3.

Nikita Hruov

Hruov

4. Leonid lyi Brejniyev

Brejniyev

18. Erdal Talu

E.Talu

5. Mihail Sergeyevi Gorbaov Gorbaov

19. Metin Gr

M.Gr

6. Mustafa Suphi

M.Suphi

20. Ali Durak

A.Durak

7. Ethem Nejat

E.Nejat

21. Mustafa Demir

M.Demir

8. Dr. efik Hsn Deymer

.Hsn

22. Alp Otman

A.Otman

9. Reat Fuat Baraner

R.F.Baraner

23. mer Tulgan

.Tulgan

10. Zeki Batmar

Z.Batmar

24. Cavl uflaz

C.uflaz

Yakup Demir (parti ad)

Y.Demir

25. Vadim Zagladin

V.Zagladin

Hakk Derin (yazar ad)

H.Derin

26. Aydan Bulutgil

A.Bulutgil

.Bilen

27. eref Yldz

.Yldz

Marat (parti ad)

28. Birol Baren

B.Baren

S.stngel (yazar ad)

29. Mehmet Bozk

M.Bozk

11. smail Bilen

12. Aram Pehlivanyan

Ahmet Saydan (parti ad)

Rza Yrkolu (yazar ad) R.Yrkolu

A.Pehlivanyan 30. Ahmet Muhtar

A.Muhtar

A.Saydan

31. aatay Gnal

13. Mehmet Ali Aybar

M.A.Aybar

32. Mustafa Hayrullaholu

14. Behice Boran

B.Boran

15. Mihri Belli

M.Belli

16. Aydn Meri

A.Meri

33. dris Erdin

.Erdin

H.Erdal

34. Ahmet Kardam

A.Kardam

Hasan Erdal (parti ad)

.Gnal
M.Hayrullaholu

Deniz (parti ad)

TERMNOLOJ. (Tez iinde yer alan baz szcklerin aklamasdr.)

Konspirasyon: llegal rgtte gizli alma yntemi.
Koopte etme : (kooptasyon) llegal bir rgte, st ynetim karar ile ye alma yntemi.
Likide etme:

(likidasyon) llegal bir rgt fiilen tasfiye amac ile farkl yntemlerle, yava
yava alamaz hale getirme veya rgt geniletme politikas iinde tam
tersi sonu verecek biimde yoketme.

Plenum:

Tam yeli Merkez Komite toplants.

Politbro:

llegal partilerde politik karar reten en st organ.

Tekbaa almak: Parti almasn tek kiiye bal olarak srdrme cezas vermek. llegal bir
rgtten atlmann ilk adm.
KISALTMALAR. (Tez iinde yer al srasna gre dzenlenmitir.)
SSCB, SBKP. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii, Sovyetler Birlii Komnist Partisi.
TKP, TP.

Trkiye Komnist Partisi, Trkiye i Partisi.

TBKP, SBP.

Trkiye Birleik Komnist Partisi, Sosyalist Birlik Partisi.

TSTAV.

Trkiye Sosyal Tarih Aratrma Vakf.

MK, PB.

Merkez Komite, Politik Bro veya Polit-Bro.

KPD, FKP.

Alman Komnist Partisi, Fransz Komnist Partisi.

viii

EKK.

Komnist Enternasyonal Yrtme Komitesi.

TSF, THF.

Trkiye ii ifti Sosyalist Frkas, Trkiye Halk tirakiyun Frkas.

TKBP.

Trkiye Komnist Bolevik Partisi.

TSP.

Trkiye Sosyalist i Partisi.

CKMP.

Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi .

FKF, SG.

Fikir Kulpleri Federasyonu, Sosyalist Genlik rgt.

ATTF, TTO.

Avrupa Trk Toplumsal Federasyonu, Trk Toplumcular Oca.

FDEF.

Federal Almanya i Dernekleri Federasyonu.

DDR.

Demokratik Almanya Cumhuriyeti.

TF, TB.

ngiltere Trkiyeli renciler Federasyonu, ngiltere Trkiyeli lericiler Birlii.

TKPR.

Trkiye Komnist Partisi Reorganizasyon.

GSB.

