Avesta

T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
( DNLER TARH )
ZERDTLN KUTSAL KTABI (AVESTA)

ZERNE BR
ARATIRMA
( Doktora tezi )
Najiba ZYAY, AZZ
Ankara 2009
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
( DNLER TARH )
ZERDTLN KUTSAL KTABI (AVESTA)

ZERNE BR
ARATIRMA
( Doktora tezi )
HAZIRLAYAN
DANIMAN
Najiba ZYAY, AZZ
Prof. DR. Mustafa ERDEM
04922611
Felsefe ve Din Bilimleri

(Dinler Tarihi) Anabilim Dal
retim yesi
Ankara 2009
NDEKLER ......................................................................................................1
KISALTMALAR ...................................................................................................5
NSZ ....................................................................................................................6
SUMMARY ............................................................................................................8
GR ......................................................................................................................9
A.Aratrma Konusu ve Snrlalar ...................................................................12
B.Aratrmann Metodu .....................................................................................13
C. Kaynaklar .......................................................................................................14
D. Zerdt Hakknda Genel Bilgi ......................................................................15
d.a.Zerdt Kelimesi .....................................................................................15
d.b. Zerdtn Soy Kt .........................................................................16
d.c. Zerdtn Hayat ..................................................................................20
d.d.Zerdtn Yaad Dnem ..................................................................22
d.e. Zerdtn Dini nderlii (Peygamberlii) ........................................25
d.f. Bir Din Olarak Zerdtilik ....................................................................28
I.BLM ..............................................................................................................32
AVESTANIN OLUUMU-TEDVN VE BLMLER
A. Avestann Tarihi ...........................................................................................32
a.Avesta ..........................................................................................................32
B. Avestann lk Yazld Dil ...........................................................................36
C. Avestann Toplan (Tedvini) ......................................................................41
D. Avestann Blmleri .....................................................................................44
a.Yasna ...........................................................................................................44
b. Vispered .....................................................................................................45
c. Yet/Yat ....................................................................................................47
c.a. Aban Yet ..........................................................................................51
c.b. Tir Yet ..............................................................................................51
c.c.Ko Yet ..............................................................................................52
c.d.Mihr Yet ..........................................................................................52
c.e. Ferverdin Yet ...................................................................................52
c.f. Behram Yet ......................................................................................52
c.g. DinYet ..............................................................................................53
c.h. Ard Yet ............................................................................................53
c.i. Zamyat Yet .......................................................................................54
c.j. Sor Yet ..........................................................................................54
c.k. Hom Yet ...........................................................................................54

d. Hurda-i Avesta ..........................................................................................58
d.a. Aim-vuho, ve Ayr yaman eyiye (2834. Yasna) duas ..............55
d.b. Kot-i yada Avesta-i Kot-idir ........................................................55
d.c. Sor baj ...........................................................................................57
d.d. U bam ..............................................................................................58
d.e: Pen gh ............................................................................................58
d.f. Si roza ................................................................................................59
d.g. Kohanbar ..........................................................................................59
d.h. Aferingan ..........................................................................................60

e. Vendidat ve Aklamas ............................................................................61
II. BLM ...........................................................................................................63

ZERDTLKTE AVESTANIN YER VE NEM
A. Avestaya Gre Zerdt ..................................................................................63
a. Zerdtn Dine Bak ............................................................................63
B. Avestaya Gre Zerdtiliin nan Esaslar ................................................69
b.a. Zerdtilikte tanr inanc ......................................................................69
b.b. Avestada tanr (Ahura Mazda) nn isimleri .......................................71
b.c. Zerdtilikte lm Sonras nanc .......................................................73
b.d. invat Kprs ......................................................................................75
b.e. Zerdtilikte Ate Klt ........................................................................77
C. Avestaya Gre Zerdtiliin badet Esaslar ................................79
a. Gnlk badetler ........................................................................................82
b. Yllk badetler .........................................................................................83
c. Dier badetler ...........................................................................................83
c.a. Aim-vuho, Aavehite ve Ayr yaman eyiye duas .......................84
c.b. Navjote treni ....................................................................................84
c.c. Kot-i ....................................................................................................84
III. BLM ..........................................................................................................86

GATALAR ............................................................................................................86
A.Gatalarn Oluum Safhas ..............................................................................86
B. Gatalarda Geen Blmler ...........................................................................87
a. Ahuna-vaiti 1.Gata ....................................................................................89
b. Utavad 2. Gata .........................................................................................95
c. Spantmad 3. Gata ......................................................................................99
d. Vuhuhatara 4.Gata ................................................................................102
e. Vaheytuyet-i 5. Gata ............................................................................102
C. Zerdtilikte Gatalara Verilen nem ........................................................104
SONU ................................................................................................................105
KAYNAKA ......................................................................................................110
EKLER ................................................................................................................114
Ek 1 ......................................................................................................................115
Ek 2 ......................................................................................................................115
Ek 3 ......................................................................................................................116
Ek 4 ......................................................................................................................117
Ek 5 ......................................................................................................................118
Ek 6 ......................................................................................................................142
Ek 7 ......................................................................................................................144
EK 8 .....................................................................................................................177
Ek 9 ......................................................................................................................183
EK 10 ...................................................................................................................184
KISALTMALAR
A.g.k.
: Ad geen kii
A.g.e.
: Adigeen eser
A.g.m.
: Ad geen makale
Bkn.
: Baknz
Blg.
: Bilgi
C.
: Cilt
ev.
: eviri
E.A.
: Teh Encyclopedia Americana
E.R.
: Teh Encyclopeda of Religion
Gn
: Geni
H.
:Hicri
M.E.B
: Milli Eitim Bakanl
Mad.
: Madde
Mkl.
: Makale
: lm
S.
: Say
s.
: Seyfe
: emsi
Tc.
: Trkiye cumhuriyeti
ni.
: niversite
Vb.
: Ve baka
Vs.
: Ve saire
Yay.
: Yaynlar
NSZ
Zerdtilik, hem tarihe damgasn vurmu hem de gnmzde yaayan
dinlerden olmas, kendisinden sonra yayld blgelerde kalc izler brakmas ve
baka dinlere etkisi bakmndan, Dinler Tarihinde zel yeri olan dinlerden
biridir. lk ortaya kt tarihten itibaren ran blgesi ve kltrn zellikle
etkilemi, onlara ayr bir kimlik vermi ve daha sonraki dnemlerde de Hindistan
ilerine kadar yaylmtr.
Zerdtilik, politeist inann yaygn olduu bir corafya ve zamanda, tek
tanr inancna yer vermesi, Ahura Mazdaya atfettii sfatlar, dini pratikleri ve
lm tesi ile ilgili inanlar bakmndan, ada dini inan ve uygulamalardan
farkllk hissettirmektedir.
Zerdtiliin kutsal kitab Avestann tam metin olarak gnmze
ulaamam olmas, sonradan ilave edilen ksmlarla, ilahi kimlii zerinde kuku
ve speklasyonlarn artmas, bu alanda bilimsel bir aratrmann yaplmasn
zaruri klmaktadr. zellikle bu alanda Trkiyede ok snrl saydaki bilimsel
aratrmalar dnda yeterli eserin bulunduunu sylemek olduka zordur.
Yaplan
aratrmalarn
byk
bir
ksmnn
Bat
dillerindeki
eserlerle
desteklenmesi, bu konunun, Avestann kendi dili olan ran dillerindeki kaynak

eserler ve bunlar zerine yaplan almalardan yararlanarak aratrlmasn zaruri
klmaktadr.
Bu nedenle almamz, Zerdtiliin Kutsal Kitab Avesta zerinde Bir
Aratrma olarak isimlendirilmitir. Tezimiz blmden olumaktadr. Ayrca
tezimizin sonundaki ekler blmne baz fotoraflar ekleyerek bu almaya belgesel
bir nitelik kazandrlmaya allmtr.
Tezimizin Giri ksmnda, Zerdtilik ve onun kurucusu hakknda genel bilgiler

verilmitir. Birinci blmde, Avestann oluumu, tarihi ve blmleri ele alnmtr.
kinci blmde, Avestann Zerdtilikteki yeri, dini ynden onu etkileyen unsurlar
ve tarihi seyir ierisinde din anlaylar incelenmeye gayret edilmitir. nc
blmde ise, Gatalarn oluum safhas ve Gatalarda geen blmler ele alnmtr.
Sonu ksmnda ise, almann bir deerlendirmesi yaplm, tezde ulalan
sonulara yer verilmitir.
almamzda,
zellikle Farsa yazlm birinci el kaynaklar ve bunu
destekleyen dier kaynaklarn ynlendirmesiyle, Trke ve Bat dillerinde yazlm

eserlerden yararlanlmtr. Bunun yannda internet bilgilerine bavurulmutur.
Ayrca randa gnmz Zerdtilerinin yaad yerlere yaplan ziyaretler ile onlarn
dini inan ve uygulamalar, kutsal kitap Avestaya baklar hakknda incelemelerde
bulunulmutur. Bylece konuya, hem yazl ana kaynaklarn hem de ikinci el
kaynaklarn verdii bilgilerin sentez ve analizi, yaplarak bilimsel bir karakter
kazandrlmaya allmtr. Ayrca blgede yaplan incelemelerle, Zerdtiliin
tarihi konumu ve gnmzdeki uygulama ve alglamalarndaki benzer ve
farkllklarn deerlendirmesine gayret edilmitir.
Bu almay yaparken her trl maddi ve manevi desteklerini benden
esirgemeyen, almamn her aamasnda deerli katklarn sunan Danman Hocam
Sayn Prof. Dr. Mustafa Erdem Beye, ayrca salad imkanlarla, lisans ve yksek
lisans dneminde bana her trl destei salayan Trkiye Diyanet Vakfna ve emei
geen herkese kranlarm sunarm.
Najiba ZYAY, AZZ

Ankara Aralk 2009
Summary
Azizi Najibe A Survey over Avesta the Holy Book of Zoroastrianism
Consultant: Prof. Dr. Mustafa Erdem
Number of pages:220.
.
The communities living in the Ancient Iran met plenty of different religions
before and after Christ. The people didnt have any official regilions that they
adopted as a whole. However, this changed when the Iranians met Islam. Although
the first phases of meeting and social adaptation lasted for many years due to lots of
disagreements and disputes, Islam was eventually the religion that was adopted by
most of the Ancient Iranians.
..........
Zoroastrianism is monotheistic. Nevertheless, when we study the relevant
resources or as far as our knowledge, we observe that Avesta/ Gathas were affected
by the regional culture and ancient religious beliefs. It goes without saying that in
this interaction the affect of mithraism which used to be very common in the Ancient
Iran can be highly observed. In terms of the History of Religions, Avesta has a
special place. The evaluations and interpretations have been made by ignorant people
or the ones who are not the members of that religion didnt contribute to the issue,
instead this caused that the issue has become more complex.
Today, the religious communities which adopted Zoroastrianism as a religion
continued to exist with the name of Magan within the borders of Iran and
Parsees within the borders of India. Magans who were the first term Zoroastrians
didnt depart from their traditional beliefs completely whereas they formed these
beliefs with the structure of Zoroastrianism. In order to preserve their beliefs, they
added some parts to Avesta and contributed to its enrichment/reproduction, whereas
this also resulted in its deviation from the original. To sum up, it is impossible to
make a final conclusion in this field but it is appearantly possible to find new
information and results with the new surveys to be conducted.
GR
Tarih boyunca insanlar mutluluu ve baary yakalamak iin mcadele ede
gelmilerdir. Gnmz dnyasna baktmzda insanlk, ayn ekilde, hedef ve
maksadna ulamak iin durmadan mcadeleye devam etmektedir.
nsanlar, her zaman ve corafyada, insanlk tarihine ve onun akna etki
eden ahslara, kahramanlara ve onlarn hayatlarna ilgi duymulardr. Bu kiilerin
pek ou hakknda salkl bilgiler bulunamamakta, her zaman onlar iin anlatlan
efsane eklinde szl olarak nakledile gelen veya sonradan bakalar tarafndan
yazya geirilen bilgilerden yararlanlmtr.
Din, tarihin balangcndan itibaren insanolunun hayatnn bir paras veya

ruhi dnyas iin vazgeilmez bir unsur olmutur. Hal byle olunca, dini
nderlere, din kurucularna veya dini teblile memur klnan peygamberlerin
hayatn renmeye merak duyulmutur. Tarihin ak iinde dier kltr ve din
mensuplar ile karlaldka, adeta bir yarma havas meydana gelmi ve taraflar
kendi dinlerini, dini nder ve din kurucularn stn gsterme adna, onlarn
yaptklarn abartarak anlatmlardr. Zamanla daha da ileri gidilerek, var olan
deil, var olmasn istediklerini, hatta onlarn yapmadklar ve sylemedikleri
eyleri de bu rettikleri sylemlerin iine katmlardr.
Din kurucular veya dini nderler hakknda sylenenleri, yaadklar gerek

hayat ve efsaneletirilmi, abartlm sanal hayat (menkbevi) eklinde iki balk
altnda ele almak mmkndr.
1. Dini nderler, gerekten insanlarn arasnda yaam, gezmi dier insanlar
gibi yemi, imi ve lmtr.
10
2. Dini nderler, insanst birer varlk gibi gsterilmi, yemeleri, imeleri,

gezmeleri vb. fiiller gereinden saptrlarak, doast ve gizemli bir hale
dntrlmtr. Hatta bunlardan bazlarnn lmedikleri kabul edilmi ve buna
inanlmtr.
Dini nderler iin ksaca ifade etmeye altmz bu hususlar onlarn kendi
eserleri veya onlara vahyedilen kutsal metinler iin de geerli olmaktadr. Zira bu
kitaplarla ilgili olarak yaplan aratrmalar da, onlardan bazlarnn tahrif
edildiine, bazlarnn ierisine sonradan baka fikirlerin konulduuna iaret
edilmektedir. Bu nedenle gnmzde bu tr eserler veya ahslar hakknda
aratrma yapanlar, almalar esnasnda gerek ve sonradan ilave edilen bilgileri
ayrmakta ciddi zorluklarla karlamaktadr.
Hayat hakknda farkl bilgi bulunan dini ve tarihi ahsiyetlerden birisi de
Zerdttr. Tarihe mal olmu her ahsiyet gibi onun hakknda da zaman zaman
biri biriyle elien, zaman zaman da biri birini destekleyen bilgiler bulunmaktadr.
Bu konu da Dou ve Bat kkenli bilim adamlar kendi aralarnda daha tutarl gibi
grnrken, karlkl iddialardaki byk ayrlklar dikkati ekmektedir.
ngiliz bilim adamlarndan Thomas Hyde ve Anquetill Duperron gibi pek ok
Batl aratrmaclar, Zerdtn yaad dnem ile ilgili olarak, Milattan nce 600
ile 9000 yllar arasn gstererek ok geni bir zaman dilimine iaret etmektedirler.
Fakat Zerdtn yaad yer olarak bilinen ve dini krntlarnn bulunduu blge
olarak kabul edilen randa yetien konunun uzmanlar onun Milattan nce 1768
yllarnda doduuna iaret ederek daha net bir zaman dilimine dikkat
ekmektedirler.1
Bk. Abdul Hazim Riza-i, Tarihi Edyan Cihan.Tahran 1377,C.1, s. 168.
11
Zerdt ile ilgili olarak nakledilen bu farkl bilgilerin benzerleri, Zerdtilie

ait olduu bilinen kutsal metinler yani Avesta iin de geerlidir. Bunlar hakknda
da dnden bugne farkl inan ve kltrlere, ilmi evrelere mensup insanlarn
ortak bir noktada bulumas salanamamaktadr.
Kendi ilerinde ortak, benzer ve farkl taraflar bulunmakla birlikte, bu alanda
yaplan almalardaki bilgilerin bir araya getirilmesinde, sentez ve analizlerinin
yaplmasnda ve bunun sonuncunda bilimsel bir deerlendirme ile Avesta hakknda
salkl bir bilgilinin dnya literatrne kazandrlmas yararl olacaktr.
12
A.Aratrmann Konusu ve Snrlar

Tezimizin konusu Zerdtiliin Kutsal Kitabi Avesta zerine Bir Aratrma dr.
Aratrmamzda Zerdtiliin kutsal kitab olarak bilinen Avesta, dnyada bilinen ve
rnekleri gnmze kadar ulaan kutsal kitaplarn en eskilerinden biri olarak kabul
edilen balangten gnmze kadar tarihi; Zerdtiliin inan ibadet ve ayinlerini
kapsamaktadr. Dier kutsal kitaplar zerinde yaplan almalarn benzerleri Avesta
iin de yaplm bulunmaktadr. Her ne kadar bu almalar btnyle bir ortak
noktada bulumasalar bile, Avestann farkl baz zelliklerine dikkat ekmeleri
ynnden faydal olmaktadrlar. Yapm olduumuz tespitlere gre, Batda Avesta
zerine yaplan aratrmalarn gemii, iki yz yldan daha eski bir tarihe sahip
bulunmaktadr.
Tezimizin Giri ksmnda, Zerdtilik ve onun kurucusu hakknda genel bilgiler
verilmitir. Birinci blmde, Avestann oluumu, tarihi ve blmleri ele alnmtr.
kinci blmde, Avestann Zerdtilikteki yeri, dini ynden onu etkileyen unsurlar
ve tarihi seyir ierisinde din anlaylar incelenmeye gayret edilmitir. nc
blmde ise, Gatalarn oluum safhas ve Gatalarda geen blmler ele alnmtr.
Sonu ksmnda ise, almann bir deerlendirmesi yaplm, tezde ulalan
sonulara yer verilmitir.
13
B. Aratrmann Metodu
Aratrmamzda, zgr bilim dal olan Dinler Tarihinin kendi metotlar
kullanlacaktr. ncelikle bu alanda yaplan almalardan ulalabilecek olanlar
toplanacak ve onlar, bilimsel bir metotla, deskriptif bir anlay ierisinde
deerlendirilecektir. Ayrca ihtiya hissedilmesi durumunda fenomenoloik metoda
bavurularak, bununla konunun detaylar, tezahrler ve orijinali hakknda bilgiler
verilmeye allacaktr. Avestann orijinal dilinin eski Farsa olmas nedeniyle
filolojik metottan da yararlanma yoluna gidilecektir. Bu arada yerel ve yabanc
kaynaklarda var olan bilgilerin karlatrlmas sunucunda bir deerlendirilmeye
ihtiya hissedilecektir.
Aratrmamzn metodu erevesinde, ncelikle, Avesta ile yakn alakas
dolaysyla, Zerdtn hayat hakknda ksaca bilgi verilecektir. Zerdtn hayat
hakknda yazlm olan kitaplar tespit edildikten sonra, ksaca onlar tantlacaktr.
phesiz farkl bir dnem, farkl bir corafya ve farkl bir kltr ierisinde kaleme
alnan bu eserlerin ksa bir deerlendirilmesi yaplacaktr. Bu arada, ad geen
eserlerden hareketle, Zerdtn din kurucusu kimlii zerinde durulacak, bu
konuda zaman ve artlara gre, bilgilerin nasl bir deiim ve geliim
seyrettiklerine dikkat ekilecektir. Bylece Zerdtn yaad dnem ile
gnmzde onun hakknda var olan bilgilerin karlatrlmas yaplacaktr. Zira bu
alanda aratrma yapan ve almalarda bulunanlarn byk ounluunun,
Avestann tamam yerine onun belli bir ksmn incelemekle yetindikleri,
dolaysyla bu alann yeni aratrmalara ve incelemelere msait bakir bir durumda
kald dikkati ekmektedir. Nitekim yaplan bu almalarda Avestaya bir blm
olarak sonradan eklenen Gatalar ele alnm, bir anlamda onlar ne kartlarak
14
Avesta zerinde detayl bir ekilde durulmamtr. Hatta bu aratrmalarda

Zerdtilie ok az temas edilmi ve yer verilmitir.
Bu sebepler dolaysyla, Zerdtiliin Kutsal kitab Avestay btn
ynleriyle inceleme altna alan bir almann yaplmas zaruret ifade etmektedir.
C. Kaynaklar
Bu aratrmalar yaplrken phesiz baz engeller ve glklerle karlamak
kanlmaz olmutur. Ancak konun Trkiyede ilk defa byle bilimsel bir dzeyde
allmakta olmas faydadan uzak grlmemektedir. Bundan sonra bu alanda
yaplacak almalarla konu daha da mkemmelleerek bilim dnyasnn
kazanmlar arasna katlaca dnlmektedir.
Tezimizdeki varsaymlarn doruluunu aratrmak iin ncelikle, Farsce ana
kaynaklara bavurduk. Ayrca Trke ve Bat dnyasnda yazlm olan ilmi eserler
de taranmtr. Batda, yaplan almalara bakldnda, btn aratrmaclarn
kendi yaadklar blge, kltr ve dinin etkisinde kaldklar hissedilmektedir. Bu
nedenle aratrmamzda Farsca kaynaklar temel aldk.
15
D. Zerdt Hakknda Genel Bilgi

Zerdtiliin Ahura Mazdadan sonra gelen ikinci isim Zerdttr.
Avestada Zarathushtra Spitama, baz yerlerde de sadece Spitama olarak
gemektedir. Ancak bu son ismin, Zerdtn soy ismi olduu da ifade
edilmektedir. Zarathushtra ismi, zamanla gnmz Farsasnda Zerdt ekline
dnmtr. Dnya literatrnde Latince Zoraastre olarak ifade edilen bu ismin
aslnn Yunancadan getii ifade edilmektedir. 2
d.a.Zerdt Kelimesi
Zerdt adnn develerle yakn alakas kurulmakta ve bununla ilgili ok farkl
bilgiler nakledilmektedir. Zerdt adnn Avestadan geen Zarathushtrann;
Zaraht (gzel, doru) ve Ushtra (deve) isimlerinin birleiminden meydana geldii,
Zerdt kelimesinin kkenleri arasnda yer almaktadr. Buradan hareketle,
Zerdtn develeri terbiye eden, develeri soyan (hrsz), develere eziyet
eden, yal deve, vahi deve sahibi olduu ynnde yorumlar bulunmaktadr.3
Halk dilinde ise Zerdt, yaayan yldz olarak nitelendirilmektedir.4 Hatta bu
zellii dolaysyla Zerdt ve onun yolundan gidenler yldza tapanlar olarak da
nitelenmektedir. Sryanice ve Arapa kaynaklarda ise Muhteem altn veya
altn krallk anlamnda Zor washt eklinde iki kelimenin kullanld
belirtilmektedir.5 Zerdtle ilgili gerek Avestada gerekse kendi Gatalarna
bakldnda, azda olsa, onunla ilgili bilgiye rastlanmakta, bu yzden Zerdtn
tarihte yaam bir kii olduu inkr edilememektedir. Zerdtle ilgili ihtilaflar
Bk. skender Oymak, Zerdtilik (nan, badet, Adetler), Elaz 2003, s.54.
Haim Razi, Motn ark-i ve Sonnet-i Zerdt-i ( tercme-i Motn pahlevi sofiger-i ve erfan-i
Zerdt-i ), Tahran-ran 1385[2005] C.1, s. 15. Ayrca Bk. Oymak, s.55. Consult Jackson A.V.W.
Zoroaster E.A. New York 1957.C.29,s.732.
4
Haim Razi, Avesta Kuhanterin Gencine-i Mektub-i ran-i Bastan, Tahran 1379[2000] , s. 29.
5
Bk. Oymak, s. 54.
3
16
yalnzca onun ismi ile ilgili deil, belki de onun yaad dnem ve zamanla
ilgilidir.
Spitama adnn nl bir sava aileden geldii, beyaz, temiz, saldrgan veya
ok parlak anlamlarna gelen spit kknde tredii ve beyaz soydan gelen kimse
olarak Zerdte verildii belirtilmektedir.6
d.b. Zerdtn Soy Kt
Zerdtn yaad dnemle ilgili kesin tarihe ulalmas olduka zor
olmakla birlikte elimizdeki Pehlevie yazlm eserlerden yararlanarak yle bir soy
kt meydana getirmek mmkn grnmektedir.
Menoehir
Durasrob
ri
Neyazem
Vidost
Sepi tame
Hardar
Bk. Oymak, s. 55.
17

Areazarn
Petersp
ahunu
Heetasp
Orugazasp
Peteresp
Ferino Ferahimrava
Annesi
Babas
Fereutur
Zerdt --- (Ei) Auvi
-----------------
(Kzlar)
Poruista
7
(Oullar)
Ferini Teriti - Averisre Orvetetnere
Cafer-,i Ali, Tarrihi Cehan-i Bastan, Bamba-i 1354 [1975] ,s. 205.
18
Estvesvester7
d.c. Zerdtn Hayat

Zerdtn eski rann tannm ailelerinden Spitamaya mensup olduu,
babasnn Pourushaspa ve annesinin Dughova, Zerdtn ailenin be ocuktan
ncs olduu sylenmektedir. Kaynaklarda onun soyunun ranllarn dini
inanlarna gre kendisinden krk be nesil nce yaam, ilk insan olduu iddia
edilen Gayomarta kadar geri gtrlmektedir.8
Zerdtn doduu zaman gibi onun doum yeri ile alakal biri biriyle bazen
rten, bezen de elien ok sayda rivayet bulunmaktadr. Bu rivayetlerin ortak
noktas, onun doum yerinin ran snrlar ierisinde olduu eklindedir. rann ok
geni bir araziyi kuatt dnldnde, bunun nokta olarak yerini tespit
olduka zor olmaktadr. Bu konuda Avesta ve Gatalarda yer alan bilgiler ve
onlarn yaz dili, olduka katk salayc nitelikte bulunmaktadr.
Gatalar l olarak alanlar, onunu doum yerinin Azerbaycan snrlar
ierisinde, Mediann kuzey bats olduu ve Spitama ailesine mensup olduunu
kabul etmektedirler. Bunun yannda Vendidatta Zerdtn doum yerinin Rey
ehri olduu ynnde bilgiler bulunmaktadr. Mslman bilim adamlarnn byk
ounluu da Zerdtn doum yerinin rann bats ve Azerbaycan blgesi
olduuna inanmaktadr.9
Dinlerin tarihsel incelemesi, ilkel dinlerde eitli, ama yine de hatr saylr
lde benzerlikler tayan kurtarc anlaylarnn varln ortaya koymaktadr.
Orada kurtarc, yoksulluktan ve talihsizlikten kurtaran liberator biri olduu gibi
ferahlatc ve yardm edici yahut lmszlk getiren biri olarak da karmza
8
9
Bk. GnayTmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 2002,s. 119; Oymak, s. 5556.
Bk. Tmer, s. 119; Oymak, s.5759.
19
kmaktadr. Birok mistik ve kurtulu reticisi ile kendi cemaatleri tarafndan

rehber ve kurtarcla dntrlen kiiler arasnda Zerdt de yer almaktadr.10
Zerdtn kurduu din olarak bilinen Zerdtlk hakknda eitli
kaynaklarda bol miktarda bilgi bulunmasna ramen, onun ne zaman ve hangi
tarihlerde yaad konusundaki veriler olduka snrl ve ksmen biri dieriyle
eliir niteliktedir. Elbette bu bilgilerden yararlanmak gerekmekle birlikte, doru
bilgiye ulamak ve onun gerek hayat hakknda Farsa ana kaynaklardan
yararlanmak bir zaruret ifade etmektedir. Hatta Zerdte ait olduu sylenen ve
Gatalar diye adlandrlan kutsal metinler zerine daha geni incelemeye ihtiya
bulunmaktadr.
Zerdtn kurduu din olarak bilinen Zerdtlk hakknda eitli
kaynaklarda bol miktarda bilgi bulunmasna ramen, onun ne zaman ve hangi
tarihlerde yaad konusundaki veriler olduka snrl ve ksmen biri dieriyle
eliir niteliktedir. Elbette bu bilgilerden yararlanmak gerekmekle birlikte, doru
bilgiye ulamak ve onun gerek hayat hakknda Farsa ana kaynaklardan
yararlanmak bir zaruret ifade etmektedir. Hatta Zerdte ait olduu sylenen ve
Gatalar diye adlandrlan kutsal metinler zerine daha geni incelemeye ihtiya
bulunmaktadr.
Zerdtn doumu olaynda olduu gibi hayat hakkndaki bilgileri,
mitolojik karakterli olanlardan ayrmak olduka zordur. Ancak baz kaynaklarda
onun hayatnn ilk yllarnda, babasnn zel terbiye ve eitimine tabi tutulduu
ynnde bilgiler bulunmaktadr.
10
Joachim Wach, Dinler Tarihi, ev. Fuat Aydn, stanbul 2004,s. 274-275.
20
Zerdtn yedi yandan on be yana kadar dneminin bilim adamlarndan

olan Ferzin isimli bir kiinin yannda tp, ziraat ve dini konularla ilgili dersler ald
ve dikkatleri zerine ekmeye balad ifade edilmektedir.11 Rivayete gre o, yedi
yanda kutsal elbiseyi (Sudre) giymi, kutsal kemerini takm, bundan sonra da
eitim almaya balamtr. Bu dnemde onun baz hayvanlardan tarafndan zel
korunduu da sylenmektedir. Nitekim menkbelerde anlatlan ekliyle Zerdt,
toynak srlardan bir boa tarafndan korunmu, bir aygr tarafndan atlarn
ezmesinden
kurtarlm,
bir
kurt
tarafndan
yavrular
arasna
alnarak
emzirilmitir.12 Bunun yannda onun sosyal konularla ilgilendii ve kk yatan

itibaren hakszlklarla mcadele iine girdii, ktlklere kar daima iyilii
savunduu rivayet edilmektedir.13
Zerdtn yirmi yana geldiinde on yllk bir sre ierisinde inzivaya
ekildii nakledilmektedir. Onun inzivaya ekildii, bu sre zarfnda tabiat
olaylarn, dnya ilerini, hayr, erri, yaam, tanry, varl, yokluu, insanlarn
geleceini dnmeye balad sylenir. Zerdtn din kurucusu olduu
yolundaki bilgilere zemin hazrlayan bu rivayetler, sonradan onun Tanr Ahura
Mazdaya ulat ve bylece manen farkl kazanmlarla aydnlandn
belirtmektedir. 14
Zerdtn aile hayat ile ilgili bilgilerde de bir btnlk olmamaktadr.
Modern Zerdtlk tarafndan kabul edilmemekle birlikte (onlar Zerdtn tek
evliliini kabul ederler) Zerdtn kadnla evli olduu ve kz erkek
olmak zere toplam alt ocuundan sz edilmektedir. zellikle erkek ocuklarnn
11
Bk. Reza-i, s. 172.

Bk. Oymak, s. 59.
13
Bk. Reza-i, s. 172.
14
Bk. Reza-i, s. 172.
12
21
iftiler, din adamlar ve askerler olmak zere toplumdaki sosyal snflar temsil
ettiine inanlmaktadr.15
Zerdtn lm ile ilgili de biri birinden farkl bilgiler aktarlmaktadr.
Onun yetmi yedi yana kadar yaad, bir sava esnasnda veya bir suikast
sonrasnda ldrld rivayet edilmektedir.16 Anlald kadaryla onun yeni
getirdii dini hayat, eski yaantlarndan taviz vermek istemeyenleri rahatsz etmi
ve toplum ierisinde gizli ak muhalefet her zaman olagelmitir. Nitekim bu
tepkiler zaman ierisinde dozunu artrm ve bu faaliyetlerden rahatsz olan
ranllar, ok ksa bir sre sonra, Zerdtn dncelerine kar gelerek ona engel
olmaya balamlardr. Bu kar gelmeler sonucu Zerdtn yakarda belirtildii
gibi yetmi yedi yanda Tur-bratrus isimli Ariyenli* birisi tarafndan ldrld
sylenmektedir.17
d.d. Zerdtn Yaad dnem

Avestann ilkyaz dili Pehleviceden hareketle Zerdtn, M.. 551479
yllar arasnda yaad ve dou ran(Arya) kabilelerinden birine mensup olduu18
ve bugnk rann dou ya da kuzey dousundaki Harezm ile Belh yaknlarnda
doduu tahmin edenler de bulunmaktadr.
19
Haim Razi ise, Taberiden naklen,
onun Filistin asll olduunu, daha sonra Belh yaknlarnda bir yere yerletiini ileri
srmektedir.20 Hatta Haim Razi, onun doumu ile ilgili olarak detay derecesinde
15
Bk. Oymak, s. 60.

Bk. Oymak, s. 60
*Hint- Avrupa rklar.
17
Razi, Avesta, s. 3435.
18
Eshat Ayata, Zerdt Spitama Avesta Blmleri, stanbul 1998. s.26.
19
Tarih-i Came Adyan, yay. Afganistan Vezaret-i Maarif , ( Maarif Bakanl tarafndan yayna
hazrlanmtr. Yayn yl belli deil) ,s. 25.
20
Haim Razi, Motn ark-i ve Sonnet-i Zerdt-i ( Menzuma-i Zerdt name ilim hunum ya dani-i
esrar )\ Tahran-ran 1383, C.2s. 329.
16
22
u bilgileri aktarmaktadr: Zerdtilere gre o birinci ayn altsnda ( ran gne

takviminin 1. ay 21 Mart 20 Nisan ) domutur. Zerdtn doumuyla ilgili
yle bir ykden sz edilmektedir. O, glerek dnyaya gelmi ve bu gl
herkesi hayrete drmtr. Zerdtn glerek dnyaya gelmesi pek ok aire
ilham kayna olmutur. rnein onun iin yazlan iirlerden birinde yle
denmektedir:
O zaman ki sabah gnei yzn gsterdi
Gzel yzl Zerdt annesinden dodu
Annesinden ayrld an glmeye balad
Onun gl ile her taraf aydnland
Babas hayretler iinde kald
Onun o gzel glnden
Babas, iinden: bu tanrnn sevdii kuludur
nk herkes alamalarla dnya ya gelir.21
Zerdtn yaad dnemle ilgili tarihi malumatn, bazlar biri birleriyle
elimekle birlikte, Yunan tarihilerinin eserlerinde konu ile ilgili bilgileri bulmak
mmkndr. Yunanl yazar Xantus ( M..450500 ) Zerdtn yaad dnemin
Hiaryar ahn M..480 ylnda Yunanistan zerine yapt baskndan 6000 yl
nce yaadn belirtmektedir. Eflatunun( m..427347) Alkibiades isimli
eserindeki notlar inceleyen rencileri, Zerdtn Eflatunun lmnden 6000 yl
nce yaadn nakletmektedir. Arlkl olarak Yunanl bilim adamlarna ait olan
Zerdt ile ilgili bu ileri tarihli bilgiler baka bilim adamlar tarafndan da
desteklenmektedir. Alman bilim adam Baron- Bunsen Tarihte Msrn Yeri
21
Avesta, s. 30.
23
isimli eserinde, Zerdtn yaad dnemin, sann doumundan 6500 yl nce

olduunu ifade etmektedir.22
Hint kkenli kaynaklarda Zerdtn saya daha yakn dnemlerde yaad
ynnde bilgiler bulunmaktadr. Nitekim bunlardan bazlarnda onun m.. 2000
ylnda doduu ve Vedalarda adnn Garadashti olarak verildii sylenmektedir.
Dolaysyla Zerdtn doum tarihi zerinde her kltr ve yreye gre farkl
bilgilere rastlamak mmkn olmakta ve bunlar arasnda her hangi tercih yapmak
zorlamaktadr. Avestada bu konuda bilgi bulunmamas dolaysyla belirtilen
abartl tarihleri kukuyla karlamak ve verilen tarihlere ihtiyatla yaklamak
gerekmektedir.23
Bu fikir ve grlerin farkl zaman dilimlerinde ve farkl
meknlarda, eitli ekilde domas ve yaylmas neticesinde farkl grler ortaya

kmaktadr.
Yukarda verilen bu bilgilerin, kaynaklarda nakledilen baz bilgiler karsnda
mitolojik bir karakter arz ettii grnmekte ve ok da inandrc bulunmamaktadr.
Byk Trk ilim adam Ebu Reyhan el-Biruni, Zerdt hakknda yazd bir
eserinde, onun Byk skenderden 258 yl nce yaadn belirtmektedir.24 Bu
durumda Zerdtn milattan nce 660 ile 583 yllar arasnda yaad tahmin
edilmektedir. Fakat bu konularda aratrmalarda bulunan bilim adamlar, Zerdtn
yaad dnem ile ilgili bilgileri ihtiyatla karlamakta, Gatalarn metin
aratrmalarndan elde edilen sonular baz alarak, onun yaad dnemin milattan
nce 1080lere kadar inebileceini iddia etmektedirler.25
22
Riza-i,Avesta, s.179.
Zerdtn yaad dnem ve bununla ilgili tartmalar iin Bk. Oymak, s. 50-54- Gnol Gherardo,
Teh Encyclopedia of Religion Zarathushra New York 1957, C.15, s.556-557.
24
Tarih-i Came Adyan, s. 44.
25
Haim Azar, Tarih-i Adyan,, Afganistan Vezaret-i Maarif, 1340 [1961], s. 18.
23
24
Annemare Schmmel, sve asll msterik H. S. Nybergin verdii bilgilere

de dayanarak Zerdtn yaad dnem ve corafya ile ilgili olarak u bilgileri
nakletmektedir: Zerdtn faaliyetlerinin ne zaman vuku bulduunu kesin olarak
tespit etmek mmkn deildir. Baz kaytlardan kendisinin m.. 6.asrdan nce
ortaya kt anlalabilir, bazlar da onun m.. 560 senesinde doduunu
belirtmektedir. Onun dnyaya geldii yer Harezm ve Maverannehir yaknlarnda
hayvan yetitiren bir kabilenin yaad topraklardr. Oraya akn eden, memleketinin
yaknlarnda yaylm olan Mitra dinine mensup olanlarla mnakaalarda
bulunmasndan dolay Zerdtn Sirderya dolaylarnda oturan bir airetin lkesine
gidip orada dava ve dini telkinlerini yayd ve orann hkmdar Vitaspann
kendisinden etkilendii muhtemeldir.26
H. Gazi Yurdaydn ve Mehmet Dan birlikte yazdklar Dinler Tarihi
kitabnda Zerdtn, Kuds krallnn sona erdirilerek Yahudilerin srgne
gnderildii srada otuz yalarnda randa dini tebli faaliyetlerinde bulunan bir
peygamber olduundan sz edilmektedir. 27 Yahudilerin Babil srgnnn M.. 586
ylnda olduu dnldnde28, Zerdtn m.. VI. Asrda yaad ynnde
ortak bir kanaat olumaktadr. Nitekim onun yaad dnemle ilgili verilen
bilgilerde Byk skenderden 258 yl nce yaad eklindeki iddialar bu gr
desteklemektedir.29Zerdtle ilgili Ek1.de verdiimiz Resim gnmzde randa
yaamakta oaln Zerdt tarafdarlar tarafndan tahmn olarak izilmektedir.
26
Annamare Schimmel, Dinler Tarihine Giri, Ankara 1955, s.64.

Bk. H. Gazi Yurdaydn-Mehmet Da, Dinler Tarihi, Ankara1978, s. 95.
28
Bk. Gnay Tmer Abdurrahman Kk, Dinler Tarini, 3. bask,1997,s.211.
29
Bk. Yurdaydn, Da, s. 95. Ayrca Bk. inasi Gndz, Din ve nan Szl, Ankara 1998, s. 403
404.
27
25
d.e. Zerdtn Dini nderlii (Peygamberlii)

Bu konu baln belirlemede ciddi bir glk yaanmaktadr. Zira onun
hakknda verilen tarihi ve efsanevi bilgileri, gnmz insanna aktarrken onun
tarihi kimliinde slami kavramlar kullanmann doru olmayaca muhakkaktr.
Ancak okuyucuya onu tantrken bir din kurucusu veya peygamber eklinde ifadesi,
karlalan glkleri amak ve onun Zerdtilikteki konumunu, tarihi kimliini ve
bu dinin tarihi sreteki deiimlerini iermek maksadna ynelik bir alm
salamak iin olacaktr.
Zerdtle
ilgili
Farsa
eserlerde
ondan
peygamber
unvanyla
bahsedilmektedir. Nitekim Zerdtn hayat boyunca eitli tehdit ve tehlikelerden

bir peygamber gibi korunduuna ve bu konuda meleklerin kendisine yardmc
olduuna inanlmaktadr.30
slami kaynaklarn verdii bilgilere gre, ona sonradan Mecusiler tarafndan
Bustah ad verilen Zemzem isimli bir kitap verildii ve bu kitapta altm harfin
kullanld ifade edilmektedir. Benzerini insanlarn meydana getirmesinin
mmkn olamayacana inanlan bu kitabn on iki ciltten olutuu; mkfat ve
cezalar, emir ve yasaklar, ibadet ve uyulmas gereken dini kurallar ierdii
belirtilmektedir. ranl yneticilerin, Zerdt dneminden sonra, Yunanl skender
zamannda, bu kitabn baz ksmlarnn yakld tarihe kadar, onunla amel
ettiklerine dikkat ekilmektedir.31
Hayat hikyesinde ksaca sz edildii gibi Zerdtn hayatnda yirmi ya bir
dnm noktas olarak kabul edilmektedir. O, bu dnemde ailesine ters dm ve
anne-babasndan ayrlarak evini terk etmitir. Baka bir anlatma gre de o, ilk
30
31
Tarih-i Dnya-i Kadim , yay. Afganistan Vezaret-i Maarif ,1360[1981], s. 13.

