jRmesats

SANATINI
TANITALIM

N K IL P v e A K A

Yazar Dr Flavio Conti

Fikir ve gerekletirme Harry C. Lindinger
Grafik plan Gerry Valsecchi
Sanat Manamsa Conti
eviren (ngilizceden) Solmaz Turun

NDEKLER

Giri
M im ari
Heykel

3
6
28

Resim
Kk Szlk

40
62

Bibliyografya
Resim Kaynaklar
Dizin

63
63
63
64

Foto Kaynaklar

Rizzoli Editre - Milano -1978.

Trkiye'de yaym hakk

nkilp ve Aka Kitabevleri

Ankara Caddesi No. 95 - stanbul

Bask Anka Ofset Basmevi - stanbul, 1982

Floransa ve Roma

Giri

Onbeinci yzyln ilk on yl iinde talyann Flo

ransa kentinde ortaya kt kabul edilen Rnesans
adyla nitelendirdiimiz olaanst kltr olaynn et
kileri, ayn yzyln sonunda tm talya yarmadasna
yaylm bulunuyordu. B akm iindeki en byk ba
arlar ise on altnc yzyln birinci yarsnda Roma,
sanat olaylarnn balca merkezi olarak Floransamri
yerini alnca elde edildi. Rnesansn Avrupaya tam
bir sanat devrimi balatacak ekilde yaylmas da ayn
sralara rastlar. Rnesans'n etkileri, hemen hemen g
nmze kadar, sanat akmlarndaki her deiiklikte
kendini gstermeye devam etmitir.
Rnesans sanatnn kltr alannda yaratt kar
klk ok deiik ve son derece karmak sonulara
ulamakla birlikte sanat ilkesi, yntemi ve orijinal form
bakmndan olduka tutarl bir yol izlemitir. Bu ki
tabn amac da, bu ilkelere uygun olarak yaratlan ti
pik sanat ekillerini tanmlamak ve incelemek ola
caktr.
Rnesans sanat balca iki kaynaktan etkilenmitir.
Bunlardan birincisi, Yunan ve Roma sanatlarnda ge
nellikle uygulanm olan formlarn yaklak bin yllk
bir aradan sonra yeniden kullanld klasik sanat; kin
cisi ise yeni bulunmu olan perspektif tekniinin uygu
lanmasyd.. Bu bulu sanatya, resim ve matematik
kurallarn kt ya da baka bir yzeye, bilimsel bir
dorul kla, boyutlu gerek grnmn verecek e
kilde yanstabilme olana salamaktayd.
Klasik sanatn rnekleri zellikle mimarlarn ilgisi
ni ekiyordu; nk, devrin ressam ve heykeltralarnn aksine mimarlar, o gne kadar ayakta kalabilmi
antik antlardan esin kayna olarak yararlanabiliyor
lard. Yeni akmn, Rnesans adyla anlmaya balad
nispeten erken tarihlerde daha ok antik Yunan ve

Perspektif
D o n a t o Bramante'nin Milano'
da San Satiro ki
lisesine b i t i i k
Santa Maria koro
blm, Bramante
baarl
bir
perspektif
uygu
lamas ile dz bir
yzeyde
derinlik
izlenimi brakacak
ekilde yalanc
bir koro alma
s yapmtr. Kili
senin hemen ar
kas sokak olduu
iin gerek bir
kore knts iin
yer bulunmadn
dan 3ramante bu
esiz
rnekte
perspektif bilgisi
ni sonuna kadar
zorlayp kullanma
y baarmtr.

Dzenler

Roma sanatlarnn etkisi altnda kald gze arpyor

du. Kendilerini klasik sanat geleneklerinin miraslar
olarak kabul eden Rnesans taraftarlar bilinli olarak,
antik formlarn ya da hi olmazsa o devrin ruhunun
yeniden douunu salamaya abalyorlard. Bu kii
ler, ksmen klasik sanata kar duyduklar hayranlk,
fakat daha ok sanatn da, bilim gibi, kendine zg
kurallar olduu ve bunlarn da eski Yunanl ve Ro
mal sanatlar ve ustalar tarafndan bulunup uygulan
d konusundaki kkl inanlar yznden, Yunan ve
Roma alarndan nceki sanat almalarn kesinlikle
kabul etmiyorlard. Rnesans sanatn etkileyen ikinci
kaynak olan perspektif ise bir dizi devrimci buluun en
gze arpanyd. Sanatn gelimesinde nemli ve kesin
bir yeri olan bu bulu sanatya, herkesin anlayabile
cei bir resim tasla aracl ile, bir yaptn bittii
zaman nasl grneceini nceden gsterme olanan
salyordu. Bylece herhangi bir sanat yaptnn en
^ F l o r a n s a ' - nemli ynnn sanatnn kendi yapmak istedikleri
daki
Kimsesizler olduu dncesi gelimeye balad. Sanat artk bir
H a s t a h a n e - zanaat olarak kabul edilmekten kp toplum iinde
s i n d e
Filippo akll ve bilgili bir aydn durumuna ykseldi. Eskiden
B r u n e I I e s nemli olan ortak almalar ya da Ortaa esnaf lon
c h i 'nin yapt
calaryd. Rnesans ile birlikte ise sanat tarihinde, ya
revakl ksm. On
beinci y z y l amlarn sanat alanndaki amalarna ulamak iin a
talyan mimarisi balayarak geiren bireylerin tarihi stnlk kazand. R
nin
belli
bal nesans sanatnn belli bal zelliklerini anlayabilmek
zellikleri burada iin, hereyden nce, sanatlarn kiisel sluplarn
kolaylkla
grl ayrdetmek gerekmektedir. Bu devirde belirlenen gele
mektedir.
Klasik neklerin bugne kadar srp gelmesi sanat kavramnn
mimarideki dzen gnmzde de kiisel bir alma ve baar olarak ka
anlaynn
yeni
bul edilmesiyle aklanabilir.
den
bulunmas;
Bugn de kullanlagelen Rnesans devrinden kalma
yarm daire ek
teknik
terimleri, kavram ve tutumlar da- yle srala
lindeki geni ke
merler kullanlma yabiliriz : sanat kelimesine verdiimiz anlam; sana
s; genel plan ve tn -mimari, heykel, resim olarak- gzel sanatlar, k
oranlardaki basit k el sanatlar ve uygulamal sanatlar gibi blmlere
uygulama ve bu ayrlmas; bir yapnn eklinden sorumlu olan mimar
rada yalnz birka ile onun teknik ynleri ile ilgilenen mhendis arasn
kede grd
daki ayrm; ve bir resim ya da heykelin bir eyi tem
mz gibi, heykelli
sil etmesi gerektii inanc hep Rnesanstan alnm
sslemelerin
gidorok eski ne kavramlardr. Bunun iin, Rnesans sanatnn belirli
mini
kaybetmi formlar zerinde yaplacak her trl almada hem bu
olmas ilk bakta formlarn hem de bunlarn bizim kendi uygarlmz
dikkati
eken zerindeki etkisinin aklamalar birlikte dikkate aln
"/elliklerdir.
maldr.

Dzenler

Mimari
Rnesans grne gre tarihi yapanlar bireylerdir.
Ve Rnesans mimarisinin tarihi de bu gr doru
lar. Rnesans mimari slubu on beinci yzyln ilk
eyreinde Floransada ortaya kmtr. Bu slubu bir
ka ynyle balatan ise tek bir kii, Filippo Brunelleschidir. Bu slubun yaratlmasnda bireylerin nemi
yadsnamaz, fakat uygulanmasnda da baz ortak deer
lerin etkili olduunu gzden uzak tutmamak gerekir.
Rnesans mimarisinde kabul edilen formlar, akla ya
kn her trl inceleme ve gelimeye ak bir dizi kura
la dayanmakla birlikte ou kez olduu gibi uygulanrd.
^ Rnesans dev
rinin ilk mimar
olan Filippo Bru
nelleschi, Romadaki klasik a
antlarn dikkatli
bir ekilde incele
miti. Bu rnek
lerden, yaplarnn
ounda uygulad
ana geometri
formlarn almak
la kalmayp
bu
geometrik ekille
rin hangi yollarla
anlatlp belirtile
ceini de ren
di. Bu da Romallarn Yunanllar
dan rendii mi
mari dzenler sis
temiydi.
Bildii
miz gibi dzen,
her blm belir
li oranlara daya
nan Dor, yon vb.
bir stun tipidir.
.Herhangi bir yap
da k u l l a n l a cak oranlar da se
ilecek olan dze
ne gre belirlen
mekteydi.
6

Dzenler

Bu kurallar dizisinin, ya da daha sonralar sylendii

ekli ile slubun, merkezinde ise, kendinden sonra ge
lenlerce de salamlatrlacak olan ve Brunelleschinin
gerekletirdii devrimci bir karar yer almaktayd. Bu
na gre mimarlar kendi yaplarnda klasik mimariden
aldklar ekilleri uygulamaya karar veriyorlard. Bu
nun iin de zellikle eski Romallarm kullandklar e
killere bal kaldlar, nk ellerinin altnda kolaylkla
inceleyebilecekleri antik yaplar bunlard. Rnesans mi
marlarnn byle bir karara varmalarnda eitli ve kar
mak baz nedenlerin yan sra bugn ar milliyeti
lik diye adlandrdmz bir dnce de nemli bir yer
tutar. Gemite, Germen mparatorlarnn her trl
hak iddialarna iddetle kar koymu olan talyanlar,
ve zellikle de Floransallar, kendilerini eski Romamn ve onun geleneklerinin birer varisi olarak grdk Filippo Brunelieschl'nin Floransada Santa Croce Kilisesi ma
nastrndaki Pazzi
apeli. 1430-1444
y !! a r arasnda
yaplan bu kk
kilise on beinci
yzyl
mimarisi
nin parlak bir r
neidir. Cephede
en dikkati eken
zellik revakl b
lmn iki yan ka
nadnn ortada bir
kemerle birleti
rilmi
olmasdr.
Bu dzen on al
tnc y z y l d a
Palladyen ya da
Venedik pence
re motifi eklinde
gelimitir. Pazzi
KlliSesinin
cep
hesi, iki yan iki
er stun ve saaklk ile snrlan
drlm ortas ke
merli l bir gi
ritir.

Kent evleri

P- 1447-1451

yl
lar arasnda ya
plan bu evde, R
nesans devri bo
yunca tekrarlanan
ve eski Roma'da
da yaygn olan,
birbiri z e r i n e
yerletirilmi d
zenlerin
olutur
duu motifin er
ken bir uyarlama
s grlmektedir.
Baka bir deyile,
zemin katta Dor,
birinci katta yon
ve kincide Korent olarak her
katta deiik bir
mimari dzen var
dr.

Kent evleri
^Flo ran sa '
da Leone Battista
Albertlnin yapt
Ruccellal Saray.
Soylulara ve tc
carlara alt byk
kent evleri, yeni
mimari kurallarn
denenmesinde ge
ni bir alma
alan salanmas
bakmndan on be
inci ve on altn
c yzyl Rne
sans mimarisinde
nemli bir yer tu
tar.

Gen Antonio
da Sangallo ile
Michelangelo Buonarottinin Roma
da yaptklar Far
nese
Saraynn
n yz. On altn
c yzyln bala
rnda yaplan bu
byk
sarayda
st ste yerleti
rilmi
dzenler
cephenin tmn
de deil fakat her
biri kendi bana
kk bir yapnn
n yz grn
mnde olan pen
cere kenarlarnda
kullanlmtr.

lerinden o devrin madd baarlarn idealize etmeye

yneldiler. Bununla birlikte Brunelleschinin kendi ne
denleri daha az gemie dayanyordu. Ona gre, klasik
esaslardan kaynaklanan mimari, yaadklar yzyln
dncesine, o sralar moda olan Gotik slup ya da
ondan alnacak baka bir sluptan ok daha fazla uy
gun dyordu. Klasik mimarinin dayand kuram ve
bu kuramn on beinci yzyl talyasmda kullanlmas
bir nedene, daha dorusu akla yakn bi-r temele otur
maktayd.
Bu mimari ekiller belirli yaplara uyacak biimde
geliigzel izilmeyip nceden kararlatrlm planla
ra uygun olarak gruplandrlyorlard. Mimar bir yap
nn plann izmeye hazrland zaman karlaaca
glklerin ounum zmlenmesinde yardmc olacak
bir dizi kural elinin altnda kullanlmaya hazr bir du
rumda bekliyor olurdu. Bu nedenle iinde yeni olan
noktalar zerinde daha youn bir ekilde alabilirdi.
Bu sistemin en iyi taraf da zaman ve emekten byk
lde tasarruf salamasyd.
Yunan mimarisi ite bu tr bir yntem uygulayarak
Parthenondaki kusursuz zarafete ulaabilmiti. Kendi
lerince en nemli yap tipi olan ve ta bloklarn st s
te yerletirilmesi teknii ile gerekletirilen tapna
balang noktas olarak alan Yunanllar, destek dizi
sini oluturan stunlarn ve bunlar birbirine balayan
saaklk ksmnn biimlerini saptayan belirli baz ku
rallar koymulard, zellikle bu biimlerin birbirleri
ile orantlarna nem vererek de mimari dzenler diye
bildiimiz, geometrik olarak birbiri ile ilikili bir tr
mimari eler sistemi meydana getirdiler. Yunanllar;
Dor, iyon ve Korent diye herbiri stunlar ve stun
balklarnn biimi ile ayrdedilen balca mimari
dzen gelitirmilerdir. Bu rnekler Rnesans'ta, eski
Romada uyarland biimde ikinci elden nemli ol
mulardr. Romallar, kurallara dayanan bu tr bir sis
temi, kendi grlerine uyduu iin olduu gibi uygu
lamakta bir saknca grmediler. Ayrca kendileri de bu
Yunan dzenine, Dor dzeninin daha basit bir e
idi olan Toskana, ve Korent dzeninin daha zengin
bir uyarlamas olan Kompozit dzenlerini eklediler. Fa
kat mimarilerini ta blok esasna deil de ta ve tula
karm hartan yaplm tonoz esasna dayandrdk
lar iin bu dzenleri yalnzca yaplarn cephelerini ss
lemek iin kullandlar.
9

Cephe

^L?yuyLfu|

10

Cephe

4 Leone Battista
Alberti'nin Floransadaki Santa Maria Novella Kilise
si cephesi. Alberti bu grevi yk
lendii
zaman
cephenin bir b
lm
zaten ta
mamlanm oldu
undan k e n d i s i
yalnzca" orta b
lm
yanlardan
daha dar ve yk
sek yaparak R
nesans
zevkine
uyarlam o l d u .
Ayrca, m i m a r i
dzene uygun ya
plan iki kat da
birbirine, a r t k
standartla
m bir yntem
saylan bir ift
byk volt (kv
rm) la balad.
Leone Battista
Alberti'nin
Mantovada San Andrea Kilisesi cep
hesi. 1470 ylla
rnda yaplan bu
kilisede A l b e r t i ok baarl ve
ilkinden daha da
zgn olan bir ta
sarma
girimi
tir. Burada, bir
ka kat boyunca
ykselen tek bir
Masif d z e n
tm cepheyi kap
layp, kilisenin i
mekn oranlarna
dayal ve cephe
iinde ikinci bir
blm
oluturan
daha kk apta
ki bir dzenle bir
leir.