Gen Sosyalistler Birlii. (ya da nc Grubu)

TTED.

Tm Teknik Elemanlar Dernei.

DSK.

Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu.

TSMB.

Trkiye Sosyalist Mcadele Birlii.

GD, LD.

lerici Genler Birlii, lerici Liseliler Dernei.

TS, TB-DER.

Trkiye retmenler Sendikas, Tm retmenler Birleme ve

Dayanma Dernei.

GYK, MYK.

Genel Ynetim Kurulu, Merkez Ynetim Kurulu.

DGM, MGK.

Devlet Gvenlik Mahkemesi, Milli Gvenlik Kurulu.

AHK.

Avrupa nsan Haklar Komisyonu.

SBPGYK.

Sosyalistlerin Birlik Partisi Giriim Yrtme Kurulu.

SDP, TEP,HEP Sosyalist Devrim Partisi, Trkiye Emek Partisi, Halkn Emek Partisi.
BTDK.

Birlik Tartmalar Dzenleme Kurulu.

NEML OLAYLAR KRONOLOJS. Giri:

14 Temmuz 1889

II.Enternasyonal kuruldu.

07 Kasm 1917

Ekim Devrimi gerekletirildi.

22 Eyll 1919

stanbulda TSF kuruldu.

1920

Ankarada, THF (Halk Komnist Partisi) Kuruldu.

14 Temmuz 1920

Merkezi Ankarada, III.Enternasyonale bal Komnist Partisi ilan

edildi.

28 Temmuz 1920

Kominternde TKP, Milli Kurtulu Hareketi ile ibirlii yapacan

aklad.

01-08 Eyll 1920

Birinci Dou Halklar Kurultay yapld.

10 Eyll 1920

Birinci ve Umumi Trk Komnistleri Kongresinde TKP kuruldu.

18 Ekim 1920

M.Kemal Yeilorduyu kapatt ve Trkiye Komnist Frkasn

kurdurdu.

ix

20 Ocak 1921

Ankarada THKP yayn organ Emek gazete binas atee verildi.

Yneticiler tutukland.

28 Ocak 1921

M.Suphi ve 14 yolda Karadenizde Trabzon aklarnda katledildi.

21 Temmuz 1921

.Hsn ynetiminde Aydnlk Dergisi kmaya balad.

07 Aralk 1921

Ankara hkmeti Trkiye Halk Komnist Partisini (THF) resmen

tand.

15 Austos 1922

THF Kongresi yaplmak zere iken resmi izin kaldrld. Kongre

illegal yapld. Kongre sonras THFi kapatld, baz yeleri casusluk
ile suland.

01 Nisan 1923

TBMMnin kendini fesh ve yeni seimlere gitme karar zerine TSF

yeniden faaliyete geti.

04 Mart 1925

Takrir-i Skun Kanunu getirildi. TKP yaynlar kapatld. stiklal Mah.

kuruldu.

19 Aralk 1946

.Hsn tutukland. 141-142 ile 5 yl ar hapis cezas ald.

14 Temmuz 1950

.Hsn afla serbest brakld, iki yl sonra 25 ubat 1952de tekrar

tutukland.

07 Nisan 1959

.Hsn 72 yanda srgnde vefat etti.

1956

SBKP 20.Kongresi yapld. Hruov, destalizasyon srecini balatt.

16-19 Kasm 1957

Moskovada 1. Komnist ve i Partileri Toplants yapld.

Kasm 1960

Moskovada 2. Komnist ve i Partileri Toplants yapld.

13 ubat 1961

I.TP 12 ii sendikac tarafndan stanbulda kuruldu.

01 ubat 1962

M.A.Aybar Genel Bakan olarak TPe davet edildi ve kabul etti.

Ekim 1964

Hruov,

L.Brejniyev

ve

parti

ideologu

M.Suslov

tarafndan

grevden alnd.
SBKPnin 21.Kongresinde Genel Sekreterliine Brejniyev getirildi.
09-10 ubat 1964

TPin I.Byk Kongresi zmirde yapld.

10 Ekim 1965

Milletvekilleri genel seiminde TP seime girdii 51 ilde 276.101 oy

ve Trkiye genelinde %2.83 oy yzdesi ile 15 milletvekilii (%3.33)
kazand.

