You are on page 1of 26
DER, EUROCENTRISMO ¥ AMERICA LATINA COLONIALIDAD, COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA! Anibal Quijano La globalizacién en curso es, en primer término, la culminacién de tun proceso que comenzé con la constitucién de América y la del ea- roderno y eurocentrado como un nuevo patron de es de ese patrén de poder es il de fa poblacién mundial sobre la mental que expresa la experiencia bisica de permea las dimensiones mas cdo su racionalidad espe dl pues, origen y caricter pero ha probado ser mas duradero y estable q z fue establecido. Implica, en consecuen ‘olonialidad en el patrén de poder hoy mundialmente hegeménico. En (o principal es abrir algunas de las cuestiones ‘as de esa colonialidad 1. América y el nuevo patron de poder mundial ‘América se constituyé como el primer espacioitiempo de un nuevo patron de poder de vocacién mundial y, de ese modo y por eso, como la primera id-entidad de la modemidad. Dos pr y se asoci de dicho espacioltiempo y tales del nuevo patron jas diferencias entre con- ‘on en ta product quistadores y cong diferente estructura bioldgica que ubicaba a los unos en situacién na- “Coloniadad y 992. ANiBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION tural de inferioridad respecto de los otros. Esa idea fue asumida por los conquistadores como el principal elemento constitutive, fundante, jas relaciones de dominacién que la conquista imponia. Sobre esa base, en consecuencia, fue clasificada la poblacién de América, y del mundo después, en dicho nuevo patrén de poder”. De otra parte, la jin de todas las formas histéricas de control del trabajo, de 10s y de sus productos, en tomo det capital y del mercado Raza, una categoria mental de la modernidad ‘La idea de raza, en su sentido modemo, no tiene historia conocida antes de América’. Quizs se origin6 como referencia a las diferencias fenotipicas entre conquistadores y conquistados, pero lo que importa es que muy pronto fue construida como referencia a supuestas estruc- turas biolégicas diferenciales entre esos grupos. La formacion de relaciones sociales fundadas en dicha idea, produjo jeamente nuevas: indios, negros y mestizos y redel 8 minos como espanol y portugucs, mis tarde europeo, que hasta entonces indicaban solamente proceden- cia geografica o pais de origen, desde entonces cobraron también, en referencia a las nuevas identidades, una connotacién racial. Y en la redid en que las relaciones sociales que estaban configuriindose eran de dominacién, tales identidades fueron asociadas a las je- rarquias, lugares y roles sociales correspondientes, como constitutivas de ellas y, en consecuencia, al patrén de dominacién colonial que se imponia. En otros términos, raza e identidad racial fueron establecidas como instrumentos de n social bisica de la poblaci Con el tiempo, los col icaron como color fenotipicos de los colonizados y lo asumieron como la caracteristica emblemitica de la categoria racial. Esa codificacién fue inicialmente establecida, probablemente, en el srea britano-americana. Los negros ‘no solamente los explotados més importantes, pues la parte in ja :opunut fap wowsorsty wrouatzad9 v9 4 ap tanionase Jeynuys & jeurst0 “eAanue un iquuna e309 )9H%59 ‘owo1 uo vim “suo a8 anb ove U2 A ‘soranpoud sis op & sosinaas sns ap ‘ofrqen. feP fonuoo ap yeqo|s wor 409 eiorsty P| us 794 wiowwd 2] quis 2s ‘seproouoa aquoulvoqioIsty seUIOy StANIoAds SP] SUP infuog ugioeynore P| uD vxis!sueD “so1anposd ap X sosmnoa1 2p “ofeqen Jap [onuoa ap emsnnse vyfanbe anb ua wprpaw so]eanyonuns9-001 9s o1U sauoroury staan {ug -topod ap jeqo1# uoned je vlousuaniad ns ap anuejepe ua eypuedsp urns ‘sutustur Sejjo anus £ ortmnfzos Uapi0 9 uo us & svaytoadsa svorsuiaioesns sexnigadsoa sns sopred wis anbiod outs “pepyeio. vun ap supeuiprogns sanied ooo t & avin] ns sod 0198 OU ‘$9 O18 ieunonuiso-oougisiy sowusipuiadap ortaurenpi pul a wired 1p “pod ap uosied osanu un ap (esuotuKpuny oWUaLa|D un inqo}3 uoned oxantt un jst Hoseansty asa sod & “opeosau ns v £ yenides fe sepeynane fojondso oust [9 9 EUAN ap ols uensixa ou anbiod ‘miny opundas us “jejpunur opwoiaut 9 uuvd npord waed sepeztuesio X seproajqeise a1uauypes aqujap uosary anbiod ‘ren zouttsd ur “seaanU a}uaLUED‘OIOID0S & £9 -uorsty ues sep sty soluapaseru i SuayXo wou EU uu ot oft 09 ap SBULOY SoYypIp ap tun EpLD “afeyquEsHID 7 jea19itt ug1sonpord ruonbad vy a upe & sepor ou doude-ugloanpoad P| none ‘9p jonitos ap £ ofequa Jap uo!aRIo|dxa ap X jontuod ap seuLsey Se] SePOY “moUpluy ap ELOISIY Wo!aMNSHOD ap osed0ud {> UD “opr ONO AC] ofpgnt jap jomos ap nanygnaase naan vy rousypondeD 15 ojgod v] ap [rs10n ap oaiseq opou [> Ua ‘Soultus9) S0310 U;| “Pepa! souvny ‘sours 50 paanu nap spod ipunue uorangod e| Suu sq “euDige uonsona eum 08004 “oayoadso o}zodsea1s9algos 2qtotoyNs UoISEULO}U! ap UNE 9 ered 0S0'€ opiqacl"COUDG] EOUDLY 8] U9 OPIPD9NS 0} BIOL! So anu "3661 “28PUAUIE,) “SO 9p Tesmet uoroisod wun ud sopenyis uosany sopeurwOp £ sopEysinbuos sojqond soy :o29u9a ap 0 penxas-iarut fa ‘onsiue sew oad fesioarun ‘aauipensr ano aaysnjout Jepadop & osed Jp ap sand ‘Tes1oarun je190s (WO ap oMtrouMTUsUT ajqeanpuad K zeoYa SpUU JO 298 Open novad seapt sensnue we sey xeuma] UdIs oso ‘oquauEstoIsty{ “soadoma-ou < MOP ap SafelUo|O9 souOIDe|>E SEsD ap UOIDEZI| 9P LOPE EI 9P LOLOL UOLoeIOgE|D w] E EID HOO K oUI9 ap vaLNuDd0INO BArNoadsiad B] ap UoLDBIOgEI> e| # UOTE punt J9p 07501 J9 a1qos oadoma ourstjesu0{09 Jap UoISUPAXD v] A eaupury ap spndsap pepiua-pl eaanu owtoa edoang ap uotonynstios souaisod #7 “esinbuo9 wy 10d sejsandu uoloeuIwop ap sauoIae|Os si ' pepHunrsay sniioy0 ap opowt un any ezes ap vapt v| “eaLIALUY Us| “ Sooueyq sowisfur JS © or 298 saqueuItuop soj “erouandastioD Uy “[eIUo]O9 pEpa!s0s eS ap ‘ued weqeuiuoy Ou soiput so] anb ex ‘ayueyodun spun epeziuojoo ze B] ‘opor augos “uesg “ofequn ns ua eqesodar ejuiouosd e] ap yedioursd eu NODVGNTA GC SOLXAL ONVIINO TWEINV VNIIWT VORIGINV A ONSTMINGDOUNA ACOA TAC AVETTVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA Cotoniatidad del poder y capitatismo mundial Las nuevas identidades hist6ricas producidas sobre la base de la idea de raza, fueron asociadas a la naturaleza de los roles y lugares en la nueva estructura global de control del trabajo. Asi, ambos elementos, raza y div trabajo, quedaron estructuralmente asociados y re- forzindose mutuamente, a pesar de que ninguno de los dos era necesa~ riamente dependiente el uno del otto para existir o para cambiat. ‘odo se impuso una sistemtica divisié del trabajo. ano el cese de intonces manera de reproducir su fuerza de trabajo en tanto siervos. En algunos una reducida ia, fue eximida de la servi- debido a sus roles como interme- na la nobleza. En cambio, los negros fueron reducidos os portugueses, como raza dominan- mmerciantes independientes, artesanos independientes de mereancias. No obstante, s6lo los nobles partieipar en los puestos altos y medios de fa adn participar en que no eran noble idades de servicio o que requer lades especiales (miisica, por ejemplo), tambi centre los mestizos de mujeres negras ¢ ibéri (espaiioles 0 portugueses), pero tardaron en leit ‘mundial de la don inante —los blancos ( 1s europeos)~ fue impuesto a toda la poblacién mundial a escala global. En toricas y sociales fueron produci- ANIBAL QUAN. TEXTOS DE FUNDACION das: amarillos y aceitunados (u olivaceos) fueron sumados a blancos, indios, negros y mestizos. Dicha distribucién racista de nuevas iden- tidades sociales fire combinada, tal como habia sido tan exitosamente lograda en América, con una distribucidn racista del trabajo y de las, formas de explotacién del capitalismo colonial. Esto se expres6, sobre todo, en una cuasi exclusiva asociacién de la blanquitud social con el salario y por supuesto con los puestos de mando de la administracién colonial sada forma de control del trabajo estuvo articulada con una raza particular. Consecuentemente, el control de una forma especifica de trabajo podia ser al mismo tiempo el control de un grupo especifico, (e dominada. Una nueva tecnologia de dominacion/explota aso razaitrabajo, se articulé de manera que apareciera como mente asociada. Lo cual, hasta ahora, ha sido excepeionalmen- te exitoso. Colonialidad y eurocentrismo del capitalismo mundial La privilegiada posicidn ganada con América para el control del oro, la plata y otras mercancias producidas por medio del trabajo gratuito de indios, negros y mestizos, y su ventajosa ubicacién en la vertiente tenfa que hacerse el trafico hos blancos dial. La progresiva monetizacién del mercado mundial que los metales preciosos de América estimulaban y permitian, asi como el control de {an ingentes recursos, hizo que a tales blancos les fuera posible el con- trol de la vasta red preexistente de intercambio comercial que inc! sobre todo, China, India, Ceylin, Egipto, Siria, los futuros Lejan ‘Medio Oriente. Eso también ies hizo posible concentrar el control d capital comercial, del trabajo y de los recursos de produccién er conjunto del mereado mundial. ¥ todo ello fue, posteriormente, refor- zado y consolidado a través de la expansidn de la dominacién colonial blanca sobre la diversa poblacién mundial. Como es sabido, el control del trifico com indial por los grupos dominantes, nuevos 0 no, en las zonas del Atlintico donde te- nian sus sedes, impuls6 un nuevo proceso de urbanizacién en esos le ese modo preciosos procedentes de América, amente nueva Se constituia como una nueva id- ‘uropa y mAs especificamente Europa Occiden- us IstOD any OLDE orp 01d “859 ap fog opout aso 9p £ “openrrese ofeqes-rextdvs uote 1‘ of uigrsty Seuiog Sey SepOr opute|noT AE “Ise 9AM) unt Jopod ap ugsred oaane [2 uo ofeqen jap 1o21409 [aL 1u eystjeideo sapod [ap peptre|uoyoo e| ap opesvdas 10d 3 “opunut [ap opoaydxa ‘oaoduue 398 nb ofa j9p avin so1nb} opp b| ap wodseU 8 So] Ua ‘SODtEIq SO| 9P 12 Kop no op sooutyg oy ‘senu0aue 3 “oUvjes ap oad jap sousIp ura (eu pepLioLsa} Ut v'] “sodue|g sol ap oFRayLALd wa b op uotodaoiad vayssodso v] soauryg 0 Soador jen Jap ‘opeuryest