.
insann tm bunlardan gelecekte deil de hemen imdi
kurtulmas mmkn mdr? Gelecekte kurtulma teorisine g
re hareket edersek, o kurtuluu hi yaayamayz: "Gelecekte"
zgr olacaz ya da "gelecekte" bar iinde yaayacaz.
Kukusuz bu bize yetmez. nsan alk ektiinde hemen bes
lenmek ister.

yleyse zihni

tm artlanmalardan kurtaracak

eylem nedir? Eylem dizisi deil tek bir eylem. Tm blnme121

Sen Dnyasn

!eri bu bencillik edimi yaratyor: Bir prensip, bir ideoloji, bir l

ke, bir inan, bir aile veya benzeri bir ey evresinde dnen
bencillik edimi. Bencillik faaliyeti ayrlkdr ve dolaysyla a
tma yaratr. imdi, anlaryla birlikte "ben", evresine duvar
lar rlen merkez olan bu forml, bencillik edimiyle varl
blen bu "ben", bir dizi eylemle deil de tek bir eylemle tama
men sona erdirilebilir mi? Bildiiniz gibi biz atmalar azar
azar zmeye, aac para para doramaya alyor, asla k
ke ulaamyoruz. O halde unu sormamz gerekiyor: ekime
yi, atmay ve sava besleyen blnmeye, ayrla, bencillik
edim ine tek bir eylemle son vermek mmkn mdr?
lnsan tm ciddiyetiyle bu soruyu sorduunda bir baka in
sandan cevap bekler mi? Bu soru size sorulduunda konuma
cdan bir cevap bekler misiniz? Mesele, konumaann cevap
vermekten kanmas deildir, ama siz sorunuzun cevapland
rlmasn bekler misiniz? Eer gerekten ciddiyseniz -dn de
diimiz gibi insann ciddi olmas gerekir, nk ancak ciddi
bir insan hayat bilir, yaamann ne demek olduunu bilir- ko
numacdan bir cevap bekler misiniz? Eer k;mumacdan ce
vap beklerseniz alacanz cevap bir sr bo laf, bir sr fikir,
baka bir forml silsilesi olacaktr ki sonuta bunlar da yeni bir
ayrma yol aar: Krishnamurti' nin formlleri ve baka birinin
formlleri. Fakat eer -konumac dahil- bir bakasndan ce
vap beklemezsek, o zaman yolculua birlikte kabiliriz. O za
man bu hem sizin hem de konumacnn sorumluluu olur. O
zaman sadece sylenen szleri, fikirleri dinlemekle kalmazs
nz. O zaman biz birlikte yrrz ki, bana gre bu ok nem
lidir. Konumac ve siz ayrmndan kurtulduumuzda birlikte
kefederiz, anlarz, eylemde bulunuruz, yaarz, ama herhangi
bir dstura gre deil. O zaman yolculuk boyunca sizinle be
nim aramda dorudan bir iliki kurulur, nk her ikimiz de
gereklie giden yolun zerinde olduumuzu hissediyoruz
dur: gereklie giden yol; szckler, tasvirler, aklamalar ya
da kurnaz bir zihnin felsefesi deil.
1 22

Stanford niversitesi'ndekl Konumalar

yleyse insann yeterince ciddi olduunu varsaydmz

da ele almamz gereken sorun nedir? Burada gnlk hayat
mz nasl yaayacaz, bir manastrda, romantik bir d dn
yasnda, duygusal, dogmatik, uyuturucu maddelerin dn
yasnda deil, burada ve imdi, her gn; byk bir huzur
iinde, akl banda olarak, hibir hayal krklna veya kor
kuya kaplmadan, btn benliimizle bir sevin hali iinde
-bu kukusuz meditasyonu ima ediyor- nasl yaayacaz?
te temel sorunumuz budur. Ayrca bu hayat para para
deil de tmyle kavramak mmkn mdr? Bu hayatn bir
blmne deil de tamamna katlmak, hibir atma, sefa
let, kargaa veya strap yaamadan btnyle hayata katla
bilir miyiz? te asl sorulmas gereken soru budur. Zira an
cak o zaman insan farkl bir dnya kurabilir.

Gerek devrim

budur: dmzda ivedi bir devrime yol aacak isel psikolo

jik devrim. yleyse gelin birlikte bir yolculua kalm. Bir
li kte derken, sizin orada oturmanz, benim de burada konu
mam kastetmiyorum; birlikte hayatn tm alanna bakmay
ve bu sayede onu anlamay kastediyorum; bir bakasnn ha
yat anlayp onu nasl anladn bize anlatmasn deil. An
cak o aman biz hem retmen hem de renci oluruz.
Onlara srtmz dayayarak yaadmz bu blnmelerin,
"ben" ve "ben olmayan", "biz" ve "onlar" gibi kategorilerin
korkuyu krklediini gryoruz. nsan ancak bu topyekun
korkuyu, bu genel korkuyu anladktan sonra korkular ayr
ayr anlayabilir. Genel korku sorununu anlamadnz srece
ne kadar ssl olursa olsun herhangi bir kk ahmaka kor
kuyu anlamann bir anlam olmayacaktr. Korku zgrl
ykar. syan edebilirsiniz ama bu, zgrlk deildir. Korku
dnceleri saptrr. nsann iindeki korku tm ilikileri y
kar. Bunlar srf laf olsun diye sylemiyorum, insan bunu, do
umdan lme kadar yaad korkuyu kendi hayatnn her
alannda grebilir. Bakalar ne der korkusu, baarl olama
ma korkusu, yalnzlk korkusu, sevilmeme korkusu, "ideal"
1 23

Sen Dnyasn

bir kahramanla kendimizi kyaslamak ve bylece korkuyu

krklemek. Dahas, bu korku yalnzca zihnin grnr sevi
yesinde deil daha derin seviyelerde de yer almaktadr. Peki,
bu korkuyu bitirebilir miyiz? Yava yava, para para deil
de tmyle.
Bu korku nedir? nsan niin korkar? emberin dnda ve
ya emberin iinde olanlar yznden mi yoksa emberin ken
disi yznden mi? Ne kastettiimi anlyor musunuz? Bu kor
kunun mnferit bir nedenini bulmaya almyoruz, nk,
dn de sylediimiz gibi, nedeni bulmak, neden sonu ba
ntsn kurmaya dnk analitik ilem korkuyu sona erdir
meye yetmez. nsan bu oyunu teden beri oynamtr. Fakat
insan bu mikrofonu grd gibi, bu korkuyu da olduu gi
bi grebilirse ne olur? Bu korku duvarn bu yannda m yok
sa te yannda m veya duvar yznden mi var? Kukusuz
duvar yznden, blnme yznden var, siz duvarn bu ya
nnda olduunuz iin deil veya duvarn tesine bakmaktan
korktuunuz iin deil. Bu korku sizin de gzlemleyebilece
iniz gibi, duvar yznden bir olgu olarak vardr. Peki, bu
dtJ.var nasl olumutur?
Bu noktada, l tfen birlikte yolculuk ettiimizi ve sizin ko
numacdan cevap beklemediinizi hatrlayn. Biz birlikte el
ele yolculuk ediyoruz ve sizin birdenbire ayrlmanzn, elini
zi ekip "Siz nden gidin ve bana her eyi anlatn" demenizin
bir anlam yoktur. Birlikte yolculuk ederken kurduumuz s
zel iletiim salt iletiimin tesine geer; sevgi, efkat ve anla
y barndran bir tr birliktelie dnr, nk o bizim or

tak insani sonumuzla ilgilidir. O, benim kendi bama zd

m ve dolaysyla sizin de benim kararm kabul etmek zo
runda kalacanz ahsi bir sorun deildir. O bizim ortak so
runumuzdur.
yleyse bu diren, blnme ve ayrlk duvar nasl oluu
yor? Yaptmz her eyde, ne kadar itenlikli olursa olsun
tm ilikilerimizde, beraberinde kargaa, atma ve sefaleti
1 24

S tanford niversltesi'ndeki Konumalar

getiren bu blnme varln korumaktadr. Bu engel nasl

oluuyor? Eer insan bu engeli lafta ya da teorik olarak deil
de gerekten anlayabilirse, fiilen grebilir ve hissedebilirse o
zaman sz konusu engeli ykabilir. Gelin, meseleye daha de
rinlemesine bakalm. Bu duvarn nasl olutuunu sorduk.
Bu sorumuza nasl cevap vereceinizi merak ediyorum. Ku
kusuz her birimizin verecei bir cevab veya bir fikri vardr:
benimkisi doru fikir ve sizinki yanl fikir. Diyalektik olarak
bunu inceleyebiliriz ama biz diyalektik bir inceleme yapp
kesin bir sonuca ulama amacn gtmyoruz burada. Haki
kat her zaman yeni olan bir eydir ve dolaysyla zihin haki
kate bir karmla, bir fikirle, bir yargyla yaklaamaz; zihnin
zgr olmas gerekir . O halde bu diren duvarnn nasl olu
tuunu sorduumuzda bir dnce aramvoruz veya bilgili,
zeki birinin bize cevap vermesini beklemiyoruz, nk otori
teyi kabul etmiyoruz. Nitekim biz soruya birlikte bakyoruz,
soruyu birlikte ele alyoruz ve yolumuzu birlikte bulmaya a
lyoruz.
Kukusuz bu duvar dnce mekanizmasyla oluturul
mutur. yle deil mi? Ltfen buna hemen kar kmayn:
Dnceyi gzlemleyin sadece. Eer lm dnmeseydi
niz ondan korkmazdnz. Eer bir Hristiyan, bir Katolik, bi r
Protestan, bir Hindu, bir Budist ya da baka inantan biri ola
rak yetitirilmemiseniz; eer propagandayla, szlerle, d
nceyle artlandrlmamsanz o zaman bir engeliniz de ol
maz. Ve insan "ben" ve "siz" dncesinin bu duvar nasl
rdn grebilir. yleyse dnce sadece bencil etkinlik
leriyle bu duvarlar yaratmakla kalmaz, bu duvarlarn arasn
da kendi etkinliini de yaratr. Dnce haz olduu gibi kor
kudur da. ok gzel bir ey gryorum: gzel bir yz, nefis
bir gnbatm, dn yaadm keyifli bir olay; dnce bu
nun ne kadar gzel olduunu dn r. Ltfen buna dikkat
edin: Ne denli ho bir deneyimdi ve dnce tam da dn
me etkinliiyle o deneyime hazzn srekliliini katar. O hal1 25

Sen Dnyasn

de dnce sadece korkunun deil hazzn da sebebidir. Bu

apak ortadadr, apak. Bugn leden sonra yemekten haz
aldnz iin onu tekrarlamak istersiniz; ya da cinsel bir de
neyim yaar ve onu dnrsnz, zerinde uzun uzadya
dunrsunuz, kafa patlatrsnz, resim veya imge yaratrsnz
ve onu tekrarlamak istersiniz. Bu sizin sevgi adn verdiiniz
hazzn tekrarlanmasdr. Ve emberi, engeli, direnci, inana
yaratan dnce duvarn yklmasndan, duvarn tesindeki
bir eyin ieri girmesinden korkar. Demek ki dnce hem
hazz hem de korkuyu besler. Korku olmadan haz da olmaz;
onlar dncenin ocuklar olduklar iin birlikte yrrler.
Ve dnce sadece haz ve korkuyla ilgilenen bir zihnin hay
laz ocuudur. Ltfen buna d ikkat edin. Bu noktada yine bir
hususu hatrlatmam gerekiyor: Yolculuu birlikte yapyoruz;
siz kendinizi inceliyorsunuz, szlerin aynasnda kendinizi
seyrediyorsunuz.
yleyse korku, ac ve haz dncenin sonucudur. Ne var

ki teknolojik dnyada, gerektii zaman, dncenin man

tkl, makul, salkl ve nesnel ilemesi gerekir; ama insani
ilikilerde deil, nk dnce insani ilikilere girdiinde
korku ortaya kar; beraberinde haz ve ac da gelir. Delice
bir ey sylemiyorum: Bunu kendinizde gzlemleyebilirsi
niz. Dnce anlarn, deneyimlerin ve bilgilerin tepkisidir
ve dolaysyla her zaman eskid ir ve bu nedenle asla zgr
deildir. Elbette "dnce zgrl" vardr; yani istedii
nizi syleyebilirsiniz. Fakat bizzat dnce asla zgr deil
dir ve hibir zaman zgrl douramaz. Dnce, zgr
l deil, korkuyu ya da hazz srdrebilir. Ve korku ile
haz var olduunda sevgi yok olur. Sevgi ne dncedir ne
de haz. Oysa bize gre sevgi hazdr ve dolaysyla korku
dur.
nsan, btn bu hayatn, kendisinin ya da bir filozofun ve
ya bir rahibin grmek istedii haliyle deil de olduu haliyle
farknda olunca, dnce her trl ilikiye mdahale etrnek1 26

Stanford niversltesi'ndekl Konumalar

sizin doru yerini bulabilir mi diye sorar. Bu, dnce ve d

nce-olmayan eklinde iki durum arasnda aynm yapmak
anlamna gelmez. Bildiiniz gibi sayn dinleyiciler, maalesef
bu dnyada yaamak, geiminizi salamak ve ie gitmek zo
rundasnz. Eer dnyada doru dzgn bir ynetim olsayd
o zaman belki almaya gerek kalmazd, nk bilgisayarlar
bizim ilerimizi stlenirdi ve bize daha fazla bo zaman kalr
d. Ama bu gereklemedii srece geimimizi salamak zo
rundayz, hem de yeterli lde kazanmaya gayret ederek.
te yandan bu gayret szgelimi agzllk ya da u baarma
ve saygn bir kii olma isteiyle irkinleirse, bu "ben" ve
"siz" bariyeri varlk kazanp rekabeti ve ahmay ortaya
karr. Bunu anladmzda, nasl saygn, verimli, insafl bir
hayat yaayacamz ve sadece doayla deil dier insanlar
la da, zerine "ben" ve "siz" glgesinin dmedii eksiksiz
ilikiler kuracamz bildiimizde, dncenin yaratt ba
riyer ortadan kalkar m?
Bunu gerekten -lafta deil de eylemsel olarak- grd
mzde, bu gr, bu eylemsel gr, ayrlk duvarn ykacak
edim olur. Bir tehlike grdnzde, bir uurum veya bir
vahi hayvan grdnzde eyleme geersiniz. Bu eylem pe
kala bir artlanmann sonucu olabilir, ama korku eylemi de
ildir; zeka eylemidir.
Ayru ekilde, bu blnmenin tm yapsn, doasn, at
may, mcadeleyi, sefaleti, bencillii akllca grmek, onun
tehlikesini gerekten grmek onu sona erdirmek demektir.
Burada "nasl" sorusunun yeri yoktur. yleyse bu yolculu
umuzu baka birinin nderliinde deil de nk burada
rehberlik sz konusu deildir- kendi bamza srdrmeli,
dnyay olduu gibi grmeliyiz; olaanst karmaay, insa
nn hi bitmeyen aclarn gerekten grmeliyiz. Tm bu yap
y grme edimi onu sona erdirmek demektir.
Eer isterseniz soru-cevapla meselenin zerinden tekrar
geebiliriz. Buyurun efendim.
1 27

Sen Dnyasn

DNLEYC: Bir eyi "gerekten" grmek ne demektir?

KRISHNAMURTI: Karnz ya da kocanz gerekten mi g
ryorsunuz, yoksa dncelerin ve karmlarn perdesi ar
dndan bakp onlar bir i mge kanalyla m gryorsunuz, da
ha dorusu gremiyorsunuz? Eer ikici durum geerliyse o
zaman iliki gerekleemez, nk il iki temas demektir, i rti
batl olmak demektir. Eer koca hrsl, agzl, kskan, baa
r

peinde, endieli, cesareti krlm ise ve kendi emberinde

yayorsa ve kars da kendi emberinde yayorsa, bu du

rumda iliki nerededir? Oysa biz bu duruma iliki diyoruz:
dnyann geri kalan karsnda benim ailem. Eer bunu g

rrsem, ierisinden dar baktm gerek grnty -ka

famda uydurduum grnty deil, gerek grnty- g
rrsem, ite tam da bu hakikati grme edimi imgeyi yok eder.
B iliyor musunuz, soru sormak d nyadaki en zor ilerden
biridir. Buna ramen soru sormalyz, bu dnyadaki her ey
den phelenmeliyiz; kendi karmlarmzdan, fikirlerimiz
den, inanlarmzdan, yarglarmzdan ku)<u duymalyz;
her eyden kuku duymalyz ama ayn zamanda ne zaman
kuku duymamamz gerektiini de bilmeliyiz. Tasmal bir
kpeiniz varsa bir gn onu salmanz gerekir, nk insan
ancak zgrlk iinde hakikati kefeder. Fakat soru sormak,
doru soruyu sormak byk lde uyankllk, zeka ve so
runun farknda olmay gerektirir. Sorunu iyice anlamadan
rasgele soru sorabilirim, geliigzel cevap arayabilirim, ama
btn kalbimle ve zihnimle sorunun zerine eilirsem, on
dan kamazsam, cevap tam da bu soruna bakma ediminde
yatar. Dolaysyla insan bir soru sorduunda -bu, konuma
cnn sizi soru sormaktan men ettii anlamna gelmez- sade
ce sormann deil, ayn zamanda cevap almann da sorumlu
luunu stlenir. Cevab nasl alacanz soruyu nasl sordu
unuzdan daha nem lidir, nk cevap sizin hi de holan
mayacanz bir cevap olabilir.
1 28

O an

hounuza gitmedii iin

Stanford niversitesl" ndeki Konumalar

veya deerini anlamadnz iin ya da srf karnz dn

dnz iin cevab reddedebilirsiniz.