Bruneleschinin zamannda ayakta olan klasik Rorfta

devri yaplar bugne gre hem sayca daha fazla hem
de daha iyi bir durumda bulunduklar iin kendisi bu
dzenleri batan sona tm ayrntlar ile inceleyebilmiti. Zaten Brunelleschinin kendi yaplarnda uygulad
sistem de ayn ekilde standart biimlere dayanmak
tayd. Artk, her stunun, stun balnn ve eitli ss
leyici elerin biimi zerinde ayr ayr almak ge
rekmiyordu. Bunun yerine, be dzenden birisini seip
onun oranlarm uyarlamak yeterliydi. Ssleme iin d
nlen plan da bylece kendiliinden ortaya km
oluyordu. Bu durumda geriye kalan tek nemli-nokta,
yapnn kullanl amacna en uygun l ve biimde
bir plan izmek oluyordu.
Y apnn ekli ve kullanlacak dzenin seimi gibi ba
lca kararlar da bundan byle tek bir kii, mimar al
yordu. almann yaratc blm tamamen onun ellerindeydi. Heykeltra, dekoratr, ressam ve camclar
yalnzca mimarn emirlerini yerine getiriyorlard. Or
taa mimarisi ise, ekillerin birlemesinden oluan bi
sistemle deil, geleneklere bal ustalarn ayr ayr bu
lularna dayanmaktayd.
Yeni mimari sisteme uygun olarak almann tek
yolu mimarn, yalnz yannda alanlar zerinde de
il siparii veren kiiler zerinde de tam bir otorite kur
masn gerektirmekteydi. Bu nedenle Rnesans devri
mimarlar klasik antikiteye byk ilgi duyan zengin
tccarlar ile yksek dereceli ve hmanist din adamlar
arasnda kendilerine destek salamaya jaltlar. Bru
nelleschi ve meslektalar ile ayn gr ve kltr ge
miini paylaan kiilerin onlarn en yakn dostu olma
s da beklenebilirdi. Fakat bunun bir sonucu olarak da
Rnesans mimarisi tamamen bir yksek snf .rn
olarak kald. Genellikle byk kentlerde uygulanan b
yk projelerde ise hemen her zaman kilise ve saray gi
bi geni apl yaplara yer verildi.
i
Bu yeni akmn binann yaps ile hi bir ilgisi yok
tu. Tek nemli olan sonunda elde edilecek grnm
d. Bylece Rnesans mimarisinin deimez bir iare
ti, zellikle on beinci yzylda, ina edilmiten ok
modeli yaplm izlenimi uyandran yaplar oldu. Bu
durumda, her yapnn birbirinden farkl ekilde plan
lanan iki blmden olutuu yeni bir kavram geliti.
Bu blmler yapnn iskeletini meydana getiren du
varla rl bir mekn ile bunun dna deri gibi ge11

 griinUmler
Rnesans mi- irilen sslemeli ksmd. Bir yapnn biimini ve lmarisinde mekn lerini saptayan mimar, uygulayaca dzen ile ayrntkavram ok de- jar ve oranar zerinde istedii seimi yapabilirdi. Buniik bir tutumla {j an sonra yapacak i, duvarlar, stun ve saaklktan

olu?a,n geometrik bir a iine kapatmakt. Duvarlarm oluturduu bu kutu nun kendi bana hi bir onemi olmayp, geometrik ilikileri ksa srede yapnn
ilevsel ynleri yannda stnlk kazanan mimari dzenlerin gzler nne serilmesini salayan bir destek
grevini yklenmekteydi.
Bir yapnn planlamas ve gerekletirilmesi tek bir
jjn^ mimarn, ellerinde olunca bu kiinin yalnz tekma tnabilir A e
a*anc' a eitim grmekle yetinmeyip kuramsal ve
de bir para ek- tarihsel anlamda hmanist olmas da gerekiyordu. Milenebillrdi. Yap- marn yapsn tasarlarken, uygulamada deilse bile
nm boyutlar ba- kavram olarak iki bamsz evrede dnmesi sonucu
sit oranlara daya- d grnm nem kazanm ve yap giderleri de byk
mr ve bu oranlar lde artmt. Bu durumda, Rnesans yaplar ancak
da yatay ve dikey ynetici durumunda olan hali vakti yerinde kiilerce
ta eritlerin kul- yaptrlabiliyordu.

3 yaplarnda'
bir alann hemen
hemen
sonsuza
kadar geniletileblmesine
karlk bir Rnesans
yapsnda tmn
btnln boz-

lanlmas ile daha

da
belirginleirdi.

12

i grnmler
Filippo Brunelleschi'nin Floransa'da Santo Spirito Kilisesinin i
ten grn. La
tin Ha planl bu
y a p , grnte
ortaa zellikle
rini tamakla bir
likte ok farkly
d. Hcreler birbi
rinden a y r ola
rak yerletirilmi
ti. Ayrca kemer
lerin stnde boy
dan boya uzanan
ve ak sva ze
rine koyu
renk
tala yaplm friz
yatay
izgilerin
tek noktada bir
letiine de ia
ret ediyordu.

imdi de Rnesans devri mimarisinin biimlerini in

celeyelim. Bunlarn banda; yapnn ta iskeletinin, geo
metrik grnnn hemen dikkati ekmesine karn,
yapnn tmndeki grevi en. az olacak ekilde dzen
lenmesi geliyordu. Bu nedenle de kp ve paralelyz gi
bi basit geometrik ekiller kullanlyordu. Ykseklik,
genilik ve derinlik arasndaki iliki de kolaylkla an
lalan biimde tam bir aklkla uygulanyordu. Bu du
rumda yap da basitletirilmi olmaktayd. at deste
i olarak da apraz tonoz yerine, hem grn hem de
yapsal bakmdan daha uygun den beik tonoz ye
lenmiti. talyada, pek de yaygn olmayan tonoz rt
yerine ou kez yapm daha kolay, ve ucuz olan ince
duvarlarn tayabilecei ahap atlar kullanlyordu,
te yandan, en ok kullanlan tek kemer ekli ise tam
yarm daire biiminde olanyd. Yarm daire kemer ya
pnn geri kalan blm ile geometrik bakmdan ko
laylkla balant kurulmasn salayp, l ve biim
olarak da tek bir eye, yarapa dayand iin en
akla yakn tr olarak dnlmt.

13

Simetrinin kullanl

Rnesans mi
marisi hereyden
nce aklc ve ge
ometriye dayanan
bir mimariydi. Bir
yapnn kusursuz
olarak tanmlana
bilmesi iin yatay
ve dikey btn
eksenlerin simet
rik olmas gere
kirdi. Bu, on be
inci yzyl sonu
ve on altnc yz
yl bann bal
ca slup anlay
olmutur.

Rnesans mimarlar ssleme iin de, her biri belirli

kurallarn birlemesinden oluan saaklk ve stunla
rn meydana getirdii klasik dzenlerden yararlandlar.
Bu dzenlerde her stun bir kaide, stun gvdesi ve
saakl tayan bir stun balndan olumaktayd.
Saaklk ise; bataban, friz ve korni adn verdiimiz
paralardan meydana gelmiti. Bu eler her dzende
deiik bir biim alyorlard. Stun ve saakla son
radan taban dediimiz nc bir ge daha eklenmi
ti ki bu da kendi iinde u blme ayrlrd.
On beinci yzylda, bu be dzenden hemen yalnz
ikisi, oyma kenger yapraklan ile zengin bir ekilde
sslenmi ve incelikle ilenmi stun balklar ile, Korent ve Kompozit dzenler kullanlmt. Fakat devrin
mimarlar, antikitenin oranlarna kr krne bal
kalmaktansa kendi gereksinmelerine uyacak baz dei
iklikler getirerek, ounlukla biimleri biraz daha in
ce tuttular. On altnc yzylda ise klasik rneklere da
ha sk bal kalnmakla birlikte dzenlerde daha z
gr bir seim yaplmasna frsat veriliyordu. Gene bu
devirde, mimari dzenlerin kuramlarn kesin bir ekil
de ortaya koyan ilk bilimsel incelemeler yapld.
14

Simetrinin kullanl
Cola da Capraroiann Todi ya
knlarndaki San
ta
Mana
della
C o n s o I a z'i o n e Kilisesi. Ya
pm on yedinci
yzyln balarna
kadar sren bu
kilisenin
14941518 yllar ara
snda ikinci dere
cede nemli bir
mimar tarafndan
yapld sylenir.
Bununla birlikte,
Rnesansn,
bir
merkezi evrele
yen tamamen si
metrik yap kav
ramn belki de
en iyi tanmlayan
bir rnek olmas
bakmndan stn
bir yapt saylma
ldr.

Birbirinden farkl her mimari ekol kendi slubuna

ait ilevleri paylaan binalarla kendi zelliklerini orta
ya koymaya almtr. Ortaa mimarisinin balca
amac kiliseler yapmakt. Rnesans devrinde ise mima
ri baka bir amaca hizmetle, ounlukla zengin tc
carlar iin yaplan saraylarda kendini gsterdi. Hem ki
liselerde hem de saraylarda en nemli sorun, yapnn
ilevsel dzenlemesi yannda cephelerin dzeni zerin
de de bir karara varmakt. Saray mimarisinde ilk so
run, geleneksel olarak, bir i avlunun evresine drt
yap bloku yerletirerek zmleniyordu. Bylelikle,
avluya alan ve birbirine n kemerli revakl koridor
ile balanan odalarda mahremiyet salanrken gsteri
. arzusu da sokaa bakan grkemli cephe ile giderili
yordu.
Bu saraylarda, da bakan cephenin yan sra bir de
avluya bakan i cephe dnlmt. Revakl korido
run ekline uygun olarak dzenlenen bu cephede s
tunlarn tad bir, ya da birka kemer dizisi bulunur
du. Zamanla bu revakl blm kapal bir galeri ek
lini ald. Pencereler ise, birinci kattan balayarak ve
her birine birer tane rastlayacak biimde, zemin kat15

Kubbe

F l o r a n s a da Santa Ma
na del Fiore'de
B r u n e I I e s c hi 'nin
yapt
kubbe. Kubbe,
hemen tm Rne
sans kiliselerinin
vazgeilmez b i r
esi
olmutur.
Esin kayna ola
rak Roma mimari
sinin nl Pantheonu rnek aln
makla birlikte ta
ve tula karm
hartan tek bir
kubbeye karlk,
Rnesans'ta kub-

be, tuladan ift

cidarl yaplmtr.
Rnesans kubbesi
nin zelliine ia
ret olarak kubbe
nin deiik b
lmlerini
tatan
yaplm yarm ke
merlerle b e l i r
l e y e n -kaburga
lar!
gsterebili
riz. Bunlar resim
de dikkati ekiyor.
16

taki kemerlere uygun olarak yerletirilirdi. Katlar ara

sndaki saaklk da revakl koridordaki stunlarn d
zeniyle ayn olur, duvarlar da ayn dzende da taan
duvar payeleri ile hareketlendirilirdi.
D cephenin biimi zerinde ise bu kadar kolay ka
rara varlamad. yle ki, Rnesans boyunca ortaya
deiik tip kmt. Brunelleschi tarafndan benimse
nen ve gelitirilen rstik tip on beinci yzylda ok
tutunmu ve kullanlmtr. Rstik duvar cephesinde
kabaca yontulmu byk ta bloklar birbirine derin
derzlerle balanrd. Bu tip kaplama, pencere evrele
ri ile katlar ayran ssl dar bir korni dnda cep
henin tmnde kullanlrd. Genellikle de, ta yzeyle
rindeki dzensizlik bir kattan tekine deiir ve en st
kattakiler tamamen dz olurdu. On beinci yzylda
moda olup ok kullanlmasna karlk rstik duvar
kaplamas, Rnesans mimarlar iin pek nemli olan

Kubbe
R o m a 'da
San P i e t r o 'da
Michelangelo nun

u . _e s '
yk'knsesbin kocaman kubbesinde Santa Mana
del Fiore'dekinin
iki kat kaburga
Var. Fakat bunlar,
kubbenin tmnden ayr birer ge
pe'ncereierle^kub6
bevi destekleyen
kasnak ile kubbenn sona erdii feneri birbirine ba-

akla uygun ve dzgn sekil Kavramlar ile hemen hemen jjj bagaamyordu. ok kiisel bir uygulama olm as y anm<j a paralarn birbiri ile geometjik ilikisi
de noksand. Bu nedenle ok gemeden, antik Romakabul edilmi ve deiik dzenlerin st ste yerletirilmesi ile elde edilen ikinci bir tiple kaynap uygulanmaya balad. Yeni bir denemeyle tekrar ele alman
bu slubun, on beinci yzyln ikinci byk mimar
olan ve ayn zamanda meslektalar arasnda mimarh k zerine ilk bilimsel incelemeyi yazan Leone Battista
Alberti tarafndan balatlm olmasna, belki de, bir
rastantl gzyle bakmamak gerekir. Yeniden uyarlanm? sluptaki bu tip cephe gene rstik olmakla birlikte Pencerel e r birbirinden her katta baka bir dzende
yaplm duvar payeleriyle ayrlmaktayd. Ta kapla
mann, en kaba olduu zeminde Toskana dzeni ile balayan bu duvar payeleri her katta deierek en st kat

lamaktadr.
Brunelleschiyi
izle
yen tm Rne
sans
devrindeki
g e li m e le r
den
sonra, bir
yapda bylesine
mantkl bir z
me varlmaktayd.
Geen bir bucuk
yzyldan fazla za
man iinde kubbe,
yapnn s t n e
kondurulmu
bir
p a r a olmaktan
kp ayrlmaz bir
blm durumuna
gelmiti.
17

Villa
Roma mparatorluu'nun k
nden sonra Avrupada kaybolan,
sayfiye evi ya da
villa dediimiz ve
soylularla zengin
lerin kent dnda
yaptrp oturduk
lar yeni bir yap
tr,
Rnesans
devri talyasnda
yeniden o r t a y a
kt. Bu villalar
ok deiik ekil
lerde yaplmakla
birlikte, Rnesans
mimarisinin belir
ledii
kurallara
uygun olmalarna
d i k k a t edilirdi.
Bir villa yaplr
ken en ok ze
rinde durulan ilk
nemli nokta ise
evreye ve krla
ra hkim gzel
manzaral yksek
e bir yer bulunabilmesiydi.

