Professional Documents
Culture Documents
ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
TRKYE Beyazay Dernei
Noam Chomsky _ Entellektellerin Sorumluluu
ENTELEKTELLERN SORUMLULUU
Noam Chomsky
bgst Yaynlar
bgst Yaynlar-4
Dnce Dizisi-2
Entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomsky Trkesi Nuri Ersoy
Birinci Basm
stanbul, Kasm 2005
bgst Yaynlar
Yayna Hazrlayan: Ender Abadolu Kapak ve Kitap Tasarm: Rauf Ksemen
Mizanpaj: Meltem Aravi
Bask-. Mart Matbaaclk Sanatlar
Kathane - stanbul
0212 321 23 00
ISBN: 975-6165-03-0
Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu
Tomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/1
Beyolu/stanbul
0212 25119 21
www.bgst.org
bgstyayinlari@bgst.org
ENTELEKTELLERN SORUMLULUU
Noam Chomsky 1993
Sylei: Michael Albert
Trkesi: Nuri Ersoy
bgst Yaynlar
Noam Chomsky: Noam Chomsky amzn en nemli muhalif entelektellerinden
birisidir. Massachusetts Institute of Technology'de dilbilim profesrdr.
Dilbilimde gelitirdii kuram, bir devrim olarak nitelendirilir. Dnyann
eitli blgelerine dnk ABD d politikasn analiz eden ok sayda kitap
yazmtr.
Trkiye'de yaynlanan eserlerinden bazlar unlardr: Kader geni (letiim
Yaynevi, 1993); Dnya Dzeni. &kii yeni&i (Metis Yaynlar, 2000); Dil ve
Zihin (Ayra Yaynevi, 2001); Amerikan Mdahalecilii (Aram Yaynclk, 2001);
Medya Gerei (Everest Yaynlar, 2002); 11 Eyll ve Sonras: Dnya Nereye
Gidiyor? (Aram Yaynclk, 2002); mparatorlua Kar Durmak (Aram Yaynclk,
2003); man Doas: ktidara Kar Adalet (BGST Yaynlar, 2005)
Michael Albert: Michael Albert 68 kuandandr ve ABD'de Vietnam Sava kart
protestolarda renci lideri olarak yer almtr. 70'li yllarn sonunda
balad alternatif medya almalaryla tannr. Michael Albert halihazrda
alternatif kreselleme hareketinin en ok ziyaret edilen, zengin bir ierie
sahip medyasnn, Znet web sitesinin (www.znet.org) koordinatrdr. Uzun
yllardr kapitalizme alternatif bir vizyon sunabilmek iin "Katlmc Ekonomi"
zerine almaktadr.
Michael Albert'in Trkiye'de yaynlanan kitaplar unlardr: (Robin Hahnel ile
birlikte yazd) Gelecee Bakmak: 21. yzyl iin Katlmc Ekonomi (Ayrnt
Yaynlar, 1994); Deiimin yolu (Aram Yaynclk, 2002); Katlmc Ekonomi
(Aram Yaynclk, 2004).
6
| entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomsky
Tarayan: Gkhan Aydner
SUNU
memurlarnn geldiini sylemiti. Rahat bir yaz ii bul ve bir sr para kazan.
Dolays ile renci yle dnr: Ne olur ki? Bir gnlne tra olurum, bir
ceket giyerim, bir de kravat takarm. Bu paraya ihtiyacm var, yleyse neden
almayaym? Bir gnlne bir ceket giyerler, bir de kravat takarlar ve yaz iine
girerler. Yazn giderler, sonbaharda geldiklerinde ceket ve kravat kalmtr ve
itaatkrlk gelimi ve ideolojide bir kayma olmutur.
,
Bu bazen iki yl alr.
.'''''.
Bu bazen iki yl alr, ama bu konumuzun dnda. Fakat bu etmenler ok
etkilidir. Hayatm boyunca bunlarla mcadele ettim. Baskn olan kltrn iine
ekilmek ok kolay. ok da ekici. nsanlar da kt insanlara benzemiyor. Burada
oturup da onlar aalamak da istemiyorsunuz. Arkada olmak istiyorsunuz,
oluyorsunuz da. Uyum gstermeye balyorsunuz, alyorsunuz, keskinliklerinizi
trplemeye balyorsunuz. Harvard gibi bir yerde eitim aslnda byk lde bu
i iin dzenlenmitir. Burada yksek lisans rencisi idim. Akademi Cemiyeti
adl bir organizasyon vard. Yl boyunca her blmden ikier kii seen bir
aratrma grubuydu. almak iin byk bir frsatt. Harvard'n btn imkanlar
elinizin altndayd ve hibir sorumluluunuz yoktu. Tek sorumluluunuz her
pazartesi akam yemeine katlmakt. Bu yemek, Oxford ve Cambridge
niversitelerinin onur masas geleneini model alyordu. Akam yemekte kdemli
retim yeleri ve dier saygn insanlarla birlikte geiriyordunuz. Bunun amac
esas olarak sosyallemekti. Nasl Porto arab iileceini ve ciddi konulara
deinmeden kibar konumalarn na14
sl yrtleceini renmek zorundaydnz, ama elbette aslnda ciddi konular
hakknda konuabileceinizi ama bunu yapacak kadar vulgar olmadnz belli
ederek. Kibar ve yapmackl tavrlara tam bir ballk sz konusu idi. O
gnlerde ngiliz kyafetlerinin nasl giyileceini renmek zorundaydnz. Uygun
olan yapmack tavr buydu.
Ve bir kimse iin tm bunlar yaptktan sonra, bunlar hakllatrmaya ve "ya,
bunlar hakikaten de ok iyi" diye dnmeye balamamak ok az rastlanan bir
durumdur. "Bunlar tam bana gre deil mi?" diye dnmeye ve etkilenmeye
balar..
Bunlar bir ekilde szyor. rnein 1940'larn banda... 1930'Iarda olduka
byk bir ii sorunu ve ii mcadelesi vard ve bu i dnyasnn dnyasn
karartyordu, nk hakikaten de emek gleri rgtlenme hakk, hatta yasal
zaferler kazanyordu. Bunun stesinden gelmek iin ok aba harcand. Harvard da
zerine den rol oynad. Bir sendika program balatt ve bu programa ii
hareketi iinde ykselen ve bir sonraki yl yerel bakan olmas beklenen gen
insanlar kabul etti. Bunlar Harvard'a getirildi ve iletme fakltesinde okuyup
yurtlarda kaldlar. Bir sosyalleme srecinden getiler. Sekinlerin baz deer
ve kavraylarn paylamak zere getirilmilerdi. Grevlerinin birlikte
almak olduu retildi. Biz hep birlik iindeyiz. ki izgi vardr. Bir
izgi, kamuya dnk olan, birlik iinde olduumuzdur. birlii iindeyiz,
ortak giriimde bulunuyoruz, uyum iindeyiz, vesaire. Tabii ki bu arada i
dnyas te yandan da vahi bir snf mcadelesi veriyordu, ancak bu evrenin
baka bir kesinde oluyordu. Sendika aktivistlerini sosyalletirmeye ve entegre
etmeye ynelik bu abann baarsn lmedim, ama baarl olduuna eminim. Bu,
Harvard eitim sisteminde grdm ve tecrbe ettiim ynteme olduka benziyor.
MIT'de bu doal olarak daha azdr, tam olarak sizin dile getirdiiniz nedenle:
Burada ynetecek insanlar eitmiyorlar.
