o

c em

p s ik o lo ji

DR. SANDOR FERENCZI

PSKANALZ AISINDAN
CNSEL YAAMIN
KKENLER
T rk esi:
H se n P o rta k a l

P S K O L O J D Z S

PSKANALZ AISINDAN
CNSEL YAAMIN KKENLER
Dr. Sandor Ferenczi
1. Basm : Eyll 1999
Dizgi: Mustafa Balaban
ISBN 975-406-701-5
Bask: Umut Matbaas
(0212) 637 09 34
Cem Yaynevi: pek Soka No: 11
80060 Beyolu-stanbul
Tel: (0212) 293 41 70 Faks: 244 15 33

NDEKLER
NSZ 7
GR 10
BREYOLUSAL BLM
Boalma Srecinde Cinsel Duygularn Kaynamas 17
A mfim iktik Sre O larak Birleme 29
Gerekliin E rotik Duygusunun Gelime Evreleri 35
Cinsel Birlemenin eitli Evrelerinin Yorumu 43
Bireysel Cinsel lev 53
SOYOLUSAL BLM
Soyolusal Koutluk 63
D enize Dn zlemi 71
Cinsel Birleme ve rem e 79
Cinsel Birleme ve U yku 93
Biyoanalitik Sonular 103
KADIN VE ERKEK
Kadn ve E rkek 123
Kk Szlk 137
Sandor Ferenczi 139

THALASSANIN TRKE BASIMINA

NSZ

Elimizdeki bu kitap iin Nicolas A braham yzylmzn en

ilgin, en zgrlk kitaplarndan birisi diyor. F reu d n
hibir zaman girimeye gznn kesmedii eyi Ferenczi
yapt ve biyoloji ile psikanalizi birletirdi. Bylece Ferenczi
dlerini gerekletirmek iin ilk admlarn atarken, psika
nalize de evrensel bir boyut kazandrm oldu. Psikanalizin
trlerin kkenine ve evrimine uygulanmasyla, tm felsefi
nyarglar silinmi ve organizm a ile ru h ayrm da o rta
dan kalkm oldu.O)
Freud, cinsel yaamn kkenlerinin ilk ocuklukta balad
n ortaya karm ve bir ocuun eitli cinsel evrelerden
getiini gstermiti. Byle bir gr, insann varlk ola
ra k yeniden deerlendirilmesini gerektirmiti. Darvvinden
sonra insan bir kez daha kendisiyle yz yze geliyordu.
Ferenczi, cinsel birlemenin insan iin ne anlama geldiini
aratrrken, bizi ok ncelere, yaamn ilk gnlerine dein
gtryor.
(1) N icolas Abraham, kitabn Franszca basksnn nsznden.

Yazd bir kitapla bize Ferencziyi tantan lse B arande,

E er, diyor, Thalassadaki bireyolusal ve soyolusal ev
rimin nedeni zerine Ferencziye soru yneltseydik, bizi
yle yantlard:
1- Cinsel birleme, bireysel dzeyde ana karnna dn ar
zusunu simgesel, sanrl ve gerek olarak eksiksizce yerine
getirir;
2- Soyolusal dzeyde: daha nce kendi yaamnn, yani de
nizin dna kmaya balayan trn, eski yaamna -d e n i
z e - mutlu dndr.*2)
Canllarn biyolojik evriminin denizde baladn gsteren
kantlar gnmzde iyice aklk kazanmtr. rnein insa
nn ana karnndaki geliimi, trn denizdeki evrimiyle ben
zer zellikler gsteriyor: Em briyo, erimesi beklenen yeti
kin yarata benzem eden nce bala benzer. Bala ben
zerlik yalnzca grnte deildir, erken em bryo oksijen ve
besini gbek ba yoluyla annesinden alr, ama gereksinimi
olmad halde, su altnda nefes almaya yarayan solungala
ra da sahiptir.*3)
nsan, doann bir rn olarak dier canllarla birlikte, bel
ki de bize gre uzun saylan bir evrim sonucu olmutur. n
sann psiik yaps, yalnz ocukluunda deil, ayn zam anda
tm kendi soyoluumuna da baldr. Bu bir fantastik varsa
ym m, yoksa bizi kendi gereimize yaklatran bilimsel bir
aklama m? Oras artk okuyucunun kendisine kalyor.
nk bilim, dinsel dogm alar gibi daha ilk bakta kestirip
(2) ilse Barande, Sandor F E R E N C Z , PBP, Paris, 1972.
(3) Bilim ve Teknik, say 148, s.20.

atmyor, daha sonraki tartm alar yasaklamyor. E lbette

kendine gven sorunu bu.
Bununla birlikte, yzylmzda arlk kazanan, bilinsiz
dnyaya gelen varlkta -in san d a- bir bilincin geliim sreci
ni incelemek oldu. D aha ak bir deyile, bilinsiz dnyaya
gelen ve gdleri programlanmam bir varlkta bilin nasl
geliiyor? Sonradan gelien bu bilinle, bir yandan, bilinsiz
- ve dinamik kitlenin ilikileri, te yandan, d evrenin ili
kileri nelerdir? Bunu balatma ve gelitirme grevi, bata
Freud olmak zere, psikanalize dt. A ncak psikanalizin
almalaryla insann karanlk ynleri, zellikle nevrozlar
biraz daha aydnlatld. Burada Dr. Ferenczinin yapt d a
ha iin banda ve ok bilinli bir alma: ki evrim arasn
daki ortak yan yakalam a ve daha nemlisi, yeni sorulara ze
min hazrlama oldu. Bu kk kitaptan sonra okuyucunun
bu alanda daha bir aratrm a iine gireceini umut ediyoruz.

evirmen

GR

Sava 1914 yl gznde dzenli psikanaliz almalarmdan

beni uzaklatrd ve bir svari alaynn kk garnizonuna
birinci doktor olarak srgne gnderdi; oysa oradaki ura
larm, bir alkanlk haline gelen almalarm karlaya
cak yeterlikte deildi. Bo kaldm saatlerde, F reu d n
Cinsellik Kuram zerine D eneme' sini M acarcaya evir
meye baladm. Bu eviri nerdeyse kanlmaz bir biimde
beni konunun iine ekti; sonra dncelerin ortaya kna
gre dzenli saylmayacak notlar aldm. Bu dnceler, cin
sel birlemenin derinliine aklamasnn evresinde dnp
duruyordu. G erekte Freud, bu denem elerinde cinsel bir
lemeyi, tm cinsel gelimelerin en son evresi olarak betim
liyordu, ama aratrm alarn bu evreye dein olan evrimin
tm zerinde yrtmemiti. B undan sonra dncelerim
yava yava bireyolusaKx) ve soyolusalPd bir kuram iinde
geliti; Prof. Freud askeri garnizona beni ziyarete geldiin
de, bunlar kendisine aklama frsat buldum. Savatan son
ra kendi yorumlarm V iyanada birka dostum a yeniden
akladm. H er ikisinde de bu almalarmdan dolay beni
ok yreklendirdiler. Bununla birlikte uzun sre yine de sa(x) A sterikle aretli terimlerin szlk aklamalar iin kitabn sonuna
baknz.

10

knml davranm aya baktm; bunun, konunun doasndan

gelen i nedenleri olduu kadar, nemli nesnel nedenleri de
vard. Doal bilimler zerine olan bilgim, bir doktorunkini
pek amyordu, geri daha nce biyolojiyi yelemi ve uygu
lamal alma yapmtm, ama son yirmi yl iinde derinlii
ne bir bilgi edinmemitim. Bununla birlikte, bu kuram biyo
lojik olgulara nemli bir biimde yeniden tartma konusu
yapyordu. M odern biyoloji ile ilgili almalar, zellikle ev
rim kuram n inceleyen yaptlarn nemli bir ksm elimin
altnda deildi.(*)
Cinsel kuram la ilgili varsaymlarm srasnda, psikanaliz
aracl ile edinmi olduum bilgi emasn hayvanlarn, or
ganlarn, organ blm lerinin ve dokularn fizyolojik akla
malar iin kararszlk geirmeden uyguladm. Byle bir
balanm, eyleri yeni bir adan grmemi salad. Ama
byle yapnca, psikomorfizme kar su ilemi oldum,
nk bunun temsil ettii yntemsel ktye kullanma be
nim aratrm ac vicdanm rahatsz ediyordu. rnein cinsel
birlemeye, uykuya vd. elik eden psikolojik durum lar
aklamak iin hayvanlarn bilimsel gzlemlenmesini, em b
riyoloji verilerini de kendi amalarm dorultusunda kullan
maya dncelerim beni itti. O zam anki kanlarma gre
bunlar da kabul edilir gibi deildi, nk okulda bana ret
tiklerine gre doal bilimlerin olgulara bak ile, ruhsal bi
limler birbirinden kesinlikle ayrlmalyd. Cinsel kuramla il
gili almam yaynlamay alkoyan nedenlerden birisi de
bu kurallara sayg gstermeyiimdi.

(*) B enzer nedenlerden dolay, cinsel ilevlerin incelenm esinde om urga

llar rnek verm ekle yetindim ve ok ilgin olan bceklerdeki iliki
leri dta braktm. (S.F.)

11

Ama F reu d n Cinsellik Kuram zerine D enem e'si a

lmalarma daldm bir srada bir olgu beni son derece et
kiledi: Freud psikonevrozlarn saaltm srasnda, yani psi
kolojik bir alanda edindii deneyimlerini, biyolojide yepye
ni ve nemli bir dalda, yani cinselliin gelimesinde kullan
may baaryordu. Kitabn M acarca basksnn nsznde
bu yntemi andm, nk ben bunu bilimsel yntem alann
da ok nem li bir ilerleme diye sayyorum: animizme geri
dnt bu, ama artk antropom orf deildi.
Biyolojik kavram larnn psikolojiye ve psikoloji kavram lar
nn da doal bilimlere girmesi gr zam anla bende daha
da glendi, hem ayrca son derece verimli olabilirdi. Sade
ce bir betim lem e yaptmz srece, bir srecin eitli evre
lerinin yeniden tam olarak kuruluu ile yetinebiliriz ve bylece zel bir bilim alanna tam olarak bal kalabiliriz.
Ama tasarm z sadece bir betim lem e deil de, bir olayn an
lamn aa vurmak olduu zaman, bize yabanc alanlarda
bile bir kyaslama yapacaz. rnein bir fiziki, kendi bili
mine zg eitli olgular bize anlatm ak iin bizim ruhsal
alanda algladmz g, ekim , itim, diren vd. te
rimlerle bir kyaslama yapmak zorundadr. F reu d n kendi
si de ruhsal ilevleri betim lem ek iin ters ynden hareket
ederek dinamik, enerji vd. salt fiziksel kavram lara bavur
mutur; terim ler arasnda byle bir koutluk kurm adan on
larn derin anlamna varamazd. Byle karlkl bir kyasla
ma aratrm asndan insann yznn kzarmam as gerekti
ini sonunda kabul etm ek zorunda kaldm, hem ayrca ka
nlmaz olarak ve verimli bir biimde uygulanabilirdi. D aha
sonra byle bir alma yntem ini hi duraksam adan ok
vdm, nk buna bavururken, imdiye dein yantsz ka
lan birok bilimsel sorunlara yant bulabilirdik.
12

imdiye dein kmsenmi olan bu kyaslamalar kendi

miz kullanacamz zaman, doal olarak onlar en uzak
alanlarda aram amz gerekecek. G erekte, yakn bir konuda
yaplan kyaslamalar, hep ayn eyleri yineleme etkisi veri
yor ve bu durum uyla hi inandrc olmuyor. Yalnzca anali
tik gereklik deil, ayn zam anda sentetik gereklik de ol
mak isteyen bilimsel tanm larda, zne yklem iinde yinelenmemelidir; tm tanmlarn tem el yasas budur. Baka
trl syleyecek olursak, genellikle biz bir gc, baka ya
pdaki bir gcn yardmyla lp karlatrm a yaparz.
Bylece m addeye, maddi olmayan bir arac istem eden uy
gulam oluruz ya da tersini yaparz.
imdiye dein sylediklerimizi daha kesin bir dille anlata
cak olursak, tm fizik ya da fizyolojik sorunlar ayn zam an
da psikolojik bir aklam a ister ve tm psikolojik sorunlar,
fiziksel nitelikli aklam alar ister diyebiliriz.
Bu olgularn bilincine varmak beni yreklendirdi. Bu yn
tem sayesinde elde edilen sonular baka aratrmaclar,
baka alanlarda beklenm edik bir biimde dorulaynca, ben
de bunlar herkesin bilgisine sunmaya karar verdim.
Dr. Sandor F E R E N C Z

13

BREYOLUSAL
BLM

BOALMA SRECNDE CNSEL

DUYGULARIN KAYNAMASI

Bilimin zehirli dolaplarnda yzyllardan beridir kflenen

cinsel sorunlar ortaya karmak grevi psikanalize dt.
yle grnyor ki, kaltm sorunlarna ncelik tannrken,
zorlayc nitelie sahip olabilecek bir sra ortaya kyor. B
yk bir dnce zgrl iinde olan insanlar bile, bir o
cua aklam alar yaparken kimi sorunlar karsnda baar
szla uruyor: ocuk anasnn karnnda nasl oluuyor?
Benzer biimde, analitik uralar bir yandan gebelik ve do
um zerine, te yandan cinsel birlemeye hazrlk ve sapk
lk edimleri zerine daha ok ve daha derin bir ilgi gster
meye balad; oysa daha nce hem cinsel birleme sreci,
hem anlam grm ezlikten geliniyordu. Yaynlamaya hazr
ladm dncelerin, hi deilse ana izgileriyle dokuz yl
dan beridir bir ekm ecede beklediini itiraf etmeliyim. y
le sanyorum ki, yaymlamay geciktiren kararszlklar yal
nzca nesnel nedenlerden ileri gelmiyordu, bunun yannda
bir de direni vard.
D ncelerim in tem elini oluturan, gsz insanlarn an a
lizi srasndaki gzlem lerim oldu. Bu olgu kendi bana b e
ni yreklendirm eye yetmiti; nk fizyolojik ya da psiko
17

lojik b ir sre iinde ou zam an gizil bir d u ru m d a bulunan

u ya da bu kurucu eyi gn na k arrk en , b u olay
araclyla p ato lo jik bozukluklarn olaan bir sreci a n la
m am za nasl yardm ettiini iyi biliyoruz. C insel olgunla
m a ncesi srelerin tu tk u n ncs K ari A b ra h a m , erk en
boalm ay, cinsellikle retral erotizm arasndaki ok dar bir
ilikiye balad. B u hastala yakalanm kiiler, sp e rm a la
rn sidik gibi nem siz, dier bir deyile, hibir d e er ta
m ayan ve organizm ann bir art gibi grrler. B en buna,
hastalarn sperm a ko n u su n d a ar cimri davrand ve b o
alm a yetersizlii yznden ac ektii tam tersi d urum lar
ek leyerek bu gzlem leri tam am layabilirim . B aka trl
syleyecek olursak, sp erm alar atm ak onlar iin olanak d
o lduundan, dikilm e ve sokm a gcne varam yorlar. Bu
gibi hastalarn bilind dlerinde ve kimi kez bilinli o la
rak k u rd u k lar fantezilerde, cinsel birlem e srecini dk
salm a ile zdeletirm eleri nem li bir rol oynuyor. ou
zam an bu hastalar kendi ocuklarnda kltrel basknn is
teklerini inatlk ve direnm eyle da v urm ular ve bunlar
cinsel birlem e edim ine aktarm lardr: K adn cinsel b irle
m eyi arzulad zam an b u n lar gsz kesilirler; cinsel b ir
lem e, yasak ya da bilinm eyen bir nedene (rnein ayba
d nem ine) bal olduu zam an ancak gerekleebilir. Bu
hastalar fkeden ya da kzgnlktan k u d u ru rla r ya da cinsel
birlem e srasnda kadn azck bir rahatszla yol aarsa,
arzular sner. K ari A b ra h a m n saptadna gre, erken
boalm adan yakm an h a sta lard a anal rg tlen m eler (organisation), cinsel birlem eyle yakn bir iliki iindedirler. Bu
varsaym bir kez k abul edince, eril gszln ayn z a
m anda zel anal bir teknii tem sil ettiini d nm ek z o ru n
da kalacaz.

18

Cinsel birlem ede kk rahatszlklarn, dk salm ayla ili

kili olduunu sk sk saptadm daha nce ayrca belirtm i
tim. B irok erk ek cinsel birlem e ncesi ayakyoluna gitm e
gereksinim i duyar; sinirsel kkenli byk barsak b o zu k
luklar, cinsellie bal ruhsal engeller analiz yardm yla o r
taya karlnca, dzelirler. zdoyum yoluyla sperm ann
ar bir biim de harcanm asnn peinden gelen inat kabz
lk ok iyi bilinir. ocuklua d n yapm e rk ek ler a ra
snda eli ak am a kendi eine kar gerekten cimri olan la
r baka bir frsatta betim lem itim .
H em anal tip, hem iiretral tip gszlerin psikanalitik sa
altm larnda, m arazi bir olgunun ruhsal nedenlerini ilgi
lendiren aratrm alarm z biyolojik alan iine bu denli e k
m em ize gerek olm adn, tm yanl anlalm alardan k a
nm ak iin im diden b elirtm ek isterim . D uygularn yer d e
itirm esi tem elin e dayal tm nev ro zlard a olduu gibi
bunlar da dip kom pleksinde ve yine bu birinciyle ilikili
o larak hadm lk kom pleksinde aram ak uygun der. G
szlerin anal ve retral adan ayrm n yapm ak ikincil bir
nem tar; belirtinin ortaya kn ise, ruhsal bir n e d e n
den ileri gelen ocuklua dn yollarnda aram ak daha
uygun der. H e r iki tip gszln hibir zam an yalnz
balarna ortaya km adklarn da ayrca belirtm ek g e re
kir; bizim sk sk saptadm z olaylara gre, rnein erken
boalm adan, dier b ir deyile retral n itelik te bir gsz
l kten rahatsz olan bir birey, p sikanalitik saaltm srasn
da gcn kazanyor, am a bu kez geici o larak boalm a y e
teneini yitiriyor. B ylece ilkel bir biim de retral tip tek i
bir gsz, anal tip te b ir gsz oluyor. S onu ta g g r
n r bir biim de gelim e gsteriyor, am a bu yalnz kadna
doyum kazandryo r. A n cak sonuna dein izlenecek bir
19

analiz bu iki tip tepkiye biraz denge kazandrabilir ve tam

bir gc yeniden salar.
Bu gzlemlerim sonunda vardm kuram a gre, olaan bir
boalma srecinin yeniden kazanlmas ya da yerlemesi iin,
anaKx) ve retral(x) ayrmn etkin bir ibirlii iinde olmas
kanlmazdr. Erken boalmada sadece retral bileen ve
ge boalmada sadece anal bileen kendini gsterir, ama
bunlarn her ikisi de birbirlerini karlkl olarak kendi kap
samlarnda bulundurduklarndan, genelde bu iki tipi birbi
rinden ayrmak olanakszdr.
Cinsel birlem enin, penisin giriinden boalm aya dein
olan gidii bu varsaym destekler grnyor. Cinsel b ir
lem enin en son evresi olan sperm a aknn bir retral s
re olduu tartm a gtrm ez. Boalm a kanal yalnzca si
dikle o rtak deildir, ayrca h er iki boalm ada da sv ak
n uyandran bir basn artna yol aar. B una karlk,
sv ak srasndaki srtnm e dizginleyici bir etki yapabi
lir, bzc kaslar h arek ete geebilir ve tm bir boalm a
eksikliinin tem elinde ar ve zamansz bir dizginlem e
yer alabilir. B ununla birlikte, her ey bizi retral (ya da
boalm a) eilim inin, yani boalm a ile tutm a eilimi a ra
sndaki savamn daha ilk bata ortaya ktn dnm e
ye gtryor ve bu savam da son zaferi kazanan retral
eilim oluyor. Bu ikili am a, belki de srtnm enin ift
ynl yansm as olabilir, nk sokm a-ekm e alma,
boalm a ile her seferinde ona kar kan ket vurm a alm a
na denk debilir. D oal olarak, uzam bir srtnm e
sonucu ortaya kan uyarnn artna nem verm eliyiz ve
belli bir uyar snrnn almasnn kram pn nlediini
var saymalyz.
20

Bu varsaym bize karm ak ve inceden inceye uyum iinde

bir karlkl etkileimin varln dndryor; bu uyumun
bozulmas, erken boalm a ve ge boalm a ad altnda bildi
imiz anorm al ve densiz sinirsel uyarnn kayna olabilir.
Y ukarda belirttiimiz olaan d boalm alarla, kekem elik
diye nitelenen konuma bozukluu arasnda ok dikkat e
kici bir benzerlik ortaya kar. Sesli ve sessiz harfler arasn
da doru ve gerekli uyum saland zaman, olaan konu
ma gerekleir. Konuma srasnda sesli harfler nne geil
mez bir biimde yinelendii ya da sessiz harflerin sylenii
srasnda bir tutukluk olduu zam an, kekem elik dediimiz
ey ortaya kar. Sesli harflerin sylenii iin gerekli sinirsel
uyary retral durumla ve sesli harfleri sessizlerden ayran
kesilmeleri anal tutuklukla karlatrm ak istediimi kestir
m ek g olmasa gerek. Belki burada sz konusu olan basit
bir karlatrma deil, bu iki marazi durum arasnda daha
yakn bir ilikinin kaynana inmektir. Bunu kantlam ak
iin u ilgin ilikiden sz edebiliriz: Kekemenin sinirsel
uyarsnn ikincil dzensizliini, psikanalizin yardmyla erotik-anal ya da erotik retral kaynaa gerekten yeniden bu
luturm ak zorunludur. Benim kanm a gre, dem ek ki boal
ma rahatszlklarnn patolojik dzenei belki de bir eit
cinsel kekem elik olarak dnlebilir.
B urada embriyolojinin bir verisini anmsamam gerekiyor,
yle ki, cinsel birlemenin (boalmann) son arac kam,
kkeni bakmndan anal ve retral eilimleri birletirmeye
zgdr. Kam, bireyin geliim tarihinde ok ge kazanl
mtr ve gerekte barsan evrimi sonucu ortaya kmtr.
Konu d szn ettiimiz bu fizyolojik bilgilerden sonra,
salam bir temele dayal ve sahip olduumuz psikanalitik bil
21

gilere geri dneceiz ve betimlediimiz olgularla, F reudn

cinsellik kuram arasnda bir iliki kurmaya alacaz.
F reudn Cinsellik zerine D enem e sine gre bireyin
cinsel geliimi, daha nceki zerotizmin yerini genital blge
nin stnlmn almasyla en yksek aamasna varr.
Gemi erotizm ler ve rgtlenm e evreleri, yalnzca kesin
genital rgtlenm eler iinde zevk almaya balangtr d
zenei olarak direnip kalrlar. B urada bir soru sormamz ge
rekiyor: Boalma srecinin analitik paralanmas, yap iin
de genital aygtn yneticisi olarak araya giren bu nazik s
releri hi deilse ksmen aydnlatma olana vermiyor mu?
nk biyolojik bir terimle anal ve retral sinirlerin eg
dm diye adlandrdklarm , cinsellik kuram nda anal ve
retral erotizmlerin kaynamas diye betim lenebilirler ve
genital erotizmle sonulanrlar. Bu yeni kavram zel bir te
rimle gsterm ek isterim. yleyse buna erotizmlerin ya da
ksmi gdlerin am phim ixie(x) ad verelim: Yksek bir b i
rim iinde iki ya da daha ok erotizmin kaynamas.
Cinselliin psikanalitik kuram n kurm ak iin daha bu ilk gi
riimde iki itirazla karlayoruz. Birincisi, byle bir amphimiksinin ortaya k koullarn tasarlam am za biyolojinin
izin vermemesinden ileri geliyor. Bir ya da iki organn,
nc bir organla ortak sinirsel balants m sz konusu
dur? Bu noktalarn bizim iin iyice aydnlk olmadn itiraf
etmeliyiz. Bununla birlikte eer bu yalnzca bizim ektii
miz bir glk olsayd, yaptmz yorum larda bildiklerimiz
le yetinir, daha fazlasn istemezdik. G erekte bir srecin
yorumu biyolojik adan tmyle aydnlanmam olsa bile,
analizci iin doru ve kesin olabilir. F reudn tm cinsellik
kuram, psikanalitik bir kuram dr, daha sonra biyologlarca
ve biyolojik adan dorulanmas gerekir.
22

A m phim ixie kuram na kar yaplan ikinci metapsikolojik

itiraz ok daha ciddi grnyor, nk bu itiraz psikanalitik
alana ait dncelerden kaynaklanyor. imdiye dein metapsikoloji, (cinsel) enerjinin yklenmesi ya da boalmas
dzeneklerinin varsaymna dayanarak iledi. Enerjiyi nite
liksel deil, yalnzca niceliksel olarak gz nne alrken, s
relerin gidi biimlerinin eitliliini, dzenekler arasnda
ki ayrm lara mal ediyordu. imdiye dein biz ruhsall
(psychisme) tek bir eit enerjiyle ileyen eitli dzenekle
rin bir btn olarak dndk. Bylece enerji m iktarlar
bir dzenlem eden tekine yer deitirebilirler, ama genel
olarak niceliksel bir yer deitirme, dahas, amphimixie ku
ramnn hakl olarak istedii enerjinin nitelikleri arasndaki
tem el ayrmlar, hibir zaman kesinlik kazanmamt.
Bununla birlikte, daha dikkatli bir inceleme, byle bir varsa
ymn, ad sylenmese de, bizim analitik kanlarmzn tem e
linde yattn saptayabilir. Burada ilk nce histerik yn de
itirmeyi ve materyellemeyi dnyorum. Onlar heterotopik genital ileme gibi, geride kalm zerotizmin gerile
yen genitallemesi gibi alglyorum; baka trl syleyecek
olursak, erotizmin tipik genital srelerinde olduu gibi, (di
kilme, srtnmeye, boalmaya eilim, yani niteliksel olarak
iyi bilinen bir belirti) genital organlar, vcudun daha m a
sum olan baka blgelerine geer. Bununla birlikte, bu aa
dan yukarya doru yer deitirme, belki de erotizmlerin
amfimiktik iniinin genital organlara doru yn deitirme
sinden baka bir ey deildir. G erekte, genital blgenin n
celii, ite tam byle yerleiyor. Bu duruma gre amphimixie
kuram na kar olabilecek metapsikolojik itirazn cesaretimi
zi krmasna izin vermemeliyiz. Ayrca bizim iin sorun baka
trl de ortaya kyor: Basitliiyle ok ayartc olan tek t r
de eneji varsaymn, enerji trlerinin okluu dncesin
23

den hareket ederek, dzeneklerin ok saydaki trleriyle yer

deitirmek gerekmez mi acaba? Ruhsal dzenekler kh cin
sel eilimlerle kuatld zaman, biz bunu yaptk bile.
D em ek ki, tm zgn niteliklerini koruyarak kendi arala
rnda yer deitirebilen ve dzenlenebilen erotizm lerin var
saym zerine temelimizi kuracak olursak, kimse bizi sula
yamaz.
Y ukarda betimlediimiz retro-anal am phim ixienin dn
da erotik kaynamann baka biimleri de var m; cinsel bir
lemenin dier karakterleri benzer karmlar akla getire
mez mi ve son olarak tm bu olgular cinsellik kuramyla
uyum salayabilir mi, diye artk imdi kendi kendimize so
rabiliriz.
yle anlalyor ki, genital ncelik kurulm adan nce bile,
retral ve anal zerotizm arasnda karlkl bir iliki var.
ocuklarda belli bir zevk edinm ek iin sidiini salma ya da
dksn tutm a gibi bir eilim var. D aha sonra yaknlarnn
sevgisini kazanm ak iin ocuk bu zevkinden vazgeer. B u
nunla birlikte, annenin ya da bakcnn buyruklarna uymak
iin, sidiini salma ya da dksn cimrice tutm a eilimini
yenecek gc nereden buluyor? yle sanyorum ki, burada
anal durum, retral ilevi yerine getiren organlar kesin bir
biimde etkiliyor ve retral durum da, anal ilevin hizmetin
deki organlar etkiliyor; gden, sidik torbasna kendini tu t
may, sidik torbas da gdene cm ert olmay retiyor; bi
limsel olarak syleyecek olursak, bir amphimixie kuruluyor:
retral erotizm, anal durum u etkiliyor; anal erotizm, ret
ral durum u etkiliyor. Eer sylediklerimiz geerliyse, kar
mlarn oranlarn ve erotik karmda yapc elerin da
lmnn az m, ok mu olduunu yaklak olarak bilmemiz
24

ok nemlidir. Bu durum yalnzca olaan bir cinselliin ya

da zel bir tipin yerlemesi iin deil, ayrca byk lde
karakter oluumu iin de erotizm lerin psiik yaplanmas ve
deitirilmesi iin gz nne alnabilir.
A m a btn bunlar bir yana brakacak olsak bile, cinsel ol
gunlama ncesindeki bu amphimiksi, cinsel birleme sra
sndaki retro-anal am phim iksinin varln bize nemli l
de kabul ettiriyor. Bylece cinsel aygt, artk bedenin e
itli ksmlarna bal erotizm lerin akn ettii u tek ve ei
bulunm az sihirli ubuk deildir, ama cinsel amphimixie, ola
s birok bileimler arasnda zel bir durumdur. Bununla
birlikte, byle bir durum bireysel uyum asndan son dere
ce nemlidir. K ltrel eitimin uygulad basknn bir
zevkten vazgemeyi hangi yntem lerle elde ettiini ve k
keninde sknt veren bir ilevi nasl kabul ettiini grm em i
ze izin veriyor: Bu yntem ler belki de zevk dzeneklerinin
ustaca birlem elerinden doarlar. Sidik torbas, eer kendi
ne baka bir zevk kayna bulursa (tutm a), o zaman sidii
serbeste aktm aktan vazgeiyor. B una karlk barsaklar
da eer retral boalma zevkinden bir ksmn alabilirse, k a
bzlk zevkinden vazgeiyor. Bunlarn ileyi biimleri nasl
olursa olsun, hibir canl bunu deitirmeye hazr olm ad
ndan, belki de yeterli bir analiz ya da tam ve belli bir vaz
geme bu gibi zevki doyum elerindeki en baarl bir
sblimasyonu bozabilir.!*)

(*) B enim kanm a gre zdoyum a kar savamda, retral eilim in sa

vurganl ile, anal eilim in yinelenen dk tutmas arasnda ayn kar
lkl dayanma. zdoyum un sperma savurganln, enretik evre
nin bir yinelenm esi gibi hibir kararszla dm eden kabul edebiliriz;
oysa zdoyum a son verm ek isteyen korkutucu hipokondriyak fantazmlar, apak anal karakteristikleri ele verirler.