ot ‘opesed ou jonuos ‘ap seuuuoy se] clos sopeziuoyoa sof ap $9[eI9e4 Sy maduuor vy & uoioeygod wy ap jp1on {SEI PT veifat, pourey) & vouyy wimg e| apsop wpren Uo!oe|god Lf B “oTLOLEAYSH|ONS soqtospe ot feqe [2 ‘aiuauuajduns opeded ou o “ope! out ofan ap wtu0y iA getuana vidord ns sod ofeqen ap ¥2390y ap eyduue oued ap up19#190s! ‘ow anb oysand ‘oadome ows!jepnay 9 Ue azqumpiAres ey & Epes ‘ope ono 10d “Ias apand ot toUDUTY Ua SOIPUl SO] 9p aiquinpiaigs wy] “tpeded ou arquinpiasss vv SorLospe worDNy ame] “ope us] “sopeueyese & saiq pe U9 UOIONY SOIPUL SO} (089 10d ou © ap ap wIouiap P| oo ous “oyseY ap “CUI ‘Mopi200 -]no ou je1UojO9 ronaRAd eso ap UO!seUIUT|D eT "OW sey JefegeN v \qeypasap Biqo ap oUreUr OWOD SopwsN uoLeRY SoIpUT So} “uegeuod sasopersmbuoa soy anb sapepauuzayuo se] sod jousjo1A b| Jod ayuaupediouud opesnea any ou uo -ez1uojoo v| ap sepeagp sezourtid sey ua soIpUt So 2p J “soxouiajul sezes wera onbsod ‘sepeuluiop sezes sej oD opeiEpese out 0 opvded ou ofeqen | uoreIoose soadoano sounany Soy ‘voUDWy ap owsiw ozusttuod {9 apsap vx anb so oypaty [g "BHOISIY b ap ayed reno ua epeosng ‘sand ‘19s aqap uoloeot{dxa wy “sapeqtiapizo0-oadouna so] ered osoiayauing spur auiataiqeqord x “TeIpunte UolDe|qod B] ap Jojoos soinbjend ap opeueyese ofeqen fap [eiuap!990-oadosno [onuo [2 ‘OL81 2p spndsap pepias ua erotamoo Ise anb ap oYpoy fa EASANLLOP ‘oy ouw09 ‘9}qu90y ajuaurE}2ay.od opis e1AqeHT'SO]SIS Sop ap seUI aIUEINP nideo [bNSAPUE Uo!sonpoid Bf ap Up!oEANUTDUOD B] ap ‘Osea LS> oud *sondsap & opeimejese ofegen ap ‘edoangy u2 opor § OU “UOIDENTUBOUOD B] ap BaLIOTSIY PepaLsesasau vy anb ajdt anb ‘ousipeydea Jo uo jesuae uo ‘jeypunus opeaiowu fep souwstu -e0Ut So] u2 0 “[oudea [ap PUSH [eI90s UOIDejax BL UD epEU KEY ON {0DUIP|q SO] ana a}UDULEAISH|OXA {SEND BqRAUSOUO Os opzunjese ofeqen ja ‘svadoana-ou souoras sey us “Jewtap!o9) vdoung, vypuodsaziog jonuod ond soroyatiag ap & Jo}wA ap wIouErEJsuEN 9p ‘buapeo bun ua UEqe|NonUe as ‘soroNpoad sns X sosIndas SNS oon apsap ‘anbune ‘olege.n ap sajeeseyes-ou sauoroejou ofeq aqLatUeD seq ueyooueuiad 1 ofeg UorDezsHOJOD ap OSIND Ua O supeziuojoo & jexpuntu opeoisi oxanu je seperodioout sauoiseyqod sauoriau Sv] ap o1Sas [9 por ‘o1guUD ue ‘sEsNUDHIA “soronposd sus ap & sosanoai sns ap ‘ofeqen Jap Janos ap vayfaeds9 wuLi0} owtod oLL]es eI24 ¥] 2p o]foxzesap [ap s1o9p sa ‘ofegen 9p eziany vy ap sau0UU op osad0ud fap [BAUD 9Pas e| Ua “LET 9P 40papo1 pzuiauiog as edoang gnb 10d *ejos rad ou “[pipunu opeo.out Oran F9p [eAUAD Opas ap PIUOPI900N, | apsap K oduRLANPAW [2p sap [9 upiquuey eIonpord as NU OpELOUT [AP [Os}U0 JOP ‘oonuypy [ap Se] eIOeYy ‘Se OLIN! SeIS0D ‘sejs09 | apsap oy ap owt ooLoist] OWSTUH]AOUT OWS [2 UE“ Jenuso opos B] owio exBiowa “jemyfn0aH pepnua-p! vaonu SNWAIAO TEIN NopvaNna aa SOnx VARI 1 VOREIN A ONSTIINGDOUNA Wadod TAG GVAMVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO V AMERICA LATINA nial, pues se funds, primero, en la adscripeién de todas las formas de rabajo no pagadas a Y, segundo, en la adscripcién del trabajo pagado, las razas colonizadas, originalmente indios, negros y de modo mas complejo, los mestizos, en América y mas tarde a las demas razas co- lonizadas en el resto del mundo, of iscripcion del trabajo pagado, asalariado, a la raza colonizadora, los blancos, Esa colonialidad del control del trabajo determiné la distribucién tegra smo: el capit icin social de control del trabajo asala- riado, era el eje en torno del cual se articulaban todas las demas formas ntrol del trabajo, de sus recursos y de sus productos. Eso lo hacia imente entre los eurapeos en todo el mundo del medida y manera, Europa y lo europeo se c “entro-Perife- mo después saber, al ni- Cuando Rail Prebisch? acu , para deseribir la configur de la Segunda Guerra Mundial, cleo principal del caréeter hi iba parte central ituido a partir de América. yoderno y euro- Prebisch y d ser apropiac! ANIBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION ‘uevo patron de poder mundial y nueva intersubjetividad mundial Ya en su condicién de centro del capitalismo mundial, Europa no solamente tenia el control del mercado mundial, sino que pudo in poner su dominio colonial sobre todas las regiones y poblaciones del planeta, incorporindolas al “sistema-mundo™ que asi se constituia, y ‘su especifico patron de poder. Para tales regiones y poblaciones, eso implicé un proceso de re-identificacién historica, pues desde Europa les fueron atribuidas nuevas identidades geoculturales. De ese modo, después de América y de Europa, fueron establecidas Africa, Asia y . En la produccién de esas nuevas identidades, lad del nuevo patron de poder fue, sin duda, una de iis activas determinaciones. Pero las formas y el nivel de desarr especificamente intelectual, en cada caso, ju- jente para ser el Otro, aunque por definicién inferior, de Oecidente, sin que alguna equivalente fuera acuitada para indios 0 negros". Pero esta misma omisin pone al descubierto que esos otros Factores actu de la poblacién mundial La incorporacién de tan diversas y heterogéneas historias culturales ido dominado por Europa, signifies para ese mundo un: configuraci . ea a la articulacién de todas las formas de control del trabajo en tomo del capital, para establecer el capitalismo mundial. En efecto, todas las experiencias, historias, recursos y productos culturales, terminaron también articulados en un s6lo orden cultural global en tomo de la hegemonia europea u occidental. En otros términos, como parte del uevo patron de poder mundial, Europa también concentréd bajo su hhegemonia el control de todas las formas de control de la subjetividad, de la cultura, y en especial del conocimiento, de la produccién del , conocimiento. En el proceso que Ilev6 a ese resultado, los colonizadores ejercieron diversas operaciones que dan cuenta de las condiciones que Hevaron versity Press, Bloomi s, ADS 990-1992, . ‘Vintage Books, New York, 1979; Femando Coro Capital and Europe Said, Orienali Sop sns & pepiuspow v 2p vaLUDZ0Ie UoIsIOA E| ap “OITDATTIOUS | P UDI9EI0gE/9 “ose opor ua 21 ON “opuntt [2 a1gos edomng ap jetuojoo o}UIKIOP rooy a1udtuyeIpUNE OUHOD osn j2ouoa ap ‘eisi{enp “euvUTG Banoad v7e1 “oadoina-onjoadoana anuo souoidvjar se] ap woIeoyy Dyuoutayduns wera sows "VOUFY [ap Saou, soy ooodurey “waLaUY 2p .SOIpUE, SO} ON *,AHUSLO,, AN} *,219pI990,, edowmg| 2P O20 IP (09 epIsou0da1 195 ap 1OUOY OPIGP [2 Woo BUONO vot pent “uot aud “21tlapta90 eaHjIPOD TOIDNY sutop!oaQ edoang 4199p s9 ‘edomns] aru Saye 10130) Sb] “VSIA ap omen 289 apsaqy“soad. uauiodxa owoo seprnsetul os anoodsiad vs9 # opsonse wo) soadoma so] v sazouajun -o1j9 10d- K saxosagia sezes ueia sopeztuojeo sojgand sor] “sjua19yIp aiuatuyeameu eLORaIE tno to ows ‘soadoma so] Wod pepmnunod ap wauy| PUSH WAIN UD OU “aquautajquiou “ora “4 ,edoung B19 Up!OeU 19 waLIOAS| BEEOIODK na} wun ap opesed fo ud ‘seanyno K SeUOISI “1uoj09 sojgand so} v uorwaign-a1 & wHOrS ‘eaont Bun woseraUas soadoune soj :oquaLUH eroadsa ua £ svaquguiaay wos 9] anb seariatqnssoqut souoraeyay Se] 2p ‘o}padsa1 opo1 91q0s “[eIpUNUL Japod ap worted [2 por ered exouMzoduty [niuauuepury ap feruotu uoresado pun ua osexdxo as eaHII eFSUESEH bq 'sarouodns amuouppanyou ‘seynonsed up “ours “opunut jap soygand ‘spLUap So] SOPo} e sasoUDdnS O9S OU asunUAS v SopeAdT| HoxERy Sood Gouna soy anb sod staydxo w ppne “Tesioatin yPlows UOIDEAYSE|D Fl {uojo9 ouisuiuas0UI9 |= ‘SouaUotay SogqUIE 2xTUD WOLAEIDOSE BED “upury ap sandsap opunut op WorDe|qod vy ap [BIDe UgIDEDY!SE|> PL jeuoreut “09 =pqua1ig):seUOBan “opunut fap 01594 [2 & -nygno £ searrofqnsi -ouna aquounnatsnjoxd sosonposd Xs -ory pepyjeuores e| & pepiuapow vy ga akua 90 v2 ayy $9 19 wauuoddojas oroeaynsnf run & owuowepuny un eytlay ofsex 989 oadomNS (0809 [9 to O1Dq “OWSIAINAD0U [a “eLIONSHY | ap SapeLIadutt 9 Sa[esUO|Od So10peurtuop So] Sopor & uNtOD ofsex un soadomo so] UD oljouIeS9p owispout jantto9 ua feIuap!9ag edomg ap oXd |> “wy Uy "MINS UD BIMY]N B] ap ‘opuNUe Jap seanafqnsio}UT SALIOI>e|ax 9p osioafun jap ‘oeurseta fap “eanafqnszoruT yeHaMeUE BIouaLiodxs 18] 9p sopeyinsa1 so] # OpHuas zeB1OI0 n sTonposd ap SopoUt SO} ap ‘se j09 seansadsiad se] ap woiseziuojoo eun ozeyd o8re| ian osaoord opeiuaproa® 989 opoy, “euensii9-o9pnt pr -oiday vj vexed (fmm wsony anb of opor ua saiopeuttuop 2 aluaunperozed sopuaide e sopeziuojos So] ¥ -OSe9 EPO UD SaIq Supipau ua upiquiey— uosw2s0] ‘seFn] 20191 UY “aIWALIO ap eHOsaws ® uatiu0 op anb oj ‘ayuauestoaid ‘osa any x “epesrosaid Jas opnd “enuasa “yemioajaqur erouaray e] ap & euorsty e] ap s1ueyoduur oud un ‘nue 0] od apuop ta “eisy ap osto [2 ue uotsauda1 e] any soUaW oYSnUL pNP Wg “ROLF Uo oLLMI0 aiuayeamba oB[y epeanalqo penrs9[orU) eiouaiay ns ap Sojopuefodsap ‘epenay! ‘euisadwues wamyfnaqns bun 10s 8 uoreuapuod anb soy f ‘eaLI9q! eoUAUTY ap SoIpuT So] arnuD wiopeINp & epuryord ‘euayors spur auauteproouos any odutes a}s9 uo uoisaud -21 87] ‘peplanatns vj ap uorseania{go ap K uoisosdxa ap souoned sns qs OSIaAtN ns ‘SOPHIAS ap UorIoNpoud ap souoNed sns ‘sop -b7{u0}09 So] ap oIttartu}SoUDD ap Ug!Sanpord ap SLU St] ‘SOSED SO] ‘unos sepipaur soqqeuies uo s1s9p s9 “uoxorpnd owoD ojue} uosorUNdoL “seiny opunias uy “oadoano onusa 9p o19yauNq Ua & OWS! ‘ojjouresap ja vied soide seu ueqeynsan anb s seaonu ‘osaooad owistt pus uaIS UngeASA Say Sajeno Se] e YOpUNU [ap SauOIDeI -od & souotfar setuap sey { oadomna o| £ edosng anus ugroeurtuop op seanafgnsioit souoroejar ap osiaxrun onant un ap ugronunyuod vy NOOVANTT AG SOLXAL “ONVIINO IVGINY WNIIWT VORIINY A ONSTHINAD 10d Tad GVATIVING COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA antes: uno, la idea-imagen de la historia de Ia mana como Una trayectoria que parte de un estado de sentido a las diferen- ‘ocamente, en el fundamento del ev dos de los elementos nucleares del eurocentr La cuestin de fa modernidad ‘No me propongo aqui entrar en una dis tin de la modemidad y de su versin antes otros estudios y volveré sobre ella después. En particular, no waré este tabajo con una discusién acerca del debate moderni iografia. Pero es