BGST \ Dnce Diziii
15
Bu bana bunun 180 derece ztt olan bir eyi anmsatyor. 1960'larn banda ve
ortalarnda insanlar politize olmaya baladklarnda toplumu anlamaya alan
entelektel bir bileen vard. Uzun satan tutun da yerde bir ilte zerinde
uyumaya, ve dier eitli davransal niteliklere dein yaam tarzna ilikin
bir dizi tutum vard. Ebeveynlerin ou yaam tarzna ilikin bu trden
hareketlerin, dile getirilen fikirlerden ok daha can skc olduunu anlayacak
kadar grm geirmi idi. nk burada ok kuvvetli bir ballk vardr. Eer
bu trden, yaam tarzna ilikin davran biimlerine, uyuma biimlerine ve
birbirini tanma ve ayn eyin paras olma biimlerine sahip olan bir
cemaatiniz varsa, anaakm davranlktan daha kolay kaabilirsiniz. Genel
bir grup bunu krarak dna kmak isterse hemen balar derde girecek ve
yollar kesilecektir. Bunun zirvede bile meydana geldiini grebilirsiniz.
rnein Nixon ve Watergate skandalini ele aln. Watergate ok nemsiz bir
olaydr. Hkmetin giritii korkun ilerle kyaslandnda VVatergate glp
geilecek bir eydir. Bir erezdir. Bununla birlikte hangi meselelerin gndeme
geldii nemlidir.
46 | Entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomsky
Evet erezdir, ama bir istisna ile: Sekin kesimler hedef) alnmtr.
Sekin kesimler hedef alnmtr. Nixon iktidarn normal ileyiinin dna
kmtr. IBM'den Thomas Watson'a kfr etmitir. lkede i dnyasnn
iktidarnn yarsn oluturan Demokrat Partinin altn oymaya almtr.
Huzura arlm ve hemen kovulmutur. Ahlaki bir ilkeyi ihlal ettii iin
deil. Giritii zalimlikler yznden de eletirilmemitir. FBI, Gestapo tarz
bir cinayetle Fred Hampton' ofisinde katletmitir. Bu Watergate srasnda
hibir zaman gndeme gelmedi. En dramatik olaylardan biri olan Kamboya'nn
bombalanmasn ele aln. Bu olay Kamboya'nn gizlice bombalanmas olarak
adlandrld, "gizlice" dendi nk basn bildii eyleri aktarmad. Belki de
birka yz bin kiiyi ldrdler. Bir kyl toplumunu yerle bir ettiler. Bu
gndeme geldi, ama bir yan ile: Kongre'yi bundan haberdar etmi miydi? Baka
bir deyile, iktidar sahipleri bu hakk ona vermiler miydi? Bu gndeme gelen
tek mesele idi. Birisi azck sistemin dna ktnda ne olduunu
gryorsunuz. Hemen kutularna geri konulur, nk birer hizmetidirler. Gerek
iktidar baka bir yerdedir.
Orada bile iktidar bireylerde deildir. General Motors bir kurumdur ve onu
yneten insanlar bile o kadar iktidar sahibi deildir.
IBM'in bakan kovuldu. Neden? Geen yl yeterince kr edememiler. Ya iinizi
yaparsnz ya da gidersiniz. ktidar baka bir yerdedir. Amerikan irket
sistemi, Vietnam Sava'nn artk kendileri iin bir deeri olmadna karar
verdiklerinde, almak istediklerini aldklarnda, Johnson'a Texas'a geri
gitmesini sylediler. ten atld. Ona "tamam artk bakanla adayln
koymuyorsun, geri ekil" dendi. Sonra baka birisini buldular. Bu ekilde
ileyen bir sistem iinde komplo teorilerinin uydurduuna az ok benzeyen
herhangi bir
47
eyin meydana gelmesi dikkate deer bir ey olacaktr. Bunlara baktnzda
ktklerini grrsnz ki, bu da hi artc deildir.
Belki de tek bir istisna ile: Martin Luther King'e suikast dzenlenmedi.
Bu da ilgintir. Bu, birilerinin onu ldrmek iin olduka iyi sebeplerinin
olduunu dnebileceimiz tek vakadr. Bunun ardnda gerek, belki de st dzey
bir komplo olduunu renmek beni hi de atmayacaktr.
Eer bunun FBI'in bakan Hoover olduunu varsayarsak, mekanizmalar ortada,
aralar ortada, her ey mevcut. Hkmette de kimse zlmeyecektir.
Bu konuda nemli bir soruturma yapldn dnmyorum. Eer varsa bile ben
farknda deilim Ancak bu tek makul vaka. Kesinlikle haklsnz. Herkesin o
kadar heyecanland Kennedy suikastnda bile hikimse makul bir neden ne
sremedi.
Bu ilgin bir soru. Komplo teorilerini gznne almann faydasna inanan ve onu
anlamaya alan insanlara kulak verdiimizde, Kennedy vakasna muazzam bir
enerji harcamalarnn, oysa King vakasna grece daha az bir enerji
harcamalarnn nedeni nedir?
Bu ok dramatik bir tezattr, nk Martin Luther King suikastinin ilk gze
arpan vaka olmas ok makuldr. Kennedy vakasnn ilk gze arpan vaka olmas
kesinlikle makul deildir. Dolaysyla bu, ne sormak istediinize ilikin bir
meseledir.
Belki de olaylara ilikin komplocu bir yaklamnz varsa, bir olay ne kadar
makul deiise, normal gidiin ne kadar dnda ise, ne kadar komplo ieriyorsa
sizin iin o kadar ekici hale geliyordur. Bilemiyorum.
48
Kennedy vakasn ekici klan komplovari bir eyler var. Bunlardan biri
Camelot'un* prltsdr. Kennedy ynetimi birok ynden Reagan ynetimine
benzemektedir.
politik amalar arasnda daha yksek cret, daha az alma saatleri ve alma
koullarnn iyiletirilmesi gibi geleneksel taleplerin yan sra, kademeli
gelir vergisi, ocuk emeinin yasaklanmas, kooperatifler kurulmas gibi
talepler de vard. ok heterojen bir yapya sahipti ve sk bir birlikten
yoksundu. 1886'da Boston'daki Haymarket ayaklanmas sonrasnda devletin her
trl rgtl emee kar gsterdii haksz ve iddetli tepki sonucunda bu rgt
de dald. n.
yleyse bu, dier insanlarla paylatnz ahlaki deerlere uyar. Ahlaki
deerlerin tek biimli olduunu sylemek istemiyorum. Eer kltrlere bakarsanz
baz farklar bulursunuz. Eer farkl dillere bakarsanz da radikal farkllklar
bulursunuz. Ancak bu farkllklar gerekten byk olsayd, bir dil renmek
imkansz olurdu, dolaysyla bunlar yzeysel olmaldr. Burada sorulacak
bilimsel soru, durumun mant gerei neyin doru olduudur. Ayn eylerin
ahlaki yarg iin de doru olduunu dnyorum. Bataki sorunuza dnecek
olursak, ahlaki deerlerin doamzdan kaynaklandndan kuku duyamayacamz
dnyorum.
Ama eer bu doruysa... Benim iin insan imgesi belli ihtiyalar, istekleri,
potansiyelleri ve yetenekleri olan bir yaratktr ve bunlarn gereklemesi
toplumsaldr ve bunlarn gereklemesi dier insanlar ezmeyi, dier insanlarn
zerine basmay, dier insanlarn kaybndan kazan salamay gerektirmez. Bu
doruysa, yani insanlar bu ortak deerler kmesine sahipse, neden her eyin bu
kadar yoz, hiyerarik ve sava dolu olduunu aklamak zorundasnz.
Her eyden nce, neden baka bir soru sormuyorsunuz? Nasl oluyor da bu kadar
sempati, zen, sevgi ve dayanma var? Bu da doru.