DNLEYC: Dnce, duygu, duyum ve duygulanm ara

sndaki fark nedir?
KRISHNAMURTI: Beyefendi, duyum nedir? Bir uyarm.
Gzel bir yz, ho bir renk grrsnz. Bu algnn peinden
nce bir duyum, sonra temas, ardndan arzu ve nihayet "Ke
ke bu benim olsayd ! " diyen dnce gelir. Bu noktada alg,
duyum, temas ve arzunun tm devinimi gerekleir ve bu
devinim dnceyle pekitirilir: "Onu istiyorum" ya da
"Onu istemiyorum"; "O benim" veya "O benim deil " . Bu
durumda u soruyu sormalyz: Dncenin mdahale etme
dii bir gzel yz algs olabilir mi, baka bir deyile dene
yim-olmayan bir hal, btn deneyimlerden stn salt alg
olabilir mi? Bir aklama getirmi oldum mu, yoksa pek ma
kul gelmeyen olduka delice bir ey mi sylyorum? Bakn
beyefendi, gzel bir arabay algladk. (Glyor, dinleyiciler de
ona

katlyor.) Gzel bir yz tercih edersiniz belki. (Giiliiyor.)

Sonra uyarm gerekleir: O yze dokunmak, bakmak istersi

niz. Son olarak dnce araya girer, haz ve ac mekanizmas
ilemeye balar. imdi, bu haz ve ac ilkesinin mdahalesi ol
madan o yz seyredebilir miyiz? Ne sylediimi anlyor
musunuz? Beyefendi, bu gerekten ok ilgin bir meseledir.
Psikolojik adan bakalarna ok fazla bamlyz. Bu ba
mllk korku ve hazza dayanyor. Bamlln ac verdiini
bilirsek bu bamllktan zgrlk devirmeye alrz, ama
bu devirme korku, ac ve atmann dier trlerini besler.
nsan niin psikolojik adan bir bakasna baml olduunu
hi sormaz. Stye, postacya falancaya filancaya bamls
nz ama bu ok farkl bir mesele. Peki, bu psikolojik, isel ba
mlln sebebi nedir? nsann yalnz olmas, kendi bana
1 29

Sen Dnyasn

bir varlk gsterememesi, kendine yetememesi midir? Bam

l olduunuz ey tam da duyum ve hazzn rn deil mi
dir? Dolavsyla bamllk dncenin hem rn hem de
sebebidir, yle deil mi? Bu da deneyimin karmak bir me
sele olduunu gsteriyor. Buna ramen hepimiz daha byk
ve daha anlaml deneyimlerin peindeyiz. Bizler bir deneyi
me duyduumuz psikolojik ihtiyac hi sorgulamyoruz. Co
u eyi kabullendiimiz gibi, deneyimin de aydnlanma, an
lay, mutluluk iin gerekli olduunu kabulleniyoruz, ovsa
sadece masum bir zihin mutluluu yaayabilir, deneyimlerle
ykl bir zihin onu yaayamaz. stelik blJ. deneyimler korku
ve haz ayrmna dayanr. Deneyimleri sevdiimiz ve sevme
diimiz deneyimler diye snflandrrz.

DNLEYC: Gerek sevginin bytlmesi gerekli midir?

KRISHNAMURTI: Sahte sevgi var mdr? (Glmeler.) Gl

meyin sayn dinleyiciler. Bize derinden dokunan eylere gl

mek kolaydr. Glerek onu kendimizden uzaklatmnz. Sevgi
nin ne olduunu biliyor muyuz? Yoksa sevgi adn verdiimiz
aay, hazz, kskanl, eziyeti mi biliyoruz? Hrsl bir adam,
rekabeti bir adam, uzmanlam bir adam sevginin ne oldu
unu bilebilir mi? Baarszla uramaktan korkan ya da ba
anl biri olmak iin rpnan bir adam sevginin ne olduunu
bilebilir mi? Sevgi ve kskanlk ayn anda olabilir mi? Seven
bir adam ya da kadn egemenlik kurabilir mi, sahiplenebilir
mi, baml olabilir mi? Aslnda sevgi adna bildiim tek ey
genelde sekste ifadesini bulan haz ve acdr. Bylece seks b
yk bir mesele haline gelir. Biz sekse kar deiliz, nk her
hangi bir eye kar olmak fenadr; biz seksin ne olduunu or
taya koyuyoruz. Siz sadece sevginin hazzn ve acsn biliyor
sunuz, dolaysyla hissettiiniz ey sevgi deildir. Sevgi by
tlemez, bytlebilseydi mthi olurdu; onu bir bitki gibi b1 30

Stanford nlversltesf'ndekl Konumalar

ytemezsiniz; onu sulamak, beslemek, bakmak harikulade

olurdu. Sevgiyi bu ekilde yetitirebilseydiniz her ey ok ba
sit olurdu, ama durum byle deildir. Sevmek haz ve aa ba
rndrmayan bir eydir. Dolaysyla korkuyu, hazz ve dier
hususlar anlamalyz ki blnme olmasn.

DNLEYC: Dnya dzensizlik, insan da aresizlik iinde.

Bu bir gerek. O zaman insan neyi deitirebilir? Bu mm
kn mdr?
KRISHNAMURTI: Efendim, dnya bizden ayn m? Bizler
de, her birimiz de dzensizlik, kargaa, derin bir atma iin
de deil miyiz? Ztlarn, elikilerin, kart isteklerin atma
s. Tm bunlar dzensizliktir. Ve siz bunu deitirmenin kay
da deer olup olmadn soruyorsunuz. Sorunuz bu mu?

DNLEYC: Hayr, tam olarak deil. Deitirme istei var

ama dnyadaki dzensizlikle yz yze gelince, deiimin
doas ne olabilir?
KRISHNAMURTI: Deiimin doas dzensizlii reddet
mektir. Dzensizlik dzene dntrlemez. Fakat dzen
sizliin reddi deiimin doasdr: bu reddediin kendisi de
iimdir. Dzensizliin reddedilmesi deiimin olumlu do
asdr. Yani, ben kendi iimdeki dzensizlii gryorum;
fkeyi, kskanl, vaheti, iddeti, kukuyu, sululuu. n
sann nasl bir varlk olduunu bilirsiniz. Ben bunun farkn
daym. Zihin tm bu dzensizliin tamamen farknda. Peki,
zihin bu dzensizlie kar kabilir mi, onu bir kenara atabi
lir mi? Zihin reddetmek yoluyla bunu yaptnda deiimin
doas olumlu dzen olur. Olumlu olan ancak olumsuz olan
sayesinde meydana gelebilir. Bakn efendim, milliyetilii,
131

Sen Dnyasn

dinlerin blcln, inancn dourduu ayrl, btn

ahmalar, dzensizlii gryorum: Bunu gerekten gz
lemliyor, kanmda hissediyorum. Ve bir kenara atyorum, laf
ta deil, fiilen yapyorum bunu. Ben hibir lkeye, dine, dog
maya, inanca bal deilim. yleyse, yanl reddetmek -bu
deiimin doasnda vardr- hakikattir.

DNLEYC: Fakat bu sizin bir sznzle elimiyor mu?

Zira siz iinizdeki kskanl fark ettiinizde, onu reddet
meyin, bizzat o kskanlk olun demitiniz.
KRISHNAMURTI: Hayr, hanmefendi. Gzlemcinin gz
lemlenen olduunu sylemitim ben. "Ben kskanlktan
farklym" diyen gzlemci gzlemlenenden ayr olduu za
man gzlemci ile gzlemlenen arasnda atma kar. Yava
gidelim. Her ey gibi insani sorunlar da olduka karmak.
Bu nedenle biraz daha ilerleyelim ve meseleye bizler sn
dan bakalm. Biliyorsunuz, karm ben olmadnda, benden
ayr olduunda iliki gereklemez. nk o zaman "ben"
karm ayr bir varlk olarak grrm ve bu ayrlk atmaya
gtrr. Bu apak ortada. "Ben" kskanlmdan ayrld
mda atma olur; "Ondan nasl kurtulabilirim, kskan ol
mak iyidir, kskan olmak keyiflidir, kskan olmak sevginin
bir parasdr" ve benzeri gibi szler sylenir. Fakat gzlem
ci ile onun kskanlk dedii ey arasnda bir ayrlk olmad
nda, gzlemci bizzat kskanlktr. Gzlemci kskanlk ha
line gelmez, zaten kskanlktr. O zaman ne yapacak? Soru
nu anlyor musunuz?

D NLEYC: Hanmefendi de bunu soruyor zaten efendim.

Zaten kendinizi nasl reddedebilirsiniz diyor. Siz dzen
sizlii reddetmenin deiim olduunu sylemitiniz, han1 32

Stanford nlversltesl'ndekl Konumalar

mefendi de "Eer ben dzensizliksem, dzensizlii nasl

reddedebilirim?" diye soruyor.
KRISHNAMURTI: Ah! Aklayacam. Eer ben dzensiz
liksem, dzensizlii nasl reddedebilirim? Ben ulusum, ben
inancm, ben dzensizliim. Eer "Ben" dzensizlii redde
dersem, tam da bu ayn Ben yeni bir dzensizlik biimi yara
tr. Sorunuz bu, yle deil mi hanmefendi? Pekala. "Dzen
sizlii reddetmek" derken neyi kastediyorsunuz? Dzensizli
i reddeden kim? Ltfen imdi syleyeceklerimi yava yava,
adm adm takip edin. Bu dzensizlik dncenin sebebidir:
sizin nyargnzn karsnda benim nyargm, benim inan
cm ve sizin inancnz, benim Tanrm ve sizin Tanrnz, benim
formlm ve sizin formlnz. O halde ben o dzensizliim
ve dnce de o dzensizliktir, nk ben dnceyim. Do
ru

mu? Dnce "ben"im ve "ben" de dzensizlik. yleyse

insan bunu reddettiinde, dzensizlii deil d nceyi red

deder: "Ben" onu reddediyorum deil. Bakn, ben dzensiz
liim. Bu dzensizlii ben olan ve ayrl douran dnce
yaratyor. Bu bir gerek. Dolaysyla bu gerein reddi nedir?
Bu dzensizlii reddedip bir kenara atacak olan kimdir?
Bunu deitirecek olan nedir? Bu nokta ak m? yleyse d
zensizliin reddi sessizliktir.
Dncenin her hareketi dzensizlii krklemeye yarar
sadece. O zaman dncenin gece gndz devam eden sr
git hareketini kim nasl sona erdirecek diye sorarsnz.

Bizzat dnce kendini reddetmelidir. Bizzat dnce ne yap

tn grr, yle deil mi? Dolaysyla bizzat dnce kendi
ni sona erdirmesi gerektiini kavrar. Ondan baka faktr
yoktur. Bu nedenle dnce her ne yaparsa yapsn yapt
nn,

her hareketinin dzensizlik olduunu anladnda (bu

nu bir rnek olarak alyoruz), o zaman sessizlik olur. Dzen

sizlikten gelen deiimin doas sessizliktir. Sessizliin nite
liini, zihnin ve bedenin olaanst dingin olduu hali hi
1 33

Sen Dnyasn

hissettiniz mi veya grdnz m bilmiyorum. yle ki bir e

yi apak grmek istediinizde, syleneni tm kalbinizle ve
zihninizle duymak istediinizde, bedeniniz ve zihniniz ses
sizdir. Bu bir oyun deil. Bedeniniz ve zihniniz sessizdir. Ay
n ekilde, ancak tam bir sessizlik olduunda dzensizlik ve
deiimin doas zlr. ,!? zeni douran dnce deil
sessizliktir.

D inleyici: nsan kendine haz veren eye her zaman sahip

olmak m ister?
KRISHNAMURTI: Hepimiz bunu yapmyor muyuz? Bize

haz veren eylere sahip olmak istemiyor muyuz? Duvardaki

bir tabloya, bir binaya, bir kadna, bir erkee? yleyse, ho
landmz bir mobilya parasna sahip olduumuz zaman,
biz mobilyayz demektir. Ve bu sahip olmada ac vardr, n
k o mobilyay kaybedebiliriz . Bu nedenle kocamza, karm
za, ailemize sk skya sarlrz. Ailenin evresinde mthi bir
ember rlr ve aile dnyann geri kalamyla atma iine
sokulur. nsan bu ailenin embersiz, duvarsz var olup ola
mayacan merak eder. Aranzda aile sahibi olanlar bunu
deneyip nelerin olacan gzlemlemeli. Tamamen farkl bir
eyin meydana geleceini greceksiniz. O zaman belki sevgi
nin ne olduunu anlar ve sevginin yol aaca deiimin do
asn kendi gzlerinizle grrsnz.

1 34

irlikte konutuumuz birok mesele iinde en belirgin

ve nemli olanlardan biri niin deimediimiz mese
lesiydi. Biraz oramz biraz buramz deiebilir, blk

prk deiebiliriz ama niin tm davran biimlerimizi,

yaam tarzmz, gndelik doamz kkten deitirmiyoruz?
evremizdeki dnya teknolojik adan olaanst hzla iler
lerken, bizler isel adan asrlardr az ok ayn kaldk. Bu
korkun tuzaa yakalanan bizler neden bir k yolu bula
madmz, neden hantal, ahmak, bo, s zihinli, yzeysel
ve olduka krelmi halde kaldmz merak ediyoruz. Ken
dimizi tanmadmz iin mi? Kendilerine zg deerlendir
meleri ve dogmalaryla eitli uzmanlarn grlerini bir ke
nara brakrsak, kendimizi hi kefetmediimizi, gerekte ne
olduumuzu grmek iin benliimizin derinliklerine inmedi
imizi fark ederiz. Deimeden kalmamzn sebebi bu mu
dur? Yoksa enerjimiz mi yok? Yahut sadece kend imizden de
il dnyadan da, otomobiller, daha byk banyolar ve ben
zeri eyler dnda bize sunacak pek bir eyi olmayan bu dn
yadan da m skldk? Demek ki d dnyadan skldk ve
muhtemelen kendimizden de, nk bir tuzaa kslp kaldk
ve ondan nasl kacamz bilmiyoruz. Ayrca herhalde
epey tembeliz de. Dahas, kendini tanmak kazan getirmez,
onun sonunda bir dl yoktur, oysa hepimiz dl saikiyle
artland rlmzdr.
Bunlar deimememizin sebeplerinden bazlardr. Tuza
n ne olduunu, hayaln ne olduunu biliyoruz, ama buna
ramen lene kadar monoton bir biimde yorgun argn yr1 35

Sen Dnyasn

meye devam ediyoruz. Bizim paymza da bu dm gibi

grnyor. Ne var ki benliimizin derinliklerine inip kendi
mizi dntrmek o kadar zor mudur? Kendinize bakp, ken
dinizi hi tandnz m diye merak ediyorum. Eski zamanlar
dan beri u sz tekrarlanr: "Kendini bil." Hindistan' da bu
sz telaffuz edilir, Eski Yunanllar bu d verir, modem fi
lozoflar da kendi j argonlar ve teorileriyle biraz karmakla
trarak ayn sz sylerler.
nsan kendini sadece bilin kabnda deil, zihnin daha derin,
daha gizli katlarnda da bilebilir mi? Kii kendini bilmezse, ger
ekletirdii ciddi eylemlerin albn dolduracak ve gerekletir
mek isteyecei baka eylemlerin birbirleri zerinde salkl e
kilde ykselmesini salayacak bir temel oluturamaz. nsan
kendini bilmiyorsa yzeysel bir hayat srer. ok zeki olabilirsi
niz, dnyadaki btn kitaplar okumu olabilirsiniz ve onlar

dan alnhlar yapabilirsiniz ama kendinizi bilmiyorsanz yzey

sel olann tesine nasl geebilirsiniz ki? nsan kendini bt
nyle bilebilir ve bu sayede tm benliini gzlemleme edimi
iinde kurtulua erebilir mi? Belki bugn burada bu meseleye
girip sevginin ve lmn ne olduuna deinebiliri.Z.
nsanlar olarak yaamaya devam ederken lmn ve sev
ginin ne olduunu ortaya karmamz gerektiini dnyo
rum, nk lm ve sevgi, hayatmzn, gnlk yaanhmzn
bir parasdr. Hibir korku, nyarg, ablon ya da kann ol
makszn kendimizi sorgulayabilir, kim olduumuzu bulabi
lir miyiz? Byle bir sorgulama zgrl gerektirir. zgrlk
olmad srece insan ne kendisini ne de bir paras olduu
evreni sorgulayabilir. Hipotezlerden ve teorilerden syrlmak,
nyarglardan kurtulmak gerekir. Dahas, sorgulamak iin in
sann keskin bir zihne, duyarl hale gelmi bir zihne ihtiyac
vardr. Fakat herhangi bir nyarg olduunda zihin duyarl
olamaz ve dolaysyla benliin tm yapsn gerekten sorgu
layamaz. O halde gelin, bu meseleyi sadece szl iletiimle
deil, ok daha heyecan verici olan ve ok daha byk dikkat
1 36