18

ta Kompozit dzenle sona ererdi. Ayrca katlar da bir

birinden basit kornilerle deil duvar payelerine uygun
dzendeki saaklklar ile ayrlrd.
On beinci yzyln sonlarna doru ise daha zarif
grnl nc bir saray tipi ortaya kt. Bunun en
gelimi rnei de Antonio da Sangallo ile Michelangelo'nun yaptklar Farnese Saray- idi. Albertininkine
gre daha az uyumlu olan bu sarayda katlar arasn
daki ayrm yalnzca ssl bir ertie belirlenip cep
henin en stne de ok etkileyici bir korni konul
mutur. Mimari dzenlere gene yer verilmi olmakla
birlikte bu kez yalnz st ste gelen pencerelerde uygu
lanmtr (s. 8e bakn). Bunlarn her birisi korni ve
tympanonlar ile birlikte kendi bana minyatr bir
yap grnmndedir. Ksacas, cephenin tm mimarisi, yapnn ssleyici ilevlerini stne alan tek bir e
de, pencerede toplanm olmaktadr. D cephe dzen
lemelerinde karlalacak glklere en zarif zm
ekli olarak kabul edilen bu nc tip yzyllar boyu
model olarak kullamlagelmitir. Raffaellonun Evi de
nilen yapda ortaya kan ve Bramanteye maledilen
bir baka tipte de zemin katta rstik kaplama, st kat-

Villa
A. Palladio ve
V.
Scamozzi'nin
yaptklar La Ro
tonda ad ite ta
nnan Vicenza ya
knlarndaki Capra Villas. Bu ya
ptn plann onaltnc yzylda Pal
ladio
izmitir.
Tamamen
simet
rik olan villann
drt ynnde d
ar alan kap
cepheleri
klasik
devir
tapnaklar
rnek alnarak ya
plm ve yapnn
stne de gr
kemli bir kubbe
oturtulm u
t u r . Capra Villas nn t a k l i t l e r i arasnda Lord
Burlington'
un Chiswick V il
las
ile,
Colen
Carnpbellm Kent'
teki Mereworthunu sayabiliriz.

larda ise mimari dzenlere yer verildii grlr.

Aym ekilde kilise mimarisi de, hem cephe dzenle
mesi hem de plan iziminde yeniliklere akt. Bunun
bir rnei Albertinin Santa M aria Novella Kilisesi
cephesi iin yapt tasarmdr (s. 10a bakn). Alberti
bu kilisenin sorumluluunu zerine alp onu bir Rne
sans yapsna evirdii zaman kilise ksmen yaplm
durumdayd. Mevcut cephe bozulmadan onun zerine
Rnesans anlayna gre cephe uyarlanmas bize bu
yeni kavramn belli bal zelliklerini grme olanam
tanmaktadr. Kilisenin cephesi, alt ve st blmleri
birletiren mimari dzenlerin oluturduu bir kafes ii
ne alnmtr, zellikle S eklindeki iki byk volt,
ya da kvrmn, geni olan alt blm ile orta nefin enine
eit genilikteki daha dar st blm birletirmesi dik
kati eken bir almadr.
Albertinin Santa Maria Novella KilisesnaeK uyar
lamalar yaplabilecek olann en basitiydi. Aym mima
rn bu alanda sanatn ortaya koyduu daha zarif ve
tipik bir rnek ise Manovadaki San Andrea Kilisesi
cephesidir. Burada, ok ak bir ekilde, Roma Zafer
Tak tipi rneK anuarak, ortasndan geii salayacak

Kaie

A O r a a '
da, kent dnda
yaplan
mstah-

bir yap meydana getirmek gibi ilkine benzer bir ilevsel sorunu zmlemek amac ile San Andrsa cephesikem yerler ato ne uyarlanmtr. Fakat Albertinin burada, ok daha
eklinde olup soy- zarif bir uygulama ile mimari dzenleri birbiri stnde
Sularn hem otur- gji
kark olarak kullanm olmas gzden kanem de ko- maz epbenin ortasnda st kemerli bir ift gmme
runmak iin kale
, . r ,
. . . . . . .
gibi kullandklar aY
mekann yapsn gzler onune serer. Kemer ve
yaplard.
Rne- gmme ayaklardan oluan bu kompleks, daha byk
sans
d e v r i n - boyuttaki bir dzenlemenin paras olup gmme ayakde
mstahkem larn boyu erevelenmi tm kemer ykseklii ile beyaplarn bu iki lirlenmitir. Balangta belki de bu- motifin yukarda
grevi birbirinden daha kk lde tekrarlanmas dnlm fakat
ayrld.
Oturm ak yajmz o r t a kemer tamamlanabilmitir. Burada en kan
iin sayiye evle- ^ sorun kilisenin genel yaps ile ilgili olanyd. Hriskiliseleri hem, ,yapsal
vunma amac M
ileo tiyan
,
.,
.bakmdan
. ,
,hem
, de dini
, ,ayinJ
de rocca, hisar ya *ere daha uYgun olduklar iin ha planl yaplmaktayda kale ' diyebile- d. Fakat, lam oranlan konusunda genel olarak herceimiz mstah- hangi bir kural bulunmay bu dzenin, Rnesans deykem ye rle r yapl- rinde geerli olan fikirler ile uyumsuzlua dmesini
d. Bu hisarlarn salamt. Bununla birlikte ha planl kilise tipi ok
ortaa kalelerin- kkl bir gelenek olarak yerletiinden bundan hemen
den a y r l d k - v a zgem ek de Olanakszd. Bu nedenle mimarlar on be1 3 r s nokta sg -1
killerind en ' o o k
yazyd boyunca bu plann i meknnda eitli bkullanl biim le- mlerde kendilerine gre baz deiiklikler yapmakla
riydi.
yetinmek zorunda kaldlar. Gotik ve Romanesk devir
on

Kale!

A 1461 y l n d a

kalesi, yk?ek
^uka
bir*3 ato 6 ^rnif
mnden hen'^z
ku'rtulama in t r. Ksa
bir sre sonra

Tivoli

kuleler,

kale

du-

varlar ile ayn

ykseklikt e ve top atrnek kjn de^ok
daha masif olarak

yaplmaya
miti.

bala-

kiliselerinin vazgeilmez bir tt<*esi olan apraz tonozlar

artk yaplmad iin orta nefin ats da ister istemez
dz oluyordu. Kilise duvarlar, Hristiyanlm ilk devircrinde olduu gibi, dz ve basit duvarlarla yaplp yuvar^ak- kemerlerin birletirdii stunlarla destekleniyordu. Bu duvarlar, talar yalnz saakk blmnde mey
danda kalacak ekilde svanabilir, uzun dz eritler ka
lindeki bu talarn kilisenin iinde uyandrd izlenim
de ok deiik olurdu. Birbiriyle zde olmakla birlikte, birbirinden kesinlikle ayrlan elerin sralanmas
yerjne kiliselerde en dikkati eken zellik dz izgilerin
^ ^ n o ta d a birlemesiydi.
^ te burada da Rnesans sanatnn ikinci nemli gemesi olan perspektif sahneye kyordu. Bir yenilik
olarak perspektif, klasik antikitenin formlarna den
mekten ok daha fazla anlam tar. On beinci yzyl
da ortak bir aratrma konusu olan perspektifin kural
lar ayn yzyl iinde gene Brunelleschi tarafndan ak
seik bir ekilde belirlenip rnekleriyle aklanmt.
Perspektif ile maddi varlklar, bilimsel kurallara uy
gun olarak, kt zerinde gsterilebiliyordu. Bylece
mimarlar, yapm ilerleyen binalar daha kolaylkla de
netleyebilirken yannda alanlar da onun tasarlad
plan eksiksiz bir ekilde yrtyorlard.
21

Plazza
Rnesans dev
rinde mimari ola
rak yalnz tek tek
yaplar ele aln
makla. kalmayp
kent
planlamas
alannda da etkin
almalar yapl
mt. Buna gzel
bir rnek de Vigevanodaki dkalar meydan (piazza) dr.
Yaplarla
evrelenmi
bu
piazzann p l a n
tek bir
birimin
dzenli tekrarlan
mas esasna da
yanr.

Fakat perspektifin bulunuu bunun da tesinde baz

sonular dourdu. Perspektifi kullanrken dikkat edile
cek ilk konu, tanmlanacak cisme en uygun bak nok
tasnn seilmesiydi. Bunun elle tutulur sonulan da
on beinci yzyln sonlarna doru mimarlarn yapt
almalarda kendini gstermeye balad. Perspekti
fin etkileri yaplarn simetrik ve kusursuz bir ekilde
dzgn olmasyla aka belli oluyordu. Bylece, pers
pektif olarak, btn izgiler merkez bir noktada bir
leir gibi grnrd ki bu nokta, hi deilse prensipte,
yapnn tmnn grlebilecei noktayd.
Rnesans kiliseleri, en saf ekilleri ile ya yuvarlak
ya da drt kolu eit Yunan ha plannda olurlard.
Her iki durumda da orta blm kubbe ile rtlr ve
en nemli noktann buras olduu gereine dikkati e
kerdi. Gelenekleri bir yana brakacak olursak, altar
(sunak masas)n bu noktaya yerletirmenin estetik ya
rar bu uygulamann ok yaylmasn salad ve bu tip
kiliseler de kendi trleri iinde saf mimar' * nekler ola
rak en gzelleriydi.
Rnesans devri ilerledike saray ve kilise yannda
baka tip yaplar da ele alnmaya balad. Orta ada

Plazza
P I a z z a 'larn ekli, Rne
sans devri boyun
ca dzenli ve geo
metrik bir geli
me gsterir. Vigevanodaki piazzay ya Bramante
ya da Leonardo
da Vinci'nin tasa
rmlad sylenir.
Bu alana ancak
byk bir usta
damgasn
vura
bilirdi. Milano Dknn
yazlarn
geirdii
byk
atonun nnde
ki bu alan, asln
da atoya geii
salayan bir ak
hava kabul salonu
durumundadr.

soylularn krlk yerlerde yaptrdklar atolar hem otur

mak iin hem de askeri amalarla kullanlrd. On be
inci yzylda ise, hi deilse talyada, krlk blgeler
olduka emniyetli duruma gelmiti. Ayn ekilde soy
lular ve zengin tccarlar da ato yerine, kent dnda!
iten kap dinlenebilecekleri, krlara ak rahat ikin
ci birer ev, ya da. villa, yaptrabilecek durumdaydlar.
Askeri kararghlara bu devirde de gereksinme duyu
luyordu fakat artk bunlar iin zel binalar yaplmak
tayd.
Hem sayfiye evi hem de kalelerle ilgili plan alma
lar, Italyan mimarlarnn en nde gelenlerinin her za
man iin dikkatini ekmitir. Mimarlarn gelitirdikle
ri esaslar mstahkem binalarn yapmn yzyllar bo
yu belirlemi, gene ayn devirde btn Italyan yarm
adasnda, ve zellikle de sayfiye evinin en gze arpan
yap tipi olduu Venedik blgesinde, olaanst g
zellikteki villalar yaplmt. Bu alanda sanat tarihinin
en nde gelen adlarndan birisi de almalar ile n
kazanan Andrea Palladio idi.
Rnesans devri mimarisinin zelliklerini gstermesi
bakmndan iki tip uygulamay daha incelememiz ye-

Soyut sslem e
Rnesans mi
marisi, Yunan ve
erken ada de
vir almalaryla
birlikte, slup ola
rak, dnerek s
nrlandrlm
ve
taknlktan uzak
tutulmu olmakla
birlikte tamamen
ssleyici ve este
tik bakmdan g
ze ho gelen ba
z zellikleri de
kapsar. Burada ku
ral,
kontrold a n km ar
ayrntlardan uzak
durup
genellikle
soyut olan tek bir
motifin
uygulan
masdr. Bu kural
yandaki
rnekte
kendini, yap cep
hesinin bo alan
larnn ayn biim
de yontulmu ta
larla kaplanmas,
yani rstik, ek
linde kendini gs
termektedir.