Bu tam tersi. Ben de bu soruyu her zaman ayn biimde yantlarm.
"Neden bu kadar ok u var, bu kadar ok bu var" diye bir ey yok. Ne varsa o
var. Var olan her ey, hi kukusuz belli bir toplumsal, kltrel, hatta
fiziksel balamda empoze edilen ve halihazrda mevcut olan frsatlar ve
tercihler tarafndan belirlenmektedir.
Btn bunlarn ne anlama geldiini akla kavuturmak iin, birinin kalkp da
trampa ve takasn insani bir ey olduunu sylediini dnelim.
entelektellerin Sorumluluu
Biri bunu syleyebilir, ama buna inanmamz iin hibir sebep yok. Neden
inanmamz iin hibir sebep yok? Bu ahsn argman u olabilir. Etrafnza
bakn her yerde trampa ve takas var. Kyl toplumlarna bakarsanz trampa ve
takas olmadan binlerce yl yaamlardr. Bir aileye bakn. Burada insanlar
akam yemeinde ne kadar yiyeceklerine dair bir trampa ve takas m yapyorlar?
Kukusuz ki, bir aile normal bir toplumsal yapdr. O olmadan var olamazsnz.
Ve burada trampa ve takas yoktur. Eer trampa ve takasn tarihine bakacak
olursanz, modern kapitalizmin tarihine bakacak olursanz, bu konuda ok ey
biliyoruz. Her eyden nce kyller g ve iddet kullanarak emek sistemine
srlmlerdir. Bunu istemiyorlard. Daha sonra gereksinim yaratmak iin ciddi
abalar olmutur. Gereksinimlerin yaratlmasna ilikin koskoca bir literatr
var. Bu, kapitalizmin evriminde uzun bir vadede gereklemitir, ancak klelik
sona erdirildiinde bunun zet bir ekilde ierildiini grrsnz. Bu rneklere
bakmak dramatik bir tecrbedir. Bunu her zaman televizyonda grebiliyoruz.
Gereksinim yaratmak. Evet. Ancak ben gereksinim yaratmak ihtiyacna ilikin
bilinli bir tartmadan bahsediyorum. 1930'larn banda Jamaika'da byk bir
kle ayaklanmas olmutur. Bu Britanya'nn klelii brakmaya karar vermesine
yol aan olaylardan birisidir, nk klelik artk kazanl olmaktan kmtr.
Birka yl iinde kle ekonomisinden, szde "serbest ekonomiye" gemek zorunda
kaldlar. Ekonominin ayn ekilde kalmasn istiyorlard. Bunu anladlar.
Parlamentoda yaplan tartmalara bir bakn. Her eyi olduu gibi korumak
konusunda son derece bilinliydiler. Efendiler mlk sahibi oldular. Kleler
mutlu iiler oldular. Bunu bir ekilde halletmeleri gerekiyordu.
57
Zenginlii ve iktidar koruyalm, klelik ilikisini lavedelim.
Evet, resmi klelik dnda her eyi olduu gibi korumak istediler, ancak sorun
bunun nasl yaplacayd. Jamaika'da bir sr bo toprak vard. Eer kleleri
zgr brakrsanz, bu topraklara gidip yerleecekler ve eker plantasyonlarnda
almayacaklard. Onlar plantasyonlarda almaya nasl zorlayacaktk? ki
eye karar verildi. Bu dnem, herkesin serbest ticaretin ne kadar harika bir ey
olduu, hkmetin mdahale etmesine izin verilemeyecei, on yl nce rlanda'da
yaanan alk srasnda insanlara yardm edilemeyecei ve benzeri eylerden sz
ettii bir dnemdi. Ancak Jamaika'da iler biraz farkl idi. Orada insanlarn
yerlemesini engellemek iin topraklar kapatmak zere devlet kuvveti
kullanlaca sylendi. Ve tm bu iiler gerekten de ok fazla bir ey
istemiyorlar, yalnzca gereksinimlerini karlayacaklar, ki bu da tropikal bir
iklimde ok kolaydr, yleyse gereksinim yaratmamz lazm. yleyse bir dizi
gereksinim yaratmamz lazm ki, imdi istemedikleri eyleri istemeye
balasnlar. Ve bu isteklerine ulamalar iin tek yol bunlar satn almak zere
cretli emek gc olarak almalardr. Dolaysyla tam olarak televizyonda
grdnz eyi yapmak iin bilinli bir tartma, hatta kapsaml bir aba
vard: Gereksinim yaratn ki, insanlar kendi kendilerine istemedikleri halde
cretli emek toplumuna itilsinler. Bu kalp, kapitalizmin tarihi boyunca
defalarca tekrarlanmtr. Gerekte tm kapitalizm tarihinin gsterdii ey,
insanlarn imdi kendi doalar olduunu iddia ettiimiz durumlara srklenmek
zorunda brakldklardr. ayet tarih bize bir ey gsteriyorsa bu, bu
durumlarn insanlarn doas olmaddr.
Ancak tabii ki eer tarihi silerseniz, delilleri yok ederseniz ve yalnzca
bugnn bir fotorafn ekerseniz, bunun doal bir ey olduu tutarl bir
hipotez haline gelir. Bu zorunlu bir meruiyet haline gelir.
58
Tabii ki. Yine bu argmanla klelii hakl kartabilirsiniz. Kle toplumunun
bir fotorafn ekerseniz, byk olaslkla klelerin o-
u yalnzca bunu
kabul etmekle kalmayacak, ayn zamanda olduklar gibi kalmak isteyeceklerdir.
Bu, hayatta kalabildikleri tek yoldur. Kendilerini korumas iin efendilerine
bel balarlar. Bundan vazgemek istemezler. Feodal toplumlar iin de ayn eyi
syleyebiliriz. Mutlakiyet iin de. Belki hapishaneler iin de.
yleyse yaadmz toplumda yanl olan eyin z nedir? Neden kurtulmamz
lazm?
Bence otoritenin, hakimiyetin ve hiyerarinin her trls kendisini hakl
karmak zorundadr. Apriori bir hakllk yoktur. Hakl olduunu kantlamak
zorundadr.
Ne tr otoriter yap?
Her trden.
Bir insann dierinden daha gl olmas gibi mi?
Evet. rnein yandaki ocuunuzu caddeyi gemeye alrken durdurursunuz.
Bu otoriter bir durumdur. Hakl karlabilir. Tamam, bu durumda bunun iin
hakl bir neden sunabilirsiniz. Kant getirme zorunluluu, deimez bir ekilde
otoriteyi uygulayan kiinin omuzlarndadr. Baktnzda, ou durumda bu
yaplarn hibir hakl nedeni yoktur. Hiyeraride alt basamaklarda yer alan
insanlarn ya da dier insanlarn, evrenin, gelecein, toplumun ya da baka bir
eyin bu hakl karmadan bir kar yoktur. Bunlar, tepedekilerin karna olan
belli iktidar ve hakimiyet yaplarn korumak iin vardr. Ve bununla
karlatnz her durumda, meru olmadn ve deitirilmesi gerektiini
grrsnz. Ve bunu her yerde bulabiliriz. Her trden insan ilikilerinde
buluruz, zellikle de, herhangi bir toplumun nasl ilediini belirleyen merkez
olan ekonomik iliki59
lerde. Neyin retildiinde, neyin tketildiinde, neyin datldnda, hangi
kararlarn alndnda. Bu gibi eyler, dier tm eylerin iinde meydana
geldii ereveyi olutururlar. Ve bunlar tamamen hiyerarik ve otoriterdir.
nsanlarn evlerinde nasl yaadklarnn, birbirlerini nasl saydklarnn
alma hayatn bile etkileyen bir ereve oluturduu da doru. Tm bunlar
karlkl olarak etkileim iinde birbirini etkiliyor.