Bk. Oymak,s. 61.
26
vahyi aldktan sonra ailesinden ayrlmak zorunda kalmtr. Rivayetlere gre

Zerdt, tek bana sk sk, Daiti rma kenarna giderek orada dua etmi, orada
Tanr, lem ve yaratlmlar zerinde tefekkre dalmtr. Zerdt, otuz veya krk
yalarnda iken yine Daiti rma kenarnda byle bir tefekkr, inziva ve ibadet
esnasnda, Vohu Manah isimli bir melek, Tanr Ahura Mazdann mesajn
getirmitir. Kendi ifadesine gre; o sadece melei grmekle kalmam, ayn
zamanda onun rettiklerini de renmitir. Bylece o, kendisinin Ahura Mazda
tarafndan, dini vazetmek iin grevlendirildiine inanmtr. Zerdti gelenek
Zerdtn misyonunun otuz yanda baladn kabul eder. lk vahiy de bu srada
gelmitir .32
Gnay Tmer ve Abdurrahman Kkn ortaklaa yazdklar Dinler Tarihi
kitabndan Zerdtn peygamberlii ile ilgili olarak u bilgiler verilmektedir:
Otuz yanda ona peygamberlik verilmitir. Taraftarlaryla Aivitak suyu
kenarnda halvete ekilmitir. Halvete ekiliinin krk beinci gnnde, rdi Behit
aynda, bir gece sabaha kar miraca km ve ruhani ykselmenin sonuna
varmtr. Vohumenah (Behmen) denilen melek gelmi, ona her eyden elini
ekmesini tembih etmi ve onu cennete gtrmtr. Orada ona, feritehler
(melekler) hrmet etmitir. Zerdt, sonra tanr Ahura Mazdann huzuruna km
ve Hayr Dininin hkmlerini renmitir. Tanr ona yldzlarn ve gezegenlerin
hareketinden haber vermi, cennet ve cehennemi gstermi, her eyin ilmini
retmitir. Melekler sonra Zerdtn gsn yarm ve iindekileri karp
temizlemi ve yerine koymutur. Bundan sonra Ahura Mazda onu, insanlar Hayr
Dinine davet etmekle grevlendirmitir. Zerdt, mira yolculuundan sonra
32
Bk. Oymak,s. 6273.
27
maddi aleme, kendisine verilen kutsal kitap Avesta ile dnm ve getirdiklerini
teblie balamtr.33
Vohu Manah isimli melek ile Zerdtn ilikisini bundan sonra mrnn
sonuna kadar devam etmitir.34
ran kaynaklarna gre de, Zerdte bu blgede kutsal kitap Avesta verilmi
ve o, insanlara tanr Ahura Mazdann emirlerini tebli etmitir. 35
Zerdt, Ahura Mazda tarafndan seildiini insanlara akladnda, her
peygamber veya din nderinin hayatnda olduu gibi, o dnemin prensleri, din
adamlar, ona kar gelmiler ve lkeyi terk etmesini istemilerdir. Zerdt, bu
konuyla ilgili ikyetlerini Ahura Mazdaya u cmlelerle anlatmaktadr:
Ey Ahura Mazda hangi topraa yz sreyim, nereye gidip snaym? eref

sahibi nder kiiler benden uzaklayor. Yalan syleyen hkmdarlar gibi deilim,
seni nasl mutlu ederim?
Onun iman galip geldiinden, aniden onun zerine mit verici, destekleyen
bir k yansd. Evet, dua olarak, her zaman sadece sana dua edeceim ey tanr.36
O, bu grevinin ilk yllarnda kendini olduka baarsz hissetmitir. Buna
ramen Zerdt, nne kan hibir engele bakmadan tebliine devam etmitir.
Ancak aradan on yl gemesine ramen kendi yakn akrabalarndan birka kii
33
Tmer, s.119. Bu bilgiler slami kltr ve kaynaklarda yer alan Hz. Muhammed ile ilgili bilgilere
olduka benzemektedir. Bu benzerlik, Zerdtn, yine slami inana gre; Allahn her topluma
kendi diliyle onlar aydnlatmak zere bir peygamber gndermi olmasnn sonucu ilahi dinin bir
peygamberidir veya Mslmanlarn muhayyilesindeki peygamberlerle ilgili anlatmn onun iin
uyarlanm bir versiyonu olarak dnlebilir.
34
Bk. Oymak, s. 62-73.
35
Tarih-i Came Adyan, yay. Afganistan Vezaret-i Maarif ,( Yayn yl belli deil) ,s. 25.
36
Avesta, 2.Gata46. Hat/1( Yasna 46 )
28
dnda, onun peygamberliini ve dncelerini kabul eden kimse kmamtr. O

bu konuyla ilgili zntsn u cmlelerle ifade etmektedir:
Ey Mazda, ne zaman insanlar aydnl grecek doruluk kapsna

koacaklar? Ne zaman hikmetli szlerinle murada erdirirsin onlar? Ne zaman
temiz huylu kimseler yardma koar? Umutluyum, sevin ve sabrla beklerim bana
nasip edeceini. 37
Ey Ahura Mazda bu kiiler nasl g sahibi olabildiler, nasl byle her eyi
kendileri iin dnp nefreti yaydlar. Kurtulua, doru yola ulaacaklar yolu
neden semezler?38
Zerdt, uzun yllar insanlar iine dtkleri bataklktan kurtarma

mcadelesinden sonu alamad bir srada, o dnemin Kral olan Vetasipin
(Vistasp) yanna giderek usul, inan ve dncesini ona aklar. Zerdtn
anlattklar Kral Vetasipin houna gider. Fakat o, Zerdtn telkinlerini kabul
etmeden nce, saraydaki din ve bilim adamlaryla konuacan, onlarn grleri
dorultusunda, kedisinin getirdii dini kabul edebileceini ifade eder.
Bu olaydan sonra Kral Vetasip, lkesindeki din ve bilim adamlarn
saraynda toplam ve Zerdt de davet ederek, getirdii yeni dini onlara
anlatmasn sylemitir. Onlar Zerdt dinledikten sonra, Tanrnn birliine
inanmaya balam ve bylece doru dddiinde yaad topluma yaymaya
37
38
Avesta, 2.Gata 44.Hat/16 ( Yasna 44 )

Avesta, 2. Gata44. Hat/15 ( Yasna 44 )
29
balamtr. Toplumu, iinde bulunduklar zevk- sefadan ve bo yere kurban

kesme geleneinden vazgeirmeyi baarmtr.
d.f. Bir Din Olarak Zerdtilik
randa ok tanrl bir dini hayat vard. Zerdt, tektanrya inanan bir dinin
elisi olarak Eski rana tevhid inanc getirmitir. O, tanr Ahura Mazdaya ibadeti,
meleklere saygy, eytanlar gibi kt glere laneti ve iyilikte yar retisinin
temeli yapmtr.
Zerdtilie gre Ahura Mazda, alemin tanrsdr. Alemin gayesi; yalann,
ktln hakikat tarafndan yenilmesidir. Alemdeki maddi ve manevi nizam
yaratan, tabiat kanunlarn koyan Ahura Mazdadr.39 Ahura Mazda nurun ve
karanln yaratcs olup onun ei ve benzeri yoktur. Mazdaizim olarak ta bilinen
Zerdtilik bu ismi tek Tanr Ahora Mazdada alr.40
Zerdt, ran dinleri zerinde nemli bir etki brakmtr. Tek tanrl bir inan
telkin ettii iin onu bir peygamber olarak kabul edenler bulunduu gibi, ona bir
hkim veya aman olarak bakanlar da olmutur.41 A. Schimmel, Zerdtilik ile
ilgili bilgi verirken bunun blge kltrlerinden ve yakn evrede bulunan dini
inan ve uygulamalardan etkilendiini, bu arada rann eski dini inanlarndan
baz alntlarda bulunduunu, ancak bunlarn hepsini bir sistem ierisinde
btnletirdiini ifade etmektedir. Schimmele gre Zerdtilik, Zerdtn
lmnden sonra, nce yakn evrede, sonra da Batda yani randa yaylm ve
burann resmi dini haline gelmitir.42
39
Bk. Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 2002, s. 120-122.
Bk. Oymak, s. 68. Gnol, E.R.,Zarathushra s.556.
41
Haim Razi, Motn ark-i ve Sonnet-i Zerdt-i ( tercme-i Motn pahlevi sofiger-i ve erfan-i
Zerdt-i ) Tahran-ran 1385[2005],C.1. s. 15.
42
Bk. Schimmel, s. 64.
40
30
Zerdt'n lmnden sonra insanlar, zamanla, onun kar kt Mitra,

Anahita gibi tanrlara tekrar tapnmaya balamlardr. Zerdt'ten sonra ok tanrl
inanlar yaylmsa da ona nispet edilen kutsal Gata'lar, ran 'da etkisini
srdrmtr. Zerdt ve onun temsil ettii din ile ilgili olarak (Zerdtilik) Batda
ilk kez, 1700 ylnda ngiliz bilim adam Tomas Hyde tarafndan Eski ran
Dinleri adyla yaymlanan eserde bilgiler yer almtr. Onun verdii bilgilerden
Zerdtn taraftarlarnn, halen ran ve Hindistanda yaamakta olduklar
renilmi ve bu din mensuplarnn varlndan dnya haberdar olmutur. Zerdt
bir tr ahiret hayatnn varln, insann bu dnyada yaptklarndan lm tesinde
sorgulanacan ve srat kprsne benzer bir kprden, sz ederek ktlk
edenlerin cezalandrlacan belirtmitir. 43
Tomas Hydenin eserinden yetmi yl sonra, Fransz tarihi Anquetil
Duperron tarafndan Avestann, Zent Avesta ismiyle Franszca evirisi yaplmtr.
Bu eserlerin ortaya kmasndan sonra, Zerdt ve Zerdtilie dnya bilim
evrelerinde ilgi artm 19. yzyln balarnda Avrupal tarihi Geldner tarafndan
Zerdtn hayat hakknda ciltlik bir eser yazlmtr.44 Avrupadan sonra
Amerika ve Asyada da bilimsel anlamda Avestay inceleme/aratrma almalar
balamtr. Bu konuyla ilgili aratrmalar Bat ve Douda halen devam
etmektedir. Zerdtiliin kutsal kitabi Avestann 3. blm olan Yedler de bu
dini kabul ve takipilerine yle dinilmektedir.
43
44
Tomas Hyde , Adyan-i ran-i Bastan , ev. Haim Razi, Tehran 1378 [1999] ,s. 28.
Tarih-i Dnya-i Kadim, s. 45.
31
O kimse ki dini dnd, din iin konutu, din yolunda yrd, yle ki o
btn dnya ya doruluk ta en doru, padiahlkta en iyi hkmdar, ululukta en
ulu, baarda en baarldr.45
Zerdt, baz evrelerce ortaya koyduu idini inan ve uygulamalar
ynnden bir reformcu olarak da kabul edilmitir. Bu adan bakldnda, onun
reformunu belli bir zaman dilimine yerletirmek olduka zor grnmektedir. Zira
Zerdtn esas mesaj, daha nceki dinsel tecrbeyle birok ynden elimekte ve
farkllklar iermektedir. Zerdt, kanl kurbanlar ve panteonun toptan bir
deiimini neren ok tanr uygulamasn reddederek dalist karakterli baz yeni
ilkeler getirmitir. Bu yeni dininin zaman ierisindeki geliimi, daha sonra onun
adyla zdeleerek Zerdtilik adn almtr. 46 Benzer dncelere farkl bir katk
salayan Schimmel, onun din tarihinde o zamana kadar hakim olan tasavvurlara
son derece nemli bir unsur kattn ifade ederek, bu katknn dnyann sonu, bir
tr kyametin kopmas olduunu belirtmitir.47
45

Azar, s. 20.
47
46
32
I.BLM
AVESTANIN OLUUMU TEDVN VE BLMLER
Zerdtiliin kutsal metinleri Avestadr. Avesta, Eski rann ve gnmzde

mevcut dini inan ve uygulamalarn basks altnda belli blgelere skm olarak
ran ve Hindistanda yaayan Parsilerin kutsal kitabdr. Yaz dili Pehlevice (Eski
Farsa)
olan Avesta hikmet, bilgi anlamna gelmektedir.48
Ahura Mazda
tarafndan Zerdtn kendisine indirildii ifade edilen bu kutsal metine Zend

Avestada denmektedir.49
A.AVESTANIN TARH
Eski ran dilinde derleme eser, itibar edilen kitap50, yaamn sr olarak
tarif edilen Avesta Avestak, Vabsita, Vesta ve Oista51 isimleri ile de
anlmaktadr. Avesta metinleri, genellikle, Abestag ud Zand (Avesta ve yorumu)
deyimi ile ifade edilmektedir.52
a. Avesta
Avesta eski ran dili ( Pehlevice ) ile yazlm, zamanla bu gnk ran
Farsasna evrilen Eski ran dinlerinden olan Zerdtiliin kutsal kitabdr.
Avesta, avestak kelimesinden tremi olup, genellikle hikmet, bilgi,53 esas metin,
temel aklayc bilgi anlamna gelmektedir. Avestakn sadece szl rivayet
48
Bk. Tmer, Dinler Tarihi, s. 120.

Bk. Oymak, s. 68.
50
Bk. Oymak, s. 78.
51
Fireydun, Kar, Ferhang-i Cedit Farisi Farisi, bni Sina yaynlar, Tahran 1345, s. 191.
52
Bk. Oymak, s. 78
53
Tmer, Dinler Tarihi, s. 120.
49
33
anlamna geldiini dnenler bunun, Ermenice anlamak, rivayet etmek demek

olan avandem kelimesinden tremi olabileceini iddia etmektedir.54
Avesta zerine aratrmalaryla tannan Haim Razi, bu kelimenin bilinen

mahalli dillerin hibirisinden kaynaklanmadn, dolaysyla onun Hinte ve
Farsadan trediini iddia etmenin doru olmadn ileri srer. Raz, bu konuda
yorum ve deerlendirmelerde bulunanlarn mukayese ve tefsir eklinde yorumlama
cihetine gittiklerini ifade etmektedir. Destr Dahla* Avestann avestak
kelimesinin Veyd kknden tremi bilgi, haber ve mjde anlamna geldiini
syler. ranl bilim adamlarndan Dr. Muhammet Makdama, Avesta ile ilgili
yazd Pkvgc isimli eserinde, Avestann insanlar iin yeni bir kurtulu yolu
aan, yalan yerine doruluu, karanl aydnla tercih etme klavuzu olduunu
belirtmektedir.
Yunan tarihileri Bartholomae ve Wikander, Avesta kelimesinin upastavak

stav kknden methetmek anlamna geldiini ve eski Hint kkenli upasthana
veya agni-upasthana ( meth ve selam olsun atee ) kelimelerinden hareketle,
Avesta kelimesinin, edep, haya ile yaklamak olarak tarif etmektedirler. Ayn
ekilde onlar, Upasta ve Avestaya Penah ve Komek (Snma, Yardm ) anlam
vererek ayn kkten geldiini aklamaktadrlar 55
ngiliz bilim adam J.C.Tavadia, yukardaki aklamalara benzer ekilde,

Avesta kelimesinin birleik anlam tadn Sazman-i Amuze-i Dini-i( Dini
retim Kurumu) anlamna geldiini aklamaktadr. talyan Tarihi Oppert ise,
54
Ekrem Sarkcolu, Balangtan gnmze Dinler Tarihi, Isparta. 2004, 5. bas. s.122.
*Zerdtlerin din adam, mavir-vezir demektir.

55
Haim Razi, Avesta Kuhanterin Gencine-i Mektub-i ran-i Bastan, Tahran 1379(2000), s. 28.
34
Eski Farsa kaynaklarnda ska rastlanan abastam kelimesinin, Avesta ile ayn
anlam tadn iddia etmektedir. Ayn zamanda Fransz tarihisi Geldner ve
Andreas, Pehlevi dilinde Upasta
kelimesinin Avesta ile e anlam tadn,
hangi kelime kullanlrsa kullanlsn, her ikisini de Bnyan ve Metin-i Asli (

Esas ve Gerek Metin) olarak nitelemektedir.56 Avesta kelimesinin son iki asr
ncesine kadar hangi dil gurubuna girdii ve ne anlama geldiinin bilinemedii,
ran ve Hindistanda yaayan Zerdtiler tarafndan dini ayinlerde okunduu, dier
din mensuplar tarafndan ise efsane olarak nitelendii belirtilmektedir.57
Schimmel, szl gelenek ile rivayet edilen Zerdtiliin kutsal metinlerinin

byk bir ksmnn gnmze ulamad kansndadr. Ona gre, Kuzey-bat
randa kullanlan bir lehe ile yazlan bu metinlerin, Avesta adnda toplanan,
muhtelif zamanlarn rn olduunu iddia etmektedir.58
Bugn Zerdtiler tarafndan kabul edilen Avesta nshalarnn, menkbevi

rivayetlerin desteiyle abartl bir ekilde, on iki bin kz derisi zerine yazld
ifade edilmektedir. Ancak skenderin Arya ( ran ) topraklarna at savata, bu
nshalarn on yedi cilt tutacak kadarnn yakld ve geri kalanlarnn, savatan
kap Hindistannn Bombay blgesine snan Zerdt taraftarlarnca kurtarlarak,
yanlarnda gtrld nakledilmektedir.59 Kalan Avesta metinlerinin Sasanilar
zamannda tekrar toplanmaya alld, fakat Mslmanlarn ran fethi
sebebiyle, buna imkn bulunamad sanlmaktadr. Ancak bu dnemlerde toplanan
metinler incelendiinde; konular arasnda bir btnlk ve devamllk olmad,
56
Tarih-i Dnya-i Kadim, s. 1-3.

Celil Destha, Avesta kuhanterin Surud-ha ve Metin-ha-i ran-i.nti arat-i murvarit, Tahran
1371,C.1,s. 9.
58
59
Zerdt Spitama: Avesta Blmler eviren ve hazrlayan Eshat Ayata, stanbul 1998, s. 11.
57
35
bilgilerin eksik olduu dikkati ekmektedir. Dolaysyla, bugn elimizde bulunan

metinlerin pek ok glklerden sonra kurtarlabildii, hatta bu eksikliklerin
giderilebilmesi iin sonradan Avesta metinlerine bir takm ilaveler yapld
dnlmektedir.60
Avesta, hem dine, hem eriat ve inan esaslarna ait metinleri ihtiva
etmektedir.
Bu
metinlerin
en
nemli
ksm,
dini
merasim
srasndaki
koleksiyonlardan olumaktadr.61
Avesta, dil ve ierik bakmndan anlalmas ok zor kitaplardan biridir.

Avestann anlalmasndaki bu glk dolaysyla, ilk dnemlerde de onun
tefsirine ya da yorumuna ihtiya duyulmutur. Avesta ile ilgili yaplan bu
yorumlara (Zend) denilir. Zend, Pehlevice bir kelime olup yorum, erh anlamna
gelmektedir. Zend, devaml surette asl metin olan Avesta ile birlikte
kullanlmaktadr. Bylece insanlar arasnda Zend Avesta eklinde kabul grm ve
kullanlmaya balanmtr.62 Zendin Avestann Pehlevi idilindeki erhi olduunu
kabul eden Schimmel, G. Widengrenen aratrmalarna dayanarak, bu Zend
metinlerinin Kuzey Bat randa yaayan dindarlarn geleneklerini yansttn,
bunlarn da eski ranllarn dini inanlar olan Mitra kltrn ierdiini ifade
etmektedir. Ona gre; Zerdtilie giren bu insanlar eski Mitra dinine yakn
olmalar sebebiyle, Zend denilen bu ilave ve yorumlarla, klasik Zerdt geleneine
muhalif fikirleri kutsal kitaplara ve dini inanlarnn iine sokmulardr. Bu
60
Sarkcolu, s. 122.
62
61
36
anlamda geleneksel Zerdtlerin bu yeni fikir ve yorumlar onaylamadklar iin

onlara Zend adnn verildii ileri srlmektedir.63
Zend kelimesi Avestann Yasna blmnde 57 yerde tercme/aklama/tefsir

eklinde gemektedir.64
Eganiyan* dneminde, Pehlevi Egani ivesiyle yazlan Zend Avesta,

Sasanilerin ran igalinden sonra, Pehlevi-Sasani ivesiyle deitirilmitir.
Gnmzde Zerdtiler tarafndan Avestann tefsiri olarak kabul edilen Zend
Avesta, Sasaniler dneminden kalan 141000 kelimelik Avestann yorumu olarak
kabul edilmektedir. Her ne kadar Avestann yorumu veya tefsirleri yaplm olsa
bile, Pehlevicein anlalmasndaki glkler sebebiyle, bu tefsirlerde kullanlan
kelimelerin anlalmas iin Farsadan yararlanlarak yanlarna bu kelimelerin
Farsa anlamlar verilmitir.
randa slamn yaylmasndan sonra, o blgelerdeki eski eserlerin

anlalmas ve tahrip edilmemesi iin Zend Avestann da aklamas, erhi
yazlm ve buna Pazend denilmitir. Mslmanlarn ran fethinden sonraki
randa yazlan tarih kaynaklarna bakldnda, Zendden Zerdtn brakt
kutsal kitap olarak bahsedilirken, zamanla Zend, Avestann tamamn ifade edecek
ekilde kullanlmaya balanmtr.65Ancak Zerdtiler, Mslmanlar tarafndan
yaplan bu yorumlar reddederek Zend Avestay sadece Avestann tefsiri olarak
kabul etmektedirler. Zira gnmzdeki Zerdtilikten bahseden temel eserlerde ve
63
Bk. Schimmel, s.65.

*Eski randa yaayan bir hkmdar slalesine verilen isim.
65
Bk. Oymak, s. 79.
64
37
Zerdtn el yazs olan Gatalarla ilgili din adamlarnn yaptklar yorumlarda

Avestay Zend Avestadan ayr olarak kullanmlardr. 66
B. Avestann lk Yazld Dil
Avestann net olarak hangi dilde yazld ve kesin tarihi bilinmemektedir.

Bu alandaki almalarn m.. 150. yllara kadar geri gittii ileri srlmektedir.
Mevcut metin incelemelerinden bunlarn Eski ran ve Hint veya Hint-Avrupa dil
guruplarna benzerlii zerinde durulmaktadr. Bu konuda eitli teoriler
gelitirilmekte, fikirler ileri srlmektedir. ncelikle Avestann yazld dil ile
Zerdtn yaad blge arasnda bir yakn ilgi kurulmakta ve buraya gelen
insanlarn kken aratrmas yaplmaktadr. Aratrmaclar, Zerdtilerin aslnn Orta
Asya ve Kafkaslardan geldiklerini ve zamanla burada ran toplumu ile kartklarn
iddia etmektedirler. Bunun doal sonucu olarak Avesta dilinin blgede var olan
dilden farkl ve tamamen ona mahsus bir dil olma zellii tadn
belirtmektedirler. Bu aratrmaclar blge kltrn esas alarak yaptklar
karlatrmalarda, Avestann yaz dilinin onlardan ayrcalna dikkat ekmek iin
buna Avestaca tabirini kullanmay tercih etmilerdir Avestann yaz diliyle alakal
olarak
yukardaki
teorinin
dnda
baka
grlerde
bulunmaktadr.
Baz
aratrmaclar, Avesta metinlerinin Hatt-i Avesta-i veya Pehlevi (Avesta yazs ya

da Pehlevice) ismi verilen bir dille yazl olduu kabul edilmektedir. 67
Baz bilim adamlar, arkeolojik almalar ve szl anlatmlara dayanarak,

Avestann dilinin Zerdt zamannda ortaya kmadn, Din-i Debire dnemine ait
66
67
Haim Razi, Ferhang-i Nam ha-i Avesta-i, Tahran 1345[ 1955], s. 111.
Bk. Destha, Avesta Kuhanterin Surud-ha ve Metin-ha-i ran-i, s. 1920.
38
olduunu iddia etmektedirler. Bu yaz 14 sesli 34 sessiz toplam 48 harften

olumaktadr. Harflerde iaret ve nokta olmayp her kelime bitiinde bir nokta (.)
cmle bitiinde ise (:.) iareti konulmutur. Avestann yazld yaznn Hat-i Din-i
debirenin yaz zelliklerini tamas nedeniyle, Avestann yazld dilin Hatt- Dini
Debire ile ayn olduu ileri srlmtr.68
Bunlarn dnda, Avestann yazld dilin, eski ran (Pehlevice), Alman, Hint
ve bugnk Farsa dil gurubuna girdii iddia edilmi ve Avesta yazsnda iki ayr
lehenin veya ivenin mevcut olduu belirtilmitir. Bunlardan biri; Gatalarn
yazld iveyi (Lehe-i Gata) Zerdtn yazd iirler blmn, ikincisi ise;
Avesta dilini (Zeban-i Avesta) oluturmaktadr.69 Avesta yazs ve bu gnk Farsa
rnekleri olarak 1.eke baklsn.
Avestann birok blm iir dilinde yazlmtr. Zaman ierisinde bu

blmlerde dzeltmeler yaplarak yeni kelimeler eklenmitir. Bunun sonunda satrlar
iir zelliini kaybederek nesir haline gelmi ve masal gibi okunmaya balanmtr.
Telaffuzu ar olmas nedeniyle baz kelimeler deitirilenlere rnek olarak
gsterilmitir. Bunlardan bir ka; Va, Vaj, Vac, Bac ve Baj Pehlevicede
okumak, sylemek, dile getirmek anlamna gelen kelimelerdir. Gatalar blmne
Avesta ierisinde Va kknden gelen Veenge sylemek denmektedir,
zamanla veenge kelimesi bu gnk Farsaya deitirilerek Vaje Lgat, kelime
eklinde tercme edilmektedir.70 Eski rann edebi eserlerine bakldnda Gatalar
68
Tarih-i Adyan , Afganistan Vezaret-i Maarif 1342, s. 12.[1971].

70
69
39
gerekten de anlalmas zor eserlerin iinde yer almaktadr. Ek 3te konuyla ilgili
rnekler verilmektedir.
Avesta
(Din-i Debire) dilinde saylar bu gnk ran Farsas ve
Afganistanda konuulan Farsa dil gurubuna giren Derice lehesin deki, yakn
telaffuz edilen baz kelime ve saylardan rnekler:
Avesta (Din-i Debire)
Asman
asuman
Asaya
Daena ( dinak)
Druc ( drug )
71
72
Farsa,
Trke
gkyz71
be-saye
glgesiz
din
din
duru
yalan72
Aeva
yek
bir
Dva
du
iki
Thri
seh
Cathwar
ar
drt
Panc
pen
be
Hva
e (a)
alt
Zarathutra Gatalar. ev. M. Sira Bilgin, stanbul 1996, s. 173-174.

40
Hapta
haft
yedi
Ata
het
sekiz
Nava
nuh
dokuz
Dasa
dah
on
Dvadasa
duvazda
oniki
Pancadasa
panzda
onbe
Visaiti
bist
yirmi
Thris
siy
otuz
Hazangra
hezar (hezar) bin
Baevar
dahhazar
onbin 73
Ek 4de konuyla ilgili rnek yazlar verilmektedir.
73
Razi Haim, Destor Zeban-i Avesta-i, ntiarat-e Foruher Tehran 1368,s. 28.
41
C. Avestann Toplan (Tedvini)
Zerdt,n ilk Avesta nshalarn kz derisi zerine, atee daldrlm bir

tahta ubukla yazd rivayet olunmutur. Bu ii daha sonra rencileri stlenmi ve
onun retilerini ayn ekilde yazmaya devam etmilerdir.74
M.. 3.yy da yaayan talyan aratrmac Pelinyus, Yunan bilim adam

Hermipus ve slam limlerinden Mesud-i (. 346), Muhammed b. Cerir et Taber-i
(. 310) de eserlerinde Avestann nceleri mektuplar eklinde yazldn
nakletmilerdir.75 Daha sonra, Byk skenderin ran topraklarna at savata bu
nshalardan on yedi cilt tutacak kadarnn yakldn ve bunlardan geri kalanlarn,
savatan kap Hindstannn Bombay blgesine snan Zerdt taraftarlarnca
yanlarnda gtrdkleri rivayet edilmitir.76 Geride kalan Avesta nshalar, Sasaniler
devrinde tekrar toplanmaya allsa da, Mslmanlarn ran fethi srasnda buna
imkn bulunamad sanlmaktadr. Avestann bu oluum srecinden orijinal
nshalarndan bazlarnn kaybolmasna karlk, gnmzde elimizde bulunan
nshalar ierisine bir takm ilavelerde yaplmtr.77 Bizzat Zerdt ve talebeleri
tarafndan yazlan Avesta nshalar zaman ierisinde tahribe uram bile olsalar,
onlardan geriye kalanlar, yllar sonra, toplanarak bir kitap haline getirilmeye
allmtr.78
Bugn Zerdtiler tarafndan kabul edilen Avesta metinleri, M.S. III. yy.da
toplanmaya balanmakla birlikte, ancak M.S. IV. yy.da kutsal kitap Avesta ekline
74
Bk. Haluk Hacalolu, Zerdt Ahura Mazda stanbul 1998, s. 103.

76
Ayata, Zerdt Spitama Avesta Blmleri, s. 11.
77
Bk.Sarkcolu, s. 122.
78
Bk. Hacalolu, s. 103.
75
42
getirilebilmitir. Bu arada toplanan metinler arasna Zerdtn kendi fikir ve

dnceleri olarak kabul edilen Gatalar da yerletirilmitir.79 Gnmz de
Zerdtiliin kutsal kitab olarak kabul edilen Avestann ierisine yerletirilen
Gatalar da kutsal metin haline getirilmitir.
Avestann bir kitap haline gelme srecinde karlalan zorluklar onun metin
kritiinden kolayca anlalmaktadr. Konular arasndaki kopukluklar, ierik olarak
birbirini tamamlamayan unsurlar ve Gatalarn asl metin ierisine yerletirilmesi
olgusu bunun en ak rneklerindendir.
Avesta ok eski bir tarihe sahiptir Bu uzun sre ierisinde ok eitli

skntlar ve tahribat yaanmtr. Fakat Sasaniler dneminde bu eserin toplanmas ve
yeniden yazlmas iin aba gsterilmi ve bunun sonucunda Avestann yorumu ya
da tefsiri ile birlikte yirmi bir ciltlik bir kutsal kitap klliyat meydana getirilmitir.
Ancak Sasani devletinin yklyla birlikte Avestann blmleri yeniden bir tahrip
sreci yaamaya. Abbasiler dneminde, rann kltrel zenginliklerine duyulan ilgi
sonucu edebiyat, dini eserler ve eitim almalarna yeniden balanlmtr.80 Hicri
198- 218 yllarnda yaayan Zerdti din adam Azer Farhzat ve bir gurup rencisi,
tahrip olan Avesta yeniden toplamaya altlar, fakat tamamn toplamaya
muvaffak olamamlardr. Onlar her ne kadar Avestay toplamaya muvaffak
olamamlarsa da, yaptklar almalarla, ran tarihini ve tahribe urayan Avestay
anlatan Dinkerd adnda, dokuz ciltlik bir eser meydana getirmilerdir. Zamanla
ortaya karlan bu eserin I.ve II. cildi tahribe uramaktan kurtulamamtr. Bu
kitaptan sadece III. cildin bir ksmyla dier ciltler tahribe uramadan gnmze
79
80
BakHacalolu, s.104.
Abtin Sasanfar, Avesta Kuhanterin surut ha-i Zerdt Gath-ha, ran 1383, s. 44.
43
ulaabilmilerdir. Dinkerd kitabnn elimizde kalan nshalarnda balca u

konulardan sz edilmektedir:
1. Avestada geen dinle ilgili phe ve kukular soru cevap eklinde.
2. Yldz bilimi ve takvimle ilgili konular.

3. Mitoloji, dini ve tarihi efsanelerle ilgili konular ele alnmaktadr.81
4. Avestada bahsi geen hkmdarlar ve dini meseleler anlatlmaktadr.
5. Zerdtn hayat, onun felsefesi, evlilik kanunlar, aile dzeni, dnya ve

ahret, konular ele alnmaktadr.
6. Zerdtiliin getirdii ahlak konular, muamelat, adet ve gelenekler, ibret

alc hikyeler anlatlmaktadr.
7. Dnyann yaratl doa olaylar detayl bir ekilde ele alnmaktadr.

Zerdtn hayat anlatld iin bu cilde Zerdt Name isimi de verilmektedir.
8-9. Avesta hakknda genel bilgi verilmektedir. Sekizinci cilde bir nevi
Avestann zeti denilebilir.82
Dinkerd, gnmzde ran Zerdtileri tarafn Avesta nshalarndan sonra

nemsenen eserlerden biri saylmaktadr.
81
82
Avesta, s. 216217.
Avesta, s. 221.
44
D.AVESTANIN BLMLER
Zerdtilerin kutsal kitabi olarak kabul edilen Avesta el yazl ekliyle

asrlar ncesinden bize ulamaktadr. Zaman ierisinde meydana gelen olaylar
nedeniyle bu dini eserin tamam bize ulamamaktadr. Avesta aratrmaclar
tarafndan yllar boyunca incelenen bu eser, srlar ve gizli ifrelerle dolu geni bir
eser olduundan, bir araya getirilmesinde olduka zorluklar yaanmtr. Bu gn
Zerdtiler tarafndan kabul edilen kutsal kitap Avestann tamam be ana blmden
olumaktadr. Bu blmleri srasyla unlard:
a.Yasna
Resmi ayinlere ait paralardan oluan Avestann en nemli blm olan

Yasna83 Sanakritcede ( Yecene ), Pehlevicede ( Yezin ) vmek, namaz klmak,
yalvarmak ve bayram manalarna gelmektedir. Bu sfatlar Avesta da ska
gemektedir. Yasna Farsada eskilerden yaygn olarak cein (tanr, bayram ve
kutlamak) dini merasimde okunan dualar olarak bilinmektedir.
Zerdtilerin inancna gre, iekler, ay, yldz, gne, ate, yer ve gkyz,
gller, deniz, okyanus, zararsz hayvanlar, gn, ay, yl, vakit ve zaman, ehir ve
kasabalar, iyi hkmdar ve din byklerinin yaadklar meknlar; Zerdtn dini,
mutluluk getiren kurallar, dalar, dereler, ilim, nimet, servet ve bereket, cesur ve g
sahibi kiiler vb. faydal ve iyi olan her ey hamt ve senaya layktr. Bu yzden
onlara da tanr denmekteler.84 Bu konuyla ilgili rnek verecek olursak:
83
84
Bk. Schimmel,s.65.
Azar, s. 32.
45
Kutsal atee, berrak sulara, aya yldza, k saan gnee, iyilie,

drstle, tatl ve faydal olan her eye Ve Ahara Mazdaya hamt ve sena
ederim. Zararl ve faydasz olanlardan kanrm. 85
Avestada nemli bir yere sahip olan Yasna iki blmden oluur. Birinci
blm Yasnann kendi blmleri olan 55 kta iir ve ilahidir. kinci blm ise 17
ktta ( 2834, 4351 ve 53. Yasna ) ilahi ve iirden meydana gelen, Zerdte
atfedilen Gatalar ksmdr.86 Bu Farsann pek eski bir lehesinde, ayn zamanda
edebi, sanatkarane ve anlalmas zor bir slup ile yazlan bu iirler, Zerdt ile
evresindeki ilahilerden olumaktadr. Gnmze kadar bu iirlerin Bat dillerine
salkl bir tercmesinin yaplamad belirtilmektedir.87
Toplam 77 Hat88 tan oluan Yasna kutsama, kutlama merasimlerinde tanrya
hitaben okunan beyitlerdir.89 Ek 2de Zerdtilerin Yasna treninden ekilen
fotoraf verilmektedir.
b.Vispered
Videvdat eklinde de ifade edilen Vispered, eytanlara kar kanun diye

de adlandrlmaktadr. Avestada vispe-ratv Pehlevicede visp Sanskritede
visva eski Farsada vispa lmsz ve var olmak anlamn tamaktadr. Vesp
Her kes, btn, toplum
anlamna gelir. Ratu byk, efendi, koruyucular
anlamna gelmektedir. Bu iki kelime birletirilerek Avestann ikinci blmne
85
Avesta,Yasna, 1. hat/1.
Ali Nihat Tarlan, Zerdtn Gatalar, Zerdtn z iirleri (Avesta ve Zerdte aid asl bir
nszle) Shlet Matbaas, stanbul 1935, s. 18
87
88
Hat veya Ha, Avestada Yasnalarn yetmi iki tane bendinden her birine verilen isimdir. Zerdtn
Gatalar da bunun dhilinde dir. Daha geni bilgi iin Ferhang-i Pars-i, ap-i Tahran 1344.
89
Tarih-i Aydan, s. 89.
86
46
Vesperd ( Bykler, koruyucular topluluu ) ismi verilmektedir. Zerdtiliin

inanlarna gre Tanr ve onun yaratt iyi olan her ey latif ve gzeldir. Bu nedenle
iyi ve drstl hayatnda klavuz edenler dhil hepsine Ratu veya reti (
byklk, kutsallk ) denilmektedir ve her biriyle ilgili zel gnlerde okunan
kutsama szleri vardr.90 eytanlara kar tlsmlar ve temizlenme kurallar bu
blmde yer almaktadr. Yirmi iki fasldan oluan bu kutsal metinler dini
merasimlerde okunmamaktadr. Yeryznn yaratl, iyilik ve ktlk, yemin
etmek, verdii sz yerine getirmemek, verdii szden dnmek, temizlik ve ykanma
kurallar da burada belirtilmektedir.91
Konuyla ilgili rnek verecek olursak yledir.
Radlara ve tanrya inananlara mjdeler olsun ki onlar Ahura Mazdann

sevgisine ve yardmna layktr. yilii istemek iin duada bulunanlar dinleyenlerde
Ahura Mazdann sevdikleri iinde yer alrlar. Ey Zerdt ve onun yaymakta
olduu dini kabul edenler, tarlalarnzdan iyi verim almak, savata baarl
olabilmek iin yalandan uzak durun iyi ve drst karakterli olun ve Ahura Mazdaya
hamt ve senada bulunun. vglerin en gzeli Ahura Mazda ve onun yardmclarna
olsun. 92
Vispered 24 kerde*den olumaktadr. Bu blmlerde anlatlan konular,

kinata deer verip mutlu yaama sahip oluun ve bu varlklarn farkna vararak
Ahura Mazdaya hamt ve sena edip yceltmekten ve kutsal saylan unsurlara hamt ve
90
Bk. Vispered, 3/9.

Bk. Tmer, s. 120.
92
Avesta, Vispered 3/9.
*Visperedn blmlerine verilen isimdir.
91
47
sena da bulunan paralardan ibarettir.93 Bu cmleden anlaldna gre Vispered,

Ratu saylanlarn toplamna verilen isimdir. Visperede geen konular Yasnada
farkl olarak daha geni ve detayl ekilde ele alnmaktadr. Bu yzden ierii ve
konu bakmndan Vispered ve Yasnada geen konular hemen hemen ayndr. ran
tarihilerinden brahim Pordavut, Vispered isimli eserinde Visperedn kendi
bana bir kitap olmayp belki de Yasnann devam olduuna dikkat ekmekte ve
Zerdtililiin hibir dini merasimde Yasna okunmadan Visperedn okunmadn
belirtmektedir.94 Ek 6da konuyla ilgili rnekler verilmektedir.
c.Yet/Yat
Yetler,
Zerdtiliin
kutsal
kitab
Avestann
nc
blmn
oluturmaktadr. Yet, Avestada Yet-i eklinde, Pehlevicede Yet olarak

gemektedir. Yasna ile ayn olan yez kknden gelmektedir. Yani Yasna ve Yet
ikisi de ayn vme, ibadet etme, anlamlarn tamaktalar.95 Yetler, Tanrnn
vgsyle ilgili ilahiler ve dualardr. Baz eserlerde Yeema Yesin Yesina
Yeim eklinde yazlmaktadr. Baz yazarlar bu kelimeyi Zerdtn kendi szleri
olduunu bildirmektedirler.96
Yet, Yasnann 35.babndan 41. babna kadar olan ksmn addr. Zerdt
cemaati tarafndan yedi ksml Yasna ad verilmekte olup, en eski vesikalar
iermektedir. Buna Avestann en nemli ksm veya Kk Avesta da
denmektedir. Bunlar, kk merasimler ve gndelik ibadetlerin sras hakknda bilgi
93
brahim Pordavut, Vispered ( Aferin peygamber Zerdt, ate haft kever, sevgent name ) Tahran
1381, s.18.
94
Bk. Pordavut , Vispered, s. 1725.
95
96
Ali eraiti, dinler tarihi, ev. Erdoan Vatansever. Krkambar yaynlar,stanbul 2001, s. 491492.
48
ve talimat vermektedir.97Burada, eitli tanrlara yneltilen ilahiler yer almaktadr.

Gnmzde Yetler, iir halinde deilse bile ll, airane ve yksek hayalleri
ihtiva etmektedir.98
Yetlerin ne zaman yazld ile ilgili bir bilgiye rastlanmamaktadr Fakat bu

iirlerin sylendii mekn ile ilgili corafi delillere bakarak Zerdtn rann
dousunda ilk defa dinini yayd ve oradaki insanlar tarafndan bu dinin kabul
edildii blge olarak tespit edilen yer ve zamanda yazld tahmin edilmektedir. 99
Yetn tamam 33 kta ilahiden ibarettir. Bu saynn 30u tahrip edilmemi

Yet olarak kabul edilir, 3 bilim adamlarnn tahminlerine gre sonradan ilave
edilen ktalardr.100
6 Austos 2006 ylnda ran Zerdtilerinin dini inan ve uygulamalarn

aratrrken, Tahran blgesinde karlatm Nuri Abbas isimli bir Zerdti,
Zerdtilerin her ayn her hangi bir gnnde Yetten bir para okuduklarn ve
bylece Tanrlar Ahura Mazdaya kranlarn dile getirirlerini ifade etmitir.101 Bu
Yetler atein etrafnda toplanarak, bir tr ibadet disiplini erevesinde
okunmaktadr.102
Kutsal kitap Avestann tahribi ncesinde Yetlerin 21 cilt kitaptan olutuu

belirtilmitir. Fakat gnmzde Avestann en nemli blmlerinden olan Yetlerden
sadece 21 ilahi paras gnmze ulaabilmitir. Yetlerin her bir parasna verilen
97
Bk. Schimmel, s.65.

Bk. Tmer, s. 120
99
Azar, s. 364.
100
Bk.Tarih-i Dnya-i Kadim, s. 18.
101
Nur-i Abbas. doum 1357,Tahran (Diyalog 6 Austos 2006)
102
Tarih-i Came Aydan, s. 412.
98
49
isim, ranllarn kulland takvimin bir aynn 30 gnne verilen isimlerden

olumaktadr. Bu nedenle baz aratrmaclar, Yetlerin tahrip olmadan nce,
saysnn 30a ulatn yazmaktalar. Bu aylardaki gnlerin isimleri o dnemin
tanrlar, padiah, hkmdar, din adamlar ve makam sahibi kiilere atfedilmitir.
rnein srasyla ayn ilk gn Yetlerin ilki saylan Hurmazt (Hrmz) Yet
okunur ve Ahura Mazdaya hitaben dualar yaplr. Zerdtiler ayn her gnnde
kutsal ate etrafna toplanarak bir Yet okuyarak ibadetlerini yerine getirmi
olurlar.103
Gnmzde Yetler iki guruba ayrlmaktadrlar. Birinci gurup Yetler, tahrip

olan Yetlerden geri kalan 21 para ilahi veya vgl iirlerden olumaktadr.
Bunlara Eski Yetler anlamnda Yet ha-i Kadim denmitir. kinci gurup Yetler
ise,yeni Yetler anlamnda Yet ha-i nev denilmektedir.
Bu Yetlerde geen beyitler Zerdtilikten nceki ran dinleri ile ilgili

konulardr. O dnemlerde insanlar tabiat ve eitli unsurlara taparak onlara kutsama
yazlar yazarlar ve dini merasimlerde okuyarak tanrlara hamt ve sena da
bulunmulardr. Burada geen Tanrlarn isimleri yledir:
Hurmazt, Haften, Ordibehet, Hordat, Aban, Horid, Mah, Tir, Ko, Mihr,
Sor, Reen, Ferverdin, Behram, Ram, Din, Ard, Etat, Zamyat, Hom, Vanant. Bu
tanrlarn her birine farkl farkl grevler atfedilmitir. Zerdt Eski rann bu ok
tanrl dini inancna kar gelerek insanlar yalnzca Ahura Mazdaya inanmalar iin
dini tebli faaliyetlerine devam etmitir. Zerdtn dini ve Ahura Mazday kabul
103
50
edenlere Mazda perest, bu dini reddedip eski dinlerine bal kalanlara ise, yalanc
tanrlara bal kalanlar anlamnda dev-i Yasna denmitir.104
Zerdtten sonraki dnemler de hzl bir ekilde etkisini srdren ok tanrl

anlay yaylmaya devam etse de, ksa srede Zerdti din adamlar, ortaya
koyduklar iki gr ile bu inan ve uygulamalarn nn kesmilerdir.
1.
Eski ve kadim olan beyitleri ranllarn zihinlerinden silmek kolay
olmayaca iin, bunlarn ezber edilmesi istenmitir.
2. Bu beyitlere Zerdtiliin dini inanlaryla ilgili baz eklemeler yaplarak

Ahura Mazda, ok tanrl tanrlar panteonunun grevlerini belirleyen ba tanr olarak
bildirmilerdir. Bir sre sonra tanrlarla ilgili yazlan beyitler ve daha sonra Ahura
Mazda iin de yazlm olan beyitlerin toplanarak bir araya getirilmesinden Yeni
Yetler meydana getirilmitir.105
Yeni Yetlerde geen konular, eski Yetlerdekilerden farkl olup tanrya hamt
ve sena zerinde durulurken, Eski Yetlerde anlatlanlar, kahramanlk, sava,
kkrtma szleri, gizli sr, dmanlk ve yaam gibi konulardan olumaktadr. Yeni
Yetlerin konular ise bunlardan tamamen farkl olarak tanrya hamt ve sena
zerinde durulmaktadr. Yetler srasyla u isimlerle anlmaktadr:
104
105

Azar, s.33.
51
c.a. Aban Yet ( 5. Yet )
Beinci Yet Aredvisura-anahitaya atfedilmektedir. Aban ismiyle mehur

olup eski Yetlerin ilki kabul edilir. Bu Yettin sonlarna doru kahramanlarn,
padiahlarn, hkmdarlarn isimlerine rastlamaktadr. smi geen bu kiilerin
Aredvisura-anahitaya vg, dua ve kesilen kurbanlarndan sonra isteklerinin kabul
edilip edilmemesi yazlmaktadr.
her yerde bulunan ve gllerin, rmaklarn sahibi olan Aredvisuraanahitaya hamt ve sena ederim. Ahura Mazda, Aredvisura- anahitay kendi irade
ve varlyla yaratt. Ve onu ehir, ky, yeryzn ve insanlar korumas iin
grevlendirdi. Ey sular, bitkiler, yeryz, hkmdarlar, iyi huylu erkekler, gzel
kadnlar, Mihr ve Sor, kim bu sylediklerimi kabul ederse onu kendi himayeme
alacam.106
c.b. Tir Yet ( 8. Yet )
Tir veya tatar yldzlarn efendisi anlamna gelmektedir. Avestada

Titerye ( yldz ) olarak gemektedir. Eski Yetler ierisinde yer almaktadr.
Yamur ve bereketi getiren yldz tanrs olarak kabul edilmektedir. En gzel Yet
olarak bilinen bu 8. Yette Dev-i hoki* ve yamur tanrs arasnda geen sava
anlatmaktadr.107
106
Avesta,Yet 5/2
*nsanlar da bulunan doruluk gc.

107
52
c.c.Ko Yet ( 9. Yet )
Bu kelime Avestada Giyu, Gav ( nek ) olarak gemektedir. Giyu faydal

hayvanlar her tr ktlkten koruyan yani hayvanlar koruyan tanrdr.
c.d. Mihr Yet ( 10. Yet )
Yez hamt ve sena kknden gelmektedir. Bu Yet Aryalarn en eski

tanrs olan Mihr tanrsn anlatmaktadr. Bu Yette geen metinlerin ierii
sosyal hayat, siyasi ve dini btn konular iermektedir.108
c.e. Ferverdin Yet ( 13. Yet)
Eski Yetler iinde yer almaktadr. Avestada Fereve-i Pehlevice de

Fravahr eski Farsada Fravarti olarak gemektedir. Bu kelimenin oulu
gnmzde Ferverdin olarak telaffuz edilmektedir. Avestann tedvininden sonra
bu kelimeye verilen anlam, insanda bulunan gcn tanrnn gcnden doduu,
ocuk dnyaya gelir gelmez nurun ona yansmasn ifade eder. Bu g yalnz insanda
deil btn varlklarda, kinatta, hatta Ahura Mazdada bile yansr. Bu Yet gl ve
yeri g kapsayan Fereve-iler iin okunur. Onlar iin hazrlanan merasimler iyi
ekilde yaplmad zaman tanrnn rzas kazanlmaz ve durum felaketi getirir.109
c.f. Behram Yet ( 14. Yet )
Fethetmek, kazanmak anlamna gelen bu Yet kadim ve en ksa Yetler iinde

yer almaktadr. Avestada veresrayana,
108
109
Haim, Tarih-i Adyan,s. 431.

53
hamle, hcum, kran, kazanan;
Pehlevicede varahram gnmz Farsasnda behram olarak gemektedir.

Sava ve baar tanrs olan Behrama sunulan fidye ve merasimleri yerine
getirenlerden honut kalr ve dmana kar baarya kavuturur.110
c.g. Din Yet ( 16. Yet )
Dnmek, tanmak ve maneviyat gren anlamna gelen 16. Yette

Cistay, anlam ve mefhum bakmndan Din Yeti ifade ederek, ilim ve bilgi
tanrsndan sz edilmektedir. Yeni Yetler ierisinde yer almaktadr.111 Bu Yette
Zerdtten nceki dnemlerle ilgili hibir bilgi verilmemektedir. Daha ok Zerdt
ve ei Auvi hakknda bilgi verilmektedir.
c.h. Ard Yet ( 17. Yet)
Servet, istek ve nimet tanrs anlamna gelmektedir. Zerdtilerin en eski

tanrlarndan saylmaktadr. Bayan olan bu tanrnn evlilie hazr olan genleri ve
evli iftleri koruduuna inanlmaktadr. Onun iin hazrlanan dini merasimlerde
ocuklarn ve yallarn katlmas istenmemektedir. Gzel bayanlara servet, bereket
verdii ve onlarn isteklerini yerine getirdii, ayn zamanda iftleen hayvanlarn da
onun korumas altnda bulunduu kabul edilmektedir.112
110
Tarih-i Adyan, s. 280.

112
Bk. Tarihi Came Aydan, s. 497.
111
54
c.i. Zamyat Yet ( 19. Yet )
Avestada Zam ( yer ) ve Pehlevicede zamik Farsada zam-i ve

zemin ( yer ) olarak gemektedir. Zamyat yeryznn koruyucu tanrsdr. Zam,
Zamik zamanla Zamyat ( Yet Zemin ) olarak telaffuz edilmitir.113
c.j. Sor Yet ( 11. Yet )
57.Yasnaya Sor Yet ya da Srr- ep (gecenin srr ) denilmektedir. Gece

uyumadan nce okunduu iin Srr- ep isimi verilmektedir. 114
c.k. Hom Yet ( 20. Yet )
Avestada Haoma kutsal bitki olarak gemektedir. Avestann tedvini

srasnda bu Yeti, Yasnalarla ayn yerde yazmaktadrlar. 9.10.11. Yasna, Hom Yet
olarak tannmaktadr.115
Zerdti bilim adamlar, Zerdtten uzun sre sonra yukarda bahsi geen
nedenlerden dolay Yetleri, yeniden tedvin ve dzenleyerek yepyeni Yetler ortaya
koymulardr.
Gatalar ve yeni Yetlerin yazlm arasnda iki hatta asrlk bir zaman
ayrm bulunduu varsaylmaktadr. Anlaldna gre eski Yetlerde geen
problemler, meseleler ve inanlar, Zerdtn reti ve dncesine ait olmayp
Zerdtten nce yaayan insanlarn fikir, din ve tarihlerine ait meseleler olarak
kabul edilebilir. Zerdtn kendine ait gr ve dnceleri Gatalardan
113
Bk.Tarihi Came Aydan, s. 510.