detenida de la cues -a. Le he dedicado los fines de jgunas EI hecho de que los europeos occidentales imaginaran ser Ia culmi- nacién de una trayectoria civilizatoria desde un estado de naturaleza, s llevé también a pensarse como los modernos de la humanidad y de 1 historia, esto es, como lo nuevo y al mismo tiempo lo més avanza- an al testo nferior Y por eso anter pasado en el proceso de la especie, los ‘europeos imaginaron también ser no s 1s portadores exclu- sivos de tal modernidad, sino iguatmente sus exclusivos cteadores y pre 10 es que los europeos se imaginaran ¥y pensaran a si mismos y al resto de la especie de ese modo -eso no es ui legio de los europeos- sino el hecho de que fix dentro del nuevo Desde luego, verso intersubjetivo del patrén mundial de poder, a resistencia intelectual a esa perspectiva historica no iglo xx y en especial después de la Se- en vinculacién con el debate sobre la cues jo durante én’, en ANIBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION sus vertientes opuestas, para sostener 4 necesariamente la occidentalizacién de las sociedades y de las cul no-europeas, uno de los argumentos més usados fue que Ia moder- nidad es un fenémeno de todas las culturas, no s6lo de la europea u occidental. Siel concepto de modemidad es referido, sélo o fundamentalmente, a las ideas de novedad, de lo avanzado, de lo racional-cien ico, secular, que son las ideas y experiencias normalmente asociadas a ese concepto, no cabe duda de que es necesario admitir que es un fenéme- ‘no posible en todas las culturas y en todas las épocas histéricas. Con todas sus respectivas particularidades y diferencias, todas las llamadas, altas culturas (China, India, Egipto, Grecia, Maya-Azteca, Ta-want- insuyo) anteriores al actual sistema-mundo, muestran inequivocamen- ‘lales de esa modernidad, incluido lo racional cientifico, la ‘zacion del pensamiento, etc. En verdad, a estas alturas de la investigacién historica seria casi ridiculo atribuir a las altas culturas no-europeas una mentalidad mitico-migica como rasgo definitorio, por ejemplo, en oposicién a la racionatidad y a la ciencia como carac- teristicas de ies aparte de los posibles o mas bien conjetura~ dos contenidos simbolicos, las ciudades, los templos y palacios, las pirimides, 0 las ciudades monumentales, sea Machu Pichu 0 Boro las irrigaciones, las grandes vias de trasporte, las tecnologias 1s calendarios, la eseri guerras, dan cuenta del ico y tecnolégico en cada una de tales altas ct desde mucho antes de la formacién de Europa como nueva id-entidad, Lo mas que realmente puede decirse es que, en el actual periodo, se ha ido mas lejos en el desarrollo cientifico-tecnoldgico y se han hecho ‘mayores descubrimientos y realizaciones, con el papel hegeménico de Europa y, en general, de Occidente. Los defensores de la patente europea de ta modernidad suelen apelar a [a historia cultural del antiguo mundo heleno-romnico y al mundo del Mediterraneo antes de América, para legitimar su reclamo a la ex- clusividad de esa patente. Lo que es curioso de ese argumento es que escamotea, primero, el hecho de que la parte realmente avanzada de ese mundo del Mediterraneo, antes de América, area por area de esa modernidad, era islamo-judaica, Segundo, que fue dentro de ese mun- do que se mantuvo la herencia cultural greco-romana, las ciudades, el agricultura comercial, la mineria, la textiler Vin texto “EI fantasia del desarrollo en America Latina”, Revista V clencias sociales, no. 2, 200 tu ‘ropod ap wosed aysa anb oysondns tog “owstam290uN9 Jo & owstpos “ido9 j2 ‘wapod Jap popspotuojo9 vj :yexpuntu UO!oe|god | ap Pepy|eIOr ra[9 Sag} UNOS Ua op sns ap sauo1oe{qod se] SepOI ap [FIIOS BIOURISIXe ap SvOISEG, p ‘Sp1aqut |p aTUdULa|qeqosd Te “SauOLOIPUOD $9 ap OUN epED ap SajEMtIOIOD sazopeUILIOp sor] ‘osioaqun jap oysau J2 & ouumY Of azlue SAUOIDE|a4 Se] ap oDDdSaL voiseq eanjsadsiod wut up upiquey exs1Am sopunutt soyjonbe ap oum v Sopriodioout s014>4 “no jetuojo9 upisia e] apsap auodoad as Jse anbune “K jeursdurt/feruojo> {JopeUIWOP UN OUTS UNWIOD Ua OAM Sop SajqHSod SosO ap OUNTLIN, ‘ouvsnsurtueasey fo 0 vaayze-PSeut [9 “os{uELUOI-ODMa}ay [9 “oIDdITa peprueuny 4 9p uotaejqod 9p peptieior Bj v a1qna anb oxautud ja sa epunu Jopod ap uorned ay my “gctUa4SIs un oUllOg OpEanSyu0d Ise Japod 2p JP ono of 404 "Sesto Se] ap wun EPED od elouaptadaproqUy ap SaUOIo sujal Uo a}stX9 saKlofOMINSUE SeSO ap vUN yPLD ‘sa4] ‘,,OUUSHNITOOOINA Jp “popraniafgnsiou ey ap on1409 sosin3au 3 ua ‘uglovu-opeisg [> ‘soronpoid & ap Jonuod [9 uo Fesaning vIU vy “So1oNp {9p Jontiod [> uD serstjertdes esesdus ‘popuom ‘onuep er -uo1shxa ap orig roc] “oqo NS U9 OPOUE OWL JEP £ souDUOduTOD sns aN J94 LOD RAMITUNSE my puodsa109 sa[via0s Sauo19e|21 SB] ap JosTuOD ap SupIoouos SSpULIOY Sb SePO} SupLININE UPISO [LIDS BIOUSIND P ‘ap souiqlue sof ap oun upes us apuop oLowLd Ja s2 “ou ‘sooytoadsa vel ua upyavaygnd euuxoud 2p) wo}ap SPU! 2104 oor eH ZH {yuo 4 sosoto Sopnuss SouRA ug “eploouos euoIstY Bap [EqoTT emuouTEAndajo O1 -otutid [9 9 fetpunut sopod op uoared jenyoe fo “Ouray saWLId Ug ‘ooneu ‘2189 9p SauLUUI] SO] UY “O}91YuOD ap [esNUED oduIED ns supiquier £ pe 2] 9p CouOIstY spiaqu owoD eUELINY, so yenuso woHsono vng ‘seaniafqnsioqul 2 saperZoTeU ‘Sa[P190s SoU 1 ap osiaatun un ap aued WeULioy OER uD K OpUIE TO HAIG SELL O19, ow oydaouoa asa tig “opunur-etwiasis [erUse [e 6 oud un ap eytions ep anb ‘aquarayip pepruiapow ap oxdsou09 un e Ue unde anb sajqensourap soquata|a ap o1unfuod un ‘omaequio Us “AE “owistnjuadoana Jap eanjgodsind ewustty ef UNAS < OUD} OUISILL [> UD AOU ‘BIOaNDaSHOD Ua ‘K ‘pepRUaPOU opeUTE]] ISP OUDUOUD, ep pepardoud ey ap pep! sousde euysisuoa ajegap [9 ‘oadoina owisintadoune jo 30d visondoud by] ap oquoiayip eLs9s ot eatiorsty Prouauiadye e| e opuEaruEyd sowELES 2] anb uonsano | “919 “e/Bofousa vl e “erDUD!O FI ¥ “PEpLEUOIORS 3 4ayjau as peprusapoU ap o1daouod fa anb aytupe as 1s domo eum ‘oue) o| 40d ‘s9 seadomna-ou sau0!: ‘ug!oeztuapow epoy anb ap & ‘pepiuapout Bap exstuoBuIoud £ wio}aNp -o1d PAIsnjoxa Bj 198 ap wouNUPIOINA UoIsUDyeud | “OpNUdS 989 UF {B1O9UIA 0 EINLAAS, ja Y>IAWUDaIH ap oUeIPHDW [2 anb sep10994 Ie} sopy, une Q? “eOHUPILIG esuOWATaY t] apsap aued X vIpsE) S9 ANAL “oquap129Q ap Buus Pop! e7| sopod [ap eLseaoas eaonu tun ‘oxsondns sod * uadoy aTUDUUeIPUNKL OWED auOduAT as anb < vper ogra 59 M18 38 ou & saupuo vs: asrezejdsop © ugiquier vzuantuod ‘eaHpMY v seloesd “edomng] Bun fp 9uOU-O1IHD |e [eIPUML OPeDIOUU [a a1gOs EIUOULAEY t] BP OW -ezejdsap s01r01S0d [9p & wes] 9p kIOsIap Bf ap anued v ayuaUFEjos an Souen,) “edoing emmy B] ap 2uOU [9 eIDeH| MaULIOLIaISod oIpUEdKD a anb ojjouesap ns us any & eauy sa ta ‘amtournstoaid ‘orsrwis “oueyes nudes uoroejos P| “ofegen ap w2sary vy ap uoLoezyHUBosOUE PAULL iqeqoxd nut ‘anb os29194, ‘Temy]NO oUsHULINYSO Ns £ OLUSH|EPNEY [> aod epeurtuop eqeiso feuopiosg edomg emmy ey opuENd “eLIOISHY B] NODVGNIA Sa SOIXaL ONVIINO TVHINY WALI VOI A ONSIUINGDOUNE WAGOd TG GVGTIVINO TOS ONIALIDAD DEL PODER, FUROCENTRISMO ¥ AMERICA LATINA jcar que la heterogeneidad histérico-estructu- jos. Lo que su globalidad jes comunes para todo el fera cen- ituciones hegemonic: son universales a la poblacién del mundo como modelos intersubjetives. Asi, el Estado- rnacidn, la a, a ra Por lo tanto, sea lo que sea lo térmi hoy involuera al conjunto de la po mos 500 afios, a todos os mundos o ex-mundos articula- dos en el patron global de poder, a cada uno de sus segmentos dife- renciados es Se constituyé junto con, como parte de, la redet jos por nuevo y comin patron de poder mundial, Por lo én como articulacién de muchas racionalidades. En otros, storia nueva y diferente, con esta. hist o puramente europeo 0 que ocurre en to« le sentido. Se trata de algo nuevo y diferente, ty que preservar el 3s, de otra modemnidad. realmente nuevo respecto de la modernidad? ,N s, tendencias y p propia del actual patrén esa propuesta, la constituci lo es lo nuevo que ocurre con Amé jo en Europa a, Dussel da en se configura a pat el blanco al récusar uno de los mitos predilectos del eurocentrismo. jue el ego individual diferenciado sea un fendmeno exclusivamente perteneciente al periodo iniciado con América. ay, por supuesto, una relacién umbilical entre los procesos histéri- a Myth of Mode Eclipse of the Other and the 126 ANIBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION cos que se generan a partir de América y los cambios de la subjetivi- dad 0, mejor dicho, de la intersubjetividad de todos los pueblos que se van integrando en tron de poder mundial. ¥ esos eambios evan a la constitueién de una nueva subjetividad, no sélo individual, sino colectiva, de una nueva intersubjetividad. Ese es, por lo tanto, un fenémeno nuevo que ingresa ala historia con América y en ese sentido hace parte de la modernidad. Pero cualesquiera que fuesen, esos eam- bios no se constituyen desde la subjetividad individual, ni colectiva, del mundo preexistente, vuelta sobre si imagen, esos cambios no nacen como sino que son la expresidn subjetiva o intersubjetiva de lo que las gen- tes del mundo estan haciendo en ese momento. Desde esa perspectiva, es necesario admitir que América y sus con- wercado mundial y en la formacién de un nuevo patron de poder mundial, son un cambio histérico verdader ‘mente enorme y que no afecta solamente a Europa sino al conjunto d ‘mundo. No se irata de cambios dentro del mundo conocido, que no al- ‘eran sino algunos de sus rasgos. Se trata del cambio del mundo como tal. Este es, sin duda, el elemento fundante de la nueva subjetividad: fa ppercepciin del cambio historico. Es ese elemento lo que desencadena , cl proceso de constitucién de una nueva perspectiva sobre el tiempo y sobre Ia historia. La percepcién del cambio lleva a la idea del futuro, puesto que es el tinico territorio del tiempo donde pueden ocurrir los cambios. E] futuro es un territorio temporal abierto. El tiempo puede ie la extensidn del pasado. Y, de esa mi nera, la historia puede ser percibida ya no sélo como algo que ocurre, sea como algo natural o producido por decisiones divinas 0 miste- riosas como el destino, sino como algo que puede ser producido por la accién de las gentes, por sus calculos, sus intenciones, sus decisiones, a, pues, un entero universo de nuevas relacio- nes materiales ¢ intersubjetivas. Es pertinente, por todo eso, admitir que el concepto de moderni mente a lo que ocurre importancia de ese proceso, sea que se trate de la emergencia del ego individual, o de lun nuevo universo de relaciones intersubjetivas entre los individuos y entre los pueblos integrados o que se integran en el nuevo siste- ‘ma-mundo y su especifico patron de poder mundial, El concepto de modemidad da cuenta, igualmente, de los cam! 22. Ver Modernidad, tpiaen Am 19-do% asgowop & 39 raropIND [a anayeH0y & p osasonar & ed saan so] ap eoXeur e] Ue epeuEdauose ‘Isa “XIX of%ts Jap SozUa!UHOD apsap ‘wonjod viouspuadapuy “TP! + “09 Ja}9p199 uouaN UOIOEUTWOP ap £ UgLDEO|dXe op souOIDEI>s Se] AND uy anb o yyauiaq uo onbune uuos ofeqea fap «