25

Bundan baka erotik balanm ve yer deitirme var m so

rusuna kesin bir evetle yant vereceizi*). ocuklar zerinde
yaplan gzlemler de ayrca bunu doruluyor. G erekte,
kendilerine zevk veren ok eitli eleri bir tek etkinlikte
younlatrmay yeliyorlar; bir yandan yiyecei yutarken,
ayn zam anda te yandan dk salm aktan zel bir zevk al
yorlar. St ocuu parmann emilmesine ya da vcut yze
yinde eitli yerlerinin okanmasna severek elik ediyor
(bu sreteki ilk gzlemleri yapan L indnere gre kulak m e
meleri, parm aklar, hatta cinsel organlar). B urada oral ve
anal ya da oral ve deri erotizminin karmndan aka sz
edebiliriz. Buna benzer biimde, sapklar da erotizmlerini
biriktirmek iin kendilerini zorlarlar. H erhalde en dikkate
deer durum rntgencilerin yaptdr: Tam bir doyum bul
mak iin ayn zamanda hem dkya bakarlar, koklarlar, hat
ta tadarlar. Bana en karakteristik retro-anal amphimiksi
oyununu sunan iki buuk yandaki bir erkek ocuu oldu:
O turann zerinde srayla birka damla sidik salyor, birazck dk ve durm adan baryordu: bir pur.. bir pluf.. bir
pur.. bir pluf!
Bu gibi kaynamalarn psiik nedenlerini anlam am a ayrca
birka hasta yardmc oldu. rnein bu hastalarm dan biri
si, anal tipte bir gszd ve her dar ktnda yoksulla
ma ve kklk dncelerini sayklyor, kntye uru
(*) Kimi koullarda sidik torbas, gden gibi davranabilir, .sanki grevle
ri deimitir. ok gl bir kar eilimin etkisiyle bu aklanabilir:
Sinirsel ishalde retral durum barsaklar istila eder, oysa sinirsel si
dik biriktirm ede, barsaklar art cimrilie iten sidik torbasdr. B y
le bir davrann nedenleri zerine bana aydnlatc bilgi veren olgu
lar, tm yle rtl bir kart belirtiler sunuyordu. Bir ocuk da tpk
nevrozlu yetikinler gibi, eitsel giriimleri abartarak onlar samalk
derecesine vardrabilir.

26

yordu. Buna karlk, ne zaman bir ey yese, olmayacak ve

megalom anyaka eyler samalyordu. Burada yle anlal
yordu, oral erotizmle anal erotizm birleiyor ve dk ile yi
tirileni yiyecek alma zevkiyle gideriyor.
Erotik nitelikteki dier yer deitirmelere rnek olarak Freud n betimledii bzr erotizminin dlyolu zerine kaym a
sn syleyeceim; ayrca meme ularnn imesi ve burun
kanatlarnn kzarmas; cinsel gerilimini bastran bakireler
de kzarma eilimi saylabilir.
Pfister ve H ugh-H elm uthn psikanalitik gzlemlerine g
re, alg armlar da(*) gdsel erotik karmlarn varl
gibi saylabilir. Bu durum larda alc bir organ, baka bir al
c organn sanrl uyarlmasna yol aar.
imdilik kesin bir dzen izlemeyen tm bu gzlemler, be
nim ilk kanlarm glendirdi; yle ki, boalma edimi, bir
retro-anal amphimiksi olgusudur. D aha sonra bu bak a
sndan hareket ederek birleme ediminin tm gidiini, ha
zrlk evreleri ve ilk zevklerle birlikte gstermeye alaca
m.

(*) A lg arm: synesthesie: rnein sesle kokuyu, grntyle sesi,

sesle rengi ayn zamanda alglayan bir duyum bozukluu.

27

AMFMKTK SRE OLARAK

CNSEL BRLEME

Cinsellik zerine Denememde grdmz gibi ocukluk

taki erotik davranlar, ergenlikte uygulanan cinsel birle
meyle yeniden balar; bununla birlikte, yetikin bir insanda
gerilimin gerekten boalmas, cinsel boalma srasnda mey
dana gelir. ocukta parm ak emme, dvme dvlme, bakm a
baklma tam bir doyum verebilirken, yetikin iin bakma,
pme ve sarlma, gerek anlamda cinsel birleme dzeneini
harekete geirme amacn tar. Burada hibir gerilim tam
bir boalmaya yol amaz, ama baka bir plandaki erotizm
zerine aktarlr. E rotik seyretme, koku alma ve iitme yete
rince glyse, pmeye ve sarlmaya yol aar. Yalnz do
kunm alar yeterince bir noktaya varnca, dikilme ve girme ar
zusu ortaya kar, boalmayla en yksek noktasna varr.
H er cinsel birlemede, tm cinsel evrimin ksaca yinelendii
ni - syleyebiliriz. Ykl erojen blgeler kendi aralarnda
adeta bir fitille baldrlar ve sonunda cinsel aygtta birikmi
olan gdsel enerjinin patlamasna yol aarlar.
Bununla birlikte, geree en yakn varsayma gre gdle
rin byle aaya doru amfimiktik yer deitirmesi yalnz
ca cinsel birleme srasnda deil, yaamn her annda olur.
29

Bu buluu varsaym, genital stnlkle, onun biyolojik va

roluunun dzenlenme tarznn daha ak anlalmasna izin
veriyor. Libido(x) geliiminin en nemli anlarnn, zerotizmden genital dnem e dein narsist evreden de geerek
bir evrim gsterdiini biliyoruz. Bu gelimenin zerotik ev
resinde her organn ya da ksmi gdnn cinsellii, tm or
ganizmann doyumunu hesaba katmakszn anarik bir bi
imde doyuma varr. Cinsel gerilimlerin dardan dnm
l olarak gelmesi ve dnm l boalma olanaklarna sahip
bir eit kapta birikebilmesi, her organn etkinlii ve iyi a
lmas bakmndan byk bir gelimedir. Zevkin hizmetin
deki etkinlikler eer byle yaltlmasayd, gz erotik bak
laryla tkenirdi; az, yalnz erotik bir organ olur ve kendi
lerini bireyin korunmas grevine adayamazlard. D eri y
zeyi, tehlikeyi haber veren duyarl ve koruyucu bir zarf ol
maz, yalnzca cinsel duyumsama yeri olurdu. Kas sistemi,
bilinli istemin bir arac deil, erotizmin sadist ya da baka
trl bir uygulama ajan olurdu.
Organizma cinsel gerilimleri belli bir cinsel aygt iinde top
lad ve doyum abalarnn snrlarn da belirledii iin, a
lma gc de nemli lde artar. Bylece g, hatta ykc
durum lara kar kolayca uyabilir. G enital merkezin oluu
munu, Darvvinin verdii anlam da bir pangenes gibi algla
mak gerekir, dier bir deyile, organizmann her ksm cin
sel organda bir eit temsil edilir ve tm organizmann ero
tik boalmasn yneten bir eit yneticidir.
zerotizmden itibaren narsizmden kurtulm a, dtan da g
rlebilecei gibi, erotizmlerin amfimiktik bir sonucudur.
Y ukarda adn andmz cinsel ilevin pangenesliini ciddi
ye almak istiyorsak, insann cinsel organn tm B enin bir
kopyas, erotik B enin temsilcisi gibi saymalyz ve B enin
30

bu ikiye blnm esinde, kendine akn temelini gryoruz.

D lerde ve fantazm larda sk sk tm kiilii simgesel ola
rak temsil eden bu azalm kk Ben iin, cinsel birleme
srasnda basit ve emin bir doyum verecek koullar yaratl
maldr. imdi ksaca bu koullarla ilgileneceiz.
Psikanalitik deneyimlerimize gre cinsel birlemeye hazr
layc edimler: Sevecen dokunm alar ve sarlmalar, elerin
karlkl olarak birbirini tanmas. Ayrca pme, birbiri
ni kollarna alma, okam a da elerin B en leri arasndaki s
nrlar silmeye yarar. Bylece, rnein cinsel birleme sra
snda insan psikolojik planda gerekten birbirine katld
zam an, kadnn cinsel organlar kendilerini yabanc bir or
tam a, yani tehlikeli bir ortam a brakm duygusuna kapl
mazlar, erotik B enin temsilcisi olarak en deerli organ ola
rak kalrlar; te yandan korkm adan dikilmeye de izin verir
ler; nk B eninin zdeletii bir varla kendini inandr
dndan, iyi korunm u bir organ iin tehlike yoktur. Cinsel
birlem ede, bylece kendini verme ve korum a arzusu, di
er bir deyile bencil eilimlerle ksnl eilimler baar ile
dengeye gelir. Bu da daha nce anlattmz histerik dn
mn tm belirtilerinin ynelim ikileminde olduu gibi
bir sretir. Bu benzetm eyi bir raslant sonucu yapmyoruz.
nk histeri belirtisi, ok saydaki analitik gzlemlerin
gsterdii gibi, her zam an u ya da bu biimde genital ile
ve yknr.
Cinsiyetleri ayr iki e arasnda pme, sarlma ve penisin
giriiyle gerekletirilen l en iten kaynama olduu za
man, daha nce varsaymn ne srdmz retral ve anal
eilimler arasnda olduu gibi son ve kesin atma ortaya
kar: Bir yandan kendini verme arzusu, te yandan cinsel
salgnn kendi kendini korumas. Ksaca syleyecek olursak,
31

tm genital kavga bir salg rnnn evresinde dner.

Kavgaya son veren boalm a srasnda, salg erkein bede
ninden ayrlr, onu cinsel gerilimlerden kurtarr ve ayn za
m anda kadnn bedeninin iinde rahat ve gvenilir bir yere
konulm u olur. Bu kavgann varl, ayrca bizi salg ile Ben
arasndaki bir kim lik srecinin varln dnmeye itiyor.
Bylece cinsel birlemede tane benzeme ortaya kyor
oluyor: Tm bedenin cinsel organn kimliini almas, ein
kimliine brnm e ve genital salgnn kimliini alma.(*)
E er cinselliin geliimini bebein parm ak em m esinden
balayarak ve narsist dnem den geerek cinsel birlemeye
dein inceleyecek olursak; yine eer B en in penis ve cinsel
salg ile karm ak benzem e srecini gz nne alacak olur
sak, cinsel birlemenin kendisinin B enin nce elyordamyla, sonra giderek aklkla ve en sonunda da Ben ile d o r
tam arasndaki iliki henz tam am lanm adndan canl var
lk iin ok zor olan bir durum dan ana karnna dnn
ksmen baarld bir giriim amacn tadn anlarz.
Cinsel birleme bu geici geriye dn tarzda gerek
letirir: Organizmann tm sanrl bir biimde ve dsel
olarak gerekletirir; tm organizmann kimliine brnen
penis zaten ksmen, dier bir deyile simgesel olarak baa
rldr, bu arada yalnzca sperm a, B enin temsilcisi rolnde
ve onun narsik alter egosu(x) olarak bu ayrcala sahiptir.
Ayrca genital organ da gerekten dlyatanm iine var
may baarr.

(*) H em en akla
insanla ilgili
mek isterim.
srelere de
cam.

gelebilecek bir itirazi yantlamak iin, bu varsaymlarn

olaylarn en az karmak ksmlarn ele aldn belirt
Bu kavramn kadn cinsellii ile ilgili ok daha karmak
ayrca uygulanabileceini daha sonra gsterm eye ala

32

Doal bilimlerin diliyle konuacak olursak, ksaca diyebili

riz ki, cinsel birleme, bedenle tohum un doyum unu eza
m anda gerekletirm eye alyor ve bunu baaryor. Beden
iin boalm a, kendisi iin fazla gelen rnlerden kurtulm a
dem ektir; tohum hcreleri iin bu en uygun bir yere girm e
dir. Bununla birlikte, olgularn psikanalitik alglannn bi
ze rettiine gre, spermann kimliine brnm e sayesin
de beden yalnzca gerilimlerini boaltarak bencil eilimleri
ni doyurm akla kalmaz, ayrca tohum hcrelerinin, doumla
istem eyerek terk edilen ana karnna sanrl ve -k sm en simgesel geri dnyle gerek bir doyum kazanr. Cinsel
birlem enin ksnl katlm olarak birey asndan inceleye
ceklerimiz bu kadarla kalacak.
Cinsel sreci eer bu biyoanalitik a altnda dnecek
olursak, dip arzusunun, yani anneyle birleme arzusunun,
nevrozlu insanlarda neden dzenli bir biimde her zaman
ortaya ktn anlayabiliriz. dip arzusu, insanlar, doum
ncesi keyfini kard rahat durum a geri iten ok genel b i
yolojik bir eilimin psikolojik anlatmdr.
Biyoloji, yaltlm erotizm lerin genital erotizm le b irle
m esine izin veren organik sreleri ortaya kard za
m an en gzel grevlerinden birisini yapm olacaktr. Y u
karda gelitirdiim iz kuram a gre, ne zam an bir organ
erotik eilim lerine dorudan doruya izin verm ez, ama
organizm ann kar iin ondan vazgeerse, salglar ondan
ayrlr, sinirsel boalm niceliksel ya da niteliksel olarak
dier organlara doru ve en sonunda cinsel organ zerine
kayar. O rganlarn tm nde serbeste dolaan gerilim i cin
sel edim araclyla eitlem ek grevi bundan sonra ona
der.
33

Bu sylediklerimizden baka biyolojinin yapaca ve daha

az nemli olmayan bir grev daha var: Cinsel birlemede,
doyuma varmay amalayan ilkelce bamsz eilimler bir
birleri arasnda nasl birleiyorlar ya da birbirlerini nasl et
kiliyorlar. kincisi, daha nce aklanan dncelere gre,
gerekte ana karnna dn arzusunu dile getiren ve insan
lar cinsel birlemede tam bir doyum aram aya itin bireyolusal ve soyolusal nedenler hangileridir.

34

GEREKLN EROTK DUYUSUNUN

GELM EVRELER

ocuun bymesi srasnda gereklik duyusunun gelime

si evreleri zerine daha nce yaptmz bir almada!*), in
san henz doar domaz, daha nce ana karnnda igal etti
i yeri durm adan yeniden kurm ak istediini, bu arzuya
olumlu ve olumsuz sanr araclyla bysel ve sanrl ola
rak sarslmaz bir biimde taklp kaldm bir varsaym ola
rak ileri srmtm. Bu anlaya gre insan, gereklikle
denge kurm ak iin geriye dnk yollardan tmyle vazge
ecek ve gerekliin anlamna tam olarak varacaktr. A m a
bu evrim, bizim kiiliimizin yalnzca bir ksmn oluturur;
nk uykuda, dlerde, cinsel yaamda, dsel rnlerde
bu ilkel arzuyu gerekletirm ek iin sonuna dein aba har
carz.
B undan sonra, daha nce akladm dnceleri tm lem e
ye alacam; F reu d n almalaryla tandmz ve ana
karnna dn amalayan cinselliin geliim evrelerini n
ce bir denem e biiminde, sonra ynn bulmu bir btnlk
iinde ve bir dizi giriimle betimleyeceim. Benim kanma
(*) G ereklik Duyusunun G eliim E vreleri, Budapete, 1913.

35

gre, genital ilevin tm bu geliiminin en son evresi, ger

ekliin ilevinin erotii ile yndetir, dier bir deyile,
gerekliin erotik duyusunun ele geirilmesidir. nk,
daha nceki blmde de akladm gibi, cinsel birleme,
ksmen de olsa, gerekten ana karnna dne izin veriyor.
ocuk cinselliinin oral erotik rgtlenmesinin ilk evresin
de, ocuun bakmn stlenen kiiler, ana karnndaki duru
mun yanlsamasn srdrrler. ocuun bu yanlsamay
srdrm esini salamak iin gerekli olan scaklk, karanlk
ve rahatlk gibi koullarn gereklemesine dikkat ederler.
Boaltm organlarnn almas belli bir sre iin tmyle
denetimsiz kalr. Bebein gerek anlam da tek etkinlii yal
nzca st emmeye indirgenmitir. Bununla birlikte, bu ak
nesnesini bile ocua sunan annedir; bu durum a gre ocu
un ilk aknn bile tem elde edilgen nesnesel ak olduu
sylenebilir. Ne olursa olsun, emme ritmi, daha sonraki tm
erotik ilevin en nemli kurucu esi olarak kalr ve bizim
anlaymza gre zdoyumlu edimle ve yine cinsel birle
meyle amfimiktik olarak btnleir. Parm aklarn emilmesi,
yine bu dnem e zg cinsel zevk ilevini yerine getirir ve
ayn zam anda erotizmle ilikili ilk sorunu oluturur.
ocuk bir kez iyice doyduktan sonra onu yine de st em m e
ye iten nedir, bu etkinlikte nasl bir zevk edinir? H em en
imdi bu sorunun yantn vermeye ve erotizmin temel psi
kolojik sorununu bunun aracl ile zmeye almayaca
z. D ier erotizmleri derinliine inceleyinceye dein bunun
zm n bekleteceiz.
D aha nce ana karnndayken bir eit i parazit olan bebek,
imdi de anasnn stnde yine bir eit d parazittir. nce
r .'ann bedeni zerine hibir eye aldr etm eden ve kovu36

luncaya dein nasl keyiflice yaylr kalrsa, daha sonra da

kendini besleyen bu anaya kar saldrgan bir davran iine
girer. St em m edeki oral-erotik dingin evrenin peinden
yamyamca bir evre balar. ocukta diler geliir ve bu or
ganlarn yardmyla sevgili anneyi yutm ak istiyor gibi hare
ket eder ve sonunda stten kesilmek zorunda braklr. B a
na kalrsa yamyamlk (memeyi dileme), sadece korum a g
dsnn hizmetinde deildir, diler ayrca ksnl eilimlere
hizmet eden silahlardr, bu aralarn yardmyla ocuk ana
nn bedeninin iine girmeye alr.
G erek dlerde, gerek nevrotik belirtilerde penis ile diler
arasnda simgesel zdelemenin srekli olarak yinelenm e
si, bir analizci iin tek, ama bu gzpek kuram dan yana g
l bir kanttr. Bizim kanmza gre di de ilkel bir penistir
ve stten kesilme srasnda ocuk bunun ksnl rolnden
vazgemek zorunda kalr(*). B urada sylediklerimize gre
penisin simgesi di deildir, daha sonra gelien ve en eski
girme aygtnn simgesi olan penis, tm dilerin simgesidir.
Eer tm simgesel ilikilerin ncesinde, karlkl olarak yer
deitirebilecek iki eyin birbirlerinin kimliine brnd
bir dnem den getiini gzlerimizin nne getirecek olur
sak, bu kavram n elikili grnm belki de zayflayacak
tr.
Zaten yamyamlk tm bu saldrgan elerin bir ksmn
ierir ve kendisinen sonra gelecek olan sadist-anal dzenle
menin iinde ok net bir biimde ortaya kar. Sadist belirti
ile anal libido arasnda varolan dikkate deer yakn ba, da
(*) Kk kardeinin st em m esini seyreden iki yandaki bir ocuk y
le baryor: D any et yiyor. Yahudilerde iinde et olan yem ekle,
stl yiyeceklerin ayn zam anda yenm esinin kesin yasa, belki de
stten kesilm eyi pekitirm ek iindir.

37

ha nceki dne gre yamyamca ilkel bir saldrganln

barsaklarn ileyiiyle yer deitirmesine denk der. Bu
yer deitirmenin kkeninde, temizlik kurallarn zorlayarak
uygulayan insanlarn isteklerini istemeye istemeye yantla
yan ocuun honutsuzluu yatar. ocuk, daha nce oralerotik yolla giritii anaya dn dnem inden de vazge
er. Bu geriye dn, dk maddelerinin ocuun kimliini
almasyla, yani ocuun kendi kimlii altnda yeniden ortaya
kar. ocuun libidosunu oral-erotik saldrganln ana ol
duka ackl bir biimde reddettikten sonra artk her ey san
ki ocuk kendi iine dnm gibi geer. K endi kendine hem
ana hem ocuk olunca (barsaklarn ierii), libidinal a
dan kendisine bakan kiiden (annesinden) bamsz olabilir.
Belki de iin aslnda, bu muhalif karakterlerin zellikleri, sadist-anal libido dnm nn geneldeki rnleridir.
zdoyumcu dnem, libido geliiminden bamsz bir evre
dir. Buna gre genital blgenin stnln, duyarl ilk ev
re gibi ayrdetmemiz gerekiyor. Yaptmz tm analizlere
gre, byk ldeki sadist-anal libido zdoyum a katlyor.
Bylece, saldrgan bileenin yer deitirmesini oral evre,
anal evre ve genital evre boyunca izleyebiliriz. Bununla bir
likte, ocuk: barsan ierii simgesel kimliin yerini,
zdoyumda ocuk: penis alr; buna gre ocukta avu ii,
kadnn cinsel organn simgesel olarak temsil eder. D ikkat
edecek olursak, her iki son evrede de ocuun ikili znel bir
rol vardr; hi kukusuz bu ocuun erdii (iki eeyli) ol
masyla ilikilidir. H er ne olursa olsun, tam olgunlua var
m genital libidonun belirtilerini anlamak iin, tm insanla
rn, kadn ya da erkein, kendi bedeninin yardmyla anann
ve ocuun ikili roln yorumlamay bildiini saptam ak son
derece nemlidir.
38

ocukluk libidosunun geliiminin sonuna doru, yani edil

gen objektal aktan!*), yamyamca saldrganlktan ve iedniiklkten sonra ocuk, en ilkel nesne olan anneye geri d
ner, ama bu kez daha elverili savunma silahlaryla donan
mtr. Dikilme yeteneindeki penis, anann bedeninin iine
doru giden yolu armadan bulacak ldedir; eer eitsel
yasaklar ve belki de zel bir savunma gds ya da korku,
bu erken gelimi dipsel aka hzla bir son vermezse, hi
kukusuz ocuk bu am acna varabilir.
Bundan sonraki iki dnemi, yani gizil dnemle ergenlik d
nemini betimlemekten vazgeiyoruz, nk bizim amacmz,
cinselliin kendi bireyolusal srasnda ana karnna dn ei
limini her zaman koruduunu ve bu arzuyu bir eit gerek
letiren genital rgtlenmenin, gerekliin erotik duyusunun
geliimine en yksek derecede uygun dtn gsterm ek
ti. A na karnna dnn birinci baarsz giriimini anal ve
zdoyumcu dnemler (bunlara autoplastik denebilir) izler;
bu dnem ler srasnda birey, yitirdii nesnenin yerine gee
cek kendi bedeni dzeyinde fantaziler arar, ama yalnz erkek
cinsel organnn yardmyla bu eilimini yeniden alloplastik
bir biimde nce annenin zerinde, sonra evredeki dier ka
dnlar zerinde geerli ilk giriimleriyle gerekletirebilir.
D aha nce gelimi erotizm lerin amfimiktik toplamn, en
sonki cinsel edim temsil eder, byle bir gerekletirmeyi biz
ancak ksmen kavrayabiliriz. Cinsel edimdeki saldrgan tepilerin varl, cinsel nesneyi ele geirmekle ve giriin id
detli karakteriyle kendini gsterir. imdi de cinsellikle ya
kndan ilikili ebeveynsel erotizmin oluumu asndan anal
ve oral erotizm lerin kullanln aklamaya alacaz ve
(*) Objektal: Bireyin B en inden bamsz (kendi dnda) nesnelere ilikin.

39

daha sonraya braklam ayacak olan kadn cinselliinin geli

im yollarn tartacaz.
t

E rkeklerde genel izgileriyle tanmladmz genital cinselli

in geliimi, kadnlarda nerdeyse beklenm edik bir biimde
kesintiye urar. Bu kesinti, bzrn cinsel duyarlnn, dlyoluna kaymasyla belli olur. Bununla birlikte, kadnlarda
dlyolundan baka bedenin dier ksmlarnn da genital
zellik kazanabileceini analitik deneyler bizi dnmeye
itiyor, bunun ilk kant histeridir, ayrca meme ular ve on
lar evreleyen blgeler.
Penisin sokma ve boalm adan yoksun bir zevk, emzirme s
rasnda belki de bir lye dein giderilmi olur. Hem m e
me ularnn dikilmeye yatknl da ok aka grlr .Bu
nunla birlikte yle anlalyor ki, oral ve anal erotizmin
nemli bir ksm dlyoluna geer ve bunun dz kas hareket
leri, oral ineme ile anal tutm ann zevkine yknr. G e
nellikle erkekte balca genital blge biraz retral durum ni
telii gsterirken dltn korunmas nem kazand l
de, balca genital blge anal durum a doru kayar. Bununla
birlikte, kadndaki eril arzu, yar terk edilmi ana karnna
dn arzusu, yalnzca fantezi olarak ortaya kar, rnein
cinsel birleme srasnda, penise sahip olan erkekle ayn
kimlie brnm e, dlyolu iinde bir penise sahipmi gibi bir
duyguya kaplma ve son alarak, karnnda byyen ocukla
ayn kimlie brnme. Eril saldrganlk kadnda cinsel bir
leme zevkine dnr (mazoizm); bu da bir yandan ilkel
gdlerin varln (F reudn lm gds), te yandan u t
kun erkekle ayn kimlie brnm eyi belirtir. Zam an iinde
uzaklam ve soyaekim bakm ndan geride kalm olan bu
zevk dzenekleri, penisini yitirmi kadn avundurm ak iin
imdi ikincil olarak yeniden ortaya kma benzer.
40

lkelce ve erilce etkin kadnn edilgenlik dnem ecine nasl

girdiini genelde aadaki gibi dnebiliriz: Diil penis (b
zr) cinsellii tm bedene ve B ene doru geri kaymtr ve
yle sanyoruz ki aralarnda bir kaynama olmu ve kadn
yeniden ikincil narsizmin egemenlii altna girmitir; erotik
biimi onu ocukluuna geri gtrr ve tmyle anann k ar
nnda bulunm a duygusuna gnll olarak sarlan bir varla
dnr. Bylece, kendi iinde yaayan dltn (dier bir
deyile, dltn simgesi olan penisin) kimliine kolayca b
rnr ve etkin giri zevkinden, edilgin giri zevkine geer.
Kadnn cinsel organ geliimini dikkatlice izleyecek olursak,
ilk birlemede, onun henz tmyle olgunlamad izleni
mine kaplrz. Cinsel birlemenin ilk giriimleri bir eit
kanl saldrdr. Bu andan sonra kadn edilgin olarak cinsel
birlemeyi renir, bundan sonra da zevk almaya, hatta e t
kin olarak katlmaya balar. Yalnz daha sonra dlyolu kay
gan ve geirgen olur, en sonunda salg ile penisin katmas
amacyla kaslmalar ortaya kar. B uradaki gzlemler, daha
sonra ayrntlaryla inceleyeceimiz soyolual dnceler
gibi bizi cinsel birlemenin de ayrca, cinsel savamn birey
sel dzeyde yinelendiini dnmeye itiyor. Savam yiti
ren kadn, ana karnna geri dn ayrcaln erkee terk
eder, kendi adna fantezi rnlerle ve zellikle ocuk yapp
onunla m utluluunu paylamakla yetinir(*).
Buna karlk, psikanalizci G roddeckin gzlemlerine gre,
doum srasnda kadnn ektii aclarn arkasnda, erkein
yoksun kald ve yalnz kadna zg sevinler yatar.

(*) Ksaca syleyecek olursak, benim kurmaya altm Freudn bir

yaptyla ilikilidir: B akirelik Tabusu.

41

Bu gzlemler, sapklarn doyum biimlerinin sorunlar ve

nevrozlarn belirtileri zerine yeniden k tutuyor. nk
bunlarn cinsel gelimenin daha geri bir evresine taklp kal
malar, gereklik ilevinin en son amacnn tamamlanmam
yaklak biimini oluturur ve ana karnndaki durum un cin
sel yinelenmesinden baka bir ey deildir. G nm zde
nemli tipteki nevrozlardan erken boalmayla ilgili norasteni ve kendini tutm aya ar bir eilimle elik eden endie
(angoisse), ya anal durum u, ya da retral durum u olutu
ranlarn ar artyla aklanabilir; bunlarn sonucu olan
gszlk, karn ii durum undan korkuya ynelebilir. Bu
konuyu kimi bakm dan ok telere gtren O tto R an k n
almalarn burada anm ak istiyorum (Trauma der Geburt: Doum Travmas, 1924), nk bu kitapta aklad
m genital durum kuram iin btnleyici olabilir.
Bu dn biiminin hayvanlarn cinsel yaamnn gzlenmesiyle kesin olarak onaylanacan ok iyi biliyorum, bili
min bu dalnda yeterince bilgi sahibi olmadm iin de z
gnm. A na karnna dn gdsyle, bunun cinsel birle
me yoluyla gereklemesinin evrenselliine gelince, edindi
im azck bilgiler benim bu grm destekliyor(*).