rinde olacaktr. Bunlardan birincisi, tek tek yaplarda

kullanlan mantkl planlamann olduu gibi kent plan
lamasna da aktarlmas konusunda gsterilen abayd.
Uygulamada ise bu ilkelere bali olarak gerekletiri
lebilen tek plan kentlerin ortasndaki alanlar, piazza
denilen mimari merkezler, oldu. Gene de, bu konuda
yaplan almalar dikkate alacak olursak, plann ku
sursuz bir ekilde ilediini ve ada kent gelimesi
nin de bu rneklere dayanarak baladm kabul etme
miz gerekecektir. kinci olarak alacamz konu ise s
luptur. Rnesans mimarisi Floransada ortaya km,
Toskanal ve orta Italyal ustalar tarafndan da geli
tirilmiti. Floransada Brunelleschi almalarn srd
rrken kuzey talyada ise Gotik sanat henz etkisini
kaybetmemiti. Rnesans slubu ve zevkleri Apenin
dalarnn kuzeyine yaylnca, etkilendii Floransa s
lubuna gre daha ssl ve ordaki kadar kurallara sk
24

Soyut ssleme
Ferrarada Biaggio Rosetti'nin
Diamanti
Saray.
1492 ylnda Dk
Sigismonda dEste iin yaplan bu
sarayn btn d
yz, adn da al
d gibi, elmas
eklinde
yontul
mu ta bloklarla
kaplanmtr.
Ti
pik olan bu ssle
me teknii, Tos
kana ve Romada
benimsenen geo
metrik yaklama
olduka a y k r
dmektedir.
Bu
teknik, Toskana'ya yakn olmas
na karlk kuzey
talya akmlarnn
(s. 26 ya bakn)
ok fazla etkisin
de kalan Emilia
Romagnada
tu
tunmu ve tal
yan mimarlarnn
aracl le btn
Avrupaya - hatta
zamanla
Mosko
vaya kadar - ya
ylmt.

'

,,rrftnnm\

sk bal olmayan bir mimari ekil olarak kendini gs

terdi. iin ilgin yan, bu slubun yalnz baka lkele
rin mimarisi zerinde etkili olmasdr. On beinci yz
yln sonlarnda, Fransa talyay zaptettii zaman ku
zeye zg bu yeni slup; karlatklar ilk Rnesans
mimarisi, kendi zevklerine en uygun deni ve baka
bir lkede ilk taklit edileni oldu.
Rnesans adyla tanmladmz slup on altnc yz
yln ortalarnda yerini Maniyerizm dediimiz gelime
ye brakmt ki bu slubu uygulayanlarn bir ksm ay
n zamanda bir nceki devrin de nde gelen sanat
lar arasndayd. Bu slup, Rnesansn byk ustala
rnn yaptlarm, ruhuna inmeden yalnz eklen izle
yen almalar tanmlamak iin kullanlmtr.
Rnesans mimari sluplar, talyada olduu gibi,
Fransada da ounlukla soylular iin ve Italyan usta
lar tarafndan yaplmtr. Bu alandaki ilk rnekler

Kuzey talya

mum mmim mnn

.mlol T

rltlTIlljjI^l^STTtliiti

Rnesans etki
si kuzey talya'
ya
yarmadann
her yerinden son
ra ulat ve Av
rupann teki bl
gelerindeki kltr
gelenekleri ile ka
racak olan da
ha sonraki geli
meleri ima eden
deiik bir biim
de ortaya kt.

Toskanay da
ine almak ze
re, talya'nn ku
zey blgelerinde
gelien Rnesans
mimarisinde, pen
cere ve benzeri
baz elerin ken
di
bana birer
c e p h e eklinde
yapld bir s
lup gelimiti.

26

rnein
mimari
de; heykel, mer
mer bezeme ve
frizler, yapnn i
levsel nemini ve
belli bal yapsal
esaslarn
bozup
neredeyse
yok
edecek kadar a
r bir ekilde kul
lanlp birinci pla
na kmt.

Loire vadisinde, ve zellikle de Chambord atosu ile

Blos atosunun baz kesimlerinde dikkati ekecek ka
dar etkileyici bir gelime gsterir.
On altnc yzyl balarndaki spanyol mimarisinin
ilk Rnesans yaptlarnda Gotik, Marib ve kuzey tal
ya gibi birka deiik esin kayna olduu grlr. Bu
nun sonucu ortaya kan erken Plataresk slupta ay
rntlar gerekten de -bir kuyumcu gibi- byk bir in
celikle ilenmitir. Bu slupta Gotik yaplar, yalnz ss
leme eklinde kullanlan Rnesans eleri ile baarl
bir biimde kaynatrlmtr. Bu slubun yresel du
rumu, ayn adn Maniyerist ve Barok biimde kendini
gsteren almalar iin kullanlmasyla da aka belli
olmaktadr.
zellikle Belika, Hollanda, Lksemburg, ngiltere,
Almanya ve Flaman kapsayan kuzey Avrupa mimari
si de on altnc yzyln birinci yarsndan balayarak
ve talya ile olan Ticaret ilikileri aracl ile bu l
kenin etkisi altnda kalmt.
Balangta Rnesans eleri iyice incelenip anlal
madan yalnzca ssleme iin kullanlyordu, rnein

Kuzey talya

'I

A G .A . Amadeo' Paris'teki St. Eustaehe Kilisesi, byle bir anlaya da

nun Certosa di
Pavia
cephesi.
Gotik bir kiliseye
uygulanan bu ok
ssl cephe, ku
zey talyan
sa
natsnn, d a h a
ssl bir yakla
m elde etmek
iin, Toskanal ve
orta italyal mes
lektalarnn titiz
yntemlerini nasl
bir kenara brak
tna gzel bir
rnek oluturmak
tadr.

yanarak tamamen Rnesans slbunda ayrntlarla ss

lenmi tam bir Gotik yapsdr. Ayn durum, ilerinde
Ingiltere de olmak zere, teki Avrupa lkeleri iin
de sz konusudur. Rnesans slubunun zellikleri In
gilterede on altnc yzyln balarnda kullanlmaya
balam fakat bir yzyl boyunca deiik tr bir ss
leme olmaktan teye gidememiti. Standart bir Eliza
beth ya da Jakoben devri mezarm rnek olarak alr
sak, Korent ve yon stunlu gen bir alnlk ile heykeltran akima gelebilen tm klasik sslemeleri en
nemli yeri kapladm grrz. Ayrca Ingiliz soylu
larnn yaptrd Hatfield, Wollaton ve Audley End
ile benzeri byk konaklarda Italyan sanatna duyulan
hayranlk esas kurallarn pek de dikkate almadan uy
gulanmtr. Ingilterede Rnesans mimarisinin aslna
uygun bir ekilde uygulanmas ise 1620 yllarndan bi
raz nce (ve Bruneleschiden iki yzyl sonra) Inigo
Jonesun Greenwichde Queens House ve Whitehallda Banqueting House yapmas ile resmen balam
oluyordu.
27

Doa ve insan

Heykel
Floransa Vaftizhanesirde Lorenzo Ghiberti'nin
Cennet Kaps.
Ghibertinin
bu
nl kapy ss
ledii -v e Michelangelo tarafndan
C ennete
lyk
szleriyle vleniek, meyve ve
hayvanlarn olu
turduu olaans
t gzellikteki bu
kabartmalar;
do
al dnyaya daya
nan,
aratran,
saygl ve mantk
l Rnesans eili
minin de tipik bir
rneidir. Kapda
her biri kendi ba
na d e r i n l i i

r~'_ "]

|lq p
olan
bir
resim
meydana getiren
byk kare b
lmlerin daha n
ceki devirlerin k
k ve dilimli b
lmlerinin yerini
ald da gzden
kamamaldr.

28

Rnesans sanatlar, heykeltralkta Yunanl usta

larn ve mimaride kendilerinin uyguladklarnn aksi
ne, heykel sanatnda bir kurallar dizisi koymann ge
reini duymamlard. Rnesans heykelinin de kendine
gre bir formu ve eilimleri vard, fakat, bir nceki
yzyl sanatnda buna gei tedric olup teorik kavram
lardan ok zevklerin deimesi rol oynamtr. Bu de
vir heykelini ayrt eden nokta ise, belirli bir biim ya
da dzenlemeden ok anlatmaya alt fikirlerdir.
Bu ortamda en geerli fikirler de: geree benzeyeni
bulmak iin srekli bir aray eklinde kendini gsteren
canl bir gerekilik; insan vcuduna ve onun potansiye
line bir anlatm arac olarak duyulan byk ilgi; daha
derin bir bilgi edinip daha ince bir teknie ulamak
ve bu nitelikleri gzler nne sermek iin gsterilen
aba; ve geometrik bakmdan basit kompozisyonlarn
yelenmesi eklinde kendini gsterir.
Avrupa heykelciliinde yzyllar boyu en arpc
zellik olarak dikkati eken bir fikirden ise artk ta
mamen vazgeilmiti ki, bu da, heykelin teki sanat
kollar, ve hepsinden nemlisi, mimari ile btnleme
si durumuydu.
Uzun bir sre teki sanatlar iin bir tr dekor ol
ma-grevini yklenen mimari, Rnesans devrinde bu
zelliini tamamen yitirdi. Her yap bir akl rn ve
geometrik bir ekil olarak dnlmeye baladndan
sslemenin buna hi bir ey eklemeyip aksine ok ey
kaybettirecei gr kuvvetlendi. Mimar, yapsn zen
ginletirmek iin, heykeltra, ressam ve camclarn yar
dmn istemeyip tam tersine onlarn katksn azalt
mak iin elinden geleni yapyordu. Heykel ve resim
hi bir zaman tamamen ortadan kalkmadysa da, son
radan konulduklarn belirtecek ekilde uygun yerlere
ve nilerin iine yerletiriliyordu. Bylece mimarlar
heykeli eski neminden yoksun brakp mimari ssle
me olarak kullanld alan da byk lde snrla
dlar.
Fakat heykel de ok gemeden, mimari bir ereve
ye oturtulmaktan daha geni amalara hizmet etmeye
balad. Rnesans heykelinin en bata gelen ve kolay
lkla anlalan ura doaclkt. te yandan bu devir-

insan vcudu

Rnesans
devrinde
felsefe
ve edebiyat alan
larnda ortaya
kan ve
nsann
soylulu k ve g
z e llik gibi elde
etm eyi arzulad
yksek
amalan
idealize eden Hmanizma, kendini,
is te r istemez, ay
n de vir heykelin
de de gsterdi.
Bu durumda insan
vcudunu
byk
b ir doalclk ve
ge rekilikle gs
term ek de zorun
lu oluyordu.

an

de genel gr fiziksel gerekiliin, belli bal sanat

formlarnn dnyev eylerden ok lh yceliklere da
ha ok ilgi duyduu nceki devirlere gre, fiziksel ger
ekiliin daha yakndan verilmesini tevik ediyordu.
Ayrca, heykelleri artk mimari bir ereve iine oturt
mak zorunluu olmad ve bunlar kendi balarna g
zel birer sanat yapt olarak kabul edildii iin heykeltralar da konularn daha zgr bir ekilde seip da
ha kendiliinden ve hepsinden nemlisi gereki bir
tutumla ele alabiliyorlard. Doacln bu denli nem
kazanmas sonucu insann kendisine kar duyulan ilgi
de artt. Klasik antikitede olduu gibi Rnesans dev
rinde de insan hereyin ls ve evrendeki en soylu
ve anlaml yaratk olarak kabul edilmeye balad. Ger
i insan vcudu ortaa sanatnda da en nemli konu
lardan birisi olmutu ama genellikle sembolik oir an
layla ele alnm ve plak ekliyle verilmeyip elbise
kvrmlar altna gizlenmiti. Rnesans devri heykeltralar ise konuya ok deiik bir adan yaklap in
am kemik ve kasdan yaplm bir varlk olarak gr
dler. On beinci yzyln en byk heykeltra olarak
kabul edebileceimiz Donatello, Roma mparatorluu

nsen vcudu

Solda Donaellonun bronz Davud, sada ise

Antonio del Polfaluolonun
Herkl ve Antheus
heykelleri, grl
mektedir.
Donatello nun Davudu
belki de
Roma
devrinden
beri
Avrupa'da yaplan
ilk plak heykel
dir. Modeli doa
dan alnm ve
dikkatle uygulan
m gereki bir
yapttr.

devrinden sonra insan vcudunun plak heykelini ya

pan ilk sanat olmutu (s. 31e bakn). Bu heykel iin
belki de Arnoda plak olarak ykanan Floransal bir
erkek ocuu model olarak kullanmt. Hem plak
oluu hem de zarif S kvrml ana hatt ile eski Yu
nan heykellerini anmsatan ve o devir iin deiik bir
yapdr.
Tm Rnesans sanatnn, ve bu arada heykelin, bir
yandan mevcut metotlar gelitirmek bir yandan da ye
nilerini bulmak iin srekli bir teknik alma iinde
olduu da gzden kamaz. Bu devir heykeltralar da,
setikleri gere mermer, ta, bronz, tahta ya da terrakotta gibi ne kadar farkl olursa olsun yukarda ad ge
en her iki durumda da ok parlak baarlar elde et
tiler.
Yeni bulularn en nemlisi yalnz mimaride deil
fakat heykel ve resim gibi her trl sanat almasn
da yeri olan perspektifti. Bu buluun heykeldeki belir
li etkisi heykeltraa figrlerin duru ve oranlarnda
-ve en ok da bir grup iindeki figrlerin aralarnda
gereki bir iliki kuracak ekilde- daha aslna uygun
bir alma yapmak olana vermesiydi, te yandan,
at

(Bas rsiief) (Yass kabartma}

buna ek olarak, zemindeki kompozisyonun zellikle

nemli olduu grup heykellerinde perspektif, yass ka
bartmalarn dzenlenmesi bakmndan da gerekli bir
faktrd,
Rnesans devrinde, yass kabartmalarn yaplnda
ok alak kabartma olan ve stacciato ya da schiacciao
denilen bir yenilik daha uygulanmt. Eskiden heykelra, kabartmann ykseklik ve alaklk derecesini ayar
layarak n plan arka plan ve bu ikisi arasndaki uzak
l yanstabilmekteydi. Kabartmalarn kntlar ara
sndaki fark milimetre ile llebilecek kadar az da
olsa bu teknikle ok baarl sonular elde ediliyordu.
Stiacciato tekniini bulan Donatello ise kendisinden n
ce kullamlagelen yntemi izlemekle birlikte yzeyi ok
hafif bir ekilde kazyarak derinlikte daha gzel bir
sralama uygulad.
Eer, deiik yksekliklerdeki yass kabartmay es
ki model bir fotoraf makinesinin krkl ksmna ben D o n a t e I I o nun P a d o v a
St. Ambrose Ba
zilikasndaki Cim

rinin Kalbinin Mu
cizesi. Rnesans
srekli bir bulu
lar devriydi. Bu
nl yaptta, da
perspektif
gi bi
yeni teknikler ile
deiik dzlemle
rin yass kabart
ma eklinde s
ktrlmas, y.a da
stacciato gibi ge
leneksel slupla
rn g e l i t i r i l
mesinin
hey
kelde ne kadar
nemli bir rol oy
nad aka g
rlmektedir. Pers
pektif
kullanma
nn bu almaya
nasl derinlik ka
zandrm olduu
da gzden ka
maz.