20-23 Kasm 1966

TPin II.Byk Kongresi Malatyada yapld.

13 ubat 1967

DSK kuruldu.

24 Temmuz 1967

Russell Mahkemesi aratrma heyeti bakan M.A.Aybar Vietnama

gitti.

21 Austos 1968

SSCB ve Varova Paktnn dier drt yesi ekoslavakyaya

mdahale etti.

09-12 Kasm 1968

TPin III.Byk Kongresi, Ankara Selim Srr Tarcan Salonunda

yapld.

28-29 Aralk 1968

TPin II.Olaanst B.Kongresi Ankarada Dilat Dn Salonunda

topland.

16 ubat 1969

6.Filoyu protesto iin ii ve genlik kurulularnn dzenledii miting

ve yry tekbirlerle saldrya urad. Kanl Pazar adyla tarihe
geti.

12 Ekim 1969

Genel

Seimler

yapld. M.A.Aybar ve R.Kuas,

stanbuldan

milletvekili seildi.
15-16 Kasm 1969

M.A.Aybar ve MYK istifa etti. Yeni G.Bakan Mehmet Ali Aslan oldu,

15-16 Haziran 1970

DSKin nderliindeki byk ii yryne polis ve jandarma

saldrd.

29-31 Ekim 1970

Ankarada TP IV.Byk Kongresinde B.Boran Genel Bakanla

getirildi.

08-09 ubat 1971

M.A.Aybar GYKya gnderdii, basna da aklad bir mektupla

4.Kongre kararlarna kar kt

11 ubat 1971

GYKda, M.A.Aybarn kesin karlma istemi ve tedbir olarak

MHDna sevk karar, 4 ekimser dnda 30 oyla kabul edildi.

10 ubat 1971

TPin

10.kurulu

yldnm

stanbul

Tepebanda

kutland.

M.A.Aybar basn toplants dzenleyerek TPten istifa etti.

15 ubat 1971

Parti Gazetesinde M.A.Aybarn MHDna sevk kararnn gerekeleri

akland.

12 Mart 1971

Komutanlar muhtra verdiler. S.Demirel istifa etti. 19.00 haber

blteninde TP
yneticileri hk. Ankara Ar Ceza Mahkemesinde dava ald
bildirildi.

14 Mart 1971

15 kurulu 12 Mart destekledi. DSKin bildirisi de bu dorultuda

kt.

02 Nisan 1971

AP ve CHP N.Erim Hkmetine gvenoyu vermeyi kararlatrd.

Bamsz st. Mv. M.A.Aybar, N.Erimle zel olarak grt ve
Mecliste gvenoyu verdi.

26 Nisan 1971

Hkmet 11 lde skynetim ilan etti.

27 Nisan 1971

TPin MYKs topland ve Skynetime kar kan bir bildiri

yaynlad.

13 Mays 1971

N.Sargn, gece ge vakit gzaltna alnd ve 4 gn sonra 141den

tutukland.

26 Mays 1971

B.Boran, gzaltna alnd.

29 Mays 1971

B.Boran ve S.Aren tutuklandlar.

11 Haziran 1971

Anayasa Mahkemesinde TPi kapatma davas ald.

20 temmuz 1971

40 gn sonra TPi kapatma karar verildi.

06 Ocak 1972

Anayasa Mahkemesinin TPi kapatma karar Resmi Gazetede

yaynland.

xi

01 Mays 1975

30 Nisan gn kurulu dilekesi ileri Bakanlna verilen II.TP

kuruldu.

05 Haziran 1977

Seimlerde TP sert bir CHP eletirisiyle sosyalizm propagandasn

ne kard.

Blm: 1. Atlm Dnemi.

27 Ekim 1968

Avrupa Trk Toplumcular Federasyonu (ATTF) kuruldu.

05-17 Haziran 1969

Moskovada 75 Komnist ve i Partisinin katld Uluslararas

Konferans yapld.

Mart 1969

TTOnun yayn organ Kurtulu yaynna baland.

13 Aralk 1969

ATTF 2. Kongresi seimi, Z.Batmarn istei dorultusunda

biimlendi.