ap OUP] “S2[eI90S SAsazOHUE Bp OIDI4JUO9 ap sano eun upiquiey ‘sand ‘so pepriiapout tJ “21U0zZL0Y aS9 e ua zezue eatd s2]0!00s sauoroipuod se] UrrquE o19d “uO}DEIO|AND E| wk ‘ppojMaUA UOLaMI!SUL o wINyONUISD “UOIDE|O4 EPI >P jovsaqi] ap aqUOZTIOY tN OLatieS peprtsopoUu vf “sapod ap timed jap sopourwiop so; e1vd peiouod ud & yextdeo Jap soprojdxe SO} wsv4 “SOHO sey axIUD 1p wg sompout So] 5p Jono ‘osaa0ud [9p § 19 opraxoUt [ap & [eI ‘sosoooad soso ap sain ps9 “UOIae Jastiod Ue "UOIOEUILUOP ap UoIDEIO}AXO ap sap -ofoejau ap oxuap ours a0 aut *saj2i90s sosaooud sosa anb ‘091 scr deo sauoroeunutsorap st] “onpraiput soy anuo [2190s pepyenst ap pepisanaut vy wisuonsasuod ua & sepely $9] #fo0s souoraduospe se] enuoo “eums ua “|enpEAIpUE PEUOG! tied ‘iepnp ered ‘resuad exed ojdoxd o2og un ap pepisaaou | “orxa1u09 389 uo opluas ns a1ainbpe oj9s saws sby ap oloenpLAspE ‘uolovztpesoes-sop | :pepranafqnsiow! sotlotoejar sey ap [PHO UO|SUOWHP e| UO OTE) “sapEPLOIE sel ap K semnbaviaf sv] ap uolowzije190s-sop p] ‘squoweLesedau “azainbaL “eapt ‘ouiod ¢ viouayiadxa owoa ‘eansadsiad eyDEp uo OdtIOIsIY O1qUED |>P sand Uf OP PEI -sadsiod eaanu Bj & opelsose of opor ‘[exideo [9p oF “opetseyes fap & jeideo jap uorsesusou09 e“eseHde9 ‘ap word [9 ua sepeordun sojejoos seonovid seaonu st] “o}aj Ug ‘upiowziusapout ap jerpunet: osad01d [op oedun jo owipouinr 9 orpaup seu oyna edoang] UD any anb 10d Jopuaqua v UDIQWUE) EpNAe sg “eprued ap ound ns apsep [P!UO}09 gute) any pepHUApoUt ¥I “OpNuas ase Us SAK ;puigose stany]n9 P| ap pepatsos e] ap “uy ua ‘feuded Jap opeoroU Jop ‘opeupyes yap “jendeo jap edoungy uo uoroeaueDHOD F] v EpEIMOUIN isa 29p0 ‘wo opout ja ‘Seite opEsrsow opis ey BX anb oy viuano to at “pepruzapour vj ap eainugs0una upIsexoquI9 BS td Uap3o souULAd af -ud un puenf sapod [ap pepryeruooo vf grb 0d zeo4jdxo v syusuye epnty “Jerpunur eruowiaf'oy gue anb e} ary ugIsiaA uso gnb sod & “HE quien ® ‘98 osaa0ud asa ap jen2ajaqt Uo!aeIOgE]9 ap O11U90 Jp nb aod avoyjdxo e epnse osg “Jeuapio99 tdoing ap eHoU-oNtI29 seuoz se] U9 opezy[es0] e4atAnysa OpuNu a89 ap ooTUgWIaSAY O99 Je nb popiuropout ap osaaoid yo wed oassioap any ‘aueysqo ON pepuuepow ap ordos~ nbas ‘ofsequuo uls ‘Ses! Supiquiey so ‘opunwi-ewiaysis ofajdwos £ osu un ap ‘ossoozd asa u2 opunut > 0po ap sojgand soj ap uotoeaBoruy vy ap £ jeypuntu epod ap uosned ‘onSHU UN ap *POLIPUTY ap UgLOMNSUOD Bf HOS ELD! as anb sosago.d 1 ses9 ap ANolqns UpISUaLINp ef 9 SUDUp ¥] Ud OLUSHLU o] ‘s9]eNpLAIpUL SOAquION SNS OP ‘oue} Jod *€ sojgand Soy ap [e190s erouaysIxa eI ap SorquUE So] SOpO) tua ua1mo0 soiguuies so] ‘Sp Sq “Sa}eIo0s sauOTDejax S| ap [eLOVCUE NQDVaNTA aa SOINaT ONVEIO TWAINV WNLIVTVOREINW A ONSTNINADOUNE Wadod TG GVGTIVINO TOS COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA Europa y el resto del mundo™. 2. Colonialidad del poder y eurocentrismo La elabs intelectual del proceso de jo una perspectiva de cor jento que fa del caracter del patron mundial de poder: colo- italista y eurocentrado. Esa perspectiva y modo con- ereto de producir conocimiento se reconocen como curocentrismo™. Eurocenti el nombre de una perspectiva de con miento cuya antes de mediados 4 duda mas vieja: se hizo mundial jento europea cia y las necesidades del patro ial de poder capit ic 9. eurocentrado, establecido a partir de Ai No se trata, en consecuencia, de una categoria que imp] la historia cognoseitiva en toda Europa, ni en Europa Occidental en europeos y en toda idad o perspectiva de con jegeménica vias 0 di jento que se hace mun éndose a todas las demas, pre- aberes concretos, tanto en Eu- viamente, no se refieren Capital y capitalismo eoria de una secuencia histérica unil mas conacidas de trabajo y én conceptualizadas como rel Imente entre capital y pre-capi ANIBAL QUUANO. TEXTOS DE FUNDACION precisa ser, en todo caso respecto de América, abierta de nuevo como uestidn mayor del debate cientifico-social contemporineo. Desde el punto de vista eurocéntrico, reciprocidad, esclavitud, ser vidumbre y produccin mercantil independiente, son todas percibidas st6rica previa a la mereantilizacién de la fuerza jderadas no sélo como diferen- es con el capital. El hecho es, n América ellas no emergieron en una secuencia eal; ninguna de ellas fue una mera extensién de an- iguas formas precapitalistas, ni fueron tampoco incompatibles con el capital En América Ia esclavitud fue deliberadamente establecida y orga- hnizada como mercaneia para producir mercaneias para el mercado mundial y, de ese modo, para servir a los propésitos y necesidades del capitalismo, Asi mismo, la servidumbre impuesta sobre los indios, inclusive la redefiniciGn de las instituciones de la reciprocidad, para servi los mismos fines, i.e. para producir mercancias para el mer independiente fue como una secuencia de trabajo. Son pr ida y expandida para los mismos propésitos. Eso significa que todas esas formas de trabajo y de control del tra- bajo en América no sélo actuaban simultineamente, sino que estuvie- ron articuladas alrededor del eje del capital y del mercado mundial Consecuentemente, fueron parte de un nuevo patrén de organizacion y de control del trabajo en todas sus formas histéricamente conocidas, juntas y alrededor del capital. Juntas configuraron un nuevo sistema: -apitalismo. | eapital, como relacién social basada en la mercantiizacién de la fuerza de trabajo, nacié probablemente en algiin momento circa los siglos XI-XI, en algan lugar en la regién meridional de las peninsulas ibérica y/o itilica y por consecuencia, y por conocidas razones, en mundo iskimico. Es pues bastante mas antiguo que América. Pero an- tes de la emergencia de América, no est en ningiin lugar estructural mente articulado a todas las demas formas de organizacién y control de la fuerza de trabajo y del trabajo, ni tampoco era atin predominante sobre ninguna de ellas. Solo con América pudbo el capital consolidarse = y obtener predominancia mundi niendo precisamente en el eje ‘alrededor del cual todas las demas formas fuer mercado mundial. Sélo de ese modo, inante. Asi, el capital exis n embargo, el capitalismo como siste- tes que América. tiempo ima de relaciones de produccién, esto es, el heterogéneo engranaje de BL > waantE nS C219 ‘ousapot too umiqet| anb oxsond ‘sywuiop yezaduo onl eporsty 8 ap oy9s ou aut apsap ‘So seroumd sop st as edouny & voi eIpuNW opesualu jap SeAssfo9p sej UD ‘aseq eUISTLL sjoaud ‘sepmia ouo upgfox et ns wos £ ‘eamynauite vy U9 & woo “eatigury ap soznsaut £ soxtau “soy uuoa ‘infin ound uo ‘2yq)sod oz1y os SUOD By “TIDAL ‘oatiuurtid audits 1 aquejppe us ootsgrsty od aronpoid ap oj9s saedea ‘sar0112 saueou & [eH j9ap SouDUE S9 OU O1ed “eIAgO So -08 P|] “SBOLIONSIK| SApEPHHUApE saNB|NTUIS & se uosany sojgand sojjanbe sopor :e1aqo $2 idvoaud) ou ip saquenioduay seu soy anb uosaknjouoo upiquuie, |p arueanp opos aqos o1od “iax 0 ' uoroipensiad as soadoana so] ‘ofeqlua WIS uy “wdoang oWlo9 J9791uUD UD opre} OU U pout jesnn209% pepriuaps vrowuLid v] “opey om10 404 pepreuny Bf ap [eany[N9 u!INpoId e] ap vE enp un aun so] Sopot e sazo1iadns 3 b aruaypuadap 1 9p uosireu je ie ap anb 1s Jap SopeIp sopepnuapt seaantt ‘augos aquat ‘op o1nesd ofeqest 19 1oisty pephuispypepnua eaonu | B OU “eaLpUNY ap eIaUEND {oUa}U opout asa ap epyesojoo 191 SOMO Ug] “opbsnd J weI9 sod 1 OAHU Jo UO UOLOEDIQNaN NS UpIquUEA Bqeo4|duly 'Sex0L. |p uo uo $070 OUIS UR OL jousty ry ue 109 “Jeroes pepauapt x ‘spzinb S9 upun - ap oo1syq OATH OWIOD EzLA ap BapH B] Ap wOUOTIA 1] ap soianpord sayquuenua ‘osaxfoxd ap < pepiuet ap taoni vlouaBIA Yap ‘owsapourero}o> 21 B] ap OWUSILIU29-oUN}a opeqiaaeNs [ap upIsaidxa owwo> opnas azainbpe oj9s uoIsia esq “ouistfeNp € owsIworonjoA “=UsU fopered ‘ucxue: snd B] UD UOISIA Eun ofnpord UOIOeIDOSE FC “eUBLUNY LLIOISHY e| ap [euOFIOomprEN A ojtanuao ap “eysitoronjona eanigadsiad waiqupo0gna aquoUeoy Joadso vy BUI LIO as oyu aS9 aq “[eIUApII90 n vadoma WOIDEZT|EALD 1ovutajno Bnd oMOVeZH|IAID OsiNo [9p eprued ap orund owOD wz: -panyeu ap operse [ap ap! k| Sa pepruxspour ap woHUZDOINe UoISIaA {ap [Buo!oepUNY OM [9 “OpeTEUaS any EK OWO: “edoang-ou £ edox ney ania SauO19P[a1 Se] ap wa109" YpeIOGEIa ary S¥Op! 9P 1e|ILUS YOUN run “jentdeo-o1d X yenidea arjua sauoJoejar se| ap 0589 J9 HO OWHO ousyonp € ousquoranjosy “opow oso ap asre|jouresap opipod euqey ou pepriqeqoad por woo & “eqo|s £ jeipunut ejeasa v “opow ono ap ayueUItUOpard opis, ey vounyy "epeste Souatu oyanut ‘eperedas eioUEWL ap Ot “Ot enua9 afd [9 oUto9 0]9S vp ua Koy opuonstxo EnUAUED £ opHsixe | audurays jenideo Jo ‘oriourowt asa ap anied y * -19Ud Bf Hod OTS ey ua “opeosou ns ByWOUOD9 FI ONSISUOD ajUE[ape Ua JIJe ap anb ua “TeHdeD op or -op [9 ofeq soronpoud sas ap £ ofeqen Jap tonuod ap seULIO} Se] sEpOL NOIVGNTT AG SOINaL ONVEINO IVGINV VAIL VOR A ONSTMINGDOWNA WAGOd TAG GVAFIVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA lea de raza; y c) la diferencias, de modo Homogeneidad/continuidad y heterogeneidad/discontinuidad Como es observable ahora, la perspectiva eurocéntrica de conoci- miento, debido a su radical crisis, es