39

Atl heykeller

Andrea Verrocchio'nun Venedikte bulunan Barto

lomeo C o l l e o n i ant. Roma
devrinden
sonra
kaybolan atl hey
kellerin Rnesans'
ta yeniden dodu
unu ileri srmek
yanl olmasa ge
rek. Bu ant ken
di ana ait ya
pan ise sunulu
taki gerekilik ve
antsal zelliidir.
Aadan
grn
d ekilde yap
lan at ve binici,
perspektifle ger
ek oranlar iin
de grnrler.

-5A

zefirsek Donatellonun yapt i de bu ykseklikleri

birbirine yaklatrmak iin kr skmaya benzetile
bilir. Fakat bu arada karkla yer vermemek iin
Donatello derinlik grntsn yanstrken de pers
pektiften yararlanmtr.
On beinci yzyl tekniindeki bu gelimelerin ko
laylatrd doaclk klasik devirlerde ok yaygn ol
makla birlikte sonralar hemen hemen ortadan kalkan
atl heykel tipinin yeniden ortaya kmasna yol at.
Ayn yzyl iinde yaplan bu tr heykeller arasnda
en ok dikkati eken ikisi ise Andrea Verrocchionun
Bartolomeo Colleoni ant ile Donatellonun Gattamelata antdr. Her ikisi de birer stn yapt olan ve ba
z bakmlardan Rnesans ruhunu belirten bu atl hey
keller, bu tr saysz yapta rnek olan bir slpta ya
plmtr. Doaclk ve geree uygunluk atlarda, ko
um takmlarnda ve binicilerin silahlarnda en ince
ayrntya varncaya kadar dikkatle gzetilmitir. Gv
denin duruu ve yzdeki karakter kusursuz bir portre
zellii tayp heykeltran zerinde alt insana kii
olarak duyduu ilgi sonucu gereklemitir. Bu heykel
lerin hepsi bir btn olarak ele alnd zaman ise a-

Atl heykeller

D o n a t e I I o 'nn Padovadaki Gattamelata

a n t . Rnesans
devri heykeli de
kendi
bana
nem kazanmaya
balad. B u n u n
sonucunda, yukardaki rnekte de
g r e b ile c e
i mi z
gibi,
heykellerin
drt
bir taraftan gr
lecek ekilde ve
daha salam ya
plmasna d a h a
ok dikkat edildi.
Burada at ve bi
nicisi
bir ant
sslemeyip kendi
balarna bir ant
olmaktadr.

n antsal ve grkemli anlayna uygun olarak yapl

dklar dikkati eker. Ayrca, konu olarak ele alnd
zaman da ayn heykellerin, Rnesans toplumunun bi
reyci ve dinamik karakterini yanstt grlr. Daha
nceki devirlerin hi birisinde heykeltralar kral, aziz
ya da kahr.aman olmayan fakat yalnzca karn gze
terek para iin dven condottieri, cretli askerler
iin byle bir ant yapamazlard.
Bu alanda baarl olan yeni bir bulu da heykelle
rin yapm srasnda izimden yararlanlmasyd. Binici
ile atn gerek oranlarna uygun olarak yapld Verrocchionun heykelinde, aadan bakld zaman, at
binicisinden daha grkemli gzkr ki bu aslnda yan
ltr. Fakat ayn yanl Donatellonun heykelinde tek
rarlanmaz, nk bu kez daha tasarm devresinde iken
seyircinin gr noktasndan heykelin tmnn na9il
gzkecei konusunda uzun uzadya dikkatli alma
lar yaplmtr.
Byk ressam ve mimarlarn ounlukta olduu bir
sonraki yzylda ise, on beinci yzyln nl ustalar
ile boy lebilecek, ancak birka heykeltra dikkati
eker. Ama on altnc yzylda, Rnesans heykelinde3K,

Geometrinin kullanlmas

ki almalarn doruunu oluturan yaptlar ile, Michelangelo gibi olaanst bir heykeltra yetimitir.
Michelangelo hereyden nce bir anatomi ustasyd.
Bu yeteneini bazen coku ile kullanr, bazen ise ar
lk ve abartmaya kaard. alacak bir teknik beceri
ye sahip olan Michelangelonun yaptlar bir btn ola
rak ele alndnda esin kaynan insan vcuduna duy
duu kuvvetli ilgi olduu ve ei bulunmaz bir antsal
lkla deer kazand grlr. Michelangelonun hey
kelde elde ettii baarlar sanat tarihindeki benzerleri
arasnda en nemlilerinden olup ayn zamanda Rne
sans devrinin ikinci yarsnda heykelde grlen geli
meleri de en iyi ortaya koyanlardr. On beinci yz
yl sonu ile on altnc yzyl banda yapt erken de
vir heykellerinde zamann zelliklerini yanstan nite
liklerin bol miktarda ilendii gze arpar. Bu heykel
lerde: arla kamayan grkemli ve sakin bir hava;
byk ve yumuak elbise kvrmlar; lml k-glge
farklar; abartmaya kamayan gl kuvvetli bir insan
Romada
Va- anatomisi; ile, Michelangelonun en sevdii alma
t'kan mzesinde malzemesi olan mermeri nasl bir sabr ve dikkatle ibulunan Michelan- jediini gsteren tamamen przsz bir yzey hemen
nfn nl00?!11 dikkati ekerdi.Her heykeli, basit bir geometrik ekil
heykeli. Bu ola
anst gzellik
teki yapt, ilen
dii konuya ku
sursuz bir biim
de uymas yansra Rnesans dev
rinde ok kullan
lan piramit ekli
ne de bir rnek
oluturmak
tadr.
Ayrca,
g e r e k lli i n uyumlu bir
leimine de dik
katimizi e k e r .
Heykelde, M e r
y e m in s a 'ya
gre biraz daha
byk yaplm ol
mas ana-oul ili
kisini gzler n
ne sermesi bak
mndan dikkat e
kicidir.

sfl

Geometrinin kullanlmas

37

Serfcss kompozisyon

A H eykeli
yap
lacak kiinin du
ruu,
geom etrik
b ir
dzenlemeyi
ieren kesin ve
akla
yakn
bir
kompozisyon oluturm ayp
ou
kez konudaki v
cutlarn
hareket
lerini yakndan iz
leyen ve akc bir
teknik ile yaplr
d. Fakat bu hi
bir zaman, sana
tn gelimekte ol
duu devirlerdeki
gibi, vcudun ar
pk ve kesintili
pozlarda gsteril
mesi eklini al
mam, fig rle rin
hareketleri dzen
li bir canllk iin
de verilmitir.

38

meydana getirecek biimde dnlmtr. Bugn Va

tikanda bulunan Piet piramidal bir kompozisyon iin
de dzenlenmitir. (Bu Michelangelonun imzasn at
t tek yapttr. Sylendiine gre, Piety seyreden
baz kiilerin bu heykeli bakasnn yaptn sandkla
rn duyan sanat fkeye kaplarak adm yaptnn bir
kenarna kazmtr). Yllar getike Michelangelonun
sanat da bir dizi deiiklie urad. Daha ge devirler
deki almalarnda kaslar ikin vcutlar ise bkk
olur; keski izleri mermer zerinde grlecek ekilde
braklr; grup kompozisyonlarnda karklk artar; ve
sanat, heykele balarken aklnda olan dnceyi a
lmasnn ortasnda deitirip yapt baka bir ekilde
bitirmi izlenimi uyandrr.
Btn bunlar aslnda snrna ulam bir sanat g,
cnn belirtileriydi. Rnesans heykelinde en ok ile
nen tema, vcudun bir btn olarak deiik ekillerde
gsterilmesi ile anlatlan, insan karakterinin incelen
mesi ve ifadesi almalaryd ki, bunun sonucu olarak
da esiz baarlar elde edilmiti. B ir'heykelin yanl
ekli ne kadar grkemli olursa olsun ve insan vcudu
nun bir hareketi ne kadar kusursuz verilirse verilsin
gene de insann dramn tam olarak yanstmaktan uzak
tr. Fakat byle bir snra ulamak da ancak Michelangelo gibi byk bir sanatya, bir dahiye, nasibolmutur.
Rnesans devrini kapsayan yllar, iinde, atl heykel
ler gibi, bazlar seyirci iin nisbeten allmam ve ye
ni bir tr oluturmakta ise de -mezar ant gibi- tr
olarak eskiden beri bilinen bazlar da on beinci ve
on altnc yzyllarda bir takm deiikliklere uraya
rak tamamen Rnesans anlayna uygun bir ekilde
gelimitir.
Mezar antlarnn dzenlenmesi birok bakmdan da
ha nceki Gotik devir yaptlarna benziyordu. Ansna
heykel yaplan kiiler genellikle ok gzel elbiseler giy
mi olarak mimari bir ereve iinde gsterilirdi. R
nesans devrinde ise len kiilerin heykelleri giydirilmi
birer ceset olmaktan kp uzanan ya da diz kp dua;
eden figrler olarak gsterilmeye balanmt. Elbette bu
motif blgelere gre byk lde deiiklie uruyor
du. Fakat bu heykellerin hepsinde grlen ortak bir
eilim de manevi dnya ve ller alemi ile ilgili kay
gl anlatmn, bir paradoks meydana getirecek ekilde,
anatomik ayrntlarn giderek farkna varlmas ve ger
ekiliin aranmas yardm ile ele ahnmasyd.

Serbest kompozisyon
M i c he I a ng e J o Buonarotti'
nin
Milano'daki
Castello Sforzescoda b u l u n a n
Rondanini Piets. 1555de, sanat
nn lmnden
nceki son on yl
iinde yaplan bu
Piet,
Michelangelonun bu konu
daki son yapt
olup ayn zaman
da en ok elem
ve zdrap verici
grnte
olan
dr. Michelangelo,
heykel
zerinde
almaya
bala
dktan sonra fikri
ni deitirerek ay
n blok zerinde
yapt baka bir
anlayla tamam
lamtr.
Heykel
bu
durumu
ile
Michelangelonun
ok kiisel al
ma
yntemin i - kendine zg
kurallarn gs
teren iyi bir r
nektir.

39

Masaccio

Resim

V Rnesans res
minde en o k ,
insan
figrnn
arln ve hac
mini geree uy
gun bir ekilde
vermek amac ile
-buutlu anlatm,
plastisiteyi elde
etmek iin ara
trmalarda
bulu
nulmutur. Bu tek
nik ile figrler,
resim
erevesi
i i n d e , ayaklan
yere basar sa
lam birer varlk
olarak
gsteril
milerdir.