16 Mays 1970

Trkiyede Kurtulu ATTF yayn organ haline getirildi.

Ocak 1974

Atlm TKP MK yayn organ olarak yaynlanmaya baland.

Ekim 1974

.Bilen TKP Genel Sekreteri sfatn kullanmaya balad.

18 Kasm 1974

Yeni a Dergisinde Z.Batmarn lm ilan yaynland.

Ocak 1977

GD kuruldu.

ubat 1977

TKPnin Konya Konferans Moskovada yapld.

1979 yl

inin Sesi 100. says ile TKP iinde Ak Savaa balad.

Blm: 2. Trkiyede 12 Eyll hareketi ve TKPde ynetim deiiklii.

21 Aralk 1980

.Bilen TKPnin Sesi radyosundan, 12 Eyll darbesi ile birlikte ayn

gn kaleme alnan bildiri dorultusunda konuma yapt.

ubat 1981

Siyasi polisin elinde TKP ile ilgili geni bilginin topland istihbarat
alnd.

Mart/Nisan 1981

inin Sesi ekibi, TKP 1981 II. Leninciler Konferansn dzenlendi.

Mays 1981

TKPye ynelik geni tutuklamalar ve TKP operasyonu balad.

1981 Austos

TKP operasyonu sonras TKP MK Plenumu yapld. A.Meriin

konumu ile ilgili ve Desantralize Parti kararlar alnd. N.Yac
Yardmc Genel Sek. getirildi.

1983

TKP 5. Kongresi illegal olarak yurt dnda yapld.

18 Kasm 1983

.Bilen 81 yanda ld. Cenaze merasimi Sofyada yapld ve orada

gmld.

ubat 1984

.Bilenin lm sonras 1.Plenum yapld. SBKP Gen. Sek. Yuri

Adropov idi.

11 Haziran 1984

H.Kutlu

bakanlnda

2.Plenum

yapld.

SBKP

G.

Sek.

K.U.ernenko idi.
19 Kasm 1984

3.Plenum, Trkiyedeki faist diktatrle, zal Hkmetine kar

tavr alnd.

xii

01 Mays 1985

4.Plenum, SBKP G.Sek. M.Gobaovun bar ve silahszlanma

hareketini tek ynl olarak balatmasn onaylayan bir yaklam
iinde yapld.

Blm: 3. TBKPnin Kurulmas.

1974 1978

12 Marttan k ve TP-TKP arasnda sert atma dnemi balad.

1978 1980

TP ve TKP arasnda yumuama srecine girildi.

12 Eyll sonras

TP liderleri ve .Bilen arasnda Bulgaristandaki toplantda, birleme

yerine kaynama yaklam nerildi.

13 ubat 1981

TPin 20.kurulu yldnmnde, .Bilen kutlama mesaj gnderdi.

1982-1983

TKP ats altnda birleme arlk kazand.

1984-1985

Birlik grmelerinde 1980 ncesindeki protokoln gerisine dld.

1985-1986

Ortak program ortak tzk almalar balad.

07 Ekim 1987

Brksel Basn Toplants; TP-TKP Birlii ve TBKPnin kurulduu

duyuruldu.

10 Ekim 1987

Behice Boran Brkseldeki evinde kalp krizi geirdi ve saat 19da

vefat etti.

16 Ekim 1987

B.Borann cenazesi Esenboada karland ve Meclis trenine

gtrld.

17 Ekim 1987

B.Boran stanbul Zincirlikuyu Mezarlnda topraa verildi.

27 Ekim 1987

TP-TKP ortak duyurusu, iki Genel Sekreterin Trkiyeye gelecekleri

bildirildi.

Blm: 4. TBKPnin Yaplanmas. 4.1. Hukuksal Geliim.

16 Kasm 1987

H.Kutlu ve N.Sargn, kendilerine elik eden heyetle birlikte

Esenboaya iner inmez, heyetten tecrit edilerek gzaltna alndlar.

05 Aralk 1987

ki lider DGMde yarg nne kt ve tutuklandlar. Cezaevine

gtrlrken N.Sargn kence grdk diye bard.

28 Haziran 1988

AHKda iki liderin ikence bavurusu kabul edildi.

