Bat Edebiyatn iyi renebilmek iin bu edebiyat oluturan

eserler ve yazarlar hakknda bilgi sahibi olmak gerekir, 100

Byk Roman" bu ihtiyac karlamak iin hazrlanm ve
drt cilt halinde okuyucuya sunulmutur.
Aynca, birincj^cildin banda yazarn

DNYA
EDEBYATININ
AHESERLER

Romancnn realite arsjtfe B B IB lS

Romanc nasl a l r ? ^ 2 l 3 S S S I B
Romana bak tam.lS S * Hikye, ^
slp
hakkndaki giri yazsnn da roman konusuyla ilgilenenler
iin faydal olduunu belirtmek isteriz.
Bu kitabn hereyden nce retmen ve rencilerle roman
merakllarna yararl olacana inanyoruz.

BYK
ROMAN

Abraham H. Lass

Dnya Edebiyatnn aheserleri

100
B yk R oman

eviren;
N ejat M uallim olu

zet-Teknik-Kritik
Karakter analizleri
Yazar biyografileri

m
t Ok e n

YAYIN NU: 688

EDEB ESERLER: 305
1.
2.
3.
4.
5.

Basm;
Basm:
Basm:
Basm:
Basm:

1980
1993
1995
1998
2003

TC.
KLTR ve TURZM BAKANLII
SERTFKA NUMARASI
1206-34-003178

978-975-437-633-3 (Tk)
ISBN 978-975-437-636-4

TKEN

n e r iy a t

A.?

istikll Cad. Ankara Han 65/3 34433 Beyolu-stanbul

Tel: (0212) 251 03 50 (0212) 293 88 71 - Faks: (0212) 251 00 12
Ankara irtibat brosu:
Yksel Caddesi: 33/5 Yeniehir - Ankara
Tel: (0312) 431 96 49
nternet: www.otuken.com.tr
E-posta: otuken@otuken.com.tr
Kapak Tasarm: grataNONgrata
Dizgi - Tertip: tken
Kapak Basks: Birlik Ofset
Bask: zener Matbaas
Cilt: Yedign Mcellithanesi
stanbul - 2007

NDEKLER

Arrovvsmith / 7
Muhteem Gatsby /1 7
Zaman Makinesi / 24
Tono-Bungay / 30
Bir Hayat Hikyesi / 40
Orman ocuu / 48
Syivestre Bonnardn Crm / 57
Penguinler Adas / 63
Gsta Berling Efsanesi / 73
Buddenbrook Ailesi / 83
Sihirii Da / 93
Immoralist /1 0 4
Kalpazanlar /1 1 2

6 100 B yk R oman

Gne Yine Doar /1 2 7

Silhlara Veda /1 3 4
htiyar Balk /1 4 1
Beri Gel, Meleim /1 4 8
Ses ve fke /1 5 7
Austos /1 7 2
Vatan Sevgisi /1 8 5
Gemideki syan /1 9 4
Allaha Adanan Toprak / 202
Gazap zmleri / 209
nsanlk Komedisi / 219
Krallar nde Gider / 228
Karanln Kalbi / 237

100 B yk R oman '

Yazar lar a Gre A

l f a b e t k

F h r st

Bennett, Amold / Bir Hayat Hikyesi/ s. 40

Buck, Peari / Vatan Sevgisi / s. 185
Caldwell, Erksine / Allaha Adanan Toprak/ s. 202
Conrad, Joseph / Karanln Kalbi/ s. 237
Falukner, William / Austos I / s. 172
Faulkner, WiUiam / Ses ve fke / s. 157
Fitzgerald, F. Scott / Muhteem Gatsby/ s. 17
France, Anatole / Penguinler Adas / s. 63
France, Anatole / Syivestre Bonnardn Crm / s. 57
Gide, Andr / mmoralist/ s. 104
Gide, Andr6 / Kalpazanlar / s. 112
Hemingway, Em est / Gne Yine Doar/s. 127
Hemingvvay, Em est / htiyar Balk / s. 141
Hemingway, Em est / Silhlara Veda/ s. 134
J. Norman Hail - C. NordhofF / Gemideki syan/ s. 194
K ipling, Rudyard / Orman ocuu/ s. 48
Lagerlf, Selma / Gsta Berling Efsanesi/ s. 73
Lewis, Sinclair / Arrowsmith/ s. 7
Mann, Thomas / Buddenbrook Ailesi / s. 83
Mann, Thomas / Sihirli Da / s. 93
Saroyan, William / nsanlk Komedisi / s. 219
Steinbeck, John / Gazap zmleri / s. 209
Warren, Robert Penn / Krallar nde Gider / s. 228
Wells, H. G. / Zaman Makinesi / s. 24
Wells, H.G. / Tono-Bungay / s. 30
Wolfe, Thomas / Beri Gel, Meleim / s. 148

Arrowsmith
Yazan

Sinclair Lewls
(1 8 8 5 -1 9 5 1 )

Balca Karakterler
M artin A rrow sm ith: Rom ann kahram an; gen bir tbb aratrc, id e

aline -sa f ilm in y ap ay aln z yolun da- ball ile ilm in kr u ru n d a

kullan lm as a r a sn d a rpnp kalm tr,
Leora T o zer: Martinin kars; so fistik (kltrl) bir kadn deild ir; ta

m am en efem in e, sa m im ve g ste r isiz , scak kalpli ve k o casn a son

d erece sad k.
Dr. Max G ottiieb: M artinin ilim h o cas ve p re stij ettii kim se. A lm an

y a d an g etm i bir Yahudi; m ah u p ve ekingen, ken disin i "hakik

ilim e a d a m tr; iyi bir insan .
Dr. G u sta f Sondelius:

Arrovvsmithin kah ram an larn dan biri; h u y su z

fakat e fk atli bir sveli; salg n h astalk lara k ar m cad ele d e nc,
ilim u ru n d a y oru lm ak bilm ed en teberru toplar.
T e r r y W ickett: Arrovvsm ithin en yakn ark ad a; m u lak bir ad am d e

ild ir; so n d erece sa m im bir ilim ad am .

A lm us P ickerbau gh: Tp d n y asn n B ab bitti. lovva ey aletin in Nauti-

lu s eh rin d eki Halk Shhati E n stit s nn m dr ; so n ralar A m eri

8 100 B yk R oman
kan K on gresi'ne seilir; cem iyetin sh h ati, i h ayatnn sh h ati, h r
m ete lylc A m erikan v a tan d alar y etitirilm esi u ru n d ak i her kam
panyay d estek ler.
R oss McGurk:

McGurk T bb A ratrm a E n stit s hn m ilyoner ku ru

cu su ; i h ay atm d a v icd an sz ; fak at ilm i ve Dr. G ottiiebi k ay tsz

a r tsz d estek ler.
C ap itola M cGurk: K ars; strap ektirm eyen y em ek z iy afetle ri de d a

hil, fazile tli ileri tam m n sy la kontrol e d e n bir kadn; p artiler

de, ziy afetle rd e, e v resin e "cilveli b ay atlk getirir.
Dr. A. Devvitt T u b b s: Arrovvsmith, McGurk E n stit s 'n d e alm ay a

b a la d zam an , bu m e sse se n in d irek tr d r; tbb b ilg isiz az o l

m akla berab er, y k sek se v iy ed e tbb politikam n n asl y r t lece
ini g a y et iyi bilir.
Dr. R ippleton H olabird: McGurk E n stit s n d e, fiz y o lo ji u b e sin in

m dr; Dr. T u b b sn k an atlan altn d a gen, sevim li bir doktor,

a leld elik y olu n d a b aarl olacaktr.
M adeline Fox O rch id P ickerb o u gh , Joyce Lanyo: Arrovvsmith'in ha-

y atm d ak i teki kadnlar. M adeline; Martinin n iv ersited ek i kz a r

k ad a: O rchid (Orkide); E vlendikten so n ra flrt y apt ilk kadn.
(Leora, onu n iin, Hi de bir orkide d e il. diyor. Bekr bir erkein
d m esid ir.") Lanyon; Martin'in ikinci kars. Fizik bak m dan h epsi,
Leorad an d ah a c a z ip olm akla b erab er, d ah a sath ve d ah a a z an la
yl.

Hikye
Martin Arrowsmith, ocukluk yllarndan beri, ilme ve onun
bulduu hakikatler yolunda gidenlere prestij etti. O n drt ya
nda iken parlak, fakat alkolik kasaba doktoru Vickerson'a ta
parcasna balanmt. Yedi sene sonra, Zenith'in vatandalannn iftihar ettikleri eitim fabrikas Winnemac niversitesi'nde
(bu niversitenin talebeleri "birinden dierine aktanlabilen ye
dek paralar ile" gijzel bir tarzda standardize edilmilerdir) tp
renimi yapan Martin, yeni bir put bulmutur; G arip bir dhi
olan bakterioloji ve immnoloji (muafiyet kazanlmas) profe
sr Dr. Max Gottiieb.

100 B yk R oman 9

Gottiieb'in lm hakikate giden yolun, ancak sabr ve skeptizm'den getiini sylemesi ve bu konuda hibir tviz verme
mesi, Arrowsmith'in yann verdii kstahla ve kendisine s
trap ektiren aalk duygulanna meydan okur. Gottiieb'in is
teklerine canla bala bal kalmaya alr " ll zevklerden
oluan insanlar"n, baar yolunda hzla ilerleyen, sevimli,
nzik, bo-kafal ve ruh derinlikten mahrum insanlann pek ok
ivalarna karj koyar Gottiieb'in tevik edici bir glmsemesi,
Martin'in, gayretlerini, evkle devam ettirmeye sevkeder.
niversitedeki ikinci ylnda, Gottiieb'in asistan olan M ar
tin, iki nianls arasnda bir kmaza saplanr: ngilizce reni
mi yapan ve lf ebesi Madeline Fox ile hastabakclk fakltesi
ne devam eden ve geni bir kltr bulunmayan Leora Tozer,
Martin, sama bir hareketle, ikisini bir araya getirir ve onlarn,
kendisinin iinde bulunduu kmaz anlayacaklarn sanr. M a
deline, bu samal kabul etmez; M artin'i, Leora'ya brakarak
gider. Leora, kazand bu zaferden, samim bir ekilde mem
nun o lu r Ailesindeki bir hastalk yznden Leora, VVheatsyvania'ya gittii zaman, evlenme plnlar muvakkaten ertelenin
Yalnz kalan ve huysuzlaan Martin, imdi iine kendisini vere
mez. Gottiieb ve rektre kar gelir ve nihayet kovulur Kzgn
lk ve mitsizlik iinde Martin, bir ara, babo bir ekilde o e
hirden bu ehire dolar, kendisini ikiye verir, fakat uurumun
dibine dmeden nce Leora'ya gider Kzn, muhafazakr a i
lesinin direniine ramen evlenirler
Geimini temin etmeye azmeden Martin, niversiteye d
ner, rektrden af diler (Gottiieb'den dilemez) ve tahsilini ta
mamlamak iin alr Her eyden nce Gottiieb ile birlikte a
lmay arzu ediyor ise de, af dilemeyecek kadar gururludur ve
bu tutumunu da, kans Leora'nn doum yeri Kuzey Dakota'da
doktorluk yapacan dnerek mantkletirir Fakat bu kasa
bada geirdii bir sene iinde aresizlikten bunalr; halkn tu
tumu kendisini gazaplandnr. Ne hastalan, ne doktor arkadalan hakikate hrmet ederler; salgn, nleyici alara tercih

10 100 B yk R oman

ederler. Btn sene boyunca belirli tek hdise, konferans ver

mek iin kasabaya gelen Gustaf Sondelius adndaki mehur
epidemioloun (salgn hastalklar uzmannn) ziyareti olmutur.
Sene sonunda, Leora'nn teviki ile Martin, Sondelius'a bir
mektup yazar ve bylece, lowa eyletinin kk lde b irZ enith'i olan Nautilus ehrinin. Halk Shhati Dairesi mdr mua
vinliine tayin edilir.
Martin'in miri D r Almus Pickerbaugh, "llebilir zevkler"
adamdr. Hi konumaz, ("Ya kaynar ya nutuk verir.") ehir a
pnda pastrizasyon program veya vereme sebebiyet veren
kt evlerin yerine yenilerinin yaplmas iin allmasn iste
yen Martin'in gayretlerini engeller ise de, Pickerbaugh, "Sinek
ldrm e Haftas" veya "Kapnn nn Temiz Tut" gibi kendi
sinin dnd kampanyalar yrtmeye alr. "Eugenics
Hafta" kampanyas ise, felketten zor kurtulur: Pickerbaugh'un
bulduu ve rnek alnmasn istedii "m odel" ailenin mensuplannn, saral, gayn-mer ve polis tarafndan aranan kimseler
olduklan anlalr. Martin, bir ara, Pickerbaugh ile mcadele
etmek ister ise de, sonunda, ll zevkle, kendisinin de g
lmseyebilecein! renir Bylece teslim bayran ekmesinin
sebebi ksmen, Pickerbaugh'un geceleri alan on dokuz yan
daki Orchid adndaki kzdr. Pickerbaugh'un kongreye seil
mesi ile (seim program: "O nu, sadece bir defaya mahsus o l
mak zere seiniz ve lke apnda, mikroplan nasl ortadan
kaldracan grnz") Orchid meselesi bylece halledilir ve
Pickerbaugh'dan boalan yerin kendisine verilmesiyle sorumlu
luu hemen artar.
Martin, samim ve enerjik bir ekilde yeni i zerine eilir
Tekrar aratrma yapar ve bir ilim adamna yarar bir tez ha
zrlar Fakat, onun bu gayretleri i ve ticaret hayatnn karlar
na ters dt zaman, Nautilus'daki politikaclar ve din
adamlan, M artin'in nne engel kanrlar Nihayet, Martin, is
tifaya zorlann M alp olan ve mitsizlie den Martin, C hi
cago'daki bir klinikte rutin bir i bulur. Artk, idealizmi krelmi.

100 B yk R oman 11

mitleri yklmtr. Hayatna nee katan bir ey var ise, o da Leora ile ilikilerinin gittike scaklamasdr. Maamatih, bu kas
vet ve kaos ortasnda, Gottiieb'den gelen bir mektupta (Martin'in son zamanlarda yaynlanan tezini okumutur), New
York'un mehur M cGurk Enstits'nde, kendisi ile birlikte al
lmas teklif edilir.
Gottiieb'in bandan da birtakm tecrbeler geer Winnem ac'daki yneticilere yazd hiss, fakat zamansz bir mektup
ta, bir aratrma enstitsnn kurulmasn istemi ve bu yzden
iini kaybetmitir. Bir il irketinde i buldu ise de, piyasaya
srmek istemelerine kar knca, iten el ektirirler Bu arada,
yal doktor ailev meselelerle de karlamtr. Kans lm,
olu da sefhat hayatna dalmtr Fakat M cG urk'tan gelen
teklif Gottiieb'e, ekonomik ve ilm gvence salamtr
Martin, M cG urk'a geldii andan itibaren (romann hemen
hemen te ikisinden itibaren) hayat boyunca olmay istedii
bir adam olmutur. Kendisine ne kadar maa vereceklerini da
hi sormay unutarak, heyecanla, "imi buldum !" diye hayknr
"Nihayet, istediim ii buldum !" Aylarca -evresindeki klik ve
hiziplerin birbirlerinin kuyulann kazmak iin nasl plnlar hazrladklannn farknda olmayarak- huzur iinde, ihtill yarata
cak bir tecrbe zerinde alr: Dier virsleri ldrecek bir vi
rs. Messesenin direktr Dr. Tubbs, onun bu faaliyetinden
haberdar olduu zaman, henz Gottiieb'in istedii btn tec
rbelerini tamamlam olmamasna ramen. Martin, bulduklann yaynlamaya zorlann hretli bir insan olmaktan ziyde,
haysiyetli bir insan olarak kalmay tercih etliinden, Martin, ii
ni geciktirir ise de, Fransa'daki bir ilim adam, onun bu almalan hakknda bir yaz yazar..
evki knimakla beraber mitsizlie dmeyen Martin, im
di kendisinin "phage" dedii anti-bakteri serumunun tecrbe
lerine balar Bu serum, belirli baz hastalklara kar bir silh
olarak kullanlabilecei mitlerini yaratr. Bu arada, messese
nin mdrlne Gottiieb getirilir (ll bir zevk adam olan

12 100 B yk R oman

Tubbs, daha gz kamatrc bir iin bana tayin edilir) ve Martin'in nceki yllarda prestij ettii insanlardan biri olan Sondelius, grltc, fakat sadk bir mesai arkada olarak Mortin'in
. yanna verilir Beraberce, phage'n, bir tr veba basili zerinde
ki hayret uyandran ldrc tesirini incelerler
Karayip'teki ngiliz adalanndan St. Hubert'te kan bir veba
salgn, M artin'e bu asn uygulama frsatn verir Martin, ka
t tecrb artlar muhafaza edildii takdirde, serumunu tecr
be edeceini syler: Adadaki yerli halkn ancak yars alana
cak; dier yars, kontrol edici faktr olarak, hibir adan ge
meyecektir Sondelius, beer mlhazalarla buna kar kar,
fakat farelerin ortadan kaldnimas iin raz o lu r Martin, kon
trol sisteminden vazgemedike, kendisinin alanmasna hi
bir ekilde msaade etmez. Tbb heyet adaya gitmeden nce,
zlmesi gereken bir mesele kalmtr: Leora ne olacak? Ka
dn bu gl, derhal .zer: M artin'in gittii her yere, o da
gidecektir.
St. Hubert aslnda, brokrasinin tesiri vebannki kadar l
drcdr Vali nihyet, durumun gereini kabul etmeye mec
bur kald zaman, turist ve ihracat ticaretinin zarar grmesini
istemeyenlere kar mcadele zorunda kalr. kna ve ses kuvve
ti ile Sondelius, btn farelerin ldrlmesi' gerektiini kabul
ettirir Martin, halkn sadece yansn ada geirmek istedii za
man, sert bir muhalefetle karlar. Martin, "Ben hiss bir insan
deilim; ben, bir ilim adamym." der ve fikrini kabul ettirir M a
hall bir doktorun yardm ile halk alar, neticeleri titizlikle kay
deder Kendisinin tezine sadk kalmak iin, lmek zere olan
lara dahi a yapmamakta direnir. Sondelius'un lm bile
zerinde derin bir ok yaratmaz. Fakat Leora; dikkatsizce hare
ket ederek, sigara kanal ile mikrop kaparak ld zaman,
Martin'in cesareti krlr ve herkesi adan geirir Ada halk ken
disine imdi bir kahraman gz ile bakarsa da; Martin, tecr
besinin, baansz olduuna inanr.

100 B yk R oman 13

New York'a dnen Martin, Gottiieb'in, ne yaptn bilme

yecek kadar bunadn grerek afallar, zlr. M artin'in tenkit
lerinden en fazla rkt adann, imdi, onu tanyamamtr.
Martin - Terry VVckett dnda- tek bana Gottiieb'in takdir ede
cei tecrbelere giriir. Fakat bu arada, bir dier iva ile kar
lar: St. Hubert adasnda tant, zengin, gzel, sosyal ha
yatta nemli, dul bir kadn olan Joyce Lanyon, Martin Joyce'a
mukavemet edemez ve bir senelik evlilikleri srasnda. Martin,
Leora'nn lm ile hissettii boluu Joyce ile doldurur. Joy
ce, M artin'e bir'erkek ocuk verir, fakat karlnda, Martin'in
bamszln ve ferdiyetiliini alr. Martin imdi kendisini ii
ne vermez, isyan eder, kadn terkeder ve aratrmalanna de
vam etmek iin Vermont tepelerine gider. Terry Vickett ile birlik
te, Martin, kendisini yeniden saf aratrmann evk ve mkfa
tna adar. Zevk ve nee dkn kadn ve erkeklerden tam a
myla kurtulur.

Eletiri

Arrowsmith, baz eletiricilere gre, Sinclair Lew isin

en iyi romandr. Orta-bat Amerikann tek blgesinde
duran Babbittin aksine, bu uzun bir roman, Zenithde,
kendisini ilme adayan bir adam evreleyen btn kt
lkler bulunmadndan, Lewis Arrowsmithde, Amerikay
pek ok ynlerden ele alr. Lewis, bu romannda, bize sah
tekrln, siyas entrikalarn, sosyal snobluun btn l
keyi sardn gsteriyor. niversiteler, tp faklteleri,
hastaneler, gen idealistleri para ve hret karlnda na
muslarndan fedakrlk yapmaya tevik ederler. Lewis,
kurbanlarn nkte ve istihza ile ele alyor. Samimiyet ve
idealizme kar alanm Pickerbaughlar, Tubbslar, Holabirdler ve Capitola McGurklar, Lewisin hicivleriyle baa
kamazlar.
Fakat roman sadece geni bir cepheden giriilen h
cum olarak ele alamayz. Yine Babbittteki mphemlik Ar-

14 100 B yk R oman

rowsmithte yoktur. Martin Arrowsmith, Babbitt gibi,

madd baarsnn cazibesine kaplr, fakat Martin, kendi
haysiyetine m alp olur ve almalarna devam etmek
iin kendi kendisini zorlar. M artini anlatrken, Lewis, sa
dece, hakik bir ilim adamnn sa f aratrmaya olan bal
l zerinde durmuyor, ok beer zaaflar bulunan yete
nekli bir adamn nasl olgunlatn da gsteriyor. Pek ta
bi, Martinin olgunlam asnda pek oklarnn rolleri oldu
ise de, hibiri ahsndan fedakrlk pahasna kocasna
balanan ve Amerikan romannn en parlak karakterlerin
den biri saylan Leoranm sadkati ile mukayese edilemez.
Leora ld zaman. Martin, artk realite karsndia nasl
hareket edeceini kendisi renir. ld zamana kadar,
kocasnn ykn paylamak iin, kritik zamanlarda, Le
ora her zaman M artinin yannda idi. Ayn ekilde, Arroxsm ithin yar-mbutlar arasnda ba rahip durumun
daki Max Gottiiebin de, himayesinde bulunan kimsenin
kendi yolunu bulm as iin ayrlmas gerekir.
Roman ancak birka yerde sallantl. M esel, Levvis,
cemiyetteki sosyal hinleri lnetlerken, ok uzun konu
ur; halbuki romann pln, onun szlerini ok daha ksa
tutm asn gerektiriyordu. Yine bazan cemiyeti ve insanla
r gln gstermeye alrken, szlerinde derinlik yok
tur, inandrc deildir.
uras gariptir ki, Levvisin bir dier zaafnn kayna,
kendi gcdr. lm teferruat zerinde, hemen hemen
Zola kadar kesinlikle durmak istem esinden tr. Mikrop
Avclar adl m ehur kitabn m ellif Dr. Pual de K ruife
bavurdu. Dr. Kruif, tabiatyla, kendisine tutarl bilgi ver
di ve bu bilgi, ekseriya, kitabn ilm aratrm a ile ilgili k
sm larna heyecan getirdi. Fakat veba salgn srasnda, ka
t kontroller zerinde srar edilmesi ile, gayr-beer
ilim adamnn hemen hemen karikatrize edilm i ekli
ortaya kyor. Bununla beraber, bu tr tesadfi baarsz

100

byk

R oman 15

lklar, romann bnyesine pek zarar vermiyor. Arrowsmith,

Lewis M umfordun, gayet yerinde bir grle belirttii gi
bi, "edebiyatm, daha st seviyelerinde bulunan bir zelli
i haizdir: Hayat, lm ve yaratclk konular zerinde ta
rafszlkla duruyor; malbiyet karsnda dahi, derun bir
gvenceyi gsteriyor.
Yazar
Amerikann Minnesota eyletinde doan Sinclair Levvisin babas bir
kasaba doktoru idi, annesi de, kendisi alt yanda iken veremden ld.
ok uzun boylu, irkin ve yznde akne denen bir eit sivilce hastal
bulunan Lewis, yalnz, ie kapank bir ocukluk devri geirdi. Yale niversitesine giderken, konvansiyonel kalpta yorulmay reddetti; bir yaz Pa
namaya gitti, dierinde de Upton Sinciairin sosyalist topluluu Helicon
Hallda yaad. Zaman zaman kaba, tkenmez enerji dolu grnen Lewis, ardndan strap iinde bulunduu hissini veren bir iednkle, bir
karamsarla kapanyordu. Bu cycle (bu tr dnemler) hayat boyunca
devam etti.
Yale niversitesinden mezun olduktan sonra (1908), Lew/is, seneler
ce muhabir, editr, reklm menaceri olarak alt; hatt Jack London ve
Albert Payson Terhunee roman plnlar dahi satt. OurMr. Wrenn (Bizim
Mr. VVren'imiz, 1914) adl romannn tutulmas ile, istikblinin romanda
olduunu grd. Henz evlenmi bulunduundan, roman yazmaya de
vam etti, fakat baar ve hret 1920ye kadar kendisine ulamad. Main
Street (Ana Cadde) adh roman ile edebiyat sahnesine infilak ederek gir
di. Carol Kennicottun Gopher Prairie adl evrensel kk kasaba kar
sndaki isyann, mizah ve hicivli bir tarzda ele ald bu roman, sadece
Amerikada deil, Amerika dnda da alkland. Mteakip be sene zar
fnda; konformite >in engelleyici ana yakalanm Amerikan orta snfnn
hikyeleriyle ilgili olarak iki kitap daha yaymland: Babbitt (1922) ve Arroxsmith (1925).
Levvisin en iyi eserleri bu romandr. Daha sonraki, bir dzine ka
dar roman, kendisine mal teminat salad ise de, canllklarndan kay
betmemekle beraber, dk kaliteli idiler Bazen karikatre, bazen hissi
yata, bazen her ikisine de bavurmakla beraber, Levvis, yine de, Elmer

16 100 B yk R oman

Gantry gibi a gzl bir vaiz ve Sam Dodsvvorth gibi dizginlerini karsnn
eline terketmi bir otomobil imaltsn yaratt. Fakat Lewis, hicvettii ba
ar efsanesine kendisini kaptrd ve nihayet, Gopher Prairienin deer
hkmlerinden, kendisini pek syramad.
Nobel mkfat, seyahatler, mehur gazeteci Dorothy Thomson ile
evlilii, zenginlik, zahiren onun baanl olduunu gsteriyordu. Fakat b
tn bunlar, seneler getike, bo eyler grnd. Levvisin ikinci evlilii
baarszlkla neticelendi; kendisini, kontrol edemezcesine ikiye verdi,
arkadalk balar gevedi. Geride sadece, yaamak urundaki muaz
zam gayreti ile derun mitsizlii arasndaki atma kald. Romanlar,
maalesef, lmnden biraz nce, Allahm, benim kadar bedbaht kimse
yaamad szn syleten derun kargaa ve huzursuzluu hakknda
pek az ey yanstrlar. Kaderin istihzasdr ki, Levvis'in yaad hayat, ro
manlarndan da fazla olarak, mutluluk ve madd baar arasndaki zlim
elikiye iaret ediyor.

Muhteem Gatsby
Yazan

F. Scott Fitzgerald
(1 8 9 6 -1 9 4 0 )

Balca Karakterler
N ick Carravvay: H ikyeyi an latan kim se, tenkiti fak at efk atli.
Jay G atsby: D od u u zam an ken d isin e verilen Ja m e s G atz; trajik bir

kah ram an; u ra s p a ra d o k sald r ki, ayn zam an d a kaak iki d e y a

par ve sah te h isse sen etlerin i y u ttu rm aya alr. H u zu rsu z ve ro
m antik olan bu ad am . A m erikan b a a r e fsan esin d ek i b o lu u g s
terir.
D aisy Buchanen: Nickin ku zeni. Bir z am an lar, G atsb y ile evlenm ek

z e re idi; im d i T em Buchanen ile evlidir; g ze l, h eyecan lan drc

ve b o b ir kz. Fakat G atsb y iin, sah te ryalarnn gerek le m esin i
tem sil eder.
T om Buchanen: Yakkl, zen gin ve atletik v cu tlu ; fakat ayn z am an

d a, a p ta llk ve zu l m e y a k la rc a sn a h issiz bir insan .

Jordan Baker: D aisy nin a rk ad a ve N icke de zam an zam an kz ark a

d a l y a p ar; h u y su z , m ark ve m zm in bir yalanc.

M yrtle W ilson: Tom 'u n m etresi. Bir g araj sah ib in in k ars olan bu ka

dn, ca z ip tir, z e v k siz d ir ve tik sin d irircesin e bay ad r.

G eorge W ilson: Myrtlein yld rlm , sin d irilm i k ocas. A zim ve bir he

d eften m ah ru m , olan bu ad am , gariptir, trajik h d isen in v a sta s

olur.

18 100 B yk R oman

Hikye
Sene 1922, yer, New York'un Long Island blgesi, Jay
Gatsby ve komusu, hikyeyi anlatan Nick Carrovvay, West Egg
kasabasnda yaarlar. Gatsby'nin gz kamatnc zarif bir ko
na vardr; Nick'in de, iinde adm atacak yer bulunmayan bir
kulbesi, krfezin kar tarafnda, daha modern insanlann yaadklan East Egg'de, Daisy ve Tom Buchanen vardr. VVest Egg
ve Nex ehri arasndaki muazzam kl plnn civarnda
George ve Myrtle VViison'un garaj ve evleri bulunur Btn bu
karakterler, yaadklan plak ruh boluun sembol bu "kl
vdisi"nden geerler. Roman, dehet uyandnc zirvesine de
burada eriir. Bir gz doktoru da, bu ple grotesk (gln)
bir reklam tahtas koydurmutur ve reklamndaki D r T. J. Eckleburg'un grmeyen mavi gzleri bu kasvetli manzaray szer.
Birinci Dnya Harbi'ndeki vatan hizmetinden ve Yale niversitesi'nde edindii eitimden sonra Nick, bir tahvil satcs
olarak almaya balar West Egg'de yerleir ve kuzeni Daisy
ve kocas Tom ile dostluunu tazeler. Daisy'nin arkada Jordan Baker'den, Tom'un kansn aldattn ve Daisy'nin de y
rei para para, onun sadakatsizliini bildiini renir Tom,
kstahasna N ick'in, metresi Myrtle Wilson ile tanmasn is
ter. Nick, mtereddit de olsa Tom ve Myrtle'in, New York'daki
zel apartman dairelerinde verdikleri grltl bir partiye kat
lr. Daisy'den bahsettii iin Tom, Myrtle'in burnunu krd za
man elence zirveye eriir!
Kendisini, Buchanen'in karlat derin meselelerin iinde
bulan Nick, hemen ardndan, Gatsby'nin kargaal hayatna
da bulamaktan kanamaz. Gatsby, hafta sonlannda aaal
partiler verir ve misofider, ev sahibini nadiren grmelerine ra
men onun aibeli zenginlii hakknda dedikodular yaparlar.
Gatsby'nin gsterili partileri, kendisini derinden sarsan ihtiraslann tatmin iin yeterli deildir; bir zamanlar kendisinin olan
fakat harp srasnda kaybettii Daisy'yi yeniden kazanmasna

100 B yk R oman 19

yardm etmez. Bu hedefi urunda, Daisy'yi tanyan Jordan ve

N ick'in kendisine yardm etmelerini ister. Nick'in evinde bir bu
luma hazrlanr ve Daisy, yeniden Gatsby'nin metresi olur. K
sa bir mddet iin, Gatsby ve Daisy, birbirini ilk defa grmele
rinden bu yana, hissetmedikleri bir mutluluk iinde yaarlar.
Gatsby'nin bu mutlu hayat devam ettirebilecei yolundaki
faraziyeleri ksa vdelidir. Tom Buchanan ve George VVilson,
hemen hemen ayn anda, kanlonnn kendilerini aldattklarn
anlarlar. Geri VVilson, Myrtle'in davranlanndan haberdar
olur ise de, Tom'un kendisini aldattn bilmez. VVilson'un in
dinde, Tom, garajn sadece bir mterisi ve kullanlm otom o
billerin potansiyel bir kaynadr. Tom, karsn ve metresini kay
bedebileceini anlaynca, "paniin scak krbalan"n

hisse

der. New York'ta boucu scak bir otel odasnda Gatsby -Tom,
Daisy, Nick ve Jordan'n huzurunda- Daisy'nin kocasn terketmesini ve onu hibir zaman sevmediini itiraf etmesini ister. Bu
nu bir frsat bilen Tom, Gatsby'nin, yeralt dnyasnn kirli ile
riyle uraan bir yarat olduunu syler. Tom'un bu hcumu
srasnda Daisy'nin sesini karmamas ve Tom'u sevdiini inkr
etmeyii, Gatsby'i sarsar ve btn hayallerini sndrr.
Daha nce, be kii New York'a giderlerken, Daisy'nin,
Buchanan'n otom obilinde Gatsby ile beraber gitmek hususun
da srar edii, Tom ve dierlerinin Gatsby'nin otomobilinde onlann peinde gitmesi, Tom'un kskanln son haddine kann
imdi, zaferi kazandndan Gatsby'ye srt eviren ve tepeden
bakan Tom, Gatsby'ye, Daisy'yi, kendi otom obilinde West
Egg'e gtrmesini syler. Beroberce yolo koyulurlar. Felket
kendilerini yolda bekler.
Kocas tarafndan dvlen ve odasna kilitlenen Myrtle VVil
son, dar kar ve sratle yola frlar. Kamak isterken,
Gatsby'nin otom obili altnda korkun bir ekilde can verir ve
Gatsby'nin otomobili de yana devrilir. Tom, Nick ve Jordan, k
sa bir zaman sonra, imdi halkn biriktii garaja ularlar ve
Tom, metresinin ldn renir; kadnn kocas perian bir

20 100 B yk R oman

haldedir. Tom'un, VVilson'un kulana syledii szler (romann

son sayfalanna kadar bundan bahsedilmemitir), derhal deh
etli

bir

durum

yaratr.

Bununla

beraber,

Nick,

ilkin,

Gatsby'den, Myrtle'i ldren otom obili kendisinin deil Daisy'nin kullandn renir Gatsby, Daisy'nin hareketindeki
btn sorumluluu

yklendiini syler Kendisine frsat veril

mez. Gatsby'nin yanndan aynlan Nick, im bahenin te ta

rafndan hayknr: "Hepsi, cierleri metelik etmeyen dejenere
insanlar! Sen, bu soysuz grubun hepsine bedelsin!" Bu komp
liman karsnda, Gatsby'nin yznde scak bir glmseme be
lirir, bu onun son glmsemesidir Birka saat sonra, George
VVilson, Gatsby'i tabanca ile ldrr ve ardndan intihar eder.
Gatsby'nin cenaze treninde, Nick'den baka, sadece
Gatsby'nin yal babas ve birka hizmetisi bulunur. N ick'in,
srar ve ricalanna ramen nceki orkadalanndan veya misa
firlerinden kimse katlmaz. Daisy ve Tom geziye karlar Aylar
sonra Nick, Tom'u grr ve onu,

hakikati itirafa zorlar:

Gatsby'nin lm otom obilini kullandn Wilson'a syleyen

odun Besbelli ki, Daisy, bunun yalan olduunu sylemitir ilkin
gazaba gelen ve ardndan efkat hisleri uyanan Nick, "hepsi
nin dikkatsiz ve aknlk iinde bulunduklan"n sylen "Tom ve
Daisy, dikkatsiz insanlardn Eyay ve insanlan bu hle soktuk
tan sonra, paralanna ve muazzam dikkatsizliklerine veya onla
r bir cirada tutan ne ise, ona dnerler ve yarattklan pl,
dierlerinin temizlemesini isterler.."
Nick, ksa bir zaman sonra, Jordan ile ilikilerini keser; zira
bu kadn hayat bir beer ilikisini paylaamayacak kadar Daisy'ye benzemektedir Bununla beraber, son jesti, inknn tesi
ne, bir eyin idrak edilmesine kadar uzann Gatsby'nin kona
na son bir defa daha baktktan sonra dnerken, Nick, sahil
de durur ve asrlarca nce Hollandal denizcilerin, gzleri ve
kalpleri hayallerle dolu olarak bu adaya

baktklann ve

Gatsby'nin mitsiz hayallerine zemin hazrladklarn dnn

Gatsby'nin hayalinin bo olduu, daha yz yllarca nce sy
lenmitin

100 B yk R oman 21

Eletiri

Muhteem Gatsby, 1925 N isannda basld; eletiriciler

kitab, hararetle ycelttiler ve Fitzgeraldn derinden hr
met besledii yazarlar da kitab vdler. T. S. Eliot, m e
sel unlar yazd: Gatsby, senelerdir, ngiliz veya Ameri
kan romanlar arasnda okuduum herhangi bir kitaptan
da fazla olarak ilgimi ekti ve beni heyecanlandrd... Ba
na yle geliyor ki, bu Amerikan romannn, Henry Jam esden bu yana att ilk adm dr!.. Fakat, kitabn sat
, bu vglere paralel gitmedi. Muhteem Gatsbynin sat
, m itsizlik uyandran mtevaz bir balangtan sonra,
gitgide azald ve 1937de, Fitzgerald, kitabn bir kopyas
n dahi bulunduran bir kitabevi grmediini syledi. Bu
gn, yaymlanmasndan hemen hemen krk sene sonra,
Gatsby her sene 50.000 tane, orijinal satnn iki misli sa
tlyor.
Gatsbyye, daha byk bir okuyucu kitlesinin neden sa
rldn anlamak, Fitzgeraldm baarsn daha berrak bir
ekilde anlamaktr. Gatsby, teki birok eletiricilerin sy
lediklerinin aksine. Caz andaki det ve davranlar,
tenkit szgecinden geirilmeyen bir eletirici deildir.
nemli veya devaml deer hkmleri yaratmayan Ca:?
ann baarszlklarnn nfuz edici bir analizidir. Zen
ginlik karsnda kendilerinin kararsz tutum una ramen;
Fitzgerald, Muhteem Gatsbyde, Amerikan sosyal ve ahlk
ruhunu yozlatran hastal tehir edebilecek tarafszl
gsterdi. Bu hastalk, Jay G atsbynin tahrif edilmi m u
hayyilesinde, derinden derine yerlemitir. JCendisini
m add baar hayaline kaptran Gatsby, bu arpk urpuk
hayallerin kurban oldu, imdiki zamanmz mazi ile ve
ak, zenginlik ile bir tuttu. Gatsby, Fitzgeraldm yazd
gibi, "m uazzam , baya ve cicili bicili gzelliin hezime
tinde klelem i Amerikay sembolize ediyor. G atsby

22 100 B yk R oman

nin, acndnc hayal krkl ve yenilgisinde, Fitzgerald,

pek ok Amerikalnn ruh kuvvetini yitiren hastal an
latyor.
Geri allm deerlere hcum ediyor ise de, Gatsby,
kapy, deiiklie kapamaz, aar. Nickin, Buchanann y
kcln ve Gatsby'nin krln grmeye balam as
m it vaadedici. Roman sona ererken, Nick olgunlar;
kendisini hayallerden kurtarmtr, efkat hisleri geliir.
Hibir zaman Jay Gatsby, hele bir Tom veyahut Daisy Buchanan olamaz. Bir eletiricinin syledii gibi. Muhteem
Gatsby eer Amerikan hayalinin kn dramatize
ediyorsa, ayn zamanda da, bu hayale, daha zl bir alter
natif gsteriyor.
Fitzgeraldn en iyi romanndaki ustal hakknda bir
ka sz: Ne pln ne de karakterler gz kamatrcdr; m e
lodram unsurlar, hikyenin anlatln glgeliyor ve ka
rakterler, derinliklere sahip olamayacak kadar kk tu
tulmulardr. Fitzgerald, yine de, kendi setii teknii ya
ratc bir ekilde kullanr, Joseph Conrad ve Henry Jam esden, karakterleri canlandrmak, heyecan ve merak
uyandrm ak iin dardan bir m ahit kullanlm as
(Nick) gerektiini rendi. Fakat hepsinin stnde. Muh
teem Gatsby, bir ruh durumun ve davrann zaferidir. Ka
rakter, sembol ve imaj, btn eseri kaplayan lirik ve h
znl zellii yaratmak iin muntazam bir ekilde anla
rlar. u halde. Muhteem Gatsby, Malcolm Cowleynin de
dii gibi, 1920lerin, dier alarn bir efsanesi olarak ha
yatiyetini srdrecek bir m asal olarak ortaya kyor.

Yazar
F. Scott Fitzgerald -ki byk byk amcas Amerikan istikll marnn
gftesini yazan Francis Scott Key idi- Minnesota eyaletinin St. Paul eh
r in d e , r la n d a lI ve ngiliz asll Katolik kilisesinin ynettii bir okulda vasat

100 B yk R oman 23

bir eitimden sonra 1913te Princeton IJniversitesine gitti. Fakat dersleri

dnda baka faaliyetler yrttnden, notlar hi de iyi deildi. niver
sitede, piyesler yazd, edeb mecmualar iin iir ve hikyeler ya?d, ders
lerini ihmal etti. Tam zamannda gelen bir hastalk ve ardndan askere
alnmas sayesinde, niversiteden atlmaktan kurtuldu. Fakat Fitzgerald,
Princetona olan sevgisini hayat boyunca devam ettirdi.
Temen Fitzgerald, hibir zaman Amerika dna gnderilmedi. ok
vakti, fakat ok az paras bulunan Fitzgerald, ilk romann yazd. Ve son
ralar, hayatn en gl bir ekilde etkileyecek Zelda Sayre adndaki k
za kur yapt. Ancak, This Side of Paradise (Cennetin Bu Tarafndaldier)
adl roman yaymlandktan sonradr ki (1920), Zelda, sefaleti artk geri
de brakm nianls ile evlenmeye raz oldu. Kitap, Fitzgerald Caz a
nn sesi olarak yerletirdi ve yirmi drt yanda, peinde kotuu ser
vet ve hrete kavuturdu. Fitzgerald ve Zelda, yllarca, Amerika dnda,
bilhassa Pariste ve Fransz Riviyerasnda, gz kamatrc bir ekilde
yaadlar ve her zaman mitsizcesine, gelirlerinden fazla para harcad
lar. Fitzgeraldn kk hikyelerinden ou, masrafn karlamak iin
yazlan piyasa kitaplar idiler. Bunlardan bazlar ( The Diamond as Big
as the R itf ve Babylon Revisited'), maamafih, asrn en iyi hikyeleri
arasndadr ve kendisinin en iyi romanlar ile de mukayese edilebilir.
1927'den itibaren, Zeldann shhati bozuldu ve Fitzgerald ok daha
fazla kendisini ikiye verdi. 1930larn ortalarnda, artk bir alkolik olmu
tu. Verimi dt, borlar artt ve hreti snd. Son yllarn dramatik bir
ekilde anlatt kitab, Tfe Crack up (1945), Fitzgeraldm, cesaretini ol
duu kadar mitsizliini de gsteriyor. Zelda bir hastaneye kaldnid (ka
dn, Fitzgeraldn lmnden sonra bir yangnda ld). Fitzgerald, Hollywood iin senaryo yazmak suretiyle kz Scottieye bakt. Fakat makine
kendisini yitirmiti ve Fitzgerald, 44 yanda iken Los Angelesde kalp
sektesinden ld. Tamamlanmam son romannda (The Last Tycoon),
Fitzgerald, bandan geen felketlere ramen, hakik bir sanatkrn,
haysiyet ve nfuz edici grn muhafaza ettiini gsteriyor.

Zaman Makinesi
(The Time Machine)
Yazan

H. G. Wells
(1 8 6 6 -19 4 6 )

Balca Karakterler:
T h e T im e T r a v eler (Zaman Seyyah): K endisinin y ap t zam an m ak i

n esi v a sta s ile m ilyo n larca se n e so n ra s se y ah at eden m acerac bir

ilim adam .
Weena: Zam an Seyyahnn M. S. 8 02.701 se n e sin d e n giltered e y a a d

n k efettii Eloi rkndan bir kz; Zam an Seyy ah nn g ven ilir ve

sevim li ark a d a .

Hikye
Ondokuzuncu asrn son senelerinde, Zaman Seyyah, ye
mekten sonra zamann, drdnc bir boyut olarak ele alnm a
s konusunda arkadalan ile sohbet eder.* Eyann, sadece en,
boy ve ykseklikte deil, zamanda da mevcut olduunu syler,
insanlann, zaman boyutunu sezememelerinin sebebinin, onlann zamanla birlikte hareket etmeleri olduunu anlatr.

100

byk

R oman 25

Bu durumu dzeltmek ve teorilerini tecrbeden geirmek

iin, Zaman Seyyah, kendisinin, asrlar boyunca ileriye veya
geriye gitmesini temin edecek bir makine yapmtr. Yaplmas
iin iki sene alt makinenin hakik bir modelini gsterdii
zaman, pheci misafirleri (bir politikac, bir doktor ve bir psi
kolog) hayret iinde kalrlar. Psikolog, bir maniveleya basmas
n syler ve model niden kaybolur Zaman Seyyah, aknlk
iindeki misafirlerine, makineyi mkemmel bir ekle sokar sok
maz, kendisini istikble frlatacan syler.
Ertesi hafta, ayn grup tekrar Zaman Seyyah'nn evinde
toplanr Bu defa bir gazete editr de toplantya katlr Ev sa-
hibi gecikir ve misafirler, onun niye ge kaldn anlayamazlar
Yoksa gerekten istikble mi seyahat etmitir?
Birdenbire kap hzla alr ve st ba pis, perian ve e
nesi berbat bir ekilde kesilmi Zaman Seyyah grnr. Temiz
lenip giyindikten sonra, yemeklerini yerler ve Zaman Seyyah,
onlara, hayret uyandrc macerasn anlatr:
Modeli gsterdiinden bir hafta sonra. Zaman Seyyah,
makinesini mkemmelletirmi ve ertesi sabah, kendisini maki
neye balayarak, bir roket gibi istikble frlatmtr. Yolculuk
gaye kt artlar altnda gemitir; hzla birbirini takip eden
gnler ve geceler boyunca aniden gelen ve kaybolan k ve
karanlktan gzleri rahatsz olmutur. Sonunda, makinesini, sis
li ve garip bir istikble getirir, sallantl bir tarzda makinesini du
rur ve kendisini M.S. 802.701 ylnda bulur
ok gelimi bir medeniyet bulacan mit eden Zaman
Seyyah, sisli ve scak havada, sahneyi andran muazzam bir
yerde, dev gibi me'um bir sfenks grr. ok gemeden, yonna insanlar yaklar. Onlar, zayf, narin insanlardr ve boylan
sadece bir metre 20 santim kadardr ocuk gibi davranan bi
ri Zaman Seyyah'na, yamur frtnasnn gneten mi geldii
ni sorar Ardndan bu kk boylu zayf insanlar, boynuna bir
elenk takar ve ark syleyerek onun evresinde dans etmeye
balarlar. Onlar, zaman makinesi ile bir lde ilgilenirler ve

26 100 B yk R oman

Zaman Seyyah, makineyi harekete getiren manivellar kar

dktan sonra, makineye dokunmalarna msaade eder Bera
berce, sebze ve meyveden oluan yemeklerini yerler -hayvan
larn nesli tkenmitir- ve kendilerinin Elci rkndan olduklarn
syleyen bu insanlar. Zaman Seyyah'na dillerinin ana hatlar
n retirler
Zaman Seyyah, Eloilerin haddinden fazla medenilemi bir
rk olduklann anlar. Kolayca yorulan bu insanlar, ocuklar g i
bi, maymun itahldrlar, bir ey zerindeki ilgilerini srdrmez
ler Son derece tembel, fakat gzel, ban ve dost insanlardr
Zaman Seyyah, bunun, beer tekmlnn sonu olduunu
anlar Ayakta kalabilmek iin daha iyi ve daha randmanl ma
kineler yaratmak ihtiyacnda olmayan bu insanlar, ihtiras ve id
dialarn yitirmilerdir Elciler, uzun zamandr kontrol altna al
nan tabiatla mcadele etmek mecburiyetinde olm adklarn
dan, makul ve ibirliki insanlar olmulardr Medeniyetin zahir
hedefine ulatklanndan, heyecansz da olsa, mutlu bir hayat
srdkleri anlalr
Gece olduu zaman. Zaman Seyyah, makinesinin kaybol
duunu grerek endielenir. Eloileri Uyandrmaya alr, fakat
onlar karanlktan, dehete kaplrcasna rktklerinden maki
nenin aranmasnda kendisine yardmc olm azlar Huzursuzlua
kaplan Zaman Seyyah'nm da nihayet uykusu gelir ve uyur Er
tesi sabah, muazzam beyaz sfenkse giden bir yol grr ve za
man makinesinin onun iinde olduunu anlar Sfenksin kaps
n amaya alrsa da, baarl olamaz, Eloiler de kendisine
yardm etmezler Zaman Seyyah, kendi asrna geri dnemeye
ceini dnerek mitsizlie kaplr
Maamafih bu noktada, boulmaktan kurtard, Weena
adnda sevimli ve ocuk gibi bir kzla arkada o lu r teki Elo
iler gibi, VVeena da, kolayca yorulur ve karanlktan korkar Yi
ne de. Zaman Seyyah'nm maceralanna katlmay kabul eder
Bu istikbldeki drdnc gnnde. Zaman Seyyah, Eloiler'in,
karanlk ktkten sonra niye dehete kapldklann anlar Eski

100 B yk R oman 27

bir binann, karanlk harabeleri arasnda, garip gzlerin kendi

sini szdn grr Hemen bu gzlerin peine taklan Za
man Seyyah, onlann, uzun ve rahat admlarla nnden giden
ve merdivenden indikten sonra bir mahzende kaybolan, may
munu andran korkun bir yarata ait olduklann grr. Za
man Seyyah, bu yaratn, Eloiler gibi beer olduuna inana
maz ise de, M orlock denen bu yaratklann da, kendi zaman
nn insanlannn torunlan olduklann renir Dnya, yerin y
znde yaayan zayf, narin ve ciz Eloiler ile, beer rmcek
ler gibi, yeralt tnellerinin karanlnda el ve ayaklan zerinde
yryen ve ancak geceleri meydana kan, vah ve iren
MorlockIar arasnda blnmtr. Dnyann, besbelli, efendi
leri olan Eloiler, ondokuzuncu asnn ngiltere'sini yneten sn
fn torunlandr. i snfnn torunlan olan MorlockIar, yaplma
s gereken beden ilerle urarlar ise de, onlann vaheti Eloiler'i, uaklannn bir gn isyan edeceklerinin deheti iinde ya
atr
imdi, makinesini saklayanlann Eloiler deil, MorlockIar o l
duunu anlayan Zaman Seyyah, VVeena'nn ikazna ramen,
onlann yeralt tnellerine girmeye karar verir. Elleri ve ayaklar
zerinde zor zahmet bu maaralardan birine girmeye muvaf
fak olan Zaman Seyyah* bir et parasn kemiren bir grup ya
ratk grr. Onlar, hemen hcum ederler ise de, gzleri nn
de bir kibrit akarak, yeryzne kamay baann Daha sonra,
Morlocklann, geceleri kardklan

Eloiler'i yiyerek yaadklan

gereini dehetle renir

Bu iren yaratklan nleyen tek engel ktrda ve onlar,
Eloiler'in karanlktan korktuklan kadar

ktan korkmakta ve

kamaktadrlar. Zaman Seyyah'nm kibritleri tkendiinden, er

tesi gn Weena ile birlikte, k yaratacak bir eyler bulmaya
alr. Yeil porselenden yaplm eski bir saray kefeder, bura
s, muhtemelen, Eloiler'in

uzun zamandr unuttuklar ilim ve

tabi tarih mzesidir. Talihi yardm eder, balmumu bulur ve bir

mum yapar.

28 100 B yk R oman

Mzedeki uzun yry Weena'y son derece yorar. Byle

ce Zaman Seyyah, geceyi kzla beraber geirmeye karar verir;
vahileri uzaklatrmak iin bir ate yakar. Fakat baz Morlocklarn orman arasndan yaklatklarn grnce, geceyi, ye
ni bir ate etrafnda, bir tepede geirmenin daha iyi olacan
anlar Gece yans uyanan Zaman Seyyah, atein sndn,
kibritlerin alndn ve VVeena'nn kaybolduunu dehet iinde
grr. Kzn, MorlockIar tarafndan kanimasndan korkan Za
man Seyyah, evresini aramaya koyulur. Kz bulamaz, fakat ilk
atein, ormana yayldn, otuz ve krk kadar M orlock'u ldr
dn grr
Gndzleri uyuyarak ve geceleri yryerek, sfenksin yanna
gider Mzeden bir demir ubuk almtr ve bununla sfenksi a
may dnr. Fakat kapnn ak olduunu grr ve kendisine
bir tuzak kurulduunu dnmeksizin ieri dalar
Makinesi oradadr. Fakat bir grup M orlock hemen zerine
atlr ve Zaman Seyyah, onlan def etmeye alrken, makine
sini iletir MorlockIar, VVeena'y yedikleri gibi, onu da yemek
iin karacaklan srada, makine Zaman Seyyah'n, onlann
elinden kurtanr ve uzak istikble frlatn
Milyonlarca sene sonra yeryz, ekseni etrafnda dnmesi
ni durdurur Makine, ssz bir sahilde durur ve Zaman Seyyah,
yegne yaratklann rktc ve dev yengeler olduklarn an
la r Makinesini tekrar harekete geirir ve imdi, laboratuvannn
gvenlik verici atmosferinden aynid tarihten otuz milyon se
ne sonra dnyay, souk, kullanlmaz bir halde, snmekte olan
gnein hafif ile aydnlanrken grr
Dehet iindeki Zaman Seyyah, makinesini, geriye dnm e
si iin ayarlar ve nihayet, evine dnerek, macerasn arkadalanna anlatn Gelecekten mitsizlie dmesine ramen. Za
man Seyyah, ilm merakn kaybetmi deildir Ertesi gn, tek
rar zaman iinde yolculua kan Aradan sene gemesine
ramen, henz geriye dnmemitir ve arkadalar, '' ketle

100 B yk R oman 29

neticelenen bir macerann onu, zamann derinliklerine gtr

m olabileceini sanrlar.

Eletiri
Zaman Makinesi, felsef ve siyas ynleri bulunan lm
bir macera, Jules Verneden daha cidd olan Wells, bu ba
arl ilk kitab ile ada bilim-kurguya zemin hazrlad.
Wells, ilim ve akll plnlamann, beer rkna ok ey
ler getireceine inanan fazlasyla mitvar bir insan olmak^
la itham edildi. Son zamanlardaki tenkitiler ilmin bir ik
sir olduu inannn, ilm bilgileri, nkleer bomba gibi
tahrip silhlar haline getiren beer tabiatnn bu ynn
hesaba katmadn sylyorlar. Bununla beraber, Zaman
Makinesinde, Wells, hi de uysal bir iyimser olmadn
gsteriyor.
Bu kk kitap, aslnda kendisini ilim vastas ile fizik
tabiat tarafndan her gn biraz daha az meydan okunan
bir mevkide bulan beer rknn gelecei hakknda yaplan
tahminlerdir. Sakin, tembel ve son derece meden Eloiler,
bir bakm a beer tabiatnn hibir zaman sindirilmeyecek
ynlerini tem sil eden hayvan MorlockIar kadar soysuzlamtr. Wells kendisinin zamannn, ynetici ve hizmet
edici snflarla kesin bir surette blnm cemiyetini, is
tikble doru uzatr. M.S. 802.701 senesinde, cemiyetin
yneticileri, kendilerini, fizik varlklarnn devam ettiril
m esi iin gerekli uaklar tarafndan ortadan kaldrlabile
cekleri bir durum da grr ve bu potansiyel ykclardan
korkarlar.
Wellsin, Zaman Makinesinde, beer rk iin grd
yegne mit, hareketli ve huzur iindeki bir hayat; insan
lar akll bir tarzda, snflar arasndaki snrn kaybolaca
zam ana kadar, snflar arasnda bar bir ilikinin ku
rulaca ekilde kaynatrmaktr.

Tono-Bungay
Yazan

H.G. Wells
(1 8 6 6 -19 4 6 )

Balca Karakterler
G eorge Ponderevo: H ikyeyi an latan kim se: u ak m h en d islii ile ilg i

lidir; fak at am ca sm m tesiri a ltm d a il satm iin e dalar.

Edvvard Ponderevo: G eorgen h eyecanl, ihtirasl ec z ac am cas; Tono

Bungay a d m d ak i ilac icat eder.

Susan Ponderevo: G eorgen sevim li ve g ste r isiz y en g esi. Edvvardn

ih tiraslarn bir p ersp e k tife o tu rtm aya alr.

Beatrice Normandy: G eorgen hayatn daki aristo k ratik sevgili.
Morton Ramboat: G eorgein evlen dii tam ah kr, tah ayy l g c n d en

m ahrum kz.
Gordon-N asm ytb: Servet p ein d e k oan p e rv a sz bir ask er; Pondere-

volar, D ou A frikadaki bir a d a d a rad y o ak tif m alzem e alm ay a te

vik eder.
C onthorpe: Kendi ken d isin i y etitirm i id e a list bir m h en d is; Geor-

g e a, u u retir.

100 byk Roman 31

Hikye
Gen George Ponderevo'nun ocukluunun getii a
olan Victoria ann son yllannda ngiltere'ye kat bir snf sis
temi hkimdir Sahiplerine ecdattan kalan Bladesover adnda
ki byk bir konan vekilharcnn olu olarak, Lady Drew'dan
en alt kademedeki ii ve hizmetilere kadar, herkesin, cemi
yette hangi mevkii elde edeceklerinin nceden tayin edildiini
grr. Bir rtbeden dierine gemek mmkn deildir ve G e
orge, kendi yerinin de, diptekine yakn olduunu hemen sezer.
George on iki yana geldii zaman, yksek ruhlu aristok
ratik komusu Beatrice Normandy'ye k o lu r Kk Beatrice,
George'in bir kpek yavrusununkini andran sevgisini karlk
sz brakmaz. Fakat George, Beatrice'in kstah vey aabeyi
Archie Garvell ile kavga ettii zaman, kz kendisine yardm et
medii gibi, Lady Drex'a, kavgay ilkin George'in balattn
syler. Bu, George'in, ngiliz aristokrasisi hakkndaki ilk tecr
besidir. Bu aristokrasinin mensuplan, bir klann yeleri gibi birbirierine baldrlar George, bu gerei hibir zaman unut
maz.
Bladesover'i terketmeye mecbur kalan George, bir ara, so
uk ve dindar days Nicodemus Frapp'n ilettii birfnnda a
ln Fakat George, riyakrcasna dindar gen kuzenlerinin ya
nnda, irkin ve gnah saylacak szler sarfeder, ocuklar da
kendisini daysna ikyet ederler.
George nihayet amcas Edvvard Ponderevo'nun yannda
almaya balar. Amcasnn Wimblehurst adndaki uykulu bir
kasabada bir eczahanesi vardr George'in amcas anlayl bir
insandr Annesi ldkten sonra George, Susan Ponderevo
adndaki sabrl, neeli, nkteden yengesi tarafndan yetitirilir
Amcas Edvvard, bu kk kasabofin snk ve renksiz hayatn
dan huzursuzdur Gittike bymekte olan orta snfn ihtiyalanna cevap verecek bir ey icat ederek zenginlie kavumasnn
ihtiras iinde yanar Kendisini, sanayiin lesiye ihtiya hissede

32 100 B yk R oman

cei bir mal tekelinde toplam bir sanayi lideri olarak hayal
eder.
Bir an nce paroya kavumak iin acele eden Edward Ponderevon, tasarruflarn aptalcasna yatnr ve kk eczahanesi
yannda biriktirdii az miktardaki parasn da kaybeder. Hatta,
George'n bytlmesi iin kendisine emanet edilen paradan
bile harcar. Kendisi ile alay eden komularna artk tahamml
edemeyen Ponderevolar, talihlerini baka yerde denemek ze
re kasabadan aynlrlar Londra'da niversitede tabi ilimler
fakltesini bitiren George, amcas ve yengesi ile birleir.
Geri kendisine braklan miras bylesine arur eden am
casna kzgnlk duymakla beraber, George, onun mtemadi
yen bir eyler yapmak istemesine ve egzantrikliine hayranlk
duyar. Edward Ponderevo, bir gn, G eorge'a, "Tono-Bungay"
adnda bir icat yaptn, fakat imdilik bu konuda baka bir ey
sylemeyeceini anlatr.
Faklteye devam ederken George, M arion Ramboat adn
da bir kzla tanr ve M arion, George'n, Beatrice'e besledii
ocuka sevgiyi unutturur. George, M arion'un, tamamyla
alelade olan cazibesine kendisini safasna kaptrr ve onunla
evlenmek ister; fakat kz ona, bir ev kuramayacak kadar fakir
olduunu hatrlatr.
Tam bu noktada, Edv/ard Ponderevo, George'u hayat bir
toplantya davet eder. Tono-Bungay mkemmelletirilmi,
reklmna balanm ve btn ngiltere'de satlmaya balam
tr George'n anlad kadan ile onu ien insanlan, ne ld
rr, ne iyiletirir lcn gizli bir formle gre yaplmas gayet ko
laydr; fakat talep o kadar fazladr ki, Edward halkn ihtiyacn
karlayamaz. Amcas kendisine senelii 300 ngiliz liras cret
le i teklif edince, George, bu teklifi, evlenmesini mmkn k
laca iin, frsat bilir ve kabul eden
George'n beceriklilii ve lm eitimi sayesinde, Tono-Bungay'n imali hzla geniler. Gittike bayalaan ve glnleen
ilnlar hazrlar ve amcasnn, bu imalinin etkinliine gerekten

100 B yk R oman 33

inandn ve tenkit edilmesine tahamml edemediini grr.

Bu kocakar ilc btn ngiltere'ye yaylr ve Ponderevolar zen
gin olurlar. George ilm yetenei ve bilgisinin bylesine fayda
sz ve sahte bir il iin heba olmasna zlrse de, Marion ile
ancak burada alrken evlenebileceini anlar. Mam afih, bu
evlilik, byk bir baanszlklo neticelenir. Marion sadece
madd baan ile ilgilidir ve dk entelektel seviyesi ve miza-,
c bakmndan da George ile uyuamaz. ok gemeden G e
orge, amcasnn sekreteri Effie Rink ile muvakkat bir iliki kura
rak teselli bulur.
Tono-Bungay artk tutunduundan, George, hakik ilgisini
gelitirmek iin zaman ve para ayrabilecek durumdadr;
plnr ve balonlar zerindeki tecrbelerine balayabilir. G eor
ge, kendisini, bylesine ilme verirken, servetini daha da artr
mak peinde koan amcas, para getirecek herhangi bir fikri
olan herkesi dinler ve bu projeler iin de para verir. Bunlardan
bir tanesi -ki felketle neticelenecektir- Dou Afrika'daki bir
adann plak sahillerinden "quap" veya radyoaktif mucur al
maktr. Gordon-Nasmyth adndaki bezirgn bir askerin yapt
bu teklif zerinde, bir mddet iin pek durmazlar, zira Ponde
revolar imdi ok meguldrler.
Bu arada, Edward Ponderevo, bir konaktan dierine tanr.
Artk son derece zengin olmasna ramen hl, kendi kendisi
hakknda besledii Napoleonvar

kuruntulara uygun

bir ev

bulamaz. Kans Susan, kocasnn bu caka hrsn sakin alayc

l ve ortaya koyduu gsterisiz ahsiyeti ile kontrol etmeye
alr ise de baanl olamaz. Edvvard, ann nde giden sos
yal ahsiyetlerinden biri olmaya azmetmitir. Elinde, sarfedecek
para bulunduu mddete, kat snf engellerini aabileceini
sanr. araptan zevk alan bir kimse olduunu gstermek iin
Franszca renir. Fakat bu, gln netice verir. Nihayet, bir e
it Bladesover yerine gemesi iin Crest HilI adndaki aheser
bir kk satn alr ve onu daha da gelitirmek iin yz ii a
l tnr.