Belki de sanat tarihinin hi bir devresi, Rnesansta

olduu kadar parlak baarlar elde etmi olmakla vnemez. Hepsi de ayn lkeye ve ayn aa ait olmakla
birlikte herbiri kendi bana byk n kazanm birer
deer olan Piero della Francesca, Masaccio, Botticelli,
Mantegna, Leonardo, Michelangelo, Raffaelo, Giovanni
Bellini, Giorgione ve Tiziano gibi ressamlarn yan s
ra Perugino, Fra Angelico, Paolo Uccello, Luca Sig
norelli, baba-oul Lippiler, Ghirlandaio, Cosimo Tura,
Antonello da Messina ve Carpaccio gibi sanatlar da
sayabiliriz.
Daha nceki yllarda Italyan resmi yalnzca byk
yaplarn sslemesinde kullanlan ve mimarinin yann
da ikinci derecede kalan bir sanat dalyd. Geri on
drdnc yzylda Toskanal bir yazar resimi en nde
gelen sanat kollarndan birisi olarak tanmlamsa da
(ki bu yazarn resim ile izim arasndaki fark bilme
dii de anlalmaktadr) Rnesans devri ile birlikte re-

Masaccio
Masaccic
nun V e r g i adl
bu almas, R
nesans resmi ile
ilikili hemen tm
zellikleri bnye
sinde toplamtr.
En sada kendisi
ni de portresini
yaparak gsteren
Masaccionun bu
resminde zellik
le antsallk, insan
vcudunun
hem
kendi bana hem
de arka plandaki
figrlerde
grl
d gibi evre
leri ile olan ili
kilerinin doru ve
gereki o l a r a k
verilmesi dikkati
eker.

sim, Ortaada olduu gibi yalnzca bir el sanat ya

da byk sanat dalndan birisi olmaktan kp ken
di bana sanat ile eanlaml bir durama gelmitir.
Bu olaanst olay Alp dalarnn kuzeyine srayp
teki Avrupa lkelerine de yaylmakta gecikmemiti.
Almanlarda Drer ve Cranach ile Flaman Van Eyck
kardeler talyan sanatlarndan farkl olmakla birlik
te ayn akmn bir paras olduklarndan Bat sanat
nn gelimesinde onlardan daha az nemli saylamaz
lar,
Rnesans yaratclnn iki yzylna zelliini veren
bu parlak baarlar ayn zamanda kat geleneklerden
ve Gotik sanatn ekilciliinden de bir kurtulu olmak
tayd. Resimler artk, erevelerle snrlanp ya da mi
mari bir fon zerine ilenmeyip yaratclk gcnden
yararlanlarak dzenlenmekteydi.
Perspektif, o a iin devrimci bir bulu olmakla bir
likte hemen deil fakat yava yava benimsenmiti.
Aslnda perspektifr tm grsel sanatlarn ortak temeli
ni oluturan, izgi ile birleince etkisi de kendini iyice
belli etmeye balad. Hi deilse Floransadaki Rne
sans sanatlar resmi boyanm izgi olarak kabul edi-

41

Piero della Francesca

A rerspeKtf i yalnzca b i r
teknik olarak kul
lanmakla
kalma
yan Plero della
Francesca
bunu
resmin
temel
esi kabul eder.
Bu resimdeki tm
dzenleme nere
deyse matematik
sel
diyebilecei
miz bir anlayla
ele alnmtr. Mi
mari tam kar
dan verilmi, f i
grler de yaplarnkine u y a c a k
dikdrtgen ekil
ler iinde gste
rilmitir. H a t t a ,
iki gruptaki figr
lerin d u r u l a
r arasnda bile
bir balant kuru
labilmektedir.

42

yorlard. Resim tasla ise eitli sanat kuramlarnn

denenmesi iin kullanlacak bir fikir ya da esas olarak
kabul ediliyordu.
eitli yeni teknik ve malzemeler, resim ve freskolarm etkileyici gcn arttrmakla kalmayp ayn za
manda iilii ve masraf da azaltyordu, rnein, pers
pektifin yardm ile figrleri, aka belirlenmi bir
evre ya da meknn iine yerletirmek ok kolay olu
yordu. On beinci yzyln sonuna doru ise talyanlar
Flaman lkelerinden yalboya tekniini rendiler.
Temperaya gre hem hazrlamas daha kolay hem de
daha kesin sonu alman yalboya ayn zamanda ger
ein verilebilmesini de byk lde kolaylatryor
du. Ayn sralarda ince tahta plkalar yerine tuval kul
lanlmaya baland ki bu da resim iin yaplan harca
malar azaltp tamamlanm bir resmin dayanklln
arttryor ve tanmasn kolaylatryordu. Resim yap
makta kullanlan ty kalem, fra, gm ulu resim
kalemi, kmr kalem ve baka izim malzemelerine,
perspektifi aratrrken resim taslaklar yaplmas sra
snda, tabii krmz tebeir boya ile pastel de eklenmiti.
Karton, yani byk boy salam ktlarn kullanl-

Piero della Francesca

Pero
d e 11 a
F r a n c e s c a nn yapt Kr
balanma sahne
sindeki figrlerin
m e k n iindeki
durular
ta
mamen
geree
uygundur,
fakat
bu gerekilik da
ha ok tiyatro ile
badar bir gr
nmdedir.
Figr
ler fondaki mima
ri erevenin iin
de, sahnede du
rur gibi orta cep
heden verilmitir.
Gerein
byle
matematiksel bir
yaklamla
veril
mesi
Rnesans
devrinin zellikle
rinden birisidir.

mas ile de fresko yapm ok kolaylamt. Freskosu

yaplacak konu atlyede rahata bu kartonlar zerine
resme esas olacak tam lde izilir taze svann ze
rine, kartonun arkasna pskrtlen renkli tebeir to
zu duvara kacak ekilde bastrlarak stilus denilen
sivri ulu kalemle desen svaya karlrd. Daha nce
leri ise freskonun ana hatlar dorudan doruya sva
ya izilir ve sonradan boyanarak resim tamamlanrd
ki btn bunlar yaplrken sanat zamanla adeta ya
rmak zorunda kalrd.
Ksacas ite bunlar, Rnesans devrinde benimsenen
gelitirilmi resim tekniklerinin en nemlileri olarak
kabul edilmektedir. Acaba ayn devrin amalar ne idi
ve bunlar nasl anlatlmt? Kiileri, fikirleri ve resim
leri ile bu kadar geni kapsaml bir akm dar bir e
ma iinde incelemek olduka zor ve hatta yanltc da
olabilir. Fakat gene de ortak kurallar ve ortak tema
lar zerinde birka sz syleyip duruma aklk kazan
drabiliriz.
Tm Avrupa resminde olduu gibi, Rnesans res
minde de insan ve evresi balca ilgi kaynan olu
turmaktayd. Rnesansta insann ve doann grn43

Michelangelo
Rnesans dev- ne duyulan ilgi o kadar bykt ki, dinsel bir evrerinde insan vcu- n jn varlna karn, bunlar gereki yntemlerle araduna duyulan hay- krmak ve vermek kanlmaz bir durum almt,
canl bu-6 ekilde
resmedilme?sM in
yaplan
alma-

Bununla birlikte, yalnz sanat gruplar arasnda de'l kiiler ve hatta tek bir sanatnn meslek yaam
iinde bile ok derin farkllklarn bulunmas da gzden
lar en yksek de- kamamaldr.
recesine
MicheRnesans ressamlarn belli bal iki gruba ayracak
langelo'da
ula- olursak birincileri, biraz keyf de olsa, rahatlkla, yenimt. Bu sanatkaran kimseler diye tanmlayabiliriz. Kendilerinnn bir dereceye en nceki sanattan nemli lde ayrlan bu ressamkadar abartmaya jarm m a l a r yeni devrin deerlerini de tam olarak
kendsinderfP'son- anlatm5 ve gstermiti. Bunlar ayn zamanda, kendira gelen hayran- lerinden sonra gelen sanatlar iin de bir esin kaynalarnn daha da 1 olmulard.
ileri giderek tuBu grup sanatlarn en ok ilgi duyduklar konu inva lerin i
kaslar san figrn tm fiziksel gerekilii ile yanstabilmekok gelimi in- ti. Bu ressamlarn almalarnda dikkati eken zelliksan vcutlar ile lerden birisi de plastisite idi. Daha nceleri figrler,
d o l d u r m a - teknik yetenek ve bilgi yetersizliinden, genellikle altn
olmutur.3 "Fakat y^dz bir fon zerinde, pek de geree uymayan bir
teknie harikula- biimde ve derinlikten yoksun olarak birer siluet ek-

de bir ekilde s
tnlk
salam
olan Michelangelo in kompozis
yon sorun olma
mtr.

44

linde gsterilirdi. Bu figrler Rnesans ile birjikte buutlu ve canl bir grnme kavumulardr.
Perspektif aracl ile figrlerin evresi yalnzca ger
eki bir biimde deil, tam tamna geree uygun ola
rak veriliyordu. dealletirilmi ya da ayrntlarna gi
rilmeden genel olarak tanmlanm insan resmi ile ye
tinmeyen bu yeniliki ressamlar, iinde bulunduklar

Michelangelo
V a t i k a n 'da- devrin insana kar derin ilgi duyan havasnn da etkiki Sistina kilisesi- siyle, dmdz bir ekilde yaplan insan figrlerinin
nn tavanna Mc- geree uygun zemin ile hi bir ekilde badaamayae ange o tarafn- cam anlamakta gecikmediler. Bunun sonucu olarak
simlerden ^nsa- ^ a ayaklarn bastklar! yer belli olan, evresi ve kenmn
y a r a 1 1 11 - ^isi geree uygun olarak ayrntlar ile allm in s a h n e s i n i san figrleri ortaya kt. Bu yeni sanatn temel zelgsteren bu r- lii izgisel olmasyd. Fakat boyanm birer izgi de
nekte, resmin ta- olsalar insan figrlerinin ve peyzajn hacimleri olduu
marnnda olduu da gzden kamazd.
gibi, peyzaja yok
Bu ekol (ki aslnda bu deyim yanl olarak kullanldenecek kadar az m a lta d r , nk ressamlar ancak kendilerinden nceki
dikkat VAdem ^ le
Yaratcsnn
stne evrilmitir,
Her iki figrn de
model
kullanmadan yaplm olmas akla yakn-

dr-

yaPlt^ar rnek alyorlard) on beinci yzyln byk

sanatlsl Masaccio ile balamtr. Henz otuz yama
varmadan len ve yeni bir metodun yaratcs olan Massaccio kendi adalar tarafndan resmin Brunelleschisi olarak tanmlanmtr. Saylar fazla olmamakla birlikte olaanst derecede verimli resimlerinin balca
zellii dimdik duran figrlerin antsall, sakin durulan ve ktlesi olan birer varlk halinde kendilerini
belli etmeleridir (s. 4 0 - 4 1 e bakn). Geri bu figr
lerin hareketleri ok kstl ve snrldr ve ou da ta-

45

Fra Angelico

A Fra Angelico- mamen hareketsiz gibi dimdik durur ama her biri nun Tebir'inden
detay. Baz R
nesans
ressam
lar plastik bir g
rnm, gereki
lik ve hepsinden
nemlisi de kom
pozisyonun tm
n kapsayan bir
gzellik ve byk
lk elde etmek
iin
abalarken,
bir ksm da ayn
teknikleri
kendi
yaadklar devre
uygun ekle sok
maya altlar.
AR

buutlu olarak verilen bu figrlerin hepsi de resmin ze

mini zerinde kendilerine ayrlan yeri rahatlkla dol
durmaktadr.
Erken Rnesans devrinde Masaccio ekolnn sanat
lar arasnda zellikle Piero della Francesca dikkati
eker (s. 42-43e bakn). Resimlerinin ounda, mate
matii sanatn bir yardmcs olarak kabul eden anla
ya uygun yaplm meknlar iinde yer alan antsal
figrler hemen gze arpar.
Fakat o devrin ressamlar arasndaki en byk deha
Michelangelodur. Sanat, heykellerinde olduu gibi
resimlerinde de insan vcuduna olan tutkusunu ve il
gisini btn aklyla ortaya koyan ar ve gerek
boyutlarndan ok byk figrler yapmtr.
Devrin bu yeniliki ressamlar yannda, tamamen
farkl dncede olan bir grup sanat daha vard. R-

Botticelli

A Sandro
Botticellinin Vensn
Douu adl res
minden bir detay.
Burada figrn za
rif duruu, da
nk salar, h
znl baklar ve
vcudun yumuak
hatlar; Masaccio
ve
Piero
del la
Francescann re
simlerinde
gr
len antsallk, ha
cim duygusu ve
plastikliin yerini
almtr.

nesans ncesi resim sanatnn rya gibi zariflii ile renk

gzelliinin etkisi altnda kalan ve kendilerinden n
ceki sanatlarn alma biimlerini terketmekte glk
eken bu ressamlarn tm ok daha tutucu bir gr
e sahiptiler. Yaptlarn tanmlamak iin kullanlacak
tek bir kelime varsa o da zarafetti. Birer izgi ustas olan
bu sanatlar bu zarafete kompozisyonlarn ok zarif
hatlarla belirleyerek ulamlard. F ra Angelico, Bot
ticelli ve Cranach gibi bu gruptan olan sanatlar; pers
pektif, doaclk ve anatomi almas gibi o gnlerde
geerli olan eyleri hi bir zaman reddetmediler. Fakat
bunlar kat fiziksel gerekleri yanstmaktan ok renk,
elbise kvrm ve zarif duru gibi zelliklere uygulan
m ekliyle kullandlar.
Bu iki grup arasndaki en arpc gr ayrl da
resmin ne olduu konusundaki kiisel kavramlarnda
kendini belli eder. Bir grup resmi: mimari ya da peyzaj-

Byk Cranach

Cranach'n ya
ptlarnda grlen
ve esas konunun
ounlukla ssle
yici olduu izgi
sel ekille r, sa
natnn b i r o k
resminde olduka
hareketsiz fig rle
rin yer almasna
yol amtr.