Stanford niversftesf'ndekl Konumalar

gerektiren szsz iletiimle de ele alalm. nsan sorgulama z

grlne sahip olduunda enerji kazanr. Zaten bir kar
ma, bir formle ulamsa enerjiden, i tkiden, gerekli youn
luktan yoksun kalr. O halde kendimize ilikin btn forml
lerimizi, karmlanmz ve nyarglarmz -ne olduumuzu,
ne olmamz gerektiini, ne olmamamz gerektiini vs- imdi
lik bir kenara brakp gerekten gzlem yapabilir miyiz?
nsan kendini ancak iliki iinde gzlemleyebilir. Kendi
mizi gzlemlemenin baka bir yoluna sahip deiliz, nk
(tamamen nevrotik olanlar hari) bizler d dnyadan yaltl
m varlklar deiliz; aksine evremizdeki her eyle ilikimiz
var. Ve bu iliki iinde insan kendi tepkilerini, dncelerini
ve gdlerini gzlemleyerek, sze gerek kalmadan kim oldu
unu grebilir.
Peki, gzlemin arac nedir, gzlemleyen ey nedir? Bu ko
nuda da ok net olmalyz. Bu, pencerenin dndan ieri bak
mak mdr, tpk bir maaza vitrinine bakar gibi, yoksa insa
nn kendini dndan deil de iinden seyretmesi midir? Eer
kendinizi dnzdan seyrederseniz, o zaman "olan" ile iliki
kuramazsnz. Bu konuda ok net olmamz lazm. nsan ken
dini duvarn stnden bakarak gzlemleyebilir. Fakat bu
gzlem olduka yzeysel, aslsz, nemsiz ve sorumsuzdur.
nsan kendini analiz ederken her zaman analizci ve analiz
edilen ey vardr. Analizci duvarn stnden bakan, yargda
bulunan, deerlendiren, kontrol eden, bastran ve benzeri
eyleri yapan kiidir. Dier trl, insan kendini iten, olduu
gibi gzlemleyebilir mi? Yani, insan dnen, gzleyen taraf
olmadan kendini seyredebilir mi? Zira gzlemci her zaman
dardadr, sansrcdr, deerlendiren varlktr, "Bu do
ru", "Bu Yanl", "Bu olmal", "Bu olmamal" diyen kiidir.
Tm bunlar insann gzlemini ok kstlar ve salt toplumsal,
evresel ve kltrel artlanmaya bal klar.
u halde nmzde ok a:::il bir sorun var: Nasl gzlem
yapmal? Kendisi hakknda zaten belli karmlara ulam,
1 37

Sen Dnyasn

dardaki bir gzlemci olarak deil. Nasl salt gzlem yapa

biliriz? Seeneksiz, talimatsz, ne yapmak gerektiine veya ne
yapmamak gerektiine karar vermeden, sadece gerekte olup
biteni gzlemlemek. Bunu yapmak iin her tr karmdan ve
kandan syrlmamz gerekir. O halde szsz gzlem yapmak
iin, ieriye bakan dardakinin yaratt engel olmadan gz
lem yapmak iin tm korkulardan ve cezalandrlma duygu
sundan kurtulmamz gerekir. Eer insann byle bir arac
olursa o zaman keif yolunda ilerleyebilir. Fakat insan gz
lemcinin gzlemlenene bakt merkezi oluturan her eyi za
ten bir kenara itmise, bulaca ne kalmtr?
nsan kendine apak gzlerle, perdelenmemi gzlerle,
gerekte ahlakszlk olan bilindik saygn toplum ahlak olma
dan bakmak istiyor. nsan karmlar ve formJleri, korkula
r ve olduundan bakas olma isteini bir kenara attnda,
geriye ne kalyor? Bizler bir d izi karmz. Bizler aslnda haz
za, aaya, anlara ve gemie dayal bir dizi deneyimiz. Biz
gemiiz; iimizde yeni olan hibir ey yok. Dolaysyla insan
kendini zgrce gzlemlediinde sahiden kimi grecek? z
gr olmak iin insann btn bunlar -hazz, acy, arular
bir kenara atmas gerekir. Merak ediyorum, bu somyu kendi
nize hi sordunuz mu? nsann yaamak adn verdiimiz b
tn bu ilerle ilikisi nedir? Ve gerekte yaamak nedir? El
bette insan gerekte olan biteni rahatlkla grebilir: Hi bit
meyen bir mcadele; yaamak adn verdiimiz bir sava
meydan; sadece bakalaryla deil kendi iimizde de yaad
mz atma; aa, ksa s reli nee anlar, korku, aresizlik,
bir dizi hayal krkl; iimizde, hem bilin dzeyinde hem
de daha derinlerde elikiler; ilikisizlik hali, byk strap,
genelde kendine acma, yalnzlk ve sknt. Hal byle olunca
tm bunlardan dinsel inanlara kayoruz: senin Tanrn ve
benim Tanrm. te bizim hayatmz gerekte budur. Krk yl
boyunca ofise gitmek, btn bunlardan gurur duymak, sal
drganlk, rekabet, vahet. te bizim hayatmz bu ve buna
1 38

Stanford nlversltesl'ndeki Konumalar

yaamak diyoruz. Ve bunu nasl deitireceimizi bilmiyo

ruz. Toplumun yzeysel yapsn deitirmek istiyoruz: eski
b rokrasinin yerine yeni bir brokrasi vs. Oysa dsal dei
im ancak derin isel bir devrim olduunda anlam kazanr. O
zaman isel olan ile dsal olan ayr hareketler deil ayn ha
reket olur.
yleyse tm bunlar grdkten sonra, bu delilii fark et
tikten sonra neden bunu deitirmiyoruz? nsanlarn bunu
sahiden grp grmediini, yaammz olduu gibi gzlem
leyip gzlemlemediini merak ediyoru m . Yoksa insanlar bu
nu sadece lafta m yapyor? Bu noktada insann tasvirin, ak
lamann, tasvir edilen, aklanan ey olmadn kavramas
gerekiyor. Tm bunlar bildikten sonra, bu muazzam karga
ay, sefaleti ve eziyeti grdkten sonra bunu neden kabulle
niyoruz, niin buna kendimizi altryoruz? B undan kurtul
mak iin baka birisinin yardmn m bekliyoruz? Ah, saysz
retmen, guru, kurtara geldi ama durumumuz deimedi.
Hal byle olunca insan bakalarna olan inancn yitiriyor.
Umarm siz de yitirmisinizdir. Bu demek deil ki kinik, sert
ve acmasz olmalsnz. Ne var ki insan fiili gerei grdk
ten sonra kimse ona isel anlamda yardm edemez. Tm bun
lar fark edince, her gn yaadmz hayatn gerekliini,
onun ikencesini ve ac verici sefaletini grdkten sonra in
san, neden btn bu olanlar tam anlamyla kavrayp bu du
rumu deitirmeye almyor? Eer bunu yapmayacaksak
eitimin anlam nedir? Eer tm bunlar kkten deimeye
cekse, onca yksek lisansn, doktorann faydas nedir?
Kslp kaldmz bu tuzaktan, iine hapsolduumuz bu
ksr dngden kmak iin gereken enerjinin doas nedir
diye sormalyz imdi. Gereken itici kuvveti bize ne salaya
cak? Kukusuz bu itici kuvvet ne szel olabilir ne de fikirler
den veya karmlardan kaynaklanabilir. Bu enerjinin doas
zgrlktr, zgr olma talebidir. zgrlkten kashmz ak
lnza esen her eyi yapmanz, ahlakszlk, disiplinsiz etkinlik
1 39

Sen Dnyasn

ve benzeri eyler deildir. zgrlk disiplinsizlik deildir,

aksine zgrlk byk bir disiplini gerektirir. Ltfen bu nok
tada u hususa d ikkat edin: "Disiplin" szc oumuzun
kulana irkin bir kelime gibi gelse de aslnda renmek de
mektir. Yani kelimenin kk renmektir, uyum salamak
deil: Taklit etmek deil renmek, boyun emek deil orta
ya karmak. renmek veya ortaya karmak kendi disipli
nini getirir. Bu nedenle renmek demek olan disiplin sade
ce bir ablona uymak deil, sreen bir devinimdir. nsan bu
nu lafta deil de gerekten kavradnda, bunun hakikatini
grdnde, bunu iliklerinde hissettiinde, o zaman korku
nun, endienin, bu yakc shraplarn cenderesinden kurtul
mak iin gereken enerjiyi kendinde bulur.
Kendi psikolojik yapmz tam olarak kavramaya alr
ken iki ok nemli soruyla karlayoruz: Bizim de cevabn
bulmaya alhmz yaamak nedir sorusu ve lm ve sevgi
nedir sorusu. Nitekim bu sorular hayatmzn bir parasdr
ve yaamn kutsall sevginin ve lmn ne olduunu ke
fetmekte yatar. Bu kutsallk ancak u anda yaamaktan do
ar, gemite veya gelecekte deil. Ve bu sayede belki sevgi
nin ve lmn ne olduunu bulabiliriz. Tekrar syleyecek
olursak, sevginin ve lmn ne olduunu renmeden haya
ln

ne olduunu bilemeyiz.
O halde oumuzun bu denli korktuu lm nedir? Akl

banda, mantkl, salkl ve canl bir insan lmn anlam

n

kavrayabilir mi? Bunu derken, zellikle yaWan ve bir aya

ukurda olanlar, hastalar ve kimseler farknda olmadan

lp gidecek insanlar muhatap semiyoruz. Bu sorunun si
zin iin bir anlam var m? ou zaman yallara sorduu
muz bu soru aslnda hepimizi ilgilendiriyor: genleri, orta
yallar, yallar ve lmek zere olanlar. Yaamn ne oldu
unu -bir sava meydan, bir atma, bir sefalet olmayp as
lnda son derece kutsal (eer bu kelimeyi kmsemeden
kullanmama izin verirseniz) bir ey olduunu- kefetmeye
1 40

Stanford nlversltesi'ndekl Konumalar

altmz gibi, lmn ne olduunu da renmeye ala

caz.
Bu soruya vereceiniz tepkiyi merak ediyorum. Ya korku
ya kaplrsnz ya da teoriler, inanlar ne srersiniz; szgeli
mi btn Dou'nun inand te dnyadaki yaama, reen
karnasyona dair inanlar. Onlar reenkarnasyona inanyorlar
ama bu hayatta hibir ey yapmyorlar; baka bir ansnn ol
duuna inanmak insan ok rahatlatan bir teoridir. Fakat tm
bunlar bir kenara brakp imdiki zaman anlamak iin ge
mii anlamamz gerekir. "imdiki zamanda yaayacam" di
yemezsiniz, bunun bir anlam yoktur, nk imdiki zaman
gemiten gelecee u zanan bir geittir. "imdiki zamanda ya
ayacam" dediinizde yaayacak olan "siz" gemiin r
ndr. evrenize bir ember izip " B u imdiki zamandr ve
ya u andr" diyebilirsiniz, ama u anda yaayan varlk ge
miin sonucudur: O tamamen gemitir. imdiyi yaamak,
-ne ideolojik olarak ne bir karmdan yola karak veya bir
yarg olarak- imdiki zamanda yaamak ama gerekten ta
mamen imdiki zamanda yaamak demek, artlanmasz ve
zgr olmak demektir.
nsann kendine lmn anlamn, lmenin ne demek ol
duunu sormas nevrotik bir sorgulama deildir: Aksine bu,
soruyu soran insann ok salkl, akll ve dengeli olduunu
gsterir, yoksa insan bu soruyu sormazd. B u soruyu sorma
s onun kefetmekten artk korkmad anlamna gelir. Ku
kusuz beden srekli ypranp prsyerek lr, organizma
ker. nsan ok akllca yaarsa, ar baskdan, gerilimden ve
heyecandan uzak durursa mr biraz daha uzayabilir. Ya da
doktorlar ve bilim insanlar size krk ya da elli yl daha ka
zandran bir hap ya da ila bulabilirler. Fakat bu tuzak iinde
krk veya ell i yl daha fazla yaamann ne anlam olabilir ki?
nsan lmn ne olduunu sorarken tm o eziyetlerden uzak
bir halde gerekten yaamann -eer byle yaayabilirse- ne
olduunu, yani bildiimiz yaam tarzna son vermenin ne
141

Sen Dnyi!Sn

anlama geldiini de sormaldr. nsan ldnde ne olur?

Her ey sona erer. Ruh ya da Hindularn Atman dedii ey
sadece bir szcktr. nsan ruh diye kalc bir "eyin" var
olup olmadn bilmiyor. imizde kalc olan bir ey var m
yoksa biz kalc bir eyin olmasn

istiyoruz? nsan kendi

ni gzlemlediinde kalc bir ey gremez: Her ey devinim

halinde, bir ak iindedir. Ve insan ldnde bildii her e
ye bir l olarak tepkisiz kalr: ailesine, ocuklarna, iine,
yazmak istedii veya yazd kitaplarna, deneyimlerine, bi
rikimlerine ve sorumluluklarna. Tm bilinen eyler hem fi
ziksel olarak hem de psikolojik olarak son bulur. lm ite
budur. Sanrm oumuz byle dnyoruz.
Peki, insan bildii her eye -elbette teknik bilgiler, ev ad
resi ve benzeri eyler hari- her gn bir l gibi tepkisiz ka
labilir mi? Yani insan bildii eylere her gn psikolojik olarak
son verebilir ve bylece zihni taze, gen ve masum kalabilir
mi? te lm budur. Ve buna ulamak istiyorsak korkunun
glgesinde kalmamamz gerekir. Hibir sav, hibir diren ol
madan vazgemek. te bu lmdr. Hi denediniz mi bnu?
Homurdanmadan, kendini geri ekmeden, diren gsterme
den size en fazla haz veren eyden vazgemek (insan ac ve
ren eylerden her halkarda vazgeebilir). Onlar sahiden b
'
rakmak. Bunu deneyin. Eer yaparsanz zihninizin son dere
ce uyank, canl, duyarl, zgr ve ykten kurtulmu hale gel
diini fark edersiniz. O zaman ihtiyarlk korkulacak bi r ey
olmaktan kar ve olduka farkl bir anlam kazanr.
Aynca insan sevginin ne olduunu kendi bana bulmal
dr. ok fazla anlam yklenmi kelimelerden biridir sevgi;
herkes bu kelimeyi rahata kullanyor ve sevgi kelimesi en
karmandan en basitine kadar pek ok anlam tayor. Sahi
nedir sevgi? Seven kalbin ve zihnin hali nasldr? Sevgi haz
mdr? Ltfen bu sorular kendinize sorun. Sevgi arzu mu
dur? Eer sevgi haz ise o zaman acy da beraberinde getirir.
Eer haz ve ac sevgiyle ilikiliyse akas o, sevgi deildir.
1 42

Stanford niversltesi 'ndeki Konumalar

Habrlayacanz zere hazzn dncenin rn olduunu

sylemitik. Gemite yaadnz cinsel deneyimi dnerek
-onun zerinde durarak, imge oluturarak- o deneyimin
hazzn srdrrsnz. Dnce hazza yol aar ve ayn za
manda korkuyu besler: yarn korkusu, dn korkusu, insann
gemite yaptklarn dnmesi, yaad fiziksel acy d
nmesi ve onun tekrarlanmasndan korkmas. u halde d
nce hazz, korkuyu ve acy krkler. yleyse bunlara sev
gi denebilir mi? Ama bizim tek bildiimiz bu. Sevgi dedii
miz de bu. Karm seviyorum ve seks iin, yemeklerimi piir
mesi iin ve aileme bakmas iin kendisine bal olduum ka
nn bir bakasna baktnda kzann, fkelenirim ve kskan
la kaplmm. Buna sevgi diyorsunuz. Sonra siz Tanr sevgi
sini icat ediyorsunuz; sizden hibir ey istemeyen, size srtn
dnmeyen bir Tanr. Onu cebinize koyuyorsunuz ve kskan
la, endieye kapldnz durumlarda, sizi daha da byk
bir acmaszla gtrd halde, sizi koruduuna inanyor
sunuz.
Tm bunlara "sevgi" deniyor; ama gerekten yle mi? El
bette deil, nk sevgi dncenin rn olan bir ey deil
dir. Sevgi yeertilemez. Sevgi hazla meydana getirilemez. Sal
drgan, hrsl, rekabeti bir adam nasl sevebilir? Eer o insan
sevginin ne olduunu renmek istiyorsa -teoride deil pra
tikte- hrslarna, kibrine, bakalarna kar besledii nefrete
son vermeli, sevgi olmayan her eyi bir kenara brakmaldr.
Fakat grdmz gibi, biz btn bunlar yapyor, sonra da
sevgiden bahsediyoruz. Bizler aslnda ok ciddi insanlar dei
liz ve ciddi olmadmz iin de hayatmz bu halde. Demek ki
lmeden, her eyden vazgemeden sevgi olmaz, nk sevgi
her zaman yenidir ve seks ve hazdan oluan bir rutin deildir.
Zira dnyann her yerinde oumuz iin seks olaanst bir
mesele ha!ine geldi, daha dorusu haz aldmz bir mesele.
Niin byle olduunu hi merak ettiniz mi? Sanki seks dnya
da ilk kez kefedilmi gibi btn dergilerde, gazetelerde konu
1 43