34 100 B yk R oman

Bu arada, Tono-Bungoy'dan para almakta devam ettiin

den George, Cothorpe adndaki yetenekli asistan ile birlikte
plnr tecrbelerini devam ettirir. ok gemeden, Beatrice
Normandy ile karlar ve lmekten klpay kurtulan bir planr
kazasndan sonra George'a bakan Beatrice ile George arasn
daki eski ak tazelenir.
Edward Ponderevo'nun muazzam speklasyonlan geri te
per. M al bakmdan ok fazla yayldndan, iflsn eiine yak
lar Artk halkn gvenini de kaybetmitir, gl arkadalan
kendisine yardm etmezler. Tekrar George'a bavurarak, G ordon-Masmyth'in teklifi zerine, esrarengiz radyoaktif mucur pe
inde Mordet adasna gitmeye anr. Eer bu maddeden ye
terli miktarda Ingiltere'ye getirebilirse, ilim sanayiinin hayat bir
unsuru haline gelmekte olan radyoaktif madde zerinde inhi
sar kurmu ve bylece Edward da, dier yatnmlardaki kayp
larn kurtarm olacaktr.
Mtereddit de olsa George, amcasnn teklifini bir grev
sayar ve su alan iki direkli Maude Mary adndaki gemi ile D o
u Afrika'ya gitmek zere, Beatrice'den ve uu denemelerin
den ayrlr. George, isyana hazr mrettebat yattrmak iin
ok alr Bu plak adaya vardklan zaman scan, taham
ml edilemez olduunu grrler Radyoaktif amuru almak
tehlikeli ve ok yorucu bir itir. George bir gn, bir yerlinin ken
disini szdn grn Gayr-kanun hareketlerinin farkna va
rlm olmasndan endie ederek, tabancasn eker ve onu l
drr Son mucur parasn da ykledikten sonra denize alr
lar Fakat ak denizde, gemi su almaya balar ve yk ile bir
likte batar Kendisini kurtaran bir gemi ile Ingiltere'ye dnen
George, Edward Ponderevo'nun iflas ettiini renir.
Peini brakmayan alacakllardan ve hapsedilmekten

kur

tulmak iin Edward, ngiltere'den kamaya karar verir Ponderevo ve George uan gemilerinden biri ile geceleyin Man Denizi'ni geer ve kendilerini alelde turist diye tanttklan Bordeauv^'a ularlar Fakat yolculuun heyecan ve fizik yorgunluu.

100

byk

R oman 35

mitlerini kaybetmi Edward Ponderevo'yu ykar. Btn mal

projelerinin bylece ykldn gren Ponderevo hastalanr ve
Bayonne civarndaki kk bir handa l r ld zaman, baucunda George'dan baka kimse yoktur.
ngiltere'ye dnen George, Beatrice Normandy ile sadece
iki hafta beraber kalabilir George'a gre artk onunla evlen
memesi iin hibir sebep yoktur; fakat Beatrice, snfnn dna
kamayacan syler. Sevdiini itiraf etmekle beraber, hayat
n, sfrdan balayacak bir odamla paylaamayacak kadar lk
se ve rahat yaamaya almtr.
mitsizlie kaplan George -ki imdi krk be yandadrharp gemileri planlan izmeye balar, ilk ve yegne kitab Tono-Bungay' yazmaya koyulur

Eletiri
Tono-Bungay, elendirici bir kitap olmakla beraber, I.
Dnya Harbi ncesi ngilteredeki deer hkmlerinin yitirilii zerine cidd bir analizdir. George Ponderevonun
karakteri, tpatp Wellsin kendi karakterine uyar; o da, bir
vekilharcn oludur ve st snflarn klsik eitimi yerine
lm ve teknik bir renimden gemitir.
Belli bal sembol, Wellsin tezini aydnlatr. Birin
cisi, Georgen byd, ondokuzuncu asrn sonlarnda
ki dar grl ve snob ngiliz cemiyetinin bir sembol
Bladesover adndaki byk konaktr. George, mamafih,
Bladesover ve onun im ettii btn hayat sisteminin iyi
taraflar olduunu da idrak eder. Hi olmazsa, bu sm r
ye ve reklma deil, gelenee ve dzenli bir hayata daya
nyordu. Lady Drex, bu konaa aitti, fakat kocasnn l
mnden sonra konak, ancak kendi statlerini ykselttii
iin konan geleneklerine bal, kltrsz ve baya yeni
zenginler snfnn yeleri eline geti.

36 100 B yk R oman

Romann ikinci ana sembol, Tono-Bungay admdaki

patenti satm alman ilatr. Hibir deeri olm am asna ra
men, oka yaplan reklm sayesinde, George ve amcasn
zengin yapar. Wellsin, hkmetin mal yardmlar ile y
rtlm esi gerektiine inand ilm tecrbeler, bu tr e
yann baar veya baarszlna baldr. Modern reklam
tekniklerini hicveden ilk bellibal eser olarak Tono-Bungay
hl etkin bir roman.
Nihayet, esrarengiz radyoaktif amur, emperyalizm ve
sanayiciliin aptalln ve insanlarn tamah hisleri urun
da yeryznn tabi kaynaklarnn yama edilmesini
sem bolize eder. rtc bir kokusu olan ve elde tutul
m as tehlike douran bu maddeyi ele geirmek iin nor
mal, iyi ve sam im bir insan saylan George, yalan syle
meye, almaya ve hatta adam ldrmeye mecbur kalr.
Radyoaktif mucur nihayet kaybolur, her zaman ait olmas
gereken yere, tabiata dner.
Geri Wells, hibir zaman vaaz vermez ise de Tono-Bungayn, ann ngilteresindeki bayalam ticar zihni
yeti kesin bir ekilde tenkit ettii de besbelli. Ne Bladesoverin, Beatricein George ile evlenmek istemeyiinde
sem bolize edilen ve kendi kendisini ykan snobluu, ne de
herhangi bir gelenei bulunmayan ve sosyal olarak kendi
kendisine gven beslemeyen orta snfn mtecaviz vic
danszl, Georgen indinde iyi zelliklerdir. Aristokrasi,
zayf, dar grl ve m srif olduu iin lr. Geri orta s
nf, onun yerini almak iin ykseliyor ise de, onun da
yegne deer sitem i, peinin bir an iin braklmad
materyalizmdir.
lkin, bu kitabn yegne beer ilgisinin ilim olduu sa
nlr. Fakat dnyaya, radyoaktif mucurun nasl kullanla
can bu ilim retm itir ve biz George son grm z
de, lm eitimini, harp gemileri dzenlemek iin kullan
dn gryoruz. Aslnda, Zaman Makinesindeki Weena

100 B yk R oman 37

gibi, herhangi bir deeri olan bir ey var ise, o da, Georgem yengesi Susanm ii-hmorlu sabr ve cesaretidir.
Cokun hmoru ve Dicicensvar yce hisleri altnda, TonoBungay, Zaman Makinesinden ok daha kuvvetli, beer s
caklk ve teferruat da ok daha zengin, am a istikbl hak
knda en az onun kadar karamsar.
Yazar
Zaman Seyyah ve George Ponderevo gibi, Tono-Bunga^m hikye
sini anlatan Herbert George Wells, kendisini, hayat boyunca, insanlarn
kaderini eklllendirebiiecek ilmin cazibesine kaptrd. VVelIsI, dnyaya
geldii (21 Eyll 1866) hibir zellii bulunmayan alt-orta snftan yksel
ten, ilim oldu. Babas bahvanlk ve esnaflk yapm, annesi ilkin bir
ladynin nedimesi ve daha sonra Tono-Bunga^da\<.i konak gibi bir yer
olan Ulu Parktaki (Hampsire ehrinde) bir kkn vekilharc idi. Kendisi
nin tipik bir + Cockney olduunu syleyen Wells, Victoria ann ngil
teresinde, alttaki sosyal seviyelerin bir mensubu olmann ne demek ol
duunu hayatnn ilk yllannda renmiti.
Bu dnyada ykselmeye azmeden VVells, kendisinin bir esnaf veya
eczac olmasn isteyenlere srt evirdi. Ve 1881de de, Midhurst Grammer Schoolda bir talebe-retmen oldu.
ilimle olan balantsndan tr, 1884te, Kraliyet ilim Akademisinde, Thomas Henry Huxleyin yannda biyoloji renimi yapmas iin
burs kazand. Shhatinin ktlnden ve bu arada gazetecilie girme
sinden tr, bir tabi ilimler retmeni olamad. Fakat 1895'te yaymla
nan Zaman Makinesi adl eseri ile, kendisini, ngilterenin en popler ve
baarl yazarlarndan biri olarak kabul ettirdi.
VVells, son derece velut bir yazard, trde, en azndan yz eseri
yaymland, ilkin, modern-bilim kurgunun ncleri olan lm macera kitaplan gelir ki, bunlarn da Zaman Mato'nes/nden sonra en baarl olanlar.
n e Island of Dr. Moreau (Dr. Moreau'nun Adas, 1896), The Invisible
Man (Grnmeyen Adam, 1897) ve The War o f the VVorIds (Gezegenler
Harbi, 1898) isimlerini tayanlardr. Ardndan alt-orta snfn egzantrik
davranlaryla ilgili ve Dickensvar hmor ve kesin sosyal mahadelerle dolu romanlar gelir. En mehurlar: Kipps (^905), Tono-Bungay (^909)
ve The l-listory of Mr. Polly (Mr. Poliynin Hayat HH^yesi 1910). nc

38 100 B yk R oman

gruptakiler, hayatiyetlerini en az srdrmekle beraber, en byk grubu

olutururlar ve Wells, bu gruptaki romanlar da birok konulan iledi; ak
ve seks, politika, harp, din ve eitim. Bunlar arasnda unlar da vardr:
Ann Veronica (19Q9), Mr. Britling Sees t Through (1916) ve The VVorld
of VVilliam Clissold {:926).
Son derece baarl Outline of History (Dnya Tarihi) adl eserinin
yaymlanmas ile (1920). VVells, siyas ve sosyal bir mtefekkir olarak
dnyaca tannd. Arkada George Bernard Shav gibi, Fabian sosyaliz
mine devamlca ilgi duydu ve bu tr sosyalizm de onun indinde, dnyada
israf, sefaleti ve harbi nleyecek bir dzenin en mantk bir ekilde kurul
mas idi.
Romann estetiine zel bir ilgi duymayan VVells, yalandka, bazen
hafife kamufle edilmi romanlar halinde, fakat ekseriya aktan aa
tehir edici ve iddial bir tarzda tarihi, felsefeyi ve ilmi geni halk kitleleri
ne yayacak tarzda kitaplar yazd. Hayat boyunca harpten nefret eden bir
insan olmasna ramen, bu asrn grd iki dnya harbinde, ngilte
renin savunuculuunu yapt.
VVells, lmeden nce (12 Austos 1946) programnn hazrlanmasn
da ok emei getii i Partisinin iktidara getiini grd.

Dier Eserleri
Gezegenler Harbi: Dnyann, vicdansz ve sper-akll Merihliler ta
rafndan istila edildiini, yaklp ykldn kasvetli bir ekilde anlatan bu
kitap, insanlarn gelimesinin nne geilemeyeceini anlatarak. Victoria
ann pek ok vurdumduymaz okuyucusunu akna evirdi. nceleri
meteor sanlan bir tek esrarengiz feza gemisinin yeryzne konmasyla
balayan bu istil, Londrann ve ngilterenin kr blgelerinin topyekn
tahrip edilmesi neticesinde, ngiliz halknn evrensel bir panie kapldk
larn, dehet sac bir ekilde anlatr.
Merihlilerin kalpleri yoktur, sadece beyinden olumulardr. lmen,
yeryzndeki insanlardan stndrler, fakat nihayet, karnlarn doyur
mak iin dnya insanlarnn gerekten kanlarn emdikten sonra yery
zndeki, kendi sistemlerinin hazrlkl bulunmad bir bakteriye malup
olurlar. Kitabn yazldndan bu yana, feza hakknda muazzam lm bilgi
toplandndan kitap, sofistike okuyuculara olduka ilkel grlebilir. Maamafih, VVelIsin beer yaratklarn uyuukluunu ve vurdumduymazl

100

byk

R oman 39

n yok eden evrensel felketi, insanlar, son yllarda, bu ksa ve dehet

sac kitab yazd zamandan da fazla dndrmeye balad.
Mr. Poliynin Hayat Hikyesi: Bu, alt-orta snfa mensup bir kuma
nn yanndaki ran, bu kasvetli hayatn aresizliklerinden aaal bir
ekilde nasl kurtulduunu anlatan zevk verici bir kitap. On be sene,
kendisinin olan bir dkkn bulunmasna ramen, artk kurnaz kars ile
ba edemeyen nazik ve iyi huylu Mr. Polly, nihayet kamaya karar verir.
Karsnn, sigorta irketinde para almas iin, dkknn yakar ve kendi
sini intihar etmi gstererek, bir avare, bir serseri olarak yksek macera
sna balar Sonunda, kr blgesindeki bir han yneten gsterisiz bir
kadnla tanr ve beraberce, daha zevkli bir i olan hann yneticiliini
yklenirler. Mr. Poliynin hayat hikyesi, Thoreaunun deyii ile, sessiz bir
mitsizlik iinde yaamakla beraber hayatn gzelliine ve maceralarna
gzlerini kapamayan vasat bir insann besledii iyi hisleri yanstr. Mr.
Polly, maamafih, kk insann ilk rnei deildir: Edebiyattaki orijinallerden biridir ve Dickensvari bir anlayla ele alnan bu roman prl prl
parlayan bir elmas.

Bir Hayat Hikyesi

(The Old Wives Tale)
Yazan

Arnold Bennett
{1 8 6 7 -1 9 3 1 )

Balca Karakterler
B. ve Bn. Baines: B u rsley deki m tevazi k u m a d kknnn sah ipleri.
C o n stan ce Baines; Cana yakn, s e s s iz byk kzlar.
Sophia Baines: C o n stan cein azim li, b a n a bu y ru k kz kard ei.
Sam uel Povey: B ain eslerin dkknnn, so u k , tah ayyl g c n d en

m ah rum m eneceri.
C yril Povey: C o n stan cein bencil, san atk r tem ay ll olu.
G erald Scales: M anchesterli atlgan ve b a s ire tsiz g e z g in satc; Sop-

hie'nin indinde, Bursley d n d ak i d nyay tem sil eder.

B. Critchlovv: B ursleyli bir e c z a s ve B. B ain esin ark ad a.
B. Cliirac: Bir F ran sz g a z e te c isi, G eraldm ark ad a.
Madam Foucult: Paris'te, isim leri ktye km kim selerin y aad k lar

b ir otelin sah ib i.

Hikye
Kuzey ngiltere'de, mlekilik imlatnn yerletii be ka
sabadan biri olan Bursley'de, B. ve Bn. Baineslerin mtevaz

100 B yk R oman 41

bir kuma dkkn vardr; on alt ve on be yandaki iki kz

lan, Constance ve Sophie de ebeveynlerine yardm ederler. Bu
iki kz, miza ve grnleri ile birbirinden ok farkldrlar. yi
tabiatl ve tahayyl gcnden yoksun Constance, hayat bo
yunca bu dkknda almaya isteklidir. Fakat gzellii ile ifti
har eden Sophia, byk dnyay grmek iin bir sr plnlar
hazrlar Bu yolda dnd ilk adm bir retmen olmaktr;
fakat kzlannn bu arzusu ebeveynlerini dehete drr, zira
onlann dncelerine gre retmenlik, ancak dul ve evlen
memi kadnlann yrtebilecekleri bir meslektir.
Geirdii fel neticesinde ycn-mal! kalan Mr. Baines bile,
Sophia'y bu dncelerinden vazgeirmeye alr; fakat kz di
renir ve nihayet, mahall okul mdiresine yardmc o lu r
Bir gn Gerald Scales adnda, Manchesterli gen, yakkl
ve k bir gezginci satc Baineslerin evlerin yanndaki dkknlanna girer Sophia da, onunla tanmak iin birka dakika iin
babasnn yanndan aynlr.
Sophia, Gerald ile konuurken, babas yatandan der
ve hareket edemediinden, boularak lr. Babasnn lmn
den kendisini sorumlu tutan ve vicdan azab eken Sophia,
retmenlikten vazgemeye ve dkknda almaya karar verir.
Fakat kuma maazasnda kalmak istemesinin balca sebebi,
dkkna tekrar geldiinde G erald' grebilmek mididir.
Bu arada Constance, gsterisiz alalde biri olan (dkk
nn meneceri) Samuel Povey'e k olmutur.
Bn. Baines, Gerald hakknda sormu soruturmu ve onun
Sophia iin iyi bir koca olmayacana inanmtr. ki k, bu
nunla beraber, mektuplamaya balarlar Ne yapacan bile
meyen Bn. Baines, son bir are olarak kzn, halas Harriet'in
yanna gnderdii zaman, Sophia, 12.000 Ingiliz liras miras
kalan ve iini brakan G erald'a kaar. Beraberce evlenmeye
mecbur eder ki evli Londra'dan Paris'e giderler ve Gerald,
miras olarak ald paray gsterili elbiselerde, gz kamatnc yemek ziyafetlerinde ve kumarda arur eder Kocasndan

42 100 B yk R oman

hayal krklna den Sophio, gerek bir Baines olduunu

gsterir ve kocasnn parasndan 200 ngiliz liras alarak kara
gnler iin bir kenara koyar.
Bu lks hayat uzun nnddet devam edemeyeceinden, Gerald'n paras biter; nc snf otellerde kalmaya balarlar ve
Gerald, Sophia'ya, evine mektup yazarak para istemesini sy
ler, Sophia reddedince Gerald, Sophio'y berbat bir Paris ote
linde yzst brakp gider. Sophia'nn hastal srasnda Gerald'n Fransz bir gazeteci arkada M. Chirac kendisine bakar
ve Sophia'y, Madam Foucualt'un ykk dkk, pis oteline g
trr
Sophia, Madam Foucault'un mal sknt iinde olduunu
renince, G erald'dan ald para ile binay satn alr ve iyi bir
otel haline getirir Bu arada Fransa-Rusya Harbi (1870) bala
mtr; Paris igal altndadr ve ehirde byk bir yiyecek skn
ts bagsterir. Fakat kurnaz ve azimli Sophia -kendisine evlen
me teklifi yapan- Chirac'n yardm ile durumunu dzeltir, za
manla, bu herci kz baanl, hissiz bir ikadn olur.
Muhasara kaldrldktan sonra, Sophia, Paris'i ziyaret eden
ingilizler'in bilhassa sevdikleri Pension Frensham adndaki bir
oteli satn alr. Kadn burada da baanl olur ve epeyce para
biriktirin M amafih, kendisinden ok holanmasna ramen,
Chirac ile evlenmek istemez, nk Gerald'm nerede olduu
nu bilmemektedir.
Bu arada, Bursley'deki hayat Consfance iin snk ve can
sz gemektedir. Samuel Povey'in tutumlu davran ile durumlann gittike dzelten iftin bir erkek ocuklan vardr. Ana ba
bas, Cyril adndaki bu ocuklarnn bir dediklerini iki yapmaz
lar. Cyril ok kk yanda iken Bn. Baines lr ve Cyril, s
nk ve renksiz ebeveynlerini dinlemeyen bencil bir kimse o la
rak byr. ocuun resim konusunda olduka yetenei vardr
ve Povey'in, olunun dkknda almasn istemesine rahnen, Cyril resim sanatn gelitirmekte srar eden

100

byk

R oman 43

Povey'in kuzeni Daniel, bir kzgnlk srasnda ayya kansn

ldrd zaman aile, kendisini bir trajedi iinde bulur. Aile
sadakatini kendi shhatinin stnde tutan Samuel, kuzenini be
raat ettirmek iin ok alr. Muhakeme sona erdikten ksa bir
mddet sonra da zatrreeden lr.
Dul kalan Constance, imdi yapayalnzdr, Gen Cyril, ma
hall bir mlekide desinatr olarak almaya balar. Gece
leri de gzel sanatlar mektebine devam eder. O n dokuz ya
na geldii zaman, bir burs kazanarak Londra'ya gider; gurur
lu, fakat yapayalnz annesini Bursley'de brakr. Constence, bir
Noel gn ald bir kart dnda, Sophia'dan da yllardr ha
ber almamtr.
Bir gn, gen bir Ingiliz, Paris'teki Pansion Frensham'a ge
lir. Kadnn hrmet uyandran tavrlarnn etkisinde kalan bu
gen dnd zaman, Cyril ve Constance'e, kaybolan Sophia'y bulduunu anlatr. Constance, derhal, kzkardeine uzun
ve sevgi dolu bir mektup yazarak, Bursley'de kendilerini ziyaret
etmesini ister.
Sophia, ilkin ksa bir zaman iin dahi hareketli iyerini terketmek istemez. Fakat ksa bir mddet sonra, hafif bir kalp ra
hatszl geirir. Bir otel irketi Frensham'a cazip bir teklif ya
pnca, kabul eder ve otelini satarak, eyrek asr sonra ngilte
re'yi ziyaret eder.
ki kz karde bir defa daha buluurlar, fakat ok geme
den, dnya grm, sofistike Sophia, Constance'a -artk son
derece kasvetli ve nc snf bir yer olarak grnen- Bursley'den aynimalann ve Paris'te veya hi olmazsa Londra'da
yaamalann teklif eder. Lkin bu teklifi, Sophia'nn kendisi ze
rinde stnlk kurmas eklinde ele alan Constance, doduu
bu eski evden bir yere gitmeyeceini syler, iki karde, bera
berce, dokuz sene daha durgun ve skc bir hayat srerler. Sa
natn gelitirmek iin mtemadiyen dolaan Cyril, pek seyrek
mektup gnderir.

44 100 B yk R oman

Sophia bir gn, Gerald Scales'in lmek zere olduunu ve

kendisini grmek istediini anlatan bir telgraf alr. Derhal gider
ise de, Gerald'n, yorgunluk ve gdaszlktan ldn grr.
Bir zamanlarn bu k ve neeli satcs, herkesin, daha nceden
syledii gibi, be parasz ve perian lr. Sophia, nceki atl
gan ve kibar sevgilisinin bu halinden ve kendisinin de onun iin
hibir ey hissetmemesinden dehete der. Gerald'n lm ya
tanda, "Dehet sac bir hayat srdm" diye dnr. "Ke
ke ben de lm olsa idim ." Son derece huzursuz edici bu tec
rbenin etkisi altnda Bursley'e dnen Sophia, ikinci bir kalp
krizi geirir, lr ve btn parasn da Cyril'e brakr.
Constance imdi tamamen yalnz kalmtr, ilkin, kz karde
inin drdrlanndan kurtulduu iin rahatlar. Fakat siyatik ve ro
matizma kendisine derin ac ektirir O lundan hemen hemen
hi haber alamaz. Hadiseler hzla akar ve Bursley'in, Be Ka
saba ile birletirilmesine resmen karar verilir. Constance, bir
ka sene sonra ld zaman, Cyril talya'dadr ve anasnn
cenazesine gelemez. Kadnn matemini, sadece Baines'in k
peklerinin sllesinden gelen son bir kk kpek tutar...

Eletiri

Bennett, 1903 sonbaharnda, belirli bir zellii bulun

mayan kk bir Paris lokantasnda sk sk yemek yiyor
du. Bir gn, garsonlarn ve mterilerin, im an, biim
siz, irkin ve grotesk" bir yal kadnla alay ettiklerini ve
lokantadaki herkesin kadnn tuhaf davranlarna kah
kaha ile gldklerini grd. Kadnn, bu halinin bir traje
di olduunu gren Bennett, bu kadnn bir zamanlar
gen, enine boyuna, belki gzel olduunu dnd. Guy
de M aupassantn Une Vie (Bir Hayat) adl romann hatr
layan Bennett, kahramannn ve habisin; canl bir gen k
z, pim anlk duymakszn acndnc ve huysuz bir ihtiyar
kadn haline getiren zaman olaca bir roman yazmaya

100 B yk R oman 45

karar verdi. Bir Hayat Hikyesi romannn fikri bylece

dodu.
Fakat M aupassant, sa f genliinden m itsizlik iinde
ki yallna geen kadn zerinde dururken Bennett, irsiyetin ve evrenin tesirlerini deerlendirmek ve mukaye
se etmek iin iki kadn ele ald. Hem Constance, hem
Sophia, Baines ailesi mensuplardr; yani kuzey ngilte
renin ylgnlk nedir bilmeyen azimli kadnlar. ki kadn,
gen yalarnda birbirinden ayrr: Constance, doduu
yerin evresi iinde brakr ve Sophiay da, m uhasara al
tndaki Parisin bam baka atmosferine gnderir. Bennett
bylece, sath farklar dnda, bir kimsenin karakterinin
doum u ile tayin edildiini gsterm ek istedi. Constance,
Bursleydeki uzun ve yeknesak hayatna tevekkl ile daya
nrken, ablas kadar bir Baines olan Sophia, deersiz koca
sn, tamamen yabanc bir atmosferi ve hatta byk alk
yllarn da m alp ederek, i hayatnda baarl olur. Fa
kat Sophia gibi, Constancede hayatn, yapayalnz ve ya
l bir kadn olarak tamamlar.
u halde Bir Hayat Hikyesi, zamann ypratcln ti
tizlikle inceleyen bir eser olarak gayet baarl. Geri kz
lar, zam anla hercailiklerini brakrlar ve kendilerine olan
gvenleri azalr ise de, birbirinden gayet farkl evreler
iinde, kendi kendilerine daha iyi bakabilecek ve yalnzlk
larna daha iyi tahamml edebilecek duruma gelirler. Z a
man, onlar zerindeki ypratcln gsterir ve sonunda,
bu iki ylmaz kadna kar sahte bir zafer kazanr.
ki tezi de ayn anda yrtebilecek gce sahip bulun
duuna inanan Bennett, Bir Hayat Hikyesine balad
zaman, onun bir aheser olacan biliyordu. yle ki,
msveddelerin dahi bir sanat eseri olmasn istediinden,
gzel yaz rendi ve bu sayfalarn kopyalar, onlarn ger
ekten bir sanat eseri olduklarn gsteriyor. Yazarken uy
gulad program a sadk kalan Bennett ele alaca her m a

46 100 B yk R oman

ceray, bir gn ncesi, gzel Fontainebleu ormannda yap

t yrylerde tasarlad ve hedefine eriti. Bir Hayat
Hikyesi, Fransz realizminin vicdanszcasma kesin tefer
ruatn, ngiliz romannn her zamanki zellii olan evk
ve hmor ile birletirir.

Yazar
Enoch Arnold Benneth, North Staffordshire'deki Be Kasabadan biri
olan Hanleyde dodu. Babas bir avukatt, London IJniversitesini bitiren
Bennett, babasnn yazhanesinde almaya balad. Bir aile kavgasn
dan sonra, 1893te Londraya gitti ve gazetecilie balad. VVoman (Ka
dn) isimli bir gazetenin alt yl editrln yapt.
Kuzeyden Gelen Bir Adam (1898) adl kitab ile roman yazmaya ba
layan Bennett, Zola ve Goncourt kardelerin Fransz realizminin tesiri al
tnda kald. Be Kasabann Annas (1901) adl ikinci roman ile Fransz
realist metodunu, en iyi bildii bir sahaya aktarmak urunda -genellikle
baarl- bir teebbs yapt: Kuzey ngilteredeki mlek iilerinin sa
lam, taviz vermeyen karakteri. Maamafih, Bennett, 1902de yaymlanan
Byk Babil Oteli adndaki hafif dedektif romanna kadar, bir romanc
olarak pek bir baan kazanamad. Ardndan gelen otuz yl zarfnda, bu
poplaritesini srdrd.
Bennett, 1900 ylnda Fransaya gitti; sekiz sene yaad bu lkede
bir Fransz aktrisi ile evlendi (1907). Trollope gibi, Bennett de, yorulmak
bilmeyen bir yazard; programna titizlikle bal kalarak muazzam miktar
da roman ve gazete makaleleri yazd. Bylece mal baarya da ulaan
Bennett, hzl yaay zevklerini tatmin iin, birbiri ardna yat ve otomobil
satn ald, en gz kamatnc otellerde yaad.
Tiyatro ve kitap eletirileri dnda, Bennettin eserleri grupta top
lanabilir. Birinci, en ciddilerinin Bir Hayat Hikyesi (1908), Clayhanger
(1910), ve Riceyman Steps (1923) olduu eserleridir. Ardndan, en pop
lerinin BuriedAlive (1908) ve The Caraf(1911) olduu hafif eserleri gelir.
En nemsizleri olmakla beraber, hayatta iken, kendisine en fazla baar
salayan kitaplan, insanlarn kendi kendilerine yardm etmeleriyle, kendi
kendilerini yetitirmeleriyle ilgili olanlardr: Gnn Yirmi-drt Saatini Na
s l Yaamal (ki Bir Hayat Hikyesi ve Buried Alive adl kitaplarnn ya

100 B yk R oman 47

ymland 1908de basld) ve okuyucularna hayatlarn Arnold Bennettin kendi hayatn organize ettii ekilde nasl yrteceklerini anlat
yordu.
Nazik ve mfik bir adam olan Bennettin kekemelii, onu, hayat bo
yunca mahup brakt; kendisine aaal saylan bir hayata derinden ba
land; lks oteller (son eserleri arasndaki balca roman imperial Palaceda, byle bir oteli gklere karr), yatlar ve Fransz yemekleri. Geri,
vasat saylacak bir eitimden gemi olan okuyucular arasnda popler
bir romanc ise de, yksek derecede kltrl kimseler dahi Clayhanger
lsne dudak bkemezler. Bennett, senelerce, deta ngilterenin
edeb diktatr idi. Virginia VVoolfun nclndeki daha estetik temayll gen neslin, ciddi bir romanc olmadn syleyerek srt evirmele
rinden seneler sora Arnold Bennett, byk bir tede tifsten ld (27
Mart 1931).

Dier Eserleri
Clayhanger: Tpk Bennett gibi, Be Kasabada, babasnn salam
disiplini altnda yaayan Edvving Clayhanger adndaki bir ocuun olgun
lamasn anlatan romann birincisidir (dierleri. Hilda Lessvvays ve
These Twin). Edvvin, mimar olmak ister, fakat babas onu, bir matbaaya
rak olarak vermeyi dnr. Yalnz kalan ve sanatkr temayll Edwin,
babasnn isteine kar kar ve garip, hr ruhlu Hilda Lessvvays adnda
ki bir kza k olur. Serinin ikinci roman, iki gen arasndaki ak, H
dann gr noktasndan inceler ve These Tvvain da, evlilik hayatndaki
glkler zerinde durur; Be Kasabann ruhuna sadk kalan Edvvin, bu
glkleri yenmeye azmeder.
Receyman Steps: Ekseri eletiricilerin Bennetti artk cidd bir ro
manc olarak saymadklar zamanlardan yllar sonra, 1923te yazlan
Receyman Steps, Bennettin, sanat zerindeki son ve hakik zaferidir.
Violet Arb adndaki bir kadnla yapt garip evlilii -bazen kahkahalarla
gldrrcesine, bazen dokunakl bir ekilde- parlak bir tahayyl gcnn
eseri olarak anlatr. Earlfonvard, ylesine cimri bir adamdr ki, kendisini
a brakarak kendisinin lmne sebep olur, romannn gerek kahra
man, bana gelenlere, stoik ve bir iyi hner hissi ile tahamml eden ve
egzantrik patronuna sadk kalan hizmetisi ve onun tamahkrlnn kur
ban Elsiedir.

Orman ocuu
(Kim)
Yazan

Rudyard Kipllng
(1865-1936)

Balca Karakterler
Kim ball OHara: Eitim ini Lahor'un kalab alk so k ak larn d a y ap an on

y an d ak i cin gibi, m arifetli bir ocuk.

T esh o o Lama: T ib ette Su ch -zen'de y al bir p a p a z ; her ey i iyiletiren ,

ted avi ed en m istik b ir nehri aram aktadr.

M ahbub Ali: Ingiliz g izli se rv isin d e alan , ku rn az bir Hintli at c am b a

z.
A lb a y C reighton: Zahiren, Etnolojik A ratrm a gru bu n u n bir y esi; g iz

li h aber alm a se rv isle rin in b ak an .

Hurree Chunder M ookerjee: ngiliz m ek teplerin de y e tim i Bengelili;

ku rn az bir ajan .
Papaz Victor: M averick tugayn n m fik katolik p ap az .
Papaz A rthu r Bennet: M averick tugaynn , s z n bilm eyen , tahayyl

g c n d en m ah rum Anglikan p ap az.

Mr. Lurgan; Bir m cevh erat tciri ve h asta incileri ted avi" eden biri;

Kim i, c a su slu k sa n a tn d a eitir.

100 B yk R oman 49

Hikye
Lahor'un kalabalk ve renkli sokaklarnda Kim diye tannan
Kimball O 'H a ra, Hindistan'da, bir rlanda tugayndaki (Mavehck) sefih bir avuun kimsesiz oludur. rlandal annesi. Kim
henz bebek iken lr. Kim'i, onun sokaklarda istedii gibi do
lamasna izin veren yerli bir kadn bytmtr. Hindistan g
nei altnda bakr renginden tr Kim, bir Avrupal'dan ziya
de Asyal'ya benzer ve Hint dilini de ngilizce'den iyi bilir
Bir gn, Zam-Zamah'taki havan topu zerinde aylak aylak
otururken. Kim, Lahor'un hareketli sokaklannda ne yaptn
bilmeden dolaan Tibetli bir Lama grr. Lama, Arrow (Ok)
Nehrini aramaktadr ve bu nehrin de, btn gnahlan temizle
dii sylenir. Kendisine bir macera ktn hisseden Kim, ya
l adamn yanna gider ve onu, Hintliler'in kutsal ehri Benares'e gtrmeyi vaadeder. Yolda, onun iin yiyecek dilenir, di
er sokak ocuklannn alaylanndan kurtanr.
imdi Kim'den, kurnaz bir at cambaz olan M ahbub Ali'den
gizli bir mesaj alarak, Umballa'daki ngiliz kumandanlna
gtrmesi istenir. Mesaj, atlardan bahsediyor ise de. Kim bu
nun bir ifre olduunu hisseder. O gece, M ahbub Ali'nin evi
soyulmak istendii zaman, Kim'in phesi dorulanr.
Kim ve Lama, trenle Umballa'ya giderler. Kim, otlar arasn
da gizlenir ve subaylarn konumalarn dinler. Mahbub Ali'nin
gnderdii ifreli mesaj, bir isyan hazrlayan baz sultanlan o r
tadan kaldrmak iin sekiz bin kiilik silahl bir birlik gnderil
mesi ile ilgilidir.
Kim ve yal Lama daha sonra, Hindistan' bir ucundan di
erine kateden ve mahall hayatn benzersiz bir manzarasn
gsteren 1500 mil boyundaki Byk Hindistan Yolu zerinde
gitmeye balarlar Kzn ziyaret etmek iin yola kan zengin ve
yal Kululu bir kadn da, bu kutsal adam ve onun chela'sn,
yani uan himayesine alr. Yal kadn, enebazn biridir ve
muska talepleriyle, Lama'nn cann skar. Fakat mistik nehri
arayan bu iki kiinin kanniann da gayet gzel doyurur.

50 100 B yk R oman

Bir akam, Maverick adndaki irlandal tugay, yol kenarndo kamp kurmutur. Tugayn, yeil zemin zerinde krmz boa
bulunan bayra Kim'i cezbeder. Yeil bir sahada, krmz bir
boa grd zaman talihinin alacan syleyen bir keha
net hatrlar. Hrszlama admlarla kampa daha da yaklaan
Kim kefedilir; Tugayn Anglikan papaz Arthur Bennett ve onun
Katolik ada Victor, Kim'i grrler. Papazlar, Kim'in boynunda
ki muskay aar ve iindeki

belgeden st ba perian bu

Hintli ocuun gerekte, l avu O 'H ara'nn olu olduu

nu anlarlar.
Bylece kefedilmesi. Kim iin felket olur. imdi, sevgili Lama'sndan aynlacak ve nefret ettii okula gnderilecektir. Lama'ya, bu askerlerden bir iki gne kadar kaacana dair te
minat verir Fakat yal Lama, herhangi bir mklle karlat
zaman, yannda hi olmazsa kendisine yardm edecek biri
nin bulunmas iin, zengin dul kadnla birlikte gitmeye karar
verin
Ama Lama, tugayn Kim'i okula gndereceini renince.
Papaz Victor'un adn ve adresini alr ve ocuun eitimi iin
para gndereceini vaadeder. Kim, yakn bir zamanda, sekiz
bin kiinin cepheye gideceini syleyerek evresindekileri hay
rete drr, ilkin onun bu kehanetine glerler ise de, ksa bir
zaman sonra hakikat olur ve si sultanlara kar harekete ge
meleri emredilir.
Bir mddet sonra, Lama'dan iinde yz rupi bulunan bir
mektup gelir ve tannm St. Xavier okulunda iyi bir eitim g
recek Kim'in masraf iin her sene bu kadar para gnderilece
i vaadedilir. Victor, stnde banda olmayan bu dilenci kl
ndaki Lama'nn bu kadar paray nasl gnderdiine hayret
eder.
Kim'in kamamas iin bana dikilen trompeti ocuk Kim'i
dver. Tugayn dzenli ve disiplinli hayatndan son derece bed
bahttr Mahbub.li'ye bir mektup gndererek, kendisini bura
dan kurtarmasnda yardmc olmasn ister. Bir gn, at cam ba

100 B yk R oman 51

z tugaya gelir ve Kim'i karr. Kim, kendisinin, asker hayattan

bylece kurtanidm sanr, fakat M ahbub Ali onu. Etnolojik
Aratrma Grubu'nun bakan Albay Greighton'a teslim eder
ve Albay da Kim'in, St. Xavier okuluna gideceini syler Kim,
bu Albayn, sekiz bin kiinin harekete gemesi iin emir veren
kimse olduunu anlan
Bu okulda mutsuz olan Kim, yine de ok alr ve zaman
zaman dan karak Lama ile buluur. Mektep tatile girince.
Kim, kendisini koyu kahverengiye boyar, bana bir sank gei
rir ve yeni bir macera yolunda yrmeye balar Mahbub Ali'ye
yalvararak, kendisini, yanna almasn rica eder. M ahbub'u l
drmek isteyenleri meydana kararak, kendisinin onun iin
faydal biri olduunu ispat eder.
M ahbub Ali, Kim'i, Simla'da Mr^Lurgan adnda esrarengiz
birine teslim eder. Kendisini, hasta incileri iyi eden bir adam di
ye tantan Mr. Lurgon'm dkknnda her trl pahal ta, to
temler ve hatta bir gramofon dahi vardr. Mr. Lurgen, gerek
te, ngiliz gizli haber alma servisinin Hindistan'daki ajandr.
Kim'e, nasl mahede edeceini, nasl hatrlayacan ve na
sl gizli hareket edeceini retir Kim'i, kendi olu karsna
kararak, onun bu konuda neler rendiini gsterin Mn Lurgan'n evinde. Kim, Hurree Chunder Mookerjee adnda, ingilizler tarafndan eitilmi iman bir babu (Hindli) ile tann
Mokerjee, ngiliz gizli haber alma servisinde alr ve Kim'e,
eer okula devam eder ve derslerine alrsa, bir gn kendisi
nin de gizli bir ajan olabileceini veya "Byk Oyun" denilen
casuslua katlabileceini anlatn
Kim, bylece, Xavier okuldan dner ve iki sene daha al
arak, corafik

srveyer olur ki, bu casuslar iin faydal bir

meslektin Mahbub Ali, bir gn. Albay Greighton'a, Kim'in ha

zr olduunu syler; Kim okulu brakn Hintli rengine ve giysile
rine brnn Kim'in yllk masrafn demeyi yaadeden Lam a
ile buluun Beraberce, O k nehrini aramak iin (Yeni) Delhi'ye
giderler

52 100 B yk R oman

Kim, trende,

E.23 ile tanr. Byk Oyunu oynayan bu

Hintli casus, lgncasna, kendisini ldrmek isteyen dman

larndan kamaya almaktadr. Kim, bu casusun grnn
ylesine deitirir ki, trenden indikleri zaman, kimse onun Kim
olduunu bilemez. Kim, bu maharet ve inceliinden tr bir
defa vlr ve Kim, bir defa daha. Lama ile birlikte Hint yollanna der.
Yal geveze Kululu kadn tekrar grrler ve Mookerjee, ca
susluk ii iin Kim'in istendiini syler. Biri Rus dieri Fransz
olan iki ar (Rus) ajan, kuzey blgelerine nfuz ederek, birta
km gizli aratrmalar yapabilmek iin hain krallar rvetle sa
tn almlardr. Onlann ele geirilmesi emredilir. Kim ve Lama,
beraberce, yksek Himalayalar'n eteklerine giderler Kim, bu
basit ihtiyar odama arad nehri orada bulacan syler. La
ma, bir defa daha dalk ve bir blgeye geldii iin memnun
dur, fakat dik geitler ve iddetli karfrtnalan, arkadana ayak
uydurmakta glk eken Kim'i akna evirir.
Bu arada, babu, Rus'u ve Fransz' grr, onlara rehberlik
etmeyi teklif eder Haritalann ve mahalli karallan sulayan
mektuplann bulur. Bu iki casusu, Kim'e ve Lama'ya gtrr;
yabanclar, bu kutsal adamla kavga ederek, her zaman bera
berinde bulundurduu kutsal resim ve haritalan yrtarlar
Gazaba gelen Kim, onlardan biri ile bouur ve yaralar Bu
arada dadan aa kayarken. Kim, ajann sepetini alr ve ci
vardaki Shamlegh kynde, iindekileri kontrol eder Yazl b
tn delilleri, vcuduna ast deri bir torba iine koyarak, casuslann dier eyasn uuruma frlatr.
Grevleri bylece, berbat bir ekilde netice veren casuslar,
Mookrejee tarafndan Himalayalar dna gtrlr Fakat bu
macera ve Himalayalar'n garip iklimi etkisini gsterir. Kim ve
Lama hastalanr Byk Hint yolunda grdkleri yal kadn,
her ikisine de bakar ve Kim'i evltlk edinir Kim, uzun ve ate
li uykusundan uyand zaman, babu'yu da ayak ucunda g
rr. Rus'tan ald evrak Mookerjee'ye verir. Babu, Kim'e, ba-

100 B yk R oman 53

anl bir i yaptn syler. Kim'in baansm venler arasnda

Mahbub Ali de vardr.
Saflndan tr, Kim'in de Byk Oyunu oynadn farketmeyen Lama'ya da bir mkfat verilir. Yal hanmn iftliin
deki bir ayn, kutsal nehir olduu anlalr ve bu yal Tibetli
Lama da btn gnahlanndan temizlenir.

Eletiri
Kim, HuckIeberry Fim kadar bir ocuk kitab; yani nor
mal bir macera hikyesinden ok daha derinlere uzanyor.
Her iki karakter arasnda baz benzerlikler dahi var. Hem
Kim, hem Huck, azimli, haan, fakat sam im ocuklardr
ve her ikisi de "m edeniyet in kstlamalarndan nefret
ederler ve byk d. dnyada macera peine koyulurlar:
Huck, M issisippi Nehrindeki sal zerindedir. Hindistan
kateden byk yol zerinde, HuckIeberry Fim gibi Kim de,
mellifin genliinin nostaljik bir tarzda hatrlandr.
Kim ve Kipling arasndaki benzerlik tesadfi deildir.
Kim in plan olduka zahmetli ve sathta. Birbirlerin-.
den ayr olan maceralar -Lam ann byk nehri aray ve
Kim in ajanlk m esleinde yetitirilii- iyi bir ekilde kaynatrjlmamtr. Mamafih, teker teker ele alndnda bu
maceralar heyecanlandrcdr ve onlarn gevekesine
balanm olmalar pek gze arpmaz. Kiplingin balca
gc, ngilizlerin stnlk saladklar kk hikye tar
z idi. Som erset M augham -ki bu tr ngilizlerden biridir-Kipling iin, sanatn byk ngiliz stad dedi ve bu
konuda, kendisine rakip olabilen de belki sadece D. H.
Lavvrancedir.
Kim in bylece dank bir ekilde planlanm oluu,
Kiplingin roman tarzndan huzursuzluk duyduunu g s
terir ise de kitabn, mahall hususiyetler ve teferruattaki
zenginlii, kusurunu fazlasyla telfi ediyor. Kipling, Hin
distan ok sevdi ve burasm gerekten anlayan birka n

54 100 B yk R oman

gilizden biri idi. Grdklerinden, iittiklerinden, hatta

kokladklarndan zevk duydu. Btn bunlar Kimde bol
bol gsterdi.
1920ler ve 1930larda, Kiplingin ar milliyetiliini
knayan eletiriciler, H indistana besledii sevgiyi gz
nnde bulundurmadlar. Geri Kim de kendisini, dou
ve bat arasndaki miza ve kltr atmalar ilgilendiri
yor ise de, Kipling hibir zaman, bat deerlerinin stn
olduklarn iddia etmez. Mahbub Ali ve Mookerjee gibi
kurnaz Doulular, Hindistandaki herhangi bir batly alt
edebileceinden, gerekte belki de, dou deerlerinin ba
tdan stn olduunu sylemek istiyor. Yerliler de, St.Xavier okulunda retilen ngilizceden ok daha renkli ata
sz dolu, esnek ve cazip bir dille konuurlar.
Roman balad zaman, on yandaki Kim, kurnaz
dr, aklldr, kendi kendisine yeterlidir ve scakkanldr.
Fakat bir adam olabilmek iin kendisini disiplin altna
sokm asn renmelidir ve bunu da, dounun ve batnn
en iyi taraflarn benliinde kaynatrarak baarr.
Yazar
Bombayda 30 Aralk 1865 tarihinde doan Rudyard Kipling, Hint sa
natndan zevk alan bir ngilizin olu idi. ocukluunda Kim gibi, Hindis
tan det ve dillerini rendi. Hayatndaki bu zevkli devir, 1871de birden
bire sona erdi. Zayf ve miyop Kipling, zalim ve hissiz bir hminin neza
retinde ngiltereye gnderildi. Devonda, Hindistanda doan ngiliz o
cuklarnn devam ettikleri bir okula verildi. Fakat Kipling, iyi bir renci ol
mad gibi, spor sahasnda daha da az baarl oldu. Bu okuldaki mace
ralarn, daha sonra, klasik bir ngiliz okulundaki hayat konu alan Stalky
and Co. (1899) kitabnda anlatt.
niversiteye gitmemeye karar veren Kipling, 1883te Hindistana
dnd ve Lahor Civil and Military Gazetteye giderek, zamanla birinci s
nf bir gazeteci oldu. Sadece gazeteci olarak kalmak istemeyen Kipling,
maamafih, gazetesi iin, Hindistanda ngiliz ordusundaki son derece
cokun ve egzantrik asker, Ortheris, Mulvaney ve Learoyd hakknda

100 B yk R oman 55

hikyeler yazmaya balad. Sonralar, 1888de Plain Tales from the Hills
adnda yaymlanan bu hikyeler, ngilterede derhal tutundu. Ayn yl ve
1892de yazlan bir dier kitab ile, Kiplingin adl ngilizce konuulan b
tn lkelere yayld.
Allahabad Pionner adndaki gazetede mesleine devam eden Kipiing, 1889da ngiltereye dnerek Londrada yerleti. Kipling 1892de Caroline Balestier ile evlendi ve karsnn Amerikann Vermont eyaletindeki
evine g etti. Burada ancak drt sene yaayan Kipling, karsnn erkek
kardei ile kavga etti ve ngiltereye dnd. 1900de Gney Afrikadaki
Boer harbini takip etti ve Ingiliz emperyalizminin taviz vermez bir savunu
cusu oldu.
The Light that Failed (Snen Ik, 1890) ve Captains Courageous
{Cesur Kaptanlar, 1897) adnda pek baarl olmayan iki romanndan
sonra, 1901de, Kim adndaki aheserini yaymlad. Ee ve Gunga
D irf gibi iirlerinden sonra en iyi bilinen eseri budur.
Yaygn hretine ramen, Kipling, hain ve kavgac bir insand. Birin
ci Dnya Harbinden sonra -olu bu harpte ld- daha da hain ve huy
suz biri oldu. Harbin ateli bir savunucusu olan Kipling, harpten sonra,
imparatorluk Harp Mezarl Derneini kurdu.
Geri 1920lerde, Kiplingin ovenizm ve emperyalizminden tiksinti
duyan yepyeni bir nesil yetiti ise de, kendisine birbiri ardna mkfatlar
bahedildi. Nobel Mkfat (1907) ardndan gelen Liyakat Madalyasn
kabul etmedi. Kipling, uzun zamandr savunduu emperyalizmin yklma
snn arifesinde, 18 Ocak 1936da Londrada ld.

Dier Eserleri
Snmez Ik: Bu hiss, yar-otobiyografik hikye. Dick Heldar adnda
bir sahtekr hakkndadr. Heldar, Hartumun d srasnda hrete
eriir ise de, bu harp srasnda ald bir kl yarasndan tr grme
duygusunu kaybeder.
Dick, ngiltere'de, ocua aile sevgisi nedir gstermeyen Bn. Jennett
adnda hain bir kadn tarafndan bytlr. Maise adnda bir dier yetim
ocuu Dicke anlay gsterir ve onu, sanat almalarna tevik eder.
Hartuma bir muhabir olarak giden Dickin (Kiplingin hikyelerinde oldu
u gibi) General Gordonu kahramanca hareketler yaparken gsteren
resimleri ngilterede ok tutunur.

56 100 B yk R oman

Fakat harpte, Dlckin gzleri zayflar. aheseri iin modellik yapan

kadn, bir kskanlk srasnda resmi paralar ve artk kr olmak zere
bulunduundan Maise de kendisini terkeder. Dick, harbin balad M
sra gider ve bile bile dman kurunlarna hedef olarak lr.
Cesur Kaptanlar: Kim gibi bu da, byyen bir ocuun hikyesidir.
Maamafih, romann kahramann Harvey Cheyne, Kime hi benzemez.
mark bir Amerikan ocuu olan Harvey, bir transatlantikten denize d
er ve Gloucesterli balklar tarafndan kurtanlr. Babasnn btn serve
ti, balklar arasnda katlanmak zorunda kald hayattan kendisini kur
taramaz; fakat btn bu tecrbeler, frtnalar ve dalgalar ve kahramanlk
onu bir adam yapar. Tekrar babasnn yanna gittii zaman, artk mark
bir ocuk olmaktan km, hayatn dalgalanmalanna gs gerebilecek
bir gen olmutur.

Syivestre Bonnard'n Crm

(Le Crime de Syivestre Bonnard)
Ya2an

Anatole FYance
(Jacques Anatole Franois Thibault)
(1 8 4 4 -19 2 4 )

Balca Karakterler
Syiv estre Bonnard: H ikyeyi an latan , yllarn o lg u n latrd n azik ve

y al bir ad am ; b t n hayatn bilgiye ad am tr.

T h e re se : Bonnard'n ev ilerin e bak an kadn; g arip ve terstir; efen d isi

zerin d e b ask ku rm ak iste r ise de sad k ve u u rlu .

M. C o ccoz: Mal d u ru m u son d erece b o z u lm u bir kitap satcs; varl

ile y oklu u n u n hi tesiri o lm ay an acm a d u y g u su u y an dran bir

ad am .
Mme. C o cco z -son ralar P ren ses Trepof-: G zel, canl ve azim li bir k a

dn. K end isine fay d al o lab ilece k erkeklere c a z ip gr n m ey e a lt

sy len ir.
Dim itri T rep o f: Bir Rus p ren si; Mme. C o cco zun ikinci k o c as; can s

kn tsn d an kibrit ku tu lar toplar.

V ictor M aldent (Kt Di): Bonnard'n am cas; N apoleon harplerin e i

tirak ed en k zgn bir ad am .

M ichael-A ngelo Polizzi: SicilyalI bir a ra p taciri; re ssa m , ark eo lo g , d o

landrc ve kadn sim sar. Her kon u da g ay et kolaylk la k o n u m as

onun n am u slu bir in san o lm a d m ifa eder.
Rafael Po lizzi. Parisli b ir antikac; y ukardak i ad am n olu.

58 100 B yk R oman
elem e n tin e de Lessay: Bon nardn genliind ek i se v g ilisi.
M. de Lessay: C lem entin enin b ab as; eski rejim in bir centilm eni ve fa

natik bir kralc.

Paul de Gabry: B on n ardn ark ad a bir kr centilm eni; genellikle sp o r

ve avclkla ilgili.
Mm. de Gabry: Paulun k ars; z a rif ve se m p atik b ir ev sah ib esi.
Jeanne Alexandre A llier: C lem entin ein kz torunu; g ste r isiz ve s e

vim li bir kz,

M aitre M ouche: Je an n e nin h m isi; v ic d a n sz ve m u h tem elen eh v ete

d k n bir ad am .
M ile. Prefere: Je a n n e nin d evam ettii oku lu n zalim m d iresi.
G eli: B on nardn h im ayesin d eki bir gen: Jean n e ile evlenir, evki ve

genliini ken d isin e verd ii g ven ce ile bilgi y olu n d a ilerleyecei

grlr.
Hamilcar: B on nardn ken d isi, e fen d isi gibi, ken d isin e sak in bir hayat

s rer.

Hikye
Syivestre Bonnard'n Crm (Le Cr/me de Sylvestre Bonnard) bir htra eklinde yazlmtr. Kitaptaki ilk yazsnn tari
hi 1861, sonuncusunun da 1882. Hikye, hemen hemen bir
biri ile hibir ilgisi bulunmayan iki paradan oluur: Ksa bir
balang ve "Jeanne Alexandre" adn tayan ana hikye.
Htralan tutan adam. Sylvestre Bonnard adnda, evinin ile
rine bakan kadn ve kendisi ile birlikte yaayan yal bir
bekrdr. Tannm bir bilgin olan Bonnard'n hayattaki tek
zevki iidir. Tek ihtiras da, eski kitaplar ve iyi baslm ciltler
toplamaktr.
Kitabn, 1861 ile 1869 arasn anlatan ilk ksm, Bonnard'm en fazla sevdii eski bir kitab nasl ele geirdii ze
rinde durur. Bir gn, Noel arifesinde, nce, Coccoz adnda,
st ba perian bir kitap satcs kendisini ziyaret eder ve
acndnc bir ekilde hibir deeri olmayan baz kitaplar sat
maya alr. Bonnard, adam incitmeden bandan savar. Do
ha sonra, onun, ok fakir biri ve kansnn hamile olduunu ve

100 Byk R oman 59

yaad binann at ksmnda souk bir yerde oturduklarn

renir. Adamn bu haline zlen Bonnard, derhal hizmetisi
ne emir vererek, yiyecek ve yakacak gnderilmesini syler.
Tekrar ktphanesindeki kitaplar arasna dalan Bonnard,
bir kitap katalounda, eski bir kitaptan bahsedildiini grr:
(orta adaki velilerin hayatlanyla ilgili) Altn Efsane adndaki
bu kitap, Franszca'ya, Jean Toutmouille (ki "her taraf slak"
demektir) ismindeki bir papaz tarafndan evrilmitir. Bonnard,
imdi koleksiyonuna bunu da ilve etmenin ihtiras iinde ya
np tutuur.
Ardndan, 1869'da, kitap, Sicilya'daki zel bir koleksiyon
da

meydana kar.

Koleksiyonun sahibi Polizzi adndaki

adamla muhavere ettikten onra, Bonnard, Sicilya'ya doru

uzun yolculua kar; takat oraya vsl olduu zaman, ada
mn, kitab Paris'e gnderdiini ve kendisinin oturduu evden
birka yz metre mesafede sata kanidn renir. Bon
nard, hayal knklndan ne yapacan bilemez ve kendisine
oyun oynandndan phelenir.
Bonnard, Sicilya'da, gzel bir Fransz kadn ve onun Dimitri Trepof adndaki kocas ile tanr. Bir Rus prensi olan Trepof, kibrit kutulan toplam ak iin Avrupa'y dolar. aresizlik
iindeki bir koleksiyoncunun hislerini anlayacan dnerek,
Bonnard, A/f/n Efsone'nin hikyesini anlatr Derhal Paris'e d
nen Bonnard, ak artrmaya karlan kitab satn almak iin,
cebindeki son franka kadar artnr, fakat yine de baka birine
kaptrr. Bu hzineyi, ismini ifa etmek istemeyen bir koleksi
yoncu satn alr. Altn Efsane, Bonnard'n elindeki ikinci defa
kamtr. Birka hafta sonra, Noel zaman, kap alnr ve se
kiz yanda gzel bir ocuk, Bonnard'a verilecek bir paketle
ieri girer. Gayet gzel ambalajlanm pakette, iinde, bir de
met meneke ieinin altnda. Prens Trepof'un kart ile birlik
te msveddeler vardr Bonnard'n seneler nce iyilik yapt
Mme. Coccoz olduunu anlar.

60 100 B yk R oman

Hikye, be sene sonra yeniden balar. Bonnard, bir ato

yu ziyarete gitnnitir; orada Paul de Gabry adndaki ev sahibi
nin ktphanesindeki kitaplarn katalounu karacaktr.
G abry'nin atosunda yaayanlar arasnda ailenin bir dostu
nun yetim kz da vardr. Kzn ismi Jeanne Alexander A llier'dr
ve kendisinin, Bonnard'n genliinde k olduu fakat ba
ka bir erkekle evlenen Clementine de Lassay'n torunu (roma
nn birinci basksnda kz) olduunu ispat eder. Bu tesadf,
Bonnard'da eski hatralann canlandnrve hayatnn son ylla
rn, eski sevgilisinin torununa adamaya karar verir.
Jeanne, Maitre Mouche adndaki bir avukatn himayesindedirve kz, gnderildii okulda kendisini son derece bedbaht
hisseder. Bonnard, M ouche'in msaadesini alarak, Jeanne'nin devam ettii okulu ziyaret eder ve okulun, hi evlenme
mi Matmazel Prefere adndaki hain bir kadn tarafndan y
netildiini grr. O kul mdiresi, Bonnard'n bekr olduunu
ve enstitnn bir mensubu olduunu renince, evlenme i
gdleri harekete geer ve Jeanne'n -tabi banda kendisi
bulunmas art ile- Bonnard' Paris'te muntazaman ziyaret
edebileceini syler. Kadn, zamanla Bonnard'a ylesine as
knt olur ki Bonnard, evlenmek niyetinde olm adn syleme
ye mecbur kalr. Bonnard'a hiddetlenen Mile. Prefere, Bonnard' Jeanne ile uygunsuz ilikiler kurmak istemekle sular ve
onun bir daha okula ayak basmamasn syler.
Bonnard ylesine hiddetlenir ki, bir ara hastalanr. yileti
i zaman, okula, Jeanne'ye ok kt muamele edildiini
renir. Mouche, kzn cep harln kesmi ve mdire de, ar
beden ileri yaptrmaya balamtr Kitaptan baka bir ey
dnmeyen ihtiyar bir adamdan beklenmeyen bir azimle
okula gider, bi* hademeye rvet vererek, kz kanr ve
G abry'nin evine gtrr. Gabry, Bonnard'n hapsedilmesine
yol aobilecek ciddi bir su ilediini syler. Gabry, daha so
na, yldrabileceini ve rvetle satn alnabileceini mit ede
rek, Mouche'yi grmeye gider. Avukatn, himayesinde bulu

100 b y k R om an * 6 1

nan kimselerin ailelerinden mvekkillerinden fazla miktarda

para szdrarak katn renir ve rahatlar.
Jeanne imdi Bonnard'n himayesine girer ve Bonnard'n
evinde yaamaya balar. Jeanne, Bonnard'n evine, o zama
na kadar bilinmeyen nee ve canllk getirir. Hayatnda hibir
zaman baba olmam Bonnard, imdi bir eit bykbaba
olarak zevklenir. Bonnard'n, aratrmalarna yardm ettii G e
li adnda bir talebe vardr. ki gen birbirlerine k olur ve se
nesi dolmadan nianlanrlar. Geli, Jeanne gibi bir kzn ba
lk vermeden evlenemeyeceini anlatr. Paray bulmak iin,
ak ve ocuklann herhangi bir kitaptan daha nemli olduu
dncesi ile, aralannda Altn Efsane'nin de bulunduu btn
kitaplarn satar. Bu fedakrlk, maamatih, onun iin, sadece
yeni bir hayatn balangcdr. Kr blgesindeki bir kulbeye
ekilir ve imdi, kendisini bir botanist olarak yetitirir. Bonnard'n son eseri, ieklerin tozaklanmalan ile ilgili kk bir
kitaptr.

Eletiri

Syivestre Bonnardn Crm, Anatole Francen ilk rom a

ndr; hretini bu rom anla kazand. Zamanla, okullarda
okunmas gereken kitaplar arasna alnd ve kitap, gerek
ten de, herhangi bir ocuun eline rahatlkla verilebilir.
Birok hususta, modern bir romandan ziyade Dickense
daha yakn olan bu roman, iyi ve kt arasndaki melodramatik tezatlar zerinde durur, tesadfleri bilhassa yara
tr ve aktan aa hislere hitap eder. Kitaptaki hmor da
Dickensvaridir. Mile. Prefere ve Maitre Mouche, Dickensin romanlarndaki baz kimselerin yerlerine pekl
konabilir. Sadk, drdrc ve otoriter hizmeti Therese,
uzun bir edeb gelenei devam ettiriyor.

62 100 B yk R oman

Okuyucu yine de bunu, hiss ve hafif bir roman olarak

dnmemeli. Kitabm baars Bonnardm ahsiyetinde:
efkatli, iyi huylu, beer ve hafife egzantrik. Habis bir
insan yaratmak kolay. yi bir adamn, inandrc bir resm i
ni izebilmek ok daha zor. Okuyucu, iyi insanlarn mev
cut olabileceine inanmad takdirde, Bonnard, insann
yreini ferahlatan iyi bir insan olarak zevkle okuyacaktr.

Penguinler Adas
(LIsle des Pingouins)
Yazan

Anatole France
(Jaques Anatole Franois Thibault)
(18 4 4 -1924 )

Babca Karakterler
Vel Mael: Penguinleri v aftiz eden N orm andiyal bir ad am ; d indar, uh-

rev bir kim se.

O berosia: K urnaz ve eh v etli bir kadm ; dala son ralar, Penguinia'nm

a z iz e si o larak ken d isin e hrm et edilir.

Kraken: O berosia'n m k o cas ve kolu kuvvetli ve akl derin" Penguinia

h an ed an ln n ku ru cu su .
T rin co : N apoleon B on ap artei tem sil ed en a sk e r bir m acerac.
Papaz A garic: H anedanlk u ru n da, yoru lm ak b ilm e k siz in en trikalar

p e in d e k o ar. Ad m antar" m n sn a gelir.

Papaz Corn em u se: P ap az A garicin m tered d it y ard m cs. Ad gayda"

(tulum alg s) dem ektir.

Crunche: Penguinia tahtnn k en d isin in old u u n u id d ia ed en kim se.
Pirince A d elsta n de Boscenos; H anedanl d estek ley en le rd en biri.
Am iral C hatillon: Siy as bir m acerac; General B b u langeri tem sil eder.
V isk o n tes O live: C h atillonun m etresi.
Pyrot: Y zb a D reyfu s'u tem sil eden bir su bay .
G eneral G reatauk: Savu nm a Vekili; D reyfu s m e se le si z am an n d ak i Sa

vu n m a Vekili G eneral M ercieri tem sil eder.

64 100 B yk R oman
Madame C laren ce: T an n m kim selerin devam ettikleri bir salo n u n li

deri.
Eveline C larence: Kz: son larn , C ere sin k ars.
H ippolyte Ceres: P osta ve T e lg raf V ekletinin so s y a list vekili.
Paul V isire: Penguinia b ab ak an .
G eo rge Clair: P enguinia m eden iyetin i ykan a n a rist.