hoy un campo pletdtico de cues- s. Primero, -ambio histérico como un proceso o un momento en el cual una entidad o unidad se transforma de manera continua, homogé- a y completa en otra cosa y abandona de manera absoluta la escena t6rica. Esto le permite a otra entidad equivalente ocupar el tuna eadena secuencial. De otro modo idea de la historia como una evolucién Segundo, de alli se desprende que cada nnados de manera continua y sistémica ( ica). demuestra sin embargo que el a cconoce como cap ‘mentos heterogéneos, tanto en términos de las formas de control del trabajo-recursos-productos (0 relaciones de produccién) o en términos de los pueblos ¢ hi elementos se relacis ctura heterogénea. Esp: estadios y formas historicas de producci ANIBAL QUIIANO. TEXTOS DE FUNDACION global, o prefordista, fordista, de mano de obra intensiva, de capital intensivo, de informacién intensiva, etc., ete.) estén simulténeamente cn actividad y trabajan juntos en una compleja malla de transferencia de valor y de plusvalor. Esto es igualmente cierto respecto de las ra- zas, ya que tantos pueblos diversos y heterogéneos, con heterogéneas historias y tendencias historicas de movimiento y de cambio fueron reunidos bajo un solo membrete racial, por ejemplo indio o negro. Esta heterogeneidad no es simplemente estructural, basada en las re- laciones entre elementos coetineos. Ya que historias diversas y hetero- ‘géneas de este tipo fuer vuladas en una sola estructura de poder, es pertinente admitir el cardcter historico-estructural de esa heteroge- neidad, Consecuentemente, el proceso de cambio de dicha totalidad capitalista no puede, de ningun modo, ser una transformacién homo- génea y continua del sistema entero, ni tampoco de cada uno de sus componentes mayores. Tampoco podria dicha totalidad desvanecerse completa y homogéneamente de la escena histérica y ser reemplazada rico no puede ser unilineal al por otra equivalente. El culacidn estructural, podria ser desmantelado. Pero ain asi cada uno algunos de sus elementos puede y habré de rearticularse en algin otto patron estructural, como ocurrid, obviamente, con los componentes del patron de poder pre-colonial en, digamos, el Tawantinsuyu” El nuevo dualismo Finalmente, por el momento y para nuestros propésitos aqui, es per- tinente abrir la cuestién de las relaciones entre el cuerpo y el no-cuer~ ica, tanto por su gravitacién en el modo nto, como debido a que en nuestra experiencia tiene una estrecha relacién con las de raza y género, La idea de la diferenciacion entre el “cuerpo” y el “no-cuerpo” en la neia humana es virtualmente “culturas” 0 rocentrismo- la permanente co-presencia de Tos dos elementos como dos dimensiones no separables del ser humano, en cualquier aspecto, instancia o comportamiento. 138 Leh 48 2p 40 sau 80 J yan 4p “ope op oss Ie ap snuuy OF 6 pivziadoana as oduiay [2 ue anb of je & oadoma-od p ‘seaqeyed seno uy “oayUdIa 19 0] & oatuutad 0} apsap enuni ‘ows! soadoma-aud outa ‘oppy tn ap ‘sopesop -Isuo9 198 uossipnd soadomna-ou So] Sopot Isy “EISlUOIOnjoAa/e SHEP royjnaad e| v a1d oxp ors ‘pepruzapow e] 2p eIstA, opeuma jeu eysmnuaoouna varuos eanoadsiad vj ap aued ows owsyenp jesrpes onan jap sandsop anb ‘seaeput sod epanb uonseno ‘souaU StAv|os@ Si ‘sea [a Ua oluod ‘aiNaWE}Da4p o vzajeAneU B| ap voHa9 SPU OIE ‘SEZ 24 S$ UBIONY S9IOLIAgUE SpUE O}UEY £ ‘Sodian So] ap O81 [2 UOD OTL! ‘opednoosoisa opanb ‘sasouiayut st7er se] ap saaafinur se ap ye jeioads j9pesogeys ty 28 0198 op v9 soadosto so 10d uo12e}ojdxayuoravurop ap & on onafgo owioa opor aie “yexpunpy Basan wpune: “sopeiapystios uesary soadoana-o1 soyqand so] jemyeu,, Bw Seu ‘soiput “(Souvatije 0) sostau- sezex seunaie ‘eadouna uotoez4 osaoord jap euapes e ap & ezayeamnee ap ;sunupooIND LALoad “siad eso aps 1 [9 d1uBINP NEBUIGH ap 2PUuO [9p OSD [> y ood *vzeT Ippstsondosd eae sp so 9p eu ap Usd [pd opera! [oP viary ‘oquaytutsou09 ap 01/90, otto9 opety any {OUIRTS,, [> FU -ugo0na peprfeuoraes P| Us “opour aysa aq] 2z9]esnIeU ‘anu o “euPuuny ezajempeujodiona fo £ euBLNY orafHsfiozel v| ANUS n SUISIA 10S uogap SOqUUP axUa Sa auiuo [eoipes uoroeandas esa eprony ‘on on vpou otisn ou ‘reuozes ap zedroun "Y “PUUE [9 Ud aquaUBALSNIOxXa Opez|v90] OUOa ‘9q{ou09 2s Uop 989 X *,49Z,, ap OPEIOP 495 uN “wIOUIR|AOXA JOM ‘sa OU ~eluny 198 [9 Pista ap Ovund aa apsac_ ‘owalunI90U09 ap ,0124g0,, anb 18509 e110 498 apond ou s9 ,odian9,, [9 [Und [ap o19adsa1 « 9p Bop! tI 9p jopeits/uoze, ta “oun 198 jap edrio wpe ua soquawaja soqu ap anuaueuid 9 -unsoud-o9 eum 819 anb 0°] ",odiano-ou, j9 6 ,odion9,, ja augos wistjenp afupioqe onstiue [ap uorseinut e] s> apsons anb 0} ,-S9uE2s9C] UO) {,OuvNSHD owarUIEstd fap soning uoloeztsE|n99s wy op osooosd ja opuEUTLNTNa ‘SaLEISAQ] CSE jafqnsiayuy SauOIgEfeN se] ap vperedas iseo rosaunde opnd rue, axdax e] ap o21seq o1a{q0 18 ony ,odiona,, ja anbiod 4 “epwiadsexa syzinb “epezsreyua any 200°, [pp eseurtid vy anb ‘uoroisinbuy euayd ua 1nx A ax so]its So] antio opor [pp eatsaudos eanygno ey olueanp ang “upiquiey ‘aquUIELOI ‘upIovayes vy ap uoIoe so ‘Jouy je 019g “oquoumey0y, -uid o1afqo yo ,.PUNfP, [9 $9 joa Bap eUOSIY 89 O1Dd “ Pp augos ewe, 2p Bapt e| 9p 9sbq 8] 23q0s OUISHIO OpuNUL jap eHOIsIY ease] LUN ap ued s9 ourtuny 228 [ap somiauaya Sosa ap uotoesedas ap osasoud 1 NOIOVGNATSG SOLXGL ONVAINO TVEINY VNILV IVORY A ONSRINEDOUN WAGOd TG GVGTIVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EU INIRISMO Y AMERICA LATINA como tal, no agotan, no pod trayectoria de esa perspectiva de conocimiento, portantes rasgos Ficos europeos en tantos aspectos, les © intersubjetivos. Pero, al mi mpo, somos tan pro- jente distintos. De ahi que cuando miramos a nuestro espejo no, queriéndolo yy aceptar aqui como perteneciente a nosotros solamente. De e: como nuestra y ‘manera seguimos 1pos modernos ha ocurrido solamente a través (0 sea, dentro de los limites del ¢: 10) pero im- atizacién del control del trabajo, de los recursos productivos y del control de Ta generacién y gestion de las institucio- nes politicas. De este modo, la ciudadania puede Hlegar a servir como 138 ANIBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION igualdad legal, civil y politica para gentes soci Un Estado-nacién es una suerte de sociedad individu las demas. Por eso, entre sus miembros puede ser sentida como iden- iad. Sin embargo, toda sociedad es una estructura de poder. Es el poder aquello que articula formas de existencia social dispersas y di- Versas en una totalidad iinica, una sociedad. Toda estructura de poder ¢s siempre, parcial 0 totalmente, la imposicién de algunos, a menudo cierto grupo, sobre los demas. Consecuentemente, todo Estado-nacién posible es una estructura de poder, del mismo modo en que es produc~ todel poder. En otros términos, del modo en que han quedado configu- radas las disputas por el control del trabajo, sus recursos y productos; sos y productos; de Ia autoridad y de su especifiea viol intersubjetividad y del conocimiento. 'No obstante, si un Estado-nacién modemo puede expresarse en sus miembros como una identidad, no es solamente debido a que puede ser imaginado como una comunidad”. Los miembros precisan tener ‘en comiin algo real, no s6lo imagina do, algo que compartir. Y eso, en todos los reales Estados-nacién modernos, ¢s una participacién mas 0 menos democratica en la distribucién del control del poder. Esta es la ‘manera especifica de homogeneizacién de la gente en un Estado-na- cién modemo, Toda homogeneizacién de la poblacién de un Estado- én modemno, es desde Inego parcial y temporal y consiste en la niin participa jocritica en el control de la generacion y de la gestion de las institueiones de autoridad piiblica y de sus especificos ‘mecanismos de violencia. Esto es, se ejerce, en lo fundamental el Ambito de la existencia social vinculado al Estado y que por ello se sume como Io explicitamente politico. Pero dicho smbito no podria como igualdad juridica ente ubicadas en las relaciones de poder, todos los otros ambitos de Ia existencia Si las relaciones sociales social fueran radicalmente no democraticas o antidemocraticas™. Puesto que todo Estado-nacién es una estructura de poder, eso impli- cea que se trata de un poder que se configura en ese sentido. El proceso y democracia; cuestiones ap X papatsos esa ap uorowz 104 UOTOIpuod B| $9 pEpEI90S P| ap UO!SeZNIEIZOUIBP 2p OS09 ud ayueyodua tn ceMustU v| $9 EIoUDUEdXa vy ‘wdoang ua sopeass| & sopmpaio0s ap to: 1 BSOHIXA Ap SOSPD SO Ap OU UPLD LEI ‘eueds:] Uo IS ON ‘SOBARA SO] 0 SOUETI90 So] OUI09 ej S0Dsta SO’] "WU 1S2-09119}S1 9 SOSIOAIP UE) oTUDU no} ou anbune “eanoayo jojoo orsaud 92 So] 2P cloud oroedso jap onttop jd & sopersos souoraejas se] ap Jopezneioowap osaooud types vsosopod Anu #19 anb anvauryends oqoxd :owerxe 0 [eu {U9IOD OSE & ODL 989 9p 21 | ua ‘sajourdss opeyssy [2 & pepaioos BI 9p Uo! ‘sojtity 198 UoreAIsOLUap “SopeUIGUIOD ‘[B190s & osntjod 4apod ap 109 [9 “opow 9182 2C]“I-O18T ap jesoqyy Uor prpaisos vj ap | UnNgaLOHT] OULD 04 roti J9 23908 bUOWa7OY LUN ap 1en Ua “edomg Ud [eLIOVDS 12pod Ns sundo vj ap wosng ua wo1j9q vanyjod wun v ‘spulope ‘oatpep 2s epedese opanb ‘sozing & sapepnio sbj ap seusodues sapeprmu OUI vl ap BAUD Ua anbeW OSOUXD £ oUDIOIA Jap O82N up son1u99 IgUIY ap SOSINDAX SO] 9P UOISILISEAY AP BaLIOD U9 ASIEDAUOD spoud 498 ap ofp sompnt & sou is anb wsorapod & e: ss eroutzy anb 40g? s011X9 SOUOU uy so eyedss owod se “erouatiadxa epestio] spur vy oruatudyqeqosd s2 jouvs, ‘SOSe9 SOsD aunty “pepHUapE EYDIp E Pere 1p A ayrany tun £ unwos pepnuap! bun jse stonpoid eavd “eoupos0194 estou aiuouiersaid uorsejgod eun ap uprseziouatowoy eatnejer ap osacoad un sionpoud rand ajarayns s2 ou yeanta9 opersey aun 1x9 | ap oon sojpiu sns uo wi9 euedsy cou eueds 1] “SOmqISIA Anu Hos sejouasaytp sey anb earasqo as ‘uoIsezteuOToEN ap sosazoid soanoadsar sns £ (souoruar & sauorse|god) ug!oeurtuop soroeddsa sns ‘soadoma sapenuss sopeisy so1ouitid So] U09 o1padnis b ojjanbe esuoisiy eanoadsiad jemoe ensanu apsap soueeput ‘Sal0pez1uo]09 So] ap UO!SeU-SopeIsy SoanITY Soy ap SOHOTIAIAT ‘SouIStLU So] URI9 OU s1Dap $a ‘Sa10PEzZILOIOD So] ap eULOIM UOLOBUILHOD 9p soloeds9 so] owo9 sopeiopisuos ueA9 ou anb sono uEqEGe ‘Saiopeziuojoo So] ap se] # SaluavayIp Sapepnuopt ueHUAT O10S id ap wuLDIx9 0 jeuiaduun uoIDe2 aed eu-Sopesg Somnyny So] ap SoLIO}12101 soUsTe SOT Uo “1190p $9 “BWa}UL UpIoRMTLHOP 9p SordeUIsa Ud SOPIIAAUOD SOUOTAI SOUSIL Soy ueqeyqey anb oxad ‘saquarayIp sapepnuapt uoo sojgand ap jojo9 souadutt So] ap UOFOEULIOF e| LOO auALUA IU UOD gZUaUOD anb [eIUO]OD UO!DeUIEHOP v] ap UOrDISodu v] v ojajesed any “toroeu-sopeass] ap upoeuLOy wv [eIUIpII90 edo. otpagarue anb yerese uo}owztpenuad ap osavad | AP vrouaniadxa wiourtad Bp ony es “Sayquasaput soxoluENXo ‘wo sopeiopistiod ‘Sorpnf & sauruynsnur so] owlos ‘sodn® sounsye ap wolsindxe t1 9Xnjout osasoud jo ‘Sosinsas sone soyaBur sns { eouipury ap aseq vy aiqos enisuo9 as anb euedsg e] ua owtod sax ejnoned soseo souniye uy -sorafuesyxa sojgand we19 “oprias asa uD ‘ab sono aiqos soqgand soundje ap uoto¥ziuojoo ap osav0ud un oo gzadwa uproeu-opeysg [9 opout a}59 9¢] “uEAETIGEY o] anb sopepnuapE » so|gand soatsfors19y & sostaaip Soy a1gos uosoisndutt as £ worsen -op ap ofsedsa ns uoseysinbuos anb soantjod soayanu soaod sounsje ap niguafiows e] woo gzadurs ‘ug!oeU-opeisy owloD sepeansyuos 19pod ap semiannse ap uoraeuuO] 8] F Ady onb osadord ja edomey us ‘a|2Al1 Somto e aay OpeuEa & opemdsip uo!seuILOp ap O19 isa un aquaureLiesazau ‘opnuas asa ua ‘sa oloedsa ais “opeztjesiUas jod 1opod un ap vsisasd as “viouangasuo9 wy “oporiod 4198 vstoaid ofsedso oypicy “oduion 9p ud un ap ofe] 0] & ‘opep oroedso un ua sLun'90 apand juoiseut ap osasoud rainbyens anbiod ‘ugie|qod ins £ ojfort419) un auqos jexue9 oonyod 1apod un wos auduiays wza4duara NOIWGNNT SG SOIXSL ONVANO TWHINY VAIL VOR A ONSTMINGDOWNA WAGod TAG UVAMIVINO TOD | | | | COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO V AMERICA LATINA in modemo. No hay, en verdad, excepci t6rica del proceso que conduce a n Estado-na esa trayect Estado-n formacién del Nn El Estado-nacién en América: Estados Unidos namos la experiencia de Américs ntes. En el area britano-americana, el comienzo violenta. Pero antes de la Independencia, cono- cida en Estados Unidos como la Revolucién Americana, el territorio pequefio. Por eso los indios no fueron habitantes ado, no estaba izadios. Por eso, los diversos fueron formalmente reconocidos como naciones y con felaciones comerciales inter-naciones, fares en las guerras entre colonialista jos no eran parte de la poblaci I britano-amer los indios fueron excl esa nueva sociedad, iderados extranjeros. Pero mi ante sus tierras fueron conquistadas y ellos casi exterminados. negros. Este ti mo grupo era fundamental para la fa sociedad colo ‘como durante un primer largo momento para la economia de la nueva embargo, demogrificamente los negros eran ui genuinamente repre nquitud social de Ia sociedad norteamericana fue inmigracién de millones de europeos durante la poblaci incluso mas lejos con resulté en la abund n recurso basico de produc- cidn, la tierra. Este pudo ser, por consecuencia, apropiado y distribu 142 ANIBAL QUAN. TEXTOS DE FUNDACION do de manera no tnicamente concentrada bajo el control de muy pocas gentes, sino por el contrario pudo ser, al mismo tiempo, parcialmente mcentrado en grandes latifundios y también apropiado o distribuido ‘en una vasta proporcidn de mediana y pequefia propiedad. Equivalen- te, pues, a una distribucién demoeritica del recurso. Eso fundé para bblancos una participacién notablemente democratica en el control y la gestion de la autoridad publica, La colonialidad de poder no fue anulada, sin embargo, ya que nezros ¢ indios no podian tener lugar, en absoluto, en el control de los recur- sos de produccién, ni de las instituciones y mecanismos de la autori- dad piblica. Hacia mediados del siglo xrx, Tocqueville” observé que en Esta- dos Unidos de América, gente de origenes tan diversos cultural, étnica « incluso nacionalmente, eran incorporados todos en algo parecido a iquina de re-iden ‘i nal; ripidamente se convertian uudadanos estadounidenses y adquirian una nueva identidad na- reservando por algiin tiempo sus identidades origina- encontré que el mecanismo bisico de ese proceso de malizacién era la apertura de vida politica para todos los re hacia una intensa participacién politica y con la libertad de decision de participar 0 no. Pero vio también que dos grupos especificos no estaban autorizados a participar en la vida politica. Estos eran, eviden- temente, negros e indios. Esa discriminacién era, pues, el limite de ese impresionante y masivo proceso de formacién del Estado- demo en la joven repiiblica de Estados Unidos de América. Tocquev lle no dejé de advertir que a menos que esa discriminacién social y ica fuera eliminada, el proceso de construcci limitado. Un siglo mas tarde, otro europeo, Gunnar Myrdal esas mismas limitaciones en el proceso nacional de Estados Unidos. Vio tambien que debido a que los nuevos inmigrantes eran no-blancos (provenian de América Latina y de Asia, en su mayoria), las relaciones coloniales de los blancos con esos otros pueblos podrian ser un serio riesgo para la reproduccién de esa nacién. Sin duda esos rie en aumento hoy en dia, a medida en que el viejo mito del melting por ha sido abandonado forzosamente y el racismo tiende a ser de nuevo agudo y violento. colonialidad de las relaciones de dominacién/explot 'y no-blancos, no obstante su intensa v 1835), vol. 1 chaps, xv1 yx Harper and Brothers, Nueva York, 1944, 6 Alexis de Tocque 37 Gunnar Myr 143 sb uv ajuatuwancyos sexpaus sede seaonu < soueqin ‘SUAaNL HOLEULLO} 9g “wURgUN feIDIELHOD FILKOUOSS jeP sopeipau apsap “vuLne7| eatioury ap sozosqo sopeisejose op aitiofunuoa weil sowud |2 ouuoy as seianes sedwed soy ua “sand “sap oood 1go9 £ ‘orouuad antes sted [ap eLsonst bf $231 lopeoseu vy pioueuiodus eno sosinoas ap jos 4 2p BLAMJOR ap E1509 & [9 ap osteo [> ty “Ost On | pu & ojuoud spur asivogniuapr sayend soy { sosuap ajualuoitioiayns eX “pepniuapt eun “opel -sq] un ‘pepainos wun sasted soso ua uosesuooua soadoano sonues3iUt roRy ap vIOUaIQGIp v ‘Sopout sopor aq] ~Kenrup] Ue 10K 1p eno sre] cand ua ‘€ pueoqrotmmouney & nuapt ey idxo ueqezvyoor Seajuatue “eadouna wap saquarayip serdoad 19 asiblapIsuOd ta “oIuOD}quqosd Ose wand “saiqe JOISHIf “BAMIITISO UOI PEPO|IOS eI of “AX Of#IS Jap OND oUt [pp stzadsoud seaue sey ap eu ouloa niouafiaw ng uA un ap apas OWW0> O .9 40d & ope|joxesap oaod any “oIsa4 f9 1908 BOI HUE EIS09 P| UD OPT a1gos “OLIONAIOY 260 Ud nb ap oypay fe uOIBI90sP as SaUOLOPUIMLIAIAp SUSE “ep ‘unions epundiag B] apsap soprfaiuewisap ayuotuyeated oo ber Jo opeis un & peparoos Pun any oXmpnsHoD a5 anb of ‘ostwi00WIOP opeis un to quoweansjod asreziuetio & osiejuasaudas ap zedva “ean, -p300U9p pepaidos UN ap ren] UD ‘as¥g WSO axqoS “eoH|EID0ULap vo: -od ug oejou epos ap erouanoastios ta K soouvq sordoud so] 22149 sean, -uouiap sajeioos souoroejar ap odin samnbyen ajqisoduut oz1y “soxput oj 8 sepeysinbuod seuion se] ap aejnonsed wa “ex20n v| ap eIoUDuD) 1] ap wolseqUBSTIOD PUIALIXa k'] “eIUNNSIP aquOUNE}o|dlUOD wOUeL PUN ‘2p ouundo euioH B| ap uoLoerdoide v] euNUadIy uo ‘opoued ojueHIod “lu Un a1ueinp wpeNuDoU09 SotUT ExsUELL BUN 9p ofmpodd 2s B4I9H P| ‘ap woronquIsip e] Soprun soperssy ue seanoNpY "eUNUATLY Uo [pIDadso tua Siu ‘oursLawEaXoU osv9 [9 UOD Uo!DEIEdWOD U9 sasied SosD UD voiseg vlouasayip vun ‘ofrequu uss ‘ofnponuy jeyonuo owwows]> UA .asted Souip ua ug!orzrouaBoUtoY ap osD00ad [> eiouatinde ua oprosuios ugiquiey 0959 “opnuss un uel ensinsy) & aI. ‘euntiozay 2p sapeporoos se] ap pruynburjg e| eiouataede ua opuep!jos -uoo ‘soadoina sajuerrurut ap souoyqte upiqute; uosofene sasted SO1se] 20x oJ8Is fap sepeogp seuauutid san se| ayutAM 2ILY) UD A “XIX [IS 12 ua oypoy any osa Andina) & eunudBry ug “eadoma v| v ‘oulapomn lugioeu-opeisq un ap uotonynsto9 ap os9o0xd jo seaI]]9Bj OpoUL aS9 ap & Jeuofovu UOIDe|God P| AwzruFOWOY ap eatyIpadxa vULLO} OWUOD SOISD 2p omuniuioyxe [9 & woge|qod sorpur soy anb ouowia jap vasinbuo> x] eLres -290U ‘SOpIti( SOpE)S:| SO| ap SED [9 U9 OUIOD ‘LOsEJOpIStIOD Ng OO [pp sasjed sosanu so] ap Saiueutop soy A “sesaninyiod 0 sojourdss od sepeuruop souorax seo Hoo uorseedato> ta ‘Te ayueinp eourUe run any wiBou UorOE|god Ff UOIquUE *s lug souojoo So] exed epeutdiosip ezaue ap < aquouresozi0} swfeqn v sajqeuapuios ou ‘soprojdxa sazopefeqen ua asaioauoo vied peprliqty -odsip us “PoupureanioN ap sojjanbe anb enyonuyso BursiLH B] SOU spuu ap soyqand wera anb uo epipaut 1908 t] & Sopesd -oqut torn} osoduiey “eofeut Ns U9 ‘SoIpUt SOT] “SopIUA) sopEIsz Uo epluungo pe seynuus ary (Sensnap, & YD “euNUORIY) wUNET KOLDLY ‘ap ang 00} opeure]] jap sassed oj ua uoFseNNS B“eIsiA wiowLd Vy nounjq nuodou Sang ou0;) :DuyvT vILgIUY e aU WOIOHIOADY E| ap ¥aP! BL ‘epNp UIs “axoyar as anb Osd v Sq opmasz] un ap UoIoeHLALIO By £ RLO|DaKEN | UO OPEINATYOD 408 ‘opnd sapod (3 "soate|q-ou So] tod upiquiey apie set wpeuTEfoaL 198 ‘elaipnd anb ered o1znsaa9U s08t4 Jo 0D osod “pepioA 9 ‘soout|g anu “opeyse| [ap uordonposd ap sosinoar ap oxU0D Jap UorDEZILIDOUIOP ‘ajueuodury 9 war osad ‘earneyos ey aypaduay exed ow oysony ue} any ou sorourd so] ap eueys0KeU ojuaLUEASEA UoloIpuOD vy wPEP “wOUAT NOVANTE SG SOLXEL ONVANO TINY VARI VORIINY A ONSIIINGDOUAE WAdod TAG GVANIVINO TOD ONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA, establecido un poder configurado com supuesto, Los indios, exigua pobres jo-nacién, Hasta hace poco eran sociolégicamente invisibles. no lo son tanto, comienzan a movilizarse en defer tierras que pro imaginada desde una perspectiva euro al global so de homogeneizacién de los miembros de Ia sociedad r, NO por medio d damental de las relaciones sociales y politic noderno Estado-nacién ” el resto de paises latinoamericanos, esa trayectoria eurocéntrica demostrado hasta ahora imposible de e1 mo se pudo proceso revoluci ‘olonizacién del poder pudo ANIBAL QUUANO, TEXTOS DE FUNDACION contenida y derrotada. En. . correr un trecho importante antes de s ar la