06 Nisan 1990

Duruma sonras, iki lider Komnist Partisi zerindeki yasaklar

kalkncaya veya tahliye oluncaya kadar lm orucuna baladklarn
belirtti.

25 Nisan 1990

ki lider lm orucuna ara verdi.

04 Mays 1990

ki lider 1000 avukat ile 32.kez yarg nne ktlar ve 900 gnlk
tutukluluk sona erdi. Tahliye edildiler.

4.2. rgtsel Geliim.

12/13 Mays 1988

Moskovada TIPin 8. ve Pragda TKPnin 6.Kongresi yapld.

16 Mays 1988

TBKPnin Birinci (Birlik) Kongresi Moskovada illegal olarak topland.

16 Haziran 1988

Birleme srecinde olduklar belirtilen TP,TSP,TKP birlik srecinin

dnlmez bir noktada olduunu ortak bir aklama ile duyurdular.

xiii

07 Ekim 1988

TBKPnin 1.Birlik Kongresinin illegal olarak yurt dnda yapld;

gyablarnda N.Sargnn Genel Bakan, H.Kutlunun Genel Sekreter
seildii akland.

Ocak 1989

Admlar Dergisi yaynlanmaya baland.

09 Haziran 1989

1Nisan 1958de yayna balayan Bizim Radyonun 11 Haziran

1989da yaynna son verecei yayn kurulu tarafndan basna
duyuruldu.

10 Austos 1989

Admlara polis baskn sonucu 20 kii gzaltna alnd.

30 austos 1989

Admlarn son says stanbul DGM Savclnca toplatld.

03 Aralk 1989

TBKP ynetimine tepki olarak komnist kimlik aklamalarn

TKPliler balatt.

06 Aralk 1989

TBKP, komnist ad tayan, yeni, yasal, ynsal bir parti iin

kurucular kurulu toplants yapacan duyurdu.

30 Ocak 1990

Admlar, N.Demiraln talimatyla arand. U.Cokun gzaltna alnd.

11 ubat 1990

Admlar ili temsilciliine polis baskn yapt. TBKP PB, MK, il ve ile
temsilcisi 150 kii gzaltna alnd.

18 Mart 1990

TBKPde,komnist

adnn

kullanlmamasn

savunan

kendini

Deklarasyoncular olarak adlandran TP kkenlilerden bir muhalif

grup kt.
Blm: 5. TBKPde deolojik Deiim ve Legale k.
04 Haziran 1990

TBKP kurulu bavurusu ve basn toplants yapt. Kurucular

Kurulunda 35 kiilik GYK seildi ve Admlar Ankara Temsilciliine
bez tabelasn ast.

05 Haziran 1990

Antkabiri ziyaret izni alan TBKP iin tren izni alnmad diye tren
yaplmad. N.Sargn zel deftere yazamadklarn, Antkabir mer.de
gazetecilere okudu.

15 Haziran 1990

Cumhuriyet basavcs TBKPnin kapatlmas iin Anayasa Mah.de

dava at.

01 Austos 1990

N.Sargn, Mulada TBKPnin belli bir evresinde ve SBPde

tartmalara neden olan tarihi bir konuma yapt.

11 Ekim 1990

S.Cokun

politik

gmen

olarak

bulunduu

Danimarkadan

Trkiyeye dnd.
Kasm 1990

N.Yac, Mersinde TBKPnin dzenledii sohbet toplantsnda

kapitalizmin

Marxn dediinin tersine bir gelime gsterdiini; ii

snfnn zincirlerinden baka da kaybedecek eyleri olduunu

syledi.
09 Kasm 1990

N.Yac, Star-1in Krmz Koltuk programna konuk olarak katld.

20 Kasm 1990

TBKP Parti Meclisi, birlik partisine nkoulsuz katlma karar ald.

14-15-16 Aralk 1990

TBKP stanbul ili 1.Olaan Kongresi yapld.

xiv

17 Aralk 1990

GYKnn 22 Aralkda Gaziosmanpaa ile lokalinde toplanaca

duyuruldu.

12-13-14 Ocak 1991

TBKP Byk Kongresi Ankarada ato Yazar dn salonunda

topland.