Hikye
Penguinler Adas {L'Isle des Pingouins), Fransa'nn efsanev
olanndan yirminci asra kadar uzanan tarihinin ve gelecei
nin hicivli bir ekilde ele alndr. Kitap, bir dizi hayret uyand
rc hdiseler sonunda Kuzey Kutbu blgesine giden Mael
adnda, Normandiyal efsanev bir aziz ile balar. O rada, ok
sayda penguinin yaad bir ada bulur ve penguinleri insan
sanarak onlar, Katolik dininin icaplanna gre vaftiz eder. Fa
kat onun bu hatas, teki dnyada hayret ve aknlk uyand
rr ve kilisenin melekleri ve bilginleri, penguinlerin vaftiz edil
melerinin doru olup olm ad zerinde tartrlar. Nihayet
"Lord", penguinlerin insanlar olduklann syleyerek bu mese
leyi zer. Mael, daha sonra, bu aday Avrupa'ya tamay d
nr. Bir kayaya iplik balar, teknesini harekete geirir ve ada
y mucizev bir ekilde, Normandiya sahillerine getirir!
Penguinler, insanlann kt taraflann abucak renirler
Mael mahcubiyet hisleri oltnda, onlan giyindirmek istedii za
man, penguinlerin diileri, giyinmi halde, kendilerinin daha
cazibeli, daha ival olduklann grrler. Yaadklan yerleri
kendi aralannda blen penguinler mlkiyeti, kanunlan ve
harbi yaratrlar Kanunlan yapacak bir meclis vcuda getirirler
ve bu meclisin ilk kard kanun da, vergileri arttrmak olur.
Penguinler arasnda en aklls Kraken adnda biri ile O berosia adndaki, M ael'in ilk defa giyindirdii kzdr. kisi, arala
nnda bir iliki kurar ve ok kr salayacak bir oyun, bir hile d
nrler. Kraken, sahte boynuzlar ve kuyruk taknarak kendisi
ni bir ejderha gibi gsterir ve adadaki sr ve kmesleri ya

100 B yk R oman * 6 5

ma eder, ilkin dehet iinde kalan kyller, daha sonra diren

meye balarlar Saf bir bkire, ejderhann boynuna ip geirdi
i ve ekip gtrd zaman ele geirilebileceini M ale'e an
latr ve kendisini ikna ederler Oberosia, bu ii yapacak kimse
olarak ortaya kar ve ejderha -ki gerekte, deri ile kaplanm
sepetlerden yaplmtr- hkmet merkezine gtrlr ve Kraken de onu "ldrr". Bu sahtekrln mkfat olarak, ken
disine yllk bir ba balanr ve "D raconid"ler adndaki kendi
hnedann kurar ve sembol olarak da ejderha kafasn benim
ser Oberosia, lmnden sonra ululuk mertebesine eritirilir
ve odann azizesi ilan edilir.
Kitabn bundan sonraki blmlerinde, penguinlerin tarihi,
Fransa'nn tarihine paralel giden Orta alar, Rnesans, Reformasyon, htill ve Napoleon Harpleri, ok ince bir kisve al
tnda anlatlr. Hatt, materyalizmde Penguinia'y dahi geen
Birleik Amerika'nn da ksa bir tarihi sunulur. Kitabn byk bir
ksm, ada hdiselere tahsis edilmitir

ki, bu da Anatole

France'a gre, Fransz nc Cumhuriyeti'nin, kitabnn yazl

d zamana kadar uzanan tarihidir.
Penguin Cumhuriyeti, ismen bir demokrasi olmakla bera
ber, gerekte politikasn -ve basn vastasyla

kamuoyunu-

kontrol eden ve haric pazarlar inhisarnda bulundurmak iin,

harplere girien mal bir oligarinin hkimiyeti altndadr. Ka
muoyunun byk bir ksm, hl

kralcdr ve Draconidlerin

(Bourbonlann) geri getirilmesini isterler Kralc entrikalann li

derleri, bilhassa Agaric ve Cornemuse adndaki papazlardr.
O nlann popler bir lidere ihtiyalan vardr ve bulduklan Am i
ral Chatillon, gerekte General Georges Boulanger'dir ki,
1886-1889 yllannda, Fransa'daki anti-cumhuriyet hareketinin
bana gemi ve bir hkmet darbesi sonucu iktidar ele ge
irmesine klpay kalmtr. Chattillon'un siyas hayat -komik ve
soyg duyulmayan teferruat ile- Boulanger'in meteorik ykseli
i ve erefsiz dne paralel giden

66 100 B yk R oman

Kitabn bir paras (on bir blnn) tannamiyle Dreytus hdi

sesine (1894-1906) hasredilmitir. Bu, phesiz, roman yazl
d zaman ok yakn bir tarihti. Fransz ordusunda bir Yahudi
yzbas olan Dreyfus, ordunun srlann, bir Alman asker ata
esi kanal ile Almanya'ya aktard suu ile asker mahkeme
de yarglanmt. Dreyfus'un susuz olduu iki sene sonra an
lald; fakat sarslmasndan korkan ordu, bunu aklamamak
iin ok alt. Dreytus meselesi Fransa'y ikiye blm; Kato
lik hiyerarisi, ordu, Yahudi aleyhtarlan ve anti-cumhuriyetiler
generalleri desteklemiler ve aralarnda Zola ve Anatole France gibi tannm edebiyatlarda Dreyfus'un lehinde konumu
ve yazmlard. Dreyfus, romanda Pyrot ad altnda grlr ve
Zola da Columban'dr. Pyrot'un aleyhinde hazrlanan deliller,
kitapta, ac bir tarzda hicvedilir ise de, yazann bu hicvi, gerek
lerden hi de daha az muhtemel deildir. Romann son blm
leri, Hippolyte Ceres adndaki radikal bir politikac ve vekilin si
yas maceralanna ve dahil entrikalanna hasredilmitir. Ceres,
Eveline Clarence ile evlidir. Kendisi sosyalist ve cnti-ruhbandr;
kans ile Katolik ve Azize Oberosia'nn bir mridi. Kans, ayn
zamanda, babakanla iliki de kurmutur. Ceres, kskanlktan
deli dvane olur, fakat kendisinin siyas istikbalini inemeksizin
babakanna kar da kamaz. Nihayet, lkedeki bar hisle
ri gz nnde tutarak, babakann, lkeyi harbe srklemek
istedii ayialann yayar. Kamuoyunun bylece kkrtlmas ile
harp, gerekten vuku bulur ve "btn dnya, bu kan dalgas
iinde boulur." Anatole France, Birinci Dnya Harbi'ni,
19 08'de, aka grmt.
Romann son ksm, Penguinia'y nasl bir istikbalin bekle
diine aynimtr. Pltokratik (zenginlerin ynetiminde) bir me
deniyet ykselir, binalar gkdelen halini alr, fabrika bacalar
gkyzn karartr, yiyecek sentetikleir ve teknik sistemler de,
ok mulak olduklarndan sk sk bozulurlar. Nihayet George
CDir adndaki bir anarist, bu medeniyete son vermeyi d
nr. Bir yumurtadan byk olmamakla beraber, son derece

100

byk

R oman 6 7

tahrip gcne sahip bom balarla (Anotole France, atom bom

basn m dnyordu?), birbiri ardna, kilit mevkiinden bina
lar havaya uurur. Anari lkenin her taratma yaylr ve Penginia'nn sosyal yaps ker. Bununla beraber, hibir ey, hatt
cemiyetin ortadan kalkmas bile, tam mns ile gereklemez.
Zamanla, tarlalar yeniden srlr, avclar ve obanlar geim
lerini, tekrar yaban hayattan temin etmeye bolarlar; kyler
kurulur, ardndan atolar, kasabalar, ehirler ykselir, nihayet
byk ve zengin bir millet, Penguinler'in dramn bir defa da
ha yaratmak zere harekete geer.

Eletiri
Penguinler Adas, yirminci asrn Candidesidir. Daha n
ceki hicviye gibi, kitabn btnn kapsayan bir pln
yoktur; her blm, birden on ikiye kadar deien ve bir
birlerine gevek bir tarzda bal bulunan bir dizi m acera
dan oluur. Kaba ekilleri iinde, bu hikye ve maceralar,
Fransz tarihinin bir komedisini oluturuyorlar. Kitabn
karakterleri de ayn ekilde, gevek tutulmu; bazlar -be
er deil- karikatr kesinlii ile anlmtr.
Penguinler A dasnn analiz edilmesi, aslnda, alay et
tii halk ve m esseselerin ele alnmasdr. Bunlarn ara
snda bata, M aelin tem sil ettii Hristiyan kilisesi gelir:
Dindar, basit-fkirlf ve saf. Bu azizin yaptklar, Francem
ocuk iken okuduu kutsal efsaneleri hatrlatrcasna an
latlr. En akla sm az hdiseler, yazarn, her eye kolayca
inanan din safl, gizlemeksizin rten bir sadelikle anla
tlyor. Din de, kilisenin gsterdii ktan farkl bir k al
tnda anlatlmaz. teki dnyann, M aelin penguinleri
hakknda karar verecek Lordu dahi, mellifin tenkidlerinden, kendisini kurtaramaz ve din meseleleri tartan
ilhiyatlarn toplantsnda, marur ve kendisinden h o
nut bir tavrla konuur.

68 100 B yk R oman

Anatole France, sanat ve edebiyatta, zevk ve bilginin

klsik standartlarna bal kald. Kiliselerde okunan du
alar yazmak iin kt yaplmas urunda eski yaz ve
msveddeleri karalayan papazlarla alay eder; Orta ala
rn ilkel ressam larn ve onlarn modern hayranlarn g
ln gsterir; hatt D antenin lh Komedisi ile dahi alay
eder.
Cemiyetin kanun ve m esseseleri hakknda, France,
Mael ve bir dier papaz yle konuturur:
te, olum ; diye haykrd; yere ykt muhalifinin
burnunu sran o lgn adam ve koca bir kaya paras ile
bir kadnn bana vuran tekini gryor m usun?
Evet, gryorum. dedi Bulloch. Onlar, kanunlar
yapyorlar; onlar, mlkiyeti oluturuyorlar, onlar, medeni
yetin ana prensiplerini, cemiyetin tabann ve devletin te
melini kuruyorlar.
Mlkiyet, baka bir ifade ile, Fransz sosyalisti Proudhonun syledii gibi, hrszlk zerine kurulmutur. ster
kralc ister cumhuriyeti olsunlar, btn devletler ayn l
de bencil ve aptaldrlar. Trinco adndaki asker m acera
c, lkeyi sefalete srkler, Boscenos ve Agaric gibi kralc
entrikaclar da gln fanatiklerdir. Cumhuriyetin yne
ticileri, kendilerinden nceki rejimlerin liderlerinden da
ha faziletli deillerdir. stedikleri kadar zengin olamazlar,
nk ganimeti paylaanlarn says ok artmtr. Hatta,
Anatole Francen daha yumuak bir tarzda ele alaca
beklenen sosyalistler bile, kendilerini destekleyen ktlele
ri her an satm aya hazr, kavgac ve can skc politikaclar
dr.
Sonunda, Penguin medeniyetinin dtn gryo
ruz; nk ylesine mulak ve ylesine dejenere bir cemi
yettir ki, bir tek terrist onu ykabilir. Buna ramen, yaza
rn skeptisizm i, niha ykm ile dahi teselli bulamaz. Bu

100 B yk R oman 69

niha ykm dahi baarh olam am tr ve traji-komik tari

hi, tekrar balayacaktr.
Bu kitabn slbu Voltervardir; ayn trde basit cm
leler, dikkatlice hazrlanm hadiseler, ayn tabi ton, ayn
kaba vecizeler, insanlarn aptall ve tamahkrl kar
snda ayn kzgnlklar.
Romanda, kadnlara, erkeklerden daha; stn bir yer
verilmitir; hi olm azsa, daha pratiktirler, daha belirli he
defleri vardr ve kendilerini hayallere daha az kaptrrlar.
Erkekler, bazen tertemiz, sa f insanlar olmaya alrlar; fa
kat kadnlar o kadar ahmak deillerdir. M esel Azize Oberosia, bir bkire olarak hrmet grr ve kadn, bu hre
tini nasl kullanacan bilir; am a bu onu huzursuz yap
maz. Mellif, kadnn aklar hakknda, ktleyici vakar
ile unlar yazar:
"... O berosia hanm kayboldu. Onun bylece kaybolu
u ilkin hi huzursuzluk yaratmad, nk kadn, zaman
zaman, onun ak ile yanp tutuan ateli erkekler tarafn
dan karlmt... H att kadnn bazen, ak yapt erkek
lere kendi rzas ile gittii sylendi. Zira hi kimse, alnna
yazlan engelleyemez.
te yandan, ocuklar ile hibir zaman alay edilmez.
Hikyede ok sayda ocuk yoktur, fakat kendilerinden
bahsedilenler sa f ve temizdirler.
Penguinler Adas, Syivestre Bomardm Crmnden ok,
ok farkl. teki sevimli ve scaktr, bu kolayca krlabilecek kadar nazik; teki hissidir; bu ise sinikal (reyb). ki
romannn tutum lar farkl olm akla beraber, Anatole
France, her ikisinde de stad.

70 100 B yk R oman

Yazar
Anatole Francen hakik ad, Jacvvues Anatole Franois Thibault idi.
Anatole France, onun bir ocukluk ad idi; zamanla, bunu ylesine benim
sedi ki, hakikisinin nasl hecelendiini hemen hemen unuttu. Pariste
1844 senesinde dodu. Babas, basit bir aileden gelen bir kitap idi ve
kendi temiz zevklerini oluna da brakt. Anatole France, hayatnn ilk yl
larn, hakikatin, hayalle bo bir ekilde kaynatrld bir dizi hatralarn
da anlatt. Arkadamn Kitab (Le Livre de Mon Amit) Pierre Noziere, K
k Pierre (Le Petit Pierre), Hayat iei {La Vie en Fleu).
France, Pariste Coilege Stanisles adndaki bir liseye devam ettii za
man klsiklere sevgi duymaya ve ruhban snfn da burada sevmeye
balad. niversiteye hi devam etmedi; babasnn edebiyat arkada
lar ve kendisinin okuduu kitaplar, bu aradaki gedii ferah ferah kapad.
1860lann sonlarnda ikinci derecede iir kitaplar yaymland. iirlerin
de, Leconte de Lislenin ve o zaman ok tutulan Parnassia ekolne men
sup airlerin etkisi grlr. France, 1876da, Fransz Senatosunun ktp
hanesinde kk bir mevkie getirildi, ii hafiftir, on ki sene iini ihmal et
ti. 1876da, kendisinden ok daha zl bir aileden gelen Valere Guerin
adnda bir kadnla evlendi ve birka sene onunla rahat bir hayat srd.
Mamafih, zamanla, mizalar arpt, France, tembel ve pasif bir insan
d; kadn ise mtehakkim bir tipti ve ou kendisinin olan para konusun
da da ok tutumlu idi. Nihayet 1893te ayrldlar. France, hayatnn son yl
larnda tekrar evlendi ise de, aradaki zamann byk bir ksmnda, ikinci
derecede romanc olan Mme. Arman de Caillavet adnda bir kadnn ar
kada ve sevgilisi idi. Kadn nemli bir salonun yneticisi idi ve buraya
devam edenler arasnda yal Renandan gen Prousta kadar tannm
pek ok edebiyatlar ve Briand, Poincare ve Clemencau gibi tannm
politikaclar da vard. Anatole France, kadnn, en fazla iz brakc edeb
mlk idi. Romanlar iin tezler tavsiye etti. Francein tembellii tuttuu
zaman almaya tevik etti ve onun edeb hretini yayd. Byk bir
enerjiye ve dnyev hislere sahip bu kadn, France mehur ve muhteme
len de mesut etti.
Anatole Francen eserleri arasnda iirler, romanlar, otobiyografiler,
tenkidler, siyas yorumlar ve muhtelif konuda ve hemen hemen hepsi
yksek kalitede pek ok yazlar vardr. Penguinler Adas ve Syievstre
Bornardn Crmilnden baka, bilhassa vlen drt roman daha var

100 B yk R oman 71

dr. Thais (1890), putperestliin, yerini Hristiyanla brakt eski sken

deriyede geer. Romann kahraman, sarayn tannm kadnlarndan bi
ridir; bu yeni dini benimser ve kendisini Hristiyan yapan dindar tarik-i
dnyalarn dn hazrlar. Bu tez, mellifin, eliki ve uyumazlk his
lerini, eski alarn efsanelerini ve antiruhban dncelerini geni bir e
kilde belirtmesine imkn verir. Reine Pedauque'in aretinde (La Rotisserie de la Reine) adl kitab (1894), onsekizinci asrn Parisini olduu ka
dar bycl de ele alr Krm z Zambal< (te Lys Rouge, 1894), ak ve
kskanlk tezi zerinde ada cemiyet ve tutumlar inceler. Roman, Floransada geer. Tanrlar Susamlard (Les Diex Dont Soif, 1912). Fran
sz ihtilli ve yaratt terr zerinde durur.
France, 1890lara kadar, tamamyla bir edebiyat idi ve kendisini bil
hassa mazinin konularn ilemeye adad. Politika ile ilgisi, Dreyfus me
selesi ile balad; dier edebiyatlarla birlikte susuz bir adam hapiste
tutan entrikalar aleyhinde konutu, yazd. Monsiex Bergerat'a Paris adl
roman (1901) bu kriz srasndaki Fransz cemiyetinin bir resmidir. Bu
nunla beraber, saclara duyduu tiksintiden tr, orta snfn hkimiye
tindeki nc Cumhuriyete de evkle sarlmad. 1900lerin ilk yllarn
da, heyecanl bir sosyalist oldu; bu konuda nutuklar verdi, yazlar yazd.
Bununla beraber, herhangi bir inann, hatta sosyalizmin, Francen
skeptisizminden kurtulabilecei pheli idi. Nitekim, Beyaz Ta zerin
de {Surla Pierre Blanche, 1903) ve Penguin Adas'nda, iilerin topyalan hakknda deil, cemiyetin btnn ykacak bir felket hakknda ke
hanetler vardr.
Anatole France, 1896da Fransz akademisine seildi ve bylece halk
zerindeki hreti tescil edilmi oldu. Maamafih, her ey gibi, bu erefle
de alay etti ve Akademinin toplantlarna gayr-muntazam devam etti. Ar
tk Fransz edebiyatnn nde giden bir simas olarak kabul ediliyordu. Bu
arada, Pariste Villa Thais adn verdii bir ev satn ald, muazzam kitap,
antika ve biblo koleksiyonlan ile burasn bir eit mze haline getirdi.
France, 1924'te ld zaman, gen yazarlar indinde, zaman ge
mi bir kimse olarak dnlyordu. Savunduu, merhamet ve istihza gi
bi edeb faziletler; belki de, yirminci asnn iddetinin arlna dayanama
yacak kadar nazik ve hafiftiler. Bu ikisinden, merhamet hissi gittike
azald ve istihza hissi gitgide daha kesinleti; yle ki, sonunda, nihilizm
le hemhudut olacak kadar skeptik bir adam oldu. Bir dnr olarak,
France, imdi derinden ziyade geni grnyordu. Onun zellii, orta s

72 100 B yk R oman

nfn sezgileri idi ki, bu da, eya sathnn altna gemesine ramen, ze
rinde herhangi bir yapnn kurulabilecei salam bir temele kadar uzan
maz. Hatt slbu -veya daha dorusu slijplar- zerindeki fevkalde
hkimiyeti bile, plan hazrlanmasnda ayn ldeki maharetle elele git
mez. Kitaplarnda, herhangi bir okuyucuyu zevklendirecek hl ok ey
vardr: Hafif bir ekilde tanan zengin bir bilgi, canl ve hareketli bir zek,
aptalca hareketler karsnda duyduu tiksinti ve adaletsizlik karsnda
ki nefreti, ldrc nkteleri slbunun klsik zerafeti ve hepsinin stn
de -bugn dnk kadar byk grnmez ise de- modern Fransz edebi
yatnn hl Voltairei saylan mellifin mulak ve hayret uyandrc ah
siyeti.

Gsta Berling Efsanesi

Yazan

Selm a Ottiliana Lovisa Lagerlf

(18 5 8 - 1940)

Babca Karakterler
Ekeb/deki Emekliler
G sta Berling: C p p e sin d en sy rlarak vre b ir layat s rm ey e b a la

m bir rah ip; scakkan l ve d n c e siz h areket ed en biri; centilm en

em ek liler a ra sn d a en canl ve ate lisi.
Y zb a C h ristian Bergh: yi niyetli bir in san ; fak at k lhanbeyi. K olay

lkla kandrlr.
A lb a y B eerenkreuz: skam bil oy u n cu su , ku m arb az ve arkc.
Binba A n d ers Fuchs: Bir ay av c s, c e su r ve su sk u n .
M aster Julius: K sa b o ylu , im a n ve n eeli; bir hikye an latcs.
K uven hller; M ucidlie dnen bir Alm an kontu.
K uzen C hristoph er: N apoleon un o rd u su n d a bir su b ay ; im d i g iz le n i

yor; h u z u r su z ve cesu r.
E berhard Am ca: Bir filo zo f; A llahn varln inkr eden hacim li bir ki

tab n m ellifi.
Lvvenborg: ekingen, n az ik ve d n yev o lm ay an bir ad am .
Lilliecrona: Bir m u sik iin as.
R utger v o n O rn eclou : K adnlarn been d ii bir tip; z p p e .

7 4 100 B y k R o m an

teki Karakterler
M argereta Sam zelius (Evlenm eden nce C elsin g): Gl ve hkim bir

kadm ; Ekeby m alik n esin in randm anl m enaceri ve on iki em eklinin

h am isi.
Binba Berat Sam zelius: K ocas.
A ltriger: Zengin bir ad am ; nceleri M argeretanm se v g ilisi: im d i l

d.
Kont H enrik Dohna: B lgenin b alc a a silz d e s i; irkin, ap tal ve m a

rur.
K on tes Marta Dohna: A nnesi, sath i, zevk p ein d e giden h issiz bir k a

dm .
Ebba Dohna: Kontun kk bir k ard ei; d in d ar bir kz; G staya k.
K on tes E lizabeth Dohna: N eeli bir talyan kz; Kont ile evli.
Y zba Uggla: r m , bitm i ve centilm en.
G ustava Uggla: O lunu sev m ed ii iin gelinine kzgn.
Ferdinand Uggla: N zik bir gen; Anna Stjarn h k ile n ian l.
Anna Stjarnhk: G zel bir vris; Ferdinand ile n ian l, fak at C sta'y a

k; Ferdinand ile din bir tevekk lle evlenir.

Ulrika Diliner: Uggla ailesin in sad k ve y al h izm etisi; Sintram ile e v

lenir.
Sintram: F o rsdaki dem irci u sta s; eytan n m ah all tem silcisi ve b lg e

nin k a rla t cid d m eselelerin b alc a kayna.

M elchior Sinclair o f Bjrne: Kznn istik b ali ile kum ar oynar; onu evi

ne alm a z ve karsn dver.

Mme. Sinclair: U ysal kars.
Marie Sinclair: Kz; kendi ken disini inceley ebilen guru rlu bir kadn.
T h e Broby m inister: Bir tam ahkr.
Baron Adrian: M arianneye kur y apan z rt ve y akkl bir gen.
Y zb a Lennart: H apisten karlm bu m crim , hayatn h asta ve fa

kirlere ad ar.
Mil. Marie: Krk y an d a ve evlen m em i bir kz; rg rerek hayatn

kazan r.
Sprge Kz: Akl h avad a bir kyl kz; G staya k.

Hikye,
Varmland, gney-bat sve'te Vanner G l ile Norve sn
r arasnda bir vilyettir. nceleri ssz bir blge olan buras,

100 B yk R oman 75

demir madeninin kefedilmesi ile onsekizinci asrda birdenbi

re hzl bir ekonomik gelime safhasna girdi. Her yerde, demir
ileyen kk fnnlar, ocaklar grld; insanlar kumara dald,
servet yapt ve ihtirasl bir zenginlik a balad. Byk demir
imaltlan, misafirleri ile elenceleri ile kk ve konaklannda
lks bir hayat srmeye baladlar. Bu yaygn hayat, Napoleon
Harpleri'nden sonra ordunun terhis edilerek isiz kalan eski subaylann Varmland'a geldikleri zaman zirveye erimiti. Geir
dikleri tecrbelerden, hadiseleri anlatabilme veya balolarda
elik edebilme yeteneklerinden tr Varmland'de iyi karlan
dlar Gsta Berling, bu tr insanlar ve parlak devrinde, Varmland'deki hayat hakkndadr.
Gsta Berling, ayyalndan tr unvan geri alnan bir
kr papazdr. imdi vre bir hayat srmeye balam ve bu se
beple kyller kendisine "lgn papaz" adn takmlardr Bu
eski papaz, uurumun dibine dt ve artk intihardan ba
ka are kalmadn dnd bir srada, Margareta Samzelius adnda bir maden ileticisinin kars ve blgenin en kuvvet
li kadn tarafndan kurtanlr. Kendisine zg efkatli ve kaba
yol ile ona yaamak iin ihtiyac olan midi verir ve Ekeby'deki maliknesinde hibir ey demeksizin yaayan on iki centil
men emekli arasna onu da a lr Bu adamlann hibiri hayatta
baanl olamamtr; fakat avclk, kumar, musik, kaba aka ve
"valye ruhu" hakknda ok eyler bilen bu insanlar, gayet
canl ve neelidirler. Ekeby'de, hibir sorumluluk hissi duymak
szn yaarlar ise de, kt ve zlim bir hayat deildir; daha zi
yade bir grup ateli, haan genlerin hayatn andrr.
Bununla beraber. eytan Ekeby'de ktlk samaya ve mi
safirleri cmert ev sahibeleri aleyhine kkrtmaya hazrlann Se
neler ncesi, Margoreta'nn ebeveynleri, onu, sevdii adamla
deil de. Binba Somzelius'la evlenmeye mecbur brakmlar
d r Kadn, bunun neticesinde, ailesinden ac bir ekilde kop
mutur Bir defasnda, annesi kendisini ziyaret ettii zaman
Margareta, kadn, ieri alrsa da sanki kendisini hi tanmyor-

76 100 B yk R oman

mu gibi muamele eder. Anas bunun zerine, kzn lnetler ve

onun, Ekeby'de istenmeyen bir kimse olacan syler. imdi
eytan, bu lnetin gereklemesi iin, hadiseler zerinde oy
namaya balar. Margareta'nn emeklilerine, kadnn ruhunu
kendisine sattn ve bu pazariin yerine getirilmesi iin, eer
kendisi kadna sahip kmazsa, her sene bir emeklinin lecei
ni syler. Emeklilere, sdece ldrlmeleri iin beslendiklerini
anlatr ve onlara u teklifi yapar; Margareta'nn ruhunun kurtanlmas iin kadnn, maln, emeklilere terketmesi gerekin Ve
emekliler de, malikneyi, tacirler gibi deil, centilmenler gibi
yrteceklerdin ayet onlardan herhangi biri, gelecek bir sene
iinde mnsz, kH veya erkeklikleriyle badamayan bir i
yapariar ise, ceza olarak, on iki emeklinin ruhlanna el kona
caktn Mukavele, siyah bir kt zerine yazlp kan ile imzala
nr ve eytan kaybolur
Pln, anlald ekilde hkmn yrtmeye balan Noel
gn, emeklilerden biri sarho olur ve Margareta'nn, seneler
nceki ak hayatn anlatn Kadnn kocas -ki bu mesele hak
knda hibir ey bilmez- Margareta'y karda kta dan atan
Kadnn, imdi, bu ssz blgede anasn aramak ve zerindeki
lneti kaldrmas iin yalvarmaktan baka bir aresi kalmam
tn Kocas, kanun bir ekilde elinden karamad malikneyi
strap ve kzgnlk iinde, on iki emekliye brakarak terkeder;
kansnn, en byk zarar bylece malikneye verdiini d
nn Adam, civarda kendi evinde yaamaya balan M alikne
yi, bir sene, cokun bir nee iindeki emekliler yrtr; yneti
mi bozulur, madenler istihsal yapmaz ve servet bylece arur
edilir: M amafih, eytan ile yaptklar mukaveleye ramen, bu
on iki kii hi de kt insanlar deillerdin Onlar, hl, neeli,
cmert ve dncesiz hareket eden insanlardr ve donkiotvar
anla kaan bu tutumlannda kahramanlk unsurian da g
rln
Kitabn byk bir ksm bu adamlann, iddetliden hissiye
kadar deien hareketleri ile ilgilidir Her emekliye, en azndan

100 B yk R oman 77

bir blm ayrlr ise de, bu maceralardan oklar nemsizdir ve

dierlerinden tecrit edilmitir. Hikyenin ana iplii, bu oniki ki
i arasnda en genci ve onlann lideri Gsta Berling'in ak maceralann takip eder. Ebba Dohna adndaki bir kz ona k
olur, fakat Gste Berling'in eski bir papaz olduunu renince
hayal knkiina urar ok dindar bir kz olduundan, Gsta
Berling'i

brakr ve bu kalp yarasndan lr. Anna Stjarnhk

adndaki bir dier kz da, civardaki Ferdinand Uggla adnda

bir gen ile nianldr. Kz, nian bozmok istedii zaman, Gs
ta, bunu yapmamas iin kz ikna etmeye gittiinde John Alden
gibi, kza k olur ve ikisi, kamak iin bir plan hazrlar. Yolda,
kurtlar kzaklanna soidnr ve Berling ile Stjarnhk, Ferdinand
Uggla'nn hl sabrla nianlsn bekledii bir hana snmak
mecburiyetinde kalrlar. Gsta, hodisenin bu ekilde tecelli et
mesini, Allah'n bir iareti olarak kabul eder ve Anna'y redde
der; kz da uysal bir tarzda nianlsna gider. nc sevgili,
Gsta'nn Ekeby'deki bir baloda kur yapt Marianne Sincla
ir adnda zengin bir ailenin kzdr. Babas, kznn be parasz
bir emekliye k olmasna hiddetlenir ve ieri almaz. mitsiz
lie den kz, bir kar yn altnda donarak intihar etmek is
ter; fakat Berling ve arkadalan onu kurtanrlar. Marianne, ksa
bir mddet sonra iek hastalna yakalanr, gzellii bozulur
ve bozulmu yz ile sevgilisine gitmektense, babas ile banr.
Drdnc ve en cidd ak. Kontes Elizabeth Dohna ile olandr
Kadnn kocas, nceleri, kansn derin bir akla sever. Fakat
adamn annesi', olunun akln eler, karsnn kendisi ile sade
ce unvan ve paras iin evlendiini ve Gsta'y sevdiini anla
tr Kont Henrik, evlilii bozar Kontes, bir ara, Kont'tan olan
ocuu dnyaya gelene kadar vre dolar ocuunun me
ru bir babas olmas, kendisi ile evlenmesi iin Gsta'ya yalva
rr ocuun ksa bir mddet sonra lmesine ramen, Gsta,
kadnla evlenir ve bir dizi maceradan sonra, garip bir ekilde
kendisine e setii bu kadnla yaar.

78 100 B yk R oman

Nihayet, sene sona erer, pazarln mddeti dolar. Margareta Samzelius Ekeby'ye dner. Kadn, anasn bulnnu, bar
m ve zerindeki lneti kaldrtmtr. Emekliler, onu evkle kar
lar ve son hastal srasnda Margareta'ya bakarlar. Vaadlerine sadk kalarak, malikneyi ykacak kadar tahrip etmilerdir;
fakat imdi, fnnian ateler, binalan tam ir eder ve yaptklan ha
an onarmaya alrlar. Samzelius ki artk ok slah olmuturmalikneyi onlara brakmak ister, fakat Gsta, katiyen raz o l
maz. O , byk bir zenginlik ve mesuliyetin ivclann yklene
cek bir adam deildir. Hayatnn son yllarn kontesi ile birlikte
basit bir kulbede geirnieye, bir kyl gibi yaamaya ve bay
ramlarda, kyllerin elenmeleri iin keman almaya karar ve
rir Bylelikle, akl banda ve faydal bir insan ve belki, bir ke
manc olarak da, insanlar hl neelendirebileceini umar.

Eletiri

Sevgilisi ile donm u bir gl zerinden kaan bir kon

tes, karla kaplanan ormanlar arasm da kzaklaryla gider
lerken kurtlarn hcumuna urayan iki sevgili, annesinin
bedduasndan tr bir sene vre bir hayat sren bir ka
dn ve eytan ile mukavele imzalayan on iki valye: Bil
hassa Flaubert, Zola ve Goncortlarm en etkin olduklar
bir zamanda, 1880lerde, modern bir yazar, bylesine melodram atik konular nasl ileyebilirdi? Selm a Lagerlf,
maamafih, kendi zamannn dnda dnyaya gelmi bir
romanc idi. Zamann m odasna uyarak cidd hikyeler
yazmaktansa, kendisine sdk kalmay tercih etti. Tezleri
ni ilem ek iin, doduu vilyete gitti. Hikyelerinin ba
zlarnda, bir hakikat ekirdei gizlidir. Cppesi alman ra
hip, blgede, m eteliksiz de olsa, cana yakn ve kabiliyetli
bir kim se olarak hatrlanyordu. M argareta Sam zeliusa
m odel olarak seilen bir kadn ile arkadalk kurmutu.
Dier hikyeler, kyllerin hurfelerinden karld; m u
kavelelerini kanla yazan eytann hikyeleri, alev alev ya

100

byk

R oman 79

nan ayak izleri brakan byk bir heyula kpek ve ihtiyar,

eytan bir kadn saksaan haline getiren kzgn bir cad!
Bir ocuun hatrlad bu hikyeler, herhangi bir istihza
ve sofstikelik eklenmeden; mceralar zerinde durulan
bu hayret uyandrc, ihtirasl insanlara saf bir hayranlk
beslenerek anlatlr. Bu hikyeler, efsanev alarn, gn
mzde mmkn olamayaca ekilde, kahramanlarn da
ha kahraman ve habislerin daha habis gsterildii skan
dinav maceralarn hatrlatyor.
Gsta Berling Efsanesinin yazlmas, m ellif iin, her
halde, kendi ocukluunun aratrlm as, kendi hiss ha
yatnn kklerine doru geriye bir seyahat olmal idi. M
ellif, her zaman, hikyelerin, kendi kendilerini yazmak is
tediklerinde srar etti. stelik, u gerek de ilgi ekicidir
ki, Bn. Lagerlf, hikyeye, bir iir olarak balad, ardndan
bir piyes haline getirmeyi dnd ve nihayet, bir roman
yazmaya karar verdi. Bu da, bir sanatkrn bir tezi ilem e
sinden ziyade; bir tezin, kendisini en iyi bir ekilde nasl
ifade edebileceini aratrdn gsterir.
Selm a Lagerlfn yazd birinci blm Ekebydeki
bir Noel gecesini anlatyor. Kitabn dier ksmlar, bu e
kirdek etrafnda kristalize olur. Kitabn ikinci ksmndaki
baz blmlerin, hikye ancak uzun bir yol aldktan son
ra, sadece bir plan doldurmak iin yazldklar anlalyor.
Lvenborg, Julius ve Eberhard hakkndaki nemsiz ve
hiss hikyeler, phesiz, on iki centilmen emekliden her
birine hi olm azsa bir blm ayrmak iin yazld. Kitap,
yazlmaya baland zaman, sonunun -ki baz eletiricile
ri rahatsz etti- bylesine sa f ve ulv bitecei dnlm e
mi olabilir.
Hikyenin efsanev zellii, onun sadece organizasyo
nunu deil, karakterlerini ve slbunu da gsteriyor.
Ekebydeki on iki valye, hakik insanlarn psikolojik a
dan incelenmeleri deildir. G stann kendisi, onlarn on

80 100 B yk R oman

ki Olipiyanlarn veya Odinin sarayndaki on iki mabu

dun ve Charlem agnenin sarayndaki on iki efsanev asilzdenin dirilmi ekilleri olduklarn; imdi, gnmzn
yozlam anda baarszlkla karlatklarn, fakat
hl kendilerinin ocukluk dnyalarnn, hibir eyi
umursamayan, hr ruhlu tutumlarn devam ettirdiklerini
syler. Onlar, hl yiittirler, zevk adamdrlar, dncesiz
hareket ederler ve hepsinin stnde, ocuksudurlar. On
larn maceralar, bir eit aaal piyestir. Ayn ocuksuluu, m teaddid ak hikyelerinde de gryoruz. Kitapta,
hararetli ak sahneleri ok var. Gen kzlar, kara sevdaya
tutularak lrler, daha talihli olan dierleri, drt nala ko
an atlar zerindeki sevgilileri tarafndan karanlk or
manlarda karlr ve btn bunlar, tpk bir peri hikyesi
gibi, garipesine sa f ve sek ssizdirler. DanimarkalI mnekkid Brandes dedi ki: "Okuyucu, hikyeyi anlatann, ev
lenmemi bir hanm olduunu hissediyor.
Alrik G ustafson adndaki bir tenkiti, eytann mevcu
diyetine ramen, G sta Berlingin dnyasnn, gerekten
trajik saylacak kadar karanlk olmadn syler. Ahlki
atm a, iyi ve kt arasnda deil, iki tr dnya arasnda
dr: Sorum luluk duygusu tayarak yaplan i ve dikkatsiz
zevk ve elence. Gsta, arkadalarna hitaben yapt son
konum asnda, hayatn en byk meselesinin, insanlarn,
nasl hem neeli hem iyi kalpli olabileceklerini bilmeleri
olduunu syler. Maamafh, kendi, hayatnda gzellik iin
hi olm azsa kk bir yer ayrr. Dnlerde ve Noellerde, polka oynar, ky kemanclarna eski melodileri retir
ve ormanlar arasndaki patikalarda oynaan oban ocuk
larna syleyebilecekleri baz arklar retebilirse, iyi i
ler yapm olabileceini dnr.
Selm a Lagerlfn anlatt hikye kadar slbu da,
soluksuz brakrcasna romantik. Dili, zaman zaman iire
dnecek kadar lirik, hatta ritmik. Mellif, sk sk kendi

100

byk

R oman 81

hikyesinden ayrlr; ad gemeyen karakterler veya do

duu vilyet hakknda sitayikr szler syler. ok sayda
hayret ifade edici veya retorik sorulu cmleler var. Carlylein nfuzu, modern zevkler iin olduka ar geliyor.
Lagerlf, daha sonraki yazlarnda, kendisinin tezleri iin
daha elverili sdelie eriti.
Gsta Berling Efsanesi derhal tutundu. Kitap, pek ok
dillere evrildi ve bugn, en fazla sevilen sve romanla
rndan biridir. Bn. Lagerlf, bilhassa kyllerin hayatlar
ile ilgili olarak ok sayda roman yazd. ocuklar onu,
muhtemelen, Nilsin Fevkalde Maceralar adl kitabndan
gayet iyi tanyorlar.

Yazar
Selma Lagerlf, balca eserinde lmszle kavuturduu svein
Varmland vilyetinde 1858 senesinde dodu. Marbakadaki aile kona
nda byd. ok hassas bir ocuk olan Selma, yanda iken -muh
temelen- ocuk felcine tutuldu. Hastalk, kendisini topal brakt ve byle
ce, ocukluk yllarnn byk bir ksm sanatoryumlarda veya evde geti.
Yirmi yalannda iken, babas ld; ok skk durumda kalan aile, ma
likneyi satmaya mecbur kald. Bir ara, Stockholmdeki bir retmen oku
luna devam etti ve Kuzey sveteki Landskrona kasabasna okul mdire
si olarak tayin edildi. Bn. Lagerlf, burada, gney kylleri arasnda gs
terdii anlay ve efkatle, kuzey kyllerinin de hayatlarn inceledi.
Bn. Lagerlfn en byk kitab birincisi idi. Kitap, byk annesinin,
yarm asr ncesi, Varmlanddaki hayat ile ilgili olarak anlatt hikyeler
den kt, ilk be blm, bir dergide yaymlad ve mlellifine bir mkfat
getirdi. Efsanenin btn 1891de basld ve kendisini, Hans Christian
Andersondan sonra skandinavyann en popler yazar yapt. Mteakip
yirmi yl boyunca, Bn. Selma Lagerlfe, ok sayda eref bahedildi:
1895te, Gney Avrupada seyahat etmesi iin bir burs kazand; 1904te,
sve Akademisi kendisine bir madalya verdi; 1909da, eref doktoras
bahedildi ve ayn yl Nobel edebiyat mkfatn kazand ve 1914te, s
ve Akademisine ye seildi.

84 100 B yk R oman
vey a byk b a b asn n az im ve sa lam l n a sah ip deild ir; so n u n
d a, a re siz li e boyu n eer. G iyin m esinde titiz, d av ran lar son d e
rece doru ve o ld u k a da iine kapank.
C hristian Buddenbrook; C on su lun ikinci olu ; h aylaz, tem bel, b o

hem , h ipokondriak.
A ntonie Buddenbrook (Tony): C o n su lun nc o cu u ; hisleri o l

gu n lam am tr; ken d isin i nem li say an bir kz.

Clara Buddenbrook: D rdnc ocuk; d av ran larn d a h ain ve talep

edici, a z iz le rin h ayatlarn rnek tu tan bir d in dar,

G erda A nroldsen : T h o m asn k ars. M usiki ile ilg isi kadn, sa n a t z ev k

lerinden m ah ru m gr m celeri ara sn d a b ir yaban c y apar.

Bendix Grnlich: T o n y n ikinci k ocas; can a yakn, fak at k lt rs z ve

ih tira ssz.
Sievert T ib u rtiu s: C larann k ocas; bir rahip.
A lin e Pu vogel: C h ristian n ilkin m etresi, so n ra k ars; aile ken disini

kabul etm em itir.

Fredricke, H enriette v e P fifi Buddenbrook: G otth oldun kzlar; k s

kn ve k skan bekrlar.
Hanno (Justun Johann Kaspar Buddenbrook): T h om as'n tek o cu

u, n zik, h iss ve m u sikiye so n d erece d k n .

Erica G rnlich: T onynin kz; sab rl ve u ysal.
Hug W einscbenk: Erica'nn k ocas; i h ayatn d aki oyun ve h ilelerin

den t r h ap sed ilir.

Ju stu s Grger: E lizabeth in erkek kard ei; pah al zevklere sah ip k bir

gen.
Jacob Kroger: J u s t u s un b y k olu . hayatn d aki sah tek rlk lard an

t r A m erika'ya g eder.
Jurger Kroger: J u s t u s un b y k olu. Parlak biri o lm ad n d an , hukuk

fa k ltesin i b itirem ez ve p o stah an ed e alm ay a b alar,

C o n su l L eb rech t Kger: C onsu l Joh an n B u ddenbrook'u n kaym pederi:

u zu n boylu, g ste rili, politik kan aatlar m u h afazak r.

H agenstrom A ilesi: B u ddenbrooklarn, i ve politika h ayatn d aki b a

lca rakipleri; on lara, so n rad an grm e in san lar diye bak arlar.
Von Throta:

M usik zevklerin e sah ip gen b ir tem en ; G erdann se v

g ilisi o ld u u sanlr.
M orten Scbvvartzkopf: T on y nin, Grnlich ile evlen m ed en nce se v d i

i gen b ir tp tale b esi; Liberal siy a s k an aatlara sah ip ciddi bir gen.
A nna lw ersen : T h o m aslarn evlerinin k arsn d ak i bir iekinin kar

s; gen liin d e m etresi.

100 B yk R oman 8 5
Herr M arcus: Firm ann en kdem li sek reteri; so n ralar orta; kuru,

tem kinli, bilgilik ta sla y a n biri.

T h e re se W eichbrodt (Sesemi): Ailenin, evlen m em i bir kadn d o stu ,

kam bur; T on y nin d ev am et(li yatl okulun y n eticisi.

Kai Mlln: H annonun yegn e a rk a d a ; st n e b an a d ikkat ed ilm eyen

ihm al ed ilm i bir ocuk; k esin bir tah ayy l gc n e, hikye u yd u r

m ak iin de yeten eklere sah ip .
Herr Pfhl; K ilisede org alar; H annonun m u siki h o cas, g elen ek sel

m u sikinin sa la m bir sav u n u cu su .

Hikye
Buddenbrook Ailesi, d psikolojik kuvvetlerin tesiri altnda
gerileyen ve den bir ticar ailenin hikyesidir. Ailenin her ne
silde, daha kuvvetli bir tarzda ortaya kan, muhtelif mensuplannn enerjisini ve kendilerine olan gvenlerini krleten antiburjuva ruhu, bunda bilhassa rol oynad. Dier sebepler ara
snda, ailenin yelerinin disiplinli yaaytan oyrlmalan; bazlannn da sanat kaabiliyetlerine sahip olulan sylenebilir Bun
lar, aile yeleri arasnda, tembellikten, lmn iddetle arzu
ediliine kadar deien his ve durumlar yaratmtr.
Buddenbrooklar, o zamanlar, Boitk Denizi sahilinde Lbeck
adndaki kk ve muhtar bir eyalette buday ticareti ile itigal
ediyorlard. irketin yz senelik mazisi vardr, sahipleri, salam
ve mesuliyet hissi tayan vatandalardr; zengindirler, cemiyet
ilerinde rol alrlar ve sahip bulunduklar mevkilerden de, hak
l olarak gurur duyarlar.
Hikyenin balangcnda (1835) aile, Meng Soka'nda bir
zamanlar tannm, fakat zamanla km bir tccar ailenin
eski ve daha byk evlerine tanr. Kitabn ilk on blmnde,
aileyi tebrik etmek iin gelen dostlann nasl arlandklar, e
lenceleri anlatlr Buddenbrook ailesinin banda, ecddnn ve
snflannn btn faziletlerine sahip byk oullar John vardr.
Maamafih, bir hdise bu mutlu durumu glgeler Ailenin en
byk olu Gotthald, babasnn arzulanna kar karak, bir

86 100 B yk R oman

ak evlilii yapm, bir tccar ailesinin deil, bir ssnat ailesinin

kz ile evlenmi. Bu itaatsizliinden tr, ailenin ii ile ilgisi
kesilen Gotthald, Buddenbrook standortlanna gre hayatta
baan salayamamtr. Gotthald'n lmnden sonra, kz
dan, fakir, irkin, kskan ve hayata kskn daim akrabalar
olarak, hikyenin snrlannda bahsedilir.
Hikye, bilhassa Johann'n drt ocuu etrafnda dner;
Thomas, Christian, Antonie ve Clara. En bykleri ve yetenek
lileri olan Thomas, irketin bana geer. Fakat o, babas ve
byk babas kadar salam dokunmu bir kimse deildir. Da
ha ocukluunda, zayf bnyesi, ince ve uzun parmaklan ve
rk dileri, fizik canlln kaybettiini gsterir. stelik, Gerda Arnoldsen adnda, baka bir cemiyetin insan imi gibi giyi
nen, davranan ve musiki ile ilgilendii iin, halkn kendisinden
kalann atarak "garip biri" diye bahsettii bir kzla evlenmi
tir. Fakat balangta iler yolunda gider. Thomas, ailenin iini
geniletir, lks bir ev yaptnr ve belediye meclisine seilir. Bu
baanlara, yksek bir bedel karl ular. Thomas, dahilen,
kendisini bo ve aresizlik iinde hisseder; kendisine olan g
venini kaybeder ve i hayatnda hatalar yapmaya balar. Krk
yana geldii zaman btn enerjisi-tkenmitir. Zahiren, bir di
ektirmenin yaratt ok tesiri altnda lr ise de, aslnda yaa
mak azmi ok nceden lmtr.
Ailenin ikinci ocuu Christian, bir Budenbrook olmaya bi
le almaz; daha balangtan itibaren o bir bohemdir. Tahay
yl gc Thomas'nkinden daha fazla olan ve biraz da sa
natkr hislerine sahip (bakalannn yz ifadelerini ve konuma
slplann mkemmel bir ekilde taklit eder ve gayet iyi hikye
anlatr), her hangi bir ite asla uzun zaman tutunamaz. Ailenin
kara kedisi olur, tevars ettii paray harcar, mteaddid gayrmeru ocua babalk eder ve Thomas ile de mtemadiyen e
kiir, kavga eder. Christian, ayn zamanda vesveseli ve kurun
tuludur. Nihayet, bir akl hastanesine yatnlr.

100 B yk R oman 8 7

nc ocuklar Tony, kt bir evlilik yapar. Bu kz, ocuk

luk yllarnda, babas, irketin gemilerinden birinde kaptanlk
yapan Morten Schvvartzkopt adnda bir tp talebesi ile seviir.
Ebeveynleri ise, onun, i hayatnda mit vaadedici biri ile ev
lenmesini istediklerinden, Hamburglu Bendix Grnlich ile ev
lenmeye zorlar. Fakat Grnlich, zenginlik peinde koan biri
dir ve kendisini kurtarmas iin Buddenbrook ailesinin kredisi
ne gvenir, ifls ettii zaman Tony, kocasndan boanr ve kz
Erica ile birlikte, ailenin Beng Soka'ndaki evine dner. Alois
Permaneder adndaki ikinci kocas Mnihli sevimli ve da d
nk bir i adam olmasna ramen, konuma ekli ve tavrlar
titiz Buddenbrook ailesini mahup brakr Tony Mnih'te ksa
bir mddet kaldktan sonra, Bavyera detlerine hibir zaman
snamayacan anlar Kocas Alois bir gece eve sarho gelip
hizmetiyi pmeye alt zaman, evlilik son bulmutur. Tony
ve Erica, bu defa ayrlmamak art ile Lbeck'e dnerler.
Drdnc ocuklan Clara, hikyede ikinci derecede rol oy
nar. Bu kz, Rigal bir din adam ile evlenir ve veremden l r
Drdnc nesil geldii zaman, ailenin iki ocuu kalmtr:
Thomas'n kk olu Hanno, Tony'nin kz Erica Grnlich. Eri
ca da, annesi, gibi kt bir evlilik yapar. Kocas, i hayatnda
ki sahtekrlklanndon tr hapsedilir ve kadm kk kz Elizabeth ile kalr. Hanno da, hasta grnml bir ocuktur; ha
yatn, kendisinden beklediklerine yeterli deildir; okul arkada
larnn sertlikleri ve oyunlar kendisini rktr ve babasnn, a i
lenin mesleini yrtecei

yolundaki mitlerini boa kanr.

Musikye fevkalde yetenei var ise de, onun bu ilgisine, anne

sinden baka herkes srt evirir. O n alt yana geldii zaman,
tifse yakalanr ve tpk babas gibi, yaama azmini kaybettiin
den lr.
Aile kldke, servetin getirdii mevki ve iaretler de kay
bolur. i hayatnda karlalan kt neticelerden sonra Thoma's, ailesinin bir nesil nce gururla tand evi satar. Ve bu
nun daha da kt taraf, evi, rakip bir firmann bandaki ada

88 100 B yk R oman

ma satmasdr. Thomas ld zaman, irket, olduka zarar

gze alnarak tasfiye edilir ve ailenin ikinci evi de satlr Gerda'nn ortk Lbeck'de hibir ba kalmamtr; kendi kasaba
sna dnen Tony, k'z ve torunu ile hayatn srdrr ise de,
Buddenbrook ad tarihe kanmtr

Eletiri

Buddenbrook Ailesi, ondokuzuncu asrn realist ve objek

tif sosyal romanlar trndendir. Bir saydaki belli bal
karakterler ve olduka byk saydaki ikinci derecedeki1er, grnleri ve mizalar itibar ile birbirlerinden kesin
snrlarla ayrlrlar. Fizik teferruat, kitaba, hakikilik hissi
getirir; kitap, yiyecek, mobilya ve giysiler bakmndan
zengin. Geri Mann, Z olann yapm olaca gibi, okuyu
cularna, bu teferruat sadece onlar artm ak iin getir
mez ise de, hastalk ve lmlerin anlatl, realist hareke
tin tesirini gsteriyor. (Hannoinin lm, onun tam etki
sinden bizi kurtarmak iin, ancak tp kitaplarnda grle
bilen kuru bir slpla anlatlr.)
Fizik teferruatndaki realizminden daha da nemlisi,
romann sosyal realizmidir. Bu, tarihin belirli bir zaman
ve yerinde muayyen bir snf, i yerlerinde, kamu hayatn
da, sosyete ve ev hayatlarnda ele alan geni bir inceleme.
Bunu, dier snflara olan tutumlarnda gryoruz; kendi
altrdklar kim seler zerinde babaerkil; zanaatkr in
sanlardan uzakta, aristokrasi karsnda huzursuzluk du
yarcasna, nasl hareket edeceklerini bilemezler; doktorlar
ve dier m eslek adamlar arasnda daha fazla rahatlk iin
dedirler. H atta Buddenbrook ailesinin kendi evresi iin
de dahi, fakir akrabalar ile zenginler, eski ailelerden ge
lenlerle yeni katlanlar, yemee davet edilenler ile sadece
kahve imek iin gelenler arasnda belirli sosyal farklar
gryoruz. Ksacas, Buddenbrook Ailesi, btn bir cemiye
tin portresidir.

100 B yk R oman 89

Dier taraftan, eer bu roman, Mannn daha sonraki

eserinin m uhtevas iinde okuyacak olursak, edeb objektivite zerinde bir egzersizden ziyade, Mannn her zaman
cezbesine kapld ahs bir m eselenin ifadesi olduunu
grrz; burjuvazi ve sanatkrlarn birbirleri karsnda
iddialar. Tristanda., Tonio Krgerde, Venedik'teki lmde
Sihirli Dada. ve Doktor Faustusta.
Buddenbrook Ailesinde, bu atm a hi olm azsa ilkin,
tamamiyle burjuva gr asndan ele alnr. Tccar aile
lerinden oluan dnya; shhat, dzen ve istikrar standart
lardr. Birbiri ardna Buddenbrook irketini bana geen
lerin, kendi deer sistem lerini tamamen ve ikna edici bir
tarzda savunmalarna m saade edilir. Muhtemelen Gerda
Arnoldsen dnda, hibiri, dier bir sistem i savunacak
kadar gl veya konum asn bilen insanlar deillerdir.
Man, karakterlerini, dolaysz bir ekilde tenkit etmez. Sa
dece, bu tr bir hayatn ka kiinin yaayn bozduunu
veya yktn gsterir. Mesel, bir kimsenin, kendi sosyal
snf dnda biri ile evlenemeyecei ile ilgili tabuyu d
nn. Tony, besbelli ki, ebeveynlerinin setikleri i ada
m ile deil Morten ile evlenmeli idi; babas sadece bir
kaptan dahi olsa, kzn, cemiyette ykselen bir doktorun
kars olm as, aileye hibir leke getirmezdi. Kt bir evli
lik yaptndan, Gottholdun hayat ykld ve Tom dahi
-ki ailesine kar gelmeyi aklndan geirmedi- hakikaten
sevdii Anna ile evlemi olsa idi, daha mutlu olurdu.
Buddenbrook Ailesinde, bu atm a hi olm azsa ilkin,
tamamiyle burjuva gr asndan ele alnr. Tccar aile
lerinden oluan dnya; shhat, dzen ve istikrar standardlardr. Birbiri ardna Buddenbrook irketinin bana
geenlerin, kendi deer sistemlerini tamamen ve ikna edi
ci bir tarzda savunmalarna m saade edilir. Muhtemelen
Gerda Arnoldsen dnda, hibiri, dier bir sistem i savu
nacak kadar gl veya konumasn bilen insanlar deil

90 100 B yk R oman

lerdir. Mann, karakterlerini, dolaysz bir ekilde tenkit et

mez. Sadece, bu tr bir hayatn ka kiinin yaayn boz
duunu veya yktn gsterir. Mesel, bir kimsenin, ken
di sosyal snf dnda biri ile evlenemeyecei ile ilgili ta
buyu dnn. Tony, besbelli ki, ebeveynlerinin setikleri
i adam ile deil Morten ile evlenmeli idi; babas sadece
bir kaptan dahi olsa, kzn, cemiyette ykselen bir dokto
run kars olm as, aileye hibir leke getirmezdi. Kt bir
evlilik yaptndan, Gottholdun hayat ykld ve Tom da
hi -ki ailesine kar gelmeyi aklndan geirmedi- hakika
ten sevdii Anna ile evlenmi olsa idi, daha m utlu olurdu.
Buddenbrook Ai/esinde, sanatkra yer yoktur. Kasabada,
cemiyetin kabul ettii bir ir vardr; nk cemiyetin n
de giden vatandalarnn faziletleri hakknda sanat deeri
bulunmayan zarif iirler yazar. Pfuhl, Saint M arynin kili
sesinde org alan biri olarak faydal bir rol oynar; fakat ce
m aat arasnda, Gerda ve Hanno dnda, onun sanatndan
kim se anlamaz. Muhtemel bir sanatkr, genellikle, sa f d
edilir. Baka bir cemiyette, Christian, sinir hastas ve
hibir ie yaramayan bir insan olmak yerine, muhtemelen
bir aktr olarak baarya ulaacak ve kendisini tatmin ede
cekti. Tabiatyla, l^aarszh en kesin bir tarzda belli olan
H annodur. Hanno musikiyi ylesine sever ki, btn cins
gdlerinin bu kanala aktarld anlalr. Fakat evresin
deki erikinler, kendisini piyanoya ok vermesini ve Lbeck ve Kopenhag arasnda ileyen gemilerin isimlerini
ezberlemesini sylerler. Hannonun, byle bir hayat niye
kabul etmek istemediini anlamak hi de zor deil.
Bununla beraber, ihtilf en kesin bir tarzda hisseden
Tomdur, nk onun benliinde birbiri ile apan kuv
vetler, eit bir ekilde kar karya yer almlardr. Aile ki
i, kendisinin tahayyl gcne meydan okuduu ve ken
disine yaratmak iin frsat verdii mddete, m esut ve ba
arldr. Ardndan, baarnn zirvesine eritii zaman, si

100 B yk R oman 91

nirleri bozulur ve baard ilerden hibiri artk kendisi

ni tatmin etmez. Olunun, hibir zaman bir tccar olm a
yacan anlar. Kars, kocasn destekleyecei yerde, ken
disini m usiki dnyasna verir ki, kocas da bunu anlamaz.
Bir sre, kendi kendisine olan hrmetini, zahir grn
mne, bilhassa salarna ve byna ve elbiselerine sap
lant halinde kendisini vermekle m uhafaza etmek ister, fa
kat bu tr gayret de, onu, her gn biraz daha ypratr. By
le bir ruh durumu iinde olduu bir srada, Schopenhauerin lm hakknda yazdklarn okur ve bunlar, ona
yepyeni eyleri ifa eder. lm artk, kendisini, derin bir
nee, cezbedici bir tatllk, zincirlerin gevetilmesi, hazin
hatalarn telfi edilmesi eklinde takdim eder. Srtndaki
krk ceketi ve titizlikle taranm by ile sokakta, ya
murun yapt bir su birikintisine kendisini yz st bra
kr, lr.
Buddenbrook ailesi, aka grlyor ki, mevkiini,
korkun bir bedeli gze alarak muhafaza etti. Yine de, ro
man, bir m arksistten beklenebilecei tarzda, burjuvaziye
kar giriilm i basit ,bir hcum diye ele almak hatal olur.
Mann, yaratt hareketlere sevgi ile baldr, onlara kar
mfiktir, onlara hrmet eder. Johann Buddenbrook ve
onun neslini sem pati ile anlatr. phesiz, Johann, Gotholda kar tutum u ile bizim sempatilerimizi bir lde
kaybeder; fakat genellikle, bizce, salam dnceli ve can
l, kitaptaki karakterler arasnda en az sinir hastas olan
dr. Balca kuvveti, kendi kendisine harp iln etmemi
biri olmasdr. Mannm bize bir sanatkrn hayatnn iyi
olduunu ve bir tccarn hayatnn da iyi olduunu veya
herkesin hayatnn, yeteneklerine en uygun sahay setii
takdirde iyi olacan sylemek istedii anlalyor.
Krk sene boyunca, ayn insanlarn hayatlarn anlatan
bir romanda, mellifin, hem devamllk hem de deiiklik
gsterm esi gerekir. ok sayda olan ikinci derecedeki ka-

92 100 B yk R oman

-II
mOXo) 1
>
O

H
U 0)
;S

lg |
6-^P

M
3
>1 ^ :^ = < | - S i3:.s-s-s
x .s -S |

X!

eci^ ' me

.
m
H

u
C_4> 0.2 < g - ||
JS 0 0

i 532
;0 g '
i S<

ca
<
fcQ

TD

o_

5 -1 Bl

c(

100 B yk R oman 93

rakterler statiktir. Onlarn, baz zellikleri, yllar boyunca

deimiyor: Clothildenin karn her zaman atr. Veichbrodt, elence ve partilerde daim a ayn nitelikleri syler,
aile doktoru daim a ayn reeteyi yazar ve Christian da her
zaman, sinirlerin ok ksa olduu sol tarafn ovutura
rak, ieri gider. Zavall Tony, hayatnn btn dalgalanm a
larnda, pek az deiir. Elli yanda iken dahi, ocukluk
yllarnda, Morten Schvvartzkopftan duyduu kanaatleri
belirtir ve geri Mann, dikkatimizi, aktan aa bu ger
ee evirmez ise de, kadnn, mantksz bir evlenme y
znden, hiss ve entelektel bymesinin durdurulduu
nu acyarak grrz.
te yandan, nesillerin ritmi, doumlar ile evlilikleri
ile ve lmleri ile servetinin m saadesi nisbetinde, gz
kamatrc veya dar tutulan Noel partileri ile eski tccar
ailelerinin dleri ve yenilerin ykselii ile birbiri ard
na, bir evden dierine geilerle, Tomun, Fisher Yolunda
ina ettii byk konaktan Linden Meydanndaki kk
evine kadar, ailesinin kaytlarna geer. Nihayet, ehirlerin
ve oralardaki i yerlerinin durumlarn tayin eden Avrupa
siyas akmlarna da srt eviremeyiz. Balangtaki b
lmlerde, Johann ve misafirleri, henz yirmi sene nceki
Napoleon Harpleri hakkndaki hatralarn anlatrlar; ro
mann sonunda ise, Lbeck, birleik bir vatann paras
olur ve lisenin bana da Prusyal bir mdr getirilir. Ka
saba, zam anla zenginleir ve byr; yine de, 1875 ve 1835
arasnda bir mukayese yapan okuyucunun, net kazancn,
gerekten byk olup olmad hakknda phelere d
m em esi de imknszdr.

Sihirli Da
(Der Zauberberg)
Yazan
Thom as Marn
(18 75-19 55)

Balca Karakterler
Hans Canstorp: Rom ann kahram an; H am bu rgun varlkl bir orta sn f

ailesin d en gelen bu gen, bir d en iz m h en d isi olarak y e titirilm i

tir. Zahiren skin ve y e rle m i d etlere bal bir in san olarak g r l
m ekle berab er, ren m ek ve tecr be etm ek zerin d ek i ih tiraslar,
ken d isin i, ruh hayatn m u lak ve h atta gayr-m eru sah alarn a r a
trm ay a gelir.
Joacbim Ziem ssen: H ans'n kuzeni; entelektel o lm ay an b a sit biri: a s

kerlik grevin in k u tsall n a can d an inanr.

Co n su l T iem app el: H ans'n h m isi; sa lam , akl b an d a bir bu rju va.
Lousia Ziem ssen: Jo ach im 'in an n esi: gl , y etenekli ve h islerin e k a

plm ayan bir kadn.

H ofrat Behrens: B ergh of san atory u m u n u n m d r ; hayata, lm ve

gayr-h issi ad an bakan bir d oktor. D avranlar genellikle, se rt ve

n eeli ise de, b a z e n ken d isin i k zgn la v ey a m elankoliye kaptrr.
Dr. Krokovvski; Behren sin asista n ; btn h astalk larn tem elini ruh

se b e p le re ba lay an bir p sik o an alist. D avran lar, b az e n m ph em ve

h afife eytan .
A driatica v o n M ylendonk: B e rg h o fu n m d iresi; m u h ataplarn ters-

leyici bir ta rz d a k on u an g ay r-h iss bir ynetici.

100 B yk R oman 95
L u d o vico

Settem b rin i: S an ato ry u m d a

b ir h a sta ; ken di k en d isin i

H ansn h o cas tayin etm itir; bir talyan ed eb iy ats, bir h m an ist,
liberal, m aso n , gelim ey e in an r ve zam an zam an d a alene.
Naphta: K atoliklii b e n im sem i bir Yahudi; a h e se r bir k afaya ve kesin

ve src bir dile sah ip , k sa b o ylu irkin bir ad am . ocu klu u n d a

geird ii bir h astalk, karakterini alt- st etm itir. im di, id d e t ve
d e sp o tiz m e fan atik"bir in an la sarld r.
P ribislav Hippe: H ans'm bir v ak itler kavga ettii bir okul o cu u .
Clavdia Chauchat: H ans'n k o ld u u bir Rus kadn. Yz, h afife

D ou lu yu and ran , tavrlarn d a k ay g sz, eh v etli bir kadn. Konvansiyon el bir ta rz d a y etitirilen H ans, kadnn, d ierlerin i n e m sem e
yen d av ran larn o k c a z ip bu lu r.
P ieter Peeperkorn: C avad a bir kahve iftlii bu lu n an bir FJollandal;

d ierleri tarafn d an , C lavd iann se v g ilisi olarak bilinir; ikna edici ve

tesirli bir k on u m a gc n e sah ip deil ise de, gl h islerin ve h a
y at enerjin in te c e ss m etm i bir ekli.
M arusja: Sk sk kkrdayan gen bir g z e l kz; Jo ach im Z iem ssen ona

ktr.
C aroline Sthr: H ansn m a sa sn d a otu ran bir h asta; l gat p a ra la y a c a

m diye kelim eleri y an l kullanan b ay a ve ap tal bir kadn.

Ferdinand Wehsal: M annheim li bir gen; tan n m bir m a z o ist.
Anton K arlo vich Ferge: Bir d ier h asta; o k ted av isi g eird ii iin ken

d isin i m m taz bir in san say an alelad e bir adam .

Ellen Brandt: Fiziki bir m edyum olarak y etenekleri kuvvetli bir tarz d a

g e lim i D anim arkalI bir kz.

Hikye
Birinci Dnya Harbi'ni hemen takip eden yllarda, Davos
(svire), vereme yakalananlann, yksek da havasndan ya
rarlanmak iin gittikleri bir da ky idi. Sanatoryumlar, lks
oteller gibi ynetilir ve hastalann akrabalannn, misafir olarak
kalmalanna msaade edilirdi. Blgedeki Berghof adndaki bir
sanatoryuma, Hans Canstorp adnda, akl banda, belirli bir
zellii bulunmayan Hamburglu bir gen gelir. lk bakta sh
hatli grnen bu gen, epeyce hasta olan gen subay kuzeni
Joachim'i ziyarete gelmitir ve birka hatta kalmay dnr.