Sen Dnyasn

ediliyor. "Sevgi" kelimesinin ilikilendirildii seks neden bu

denli inat ve daimi bir sorun haline geldi? Zeki kiiler insa
nn tek bir eyden bu kadar heyecan duymasnn sebebini
aklamak iin deiik savlar ne srebilirler. Fakat btn uz
manlar ve entelektel gurular bir kenara itilirse, insan sekse
neden bu denli saplandn anlayabilir mi?
Bu soruya cevap vermek zorundasnz, onu elinizin tersiy
le itemezsiniz, nk bu soru hayatmzn bir parasdr; b
yk bir savaa ve sefalete dnm olan hayat adn verdi
imiz bu eyin bir parasdr. Neden seks bir sorun haline
geldi? Daha dorusu yle soralm: Neden insann zgrce
yapt eylerden geriye sadece seks kald? nsan seks yapar
ken kendini tamamen kaybediyor; o anda artk tm aclar
dan, anlardan, eziyetlerden, rekabetten, saldrganlktan, id
detten ve kavgadan syrlyor, yok oluyor. Yok olduu iin de
nemli bir ey gerekleiyor; o zaman "ben" ile "sen", "biz"
ve "onlar" ayrm ortadan kalkyor. Bu ayrm son buluyor ve
o anda belki de byk bir zgrle kavuuyorsunuz. Her
halde iinde byle bir zgrl bulabildiimiz, geriye kalan
tek ey seks olduu iin son derece nemli bir ey haline ge
liyor seks. Geri kalan hibir eyde zgr deiliz. Dnsel
olarak, duygusal olarak ve fiziksel olarak bizler bask altnda
kstlanm ikinci el insanlarz ve teknolojik toplum tarafn
dan iyiden iyiye ekillendirilmi du rumdayz. Seksin dnda
bir zgrlk olmad iin seks nem kazanyor ve bu neden
le tumturakl bir mesele haline geliyor. Biz size seks yapma
malsnz demiyoruz, bu ok sama olurdu. Fakat kle ol
maktan, ikinci el insan olmaktan, aslnda pek de nemli ol
mayan eyler hakknda bize sylenenleri srekli tekrarla
maktan, devaml ideolojik bir dnyada yaamaktan, yani for
mllerle yaamaktan ve dolaysyla gerekte hi yaamyor
olmaktan kurtulabilir miyiz? Demek ki insan her adan, hem
dnsel olarak hem de kalben zgr olursa seks meselesi de
belki bu kadar ciddi olmaz.

1 44

Stanford niversitesf'ndeki Konumalar

Ta bandan sonuna kadar bu durumu gzlemledikten ve

hi deimediimizi fark ettikten sonra, insan neden dei
mek iin enerjiye sahip olamyor diye sormalyz. Bizi aya g
tren olaanst derecede byk bir enerjiye sahibiz ama
akas kendimizi deitirecek enerjimiz yok. Ne var ki ken
dini deitirmenin ok da kolay olmadna ve ancak nasl
bakmanz gerektiini bildiinizde kolaylaacana sizi temin
ederim. Onu deitirmeye, bastrmaya, tesine gemeye veya
ondan kamaya almadan "olan" gerekten grebildiiniz
de, "olan"n mthi bir deiim geirdiine tanklk edersi
niz. Yani, zihin gzlem iinde tamamen sessiz kaldnda
kkl bir deiim gerekleir. Ve tm bunlar gzlemlemek,
bunu kendi iimizde derinlemesine grmek bizi bir baka so
ruya gtrr: Meditasyon nedir? Zira meditasyon yapmayan
bir zihin, hayahmzn tm yapsn ve zincirini kavrayamaz.
Belki yarn ahmaka bir rgte bal olmayan, zgr ve dola
ysyla dindar kalan bir zihin halini tartabiliriz. Meditasyon
eylemi iindeki bir zihin halidir bu. Yarn gelmeniz iin yapl
m bir davet deil bu. (Glyor.)
- Eer istiyorsanz imdi baz sorular sorabilirsiniz.

D NLEYC: Neden her birimiz "ben" yapsna sahibiz?

Bunun kkeni nedir?
KRISHNAMURTI: Neden ayn bir "ben" diye soruldu. Ken
disinin dier varlklardan ok farkl olduunu sanan bu ken
dine zg varlk niin mevcuttur? Neden tm sorunlaryla bu
"ben" ve tm sorunlaryla "siz" -bu da "ben"dir- vardr?
. "Ben" "siz" den farkl deilim, nk siz de ayn sorunlara sa
hipsiniz, tek fark, siz onlar farkl klflara sokuyor, farkl yol
larla ifade ediyorsunuz. Fakat yine de o kendini farkl ekilde
anlatan "ben"dir. Ben Hindistan'da dodum ve orada eitim
aldm, siz burada dodunuz ve burada eitim aldnz. Sizin
1 45

Sen Dnyasn

kendi sorunlarnz var, benim de kendi sorunlarm var. u

halde sizinle benim aramdaki fark nedir? Fiziksel anlamda
deil elbette, sizin daha ikin bir banka hesabnz olabilir, da
ha byk bir eviniz ve daha gzel bir arabanz. Benim sahip
olduum eylerden daha fazlasna sahip olabilirsiniz, ama da
ha iyi de olsa yzeysel eitiminizi ve onu ifade etme ansn
z, daha iyi iinizi ve falan filan saymazsak aramzda temel
bir fark var mdr? Eer fark yoksa btn bu grlt pahrh ni
ye? Siz ve ben, onlar ve ben, biz ve onlar, siyah ve beyaz, sar
ve kahverengi. Neden? Farkl olmakta byk bir haz vardr,
fiyakaldr. Ben zgnm, biriciim, harikaym. Siz de ayn
eyi sylersiniz, biraz farkl kelimelerle. Her birimizin olaa
nst biricik olmas, bu kibir, insana byk haz verir.
Biz gerekten biricik miyiz? Siz de bakalar gibi ac eki
yorsunuz. Sizin de bakalarnnki gibi kafanz kark. Siz de
bakalar gibi kararsz, endieli, saldrgan, vahi, ku kulu ve
sulusunuz. O halde "ben" ve sen", "biz" ve "onlar" eklin
deki bu temel bl nmeden kurtulduumuz zaman herhangi
bir ayrm sz konusu olabilir mi? yleyse gzlemci gzlem
lenen ey, yani sen deil midir? Bunda engin bir sevecenlik
vardr. Ancak ben kendi etrafma dirence yol aan bir duvar
rdmde, sen de kendi etrafna bir duvar rdnde, tm
sefalet balar. Toplumsal yap da bu "ben" ve "sen" ayrmn
krklyor. Kibrimizin dncelerimizde ve toplumumuzda
oluturduu bu ayrmdan kurtulamaz myz? Eer bu denli
ileriye gidebilirsen ite o zaman sevginin ne olduunu muh
temelen anlayabilirsin.

DNLEYC: nsan bir eyin farkna varmaya alnca, har

camas gereken aba hakknda bir ey syleyebilir misiniz?
KRISHNAMURTI: aba nedir? Neden aba sarf edelim ki?
aba sarf etmezseniz, hibir ey olamazsnz, o zaman sonu1 46

Stanford niversltesl 'ndekl Konumalar

nuzu ancak Tanr bilir diyen bir gelenei kabullendiimizi bi

liyorum. Keza bu gelenee gre her ne pahasna olursa olsun
aba sarf etmelisiniz: Bu, artlanmadr, gelenektir, kabul edil
mi normdur. Peki, efendim, aba nedir ve neden aba sarf et
meliyiz? Bu ok nemli bir sorudur. Her abada bir eliki
yok mu? Ltfen bunu iyi takip edin. "Ben" "sen" olduunda
ki bu aslnda muazzam derinlikte bir duygu ve anlay gerek
tirir, yani sadece "ben", "sen"im deyip iin iinden kamaz
snz, bunun hibir anlam yoktur. Onlar iliki iinde bir ol
duunda ve dolaysyla elikiden arndnda o zaman aba
ya ne gerek var? aba diye bir ey sz konusu olmaz. Ancak
psikolojik bir eliki varsa, yani "olan"a kar onun zdd ya
ni "olmas" gereken varsa -ki bu elikidir- aba gerekir. Bu
durumda, "olan" "olmas gereken" olmaya abalar, iddet
iddet-olmayana dnmeye alr. Bunda eliki ve dolay
syla aba, olmayan bir ey olmaya alma sz konusudur.
yleyse temelde aba elikiyi ima eder: Ben buyum ama u
olmak istiyorum; ben b aarsz biriyim ama Jpiter sayesinde
baarl biri olacam. Ben fkeliyim ama fkemden kurtula
cam falan filan. Ztlarn oluturduu bir koridor ve keza a
tma.
Psikolojik adan bakarsak bir zt var mdr? Yoksa her za
man sadece "olan" m vardr? Zihin "olan"la nasl ba edece
ini bilmediinden zddn yani "olmas gereken" i icat eder.
Eer "olan"la nasl baa kabileceini bilseydi atma diye
bir ey olmazd. Eer zihin kendini kahramanla, mkemmel
olanla, harika olanla kyaslamaktan vazgeebilseydi o zaman
neyse o olurdu. O zaman btn kyaslamalardan, btn zt
lardan kurtulan "olan", tamamen farkl bir eye dnrd.
Bunda hibir surette aba yer almazd. aba arptma demek
tir ve aba arptan iradenin bir parasdr. Oysa bize kalsa
irade ve aba bizim ekmeimiz ve yamz. Biz byle yetiti
rildik: Snavda falancay gemelisin dediler bize. Byle yeti
tirilmi olmamzda byk bir ktlk ve sefalet yatyor. Ve
1 47

Sen Dnyasn

"olan" grmek ve seim yapmadan farknda olmak, zihni

ztlarn elikisinden kurtarr.

DNLEYC: Dn dediniz ki, insan ailesinin etrafndaki

emberden kurtulursa olaanst bir ey gerekleir. Bunu
anlamay ok istiyorum.
KRISHNAMURTI: ncelikle insan evresinde bir duvarn
bulunduunun szde deil de gerekten farknda m? Her bi
rimizin evresinde bir duvar var: bir diren duvar, bir korku
ve endie duvar. Kendi etrafma rdm "ben" bu duvar
oluturuyor; bu "ben" ailedir ve ailenin her ferdi de kendi et
rafna bir duvar rmtr. O halde, tm ailenin ve benzer e
kilde cemaatin, toplumun etrafnda da bir duvar var. Peki, in
san bunun farknda m? Bu dnyada yaamamz gerektiini
dnmyor muyuz? Aksi halde "ben" yklr, keza aile de.
Bu yzden bu duvar en kutsal eymi gibi koruyoruz. _imdi
eer insan bunun farkna varrsa ne olur? Eer insan kendi
evresindeki, ailesinin evresindeki duvar bsbtn ykarsa
aile sona m erer? O zaman "ben" yani aile ile dnyann geri
kalan arasndaki rekabete ne olur? Duvar olduunda ne
olup bittiini gayet iyi biliyoruz: Diren, atma, kavga ve
ac; nk her ayrlk hareket, her bencil etkinlik atmay
ve acy besler. Bu emberin, bu duvarn tm doasnn ve
yapsnn farkna vardmzda ve onun nasl olutuunu an
ladmzda -yani her eyin birdenbire bilincine erdiimiz
de- o zaman ne olur? "Ben" ile "sen", "biz" ile "onlar" ara
sndaki ayrm kaldrdmzda ne olur? Ancak o zaman, da
ha nce deil, insan galiba "sevgi" szcn kullanabilir.
Ve sevgi, emberiyle veya duvaryla "ben" olmad zaman
gerekleen en harikulade eydir.

1 48

Stanford nlversltesl'ndeki Konumalar

DNLEYC: Kendimi gzlemlemeye altmda, neden

kendimi dardan bakan biri olarak buluyorum?
KRISHNAMURTI: Bir buluta hi bakhruz m? Eer onu sey
retmiseniz sadece ondan mesafe ve zamanla birlikte fiziksel
bir ayrln deil, isel anlamda bir ayrln da sz konusu ol
duunu fark etmisinizdir. Baka bir deyile, zihniniz baka
eylerle ylesine meguldr ki asl dikkatinizi buluta veremez
siniz; "ne gzel", "ne ho" gibi insanlarn kullandklar onca
sz bilirsiniz ama btn bu szl ifadeler sizin gerekten bu
luta bakmanz engelleyen bir bariyer ilevi grr. Doru mu?
Peki, insan buluta szl olmayan bir ekilde, yani bulut hak
knda bir imgeye sahip olmadan bakabilir mi? Bulut orada du
ran nesnel bir ey olduundan, belki de insan bunu kolayca
yapabilir ama insan kendine szl olamayan bir ekilde baka
bilir mi? Bunu yapmak demek eletiri, yarg ve knama engel
lerini ortadan kaldrmak ve sadece gzlemlemek demektir.
Zihniniz yarg, knama ve benzeri eylerden kurtulduunda,
kukusuz siz ile gzlemlediiniz ey arasndaki mesafe orta
dan kalkar: O zaman siz duvarn stnden bakan kii olarak
orada bulunmazsnz. Siz imdi o bulutsunuz. Ve o bulut oldu
unuz iin bu noktada bir sorun kyor. Daha nce bulutu siz
den ayn bir ey olarak gzlemliyordunuz ama imdi onu ayr
lk olmadan gzlemliyorsunuz. Fakat o buluta gre yapaca
nz

her hareket yine dardan yaplm bir hareket olacaktr.

Oysa eer buluta hareketsiz bakarsanz, yani ona tam bir dingi
lik iinde bakarsanz, o zaman bu dingilikle gzlemlediiniz
ey, duvarn stnden bakarak grdnz eyle ayn olmaz.

DNLEYC: ( Duyulmuyor.)
KRISHNAMURTI: Yoksul ve gnde on saat almak zorun
da olan bir insan hi kukusuz artlanmtr ve her ne kadar
1 49

Sen Dnyasn

biraz deiebilse de isel bir devrim yaayamaz, nk iin

de yaad toplum tarafndan ekillendirilmitir. imdi bu
kii ne yapacak? Sorunuz bu mu efendim?

DNLEYC: O kiiyle ilgili olarak ben ne yapabilirim?

KRISHNAMURTI: O kiiyle benim ilikim nedir diye soru
yorsunuz. Bunu biraz farkl ifade edebilir miyim? Siz ile be
nim aramdaki i liki nedir? Hayahmn byk bir blmnde
yaphm gibi burada da konumalar yaptm ve br gn bu
radan gideceim. imdi bizim aramzdaki iliki nedir? Biz
herhangi bir ilikiye sahip miyiz? Sizin elbette konumacya
dair bir imgeniz var: syledikleri veya sylemedikleri, ona
katlp katlmadnz vs. Gerekten aramzda bir iliki var
m? Canl, uyank, aktif, ii kpr kpr olan bir insanla, "Tan
r akna ltfen beni yalnz brak, ben toplumun kapanna k
slp kalmm ve artk deiemem" diyen bir insan aranda
gerekten herhangi bir iliki var mdr? nsann bu adamla
ilikisi efkat veya merhamet ilikisi olabilir, hor grme ili
kisi deil. nsan canlysa ve iinde ve dnda olup biten her
eyin farkndaysa kendini deitirebilir. Sonuta toplumun
ve dnyann yapsn deitirenler hep zeki bir aznlk ol
mutur. O zaman belki baka bir dnya iin ans doabilir.