Blm: 6. SBPnin Kurulma Sreci ve TBKPnin Tutumu.

06 Ocak 1990

Birlik Tartmalar Dzenleme Kurulu halka ak Sosyalist Birlik

adyla ilk toplantsn Beikta Anl Dn Salonunda gerekletirdi.

15 Nisan 1990

TBKP, TSP, SDP, TEP, Sosyalist Birlik; K.Anadol, H.Okuolu,

K.Ateoullar ile A.Nesin, M.Belge, H.Gerger, A.Birdal,
N.Helvacnn katld Birlik toplants basna kapal yapld. 20 kiilik
Yrtme Kurulu belirlendi. Toplantya katlan 138 kii giriimci olarak
imza att.

20 Haziran 1990

Sosyalistlerin Birlik Partisi giriimi iinde yer alan SDP evresi

(M.A.Aybar kanad) TBKPyi sulayarak ayrld.

23 Haziran 1990

Ankara Atatrk Spor ve Sergi Sarayda Karar Kurultay topland.

A.Nesin a konumasn yapt. Tepki toplayan programn,
eletirilen yanlarn deitirilmesi kouluyla ve ad da Sosyalist Birlik
Partisi olarak 277 oyla kabul edildi.

13 Ocak 1991

S.Cokun,

TBKP

Merkez

Ynetiminin,

Kongre

Tezleri

ile,

burjuvaziye kar verilen yasallk mcadelesini tasfiye ettiklerini

belirtti ve: dnceleri, Marksizm d sonulara ulamtr.
Sosyalistlerin Birlik Partisi Marksist olmaldr dedi.
15 Ocak 1991

SBP kurulu bildirgesini ileri Bakanlna vererek resmen kuruldu.

09 Kasm 1991

stanbulda yaplan GYK toplantsnda SBPnin geleceinin ele

alnaca geni bir toplant istendi.

30 Kasm 1991

Geniletilmi rgt Toplants Ankara ato Yazar dn salonunda

yapld. Toplantdaki gelimeler zerine baz GYK ve MYK yeleri
istifa etti.

08 Aralk 1991

stanbulda toplantya arlan GYK, grmeler sonunda MYK ve

GYKdaki grevlerinden istifa edenlerin yerine yeni yelerin seimini
gerekletirdi.

02-03 Mays 1992

SBP Olaan Kongresi Ankara Dedeman Oteli Konferans Salonunda

yapld.

07 Mays 1992

lk Olaan Kongrede seilen GYK stanbulda topland ve yeni

MYKy seti.

07 Haziran 1994

SBP feshedildi.

08 Haziran 1994

BSP kuruldu.

xv

6.4. Anayasa Mahkemesi ve TBKPnin Kapatlmas.

13 Temmuz 1990

TBKP, 14.6.1990da alan dava iin, Avukat Turgut Kazan eliyle

Anayasa Mahkemesine yazl savunma verdi ve szl savunma
iinsre vaadi ald.

19 Temmuz 1991

Anayasa Mahkemesinin TBKPyi kapatma karar Partiye tebli

edilmeden nce Bugn gazetesinde TBKP kapatld bal altnda
verildi.

10 Ekim 1991

N.Sargn-N.Yac, haklarnda alan davada sulamalarn byk

blmnden beraat ettiler.

13 Kasm 1991

Anayasa Mahkemesi Bakanl, avukat E.ansaln bavurusunu

yantlad. Anayasa Mahkemesinin resmi yazsndan renildii zre
karar, 16.7.1991 gn alnm, ve gn sonra 19.7.1991de Bugn
Gazetesinde yer alrken ilgili yere ay sonra iletilmi, bu ilem de
bavuru zerine yerine getirilmiti.

28 Ocak 1992

TBKPyi kapatma karar Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle

girdi.

07 Ocak 1992

TBKP, Anayasa Mahkemesinin kapatma kararna kar Avrupa

Konseyi nsan Haklar Komisyonunda dava at.