96 100 B y k R oman

Hans, mit etmedii bir ekilde sanatoryum hayatna balanr

Yine, hastalar arasnda Clavdia Chauchat adndaki bir Rus ka
dnna ilgi duymaya balar Bu arada, kendisinde de, veremin
hafit belirtileri grld iin memnun olur. Artk Berghof'ta is
tedii kadar kalabilir; zel geliri, buna imkn verecek kadar
yeterlidir Broda, harp balayana kadar, yedi sene kalr ve as
ker olmak iin aynlr. Sihirli Da (Der Zauberberg), Hans'n bu
rada geirdii yedi senenin, zihn ve hiss gelimesinin, hasta
ln psikolojik ve ruh mnsnda edindii sezgilerin hikyesi
dir.
Kitabn ilk blmleri, Hans'n Berghot hakkndaki izlenimle
rine aynim Atmosfer hum m aldr Hastalklan cidd olmayanlar,
mzmin atelerinin etkileri altnda hareket ederler ve ekseriya
dndkleri tek ey de kar cinsten olanlarla flrt etmektir.
Hastane, kendisini, shhatten ziyade hastala adamtr. Has
talar, hastalklanyla iftihar ederler; muhtemelen mdr de ve
remlidir ve buras kr yapmak iin kurulduundan, sahipleri
nin, hastalannn iyi olmalann isteyip istemedikleri hakknda da
pheler mevcuttur Hans, btn hayat boyunca kendisini, sh
hatli, sorumluluk hissi tayan, yapc ve konvansiyonel bir mes
lek iin hazrlamt. Yine de, hastalk, ehvet, ahlk hrriyet
atmosferi kanmnn hkim olduu bu hastaneyi dayanlmaz
derecede czip bulur Settembrini adndaki bir hasta, ona bu
rasnn ruhuna teslim olmadan nce, aynimasn tavsiye eder
Fakat Hans, hayat ve ak> hastalk ve lmn teaml d yo
lu zerinden giderek anlamaya almakszn renemeyecei
ni anlar.
Hans'n ruh eitiminde ak, belli bal bir rol oynar. Sene
lerce nce, bir okul ocuu iken, okuldaki bir dier erkek
renciye -belirtilmemi- bir his ile balanmtr. Bu macerann
htralan, ryalannda grnmeye balar ve o ocua ok ben
zeyen ve onun gibi bir Slav olan Clavdia da, onun b.u htralann gl bir ekilde satha kanr Hans'n bu mzmin atei,
gerekte, Clavdia'ya ilkin gizlenen, ardndan aka belirtilen

100 B y k R oman 97

aknn organik ifadesidir. Bu ak, bir defa Mardi Cras kanavolnda gerekleir. Clavdia, ertesi gn, kocasnn yanna git
mek zere aynlr.
Berghot'un bu sera atmosferinde, Hans'n entelektel ka
pasitesi hzla geliir. Bilhassa ilm literatr, doymak bilmeden
okur. Franszca'y gayet iyi konumaya balar ve psikoanaliz te
davisinden geer. Hans'n entelektel balln, bilhassa iki
kii kendisinin tarafna ekmeye alr; Settebrini adndaki li
beral bir hmanist ve felsefesini, Avrupa kltrnn btn oto
rite akmlannn -Faizm, Komnizm ve Katolik- oluturduu
Naphta adndaki bir Cizvit, hlans, her ikisini de dinler, fakat
hibirine balanamaz. Kendi hayat grnts, bir kar frtnas
altnda tek bana yapt bir gezi srasnda kar ve donmak
tan zor kurtulduundan, bu tecrbe, lme kur yapmak yerine
geer. Bu grnt iki paradan oluur; biri, genlik, shhat,
saadet ve ak dolu pastoral Akdeniz dnyas; dieri, iindeki
dehet sac iki kadnn bir ocuu paralayarak yedikleri a
d bir mbet. Bu ikizli grnt -gerekte, bir tr rk hatraHans'a, lm ve hayatn kol kola gittiklerini, her ikisinin de ka
bul edilmesi gerektiini, bir kimsenin, kendisini k ve hayata
balamak iin, lmn ilk tecrbesinden gemesi gerektiini
retir. Kitabn niha ifadesi u: nsanlar, iyilik ve ak uruna,
lmn, kendi dnceleri zerinde hkimiyet kurmasna m
saade etmeyeceklerdir.
Bu tezahrden, bu grnten sonra, Hans'n eitimi de
vam eder. Kuzeni Joachim lr ve bir seansta ruhu anir.
Clavdia, Cava'da iftilik yapan, muazzam bir yeme-ime ve
his kapasitesine sahip Pieter Peeperkorn adndaki gl ve
canl bir Hollandal ile dner. Peeperkorn, kendisinin seksel
gdlerinin, Allah'n, insanlara, kendi kendilerini idrak etmele
ri yolu ile bahettii kozmik hayat gcnn bir ifadesi olduu
nu syler. Peeperkorn, kuvvetten dnce -o da dierleri gibi
hastadr- Clavdia'y Hans'a brakr ve intihar eder.

98 100 B yk R oman

Bu arada, Avrupa'da ykselen harp hummas, Berghof'un

kk dnyasnda yansr. Kavgaclk artar, irkin bir antl-Semitizm (Yahudi

dmanl) bo gsterir, pervasz bir iddet at

mosferi ykselir. Naphta ve Settembrini, kendilerinin farkl d

ncelerine artk tahamml edemezler ve birinin dierine kur
un skmad bir dello yaparlar. Settembrini, havaya ate
eder ve Naphta da kendisini ldrr. Sonunda, harp patlak ve
rir ve hibir zaman cidd bir ekilde hasta olmayan Hans, as
kere alnr. Kendisini, bu sihiHi dada yedi sene tutan by, ni
hayet bozulur. O nu, sonunda, hcuma gemi bir piyade bir
liinin banda gryoruz.

Eletiri

Sihirli Da cezbedici bir roman yapan zelliin bir

paras, ayn anda, m uhtelif kademelerde okunabilecei
gereidir. Onun, ok sayda paralardan oluan zenginli
ine bir tek yolda yryerek ulaamayz. Sath bir seviye
de, sadece, sanatoryum hayatnn elendirici bir manzara
s veya veremin natralistik bir incelemesi olarak okuna
bilir. Besbelli ki, belirli bir snfn. Birinci Dnya Harbinin arifesindeki Avrupann yukar-orta snfn, salam
yiyeceklere ve muntazam hisse senedi gelirlerine alm
varlkl, istikrarl bir cemiyetin ats altnda, Avrupann
her lkesinin ve az sayda da dier lkelerin vatandalar
n barndran minik bir rnei. Oradakilerin hastalklar,
hasta Avrupann bir sembol. Bu kk dnyada, Hans
ve kuzeni, Almanyann iki ynn tem sil ederler: Joachim askerdir, Hans da sivil. Joachim, kendisinin kaderine
sorgusuz sualsiz boyun eer, fakat Hans, iki kutup arasn
da para para olur; ailesinin ve Ham burgdaki iinin tem
sil ettii dzenli ve hrmet edilir hayat ve Tatar gzl, al
lm tipte bir Rus olan Clavdianm temsil ettii, daha az
akl ve igdlere daha fazla dayal dou dnyas. Ayn e
kilde, kendilerini, H ansn hocas mevkiinde gren, iki

100 B yk R oman 99

retme arasnda da bir tercih yapmak zorunda: hmanist

Settembrini ve faist temayll Naphta. Hans, Weimer
Cumhuriyeti ynetiminde orta-yah olacak Alman nesli
nin ocuudur ve onun verecei karar, ayn zamanda, bu
neslin de karar olacaktr.
Sihirli Da, yine, Bildingsroman, bir gencin karakterinin
nasl gelitiini anlatan psikolojik bir roman olarak da
okunabilir. Mannn altmz bu tre olan katks ura
da: H ansm geirdii tecrbeler, bir kimsenin bir derne
e, bir toplulua dahil olabilmesi iin yapmas gereken i
lerdir ki, oklt (tabiat st, esrarengiz) sanatlarna yeni
dahil olm u bir acemi gibi, sorular tevcih eder, kendisine
sual tevcih edilir, tehlikeli imtihanlardan geer ve sonun
da, kafa ve ruh gc son derece ykselm i olarak meyda
na kar. Romann, sihirli sembolizminin anahtar burada.
Bu, Vensn cazibesine kaplarak, valye Tannhauserin
hapsedildii bir dier sihirli da. H rselbergi akla getiri
yor. Sihirli yedi rakam da nemli. Yemek salonunda yedi
m asa vardr ve her m asada da yedi sandalye. Clavdianm
oda num aras yedidir. Hans yedi sene kalr. Romann yedi
blm vardr.
Naphta, Hans ile kendisi arasnda geen pedagojik
mklemelerden birinde, rencisinin, Elsimyadan ve
m asonluktan alnan sembollerde geirdii tecrbesinin
oklt mnsn yle izah eder:
"rencinin, ylmak bilmez cesarete ve renmek iin
susuzlua sahip olm as gerekir... Mezar, her zaman, cemi
yete dahil olmann bir am blem i idi. Sr lemine kabul
edilmek isteyen biri, bu lemin terrleri karsnda, cesa
retini her zaman m uhafaza etmelidir... Bu sr ve safln
yolu, tehlikelerle evrilidir, lm spazmlar, dalm, par
alanm bir dnya arasnda geer ve bunlar renecek
olan da, hayatn mucizelerine susam , tecrbenin eytan
kapasitesine bir an evvel dalmay arzu eden ve sr lemi

100 100 b y k R o m a n

nin glgeleri olan, rgtl, kefene brnm ekillerin

nclnde yryen genliktir.
Burada, H ansn hikyesini bir paragrafta okuyoruz.
Psikoanaliz, bir toplulua, bir cemiyete dahil olmanm
bir dier yolu ve m ellif bize, doktorun muayenehanesi
nin yar karanlnda neler olup bittiini sylemez ise de,
H ansn bu sahadaki rehberi Dr. Krokowskidir. Roman,
maamafh, Mannn, Freudun yazlarn incelediini ve
uuralt ve hastaln psikolojik paralar hakknda ok
ey rendiini gsteriyor.
Sihirli Da, fikirlerin bir roman ve tavr da, genellikle
istihzal. Yazar, tipik olarak, Settembrini ve N aphta gibi,
birbirine kart iki gr ele alr ve onlar arptrr. Za
man zaman, bizi uurlu bir tarzda yolumuzdan ayrr; m e
sel, Mannn, hastalk hakknda Behrensin deil de, Krokowskinin grn benimsedii anlalm asna ramen,
Behrensi, ok daha sevimli bir kimse olarak gsterir. Ba
zen, tavrn, beklenmeyen bir tarzda deim esi ile bizi hay
rete drr; mesel, Joachim in lm zerine H ansn
dkt gzyalarn anlatr ve ardndan gzyann kim
yev analizine geer. Karakterlerinin dncelerini iktibas
eder ve aka yaptnn sadece kk bir iaretini ortaya
koyarak, onlarla ayn dncede olduunu im eder. Derun dnceleri hakknda hibir bilgisi yokmuasna
kahramann anlatr; tavr veya hislerdeki nanslar belirt
mekteki glklerden ikyet eder. Btn bunlar, konuya
kar onunla oyun oynarcasna uzakta kaldn ve okuyu
cuya, ele alnan konunun ok sayda mulak ynleri bu
lunduunu hatrlatan ve gayet iyi uygulanan cihazlardr.
stihzal bir ekilde yer deitiren btn bu grler
arasnda, mellifin maksadn gsteren en iyi rehber, ek
seriya, sembolleri nasl kullanddr. Mesel, Settem bri
ni, akhn bir mridi olarak, kla balantldr ve H ansm
yatak odasna girdii zaman yapt ilk hareket, yak

100 B yk R oman 1 0 1

maktr. uuralt ile ilgilenen Krokovvski, siyahlara br

nr ve muayenehanesini karanlk tutar. Peeperkorn, ge
nellikle, putperest bir rahip olarak gsterilir. Onun karak
teristik tavr, erkeklik uzvu ile ilgili. Hans iin, beyaz yu
varlak yaka, lmn ciddiliini sembolize eder ve bebek
lerin isim trenlerinde kullanlan yz senelik kse de,
Canstorp ailesinin devamlln anlatr. Bu semboller,
Buddenbrook Ailesinde olduundan daha ustalkla kullan
lr. Daha nceki kitapta, semboller, sadece aktrlerin tak
dim edilmesine yarayan etiketlerdi. Halbuki, kapnn,
Clavdianm oraya girdiini anlatrcasna hzla kapandn
dnn. Bu motif, basit bir tantm deildir; kadnn ka
rakterinin bir ifadesidir, tpk kapnn bylece kapanma
sndan rahatsz olan H ansn gsterdii reaksiyonun da,
onun karakterinin bir ifadesi olm as gibi, byle bir sem
bol, olduka deiik trdeki tavrlarn ifade edilmesine
yarar. Daha sonralar, lavdia, gl kuvvetli Peeperkorn
ile dnd zaman, sessizce ieri girer, nk kapy ka
payan imdi sevgilisidir. Nihayet, btn bu motifler, zen
gin bir doku zerinde beraberce ilenebilir ki bunun en iyi
bir benzeri de Wagnerin musikisidir.
Sihirli Da, hacmine ve mulaklna ramen, melifini de olduka hayrete drrcesine, derhal tutundu.
Mann, otobiyografik bir yazsnda, kitabn, harp-sonras
Almanyasn anlatt iin iyi karlandn yazd. Maamafih, bu ok mtevaz bir sz. Bu, kitabn, zenginliini
ve evrenselliini gstermedii gibi, niye dier lkelerde
de ok tutunduunu ve niye btn dnya tarafndan, a
mzn zerinde tartlmayan byk romanlarndan biri
olduunun kabul edildiini anlatmaz.

102 100 B yk R om an

Yazar
Thomas Mann, 1875te Kuzey Almanyada liman ehri Lbeckde
dodu. Lbeck bir zamanlar, zerk bir ehirdi ve ynetici aristokrasiyi
oluturan zengin tccar ailelerinin hkimiyetinde idi. Babas, tannm bir
buday tccar ve senatrd ve olunun da, bir asrlk iyerini devam et
tireceini umdu. Mann, bu fon zerinde, burjuva deerlerini anlad ve on
lara hrmet besledi; ayn zamanda, orta snfn hkim olduu bir dnya
da, bir sanatkrdan, pheli veya gayrl-meru diye bahsedildiini, hatta
dejenere veya kriminal olarak bakldn da burada rendi. Ailenin sa
natkr yn, bir Alman ve Brezilya soyundan olan annesinden geldi. Ai
lenin, Thomasdan baka, yine bir romanc olan Victor adndaki erkek ocuklan ile, her ikisi de intihar eden Julia ve Carla adndaki iki kz vard.
Mann, Lbeck Realgymnasium'una devam etti. Prusya prensiplerine
gre ynetilen bu okulda tamamen bedbaht idi; edebiyat sevdiinden ve
iir yazd iin, talebeler, Thomas kendilerinden biri saymadlar. Baba
s, 1891de beklenmedik bir zamanda lnce, iyeri tasfiye edildi ve an
nesi Mnihe tand. Mann, okulu bitirinceye kadar Lbeckde kald ve
sonra ailesinin yanna dnd. Bir ara Mnih niversltesine devam etti ise
de, diploma alamad. Sonralan, bir yangn sigortas irketinde bir mddet
ktip olarak alt.
Mann, olgunlama a saylan 1890larda, kendisini okumaya, Nietzcheye, Schopenhauera, bilhassa Rus romanlarna verdi, talyada
seyahat etti, bir mizah dergisine yazlar yazd, hikye yazmaya alt.
Bellibal ilk byk eseri Buddenbrook Ailesi (1901), tabann, kendi aile
sinin tekil ettii ve Lbeck olduuna phe edilmeyen bir ehirde geen
uzun bir romandr. Bu kitap, onu derhal hrete kavuturdu. Ksa zaman
da, en fazla satlan kitaplar listesine girdi ve bir mddet sonra da Manna
Nobel Mkfat kazandrd. Bu kitabn ardndan, 1903te, aralarnda me
hurTonio Krgerin de bulunduu hikye kitabn yaynlad. Bu kitab da
otobiyografiktir; Tonla, Mannn kendisidir ve hikyelerin ekserisi de ger
ekte vuku buldu. Mannn ok hikyesinde de grld gibi, bunun te
zi de, yeteneklerine ramen, evresindeki normal ve shhatli cemiyete
katlmayan sanatkr hakkndadr.
Mann, 1905te, tannm ve kltrl bir ailenin ve Mnih niversitesinde bir matematik profesrnn kz Katja Pringsheim ile evlendi. O
zamanki mutluluu, Kinigliche H oheit^^909) adl, pek arl olmayan ve

100 B y k R o m a n * 1 0 3

sonu iyi biten kitabnda yanstr. Bu evlilikten alt ocuk dnyaya geldi.
Klaus ve Erika da yazar oldular. Dier ocuklar Golo da bir tarihi oldu.
Bylece Mannlar, Alman tarihinde en tannm ve verimli bir edeb aile ol
dular.
lk eserleri arasnda yer alan ve olduka nemi haiz, bir dier kitab
da, 1911de Venedikte geirdii zamann izlenimleri ile ilgili Venedik'teki
lm (Tod in Venedig, 1912) adl kitabdr. Bu kk roman, sanat ve
hastalk, lm ve ak arasndaki ilikinin incelenmesidir. Kitabn kahra
man, btn hayat boyunca nefsinden fedakrlk yaparak kat bir disiplin
altnda yaayan Gustav von Ashenbach adnda tannm bir yazardr. Venedike yapt bir seyahat srasnda ok gzel bir erkek ocuuna k
olur ve ona ylesine tutulur ki, ehirdeki kolera salgnna ramen aynlamaz. Ak ve utanmazlk nnde boyun een Von Aschenbach, lm kar
snda bu klsik hikyede, koleradan lr. Fevkalde bir tarzda anlatlan
bu klsik hikyede, zengin felsef ve psikolojik sezgi gleri grlr.
Ayn yl Bayan Mann, cierlerinden rahatszland ve Davostakl bir
sanatoryuma katld. Mann, karsn burada ziyaret ettii zamanlarda. Si
hirli Dada kullanaca malzemesini toplad. lkin, Venedikteki lmn
komik bir eki olarak dnlen bu roman, istihzal bir adan, ayn hasta
lk, ak ve lm tezlerini ileyecekti. Roman, sonunda kendisinin yolunda
gitti ve daha nceki hikyeyi glgeledi.
Bir ordu doktoru kitaplann okuduundan ve onun yalnz braklmas
gerektiine inandndan, Mann, Birinci Dnya hiarbine katlmad. Harp
srasnda, Almanyann, Avrupa kltrndeki rol zerinde ok durdu ve
bu dncelerini Siyas Olmayan Adamn Dnceleri {Betrachtungen
Eines Unpolitischen, 1918) adl eserinde toplad. Bu romantik Alman mil
liyetisi zerine ultra-muhafazakr bir kitapt. O yllardaki milliyetilii y
znden, daha enternasyonel ve Bat AvrupalI dncelerine sahip karde
i Heinrichten strap verici bir ekilde kesinlikle kopmasna yol at.
Mann, maamafih, harbi takip eden yllarda, daha liberal ve demokratik bir
mevkie doru kayd. 1920lerde, iyi niyetli fakat beceriksiz VVemer Cumhuriyetini destekledi ve 1930da, iki kitab ile, faizmin karsnda katiyet
le yer ald: Akla HitaT adl Alman milletine hitaben yazd bir hitabe ve
Mario ve Sihirbaz adnda (Mario und Zaubere) adnda Mussolininin
talyasnda geen bir hikyede. Hitler, iktidan ele geirdii zaman (1933),
Mann lke dnda idi. On alt sene lkesine dnemedi. Nazi hkmeti,
1936da Mannn Alman vatandaln elinden ald ve Bonn niversitesi

104 100 B y k R o m a n

de, daha nce verdii bir eref diplomasn iptal etti. Mann, bunun zeri
ne, polemie yol aan mehur cevabn yaynlad. 1938de Birleik Ame
rikada yerleti. lkin Princetonda ardndan Californiada yaad 1944te
de Amerikan vatanda oldu.
Mannn son yllarnn en byk romanlarndan biri Joseph ve Kar
deleri admda 1933ten 1943e kadar tefrika halinde yaynlanan eseridir.
Incil'deki bir hikyeye dayanlarak yazlan bu romanda, Mannn, din ve
mitoloji hakknda ilk dncelerini gayet bilgili bir tarzda anlatr. Dr. Faustus (1948), Faust tezinin, harp ve faizm fonu zerinde, modern bir e
kilde ele alndr. Romann kahraman, Adrian Leverklhm adnda da
hi bir kompozitr ve Mannn hasta sanatkrlar galerisinden gelen biridir.
Felix KruH'un Maceralar (1954), aylaz ve sahtekr birinin, daha nce ya
zlm komik maceralarnn geniletilmi eklidir.
Mann. 1949da kendisine takdim edilen mkfatlar almak zere ksa
bir mddet iin Almanyaya dnd. Fakat devaml olarak Almanyada ya
amak istemedi. Amerikan vatandaln muhafaza ederek, svirede
Zrih civarnda oturdu ve 1955te orada ld.

Immoralist
(L'Immoraliste)
Yazan

Andre Gide
(18 6 9 -19 5 1)

Balca Karakterler
Michel: M eslei tarih i olan bir gen; h iss ve en telektel g elim esin in

k stlan d ve zorlan d ocu klu k yllarnn etk isin d en ku rtu lam a

m tr.
M arceline: Gen k ars; nrin yapl, sa d k bir kz.
Biskaradaki A rap ocuklar: Beir, A ur, L asif, Lam i, Mkdir
Bocage: M ichel'in, N orm an diy adaki m alik n esin in m u h fz, sam im ,

a r i gren ve tah ayy l g c n d en y ok su n biri.

C harles: B o cagenin olu ; cid d, so ru m lu lu k h issi du yan bir ocuk.
A lcid e: B o cagenin bir d i e r olu; y a sa k b lgede avlanr.
H uertevent: Bir k ereste tccar.
Bute: Bir ii.
Pierre: Bir rgat.
M enalque: M ichelin bir ark ad a; kltrl ve iyi k on u an b ir h ed on ist.
Sorrentoda bir arabac.
T aorm ina'da bir arabac.
Ali: T o u g g o u rtta bir ocuk.
erev e h ik y ed e k i karakterler; D eni, Daniel ve hikyeyi an latan

fak at ad verilm ey en kim se.

106 100 B yk R oman

Hikye
Immoralist (L'Immoraliste) bir hikye iinde hikye; birinci
ahs anlatr. Balangta ve sonunda asl hikyeyi balayan bir
ereve hikye vardr erevede hikyede, drt arkada,
genliklerinde aralannda anlaarak, birinin yardma ihtiyac o l
duu zaman, dierlerinin derhal onun yardmna koacaklanna dair sz verirler. imdi, biri dierlerinin yardmn istemitir.
Uzak bir Cezayir kynde oturmasna ramen, arkadalar i
lerini brakarak onun yardmna koarlar. Oraya ulatklar za
man, yapabilecekleri pek bir ey bulunmadn grrler Arka
dalarnn arzusu, son bulutuklarndan bu yana, bandan ge
enleri anlatmak istemesidir. Bylece hikye anlatlr, arka
dan dinledii vakalar kendilerini derinden rahatsz eden
O nlan, yirmi yalanndaki M ichel'in davranlan rahatsz et
mitir:
Annesinin vakitsiz lmnden sonra, bilgin babasnn disip
lini altnda yetitirilen bu gencin kafas, zorla ve vaktinden n
ce gelitirildi. Michel, daha imdiden, yabana atlmayacak bir
tarihidir; fakat kendisini cemiyetten tecrit etmesinden ve din
dar mizcndan tr de, cansz, psnk bir entelektel olmu
tu r Yirmi drt yanda iken, lmekte olan babasnn arzusuna
boyun eerek, Marceline adnda, hrmet ettii, fakat sevmedi
i bir kzla evlenir.
iki gen, balaylannda Kuzey Afrika'ya giderler Michel bu
rada tarih haberleri incelemek ister. Fakat henz Kuzey Afri
ka'ya ulamlardr ki, Michel, cidd bir ekilde vereme yakala
nr Marceline, canla bala kocasna bakarak, seyahat edebi
lecek hale gelir gelmez, nekahet devresini geirmesi iin Atlas
dalarndaki Biskra'ya gtrr Marceline, bo vakitlerinde,
kasabadaki Arap ocuklan ile onlann anneleri imi gibi ilgile
n ir Ara sra onlar, Michel'in odasna getirir, onlann oyun ve
konumalannn, Michel iin iyi olacan dnr

100 B yk R oman 107

M ichel'in onlarda bulduu gzellik ve canllk, kendisine

yaamak arzusu verir. Biraz kuvvetlendii zaman, kasabada y
rye kar. Biskra vahasnn glgeli bahelerini derin bir zevk
ile seyreder ve koyunlarn otlatan ocuklarla arkadalk kurar.
Mkdir adnda bir gen, bilhassa houna gider. Birgn, Mkdir, Michel ile beraber iken Marceline'e ait olan bir makas a
lar Michel, bu hrszl grr, fakat sesini karmaz. Gerekte,
bu hafite kriminal hareketi tasvip etmekle, kendisini, konvansiyonel ahlk telkkilerinden synidn dnerek ani ve id
detli bir zevk duyar.
Cezayir'den aynlan ift, Sicilya ve gney talya zerinden
evlerine dnerler. lm le kar karya kalan Michel, imdi,
hayata bak tarznn deitiini grn Tarih, artk onu alka
dar etmez. Tek dncesi, imdiki zaman iinde tam bir hayat
srmektir Kendisinin hakik benliinin, asrlann pl altn
da gmldn ve meden hayatn teamlleri ile boazland
n sanr; btn deer hkmlerinin sahte ve elden dme
olabileceini dnr. imdi, sadece fizik hayatn, shhatin,
adalelerin serbest almasnn, hayvan neenin nemini ke
federek. Sakaln keser, salann uzatr ve talya'da plak o la
rak gne banyosu yapmaktan vah bir zevk duyar. Bir gn,
yeni bulduu kuvvet ile at arabasn lgnca srerek Marceline'in hayatn tehlikeye sokan Marsilyal sarho bir arabacy
dver ve o gece, Marceline'ye seksel olarak ilk defa sahip
kar.
imdi, ikisi de mutlu bir hayata balamtr. Marceline
hmiledir Bir mddet iin, Normandiya'da, Michel'e miras ka
lan bir maliknede otururlar Bir sredir iinde kimsenin yaa
mad bu yer, Bocage adnda yal ve gvenilir bir adamn
muhafazas altndadr Michel, Charles ile arkada olur. M ic
hel'in dncelerine hrmet eden Charles, onun tavsiyeleri
zerine, maliknenin ynetimini daha iyi bir ekle sokar. M ic
hel, yeni hayatna pek ok eya ve sorumluluk ile balanmak
istercesine, Paris'te, pahal bir apartman dairesi satn a lr N i

108 100 B y k R o m a n

hayet, College de France'a toyin edilir. M ichel'in, Roma'nm

d zerine hazrlad takrirler, rm kadim Roma me
deniyetini ykan barbar Gotlardan, beklenmeyen bir sempati
ile bahseder.
Maamafih, eski arkada Menalque'in ortaya kmas, Michel'in yeni hayatn bozar. Dnya grm, ok dolam, az
lf yapmasn bilen bu hedonist arkada, bir ii yapmakla du
yulacak zevkin, o ii yapmak iin yeterli olacan syler. Menalque, henz tamamiyle aklanmayan bir skandal ve kamu
davasna kanmtr. O da Biskra'ya gitmi, M ichel'in oradaki
yaayn ve makas macerasn yine M kdir'den renmitir.
Arkadann, Paris'te hrmet duyulan bir evlilik iinde nasl ya
adna hayret eden Uzun bir yolculua kacak olan Menalque o iki candan babaa grmeleri iin, M ichel'i bir ak
am yemeine davet eder. Babaa en pahal araplardan i
tikleri o gece, Menalque o iki candan babaa grmeleri
iin, M ichel'i bir akam yemeine davet eder Babaa en pa
hal araplardan itikleri o gece, Menalque, ahs zevklerin tat
min edilmesi konusundaki felsefesini anlatr Michel eve dn
d zaman, Marceline'in ocuk drdn ve ar hasta
olduunu g rr Ardndan, uzun ve nazik bir hastalk devresi
gelir: Flebit, cier rahatszl

ve kalp yetersizlii. Marceline

yolculua kabilecek duruma gelir gelmez, beraberce, Michel'in, Normandiya'daki maliknesine giderler Michel, bu yl,
Charles ile birlikte iftlik ynetimi zerinde

durmak yerine

Charles'in, ad ktye km kaak avc kardei Alcide ile

dostluk kurar Maliknenin bahesinde, beraberce tuzaklar
kurarlar Bocage, bunlan yapann kendisinin efendisi olduu
nu bilmeksizin, tuzaklan kaldnr. Michel, bu gln durumda,
kesin ve gayri-meru bir zevk duyar Hakikat meydana knca,
Charles, M ichel'e kar karak, kendisinin ve babasnn, bylesine sorumsuz hareket eden bir patronun yannda alama
yacaklarn syler. Michel de buna iftlii satmakla karlk ve
rir

100 b y k R o m a n 109

Marceline, imdi cidd ekilde vereme yakalanmtr. Michel, karsnn bu hastal kendisinden kapm olabileceini ka
bul etmez. Karsn, daha iyi bir iklime, -Marceline, Normandiya'dan memnun olduu halde- svire'ye gtrr. Michel, con
skc ve namuslu svireliler'den baknca, talya zerinden, balaylarmda getikleri yerlere urayarak, Sicilya'ya giderler. Sicil
ya'daki oban ocuklar M lchel'e Theocritus'daki obanlan
hatrlatr. M aorm ina'da

bu oban ocuklanndan birine mu

vakkaten kur yapar. Marceline, artk yola devam etmekte srar

eden Michel'e kar gelmeyecek kadar zayf ve halsizdir; fakat
Michel'in yeni hayat felsefesinin, kendisi gibi zayf kimseler iin
merhamet hislerine yer vermeyen vicdansz bir bencillik oldu
unu anlar.
Michel ve kars, Sicilya'dan, tekrar Afrika'ya geerler ve her
geen gn, Avrupa medeniyetinden biraz daha uzaklarlar.
Biskra'da birka sene nceden tandklon ocuklar grmek
iin bir mddet kalrlar. Fakat imdi ekserisi pis, souk ve ir
kindir. Sadece M kdir (ki hapisten yeni kmtr) hl yakkl
dr. Michel, aniden, ln ok uzak bir kesindeki, Touggourt
kasabasn grmek ateine kaplr. M kdir'i de yanlanna ala
rak, Marceline bitik halde olmasna ramen, yola koyulurlar.
Touggourt'da, berbat bir otelde bir yer bulurlar. Marceline, a
zna bir ey koyamayacak kadar yorulduundan, kendisini ya
taa atar. Michel geceyi M kdir'le birlikte sokaklarda dolaa
rak geirir, nihayet, M kdir'in mfetresinin alt bir Fas kah
vehanesine girerler. Beraberce, kadnn odasna karlar. M k
dir yatan kenannda otururken, Michel de kadnla ak yapar.
Otele dnd zaman, Marceline'in kanama geirdiini ve
lmek zere olduunu grr.
Hikye sone erince, okuyucu, tekrar imdiki zamana dner
ve Michel imdi arkadalar ile grmektedir. Arkadalanna,
aradan ay getiini syler. Bir da kasabasnda, yerli halk'
arasnda yaadn, yiyecek ve bannak iin hemen hemen hi
para sarfetmediini anlatr. Yerli halk arasndan gzelce bir

110 100 B y k R om an

metres bulmutur ve kzn Ali adndaki kardei de, canla baka

M ichel'in uakln yapmaktadr. Michel ile aka yapan kz,
gayet samimi bir eda ile, onun, kendisinden ok Ali'yi arzu
ettiini syler. Michel de, onun, belki pek de haksz olamaya
can dnr.

Eletiri

Bu hikye, Andre Gidein bandan geen bir ok tec

rbeye dayanlarak yazlan bir otobiyografidir. Kitapta,
kendi ocuklarndan, sk bir disiplin altnda yetitiriliin
den, Norm andiyadaki aile maliknesinden, 1893te Afri
kaya yapt seyahatten ve hastal srasnda oraya tekrar
gidiinden, ehvetli esm er Arap ocuklarna olan tutkun
luundan bahseder. Menalque, hem felsefesi hem tavrla
r ile besbelli ki Oscar Wildein bir portresi, Madeline Gied, bezgincesine p asif Marcelinee hi de benzemiyordu,
yine de, kadnn hayatnn baz teferruat kitaba alnd: s
viredeki balay. Kuzey Afrikadaki hastalk, araba kazas,
ilh. Btn bu malzeme, kendisini hakl gstermeye teeb
bs etmeksizin, objektif bir tarzda kullanlr.
C idenin objektiflii bilhassa kendisinin kahramann
istihzal bir tarzda ele almasnda grlr. Hikyeyi Michel
anlattndan, bandan geenleri istedii ekilde naklede
bilir; yine de, ahs hakknda, kendisinin de idrak ettiin
den fazlasn ifa ediyor. Kendisini, yeniden dnyaya ge
len, yeni ve hlis bir ahsiyet peinde koan biri olarak
grr. Ayn zamanda, dierlerine nasl baktnn iaretle
rini de nmze koyuyor. Charlesin indinde, kriminalce
sorum suzluk hissi tayan biridir. Marcelinee gre, gayribeer. Hikyenin erevesi iindeki arkadalar iin de,
kaybolmu bir ruh. Sezgi gc dierlerinden daha fazla
olan Menalgue, Michelin baarl bir egoist olmayacan

100 b y k R om an * 1 1 1

syler. Onun, bu tr tehlikeli hedefler peinde gidilm esi

ni bakalarna brakmas gerekir.
Romann zerinde durduu temel ahlk mesele, hr
riyet ve mesuliyet arasndaki ihtilftr (ki bu da, iyi ve k
t arasndaki ihtilftan farkldr). Michel, genliinde,
kendisine yanl yn verildiini ve kendi hayatnn, kendi
sinin nnde gittiini dnm ekle hakl. Fizik cokunluk
ve seksel tatminkrlk arzu ettii zaman da hakl. deal
olarak dnldnde, bu hedeflere, kendisini veya di
erlerini ykmakszm ulam as gerekirdi. Maliknesinin
muhafz vekilharcnn olu Charles, bu konuda ona, kesin
bir ders verir. Maliknede, henz ehliletirilmemi, kim
senin el srmedii bir tay vardr. Charles, dikkat ve anla
yla hareket ederek, onu ehliletirir. Tay imdi, yine n
ceki gibi gzel ve kuvvetlidir, fakat kuvveti, artk tehlikeli
deil. Michel, bu m isalden ders alamaz. ocukluu, yle
sine baskl ve kslm bir ortam iinde geti ki, ancak es
ki ahsiyetini paralamak suretiyle yenisine kavuabilir;
bu da onun, tarihini, kltrn, sosyal kstlamalar, m l
kiyeti, temkinli hareket etmeyi reddetmesini, dierlerini
gz nnde bulundurmay gerektirir. Bu konuda benim
sedii sembolik hareket de hrszlktr. Mukdir rnakas a
larken, baka tarafa bakar; kendisinin maliknesinde giz
lice avlanr, kendisinin mlkiyetinin nam uslu ynetimini
yozlatrr. Btn bunlar belki affedilebilir, fakat Marcelinee yapt muam ele hemen hemen cinayet. Kadn artk
shhatli olmadndan ve bundan byle arzu edilmediin
den, onu lme doru iter. Ykma gds onu, daha da
teye gtrr. Okuyucu, daha sonraki kurbannn kendisi
olacan hissediyor. u halde Immoralist (bu kelimeyi
gevek bir tarzda, Ahlksz diye dilimize evirebiliriz),
bir kim senin Andre C ideden bekleyebilecei tarzda,
ahlk ferdiyetiliin savunulmas, belki ona bir hcum da
deil, phesiz ferdiyetiliin eletirilm esi ve dourabile
cei tehlikelerin tehir edilmesidir.

112 100 B y k R om an

Psikolojik adan ele alndnda, roman, hayret uyan

drc sezgi ve realizm gsteriyor. Freudun nfiz kazan
m asndan nce yazlan roman, tamamen Freud dn
celerle, bask altnda tutulm u seksel gdleri gayet iyi
anladn aklar. Bylece Gide, modern roman trnde,
Thomas Mannm Venedikteki lmnden on sene nce,
hom oseksellik konusunu, olgun bir ekilde ele alr.
Mannn kk romanndaki von Aschenbach gibi Michel
de, icraat bir hom oseksel deildir. Onun hom oseksel
lii sathn hemen altndadr bu kitabn son cmlesine ka
dar da, byle biri olduunu kendisi de aka anlamaz.
Okuyucu, phesiz, Micheli, onun kendisini anlam asn
dan ok nce anlyor; bylece hikyeyi anlatann kastl
krl ve inatl dramatik istihzalarla dolu.
Otobiyografik unsuruna ramen, Micheli Gide ile karlatrm am alyz. Karakterlerinin, ekseriya kendisinin
tecrbelerine dayandn m ahede eden Gide, onlarn,
kendilerinin aptallk ve krlkleri yznden trajik hedef
lere srklendiini gsterir ki, kendisi, bundan kanma
sn bildi. Michel, hem bir ferdiyeti, hem bir hom oseks
el olarak baarl olamad. Kendisine yardm etm esi iin
arkadalarn armas, bu baarszln itirafi. Kendisi
nin benliindeki elikilerle nasl yaayabileceini ren
medi ve kendisini yaratan mellifin ulat zellikler, on
da mevcut deildir: Akl ve ruh huzur.

Kalpazanlar
(Les Faux Monnayeurs)
Yazan

Andre Gide
(18 6 9 -19 51)

Balca Karakterler
Profitendieu Ailesi
A lb e ric P rofiten dieu : Bir hkim ; zen gin , k stah , ken d isin i ahlkl g

ren b ir bu rju va.

M arguerite Profiten dieu : Kars.
Bernard: M argueritenin, A lbericiin kendi o cu u olarak y etitird ii

gay rim eru olu.

C ecile: A lbericin kz.
C harles (Caloub): A lbericin gen olu.
Antoine: Bir u ak .

Molinier Ailesi
O scar M olinier: A lberic P rofiten d ieu nun bir m esle k ta.
Pauline M olinier: Kars
Edouard: Paulin enin vey erkek k ard ei; bekr bir rom anc.
V in cen t: O scar'n en b y k olu; d oktor.
O liver. O rtanca olu ; lisey i h en z bitirm itir; ed eb iy at olm ak ister.
G eorge: En k k olu : talebe.

114 100 B y k

Rom an

Vedel Azais Ailesi

Papaz A zais: Yal bir P rotestan p ap az ; yatl b ir okulun sah ib i.
Pastor P asfer Vedel: Dam ad.
M elenie V edel: K ars; o ld u k a h iss bir ap tal.
Rachel: V edelin en b y k kz; okulun ticar y n etim in d en soru m lu.
Laura: V edelin ikinci kz; E douardn esk i bir ark ad a; Felix Douvier

ile evli; V incent M olinier'e ak.

Alexandre: V edelin b y k olu ; im d i A frikada.
Sarah: Vedelin en kk kz.
Armand: V erdelin k k olu; h ayata k sk n , kendi ken disin e strap

ve ac ektiren bir ocuk.

Dierleri
Com te Robert de Passavant: Bir y azar, y ap m ack tavrl ve arlatan .
G ontran de Passavant: K ard ei, Ecole V edel-A zaiste bir talebe.
Lady Lillian G riffith : R obertin bir a rk a d a ve V incent M olinier'in ikin

ci m etresi.
Mme. La Perouse: K ars; ken disin i, bu n am an n verd ii paron ay ay a

kaptrm tr.
Boris: La P ero u senin torunu.
Mme. Sophroniska: B o risin p sik o an alisti.
Bronja: Mme. Sop h ron isk a'n m kz ve B orisin oyun ark ad a.
Salom on Druhm er: O liverin bir ark ad a.
V ictor Strouvilhou: nceleri V edellerin y an n d a kalyordu ; im d i k al

p a z an lk ve a n ta jla m eg u l.
Leon G heridanisol: Strou vilh ou nun yeeni; V edelin ok u lu n d a bir

renci.
Ph ilip pe Adam ant: Bir okul ocu u .
Justinien d e s B rousses: E deb bir d ergin in editr .
A lfred Jarry: G erek bir ah siy et; Lbu Roinin m ellifi.
L ucien Bercall: Bir y azar.
C ob Lafteur: Bir y azar.
Seraphine: P a ssay a n t a ilesin in h izm etisi.

100 B yk R oman * 1 1 5

Hikye
Bernard Profitendieu, Birinci Dnya Harbi'nden hemen n
ce Paris'te yaayan ve yirmisine erimemi bir gentir Cemiye
tin hrmet ettii Alberic Profitendieu adndaki bir hkimin o
ludur veya kendisinin onun olu olduuna inanr. Cazibeli, ze
ki, hr ruhlu, evk ve heyecan sahibi bir gentir. Hikye, Bernard'm gizli bir ekmecede bulduu baz mektuplan okuduu
srada balar: Bernard, bylece, kendisinin hkimin olu o l
madn, annesinin gizli bir ak maceras sonunda dnyaya
getirdiini renir. Babas ile zaten geinemeyen Bernard, by
lece ferahlar. Artk kendisini eve balayacak hibir ba kalma
dn dnerek, babasna dramatik ve hakaret edici bir veda
mektubu yazar ve aynlr
Bernard'n en yakn arkada. Hkim Profitendieu'nun bir
meslektann olu olan O liver Molinier'dir. Bernard, ilkin, O livier'i bulmaya ve ne yapacana karar verene kadar onun ya
nnda kalmay dnr. O gece, O liver'in yatanda, iki ocuk
kendilerinin dnce ve planlanndan bahseder; ele aldklan
konular orasnda kadnlarda vardr. Oliver, ailenin birsrnn if
a eder. Aabeyi Vincent'in bir metresi vardr. Oliver, onun kim
olduunu bilmiyor ise de, Vincent'in o kadn terkettiini bilir
Bernard'a, son derece hrmet duyduu daysndan (annesinin
vey erkek kardei) bahseder.
Edouard bir yazardr ve O livet'in yazd bir iiri gayet an
layl bir ekilde eletirmitir. Ertesi sabah, Bernard, erkenden
uyanr ve bir i bulmak iin, hrszlama admlarla evden aynlr:
Kendisinin, herhangi bir ii yapabileceini sanr.
Hikye imdi odan Vincent'e evirin istikbl vaadedici
gen bir doktor olan Vincent, bir ak mcerasna bulamtr.
Metresi hmiledir ve Vincent ona yardm etmek istemektedir.
Maalesef yeterince paras yoktur, arkadalan da ona, kt tav
siyelerde bulunurlar. Comte Robert de Passavant adndaki bir
yazar arkada, onu bir kumarhaneye gtrr ve Vincent cebin

116 100 B y k R o m a n

deki pek az paray da burada kaybeder. Possavant; Vincent'i

iinde bulunduu kmazdan kurtanr; karlnda, O liver ile
tantnimasm istet Kendisinin yeni bir dergi yaymlamak ze
re olduunu ve editrlne de O liver'i getirmek istediini be
lirtir. Vincent, akln elen baz phelere ramen, kabul eder.
Kendisini yozlatran bir dier arkada da Lady Lillian Griffith'tir. Passavant'n bir arkada olan bu kadn, Vincent'in yeni
metresi olur. Bu vicdansz ve bencil kadn, Vincent'in de yle
hareket etmesini ister. Kadnn tavsiyesi zerine, nceki metre
sini terkeder. Lillian ile yaamaya balar ve bylece hemen he
men kitabn sonuna kadar hikyenin dnda kalr.
Daha sonra O liver'in Edouard'n days ile tanyoruz. Bir
zamanlar, neticesiz bir akla baland
Douvier'in

eski arkada Laura

Paris'ten gnderdii bir mektup zerine, ngilte

re'den gelmitir. Laura, imdi onun yardmn ister. nceleri,

Edouard'n tavsiyesi zerine hrmet etmekle beraber, sevmedi
i Felix Douvier adnda bir adamla evlenmitir. Daha sonra
Pau'dcki bir sanatoryumda yatarken, bir dier adama k o l
mu ve ondan gebe kalmtr. imdi, sevgilisi, kendisini terkettiinden, paraszdr ve kocasnn yanna gitmeye de yz yok
tur. Edouard, Paris'e geldii zaman, istasyonda O livier tarafn
dan karlanr, bavulunu emanetiye braktktan sonra, yeeni
ile yemee gider.
Bernard, ehirde hl babo dolarken, days ile yemek
yiyen O livier'i grr. Konuma srasnda Edouard, dikkatsizlik
le, bagaj biletini drr. Bernard da bileti sessizce cebine ko
yar. Karn atr ve aresizlik iinde bunalmaya balamtr. Edouard'n bavulunu almak iin istasyona gider. Bavulda, fazla
miktarda para vardr. Bernard, paray cebine indirir, fakat ken
disini bilhassa ilgilendiren taraf, Edouard'n, aralannda Laura
Douvier'in mektubunun da bulunduu zel evraklardr Ber
nard, kadnn, Vincent'in terkedilmi metresi olduunu anlan
Kadnn hikyesini sadece kendisi bildiinden, Laura'ya yardm
etmek ister. Tamamen yabanc olmasna ramen, oteline gider

100 B yk R oman * 1 1 7

Edouard'n parasn kadna vermek ve kendisini de onun hiz

metine adamak isteini donkiotvari bir ekilde anlatr Bu sra
da Edouard gelir, Bernard'n, O livier'in arkada olduunu an
lar, Yine, bavulunu alann da o olduunu renmitir. Moamcfih, bu hrszl ciddiye almaz, hatta bunu ho bir hdise
olarak karlan yle ki Bernard' ktip olarak yannda altr
may dahi kabul eder
Bu arada, Olivier, Vincent vastas ile Passavant'la tanr.
Comte, ksa bir zaman nce, ok tutulan gsterili, cicili bir ro
man yaynlamtr. imdi de, edeb bir dergi karmak zeredir.
Fakat balca gayesi, kendisinin kitaplann vmek olacan
dan, kamufle bir editrn gerisine saklanmay tercih etmekte
d ir Bu mevkii, O livier'e vermek isteini sylen O lgunluk imti
hann henz vermemi bir ocuk iin, bu gz kamatnc bir
tekliftin Yine O livier'e, tatilini kendisi ile beraber geirmesini,
bylece mecmuann plnn beraberce hazrlayacaklarn anla
tn Passavant, besbelli ki, homoseksel dncelerle hareket
etmektedir, fakat Gide, bunun teferruatna girmez. Olivier,
Comte'in teklifini kabul eden
Edouard, O livier'in tutumundan huzursuzlua den Sek
sel ahlk dnceleri ile deil, Passavant' kt bir yazar ve
arlatan olarak grd iin. Fakat imdi kendisinin baka me
seleleri vardr; Paris'te La Perouse adnda, kavgac ve drdrc
bir kadnla mutsuz bir evlilik kuran eski bir musik retmeni ar
kada daha vardn La Perouse'n gerekten sevdii tek kimse,
imdiye kadar hi grmedii on yandaki torunu Boris'tin
Boris, La Perouse'n yegne olunun Polonyal metresinden
olan gayri-meru ocuudur ocuun babas ldnden La
Perouse, onun annesi ile haberlemez, fakat torununu grme
yi ok arzu eden Boris svire'dedir Edouard, acaba onun
nmna svire'ye gider miydi? Edouard, bunu hamilelii sra
snda Laura'nn baka bir lkeye gitmesinin iyi olaca dn
cesi ile kabul eden Kendisini Laura'nn kocas olarak tantr ve
Bernard' yanna sekreter alarak, svire Alpleri'ne giderler

118 100 B yk R oman

Bernard'n, svire'de hibir vazifesi yoktur; vaktini, dolaa

rak veya Edouard ile Edouard'n Kalpazanlar (Les Faux Monnayeurs) ad altnda yazmakta olduu roman zerine konumak
la geirir. Passovant ile Korsika'da tatil geiren Olivier, Bernard'n, Edouard ile ayn ekilde bir iliki kurduunu sanr ve
her ikisine de k olduundan, derin kskanlk duyar. Bernard, gerekte, ocuka prestij ve tamamen pltonik ruh ile de
olsa, Laura'ya tutulmutur. Laura, ocuunu dourmak iin s
vire'de kalmaz. nk kocas, cmert bir davranla kansn
arm ve kadnn ocuunu, kendisinin ocuu olarak ka
bul edeceini sylemitir. Bu hareket, Bernard' duygulandnr;
kendisinin annesi ile kocas orasnda da byle bir iliki bulun
duunu anlar.
Edouard, bu arada, kk Boris'in nerede bulunduunu
renir. Boris, ok huzursuz bir ocuktur, nrotik saplantlan ve
tik'leri vardr. ocuun anas onu, halen, Boris ile birlikte Edouard'n kald otelde yaayan Madam Sophroniska adndaki
bir psikonalistin tedavisine brakmtr. Kadnn, ocuun

de

rinliklerine nfuz eden tedavi tarz sonucu, Boris'in davranla

rnn sebebi anlalr: ocuk, gizliden gizliye yapt mastrbas
yonun vicdan azabn ekmektedir Zira bu, onun kafasnda,
babasnn lm ile

hissettii su ve kader ile balantldr.

Analiz neticesinde, hastaln haric belirtileri kaybolur ise de,

Edouard, problemin, sadece bask altna alnm olmasndan
phelenir. Hasta, zahir grn ile

tedavi edildiinden,

Edouard, Mme. Sophroniska'dan, Boris'in, byk babas ile

tanmas iin msaade etmesini ister Paris'te, Laura Douvier'in babas ve byk babasnn ynettikleri ve yal La Perouse'in de hocalk yapt Ecole Vedel-Azais adnda bir Protes
tan okulu vardn Edouard, ocuk iken buraya devam etmiti ve
imdi de, O livier'in kk kardei George da burada bir
rencidir. Bernard, phesiz, orada bir i bulabilirdi ve hem o,
hem la Perouse, ocua gz kulak olacaklard.

100 B yk R oman * 1 1 9

Btn bu hususlar zerinde anlalr ve Edouard, kendisini,

dierlerinin ilerine burnunu sokmas iin baka trsatlann bek
ledii Paris'e dner Hkim enitesi Moiinier, bir skanda'l orta
ya ktn, devaml ekilde tahielerle dp kalkan okul ocuklannn orji'ler tertiplediklerini sylen rencilerden bazlan, ok tannm ailelerin ocuklandr. Hkim Protitendieu, fahieleri tevkif ettirmitir ve mahkeme kaytlarnda ocuklann isim
lerinin bulunmamas iin de, okulun tatil olmasn beklemekte
dir. Moiinier, bu ie Bernard'n kantn da sanr. Elebalarndan birinin, kendi olu George olduunu bilmez.
Artk okula yerleen Bernard, Laura'nn ailesi, bilhassa, er
kek kardei Armand, kz kardeleri Rachel ve Sarah ile arkada
olur. Olivier, Passavant'n sahte bir yazar olduundan phe
lenmeye balamtr. Bernard ve Edouard ile eski dostluu ta
zelemek isterse de, Bernard ve O livier arasndaki iliki olduka
gergindir. Bu kadro, Olivier, Edouard, Passavant, Bernard ve
Laura'nn kk kz kardei Sarah'n katld bir yemek ziyafe
tinde bir araya gelir Sofradakiler neelendike, daha fazla i
ki iilir ve masadakiler ok daha serbest konumaya balarlar.
Edouard, O livier'e kendisinin kt bir arkada olduunu sy
ler. Misafirlerden biri, iinde sahte kurun bulunan tabancas
ile yanndakine ate eder. Passavant, ona kar herhangi bir his
beslediinden deil de, heteroseksel bir kimse olduu intiba
n yaratmak iin Sarah'a, iddetli bir ekilde kur yapar ve O li
vier de bir dier sarhola yumruk yumrua kavga eden Edo
uard, nihayet, ocuu, kendisinin dairesine gtrn O livier
epeyce sarho olmasna ramen, yeniden Edouard'n iyi niyet
lerini kazand iin son derece mutludur Artk, Passavant'tan
tamamen ayrlmaya karar vermitin Bernard bu arada, Sarah',
ebeveynlerinin, okuldaki evlerine gtrr ve orada kzgn aa
beyi Armand, geceyi beraberce geirmeleri iin, ikisini yatak
odasna kilitlen
Ertesi sabah uyanan Edouard, gaz kokusu hisseden Olivier,
gece yans intihar teebbsnde bulunmutun Onu intihara te

120 100 B yk R oman

ebbs ettiren saikler oktu; Yaz aylarndaki davranlarndan

duyduu mahcubiyet ve utanma; sarho olarak kavga kar
mas, Edouard'dan kopmakla duyduu pimanlk ve daysnn
tekrar sevgisini kazanmakla hissettii mutluluk. Edouord, O livier'i tekrar shhate kavuturur, bir ocuk gibi kucana alarak
sallan Her ikisi de son derece mesutturlar.
George bu arada cidd glkler iindedir. Polis, onun fu
hu yuvasn kapadndan; enerjilerini, evresindeki kt arka
datan ile birlikte, sahte on franklk altn paralar karmaya
hasrederler. Grubun elebas Gheeridanisol adnda eytan bir
ocuk ise de, harekt yrten kimse, bu ocuun days olan
ve imdi O livier'in yerine Passavant mecmuasnn editrln
yklenen, bo vakitlerinde kalpazanlk ve antajclk yapan
Strouvilhou adnda iren ruhlu bir adamdr. Aileler, kendisini
ifa etmek tehdidinde bulunduklan zaman kullanmak iin, o
cuklar, ebeveynlerinin gizli mektuplann almaya tevik eder
ler Hkim Profitendieu, George'n onlar arasnda bulunduu
nu anlar ve Bernard'm da grupta olabileceinden endielenir.
Edouard'a, bu meseleyi aratrmasn syler Edouard hemen
ie koyulur, gen kalpazanlar, polis korkusu altnda sahte paralann bir lma otarlar.
Ecole Vedel-Azais'teki ocuklar imdi ne yapacaklann bi
lemezler, fena halde canlan sklr, kendilerine elence kar
mak iin, kk Boris'e eziyet etmeye balarlar; gaddar bir
oyun oynarlar. Cheridansisol'u. liderliinde kurduklan bir ku
lbn yeleri, akla gelen her eyi yapabilecek cesarette kim
seler olacaktr. Kulbe, ilkin, Boris'i almazlar, ardndan, ocu
a byk bir iyilik yapmasna, onu da aralanna alrlar. Ku
lp yelerinin cesur olup olmadklan u snav ile anlalacaktr:
ocuklardan biri, Boris'in byk babas La Perouse'den al
nan eski bir tabanca ile btn rencilerin

nnde intihar

edecektir. Bunu kimin yapaca piyango ile tayin edilecek ise

de, sahtekrlkla Boris seilir. Boris bilmiyordu, fakat aslnda
tabancada kurun bulunmayacakt. Bu entrikay hazrlayanlar

100 B yk R oman 1 2 1

arasnda sadece Cheridanisol, tabancada bir tane hakik kur

un bulunduunu b ilir La Perouse, onu kendisi iin saklyordu.
Boris, gizli, temize kanimam su hislerinin tesiri altnda ken
disinin bir erkek olduunu ispat etmek iin kaderine cesurca
raz olur. Dehet iindeki talebeler ve byk babasnn nnde,
masadaki tabancay alr ve beynini datr.
Bu ni trajedi, George'm akln bana getirir. nceleri
hayranlk besledii Cheridanisol'dan imdi dehet duymaya,
tiksinmeye balan Sarslm, takat slah olmu bir halde ebe
veynlerinin yanna dner. Bu skandal, okulu ylesine sarsar ki,
kapanmaya mecbur kalr. vey babas ile sonunda banan
Bernard eve dnen Bu arada, dolayl yoldan Vincent'ten de
haber alnn Lillian Griffith ile Amerika'ya gitmi ve birtakm
aprak ve karanlk artlar altnda kadn ldrmtn imdi,
zaman zaman bir lgn gibi hareket eder, kendisinin eytan o l
duuna inann Hikye, Bernard iin, birok zorluklardan son
ra O livier ve George iin mutlu, fakat Boris ve Vincent iin tra
jik sona eren Hikyede, kendisinden bahsedilemeyecek kadar
kk olan biri daha vardr: Bernard'n kk kardei Galoub
(Charles). Kitabn son cmlesinde Edouard der ki: "C aloub'u
tanmay ok isterim."

Eletiri
Kalpazanlar, son derece mulak bir hikye. Eletiriciler,
C idenin, ustalkl bir plan kurmadn sylyorlard. Kal
pazanlar, onlara verilen bir cevap. Kitabn yazlmas sene
ler srd, romann plan zerinde titizlikle duruldu. Hi
kye, pek ok sayda kaynaktan alnd. Gide, bu eserini,
bir ara Vatikann Maaralar adnda daha nceki bir kitab
nn devam olarak dnyordu. Sonralar, hikye gitgi
de zenginlemeye ve m ulaklamaya balaynca, nceki
romann kahraman Lafcadio, Bernard oldu. teki karak
terler hayattan karld: Armand Vedel, bir arkadann

122 100 B yk R oman

portresidir ve La Perouse da, C idenin nceki m usik ho

cas La N uxtur.
Maceralardan bazlar, gnlk gazetelerden alnd.
1906da, Pariste bir grup talebe ve sanatkr, sahte para
basm ve yakalanmlard. 1909daGlerm ont-Ferrandda
okul ocuklarndan bazlar, yelerinden birini intihara
srklemek iin bir kulp kurmulard. Edebiyatlarn
yemeinde kurun sklmas, Alfred Jerry adndaki bir
mellifin kart hakik bir hdiseye dayanr. Bu unsur
lar bir araya getirmek iin almaya koyulan Gide, rom a
nn gelim esini, Sahtekrlarn Gnl adnda alelde
isimli bir kitapta toplad. Daha sonralar ismi, dorudan
doruya Kalpazanlara. evrildi.
ok sayda, mulak ve birbiri ile karan grleri u s
talkla ele aldndan, roman, romanclar ve eletiricilerin
teknik ilgisini ekti. Hikyeyi, anonim bir ahs, muhte
melen Gidein kendisi anlatr; zaman zaman onsekizinci
asrda yapld zere, hikyenin dna kar, karakterleri
ve hatta kendisi hakknda dolaysz yorumlar yapar. Kita
bn gerek karakteri, merkez karakter, hikyede ism i ge
en herkesi tanyan ve onlar hakknda derin sezgi gc
nn ifadesi yorumlar yapan m ellif Edouarddr. Hikyeyi
nakleden ahs, Edouardn sadece kendi ahsn temsil
ettiini syler ise de, onun bu szn olduu gibi kabul
etmek safa bir hareket olur. Edouard, Gide gibi, Kalpa
zanlar adnda bir roman yazar ve yine Gide gibi, hdisele
rin nasl gelitiini gn gnne kaydeder. Bu durum, her
birinin iinde bir kk kutunun bulunduu bir dizi
oyuncak kutu gibidir. Roman iindeki roman, bununla be
raber, romann kendisi ile kartrlmamal; karakterleri
deiiktir, hikyesi deiiktir. Edouard, m esel, Borisin
lmn, kendi romannda kullanmamaya karar verir:
Beklenmeyen, izah edilemeyen bu hadise, onun iin, ha
kikat olamayacak kadar vahidir. stelik, bir iki ksa bl

100 B y k R o m a n * 1 2 3

me gre hkm verecek olursak, Edouardm roman ol

duka zayftr. Romann tamamlanp tamamlanamayaca
zerinde cidd pheler besleyebiliriz. Bu, roman iindeki
roman tekniini, Huxley, Ses Sese Kar romannda kullan
d gibi; teknik, Hamletteki piyes iindeki bir piyesi de
hatrlatyor.
Bu flashback (geriye dn), zaman zerinde geriye
bir perspektif kuran yazarlar taraftndan kullanlan normal
bir cihaz. Burada, ayn fonksiyon, Edouardn hatralarn
dan sayfalar karmak suretiyle yrtlr. Edouard ve Olivier, bilhassa birbirlerine gnderdikleri mektuplarndan
daha da fazla perspektifler takdim ederler. Bernardn, di
erlerinin mektuplarn okumak gibi kt bir deti oldu
undan, iki gr noktasndan, onlarn ve onun imbikle
rinden szlen vak al^ da grebiliyoruz.
Gr noktalan ile birlikte, romann tonu da deiir.
Birbirlerinden farkl sesler, deiik ivelerle, vurgularla
konuurlar. H iss, istihzal nkteli, entelektel, acndrc
veya dehete kaplm olarak... Zaman zaman (Laura ve
Bernard arasnda hi de muhtemel saylmayacak ilk g
rm ede olduu gibi), hikye, sanki Gide, bir p im kurma
yolunda oyun oynu^ormuasna, sanki plnn ciddiye almyormucasna, okuyucular ile aka yapyormuasna
yazld hissini uyandryor. Mektuplarn veya htralarn
alnmas, onsekizinci asr yazarlarnn bavurduklar
Standard yollardan biri idi ve yirminci yzylda olduka
naiv (saf) grnmekle beraber. Gide, bu gcrtl makineyi
en azndan drt defa kullanr.
Teknik zerinde bu kadar yeterli, roman iin ne diye
ceiz? Romann, merkez, birletirici sembol, Bernardm
bir kasaptan ald on franklk sahte altn paradr. Tedri
cen, bu paralarn Ecole Vedel A zaisteki ocuklardan k
t anlalr; fakat bu ocuklar, kalpazanlarn en namuslu

124 100 B yk R oman

olanlardr; zira hikyede kendilerinden bahsedilen herkes

bir lde sahtekrdr.
Bu kalpazanlar arasnda en belirlisi, Robert de Passavanttr: Tam m ns ile bir arlatan olan bu adam, ikinci
derecede bir yazar olmakla beraber, kendisinin byk bir
m ellif olduunu sanr ve kendi kitaplarnn vlmesi
iin de bir dergi yaymlar. Edeb deeri olmayan yazlar
nn ekserisi, dier yazarlardan arlmtr. Adam, Olivierden baka kimseyi kandramaz; Olivier de, onun ne mal
olduunu bir iki ay iinde renir. Daha mulak bir kal
pazan Papaz A zaistir: efkatli ve iyi niyetli biri olm asna
ramen, kendisini, dnyada bir lde ktln de bu
lunabileceini kabul etmeyecek kadar hiss bir ahlk din
darla adamtr. ylesine kat bir insandr ki, dierleri
ni, ancak kendisinin standartlarna gre kabul eder. Bu
nun neticesinde, ailesi ve rencileri, onun karsnda ya
lan sylemeye mecbur kalrlar. O kendisinin sesinin yan
ksndan baka hibir ey iitmez. Bu iki kii dnda, he
men hemen herkesin, genellikle seksel olan utandrc
srlar vardr. Madam Profitendieu, Bernardm gayrimeruluunu saklamak istedi. Hkim M olinierin, karsndan
titizlikle gizlemeye alt bir metresi vardr ve kars da,
onun bu srrn bildiini kocasndan gizlemektedir.
Dierlerinin ne diyeceklerinden ekinen Edouard, ken
disini, Laurann kocas olarak tantt zaman, Laurann
bir sevgilisi vardr. Papaz Vedelin, muhtemelen seksel
olan bir saplants vardr ve kendisi, iindeki bu mcade
leyi, hatralarnda, sigaray brakmak m cadelesi diye an
latr. George Molinierin ceketindeki ilikte okul arkadala
rnn gittikleri bir fuhu yuvasna onun da devam ettiini
belirten sar bir kurdel vardr; fakat A zaisi kurdelnn,
iyi iler yapan bir dernein tantm iareti olduuna ikna
eder. Borisin bask altnda tutulan su hisleri, ancak uzun
bir piskoanaliz neticesinde izah edilen tikler ve saplant
lar halinde dar vurur.