Avesta, s. 389.
115
Bk. Azar, s. 452.
114
55
renilebilmektedir. Onun dnda ne Yetlerde nede Avestann dier blmleriyle

bir alakas olmadn anlalmaktadr. Yeni Yetlerde geen meseleler, Zerdti
bilim adamlar tarafndan sonrada yazlan, ksmen eskinin tekrar niteliini tamakta
ve dnemin tarihi bilgilerini iermektedir. Bunlarn eski Yetler den fark sadece
Ahura Mazdaya fazla yer vermesidir. Ek 7da konuyla ilgili rnekler verilmektedir.
56
d.Hurda-i Avesta
Avestann
drdnc
blmn
oluturan
Hurda-i
Avesta
kitab,
Zerdtiliin din admlar tarafndan hazrlanan, bir eit Avestann tefsiridir. Dua
kitabi olarak bilinen bu eser, sknt ve ihtiya hallerinde okunmaktadr. Zerdtilie
inananlar,
hata
ve
sularn
telafi
affettirmek
iin
Hurda-i
Avestaya
bavurmaktadrlar. Bu kitap Yetler, Yasna, Visperedler ve Avestann dier

blmlerinden alntlar yaplarak 26 blml bir kitap haline getirilmitir. Bu dua,
ilahi, tabiat ve hayatla ilgili kanunlarn tedvini, gnlk ve yllk yaplmas gereken
ibadet ve planlarn topland klavuz kitabdr. Batl bilim adamlarndan AnquetilDuperron ( m.s.1805- 1731 ) Hurda-i Avestay Yetlerin sadeletirilmi hali olarak
adlandrrken, bir dier Avrupal tarihi yazar Spiegel, eski Yetler hari Avestann
btn blmlerini Horda-i Avesta ismiyle tercme etmektedir.116 Bugn mevcut
olan Hurda-i Avesta, eitli blmlerin zeti halinde 8 blmden olumaktadr.
Srasyla bu blmler unlardr:
d.a. Aim-vuho, ve Ayr yaman eyiye
( 2834. Yasna ) duas ile balamaktadr. Zerdtiler ocuklarna ilk nce bu iki
duay retirler ve kendileri de gnde birka defa bunu tekrar ederek tanrya kar
kranlarn yerine getirmektedirler.
d.b. Kot-i yada Avesta-i Koti
Avesta-i kot-i, Avestada aiwyonhana kemer veya din ba anlamnda

kullanlmaktadr. Zerdtiler toplumda herkes tarafndan tannmak iin 7 ve 15
116
brahim Pordavut, Hurda-i Avesta Bah-i ez Kitab-i Avesta, yay, esatir, Tahran 1380, s. 2627.
57
yalarndan itibaren beyaz koyunun ynnden elde edilmi 72 telden rlen kemer
balarlar ve bu kemerler ile tannmaktadrlar. Bu dine mensup kiiler gnde birka
defa bu duay okuyarak inanlarn tazelemektedirler. Bunun sonunda Ahura Mazda,
o kimselere iyilik ve drstl armaan ederek onlarn doru yolu bulmalarna
yardm eder. Bir hkmdarn lkesini istedii ekilde ynettii gibi, Ahura Mazdada
inananlara yardm etme hakkna sahiptir. Kinatn sahibi, padiahlarn padiah olan
tanrya inanarak hamt ve senada bulunanlara mutlaka yardm edecektir. Bu dua
yledir.
Ey tanrm var gcmzle senden isteriz ki ktlk ve yalan kendilerine

yakn bilip doru yoldan sapanlar, senin satn ktan mahrum olup karanlkta
kalsnlar her zaman kazanan doruluk olsun. Zerdtilik bu gne kadar gelip geen
ve gelecek olan dinler arasnda en doru olandr. Btn kalbimle Ahura Mazdaya,
Zerdtilie, doru dnce, iyi sz, gzel davrana inanyorum. Beni, yalanc ve
kt kalplilerden uzak tut, doru olan yolda yrmeme yardm et. 117
d.c. Sor baj
Horda-i Avestada geen konulardan birine mahsus olmayp, Avestann tm

blmlerinin zet bir ekilde bir araya getirilmi halidir. Zaman ierisinde Zerdt
taraftarlar tarafndan bu dualarn bana ve sonuna ilaveler yaplarak farkl isimle
anlmaktadr. Bu dualardan biri de Sor baj duasdr ki, sabah uykudan uyandktan
hemen sonra okunmaktadr.
117
Tarih-i Dnya-i Kadim, s.290.
58
d.d. U bam
U ( gece yars) bam ( sabaha doru ) anlamna gelmektedir.

Zerdtiler tarafndan gne domadan nce, sabaha doru okunan duaya verilen
isimdir.
Ey Ahura Mazda beni koru ve dmana kar baarl kl. Kalbimi ktlkten,
vicdanm rahatsz olacaklardan koru. Bana yol gster iyilerle karlaaym ve Sor
tanrs yardma kosun. Ey U-bam sana selam olsun, Ahura Mazdaya hamt ve sena
ederim ve onun emrinden uzak kalanlara nefretimi yollarm. 118
d.e. Pen gh: Pen gh
Gh kelimesi Farsada gas ve Pehlevicede gasu ( vakit, zaman ) olarak

gemektedir. Zerdtilikte faydal olan her unsur kutsal saylmaktadr. Bu yzden
gece, gndz, ay ve yln koruyucu tanrlar vardr. Bir gece ve gndzn vakitleri 5
ksma ayrlarak 5 kez dua okunduu iin bu blme pen gh ( be vakit ) ismi
verilmektedir.
d.f. Si roza
Her ay 30 gndr. Ancak bu aylara be gn ilave edilmek suretiyle, bir yln

gnleri 365e tamamlanmaktadr. Bu gnlerin her birinin ismi, o gn koruyan tanr
adyla anlmaktadr.
118
Translation of Zand-i xurtak avistak, Ervad. B.N, Dhabhar, M.A, Bombay,Ayrca bk. 1963. Ahmet
G, Dinlerde Mabed ve ibadet, ensar yaynlar stanbul 2005, s. 17.
59
Zerdtiliin zelliklerinden biri de, Ahura Mazdann grevlendirdii faydal

olan her eyin koruyucu tanrsnn olmas inancdr. Bu blmde gnn her birinde
ismi ile anlan tanr iin dua okunmakta ve kran sunulmaktadr.
d.g. Kohanbar
Eski ranllarda Kohanbar ( takvim ) nemli bir yere sahiptir. Gne

takviminde bir yl, 12 aya ve her bir ay da otuz gne blnmektedir. Her bir gn ve
ay, ayr dini zelliklere sahip olduu iin, isimlendirmeler de ona gre yaplmaktadr.
Eski ranllar, yln 365 gnne 6 saat ilave edilen gne takviminin uygulann,
Zerdtn zamanna kadar geri gtrmektedirler. Fakat kralln Belh ve randan
Babile gemesiyle ranllar, din ilerine zen gstererek yl hesabn yeniden
oluturmulardr. Bu hesaplamada bir yldan be gn eksiltmiler ve bylece Eski
ranllarn hesaplarn terk etmilerdir. Fakat Zerdtten sonra ranllar, nceden
eksiltilen be gn aylarnn sonuna tekrar ilave etmilerdir. Bu itibarla Eski ranllar,
Zerdtiliin dini takvimi olan Avesta takvimini kullanmlardr. Avesta Takvimine
gre bir yl, her biri otuz gn olan on iki aydan olumakta ve bu aylarda hafta yer
almamaktadr. Bir ayn otuz gnnn isimleri farkldr. Bylece 360 gnden
meydana gelen bir yla, be Gatann ismiyle ifade edilen be gn ilave
edilmektedir.119
119
Bk. Oymak,s.261-264.
60
d.h. Aferingan
Avestada afriti, afrivana honut etmek aferin gndermek anlamlaryla

gemektedir. Bu dua llere selam, yaayanlara dua gndermek amacyla
okunmaktadr.120 Ek 8da konuyla ilgili rnekler verilmektedir.
120
Bk.Tarih-i Dnya-i Kadim, s. 290.
61
e.Vendidat ve Aklamas
Bu gnk Avestann beinci blmn oluturan Vendidat, Zerdtiliin

muamelat kitab olarak kabul edilmektedir.
Vi + daevo + data kelimelerinin
birlemesinden ortaya km olup, ktle kar gelen kaide ve kanunlar anlamna

gelmektedir.
Vendidat, eski ran topraklarnda yaayan, tarih boyunca by ve

sihirbazlklaryla tannan Maan kabilesi tarafndan Milattan nce 485 ylnda
Pehlevice yazlm dini kaide ve kanunlarn topland kitabn addr. Soylarnn
nereden geldii hakknda kesin bilgi bulunmayan Maanlar ok tanrl inan ve kat
din kurallaryla tannmlardr. Bu kabileye mensup kiiler din adamlarnn iddet ve
basklarndan uzaklamak iin inanlarn terk etmek zorunda kalmlar ve ksa sre
zarfnda Zerdtilii kabul etmilerdir. Ancak eski dini kanunlar ve onun
hkmlerini kolaylkla terk edemeyen Maan din adamlar, grnte Zerdtilii
ekilsel ve yzeysel olarak kabul etmiler.
Onlarn inancna gre iki tanr vardr. Ahura Mazda iyilikleri doru ve faydal
olan her eyi yaratan iyilik tanrsdr. Ehrimen ise ktlkleri, yalan, kin, nefret ve
dmanl yaratan ktlk tanrsydr. 121
Maanlar Zerdtilii kabul ettikten bir sre sonra Avestann fkh ile ilgili
blmnn tahribe uradn iddia ederek kendi dini hkm ve kanunlarn
Zerdtn szleriymi gibi Vendidat ismi altnda ortaya koymulardr. Zerdtiler
tarafndan ilk balarda kabul edilmeyen bu eser, zaman ierisinde kutsal saylmtr.
121
Tarih-i Adyan, s. 285.
62
Bu eserin Pehleviceden Farsaya tercmesi .1341 ylnda Sasaniler dneminde

yaplmtr. Bu eser, .1355 ylnda yaynlanarak rann eski eserleri arasnda yerini
almtr. Avestann dier blmlerinden farkl olan Vendidata yer alan konular
yledir: Dini hkmler, dini bilgiler; rnein miras, faiz, cezalar, dini grevler,
evlenmek, temizlik, ibadet usulleri, tarihi bilgiler, din adamlar, dini hikyeler vs. yer
almaktadr. Ayrca ktlklere kar iyilii kazanabilmek ve beyitlerin okunmas
suretiyle kt ruhlarn uzaklatrldna inanlmas gibi hususlar ve bir tr
temizlenme kurallar yer almaktadr.122
Vendidat 22 blmden olumakta ve her blme fargart ismi verilmektedir.

Vendidatn birinci blmde 21 kta beyit bulunmaktadr. Bu msralarda, rann
dousunda bulunan 16 ilin insanlarnn rahat ve iyilik iinde yaamalar iin Ahura
Mazda tarafndan yaratld, fakat Ehrimenin bu blgeye ktlk, gnah, kin ve
zulm yerletirmeye alt anlatlmaktadr.123 rnek verecek olursak:
Ahura Mazda Zerdte seslendi: ey Zerdt eer insanlara yaaya

bilecekleri ehirleri yaratmasaydm bu dnyada onlarn rahat ve huzur iinde yaaya
bilmeleri iin hi bir yer yoktu. En gzel ehirleri yarattm iyilik ve bar iinde
yaaya bilmeleri iin, fakat ( Ehrimen) afet ve ktl kaskat k getirdi huzuru
bozmak iin124
122
Haim Razi, Kitab-i Maan Vendidat Tercme az Metin Avesta-i Vaja Name-Pejoyiha-i Tatbiki,
Tahran-ran 1385[2005]C.1. s.23.
123
Haim Razi, Avesta Kuhanterin Gancine-i Mektub-i ran, Vendidat /Vi + daevo + data, Fergard IVIII, Tahran-ran 1385. s. 134.
124
Avesta,Vendidat fargart 1/1/3.
63
Vendidatn ikinci blm 43 kta beyitten meydana gelmektedir. Bu beyitlerde

anlatlan konular arasnda Zerdtn Ahura Mazdaya tarihle ilgili sorduu sorularn
cevaplar yer almaktadr.
Ahura Mazda dedi, ey Zerdt dinle beni; Cemite dini yaymasn ve bu

yolda nder olmasn syledim kar geldii iin onu cezalandrdm Ve sonra onun
padiah olmasn yarattm lkelere hkm srmesini istedim kabul etti.125
nc blmde iki konu ele alnmaktadr. Bunlardan birincisi; ziraat

ilerinin bolluk ve bereketli olmas iin topraa iyi baklmas gerektii hususudur.
Dieri ise; lleri topraa gmlmesi byk gnahlardan saylmakta ve tvbesi asla
kabul edilmemektedir. Maanlara gre len kiiye dokunan her kes murdar
saylmaktadr. Bilerek kurallara uyumayan kiilere ar cezalar verilmektedir.
Nitekim Zerdtilik inancna gre, len kii defin edilmeyip dan en yksek yerinde
braklmakta, cesedi yrtc ku ve hayvanlar tarafndan yenilmektedir. Gnmzde
Zerdtilik tarafndan da benimsenen bu grler, Maanlarn sonradan bu dine
ekledikleri dini hkmler olarak kabul edilmektedir.126
" Ey Ahura Mazda bize topran verimli yerini bildir. Tanr seslendi: llerin
ve derelerin koruyucusu olan Mihr tanrsna duada bulunun ve gzel fidyeler sunun
ta ki o en verimli topraklar size sunsun. Kimse ly yalnz bana gtrmesin,
dokunan ve gmen kii kirlenir. Tm vcudu sonsuza dek pis saylr asla
temizlenmez. 127
125
Avesta, Vendidat fargart 2/1/42.

Avesta, Vendidat /Vi + daevo + data, s.135.
127
126
64
Vendidatn drdnc blmnde yemin etme, sz ve anlama eitleri, dini

cezalarn hkm, yaralama ve dvn eitleri, harcama ve sadaka, evlilik, bekr
kalp evlenmek istemeyenlere uygulanan ceza eitleri zerinde durulmaktadr. Bu
konularla ilgili anlatlan hkmlere uyumayanlara uygulanan krba cezas yalnzca
ahsn kendisine deil, onunla birlikte ailesine de aynen uygulanmaktadr. Krba
says kiinin iddete dayankl olmas, kin tutup tutmamas, sz verip kama veya
saklanma durumlar gz nne getirilerek fazlalatrlmakta veya azaltlarak
uygulanmaktadr. Ayn blmn sonlarna doru oru tutan her kesin byk gnah
iledii durumuna gre din adamlarnn belirledii ceza uygulanarak temizlendikleri
anlatlmaktadr.128
Eer kii sz verir gece gndz aklnda bulunmal verdii sz ve anlamas,

szn tutmayan kii cezasna dayansn. eer kimse baka birini ldrmek
niyetiyle birini yaralarsa sulu saylr ceza uygulanmaldr. aile sahibi olmak
istemeyip paralarn yeme ve imede sarf edip doru yoldan sapanlara Ahura Mazda
700 krba vurulmasn istedi 129
Vendidatn geri kalan 18 blmnde anlatlan konular temizlik, insan

cesedine dokunan, kpek, tavuk ve sinek ldren her kes pis kabul edilmekte ve
gnah ilemi saylmaktadr. Bunun cezas iledii suun durumuna gre
uygulanmaktadr. Srasyla Vendidatta dini hkmler, cesetle ilgili kurallar, kt
ruhlardan uzak durulmas gereken kurallar, din adamlarnn grevleri, ktlk
tanrsyla Zerdt arasnda geen mcadele, hastalklar ve uygulanan bitki ilalar,
inein kutsal saylnn bereketli hayvan olduuna inanlmas vs. gibi anlatlan
128
129
Avesta, Vendidat /Vi + daevo + data, s.136.

Avesta,Vendidat fargart 4/1/34/55.
65
konularla
ilgili
kurallara
uymayan
kiilere
uygulanan
alnmaktadr.130 Ek 9da konuyla ilgili rnekler verilmektedir.
130
Azar, s.65.
66
ceza
eitleri
ele
II. BLM
ZERDTLKTE AVESTANIN YER
Zerdtiler Avestay kaideler ve yaam tarzn belirleyen bilgi kitab olarak

kabul etmektedirler. Onlarn inanlarna gre hayatn Avestann temel retisi
zerine kuran herkes mutlulua erecektir. Bahsi geen bu temel reti unlardr:
Humte: Doru dnce
Huhate: yi sz
Havarate: Gzel davran131
A. AVESTAYA GRE ZERDT

Avestada Zerdtten Zarautra olarak sz edilmektedir.132 Hayat hakknda
fazla bilgi verilmemekle birlikte, onun Eski ran diye bilinen Aryana yresinde
doduu rivayet edilmektedir. Avestada Ahura Mazdadan sonra gelen ikinci isim
Zerdt tr. Daha fazla bilgiyi elde etmek iin kendi el yazs olarak bilinen
Gatalardan yararlanmak mmkndr. Avesta ierisinde Zerdtle ilgili fazla bilgiye
rastlanmad iin onun zaman ierisinde unutularak, efsanevi bir kii olduu
zihinlerde yerlemektedir.
Avestay inceleyen bilim adamlar Zerdtle ilgili bilgilere bakarak onun
yaad ve doduu yerle ilgili eitli bilgiler vermektedirler. Bir gurup
aratrmaclar onun Belhte dnyaya gelip daha sonra Azerbaycandan rana
getiini nakletmektedirler. Fakat tarihilerin bir gurubu onun u an ki rann
131
132
Tarih-i Dnya-i Kadim ad geen eser, s.7.

Reza-i, s. 170171.
67
gneyinde ( M. 6500 ) sene nce dnyaya geldiini iddia etmektedirler.133 Tarihte

yaam peygamberler, hkmdarlar ve padiahlarn doum ve hayatlar ile ilgili
harika ve olaanst yazlar ve sylemler gelitirildii gibi, Zerdt iin de
benzerleriyle karlamak mmkndr. Dierleri gibi onun da gerek hayatn
menkibevi hayatndan ayrmak olduka glemektedir. Zira o da zaman zaman
mitolojik bir kahraman, zaman zaman bir din kurucusu, bazen de dini nder olarak
tantlmaktadr.
Eski randa hayvanlarn zelliine gre kiilere isim verilmesi olduka yaygn
bir gelenektir. Gl hayvanlar rnein inek, deve, at hkmdarlar ve
kahramanlara birer alem, sembol veya lakap olarak atfedilmitir. Bu gelenekten
Zerdt de nasibini alm ve ona sar develere sahip olan anlamnda bu isim
verilmitir. Bu durum, Zerdtn de yaad dnemde nemli bir yere sahip
olduunu ortaya koyma bakmndan olduka anlamldr.
Geleneksel yorumlarn dnda Zerdt adnn farkl anlamlara geldiini
savunan bilim adamlar da bulunmaktadr. Zarautra mzekker, birleik zel isim
olmas sebebiyle, Zarata + utar kelime anlam olarak, yal ve kzgn develere
sahip veya sar develere sahip olan anlamna gelmektedir. Zar kknden gelen
Zarautra Avestada anlamla gemektedir.
1. Zrvana: Yal olan
2. Zarautra: Parlayan
3. Zarautra: Kzgn olan
133
Razi, Motn ark-i ve Sonnet-i Zerdt-i ( Menzuma-i Zerdt name ilim hunum ya dani-i esrar
),s. 329.
68
Yunan bilim adm Deinon, Zerdtn anlamn yldza ham ve sena eden
olarak tercme etmektedir. Zerdtle ilgili baz ana kaynaklara bakldnda isminin
Parlayan yldz anlamna geldiini kabul edenler star, stara den trediini ileri
srerek, bunu yldz olarak kendi dillerine evirmilerdir.134
Gerek Avestada gerekse dier eserlerde, Zerdtn doumuyla ilgili eitli
rivayetlere ve yorumlara bakldnda, o dnemlerde dnyada huzur, gven ve
adaletin kalmad, insanlarn olduka mutsuz ve skntl olduu, toplumlarn
birbiriyle savatndan sz edilmektedir. te byle bir dnemde Zerdtn tanr
tarafndan insanla gnderilmi bir rehber olduuna inanlmaktadr.
Avestann 3. blmn oluturan Yetlerde Zerdtn doumu ile ilgili u
ifadeler yer almaktadr:
Onun doumuna, bymesine tabiat dahi mutluluk duydu. Onun doumuna

btn yaratklar sevindi. Birbirine mjde verdi. yle ki: ne mutlu bize ki, bizi
koruyan biri dodu. O dur bizi kurtaran Zerdt. Bizi gc ile rahatla ulatracak.
Bundan sonra iyi ve gzel olan din, yedi lkeye yaylacaktr. Bundan byle
ktlkleri yok olup iyilikler yaylacaktr. Biz de, Zerdt dinleyeni, onun retisini
dinleyeni kollarz, onu koruruz. 135
Bu ifadelerden, Zerdtn bir kurtarc misyonuyla grevlendirildii,
insanlarn belli bir ksmnn da onu bu sfatlaryla kabullendii anlalmaktadr.
Avesta metinlerine gre Zerdtn kz ve ola sahip olduu anlalmakta
ve onun yayd dini ilk kabul eden kii olan amcasnn olu Mityumah dan yle
bahs edilmektedir:
134
Razi, Motn ark-i ve sonnet-i Zerdt-i ( tercme-i Motn pahlevi sofiger-i ve erfan-i Zerdt-i ),
s. 1517.
135
Avesta,Ferverdin-i Yet 9394.
69
Ahura Mazdann ayinini kabul eden Zerdt ilk dinleyen drst ve temiz
kalpli Mityumahya hamt ve sena olsun.136
Avestada Zerdtle ilgili ok az denilebilecek bir bilgi bulunmasna ramen

asrlardr etkisini ve izini yitirmeden gnmze kadar devam eden Zerdtilik ve
kurucusu hakknda tarihiler ok sayda eserler yazmlardr. Avestay anlatan
Dinkerd isimli eserin Zerdt Name ( Zerdtn yazs ) adn alan 7. cildinin
Zerdte atfen yazld sylenmektedir. Burada, Zerdtn doumunda vuku bulan
olaylar, onun glerek dnyaya geldii ve dier ya guruplarndan farkl olduu
anlatlmakta ve onun
Ahura Mazda tarafndan
seilen bir eli
olduu
belirtilmektedir.137 Bu eserde, Zerdtn Avesta metinlerinde Ahura Mazda

tarafndan, iinde yaad topluma, bir kurtarc rehber olarak grevlendirildii
hususu teyit edilmektedir.
Avestada ilk manevi g olarak z, cevher ve varlk anlamna gelen
Ahoodan ve ikinci manevi g sahibi olarak da Daena ( Din ) sz edilmektedir.
Gnmzde ise,Ki olarak bilinen bu kelimenin anlam vicdandr. Zerdte gre
din inanmak, itikat sahibi olmak ve inand deerlerin ilkelerine uygu amel etmek
demektir. O, dine tabi olanlarn doru dnce, iyi sz, gzel davrana sahip
olacaklarna inanmaktadr. Bu durumda dine inanan hem kendine hem de dier
insanlara faydal olacaktr.138
136
Avesta,Yat 13/ 59.

Razi, Motn ark-i ve Sonnet-i Zerdt-i ( tercme-i Motn pahlevi sofiger-i ve erfan-i Zerdt-i ),
s. 2829.
138
Riza-i, s.179.
137
70
Zerdt, dini telkinlerine balad zaman temel hedefi insanlar kurtarmak ve

dnyay dzeltmek olmutur. Bunun iin o, Ahura Mazdaya ibadeti, meleklere
saygy ve kt glere laneti ve iyilikte yar retisinin esas olarak kabul
etmitir.139
B. AVESTAYA GRE ZERDTLN NAN ESASLARI
Zerdtilik, ritel asndan zengin bir din olduu iin, bu dini kabul eden her
bireyin dini kurallar uygulamas gerekmektedir. Ayrca din adam olma vasfn
kazanan ve bu grevi stlenen kii, hayat boyunca sorumluluklarn yerine
getirmelidir. ayet bu kii lrse, lmnden sonra olu veya ailesindeki erkek
yaknlar miras olarak bu grevin dorudan sorumlular olmaktadr.140 Zerdtiliin
ok eski bir tarihi gemie sahip olduu dnldnde, eski ran dinleri ierisinde
fevkalade nemli bir yeri olduu anlalmaktadr. Orijinal Zerdtiliin baka
dinlerin etkisinde kalmadan, pek ok dini inan ve uygulamalara dorudan veya
dolayl
olarak
tesir
ederek
gnmze
kadar
varln
devam
ettirdiine
inanlmaktadr. Zerdtiliin kt ruhlar, yalan ve sihirbazlkla mcadele ettii ve

tek tanr anlayna sahip olduu ve onu yayd aikrdr. Zerdtiliin belli bal
inan esaslarn u ekilde aklamak mmkndr.
a. Zerdtilikte Tanr nanc
Eski ran dinleri politeist bir karakter tamaktadr. Onlar arasnda, baz
tanrlara tapnma ve btn alemi sv eklinde doldurduuna inanlan ve hayat tanrs
olduu ileri srlen Haoma klt yaygndr. Buna gre eski ranllar, rahipler
tarafndan hazrlanan ve kutsal saylan uyuturucu bir iki kullanrlar.141 Bu dini
139
Bk. Tmer, s. 120.

Bk. Oymak, s. 247250.
141
Bk. Tmer, s.120
140
71
tecrbelerden sonra, tek tanr inanna yer vermesi bakmndan Zerdtilik dikkat
ekmektedir.
Zerdtn
inand
tek
tanr
Ahura
Mazdaya
nispetle
bu
dine
Mazdeizimde denilmektedir.142 Zerdtilik z itibaryla tek tanr anlayna sahip

dinler arasnda yer almaktadr. Ahura Mazdann kelime anlamna bakldnda
Ahura, bilge, efendi; Mazda ise akll, zeki demektir.
Ahura Mazda, yce tanr ve alemin tanrs olarak kabul edilmektedir.
Alemdeki maddi/manevi nizam yaratan, tabiat kanunlarn koyan Ahura Mazdadr.
Ahura Mazda, yetkin, gl, ezeli ve ebedi, her eyi gren, bilen, her eyi var eden
bir yilik Tanrsdr.143
Avestada her eyin sahibi olarak tantlan Ahura Mazda, Zerdtilerin inand
tek tanr, ok gren, her eyi bilen, asla yanlmayan, iyilik, gzellik, sayg ve zarafet
ifade eden szlerle anlatlmaktadr.
Gece aydnln gndzden ald gibi bende doruluu, aydnl Ahura

Mazdadan aldm. 144
Schimmel, Yahudilik, Hristiyanlk ve slami gelenekteki peygamberlik
anlaynda olduu gibi Zerdtn, dnyann son zamanlarna ait vahiyler alan
peygamberlerin ilklerinden olduunu iddia etmektedir.145
Zerdtten peygamber olarak bahseden ran tarihileri, onun on yllk
maarada ki yaam srecinde, Ahura Mazdadan ilham ald, burada kendisine,
dnyann srlar ve iyilii ktle kar savunmas gerektiinin retildiini
142
Mustafa Erdem, Hazreti dem ( ilk nsan ) Ankara 1999. s.10

Tmer, s. 121.
144
Avesta,s. 105.
145
Bk. Schimmel, s. 67
143
72
nakletmektedirler. Zerdt yllar sonra geri dndnde insanlar tek tanr inancna
davet etmitir. Dnyada hakikat ve gerein tekliini ve bunun da tek tanr inanc
olduunu anlatmr. Fakat onun, tek tanr anlayn etrafndakilere kabullendirmesi
kolay olmamtr.
Zerdtiler,
ktln
insan
berbatla,
yoklua,
iyiliin
gzellie
gtrdn, ktlk yapanlarn hibir zaman byk olan Tanrya ulaamadklarn

dnmektedirler. Dnyada iki gcn hkm srdn, insanlarn iyi gleriyle
ktl yok edebilecekleri, dnyay ele alabilecekleri neticesine ulamaktadrlar.
Zerdtilie gre yce Tanr olarak telkin ettikleri Ahura Mazda ile yakn irtibatta
olmalar iin onun retilerine uymalar gerektiine inanmaktadrlar. Onlara gre,
yilik ve Ktlk diye adlandrlan ve lemde devaml mcadele halinde olan iki
asli ruh bulunmaktadr. Bunlardan birincisine Spenta Mainyu, ikincisine Angra
Mainyu146denilmektedir. Ahura Mazdann bu iki ruhla ilikisi olduu, fakat onun
her zaman iyiliklerin yannda yer ald sanlmaktadrlar. nsanolu, yaad srede,
bu iki ruhtan birini semeye mecburdur ve bu seim onun kaderini etkilemektedir.
146
Avesta,Yasna 13/6, 39/5.
73
b. Avestada Tanrnn ( Ahura Mazda ) simleri
Zerdtiler Ahura Mazday tek ve lmsz tanr olarak bilmektedirler.

nanlarna gre darda ve skntda kalanlar Ahura Mazdann isimlerini hatrlayarak
dile getirdiklerinde vesvese ve skntdan uzaklaacaklarna iananmaktadrlar. Ahura
Mazda, nce manevi bir varlk olarak kabul edilirken sonralar, Zerdtten nce
olduu gibi onun nuru atein ihtiva ettii yaratlmam bir k olarak dnlm ve
zaman ierisinde bu nedenle ate klt gelitirilmitir.147
Ahura Mazdann Avestada geen sfatlar unlardr:
1. Potibani ( Himaye )
2. Aferinende ( Yaratan )
3. Negeh-ban ( Gzc )
4. enasa va Aref ( Bilen bilgili sezgi ve olgunlua dayanan arif )
5. Hered-i Mukaddes ( Kutsal akl, fikir )
6. areger ( Her eye are bulan )
7. Rehber ( Lider, klavuz )
8. Ahoora ( yilik)
9. Mezda ( Tanr, Hrmz)
10. Pak ( temiz )
11. Fereh-mened va por okuh ( Akll ve ululuk sahibi )
12. Bina ( Gr- geren sahibi )
13. Durbinende ( Uza gren )
14. Negahban ( Koruyan )
147
Bk. Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi 4. bsk. Ankara 2002. s.120122.
74
15.Penabah ( Gven veren )

16.areger ( are bulan )
17. Nekahdarenda ( Saklayan, emaneti )
18.Be vucut averden-i behterin ehryar-i nik ( En iyi padiah ve hkmdar
makama getiren )148
19. ehriyar, dadger va adil ( Padiah, yardma koan adaletli )
20. Kesi ki nemefirebet ( Kanmayan kii )
21. Kesi ki firip nemedihat ( Kimseyi kandrmayan )
22. Kesi ki firoz meevet ( Baar sahibi )
23. Hamera ekest dehat ( Her ketsen stn )
24. Aferininde-i hame ast-i ( Her eyi yaratan )
25. Bahinde-i hame bahi ha ( Her eyi balayan )
26. Kesi ki az royi hast va irade niki konet ( steyerek kendi iradesiyle iyilik
yapan )
27. Sutmend ( Faydal )
28. Buzurg ( Byk )
29. ahitse-i ehriyar-i ( Padiahla laik olan )
30. Dana terin ( En akll ve zeki olan )149
c. Zerdtilikte lm Sonras nanc

Zerdtn telkin ettii ileri srlen dini inana gre; iyi prensip Ahura
Mazda/Ormuzd (Hrmz) ile, kt prensip Angra Mainyu/Ehrimen arasndaki
ezelden balayan ve dnyaya hkmetmek iin gece gndz sava halinde sre gelen
148
149
Avesta, s. 343.
Avesta, s. 344.
75
gerginliin dnyann sonuna kadar devam edeceine inanlmaktadr. Ancak, bunun

sonunda Ahura Mazda galip gelecek, dnyann sonu onun otoritesini tesis ettii gn
olacaktr. O gn erimi demirden rmak dnyann zerine dklecek, inananlara lk
st kadar ho grnen bu dehet verici nehir, ktlkleri ykp mahvedecektir. yiler
ise o nehirden getikten sonra insaf ve iyilikle parlayan yeni bir dnyada mutlu bir
hayat sreceklerdir.150
br dnyada, yeni leni karlayan zat, insann semavi ruhani numunesi, onun
meleidir. Amellerine gre bu ahsiyet, ya can ekici gzel bir kz, yahut da iren
bir varlk olarak karsna kacaktr.151
Zerdtilikte gelecek bir alemml muhakemeden sz edilmektedir.
Zerdtten bin yl sonra Ehrimenin gc sona erecek ve hakikat/adalet lkesi
kurulacaktr. Bylece itaat ruhu zafere ulaacaktr. Yukarda da ksmen iaret edildii
gibi muhakeme, ate ve erimi maden ile olacaktr. Btn bu iler, Kansava glnde
ykanan bir bakirenin, o glde bulunan Zerdtn tohumuyla gebe kalmas sonucu
doacak olan Saoyant denilen kurtarcnn domasyla gerekleecektir. Bylece
llerin dirilmesi balayacak, ilk insan olduuna inanlan Gayomartn kemikleri
hayat bulacaktr. Btn ruhlar tekrar bedenlerine kavuacak ve bir yerde
toplanacaktr.152
Zerdtilikte lmden sonra iyilerin ve kt kalplilerin gidecei yer olarak
bilinen drt tabakadan oluan mekanlar vardr. yilerin lmden sonra yerleecekleri
Vahisth in ilk tabakasnda Ahura Mazda bulunur ve geriye kalan tabakada
doru dnce, iyi sz, gzel davrana sahip olanlarn yerleeceklerine inanlr.
Kt insanlarn gidecekleri mekn da ayn ekilde drt tabakadan olumaktadr.
150

152
Bk. Tmer, S. 122.
151
76
Yanl dnce, kt sz, irkin davran kendine rehber edinenler Dujhmata,

Dujhukhta, Dujhvarshta ismi verilen tabakalara yerleirler ve bu tabakalardan
geerek en son Anaghra Temangha ( yalanclarn yeri ) ismi verilen drdnc
tabakaya giderler.153
Avestaya gre len kiinin ruhu drt gn sonra bedeninden ayrlr.

retiyi bilip hayatnda uygulayan kiilerin vicdan ve duygular gzel kz suretinde
gelir ruhunu cennete gtrr. Ahura Mazdann yanna giden bin bir eit nimetlerin
bulunduu bu yerde ebedi olarak mutluluk iin kalr. Zerdtiliin retisini
reddedenler, Anaghra Temanghaya gidecekler, karanlk ve azap iinde ebedi hayata
devam edecektir. Eer kiinin iyi ve kt emelleri ayn ldeyse cennet ve
cehennem arasnda bulunan Hemistegan ismi verilen mekna yerleirler, burada
bir sre kaldktan sonra Ahura Mazda isterse onlar kendi bulunduu mekana alaca
inancna sahiptirler.
d. Cinvat Kprs
Zerdtilikte lm tesi inanlar arasnda yer alan ve bireyin ebedi hayat
hakknda nemli rol oynayan bu kprye Rama154da denilmektedir. lm annda
insanlarn, bireysel bir hesap grme olaynn olduu yer olarak ruhlarn iyi ve kt
amellerinin karln veren Cinvat kprs stnde, hesaba ekildiklerine
inanlmaktadr. Her insan lmnden sonra Cinvat kprsnden gemek suretiyle
zel bir imtihana tabi tutulacaktr. yiler, hayatta iken daima Ahura Mazdann
tarafnda mcadele edenler, zahmet ekmeden br dnyaya ulaacaklardr. Ktler
153
154
Bk. Azar, s.33.

Dinler Tarihi Ansiklopedisi, stanbul 1999,C.1, s.151.
77
ise, duruglarn evlerinde, yalan cinlerinin oturduklar yerde hasret ekip

yaayacaklardr.155
Kiilerin amellerine gre kpr, genileme veya daralma zelliine sahip
bulunmaktadr. Bu kpr sonrasnda insanlarn ruhlarnn Vahisth ve Hemistegana
gitmesi belirlenmektedir. Zerdtiler iyi kiilerin gidecekleri Vahisth ykseklerin
en ykseinde olan Hara-berazait dann en tepesinde ve bunun yannda da Cinvat
kprsnn bulunduuna inanmaktadrlar. Cinvat kprs iyilere dz yol eklinde
alarak onlarn Vahisthe ulamasn salarken,
kt kalpli kiilere daralarak
onlarn Hemistegana dmesine vesile olur. Zerdtilikte lm tesi ile ilgili bu

inanlar gnmzde devam etmektedir. Avestada bu konuyla ilgili yle
denilmektedir:
o kimse ki Ahura Mazday ve Zerdtiliin temel retisini kabul ederse

Cinvat kprs geniler, iyi ruh Vahisthe gider ve mutlu hayata devam eder. 156
kt kalpli ve Ahura Mazdann dinine kar gelen kiiler, insanlar ktlk

ve yanl yola ynlendirenler, Cinvat kprsnn darlndan geemeyip
Hemistegana derler. Bylece onlarn ebedi hayatlar zdrap iinde olur. 157
Zerdtilik inanlarna gre, her insan lmnden sonra Cinvat kprsnden

gemek suretiyle
155

Avesta,Yatai- ita-gat. Yasna 33/1.
157
Avesta,Utavad gat. Yasna 46/2.
156
78
e. Zerdtilikte Ate Klt

Ate Avestada atere, athr, Eski Farsada atar, Pehlevicede atur ve atai, bu
gnk ran Farsasnda azar, ate olarak gemektedir. Zerdtilikte ate kutsal
saylmakta ve ondan kral diye sz edilmektedir. badet maksadyla ate yaklan
yerlere Ategede denilmektedir. Burada ate kabnn zerine konduu ta, onun
taht, makam olarak grlmektedir. Mabedin ate stndeki kubbeli atsnda bronz
bir ta bulunmaktadr. Zerdtilikte kutsal olarak kabul edilen kl ve topuzlar,
toplant salonunun duvarlarna aslmaktadr.
Ate gne nlarnn temas etmeyecei ve atein n karartamayaca bir
yerde yaklmaktadr.
158
Zerdtiliin dini unsurlarnn banda ate gelmektedir. Ona sayg gstermek

dini merasimin merkezini oluturmaktadr.
Hususi mabetlerde ona sayg
gsterilmekte, alevlerini kirletmemek iin din adamlar eldiven giyerek, azlarn bir
mendil ile rtmektedirler.159
Avestada be eit ateten sz edilmektedir:
1. Azar berezisavangha: Faydal ate anlamna gelmekte ve kutsal
saylmaktadr. Zerdti inancna gre bu atein gerei gkte Ahura Mazdann
yannda yanmaktadr. Ategedelerde yanan ate onun yansmasdr ve bu yzden
kutsal saylmaktadr.
2. Azar vohu fryana : gdde bulunan ate. nsanlar ve hayvanlarn
snmalar iin igdlerinde bulunan atetir.
3. Azar urvazishta: Bitkilerde bulunan ate . Odun ve bitkileri yakarken yanan
atetir.
158
159
Bk. Ahmet G, Dinlerde Mabed ve badet, stanbul 2005, s. 45-49.

79
4. Azar vazishta: Gkte bulunan ate. Gkyznde bulunan yldrm veya ate
olarak kabul edilmekte ve gkte bulunan kt ruhlar uzaklatrmak iin ortaya
ktna inanlmaktadr.
5. Azar spenishta: Ate topu. Ahura Mazdann yannda bulunan ate
topudur.160
Avestada ate ve onun kutsall zerinde nemle durulmaktadr. Bu sebepten
dolay eski ranllar, llerin ve sularn tanrs olarak bilinen Anahitay Ahura
Mazdann kz, Zerdtiler de atee saygdan dolay onu Ahura Mazdann olu
olarak kabul etmektedirler. Zamanla atee gsterilen ar sayg, zihinlerde
Zerdtilerin atee tapanlar olarak kabul edilmesine neden olmutur. Hlbuki atee
hamt ve sena edip ona saygda bulunmak, Zerdtilere gre Ahura Mazdaya sayg
ve hrmette bulunma anlamnda kullanlmtr. Ate, Ahura Mazdann bir simgesi
olarak kabul edilmekte ona sayg ve kusurda bulunan herkesin Ahura Mazdann
gazabna urayacana inanlmaktadr.161
Avestann birinci blm olarak kabul edilen Yasnann 62. blmnde, atein
kutsall ve ona nasl hamt ve sena da bulunmak gerektiini anlatan dualar yer
almaktadr. Zerdti ibadethanelerinde atei muhafaza edip dini merasimleri yerine
getiren kiilere aturban ve ya azarban ismi verilmektedir. Bu grevliler her gece
gndz be kez atele ilgili bu duay okumaktadrlar. Zerdtilikte ayn zamanda her
ayn dokuzuncu gnne ate ismi verilmektedir. Buna ate-i niyayi veya behram
atei de denilmektedir. Avestada geen atele ilgili dua yledir:
160
161
Azar, s.43.
Bk.Tarih-i Dnya-i Kadim, s.27.
80
Ahura Mazdann yaratt atei kutsuyorum. En gzel vgler ve selamlar

pak ve temiz olan aydnlna sunuyorum. nnde durur tm dini merasimleri yerine
getiririm. Gzel kokulu bitkilerin kokusundan honut olman iin yakyorum ve
etrafnda bulunan ilim sahibi kiilerle sana u ilahiyi sunuyoruz. Ey Ahura Mazday
temsil eden kutsal ate, sonsuza kadar hep parlak kal odamzda. Ahura Mazdaya en
yakn olan tanr isteklerimizi yerine getir. Rahat ve huzuru bize getir, yaammzda
mutluluk, gnlerimize ferahlk, dinimize ballk ve bize klavuzluk edecek ilim
marifet ver. Ey yce tanr, bize ilim renmemiz iin g ve himmet ver. Bizi bala,
dmana kar baarl ve hayatta muvaffak kl. Evlerimizde ve ategedelerde Ahura
Mazdann yaylmaktadr. Ona hamt ve senada bulunanlar skntdan kurtarr,
hayvan srleri ve ziraatlarn bereketlendirir. Ahura Mazdann ateine hamt ve
sena olsun bizi ktlklerden koru.162
Dnyada bulunan eitli dinlerin dini ayin ve uygulamalarna baktmzda,

geleneksel dinlere inanan topluluklarn halk inanlarnda ate kutsal ve temizleme
unsuru olarak kabul edilmektedir. zellikle Hindistan, Roma ve Yunan halk
inanlarna bakldnda atee dier dinlere gre daha fazla yer verilmekte ve atele
ilgili birok efsane anlatlmaktadr. Dnyadaki eitli ilkel kabile ve topluluklarda
Kuzey ve Gney Amerikada yaayan kzl derililer, Afrikal yerli kabileler arasnda,
sonu itibariyle dnyann her yerinde kk byk btn topluluklarda, perestij ve
mahiyet farkna ramen atee sayg duyulmaktadr.
162
Avesta,Yasna 62.1/25.
81
C. AVESTAYA GRE ZERDTLN BADET ESASLARI
Btn
dinlerde
olduu
gibi
Zerdtilikte
de
ibadet
dinin
temel
zelliklerindendir. Zerdtilikte insanlar bulunduklar kt ortamlardan, etkilendikleri

yanl davranlardan uzaklamak iin ibadet ve dualar vastasyla temizleneceklerine
inanmaktadrlar. Nitekim Avestann blmlerinde ska bu tr olumsuzluklarla
mcadele edilmesi zerine durulmaktadr.
Zerdtilie gre, dualist bir anlay vardr. Dolaysyla dnyada, biri biriyle
mcadele eden iki dman bulunmas nedeniyle, insan durmadan sava ve murakabe
halinde bulunmaldr. Bu mcadelenin birinci ksm, iyi amellerle ayinleri titizce icra
ederek megul olmaktr. Zira dindar insan gnlk ibadetlerin yapt zaman devlerin
gcn zayflatm olmaktadr. Yalan sylemeden vefa ve iffet iinde yaayarak
btn kuvvetiyle almas halinde, Ahura Mazdann taraftarlar lehine bir zafer
kazanm olacaktr.
Zerdtilikte en nemli emirler, temizlik ile ilgili bulunmaktadr. Dindar

insann kt prensip tarafna bal olan her eyden uzak kalmas gerekmektedir.
Zerdtilikte ller kirli sayldklar iin bunlara kesinlikle donulmamas
istenmektedir. Bunun aksine, toprak, su ve ate de kesinlikle temiz tutulmal ve
kirletilmemelidir.163
badetler gnlk ve yllk olarak ikiye ayrlmaktadr.
163
82
a. Gnlk badetler
Zerdtiler, gnn belli zamanlarnda ibadet etmektedirler. Avestada ibadet
zamanlarn belirten gh kelimesi, Farsada gas ve Pehlevicede gasu (vakit,
zaman) olarak gemektedir. Zerdtilikte faydal olan her unsur kutsal saylmaktadr.
Bu yzden gece, gndz, ay ve yln koruyucu tanrlar bulunduuna inanlmaktadr.
Bir gece ve gndzn vakitleri be ksma ayrlarak be ayr vakitte be kez dua
okunduu iin bu blme pen gh (be vakit) ismi verilmektedir.164
1. Havn-i gh: Sabahleyin gnein douuyla le arasndaki ibadet

zamanna verilen isimdir.
2. Rapisyayun gh: len ile ikindi arasnda yaplan ibadet vaktine verilen
isimdir.
3. Ozeren gh: kindi ile gnein bat arasndaki vakitte yaplan ibadete
Ozeren gh ismi verilmektedir.
4. Aviseru terim gh: Gnein bat ile gece yarsna kadar geen zamana
verilen isimdir.
5. Ohin gh: Gece yars ile sabah gnein douu arasnda yaplan
ibadettir.165
Zerdtilikte esas olan gnlk ibadetlerdir. Bu, din mensuplar iin zorunlu
olarak yapmalar gereken grevlerden biridir. Ktlklerden uzak durmak,
164
165
Bk. Pordavut,Hurda-i Avesta Bah-i ez Kitab-i Avesta, s. 103106.