Ve baktnz bu ilikilerin tmnde otorite ve hakimiyet ile ilgili srekli
olarak sorulmas gereken sorular vardr ve bunlarn ok ender olarak tatmin
edici yantlar vardr. Bazen vardr, ancak bunun gsterilmesi gerekir. Gerekte
ayn soruyu hayvanlarla ilikilerinize ilikin olarak da sorabilirsiniz. Bu
sorular burada da sorulabilir ve gerekte sorulmaktadr da.
Siz bir hayvan haklar aktivisti misiniz?
Bence bu ciddi bir soru. Hayvanlara ikence etmeye ne hakkmz var? Bu sorunun
sorulmas ok iyi bir ey.
kence?
Hayvanlar zerinde yaplan deneyler onlara ikence etmektir. Tam olarak budur.
yleyse kendi iyiliimiz iin hayvanlara ikence etmeye ne hakkmz var? Bence
bu hi de nemsiz bir soru deil.
ya onlar yemeye ne diyordunuz?
Ayn sorun.
Siz bir vejeteryan misiniz?
Deilim ama bunun ciddi bir soru olduunu dnyorum. Eer bir tahminde
bulunmam isterseniz, tahminim...
60 | entelektellerin Sorumluluu
Bir yzyl sonra herkes vejeteryan olacak.
Yz yl sonra m bilmiyorum, ama yle grnyor ki, tarih devam edecek olursa,
-bu hi de o kadar aikar deil, ancak devam edecektir- toplum bu zaman iinde
grdmz dorultuda bir felakete gitmeden gelimeye devam edecek olursa,
vejeteryanl ve hayvan haklarnn korunmasn benimsemesi hi de artc
olmayacaktr. Gerekte -zalimlikler, terr vb. asndan en kt yzyllardan
biri olan 20. yzylda iyimserlii korumak zor olsa da- 20. yzyl da dahil
olmak zere yllar iinde ahlaki alann genilediini grdk. Bu durum, bizlerin
ahlaki failler olarak grdmz bireylerden oluan daha geni topluluklar bir
araya getirmektedir.
Temelimizi oluturan, doamzda olan, bize zg olan bu karaktere hibir ey
olamaz. Bu deiemez.
Hayr, hatta bu giderek daha fazla gerekleebilir. Bunu giderek daha iyi
anlayabiliriz. Bizler bilinli varlklarz. Kaya deiliz. Kendi doamz giderek
daha iyi anlarz ve bu onun hakknda bir kitap okumakla olmaz. Kitaplarn size
syleyecek bir eyi yoktur, nk bu konuda kimse bir ey bilmiyor. Bunu
yalnzca deneyim ile renebiliriz. Bu deneyim tarihsel deneyimleri de kapsar,
tarihsel deneyimler ise kiisel deneyimlerimizin bir parasdr, nk iinde
doduumuz kltre yerlemilerdir.
yleyse vejeteryanlarn, hayvan haklar aktivistlerinin ve bu trden dier
aktivistlerin bu konunun ayrdna varmakta bizden birka adm nde olmas akla
yatkn.
Bu mmkn. Kesinlikle bu konuya dikkat edeceim. Bunun nasl doru olabileceini
anlayabilirsiniz. Bu bizim iin kesinlikle olduka anlalr bir fikir. Buradaki
ahlaki itkiyi grebilirsiniz. Hayvanlara gereksiz yere ikence edilmesinin
rneklerini bulmak iin ok da ge61
rilere gitmenize gerek yok. rnein Kartezyen felsefede u varsaylmtr-.
Kartezyenler, insanlarn aklnn olduu ve dnyada geriye kalan her eyin makina
olduunu kantladn dnmtr. Dolaysyla diyelim ki, bir kedi ile bir
saat arasnda hibir fark yoktur. Bir kedi sadece biraz daha karmaktr. 17.
yzylda kraln mahiyetine bakacak olursanz, tm bu yazlanlar okumu ve
anladklarn dnm olan o akll byk adamlar, spor olsun diye leydi bilmem
kimin en sevdii kpeini tekmeleyerek ldryorlarm ve bunun bir tan yere
dmesi gibi bir ey olduunu syleyip kahkahalarla glyorlarm, sonra da bu
aptal leydi en son felsefe akmlarndan anlamyor diyorlarm Bu gereksiz yere
hayvanlara ikence etmektir. Bu mesele bir ta parasna ikence edilip
edilemeyecei gibi alglanmtr. Bunu yapamazsnz. Hibir ekilde bir ta
parasna ikence edemezsiniz. Ahlaki alan bu anlamda kesinlikle deiti.
Hayvanlara gereksiz yere ikence etmek artk meru olarak grlmyor.
Belki de altta yatan ahlaki deerler yerine bir hayvann ne olduuna ilikin
kavray deiti.
Bu rnekte byk olaslkla yle, nk Kartezyen gr hayvanlara gereksiz yere
ikence etmemenizi syleyen geleneksel grten bir uzaklamayd. Dier yandan
hayvanlara gereksiz yere ikence edilen kltrler vardr, rnein tilki avnn
ya da aylara kpeklerle saldrmann bir spor olarak grld aristokratik
kltrler. Bunu nasl deerlendirdiimiz ilgintir. rnein horozlarn
birbirlerini parampara ettikleri horoz dvn ele aln. Kltrmz bunu
barbarca bulmaktadr. Dier yandan insanlar birbirlerini parampara etmesi iin
dikkatini eken eylerden birinin, bir snavda ortalama bir not aldnzda buna
kimsenin aldrmad, ama snfa iki dakika ge kalrsanz mdrn odasna
arlp fra yemeniz olduunu sylemiti. Bunun anlam, bir montaj hattnda
almak iin uysal, itaatkr ve dakik olmak zere eitilmekte olduunuzdur.
MIT'de bile eitim byk lde u ekildedir: hoca snfa gelir, ders
kitaplarn tahtaya aktarr, yapt iin yaratc ynleri zerine hi konumaz
ya da bunu fiilen sizinle birlikte yaparak paylamaz, herhangi bir zaman gidip
de bir yerden okuyabileceiniz eyleri tahtaya kopya eder. Bunu grnce ok
olmutum.
Bunu sylediinize ardm. Lisans rencisiyken oldu bu.
Lisansst eitim kesinlikle byle deildir. Gerekte lisansst eitim bir tr
raklk gibidir. Birlikte alrsnz.
Ak ki makul olan eitim biimi bu. yine de "usta" ve "rak" gibi kelimeler
bana korkun geliyor. Ama gereklik ok ilgin.
74
nk bir sanat reniyorsunuz. raklk, illa da emirlere uymak demek deildir.
Katkda bulunabilirsiniz, kendi fikirleriniz vardr ve ayn zamanda da
renirsiniz. Doru drst bilim yapmak retebileceiniz bir ey deildir.
Kimse bunun nasl retileceini bilemez. Bu fikri bir ekilde edinirsiniz. Bu,
bisiklet kullanmay ya da bir masa yapmay renmeye benzer. Fikri renmenin
yolu, bir ekilde bu fikre sahip olan insanlarla almaktr. Onlardan bir
eyler alrsnz ve bilimde kesinlikle onlara katkda bulunursunuz. Bilimde
birok iyi fikrin gen insanlardan ktn herkes bilir. Bu olaan bir eydir.
Btn fikirleriniz rencilerinizden gelir.