100 B yk R oman 125

Kitaptaki karakterler, bu sahtekrlklarna, cemiyetin,

dinin ve kamu vicdannn basks altnda srklenirler; a
yet kendilerinin gerek benliklerine kavuacaklarsa, bu
samimiyetsizliklerinden kurtulmalar gerekir. Yeterince
yourulabilecek olanlar ancak ocuklardr; onlardan, he
nz tamamiyle mit kesilmemitir. Yallar, kendilerini,
riyakrlklarna adamlardr. Bernard, meseleyi yle an
latr;
"Tandklarm arasnda, hemen hemen herkesin sahte
bir yn var... Herkes dierlerini aldatmak ister, zhir
grnlerine o kadar sarlrlar ki, kimse kendinin ne ol
duunu bilemeden hayatn yitirir.
Bu m cadelede Vincent der. George ve Olivier g
lkle baarl olurlar. Caloub iin de hibir ey sylene
mez. En baarls Bernarddr. Bunun sebebi de, muhte
melen, gayr m eru doduundan, sahte babasn rnek
tutm ak gibi bir mecburiyet altnda deildir ve bylece,
kendisini, cemiyette olup bitenleri anlamaya verebilir.
Kalpazanlar birok konular arasnda -mmoralistten
farkl bir adan da olsa- hom oseksellik zerinde de du
rur. Orada, seksel hayatn ters-yz edilmesi, bencil ve y
kc bir ihtiras olarak sunuldu, burada, anlayl, sempatik
bir adan ele alnr. Edouard ve Olivier arasndaki ak,
kskanlklar, kopmalar ve mutlu barmalaryla, herhan
gi bir ak gibidir. Kitapta, bu konuda gerekten usandrrcasna tatl sayfalar var. Gide, te yandan, heteroseksel
ak lnetlemez ve Bernardm Lauraya duyduu hislere
bilhassa sem pati besler. Kalpazanlar (homoseksellii sa
vunan) bir dier Corydon deildir; hom oseksellik urun
da a f dilemeden ziyade, insanlarn vakarl ve haysiyetli ol
malar yolunda bir talep.

1 2 6 1 0 0 Byk Roman

Yazar
Andre Gidee, Oxford niversitesinin 1947'de verdii eref doktorluk
diplomas ve ardndan kazand IMobel Edebiyat Mkfat -ki kendisine
bahedilen ilk erefler bunlard- ok ge geldi. Romancnn meslek haya
t, altm yl srm; 1890larda Wilde ve Mallarme ile balayan bu hayat,
atom ana kadar devam etmiti. Gide, Pariste, 1869da, yukar-orta s
nf bir Protestan ailesinde dnyaya geldi. Babas, Paris niversltesinde
hukuk profesr idi. Pritanik saflk. Gide tarafndan reddedilmesine ra
men, Gide zerindeki etkisini devam ettirdi ve pek ok yazlarnn ahlk
fonunu tekil etti. Hastalndan tr, zel hocalar elinde yetitirildi.
Gide, sonralan evlenecei kansna, on yanda k oldu ve kz,
kendisinden iki ya bykt. Bu, Madeleine Rondeaux adnda mutsuz,
strap iindeki kuzeni idi; yirmi alt yana geldii zaman onunla evlendi.
Evlilik hayatlannda, birok anlamazlk ve gerginliklerle karlamalanna
ramen. Gide, karsna olan sevgisini hi bir zaman yitirmedi, anlamaz
lklar genellikle sekseldi: Kadn, seksel sahada atlgan deildi: Gide
ise, o zaman aktan aa homosekseldi. Gide, bu cins sapklndan
kurtulmak iin evlenmiti; fakat evlilik, kendisini mitsiz kld. Gide'in ho
moseksellii ilkin. Kuzey Afrika'da yapt bir gezide, bir Arap ocuu ile
kurduu ilikide ortaya kt; arkada Oscar VVildein nfuzu ile takviye
edildi. Bu yk, ona, yllarca strap ektirdi ve nihayet, bu elikilerin ken
disi iinde yaamalarna msaade ederek nisb bir huzura kavutu.
1942de homosekselliin savunulmas zerine yazd kitap (Corydon),
hretini sarst ve eserlerinin, lyk olduklan alkay baltalad.
zel straplan dnda, Gidein hayat, genellikle edeb faaliyetinin
bir kaytdr. 1891in balarnda, Mallarmenin mehur Sal salonlarn zi
yarete balad ve Paul Valery ile yakn bir dostluk kurdu. Yazlar, kuvvet
li bir tarzda otobiyografiktir.
Psikolojik sezgiler zerinde dururken, seksalite ve evlilii, bir kimse
nin ahsndan fedakrlk ediini ve kendi kendisini tatmin eden bir haya
ta ulamasn, ak ve bencilliin ve beer mnasebetlerde samimiyet ih
tiyacn ele alr. Kendisinin tecrbelerini ve dncelerini, yine kendisinin
Jouma/snda yaymlad ki, bunlar, hikyeleri hakknda faydal yorumlara
zemin hazrlayan ahs belgelerdir. Genliinin Protestan inanlarn
dan, ac ekercesine uzaklat ise de. Gide, yalnz, gayr-konformist bir
tip eklinde de olsa, her zaman bir ahlk olarak kald. slbu, sembo-

1 0 0 byk Roman 1 2 7

lstlerden edindii zengin lirik bir tarzdan, Fransz klsil< geleneinden

ok sade ve sssz cmle tarzna deiti.
air arkada Glaudelin srarlanna ramen, Katoliklii benimseme
di, bilkis aksi istikamete gitti. Bir ara, 1930larn ortalannda kendisinin
Marksizmi benimsediini sand; bununla beraber, uras kayda deer ki,
onu, bu duruma getiren Marx deil, Incil idi. Sovyet hkmetinin misafiri
olarak Rusyay ziyaret ettikten sonra, bu hastal tedavi edildi. Faist l
kelerde tiksinti duyduu kafasz konformite, aynen Sovyetler Birliinde
de vard. kinci Dnya Harbi balad zaman hibir ey yapamayacak,
ancak kzgn bir seyirci olarak kenarda kalacak yal bir adamd. 1924te
Kuzey Afrikaya gitti ve harp bitene kadar orada kald. Hayatnn son yl
larnda genlik alannd,an ok farkl bir ekilde felsef bir huzura kavu
tu. Gide, 1951de, ksa bir hastalktan sonra rahat bir ekilde ld ve ka
rsnn yanna gmld.

Gne Yine Doar

(The Sun Also Rises)
Yazan
Ernest Hemingway
(1899-1961)

Balca Karakterler
Jake Barnes: Rom ann kah ram an; h arpte ald bir yara ile cin s ikti-

d a n n k ay bed en bu g az etec i rastg ele, se k s e l ilik ilerd e bulunan

Brett A sh ley ad n d a g z e l bir kad n a ktr. Benliindeki k a r g a a
larla y aa y a b ilm ek iin ken disin i sin k allie (reyblik), ikiye, ak
h ava h ayatn a ve k ad n larla a rk ad alk k u rm aya verm itir.
Brett A sh ley: K ltrl bir Ingiliz kadn; Jak e 'e k ; zorlayc hislerin

tesiri altn d a bir d izi v erim siz a k m ace rasn a karr.

Robert Chon:

Bir rom anc; azim li b ir in san ; k sa bir m d det iin

Brettin p ein d e g itm itir; bir zam an lar bir b o k s r ve Princeton en

telekt eli olan bu ad am im d i (bir m etresi b u lu n m asn a ram en ) sk
sk d n ce y e d alan bir ah lkd r ve bir Y ahudi o ld u u iin de,
Brettin ev resin d ek i in san lar a ra sn d a yaban c saylr.
Bili Gorton: Ja k e in g a z e te c i ark ad a, srd a ; iyi huylu, m sam ah ak r

ve h m or h issin e sa h ip bir kim se.

Mike Cam pbell; Brettin Lord A sh leyd en b o an d k tan so m a k i n ian l

s; fa z la iki ier; id d e tli bir Yahudi aley h tarl h isleri altn d a ek o

nom ik ve ruh ifl sa u ram tr.

100

byk R o m a n

129

Pedro Romero: Brette k gen bir b o a g re isi. C esu r ve hrm et

edilen bu m atad or; ken d isi iin en nem li olan d eer hkm lerinin
y o z la m a sm kl klna nler.
Montoya: Fieste sra sn d a Ja c k ve d ierlerin in kaldklar Pam plona o te

linin sah ib i; b o a g rein in g elen ekleri ve trajik a a a sn n d ev am

n a rzu ed en gerek bir taraftar.
Kont M ippipopolous: Brettin d n y a g rm ve zen gin ark ad a; d ah a

so n ra olacaktr. Yeni harp ve drt ihtill g rm bu ad am , a k

tan b a k a hibir ey e in anm az.

Hikye:
Birinci Dnya Harbi'nden sonraki Paris, romann bl
mnn birincisini oluturur. Bu blmlerin her biri, Jake'in g
r as ile anlatlr. Pek az hareket bulunmasna ramen, bi
rinci ksm, Paris'te yaayan Amerikal ve Ingilizler'in meyhane
ve yatak odas arasnda geen hayatlanndaki hayal knkl ve
devamszl anlatr.
Jake ve Robert Chon, birbiri ile uzlamayan kart felsefele
ri temsil eder. Kansndan boanm otuz drt yandaki Chon,
huysuz ve histerik metresi Frances CIyn ile strap verici bir ha
yat srer ve daha mutlu bir hayatn zlemini duyar. W. H. Hudson'un M or lke romannn ilham altnda. Gney Amerika'ya
g ederek hayata yeniden balamay zaman zaman aklndan
geirir. Cohn'un (her birinden, lml lde

fazla) paras,

zeks ve yetenekleri vardr; fakat onlan, ayn anda kullanma

sn bilmez ahmakasna, hayatn kendisinin hayallerine uyma
sn talep eder ve bu tr hayatta da, Brett Ashley kendisi ile bir
likte daha iyi, daha yceltici bir hayat paylaacak, ryalanndaki kadnn rnei olacaktr.
te yandan, Jake, hayat olduu gibi kabul eder. Cohn,
beraberce Gney Amerika'ya gitmeyi teklif ettii zaman, Jake
der ki: "Bir yerden dierine tanmakla, kendinin iindekilerden
kurtulamazsn." Bu davranna ramen, hayatn ac ve strap
larn daha derinden ve kesin olarak hisseden Jake'tr. Gecele
ri yalnz kald zaman, saatlerce uyuyamaz ve "onu dnme

1 3 0 1 0 0 Byk Roman

mek" iin kendisini zorlamasna ramen alar. Brett'le sevi

memek kendisini iddetle sarsar, zer Yalnz olmad zaman,
bu kaderine istihzal bir tarzda tahamml eder; "hasta" oldu
unu syleyerek kendisine askntlk eden bir fahieyi savar ve
Brett'i kucaklad zaman da, kadna, stotik bir ifade ile arasn
daki akn samal hakknda dnmemesini syler Brett'in
zevklerine hayran kald Kont M ikppipopolous'un aksine, Jake, icabn yapamad bu ak, dier kadnlarla telfi edemez.
Yine de Jake ve Kont, yiyecek, arap ve macera konulannda
ayn zevkleri paylarlar ve hepsinin stnde, kanlmaz realite
hakknda ikyet etmemeye azimlidirler.
Romann ikinci blm balad zaman Jake, Brett ve
Cohn, yllk karnaval ve boa greleri iin, Paris'ten Pamplona'ya (ispanya) gitmeyi tasarlarlar. Maamafih, yola kmalarn
dan ksa bir zaman nce, Jake, kendisini huzursuz brakrcasna, Brett'in, "Cohn iin iyi olaca" dncesi ile Robert Cohn
ile ak yaptn renir Brett'in sarho ve kavgac nianls Mike Campbell de bu yolculua katlacandan, Jake Cohn'un
gelmemesini ister Cohn, bu teklifi reddetmekle kalmaz. Brett'in
yannda olmak iin, Jake ile birlikte yapacaklan bir balk avc
lndan da vazgeer Kendisini kimsenin istememesine ra
men, Cohn srar eder Sessiz ve kskn bir ekilde, gruba kat
lr, bir eyler mit eder
Pamplona'daki arkadalan ile bulumay tasarlayan Jake,
arkada Bili Gorton ile birlikte, be gnlne, Ispanyol dalannda alabalk avlamaya gider Jake, Paris'in gerginliinden
uzakta. Bili ile birlikte, da havasnn erkek zevklerini paylar.
Hemen hemen hibir ey dnmeksizin avlanrlar, ierler, kar
lkl nkteler sylerler. Ancak Bili, ekingen bir ekilde, arka
dann, Brett veya hareketsiz Katoliklii hakknda sorular tev
cih ettii zaman Jake, dolambal konuur ve kaamakl ce
vaplar verir Jake'in aclanna sempati besleyen Bili, szlerini
hemen keser ki arkada birbirine, derin bir sevgi ile baldr
lar ve bu ksa tatilde ok zevkli anlar yaarlar

100

byk

R oman * 1 3 1

Jake, ksa bir mddet sonra, kadnsz bir erkekler dnyas

nn rahatlklanndan vazgernek zorundadr. G rup, Pamplono'daki Montoya otelinde, fiestann (karnaval) balamasndan
birka gn nce, tekrar biraraya gelir. Boalar, aldan karl
d zaman, Jake -ki bu konularda ok bilgisi vardr- ehli aygrlann kzgn boalan nasl durdurduklann, sakinletirdiklerini
ve

ala gtrdklerini anlatn Bu vaka, Mike Cam pbell'de

Cohn'u bir aygrla mukayese etme arzulann uyandrr; "Hi

seslerini karmazlar ve hibir yere gitmek istemezler." Durmak
szn ve zalimce bir tutumla, Mike, Cohn'un suskunluunu, Ya
hudiliini, Brett ile olan ilikisini ineler M ike'i ancak Brett sus
turabilir. Bili Gorton, Cohn'u sknete kavuturmak iin bir k
eye eker. BiH'in iyi huylan, bu gergin gruba, bir lde ahenk
getirir.
O gece, nn sndrlmedii otel odasnda yalnz kalan
Jake, yatanda srt st yatarak, Brett'i, dierlerini ve onlar
arasnda kendisinin yerini, ikinin verdii straba ramen, i
menin iyi bir ey olduunu dnr Hayat, zaman zaman iyi,
anlan bulunduu mddete yaanmaya deen Bir kimsenin,
yapaca ey, bunu bilebilmek ve takdir edebilmektin Evrensel
hakikatler, ne mmkndr, ne de arzu edilin Kendi kendisine,
"Bilmek istediim btn ey" der, "onun ile nasl yaanaca
d r"
Fiesta, birka gn sonra balar ve bu grltl ve iddetli
hayat bir hafta devam eden Sokaklara dklen kalabalktan,
bir grup, Brett'in evresinde dans eder ve kadn bir meyhane
ye sokarak, bir arap fsnn stne oturturlar Cohn, Homer'in Elpenor'i gibi, uyur ve dkknn gerisindeki arap f
lan arasnda brakln Sonralan, boalann halk sokaklarda
kovaladklann ve kendini Fiesta'nn cokunluuna kaptran bi
rini keye sktrarak boynuzlayp ldrdn bile grrler
Bununla beraber, en heyecanl anlar arenada geen O rada,
boa greinin nanslann Jake'tan renen grup, Pedro Romero adndaki yakkl ve gen bir matadorun maharet ve ce

132 100 B yk R oman

saretine hayran kalrlar. Can sklacan sanan Cohn bile, bu

manzaradan byk zevk duyduunu itiraf eder. En fazla evk ve
heyecana kaplan Brett'tir Jake'a, Romero'yu arzu ettiini itiraf
eder ve kendisini, bu gen matadorla tantrmasn yalvararak
ister. Jake, ikisini tantnr ve onlar yalnz brakarak aynlr.
Saatler sonra, Mike ve Bili ile oturan Joke, kplere binmi
Cohn ile karlar. Brett ve Romeo'nun beraber bulunduklann
tahmin ederek dehete den Cohn -ki msamahakr Mike
Campbell, onun bu tahminini dorular- Jake'in bir jigolo oldu
unu syler ve bir yumrukta yere ykar. Cohn -Jake'in

daha

sonra rendii- Brett'in, Romero'nun odasnda olduunu

renince, boa greisini acmakszn dvmtr Brett, Cohn'u
reddettii zaman da, Cohn, acndnr bir tarzda Romero'ya d
nerek el skn Romero, Cohn'un suratna bir tokat indirir
Cohn, Jake'dan af diler ve Brett'i kazanmak iin besledii b
tn mitlerinden vazgeerek. Allahasmarladk der ve aynlr
Fiesta'nn son gn, Romero, yz gz imi olmasna
ramen, arenada, parlak bir gsteri yapar, zarafet ve kendisi
ne olan gveninden tr, seyircilerin uzun ve cokun alkla
rna mazhar olun Hkimler, bir boa greisi iin en byk
mkfat olan ldrlen boann kulan Romero'ya takdim
ederler O gece Romero ve Brett, Pamplona'dan birlikte aynlrlan Jake, Mike ve Bili, geride kaln Kendisini son derece bezgin
hisseden Jake o gece ok fazla ien
Romann niha ve ksa blm, fiestann ertesi gn balan
Birdenbire sessizlie brnen Pamplona'da, dostlar, birbirlerin
den aynlrlan Jake, yzmek, okumad gazeteleri okumak ve
imek iin San Sebastian'a giden Fakat burada da uzun bir za
man kalamaz, kendisine bir telgraf gnderen Brett, derhal
M adrid'e gelmesini isten Brett, M adrid'de Romero'dan aynldm anlatn Romero'nun haysiyet ve safln ykmak ve daha
da nemlisi, bir matador olarak gcn zayflatmak isteme
mitin Jake'in resm dininden mahrum olan Brett, Romero'yu
bylece terkeden Kendisini onun verecei zevklerden mahrum

100 B yk R oman * 1 3 3

brakmasnn, mnnkn olduu kadar dine yaklatrdn sy

ler. Jake, sadece, bu konu zerinde durmamasn ve bylece
his ve arzu gcn ykmamasn anlatr
Birbirine ulaamayan bu iki k takside, strap ekerek
yanyana giderlerken, mitsizlik iindeki Brett, kendisinin ve Jake'in mkemmel bir ift tekil edeceklerini syler. Roman, Jake'in u cevab ile son bulur: "Evet... Bunu dnmek, ne iyi,
deil mi?"

Eletiri

Hemingwayn bu romannn ad ncildeki bir pasaj

dan gelir. "... gururlarn gururu; hepsi gurur... Gne yine
doar ve gne yine batar ve alelacele ykseldii yere gi
der... ve yaplan bir ey, yeniden yaplacaktr; bu gkkubbenin altnda yeni bir ey yoktur.
ncirdeki bu vaaz gibi, kitap, sosyal ve ahlk bakm
lardan m itsizlie dm bir nesle hitap etti ve yine ilk
bakta, vaaz gibi insanlarn, yemelerini, imelerini ve ne
elenmelerini istedii anlalabilir. Gne Yine Doar rom a
nn eletirenlerden bazlar, kitab, hedonizmin bir sa
vunmas olarak ele aldlar. Dierleri, romanda, daha do
ru, daha derin bir m n buldular ve bu mnnn ipucu da,
Hemingwaym kendi neslini kaybolmu sanmayndaki
veya romann, hemcinsleri hakknda bo bir hicviye olm a
yndaki szleridir.
Hemingvvayin hayatn engelleri karsnda aknla
an fakat yenilmeyen kahramanlarnn ifreyi, anahtar renmeleri gerekir, hayatlarn srdrmeliler ve a
yet gerekirse, cesaret ve vakarla lmelidirler. Bu ifrenin
m istiinde ustalk kazananlar, Hemingwaym setii in
sanlardr, onun cemiyetine dahil olmaya hak kazanm
kimselerdir. M esel, Romero gibi bazlar, daha doutan
bu cemiyetin yesi olmaya hak kazanmlardr: bu insan
lar, dnyaya cesaretle gs gerebilmelerine imkn veren

134 100 B yk R oman

bir gelenei tevars etmilerdir. Robert Cohn ve Mike

Campbell gibi dierleri, baarszla urar; zira, m esel
Cohn gibi ya sahte ideallere sarlrlar veya Mike gibi ken
dilerini safahate brakrlar. Brette, bazlarnn iddialarna
gre, Miken bulunduu kategoridedir; dierleri ise, Rom eodan niha olarak vazgemekle, bir eit aaaya eri
tiinde srar edenler, Jake Barnes, baar yolunda ijerleyen
kahramann ifresidir. Hadml -ki an ksrlnn
bir semboldr- tam baarsn engeller. Fakat hayatnn
aresizliine vakarla tahamml edebilmesine imkn vere
cek tarzda kendi kendisini renebilir ve renir de.
Gne Yine Doarm yaps ve slbu, kitabn tezi ile te
sirli bir ekilde badar. Hemingw^ay, Cmle, dahil de
korasyon deil, mimarlktr. demiti. Ve Hemingvvay, sa
de fakat salam bir yap kurar. Bylece, kitabn ilk para
larnn zahiren sallantl grnmesi, karakterlerin hayatla
rnda belirli bir yn bulunmadn yanstr. Bu karakter
ler, hayatn bir m aksad olduunu kefettike, yap daralr
ve salam lar ve plan, salam ve zinde bir ekilde meyda
na kar. Sonunda, hedefsiz bir yol, kaos ve paralanm
ryalarn peinden gider. Cmle yaps ve dil, Hemingwayn maksadnn bir parasdr. Basit cmleler ve tek
heceli kelimeler, yaanlan tecrbeyi, btn yaknl ile
yeniden yaratlmasnn h issini verir. Hemingwayin
dnyas, iddetli bir dnya. Onu, kesinlikle ve hatrlana
bilecek bir tarzda yeniden yaratmak iin stakato (m usiki
de, kesik ve kuvvetli) ritmler ve tezyin edilmemi cmle
ler kullanr. En iyi hallerinde, kendisini alaylca tekrarlar.
Gne Yine Doarda, Hemingvvay, en iyi bir durumda.

Silhlara Veda
(A Farewell to Arms)
Yazan

Ernest Hemingway
(18 9 9 -19 6 1)

Balca Karakterler
Frederick Henry; Birinci Dnya H arbinde, talyan can ku rtaran b irli

in d e h izm et gren bir A m erikan tem en i. Kknden k o p m u , hayatm b o lu u n d a n ken disini k u rtaram ay an ve k en d isin in sin ikal bir
ta rz d a h ayattan kam ak istem ek le d u y d u u m itsizlik lerle -ilkin kay tsz c a sm a , ard m d an lesiye- ruhunu ay ak ta tu tacak bir gerei
a ram ay a koyulur.
Catherin e Barkley: F rederickin se v g ilisi; talyad a g rev y ap an g n l

l, g z e l bir ngiliz h astab ak c s. M uhatabna h u zu r veren, b en cil

likten u zak, sk e p tisiz m in ne old u u n u bilm eyen bir kz, d erinden
derine fem inen (kadnca) olan h islerinin her ynn se v g ilisin e tev
cih eder.
Rinaldi: talyan cerrah ve F rederickin en iyi ark ad a, Frederick gibi

ken d isin i m itsiz li e terkeden bu doktor, y ce g z e llii b aarl bir

a m eliy atta bu lu r, iki ve se k sin d ah a az n eelen d irici zevklerin d en
u z a k kalr.
Papaz A bru zzi: talyan o rd u su n d ak i bir p ap az ; dindar, sab rl ve nazik,

dine sa y g sz su b ay larn ak alar ken disini ra h atsz etm ez.

Kont G reffi: Y al bir a risto k rat; v a h dnyay iyi an lam tr; yine de,

b e e r ruhunu ay ak ta tu tan eyin, reyblik d eil, a k o ld u u n a inanr.

136 100 B y k R o m an
Ettore M oretti: talyan o rd u su n d a arp a n gen bir C alifornial. K endi

ni ven, k stah ve can skc biri; en b y k h edefi, ask erlik te terfi

etm ektir.
H elen Ferguson: C ath erin enin ark ad a; a sk y zl bir sko h a sta b a

kcs; Frederick'in C ath erin ele olan ilik isin in ahlki yn k en d isi
ni ok n eelen dirir.
Benello, Piani, Aym o: Frederick'in k u m an d asn d ak i talyan erleri; h ep

si so sy a list; hi birinin, kendilerin i iinde bu ld u klar harp hakknda

h ayalleri yoktu ve ilk frsatta, bu k m az d an ku rtulm ay a h azrd rlar.

Hikye
Avusturyallar'a kar hcuma gemek iin Alp dalarnda
ki korlarn erimesini bekleyen bir Italyan bl, Kuzeydou
talya'daki

Udine Vadisi'nde vaktini iki ve fahielerle geirir.

Subaylar arasnda, vakit geirmek iin bavurulan bir dier yol

da, Abruzzi adndaki gen ve cidd papazla aka yapmaktr.
Frederick Henry adndaki bir Amerikan subay -hikyeyi anla
tan da odur- papazn derin inanlanna ve doduu bu souk
ve temiz lkeye besledii sevgiye hrmet duyar. Fakat Frederick
izinli gittii zaman, papazn evini ziyaret etmez. talya'da vre
dolar, bir meyhaneden bir fuhu evine gider. Papaz, "geri
ben ancak imdi rendim ise de, benim bilmediimi her za
man biliyordu." diye dnr.
Birliine dndkten bir iki gn sonra, Frederick, Catherine
Barkley ile tanr ve onu ilkin, gzel ve ele geirilebilecek bir
av olarak dnr. kinci bulumalarnda, kadn, Frederick'i
kesinlikle reddeder ve ardndan, bir an sonra, kendisine sanlmasna ses karmaz ve ikisi arasndaki akn istikbalinden ke
hanetle bahseder. Frederick, kadnn, "muhtemelen biraz ka
k" olduunu veya harpte len nianlsnn matemini ektiini
sanr Frederick, tam bir yaknlkla kza balanmaz, fakat Catherine'den uzak kald zamanlarda da, kendisinin "yalriz ve
bo" olduunu hisseder.
kinci bulumalan zerinden bir hafta gemeden, Frede
rick'in cepheye gitmesi emredilir. Bir top hcumu srasnda.

100 b y k R o m a n 137

Frederick ve onun ambulans ofr arkadalan s bir sipere

gizlenerek peynir ve makarna yerler. Civarda patlayan bir
bomba, erlerden

birini ldrr ve Henry'yi de, bandan ve

bacaklanndan cidd bir ekilde yaralar. Bir cankurtaran ile sah

ra hastanesine gtrrken, Frederick'in stndeki sedyedeki
askerin yaras kanamaya balar. Frederick'in zerine devaml
olarak kan dam lar Ambulans hastaneye vard zaman, er l
mtr.
M ilano'daki ehir hastanesine gnderilmeden nce, Frede
rick'in, Rinaldi adndaki cerrah arkada ve papaz kendisini zi
yaret ederler Rinaldi, seks hakknda onunla akalar. Papaz,
daha asil bir ak, fakat hi olmazsa ehvetten uzak bir ak pe
inde gitmesini sylen Catherine de M ilano hastanesinde al
r ve kadn, yanna geldii zaman, ona k olduunu anlan
Bu ak, Frederick'in hastane yatanda gerekletirilin
Ertesi sabah, geveze ve beceriksiz l bir doktor grubu,
Frederick'in baca zerinde konsltasyon yapar ve paralan
m dizinde ameliyat yaplmas iin alt ay beklemesi gerektii
ne karar verirler Frederick buna kar knca, Valentini adn
daki bir dier doktor, ertesi sabah ameliyat yapmay kabul
eden Rinaldi gibi, Valentini de, hareketli, nktedan ve becerik
lidir Onun konsltasyona ihtiyac yoktun Der ki: "Ben dn
mem; ameliyat yapanm."
Yaz boyunca sren nekahet devresinde Frederick ve Cathe
rine, artk birbirlerinin sevgilileridirler Frederick evlenmek ister,
fakat Catherine, buna ihtiya bulunmadn syleyerek, "Biz
zel olarak evlendik" der ve ilve eder: "Eer benim bir dinim
olsa idi, evlilik, benim iin her ey demek olurdu. Fakat benim
bir dinim yok." O nlann, bu ilikilerindeki safln karsnda bir
kahraman olarak hrete erimek, hibir ekilde heyecan ver
meyen kr uruna her trl sahtekrla bavurulan at yanlanndan baka bir ey dnmeyen Ettore'nin sembolize ettii
dnyann lekeli materyalizmi vardn

138 100 B yk R oman

Frederick cepheye dnmeden, Catherine, gebe olduunu

syler. Biran iin huzursuzlaan Frederick, kendisinin de bir o
cuk istediini belirtir. Kadnn kendisini nasl sevdiini ve lm
den ne kadar korktuunu bilen Frederick, son bulumalannda,
kendisi cephede iken her eyin yolunda gideceini, zerrece
zlmesine mahal olmadn syleyen Catherine'in cesaretine
rpererek sayg duyar.
Frederick cepheye dnd zaman, birlikler, Caporette'den korkun bir ekilmeye balamlardr. Ameliyat yapacak
ok hastas bulunduundan Rinaldi yeis iindedir. .Rinaldi iin,
ancak alt zaman hayatn bir mns vardr Aksi takdirde,
seks ve onunla birlikte, korkun zhrev hastalklardan baka
bir ey yoktur Sona ermek bilmeyen harp, papaz da mitsizli
e drmtr; baan mitleri her geen gn biraz daha aza
lr. Maamafih, ksa bir zaman sonra, bu tr konumalar iin va
kit yoktur, zira talyan hatlann yoran Almanlar, Italyanlar' topyekn ekilmeye zorlamtr. Kalabalk ve amurlu yollarda,
kyller de birliklere katln Frederick'in cankurtaran, amura
sapland zaman, iki avua, odun keserek tekerleklerin altna
koymalann emreder Aldn etmeyip, uzaklatklan zaman,
Frederick, silah ile birini yaralar ve kendi avuu Bonello da
dierini temizler Arabay yolda brakan Frederick ve avu,
arkadan gelen Alm anlar'n eline dmemek iin hzl hzl y
rmeye balarlar Harbin bir istihzas olarak da, Italyanlar, ken
dilerine ate ederler ve Aymo l r Teslim olarak hayatn kur
tarmay dnen Bonello da aynlr.
Piani ile kalan Frederick, evlerine dnmek iin sevinle bir
liklerinden kaan ok sayda Italyan askerine rastlar Tagliamento nehri zerindeki bir kprde, kaan subaylan yakala
mak ve ldrmekle grevlendirilen talyan harp polisi, Frederick'i tevkif eder Sorguya ekilmesini bekledii srada, Frede
rick, birdenbire frlar ve kendisini nehre atar Ardndan ate
ederlerse de, sa salim kyya kar. niformasn atar ve bir si
lah treninde adr bezi ile rtl silahlar altnda hrriyetine g i

100

byk

R om an * 1 3 9

der. Frederick, "Artk bundan kurtuldum." diye dnr. "Artk

hibir mecburiyetin yok." Frederick, silahlara veda demi ve
"kendi ayr ban"n yapmtr.
M ilano'ya giden Frederick, Catherine ve Helen Ferguson'un, talyan gller blgesindeki Streasa kasabasna gittikle
rini renir. Hemen pelerinden gider ve Catherine ile tekrar
birietii zaman, dnyann, ancak onun yannda gerek oldu
unu idrak eder. Yine, dnyann bu tr bir mutlulua taham
ml edemeyeceini de dnr "Eer insanlar, dnyaya bu
kadar cesaret getiriHerse dnya, bu cesaretlerini paralamak
iin onlan ldrmeye mecburdur ve bylece onlar ldrn"
Stresa'daki birka gnleri mutlu geer Frederick, bir gece.
Kont Gretfi ile bilardo oynar ve bu yal filozofun akl ve ini
kilik (reyblik) arasndaki dncelerini dinler. Catherine gibi,
Greffi'nin de Ortodoks bir inan yoktur, fakat hayata ve onun,
mmkn olduu kadar namuslu bir tarzda yaanmasna de
rinden inanr. O gece, otelci Frederick'e, bir asker kaa ola
rak, tevkif edilebileceini ikaz eder. Frederick ve Catherine'i
glde bir motor beklemektedir iki sevgili, yamurlu ve frtnal
gecede, Maggiore glnden, kar tarafa svire'ye geerler.
Kendilerini ksa bir zaman iin gz altnda tutan svireli gm
rkleri, k sporu yapmak iin gelen kuzenler olduklarna
inandnHar. Serbest braklan iki sevgili, Montreaux'a bakan
gzel bir da evine gideHer.
Sevgi ve huzur iinde k geirirler. Fakat ilkbahar yamur
lan ile, Catherine'in doumu yaklar ve Lozan'a gideHer Der
hal hastaneye yatnlan Catherine sanclar iinde kvranr. G
c azaldndan, doktorlar, ocuun sezaryen ameliyat ile
alnmasn teklif edeHer. ocuk l doar ve Catherine lmn
eiindedir Catherine'in leceinden dehete kaplan Frede
rick, dua etmeye aln Bir gn, yanan bir odunun stndeki
kanncalan seyrettiini mitsizlik iinde hatriar: O dun yanar
ken karncalar kamlard: Bazlan atein iine kam, bazlan da, odunun henz yanmayan ksmna katktan sonra, atee

140 100 B yk R oman

dmlerdi. Frederick bir ara, kendisini deta Allah yerine

koymay dnd, odunu ateten alarak karncalarn kurtar
mak istemiti. Ama odunun zerine bir bardak su atm ve by
lece kanncalan, buharlatrarak ldrmt. " renm ek iin
hi vakit yok." diye dnd. "Sizi iine brakarak, oyunun
hangi kaidelere gre oynandn sylerler ve sizi bir adm danda grr grmez de ldrrler."
Catherine'in yanna gittii zaman, sevgilisinin lmek zere
olduunu grr. lmekten

korkmadn syleyen kadn,

lmden nefret ettiini belirtir. Biraz sonra ln Frederick, has

tabakcy odann dna iter. Sevgilisi ile veda kucaklamasnn
zel olmasn ister. Fakat bu aynl, mnsz grnr; bu bir
heykele Allah'a smarladk demekten farkszdr. Frederick oda
dan aynlr ve yamur altnda otele doru yrmeye balar.

Eletiri

ok sayda okuyucu indinde, Silhlara Veda, Hemingwayin en cazip ve dokunakl romandr. Frederick ve Catherinein cesaretleri ve aklarnn trajik neticeleri, talyan
cephesindeki harp atmosferi ve Caporettedeki yenilgi,
teki teferruat silindikten sonra dahi, bunlar hafzalardan
uzun m ddet kaybolmaz. Baz eletiriciler, Catherineye
itiraz ederek, onun ok idealletirildiini, ok romantik
esine uysal gsterildiini, ok hiss bir ifre kahrama
n olduunu sylediler. Bylece, onlarn dncelerine
gre, Frederickin gelim esi, Gne Yine Doardaki hain
ve sert gelim eden ok farkl, bir sinem a senaryosunun
rahatl iinde geer. Dier eletiriciler iin de roman
hiss, kuvvetli bir btn halinde ele alndnda, mteaddid zaaflarnn stne kar.
Hemingwaym ekseri romanlarnda olduu gibi. Silh
lara Veda da lm ve ak onlar tecrbe etmek iin gere
ken cesaret hakkndadr. Balangta, Frederick kendisini
hibir eye adamamtr. Hayatta kalabilmek iin ne in

100 B yk Roman * 1 4 1

sanlar ne de Allah iin ak besler. Catherine ilk tant

zam ana kadar, kendisini ann akmlarna kaptrr. Ondan
sonra, kanlmazcasna, hayat btnl ve boluunu
anlamaya balar. Soyutlarn boluklarn renir: madalya,
kahramanl ispat etmedii gibi, bir dn de, hakik bir
evlilik demek deildir. Catherineden -ve Rinaldi ve Gre'ffden de- ferd ruhun potansiyel kuvvetini renir. Ve
hepsinin stnde, ya.n bir bar yapanlarn, devaml bir
zafer kazanmadklarn da renir. Catherine ile beraber
olm ak iin, ordudan kat vakit, Frederick, sem bolik bir
ekilde, asker silahlara elveda der. Fakat kaderin u istih
zasna baknz ki, sevgilisi ld zaman, bir defa daha el
veda der; bu kez, aknn silhlarna.
Romanda zengin semboller var. M esel romann ba
langcndaki ve sonundaki yamur, hayat olduu kadar,
lm de sem bolize eder. u halde Frederickin rendii
u: bir ifre kahraman, btn hikyelerin lmle neti
celenecei hakikatini kabul etmelidir. Bu hakikat anlalr
sa, hayatn yaanmaya deer gzellikte ve nemli anlar
bulunduu anlalr.

ihtiyar Balk
(The old Man and the Sea)
Yazan

Ernest Hemingway
(18 99-1961)

Balca Karakterler
Santiago: Kbal bir balk; ihtiyar o lm asn a

ram en sa lam vcutlu;

gen ve m al b iyet kabul etm eyen bir ruha sah ip.

M anolin: Kbal bir ocuk; San tiago nun y o ld a, tecr benin n ee ve

acsn tam am yla an lay am ay acak k ad ar gen ise de, ih tiyar adam n
d n celerin i an lay acak k ad ar d a h islidir.

Hikye:
Talihsiz, fakat ylmayan ihtiyar Santiago, Havana aklarn
da, G olf Stream'de seksen drt gndr bir tek balk dahi yaka
layamamtr. ilk krk gn, Manolin adndaki ocuk da onunla
birlikte gelmitir, fakat imdi ebeveynleri, onu baka bir kaya
vermilerdir. Maamafih ocuk yine, yiyeceini, birasn, yeme
ini getirmek ve an tamak suretiyle bu ihtiyar balkya yar
dm eder. htiyar baliknn kulbesinde, beyzboldan, byk
beyzbolcu Di M aggio'dan, eskiden yakaladklar byk balk
lardan bahsederler;

yalnz kalan ihtiyar yatar ve ryasnda,

100

byk

R om an

143

genliinde gittii Afrika'y ve sahillerde oynayan aslanlan g

rr.
Seksen beinci gnn sabah karanlnda Santiago, tekrar
denize alr, kadn gibi sevdii denizde bu defo byk bir av
yakalayacana ennindir. Scak su akntsnn ok telerine g i
der, an ve oitalann derin denize brakr ve beklemeye ba
lar. Bu arada uan balklan kovalayan yunus balklann seyre
der ve yaknnda srklenen nnuazzam bir deniz anasna da
kfreder. Kk bir ton bal yakalar ve bunun verdii sevin
le byk bal da yakalayacan umar. Nihayet bekledii an
gelir; geri olta ipi hafife sallanmsa da, Santiago, bir marlin'in (Kuzey Atlantik'te bulunan ve kl balna benzeyen bir
tr balk) 200 meire kadar derinlikteki yemi almaya altn
hisseder. Yksek sesle konumaya balayan ihtiyar balk,
marlin balna, yemin hepsini almasn syler Nihayet zama
nn geldiini hisseden balk, ipi hzla eker ve kancay takar.
imdi uzun bir sava balamtr.
le gneinin kzgnlnda, Santiago, tekneyi, kuzeybat
istikametinde karadan uzaklatran Marlin'in daha fazla ipe ih
tiya olduunu dnerek, ipleri koyuverir. Santiago iin, bal
n, yorulup mcadeleyi brakaca zamana kadar beklemek
ten baka yapacak bir ey yoktur. Bu arada, nasrl elleriyle tut
tuu ar ipleri, plak omuzlarna sarar. Balk btn gn ve
gne battktan sonra da gecenin hafif souunda tekneyi e
ker. Geri, kendisine yardm etmesi iin, Manolin'in imdi ya
nnda bulunmasn arzu ederse de, ihtiyar balk bal tek ba
na malup etmeye azimlidir. Yine oltann ucundaki bal ve
baka zamanlarda yakalad dier byk balklan dnr.
Balk, geceleyin, kay sallamaya balar, yz koyun

den

Santiago'nun surat kesilir. Fakat ihtiyar balk elindekini

rakmamaya azmetmitir.
Sabah olduu vakit, ihtiyar balk yorgun ve atr. Yine de,
baln oltay krmamas iin ipi ekemez. Santiago, tepesinde
uuan kularla konuurken balk tekrar kay sallar ve ipler

144 100 B y k R o m a n

ihtiyar balknn elini keser. ektii acya ramen, Santiago

avnn yorulmaya baladn hissederek sevinir Baln ne ya
pacan ve kendisinin de bu balkla, kardei ile ne yapaca
n dnr; fakat baln hakkndan gelecekse, kendisinin on
dan kuvvetli olduunu ispat etmesi gerektiini de bilir ve sol
elini hissiz brakan kramp da Santiago'yu endileendirir.
Birdenbire ip gever; su stne kan balk, sramaya ba
lar. Bu, Santiago'nun imdiye kadar grd en byk, hatta
kendi teknesinden de byk bir marlin'dir. Santiago zaferi ka
zanmak iin dua eder, "Bir adamn, ne yapabileceini ve bir
adamn nelere tahamml edebileceini ona gstermek" arzu
su ile tutuur. O gn ve yine btn gece, balk, tekneyi, bu de
fa douya doru srkler. Kendi kendisine cesaret vermek isteyne Santiago, senelerce nce, bir birahanede kazand mu
azzam bilek greini hatrlar. Karn iyice acktndan bir yunus
bal yakalar ve yer O gece, marlin tekrar srar, ihtiyar balk
nn eli bir kere daha kesilir. Santiago, yeniden Afrika'nn ve
aslanlann ryasn grr
nc sabah gne doarken, bir dizi sramaya girien
balk, hemen hemen, Santiago'nun elinin tamamn paralarcasna keser. htiyar adam imdi, elinin her ekite szlamas
na ramen, ipi ekmeye balar. Kanayan elini denizde ykar ve
hzla yorulan marlin, gittike klen kavislerle tekne etrafnda
dnmeye balar. Balk, mzran frlatacak kadar yaklat za
man, ihtiyar adam, mzraa, her ikisini de ldrmemesi iin
yalvarr Bir an, hayranlk, -hemen hemen ak- iinde, kendisi
nin ayn anda hem kardei hem dman olan bu asil yaratk,
kendisini ldrd takdirde zerrece zlmeyeceini haykra
rak syler. Fakat ihtiyar balk, marlini ldrmek gerektiini bi
lir. Mzran muazzam bala frlatr ve marlini teknesinin kenonna balar
Bir saat sonra balayan Havana'ya dn yolculuu bir
kbus o lu r Bir Mako kpek bal, l marline saldrr ve ihti
yar balk onu ldrmeden nce, kpek bal, l marlini

100 B y k R o m a n 1 4 5

paralar. Tekneyi evreleyen kpek balklan ile zor bir mcade

leye girien ihtiyar adam, imdi, sadece kazand zaferi savun
maz, l marlinin haysiyetini de korumak ister. Bal ldr
mekle gnah ileyip ilemediini dnr ise de, insann ma
lup olmamak iin tabiata kar mcadele etmesi gerektiini de
idrak eder Maalesef, balk lr, cesedi paralanr, ama kendi
si de, bunu yapmak mecburiyetinde olduunu b ilir Kpek balklanyla, mcadelesini srdrr ise de, bu mcadele bouna
d r Baklar paralanr ve elleri, bir sopa tutamayacak kadar
kesilmitin A kpek balklan, marlini, iskeletine kadar yerler
ken, ihtiyar balknn yapaca tek ey, teknesini limana do
ru srmektir Santiago, kendi kendisine, ok uzaklara ald
n ve bunun iin de malp olduunu syler
Sahile kt zaman, avnn, sadece ba ve kuyruk ksm
kalmtr ihtiyar balk, bu iskeleti srtlar ve tepedeki kulbesi
ne doru trmanmaya balar Bir defasnda sallanr ve der,
fakat ayaa kalkar ve mcadelesini srdrr Yzkoyun yata
na uzanr, elleri yukan doru, kollan yana alm olarak
uyur Ertesi sabah Manolin gelir ve ihtiyar balky iyi etmeye
alr Santiago'nun, talihinin kt gittiinde srar etmesine
ramen, M anolin, talihin tekrar iyiye dneceini ve kendisinin
de onunla denize almak istediini syler. Roman sona erdii
zaman, ihtiyar adam uyur; ryasnda aslanlan g rr Manolin,
baucunda oturm aktadr

Eletiri

Bir m acera hikyesi olarak okunan htiyar Balk, gen

ve yal okuyucular cezbeden bir kitap. Cmleler basit,
spanyol dilinde geen diyaloglar, yapmackl bir airane
slpla belirtilir ise de, yine de yerinde. Hikyenin anlat
l tarz akc, can skc deil. Santiagonun azimli cesare
ti, zinde kuvveti ve fevkalde mahareti ihtiyar balknn
trajik sonuna kadar kitab elden braktrmyor. Maamafih,
hemen hemen her eletiricinin belirttii gibi, derin mn-

146 100 B yk R oman

1ar arayan okuyucu, kitaptan daha da fazla yararlanr.

Hikyesi hakknda Hemingway, ihtiyar balknn, ocu
un, denizin, baln ve kpek balklarnn gerek olduk
larn syledi. "Fakat ben onlar yeterince iyi ve gerek
gsterm i olsa idim . dedi. Onlar pek ok ey ifade etmi
olurlard.
Roman baz okuyucular iin derin din imlar tayor.
Santiagonun kesilm i elleri, ha andran iskeletle tepeye
trman, hikye boyunca, Hristiyanlkla ilgili sem bolle
ri akla getiriyor. Geri Santiago bal sever ise de, guru
ru, onu ortadan kaldrmaya zorlar; bu da bir beer zaaftr
ki, hem insan hem de tabiat zarar grr.
Dierleri, eski alarn, avlanan ve avlanlanlar arasn
daki ba gibi bunu da, insan ve tabiat arasndaki bir m
cadele olarak grrler. Kurbanna hrmet beslemekle be
raber, avcnn, ne pahasna olursa olsun, insann gcn
gsterm esi gerekir. Bu da kaderin bir istihzasdr ki, bu
nun da fiyat, ekseriya, avcnn da lm veya yenilgisidir.
Santiago, bylece, Hemingwayn btn ifre kahra
manlarnn tecessm etm i bir ekli ve Philip Youngun
dedii gibi de, ihtiyarlayan ilk ifre kahramandr.
htiyar Balk, ayn zamanda, cemiyete dahil olmann
da bir incelenmesidir; zira bu hikyede Manolin adndaki
ocuk, bir adam olmann ne demek olduunu renir. B
yk balk avcl mesleinde, bilinmesi gereken her ey
kendisine retilmitir. Bundan da nemlisi, Hemingv^ayn cemiyete soktuu her karakteri gibi, Manolin de,
ak, lm, cesaret ve tahamml konularndaki bilgilere
kendisini adamtr.
Yazar
Boa grei sanat zerine bir inceleme olan leden Sonraki lm
{Death in the Afternoon, 1932) adl kitabnda, Ernest Hamingvvay, unla
r yazd: Btn hikyeler, yeterince ileri gtrld takdirde, lmle so

100 B yk R oman 147

na erer ve okuyucuyu bu gerekten eviren bir kimse de, iyi hikye anla
tan biri deildir. Romanlanna ekseriya konu olan iddetli lm, Hemingwayin hayatn ekillendirdi. Ayn zamanda, aznn iine skt kurun
la, bu dnyadan nasl aynldn da gsterdi.
Illinois eyaletinin Oak Park ehrinde geen ocukluu sakin geti.
Balca zevki, avlanmak, bala kmak ve bir doktor olan babas ile bir
likte hastalar ziyaret etmekti (babas da, seneler sonra intihar etti.) Lise
yi bitirdikten bir mddet sonra, Hemingway, talyan ordusuna yazld; il
kin, ambulans ofrl ardndan, piyade subayl yapt. 1918de, henz
on sekiz yanda iken, bir arapnel patlamasyla lmesine ramak kalm
t. Ondan sonra hayat boyunca, Hemingway, hem beer hem tabi yk
c kuvvetlerle flrt etti. Harpten sonra, bir gazeteci olarak, Orta Doudaki harpleri takip etti. 1920ler ve 1930larda, zamann, boa greleri ile
Afrikadaki vah hayvan avlar arasnda taksim etti. spanyol Dahil Har
bi srasnda bu lkeye gitti ve kinci Dnya Harbinde de, ok defa Mtte
fik Kuvvetler hatlarnn telerine gidiyordu. 1954te Afrika ormanlannda,
iki defa uak kazas geirdi. Hayat boyunca, Hemingvvayn dsturu,
krizlerle dolu bir dnyada cesaret sahibi olarak yaamakt. Kendisinin, or
tadan kaldrlma tehdidine boyun emeyecek -ve belki de onu malp
edebilecek- biri olduunu ispat etmek iin, kendisini, hemen hemen bile
bile tehlikeler iine att.
Birinci Dnya Harbinden sonra Parise giden Hemingvvay, Gertrude
Steinin kaybolmu nesil dedii Amerikal yazar ve sanatkrlar arasna
katld. Ezra Pounddan olduu kadar, bu kadndan ve dierlerinden, ya
zarlk mesleinin disiplinini rendi: yi dzenlenmi sk cmleler, tek he
celi kelimeler, sade bir diyalog ve alt-ifade edilmi hisler. Bunlar, Hemingvvayin slbunun tantm iaretleri.
nceki hikyeleri, onun olgunlam tekniine bir rnek tekil ettii
gibi, dejenere ve kaytsz bir dnyada prensiplere olan ihtiyac da iaret
ediyor.
Gne Yine Doar {1926) ve Silhlara Veda (1929) ile Hemingvvay
hayat boyunca tannm bir yazar olarak kalmay garantiledi. Fakat For
Whom the Bells Tolls {anlar Kimin in alyor, 1940) adl romann ya
ymlad zamana kadar yazd kitaplar, hretine pek bir ey ilave et
medi. (Maamafih, Klimanjaro'nun Karlan (1936) ve Francis Macombef in
Ksa ve Mesut Hayat (1936) adl ksa hikyeleri nemli idi.) anlar Ki
min in alyodan sonra, Hemingvvayn nceki dehasna yaklaan

148 100 B yk R oman

yegne eseri, htiyar Balkd\r (1952). Pulitzer Mkfat kazanan bu ro

man, ertesi sene, kendisine Nobel Mkfat da getirdi.
Bazlanna gre, Hemingvvay, artk, kendisinin sk sk kulland bir te
rim ile ampiyonluunu elden kardn idrak ettii iin kendi layatna
kyd. Geri daha sonraki eserlerinden bazlarnda, kendi kendisini g
ln bir ekilde taklit ettii doru olmakla beraber, Paristeki genlik ylla
r ile lgili olarak yazd ve lmnden sonra yaymlanan eserindeki {A
Moveable Feast, 1964) sayfalarda, okuyucu, Hemingvvayn derin hissi
yatnn, din slbunun ve ses karan cesaretinin derin izlerini bir kere
daha grebilir.

Beri Gel, Meleim

(Look Homeward, Angel)
Yazan

Thom as Wolfe
( 1900- 1938)

Balca Karakterler:
O liver Gant: K ars ve ocu klarnn d evam l olarak taciz ettikleri iri y a

r, co k u n n eeli bir ad am ; ek seriy a sarh o .

Eliza Gant; O liverin k ars; ac dilli, ku rnaz, p arad an b a k a bir e y d

n m ey en bir kadn.
Steve Gant; Gant a ilesin in en b y k olu ; k f rb az, sa m im iy e tsiz , k en

d isin i b e en m i.
D aisy Gant: A ilesinin en b y k kz; m ah u p ve ekingen, d e t ve te a

m llere sad k ; v a z ife in a s.

Luke Gant; Ailenin, nc o cu u ; h iss, istik rarsz , m fik, b ab asn n

g z d e evld.
G rover Gant: Ailenin ikiz o cu k larn d an biri; m ah zun , n azik bir ocuk,

gen y a n d a lr.
Ben Gant: G roverin k ard ei; strap l, guru rlu , b a m sz bir in san ; Eu-

gen e G antn ok se v d i i aabey i.

H elen Gant: Ailenin akll, ku rn az, an n esin in ih tiraslarn b n y esin d e

to p lay an kk kz.
Eugene Gant; Ailenin en kk o cu u ; ken disini h ayallerin e kaptran,

h ayata, g z e lli e ve sev giy e su sa m bir ocuk.

1 5 0 100 B yk R om an
John Leonard: E ugenenin d evam ettii z e l m ektebin m dr ; iyi bir

in san , fak at en telektel taraf y etersiz ,

M argaret Leonard:

Eugene'nin retm en i; o cu u n y eteneklerini g

rr, on larm g elitirilm esin e alr.

Laure Jam es: D ixiland ad n dak i oteld e kalan tu rist bir kz; Eugene ona

d elicesin e k olur.

Hikye
iri yar bir adam olan O liver Gant, mahiyetini kendisinin de
bilmedii arzulann gerekletirmeye urar. Kansnn lm n
den sonra, Amerika'nn North Carolina eyaletinde, Altamond
adndaki kk bir da kasabasna yerleir. O rada, kendisini,
para, mal, mlk yapmak ihtirasna lgncasna kaptran egoist
bir kadnla evlenir. Oliver, geimini duvarclk yaparak salar.
Kendisini ikiye verir, kans ve ocuklanyla mtemadiyen kav
ga eder. Gantlar, bu arada, muntazaman da ocuk yaparlar;
ve ailenin yedinci ocuu da, Eliza krk iki ve O liver elli yan
da iken doan Eugene'dir
Eugene'nin ocukluk hatralan noktada toplanr; baba
snn, lgnca kendisini ikiye vermesi ve bu durum karsnda
dehete den annesinin banp armas; kelimelere kar
duyulan sevgi ve yazmasn rendii zaman da duyduu se
vin; aabeyleri ve ablalannn -kendisini zaman zaman dv
melerine ramen- ona besledikleri efkat ve sevgi. Eugene'nin
aabeyleri ve ablalan egzantrik ve istikrarsz insanlardr. Aile
nin en byk ocuu Steve'in az pistir, halinden devaml i
kayet eder, kirli iler dnr, sahtekrdr. Steve'den sonra dn
yaya gelen Daisy, ekingen, vazifesine sadk ve alkandr. Luke, ailenin nc ocuudur: H;rsl;, hlinden ikyeti, m
fiktir; babasna ok baldr, ikinin tesiri altnda ne yaptn
bilmeyen babasn sakinletirebilecek tek ocuk odur. Grove'r
ve Beh ikizlerdir; birincisi, mahzun ve nazik, kincisi kederli ve
gururlu. Eugene'den sonra, ailenin en k0 olan Helen,

100 B yk R oman * 1 5 1

akll ve kurnaz, mala mlke dkn, annesinin ihtirasn ailede

en fazla benimseyen, onun gibi biri olmak isteyen bir kzdr.
Eugene drt yana bast zaman, Eliza -Daisy hari- o
cuklarn yanna alarak, dnya fuannn kurulduu St. Louis
ehrine gider. Niyeti kk bir otel iletmektir. Mektebini bitir
mek ve annesinin bu macerasna kar kan babasna bakmak
iin, Daisy Altam ont'da kalr. Fakat Eliza, ksa bir mddet son
ra dner, zira Grover tifse yakalanm ve lmtr.
- Eugene, alt yanda iken ilkokula balar. O nun dierlerin
den farkl bir ocuk olduunu anlayan okul mdr, Eugene'ye eziyet eder. Eugene esmer bir ocuktur, dncelidir, ken
disini bir hayal lemine kaptrmtr, bununla beraber, doymak
bilmezcesine okuduu kitaplar sayesinde, mektep hayatna ta
hamml eder. Ve ok gemeden o da, kavgac gruplar aras
na katlr, kendisinden daha elimsiz ocuklara satamaya ba
lar.
Eugene, ksa bir mddet sonra, daha cidd straplara kat
lanmaya mecbur kalr. Aabeyi Ben ocukluundan beri gaze
te, Luke de, Saturday Evening Post dergisini satyordu. Eliza'nn
devaml srarlar karsnda, imdi Eugene de para kazanmaya
zorlanr. Bylece, ilkin, Luke'e yardm eder, daha sonra tek ba
na gazete satcl yapar. Eugene, bu iten nefret eder, zira
ehrin en kt mahallelerinden birindeki evlere gazete dat
mak mecburiyetindedir ve sk sk tehlikelere maruz kalr. Sade
ce aabeyi Ben, kendisine sempati besler, kardelerini ihmal
ettii iin de annesini azarlar.
Eugene, henz sekiz yana basmamt ki, annesi, kasaba
da Dixiland adnda kk bir otel atn alr. Kadn, bylece, ko
casndan da ayr yaamaya balar. Annesine husumet besleyen
ve babasn prestij ederecesine seven Luke, babasna bakmak
iin onunla kalr. Eliza, Eugene'yi yanna alr. Ben ve Steve, iki
ev arasnda gidip gelirler. Doru drst bir ite tutunamayan
Ste\e, daha imdiden kk apta sahtekrlklara balamtr
Daisy, bir bakkal ra ile evlenir ve dier bir kasabada yerle-

152 100 B y k R o m a n

ir. Bu tr bir hayat semi olmasna ramen Eliza, durmaks

zn halinden ikyet eden Sabahn erken saatlerinden gece ka
ranlna kadar Dixiland'da alan kadnn, artk ailesine, ocuklanna hasredecek zaman yoktur; hayattaki btn gayesi
para yapmak, zengin olmaktr.
Eugene, on bir yanda iken, bir msabaka kazanr. ocu
un gittii okulun mdr John Leonard, Altamont Fitting
School adnda zel bir okul aar ve Eugene'yi buraya gnder
mesi iin Eliza'y ikna eder ocuk, bu okulda, mdr Leo^
nard'n kans, gayet yetenekli retmen Margaret Leonard ta
rafndan zel bir ekilde yetitirilin Kadn, ocuun bilgi ve g
zellie olan tutkusunu, tatmin edici bir hayat yaama arzusunu
kefeder. Eugene, imdi kendisini tamamen derslerine ve kitaplanna vermitir; iirler ezberlen yi Ltince ve biraz da Almanca
renin ahs masrafn karlamak iin, gazete satclna da
devam eden Bu yzdendir ki, on be yanda iken, boyu 1.90
m. olmasna ramen, sadece 59 kilo arlndadn
Eugene, erotik arzularla kvranmaya balamsa da, seks
el korkulardan da kendisini kurtaramaz. Bir gn, gazete sott
srada, zengin bir fahie onun seksel arzulann ayaklandnrsa
da, korkar ve kadndan kaan Charleston ehrini ziyaret ettii
srada, bir garson kzla iliki kurar, fakat bu ilikiyi niha nokta
sna kadar gtrmez.
Eyalet niversitesine balad zaman Eugene, on alt yan
da bile deildin Bununla beraber, evden aynid iin de mem
nundun Eliza, artk daha zengin olmu, fakat zenginletike,
hrs ve tamahkrl da o nisbette artmtn Eugene'nin aabey
leri ve ablalan arasnda en ok sevdii Ben, cierlerinden ra
hatszdn Kanser, o gl ve kzgn O liver'i ine iplie evirmi
tin Kendisinden yal ve bir miktar paras bulunan, pasakl bir
kadnla evlenen Steve, sk sk Dixiland'e gelir ve eski tiksindi
rici huylann brakmadn gsterin Helen profesyonel bir ar
kc olmutur ve Dixie Melody Txins grubu ile Gney blgesin
de, hi de baanl saylmayacak bir tura kmtn

100 B yk R oman 153

Eugene, balangta niversite hayatna pek ayak uydura

maz. Sk sk arkadclannm kaba akalanna maruz kalr. Snf
arkadalan, onun safln ve niversite hayat ve gelenekleri
hakknda bilgisizliini acmokszn istismar ederler. Eugene, k
sa bir zaman sonra, talebelerin kardklan edeb bir derginin
yaz heyetine dahil olur; tahayyl gc kuvvetli hocalannn te
siri altnda, bilhassa ngiliz edebiyat ve Greke'de baarl olur.
Bu arada, hi de iyi isim yapmam baz talebelerle de arka
dalk kurar ve bir tuhuevini ziyaret ederse de, korku ve tiksin
ti hisleri altnda iktidarsz kalr.
ilk tatilde, yazn eve dnd zaman, Dixiland'da kalan Laure James adnda turist bir kza k olur. Ksa fakat hareketli
bir ak hayat yaarlar Kz, bir hafta sonra geri dneceini sy
leyerek, Richmond ehrindeki evine dner. Richmond'dan Eugene'ye bir mektup yazan Laura kendisinin, bir senedir nianl
olduunu ve ertesi gn evleneceini syler. Eugene, imdi de
rin bir hayal knkl iindedir. Ailesinin, aka ile kank alay et
meleri de keder ve strabn arttnr.
niversitedeki ikinci senesi olduka hdisesiz geen Arka
dalar artk kendisini kabul etmi, aralanna almlardr.
Eugene, talebe kulp ve derneklerine ye olur ve niversi
te muhitinde "tannm biri" olacan gsterir. Yazn, tatilde,
pek tozla mit beslememekle beraber, Laura'y grebilmek ar
zusu ile Richmond'a gider, eitli ilerde alr. Eve dnd
zaman, babasnn shhatinin daha da ktye gittiini ve anne
sinin de paradan baka bir ey dnmediini grnce, mit
sizlii daha da artar
niversitedeki nc senesinde, bir Ekim gn, acele eve
gelmesini isterler Aabeyi Ben, zatrreeden lmek zeredir;
Eliza, olunu ihmal etmi, ancak i iten getikten sonra dok
tor armtr. Elizo, lm yatandaki olunu okamak, sev
mek ister, fakat Ben, annesinin elini hmla iter. Ben'in cenaze
si ihtiamla kaldrlr; Gant ailesi oullannn cenazesine hayat
ta iken sarfettiklerinden fazla para harcar.

1 5 4 1 0 0 BjjYK R o m a n

Eugen^^ niversite gazetesinin bayazar olur. Derslerinde

de parlak bjr baan gsterir, pek iyi derece ile mezun olur. Eve
dnd z.aman, ailesini ok daha fazla blnm bulur. Kar
delerin h^r biri, lmekte olan babalonnn mirasndan kendisi
ne en fazla pay karmak iin, birbirlerine dolap evirmekle
meguldr Eugene, hibir eye karmaz, onlar uzaktan seyre
der. Eliza kendisini bir sene mddetle ihtisas iin Harvard'a
gndermeye sz verince, aabeyi Luke niversite yllan boyun
ca kendisi jin yaptklar harcamalar iin, babalonnn mirasn
dan hak icJdia etmeyeceine dair Eugene'den imzal bir kt
alr. EugePe, kd istekle imzalar.
Eugen%^ Altam ont'taki son gecesinde, l l parlayan
mehtapta, sevgili aabeyi mteveffa Ben'in hayalini grr.
Aabeyi Ben, kardeine hayatta gidilecek sadece bir tek yolun
bulunduijnu, mutlu bir lke bulunmadn, hakiki dnyann,
insann k^ndi iindeki dnya olduunu, hayatta Eugene'nin
imdiye kojdar bulduundan baka bir ey bulunmadn anla
tr. Fakat Eugene, mitlerini yitirmemitir. mitler, cesaretle ilk
admn aitmaya hazrland yolda kefedileceinin heyecan
iindedir. 0u yol, adna hayat denen seyahattir.

Eletirii
Thomjas Wo]fen Beri Gel, Meleim adl roman, bir biyografcirnin belirttii gibi, kt gnlerde yaymland
ndan yazarn gittike artan okuyucularnn saysn ol
m asa da,, hretinin yaylmasn engelledi. Amerikan
borsalaninm ifls ettii 1929 senesinin ayn aynda yaym
lanan ronnan, lkenin karlat sosyal meselelerin ampiyonluiunu yapmadndan, 1930Iardaki eletiriciler ta
rafndan Idevamlca eletirilere maruz kald. Bu hcumlar
gnmzze kadar devam etti. Son yllarda dahi, bir ngiliz
eletiricissi, Wolfen hi de bir romanc olmadn syl
yordu: "^Wolfe, kelimelerin cazibesinden kendisini kurta

100 B y k R o m a n * 1 5 5

ramayan, fevkalde kelimeler kullanabilme yeteneine

sahip mrotik bir insan; sadece kendisi hakkmda yazan,
kendisinden baka bir karakter yaratmayan bir insan.
Wolfea eitli ynlerden hcum ediliyor ise de, balcalarm bir ka noktada toplayabiliriz: Ele ald tezi son
derece yayyor; berbat bir tarzda retorik ve hitabdir, e
kilsiz ve hacimli birtakm szde hikyeler anlatyor ve on^
dan sonra da onlara rom an diyor. Bu iddialarn hepsinin
m esnetsiz olduklar sylenemez. Wolfem kendisi, yazar-^
lan iki kategoride topluyordu: Dierlerinden alanlar ve^
Dierlerininkine ilveler yapanlar ve ele ald tezler
zerinde titizlikle duran romancya m isal olarak Flauberti ve geni kapsaml tezler zerinde duran romanc
olarak da Tolstoyu gsterdi.
Wolfe (Margaret Leonarda model setii) Margaret;
Roberste yazd bir m ektupta diyor ki: Beri Gel, Meleim;
Lzumlu bir yalnzla, yaratc bir yalnzla; kamunun
dengesiz, sinirli, kavgac bir ailenin vah baklarna, ar
dndan okulun, toplumun ve hayale yneltilmi btn
barbarca istillairm oluturduu gizli bir hayata kar m-<
cadele eden gl yeteneklere sahip bir kimsenin hikye
sidir. Romann cazibesinin niye hl kaybolmadn da;
bu analiz anlatabilir. Beri Gel, Meleim, youn ve gergin bi
yografi: Yazarn, kendi ahsiyetini bulm as yolunda yapt-
mcadelenin hikyesi. Okuyucular -ve bunlar sadece,
genler deillerdir- da ayn yollardan getiklerini, ayn
mcadeleleri yaadklarn hissettiklerinden, romana y- ,
neltilen eletiriler pek tutarl grlmyor. Roman, onlar/
iin, canlandrc, hatta kurtarc bir tecrbedir. Bunun
iindir ki okuyucularn says hl azalmyor.
stelik romann, kusurlarn rten muhteva zellii
var; Liriktir; akc slbu, hain ve keskin realizmine te
sirli bir denge tekil ediyor; canl, duygulu, dramatik diya
loglar ve hakik, unutulmayacak tiplerden oluan bir por

156 100 B yk R oman

tre galerisi. Pek az Amerikan romancs, bundan daha faz

lasn baardn iddia edebilir.