Avesta, s. 502-512.
83
gnahlardan arnmak ve Ahura Mazdaya kar sevgilerini hissettirmek ibadet

yoluyla mmkn olmaktadr.
b. Yllk badetler
Zerdtilerin ylk ibadetleri dini bayramlar ve zel gnlerde nemle
yaplmas gereken kutlamalardr. zel gn ve bayramlarn yan sra on iki aydan
oluan gne takviminin de Zerdtiler arasnda nemli bir yeri bulunmaktadr. Bu
takvime gre her ay otuz gnden olumaktadr. Ancak bu aylara be gn ilave
edilerek bir yln gnlerinin says 365e tamamlanmaktadr. Sonradan ilave ettikleri
be gn ve her ayn drt gnn Ahura Mazdaya ait nemli gn olarak kabul
edilmekte ve Zerdtiler iin kutsal gnlerden saylmaktadr. Zerdtilikte btn din
adamlarnn lm gnleri her yln Eyll aynda bayram olarak kutlanmaktadr.
Fervardigan (gemilerini hatrlama) ismi altnda kutlanan bu tren yerine
getirilmesi gereken yllk ibadetler ierisinde yer almaktadr.
Gnmze kadar deimeden devam ede gelen dini unsurlardan olan yllk
bayramlar, Avestada u isimlerle anlmaktadr. Maidhyoi-zaremaya ( ilk bahar
ortas ) Maidhyoi-shema ( yaz ortas ) paitishahya ( hasta bayram )
Ayathrima ( srlerin otlaklardan eve dn bayram ) Maidhyairya ( k ortas
) ve Hamaspathmaedaya ilkbaharda gece gndzn eitlenmesinden nce yln
son gecesinde kutlanan Fravashi lerin bayram.166
166
Oymak, s.193.
84
c. Dier badetler
Zerdtilik ilk ortaya kt ekliyle zengin bir ibadet ve inan esaslarna
sahiptir. Eski ran kabilelerinin ibadetlerini yerine getirdikleri mabetleri ya da
tapndklar putlar hakknda salkl bir bilgi bulunmamaktadr. Avestada da byle
bir eyden sz edilmemektedir. Zerdtilik ortaya ktktan sonra Ahura Mazdann
sembol olan atein yakld yerler olarak, ategedeler yaplmtr. Kendilerinin
dorudan doruya atee tapmadklar konusunda srarl olan Zerdtiler, atein,
sadece Ahura Mazdann sembol olduuna inanmaktalar.167badetler arsnda eitli
nedenlerle dzenlenen trenler ve yemekler de nemli yer tutmaktadr.
c.a. Aim-vuho, Aavehite ve Ayr yaman eyiye duas

Zerdtiliin en ksa ve mehur dualarndan saylmaktadr. Aim-vuho,
Aavehite duas tanrya atfen zellikle doruluk tanrlarna hitaben istekler hayr,
bereket ve saadet istenerek okunmaktadr. Ayr yaman eyiye duas ise bir nevi
kabile byklerine ki, onlardan Avestada tanrlar olarak bahis edilmektedir,
kerametleri ve yerine getirilmi iyi ileri vlerek onlara hitaben yaplmaktadr. Ayni
zamanda dmana kar zafer, ktlklerden ve hastalklara kar korunmak amacna
ynelik olarak okunmaktadr. Bu dua, Ahura Mazdann en etkili ve faydal
szlerinden saylmaktadr. Aa* ve bu duann gcyle her eyin kazanlmasndan sz
edilmektedir.
Bu iki duann szleri yledir: Hastalklar, lm, ktlk, afet, by, bela, kt
kalpli nderler, ara bozguncular, gurur ve kendini beenenler, fasit dnenler,
dedikoducular, kt konuanlar, zalim erkekler, yalanclar, kt kadnlar, en kt
167
Azar,s. 89.
85
olan yer onlarndr. O kimse ki dini dnd, din iin konutu, din yolun da yrd,
yle ki o btn dnya ya doruluk ta en doru, padiahlkta en iyi hkmdar,
ululukta en ulu, baarda en baarldr.168
c.b. Navjote treni
Avestada nava Farsda nev (yeni yada taze) zaota (tanrya duada
bulunan)
olarak
gemektedir.
Zerdtilikte
ikinci
derecede
nemli
dini
merasimlerden saylmaktadr. Bu gn Hindstanda yaamakta olan Zerdtiler kz

ve erkek ocuklarn yedi ile on ya arasnda ve randa yaamakta olan Zerdtiler
ocuklarnn on ikion be yalarna geldiklerinde, Navjote treniyle Avestadan
paralar okuyarak, onun ikinci kez douunu belirtmekte ve dini sorumluluklarn
stlenmeleri iin bir sembol olarak yaplmaktadr. Bylece bu ocuklarn Zerdtilii
kabul etmi olduuna inanlmaktadr.169
c.c. Kot-i
Zerdtiliin simgesi olarak bilinmektedir. Zerdt taraftarlarnn bellerine

baladklar beyaz koyunun ynnden elde edilmi 72 telden rlen kemerdir.
Sasaniler dneminde yedi kii tarafndan okunan Yasna blmleri eliinde din
adamlar tarafndan balanmakta ve bylece kii Zerdtilii kabul etmi olmaktadr.
Daha sonralar Zut ve Raspi ismi verilen iki kii tarafndan okunan Yasna
blmleri ile Kot-i merasimi devam etmektedir.170
*nsanlar da bulunan doruluk gc.

168
Avesta,Yasna, 27/14.
Avesta, s.630.
170
Azar,s. 89.
169
86
Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn dinleyenlere mjdeler olsun ki

onlara Ahura Mazda ve onun emrinde olanlar yardma koacaklardr. Padiahlara,
hkmdarlara ve Ahura Mazda tarafndan grevlendirilen Hurmazt, Haften,
Ordibehet, Hordat, Aban, Horid, Mah, Tir, Ko, Mihr, Sor, Reen, Ferverdin,
Behram, Ram, Din, Ard, Etat, Zamyat, Hom, Vanant tanrlara hamt ve sena
olsun.171
171
Avesta, s.476478.
87
III. BLM
GATALAR
A.GATALARIN OLUUM SAFHASI
Zerdtiliin kutsal kitab Avestann Zerdte atfedilen blm ve onun

temel retilerini ihtiva eden Gatalar, yce tanr Ahura Mazday ve onun Zerdt
grevlendirmesini, ktle kar mcadeleyi ele almaktadr. Ayn zamanda Gatalar,
Avestann ilk blm olan Yasnann temelini oluturur.172 Gata, eski Hinte bir
kelime olup iir sylemek, ark okumak, kutsal arklar anlamna gelen gey
ge kknden gelmektedir. Gatalarda geen iir veya ilahi msralar, iir sanatndan
ok, dini dnceyi iermektedir. Avestann dier blmleri tek dil, eitli metot ve
drt leheyle yazlrken, Gatalar bu blmlerden farkl tek lehe ve tek metot ile
yazlmaktadr.173
Zerdtn yaad dnemden itibaren Zerdtilikle ilgili kaleme alnan

zellikle Yunan tarihilerinin eserlerine bakldnda, bu dinle ilgili efsaneler,
hikyeler, batl inanlar ve geleneklerin n plana kt dikkati ekmektedir. Fakat
zaman ierisinde ranl aratrmaclar tarafndan yazlan eserlerden Zerdtn
Gatalar Zerdtiliin dini merasimler ve inanlarna iaret ederek insanlara bir nevi
ksa ekliyle Avestann aklamasn yapmaktadr. Bu sebepten dolay bir sre sonra
Gatalarda Avestann bir blm olarak kabul edilmitir. Zerdtn retisinin
172
173
Gndz, s. 137.
Azar, s. 41.
88
temelinde, Ahura Mazdaya hamt ve sena da bulunmak ve kt glere laneti ve

iyilikte yar bulunmaktadr.174
Gatalar on yedi para ilahiden oluan ahlaki, dini ve mezhebi bilgiler yannda
tanrya hitaben Zerdt tarafndan yazlan iirlerden olumaktadr. Avestann tedvini
srasnda Yasnalar arasnda Gatalara yer verilmektedir. Zerdt 29. Yasnada
kendisinin o topluma gnderilen rehber olduunu aklamaktadr. Bilim adamlar
Gatalarn birinci ve ikinci ktalarnn yeri deierek bize ulat eklinde bir kanata
ulaarak 28. Yasnadan itibaren balayan Gath ikinci Gata ve ilk Gata olarak 29.
Yasnay kabul etmektedirler. 175
Zerdtten sonra Zerdtiler arasnda yine
ok tanrl inanlar yaylmsa da ona nispet edilen Gatalar, randa etkisini

srdrmtr.
B. Gatalarn Blmleri
Avestann en eski ve gnmze kadar daha az tahribe urayarak ulaabilen

blmlerinden saylan Gatalarn tamam 17 blm, 238 kta, 896 msra, 5560
kelimedir. Gatalar, Eski ran edebiyatnn nde gelen eserleri arasnda yer
almaktadrlar.176Gatalar, kendi iinde be blmden olumaktadr. Bu blmler
unlardr: Ahuna-vaiti 1.Gata yedi blmden, Utavad 2. Gata drt blmden;
Spantmad 3. Gata drt blmden; Vuhuhatara 4.Gata bir blmden; Vaheytuyet-i
5. Gata bir blmden olumaktadr.
174
Abdurrahman Kk, Gnay Tmer, M. Alparslan Kk. Dinler Tarihi, Ankara 2009, s.148.
Bk. Sasanfar, Avesta kuhan terin surut ha-i Zerdt Gath-ha, s. 5-7.
176
Hacalolu, s. 128.
175
89
Zerdt dncesi, sz ve ii doru bir adam olmas dolaysyla onun eseri

olan Gatalar, batanbaa onun yaad dnemin insanlarna ilham veren dierli bir
eser konumunda olmutur. Zerdt bir din adamndan ziyade onu bilim adam,
filozof ve hkim olarak gren tarihiler, onun Gatalarnn ahlaki ve bilgi ynnden
zellikle ran kltrn etkilediini belirtmektedirler.
a.Ahuna-vaiti 1.Gata
Byk, sahip anlamna gelen Ahuna-vaiti Gatalarn birinci ksmn

oluturmaktadr. Kendi iinde yedi blm eklinde 28.hattan balar 34.hatn sonuna
kadar devam eder. Her hattn da kendina zg isimleri vardr. Ahyayasa ismiyle
alnan Yasna 28. Hat Gatalarn ilk blmdr.177 Bu blmde; Zerdtn dnyada
yaanan olaylardan dolay yaratcya yalvarmas, insanlarn rahatl ve drstl
kazanmalar ve dnyada ve lm tesinde mutlulua ermeleri iin Ahura Mazdaya
yakarlar anlatlmaktadr. 178 Zerdt bu satrlar kaleme ald sralarda daha iin
banda olduunu u ifadelerinden anlalmaktadr:
Ben o kimseyim ki, Ahura Mazda iin ilahi yazarm.
yle szler ki, bugne kadar kimse yazmad ve duyulmad.
Gece aydnln gndzden ald gibi .
Bende doruluu aydnl Ahura Mazdadan aldm.
O kimseler ki, Ahura Mazdaya hamt etmekteler.
177
178
Azar, s. 54.
Avesta, s. 105.
90
Bu yazlarm okuyor veya duyuyorsa.
Hayr ve iyilie ulamalar iin.

Onlara yardmc ve bu yazlarm klavuz olsun179
1. 28. Hat, Ahyayasa (Yasna28)
Zerdt bu msralarnda Ahura Mazda ve onun yardmclarn, insanlarn

ktlk gcne kar mcadele ederek iyilie ulamalar iin yardma armaktadr.
Konuyla ilgili rnek verecek olursak yledir:
Mezdann mukaddes akln sena iin ellerimi yardm isteyerek kaldrr ve ey

doruluk, her eyden evvel dilerim ki (Vohu menah = temiz tynet) y ve yaradln
ruhunu honut edeyim. Ey Ahooramezda ve ey Vohu menah, ben size hizmet edecek
adamm. Doruluk vastasile iki cihann zaferini bana ihsan ediniz.
Ey Ahooramezda ve ey Aa ve ey Vohu menahben sizin ve Armaiti tarafndan

kendilerine ebedi diyar hazrlananlar iin terennm ediyorum (Gata okuyorum).
imdiye kadar kimse tarafndan terennm edilmeyen bu dualar sizden yardm
istediim zaman imdadma koasnz diye okuyorum. 180
2. 29. Hat, Hamavya- geus- urva (Yasna29)
Bu blm zulmn hakszln ok acmasz bir ekilde yayld ve insanlarn

zorluklara kar savunmasz hala geldikleri dnemleri anlatmaktadr Zerdt bu
srada, Ahura Mazdaya insanlar kurtarmas ve onlara yardmc olmas iin
179
180
Avesta, Gata1/1,Yasna 28/ 1.

Avesta,Gata1/1,Yasna 28/ 1-3.
91
yalvarmaktadr. Bu blmde Ahura Mazdan Zerdtn yapt yaknma ve

yakarlar
duyduu
ve
bu
durumu
dzeltecek
biri
olarak
onu
setiinden/grevlendirdiinden sz edilmekte ve onun mcadelesi anlatlmaktadr.

rnein.
Ey Ahooramezda, (Yaradln ruhu) senin derghna ikyet ediyor ve diyor

ki: beni kimin iin vcuda getirdin, kim beni yaratt? Zulm, kavga, gazap, beni
aciz, zayf bir hale soktu. Benim senden baka koruyucum yoktur. Bana ebedi bir
yaay ve bahtiyarlk ihsan et. O zaman Yaratln ruhunu yaratan, Aa (doruluk)
dan sordu: Sen (Yaratln ruhu) iin ona huzur verecek, onun yar ve teselli vericisi
olacak bir adil hkim (daver) tanyor musun? Kimdir o kimse ki byle bir hkm
vermee laik olsun, o kimse ki gazab ve (yalan) n dostlarn yensin, mahvetsin?
Aa yaratana cevap verdi: Yaradln ruhu iin kuvvetli bir yardmc yoktur.
nsanlar arasnda maiyetlerine nasl muamele edileceine bilen kimse yoktur.
(Ahoora syler) Faniler arasnda en kuvvetli odur ki ben onun istinadn kabul eder
ve yardmna koarm. 181
3. 30. Hat, At- ta-vahiya (Yasna30)
Zerdt nc Gatasnda iyi ve kt arasndaki sava anlatmaktadr. Bu iyi

ve kt arasndaki savata tercihte bulunan insann, Ahura Mazda tarafndan
cezalandrld veya mkfatlandrldndan bahsedilmektedir. Konuyla ilgili rnek
verecek olursak yle dir.
181
Avesta, Gata1/1,Yasna 29/ 1-3.
92
te dinlemek isteyenler iin szm var: her eyden evvel bilen adam,
Ahoora ya hamd ve sena olsun. Ve Vohumen e yakarmak iin olan bu terennmleri
ve bunu dinleyip (itaat edip) dorudan doruya parlak saraya (cennete) giden
insann saadetini aklna yerletirmelidir. Bu en byk szlere kulak veriniz. Onlar
aydn bir dnce ile mtalaa ediniz. Bu iki aydn (iyilik ve ktlk) arasndaki fark
dnnz. Ondan evvel ki son gn eriir ve herkes kendi kendine dinini ihtiyar eder.
Ola ki sonunda muradmza ereriz. lk nce tasavvur leminde zuhur eden o ikiz iki
cevherden (Asli ve eski kadim yerine kullanlmtr) birisi dncede, szde ve ite
iyiliktir; teki de ktlktr (dncede, szde ite).
Bilgili adam bu ikisinden
ktl deil iyilii semelidir. 182
4. 31. Hat, Ta-ve-urvata (Yasna31)
Bu blmde anlatlanlar, Ahura Mazdann Zerdte g /cesaret vermesi

ve onun bylece ktl seenler iin mcadele edip bu satrlarn onlara bir klavuz
olmasn salamasn anlatmaktadr. rnein:
Buyurduun vecihle ite bir sz syleyeceim ki, onu iitmek, yalann

hkmne kulak verip dorulua ait olan her eyi mahvedenler iin acdr; fakat
yrekten Mezdaya inananlar iin gzel ve tatldr. Seilecek en iyi yol size
gsterilmediyse ben adil bir hkim sfatyla size konuuyorum. yle adil hkim ki
Ahooramezda dahi onun doruluuna ve iffetine ahittir. Ta ki hepimiz mukaddes
ayinin gsterdii yolda yaayalm. Bu iki gruh iin ( Spenta mainyu ) ve ( Azer ) in
eline ne mkfat ve ne mcazat vereceksin? Din yolunda alan insann akbeti ne
182
93
olacaktr? Ey Mezda, beni kendi dil ve sznle bunlardan haberdar buyur ki ben
onlar insanlara tebli edeyim.183
5. 32. Hat, Ahyaa- huvaetu (Yasna32)

Zerdt Gatarnn bu blmnde yine srarla ktlkten kanp iyilii
seenlerin mkfatlarnn oka olacan ve kim kendini ktle kaptrrsa kendi
rd ktlk ana kendilerinin deceini, nihayet ksa srede bu yolun takip
edilmez olduunu greceinihaber vermektedir. Konuyla ilgili rnek verecek olursak
yledir.
Ahooramezda sizin yannzda efendi ile uak arasnda bir fark yoktur. Onun
iin hibir ayrm yapmadan kendimizi size evirebiliriz. Ahooramezdadan saf
dnce gemektedir. Doruluk bizi hur yapacak ve isteimizi iyiye doru
evireceiz. Bu emanetler iinde Mezdann ilahi kelimeleri duyulur: Ben sizinle
olacam. Bunun karsnda ktln kt dncesi domutur. Kt dnceden
yalanlar olmutur. Yalan kt iler yapmaya zorlam. Ve kt ilerin iinde de
inanszlk olmutur.. Ey kt kuvvet, siz insanlarn dorulua ve akllla kar
olan ilgisizliklerinin sebebisin. Sen onlar bilin birlemesi iine sokup onlarn iyilik
iin olan yollarn kesiyorsun. Senin karanlk glerin yaam yaratm olarak
grlebilir ama gerekte onun ekicilii lme gtrr. Soruyorum size kim yaam
lme seecek kadar aptaldr.184
183
184

94
6. 33. Hat, Yatai- ita (Yasna33)
Bu Gatada insanlarn iyilii ve doru olan semeler iin Ahura Mazdann

sunduu saf dnce yalansz her eyi kabul etmekle elde edileceini anlatr.
Zerdte
gre
uurlu
yaam
btnyle
iyi
niyetle
(Vohumen,
Aa...)
kazanlmaktadr.185 rnein.
Ahooramezdann yannda yer alacak olanlar, iyilik ve doruluu seenler

olacaktr. Yalnzca gerekler vardr, yanlar ve ktlk her zaman manaszdr.
Tanr bunlarn ikisizinde hangisine ilgi gsterdiini bilir. Tanr sizi bir seim iin
zorlamaz. Doruluu seenler en iyi meknlara sahip olurken ktl tercih
edenler kt yerlere sahip olacaklardr. O kimseler ki iyilik yapar ama kalplar yalan
yalanla doludur kendilerini kandrm olurlar ve ktlerle beraberler. Sadece iyilik
iin uraanlarn deeri asrlar boyu kalacaktr. Ey Ahur Mezda kuvvet, kibirlilik,
fakir mitsizlik ve yamaclktan bu dnyay kurtar ve buna benzer yabanc eyleri
benden uzaklatr.186
7. 34. Hat, Ya yaosna (Yasna 34)
Zerdt, Gatalarn bu blmnde tanrya kavumann yolu olduunu

anlatr. Bu yolun, Humte (Doru dnce) Huhate (yi sz) Havarate (Gzel
davran) bu yolu takip eden kiilerin iyi ve salam bir yaama sahip olduunu ve
ayn zamanda gurur, kibirlilik, kendini beenmilik, gybet, yamaclk ve buna
185
186
Azar, s. 59.
95
benzer yanllklar terk ederek Aa kabul etmi olurlar. Ve ayn zamanda Ahura
Mazdann rzasn kazanrlar.187 Konuyla ilgili rnek yledir.
Ey Ahooramezda; ister eylemle, ister szle, ister ibadetle olsun, sen kendi
szne lmszl, hakikati sal, hkimiyeti aldn. Brak kendi zn iin setiin
bu gibi eyler bizim tarafmzdan en geni miktarlarda olmak zere sana verilsin, ey
efendim. Dahas tm bu eyler sana; kty iyi ruhtan alan dnce ve ruhu hakikat
ile uyum iin de bulunan ben (Zerdt) ve evrensel ihtiamda olan vg ilahileri
yoluyla verildi, o ilahiler ki sizin varlklara has bir evrensel ihtiamda okunur, ey
Ahooramezda. Bundan dolay brak biz, senin hkimiyetin altnda iyi dnce ile
beslenen bizler hepimiz derin bir saygyla Sana bir kurban sunalm. Ey
Ahooramezda, gerekten brak erdemli adama kurtulu tm senin gibiler arasndan
balansn.188
b. Utavad 2. Gata 4 Blmden Oluur (43. Hat, 44. Hat, 45. Hat, 46.
Hat)
Kurtulu Gatas anlamna gelen bu Gataya kurtulu ve afiyet ile balayan

Gata da denilmektedir .189
1. 43. Hat (Yasna 43)
Zerdt 2. Gatasn birinci blmnde Ahura Mazdann sfatlarn ve kendi

dileklerini dile getirir. Ayn zamanda var gcyle insanlara doruyu retmek iin
abaladn ve insanlarn zengin, bereketli bir hayat srmesi iin o toplumun ilme,
187
Avesta, s. 119121.
189
Hacalolu, s. 130.
188
96
kltre, kanun ve dzene nem vererek tanrya olan inanlaryla elde edileceini
anlatr.190 Konuyla ilgili rnek verecek olursak yledir.
Btn yollar tanrya gtrlr. Ve bu yolu takip eden her kii dzenine
uydurur. Tanrdan gllk ve eksiksizlik dilensin. Ey Ahooramezda, bunu bende
senden diliyorum. nk ben doruluu gerekletirmek istiyorum. Onun iin bana
Senin ruhunun kuvveti ile engellerden ylmayarak sonuna kadar direnme gc ver.
Evrenin aydnlatc kuvvetleri, bizim yanmzda bulunun. Senin enerjin ey tanrm
karanlkta sonsuz k akm gibidir. Onlar, bizim yaammzda geceleri snmeyecek,
doruluun n dn vermektedir. yiliin alak gnlll takipileri sadece
dnyadayz ama bir zaman, ne zaman ki senin yanna geldiimizde, bizim iimize
iyiliklerinde nefes alacaz.191
2. 44. Hat (Yasna 44)
Bu Gata dier Gatalardan farkl olarak soru cevap eklinde yazlmaktadr.

Zerdt insanlar tabiatn srrn bulmalarn ve kinatn nasl yaratld konusunda
dnmeleri gerektiini ve bunlar sonucunda gerek yaratcy bulmalarn ister.
Baarl olmak iin doru yolu seen her kesin Aann yardmyla muvaffak
olacan yazmaktadr. rnekler srasyla yledir.
Ey Ahooramezda bana yardm et, Vohumen ve Aay bana yol gstermeleri

iin yolla. Senin dinini bu insanlara retmek ve dorular grmeleri iin seildim
beni bu yolda Muaffak kl. Benim varlmn tek sebebi sensin onun iin bana
anlalabilirliin merhametini ver. Tanrm sana sesleniyorum bu dzeni bu
190
191

97
mkemmelliin yaratcs olan sana sesleniyorum beni duy ve bana baarl olmann
yolunu gster. Bu insanlara da dnecek ve gerekleri grmelerini sala. Ey
Ahooramezda kimse dnmyor mu bu kinat nasl yaratld, gnein ve yldzlarn
dnmesi ayn mesafesinin belirlenmesi ve tm bu dzen nasl kuruldu? Gerek ilme
sahip olan kii on da olan akl ve fikriyle doru yolu bulur ve hayatta baary
kazanr. 192
3. 45. Hat (Yasna 45)
Zerdt Ahura Mazdaya dini yaymas iin yardm etmesini istemektedir.

O, burada insanlarn doru yolu semeleri iin fikirlerini aklamaktadr. Bir guruba
dinini kabul ettirirken ektii skntlar anlatmaktadr. Konuyla ilgili rnekler
yledir.
Ey Ahooramezda, her kes ilim ve dnce yoluyla hayatn devam etmekte.

Kt dnceye sahip bu reticileri hep dinleyecek misiniz? Onlar ki bana engel
olmakta ve yolumu kesmekteler. Sen bu engelleri kaldr ve bana baarya ulamam
iin k yolu gster tanrm. yi ve kt hakknda bana bilgi ver. Bunlar batan
birbiriyle zt myd? nk dnce de harekette konumada birlikte olamazlar. Ey
tanrm buradaki insanlara iyiyi semelerini bylece doruyu bulmalarn retmek
istiyorum. Yllar nce tabiat srrn bulmak iin yola ktmda seni buldum tanrm.
yilii grdm ve aradm her yerde sen vardn ve anladm ki sen her yerde
varsn. yiyi ve doruyu seen her kes sana ulaacaktr.193
192
193

98
4. 46. Hat (Yasna 46)
Zerdt bu Gatasnda ektii skntlar anlatr ve her eye ramen Ahura

Mazdann dinini yaymaya alr. Bu Hattan anlaldna gre Zerdtn
taraftarlar az saydadr ve o daha iin balarndadr.Aada konyla ilgili rnek
verecek olursak yledir.
Ey Ahooramezda hangi topraa yz sreyim, nereye gidip snaym? eref

seni nasl mutlu ederim? Ey Ahooramezda sana yalvaryorum bana yol gster. Aa
ve Vohumenin yardmyla beni baarya olatr. Ey tanrm ne zaman doru ve iyilik
kazanacak ben senin yolunu yan doru olan setim beni bu yolda muvaffak kl.
Bilmekteyim ey tanrm aslnda benim bu szlerime de gerek yok nk iyi ve doru
yolu hak eden her kes zaten o makama ulam olur, ama ben yine de bir sebep
olurum seni tanmalar iin diye abalyorum. Sen Aa ve Vohumenin yardmyla
insanlar doruyu grmeleri iin yardm et.194
194
99
c. Spantmad 3. Gata 4 Blmden Oluur (47. Hat, 48. Hat, 49. Hat, 50.
Hat)
Kutsal akl Gatas anlamn tamaktadr.195 Gatalarn nc blmn
oluturur ve kendi arasnda drt blmden meydana gelmektedir, 47. Yasnadan 50.
Yasnaya kadar devam etmektedir.
1. 47. Hat (Yasna 47)
Bu Gatada Zerdt, kutsal ruh ile dnya arasnda ki ilikiyi anlatmaktadr.

Kutsal ruh Ahura Mazdann i grndr. Tanr biliyor ki insanlarn i ve d
grnleridir ve bunlar blnmez bir ekilde birletirilmitir. rnein.
Ey Ahooramezda iyi dnceler, saf ve samimi niyetler ve bunlar iin sen

kusursuzluunla dnyay kapladn. Ve bizi size kar tam bir balla gtren ruhsal
denge ile dllendirdin. Kutsal tanrnn tehditlerine kulan kabart. Onun takdim
ettii szleri kullan ve sana yapman gerektiini gsterdii hareketleri yap. O zaman
senin dncelerin evrensel dnyann uyumu ile bir olacak ve o zaman tanrnn bu
dzenin tek koruyucusu olduunu kefedeceksin. nk tanrm sen kutsal ruhun
yaratcsn. Kutsal ruh senin i grnmndr, ayn dnyann senin d grnn
olduu gibi. Bu dnya senin yetien ilerinle donatlm olan ayn dnyadr. Akll
olan bilir ki senin d ve i grnn ayrlmaz bir ekilde birbirleri ile
balanmlardr.196
195
196
Hacalolu, s. 130.
Avesta, Gata3/1,Yasna 47/ 1-3.
100
2. 48. Hat ( Yasna 48 )
Bu Gata da Zerdt doru yolu seip onu dinleyenlerin baarl olacan ve

yalanclarn sonunun olmadn ve Ahura Mazdann dinini kabul edip doru yola
girmek kanlmazdr. nk ancak bylelikle insan ruhu olgunlua ve kendine
gelebilir. Konuyla ilgili rnek yledir.
Ey Ahooramezda sana inanmak ve senin gsterdiin yola gitmek artsz ve

gerek inanla seni tanmak ve seni anlamakla gerekleir. Yalan her zaman
yalandr sonu baarszlktr doru ve iyi ise Aann mjdecisi tanrnn sevgisine
laik olacaktr. Aa her zaman Ahooramezdann emriyle iyilii samakta kim bu
iyilikten peyini alrsa kurtulua doru yol almaktadr, nasibini alamayanlarn
baarszlklar mutsuzluklar devam edecektir. yi ve adil bir hkmdar asla bildii
doru yoldan dnmez ve lkesine iyi hizmet, iin onlarn rahat etmesi iin abalar.
Ve bu hkmdarn iyiliine kar insanlarn vazifesi de grevlerini doru bir ekilde
yaparak alk ve sefillikten kurtulup feraha ulamalardr. Beni ( Zerdt ) dinleyip
iyilii seenlerde mutlak baarya ulaacaklardr.197
3. 49. Hat (Yasna 49)
Bu Gata dier Gatalardan pek farkl deildir. Zerdt insanlarn yaptklar

yanllar ve bunu Ahura Mazdann bilmekte olduunu ve bildii iin byle karar
verdiini anlatr. Tanr ile btn ilikileri kesenlerin kendi ktlklerinde
yakalandklarn ve yalann sonu yokluk olduunu anlatr. rnein.
197

* Zerdtn gr ve yayd dine kar kan o dnemin emirlerinden birinin ismi.
197
101
Ey Ahooramezda ve ey Aa, doru yolu grmeyip yanl yolu seenleri geri

dndrmek iin abaladm grmektesiniz, benim snacam kimsem yok sizden
baka bana yardm edin ve bana engel olan Bindva* yi yok edin. Ey Ahooramezda
Bindva benim yolumu kesen Aann da nefret ettii kimsedir. Kendini dost gsterirse
de en byk dmendir sen biliyorsun bunun iin beni koru. Ey tanrm benim
setiim yol doruluk zerinde kurulmu gerek yoldur. Bunun iindir ki btn
insanlarn bu yolu semelerini ve benimle gelmelerini istiyorum. 198
4. 50. Hat (Yasna 50)
Zerdt, Gatasnn bu blmnde yine kendisine engel olanlar Ahura

Mazdaya ikyet etmektedir. nsanlarn bir an nce gerekleri grmeleri iin
tanrdan yardm istemektedir. rnein
Ey Ahooramezda sana soruyorum bana yardm edecek biri bulunacak m?

Bilmek istiyorum kim bana dini yayma konusunda yardmc olabilir ki senden baka.
Ey tanrm bilmekteyim sen, Aa ve Vohumen dnda hi kimse bana yardm
edemezler. Bu insanlar ancak benim gittiim yolu takip ederek bana yardmc
olurlar. nsanlarn istekleri drste ve doru niyetle olduktan sonra sen neden
yardm etmeyesin ki. Ben de ite bu yzden senden istiyorum tanrm beni baarl kl.
Ey Ahooramezda Aa ve Vohumen den bir ey istendiinde de niyetler saf olunca
onlar yardma koarlar. Yeter ki insanlar iyi niyete sahip olsunlar ve asla hile ve
yalan ruhlarna yerlemesin doru olan her zaman kazanr.199
198
199

Hacalolu, s.130.
102
d. Vuhuhatara 4.Gata Bir Blmden Oluur ( 51. Hat )
yi lke Gatas anlamn tayan bu Gata iyi g, gzel memleket

anlamlarn da tamaktadr.200 Gatalarn drdnc blm olup bir Hattan
olumaktadr.konuyla ilgili rnek verecek olursak yledir.
Ey Ahooramezda, seni arayanlara bu dnyada zengin perspektifler

aklamakta onlar iin dnyann gr tamamen deimektedir. Buradaki k bizim
uurumuzu aydnlatsn. Bu esirgeyici ve balaycnn alan senin devletindir. Ve biz
burann ikamet edenleriyiz. nk doruluk bizim tek amacmzdr. Bu yzden
gerek yaam imdi bizim paymza dmektedir. Tanrm bizim dncelerimizi
temizle, temizle ki bizim btn zevklerimiz temiz niyetlerle aydnlansn ve doru
yoldan ayrlmak mmkn olmasn. Tanrm bunun iin sana yalvarmaktaym.
Arkadalar onlarn szlerini ve mevcudiyetini ihmal etmeyin nk onlarn
grntlerinde tanrnn ruhu takip edilebilir. Temiz dnce onlarn uurunu
ekmektedir.
Onlar,
tanrnn
onlarn
uuruna
yerletirdiklerini
yerine
getirmektedirler.201
e. Vaheytuyet-i 5. Gata Bir Blmden Oluur (53. Hat)
yi dilek Gatas ve ayn zamanda en iyi dilek, en iyi zenginlik manasna

gelir.202Gatalarn son blmdr, bir hattan olumaktadr. 203
201

Hacalolu, s. 131.
203
Gata Sord-ha-e Zerdt Tercme ve tefsir Firoz Azer gasep Sazman-e ntiarat-e Foruher Tehran
51.03.07, s. 37.
202
103
Genel olarak bakldnda Zerdtn ahlak ve felsefesi Gatalarndakendini

gstermektedir. Bu tek tanrya ve bilgi sahibi yaamn kayna Ahura Mazdaya
inanmak eklinde zetlenebilmektedir. ki zt g, iyilik ve ktle bal olmak,
skntlara kar direnili ve sabrl davranmak, iyiliin ktle kar, doruluun
yalana kar, aydnln karanla kar kazanacana kalben inanmaktr. nsan zgr
olup kendi hayat tarzn semekte serbest olmaldr. lm den sonras ceza ve
mkfat beklemektir. Dnyay kurtarmak ve gelimesi iin aba gstermektir.
nanla ilgili vazifelerin hakkyla yere getirerek mutlulua ve kemale ermektir.
Ruhun lmszlne ve tanrya inanarak ona ulamamann bilincinde varmaktr.
rnein.
Bana ( Zerdt ) en gzel iyilik tanr tarafndan verildi. Aa ve Vohumen
vastasyla drst bir hayat srmem iin armaan edildi ta ki doru olan reteyim
ve renenlerde bakalarna retsin. Bylece hayta ta saadet kaplar alsn.
Dnce iyi niyet ve drstlyle beni ( Zerdt) dinleyenler ve bu yolu takip
edenler unu bilsinler ki bana vaat edilen iyilikler bu yolda devam ettikleri mddete
onlara da vaat edilecektir. Ey kzm Porocista sen benim en gen ve byk kzmsn
sana bu doru yolu ve bu dini sunuyorum, akln, fikrin ve ilminle kabul et. Muvaffak
olduun zaman dile getir bu gerekleri.204
204
104
C. Zerdtilikte Gatalara Verilen nem

Gatalar dier Avesta metinlerinden ierik olarak farkldr. Her Gata msralar
Ahura Mazda ve onun yceliinden iyilik tanrs olarak sz etmektedir.. Gatalarn
temel konusu Tanrdr ve Ahura Mazda olarak isimlendirilmektedir.205 Gatalarda
Eski Hindu ve ran tanrlarnn ismi gememektedir. Tanr iyilik eden glerden
oluan gk saray tarafndan evirtilmitir. Zerdt, Gatalarn da iyilie kar
ktlkle mcadele etmeyi retmekte ve yle demektedir: Bizim isteklerimiz,
retimiz, dncemiz, inancmz ve szlerimiz arasnda, hareketlerimizde,
dinimizde ve ruhumuz arasnda bir uzlama olmaz. Ama yine de onlara (iyilik ve
ktlk) ikiz kardeler diye bahsetmekteyiz.206
Genel olarak bakldnda Zerdtn ahalk ve felsefesi Gatalarda

anlatlmtr. Zerdtilikte nemli bir yere sahip olan Gatalar tek Tanrya ve bilgi
sahibi yaam veren Ahooramezdaya inanmak iyilik ve ktlk iki zt gce bal
olmaktr. Zerdtiller skntlara kar gl olmak, iyiliin ktle kar
doruluun yalana kar aydnln karanla kar kazanacana kalben inanmak ve
insann zgr olmas kendi hayat tarzn semek iin Gatalar klavuz edinmelidir.
Zerdtiler Gatlardan ballk cennet ve cehenneme ve sonucu olan ceza ve

mkfat beklemek, dnyay kurtarmak ve gelimesi iin aba gstermek. nanla
ilgili vazifelerin hakkyla yere getirerek mutlulua ve kamala ermek. Ruhun
205
Bk. Gnay Tmer Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi 3. bask Ocak yaynlar 1997, s.119.
Bk. Drs. G.J. A. van Dantzig, Trkeye ev. Nergiza Tori, Zredtn lahilar Gatalar Peri
yaynlar,Trke 2. bas. 1999, s. 2021.
206
105
lmszlne inanmak. Yce varla (Tanr) inanmak ve Ona ulamamann

bilincinde olmay renmekteler.207 Ek 10da konuyla ilgili rnekler verilmektedir.
207
Avesta,Gata hat 28/1/-53/7.
106
SONU
Eski randa yaamakta olan topluluklar Milattan nce ve sonra eitli

dinlerle karlam, tanmtr. ranllar arasnda her ne kadar bu dinleri kabul
edenler olmu ise de, bu dinlerden hi biri, ranlarn toptan kabul ettikleri resmi
dinleri olmamtr. Ancak ranllar slam ile karlatklar zaman durum farkllk
gstermi, her ne kadar tanma ve kaynama sreci eitli olumsuzluklar ve
atmalar dolaysyla, uzun yllar kapsasa da nihayet slam, Eski ranllarn byk
ounluu tarafndan kabul edilen din olma vasfn kazanmtr.
Zerdtilik tek tanrl bir karakter arz etmektedir. Ancak onunla ilgili
kaynaklara baktmzda veya Avesta/Gatalardan anladmz kadaryla blge
kltr ve eski dini inanlardan etkilendii grlmektedir. phesiz bu etkileimde
Eski randa yaygn olan Mitraizmin katks olduka fazla hissedilmektedir.
Zerdtilik zerine yaplan almalarda, onun Mecusilik ile ilikileri ok zel
bir tutmaktadr. Etkileim asndan konuya bakldnda, onun Mecusilik zerindeki
tesirlerinin olduka fazla olduu grlmektedir. Fakat konuya biri dierinin
deien/bozulan ekli olarak bakldnda, Zerdtilerin bu yeni dinden uzaklaarak
eski ile yeni arasnda eklektik bir din anlayn benimsedikleri anlalmaktadr.
Zerdt sonras dnemlerde blgede Zerdtiliin etkileri azalrken, Mecusilik daha
etkin bir konumda kendini hissettirmektedir.
Zerdtiliin sadece ran dinleri deil blgede var olan dier dinlere de
etkilerinden sz edilmektedir. Bu etkileim zellikle onun kutsal kitab Avesta ve
Gatalarn elde kalan nshalar ve szl gelenek sayesinde olmutur.
Dinler Tarihi asndan Avesta ok zel bir yere sahip bulunmaktadr. Zira o,
zerine yaplan aratrmalardan anlald kadaryla, kendinden nceki ve
107
dneminin kutsal kitaplarndan ayrcalkl baz zelliklere sahip bulunmaktadr. Elde

mevcut Avesta zerine yaplan almalarda onun baz ksmlarnn kaybolduu
ynnde bilgiler bulunmaktadr. Bu arada Zerdtn szleri olarak bilinen Gatalarn
kutsal kitap metinleri arasnda yer almas, onun tarihi serveninin eitli badireleri
atlatt eklinde deerlendirilmektedir.
Avestada konu ve blmlerin ana balklar ve alt balklar halinde ilenmi
olmas dikkati ekmektedir. Bu haliyle o, modern anlamda yazlm ve sonrada
kutsallatrlm metin grnm vermektedir. Buna ramen baz konular zel olarak
ele alnm olmakla birlikte, ya dnemin artlar veya baz nshalarn kaybolmas
nedeniyle btnlk ierisindeki uyum bozulmutur. Hatta biri dierinden farkl
konular tek balk altnda toplanm, farkl bilgiler i ie girmitir.
Avesta bir btn olarak incelendiinde; bir balk altnda farkl bilgilerin
bulunmas yannda, konular ve ierik asndan elikiler ve tutarszlklar da kendini
gstermektedir. Bu durumda kutsal metin ierisinde yer alan bilgilerin hangi zaman
ve artlarn rn veya sonucu buraya girdii konusu akla gelmektedir. Zaten
Avestay aratrmay zorunlu klan veya onun aratrmasndaki zorluklar ortaya
koyan husus da burada bulunmaktadr.
Avesta pratikte anlalmas zor bir kutsal kitaptr. Bu zorluk z itibariyle,
yazld dnemin artlarndan kaynaklanmaktadr. zellikle Avestann yazld
Pehlevicenin gnmzde yeterince biniyor olmamas ve aktif kullanmndaki
zorluklar, onun anlalmasndaki glklerin temel sebeplerindendir. Bunun yannda
gerek tanr Ahura Mazdaya ait olduu iddia edilen kutsal metinler, gerekse bizzat
Zerdt tarafndan yazld ileri srlen iirimsi ifadelerin karakteri onun
anlalmasn daha da zorlatrmaktadr. Ayrca uzun yllar ok snrl sayda
108
mntesibin dnda, dnyada tarihe mal olmu dinler arasnda yer almas, kutsal
metinlerin sadece rahip snfnn tekeline terkedilmi olmas gibi sebepler de bu
metinlerin anlalmasn olumsuz etkilemitir. Avesta ile ilgili yaplan deerlendirme
ve yorumlarn, ehliyetsiz kimseler veya o dinin mensubu olmayanlar tarafndan
yaplm olmas, konuya katk salama yerine daha da karmak hale gelmesine
sebep olmutur.
Avestann retilerinden ve Zerdtn ortaya koyduu ilkelerden, bar ve
huzur ierisinde yaayan bir toplum hedefledikleri anlalmaktadr. Bunun iin de
insann ideal bir kimlik kazanmas ve bylece ideal bir toplumun meydana
getirilmesi istenmitir. Ancak Zerdt, gerek kendisine Avestada telkin edilen
deerleri, gerekse kendi ilkelerini, yaad dnemin sosyal, siyasal ve dini gerekleri
nedeniyle uygulamakta glkler yaamtr. Hatta bu artlar onun ortaya koyduu
dini ve ahlaki ilkelerin uzun sre yaamasna da imkan vermemitir. Zira bu dine ve
onun kutsal kitabna olan, iyi niyetli de olsa, mdahaleler sonrasnda Zerdtilik
asliyetini kaybederek tarihteki yerini alr hale gelmitir. Nitekim Avestaya sonrada
yaplan ekleme ve yorumlar ihtiva eden ve eitli bilim adamlarnca tenkitten
kendini kurtaramayan Zendin ortaya kmas ve kutsallatrlmas byle olmutur.
Avestann anlalmasndaki glkleri amak iin yaplan yorumlardan
oluan Zend, her zaman Avesta ile birlikte anla gelmitir. Hatta Zerdtilerin bir
ksm tarafndan kabul edilmese de, zamanla Avestann tamamn ifade eden bir
mahiyet kazanmtr.
Gnmzde Zerdtilii din olarak kabul eden dini guruplardan biri Magan
adyla ran snrlar, dieri de Parsiler adyla Hindistan snrlar ierisinde varlklarn
srdrmektedirler. lk dnem Zerdtilerinden olan Maganlar, bu yeni dine girerken
109
geleneksel inanlarn tamamen terk etmemiler, bir anlamda onun zerine

Zerdtilik elbisesini giydirmilerdir. Bu inanlarn srdrebilmek iin Avestaya
baz eklemelerde bulunarak onun biraz daha zenginlemesine/oalmasna, bir baka
deyile de onun asliyetinin kaybolmasna vesile olmulardr.
Maganlarn inan ve uygulamalar baz deiliklerle gnmzde de varln
devam ettirmektedir. Zerdtiliin bozulmu ekli olarak dnya literatrnde geni
yansmalar bulunan Mecusilik, Maganlar tarafndan kabul edilmemektedir. Blgesel
etkileime ak olan her dini hareket gibi gnmz Zerdtiliinin Hindistandaki
inan ve uygulamalarnn, randakilerden ayr olduu aralarnda temel baz
farkllklar bulunduu dikkati ekmektedir.
Zerdtilik kendi dneminin artlar ierisinde ortaya koyduu tek tanr,
peygamberlik, lm tesi inanc ve kutsal kitab Avesta ile ok ileri bir seviyede
ortaya kmtr. Ancak geleneksel inancn etkisinde kalan her toplum gibi
Zerdtn getirdii dini ilkeler, kendi toplumunda ok kolay kabul grmemitir.
Dier dinlerde olduu gibi Zerdtilik, zaman ierisinde deerler tahribatna
uram, kutsal metin Avestaya beeri unsurlar karm, Ahura Mazda sahip olduu
sfatlardan bazlarn kaybetmi veya tanrlar panteonunun bir yesi veya ba
konumuna drlmtr.
Yaptmz aratrmada orijinal dini inan ve kutsal metne sonradan yaplan
eklemeleri ayrmak en byk glk olarak karmza kmtr. Ayrca her tarihi
bilgi veya vesika gibi bu dinin kutsal kitabndaki eksiklikler, Zerdtiliin
kaynaklarnn ve orijinalitesinin tartmasn beraberinde getirmitir.
Zerdtn yaad ortam, corafya ve zaman konusundaki tartmalar,
Zerdtilik ile ilgili tartmalar da beraberinde getirmitir. Ulaabildiimiz
110
kaynaklar, zellikle bu dinin doduu corafyada, ksmen bu dinin dili ile yazlan
literatrde elde ettiimiz bilgileri bir araya getirerek bu alanda alma yapanlara
uygun bir ortam ve zemin hazrlanmaya allmtr. Bu alanda son sz sylemenin
mmkn olmayaca, ancak bundan sonra yaplacak aratrmalarda daha yeni bilgi
ve sonulara ulalmas muhtemel grnmektedir.
111
KAYNAKA
112
Avesta Kuhanterin Gencine-i Mektub-i ran-i Bastan, ev. RAZ Haim,

Tahran 1379 [1999].
Avesta kuhanterin Surud-ha ve Metin-ha-i ran-i.nti arat-i murvarit,ev.
DESTHA Celil, Tahran 1371 [1993].C.2.
AYATA Eshat, Zerdt Spitama Avesta Blmleri, stanbul 1998.