Byk Cranach

Byk
Lucas
Cranachn ^Adem
ve
Havva sndan
d s n d aki Rffne^
sans
sanatlar,
genellikle, derinlik ve mekn-ev-

re deerleri yerine, baz ayrlklara ramen, Alo

y^dek^'Hlkelerfn
geleneklerlne daha
yakn
olan
renk deerleri ve
izgisel bir sluba arlk veren
resim eklini

uy-

gUn olarak Cranachn resminde

de figr yeknesak
bir fon nnde
gsterilmitir.

dan oluan bir arka plan; bu mekna figrlerin yerletirilii; ile, esas karakteri n plana karan dzenin
0UtUrduu ana eyi ieren bir sahne olarak ka
^ul e^erc^1- teki grup iinse resim, iinde insan figrlerhhn za'if bir ekilde yerletirildii renkli ve dnler ek izilmi bir sahne idi. Bunlarda nemli olan
konudan ok resmedili ekliydi,
Bir hikye, olay ya da durumun deiik yntemlerle
nas tasvir edildiini zetleyen bu ksa aklamalara
eklen ecek bir teknik daha vardr ki, aslnda daha nce^ devirlerde bulunmu olmakla birlikte geliip yaYamas hi kukusz Rnesans sralarna rastlar. Bu da
portrelerin yaplmasdr.
Ortaa sanatlar portre iin poz verenin kiiliini
y a da yz ifadesini deil yalnzca sfatn, baka bir
deyile, kiinin kendisinden ok onun temsil ettiklerini
vermekle yetinirlerdi. Rnesans devrinde ise bu eilim,
diilerin kedilerinin temsil edilmesi lehine giderek
azal(h- Sanatlar himaye eden kiiler kendilerine benzeyen resimlerinin yaplmasn istedii zaman ressamla r zaten onlarn arzularn karlayacak duruma gelmislerdi.
Balangta portrelerin canll teknik bilginin ek
sik olmas nedeni ile snrlyd. Portresi yaplacak kii
genellikle profilden gsterilirdi. Bu, poz verenin ruhsal
ve fiziksel zelliklerini kusursuz bir ekilde ortaya ko
yan ok sanatkrane bir yntem olmakla birlikte ta
mamen gerekten uzak bir sluptu. nk bir kiinin
byle yandan grlmesi, bundan da te, portrenin ay
rntl bir fon resmi zerine yaplmas pek de allm
bir durum deildir. Fakat, hi deilse bu fon doru
olarak izilip renklendirildii iin geree uygun gr
nyordu. Ayn ekilde, ortaan mukavvadan yaplm
gibi duran yz hatlarnn yerini, tamamen inandrc bir
alma rn olan yz ifadesi, sa, ten rengi, mcev
her ve baka ziynetlerin resmedilmesi almt. Fakat
gene de dzenlemede bir katlk seziliyordu.
ok gemeden ressamlar portrelerini poz verenin ha
fife yana dnm olarak cepheden gsterildii ve k
daha geree uygun olan drtte profilden yapmaya
baladlar. Bu yeni ustalklarna gvenleri arttka da
portresi yaplan kiiyi ok daha etkileyici bir ekilde
gstermek amac ile arkadaki peyzajdan da vazgeip
koyu renk dz bir fon ile yetindiler. Geree uygun
portre yapm iin pek de uygun olmayan souk ve do40

Portre
'Antonello
da
Messina'nn
zportresi
olduu
sanlan Bir Erke
in Portresi adl
yapt. Erken de
vir portrelerinde
ba ve omuzlar
profilden
verilir
ve portresi yap
lan kii de genel
likle ak bir pen
cere nnde resmedilirdi.
Fakat
bir sre sonra,
ok daha rahat
bir ekil o l a n

drtte profil nuk tempera yerine ise yumuak ve scak renkleri ile
benimsenerek ki- yalboya benimsendi.
i koyu renk bir
Kiinin fiziksel ve ruhsal gereklerine sadk kalarak
zemin nne yer- asj n a uygun bir ekilde gsteren portre sanatnn ge
litirilm eye
ba- iimesj tutarl bir yol izlememi ve ada saylabilecek

tarzlar bile, uzun mrl olamamtr. Portrede son

ralar ortaya kan modaya gre kiiler ounlukla sos
yal durumlarna ve malik olduklar eylere gre ikin
ci derecede kalacak ekilde resmedilmi ve o zaman
dan beri de her devrin en yetenekli ressamlar, ou
kez, her eyden nce siparii veren kiinin gururunu
okayacak portreler yapmaya zen gstermilerdir.
Gotik gelenekten Rnesansa geite belki de en ko
laylkla ayrdedilebilen fark, portrenin, kiinin dindar
ln gstermekten kp onu dini olmayan bir konu
nun balca kiisi olarak gstermesidir. Ortaa resmin
de, portre siparii veren kii ou kez diz kp dua
50

Portre

A On b e i n c i
yzyl portre resminin en erken

eder pozda ve genel kompozisyon iinde, kendisinin

koruyucu azizi ya da Meryem ve Isann allagelmi
tasvirleri yannda ikinci derecede nemli olacak sekil-

de n

lanr i n ' de 8sterilirdiPortrelerin, ait olduklar kiiye benzemelerini ngren deiiklikle ayn sralarda bir gelime daha oldu
bu da kiinin, gndelik yaamn geirdii bir fon nnde resmedilmesinin ncelik kazanmasyd. Bunun belirtileri de farkl ekillerde kendini gsterdi, zellikle
erken devir portrelerinde bu tip geree uygun evreler
sembolik bir ok nemsiz ayrnt ile doldurulurdu-ki
bu da Rnesansn balamas ile hemen ortadan kayrin T ra m a r^ p e k boImayan geleneklerden birisiydi. Buna verebileceide geree uy- m z en gzel bir rnek de Flaman ressam Van Eyckin
gun gibi durmu- yapt ve bugn Londrada National Galleryde bulu
yorlard.
nan Jan Arnolfini ve einin portreleridir. Van Eyckin
nl resimlerinden biri olan bu portrede evlenme sz-

Piero della n prav

cesca'nn yapt
bu resimde Montefeltro Dk tam
profilden
gsterilmitir. Bu kolay
slupta kiiler asna uygun olarak

51

Konu olarak doa

A Rnesans dev
rinde doaya kar

duyulan
ilgi
arttka p e y z a j
resm i de gerek
i b ir ynde ge
lim eye
balad.
Burada konu ola
rak b ir doa ola
y, frtna, ilen
m itir.

52

lemesini yapm olan ift, evlilikteki birlemenin sim

gesi olarak gndzn bir tek mumun ynd kollu bir
avizenin altnda durmaktadrlar.
Eskiden ve imdi de olduu gibi Rnesansta da
portre sanat ile ilgilenenler kiilerden ok nl ve
zengin aileler olmutur. Piero deila Francescanm yap
t Federigo da Montefeltro'nun portresinde dk hereye stn ve neredeyse, her santimetre kareyi kapla
yacak ekilde gsterilmitir. Bununla birlikte resim, e
killerdeki -kstl da olsa- plastisite ile dkn sosyal
durumu gerei kat ve dnyevi grnn birletir
mesi bakmndan ann tipik bir rneidir.

Konu olarak doa

Gi or gi one
nin Frtmasndan
bir detay. ou
orta talya blge
sinde alan Toskanal
ressamlar
resmi bir lde
boyanm i z g i
olarak kabul eder
lerdi.
Venedikli
sanatlar ise resime bir
izim
zerinde
renkle
rin birlemesi g
z ile bakmlar
dr. Bunun sonu
cu olarak da re
simleri izgiye da
yanmaktan
ok
rengin baarl bir
biimde
kullanl
mas e k l i n d e
kendini
gsterir.
Bu resimde Gior
gione, nemli bir
teknik bulu olan
renkte tonlamay
yaratmtr. Dei
ik
koyuluk
taki
glgelerin
siyah ile gsteril
dii resimde her
taraf ayn tonda
olan renkler uy
gulamak
yerine,
figrlerine
fizik
sel bir tutarllk
kazandrmak ama
c ile renk tonla
rn ya biraz a
m ya da biraz
daha
koyulatrmtr.

Bu arada unu da belirtmek yerinde olur ki on be

inci yzyl resim sanatnn gelimesi, portrenin slupamadan syrlp geree benzer duruma gelmesinde,
renkli fotoraf tekniinde olduu gibi, dosdoru bir
ilerleme gstermez. Rnesans boyunca gene ounluk
la dini konulu resimler yaplmaya devam etmitir. Ve
konu ister dini olsun ister olmasn portre sanatlar
ounlukla, resmettikleri kiiyi -bu kiinin bir koruyu
cu aziz, bir devlet adam ya da bir dkn kapatmas
olmas durumuna gre- tek bir ideali somut bir ekil
de kendisinde toplam birisi olarak gstermek eilimi
ni srdrdler.
53

Deiik bir tr olan peyzaj resminin gelimesi her

ne kadar Rnesans devrinin bitiminden sonra tamam
lanabilmise de, kendi bana giderek nem kazan
maktan geri kalmamtr. Bu gelime iki ynde olmu
tur. Birincisinde, kr yaamnn gzellikleri ve zevkle
ri n plana karken kincisinde de, gerek ya da d
rn olsun, kentlerin zellikleri ilgi ekmitir. kinci
trn en nl rnekleri arasnda Venedik halkn gn
lk yaamlar iinde ya da enlik yaparken gsteren
peyzajlar nemli bir yer tutar.
Dikkati eken nemli bir nokta da, on beinci ve on
altnc yzyllarda yaplan peyzaj resimlerinde insan fi
grnn hi bir zaman eksik olmad ve yalnzca ta
mamlayc bir ge olarak kullanlmaddr. nm sa
natn balca ilgi kayna kabul eden Rnesans dn
cesi bunu engellemi ve figrsz peyzaj resminin geli
mesi daha sonraki yllarda gerekleebilmitir.
Gene de peyzaj resmi, ge Gotik devrin, yln deiik
aylarndaki uralar gsteren takvimlerinin geree
aykr ve ar ayrntlarndan kurtularak Rnesansta
kendi bana bir tr olarak gelimeye balayp yukar
da szn ettiimiz sonuca ulaarak yolun yarsna var
mt. Bu alanda en dikkati eken sanatlar ise Alman
yada Albrecht Drer ve byk Lucas Cranach; ile
rinde Jerome Bosch olmak zere Flaman ressamlar ve
Venedik ekolnn Giorgione gibi yeleri idi.
Bununla birlikte Rnesans devrinde peyzaj ve portre
sanatn birbirinden ayrmak pek de doru olmaz. o
u ressamn, en az her iki tr de ieren zellikte a
lmalar yapt bu devirde peyzaj ve porte ok sk
bir beraberlik iindeydiler. Bu devrin resim sanatn;
bir yanda eitli talyan ekollerinin te yanda ise Alp
dalarnn kuzeyindeki Rnesans sanat olarak iki ayr
blmde ele almak pek de yanl olmasa gerektir. tal
ya iinde: Floransa ekol, genellikle, d hatlar, bilim
sel perspektif ve kat bir grne nem verir; Siena
ekol ssleyici bir karmaklk ve kk lekli yapt
lara arlk veren Gotik zevki srdrr; Umbria ekol
kompozisyon gzellii ile havann yaratt etkileri n
plana alr; Venedik ekol ise, hepsinden fazla, renk
zenginliini aratrp bulmaya alrlard. Almanya ile
Flanderde Van Eyck kardeler, Roger van der Wey
den ve Cranach gibi sanatlarn resimlerinde ayrntl
gerekilik ile duygusal anlatmclk gibi Gotik gele
neklerinin ar bast, buna karlk klasik antikite

Gz aldatmaca

Andrea Mantegna'nn Mantova Dkalk Sara

yndaki Camera
d e g I i . Sposi-si.
Rnesans devrin
de
perspektifin
bulunmasndan ve
uygulanarak gz
ler nne seril
mesinden
byk
gurur
duyulmu
tur. Kimi resim
lerde perspektifin
tek ama olduu
izlenimi u y a n r .
Bu tavanda, dei
ik insan ve hay
vanlarn
aaya
bakt bir aklk
varm gibi gr
nr.
55

Kompozisyon

Heykelde
o l
duu gibi resim
de de ve zellik
le o sralar ok
moda
olan
ve
M eryem ile Isay
Vafttzcl
loannes
ile gsteren dini
resim lerde, pira
m idal
kompozis
yon ba sray tu
tard.
R atfaellonun yapt Madonna del Cardinello tablosurida
fon, o devrin bu
na benzer resim
lerinde olduu gi
bi b ir peyzajdan
meydana gelm i
ti. Bu peyzaj ba
zen ssl yapla
rn da bulunduu
ya da sade ekil
de
dzenlenmi
b ir m im ari eyi
de ie reb ilird i.

56

ile perspektif anlaya pek yer verilmedii grlr. Hem

ortaa Alman sanatnn doruktaki temsilcisi hem de
Italyan Rnesansnn bir yesi olan Drer ise bu iki
grubun ortasnda yer alr.
Mimari sahnelerin nemi artmaya balaynca ise sa
raylarn ve kiliselerin tavanlarn resimlerle ssleyip
zenginletirmek de yeniden sevilen bir moda oldu. Bylece resim tekrar yaplar sslemekte kullanlan bir
ara durumuna geldi.
Mimari konulu resimlerde perspektif bazen o kadar
nem kazand ki nerdeyse resim, bu tekniin balad
olanaklar gstermek iin yaplyormu havasna brn
d. Bu tr resimlerde izgiler tek bir kaybolma nokta
snda toplanacak ekilde gsterilir ve sanat da yal
nzca byle bir sistemi ortaya koymak amac ile kar
mak bir dzenlemeye bavurmu izlenimini uyandrr
d (s. 55deki tavan freskosunda yuvarlak gkyz ve
evresindeki figrler gz merkez noktaya ekecek e
kilde dzenlenmitir).
Rnesans devri resimlerinin ou konusunu ve kay
nan dinden almaktaydlar. Aziz tasvirleri, Kutsal Ki
taptan almm hikyeler, simgesel ve din trenlerle il-

Glge ve k

Tek bir kural

lar erevesi iin
de almakla bir
likte her sanat,
Rnesans sanat
nn
gelimesine
kiisel bir katkda
bulunmaktan geri
kalmamtr.
Bu
radaki
Karanfilli
Meryem tablosun
da olduu gibi Leonardo da Vinci
de glge-k ko
nusunda
uzman
lam
bir res
samd. Glgelerin
ok derin olduu
yerlerde bile ay
dnlktan karanl
a gei ok yu
muak ve farkedilmeyen bir g
zellikte
dereceli
olarak ve kusur
suz bir almay
la gerekleti ri I i rdi. Sfumato deni
len bu teknik Leonardonun resim
lerine ok kiisel
bir grnm ka
zandrr. ok ince
bir tl arkasndan
grlyormu iz
lenimi uyandran
bu resimlerde bu
zellik en ok el
ve elbise kvrm
gibi
ayrntlarda
kendini belli eder.