Yazar
Otuz dokuz yanda beyin kanamasndan len Thomas VVolfe, frt
nal hayatn, drt romannda anlatr: Bir Gel, Meleim (1929), Zaman ve
Nehir Hakknda (1935). Geri son iki romannda kahramann deitirdi
ise de (nceki romanlarndaki Eugene'nin yerini George Weber alr),
hepsi aslnda birer biyografidir.
Thomas VVolfein babas duvarc idi. Shakespeare'den msralar sy
lyor ve zaman zaman da kendisini delicesine ikiye veriyordu. Wolfe, il
kin bir devlet okuluna, ardndan zel bir okula devam etti ve Margaret Roberts adndaki son derece yetenekli bir retmenin tesirinde kald. Ancak
niversiteye balad zaman, kavgann eksik olmad ailesinden uzak
lat. niversitede, her dernee ye oldu ve durmak bilmeden yazd.
Daha sonra, Harvard niversitesinde, piyes yazarl kurslarna devam
etti. Piyesleri, nemli olmamakla beraber, romandaki dramatik hislerin
gelitirilmesinde yardmc oldular.
VVolfe, zaman zaman (1924-1930) New York niversitesinde ders
verdi ise de hayat yazmakla geti; sk sk yurt dna kt. VVolfen uzun
yllar sevgilisi olan Aline Bernstein adndaki kadn. Beri Gel, Meleinim
msveddelerini, ScribnerYaynevinin editr Maxwell Perkinse gsterdi.
Bu, konusu ok datlm, gayet hacimli, ekilsiz bir romand, o hali ile
baslmasna imkn yoktu. Fakat Perkins, bu romanda, bir dhi sezdi. VVol
fe, sonralar yazd Bir Bomanm Hikyesi{^936) adl kitabnda, bu ya
ratc ortaklk zerinde durdu. an nktedan bir yazarnn dedii gibi,
Perkinse bir kamyonla getirilen roman, bir taksi ile geri alnd.
Roman, Amerikamn talihsiz bir anda -1929da rhal borsalann if
las ettii ay- yaymlanmasna ramen tutuldu. VVolfe, zerinde alt yl a
lt Zaman ve Nehir Hakknda adl romannda, hayatnn ikinci ksm
n anlatt. Bu arada, baz hikyeler ve Bascom Hawkerin Portresi adn
da, fevkalade, kk biir roman da yazd.
VVolfe, belki ikinci roman birincisi kadar tutmad iin, belki de ro
manda (kendisini kskananlarn) Perkinsin adnn ikinci yazar olarak be
lirtilmesi gerektiini sylediklerinden yaymlaycsn deitirdi. Fakat

100 B y k R o m a n * 1 5 7

Harpers and Brothers yaynevinin editr Edward Aswell de mkemmel

bir yazard. VVolfe, vakitsiz ldnden Asvvell ile -Perkins ile kurduu ili
kiye benzeyen- verimli bir iliki kuramad. Fakat Asvvell, VVolfein geride
brakt yn yn msveddeleri ustaca elekten geirerek kitap mey
dana kard. Tepelerin Ardnda adl son kitab (1941), Wolfen bir araya
getirilmi hikyelerinden oluur. VVolfein romanlar, sanatkr bir insann
yeteneklerinin nasl gelitirildiinin canl, hayret uyandrrcasna geni
muhteval bir hikyesini olutururlar.

Ses ve fke
(The Sound and the Fury)
Yazan

William Faulkner
(18 9 7-19 6 2 )

Balca Karakterler:
Jason Com pson: C o m p so n ailesin in alkolik reisi. Zayf ve

sinikal

(reyb) bir in san . Geri ailesin i se v e rse de, elinden on lara, h ayatta
m cad ele etm enin b a a n sz l m an latm ak tan b a k a bir e y gelm ez.
Caroline Bascom b Com pson: Ja so n C om p son 'm kars; ocuklarnn

ruh h ayatlarn d an ziy ad e ken disin i d n en h ipokon d riyak bir ka

dn. En ok se v d i i o cu u Ja s o n dur.
Q uen tin C om pson III. Ailenin, 1 8 9 I de d o an en byk o cu u . Har-

vard n iv ersitesinde talebe. H enz on d o k u z y a n d a o lm asn a r a

m en ken disini, gelenek, safiy et, lm ve in tih ar sa p la n tsn a k ap tr
m tr.
Can dace Com pson:

Takm a ad C addy. G zel bir kz; g e liig z e l ak

m aceralar y a a m a k la beraber, fed ak rca h areketleri de var.

Jason Com pson: B eer h islerd en y oksu n ; p arad an b a k a bir ey d

n m ey en h ain , k a b a b ir insan .
B enjy Com pson: Ailenin, 1 8 9 5 te d oan , geri zekl ocu u . Sad ece

e y d en h olan r: C om p son ailesin in m eras, C addy ve y an an o d u

nun kard alev.
M iss Q uentin: C ad d y nin on yed i y an d ak i kz. Ailenin v asiy eti ile an

n esin d en aln m tr; Bn. C om pson , Ja s o n ve Benjy ile birlikte y aar.

100 b y k R o m a n 159
nat, isy an k r ve g ze l. C in s arzu larn aktan a a yerine g e ti
ren bir kz.
M aury Am ca: Bn. C o m p so n un y egn e erkek k ard ei. Yakkl, eh v et

d k n ve her zam an isiz .

D alton Am es: C add y nin se v g ilisi ve m u h tem elen Q uentinin de b ab as;

sa d e c e ism i ile deil, her hli A m erikann gn ey ey aletlerin den bi

rinde d o d u u n u g steren biri; rom antik, a r sz ve eg o ist.
H erbert Head: C ad d y nn k o c as. lkenin ortalarn daki In dian a e y a le

tinde d o d u . Bir zam an lar H arvard n iv ersitesine d ev am ed iy ord u ;

kt oy un un dak i hilekrl ve n iv ersite im tih an larn dak i k o p y ac
l ile tan nm t.
G erald Bland, Spoade ve Shreve: d u e n tin ln sn f a rk ad alar. Bland

ve Sp o ad e G neylidirler; birin cisi, so n rad an g rm e bir in san ; kinci

si, tem b el, fakat se k si bir atlet. K an ada'da d o an ve Q uentinin oda
a rk a d a olan Sh revee bir yaban c g z ile baklr.
D ilsey: C o m p so n larn ev ilerin e bak an zenci kadn. A zim li ve sa lam

in an l olan bu kadn; d u ru m a gre aile m en su p larn az arlay arak

vey a onlarn d ediklerini y ap arak , km ekte olan C om p son lar bir
a ra d a tu tm ay a alr.
R oskus: D ilsey'in kocas.
Luster: D ilsey in torunu. On d n y an d a o lm asn a ram en , Benjynin

so ru m lu lu u o n a tev di edihr.
Frony: D ilsey in kz ve L u sterin an n esi.
T.P ve V ersh: D ilsey'in oullar.
Deacon:

H arvard n iv ersitesin deki zenci khya. Gneyli taleb elerd e

Tom A m ca im ajn y aratarak geim ini sa lar.

Hikye
Ses ve fke, her biri ayr ayr gnlerde ve baka baka g
r noktalarnda anlatlan drt kitaptan oluur. Bylece kitap,
geri zekl Benjy'nin kafasnda, 7 Nisan 1928 Kutsal Cum ar
tesi gn balar. kinci ksm, Ouentin'in intihar ettii 2 Haziran
1910'daki ruh halininin hikyesidir. 6 Nisan 1928 Kutsal C u
ma gn vuku bulanian Jason anlatr. 8 Nisan 1928 paskalya
gn vuku bulan hadiseler zerinde duran son ksm ise haric
bir grle ele alnr.
Okuyucu, ilk iki ksmda baz glklerle karlayor. Kita
bn son iki blmn anlamak kolay Geri zekl olduundan

160 100 B y k R o m a n

Benjy'nin anlattklar, ne zaman vuku blduklann sylemeksizin bir hikyeden dierine atlar, szlerinde nnantkszlk sezilir.
stelik Benjy, igdleri karsnda hi bir zannan rasyonel ha
reket etmez, daima hiss davranr. Yksek lde zeksna ra
men Ouentin, hatrclanndan kendisini kurtaramaz, intihar i
gdlerinin tesiri altndadr. Bunun neticesi olarak da, hadise
lerin vuku bulduklan tarihleri birbirine kantnr, eyay ve olup
bitenleri ylesine mulak bir tarzda anlatr ki, onun naklettii
hikye okuyucuyu, Benjy'nin anlattklarndan da fazla arta
bilir. Okuyucunun, ilk iki ksmda anlatlanlan takip edebilmesi
iin, bu hadiseler aada kronolojik olarak anlatlyor Bu metodda, bilhassa okuyucunun kitab rahatlkla anlamas gz
nnde tutulduundan, Faulkner'in aheser bir tarzda belirtti
i zlme ve k anmlarn gerek mnsyla gster
mez.

Benjy, 7 Nisan 1928

a. imdiki Zaman:

Benjy, otuz nc doum gnnde, Luster ile birlik

te, C om psonun m erasm evreleyen itin gerisinden golf
oynayanlar seyretmektedir. Golfular, sopalarm konduu
torbalan tayan yardmclarna seslendikleri zaman, iniltili sesler karr. (Golf, sopalarnn konduu torbay ta
yanlara ngilizcede caddy denir, bu kelime de ona, kz
kardeini hatrlatr). Luster, o akam yaplacak karnaval
elencesinin giri creti olan 25 senti kaybetmitir. Para
y ararken, Benjyye, inemesi iin (Amerikann Gney
eyaletlerine m ahsus) "jim son otu verir, sessiz sedasz
durm asn syler. ayn kenarna geldikleri vakit, Luster
sudan gemesi iin Benjynin ayakkablarn karr. Para
sn bak a bir yerde kaybetmi olabileceini sanan Luster,
Benjy yi yalnz brakarak daha telere gider. Benjy, bir ko
ruya dloru yrr ve orada M iss Quentini karnaval telll

100 Byk R om an * 1 6 1

le prken grr. Quentin, kaybettii parasn bulam a

dan dnen Lusteri, Benjynin, kendisini sevgilisi ile gr
m esine yol at iin azarlar.
Luster, yolda bulduu bir golf topunu karnaval telll
na 25 sente satm ak isterse de, telll bu alverie yana
maz. Birka dakika sonra, golf oynayanlardan biri Lusterin yanma gelerek, hi para vermeden elindeki topu
alr. Ne yapacan bilemediinden kendi kendisine kzan
Luster, Benjyye strap ektirmek suretiyle bu kzgnl
n gidermeye alr. Benjynin, iinde aa kklerini m u
hafaza ettii iesini baaa getirir ve kulana da
Caddy diye fsldar.
Benjynin iniltileri evden duyulur ve Dilsey, her ikisi
nin de eve gelm esi iin seslenir. Daha sonra, mutfaktaki
ocan nnde oturttuu Benjynin doum gn iin ha
zrlanan pastadaki mumlar yakarak onu yattrmaya a
lr. Dilsey, mutfaktan ayrlnca, yaramazl brakmayan
Luster, frnn kapsn kapar ve m um lan sndrr. Benjy
haykrr. Geri dnen Dilse, frnn kapsn aarak Lustere
ihtarda bulunur. Fakat Dilsey srtn dnd srada Lus
ter, tekrar frnn kapsn kapar. Benjy, frnn kapsn a
mak isterse de elini yakar. Dilsey Lusteri tokatlar, Benjy
nin de eline merhem srer ve yattrmak iin de ona
Caddynin eski bir terliini verir. Terlie sm sk sarlan
Benjy, hafif iniltilerle oturm a odasndaki minenin n
ne oturur.
Yemek zaman Luster Ja so n dan yirmi be sent ister,
fakat Jason vermez Quentine karnaval telllndan uzak
durmasn ihtar eder. Quentin Jaso n a kar gelir ve Jason
onunla alay edince, Quentin, Jason un yzne bir bardak
su frlatr ve hzla odadan kar.
Uyumak zaman geldii zaman Benjy, iktidarszln
dnerek alar. Benjyye, gecelik entarisini giydiren Lus
ter, bir ses iitir. Benjy ile beraber pencereden bakt za

162 100 B y k R o m a n

man, Quentin'in yatak odasnn penceresine doru uza

nan bir aacn dalndan sarkarak yere indiini ve evin
nndeki imenlikten kar tarafa getiini grn

b. Mazi:
1898de, bir gn ocuklar ay kenarnda oynarlarken,
yere oturan Caddy, entarisini slatr ve Quentinin itiraz
larna ramen, slak entarisini srtndan karr. Quentinin zerine su atar; eve dnnce onlar, ana ve babala
rna ikyet edeceini syler ve gerekten olup bitenleri
babasna anlatr. Yemekten sonra, ebeveynleri, uyumalar
iin ocuklar yatak odalarna gnderirlerse de, onlar
Caddynin nclnde, gizlice evden karak zenci uak
larnn kulbesinde oynamaya giderler. Caddy, daha sonra
bir aaca trmanarak, byklerin evde neler yaptklarn
seyreder. Yerdekiler, som urtarak bir kenarda duran Wuentin hari, Caddynin amurlu i amarlarn seyrederler.
Caddy, byklerin bir elence iin toplandklarn san
yorsa da, onlar gerekte, byk annesi D am uddynin ce
nazesini kaldrmak iin bir araya gelmilerdir.
Benjy, ocukluk yllarnda Caddynin, yamur gibi kok
tuunu, onun kendisini efkatle kucakladn ve yaranda
uyuduunu bilhassa hatrlyor. Bu yllara ait hatralar ara
snda unlar da var: Maury Amcann, komu kadnlardan
birine ak mektuplar yazmas ve kadnn kocasnn, Maurynin gzn iirm esi; ok sevdii kt bebeklerini
Ja so n un para para kesm esi, Caddynin on drt, yama
geldii zaman makyaj yapmaya balam as; bir ocukla ku
caklaarak pm esi ve on yam a geldii zaman da,
Caddynin yatanda yalamayacann kendisine sylen
mesi.
Caddy, safiyetini kaybettikten sonra eve dnd za
man, on drt yandaki Benjy uluyarak alar. Caddy, ilk

100 B y k R o m a n 1 6 3

defa parfm kullanmaya balad ve pld zaman,

Benjy nasl kendisini banyoya srkleyerek ykamak iste
m i ise, imdi de onu banyoda ykamak ister. Ertesi sene,
Caddynin dnnde T.P., mahzendeki ampanyalar
Benjyye iirir, sarho yapar. eride olup bitenleri grebil
mek iin bir kutunun stne kan Benjy, Caddyyi gelin
lik iinde grnce alar. Biraz sonra, zerinde durduu
kutudan der, ban yere arpar ve haykrarak alar. Quentin, Benjyyi T.P. ile grnce, zenci ocuu iyice dver.
Bu arada Benjy de kusar ve kendisinden geer.
Caddy, kocasyla birlikte ayrldktan sonra Benjy,
Com pson maliknesini evreleyen ite yaslanarak alar.
Bir ay sonra, Harvard niversitesinden Quentin'in cese
di gnderilir. Quentinin ldn renm emesi iin de
Benjy evden uzaklatrlr. Birka hafta sonra Benjy itin
nnden geen baz kzlar kovalar ve onlardan birine do
kunur. C om pson ailesi, kasabann bask s altnda,
Benjyyi hadm ettirmeye mecbur kalr. Benjy, elinde bir
dem et iekle, annesi ve T.P. ile faytonla mezarla gider.
Yolda, Jefferson kasaba meydanndaki dkknndan Jasonu almak isterlerse de, Jason, babasnn cenazesinin
ardndan mezarla kadar gitmek istemez. Fayton yoluna
devam eder.

Ouentin, 2 Haziran 1910

a. imdiki Zaman:
Ouentin, son gnn yaar. Erkenden kalkar, saatin
tiktaklarm iitir ve saati, kadran grnmeyecek ekilde
baaa evirir. Oda arkada Shreve, Harvard Kilisesindeki ayine ge kalmamas iin acele etmesini syler.
Ouentin oyalanr. Pencereden dar bakar ve ar ar y
ryen Spoadeyi grr. Daha sonra saatin camn krar, ak
rep ve yelkovann oynatr ve bu arada elini de keser, ba

164 100 B yk R oman

vulunu dzeltir, toplar; bir iki mektup yazarak elbiseleri

nin kimlere verileceini belirtir ve bir kat temiz amar
karr. Tra olur, ykanr. Daha sonra tramvayla Boston
ehrine gider, kahvalt eder ve saatini bir saatiye gtrr.
Bu arada, vitrindeki saatlerin vakti doru olarak belirtme
diklerine dikkat eder.
Bir dkkna girer, (vcuduna arlk katacan d
nerek) kilo arlnda iki tane t satn alr ve (Harvard niversitesinin bulunduu) Cambridge kasabasna
giden bir tramvaya biner. Tramvay Charles Nehrine geldi
i zaman, kpr, gemilerin gemesi iin alr. Quentin
tramvaydan iner ve Gerald Blandn nehirde krek ektii
ni grr. Ouentin bylece bir saat, ayr ayr istikametlere
giden tramvaylara biner, m aksadna uygun bir kprye
doru yrr, demir tleri kprnn altna saklar.
Kpr stnde, ocukla beraber, sudaki bir lfer
baln seyreder, bir kilisenin an kulesini nirengi nokta
s olarak alr ve civardaki kasabaya doru yrr. Bir sim it
i frnna girer, bir brek satn alr. Frnn nnde kk
bir kz grr, ona da bir brek ve daha sonra dondurma
ikram eder. Kk kz, Quentinin ikazlarna ramen, pe
ini brakmaz. Yoldan geen iki kii Quentine, kz, de
miryolunun te yanndaki mahalleye gtrmesini syler
ler. Ouentin, onlarn dediini yapar ise de, kz nerede
oturduunu ve Quentinin, kendisini nerede brakmasn
istediini sylemez. Ouentin, kzdan kurtulmak iin bir
duvara trmanr, fakat kzn duvarn te tarafnda kendisi
ni beklediini grr, beraberce nehre doru yrrler, bi
raz sonra, kasaba erifi ve kzn aabeyi Quentini kza te
cavz etmekle sular.
Ouentin, bu itham kahkaha ile cevaplandrr ise de,
tevkif edilerek hkimin karsna karlr. Spoade ve Shreve mahkemeye gelerek, Ouentinin alt dolar cezasn
derler. Hkimin yanndan ayrldklar zaman, Gerald

100 B yk R o m a n 165

Bland ve annesinin, iki gen kzla birlikte, piknie kmak

zere kendilerini beklediklerini grrler. Geraldm kzla
rn safiyeti hakkndaki istihzal szlerine kzan Quentin,
Gerald yumruklar, fakat Gerald ondan stn karak Quentinin yzn gzn iirir, burnunu kanatr.
Ouentin, gne batt zaman, tek bana Cam bridgee
dner. Tramvayda, morarm gzn yolculardan sakla
maya alrken, tramvayn penceresinde yansyan imaj
nn bir kadnn apkasndaki tyn imaj ile kaynatna
dikkat eder.
Odasna dnnce, Quentin, sabahleyin kard ama
rlarn giyer ve elbiselerinin yeleindeki bir lekeyi ben
zinle karmaya alr. niversitenin saati ald zaman,
m asann zerine, Shrevee hitap edilmi bir mektup bra
kr ve saatini de yine Shrevein ekmecesine koyar. D ile
rini fralar, apkasn giymeden nce fralar, intihar et
mek zere odadan kar.
b. Mazi;
Ouentin de, Benjy gibi, Caddynin, D am uddynin l
d gn amarlarn kirlettiini hatrlar. Quentinin
daha sonraki hatralar, kz kardeinin safln lekeledii
andan itibaren balar. Caddy, on be yanda iken bir o
cuu per ve Quentine taklarak, ocuu, kendisini p
m esi iin tevik ettiini syler. Quentin, yerden kopard
otla Caddynin yzn siler. Caddy, daha sonra Quentinin ksa bir zaman nce Natalie adnda bir kz pt
n hatrlatarak daha da kzdrr. Quentin ve Natalie prlerken, Caddynin kendilerini seyrettiinin farknda ol
madan, ocuka hareketlerle, cins tem asn taklidini de
yapmlard. Bu hadiselerden sonra, kendi kendinden uta
nan Ouentin, kendisini domuzlarn oynatklar amura
frlatmt. Bu srada, Caddyyi grm ve niye byle ha

166 100 B yk R oman

reket ettiini kz kardeine anlatmaya almt. Kz kar

dei onun bu szlerine kulak asm aynca, Quentin,
Caddyyi yere ykarak kendi vcudundaki amurlar onun
vcuduna bulatrm t. Caddy, trnaklaryla Quentinin
yzn trmalam, aabeyinden a f dilemi ve aya gide
rek stlerini balarn temizlemilerdi.
Ouentinin balca hatralar, Caddynin Dalton Ames
tarafndan kirletilmesinde toplanr. Benjy, Caddynin v
cudundan bam baka bir koku ktn sezip homurdann
ca, Benjynin garipesine gl bir sezgi hissine malik ol
duunu bilen Quentin, Caddynin kendiliinden mi bo
yun ediini yoksa zorlandn m renmek ister.
Caddyyi, ay kenarnda otururken grr, yanna yaklar
ve Am es kendisine zarar vermi ise, onu ldreceini sy
leyerek, Caddynin kendisiyle kamasn ister.
Caddy, Quentine hi ak yapp yapmadn sorduu
zaman, Quentin alamaya balar ve Caddynin i am ar
larn amurlad zaman hatrlatr. Quentin, Caddynin
boazna bir bak dayar ve onun, kendisiyle bir lm rnukavelesi im zalamasn ister. Fakat Caddy, onun bu teklifi
ni sonuna kadar gtrmek isteyeceinden hakl olarak
pheye der.
Ouentin, Caddynin A m esi grmek istem esine engel
olamaynca, peinden giden ve onun A m esle kucaklat
n grr. Ouentin, strap ve kzgnlk iinde kaar. Pe
inde giden Caddy ay kenarnda oturan Quentinin yan
na yaklaarak kendisini Quentine brakmak ister. Arzu ve
dehet iinde rpnan Quentin, Caddyyi iter ve ses ka
rlmamasn syler. Quentin, hiddetle A m ese saldrrsa
da, Ames, onu kolaylkla yattrr. Tabancas ile aydaki
bir tahta parasna ate eden Am es daha sonra, tabancas
n Ouentine uzatr. Quentin, tabancay alr ve A m ese
ate etmeye alrken, heyecandan baylr. Tabanca sesini
duyan Caddy, A m esin Quentini ldrdn sanarak

100 B yk R o m a n 167

hadise yerine koar. Caddy, artk aralarnda hibir ey kal

madn syleyerek A m esi kovar. Fakat bir m ddet son
ra, Ouentin, A m esi hl sevip sevmediini sorduu vakit,
Caddy sevdiini itiraf eder.
Bn. Com pson (ki Caddynin bir erkek ocuunu pt
n ilk defa rendii zaman karalara brnm t), ai
lenin tasvip etmedii A m esten baka biri ile evlenmesi
iin, Caddyyi baka bir kasabaya gtrr. Quentin, onla
rn ardndan babasna Caddyyle ak yapann A m es deil
kendisi olduunu sylemeye alr. Olunun bkir oldu
unu bilen B. Compson, Quentin Caddynin bekretini
kaybetmesinin normal bir ilem olduunu ve hibir za
man bir kimseyi intihara srkleyecek kadar byk bir
hadise olmadn anlatr. Cam psonun szleri Quentini
ikna edemez.
Caddy'nin dnnden ksa bir mddet nce Harvarddan gelen Quentin, kz kardeinin nianls Herbert
ile tanr; onun yaltaklanmasndan ve gsteri hevesin
den tiksinir. (Herbert Head, dn hediyesi olarak
Caddyye bir otom obil satn alr ve Bn. Com psona da, Jasona alt bankada bir i vereceini vaad eder). Her
bert Head bu arada Quentine, rvet teklif ederek, Harvarddaki kt hretinin aklanmamasn rica eder. Ou
entin, bir ara Caddynin yanma yaklaarak, Head ile ev
lenmemesi iin ona yalvarr ise de, Caddy, bu evliliin
kendisi iin iyi netice verebileceini syler, dnden bir
gn nce Caddy, Quentine, babalarna ve Benjyye bak
masn syler. Quentin, Caddyye sarlmak istedii za
man, kz onu iter, hamile olduundan evlenmek zorunda
kaldn belirtir. Dier erkeklerle de ak yaptn syler
ve Ouentinin artk, bir an nce okulu bitirerek ailesine
bakm as gerektiini anlatr.

168 100 B y k R o m a n

Jason, 6 Nisan 1928

Ouentinin ve babalarnn lmnden ve Caddynin de
evlenerek ayrlmasndan sonra her bakmdan klen
Com pson ailesinin sorum luluu imdi Jaso n a yklen
mitir. niltili seslerle hazin hazin alayan annesi ona, Ai
lede bana leke getirmeyen tek insan sensin. der. Fakat Jasonun neler dnd (kitabn bu ksmndaki ilk cm
le yle balar. irret bir kadn her zaman irrettir. Ben
unu demek istiyorum ki..) ve davranlar, annesinin
onun hakknda besledii gven ve sevginin hi de yerinde
olmadn gsterir. Herbert Head, Caddyyi terkettiinden bankada kendisine vaadedilen i de gereklem em i
tir. Jason bunun hncn, Caddynin, kz Quentine bak
m as iin on be sene mddetle her ay annesine gnder
dii 200 dolarlk ekleri almakla alr. Bn. C om psonun bu
eklerden haberi vardr. Jason, hakik ekleri aldktan
sonra annesine, sahte ekler verir. Gnahkr ocuundan
para kabul etmemekle gurur duyan Bn. Com pson da, bu
ekleri safa yakar.
Bir zamanlar kasabadaki dkkna ortak olan Jason, an
nesinin, kendisi namna satn ald hissesini ortana
devretmi ve bir otomobil satn almtr. Annesinin du
rumdan haberdar olm am as iin de, artk dkknda sade
ce bir ii olarak alr. Otomobil Ja so n a, zevkten ziyade
strap getirir. Zira Jaso n un, benzin kokusuna alerjisi var
dr ve yanna kfura batrlm bir mendil olmadan da oto
mobili ile uzun bir yolculua kamaz, bir ara pamuk ii
ne atlr ise de baarl olamaz; zira vaktini Quentini g
zetlemekle geirdiinden, krl alverileri karr. Pamuk
borsasnn geliigzel dalgaland ve kendisinin, bu yz
den ok dikkatli olm as gerektii 8 N isan Cum a gnn,
kasabann ara sokaklarnda, karnavalda alan ocukla
iliki kuran Quentini takip etmekle geirir. Quentini

100 B yk R o m a n 169

sevgilisi ile yakalamad gibi bir alverile ilgili nemli

bir m esaj da karr. Nihayet, telgrafla direktif vermek is
terse de, borsa kapanmtr. Kzgnlndan ne yapacan
bilemeyen Jason, yemekte, Quentinle alay ederek onun,
bir gen kza yakmayacak hareketler yaptn im eder.
Jaso n un kzgnl ailenin dna da uzanr: Yahudilerden ve zencilerden -birincisinin borsalar, kincisinin de
kendi hayatn kontrol ettiklerine inandndan- nefret
eder. Dilseyin, Com pson ailesindeki mevkiini kskanr;
btn zencilerin aptal veya inat veyahut hem aptal hem
inat olduklarn syler. Yirmi be kuruunu kaybetmek
le beraber hl karnavala gitmeyi dnen Luster, Jasondan, yanndaki iki biletten birini kendisine vermesini
istedii vakit, paraya ihtiyac olduunu ve iki biletten bi
rini be sente satacan syler. D ilseyin kzgnlna
ramen Jason, Lustere strap ektirir ve nihayet, her iki
bileti atee atarak yakar.

Paskalya, 8 Nisan 1928

Kitabn bu son ksm na hdise sktrlmtr. Dil
seyin sakin bir ekilde kahvalt hazrlamas ve kendisinin
zenci ailesi ile birlikte St. Louisli, bilgili ve insana ilham
veren Papaz Shegog'un ynetimindeki Paskalya yinine
katlm as -istihzal bir tarzda- Com pson ailesindeki kaos
la karlatrlr. Ayinden gzleri yal, fakat dimdik kan
Dilsey, eve doru yrrken, kendi kendine deta khincesine der ki; Balangc grdm, imdi sonu gryorum.
Jason bu arada, Quentinin annesinin yllar boyunca
gnderdii ve Jaso n un saklad 7.000 dolarla katn
renir. Kasabann erifi, delillerin kesin olmamasndan
tr birey yaplamayacan syleyince, Jason, otom o
biline atlayarak kzn peine der. Fakat, kfura batn-

170 100 B y k R o m a n

m mendilini yanna almay unutmutur. Bu yzden, yol

da, kzl sal m etresi Lorraine ile geirdii hafta sonunun
hatralarn kafasnda canlandrmaya alm as dahi ban
daki ary gidermez. Jason, karnaval adrna gider ve
karnavaln yal asndan, Quentin ve onun karnaval tel
ll sevgilisinin nerede olduklarn sorar. A, Jaso n un
neden bahsettiini anlamaz. Jason, ann zerine ulla
nr. Neye uradn bilemeyen a, elindeki satrla Jasona saldrr. Jason yere der ve ba bir taa arpar. A
, Jaso n u kurtarr. Jason, yorgunluktan yryemeyecek
kadar bitkindir. Quentini aramaktan vazgeer ve otom o
bil kullanacak durum da da olmadndan baz zencilere
birer dolar teklif ederek kendisini, otomobiliyle, eve g
trmelerini ister. Hepsi reddeder. Nihayet, bir zenci, drt
dolara bu ii yapacan syler. Jason, iki dolar vermek is
ter, zenci srar eder ve sonunda zencinin istedii paray
vererek evine dner.
Romann son sahnesinde D ilseyin Benjyi, faytonla
kasabaya gtrm esi iin Lustere izin verdiini gryo
ruz. Araba, Jefferson meydanna doru yol alrken, Benjy,
elindeki nergis iei ile huzur iinde arabada oturm akta
dr. Luster, birdenbire gsteri hevesine kaplr ve hayva
n yolun solundan srmeye balar. Eyay aksi ynde gr
meye alm am Benjy haykrr. Bahtsz yolculuundan
henz dnen Jason, Benjynin sesini iitir ve sratle ara
bann nne geerek at yolun sana geirir. Jason, Lusterin suratna bir tokat atarak eve dnmesini syler. Gn
lk hayat normale dnd zaman Benjy, elinden brakt
sap krlm nergis iei ile huzur iinde kendisinin
sakin boluu iin ker.
Eletiri
Macbeth, hayatn bir aptaln anlatt m asal olduu

100 B y k R o m a n 1 7 1

nu syler. Bandan sonuna kadar, hibir ey ifade etme

yen Ses ve Q/feesinde oluan bir m asal. Shakespearein bu
kasvetli szn m ulakasm a aklayan Faulknerin Ses ve
fkesinde, beer yaratklar bekleyen hayat hi de parlak
deil. Evet, Dilsey hayata tahamml eder ve insanolu
nun tahammlnn bir sem bol olarak grlr. Bununla
beraber, Com pson ailesinin ev ilerine bakan zenci Dilsey,
cesur bir insan olm asna ramen, iinde yaad beyaz ce
miyetin basks altndadr.
Maamafh, yazarn hayat gr safasna m utluluk ol
madndan veya parlak mitler yaratmad iin de, ro
mann edeb deerine srt eviremeyiz. Geri eletiriciler.
Ses ve fkenin tez ve teknii zerinde uzun uzadya tarttlarsa da, romann m uazzam gcn inkr eden de pek
olmad. Ses ve fke, phesiz zor okunan bir kitap, bunun
la beraber, titiz bir okuyucuyu da, dejenereleen Gneyli
bir ailenin zel ve kamu hayat hususunda, kolay kolay
unutulmayacak bir ekilde aydnlatyor. Ailenin hfzalardan silinmeyen eski parlakl Com psonlara devaml st
rap vermektedir. Buna ramen aile, modern ve deim ek
te olan dnyaya kendisini uyduramaz ve bu durum da
Com psonlarm yozlamasn hzlandrr. Safiyet, ahlk ve
ak hakkndaki sahte grler. Quentinin hayat tecrbe
si edinmesini nler. Bunun gibi materyal deerlerden b a
ka bir ey dnmeyen Jason da, mtemadiyen ayn hu
zursuzluklar iindedir. Caddy, Quentin gibi, iyi bir insan
dr, fakat zaman gemi veya beer olmayan teaml ve
geleneklerin arasnda skp kalmtr. Olup bitenlerden
hibir m n karamamasna ramen zavall Benjy, evre
sindeki huzursuzluun tesirini hisseder, koklar. Benjynin
naklettii hikye, geri zekl biri tarafndan anlatlm ol
m asna ramen yine de ok nemlidir.
Bu gl hikyesini anlatabilmek iin Faulkner, kendi
ne has romanclk tekniini mkemmel uygular. Benjy

172 100 B yk R oman

nin .hibir ey anlamad gayr-mantk, dzensiz uur

dnyasndan, romann niha blmnn akc, objektif,
d dnyasna geer. Baz eletiriciler, ayet plan tersyz
edilm i olsa idi, romann daha rahatlkla okunacan sy
lediler. Dierlerine gre de -ki bu yerinde bir grtrplnn tersyz edilmesi roman biraz daha vuzuha kavu
turacaksa da, perspektif, l ve sezgisinden ok ey kay
bettirmi olacaktr.
Faulknerin modern insann kaderini aratrrken kul
land dier metodlar da romana arlk kazandryor. Ki
tap, Faulknerin ele ald soyut meselelerden birounu
som utlatran sembollerle dolu. Bylece, Quentinin za
man zerindeki saplants, onun krlan saati ile imajlandrlyor ve bu imaj da D ilseyin, kendisini hibir zaman
rahatsz etmeyen alar saati ile kesin bir tezat tekil edi
yor. ki karde arasndaki ak, hanmeli ieinin byle
yici kokulan arasnda ele alnyor. Ja so n un materyalizmi,
benzinin pis kokusunu artryor. Ve tabi, insanolu
nun strabn daha kesin bir ekilde gsterm ek iin de
Paskalya efsanesi ele alnyor. Din yinde de D ilseyin ge
irdii tecrbe zerinde durularak, insann muhtemelen
tekrar dirilecei anlatlmak isteniyor.
Ses ve fke, hayatn mulak felsef ve psikolojik sezgi
sini okuyucunun nne seriyor. Geri roman, dnyay
kaotik bir ekilde gsterip insanolunun karlat m e
selelere niha hal areleri getirmiyorsa da, bu meseleleri,
byk bir g, sezgi ve anlayla dramatize ediyor.

Austos I
(Light in August)

Yazan

William Falukner
{18 97-1962)

Balca Karakterler
Joe C hristm as: Rom ann kah ram an strap iinde kvranr, l-ler an id

d ete b a v u rm a y a h azr, isy an kr, ykc, benliini bu lam ay an ve d i

erlerin den old u u k ad ar k en d isin d en de intikam alm ay a a z m e tm i
biri.
Joanna Burden: Jo e nin m etresid ir. A m erikann K uzey b lg e sin d e d n

y ay a gelen krk bir y an d ak i bu kadn, Jo e nin k en d isin d en a a s e

v iy ed e bu lu n d u u n a in an m asn a ram en , ailesin d en te v ar s ettii
ah lk in an lar onu, bu zen ciye y ard m etm eye zorlar.
Gail H ightow er: Bir z am an lar P rotestan P apaz idi; im d i hakik d n y a

d an ve m uh tem el b t n zevk ve aclardan k en d isin in iste i ile sy

rlm , in zivay a ekilm itir.
Lena Grove: Gayr-m eru bir o cu a h m ile olm akla berab er, yine de

tab i safiy etin bir se m b o l d r; hayatn ve in san olu n u n a sln d a iyi

o ld u u n a d air inancn h ibir zam an kay betm em itir,
Lucas Burch: Jo e Brown takm a ad ile g ezer; Lenann o cu u n u n b a b a

sd r. H ibir ite d ik i tu ttu ram ayan , se k s ve ikiden b a k a b ir ey

d n m ey en bir insan .

174 100 B yk R oman

Byron Bunch: Lena Grove ile tan t z am an a k ad ar y aln z bir h ayat s

ryordu; h ain, v a z ife in a s, ahlki b a lara ve so sy a l tab u lara bal

idi.
Dok Hines: Jo e C h ristm a sn b y k b a b a s Jo e d an intikam alm aktan

b a k a bir e y d n em ey en , gn ah ve rk ilikileri sallan tsn d an

ken d isin i k u rtaram ay an bir fanatik.
McEachern: Jo e C h ristm asn vey b ab as; fan atik bir d in d ar ve v icd an

sz bir zalim .
Bn. McEachern: Ana se v g isi tay an bir kadn o lm ak la berab er, k o c a s

nn irad e sin e tam am en boyu n em itir.

Bobbie Allan: Jo e nin iliki k u rdu u ilk kadn; bir g arso n ve fah ie, hem

seveb ilen hem zu l m y ap ab ilen biri.

P ercy Grimm: Eyalet m ilisin e m en su p o v e n ist bir rk ad am .

Hikye
Geri Joe Christmas, Gail Hightovver ve Lena Grover'in
hikyeleri birbirinden tamamiyle ayn iseler de, Mississippi eya
letinin Jetferson kasobasnda, bir austos aynda, hdiselerle
dolu geen on bir gn, birbirine dramatik bir surette tesir eder
ve ronnann gl birliini yaratr. Romann balangcnda Lena
Grove, bir aydr, henz domam ocuunun bir kereste fab
rikasnda alt sylenen Lucas Burch adndaki babasn bu
labilmek midi ile Jefferson'a doru yrmektedir. Hmileliine, rahatszlna aldn etmeksizin, kendisinden emin, huzur
iinde yoluna devam eder; arabasnda kendisine yer vermek
isteyenlerin veya geceyi evinde geirmesini isteyenlerin teklifle
rini kabul eder. Geceleri yatacak yer bulamaynca tarlalarda
uyun Bir cuma sabah Jefferson'a varan Lena Grove, uzaktan
yanmakta olan bir evden kan dumanlan grr.
U yl ncesi -yine bir Cuma sabah- Joe Christmas adnda
sessiz bir gen, bu kereste fabrikasnda almaya balamt.
Lena'nn Jefferson'a geliinden alt ay nce (ad Lucas Burch
olmakla beraber) kendisini Joe Broxn diye takdim eden bir d i
er gen de bu fabrikada almaya balamt. Romann ba
langcndan birka ay nce Burch ve Christmas, gizliden gizli

1 00 b y k R om an 1 7 5

ye iki iml ediyor, piyasaya sryorlard. Byron Bunch ise do

kuz senedir fabrikada almaktadr. alkanlndan tr
fabrikadaki iiler Joe Cfristmas'a hrmet ederlerse de, kendi
sini tepeden bakarcasna dierlerinden uzak tutmasn sevmez
ler iiler, Lucas'n tembellii ile alay eder ve kendisini vme
sinden tiksinirler; iilerle iyi geinen, alkan bir insan olan,
fakat ahs hayat hakknda hibir ey sylemeyen Byron'n kim
liini de merak ederler
Kasabada, Byron'n kim olduunu bilen bir kii vardr: Pa
paz Gil Hightowen Byron, kasaba dndaki bir kilisenin koro
sunda lh sylemek iin hafta sonlan Jefferson'dcn aynlr ve
haftada bir iki gece de Hightov^er'in evine giderek onunla soh
bet eder. Lena'nn kasabaya geldii akam, Byron Bunch, ka
sabada olup bitenler hakknda Hightower'a bilgi verir: Lena
fabrikaya gelmitin Joanna Burden ldrlm ve evi de yakl
mtr. Lena fabrikada, Bunch'a Lucas'tan bahseder, Lucas'n,
Joanna Burden'le ilikisini bilen Byron, Lucas ve Joe Brovvn'n
ayn insan olduunu

Lena'ya sylemedii iin pimandn

Byron, hlightovver'a Lena'nn fabrikaya geldii gn olup biten

zc hdiselerden haberdar olmamasna altn sylen
Fakat Hightower, henz Byron'un da farkna varmad bir ey
sezer: Byron, bu sakin, fakat azimli kza ktn Byron, Joanna
Burden'in lm hakkndaki kasabada sylenenleri de anlatr:
Lucas, Joanna'y ldreni bildirene mkfat verileceini re
nince, polise, sulunun Joe Chritmos olduunu ve kadnn ku
lbesinde Lucas'la birlikte yaar grnmesine ramen, se
nedir Joanna ile metres hayat yaadn anlatn Lucas polise,
esmer tenine ramen, Joe'nin bir zenci olduunu itiraf ettiini
de belirtin
Byron anlatrken, Hightower bunlara "inanmadn ve ka
mak istediini" ifade eden sessiz bir tavrla dinlen Hightower,
senelerce, nce kans ile birlikte vaaz vermek iin Jefferson'a
gelmi; sonralan papazlktan aynim ve o zamandan bu yana
da realiteyi kabul etmitin

176 100 B yk R oman

Cemaat, daha ba|lcngtan itibaren onun tovrlann ar

derecede cokun bulmu, halka din inan alamaktan ziya
de, kendisinin din inanlar peinde gittiini sanmtr. Sonra,
Hightovver'in kans da epeyce garip bir insan olduu intiban
yaratmt: Kadn, kiliseye nadiren geliyor, hafta sonlan

orta

dan kayboluyordu. Bir defasnda ayin srasnda, histeriye kaplmasna haykrmt. Ksa bir zaman iin bir akl hastanesinde
yatan kadn, sonralan Memphis ehrindeki bir otelde yabanc
bir adamla grlm ve kendisini pencereden atarak intihar et
miti. Hightovver, cemaatin basksna ramen, papazlktan ay
rlmak istememiti. Fakat sonunda, zenci as ile iliki kur
makla suland, zenci aleyhtar militanlar tarafndan dvld
ve istifaya zorland. Hightower, tek bana bir inziva hayat ya
amaya balad ve kasaba halk da ona srt evirerek ses kar
mad.
imdi, Byron'un anlatt ak ve iddetle ilgili hikyeleri din
lerken, kasabada cereyan eden hdiselerin kendi huzurunu
bozabileceini dnerek endieye kaplr. Yine Byron'un bil
hassa Lena ile kurduu ilikilerin, kendisini kasabadaki tek ar
kadandan da mahrum brakacan dnerek korkar
Roman, burada, Joe Christmas'a dner, onun maziden hatrladklan zerinde durur. Joanna Burden'in ldrlmesine yol
aan hadiseleri ele alr: Joe'nin ocukluuna dair belli bal ilk
hatras, beyazlann ynettii bir yetimevinde bandan geen
lerle ilgilidir. Joe o zaman be yandadr. Yetimevinin yemek i
lerine bakan Bn. Atkins'in odasndaki perde ardna saklanan
Joe, di macununu yerken, Bn. Atkins ile gen bir doktorun an
szn ieri girdiklerini ve onlann, mnsn anlamad sesler
kararak ak yaptklann duyar. Di macunu midesini bozar ve
Joe kusmaya balaynca Bn. Atkins kendisini g rr Son dere
ce hiddetlenen kadn, Joe'ya (zencileri tahkir mnsna kulla
nlan) "N igger" kelimesi ile hakaret eder ve ispiyonculukla su
lar. Joe di macununu yedii iin kadnn kendisini azarlad
n sanr, fakat bu hdise ile kendi benliinden satha kan seks

100 B yk R oman 177

sarsnts ve rklar arasndaki aynlk hissi hibir zaman kafasn

dan kmaz.
Joe'nin olup bitenleri anlatacandan ve bylece iinden
atlacandan korkan Bn. Atkins Joe'nin yetimevine getiriliin
den ksa bir mddet sonra almaya balayan Doc Hines
adndaki hademeden kendisine yardm etmesini ister. Hines,
artk Bn. Atkins'in kelimeleriyle, sadece "ocuu gzetlemek ve
ondan nefret etmek" iin alr. Geri Hines, Bn. Atkins'e bir
fahie gz ile bakyor ve Joe'nin onun nasl bir kadn olduu
nu kefetmesini Allah'n iradesi olarak gryorsa da, ocuu,
yine de bir zenci yetimevine aktarmak iin urar. Bu arada,
Joe'nin yetimevinden alnmasn isteyen Bn. Atkins, yetimevinin
mdrne Joe'nin bir zenci olduunu syler. Hines'in Joe'yi
kard anlalnca, Joe geri getirilir. Irk ahsiyetindeki dei
ikliin Joe'nin zerinde kt bir tesir yaratacana inanan ye
timevinin mdiresi onu, McEachernler adndaki beyaz bir aile
nin yanna yerletirir.
McEachemlerin evinde geirdii seneler, Joe'nin seksel ve
rk gazabn daha da artnr. Sekiz yanda iken, vey babas
Joe'yu, kendi ahlk dncelerini renmekte glk ektii
iin acmoszca dver. Joe, on drt yana geldii zaman ilk
defa cins temas imkn ile kar karya kalr; beyaz orkadalannn cins temasta bulunduklan bir zenci kzn tekmeler, d
ver. O n yedi yana geldii zaman, gndzleri McEachern ift
liindeki yorucu almasndan sonra geceleri, ilk cins tecr
besini yaad

otuz yandaki Bobbie Ailen adndaki kadn

grmek iin gizlice onun evine gider Kadna, ak yapt ilk anlanndan birinde, kendisinin yan zenci olduuna inandn sy
ler. Joe'nin bu itiraf kadn afallatrsa da, onun zenci olabile
ceine pek inanmadndan, ilikisini devam ettirir. Joe, Bobbie'nin gerekte bir fahie olduunu renince, kadn vahice
dver; fakat her defasnda, mfik vey annesinden ald pa
ray kadna brakr.

178 100 B y k R o m a n

McEcahern, bir gece Joe'y takip eder ve onu Bobbie ile

dans ederken g rr McEachern kadna, bir fahie olduunu
syleyerek hakaret eder ve kendisine bir sandalye ile kar koy
maya alan Joe'ya da saldnr Bobbie'nin lnetleri kulaklannda nlayan Joe eve dner, vey annesinin gzleri nnde
onun parasn alar (Joe, McEachern'in vahetinden ziyade kansnn efkatinden nefret ediyordu) ve ardndan, ahrdan bir at
alarak biner, hayvan: tekmeleye tekmeleye Bobbie'nin evine
gider ald paray kadnn yatana frlatr ve onu vahice
dver Kadn haykrarak yardm ister, gelenlere onun bir zenci
olduunu syler ve Joe'nin dvlmesini seyreder
Joe, mteakip on sene boyunca, bir kr kasabasndan die
rine gider, muhtelif ilerde alr, saysz kadnla yatar ve hep
sine, kendisinin bir zenci olduunu syler, lnetlere maruz ka
lr, dvlr Kendisinin zenci olduunu kaytszlkla karlayan
bir kadn, nerede ise ldrrcesine dver Bu tecrbeden son
ra Kuzey eyaletlerine gider ve iki sene bir zenci olarak yaar, i
kolata renginde bir zenci kadnla metres hayat kuran Fakat ku
zeyde de umduunu bulamaz, bir zenci olarak, dier zenciler
le kaynaamaz.
Nihayet -otuz yana girdii zaman- Jefferson'a gelir
Kasabann hemen dndaki beyaz bir evin cazibesine kapla
rak ieri girer Burnuna yemek kokusu gelir, mutfaa gider
Mutfakta yemek yerken, evin kadn Joanna birden ieri girer
Joe'nin bu hareketini tasvip etmeyen kadn, onun evinin kar
sndaki kk bir kulbede oturmasna msaade eder Birbiri
ni nadiren grmelerine ramen, Joe, kadnn kendisinden uzak
durmasna ok kzar Kadna besledii kzgnlk gn getike
artar ve bir gece, bu kzgnln tesiri altnda kadna tecavz
eder; fakat onun, "gzya dkmeden, pimanlk duymadan ye
deta bir erkek gibi" kendisini terketmesini hayret ve aknlk
la karlar Joe kadnn, tecavz edildii iin, kendisinden
alacan sanr, fakat kadnn, sanki hibir ey olmam gibi
hareket etmesinden dehete der Fabrikadaki iine devam

100

byk

R oman 179

eder, geceleri kulbesine gelir ve bu garip hmisinin ve kurba

nn kendisine ne yapacan merak eder. Aradan bir mddet
getikten sonra Joanna, Joe'nin kulbesine gelir ve gayet te
ferruatlca mazisinden bahseder; ecdad, Amerika'da kleliin
kaldrlmas iin alm, aralarnda zencilere yardm iin Jetferson'a gelen bazian da beyazlar tarafndan ldrlmtr.
Kadn, imdi mensubu bulunduu rkn iledii sulann telfisi
uruna her eyini vermeye hazrdr.
Bu itiraftan sonra Joanna, Joe ile olan ilikisinin "ikinci safha"sn balatr. Gndzleri yine eskisi gibi geerse de, gecele
ri -bazen kadnn yatanda ve bazen de tarlada- Joe'nin ken
disine, hareketleri ve kelimeleri ile derin bir tarzda ak yapma
sn ister. Kadn, ak yaparlarken, Joe'nin kulana "zenci, zen
ci, zenci" diye fsldar. Kadnn ihtiras ve iddeti Joe'y dehete
drr. Fakat kamas gerektiini idrak etmesine ramen, se
bebini kendisi de bilemeden, bu hayat devam ettirir.
iki sene sonra, nc ve niha safha balar; Joanna ken
disini dine verir Hmile kalmasna, gnahlannn affedilmesini
lesiye istemesine ramen, gnah ilemekten yine de vazgee
mez ve gnlerini dua etmekle geirir. Kendisinin bu yoldaki
gayretlerini Joe'nin paylamasn, onun bir zenci kilisesine de
vam etmesini srarla ister, fakat Joe bunlar reddedince, hi o l
mazsa gnahlannn affedilmesi iin Allah'a yakarmasn sy
ler. Joe yine reddeder. kisi arasndaki bu mcadele gittike yo
unlar ve Joanna nihayet, Joe'y bir tabanca ile tehdit edin
ce, Joe kadn grtlandan keserek ldrr Ertesi sabah, Joe
katktan sonra ayya Lucas Burch, kadnn cesedini grr ve
kaza ile evi tututurur
Felket, Joe'nin yakasn brakmaz.

Polisin, kpeklerle

Joe'nin peine dt srada Lucas, katilin kim olduunu sy

ledii iin kendisine mkfat olarak para vermesini ister Jefferson'dan kaan Joe yolda, bir zenci kilisesinden ieri girer, kr
sdeki papaz yumruklar ve Allah'a kfreder, lnet okur Papa
zn olu, bir jiletle, Joe'nin suratn kesmek istedii zaman Joe,

180 100 B yk R oman

onun kafasna bir sandolye indirir. Joe kiliseden kaar ve bir

zencinin ayakkabsn giyerek peindeki kpekleri yanl yola
gnderir Gnn ve nerede olduunu bilmeyen Joe kan
srdrr ve bir hafta sonra, Jefferson'dan otuz be kilonnetre
mesafedeki Mottstovvn kasabasna ular. Bir beyazn ilettii
berberde salarn kestirir, bir gm lek ve pantolon satn alarak
srtndakileri atar ve yakalanncaya kadar kasabann ana cad
desinde dolar.
Kalabalk Joe'yi lin etmek ister. O nun bir an nce ortadan
kaldnimasn isteyenlerin banda Doc Hines vardr Joe'nin
ocukluunda kald yetimevinin hademeliini yapan Doc Hi
nes, Mottstov/n kasabasnda otuz drt senedir Incil'den vaaz
lar vermektedir. Cemaati zencilerden olumasna ramen, zen
cilerin teki dnyada kurtulua erebilmelerinin ancak bu dn
yada beyaz hkimiyetini kabul etmekle mmkn olacan sy
ler Joe'nin lin edilmesi nlenir ve Jefferson hapishanesine
gnderilir. Doc Hines ve kans Joe'nin peini brakmazlar Doc,
halk bir defa daha kkrtmaya alarak Joe'y lin etmelerini
ister Bu arada Doc'un kans da, kocasnn doduundan beri
kendisinden saklad bir gerei, Joe'nin kimliini renir.
imdi Joe'nin kim olduu hakknda gerek meydana k
mtr Hinesler Joe'nin byk baba ve byk anneleridirler
Kzlan Millie, anne ve babasna Meksikal dedii bir adamla
iliki kurmu ve ondan bir erkek ocuu dnyaya gelmiti. Doc
Hines, bu adam ldrm ve doum yapan kzndan shh yar
dm esirgeyerek onu lme terketmiti. Daha sonra, yeni d o
an bir ocuu alarak, bir noel gecesi, bir genelevin kapsn
da brakm, bir mddet sonra da evin madamna, ocuun is
minin Joseph (ksaltlm olarak Joe) olduunu sylemiti. Joe,
McEachern ailesinin yanna gittii zaman Doc, Allah'n byle
ce intikam aldn sanr. Fakat aradan ok gemeden, Joe'nin
"Allah'n bir lneti" olduu dncesi kendisine strap verme
ye balar ve bu hal Joe'nin tevkif edildii zamana kadar devam
eder

100 b y k R o m a n 181

Hcresinden, elleri kelepeli olarak hapishanenin bulundu

u meydann te yanndaki mahkemeye gtrlrken, Joe
gardiyanlann elinden kurtulur Elleri kelepeli, kalabalk ara
sndan kaar Joe'nin peine denler arasnda, onu gzden
karmayan sadece Percy Grimm'dir. ilkin kulbesine ve ora
dan da Hightower'in evine giden Joe'nin peini brakmaz, Joe,
elindeki tabanca ile Hightower'in kafasna vurur, bayltr, mut
faa gider ve yemek masasn kapnn arkasna dayayarak ken
disini savunmaya hazrlanr Grimm eve geldii zaman, daha
nce Byron Bunch'a, Joe'ya katiyen yardm etmeyeceini sy
leyen Hightower bu defo, Grimm 'e, Joe'nin susuz olduunu
ve Joanna'nn ldrld gece kendisinin Joe'nin yannda
bulunduunu anlatr. Hightovver'in bu szlerini tiksinti ile kar
layan Grimm onu bir kenara iterek, ate ede ede mutfaa gi
rer Polis geldii zaman, G rim m 'i can ekien Joe'yu hadm et
meye alrken grrler.
Joe, Hightower'n evinde lrken, Lena Grove,

Byron

Bunch vastasyla snd kulbede, Joanna Burden'in topra

ndaki Joe ve Lucas'n kaldklan kulbede ocuunu dourur
Bunch'n, Lena'ya bakmas iin artt Bn. Hines, Lena'nn
ocuunun ebeliini yapar Fakat Bn. Hines, son gnlerde
rendii gereklerden kendisini kurtaramayarak akln kaybe
der; yeni doan ocuun Joe ve Lena'nn da kz M illie oldu
unu sanr Byron, Lena'y sevmesine ramen, erifin, Lucas'
Lena'nn doum yapt kulbeye getirmesini ister. (Lucas, ken
disine mkfat verilmek iin getirildiini sanr) Lucas, birka
dakika sonra, hemen dneceini syleyerek Lena'nn yanndan
aynlr Fakat dan kar kmaz, kaar Byron, Lucas Burch'n
peine taklarak, onu demiryolu civannda yakalar Ama Byron,
gazaba gelen Lucas ile baa kacak durumda deildir Lucas,
Byron'u dver ve gemekte olan bir yk trenine atlayarak ka
ar
Bylece Joe Christmas lr; Lena Grove, ocuunu dou
rur ve Papaz Hightovver da kendisini, tereddtle yeniden haya

182 100 B y k R o m a n

tn ac ve straplarna terkeder. Roman sona ererken, Mississippi eyaletinin dou ksmnda yaayan bir mobilya taciri, yatak
taki kansna, Jetferson'da, ocuklu bir gen kadn ve yannda
ki sinirli ve heyecanl bir erkei kamyonuna aldn, onlan Tennessee eyaletine keder gtrdn anlatr. Kamyon, gecele
yin yol kenarnda durduu zaman (adnn Bunch olduunu ha
trlad) delikanlnn, srnerek, gen kadnn yanna yaklat
n, fakat kadnn, tersleyerek onu uzaklatrdn anlatr. Erte
si sabah, kamyon hareket ettii zaman, delikanl meydanda
yoktur. Fakat biraz ilerideki dnemete bekliyordun Tekrar
kamyona binen gen, kza, "Buraya kadar geldikten sonra ar
tk seni brakmayacam" der. Gen kadn u cevab verir." Sa
na git diyen oldu mu?"

Eletiri

Faulknerin en iyi ve en rahat okunan romanlarndan

biri olduu sylenmekle beraber Austos I, yine de pek
kolay anlalmayan bir eser. Romandaki bu zorlua birok
sebep yol ayor. Yapsnn mulakl, ele alnan grle
rin eitlilii, mulak imalar ve sembolizm ve aprak
tezler. Romann, yukarda anlatlan z, sadece gz ka
m atrrcasna mulak olan tekniini ve yazarn, beer
davranlar sezmekteki derin gcn gsterir.
Eletiriciler, Faulknerin tekniinin, romann tezine
nasl katkda bulunduunu inceden inceye anlatmaya a
ltlar. M esel Joe, Lena ve Hightovverin bandan geen
ler anlatlrkan, deiik planlar kullanlmas insanolu
nun, yalnz dierlerinden tecrit edilmi olarak bir hayat
srdn gl bir ekilde belirtiyor. nsanlar, hatta bir
arada bulunduklar zaman veya Joe ve Joannanm duru
m unda olduu gibi, arptklar zaman dahi, aralarnda
bir anlam a, bir muhabere kuramazlar; kendilerini, yine
yalnz, yine insanlardan uzakta, tecrit edilmi hissederler,
her biri, kendi dnyasnn sarsntlar iine gmlmtr.

100 B yk R oman 183

yle ki, Doc Hines, McEachern ve Percy Grimm gibi, ikin

ci derecedeki karakterleri dahi ayn kader bekler. Joe ve
Lena gibi karakterleri hibir zaman biraraya getirmemek
le beraber, Faulkner, sadece insanm cemiyetteki yabanclm ve aresizlik iinde bulunduunu gsterm ekle kal
myor. Jo e nn ac ve strabna kar Lenann huzurlu ha
yatn belirtiyor.
Bunun gibi, hikyenin anlatlm asnda eitli grle
rin ele alnmas, bir kiinin btn bu vakalar yaamasnn
mmkn olamayacan da gsteriyor. Lenann sezgi g
cnden Jo e nin ie kapank hayatna ve ardndan Hightow erin cemiyetten uzak, strapl yaayna geildii va
kit, okuyucunun, insanolunun g ve zaaflarn anlaya
bilmek iin m uazzam bilgiye sahip bulunm as gerektiini
seziyor.
ok sayda eletirici, Jo e C hristm asn hayat ile
sann ncilde anlatlan hayat arasnda istihzal benzer
likler buldular: Lucasm say ele veren mridini hatrlatrcasma, para iin Jo e yi jurnal etmesi; Jo e nin genlii
nin ilk yllarnda krlarda dolam as ve hayatnn son yedi
gnnde kanlmazcasna lmne doru gidii. Ama
Joe bir kurtarc, bir m esih deil. lmekle, hibir ruhu
kurtarmyor, beer ruhunu hrriyete kavuturmuyor. Ger
ekten, Edmond Volpenin dedii gibi, kurtulua erien
Jo e dr, cemiyet deil, rk kavramlaryla Jo e y armha
geren topluluk deil, Joe, Gney blgesini, kendisine has
pritanik (saf, katksz) zihniyetinden kurtaramaz. O an
cak bir am ar olan hizmetini grebilir: Beyaz ve siyah,
ac ve strap eken herkes iin strap eker.
Joe, dnyadaki varln hakl gsterecek sebepler bul
maya alrken lr. Hightower ise byle bir maceraya
katlanmaz. Sonunda Lena ve Jo e nin sembolize ettii ha
yat ve lm kuvvetlerini reddederek, Ben artk hayatta
deilim . der. imdi; istikbalin getireceklerine katlanmak

184 100 B y k R o m a n

in yaantlarn srdrenler sadece Byron Bunch ve Lena Grovedir. Bununla beraber Faulkner, onlara, yine de
parlak bir istikbal vaadetmez: Lena gayet ilkel bir kadn
dr; Byron da kendisini inatla hayat tecrbesine adamtr.
Lenann, ocuunu dourmas, tabi ilemin yerine geti
rilmesinden baka bir ey deildir, deta, bir inein duru
m unda olabilecei gibi, bir Austos Idr; vcudunda
ki yk atmtr. Fakat kendisine ve dierlerine yol gste
recek baka bir k yoktur. Roman sona erdii zaman, Joe
C hristm asn karanlk glgesi hl topraa dm ekte
dir.

Yazar
Faulkner ailesi, Amerikan i harbinden (1860) itibaren Mississippi
eyaletinde belirli bir rol oynad. Bununla beraber, hibir Faulkner, hem
Plutzer hem Nobel mkfat kazanan VVilliam Faulknerin hretine erie
medi. Liseyi bitirmemesine ve Mississippi niversitesinde devam ettii
zel ngilizce kurslarnda da baanl olmamasna ramen, Faulkner ken
disini, usanmadan yazarlk mesleine adad ve yirminci asnn ilk yarsnn
en iyi Amerikan yazarlarndan biri olarak isim brakt.
Kanada Hava Kuvvetlerinde pilotluk eitiminden geen Faulkner, Bi
rinci Dnya Harbinden sonra yazar olmaya azmetti. lkin iir yazarak
balad; fakat mehur Amerikan air ve yazar Shervvood Anderson ile ta
ntktan sonra, Andersonun yardm ile Soldiers Pay {Askerin Maa)
adl romann yazmaya koyuldu. Bu roman (1926da basld) geri ona
hret getirmedi se de, yazarla tevik etti. Faulkner, sene sonra ya
ynlanan Austos I ile belli bal bir yazar olmutu.
Ayn yl evlenen Faulkner, geimini temin iin, yazarlkla ilgisi olma
yan iler yapmaya mecbur kald. Srf para kazanmak iin yazdn sy
ledi. Sanctuary (Melce veya Snak) adl roman 1931de yaynland. De
jenere Popeye ve zayf ahlkl Temple Brake adndaki delikanlnn portre
lerini hain bir ekilde ele alan bu kitap, Amerikada sansasyon yaratt ve
mellifine de arzu ettii paray salad. Faulkner, ardndan, Holiyvvood

100

byk

R oman 185

iin senaryolar yazd. Sonralar bu yazlardan yle bahsetti: Hem ken

dim iin biraz para yaptm hem de hoa vakit geirdim.
Maamafih, bu tr yazlar, Faulknerin yaratc hayatnda ikinci derece
de kald ve abuk geti. 1930dan sonraki yllarnn ekserisini, Mississippi eyaletinin Oxford kasabasndaki Faulkner ailesinin konanda geirdi.
Kendisini titiz bir almaya adad. Efsanev bir dnyay anlatan Yoknapatovwpha adl romannda, ocukluk ve genlik yllarnn byk bir ks
mn geirdii bu kasaba ve civann, Gney blgesinin, kesin bir ekilde
snflar zerinde kurulmu cemiyet hayatn ele ald. Romandaki Sartoris
ve Compsoh aileleri, mesel, Faulknerin kendisinin yetitii orta snfn
bir gmlek stndeki soylu aristokrasiyi temsil ederler. Ar utaki Snope ailesi ise, zalim ve tamahkr bir klnn temsilcileridirler. Ve tabi, her
zaman zenciler de vardr; beer tahammlnn zelliklerini tecessm et
tiren ve varlklaryla, beyaz insann iledii sular ve yaadklar korku
lar hatrlatan zenciler.
Ksa boylu, fakat yakkl ve sakin bir insan olan Faulkner -hayatnn
son senelerine kadar- gsteriten kand, cemiyetten uzak, sakin bir ha
yat srd. Ancak ailesinin srar zerine svee gitti. Smokin giydi ve Nobel mkfatn kabul etti. Faulkner, trende, hibir zaman unutulmayacak
bir hitabe yapt. Bu nutkunda, insanolunun, yeryznden silineceini
kabul etmediini syleyen VVilliam Faulkner dedi ki: Ben, insann sade
ce tahamml edeceine deil, nndeki glklere galebe alacana
da inanyorum.