(*) rnek olarak kimi hayvanlarn cinsel birlem elerini nerdeyse sonsu
za dein uzattklarn gsterebilirim . rmcek iin cinsel birleme s
resi 7 saattir; kurbaalarn birlem e sresi drt haftaya dein uzaya
bilir. Kimi asalak hayvanlarn srekli birlem e halinde olduklar ok
tan beridir biliniyor; burada erkek tm yaamn dlyatanda ya da
diinin boaznda geirir. Gereklik duyusunun bir st derecesindeki
asalaklar, tm geim kayglarn konuk olduklar elerinin stne b
rakrlar ve kendileri yalnzca cinsel ilevin hizm etinde olurlar.

42

CNSEL BRLEMENN ETL

EVRELERNN YORUMU

B uraya dein yaptmz incelem elerden sonra, nevroz b e

lirtilerinin analiz modelleriyle, imdiye dein yalnz boal
ma evresini incelediimiz cinsel birlemenin dier eitli ev
relerini ayrntlaryla incelem ek ilgin olacak sanrz.
H er eyden nce penis dikilmesini alalm; genital kuram m
zn ieriinde bulunan ana karnna dn arzusuna dayana
rak, daha ilk bata bunu beklenm edik bir biimde yorum la
yabiliriz. Penis bann kaygan bir zarla (gulfe: snnet deri
si) kapl oluunu, ana karn durum u modeline bir yknme
olarak varsayabiliriz. Gerilim art genital organ iinde bi
riktii zaman, ba ne doru iter, dier bir deyile, denile
bilir ki, penisin en duyarl ksmna (bizim grmze gre
tm B en in narsik temsilcisine), iyi korunm u dinlenme du
rum unun dnda bir eit doum yaptrr. Bu olgu yzn
den birden bire daha iddetlenen uyar, penisin baka bir
rt iine giri arzusunun yerini alr; dier deyile, gerek
d dnyada, zerotik bir zevk gibi dingin bir durum u b u
luncaya dein aram asn srdrr: Bu kez gerekten kadn
bedeninin iindedir.
43

nsann cinsel birlemesinde, boalm adan nce uzun bir sr

tnm e dnem i vardr. Bu olguyu anlamamz iin biraz geri
lere gitmemiz gerekecek.
Hayvanbilimcilerin gzlemlediine gre, kimi hayvanlarda
autotomi denilen zel bir tepkim e biimi vardr. Buna gre
ok gl bir uyarya urayan ya da ac iinde bulunan hay
van, zel kas hareketlerinin yardmyla organn kendinden
ayrr, dier bir deyile, gerek anlamda organn drr.
rnein byle koullar iinde bulunan solucanlar, tm ba
rsaklarn karp atabilirler; dier kimi hayvanlar ise k
k paralara ayrlrlar. yi bilinen bir olay da kertenkeleyi
ellerinizin arasna aldnz zam an kuyruunu brakp kat
ve bu kuyruun ksa zam anda yeniden olutuudur. Hi
kukusuz bu tepkide tm canl varlklarn tem el zellikle
rinden birisini buluruz; ve ac veren bir duygu nnde ru h
sal bir ka gibi tanmlayabileceimiz rfulm anm biyolojik
habercisini oluturduunu varsayabiliriz.
Organn, doyuramad ve organizmalarnn daha iyi al
mas iin yerini deitirdii uyarnn nitel ve nicel toplamn,
cinsel organda biriktirdiini ve onun aracl ile boalttn
daha nce sylemitik. zerk bir eilimle yaplan bu boalt
ma, gerilim durum undaki organn bu durum unu reddetm e
sinin davurm asndan baka birey deildir. Salg dayanl
maz bir duyumsamaya yol anca, cinsel boalmay da
B en asndan ve ayn trden bir reddetm e diye betim le
mitik. Penisin dikilmesinde ve srtnm esinde de benzer bir
eilimin ortaya ktn dnebiliriz. Dikilmenin kendisi
belki de ac verecek kadar enerji ykl cinsel organn b e
denden kopm a eiliminin yar yarya baarszlndan ba
ka bir ey deildir. Cinsel boalm ada olduu gibi burada da
dar atm a ile saklama arasnda bir savamn varolduunu
44

dnebiliriz. Bu durum daki savamda, stnl elde

eden ayrlma eilimi olmuyor. Ya da cinsel birlemenin ba
nda cinsel organn bir eit kendi kendini hadm etmeyle
tm yle kopm a eilimi gsterdiini, ama daha sonra salg
nn boalmasyla yetindiini dnebiliriz. Hayvanlarn ok
eitli cinsel davranlar, bu savamdan kan deiik r
nekleri gzlememize olanak veriyor. rnein pullu bir k e
m er tayan kabuklu domuz, nerdeyse kendi uzunluu ka
dar kocam an penisini diinin vcuduna salar; buna karlk
zrafann penisi giri srasnda teleskop gibi ince uzun bir
biim alr, sonunda bir iplie dnr ve onun araclyla
spermay dorudan doruya dlyatana boaltr.
Eril organn, diil organ iinde srtnm eye iten istek tm
organizm adan gelen gerilimlerin, cinsel organda kant bi
iminde topland kansn onaylyor. D aha sonra bu kan
t, bir eit kazma eylemiyle geer. Bu kazma edimini, autotom i eiliminden gelen bir ilkel kalnt olarak varsayabili
riz, dier bir deyile, kanan organ sadece trnaklaryla s
kp karm a giriiminin bir kalntsdr. G erek bu kant,
vcudun o ksmnn kan uyarlncaya dein kazndktan
sonra, yani bu doku ksm gerekten yerinden skldkten
sonra ancak kant durur. iddetli bir duyguyla balayan di
kilme, srtnm e ve boalma, belki de, autotom ik bir sre
oluturur ve tm organ skp atma ereiyle balar, sonra
srtnm eyle yetinir ve spermann boalmasyla sner. B a
langta olanlar srecin (Ben ve beden) doal olarak sadece
bir ksmn karakterize eder; ayn sre tohum asndan, di
er bir deyile libido asndan iddetin azalmas ve ana kar
nna geri dn arzusuna denk der.
G enital eilimlerde kendi kendini idi etm enin daha derin
nedenleri zerine da|a sonra yeniden dneceim. H ayvan
45

lar dnyasnda gerekten kendi kendini idi etm eyle ilgili

saysz rnekler bulunabileceine burada sadece iaret et
mek istiyorum, nk bunlarda dar atlan yalnzca salg
deildir, bunun yannda penis de gerekten yerinden sk
lr. K peklerde penis imesini bir eit baarsz autotomi
gibi burada anabiliriz belki. Bu imeden sonra erkek dii
nin zerinde asl kalr ve grenlerin zerinde penis k
knden kopacakm gibi bir izlenim brakr.
nsanlarda cinsel birleme ncesi batan karc abalar,
kltrel evrim boyunca kendini glkle belli edecek dere
cede silinmitir; ilkel dzeyde bunun ne anlam a geldiini
yeniden bulm ak iin hayvanlar gzlemlemek zorunda kal
yoruz. A na karnna dnn ekirdeksel eiliminin her iki
cins tarafndan da paylaldn daha nce sylemitik. E r
kein yapt batan karm a hareketleri, ya kadn gerek
te doyumdan kendi arzusuyla vazgeirterek ya da bu gerek
doyumu snrlayarak cinsel edime gtrm ekten baka bir
ama tamaz. Kendi dediklerim e destek olmas iin bu ko
nuda yetkin bir kimse olan D arw inin iki aklamasn bura
da aktaracam: Olaylarn bizi dndrdne gre, dii
nin setii erkek, kendisine en ekici gelen deil, kendisine
en az kaba davranandr. Cinsel birlemede, erkein ayrca
lkl durum undan neyi belirtm ek istediimizi bu gr bize
iyice aklyor. Yine D arw inin saptadna gre, ikibiim
cinsel anlam nda cinsel farkllama, daha sonra dii belli
bir lde giriimi ele- alsa bile, her zaman erkekte balar.
Tm bunlar F reudn aklamalaryla ok iyi uyuuyor; ona
gre tm libido, edilgen bir doyum amac tasa bile (rne
in kadnlarda olduu gibi), eni sonu erildir.
Bizim varsaymmza gre, yalnz erkee ilkelce ayrcalk ta
nyan ikincil cinsel karakterler, ana karnna dierinin vcu
46

duna zorla giri dln kazanacak rekabet savandaki si

lahlar olutururlar. E er bu silahlar etkinlikleri asndan
inceleyecek olursak, bunlarn hepsinin ya salt iddet yoluyla
diiye boyun edirmeye yaradn, ya da uyutucu byleme
ile onlar devinimsiz kldn grrz. Birinci ulamdaki sal
dr silahlarna rnek olarak, cinsel birleme srasnda erkek
kurbaann baparma zerinde ortaya kan ve diinin
koltuk alt boluuna tutunm aya yarayan nasrlar gsterile
bilir. Erkein daha byk fiziksel bir gce sahip olmas da
ayn anlama gelir: Kimi erkek srngenler cinsel birleme
srasnda diiyi teslim almak iin alt organlaryla onun tepe
sine vururlar. En ok bavurulan yntem gz korkutm adr;
erkek hayvan vcudunun bir ksmn ya da tm n iirir
(kurbaa ve bukalem un), derinin paralarn ya da etli k
smlarn ap sergiler, kular gslerini iirirler, yzn
sivri ksmlarn birden bire uzatp yukar doru dikerler
(Darvvinin deniz filleri zerine yapt gzlem), btn bun
larda sz konusu olan diiyi korkuya drm ektir. Foklar
alisenden birisi (christophora cristata), iftleme srasnda
kendi bandan daha byk bir balk gelitirir. Dii kedile
ri yola getirmek iin barm a yntemleri ok iyi bilinenler
arasndadr. Bunlara benzer bir yntemi de bir tr Malezya
kertenkelesi kullanr: iftleme srasnda erkek hayvan g
sn kaldrarak diiye yaklarken boazn iyice iirir ve
sar krmz bir fon stnde kara bir leke ortaya kar. yle
anlalyor ki bu eit ele geirmede, gz korkutm ann dn
da ayrca estetik bir duyuyu da uyararak hayranlk uyandr
may da kapsar. En etkili yntem lerden birka: Renklerin
zenginlii, ses organlarnn kullanl, k yayma (ate b
cei), dans etme, kuyruu aarak sergileme ve birok ku
larda, tm e, uma ve batan karc gdaklama.

47

Bu olaylar gzlediimizde akla ilk gelen yapay uyutma

(hipnoz) ile olan benzerlik oluyor. Yaptm psikanalitik
gzlemlerden sonra, uyutucu baemeye zg iki yntemi
birbirinden ayrt etmeye baladm: A na zellii tayan hip
noz ve baba zellii tayan hipnoz. Birincide kurban kor
kutarak etkisiz durum a getiriliyor, kincide ayartc ona so
kuluyor ve yaltaklk yapyor. Uyutulm u olan her iki du
rum da da zayf bir yavrunun dzeyine dyor. Yapay ola
rak yutulann ok zel davran ile d dnya ile iliii ke
silmi devinimsiz durum u, ok eskilere giden bu geriye d
n bizi dndryor: A na karnndaki durum yeniden
retiliyor (B jerre gre). Eril hayvann ikincil cinsel nitelik
leri arasnda ou zam an bulunan gzellik olgusunun ben
kendi adma bir diilik belirtisi olarak sayyorum, eer bi
reylerin genelde iki cinsiyetli olduklar dikkate alnacak
olursa, erkein sksk sallama ve uyutma grevlerini yklen
mesi, pek artc olmasa gerek. Bize gre batan karma
srasnda ana karnna uyutucu bir etkiyle geri dn, diinin
ban dndrr ve mutlu dlerde retilen bu durum, dii
ye zor gelen cinsel edime katlanmasn dengelemeye yarar.
Ayartc silahlar arasnda kimi kokular zel bir nem kaza
nr. Kedilerin birlemesinde kediotu kokusunun roln bili
yoruz. Tekelerle keilerin kokularn tanyoruz. Dii kele
bein kokusunun ekicilii, erkek kelebei kilom etrelerce
uzaktan eker. B ununla birlekte, yksek hayvanlarda dii
nin cinsel organnn zel kokusu, belki de ana karnndaki
durum arzusunu uyandrdndan olacak, uyarc bir etki ya
par. rnein ada tavannn koku alma duyusu krletilecek
olursa, cinsel gcn yitiriyor. Yaama balarken alnan ilk
duyular, dier bir deyile yaam boyunca en nem li olanlar,
doum srasnda ocuun alglad genital yol ve onun ev
resindeki kokulardr (G roddeck).
48

Heyecanl elerin cinsel birleme srasndaki ruhsal davra

nlar imdiye dein pek az gzlenmitir. Bu heyecanlarm
insanlar en byk gizlerinin krknc odasym gibi, nerdeyse kar konulm az bir utan duygusuyla bakasna ak tar
m aktan kanrlar. Psikanaliz srasnda bile, tm duygular
n aklamas istenen hasta, srecin gidiine uygun olarak
kendini tutm adan konumaya alm olduu halde, cinsel
birleme srasnda duyumsad heyecanlarn tm n ancak
analizin sonuna doru betimlemeyi renir. Bu konu zeri
ne raslantyla tm rendiklerim e gre birey, nne geil
mez bir eit ekimle eine boyun eiyor; olas tm olanak
lar kullanarak eiyle kendisi arasndaki uzakl azaltmaya
alyor (yukarda saydmz pme sarlma gibi). Bu kar
lkl ekimin, ein bedeni iinde bir eit kaynamann ya da
tm yle iine girmenin fantazik eiliminin da vurmasn
dan baka bir ey olmadn sylemek zorundayz. Sona er
dirilmi cinsel birleme, bu eilimin (ana karnna girme ei
liminin) ksmen gerekletirilmesinden baka bir ey deil
dir. Cinsel edim boyunca elerin duyumsad gerilim, ger
ekte yorucudur ve yaknda son bulacaktr umuduyla zevk
verir. Bu yorucu gerilim, birok bakm dan iskntsra b en
zer. Bu skntnn, doum travmas srasnda duyumsanan
yorucu heyecann her zam an bir yinelenmesi olduunu Freu d den beri biliyoruz.
yle anlalyor ki, psikanalizin bize rettii ruhsal sre
lerde olduu gibi, fizyolojik olgularn aklanm asnda da ay
n srecin ok etkenli olarak belirlenmesi dncesiyle ili
dl olmalyz. Cinsel birlemeyle ilgili incelememizi derin
letirdike, yalnz zevk alma sreci deil (dier bir deyile
ana karnndaki durum un mutlu temsili), onun yannda sk
c deneyim lerin yinelendii de (byk bir olaslkla doum
49

anndaki ilk skntlarn) daha aka ortaya kyor. Yine

yle anlalyor ki bu duyumsam alar dzensiz olarak ortaya
kmyor, belirli bir zam an sralamasn izliyor. Buradan
kan sonuca gre, skntl duyumsamann artm as ve onun
en yksek noktas olan boalml doyum, birbirine zt ynde
iki eilimin ezam anda temsil edilmesini hazrlar: Skntl
doum deneyiminin mutlu son ile yinelenmesi ve ayn za
manda ana karnna dn durum unun yeniden kurulmas.
Bu heyecanlara elik eden en arpc ruhsal olgu, elerin so
lunum unda ve kan dolamnda ortaya kar. Aka bir so
lunum gl grlr ve nabz hzlanr. R ahat bir solunu
ma ancak cinsel boalm adan sonra varlr ve yrek sakince
almasna dner. Biz bu dzensizliklerde, ana karnndaki
dltn dar knca gerektii oksijeni alma biimine gei
in ok baarl bir uyumunu buluruz. Cinsel birlemeyle do
um sreci arasndaki karlatrmay yaparken, iftleme
anndaki ritmi, doum arlarnn dnm l deiikliklerinin
ksa bir yinelenii gibi sanmaya dein teye gitmeli miyiz?
imdilik buna karar verebilecek durum unda deilimi).
Bununla birlikte, saldrganlk tepilerinin cinsel birlemeye
elik ettii de aka ortadadr. Erotik gereklik duyusunun
geliimine ayrdmz blm de genital durum a dein yolu
nu izlediimiz bu bileen, cinsel birleme srasnda iddeti
giderek artan kas hareketleriyle kendini gsterir: Ama yal
nzca cinsel nesneyi elde tutm ak deildir, onun yannda sa
diste nitelikler de aka grlr (srma, imdikleme). Y e
ni doan bebein ilk da vuran davranlar, doum srasn
(*) Sknt ile libido arasndaki yakn balant, F reudn tem el savlarn
dan birisidir. Freudn ilk psikanalitik yaynlar, skntnn nevrotik
belirtileriyle, cinsel birlem e heyecanlarnn ayn ze sahip olduklar
n aka ortaya koyuyor.

50

da yaanan okun, zellikle kanaldan geerken uranlan

basknn, yalnzca skntya deil, onun yannda kzgnla
da yol atn gsterir ve sonra bu cinsel birleme srasnda
yineleniri).
Cinsel boalma srasnda ve hem en sonra elerin organlarn
da daralm a grlr, hatta tm bilinlerini yitirirler. Olaan
durum larda, hatta cinsel boalma ncesi dnem de, bilinli
yaplan tm ruhsal etkinlikler, cinsel amaca doru ynelir
ler. Hayvanlar dnyasndan alnan rnekler, heyecanlarn
cinsel doyum zerinde younlatn aka gsteriyor.
H atta bu sralarda acl duyarllklar gerekte tm yle o rta
dan kalkar. Kimi kertenkele eitleri var, bunlar cinsel bir
lem elerini yarda kesm ektense, paralanm aya raz oluyor
lar; sem enderlerin iftleme srasnda sakat braklmas, on
lara bir engel oluturm uyor. A da tavann, iftleme srasn
da sakat braklmas, onlara bir engel oluturm uyor. Ada
tavan, iftleme srasnda bir eit katalepsiye dyor).
Tavan bu bilinsiz durum da kyor, penisi diinin dl yo
lunda uzun sre hareketsiz kalyor. Biz burada mantkl ol
m akla yetiniyor ve yle dnyoruz: Cinsel birlemenin
amac olan ve ona elik eden tam bir doyumla arzularn
kendini tm den unutm as, birey iin ana karnndaki bilin
siz durum u, sanrl bir biimde gerekletirdii anlamna ge
lir. B una karlk, cinsel organ ve tohum hcreleri iin bu
gerek bir anlam tar ve bu amac simgesel olarak gerek
letirirler. yle anlalyor ki, doum travmasn burada b a
aryla am olmak da ayrca dile geliyor.
(*) G sz kzgnlk duygusu, sknty genel bir biim de btnleyen bir
ksm olabilir. Bunun iin O tto R ankn D oum Travm as kitabna
baknz.
(1) Katalepsi: stemli hareketlerin askya alnmas hastal.

51

imdilik bu kadar betim lem elerle yetineceiz ve cinsel b o

alma srasnda ortaya kan uyarlarn kuatmasyla ilgili
deiikliklerle ok az ilgileneceiz.
Bu blm bitirmek iin bir noktay daha anmsatm ak isti
yorum; birok hayvan trnde olduu gibi insanlarda da
cinsel birlemeyle uyku arasnda yakn bir ba vardr. Biz
hem uykuyu, hem cinsel birlemeyi, ana karnndaki yaam
durum una bir geri dn olarak dndm zden, bu son
sylediklerimiz, kuramsal olarak tm sylediklerimize uy
gun dyor. Bu iki1olgu arasnda varolan benzerliklere ve
ayrmlara daha sonra ayrntl bir biimde dneceiz; b u
nunla birlikte, gzlediimiz bir durum u imdiden sylemeyi
arzuluyoruz: Birok hayvan, bu arada insan da, cinsel birle
m eden sonra kendini seve seve uykuya brakyor. Bizim psikanalitik deneyimlerimize gre, uykusuzluk durum larnn
ou, cinsel ilevlerdeki rahatszlklarla balantldr ve bu
ilev dengesini yeniden bulursa, uykusuzluk dzelir.

52

BREYSEL CNSEL LEV

imdiye dein sylediklerimize dayanarak, dier bir deyile,

cinsel birlemeyle, bireyolusal evriminin melenmesinden
sonra, hayvanlar dnyasnn byk bir ksmnda dikkate de
er bir tek biimlilikle yinelenen bu srece de ayrca yakla
p yaklaamayacamz kendi kendimize sorabiliriz.
Salt biyolojik adan biz cinsel birlemeyi, bireyin tm yaa
m boyunca dnmsel olarak biriktirdii cinsel gerilimi
azaltm ak amacyla yine dnm l bir boalm a edimi sayyo
ruz; bu edime organlarn erotik olmayan tm etkinlikleri
katlr ve bata cinsel organlar olmak zere eitli srelere
tm organlar katlrlar, ama zellikle erojen blgelerle ilgili
doymam eitli cinsel isteklerin tm buna katlrlar. B u
rada oluan fizyolojik srecin doas konusunda hibir kesinleme yapmakszn, cinsel birleme ilevinin sonu ile salg
karm a arasndaki benzerlii anmsayalm ve uygulamas
yararllk ilevinin kar iin terk edilmi olan autotomiye kar tm eilimlerin dikilme ve boalm a sreleri iinde
younlam bulunduunu varsayalm. Gelimi bir cinsel
organ ilevine sahip canl bir varlk, erotik olmayan etkin
likler iinde bile, varolm ann gereklerine ok iyi uyum sa*
layacak yetenektedir. Erotik doyum konusunda beklemek.
53

olasdr ve bu beklem e onun korunm a ilevini rahatsz e t

mez. Buna gre cinsel organ, gereklik ilevinin amalarna
destek olduu iin, bunun yararl bir organ olduunu da
ayrca syleyebiliriz.
Genital doyumu izleyen cinsel enerji alannn urad dei
iklikleri ok belirsiz bir biimde ancak gzlerimizin nne
getirebilir ve cinsel boalm a srecinin psikolojik grn
myle ilgili olarak biraz daha fazla gr ileri srebiliriz.
H er ey sanki cinsel birleme koullarnn iindeymi gibi
geer; ok yksek iddete ykselen gerilim, son derece k o
lay ve beklenm edik bir biimde yatr, yle ki, youn cinsel
enerji yaylmnn seferberlii, birden bire yararsz olur. te
gl mutluluk duygusu buradan gelir ve bir nktenin ver
dii zevkte olduu gibi, bu da cinsel enerjinin yatrm eko
nomisine (Freud) indirgenebilir. Bu duyguya kout olarak,
libidonun eitli organlara doru genitofj bir ak gzler
nne getirilebilir ve bu akn genitopet simetrii, geri
lim evresi srasnda, eitli organlarn uyarln genital or
gana doru yneltir.O)
Libido, genital organlardan tm psiko-fizik organizmaya
doru boald an, mutluluk duyumsam as doar, organ
larn iyi ilemesi iin onlar dllendirir ve yeni edimler iin
yreklendirir.
Cinsel boalml doyum, tm organizmann adeta patlamas
gibi genitallemeye ve srtnm enin etkisi altnda yine tm
organizmann uygulayc organla ayn kimlii almasna denk
der.
(1) G enitofj: G enital organdan uzaklamaya alan; genitopet'. Genital
organa yaklamaya alan (kitabn ilk basmnda yazarn ekledii
szlkten).

54

Psiko-fizik tutum luluk asndan iftleme sreci konusun

daki bu gr ne denli ilgin olursa olsun, hayvanlar dnya
snn ok geni bir kesiminde, cinsel enerji birikiminin ve
boalm ann neden aka byle bir biim ald hl akla
namyor. Bu soruyu yantlayamadmz srece, buna doyu
rucu bir neden bulduum uzu syleyemeyiz. Psikanalizin bi
ze rettiine gre, hi deilse psikolojik sreler konusun
da tarihsel-genetik adan ve salt varlkbilimsel olarak bu
yetersizlii bir dereceye dein giderebiliriz. Bylece -d ah a
yukarda gereklik duyusunun eitli davurum lar iin
yaptmz gibi- cinselliin tepisel davurumlarnn ayrca
doumncesi durum u yeniden kurma abalarndan ileri gel
diini gstermeye almtk: Bir yandan, gerek yaamda
grnte tmyle terk edilmi, ama aslnda yalnzca uzak
kalnm bu eilimle, te yandan, gerekte buna kar koyan
engeller arasnda bu bir uzlama oluturur. Sonu olarak
syleyecek olursak, F reu d n betimledii cinsel evrimin ev
releri, bu amaca ulamak iin durm adan yinelenen abalar
olarak grnyor.
Genital rgtlenm enin kendisine gelince, ksmen de olsa,
gdsel gereksinm enin kesin olarak gereklemesine yant
veir. Bununla birlikte, yle anlalyor ki, bu gdsel do
yum, dorudan doruya kendi amacna yaklaamaz ama
kendi z evriminin gemiini durmadan retm ek zorunda
kalr; dem ek ki kendi bana etin olan bu savam, ayn za
m anda bireyin daha nce sahip olduu tatl durum da mey
dana gelen rahatszlktan sonra (doum dan sonra, .n.),
dnyaya uyum amacn tar. Bireyin yaamnda, .dnyaya
uyum iin yaplan ilk ve en nemli savam, doum travm a
s deneyimi ve yeni durum un zorlad uyum almasdr.
Bize gre cinsel birleme yalnzca ana karnna -y ar dsel,
55

yar gerek- dn temsil etmez, ayrca kendi belirtileriy

le doum skntsn ve bu skntnn stesinden gelii, dier
bir deyile mutlu doumu da dile getirir. uras bir gerek
ki, cinsel birlemede, skntnn belli bir snr amamas iin
uygun dzenlem eler vardr ve skntnn ani ve nerdeyse
tm bir doyumdan son derece mutlu bir durum a dnmesi
iin ayrca daha byk bir dikkat harcanr.
Bu varsayma, F reu d n Z evk lkesinin tesinde adl yap
tnda yineleme kom plsiyonu(x) iin verdii rneklerle de
yaklaabiliriz. Bu benzerliin deeri, tm yle ayr ayr var
saymlardan karak bizi doru bir sonuca gtrd iin
daha da artar.
Freud, travm atik nevrozlarn ve onun yannda ciddilikten
uzak kimi zel durum larn kimi belirtilerini, birikmi olan
uyar m iktarnn iddetlerinden dolay to p tan boalamadklar iin giderek azalan ve yava yava boalan komplsiyonlarla aklyor. Biz cinsel birlemeyi de, doum travm a
snn yol at ok etkisinin hl hibir zm olmayan
ve sadece ksmen ortadan kaldrlmas gibi, ayn zamanda
bir oyun gibi, daha dorusu zor bir andan kurtulm ann an
sna yaplan bir enlik gibi ve travmann olumsuz sanrl bir
ya snmas gibi sayyoruz.
F reudn aklamasna gre bu yineleme bir komplsiyon
ya da bir zevk olabilir, zevk ilkesinin berisinde ya da tesin
de bulunabilir, ama biz tm el bir yapt verecek durum da de
iliz, en azndan birlem e gdsyle ilgili olarak. yle san
yoruz ki, ok etkisini derece derece ortadan kaldrd l
de, bu bir komplsiyondur, dier bir deyile, dardan gelen
bir rahatszln basks altnda gerekleen bir uyum tepki
sidir. Buna karlk, sz konusu dzensizliin olumsuz sanr56

l yadsnmasn ya da bu olay anm a enliini temsil ettii l

de, salt zevk dzeneklerinin dizesine aittir.
Birok verilere gre tepisel gler, bedenle tohum hcrele
ri arasnda eitsiz dalmlardr ve tepilerin byk ounlu
u tohum iinde kararsz bir biimde bulunurlar; buna gre
zellikle travm atik yineleme komplsiyonu, bu tohum lar
dan ileri gelir ve her yineleme srasnda (her birlemede) bi
reyi dayanlmaz olan duyum sam adan bir para kurtarr. B u
nunla birlikte, cinsel birleme srasnda ortaya kan kendi
kendini idi etm e eilimini, insana dayanlmaz gelen du
yumsam ann yaratt genital rn vcuttan tmyle ya da
ksm ksm atma abasna indirgemek iin ok aba gster
dik. A m a cinsel birleme de ayn zam anda bedenin bireysel
doyum unu yklenir, dier bir deyile, varolu srasnda u
ranlan kk travm alardan kurtulm adr ve baar nerdeyse
bir oyun rahatl iinde geer.
Cinsel doyumun saf zevk verme esini biz bu oyunun nite
liinde gryoruz; bu gr as, erotizmin psikolojisi ile il
gili olarak ok daha geni lde bir dnceye sahip olm a
mza yardm ediyor.
G dsel ilevlerin ounun, organizmann d ortam da var
d dzensizliklerden olutuu ya da yine dzensizlik kay
na olan i deiikliklerden ileri geldii biliniyor. A m a ara
larna belli bir lde erotik gdleri de katabileceimiz
oyunsal nitelikteki gdlere gelince, gdnn kendisi sade
ce kesintiye uramann zevkini karmak iin dayanlmaz
duyum sam alar yaratr. Buna gre, beklenm edik bir biimde
ortaya kan dier dayanlmaz durumlarn aksine, oyun ile
erotizm i niteleyenler, birinci olarak, dayanlmaz duyumsa
m alara azar azar ve kabul edilir m iktarda olursa izin verir,
57

ikinci olarak, daha nceden, hatta kimi kez ar derecede

korunm a olaslklaryla ilgilenir. Konuyu bu ynde ele aln
ca, rnein ben al, fiziksel bir yoksulluun yol at d a
yanlmaz bir duyumsamay ortadan kaldrm aya ynelik ba
sit bir yoksunluk, itah da onun erotik paraleli olarak say
yorum, nk itah, byk bir zevk salam aktan ok, kk
yoksunluu ivedi bir doyumla gvence altna alr. B uradan
anlalaca gibi, cinsel dzenlemeler de, zellikle birleme
nin ilevleri, doyumu mutlak gerekletirecek bir ustalkla
olumulardr. D em ek ki cinselliin kendisi de, tehlikeyle
oynamaktan baka bir ey yapmyor. Bizim betim lem eleri
mize gre genital cinsellikte, organizmann tm genital ge
rilimi, genital organlarn uyanmas duyumsanm asma dn
r!*) ve bunun snm son derece kolaydr, ama tm orga
nizmann ana karnna geri dn eilimi de e zamanl ola
rak vcudun bir ksmna, yani genital organa kayar ve hi
bir glkle karlam adan bu eilimi gerekletirir.
D em ek ki cinsel birleme de dram atik bir tiyatro piyesini
anmsatr: G erek bir trajedide olduu gibi frtna bulutlar
ortal kaplar, ama sonunda her ey iyi bitecek duygusu
insanlar terk etmitir!**).
yle sanyoruz ki, byle bir oyun yinelenmesi, dayanlmaz
bir durum dan kurtuluun m utluluunu anm sam aktan ileri
gelebilir; F reudn kendisi bu ayn olguyu, ocuk oyunlar
nn gerekelerinden birisi olarak anyor. nsanolu dou
(*)

Sre tersine evrilince, histeri evrimi ortaya kar, cinsel uyarlar

vcudun dier ksmlarna kayar.
(**) Bu ayn gr OSSIPOYVun gzel kitabnda bulmak bana zevk
verdi: T o lsto yun ocukluk A nlar (1923). O da itah, alk gibi
gerek bir yoksunlukla karlatrarak cinsel zevk almann skntsy
la karlatryor.