30 Ocak 1998

TBKP, Avrupa Konseyi nsan Haklar Komisyonunda at davay

kazand.

xvi

GR
DNYA ve TRKYE KOMNST HAREKETnin TARHSEL GELM
Sovyetler Birliinin dalmas ile nc Enternasyonal geleneini
srdren partiler etkilenirler ama, bir ou yaamlarn srdrmektedir.
zellikle komnist hareketin tarihsel ve ideolojik geliim sreci iinde
bandan beri varolan; rgtsel yaam Sovyetler Birliinin desteine bal
olmayan komnist partileri, ideolojik alm ve tartmalarn da gelitirmiler;
Gorbaov liderliinde srdrlen ideolojik tartmalara da katlarak tavrlarn
sergilemilerdir. Bu yaklamlar tezin iinde de yer alacaktr. Bu nedenle,
dnya

komnist

hareketinin

tarihsel

ve

ideolojik

geliimi

nem

kazanmaktadr. nk, Sovyetler Birlii de bu srecin rndr.

G.1. EKM DEVRMnden NCE KOMNST HAREKETN TARHSEL ve DEOLOJK

GELM

Dnya Komnist hareketi, bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx ve

Friedrich Engelsin, yaadklar zamann siyasal savamlarndan edindikleri

deneyimler sonucu yazdklar, tm sosyalist belgelerin en nls Komnist

Manifesto ile balar. Komnist Manifestoyu yaratan koullar anlamak iin
yazld tarihten yarm yzyl geriye gitmek gerekir.1 Sosyalist dn
tarihinde bir kilometre ta olan Manifesto, Avrupa Devriminin arifesinde,
ubat 1848de yaymlanmtr.2 Marx, 1848 devriminde, itici gcn ii snf
olduunu, ancak devrimin burjuvaziyi iktidara getirdiini, devrimin gncel
olaylarn, snfsal ilikileri ilk kez tarihsel materyalist yntemle irdeler.3 1848
devriminden, proletaryann gelecekteki savam ile ilgili sonulara varr .4

Marksizmin

doduu

psikolojik-toplumsal

ortamda,

entellektel

mayann bilime, edebiyata, sanata, felsefeye, dine, mzik ve matematik gibi

alanlara ulayor olmas, devrimci kopular getirir. Bu bilimsel sosyalizmin
dou dnemidir.5
1846da

Marx

ve

Engels,

Avrupa

ve

Amerikadaki

gruplarla

haberlemek iin Komnist Irtibat Komitesini kurarlar.6 Alman iilerinin gizli

dernei gibi olan Birlik, dier lke iilerinin de katld bir ii kuruluu olur.7
Avrupa ii snf, glenince rgtlenme balar. I.Enternasyonal, 28 Eyll 1864te
Londrada Uluslararas Iiler Dernei olarak kurulur.8 Bu srada Paris Komn
yaanr.9 Engels, Paris Komnn deerlendirir10 ve yenilgi zerine tarihi bir
saptama yapar: Paris Komnnn yaamna malolan ey, merkeziyetilik ve otorite
eksiklii oldu. Zaferden sonra otoriteyi vb. ne yaparsanz yapn, ama savam iin tm
glerimizi bir araya getirmek ve ayn saldr noktas zerinde toplamak zorundayz. Otorite
ve merkeziyetilikten tm koullar iinde ktlenecek iki ey olarak sz edildii zaman, bana
yle geliyor ki bunu syleyenler ya bir devrimin ne olduunu bilmiyor, ya da szde
devrimcilerden baka bir ey deiller

11

Marx, Komnn, siyasal iktidarn ii snf tarafndan fethini

simgelediini belirler ve: i snf kurtulu hakkn sava alannda kazanmaldr.
Enternasyonalin

grevi,

birletirmektir der.
1889da kurulur.

12

13

emek

glerini

gelecekteki

savam

iin

rgtlemek

ve

II.Enternasyonal byle bir grevi stlenerek 14 Temmuz

4 Austos 1914te I.Dnya Savanda partilerin savatan

yana tavr almalar dalmay ve uluslararas ii hareketinin blnmesini

getirir.14 Avrupann dousunda Rus Sosyal Demokrat Partisinin devrimi
geliirken, batsnda Alman Sosyal Demokrat Partisinin eliyle ii snf
egemenliinin kurulmasna son verilir.15 Rus sosyal demokratlar ve onlar