Independencia, principalmente aque de la pobla- fon estaba compuesta de negros, indios y mestizos. Sin embargo, en todos estos paises, durante el proceso de organizacién de los nuevos Estados, a dichas razas les, le participacién en las decisiones sobre Ia organi ica. La pequefia minoria blanca que asumié el control de esos Estados se encontrd inclusive con la ventaja de estar libre de las restricciones de Ia legislacién de la Corona Espafiola, que se dirigian formalmente a la proteccién de las, razas colonizadas. A parti imponer nuevos tributos coloniales sobre los indios, sin perjuicio de mantener Ia escla- vitud de los negros por muchas décadas. Por supuesto, esta minoria dominante se hallaba ahora en libertad para expandir su propiedad de la tierra a expensas de los territorios reservados para los indios por reglamentacién de la Corona Espaiola. En el caso del Brasil, los negros no eran sino esclavos y la mayoria de indios estaba constituida por pueblos de Ia Amazonia, siendo de esta manera extranjeros para el nuevo Estado. i fue un caso excepeional donde se produjo, en el mismo mo- volucién nacional, social y racial. Es decir lobal del poder. Su derrota se produjo por parte de los Estados Unidos. El otro proceso nacional en América Latina, en el Virreinato del Pert, liderado por Tupac Amaru II en 1780, fue tempranamente derrotado. Desde entonces, en todas las demas colonias ibéricas los on éxito en tratar precisamente de evitar la independientes. Tales nuevos Estados no podrian ser considerados en modo alguno como nacionales, salvo que se admita que esa exigua minoria de colo- izadores en el control fuera genuinamente representante del nizada. Las respectivas sociedades, fundadas en la de indios, negros y mestizos, no podrian tampoco ser consideradas nacionales, y ciertamente mucho menos, demoeré- ticas. Esto presenta una situacién en apariencia paradéjica: Estados independientes y sociedades coloniales®. La paradoja es s6lo parcial dominacién col FO En los 6D y 7 entre Tos que me tevizar la aparenterelaciin pat ica de los Estados independiente respecto de sus 147 pact] pod P Pep so] sopod ns ap ua equay sasied Sosa ap saj ‘edoung uo “opor augos ‘seplonposd sesouvarour jaq Sosa ueqrunsap $9 anbuod aquoUH souoLroureoultie] Sex0URS Sol ‘PEP ‘2p uolagjnorue ap ala owtos rerides epett Inq vy Soputip, sopeIsa & jod v] ap euOXeat te a1tout 2p JoP souanp ‘souvaziatueourre] soate|4 $210U98 So"] ‘upejouap any & Sour sousngl ap uotoednao e| 1wop ns mpuedxo iadun ugisuedxe ns £ soipitt so] ap Sei98 St opluy) sopeisy “sosied soso ap fed SOUOID U9 $9509 joo-02u unTUTU Joouaf9 ueypod ou “eg uusio [baimuog 0 vuedss {uiainb oc? “oanjod 0 oa1kiguo99 Zopod soseur UN sod sopeu! joadsa wauLU vs 9p sarttaiptiadap ws} ‘sand uerg “vadosna vy dduiots uosoamsa wlauandastio> ua & sod 120 Seu ODA HOIBIAMISA S9]2190S Sasa.oqt “sa1opeuruiop so} ap 19 Sopot t 10a JeuoIoeU Sam ou & S09 -ubjq aaiue sountuog sasazaruy ap OUD UN soa suuoip ap uoroniojdxayorunuop jap soysey “2102 “souiau SOAD|as9 Soy X SO fais SO} ap O19 208 Sot sno fY “Soztisaut £ soxau A SoIpuL Soy Wo UNOS YO xd vlouapuadaput &] 2P 5 (0 sasa[iiuy owos ows pyanbad p] ‘seuvoiowmn-o19g1 sapepaisos seato se] ua ‘o1quueo uA, Poanyonays9-O2U9)3}1 nyouapuadap :jo1u0jo9 popo}s0s & ayuaypuadapus opossiy ‘uproou-opesq oxanu jap upioe/qod B| 2p eUoceU Wes by eued jeuoroeu spuoiut un 9 0: fou ap UOISN|axa ‘Supvausap sauoIDey!uM] Se] UoD ‘e1suaNs—suOD Ua ‘oIs [EDO] wISONsING + sajusrpuadaput sazoronpord so| ‘sopetzejese sazopefeqe Soy anu sounutog sosaiajut ap stasp seunde eIqey ‘Opntias asa uy “oprsorozd X opipuedxa 19§ anb oan) owaruy opeosaur ja “spur uNY “EIS orsyauag ap aiuary ayueysoduy spt Bf X natn e] oWLOD EUsdIx9 BI b] ap sop!aroud & sopearosoid uosary oworur opeorout sasjed Soquie ap sajueurimop soseyo se] ered ‘Isy ‘eotjodouow-aud es oniding 2] exed [ena ang oWsOQUE Oppai9ut fo UOZEA WSO 40d & “extde [a ' [9 Ua epesed 1eIs9 ap ogny je90] uo!Zanpoad e ap Uo!DI0doud [OU Jo apsap ‘9HAWIAHUaNIaSUOD “soa1i9q] sosyed SpUIap SO] ap Ose Jo Ua OWOS OUMIEIT ofeqen ap 2 -uony ue ruin werd ou sezex Sesa ‘opoUr aise aq “w}HOU EUANbod eu que) wera “ejwioUOsa vy exed saruELOduH seu 10s op sesod B “S017 your eganbad eu wes9 sazvoo] SOHpUL SOTUDLAIS soj anb vs ‘eprduinsor any exput auquunprAtos xy ‘opopiad [> onueanp ‘a]14,9 tq “sauarpuadapuy sazoyonpord & sopetseyese saxopeleg sen od epipaur werd uo exDay any UorooMpoud e| “eIouapuadapu t] ap sondsap ‘ozusiutoa fo apsap A “e}JouNtt bun tosaNy aruaUvoyTaoNtOp ound “eyuouosa e| xed woiseq woueuoduny ap uosany soxat sone|o -s9 S07] odwian oysnur sod wosany of ow vIowapuadopuy e] ap OF=n| A Sonos aiuauyeto] wei ou euBIarg UeID EL Op soprEN (suDAW0s pamnsuapUy) SOLAS SOT “RDLIPG] FOUDUTY B| AP [eIUOIOD peparsos ud oWoD eprpuarxa Ue) OANISE OU AaxquUINpIAAas EL eX ‘eUBSLIaUUR-OLE}LIG [eIUO|O9 PePaI90s v] pasos srjjanbe ap sajuruswuop sodnu soy ap s901905 sasoson ‘opupino spur uo soummarasqo opuend ‘oSrequUD us ‘jetoysadns o NODVENATAG SOD ONVIINO TVaINV VIII VORA A ONSTHINGDOUN WAGOd TIC AVANIVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO ¥ AMERICA LATINA -sto que eso implicaba liberar indios si rlos en trabajadores asalariados, lel siglo xvi es de la bu # interés de los domina- terés nacional ico-estructural, que es muy diferente de las n istas de la dependencia externa o estructural“!. La jon vino mas adelante, precisa c de sus pequeiios grupos medios asociados, por producto: les destinados a ese consumo, Para esa idad no era neeesario globalmente las economias locales, asalariar masivamente tecnologia propia. La acién a través un caso did icaciones de la colonialidad del poder® de los Estados en Amé- iedad no pudo ser un proceso hacia el desarrollo de los Estados-nacién moderno: rearticulacién de la colonialidad del poder sobre nuevas bases TD Viase sobre « ANIBAL QUIJANO. TEXTOS DE FUNDACION institucionales. Desde entonces, durante casi 200 afios, hemos estado ‘ocupados en el intento de avanzar en ef camino de la nacionalizacién de nuestras sociedades y nuestros Estados. Todavia, en ningin pais inoamericano es posible encontrar una sociedad plenamente nacio- nalizada ni tampoco un genuino Estado-n nacional de la poblacién, segiin el modelo euroc hubiera podido ser alcanzada a través de un proceso radical y global tre las razas, 0 més propiamente entre grupos y elementos de social europeos y no europeos. No obstante, la estructura de poder fue y alin sigue estando organizada sobre y alrededor del gje colonial La construccién de la nacién y sobre todo dei Bstado-nacién han sido conceptualizadas y trabajadas en contra de la mayoria de la p en este caso, de los indios, negros y mestizos. La colonialidad del poder aiin ejerce su dominio, en la mayor parte de América Latina, en conta de la democracia, la ciudadania, la nacién y el Estado- Imente se puede distinguir cuatro trayectori olégicas acerca del problema del Estado-nat histéricas y | 1. Un limitado pero real proceso de descolonizacién/democra- tizacion a través de revoluciones radicales como en México y , después de las derrotas de Haiti y de Tupac Amaru. 0, el proceso de descolonizacién del poder empez6 a inamente limitado desde los 60 hasta entrar fi in period de crisis al final de los 70. En Boli fue derrotada en 1965 itado pero real proceso (racial), como en el Cono Sur (Chi medio de un genocidio masivo de la pobl homogeneizacién colonial Uruguay, Argentina), por aborigen. Una a poblacién origi- Jos negros. 3. Un siempre frustrado intento de homogeneizacién cultural a del genocidio cultural de los indios, negros y mestizos, como en México, Peri, Ecuador, Guatemala-Centro América y Bolivia, 4, La imposicion de una ideologia de “democracia racial” que enmascara la verdadera discriminacién y la dominacién colo- 151 bun v ajuoueantuyap oust o199Koud ase “1p jap uy 2apseqr yonaa eu P| ‘SEG I-SZHI AnD ‘oqUOLUTLUFTLIO 1991 1oKeUU NS ap E90 40d ~sajuELOd SPU SO] ANU UqN UD SOXOPOLIO soy K ooTUPINY OLEH ONY PISOD Ud (JPUOIDEN UOLOEIAGL] 2p omt ADA BISHEUOIDEN, O1OTWIAOPY) ANI ) GY ‘tued [9 uo (eisyenoduun ) VudV [2 eisude opeuruousp (OW! [> “epzainbzi wsa Uoo OpUEZETEAFY “eISI[EID0s 0 esonTANq, -oonipidoutop :Sauo1onjoaas ap sodn Sop ¥ oo} U2 atuaUUESISEq OpTIeg P et “OOLIOISIFY ou ype SeuwaLoWRoUN eps} ug ‘Souteuotanjonay so190K0xd / adsiad enisonu & #19 uiadxa exIsanu an1ua oNuOnotiasap ODITEA asd ap O:E|9 Ost OHO Uy] voLLQUIY Wa ugtonpoxD4 & OmspAMUEIOINT eaed eupenry et ojuuagey un ua Koy sowENUOdHD sou une ap Jopapauqe sopeziue%io sapod ap stansonso exe uotseu-operss [2p gaaty So] « eidoxd otto ‘op soda so 10d eperdope any wouuz20ina tansadstad vy ett ‘oftmequuia urs ‘sa wuayqord ia o218vq s0Ne§ UN LO: | a1gos eploa|qeysa sapod [op pe {40J09 &] $052 POT 04 ns ap pepisuap v| ap & ouodoad e] 9p 198 Opes FY Uo owwOD OAISI9ap OPOU ap 0 oURDHALUDLIOU OSED [9 UD OWOD jouaUr ud v9$ “oo!sIU990IN9 OJaPOUT [9 UD SOpESEA UOIIEU-opEA nnisto9 ap sosaaoad sojsa ap ayer z0r98y tm suds ‘SOSSoUES sogno sapoundsa & s -uezg_ ua oplowu saqua{ sod ‘so! so} oo optpaons o| ws -vouaumouney soquue ‘sourouye ap sofiy soy anb sasoouny spur Sou, twos sasaoue Soxpnl Sor] “spouedy wrong J0J09 [9 OIE wIseY “esoaTEAy ugionu P| ap ouquion 295 raed a1eUIWUZAIAp ONsMNbas E29 ou UaTLIO ap Pepnuapt e| soya ap soysntu ered anb onsowop upiquIE jeuy ns o1od ‘sassouely So] ap UO!SeUILILDSIP ap pepIoedes e] ouIsoLUap sMySaiq, ‘ose. [9 spate 0/318 un onb sepsooaz woo eiseq auOUIEAANN “sesOrdOL SeouiaalD IM pepIolUa ap O1unse UN sa ou a}UALUEIAgY “seSaoUR SEI 09-X9 So] ap PHEUIBHO ‘raMe|q-otF Lorde |God 9p elouasaud F| sod op jeoypes & [eI90S UoLDEZTEIDOUIap wSa “OUIOPOUE UOLOEU-OPEIS 9 ose9 [9 “elouray uD ajqisod opis exatqny? ‘mezadura ereg, Geuney eoupunY Uo “ounoaad < jeraaed opour ap ours Koy eisey ‘ajqisod opts ey ou gnb sq? {oIdwiolo sod ‘erpuejaz exon “eyensny “Aaa “epeueg) vadomna Pepnuap! ap opunta ja opor uw ‘sepiqes souoToEIUU Se] HOD K “feIUApIO -90 edoang wa a]q4sod opis ey osa anb sod? sa ‘areqap [ap seme seIs> ve ‘oiurouruad ejungoud &7] “ooneis0urap opeis| un ud asresoidxo £ 9 “~1¥ziuei0 apond opout as9 op end v| ‘pepa!90s bap UOLOeZTIBIO0WIAp ¥] ap opeyqnsar Ja sa ‘Sose so] Sopor ud ‘OSD A “uO!aEUOP ap o1gedsa iN ap UOIDE|god e| Exe OpHas ap < pepnuispr ap uNWOD o1dedsa uN (OULLUOY &] Ua aISIStOD LotDeztauRTOWIOY Bsa aNb ‘oony apsap ‘So epigouo9 eHOIsHY 8] UD SoWENUOOUE anb o7 “anbosua asa e UOZEL e] aptep uaoaied edoing ue sopeis & sapepaisos ap uoroezyeuoroeu ap SoSOHxa Sosea So] ‘eISIA wuotULAd PA -~SaUNUHOD SeTIOISIY SBIOUDTIadKO 2p SoULULIDI Uo LoroE god F] ap UOLDeZIAuaTOWIOY P| ap UOISaIdX9 OWOa 14 Ua epeUFeUN “epezLoA opis ey UOIaeU-sopeIsy ap UO!avU0] uiup20mo vanoadsiod e] ua ose sod & ‘oadouna opunuu [9 uy owauiaja 980 498 apand 0 s2 jen? ‘vontjod & yeID0s uofseZneIDOWAP ByDIP ap opeynsa2 jo ues ou anb ugtovu-opeisg soUtapow ap oouossiy ojdualo b orsond ‘uorEZneLOUWAp ns apidurt anb ¥] ta ‘opersg [ap 4 pepatsos | ap HoeuIWINS < o}foxTSAP [o aitaUILoIPeX opidunt anb o}UsUE -9]8 tin ‘epnp uts ‘Key anb sa uesiput sauoroeqosdunod seis anb O°] ‘SOpIf] SOpE}Sz] SO] oP INS [2 U9 O LOLYyPNE UP oULOD soIEDH|AXD ‘sasred sosa ua ouwaLIye UaBLIO ap UoLoeIqod B| ap wIUEpepnID {lapepioa eun pepati9s oD Jo90uo9a4 apand Ua! |e ayUDLUILO1 AI “efonzaug, £ eIquuoyo. ‘[ssesg{ U9 OWIOD ‘SOON So] ap [BIL (Q SOLXAL ONVITIO IVINV WAIT VOREIN A ONSIIINADOUNA Wad COLON DAD DEL PODER, EUROCENTRISMO ¥ AMERICA LATINA, proyec burguesia organiza a la clase obrera, alos eampesinos ya oros grap dominads para aranear al serio feudal del contro io corgan ociedad y el Es eno mines del captaly dela burpe l supussto ested doers la so , 0 a lo sumo semi-feudal, ya qu al y subordinado. La rev democritico-burguesas en el trayecto de la revol De hecho, el debate po Lat socialista. medio siglo en América hasta hace pocos afios, adheria a la propuesta demo- iendo ante todo los Los centrales del jalismo real 0 campo socialista, sea con sede en Moscii o en Pel lacidn secuencial entre feudalismo y capitalism. rica del feudalismo y en consecuencia el conflic- ANIBAL QUUANO. TEXTOS DE FUNDACION interesada en, y tampoco . En este caso, una coalicion de clases explotadas/d minadas, bajo el liderazgo de la clase trabajadora, debe sustituir a la ttguesia y emprender la nueva revolucién democt in América, sin embargo, como en escala mundial desde hace 500 apital ha existido solo como el eje dominante de la articula- ‘onjunta de todas las formas historicamente conocidas de control y explotacidn del trabajo, configurando asi un tinico patron de poder, mente heterogéneo, con relaciones discontinuas y conllictivas entre sus componentes, Ningunia secuencia evolucionista entre los modos de produccién, ningin feudalismo anterior, separa- do y antagénico del cay win sefiorio feudal en el control del Fstado, al cual una burguesia urgida de poder tuviera que desalojar por medios revolucionarios. Si secuencia hubiera, es sin duda sorpren- dente que el movimiento seguidor del Materialismo Histérico no haya ichado por una revolucién antiesclavista, previa a la revolucién an- tifeudal, previa a su vez a la revolucién anticapitalista, Porque en la mayor parte de este continente (EE.UU., todo el Caribe, Venezuela, Colombia, las costas de Ecuador y Pert, Br vvismo ha sido mis extendido y mas poderoso. Pero, claro, la esclavi- lo xx. Y fueron los sefiores feudales los que {Noes verdad? i antifeudal, ergo democritico-burguesa, en el sen do eurocéntrico ha sido, pues, siempre, una imposibilidad historica Las tnicas revoluciones democriticas realmente ocurridas en Amét ca (aparte de la Revolucién Americana) han sido las de México y de , como revoluciones populares, nacionalistas-antimperi anticoloniales, esto es contra la colonialidad del poder, {quicas, esto es contra el control del Estado por la burguesi bajo la proteccién de la burguesia imperial. En la mayoria de los otros paises, el proceso ha sido un proceso de depuracién gradual y desigual del carécter social, ta, de la sociedad y el Estado. En c: el proceso ha sido siempre muy lento, irregular y parcial. {Podria haber sido de otra manera’ de la sociedad en América Latina debe ocurtir en la mayoria de estos s, al mismo tiempo y en el mismo movimiento histérico como 'y como una redistribucién del poder. En otras palabras, como una redistribucién radical del poder. Esto es debido, primero, a que las “clases sociales”, en América Latina, tienen “co- lor", cualquier “color” que pueda encontrarse en cualquier pais, en 155 ‘souios out anb 0] 498 ap ‘uy ua ‘oduion sof “epeuorsio} myson apuop o9}s1up20una ofedsa [2p sou Uso] ap -woo jop worsenue sepnued op ound & oysandnsoud so pepatsos ey ap) nd e] ap ‘iapod jap uolonqustpos enes200U wun UD p opos Uo voupuy op “ojtiawiou [> sod Sopss sourecey anb oquapts “01 suo0}sp eanzadsiod van t inyeu e| vaedas on ‘opous un auduots rasayoesw wavd upesn joyssorstp & jod osaooud PP TA “sl juod fap “Put uoisty pepisaau od ‘sas anb erway vy b Sonu of 10g “antratrRaHUDYSIS & vt ania senuruos souoroey23 od ou ise ant Srapod ap eimanysa v nue € voupyMUNS UEqenIIT < wer rosaoau ‘suduuots s9 ve zppuaude 9p 19WZ10]O9SAP fap 2p SoUuLtuig) Ua seIsiNbuOD & sezuEAL soupnd an “soxieuoranjoxas sopaadoud soquuit u2 soperoas 9 & soanyjod ‘opunu “59 ON 9 ward oajes epest 198 ap 21q1s {AUOD FoaHUgISIS 14 b| Hoo aqATTELOLOIPeNTUOD KUE Tyee As [EU (ono un Jona ef uD “eoUTUPDOANO eared noasuioo ein sa Us ‘papi|tas eIso sw ap pod 0195 ‘1apod [ap wouei90ing wo!seNUA.UIOIAL EAM 09 ap sofaj anb £ zapod 9s9 op onun{u09 [2 exlto9 eprBiaIp 19 “waLigfiowioy pep! fuoa & woqun a #810 opou 9p Of9S BjopUDIpUDTU O “oUUIsHUIOpoUTIsod onan ‘orsard so1oe3 9st ous -#9 ns wiony anb eiainbyens ‘rapod ap sojeioos suorsejaz sey oduron, yoroedso 9159 ua anb “eUNe'] BLIPLUY Ua O]OS OU “IeIqUINISEA Ud Osu “ud 9 opnp ws ory INForPUEYY SOLED sor “EZ6T HO “OTUOLUELIEATIOS “p1apod [ap ug}oe71[e1905 oWOD *ZL.67 Apsap *oBuodoxd anb o| $9 osq ‘saqu08 Se] 9p BUEIPNoD epia e] & “UoloeDTUNLLOS/OWaTLHTOOUO /pepianolgnsioymn e] a1q0s & “erousjors/ssuoiomnsuypeplsoie v| 21405 ‘soranposd/sosingay/oxs [9 axqos ‘soranposd/sosmnaas/olequss [> 22q0s Jonu09 Jap uo!anforap jeoxpes van ap eIOIIaKe.N vf anb ws0D E10 498 1905 [9 ‘aquaUUEsI993d ‘01D ropod [9p [OnNLOD [ap [e1P jongusipar v] Sa o1sa ‘apod jap WOIDEZHTEIIOS BUN RIOTY IS OOD rngasele Bjoptgt2et| ‘Sa1ope[on1uoD so] ap ouusHodsap [Pio je a}uaUELT anb of 1apod Jap o11uos Jap worDeNuAdLOgAS feI01 eum ap SIOLUIEDSD J. “Pepatsos e] ap asbq eB ‘opelsg [9 ‘vansonusovad ap aael| ‘OSLOISIHY OUSITELIONEYY [AP SOUTULA) S09SO1 SO} 1a DaISnjau] "wzaqRD Ns a1qos “oAant ap “eHIOYSIY B| EPO} DOJO orsandns, ‘98 ‘Pupatoos Baan e| IuISUOD apond as opEIsa [9 apsap anbiod ‘ofeq “211 [9p JOxUOD fa HOD optEZuaLHOD “PeI9OS BIOUAISEXA BI Op & J9pod [oP sonquue so] ap oun eped < sopor ap uoIseZNEISe B| Ua aISISUOD OWS 2p eapt bj ‘opunag ‘rounU waLLINI0 OU ygy- AMLALEMAIS yse9 anb ¢ ‘opunuu Jop omsar jo Uo Tu “PUNE ROEIDUTY Uo Hu “eaUNU Ops YoU se anb oysta SoUaY 6 O1aq “UoLDE|qod | ap ELWUOCEW aHted Ly so epetseyese jelnsnpty wiasgo ase ef efouandastioD Ua X aIsIX@ [P1905 Lugi9n|—4 owod jeitda9 Jo oJ9s anb ap opnuas jo ua ‘vauPFoWOY SITE rp ‘soronpoud)sosinoau/peprannatqns 8] ap ‘soronpoxd sosanoayofeqen [pp Jonuos jap uoroeztyeis9 oULoD K opeysa fap JoNUOD UID “,SeISI[e19 -05,, SaUO}9NJOAA1 Se] ap LOIOv oaENUASOAND OWUSILodso [B OMKTEND ty cl ugfowuasasdas ef X ejuEpepnID e] Opuadnyout SeIO -uvotidu ;po} od ‘owapOU UOIIeU-OpEISE| Un ap UgISINANSUO: esonx9 ajuauyeuy £ 2]qHSod Jas apand pepa!s0s e] ap uoloezmt90u 3p osaa0id 959 9p ees p] £ “ugromojdxo e| 2p ‘ap oun epe us & sopor ua outs ‘ojduala sod “rapod jap o1quuy un ua aquaurejos ezrjear as ou saitad se] ap worse9 -usey9 8] anb ‘arwaureantayap ‘xgap azomnb os “oniowows sombyeno NODVaNIT AC SOIXAL ONVIINO TVEINY WAIL VOR A ONSIMINGDOUNA WAGOd THC GVANIVINO TOD COLONIALIDAD DEL PODER, EUROCENTRISMO Y AMERICA LATINA Bibliografia 1994, wa York, 1993, 'Harmattan, Paris, 1994, Gruzinski, Senge: Te Mexigque espagnol X87 Hopkins, Te Methodology; vol. maz, Eugen Jacobson, Mathew Frye: Whiteness of a Different Cofor, Harvard University Press, Nueva York, 1994 Lander, Edgardo: “Colo ss Obras Completa 7 ensayos de interpret ANIBAL QUJANO, TEXTOS DE FUNDACION ‘Walter: The Darker Side of the Renaissance. Literacy, Teritoriatity anc y Press, Ann Arbor 1995. Philosophy and the Order of oomington, 1988, lagper and Brother, mencidn de América, Fondo de Cul York, 1944. fa Econémica, Anwario Ma- ia y ciencias sociales, wo. 2, Caracas, 2000. I: “iQue tal raza!", en Familia y cambio social, CECOSAM, Quijano, 1999, Quijano, Anibal: “Colonalty of power and its ins Ionialidad del poder » sus dmbitos sociales, Bi Nueva York, abril 1999 (mimeo) Quijano, Anibal: “Fujimorisme y populism”, en Burbano de Lara (editor), Et fan- taxma del populismo, Nueva Sociedad, Caracas, Venezuela, 1998, ‘Estado nacion,civdadania y democracia: cuestones abiertas", it (editores), Democracia para una mucva socie~ dad, Nueva Sociedad, Caracas, 1998. Quijano, Anibal: “Colonialidad del poder, cultura y eonocimiento en Amt na", en Anuario Mariareguiano, vol, IX, no.9, Lima, 1997. pémoeratie et Citayenneté en Amérique LeHarmattan, Paris, 1994 ina en la economia mundial”, en Problemas de de- JAM, México, octubre-diciembre 1993. I: “Réflexions sur linterdiseiplnarté, le Développement et les Re sn Entre Savoirs.Inerdiseiplinarité en acte:enjews, obsta- Quijano, Anibal: i: evestiones abiertas”, en Roland Forgues (editor), Jasé Carlos Mari ima, 1992. “América l capitalsme y Ia modemidad nacieron el mismo. Lima, enero 1991 fidad y modemidad/racionalidad”, en Peri Indigena, vol ‘Raza’, ‘etna’, ‘nacién’ en Marte ui y Europa, La orra cara del deseu- brim dad, Caracas, 1988. 159 AMAGLD AG VUANVIN V ‘TL ot 61 S99p007 3899] 2 oy wy pray usar pmoyey "2 'u39o Sun0§ ou X] 104 oumpSowoyy oun noy ‘2004 pur aun ‘0661 “98puquuE:) “uewPnte 2661-066 AV s9mIS wEdoNy pur poner “uo}u90> :SO1EH “ALL >) MoyaN ODstouRay & osopse) anbia fapuadap ye908 oiquiea “uotseatuegin,, eqUY “OM poprauapr popauspory eqn (NV A ONSIMINGDOWA Widod TAG AV

You might also like