58

mun tehlikeli durum undan sonra yaamay baard ve ana

karnnn dnda da varolm a olanaklar bulduu iin bu ola
y belleinde saklyor. Ayn nitelikte ama azaltlm tehlike
leri dnml olarak yeniden retm eye iten, yalnzca bu teh
likeleri ortadan kaldrm a zevkine varm ak iindir. Cinsel bir
leme srasnda yaanan ana karnna geici olarak dn ve
onunla ayn zamana denk gelen ocuk yapm a, yine douma
elik eden tm tehlikelerin oyunsal biimine egemen olma
ve yaama uyum iin savam, uykunun gncel geriye (ana
karnna, .n.) dnyle ayn ynde ve uyarc bir biimde
etki eder. Zevk ilkesinin egemenliine dnml olarak
izin verilir ve glkler iinde savaan canl varlk iin bir
teselli yerine geer bu ve birey kavgasn srdrm ek iin ce
saretini yine buradan alr.
A na karnna dnn ekirdeksel kuram n olutururken
uradm tm glklere karn direnli kar koyuumu,
zellikle psikanalizin bana kazandrd bir deneyime bor
lu olduumu itiraf etmeliyim.
Ruhsal oluumlarn (d, nevroz, mit, folklor vd.) cinsel bir
lemeyi ve doumu temsil etm ek iin ayn simgeyi srekli
olarak nasl kullandklarn saptam ak ok dikkat ekici: Bir
tehlikeden, zellikle sudan (dlyata suyu) kurtulmak; yine
buna benzer biimde, cinsel birleme srasnda ve ana k ar
nnda varolu boyunca duyumsanan heyecanlar yzm e, su
yznde kalma ve uma heyecanlaryla aa vururlar; son
olarak, cinsel organla ocuk arasnda simgesel benzetm e ne
denli ok yaplr.
Tm bu aklamalarmzla, cinsel boalmayla son bulan genital edimin tam bir anlamn verdiimizi dnyoruz.
Norm al olarak yalnz cinsel organla snrl bulunan cinsel
59

gerilim, tm organizma zerine birden bire yayld zaman,

organizma yalnzca cinsel organlarn zevkini paylam akla
kalmaz, ayrca karn ii m utluluunun tadn bir kez daha
karr.
D em ek ki bizim anlaymza gre cinsel birleme, tm zevk
ya da sknt yklerinin pepee blmlerini bir tek edimde
zetler: Bir yandan, canskc gdsel uyarlardan kurtulm a
zevki, ana karnna dnn salad zevk, mutlu geen do
umun zevki; te yandan, doum srasnda duyumsam ak zo
runda kalman ve dn srasnda duyumsanacak olan (d
sel) sknt. G erek dn cinsel organa ve sperm aya indir
genirken, vcudun geri kalan ksm bundan etkilenm ez (ge
riye dn yalnz sanrl bir biimde gerekleir), bylece
cinsel boalma tm skntlardan uzak kalr ve birleme tam
bir doyum duygusuyla sona erer.
Yaptmz kantlam ann en belirsiz yan, hi kukusuz bir
leme ediminde doyumun verdii zevkle, trn korunmas
ilevinin garip birliidir. Bireyolusalln buna doyurucu
bir yant vermediini kabul etm ek zorundayz. imdiye de
in szn etm ekten dikkatlice kandmz soyolusala
benzerlikle biraz daha ilerleyip ilerlemeyeceimize imdi
bakacaz.

60

SOYOLUSAL
BLM

SOYOLUSAL KOUTLUK

Bana yabanc olan bilimsel bir alanda boy gsterdiim iin

bu cesaretim her eyden nce ho grlmelidir. D aha ilk
bata iyice belirtm ek isterim ki, bireysel doumun zorluu
ve bunun cinsel birlem ede yinelenmesi verilerini bana bi
yoloji vermedi, bir kez daha belirteyim, ben bunu psikana
liz alannda, zellikle de simgelerde gzledim. Bu gibi giri
imler srasnda bilinmeyen alanlarda yolculuk yaparken in
sann yolunu armasnda utanlacak hibir ey olmadn
ustamz Freud bize sk sk yinelerdi. Bununla birlikte, iin
en kt yan, baka yanlglara dmeyelim diye yrd
mz yola boylu boyunca iaret direklerinin dikilmesidir.
Neyse biz hemen konum uza dnelim; izleyeceimiz tm
kurgularn k noktas, aslnda son derece sk yaplan bir
olayn gzlenmesidir; yle ki, ok eitli olaan ya da has
talkl ruhsal oluumlarn davurum larnda, bireysel ya da
ortaklaa ruhsal oluumda balk simgesi, daha dorusu suda
duran ya da yzen baln temsil edilmesi, cinsel birlemeyi
dile getirdii kadar, ana vcudunun i ksmn da temsil
eder. Bylesine zellikle ilgi ekici bir gzlem srasnda fan
tastik eyler aklma geldi: A caba bu simgede penisin dlyolundaki durumuyla, dlyatandaki ocuk ve sudaki balk
63

arasnda salt d benzerliklerinden baka, suda yaayan

omurgal atalarmzla ilgili olarak, bilind soyolusal bir
eit bilgi dile gelmiyor mu? nk niversitede rendii
mize gre, insan soyu gerekte balkla balyor ve tm
omurgallarn atas, ister istemez insann da atas olarak u
nl amphioxus(*) lanceolatus onurlandrlyor.
Byle bir dnce bir kez dounca, her yandan kantlar gel
meye balad -im dilik bunun son derece bir serven oldu
u da ayr bir gerek. Yksek memeli hayvanlarn dlyatann varl, deniz dnem inin varolusal biiminin bir yine
lenmesi deil mi, benzer biimde doum, bu byk ykmn,
yani hayvan trlerini ve bu arada herhalde bizim atalarmz
olan hayvanlar denizlerin kurumas srasnda sert karasal
yaama uymaya ve zellikle solungalarn brakp havayla
soluyacak organlar gelitirmeye zorlayan yeryz deiik
liklerinin bireysel olarak ksaca yinelenmesi deil mi, diye
bir kez dnelim. Ve byk dnr H aeckelin cesaretle
gelitirdii canloluum (biogenese) trn tm evrimi yine
lenir; buna gre biz de neden bir adm ileri atmayalm ve t
rn tarihinin bir ksmnn ayrca em briyonun koruyucu ek
lentilerinin (imdiye dein coenogenesein klasik bir rne
i gibi anlan) gelimesinde varln srdrdn neden
varsaymayalm? Dier bir deyile, em bryogenesin imledii
ne gre atalarn yaad ortam larn urad deiikliklerin
tarihini neden kabul etmeyelim? D aha sonra trlerin evrimi
zerine almalarma balaynca, benzer dncelerin daha
nceden doa filozofu ken tarafndan dile getirildiini,
ama kendisinden sonrakilerin, zellikle H aeckePin kendisi
nin bunlar reddettiklerini saptadm. H aeckele gre, em bri
(*) A m phioxus: ki parmak uzunluunda ve s sularda yaayan en basit
bir balk, .n.

64

yonun kendisinin geliim evreleri yalnzca tarihsel bir dee

re sahiptir ve evrim srasndaki deiiklikleri belirten em b
riyonun koruyucu eklentileri iin ayn tarihsel deer geerli
deildir. D aha nce sylenenlerin tersine olarak bizim alg
lam am za gre em briyoner korum a biimi tmyle yeni bir
oluum, dier bir deyile, coenogenetic bir evrim deil,
onun kendisi de bir yinelenmedir: Trlerin evrimi boyunca
yaanm ortam n deiim tarihinin bir yinelenmesidir. B u
na gre, bir yandan soyolula, te yandan yalnz bireyolula
deil, onunla birlikte koruyucu eklentilerin evrimi arasnda
da bir koutluk gsterilebilir.
B urada sylediklerimize benzer sezgileri, imdiye dein z
gn bir dnr olarak tam deeri bilinmemi, ama sadece
halk tr yazlar yazan Blschen tinsel betim lem elerinde
yalnzca karlatrmal olarak ve iirsel imgeler biimi altn
da bulduk. Bununla birlikte, birka yl nce yaynlanan psikanalitik bir incelememizde, bu gibi karlatrmalarn bilin
alt bilgilerinin derinliinden geldiini alamtki*). Bir
ara insann cinsel organndan sz ederken yle diyor: Bu
organ, gemii bile ieriyor. K ee-organdr bu. nsan varl
nn bu organ ile, kkenini zam anlarn afandan alan ba
lk arasnda bir akrabalk var. Yapt bu karlatrm a iin
uzun sre direnmedii de bir gerek; kendisine kalrsa,
uzantnn kkeni aslnda bir eklentiden baka bir ey deil
dir; bu sonucu zerine biz kendisiyle ayn gr paylam
yoruz. Buna karlk, ayrca selem enderin em briyon devre
sini ana karnnda geiren ilk hayvanlardan birisi olduunu
(*) Buna benzer baka bir olay beni de dndrmt: Eski Msrllarn
yapt kanatl srngen resim leriyle, L ondrada D O A T A R H
M Z E S nde grdm kanatl srngen fosilleri arasnda acaba na
sl bir balant olabilirdi? ( .N.)

65

syleyerek unu ekliyor: A nann karn, selem enderin deni

zidir; yaamann solungal evresini anasnn karnnda gei
rir. A m a bu, biyogenetik yasasn tmleyen perigenetik g
rm zden baka bir ey deildir. D em ek ki, embriyonun
ana karnndaki koruyucu eklentileriyle, baln sudaki yaa
m arasnda bir koutluk vardr.
Dlerin ve nevrozlarn simgesel kimi ayrntlar, bir yandan
ana karnyla, te yandan besleyici deniz ya da kara ara
snda derin simgesel bir benzerlik telkin ediyor. Bu simgeye
gre, insan bir birey olarak doumundan nce suda yaayan
bir iasalaktr ve doumundan sonra uzun bir sre denizin
havadaki bir dasala olur, ama ayn zam anda deniz ve ka
ra trlerin evriminde anneliin gerek ncs roln oyna
mlardr ve sz konusu hayvanlarn atalarn sarp besler
ken, koruyucu eklentilerin yerlerini almlardr. Konuyu bu
anlamda ele alnca, analn denizle ilgili simgesi ok daha
eski ve daha ilkeldir; oysa yer simgesi daha sonra denizlerin
kuruduu ve baln kuru yere atld bir dnem de ortaya
kmtr. Bu dnem de canl yerden kan suyla yetinmi
(ayn zam anda besinini oluturmu) ve bu elverili yerde iki
yaaml (amfibik) bir dnm baarncaya dein adeta
asalak olarak srnp gitmitir.
Dnbilimciler szcklerin anlam deiikliklerini nasl onay
lyorlarsa, biz de burada simgesel anlam deiikliini y
le benimsiyoruz: Bu anlam kendini tarihten gizler, ama bu
rada bu trn tarihi iin zellikle nemli bir konudur. rne
in saban simgesinde psikanaliz uygarlk tarihinin eski de
neyimlerinin biriktiini grr; saban simgesiyle krlm dal
lar simgesinin arkasnda ya da koparlm meyvelerin geri
sinde, sabanla srlen ve meyve veren yerle, deniz arasnda
gizli bir benzerlik vardr. Dnyann yaratl zerine ok sa66

yda ilkel efsane vardr, bunlarda dnyann denizden kt

grlr ve yaratln da doum simgesi gibi yorum lanm as
na izin verecek birok eleri iinde tar. B ununla birlikte,
gnlk yaamn psikanalitik gereleri de, yerin ve suyun
analn simgeleyen inandrc rnekler tar. Birok ocuk
masalnda anaya kar olan ak, dip kom pleksinden dolay
yasakland iin, dnyaya ynelir; yere kazd ukurlar
araclyla ocuk cinsel birleme giriimlerinde bulunur ya
da bu ukurlarn iinde gizlenerek daha nceki dnem leri
ne dnm eye kalkr. A nnesinin dizi dibinden hi ayrlma
yan ecinsel gen bir ocuun durumunu hi unutm am: Birkeresinde banyo kvetini suyla doldurmu ve kendisi de di
bine uzanmt, bu ilkel su yaamndaki varl andran du
rum unu korum ak iin de, ucu darda kalan bir boruyu a
zna alarak solumutu.
nceki blm lerde ayrca psikanalizde alld gibi yap
lan sudan kamay ya da su stnde yzmeyi, doumun ya
da cinsel birlemenin temsil edilmesi gibi yorumlamtk.*
Bununla birlikte, bunun ayrca soyolusal adan yorum lan
mas gerektiine de inanyoruz. Burada en eski bir simge
olan suya dmek, ana karnna geri dn anlam na gelir.
Oysa sudan ka, doum epizodunu ya da kuru yere var
daha ok anlatr. Biz tufan efsanelerinde, her zam an psika
nalizde retildii gibi, olaylarn gerek durum unun tersine
evriliini fazlasyla buluyoruz. Su kkenli tm hayvanlarn
zerine ken ilk byk tehlike tufan deil, kuraklk olmu
tur. Ar D ann tm sularn stnde kalmas, Kutsal kitata sylenenin tersine, sadece kurtuluu deil, ilk ykm da
temsil eder; olay belki de daha sonra susuz yerde yaayan
insanlarn belleklerinin deimesiyle baka trl yorum lan
mtr. Psikanaliz, Ar D a nda ve dnyada derinliine
67

simgesel anlamda N uhun G em isinin bir iftini, yine her

ikisinde de tm yksek hayvanlarn geldii anann vcudu
nu grmek iin doal olarak hi glk ekmez. Bu efsane
vi ham m addenin soyolusal adan bal bana bir st yo
rum gerektirdiini burada ayrca ekleyebiliriz!*).
Bu anlam da yaplm bir st-yorumlamay, daha nceki b
lm lerde yaplan aklam alara bundan sonra uygulamamz
gerekecek. Bu yorum a gre cinsel birlem enin evreleri, b i
reyin ana karnndaki varoluun zevklerini, doum un skn
tsn ve bu tehlikeden sa selim kurtuluunun sevincini ye
niden yaad simgesel eylem ler ile anlalmaldr. Birey,
dlyoluna giren penisle ve kadnn vcuduna boalan sp er
ma hcreleriyle ayn kimlie brnd zaman, denizlerin
kurum asnn jeolojik felaketi srasnda hayvan atalarnn
elverili koullar sayesinde amay baard u lmcl
tehlikeyi de ayn zam anda simgesel modele gre yinelemi
olur.
imdilik bu varsaym, simgesel dzeyde basit bir usavurmadan teye gitmiyor. Dllenm eyle ilgili nice bysel t ren
lerde grld gibi, eer sudaki baln ana karnndaki o
cuu temsil ettii kabul edilirse ve yine ocuu penis simge
si gibi sayan bunca dlerin yorumlarn kabullenm ek zo
runda kalrsak, o zaman hem penisin balk olarak simgesi,
hem baln penis olarak simgesi aydnlanm olur; buna g
re cinsel birlem edeki penis, yalnzca doum ncesi ve do
um anndaki insan varlnn biimini temsil etmekle kal
maz, ayrca byk kuraklk felaketini yaam hayvan atann
servenlerini de temsil eder.
(*) Kzl D en izi yaya geen Y ahudilerin tehlikeden kalarna ayrca
baknz.

68

Evrim tarihi ile karlatrmal hayvan bilimi, imdiye dein

ok gzpek grnen bu varsaymdan yana ok salam k a
ntlar getiriyor. Birincinin sylediine gre, yalnz karada
yaayan hayvanlar, em briyonu korum ak iin bir dlyata
ile, iinde sv bir madde gelitirirler; kinciye gre, bir dlya
ta olmadan em briyonun gelitii trler, gerek anlamda
kendi aralarnda birlemezler,; dllenme ve dllenmi yu
m urtann geliimi ana karnnn dnda ve ou zaman su
yun iinde serbeste olur. Sylediimize uygun i dllenm e
ye tek tk balklarda raslanyor, evrim sryor ve srekli bir
birleme oran, ikiyaamllarla birlikte balyor, memelilere
zg dikilmeye ancak srngenler varyor. Buraya dein
sylenenlere gre, gerek bir cinsel organa sahip olma, ana
karnnda gelime ve kurakln byk felaketini yaam de
neyim, birbirlerinden ayrlmaz bir birlik oluturuyor. Bu
birlik, iin znde, bir yandan ana karnnn denizle ve yerle
benzerliinden, te yandan, penisin ocukla ve balkla ben
zerliinden dolay olabilir.
Darwinci bir kar kla denilebilir ki, yalnzca organik
bakm dan karadaki yaam a uymasn bilen trler varlklar
n srdrebilirler ve em briyoner koruyucunun ortaya k
ise, ancak doal ayklanma ilkesine uyan trlerin varlklar
n srdrm elerine mal edilebilir. Biz de yant olarak diye
ceiz ki, her eyi mtasyona,(*) yani aslnda raslantya ba
layan byk ngiliz doabilim adamnn tersine, trlerin ev
rim inde doal isteklere ve gdsel hareketlere bir yol ve
ren L am arckn psikolojik dnme tarzn, psikanaliz ken
disine daha yakn buluyor. Sonu olarak bizim grmz
ak; biz kendi varsaymmza sk skya balyz; yle ki,
genital durum da, yalnzca bireyolusal felaketin anlar de(*) D N A nn krom ozom dzeyinde ani deiiklii.

69

il, onun yannda soyolusal felaketin anlar da dile gelir,

ve belki de birincinin iinde, kincinin gecikmesi daha ksa
srm tr.

70

DENZE DN ZLEM

D enize dnten yana, dier bir deyile, eski zam anlarda

terk edilmi olan denize geri dn arzusunun kantlarn,
grevimizi kolaylatrm aya bakm adan ve dank bir biim
de de olsa sralayacaz. zellikle bu gdsel gcn ya da
daha dorusu bu gdsel ekimin cinsel durum u iinde ola
s bir geriye dn ve oradaki srerlilii anlatacaz**).
k noktas olarak bir yandan, birleme biimiyle birleme
organlarnn geliimi arasnda saptanabilecek koutluu, te
yandan, denizdeki yaamla, sonra karadaki yaam, daha
dorusu hava iindeki yaam arasndaki koutluu ele ala
caz. Spermalarn ve yum urtalarn dllenm ek zere suya
brakan aa snftan hayvanlar -H esse ile D ofleinsin o g
zel kitabnda okuyoruz- bizim bilgimize gre, bu rnleri
karm adan nce hibir etkinlik gsterm ezler. Bununla
birlikte evrimin derecesi ykseldike, dier bir deyile, bi
zim varsaymmza gre, trn tarihsel gemii ne kadar es
(*) G d szc, daha ok evreye uyum grnm ve organik ile
ve uygun bir nitelii belirtirken, ekim szc, daha ok geriye
dn belirtir. D oal olarak ben Freudn grn paylayorum:
tepiler ileri doru ynelm i olsalar bile, enerjilerini gem iin e
kici gcnden alrlar.

71

kiye giderse, hcre tohum larnn yaamn gvence altna al

mak iin o kadar uygun bir yer bulmaya alr. in doru
su, iki yaamllarn evrim inde d cinsel organlarn geliimi
sularn ekilmesiyle ezamanl olarak birden bire balyor.
Aslnda ikiyaamllarda cinsel birlemeye uygun gerek an
lamda bir organ grnm ezken, byle bir birleme yalnz s
rngenlerde grlyor (kertenkele, ylan, timsah ve kap
lumbaa). Bununla birlikte kurbaalarda delik aracl
ile(*) bir eit birleme var: E rkek kurbaa kendini diininkine yanatryor ya da iine doru sokuyor. Bu hayvanlar,
hem karadaki hem sudaki ift yaamlarna uygun olarak, i
ve d dllenm elerden birini seebilirler, bunun dier bir an
lam, yum urtann dllenmesi ya suyun iinde, ya diinin v
cudunda yer alabilir. te burada ilk kez ikincil nitelikte bir
cinsel knt, erkek kurbaann organnda grnyor ve di
inin kendisine tutunm asna yaryor. K analdan yoksun ilk
penis uzantsn kertenkelede, dikilmenin ilk izlerini de tim
sahta grebiliyoruz.
Erkek su sem enderinde, sidiin dar atlmasyla, cinsel bo
alm arasnda bir i balantnn ortaya ktn ortaya
karm bulunuyoruz; bu iliki, ilkel bir omurgal olan kanguride ilk kez en yksek dzeye ular, bu hayvanda boaltm
az gden ve sidik yolu diye ayrlr, sperma ve sidiin ortak
boaltm kanal olan bu organ, insanda olduu gibi dikilebilen bir penis uzants oluturur.
Bu evrimsel dizi, daha nce yukarda sylediimiz gibi,
erotik gereklik duyusunun bireysel evrim evreleriyle belli
bir benzerlik gsterir. Diinin vcudunun eitli ksm larn
(*) Burada anus ile rogenital organlarn birbirinden henz ayrlmad
tek boaltm organ olan cloaca denm ek isteniyor. ( .N .)

72

da genital yollara girmek iin ve cinsel salgsn boaltm ak

iin erkein yapt beceriksizce giriimler bize unu anm
satyor: ocuk da erotik gdsel rgtlenm enin yardmyla
ana karnna dn olaslklarn ele geirmeye alr ve d o
um olayn ksmen ve simgesel bile olsa yeniden yaamak
iin, daha dorusu onu geersiz klmak iin nce becerik
sizce abalara giriir, bu abalar sonra ustalar. Bu gr
noktas F reu d nkine de uyuyor, ona gre, gerekte hay
vanlar dnyasnda varlklarm saptayabildiimiz zel ift
leme biimleri, ocukluk cinselliinin davurum biim le
rinin ve sapka uygulamalarn bir eit biyolojik m odelle
ridir.
Bununla birlikte, yant verilmemi bir sorunu az ok geici
olarak zmek istiyorsak, imdi bir kez daha dgcmtiz
harekete geirmemiz gerekiyor: kiyaamllarla (amfibiyan)
srngenleri bir penise sahip olmaya iten ne oldu? (nk
bizim Lamarck grmze gre, i gdlenme olmadan
evrim olmaz, canlda bir d dzensizlik uyum una denk d
meyen bir deiiklik yoktur). Byk bir olaslkla bu gd
lenme, yitirilmi yaam biimini yeniden kurm ay am ala
yan abaya karlktr. Bu yeniden kurulu, ayn zam anda
iinde besleyici m addeler bulunan slak bir ortam da gerek
leecektir; bunun bir dier anlam, sudaki yaam, slak ve
besin bakm ndan zengin ana karnnda yeniden gerekle
tirm ektir. Ka kez gerekli grlen simgenin yer deitir
m esine gre, demek ki anne, gerekte denizin simgesidir
ya da onun yerini ksmen alr, tersi geerli deildir. D aha
nce de akladnz gibi biz olaylar aadaki gibi dn
yoruz: Nasl dlt korumas olduu iin yksek hayvanlarn
tohum hcreleri ve anne bakm olduu iin yeni yavrular
lmedilerse, kuraklk felaketi srasnda elverili koullarn
73

raslants olduu ve yer yaamna uyum boyunca i-dasalaksal yaamn geri dn deneyimleri baarl getii iin
de tm hayvanlar lmediler. Sonunda, yksek omurgallar
i dllenmeyi rgtlemeyi ve ana karnnn iinde gelimeyi
ve bylece bu asalak varolu biimiyle, denize geri dn
arzusunu bir araya getirmeyi baardlar.
A na karnndaki dlt ile, su ortam nda kendine oksijen ve
besin salayan hayvan arasnda bir baka benzerlik ortaya
karlabilir. D ltn tyle kapl d zar, anann kan gl
dlt yatanda serbeste yzer ve geime yoluyla havay
salar. te bu tyl zarlarda (ve hibir zaman grev yapm a
yan embriyoner solungalarda deil), suda yaayan hayvan
larn solunga organlarnn dengini ortaya karabiliriz; bu
tyl zarlar, karada yaayan hayvanlarda olduu gibi oksi
jeni havadan deil, svdan ve geime yoluyla edinirler. D e
mek ki em briyoner dlyata, embriyona oksijen (ve besin)
salayan ve solunga solunum una yknen asalak nitelikte
bir solunum organ oluturur ve bu, organlar ana karnnn
dnda karadaki bamsz yaama uyarncaya dein srer.
evresel oluum koutluu kuramn ciddi olarak gzleri
mizin nne getirmek istersek, deniz yaamndan kara yaa
mna gei dnemi srasnda bir akcier gelitirinceye dein
solungalarla soluma yetilerini koruyan atalarn varln
kabul etmemiz gerekiyor. Byle bir tr gnmze dein
varln srdrmtr. Bu konuda yle diyor Haeckel:
G erek balklarla ikiyaamllar arasna akcierli balklarn
garip snf yerletirilebilir (D ipnoi, Protopteri). Bu balk
trleri gnmzde artk ok az var: Am azon blgesinde ak
cierli amerikan balklar (Lepidosiren paradoxa) ve A fri
k ann eitli blgelerinde akcierli afrika balklar (Protopterus annectens). Bu garip hayvanlar yazn kuraklk bala
74

ynca, kuruyan bataklklardan kap yaprakl yuvalarnda

yaamaya balyorlar ve dier ikiyaamllar gibi akcierle
riyle soluyorlar. Yine H aeckelden rendiimize gre, ak
cierli balklar gerekte balk mdr, yoksa ikiyaaml bir
hayvan mdr, diye hayvanbilimciler enine boyuna tart
yorlar. Kendisine kalrsa, ikisi arasnda bir geii kuran zel
bir snf oluturuyorlar.
Bununla birlikte, iki yaamllarn karaya uyum tarzlarnn
evrim sonras biliniyor. K urbaa yavrular nce suda balk
gibi yzer ve solungalaryla solurlar; bu arada karaya da
alr, oraya geer veya akcierleriyle solurlar.
Yksek memeli hayvanlarda, dlt yatandaki solunga
solunumunun, em briyon dnem ine indirgenmi olduunu
dnm ek yetiir. B urada iki yaamllardan geerek balk
tan insana dein bir dizi evrimi saptarken, sudaki yaama
geri dn eiliminin hibir zaman tmyle terk edilmedii
ni gryoruz. Yalnz insanlarda bu ana karn evrimine indir
genmitir. Bir kez daha ekleyelim ki, doum dan sonra bile,
denize geri dn eilimi etkin olarak kalyor ve erotik d
avurum larda (zellik cinsel birlemede) yine benzer biim
de uykuda kendi anlatmn buluyor. Bu ikinci noktay daha
sonra, daha derin bir biimde gelitireceimizi imdiden
sylemek istiyoruz.
D l svs ieren dlyata, dayanksz em briyonun k o ru
yucu organ olarak gelim itir am a bunu bir m tasyona
borlu olduunu dnm eye hibir zam an hakkm z yok
tur; nk bu durum , d dlyata yaam nda hibir za
m an solungalarla solum am hayvanlarda da (srngen
ler, kular, m em eliler) grlr. Psikanalitik dnce tm
biyolojik ve psikolojik srelerin belirlenm esini ve gd
75

lenm esini gz nne alr ve dlyata svsnn ana karn

na girm i denizi temsil ettiini syleyen varsaym a daha
uygun der, nk em briyolog R. H ertw igin dedii gibi
zayf ve dayanksz em briyon, baln suda yzm esine
benzer(*).
Bu dncelere dikkat ekici birka olguyu daha ekleyebili
rim; syleyeceklerimizde anlamsz gariplikler mi var, yoksa
grmz destekleyecek kantlar arasna m alnabilir,
bunun yargsn okuyucunun kendisine brakyorum . H ertwig, tavuun dlyatann geliiminden yle sz ediyor:
Gelimenin banda sv torbas kktr, ama sonra yava
yava byr, byme embriyonunkiyle orantldr ve ok
m iktarda sv ierir. eperleri ayn zam anda kaslabilir yap
dadr. eper zarnn kimi lifleri, kaslabilir liflere dnr
ler ve kulukann beinci gnnden itibaren ritm ik hareket
ler yaparlar. Eer bir yumurtay, Preyer ooskopunun gl
klar nne yerletirecek olursak, bu hareketler kabukta
bile gzlenebilir. Dl kesesinin dakikada on kaslma hare
keti yaptn gzleyebiliriz. Bu hareketler kutaplardan biri
sinde yatay olarak balar ve tekine doru ilerler. Bylece
dlyata svs hareket halinde bulunur ve em briyonu d
zenli bir biimde kutuptan kutuba sallar. Ayrca unu da
ekleyelim; kulukann sekizinci gnne dein bu hareketler
giderek glenir, sonra azalr; dl keselerindeki svlar da
bata hzla artar ve daha sonra yava yava azalr. E er im
diye dein bir doabilimci kp bunu dalgalanan denizle i
irsel olarak karlatrmamsa, buna ok aacam; ama bu
(*) Cinsel birlem e srasnda solunum un ok belirgin deiikliklere ura
masyla heyecan kendini iyice gsterir; bu olayla, doum srasnda or
taya kan solunum gl arasnda daha nce bir balant kurmu
tuk. imdi bu olay, oksijen iin yaplan ilkel savama dein genile
tebiliriz.

76

bylesine basit bir karlatrm adan te bir eydir belki

de(*).
Bu kk almann varsaymlarn ar yklemek pahas
na da olsa, erkein cinsel karakterlerinin ve cinsel organla
rnn geliimiyle, bunlarn karlkl ilikileri konusunda soyolusal koul olarak dndm bir gr sessizce gee
meyeceim. Erkei olduu kadar diiyi de einin vcudu
nun iine girme isteine iten bu karlkl eilimden daha
nce bireyolusal blm de sz etmitik. D em ek ki burada
erkek iin utku ile, dii iin bunu dengeleyici yararlarn edi
nilmesiyle sona eren bir cinsel savam sz konusudur.
Trlerin evriminin tarihinde bu savamn rneklerinin bu
lunabileceini belki de burada eklem ek gerekiyor. En basit
(*) Garip bir zellii burada kaynak olarak belirtm ek istiyorum: Yksek
m em eli hayvanlarda, ister istem ez insanlarda da, ocukluk anlarna
erotik uyarc etkisiyle balantsn kurduumuz kadnn dlyolu sal
gs fizyologlarn betim lem elerine gre, aka balk kokusudur. Bu
kokuyu karan m addeyle (trim etilam in), balk rdnde ortaya
kan m adde ayndr.
28 gnlk ay dnem iyle, 28 gnlk ayba dnem i arasnda bir ba
lant kurularak birincinin ikinci zerine etkisi ayrca dnlebilir
(denizdeki gelgit olaynn yin e denizlerde yaayan atalarmz zerine
dolayl etkisi).
V e son olarak, karadaki yaam a uyum saladktan sonra yeniden de
nizdeki yaam a dnen u garip m em eli hayvanlarn davranlar
anm sanabilir (foklar, deniz filleri, balinalar). rem e dnem inde
bunlarn (balinalarn dnda) karaya ktklarn biliyoruz. yle anla
lyor ki, bunlar, kendi soylar iin artk gemi olan bir durumu ye
niden kurmaya iten jeotrop (yere ynelen) bir geriye dn arzusu
nun etkisi altnda bulunuyorlar.
Havann souduu dnem lerde, da sellerinin geldii ve kendi k
kenlerini ilkelce kazandklar kayalk yataklara doru binbir glk
lerle yn elen kimi deniz balklarnn bu davranlar da ayrca bilini
yor.

77

iftleme organna sahip ikiyaaml erkein, ayrca bir de

tutm a organ gelitirdiini biliyoruz. Yksek omurgal e r
keklerde, bylemeye ve elde etm eye zg aralar artan bir
eitlilikle geliir ve erkekler bunlarn yardmyla diinin
kar koymalarn aarlar. Yksek hayvanlarda, erkein ie
giren organlarnn her zaman daha iyi gelitiini dnecek
olursak (oysa bylesi organlar suda yaam atalarmzda
apayryd), aadaki varsaymlar yapabiliriz: Kuraklk fe
laketinden sonra, hayvan ilk kez yitirdii su yaamnn yeri
ne koyacak bir yer aram ak zorunda kalnca, baka bir hay
vann vcudunun iine girme, dier bir deyile, onunla bir
leme eilimi ortaya kmtr. lkel olarak belki de bu her
kesin herkese kar savamyd; bununla birlikte, daha
gl olan erkek (daha sonra aklayacam gibi bu rol oy
namak iin daha ilk bata byle donatld), sonunda kart
nn boaltm deliine girmeyi baard, dahas, birlemeye
yarasn diye bir kanal at; sonra dii kendi vcuduyla bu
durum a uydu.
Karada yaayan trlerde tam kuraklk felaketinden sonra
ikibiimli cinselliin bu ilgin gelimesi, belki de ilk birle
me giriimleri srasnda denizin yerini tutacak slakln il
kelce fethini amalyordu ve cinsel birlemenin sadist da
vurumlarnda, her ne kadar simgesel ve oyun biiminde de
olsa, ilkel hayvanlarn uzak soyundan gelen insann yinele
dii evre bulunuyor. lkel olarak erkeklik organ yalnzca
ana karnndaki ocuu temsil ederken, babann erkeklik o r
gannn korkun ve tehlikeli karakterinin kkeninde belki
de bu savam dnem i vardr.

78

CNSEL BRLEME VE REME

Cinsel birleme, bizim varsaymmza gre znde bireyin

dayanlmaz bir gerilimden kurtulm asndan ve bununla e
zam anl olarak anaya ve tm analarn anas denize geri d
n gdsnn doyum undan baka bir ey deildir. B unun
la birlikte, yksek hayvanlarn cinselliinde doyumla trn
korunm as eilimiyle, belki de tmyle bamsz olan dl
lenm enin niin ve nasl bir araya gelip kaynatn bilemi
yoruz. Bu olayn aklanmas iin imdiye dein tm d
nebildiklerimiz, tm bireyin cinsel salg ile zdelemesi ol
du. u halde, bireyin sperm asna gsterdii zen, dier bir
ok hayvanlarn kendi dklarn korum ak iin aldklar ko
ruyucu nlem lerden daha teye gitmiyordu. Bu dklar, bi
rey tarafndan kendi kiiliinin bir paras gibi duyumsanmtr ve buna gre bunun boaltlmas, yitirm e duygusuna
elik etmitir. yle anlalyor ki, kat m addenin yitirilmesi
(dk) sv maddenin yitirilmesinden daha ok ac vermi
tir.
Ama zellikle cinsel edimi yalnzca salgnn depoland yer
deil, ayrca bu edimle dllenme arasnda bir iliki olarak,
dier bir deyile, her iki cinsin de tohum hcrelerinin bir
araya geldii ve hem en peinden em briyon gelim esin^
79

balad yer olarak dnrsek, yaptmz aklam a daha

ilk bata zayf ve yetersiz kalr. Dllenm e edimi, cinsel bir
leme konusunda ilediimiz sorunlardan ayr nitelikte ba
mza iler karyor, bunu kabul etmemiz gerekiyor. G er
ekte dllenme, erkekle diinin cinsel birlem ede bir araya
gelmesinden ok daha eski bir sretir. En kk varlklar
olan tekhcreliler dllenmeyle remeye balam larken,
cinsellikle onun uygulama organlarnn gelimesinin ancak
ikiyaamllarla baladn grmtk. H ayvan bilimcilerin
onayladna gre cinsel birleme, tm tohum hcrelerinin
en iyi bir yerde korum ak iin bireyi zorlam alarndan baka
bir ey deildir; eer gerek onlardan yana ise, bizim imdi
ye dein izledimiz dnce zincirini tersine evirmemiz ve
bunu yeniden incelememiz gerekiyor. H ayvanlar dnyasn
da henz cinsel birleme ilevi gelimeden nce bu amala
kurulan ok saydaki korunm a nlemleri, kesinlikle bu g
rten yana, buna gre sorun yle ortaya kyor: A caba bi
zim anaya ve denize geri dn arzusuyla ilgili tm varsa
ymlarmz ykmaya yetecek bir arl yok mu bunun?
Bizim iin bir tek k yolu var: evresel oluum koutlu
um un dnsel mantn izlemek. Bireyolusal dnem bo
yunca canllarn varolu koullar, daha nce dlyata svs
iinde yaayan embriyon iin varsaydmz gibi, gerekten
ilkel varlk biimlerinin yinelenmesiyse, buna gre dllenme
srecinde soy olua, hatta cinsel hcrelerin olgunlamasna da
denk den bir eylerin olmas gerekir. Bu bir eyler, belki de
ilkel zamanlarn tek hcreli varlklarndan ve tek hcreli
kaynamaya zorlayan dzensizliin ilkel bir kazasndan ba
ka bir ey olamaz. Bu varsaym, F re u d n, P lato n un
Symposion adl yaptnda gelitirdii iirsel fanteziye da
yanarak Z evk lkesinin tesinde kitabnda kurduu varsa
80

ymla ayndr. F reude gre byk bir kaza maddeyi ikiye

bld ve bu da paralarda, canl yaamn balamas anlam
na gelen birleme arzusunu uyandrd. Eer u olasl anm
sayacak olursak, olagelen deiiklikler nemini yitirir: Ol
gunlamann ve ayrca tohum hcrelerinin dllenmesinde yi
nelenen ilkel tarihin gidiidir; buna gre canl varlklar nce
cansz m addelerden balayarak ayr ayr geliebilirler ve an
cak yeni bir kaza geirdikten sonra kaynarlar. Tek hcreli
ler arasnda da, ikiyaamllarda olduu gibi suda ve karada
yaayanlar arasnda ve iftleen ve iftlemeyenler arasnda
yer alan ara canllar vardr. Doa tarihinden rendiimize
gre, kuraklk tehlikesi gibi elverisiz koullar ilkel canllar
arasnda iftleme salgnna yol ayor ve bu kk hayvan
larn hzla iftlemeye getikleri grliiyor(*). Bu konuda
Blschen imgelem gc ok zengin, ona gre bu birleme
znde, daha ince bir yolla karlkl olarak birbirlerini yut
m aktan baka bir ey deil. Bu dnceye katlrsak, hcre
lerin ilk iftlemesi, ilk cinsel birleme olarak dnd
mzle ayn kkenli olabilir. lk kuraklktan sonra balklarn
ilk iftleme giriimlerinin anlam, yitirdikleri slak ve besin
ce zengin deniz ortamn yeniden bulmakt. Bundan daha es
ki ve benzeri bir felaket, tek hcrelileri kendi aralarnda bir
birlerini yutmaya itmi olabilir. Bununla birlikte, hasmlardan hibiri dierini yok etmeyi baaramad. Bylece, ilkel
hcrelilerin (ilk tohum hcrelerinin) hcreleri dllemesi ve
yeniden ayrlmas nedeniyle, hep ilkelce bir biimde bir ara
da yaama dneminden sonra ortaya kan karlkl uyuma
zerine kurulu bir birlii, bir eit ortak yaam (symbios)
gerekletirebildiler. Tohum hcrelerinin birliinin (dllen
m enin) ve sonra ayrlmalarnn (spermatogenes ve oogenes)
(*) B y le bir iftlem e salgnnn ar beslenm eden sonra da ortaya k
t iyi bilinm ektedir.

81

sonsuza dein sren karlkl oyunu bylece balam oldu.

Bizim burada betimlediimizle, F reudn yeledii olaslk
arasnda tek ayrm sadece uradan ileri geliyor: Bizim anla
ymza gre cansz maddelerle balayan yaamn douuy
la dllenme srecinin douu zamanla birbirlerinden uzak
lamlardr; oysa Freude gre her ikisi de ilkel bir kazadan
sonra (jeolojik dnem, .n.) ayn anda ortaya kmlardr.
Dllenm e srecini, hayvanlarn iftleme ilevinin kkenine
benzer bir kazann ayn zam anda bir yinelenmesi olarak ka
bul ederken, kendi genital kurammz terk etm ek zorunda
kalmayz, ama biyolojinin tartm a gtrm ez n-genital
verileriyle bunu badatrma giriiminde bulunabiliriz. B u
nun iin birbirleriyle yakndan ilikili cinsel birleme ve dl
lenme edim inde yalnz bireysel kazann (doumun) ve t
rn urad kazalarn en sonuncusu kabul etmemiz yetmez,
onlarla birlikte yaamn ortaya kndan bu yana uranlan
tm kazalarn da bir tek bireysel zellikte (entite) kayna
tklarn kabul etmemiz yetiir. D em ek ki cinsel boalmada
dile gelen yalnz dlyatann i rahatl ve bireyi iyi kar
layan bir ortam n salad gvenli varolu deildir, bunun
la birlikte yaamn ortaya salad gvenli varolu deildir,
bununla birlikte yaamn ortaya kndan nceki dinginlik
de, dier bir deyile, cansz varln lm dinginlii de dile
gelir. D aha nceki kaza srasnda dllenme bir zm yolu
olarak kabul edilmiti. te bu dllenme, kkenden bam
sz olarak, dllenme gdlerinin ve iftlemenin bir tek bi
rimde kaynamasna temel hizmet veren rnek olabilir. Bi
reyin gncel rahatszlklara tepkisi tarzndaki dllenmenin
rnek oluturan etkisi, u varsaym da reddetm ez; buna g
re gncel olduu kadar bireyolusal ve soyolusal felaketle
rin (yaamda byk deiikliklerin) yol at gerilimlerin
82

kalnts, sadece rahatsz edici dayanlmaz rnlerdir ve autotom i yasalarna gre de ortadan kaldrlmalar gerekiri).
ki yaamllarda iftleme ilevinin ortaya kn, daha n
ceki bir kaza srasnda ygun olarak ortaya kan iftleme
biimine benzer (baka bir canl ile bir araya gelme) zm
biimine geri dn gibi dndmz an, iftleme ile
viyle, dl verici ilevin bir tek edimde bir araya gelmesinin
evresindeki gizem de bylece aydnlanm olur. Ayn an
lamdaki sreleri bir tek edimde toplamay amalayan bir
letirme eiliminden dolay gnlk zararl rnlerin atlm a
syla (sidik, dk), cinsel organlarda biriken erotik gerilim
ve yine bizim varsaymmza gre tohum dokularnda evrim
boyunca birikmi ve boalmak isteyen duyumsamalar ara
snda bir kaynamann olmas (aa om urgallarda yetersiz
bir ka giriimden sonra), sonunda bizi artmyor.
Doal olarak bu sonuncu rn (cinsel rn), vcuttan atlan
dier herhangi bir rnden daha zenle retilmitir. Bunun
la birlikte, dltn koruyucu dzenlemeleri de, yalnzca ana
organizmasndaki zen sonucu olumaz, ayrca ve hi deil
se ksmen, bunlar tohum hcrelerinin dirimsel rnleridir
denilebilir; yine buna benzer biimde, kimi asalak canllar
da, bir kez hayvann vcuduna girince, orada kimi tepkilere
yol aarlar, kkeninde savunmaya ynelik bu tepkiler, ou
zaman ii sv dolu bir kistle bir smak olutururlar. Buna
karlk baka bir olasl da grmezlikten gelemeyiz; yle
(*) Bizim burada aklamaya altm z genetik iliki zerine Freud,
D as leh und das E s ( Ben ve A ltb e n ) ad altndaki almasnda daha
fazla bir ey sylemiyor: G enital edim de cinsel rnlerin atlmas, be
den ile tohum un birbirinden ayrlmasna aa yukar denk der; bu
nedenledir ki tam bir doyum lm e benzer ve aa hayvanlarda cin
sel birlem e lm le sonulanr.

83

ki, birey bu rnleri, gerekten herhangi bir baka rnden

ok daha fazla zenle retir, ama bu zen, bir ak duygusu
nu zorunlu olarak dourmaz. Eer bizim varsaymlarmz
doruysa, buna gre tohum dokular en tehlikeli gdsel
enerjileri, en youn bir biimde iinde saklar. Bu gdsel
enerjiler bedenin iinde bulunduu srece, hi kuku yok
vcudun geri kalan ksmndan yaltlm bir durum da bulu
nurlar; bunu kist yapan asalaklara benzetebiliriz; yle ki,
tehlikeli enerjiler, konuk olduklar vcuda saldrm adan uy
gun bir biimde depolanrlar. Bu zenli korum a nlemleri,
belki de korkunun yol at kaygdan ileri gelmektedir. Ce
binde patlayc bir maddeyi binbir dikkatle tayan ve onu
yine ayn dikkatle kullanarak bir yerlere yerletirmeye al
an insann davrannda nasl artc bir yan yoksa, bir d
zensizlik karsnda bireyin duyduu korku da tohumlarn
organizmadan kndan sonra bile onlarn korunm as iin
benzer biimde nlem ler alr ve ilgilenir. B ununla birlikte,
imdiye dein dikkate alnan ve em briyoner koruyucunun
ak olduunu, dier bir deyile ayn kimlii alma dzenei
olduunu dorulayan tek gr de grmezlikten gelmeme
liyiz; yle sanyorum ki, bu gr noktas iin gereken ilgiyi
gstermi bulunuyoruz. Bedenin tm n ilgilendiren bir
rnn ayrlp gitmesi elbette ar veren bir olaydr, nk
cinsel boalm a edimi rneinde gsterdiimiz gibi, beden
iin dayanlmaz olan gerilimin, herhangi bir rnn kna
izin vermesi iin belli bir dereceye dein artm as gerekir.
Dii ile erkein iftleme biimini ve bununla ezam ana raslayan (azck sonra olmasnn hi nemi yok) sperm atozoidin yumurtal dlleyiini gzlerimizin nne getirdiimiz
zaman, gerekte her eyin sanki birleen vcutlarn, tohum
hcrelerinin ileyiini en kk ayrntlarna dein izliyor
84

mu gibi bir izlenime kaplrz. Penis dlyoluna nasl gider

se, sperm atozoid de yumurtaca yle girer. B urada iftle
me srasndaki erkein bedenine megasperma ve diininkine
de megalon adn vermeye alacaz. Ayrca bu bak a
s, sperm atozoitleri ve yum urtacklar, animalcuVle1den
(m ikroskopik hayvanlardan) ayrlm canl varlklar olarak
dnen ve genelde beenilmeyen anim alculistlerin g
rlerini anlamamza da izin verecek. nk bir anlamda
biz de onlar gibi dnyoruz: lk ilkel hcreler, iftlemek
iin geri dnmlerdir.
yle anlalyor ki, ilk grevi tohum hcrelerini korumak
olan beden, bu grevi bir kez yerine getirdikten sonra, dier
bir deyile, gerekilik ilkesinin isteklerini yantladktan
sonra, tohum hcrelerinin birleme zevkini, bu kez kendi
payna ister; zaten iftleme organlarn gelitirmesinin ar
kasnda da bu ama yatar. H er ne olursa olsun, tm evrimin
yolu buradan geiyor: nce gncel bir gereksinime uyum,
sonra, zor karsnda terk edilen balangtaki durumu her
aamada elden geldiince yeniden kurmak.
B urada bir dnceyle belki de ili dl olmamz gerekecek:
zm n bulmam ve her an bireyin varln rahatsz
eden istekler, bu noktadan balayarak daha sonra harekete
gemek zere cinsel organda birikirse, benzer biimde, soyolusal evrim srasnda biyolojik deiikliklere urayanla
rn tm belleksel izleri de genital plazmada birikir. F reude
gre bunlar daha sonra zmn bulmam rahatsz edici
uyarclarn travm atik nevrozlara yol amas gibi bir etki ya
parlar: Dayanlmaz durum un (gerilimin) srekli yinelenm e
sini zorlarlar, ama bu zorlam a temkinli ve niceliksel olduu
kadar niteliksel olarak da daha zayflam bir biimde olur;
her yinelenme, dayanlmaz gerilimin kk bir ksmnn
85

azalmasna izin verir. Bizim soyaekim dediimiz ey, belki

de dayanlmaz grevin en byk paynn travm atik etkisinin
azaltlarak yeniler zerine aktarlm asndan baka bir ey de
ildir; tohum sal pazarlama gelince, o bir kalt olarak, atala
rmzn bize brakt ve bireylerin birbirlerine aktard
travm atik izlenimlerin toplamn temsil eder. D em ek ki bu,
biyologlarn varsayd engram m elar anlam na gelebi
lin*). F reudn gelitirdii dnceye gre, her canl varlk
ta uyarnn yokluunu veren inorganik bir bar (lm g
ds) amalayan bir eilim vardr; ayrca biz de buna unu
ekleyebiliriz: Kuaklar birbirlerine bu rahatsz edici travm a
tik uyar maddesini aktarrken, her bireysel varlk, bu rahat
sz edici uyarlarn bir ksmn kendi yaam eylemiyle azalt
mtr. Bu gre gre, eer araya yeni bir rahatsz edici
madde ya da biyolojik bir kaza girmezse, bu rahatsz edici
madde yava yava tmyle yok olacaktr; bu da belli bir t
rn ortadan kalkmas demektin**).
D aha nce de dediimiz gibi, dllenme annda patlayan, ge
rilimin dayanlmaz karakteridir ve bize gre cinsel organla,
(*) Engramme: G em iteki olaylarn bireyin beyninde brakt izler.
(**) Viyanal Profesr Steinachn bu dnce zincirine ben de katldm.
Onun hayvanlarda cinsel deiiklikleri amalayan deneyleri benim
iin yabanc deildi; benim sunduum ksa bir bildiri, aratrmacla
rn genletirm e deneylerini doruluyordu. B en orada tohum plaz
malarnn ldrlm esinin, bedenin geri kalan ksmnn da lm n
hzlandracan telkin ediyordum; buna gre daha gen bezlerin a
lanmas, bedenin dirimsel glerini harekete geirecek ve yaam
uzatabilecekti. Bunun zerine profesr bana yumurta dokusu yard
myla genletirm e dncesini gerekletirdiini bildirdi ve gen
lemi olan farelerin fotoraflarn bile bana gsterdi. Bununla bir
likte, Steinachn daha sonra yaynlad bildiriden aka anlald
na gre, yaam uyaracak gteki m addeleri tohum hcrelerinin
kendisinde deil, dokulararas m addelerde aryordu.

86

boaltm organlarnn kaynamasnn en son nedeni budur.

ok yaygn olan ve rnein psikotik hastalarda kendini id
detle da vuran idi edici eilimin, iin znde, bu dayanl
maz gerilimin olanakszl ile ilgili olduunu da syleyebili
riz. Bu gr, yksek memelilerde descensus testiculorum ve descensus ovarii(x) lerin gzlenmesiyle soyolutan yana destek kazanmtr: Aa hayvanlarda tm yaam
boyunca cinsel bezler gizli kalr; yksek hayvanlarda ise cin
sel bez, dltn ortaya kna dein art karn zarnn iin
de kalr. Bu sonuncularda cinsel bezler ndeki karn zarn
kalaya dein iterler, erbezleri ise, d yzeydeki deri torba
larn altna dein itilir. Kimi tr hayvanlarda bu ini yalnz
rem e srasnda olur, sonra yeniden yerine ekilir. yle an
lalyor ki, genital bezlerin yalnz iftleme srasnda aa
ya indii trler de vardr. Bu ini, salg organlarnn birbiri
ne yaklamasndan baka bir eilimi de dile getiriyor. O rga
nizma adeta bu cinsel bezlerden toptan kurtulm ak ve yal
nz boaltm bezleriyle yetinmek istiyormu gibi kendini
zorluyor. Cinsel birlemeyi analiz ederken penisin dikilme
sini, organn tmden ortadan kaldrlmas, bununla birlikte
sonunda yalnz cinsel boalmayla yetinmesi eiliminin bir
kalnts gibi yorumlamtk.
iftleme gdlenmeleriyle, dllenme srelerinin gd
lenm eleri arasnda benzerlikler kurm ak iin yalnz psikolo
jik adan yanna yaklalabilir olanlar aradmzdan dola
y, u aadaki sorunla ilgili olarak nerdeyse hibir diyece
imiz kalmyor: Dllenm eyi iten dayanlmaz grnmlerin
yannda ve erotik tepiler ad altnda yalttmza benzer yi
nelenm elerin ksnl eilimlerinin bir eylemi, dier bir
deyile, boalmann tadn karmak iin gerilimlerin birik
tirdii tepiler var mdr? Bu olasl grmezlikten gelmek
87

iin hibir neden yoktur. iftlemenin biyolojik srecinde,

travm atik zorlamayla erotik istek arasnda bir uzlamann
olduunu kabul etmi ve tohum plazmasyla, onun hcre
elerinin bir kaynama eilimi (dayanlmaz duyum sam a
nn gdledii) tadn syleyen varsaym karsnda geri
lememitik; buna gre iftleme srecinde azalmam trav
matik sarsntlar yalnz dengelemeye yardm eden bir bi
imde deil, bununla birlikte, byk tehlikeden zararsz k
mann verdii doyumu kutlayan bir biimde de bu birlem e
de zevk arayan etkenlerin araya girdiini pekl dnebi
liriz.
Beden ile tohum arasndaki karlkl etkileim den daha n
ce sz ettik, ama bedenin tohum plazmas zerine nasl etki
yapabilecei konusundaki dncemizi henz aklamadkC). Bununla birlikte, edinilmi karakterlerin aktarlm as
nn ok tartld sorunu burada sergilememizi kimse biz
den beklemesin. Psikanalizin bu konuda syleyeceklerini,
daha nce Freud biyolojik sentez konusunda yapt al
malarda bildirmiti. F reu d n cinselliin kuram nda, Weism annn onayladklarna (ona gre nceki kuaklarn dene
yimleri, sonrakileri asla etkilem ezler) kar kantlar ileri
srd psikanalitik saptam alara biz de katlabiliriz, yle
ki, organizmada tm olup bitenlerde cinselliin yakndan
yanks duyulur. E er bu cinsel uyar ayn zam anda her se
ferinde tohum zerine bir etki brakyorsa ve tohum plaz
masnn izlenimleri korum aya yatkn olduunu dnyor
sak, buna gre byle bir etkinin domu olabileceini de
dnebiliriz. Darvvinin tohum gerecinin pangenetik dou
uyla ilgili retisinin tersine, ben tohum hcrelerinin sade
(*) Burada beden (som a) terimi, tohum hcrelerini dta brakan ve on
larla bir kartlk anlatan bir anlam tayor ( .N.).

ce bedenden koparlan paracklardan ve yine onun m ode

line gre tasarlanmadn, oysa bunlarn soyaacnn bede
nin kendisinden bile ok daha eskilere gittiini dnyo
rum. Bununla birlikte, bedenin daha sonraki yazgs tohum
hcrelerini gerekten pangenetik bir biimde etkilemitir,
ya da yeni deyimi kullanacak olursak, amfimiktik bir biim
de etkilemitir; ama beden yalnzca d dnyann ve kendi
eilimlerinin tepisel uyarlarndan etkilenm ekte kalmaz, ay
n zam anda tohum hcrelerinin eilimlerinden de etkilenir.
Bedenin ve tohum un karlkl ilikileri zerine yrtlen
tm bu karmak dncelerin, dllenme organlar ve cinsel
birleme arasndaki benzerlii daha kolay anlamam za yara
dm unutmayalm. Belki de belli bir dereceye dein bu
amaca varm oldum.
imdiye dein sylediklerimizin bir bakta kolayca anlal
mas bireyolusal, soyolusal ve evreolusal koutluklar
bir tablo iinde zetleyeceiz:
Yeryzndeki
deiiklikler
I. Deiiklik

II. Deiiklik

Soyoluum

Birey-evreoluum

Organik yaamn
ortaya k

Cinsel hcrelerin
olgunlamas

Bireysel tekhcrelilerin
ortaya k

Cinsel bezlerden
olgun cinsel
hcrelerin douu

Eeyli remenin
balamas

Dllenme

Trlerin denizde evrimi

Ana dlyatanda
embriyonun evrimi

III. Deiiklik

89

Denizlerin kurumas,
karadaki yaama uyum

Doum

Cinsel organlara sahip

hayvan trlerinin
ortaya k

Cinsel organn
stnlk kazanmas

Buzul dnem, insann

ortaya kna
dein olan evrim

Gizil dnem

IV. Deiiklik

V. Deiiklik

Tablodaki iki stn aklama bekliyor. Organik yaamla, bi

reysellemi tekhcreli canllarn ortaya knn arasnda
bir ayrm yaptmz zaman, m addenin canlanmasnn kke
ninde F reudn varsayd evrensel deiiklii biz de bir e
it ikiye ayrm oluyoruz. Birincinin sonucu, organik m ad
denin ortaya k, dier bir deyile belli bir plana gre r
gtlenme olacaktr; kincinin sonucu, zerk ve kendi bana
snrl bu birey maddenin serbestlik kazanmas olacaktr. A s
lnda ana m adde dem ek olan m addenin (materia) ift
anlamna gre bu ikinci sreci, sonraki tm doumlara olan
doumlarn ilki gibi sayabiliriz. Bu anlamda biz de Freudn
grne geri dnebiliriz; ona gre yaamn kkeni (hi de
ilse bireysel yaamn), m addenin blnmesinde yatm akta
dr. Belki de bu birinci autotom i rneiydi; d deiiklikler,
maddenin elerinin en byk birimindeki balanm daya
nksz kldlar ve onlar daha kk kmelemeye zorladlar.
Bunun peinden ana zeltiden ya da ana m addeden ba
layarak biim kazanm ilk bireysellik olutuu zaman, ben
zer gler, burada kuraklk, bir yol oynam olmaldF*).
(*) Bu grn safa animist dnce biimini daha sonraki aklamalar
dorulayacaktr.