Bu konuda kuku yok. Bunu verili kabul edersiniz.
yleyse fikirleri rencilerinizden alrdnz. Hibir otoritenin olmad
durumda drt nereden gelecek? Momentum nereden gelecek? Sizi ilerleten ve
yetitiren bask nereden gelecek? Bunlar herhalde bu tartmann baz insanlarda
uyandrd sorular.
Her eyden nce "ilerleme basksnn" tam olarak ne anlama geldiini
sormalsnz. Eer daha fazla retme basksn kastediyorsanz bunu kim ister?
Bu illa da yaplacak doru ey midir? Bu o kadar da ak deil. Birok alanda bu
belki de yanl bir eydir.
Dolaysyla bu derece zgr olmann bu trden bir basky ortadan kaldrd hi
de anlaml bir eletiri olmuyor. Bu bir iltifattr.
nsanlarn gdlmek zorunda olduu zamanlara geri dnelim. Bugn bile byledir.
nsanlarn belli gereksinimlere sahip olmalar iin gdlmeleri gerekir. Neden?
Neden onlar rahat brakmyorsunuz ki mutlu olsunlar ve baka eyler yapsnlar?
Buradaki tek gd isel olmak zorundadr. ocuklara bakn. Ne kadar
yaratcdrlar.
75
Kefederler. Her eyi kefetmek, yeni eyler denemek isterler. Bir ocuk neden
yrr?
ocuklarn ok fazla enerjisi, merak, arzusu vardr, ancak lp dene kadar
almak istemezler.
Bir ocuk neden yrr? Diyelim ki bir yanda bir ocuunuz var. Gayet iyi
emekliyor. Odada istedii her yere hzla gidebilir, o kadar hzl gider ki, anne
babas ortal krp dkmesin diye arkasndan koturur. Birdenbire ayaa kalkar
ve yrmeye balar. Yrmekte korkun beceriksizdir. Bir adm atar ve yzst
der. Eer gerekten de bir yere gitmek istiyorsa srnerek gidebilir. yleyse
neden ocuk yrmeye balar? Yeni eyler yapmak iin. Byle yaratlmz.
Verimli olmasa da, zararl olsa da, hatta canmz yansa da yeni eyler yapmak
iin yaratlmz. Bunun sona ereceini zannetmiyorum. Kefetmek istiyorsunuz.
Snrlarnz zorlamak istiyorsunuz. Yapabileceklerinizi takdir etmek
istiyorsunuz. ok az insan, bu bir eyler yaratma oyununu tecrbe edebilecei
koullara sahip olur. Sanatlar bu koullara sahiptir. Zanaatkarlar da. Bilim
adamlar da. Toplumumuzda insanlarn ou bu frsata sahip deildir. Ancak bu
frsata sahip olacak kadar anslysanz, bunun ok iyi bir deneyim olduunu
bilirsiniz. Bunun iin Einstein'n grelilik teorisini kefetmenize gerek yok.
Bunu ok deiik bir biimde ifade ettiniz. MIT'de bir fiziki hatrlyorum. Ad
sakl kalsn. Bu fiziki yaratcln verdii zevk ile ilgili byk bir konuma
yapt ve bunu tecrbe etme ve zevkini tatma kapasitesine sahip olmayan birok
insann, nfusun yzde 99'unun, bu kapasiteye sahip olabileceini syledi. Bu
kapasiteye sahip olmadklarna gre en azndan onlara yeni bir fikir bulduunda
tatt zevki anlatmaya alacan sylemiti.
entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomsky
Bence bu fiziki dnmek istemiyor. Her kimse, gayet iyi biliyor ki, herkes bu
zevki tadabilir ve bu kii hayat boyunca birok defa dier insanlarn
yaptklarna bakarak bu zevki tatmtr.
Bunu ok eitli dzeylerde de tadabilirsiniz.
Bir ispat okuduunuzda ve sonunda anladnzda, bu heyecan vericidir.
Bu Pisagor teoremi de olabilir, kuantum mekanii de...
Heyecan vericidir. Tanrm, bunu daha nce hi anlamamm. Bu yaratclktr,
birisi bunu 2000 yl nce ispatlam bile olsa. Her fiziki birok defa bunu
yaamtr. Kefettiiniz eydeki mucizeler karsnda arp kalrsnz ve
baka biri oktan bunu kefettii halde siz de kefedersiniz. Ve orasna
burasna ufak tefek eyler ekleye-bilirseniz bu heyecan vericidir. Fizikinin
sylediklerine inanmam iin ortada bir sebep yok. Ayn ey bir gemi ina eden
bir insan iin de geerlidir. Temelde ne fark var? Bir fark gremiyorum.
Yaratclk ve baarmann verdii zevk sz konusu olduunda pek de bir fark
grnmyor, tabii ki buna bir de iin sorumlu-luu eklenmitir.
Keke bunu yapabilseydim, bunu yapabileceimi hayal bile edemiyorum.
Ancak ikisi arasnda bir bakma bark var. ktidar oluturan eylemlerle yle
olmayanlar arasnda bir fark var. Bir gemi ina etmek iin gereken becerilerle,
szgelimi bir toplanty ynetmek iin gereken beceriler birbirinden farkl. Bu
anlamda en azndan ou toplumda, szsel olarak zorlayc olmak, szgelimi hzl
komaktan ok daha farkl.
Ama dlleri ve iktidar oluturan becerilerden biri iddettir ve...
77
lla da kt toplumlar kastetmiyorum. yi bir toplumda bile bu byle. yi bir
toplumda bir sav ortaya koyabllen ve kendini iyi ifade edebilen bir kii, eer
durum bir ekilde eitlenmezse daha etkili olacaktr. Bunun grece eitlendiini
varsaysak bile, hzl koan ancak hibir hitabet yetenei olmayan kii nasl
olur da...?
Bunun doru olduunu dnmyorum. Doru sav ne srdm, bundan da emin
olduum ancak kimseyi ikna edemediim durumlar oldu, eminim ki size de olmutur.
nk insanlar baka bir ey yapmaya karar vermilerdi. Bu her zaman olur. Bu
kiisel hayatnzda, aile ii tartmalarda, toplumsal durumlarda, her zaman
olur. Belki de bu durumu seyreden bir Marsl, falanca kii bu tartmay kazand
diyebilir. Ancak o falanca kii bunu hayata geirecek gten yoksunsa bunun bir
nemi yoktur.
Farzedeim ki bir grup ya da bir eit organizasyon, szgelimi herhangi trden
bir irket iinde alyorsunuz ve en azndan formel olarak karar alma
asndan bir lde bir eitlik ve adalet de var. Bir araya gelip karar
alyorsunuz ve tm iletmenin nasl iledii bilgisine bir ya da iki kii sahip
ve ellerinde ne olup bittiine ilikin bir yn enformasyon ve olgu var, ayn
zamanda hitabet yetenekleri de var. Dier insanlarn da retime ynelik becerisi
ve iletme ile ilgili dier bir ok becerisi var, ama ellerinde bu enformasyon
yok. Bu durumda kimin kazanacana hi kuku yok.
Neyi kazanacana?
.
Politika kararlarn.
'
Politika kararlarn. Peki neyin hayata geirileceine ilikin kararlar kim
kazanacak? retime ynelik becerileri olanlar.
Hayr. lla da byle olmak zorunda deil.
entelektellerin Sorumluluu
Neden? Eitliin olduu bir toplumda kararlar hayata geirecek insanlar bunlar.
Eitliin olduu bir toplum olduunu varsayyoruz. Kimse iktidara sahip deil.
Yalnzca herkes farkl yeteneklere sahip.
Herkezin bir oyu var.