DNLEYC: Szn ettiiniz bu isel psikolojik devrim ne

bende ne de benim arkadalarmn iinde gereklemedi.
Grebildiim kadaryla tarih teki pek ok insan da byle
bir devrimi yaamad. "Olan"a bakmaya alp "olan"
grdmde de bu devrim meydana gelmiyor. Yine de siz
onun gerekleeceine dair umudumuzu canl tutmak isti
yorsunuz ve dolaysyla bana gre sizin bu umudunuz
"olan"la eliiyor.
1 50

Stanford niversitesi'ndekl Konumalar

KRISHNAMURTI: Umarm hi kimseye bir umut alam

yorumdur. (Glyor.) Bu en feci ey olurdu. Eer benden ve
ya bir bakasndan umut bekliyorsanz gerekte var olan
umutsuzluktan kayorsunuz demektir. L tfen bu noktaya
dikkat edin. Gerekte var olan bu umutsuzlua bakabilir mi
siniz? Salt bir varsaym, arzuladnz bir ey olan umudu de
il de gerekte var olan korkuyu ve umutsuzluu gzlemle
yebilir misiniz? Umutsuz ve yargsz bir halde "olan"a baka
bilir misiniz? Onu gerekte olduu gibi grp onunla doru
dan irtibat kurabilir misiniz? Bunu yapmak demek ona sz
sz, korkusuz, arp tmasz bakmak demektir. Bunu yapabilir
misiniz? Hi arptmakszn gerekten "olan"a bakabilirseniz
o zaman her eyin muazzam bir deiim geireceini gre
ceksiniz: O artk umutsuzluk olmaz, tamamen farkl bir ey
olur. Fakat ne yazk ki oumuz artlanm d u rumdayz ve
bizler her zaman ideal olan umuyoruz ki bu da bir katr.
Btn kalar, btn umutlan -ac ektiiniz veya phe
duyduunuz iin deil, sadece bu korku ve umutsuzluun
var olduunu grdnz iin- bir kenara atarsanz o zaman
bakmakta zgr olursunuz. Ve zihin zgr olduunda umut
suzluk olabilir mi?

DNLEYC: Seks her zaman bir ka mdr?

KRISHNAMURTI: B ilemem. (Glyor.) Sizce yle midir?
Grdnz gibi seks srf katr. Uygulamas kendinizi
gnlk sefaletten, kouturmacadan ve elikilerden kurtul
mu hissetmenizi salayan tek ey seks olduu iin o bir ka
haline gelmitir; ve dolaysyla seks kamanz salayan
bir kap haline gelmitir. Ve eer kaarsanz, bu ka korku
yu besler. Ama seksin bir ka olduunu fark ederseniz o za
man her ey deiir.

151

u bizim son sohbetimiz. Daha nce belirtildii gibi, me

ditasyon konusunu hala konumak istiyor musunuz?

DNLEYCLER: Evet.
KRISHNAMURTI: Ona gemeden nce, sanrm tutku ve
gzellik meselesini dnmemiz gerekli. "Tutku" kelimesi
"ac ekmek" anlamna gelen bir kelimeden tremitir, ama
bu kelimeyi keder ve ehvetten daha farkl bir anlamda kul
lanrz. Tutku olmadan insan pek bir ey yapamaz ve tutku,
meditasyonun ne olduuna dair karmak soruya gemek
iin gereklidir. Kullandmz anlamyla -ve muhtemelen
ona farkl bir

anlam da veriyor olabiliriz- tutku, "ben" ve

"sen", "biz" ve "onlar" tamamen terk edildiinde ve bu terk

edile birlikte derin bir sadelik hissi olduunda gerekleir.
Bir papaz ve rahibin sadeliini kastetmiyoruz nk onlarn
sadelii haindir, kontrol ve bashrmayla ynetilir ve srd
rlr. Hain olmayan bir sadeliin sonucu olan bir tutkudan
sz ediyoruz. Sade bir zihin, gerekten gzel bir zihindir. G
zellik de olduka karmak bir meseledir. Yaamlarmzda
ondan ok az bulunur: Burada, etraf, muhteem asrlk aa
lardan oluan irin bir koru, masmavi bir gkyz ve ho
gnbatmlanyla evrili gzel bir binada yayoruz; ama g
zellik deneyimin z deildir. Gzellik, insann kendi kendi
ne yaratt bir ey deildir. Derinden gzel olan eyleri alg
lamak iin, sadece zihnin sessiz olmas yetmez, ayrca zihin1 53

Sen Dnyasn

de byk bir boluk da olmaldr. Umarm bunlar kulanza

sama gelmiyordur; sanrm sohbetimiz ilerledike syledik
lerim daha anlalr hale gelecek.
imizde o kadar az boluk var ki. Zihinlerimiz snrl, dar,
kendimiz hakknda kaygl ve sosyal, kiisel, idealiste ve
benzeri eitli faaliyetlere mahkum durumda. Gzlemciyle
gzlenen ey arasnda ve "beni" oluturan bu diren duvar
nn etrafnda ve iinde belli bir boluk bulunsa da, ne diren
duvarna ne de merkeze bal olmayan baka bir boluk da
ha vardr. Ve bu boluk, gzellik ve tutkuyla birlikte, medi
tasyonun ne olduunun anlalmas iin elzemdir. zin verir
seniz buna geelim.
Bat'nn kendi "tefekkr" kelimesi var, ama ben bunu Do
u' da anlalan meditasyonla ayn grmyorum. O zaman
ilk olarak "meditasyon" kelimesinden genel olarak ne anla
ldn, yani meditasyon yoluyla insann byk bir sonu,
byk bir deneyim elde etmesini bir kenara brakalm. Daha
sonra bu fikrin doruluunu ya da yanlln inceleyebi li
riz. "Meditasyon" kelimesinin anlam, dnp tanmak,
enine boyuna dnmek, deerlendirmek, bir daha derin bir
adan incelemek, kiinin bir eyi tamamen anladn hisset
mesi, kiinin kefedilmemi zihninin gizli oyuklarna ve duy
gu derinliinin gizemine nfuz ettiini hissetmesidir. O za
man meditasyon, kelimenin gerek anlamyla, kendine has
bir gzellie sahiptir. Nitekim biz de meditasyondan -tabii
insan onun ne anlama geldiini biliyorsa- yaamdaki en sra
d eylerden biriymi gibi bahsediyoruz. Bu meditasyon b
tn deneyimleri aar. Mistik, romantik ya da duygusal bir ko
nu deildir o, daha ziyade muazzam bir doruluk, erdem ve
dzen gerektirir. Ayrca deneyim meselesi de btnyle an
lalmaldr. Dolaysyla deneyime sadece szl bir giri ya
plmamal, salt kelimelerle aklanamayan bir ey de hissedil
melidir. Meditasyon dnceyle varlan hayali, mistik bir du
rum deildir, doru davrann kayna ortaya konulduun1 54

Stanford nlversitesl' ndeki Konumalar

da doal olarak ve kolayca aa kan bir eydir. O kaynak

olmakszn, meditasyon yalnzca bir ka, bir fantezi, hayali
llerin ve deneyimlerin bir arac olarak haz alnan bir ey
haline gelir.
Bylece meditasyon meselesine geiyoruz. Geilmeli de,
nk meditasyon sevgi, lm ve yaamak kadar -hatta da
ha da- nemlidir, nk hakikatin ne olduu meditasyon ya
pan zihin sayesinde anlalr. Benim dnceme gre, ilkin,
hem Dou' da hem de son zamanlarda burada, bu lkede me
ditasyon hakknda genel olarak kabul edilen eylerin yanl
lna ya da doruluuna dair olduka net olmalyz. Do
u' da meditasyon genelde dncenin kontrol edilmesini
ieren ve bu kontroln belirli bir yntem veya sisteme dayan
d bir uygulama olarak anlalr. Hindistan'da ve Budist
dnyasnda Zen de dahil olmak zere bu tr baz sistemler
vardr. Sistemler ve yntemler, kiinin gerekliin aa k
t sessizlik haline ulamas pratii olarak sunulmaktadr.
Genel olarak eitli ekillerdeki meditasyondan anlalan da
budur.
Btn bunlar ilginizi ekti mi? Neden ilginizi ektiini an
lamyorum, nk benim hi ekmedi. (Glyor.)
Swamiler, yogiler, mahariiler ve dierleri tarafndan icat
edilmi sistemler mevcuttur; bir dizi kelime ve anlamlan ya
da bir ifade, bir resim, bir imaj veya byk anlamlar tad
varsaylan baz alntlar zerine meditasyonlar yaplmakta
dr. Bir de, bu lkeye takdim edilen ve gurunun mritlerine
gizlilik iinde verdii belirli Sanskrite kelimelerin tekrar
edildii "mantra yoga" denen ey var. B unlar gnde drt
kere ya da yz veya bin kere -artk says size kalm- tekrar
edersiniz, bylece zihni sessizletirir ve bu dnyadan baka
bir dnyaya geebili rsiniz. Bariz biimde, -ister Sanskrite,
ister Latince, hatta ister Yunanca ve ince- bir dizi kelimenin
tekrar zihinde belli bir dinginlik oluturur; telqar edilen ke
lime, zaten krelmi olan bir zihni daha da krelmi hale ge1 55

Sen Dnyasn

tiren belli bir hal oluturur.

(Glmeler.) Ltfen glmeyin

efendim; bu olduka ciddi bir meseledir, nk srekli seyir

halindeki zihnin kelime tekraryla dinginletirilmesi, eitli
trleriyle birlikte, Dou'da byk lde uygulanan eyler
den biridir. Dolaysyla kelime, zellikle Sanskrite olduun
da ok nemli hale geliyor, nk Sanskrite belirli bir tonla
maya ve nitelie sahip sra d bir dildir ve dolaysyla onun
sayesinde bir eylere erimek umut ediliyor. "Coca-Cola" ve
ya "Pepsi-Cola" gibi bir kelimeyi -hangi kelimeyi isterseniz
tekrar ederseniz de sra d bir hisse sahip olabilirsiniz. (Kalt

kalalar.) Bu yzden byle bir tekrarn sadece Dou'da deil

Katolik kiliseleri ve manastrlarnda da yapldn grebilir
siniz. Bu tekrar zihni olduka s, bo ve krelmi hale geti
rir. Onu bir duyarlla, alg niteliine eritirmez. Ayrca tek
rar eden insan, rmek istediini grendir. O yzden medi
tasyon denen bu belli uygulama biimini gayet makul olarak
bir kenara atabiliriz, srf birisi byle syledii iin deil, tek
rarla zihnin bariz biimde daha krelmi ve duyarsz hale
geldiini apak grebildiimiz iin. Ltfen, konumacnn
sizi hibir surette herhangi bir yntem veya sisteme ikna et
meye almadn bilin. O buna inanmyor; birazdan gre
ceiniz zere, meditasyon iin hibir yntem yoktur.
Bir dizi duruu art koan baka sistemler de vardr; bu
sistemlere gre doru bir ekilde bada kurup derin nefes
alrsanz zihni sessizletirebilirsiniz. Bir hikaye vardr: Byk
bir hoca bahede oyalanrken rencilerinden birisi ona yak
lar, yere oturur, kendisine daha nce retilen durua geer
ve hocasnn baka talimatlar vermesini bekler. Hocas onun
yanna oturur ve otururken o srada gzlerini kapatp derin
derin nefes alan rencisini seyreder. Bunun zerine hocas
sorar: "Ne yapyorsun dostum?" renci yantlar: "En yk
sek farkndala erimeye alyorum." Ardndan hoca iki
akl ta alr ve onlar birbirine srtmeye balar. O srttke,
farkndaln en yksek seviyesinde olan renci gzlerini
1 56

Stanford niversitesl'ndeki Konumalar

aar ve hocasnn yapmakta olduu eyi inceleyerek sorar:

"Hocam ne yapyorsunuz?" Hoca yantlar: "ki ta birbirine
srtyorum ki ikisinden biri ayna haline gelsin." Dolaysyla
renci gler ve yle der: "Hocam, bunu bin yl boyunca
yapsanz da bir tatan bir ayna elde edemezsiniz." Bunun
zerine hoca aynen karlk verir: "Sen de burada bin yl bile
otursan istediini elde edemezsin!"
Bu tr rtefes alma ve doru d u ru sistemleri var. Dik otu
rulduunda ya da d mdz yatldnda kann beyne daha
kolay akt ama fazla eilmenin bu ak kstlad bilin
mekted ir. Dik oturmann mant bu. Dzenli nefes almak da
kana daha fazla oksijen getirip dolaysyla bedeni sakinleti
rir ve biz de onun nemini ya da nemsizliini tartabiliriz.
Bu uygulamann mant udur: Gurunun art kotuu yn
temi uygularsanz o gn daha yksek bir anlay derecesine
ya da cennete, d nyadaki ve dnyann tesindeki en yce e
ye yaklaarak sessizlie ularsnz. Gurunun aydnlanm ol
mas ve rencisinden daha fazla ey bilmesi gerekir. Sans
krite guru kelimesi "iaret eden" anlamna gelir; guru, bir
yol iareti gibi sadece iaret eder. Size ne yapacanz syle
mez. Elinizden tutup size yn bile gstermez: Sadece iaret
edip sizi yapacanzla ba baa brakr. Ama bu kelime, onu
kendileri iin kullananlar tarafndan yozlatrld, nk yoz
lam gurular yntemler sunuyorlar.
Peki, bir yntem, bir sistem ne demek? Ltfen bunu iyi
dinleyin nk yanl olan eleyerek -yani deillemeyle
doru olan bulunur. Biz de byle yapyoruz. Bariz biimde
yanl olan tamamen deillemeden hibir ekilde anlaya
ulalamaz. Belirli sistemleri veya meditasyon biimlerini uy
gulayanlarnz bunu kendi kendilerine sorgulayabilirler. Bir
eyi gn be gn uygulayarak, Katolik rahipler gibi sabahn
ikisinde nde kalkarak ya da gn boyu belirli zamanlarda
sessizce oturarak, kendinizi kontrol edip dncenizi sisteme
veya ynteme gre ekillendirerek neye eritiinizi kendini1 57

Sen Dnyasn

ze sorabilirsiniz. Mnda bir dl vaat eden bir yntemi takip

ediyorsunuzdur. Ve bir yntemi her gn uyguladnzda
zihniniz bariz biimde mekanik bir hale gelir. Bunda hibir
zgrlk yoktur. B ir yntem, ne yaptn bilmesi gereken bi
ri tarafndan art koulan bir yolu ima eder. Affnza sna
rak sylyorum, eer bunu gremeyecek kadar akll deilse
niz, mekanik bir srece yakalanrsnz. Yani gnlk uygula
ma, gnlk cilalama, hayatnz bir rutine evirir, bylece ya
va yava, nihayet -be, on veya daha fazla yl olabilir- do
ruluun, aydnlanmann ve gerekliin ne olduunu anlaya
cak aamada olursunuz. u apak bir gerektir ki hibir yn
tem bunu yapamaz nk yntem bir uygulamay ierir; ve
bir eyi her gn tekrar eden bir zihin mekanik hale gelir, du
yarllk ve tazelik vasfn yitirir. Ortaya koyulan sistemlerin
yanlln bu noktada da grebiliriz. te yandan yntemle
rin sadece birka kiiye akland baka oklt sistemler ve
Zen vardr. Konumacnz bunlardan bazlaryla karlat
ama hibir anlamlar olmadndan onlar daha en batan bir
kenara att.
Bylece, yakndan inceleme, anlama ve zeka yoluyla insan
kelimelerin tekrarn ve otoriteyi, bilmeyene kar bileni temsil
eden guruyu tamamen bir kenara brakabilir. Bildiini syle
yen insan veya guru aslnda bilmiyordur. Hakikatin ne oldu
unu hibir zaman bilemezsiniz, nk o yaayan bir eydir,
oysa bir yntem, bir yol -sanki hakikat, siz rahat edin diye sa
bitletirilmi, kalc hale getirilmi bir eymi gibi- hakikate
ulamak iin gereken admlar atlmasn art koar. Otoriteyi
tamamen bir kenara atarsanz -ksmen deil, konumaarun
otoritesi de dahil tm otoriteleri- o zaman ok doal olarak
btn sistemleri ve kelimelerin salt tekrarn bir kenara atar
snz.
Btn bunlar bir kenara attktan sonra, herhalde, d
nen zihnin ne olduu meselesine geebiliriz. Daha nce bah
settiimiz zere, doru davrann bir temeli olmal; ve bu te1 58

Stanford nlversltesi'ndekl Konumalar

mel, gnlk yaamdaki uygulan saygnlk uyandrmaktan

teye gitmeyen ve dolaysyla doruluktan uzak olduu hal
de doru addedilen bir fikrin aranmasndan ibaret olmamal.
Toplum tarafndan ahlaki olarak kabul edilen saygn bir ey,
ahlaki olamaz: O doru deildir. Btn bular kabul ediyor
musunuz?
Ahlakl olmann, erdemli olmann ne anlama geldiini bi
liyor musunuz efendim? Bu iki kelimeden holanmayabilirsi
niz ama gerekten ahlakl olmak btn saygnl -toplumun
ahlakllk olarak niteledii saygnl- yitirmektir. Hrsl, a
gzl, kskan, iddete yatkn, rekabeti, ykc, ldrmeye
meyilli olabilirsiniz ve toplum btn bunlar ahlaka uygun,
dolaysyla saygn kabul edecektir. Ne var ki biz tmyle
farkl bir ahlak ve erdemden, toplumsal ahlakla hibir ilgisi
olmayan bir eyden bahsediyoruz. Erdem dzendir, ama bir
tasarm veya ablona gre bir dzen deil, kilise, toplum ya
da kendi ideolojik ilkeleriniz tarafndan art koulan bir ey
deil. Erdem, dzen demektir. Dzen, dzensizliin ne oldu
unu anlamak ve zihni o dzensizlikten -diren, hrs, ks
kanlk, aamaszlk ve korkunun dzensizliinden- zgr
klmak demektir. Bundan, tpk alakgnlllk gibi yine d
nceyle gelitirilemeyen erdem doar. Bo bir zihin, kendi
boluunu saklamay umarak alakgnlll gelitirmeye
abalayabilir ama byle bir zihinde alakgnlllk yoktur.
Benzer ekilde, erdem de bir uygulamann sonucu olmayan,
yani evresel etkiye baml olmayan canl bir eydir; erdem
li davran doru, hakl, itenlikli drst bir davrantr. o
umuz drst deiliz. dealleri olan ve onlarn peine den
ler zellikle drst deiller, nk onlar gerekte olduklar
gibi davranmazlar. O yzden bu temel atlmaldr ve bu te
melin nasl ahlaca meditasyonun ne olduunun anlalma
sndan daha nemlidir: Aslnda temeli atmak, meditasyonun
1 59

Sen Dnyasn

ta kend isidir. Eer bu temelin atlmasnda herhangj bir di

ren, bastrma ve kontrol rol oynarsa, o zaman b u eylemi m iz
artk doru olmaz, nk iinde aba barndrr ve aba, dn
dediimiz gibi, sadece kiinin kendi iindeki atmadan do
ar.
Zihnin dnyada uygu lanan ahlak n hi de gerekten ah
l ak o l m adn fark etmesi ve bunu anladktan sonra, o
ahlakn kskanln, hrsn ve agzl ln grdkten
sonra aba sarf etmeden zgr olmas mmkn m d r?
Szlerim yeterince ak m? Yani, kskanln yaln zca be
lirli b i r biimini deil tmm grmek, tam anlamn kav
ramak, onu sadece bir dnce olarak deil de gerekten
grmek; ite bu grme eylemi zihni kskanlktan zgr b
rakr. Bylece o zgrlkte hi atma olmaz. O zaman
doruluk, atmann ve eiti lmi bir zihnin sonucu ola
maz. renmenin (ki bu, "olan " n anlalmasdr) ne oldu
unu anlayan bir zihinde, renme kend i disiplinini bera
berinde geti rir ve byle bir d isiplin olaanst saded!r.
te durum bud ur: Eer temeli bu ekilde a tt!ysanz i lerleye
bil iriz, ama keli menin derin anlam yla erdemli deilseniz,
medi tasyon bir ka, d rst ol mayan bir etkinlik haline
gelir. Aklsz, krelmi b i r zihin bile, kendini uyuturucu
maddelerle ya da keli melerin tekraryla sessizlet i rebilir
ama doruluk, byk b i r duyarllk, dolaysyla byk b i r
sadelik -kller v e petamallarla deil, zira bu da yapmack
lk ve da ynelik bir gsteridir-, ie ynel ik ve derinden
bir sadelik gerektirir. Byle bir sadeliin byk bir gzell i
i vardr: S a f el i k gibidir.
Meditasyonun balangc, bariz biimde kendimizi anla
makta yatar. Kiinin kendini anlamas, olduka karmak bir
konudur. B ilinli zihin ve -derin ya da sakl zihin denilen
bilind vardr. Bil indma neden bu kadar byk nem
veri ldiini bilmiyorum. Gemiin hazinesidir o; buna hazine
denebilirse. I rksal miras, gelenek, hatralar, gdler, sakl ta1 60

Stanford niversitesi'ndekf Konu malar

lepler, drtler, arzular, araylar ve basklar. B ilin1i zihin,

analiz yoluyla bilindnn tmn, zihnin o derin, sakl,
gizli katma nlarn elbette kefedemez, nk bu ok uzun
yllar alr. Dahas, bilindn incelemeyi stlenen bilinli bir
zihin, olaanst tetikte, artlanmam, keskin ve tarafsz bir
algya sahip olmaldr. B u nedenle bilindn kefetmek et
refilli bir sorun haline gelir. Bilindnn kendini ryalar ve
imalarla aa vurduu, rya grmemiz gerektii, yoksa l
drabi leceimiz sylenir. Neden rya grmemiz gerektiini
hi soran var m? Hepimiz rya grmemiz gerektiini kabul
lendik. Bildiiniz zere, bizler ok ada ve byk lde
ileri olmamza ramen, geleneklere en bal insanlarz, gele
nei kabul ederiz ve hep "Evet" deriz. H i " H ayr" demeyiz,
hi phe etmeyiz, hi sorgulamayz. B i r otorite veya uzman
gel i r ve unu ya da bunu syler, biz de hemen kathr ve
"Doru efendim, bizden daha i yi biliyorsunuz," deriz. Ama
biz tm bu bilind, bilin ve ryalar meselesini sorgulaya
caz.
Niin rya grmek zorunda olasnz ki? Elbette, gn bo
yunca bilinciniz ile, tartmalarla, ailevi meselelerle ok
megu l olduu iin. Btn bu srede bilind s rekli ene
alyor, kendi kendine konuuyor, sayyor; yle yaptn
hepiniz b i liyorsunuz. O yzden geceleri, beyin b iraz daha
sessiz ve tm vcut biraz daha rahat olduund a, derin kat
manlarn ieriklerini zihne yanstmas, anlayacanz um
duu ipular vermesi gerekir. Gn iinde hi dzeltme
yapmadan uyank olmay, seim y apmadan farknda olma
y, d ncenizi, gdlerinizi, sylediklerinizi, nasl oturdu
u nuzu, kelimeleri kullanma eklinizi, vcut hareketlerinizi
izlemeyi denediniz mi? Hi denediniz mi bunu? Gn bo
yunca dzel tmeye niyetlenmeden, kendi kendinize "Ne
berbat bi r dnce, bundan kurtu lmam gerek, " demeden,
sadece izlemek iin izlerseniz, o zaman yine gn i inde g
d lerinizin, taleplerinizin ve drtlerinizin rtlerini kal161

Sen Dnyasn

drdktan sonra gece uyuduunuzda, zihninizin ve beynini

zin daha sessiz olduunu greceksiniz. Ayrca eer ok de
rinlere inerseniz hibir ryann mmkn olmadn da fark
edeceksiniz. Sonu olarak, zihin uyandnda kendini ola
and lde canl, etkin, din ve masum bulur. Btn
bunlar deneyecek misiniz yoksa bunlar sadece laf kalabal
olarak m kalacak merak ediyorum.
Baka bir sorun daha var. Sahip olduumuz zihin, hep
hesap yapar, kyaslar, urar, didinir, srekli kendi kendi
ne konuur veya bakas h a kknda dedikodu yapar; her
gn, gn boyunca ne yaptn bilirsiniz. Byle bir zihin
:nuhtemelen neyin doru olduunu gremez ya d a neyin
yanl olduunu alglayam az. Byle bir alg y alnzca zihin
sessiz olduunda m m kndr. Konumacnn ne syledi
ini dinlemek isterken -eer i lgileniyorsanz- zihniniz ses
s izdir: Konumay veya baka bir ey dnmeyi brakr.
Bir eyi ok net bir biimde grmek istiyorsanz -karnz
ya d a kocanz anlamak istiyorsanz veya bir bulutu l;tn
grkemi ve gzelliiyle grmek istiyorsanp::- bakarsnz ve
bakmak sessizlik iinde olmaldr, yoksa gremezsiniz. O
yzden durm adan konuan, h a reket eden, ene alan, didi
nen, iz sren, korkan bir zihin hi sessiz olabilir m i ? Ei
timle, bastrmayla veya kontrolle deil de yalnzca sessiz
likle olabilir mi?
Profesyonel meditasyoncular bize kontrol etmemizi sy
lerler. Kontrol, sadece kontrol eden birini deil kontrol edilen
bir eyi de ima eder. Zihninizi izlerken dnceniz uzaklar
ve siz onu geri ekersiniz; ardndan yine uzaklar ve siz onu
yine geri ekersiniz. Bu oyun srekli devam eder. Ve eer
aa yukar on yllk bir srenin sonunda, zihninizi hi uzak
lamayacak ve hibir surette dnce retmemesini salaya
cak lde tamamen kontrol edebilirseniz, en olaanst du
ruma erieceiniz sylenir. Ama aslnda, tam tersine hibir
eye eriemeyeceksinizdir. Kontrol, diren demektir. Ltfen
1 62

Stanford nlversltesi'ndeki Konumalar

buna dikkat edin. Y.Qunlama, dnceyi snrl bir alann

iine hapseden bir tr direntir. Zihin, tek bir ey zerine yo
unlamaya ynelik eitilirse esnekliini, duyarlln kay
beder ve tm yaam alann kavramay beceremez hale gelir.
Peki, bir zihnin, dlamadan ama ayn zamanda kontrol
amacyla boyun emeden, uyum salamadan veya bastrma
dan bu tr bir younlamaya ulamas mmkn mdr? Yo
unlamak ok kolaydr; her okul ocuu bunu -nefret etse
de younlamaya zorlandndan- renir. Younlarken
muhakkak direnirsiniz; tm zihniniz bir eye odaklanr ve
eer zihninizi tek bir eye odaklanmas iin gnden gne ei
tirseniz, doal olarak keskinliini, geniliini, derinliini
kaybeder ve iinde hibir boluk kalmaz. O halde sorulmas
gereken soru udur: Zihin byle bir -doru kelime deil
ama- younlama vasfna, tm dikkatini kaybetmeden tek
bir eye dikkat kesilme vasfna sahip olabilir mi? "Tm dik
kat" ifadesiyle, btn zihninizle vermi olduunuz, iinde
hi korku, ac, kazan gds, haz -zira hazzn ne olduunu
zaten anladnz- bulunmayan dikkati kastediyoruz. O yz
den zihin bylece tamamen -yani kalbinizle, sinirlerinizle,
gzlerinizle, tm varlnzla- dikkat kesildiinde, bu dikkat,
kk bir paraya verilen dikkati de kapsar. Bulaklar y
karken, bu diren, olaan younlamann elik ettii bu da
ralma olmakszn iinize dikkat edersiniz.
Temeli doal yoldan atmak gerektiini grdkten sonra,
herhangi bir arptmaya ve abaya bavurmadan ve her tr
l otoriteyi bir kenara atarak zihnin deneyim aray zerin
de dnebiliriz. oumuz ylesine bariz biimde anlamsz,
yavan ve rutin bir yaam sryonz ki uyuturucu maddeler
dahil eitli uyarmlar yoluyla srekli daha geni ve daha de
rin deneyimler aryoruz. imdi, insann bir deneyim yaar
ken o deneyimi tanmas, o deneyimi daha nce de yaad
n gsterir, aksi halde o deneyimi tanyamazd . Belli bir Kur
tarcya tapmaya artlanm Hristiyan, uyuturucu madde

1 63

Sen Dnyasm

alrken veya deiik yollarla baz byk deneyimlerin peine

derken akas kendi artlanmasndan tr olduundan
farkl grnen bir eyi grecek ve dolaysyla grd ey,
kend i yansmas olacakhr. Bu, by k bir aydnla, derinlie
ve gzellie sahip en sra d ey de olsa yanstlan yine de
onun gemii olacaktr. Dolaysyla, yaama nem ve anlam
katmann bir arac olarak deneyim arayan zihin, gerekte
kendi gemiini yanstyordur, ama zgr olduu iin bunu
aramayan zihin olduka farkl bir nitelie sahiptir.
Bu konumann bandan buraya kadar szn ettiimiz
her ey meditasyonun bir parasdr: Gerei grmek, guru
,nun, otoritenin, sistemin yanlln fark etmek, salt evreni n
sonucu olmayan ve iinde abann h i bulunmad bir dav
rann temelini atmak. Tm bunlar meditasyonun niteliini
iaret eder. Bu noktada insan, iinde atmann bulunmad
tm bu yaam pratiini anladktan sonra, sessizliin ne ol
duunu kefetmeye geebilir. Gerekli hazrlklar yapmadan
kefetmeye geerseniz sessizliinizin hibir anlam olm z, zi
ra gzellik, sevgi, lm ve erdem gerekten. anlalmaynca,
zihin s kalr ve rettii her sessizlik lu mn sessizlii olur.
Fakat eer bu akam konumacyla yolculua kmsanz
-umarm kmsnzdr- o zaman "Sessizlik nedir, sessizli
in nitelii nedir?" sorusuna geebiliriz. Unutmayn ki her
hangi bir eyi aba gstermeksizin, arptmakszn ve apak
grmek isteyen zihin sessiz olmaldr. Sizin yznz gr
mek istiyorsam, sesinizin gzelliini d inlemek istiyorsam,
nasl bir insan olduunuzu grmek istiyorsam, zihnim sessiz
olmal ve ene almamaldr. Eer ene ahp konudan uzak
larsa o zaman sizin ne gzelliinizi ne de irkinliinizi g
rebilirim. O yzden sessizlik, gecenin gndz iin gerekli ol
mas gibi, byle bir gr iin gereklidir; ayrca sessizlik ne
grltnn rn ne de grltnn kesilmesidir. Tm dier
nitelikler varlk kazandnda o sessizlik zaten doal olarak
ortaya kar.
1 64

Stanford niversltesi'ndekl Konumalar

Biliyor musunuz efendim, o sessizlikte boluk vardr, ama

bu boluk gzlemciyle gzlemlenen arasndaki -rnein be
nimle mikrofon arasndaki (o olmadan gremeyeceim)
boluk deildir. Sessiz bir zihin, ne nesnenin ne de gzlemci
nin yaratabilecei byk bir bolua sahiptir. Boluun ne
olduuna hi dikkat ettiniz mi bilmiyorum: Bu mikrofonun
etrafnda bir boluk var; "benim" etrafmda ve sizin etrafnz
da boluk var. Ne zaman "biz" ve "onlar" dersek etrafmzda
bu boluu yarahrz. Hristiyan, Katolik, Protestan ya da Ko
mnist olduunuzu sylediinizde, bylece kendinizi snr
lama biiminize gre evrenizde bir boluk oluur ve bu bo
luk snrl olduundan ve aynn yaphndan kanlmaz bi
imde ahma retir. Ve byle bir boluk olmaldr, nk
ancak o zaman dnceyle llemeyecek olan ey -davet
edilemeyen o stn enginlik- ortaya kar. Srekli pratik ya
pan dar bir zihin, yine dar kalr. Gerei arayan ou insan,
aslnda hakikati davet eder ama hakikat davet edilemez. Zi
hin yeterli bolua sahip olmad gibi yeterince dingin de
deildir. O yzden meditasyon beikten mezara devam eder
ve meditasyonda yetenek eylemde yatar.
te btn bunlar meditasyondur. Yapabilirseniz kap ak
ve ona ulamak size bal. Kapnn ardnda yatan romantik
veya duygusal bir ey, dilediiniz veya kaabileceiniz bir
ey deildir. Ama ona, arpk olmayan, zeki, duyarl ve dolu
bir zihinle gidin. Ona byk bir sevgiyle gidin, yoksa medi
tasyonun bir anlam olmaz.

DNLEYC: Konumanzn ortasnda meditasyondan bah

setmek istemediiniz halde bahsetmek zorunda olduunu
zu sylediniz. Peki, asl bahsetmek istediiniz konu neydi?
KRISHNAMURTI: Efendim, beni ilgilendirmeyen husus,
bariz bir eyin aklanmasyd, yani yntemler, sistemler, ke1 65

Sen Dnyasn

Iimelerin tekrar, gurulard; hepsi ok ak. nemli olan, ba

kalarn takip etmek deil kendini anlamaktr. Eer abasz,
korkusuz ve hibir kstlama olmadan, kendi iinize dalp
gerekten derinlemesine aratrrsanz olaanst eyler bu
lursunuz ve bunun iin bir tane bile kitap okumanza gerek
yok. Konumacnz bu konular hakknda bir tane bile kitap
okumad: felsefi, psikolojik, kutsal kitaplar. nsann iinde
btn dnya vardr ve eer nasl bakman ve renmen ge
rektiini bilirsen, kap orada ve anahtar elindedir. Yeryzn
de senden baka hi kimse sana ne o anahtar verebilir ne de
o kapy aabilir.

DNLEYC: Varlk iin bir neden var mdr?

KRISHNAMURTI: Niin varla bir neden aryorsunuz ki?
(Glyor.) te buradasnz. Burada olduunuz ve kendinizi
anlamadnz iin bir neden icat etmek istiyorsunuz. Bilirsi
niz efendim, bir aaca veya buluta, suyun stndeki iltya
bakarken, sevmenin ne demek olduunu- rendiinizde,
varlk iin hibir nedene gerek duymazsnz: Siz varsnzdr,
o vardr. O zaman dnyadaki btn mzeler ve konserler
ikinci planda kalr. Eer gznz gnlnz aksa gzellik
-ta bulutta, aata, suda, eyada deil iinizd sizin kendi
sini grmenizi bekler.

1 66

SANTA CRUZ'DAK KALFORNYA

NVERSTESNDE YAPI LAN
KONUMA

u akam, birbiriyle alakal birok konudan bahsetmek

istiyorum. Zaten btn insani sorunlar birbiriyle ba
lantldr. Bir sorun ayr olarak ele alnamaz ve tek ba

na zlemez; eer bir sorunu derinlemesine ve kapsaml

bir biimde nasl inceleyecelmizi bilirsek, onun btn dier
sorunlar ierdiini grrz.
lk nce, bize, genlere ve yallara ne olacan, yaamla
rmza neyin anlam verdiini sormak istiyorum. Bu kabul
grm saygnlk girdabnn sosyal ve ekonomik ahlak iin
de boulmaktan kurtulmak iin aba harcamayp btn so
runlar, karmakl ve elikileriyle kltrel toplumun bir
paras haline mi geleceiz, yoksa yaammz tamamen fark

l bir eye mi dntreceiz? ou insann kar karya ol

duu sorun budur. nsanlar, yaam bir btn olarak anla
mak iin deil de btn bu hayat iinde belirli bir rol oyna
mak zere eitiliyorlar. ocukluktan itibaren bu toplumda
youn bir biimde bir yere gelmeye, baarl olmaya ve tam
bir burjuvaya dnmeye artlandrlnz. Daha duyarl bir
entelektel ise genelde byle bir varolu dzenine ba kald
rr. Bu entelektel bakaldrrken eitli eyler yapar: Ya top
lum kart, siyaset kart olur, uyuturucu madde kullanr
ve dar, tutucu, dini bir inancn peinden gider, bir tr guru,
retmen veya filozofu takip eder ya da bir aktivist, bir Ko
mnist olur veyahut kendini tamamen Budizm veya Hindu
izm gibi egzotik bir dine verir. Bir sosyolog, bir bilim insan,
bir ressam, bir yazar veya kapasitemiz varsa bir filozof olup
bylece kendimizi bir emberin iine hapsederek sorunu z1 69

Sen Dnyasn

dmz zannederiz. Sonra tm bu yaam anladmz

hayal eder ve kendi zel eilimimize, kendi mizacmza gre,
kendi uzmanlk alanmzdan hareketle, yaamn ne olmas
gerektiine ilikin grlerimizi bakalarna dayahrz.
Kii, muazzam karmakl ve i ie gemiliiyle yaa
mn ne olduunu, sadece ekonomik ve sosyal alanlarda deil
psikolojik alanda da incelediinde, kendine, eer ciddiyse,
yaamda hangi rol oynayacan sormaldr. Bu dnyada
yaayan ve hayali bir varolua ya da manastra kamayan bir
insan olarak ne yapmalym?
Tn bu dzeni aka gren biri ne yapacak, yaamna ne
anlam verecek? ster b u kurulu dzenin zaten iinde olalm
ister ona yeni girecek olalm bu soru geerliliini hep koru
yor. O yzden, bana yle grnyor ki u soru kanlmaz
olarak sorulmal: Yaamn amac nedir ve tamamen nevrotik
olmayan, canl ve etkin, psikolojik olarak olduka salkl bir
insan olarak tm bu hayatta ne rol oynamalym? Hangi rol
veya blm beni ekiyor? Eer belirli bir para veya blm
beni ekiyorsa byle bir ekimdeki tehlikenin farknda ol
mam lazm, nk yine aba, eliki ve sava reten o ayn
ayrma geri dneriz. O zaman yaamn sadece bir blmn
de deil tmnde rol alabilir miyim? Yaamn tmnde rol
almak elbette tam bir bilim, sosyoloji, felsefe, matematik vb
bilgisine sahip olmak anlamna gelmiyor; insan dahi olmad
srece bu imkanszdr.
Psikolojik adan, isel olarak tamamen farkl bir yaam
tarz meydana getirilebilir mi? Akas bu, insann btn
dsal eylerle ilgili olmas anlamna gelir ama temel, kkl
devrim psikolojik alanda gerekleir. nsan kendi iinde by
le derin bir deiiklik meydana getirmek iin ne yapabilir?
Nitekim insan toplumdur, d nyadr, gemiin tm ieriidir.
yleyse sorulmas gereken soru udur: Biz, siz ve ben, yaa

mn bir blmnde deil de tmnde nasl rol alabiliriz? So

runlardan biri budur; baka sorunlar da var: tutum, davran

1 70

Santa Cruz'daki Kaliforniya niversitesl'nde Yaplan Konuma

ve erdem sorunlar; sevgi sorunu; sevginin, lmn ne oldu

u sorunu. ster gen ister yal olalm, kendimize bu sorula
r sormalyz nk bunlar yaamn, varoluumuzun bir par
as; eer kabul ederseniz, bu akam bu konular birlikte ele
alacaz. Bu sorunlara topluca bakacaz; btn bunlarn d
nda, yalnzca merakla gzlemleyen ve rastgele ilgi gsteren
bir seyirci, bir dinleyici deilsiniz. Sevseniz de sevmeseniz de
hepimiz bu sorgulamann bir parasyz; yaammzn anlam
nedir, doru davran nedir, (varsa yle bir ey) sevgi nedir,
lm ad verilen olaanst eyin anlam nedir (ou insan
bunu tartmaz bile). Bylece tm bunlar grdkten sonra
insan varoluun amacnn ne olduunu sormaldr.
u an srdrdmz yaamn aslnda ok az anlam var,
birka snav geeriz, bir derece alrz, iyi bir i buluruz ve ya
ammzn geri kalannda lene kadar mcadele ederiz. Tm
bu dzensizlikte bir de anlam icat etmek ayn derecede kor
kuntur. Btn bunlar grp farkl bir dzen, farkl bir top
lum meydana getirmek mmkn mdr? Derin psikolojik
bir devrim olmas gerektiini bilen ve aydnlanma veya zihin
-akl salamas iin

kimseye bel balamayan bizler iin

mmkn olan nedir? Neyin mmkn olduunu kefetmek

iin ilk nce neyin imkansz olduu kefedilmelidir. Peki, ne
imkanszdr veya imkansz grnr? Tam bir deiim, tam
bir psikolojik evrimin

hemen gereklemesi imkansz gr

nr, yani yarn kalkyorsunuz ve tamamen farklsnz, gr

nnz, dnnz, duygulannz o kadar yeni, o ka
dar canl, o kadar tutkulu, o kadar gerek ki iinde artk hi
bir atma veya ikiyzllk krnts yok. Bunun imkansz
olduunu sylersiniz, nk elli yl srebilecek yava bir de
iim olan psikolojik evrim fikrini kabul etmi ve ona alm
sruzdr; yani bunun iin zaman, sadece kronolojik deil psi
kolojik zaman gereklidir. Kabul edilen, geleneksel dnce
biimi budur; deimek, kkten psikolojik bir devrim meyda
na getirmek iin zaman gereklidir. Konumacnn yapt gi171

Sen Dnyasn

bi, birisi yarn deimenin mmkn olduunu ne srerse

bunun imkansz olduunu sylerdiniz, deil mi? Yani sizin
iin bu imkansz; imdi neyin imkansz olduunu bilerek ne
yin mmkn olduunu bilebilirsiniz. O zaman olaslk daha
ncekiyle ayn deil: Tamamen farkl. Birbirimizi anlyor mu
yuz?
Bu mmkndr u imkanszdr dediimizde olasl l
mek mmkndr, ama imkansz bir ey fark ettiimizde im
kanszla ilikili olarak neyin mmkn olduunu gryoruz;
bu olaslk nceki olaslktan tamamen farkl. Ltfen dikkatli
dinleyin, bunu baka binnin syledikleriyle kyaslamayn,
sadece iinizde gzlemleyin, o zaman olaanst eyler mey
dana geldiini greceksiniz. Bu olaslk bize gre ok kk;
aya gitmek, zengin bir insan veya bir profesr olmak mm
kn, ama bu olaslk ok kk. 'Yarn tamamen deiip ta
mamen farkl bir insana dnmeniz gibi bir konuyla yzle
tiinizde imkanszla yzlemi olursunuz. Bunun imkanszl
n fark ettiinizde, imkanszla ilikili olarak, neyin mm
kn olduunu kefedersiniz -bu tamamen farkl bir mesele
dir-, dolaysyla zihninizde olduka farkl bir olaslk meyda
na gelir. Bu olaslktan bahsediyoruz, kk olaslktan deil.
Btn bunlar, imkanszla mmkn imkanszla ilikili ola
rak aklda tutup btn varolu dzenini grdmde ne ya
pabilirim? Bir nebze kskanlk ve nefret olmadan sevmek
imkanszdr.
oumuz korkarm ki fena halde kskan ve sahiplenme
ciyizdir. Birini, kz arkadanz, karnz ya da kocanz sev
diinizde onlara yaamuzn sonuna kadar sahip olmak is
tersiniz, en azndan bunu denersiniz. Ve buna "sevgi" dersi
niz; o "benim". "Benim olan" baka bir yere veya bir bakas
na bakhnda, biraz zgr davrandnda fke, kskanlk ve
endie oluur, sonra sevgi denilen sefalet balar.
Peki, bunlarn glgesinde kalmayan sevgi nedir? Kuku
suz bunun imkansz olduunu, gayri insani, hatta insanst
1 72

Santa Cruz'daki Kaliforniya niversitesf'nde Yaplan Konuma

olduunu dneceksiniz; o yzden size imkansz gelecek.

Bunun imkanszln grrseniz, ilikide neyin mmkn ol
duunu da kefedersiniz. Umarm ne demek istedii m i anla
tabiliyorumdur. lk husus bu.
kinci husus, yaammzn, u an olduu gibi, mcadele,
ac, haz, korku, endie, belirsizlik, aresizlik, sava ve nefret
ten ibaret olmasdr. Gnlk yaam mzn gerekte ne oldu
unu biliyorsunuz: rekabet, ykm ve dzensizlik. Olan biten
aslnda budur; biz de "olmas gereken" veya "olmak zorun
da olan" ile deil, sadece "olan" ile ilgileniyoruz. Btn bun
lar grp kendimize yle deriz: "Bu ok berbat, bundan
kamalym! Daha geni, daha derin, daha kapsaml bir viz
yon istiyorum. Daha duyarl olmak istiyorum." Sonuta
uyuturucu madde kullanrz.
Bu uyuturucu madde meselesi ok eskidir; Hindistan' da
binlerce yldr uyuturucu madde kullanlmaktadr. Bir ara so
ma deniyordu, imdi haha ve esrar oldu; daha LSD seviyesi
ne eriemediler ama yaknda onu da geerler herhalde. nsan
lar esrar ve haha kullannca daha az duyarl oluyorlar; onun
rayihasnda, rettii ve ekillendirdii farkl grnmlerde
kayboluyorlar. Bu uyuturucu maddeler genelde iiler, kol
emekileri (burada Hindistan' da dendii zere "dokunulmaz
lar" yoktur) tarafndan kullanlr. O insanlar uyuturucu mad
de kullanrlar, nk yaamlar korkun bir biimde yavandr;
fazla yiyecekleri yoktur, o yzden fazla enerjileri de yoktur.
Sahip olduklar iki ey cinsellik ve uyuturucudur.
Gerekten dindar, gerekliin ne olduunu, yaamn ne
olduunu -kitaplardan, dindarlk taslayan gsteriilerden,
sadece dnceyi tevik eden filozoflardan renmek deil
de- hakikaten bilmek isteyen b i r insann uyuturucularla ii
olmaz, nk onlarn zihni arpttklarn, gerei kefede
meyecek hale getirdiklerini ok iyi bilir.
Burada, Bah dnyasnda bi rok insan uyuturuculara ba
vuruyor. Muhtemelen birka yl uyuturucu kullanm baz
1 73

Sen Dnyasn

ciddi kiiler de var ve bu kiilerin bir ksm beni grmeye gel

di. yle dediler: "Kitaplardan okuduumuz kadaryla, nihai
gereklie, gerein bir glgesine benzeyen deneyimlerimiz
oldu." Konumac gibi onlar da ciddi insanlar olduklarndan,
bu konuyu derinlemesine tarttlar; nihayetinde deneyimin
ok yapay olduunu, bu enginliin tm gzelliiyle mutlak
gereklikle hibir alakasnn olmadn kabullenmek zorun
da kaldlar. Bir zihin ak, tekin ve tamamen salkl deilse,
btn dncelerin, btn arzularn tesindeki bir eyi ke
fetmek iin mutlaka gereken dinsel meditasyon halinde bulu
namaz. Hangi trden olursa olsun, psikolojik bamllk, al
kol yoluyla, uyuturucu madde yoluyla her tr ka, zihni
daha duyarl hale getirmek iin sarf edilen her aba, onu yal
nzca kreltir ve arptr.
Bunlar bir kenara attmzda -insan ciddiyse bunu yap
maldr- o zaman yalnzca ie dnk yaamla kar karya
kalrsnz. Ondan sonra hibir eye veya hi kimseye, hibir
uyuturucuya, hibir kitaba veya inanca baml olmazsnz.
Sadece o zaman zihin korkmaz, sadece o zaman yaamn
amacnn ne olduunu sorabilirsiniz. Eer o noktaya gelsey
diniz, byle bir soru sorar mydnz? Hayatn amac yaamak

tr; yaam dediimiz kaos ve karmaa iinde deil, tamamen

farkl bir biimde yaamak, dolu dolu yaamak, eksiksiz bir
yaam srdrmek, bugn yaadmz ekilde yaamak. Ya
amn gerek anlam budur: Kahramanca yaamak deil, ta
mamen ie dnk, korkusuz, mcadelesiz ve dier btn
dertlerden arnm olarak yaamak.
Neyin imkansz olduunu bildiinizde neyin mmkn ol
duunu da anlarsnz; diyelim ki fke, nefret ve kskanlk
bakmndan hemen deiip deiemeyeceinizi, bylece ar
tk, kskanl insann kendisiyle bakasn kyaslama<> ola
rak kabul edersek, kskan olmayacanz grmeniz gerekir.
Peki, kskanln sizi bir daha hi rahatsz etmemesini sala
yacak kadar deimeniz mmkn mdr? Bu, ancak, gz1 74

Santa Cruz'daki Kalifomiya niversltesi'nde Yaplan Konuma

lemci ile gzlemlenen ayrm olmakszn kskanln farkna

vardnzda, kskanlktan ayr bir ey deil de bizzat ks

kanlk olduunuzda, siz

olduunuzda mmkndr. Dola

ysyla tm bunlar eksiksiz bir biimde grdnzde bu

nunla ilgili bir ey yapma olaslnz yoktur; hibir ayrm ve
hibir atmann bulunmad bu tam kskanlk halinde ar
tk kskanlk da yoktur, tamamen farkl bir eydir bu.
O zaman yle sorulabilir: Sevgi nedir? Sevgi haz mdr?
Sevgi arzu mudur? Sevgi, haz ve korku gibi, dncenin bir
rn mdr? Sevgi yeertilebilir ve zamanla gelitirilebilir
mi? Ve eer sevginin ne olduunu bilmiyorsam onunla kar
laabilir miyim?
Sevgi elbette hassasiyet veya duygusallk deildir, o yz
den hassasiyet ve duygusallk hemen kenara itilebilir, nk
hassasiyet ve duygusallk romantiktir ama sevgi romantizm
deildir. Haz ile korku, dncenin hareketidir ve oumuz
iin haz, yaamdaki en mkemmel eydir; cinsel haz ve onun
hahras, o hazz yaam olmann dncesi, onun hakknda
tekrar tekrar dnmek ve onu yarn da istemek; toplum
ahlak hazza dayaldr. Peki, haz sevgi deilse sevgi nedir?
Ltfen dikkatle dinleyin, nk bu sorulara siz yant vermek
zorundasnz; konumacnn veya baka birisinin size yarh
sylemesini bekleyemezsiniz. te bu sevgidir diyen bir guru
veya filozof tarafndan deil, her birimiz tarafndan yantlan
mas gereken tem3el, insani bir sorudur bu; nk onlarn
bahsettii sevgi, sevgi deildir.
Sevgi kskanlk deilse nedir? Hala ok suskunsunuz!
Ayn anda hem sevip hem de apzl, hrsl ve rekabeti ola
bilir misiniz? Sadece hayvanlar deil baka insanlar da l
drrken sevebilir misiniz? Sevginin ne

olmad -sevgi ks

kanlk, nefret, "ben" ve "sen"in bencil etkinlii, irkin reka

bet, acmaszlk ve gnlk yaamn iddeti deildir- anlal
dnda ne olduu ortaya kacaktr. Akas sevgi olmadk
lar iin btn bunlar, kafanzda deil de gerekten yrei1 75

Sen Dnyasn

nizle, zihninizle, . . . cesaretinizle diyecektim, bir kenara att

nzda, o zaman sevgiyle karlarsnz. Sevgiyi rendii
nizde, sevgiyle dolu olduunuzda, doru olan neyse onu
yapmakta zgr olursunuz ve ne yaparsanz yapn doru
olur.
Ama o aamaya gelmek, sevginin getirdii gzellik ve
efkat hissine sahip olabilmek iin dn ldrmek gerekir.
Dnn lmesi, kiinin her eye, btn tu tku lara ve tm
psikolojik b i rikime m a nevi bakmdan kaytsz kalmas de
mektir. Ne de olsa, lm geldiinde -her halkarda gele
cektir- ailenizi, m a lnz m lknz, deerli eyanz, sa
hip old uunuz her eyi brakacaksnz. O kadar bilgi ed in
diiniz btn kitaplarn yan sra yazmak istediiniz ama
yazamadnz kitaplar da, yapmak isteyip de yapamad
nz tablolar da geride brakacaksnz. Btn bunlar kar
snda bir l gibi tepkisiz kaldnzda, zihniniz btny
le yeni, zinde ve masum olacak. Sanrm, bunun imkansz
old uunu syleyeceksiniz.
Bunun imkansz old u u n u sylediinizde teoriler ret
meye balarsnz; l mden sonra bir yaam olmal; Hristi
yanlar dirilie, tm Asya reenkarnasyona inanr. Hindu lar,
canl, salkl ve gzel olduu srece insann her ey kar
snda bir l gibi tepkisiz kalmasnn i mkansz olduunu
sylerler; o yzden lmden korkar, gelecek yaamn daha
iyi olduu grne dayal reenkarnasyon denilen o m
kemmel eyi icat eder ve insanlara mit alarlar. Ne var ki
daha iyi olmann da bir art var; gelecekteki yaammda
daha iyi olabilmek iin b u yaammda iyi olmalym, dola
ysyla kendim gibi davranmalym. Drst yaamalym;
bakalarn incitmemeliyim; endie ve iddet olmamal.
Ama ne yazk ki reenkarnasyona inananlar bu ekilde yaa
myorlar; tam tersine, saldrganlar ve herkes kadar iddete
meyilliler, o yzden onlarn inanc l dnleri kadar deer
sizdir.
1 76

Santa Cruz'dakl Kallfomlya nlversltesl'nde Yaplan Konuma

ster inann ister inanmayn, deneyimleriniz ister sanrsal is

ter yalnzca sradan olsun, nemli olan ey u an ne olduunuz
dur. nemli olan, erdemin (bu kelimeyi sevmediinizi biliyo
rum) zirvesinde yaamak. O iki kelime, "erdem" ve "doru
luk" fena hale suiistimal edilmektedir; her rahip, her ahlak ve
ya her idealist onlar kullanr. Fakat erdem, uygulanabilir bir
ey olan erdemden tamamen farkldr ve gzellii burada ya
tar; eer onu tatbik ederseniz artk erdem olmaktan kar. Er
dem zamansal deildir, o yzden tatbik edilemez ve davran
evreye bal deildir; evrenin etkisiyle sergilenen davran
kendi asndan kabul edilebilirdir ama hi erdemi yoktur. Er
dem sevgi demektir, korkmamak demektir, her eyin karsn
da isel anlamda bir l gibi tepkisiz kalmak demek olan varo
luun en st seviyesinde yaamak demektir, gemiin lmesi
demektir ki ancak o zaman zihin net ve masum olur. Ancak
byle bir zihin ne sizin kendi icadnz ne de birtakm guru ve
ya filozoflarn icad olan bu olaanst enginlikle karlaabilir.

DNLEYC: Dnceyle igrnn farkn aklayabilir mi

siniz?
KRISHNAMURTI: "gr" szcnden anlay m kaste
diyorsunuz? Bir eyi ok berrak grmek, hibir karkla,
hibir seenee sahip olmamak m demek? "gr" kelime
sini hangi arlamda kullandnz anlamak istiyorum. Doru
mu bu efendim?

DNLEYC: Evet.
KRISHNAMURTI: Dnmek nedir? Ltfen, bunu aratra
lm! Size "Dnmek nedir?" d iye sorduumda zihninizde
neler oluyor?
1 77

Sen Dnyasn

DNLEYC: Dnce.
KRISHNAMURTI: Yava gidin efendim, adm adm, acele
etmeyin! Zihninizde ne oluyor? Size bir soru soruyorum. Ne
rede yaadnz veya adnzn ne olduunu soruyorum. He
men cevap veriyorsunuz, deil mi? Neden?

DNLEYC: nk gemiteki bir eyle ilgileniyorsunuz.

KRISHNAMURTI: Ltfen meseleyi karmaklatrmayn,
sadece bakn! Birazdan karmak hale getireceiz ama ilk n
ce ona sadece bakalm. Size adnz, adresinizi, nerede yaa
dnz vs soruyorum. (Glyor.) Hemen yant veriyorsunuz
nk ona ainasnz, onu dnmenize gerek yok. Onu
muhtemelen ilk bata dndnz, ama ocukluunuzdan
beri isminizi bilmek zere yetitirildiniz. Bunda bir dnme
sreci yoktur. Bu sefer size biraz daha zor bir ey soracm
ve soruyla yantnz arasnda bir zaman arah olacak. O ara
_
lkta meydana gelen nedir? Yava gidin, bana yant vermeyin,
kendi kendinize kefedin. Tamam, bir soru soracam: Bura
s ile Ay, Mars veya New York arasndaki mesafe nedir? Bu
aralkta ne meydana geliyor?

DNLEYC: Arama.
KRISHNAMURTI: Aryorsunuz deil mi? Neyi aryorsunuz?

DNLEYC: Anm.
KRISHNAMURTI: Annz aryorsunuz, yani biri size onu
syledi ya da onun hakknda bir eyler okudunuz, o yzden
1 78

Santa Cruz'dakl Kallfomiya nlversltesl'nde Yaplan Konuma

"dolabnza" bakyorsunuz. (Glyor.) Ardndan yantla kar

layorsunuz. llk soruya hemen yant verdiniz, ama ikinci
soru hakknda tereddtlsnz, o yzden ikinci soru daha
fazla zaman ald. O aralkta dnyor, arabnyor,. inceliyor
ve nihayet doru yaruh buluyorsunuz. Peki ya, size daha kar
mak bir soru sorulsayd . . . Mesela: "Tanr nedir?"

DNLEYC 1: Tanr sevgidir.

DNLEYC 2: Tanr her eydir.
DNLEYC 3: Yanh belleimde yok.
KRISHNAMURTI: Dinleyin! "Tanr, sevgidir; Tanr her ey

dir. . . "

DNLEYC: Tanr, byk nakliyecidir. (Glyor.)

KRISHNAMURTI: Ve benzerleri. imdi bakn, demin olan
bitene bakn. Hibiriniz hangisinin doru yant olduunu bil
mediimizi sylemedi. Ltfen dinleyin! Bu ok nemli. Bil
meden inanyorsunuz! u ie bakn, dnce size ihanet etti.
lkin bilindik bir soru, sonra daha zor bir soru ve nihayet zih
nin Tanr'ya inanmaya artlandnldm, bu yzden bir yan
lm var dedii bir soru. Komnist olsaydnz yle diyecekti
niz: "Neden bahsediyorsunuz? Aptallk etmeyin, Tanr diye
bir ey yok. Rahipler tarafndan icat edilmi bir burjuva inan
c bu." (Glyor.) Dnceden bahsediyorduk. lk nce, Tan
r'nn olup olmadn kefetmek iin -kefetmeliyiz yoksa
tam bir insan olamayz- btn inanlar, yani insan dnce
siyle meydana gelen, korkudan kaynaklanan btn artlan
malar sona ermelidir. Ardndan dncenin ne olduunu g1 79

Sen DOnyasm

rrz: Dnce hafzann, yani bilgi birikimi ve deneyimin,

gemiin tepkisidir; size bir soru sorulduunda belirli titre
imler oluur ve siz de o hafzadan karlk verirsiniz. Dn
ce budur. Ltfen, bunu kendinizde gzlemleyin! Dnce ba

riz biimde hep eskidir, nk gemie dayanarak tepki ve

rir, dolaysyla dnce hi zgr olamaz. (Duraksama.) Bunu
pek onaylamyorsunuz, deil mi? (Glyor.) "Dnce z
grl." Ltfen dikkatli bakn, glp gemeyin! Dnceye
tapyoruz, deil mi? Dnce, hayattaki en muhteem ey,
entelekteller ona hayran, ama tm dnme srecine yakn
dan baktnzda -ne kadar makul, ne kadar manhkl olursa
olsun- yine de hep eski olan hafzann bir tepkisidir o, bu ne
denle dncenin kendisi eskidir ve hibir zaman zgrle
yol aamaz.
Dolaysyla dnce, karklk getirir. Soru uydu:
Olaylan hibir karklk olmakszn apak grmek demek
olduunu kabul ettiimiz igr ile dnce arasndaki fark
nedir? Bir eyi apak grrken -psikolojik adan konuuyo
ruz-

hibir seenek yoktur; ancak karklk olduunda see

nek var olur. Seme zgrl var dememiz aslnda kafam

zn karma zgrl var anlamna gelir, nk kafanz ka
rk deilse, bir eyi hemen ve apak gryorsanz, o zaman
semenin ne gerei var? Hi seenek yoksa berraklk oluur.
Berraklk, igr veya anlay yalnzca dnce askya
alndnda, zihin dingin olduunda mmkndr. Yalnzca o
zaman aklkla grebilir, konutuumuz eyleri gerekten
anlayabilir, dorudan bir algya sahip olabilirsiniz, nk
zihniniz artk kark deildir. Karklk seimi ierir ve se
im de dncenin rndr. unu veya bunu yapmal m
ym? "Ben" ve "ben olmayan", "siz" ve "siz olmayan", "biz"
ve "onlar" vs, bunlann hepsi dncenin iinde yer alr. Bun
dan karklk doar ve bu karklktan yola kp seim ya
panz; siyasi liderlerimizi, gurularmz ve daha pek ok eyi
seeriz, ama aklk olduunda dorudan alg gerekleir.

1 80

Santa Cruz'dakl Kallfomlya niversltesl'nde Yaplan Konuma

Ak olmak iin, zihin tamamen sessiz, tamamen dingin ol

maldr, ardndan gerek anlay gelir ve dolaysyla o anlay
eyleme dnr. Baka trl olmaz.

DNLEYC: nsanlar nasl nevrotik hale gelirler?

KRISHNAMURTI: Nevrotik olduklarn nasl bileceim?
Ltfen dinleyin, zira bu ciddi bir soru. Nevrotik olduklarn
nasl bileceim? Nevrotik olduklarn bildiim iin ben de
nevrotik miyim?

DNLEYC: Evet.
KRISHNAMURTI: O kadar abuk "Evet" demeyin! Sadece
bakn, dinleyin! Nevrotik; bu ne demek? Biraz tuhaf, ak de
il, kark, hafiften dengeyi kaybetmi mi demek nevrotik?
Ne yazk ki hepimiz dengeyi hafiften kaybetmiiz. Hayr m?
Pek emin deilsiniz.

(Glyor.) Bir Hristiyan, bir Hindu, bir

Budist ya da bir Komnistseniz dengesiz deil misiniz? Ken

dinizi sorunlarnza hapsettiinizde, dier herkesten ok da
ha iyi olduunuzu dndnz iin kendi etrafnza bir
duvar rdnzde nevrotik olmuyor musunuz? Yaamnz
direnle, "ben" ve "sen", "biz" ve "onlar" ve dier ayrmlar
la dolu olduunda dengesiz deil misiniz? yerinde dier
meslektanzdan daha iyi olmak istediinizde nevrotik deil
misiniz? Peki, bir insan nasl nevrotik hale gelir? Sizi toplum
mu nevrotik yapar? En basit aklama budur: Babam, annem,
devlet, ordu, herkes beni nevrotik yapar. Dengesizlemem
den hepsi sorumludur. Yardm iin terapiste gittiimde, za
vall adam, o da benim gibi nevrotiktir.

(Glmeler.) Ltfen

glmeyin! Dnyada tam da bu oluyor. Dnyada imdi oldu

u gibi var olan her ey, toplum, aile, anne baba, ocuklar,
181

Sen Dnyasn

hepsi sevgisiz. Sevselerdi dnyada sava olur muydu zanne

diyorsunuz? ldrmeyi tamamen hakl bulan hkmetler
olur muydu zannediyorsunuz? Anneniz babanz sizi gerek
ten sevmi, sizinle gerekten ilgilenmi, size bakm ve insan
lara nasl nazik davranlacan, nasl yaanacan, nasl se
vileceini size retmi olsayd byle bir toplum hi var ol
mazd. Bu nevrotik toplumu meydana getiren d basklar ve
talepler bunlar; iimizde bu nevrozun, bu dengesizliin olu
masna katkda bulunan zorlamalar ve drtler, gemiten
miras aldmz isel iddet de var. Yani gerek u ki, ou
muz dengeyi az ok kaybetmiiz ve bakasn sulamann bir
yaran yok. Gerek u ki, insan psikolojik, zihinsel ve cinsel
olarak dengeli deildir; biz her adan dengesiziz. nemli
olan ey bunun farknda olmak, dengeli olmadn bilmek
tir, nasl dengeli hale gelinecei deil. Nevrotik bir zihin den
geli hale gelemez, ama nevrozun u noktalarna gitmemise,

hala biraz olsun dengeye sahipse kendini gzlemleyebilir.

Ancak o zaman kii ne yaptnn, ne sylediinin, ne dn
dnn, nasl h areket ettiinin, nasl oturduunun, nasl
yemek yediinin farkna varabilir, her an gzlemler ama d
zeltmez. Hibir seim yapmadan byle bir tavrla kendinizi
seyrederseniz, bu derin seyretme halinden dengeli, mantkl
ve insani bir varolu ortaya kar; o zaman artk nevrotik ol
mazsnz. Dengeli bir zihin, yarglarla ve fikirlerle dolu olma
yan, bilge bir zihindir.

DNLEYC: Dnce nerede biter ve sessizlik nerede balar?

KRISHNAMURTI: lki dnceniz arasnda bir boluk bu
lunduunu hi fark ettiniz mi? Yoksa hi ara vermeden m i
dnyorsunuz? Soruyu anladnz m ?

D NLEYC: Hayr.
1 82

Santa Cruz'dakl Kallfomlya niversitesl'nde Yaplan Konuma

KRISHNAMURTI: ki dnceniz arasnda bir sre var m?

DNLEYC: Evet.
KRISHNAMURTI: Yoksa size byle bir soru ilk defa m so
ruluyor! Sessizliin ne olduunu kefetmek istiyorum efen
dim. Sessizlik, grltnn kesilmesi mi? ki sava arasndaki
bar gibi mi? Yoksa iki dnce arasndaki sre mi? Ya da
bunlardan hibiriyle alakas yok mu? Eer sessizlik dnce
nin kesilmesiyse, o zaman grlty bastrmak, yani grl
tnn ene almasn durdurmak olduka basittir: ene al
may brakrsnz. Bu sessizlik midir? Yoksa sessizlik artk
korku dolu ve kark olmayan bir zihin durumu mudur?
Sessizlik nerede balar? Dnce sona erdiinde mi balar?
, Dnceyi sona erdirmeyi hi denediniz mi?

DNLEYC: Zihin, hzn kkten bir biimde deitirdi

inde sessiz b ir zihin olur.
KRISHNAMURTI: Evet efendim, ama dnmeyi durdur
may hi denediniz mi?

DNLEYC: Nasl yaplr bu?

KRISHNAMURTI: Bilmiyorum ama hi denediniz mi? lk
nce, onu durdurmaya alan kimin varl?

DNLEYC: Dnenin.
KRISHNAMURTI: O baka bir dncedir, deil mi? D
nce kendini durdurmaya alyor, o yzden dnenle
1 83

Sen Dnyasn

dnce arasnda bir mcadele var. Ltfen bu atmay dik

katlt! ..leyin! Dnce "Dnmeyi brakmalym nk o
zaman fevkalade bir durum yaayacam" der veya baka bir
gereke de sunabilir, o yzden dnceyi bastrmaya alr
snz: Dnceyi bastrmaya alan varlk hala dncenin
bir parasdr, deil mi? Bir dnce baka bir dnceyi bas
trmaya alyor, o yzden bir atma, bir mcadele srp
gidiyor. Bunu bir gerek olarak grdmde -btnyle
-grdmde, tamamen a

admda, beyefendinin kelimeyi

kulland anlamda, ona dair bir igrye sahip olduumda

zihnim sessizleir. Bu hal, zihin sessizleip, seyretmeye, bak
maya ve grmeye hazr olduunda doal olarak kolayca
meydana gelir.

DNLEYC: Ben-merkezli faaliyet durduunda eylemi ha

rekete geiren nedir?
KRISHNAMURTI: lk nce ben merkezli faaliyet sona erin
ce ne olduunu kefederseniz soruyu sormayacak, eylemin
kendi iindeki gzelliini greceksiniz, harekete geiren bir
nedene ihtiyacnz olmayacak, nk harekete geiren bir ne
den, ben merkezli faaliyetin bir parasdr; o ben-merkezli fa
aliyet olmadnda, eylemi harekete geiren bir neden de ol
maz ve dolaysyla eylem doru, hakl ve zgr olur.

1 84