Vatan Sevgisi
(The Good Earth)
Yazan

Peari Buck
(18 92-1973)

Balca Karakterler
Wang Lung: T o p ra n a so n d erece b a l fak ir bir inli ifti.
O-Ian: VVang Lungn kars; sd k , fed ak r ve n adiren takdir edilen h a

yat ark ad a.
Wang Lungun O ullar: R om anda ad lar verilm esin e ram en, yine de

kendilerin e h as k esin zellik lere sah ip tirler. En bykleri, ken disini

b ilgiy e a d a m sa d a tatm in olm am tr; en b y k a rz u su b y k bir
ev kurm aktr. Kurnaz bir tacir olan kincisinin b a lc a d n c e si p a
ra y apm ak tr. B ab as, ih tirasl bir gen olan n c s n n kendi y e
rini alarak to p ra a sah ip km asn a rz u la r sa d a, o a sk e r olm ak is
ter.
Lotus Blossom : VVang Lungun od al. G zelce ve e tk isiz olan bu k ad

na VVang, bir ara d elic esin e k t.

Wang Lungun Babas: Bir zam an lar, b t n gn to p ra iley en b ir ih

tiy ar ad am , im d i gn lerin i g n e te h u zu r iinde u yu y arak geirir.

Wang Lungun A m cas: Bir ek y a gru bu n u n hibir ie y aram ay an tem

bel m en su b u . VVang Lung, ksm en h rm et ettiin den , fakat d ah a z i

y ad e korktu un dan , ona para verir.
Wang Lungun Y eeni: K stah v e ah lk sz b ir ocu ktu r. A m casn ve

en b y k olu n u m tem ad iyen taciz eder.

100

byk

R oman 1 8 7

Peari Blossom : G zel ve m ah u p bir kle kz, Wang Lungun son a

kdr.
C uckoo: Bir zam an lar Hvvang a ile si reisin in o d al olan bu kadn, im

di Lotus B lo sso m un cretli ark ad ad r.

Hikye
Balktan yaplm bir evde oturan Wong Lung adndaki fa
kir bir inli ifti, annesinin lmnden sonra alt senedir ya
l babasna bakmaktadr. Sabahlan erkenden kalkp, babasnn
imesi iin su kaynatmakta ve btn gn tarlada altktan
sonra da akam yemeini hazrlamaktadr Wang Lung artk hi
olmazsa eskisi kadar almayacaktr. Zira babasn, kendisini
evlendirmesi iin ikna etmitir. Mstakbel kans, Hvvang ailesin
de alan klelerden biri olacaktr; ne ok gen ne de ok g
zel bir kz (Hwang ailesinin erkekleri, gzel ve gen kleleri kul
lanmlard.)
Wang Lung, ykandktan sonra, gelinini semek zere
Hvvang ailesinin konana gider. Bu byk aile, hatta kapc
kendisinde derin bir iz brakr Hvvang ailesi reisinin, afyon ien
eski metresi, hayret ve aknlk iindeki bu fakir iftiyi kabul
eder, klesini semesini syler; fakat ilk ocuu doduu za
man aileyi ziyaret etmesini de emreden Wang Lung ve gelini,
tarlalar mabudu ve onun eine bir mum yakmak iin bir mbede giderler, bylece resmen evlenmi olurlar
Wang Lung'n kans O -lan , gzel bir kadn deildir, drt
ke yanaklan, hi de zarif olmayan gl bir vcudu ve (zel
olarak kltlmemi) byk ayaklar vardr; fakat alkan ve
iyi huyludur Sadece ev ilerini mkemmelce yerine getirmekle
ve Wang Lung'un babasna sadakatle hizmet etmekle kalmaz
VVang Lung'a her gn tarlada da yardm eder O -lan o.k ge
meden bir erkek ocuu dourur. Kadn, doum srasnda kim
senin yardmn istemez. Ertesi gn, yine ev ilerini yapar
Wang Lung'un babasnn hizmetini grr ve tekrar tarlada a

188 100 B yk R om an

lr. Yeni senenin ikinci gn, yeni elbiselerini giyerek, hr

metlerini sunmak zere Hvvang ailesine giderler.
O

yl iyi bir mahsul alan Wang Lung bu ziyareti srasnda

Hwonglann paraya ihtyialan olduundan toprak satmak iste

diklerini renir. Kendisinin iledii tarlay derhal satn alr
Bylece, toprak sahibi olmak ihtirasn gerekletirir. O -ian er
tesi sene ikinci bir ocuk dourur. Hasad yine iyidir, fakat Wang
Lung bu defa fazla toprak satn almaz, nk kt ruhlu am
cas, evlenecek kznn bala ihtiyac olduunu syleyerek,
kumar borcunu kapamak iin Wang Lung'dan bor alr
Wang Lung'un talihi tersine dner nc ocuklan dn
yaya gelir, bu basit dnceli bir kz ocuudur. Yl kurak ge
mitir, mahsul azdr VVang Lung, yine de Hvvang ailesinden da
ha byk bir toprak satn alr. Blgede alk balar Aile kz
n keser, yer ve yine de alkla kar karya kalr. Fena halde
paraya ihtiyac olmasna ramen Wang Lung topran, hakik
deerinin ok altnda bir fiyata satn almak isteyen a gzl
cambazlara satmak istemez. Fakat baz eyasn, iki gm pa
raya satar
Nihayet VVang Lung ve ailesi, yiyecek bulmak midi ile g
neye gitmeye karar verirler, kendileri gibi, yerlerini yurtlann terkeden ynlar arasna katlrlar. Gneydeki byk bir ehirde,
bambu kamlaryla kendilerine bir kulbe yaparlar ve hk
metin at bir ahaneye giderek kanniann doyururlar O -lan
ve ocuklan, sokaklarda dilenir.
VVang Lung da bir ekekle (hayvan yerine insann koulduu araba) para kazanmaya alr Yine de, hibir zaman yeter
li yiyecekleri yoktun Aynca harp patladndan, VVang Lung'un
askere alnmas tehlikesi de bagsterir Nihayet, dman eh
re yaklanca

halk kaan Artk ne bir i bulmak mmkndr

ne de dilenmek. Wang Lung, kendi toprana dnmek isterse

de, O -lan biraz daha beklemesini sylen
Dman ehre girdii zaman, kenar mahallelerde yaayan
fakir halk, zenginlerin evlerini yama etmeye balan O -lan'n

1 0 0 byk Roman 1 8 9

direktifleri ve yamac kalabalklarn etkisi altnda, VVang Lung,

byle bir eve girer ve karsnda, hayatna kymad takdirde
kendisine para vereceini syleyen iman bir adam bulur.
Toprana dnmek arzusu ile yanp tutuan VVang Lung, ada
mn elindeki paray kapar. Ailesini toplar ve alelacele tarlasna
dner
VVang Lung, kyne dnd zaman evinin yama edilmi
olduunu grr. Fakat elindeki gmle ihtiyac olan her eyi
satn alr. Yine O -lan'n iman adamn konanda, kendisin
den ok daha baanl i yapm olduunu grr. Kadn, bu ko
nakta, pahal bir inci koleksiyonu grm ve almtr Wang
Lung, O -lan'a sadece iki inci brakr; dierlerini yanna alarak
Hvvang Ailesi'nin konana gider. Konakta, ailenin yal reisin
den ve onun Cuckoo adndaki kurnaz odalndan baka kim
se kalmamtr VVang Lung hibir glkle karlamadan
Hwang Ailesi'nin arazisini satn alr. Artk zengin olmaya bala
mtr. Topran ilemeleri iin adam altnr ve ilerine neza
ret etmesi iin Chaang adndaki namuslu bir iftiyi de yanna
alr ve evini bytr. Kendisi gibi cahil kalmamalan iin, iki o
lunu okula gnderin
Yedi yl sonra, nehir yatandan taar ve Lung'un arazisini
su altnda brakr. Wang Lung, endie etmekle beraber, huzur
suz olur. O ullanndan ikyet eder ve O -lan'n da artk gzel
bir kadn olmadn grn Yeni alan bir ayevine gitmeye
balar ve duvardaki gzel kadnlarn resimlerine iini ekerek
bakan Yal efendisi ldnden, artk bu ayevinde alan
Cockoo, bu kadnlardan herhangi birine bir gm para ile
sahip olabileceini sylen VVang Lung, Lotus Blossom adnda
ki gzel bir kadn seen Ksa bir zaman sonra da onsuz yaa
mayacan anlan
Bu arada, kendisinin hi de arzu etmemesine ramen, am
cas, yengesi ve ocuklan VVang Lung'un evine yerlemilerdin
Fakat yengesinin kendisine yardmc olabileceini grn Ka
dn, Cockoo ile pazarla giriin Olduka yksek bir fiyat kar

1 9 0 1 0 0 B yk R om an

lnda, Lotus Blossom, kendisine nedimelik yapacak Cockoo

ile VVang Lung'un evine yerleir. Kans O -lan -ki VVong Lung,
onun elindeki son iki inciyi acmakszn

alm ve Lotus Blos-

som'a vermitir- Lotus Blossom ve Cockoo'yu grmek isteme

diinden VVong Lung, onlar iin ayn bir ev kurar.
Artk Lotus Blossom'la istedii zaman babaa kalabilece
inden, VVang Lung'un bu kadna olan ak sner Evde de hu
zursuzluk balamtr. En byk olu kendisine bir kadn ister ve
VVang Lung da, bir hububat tacirinin kz ile evlnemesi iin, k
zn babas ile anlar. Fakat dn yl sonra yaplacaktr. Bu,
delikanly memnun etmez, suratn asan VVang Lung, bir gn
onu Lotus Blossom ile konuur, glrken grr. Gazaba ge
len Wang Lung, her ikisini de krbalar ve olunu gneye gn
derir ikinci olunu da, bana bu tr glkler karmamas
iin, hububat tacirinin yanna rak verin
O -lan uzun bir zamandr hastadr Shhati gittike ktlein
VVang Lung'un getirdii doktor, kadnn leceini sylen Artk
onu sevmiyor ise de, Wang Lung. O -lan'n, hastalna ok
zlr ve kadna yapt muameleden tr de pimanlk du
yan Bir O -lan iin, bir de artk iyice ihtiyarlam babas iin, iki
tabut satn aln Fakat O -lan , en byk olu evlenmedike, lmemeye azmetmitin Delikanl eve anir, parlak bir dnle
evlendirilir, o gece de O -lan ln Ksa bir zaman sonra da
VVang Lung'un babas lr
Wang Lung'un amcas ve ocuu, VVang Lung'u iyice ra
hatsz etmeye balamlardn Fakat VVang Lung, onlan evinden
atmaya cesaret edemez, zira amcasnn, kyde dehet saan
bir ekya grubunun ikinci elebas olduunu renin En b
yk olunun -ki kansna gz koyduu iin amcasnn ocuu
na kzgndr- tavsiyesi zerine, VVang Lung onlara afyon satn
aln Ksa bir zaman iinde, amcas ve ocuu afyon mptels
olurlan Artk VVang Lung'a zarar verecek durumda deildirler
VVang Lung, daha sonra, yine en byk olunun sran ile
Hvvang konan satn alr ve iini gsterili bir tarzda der

1 0 0 byk Roman 1 9 1

ikinci olu, kendi istei zerine, temiz bir kyl kz ile evlenir.
Ailesinin yeni evinde byk bir dn yaplr. En byk olu
nun ve ikinci olunun kanlan, erkek ocuklan dnyaya getirir;
Wang Lung da bylece dede olur. Bilhassa amcasnn olu da
askere alndndan, Wang Lung imdi, nndeki ihtiyarlk yllanna huzurla bakmaktadr
Fakat oullan, Wang Lung'un, istedii ekilde kmamlar
d r Kanlan ile de geinemezler Wang Lung, en kk ocuu
nun kendi yerini alacan umuyordu; fakat o, talihine son de
rece kskndr Wang Lung, yeniden bir ak heyecanna ken
disini kaptrarak, PearI Blossom adndaki gzel bir kleyi ken
disine odalk alr. Uzun zamandr bu kadna gz koyan kk
olu, kendi istedii ile asker o lu r Nihayet, amcasnn eytan
ruhlu olu, bir grup askerle gelir ve bir buuk ay, kstahasna
Wang Lung'un evinde kalrlar Bu gnlerde, sadece basit kz ve
PearI Blossom kendisini yattnyor, huzura kavuturuyorlard.
Wang Lung, oullanndan byk bir hayal knklna uram
tr
Bir gn, Wang Lung, oullan ile birlikte topran dolar
ocuklannn, kendisi ldkten sonra topra satacaklann, bir
birlerine fsldadklann duyar Wang Lung, titrek bir sesle, to p
ran, onlann birlik ve beraberlik iinde istikrarl bir hayat yaamalannn kayna olduunu anlatr Topra satmayacaklann syleyerek, babalann rahatlatmak isterler, fakat arkasndan
da birbirlerine glmserler

Eletiri

Vatan Sevgisi, Dnya Evi adh serinin birincisidir Serinin

kincisi, Oullar (1932), Wang Lungun olunun (aylak
bir zengin, bir tccar ve mahall bir diktatr) hayatta han
gi ynlerde gittiklerini anlatr. Blnm Bir Ev (1935) ad
n tayan ncs, hikyeyi genileterek, ihtilal iinde
ki inde aile m essesesinin nasl blndn anlatr.

1 9 2 1 0 0 Byk Roman

Bir Amerikan edebiyat tarihisi, Peari Buckn bu l se

risinin, "dram atik bir seri olmaktan ziyade esatiri oldu
unu syler, bununla beraber -harp, alk, salgn hastalk
lar gibi- her biri, karakterlerin geirdikleri tecrbelerle
derin bir ekilde ele alnan dramatik hadiseler de vardr.
Her biri yaar, strap eker, sever, bazen ksa bir m ddet
le mutluluun ne olduunu tadar ve lr; bylece hayat,
onlarn ocuklar vastasyla da, ayn ekilde devam eder.
phesiz, bu roman arasnda en iyisi Vatan Sevgisidir; gerekte bu, dierlerine ylesine stndr ki, m u
kayese edildii zaman tekilerin kendilerinden bekleneni
veremedikleri grlr. Baz bilginler, Peari Buckn anlat
t in hayat ve geleneklerinin, gereklerle badam ad
n iddia ettiler. Mellif, bu eletirilerin hepsini etkin bir
tarzda -cevaplandrd. in dndaki okuyucular iin, bu
tr tartmalarn pek nem tad sanlmyor. Oscar Cargillin dedii gibi, Vatan Sevgisinin byk zellii ura
dadr ki... in hayatnn dalgalanmalaryla ilgili olan ihti
mallerin doru olduuna inandrr: Mmkn olamayaca
sylenebilecek hibir hadise anlatlmyor.
Dilinin basitlii, uzaktaki garip lkeleri, ainas oldu
um uz bir lke im iesine anlatabilme yetenekleri, haya
tn temel gereklerine besledii hisler. Bn. Peari Buck'n
Vatan Sevgisini ada bir klsik haline getirdi. Geri ede
b eletiriciler kendisine pek deer vermedilerse de -Amerikan edebiyat ile ilgili bir iki cmle ile bahsedilmesine
ramen- Peari Buck, hem Amerikada hem Amerika dn
da ziyadesiyle popler bir melliftir. Vatan Sevgisi, in
in uzak kelerini Batya aan hemen hemen ilk kitapt.
Ayn zamanda, bu konudaki kitaplar arasnda en iyilerin
den biridir de.

100 B yk R oman 193

Yazar
Amerikann West Virginia eyaletinin Hillsboro ehrinde doan PearI
Buck, inde byd. (inde misyoner olarak alan ebeveynleri, tatille
rini geirmek zere Amerikaya geimeselerdi, PearI Buck inde domu
olacakt.) Annesi ve babas, Amerikann nfuzlu bir liberal ailesinin o
cuklarydlar. Mellif, annesi ve babas hakknda, The Extile {Mlteci,
1936) ve Fighting Angel (Mcadeleci Melek, 1936) adlarnda, sevgi dolu
fakat eletirici iki biyografi yazd. PearI Buck, Liberal fikirlerimi, rklann
eit olmas gerektii hakkndaki dncelerimi ailemden tevars ettim.
dedi.
inin byk ehirlerinden uzakta, kr blgelerinde yaayan PearI
Buck, ngilizce konumaya balamadan ve ince rendi. ocukluun
da, inli dadsnn anlatt Budist ve Taoist hikyelerini ok sevdi. Ger
ekte, kendisinin bir inli olduunu sanyordu.
On yedi yana geldii zaman, ilkin ngiltereye ve oradan Amerikaya
gnderildi. Randolp-Macon Kolejine devam etmeye balad.
Daha nceki yllarda, anghayda geirdii yatl okul yllan dnda
balca retmeni annesi idi. Annesinden fevkalde bir hoca olduu ve
bilhassa kelimelerdeki sakl gzellii rettii iin vg ile bahsetti. Pearl Buck, niversite hayatnda ok baanl oldu ve son senesinde de iki
edeb mkfat kazand.
niversiteyi bitirdikten sonra ine dnen PearI Buck, bir toprak mis
yoneri diye anlatt Dr. John Lossing Buck ile evlendi. Kar koca, be yl
Kuzey inde yaadktan sonra Nankinge yerletiler. PearI Buck, 19231931 arasnda Nanking niversitesinde Gneydou niversitesinde ve
Chung Yang niversitesinde ngilizce dersleri verdi. Daha sonra iki kz
dnyaya geldi. 1934te tek bana New Yorka geldi. John Day adl yay
nevinin yneticileri arasna katld. Ertesi sene de kocasndan boanarak,
yaynevinin genel mdr Richard J. Wash ile evlendi.
PearI Buck, inde, daha gen kzlnda yazmaya balamt. Maka
leler yazd ve 1930da yaynlaan Dou Rzgr, Bat Rzgr edeb ev
relerde ilgi yaratt. Fakat ancak Vatan Sevgisi adl romann 1932de ya
ymlanmasndan ve Pulitzer Mkfatn kazanmasndan sonra. Amerikan
edebiyatnn nemli bir simas oldu. Sonralar birok roman (en iyileri,
in hayatn anlatanlardr), piyes makale ve biyografi yazd ve Btn n
sanlar Kardetirler adU klsik in eserini ngilizceye evirdi (1933). Ame

194 100 B yk R oman

rikan Sanat ve Edebiyat Akademisi, kendisine 1935'te VVliiam Dean Howells madalyasn verdi ve 1938de de Nobel Mkfatn kazand. (Daha
nce hibir Amerikal kadn bu mkfat kazanmam ve sadece iki Ame
rikal da Nobel Edebiyat Mkfat almt). PearI Buck, fayatmn son yl
larna kadar rklann eitlii, geri zekl ocuklar ve tabi in hakknda ya
zlar yazd.

Gemideki syan
(Mutiny on the Bounty)

Jam es Norman Hail (18 8 7-19 5 1)

ve

Charles Nordhoff (18 87-1947)

Balca Karakterler
Roger Byam: H ayat b o yu n ca h aysiyet, ce sare t ve sad ak atle hareket

eden ve n giltereden ilk d efa on yed i y an d a d en ize alan ; ngiliz

d o n an m asn d an em ekli old u ktan so n ra Bounty isyann an latan y a
l d en izci.
Bn. Byam: Roger'in an n esi.
William Bligh: Azim li, gl ve m kem m el bir d en izci olm akla b e ra

ber, Bountynin kap tan olarak kk h esap lar p ein d e gider, hain
ve zalim bir in san o ld u u n u gsterir.
Fletcher Christian: kinci kaptan . C esu r ve m fik bir den izcidir. B a

lca k u su rlar; son d erece guru rlu d u r, ab u cak alnr, kzar.

John Frayer: K aptan y ard m cs. Sam im , dil, yetenekli bir den izci.
Robert T in kler: D eniz y a rsu b ay . yi huylu, sevim li bir den izci.
T hom as Hayward: Deniz y arsu b ay . Kinci, gvenilir, k ab ad ay ve kor

kak bir ad am .
John H allet. D eniz y arsu b ay . H ayward gibi korkak ve yalanc.

196 100 B yk R oman

T hom as H uggan: G em inin doktoru . Viski sa d e c e h astalarn n deil,

k en d isin in de b a lc a ilcdr.
David Nelson: B otanist (nebatat). K endisini ilm e ad am , s e s s iz bir

insan.
Jam es M orrison: Lostrom o. Sam im ve azim li bir in san ; Byam n iyi bir

ark ad a.
Sir Joseph Banks: Kraliyet A k adem isinin M dr. K endisini ilm e a d a

m iyi bir insan ; Byam m iyi bir ark ad a.

Tehani: Byam 'n (Polon ezy ad a evlendii) k ars. G zelce, son d erece iyi

huylu, cazib eli, sa d k bir gen kadn.

H itihiti: Byam la a r k a d a lk kuran Polenezyal a sil bir kabile reisi.

Hikye
1

787 senesinde Temen Bligh, Bn. Byam ve on yedi yan

daki olu Roger' ziyaret eder. Bligh, aileyi denizcilik zerine

nemli aratmalar yapan l Bn. Byam'n arkada Kraliyet
Akademisi Mdr Sir Joseph Banks'n tavsiyesi zerine ziyaret
etmitir. Bounty adl geminin kaptanl ksa bir zaman nce
Bligh'e verilmitir. Gemi, ekmek aac tohumlan getirmek iin
Tahiti'ye gidecektir. ngiltere'nin Karayip Denizi'ndeki smrge
lerini ileten iftileri, bu aacn meyvesinin, altrdklar zen
ci kleler iin iyi bir gda olacana inanmaktadrlar. Bligh,
gen Byam'n kendisiyle beraber gelmesini teklif eder. Gen
Byam, ocukluundan beri, yabanc dillerde byk bir kabili
yete sahip bulunduunu gstermitir ve Sir Joseph de, onun,
Tahiti dilleri zerine bir gramer ve lgat yazabileceine inanr.
Byam, temen Bligh'n teklifini memnuniyetle kabul eder.
Bounty denize alr. Gemi, maceralarla dolu drt buuk
sene sonra Ingiltere'ye dnecektir. Gidi, Bligh'in zaman za
man dan vurduu lgn vaheti dnda, hadisesiz geer. M
rettebatnn en kk bir disiplinsizliine tahamml edemeyen
Bligh, yoldan ayrlanlan krbalatr. Kitaptan Bligh, yardmcla
rna tahamml edilemez derecede kaba davranr; onlan mrettabat nnde tahkir eder, paylar. Kk hesaplar peinde

100 B y k R o m a n 197

giden Bligh, tamahkr bir insandr, bencildir; mrettebatn yi

yeceklerini ksar; bylece kendisine kar salamay dnr.
Byam zamanla, vazifesinin ne olduunu renir ve mret
tebat tann ikinci kaptan Fletcher Christian cesur, adil, fakat
son derece gururlu, yirmi drt yanda bir gentir; kendisini
olur olmaz paylayan, kk dren kaptana derinden derine
kin besler. Kaptan yardmcs John Frayer, kurusk palavra atan
biri olmakla beraber istikrarl, yetenekli bir denizcidir. "O ld
Bacchus" ad taklan Doktor Thomas Higgan, her hastasna,
bilhassa kendisine viski tavsiye eden Byam'n denizci arkada
lar arasnda, sonunda, kendisine dman olacak Thomas
Hayvvard ve John Hallet, di insanlardn Dierleri bilhassa hi
bir eyi umursamayan atlgan Robert Tinkler ile, salam ve iyi
kalpli bir insan olan George Stev^ort, Byam'n gvenilir arkadalan olurlar Byam'la beraber olan kii daha vardr; istik
rarl, sakin, fakat derin hisli bir sko olan lostromo yardmcs
James Morrison, sadk ve yetenekli bir denizci olan VVilliam
Muspratt ve budala, atlgan, neeli bir ocuk olan Thomas Ellison.
Gemi Tahiti'ye ulat zaman Byam, bu gzel adann ve insanlannm cazibesinden kendisini kurtaramaz. Hemen adaya
karak, halkn dilini renmeye balan Maamafih, bu incele
me aylar srecektin Ayn ekilde, nebatat da ancak aylar son
ra, yeterli miktarda ekmek aac tohumu toplayabilecektin
Byam, karaya kar kmaz, kendisine bir taio, candan bir ar
kada bulun Bu, orta yal ahane grnl Hitihiti adnda bir
kabile reisidir Byam, Hitihiti'nin ailesi yannda gayet neeli
gnler geirin Aday ve insanlann seven Bu arada onlarn di
lini renmek iin devaml olarak aln Christian ve dierle
rinin aksine, kendisine bir sevgili edinmez.
ngiltere'ye dn mutsuz balar ve gittike trajiklein Bligh,
Tahitililer'in mrettebata verdikleri hediyeleri -inci, domuz, ku
ma, meyve- kendisine aln Christian, kaptann mtehakkim tu
tumuna ok kzan Adadan aynlal henz bir gn olmutur ki.

198 100 B yk R oman

Bligh Christian' Hindistan cevizi almakla sular, mrettebat

nnde kfreder.
O gece nbet srasnda Christian, Byam'a eer, hayatn
kaybederse Cum berland'daki ailesine haber vermesini syler.
Byam, "Bana gvenebilirsin" der ve Christian'la tokalar. Bu
srada Bligh gvertede grlr. Kaptan, onlarla bir iki kelime
konuur ve aynlr. Gvertedeki toplann glgesinde saklanan
Yarsubay Tinkler, olup bitenleri grmtr.
Ertesi gn, biri tabancal dieri sng takm tfekli iki tay
fa, gne domadan Byam' uyandnrlar. Christian'a sadk m
rettebatn bokaldrdklar anlalr. Drt subay ve on iki deniz
ci, btn silhlara el koymu (krk drt kiilik mrettebattan)
kaptana sadk yirmi sekiz kiiyi balamlardr Bligh, onlara
yalvanr, homurdanr, vaadlerde bulunur. Hibiri para etmez.
Christian, kaptan, affetmek niyetinde deildir. "Haftalardr bir
cehennem hayat yaadm." der.
lkin, Bligh'in rk, bir kayk iinde denize braklmas tek
lif edilir. Fakat Byam'n araya girmesi ile salam bir tekne de
nize indirilir. Bligh ve ona sadk onsekiz gemici, bu tekneye ko
nur. Teknede, yirmi santimetre kadar fribord kalmtr.
Byam, Stevvart, Morrison ve yedi kii daha bu kaya bin
mek isterlerse de yer kalmamtr. Bligh ve adamlan, ar k
frler savurarak alrlar(*).
Kendilerine sadk dokuz kii ile geride kalan isyanclar ge
miyi tekrar Polonezya adalarna gtrrler. Christiyan, yapt
ndan piman olmasna ramen, kendisini onlara borlu his
seder. Adalar arasnda dolatktan sonra, bunlardan birinde
yerlemeyi dnr. Fakat yerli halk onlan istemez. Tekrar Tahiti'ye yelken aar. Christian, haftalar sonra Byam, Stewart,

B iligh ve ad am lar in an lm az gl klere k arlatk tan so n ra n gilte

reye u larlar. O nlarn bu hayret uyandrc m aceralar, y azarlarn Bounty lss n n ikinci k itab olan Men Against The Sea (Deniz ve n
sanlar) adl ro m an n d a anlatlr.

1 0 0 B y k R o m a n 1 99

Morrison ve on ikiden fazla denizcinin Tahiti'de kalmasna fnsaade eder. M aam cfih, bu hareketi ile, kendisini ve pdamlann tehlikeye drdn de idrak eder: Zira donanma, Bounty'nin

aranmas ilemine phesiz Tahiti'den balayacaktr.

Christian'la birlikte sekiz denizci gemide kalr. Gemide imdi,

on ikisi erkek, alts kadn (bunlar arasnda Christian'n sevgili
si de vardr) olmak zere ofl sekiz Polonezyal vardr Bu kimse
ler arasndaki Christian, Tahiti'den aynimadan nce Byam'la
tekrar grerek, isyann hikyesini grd bildii gibi anlat
masn ister. Christian, Byam'a isyann nceden planlanm ad
n srarla belirtin isyan balamadan on dakika nce, yegne
gayesinin, bir tekne.ile denize almak ve en yakn adaya git
mek olduunu anlatr..
Byam ve arkadalar, Tahiti'de, kendilerini, adann sakin
hayatna ksa zamanda uydururlar. Byam, nemli bir kabile re
isinin yeenine k olur, evlenir, bir mddet sonra bir kz ocu
unun babas o lu r Byam, Tahiti, lgati zerinde titizlikle alr
ve bu gnlk gnelik lkede, yllar farkna vanimakszn geer.
1791 Martnda, Pandora adndaki bir ngiliz firkateyni, Tahiti
aklarnda demir atar Byam, vazife duygusunun etkisi altnda
gemiye gider, kendisini tantr ve geminin kaptan Edv^ard Edvvards da, onu derhal zincire vurur. Ayn ekilde, Bounty'nin on
tayfas da zincire vurulur. (Bu denizciler arasndan bir ksm
yakalandklan zaman, senelerce alarak kendilerinin yaptklan bir tekne ile ngiltere'ye gitmek zere denize almaya ha
zrlanyorlard.)
Dn srasnda, Bounty'nin tayfalan pek ok zorlukla kar
larlar. Bunlarn balcas, Pandora kaptannn hainlii ve
gemi subaylarndan birinin sadizmidin Byam'la sadece geminin
doktoru arkadalk kurar, kendisine yneltilen sulann neler o l
duunu anlatr. syan gecesr Bligh, Byam'n Christina'a, "Bana
gvenebilirsin" dediini iitmi ve bundan da, Byam'n isyanc
larla ibirlii yapt dncesini karmt. Kendisinin susuz
olduunu bilenler Christian'la beraber olduundan, Byam b
yk bir tehlike karsndadr.

200 * 100 B yk R oman

Zincire vurulduklarndan onbe ay -ve ngiltere'den aynldklarndan drt buuk sene- sonra, Byam ve crkadalan ngil
tere'ye dnerler. Byam'm bilhassa Sir Joseph Banks gibi -sadk
ve nfuzlu- dostlan bulunmasna ramen, bir amiral muavini
nin bakanlnda on bir kaptandan oluan mahkeme, Byam'a
zerrece sempati beslemez. Bounty'nin yarsubaylanndan Hallet
ve Hayward'n yalan ve iftiralan, mahkeme heyetini, Byam
aleyhine evirmeye kfidir Geri Bligh ile birlikte Bounty'den
ayrlan denizcilerin ekserisi Byam'm susuz olduuna kani ise
ler de, ellerinde delil yoktur Ancak, Byam ile Christian arasn
da geen mklemeyi iiten Tinkler, kendisini kurtarabilecekse
de, Tinkler'in boulduu sylenmektedir
Mahkeme, sadece isyanclann deil, Muspratt, Morrison ve
Byam'm da sulu olduklanna, hepsinin aslmalanna karar ver
di.
Musprat ve Morrison, mahkemenin tavsiyesi zerine kayt
sz artsz serbest braklrlar Bunda, onlarn sulu olduklarna
dair beslenen pheden baka faktrlerin de rol oynad sa
nlmaktadr. Byam'a gelince hibir kurtulu yolu kalmadn
grr, kaderine raz olur. Fakat hi beklenmedik bir zamanda,
talihi kendisine yardmc o lu r Dalgalar arasnda boulduu
sylenen Tinkler kurtanlm ve ngiltere'ye getirilmitir. Sir Jo
seph, Tinkler'i derhal amirale gtrr Am irallik Komisyonu ta
rafndan

sorguya ekilen in ik le r Byam'm susuz olduunu

syler ve komisyon yelerini ikna der. Komisyon, donanma

mahkemesinin karann bozar Byam serbest braklr
Byam, Tahiti'ye dnmek isterse de, ismi zerindeki herhan
gi bir lekeyi tamamen temizlemesi iin, donanmadaki grevine
devam etmeye ikna edilin ngiltere'nin Avrupa lkeleri ile yap
t harplerde kahramanca arpr. Kaptanlk rtbesine eriir
Ancak n alt sne sonra, 18 09 'd a tekrar Tahiti'ye gitmek ze
re j^giltere'deraynlr Yolda, New South VVales blgesinde Port
Jackson'a urar. Ksa bir zaman iin tekrar Bligh'i grr
BJigh'in dncesiz hareketleri tekrar isyana yol amtr New

100 B yk R oman 201

South Jales blgesinin valiliine tayin edilen Bligh'in ynetimi

orada yerleen Ingilizler'i kzdrm ve onlar da Bligh'e bakal
drarak kendisini hapsetmilerdir. Bligh, valilikten alnm ve In
giltere'ye getirilmitir. Bounty'nin nceki kaptan imdi inglltere'd yeniden sorguya ekilecek, yarglanacaktr.
Byam, Tahiti'de, karsnn ve arkadalarnn yllar ncesi l
dklerini, kznn da evlendiini renir. Kimliini belirtmeksizin, kzn ve torununu grr. Yeis iinde Ingiltere'ye dner. Ar
tk ihtiyarlayan Byam, Bounty isyann anlatr.

Eletiri
Gemideki syan, denizde geen maceralarla ilgili ve Polenezya adalar hakknda fevkalde bir kitap. Hikyede
glge ve k, valye ruhu ve ak, cesaret ve korkaklk,
asalet ve habislik var. Roman, okuyucu zerinde. Gney
Pasifik adalarnn, hafzalardan uzun zaman silinmeyecek
gzel bir imajn yaratyor. Huysuz kaptan Bligh, onun
azimli muavini Christian, cazibeli Tetani, asl Hitihiti, ha
in Kaptan Edward neeli Bacchus ile N ordhof ve Hail,
unutulmayan canl bir karakter galerisi yarattlar.
Gemideki syan, sadece heyecanl bir deniz roman deil,
ayn zamanda, hakik bir seyahatin mkemmel bir ekilde
belgelenmi hikyesi. Yazarlar, isyann delillerini topla
mak iin ktphaneleri altst etti, muhakeme ile ilgili ra
porun her sayfasnn fotokopyasn kard ve hatta ngi
liz Amirallik D airesinden, ilkin Bountynin gvertesinin
plann elde ederek geminin teferruatl bir modelini yap
tlar. Mellifler, bu roman yazmak iin ok sayda kitap,
plan, grafik, harita ve fotoraf toplayp titizlikle inceledi
ler. Geri Gemideki syan bir roman ise de, geni muhteva
l, lm bir otorite ile yazlm bir romandr. Yazarlar, ma
ceralar, muhavereler ve karakterler yaratrlarken, hibir
ekilde sslenm em i kuru gereklerden ok daha hakik
bir tarih de yaratm oldular.

202 100 B yk R oman

Yazarlar
James Norman Hail ve Charles Nordhoff okuyucu gznde, roman
tik macera romanlar yazan romanclar olarak kaynatlar. Hail Ameri
kann lowa eyaletinde dodu (1887). niversiteyi bitirdikten sonra, bir
mddet Boston ehrinde alt. 1914te ngiliz Generali Lord Kltcherln
gnll ordusuna er olarak girdi. 1916ya kadar Fransz cephesinde ar
pt. Terhis olduu zaman Franszlarn Escadrille Lafayette adndaki n
l hava birliine girdi. Bu birlik. Amerikan Hava Kuvvetleri ile birletii za
man, yzbala terf etti. 1918 Maysnda, ua Alman hatlan gerisin
de drld ve harbin son alt ayn Almanyada esir olarak geirdi.
Anne ve babas Amerikan olan Charles Nordhoff da Londrada do
du (1887); yanda Amerikaya geldi ve muhtelif zamanlarda Philadelphia, California ve Meksikada yaad. 1909da Harvard niversitesinden mezun oldu. Fransada cankurtaran arabas ofrl yaptktan
sonra, o da er olarak Escadrille Lafayetteye yazld. Harp bittii zaman
temendi.
Nordhoff ve Hail, Escadrille Lafayettede iyi arkadatlar. Harpten
sonra birlikte almaya karar verdiler. Onlarn mterek zellikleri, sa
dece harpteki baarlar deildi; her ikisi de The Atlantic Monthly adl
mehur derginin yazarlar arasndayd; her ikisi de yksek seviyede ma
ceradan zevk alyordu, her ikisi de harp-sonras medeniyetinin gcrt ve
bayalnn tahamml edilmez dereceye vardna inanmt. Bir yaymevinden aldklar avans ile, 1920de, dnyann en gzel adas olduu
sylenen Tahitiye gittiler; orada yerletiler, orada evlendiler ve hayatlar
nn sonuna kadar orada kaldlar.
Nordhoff ve Halln ayr ayr yazdklan kitaplar da vardr. Maamafih,
onlar, beraberce yazdklar kitaplar, bilhassa Bounty ls hrete
ulatrd: Gemideki syan (1932), Deniz ve nsanlar (1933) ve Pltcalrn
Adas (1934).

Allaha Adanan Toprak

(God's Littie Acre)
Yazan

Erksine Caldwell
(190 3-198 7)

Balca JCarakterler:
T y T y Walden: A m erika'nn g n eyin de G eorgia eyaletin d e bir kr b lg e

sin d e d n yay a gelen ku rn az, m iskin, eh v et d k n biri. On b e

se n ed ir, altn bu lm ak iin to p rak k azm ak la m eg u ld r.
Buck: Ty T y n olu . A sk su ratl ve h ain . G zel karsn so n d erece k s

kanan bir ad am .
Shaw: Ty T y n ikinci olu . Sk sk altn aram ak iin top rak k azm ay b

rakr, dikkatini m ah all k adn lara evirir.

Jim Leslie: Ty Tyin nc olu. Aile team llerini bir ld e terkeden

bir gen, p am u k ticareti y ap arak z e n g in le m i ve tan n m bir aile

nin kz ile evlen m itir. Hi de h ak sz olm ay arak b ab asn d an ve a a
beylerin d en u z ak durur.
D arling JilI: Ty Tyn g ze l, tah rik edici ve gelii g z e l se k s ilikileri

ku rm ak tan ekinm eyen kz. B abas, on d an , d ik k atsiz" diye b a h s e

der.
Rosam ond: Ty T y n d ier kz. Artk evlen m i ve n isb eten d u ru lm u o l

m asn a ram en , patlay c p otan siy elin i m u h afaz a eder.

G riselda: Buck k ars, b e m b ey az teni, altn salar ve m ey d an a k arl

m am ih tirasl m izac ile blgenin en g zel k z .

204 100 B y k R o m a n
Pluto Swint: D arling Jili ile evlenm ek isteyen , tik sin d irecek d ereced e

im an , ekingen, e tk isiz bir ad am ve b lgen in e rifliin e nam zet.

WiU Thom pson: R osam on d 'u n k ocas. D okum a i isid ir, fak at C arolina

ey aletin d eki d oku m a fab rik as k apan n ca siz kalm tr.

Hikye
Georgia eyaletinin dalk blgesindeki bir ailenin reisi olan
Ty Ty VValden altn ateine yakalanmtr. Bu uurda, on be se
nedir toprak kazmasna ramen bir gram bulamam ama,
midini de kaybetmemitir. Miskin bir insan olmasna ramen,
gnn, saatlerce toprak kazmakla geirir. Ve imdi bu ihtira
sn, oullarndan Buck ve Shovv'o do alamtr. Geri tam a
men ehvet hislerinin tesiri altnda hareket ediyor ise de, ken
disinin dindar bir insan olduunu syler. Toprann kk bir
ksmn (0,4 dnm), kilise yapmak iin Allah'a adamtr. Altn
kefettii takdirde, o para ile de kilisesini yapacaktr Maamafih, Allah'a adanan bu topran yerini daima deitirir. Byle
ce, Allah'a adanan toprak her zaman altn arad sahann d
ndaki kalr.
Bir gn, Ty Ty ve oullan alrlarken tiksindirecek derece
de iman, gzleri karpuz ekirdeklerini andran ve Darling JilI
ile evlenmek isteyen Pluto Sv/int adndaki erif aday kendileri
ni ziyaret eder. Swint'in, bu hedeflerine ulaaca sanlmamaktadr. e, almaya alerjisi bulunan Pluto Svvint, eline bir krek
dahi almak istemez. Bununla beraber, bir albino'nun (Albinolar, doutan beyaz sal insanlardr) Ty Ty'n altn aramasn
da gaipten haber alabilme yeteneklerine sahip bulunduklarn,
yakndaki bir kasaba civannda byle birini grdn anlatr.
Ty Ty heyecanlanr; geri, by ve hurafelere inanmazsa da, albinolann insan-st yetenekleri ilmen ispat edilmitir. Ty Ty'n
ocuklan, albinoyu yakalamak iin yola karlar. Kz kardei
Rosamond ile Carolina eyaletindeki dokuma fabrikas kapan
dktan sonra isiz kalan kocas Will Thompson'u getirmeleri iin

100 B yk R oman 205

Pluto ve Darling Jill'i gnderirler. Pluto, otomobilinde Darling

JilI ile yalnz kaldna memnundur JilI, geri kendisiyle alay
ediyor, tepeden bakyorsa da, Pluto ona delicesine ktr.
Gecenin ge saatlerinde, Thompsonlar'n yaadklar Scottsville kasabasna vanrlar. Will, isiz kaldndan beri kendisini
daha da fazla ikiye vermitir ve zaman zaman da kansn d
ver. Kans, yine de pek sesini karmaz; kocasnn kendisini
dvmesini, evliliin normal bir ilemi olarak kabul eder. Fakat
onu alatan husus, kocasnn, Buck'n - "kasabann en gzel
kz" dedii- bembeyaz tenli ve altn sal kans Griseida'ya
besledii ehvet hislendir. Will, kansnn niye aladn anla
maz. "Hepimiz ayn ailenin mensuplar deil miyiz?" der VVil,
yatmadan nce Pluto'ya fabrika yaknda almazsa, onu nasl
ele geireceini de anlatr.
Ertesi sabah, Rosamond kasabaya gittii zaman ve Pluto da
evin nndeki terasta otururken; VVilI, Darling Jill'in aktan
aa yapt daveti kabul eder Rosamond dnd zaman,
Will ve Darling JilI hl birbirlerine sanl vaziyettedirler Rosa
mond, lgncasna kocasnn stne atlr, dvmek ister, ardn
dan kz kardei Darling Jill'e saldnr. VVilI, Darling Jill'in tek ba
na hibir yere gidemeyeceini syler ve der ki: "O dodu
undan itibaren byle yaratld." Kocasnn bu szne kp
ren Rosamond, ekmeceden kabzas ilemeli bir tabanca konr ve VVill'e ate eder. Kurun hedefini bulmaz, VVilI, kendisini
pencereden niplak sokaa atan
G rup, ge vakit dondurma ile kahvalt ettikten sonra, A l
lah'a adanan topraa yola doru yola kar O rada, Albino'nun yakalandn ve Ty Ty ile oullan tarafndan muhafaza
edildiini grrler. Darling Jill'in Albino'ya yaklaarak aka
kur yapmas zerine, artk onu muhafaza etmek iin nbetiye
gerek kalmaz.VVill'e gelince, o da kaynbiraderlerinden (onlann dal olduklarn syleyerek) aktan aa nefret eder; on
lar da kstah VViH'den ayn lde tiksinirler Buck, WiH'den bil
hassa tiksinin nk onun, gzel kans Griseida'ya gz koydu

206 1 0 0 B yk R oman

una hakl olarak inanr. Erkek kardeler ve eniteler iddetli bir

kavgaya giriirler. Ty Ty araya girerek onlan aynr; onun bu
davrannda oullan ve damadnn birbirlerine girmeleriyle
kendisinin altn arama iinin de aksayaca dncesi yer alr.
Tarlasn ihmal ettiinden ve elindeki bir miktar parasn do
tkettiinden Ty Ty pamuk ticareti ile itigl eden ve tannm bir
ailenin kz ile evlenen Jim Leslie adndaki en kk olundan
para alarak, bu defa altn aramak ister Jim, ailesinden kam
tr, onlarla grmek istemez. Fakat Darling JilI ve Griselda ile
birlikte gelen Ty Ty, hile ile Jim'in evine girer ve ondan 300 do
lar a lr Fakat Jim'in bu paray vermesinde, aptal telkki ettii
babasna duyduu sempatiden ziyade, Griselda'ya besledii
ehvet hisleri rol oynamtr Kans evde hasta yatmasna ra
men, Jim, Ty Ty'n iyice eskimi otomobilinde oturan Grisel
da'ya ateli bir tarzda kur yapmaya alr Ancak Ty Ty'n ale
lacele otom obili hareket ettirmesiyle, Jim Leslie'nin, Griselda'y
otomobilden almas nlenmi olur.
Will fabrikann bulunduu Scottsvville kasabasna giderek,
fabrikay yeniden altrmak iin uraan arkadalanna katl
mak ister. Pluto, otomobili ile Thompsonlar' ve Darling Jill'i
Scottsville'e gtrmeye raz o lu r lkin iddetle kar gelirse de,
sonunda Buck, kans Griselda'nn da onlarla birlikte gitmesi
ne raz olun Will, Scottsville'de fabrikaya el koymaya karar ve
ren bir toplantsna katlr. Bu arada Will ve Griselda arasnda,
uzun zamandr lanetlenen ak yeniden canlann Rosamond,
kocasn durdurmak iin hibir ey yapamaz. Kocas, istekli ka
dnn giysilerini yrtarcasna kararak ak yaparken, oturduu
yerden kalkmaz.
Ertesi sabah, W ill'in elebalk ettii bir grup ii, fabrikaya
giderek makineleri altrmak isterler Fakat fabrikann silhl
muhafzlar ieride onlar beklemektedirler. Muhafzlar, W ill'i
ldrrler Onun lmesi zerine de dierleri geri dner Kaar
lar. O gece Pluto, ilk defa olarak, JilI'le ak yapar. Kadn, eni-

100 B y k R o m a n 207

fesinin lmnden duyduu strap ve heyecan ile kendisini

Pluto'ya teslim eder.
W ill'in cenazesi kaldnidktan sonra herkes Ty Ty'n evine
dner Buck, Griselda'ya ne yapldn sezer, fakat VVilI ld
nden elindeki intikam imknlan alnmtn Bu srada Jim Leslie gelir Her ne pahasna olursa olsun Griselda'y elde etmek
azmindedir ki karde birbirlerine girer Ty Ty onlan ayrmaya
alr. Buck bir tabanca alr ve akln kaybetmi kardeine ate
eder Ty Ty, Jim'in cesedi zerine eilirken Buck, intihar etmek
zere dan kar Ty Ty, olunu durdurmaya almaz. Ty Ty k
sa bir zaman sonra, yeniden altn aramak iin ukur kazmaya
balayacaktr

Eletiri
Otuz seneyi akn bir zamandr poplaritesini srd
ren Allaha Adanan Toprak, hl ok sayda okuyucu tara
fndan okunmakta. Bununla beraber, yirminci asrda pek
az roman, onun kadar edeb su iledi. Romann aktan
aa m stehcen olduu, dejenere bir ailenin resmini iz
meye alt hakkndaki ithamlar kolaylkla reddedilebi
lir. Roman aleyhinde alan bir dava hakknda mahkeme,
Allaha Adanan Toprakn, Amerikan hayatndaki belirli bir
grup hakknda hakikati belirttiini sylemi, roman te
mize karmt. Ve Atlanta Journal adndaki Gneyin ta
nnm bir gazetesi de CaldweHin bu kitabnn "beeriye
te, hakkaniyete ve samimiyete hitap eden son derece
hiss bir roman olduunu belirtmiti.
Dier ithamlar reddetmek o kadar kolay deil. Eleti
riciler, Allaha Adanan Topraktaki karakterlerin, ekseriya
ok geni bir tarzda sunulduklarn, ok defa inanlmaz
derecede komik gsterildiklerini sylediler. Olup bitenler
zaman zaman akl almaz durumlarda sunuluyor (mesel,
kitabn sonlarna doru, Jim Leslienin Griselday ele ge
irmek iin aka Ty Tyin evine gelii). Romann en he

208 1 0 0 B yk R oman

yecanl taraf (WiHin kahramanca fabrikaya dn ve

kendisinden nce fabrikaya gelen silahl muhafzlar tara
fndan ldrl) melodramatik bir tarzda okuyucu ze
rinde etkili oluyorsa da, hi de inandrc deil.
Allah'a Adanan Toprak, aikr ki, mkemmel bir eser
saylamaz. Fakat Tom Amcann Kulbesi, Gazap zmleri,
4 2 nci Paralel gibi (burada sadece bu roman belirttik)
romanlar da mkemmel deillerdir. Bu romanlar gibi, Al
laha Adanan Toprak da, Amerikann sath altndaki bir
ksmn ve orada yaayanlar, gereklere sadk bir ekilde
heyecanla, yepyeni bir tarzda ele alyor. Bu insanlar, ilkin
bizi gldryorlar. Fakat Gneyli bir eletiricinin belirtti
i gibi, onlara kar duydumuz acma hislerimiz tiksinti
ile kark olsa dahi kahkahalarmz acma hissine dn
yor.
Caldvi^ellin diyaloglar ustaca, canl ve hakik. Sansasyonalizme ve baz hadiselerin komik bir ekilde ele aln
m asna ramen, plan ustaca ve heyecanlandrc bir ekil
de ilenmitir. Ve hi olm azsa bir karakter, Pluto Swint,
inanlmaz derecede komik karakterler galerisinin daim
bir paras olacam gsteriyor.

Yazar
Pek az yazar Erksine Preston Caldvvellden fazla deiik hayat yaa
d. Geri Georgia eyaletinde domasna ramen; Virginiadan Floridaya,
Atlantik Okyanusundan Mississippi Nehrine kadar btn Gneyin ken
disinin evi olduunu syledi. Bir protestan papaz olan babas, her kasa
bada birka ay yayordu. Bylece Caidvvell, yirmi yana gelinceye ka
dar, hemen hemen hibir yerde alt aydan fazla oturmad. Toplam,
sene okula gitti: Bir sene Virginiada, bir sene Tennessede ve bir sene
de Georgiada. Bunlar dnda, zel olarak annesi tarafndan yetitirildi.
Bu kadarck resm eitimine ramen, Caidvvell, Gney Carolinadaki Erk
sine Kolejine Virginia niversitesine ve Pennsyivania niversitesine ka
bul edildi, fakat hibirinde uzun zaman kalmad.

100 B y k R o m a n 209

Caldvvell, kahvehane rakl, silh kaakl ofrlk, tiyatro ve

sahne iilii, barmenlik, alk, garsonluk, muhafzlk, nutuk acentas
menacerlii, profesyonel Amerikan futbolculuu, gazetecilik, sinema ya
zarl, editrlk ve harp muhabirlii yapt. Birleik Amerikay sk sk do
lat ve hi olmazsa bir defa. Gney Amerika ve Avrupadaki her trl l
keyi gezdi. Drt defa evlendi.
Caldvvellin, bu ok ynl, hareketleri toplam 25 milyon nsha sat
lan krk kadar kitapta anlatlr. 1828 senesinde, gazetecilii brakp lke
nin kuzeybat ucundaki Maine eyaletinde yerletii zaman cidd olarak
yazarla balad. sveli Dolu lke! adl hikyesi be yl sonra, Yale Rewevadl mecmuann roman mkfatn (100 dolar) kazand. Bylece,
mteakip yllarda CaldweHin, Amerikann alt snflan, bilhassa Gneyin
beyaz ve zenci insanlarn ele alan kitaplar, onu bu lkenin en fazla oku
nan yazarlar arasna soktu. Ttn Yolu (Tobacco Road), son derece ba
arl bir romand ve tiyatroya uygulanmas, kesintisiz devaml oynanan
piyesler arasnda yeni bir rekor krd. Allaha Adanan Toprak (1933) da
ha da fazla satld. Temmuz Frtnas (1940), Georgial ocuk (1943) ve
Trajik Toprak (Tragic Ground) (1944), teki romanlardan da fazla satld.

Gazap zmleri
(The Grapes of Wrath)
Yazan

John Steinbeck
(190 2-1968 )

Balca Karakterler:
Ma Joad: Jo a d a ilesin in reisi. im an ve son d erece n eeli bir kadn.

M kller iinde rp n an aileyi bir a ra d a tu tm ak so ru m lu lu u onun

o m u zlarn a yklen m itir.
Pa Joad: alkan, azim li, sam im iyetle y ardm etm eye alan , fak at

ruh a y o ru lm u bir ad am .
T o m Joad: Aileye ve a r k ad alarn a sad k bir ad am ; sakin , fak at a d a le t

siz lik k a rsn d a id d e te b av u rab ilece k biri.

Jim C asy: T o m un a rk a d a , s y ley ecek bir ey i k alm am , fak at h ey e

can n d an hibir ey kay betm eyen bir p a p a z . Allahn yerine insan

koy m u ve artk ken disin i, in san larn eitlii zerin d ek i v aaz larn a
ad am tr.
Bykbaba Joad: H ayatnda, K zlderililerle arp m ak tan ve topra

ilem ek ten b a k a bir e y bilm eyen g eim siz ve h u y su z bir ihtiyar.

Bykanne Joad: Hrn ve se k se d k n bir kadn. H fzasn k ay b e

d en e k ad ar k o casn d an a a k alm ay an canl, h areketli bir kadnd.

Rose o f Sharon Joad: (K en disine R o sash arn d a denen) Jo ad larn h m i

le gen kz; a k ve rah atlk iinde geen bir h ayattan b a k a bir ey

d n m ez .

100 b y k R o m a n 211
Connie Rivers: Sh aron un k ocas. iftilikten n efret ed er ve bir radyo

tam irh an esi am ak ister.

A l Joad: On alt y a m d a o lm asm a ram en , eh v ete d k n bir gen. Ye

tenekli bir otom o b il tam ircisi. Kendi dkknm am ak iste rse de,
T o m a hayranlk b e sled i in d en ailen in y an m d a kalr.
R uthie ve W ingield Joad: Ailenin en kk ocuklar. H aard rlar, fa

kat norm al o cu klu k zevklerini y aam am lard r.

Noah Joad: Sakat olarak d n yay a g elm itir; h u zuru , y aln zlk ta ve tab i

a tta bulur.

Hikye
Oklahom a'ya baharda az yamur yamtr. Bu, msr mah
sulnn bymesi iin yeterli ise de, tarlalan kaplayan toz ve
toprak rtsn bastrmaya yetmemitir Haziran geldii za
man, mahsul kurumu, toprak kupkuru olmu, hava toza bo
ulmutur. Patronlannn topran ileyen rgatlar, imdi dehet
iindedirler. Bylece, birinci blmde Steinbeck romann nasl
bir ortam iinde gelitiini gsterir. Daha sonraki blmlerde,
hikyenin esas noktasn Joad ailesi mensuplannn balanndan
geenler tekil eder. Bu hdiseler, felket douran sosyo eko
nomik, siyas ve felsef ortam lar iinde anlatlr. Aadaki zet
te, Joadlann hikyesi n pln tekil eder. Bununla ilgili malze
me, gerekli grld yerlerde, hikye ile birletirilir
Birini ldrdnden on yedi yl hapse mahkm edilen fa
kat drt sene sonra artl olarak serbest braklan Tom Joad,
mtecessis bir ofrn kulland kamyonla evine dnmektedir.
Tom, daha sonra, tarlalar arasnda yrrken, yoldan geen bir
kamyonun tekerleklerinin frlatp att bir kaplumbaa grn
Kabuuna yulaf ve arpa tohumlan gmlm bu kaplumbaa,
tekrar ayaklar zerine gelmeye alrken, bu tohumlardan bazlann yere brakr. Tom, kaplumbaay cebine kon Hayvann
kabuunda imdi, baka bir yerde topraa braklacak tohum
lar vardn Mcadele ve yeniden douun bu sembol, Tom'un
geliini -Kendisini on sene nce vaftiz eden- Jim Casy ile bu
lumasyla balan Jim, din inanlann kaybettiini itiraf eden

2 12 100 B yk R om an

Fakat, insanlara yardm etmek iin kendisine yeni bir yol bula
can da kesinlikle syler.
kisi beraberce, hayat kalmam, terkedilmi Joad iftliine
giderler. Dier ortak iftiler gibi, Joadlar da, kurumu top
raklardan mahsul alamadklanndan tr, toprak aasna
borlann deyememi ve bu yzden, iftlikten atlmlardr.
Ekonomik glkler yznden pamuk yetitirmeye mecbur ka
lan ortak iftiler, deiik mahsul yetitirmediklerinden, iste
meyerek de olsa topra yozlatrmlardr. imdi toprak sahip
leri -ki lkenin dousundaki para babalan kedilerini sktr
maktadrlar- mahsul ortaklarla paylamak istemezler O rtaklan topraktan atarak ve tek bir traktr kullanarak, sadece
bir kiiye cret deyecekler ve btn mahsul kendilerine ala
caklardr. Bylece, ortaklar evlerinden atlmal; toprak, son
zerresine kadar kurutulduktan sonra, bankaclan tatmin etmek
iin de satlmaldr. Ne yapacan bilemeyen, kzgn ve are
sizlik iinde bulunan ortak iftiler de, kimler olduklann da
hi bilemedikleri dmanlanna kar mitsiz bir mcadele iindedirier.
Tom ve Jim, civardaki amcalannn yannda kalan ve ellerin
deki be on kurula, i imknlannn fazla olduu sylenen California'ya gitmek zere hazrlanan Joad ailesini bulurlar (California'da i imknlannn bulunduunu, her tarafta datlan el
ilnlarndan renmilerdir.) Aile, Jim Casy'i de davet eder ve
on kii, knk dkk, gcrtl bir kamyonla yola kar. Bu kam
yonu satn olabilmek iin Joadlar zira aletlerinden baka, he
men hemen btn ahs eyalarn da satmlardr. Dnyev eyalann satarak elde ettikleri 200 dolann hemen hemen yans,
kamyonu satn almak iin elden karlr. Son dakikada byk
baba, "Buras artk yaanacak yer deil, ama yine de benim
memleketim." diyerek gitmek istemez. Fakat aile, yal adam
deta zoria srkler, kamyona kor ve Joad ailesi Bat'ya hare
ket eder

100 B y k R o m a n * 2 1 3

Kamyon, 66 numaral karayolunda giderek eyalet smnna

doru yol almaktadr. Tom, snn getii zaman, hapishaneden
tahliye edilmesinin artn inemi olacan bilir; fakat ailenin
kendisine ihtiyac olduunu da idrak ettiinden, onlarla bera
ber olmay tercih eder Maamafih eyalet snrna varmadan,
bykbaba bir kalp krizi geirerek lr. Gmm e ilemini nor
mal kanallarla yapmak iin paralan olmadndan Joadlar yol
kenannda bir ukur kazarak bykbabay gmerler. Din ayini
Casy yapar. Khne bir otom obil ile ayn yolda giden VVilson
adndaki iyi bir kan koca da Joad kervanna katlr. Yolda, ben
zin istasyonlannda ve yol kenanndaki hamburger lokontalannda herkes, insan dolu bu garip kamyonu hayretle szer. Za
man zaman, efkat hisleriyle hareket eden garson kzlar, onla
ra ucuz ekmek verir, kurabiye getirir. Fakat Batya doru yollanna devam ettike halk, onlan gittike artan phe ve husu
metle karlan
Texas eyaletinde VVilsonlar'n otomobili bozulur Baba Joad
ve Tom, anne Joadla vakit kaybetmemek iin kamyonla yola
devam etmelerini sylerler Ailenin paralanacandan endie
eden Joad Anne (Rossasharn ve Connie, Pasifik sahilinde bir
ehirde yerlemek istediklerini sylemilerdir), "Aileyi parala
mayacaz" diyerek kar gelir ve bunu sylerken de elindeki
krikoyu sallar Kadn, nihayet, VVilsonlann otomobili tam ir edi
linceye kadar, biraz ilerideki bir kamp yerinde beklemeye raz
olu r Artk, buradan itibaren, zaman zaman azmini kracak ha
dise ve iaretlere ramen, kadnn sarslmaz inanc, ailenin ce
saretini ayakta tutar Texas'tan ayrlmadan nce, California'dan dnen bir gebe ii, el ilnlannn halk nasl yanltt
n anlatr. Mesel, bir iyerinin sahipleri 800 iiye ihtiyac o l
duunu ilan eder 5 .000 kii mracaat eder. Bylece, kannlan en fazla a olan iilerin en az para ile alacaklanndan
emin olan patronlar, cretleri azaltabildikleri kadar azaltrlar
Joadlar, yollanna devam eder; Nev^ Mexico ve Arizona
eyaletleri zerinden California l smnna ularlar O rada,

2 1 4 100 B yk R om an

Okie kelimesini ilk defa iitirler. Bu O klahom a gebe iileri

ne hakaret iin kullanlan ve "Sen bir crufsun." anlamna ge
len bir kelimedir. le girmeden hemen biraz nce, nehrin kenannda, Noah aileyi terkeder. Gece konaklamak iin dururlar
erifler onlan tutuklamakla tehdit eder ve onlara zararl hae
relermi gibi davranrlar Joad Anne, bir erifin muamelesine
hiddetlenir ve elindeki tava ile zerine yrr
Tom, Joad Anne ile akalar ve ondan sonra da Noah'm
aynidn syler Zaten bykannenin, kendisini bilemeyecek
derecede akln kaybetmesine ve kuvvetten dmesine ve Bn.
VVilson'un da hastalna zlen Joad Anne'yi Noah'm aynlmas ziyadesiyle sarsar Bn. Wilson'un hastal yznden Wilsonlar yolculua devam edemezlerse de, Joad Anne, ailesini
yine kamyona bindirir ve yola koyulurlar
ln teki ucuna yaklarlarken, mmbit California vadi
si nlerine alr Hepsi hayret, heyecan ve cokunluk iindedir,
fakat bu anda Joad Anne geceleyin l getikleri srada b
ykannenin ldn syler. Gecikmelerinden korktuu iin
sesini karmam, btn gece l kadnn yannda yatmtr
Kamyonun bir kesinde, Connie ve Rosasharn ak yaparlar
Her eye ramen, artk California'dadriar: Bir bolluk ve sefa
let, vatanseverlik ve terr lkesi; Okielerin -mtecaviz dmonlann- yerli Californiallarda korku ve nefret yarattklan lke.
Hoover\/ille kampnda Joadlar bir adr kurar ve Joad An
ne, ailenin ilerini dzene koymak iin harekete geer. Fakat i
yoktur Joad Baba kendisini ikiye verir Connie de gebe kansn terkeder. eriflerden biri, hepsine gzda verir ve bir kad
na da ate eder Tom, onun elindeki silah alr ve tekmeleyerek
bayltr Serbest braklma artn ihll eden Tom'un yeniden
hapsedilmesini nlemek iin Casy, btn suu yklenir ve po
lise gider Amerikan LejyoneHerinin, kamp yakacaklan reni
lince, kamptan aynimaya karar veririer; Joadlar kamptan aynldklan srada, Tom, polislerin, gneye gitmeleri iin verdikleri
emri dinlemez, kamyonu kuzeye srer Joad Anne, onu yatt

100 B yk R oman 2 1 5

rr, haysiyetlerinden fedakrlk etmeyeceklerini belirterek der ki:

"Onlar, bizi ortadan kaldramayacaklar. Halk biziz ve biz de
yolumuza devam edeceiz."
Weedpatch denen bir hkmet kampnda, iler daha iyi gi
der. Kendilerine insan muamelesi yaplan ve mtecaviz erifler
den korunan gebe iiler, burada bir kooperatif kurmular
ve ocuklan okuma-yozma renmitir. nsan, fakat her taraf
tan kuatlm bir iveren Tom'a i verir ve kabadaylann. C u
martesi gecesi yaplacak dansl elence srasnda zorluk karmamalan iin kendisini ikaz eder. Kampta kalanlar, herhangi
bir hadise annda nasl hareket edeceklerini planlarlar. Dans
srasnda kabadaylar ieri girerken, silhl erifler kamp dn
da, isyan iaretinin verilmesini beklerler, zira kanun, onlann an
cak o zaman kampa girebileceklerine cevaz verir. syan iareti
verilmez, zira Tom ve dierleri, hadise karmak isteyen kabadaylan, kaldnp kaldnp kamp evreleyen itin te yanna fr
latrlar Dans, hadisesiz devam eden
Arkadan bir ay gemesine ramen Joad ailesinde, Tom d
nda kimse bir ite almamtr. Tom'un alt gnlerin sa
ys da sadece betir. Joan Anne, hi olmazsa Joad Baha'nn
yaama evk ve arzusunu kaybetmemesi iin baka tarafa git
melerinde srar eder Kadn, her eyden nce aile mensuplan
arasnda en fazla sevdii Tom'un dierlerine rnek olacak e
kilde vakar ve haysiyetini muhafaza etmesini ister, Joadlar, ku
zeye hareket eder ve bir eftali fidanlnn sahibi onlara i ve
rir. Adam, her kova salam, lekelenmemi eftali iin be
sent deyecektir. Btn aile, gne batana kadar alr, fakat
ancak bir dolar kazanrlar Daha kts, civardaki bakkal-lokantann fiyatlan ylesine yksektir ki, bir dolarla doru drst
bir yemek dahi yiyemeyeceklerini grrler.
Tom o gece gizlice kamptan kar. Kamp dndaki silahl
bekiler, kamptaki meyve toplayclarn komnist tahrikilerden
koruduklann sylerler Tarlalar arasndaki bir adrda Tom, Jim,
Casy'yi grr Casy imdi liderdir iftlik ve bahe sahiplerinin

216

100 B y k R o m a n

ii cretlerini indirmek iin kullandklar yollar engellemeye

alan bir grev dzenleyicisidir. Tom ve Jim konuurlarken, ya
knlarnda sesler iitirler ve birdenbire yzlerine k tutulur iki
kii, Casy'nin zerine atlar Biri elindeki kazma sapn Casy'nin
kafasna indirir Tom, adamn elindeki sopay alr ve kafasna
vurur Hadise yerinden kaan Tom, kimseye grnmeden Joad
ailesinin kald adra gider. O lup bitenleri aile mensuplarna
anlatr ve aynimas gerektiinde srar eden Joad Anne, bilhas
sa dourmak zere bulunan Rosasharn, ailesini dnerek kal
mas iin yalvarrlar. Tom, kampta, kalmaya raz olur
Ertesi gn, cret drlm, kova eftali iin verilecek
para iki buuk sente indirilmitir. Gen Winfield alktan bay
lr ve polisler de Tom'un zerini ararlar Hemen hemen lgna
dnen Joadlar, Tom'u iki yatak iltesi arasnda gizleyerek aynlrlar Aile, kuzeye doru yola devam eder Bir pamuk kampna
ulatklan zaman, kendilerine bir tren vagonunda kalmalan
sylenir Yz hl ikin olan Tom, bir su mecrasnda saklanr
Bir ocuk kavgas srasnda, Ruthie bir ocua, aabeyinin bir
erifi ldrdn gururlo anlatr Joad Anne, Tom'u grerek
kamasn syler Tom, Joad Anne'ye Jim Casy'nin grevini de
vam ettireceini belirtir Zira "Bir insann kendi, zel ruhu yok
tur, onda sadece byk bir ruhun paras va rd r" Tereddt
eden Joad Anne, Tom'a para verir Tom, ilerini yoluna soktuk
tan sonra paray deyeceini syler
Joad Baba'ya gelince, Joad ailesinin ynetiminin elinden
katn hisseder Daha da kts, Joad Baba, aileyi ynet
mek de istemez; Joad Anne, kadnlann erkeklerden daha es
nek olduunu anlatr. Ksa bir mddet iin, Joodlar pamuk to p
lamaya devam ederler, fakat saanak halinde yaan mevsim
yamuru bu ie son verir iler arasnda hastalk bagsterir
Haysiyet ve gururun yerini hrszlk ve dilencilik alr. Ve yerli Californiallar da, imdi, gebe iilere, eskisinden de fazla hu
sumet beslerler; polisin, Okieleri dvmesini ve eyaletten sr
mesini isterler Sadece, bu gebe iilerin hissettikleri gazap

100 B y k R o m a n * 2 1 7

-geirdikleri dehet sac tecrbelerle olgunlaan zmlerbask altndaki bu fakir insanlan bir arada tutar.
Romann son blmnde, hayat ve lmn tezat noktas
kaplumbaa ve tohumun imaln yanstr. Erkekler ykselen su
lan nlemek iin setler kazarlarken, Rosasharn, vagonda o
cuunu dourur. Bebek l domutur, "kupkuru, mosmor bir
mumya." Taan sular vagona doru ykselirken, Joad Baba ve
Anne, Rosasharn' kuru bir samanla gtrrler. O rada, yal
bir iinin alktan lmek zere olduunu grrler. Bu adamn
yanna yatan Rosasharn, ona meme vermeye alr. Rosasharn'n yznde esrarengiz bir glmseme belirir

Eletiri

Eletiriciler, son yllarda John Steinbecke tahamml

edememeye baladlar. Ona, sa f bir m istik, santim an
tal diyenler oldu. Fakat Gazap zmleri yaynland za
man (1939) iddetli eletirilere maruz kald. Kendisini
destekleyenler, romann "Depresyon yllarnn Tom Amca
mn Kulbesi olduunu sylediler. Steinbecke husum et
besleyenler -ki aralarnda Oklahoma milletvekili Lyle
Broxn da vard- kitabn, habis bir kafann yaratt iren
bir yaratk olduunu anlattlar.
Bugn, kitab daha salim bir kafa ile ele alabiliyoruz.
Kitaba Steinbeckin Kitabn, ihtillci amzda byk
bir m ns var. diyerek setii adna ramen. Gazap
zmlerinin solun propagandasndan baka bir ey olm a
dn syleyenler ok azald. Maamafh, roman, bir toplu
luk ruhunun gelitirilmesini hararetle tavsiye ediyor ve
grup arasnda m istik bir ruhun hkim olduunu belirti
yor. Jim Casy, beeriyetin gelim ekte olan gcn igd
lerinde hisseder. Jo ad Anne de, beeriyetin bu ykselen
gcn, aileyi, bir arada tutmak iin sarf ettiini gayretle
rinde gsterir. Tom Joad tedricen, bu yksek seviyedeki

218 100 B yk R oman

kutsalla doru giden ve romann sonunda, ortadan kal

drlmayacak hakikatin yerletirilmesi yolundaki m esuli
yetini yklenir.
Deniz hayatna ilgisinden tr Steinbeckin hayat,
denizdeki hayvan llere paralel bir ekle icra ettiini
syleyenler oldu: Kendilerini, hayata en iyi adapte edenle
rin varlklarn srdrebilecekleri, yerlemi bir grubun,
yabanclar, aralarna almak istemeyecekleri dnceleri
yerletirilmeye alyor dendi. phesiz, Gazap zmlerindeki gebe iftiler, dengeyi bozan yabanclar temsil
ediyorlar. Ve bu romanda, Steinbeckin dier romanlarn
da olduu gibi, toprak, mlkiyet -gerekte topran kendi
si- tabi bir dengeyi tehlikeli bir ekilde bozar. Fakat Steinbeck, efkat hisleri tayan bir insan. Jim Casy gibi, o da
Her ey kutsaldr, demek istiyor. Kadn ve erkek herke
se, birbirlerini sevmelerini, ileriye doru elele yrmele
rini sylyor. Onun, insanoluna besledii gven m itsiz
lie galebe alar.
Gazap zmlerinde slp ve yap, zaman zaman had
dinden fazla ilenmitir. Semboller effaf, hdiseler -ve
bilhassa Rosasharnn hasta ve a bir adam a meme vermesi- melodramatiktir. Bununla beraber, en iyi taraflarndan
bakldnda -ki onun bu taraflar ok daha ar basm ak
ta- roman, lirik slbu ve strap verici gc ile bir destan
seviyesine eriiyor. Steinbeck, Joad Anne, Jim Casy, B
ykbaba ve dierleri ile cesaret, efkat ve hm oru tecessm ettiren bir Amerikan portre galerisi yaratt.