AZAR Haim, Tarih-i Adyan, 1340.[1961]. Afganistan Vezaret-i Maarif .
CLACI Osman, Dinler ve nanlar Terminolojisi, Damla yayn evi, Aralk
2001.
Consult Jackson A.V.W. Zoroaster E.A. New York 1957.C.29.
DESTHA Celil, Avesta kuhanterin Surud-ha ve Metin-ha-i ran-i. nti arat-i
murvarit, Tahran 1371[1993]. 1.C.
Dinler Tarihi Ansiklopedisi,stanbul 1999. C.1.
Drs. G.J.A. van Dantzig, Trkeye ev. Nergiza TOR Zredtn lahilar
Gatalar,Peri yayn evi. 2. bas. stanbul 1999.
ERDEM Mustafa, Hazreti Adem (ilk nsan) T.D.V.yaynlar, Ankara 1999.
Ervad, B.N, Dhabhar, M.A, Translation of Zand-i xurtak avistak, , Bomba, 1963.
Gata Sord-ha-e Zerdt Tercme ve tefsir Firoz Azer gasep Sazman-e,ev.
AZAR Firoz, Tehran 1351.[1970]
GEOFFREY Parrinder, Worship in the World Religions, London 1961.
Gherardo Gnol, Teh Encyclopedia of Religion Zarathushra New York 1957,
C.1.
G Ahmet, Dinlerde Mabed ve ibadet,ensar yaynlar stanbul 2005.
GNDZ inasi, Din ve nan Szl vad yaynlar 1. bas. Ankara 1998.
113
HACALOLU Haluk, Zerdt Ahura Mazda Ruh ve Madde yaynlar,

stanbul 1998.
HANEROLU Orhan, nan Szl (Dinler Mezhepler Tarikatler Efsaneler)
stanbul 1975.
Hyde Tomas, Adyan-i ran-i Bastan , ev. Haim Razi, Tahran 1378 [1998].
JOACHM Wach, dinler tarihi (bilimsel bir disiplin olarak kuruluuna teorik bir
giri) ev. Fuat AYDIN, stanbul 2004.
KAR Fireydun, Ferhang-i Cedit Farisi Farisi, Tahran 1345[1974].
Meydan Larousse (byk Lat Ansiklopedisi) stanbul 1969. C1.
MHN Muhammet, emir kebir yaynlar, Tahran 1345[1974] C5.
OLGUN, DRAHAN, brahim, Cemit, Ferhang-i Pars-i be Trk (FarsaTrke szlk),Ankara 1984.
OYMAK skender, Zerdtilik (nan, badet, Adetler) Elaz 2003.
PORDAVUT brahim, Hurda-i Avesta bah-i ez kitab-i Avesta, asatir yaynlar,
Tahran 1380[2000].
PORDAVUT brahim, Vispered (Aferin peygamber Zerdt, ate haft kever,
sevgent name) esatir yaynlar, Tahran 1381[2001].
PORDAVUT brahim, Yasna Bah-i ez kitab-i Avesta, asatir yaynlar, Tahran
1380[2000].
PURDAVAT brahim, Vespered, inklp yaynlar, Tahran 1381[2001]
RAZ Haim, kitab-i maan Vendidat tercme az metin Avesta-i veja namepejoyiha-i tatbiki, Behjat yaynlar, Tahran-ran 1385[2005] C.1.
RAZ Haim, kitab-i maan Vendidat tercme az metin Avesta-i veja namepejoyiha-i tatbiki,. Behjat yaynlar, Tahran-ran 1385[2005] C.2.
114
RAZ Haim, Motn ark-i ve sonnet-i Zerdt-i (Menzuma-i Zerdt name ilim
hunum ya dani-i esrar) Behjat yaynlar, Tahran-ran 1383[2003] C.2.
RAZ Haim, Motn ark-i ve sonnet-i Zerdt-i (tercme-i Motn pahlevi
sofiger-i ve erfan-i Zerdt-i) Behjat yaynlar, Tahran-ran 1383[2003] C.1.
SARIKCIOLU Ekrem, Balangtan gnmze Dinler Tarihi, Faklte kitapevi
yaynlar, Isparta. 2004.
ERYAT Ali dinler tarihi, ev. Erdoan Vatansever. Krkambar yaynlar,
stanbul.2001.
Tarih-i Adyan, yay. Afganistan Vezaret-i Maarif 1342 [1971]
Tarih-i Came Adyan, yay. Afganistan Vezaret-i Maarif,(Yayn yl belli deil)
Tarih-i Dnya-i Kadim 1360, yay. Afganistan Vezaret-i Maarif [1981].
TARLAN Ali Nihat, Zerdtn Gatalar, Zerdtn z iirleri (Avesta ve
Zerdte aid asl bir nszle) Shlet Matbaas, stanbul 1935.
TMER Gnay, Abdurrahman, Dinler tarihi 4. bsk. Ankara 2002.
TMER Gnay, Abdurrahman Dinler Tarihi 3. bask Ocak yaynlar Ankara
1997.
KK Abdurrahman, Gnay, M. Alparslan, Dinler Tarihi, Ankara 2009,
YURDAYDIN H. Gazi Yurdaydn-Mehmet Da, Dinler Tarihi, Ankara 1978.

Zarathutra Gatalar. ev. M. Sira BLGN , Doz yayn evi, stanbul 1996.
115
EKLER
116
Ek 1. Zerdt(www.dnyadinleri.com,19.11.09)
117
Ek 2. Zerdt(www.dnyadinleri.com,19.11.09)
Ek 3 . Pehlevice yaz rne (Razi, Avesta s.37.)
118
Ek 4. Pehlevice ve bu gnk farsca karl(Razi, Avesta s.34.)
119
Ek 5. Yasnadan rnekler
Yasna 1.Hat: Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn dinleyenlere

mjdeler olsun ki onlara Ahooramezda ve onun emrinde olanlar yardma
koacaklardr. Ahooramezdaya ve ona inananlara hamd ve sena olsun. Bizi
giydiren, besleyen ve biz insanlar iin bu hayat var eden koruyucu tanrlara selam
olsun.
1.2. Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn dinleyenlere mjdeler

olsun ki onlara Ahooramezda ve onun emrinde olanlar yardma koacaklardr.
Padiahlara, hkmdarlara ve Ahooramezda tarafndan grevlendirilen tanrlara
hamd ve sena olsun.
1.3. Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn dinleyenlere mjdeler olsun

ki onlara Ahooramezda ve onun emrinde olanlar yardma koacaklardr.
Ahooramezdann yaratt Hurmazt, Haften, Ordibehet, Hordat, Aban, Horid,
Mah, Tir, Ko, Mihr, Sor, Reen, Ferverdin, Behram, Ram, Din, Ard, Etat,
Zamyat, Hom, Vanant tanrlarna hamd ve sena olsun.
Yasna 2.Hat: Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn okuyan ve

dinleyenlere mjdeler olsun ki onlara Ahooramezda ve onun emrinde olanlar
yardma koacaklardr.

120

Yasna 3. 7.Hat: Bu 5 Yasnaya dern sor ( Yasnann okunduu

merasimlerde kutsal saylarak yenen yemek eidi. ) denilmektedir. 3. ile 7.
Yasnadaki ilahi veya dini iirler arasnda ki konular aynidir ve tekrar edilmektedir.
yle Dini merasimlerde bulunup Yasna paralarn okuyan ve dinleyenlere
mjdeler olsun ki onlara Ahooramezda ve onun emrinde olanlar yardma
koacaklardr. Ahooramezdann kutsal szne, ktle kar gelenlere, yalan
dman doruluu dost edinenlere hamd ve sena olsun.
Yasna 8.Hat: Ahooramezdaya en gzel kokan bitkileri, Hom stn hediye

ederek hamd ve sena ederim. Ona ulamak ve onun korumas altnda olmak iin tm
dini merasimleri yerine getiririm.
Yasna 9. Hat: Eski Hint ve ran inanlarna gre ifa veren tanr ve ya kutsal
bitki olarak kabul edilirdi. 9.10. ve 11. Yasna Avestann 3. blmn oluturan
Yetler ksmna baldr, fakat Avestann tedvini srasnda Yasna blmnde yer
verilmitir.
9.1. Zerdt Sabah erken ibadete megulken Hom tanrs ona gzkr ve yle
der: beni iyilikle an nk ben lm kovarm ve beni iyilii sal getirici niyeti ile
Zerdt Homa sorar: seni kim bu dnyaya gnderdi ve senin isteinle kimin eline ne
geti?
Hom cevap verir: lk Vivanghan beni iyilikle and ve Cemit gibi bir ola sahip
oldu, ikinci Abteyin bana dua da bulundu ve Fireydun gibi olu oldu. nc Trita
121
idi ki Orvahiye ve Kerasip isimlerinde iki olu oldu. Drdncs de Pouruaspa

idi ki sen ona verildin.
9.2. Zerdt Homa selam gnderir. Hom iyiliin yaratcsdr, onun suyunu
skp ien ifa ve bereket bulur. Ey Hom bana rehber ve yol gsterici ol senin
yardmnla sal ve bereketi bulaym ve baary kazanaym.
9.3. Senin yardmnla ey Hom btn ktlkleri yok edeyim dmanlara kar
baarl olaym. Zararl olan her ey uzak olsun doru ve drstlk benimle olsun.
9.4. Ey temiz olan Hom lm uzaklatr. Sen den isteim en gzel ve her eyin
en iyisini hak edenlere ver. Ey lm uzaklatran iyilik abidesi Hom, salk, shhat,
huzur istiyorum. steim baarl olmak ve var gcmle yalan ykp doruyu ve
iyilii yeryzne yaymaktr.
9.5. Ey Hom sen den isteim, lmn geleceini, dmandan ve vahi

hayvanlardan gelecek olan zarardan nce haberdar olaym. Bana zarar gelmeden
bakalar da uyaraym ki onlara da zarar gelmesin.
9.6. Hom g ve kuvvet balar. Erkek ocuu isteyen kadnlar onu iyilikle
andklar zaman onlara kahraman ocuklar verir. Homa inanarak Avestay okuyan
her kese baar ve dindarlk nasp eder.
9.7. Selam olsun sana ey Hom, btn gcnle doruluk peindesin. Selam
olsun sana nk sen doru olan her sz bilirsin yalan sz sylemeye ihtiyacn yok.
122
9.8. Ahooramezda seni yaratt, ey Hom seni kendime isterim bana salk ve
g ver ta ki bereketi ve baary bulaym. Dmanlar onlarn kskanlklarn
bizden uzak tut
9.9. Bu memlekette, ehir ve kyde kalplar kararm gzleri krlemi kt

insanlar kabzna al bizi onlardan gelecek olan zarardan koru. Yalanclar kendi
tuzaklarna dr.
Yasna 10. Hat: Ey Hom vglerin en gzeli sana olsun. Sen den isteim bu
evlere Ahooramezdann dostlarnn bulunduu her yerde iyilik dosun kt niyetli
dmanlardan zarar gelecek olan her eyden uzak tut ve inanarak duada duranlarn
duasn kabul et onlara salk ve shhat ver.
10.2. Senin yardmclarn, yamuru suyu, yeryzn, kokunu ve bittiin her

yere hamd ve sena ederim. nk sen doruluun ve iyiliin kaynasn. Benim bu
duamla her yere kk sal by ve iek a. O ifal halnla bize salk ver ktl
uzaklatr.
10.3. Hasta ve yardma muhta olan evlerde bulun. Senin bulunduun yerde
ktlk yaklamasn. Homu iyi niyet ve istekte bulunarak ien her kese derman olur
ve isteini yerine getirir.
10.4. Ey Hom bana derman ver, baary nasp et, nk sen bunlara kadirsin.
Sana vgler yayan dostun olmak isterim ve bylece Ahooramezdaya yakn olurum.
10.5. Ahooramezda seni o gzelliinle yaratt. Seni yksek dalarn stnde

yerletirdi ta ki seni isteyen temiz dalardan elde etsin.
123
10.6. Ey Hom sana dua ediyorum beni duy ve yardma muhta olanlara salk
ve g ver. lim ve din adam olmak isteyenlere yardmc ol ve onlar baarl kl.
Senin randan ienlere g ver.
10.7. Hom yle dedi: 5 ey iin sizinle varm ama 5 ey iin de seninle deilim:
10.7.1. Doru dnce iin sizinleyim ama yanl dnce den uzam.
10.7.2. yi sz sylemekte varm ama yalan ve kt szlerden uzaktaym.
10.7.3. Gzel davranta varm fakat iyi olmayan davranlardan uzam.
10.7.4. Tabi olmak iin hazrm ama muti olmamak ve emirsizlik bana gre deil.
10.7.5. Doruluk iin varm ve hazrm lakin yalan bandan ok uzak.
10.8. Bu szleri duyan Zerdt yle dedi: Ahooramezda duay iyilik abidesi
Homlar
iin
var
etmitir.
Onlar
ki
dalarn
yksekliklerinde,
derelerin
derinliklerinde yaarmaktalar ve kesilmi insanlarn elinde bulunmakta hepsine

hamd ve sena olsun ki onlar ifal ve bereketi getirenler.
10.9. Ey Hom btn bu gzel szler senin iindir, sen dertlere ifa ver dmana
kar bizi gl kl ve bize gelecek olan skntlar uzak tut.
10.10. Bu vgler benden sana armaan olsun, sana doruluk ve iyilikle

yaklaan her kese ten felaketi, yokluu, sknty ve lm uzaklatr onlara cesaret
bala. Btn Homlara, Aa ve Vohumene hamd ve sena olsun.
124
Yasna 11.Hat: Ahooramezdann yaratt faydal varlk olan at, inek ve

Hom harcamayan zengin sahiplerine yle nefrin ederler.
nek yle nefrin eder: Benden iyi faydalanmadn ve gzel beslemedin. Fakat u
dndeydin ki beni kesip yiyesiniz. Sen ocuksuz kal ve biare ol.
At nefrin eder onlara byle binilmesine: onun abukluunu kouturmasn

insanlara belli etmeyip vurarak tekme atmasndan yk yklemesinden sahibine
beddua eder.
Hom byle ienlere nefrin eder: sklm suyumu saklayanlar ve benim ifal
olduumu sylemeyenler ocuk sahibi olmasnlar ve adlar ktlkle anlanlardan
olsun.
11.2. Ahooramezda bu szlere kar yle cevap verdi: kim ki bu istekleri yerine
getirmeyip onlar kzdracak olursa ocuk sahibi olmasnlar eer nceden ocuklar
varsa onlarda tembel, beceriksiz, dinden uzak ve kt sfatl evlatlar olsun.
11.3. Homa sunulan fidye ve onun iin hazrlanan merasimleri iyi bir ekilde
inanarak yapn ta ki onun nefretini kazanmayn.
11.4. Zerdt yle dedi: selam olsun Ahooramezdann yaratt Homa. nsanlarn
isteine on kat fazlasyla cevap veren ve onlar her trl ktlkten koruyan Homa
hamd ve sena olsun.
11.5. Ey lm uzaklatran, yardma muhta olanlarn yannda olan kutsal

Hom, bu bedenimi sana brakyorum ve senden ilim, fen ve g istiyorum. Sen her tr
vg ve senaya layksn.
125
11.6. Ey Ahooramezda kendi istek ve arzunla yaratanlarna hkm sryorsun.

Bitkilere, sulara tm kinata g ver ve yalanclar gsz brak. Yalanla baary
yakalamaya alanlara bu yolun sonunun yokluk olduunu onlara bildir.
11.7. Ben ( Zerdt ) hkmdarlara, ev sahiplerine, khinlere ve doru yolu

semek isteyenlere Zerdtilii ( Ahooramezdann dini ) retiyorum ta ki yalandan
uzak doru yolu bulup baary kazansnlar.
11.8. Ben ( Zerdt ) itiraf ediyorum ki gerekten Ahooramezdaya taparm ve

Zerdtilii kabul ediyorum. Yalan ve ktln dmanym. Hamd ve sena ederim
Havan-i ya ve Savengeh-iya. Tm ibadet ve merasimleri gn ve aylarda yerine
getiriyorum.
11.9. Doru dnce, iyi sz ve gzel davran takdir ederim. Yanl dnce,
kt sz ve ho olmayan davrantan uzaklarm. Ey Amea spenta size olan inancm
ve sadakatimle vglerin en gzelini sizlere armaan ediyorum.208
Yasna 12.Hat: Zerdtilie girenler tarafndan okunur ve ezberlenir, Yasna 12.

Hata bu yzden Govah-i ve ikrar be din-i Zerdt-i ( Zerdtilie inanmak ve
ikrar etmek ) ismi verilmektedir.
12.1. Ben sz veriyorum ki Ahooramezdaya ve Zerdte inanmaktaym. Btn

iyiliklerin kaynann her eyin sahibi Ahooramezda olduuna inanmaktaym.
12.2. Zerdtiliin kutsal saydklarna kar gelenleri dman sayarm. Yemin

ederim ve verdiim sz yerine getiririm. Hibir yalancnn ve bycy dinlemem.
208
Avesta,s. 463465.
126
12.3. Zerdt yalanclardan doru yoldan sapanlardan uzak durdu, ben de

Ahooramezday ve dinini kabul etmekteyim bu yz den Zerdti kendime rnek
alacam.
12.4. yiyi ve kty bu lemde geen her eyin Ahooramezdaya ait olduuna
inanarak ona hamd ve sena da bulunuyorum.
Yasna 13.Hat: 13. Hat ile 18.Hata geen konular aynidir.
13.1. Hamd ve sena olsun pak ve temiz olan Ahooramezdaya. Dini merasimlerle
yaratt ve g verdii tanrlara selam ederim.
13.2. Zerdte, Ahooramezdann yaratt tm tanrlara ve Zerdtn

Gatalarna, dinine hamd ve sena ederim.
13.3. Kutsal atee, barak sulara, aya yldza, k saan gnee, iyilie,
drstle, tatl ve faydal olan her eye ve Ahooramezdaya hamd ve sena ederim.
Zararl ve faydasz olanlardan kanrm.
Yasna 19.Hat: Yata-ahu ismiyle mehur olan bu Yasnada geen beyitler dini
merasimlerde okunan dualardr.
19.1. Zerdt Ahooramezdaya sordu: ey pak ve temiz olan her eyin sahibi, bana
bildir ilham ettiin dualar arasnda en gzel ve stn olan hangisidir.
Ahooramezdadan cevap geldi: sana ilham ettiim ahuna-vairya ve yata-ahuvaryu ( doru dnce, iyi sz, gzel davran ) ismi verilen duadr ki hibir canl
var olmadan nce bu dua vard.
127
19.2. Ey Zerdt, bu dualar doru ve yksek sesle okuyanlara Gatalar ve

okunan deer dualardan yz kat fazla sevab verilir. Bu duay zerine tayanlar ve
ezberinde olup okuyanlara ben ( Ahooramezda ) yardm edeceim onlar skntda ve
darda brakmam.
19.3. Bu duaya inanmayanlar ve yannda tamayp okumayanlar kt bir yaam

srmek zorunda kalrlar ve ben ( Ahooramezda )da onlara yardm etmem.
19.4. Ahooramezdaya, Ahuna-vairya ve yata-ahu-varyu ve dini merasimleri

doru olarak yerine getirenlere Hamd ve sena ederim.
Yasna 20.Hat: Bu Yasnaya Aim-vuhu ismi verilmektedir.
20.1. Doruluk en gzel iyilik ve mutluluun kaynadr. Baar ve zafer o

kimselerin dr ki doruluk ve drstl istesinler.
20.2. Ahooramezda yle dedi: doruluk en gzel iyiliktir. Bu cmleden

anlalan iyilik ancak isteyene verilir, ayni zamanda iyi olan hayatta mutlu olur ve
dinine iyi hizmet eder.
Yasna 21.Hat: 21. Yasnaya Yingi-hatam denilmektedir. Bu Yasnada geen

konular iyilii ve doru yolu seenlerin baarl olacaklarn anlatmaktadr.
Ahooramezda, canllar arasnda iyilii seen erkek ve kadnlar en stn olarak
tanmaktadr.
Yasna 22.Hat: Ahooramezdaya ve onun yaratt tanrlara hamd ve sena

edilmesi yazlmaktadr. Konular tekrar edilmekte ve dini merasimlerin hazrlan
ibadetin nasl yerine getirildii anlatlmaktadr.
128
Yasna 23.Hat: Bu blmde geen ilahiler 27.Hata kadar ayni konu

zerindedir. Ahooramezda ve onun yaratt tanrlar iin hazrlanm olan dini
merasimde isimleri anlarak hamd ve sena edilmektedir.
Yasna 28.Hat: Yasna 28.-34.Hat Zerdtn Gatalrdr.
Yasna 35.Hat: Temiz olan Ahooramezdaya hamd ve sena ediyoruz. Amea

spenta o iyilik isteyenlere hamd ve sena ederiz. Bu vesileyle Ahooramezdann gerek
olan dini yeryzne yaylsn.
35.2. Doru dnce, iyi sz, gzel davran ki imdi burada uygulanyor ya
baka yerlerde uygulanm ya da uygulanacak biz hamd ve sena ederiz ve selam
gndeririz. Hep doru olanlarla beraberiz ve beraber olacaz.
35.3. Ey Ahooramezda bizim dnerek syleyerek yerine getirdiysek bunlarn

hepsi Aann yardm ile olmutur. Doruluu gerek olan dinini tm insanlara
tavsiye ediyoruz.
35.4. Hkmdarlk, padiahlk, yle kiiye verilsin ta ki adaleti salasn

doruluu yaysn, rehberlik yle kiinin olsun ki onu hak etsin. Bunlar hak eden ve
bizim isteimiz Ahooramezdadr.
35.5. Erkek ve kadnn doruluktan iyi olandan elde edecei her eyi davranyla
belli etmeli ve bakalara da retmelidir. Ve her eyin iyi olmas iin abalamaldr.
35.6. Kiilerin abalar karlksz kalmayp her kes iyi davranr ve baarl rahat
bir yaam iki lemde de onlarn olur.
129
35.7. Ey Ahooramezda, senin olan bu szleri ve bana ilham ettiin gerekleri

insanlara retmem ve seni onlarn tek koruyucu ve retici olduunu bildirmem
iin sana hamd ve sena ediyorum.
35.8. Aa, Vohumen ve iyi hkmdarlara selam ederek ey Ahooramezda selam

ve senalarn en gzeli sana olsun.209
Yasna 36.Hat: Ey Ahooramezda, atein aydnl vesilesiyle sana gittike

yaknlayorum. Seni seviyorum ve seni sevenleri de severim. Ey kutsal ate bize
mutluluklar armaan et sana sunduumuz bu namazlar vesilesiyle.
36.2. Ey kutsal ate sen tanrnn simgesisin. Bizde doru dnce, iyi sz ve
gzel davran bulunduka tanrya yakn olmamz iin aramzda bir vesile ol nk
sen onun yansmassn.
Yasna 37.Hat: Ey Ahooramezda sana hamd ve sena ederim, nk sen yeri

g, bitkileri, suyu, aydnl, karanl, doru olan, en iyiyi her eyi ve dnyay
yarattn. Selam olsun sana, sahip olduun gce ve varlna.
37.2. Selamlarn en gzeli Ahooramezday kabul edenlere olsun. Aa,

Vohumene hamd ve sena ederim nk onun temsilcileridir.
Yasna 38.Hat: Bizi tayan yeryzne selam olsun, ey tanrm seni seven kabul
eden her kese selam olsun.
209
Avesta, s. 274275.
130
38.1. Akan su, bulutlar, yamur, st veren anne, akll genler, Zerdtn
dostlarna, doru yolda olana, en iyiyi isteyene ve yalandan kanana vglerin en
gzeli onlara olsun nk onlar Ahooramezda yaratt.
Yasna 39.Hat: Senalarn en gzeli dnyada yaayan insanlara, hayvanlara,

iyilii yaymakta olan erkek ve kadnlara, Zerdtn dinine bal olanlara olsun.
39.1. Ey Ahooramezda sen bizim iin gzel dnr iyi bilir doru yaparsn,
bizde buna karlk dualarla, selamlar ve doruluumuzla sana yakn olmaya
alyoruz bizi kabul et.
Yasna 40.Hat:1. Ey Ahooramezda, bize akl ve zek nasip et, ta ki seni daha iyi
anlayalm ve idrak edebilelim. Bize doru dnp seni ve gerekleri bilmemiz iin
gl bir vicdan ver.
40.2. Ey Ahooramezda, iftiler nderler glcler onlar ylmazlar, senin dinini

kabul ve yaymalar iin onlara dnce nasip et ki byle olmalar bizim de
isteimizdir.
Yasna 41.Hat:1. Hamd ve sena sana olsun ey Ahooramezda, senin padiahln

devaml olsun ve bizler senin emrinde olalm.
41.2. Ey tanrm seni her zaman uurlu ve kutsal biliriz. Bizi koru uzun ve baarl
hayat ver.
Yasna 42.Hat:1. Ey Amea spenta sana selam olsun, suya, emelere, gllere,
dalara, deryalara, Ahooramezdaya ve Zerdt hamd ve sena olsun.
131
42.2. Ahooramezdann yaratt yere ge, rzgra ve iyi olan her eye hamd
ve sena olsun.
Yasna 43.Hat: 43.-46.Hat, 47.- 50.Hat ve 51. ile53.Hat Zerdtn kendi szleri
olduuna inanlan Gatalara ayrlmaktadr.
Yasna 52.Hat: Bu Hatta anlatlanlar Ahooramezdaya yata-ahu duas ile

onun sahip olduu btn varlklara hamd ve sena edilmesi anlatlmaktadr.
Yasna 54.Hat: Airyaman-isya ismi verilmekte olan 54. Hat bereket ve salk
tanrsna hamd ve sena da bulunanlarn hibir zaman darda kalmayacaklar
anlatlmaktadr. Tanr her daim sizi korusun ve gittiiniz yolu aydnlatsn. nk
btn varlklar tanr dadr. O doru yolu seen, iyi olan, ktlkten kaan herkesin
yolunu sonsuz nuru ile aydnlatsn.210 Hindistanda yaayan Zerdtiler
Airyaman-isya duasn dn merasimlerinde okurlar ve tanrya hamd ve sena da
bulunurlar.211
Yasna 55.Hat: Bu Hatta geen konu tanrya hitaben ona sylenen szlerdir.
Tanrnn yaratt btn canllara, bize verdii idrak ve bilim gcne, balad bu
vcut iin vglerin en gzeli ona olsun.
Yasna 56.Hat: Bu Yasnada geen konular 57.Hatla ayn konu zerinde

durulmaktadr. Ahooramezdann yardmcs olan Sore ynelik vgler yer
almaktadr. Zerdtiler zamanla Sor Mihrin yerine koymaktalar ve Mihre kar
ilgileri azalarak Sore ynelmi ondan yardm istemekteler. .................................
210
211

Avesta,s. 282.
132
Yasna 57.Hat: Sor lgat olarak Cebrail, Melek anlamna gelmektedir.
57.1. Ey Sor sen Ahooramezdann yaratt ve onun szcssn temiz ve onun

temsilcisisin o yzden sana hamd ve sena ederiz. Savata ebzarla ( bir eit silah
ismi ) Ahooramezdann dostlarnn yanndasn.
57.2. Hmad ve sena olsun Ahooramezdaya dua ve ibadeti her kesten nce yerine
getiren yardmclarna ki onlar an, eref, gzellik ve baarya sahipler. vglerin
en iyisi onlara olsun ta ki bize yardma gelsinler.
57.3 Hamd ve sena olsun Sor ve Amea spentalara onlar ki Ahooramezdaya

namaz ya da dua da durduklarnda yksek sesle Zerdtn 5 Gatasn okurlar.
57.4. Onlar ki mazlumlarn dostu, zalimleri ebzarlaryla bir vuruta yok ederler.
Gece olunca tm insanlar gzetir ve yardm isteyene koarlar.
57.5. Hamd ve sena olsun temiz Sore. Glcler iinde en gl, cesaretlilerin
en cesaretlisi, yardma en hzl bir ekilde koandr. yle kimse ki her kes korkuda
ilk ondan korkar heybetlidir, yardm da ilk ondan yardm isterler iyilerin dostu
ktlerin dmenidir.
57.6. Sor cesur dur, byk gnah ileyen erkek ve kadnlar cezalandrr
yalanclar baarszla gtrr. Hi uyumaz hep uyanktr, Ahooramezdann
yarattklarnn koruyucusudur.
57.7. Sor Ahooramezdann yakn yardmcs ve onun szlerini dininin

reticisidir. Gkten yeryzne indii zaman Ahooramezda ve Amea spentalar
sevindiler. Kendilerinin korumasn istediler.
133
57.8. Ey Sor bizi kt kalplerden yanl yolda olanlardan uzak tut, bizi
dmana kar zafer kazandr. Her gece ve gndz kez yeryzne iner ve onun
iniiyle btn ktlkler uzaklarlar.212
Yasna 58.Hat: Fauu-mantar ( faydal hayvanlar zerine konuma ) ismiyle

anlmaktadr.
58.1. Baarya ve mutlulua vesile olan Aaya selam olsun. Bu dua ile ondan
bizi kt hayvanlar ve kt kalpl insanlarn errinden korumasn isteriz.
58.2. Ey Ahooramezda, bize nasl dua edeceimizi ret. Nasl ki faydal

hayvanlar korursun ve onlara yardm edersin bizi de koru. Dualarn en gzelini
sana sunmak ve senden yardm isteriz.
Yasna 59.Hat: Ahooramezda ve yardmclarna hamd ve sena edinilmesi

istenilmektedir.
Yasna 60.Hat: dahma-aferiti ( iyi ilerle uraan din adam ) ismi ile
tanlan 60. Yasna doru dnce, iyi sz, gzel davran zerinde durmaktadr.
Yasna61.Hat: Yasnann bu blmnde Ahooramedaya ve onun yaratt

tanrlar iin konular tekrar edilerek nasl dua edildii anlatlr.
Yasna 62. Hat: Aein kutsalln ve ona nasl hamd ve sena da bulunmak
gerektiini anlatmaktadr.
212
Avesta, s. 389393.
134
62.1. Ahooramezdann yaratt atei kutsuyorum. En gzel vgler ve

selamlar pak ve temiz olan aydnlna sunuyorum.
62.2. nnde durur tm dini merasimleri yerine getiririm. Gzel kokulu

bitkilerin kokusundan honut olman iin yakyorum ve etrafnda bulunan ilim
sahibi kiilerle sana u ilahiyi sunuyoruz.
62.3. Ey Ahooramezday temsil eden kutsal ate, sonsuza kadar hep parlak kal
odamzda. Ahooramezdaya en yakn olan tanr isteklerimizi yerine getir. Rahat ve
huzuru bize getir, yaammzda mutluluk, gnlerimize ferahlk, dinimize ballk ve
bize klavuzluk edecek ilim marifet ver.
62.4. Ey yce tanr, bize ilim renmemiz iin g ve himmet ver. Bizi bala,
dmana kar baarl ve hayatta muvaffak kl.
62.5. Evlerimizde ve atekedeler de Ahooramezdann yaylmaktadr. Ona

hamd ve senada bulunanlar skntdan kotarr, hayvan srleri ve ziraatlarn
bereketlendirir. Ahooramezdann ateine hamd ve sena olsun bizi ktlklerden
koru.213
Yasna 63. Hat: ab-zavr ( kutsal su ) ismiyle anlan 63.-64.Hatta geen

konular Gatalardan alntlarla yazlmakta olan dualardr.
Yasna 65.Hat: Aredvisura- anahita tanrs anlatmaktadr. Her yerde bulunan

ve gllerin, rmaklarn sahibi olan Aredvisura- anahitaya hamd ve sena ederim.
Ahooramezda Aredvisura- anahitay kendi irade ve varlyla yaratt. Ve onu ehir,
213
Avesta,s. 497-498.
135
ky, yeryzn ve insanlar korumas iin grevlendirdi. Ey sular, bitkiler, yeryz,

hkmdarlar, iyi huylu erkekler, gzel kadnlar, Mihr ve Sor kim bu sylediklerimi
kabul ederse onu kendi himayeme alacam.
Yasna 66.Hat: Yasna 6669. Hatlarda geen konu Ahooramezdaya hamd ve

sena da bulunarak dini merasimleri yerine getirerek ondan yardm isteyenlere baar
ve mutluluk verdiini anlatmaktadr.
Yasna70.Hat: Ahooramezda, yardmclar ve doru yolu seenler iin hamd ve

sena da bulunmaktadr.
70.1. yiliin ve doru olann sahibi olan Ahooramezdaya hamd ve sena ederim.
Amea spent, Zerdt ve yalandan uzak olan her kese selam olsun.
70.2. Ahooramezdann yaratt tanrlar vastasyla dinin yaylmasn bize

kolaylatr. steriz ki bizde senin sevdiin kiilerden olsak. Doru dnce, iyi sz,
gzel davran klavuz etmek iin abalarz ve onu yaymak zere koarz. te o an
senin yarattn tanrlar bizi baar ve mutlulua ulatrsnlar.214
Yasna71.Hat: Bu Yasnada anlatlan konular Ahooramezda, Amea spenta ve

tanrlar iin yerine getirilen merasimler anlatlmaktadr.
71.1. Ahooramezdaya, Amea spenta ve onun yaratt tanrlar dini

merasimlerle anar ve onlara hamd ve sena ederiz.
71.2. Ey temiz kalpl din adamlar hayatnz skntsz geirmek iin Aann
yardmn isterseniz en gzel fidyeleri sunarak Utavad ( 2. Gata ) okuyun.
214
Avesta, s. 290.
136
71.3. Utavad duas yle balar:
Btn yollar tanrya gtrlr. Ve bu yolu takip eden her kii dzenine
senden diliyorum. nk ben doruluu gerekletirmek istiyorum. Onun iin bana
Senin ruhunun kuvveti ile engellerden ylmayarak sonuna kadar direnme gc ver.
Evrenin aydnlatc kuvvetleri, bizim yanmzda bulunun. Senin enerjin ey tanrm
karanlkta sonsuz k akm gibidir. Onlar, bizim yaammzda geceleri snmeyecek,
doruluun n dn vermektedir.
yiliin alak gnlll takipileri sadece dnyadayz ama bir zaman, ne

zaman ki senin yanna geldiimizde, bizim iimize iyiliklerinde nefes alacaz.
Tanrm senin iyiliinin kayna bizim iimizde kaynasn. Senin kutsal, hayat verici
atenn alevleri hibir zaman snmesin. O her zaman bu dnyann deikenliklerinin
merkezinde dursun.
nk sen kutsal tanrsn. Bunu kendim gzetledim. Ne
zaman ki sen beni grevim iin arnca, ne zaman ki dnyann sonunda kimin
dllendirilip
kimin
cezalandrlacan
akllnla
ortaya
koyunca,
senin
kutsalln grdm. O zaman Sen kutsal ruhunla mevcut olacaksn. O zaman

ezilenler, senin doruluun ile yeerecekler. Senin isteklerin iin ac ekenlere onlar
yattrc konumalar yapacaksn. Kurtarlmak onlara yarayacak, aklllkla
aydnlanacaklar. Ama kkrtclar geriye, kendi karanlklarna gnderileceklerdir.
Bir zamand ki Vohumen bana kotu ve sordu: Sen kimsin, hangi hanedana
mensupsun, eer senden ve sana bel bel balayanlardan soru sorarlarsa nasl ve
hangi alametle kendini tantacaksn? te o zaman ben seni kutsal tandm. Ben ona
dedim: evvela Zerdt benim gcm ettii kadar yalana tapann hakiki dman,
137
doruluu sevenlerin gl bir koruyucusu olacam. Ta ki bu yzden sonsuzluun

snrlar gzkmeyen lkesine erie bileyim. Ey Ahooramezda, seni daima bylece
vecek ve senin iin terennm edeceim.
O zaman Seni kutsal bildim, ey Ahooramezda o zaman ki Vohumen bana sordu:

kendini neyle tantabilirsin? Zerdt cevap verir, senin atein alevlendike ve ben
onun karsnda seni verek fidye sunduka doruluk arkasndan ayrlmayacam.
Ey tanrm brak daima gnlmn dilei olan Aaya bakaym. Tanr cevap verir: ite
ben Aa ile sana geldim imdi bize istediini sor. Evet, senin sorgun kn bye
ynelttii sorguya benzer. Zira o senin en byk isteini ihsan edebilir. O zaman
Seni kutsal bildim ey Ahooramezda, o zaman ki Vohumen bana geldi ve bana ilk defa
senin ayinini retti. Her ne kadar insanlar arasnda vazifem zc ve zahmetli olsa
da yerine getiririm. nk sen onu en iyi vazife bildin.
Sen bana, Aaya gidip ayin renmen gerektir dediin zaman senin buyruuna
ba edim. O zaman ki Sen syledin: kalk, ko; ondan evvel ki benim meleim,
yolda Aa ile beraber yanlarnda mal ve hazine olduu halde iki cemaatin creti
olan fayda ve ziyan taksim ederler. O zaman Seni kutsal bildim ey Ahooramezda ki
Vohumen dileimi anlamak iin bana geldi. Kimsenin Seni bir eye icbar
edemeyeceini bilmekle beraber istiyorum ki bana yksek ve gzel bir yaay ve bu
hayat sona erdikten sonra bahsettiin lkenin nimetlerini ihsan etmeyi vaat edersin.
Bir bilenin bir dosta ihsan edecei ekilde senden snacak yer ve yardm isterim.
Aa vastasyla senin kudret ve saltanatndan pay aldm gibi senin szn
dinleyenlerle beraber kyam edip ayinini lekeleyenlerle savamak istiyorum. O
zaman Sen kutsal bildim ey Ahooramezda, bir zamanda ki Vohumen bana geldi ve
138
her ey den iyi olan Tunamaiti bana bildirdi ki: yalana tapanlar sevindirecek hibir
ey yapmamaldr. Zira bu hareket btn doruluk yolunda gidenlerin dmanln
celp eder.
Ey Ahooramezda bana yardm et, Vohumen ve Aay bana yol gstermeleri iin
yolla. Senin dinini bu insanlara retmek ve dorular grmeleri iin seildim beni
bu yolda Muaffak kl. Benim varlmn tek sebebi sensin onun iin bana
anlalabilirliin merhametini ver. Tanrm sana sesleniyorum bu dzeni bu
mkemmelliin yaratcs olan sana sesleniyorum beni duy ve bana baarl olmann
yolunu gster. Bu insanlara da dnecek ve gerekleri grmelerini sala. Ey
Ahooramezda kimse dnmyor mu bu kinat nasl yaratld, gnein ve yldzlarn
dnmesi ayn mesafesinin belirlenmesi ve tm bu dzen nasl kuruldu? Gerek ilme
sahip olan kii on da olan akl ve fikriyle doru yolu bulur ve hayatta baary
kazanr. Ey Ahooramezda kim yeri g, bulutlar ve ondan gelen yamuru, suyu,
hayvanlar, bitkileri yaratt? Rzgr esmesiyle geceyi karanlyla gndz
aydnlyla kim yaratt? Gerekleri bulup doru yolu grmeleri ve hayattan lezzet
almalar iin insanlara akl ve iradeyi kim verdi?
Ey insanlar tabiat ve bu dzene bakarak dnn. nk akll olan doru

yola gider asla amaz. Gerek ilim renmektir, insan tabiat srrn renince
tanry tanm olur ki bu da bir ibadettir. Ey Ahooramezda benim sana olan
seslenilerimin bouna olduuna inanmaktaydm ta ki senin adaletini grdm ve
inandm bu hayatta saadet ve bahtiyarl bizim iin yarattn ve bizim rahat
etmemiz iin kinat yarattn rendim. Bana bildir ve yardm et benim gittiim bu
yolda benimle gelenlere de yardm et. Ey Ahooramezda bilmek istiyorum kim bize
139
g ve irade verdi ta ki doru yolu seip mutluluu yakalayalm? Kim oul sevgisini
baba kalbine yerletirdi? Ve kim olu babaya itaat etmesi gerektiini retti? Ey
tanrm bu sorular akla geldike dnen her kes bilir ki her eyin sahibi sensin.
Ey tanrm rahat ve mutlu bir hayat geirmek istiyorum. Sen bana yol gster bana
yardm et. Aa ve Vohumenin yardmyla beni maksadma ulatr. Benim ruhumu
kendi sesinle yaknlatr ve sesini alglama anlay ver tanrm. Ey tanrm dini
yaymak ve kamala erdirmem iin neler yapabilirim? Bu insanlarn doru yolu
bulmalarna ve baarl olmalarn nasl salayabilirim? Tanrm bana bu konuda
yardm et ve baarya ulatr. Bana iyiliin yolunu rettin ve ben bu yolda tecrbe
sahibi oldum bu yzden sevinliyim ve ben biliyorum ki senin dnda baka doruluk
yok. Ey Ahooramezda sana soruyorum senin dinini semeyenler rahata ve baarya
ulaacaklar m? Bu dini yaymak ve retmek iin beni setin bu yolda baka
kiilerde var ki bana engel olmaktalar. Biliyorum ki onlar doru sylemezler. Doru
ve gerek olan dinin dmanlar ve bana da dmen kesildiler. Onlara dmen
gzyle bakmayacam sen bana onlardan nasl uzaklamam gerektiini ret.
Onlar ki Aa ve Vohumeni tanmyorlar nasl onlara kaballandraym ta ki
kskanlk ve dmanlk onlardan uzak olsun. 215
Ey tanrm sana sesleniyorum. Bana gitmem gereken yolu gster zihnimi

megul eden karmak duygulardan beni kurtar ve doru olana ulatr. Ben kendimi
bu girdaptan nasl kurtarabilirim? Ben ve yandalarm nefret edenlerin alayna
hedef olmaktan koru. Ey tanrm ben kendimi nasl onlara ispat edebilirim ret.
Karanlklar iinde bouanlar aydnla karmam iin bana yardm et tanrm. Ey
215
Avesta,s. 123128
140
Ahooramezda benim iimde bile hissediyorum ki aydnlkla karanln sava bazen

devam etmekte. Ey tanrm beni bu yolda zafere ulatr ve iimdeki a galibiyet ver.
Ey tanrm sana sesleniyorum beni duy ve yardm et. Sen benim iin ok ey
yapyorsun benim senin gcne ve her eye sahibeliliine kar verebileceim
yalnzca kurbanlar var. Acaba sana on deve kurban edersem kabul olunur mu? Tanr
hayr cevab verir.
Ey Ahooramezda bu kiiler nasl g sahibi olabildiler, nasl byle her eyi

neden semezler.
Ey Ahooramezda, her kes ilim ve dnce yoluyla hayatn
devam etmekte. Kt dnceye sahip bu reticileri hep dinleyecek misiniz? Onlar

ki bana engel olmakta ve yolumu kesmekteler. Sen bu engelleri kaldr ve bana
baarya ulamam iin k yolu gster tanrm. yi ve kt hakknda bana bilgi ver.
Bunlar batan birbiriyle zt myd? nk dnce de harekette konumada birlikte
olamazlar. Ey tanrm buradaki insanlara iyiyi semelerini bylece doruyu
bulmalarn retmek istiyorum. Yllar nce tabiat srrn bulmak iin yola
ktmda seni buldum tanrm. yilii grdm ve aradm her yerde sen vardn ve
anladm ki sen her yerde varsn. yiyi ve doruyu seen her kes sana ulaacaktr.
Tanr bana seslendi: Kim benim byklme inanrsa ve doruyu seerse, o
kimseye iyilii mjdelerim. Ve hogrlmle onun yapt yanllar affederim. yi
ve doruyu seen her kes mutlu olacak ve hayattan lezzet alacaktr. Su beklemi
topraklar serin sular serpilecek. Asrlarca bu yolu takp edenlere yol gsterici
olacaktr.
Yok, olma korkusu olmayacak gemiin pimanl imdinin
gemezlii gelecein endiesi olmayp sonsuzluk rzgrlar esecektir. Kim kendine

bu yolu seerse elde ettii mutluluu asla unutmaz. Hayatta sknt ekse de elde
141
ettii bu mutlulukla rahata ular. Ve bunu bilmektedir ki her skntnn sonu rahatlk
ve sevgi doludur. Ktlkten uzak durun nk onlar tanr sevgisinden mahrumlar.
Ey insanlar ktl yaymaya alanlara ve ktlkten uzaklan onlara inanmayn
ta ki tanr sizi korusun. Ben ( Zerdt ) size garanti veriyorum, tanr bir yaknnz
olarak sizi koruyacaktr.
Ey Ahooramezda hangi topraa yz sreyim, nereye gidip snaym? eref

seni nasl mutlu ederim? Ey Ahooramezda sana yalvaryorum bana yol gster. Aa
ve Vohumenin yardmyla beni baarya olatr. Ey tanrm ne zaman doru ve iyilik
kazanacak ben senin yolunu yan doru olan setim beni bu yolda muvaffak kl.
Bilmekteyim ey tanrm aslnda benim bu szlerime de gerek yok nk iyi ve doru
yolu hak eden her kes zaten o makama ulam olur, ama ben yine de bir sebep
olurum seni tanmalar iin diye abalyorum. Sen Aa ve Vohumenin yardmyla
insanlar doruyu grmeleri iin yardm et. Ey Ahooramezda seni tanr ve her eyin
sahibi olarak ilk kes bu insanlara tantan benim ( Zerdt ). Yalan peinde koup
ktl yayanlar bu dini yalanlamak iin abalasalar da mutlaka doruyu seenler
kazanacaklardr.
Ey Ahooramezda senin retilerinden olan iyi yaam, mutluluk ve baarl

olmak Aa ve Vohumene inanmakla elde edilir, ey tanrm beni ve grlerimi kabul
eden her kes senin gsterdiin bu aydn yollardan mutlaka geeceklerdir. Ey
Ahooramezda ben ( Zerdt ) setiim yolda ne kadar baarszla urasam dahi
yine de dini yaymaktan ve bu doru yola gitmekten vazgemeyeceim. nanyorum ki
bu skntl karanlk gnlerin sonu aydnlktr. Kt dnceli insanlar kendilerine
142
gre bu insanlara bir eyler retiyorlar ve bu kimselerin yaamn berbat

etmekteler. Biliyorum ki bu ktlkleri fazla devam etmeyecek kendi tuzaklarna
kendileri decekler. O kimseler ki bana inanr ve yaydm dini kabul ederler
phesiz hayta ta baarl olacaklardr. Bana dmen kesilenlere kar ben de
dmen gzyle bakacam. Ey Ahooramezda Aa ve Vohumen yardmyla ben senin
istek ve emirlerini yerine getiriyorum. Benim retim bu insanlara hayatta baarl
olmak iin senin bana gsterdiin yolu onlarnda takp etmeleridir.
Ey tanrm bize ilk defa seni daha iyi anlamamz ve hak i grenlerin ileri
iin adil hkim bilmemizi reten kimdir? Biz hayvanlar yaratann Aaya haber
verdiini senin Vohumenin vastasyla dinlemek istiyorum. Erkek olsun kadn olsun
kim benim iin, yaay devresinde en iyi saydn eyi yerine getirirse onun
doruluuna mkfat olarak kendine temiz yaratlmlk lkesini ver. Kim ki inan
birliinde benimle ( Zerdt ) dost olursa temiz yaratlmlk ifadeleri ile vdm
bu kimseler cennette Ahooramezdann yannda yaayacaktr. Bana ( Zerdt )
inanan kimseye ben temiz yaratlmlk vastas ile sahip olduum en iyi eyi vaat
ederim. Bize kin tutan, dmanlk eden hakknda da ey Ahooramezda, ey Aa senin
iradeni yerine getiririm. Ben akl ve anlaymla buna karar veririm.
71.4. Ahooramezdann Zerdte ilham ettii tm kutsal szleri, Zerdtn bu

gne kadar yazd ve yazacak olan Gatalarna hamd ve sena ederek inanmakta ve
kabul etmekteyim.
Yasna 72.Hat: Dier Yasnalardan farkl olmayp Ahooramezdaya hitaben

okunur. Ahooramezdaya kar tm dini grevlerimi yerine getiririm ve onun sahip
olduu tm varlklara hamd ve sena ederim.
143
Ek 6. Visperedden rnekler
Radan-i Stment: Vispered yani Hame radan ( tm faydal koruyucular )