gili almalar bu resimlerde byk bir yer tutard, fa

kat yaplmas iin en ok istei toplayan konu Meryem
ile sa idi. Bunun en az bir iki ayr uyarlamas zerin
de almam on beinci ya da on altnc yzyl sanat
s hemen hemen yok gibiydi. Ve ilerinde Rafaellonun da bulunduu bir grup sanat bu konuyu srekli
olarak ilerlerdi. Deiik resim tarzlar arasnda gele
nee ve konunun yapsna en ok uyduu iin en fazla
sevilip uygulanan da piramidal kompozisyondu. Bu d
zenlemede tabanda Meryem'in ayaklar ve elbisesinin
katlanm etekleri yer alr en st noktada ise ba bu
lunurdu. Bu kompozisyona uygun olarak yaplan re
simlerin iinde bazlar da vcudun eitli blmlerini
deiik ynlere dnk biimde vermeye zen gsterir
lerdi. Bir rnek vermek gerekirse, oturan bir figrn
ayaklar saa ba ise sola dnk olarak gsterilmesi
resime bir hareket ve canlllk kazandrrd. Bu yn-

Albrecht Drer
Rnesans sa
natnn deime
yen bir zellii
de, konu ne ka
dar byk, kark
ve yaplmas g
olursa olsun, akla
yakn ve a k
k o m p o z i s
y o n l a r
mey
dana g e t i r m e k
iin aba gsterilmesiydi.
Albrecht Drerin Ba
ba, Oul ve Ruhl Kudse Secde
rneinde de g
rlecei gibi. R
nesans devri sa
nat eseri, h e r
eyden nce, ak
la dayanan bir ya
pya
sahipti
ki
belki de onun bu
kadar
byleyici
ve etkileyici ol
masnn bir nede-

tem Ortaadan beri uygulanmaktaysa da Rnesans

devrinde dikkati ekecek kadar gelimiti. Leonardo
da Vincinin tartlmaz ustaln kantlayan ve figr
lerin biimlerini izgiden ok k-glge farklar ara
cl ile veren bir baka teknik daha geliti. Bu tr
resimler sanki ince bir tl arkasndan grlyormu gi
bi sisli bir izlenim brakrd ki buna da sfumato denirdi.
Dnyann her yerindeki sanat galerilerinde de gr
lecei gibi Rnesans resminin patlayc dehas, bugn
bile gcnden bir ey kaybetmemi olan sanat kuralla
r ve standartlarm belirlemekle kalmayp Orta alarm bin yllk tarih ve kltrne bir son vermi ve mo
dern an kaplarn amtr.
Olduka ksa sren tek bir devir iinde bir lke, te
ki lkelerin tm tarihleri boyunca yetitirdiklerinden
daha fazla sanat yetitirmeyi baarmt. Geri hi bir
kitap Rnesans sanatnn tm gcn ve canlln b
tn ynleri ile verebildiini iddia edemez ama bu k
sa bilgiler tarihin en verimli ve nemli bir devrini an
lamak ve deerlendirmek iin bir ilk adm olabilir inan
cndayz.
60

Kk Szlk
Alnlk: Balangta bir duvarn
gen olarak biten st ksm ken ayn
terim yaplarn st biti blmleri
in kullanlr olmutur.
Bataban: Herhangi bir dzende
saaktk ksmnn ana blmn
den en altta olan.
Birim: l esas.
Cephe: Bir yapnn d yzlerinden
her biri. Zamanla bu terim nyze
yaplan uygulama iin de kullanlr
olmutur.
Duvar payesi: Dzenlerden birine
uygun olarak sslenmi ve duvara
yapk dikdrtgen eklinde tam ya
da yarm paye.
Diize: Bir yapnn deiik ele
rinin biimlerini ve ksmen de oran
larn belirleyen mimari kurallar sis
tem i.
Fener: Bir kubbesinin stnde yer
alan evresi pencereli yuvarlak ya
da okgen planl alak kule.
Fresko: Daha ya iken ince duvar
svas zerine toprak boyalarla ya
plan resim. Sva boyay emer ve
renkler kalc olur.
Friz: Saaklkta bataban ile kor
ni arasndaki blm. Herhangi bir
ss eridi iin de kullanld olur.
Hcre: Stun ve payelerin destek
ledii bir tonozla rtl blm. Bu
deyim ounlukla bir kemerle bir
letirilmi iki stun arasndaki bo
luk iin kullanlr.
Ik-G lg e sanat: Resimde k ve
glge oyunu. (Chiaroscuro)
Kaplama: Bir duvar yznn tamam
lanm durumu.
Karton: Sanatnn resmini tuval
ya da, fresko sz konusu ise, ya
svaya geirmeden nce kaln ve
salam bir kt zerinde yapt
taslak.
62

Kasnak: Kubbeyi tayan daire ya

da okgen kenarl kaide.
Ksaltm: Resimde yandan grlen
bir eyin boyunu ksa gstermek.
Bu ekilde gsterilen vcut ve nes
neler aslndan daha ksa gzkt
iin bu ad verilmitir.
Kvrm: yon ya da Kompozlt stun
balklarnn bir blmndeki ss
lemeyi oluturan kvrml ekiller.
Korni: Saakln en st blm.
Ayn zamanda bir yapnn st ks
mn evreleyen da takn ssl
bir silme.
Pencere blgs: Bir pencerenin
stunlar arasndaki aklk.
Perspektif: boyutlu nesnelerin
dz bir yzeyde gsterilmesini sa
layan geometrik bir sistem.
Piazza: zellikle talyan kentlerin
deki yaplarla evrili alan.
Portik: Bir yapnn cephesindeki or
ta girii salayan st kapal, ks
men ya da tamamen ak blm.
Revakl koridor: n kemerli st
kubbeli bir ya da iki yan ak ko
ridor.
Rstik: Bir yapnn dnn byk
ve kaba talarla derin derzli olarak
kaplanmas.
Saaktk: Bir dzende stunun s
tne gelen ve; bataban friz ve
korniten oluan yatay blm.
Sfumato: Giderek kaybolan
izgisi.

kenar

Stiacciato: Yass kabartmalar en

az dar takn yapma teknii.
Tempera: Renkleri organik ve ya
pkan bir madde, genellikle de yu
murta ak ile kartrarak yaplan
resim tr.
Timpanon: Bir kap ya da pencere
kemerinin iindeki dolgu blm.
Tonoz: Bir kemerin aralksz olarak
devam etmesi ile meydana gelen
rt sistemi.
Yass kabartma: Yzeyden ok az
knt yapan kabartma tr.

Bibliyografya
Baxandall, Michael, Pointing and E x
perience in Fifteenth Century Italy.
Oxford University Press, 1972.
Berenson, Bernard, The Italian, Pain
ters o f the Renaissance, Phaidon,
1952.
Burckhardt, Jacob, The Civilization
of the Renaissance in Italy, Phaidon,
1951.
Levey, Michael, Early Renaissance,
1967; High Renaissance, 1975. Pen
guin Books.
Murray, Peter, Architecture of the
Italian Renaissance, Thames and Hud
son, 1969.
Murray, Peter and Linda, The A rt of
the Renaissance, 1963; Late Renais
sance and Mannerism, 1967. Thames
and Hudson.
Wittkover, Rudolf, Architectural Prin
ciple in the Age of Humanism, Tiranti,
1962.
Pelican History of A rt dizisinden;
Freedberg, S., Painting in Italy, 15001600, 1971; Heydenreich and Lotz,
Architecture in Italy, 1400-1600, 1974;
Seymour, C., Sculpture in Italy, 14001500, 1966; Smmerson, J Architec
ture in Britain, 1530-1830, 1969;
Blunt, A., A rt and Architecture in
France, 1500-1700, 1973. '

Resim Kaynaklar
Accademia, Venedik: 53; Alte Pinakothek, Mnih: 58, Bargello, Floran
sa: 31 (sol ve sa); Castello Sforzesco,
Milano: 39; Chiesa del Carmine, Flo
ransa: 41; Ducal Palace, Urbino: 43;
Kunsthistorisches Museum, Viyana:
61; National Gallery, Londra: 50; San
Marco, H oransa: 46; St Peters, Ro
ma: 37; Uffizi Gallery. Horansa: 48,
51, 57

Dizin
talik saylar resimleri gsterir.
Adem ve Havva, Cranach, 48, 49
Alberti, Leone Battista, 9, 11, 17, 18,
19-20
Amadeo, G.A., 27
Baba, Oul ve
Ruhiil Kuds'e sec
de, Drer, 60, 61
Bellini, Giovanni, 40
Bir erkein portresi, Antonello da
Messina, 50
Bosch, Jeroma, 54
Botticelli, Sandro, 40, 47
Bramante, Donato, 4, 18, 23
Brunelleschi, Filippo, 5, 6-7, 9, 11,
16, 17, 21, 24
Buonarotti, Michelangelo, 9, 17, 18,
35-9, 40, 44-6
Burlington, Lord, 19
Camera degli Sposi, Mantegna, 55
Campbell, Colen, 19
Capra villas, 19, 19
Caprarola, Cola de, 15
Carpaccio, 40
Castello Sforzesco, 39
Cennet kaps, H oransa (bkz. Vaftizhane)
Certosa di Pavia, 27, 27
Chiaroscuro (Ik-Glge), 58, 60, 62
Chiswick villas, 19
Cimrinin kalbinin mucizesi, Donatello,
32, 33
Colleoni (Bartolomeo) ant, 34, 34
Cranach, Lucas, 41, 47, 48, 49, 54
Davud, Donatello, 31, 31
Diamanti Saray, Ferrara, 25, 25
Donatello, 30-31, 32-5
Dor (dzen), 6, 8, 9
Drer, Albrecht, 41, 54, 60
Frtna, Giorgione, 52, 53
H oransa, 3, 6, 24, 41
Horansa Vaftizhanesi, 28, 28
Fra Angelico, 40, 46
Francesca, Piero della, 40, 42, 43, 45,
47, 51
63

Dizin

K<
Alnl!
gen ol
terim
in k
Batal
saakl
den c
Birim:

Cephe
her bi
yapla;
olmu
Duvar
uygun
yapl
da ya
Diize
rinin t
larn
tem i.
Fener;
alan
da o
Fresk
svas
plan
renkle
Friz:
ni ar
8S i
Hcre
ledii
deyim
letiril
luk i
Ik - (
glge
Kapla
lanm
Kartor
ya da
svaya
salar
taslak
62

fresko, 42, 56, 62

Gattamelata ant, 34, 35
Ghiberti, Lorenzo, 28
Ghirlandaio, 40
Giorgione, 40, 52-3, 54
Gotik slup, 9, 21, 24, 41
Herkl ve Antheus, Pollaiuolo, 31
nsann yaratl. Michelangelo, 45,
45
iyon (dzen), 6, 8, 9
Karanfilli Meryem, Leonardo da Vin
ci, 58, 59
Karton, 43, 62
Krbalanma. Piero della Francesca,
43
Kimsesizler Hastahanesi, Floransa,
4, 5
Kompozit (dzen), 9, 14, 17
Korent (dzen), 8, 9, 14
Lippi(ler) baba-oul, 40
Madonna del Cardinello, Raffaello,
56, 57
Maniyerizm, 25
Mantegna, Andrea, 40, 55
Masaccio, 40, 41, 45, 47
Mereworth, ev, 19
Messina, Antonello da, 40, 50
Michelangelo (bkz. Buanorotti)
Montefeltro Dk Federigo portresi,
51, 52
Palladio, Andrea, 19, 24
Pantheon, 16
Parthenon, 9
Pazzi apeli, Santa Croce Kilisesi Ma
nastr, Floransa, 7, 7
perspektif, 3, 4, 5, 21-2, 31-2, 41, 42,
44, 62
Perugio, 40
piazza, 22, 23, 24, 62
Piet, Michelangelo, 36, 37
Pollaiuolo, Antonino del, 31
Raffaello, 40, 56
Rafaellonun Evi, 18
Roma sanat, 3, 5, 6, 7, 8, 9
Romanesk (devir), 20
Rondanini Piets, Michelangelo, 39,
39
Rossetti, Biagio, 25
Ruccelai saray, Floransa, 8, 9
rstikf 16, 17, 18, 24, 62

64

Saaklk (entablature), 7, 9, 12, 1:

16, 21, 62
San Andrea, Mantova, 10, 11, 19
Sangallo, Antonio da, 9, 18
San Pietro, Roma, 17, 17, 36
Santa Maria del Fiore, Floransa
16, 17
Santa Maria della Consolazione,
15
Santa M aria Novella, Floransa,
11, 19
Santa Maria, San Satiro yannda,
lano, 4, 4
Santo Spirito kilisesi, Floransa, L
Scamozzi, Vicenzo, 19
sfumato, 58, 60, 62
Signorelli, Luca, 40
Sistina kilisesi, 45, 43
St. Ambroze bazilikas, Padova,
stiacciato (ya da schiacciato), 32,
Tebir, F ra Angelico, 46, 46
tempera, 42, 62
Tivoli kalesi, 21, 21
Tiziano, 40
Toskana (dzen), 9, 17
Tura, Cosimo, 40
Uccello, Paolo, 40
Van Eyck kardeler, 41, 54
Van der Weyden, Roger, 54
Vensn douu, Botticelli, 47,
Vergi, Masaccio, 41, 41
Verocchio, Andrea, 34, 35
Vigevano piazzasi, 22, 23, 23
Vinci, Leonardo da, 23, 40, 58
Yunan sanat, 3, 5, 6, 9, 28

Foto Kaynaklar
Foto 2000: 27; Pedone: 10 (st),
43, 55; Perogalli: 21; Rizzoli: 4
19, 29, 46, 47, 48, 50, 51, 53, 59,
Scala: 4 (st), 7, 8, 10 (alt), 13,
16, 17, 25, 31, 33, 34, 35, 37, 39,
45, 57