Tamam, rasyonel bir ileyi olduunu varsayarsak, daha ikna edici argmanlar
ne srenler dierlerini ikna edebilirler. Ama daha sonra bu kararlar hayata
geirenler ii kendi bildikleri yoldan yaparlar.
Aktr ki, herkes belli bir zgven ve belli becerilerle bir karara varma ok
daha iyi olacaktr, ki bu da katlm ile ayn kapya kar.
Bu ikna olmak ile ayn anlama gelir. Eer bir eyin, yaplmas doru olan ey
olduuna karar verirseniz, baka birinin bu fikri ortaya atmas ile sizin
atmanz arasnda bir fark olmaz. Eit derecede ikna olmusunuz demektir. Eer
siz ikna olmamsanz, bir eyler yanl gitmitir. Dolaysyla bu bir iktidar
durumu oluturur ve eyleri etraflca dnme yetenei ile ilgili bir mesele
deildir.
Yugoslavya'da pazar sistemi iinde bir irketi ele alalm. iler bir ynetici
tayin eder. Bu ynetici, Ford irketindeki bir yneticinin ald kararla ayn
kararlar alr. iler de yneticinin kararlarnn makul olduu ve hayata
geirilmesi gerektiinde hemfikir olur. Zorunlu olarak kendileri karar
alamazlar, nk olgulara eriimleri yoktur, yine de bu durum olduka mide
bulandrc...
Burada iktidar asndan bir farklln olduu bir durum sz konusu. Burada
iktidar u anlama geliyor...
Ya iktidar formel olarak iilerde ise?
79
Burada nceden bir ey farzediyoruz: Ynetici daha fazla enformasyona sahiptir,
nk iktidara sahip olduu iin bu enformasyonu elde etmitir. Yoksa daha fazla
enformasyona sahip olmayacakt.
yneticinin ii tm bu enformasyonu ynetmek ve ileri dzene koymaktr.
Ama bu ekilde bir iblmne gittiinizde iktidar ilikilerini empoze
ediyorsunuz.
Tam olarak yle. Ben de bu noktaya geliyorum.
Ama durumdan iktidar ilikisini ekip aldmzda bu doru olmayacak. Herkes
enformasyona ayn derecede eriim olanana sahipse, bir ekilde ynetici olmu
kii en iyi fikir ile ortaya kar ve dierleri de bunun en iyi fikir olduunu
kabul ederse, burada bir sorun yok. Bunun srekli olarak byle olmayacan
biliyoruz. nsan hayatnda bildiim tek bir alan eitliki bir duruma yakn
der. Tam olarak eitliki deildir ama buna ok yakn der. Bu bilimsel
laboratuvardr, bilimsel teebbstr, burada Nobel dl kazanm bir profesr,
bir lisans rencisi, bir laboratuvar teknisyeni, vb. vardr. Buras eer
gerekten de iyi iliyorsa, youn bir ibirlii vardr. Ve bunu grebilirsiniz.
En ok basl eseri olan kiinin her zaman tm yantlar bulmas hibir ekilde
sz konusu deildir. Tabii ki birlikte alyorlar ve bir eyleri baarmaya
alyorlarsa.
yleyse bu bir kolektiftir ya da bunun gibi bir eydir. Eer karar alma gcnde
ya da gndem oluturmak ve konum almak iin enformasyona eriim konusunda
yapsal olarak empoze edilen farkllklar yoksa bu iyi bir eydir.
Nobel dl alm kii iyi bir fikir ne srebilir. Sremeyebilir de. Gerekte,
bu gibi durumlarda bu pek de sk grlen bir ey deildir. Genelde iyi fikir
lisansst rencisinden gelir.
Entelektellerin Sorumluluu [ Noam Chomsky
Nobel dl alanlar bu dl aldklarnda zaten oktan ihtiyarlamlardr.
Belki de. Ya da kendi bildikleri yola ok saplanmlardr. Ancak, kdemli
profesrn salayaca esiz bir katk vardr: Deneyim. Birilerinin drt yl
nce yapt ancak kimsenin duymad bir eyi hatrlayacaktr. nsanlarn
kolektif kararlara katkda bulunmasnn ok deiik yollar vardr. Bir
fabrikada alnan bir kararn ileri bir bilimsel aratrmadan ok daha karmak
olduuna, bu nedenle de tek bir kiinin her zaman doru fikirlere sahip olduuna
inanmamz iin ortada hibir sebep yok. Bu olamaz. Eer bu oluyorsa, iktidardan
kaynaklanan farkllklar yzndendir.
Karar alma srelerine ve enformasyona eriimde ya da bunlar iin kritik neme
sahip becerilerdeki bir dengesizlik yznden.
yleyse baladmz noktaya geri dndk: ktidardan kaynaklanan farkllklar
yok edin ya da yok etmeye abalayn.
imdi bir dakika iin konuyu deitirmeme izin verin. Hayvan haklar sorununa ve
insani deerlerin daha derin bir ekilde kavranmasna geri dnelim. Krtaj
konusundaki tartma hakknda ne dnyorsunuz?
iaret etti. Ancak hayat byle. elien deerlerle ilgili zor kararlarla yz
yze gelirsiniz.
Baka bir konuya geiyorum: New Lejjt'den gnmze son otuz yl ele alalm ve
bunu ABD'de politik aktivizmin bir dnemi olarak deerlendirelim. Solcular,
grebildiim kadaryla bunu ok sk yapmyorlar. Bunu yapmay deneyelim ve
buradan ne dersler karabileceimizi grelim. Baardklarmz,
baarabileceimizin en iyisi midir? Aktivistler beklenenin en iyisini mi
yapyorlard yoksa korkun hatalar m vard? Burada, yeterince dikkate
alnmayan, zerinde dnmediimiz, ele almadmz engeller mi vard? Bu
engellerle baa ksaydk daha iyisini yapabilir miydik?ya da baka bir deyile,
bu dnemi nasl deerlendiriyorsunuz? Kukusuz ki benim kuamdan insanlarn
ou bugn bir hayal krkl yayor. yle dnyorlar: "Otuz yl nce bu
seimi yaptm. Aradan otuz yl geti ve iler dndm ekilde gitmedi."
Her eyden nce insanlarn ilerin gidiatna ilikin dndkleri hi de
realist deildi. Bence otuz ylda ne olduuna bakarsanz, her ey eskisine gre
ok daha iyi. Vietnam Sava srasnda birok ey balatld. deolojik dzeyde
savaa kar kanlarmzn tm anaakm kurumlardaki mcadeleyi tamamen
kaybettiler. Buradaki soru, Vietnamllarn bize kar iledikleri sular tazmin
etmek iin ne yaptklaryd. Gazetelerde, dergilerde ya da kitaplarda zerinde
tartlmasna izin verilen tek soru buydu. Eer eitimli ve elit kltrn bir
paras olmak istiyorsanz ortaya atabileceiniz tek soru buydu. Aslnda srf
merak yznden gazeteleri taradm. Sava tutsaklar meselesi de buna benzer.