Zerdtilikte yaam srdren mutluluk kazandran ve faydal unsurlara rad
denilmektedir. Zerdt, Ahooramezda ve onun yaratt tanrlar, doru dnce, iyi
sz, gzel davrana sahip olan, dini grevlerini yerine getiren her kes rad dr.
Pertev-i ez Ahooramezda: Visperedn ( byk, efendi, koruyucular )

anlamna geldiini yazmtk. Zerdtiliin inancna gre iyi ve doru olan her ey
hamd ve senaya laiktir. Bu blmde anlatlan konu tanrya ibadet ederek ona
yaklamaktr. Vispered, ieklerle sslenen bahe nnde konulan bir ayna gibidir
yalnz gzellii ve iyilii gsterir. Bu aynaya bakanlar ancak tanrnn yansmasn ve
iyilikleri grrler.216
Vispered sitayi-i hame-i nikiha: Radlara ve tanrya inananlara mjdeler

olsun ki onlar Ahooramezdann sevgisine ve yardmna laikler. yilii istemek iin
duada bulunanlar dinleyenlerde Ahooramezdann sevdikleri iinde yer alrlar. Ey
Zerdt ve onun yaymakta olduu dini kabul edenler, tarlalarnzdan iyi verim
almek, savata baarl olabilmek iin yalandan uzak durun iyi ve drst karakterli
olun ve Ahooramezdaya hamd ve senada bulunun. vglerin en gzeli
Ahooramezda ve onun yardmclarna olsun.
216
Avesta,s. 299303.
144
Ek 7. Yet-hadan rnekler
1. Hurmazt Yet ( 1. Yet ): Yetlerin ilki olan bu Yet her ayn ilk gnne verilen
isimdir, ayn zamanda bu Yet Ahooramezdaya atfedilmektedir.
1.1. Zerdt Ahooramezdaya sorar: Ey Ahooramezda, ey bu dnyann sahibi,

bana bildir bu dnyada baarl, mutlu olmak ktle kar iyilii nasl yayamam ve
senin yannda yer almam iin ne yapmam gerekiyor?
1.2. Ahooramezda Zerdte cevap verir: Ey Zerdt! Benim ( Ahooramezda )

isimlerimi hatrlayanlar ve dnerek anlayanlar bu dnyada ve sonra ki lemde
baar ve mutluluk kazanlr. Bu isimler yledir.
1.2.1. Potibani ( Himaye )
1.2.2. Aferinende ( Yaratan )
1.2.3. Negeh-ban ( Gzc )
1.2.4. enasa va Aref ( Bilen bilgili sezgi ve olgunlua dayanan arif )
1.2.5. Hered-i Mukaddes ( Kutsal akl, fikir )
1.2.6. areger ( Her eye are bulan )
1.2.7. Rehber ( Lider, klavuz )
1.2.8. Ahoora ( yilik)
1.2.9. Mezda ( Tanr, Hrmz)
145
1.2.10. Pak ( temiz )
1.2.11. Fereh-mened va por okuh ( Akll ve ululuk sahibi )
1.2.12. Bina ( Gr- geren sahibi )
1.2.13. Durbinende ( Uza gren )
1.2.14. Negahban ( Koruyan )
1.2.15. Penabah ( Gven veren )
1.2.16. areger ( are bulan )
1.2.17. Nekahdarenda ( Saklayan, emaneti )
1.2.18. Be vucut averden-i behterin ehryar-i nik ( En iyi padiah ve hkmdar

makama getiren )217
1.2.19. ehriyar, dadger va adil ( Padiah, yardma koan adaletli )
1.2.20. Kesi ki nemefirebet ( Kanmayan kii )
1.2.21. Kesi ki firip nemedihat ( Kimseyi kandrmayan )
1.2.22. Kesi ki firoz meevet ( Baar sahibi )
1.2.23. Hamera ekest dehat ( Her ketsen stn )
1.2.24. Aferininde-i hame ast-i ( Her eyi yaratan )
217
Razi, ad geen eser. s. 343.
146
1.2.25. Bahinde-i hame bahi ha ( Her eyi balayan )
1.2.26. Kesi ki az royi hast va irade niki konet ( steyerek kendi iradesiyle iyilik
yapan )
1.2.27. Sutmend ( Faydal )
1.2.28. Buzurg ( Byk )
1.2.29. ahitse-i ehriyar-i ( Padiahla laik olan )

1.2.30. Dana terin ( En akll ve zeki olan )218
1.3. Zerdt Ahooramezdaya sorar: Ey tanrm bana bildir, isimlerinin iinde en

nemli olann bildir ta ki bileyim bu isimlerinden hangisi beni mutlulua
ulatracaktr?
1.4. Ahooramezda Zerdte cevap verir: Seni dorulua ve baarya gtren

benim isimlerimdir, fakat ilerinde Mezda anldnda zenginlik, iyilik onunla olur.
Pak temiz, balayan, g sahibi, ilim sahibi, zeki akll ve olgun, dmene kar her
zaman kazanan, baar ve mutluluu elde eder.
1.5. Ey Zerdt, sen en iyi zavor*larla beni anmalsn ve daima bana kr

sena de bulunmalsn! Ta ki bende senin imdadna koaym ve seni dmanlarna
kar baarl klaym. Sen her zaman isimlerimi anmaya, anlamlarn dnmeye ve
hfz etmeye al.
218
Avesta,s. 344.
*. Yetlerin okunduu gne verilen isimdir, bu merasimde su ile stn karm olan bir nevi iecek,
balkla birlikte yemek iin sofraya getiriliyor ibadet sonunda bir tadmlk tanr adna iilir.
147
1.6. Ahooramezda devam eder, kim benim isimlerimi gece gndz yksek sesle
sylerse ve yolculukta, tarlada i yaparken, her yerde hep dilinde olursa. Btn
musibetlerden ktlklerden ve dmanlardan korunacaktr.
1.7. Zerdt Ahooramezdaya sorar: ey Ahooramezda, bu dnyay kurtarmaya

gnderecein kii kim? Kimi setin baary ve mutluluu getirmesi iin, bu kimseyi
bana ilhamla bildir.
1.8. Ahooramezda cevap verir: ey Zerdt! Sensin o setiim kii, her daim
dostlarnn iyilii ve baars iin onlar korumalsn. Onlara gelecek olan tm
ktlklerden korumalsn.
1.9. Ey Zerdt Melekler, iyi olan padiah ve hkmdarlar grdn her eyi
ben yarattm. nsanlarn kadar br lemde bunlar araclyla olacaktr.
1.10. Binlerce derde deva biarelere yardmc olmas iin Sependarmez

Ahooramezdann emriyle btn onun dinini kabul eden kiileri dmanlardan ve
ktlklerden korur ve doru yola gitmelerine yardmc olur.
1.11. Zerdt yle der: sayg ve selamlarn en gzeli Ahooramezdann

isimlerine olsun, zavor ayiniyle vg ve saygyla anarz onu. Mutluluun,
doruluun baarnn kayna olan tanrya teekkr ederiz.
2. Haften Yet ( 2. Yet ): Yetler srasyla Ahooramezdadan sonra ikinci gn

Amea spentalara hitaben okunur. Bu Yet kendi arasnda ikiye blnmektedir. Yet
ha-i kek ( Kk Yetler ) ve Yet ha-i bozorg, Avesta blmlerinin iinde Yetlerin
ikincisi saylan bu Yetler Gatalardan sonra en nemli blmlerindendir. 35. 41.
148
Ysnay ieren bu Yetlere daha sonralar 42. Yasna da eklenmektedir. 42. Yasna bu
Hatlara konu olarak benzer ve yaknl olmad gibi kdemlilik ve ive bakmndan
da ayrdr. imdi srasyla bu iki Yetin ieriini ele alacaz.
2.1. Yet ha-i Kek ( Kk Yetler ): Yasna 35. 42. Hatlara verilen
isimdir. Kk Yetler yledir.
2.1.1.( Yasna 35. ) Temiz olan Ahooramezdaya hamd ve sena ediyoruz. Amea
2.1.2. Doru dnce, iyi sz, gzel davran ki imdi burada uygulanyor ya
2.1.3. Ey Ahooramezda bizim dnerek syleyerek yerine getirdiysek bunlarn

tavsiye ediyoruz.
2.1.4. Hkmdarlk, padiahlk, yle kiiye verilsin ta ki adaleti salasn

bizim isteimiz Ahooramezdadr.
2.1.5. Erkek ve kadnn doruluktan iyi olandan elde edecei her eyi
davranyla belli etmeli ve bakalara da retmelidir. Ve her eyin iyi olmas iin
abalamaldr.
149
2.1.6. Kiilerin abalar karlksz kalmayp her kes iyi davranr ve baarl
rahat bir yaam iki lemde de onlarn olur.
2.1.7. Ey Ahooramezda, senin olan bu szleri ve bana ilham ettiin gerekleri

2.1.8. Aa, Vohumen ve iyi hkmdarlara selam ederek ey Ahooramezda selam

2.1.9. ( Yasna 36. ): Ey Ahooramezda, atein aydnl vesilesiyle sana gittike

2.1.10. Ey kutsal ate sen tanrnn simgesisin. Bizde doru dnce, iyi sz ve
sen onun yansmassn.
2.1.11.( Yasna 37. ): Ey Ahooramezda sana hamd ve sena ederim, nk sen

yeri g, bitkileri, suyu, aydnl, karanl, doru olan, en iyiyi her eyi ve
dnyay yarattn. Selam olsun sana, sahip olduun gce ve varlna.
2.1.12. Selamlarn en gzeli Ahooramezday kabul edenlere olsun. Aa,

2.1.13. ( Yasna 38. ): Bizi tayan yeryzne selam olsun, ey tanrm seni seven
kabul eden her kese selam olsun.
219
Avesta,s.274275.
150
2.1.14. Akan su, bulutlar, yamur, st veren anne, akll genler, Zerdtn
2.1.15. ( Yasna 39. ): Senalarn en gzeli dnyada yaayan insanlara,

hayvanlara, iyilii yaymakta olan erkek ve kadnlara, Zerdtn dinine bal
olanlara olsun.
2.1.16. Ey Ahooramezda sen bizim iin gzel dnr iyi bilir doru yaparsn,
2.1.17. ( Yasna 40 ): Ey Ahooramezda, bize akl ve zek nasip et, ta ki seni daha
iyi anlayalm ve idrak edebilelim. Bize doru dnp seni ve gerekleri bilmemiz
iin gl bir vicdan ver.
2.1.18. Ey Ahooramezda, iftiler nderler glcler onlar ylmazlar, senin dinini

kabul ve yaymalar iin onlara dnce nasip et ki byle olmalar bizim de
isteimizdir.
2.1.19. ( Yasna 41): Hamd ve sena sana olsun ey Ahooramezda, senin

padiahln devaml olsun ve bizler senin emrinde olalm.
2.1.20. Ey tanrm seni her zaman uurlu ve kutsal biliriz. Bizi koru uzun ve
baarl hayat ver.
2.1.21. ( Yasna 42 ): Ey Amea spenta sana selam olsun, suya, emelere,

gllere, dalara, deryalara, Ahooramezdaya ve Zerdt hamd ve sena olsun.
151
2.1.22. Ahooramezdann yaratt yere ge, rzgra ve iyi olan her eye hamd
ve sena olsun.
2.2. Yet ha-i bozorg ( Byk Yetler ): Bu Yet yedi Hattan olutuu iin
Haften Yet ( Yedi tane Yet ) ismi verilmektedir. 35. Yasnadan 41. Yasnaya kadar
olan ilahiye verilen isimdir.
2.2.1.( Yasna 35. ) Temiz olan Ahooramezdaya hamd ve sena ediyoruz. Amea
2.2.2. Doru dnce, iyi sz, gzel davran ki imdi burada uygulanyor ya
2.2.3. Ey Ahooramezda bizim dnerek syleyerek yerine getirdiysek bunlarn

tavsiye ediyoruz.
2.2.4. Hkmdarlk, padiahlk, yle kiiye verilsin ta ki adaleti salasn

bizim isteimiz Ahooramezdadr.220
2.2.5. Erkek ve kadnn doruluktan iyi olandan elde edecei her eyi
davranyla belli etmeli ve bakalara da retmelidir. Ve her eyin iyi olmas iin
abalamaldr.
220
Avesta,s. 346.
152
2.2.6. Kiilerin abalar karlksz kalmayp her kes iyi davranr ve baarl
rahat bir yaam iki lemde de onlarn olur.
2.2.7. Ey Ahooramezda, senin olan bu szleri ve bana ilham ettiin gerekleri

2.2.8. Aa, Vohumen ve iyi hkmdarlara selam ederek ey Ahooramezda selam

2.2.9. ( Yasna 36. ): Ey Ahooramezda, atein aydnl vesilesiyle sana gittike

2.2.10. Ey kutsal ate sen tanrnn simgesisin. Bizde doru dnce, iyi sz ve
sen onun yansmassn.
2.2.11.( Yasna 37. ): Ey Ahooramezda sana hamd ve sena ederim, nk sen

yeri g, bitkileri, suyu, aydnl, karanl, doru olan, en iyiyi her eyi ve
dnyay yarattn. Selam olsun sana, sahip olduun gce ve varlna.
2.2.12. Selamlarn en gzeli Ahooramezday kabul edenlere olsun. Aa,

2.2.13. ( Yasna 38. ): Bizi tayan yeryzne selam olsun, ey tanrm seni seven
kabul eden her kese selam olsun.
221
Avesta,s. 274275.
153
2.2.14. Akan su, bulutlar, yamur, st veren anne, akll genler, Zerdtn
2.2.15. ( Yasna 39. ): Senalarn en gzeli dnyada yaayan insanlara,

hayvanlara, iyilii yaymakta olan erkek ve kadnlara, Zerdtn dinine bal
olanlara olsun.
2.2.16. Ey Ahooramezda sen bizim iin gzel dnr iyi bilir doru yaparsn,
2.2.17. ( Yasna 40 ): Ey Ahooramezda, bize akl ve zek nasip et, ta ki seni

daha iyi anlayalm ve idrak edebilelim. Bize doru dnp seni ve gerekleri
bilmemiz iin gl bir vicdan ver.
2.1.18. Ey Ahooramezda, iftiler nderler glcler onlar ylmazlar, senin

dinini kabul ve yaymalar iin onlara dnce nasip et ki byle olmalar bizim de
isteimizdir.
2.2.19. ( Yasna 41): Hamd ve sena sana olsun ey Ahooramezda, senin

padiahln devaml olsun ve bizler senin emrinde olalm.
2.2.20. Ey tanrm seni her zaman uurlu ve kutsal biliriz. Bizi koru uzun ve
baarl hayat ver.
3. Ordibehet ( 3. Yet ): Bu Yette tanrlar iin yaplan iki namaz ya da dua

zerinde durulmaktadr. Aim-vuho duas Aavehite de denilmektedir ve ikincisi ise
154
Ayr yaman eyiye duasdr, Zerdtiliin en ksa ve mehur dualarndan biri

saylmaktadr.
3.1. Aim-vuho, Aavehite duas: Bu dualar ve vgler doruluk tanrlarna

hitaben okunur. Bu namaz ve ya bu duada istekler hayr, bereket ve saadet istenerek
okunur.
3.2. Ayr yaman eyiye duas: Bu dua bir nevi kabile byklerine ki onlardan
Avestada tanrlar olarak bahis edilmektedir, kerametleri ve yerine getirilmi iyi
ileri vlerek onlara hitaben okunur. Ayni zamanda dmana kar zafer,
ktlklerden, hastalklara kar korunmak iin okunulur. Ahooramezdann en etkili
ve faydal szlerinden saylmaktadr. Bu Yete tbb bilgilerde verilmektedir, Aa ve
bu duann gcyle her eyin kazanlmasndan sz edilmektedir.
Bu iki dua yledir: Hastalklar, lm, ktlk, afat, by, bela, kt kalpli
nderler, ara bozguncular, gurur ve kendini beenenler, fasit dnenler,
dedikoducular, kt konuanlar, zalim erkekler, yalanclar, kt kadnlar, en kt
olan yer onlarndr. O kimse ki dini dnd, din iin konutu, din yolun da yrd,
yle ki o btn dnya ya doruluk ta en doru, padiahlkta en iyi hkmdar,
ululukta en ulu, baarda en baarldr.
4. Hordat Yet ( 4. Yet ): Yeni Yetlerden saylan bu Yete avardad

imside verilmektedir. Bu Yette geen beyitlerin asl bulunmamaktadr, Dinkerd ve
ya Avesta dilinde birka perakende metin bulunur. Sonradan tedvin edilen bu Yette
Ahooramezda ile Zerdt arasnda geen diyaloktan bahs edilmektedir.
155
4.1. Ahooramezda Zerdte syler: Bu duay sadece yaknlarna retmelisin.

Dua, dile getirilen ktlkleri uzaklatrmak iin okunulur.
4.2. Ahooramezda Zerdte syler: Amea spenta Hordat ben yarattm ta ki

onun yardmyla insanlara nimet ve bereket datlsn.
4.3. Amea spenta Hordata snan ve onun ismini ananlar btn

hastalklardan ve ktlklerden korunurlar. Her kesin bilmesi gerek, kiilerin
yalvarlar Amea spenta Hordata ulat zaman skntlardan, dmanlardan,
zalim insanlardan, yalanclardan, by ve yanl olan her eyden korunurlar.
4.4. Her hangi kt bir hastala yakalanan biri demirden evirili bir ortamda
bulunsun ve bu duay okursa selamete ular.
5. Aban Yet ( 5. Yet ): Beinci Yet Aredvisura- anahitaya atfedilmektedir,

Aban ismiyle mehur olup kadim Yetlerden saylmaktadr. Bu Yettin sonlarna
doru kahramanlar, padiahlar, hkmdarlarn isimlerine rastlamaktayz. smi
geen bu kiilerin Aredvisura- anahitaya vg, dua ve kesilen kurbanlarndan sonra
isteklerinin kabul edilip edilmemesi yazlmaktadr.
5.1. Ahooramezda Zerdte syler: Aredvisura- anahita ( Bayan tanras )ya

sena et, nk o her yeri gezer. Ve benim ayinime baldr. Yardma koan ve
dnyada tek vmeye layk olan o dur.
5.2. Ey Zerdt yaknlarna ret, Aredvisura- anahitaya senada bulunan her

kesin Hayvan srs oalr ziraatta bereketlenme olur, maddi manav ynden
glenirler bylece lkeye bar salanr. Bu tanry yd eden erkekler her trl
156
nefsan kirliliklerden korunurlar. Hamile kadnlara douma kadar skntlarn

hafifletir doumu kolaylatrr ve yavrularnn beslenmesi iin stlerini oaltr.
5.3. Aredvisura- anahitann ismi yeryzn kapsamaktadr, yle ki btn

yeryznde bulunan rmaklar dalgalaryla dalar ykp gemesiyle birlesin ancak
onun gcne eittir. yle tanr ki yeryzne her eye sahiptir.
5.4. Aredvisura- anahita yle bir tanr ki binlerce gl ve rmaa sahiptir. Her
gl ve rman bykl ve ykseklii izle giden atnn 40 gnlk yol mesafesidir.
Ahooramezda bu tanry ( Aredvisura- anahitaya ) kendi irade ve varlyla yaratt.
Ve onu ehir, ky, yeryzn ve insanlar korumas iin grevlendirdi.
5.5. Ahooramezda Zerdte syler: kim bu sylediklerimi kabul ederse onu

kendi himayeme alacam. Zerdt orada bulunan yaknlarna bu bilgileri iletir ve
yaknlar ayn sesle yle derler: biz bu tanry ikyetiyle nazyla kabullenir ona
hamd ve sena ederiz. Yeter ki bizi himayesine alsn.
5.6. Ahooramezda Aredvisura- anahitadan Zerdt her trl ktlkten ona

gelecek olan zarardan korumasn ve dini yayma konusunda yardmc olmasn ve
baary yakalamasn istedi. Ve Zerdt takip edenlerde her zaman baarl
olacaklardr.
5.7. Hoeng pedadi Aredvisura- anahitaya senada bulunur, en byk

hkmdar olmas iin ve yoldan kan insanlar yok olmasn ister, bayan tanras
tarafndan Hoengin duas kabul edilir ve baarl oluyor.
157
5.8. Ayni benzer olay eski ran hkmdarlar Cemit, Fireydun, Kerasep,
Keykavus, Key Hesrev, Efrasiyap byk kahraman Tus, iinde gemektedir, hamd ve
sena da bulunan bu hkmdarn istekleri Aredvisura- anahita tarafndan kabul
edilir.
5.10. Eji Dahak yedi lkeye hkmdarlk etmeyi ve orada yaayan insanlarn
onun emrinde olmasn ister, Aredvisura- anahitaya vg ve dua da bulunurlar
fakat bayan tanra tarafndan istekleri kabul edilmez ve baarsz oluyor.
5.11. Ahooramezda yle der: Aredvisura- anahita kayna gne olup gkten
yere doru akan suya benzer. Gnein douundan batna kadar dua ve vgde
bulunun ve rmaklardan gllerden ifa dileyerek iin.
5.12. Ahooramezda Zerdt iin yle diyor: Zerdt rmak ve gl

knarlarnda Aredvisura- anahitaya hamd ve sena da bulunur ve isteklerini dile
getirir, bayan tanras onu baarl klacak.
6. Horid Yet ( 6.Yet ): Avestada avar-i haayite ( parlayan gne)

gkyz tanrs dr. En ksa Yet olarak kabul edilir. Avestada Hvare aeta
Horid ( Gne ) olarak gemektedir. Bu Yette Gnee sunulan vg ve senalar
yer almaktadr.
6.1. Olumsuz olan gnee hamd ve sena ederiz ve bu vglerimizle onu mutlu
edeceiz o en iyi hakemdir. Ta ki bizim stmze n sasn ve yeryzndeki her
eyi temizlesin.
158
6.2. Gnee hamd ve sena da bulunanlar byden cehaletten ve deer

ktlklerden korunur ayni zamanda Ahooramezdann yaratt tm kutsal
varlklara hamd etmi oluyor.
6.3. Gnein bin gz ve bin kulaa sahip olduu iin ona sena da bulunanlara
ktlk gelince hemen mdahile eder ve yardma koar. Gnein douu ve bat
dua ve merasimlerle karlanacaktr.
7. Mah Yet ( 7. Yet ): Avestada mavungh olarak telaffuz edilmektedir.

Ksa Yetler ierisinde yer almaktadr. Ayn grevleri ve kerameti zerinedir.
7.1. Biz yle bir simaya hamd ve sena ederiz ki temiz ve paktr. Hamd ve sena
Ahooramezdaya, Amea spentaa ve aya ki onlara bakamayacamz kadar
gzeller.
7.2. Ayn her 15 gnde eksilip keman eklini almas ve yine 15 gn tekrar eski
halna gelmek iin ura kimin istei ile?
7.3. vglerin en gzeli gzel yzl Aya olsun, btn bitkiler baharda
yaarmak iin onun kmasn beklerler.222
8. Tir Yet ( 8. Yet ): Tir veya tatar ( yldzlarn efendisi ) anlamna

gelmektedir. Avestada Titerye ( yldz ) olarak gemektedir. Eski Yetler
ierisinde yer almaktadr, yamur ve bereketi getiren yldz tanrs olarak kabul
edilir. En gzel Yet olarak bilinen bu 8. Yette Dev-i hoki ve yamur tanrs
arasnda geen sava anlatr.
222
Avesta,s. 362.
159
8.1. Tir yada tater tanrs Ahooramezdaya yle konuur: bana vg ve duada
bulunan insanlara mutluluk, nimet ve bereketi armaan ederim. Bana namaz ya da
duada bulunan kimseleri korurum onlara becerikli erkek ocuklar balarm.
8.2. Ahooramezda, Zerdte yle diyor: vg sena ve ayinlerle Tir tanrsn an

nk o huzur ve rahat getirir.
8.3. Tater btn gcyle yeryzne yamuru getirmek iin devlerle savar ve
kazanr. Aryada yedi lkeye su ulatrr ve oralara bereket getirir. ......................
8.4. Teter ya da bereket tanrs ayn ilk 10 gecesi gkte altn boynuzlu inek
eklinde gezer, ona dua edenler varsa onlara hayvan srleri ve bereket armaan
eder. Ayn ikinci 10 gecesi beyaz at eklinde gezer ve ona dua da bulunanlara
rahatlik huzur ve glc atlar hediye eder.
8.5. Dev-i hoki Tetei grr ve ona kar sava balar. Gkte 3 gn devam eden
bu sava sonunda Teter baarl oluyor.
8.6. Ahooramezda devam eder, Teter bin nimet ve keramete sahiptir. Onu doru
ve drstlkle ven kimselere bereket ve nimet datr. Ona hamd ve sena da
bulunan her kes bana ibadet etmi gibidir.
8.7. Zerdt Ahooramezdaya sorar: Tetere en gzel vg nasl yaplr?
Ahooramezda cevap verir: Tetere gzel szlerle vgde bulunarak, hibir siya
ty bulunmayan beyaz koyun kes ve etini kavur, bu etten Gatalar okumasnlar,
kanunu dinlemeyenler, kt kadnlara ve hrszlar yemesinler. O zaman nimet ve
bereketi sana ve yaknlarna armaan eder ve sizi dmenden koruyacaktr.
160
9. Ko Yet ( 9. Yet ): Bu kelime Avestada Giyu, Gav ( nek ) olarak

gemektedir. Giyu faydal hayvanlar her tr ktlkten koruyan yan hayvanlar
koruyan tanrdr.
9.1. Ahooramezdann yaratt Giyua hamd ve sena da bulunuruz nk o

byk kk btn hayvanlar ve ocuklar korur ve gl atlara sahiptir.
9.2. Kim ona dorudan istekte bulunursa ve ayinler yaparak dua ederse
isteklerine baarl klacaktr. yle bir ata sahip ki rzgrdan da hzl koar, dua da
bulunan her kese yardm iin koar.
9.3. Zerdt hamd ve sena da bulundu ayinleri yerine getirdi ve Giyua, o

dnemin padiah olan Ketasipn ei Huta usay e dinini kabul ettirmesi iin
istekte bulundu ve duas kabul edildi. Bylece Zerdtin dini yaylmaya balad.
10. Mihr Yet ( 10. Yet ): Yez hamd ve sena kknden gelmektedir. Bu
Yet Aryalarn en eski tanrs olan Mihr tanrsn anlatmaktadr. Bu Yette
geen metinlerin ierii sosyal hayat, siyasi ve dini btn konular iermektedir.
10.1. Ahooramezda, Zerdte syledi: geni ve ferah lleri yarattm zaman

Mihri onlara koruyucu yarattm. Mihre senada bulun ona yalan syleyenleri
sevmez. Sz verip yerine getirmeyen kimseleri nerede olursa olsun bulur ve yok eder.
10.2. Mihr tanrs ona vefal olanlara yalandan kananlara hzl giden atlar
hediye eder. Ate ona doru yolu gsterir ve akll gl erkek ocuklar balar.
Ona vglerde bulun nk o Arya topraklarnn koruyucusudur.
161
10.3. Dier btn tanrlar ierisin de Mihr en gl tanrdr. Onu en gzel

szlerle, kalabalk ayinlerle vyoruz. O gkte bulunur insanlar gzetir hi uyumaz
her kesin karakter ve temiz niyetinden haberdardr. Bin gz grmek iin bin kulak
iitmesi iin vardr.
10.4. Sava srasnda savalar atlar ve kendileri iin Mihre inanarak duada
bulunan guruba baary nasip eder.
10.5. Mihre sz verip yerine getirenlere yardmc oluyor onlar ktlklerden

korur ve tm isteklerini kabul eder. yle dua da bulunmak gerekmektedir:
Ey Mihr, sana yalan syleyemez, dmanlarmz korku ve gsz olmalarn

sala bunu tek sen yapabilirsin.
10.6. Ey Mihr sen vg ve senaya layksn, sen glsn maddi manav servete
sahipsin bize yardm et. Bizim sana sunduumuz bu fidyeleri ve gzel szleri duy ve
ibadetimizi kabul et.
10.7. Mihr, Ahooramezdaya naMezda durur ve ellerini ona doru aar ve

yle der:
Ey Ahooramezda, ben senin yarattn iyi ve doru yolda olan insanlarn

koruyucusuyum. Fakat gryorum ki insanlar beni dier tanrlar vdkleri kadar
vmyorlar. Bana da onlar gibi vgde bulunur ve fidyeler verirlerse her nerede
olursalar yardma koarm. 223
223
Avesta, s. 497.
162
10.8. Mihr en gzel vg ve senalara layktr nk onun isteiyle yamur

yaar bitkiler byr hayvanlarn rzk temin edilir. O yedi lkeye hkim gl ve
aklldr.
10.9. Mihr, gerek ve doru olan dinin yayld her yerde bulunur. nsanlara
hayvan srleri, bereket ve nece nimetler balar. Ahooramezdann dini ve
gsterdii yolu takp eder.
10.10. Mihr tanrsn benimseyenler ona hitaben yle derler: Hamd ve senalar
byk Mihre olsun, biz bu memlekette senin koruman altnda olmak istiyoruz. Sana
sesleniyoruz bizi duy ve sana sunduumuz bu fidyeleri kabul et bize huzur ve rahat
iinde yaamay nasip et.
10.11. Zerdt, Ahooramezdaya sordu: din adamlar Mihri honut etmek iin
ve onun rzasn kazanmak iin nasl bir yolu takip etmeliler?
Ahooramezda cevap veriri: Din adamlarna syle, gn btn vcutlarn

iyice ykasnlar temizlensinler ve 30 ar darbelerle kendilerine vursunlar ta ki
gemi gnahlardan arnsnlar. kinci merhalede iki gn vcut temizliinden sonra
20 darbeyle kendilerine vursunlar iyice gemi gnahlardan temizlendikten sonra
Mihre fidye sunarak ona hamd ve senada bulunsunlar.
10.12. u szlerle Mihri arsnlar: hamd ve sena ederiz o kimseye ki

Ahooramezda onu yer ve gn koruyucusu olarak yaratt ve arta yer verdi.
163
10.13. Ahooramezda, Mihre 4 at stnde yle gzel bir ev yaptrd ki, sanda
kutsal hakem tanrsn, solunda gren iiten var eden tanrya yer verdi. Etrafn
goraz ( yaban domuzlaryla ) ok ve ateler korudu.
10.14. Mihrin yannda bin mzrak, bin iki yan keskin testere, bin haner, bin
grz ve nece kendini korumas iin silahlar. Mihr bu silahlarla kendini korur ve
yalanclar parampara eder. Bilgisiz cahil insanlar Ahooramezda, Amea spenta
nede Mihr sevmezler onlara yardm etmeyeceklerdir.
10.15. Ahooramezda, Zerdte dedi ki: Mihre hamd ve sena ederim nk o

aklllarn en aklls, cesur, baarl, kanmayan, efkatli, dorunun dostu yalancnn
dmandr. Mihr tanrlarn en gzeli ve en iyisidir, gnein domasyla oda doar
ve yeryzn parlatr.
11. Sor Yet ( 11. Yet ): 57.Yasnaya Sor Yet ya da Srr- ep ( Gecenin
srr ) denilmektedir. Gece uyumadan nce okunduu iin Srr- ep isim
verilmektedir. 224
11.1. Ey Sor sen Ahooramezdann yaratt ve onun szcssn temiz ve onun

temsilcisisin o yzden sana hamd ve sena ederiz. Savata ebzarla ( bir eit silah
ismi ) Ahooramezdann dostlarnn yanndasn.
11.2. Hmad ve sena olsun Ahooramezdaya dua ve ibadeti her kesten nce
yerine getiren yardmclarna ki onlar an, eref, gzellik ve baarya sahipler.
vglerin en iyisi onlara olsun ta ki bize yardma gelsinler.
224
Avesta,s. 389
164
11.3 Hamd ve sena olsun Sor ve Amea spentalara onlar ki Ahooramezdaya

namaz ya da dua da durduklarnda yksek sesle Zerdtn 5 Gatasn okurlar.
11.4. Onlar ki mazlumlarn dostu, zalimleri ebzarlaryla bir vuruta yok ederler.
Gece olunca tm insanlar gzetir ve yardm isteyene koarlar.
11.5. Hamd ve sena olsun temiz Sore. Glcler iinde en gl, cesaretlilerin
en cesaretlisi, yardma en hzl bir ekilde koandr. yle kimse ki her kes korkuda
ilk ondan korkar heybetlidir, yardm da ilk ondan yardm isterler iyilerin dostu
ktlerin dmenidir.
11.6. Sor cesur dur, byk gnah ileyen erkek ve kadnlar cezalandrr
yalanclar baarszla gtrr. Hi uyumaz hep uyanktr, Ahooramezdann
yarattklarnn koruyucusudur.
11.7. Sor Ahooramezdann yakn yardmcs ve onun szlerini dininin

reticisidir. Gkten yeryzne indii zaman Ahooramezda ve Amea spentalar
sevindiler. Kendilerinin korumasn istediler.
11.8. Ey Sor bizi kt kalplerden yanl yolda olanlardan uzak tut, bizi
dmana kar zafer kazandr. Her gece ve gndz kez yeryzne iner ve onun
iniiyle btn ktlkler uzaklarlar.225
12. Reen Yet ( 12. Yet ): Avestada Renu ( Adil ) olarak gemektedir.
ki byk tanr Mihr ve Sorten sonra gelir. Kadim Yetlerdendir fakat ok ksa ve
eksik bilgiler geri kalmtr. Reen Yet yemin trenlerinde okunur. Eski randa
225
Avesta,s.390393.
165
yemin etme deti yaygn olarak bu inan gnmz Zerdtilerinde de grnmektedir.

Ahooramezdaya inananlar tarafndan kutsal saylan atee yemin edilir yle denir
Biz senden bu yeminimizi kabul etmeni istiyoruz, Reeni sevindireceiz eer bu
yemin trenine bizim yanmzda bulunursa bu merasim inanlarak btn
Korallaryla gerekleirse Reen orada bulunur ve isteklere hzlca cevap verir.
Merasimin sonunda ona hamd ve sena ederek yemin treni sona erer.
13. Ferverdin Yet ( 13. Yet): Eski Yetler iinde yer alr,
Avestada
Fereve-i Pehlevice de Fravahr eski Farsada Fravarti olarak geer, bu

kelimenin oulu gnmzde Ferverdin olarak telaffuz edilmektedir. Avestann
tedvininden sonra bu kelimeye verilen anlam ( insanda bulunan g tanrnn
gcnden doduu, ocuk dnyaya gelir gelmez nurun ona yansd ) ifade eder. Bu
g yalnz insanda deil btn varlklara, kinata hatta Ahooramezdada bile yansr.
Bu Yet gl ve yeri g kapsayan Fereve-iler iin okunur. Onlar iin hazrlanan
merasimler iyi ekilde yaplmad zaman rzas kazanlmaz ve felaketi getirir.226
13.1. Ahooramezda Zerdte yle dedi: g sahibi Ferverdinlerin bana nasl

yardma geldiklerini sana bildiriyorum. Onlarn duas ve yardmyladr ki ben
gkyzn ykseklikte ve yeri bir ev gibi drt yanndan tutunmu olarak
durduruyorum.
13.2. Ferverdinlerin isteiyledir ki su faydaldr ve yeryznde akmaktalar.

Onlarn isteiyledir gkte bulunanlar ve yerde barnan canllar canszlar, dalar,
dereler, bitkiler dzenli bir ekilde yaarmakta ve bu grdklerin rahat etmekteler.
Onlarn bana verdikleri gledir ki ben anne rahminde ocuk olup domasna izin
226
Avesta,s.398.
166
veriyorum ve gl olanlar dourmalarn kolaylatryorum. Eer onlarn yardm

olmasayd zararl hayvanlardan ve tm insanlarla ba edemezdim.
13.3. Ferverdinlere kar gerek hkmdar gerekse kahraman olsun fidye ve

merasimleri inanarak eksiksiz bir ekilde yerine getirenleri her zaman baarya
gtrecektir. Ey Zerdt Ferverdinlerin yardmyla neler yaptm sana anlattm.
13.4. Ahooramezda szlerine devam etti, Ey Zerdt darda kaldna veya

dmanla kar karya geldiinde yksek sesle u duay oku: Temiz ve pak olan
Ferverdinlere hamd ve sena ederim onlar yardma aryorum. Gemite yaayan,
hayatta olan ve gelecek olan Ferverdinlere selam ederim. Savata baary
kazandran, nimet, bereket veren g sahibi olan Ferverdinler gelin ve bana yardm
edin.
13.5. Temiz ve pak olan Ferverdinlere hamd ve sena olsun. Fidye ve

merasimleri doru ekilde yerine getiren ve yardma muhta olanlara ok abuk
yetiirler ve dman bir hamlede yok ederler.
13.6. O kimseler ki Zerdt gibi inanarak merasimi yerine getirirse

Ferverdinler onlar her trl ktlkten korur ve yardm eder. Zerdt darda ve
aresiz kaldnda ona yardma kotular ve baarl oldu. Ferverdinler yerin suya
ihtiyac olduunda yamur yadrr bitkileri yaartr tm canllar rahata
kavutururlar.
167
13.7. Nehirleri, Zerdt, yldzlar koruyan 99999 bin Ferverdinlere hamd

ve sena olsun. Onlarn rzasn kazanan kimseler sava meydannda olduklar an
dmana kar baarl olurlar. 227
13.8. Kutsal atei, dereleri, bitkileri yeryzn koruyan Ferverdinler, temiz ve

pak olan Sor, Ahooramezdaya hamd ve sena ederim. Doru dnen, iyi sz
syleyen ve gzel davrana sahip olan Zerdtiliin ilk din adam ve her kese doru
yolu reten Zerdt koruyan Ferverdinlere hamd ve sena derim.
14. Behram Yet ( 14. Yet ): fethetmek, kazanmak anlamna gelen bu Yet
kadim ve en ksa Yetler iinde yer alr. Avestada veresrayana ( hamle, hcum,
kran, kazanan) Pahlevicede varahram gnmz Farsasnda behram
olarak gemektedir. Sava ve baar tanrs olan Behrama sunulan fidye ve
merasimleri yerine getirenlerden honut kalr ve dmana kar baarya kavuturur.
14.1. Zerdt Ahooramezdaya sordu: ey Ahooramezda, ey her eyin sahibi

bana
bildir
savata
baarya
ulamak
iin
hangi
tanr
daha
gl?
Ahooramezdadan Zerdte ilham edildi: Ahooramezdann yaratt en baarl ve

yardma hzl gelen sava ve baar tanrs olan Behramdr.
14.2. Ahooramezdann isteiyle Behram ilk olarak Zerdte keskin Rzgr

olarak kendini gsterdi ve ona an, eref, iyilik ve g getirdi. Behram Zerdte
dedi: baarda en baarl, an, eref ve iyilikte en iyi, yalana kar en kt
dorulua kar en iyi ve yardm sever benim.
227
Avesta,s. 404406.
168
14.3. Behram srasyla: 2. kez gzel inek cisminde. 3. kez gzel beyaz at. 4. kez
gl deve. 5. kez yaban domuz. 6. kez 15 yanda yakkl gen erkek ocuu. 7.
kez byk kanatl kartal. 8. kez keskin boynuzlu kei. 9. kez koyun. 10. kez gl
kahraman suretiyle Zerdte gsterdi kendini ve an, eref, iyilik ve g getirdi. .
14.4. Kendinden yardm isteyenlere g veren, bar sever, sava dman olan
Behrama hamd ve sena olsun. Zerdt ondan dini yayma konusunda, dmanlarna
kar baarl olmak iin ve ona inananlar savata baarl klmalarn istedi.
Behram cevap verir: her kesi hayrata koyan kk ama gl olan suyun
derinliklerinde gzn krpmadan yzen balk misali gelirim.
14.5. Zerdtiliin ayin ve ibadet ekliyle dini merasimlerle ona fidye sunarm.
yiliiyle yeri g kaplayan Behrama vglerin en gzeli olsun.
14. 6. Zerdt Ahooramezdaya sordu: btn kinatn sahibi ey pak ve temiz

olan Ahooramezda, Behramn yardmn nasl anlayabiliriz ve neler yapmalyz?
Bana bildir.
14.7. Ahooramezda Zerdte ilham etti: ey Zerdt iki hurdu savat zaman
inanarak Behramdan yardm isteyen baarl olur. Behram bu iki gurubun arasnda
durur ve yksek sesle onlara seslenir. szn yerine getirmeyen yalan konuanlar
baarszla gtrrm ve onlar darda aresiz brakrm. Bana sadk olan ve
inanarak yardm isteyen her kese koarm .
15. Ram Yet ( 15. Yet ): Avestada Ram, Ramen ( bar, anlamak uymak
) anlamlarna gelmektedir. Bu Yette Vat isminde ki hava ve rzgr
169
tanrsndan sz edilmektedir. Kadim yetler iinde yer alr fakat anlam ve muhteva
bakmndan yeni Yetler srasndadr.228 Yetle ilgili fazla bilgi bulunmamaktadr.
16. Din Yet ( 16. Yet ): Dnmek, tanmak ve maneviyat gren

anlamna gelen 16. Yette Cistay ( anlam ve mefhum bakmndan Din Yeti
ifade ediyor ) isminde ilim ve bilgi tanrsndan sz edilir, yeni Yetler ierisinde yer
alr.229 Bu Yette Zerdtten nceki dnemlerle ilgili hibir bilgi verilmemektedir,
daha ok Zerdt ve ei Auvi hakknda bilgi verilmektedir.
16.1. nsanlar lde ve ormanda doru yolu bulmalar iin yardm eden,
Ahooramezdann istei zerine insanlar ynlendiren drstln dostu olan
istaya hamd ve sena olsun.
16.2. Zerdt istaya rica da bulundu: ey pak ve temiz olan istay beni kendi
himayene al beni koru. Bize asayii berkemal et ta ki llerden, dalardan ve
gemilerle sudan rahata geebilelim. Zavor ve Homla sana hazrlanan merasimde
kutsal sayarak stle ieriz ve sana selam deriz.
16.3. Zerdt istaya hamd ve senadan sonra, ayaklarna, kollarna g kuvvet

bedenine salk ister. Ondan gzlerinin suda sa telinden daha ince dalgalar gre
bilen baln gzleri gibi keskin olmasn ister.
16. 4. Zerdtn ei Auvi istaya hamd ve senada bulunur ve evlilik hayatnda

mutlu olmak iin ondan yardm ister.
228
229
Avesta,s.320.
Avesta,s..320.
170
17. Ard Yet ( 17. Yet): Servet, istek ve nimet tanrs anlamna gelir,
Zerdtilerin en eski tanrlarndan saylr. Bayan olan bu tanr evlilie hazr olan
genleri ve evli iftleri korur. Onun iin hazrlanan dini merasimlerde ocuklar ve
yallar katlmamaldr. Gzel bayanlara servet bereket veriri ve onlarn isteklerini
yerine getirir. Ayn zamanda iftleen hayvanlar da onun korumas altndadr.
17.1. Akll ve zeki olan Ard tanrsna hamd ve sena olsun, o ki gzelliiyle
getii yerlere servet ve bereket saar. Etrafa iyilik ve k saan ey gzel Ard evlere
samimiyet ve bar getir. Eler arasnda sevgi ve mutluluu yerletir.
17.2. Ey gzelliiyle gzleri kamatran tanr bana ynel ve merhamet et. Bu

szleri duyan Ard yle karlk verdi: kimsin sesin kulaklarma aina gelmekte?
Zerdt karlk olarak dedi: Ahooramezdaya ve onun dostlarna ilk olarak hamd ve
senada bulunan kiiyim ( Zerdt ). Zerdt duyan Ard ona dedi, ey karakteri
gzel olan Zerdt beni tayan arabama gel ve ona yaslan. Zerdt tanrnn dediini
yapt. Tanr onu himayesine ald ve yle dedi: ey doru dnce, iyi sz ve gzel
davrana sahip olan Zerdt sen iyilikle yaratldn, gl kollara kuvvetli fizie
sahipsin sana gerekleri sylyorum.
17.3. Tanr szlerine devam eder: kt yolda olan kadnlar ve erkekler iin
ikyette bulunur ve onlarn ocuk dourmamalarn ister. En kt ve reva olmayan
iler yapan erkeklere nefrin yolluyor. Zerdt gzellik ve bereket saan tanrya hamd
ve sena da bulunur ve onun istediklerini yerine getirir.
18. Etat Yet ( 18. Yet ): Ksa Yetler ierisinde yer alr, Avestada Aritat
( drstlk, doruluk ) tanrs olarak geer.
171
18.1. Ahooramezda Zerdte yle dedi: ben Etat yarattm drst ve doru
yolda olanlar korumas iin ona stn ilim verdim. nanarak ondan yardm
istendiinde cesur erkek ocuklar, koyun srleri ve evine bereket getirir.
18.2. Hamd ve sena ederim Ahooramezdaya, Amea spentaya, Etat ve