90

Aklam a bekleyen ikinci stun, atalarmz vurmu son fe

laket olarak bilinen buzul dnemdir. G ereklik duyusunun
geliim evreleri zerine yazdm denem ede, uygarln ev
rimini bu felakete bir tepki olarak yorumluyorum. Biz bu
na, erotik gereklik duyusunun varm olduu genital dze
yi, buzul an snrladn ve kullanlmayan bu cinsel tepilerin daha yksek dzeyde kltrel ve ahlaksal uygula
malarn artmasna yardm ettiini de ayrca ekleyebiliriz.
G enital aygtn oluum unun ve organizmada kalan cinsel tepileri kurtarm a yeteneinin, iblm asndan nemli bir
ilerlemeyi ve gereklik duyusunun gelimesinde gl bir
etkeni temsil ettiini birok kez gstermitik. Bu olgular
destekleyen soyolusal koutluklarn da ortaya ktn ay
rca eklememiz gerekli. Dlyata olan hayvanlarn ilk ift
leme organlarn gelitirdiklerini de grmtk; ite bu aa
m ada, daha nce dz olan beyinde kvrmlar da balar. D l
yata olan hayvanlarda ilk kez iki beyin yarkresi arasn
da iletiim salayan bir ban kurulduunu biliyoruz; zihin
sel alma yetenei bakm ndan bunun byk bir ilerlem e
olduu su gtrmez. Gizil dnem boyunca ilerleyen uygar
lk, cinsel gdlerle dnsel etkinlikler arasnda ilkel ve
derin ilikinin belirtilerinden birisi olabilir.
B ununla birlikte, beynin gelimesinden sz ettiimize gre,
cinsellikle -ayn zamanda dnme organnn ileyi biim i
nin organik ilkrnei ola n - dnsel etkinlikler arasndaki
ilikiler zerine k tutulacak baka bir gr de aklaya
biliriz. K oku duyusunun cinsellikte oynad nemli rolden
daha nce sz etmitik. Ayrca beynin geliimi srasnda ko
ku alma organ ve onunla birlikte cinsellikteki kokunun ro
l giderek geri plana itilirken, beyin yarkrelerinin anato
mik ve ilevsel g kazanarak nplana ktn biliyoruz.
91

kiayakllarda da baskn olan etken, burun deil, gzdr,

erotik duyu iin de bu geerlidir. Hayvanbilimci Th. Z elle
gre insanms maymun ile insan gren hayvanlardr.
G rm e organnn ileviyle dnce arasndaki benzeim y
le teye gitmitir ki, grme organn, dnce oluum unun
biyolojik ilkrnei gibi saymak bizce olasdr. Bir kpek yi
yeceini yutm adan nce onu nasl koklayarak tad ar ise,
diisine penisini em anet etm eden nce de onun cinsel orga
nn koklar.
Ve F reude gre dnme organnn ilevi nedir? En az
enerji harcamayla eyleme girime mi? Peki ya dikkat? Kay
dedici organ iin duyu organlarnn yardmyla d dnyann
istemli ve dnml olarak incelenmesi, d uyarlan bilince
yalnz kk m iktarlarda ve deneyimsel olarak aktarm ak
tan ibarettir. D nm e organ ile grme organnn her ikisi
de gereklik ilevinin, bencil gerekliin olduu kadar, ero
tik gerekliin ilevinin hizmetindedirler.
Birleme ile dllenme arasndaki ilikiler konusundan biraz
uzaklam olduk, ama trn korunmasnn ekirdeksel bi
yolojik sorunlaryla ilgilenirken nmzde alan eitli ye
ni grnm lerin ayartclna kar direnm ek de kolay d e
ildir. Cinsel birleme konusunda tam bir kuram gelitir
mekten sz edecek kadar kendimizi kuruntulara kaptrm
yoruz, ama ne olursa olsun, bizim kurammz da daha iyisi
olmadndan imdilik ie yarayabilir. G o eth eye gre eksik
bir kuram, hi olmam bir kuram dan daha iyidir.Haeckelin
Yaratln Doal Tarihi'nde sylediklerini biz de burada
anmsayabiliriz: Olaylarn yorumlanmas iin tm kuram
lar, eksik olsalar bile, en iyisini bulunup onlarn yerine koyuncaya dein saklamalyz.
92

CNSEL BRLEME VE UYKU

Schlaf ist Schale, wirf sie fo r t."
G oethe, Faust, II. kisim(*)
H em cinsel birlem ede hem uykuda gerekletirilen ei
limler arasnda varolan byk benzerlie birok kez ve s
teleyerek antrm a yapm tk; biyolojik adan ok nem li
olan bu iki olay arasndaki benzerlikleri ve ayrmlar da d a
ha yakndan incelem ek yine bizim iin bir grev saylmal
dr. G ereklik duyusunun geliim evrelerini anlattmz
blm de bebein ilk uykusunu, karn iinde varoluun ye
niden ortaya k gibi betimlemitim; yalnz burada onun
bakm m stlenen kiilerin scakl ve onu sarmas zel bir
dikkatle artrlm tr. D oum travm asyla sarslan ve ala
yan ocuk, bu yeni durum da hem gerek bir biimde, hem
de psikolojik bir sanr iinde, deer bir deyile kandrc bir
durum da sanki bandan byle bir ciddi ok hi gememi
gibi abucak sakinleir. Ayrca bu konuda F reu d n dedi
ine gre, insan adeta tm yle dom am tr uykuya.dald
zam an, yaamnn nerdeyse yarsn ana karnnda geirir(**).
(*) U yku bir rtdr, kaldr at o n u .
(**) Psikanalize Giri.

93

Bununla birlikte, eer bir yandan uykuyu, te yandan cinsel

birlemeyi, ana karnndaki durum la karlatracak olursak,
mantkl bir yol tutm ak iin, onlar kendi zlerinde birbirle
rine benzer olarak dnmeliyiz. yle inanyoruz ki, ger
ekte her iki sre de, yollar ve nitelikleri ayr ayr olm ak
la birlikte, ayn geriye dn amacn gerekletiriyorlar.
D dnyay toptan yadsyarak olumsuz sanrl bir biimde
uyuyan kimse, tm psikolojik ve fizyolojik ilgisini ve dikka
tini dinlenmeye yneltir ve nerdeyse sadece gerek d ve
dsel bir biimde geriye dnn sonuna varr. Buna kar
lk, cinsel birleme konusuna gelince, insan bu amacna
gerekte ksmen aldatc bir biimde, ksmen de gerekten
varr: nk cinsel organ ve sperm a etkin olarak kadnn
(annenin) ortam na girer. D em ek ki cinsel birleme ve uy
ku, imdiye dein erotik gereklie doru uygulanm evri
min balangc ve sonucudur.
Uykudaki bir insan iin zerotik denilebilir; tmyle ana
karnndaki dingin durumu yaayan bir ocua dnm tr
ve kendi narsik yalnzl iinde d dnyayla ilgilenmeye hi
gereksinim duymaz. Bir insan cinsel birlemede bulunm ak
istiyorsa ok nemli hazrlklar yapmak zorundadr; ilk n
ce uygun bir e ele geirmek gerekir, dier bir deyile, uyku
ya benzer mutluluun yanlsamas olan cinsel boalmaya sa
kncaszca geebilmesi iin ok ileri bir evrim aamasn ka
ntlamas gerekir. Anlalaca gibi bu durum daki bir birey,
ok g koullarla kar karya bulunur, am a algsal bir
lik (Freud) in arzunun temsilcisini izleyebilmesi iin bunla
r zorunlu olarak yerine getirmesi gerekir. Baka trl sy
leyecek olursak uyku, autoplastik yollar, cinsel birleme,
alloplastik yollar kullanr. Uyku, da yansyan dzenekler
le hareket eder, cinsel birleme ise, ie yansyan dzenekler
94

le hareket eder. Bununla birlikte, erotik geriye dnte, bi

reyin btnln bozacak snrlarn almamas iin ayrca
zenle nlem alnr. Vcudun yalnz bir ksm (cinsel organ)
gerek doyuma katlr, dier ksmlar ise tm canl etkinlik
lerini kesm eden (solunum vd.) yardmc organ olarak ibir
lii yaparlar.
L iebaultun dedii gibi, her iki srecin de zellii ilikili
yaam terk etm ek, uyarlara kar duyarlklar azaltmak,
arzuya hizmet edeceklerin dndakilerin hepsini unutm ak
tr. H er iki sre de bu nitelikleriyle karn ii varlk biimi
ne ok yakn bir benzerlii yeniden olutururlar. Cinsel bir
leme konusundaki bu olgular ayrntlaryla akladmz
iin, burada yalnzca Pieronun betim lem esine gre uyku
durum unun zelliklerini vermek istiyoruz. Uykunun zel
likleri olarak aadakiler saylyor:
... etkisizlik, kaslardaki devinimin gevemesi, kendini
brakm a durumu, yeniden etkinlie gemede genel ek
siklik, refleks tepkilerinin direnmesi, istemli tepilerin
yokluu,
ve genelde,
ortam la olan ou duyusal-devinimsel ilikilerin o rta
dan kalkm as.
Uyku durum undaki duruun zelliklerini, konumuza ya
banc bir gzlemci bile dltn duruu gibi betimler. Uy
kudaki insan, dizlerini karnna doru eker, yle ki vcut
bir yumak biimini alr; ana karnndaki ocuk da, yer azl
ndan ayn durumu almak zorundadr. Ayrca besinin ile
vinde de uyku durum u ile em briyoner durum arasnda b
yk bir benzerlik saptanabilir. Yiyecek edinm e ve onlar ye
me ileriyle hayvanlar gndz urarlar. A m a besinin ger
ekten sindirilmesi, dier bir deyile dokularda emilmesi,
95

eer fizyologlara inanmak gerekirse, daha ok geceleyin

olur. Uyuyan gdasn alr der bir Fransz sz. B uradan
karacamz sonuca gre, uyku aba harcam adan besin al
may andrr diyebiliriz; bu da in tero'daki (dlyatandaki)
beslenme biimine benzem ektedir. Biroklarnn ileri sr
dne gre byme ve dokularn yenilenmesi zellikle uy
ku srasnda olagelir. Byme, ana karnndaki dltn ade
ta tek etkinliidir.
D aha nce szn ettiimiz ve cinsel birleme srasnda de
iiklie urayan solunum, uyku srasnda ok derinleir.
Uyku srasndaki daha uzun aralklarla olan soluk alp ver
me, dltn solunumsuz durum una yaklaabilir. Suda yaa
yan memeliler, rnein foklar, uyku srasnda cierlerini ha
va ile iirir ve su altnda ylece kalr; ancak uzun bir aradan
sonra hava almak iin su yzne kar. B ukalem unun da
uyku srasnda cierlerini ok iirdiini biliyoruz.
Uyuyan bir kimsenin ayak alt refleksinin Babinski belirtisi
gsterdii biliniyor(*); yeni domu bir bebein ayak alt ref
leksine baklrsa, ayn belirtiyi gsterdii grlr. Bu belir
tinin gsterdiine gre beynin sinirsel balantlar, zellikle
beyinle duyu organlar arasndaki refleks henz olgunlua
erimemitir. Bu nl fizyologun burada syledikleri, bizim
soyolusal geriye dn konusunda yaptmz aklamalar
doruluyor. U yku srasnda da ilkel bir geriye dnn dev
reye girdiini varsayabiliriz. (Cinsel boalmann son aam a
s olan meni gelmesi, bu en derin geriye dn evresiyle bir
benzerlik gsterm ektedir.)
(*) Joseph Babinski (1857-1932), Fransz doktor ve nrologu. Birok or
ganik hastalklar nevrozlardan ayran belirtileri ortaya karan bilim
adam.

96

N ot etmeye deer bir nokta da gzlerin sinir balantsdr:

Uyku srasnda gz yuvarlaklar da ve yukarya doru ev
rilir; fizyologlarn onayladna gre bu durum , iki gzyle
birden grmeyen hayvanlarn karakteristik grsel durum la
rna geriye dntr. U yku srasnda gz kapaklar sarkarak
gzleri kapatm az, gz kapaklarnn kapanm as istemli kas
lar araclyla olur.
U yuyan insanlarda gzleyebildiim iz s dzeninin dei
ikliklerini de b urad a ayrca anlatm alyz. U yku srasnda
bedenim izin ne denli kolayca souduunu ve uyuyan in
san soua kar k o ru m ak iin nlem ler alm ak g erek ti
ini biliyoruz. B urad a da scakl anann salad o rta
ma, em briyoner durum a geri dn sz konusudur. A m a
bu rad a da belli balk ve k urbaa gibi soukkanl hayvan
lara doru ok daha derin bir geriye dn sz k onusu
dur.
U ykunun cinsel birlem eyle olan benzerliini daha da d e
rinletirm ek in ortak uyku denilen alkanl burada
rnek olarak verebiliriz. k i (ya da daha ok) hayvan, s
larn karlkl paylam ak iin uyku srasnda birbirlerine
sokulurlar. Uan sincaplar ve keklikler byle uyurlar; as
lnda keklikler, balar da doru bir em ber yaparak
uyurlar. Kimi ku aileleri uyku srasnda bir araya gelir,
birbirlerinin stne karak, birbirlerine tu tu n arak uyur
lar. A m erik adaki kimi m aym un trleri uyku toplantlar
dzenlerler.
Cinsellikle uyku arasnda belli bir lde baka karlkl bir
iliki daha vardr; yle ki, ocuk bydke, uykuya ayr
dan zam an azalr, buna karlk, cinsel etkinliklere ayrlan
zam an artar. Bizim varlmz uykuda balar; dlt, ner97

deyse srekli olarak uyur, diyor Buffon(*). Yeni domu bir

bebek, gnde yirmi iki saatten fazla uyur, buna karlk, ero
tizmi ilkeldir, ie kapaldr. Bildiimiz gibi yetikinlerin
uykusu, cinsel arzunun doyumsuzluu yznden altst olur.
Psikanalizin bildirdiine gre uykusuzluk ou zam an cinsel
yaamn yetersizliinden kaynaklanr. nsan yalandka,
cinsel istei gibi uykusu da azalr; yerini belki de daha derin
deki ykc tepkilere brakr.
Uyku ile cinselliin karlkl biyolojik bantsndan yana
kantlardan birisi de uyku srasnda ortaya kan zdoyumla gece kirlenmesidir. Gece sidik karmann nedenlerinden
birisi belki de budur. Buna karlk, kuzeyde yaayan kimi
boylarda, rnein Sam oyedlerde kn bir eit klama var
dr, bu mevsimde kadnlar adet grmezler.
Uyku ile hipnoz arasndaki yakn ban varl da biliniyor;
ayrca cinsel iliki ile, hipnotik ilikiler arasnda varolan te
mel benzerlii psikanaliz ortaya karm tr^). Ruhsaaltmclar, medyumlarn saaltma yatkn klmak iin uykulamada ou zaman kendiliinden yar uykulu durum u kulla
nrlar. Ayrca anababalarn ocua haydi uyumaya diye
buyurmas, ocuk zerinde duyarl bir hipnotik etki brakr.
Birok din m ezheplerinde aralarna yeni katlan mezin
uykusu hoyrata ve srekli olarak bozulur, bireysel istem
bylece krlr; bu yaplrken avcnn ahinin uykusunu s
rekli olarak bld ve onu kendine tutsak yapt yol oldu
u gibi izlenir. uras ak ki, uykuya duyulan byk zlem
ve ana karnna ya da daha ilkel bir dinginlie snarak yo
(*)

Buffon, G eorges Louis (1707-1788), D o a l Tarih ile D oal D n em

lerim yazar Fransz bilgini.
(**) Ferenczi Sandor, Introjection et Transferi.

98

rucu gereklikten sanrl bir biimde ka insanda ok yo

undur; buna varm ak iin insan tm ruhsal ve bedensel g
lerini alk olm adk bir biimde artrabilir. A m a burada da
her ey hipnotik boyun eite olduu gibi geer; ana-babaya duyulan sevgi ve korkuyla bunun arasnda ayrca bir ba
lant kurm ak da gerekli oldu. Cinsel yaam da da ak fesi
ni ele geirmek iin hipnotik zellikler tayan etkenlerin
araya girdiini daha nce grmtk. Y apay olarak uyutu
lan bir kimsenin kataleptik gerginlii, dltn duruuna ok
benzer. A k da bir yapay uyutma mdr, sorusu sk sk orta
ya atlyor; bizim anlaymza gre yapay uyutm a da ve iin
sonunda ak da anne-ocuk ilikisine geri dn olduun
dan ayn yola kar.
Cinsel boalmann zel ruhsal durum una benzettiimiz uy
kudaki zel ruhsal durum, heyecansz ve arzusuz tam bir do
yuma denk der; yksek canllardan birisi ana karnndaki
dingin durum u yeniden kurarak ancak bu durum a varabilir.
Buna karlk, eer rahatsz edici uyarlar (gndzden kalan
lar) bu barn yerlemesine engel olurlarsa, bu bar eilimi
sanrl bir yeniden yorumla (de hazrlk) arzularn dte
tamamlanmasna dnr. Dlerin Freudien kuramnn ya
salarna gre cinsel dlerin en derin anlam bir yandan, dipien fantazm anlamnda cinsel ilikidir, te yandan, ana kar
nndaki durum dur ya da bu duruma geri dntr. Dlerde
gerekletirilen arzularn niteliinin, canllarda ortaya kan
ana karnna geri dnn genel eilimiyle basit ruhsal bir
benzerlik tadn bizi grmeye iten, hem psikanalizcilerin,
hem de biyologlarn yapt saptamalardr^).
(*) U yuyan insann ilkel bir varlk biimine geri dn, dsel bir yanl
samayla karlatrlabilir ve bizim organik sanr diye adlandrdm
za ok iyi bir rnek olabilir.

99

Uyku ile cinsel birleme arasndaki benzerlik, her ikisinin de

deviriilik gstermesiyle daha da belirginleir. U yum a istei
ni balatan atk rnlerin birikmesi, daha nce dnd
mz cinsel gerilimle, bu gerilimin boalmasnn amfimiktik
birikimini bize ok anmsatyor. (Ayrca C laparedein uyku
nun biyolojik kuram na baknz: Y orulm am ak iin uyu
ruz). B enzer biimde, uyumann uyarc etkisi de birok ba
kmdan, olaan bir cinsel doyumdan sonra artarak ortaya
kan kavrama yeteneine benzer. A m a burada da olay, karn
ii varlk biimiyle ilikili olarak yaptmz karlatrmann
nc terimi gibi ortaya kar: Cinsellikte olduu kadar uy
kuda da ortaya kan geici enerjinin etkinliini birey, henz
savamn olmad, hi yorulm adan yalnzca byd ve
gelitii dingin bir varoluun iine dalmasna borludur. Marazi durum lar srasnda en nemli iyilime srecinin uykuda
getii ne srlr, ama biz ayrca akn iyiletirici tansk et
kisinin dorulandn da syleyebiliriz. yle anlalyor ki,
her iki durum da da doa, canl varlklarn yenilenmesi iin
ilkel yaratc glere bavuruyor.
Burada da kendi grmz destekleyecek sezgici ve bil
gelik dolu halk deyimlerini rnek alabiliriz. U ykusunu alan
kimse, yeniden domu gibi olur. Shakespearee gre
uyumak:
The death of each days life, sore labours bath,
Balm of hurt minds, great nature second source,
Chief nourisher in lifes feast.
Macbeth, II.2C*)
(*) Her gnk yaam n lm uyku, arl almann banyosu, yaral
ruhlarn m erhem i, byk doann ikinci kayna, yaam leninin en
gzel nim eti.

100

Uyku biyolojisi konusunda nemli almalar olan Trmner, bu konuda yazd byk bir denem ede birok karla
trm alar yapyor. U yanklkla ilgili olarak syledikleri:
...So entsteht Licht und Leben aus dem Schosse von
Nacht und Nichts. A ber die Nacht entlsst ihre Gesc
hpfe nicht dauernd, sie zwingt sie periodisch zurck in
ihren schweingenden schoss... W ir mssen tglich zu
rck zum schosse der allernhrenden Nacht. In seinem
D unken w ohnen die wahren M tter des D aseins!*).
T rm nerin peinden H ufelandm bu konuda sylediklerini
de buraya aktarabiliriz:
Schlaf ist des M enschen Pflanzenszeit,
Wo Nahrung, W achstum bass gedeiht,
Wo selbst die Seel, wom Tag verw irrt
H ier gleichsam neu geboren w ird.!**)
Cinsel birleme ve ana karnndaki varolua elik eden uyku
durumu, tpk ruhsal durum da olduu gibi, oktan beridir
gerilerde kalm varolu biimlerinin, belki de yaam nce
sinin bir yinelenmesidir. Eski bir Latin szne gre uyku,
lmn kardeidir. Bu gncel yeniden doutaki uyanma s
rasnda etkili olan travm atik gler, daha nce yaam iinde
uyanan ilkel m addeyle ayndrlar. Evrim e zorlanm her
(*)

B ylece k ve yaam gecenin ve hiliin sinesinden doarlar... Am a

gece kendi yaratklarn bsbtn salvermez, kendi sessiz kucana
devinim li olarak geri gelm eleri iin onlar zorlar. Her gn, istesek
de, istem esek de gecenin besleyici kucana geri dnm em iz gereki
yor.
(**) U yku insann bitkisel adr, orada insan beslenir, byr, gndz
yorulan ruh bile, orada yeniden doar.

101

aama, greceli dingin bir durum un uyandr. Bitki uyu

yan bir hayvandr, diyor Buffon. Em briyonun geliiminin
kendisi, nerdeyse bir uykudur ve kimi zyaamla ilgili d
lerde olduu gibi, trn tarihinin yaama geiinin yinelen
mesiyle sadece rahatsz edilir.
Bununla birlikte uyku ile cinsel birleme arasnda u nem
li ayrm yer alabilir: Uyku srasnda ana karnndaki mutlu
varolu yinelenirken, cinsel birlemede cennetten kovul
m a srasnda yer alan savamlar da (yeryzndeki deiik
likler, doum, stten kesilirken verilen savam ve temizlie
alma) ortaya kar.

102

BYOANALTK SONULAR

Cinsel srecin anlam ve belirtilerinin biimleri zerine ge

ici bile olsa, aklama amac gden kuram sal almamzn
sonuna yaklarken, geriye doru bakp aldmz yola bir
gz atalm ve kendi varsaymmzn aba gerektiren kurulu
u srasnda kullandmz yntemi kendi hesabmza incele
yelim. Bizim k noktamz, cinsel boalm ann biyolojik
analiziydi. Bununla birlikte, bu tek srecin daha ileri bir
aklamasn yapm ak iin tmyle ayr bir bilim alanndan
gelen psikolojinin bilgilerine byk bir rahatlkla bavur
duk. Byle bir ynetimin bilimsel adan dorulanp doru
lanmayacan yeniden inceleyecek deiliz. Bizim saptam a
mz gereken ey, psikolojik bilgilerle biyolojik bilgilerin
byle bir kaynamasnn, cinsellikle ve trn korunmasyla
ilgili g sorunlarla karlaacadr, nk verimli olduu
kadar deerli de olan byle bir bilgi kaynamas, bizim sezemediimiz, ama bilimin kurduu kimi eyleri kavram aya g
trr bizi.
Buna karlk, doruluklarn onayladklarmz bir yerde
dzeltmemiz gerekiyor, yle ki psikolojik bilgiler bizi biyo
lojik sorunlarn zm ne gtrd iin biz onlar geerli
sayyoruz. Sorunlarn zm ne yardm eden genel psikolo
103

jik bilgiler olmad, daha sonra rnekleriyle gstereceimiz

gibi, biz bunlar yalnz psikanalitik bilgiler sayesinde z
dk. imdilik unu genel bir biimde belirtelim ki, psikana
lizin kavram larn ve yntem lerini bilimin dier alanlarna
uygulama olay, imdiye dein bilinmeyen gerekliklerin bir
ksmn anlam aya giden yolun F reu d n retisinin at
nn yeni bir kantn oluturm aktadr.
D aha ilk bata anal ve retal durum larn gdsel nitelikle
rinin amfimiktik karmn tarttmz zaman, psikanaliz
den gelen yer deitirme ve younlama kavram larn kul
lanmtk. Bu iki kavram a gelince, yer deitirme: Niteliksel
ve niceliksel olarak belirlenmi enerjilerinin kendi nesnele
rinden ayrlmalar ve baka bir nesnenin zerine aktarlm a
lar ya da younlama: Ayn trde ve nitelikteki enerjilerin,
bir ve ayn nesne zerinde birikmesi. Biz onlar yle gr
yoruz: Bir imgeden dierine enerji yatrmnn yer deitir
mesi ve belli bir imge zerine ayr trden enerjilerin birik
mesi. Byle bir yer deitirme dzenliinin varln imdi
ye dein biyoloji bilmiyordu ve yalnz psikanalizde bilini
yordu. Bizim yer deitirme ve organik younlama zerine
kurduumuz kuram a ara konak hizmeti gren, psikanalitik
anlamdaki histeri oldu: mgelerde yatrlm enerjilerin or
ganik ilevlerden yer deitirmesi (conversion) ve psiik ala
na gemesi (analitik saaltm). Byle bir enerji yer deitir
mesinin ayrca salt organik tutum iinde de allagelen bir
ey olduunu, dier bir deyile, eitli organlarn kendi ara
larnda da getiini varsaymak iin bir adm daha ileri a t
mak ve bunlar analiz iin de geerli saymak olas. Psikana
lizin doal bilimlerle ilikilerindeki bilgi ve yntemlerin
balanmn sistemli olarak deitiren biyoanalitik bir bili
min ilk temel tan bylece atm oluyoruz. Dier temel
talar bunlar izleyecektir.
104

 Cinselliin kuram na gre organlarla organ blm lerinin

ibirlii, ortak bir uygulamayla biten yararl etkin glerin
sadece kendiliinden birbirlerine eklenmesi deildir. H er
organ zel bir kiilie sahiptir, her biri, B enle ksnl ilgi
arasndaki atmann snand bir sahnedir; bu olay imdi
ye dein yalnzca psiik kiiliin analizinde akla kavu
mutur. Ayrca fizyoloji imdiye dein, ister salkl olsun,
ister hastalkl, cinsel enerjinin organik ilevdeki rolne ye
terince nem vermedi; buna gre, bizim cinsel kuram la ilgi
li varsaymlarmz ksmen de olsa onaylad taktirde, yal
nzca yararllk ilkesine dayal fizyoloji, ve patolojiyi haz bi
yolojisiyle btnlem ek gerekli olacaktr. A rtk imdiden bu
yeni bilim dalnn ana izgilerinin taslan izebiliriz.
D aha nceki bir blm de autotom iye olan eilimle, rflm ana olan eilim arasnda bir koutluk izdiim zaman, bu
kavram psikanalizden almtm. Reflm an sreci ilkesinin
kendisinin bile, organik bir modele gre yaratld aktr.
E er psikanalitik dnce biiminin uygulanmasyla, byle
bir organik rflman zerine kurulu tm bu nemli biyolo
jik olgularn ilkel nedenlerini daha iyi yaltmay baarabilseydik, yle grnyor ki, bizim doal olaylar kavraymz
zellikle derinlemi bulunurdu.
Yalnz hazzn hizm etindeki erotik tepilerle, yararl am ala
ra hizmet eden gdleri organik yaam sorununun tm n
kavram ak asndan iki ayr kavram olarak semek, bu ara
trm ann nemli sonularndan birini oluturur. Bununla
birlikte, psiik yaamda olduu kadar, organik yaamda da
geriye dn eiliminin ortaya karlmas, (F reudn tepiler kuram nda daha nce saptad gibi) bundan ok daha
fazla nem kazanacaktr. yle grnyor ki, doal bilimle
rin kolay yaklalr cephesinin gerisinde, bireyin ve trn
105

evriminin oktan beridir gerilerde brakt evrelere ait bir

ilev ve rgtlenm e biimi, bir eit biyolojik bilin d ya
am srdryor. Bu biyolojik bilindlk yalnzca ak or
ganik ilevlerin gizli bir dzenleyicisi gibi davranmaz, ayrca
uyku, cinsel yaam ve organik hastalklar gibi zlem durum
larda, tpk nevrozlarda ve psikozlarda olaan bilincin yeri
ni ilkel psikolojinin almas gibi, eski eilimleriyle apak ya
amsal ilevlerin yerini alr. Bunun iin uyku ve cinsel bir
leme rneklerini yeniden ele almak yeter; her iki durum da
da tm psiik yaam (ve bedensel yaamn bir blm ) do
um ncesi varlk biimine, belki de soyolusal planda en
eskiye geri dner. Bununla birlikte, ayn dzeydeki incele
melere dayanrken, em briyoner ilev biimine ve daha ark a
ik olan ate, iltihap, kanam a, ayrca en sradan patolojik
hastalklara dein geri dn de yine alglamamz gereki
yor.
Eer sylediklerimiz gerekte de geerliyse, olaan ve orga
nik yaamn apak olgularnn anlam, henz derinliine
varlmam yerlerin arkasnda bulunuyorsa, o zaman psika
nalizin nerdii varsaymlarla olan benzerlik daha da ak
lk kazanr ve yaam zerine sahip olduumuz yzeysel bil
gileri, giderek daha derin bir biyolojiyle btnlem ek zorun
da kalrz. imdi burada sylediklerimizle, daha nce syle
diklerimiz arasnda bir iliki var. nk genelde kavram lar
yzeyde kalr ve doal bilimler biyolojik olaylar tek yanl
betim lem ekle yetinirler. Yakn zam anlara dein psikanaliz
bile, yalnz psienin (ruhsal olgularn tm nn) genetik ba
kmdan birbirlerinden ayr nedenselliin birok dizilerinde
ezamanl olarak bulunan kendi elerine, daha bir kesin
likle, bir tek ve ayn eye sahip olma ayrcal olduu g
rn destekliyordu. Analiz bu olay, psiizmin ok boyut
106

lu niteliinin dorudan doruya bir sonucu olabilecek tm

psiik edimlerin srdeterminasyonuO) kavramyla belirledi.
U zayda bir noktann yerini saptam ak iin nasl tane ko
ordinat gerekliyse, benzer biimde, psiik ve doal olaylarn
aklanmasnda da eer nc boyut doru olarak tanmlanmamsa, onu bir dorular dizisine ya da bir ebeke pla
nna katm akla yeterince belirlemi olmalyz. imdiye dein
yalnz psiik ilevde gzlenen ayn enin gncel bir silsile
ve bir dizi an iine analitik adan ezamanl olarak girm e
si ve yerlemesi ok dikkate deer bir olaydr, nk bu ay
n zam anda bilind an izlerinin zamandl anlamna
da gelir. Psiik yaam konusunda yaptmz bu saptam alar
biz biyolojinin yerine kullandk; yine biz bu saptam alara da
yanarak cinsel birlemeyi ve uykuyu gncel rahatsz edici
uyarlarn bir davurumu olarak betimledik; yine bunu ya
parken, oktandr zaman amna uram ana karnndaki
ve sudaki ilkel durum larn varln yeniden retmeyi am a
layan eilimlerin davurumlarn betim ledik. Cinsel birle
meyle uykunun ok daha eski ve ilkel (inorganik dinginlie
doru gdsel arzu, lm gds) bir dinlenme zlemine
geri dn temsil ettiini bile sezinlemitik. Biyolojik bilin
altnn grnr yzeyinin altndaki tm biyolojik olaylarn
biyoanalitik incelemesiyle bunlar da ayn biimde ortaya
koymak gerekir. B uradan kan sonuca gre, evrimin anla
m ve amac ile ilgili tm gereksiz sorular, kklerini gemi
ten alan ilkel devinimlerin aratrlm asna kendiliinden d
nebilir.
Bu saptam alarn hem en yararl bir biim de uygulanabile
cei birka sreci aklam am a izin verilm esini diliyorum.
(1) Srdeterminasyon: Birka belirleyici etk en e bavuran bilindnn
oluum u (dler, fantazmlar... - Freud, 1895).

107

Bebein beslenm esini alalm sz gelimi: G rne gre bu

beslenm e st em m enin, sindirim srelerinin, sindirilmi
besinlerin dokulara dalnn, organizm ann kimyasal ve
fiziksel ekonom isine (kalori hesab) giriinin ok iyi b e
timlenmesiyle nitelendirilebilir. A m a bu olaylardan baka,
biyo-analizcinin dikkatini ekecek olan ey bebein ilk b e
sin nesnesinin bir eit annenin vcudu olduudur (dier
bir deyile, annenin dokusal eleri ste dnm tr).
Biyo-analizci, genital ve em briyoner asalaklkta bildii r
neklere gre, anne st ve dier hayvansal rnlerle yaa
yan insann gerekte tm yaam boyunca bir asalak kald
n, insan ve hayvan atalarnn vcutlarna katldn ve
konuu olduklarnn (anne, hayvan) besin rnlerini terk
ettiini dnecektir. Biyo-analizci bu yolda ilerlerken,
atalarn yutulm as (phylophagie) diye adlandrabilecei
miz srecin canllar dnyasnn her yerinde ortaya kt
sonucuna varacaktr. H em et, hem otobur hayvan, otoburlar yutarlar ve onlar kendileri iin gerekli olan organik
m addeleri bitkisel besinlerden retm eye brakrlar. Otoburun kendisi bitkilerle beslenir ve onlar m inerallerden
gerekli bitkisel zleri oluturm akla grevlendirir. Biyoanalitik kavram a gre trler arasnda gizli kalan ey stle
beslenm e ve ayn zam anda pek iyi bir biimde temsil edil
meyen beslenm enin tarihidir(*). D ikkatim iz bir kez bu du
rum lara doru ekilince, beslenm enin zel durum larnda,
rnein hastalkl durum larnda, genelde rtl geriye d
n eilim lerinin daha net bir gdlenm esini herhalde o r
taya karabiliriz. B enzer biimde, kusm a belirtisinin ark a
snda da yalnzca bizim iin bilinen nedenleri grmeliyiz,
(*) Hayvanlarn protein moleklleri dzeyinden balayarak tm bitkisel
ve mineral gem i yeniden kurulabilir. Bunun peini psiik analizle,
kimyasal analiz arasnda yaplacak derin bir benzerlik izleyebilir.

108

bunun yannda ayrca bir tek ve ayn sindirim kanalnn (il

kel az) sindirim harek etleri yapt bu ilkel em briyoner
ve soyolusal dnem e doru geriye dn eilim lerini de
grrz.
Connheim ve Stricker, iltihapl sreci gncel uyarlara kar
bir tepkinin dnda ayrca em briyoner biimdeki dokulara
bir eit geri dn olarak da yorumladlar. E er patolojik
deiiklikleri tanr ve geriye dn eilimlerini izlersek,
bunlarn ounun bizim iin anlalr olacan dnyo
rum.
O rganik hastalklarn biyo-analitik incelenmesiyle belirtile
rinin byk bir ksmnn organik libidonun yeni dalm
dzenine indirgenebileceini sanyoruz. Organizma cinsel
gereksinimlerini doyurduu srece, organlar da yararl ile
ri yerlerine getirirler (tm bedenin en iyi karlar iin cin
sel organn gerekletirdii cinsel enerji toplam a hizmetine
baknz). Eer bu hizmet artk yerine getirilemezse, kendi
ne kt davranlan ocuun zdoyumla avunmas gibi, or
ganlarda btnn aleyhine olarak bireysel doyum eilimi
uyanmas olasdr. Bununla birlikte, organdaki zedelenm e
ler de zgeci iin askya alnmas ve dokularda zerotik
srecin yeniden yaanmas sonucuna varabilir. Psiik bir ne
den organik bir hastala yol at zam an (G roddeck, D e
utsch), burada sz konusu olan ok m iktardaki libidonun
n-varolutaki organik libidinal bir yapy gemesidir. D a
mar devindiren sinirlerde ve beslenm edeki rahatszlklar,
birbirlerinden salt yapay bir biimde ayrlan nevrotik ve or
ganik hastalklarn snrnda bulunurlar. rnein geici bi
lin yitimi, beyne gelen kan aknn yetersizliinin bir sonu
cudur; ama biyo-analitik grn buna ekleyecei bir ey
daha var: Beyine kan ak, i organlarn hareketinin daha
109

da artmasn gerektirmiyorsa, bu durum da dam ar basncnn

koullar, ayakta yrme ncesi dnem e geri dnlyor d e
mektir.
Benim dnceme gre, biyo-analitik dzeneklerin ntiplerini, bize en ok yakn olan nevrozlarn ve psikozlarn yap
larnda her zaman buluruz. Szn ksas, gzpek animist
bir zek, organik yaamn psikoloji ve psikiyatri terim leri
iinde dnerek fizyolojik sreleri, patolojik sreler gibi
betimleyebilir ve ayn zam anda G oethenin u szlerini
anmsayabiliyor:
Alle Glieder bilden sich aus nach ewigen G esetzen,
Und die seltsamste Forme bew ahrt im Geheim en des U r
bild
Bu almada simgenin biyolojik bir bilgi kayna gibi kulla
nlmasna bizim iin izin verilmesi, bir an iin biraz tuhaf da
grnse, daha az nemli olmayan metabiyolojik bir yenilii
oluturm aktadr. D aha nce saptam olduumuz gibi, psi
ik durum larda ortaya karlan simgeler, fantazilerin raslantya bal oyunlarnn yalnzca bir anlatm deildir, ayr
ca biyolojik olarak geriye itilmi olgularn tarihsel anlam
tayan izleridir. Bu da bizim genelde cinselliin nemiyle
ve birok ksmi grnmyle ilgili ve tmyle yanl olm a
yan zde yeni varsaymlara ulamamza izin veriyor. imdi
lik bu gr noktasnn geliimindeki ieriklerin olaslklar
n, ne de folklorn saf efsanelerinde, masallarda, mitlerde
(*) Tm Vcutlar lm sz yasalara gre biim alrlar. V e en garip bi
im, ilkel m odelin gizi iinde sakldr.
Ortvayn aklamasna gre rfulmann psikanalitik incelenm esi,
M endelin soyaekim birimlerinin baskn ve gizil belirtilerine bir
aklama getirebilir.

110

ve zellikle dlerin zenginliinde gzlenen bilind bili

minin niceliini lebilecek durumdayz.
Bugn doal bilimlerin tm zerinde egem en olan yararc
ln tek yanl bak as, kimi bilim dallarnda (teknikte)
yararl olduu kadar, daha derin tm biyolojik kavraylarn
yolunda da o kadar kapatabiliyor. Biz bu gre, yararc d
zeneklerin yannda, davurum larndan birisi tmyle sim
gesel olabilecek hazzn eitli dzeneklerini de dikkate ala
rak ancak katlabiliriz.
G enital sreleri incelerken, evrim ve geriye doru evrim so
runlaryla bol bol ilgilenmitik. B undan daha da te, psiik
yaamn evrim srecinde edindiimiz saptam alar ve psikanalitik kuram lar ok sade bir biimde biyolojiye uygular
ken, yeni bir tr evrim bilimini de bu arada aktrmadan
araya soktukC). imdi bu deneyimi hi deilse ana izgileriy
le betimleyelim.
Biz cinselliin evriminin incelenmesini k noktas alrken,
ayn zam anda hem gereklik duyusunun incelenmesinin
sonular, hem de F reu d n tepilerinin derinliine incelen
mesinin sonular iinde kaldk. nk cinselliin evrim in
de dtan bir uyar, yoksunluk ya da ykm canlnn ileyi b i
imlerini ve rgtlenm esini deitirecek kararlara her za
man yalnz bana etki eder. Bizim tm olarak ilgilendiimiz
konu, canl varlklarn evreye bu uyum abasyd (u son
byk felaketlerden birisi olan denizlerin kurumasnn zo
runlu kld). E er bu varlklar yeni durum a uydularsa -b u
bir gerekti-, eski dingin durum u yeni ortam da elden geldi
(*) svireli biyolog Brun, bize yakn grnen yaptnda ( A yklam a Ku
ram ve Z evk lkesi) bir karnca trn rnek veriyor ve evrimle il
gili olarak zevk ilkesi hareketini ok gzel gsteriyor.

111

ince ivedi olarak yeniden kurm ann gizli erei iinde ol

duklarm kabul etmitik.
Uyku, cinsel birleme, hatta ii sv dolu bir dlyatamn ge
limesi ve genel bir biimde gerek i dllenmeyle ana kar
nndaki gelime, bunlarn hepsi, bizim varsaymmza gre
aka gemite kalan bir evrimin evrelerini yeniden kurm a
ya ynelik rgtlenmelerdi^*). Bu srele, insan psikoloji
sinde ola gelen bilinaltna itilme ve bunlarn geri dn
arasndaki benzerlik, analizcinin dikkatinden kamamtr.
A rada yle byk bir benzerlik var ki, nevrozlar alanna uy
gulanan dinamiklerin evrim srelerinin yorumlanmasna
-gerekte bilincinde olm adan- uygulam olduumuzu ka
bul etmeliyiz. A m a burada zr dileyeceimiz yerde, bu
yntemin yasal ve bilimsel bakm dan dorulanabilir kabul
edileceini tasarlyoruz, nk bu adan bakm ann tm so
nularn dzenli olarak elde edersek, evrim kuram nn b u
nunla zenginleeceini sanyoruz. Zorunlu olarak terk edi
len denge durum unun yeniden kurulmas arzusu, bizim ka
nmza gre hibir zaman snmedi, am a arada bir geri plana
ekilmek zorunda kald, nk B en in gncel karlarnn
kurduu biyolojik sansr, bunun gereklemesine engel oldu(**). D em ek ki biyolojide de bir zevk ilkesinin deiik bir
biimini bulabiliyoruz ve buna gereklik ilkesi adn verebi
(*)

Olaand bir biim de varolan ve iftleen dlyatakllar, gerekte

tm genitalite kuramnn eksik kalm bir estetiidir. nk bu
dlyatakllarn iftlem esine katlan organlar, ikinci dereced e bir
nitelie sahiptirler (dem ek gerek organ deildirler).
(**) Kimi k uykusuna yatan hayvanlarn davrannda organik sans
rn gzel bir rneini grebiliriz. D scaklk dt oranda bun
larn vcutlar da sour. A m a ortamn scakl belli bir derecenin al
tna dnce, s retimi hem en balyor, soukkanlla geri dn
duruyor ve hayvan uyanyor: liksi hayvan, beyinli hayvan oluyor.

112

liriz; daha nce psiik yaamda saptadmz gibi burada da

sansr kesimi, zevk ilkesinin dorudan doruya dile gelme
sine engel olduu zam an, ayn g evreye uyum ynnde
ve en byk karmaklk iinde geriye dn zorlar ve onu
ileri doru giden gce dntrr.
D tan gelen tm sarsntlarn ilk sonucu, organizm ann
iinde uyuyan autotom i eiliminin yeniden canlanm asdr
(F reu d n lm gds) ve organik eler, kendilerine su
nulan bir lme frsatn herhalde karm ak istemezler.
E er dzen bozukluu ok frtnalysa, yani travm atikse ve
nceki yapnn ilerleyici ahengine gre olum uyorsa, o za
m an organizma tepilerinin eksik bir dzenlem esi ortaya
kyor; balangtaki dalma eleri, daha sonraki evri
min yap talarn oluturur. J. L oebin yapt deneylere
gre, alak basnl deniz suyunda yapay olarak dllenen
deniz kestanesi yum urtalar, d kabuktaki hcrelerin ta h
ribiyle lyorlar; daha sonra l hcrelerin paralar, d a
lmaya kar bir koruyucu zar oluturuyorlar ve te y an
dan d basncn etkisi altnda hcrelerin iinde gelime
balyor(*). Bu yeniden oluumu ve evrim in bu yeniden
balam asn nasl tasarlyoruz diye soran felsefecilere hi
de gizemci dncelere bavurm aya gerek duym adan k o
laylkla yant verebiliriz. Bu olgularda ortaya kan zge
cilik yalnzca basit bencilliklerin ustaca bir bileimi olabi
lir; bununla birlikte, belli bir dereceye varm olan k arm a
k yap (organik) dalma rnleri zerine geriye dn
ynnde etki eder ya da hi deilse, organizm ann hem en
kom am asna katkda bulunur; tersi durum da, kendi z
atklar snrlar iinde yeniden yaplanr, h atta kendi geli
(*) Spermann da yumurta zerine etkisi belki ykcdr, ama bu ykmn
geriye dn yn, daha sonraki ileriye dnk ynce deitirilir.

113

imini izlemesi iin ksmi ykmn rettii tepi gcn kul

lanr.
Ne olursa olsun, evrim srelerinin biyo-analitik gr her
yerde yalnzca daha nceki yaam ya da lm durumlarnn
yeniden kurulmas arzusunu gryor. Histerinin psikanalitik incelemesinin bize rettiine gre, arzunun gc orga
nizmann iinde bile ylesine etkindir ki, bir arzu vcut iin
de (m addileebilir, vcudu kendi fantazisine gre dn
trebilir. A rzunun byle eilimlerinin psiik yaamn dn
da, yani biyolojik bilinsizlik alannda da ayrca etkili olabi
lecei olasln dta brakm ak iin hibir neden yoktur;
Freud ile uyum iinde kalarak bir varsaym gelitirmeye ha
zrz: L am arckn evreye uyum kuram, evrimin etkeni gibi
alnan arzunun yardmyla ancak anlalabilir.
Temel grmze daha bir aklk kazandralm: Organiz
mann srayla gelien biyolojik katm anlar ve nceki tm ev
releri u ya da bu biimde varln (olduu gibi .n.) srd
rr ve sansrn direnileriyle birbirlerinden ayr tutulur; y
le ki, biyo-analitik bir inceleme, organizmann en gerilerde
kalan gemiini, gncel davran ve ileyi biimlerine baka
rak yeniden kurm aya izin verir.
H er ne olursa olsun, evrim kuram nn en son aklamalar
olan ok karmak sreleri kabul etm ekten vazgememiz
gerekli oldu. rnein, organlarn ileri doru ya da geriye
evriminin aklanmas iin onlarn kullanlp kullanlm am a
sn Lam arck knarken, kendisinin de gerek sorundan yana
olduunun ayrm nda bile deil, nk bu soruna gre can
l varln organ, m ekanik bir m akina gibi kullanlaca yer
de, canl bir varlk olarak kullanld zaman daha bir g
kazanr.
114

Bozulan bir dengenin yeniden kurulm asna ynelik etki al

tnda ve dier cinsel enerjilerin geri ekilmesiyle bozulan bir
organ zerine ok gl bir kar cinsel enerjinin nasl yayl
dn, histeri ve pato-nevrozla ilgili almalarmda gster
mitim. Kar yatrmlar, bir yandan dier organlar zararl
etkilerden korum aya yarar, te yandan, saaltm ve yeniden
canlanm a iin bir enerji kayna oluturur. Bu syledikleri
miz, bir organn almas zerine etki eden sreen rah at
sz edici etkenler iin de geerlidir. Bylece, histero-patonevrotik tepki biimi, evreye uyum ya da evrim alannda
tm uygulamalarla ibirlii yapan enerjinin bu yer deitir
m elerine bir rnek oluturabilir.
kinci derecede bir gr de burada aklayabiliriz: Bizim
gelitirdiimiz kuram a gre, canl iin dayanlmaz dnem ler
de zorunlu olarak kabul edilen ve hatta tepisel enerji biimi
altnda ie yanstlan rfule zevkin belki de geri dn,
Spencerin aklad ayrmlama ve btnleme evrimine
yn veren seenek gre gerek bir aklk getirecektir. G e
reklilik organizmay deiime zorlar; rfule arzu, terk edilmi
durum a hepten geri dnmesi iin onu isteklendirir ve terk
edilmi durumun adeta yenilenmesi iin onu tevik eder.
Geri dn gds, yeni duruma zorunlu olarak uyduu za
man, evrim srasnda hizmet d kalm organlar ve ilev
leri ele geirmesi olasdr. rnein bir kuyrua sahip tm hay
vanlarda, daha nce vcut iin bir dayanak olan ve sonra kr
lenen omurgann kuyruk blgesi, hareketle anlatm organ ol
du ve bunu en eski tepki biimlerine bir geri dn gibi d
nebileceimizi de Darwin ve Freudden beri biliyoruz. evre
ye uyumun ok nemli istekleri olduu dnemlerde bylesi
sinmeler, daha sonra byk tehlikeden kurtulduunu anlar
anlamaz, yapc etken olarak harekete gemek iin belki de
115

geriye dn eilimini gizlemektedir. Ayrca evreye uyum

etkinliklerinin en zorlaycsnn bile dinlenme dnemlerinde,
yani tm organizma geriye dn yaptnda, tm oluumu
adeta bir anlatm hareketine (uyku, cinsel birleme) indirge
diinde, kesintiye uramas iin her eyi ngrmtr(*).
(*) evreye uyumla ilgili dier birka biyoanalitik gr burada ksa
ca sayabiliriz. evreye uyum autoplastik ve alloplastik olabilir; birin
ci durumda, vcudun kendisinin rgtlenm esi deien koullara uyar;
ikinci durumda, organizma bedensel deiiklikleri yararsz klacak bi
im de d dnyay deitirm eye kalkr. En zek ice ve en zgl in
sanca olan alloplastik evrim biimidir; bununla birlikte bu evrim bi
imi hayvanlar dnyasnda da ok yaygndr (yuva yapm ). D dn
yann deiim e uramas, organizmann kendisinin deim esinden
ok daha hzl olur. Zamanmza dein gelen hayvanlarda belli bir
sre duyusunun olduunu varsayabiliriz. A utoplastik salt geriye
dn (gereksinim lerin azaltlmas, daha ilkel bir dzeye d) ya da
ileriye dnk (yeni organlarn gelim esi) olabilir. D evingenliin geli
mesi (daha elverili bir ortamn aratrlmas), autoplastik uyum ek o
nomisine yol aar.
Uyum dem ek, her zaman doyum veren alk nesnelerden vazgem e
ve yeni nesnelere alma demektir, yleyse bir dzen bozukluundan
doyuma dnmdr (balangta zor gelen bir deiiklik). Organ,
dayanlmaz uyaryla zdeletikten ve bunu ie yansttktan sonra bu
durum ortaya kar. B ylece, dzen bozucu olay, B en in (gdnn)
bir paras olur ve bunun sonunda i dnya, ortamn ve onun ykm
larnn yansmasna dnr.
Organlar, dier bir deyile, yeni yaratlm organik ilevler, eski or
ganlar yok etm eden yalnz onlara dayanrlar; eski gere yeniden kul
lanld zaman bile, rgt, dier bir deyile, grnrde terk edilen i
lev, biyolojik bilindnda gcl olarak varln srdrr; kimi ko
ullar onu yeniden harekete geirebilir. Bu kaltsal tortulan, rfulmann dzeniyle karlatrabiliriz; rnein genel ilke uyarlabilirliin s
tnde, halen bir yne sahip olan refleks uyarm, yine onun da stn
de, psiik sem enin (ayklamann) tepkisi kuruludur. Marazi ya da di
er zel durumlarda (derin hipnoz, hint fakirlii), ruhsal durum ken
di ilevini askya alr ve organizma, refleks uyarlabilirlii evresine ya
da daha ilkel uyarlabilirlie geri dner.

116

Yaamn analitik bilimi olan biyoanaliz, yaamn balangc

ve sonuyla ilgili sorunlar karsnda tavr alm aktan kanamaz. D aha nce cinsel organlar kuram nda, cinsel ekicili
in temel nedenini incelediimiz zaman, canl yaamn snr
larn amak zorunda kalmtk. Benzer biimde F reu d n
kendisi de kimyasal ve fiziksel ekim olaylarnda tm 3 aamn balantsn salayan Platoncu Erosla bir benzerlik g
ryor. Gerekte, fizikilerin sylediine gre, grnte
l olan m addede ok youn bir hareket gzlenebilir (r
nein elektron kuram, .n.), bu daha az deiken nitelikte
de olsa, burada sz konusu olan bir yaam dr. Fizikiler
gerek lmden, salt dinginlikten sz ederken, olsa olsa te r
modinamiin ikinci ilkesine gre tm enerjinin dalarak
lme mahkm edildiini dorulayarak bir kuram dan sz
ediyor olabilirler. Bununla birlikte, dalan enerjinin, ok
byk aralklarla da olsa devirli olarak yeniden bir araya
geldiini ileri sren doabilimcileri var(*). Bu onaylamay,
D arw inin doal ayklama kuramyla birletirebiliriz; ona
gre tm deiiklikler gerekte bir raslantdan baka bir ey
deildir ve ikin eilimler pek dikkate alnmazlar!**). B unla
r sylemekle birlikte biz daha ok L am arckn evrim kura
myla ilgili syledii psikolojik dncelerinden yana olaca
(*) Mernst, Y eni Aratrmalarn Inda Evren, 1921.
(**) norganik birlikler iinde, canl varln bir zellii olduunu bildii
miz bu uyarlabilirlik bulunduu varsaymn bir kez kabul edince,
bu elerin karlkl ekim ini dorulayan ne varsa, onlar da g zle
rimizin nne getirebiliriz. ki enin birbirleriyle kaynamas, hi
deilse daha bir stnlk salayabilir ve birbirleriyle birleen ksm
lar, d dnyann dm anlna kar tek tek olduklarndan daha az
bir yzeyle grnrler. B ylece retilen bir enerji ekonom isi, bu
na gre ilk zevk tir. Tm bunlara benzer bir ey de cinsel birlem e
de ortaya kar.
te yandan B lsch e, yerle gne arasndaki ekim i, cinsel ekim le
karlatrmaktadr.

117

z, nk lm gdsyle yaam gds arasnda tam bir

ayrmn olmadn kabul etm ek akla daha yakn; l de
nen, yani inorganik olan m addede bile bir yaam tohum u
var ve sonu olarak dalmann yol at yksek dzen bi
leimine doru bir dn eilimi var. Doal bilimlerin ok
tan beridir akladna gre, lm eilimlerini paylam a
dan yaam olmaz. Son zam anlarda Freud, tm canllardaki
lm gdsnn etkisini akla kavuturdu:
Das Ziel alles Lebens st der T o d , nk das Leblose
war frher da, als das Lebendige(*)
A m a belki de m utlak lm diye bir ey yoktur bile; bel
ki de inorganiin iinde yaamn tohum lar ve geriye dn
eilimleri hazr olarak vardr, gizlidirler; ya da Nietzschenin kendisi de unlar sylerken belki de hakldr: A i
len unorganische M ateria st aus organischer entstanden, es
ist tote organische M aterie. Leichnam und M ensch(**). Bu
dne gre, yaamn balangc ve sonuyla ilgili sorunu
kesin olarak terk etm em iz gerekiyor ve yaamn ya da l
mn hibir zam an yalnz bana egemen olmay baaram a
d ve yaamla lm arasndaki eilimlerin durm adan gi
dip geldii organik ve inorganik tm evreni birlikte dn
meliyiz.
Biz doktorlar hibir zaman rahat bir can ekim eye tank
olmuyoruz; hem adndan da anlalyor ayrca. A rtk yaa
ma uyum salayamayan bir organ bile, lme kar savam
verir. D oal, rahat, lm gdsnn soukkanlln davuran bir lm, belki de yalnzca lm gdsnn ar
(*) Tm yaamn amac lmdr, nk cansz canldan nce vard.
(**) Tm inorganik madde, organik m addeden, l organik m addeden
gelir. l vcut ve insan.

118

bast fantastik arzum uzda varolabilir. Yaam nasl bir do

um sarsntsyla balyorsa, her zam an da yle bir ykmla
bitiyor. H er ey, can ekime durum larnda bile, sanki l
m doum imgesine gre biimlendirmeye ynelik geriye
dn zellikleri ortaya kacakm gibi geer ve doum im
gesinin varl, can ekimeyi hafifletir. Yalnz skk anlar
da (kimi kez biraz daha nce) son solunum hareketleri hz
lanr ve lmle tam bir uzlamann olduu saptanabilir; hat
ta kimi kez cinsel kavgadan sonraki boalm ada olduu gibi,
tam bir dinginlik durum una geii gsteren honutluk belir
tileri grlebilir. Yine lmde de, uykuda ve cinsel birle
m ede olduu gibi, ana karnna dne benzer zellikler or
taya kar. lkel insanlarn llerini ana karnndaki dlt gi
bi melmi bir durum da gmm eleri nedensiz saylmaz;
dlerde ve nim etlerde, lmle doum un simgesel benzerli
i bir raslant gibi saylamaz.
Bylece k noktam za geri dnm olduk: Cinsellik k u ra
mndaki ana karnna geri dnn ekirdeksel anlamna
imdi biyolojideki genel anlamn da ekleyebiliriz.