Yazar
Amerikann California eyaletinde doan ve byyen John Steinbeck,
mahall bir politikac ve retmenin olu idi. Liseye giderken, iftliklerde
ve laboratuarlarda alt. Stanford niversitesinde, onu sadece bir ders
ilgilendiriyordu; bundan byle sadece bir derse yazld ve diploma almak

100

byk

R oman * 2 1 9

szn alt sene niversitede kald. Bir yazar olmaya azmeden Steinbeck,
1925'te Nex Yorka gitmek zere yola kt ve Panama Kanal zerinden
NevvYorka ulat. Bu uzun yolculuu ona, ilk roman iin malzeme ka
zandrd. Altn Fincan (Cup of Gold) (1929) adn tayan bu roman,
Henry Morgan adndaki bir korsan hakkndadr New Yorkta kald ki
sene zarfnda gazete muhabirlii, kimyagerlik ve inaat iilii yapt.
lk roman basldnda Steinbeck Californiaya dnd, evlendi ve
cidd almalara balad. Daha sonraki romanlar, Steinbecke hret
kazandrd ise de, bu romanlarn en iyileri dahi -mesel Tortilla Fiat ve n
Dubious Battie- ona pek para getirmedi. Steinbeck, 1937de yaynlanan
Fareler ve nsanlar (O f Mice and Men) adl kitab ile, romanlar en fazla
sayda okuyucu tarafndan okunan yazarlar arasna girdi. ki sene sonra
gebe iilerle ilgili olarak iki yl ncesi San Francisco News gazetesin
de seri hlinde yaymlanan yazlarn, genileterek Gazap zmleri ad
altnda toplad. Bu onun en iyi roman idi.
Steinbeck, harp muhabiri olarak da alt. Gazap zmlerfnden
sonra, son derece verimli olmasna ramen, Steinbeck, nceki kuvvetini
muhafaza edemedi, Connery Row{^945) ve Sweet Thursday (1954) ad
l sevimli hissf romanlar, Ed Ricketts adndaki bir deniz biyolou ile ilgili
hatralarna dayanr Fakat bu romanlar daha nce Ricketts ile beraber
yazd The Sea of Cortes (Cortez Denizij roman kadar tesirli deiller
dir; belirli maksatlar yoktur Steinbeck, 1962de, bilhassa Gazap zm
lerinden tr Nobel Edebiyat Mkfatn kazand. Steinbeck, hreti
ne ramen, cemiyetten uzak, iine kapal bir hayat srd. Amerikay,
batan baa Charley adndaki kk kpei le dolat ve intibalarn,
1962de, Travels with Charley (Charley ile Seyahat) adl kitabnda anlat
t.

insanlk Komedisi
(The Human Comedy)
Yazan

William Saroyan
(190 8 -19 8 3)

Balca Karakterler:
K atey M acauley: Geliri m ah dut, h erk esten se v gi ile b ah sed en , h erkesin

iyiliini isteyen d u l bir kadn. nancnn tem elini u d n ce tekil

eder: yi o lan h ibir ey so n b u lm az. Ve d n y a da, b y lesin e fev k a
lde in san larla d o lu d u r.
Homer: K ateyin on d rt y am d ak i olu . O kuldan son ra, m ah all te lg ra f

h anede h aberci o larak alr.

U iysses: K ateyin d rt y an d ak i en k k olu . Tpk e fsan e v a d a g i

bi m aceray sev er. Onun indinde, b t n d n y a heyecan d olu bir m a

ceradr.
M arcus: K ateyin en byk olu . kinci d n ya harbin d e bir erdir.
Bess: G ateyin on yed i y an d ak i sevim li, n azik, an lay l kz.
M ary Arena; M acauleylerin b itiiin d ek i evde otu ran ailenin s a f ve s e

vim li kz; M arcus ile yakn ark ad alk k u rm u tur.

T h o m as Spangler: T elgrafh an en in iyi kalpli, an lay l m dr . Liseye

giderken , engelli y ar birinciliini k azan an bu ad am H om eri ok

sever.
Mr. Grogan: Yal ve sevim li bir filo zo f. K endisini ikiye v erm itir. Bir

z am an lar, dnyan n en hzl telg raf s idi; onun gibi bir telgraf

100 B yk R om an * 2 2 1

belki artk k alm am tr. M odern te lg raf cih azlarn n ken d isin e
ih tiya h isse ttirm e y ec e in d en korkar, en dielen ir.
T o b e y G eorge: M arcusun a sk e r ark ad a; a n a sz b a b a sz b ir gen.
Lionel Cabot: U iy sse sin y ed i y an d ak i ark ad a. Y apt ileri y z n e

g z n e b u la trm a sn a ram en , C laiforn iann Ithaca k a sa b a sn iyi

ce g ezm ek, ren m ek istey en bir g ezgin .
Bn. H icks: Ithaca L ise sinin tarih retm en i. Yal fak at bilgili, an la y

l, m fik bir kadn.

Hikye
Romann ilk sayfasnda, UIysses Macauley (Kuzey Ameri
ka'ya mahsus sincap cinsinden bir hayvan olan), bir gopher'in,
deliinden karak kendisini szdn grr. Birka dakika
sonra bir ceviz aacna konan bir kuu zevkle seyreder. Ama
kulann, hayvanlann ve aalarn dnyasndan daha heyecan
verici dnya, Ithaca kasabasndan geen bir yk treninin mey
dana kard insanlardan ve makinelerden oluan dnyadr.
"Hey, ocuk, evime, memleketime gidiyorum ." diyerek el salla
yan ve kendisine seslenen bir zenci dnda, trendeki herkes
UIysses'in sevin ve heyecan dolu olarak el sallayn grme
mezlie gelir. Zencinin kendisine ne sylemek istediini pek
anlamayan UIysses, bu dnyann tuhaf, yalnzlk uyandnc
ama batanbaa heyecan verici bir yer olduunu hisseder. Bu
nunla beraber, bir ey onu ok korkutur; ok yakndan tand
insanlar, baka yerlere gidiyor ve bir daha geri dnmyor
lar. Babas gitti, dnmedi. imdi Marcus'un da geri dnmeye
cei dncesi onu korkutur. Homer, ona seyahat planlanndan
bahsettii zaman, UIysses, yalvararak gitmemesini syler. Ho
mer de, byle bir gezinin daha uzun mddet gereklemeyece
ini anlatarak kardeini yattnr.
Homer, on drt yana geldii zaman, ailesine bakmak iin
mahall telgrafhanede almaya balar. Homer, Mr. Spangler
ve Mr. G ronga'a telgrafhanenin en iyi habercisi olmaya azmet
tiini gsterir. Telgraflan dattktan sonra, vakit kaybetmeden
hemen telgrafhaneye dner. Mr. Grogan Homer'le arkadalk

222 100 B yk R oman

kurar, ona dnyann muhtelif lkeleri hakknda bilgi verir. Homer, ok iyi telgraf olan Mr. Grogan'a yardm etmeyi ok is
ter. Fakat Mr. Grogan, kendini ayyalk derecesinde ikiye ver
mitir, ok defa telgraf seslerini iitmeyecek kadar kendinden
geer. Telgrafhaneye, Amerikan Savunma

Bakanl'ndan

Meksika asll bir kadna bir telgraf gnderilmitir. Homer, tel

graf ilettii zaman, okuma yazma bilmeyen kadn, ondan tel
graf okumasn ister, fakat olunun ldne inanmaz. Homer'e pasta ve eker vererek, olu Juan'n yerini almasn ister.
O akam Homer, annesine bandan geenleri anlatr ve sebe
bini bilmemesine ramen, kendisini yalnz hissettiini syler.
Annesi ona, artk ocukluk ann sonuna geldiini ve insan
larn kendilerini yalnz hissetmelerinin dnya apnda bir hal o l
duunu hatrlatr. Kadn, oluna, insanlann kendilerini yalnz
hissetmelerinin sebebinin harp olm adn, bilkis insanolu
nun kendisini yalnz hissetmenin harbi dourduunu syler.
Homer'in ilk hedefi, Ithaca lisesinin dzenledii 200 met
re engelli kouyu kazanmaktr. Her sabah erkenden kalkar,
hayret iindeki UIysses'in baklan altnda idman yapar, koar;
daha sonra da, yol kenanndaki itler zerinden atlayarak oku
la gider Fakat bu yar iin, Homer'in nndeki engeller zan
nettiinden de fazladr. Okulun banaz, zalim atletizm antre
nr, kasaba zenginlerinden Hubert AckIey'i bu yar iin zel
olarak altrmaktadr. Yar gn, Homer'in nne daha da
byk bir engel kar. Tarih retmeni, Bn. Hicks birbirleriyle
kavga ettiklerinden, Hubert ve H om er'i dersten sonra cezal
olarak snfta tutar. Homer, Hubert'i sadece snob bir ocuk o l
duu iin deil, snfn en gzel Helen Eliot ile arkadalk ettii
iin de sevmez. Geri Helen snob bir kz ise de, Hom er'in in
dinde yine de sevimli bir kzdr. Antrenr Byfield, mektebin m
drnden Hubert'i serbest brakmasn ister. Mdr, onun bu
isteini reddeder, fakat antrenr Bn.Hicks'e yalan syleyerek,
mdrn, Hubert'in yana katlmasna izin verdiini anlatr
Antrenrn yalan sylediini sezen Bn. Hicks, iki ocuu da

100

byk R o m a n

223

serbest brakr ve en iyi yary alklamak zere atletizm sa

hasna gider
Yan yerine ge gelen Homer, srtndakileri deitirmeye va
kit bulamadndan gnlk giysileriyle

koar Bu, Hubert ve

Antrenr Byfieid'i kzdrr. Homer ve Hubert, son metrelere ka

dar, yar hemen hemen babaa -Homer yanm adm kadar
ndedir- gtrrler. Homer'in yan kazanacan anlayan an
trenr Bytield, birdenbire sahaya frlayarak fini ipinden biraz
geride Homer'e arpar ve ocuu yere drr. Fakat Hubert,
gerek bir sporcu ruhu ile hareket ederek Homer'in ayaa
kalkmasn bekler ve yan gs fark ile kazanr. Homer'e
arparak yar kazanmasn engellediinden, Bn. Hicks, Antre
nr Byfieid'i sadece tenkit etmekle kalmaz, Hom er'in talyan
asll arkadana hakaret ettii iin de ocuktan af dilemesini
ister. ocuklan evlerine gnderen Bn. Hicks, onlara istikbl
hakknda endie duymamalarn anlatr.
Eve doru yrmekte olan Homer ok anormal bir durum
la kar karya kalan UIysses'i kurtanr. UIysses, leden sonra
kasabada gezintiye km ve spor malzemesi satan bir dkk
na girmitir. Dkkn sahibi de, zengin bir mteriye, biray ka
pannn nasl ilediini gstermekle meguldr. Kapan iine
geren ayy havada tutar, ekseni etrafnda dndrr, fakat ba
kaca zarar vermez. Bu arada, ay kapan kazaen kapanr ve
UIysses, kendisini kapann iinde bulur. UIysses, kendisinin na
sl olup da kapana girdiine hayret etmekle beraber, onu ken
disinin aresizliinden ziyade dkkndakilerin aknlk iinde
kendisini seyretmeleri ilgilendirir. Bu arada dkkna gelen po
lis de dahil, kimse kapann nasl aldn bilemez. Homer
dkkna geldii zaman hl aknlk iinde bulunmakla be
raber kendisini hi de rahatsz hissetmeyen UIysses'in kurtarl
mas iin kapann knimas gerektiini syler: Birka dakika
sonra Homer, telgrafhanede biriken telgraflan datrken, Ulysses de, bandan geenleri dnerek glmser.

224 * 100 B y k R oman

Homer, imdi gndr telgrafhanede almaktadr ve Mr.

Spangler'in belirttii gibi de, olduka olgunlamtr. O gece
grd bir rya do, onun gerekten olgunlatn gsterir.
Ryasnda, bisikleti ile giderken. Antrenr Byfieid'in kendisini
durdurmak istediini grr. Homer, bisikletle Byfieid'in ba
zerinden geerek bulutlara doru uar. Bulutlar arosnda gi
derken bir dier bisikletli grr. imdi, ikisi arasnda heyecanl
bir yar balamtr. Homer, ksa bir mddet sonra, bu bisiklet
linin lm temsil ettiini anlar. Bisiklet zerindeki hayalet, Ithaca kasabasna doru gider. Homer her ne pahasna olursa
olsun onu durdurmaya alrsa da, nleyemez ve bu yzden
alar. Aabeyinin strap iinde bulunduunu gren UIysses
annesini arr. Bn. Macauley, Hom er'i yattrr ve olunun bi
raz daha fazla uyumas iin odadaki alar saati alr
Homer, ertesi sabah annesine ocuklan harpte len ailele
rin evlerine telgraf gtrnn hazin ryalara sebep olduu
nu ve bym ocuklann alamamas gerektiini bilmesine
ramen, bu tr ryalann kendisini alattn anlatr. Bn. M a
cauley, olunun, iyi ve mfik bir ocuk olduu iin aladn,
bir kimsenin dierleri iin iyi niyet ve merhamet hisleri besleme
sinin beer ruhun icab olduunu syler. Der ki: "Yaray teda
vi eden merhem merhametten doar." Kadn, yine uykusunda
alamasnn dnyann ektii strabn bir yanks olduunu
ilve eder. Homer evden knca, Bn. Macauley -daha ncele
ri de sk sk olduu gibi- mteveffa kocas Matthevv'in hayali
ni grr. Matthev^ ona en byk oullan Marcus'u teki dn
yada beklediini syler. Ev ilerini yapmaya hazrlanan kadn
"Evet, Matthew" der, "biliyorum ."
UIysses ve arkada Lionel d dnyay aratrmalanna de
vam ederler; bir cenazenin kaldnln seyrederler, bir ktpha
neye giderler. Okumasn bilmemelerine ramen, kitaplardaki
resimleri hayretle incelerler Sadece bir hadise, UIysses'in bu
saf ve temiz dnyasn altst eder ve kendisini, dehet iinde
hngr hngr alatr. Robot gibi giyindirilmi balmumu surat-

100 b y k R o m a n 225

l bir adamn, bir dkkn vitrininde bir kocakon ilacnn rekla

mn yaptn grd zaman, UIysses, kelimeyi uurlu bir e
kilde idrak etmemekle beraber lm hisseder ve karanla
doru koarak kaybolur. Nihayet, gazete satcs bir ocuk Ulysses'i grerek Hom er'in yanma getirir. Homer kardeini yattnr.

Atlantik tesinde arplan harbe giden Marcus Macauley,

Tobey G eorge'a ailesinden bahsettii zaman arkadann gz
leri yaanr Tobey, kk yanda anasz ve babasz kalmtr,
hangi milletten olduunu dahi bilmediini syler. Marcus, To
bey'e onun Amerikan olduunu ve kendisinin kim olduunu
bilmesi iin baka bir eyi bilmesine de gerek bulunmadn
anlatr Ksa bir sessizlik anndan sonra, iki gen beraberce dua
ederler. Marcus, Allah'tan dnyadaki her anasz babasz kim
seye bir aile yuvas ihsan etmesini, Tobey de, Marcus'un saye
sinde sevdii Ithaca hakknda mutluluk getirmesini niyaz eder.
Marcus, cepheye gider gitmez Macauley ailesinin her bir
ferdine bir mektup grderir. Homer, aabeyinin kendisine
gnderdii mektubu telgrafhaneye getirir ve M r Grogan

da,

mektubu sesli okumasn ister Aabeyi mektubunda, Homer'in

"Macauley ailesinin en iyi ferdi" olduunu yazm ve her za
man yle kalmasn istemiti. Btn vann younu Hom er'e b
raktn syleyen Marcus kardeinden, harpten sonra Tobey'le
birlikte dnd zaman, ona da Macauley ailesinin bir ferdi
imiesine muamele etmesini ister Aabeyinin mektubu H o
mer'in gzlerini yaartr; bu mektubun tesiri altnda, M r G rogan'a ayet aabeyi harpte lrse dnyaya tkreceini ve
herkesten nefret edeceini syler
Alt ay sonra -harbe gidenlerin Ithaca'ya dnmesinden ve
UIysses'in onlan hayranlkla seyretmesinden sonra- Macauley
ailesi, deta, bekledikleri trajedi ile karlar Homer, kardei
UIysses'le birlikte kasabann sokaklannda dolarken yerde bir
kuru grr, bu parann kendilerine uur getireceini syleye
rek, kardeine paray almasn syler Homer, yolun kar tara

226 * 100 B y k R o m a n

fndaki telgrafhanede, Mr, Grogan' tek bana otururken g

rr. Telgraf nnakinesinin ilemesine ramen, Mr. Grogan'n ha
reketsiz oturduunu gren Homer, onun sarho olduunu sa
narak, her zaman yapt gibi bu yal adamn yzne su ser
per ve kahve getirmek iin dar kar. Dnd zaman, Mr.
G rogan' makine zerinde kapanm vaziyette grr. nnde,
sadece yazs alnm bir telgraf vardr. Homer, bu yal adam
makinenin bandan ektii zaman lm olduunu anlar. Sa
vunma vekletinden gelen telgrafta Marcus'un cephede ld
bildirilmektedir.
Mr. Spangler, H om er'i dan kanr. Homer, dnyadan in
sanlardan nefret etmek istediini, fakat iinde bu tr hislerin
bulunmadn ve iindeki sevgi hisleri iin de bir yn bulam a
dn syler. indeki kzgnl dan vurmak isteyen Homer,
"Dman kim?" diye sorar. Mr. Spangler, Homer'e insanolundan nefret edemeyeceini, kendisine en yakn kimseden bala
yarak sevgi hislerini gelitirmesi gerektiini syler. Aynca, iyi bir
insann hibir zaman lm saylmayacan ve iyi bir insann
en byk meziyetinin de dierlerine kar hissettiinin sevgi o l
duunu belirtir.
Ayn gece, harpte yaralanan Tobey George, topallya topallya Ithaca'ya gelir. Belirli bir hedefi olmakszn kasabada
dolarken, Mr. Spangler ve Homer'i at nal oyunu oynarlarken
grr. Homer, bu genci tandn sanrsa da pek emin deil
dir. Tobey, yryne devam ederek Maculeyler'in evi nne
gelir. Kapnn .nndeki Bess'i selmlayarak, Macauley ailesi
mensuplannn isimlerini syler. Hayret iindeki Bess, Tobey'in
aabeyi Marcus'un ldn haber vermek iin geldiini zan
neder. Fakat Tobey, Marcus'un lmediini syler. Bu arada H o
mer de eve dnmtr. imdi kapdaki gencin kim olduunu
bildiinden, Marcus'un ldn haber veren telgrafn geldi
ini anlatr. Tobey, Homer'e telgraf yrtp atmasn, nk M ar
cus'un lmediini belirtir. Beraberce eve giderler ve Bn. M a
cauley, olunun en yakn arkadan -ki artk kendi olu olmu
tur- efkatle banna basar, kucaklar.

100

byk R o m a n

227

Eletiri

William Saroyan edeb hayatnn balangcndan itiba

ren bu meslein kurallarna kar geldi. Kendisinin ifade
since, kolaylkla sknt ekmeden, pek aldr etmeksizin
yazd. Bunun iindir ki, eserleri ok tenkit edildi. Saroyann roman tekniindeki naivliine ramen, en iyi ro
mannn zevkle okunduu da inkr edilemez. nsanlk Komedisinin yapsndaki geliigzellie, dil ve tahayyl zel
liklerine aldr edilm emesine ramen, beer hisleri en iyi
ynyle ilediinden okuyucularn kalplerini, sevgilerini
kazand.
Macauley ailesi, belki de inanlmayacak kadar iyi, g
zel bir aile; bununla beraber, romann btn insanlarn
vakar ve haysiyetine adanm asna kar kacak kimse pek
bulunamaz. H om erin olgunlam as, hislerinin gelim e
siyle kol kola gidiyor. UIyssesin de kendisini, her trl
hayat tecrbesine adam as okuyucuyu zevklendiriyor.
Uiysses, ocukluk yllarnn realitelerini olm asa da, ideal
bir dnya hakknda beslediimiz hayallerimizi tem sil edi
yor. Demek, Saroyan, okuyucuda deiik bir Amerikan r
yasn yerletirmeye almakta; ktln bulunmad
-bulunsa dahi, safiyet ve temizlik tarafndan tekrar safla
evrilen- bir hayat. Saroyann dnyas, modern insann
nndeki dnyann ilkel bir ekli, tarihi, vaka ve deliller
le ele alnarak incelenemeyecek bir efkat ve yksek l
deki hm or hissi ile pek oumuzun gerek diye kabul et
tii snrl dnyaya aktarmasn bilmitir.

2 2 8 100 B yk R om an

Yazar
Gen yanda len bir Ermeni papaz ve ba iisinin olu olan Wllliam Saroyan, Callforniann Fresco ehrinde dodu ve on be yana ka
dar ilk okula orada devam etti. Bu yllar zarfnda, nsanlk KomedisfndBki Homer gibi, gazete satcl ve telgraf mvezzilii yapt. On alt yana
geldii zaman, ailesine yardm etmek iin, bir ara amcasnn zm ba
nda alt. Ondan sonra, bir dizi iler yapt. (Bu ilerde edindii tecr
beleri romanlannda belirtti.) Geri ok okudu ise de, byk olarak vasf
landrlan eserlerin ounun kendisine pek faydal olamayacaklarn an
lad. Bu konuda unlar syledi: stediim ekilde yazabilmek iin, im
dikinden iki veya defa daha fazla almak zorunda kalacamdan,
imdiki gibi, kolayma geldii ekilde yazmaya karar verdim.
Saroyann ilk hikyesi, 1934te yaymland (o zamandan bu yana
350den fazla hikye yazd) ve o yl kan The Daring Young Man on the
Fiying Traeze adl kitab ile derhal tutundu. Ardndan ancak veld kelime
siyle ifade edebilecek ekilde pek ok hikye ve roman yazd. Eserleri
arasnda en fazla sevilenleri: nsanlk Komedisi, iki piyesi (1939da yayn
lanan My Hearts in the Highlands adl bu sevimli piyesinde airlere, kira
demeksizin oturacaklar evler verilmesini istedi.) The Time of Your Life
adl en iyi piyesinden tr de kendisine Pulitzer Mkfat verilmi, fakat
Saroyan kabul etmemiti ve Benim Adm Aramad altnda, Californiadaki bir Ermeni ailesinin hayat ile ilgili ksa hikyelerden oluan kitab
1940ta yaymland.

Krallar nde Gider

(Ali the Kings Men)
Yazan

Robert Penn Warren

(190 5-19 8 9 )

Balca Karakterler
Jack Burden: H ikyeyi an latan ad am . Bir z am an lar gazetecililc y apan

bu l<imse VVillia Starkn m avirid ir. H ayata acem ice b ala y an Jac k
Burden p h e, m al b iyet ve h ayallerd en so n ra o lg u n lar.
Willie Stark: P atron. A m erika'nn gn eyin deki ey aletlerin d en birinin

v a lisi olan bu p ragm atik d e sp o t, in san lar, h d isele ri ve h atta tab i

at kendi irad e sin e g re y o u rm aya alr.
A nne Stanton: Jack'n a rk ad a olan bu kadn so n ralar VVillienin m et

resid ir. Zeki, h iss ve id e alist bir kadn.

A dam Stanton: Anne'nin k ard ei, Ja c k in ark ad a ve VVillienin katili.

Eyalet h a sta n esin in d irek trl n y ap an A dam Stanton, k t l k

ten iyilik d o m ay aca n a inanan m utlak bir id ealisttir.
Hkim Irwin: "N am uslu bir h kim . V akar ve h ay siy et sah ib id ir, m

fiktir ve yan ld ta ra flar da vardr.

Sadie Burke: A nneden nce VVillienin m etresi. Y znde iek lekesi

b u lu n an bu kadn ab u cak kp rr, a z p istir, p atro n 'a sa d a k a t ve

ksk an lk la bal b u lu n m asn a ram en , ald atld zam an d a v ic
d a n sz d r.
T in y D uffy: im an , h a y siy e tsiz bir politikac. VVillie, onu ken d isin e v a

li m uavini tayin eder.

230 100 B y k R o m a n
Sugar-Boy: VVillienin o f r ve m u h afz. Bu kekem e rlandalI, "Patron a

fan atik e sad ktr.

Bn. Burden: ja c k n an n e si. Gururlu ve g rg s z biri olan bu kadn, hi

o lm a z sa h ayatn d a b ir d efack , m en faat g z etm ed en sevgi b e sle m e

sin i renir.
Ellis Burden: K end isine "bilgin av u k at d enen bu kim se,

k arsn d an

u zu n bir zam an nce ay rlm ve im d i de fan atik bir d in d ar o lm u

tur.
Lucy Stark: VVillienin k ars. Sabrl ve son d erece y aln z bir hayat s

rer.
T om Stark: Willienin k stah , m esu liy et h issi tanm ayan olu.

Hikye
Jack Burden, zahiren, 19 36'dan ldrld 1939 senesi
ne kadar bir Gney eyaletinin valiliini yapan VVillie Stark'n
hayatn anlatyor. Fakat Krallar nde Gider, ayn zamanda
Jack Burden'in hayatnn da hikyesidir Jack Burden, Willie
Stark'n hayatn anlatrken, araya kendisinin ocukluk ve eri
kinlik alannn hadiselerini de sktnr. Bylece, kitabn ikinci
blmnde Jack, VVillie ile 1922'de ilk defa tant zaman
hatrlar. Stark, o yl Mason City'nin veznedarl iin mcadele
etmi; mahall politikaclann mteahhitlerle, hileli inaat muka
veleleri imzalamalann nleyememiti. Jack o zaman gen bir
muhabirdi; gazete tarafndan Stark'n kampanyasn takibe
memur edilmiti. Jack Willie'yi retmen kars Luck'nin etkisi
altnda, iki dman, blgeyi sahtekr politikaclarndan te
mizlie azmetmi bir idealist olarak grmt. Seimde, byk
bir farkla yenilgiye urayan VVillie, gndzleri, teberi satarak
ailesine bakm, akamlan da hukuk fakltesine devam etmi
ti. rk malzeme ile yaplan okul kt zaman, VVillie ma
hall bir kahraman oldu. Fakat sonralar, politikaya srt evirdi
ve baro imtihann geti.
VVillie'nin avukatla balamasndan ksa bir mddet sonra,
eyaletin bir grup Demokratik politikacs, V/illie'nin halk arasn
daki poplaritesinden yararlanarak onu, muhalefet grubunun

100 b y k R o m a n 231

valilik namzedine kar kullanmak isterler. W illie'nin kendi

gruplannn namzetliini kabul etmesi iin Tiny Duffy arac ola
rak gnderilir. Kendisini destekleyenlerin, gerekte onun ne ka
zanmasn istediklerini ne de kazanacakiann sanmamasna
ramen, VVillie teklifi kabul eder. VVillie'nin kampanyasn takip
etme grevi tekrar, Jack'a verilir. VVillie, bu defa kimseyi kzdr
maz, rahatsz etmez, sadece canlann skar, uyutur Sakin.bir
tavrla konuan ve gereklerden aynimayan VVillie'yi dinleyen
lerin says azalr. Jack, ondan "drt nal giden siyas kansz" d i
ye bahseder. VVillie'nin muvaffak olmamas iin grevlendiri
len Sadie Burke de, bu kanaati, dierleri tarafndan pek sk
tekrarlanmasna ramen daha kesin bir ekilde belirtir.
Seimden ksa bir zaman nce Sadie, VVillie'ye bu seimin
gereklerini anlatr. Gazaba gelen VVillie kendisini kaybedene
kadar ier. Ertesi gn siyas bir mitingde, hl tamamen ayk
olmamasna ramen, kendisi iin hazrlanm nutku bir kenara
iter ve hayret iindeki dinleyicilerine Duffy ve onun siyas maki
nesi tarafndan nasl aldatldn anlatr. VVillie adaylktan istifa
eder ve rakibini desteklediini iln eder. VVillie, daha sonra si
yas sahneden ekilir, kaybolur. Nihayet 1930'da dner. Jack,
onun yeniden meydana kmasn yle anlatr: "Artk Demok
ratik Parti yoktu. Sadece VVillie vard. Elindeki satrla aktacak
kan anyordu." imdi saf idealizm an arkada brakan VVillie,
kurnaz bir oportnist politikacdr. Semenleri deta hipnotize
eder ve byk bir farkla kazanr. Parti uaklannn her zamon
faydal ve tiksindirici kimseler olduklann daima hatrlamak iin
de, Tiny Duffy iin bir sandalye yaratr. Duffy, bu istihzay anla
yamayacak kadar minnettarlk duyar.
' Kampanya srasnda, Jack'n gazetesi, VVillie'nin muhalifini
desteklemesini istedii zaman, Jack gazeteden aynlr ve kendi
ifadesi ile, birbiri ardna gelen hiss izlenimler dnda realiteyi
reddettii "Byk bir uyku"ya yatar. nceki Byk Uykular ak
sine, bu devre ksa srer, zira VVillie Stark, vali olduktan ksa bir

232 1 0 0 B yk R oman

mddet sonra Jack' yardmc, arkada, mavir ve siyas p

lk aratrma uzman olarak yanna alr
Roman 1936'da balad zaman Vali Stork (ki muhalifleri,
kanun yollarla mevkiinden indiremedikleri gibi, ikinci seimde
de baarl olamamlardr) Jack'

hayatnn en strap verici

pislik arama ii ile grevlendirir: Jack'n ocukluundan beri

prestij ettii Hkim Montagne lrwin'i lekeleyecek belgeleri bu
lup karmasn ister. Hkim !rwin, Jack'n hukuk hocas Ellis
Burden'in vekili idi. Fakat lrwin, Stark'n Senatr olmasn iste
medii iin, Jack, lrwin'in mazisini aratracaktr. Ve Jack da,
uzun sren mulak ve strap verici aratrmadan sonra, bunla
r bulur, meydana kanr.
Jack,"Namuslu Hkimin Durumu" dedii aratrmasna
balamadan nce, onun. Amerikan tarihi ile ilgili -bitirilmemidoktora tezini hazrlar. Jack bir iki sene. Amerikan Dahil Harbi'nden nceki sosyal ortamn bir portresini izebilmek iin,
"bilgin hukuku"nun amcas Cass Mastern'in yaz ve mektuplann gzden geirir. Gerekler olduka basitti. Cass, en iyi ar
kadann kans Anabelle Trice' ifal etmiti. Karsnn sadakat
sizliini anlayan kocas, parmandaki yz kansnn yast
altna brakt ve intihar etti. Anabelle'nin Phebe adndaki gen
zenci klesi, yz buldu ve Anabelle'ye verdi. Phebe'yi sus
turmak iin Anabelle de zenci klesini esir pazannda satt. Bu
vakay renince dehete den Cass, Phebe'yi satn alarak
azat etti. O lup bitenlerin dehetinden kendisini kurtaramayan
Cass, harpte cann vermek suretiyle gnahlannn kefaretini
demek istedi. Jack, nceleri bu hikyedeki gerei anlaya
mamt. Ancak Hkim Irvvin hakkndaki aratrmasn tam am
ladktan sonradr ki, Cass Mastern hdisesinin nemini idrak
etti; btn olup bitenler birbirleriyle ilgilidir, iyi ve kt kanl
mazcasna birbirine baldr. Jack, bununla beraber nceki yl
larda, bu aratrmalarn ve doktora tezini bir kenara koydu ve
Byk Uykusuna yatt.

100 B y k R o m a n 233

Jack'n Irvvin hakkndaki aratrmas mulak olmakla bera

ber daha baarldr Bu aratrma, "hatl olm ak" kelimesi ile
balar Kelimeyi, Irvvin hakkndaki aratrmasna balayan Jack,
kendisine bavurduu zaman, "bilgin avukat" kullanmtr.
Adam Stanton'dan, hkimin uzun yllar nce fakir olduunu
renir; Anne Stanton da, onun 1941'de ikinci defa evlendii
zaman zenginletiini syler

Mahkeme kaytlan,

lrwin'in

19 07'de evini rehine koyarak 4 0 .0 0 0 dolardan fazla bor al

dn; bu borcun kk bir ksmn 1910'da dedikten sonra
1914'e kadar hibir ey demediini gsteriyordu. Ancak bu
konuda tahkikata giriildikten sonra, borcunun tmn de
miti. Irwin'in kans, parasn arur ettiinden, kocasna yar
dm edememiti.
u halde, para nereden gelmiti? Namuslu ve erefli Vali
Stanton'un (Anne ve Adam'n babas) Adliye Vekili olarak eli
ne geen az miktarda para bu serveti biriktiremezdi. Irwin mev
kiinden istifa etti ve senelii 2 0 .0 0 0 dolarlk maala bir elektrik
irketinin yneticileri arasna girdi. Daha fazla phelenmemeye balayan Jack, hisse senetleri kaytlann aratnr ve lrwin'in,
bu irketin 5 00 hisse senedine sahip bulunduunu da renir
Daha sonra gazeteleri inceler ve irketin lrwin'den nceki avu
kat Mortimer Littiepaugh'un intihar ile ilgili bir yaz okur O lup
bitenleri yakndan bilen biriyle grmek iin aratrmalann
genileten Jack, mteveffa avukatn kz kardeinin Memphis'te
yaadn renir Falclk yapan ve be kuruu hesaplayan bu
kadn, ancak Jack kendisine para verdii takdirde bildiklerini
anlatacan sylen irketinin, Adliye Vekili lrwin'e rvet vere
rek, kendisinden irketi dava etmesini rendii vakit Littlepaugh, olup bitenleri Vali Stanton'a anlatmak isterse de Vali din
lemek istemedi. irket, Littiepaugh'un iine son verdi ve lrwin'i
de ald. mitlerini kaybeden Littiepaugh da intihar etti. Fakat
Littiepaugh, kendisini ldrmeden nce kz kardeine, sah
tekrln mahiyetini anlatan bir mektup brakt. Jack, kadn-

2 3 4 100 B yk R om an

dan mektubu satn alr. Yedi ay sren aratrmadan sonra, "hatl" kelimesinin mnsn anlar
Jack bunlarla urarken, Willie, Amerika'nn en iyi bir tp
merkezi iin planlar hazrlatr Alt milyon dolara mal olacak bu
tp merkezinin inasn zerine almak isteyenlerle Duffy ve d i
erlerini grtrr; inaatn her bakmdan kanun yrtlme-,
sinde, hibir pheye yer braklmamasnda srar eder. Vali
Stark, bu ii yrtecek komisyonun bana yetkili ve namuslu
Adam Stanton'un gemesini ister ve ocukluk arkadan bu ii
zerine almaya ikna iin de Jack' grevlendirin Jack, eski ar
kadandan bu grevi yklenmesini isterse de, VVillie Stark'n
temsil ettii her eyden nefret eden Stanton, teklifi kesinlikle
reddeder
Birka gn sonra Jack' gren Anne, Adam 'n bu ii kabul
etmesi iin srar etmesini ister. Jack iyilik ve ktlk hakknda
Adam'a bir "tarih dersi" verdii, yani kendi babasnn Hkim
lrwin'i nasl korumak istediini delillerle gsterdii takdirde,
onun bu ii ykleneceine inann Anne, Littiepaugh'un mektu
bunun kopyasn Adam'a gsterin Babasn lnetleyen Adam,
baka bir itiraz sesi karmakszn, bu ii kabul eder Adam'n
bu ii kabul etmesini istediini nereden biliyordu? Ne kendisi
ne de Adam bundan ona bahsetmiti. Ksa bir zaman sonra,
bunun da cevabn renin VVillie Stark'n metresi Sadie Burke, kzgnlk iinde, Anne'nin, Stark'n metresi olduunu sylen
Jack, Anne'yi ocukluundan beri seviyordu. Anne'nin
Stark'n metresi olmas onu perian eder ve aynimakla maziyi
unutacan umarak California'ya

doru giden Bir otel oda

snda uzand zaman. Anne ile aralanndaki ak, sevinli anlann, aresizlik iinde bulunduklan zamanlar ve Jack'm saflk
ve ahlk zerinde kendisini artan dncelerden tr niha
safhasna eritirilemeyen aklann dnn (Jack, Cass Mastern'in gnah konusundaki dnceleri gibi yanl olduunu id
rak eden) Yine, Lois Seagar ile yapt sama ve ksa evlilii d
nn Kadnn mekanik bir hale gelmi cins arzulan ve tiksin-

100 b y k R o m a n 235

dirici bayal Jack' ilk Byk Uykusuna zorlamt. Jack, ken

di hayatndaki hdiselerin hibir mns olm adn, arzu ve il
hamn hibir ey iiade etmediini dnr: "H ibir ey ne se
nin ne de herhangi bir kimsenin hatsdr. Eya hibir zaman
deimez." Jack'n imdi Byk Sarsnt (Kasnt) dedii ve be
er davranlan kontrol eden mekanizma, dncesiz kuvvete
kar; insan iradesinin samaln, kontrol edilmeyen tiklere sa
hip bir akl hastasn temsil etmektedir.
Jack, Douya dnnce, onun ve VVillie'nin hayatndaki sa
ysz ynler, hzla trajik kaderlerine doru giderler. M uhalifleri
ni malp etmek iin Willie, hastane inasn istemeye isteme
ye Dutfy'nin arkada Gummy Larson'a verir. Fakat bir futbol
manda olu Tom'un belkemii knlnca, vicdan rahatszlk
duyan Willie mukaveleyi fesheder. Ertesi gn biri Adam'o te
lefon ederek, Anne'nin Stark'la olan ilikisinden bahseder i
ni kz kardeinin vcuduna borlu olduu dncesi ile lgna
dnen Adam, Valilik binas nnde VVillie'ye ate eder. Birka
gn sonra len Willie, Jack'a

kendisinin yanl anlaldn

syler. Sugar-Boy da adam ldrr, Jack birka hafta sonra.

Anne ve VVillie hakknda Tiny Duffy ve Gummy Larson'a bilgi
veren ahsn, olunun geirdii kazadan sonra VVillie'nin kar
snn yanna dnmek istemesinden gazaba gelen Sadie Burke
olduunu ve yine Adam'n telefonda iittii sesin, Duffy'nin se
si olduunu renir.
Jack, elindeki delilleri Hkim Irv^in'e gsterir. Uzun bir za
man nce vuku bulan ve hemen hemen unuttuu hdiselerin
yeniden meydana kmas zerine. Hkim Irvvin, Jack'a elinde
ki delillerin aklanmasn hl nleyebileceini syler. Ertesi
sabah "canl gzel, bir opera arkcsnn hayknm andran"
bir ses Jack' uyandnr: Ses, annesinindir ve kadn, Irvvin'in in
tihar ettiini biraz nce rendiini syler Kadn, oluna, ken
di babasn ldrdn anlatr. Jack, hayatnda ilk defa o la
rak aptal, bn annesinin, birini sevebildiini renir; hem de.

236 100 B yk R oman

kaderin u istihzasna baknz ki, Jack'n da sevdii ve dolayl

yolla ldrd bir adam.
Annesinin bu dehet sac haykn Jack', Byk Uykusun
dan uyandrr. Annesinin

sevebilecei, nceden tayin edilen

kaderlerine ramen Adam ve Anne'nin, Lucy ve VVillie'nin ya

ayabilecekleri, Jack', insann kendi kaderine kar harekete
gemesi gerektiine inandnn Roman sona ererken, Jack ve
Anne evlenir ve Hkim Irv^in'in Jack'a brakt eve yerleirler
Jack, Cass Mastern hakkndaki eserini tamamlamak zere a
lmaya balan Daha sonra Jack ve Anne, "evden dar ka
cak ve kendilerini dnyann sarsntlan iine brakacaklar."

Eletiri

Krallar nde Gider, ilkin 1946da yaymland zaman

Willie Stark ile Louisiana Valisi mtefevva Huey Longun
hayat arasndaki benzerlikler, romann daha nemli zel
liklerinden fazla ilgi ekti. Romann, Huey Longun haya
t hakknda bir tarziye olduunda srar edenlere en iyi ce
vab yazarn kendisi verdi: Bu tr samalklara veya his
terilere kar verilecek bir cevap yoktur.
O zaman grlt yaratan tenkitlerden sonra, eletirici
lerin ekserisi romann daha tutarl zellikleri zerinde
durmaya baladlar. Willie Stark ve Jack Burdenin, kendi
kendilerini anlam a yolunda benzer gayretlerde bulunduk
larn ve bu gayretlerin insana, bu kaotik dnyada, kendi
kaderini kendisinin tayin etme imkn vereceini grd
ler. Willienin ahlk tarafszl olduu kadar, Adam n
ahlk kesinlii de onlarn sonunu hazrlar. Varln sr
drebilm esine imkn verecek olgunlua sadece Jack Burden eriir. Burden, idealizm ve mitsizliin ar safhala
rndan geer, fakat sonunda, mnl bir hayatn kapsn
aacak bir tr pragmatizmde karar klar.
Ele alnan vakalarn zaman zaman melodramatiklie
ok yaklam asna ramen, roman, fevkalde bir tarzda an

100 B yk R oman 237

latlyor. Jack Burdenin retorik monologlar ve zl, ksa

diyaloglar arasnda okuyucuyu zorlayan elikiler dn
da, romann akc ve enerjik bir slbu var. Warren, oku
yucu zerindeki intibalar derinletirmek iin, seyahat ve
dn, doum ve lm, gnah ve pimanlk gibi tahayyl
ve baz m istik kaynaklardan faydalanr. Krallar nde Gider,
okuyucuyu hl ekiyor; gcnden hl bir ey kaybetme
di. nk sadece Willie Stark mkemmel bir ekilde ele
alnmakla kalmam, valinin evresindeki ikinci derecede
ki kim seler de kurnaz bir canllkla anlatlmtr.

Yazar
Amerikann Kentucky eyaletinde doan romanc, air, piyes yazar,
biyografi yazar, mnekkid ve retmen Robert VVarren, Amerikada Vanderbilt niversitesini bitirdikten sonra ngilterede Oxford niversitesine
devam etti. Hissi olmaktan ziyade canl bir Gney (Amerikann gneyi)
edebiyat yaratmak iin alan ve kendilerine Fugitive grup denen G
neyli air ve eletiricilerin bir yesi olan VVarren, bu grubun kard The
Fugitive adl dergide yazd; sonralan da gney blgesinin nemli bir der
gisi olan Southern Journaln yaymlanmasna hizmet etti ve editrl
n yapt.
Krallar nde Gider roman ile Pulitzer Mkfat kazanan VVarren,
otuz seneye yakn bir zaman, Amerikann muhtelif niversitesinde ders
verdi. Cleanth Brooks ile birlikte yazd Understanding Poetry {iir An
lay) adl niversite kitab ile talebelere ve retmenlere, yeni tenkitin
kaplarn at.
lk eserinden itibaren VVarren, evrensel tezlerle mahall meseleleri
ele ald. lk roman olan Night Riders (Gece Seyahat Edenler, 1939),
Kentucky ttn iftileri ile byk ttn irketleri arasndaki tarih mca
deleyi iledi; prensipleri realite ile badatrmaya alrken, Percy
Munnn giritii mcadele zerinde durdu. World and Time (Dnya ve
amz, 1950) The Cave (Maara, 1950) ve The Flood (Su Baskn,
1964) adl romanlarnda da, mazideki ve gnmzdeki tarih hadiseler
zerinde durdu, insanolunun kaderindeki mulaklklar iledi.

KctTcinln Kalbi
(Heart of Darknees)
Y azan

Joseph Conrad
(18 57-1924)

Balca Karakterler:
C harles Marlow: G enlik yllarn d a g eird ii k b u slu bir m acerann

h iky esin i an latan y a l ve tecr beli bir d en izci.

Fresleven : M arlowd an nce K ongo'ya giden D anim arkalI bir kaptan .
Rus: Marlovvun Kongo ilerin de rastlad heyecan l bir d enizci.
B. Kurtz: Marlovv'un arayp bu lm ak iin g n d erild ii AvrupalI e sra re n

g iz bir fild ii taciri.

K urtzun Szl s : K u rtzun Brksel'deki id e a list ve sad k n ian ls.

Hikye
Tecrbeli bir deniz kurdu olan yal Marlow, bir akam,
Thames nehrinin denize dkld yerde demirlenmi yelken
li gezinti gemisi Nellie'nin gvertesinde bir Buda gibi oturarak
ocukluk arkadalanyla sohbet eder. O n la r imdi bym,
nemli kimseler olmulardr. Aralannda byk bir irketin m
dr, bir avukat ve bir muhasebe mdrnn bulunduu bu
insanlar birbirlerine "deniz ba" dedikleri bir ba ile baldr-

100 B yk R oman 239

iar. Akamn alacakaranlnn rtmeye balad byk Lon

dra ehrine doru bakan Marlovv, ifreli bir ifade ile der ki: "Ve
buras ayn zamanda, dnyann en karanlk yerlerinden biri
idi."
Geri imdi medeniyetin zirvesinde bulunmakla beraber bir
zamanlar Romal lejyonerlerin korku ve dehet iinde geldikle
ri bu barbar liman Marlovv'a, senelerce nce, Kurtz adndaki
esrarengiz fildii tacirini bulmak iin Kongo Nehri'nde geirdi
i maceralar hatrlatr.
Marlovv, ocukluunda kendisini haritalarn, bilhassa ayak
baslmam yerlerin haritalannn cazibesine kaptrmt. Hele
Kongo ilerinde kimsenin ayak basmad yerler ile Afrika onu
zellikle derinden ilgilendiriyordu. ocukluunu, bir gn gem i
ci olmann hayali ile geiren Marlovv, alt sene Douda bulun
duktan sonra, bir gn Kongo Nehri'ne giden bir gemide al
maya karar verir. Brksel'de bir halas vardn Kadn, Afrika'y
aratran irketlerin birinde nfuz sahibidir. Bu irketin de, ne
hirlerde ileyecek gemilerde alacak cesur genlere ihtiyac
vardr
M arlow daha sonra, kendisinden nce bu irket namna
alan Fresleven adnda bir Danimarkal'nn

bir iki tavuun

satn alnmas zerine kan bir mnakaa neticesinde baz Af

rikal yerliler tarafndan vah bir ekilde dvlerek ldrld
n renir. Fakat macera arzusu ile yanp tututuundan,
patronu zerinde derin bir iz brakr. irket, Marlovv'u tbb bir
muayeneden gemesi iin bir doktora gnderir Bu, garip ve
insann huzurunu karan bir muayenedir. Bir pergel ile Marlow'un kafatasn len doktor, garip bir eda ile, "Bildiiniz gi
bi, deiiklikler ieride oluyor" der Aynca ailesinde hi delir
mi birinin bulunup bulunmadn da sorar
Marlovv, bir Fransz gemisi ile yola kar Afrika sahillerini ta
kip eden gemi, Gran Bassam ve Littie gibi garip isimler tayan
yerlerden geer Bir gn, bir Fransz zrhlsnn karay bou bo
una bombaladn grr: Ktada, belirsiz bir harp yrtl

240 100 B y k R o m a n

mektedir, fakat Afrika'nn balta girmemi ormanlar:, arpan

lar yemi, yutmutur
Nihayet, irketin iskelesine ulaan Marlovv, sefil yaayan
zencilerin kle olarak altnldklarm grn Beyazlar arasnda
bir umursamazlk hkimdir ve nfuz edilemeyen orm anlar her
eyi yutocak, bitirecektir Maamafih, bir muhasebeci, Avrupa
standartlann muhafaza etmeyi baarmtr. Bu odam, Marlow 'u neelendirecek ve hayrete drecek kadar, Avrupa usu
l takm elbise giyen, grnne dikkat eden bir kimsedir;
hatta kendisini evreleyen yknt ve kaytszla ramen iini de
randmanla yapmaya alr.
Marlovv, yine irketin Afrika ktas ilerindeki ilerini yrten
byk Mr. Kurts hakknda da ayialar iitir. Hatta sahildekiler
bile Mr. Kurts'u byk lde fildii gnderen byk bir tacir
olarak biliyorlar. Fakat bunlar nasl elde ettiini kimse bilmez.
Allmam metodlarla ele geirmi dahi olsa, irket bu ajann
bylesine verimli i yapmasndan ok memnundur.
Kara orman iinde geen iki haftalk bir yolculuktan sonra,
Marlow, irketin faaliyet merkezine ular, burada, kendisini bir
gemi bekleyecektin Fakat geminin battn ve tekrar su yzne
karlarak kullanlr hale getirilmesinin de en azndan ay
alacan renir. irketi vicdansz mdr, M arlow 'u souk ve
mtehakkim bir ekilde karlar O da, herkes gibi, fildii tica
reti ile para yapmaktan baka bir ey dnmeyen bir insandn
Marlovv teknenin tam ir edilmesini beklerken bu merkezde
alan muhtelif kimselerle tanr, konuur ve ekserisinin, b
yk fildii taciri Kurtz'u derinden kskandklann hisseden Riva
yete gre Mn Kurtz cidd bir hastala yakalanmtn Kurtz'un
faaliyet sahasna kadar tekneyi ynetmek ve bu hasta adam
-toplad fildiilerle birlikte- geri getirmek grevi M arlow 'a ve
rilecektin
Nihayet Marlovv'un gemisi hazrdr, bu merkezin menaceh,
baz yolcular ve geminin ilerini grmek zere kendilerine ky
metsiz bir iki ey verilen baz yamyamlar da tekneye binerlen

100 B yk R oman 241

Gemi balta girmemi ormann iine doru ilerledike, de

vaml olarak tehlikelerle karlar; yamyam dmenci, heyecan
l bir insan olmakla beraber gvenilir biri deildin Gemideki
yolcular da, kyda grdkleri yerlilere derhal ok frlatrlar.
alma merkezinden 50 mil kadar mesafede Marlov^, ter
kedilmi bir kulbe grr. Kulbeye acele etmesini, aynca dik
katli davranmasn isteyen bir de not braklmtr. Yine ngilizce
eski bir denizcilik kitab bulur; saytalanna ifreyi andran yaz
lar yazlmtr. Bu kitap, ormann mtecaviz lgnl ortasnda
ki bu kck akl iareti, M arlov/'u cesaretlendirir.
Fakat gemi Kurtz'un alma merkezine yaklarken, kyda
ki yerliler tekneyi ok yamuruna tutar. M arlow'un yamyam d
mencisini ldrrler. Marlovv, geminin buharl ddn tt
rerek durumu kurtanr. Ddk sesi, hurafelere inanan yerlileri
karr. Gemi, sonunda alma merkezine varr.
Marlovv'u bir Rus denizcisi karlar. Adamn stndekiler y
lesine eskimitir ki, srtna paavra bir rt atm bir palyao
yu andrr. Denizcilik kitabn geride o brakmtr (Sayfalardaki
garip notlar Rusa yazlard.) Bu sevimli ve heyecanl gen,
M arlow 'un kulaklann, Kurtz hakknda inanlmaz kahramanlk
hikyeleri ile doldurur Rus denizcisi hznle, byk fildii taci
rinin hasta olduunu syler Marlovv etrafna baknd zaman,
merkezi evreleyen itin tahtalan zerinde parlak tahtadan ya
plm, ss eyasn andran yuvariak toplar grr. Fakat daha
yakndan bakt zaman onlann, tahtalara aklm ve eytan
bir tarzda glmseyen yerli halkn kafataslan olduklarn anlar.
Mariow, tedricen, hayret uyandnc M r Kurtz hakkndaki bil
gi edinmeye balar Avrupa ticar smrsnn yeriilere kltr
ve medeniyet getireceine inanan bir idealist olarak ormana
gelen Kurtz, eline mutlak kudreti geirdii zaman, kendisini
ormann vahetine kaptrmt.
Kurtz'un, Brksel'de kendisinden gururla "szlm" diye
bahsettii bir nianls varsa da, Marlov/ sahilde hngr hn
gr alayan yerli bir kadn grr O , phesiz Kurtz'un metre

242 100 B yk R oman

sidir. Orm an, nne geilemeyecek tesirini gsterince, Kurtz,

ldkten sonra, vah ayin yaplmasn istedi ve fildii toplamak
yolunda hibir engel tanmad, metodlann beenmeyenleri
vicdanszca ortadan kaldrd.
Kurtz'u grd zaman Marlovv, kank, mphem hislerle
doludur. Bir taraftan, ondan, fildii yamaclndan baka bir
ey dnmeyen ve buna medeniyet ve gelime gibi tatl bir
isim veren sath bir egomanyak olarak tiksinirken, te yandan
da, onun bir zamanlar byk taraflan bulunduunu idrak eder.
Kurtz, merkezdeki cafcafl ve baya tacirlerden kat kat stn
dr. Afrika'daki mesleine -sonunda tamamen kaybetmi olsa
bile- hi olmazsa bir miktar idealizm ile balamtr.
Kurtz'un, artk hakkaniyet lleri ile hareket etmesi iin va
kit gemitin lm ek zere bulunan Kurtz gemiye alnr, sahilde
ki yerlilerin korkun lk ve hoyknlar arasnda yola klr.
Geriye dn henz balamtr ki, bir yerli istihzal bir ekilde
M arlow 'un yanna gelerek "Bay Kurtz ld" der. Marlow, or
mann ve lmn karanln ve iledii dehet sac gnahla
rn artk idrak eden Kurtz'un azndan son olarak unlar iitir:
"Dehet! Dehet!"
Brksel'e dnd zanan pek oklan, Kurtz'un M arlow 'a
verdii belgelere sahip kmak isterse de Marlovv vermez. G e
irdii hadiselerin tesiri altnda fizik ve ruh sarsntya urayan
ve kendisi garipesine Kurtz'a yakn hisseden MaHovv, onun
matem iindeki nianlsn grmeye gider. Kzn idealist dncelerie Afrika'ya giden Kurtz'a hl sadk kaldn grr. M ar
lovv,'yalandan fazla hibir eyden nefret etmemesine ramen,
kza artk lm sevgilisinin hayatnn sonundaki tiksintili anlanndan bahsedemez. Kurtz'un, "szls" ile beraber byk bir
adam olduunu kabul eder ve lrken fsldad son szn,
"szls"nn ad olduunu belirtir.

100 B y k R o m a n 243

Eletiri

Sthtan bakldnda Karanln Kalbinin Kongonun

ileri ile ilgili uzun bir seyahatin ksa bir hikyesi olm as
na ramen, D antenin lh Komedisi gibi bir alegori (re
miz ve kinayeli) olduu grlr. Anlatlan hikye, gerek
te, insan ruhunun derinliklerinde yaplan bir seyahatin
sembolik bir ifadesidir. Ve bu seyahatte, hikyeyi anlatan
kimse, insanolunun kalbinin karanlk olduunu ve en
byk ktlkleri yapabileceini belirtiyor.
Conradn hikyesini anlatan Marlow da, Dante gibi
kbuslu seyahati srasnda kendisi ve kendisinin iyilik ve
ktlkle ilgili yeni yeni bilgiler renir.
Lord Jim de olduu gibi, hikye, mulak zaman dei
imleri ile anlatlyor. Kitabn slbu gayet romantik.
Karanlk ve "siyah gibi kelimeler imal bir tarzda sk
sk kullanlyor. Conrad, M arlowdan yle bahseder:
Onun indinde bir macerann mns, ierideki bir ekir
dekte deil, dndadr; hikyeyi, ses arasndan kan bir
parlaklk gibi okuyucuya iletiyor. "Karanln KalbVnde
bavurulan estetik teori budur. Karanln Kalbi, kesin ve
ya realist olmaktan ziyade esrarengiz denecek kadar imli
ve kaygan bir roman.
Hikyenin hakik gerekleri, Conradn, 1890da, Almayers Folly adl kitab yazmaya baladktan sonra, Marlowun seyahatini andrrcasna Kongoya yapt bir gezi
den kyor, bu seyahat, Marlowunki kadar dehetli ve r
ktc geti. Conrad'm Karanln Kalbi'ndeki gemisinde
len Mr. Kurtz, gerekte, Conradm Stanley ellesinde
gemisine ald Georges-Antoine Klein idi. Conrad, so
nunda hastaland ve bu hdise onun, denizcilik hayatna
son verdi.

244 100 B yk R oman

Hikyenin nemli taraf, temelinin gereklere dayal

olup olm am as deil, Conradn gereklerden kard
dncelerdir.
Marlow bize, Kurtzun meydana kmasnda, btn
Avrupann katks oldu diyor. Gerekten de, Kurtz, ondokuzuncu asrda Afrikay yama eden ve bu a gzll
n idealizm kisvesi altnda gizlemek isteyen sm r
ehvetinin temsilcisidir.
Hikyenin hakik deheti, Kurtzun soysuzlam asnda
ve niha m itsizliinde deil, Marlowun da, Kurtzu yok
eden ahlk soysuzlam aya yakalanabileceindedir. Marlow, en meden yzn ardndan dahi, bir vahetin gizlenebileceini, kedisine strap verircesine gryor.