Ordibehete. Tm doru yolda olanlar Ahooramezdann szn dinleyenler ve
Zerdtin yannda bulunanlara selam olsun.
19. Zamyat Yet ( 19. Yet ): Avestada Zam ( yer ) ve pahlevicede zamik
Farsada zam-i ve zemin ( yer ) olarak geer. Zamyat yeryznn koruyucu
tanrsdr. Zam, Zamik zamanla Zamyat ( Yet Zemin ) olarak telaffuz edilmitir.
19.1. Ahooramezda Zerdt iin yle der: Onun doumuna, bymesine tabiat
dahi mutluluk duydu. Onun doumuna btn yaratklar sevindi. Birbirine mjde
verdi. yle ki: ne mutlu bize ki, bizi koruyan biri dodu. Odur bizi kurtaran Zerdt.
Bizi gc ile rahatla ulatracak. Bundan sonra iyi ve gzel olan din, yedi lkeye
yaylacaktr. Bundan byle ktlkleri yok olup iyilikler yaylacaktr. Biz de,
Zerdt dinleyeni, onun retisini dinleyeni kollarz, onu koruruz.
19.2. Ahooramezda Zerdte yle dedi: Ey Zerdt yeryznde 2244 yksek
da bulunmaktadr. Bu dalarn hepsi insanlarn rahata ermesi iindir.
19.3. Ahooramezdann yaratt Zamyata selam ederim. Ona fidye sunarm ve
dini merasimlerle anarm. Bize yardm et ve sava meydannda bizi yalnz brakma
dmana kar baarl kl.230
230
Avesta, s. 436.
172
20. Hom Yet ( 20. Yet ): Avestada Haoma ( kutsal bitki ) olarak
gemektedir. Avestann tedvini srasnda bu Yeti Yasnalarla ayn yerde
yazmaktalar. 9.10.11. Yasna Hom Yet olarak tannr.
Hom Yet ( 9. Yasna ): 1. Zerdt Sabah erken ibadete megulken Hom tanrs
ona gzkr ve yle der: beni iyilikle an nk ben lm kovarm ve beni iyilii
sal getirici niyeti ile i.
Zerdt Homa sorar: seni kim bu dnyaya gnderdi ve senin isteinle kimin
eline ne geti?
Hom cevap verir: lk Vivanghan beni iyilikle and ve Cemit gibi bir ola sahip
oldu, ikinci Abteyin bana dua da bulundu ve Fireydun gibi olu oldu. nc Trita
idi ki Orvahiye ve Kerasip isimlerinde iki olu oldu. Drdncs de Pouruaspa
idi ki sen ona verildin.
20.2. Zerdt Homa selam gnderir. Hom iyiliin yaratcsdr, onun suyunu
skp ien ifa ve bereket bulur. Ey Hom bana rehber ve yol gsterici ol senin
yardmnla sal ve bereketi bulaym ve baary kazanaym.
20.3. Senin yardmnla ey Hom btn ktlkleri yok edeyim dmanlara kar
baarl olaym. Zararl olan her ey uzak olsun doru ve drstlk benimle olsun.
20.4. Ey temiz olan Hom lm uzaklatr. Sen den isteim en gzel ve her eyin
en iyisini hak edenlere ver. Ey lm uzaklatran iyilik abidesi Hom, salk, shhat,
huzur istiyorum. steim baarl olmak ve var gcmle yalan ykp doruyu ve
iyilii yeryzne yaymaktr.
20.5. Ey Hom sen den isteim, lmn geleceini, dmandan ve vahi
hayvanlardan gelecek olan zarardan nce haberdar olaym. Bana zarar gelmeden
bakalar da uyaraym ki onlara da zarar gelmesin.
173
20.6. Hom g ve kuvvet balar. Erkek ocuu isteyen kadnlar onu iyilikle
andklar zaman onlara kahraman ocuklar verir. Homa inanarak Avestay okuyan
her kese baar ve dindarlk nasp eder.
20.7. Selam olsun sana ey Hom, btn gcnle doruluk pendesin. Selam
olsun sana nk sen doru olan her sz bilirsin yalan sz sylemeye ihtiyacn yok.
20.8. Ahooramezda seni yaratt, ey Hom seni kendime isterim bana salk ve
g ver ta ki bereketi ve baary bulaym. Dmanlar onlarn kskanlklarn
bizden uzak tut.
20.9. Bu memlekette, ehir ve kyde kalplar kararm gzleri krlemi kt

insanlar kabzna al bizi onlardan gelecek olan zarardan koru. Yalanclar kendi
tuzaklarna dr.
Hom Yet ( Yasna 10 ) 20. 10. Ey Hom vglerin en gzeli sana olsun. Sen
den isteim bu evlere Ahooramezdann dostlarnn bulunduu her yerde iyilik
dosun kt niyetli dmanlardan zarar gelecek olan her eyden uzak tut ve
inanarak duada duranlarn duasn kabul et onlara salk ve shhat ver.
20.11. Senin yardmclarn, yamuru suyu, yeryzn, kokunu ve bittiin her

yere hamd ve sena ederim. nk sen doruluun ve iyiliin kaynasn. Benim bu
duamla her yere kk sal by ve iek a. O ifal halnla bize salk ver ktl
uzaklatr.
174
20.12. Hasta ve yardma muhta olan evlerde bulun. Senin bulunduun

yerde ktlk yaklamasn. Homu iyi niyet ve istekte bulunarak ien her kese
derman olur ve isteini yerine getirir.
20.13. Ey Hom bana derman ver, baary nasp et, nk sen bunlara
kadirsin. Sana vgler yayan dostun olmak isterim ve bylece Ahooramezdaya
yakn olurum.
20.14. Ahooramezda seni o gzelliinle yaratt. Seni yksek dalarn stnde

yerletirdi ta ki seni isteyen temiz dalardan elde etsin.
20.15. Ey Hom sana dua ediyorum beni duy ve yardma muhta olanlara
salk ve g ver. lim ve din adam olmak isteyenlere yardmc ol ve onlar baarl
kl. Senin randan ienlere g ver.
20.16. Hom yle dedi: 5 ey iin sizinle varm ama 5 ey iin de seninle
deilim:
20.16.1. Doru dnce iin sizinleyim ama yanl dnce den uzam.
20.16.2. yi sz sylemekte varm ama yalan ve kt szlerden uzaktaym.
20.16.3. Gzel davranta varm fakat iyi olmayan davranlardan uzam.
20.16.4. Tabi olmak iin hazrm ama muti olmamak ve emirsizlik bana gre deil.
20.16.5. Doruluk iin varm ve hazrm lakin yalan bandan ok uzak.
175
20.17. Bu szleri duyan Zerdt yle dedi: Ahooramezda duay iyilik abidesi
Homlar
iin
var
etmitir.
Onlar
ki
dalarn
yksekliklerinde,
derelerin
derinliklerinde yaarmaktalar ve kesilmi insanlarn elinde bulunmakta hepsine

hamd ve sena olsun ki onlar ifal ve bereketi getirenler.
20.18. Ey Hom btn bu gzel szler senin iindir, sen dertlere ifa ver dmana
kar bizi gl kl ve bize gelecek olan skntlar uzak tut.
20.19. Bu vgler benden sana armaan olsun, sana doruluk ve iyilikle

yaklaan her kese ten felaketi, yokluu, sknty ve lm uzaklatr onlara cesaret
bala. Btn Homlara, Aa ve Vohumene hamd ve sena olsun.
Hom Yet ( 11.Yasna ) 20.20. Ahooramezdann yaratt faydal varlk olan

at, inek ve Hom harcamayan zengin sahiplerine yle nefrin ederler.
nek yle nefrin eder: Benden iyi faydalanmadn ve gzel beslemedin. Fakat u
dndeydin ki beni kesip yiyesiniz. Sen ocuksuz kal ve biare ol.
At nefrin eder onlara byle binilmesine: onun abukluunu kouturmasn

insanlara belli etmeyip vurarak tekme atmasndan yk yklemesinden sahibine
beddua eder.
Hom byle ienlere nefrin eder: sklm suyumu saklayanlar ve benim ifal
olduumu sylemeyenler ocuk sahibi olmasnlar ve adlar ktlkle anlanlardan
olsun.
176
20.21. Ahooramezda bu szlere kar yle cevap verdi: kim ki bu istekleri

yerine getirmeyip onlar kzdracak olursa ocuk sahibi olmasnlar eer nceden
ocuklar varsa onlarda tembel, beceriksiz, dinden uzak ve kt sfatl evlatlar olsun.
20.22. Homa sunulan fidye ve onun iin hazrlanan merasimleri iyi bir ekilde
inanarak yapn ta ki onun nefretini kazanmayn.
20.23. Zerdt yle dedi: selam olsun Ahooramezdann yaratt Homa.

nsanlarn isteine on kat fazlasyla cevap veren ve onlar her trl ktlkten
koruyan Homa hamd ve sena olsun.
20.24. Ey lm uzaklatran, yardma muhta olanlarn yannda olan kutsal

Hom, bu bedenimi sana brakyorum ve senden ilim, fen ve g istiyorum. Sen her tr
vg ve senaya layksn.
20.25. Ey Ahooramezda kendi istek ve arzunla yaratanlarna hkm

sryorsun. Bitkilere, sulara tm kinata g ver ve yalanclar gsz brak.
Yalanla baary yakalamaya alanlara bu yolun sonunun yokluk olduunu onlara
bildir.
20.26. Ben ( Zerdt ) hkmdarlara, ev sahiplerine, khinlere ve doru yolu

semek isteyenlere Zerdtilii ( Ahooramezdann dini ) retiyorum ta ki yalandan
uzak doru yolu bulup baary kazansnlar.
20.27. Ben ( Zerdt ) itiraf ediyorum ki gerekten Ahooramezdaya taparm ve

Zerdtilii kabul ediyorum. Yalan ve ktln dmanym. Hamd ve sena ederim
177
Havan-iya ve Savengeh-iya. Tm ibadet ve merasimleri gn ve aylarda yerine

getiriyorum.
20.28. Doru dnce, iyi sz ve gzel davran takdir ederim. Yanl dnce,
kt sz ve ho olmayan davrantan uzaklarm. Ey Amea spenta size olan inancm
ve sadakatimle vglerin en gzelini sizlere armaan ediyorum.231
21. Vanant Yet ( 21. Yet ): Yetlerin sonuncusu dur, Avestada Vanand
olarak geer bir yldza verilen isimdir. Kelime olarak ( baarl olan, baary elde
eden ) anlamn tamaktadr. Bu Yetle ilgili ok ksa bilgi bulunmaktadr. ( Her
derde derman olan Ahooramezdann yaratt kutsal Vananda hamd ve sena ederiz
ve onun rakibi olan Har fistere nefrin eder onun yok olmasn dileriz.
231
Avesta,s. 463465.
178
Ek 8. Hurda-i Avesta: Zerdtilik kendi dneminin artlar ierisinde ortaya

koyduu tek tanr, peygamberlik, lm tesi inanc ve kutsal kitab Avesta ile ok
ileri bir seviyede ortaya kmtr. Ancak geleneksel inancn etkisinde kalan her
toplum gibi Zerdtn getirdii dini ilkeler, kendi toplumunda ok kolay kabul
grmemitir. Dier dinlerde olduu gibi Zerdtilik, zaman ierisinde deerler
tahribatna uram, kutsal metin Avestaya beeri unsurlar karm, Ahura Mazda
sahip olduu sfatlardan bazlarn kaybetmi veya tanrlar panteonunun bir yesi
veya ba konumuna drlmtr.
1. Avesta-i kot-i: Zerdtiler toplumda herkes tarafndan tannmak iin 7 ve

15 yatan itibaren beyaz koyunun ynnden elde edilmi 72 telden rlen kamer
balarlar ve bu kemerden tannrlar. Bu dine mensup kiiler gnde birka kas bu
duay okuyarak inanlarn tazeliyorlar: Ahooramezda o kimselere iyilik ve
drstl armaan eder ki onlar doru yolu kendilerine semi olsunlar. Nasl ki
bir hkmdar istedii gibi lkesini ynetir Ahooramezdada ona inananlara yardm
eder. Kinatn sahibi padiahlarn padiah olan tanrya inanarak hamd ve senada
bulunanlara mutlaka yardm edecektir.
Ey tanrm var gcmzle senden isteriz ki ktlk ve yalan kendilerine yakn

bilip doru yoldan sapanlar senin sat ktan mahrum olup karanlkta kalsnlar
her zaman kazanan doruluk olsun. Zerdtilik bu gne kadar gelip geen ve gelecek
olan dinler arasnda en doru olandr. Btn kalbimle Ahooramezdaya,
Zerdtilie, doru dnce, iyi sz, gzel davrana inanyorum. Yalanc ve kt
kalpllardan uzak tut, doru olan yolda yrmeme yardm et.
179
2. Sor baj: baj ( sylemek ) nireng dest u ( el ykama srr ) isimi ile
de anlan bu dua sabah elyz ykanrken okunur. Sor baj duas yledir:
Ahooramezdann hogrl olduuna inanyorum ve Zerdtilii kabul

ediyorum. Ktln dman iyi ve doru olann yanndaym. Sabah bereket getiren
tanrlara ho grmle hamd ve sena ederim. Ahooramezdann yaratt pak ve temiz
olan Sore hamd ve sena ederim. Ey Sor beni gelecek olan ktlklerden
haberdar et iyi ve doru olan yolu gster. Ahooramezdaya, yere ge ve tanrnn
yaratt tm varlklara hamd ve sena ederim.232
3. U bam: U ( gece yars) bam ( sabaha doru ) anlamna gelir.

Zerdtiler tarafndan gne domadan sabaha doru okunan duaya verilen isimdir.
Ey Ahooramezda beni koru ve dmana kar baarl kl. Kalbimi ktlkten,

vicdanm rahatsz olacaklardan koru. Bana yol gster iyilerle karlaaym ve Sor
tanrs yardma kosun. Ey U-bam sana selam olsun, Ahooramezdaya hamd ve
sena ederim ve onun emrinden uzak kalanlara nefrin yollarm.
4. Horid-i niyaye: Hurda-i Avestada gne, ay, yldz, su ve ate kutsal ve

deerli saylan unsurlar arasnda yer alr. Gnde kez gne doarken, len ve
ekindi okunan bu duann asl Horid Yette geen beyitlerdir:
Olumsuz olan gnee hamd ve sena ederiz ve bu vglerimizle onu mutlu

edeceiz o en iyi hakemdir. Ta ki bizim stmze n sasn ve yeryzndeki her
232
Avesta,s. 482483.
180
eyi temizlesin. Gnee hamd ve sena da bulunanlar byden cehaletten ve deer

ktlklerden korunur ayni zamanda Ahooramezdann yaratt tm kutsal
varlklara hamd etmi oluyor. Gnein bin gz ve bin kulaa sahip olduu iin ona
sena da bulunanlara ktlk gelince hemen mdahile eder ve yardma koar.
Gnein douu ve bat dua ve merasimlerle karlanacaktr.
Hurda-i Avestada bu beyitlerin banda ve sonunda baz ksa dualar eklenerek

yazlmaktadr. Gne douunda okunan duann banda doru dnce, temiz ve
pak olan gcnle nasl olmas gerekiyorsa bana da g ver. len duasnda tm
aydnlklardan daha aydn ve parlak olana yneldim. ve son olarak ekindi
duasnda ey Ahooramezda Horidn yardmyla bizim ilerimizin sonu iyi kl.
Gnmz Zerdtileri arsnda Horid-i niyayete geen dualarla ilgili farkllklar
bulunmaktadr. Hindistanda yaayan Zerdtiler bu duay gnde kez okurken
randa yaamakta olan Zerdtiler daha fazla eklemeler yaparak gnde 5 kez (
sabah, len, ekindi, gece yars ve sabaha doru.) okumaktalar.233
5. Mihr-i niyaye: Avestada misre olarak gemektedir. Mihr Yette geen

duann ksaltlm haldr. Horid-i niyayete olduu gibi gnde kez okunur:
Ahooramezda, geni ve ferah lleri yaratt zaman Mihri onlara koruyucu

olarak grevlendirdi. Mihre senada bulunmayanlar ve yalan syleyenleri sevmez.
Sz verip yerine getirmeyen kimseleri nerede olursa olsun bulur ve yok eder. Mihr
tanrs ona vefal olanlara yalandan kananlara hzl giden atlar hediye eder. Ate
ona doru yolu gsterir ve akll gl erkek ocuklar balar. O, Arya
topraklarnn koruyucusudur.
233
Dier btn tanrlar ierisin de Mihr en gl
Avesta,s. 486.
181
tanrdr. Onu en gzel szlerle, kalabalk ayinlerle vyoruz. O gkte bulunur

insanlar gzetir hi uyumaz her kesin karakter ve temiz niyetinden haberdardr. Bin
gz grmek iin bin kulak iitmesi iin vardr. Sava srasnda savalar atlar ve
kendileri iin Mihre inanarak duada bulunan guruba baary nasip eder.
Mihre sz verip yerine getirenlere yardmc oluyor onlar ktlklerden korur

ve tm isteklerini kabul eder. yle dua da bulunmak gerekmektedir: Ey Mihr, sana
yalan sylenmez, dmanlarmzn korku ve gsz olmalarn sala bunu tek sen
yapabilirsin. Ey Mihr sen vg ve senaya layksn, sen glsn maddi manav
servete sahipsin bize yardm et. Bizim sana sunduumuz bu fidyeleri ve gzel szleri
duy ve ibadetimizi kabul et.
6. Mah-i niyaye: Mah kelimesi Avestada mavangh olarak gemektedir.

Bu blmde geen asl konu Mah Yet teki dualardr, her ay kez ayn ilk gn,
ortas ve sonunda okunur.
Ey Ahooramezdann yaratt Mah ve deer tanrlar, yksek sesle sunduumuz

hamd ve senamz duyun ve size inanarak yardm isteyenleri yaamlarnda baarl
kln.
Biz yle bir simaya hamd ve sena ederiz ki temiz ve paktr. Hamd ve
sena Ahooramezdaya, Amea spentaa ve aya ki onlara bakamayacamz kadar

gzeller. Ayn her 15 gnde eksilip keman eklini almas ve yine 15 gn tekrar eski
halna gelmek iin ura kimin istei ile? vglerin en gzeli gzel yzl Aya
olsun, btn bitkiler baharda yaarmak iin onun kmasn beklerler.234
234
Avesta,s. 362.
182
7. Ate-i niyaye: Avestada atar ( ate ) olarak gemektedir. Atekedeler

de her gece gndz 5 kez okunur. Her ayn 9. gnne ate ismi vermektedir, bu gn
Yasna 62.Hat okunur.
Ahooramezdann yaratt atei kutsuyorum. En gzel vgler ve selamlar

pak ve temiz olan aydnlna sunuyorum. nnde durur tm dini merasimleri yerine
getiririm. Gzel kokulu bitkilerin kokusundan honut olman iin yakyorum ve
etrafnda bulunan ilim sahibi kiilerle sana u ilahiyi sunuyoruz. Ey Ahooramezday
temsil eden kutsal ate, sonsuza kadar hep parlak kal odamzda. Ahooramezdaya en
yakn olan tanr isteklerimizi yerine getir. Rahat ve huzuru bize getir, yaammzda
mutluluk, gnlerimize ferahlk, dinimize ballk ve bize klavuzluk edecek ilim
marifet ver. Ey yce tanr, bize ilim renmemiz iin g ve himmet ver. Bizi bala,
dmana kar baarl ve hayatta muvaffak kl. Evlerimizde ve atekedeler de
Ahooramezdann yaylmaktadr. Ona hamd ve senada bulunanlar skntdan
kotarr, hayvan srleri ve ziraatlarn bereketlendirir. Ahooramezdann ateine
hamd ve sena olsun bizi ktlklerden koru.235
8. Aredvisura niyaye: Bu dua gndz vaktinde dere kenarnda suya kar

okunur, gece okunmas men edilmektedir.
Tm yeryz sularn koruyan Aredvisura- anahitaya hamd ve sena ederim.

Bize bu sular veren Ahooramezdaya hamd ve sena olsun. Aredvisura- anahitaya
senada bulunan her kesin Hayvan srs oalr ziraatta bereketlenme olur, maddi
manav ynden glenirler bylece lkeye bar salanr. Bu tanry yd eden
erkekler her trl nefsan kirliliklerden korunurlar. Hamile kadnlara douma kadar
235
Avesta,s. 497498.
183
skntlarn hafifletir doumu kolaylatrr ve yavrularnn beslenmesi iin stlerini

oaltr. Aredvisura- anahitann ismi yeryzn kapsamaktadr, yle ki btn
yeryznde bulunan rmaklar dalgalaryla dalar ykp gemesiyle birlesin ancak
onun gcne eittir. yle tanr ki yeryzne her eye sahiptir. Hayat kayna olan
suya en gzel iirleri sunarm. Bu iirlerle teekkrlerimizi sunarz Ahooramezdaya
ve Zerdte bize doru yolu gsterdii iin. Ellerimi ge kar aarak
Ahooramezdadan bize huzur, bereket ve iyilik vermesini dilerim. Onun yaratt tm
tanrlara hamd ve sena ederim.
9. Pen gh: Gh kelimesi Farsada gas ve pahlevicede gasu (

vakit, zaman ) olarak gemektedir. Zerdtilikte faydal olan her unsur kutsal
saylmaktadr, bu yzden gece, gndz, ay ve yln korucu tanrlar vardr. Bir gece
ve gndzn vakitleri 5 ksma ayrlarak 5 kez dua okunduu iin bu blme pen
gh ( be vakit ) ismi verilmektedir.
9.1. Havn-i gh: Zerdtilikte sabah gne douuyla le arasnda ki ibadet

zamanna verilen isimdir.
9.2.Rapisyayun gh: lenle ekindi arasnda ki yaplan ibadet vaktine verilen

isimdir.
11. Ozeren gh: Ekindi ile gnein bat arasnda ki vakitte yaplan ibadete
Ozeren gh ismi verilmektedir.
12. Aviseru terim gh: Gnein bat ile gece yarsna kadar ki geen zamana
verilen isim.
184
Ek 9. Vendidattan rnekler
Ahura Mazda Zerdte seslendi: ey Zerdt eer insanlara yaaya

bilecekleri ehirleri yaratmasaydm bu dnyada onlarn rahat ve huzur iinde yaaya
bilmeleri iin hi bir yer yoktu. En gzel ehirleri yarattm iyilik ve bar iinde
yaaya bilmeleri iin, fakat ( Ehrimen) afet ve ktl kaskat k getirdi huzuru
bozmak iin236
Ahura Mazda dedi, ey Zerdt dinle beni; Cemite dini yaymasn ve bu

yolda nder olmasn syledim kar geldii iin onu cezalandrdm Ve sonra onun
padiah olmasn yarattm lkelere hkm srmesini istedim kabul etti.237
236
237
Vendidat fargart 1/1/3.

185
Ek10.Gatalar: Zerdtn kendi szleri olarak kabul edilen Gatalarden rnekler.
2.1.1. 28. Hat, Ahyayasa ( Yasna28 ): Zerdt bu msralarnda Ahooramezda

ve onun yardmclarn insanlar ktlk gcne kar mcadele edip iyilii
bulmalar iin yardma arr.
28.1. Mezdann mukaddes akln sena iin ellerimi yardm isteyerek kaldrr
ve ey doruluk, her eyden evvel dilerim ki (Vohu menah = temiz tynet ) y ve
yaradln ruhunu honut edeyim.
28.2. Ey Ahooramezda ve ey Vohu menah, ben size hizmet edecek adamm.

Doruluk vastasile iki cihann zaferini bana ihsan ediniz.
28.3. Ey Ahooramezda ve ey Aa ve ey Vohu menahben sizin ve Armaiti

tarafndan kendilerine ebedi diyar hazrlananlar iin terennm ediyorum ( Gata
okuyorum ). imdiye kadar kimse tarafndan terennm edilmeyen bu dualar sizden
yardm istediim zaman imdadma koasnz diye okuyorum.
28.4. Ben temiz tiynet ile beraber dindarlarn ruhlarn korumak vazifesiyle
mkellef olan insanm.
biliyorum.
nk iyi ii Ahooramezda nasl mkfatlandrdn
Vcudumda kudret ve kuvvet olduka insanlara doruluk yolunu
reteceim.
28.5. Ey doruluk ne zaman sana erieceim? Ne zaman bir bilgi gibi temiz
tiyneti grecek, byk Ahoorann bargh ile Mezdann cemalini temaa ederek
sevineim. Umuyorum ki dil ve belagatimle ve bu aynn feyzi ile yol kesenleri her
eyden byk olan (tanr) n yoluna gtreyim.
186
28.6. Ey Mezda, vaat ettiin gibi Vohumen ve Aa ile Zerdte gelip bana sebat
ve kuvvetli bir stnadgah ihsan et. Ta ki onun yardm ile dmanlarm yenip
muzaffer olaym.
28.7. Ey doruluk, temiz tiynetin azametini bana yardmc et.
Ey Armat
Gtasb ile benim dileklerimizi bala. Ey Mezda, ey benim padiahm, yle yap ki
senin peygamberin kendini dinleyenler (kedine itaat edenler) edinsin.
28.8. Ey her eyden iyi olan ve en iyi doruluu irade eden, nl kahraman
Fraaotra ile kendim iin ve sana inanan seni isteyen insan iin, ebedi temiz
tiynetliliin nimeti olan en iyi eyi dilerim.
28.9. Senin ihsanlarna krana olarak Ey Ahooramezda, ey doruluk ve ey temiz

tiyent, daima gazabna uramamak iin alyorum.
Ey sen bizim istediimiz
senden zuhur etmitir ve cennet umudumuz senden yanadr, senden kendi hamd ve
senana dair terennmler dilerim.
28.10. lerinin doruluu ve fikirlerinin temizlii dolaysyla ihsana layk

grdn insanlarn dileklerini yerine getir. Zira iyi biliyorum ki sana tarlan bu
yakarlar ve terennmler derghmda kabule mazhar olup iyi neticeler dourur.
28.11. Mademki doru i ve iyi dnceyi halka kendilerini korumak iin tavsiye
ve tevdi edeceim; yle ise Ey Mezda bana kendi dil ve aklnla ret ki yaay nasl
olcadr?
2.1.2. 29. Hat, Hamavya- geus- urva ( Yasna29 ): Bu blm zulmn haksizliin
fecih ekilde yayld ve insanlarn zorluklara kar savunmasz hala geldikleri
187
dnemdir, ite bu zaman Zerdt Ahooramezdaya insanlar kurtarmas ve onlara

yardmc olmas iin yalvarr. Ahooramezda bu yaknmay duyar ve bu durumu
dzeltecek biri olarak Zerdt setiini ve onun mcadelesini anlatr.
29.1. Ey Ahooramezda, ( Yaradln ruhu ) senin derghna ikyet ediyor ve

diyor ki: beni kimin iin vcuda getirdin, kim beni yaratt? Zulm, kavga, gazap,
beni aciz, zayf bir hale soktu. Benim senden baka koruyucum yoktur. Bana ebedi
bir yaay ve bahtiyarlk ihsan et.
29.2. O zaman Yaratln ruhunu yaratan, Aa (doruluk) dan sordu: Sen

(Yaratln ruhu) iin ona huzur verecek, onun yar ve teselli vericisi olacak bir adil
hkim (daver) tanyor musun? Kimdir o kimse ki byle bir hkm vermee laik
olsun, o kimse ki gazab ve (yalan) n dostlarn yensin, mahvetsin?
29.3. Aa yaratana cevap verdi: Yaradln ruhu iin kuvvetli bir yardmc
yoktur. nsanlar arasnda maiyetlerine nasl muamele edileceine bilen kimse yoktur.
(Ahoora syler)
Faniler arasnda en kuvvetli odur ki ben onun istinadn kabul eder ve yardmna
koarm.
29.4. (Aa syler) her kasden iyi olan Mezda, eytan ve insann gemi
zamanda yaptklarn ve bundan sonra yapacaklarn bilir. Hkm Ahooranndr. O
ne irade ederse biz ona razyz.
188
29.5. Ben ve (yaradln ruhu) ikimiz ellerimizi Ahooraya kaldrp ona hamd ve
sena ediyoruz ve diliyoruz ki iyi i yapanlarn bulmalarn, (yalan) a dost olanlarn
(doru) yolunda alanlarn galip gelmelerini reva grmesin.
29.6. O zaman Ahooramezda, bilen ( lim) ve din mezhep yollarn tanyan

tanr kendi syler: sen iin mukaddes ayine gre eden adil bir hkim yoktur. Tanr
hayvan besleyen kyly sana tesliyetkar olarak verdi.
29.7. Bu hamd ve sena terennmleri iradesi dorulukla msavi olan bir

Ahooramezdann dr, cihandaki doru ili insanlarn kurtuluu ve saadeti iin
seilmitir. ( yaradln ruhu sorar: ) Ey Vohumen insanlar arasnda kim beni
korumak iin seilmitir.
29.8. (Vohumen cavap verir: ) lahi ayini kabul eden biricik ahs (Zerdt
lspentaman ) dr. Ey Mezda doruluk fikrini yayan odur. Bu sebep den ona gzel
sz ( belagat ) verilmitir.
29.9. O zaman ( Yaradln ruhu ) cotu;( syler:) aciz bir adamn avaz ( sesi )
kulama geldi. Ben yrekli ve gl bir er istiyordum. Ne zaman byle yksek bir
kahraman feryadma koacak?
29.10. ( Zerdt syler: ) ey Ahoora, yaradln ruhunu kudret kuvvet ihsan et

ve ( doruluk ), ( temiz tynet ) ile gcn artr ki onun kuvveti ile sulh ve rahatlk
kararlasn. Evet, ey Mezda ben anladm ki sen onu artrabilirsin.
29.11. Adalet, temiz dnce ve ehriyarlk nerede? O halde ey insanlar beni

kabul ediniz, ta ki btn benim yolumda gidenler anlasn. ( Yaradln ruhu syler:
189
) Ey Ahoora, ite bizim snacamz, dayanacamz geldi.
Bunun kranas
olarak sana hamd ve sena sunuyoruz.
2.1.3. 30. Hat, At- ta-vahiya ( Yasna30 ): Zerdt 3.Gatasnda iyi ve ktnn
savan anlatmaktadr. Bu iyi ve kt arasndaki savata tercihte bulunan insan
Ahooramezda tarafndan ceza ve mkfatlandrldn kaleme alr.
30.1. te dinlemek isteyenler iin szm var: her eyden evvel bilen adam,
Ahoora ya hamd ve sena olsun. Ve Vohumen e yakarmak iin olan bu terennmleri
ve bunu dinleyip ( itaat edip ) dorudan doruya parlak saraya ( cennete ) giden
insann saadetini aklna yerletirmelidir.
30.2. Bu en byk szlere kulak veriniz. Onlar aydn bir dnce ile mtalaa
ediniz. Bu iki aydn ( iyilik ve ktlk ) arasndaki fark dnnz. Ondan evvel ki
son gn eriir ve herkes kendi kendine dinini ihtiyar eder. Ola ki sonunda
muradmza ereriz.
30. 3. lk nce tasavvur leminde zuhur eden o ikiz iki cevherden ( Asli ve eski
kadim yerine kullanlmtr ) birisi dncede, szde ve ite iyiliktir; teki de
ktlktr (dncede, szde ite). Bilgili adam bu ikisinden ktl deil iyilii
semelidir.
30.4. Bu iki cevher bulutuklar zaman yaay ve lm vcuda getirirler. Bu

yzdendir ki akbet yalana tapanlar en kt yere (cehennem) doruluk arkasndan
gidenler en iyi yere (cennet) gideceklerdir.
190
30.5. Yalana tapan bu iki cevherden en kt ii semitir. Doruluk arkasndan

giden daima ii ile Ahooramezdann honutluunu kazanm ve ilahi bir bezekle
bezenmi olan ( hord min-i ) ihtiyar etmitir.
30.6. Div ler de bu iki cevher arasnda iyiyi ktden ayrmadlar. Zira
birbirleriye dantklar zaman aldatma ( divi ) gelip yetiti; onlarda naar en kt
dnceyi setiler. O zaman gazaba ynelip onun vastasala insan yaayn
mahvederler.
30.7. lahi kudret ( Hatra ), temiz tynet ( Vohumena ) doruluk ( Aa ) da

insann yardmna kotular. Sevgi melei ( Armaiti ) insan kalbna son imtihan
gnnde mkfat grebilsin diye payidarlk ve sebat balad.
30.8. Ey Ahooramezda gnahkrlar iin senin cezan eritii zaman Vohumen de

yalan kskvrak balayp dorunun eline teslim edenler iin senin emrinle; ta ki
dncemiz bilginin membana yol bulsun.
30.9. Biz insanlara doru yol gsterenler gibi yaamak istiyoruz. Ola ki Mezda ve
melekleri bizim tarafmza gelirler ve bize doruluk ve yardm balar; ta ki
dncemiz bilginin membana yol bulsun.
30.10. Ondan sonra cihann rahatlna yalan felaketi eriir. Mezda Vohumen
ve Aa, nn kutlu saraynda vaat edilen mkfat hayrl iler grp iyi ad brakanlara
verilir.
30.11. Ey insanlar, eer Mezdann ezeli hkmnden nasip aldnzsa ve bu

dnya ile ahretin saadetinden, yalana tapann ebedi ziyan ve azabndan, iyilik
191
isteyenlerin menfaat ve hazzndan haberdar oldunuzsa o zaman sizin iin gzel bir
istikbal vardr.
2.1.4. 31. Hat, Ta-ve-urvata ( Yasna31 ): Bu blmde anlatlanlar,

Ahooramezdann Zerdte g - cesaret vermesi ve onun bylece ktl seenler
iin mcadele edip bu satrlarn onlara bir klavuz olmasn salamasn anlatr.
31.1. Buyurduun vecihle ite bir sz syleyeceim ki, onu iitmek, yalann
hkmne kulak verip dorulua ait olan her eyi mahvedenler iin acdr; fakat
yrekten Mezdaya inananlar iin gzel ve tatldr.
31.2. Seilecek en iyi yol size gsterilmediyse ben adil bir hkim sfatyla size
konuuyorum. yle adil hkim ki Ahooramezda dahi onun doruluuna ve iffetine
ahittir. Ta ki hepimiz mukaddes ayinin gsterdii yolda yaayalm.
31.3. Bu iki gruh iin ( Spenta mainyu ) ve ( Azer ) in eline ne mkfat ve ne

mcazat vereceksin? Din yolunda alan insann akbeti ne olacaktr? Ey Mezda,
beni kendi dil ve sznle bunlardan haberdar buyur ki ben onlar insanlara tebli
edeyim.
31.4. Doruluktan istimdat edip Mezda ve melekleri arldklar zaman, aa

ve Armaiti den yardm dilerseniz o zaman ey Vohumen, ebedi lemi umabilir ve
kuvvetiyle yalana kar zafer kazanabiliriz.
31.5. Ey Aa beni en iyi hazzmdan haberdar et; ta ki ey Vohumen onu

birbirinden ayrd edip bana niin hased etdiklerini anlayaym ve ezberleyeyim. Ey
192
Ahooramezda bana vcuda gelecek eylerle varlk eklini kabul etmeyecek eyleri
ret.
31.6. Temiz tynetliliin bereketiyle mevcut ve payidar olan ilahi diyarn en iyi
hazzndan yan Mezdann cenneti leminden o kimse nasib alsn ki beni
tekmlnden ve doruluun ebediliinden haberdar eder.
31.7. Yaradln ilk gnnde bu gzel barigahn aydn olmasn dnen kendi
aklnn kudretiyle doruluu yaratandr. Ey Ahooramezda, o bargh daima senin
ykselttiin iyi tynetlilerin makamdr.
31.8. Ey Mezda sana gnl gzyle baktmz zaman dncemin kuvvetiyle

anladm ki evvel sensin, ahr sensin, temiz tynetin babas sensin, doruluu yaratan
sensin, cihan ilerinin adil hkimi sensin.
31.9. yilikler senindir, hayvanlar yaratan kudret ve iftilerle ifti

olmayanlardan herhangi birine snmak hususunda onlar serbest brakan parlak
akl sendendir.
31.10. Beygir bu ikisinden temiz tynetin dostu olan alkan iftiyi tercih etti.
ifti olmayan ader niinler onu bulmak iin ne kadar kendini azaba soksa senin
beenilen, len haberin sayesinde muvaffak olmaz.
31.11. Ey Mezda, sen yaradln ilk gnnde kendi aklndan beer, din ve
dnce kuvveti yaradn ve hayat madde kalbna soktuun ve i ve irade
yarattn zaman istedin ki her bir kimse kendi iradesiyle iinden inand yolda
yrsn.
193
31.12. O ilk gnde birisi ll, tartl szlerle sesini ykseltmi; bir bakas
yalan szle kavga koparm; bilen bilmeyen herkes duygu ve dncesine yakan
yapyor; Armaiti birini brakp birine kouyor ve hala tereddt iinde olanlara t
veriyor.
31.13.
Aikr olsun gizli olsun cezaya layk olan her ii, hatta en byk
tvbeye layk olan en kk kt bir ii sen ( Aa ) nn yardmyla bilirsin ve parlak

gzlerinle her eyi grrsn.
31.14. Ey Ahoora sana soruyorum: hesap gn gelip getii zaman defteri

amallerine gre doruluun dostlar srasna girenlerin akbetleri ve yalana yar
olanlarn cezalar nasl olacaktr?
31.15. Senden soruyorum ey Ahoora, fenaln ve yalann tapnmann hkm

srmesi iin alann cezas nedir?
O fena adamn ki kylden kendine hi bir zarar ( incitme ) gelmedii halde ii

gc hayvanlar ve alan kylleri incitmektir.
31.16. Sana soruyorum, eer bir bilen doruluk sayesinde hanman, ehri,
ky yceltmek, sana benzemek isterse, ey Ahooramezda ne zaman istediine eriir
ve nasl davranmaldr?
31. 17. Doruluk peinde koanla yalana inanandan hangisi daha byktr?
Gerektir ki bir bileni bundan haberdar etsin. Bilmeyenin bundan fazla arm bir
halde kalmas yakk almaz. Sen ey Ahooramezda temiz tynetlilikte bizim
reticimiz ol.
194
31.18. iinizden hi biri yalann szlerine ve hkmne kulak vermemelidir. Zira

o evi bark, ehri, ky bozgunlua ve fakirlie drr. yle ise onu silahla
defediniz, kendinizden uzaklatrnz.
31.19. Doruluktan nesibedar olan dileyiniz; o bileni dinleyiniz ki o, yaaya

derman verir. O kimseyi dinleyiniz ki o, szn isbat iin ey Ahoora, senin
davaclara hkm vermek iin alevlendirilen kzl ateinin karsnda berk durabilir.
31.20. Doruluk dostuna inanan ileriki yaayta, uzun sren bir alakllk,
karanlk, kt yemek, alamak inlemek nedir bilmez. Fakat siz ey yalana tapanlar,
eer ileriniz vicdanlarnza yol gsterirse hayatnz byle geecektir.
31.21. Ahooramezda kendi btn gcn, ululuk kudretini Haurvetato Amrtat,

Aa, Hatra ve Vohumenale beraber, o kimseye verir ki o, dncede ve ide
kendisine dosttur.
31.22. Bilene ve anlayana aikrdr ki ey Ahooramezda, senin deerli yardmcn

sz ve ii ile dorulua ve iyiliin ebedi diyarna zahir olandr.
2.1.5. 32. Hat, Ahyaa- huvaetu ( Yasna32 ): Zerdt Gatarnn bu blmnde

yine srarla ktlkten kanp iyilii seenlerin mkfatlarnn oka olacan ve
kim kendini ktle kaptrrsa kendi rd ktlk ana kendilerinin deceini
nihayet ksa srede bu yolun takip edilmez olduunu greceini yazar.
32.1.Ahooramezda sizin yannzda efendi ile uak arasnda bir fark yoktur.
Onun iin hibir ayrm yapmadan kendimizi size evirebiliriz. Ahooramezdadan saf
dnce gemektedir. Doruluk bizi hur yapacak ve isteimizi iyiye doru
195
evireceiz. Bu emanetler iinde Mezdann ilahi kelimeleri duyulur: Ben sizinle

olacam.
32.2. Bunun karsnda ktln kt dncesi domutur. Kt dnceden

yalanlar olmutur. Yalan kt iler yapmaya zorlam. Ve kt ilerin iinde de
inanszlk olmutur.
32.3. Ey kt kuvvet, siz insanlarn dorulua ve akllla kar olan

ilgisizliklerinin sebebisin. Sen onlar bilin birlemesi iine sokup onlarn iyilik iin
olan yollarn kesiyorsun. Senin karanlk glerin yaam yaratm olarak grlebilir
ama gerekte onun ekicilii lme gtrr. Soruyorum size kim yaam lme
seecek kadar aptaldr.
32.4. Ktnn dolanbal yollar saylmayacak kadar oktur. Tanrm yalnz sen
bu yollar tanyorsun. Sizin yardmnzla iyi ve kt arasnda ki sava sona erecek.
yi yolda yrmenin genel izgisi verilmez. Hi bir akl bunu tanmaz. O btn
insanlar iin ayrdr. Sadece tanr senin hangi yolu takip edeceini bilir.
32.5. Aramizde ki ou kutsallarda bazen iyi yoldan ayrlr. Vivehventin olu

Cemit eer o bile iyi yoldan ayrldysa.238, Ey Mezda ileride ikimiz arasndaki
davay sen haledeceksin. Sadece tanr doru kusursuzluu tanr. Ben iyiyi, kt ile
taniyorum. Biliyorum ki kt nefesimi kesiyor. Ama bu skmadan bir doumun
l duyuluyor. Tanr bu szleri duyar ve i eker.
238
Vivehvent Cemitin babasnn ismidir Vendidatta ismi geer, Ahooramezda evvela Cemite o
dnemin insanlarna yol gsterici rehber olmasn teklif eder. Cemit kendisine Bu grevi layik
grmez ondan sonra ona saltanat verildi. Bin senelik saltanat kendini byk ve kibire drd bunun
zerine gnahkar sayld ve saltanat nuru ondan alnd.
196
32.6.yi bir retmen ve kt retmeni nasl ayrt edebilirim. Benim iyi

niyetimi yaln anlatrlar. Benim dnya grm topuklar altnda ezenler, uurumu
daraltp hr gklere bakmam engelleyenler ktlerdir.
32.7. Onlar yaay mahvetmeye alan kimselerdir. Ey Mezda bu yalana

tapanlar daima bu doruluk peinde koanlarn kadnlarn erkeklerini haz ve
menfaat umuduyla en iyi tynetten uzaklatrmay dnrler.
32.8. Bu kt uygulamalara kar iyi peygamberler kar gelmektedir.

Umutlarnda ki kaderle ktle ktle kar gelmektedirler. Onlar bu eytan
papazlarna gazap verenlerdir. eytan papazlar kar edebilir kanunlar ile ve
eitimleriyle insanlarn zgrln kasp edenlerdir. Benim zamanmda bizi
bylesine ktln boyunduruu altna sokabilecek Cemit gibi biri yoktu.
329.
Cemit
kendi
karlarn
hizmetisidir.
Bununla
fazlas
ile
dllendirilmitir. O ktleri daha kt yapan, o hakszln kardei, doruluu ve

iyilii arayan bizlerden nefret edenlerdir.
32.9. Bylelikle onun eytanca uygulamalarnn dl onun nndeki

mesafedir. Gerekte o bizi yolumuzdan karamaz ve bizi geemez. Dn bir kere
byle kt dnen dl iinde tamakta. Dn ki biz bunu btn gcmzle,
dnyann btn bu eytanca uygulamalardan kurtulmak iin kar koyabiliriz.
32.10. lahi ve fani kuvvet sahipleri yamalamalar ile yaammz zehir

etmeye almaktadr. Biz biliyoruz ki yaam sadece yemek ve imek deildir. Biz
bilmekteyiz ki yaam evrensel dengenin taycs ve btn evrenin nefes al olarak
197
tanrdan gelmektedir. Eer tanr bizim iin ise kim kim bize kar olacaktr. Ona
kar olan inan dalara bile dayankldr.
2.1.6. 33. Hat, Yatai- ita ( Yasna33 ): Bu Gatada insanlarn iyilii ve doru
olan semeler iin Ahooramezdann sunduu saf dnce yalansz her eyi kabul
etmekle elde edileceini anlatr. Zerdte gre uurlu yaam btnyle iyi niyetlilik
( Vohumen, Aa...) tarafndan kazanlr.
33.1. Ahooramezdann yannda yer alacak olanlar, iyilik ve doruluu seenler

olacaktr. Yalnzca gerekler vardr, yanlar ve ktlk her zaman manaszdr.
Tanr bunlarn ikisizinde hangisine ilgi gsterdiini bilir.
33.2. Tanr sizi bir seim iin zorlamaz. Doruluu seenler en iyi meknlara sahip
olurken ktl tercih edenler kt yerlere sahip olacaklardr. O kimseler ki
iyilik yapar ama kalplar yalan yalanla doludur kendilerini kandrm olurlar
ve ktlerle beraberler.
33.3. Sadece iyilik iin uraanlarn deeri asrlar boyu kalacaktr. Ey Ahur Mezda
kuvvet, kibirlilik, fakir mitsizlik ve yamaclktan bu dnyay kurtar ve buna
benzer yabanc eyleri benden uzaklatr.
33.4. Ey Ahooramezda senin bana retilerini kzgn ateli bir arzu ile yaymaya
hazrm. Benim sevgim senin sevginden tr ruhum senin ruhundan ve
doruluum senin doruluundan daha ok pay alsn.
33.5. Benim ( Zerdt ) insanlara yol gsteren, doruluu setim ta ki gerei

buldum. Ey doruluun gc ve gerek olanlar bana her zaman yardmc olun ta
198
ki yaamda en iyi olan insanlara sunaym ve onlar Ahooramezdann sevgisine

layk olmalarn salayaym.
33.6. Ey Ahooramezda ve ey hayra vesile olan unsurlar beni sizler koruyun, yce ve
yksek parlayan klarnz bende grn bende bylece bu dnyann btn
ktlklerinden korunmu olurum. Ey Ahooramezda sevgi ve efkatini o
kimselere bala ki, onlar senin dorunu ve senin gereini semi olsunlar.
33.7. Ey tanrm benim bu yolda baarl ve bu szlerimin asrlar sonra da devam

iin bana sonu olmayan ilim, kimsede olmayan kuvvet, maddi ve manevi g, ver.
Benim Zerdt senin yolunda ve ibadetinde olan kii.
33.8. Ey tanrm o zaman senin sevginden hi bir g beni uzaklatramaz. Ey

Ahooramezda bize sevgi ve merhamet dolusu kalpler ver. Adalet ile uyum iinde
yaamay ret. Ben ( Zerdt ) en gzel iir ve ilahileri senin sfatn karakterini
tantmak iin sunuyorum.
33.9. Ey Ahooramezda iyi ve doru yolu seenlerin akln o iki gzellik (

vohumen, aa ) yardmcsna bala ki onlarn yla doruluk lkesi feyiz
bulur ve nr. En iyi niyeti o, benim doru yola getirdiim kimseye vermelidir.
Muhakkak ki bu ikisinin yardm bizim zerimizdedir. Zira onlarn ruhu birbirine
ok uygundur adeta bir gibidirler.
33.10. Ey Ahooramezda mazi, hal ve istikbale ait btn yaay gzelliklerini bize
ihsan et. Vohmen, Hatra ve Aann yardmyla cismani yaay gzel ve
bahtiyar bir hale koy.
199
33.11. Ey her eyden gl, ey Mezda ve ey Armaiti, ey Aa, ey Vohumen, ey

Hatraey siz ki insanlara cenneti balamak elinizdedir, beni dinleyiniz, hesap
ve ceza gnnde bana acynz.
33.12. Ey Ahooramezda, kendini bana gster ve Armaiti vastasyla bana g

ver. Ey Ahooramezda kendi mukaddes aklnn yardmyla bize g ve kuvvet ver.
Yaptmz iler karlk Aann nurundan mkfat ihsan et; Vohumen
vastasyla bizi kuvvetli eyle.
33.13. Beni korumak iin ey Ahooramezda, ey uza gren; ruhani lkenin

benzersiz ltfn bana, inananlara vaat etmelisin. Ey Armaiti mukaddes ruha
doruluu gster.
33.14. Ben ( Zerdt ) kendi cann, dnce, sz ve iimin en seilmiini btn

tevazu ve btn yksekliiyle Ahooramezda ve doruluun eiine krana
olarak sunuyorum.
2.1.7. 34. Hat, Ya yaosna ( Yasna 34 ): Zerdt Gatalarn bu blmnde

tanrya kavumann yolu olduunu anlatr. Bu yolun, Humte ( Doru
dnce ) Huhate ( yi sz) Havarate ( Gzel davran) bu yolu takp eden
kiilerin iyi ve salam bir yaama sahip olduunu ve ayni zamanda gurur,
kibirlilik, kendini beenmilik, giybet, yamaclk ve buna benzer yalnlklar
terk ederek Aa kabul etmi olurlar. Ve ayni zamanda Ahooramezdann
rzasn kazanrlar.239
239
Avesta,s.119-121.
200
34.1. Ey Ahooramezda; ister eylemle, ister szle, ister ibadetle olsun, sen kendi
szne lmszl, hakikati sal, hkimiyeti aldn. Brak kendi zn iin
setiin bu gibi eyler bizim tarafmzdan en geni miktarlarda olmak zere sana
verilsin, ey efendim.
34.2. Dahas tm bu eyler sana; kty iyi ruhtan alan dnce ve ruhu
hakikat ile uyum iin de bulunan ben ( Zerdt ) ve evrensel ihtiamda olan vg
ilahileri yoluyla verildi, o ilahiler ki sizin varlklara has bir evrensel ihtiamda
okunur, ey Ahooramezda.
34.3. Bundan dolay brak biz, senin hkimiyetin altnda iyi dnce ile
beslenen bizler hepimiz derin bir saygyla Sana bir kurban sunalm. Ey
Ahooramezda, gerekten brak erdemli adama kurtulu tm senin gibiler
arasndan balansn.
34.4. Ey Ahooramezda mitlerini kayp etmi zulme teslim olan insanlara

yardm ediyorum. Bu yolda beni glendir baarya ulatr. Ben sana kavutum
benim yolumu takip edenler de seni tandlar bize yardm et bizi bu yolda baarl
kl.
34.5. Ey Ahooramezda ate senin simgen gnderdiin doruluu bize retir ve

senin zatn temsil eder. yilii ve doru yolu seenlere faydal olup onlar
mutlulua ulatrr. Ktlerse atein ndan dahi zarar grrler.
34.6. Ey Ahooramezda senin yolunu seenler yalanlar ret edip gerekleri kabul
edince dmenler tarafndan eziyet ediliyorlar. Onlarn senden baka
201
snacaklar kimse var m? Biliyoruz ki bizim yanmzdasn ve sen bizimle

olduktan sonra biz hi kimseye yardm eli uzatmayz. Bizi bu yolda baarl kl.
34.7. O zalimler bizi yan davranlaryla endielendiriyorlar. O kimseler

Vohumen, Aa ve dier iyi niyetlileri ret edenlerin hepsi bilmiyorlar m
sonlarnn baarszlk olduunu.
34.8. Ey Ahooramezda benim ( Zerdt ) isteim Humte ( Doru dnce )

Huhate ( yi sz) Havarate ( Gzel davran) yaammda setiim tek yol olsun.
Ve kendi nurunla gittiim setiim yolu aydnlat.
34.9. Tanrm senin yaamn dncelerin kusursuz bir uyum iinde olduu iin
mesutsun. Ve sadece bu uyum sayesinde bizim kiiliimizde idrak etmek iin
kiiliimizde biz iyilik yapmalyz. Senin yoluna girmeliyiz ve senin dnyandaki
mevcudiyetine bir ekil vermeliyiz.
34.10. bizim dncemiz senin dnce akmn ile birlikte srsn. Bizim
uurumuzun en gizli kelerine kadar aydnlat ve bizim dncelerimize yol
gster.
34.11. Dnya karanlklara gmlrse onun aydnla olan arzusu sndrlmez.