George Bush kalkp da, Vietnamllar onlara kar kalc bir kin beslemediimizi
anlamallardr, diyor. Bize yaptklarnn bedelini onlara detmeyeceiz. Eer
gerei teslim edip tm hayatlarn ve sahip olduklar tm kaynaklar, vahice
havaya uurduk-lar insanlarmzn kalntlarn aramaya adarlarsa, belki uygar
dnyaya girmelerine izin veririz. Ve tek bir editr ya da ke yazar kal84 ( Entelektellerin Sorumluluu \ Noam Chomtky
kp da bunlar Nazilerden bile beter demiyor. Gerekten de Nazilerden de
beterdirler. Sanki tek mesele bize kar iledikleri sular affedip
affetmeyeceimiz. Bu seviyede tm tartmay kaybettik. Dier yandan, nfusun
geneline bakalm. Bugn, sonu gelmeyen, hi affetmeyen ve en ufak bir tepkiye
bile tahamml gstermeyen bu propaganda ile geen 25 yldan sonra bile halkn
yzde 70'i elit kltrle ayn fikirde deil. Bu durum, bu seviyede bir zafer
kazandmz gsteriyor. Eer tm bu beyin ykamadan sonra 1990 gibi ge bir
tarihte bile halkn yzde 70'i savan bir hata deil temelden yanl ve
ahlakd olduunu sylyorsa, bir eyler anlatabilmiiz demektir.
Kesinlikle. Ve bu bize alt-yedi yllk bir aktivizmin, insanlarn katld bir
aktivizmin uzun erimli muazzam bir etkisi olduunu gsteriyor. Ancak yine de, bu
otuz yln ardndan rgtlerimizin ap, rgtl muhalefetin derecesi, yeni
krizler ortaya ktnda yeni hareketler oluturma yetenei, hatta ok daha
nemlisi mevcut kurumsal yaplara darbeler vuran istikrarl hareketler oluturma
yetenei gibi eksenlerde insanlarn kayglarna yant oluturmuyor.
Bence bu tarihi doru bir ekilde okumamaktan kaynaklanyor. Bu durumda tam
tersi olduunu dnyorum. Bu derece byk en son kriz Krfez Sava idi.
Burada solcu ve aktivist olanlar da dahil, arkadalarmn pek ou ile ayn
grte deildim. Olan biteni sol iin bir felaket ve az nce sylediklerinizin
bir kant olarak deerlendirdiler. Bense tam tersi olarak deerlendirdim. Bu,
byk gsterilerin savatan nce baladn bildiim ilk rnek. Vietnam
Sava'na bir bakn. Kennedy Gney Vietnam' 1961-1962 yllarnda bombalamaya
balad. nemli bir muhalefet ancak yllar sonra olutu.
Benim izlenimim de bu oldu. Krfez Sava'na kar kan bir
BGST \ Dnce Dizi&i \ m
hareketin kendini bu kadar hzl bir ekilde hissettirmesine inanamadm.
nanlmazd. Hatrlamamz gereken ey, iktidar sahiplerinin bunu gayet iyi
bildiidir. Bizim bilmemizi istemezler, ancak kendileri bilir. Bu, ne
yaptklarnda olduu kadar kendi belgelerinde de ak bir ekilde grlebilir.
Krfez Sava'nda kara muharebesinin balad gn ok nemli bir belge basna
szdrlmt. Bu belge bir ekilde gazetelerdeki yazlarn iinde kaybolmutu
ve ou insan bunu gzden kard. Bir makalenin son paragraf gibi bir eydi.
Sol aslnda byle bir eyi hi nermedi. CP bir zamanlar bunu yapt. Ancak Nev
Left'ten gnmze kadar modern sol, yryler ve gsteriler rgtledi. Eitim
toplantlar yapt. Konumalar organize etti. Ancak bunu hi bir zaman nermedi.
Kilise tabanl bu Orta Amerika dayanma gruplarn nasl tanmlarsnz? Bunlar
"sol" olarak saylabilir mi? Bence bunlar sol olarak tanmlanabilir.
Belki de solun nerdiklerinden ok daha iyi bir model ortaya koyuyorlar.
Bence bunlar o kadar da ayr dmyorlar. Bunlarn ou, altml yllarn her
eyi etkileyen deneyimlerini yaad. Bu deneyimler tm kltrmz yaygn bir
biimde etkiledi. Kiliselerden bu kadar
88 | Entelektellerin Sorumluluu
Noam Chomdky
ok eyin kmasnn nedeni, burann tahrip edilmemi organik bir kurum olmas.
Bu insanlar lkedeki ii sendikalarndan gelmemilerdir, nk sendikal
deillerdir. Eer Avrupa'da bir konuma yapacak olursam, yakn zamana kadar
bunun mekan bir sendika binas olurdu. Bunlara katlanlar illa da ii gruplar
deildir, yalnzca cemaat yeleridir. ABD'de ise byle bir ey yaptm hi
hatrlamyorum. Genellikle bir kilisede konuuyorum. Kilise, mevcut olan ve yok
edilmeyen tek kurumdur. Bu nedenle tm hareketlerin brolar bir kilisenin
bodrum katndadr. Bunlar her yerde var.
Bu her zaman iin doru.
nk varolan tek ey bu. Ancak bundan baka trl insanlar kyor. Kendilerini
Marksist-Leninist olarak adlandrmyorlar, bu konuda tek bir kitap bile
okumamlar ve bu umurlarnda bile deil. Belki de geldikleri arkaplan zgrlk
teolojisi. Bence bu bizim hareketimizin bir parasdr ya da en azndan ben hep
yle deerlendirdim. Ve ayn insanlar daha birok eyle de ilgileniyorlar.
Kendinizi ne derecede Marksist-Leninistlerle ayn hareketin bir paras olarak
deerlendiriyordunuz?
Kiisel arkadalarm ve temaslarm var, ancak buna kar ok da duygudalk
besleyemiyorum. Her eyden nce bunu ok da anlamyorum. Anladm kadarndan da
genellikle holanmadm. Onlardan hibir ey renmediimi ya da kiisel
ilikilerimi srdrmediimi syleyemem; gerekte benim holandm eyleri yapan
gruplar destekledim ve desteklemeye de devam edeceim. Belli bir yaknlk
hissediyorum, ancak kilise tabanl gruplar bana ok daha anlalr geliyor,
onlarla resmi sol gruplarla hissetmediim belli bir duygudalk hissediyorum.
Bir bakma onlar yannzda grmeyi istiyorsunuz.
89
Evet. Mesela Nikaragua'ya gittiimde ve bir Cizvit evinde kaldmda bunu
hissettim. Burada ne iim var diye dnyordum. Ancak orada kendimi evimde
hissettim.
Etik insanlar.
Belli ortak deerlere sahibiz. Benim iin kiisel deneyimlerim nedeniyle bu
biraz tuhaf bir durumdu, nk Philadelphia'da ounlukla rlandal ve Alman
Katoliklerin yaad bir blgede bydm. Civardaki tek Yahudi aile bizdik.
Katoliklere kar iten bir korku ile bydm. Okula giderken Katoliklerden
dayak yerdik. Dolaysyla alt sokaktaki Cizvit okulundan kanlarn lgn
antisemitistler olduunu biliyordum. ocukluk hatralarn amak zaman alyor.
Kiliseler insanlarn konuabilecei, fikirler gelitirebilecei, gndemler
oluturabilecei olan mekanlar haline geldi. Ancak kiliselerin toplumsal
deiimin nnde bir engel oluturmasna ne diyorsunuz?