119

KADIN VE ERKEK

KADIN YE ERKEK

Bugn kendimi ou zaman kulamza gelen eletirilerden

korunm a gerei iinde sayyorum. Psikanaliz her eyin ne
denini yalnz cinsellie dayandrm aldr denirken, hi kuku
yok olaylarn gereklii zorlanyor. B urada kadnla erkek
arasndaki cinsel ayrm dan sz etm ek istediim iin, bu ko
nudan sz ederken ayn zam anda cinsellik konusunu da i
lem ek ok gzpeklik isteyen bir ey olmasa gerek. nk
kadnlkla erkekliin d grnlerinin ve psiik nitelikleri
nin, cinsel organlarnn ayr olmalarnn bir sonucu olduun
dan akl banda hi kimse kukulanmaz. Dorusunu syle
m ek gerekirse, bu alandaki incelem elerde biyologlar bizden
ne getiler. Hayvanlar zerinde yaplan kesin deneylere
gre, cinsel bezlerin kaldrlmas ya da taklmas sayesinde
cinsel karakterler ortadan kaldrlabilir ya da tersine evri
lebilir. Buna benzer biimde, cinsel k arakterler zerindeki
salt psikolojik etkiler de biyologlar iin tam bir yenilik sayl
maz. Bunun iin bir tek rnek verm ek yetiir.
Tam cinsel dum ura uram erkek bir fare, daha doar do
maz yalnzca dier erkek farelerin arasnda yayor ve bir
gn birden dii farelerin kafesinin yanm a yerletiriliyor. K
sa bir sre sonra, hem d, hem i, ayrca davranlar bak
123

mndan erkeklik ynnde bir deiime uruyor, btn bun

lar yalnzca diilerin grn ve kokularnn etkisi altnda
oluyor (Steinach). Byle bir durum da, psiik etki altnda bir
cinsel karakter deiiminden sz etmek, hi de abartm a sa
ylmaz. B una itiraz edecek olanlar, hayvann psiik ya da ya
r psiik nitelik payn ilke olarak reddedenlerdir.
Hi kukusuz kimi kez psikanaliz gncel biyolojiyi savunan
lardan daha uzaa gidiyor.
F reudn, biyolojinin en karanlk blm lerinden birisi olan
gdler kuram n salt psikanalitik deneylere dayanarak na
sl aydnlattn daha nceki yazlarmda aklama frsat
bulmutum. F reu d n nevrozlar analitik etmesi, insanda
cinsel gdlerin yeniden kurulm asna, ocuk cinselliinin varlnn ve birisi gizil dnem olmak zere cinselli
in iki zam anda geliiminin kantlanm asna izin verdi. n
sanda, dlt dnem inin sonunda cinsel bezler bedene gre
ok geliir, doum dan sonra yaamn balarnda belli bir
gerileme gsterir, sonra egem enlik ncesinde ok nemli
bir biimde byr. Ayrca bizim ergenlik dediimiz dnem,
gerekte cinsellikte ilk dnem deil, kincidir. Freud birin
cisini ortaya karm adan nce, kimse bu dnem den kukulanmamt.
Beni bir adm daha ileri atmaya iten, ayrca cinsel birleme
nin aklanmas iin psikanalizin edindii deneylere ve libi
do kuram na balayan F reudn -h em yalnz onun da deil
elde ettii sonular oldu. Bu anlam da kendim iin yararlan
dm ve okuyucunun da katlmasn istediim varsaym lar
dan birincisi, adna erotizmlerin amfimiksi dediim oldu.
Bizim genitallik kavrammz, daha nce kabul ettiimiz gi
bi, ksmi denilen tepilerin ve erojen blgelerdeki uyarlarn
124

genitallie eklenmesiyle oluur. ocuk az, boaltm o r

ganlarnn azlarn, deri yzeyini, gz ya da kas hareketle
rini vd. kendine zdoyum veren olanaklar gibi kullanr; o
cuk bunlardan hibirini uzun sre kullanmaz, baka trl
syleyecek olursak, zdoyumun kendisi hl anariktir. D a
ha sonra, zevk eilimleri belirli odaklarn evresinde youn
lar: O ral ve sadist -an al denilen bu dzenlenme, daha n
ceki anari dnemini geride brakacak bir gelimenin ba
langc olur. Benim burada yapmaya kalktm ey, bu bir
araya gelmenin son biimine, dier bir deyile, genital du ru
ma dein incelemeyi gtrm ek oldu.
Benim edindiim kanya gre, bilinaltna giden kimi orga
nik elerin olumsuz olarak ortaya k, vcut organlar
nn her zaman daha ok kendini korum asna (z-koruma)
yol ayor. B uradan kan sonuca gre, onlarn bu alandaki
ilevsel gleri dikkate deer lde artyor. nce serbest
dolaan, sonra bilinaltna giden cinsel enerjinin ynsemeleri, zevkin zel deposu olan cinsel aygtta sonunda biriktikle
ri zaman, orada birbirlerine karrlar (amfimbde: Kayna
ma terim i buradan geliyor) ve devinimli olarak boalrlar.
Bugne dein hayvanbilim, cinsel ilevin erekbilim kavra
mnn genie egemenlii altndayd ve iinde bulunduu bi
reysel psikolojiden kkten uzaklat; bununla birlikte imdi
ye dein benim birey zerine olan almalarmda bana bir
tek gr benimsetti: G enital ilev kavram, eer deyim ye
rindeyse, her eyden nce bir gerilimin yol at rnleri
atm a, bir boalm a srecidir; eer salt psikolojik terim ler
le syleyecek olursak, zevk almayla sonulanan, ana trn
korunmasyla ilgilenenleri zorunlu olarak gz nne alm a
yan bir etkinliin (dnmsel, .n.) yinelenmesidir.
125

B urada akla gelen soruya gre renmek istediimiz ey,

tam bu tip bir etkinliin hayvanlarn bu denli byk bir ks
mnda cinsel birleme biiminde deimeden niin yinelendiidir. Bu soruya sadece varsaym biiminde bir yant ver
meden nce, biraz daha servenlere atlmamz gerekiyor.
Dnyaya yeni gelen bir bebein ilk uykusunu, doum nce
si dingin durum a yeterince bal bir karlk olarak betim le
diimi belki anmsayacaksnz. D aha sonraki tm uyku du
rumunun da ayrca dorulad gibi, bu uyku durum unun,
doum ncesi koula geri dnm e arzusunun sanrl bir do
yumunun anlamna brnebileceini de eklemitim. ocuk
iin uyank durum dayken az yoluyla emme zevki, daha
sonra anal yolla (dk karma zevki ve onu denetlem e de
nemeleri) alman zevk, ana karnndaki sonsuz m utluluk du
rumuna, gereklik dnyasnda hizmet etmeye yneliktir. lk
eilime geri dn olarak ortaya kan cinselliin kendisi ve
onun doyumu, bu kez ayn anda sanrl, simgesel ve edimsel
olarak yer alr. Doum ncesi koulun mutluluuna gerek
ten kabul edilenler, yalnz tohum hcreleridir. Cinsel orga
nn kendisi ise, bu byk zlemi kendi etkinliinin doas
gerei simgesel olarak dile getirir. Oysa bireyin geri kalan
ksm, tpk uykuda olduu gibi sanrl bir biim altnda bu
mutluluu paylamakla yetinir. Buna gre ben cinsel boal
may, yeni doan bebein ilk uykusunda ya da ilk al gi
derildikten sonraki rahatlnda duyumsayabilecei bilin
d sanrnn heyecanl bir birliktelii gibi sayyorum.
L'apptit vient en mangeant*). Cinsellik kuramnn bu bi
rinci blm bir kez bitince, onun zmlenir klnmasnn
ekiciliine kar direnemedim. Bununla birlikte, st ste
(*) tah yerken gelir.

126

ylacak varsaymlarn da hi kabul edilecek bir yntem ol

madn ya da bunlar byk bir temkinle kabul etm ek ge
rektiini ok iyi biliyorum. E er buraya kadar syledikleri
mizde zayf bir kuram dan baka bir ey grmyorsanz, im
dilik bu tem eller zerine kurulacak olan styapnn da t
myle dsel bir tasarm olarak kabul edilmesi gerekecek.
Bunun sonucu olarak benim arzu ettiim ey, cinselliin soyolusal kuramn, bir peri masal biimi altnda sunmaktr.
Buna gre yeryznn hl sularla kapl olduu bir zaman
gzlerinizin nne getirmenizi isteyeceim. Tm bitkisel ve
hayvansal yaam kendi varlklarn bir deniz ortam nda sr
dryorlar. Bununla birlikte, jeolojik ve atmosferlik koul
lar, denizlerin sular zerine kan yatak ksmlarna dein
ulayorlar. Byle kuru bir yerde duran bitkiler ve hayvan
lar yleyse ya lrler, ya da kara ve havann varlna uyar
lar. Bu durum da artk suyu deil zellikle havay kullanm a
ya almalar gerekir, nk varlklarn srdrm ek iin ken
dilerine gerekli olan oksijen ve karbondioksittir. Suda yaa
yanlar arasnda en ok gelien ve omurgallar dizisinin en
eskisi olan balk atalarmzla bir an iin ilgilenelim. Kimi b a
lklarn tmyle kuru olmayan yerlerde kaldklar, yaam la
rn derin su birikintileri iinde srdrm e ansna sahip ol
duklar dnlebilir- hem aratrm alar da bunu dorula
maktadr; su durum kendilerine hava ile solumaya uyma
olaslklar sunar, dier bir deyile, artk ilerine yaramayan
solungalarn yerini akcierler alr.
Geri ben kendi grm size daha nce sunmutum: Y al
nzca kazara ortaya kan bir solunum eidi ya da srekli
bir solunum deil, youn bir solunum, yeni bir organn olu
umunda ya da daha iyi uyum salamasnda rol oynayabilir.
Kolayca anlalaca gibi besin aram ak iin yer deitirme
127

zorunluu canllar zel devinim organlarn gelitirmeye

yneltti: Bacaklar ve ayaklar. Bunun sonucu olarak balk
yerden yere srayarak ve akcierleriyle soluyacak, dier bir
deyile, kurbaa olacak.
Oysa ben burada bir peri masalndan deil, sahip olduu
muz yaayan bir canldan rnek verdim. Evrim kuram nn
hakl olarak gsterecei gibi kurbaann geliimi, birbirin
den tmyle ayr iki evrede gerekleir. Y um urtadan doan
kurbaa yavrusu -irib a- suda bir balk gibi yaar ve havay
solungalaryla alr. D aha sonra akcierler edinir ve karada
yaayabilir. Bir ikiyaaml olur.
Bunu izleyecek kuram lara gelince, hepsinin sorumluluunu
ben stme alyorum. ok iyi bilinen bir olay bin kez yeni
den dnyorum: Suda yaayan hayvanlarn byk oun
luunun dllenmesi, yine su iinde yer alr ve ana vcudu
nun temsil ettii koruyuculuk burada geerli deildir. Bu
canllarda gerek anlamda bir cinsel birleme olmad gibi,
dta gelimi bir cinsel birleme aygt da yoktur. Dii yu
murtasn suya brakr, ona yakn duran erkek su iinde yu
murtay dller. ou durum larda dii ile erkek arasnda hi
bir deinme olmaz. Bir kez kuru yere inince ve ikiyaaml
olunca, erkek diiye tutunm ak iin ayak ularnda kabart
lar oluturuyor, daha sonra srngen durum una geince,
yumurtann ana karnnda bymesi iin zel organlar geli
tiriyor. Srngenler aamasndan balayarak karada yaa
yan tm omurgallar karn ii em briyoner gelimeyi tanyor
lar. Memeliler kendilerinden ncekilerden yum urtalarnn
zellikle krlgan olmalaryla ve bu yum urtalarnn iinde
bol sv bulundurm alaryla ayrlrlar, yle ki, byme sra
snda bu yum urta krlr ve anne bebei kendi vcut svsy
la beslemeye balar.
128

Biyolojinin verilerine dayanarak kendi kuramm daha da

gelitirebilirim, am a iten davranacam ve beni bir adm
ileri gtrenin psikanalitik deneyler olduunu syleyece
im. Gariptir, beni bu aratrmaya iten F reu d n Dlerin
Yorum u kitab oldu. Doumla ilgili ya da gebe kadnlarn
grd dlerin analizinde, cankurtaran simidini temsil
eden bir imgeyi ya da yaanm bir d aklam ak iin do
um simgesine denk decek olas baka bir aklamay o
u zaman bulamyoruz. Ve hatta byk glkler iinde bu
lunan insanlarn ya da bir kaygdan ac eken insanlarn d
lerinde cankurtaran simidi, bir kurtuluu ya da bir arzunun
gereklemesini temsil edebilir. Kaygsal rahatszlklarla, ilk
byk sknt olan doum ilikileri zerine benim syledik
lerimle F reudden rendiklerimizi eer aklnzda tutuyor
sanz, belki beni izlemeye hazr olabilirsiniz ve boulma te h
likesinden kurtuluun mutlu simgesinin temsili olarak bu
tehlikeden kurtuluun tipik d yorum unu anlayabilirsiniz.
Yaam olaylarnn psikanalitik yorumu ite bu noktada ye
rini ald. Benim dnm e gre cinsel iliki nasl sanrl,
simgesel ve gerek bir tarzda, hi deilse dile geliinde bir
eit geriye dn anlam kazanyorsa, benzer biimde dlyatandaki sv iindeki varolu ve doum da, byk dei
ikliin ve hayvan soyundan gelen atalarmzn yer-hava ya
amnda evreye uyum iin verdii savamn bir ans olabi
lir. D em ek ki cinsel iliki, trn bana gelen felaketlerin iz
lerini tad kadar, bireysel felaketin anlarnn izlerini ta
yor.
Bu varsaym gelitirirken neler sylediklerimin ayrmndaym: Bilimsel kavram larla kkten ayrlyorum. nk ben
yalnzca bilinaltnda kalma, simgelerin oluumu ve dier
organik olgular gibi salt psikolojik kavram lar bir yerden
129

baka bir yere aktardm. B ununla birlikte yle dnyo

rum ki, psiik durum dan organik durum a bu keyfi geiin
genellikle bulu diye adlandrlan mutlu esinlem elerden bi
risi deil de, gerekten basit bir sapma olduunu sylemeye
hibir ey izin vermez. A m a ben yine de, aratrm ada yeni
bir ynlendirmenin ncl dncelerinde olduu gibi bir
eilim iindeyim. Ne olursa olsun, bu yeni aratrm a ynte
mine bir ad vermek iin elimi abuk tuttum ve ona biyoanaliz dedim.
D te, korku ve kurtulu duygusuyla balantl olarak sular
dan cansimidiyle kurtulm a imgesini yalnzca doum sreci
nin soydan gelen bilind izleri gibi deil, ayrca kuraklk
felaketine soyun kendisinin eritii uyum olarak yorum la
mama imdiki durum da biyoanalitik yaklam izin veriyor.
imdi de bu jeolojik sarsntya kar iki cinsin gsterdii tep
kinin tarzna geliyoruz. B urada da yoluma devam etmemi
bir kez daha psikanalize borluyum. H er neyse, syledikle
rimin anlalmas iin, her iki cinste de ak yaamnn geli
mesini sonuna dein incelemek zorundaym.
K jz ve erkek ocuklar daha ilk yllarda ayn ekilde emme

ve sadist-anal, hatta zdoyum biimleri altnda-zerotik

zevkler aram akla birlikte, kzlarn henz erken yalarda er
kek ocuklarla atmaktan ekindikleri hi kukusuz gr
lyor. te yandan, insan varlnn organik olduu kadar,
ruhsal yap bakm ndan da erdii (iki eeyli) olduunu bili
yoruz. E rkek ocuklar gelimemi memeler, kzlar ise yine
gelimemi erkeklik organ (bzr) kaltsal yoldan alyorlar.
A natom ide klitoris ad altnda bildiimiz bu organ, ilk ba
larda bedene gre daha ok gelimitir, daha sonra gelime
si iyice durur. K adnlarda yaplan analizlere gre, uyar bl
130

geleri ieriye, vcudun derinliine doru kayar. Buna kar

lk erkekte fallus (kam), durm adan byr ve cinselliin en
nemli blgesi olarak kalr. Hayvanlar zerinde yaplan de
neyler, kart cinsler arasnda kan kavgann erotik etkin
liklere, hatta cinsel edim lere nclk ettiini gsteriyo. n
san soyunda bile kur yapma, kavga esini ierir, geri uy
gar toplum larda bu e olduka ok deimitir. nsan t
rnde iki cinsel birleme kanl bir saldrdr, kadn buna g
dsel olarak kar koyar, ama bu kar kta kesin bir uz
lama, hatta doyum ve m utluluk aram a vardr.
H aeckelin tem el biyogenetik yasasna gre bireyin geli
im tarihi, trn tarihinin zet olarak yinelenmesidir; ben
bu yasay onaylarken, karada yaama uyum srasndaki cin
sel ilikilere gre bir gr edindim.
H er iki cins de belki bir organizmann iinde yitirilen deniz
yaamnn yerini alacak ve tohum hcrelerine besin ve nem
lilik salayacak bir snak aram a eiliminin kendilerinde
uyandn duyumsadlar. Bu mutlu durum u hi deilse sim
gesel ve sanrl planda tohum hcreleriyle paylama zlemi
ne kapldlar. Bylece her ikisi de erkek cinsel organ geli
tirdiler ve bylece hangisine ac ekme, annelik grevi ve
cinsellikte edilgenlik rolnn deceine k arar verecek kor
kun kavgaya yol atlar. Bu savamdan yenik kan kadn
lk grevini yklendi. Buna karlk, onun aclarn ve g
lklerini dengeleyen kadnlk ve annelik mutluluu oldu.
Bu gereklemenin ve psikolojik sonularnn nem ine d a
ha sonra geleceim, ama imdiden bildirm ek isterim ki, ger
ekte olduunu varsaydmz bu olay, kadnn fizyolojik ve
psikolojik karmakln en iyi aklayan olaydr: Kadnn
en azndan organik adan ok incelikle ayrmlatn, dier
bir deyile, daha karmak durum lara daha iyi uyduunu bi
131

ze aklyor. E rkek kadna kendi istemini kabul ettirdi, ama

bunu yaparken uyumun zorunluluklarndan kand ve daha
ilkel kald. Kadn ise tersine, yalnz ortam dan gelen glk
lere deil, erkein kabalklarna da uymasn bildi.
Bununla birlikte, skntlar erkek cinsini de bak tutam az
d, bana kalrsa ona dardan az ok itim kazandracak je
olojik bir ykm yaad bu kez. O zaman yeryznn geni
bir blm buzlarla ve sularla kapland, biz buna buzul a
diyoruz. Bu altst olmadan etkilenen kimi yaratklar, yery
zne auto-plastik olarak uyum salamaya altlar, dier
bir deyile, beden slarn koruyacak bir rt gelitirdiler.
Dierleri ise, zellikle insann hayvan atalar, bu arada bel
ki de ilkel insann kendisi, gelimi bir beyin ve uygunsuz
koullar iinde bile korumay gvence altna alacak bir uy
garln yaratlmas sayesinde bu durum a bir k yolu bul
dular.
F reudn daha nceki Darwin ve R obertson Sm ithin varsa
ymlarna dayanarak psikanalitik veriler zerine kurmay
baard nemli bir buluu hi deilse geerken anmsamak
gerekiyor. Salkl insanlarda karakter zelliklerini ve son
ra nevroza yakalanacaklarn hastalk belirtilerini ynlendir
mek iin tm bireylerin geliiminde dip kompleksi denen
eyin nem ine daha nce deinmitim. Oullarn anneye ve
dier kadnlara sahip olmay gvence altna almak iin ver
dikleri kurtulu ayaklanmas tam bir baarszlkla sonu
land. Oullardan hibirisi, baba kadar gl kp kendi is
temini tm oymaa kabul ettirem edi. Vicdan rahatszl
onlar baba yetkesini, ana zlemini yeniden aram aya ve es
ki dzeni yeniden kurmaya zorlad. Ayn sonuca varmak
iin bu kavga bireysel dzeyde yinelenip duruyor. lk o
cukluktaki cinsel ergenlii (0-6 ya, .n.) uzun bir gizil d
132

nem izler; benim grme gre bu gizil dnem , buzul a

daki ya da onun sonundaki bireysel dzeyde yaratlan insan
uygarlna uyum yinelemektedir.
Eer insann ve hayvann gzlenmesinden kantlar elde e t
mek istiyorsak, grnte tmyle fantastik olan bu kav
ram lara gsterebileceimiz saygnlk sorununa geliyoruz
imdi. Psikanaliz, cinselliin p ro to tip in d e n sz ediyor.
Psikanaliz, cinselliin doasnn ve ynelmesinin, insann
tm kiiliinin birok zellikleri zerine kesin etkinin oldu
unu savunuyor. Kendi cinsellii ile glk ekmeyen insan,
giriimlerinde de gzpek ve kararldr. Don Juan yalnzca
gzde bir apkn deildi, ayrca kan dkm ekten ekinm e
yen, ok ustalkla ve gztipeke kl kullanan birisiydi. Bu
saldrganlk, baba ile olan dip atmasndaki kk dme
yznden ne denli hafiflemi olursa olsun (hadm edilme s
knts), nemli lde erkek psikolojisine aittir. Oysa kad
nn gzelliinden baka bir silah yoktur, ayrca iyilii ve
utangalyla zellik kazanr. Bu ve buna benzer karakter
zellikleri, ncl cinsel karakter zellikleri adn alr ve
ikincil karakterlere yaklar, dier bir deyile, organik cinsel
karakterlere yaklar. Bu ikincil organik karakter, erkekler
de daha gl bir beden ve saldrgan bir cinsel organla ken
dini gsterir. Buna gre bireyin yaamndaki cinsel farkl
lama tarihi, bir savam dnemi kuram n sergilemek iin
tm yle genel bir planda buna hizmet edebilir.
Birok insann o eski soruyu burada da gndem e getirm ele
ri kolayca anlalabilir: ki cinsten hangisinin daha stn ol
duu. yle sanyorum ki bu soru, bir psikanalizciden bir tek
yant alamaz. Kadn organnn daha ok farkllatn sy
lemitim, ama buna baka bir ey daha eklenebilir: D aha
ok evrimlemitir. Kadnn doutan sahip olduu aklllk
133

ve iyilik, erkeinkinden stndr. (Ahlaksal) duyguda ve

(estetik) duyarllkta kadn daha ince bir varlktr ve daha
saduyulu olduunu gsterir; bununla birlikte erkek, belki
de daha belirgin olan kendi ilkelliine kar koruyucu nlem
olarak mantn, etiin ve estetiin gl yasalarn yaratr
ken, kadn fazla nem senm eyen kendi z deerinin bilincin
deydi. A m a ben yine de kadnn organik uyum unun, erk e
in psikolojik uyumundan daha az hayranla deer olm ad
n dnyorum.
Olaylara bu bak as, kadnn becerikliliinin, ayn dzey
de erkein ortalam a olarak yaptklarn geni lde atn
ileri srmeyi engellemez. Bununla birlikte, birok rnein
gsterdii gibi kadnlar eril etkinliklere giriirlerken bunu
nevrotik bir nedenle yapm aktadrlar. F reudn en son ara
trmalarna gre erkeklik kom pleksi birok kadn nevro
zunun ekirdeini oluturm aktadr ve cinsel soukluun o
una bunlar yol amaktadr. Ben bir ey daha eklemeye kal
kacam, yle ki, bu yalnz ocuklukta yer alan cinsel
farkllama dnem ine deil, ayrca yaamsal ortam n kuru
mas srasnda yer alan cinsel farkllama iin verilen sava
m dnem ine de geri dntr. Birok nevrotik kadn, er
kek yaratlm adklar olgusuyla barmadklar srece, kendi
hastalklarndan da vazgeemezler. Benzer biimde nevrozlu erkekler de, dipsel durum un verdii eksik zm ancak
analiz srasnda daha mutlu bir evrimle kazanrlar.
Telkinden ve hipnozdan neler anladm daha nce size an
latmtm. Korku ve ayartma, bir canly boyun emeye g
tren iki yol olarak bana grnyor. Benim srasyla baba
ve anne hipnozu dediklerim bunlar. A ktaki durum , her cin
sin kendi silahyla ortaya kt karlkl bir hipnoz gibi b e
timlenebilir: E rkek, kendini bedensel ve entellektel gcy
134

le benim setir; kadnn gzellii ve dier stn yanlar, gl

cins denilen erkek zerine bile egemenlik kurm aya elverir.
Cinsel birlemenin karaktarize ettii ve uyku durum una ya
kn bilinli durum da iki cinsin verdii u kavga, ksa bir s
re iin kesilir; erkek kadar kadn da, dier arzulardan ve sa
vam lardan uzak kalarak ilk ocukluktaki m utluluun tad
n ksa bir an iin karrlar.
Ya ilerledike, cinsler arasndaki ayrm belli bir dereceye
dein silinir. yle anlalyor ki bu, cinsel salglarn azalm a
snn bir sonucudur, kadnn sesi kalnlar, kimi kez byk
bile kt grlr. B ununla birlikte, erkek de erkeksi gr
nm nden ve karakterinden ok ey yitirir; buna dayanarak
diyebiliriz ki, ocuklukta ve ileri yalarda iki cinsli eilim
zellikle kendini gsterir.
K adn iin annelik, erkek iin babalktan ok daha zengin
bir anlam tar ve kadnn okelilie eiliminin de daha az
olmas, eyann doasndan saylabilir. ou zaman kabul
edilen bir snflamaya gre kadn bir yandan annedir, te
yandan kendini her eyden nce aka adam bir varlktr;
psikanalitik deneylere gre bu, kltrn sevecenlikle cinsel
istek arasnda yapt ayrmdan ve bunu kadna byle kabul
ettirm esinden ileri gelmektedir. Byle bir kltrel gerekli
lik ok zorland zaman, evlilik yaamndaki bu iki eilimin
norm al uyumunu erkek iin de gletirmektedir.
D ncelerim deki gelim enin btnln gsterm ek
amacyla psikanalitik etnolojinin kimi verilerine bavuraca
m. Nerdeyse tm ilkel toplum larn uyduu kimi adetler
var ki, bunlar daha nce uygulanan idi etme ayinlerinden
arta kalan adetler diye ancak aklanabilir. Bu ayinin kaln
ts ve bugn hl uygulanan snnettir. Belki de bu ceza ya
135

da korku, eski zam anlarda babann oullarna kar kullan

d en byk silaht. Babann cezalandrc gcne kar
oulun boyun emesi ve cinsel saldrganlktan ksmen vaz
gemesi, idi edilme kompleksinin bir sonucudur. D aha
nce cinsel organnn nem inden bir zevk kayna gibi sz
ettiimi eer anmsarsanz, erkeklik kompleksiyle, idi
edilme kompleksinin cinsel karakterlerin geliiminde ar
basan bir rol oynadna, yine bu kompleksin zlmesi iin
nceki evrelerden hibirisine taklp kalmamas ya da bu ev
relerden birisine geri dnmemesi gerektiine, yoksa tm
nevrozlara temel oluturacana inanmanz zor olmasa ge
rek.
Size ksaca sunduumuz bu dncelerin nda denilebilir
ki, eril organ ve ilevi, ana karnndaki dltn ana ile birli
i ve ayn zam anda denizlerdeki varoluun organik simgesi
olarak yeniden -sadece ksmen de olsa- kuruluu gibi orta
ya kmaktadr.

136

KK SZLK
Alter ego: Bireyin yerini alabilen, ayn bene sahip.
Amfiniksi: Ksmi cinsel eilimlerin (anal ve tiretral) birbirleriyle kaynamas.
Anal: Anse ilikin.
Animizm: Dirimsel ve ruhsal giic birarada oluu.
Autotomi: Biyolojide aa hayvanlarda gzlenebilen bir
olay: Canlnn ac veren bir organdan kurtulm as iin
onu kendi bedeninden ayrmas.
Bireyolusal (ontojenes): Dllenm eden yetikinlie dein
bireyin geliimi.
Descensus testiculorum: Eril yum urtadan gelen.
Descensus ovarii: Dii yum urtadan gelen.
Kataleptik: stem ve doyumlarn yitimi.
Komptilsiyon: Tem elinde sululuk duygusu ya da sknt ya
tan ve bireyi hep ayn hareketleri yapm aya iten nev
roz.
Pajenes: Cinsel organn dier tm organlar temsil etmesi.
Sanr (hallucinatio): Duyularn yanlmas, varolmayan nes
neleri varm gibi sayma.
Soyolu (flojenes): Evrim srecinde trlerin oluumu ve
geliimi.
Thalassa: Deniz.

137

SANDOR FERENCZ
1873- M acaristanda kk bir kent olan M iskolcta dodu.
1897- V iyanada tp renimini bitirdi.
1899-1908- Tp dergilerinde ok eitli konular zerine ok
sayda makaleler.
1905- B udapete cinayet m ahkem esinde psikiyatri uzman.
1907- Freud ile tanma ve psikanalitik almaya balama.
1908- lk psikanalitik yaynlar: Gncel nevrozlar ve psikonevroz (makale), Erkeklerde gszln psikanalitik
yorum u (makale).
1909- A m erika Birleik D evletlere bir dizi konferans ver
meye giden F reu d e elik etti: e yansma ve aktar
m a c yaynlad (makale).
1910-W eim erdeki psikanaliz kongresine katld, uluslara
ras srekli bir dernein kurulmas iin bir rapor sun
du. Psikanalitik Denemeler (kitap).
1913- M acaristan psikanaliz derneini kurdu. Gereklik d u
yusunun geliim dereceleri (makale).
1914- Nevrotik semptomlarn oluum u ve ortadan kalkmas,
dier psikanalitik denem eler (kitap).
1918- Uluslararas psikanaliz derneine bakan seildi.
1919- M acaristan olaylar yznden bu grevinden ekildi.
Budapete niversitesine retim yesi oldu. ngiliz
derneine onur yesi seildi. Histeri ve Patonevroz
(kitap).
139

1920- Kar devrimcilerin basks. Tm resm grevlerden

ekilme. Psikanalizci olarak almay srdrme.
1922- Psikanalizde toplumsal gr (kitap).
1923-Ellinci ya gnnn kutlanmas. Yaptlarnn Freud
tarafndan vlmesi.
1924- Cinsellik kuram zerine taslak almas (kitap).
1925- Cinsel adetlerin psikanalizine katk (kitap).
1926- G ulliverin fantezileri. New York Klinik Psikiyatrisi
D erneinde verilen konferans.
1933- Tp zerine Freudn etkisi (makale). Mays aynda
kanszlktan lm.
Dr. Sandor F E R E N C Z nin yaptlar bugn tm bat dille
rinde bulunabilir.
Yaam ve yaptlar iin bkz.: The Selected Papers o f Sandor
Ferenczi: I-III. Basic Books Inc. New Y ork ve ilse Barande, Sandor Ferenczi, PBP, Paris.

140

V;*#
#y

9799754067018