Bizi tayan topran rklne ramen senin mevcudiyetinle toprak gl bir
temelle yeniden olumutur. Senin bizim rk yaammz sonsuz yaamla
deitirdiin gibi.
202
2.2 Utavad 2. Gata 4 Blmden Oluur ( 43. Hat, 44. Hat, 45. Hat, 46. Hat ):
Kurtulu Gatas anlamna gelen bu Gata kurtulu ve afiyet ile balayan Gata
da denilmektedir . Bu blmleri srasyla ele alacaz.
Zerdt 2. Gatasn birinci blmnde
2.2.1. 43. Hat ( Yasna 43 ):
Ahooramezdann sfatlarn ve kendi dileklerini dile getirir. Ayn zamanda var

gcyle insanlara doruyu retmek iin abaladn ve insanlarn zengin,
bereketli bir hayat srmesi iin o toplumun ilme, kltre, kanun ve dzene nem
vererek tanrya olan inanlaryla elde edileceini anlatr.
43.1. Btn yollar tanrya gtrlr. Ve bu yolu takip eden her kii dzenine
senden diliyorum. nk ben doruluu gerekletirmek istiyorum. Onun iin
bana Senin ruhunun kuvveti ile engellerden ylmayarak sonuna kadar direnme
gc ver.
43.2. Evrenin aydnlatc kuvvetleri, bizim yanmzda bulunun. Senin enerjin ey

tanrm karanlkta sonsuz k akm gibidir. Onlar, bizim yaammzda geceleri
snmeyecek, doruluun n dn vermektedir.
43.3. yiliin alak gnlll takipileri sadece dnyadayz ama bir zaman,
ne zaman ki senin yanna geldiimizde, bizim iimize iyiliklerinde nefes alacaz.
43.4. Tanrm senin iyiliinin kayna bizim iimizde kaynasn. Senin kutsal,
hayat verici atenn alevleri hibir zaman snmesin. O her zaman bu dnyann
deikenliklerinin merkezinde dursun.
203
43.5. nk sen kutsal tanrsn. Bunu kendim gzetledim. Ne zaman ki sen

beni grevim iin arnca, ne zaman ki dnyann sonunda kimin dllendirilip
kimin cezalandrlacan akllnla ortaya koyunca, senin kutsalln grdm.
43.6. O zaman Sen kutsal ruhunla mevcut olacaksn. O zaman ezilenler, senin
doruluun ile yeerecekler. Senin isteklerin iin ac ekenlere onlar yattrc
konumalar
yapacaksn.
aydnlanacaklar.
Ama
Kurtarlmak
kkrtclar
onlara
geriye,
yarayacak,
kendi
aklllkla
karanlklarna
gnderileceklerdir.
43.7. Bir zamand ki Vohumen bana kotu ve sordu: Sen kimsin, hangi
hanedana mensupsun, eer senden ve sana bel bel balayanlardan soru
sorarlarsa nasl ve hangi alametle kendini tantacaksn? te o zaman ben seni
kutsal tandm.
43.8. Ben ona dedim: evvela Zerdt benim gcm ettii kadar yalana tapann
hakiki dman, doruluu sevenlerin gl bir koruyucusu olacam. Ta ki bu
yzden
sonsuzluun
snrlar
gzkmeyen
lkesine
erie
bileyim.
Ey
Ahooramezda, seni daima bylece vecek ve senin iin terennm edeceim.
43.9. O zaman Seni kutsal bildim, ey Ahooramezda o zaman ki Vohumen bana

sordu: kendini neyle tantabilirsin? Zerdt cevap verir, senin atein alevlendike
ve ben onun karsnda seni verek fidye sunduka doruluk arkasndan
ayrlmayacam.
43.10. Ey tanrm brak daima gnlmn dilei olan Aaya bakaym. Tanr
cevap verir: ite ben Aa ile sana geldim imdi bize istediini sor. Evet, senin
204
sorgun kn bye ynelttii sorguya benzer. Zira o senin en byk isteini

ihsan edebilir.
43.11. O zaman Seni kutsal bildim ey Ahooramezda, o zaman ki Vohumen

bana geldi ve bana ilk defa senin ayinini retti. Her ne kadar insanlar arasnda
vazifem zc ve zahmetli olsa da yerine getiririm. nk sen onu en iyi vazife
bildin.
43.12. Sen bana, Aaya gidip ayin renmen gerektir dediin zaman senin
buyruuna ba edim. O zaman ki Sen syledin: kalk, ko; ondan evvel ki benim
meleim, yolda Aa ile beraber yanlarnda mal ve hazine olduu halde iki
cemaatin creti olan fayda ve ziyan taksim ederler.
43.13. O zaman Seni kutsal bildim ey Ahooramezda ki Vohumen dileimi

anlamak iin bana geldi. Kimsenin Seni bir eye icbar edemeyeceini bilmekle
beraber istiyorum ki bana yksek ve gzel bir yaay ve bu hayat sona erdikten
sonra bahsettiin lkenin nimetlerini ihsan etmeyi vaat edersin.
43.14. Bir bilenin bir dosta ihsan edecei ekilde senden snacak yer ve
yardm isterim. Aa vastasyla senin kudret ve saltanatndan pay aldm gibi
senin szn dinleyenlerle beraber kyam edip ayinini lekeleyenlerle savamak
istiyorum.
43.15. O zaman Sen kutsal bildim ey Ahooramezda, bir zamanda ki Vohumen

bana geldi ve her ey den iyi olan Tunamaiti bana bildirdi ki: yalana tapanlar
sevindirecek hibir ey yapmamaldr. Zira bu hareket btn doruluk yolunda
gidenlerin dmanln celp eder.
205
2.2.2. 44. Hat ( Yasna 44 ) : Bu Gata dier Gatalardan farkl olarak soru
cevap eklinde yazlmaktadr. Zerdt insanlar tabiatn srrn bulmalarn ve
kinatn nasl yaratld konusunda dnmeleri gerektiini ve bunlar
sonucunda gerek yaratcnn bulmalarn ister. Baarl olmak iin doru yolu
seen her kesin Aann yardmyla muvaffak olacan yazmaktadr.
44.1. Ey Ahooramezda bana yardm et, Vohumen ve Aay bana yol

gstermeleri iin yolla. Senin dinini bu insanlara retmek ve dorular
grmeleri iin seildim beni bu yolda Muaffak kl. Benim varlmn tek sebebi
sensin onun iin bana anlalabilirliin merhametini ver.
44.2. Tanrm sana sesleniyorum bu dzeni bu mkemmelliin yaratcs olan

sana sesleniyorum beni duy ve bana baarl olmann yolunu gster. Bu
insanlara da dnecek ve gerekleri grmelerini sala.
44.3. Ey Ahooramezda kimse dnmyor mu bu kinat nasl yaratld,

gnein ve yldzlarn dnmesi ayn mesafesinin belirlenmesi ve tm bu dzen
nasl kuruldu? Gerek ilme sahip olan kii on da olan akl ve fikriyle doru yolu
bulur ve hayatta baary kazanr.
44.4. Ey Ahooramezda kim yeri g, bulutlar ve ondan gelen yamuru,

suyu, hayvanlar, bitkileri yaratt? Rzgr esmesiyle geceyi karanlyla
gndz aydnlyla kim yaratt? Gerekleri bulup doru yolu grmeleri ve
hayattan lezzet almalar iin insanlara akl ve iradeyi kim verdi?
206
44.5. Ey insanlar tabiat ve bu dzene bakarak dnn. nk akll olan

doru yola gider asla amaz. Gerek ilim renmektir, insan tabiat srrn
renince tanry tanm olur ki bu da bir ibadettir.
44.6. Ey Ahooramezda benim sana olan seslenilerimin bouna olduuna

inanmaktaydm ta ki senin adaletini grdm ve inandm bu hayatta saadet ve
bahtiyarl bizim iin yarattn ve bizim rahat etmemiz iin kinat yarattn
rendim. Bana bildir ve yardm et benim gittiim bu yolda benimle gelenlere de
yardm et.
44.7. Ey Ahooramezda bilmek istiyorum kim bize g ve irade verdi ta ki doru yolu
seip mutluluu yakalayalm? Kim oul sevgisini baba kalbine yerletirdi? Ve
kim olu babaya itaat etmesi gerektiini retti? Ey tanrm bu sorular akla
geldike dnen her kes bilir ki her eyin sahibi sensin.
44.8. Ey tanrm rahat ve mutlu bir hayat geirmek istiyorum. Sen bana yol gster
bana yardm et. Aa ve Vohumenin yardmyla beni maksadma ulatr. Benim
ruhumu kendi sesinle yaknlatr ve sesini alglama anlay ver tanrm.
44.9. Ey tanrm dini yaymak ve kamala erdirmem iin neler yapabilirim? Bu

insanlarn doru yolu bulmalarna ve baarl olmalarn nasl salayabilirim?
Tanrm bana bu konuda yardm et ve baarya ulatr. Bana iyiliin yolunu
rettin ve ben bu yolda tecrbe sahibi oldum bu yzden sevinliyim ve ben
biliyorum ki senin dnda baka doruluk yok.
44.10. Ey Ahooramezda sana soruyorum senin dinini semeyenler rahata ve

baarya ulaacaklar m? Bu dini yaymak ve retmek iin beni setin bu yolda
207
baka kiilerde var ki bana engel olmaktalar. Biliyorum ki onlar doru

sylemezler. Doru ve gerek olan dinin dmanlar ve bana da dmen
kesildiler. Onlara dmen gzyle bakmayacam sen bana onlardan nasl
uzaklamam gerektiini ret. Onlar ki Aa ve Vohumeni tanmyorlar nasl
onlara kaballandraym ta ki kskanlk ve dmanlk onlardan uzak olsun. 240
44.11. Ey tanrm sana sesleniyorum. Bana gitmem gereken yolu gster zihnimi
megul eden karmak duygulardan beni kurtar ve doru olana ulatr. Ben
kendimi bu girdaptan nasl kurtarabilirim? Ben ve yandalarm nefret edenlerin
alayna hedef olmaktan koru.
44.12. Ey tanrm ben kendimi nasl onlara ispat edebilirim ret. Karanlklar iinde
bouanlar aydnla karmam iin bana yardm et tanrm.
44.13. Ey Ahooramezda benim iimde bile hissediyorum ki aydnlkla karanln

sava bazen devam etmekte. Ey tanrm beni bu yolda zafere ulatr ve iimdeki
a galibiyet ver.
44.14. Ey tanrm sana sesleniyorum beni duy ve yardm et. Sen benim iin
ok ey yapyorsun benim senin gcne ve her eye sahibeliliine kar
verebileceim yalnzca kurbanlar var. Acaba sana on deve kurban edersem kabul
olunur mu? Tanr hayr cevab verir.
44.15. Ey Ahooramezda bu kiiler nasl g sahibi olabildiler, nasl byle her eyi
neden semezler.
240
Avesta,Gatalar,s. 123128
208
44.16. Ey Mezda, ne zaman insanlar aydnl grecek doruluk kapsna

koacaklar? Ne zaman hikmetli szlerinle murada erdirirsin onlari? Ne zaman
temiz huylu kimseler yardma koar? Umutluyum sevin ve sabrla beklerim bana
nasip edeceini.
2.2.3. 45. Hat ( Yasna 45 ) : Zerdt Ahooramezdaya dini yaymas iin

yardm etmesini istemekte. Ve insanlar doru yolu semeleri iin fikirlerini
aklamaktadr.
Bir
guruba
dinini
kabul
ettirirken
ektii
skntlar
anlatmaktadr.
45.1. Ey Ahooramezda, her kes ilim ve dnce yoluyla hayatn devam

etmekte. Kt dnceye sahip bu reticileri hep dinleyecek misiniz? Onlar ki
bana engel olmakta ve yolumu kesmekteler. Sen bu engelleri kaldr ve bana
baarya ulamam iin k yolu gster tanrm.
45.2. yi ve kt hakknda bana bilgi ver. Bunlar batan birbiriyle zt myd? nk

dnce de harekette konumada birlikte olamazlar.
45.3. Ey tanrm buradaki insanlara iyiyi semelerini bylece doruyu bulmalarn

retmek istiyorum. Yllar nce tabiat srrn bulmak iin yola ktmda seni
buldum tanrm. yilii grdm ve aradm her yerde sen vardn ve anladm ki
sen her yerde varsn. yiyi ve doruyu seen her kes sana ulaacaktr.
45.4. Tanr bana seslendi: Kim benim byklme inanrsa ve doruyu seerse, o
kimseye iyilii mjdelerim. Ve hogrlmle onun yapt yanllar affederim.
209
45.5. yi ve doruyu seen her kes mutlu olacak ve hayattan lezzet alacaktr. Su
beklemi topraklar serin sular serpilecek. Asrlarca bu yolu takp edenlere yol
gsterici olacaktr.
45.6. Yok olma korkusu olmayacak gemiin pimanl imdinin gemezlii

gelecein endiesi olmayp sonsuzluk rzgrlar esecektir. Kim kendine bu yolu
seerse elde ettii mutluluu asla unutmaz.
45.7. Hayatta sknt ekse de elde ettii bu mutlulukla rahata ular. Ve bunu
bilmektedir ki her skntnn sonu rahatlk ve sevgi doludur.
45.8. Ktlkten uzak durun nk onlar tanr sevgisinden mahrumlar. Ey insanlar

ktl yaymaya alanlara ve ktlkten uzaklan onlara inanmayn ta ki
tanr sizi korusun. Ben ( Zerdt ) size garanti veriyorum, tanr bir yaknnz
olarak sizi koruyacaktr.
2.2.4. 46. Hat ( Yasna 46 ) : Zerdt bu Gatasnda ektii skntlar anlatr ve

her eye ramen Ahooramezdann dinini yaymaya alr. Bu Hattan
anlaldna gre Zerdtn taraftarlar az sayda ve daha iin banda.
46.1. Ey Ahooramezda hangi topraa yz sreyim, nereye gidip snaym? eref

sahibi nder kiiler benden uzaklayor. Yalan syleyen hkmdarlar gibi
deilim, seni nasl mutlu ederim?
46.2. Ey Ahooramezda sana yalvaryorum bana yol gster. Aa ve Vohumenin

yardmyla beni baarya olatr. Ey tanrm ne zaman doru ve iyilik kazanacak
ben senin yolunu yan doru olan setim beni bu yolda muvaffak kl.
210
46.3. Bilmekteyim ey tanrm aslnda benim bu szlerime de gerek yok nk iyi ve

doru yolu hak eden her kes zaten o makama ulam olur, ama ben yine de bir
sebep olurum seni tanmalar iin diye abalyorum. Sen Aa ve Vohumenin
yardmyla insanlar doruyu grmeleri iin yardm et.
46.4. Ey Ahooramezda seni tanr ve her eyin sahibi olarak ilk kes bu insanlara
tantan benim ( Zerdt ). Yalan peinde koup ktl yayanlar bu dini
yalanlamak iin abalasalar da mutlaka doruyu seenler kazanacaklardr.
46.5. Ey Ahooramezda senin retilerinden olan iyi yaam, mutluluk ve baarl

olmak Aa ve Vohumene inanmakla elde edilir, ey tanrm beni ve grlerimi
kabul eden her kes senin gsterdiin bu aydn yollardan mutlaka geeceklerdir.
46.6. Ey Ahooramezda ben ( Zerdt ) setiim yolda ne kadar baarszla

urasam dahi yine de dini yaymaktan ve bu doru yola gitmekten
vazgemeyeceim. nanyorum ki bu skntl karanlk gnlerin sonu aydnlktr.
46.7. Kt dnceli insanlar kendilerine gre bu insanlara bir eyler retiyorlar

ve bu kimselerin yaamn berbat etmekteler. Biliyorum ki bu ktlkleri fazla
devam etmeyecek kendi tuzaklarna kendileri decekler.
46.8. O kimseler ki bana inanr ve yaydm dini kabul ederler phesiz hayta ta
baarl olacaklardr. Bana dmen kesilenlere kar ben de dmen gzyle
bakacam. Ey Ahooramezda Aa ve Vohumen yardmyla ben senin istek ve
emirlerini yerine getiriyorum. Benim retim bu insanlara hayatta baarl
olmak iin senin bana gsterdiin yolu onlarnda takp etmeleridir.
211
46.9. Ey tanrm bize ilk defa seni daha iyi anlamamz ve hak i grenlerin ileri iin
adil hkim bilmemizi reten kimdir? Biz hayvanlar yaratann Aaya haber
verdiini senin Vohumenin vastasyla dinlemek istiyorum.
46.10. Erkek olsun kadn olsun kim benim iin, yaay devresinde en iyi saydn
eyi yerine getirirse onun doruluuna mkfat olarak kendine temiz
yaratlmlk lkesini ver.
46.11. Kim ki inan birliinde benimle ( Zerdt ) dost olursa temiz yaratlmlk
ifadeleri ile vdm bu kimseler cennette Ahooramezdann yannda
yaayacaktr.
46.12. Bana ( Zerdt ) inanan kimseye ben temiz yaratlmlk vastas ile sahip
olduum en iyi eyi vaat ederim. Bize kin tutan, dmanlk eden hakknda da ey
Ahooramezda, ey Aa senin iradeni yerine getiririm. Ben akl ve anlaymla
buna karar veririm.
2.3. Spantmad 3. Gata 4 Blmden Oluur ( 47. Hat, 48. Hat, 49. Hat, 50.
Hat ): Kutsal akl Gatas anlamn tamaktadr. Gatalarn nc blmn
oluturur ve kendi arasnda 4 blm den meydana gelmektedir, 47. Yasnadan
50. Yasnaya kadar devam eder.
2.3.1. 47. Hat ( Yasna 47 ) : Bu Gatada Zerdt kutsal ruh ile dnya
arasnda ki ilikiyi anlatmaktadr. Kutsal ruh Ahooramezdann i grndr.
Tanr biliyor ki insanlarn i ve d grnleridir ve bunlar blnmez bir ekilde
birletirilmitir.
212
47.1. Ey Ahooramezda iyi dnceler, saf ve samimi niyetler ve bunlar iin sen
kusursuzluunla dnyay kapladn. Ve bizi size kar tam bir balla gtren
ruhsal denge ile dllendirdin.
47.2. Kutsal tanrnn tehditlerine kulan kabart. Onun takdim ettii szleri kullan
ve sana yapman gerektiini gsterdii hareketleri yap. O zaman senin
dncelerin evrensel dnyann uyumu ile bir olacak ve o zaman tanrnn bu
dzenin tek koruyucusu olduunu kefedeceksin.
47.3. nk tanrm sen kutsal ruhun yaratcsn. Kutsal ruh senin i grnmndr,
ayn dnyann senin d grnn olduu gibi. Bu dnya senin yetien ilerinle
donatlm olan ayn dnyadr. Akll olan bilir ki senin d ve i grnn
ayrlmaz bir ekilde birbirleri ile balanmlardr.
47.4. Kutsal ruhun sesi hibir zaman yanl anlalmaz. Kt olana o phesiz ki
hayr diye haykrr.
47.5. Kutsal ruh yaylmakta olan bir atetir. Bir zaman geldiinde btn akl ile
dorulua dnecektir. O zaman kt ve iyi arasnda ki ayrm kesinleecektir.
Bu uyanmay uygulamaya daha ge kalnm deil. Onun iin kulaklarn bu
uyarya tkama.
2.3.2. 48. Hat ( Yasna 48 ) : Bu Gata da Zerdt doru yolu seip onu
dinleyenlerin baarl olacan ve yalanclarn sonunun olmadn ve
Ahooramezdann dinini kabul edip doru yola girmek kanlmazdr. nk
ancak bylelikle insan ruhu olgunlua ve kendine gelebilir.
213
48.1. Ey Ahooramezda sana inanmak ve senin gsterdiin yola gitmek artsz ve

gerek inanla seni tanmak ve seni anlamakla gerekleir. Yalan her zaman
yalandr sonu baarszlktr doru ve iyi ise Aann mjdecisi tanrnn sevgisine
laik olacaktr.
48.2. Aa her zaman Ahooramezdann emriyle iyilii samakta kim bu iyilikten

peyini alrsa kurtulua doru yol almaktadr, nasibini alamayanlarn
baarszlklar mutsuzluklar devam edecektir.
48.3. yi ve adil bir hkmdar asla bildii doru yoldan dnmez ve lkesine iyi
hizmet,
in onlarn rahat etmesi iin abalar. Ve bu hkmdarn iyiliine kar insanlarn

vazifesi de grevlerini doru bir ekilde yaparak alk ve sefillikten kurtulup
feraha ulamalardr. Beni ( Zerdt ) dinleyip iyilii seenlerde mutlak baarya
ulaacaklardr.
48.4. Ey Ahooramezda ben ( Zerdt ) akl ve dnce yoluyla seni tanmak istedim.
Bu yzden iimde zerre ktle yer vermeden yanllardan uzak durdum. te o
zaman senin nurunu iimde hissettim ve yansmasn grdm.
48.5. Ey tanrm ne zaman bu insanlar zalimler ve kt kalpli hkmdarlar

dinlemeyecekler? Ne zaman benim gsterdiim bu yola gidecekler, anlayacaklar
m o zalim padiahlarn yalanlarn? Bana yardm et ve beni baarya ulatr.
48.6. Aa ve Vohumen insanlar iin iyi konaklar hazrlad, kuvvet ihsan etti.
Ahooramezda bu kinatn yaradl esnasnda Aann yardmyla ot yetitirdi.
214
48.7. nsan hiddetini yenmelidir. Buna mukabil zulme kar kendinizi mdafaa ediniz.
Benim ( Zerdt ) dostum olan doruluk ve Aann mkfatn isteyenler,
Ahooramezdann yan yeriniz olacak.
48.8. Ey Ahooramezda benim iin sonsuzluun iyi lkesini ve kendi mkfatn

kararlatrdn m? Ey Aa acaba ilerin tartld vakit son gnn sahip defteri
Vohumenin yardmyla benim isteime uygun olarak vefal olacak m?
48.9. Ey Ahooramezda ve ey Aa sizin beni mahvetmek isteyene stn olduunuzu ne

zaman bileceim? yi huyun mkfat nedir, iyi renmelim. Kurtarc kendi
ksmetini bilmek istiyor.
48.10. Ey Ahooramezda, ne zaman kt ili fena yola giden padiahlarn kasden

memleketleri aldattklar bu sarho eden pis ikiyi ortadan kaldracaksn?
48.11. Ey Ahooramezda, ne zaman Armaiti, Aa ve Hatra ile beraber saysz

otlaklar ve gzel menzillere malik olduklar halde grnecekler. Kimlerdir?
Onlar
ki
kan
ien
yalan
tapclarnn
dilekleri
hilafna
barkl
kararlatrrlar? Temiz tyneti tanyacak olanlar kimlerdir?
48.12. Ey Vohumen ve ey Aa, tanrnn hkmne kar hareket eden baz kimseler
memleketler koruyucularndan saylrlar ve yaptklar ilerle kendi tekliflerini
yerine getirirler. Onlar gazab hezimete uratmak iin ykseltilmi kimselerdir.
2.3.3. 49. Hat ( Yasna 49 ): Bu Gata dier Gatalardan pek farkl deildir,
Zerdt insanlarn yaptklar yanllar ve bunu Ahooramezdann bilmekte
olduunu ve bildii iin byle karar verdiini anlatr. Tanr ile btn ilikilerin
215
dnda brakanlar kendi ktlklerinde yakalandklarn ve yalann sonu yokluk

olduunu anlatr.
49.1. Ey Ahooramezda ve ey Aa, doru yolu grmeyip yanl yolu seenleri geri
dndrmek iin abaladm grmektesiniz, benim snacam kimsem yok
sizden baka bana yardm edin ve bana engel olan Bindva yi yok edin.
49.2. Ey Ahooramezda Bindva benim yolumu kesen Aann da nefret ettii kimsedir.
Kendini dost gsterirse de en byk dmendir sen biliyorsun bunun iin beni
koru.
49.3. Ey tanrm benim setiim yol doruluk zerinde kurulmu gerek yoldur.
Bunun iindir ki btn insanlarn bu yolu semelerini ve benimle gelmelerini
istiyorum
49.4. Zulm, yalan, ktl saanlar, hayvanlara dahi zarar verenler hep kt
kalacaklar ve daima yoklukla peneleeceklerdir.
49.5. Ey tanrm biliyorum ki iyiyi ve doruyu seen herkes Aay seven ve onu
dinleyen saadet ve rahata kavuacaktr. Bu sfatlar tayan kiiler senin lkene
laiktir ancak.
49.6. Ey Ahooramezda ey Aa ve Vohumen size snyorum bana bildirin bu

insanlara doru yolu ve gerek dini nasl reteyim. Gzleri kapal bu insanlarn
gittike yok olmalarn gryorum bu yzden bana bildirin.
216
49.7. Ey Ahooramezda Aa ve Vohumen beni dinliyorlar sende bana bildi, kimler

istemekte benimle olmaya bildir ta ki ben onu kurtaraym. Bana yardm et tanrm
ve senin yannda olmam iin bana kendi sonsuz lkenden yer ver.
49.8. Ey tanrm iyilii yerine getirmem iin senin yardmna ihtiyacm var. Kendi aile
fertlerimde de beni dmen grenler var sen onlarn iinde ki hrs sndr ve
iyilii yerletir ilerine.
49.9. Ey Ahooramezda temiz ve pak dncemle iyiliin peinden kouyorum senin

isteklerini ateli bir arzu ile yerine getirmek istiyorum. Ey tanrm sen btn
gcnle benin koru.
49.10. Ey tanrm beni dinlemeyip kt dnceli hkmdarlar dinleyenlerin zihinleri

karmakark kalpleri kararm ne yapacaklarn bilmemekteler. Onlarn
gidecekleri yerin yine ktlk olduunu onlara bildir.
49.11. Ey Ahooramezda ben ( Zerdt ) senden, Aa ve Vohumenden yardm

istiyorum. Tanrm senin ltfne laik olmak iin seni en gzel cmlelerle
vyorum.
2.3.4. 50. Hat ( Yasna 50 ): Zerdt Gatasnn bu blmnde yine ona engel
olanlardan Ahooramezdaya ikyet etmekte. nsanlarn bir an nce gerekleri
grmeleri iin tanrdan yardm istemekte.
50.1. Ey Ahooramezda sana soruyorum bana yardm edecek biri bulunacak m?

Bilmek istiyorum kim bana dini yayma konusunda yardmc olabilir ki senden
baka.
217
50.2. Ey tanrm bilmekteyim sen, Aa ve Vohumen dnda hi kimse bana yardm

edemezler. Bu insanlar ancak benim gittiim yolu takip ederek bana yardmc
olurlar. nsanlarn istekleri drste ve doru niyetle olduktan sonra sen neden
yardm etmeyesin ki. Ben de ite bu yzden senden istiyorum tanrm beni baarl
kl.
50.3. Ey Ahooramezda Aa ve Vohumen den bir ey istendiinde de niyetler saf

olunca onlar yardma koarlar. Yeter ki insanlar iyi niyete sahip olsunlar ve asla
hile ve yalan ruhlarna yerlemesin doru olan her zaman kazanr.
50.4. Ey Ahooramezda ne zaman gelecek ki bu kainat mutluluk ve asayile dolsun.

Her kes emniyet iinde iftiler ve hkmdarlar ayn olacak ve doruluun nuru
herkesin stne parlasa hayta ta iyilik kazansa?
50.5. Bilmekteyim tanrm ki doruluun kazanmas iin ve bunlarn gereklemesi

iin btn insanlarn zeki, akll ve ilim sahibi olmalar gerekiyor.
50.6. Ey Ahooramezda ben ( Zerdt ) doruluumla, iyi niyetim ve yazdm iir ve

seni anlatan vg dolu cmlelerimle Aa ve Vohumenin yardmyla sana yakn
olmak istiyorum. phem yok Aa ve Vohumenin yardmyla mutlaka sana
ulaacam.
50.7. Tanrm bana yardm et iyilik ve dorulukla dolu bir yaam sunaym bu
insanlara. Ne kadar abuk beni duyarsan ve sana yakn olursam o kadar abuk
maksadma ularm. Bu yzden bana yardm et ve bana engel olanlar benden
uzak tut.
218
50.8. Ey Ahooramezda gemite ve gelecekte yaptm her ey doruluk ve iyi

niyetimle yaplmtr. Nasl ki gnn douu ile batm k salaryla sana
ibadet etmekteler, benim bu yaptklarmn da senin iin nemi ne kadar
bilmiyorum ama hepsini iyi niyetimle sana sunuyorum.
50.9. Ey Ahooramezda sana, Aa ve Vohumene inancm sonsuz. Gcmn ettii

kadar sizi vgl szlerimle anlatrm. Bu abalarmn karln grnceye
kadar alacam ta ki bu dini kabul edenler da pay alsn.
50.10. Ey tanrm sana kr etmek isteimi biliyorsun. Senden isteklerim iinde Aa

ve Vohumen vastasyla bu insanlarn en iyi ve doru eylerin yapmalar en ok
istediklerimden biridir.241
2.4. Vuhuhatara 4.Gata Bir Blmden Oluur ( 51. Hat ): yi lke

Gatas anlamn tayan bu Gata iyi g, gzel memleket anlamlarn da
tamaktadr. Gatalarn drdnc blm dr bir Hattan olumaktadr.
2.4.1. 51. Hat ( Yasna 51 ): Zerdt 51. hatta insanlarn yaamn

psikolojik ynyle ele almaktadr. Ayni zamanda taraftarlarndan bahis ederken
hayatn sonuna doru yaklat anlalmaktadr.
51.1. Ey Ahooramezda, seni arayanlara bu dnyada zengin perspektifler

aklamakta onlar iin dnyann gr tamamen deimektedir. Buradaki k
bizim uurumuzu aydnlatsn.
241
Avesta,Gatalar, s.140143.
219
51.2. Bu esirgeyici ve balaycnn alan senin devletindir. Ve biz burann ikamet

edenleriyiz. nk doruluk bizim tek amacmzdr. Bu yzden gerek yaam
imdi bizim paymza dmektedir. Tanrm bizim dncelerimizi temizle, temizle
ki bizim btn zevklerimiz temiz niyetlerle aydnlansn ve doru yoldan ayrlmak
mmkn olmasn. Tanrm bunun iin sana yalvarmaktaym.
51.3. Arkadalar onlarn szlerini ve mevcudiyetini ihmal etmeyin nk onlarn

grntlerinde tanrnn ruhu takip edilebilir. Temiz dnce onlarn uurunu
ekmektedir.
Onlar,
tanrnn
onlarn
uuruna
yerletirdiklerini
yerine
getirmektedirler.
51.4. Kt bize neden bu kadar ac ektirmektedir? yi yoldan ayrldmzda neden

bu kadar yalara gmlmekteyiz? Doruyu durup dinlenmeden aramamzn
nedeni nedir? Neden balln ruhuna bu kadar hayat vermekteyiz? Neden
uurlarmz bu kadar temiz tutmaya almaktayz? Tanrm neden bu kadar
hrsla senin adaletini aramaktayz?
51.5. Bu bizim iki dnyann halk olmamamzdan gelmektedir. Bunlar fani ve fani
olmayan dnyalardr. nk tamamen olmasa bile yinede dnya endieleri bizi
iine almaktadr. O zaman biz bir zamanlk hareket iinde olabilen hayvanlar
gibi yaardk. nsan glerinin daha yksek dzeye ulamas nedeni ile
hayvanlardan ayrlmaktadr. nsan kendini ilahilik ve hayvanlk snrndan
bulmaktadr. O bu snrn iki taraf keskin olan bir kl olduunu bilmektedir.
51.6. Ey Ahooramezda senin adaletin yaratlmzn iinde kalmtr. Bizim

iyiliklerimi senin aydnlatan iyiliinin sadece bir glgesidir. Ayn ktlmzn
220
gecenin alaca karanl gibi bizim yaammzn amac bu dnya snrlarndan

darya kmaktr.
51.7. Ey tanrm mantkl ve mantksz sen yarattn, beni lm kapsndan uzak tut ve
bana g ve gven ver.
51.8. lm zamannda sadece adaletin alan olan iyilik ve ktln alan olan
yalan nemlidir. Tanrm yaam boyunca iyilii arayanlar sevinle dolu olarak
senin zenginliin ile uyanacak.
51.9. Ey tanrm senin dmanlarn benimle alay etmekteler. Ama ben biliyorum ki
onlar bana bir ey yapamazlar. Onlar sadece bendeki fani olan ldrebilirler.
Ama iimdeki senin adalet ve ateini sndremezler. Onun iin ve kt olan
benden ldrc bir kinle nefret etmektedir.
51.10. Geip giden yaamma bakp kendime benim gerek arkadalarm

kimlerdir? diye sormaktaym. Doruyu konutuum zaman beni kim dinledi?
Sana kar gveni kimden kopara bildim? Ve kimi sana kar sevgi duymas iin
harekete geirebildim?
51.11. Benim dmanlarm gstermek daha kolay oluyor. rnein amansz bir kta
iki atmnda ateten titredii bir zaman bana misafirperverlik gstermeyen
insanlar dnyorum. Evet, o halde bile beni kovmaya cesaret edebildiler.
51.12. Ama byleleri yalnzca kendilerine ktlk ederler. Kim kendini ktye
kaptrrsa, o btn sevgiden yoksun kalr. O btn yaamnda her eyden soyut
221
ve yalnz yaayacaktr. Ve sorgu zamannda ne kadar beceri ile kapatmaya

alsa alsn, onun btn ruhu plaklyla merhametsizce gsterilecektir.
51.13. Dnya kendini insana evirir, eer bir insan kendi niyetli ise, iyiye kendini iyi
gsterir. Yalan anlayanlara o btn verimlilii ile kendini aar.
51.14. Ben Zerdt btn yaamm boyunca ounlukla gelecein ihtiamlarndan

bahsettim. Ama imdi dahi biliyorum ki insanlar kendilerini kesintisiz olarak
temiz dncenin akmna tutarlarsa bu ihtiam gerekletirebilirler.
51.15. rnein benim koruyucum kral Kavi Vishtaspaya dikkatlerinizi evirin. O,

yaam boyunca doruluu grd ve iyiliin kayna oldu. nk o ruhuna
tanrnn ruhu ile canllk kazandrd ve Aa ile Vohumenin kuvvetli akmna ak
oldu.
51.16. Kaynbabam Frashaoshtraya dikkatlerinizi evirin. O bana olan

gveninden kzn bana verdi. Ve umarm ki eim de benim lmmden sonra
babasn takip eder.
51.17. Grltl aile ferdim Yamaspaya ( kayn biraderi ) dikkatlerinizi evirin.

O biliyor ki insann yksek gr onun sahip olabilecei en yksek zenginliidir.
Umarm onun grltll sizin kalbin kalbinizde rahata kavuur.
51.18. Bunlardan baka, yeenim Maidyoima Ongha Spitmaya dikkatlerinizi

evirin. O da btn bir anlaya varmtr. lm onda tek korku yaratmamaktadr.
nk o biliyor ki tanr yaamn ve lmn kraldr.
222
51.19. Doruluk saf dncenin ruh akntsdr. Biz sizin evrensel

potansiyellerinizi ilahi gnein klarndan ayrt edebilmekteyiz ama gerekten sen
lm vadisine giren lmly aydnlatan ayrlmaz bir ksn tanrm.
51.20. nsann btn yaradl tanrn sevecen yaradl ile yceltilmektedir.

Onun tarafndan dorudan etkili bir pay almaktadr. Bu akm yolu ile tanr devletini
bu dnyaya yerletirecektir.
51.21. Tanrm btn ruhumla seni arzulamaktaym. Kutsallar aydnlattn

gibi, dnyay da doruluunun ile aydnlat.
2.5. Vaheytuyet-i 5. Gata Bir Blmden Oluur ( 53. Hat ): yi dilek Gatas
ve ayn zamanda en iyi dilek, en iyi zenginlik manasna gelir. Gatalarn son
blmdr, bir hattan olumaktadr.
2.5.1. 53. Hat ( Yasna 53 ): Zerdtn bu Gatas kz Porocistann dnnde

anlattklarndan ibarettir. nsanlarn yaama bak acsn gelecekte neler yapmalar
gerektiini ve tanrnn onlardan neler beklediini yazmaktadr.
53.1. Bana ( Zerdt ) en gzel iyilik tanr tarafndan verildi. Aa ve Vohumen

vastasyla drst bir hayat srmem iin armaan edildi ta ki doru olan reteyim
ve renenlerde bakalarna retsin. Bylece hayta ta saadet kaplar alsn.
53.2. Dnce iyi niyet ve drstlyle beni ( Zerdt) dinleyenler ve bu yolu

takip edenler unu bilsinler ki bana vaat edilen iyilikler bu yolda devam ettikleri
mddete onlara da vaat edilecektir.
223
53.3. Ey kzm Porocista sen benim en gen ve byk kzmsn sana bu doru
yolu ve bu dini sunuyorum, akln, fikrin ve ilminle kabul et. Muvaffak olduun zaman
dile getir bu gerekleri.
53.4. O dnemin hkmdar Cansip de bu szlerden etkilenir ve yle konuur:

ok dndm ve unu anladm ki, benim bu konuulanlar houma gidiyor. Bu dinde
kz erkek ii byk kk ayn haklara sahip. Cansip Zerdte inanr.
53.5. Ey gen erkek ve gen kzlar, grnte ho gelen yanllar lezzet verir gibi
grnen kazanlar ktln ta kendisidir. u bir gerektir ki zaman getike doru
olmayan anlalr ve pimanlk duygusu iinde kvranrlar. Bata ho gelen yanllar
lezzetli deil aslnda farkna olmadan i dnyay kararmaktadr.
53.6. Ey sevgili misafirler: benim ( Zerdt ) retilerim evlenme ana gelen

genlere hitaben yledir, ey genler bu szlerimi dinleyin ve anlamaya aln. Sizin
bu hayatta baary yakalamanz doru yolu semenize ve yalandan uzak durmanza
bal, inanarak ktlkten kandnz zaman tanr sizin yolunuzu aydnlatr gven
verir iinize. yi ve doru yolu takip edenlerden rnek alnz baarl hayat bu
yollardan elde edilir.
53.7. Tanr her daim sizi korusun ve gittiiniz yolu aydnlatsn. nk btn
varlklar tanr dadr. O doru yolu seen, iyi olan, ktlkten kaan herkesin yolunu
sonsuz nuru ile aydnlatsn.242
242
Tarih-i Came Adyan, s.205.
224
SUMMARY
Azizi Najibe A Survey over Avesta the Holy Book of Zoroastrianism
Consultant: Prof. Dr. Mustafa Erdem
Number of pages:224
The communities living in the Ancient Iran met plenty of different
religions before and after Christ. The people didnt have any official regilions that they
adopted as a whole. However, this changed when the Iranians met Islam. Although the
first phases of meeting and social adaptation lasted for many years due to lots of
disagreements and disputes, Islam was eventually the religion that was adopted by most
of the Ancient Iranians.
Zoroastrianism is monotheistic. Nevertheless, when we study the relevant
resources or as far as our knowledge, we observe that Avesta/ Gathas were affected by
the regional culture and ancient religious beliefs. It goes without saying that in this
interaction the affect of mithraism which used to be very common in the Ancient Iran
can be highly observed. In terms of the History of Religions, Avesta has a special place.
The evaluations and interpretations have been made by ignorant people or the ones who
are not the members of that religion didnt contribute to the issue, instead this caused
that the issue has become more complex.
Today, the religious communities which adopted Zoroastrianism as a
religion continued to exist with the name of Magan within the borders of Iran and
Parsees within the borders of India. Magans who were the first term Zoroastrians
didnt depart from their traditional beliefs completely whereas they formed these beliefs
with the structure of Zoroastrianism. In order to preserve their beliefs, they added some
parts to Avesta and contributed to its enrichment/reproduction, whereas this also
resulted in its deviation from the original. To sum up, it is impossible to make a final
conclusion in this field but it is appearantly possible to find new information and results
with the new surveys to be conducted.
ZET
Eski randa yaamakta olan topluluklar Milattan nce ve sonra eitli dinlerle
karlam, tanmtr. ranllar arasnda her ne kadar bu dinleri kabul edenler olmu
ise de, bu dinlerden hi biri, ranlarn toptan kabul ettikleri resmi dinleri olmamtr.
Ancak ranllar slam ile karlatklar zaman durum farkllk gstermi, her ne kadar
tanma ve kaynama sreci eitli olumsuzluklar ve atmalar dolaysyla, uzun yllar
kapsasa da nihayet slam, Eski ranllarn byk ounluu tarafndan kabul edilen din
olma vasfn kazanmtr.
Zerdtilik tek tanrl bir karakter arz etmektedir. Ancak onunla ilgili
kaynaklara baktmzda veya Avesta/Gatalardan anladmz kadaryla blge kltr
ve eski dini inanlardan etkilendii grlmektedir. phesiz bu etkileimde Eski
randa yaygn olan Mitraizmin katks olduka fazla hissedilmektedir.
Gnmzde Zerdtilii din olarak kabul eden dini guruplardan biri Magan
adyla ran snrlar, dieri de Parsiler adyla Hindistan snrlar ierisinde varlklarn
srdrmektedirler. lk dnem Zerdtilerinden olan Maganlar, bu yeni dine girerken
geleneksel inanlarn tamamen terk etmemiler, bir anlamda onun zerine Zerdtilik
elbisesini giydirmilerdir. Bu inanlarn srdrebilmek iin Avestaya baz eklemelerde
bulunarak onun biraz daha zenginlemesine/oalmasna, bir baka deyile de onun
asliyetinin kaybolmasna vesile olmulardr.

Avesta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Avesta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ZERDTLN KUTSAL KTABI (AVESTA)

Najiba ZYAY, AZZ

ZERDTLN KUTSAL KTABI (AVESTA)

Najiba ZYAY, AZZ

Prof. DR. Mustafa ERDEM

Felsefe ve Din Bilimleri

c.a. Aban Yet ..........................................................................................51

c.b. Tir Yet ..............................................................................................51

c.c.Ko Yet ..............................................................................................52

c.d.Mihr Yet ..........................................................................................52

c.e. Ferverdin Yet ...................................................................................52

c.f. Behram Yet ......................................................................................52

c.g. DinYet ..............................................................................................53

c.h. Ard Yet ............................................................................................53

c.i. Zamyat Yet .......................................................................................54

c.j. Sor Yet ..........................................................................................54

c.k. Hom Yet ...........................................................................................54

d.a. Aim-vuho, ve Ayr yaman eyiye (2834. Yasna) duas ..............55

d.b. Kot-i yada Avesta-i Kot-idir ........................................................55

d.c. Sor baj ...........................................................................................57

d.d. U bam ..............................................................................................58

d.e: Pen gh ............................................................................................58

d.f. Si roza ................................................................................................59

d.g. Kohanbar ..........................................................................................59

d.h. Aferingan ..........................................................................................60

II. BLM ...........................................................................................................63

III. BLM ..........................................................................................................86

b. Utavad 2. Gata .........................................................................................95

c. Spantmad 3. Gata ......................................................................................99

d. Vuhuhatara 4.Gata ................................................................................102

e. Vaheytuyet-i 5. Gata ............................................................................102

C. Zerdtilikte Gatalara Verilen nem ........................................................104

: Teh Encyclopedia Americana

: Teh Encyclopeda of Religion

: Milli Eitim Bakanl

desteklenmesi, bu konunun, Avestann kendi dili olan ran dillerindeki kaynak

Tezimizin Giri ksmnda, Zerdtilik ve onun kurucusu hakknda genel bilgiler

zellikle Farsa yazlm birinci el kaynaklar ve bunu

destekleyen dier kaynaklarn ynlendirmesiyle, Trke ve Bat dillerinde yazlm

Najiba ZYAY, AZZ

Zoroastrianism is monotheistic. Nevertheless, when we study the relevant

Din, tarihin balangcndan itibaren insanolunun hayatnn bir paras veya

Din kurucular veya dini nderler hakknda sylenenleri, yaadklar gerek

2. Dini nderler, insanst birer varlk gibi gsterilmi, yemeleri, imeleri,

Bk. Abdul Hazim Riza-i, Tarihi Edyan Cihan.Tahran 1377,C.1, s. 168.

Zerdt ile ilgili olarak nakledilen bu farkl bilgilerin benzerleri, Zerdtilie

A.Aratrmann Konusu ve Snrlar

Avesta zerinde detayl bir ekilde durulmamtr. Hatta bu aratrmalarda

D. Zerdt Hakknda Genel Bilgi

Bk. Oymak, s. 55.

Zerdt --- (Ei) Auvi

Ferini Teriti - Averisre Orvetetnere

d.c. Zerdtn Hayat

kmaktadr. Birok mistik ve kurtulu reticisi ile kendi cemaatleri tarafndan

Zerdtn yedi yandan on be yana kadar dneminin bilim adamlarndan

emzirilmitir.12 Bunun yannda onun sosyal konularla ilgilendii ve kk yatan

Bk. Reza-i, s. 172.

d.d. Zerdtn Yaad dnem

Haim Razi ise, Taberiden naklen,

Bk. Oymak, s. 60.

u bilgileri aktarmaktadr: Zerdtilere gre o birinci ayn altsnda ( ran gne

isimli eserinde, Zerdtn yaad dnemin, sann doumundan 6500 yl nce