Tarih boyunca genellikle byle idi. Son otuz-krk yldr dikkat eken ey
Katolik Kilisesi'nin radikal bir deiim geirmesidir ve bu pek ok Protestan
kilisesinde de grlmektedir. Byk bir deiim var. ABD'nin Orta Amerika'da
terrist bir sava balatmasnn nedeni bunu yok etmek istemesidir. nsanlar
bugn en byk dmann Islami fundementalizm olduundan sz ediyorlar. Ancak
bir eyi unutuyorlar. Son otuz yldr byk dman Katolik Kilisesi'dir, Islami
fundementalizmden daha byk bir dmandr. Bunu yok etmeleri gerekir. Americas
Watch adl rgt 1980'lerde durum deerlendirmesi almasn yaptnda,
1980'de bir piskoposun ve 1989'da alt Cizvit aydnnn ldrlmesinin bu
yllara damgasn vurduunu belirtmitir. Bu kazara olmamtr. Saldrnn ana
hedefi Kilise idi, nk Kilisenin belki tm deil ama bir ksm kendisini
fakirlerin kurtuluuna adad. Kilisenin belli kesimleri ok bilinli bir ekilde
ter-
90 | entelektellerin Sorumluluu
cihlerini fakirlerden yana kullandlar. Kilisenin yzyllar boyunca zenginlerin
ve zalimlerin kilisesi olduunun farkna vardlar. Fakirlere "bu sizin
kaderiniz, bunu kabul edin" deniyordu. Kilisenin nemli bir kesimi, Latin
Amerika'nn nde gelen papazlarn da dahil edecek kadar nemli bir blm,
deiim gsterdi, bu da seksenli yllar boyunca grdmz ve ABD'nin de
gayretle katld zalimlikleri balatt.
Bu deiim tarihin bir tesadf mdr?
Bunu aklamak iin i dinamiklerini yeterince bilmiyorum.
Sizce din nedir?
Aktr ki insanlar iin ok ey ifade ediyor. Benim iin deil. Dini
anlamyorum. Biraz anlyorum, ancak duygudalk hissetmiyorum. Bana gre, bu da
baka bir irrasyonel inanlar btn. Dine inanabilirsiniz, tabii eer
isterseniz. nsanlarn neden irrasyonel inanlara gereksinim duyduunu
anlamyorum. Grnd kadaryla birok insan bunda epeyce tatmin buluyor.
Buna birok bilim adam da dahil, yakn zamanda, tm bu fizikilerin,
kimyaclarn ve biyologlarn dine inandn grdmde olduka armtm.
inann ki, bunlar okuduumda olduka kukucu yaklayorum. Bu insanlarla
yaplan syleilerin bazlar ok edici.
Einstein'n yakn alma arkadalarndan birinin bana yar aka yar ciddi unu
sylediini hatrlyorum... Einstein her zaman nl laflar ederdi.
Her zaman Tanr hakknda konuurdu.
Einstein'n bu arkada, Einstein'n Tanr dediinde aslnda "ben" demek
istediini syledi. "Tanr evrenle kumar oynamaz" dediin91
de "tm bunlara inanmyorum" demek istediini syledi. Bilim adamlar Tanr'dan
szettiklerinde bu bana biraz Oppenheimer'n Fars iiri hakknda sylediklerini
hatrlatyor. Bilim adamlarnn yle olmasalar bile uygar insanlar olduklarn
gstermelerinin yollarndan biri, derin bir anlam olduunu dndkleri eyler
yapmalardr. Fars iiri okursunuz, Buda hakknda dnrsnz ya da bunun gibi
bir ey. Bir hastalk olarak dndm bu ey beni her zaman artmtr.
Tanr hakknda bu eit konumalarn modern bilimin altn dneminde Bohr, Plank,
Max Born ve Einstein kuandan bilim adamlarnda pek rastlanmamas
artcdr. Bu yoktur. Bu dnemde gerek bir kltr ve uygarlk dzeyi vardr,
ve 20. yzyl Amerikas'nda bu tekrar grlmemitir. Bence bu birok adan
hakiki idi. rnein bu kuaktan insanlar, Finnegan'n Uyan"''n okuduklar
iin ne kadar akll olduklarn gstermek zere bulduklar bir paraca
"kuark" adn vermezlerdi. Herkese ne kadar akll olduklarn gsterme ihtiyac
duymazlard. Akll, kltrl ve eitimli idiler. Herkese Finnegan'n Uyan'm
okuduklarn hatrlatmalar gerekmezdi.
Murray Gell Mann" da olduka akll idi.
"Akll" ve "kltrl" olmak ayn ey deildir. Ve bu, kiilerle ilgili bir
mesele de deildir. Bu, tm entelektel kltr ile ilgili bir meseledir. Bu,
Orta Avrupa'nn entelektel kltrdr.
Bu ayn zamanda neyin desteklendii ve neyin desteklenmedii ile de ilgili.
Bu insanlarn ounun iinde yetitii Orta Avrupa'nn entelektel kltr, 20.
yzyl Amerikasndan niteliksel olarak farkldr.
Finnegan'n Uyan: James Joyce'un (1882-1941) bilin ak ve i monologlar
kullanarak yazd bir eser (1939).
" Murray Gell Mann (1929-) "Kuark" adl atom alt paracn isim babas
Amerikal fiziki. Atom alt paracklarla ilgili almalar nedeniyle 1969
ylnda Nobel Fizik dl almtr.
92
| entelektellerin Sorumluluu
Noam Chom&ky
yakn zamanda Nobel dl sahibi ok parlak bir fiziki olan Steven Weinberg'in
bir kitabn okudum. Olduka etkileyici Bu kitap zor fikirleri anlamsz klmakla
kalmyordu ayn zamanda olduka dz bir dille ve ok dolambasz bir ekilde
yazlmt. ok akllca ve zarif olduu duygusu veriyordu.
MIT'de iken kendisini tandm, ben de bu duyguya kapldm.
Bu fizikilerin tm byle eyler yazabiliyor ama byle eyler sosyal
bilimlerden kmyor.
Hamas 95
fl
iktidar 8, 20-22, 28,31,33, 42-46, 48, 57-58, 67, 69, 76, 78-80, 85
nsan doas 49-50
slam dnyas 95
slami fundementalizm 89
BGST
Dnce DizU
fi
srail 82, 95 Johnson, Lyndon B. 46 Kampf, Louis,26 Kamusal grnrlk 24-25
Katolik Kilisesi 89 Kennedy, John F. 47-48, 84 Kennedy suikasti 42, 47 Kzl
brokrasi 21-22, 28, 68 King, Martin Luther 26-27, 47 Komplo teorileri 42, 46-47
Klelik 10, 53-54, 56-57 Krfez Sava 84-85 Krtaj 80-82 Latin Amerika 23, 27,
90 Lenin, Vladimir Ilyi 67-68, 71 Leninist 21 Leninizm 20, 40 Luxemburg, Rosa
22, 25 Mann, Murray Gell 91 Marksist 67-68 Marksist-Leninist 88 MarksizmLeninizm 40 McCarthy, Eugene 28 McCarthy, Mary 23 Merkezi Planlama 66 Naziler 84
Newton, Sir Isaac n Nikaragua 89 Nixon, Richard 45-46 Oppenheimer, J. Robert 91
98 | entelektellerin Sorumluluu | Noam Chomsky
Orta Amerika 23, 25,34, 87, 89, 94
Otorite 8, 11, 16, 25, 33, 44-45, 58-59, 62-63, 67, 71-72, 74
Plank, Max 91
Postmodernizm 27,38, 40-41
Protestan kilisesi 89
Reagan, Ronald 48
Sovyetler Birlii 21
Stalinist 21, 24
Stalinizm 24
Thompson, E. P. 95
Troki, Leon 67-68, 71
niversiteler 13,18, 22, 72, 87
Vernon, Walter 94
Vietnam 18, 24, 29, 84
'
Vietnam Sava 6, 46, 83-84
VVally, Thomas 17
VVatergate skandali 45-46
VVeinberg, Steven 92
VVilson, Ed 23
Wilson, Edmund 39
Noam Chomsky _ Entellektellerin Sorumluluu
Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.
UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...
Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak
grdmz sitemizdeki
tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma
ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,
hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama
gzetilmeksizin, tamamen gnlllk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei
sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin