Makro07 9

STANBUL BLG NIVERSTES
Asaf Sava Akat
Makroiktisat
Ders Notlar
Istanbul, 2007
http://akat.bilgi.edu.tr
Asaf Sava Akat
Makroiktisat Ders Notlar (2007)
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Toplum ve kurumlar
nsanlar toplum halinde yaar
Toplum bireylerden oluur ama onu oluturan
bireylerin toplamndan ibaret deildir
nsanlar birarada yaayan dier canl topluluklarndan ayrdeden unsur toplumsal kurumlardr
Kurumlar insanlar kurar, ynetir ve gelitirir
nsan topluluklar tarmla yerleik dzene geti
Yerleik dzen ihtiyac ne kard
Bakalarna kar korunma
Bireyler aras anlamazlklarn zmlenmesi
Dnyay anlama ve tefsir etme
Devlet ve inan sistemleri gibi kurumlar bu
ihtiyalarn sonucu ortaya kmtr
Birinci Kitap
BALARKEN
GR VE MODELLER
Kavramlar, Kurumlar
Birinci Blm
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Toplum ve ekonomi
Sanayi toplumu
Piyasa ekonomisi
Toplumsal faaliyetlerin bir blm insanlarn gda,

barnma, giyinme, vs. gnlk ihtiyalarnn
giderilmesine yneliktir
Bunlara bugn retim ve ekonomi diyoruz
Son birka yzyla kadar toplumsal retim esas
itibari ile tarmda gerekleiyordu
Bu uzun tarih kesidinde retim vardr ama bugnk
anlam ile ekonomiden sz edemeyiz
Tarm toplumlarnda iblm ve ticaret azd
Aileler yada kk topluluklar znde kendi
tketimleri iin retim yapyordu
Toplumda sava ve din ekonomiden ok daha nemli
faaliyetlerdi
Son yzylda insan toplumlar sanayi devrimi

ad verilen byk bir atlm gerekletirdi
Doal enerji gleri daha youn kullanld
Bilimde, teknolojide, retkenlikte havsalann
almayaca dzeyde gelimeler yaand
Toplam retimde tarmn pay giderek ok dt
retkenlikle birlikte toplumsal refah artt; ortalama
yaam sresi uzad; eitim dzeyi ykseldi
Kentler byd megakentlere dnt
Tarm toplumlarnn kendi kendine yeterli kk
insan topluluklarnn yerini kreselleme ald
Bylece ekonomi toplumsal faaliyetlerin en nemlisi
haline geldi
Sanayi devriminin gerisinde modern ekonominin iki

kurucu unsuru vardr: mlkiyet haklar ve piyasa
zel mlkiyet bireyin rettii zenginlie keyfi
ekilde birilerinin el koymasn engeller
Piyasa ise bireylerin rnlerini zgrce dier
bireylerle mbadele etmelerine olanak salar
zel mlkiyet ve piyasalar ancak ve ancak tarafsz
ve etkin bir hukuk sistemi ile mmkndr
Sanayi devrimi ile demokrasinin ayn mekanda, yani
ngilterede ortaya kmas bir raslant deildir
ktisat biliminin ncleri Adam Smith ve David
Ricardo da Byk Britanyada yaad
ktisat teorisi piyasa ekonomisinin teorisidir
Asaf Sava Akat
Piyasa nedir?
Piyasa (pazar) szc alc ve satclarn u yada bu
ekilde temasa getii tm durumlar iin kullanlr
Baz piyasalar sk kurallara balanmtr
rnein hisse senedi yada ham madde borsalarnda
alc ve satclar bir mekanda buluur
Dierleri ok daha mulaktr
Buzdolabnn yada televizyonun borsas yoktur ama
alclar aradklar maln nerede bulunacan bilir
Baz piyasalar tanm icab mekan iinde
tanmlanmak zorundadr
Genel bir konut piyasas yoktur; her kentin, her
mahallenin ayr bir konut piyasas vardr
Piyasa ekonomisi tm mal ve hizmetleri kapsar
Asaf Sava Akat
Grnmez el
Piyasa ekonomisi fevkalede ilgin bir yapdr
nk ortalkta toplumun kaynaklarn datan,
insanlara neyi nasl reteceklerini yada neyi nasl
tketeceklerini syleyen bir merkezi otorite yoktur
Bireyler retim, tketim, tasarruf, vs. ekonomik
kararlarn kendi karlarn dnerek alrlar
Adam Smith: yediimiz ekmei frncnn bizi
doyurma arzusuna borlu deiliz (1774)
Piyasalarda milyonlarca bamsz kararn koordinasyonunu adeta bir grnmez el tarafndan salanr
Piyasa ekonomisi, toplumun kt kaynaklarn etkin
ekilde alternatif kullanm alanlarna dalmn
ademi-merkeziyeti bir srete gerekletirir
Asaf Sava Akat
Arz ve talep
Bamsz bireylerin kararlar piyasada arz ve talep
mekanizmas sayesinde birbirine balanr
ktisadn en temel kural arz ve taleptir
Bir mal yada hizmetin talebi artnca fiyat ykselir
Fiyat retici ve tketicilere o mal yada hizmetin
toplum tarafndan ne kadar arzulandn haber verir
Yksek fiyattan yararlanmak isteyen reticiler o mal
yada hizmetin retimini arttrr
Yksek fiyat gereksiz gren tketiciler o mal yada
hizmeti kullanmaktan vazgeer
Bir yandan daha ok kaynak o mal yada hizmetin
retimine kayar
Dier yandan onu en ok isteyenler kullanr
Asaf Sava Akat
10
Asaf Sava Akat
ktisat ve yntem
Toplumsal olaylar ok karmaktr
Ayrca toplum stnde deney yapma olana yoktur
ktisat anlamaya alt olay basitletirek
incelemek iin model kurar
Model, karmak gerein temel zelliklerini
saptayan soyut bir laboratuardr
Basitletirme varsaymlar aracl ile yaplr
rnek: modern bir ekonomiyi anlamak iin nce
devletin olmad kapal bir ekonomiye baklr
Devlet ve d ticaret adm adm modele eklenir
Profesyonel iktisat ile sradan vatanda arasnda
varolan ok sayda yanl anlamann nemli
nedenlerinden biri soyut modellerin alglanmasdr
Asaf Sava Akat
13
Asaf Sava Akat
16
Asaf Sava Akat
12
Mikro ve makro
Makroiktisadn zorluklar
Makroiktisat ayn anda hem soyut hem de somut
olmak zorundadr
Soyut: ekonomilerin davrann aklayan genel
model ve teoriler gereklidir
Somut: teorik ereve Trkiye, ABD, AB, vs. fiilen
varolan somut ekonomilere uygulanmak zorundadr
Halbuki zellikle farkl gelimilik dzeyindeki
ekonomiler arasnda benzemezlikler ou kez
benzerliklerden fazladr
Maalesef makroiktisadn temel teorik erevesi
gelimi lkelerin karlat sorunlara zm
ararken olumutur
Trkiyenin gemii ve bugn ise ok farkldr
Asaf Sava Akat
14
Ekonomi ynetimi bir dizi kurumda somutlar

Maliye Bakanl: btenin hazrlanmas,
uygulanmas ve vergiler
Hazine: kamu borlanmas, d ekonomik ilikiler,
mali sektr denetimi
Merkez Bankas: para otoritesi, dviz rezervleri,
demeler bilanosunun izlenmesi
Trkiye statistik Kurumu: milli gelir, d ticaret,
enflasyon, sanayi retimi, vs. temel veriler
BDDK: bankaclk sektr denetiminden sorumlu st
kurul
IFI: Uluslararas mali kurulular (IMF ve Dnya
Bankas)
Asaf Sava Akat
17
Faktr gelirleri (TL)

retim faktrleri (emek, sermaye, vs)
Firmalar
Mal ve hizmetler
Harcamalar (TL)
Varsaymlar:
Devlet yok; Finans yok; D dnya yok
15
Sk kullanlan baz kavramlar tanmlayalm

Boom: GSMHda hzl byme
Resesyon: GSMHda ksa sreli eksi byme
Depresyon: GSMHda uzun sreli eksi byme
Deflasyon: fiyatlar genel seviyesinde d
Maliye politikas: bte tarafndan temsil edilen
kamunun vergileme ve harcama kararlar toplam
Para politikas: Merkez Bankas tarafndan alnan
para arz miktar ve faiz haddi kararlar
Dviz kuru politikas: dviz kurunda kamu
mdahalesi (olmamas dahil)
D ticaret politikas: mal ve hizmet ihracatna kamu
mdahaleleri
Asaf Sava Akat
18
Milli gelir zdelii
evrisel akm emas
Haneler
Asaf Sava Akat
Baz tanmlar
Temel kurumlar
En basit model: evrisel akm

Makroiktisadn k noktas ekonominin btn
asndan gelir ve harcama akmlarnn analizidir
in z aslnda ok basittir
Ekonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik
aktre gelir yaratr
Ekonomideki her gelir mutlaka bir ekonomik
aktrn harcamasdr
Buna gelir ve harcama evrisel akm deriz
Makroiktisat evrisel akmn neden ve nasl dzgn
altn anlamaya yneliktir
En basit evrisel akmda mali piyasalar, devleti,
para otoritesini, d dnyay ihmal ederiz
Teorinin amac bunlar teker teker ekleyerek gelir
harcama dengesini anlamaktr
11
ktisat iki ana blme ayrlr: mikroiktisat ve

makroiktisat
Mikroiktisat tekil birey ve firmalarn, tekil
piyasalarn davranlarn inceler
rnein bir piyasada rekabet koullarna gre arz ve
talep mekanizmasnn nasl altna bakar
Rekabetin salanmas, tketicinin korunmas, gelir
dalm, vs. mikroiktisadn kapsamna girer
Makroiktisat ise ekonominin bir btn olarak
davranlar ile ilgilenir
Resesyonlar, krizler, byk alkantlar ekonomideki
btn piyasalar etkileyecektir
Bunlarn anlalmas makroiktisadn kapsamndadr
Temel deikenler
Makroiktisat az sayda fakat tm ekonomi ve toplum
iin fevkalade nemli byklkleri izler
GSMH byme hz: ekonomik faaliyetteki
deiimin yn ve hacmi
sizlik: i bulamayanlarn say ve oran
demeler Bilanosu: ekonominin d dnya ile
ilikileri
Enflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki deiim
Faiz haddi: parann fiyat
Dviz kuru: dvizin fiyat
Kamu maliyesi: vergiler, kamu harcamalar, bte
dengesi
Para ve mevduat: para arz ve talebinin deiimi
Makroiktisat toplam gelirin ve toplam harcamalar

izlenmesi stne ina edilmitir
Toplam gelir drt ana kaleme tahsis edilir: zel
tketim (C), tasarruf (S), vergiler (T) ve ithalat (M)
Y=C+S+T+M
Toplam harcama drt ana kalemden oluur: zel
tketim (C), yatrm (I), kamu tketimi (G) ve
ihracat (X)
Y=C+ I+G+X
hracat-ithalat farkna NX = X M dersek, temel
milli gelir zdeliini u ekilde yazabiliriz:
Y = C + I + G + NX
Y = C + S + T + NX
Asaf Sava Akat
19
Asaf Sava Akat
20
Asaf Sava Akat
Ekonomik dalgalanmalar
Gelir-harcama modelleri
kinci Blm
22
Asaf Sava Akat
23
Asaf Sava Akat
Fonksiyonlar
Makroiktisat be ayr piyasa stne kurulmutur

Mal-hizmet piyasas harcamalar ve retimi zetler
Ana kalemleri GSMH, tketim, yatrm ve kamu
harcamalar ve net ihracattr
Borlanabilir fonlar piyasas tasarruf arz ile yatrm
talebini yanstr ve mal-hizmet piyasas iinde zaten
mevcuttur
Emek piyasas mal-hizmet talebinin bir sonucu
olarak istihdam dzeyini belirler
Para piyasasnda likidite talebi ve arz dengelenir
Dviz piyasasnda net ihracat ve sermaye akmlar
sonucu ortaya kan dviz arz ve talebi kar karya
gelir
Ekonominin makro dengesi birbiri ile iie alan

bir dizi piyasa aracl ile gerekleir
Bildiimiz arz-talep mekanizmas alr
Her piyasada bir denge fiyat ve ona tekabl eden
denge miktar belirlenir
Her piyasada, arz ve talebi etkileyen faktrler vardr
te yandan baz kritik deerler iktisat politikas
arac olarak kamu otoritesi tarafndan saptanr
nce piyasalar ksaca tanmlayacaz
Her biri iin arz-talep fonksiyonlarn vereceiz
Politika deikenlerini greceiz
Fiyat ve miktar deikenlerini saptayacaz
Sonra sistemin nasl altn anlatacaz
PYASALAR VE DENGE
Piyasalar
Asaf Sava Akat
21
Ekonominin ileyii
evrisel akmn bozulmas ile birlikte ekonominin

tmn kapsayan dalgalanmalar oluur
Bazen harcamalar retim kapasitesinin
salayabileceinin stne kar: enflasyon
Bazen harcamalar retim kapasitesinin altnda
kalr: resesyon
Bazen bu dalgalanmalar ok sert olur: kriz
Makroiktisat piyasa ekonomisi iin fevkalede
nemli soruya cevap arayarak gelimitir
evrisel akmn dzgn ileyiini hangi
mekanizmalar salar?
evrisel akm ne zaman bozulur?
Bozulduu takdirde tekrar dzgn ileyii iin
neler yaplabilir?
Asaf Sava Akat
Makroiktisat iin yedi ok nemli fonksiyon vardr

Bunlar ekonominin temel ilikilerini zetler
retim (F): azami dzeyini retim fonksiyonu, fiili
durumunu ise talep dzeyi belirler
Tketim (C): gelir ykselince artar, faiz ykselince
der
Tasarruf (S) : gelir ykselince ve faiz ykselince
artar
Yatrm (I) : faiz ykseldike azalr
Likidite talebi (L) : gelir ykseldike ve faiz
dtke artar
Net ihracat (NX) : reel dviz kuru dtke artar
Sermaye akmlar (CF) : faiz arttka azalr
25
Asaf Sava Akat
Fiyatlar ve miktarlar
Be piyasa, yedi fonksiyon ve politika deikeni
aadaki temel makro byklklerin belirlenmesini
temin edecektir
Reel milli gelir dzeyi (byme)
stihdam ve dolays ile isizlik
Tketim ve yatrm harcamalar (piyasa canll)
Fiyat dzeyi (enflasyon)
Faiz haddi
Likidite miktar
Dviz kuru
demeler dengesi (net ihracat ve sermaye akm)
Dikkat edilirse, bunlar dersin banda tanmladmz
temel makro deikenlerdir
24
Politika deikenleri
26
Piyasa ekonomisinde piyasa dnda dorudan kamu

otoritesinin iradesi ile belirlenen temel deiken
vardr
Para arz: Merkez Bankas saptar
Vergiler: Hkmet ve Parlamento tarafndan tesbit
edilir
Kamu harcamalar: Bte ile kararlatrlr
zetle bunlar para ve maliye politikalardr
Para arz dorudan para piyasasn etkiler
Vergiler harcanabilir geliri deitirerek mal-hizmet
ve borlanabilir fonlar piyasalarn etkiler
Kamu harcamalar da ayn ekilde bu iki piyasaya
dorudan etki yapar
Asaf Sava Akat
27
Ekonomide denge
Bte ak veriyor
ktisatta denge kavram son derece nemlidir

lk bata soyut gibi duracaktr ama ok yararldr
Fonksiyonlar ve politika deikenlerini veri alalm
Piyasalar bunlarla tutarl deikenleri bulacaktr
Dengede unlar ortaya kar:
Harcama ve retimi birbirine eitleyen gelir
Tasarrufu yatrma ve ayn anda likidite talebini
para arzna eitleyen faiz haddi
Para talep ve arzn eitleyen fiyat dzeyi
Net ihracat sermaye akmna eitleyen dviz kuru
Dengenin anlamn yakalamak iin dengeden sapma
halinde temel deikenlerdeki deiimi izlemek
yararl olacaktr
Hkmet harcama art yada vergi indirimi ile

dengede olan btenin ak vermesine neden olsun
Toplam talep arttndan milli gelir ykselecektir
zel yatrmlar derken faiz artacaktr
Yksek faiz sermaye akmn cazip klacandan
lke paras (kur) deer kazanacaktr
Dolays ile ihracat azalrken ithalat artacaktr
Bu olayn mant nedir?
Ekonomide biri ek harcama yapmaktadr
Ek harcamann bir blm ek retimle karlanr
Yetmediinden birileri harcamalarn ksar (faiz)
Ama ayn anda ekonomi dardan daha ok kaynak
kullanr (kur)
Asaf Sava Akat
28
Asaf Sava Akat
29
Para baslyor
Beklentiler bozuluyor
Merkez Bankas para basarak likiditeyi bollatrsn

Para piyasasnda faiz decektir
Yatrm ve tketim harcamalar artacandan milli
gelir ykselecektir
Dk faiz sermaye kn tevik edeceinden kur
deer kaybedecektir
Dk kur ihracat arttrp ithalat azaltacaktr
Bu olayn mant nedir?
Likiditenin bollamas harcamalar ve oradan milli
geliri ykseltiyor
Kurun deer kaybetmesi tekrar harcama arttrc
etki yapyor
Risk: talep ve kur art enflasyona neden olabilir
Bu basit modele beklentileri ekleyerek geree biraz

daha yaklatrabiliriz
Beklentiler zellikle sermaye akmlar iin ok
nemlidir
Ekonomik aktrleri korkutan bir olay olsun
ki piyasa etkilenir: likidite talebi artar ve sermaye
k hzlanr
Faiz ykselirken kur deer kaybeder
Faiz ykselii harcamalar ve milli geliri azaltr
Kurun deer kayb maliyet enflasyonuna neden
olarak karamsarl arttrr
Neticede milli gelir der, faiz ykselir, kur deer
kaybeder (size bireyler hatrlatyor mu?)
Asaf Sava Akat
31
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
30
Ne zaman enflasyon olur?
32
Analizden kardmz bir gzlem nemlidir

Bte aklar tek bana enflasyon yaratmyor
Faiz ykselir, byme hzlanr ve d ak byr
Para arz sabit tutulursa bir sre sonra yksek faiz
ar basar ve ekonomi tekrar yavalar
Dolays ile enflasyon olmaz
Bte a sonras faizin ykselmesini engellemek
iin para politikas da gevetilirse durum deiir
Harcama iki yanl arttndan toplam talep retim
kapasitesinin stne kar
Mal-hizmet ve faktr fiyatlar ykselir (enflasyon)
Bir ekonomide para basmadan enflasyon olamayacann anlalmas ok nemlidir
Asaf Sava Akat
33
Enflasyon-byme amaz
Model ve gerek
Analizin ilgin bir sonucuna geldik

Ksa dnemde, hkmetler iin bte a ve
gevek para politikalar yolu ile bir sre bymeyi
hzlandrmak mmkn duruyor
lave byme isizlik sorununu da hafifletecektir
Ancak ekonomide hi bir ey bedava deildir
Hzlanan byme ve azalan isizliin bedeli d ak
ve ykselen enflasyondur
1950 sonrasnda makroiktisatta en ok tartlan
konu bu olmutur
sizliin azalmas uruna daha yksek enflasyona
raz olalm m?
Bu sorunun cevab ok nemlidir
ktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyut modeller

stnde almaya mecbur eder
Bylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracl ile
temel ilikiler aa kartlr
Geree yaklamak iin kstlayc varsaymlar adm
adm gevetilir
lk modelimiz olay ok basit bir ekonomi zerinde
izleme olanan yaratmaktadr
Enflasyon yoktur ve olmas sz konusu deildir;
yani reel ve nominal ayrm gereksizdir
Ekonomi da kapaldr: d ticaret, sermaye
hareketi, dviz kuru yoktur
Hatta, devlet yoktur
Asaf Sava Akat
34
GELR VE HARCAMA TEORS

lk model: Klasikler ve Keynes
nc Blm
Asaf Sava Akat
35
Asaf Sava Akat
36
Milli gelir zdelii
Tasarruf = Yatrm
Klasikler: faiz haddi
GSYHnn ayn anda ekonominin toplam gelirini ve

toplam harcamalar yansttn hatrlayalm
Y = C + I + G + NX
Y = C + S + T + NX
Kapal ekonomi varsaym ile Net hracat kalemi
zelikten dr
Y=C+ I+G
Y=C+S+T
Devleti de soyutlaynca zdelik daha da basitleir
Y=C+ I
Y=C+S
Bu basit iliki bize baz temel konularda ipular
salayacaktr
evrisel akmn dzgn ileyici iin kazanlan

gelirin tmnn harcanmas gerekir
Tketim her iki denklemde varolduuna gre, tanm
icab bu eitlik yatrm harcamalarnn tam tasarruf
kadar olmas ile mmkndr
S=I
Halbuki, tasarruf ve yatrm kararlar farkl ekonomik
aktrler tarafndan alnmaktadr
Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusu
budur: bir ekonomide yatrm harcamalarnn
tasarruflara eit olmasn hangi mekanizmalar ve
nasl temin eder?
ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen
Klasik yaklam milli gelirin (Y) harcama kararlarndan bamsz ekilde sabit olduunu kabul eder
retimi sermaye, emek, teknoloji, vs. (retim fonksiyonu) belirler
Yatrmlar faiz haddinin (i) azalan bir fonksiyonudur: faiz dnce yatrm harcamalar ykselir
I=I(i)
Tasarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur:
faiz ykselince tasarruflar artar
S=S(i)
Tasarruf arz ve yatrm talebi borverilebilir fonlar
piyasasnda biraraya gelir
Faizdeki hareket piyasay dengeye getirir
Asaf Sava Akat
37
Tasarruf
5%
Yatrm
Asaf Sava Akat
TL 1,200 trl.
Borverilebilir Fonlar
(trilyon TL)
40
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
43
Keynes: eksik istihdam
41
Asaf Sava Akat
Kim hakl?
Uzun dnemde milli gelir verimlilik ve onu
belirleyen retim faktrleri tarafndan kstlanr
Bunlar deimeden sadece toplam talepte art
olmas ekonominin daha fazla retim yapmasna
salayamaz
Ksa dnemde durum farkldr; toplam talep yetersiz
kalrsa ekonomi kapasitesinin altnda retim
yapabilir
Bu takdirde talep art geliri de ykseltecektir
Klasik model uzun dneme ve genel duruma,
Keynesyen analiz ise u yada bu ekilde evrisel
akmn krld resesyon ve depresyon dnemlerine
uygun dmektedir
42
Gelir-harcama dengesi
Tketim fonksiyonunun iki parametresi

D = 10 TL ve E = 0.6
arpan katsays
1 / ( 1 0.6 ) = 2.5
I = 20 TL ise, Y = 75 TL; C = 55 TL; S = 20 TL
Tersinden gidip Y = 100 TL haline bakalm: bu
durumda C = 70 TL ve S = 30 TL buluruz
Yani 100 TL gelir retildiinde sadece 90 TL
harcama yaplmaktadr: rettiklerini satamayan
reticiler mutlaka retimi dreceklerdir
Y = 50 TL olsa, C = 40 TL ve S = 10 TL kar
Yani 50 TL gelir retildiinde 60 TL harcama
gelmektedir; retim art kanlmazdr
Asaf Sava Akat
39
Keynes iin retim fonksiyonu sadece ekonominin

retim kapasitesini snrlar; her hangi bir anda
retilen miktar ise talebe baldr
Keynesyen modelde Y sabit deil deikendir
Yatrm harcamalar mteebbislerin yrtcl,
teknolojik deiim gibi dsal nedenlerin etkisinde
dsal bir veri kabul edilir
I=I
Tasarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur
(Y C) = S = S ( Y )
Her yatrm harcamas dzeyine, ona eit tasarrufu
salayacak milli gelir dzeyi tekabl eder
Denge noktasnda pekala isizlik olabilir
Saysal rnek
Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr

Dolays ile tketim fonksiyonu aslnda tasarrufu
belirler
C = C ( Y ) = D + EY
S = Y C = - D + (1 - E ) Y
Dengede, ekonomideki toplam harcama (H) toplam
gelire eit olmak zorundadr
H = (D + EY) + I = Y
Bu denklemi anca
Y = (D + I) x 1 / (1 - E )
Milli gelir otonom harcamalara ve tketim eilimi
tarafndan belirlenir
1 / (1 - E ) = arpan Katsaysdr
38
Modelin anlam ok aktr

evrisel akm daima dzgn iler nk
tasarruflardaki bir art yada yatrmlardaki bir azal
halinde faiz haddi decek ve tasarruf-yatrm
eitlii salanacaktr
Bu durumda retilebilecek milli gelirin evrisel
akmda bir bozulma nedeni yani talep yetersizlii
yznden retilememesi diye bir durum sz konusu
olamaz
Ekonomi daima emek dahil tm kaynaklarnn tam
kullanld bir dengededir
Eksi byme yada yaygn isizlik gibi durumlar
varsa nedenleri baka yerlerde aranmaldr
Gelir-harcama modeli
Asaf Sava Akat
Tam istihdam kuraldr
Borverilebilir fonlar piyasasnda

denge
Faiz
haddi
Asaf Sava Akat
Harcanan
gelir H
daraltc ak
H = C + 20
75 TL
C = 10 + 0.6 Y
geniletici
ak
45O
50 TL
44
Modele devlet giriyor

imdi modeli gereklie doru bir adm daha
yaklatrmak iin devleti ekleyebiliriz
Devlet milli gelir zdeliine vergiler (T) ve kamu
harcamalar (G) ile dahil olur
Y=C+ I+G
Y=C+S+T
Tasarruf-yatrm eitliini kullanarak
I=YCG
I=S
S=(YTC)+(TG)
Kamu ve zel tasarruflar ayredebiliriz
Sp = ( Y T C ) = zel tasarruf
Sg = ( T G ) = kamu tasarrufu
Asaf Sava Akat
75 TL
100 TL
Uretilen
gelir Y
45
Tasarruf: zel ve kamu

zel tasarruf: gelirden vergiler ve tketim ktktan
sonra kalan blmdr
Sp = ( Y T C )
Kamu tasarrufu kamu harcamalar yapldktan sonra

kamuya kalan vergi gelirleridir
Sg = ( T G )
( T G ) kamu btesi dengesidir: eer bte a
varsa Sg negatif olacaktr

Tasarruf daima yatrma eittir ama zel tasarruf
bte ilikisini bte dengesi belirler
S=I+(GT)
Tanm icab, kapal ekonomide kamu a zel

tasarruflarla finanse edilir
Asaf Sava Akat
46
Klasikler ve devlet
47
49
Klasik modelin kamu dengesi ile ilgili ok nemli bir

sonucu vardr
Kamu anda ani bir art varsayalm: toplam
tasarruflar azalacaktr (tasarruf erisi sola kayar)
Bu durumda faiz ykselir
Yksek faiz yatrmlarn dmesine neden olur ve
piyasa dengeye gelir
Kamu a zel yatrmlar piyasadan kovmaktadr
(crowding out)
Yatrmdaki d kamu andaki arttan daha
kktr: faizin ykselmesi tasarrufu arttrr
Klasik yaklam, yatrmlar ve bylece bymeyi
engelledii iin kamu aklarna kardr
Asaf Sava Akat
50
Keynes ve kamu a
Devlet Keynesyen modele kamu harcamalar G ve

vergiler T yolu ile girer
Kamu harcamalar milli gelir dzeyinden bamsz
kabul edilir (otonom harcama)
Bu durumda toplam harcama yledir:
H=C+I+G
Tketim fonksiyonunun deimedii kabul edilince,
arpan katsays ve bamsz (otonom) harcama
(D, I, G) denge milli gelirini belirler
Y = (D + I + G ) x 1 / (1 - E )
Modelin mant devletin eklenmesi ile deimez
Ekonomi talep kadar retim yaparak dengeye
gelmektedir
Keynesyen analiz iin kamu ann etkisi

klasiklerin tam zttdr
Ekonomide tasarruf fazlas nedeni ile kaynaklarn
tam kullanlmadn kabul edelim
Bu durumda kamu harcamalarndaki bir art toplam
harcamada (H) bir ykselmeye tekabl ettiinden
milli gelir (Y) artacaktr
Ek harcama arpan katsays ile ek gelir yaratmakta,
yani ek harcamay finanse edecek olan ek tasarruf
bizzat ek harcama sayesinde olumaktadr
Talep yetersizlii durumlarnda Keynesin bte
a tavsiye etmesi bu analize dayanmaktadr
Modelde crowding out yoktur
52
Asaf Sava Akat
48
Kamu a ve crowding out
Keynes ve devlet
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Kamu a ve crowding out
Klasik modelde tasarruf arz kamu tasarrufunu da

kapsar
S=(YTC)+(TG)
Tasarruf gene faiz haddinin artan fonksiyonudur
Yatrm gene faiz haddinin azalan fonksiyonudur
Faiz haddi tasarruf ve yatrm miktarlar arasndaki
eitlii salayarak evrisel akmn dzenli akn
temin eder
rnein yatrmlarda bir art faiz haddinin
ykselmesi ile sonulanr
Bir yandan yksek faiz zel tasarruflar arttrr
Dier yandan baz yatrmlardan vazgeilir
Bylece tasarruf ve yatrm birbirine eitlenir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Faiz
Haddi
S2
S1
1. 500 TL bte
a borlanabilir
fon arzn
azaltyor...
6%
5%
2. ...denge
faiz haddi
ykseliyor...
Demand
TL 800
0
3. ...ve zel yatrmda
kullanlabilecek kaynaklar
azalyor
Asaf Sava Akat
TL 1,200
(TL trilyon)
51
Gelir-harcama dengesi
53
Harcanan
gelir H
C+I+G
Ho
C+I
C
45O
Yo
Asaf Sava Akat
Uretilen
gelir Y
54
lk deerlendirme
sizlik sorunu
Basit bir model aracl ile makroiktisatn baz

temel kavramlarn akladk
ki farkl yaklam birbirine zt sonulara ulayor
ktisatlarn byk ounluu her ikisini de kabul
etme eilimindedir
Klasik reti uzun dnemde ve ekonominin kapasite
snrnda olduu durumlarda geerlidir
Keynesyen reti ksa dnemde ve ekonomide
kullanlmayan kapasitenin varlnda anlamldr
Dikkat: gerek ekonomiler ok daha karmaktr
Para ve enflasyon, d denge, mali piyasalarda
sorunlar, vs. daha gidilecek ok yol vardr
nce isizlik sorununun ayrntlarna bakalm
Klasik ve Keynesyen modeller arasndaki temel fark

ksa dnemde konjonktrel isizliin mevcudiyetidir
Daha 19uncu yzyln ikinci yarsndan itibaren
ekonominin yavalad dnemlerde ktlesel
isizliin olutuu gzlemleniyordu
Halbuki klasik teoriye gre yaygn isizlik olamazd
sizlik halinde cretlerin dmesi emek piyasasn
tam istihdamda dengeye getirecekti
Ama Byk Buhran srasnda ABDde isizlik
oran1929dan 1933e % 3den yzde 25e kmt
Emek piyasasnn teorinin ngrd ekilde
almad ok akt
Keynes modeli bu somut gerei yanstyordu
SZLK VE KTSAT TEORS

Fiyat ve cret esneklii/yapkanl
Drdnc Blm
Asaf Sava Akat
55
Asaf Sava Akat
Emek piyasas
58
Reel
cret
Emek talebi =
Emein marjinal rn
Asaf Sava Akat
stihdam
59
Asaf Sava Akat
61
Emek Arz
sizlik
W/P
Emek talebi
Ntalep
Asaf Sava Akat
Narz
stihdamY
60
Etkinlik cretleri
W/P
Reel
cret
57
sizlik olgusu piyasa ekonomisi asndan ciddi

skntlara yola aar
Fiilen varl piyasa sisteminin etkin iledii
eklindeki inanc zedeler
sizlikle mcadele adna devletin ekonomiye
mdahalesine meruiyet salar
Arz-talep mekanizmas stne ina edilmi tm
iktisat teorisinin geerliliine glge drr
creti emein marjinal verimine balayan gelir
dalm teorisini derinden yaralar
Keynes sonras makro teorinin temel hedeflerinden
biri Keynesin eksik istihdam dengesi ile fiyat
mekanizmasn badatrmaktr
Yapkan cretler ve isizlik
Fiyat mekanizmas ile isizlik olgusun badatrmann en basit yolu reel cretin u yada bu ekilde
piyasa dnda yani emek arz ve talebinden bamsz
belirlendiini kabul etmektir
Emek talebinin dmesi halinde reel cret fiyat
sinyali fonksiyonunu yerine getirmez
sizliin nedeni reel cretin piyasa denge reel
cretinin stnde olmasdr
Yapkan cret arz fazlasna ramen reel cretin
dmemesidir (non-clearing market)
En kolay tefsir emek piyasasnda rekabet eksiklii
(imperfection) olduudur
Kabahat sendikalarda, asgari crette, vs. bulunur
Emek arz
sizliin sonular
W/P
Yapkan cretler
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Emek piyasasnda denge
Makroekonomik anlamda istihdam ve isizlik emek

piyasasnda belirlenir
Emek arzn reel cretin artan bir fonksiyonu kabul
edebiliriz
Rekabeti firmalardan oluan bir ekonomide emek
talebi emein marjinal rnn yanstacaktr
Reel cret marjinal rnn altnda olduu srece
firmalar cretli almay srdrecektir
Emek arz ile talebinin kesitii noktada hem
ortalama reel cret hem de ekonomideki istihdam
miktar belirlenir
Rekabet koullarnda denge reel cretinde i arayan
herkes tanm icab istihdam edilir
Asaf Sava Akat
56
62
Yapkan fiyatlar
Yapkanlk ve makro teori
Emek piyasasnda fiyat sinyalinin yapkanlk nedeni

ile almad kabul edilince ayn mant baka
piyasalara da uygulamann yolu alr
Mal ve hizmet piyasasnda fiyatlarn yapkan olmas
hali de ekonomide srtnme (friction) yaratarak
genel bir eksik istihdam dengesine yol aabilir
Ekonomide tam rekabetin kural deil istisna olduu
bilinmektedir
Pek ok sektrde arz fazlas halinde ksa dnemde
fiyatlar dmemekte fakat retim kslmaktadr
(markets dont clear)
retimin gerilemesi beraberinde konjonktrel
isizlii getirecektir
Makro ders kitaplar klasik ve Keynes ayrmn

cret ve fiyatlarn esneklii yada yapkanl
eklinde yapyorlar
Esnek fiyat modelleri ksa dnem dalgalanmalar ve
dolays ile konjonktrel isizlii ihmal ediyor
Ekonominin uzun dnem davrann inceliyor
Yani klasik modele tekabl ediyor
Yapkan fiyat modelleri ekonominin uzun dnem
davrannn esnek fiyat modelleri tarafndan
aklandn kabul ediyor
Buna karlk isizlik gibi ksa dnem dalgalanmalar
aklyor
Keynesyen modelin genel haline tekabl ediyor
Ampirik gzlemler reel cretin tam istihdam denge

dzeyinin stnde kalmasn sendikalar yada asgari
cret gibi piyasa-d unsurlara atfetmenin gereki
olmadn gstermitir
Etkinlik creti teorisi reel cretin isizlie ramen
dmemesinin firmalarn kar maksimizasyonu ile
tutarl olduunu gsterir
ilerin eitimi pahaldr ve yeni ii ek maliyet
getirir (uzun sreli almay tevik)
Yksek cret daha kaliteli iilerin mracaat
etmesini temin eder (adverse selection)
Yksek cret iileri iyerinde retim srecine daha
gnll ekilde katlmaya tevik eder (moral hasard)
Asaf Sava Akat
PARA
Temel kavramlar
Beinci Blm
63
Asaf Sava Akat
64
Asaf Sava Akat
65
Asaf Sava Akat
66
Para nedir?
Kanuni para
Likidite
Ekonomik aktrlerin mal ve hizmet alm-satmnda

dzenli ekilde kullandklar varlklara para denir
Mal ve hizmet satanlarn deme arac olarak kabul
ettikleri her ey paradr
Tarih boyunca, iblm ve mbadele daima parann
kefedilmesi ile sonulanmadr
Parann ana ilevi vardr:
Mbadele aracdr
Hesap birimidir
Servet saklama aracdr
20.inci yzyl balarna kadar bu ilevleri bizzat
kendilerinin deerli olan madenler ifa etmitir (bakr,
gm, altn)
Bugn para olarak kullanlan banknot ve bozukluklarn kendi deerleri yok kadar azdr
Kanuni para (fiat money) devletin kard kanunlar
sonucu mbadele arac olarak kullanlr
Btn dnya ekonomilerinin (ABD, AB, Japonya,
vs.) paralar kanuni para statsndedir
Bir lke iinde yaplan demelerde o lke parasn
kabul etmek hukuki bir zorunluluktur (legal tender)
Trkiyede Merkez Bankasnn kard banknotlar tm demelerde kabul etmek zorundayz
Fiyatlar baka herhangi bir eye balayabiliriz
(dviz, altn, mal, enflasyon, vs.) ama TL dnda bir
deme arac talep edemeyiz
Likidite kavram parann anlalmasn kolaylatrr

Likidite, herhangi bir varln ekonominin mbadele
aracna dnme kolayldr
Likiditenin avantaj riskinin az olmasdr
Tanm icab, para en likit varlktr: cebimizdeki
banknotlar baka bir eye dntrme gerekmeden
deme aracdr
Vadesiz mevduat ve likit fonlar da likit varlklardr
Vadeli mevduat, borsada kote edilmi hisse senetleri,
yatrm fonlar daha az likit varlklardr
Gayrimenkul, borsada kote olmayan irketlerde
hisseler, hayat sigortas polieleri likit varlk
deildirler
Asaf Sava Akat
67
Asaf Sava Akat
Bankalar da para yaratr

Banka sistemi de mevduat-para yaratabilir
Bankalar kredi atka para arz artar
Bu sreci anlamak iin banka bilanolarna baklr
Mevduat hem varlk hem de ykmllk oluturur
Krediler varlk oluturur
Bir bankann verdii kredi kendinde yada bir baka
bankada mevduat halini alr
Baslan bir birim TL iin bankaclk sisteminde
yaratlan parann miktarn bize para arpan verir
Geri planda bankalarn mevduata % 100n altnda
nakit karlk tutmalar yatar
Vadeli ek ve bono gibi kymetli katlar da bankad zel kesim tarafndan yaratlan paradr
Asaf Sava Akat
70
Para arz ve para politikas

MBnn ekonomideki para miktarn (para arzn)
kontrol etmesine para politikas denir
MBnin elinde drt ana ara vardr
Ak piyasa ilemleri AP tahvil piyasasnda
bono-tahvil alm-satm ile likiditeyi ayarlar
Dviz (FX) ilemleri dviz alm satm
Banka karlk oranlarnn deitirilmesi: para
arpan byk yada klr
skonto haddinin (fonlama faizi) deitirilmesi:
Mali sistem MB bor kararlarn etkiler
Dikkat: para arzndaki deiim MBnin TL
ykmllklerindeki deiimdir; ykmllk art
para arz artna eittir
A Bankas
B Bankas
Varlk
Ykmllk
Rezerv
TL 10.00
Mevduat
TL 100.00
Kredi
TL 90.00
Toplam Varlk
TL 100.00
Asaf Sava Akat
Varlk
Rezerv
TL 9.00
Ykmllk
Mevduat
TL 90.00
Kredi
TL 81.00
Top.Ykmllk Toplam Varlk

TL 100.00
TL 90.00
Top.Ykmllk
TL 90.00
Dolam hz ve mali derinleme

Parann dolam hz para arznn cari fiyatlarla
(nominal) GSMHya blnmesi ile elde edilir
Ksa dnemde oynak olabilir fakat uzun dnemde
belirli bir eilimi izler
Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH yakn
gemite srekli ykselmektedir
Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmas
iaretidir
Para arpan da ayn olayn iyi bir lsdr
Mali sistemin bymesi, ayn miktar dolamdaki
para ile daha byk bir para arznn elde edilmesi
anlamna gelir
Para arpan da yakn gemite srekli artmtr
69
Para arpan
ki bankann bilanolar
Asaf Sava Akat
68
71
100 TL ek para baslan bir ekonomide sonunda ne

kadar para yaratlr?
Bankalarn rezerv tutma orannn tersi kadar
M=1/R
Bankalarn rezerv tutma oran M = % 10 ise, para
arpan M = 10 olacaktr
lk mevduat
A Bankas kredisi
B Bankas kredisi
C Bankas kredisi
Vs.
Vs.
Toplam para arz
Asaf Sava Akat
= TL
= TL
= TL
= TL
100.00
90.00 [=0.9 x $100.00]
81.00 [=0.9 x $90.00]
72.90 [=0.9 x $81.00]
vs.
vs.
= TL 1,000.00
72
Parann deeri ve para talebi

Parann deerini nasl leriz?
Bir birim parann farkl dnemlerde satn ald mal
ve hizmet sepetini karlatrarak
Baka trl sylersek, parann deeri Vm fiyatlar
genel seviyesi Pnin tersidir
Vm = 1 / P
Dikkat: bu hali ile parann deeri sadece ayn lke
parasnn iki ayr dnemdeki satn alma gcn
karlatrmak iin kullanlabilir
Para talebi parann deerinin azalan bir fonksiyonudur: parann deeri arttka daha az para talep edilir.
Yani para talebi erisi fiyatlar genel seviyesine gre
azalan eimlidir
Asaf Sava Akat
Parann
Deeri
Parann
Deeri
(Yksek) 1
Fiyat
Dzeyi
Fiyat
Dzeyi
Para arz
(yksek) 1
1 (dk)
1 (Dk)
1.33
3/4
3/4
1.33
1/2
1/4
1/4
Para miktar
(Yksek)
76
(dk) 0
Asaf Sava Akat
Enflasyon parasal bir olaydr
Parann
Denge deeri
Denge fiyat
dzeyi
4
MBnn saptad
Para miktar
Para miktar
(yksek)
77
Bir para ne zaman salam olur?

Bu konuda ok illzyon mevcuttur
Nfus, byklk, askeri g nemsizdir: svire,
Danimarka, Singapur
Kii bana gelirle bir ilikisi yoktur: Msr,
Hindistan, in
D akla balantl deildir: ABD
Kanuni (fiat) parann deeri insanlarn ve piyasalarn o paraya ne kadar gvendiklerine baldr
Gveni ekonomik politikalarn ciddiyeti ve
ynetimlerin sorumluluk duygusu tesis eder
Gemiinde enflasyon ve kriz olmayan lkenin
paras salam olur nk gvenilir (svire)
Asaf Sava Akat
Beylik hakk
Enflasyon dnyann her yerinde ve her zaman esas

itibariyle parasal bir olaydr
Baka deyile, ncelikle ekonominin mbadele
aracnn (para) deeri ile ilgilidir
Enflasyon Merkez Bankasnn para talebinin
zerinde para basmas sonucu oluur
Baslan para mal ve hizmet piyasalarnda talep
fazlas yaratarak fiyatlar ykseltir
Fiyatlardaki art para talebini arttrdndan baslan
paraya tekrar talep oluturur
Para miktarndaki deimenin fiyatlar hangi
mekanizmalarla ve nasl bir zaman profili iinde
deitirdii makroiktisadn nemli bir konusudur
Asaf Sava Akat
Para
talebi
Para
talebi
(Dk) 0
Asaf Sava Akat
1/2
79
Miktar teorisi: deerlendirme

Miktar teorisinin iki hayati varsaym vardr
Dolam hz istikrarl olmaldr
Gelir esas itibariyle retim fonksiyonu tarafndan
belirlenmelidir
kisi de uzun dnem iin makul kabul edilebilir
Ksa dnemde ise ikisi de deiebilir
En az birka yl kapsayan uzun dnemde miktar
teorisinin geerli olduu genellikle iktisatlar
arasnda kabul grr
Daha ksa srelerde ise para politikas (para miktar)
ile gelir dzeyi arasnda bir iliki mevcuttur
Trkiyede TFE ile M2Y+R arasndaki yakn iliki
miktar teorisini doruluyor (1985-2001)
78
Miktar Teorisi
Devletin para basma tekeli sayesinde elde ettii

gelire beylik hakk (seignorage) denir
Osman Bey Beyliini hutbe okutup sikke bastrarak
ilan etmiti
Darphane bast sikkenin kymetli maden muhtevasn garanti ederken bir pay alrd (beylik hakk)
Banknotlar Merkez Bankasna verilen faizsiz bortur
Reel gelir arttka kullanlan para da artacandan
Merkez Bankas ek gelir elde eder
Enflasyon olgusunun geri plannda devletin daha
fazla seignorage geliri elde etme abas yatar
Bu bakma enflasyon elinde para tutmak zorunda
kalanlardan alnan bir vergidir
Asaf Sava Akat
75
Paray ne deerli klar?
Para arz ve talebi dengesi
Para talebi
80
Parann tarafszl
Klasik iktisatlar reel byklklerin para arzndan
etkilenmediini nermilerdir
Klasik dichotomy ekonomide reel ve nominal
deikenlerin ayrmasna denir
Byme, istiham, yatrm, reel cret, nisbi fiyatlar,
vs. gibi reel deikenler fiziki yada sabit llerle
hesaplanr
Nominal deikenler ise nominal cret, nominal
GSMH gibi parasal byklklerdir
Parann tarafszl para miktarndaki deimenin
reel deikenleri etkilememesidir
Klasik dichotomy ve parann tarafszl miktar
teorisinin mantiki sonulardr
Para miktar ile fiyat dzeyi arasndaki birebir iliki

iktisadn en eski teorilerinden birini oluturur
Parann miktar teorisi (Quantity Theory of Money)
ekonomide para miktarnn parann deerini
belirlediini ifade eder
Para arz ile parann dolam hznn arpm bize
fiyat dzeyi arp reel geliri verir
MxV=PxY
Denklemin sa taraf nominal GSMHdr
Eer V ve Ynin sabit olduunu dnrsek, fiyat
dzeyi Pdeki deime para arz Mdeki deimeye
eit olacaktr
rnein M iki katna karsa, P de iki kat olur
Asaf Sava Akat
81
Kanuni para amaz

Kanuni para iktisat politikasna nemli bir imkan ve
ayn anda ciddi bir risk getirir
nk kanuni parann arz istendii gibi ve snrsz
ekilde attrlabilir
Kanuni para ekonomide bir daralma halinde para
basarak resesyonun reel zarar hafifletme frsatn
salar
Ancak dikkat edilmedii takdirde ekonomide
enflasyona yol alabilir
Enflasyon ise uzun dnemde fiyat mekanizmasnn
ileyiini bozarak kaynak dalmnda israfa yol aar
Yani uzun dnem byme hzn drerek reel
ekonomiye fevkalede yksek maliyetler ykler
Asaf Sava Akat
82
Parasal apa sorunu
85
Gelir ve harcama modelleri ufukta enflasyon

tehlikesinin mevcut olmad ortamlarda gelitirildi
Fiyatlar genel dzeyini sabit almak makul bir
varsaymd
Fiyat artlarnn varl halinde dahi, bunun geici
olduu, yani enflasyondaki ykselmenin ksa
srecei kabul ediliyordu
Modellerin esas amac reel gelirdeki ve istihdamdaki
dalgalanmalarn nedenlerinin tehis ve tedavisi idi
Enflasyon modellere dahil edilmesi 1970li yllarda
enflasyonun ykselmesinden sonradr
Enflasyon analizi son yirmi ylda makro teoride
nemli bir dnme neden olmutur
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
84
MLL GELR, FAZ VE FYATLAR

LM-IS ve AD-AS Modelleri
Altnc Blm
Asaf Sava Akat
88
Btn deikenleri ayn modelde grmek ileri

kartrcaktr
ki ayr model kuracaz
LM-IS (Liquidity Money Investment Saving)
modelinde fiyat dzeyi P model dndan verilir
Reel gelir Y ve reel faiz r model iinde belirlenir
Toplam talep toplam arz (AD-AS: Aggregate
Demand Aggregate Supply) modelinde reel faiz
haddi r dardan verilir
Reel gelir Y ve fiyat dzeyi P model iinde
belirlenir
nce LM-IS modelini, sonra AD-AS modelini
inceleyeceiz
Asaf Sava Akat
89
Y1> Y0 > Y2
S( r , Y2)
Faiz
haddi
S( r , Y0)
r2
S( r , Y1)
r0
r1
I(r)
S2=I2
S0=I0
S1=I 1
87
Model piyasann karlkl ilikilerini zetler ve

nasl ayn anda dengeye geldiklerini aratrr
Mal ve hizmet piyasas: toplam harcama ve gelir
denklemi ifade eder
Y=C+I+G=H
Reel milli gelirin bykl bu piyasada belirlenir
Borverilebilir fonlar piyasas: tasarruf-yatrm
eitlii zetler
S=I+(GT)
Reel faiz haddi bu piyasada belirlenir
Para piyasas: para arz ve talebinin eitlenmesidir
Ms = Md
Reel faiz haddi bu piyasada da belirlenir
Tasarruf-yatrm dengesi
Yatrm ve tasarruf
Klasikler iin yatrm ve tasarruf reel faiz haddinin
fonksiyonu idi
Keynes tasarrufu milli gelirin fonksiyonu yaparken
yatrm dardan belirliyordu
Her iki yaklam birletirebiliriz
Tasarruf: reel faiz ve gelirin fonksiyonudur
S = S ( r, Y )
Yatrm: reel faizin fonksiyonudur
I=I(r)
Borverilebilir fonlar piyasas denge koulu ayndr:
S=I
Dikkat: her gelir Y dzeyine farkl bir tasarruf arz
erisi tekabl edecektir
LM-IS: piyasalar
ki model
nc Blmdeki modeli paray da dahil ederek

yeniden ele alyoruz
Kapal ekonomi varsaymn srdryoruz: ekonomi
d dnyaya sonra alacak
Ama, enflasyonun da olabildii bir kapal
ekonomide evrisel akmn ksa ve uzun dnemde
dzgn ileyiini anlamaktr
Neleri aryoruz?
Reel deiken: milli gelir dzeyi Y , faiz haddi r,
tasarruf S, yatrm I, reel para talebi M/P
Nominal deiken: fiyatlar genel dzeyi P, nominal
gelir P x Y, nominal faiz haddi i, vs.
Politika deikeni: para arz Ms, kamu dengesi (T-G)
86
Varsaymlar
Asaf Sava Akat
83
Gelir-harcama modellerinde para
Miktar teorisi ile ekonomide nominal byklklerin

para miktar tarafndan belirlendiini grdk
Enflasyon btn nominal byklklerin beraberce
hzl art trendine girmeleridir
Bu takdirde nominal byklkler ekonomik
ilevlerini yerine getiremezler
Ekonominin nominal byklkler iin bir apaya
ihtiyac vardr
Altn Standard bu apay kendiliinden salar
Kanuni para ile birlikte iktisatlar bir nominal
(parasal) apa arayna girmilerdir
lk akla gelen para arz yani Merkez Bankasnn
ekonomiye zerkettii para miktardr
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
(trilyon TL)
Asaf Sava Akat
90
IS erisi
farkl gelir dzeyi aldk
Y 1> Y0 > Y2
Daha yksek gelir daha fazla tasarruf anlamna
geldiinden tasarruf erisini yukar kaydrd
Bylece her gelir dzeyinde borlanabilir fonlar
piyasasnda farkl bir denge olutu
Buna gre artk Y ile r arasnda bir iliki kurabiliriz
Ceteris paribus, Y arttka r dmektedir
IS erisi farkl gelir dzeylerinde borlanabilir
fonlar piyasasn dengeye getiren reel faiz haddi ryi
gstermektedir
Bte dengesi (T G) ve tketim ve yatrm
fonksiyonlar veridir
Asaf Sava Akat
91
Asaf Sava Akat
r
Faiz
haddi
r2
r0
r1
I=S
Asaf Sava Akat
Y0
Y1
Milli gelir
94
Asaf Sava Akat
97
95
Ip or Cp
IS1
L=M
Faiz
haddi
r1
r0
r2
Y1
Milli gelir
Para piyasas para arz ve likidite talebindeki

deimelerden etkilenmektedir
Para arzndaki her deime LM erisini kaydrr
Likidite talebi ok sayda deikenden etkilenir
rnein enflasyon beklentilerine, siyasi
istikrarszla, sava haline, vs. gre likit olma
arzusu deiecektir
LM erisi para piyasasnda faiz haddi ile gelir
arasndaki ilikiyi vermektedir (E = beklentiler)
r = LM (Y~V, MS , E )
rnein para arz artnca LM aa (LM2),
beklentilerin ktlemesi halinde ise yukar (LM1)
kayacaktr
IS0
IS2
Y0
Y2
Asaf Sava Akat
Y1
Milli gelir
96
Para piyasasnda denge
Reel para talebi, reel faiz haddi, reel gelir ve fiyatlar

arasndaki ilikiyi aalm
P ve r sabit iken, gelirdeki art reel ve nominal
para talebinin arttrr
Y ve r sabit iken fiyatlardaki art nominal para
talebini arttrr
Y ve P sabit iken faizlerdeki bir art nominal ve
reel para talebini drr
Para piyasas MBnn kontrolndeki para arz ile
para talebi eitlenince dengededir
M d = Ms
Farkl gelir dzeylerine (Y2> Y0 > Y1) tekabl eden
para piyasas dengelerini saptayarak LM erisine
ularz
Asaf Sava Akat
In or Gn
r0
98
Faiz
haddi
Y1> Y0 > Y2
r1
r0
r2
M( r , Y1)
M( r , Y0)
M( r , Y2)
Para miktar
MS
Asaf Sava Akat
LM erisinde kayma
LM erisi
Y0
93
Faiz
haddi
Para piyasasnda denge
Bir nceki blmde para talebi Md ile fiyatlar genel

seviyesi P arasnda iliki kurduk
lem saiki ile para talebi reel gelirin ve fiyat
dzeyinin artan fonksiyonudur (miktar teorisi)
Mdt = (1 / V) x (P x Y) = Md ( Y , P )
Ancak, parann frsat maliyeti kaybedilen faizdir
Likidite talebi nominal faiz haddinin azalan bir
fonksiyonudur
Mdl = Md ( i )
Nominal faiz haddi = reel faiz haddi + enflasyon
Bu durumda toplam reel para talebini gelirin ve reel
faizin fonksiyonu olarak yazabiliriz
(M / P)d = Md ( r , Y )
Y2
Asaf Sava Akat
IS erisinde kayma
Tasarruf-yatrm denkliine geri dnelim

S=(YCT)+(TG)
Tketim fonksiyonunda, vergilerde yada kamu harcamalarnda bir deiiklik IS erisini kaydracaktr
Ayn ekilde, yatrm fonksiyonunda bir deime de
IS erisini kaydracaktr
IS erisi, tketim ve yatrm fonksiyonlar ve kamu
dengesi sabit iken faiz haddi ile gelir arasndaki
ilikiyi vermektedir
r = IS (Y~C , I , T , G )
rnein kamu ann bymesi halinde IS yukar
(IS1), tketim eiliminin dmesi halinde aa (IS2)
kayacaktr
Likidite talebi
Asaf Sava Akat
92
IS erisinde kayma
IS erisi
Y2
99
LM erisinde kayma
r
LM1
Faiz
haddi
r1
Ep
LM0
LM2
MSn
r0
r2
Y0
Milli gelir
Asaf Sava Akat
100
Asaf Sava Akat
LM-IS dengesi
103
r0
IS
Asaf Sava Akat
LM0
LM1
r0
IS1
IS0
Asaf Sava Akat
Y1
Milli gelir
Milli gelir
104
Maliye polikasnn gevediini kabul edelim: kamu

a byyecektir ve IS erisi yukar doru kayar
MB para arzn sabit tutarsa, faizler ykselirken
gelir artar
Eer ayn anda MB para politikasn gevetirse LM
erisi de aa kayacandan gelir art daha da
yksek olur ama faiz deimez
MB para politikasn skarsa gelir sabit kalr ama
faizler daha da ykselir
Siyasi istikrarszlk sonucu beklentilerde bir
ktleme ve tketim eiliminin dmesi ayn anda
olursa IS aa LM yukar kayacandan gelir
mutlaka der
Asaf Sava Akat
LM-IS: deerlendirme
Y0
LM
Y0
106
105
Toplam talep toplam arz
Model Klasikler-Keynes ztln bir arayol bularak

zmeye alyor
Klasik ekoln bir yandan ksa dnemde geliri sabit
tutmaktan vazgemesi dier yandan Keynesin
likidite talebini kavramn kabul etmesi demektir
Ksa dnemde gelir dalgalanmalar ve faiz haddinin
para piyasalarndan etkilenmesi yaamla uyumludur
O nedenle makroiktisadn temel ilikilerini
aklamakta yararldr
Byk zafiyeti fiyat dzeyini dardan almasdr
Keynesyen iktisatlar IS-LM yerine fiyat dzeyini
kullanan toplam talep-toplam arz analizini
gelitirmilerdir
Asaf Sava Akat
102
Para ve maliye politikas
r
Faiz
haddi
Gevek maliye ve para politikas

Faiz
haddi
Asaf Sava Akat
LM-IS dengesi
ki eri ayn eksenlere sahiptir: ayn ekil stnde

bir araya getirebiliriz
ki erinin kesitii noktadaki reel gelir Y ve reel
faiz haddi r hem borverilebilir fonlar hem de para
piyasasnda ayn anda dengeyi salamaktadr
Denge gelir ve faiz dzeylerinde (Y0 , r0 )
Mal-hizmet piyasasnda harcama ve gelir eittir
Borlanabilir fonlar piyasasnda tasarruf ve
yatrm+kamu a eittir
Para piyasasnda para arz ve likidite talebi eittir
Tm dier gelir ve faiz dzeylerinde bir yada birka
piyasa denge dnda olacaktr
Model faizi ve gelir dzeyini eanl belirlemektedir
Asaf Sava Akat
101
107
Toplam talep - AD
Toplam talepte kayma
Toplam talep erisi hanelerin, firmalar ve devletin

her fiyatta mal ve hizmet talebini gstermektedir
Kapal ekonomide toplam talep tketim, yatrm ve
devlet harcamalar toplamdr (ak ekonomide net
ihracat NX eklenir)
Y=C+I+G
Tketim ve yatrm fonksiyonlar ve maliye
politikas sabit iken, toplam talep, fiyat dzeyinin
fonksiyonudur
Y=F(P|C,I,G,T)
Pnin gerilemesi, serveti arttrarak ve faizi drerek
reel talebi arttrr (negatif eimli eri)
Sabitler deiince AD erisi kayar
Tketim fonksiyonun deimesi: tketim

eilimindeki art eriyi saa, d sola kaydrr
Yatrm eiliminin deimesi: yatrm arzusunda art
eriyi saa, azal ise sola kaydrr
Maliye politikas: gevemesi halinde (daha byk G
yada daha kk T) eri saa, sklmas halinde sola
kayar
Her nde arpan katsays iler; saa kayta reel
faiz ykselir sola kayta der
Para politikas: gevemesi halinde eri saa,
sklmas halinde sola kayar
Para politikas geveyince reel faiz der, sklnca
ykselir
Model, gelir dzeyi-enflasyon ilikisini arz-talep

dengesi aracl ile aklamaktadr
ekil stnde dnelim: y eksenine fiyatlar genel
seviyesi P, x eksenine ise milli gelir Y konur
Toplam talep erisi Pnin azalan bir fonksiyonudur
Toplam arz erisi Pnin artan bir fonksiyonudur
Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesitii
noktada hem milli gelir dzeyi hem de fiyatlar genel
seviyesi belirlenmektedir
Toplam arz erisinde uzun ve ksa dnemi
ayrdederek uzun dnemde hem retim fonksiyonu
tahdidini hem de ksa dnemdeki dalgalanmalar bir
arada aklamak mmkn olabilecektir
Asaf Sava Akat
108
Toplam talep erisi

P
Fiyat
Dzeyi
Sk iktisat politikas
Gevek iktisat politikas
P1
AD3
P2
AD2
Y1
AD1
Y2
Milli gelir
Asaf Sava Akat
109
Toplam arz - AS
112
P
Fiyat
Dzeyi
Asaf Sava Akat
115
SRAS1
Fiyat
Dzeyi
SRAS2
P1
LRAS1
LRAS2
Ekonomik byme
P2
P1
Maliyet dyor
Asaf Sava Akat
Milli gelir
Y2
Y1
113
LRAS
Fiyat
Dzeyi
Y1
Asaf Sava Akat
SRAS
AD
Milli gelir
Y0
Asaf Sava Akat
116
LRAS
SRAS0
SRAS1
A
P0
B
C
P1
P2
AD1
Y1
Y0
Milli gelir
114
Uzun dnem dengeden sapma ya toplam talebin

(talep oku) yada ksa dnem toplam arzn (arz
oku) doru yerde olmamasndan kaynaklanacaktr
Her iki durumda iktisat politikasnn tepkisi byk
nem tar
Hkmet, bir resesyonun ortaya kmas halinde
para ve maliye politikalarn kullanarak mdahale
edebilir
Yada hi bir ey yapmadan piyasalarn ekonomiyi
tekrar dengeye getirmesini bekleyebilir
okun talepten yada arzdan gelmesine gre farkl
sonular ortaya kacaktr
rneklere bakalm
Asaf Sava Akat
117
Olumsuz toplam arz oku
Talep kkenli resesyon

Fiyat
Dzeyi
Y2
Resesyonun iki nedeni
P0
Toplam talepte d

Toplam talep erisinin sola kaymas ile balayalm
Siyasi istikrarszlk, tketici-yatrmcnn
karamsarl, vs. neden olabilir
Hem milli gelir Y hem de fiyat dzeyi P der
Hkmetin resesyona para ve maliye politikas ile
mdahale etmediini kabul edelim
sizlik cretleri drecek ve zaman iinde ksa
dnem toplam arz erisi de sola kayacaktr
Bu ekilde ekonomi yeni uzun dnem dengesine ayn
milli gelir fakat daha dk fiyat dzeyi ile
ulaacaktr
ADde sola kayma ile oluan resesyon SRASn sola
kaymasna yol aarak dengeyi salamaktadr
111
Uzun dnem toplam arz - LRAS
Uzun dnem dengesi
Toplam talep erisinin ksa ve uzun dnem toplam

arz ile ayn noktada kesimesi ekonominin uzun
dnem dengesidir
Milli gelir tam istihdam dzeyindedir
Fiyatlar stnde art yada azal basks yoktur
Uzun dnem denge makroekonomik istikrar
anlamna gelmektedir
Eer her eri (AD, SRAS, LRAS) ayn noktada
kesimiyorsa evrisel akmn dzgn ileyii
bozulmutur
Eer fiili milli gelir uzun dnem (tam istihdam)
dzeyinin altnda ise resesyon,stnde ise enflasyon
sz konusudur
SRAS3
Maliyet artyor
P2
Uzun dnem dengesi
Asaf Sava Akat
110
Ksa dnem toplam arz - SRAS
Toplam arz erisi firmalarn her fiyatta mal ve

hizmet retim ve arzn gstermektedir
Uzun dnemde retim fonksiyonu tarafndan
belirlenir: LRAS dikeydir (klasikler)
Ksa dnemde toplam arz fiyat dzeyindeki
deimeden etkilenir: SRAS pozitif eimlidir
Yatay SRAS erisi basit Keynesyen modeli verir
SRAS ekonominin maliyet yapsn yanstr: daha
fazla retim maliyeti ykselterek mmkndr
cretlerde, vergilerde, kamu ve doal kaynak fiyatlarnda deiim, verimlilik art ve fiyat beklentilerindeki deime halinde ksa dnem toplam arz
erisi aa yada yukar kayar
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
AD0
Milli gelir
Toplam arzda olumsuz ok maliyet yapsnda art

yani SRAS erisinin sola kaymasdr
Ak ekonomide devalasyon, doal kaynak
fiyatlarnda ani bir art, enflasyon beklentilerinde
ktmserlik neden olabilir
Yeni dengede milli gelir derken fiyatlar
ykselecektir: stagflasyon
Resesyona kar iin devletin iktisat politikasnn
gevettiini varsayalm (accomodating policy)
Toplam talep saa kayar: yeni uzun dnem
dengesinde milli gelir ayn ama fiyatlar daha
yksektir
Resesyonu engellemenin bedeli enflasyondur
Asaf Sava Akat
118
LRAS
SRAS1
SRAS0
C
P2
P1
B
A
P0
AD0
Y1
Asaf Sava Akat
Y0
119
AD1
Milli gelir
121
Asaf Sava Akat
AIK EKONOM
Dviz kuru ve LM-IS ve AD-AS modelleri
Yedinci Blm
124
122
ve d tasarruf
Yukardaki sonu ok nemlidir
Ak ekonomide tasarruf-yatrm ilikisini yeniden
ifade edebiliriz
Ak ekonomi, i tasarrufun i yatrmdan farkl
olabilmesine olanak tanr
Ak ekonomide toplam tasarruf i ve d tasarruf
toplamdr
S T = S D + SF
Toplam Tasarruf = Tasarruf + D Tasarruf
Dolays ile yatrm toplam tasarrufa eitlenir

ST = S D + S F = I
+ SF = - CF = - NX (yani cari denge a)
D tasarruf yksek yatrm finanse eder
120
Keynesyenler tarafndan en yaygn kullanlan

modeldir
Ekonomide esas sorun enflasyon yada enflasyon
tehdidi ise, LM-ISe kyasla daha anlamldr
LM-IS modeli ile elimez, tam tersine onu
tamamlar
Toplam talep erisinin negatif, ksa dnem toplam
arz erisinin pozitif eilimi teoride baz sorunlar
kartmaktadr ama saduyu ile tutarldr
nemli bir sorun, fiyatlarn art hz (enflasyon)
yerine mutlak dzeyi ile almasdr
Resesyonla mcadele ile enflasyon arasndaki
elikiyi net gstermektedir
Asaf Sava Akat
123
Ak ekonomide tasarruf-yatrm
Artk kapal ekonomi varsaymn terkederek ak

ekonominin ileyiine bakabiliriz
Bir ekonominin ak yada kapal olmas iki ayr
srece tekabl eder
D ticaret akmlar: lke dna mal ve hizmet
satlmas ve lke dndan mal ve hizmet satn
alnmasdr
Sermaye akmlar: lke dnda varlk satn alnmas
ve lke dna varlk satlmasdr
Ak ekonomiler dnya mal-hizmet piyasalarnda ve
dnya sermaye piyasalarnda yer alrlar
Bu husus ok nemlidir: ak ekonomi, hem mal ve
hizmet hem de sermaye akmlarn kapsar
Asaf Sava Akat
AD-AS: deerlendirme
Ekonomiden kaynaklanan iki resesyon durumunda

iktisat politikasnn farkl iki eklini grdk
Birey yapmadan beklemek: resesyon SRAS erisine
sola kaydrarak kendi kendini tedavi etmektedir
Maliye ve para politikasn kullanmak: toplam
talepteki artla resesyondan klr ama fiyatlarn
ykselmesi sz konusudur
lki daha arzulanr bir yol gibi duruyor ancak
zamanlama asndan nemli bir sorun vardr
Ksa dnem toplam arz erisinde aa (saa) kay
uzun zaman ister, hzl olmaz
Talebin canlandrlmas ise abuk sonu verir
Resesyon-enflasyon amaz ok nemlidir
Ak ekonomi
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Resesyon ve iktisat politikas
Olumsuz arz oku

Fiyat
Dzeyi
Asaf Sava Akat
125
Dviz kurlar
Dviz kurlar ak ekonominin en nemli fiyatlar
arasnda yer alr
Biri gzlenen dieri hesaplanan farkl kur
Nominal dviz kuru (fiilen varolan)
Reel dviz kuru (enflasyondan arndrlm)
Satn alma gc paritesi dviz kuru (nisbi fiyat
farkllklarndan arndrlm)
Nominal dviz kuru bir birim lke parasnn satn
ald yabanc para miktardr
rnek: 1 $ = 1.35 YTL Amerikallar iin kurdur;
1.00 YTL = 0.74 $ Trkler iin kurdur
Yksek enflasyon nedeni ile Trkiyede dviz kuru
ters kullanlmaktadr
Milli gelir denklemini hatrlayalm

Y = C + I + G + NX
demeler Dengesinden NX = CF
Buna gre ak ekonomide tasarruf
Y C G = I + NX
S = I + NX = I + CF
Tasarruf = yatrm + Net sermaye hareketi
Art CF (cari denge fazlas) yurt dna net sermaye
kdr ve tasarrufun i yatrmdan daha yksek
olmasdr
Eksi CF (cari denge a) yurt dndan sermaye
giriidir tasarrufun i yatrmdan daha kk
olmasdr
Asaf Sava Akat
126
Dviz kurunda deiim

Ayn miktar TL ile daha ok dviz alabiliyorsak, TL
nominal olarak deer kazanmtr
Ayn miktar TL ile daha az dviz alabiliyorsak TL
nominal olarak deer kaybetmitir
Devalasyon ve revalasyon ayn anlama gelir fakat
sadece sabit kur rejimleri iin kullanlr
Nominal deiimi iki lke arasndaki enflasyon
farklar ile karlatrarak reel dviz kuru bulunur
Trkiyede bu hesab TCMB yaparak (Tartl Efektif
Reel Kur TERK) yaynlamaktadr
Nominal deiime ve enflasyon farklarna gre bir
lke parasnn reel olarak ar-deerli yada dkdeerli olduu sylenebilir
Asaf Sava Akat
127
Asaf Sava Akat
128
Satn alma gc paritesi
Nominal kur ve enflasyon
Reel dviz kurlarn ne belirler?

Uzun dnem iin en eski ve yaygn hipotez reel
kurlarn satn alma gc paritesine gre
belirlendiidir
Mant basittir: uzun dnemde d ticarete konu
olan bir rn (tradeables) her yerde ayn fiyata
satlmaldr
Reel kurlar, heryerde fiyatlar eitleyecek ekilde
belirlenir; aksi halde ticaret karl olacaktr
Ancak hizmetler iin bu mmkn deildir
Dnya bankas lke fiyat yaplarn karlatrarak
Satn Alma Gc Paritesi kurlar (PPP) hesaplar ve
yaynlar
Nominal kurlarn seyrini izlediimiz zaman, uzun

dnemde lkeler arasndaki enflasyon farklarnn
bire bir nominal kurlara yansdn grrz
Yksek enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli
deer kaybeder
Dk enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli
deer kazanr
Genellikle uzun dnemde nominal kurdaki deiimin tm enflasyon fark tarafndan aklanr
Ancak satn alma gc paritesi hipotezi cari denge
arlkldr
Ksa dnemde sermaye hareketleri nominal kurun
belirlenmesinde ok etkilidir
Asaf Sava Akat
130
Borverilebilir fonlar piyasas

Ak ekonomide i tasarruf zel ve kamu tasarrufu
toplamdr
Sd = Y C G = ( Y T C) + ( T G )
D tasarruf eklenince toplam tasarruf bulunur
S = Sd + Sf = Sd + CF
Borverilebilir fonlar piyasasna tasarruf arz edilir
yatrm borverilebilir fonlar piyasasnda taleptir
Ak ekonomide i ve d tasarruf i yatrma eittir
S = Sd + CF = I
Bu eitlii denge reel faiz haddi temin eder
Reel faiz haddi i tasarruf art sermaye akmnn i
yatrma eit hale gelmesini salayacak dzeyde
oluur
Asaf Sava Akat
133
Asaf Sava Akat
Tasarruf ( Sd + CF )
Yatrm ( I)
Asaf Sava Akat
TL 1,200 trl.
(trilyon TL)
134
Dviz piyasasnda denge
nce basit bir model stnde tasarruf, yatrm, d

ak, reel faiz ve reel kur ilikisine bakalm
Modelde klasik varsaym kullanacaz: milli gelir
retim fonksiyonu tarafndan belirlenir
Bu durumda, iki piyasa (borverilebilir fonlar
piyasas ve dviz piyasas) ve iki deiken (reel faiz
ve reel kur) olacaktr
Deikenler iki piyasada birden belirlenecektir
Borverilebilir fonlar piyasasn ve dviz piyasasn
tek tek ele aldktan sonra ekonominin dengesini
saptayacaz
Dikkat: dviz kuru piyasada oluuyor (serbest kur
rejimi); sabit kur rejimine sonra bakacaz
Asaf Sava Akat
132
Dviz piyasasnda arz ve talep Net hracat NX ve

Net Sermaye Hareketi NFI kkenlidir (NX = CF)
NX (cari ilemler dengesi) dviz piyasasnda TL
talebini temsil eder (net ihracattan gelen dviz
bozduruluyor)
TLnin reel deer kayb TL talebini arttrr: NX
erisi negatif eimlidir
CF (sermaye hesab dengesi) dviz piyasasnda TL
arzn temsil eder (d yatrm iin dviz alnyor)
CF borverilebilir fonlar piyasasnda belirlenir;
kurdan bamszdr: CF erisi dikeydir
Dikkat: NX ve CF eksi yada art olabilir (cari
ilemler dengesi ak yada fazla verebilir)
Asaf Sava Akat
Sermaye hareketleri ve faiz haddi
rer
Reel
dviz
kuru
129
Dviz piyasasnda arz ve talep
5%
Dviz piyasasnda denge

Reel dviz kuru dviz piyasasnda TL talep ve
arznn eitlenmesini temin eder
Denge kurunda, net ihracattan gelen TL talebi net
sermaye hareketinden gelen TL arzna eittir
Eer dengede net ihracat eksi ise (cari dengede ak),
TL talebi negatiftir dolays ile TL arz da negatiftir
(yani sermaye hesabnda fazla vardr)
Eer dengede net ihracat art ise (cari dengede fazla),
TL arz pozitiftir dolays ile TL arz da pozitiftir
(yani sermaye hesabnda ak vardr)
Denge dnda, talep arzdan yksek ise (dviz
bolluu) TL deer kazanr; arz talepten yksek ise
(TL bolluu) TL deer kaybeder
131
Borverilebilir fonlar piyasasnda

denge
Ak ekonomide denge: klasik model
Faiz
haddi
Asaf Sava Akat
CF
rer0
NX
Dviz piyasnda
TL miktar
ki piyasa arasndaki ba: net sermaye akm CF

Net d tasarruf faiz haddine gre borlanabilir
fonlar piyasasnda belirlenir ama sonucu mutlaka
dviz piyasasnda grlr
Net sermaye hareketini ne belirler?
Ana belirleyici reel faiz haddidir
faiz haddi ykseldike TL varlklar cazip
olmakta, bu da d tasarrufu d yatrm eksiye
evirmektedir
faiz haddi dtke tersi olacaktr
CF faiz haddinin azalan bir fonksiyonudur
CF erisinin istikrar makroiktisat asndan
fevkalade nemlidir
135
Asaf Sava Akat
136
Asaf Sava Akat
Sermaye hareketleri ve reel faiz

Reel
faiz
haddi
CF
Asaf Sava Akat
CF = 0
Cari ilemler
dengesi fazlas
Dviz piyasnda
TL miktar
139
Model basit ekilde kur-faiz ilikisini anlamaya

yardmcdr
Milli gelirin sabit tutulmas analizi kstlamaktadr
Kur ve faiz reeldir; enflasyon, nominal faiz ve kur
yoktur
Para politikas yoktur (klasik dichotomy)
Ak ekonomide kurun esas itibariyle tasarrufyatrm ilikisi ve yerli para-dviz tercihleri ile
belirlenmesi nemli bir sonutur
Modele likidite tercihi ve para politikas eklenince
ak ekonomi iin LM-IS modeline geilir
Bylece milli gelir Y de modelin isel deikeni
halini alr
142
Ak ekonomide denge

(a) LM-IS dengesi
Asaf Sava Akat
Reel
faiz
r
LM
r1
r1
CF
IS
Y1
Net sermaye
Hareketi TL
Milli gelir Y
Reel
Dviz
Kuru
Arz (CF)
E1
Talep (NX)
TL miktar
(c) Dviz piyasas
138
140
(a) Borlanabilir fonlar piyasas

Reel
Faiz
r
(b) Net sermaye hareketi

Arz (Sd + CF)
Reel
faiz
r
r 1
r1
CF
Talep (I)
Borlanabilr
Fonlar miktar TL
Net sermaye
Hareketi TL
Reel
Dviz
Kuru
Arz (CF)
E1
Talep (NX
TL miktar
(c) Dviz piyasas
Asaf Sava Akat
141
Ak ekonomide LM-IS
Ak ekonomide LM-IS dengesi
Hatrlayalm: LM-IS modeli borlanabilir fonlar ve

para piyasasndan oluuyordu
Ak ekonomide CF (net sermaye hareketi) ve dviz
piyasas ekleniyor
Kapal ekonomi LM erisinde sadece i para talebi
vard; imdi net sermaye hareketi eklendi
LM erisi uygulanan kur rejiminden etkilenir: ak
ekonomide kur rejimi (sabit versus serbest kur) para
arznn kontrolnde ok farkl etki yapar
Serbest kur rejiminde LM erisi kapal ekonomi ile
ayn zellikleri gsterir
Dengede, milli gelir, reel faiz ve reel dviz kuru
eanl belirlenir
Denge byklkleri: Y1 , r1 , E1
Klasik ak ekonomi modeli ile aradaki nemli fark,
reel faizin dviz kuru stnden net ihracat yani gelir
dzeyini etkilemesidir
rnein reel faizin dengenin altnda olduunu
varsayalm
Bir yandan dk faiz yatrmlar arttrdndan
harcama ve milil gelir artacaktr
te yandan TL deer kaybedeceinden net ihracat
art da milli geliri olumlu etkileyecektir
Tketim, yatrm ve maliye politikasnn etkisi klasik
modele benzer ancak imdi milli gelir de ayn ynde
hareket edecektir
Asaf Sava Akat
143
Para politikas ve mali kriz
(b) Net sermaye hareketi
Reel
Faiz
r
Asaf Sava Akat
Ak ekonomide denge
ki deiken, iki piyasada aralarndaki ba kuran net

sermaye hareketleri fonksiyonu ile belirlenir
Tketim ve yatrm fonksiyonlar, maliye politikas
ve d talep veri iken, reel faiz dzeyi dviz kurunu
belirler
Tketim ve yatrmn artmas, maliye politikasnn
gevemesi: reel faiz ykselir ve TL deer kazanr
Ekonomide harcama artnca toplam arz arttrmann
tek yolu ithalattr ve kur onu salar
D talepte deime: sadece kuru etkiler (faiz sabit)
CF erisinde ani bir yukar kayma (gven bunalm)
hem reel faiz artar hem de TL deer kaybeder (ubat
2001?)
Klasik ak ekonomi: deerlendirme
Asaf Sava Akat
137
Ak ekonomide denge
Cari ilemler
dengesi a
Para politikasnn dengeye etkisine bakalm

Gevek para politikas reel faizi drr ve buradan
TLnin deer kaybna yol aarken ayn anda milli
gelir artacaktr
Dk faiz ve kur, bir yandan yatrm dier yandan
net ihracat arttrarak geliri olumlu etkiler
Gven bunalm yada benzer nedenle likidite ve
dviz talebinde eanl ani artlar dnelim
LM erisi hem i likidide talebinde hem de sermaye
kndaki artla yukar kayar
l etkisi vardr: r artar, E ve Y der
Eanl ekonomik daralma, yksek faiz ve devalasyon bir mali krize iaret eder
Asaf Sava Akat
144
Sabit kur rejimi

Dviz kurunun piyasada belirlenmesi varsaymn
bugn iin gerekidir ama gemite ok sayda lke
sabit kur rejimini semiti
Sabit kur rejiminde dviz piyasasnda arz ve talep
dengesizlii halinde piyasa kurun deimesi ile
dengeye gelemez
Bu durumda arz-talep fark MB rezervleri tarafndan
karlanacaktr
TL talebi fazla ise rezervler artacak, TL arz fazla ise
azalacaktr
Rezerv deimesi MBnn para arzn denetlemesini
zorlatracaktr (FX ilemleri)
Sabit kur rejiminde para politikas etkili deildir
Asaf Sava Akat
145
Asaf Sava Akat
Sabit kurda dviz piyasas

rer
Reel
dviz
kuru
CF
Rezerv
kayb
rer1
rer2
Rezerv
art
NX1
Asaf Sava Akat
CF
NX
NX2
Dviz piyasnda
TL miktar
148
rer
LM0
LM1
Gevek
para
politikas
rer1
Gevek
maliye
politisas
rer0
IS1
rer2
IS0
Y0
Asaf Sava Akat
Y2
Milli gelir
151
146
Asaf Sava Akat
147
Kk ak lkede IS-LM
Bir baka zel hale bakabiliriz: kk ak lke

(SOE) yada tam sermaye seyyaliyeti (perfect capital
mobility)
Kanada-ABD, Hollanda-Almanya gibi, byk bir
ekonomi ile btnlemi kk lkeler rnei
Konvertibilite, kk lkede faizin byk lke
faizine eit olmasn salayacaktr
Bu durumda kk lkede faiz LM-IS erileri
tarafndan belirlenmez, dardan verilir
Onun yerine, LM-IS analizini reel dviz kuru ile
yapmak olana oluur
Yani y eksenine reel faiz yerine reel dviz kuru
konur, x ekseni gene milli geliri temsil eder
Aadaki analize Mundell-Fleming modeli denir

Mal ve finans piyasasn zetleyen IS erisi dviz
kurunun azalan bir fonksiyonu olacaktr
Bir: reel faiz dardan verilmitir dolays ile kur
oynamalar harcamalar etkilemez
ki: kur ykseldike net ihracat azalr, kur dtke
net ihracat artar; yani kurun dmesi toplam
harcamay arttrr
Para piyasasn zetleyen LM erisi dikeydir
Faiz darndan verilince, para arz ve talebi
sabitlenir; yani para talebi kurdan bamszdr
Dikkat: faiz sabit olduuna gre, her para arz
miktarna bir tek milli gelir dzeyi tekabl eder
Asaf Sava Akat
149
Politikalarn etkinlii
Kk ak lkede LM-IS dengesi

Reel
dviz
kuru
Kk ak lkede denge
Kk ak lkede makro politikalarn etkinlii kur

rejimine gre ok farkl olacaktr
Dalgal kur rejiminde maliye politikas etkin deildir
Kamu aklar sadece dviz kurunu etkiler
Buna karlk para politikas etkilidir: gevek para
politikas (LM saa kayyor) kurun dmesi ile
birlikte net ihracat stnden milli geliri arttrr
Sabit kur rejiminde durum tam tersidir
Gevek maliye politikas faizi yukar itince, d
kaynak (scak para) MB rezervine girer ve para arz
artar (LM saa kayar)
Gevek para politikasnda para rezervi eriterek
MBna geri dner (LM deimez)
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
150
Ak ekonomide LM-IS: deerlendirme
152
Ak ekonomide AD-AS
Ak ekonomide olumsuz arz oku
Sra toplam talep-toplam arz modelinin ak

ekonomide ileyiine geldi
Dviz kurunda deime hem toplam talebi hem de
toplam arz etkileyecektir
rnek: para ve maliye politikas sabit; kur dyor
Dk kur NX stnden toplam talebi arttrr (AD
saa kayyor)
Dk kur ithal girdi maliyetleri stnden toplam
arz azaltr (SRAS sola kayyor)
Her ikisi enflasyonisttir: fiyatlar artar
Gelire etkisi belirsizdir: hangi erinin daha ok
kaydna bal olarak gelir artabilir, azalabilir, sabit
kalabilir
Petrol ithalats lke iin petrol fiyatlarndaki ani

bir artn etkisini izleyelim
Toplam arz azalr (SRAS sola kayar) ve ksa
dnemde stagflasyon grlr
Petrole denen ek dviz resesyonla kslan ithalat
sayesinde karlanr
Para (maliye) politikas gevetilirse toplam talebi
yukar kayar; gelir, enflasyon ve d ak artar
Dviz talebindeki art kuru drr ve SRAS tekrar
sola kayar (enflasyon hzlanr)
Ak ekonomide olumsuz arz oku, devreye
enflasyonun girmesi ile kapal ekonomiye kyasla
daha da ciddi sorunlara yol amaktadr
Faiz haddi, dviz kuru ve milli gelir dzeyi

arasndaki iliki makroiktisat iin ok nemlidir
likinin kur rejimine ve sermayenin akkanlk
derecesine bal olduu anlalmaktadr
Kur rejimi ve sermaye akkanl zellikle maliye
ve para politikalarnn etkinliini belirlemektedir
Gven sorununu ve lke parasna ani bir saldry
kavramsallatrma olanan vermektedir
Modelin sadece reel byklklerle almas, yani
enflasyon olgusunu kapsayamamas en byk
eksikliidir
O adan toplam talep-toplam arz analizi ile birlikte
gtrlmesi daha yararldr
Asaf Sava Akat
153
Ak ekonomide olumsuz arz oku

P
LRAS
Fiyat
Dzeyi
SRAS2
SRAS1
SRAS0
P3
P2
P1
B
A
P0
AD0
Y1
Y0
AD1
Milli gelir
Asaf Sava Akat
154
Asaf Sava Akat
155
Asaf Sava Akat
156
Ak ekonomi: deerlendirme
Byme-enflasyon amaz
Ak ekonomi hem mal-hizmet piyasasn (ihracat ve

ithalat) hem de sermaye piyasasn (sermaye
hareketleri) kapsamaktadr
Dviz piyasas hem cari ilemler dengesinden hem
sermaye dengesinden gelen dviz arz-talebi
Ak ekonomide maliye ve para politikalarnn
etkinlii ve ileyii kapal ekonomiden farkl ve daha
karmaktr
Ak ekonomide klasik analizle Keynesyenler
arasndaki farkllk azalr
Dviz kurundaki dalgalanmalar enflasyon-byme
arasndaki gerginlii arttrc ynde etki yapar
Toplam talebin toplam arzdan daha hzl artmas

halinde fiyat dzeyinin ykseldiini, aksi halde ise
fiyat dzeyinin dtn grdk
Genel kural, toplam arz zorlayan (LRASnn
sandaki) talep dzeyinin enflasyona yol amasdr
Buna karlk Trkiye dahil pek ok ekonomide hzl
byme ile enflasyonun geriledii dnemler kadar
stagflasyon dnemlerine raslanmaktadr
Enflasyonla byme arasndaki ksa dnemli
karmak ilikinin ortaya kartlmas o bakma ok
nemlidir
Her byme enflasyonist midir? Her klme
enflasyonu drr m?
Asaf Sava Akat
157
ENFLASYONUN ANALZ
ktisat politikas amazlarna giri
Sekizinci Blm
Asaf Sava Akat
8
1973
1971
1969
1970
1968
1972
1967 1966
4
2
00
1962
1965
1961
1964
1963
1
sizlik oran %
9 10
161
1960l yllarda, Keynesyen iktisatlarn nerileri

erevesinde ABD ynetimleri Phillips erisini
makro politikalarda kullandlar
sizlii drmek iin enflasyonda kk artlar
gze alnp toplam talep canl tutuldu
1961-1969 arasnda ekonomi aynen Phillips
erisinin ngrd gibi davrand
Enflasyondaki kk artlar (sekiz ylda % 1.5dan
yzde 5e) isizlik orannn % 7den % 4n altna
indirilmesine olanak verdi
Ancak, 1970den itibaren bu iliki bozuldu
Enflasyondaki art srerken isizlik tekrar
ykselmeye balad
Asaf Sava Akat
Phillips erisinde kayma
10
Enflasyon oran %
sizlik oran %
159
ABDde makro politika
Enflasyon %
Asaf Sava Akat
ABDde Phillips erisi
Asaf Sava Akat
Phillips erisi
Enflasyon-byme ilikisini gsteren nemli bir

analitik ve ampirik ara Phillips erisidir
Phillips, ngilterede yksek isizlik oranlarnda
daha dk enflasyon, dk isizlik oranlarnda ise
daha yksek enflasyon gzlemlemiti
sizlik orannn ekonominin byme hznn iyi bir
gstergesi olduunu kabul edebiliriz
ktisat politikasn yapanlar enflasyonla byme
arasnda tercih zorunluluu ile kar karyadr
Enflasyonda bir ykselmeyi kabul ederek maliye ve
para politikalar aracl ile byme hzlandrlabilir
Enflasyonu drmek ancak bymeden fedakarlk
ederek mmkndr
Asaf Sava Akat
158
Phillips erisi
Basit bir soru: Phillips erisi nasl kayar?

Cevap enflasyon dinamiini anlamay salar
unsuru ayrdedelim
Beklenen enflasyon (Se)
Beklenen satlarn gerekleme oran (u un)
Arz kkenli oklar (Q)
Fiili enflasyonu u forml verecektir
S = Se - E (u un ) + Q
lk kalem beklentiyi, ikincisi talep enflasyonunu,
ncs ise maliyet enflasyonunu ifade etmektedir
Maliyet enflasyonunu soyutlayalm
Ayn konjonktrde farkl beklentilere farkl Phillips
erileri ve enflasyon oranlar tekabl edecektir
162
Beklentiler ve Phillips erisi

Enflasyon %
Se1 >Se0 > Se2
S1
S0
S2
Se2
Se0
Se1
sizlik oran %
Asaf Sava Akat
163
Asaf Sava Akat
Uzun dnem Phillips erisi

Phillips erisi AD-AS modelinin farkl bir sunuu
olarak dnlebilir
Her enflasyon beklentisi dzeyinde, gerekleen
enflasyonla isizlik arasndaki ters iliki srer
Ksa-dnem Phillips erileri (SRPC) enflasyonla
byme arasndaki olaan ilikiyi yanstr
Enflasyon beklentilerindeki deiim ksa dnem
Phillips erilerini kaydrr
Uzun dnemde enflasyon dzeyinin konjonktrel
isizlie etkisi yoktur
Uzun dnem Phillips erisi (LRPC) dikeydir
Uzun dnemde tam istihdam dzeyi her enflasyon
dzeyi ile tutarl hale gelir
Asaf Sava Akat
166
164
Asaf Sava Akat
LRPC
S3
S2
SRPC3
S1
SRPC1
SRPC2
NF
Asaf Sava Akat
sizlik oran %
165
Enflasyonda inertia
Uzun dnem Phillips erisi

Enflasyon %
167
Basit bir varsaym yapalm: beklentiler bir nceki

dnem enflasyona gre olusun: Se = S-1
Ekonomi uzun dnem dengesinde olsun: u un = 0
Arz oku olmasn
Formlden enflasyonun deimeden sreceini
buluruz: S = S-1
Bu durumda enflasyonun nedeni talep fazlas
olamaz nk yoktur
Enflasyon, bir nceki dnemdeki enflasyon bu
dnem de beklendii iin sregelmektedir
Enflasyonun nedeni gemi enflasyondur
Demek ki enflasyonu drmek uzun ve zahmetli bir
sre olacaktr
Asaf Sava Akat
168
Dezenflasyon ve fedakarlk oran
Rasyonel beklentiler
oklu denge
Inertia yksek enflasyonun drlmesini ok

zorlatran bir unsurdur
Dezenflasyon: enflasyonla mcadele sreci
Bir yntem, yllarca ekonomiyi resesyonda tutarak
beklentilerin tek haneye gerilemesini salamaktr
Ekonomi dezenflasyon boyunca potansiyelinin
altnda bymek zorundadr
Dezenflasyon nedeni ile kaybedilen milli gelir
fedakarlk orann verir
kinci yntem, tek seferde beklentilerin tek haneye
indirilmesidir
Bu yaplabilirse, fedakarlk oran sfr olacaktr:
maliyetsiz dezenflasyon
Makro politikann amalanan sonular salamas

beklentileri nasl etkilediine baldr
Ekonomik aktrler beklentilerini nasl oluturur?
Rasyonel beklentiler ekol, piyasalarn hkmetin
uygulad politikalarn mantiki sonularn
beklentilerine dahil edeceklerini nerir
Bu durumda genileyici politikalar enflasyon
beklentisini deitirerek Phillips erisinin
kaymasna yol aar
Yani enflasyon ykselirken isizlik azalmaz
Ayn ekilde, hkmetin dezenflasyon kararll
varsa piyasalar bunu alglayacandan
dezenflasyonun fedakarlk oran dk olacaktr
oklu denge makroiktisatta beklentilerin nemini

gsteren bir dier nemli kavramdr
Ayn reel politikalar ve byklklerle, beklentilere
bal olarak ekonomi biri kt dieri iyi iki ayr
noktada dengeye gelebilir
IS-LM modelinde iki fonksiyon stnde izleyebiliriz
Sermaye akmlar ve likitide talebi
Gvensizlik sonucu bu fonksiyonlarda istikrarszlk
ve yksek volatilite oluursa ekonomi biri iyi dieri
kt denge arasnda hzla gidip gelecektir
Kronik (yksek ama nisbeten istikrarl) enflasyon da
bir kt denge rneidir: ekonomi dk enflasyona
indii takdirde orada kalabilecek zelliklere sahiptir
Asaf Sava Akat
169
Para talebinde istikrarszlk

Teknolojik yenilikler, sermaye hareketleri, para
ikamesi, kayt-d ekonomi gibi etkenler para
talebini istikrarsz hale getirebilir
Yeni mali enstrmanlar ak ekonomilerde MB
denetimi dndaki para-benzeri varlklar arttrmtr
Dk enflasyonlu lkelerde bile ksa dnemde
parann dolam hznda ve para talebinde byk
oynamalar izlenmektedir
Para talebinin ve dolam hznn abuk ve
beklenmedik ynde deimesi MB ve para politikas
iin nemli sorunlar yaratr
Para arz, para talebi ve faiz arasndaki ilikiyi
gzden geirmek gerekir
Asaf Sava Akat
170
Para arznn denetimi

MBnn para arz miktar stndeki fiili denetimi
herzaman yeterince hassas deildir
ki nemli sorunun altn izelim
Hanelerin ve firmalarn arzuladklar mevduat/nakit
oran hzla ykselebilir yada debilir
Ayn ekilde bankalarn kredi/mevduat oran da
piyasa koullarna bal olarak hzla deiebilir
Bu durumda para taban sabit iken ekonomideki para
arznn artmas yada azalmas mmkndr
Para miktarn denetleme sorunlarnn anlalmas
sonucu MBlar para politikasnda arl faiz
oranlarna vermilerdir
Yani faiz haddi para arzn belirler
Asaf Sava Akat
171
Enflasyon ve para politikas

Enflasyonun analizi mutlaka para otoritesinin
davranlarn kapsamak zorundadr
Merkez Bankasnn enflasyon karsndaki tavr
enflasyonun ve dolays ile ekonomik konjonktrn
en nemli belirleyicisi olacaktr
ktisatlarn parasal apa arayna Beinci
Blmde deindik
Dk enflasyonlu bir ekonomide ak yada rtk
bir parasal apa mutlaka mevcuttur
Buna Merkez Bankas tepki fonksiyonu diyebiliriz
imdi modelin Merkez Bankas tepki fonksiyonunu
iselletirecek ekilde yeniden tanmlanmas
gerekecektir
Asaf Sava Akat
172
Asaf Sava Akat
175
AD-IA modeli
178
AD-IA modelinde denge

Enflasyon %
Hedef
enflasyon
Ortalama byme hz
IA
AD
Ortalama byme hzndan

% sapma
174
Byme ve faiz haddi
skonto haddi %
skonto haddi %
Taylor kural
Taylor kural
7
6
5
3
4
3
2
1
1
0
-3
-2
Asaf Sava Akat
176
Enflasyon %
AD2
AD3
Ortalama reel GSMH byme

hzndan % sapma
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
177
Enflasyon-uyarlama izgisi
Potansiyel Reel GSMH

(Ortalama Byme Hz)
AD1
-1
Ortalama Byme Hzndan Sapma %
Enflasyon %
AD erileri ve potansiyel GSMH
Taylorun modeli AD-AS modeline alternatiftir

Eksenler daha gereki hale getirilmektedir
Dikey eksende Phillips erisindeki gibi yllk
enflasyon oran vardr
Yatay eksende ekonominin ortalama byme hz ve
bundan sapmalar yer almaktadr
Toplam Talep (AD) erisi negatif eimlidir: ceteris
paribus enflasyondaki d reel talebi arttrr
Keynesyen gelir-harcama modeli kullanlr
Mant yledir: enflasyon dnce Merkez
Bankas tepki fonksiyonu gerei faiz indirmektedir
Dk faiz toplam talebi ve oradan byme hzn
ykseltmektedir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Enflasyon ve faiz haddi
John Taylorun kural

John Taylor Stanford niversitesi eski retim
yesi ve halen ABD Hazine Bakan yardmcsdr
ABD iin nerdii basit para politikas kural ile
nldr; Fed Bakan Greenspann bu kural
uygulad sylenir
Kural MB iskonto haddini enflasyonun ve milli
gelirin hedef byklklerden sapmasna balar
id = S + 2.0 + 0.5 (S 2.0 ) 0.5 [ ( Y Y ) / Y ]
Eer enflasyon % 2 ve byme potansiyele eit ise
iskonto haddi % 4 olacaktr
Enflasyondaki art ve bymedeki hzlanma
iskonto haddini arttracak, bymenin yavalamas
ve enflasyondaki d ise drecektir
Asaf Sava Akat
173
179
Modelde ksa dnem toplam arz (SRAS) yoktur

Onun yerini enflasyon-uyarlama izgisi IA (Inflation
Adjustment)almaktadr
IA herhangi bir andaki fiili enflasyonu ifade eder
IA izgisi yataydr: ekonomik aktrler reel gelir
deiirken fiyat ve cretleri enflasyonu sabit tutacak
ekilde uyarlar
ki neden sayabiliriz
Enflasyonda inertia enflasyon beklentilerinin ksa
dnemde deimemesi demektir
cret ve fiyatlardaki yapkanlk ksa dnemde reel
gelirdeki oynamalarn nominal deikenlere etkisini
kstlar
Asaf Sava Akat
180
Modelin ileyii
Genel deerlendirme
Modelin ileyiini anlamak iin fiili enflasyonun

Merkez Bankas tepki fonksiyonunda ngrlenden
yksek olduunu kabul edelim
IA erisi uzun dnem denge erisinin stndedir
Dolays ile byme potansiyelin altndadr
Talep yetersizlii mal-hizmet ve faktr fiyatlarn
drc ynde bask yapar
Enflasyon gerileyince IA izgisi aaya kayar
Enflasyon dtke Merkez Bankas faizleri drr
Toplam talepteki art ekonomiyi arzulanan
enflasyonda potansiyel byme hzna tar
Dk enflasyon iin ayn mekanizma tersine
alacaktr
Yksek enflasyon, para ikamesi, belirsizlik ve gven

(credibility) sorunlar istikrarl ortamlar iin retilen
teorik aralarn geerliliini kstlar
LM-IS ve AD-AS analizleri dk enflasyonlu/istikrarl ekonomilerde anlaml ekilde kullanlabilir
Phillips erileri enflasyonun analizine ok nemli
katklar yapmtr
Enflasyonla birlikte makro teoride beklentilerin rol
ve nemi ok artmtr
Enflasyon olgusu para otoritesinin aktif bir aktr
olarak analize katlmasn gerektirmektedir
AD-IA modeli bu bakma hem ilgin hem de ok
yararldr
Asaf Sava Akat
181
Asaf Sava Akat
182
Asaf Sava Akat
Byme gerei
Solow modeli
Dokuzuncu Blm
Asaf Sava Akat
184
Asaf Sava Akat
Mal ve hizmet piyasas ile balayalm

Sermaye ve emek girdileri ile retilen kt
arasndaki ilikiyi retim fonksiyonu verecektir
Y=F(K,L)
Solow lee gre sabit getiri varsayar
zY=F(zK,zL)
Bu durumda btn byklkleri emek gc L ile
blerek alan bana yazabiliriz
Y/L=F(K/L,1)
y=f(k)
retim fonksiyonunun eimi sermayenin marjinal
rndr (MPK)
MPK = f (k + 1 ) f ( k )
Asaf Sava Akat
185
Nobel dll iktisat Robert Solow 1950lerin

ikinci yarsnda byme teorisinin temel erevesini
gelitirdi
Bugnn byme teorisinin nemli blm
Solowun ilk byme modelinden tretilmitir
Model retim faktrlerinin (emek ve sermaye)
miktarndaki art ve retim teknolojisindeki
deiim ile toplam ve kii bana gelir arasndaki
ilikiyi aratrmaktadr
nce sermaye birikimin kayna olan tasarrufun
bymeye etkisine bakacaz
Sonra nfus artn ve teknolojik gelimeyi
ekleyeceiz
Asaf Sava Akat
Mal ve hizmet talebi
Mal ve hizmet arz
187
Asaf Sava Akat
Byme teorisinde iktisadn temel kavramlarndan

biri olan denge kavramn kullanamayz
Normal statik dengede tm deiim sona erer
Byyen bir ekonomide tanm icab sermaye
stounda deiim (art) olmak zorundadr
Statik analizin denge kavramnn yerini alacak yeni
bir kavram gerekir
Steady-state byme teorisinde denge muadilidir
Steady-state alan bana sermaye ve dier
byklkler sabit iken sermaye stounun artt hali
zetler
Modelde ' k = 0 hali steady-state durumudur
Bir sonraki ekilde steady state gsteriliyor
Solow modelinde steady-state

retim
f(k)
y*
Amortisman
i*
G k*
Yatrm
G k*
k*
186
alan bana sermaye stou ekonominin rettii

gelirin temel belirleyicisidir
Sermaye stou iki faktrn etkisi altndadr
Yatrm sermaye stounda yeni tehizat, makina, vs.
eklindeki artlara iaret eder
Amortisman sermaye stounda eskime ve bozulma
sonucu gerekleen azalmaya iaret eder
Amortisman oran G sermaye stoundaki erimeyi bir
yzde oran olarak gsterir
Sermaye stounda deime = yatrm - amortisman
' k = s f(k) Gk
Sadece amortismann stnde yatrm sermaye
stounu arttracaktr
188
Yatrm,
amortisman
ve retim
Sermaye stounda art
Model basittir: d ticaret ve devlet yoktur

Mal ve hizmet talebi tketim ve yatrm
harcamalarndan oluur
alan bana toplam talebi yle yazabiliriz
y=c+i
Gelirin sabit bir s oran tasarruf edilir
c=(1s)y ,(0<s<1)
Tasarruf-yatrm eitlii kolayca hesaplanr
y=(1s)y+i
i=sy
i = s f( k )
Son denklem sermaye birikimini mevcut sermaye
stou ile ilikilendirmektedir
Steady-state
183
Solowun byme modeli
Son iki yzyln en belirgin ekonomik zellii

toplam ve kii bana retimde yaanan byk
artlardr
Tm dnya lkelerinde bugn ulalan gelir dzeyi
kalitesi birka nesil ncesinin ok stndedir
Buna karlk ktalar, blgeler ve lkeler arasnda
insanlarn yaam kalitesinde arpc farklar
grlmektedir
Milli gelirde grlen ksa dnemli dalgalanmalarn
nemi dnem uzadka azalmaktadr
Uzun dnemde ise milli gelirin byme hz
toplumlarn yaam kalitesinin nihai belirleyicisi
olmaktadr
BYME TEORS
sf (k )
alan bana
sermaye stou k
Asaf Sava Akat
189
Steady-statein zellikleri
Ekonomi bir kere alan bana sermaye stou k*
dzeyine ulanca kde artk deime olmaz
Nfus art ve teknolojik gelimenin olmad bu
basit modelde alan bana sermaye stou steadystate durumunda sabit kalmaktadr
Ancak gayrisafi yatrm pozitiftir ve amortisman
miktarna eittir
Tm dier k deerlerinde yatrmlar amortisman
tutarnn ya altnda yada stnde olacak, yani dier k
deerlerinde alan bana sermaye stou buna gre
azalacak yada artacaktr
Ekonominin steady-state durumuna gelmesini
saysal rnekler stnde izlemek mmkndr
Asaf Sava Akat
190
Asaf Sava Akat
Tasarruf ve ekonomik byme
Asaf Sava Akat
f (k * )
G k*
c*gold
sgold f (k * )
*
i gold
k *gold
Asaf Sava Akat
alan bana k *
sermaye stou
196
Yetersiz sermaye ile balaynca

retim y
Tketim c
Yatrm i
t0
Zaman
192
194
Tketim, retim eksi yatrmdr

Steady-state durumunda yatrm sermaye stounun
amortismanna eittir
Buradan steady-state durumunu yle yazabiliriz
c* = f( k* ) - G k*
alan bana tketim miktarn maksimum klan
tasarruf oran s nasl bulunur?
Matematik adan basit bir sorunla kar karyayz:
denklemin birinci trevini sfra eitleriz
Sermayenin marjinal rn MPKnn amortisman
oran Gya eitlendii noktada alan bana tketim
maksimum olur
MPK = f (k*gold ) = G
Asaf Sava Akat
195
Tasarruf ve Altn Kural
Altn Kurala gei
Basit modelin varsaymlar: d ticaret, hkmet,

nfus art ve teknolojik gelime yok
Bu koullarda alan bana tketimi maksimum
klan bir tek tasarruf oran vardr
Daha yksek tasarruf oranlar alan bana retimi
arttrr fakat alan bana tketimi drr
Daha dk tasarruf oranlar alan bana hem
retimi hem de tketimi drr
Modelin bu sonucu ok ilgintir: Solowun byme
modelinde yksek tasarruf oranlar ekonomi
asndan daima yararl deildir
Gene saysal rnekler yaparak Altn Kuraln
ileyiini grmek mmkndr
Tketimin Altn Kural d bir dengeden Altn Kural

dengesine gei srasnda davran nasl olur?
Altn Kural dengesine kyasla daha yksek alan
bana sermaye ile balanrsa, tasarruftaki azalma
derhal tketimin artmas ile sonulanr
Altn Kural dengesine kyasla daha az alan bana
sermaye ile balanrsa, tasarruf oranndaki art
tketimde nce d sonra art getirir
kicisi politik olarak zor bir tercihtir: gelecekteki
tketim art iin bugn tketimden fedakarlk
gerektirir
Azgelimi lkeler iin gelecekteki refah dzeyi
bugn vazgeilen tketime baldr
Tketimin Altn Kural

retim,
amortisman,
yatrm ve
tketim
Asaf Sava Akat
Steady-stateleri karlatralm
Tasarruf nemli bir amaza tekabl eder

Sermaye birikiminin amac daha fazla retim deil,
daha fazla tketimdir
Toplum tketim dzeyini maksimum klmak ister
alan bana tketimi maksimum klan bir steady
state alan bana sermaye stounun varln
kantlayabiliriz
Buna Tketimin Altn Kural denir
nk tm dier alan bana sermaye stou
dzeylerinde alan bana tketim daha dk
olacaktr
Baka deyile optimal bir tasarrruf dzeyi vardr
ok fazla yatrm da tketim iin zararldr
193
191
Tketimin Altn Kural
Dk k dzeyinde balayan lke bir sre yksek

byme hzlar tutturacaktr
Japonya, Almanya, Kore, vs. rnekleri bu srece
iaret eder
Tasarruf oran byme performansnn bir dier
anahtar belirleyicisidir
Daha yksek tasarruf olanna sahip lkede steady
state durumunda alan bana sermaye stou ve
retim daha yksektir
Tasarruf oranndaki art yatrm erisini yukar,
d ise aa kaydrr
Tasarruf sermaye birikiminin esas kayna olarak
byme ve zenginlii etkiler
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
197
Asaf Sava Akat
198
Nfus art
Teknolojik gelime
Nfusu deimez tutan varsaym geveterek lke

nfusunun ve emek gcnn sabit oranla artmasnn
etkilerine bakabiliriz
Nfusun yllk art hzna n diyelim
imdi artan nfus iin ek sermaye gerekmektedir
'k=i(G+n)k
( G + n ) k bize baaba yatrm dzeyini veriyor
Emek gcne yeni katlanlar alan bana sermaye
stou k dzeyinde tehiz etmek art eski sermaye
stounun amortisman iin gerekli yatrm miktarna
iaret ediyor
Steady-state koulu imdi yledir
'k=sf(k)(G+n)k
Son olarak modele teknolojik gelimeyi ekliyoruz

Teknolojik gelime, sermaye ve emek stoklar veri
iken toplumun daha fazla mal ve hizmet
retebilmesi anlamna gelir
Buna dsal (exogenous) teknolojik gelime
diyeceiz
Szc, daha fazla retimin ne lde daha verimli
makinalardan yada daha vasfl emek gcnden yada
daha etkin ynetimden kaynaklandn kesin olarak
saptamann zorluu anlamna kullanyoruz
Gelimi lkelerde, kii bana gelirin ykselmesinin
neredeyse tm teknolojik gelime sonucu emek
verimliliinde salanan artlardan kaynaklanr
Asaf Sava Akat
199
Emein etkinlii
202
Teknolojik gelimenin etkileri
Btn deikenler, y, k ve c efektif ii iin yeniden

tanmlanmaldr: (rnek: k = K / L + E )
te yandan teknolojik gelime hz g de steady state
denklemine eklenecektir
'k=sf(k)(G+n+g)k
Sermaye stoundaki deime katsay toplamna
bal olacaktr ( G + n + g )k
Knin sabit kalmas iin ekonomi G k yatrm
amortismana, n k yatrm yeni nfusa ve g k
yatrm efektif iilere yapmak zorundadr
Dsal teknolojik gelimenin dahil edilmesi
ekonominin uzun dnem steady-state dengesinde
nemli bir deiiklie yol amaz
Asaf Sava Akat
203
Asaf Sava Akat
Yatrm
ve
baaba
yatrm
205
Steady-state
byme hz
Efektif ii bana

sermaye
k= K / (E x L)
Efekfit ii bana

retim
y = Y / (E x L) = f ( k )
i bana retim
Y/L=yxE
Y=Yx(ExL)
n+g
Toplam retim
Asaf Sava Akat
Baaba
yatrm
(G n g )k
sf (k )
Yatrm
k*
Asaf Sava Akat
Efektif ii bana

sermaye stou k
204
Deerlendirme
Sembol
Deiken
201
Teknolojik gelime ve nfus art
Steady-state byme hzlar
Steady-state durumunda efektif alan bana

sermaye ve retim sabittir
alan bana retim ise teknolojik gelime hz g
ile artmaktadr
Toplam retimin art nfus art hz n art
teknolojik gelime hz gnin toplamna eittir
Solow modeline gre, kii bana gelirde srekli ve
devaml art ancak teknolojik gelime ile
mmkndr
Altn Kural imdi yle olur
MPK = f (k*gold ) = n + G + g
Yada, amortisman oran G denklemin sana alnnca
MPK - G = n + g
Asaf Sava Akat
200
Teknolojik gelimede steady-state
Dsal teknolojik gelimeyi Solow modeline kolayca

dahil etmenin yolu emein verimliliini arttran bir
faktr eklinde ele almaktr
retim fonksiyonun yle yeniden yazalm
Y=F(K,LxE)
L x E ifadesi efektif ii saysn veriyor: toplam ii
L ve her iinin etkinlii E arpm
Emein etkinlii E sabit g hz ile byr
Emein verimliliini arttran bu teknolojik
gelimeye emek-zenginletiren (labour-augmenting)
teknik gelime de denir
Emek gc L nfusla n hznda byrken, efektif
ii says imdi n + g hznda bymektedir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
206
Solow modeli basit bir yapya sahip olmasna

ramen uzun dnemli byme olgusunu aydnlatan
ok nemli ipular vermektedir
Dk gelirli lkeler sermaye birikimi ile bir sre
ok yksek byme hzlar tutturabilir
Bu srete tasarruf oran hayatidir
Yksek gelir dzeyine ulatktan sonra fazla tasarruf
ekonomiye zarar verir
Gelecekteki tketim bugn tketimden fedakarlk
yaparak elde edilir
Uzun dnemde kii bana gelir art ancak
teknolojik gelime sonucu emek verimliliinin
ykselmesi ile mmkndr
Asaf Sava Akat
207
Politika szc
kinci Kitap
KTSAT POLTKALARI
GR
Byk Buhran ve sonras
Birinci Blm
Szckler ve kavramlar beraberce oluur: kavramsal

ereveyi szcklerden izleyebiliriz
ngilizce politics ve policy iki ayr kavramdr
Trkede ikisine de politika deniyor
lki toplumu oluturan insanlarn farkl kar, inan,
kiilik, vs. zelliklerini kamu ynetimine yanstr
Siyaset ve politik szckleri ile ifade edeceiz
kincisi kamu otoritesinin uygulad somut tedbir ve
yaptrmlar kmesine tekabl eder
Politika szcn bu anlamda kullanacaz
Bu anlama politika siyasetin bir uzantsdr
Makroiktisat doallkla siyaseti kapsar ama esas ilgi
oda iktisat politikalardr
Asaf Sava Akat
208
Asaf Sava Akat
Ekonomi ve siyaset
209
Asaf Sava Akat
Ekonomi ve devlet
Ekonominin tanmnda daima ve her yerde siyaset

yer almak zorundadr
Piyasa ekonomisinin stne ina edildii zel
mlkiyet ve piyasa kurumlarn kamu otoritesi
yani siyaset oluturur
Siyasi ve ekonomik rejimi ne olursa olsun, her
toplum ekonomik kararlarn kmsenmeyecek bir
blmn siyaset aracl ile alr
Demokrasilerde nihai karar organ semendir
Semen siyasi partilerin nerdikleri farkl iktisat
politikalar arasnda tercih yapar
Hkmet semenden ald yetkiye istinaden iktisat
politikalarn tasarlar ve uygular
Asaf Sava Akat
211
210
Laisser aller, laisser faire
Piyasa ekonomisi ve onu aklayan iktisat teorisi ilk

kez 18.inci yzyl sonlarnda ngilterede grld
O gnden bu yana ekonomi ile ilgili tm tartmalar
kamu otoritesinin (devletin) ekonomideki yerine ve
oynamas gereken role odaklanmtr
Siyaseti temsil eden devletin ekonomik faaliyetlerle
ilgisi nasl olmaldr?
rnein zel mlkiyetin ve piyasalarn etkin
ileyiini temin edecek temel kamu ilevleri (yarg,
asayi, korunma) dnda ekonomiye mdahale
etmesi gerekli midir? Yararl mdr?
Hangi koullarda gerekli ve yararl olabilir?
Bunlar iktisadn nemli siyasi sorunlardr
Asaf Sava Akat
212
Piyasa ekonomisi ekonomik faaliyetlerin devlet

denetiminden kartlmas ile tesis edildi
zel mlkiyet ve piyasann tanmnda devletten izin
almadan gerekletirilen faaliyetler yatar
Piyasa ekonomisinin zgn ideolojisi liberalizmdir
19.uncu yzyl bandan itibaren liberaller devletin
temel fonksiyonlarna ekilmesini savundular
Kamu otoritesinin ekonomik faaliyetlere ve
piyasann kendi i ileyiine mdahale etmemesi
talebi braknz gesinler, braknz yapsnlar
eklinde sloganlatrld
Bir ekonomik olay karsnda devletin mdahale
etmeyi reddetmesi de bir iktisat politikasdr
Asaf Sava Akat
213
Liberalizm ve iktisat teorisi
Piyasann reddi
Piyasann terbiyesi
ktisat teorisinin oluum dneminde iktisat politikas

karsamalar son derece ilgintir
ktisat teorisi piyasa sisteminin kendi iinde etkin
ilediini kantlar
Kt toplumsal kaynaklarn alternatif kullanm
alanlarna tahsisi en iyi devletin karmad bir
piyasa mekanizmas aracl ile gerekleir
Devletin mdahalesi ise kaynak dalmnda etkinlii
bozarak topluma ek ykler getirir
Bu durumda devletin piyasa glerinin almasn
beklemekten baka yapabilecei bir ey yoktur
Velhasl uzun analizler daima ayn sonuca ular:
sakn devlet ekonomiye mdahale etmesin!
zel mlkiyet/piyasa ikili-sinin iktisat teorisi

tarafndan aklanan toplumsal yararn sorgulayan
ideolojiler liberalizmin karsnda yer alr
Marksizm ve sosyalizm ikiliyi tm ile reddeder
Kamu mlkiyeti/planlama ikilisi ile zt bir toplumsal
rgtlenme modeli nerir
Korporatizm ve faizm ikilinin fiilen iini boaltr
Ekonomik faaliyetleri toplumun mterek karlarn
temsil eden devletin denetimine alr
Bu ideolojiler 20.inci yzylda farkl gelimilik
dzeyinde pek ok lkede hayata geirildi
Ama piyasa ekonomisi karsnda tutunamadlar
Tarih sahnesinden ekildiler
Anglo-sakson lkelerde piyasay tm ile reddeden

sol ve sa ideolojiler taraftar bulmad
Ama piyasa mekanizmasnn teorinin ngrd gibi
her koulda mkemmel ilemedii yani baz hallerde
aksad (market failure) eletirileri geliti
Bunlar zel mlkiyet/piyasa ikilisini bir toplumsal
rgtlenme biimi olarak benimsiyorlar
O adan marksist/sosyalist ve korporatist/faist
ideolojilerden ayryorlar
Ayn anda piyasa dzeninin aksaklklarnn devlet
mdahalesi yolu ile giderilmesini savunuyorlar
Piyasann terbiye edilmesini istiyorlar
Dolays ile safkan liberalizme ters dyorlar
Asaf Sava Akat
214
Piyasann istikrar
Bir piyasa ekonomisinin btn asndan derhal
grlen aksaklk, ekonomik faaliyetlerde zaman
iinde byk dalgalanmalarn olumasdr
Daha 19.uncu yzylda bile ngilterede alan
kesimlerin bazen kolay i bulduklar, bazen ise
byk ounluunun isiz kald gzleniyordu
u soru kanlmazd: acaba ekonominin tmnde
piyasa sistemi aksamakta mdr?
Baka trl soralm: bir piyasa ekonomisi kendi
haline brakld takdirde istikrarl davranr m?
Eer istikrarszlk yani ekonomik dalgalanmalar
piyasann aksamasndan kaynaklanyorsa, devletin
bunlara mdahalesi de meruiyet kazanacaktr
Asaf Sava Akat
215
ktisat teorisi ve tarih

Toplumla ilgili hipotez ve teoriler somut tarihi olay
ve srelerin iinde oluur ve geliir
ktisat, iinde yaad toplumun gncel sorun ve
amazlarna eilir
Bunlar elindeki teorik aletlerin aklama ve
ngrleri ile karlatrr
Onlarn ie yaramamas halinde yeni hipotez ve
teoriler arayna giriir
ktisat teorisinin tarihi, o teorinin iinde retildii
ekonominin tarihi ile birebir kesiir
Makroiktisatn ortaya k ve gelimesi esas
itibariyle 1930larda btn dnyada yaanan byk
ekonomik bunalmn sonucudur
Asaf Sava Akat
216
Byk Buhran
Piyasa ekonomisi iki asrlk tarihinin en byk
krizini 1930larda yaad
1929 ylnda New York borsasnda ani ve byk bir
d oldu
Bu olay borsadaki yapay balonun (bubble) patlamas
olarak tefsir edildi
Ancak ksa srede dnya ekonomisini etkisi altna
alan byk bir talep yetersizliine dnt
Bata ABD, sanayi lkelerinde milli gelir, d ticaret
ve fiyatlarn hzla gerilerken isizlik hzla rekor
dzeylere trmand
Banka iflaslar krizi derinletirdi
Byk Buhran dnya savana kadar srd
Asaf Sava Akat
217
1930larda ABD ekonomisi

sizlik
Oran
Yllar (%)
Reel GSMH Yllk

Endeksi
Byme
(1929 = 100) (%)
Para Arz
Endeksi
(1929
=
100)
Para
Arz
Deiim
(%)
Fiyat
Endeksi
(1929=100)
Enflasyon
(%)
3,2
100
100
100
1930
8,9
90
-9,9
97
-3,0
97
-2,6
1931
16,3
83
-7,6
91
-6,6
89
-10,1
1932
24,1
71
-14,9
79
-12,4
79
-9,3
1933
25,2
69
-1,9
75
-5,7
78
-2,2
1934
22.0
76
9,0
82
10,1
83
7,4
1935
20,3
83
9,9
97
18,3
84
0,9
1936
17.0
95
14,0
111
14,3
84
0,2
1937
14,3
100
5,2
116
4,4
88
4,2
1938
19,1
95
-5,1
115
-1,3
87
-1,3
1939
17,2
103
8,6
129
12,1
85
-1,6
1940
14,6
112
8,5
149
16,1
87
1,6
218
Asaf Sava Akat
220
Byk Buhrann Trkiye ekonomisine etkileri dier

sanayi lkeleri kadar tahripkar olmad
1930larda ekonomiye tarm hakimdi
Tarm kesiminde piyasadan ok kendi ihtiyalar
iin retim (subsistence agriculture) yaygnd
hracata ynelik retim yapan blgeler zarar grd
ama tarmsal retimde art srd
Gene de ekonomide byk bir deflasyon yaand:
1930larn ilk yarsnda fiyat dzeyi yar yarya
geriledi
Bu yllarda hkmetin bir ka kere memur
maalarnda nominal indirime gitmek zorunda
kaldn hatrlatalm
Asaf Sava Akat
219
1930larda Trkiye
Trkiye ve Byk Buhran
1929
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
221
Yllar
Yllk
byme
(%)
GSMH
Endeksi
Enflasyon
(%)
Fiyat
dzeyi
1929
21,6
100
2,2
100
1930
2,2
102
-24,2
76
1931
8,9
111
-13,9
65
1932
-10,7
99
-14,5
56
1933
16,0
115
-11,3
49
1934
6,0
122
2,1
51
1935
-3,0
119
10,4
56
1936
23,2
146
11,3
62
1937
1,5
148
3,4
64
1938
9,5
162
-4,9
61
1939
6,9
174
1,7
62
1940
-4,9
165
25,4
78
Asaf Sava Akat
222
Teori ve pratik
John Maynard Keynes
Makroiktisadn douu
1930larn banda geerli iktisat teorisine gre

Byk Buhran teorik olarak mmkn deildi
sizlik halinde reel cretlerin dmesi ve ekonominin tam istihdama geri dnmesi gerekiyordu
Devletin tek yapabilecei sendikalarla mcadele
ederek cretlerin piyasada dmesini salamaktr
Ortalkta dolaan kamu harcamalarn arttrarak
ekonomiye talep zerketme teklifi yanlt nk
bte a zel yatrmlar kovard (crowding out)
Bir teorinin nerileri ile yaanan somut gerek
arasnda bylesine byk bir uurum oluursa, genel
kural o teorinin terkedilmesi ve yerine bir bakasnn
gelmesidir
1936 ylnda Cambridgeli iktisat John Maynard

Keynesin stihdam, Faiz ve Parann Genel Teorisi
adl kitabn yaynlad
Ana temas, bir piyasa ekonomisinin eksik istihdam
dzeyinde istikrarl bir dengeye gelebilecei idi
Yeni teorinin fark, piyasann aksadn batan
kabul etmesi ve nedenleri aratrmas idi
Ekonomi bir kere yksek isizlik dzeyinde dengeye
geldiinde, salt piyasann kendi i mekanizmalar ile
buradan kurtulma olanan da kayberdiyordu
Bu durumda mutlaka kamu otoritesinin (devletin)
ekonomiye aktif mdahalesi gerekiyordu
sizlikle ancak devlet mcadele edebilirdi
ktisat teorisinin mikro ve makro ad altnda ikiye

ayrmasn Byk Buhran ve Keynese borluyuz
Byk Buhran varolan ama bunalm aklayamayan
teorileri eletiren fikirleri cazip kld
Keynes kamu mdahalesinin isizlik ve bunalmla
mcadelede yararl olabileceini gsterdi
Aniden bte dengesi, para arz, faiz, istihdam, vs.
bugn makro byklk adn verdiimiz temel
deikenlerde uzmanlaan yeni bir teori olutu
Devletin isizlie ve bunalma nasl mdahale
edebileceinin ayrntlar ilgi oda oldu
Doallkla, devletin ekonomideki rol makroiktisat
tartmalarnn merkezine yerleti
Asaf Sava Akat
223
Asaf Sava Akat
224
Asaf Sava Akat
225
Byk blnme
Konjonktr
Tm iktisat politikas kavgalarnn temeli piyasa

ekonomisinin isel istikrarna bak asdr
Geri planda siyasi felsefeler yatar
Sol (ABDde liberal) iktisatlar piyasa ekonomisinin znde istikrarsz olduunu ve kendi haline
brakld takdirde retimde byk dalgalanmalar
yaanacan nerirler
Sa (ABDde muhafazakar) iktisatlar piyasa
ekonomisinin doas gerei istikrarl olduunu,
retimde yaanan dalgalanmalarn ise kamu
politikalar hatalarndan kaynaklandn savunurlar
Tm teorik ve iktisat politikas kutuplamalar bu iki
temel tavrn uzantlardr
Konjonktr (business cycle), ekonomik faaliyetlerde

grlen dnemsel dalgalanmann addr
Boom dneminde ekonomi hareketlidir: talep,
tketim ve yatrmlar yksek, isizlik oran dktr
Sonra talep duraanlar ve isizlik artmaya balar:
ekonomi resesyon dnemine girer
Bazen resesyon iyice derinleir ve depresyona
(Buhran) dnr
evrim bir sre sonra ekonominin tekrar canlanmas
yani yeni bir boom dnemimin balamas ile biter
Tam bir evrimin sresi, boom ve resesyon
dnemlerinin sreleri ve younluu evrimden
evrime byk farkllklar gsterir
KONJONKTR POLTKALARI
ktisat politikalar ve ekonomik istikrar
kinci Blm
Asaf Sava Akat
226
Asaf Sava Akat
227
Konjonktr ve devlet
Trkiye ile ilgisi
Devletin konjonktrel dalgalanmalar yumuatmak

yani ekonomiyi daha istikrarl hale getirmek iin
yapaca maliye ve para politikas mdahalelerine
konjonktr politikalar ad verilir
Dikkat edilirse, devletin ekonomik dalgalanmaya
mdahale etmemesi de bir konjonktr politikasdr
Konjonktr politikalar iktisatlar ikiye bler
Bir kesim devletin konjonktre aktif ekilde
mdahale etmesini savunur (aktif politika)
Dier kesim devletin konjonktr pasif ekilde
izlemesini nerir (pasif politika)
Siyasi felsefedeki ayrma makroiktisada konjonktr
politikasnda aktif ve pasif tavr eklinde yansr
Ele alacamz konular Trkiyede iktisat politikas

tartmalarndan ok uzaktr
Temel nedeni enflasyondur
Konjonktr politikalar enflasyonun tek hanede
kald lkeler iin dnlmtr
1990l yllarda ortalama yllk enflasyon Trkiyede
% 80, ABde ise % 3 olmutur
Yksek enflasyon zaten ekonomik istikrarszlk yani
gelirde byk dalgalanmalar ve mali krizler demektir
(1994, 1999 ve 2001 krizleri)
Trkiyede poplizm, zelletirme, byk bte
aklar, kamu borcunun srdrlebilirlii, etkili
denetim, vs. gibi konular ne gemektedir
Asaf Sava Akat
229
Asaf Sava Akat
Keynes ve maliye politikas
232
Keynesyen para politikas

Keynesyen iktisatlar iin para politikas maliye
politikasna tabi olmal idi
Sava sonrasndan 1970lere kadar geen dnemde
ABDde enflasyonun ve nominal/reel faizlerin ok
dk seyrettiini hatrlayalm
Para otoritesinin grevi konjonktre gre uygulanan
maliye politikasnn etkin ileyiini desteklemektir
Demek ki, bir resesyon/isizlik ihtimali karsnda
genileyici maliye politikasna geilince Merkez
Bankas da toplam talepte arzulanan arta izin
verecek ekilde para politikasn gevetmelidir
Keynesyenler para politikas iin bunun dnda bir
ilev ngrmyorlard
228
Neden aktif politika?
230
Asaf Sava Akat
231
Denk bte arpan
Sava sonrasndan 1970lere kadar geen dnemde

Keynesyen iktisatlar ABDde makro politikalarn
tasarm ve uygulanmasnda etkin oldular
Temel politika arac maliye politikas oldu
Ekonominin yavalad dnemlerde bte an
bytmek pahasna maliye politikas gevetildi
Genelde bunun gelir dalmn dzeltmeye ynelik
kamu transfer ve yatrm harcamalarnn arttrlmas
yolu ile gereklemesi tercih ediliyordu
Ayn bte an vergi indirimi ile salamak
mmkn olsa bile, vergi indirimlerinden daha ok
yksek gelirlilerin yararlanaca dncesi ile buna
scak baklmyordu
Asaf Sava Akat
arpan, LM-IS, AD-AS gibi Keynesyen varsaymlar

stne ina edilen makroiktisat modelleri aktif
konjonktr politikasn ierirler
Modeller i yada d oklarn (talep yada arz) nasl
resesyona, isizlie ve enflasyona yol atn aklar
Ayn anda maliye ve para politikas aracl ile bu
oklarn retime, isizlie, fiyatlara, vs. olumsuz
etkilerinin telafi edilebileceini gsterir
Elde mevcut politika aralarn ekonomik istikrar
temin edecek ekilde kullanmamak topluma gereksiz
bir maliyet ykleyecektir
Dolays ile devlet aktif ekilde konjonktr denetim
altna almaya almaldr
Keynesyen politikalar
Keynes iin Byk Buhranla mcadelenin yolu

bte aklarndan (maliye politikasndan) geiyordu
Vergiler sabit iken kamu harcamalarndaki art
arpan katsays ile talebi ve retimi canlandrr
Hatta milli gelirle birlikte vergi gelirleri de
ykseleceinden bte a klebilir
Keynes iin kamu harcamasnn yarar bile gereksizdir: devletin birilerine kuyu atrp bakalarna
doldurtmas ekonomiye refah getirecektir
Piramitlerin inasn bu perspektiften, isizlii
zmeye ynelik maliye politikas olarak nitelemiti
Byk Buhrann zel koullarnn da etkisi ile
Keynes para politikasn genelde ihmal etmitir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Keynesyen iktisatlarn genelde kamu mdahalesinden ve byk devletten yana olduklar aktr
Bu yaklam en iyi gsteren tartmalardan biri
1960l yllarda popler olan denk bte arpandr
Hkmetin harcama kadar vergi art yaptn, yani
harcamalarn bte a vermeden fakat devleti
byterek gerekletirdiini kabul edelim
Devletin tasarruf eilimi sfrdr
Normal koullarda vergi mkellefinin tasarruf
eilimini pozitif kabul edebiliriz
Ek verginin devlet tarafndan harcanmas fiilen
toplam harcamay attracak, yani isizliin
drlmesine katkda bulunacaktr
233
Asaf Sava Akat
Neden pasif politika?

Makroiktisat modellerinin net karsamalarna
ramen kim konjonktr politikasna kar kabilirdi?
Byk blnmeyi hatrlayn: devletin piyasaya her
tr mdahalesinden tedirgin olanlar, siyasi
felsefeleri gerei konjonktr politikalarndan
rahatsz olacaklardr
Pasif politika yanllar, devletin ekonomiye aktif
ekilde mdahale ederek ekonomik istikrar
arttrmakta baarl olamayacan savunur
Pratik argmanlarla yola kta da, eletiriler tanm
icab aktif politikann temeli modelleri de kapsar
Politika tartmas bizi kendiliinden alternatif
makroekonomik modellere gtrecektir
234
Reel zaman ve lags
Modeller teorik (statik) bir zaman boyutunda alr

Gerek hayatta ise her olay reel zamanda gerekleir
Reel zamanda olaylarn olu sresi nemlidir
ktisat politikasnn etkilerinin ekonomide hissedilmesi de mutlaka bir sre gerektirecektir
Politikann tasarlanmas, uygulanmas ve etkisini
gstermesi arasndaki zaman farkna lags
(gecikme) denir
Aktif konjonktr politikasn eletirenler, sz konusu
gecikmelerin politikann amacna ulamasn
engelleyeceini nerirler
Tasarmda, uygulamada ve etkideki gecikmeler
politika aralarna gre farkl olabilecektir
Asaf Sava Akat
235
Tasarm ve uygulamada gecikme
238
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
241
237
Yapsal faktrler
239
Yeniden dalm politikalar sonucu devletin

ekonomik anlamda bymesi maliye politikasnn
yapsn da deitirmitir
Kamu maliyesinde konjonktre kar kendiliinden
devreye giren mekanizmalar tesis edilmitir
Vergi gelirleri tanm icab konjonktre bamldr
sizlik sigortas ise kamu harcamalarn konjonktre
balamtr (resesyonda artar; boomda der)
Bte resesyonda ak (gevek MP) boomda ise
fazla (sk MP) verir
Bunlara otomatik istikrar mekanizmalar diyebiliriz
(inside lag yoktur)
Dolays ile aktif maliye politikasna ihtiya kalmaz
Asaf Sava Akat
240
Tahmin hatalar
Tahminler hep yanlr
Konjonktr politikalarnn baars iin mutlaka

ekonominin bugnn doru tehis ve yakn
geleceinin doru tahmin edilmesi gerekir
Tehis ve tahminde hata yaplmas, onlar temel
alarak tasarlanan ve uygulanan politikalarn
ekonomiye istikrar yerine istikrarszlk getirmesi
ihtimalini ykseltir
rnein ekonomide talep canl iken geici bir
duraklamaya yanllkla resesyon tehisi konur ise,
politikalarn gevetilmesi enflasyonu hzlandrr
Yada ekonomi yavalarken geici bir fiyat
hareketine enflasyon tehisi konur ise, politikalarn
sklmas resesyonu derinletirir
236
Politika deiikliinin, ekonomik aktrlerin kararlarnda deiiklie yol aarak ekonomiyi etkilemesi
de zaman alacaktr
Bir politikann amalad etkilerin gereklemesine
kadar geen sreye ekonomiye etkide gecikmeler
(outside lags) denir
Maliye politikas iin gecikme ksa srelidir
rnein bir harcama art (yada vergi indirimi)
annda talebe yansyacaktr
Para politikas iin gecikme sresi uzundur
rnein para arzndaki art kendiliinden talep
yaratmaz; faiz d sonucu ekonomik aktrlerin
harcama kararlarn deitirmeleri ise aylar alabilir
Tehis hatalar
Asaf Sava Akat
Ekonomiye etkide gecikme
sel/dsal bir arz/talep okuna muhatap bir

ekonomide iktisat politikasnn seyrini izleyelim
Fiilen okun ortaya kmas ile ona kar politika
tepkisinin oluturulmas arasnda zaman geecektir
Buna iktisat politikasnn tasarm ve uygulanmasndaki gecikme (inside lag) diyebiliriz
Maliye politikasnda bu sre uzundur: genelde alt
ay-bir yla kadar kabilir
Ek btenin hazrlanmas, mecliste mzakeresi ve
kabul zaman alan zor bir sretir
Para politikasn annda tasarlamak ve uygulamak
mmkndr: tasarm ve uygulama gecikmesiz
denebilecek kadar ksa srede gerekleebilir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Yzmilyonlarca karar biriminden oluan bir

ekonominin gelecekteki davranlarn nceden
hatasz saptayabilmek olanakszdr
Btn tersine iddialara ramen, tahmin yapanlar
ideoloji yada karlar itibariyle konjonktr
karsnda tarafsz ve bamsz olamazlar
En karmak matematik/istatistik/ekonometrik
modeller ekonominin hayati dn noktalarn
saptamakta yetersiz kalr
nc gstergeler (leading indicators) konjonktr
her zaman yakalayamaz
Bir tahmincinin sistematik ekilde konjonktr doru
ngrmesi olsa olsa ans eseridir
Asaf Sava Akat
242
Beklentilerin nemi
Rasyonel beklentiler
Makroiktisat teorisi gelitike, ekonomiyi oluturan

birimlerin gelecekle ilgili beklentilerinin ekonominin
davrannda ok nemli bir unsur olduu anlald
Ekonomik aktrler daima bilinmeyen bir gelecek
hakknda karar almak zorundadr
Kararlar gelecek hakkndaki beklentilerini yanstr
Tketicinin harcama, firmalar yatrm ve maliyet
kararlar ekonominin seyri hakkndaki bekleyilerine
ok yakndan baldr
zellikle faiz, enflasyon ve dviz kuru beklentileri
mali piyasalarn davrann ok etkiler
Konjonktr politikas tasarm ve uygulamas
beklentileri hesaba katmak zorundadr
Teorinin beklentilere yaklamnda bir sorun vardr

Beklentileri modele katabilmek iin ekonomik
birimlerin davran hakknda varsaymlar gerekir
rnein ekonomik birimlerin beklentilerini rasyonel
olmayan bir erevede oluturduklarn kabul edelim
Bu takdirde bir konjonktr politikas karsnda nasl
davranacaklarn ngrmek olanaksz hale gelir
O nedenle iktisat teorisinin her aamasnda
kullanlan rasyonellik postlasnn beklentilere de
uygulanmas zorunludur
Amerikal iktisat Robert Lucas makroiktisatta
rasyonel beklentiler okulunu kurarak Nobel iktisat
dln kazand
Asaf Sava Akat
243
Lucasn eletirisi
Konjonktr politikasndaki her deime tanm icab
ekonomik birimlerin gelecekle ilgili beklentilerinde
deiime yol aar
Beklentilerin deimesi konjonktr politikasnn
etkinliini drebilir yada arttrabilir
Eer konjonktr politikas tasarmnda beklentilere
etkisi hesaba katlmazsa politika arzulanan neticeye
ulaamyacaktr
rnein genileyici maliye politikas karsnda
rasyonel ekonomik aktrler enflasyonda ykselme
bekleceklerdir
Bu ise reel talepte arzulanan art engeller
Bu olaya ksaca Lucasin eletirisi denir
Asaf Sava Akat
244
Asaf Sava Akat
245
Asaf Sava Akat
246
Fiilen ne oldu?
Keynesyenler ve enflasyon
ABD: 1990larda istikrar
Sava sonras uygulanan konjonktr politikalar

ekonominin istikrarn arttrd m?
ktisatta ampirik veriler genellikle teorilerin kabul
ve reddi iin yetersiz kalr
Aktif politikay savunanlar devlet mdahalesinin
ekonomik dalgalanmalar yumuattn iddia eder
Aktif politikay eletirenlerin bir blm bunu byk
devlette maliye politikasnn kendiliinden konjonktr dengelemesine (automatic stabilisers) balar
Son elli ylda ekonomiye nisbi istikrar gelmediini,
sadece istatistiki verilerin daha iyi toplanmasnn
yaratt bir optik yanlg olduunu ampirik olarak
destekleyerek iddia edenler bile vardr
ABDde aktif maliye politikasna dayanan Keynesyen yaklam 1970lerin sonunda skt
Geri planda enflasyonun ykselmesi yatyordu
1970lerin banda Vietnam sava ve refah devletini
kurma abalar kamu maliyesini zorlamt
1970lerin ikinci yarsda petrol fiyatlarnda yaanan
byk art maliyet enflasyonunu hzlandrd
Keynesyenler enflasyon-isizlik ikileminde arl
isizlie veriyor, enflasyonu ikinci plana atyorlard
Konjonktr politikasndan gelen talep oku petrol
fiyatlarndaki arttan gelen arz oku ile birleince,
ABD ekonomisi stagflasyonla kar karya kald
Enflasyon-kart teori ve politikalara ilgi artt
ktisatlarn byk blm 1990l yllarda

Amerikan ekonomisinin gemie kyasla daha
istikrarl olduunu kabul eder
Ekonomik istikrar lmenin bir yolu farkl dnemler
iin temel deikenlerin ortalamalarn ve standart
sapmalarn karlatrmaktr
Temel deikenden kasdedilen byme hz,
enflasyon ve isizliktir
1990larda gl bymeye ramen ortalama
enflasyon ve isizlik dk kald
Her deikenin standart sapmas 1990larda daha
az dalgalanmaya iaret etmektedir
Yani daha kktr
Asaf Sava Akat
247
Asaf Sava Akat
248
Asaf Sava Akat
ABD: 1990larda istikrar

Hepsi %
249
nanlar ve karlar
1950'ler
1960'lar
1970'ler
1980'ler
1990'lar
Ortalama
4.18
4.43
3.28
3.02
3.03
MONETARZMN YKSEL
Standart sapma
3.89
2.13
2.80
2.68
1.56
Enflasyon ve para politikas
Ortalama
2.07
2.33
7.09
5.66
3.00
nc Blm
Standart sapma
2.44
1.48
2.72
3.53
1.12
Devletin konjonktre mdahalesi karsndaki tavrn

siyaset felsefesi boyutunu daha nce belirttik
Piyasaya phe ile bakanlarn mdahaleyi desteklediini, devlete phe ile bakanlarn ise mdahaleye
kar ktn syledik
ktisatlar arasndaki blnme sadece piyasa
ekonomisinin isel istikrar hakkndaki grlerden
mi kaynaklanr?
Ekonomi inanlar kadar karlarn alandr
Devletin piyasaya her mdahalesi baz toplumsal
kesimlerin karna dierlerinin zararna olacaktr
ktisat politikasna yaklamlarn toplumdaki elien
ekonomik karlardan etkilenmesi kanlmazdr
Reel GSMH bymesi
ENFLASYON
SZLK
Ortalama
4.51
4.78
6.22
7.27
5.76
Standart sapma
1.29
1.07
1.16
1.48
1.05
Asaf Sava Akat
250
Asaf Sava Akat
251
Asaf Sava Akat
252
sizlik ve enflasyon
ktisat politikasnda yntem
Esneklik mi? Kural m?
Siyasi partilerin enflasyon-isizlik ikilemi karsndaki tercihleri ile semen tabanlar arasnda birebir
iliki bulabiliriz
alan kesimlerin desteini alan sol partiler isizlii
daima enflasyondan daha byk bir ekonomik,
toplumsal ve siyasi sorun kabul edecektir
aleminin desteini alan sa partiler enflasyonu
daima isizlikten daha byk bir ekonomik,
toplumsal ve siyasi sorun kabul edecektir
Keynesyen iktisatlarn genellikle sol partiler,
kartlarnn ise sa partiler nezdinde popler
olmalarn bu perspektiften de grebiliriz
Tartma para politikasnda younlaacaktr
Konjonktr politikasndaki aktif/pasif kutuplamasna simetrik bir blnme, iktisat politikasnn

yntemi ve aralar stnde yaand
Konjonktr politikasn uygulayan kamu otoritesinin
sahip olaca serbest manevra alannn kapsam ve
genilii konusunda zt tavrlar olutu
Sorunu iki soru aracl ile aklayabiliriz
Konjonktr politikalarnn hedeflerini ve enstrmanlarn kim ve nasl seecektir?
Hedef ve enstrmanlarn kamu otoritesi tarafndan
ekonomik aktrlere nceden aklanmas gerekir mi?
Bu iki soruya verilen cevaplar sava sonras makro
ekonominin dier polemiini tanmlar
Tartmann oda para politikasnn tasarm ve

uygulanma yntemi ve enstrmanlardr
Aktif konjonktr politikasndan yana olanlar para
politikasnn ekonominin ihtiyalarna gre Merkez
Bankas tarafndan esnek ekilde belirlenmesi ister
(discretionary policy)
Pasif konjonktr politikasndan yana olanlar Merkez
Bankasnn uygulayaca para politikasnn nceden
aklanan ve bilinen kurallara balanmasn nerirler
(rules-based policy)
Para politikasn kurala balama abas kanuni para
ortamnda enflasyonu denetim altna alacak parasal
apa araynn bir uzantsdr
Asaf Sava Akat
253
Asaf Sava Akat
Siyasete gvensizlik
254
Asaf Sava Akat
Milton Friedman
Ayrma piyasa ve devlet mdahalesi karsndaki zt

siyaset felsefesi tavrlarnn bir bata tezahrdr
Piyasa yanllar kamu otoritesinin yetkilerini
mmkn olduu kadar kstlamaya alrlar
nk ilke olarak siyasi kadrolarn bu yetkileri
ktye kullanacaklarna inanrlar
Hkmetler kendilerine verilen snrsz para basma
yetkisini siyasi amalar iin suistimal edeceklerdir
Bylece piyasa ekonomisinin istikrarl ileyii
hkmetlerin seim kazanmaya ynelik siyasi
hesaplar ile bozulacaktr (political business cycle)
Dolays hkmetin snrsz para basma yetkisini
kstlayan para politikas kurallar tesis edilmelidir
Asaf Sava Akat
256
255
Monetarizm
Bir parasal kural yolu ile ekonomiye parasal apa

getirme nerisi ilk Chicagolu Nobel dll iktisat
Milton Friedmandan gelmitir
Friedmann modern makroiktisadn olumasnda
Keynes kadar etkili olduunu sylenebilir
Friedmanla birlikte Keynesyenler tarafndan ihmal
edilen hatta kmsenen para politikalar iktisat
politikas tartmalarnda ne kmtr
Ana tezi, para miktar ile enflasyon arasndaki
ilikinin bir politika arac haline dnebileceidir
Friedman ve kurucusu/mensubu olduu Chicago
okulu genelde piyasann stnln savunur ve
ekonomiye kamu mdahalesini eletirir
Asaf Sava Akat
257
Kurala bal pasif konjonktr politikalar savunan

iktisat okuluna monetarizm denmektedir
lk monetarist kural Friedman vazetmitir
Para arz art hz nceden saptanarak aklanmal
ve konjonktrden bamsz olarak sabit kalmaldr
Kural kendiliinden ekonominin hzland
dnemlerde para politikasnn kslmas, yavalad
dnemlerde ise gevemesi anlamna gelmektedir
rnein yllk sabit para arz art hz % 3 olarak
saptanrsa, % 2lik uzun dnem byme hzna sahip
bir ekonomide enflasyon % 1le snrl kalacaktr
Friedman bu basit kuraln ekonomik dalgalanmalar
asgariye indirecei kansndadr
Asaf Sava Akat
258
Miktar teorisinin sorunlar
Para kuralnn anlam
Ekonomik istikrar ve siyaset
Teorik gcne karlk miktar teorisinin zellikle

ksa dnemde ciddi pratik sorunlar vardr
Uygulamada para arznn hangi likit varlklar
kapsamas gerektii o kadar net deildir
Ampirik gzlemler tm para arz tanmlar iin parann dolam hznn ksa ve uzun dnem volatilitesinin yksek olduunu gstermitir
Friedman bunun zerine para politikasnn para arz
yerine nominal GSMHnn art hzn sabit tutacak
ekilde yrtlmesini nerdi
Ayn saysal rnekte, uzun dnem reel byme hz
% 2 iken nominal GSMH % 3 artarsa enflasyon %
1de kalacaktr
Monetarizmin ve para kurallarnn cazibesi teorik ve

teknik gcnden kaynaklanmaz
in teknik boyutu ikincildir
Kuraln ncelikli amac siyasi otoritenin para
yaratma yetkisini kstlayarak bte aklarn
denetim altna almaktr
Kural ayn zaman beklentilerle ilgili sorunlar da
zecektir
Dolays ile ekonominin enflasyonist bir sarmala
dmesini engelleyecektir
Yani Keynesyen konjonktr politikalarnn ierdii
gevek bte tahdidinin ve aktivizmin tam tersine
tekabl etmektedir
ABDde ve dier gelimi lkelerde bir partinin

siyasi yelpazedeki yeri makroekonomik
tartmalardaki tavr hakknda nemli ipular tar
ABDde Demokratlar ve ABde sol partiler isizlie
kar daha duyarldr
Vergileri ve kamu harcamalarn arttrmaya (bte
aklarna) daha yatkndrr
ABDde Cumhuriyetiler ve ABde sa partiler
enflasyon kar daha duyarldr
Vergileri ve kamu harcamalarn indirmeye (denk
bteye) daha yatkndr
Merkez Bankaclar yaptklar iin doal gerei
olarak daha muhazafakar iglere sahiptir
Asaf Sava Akat
ABDde politika ve konjoktr
259
Asaf Sava Akat
260
Asaf Sava Akat
261
sizlik ve para kural
Doal isizlik oran NRU
sizlik orann da kapsayan bir para politikas kural

Keynesyenler iin ilgintir
Monetarist para kural para arznn konjonktrden
bamsz ekilde hep % 3 artmasdr
Monetarist kurala isizlik dzeyini ekleyerek
konjontre duyarll arttrlabilir
Normal isizlik oran % 6 olan bir ekonomi alalm
sizlik bu orann stne knca para arz artn
yukar, altna inmesi halinde ise aa ekecek bir
formlasyon aadadr
Para art hz = % 3 + (isizlik oran % 6)
Yeni kuralda normal (doal) isizlik orannn tesbiti
byk nem kazanmaktadr
ABDde iktisat politikas tartmalarn izleyen bir

gzlemci, ekonominin olaan isizlik orannn ne
olduu konusunun zel bir nem kazandn grr
Her piyasa ekonomisi kendi zelliklerine gre bir
miktar yapsal ve geici isizlik retir
Bu isizlere konjonktr politikalar ile istihdam
salamak mmkn deildir: yapsal zmler gerekir
Doal isizlik oran (Natural Rate of Unemployment
NRU) konjonktr politikas ile drlemeyen
yapsal ve geici isizlik dzeyidir
Teorik olarak tanm nisbeten kolaydr
Pratikte hangi isizlik dzeyinin olumlu bir konjonktrde bile erimeyeceini saptamak ok zordur
Asaf Sava Akat
262
Asaf Sava Akat
Enflasyonu arttrmayan isizlik

Keynesyenler para kuralnda doal isizlik orannn
dk, monetaristler yksek tutulmasn tercih eder
Polemie zm gene monetarist iktisatlardan
gelmitir
Ama enflasyonu engellemek olduuna gre,
enflasyonu hzlandrmayan isizlik oran nemlidir
Enflasyonu hzlandrmayan isizlik oran (Non
Accelerating Inflation Rate of Unemployment
NAIRU) ksa srede NRUnun yerine gemitir
Bu durumda isizliin bu dzeyin stne kmas
halinde para arz art hznn artmas (para
politikasnn gevetilmesi) enflasyon asndan bir
risk tamamaktadr
Asaf Sava Akat
265
268
Asaf Sava Akat
264
Esnek politika ve snrlar
Cayma etkisi
Teorik bir rnekle olay izleyelim
Para otoritesi bir politika tasarlyor ve aklyor
Piyasalar bu aklamay ciddiye alyor ve zel kesim
bu politika ile uyumlu kararlar alyor
Soru udur: acaba bu koullarda para otoritesinin
aklad politikadan caymas onun karna mdr?
Bir an iin karna olduunu kabul edelim
Para otoritesi aklad politikadan cayacaktr
u halde zel kesim kararlarn alrken aklanan
politikadan caylmas riskini de hesaba katmak
zorundadr
Bu riskin varl para politikasnn ikna gcn yani
etkinliini azaltc etki yapacaktr
Asaf Sava Akat
266
Tepki fonksiyonu
Ekonomi dndan da rnekler verilebilir

Yatrmlar tevik iin vergi indirimi getiriliyor
Yatrmlar gerekleince, vergi gelirlerini arttrmak
iin o indirimi kaldrmak hkmetin karnadr
Anne ocuun baz davranlarn cezalandracan
aklyor
ocuk bunlar yapsa bile aile affetme yoluna
gidebilir: ceza vermek anne iin de tatszdr
retmen rencilerini daha ok altrmak iin
dnem sonunda zor bir snav yapacan sylyor
renciler hakikaten iyi alrsa retmen snav
yapmad taktirde snav katlar okuma kleftinden
kurtulacaktr
263
Monetarizme kar Keynesyenlerin en nemli

argman, para politikas kuralnn iktisat politikasn
yrtenlerin elinden tm esneklii almasdr
Halbuki, ekonomiler daima daha nce raslanmayan
trden olumsuz ekonomik oklarla karlar
Bu tr olaylar para otoritesinin gcn kurallarla
kstlamak ekonomiye gereksiz zararlar verebilir
Keynesyen eletiri hakl ve makul durmaktadr
Monetarist iktisatlarn Keynesyen eletiriye cevab
sz konusu esnekliin ciddi bir yapsal zafiyet
tadn kantlamak oldu
Zaman iinde tutarszlk (time inconsistency) yada
cayma etkisi iktisat teorisini zenginletirmitir
Cayma etkisi rnekleri
Asaf Sava Akat
267
Merkez Bankas tepki fonksiyonu
Cayma etkisinin teorisi kamu otoritesinin kendi

setii bir hedefe ulamasnn salad fayda/refah
(utility) stne ina edilmitir
Kamu otoritesinin faydas bir kayp fonksiyonu (loss
function) tarafndan llr
Buna kamu otoritesinin tepki fonksiyonu da denir
rnein Merkez Bankasnn tepki fonksiyonu iki
temel deikenden oluur
Biri enflasyon, dieri ise isizliktir
Her ikisinin de artmas Merkez Bankasn mutsuz,
azalmalar ise mutlu edecektir
Doallkla enflasyon ve isizliin para otoritesinin
tepki fonksiyonundaki arlklar eit olmayabilir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
269
Merkez Bankasnn isizlik u ve enflasyon S

arasndaki ters ilikiyi aadaki tepki fonksiyonu ile
deerlendirdiini kabul edelim
L ( u , S ) = u + J S2
Denklemdeki J katsays Merkez Bankasnn
enflasyon kartln lmektedir: J bydke tepki
fonksiyonunda enflasyonun etkisi artmaktadr
Dk J dzeylerinde, piyasalarn Merkez
Bankasnn enflasyon hedefini kabullenmesinden
sonra hedeften cayma isizliin azalmas yolu ile
MBnn faydasn arttrr
Yani cayma para otoritesinin karnadr
Sadece yksek J halinde cayma karna deildir
Asaf Sava Akat
270
Cayma etkisinin anlam
Gvenilirlik (credibility)
Gven hayatidir
Teorinin ierdii monetarist tavr iyi anlamalyz

Merkez Bankasnn amalar arasna isizliin de
katlmas yanltr
Para politikas sadece fiyat istikrarn hedeflemelidir
Aksi takdirde, piyasalar Merkez Bankasnn aklad enflasyon hedefinden isizlii azaltmak iin
ileride cayacan hesaplar
Cayma riski enflasyon beklentilerini yksek tutar
Bu durumda mali piyasalarda nominal faizler de
yksek enflasyon beklentilerine gre oluur
Yksek faiz ise tketim ve yatrm harcamalarn
ksar
Esneklik amalanann tam tersi etki yapar
Cayma etkisi, enflasyon ve MB davran asndan

daha genel bir soruna iaret etmektedir
Rasyonel beklentiler teorisini ve Phillips erilerinin
nasl kaydn hatrlayalm
Hkmet yada Merkez Bankasnn fiili enflasyonun
altnda bir hedef saptadn kabul edelim
Eer piyasalar enflasyon hedefini ciddiye alr yani
para otoritesinin daha sonra hedeften caymayacana
gvenirlerse Phillips erisi aaya kayacaktr
Bu ise bir resesyon ve retim kayb yaanmadan
enflasyonun indirilmesini temin edecektir
Para politikasnda esneklik ancak gvenilirlikle
birlikte yararl olacaktr
Gven duygusu ancak ve ancak vaadedilen hedeflere

gtrecek politikalarn gereinde o politikalardan
zarar grenlerlerden gelen eletirilere ramen
kararllkla uygulanmas ile salanr
Gvenin tesisi zaman alacaktr
Bir tek cayma olay bile piyasalar tarafndan uzun
sre hatrlanacaktr
Dk enflasyon hedefi akladktan sonra
piyasalarn inandn grp bu frsat isizlikle
mcadele iin kullanmann frsat maliyeti yksektir
Bir daha dk enflasyon hedefine gvenilmez
rnein ubat 2001 krizinden sonra Trkiyede
dviz kurunu tekrar sabitleme olana kalmamtr
Asaf Sava Akat
271
Asaf Sava Akat
272
Asaf Sava Akat
273
Parasal apa olarak enflasyon
Enflasyon hedeflemesi
Enflasyon hedeflemesi ve effaflk
1980lerde nerilen para kurallarnn pratik sorunlar

giderek daha belirgin hale gelmeye balad
Parann dolam hznda arzulanandan daha fazla
dalgalanma saptand: bylece para arz art
kurallar ksa dnemde bile anlamszlat
Nominal GSMH ile alt ay gecikme ile
yaynlandndan para politikasn deerlendirmeyi
zorlatryordu
Bu koullarda dorudan enflasyonun bir parasal apa
olarak kullanlmas nerileri glendi
Bu neri ilk bakta evrisel durabilir: enflasyonun
apas enflasyon oluyor
Aslnda sorunu cepheden gslemeyi salar
1990larda artan sayda Merkez Bankas dier

nominal gstergelerin kontrol yerine dorudan
enflasyonu hedeflemeye balad
Genellikle hedefi hkmet tayin eder
Merkez Bankas bu hedefin tutturulmasn temin
edecek para politikasn uygulamakla sorumludur
Bu yntem para otoritesinden hesap sorabilmeyi
(accountability) kolaylatrr
Hedeften sapmann grnlrl yksektir
Yeni Zelanda, Kanada, Finlandiya, srail, sve,
spanya ve ngiltere enflasyon hedeflemesine getiler
Trkiye de enflasyon hedeflemesine gemeye
hazrlanyor
lk bakta enflasyon hedeflemesi Merkez Bankasn

enstrman seiminde serbest brakmaktadr
Bu bakma esnek politikaya daha yakndr
Ancak, hedefe asgari maliyetle ulaabilmek iin
piyasalarn ikna edilmesi zorunluluu srmektedir
Bu ise para otoritesinin neyi ve neden yaptnn
piyasalar tarafndan kolay izlenmesi ile mmkndr
Yani enflasyon hedeflemesinin baars iin para
politikasnda effaflk nkouldur
Para kuralnun tanm icab effaf ve piyasalar
tarafndan kolay izlenme zelliklerine sahip
olduunu hatrlayalm
Enflasyon hedeflemesi de bir para kural gerektirir
Asaf Sava Akat
274
Asaf Sava Akat
Taylorun para politikas kural

Halen ABD Hazine bakan yardmcs John Taylor
byle bir para kural nermitir
FED bakan Alan Greenspanin bu kural
uygulad rivayet edilir
Taylor kural ksa dnem faizleri (Nominal Federal
Funds Rate - NFFR) enflasyona ve tam istihdam
retiminden sapmaya [( Y Y ) / Y ] balar
NFFR = Enflasyon + 2 %
+ 0.5 ( Enflasyon 2.0 )
0.5 ( retimde sapma)
Greenspan tarafndan fiilen tesbit edilen faizler
formln ngrdkleri ile adeta ayndr
Asaf Sava Akat
275
Asaf Sava Akat
Byk Buhrann nedeni
277
276
IS oklar
Keynesyenlerle monetaristler arasnda 1950lerden

bu yana sregelen bir scak tartma alan da Byk
Buhrann nedenleridir
Keynesyen iktisatlar Byk Buhran talep
yetersizliine balarlar
LM-IS analizini kullanrsak, IS erisindeki aa
kaymalar ekonomiyi depresyona sokmutur
Monetarist iktisatlar Byk Buhran para
politikasnda yaplan hatalarla aklar
Depresyon LM erisindeki kayma ile olumutur
Buna ek olarak fiyatlarn dmesinin (deflasyon)
bunalm derinletiren esas neden olduunu
syleyenler de vardr
Asaf Sava Akat
278
1929da borsadaki k byk servet kaybna yol

aarak insanlar tketimlerini ksmaya ve tasarruflarn arttrmaya itti (tketim eilimi dyor)
Konut yatrmlar bir nceki dnemde yaratlan arz
fazlas nedeni ile kt (yatrm eilimi azalyor)
Yaygn banka iflaslar mali kesimi kltt (credit
crunch) ve tketici gvenini zedeledi
Hkmet resesyonun yol at vergi geliri kaybn
telafi etmek iin vergileri arttrma ve kamu harcamalarn ksma yoluna gitti (sk maliye politikas)
Bu ekilde bir ksr dng balad
Sradan bir resesyon on yl sren Byk Buhrana
dnt
Asaf Sava Akat
279
LM oklar
Buhran ve deflasyon
Belirsizlik iinde politika
1929dan 1933e para arz nominal olarak % 25

dt
Bunun gerisinde Federal Reserve Boardun yanl
kararlar yatyordu
Para arznn azalmas LM erisinde yukar doru bir
kayma yani toplam talebin dmesi demektir
Milton Friedman Byk Buhran tm ile gereksiz
derecede sk para politikasna atfetmektedir
Keynesyenler depresyon boyunca faiz hadlerinin
ok dk kald ve fiyatlardaki gerileme sonucu
reel para miktarnn azalmad eletirisini getirir
Para politikas hatalarnn da Byk Buhrana
katkda bulunduu grlmektedir
Acaba fiyatlardaki hzl dler yani deflasyon uzun

bir depresyonun nedeni olabilir mi?
Fiyatlar sabit tutan LM-IS analizi kullanlamaz
Klasik analiz, deflasyonun mali serveti arttrarak
tketimi olumlu etkileyeceini syler (Pigou etkisi)
1930larda fiyat dlerinin ekonomiyi canlandracana inanlyordu; artk farkl dnlyor
Nominal faizler tanm icab eksi olamayacana gre
deflasyon reel faizi ykselterek toplam talebi ksc
etki yapacaktr
Bir resesyona kar para politikasn kullanma
olanan kaldrd lde deflasyonun ekonomi iin
ciddi bir tehlike olduunu dnenler oktur
Teorinin konjonktrle mcadeledeki rol snrldr

ktisat politikalar daima teorik modellerden ok
daha karmak bir dnyada uygulanr
Dnyann koullar teorinin izleyebileceinden ok
daha hzl deiir
Siyasi ve sosyolojik unsurlar, zihniyetler ve kiilikler
gerek dnyada hayati role sahiptir
Politikay tasarlayan ve uygulayanlarn ille yetenekli
ve bilgili olmalar gerekmez
Brokratik hiyerarilerde kural hareketsizlik, i
ekime ve yanl mevviklerdir
Btn bu zafiyetlere ramen toplumlarn iktisatnn
tavsiyelerine kulak vermesi ilgintir
Asaf Sava Akat
280
Asaf Sava Akat
281
Asaf Sava Akat
oktan lm bir iktisat...
283
282
Kamu maliyesinin nemi
Keynes aadaki nl blm 1936da yazmt

... ktisatlarn ve siyasi filozoflarn fikirleri, doru
olduklar kadar yanl olduklarnda, genellikle
anlaldndan ok daha gldrler. Gerekten,
dnyay aslnda onlar ynetir. Kendilerini entellektel etkilerden muaf zanneden pragmatik insanlar
genellikle oktan lm bir iktisatnn esirleridir.
Bolukta sesler duyan iktidardaki deliler, lgnlklarn aslnda bir akademisyenin yllar ncesinde
karalad satrlardan damtmlardr...
ktisadi fikirler, yanl olanlar da dahil, insanlar
gnlk yaamn tahmin edildiinden ok daha fazla
etkiler
Asaf Sava Akat
Kamu maliyesinin yaps ve sal, zengin-fakir,

gelimi-azgelimi, byk-kk btn dnya
ekonomileri iin fevkalade nemlidir
Makroekonomik modelerde maliye politikasnn
ekonomik konjonktre byk etki yaptn grdk
rnein kamunun ek harcama yapabilmesi bir
resesyonun hasarn hafifletmektedir
te yanda hem vatandalar hem de mali piyasalar
genellikle kamu aklarndan ve kamu borcundan
tedirgin olurlar
Kamu maliyesinin oluabilecek zafiyetlerin
ekonomiye ok byk maliyetler getirebilecei
Trkiyenin deneyiminden iyi bilinmektedir
DEVLET BTES
Maliye politikasnn ayrntlar
Drdnc Blm
Asaf Sava Akat
284
Asaf Sava Akat
285
Devlet btesi
Vergiler
Vergilerdeki art
Kamu maliyesi devlet btesinde somutlar

Bte, devletin elde edecei tm vergi ve dier
gelirlerini ve yapaca tm harcamalar kapsar
Teorik olarak kamu otoritesinin bte dnda gelir
elde etmesi yada harcama yapmas mmkn deildir
Btenin birlii (tevhid) ilkesine gre kamu gelirleri
nceden belirli harcamalara tahsis edilemezler; tm
bte havuzunda birletikten sonra harcanrlar
Bteyi genelde yrtme organ (hkmet) hazrlar
Yasama organ (Meclis) tarafndan onaylanmas ile
yrrle girer (Trkiyede Bte Kanunu)
Fiili uygulama lkede kanun hakimiyetinin ne lde
varolduuna gre farkl ekillerde olabilecektir
Devlet toplumun dedii kaynaklarla hizmet verir

Vergi olay binlerce yl nce insanolunun devleti
kefetmesine kadar geri gider
Devletin olduu her yerde vergi vardr
Benjamin Franklinin ABDnin kurulu gnlerinde
syledii gibi, hayatta sadece iki ey kesindir: lm
ve vergiler...
Sanayi devrimi ncesinde hakim ekonomik faaliyet
alan olarak topraktan ve tarmdan vergi alnrd
rnein Osmanl Devletinde aar vergisi (r =
onda bir) en nemli varidat kayna idi
Piyasa ekonomileri tm iktisadi faaliyetlerden ve ok
farkl yntemlerle vergi toplama olanana sahiptir
20.inci yzylda tm dnyada devletin ekonomideki

arlnn arttn izliyoruz
Vergi gelirlerinin GSMHya oran bir ekonomide
devletin bykln lmenin salam bir yoludur
Bu oran lkeden lkeye ve dnemden dneme
deiim gsterir
Gelimi lkelerde oran daha yksektir
Devletin bymesi ekonomik ve toplumsal alanda
stlendii sorumluluun genilemesi ile eanl olarak
gereklemitir
Ayn gelimilik dzeyindeki lkelerde bile devletin
ekonomideki rolne bal olarak byk farklar
grlmektedir
Asaf Sava Akat
286
Dnyada vergi gelirleri

Tax revenue (%
of GDP)
1988
Italy
35,4
France
37,0
Israel
36,8
Sweden
35,8
United Kingdom
32,0
Poland
35,1
Germany
23,7
Greece
26,4
Brazil
14,7
Turkey
11,0
United States
17,5
Egypt, Arab Rep. 18,6
Mexico
13,1
Argentina
8,5
India
10,5
Source: World Bank
1997
41,6
38,9
35,7
35,2
33,4
33,1
26,5
20,4
19,8
19,1
18,8
16,6
13,0
12,4
9,1
Change
( %)
17,5
5,1
-3,0
-1,7
4,4
-5,7
11,8
-22,7
34,7
73,6
7,4
-10,8
-0,8
45,9
-13,3
Citizens pay more

taxes in developed
countries
US has a lower tax
rate than European
countires
Tax revenues are
rising rapidly in
Turkey from a low
starting point
Asaf Sava Akat
287
Vergi trleri
stne salnan iktisadi bykln cinsine ve
kullanlan ynteme gre vergileri ayrdedebiliriz
Dorudan vergiler hakiki ve hkmi ahslarn elde
ettikleri gelir zerinden alnr: gelir vergisi ve
kurumlar vergisi
Sosyal gvenlik kurumlarna yaplan prim, vs.
demeleri de dorudan vergilerdir
Dolayl vergiler mal ve hizmetlerin retim, sat ve
ithalat srasndaki ilemlerden alnr: KDV, zel
Tketim Vergisi, Petrol rnleri Vergisi, Banka
Muamele Vergisi, vs.
Servet vergiler varlklardan alnr: bina vergisi, ara
vergisi, veraset ve intikal vergisi, vs.
Asaf Sava Akat
288
Dnyada vergilerin dalm

On income,
profits and
capital
(% of current revenue) gains
United States
55,3
Germany
14,3
Italy
35,4
Brazil
16,6
Sweden
11,2
France
19,6
Egypt, Arab Rep.
21,7
Israel
36,1
United Kingdom
37,3
Portugal
26,5
Turkey
35,9
Argentina
13,6
India
20,7
Greece
32,9
Mexico
30,9
Others inc.
Social
security
taxes
40,2
65,7
42,4
58,3
60,4
51,8
48,5
31,5
30,1
37,6
18,7
38,0
30,2
9,9
5,6
Total
of
income
On goods On
plus social and
internation
security
services
al trade
95,5
3,4
1,1
80,0
20,0
0,0
77,8
22,2
0,0
74,9
22,6
2,5
71,6
27,9
0,5
71,4
28,6
0,0
70,2
17,2
12,6
67,6
31,7
0,7
67,4
32,6
0,0
64,1
35,9
0,0
54,6
43,1
2,3
51,6
40,8
7,6
50,9
27,4
21,7
42,8
57,1
0,1
36,5
59,6
3,9
Asaf Sava Akat
289
Asaf Sava Akat
290
Asaf Sava Akat
291
Vergide etkinlik ve hakkaniyet
Vergi ve konjonktr politikas
Kamu harcamalar
Piyasa ekonomisinin en tartmal konusu kamu

hizmetlerinin finansmanna vatandalarn nasl
katlaca yani vergi politikasdr
Ekonomik mantk, verginin ekonomik etkinlie en az
zarar verecek ekilde ve asgari ekonomik maliyetle
toplanmasn gerektirir
Toplumsal hakkaniyet duygusu ise vergi politikasnn piyasa ekonomisinin yaratt gelir dalm
bozukluklarnn dzeltilmesi iin kullanlmasn ister
Bu iki ilke pratikte birbiri ile eliir
Mterakki gelir ve servet vergileri ikinci ilkeyi
tatmin eder ama ilki ile uyumsuzdur
Dolayl vergiler ilkini salar ama ikinciyi bozar
Vergi yaps maliye politikasnn konjontre kar

kullanlmasn da etkiler
Dorudan vergilerin arlk tad bir ekonomide
maliye politikasnn vergi art yolu ile kslmas
fiyatlara yansmaz yani enflasyonu etkilemez
Vergi yaps dolayl vergilere dayanan bir ekonomide
ise maliye politikasnn vergi art yolu ile kslmas
fiyatlara yansr yani enflasyonist bir etki yapar
Sk maliye politikas ilkinde ksa dnemde nominal
ve reel faizleri drr
kincisinde ksa dnemde nominal faizler dorudan
enflasyona paralel, reel faizler ise enflasyon
beklentilerinin ykselmesi sonucu artar
Vergi kamu harcamalarnn finansman iin alnr

Kamu tketimi devletin satn ald mal, hizmet ve
retim faktrlerine yapt demelerdir
cret/maa demeleri ve cari harcamalardan (ara,
yakt, enerji, kira, krtasiye, vs.) oluur
Kamu tketiminin GSMHya oran klasik anlamda
devletin byklnn bir lsdr
Transfer harcamalar bir mal, hizmet yada faktr
karl olmayan harcamalardr
Bor faizi, sbvansiyonlar, tevikler, sosyal gvenlik
harcamalar (emeklilik, salk ve issizlik sigortas)
gibi ana kalemlerden oluur
Bunun dnda yatrm harcamalar da vardr
Asaf Sava Akat
292
Bte dengesi
Toplam kamu harcamasn faiz-d harcama ve faiz
harcamalar eklinde ikiye ayrabiliriz
Faiz-d denge bte gelirlerinden faiz-d
harcamalarn kartlmas ile bulunur
Faiz-d denge = Gelir Faiz-d harcama
Bte dengesi gelirlerle toplam harcama arasndaki
farktr = Gelir Harcama
Kamu borcunun milli gelire oran, enflasyon ve reel
faizler ykseldike faiz-d denge/bte dengesi
ayrmnn nemi de artar
Gelirlerin giderlerden byk yada kk olmas
halinde bte fazla yada ak verir
Eitlik haline denk bte denir
Asaf Sava Akat
295
Btede enflasyon muhasebesi

Btede grnen nominal faiz demelerinden
enflasyon etkisinin ayklanmas bteye enflasyon
muhasebesi uygulanmas anlamna gelir
Buna parasal dzeltme de denilmektedir
Pratikte zor bir ilemdir
Kamu borcu farkl vade ve nominal faiz tayan
tahvil ve bonolardan olumaktadr
Bir blm dnem iinde geri denmitir
nce kamu borcunun ortalama (paal) faizinin
hesaplanmas gerekir
Ayrca hangi fiyat endeksinin kullanlaca da
nemlidir
GSMH deflatr tercih edilmelidir
Asaf Sava Akat
293
Asaf Sava Akat
294
Kamu kesimi borlanma gereksinimi
Enflasyonun bteye etkisi
Sava sonras dnemde genelde btelerin ak

vermesi yeni bir terim ortaya karmtr
Kamu kesimi borlanma gereksinimi KKBG (PSBR
Public Sector Borrowing Requirement) bte
ann bir baka addr
Devletin btedeki ak kadar borlanma zorunluluuna iaret etmektedir
KKBG nominal bir byklktr yani enflasyondan
etkilenecektir
Borlanma enstrmanlar karsnda tarafszdr:
devlet bu borcu mali piyasalarda alabilecei gibi
Merkez Bankasndan (para basarak) da temin
edebilir
Enflasyon btede faiz demelerinin nominal

muhasebeletirilmesi nedeni ile ciddi sorunlar yaratr
Devlet kendi paras ile borlanm olsun
Nominal faiz haddini hatrlayalm
i=r+S
Faiz demesini kamu borcu D ile arparak buluruz
iD=rD+SD
S pozitif ise, reel faiz demeleri nominal faiz
demelerinden kk olacaktr
Enfasyon ykseldike, btede grnen nominal faiz
demeleri ile hesaplanan reel faiz demeleri
arasndaki uurum byyecektir
Sfr enflasyonda bu sorun ortadan kalkar
Asaf Sava Akat
296
Reel (operasyonel) bte dengesi

Nominal faiz demelerinden enflasyon dzeltmesini
kartnca reel faiz demeleri elde edilir
Faiz-d harcamalar reel faiz demeleri ile
toplaynca reel bte harcamalarna ularz
Bte gelirlerinden reel bte harcamalar
kartlnca reel bte dengesi ortaya kar
Operasyonel denge de denir
Enflasyonun sfr fakat geri kalan hereyin (zellikle
reel faizlerin) ayn olduu duruma tekabl eder
Enflasyon dzeltmesi yapldktan sonra nominal
bte a reel bte fazlasna dnebilir
Maliye politikasn operasyonel denge ile
deerlendirmek (sk yada gevek) gerekir
Asaf Sava Akat
297
Bte ve konjontr
Herhangi bir dnemin reel bte dengesi ekonomik
konjonktre bamldr
Gelir ve harcamalarn konjonktrden etkilenmesi,
resesyon dnemlerinde bte aklarna fakat boom
dnemlerinde bte fazlalarna neden olabilir
Bu sorunu konjonktre gre dzeltilmi bte
dengesi tanmlayarak zebiliriz
Konjonktrn bte gelir ve giderlerinde yaratt
net art/azal hesaplanarak bte dengesine eklenir
Buna yapsal bte dengesi de diyebiliriz
Bte denklii bir konjonktr evrimini kapsayacak
ekilde yeniden tanmlanr
Keynesyenler bu anlama denk bteyi kabul eder
Asaf Sava Akat
298
Asaf Sava Akat
299
Maliye politikas kurallar
Anayasal iktisat
ok sayda lkede hkmetlerin bte a

vermesine hukuki kstlar aranmtr
Denk bte kanunlar pratik deildir: kanunu
kartan Meclis daima baka bir kararla iptal edebilir
Ksa dnemde konjonktr dalgalanmasn hafifletecek bte aklarna (ve fazlalarna) ihtiya vardr
Maastricht kriterleri bir maliye politikas kural
rneidir
Euro blgesi lkeleri bte ana (GSMHnn %
3) ve kamu borcuna (GSMHnn % 60) st snr
koymay kabul etmilerdir
Snr geen lkeler ok byk cezalar demeye
mecburdur
Daha kalc bir kstlama, bte dengesi ile ilgili

hkmlerin lke anayasasnda yer almasdr
Anayasay deitirmek her lkede zor bir sretir
Anayasal iktisat meclis ve hkmetin bte yapma
yetkisinin anayasa aracl ile denetimlenmesini
/kstlanmasn nerir
ABDnin ciddi bte aklar verdii 1980lerde
muhafazakar Amerikan sanda popler oldu
Olabilecek en rijit maliye politikas kuraldr
Beklenecei gibi sa-sol ayrm olmakszn siyasi
partiler bu gre pek iltifat etmediler
Beklenmedik olaylar karsnda kamu otoritesinin
bte a verebilme hakkna sahip ktlar
Asaf Sava Akat
301
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Bte ve kamu bilanosu
302
Asaf Sava Akat
Beinci Blm
Asaf Sava Akat
304
Asaf Sava Akat
303
Kamu borcunun tarihi
Kamu borcuna bilano mant ile yaklaabiliriz

Teorik olarak, bir dnemdeki bte dengesinin o
dnem kamu borcunda gerekleen deiimine eit
olmas gerekir
Yani kamu borcundaki nominal deiim nominal
bte ana, reel deiim de reel bte ana eit
olacaktr
Devletin bte dnda gelir ve harcamas yapmas
bu zdelii bozacaktr
Bu tanmlar kamu borcunun tm yerli para
cinsinden ise dorudur
Ancak o takdirde gemi dnem bte aklarn
toplaynca o andaki kamu borcu stouna ulalr
KAMU BORCU
300
irketlerde iki ayr muhasebe yntemi vardr

Kar-zarar hesab devlet btesi gibi irketin gelirgider akmlarn zetler
irket bilanosu ise irketin bir tarihteki varlk ve
ykmllklerinin stok deerlerini yanstr
Bte dengesi devletin varlk ve ykmllk
stounda iki dnem aras deiime eit olacaktr
Bilano mant bteyi bak zenginletirir
rnein bte ann nedeni varlk art olabilir
Yada bte fazlasnn gerisinde varlk sat olabilir
irketlerde olduu gibi devlet btesine devletin
varlk-ykmllk bilanosunun eklenmesi kamu
maliyesinde effafl arttracaktr
Kamu borcunun tanm
Tanm ve dinamikleri
305
Devletler gelirlerinden daha fazla harcama yapmak

iin zel kesimden hep bor aldlar
Eskiden pahal savalar borla finanse edilirdi
Devletlere bor veren byk bankerler vard
(Osmanl devletinde Galata Bankerleri)
20.inci yzylda bile savan finansman kamu
borcunda hzl artn temel nedenidir
Sava yada bar, neticede kamu borcunu bte
aklar arttrr
Son yarm yzylda refah devleti ile birlikte sosyal
amal kamu harcamalarndaki art bte aklarn
bytm ve kamu borcununun rekor dzeylere
trmanmasna neden olmutur
Asaf Sava Akat
306
Kamu borcunun llmesi
Brt ve net bor
Vade kkenli sorunlar
Mutlak bor saylar gerek lkeler gerek ayn lkede

iki ayr dnem arasnda karlatrma yapmak iin
yetersizdir
O nedenle kamu borcunun lke GSMHna oran
(bor oran) alnr
Bor oran nfus ve byme ile ilgili lme
sorunlarn zmeye ve kamu borcunu lkenin
retim gc ile ilikilendirmeye olanak tanr
Kamu borcunun mutlak deerlerinde de lme ve
tanm sorunlar vardr
O adan bor miktar ve oran dikkatle hesaplanmas
gereken bir byklktr
Aksi halde byk yanl anlamalar ortaya kabilir
En kolay elde edilen kamu borcu says devletin brt

borcudur
Brt bor devlet hazinesinin kayt altndaki bor
ykmllkleri toplamdr
Ancak bu borcun alacakllar arasnda hazine
dndaki baka kamu kurum ve kurulular olabilir
Kamuya ait kamu alacakllar arasnda zellikle
Merkez Bankas yer alr
Hazinenin toplam borcundan dier kamu
kurumlarnn alacaklar dlerek net bor elde edilir
Doallkla, net bor hesaplanrken dier kamu
kurumlarnn nc ahslara muhtemel
ykmllklerinin de netletirilmesi gerekir
Kamu borcu vadesi bir yldan uzun tahvillerden

oluuyorsa bor miktarnn ve yllk faiz
demelerinin hesaplanmas kolaydr
Bir yln altnda vadeye sahip iskontolo Hazine
bonolar sorunlar yaratr
Hazine bonosunun nominal deeri birikmi faizi ile
gnlk deerinden yksektir
Dolays ile kamu borcu olduundan yksek durur
Faiz demesi bononun itfasnda yazlr halbuki bir
nceki bte dnemine ait olabilir
Ocak 2004de yaplan bir yllk bononun faizi 2005e
girecek, buna karlk kamu borcu Ocak 2004de
nominal ihale (faiz dahil) tutarnda artacaktr
Asaf Sava Akat
307
bor d bor
310
Dnyada kamu borcu

2001 yl
Bor oran (%)
Japonya
119
308
Asaf Sava Akat
Portekiz*
311
108
rlanda*
54
spanya*
53
Kanada
101
Finlandiya*
51
Yunanistan*
100
sve*
49
Trkiye
75
Almanya*
46
Danimarka
67
Avusturya*
40
ngiltere
64
Hollanda*
27
ABD
62
Avustralya
26
Fransa*
58
Norve
24
(*) Euro yesi (Maastricht kriteri: % 60)
Asaf Sava Akat
313
Nesiller aras muhasebe

Bte aklar ve yksek kamu borcu tartmalarnda
karmza iki soru kar
Nesiller arasnda gelir dalmn anlaml mdr?
Kamu borcu nesilden nesile klfet transferi midir?
Bir yaklam, her neslin kendi rettiini kendisinin
kulland, yani kamu borcunun sadece her nesil
iinde gelir dalmn deitirdiidir
Bir baka yaklamda kamu borcu bugnn vergi
mkelleflerinin yararna, yarnn vergi mkellefleri
nin zararnadr
Doallkla an nereden kaynakland nemlidir:
rnein eitime giden harcamalar ondan yararlanan
neslin demesi hakl grlebilir
312
Gizli ykmllkler
Devletin gelecekteki baz ykmllkleri bor
saylarna dahil edilmemi olabilir
Tipik rnek emeklilik sigortas veren kamu sosyal
gvenlik kurumlardr
Eer gerekli kaynaklar ayrlmamsa, gelecekte
denecek emekli maalar devletin ykmlldr
Sosyal gvenlik sistemleri genellikle geldike de
(pay as you go along) sistemi ile bugnk primlerle
bugnn emekli maalar der
Pek ok lkede emeklilik sistemindeki grnmeyen
ykmllkler grnen kamu borcundan yksektir
Trkiyedeki grev zararlar da bir baka gizli
ykmllk rneidir
55
105
309
Yksek enflasyon ortamlarnda bor orann

hesaplamadan nce nominal GSMHda dzeltme
yapmak gerekir
GSMH akm bykldr: deflatr ortalama
enflasyonu (Haziran sonu fiyatlar) yanstr
Kamu borcu stok bykldr: yln son gn fiyat
dzeyini yanstr
GSMHnn bor stou ile ayn fiyat dzeyine
getirilmesi gerekir
Orta-GSMH (centered-GNP) geen yln son yars
ve gelecek yln ilk yars nominal GSMH deerini
alarak fiyatlar Aralk sonu dzeyine getirir
Baka yntemler kullanlabilir
ABD: 1790dan bugne kamu borcu
Italya*
Bor oran ve enflasyon
Sermaye hareketlerinin serbest braklmasndan

sonra esas ayrm borcun hangi para cinsinden
olduudur
Dk enflasyonlu (istikrarl) lkelerde devlet
sadece kendi paras ile borlanr
Yksek enflasyonlu (istikrarsz) lkelerde devlet
baka lkelerin paralar ile de (dviz) borlanmak
zorunda kalr
Kamu borcu iinde yerli para dnda para birimlerinin de olmas bor hesaplarn iyice kartrr
ktisat teorisinde gelitiren model ve analizlerde
daima kamu borcunun lke paras cinsinden olduu
varsaym yaplr
Bor oran (%)
Belika*
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Yerli para ve dvizle bor
Sermaye hareketlerinin kstland (konvertibilitenin

olmad) lkelerde kamunun i ve d borcu
ayrdedilir
bor lke iindeki alacakllara olan bortur
D bor lke dndan alacakllara olan bortur
Konvertibilite ile birlikte i-d bor ayrm fiilen
anlamn yitirir
borcun bir blm yabanclarn (non-residents)
elinde olabilir
Buna karlk yerliler (residents) d borcun bir
blmnn alacakls olabilirler
Nihayet baz yerliler dardan borlanarak kamuya
i bor verebilirler
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
314
Kamu borcu neden ktdr?

ktisatlar kamu borcunun GSMHya orannn
ykselmesini arzulanmyan bir durum olarak niteler
Yksek bor oran hkmetin konjonktre kar
genileyici maliye politikas uygulamasn engeller
Faiz demelerinin kamu gelirlerinden ald pay
arttka kamu hizmetlerine kalan pay azalr
Borcun geri denmemesi ihtimali risk primini yani
reel faizi ykselterek bir faiz-bor ksr dngsn
tetikleyebilir
Kamu borcunun bir blm dvizle olan lkeler
dviz kuru riski tarlar
Muhafazakar iktisatlar nezdine kamu borcu zel
yatrm kovduu iin (crowding out) zaten ktdr
Asaf Sava Akat
315
Bor dinamii
Nominal bortaki deime, faiz-d denge ile faiz
demeleri toplamna eittir
D = i D FDD = KKBG
Denklemi D ile blelim, enflasyon ve reel faizi
ekleyelim: borcun byme hz d enflasyon art
faiz haddi r art faiz-d denge/bor oranna fd eittir
d = + r fd
Bor orannn deiimi ise bu saydan nominal
GSMH byme hznn ( + g) kartlmas ile elde
edilir
= d ( + g) = r (fd + g)
Bor oranndaki deime reel faize, faiz-d
denge/bor oranna ve reel byme hzna baldr
Asaf Sava Akat
316
Asaf Sava Akat
317
Srdrlebilir bor
Srdrlebilir bte a
Denklemin en basit zm bor orann sabit

tutacak byklklerin aranmasdr
Zaman iinde kamu borcu ile ekonominin retkenlii
arasndaki ilikinin deimemesine srdrlebilir
bor denebilir
Nominal adan, bor orannn sabit kalmas iin =
0 olmal yani kamu borcu art hz d ile GSMH art
hz ( + g) eitlenmelidir
Reel adan ise daha da ilgin bir sonu vardr: reel
byme hz, reel faiz haddi eksi faiz-d denge/bor
oranna eit olmaldr
g = r fd
Bu basit sonucun ok ilgin sonular vardr
FDD = 0 varsayalm
Bte faizler dnda ne ak ne de fazla vermektedir
Bu durumda faiz demeleri kadar bir bte a
(KKBG) vardr
Eer reel faiz haddi ekonominin byme oranna
eitse bor oran sabit kalr (kkse der)
Buna srdrlebilir bte a diyebiliriz
Reel byklklerle altmz hatrlatalm
Srdrlebilir bte ann GSMHya oran bor
oran arp byme hzna eittir
Srdrlebilir bor iin sk sk tekrarlanan bu
sonucun faiz-d btenin dengede olmas halinde
geerli olduu unutulmamaldr
Asaf Sava Akat
319
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
318
Srdrlebilir bte a ve enflasyon
320
Bor dinamii enflasyonla birlikte yani nominal

byklkler iin de geerlidir
Enflasyonun varl sadece srdrlebilir an
nominal deerini ve GSMHya orann etkiler
Forml nominal byklklerle yazalm
+ g = + r fd
Srdrlebilir bte a nominal GSMH byme
hznn bor oran ile arpmna eit olacaktr
Dier parametreler, g, r ve fd deimedii srece,
enflasyondaki art srdrlebilir nominal bte
ann milli gelire orann ykseltir
Enflasyonla birlikte nominal bte aklarnn
bymesi bor dinamii asndan bir anlam tamaz
Asaf Sava Akat
321
Faiz-d fazla ve bor dinamii
Seignorage ve bor dinamii
Dviz kuru ve bor dinamii
Btenin faiz-d fazla vermesi halinde srdrlebilir bor iin gerekli reel faiz deiecektir
Srdrlebilir bor formlnden
r = g + fd
Faiz-d denge/bor oran art byme hz reel faiz
haddine eit yada bykse bor oran sabit kalr
rnein % 80 bor oran, GSMHnn % 6.5u kadar
faiz-d fazla ve % 6 byme hz iin, reel faizlerin
% 14.1 ve altnda kalmas bor orann sabit tutmak
iin yeterlidir
Srdrlebilir bte a GSMHnn % 4.8idir
Bor oran kldke ayn faiz-d fazla ile daha
yksek reel faiz demek mmkndr
Kamu maliyesinin seignorage gelirini ekleyebiliriz

Bir yntem Merkez Bankasnn karn faiz-d
fazlaya girecek ekilde bte gelirlerine katmaktr
Genellikle seignorage geliri kamu gelirleri dnda
ayr bir kalem olarak telakki edilir
Seignorage gelirleri/kamu borcu oran formle
eklenince
r = g + fd + s
Bu durumda srdrlebilir bor iin gerekli reel faiz
haddi daha da ykselecektir
Ya da ayn byme hz ve reel faiz haddi dzeyinde
srdrlebilir bte a iin gerekli faiz-d fazla
azalacaktr
Kamu borcunun bir blmnn dviz cinsinden

olmas bor dinamii formln karmaklatrr
Temel sorun, lke parasnn deerindeki deimenin
borcun milli gelire orann etkilemesidir
Reel kurdaki e deiim ile dvizle bor/GSMH oran
arpm dfx Hazinenin reel kur hareketinden
kaynaklanan sermaye karn/zararn verir
Dvizle bortan sermaye kar/zarar eklenerek bor
dinamiinin tam forml elde edilir
r = g + fd + s + e dfx
lke paras reel olarak deer kazanrsa (e > 0) bor
orann sabit tutan reel faiz ykselir; ztt durumda
(e < 0) der
Asaf Sava Akat
322
Kamu borcuna geleneksel bak

ktisatlar kamu borcunu maliye politikasnn bir
yan rn olarak grrler
Byk blm ise maliye politikasn Keynesyen
analiz aralar ile deerlendirir
Daha az vergi yada daha ok kamu harcamas yani
daha byk bte a anlamnda gevek maliye
politikasnn ksa dnemde talebi ve retimi
arttracan, isizlii azaltacan nerirler
Bu gr kabul etmeyen iktisatlar da vardr
Bunlardan bir blm ngiliz iktisatsn David
Ricardonun 1817de yapm olduu bir analizden
yararlanrlar
Ricardo kamu borcunu farkl deerlendirir
Asaf Sava Akat
323
Ricardocu edeerlik
Geleneksel gr bte ann varlnda vatandalarn sadece kendi mali durumlarna baktn, devletin mali yapsn ihmal ettiklerini varsayar
Ricardo ise vatandalarn harcama kararlarn alrken
kamu maliyesini de hesaba kattklarn nermitir
Devlet sonsuza kadar ak veremeyeceine gre,
eninde sonunda bugnn borlarn geri demek iin
vergileri arttrmak zorunda kalacaktr
Tedbirli vatandalar gelecekte artacak vergiler iin
bugnden harcamalarn ksacaktr
Yani bte ann yaratt ek harcamaya eit bir
harcama ksnts yaanacaktr
Ricorducu edeerlik budur
Asaf Sava Akat
324
nemli mi?
ktisat teorilerini salt ampirik verilere dayanarak
kabul yada reddetmek her zaman mmkn deildir
Genellikle vergi indirimleri yada ek kamu harcamalar tketim harcamalarn tahrik ederek
geleneksel grle tutarl sonular yaratr
Baka durumlarda, tketiciler sanki Ricardocu
edeerlilik teoremini anlyorcasna harcamalarn
arttrmay reddeder
ABDden Ricardo hipotezine kar rnekler
verilebilir
Ama Japonyada hkmetlerin gevek maliye
politikas ile tketim harcamalarn canlandrma
abalar sonu vermemitir
Asaf Sava Akat
325
Kamu borcu ve para politikas
328
PARA ARZI
Merkez Bankas ve para
Altnc Blm
Asaf Sava Akat
326
Gelimi lkelerde bor sorunu
ktisatlarn byk blm yksek bor oranlarnn

para politikasnn etkinliini azalttna inanr
rnein enflasyonla mcadele iin sk para
politikas uygulanmas halinde reel faizlerin artmas
bteyi ok olumsuz etkiler
Hatta bir bor sarmalnn olumasna neden olabilir
Yksek bor oran hkmeti para basarak (monetizasyon) bortan kurtulma araylarna tevik eder
Ama beklenmeyen yksek enflasyon aracl ile
kamudan alacakl olanlardan Hazineye servet
transferi yapmaktr
Monetizasyon srecinin hiperenflasyonla sonulanmas ihtimali ok yksektir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
331
327
Gelien lkelerde bor sorunu
Kamu borcunun gelimi lkelerde yaratt

sorunlara bakarak balayalm
Gelimi lkelerde nfus art durmu ve tptaki
gelimeler sonucu hayat beklentisi ykselmitir
Toplam nfus iinde yal nfus orannn artmas
emeklilik ve salk harcamalarnn daha kk bir
alan nfus tarafndan finanse edilmesini gerektirir
Transfer harcamalarndaki zorunlu art ileride
kamu maliyesini zorlayacak aklara neden olacaktr
imdiden bte a olan ve kamu borcu yksek
lkeler ileride gerekecek ek harcamalar yapmakta
zorlanacaklardr
Bu koullarda dk bor oran bir avantajdr
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
329
Gelien lkelerde nfus art hz yksek, dolays

ile toplam nfusta yallarn pay dktr
Buna karlk baz gelien lkelerde byk bte
aklar giderek yksek bor oranlarna yol amtr
stikrarsz gelien lkelerde kamu borcunun nemli
bir blm dviz cinsindendir
Yksek bor oranna sahip gelien lkelerde
genellikle poplizm, yksek enflasyon, mali krizler,
para ikamesi, s mali piyasalar, konsolidasyon,
moratorium, vs. tr baka iktisat politikas
sorunlarna raslanr
Trkiyenin yakndan tand bu sorunlar ileride
ayrntl ekilde ele alacaz
Asaf Sava Akat
330
Merkez Bankas
TCMB
Kanuni para, kamu otoritesinin para basma tekelini

Merkez Bankalarna devretmesine yol amtr
Parann yaratlmasn neden kamu tekeline alnmtr? nk para basmak dnyann en karl iidir
Cumhuriyet ncesinde, para karma yetkisi yabanc
sermayeli zel bir bankaya Osmanl Bankasna
verilmit
Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) 1930
ylnda kuruldu ve 1932de faaliyete geti
Federal Reserve Board 1913de kurulmutur; ondan
nce paray ABD Hazinesi basyordu
Buna karlk Bank of England, Banque de France
gemileri 18inci yzyla giden kurululardr
Genel Kurul ylda bir kez toplanr (Hazine arlkl)

Banka Meclisi Genel Kurul tarafndan seilir
Guvernr yada Bakan Hkmet tarafndan be yl
iin seilen bankann tepe yneticisidir
Para Politikas Kurulu yakn gemite para politikasn belirlemek zere tesis edilmitir
TCMB kanunla para politikasn belirlemekte
hkmetten bamsz hale getirilmitir
TCMB Bilanosu parasal gelimeleri zetler
Varlk ve ykmllkleri TL yada dviz cinsinden
olabilir
Dolamdaki para TCMBnn ykmlldr
(borcudur)
Asaf Sava Akat
332
Asaf Sava Akat
333
Merkez Bankas Bilanosu
MB bilanosu: varlklar
MB bilanosu: ykmllkler
Ekonominin parasal gelimeleri Merkez Bankasnn

bilanosundan takip edilebilir
Parasal verilerin banda her hafta internette
yaynlanan ve medyada haber/inceleme olarak yer
alan TCMB Analitik Bilanosu gelir
Mali piyasalar MB bilanosundaki gelimeleri
dikkatle inceler ve izler
Normal irket bilanolarndan biraz farkldr
Ekonomik aktrlerin para arzn ve para politikasn
daha kolay izlemelerini salayacak ekilde
yaplandrlmtr
Tm bilanolar gibi varlk ve ykmllklerden
oluur
Analitik bilanoda MB varlklar i varlklar ve d

varlklar diye ikiye ayrlr
D varlklar dviz ve altn cinsinden varlklardr
Bunlara MBnn uluslararas rezervleri de denebilir
Dviz varlklarnn czi bir blm nakittir; byk
ksm yurt dnda faiz geliri elde eden mali
varlklardr
varlklar TL cinsindendir
varlklar MB tarafndan Hazineye yada dier
kamu kurulularna ve yerli mali kurululara alan
TL kredileridir
varlk art MBnn yerli para ile ekonomiden
alacaklarnn ykselmesi anlamna gelir
Analitik bilanoda MB ykmllkleri de d

ykmllkler ve i ykmllkler diye ayrlr
D ykmllkler dviz cinsindendir ama ille
yabanclara olmas gerekmez; yerlilere de dviz
ykmll olabilir
ykmllkler TL cinsindendir ve MBnn
nc ahslara yerli para ile borcunu temsil eder
Dolamdaki para (banknot ve bozukluk) MBnn
ykmlldr (elinde tutanlara borcudur)
Bankalarn MBdeki rezervleri (mevduat) ve kamu
kurumlarnn mevduat da ykmllk kalemleridir
MBnn ykmllklerindeki art ekonomide para
(likidite) art demektir
Asaf Sava Akat
334
Asaf Sava Akat
P.YUKUMLULUKLER
A.1-DIS VARLIKLAR
P.1-TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI
P.1-b-Ic Yukumlulukler
A.2-a-Nakit Islemler
P.1-ba-Doviz Olarak Takip Olunan Mevduat
A.2-aa-Hazine Borclari
P.1-bb-Bankalarin Doviz Mevduati
A.2-aa-i-Bankamiz Portfoyu
P.2-MERKEZ BANKASI PARASI
A.2-aa-i-a-5 Kasim 2001 Oncesi DIBS
P.2-A-REZERV PARA
A.2-aa-i-b-Ikincil Piyasadan Alinan DIBS
P.2-Aa-Emisyon
P.2-Ab-Bankalar Mevduati
A.2-aa-ii-Diger
P.2-Aba-Bankalar Zorunlu Karsiliklari
A.2-ab-Bankacilik Sektorune Acilan Nakit Krediler P.2-Abb-Bankalar serbest Imkani

A.2-ac-TMSF'na Kullandirilan Krediler
P.2-Ac-Fon hesaplari
A.2-ad-Diger Kalemler
P.2-Ad-Banka Disi Kesimin Mevduati

P.2-B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI
A.2-b-Degerleme Hesabi
P.2-Ba-Acik Piyasa Islemleri
A.2-c-IMF Acil Yardim Takip Hesabi(Hazine)
Asaf Sava Akat
P.2-Bb-Kamunun TL Mevduati
337
Asaf Sava Akat
338
Ak Piyasa lemleri AP
Merkez Bankasnn para arzn deitirmesinin

bilanosuna nasl yansdn tekrar grelim
Anahtar, kanuni parann ekonomideki tm dier
aktrlerin bilanolarnn aktifinde, MB bilanosunun
ise pasifinde yer almasdr
yada d varlklardaki her deiim, d ykmllkler sabit kalyorsa, i ykmllklerde yani ekonomide dolaan para miktarnda deiim demektir
D ykmllk sabitken MB varlklar ve para arz
(i ykmllk) tanm icab beraberce artacaktr
Merkez Bankas para arzn (varlklarn/i ykmllklerini) tahvil yada dviz alm satm yada i
mevduat ve kredilerindeki hareketlerle deitirir
Normal olarak MBnn para arzn etkilemekteki en

etkin arac Ak Piyasa lemleridir AP
AP ikinci el tahvil piyasasnda MBnn Hazine
tahvili alp satma ilemleridir
MB Hazine tahvili alnca hem i varlklar hem de i
ykmllkleri yani para arz artar: nk ald
tahvile kanuni para der
MB tahvil satnca hem i varlklar hem de i
ykmllkleri yani para arz azalr : nk sattt
tahvil karlnda kanuni para alr
Gelimi lke Merkez Bankalarnn para arz
miktarn denetlemek iin en ok kullandklar
yntem APdir
340
Zorunlu karlklarn deitirilmesi

Bankalar topladklar mevduatn asgari bir orann
Merkez Bankasnda karlk tutmak zorundadr
Bankalarn zorunlu karlk oranlarnn deitirilmesi MBda tuttuklar mevduat dolays ile i
ykmllkleri yani para arzn deitirecektir
Zorunlu karlklar ayn zamanda para arpann
yani banka sisteminde yaratlan likiditeyi etkiler
rnein zorunlu karlk artnda MBna ek karlk yatrabilmek iin bankalar kredilerini ksarlar
Zorunlu karlklarn sk sk deitirilmesi mali
sistem asndan arzulanr bir durum deildir
Zorunlu karlklarn sistemdeki pay dtke bir
enstrman olarak yarar da azalacaktr
Asaf Sava Akat
336
Bank Euro
ABD
area
Federal of
Rezerv Japan ECB
MLYAR USD
Varlklar
614
Dviz Varlklar (altn dahil & SDR)
27
Varlklar
587
Ykmllkler
614
Dviz Ykmllkleri
0
Ykmllkler
614
Dolamdaki Para
563
Karlatrma
GSMH (2000 yl)
9646
Varlklar / GSMH (%)
6,4%
Dolamdaki Para / GSMH (%)
5,8%
FX Liabilities/Ykmllkler (%)
0,0%
Dolamdaki Para/Ykmllkler (%) 91,7%
2000 yl sonu itibaryla
Asaf Sava Akat
Germany
Bundes
Bank
TCMB
919
30
889
919
0
919
468
835
397
438
835
13
822
371
257
94
163
257
0
257
134
42
24
18
42
35
7
3,7
4.337
21,2%
10,8%
0,0%
50,9%
6780
12,3%
5,5%
1,6%
44,4%
2058
12,5%
6,5%
0,0%
52,1%
202
20,8%
1,8%
83,3%
8,8%
339
Dviz ilemleri
MBnn para yaratmas
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Dnya: MB bilanolar
ABD, Japonya, AB yani gelimi lke Merkez

Bankas bilanolar baz mterek zellikler gsterir
Bilanoda d varlklar (uluslararas rezervler) ihmal
edilecek derecede kktr
varlklar ise bilanonun byk kalemidir
varlklarn adeta tm Hazinenin karm olduu
bor tahvilleridir
Genellikle d ykmllk (dviz borlar) grlmez
ykmllkte en byk kalem MBnn bast
dolamdaki paradr
zellikle ABDde Merkez Bankas (Fed) faiz getiren
Hazine tahvilleri karlnda faizsiz banknot
kartan ilgin (ve karl) bir mali kurum olmaktadr
P.1-a-Dis Yukumlulukler
A.2-IC VARLIKLAR
335
Dnyada MB bilanolar
MB bilanosu: kalemler
A.VARLIKLAR
341
skondo haddinin deitirilmesi

skonto haddi MBnn bankalara ksa dnem
borlanmalarnda uygulad faiz haddidir
Trkiyede buna gecelik kotasyon da deniyor
skonto haddinin deimesi bankalarn zorunlu
karlklarn ne lde MBdan borlanarak
yapacaklarn kararn etkileyecektir
Banka sistemine alan kredilerin deimesi i
ykmllkleri yani para arzn deitirir
Para arpannda ayn ynde deiiklie neden olur
skonto haddi gelimi lkeler Merkez Bankalar
tarafndan en ok kullanlan para arz denetim
enstrmandr
Para arznn dolayl ekilde denetlenmesini salar
MBnn para arzn denetlemek kullanabilecei bir

dier yntem dviz ilemleridir
MB mali yada dier kurululardan dviz alnca hem
varlklar hem de i ykmllkleri yani para arz
artar: nk ald dvize kanuni para demektedir
MB mali yada dier kurululara dviz satnca hem
varlklar hem de i ykmllkleri yani para arz
azalr: nk satt dviz iin kanuni para
almaktadr
Gelimi lke MBlar bu yntemi kullanmazlar
Buna karlk gelien lkelerde ok kullanlr
zellikle 2001 ncesinde Trkiyede MBnn para
arzn dviz ilemleri ile denetlemitir
Asaf Sava Akat
342
Dier parasal gstergeler

Para politikasnn baka gstergeleri vardr
Net Varlklar MBnn likidite yaratmasnn ve
para basmasnn iyi bir gstergesidir
varlklarn denetlenmek istenen baz kalemleri net
i varlklar oluturur
Net D Varlklar MBnn dviz ihtiyacn gsterir
D varlklardan d dnyaya ykmllkler ve i
bankalara dviz ykmllkleri kartlarak bulunur
Net Dviz Pozisyonu MBnn toplam dviz kuru
riskini ifade eder
Dviz varlklarndan dviz ykmllkleri
kartlarak bulunur
IMF ile yaplan programlarda bunlarn hepsi farkl
aamalarda performans kriteri olarak kullanlmtr
Asaf Sava Akat
343
Asaf Sava Akat
MB parasn llmesi
MBnn ykmllklerine bakarak para arznn
oluumunu daha iyi anlayabiliriz
Dolamdaki para art bankalarn MB nezdinde
zorunlu ve serbest mevduat para tabann oluturur
(base money)
Bte d fonlar ve banka-d kesimlerin
mevduatn para taban ile toplayarak rezerv paray
(reserve money) buluruz
Rezerv paraya MB API net sonucunu ve kamu
kesimi mevduatn ekleyerek merkez bankas paras
(central bank money) elde edilir
MB bunlardan bazlarn yada tmn para politikas
hedefi olarak alabilir
Asaf Sava Akat
346
Para arz ekonomideki toplam kullanlabilir para

(likidite) miktardr
nemli bir soru, dolamdaki banknotlar ve
bozukluklar dnda dnda hangi likit varlklarn
para arz tanmna girdikleridir
- M0 = Dolamdaki para (emisyon)
- Para taban (BM) = M0 + bankalarn MBdeki
zorunlu ve serbest mevduat
- M1 = BM + TL vadesiz mevduat (tasarruf+ticari)
- M2 = M1 + TL vadeli mevduat
- M2Y = M2 + dviz tevdiat hesaplar DTH
- M2Y+R = M2Y + Repo
En yaygn kullanlan Para Taban ve M2Y+Rdr
344
Asaf Sava Akat
349
Para arpan
ki oran formle yerletirir ve Byi saa alrsak
M = [ ( cr + 1 ) / (cr + rr) ] x B
Daha da basitletirmek iin m = (cr+1) / (cr+rr)
M=mxB
Para taban B tm ile MBnn denetimi altndadr
m katsaysna para arpan denir
Para arpan MBnn denetledii gl parann
(high-powered money) banka sisteminin mevduat
yaratmas yolu ile toplam likiditeye (para arzna)
dnme sratini ifade eder
Baka bir ifade ile MB para tabann yada karlkmevduat orann deitirince toplam para arz da
arzulad ynde para arpan kadar deiir
345
Nihai bor veren
Byk Buhranda banka iflaslar
Merkez Bankasnn ekonomide nihai bor verendir

(lender of last resort)
Eer ekonomik aktrler daha ok likidite istiyorsa,
birinin bu likiditeyi salamas gerekir
Mevduat sahiplerinin korktuklarn ve bankalardan
mevduat ektiklerini dnelim (bank run)
Eer bankalarn nakit borlanabilecei bir kurum
yoksa ekonomideki para miktar talebin altnda kalr
ve bankalar mevduat deyemez hale gelirler
Banka iflaslar mali sistemi kertir
Halbuki kanuni para MBna ihtiya duyulan paray
basarak bankalara verme yani banka krizini
engelleme olanan salamaktadr
Moneteristlerin 1930larda yaanan Byk Buhran

parasal nedenlerle akladklarn grmtk
ABDde 1929dan 1933e toplam para arz 26.5
milyar dolardan 19.0 milyar dolara geriledi
Ayn dnemde dolamdaki para miktar artmt
Para arzn dren banka iflaslar sonucu mevduatn
neredeyse yar yarya dmesi idi
Monetaristler bankalarn Fed ynetiminin hatal
tutumu sonucunda iflas ettiini dnr
Fedin nihai bor verici grevini yeterince aktif
ekilde yapmamtr
Tasarrufunu kaybeden insanlarn tketimlerini
ksmalar depresyonu derinletirmitir
Asaf Sava Akat
347
Asaf Sava Akat
Banka mevduat ve para arz
Para arz tanmlar
Asaf Sava Akat
Para arz ile MBnn yaratt para arasndaki ilikiyi

yakndan grme zaman geldi
MBnn yaratt para C art banka sistemindeki
mevduat D toplam para arz Me eittir
M=C+D
Para taban ekonomideki banknotlar C art
bankalarn MBdaki rezervleri Re eittir
B=C+R
lk denklemi ikinci ile blersek
M/B=(C+D)/(C+R)
Sadaki terimi D ile blersek
M / B = [ ( C / D + 1 ) ] / [ ( C / D + R / D) ]
Bu ilgin bir denklemdir
Asaf Sava Akat
350
Baz sonular
MB ve mali sistem tarafndan para yaratlmasnn
mekanizmasn zetleyebiliriz
Para arz Mnin para taban Bye oran sabittir yani
Bdeki yzde deiim Myi ayn yzde ile deitirir
Karlk-mevduat oran rr kldke, ayn miktar
para taban Bnin yaratt para arz M daha byktr
Yani karlk-mevduat oran rrde bir d para
taban B sabit iken para arz Myi arttrr
Para-mevduat oran cr kldke, ayn miktar Bnin
yaratt para arz M daha byktr
Yani para-mevduat oran crde bir d para taban
B sabit iken para arz Myi arttrr
Fiili para arz bu parametlerlere baldr
348
Temel mevduat oranlar

C / D dolamdaki parann mevduata orandr
Tketicilerin ve firmalarn likit varlklar iinde ne
lde nakit tutmay arzuladklarn ifade etmektedir
Buna para-mevduat oran (currency-deposit ratio)
cr diyelim
R / D bankalarn MBda tuttuklar karlklarn
mevduata orandr
Banka sisteminin ticari koullar ve kanuni
zorunluluklar tarafnda belirlenir
Buna karlk-mevduat oran (reserve-deposit ratio)
rr diylelim
Yani rr banka sisteminin karlk ayrma tercihini, cr
banka d kesimin para tutma tercihini yanstr
Asaf Sava Akat
351

rnein Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH
yakn gemite srekli ykselmitir
Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmasnn bir
iareti olarak kabul edilir
Para arpan da ayn olayn bir baka lsdr
Mali sistemin bymesi, ayn miktar para taban ile
ekonomide daha byk miktarda likidite (para arz)
yaratlmas anlamna gelir
Mali derinleme ile para arpan da byr
Asaf Sava Akat
352
Asaf Sava Akat
353
Asaf Sava Akat
354
Para talebi
lem saiki ile para talebi
Speklasyon ve likidite talebi
Para arznn nemi ekonomide paraya talep olmasndan kaynaklanr

Ekonomik aktrler neden para talep ederler?
Parann ilevini hatrlayalm: i) mbadele arac,
ii) hesap birimi, iii) servet saklama arac
Miktar teorisinde mbadele amac ile para tutulur:
yani reel para talebi reel GSMHnin bir orandr
( M / P )d = k Y
IS-LM modeli daha gereki bir varsaymla likidite
talebinin reel gelirin yannda nominal faiz haddine
de bal olacan kabul eder
( M / P )d = L ( Y , i )
Teoride arlkl olarak bu iki fonksiyon kullanlr
lem saiki ile para talebi ekonomik aktrlerin

gnlk deme ihtiyalarn vurgular
Nakit para ve vadesiz mevduat (ek hesaplar)
insanlarn yaamn kolaylatrr
Nominal faiz haddinin yksek olduu yksek
enflasyonlu lkelerde nakit yada vadesiz mevduat
tutmann frsat maliyeti ykseleceinden ilem saiki
ile para talebi decektir
Nominal faiz haddinin dk olduu dk
enflasyonlu lkelerde tersi olacaktr
cret deme dnemleri (haftalk, aylk, vs.), ekonomide tarm kesiminin yaygnl, ek hukuku, vs.
kurumsal etkenler ilem saiki ile para talebini etkiler
Keynesyen para teorisinde speklasyon amac ile

para tutulmasnn zel bir yeri vardr
Nominal faizlerde bir ykselme bekleyenler tahvil
portfylerini boaltp kp nakte geerler
nk faiz ykselince tahvil fiyatlarnda oluacak
gerileme sermaye zararna neden olur
Dk faizlerde speklasyon amal para talebinin
faiz elastiklii ok ykselir
Yani para arzndaki art bu amala massedilir
Keynes bu ilgin duruma likidite tuza dedi
Speklatif amal para talebinin varl MBnn para
arzn arttrarak nominal faizi drme etkinliini
kstlayabilir
Asaf Sava Akat
355
Asaf Sava Akat
356
Asaf Sava Akat
357
Portfy teorileri
Para ikamesi
Para arz ve ekonomi
Makroiktisat asndan parann servet saklama ilevi

ok nemlidir
Portfy teorileri paray ekonomik aktrlerin varlk
portfy iinde bir enstrman olarak ele alr
Para sfr risk ve sfr getirisi olan bir varlktr
Hisse senedi, gayrimenkul yada tahvil fiyatlar
dalgalanrken nominal olarak parann deeri daima
sabit kalr
Para talebi dier varlklarn getirisine, enflasyona ve
servete bal olacaktr
Parann deer saklama ilevi bizi ok nemli bir

kavrama getirir: para ikamesi (dolarizasyon)
Yksek ve dalgal enflasyonla birlikte lke paras
deer saklama ilevini yapamaz hale gelir
Vatandalar nakit varlklarn beklenmeyen enflasyon ve kur deimelerine kar korumak iin dviz
halinde tutmaya balar
Dviz mevduat hem yerli para ile mevduattan hem
de reel GSMHdan daha hzl byr
Yerli parann yannda nakit dviz de ekonomide
dolamaya balar
Nakit dviz dolam ve dviz mevduat MBnn
para politikas aralarn ciddi ekilde kstlar
Para arznda bir deiim ekonomiyi nasl etkiler?

Yani para arz deiince ekonomi bir denge
noktasndan dierine hangi mekanizmalarla geer?
nk ekonomik aktrler tutmay arzuladklarndan
fazla paray ya harcarlar yada bor verirler
Yani para piyasasndaki arz fazlas mal ve tahvil
piyasasna talep fazlas eklinde yansr
lki talebi arttrr ikincisi faizler drr
Her ikisi de ekonomiyi canlandrc etki yapar
Para arznn yetersiz kalmas halinde ise ayn
mekanizma tersine iler
Para piyasasndaki talep fazlas mal ve tahvil
piyasalarnda talep yetersizliine dnr
( M / P )d = L ( rs , rb , Se, W )
M1 iin yetersiz kalabilir ama M2Y+R gibi daha

kapsaml para arz tanmlar iin anlamldr
Asaf Sava Akat
MIKROTEMELLER
Tketim ve Yatrm Harcamalar
Yedinci Blm
358
Asaf Sava Akat
359
Asaf Sava Akat
360
Mikrotemel nedir?
Keynesyen tketim fonksiyonu
Basit Keynesyen model iki temel makro iliki stne

ina edilmiti
Nihai tketim harcamalar gelirin yavalayarak artan
bir fonksiyonu idi
Yatrm harcamalar faiz haddinden yada gelirden
bamsz ekilde belirleniyordu (modele dsald)
Bu iki Keynesyen ilikinin hangi davransal
varsaymlara dayand ak deildi
rnein makro dzeyde tketim harcamalarnn
ngrlen ekilde davranmas iin mikro dzeyde
tketicilerin onunla uyumlu davrann aklamak
gerekecekti
Makroiktisadn mikrotemelleri bylece olutu
Keynes tketim C ile kullanlabilir gelir Y arasnda

basit bir dorusal iliki kurmutu
C = C + cY ve C > 0 and 0 < c < 1
C gelir dzeyi sfra dse bile toplumun varl iin
gerekli asgari tketim miktardr
Bu fonksiyonun zellii vardr
Marjinal tketim eilimi c sfrla bir arasnda yer alr
Faiz haddi denklemde yoktur
Ortalama tketim eilimi
APC = C / Y = (C / Y) + c
gelir Y arttka azalmaktadr
Bunlar Keynesin tketicinin davran ile ilgili
temel varsaymlardr
Asaf Sava Akat
361
Asaf Sava Akat
364
Tketim bilmecesi
362
Ya, servet ve tketim

Modigliani tketim orann gelir ve servete balar
C/ Y=D(W/ Y)+E
nsan yaamnn iki ayr faz olduunu vurgular
retken yaam faznda gelir yksektir ve tasarruf
yaplr
Emeklilik dneminde gelir dktr ve servetten
harcama ile muadil bir tketim dzeyi tutturulur
Yani ilk fazda servet biriktirilir (tasarruf yaplr)
kinci fazda servetten yenir (eksi tasarruf yaplr)
Servetteki deime uzun dnem tasarruf orann
sabit tutacak ekilde ksa dnem tketim
fonksiyonundaki kaymalar aklar
Yani bilmeceyi zer
363
Ampirik sonular
ABD ve ngilterede yaplan ilk ampirik almalar
Keynesin faraziyeleri ile ayn ynde sonular verdi
Daha yksek gelire sahip hanelerin tasarruf oran
daha dk gelire sahip ailelerden daha bykt
Gelirin azald resesyon yllarnda GSMHda
tketim harcamalarnn pay artyordu
Tketim harcamalar, tasarruf ve faiz hadleri
arasnda anlaml bir iliki grlmyordu
Ancak, daha sonra Simon Kuznets tarafndan yaplan
kapsaml aratrma farkl sonular verdi
Kuznets uzun dnemde kii bana gelirde byk
artlara ramen ortalama tketim eiliminin sabit
kaldn kantlayarak Nobel dln kazand
Asaf Sava Akat
365
Tketim bilmecesine zm
367
Keynesin faraziyeleri
Asaf Sava Akat
366
Modigliani: yaam-evrimi hipotezi
Ortada iki elikili gzlem yani bir bilmece vard

Milli gelirde tketimin pay ksa ve uzun dnemde
zt davranyordu
Ksa ve uzun dnemde iki ayr tketim fonksiyonu
olduunu kabul etmek bilmeceyi zecekti
Keynesin tketim fonksiyonu tketim-gelir
ilikisinin sadece ksa dnemdeki davrann aklar
Uzun dnem iin baka ilikiler bulmak gerekir
Teorinin isel tutarll tketim birimi olarak aileyi
(hanehalk) almay ve onun davranndan hareketle
makro tketim fonksiyona ulamay gerektirir
ki zm geldi: Modiglianinin yaam-evrimi
hipotezi ve Friedmann srekli gelir hipotezi
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Faraziye (conjecture): yetersiz veri ile ulalan sonu

Keynesin gvenilir veriler iin gerekli bilgisayarlar
ve karmak istatistiki teknikleri yoktu
Gzlemlerine ve igdlerine dayanmak zorunda idi
Birinci faraziye: marjinal tketim eilimi sfrla bir
arasnda yer alr yani insanlar gelirlerinin ne tmn
tketir ne de tmn tasarruf eder
kinci faraziye: ortalama tketim eilimi gelir
ykseldike der yani daha yksek gelir dzeyleri
daha ok tasarruf yapmay mmkn klar
nc faraziye: faiz haddi tketim ve tasarruf
kararlar asndan nemsizdir nk faiz haddi
sadece portfy tercihini etkiler
Keynesyen tketim fonksiyonu
Asaf Sava Akat
Keynesyen iktisat Franco Modigliani tketim

fonksiyonu almalar ile Nobel dl ald
zm sezgisel olarak basittir: insanlar yksek
gelirli dnemlerinde dk gelirli dnemlerinde
harcamak zere tasarruf yapar
Tipik rnek kiinin alrken emeklilik dnemi
tketim dzeyini korumak iin tasarruf yapmasdr
Yaam-evrimi (life-cycle) kavram modern
ekonomilerde vatandalarn bu eilimini yanstyor
Model tketim dzeyinin belirlenmesine serveti de
ekleyerek almaktadr
Uzun dnemde gelirle birlikte toplumda servetin
artmas tketim orann sabit tutacaktr
Asaf Sava Akat
Yaam-evriminde servet
368
Asaf Sava Akat
369
Friedman: srekli gelir hipotezi

Monetarist Milton Friedman tketim bilmecesine
kar srekli (permanent) gelir hipotezini nerdi
zm sezgisel dzeyde gene basittir: insanlar kalc
olduuna inanmadklar geici gelir deiimlerini
tketimlerine yanstmaz
Geri planda hakl bir gzlem vardr: gerek yaamda
insanlarn gelirleri dzgn bir izgi stnde gitmez,
gelirde raslantsal ve geici dalgalanmalar olur
Model gelirde kalc ve geici deiimi ayrdeder
Tketim harcamalar kalc (srekli) gelir dzeyi
Yani ksa dnemde boom dnemi gelir artlar
kadar resesyon gelir dleri tketime yansmaz
Asaf Sava Akat
370
Asaf Sava Akat
Tketimin mikrotemelleri: zet

Keynesin basit tketim fonksiyonu sadece cari
gelirle cari tketim arasnda iliki kuruyordu
Daha sonra gelitirilen modeller cari gelire ek olarak
servetin, gelecekte beklenen gelirin ve faiz haddinin
tketim harcamalarn etkilediin gsterdi
Makro tketim harcamalar ile mikro dzeyde
ailenin davranlar arasndaki tutarllk aratrld
Btn bunlar basit bir gerei deitirmez:
tketiciler harcamay srdrd srece, olumsuz
oklarn ekonomiye etkisi en fazla ksa ve yumuak
resesyonlarla snrl kalacaktr
Tketiciler harcamay reddettii srece ekonomiler
ok ciddi sorunlarla kar karya kalrlar
Asaf Sava Akat
371
373
Yatrm harcamalarnn GSMHdaki pay tketime

kyasla ok daha kktr
Genellikle milli gelirin % 15 ile % 30u arasndadr
Yatrmlar tketime kyasla daha dalgaldr
Bazen, zellikle resesyonun banda yatrmlardaki
d toplam gelirdeki dten byk olabilir
Yani yatrm harcamalar ekonominin konjonktrel
dalgalanmalarn bytc (amplify) etki yapar
Yatrmlar klasik okulun yapt gibi sadece faiz
haddine balamak yada Keynesdeki gibi dsal
belirlendiklerini nermek gereki deildir
Yatrm harcamalarn oluturan farkl kalemlerin
farkl davranlarn analiz etmek gerekir
Asaf Sava Akat
ABD: Yatrm verileri
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Yatrm harcamalar
376
374
372
Yatrm harcamas trleri

Milli gelir muhasebesi temel yatrm harcamasn
ayrdeder
Sabit sermaye yatrm harcamalar firmalar ve devlet tarafndan mal ve hizmet retimde kullanlmak
zere satn alnan tm makine, tehizat ve binayaplar kapsar
Konut yatrm harcamalar tketicilerin yada
firmalarn ikamet yada kiralama amac ile satn
aldklar tm yeni konutlar kapsar
Stok yatrm harcamalar firmalarn hammadde,
yar-mamul ve mamul stoklarndaki deiimi kapsar
Ayrca zel ve kamu yatrm, makina-tehizat ve
bina-yap yatrm eklinde ayrmlar da mmkndr
Asaf Sava Akat
375
Sabit sermaye yatrmlar
Neoklasik yatrm fonksiyonu
Yatrm harcamalarnn en byk kalemidir

Firmalarn gelecekte mal-hizmet retimde kullanmak iin her eit retim arac satn aldklarnda
yaptklar harcamalardr
ki alt kategorisi vardr:
Makina ve tehizat harcamalar fabrikalarn,
atlyelerin, ofislerin, vs. iindeki tm aletler iindir
naat harcamalar makina ve tehizatn iine yerletirildii tm yaplar iindir
rnek: barajn kendi inaat harcamasdr; elektrik
retiminde kullanlan trbinler, transformatrler, vs.
makina-tehizat snfna girer
Gayrisafi (gross) sermaye oluumu da denebilir
Sabit sermaye yatrmlarnn aklanmasnda en

yaygn kullanlan hipotez neoklasik yatrm
fonksiyonudur
Burada neoklasik szc her retim faktrnn
gelirini marjinal rnne eitleyen gelir dalm
teorisine referanstr
Yatrm miktarn sermayenin marjinal rn ve faiz
haddi belirler
Yatrmlar reel faiz haddinin azalan fonksiyonu
olarak gren klasik yatrm fonksiyonudur
Faiz haddi ykselince nisbi karll az yatrmlar
devreden kacandan yatrm harcamas der
Faiz haddi dnce yatrm harcamas artar
Asaf Sava Akat
377
Asaf Sava Akat
378
Borsa ve Tobinin qsu
Banka krizi ve kredi skkl
Konut yatrm
Nobel dll Keynesyen iktisat James Tobin farkl

bir hipotez gelitirmitir
Tobin borsadaki hisse senedi fiyat hareketleri ile
yatrmlar arasnda iliki kurar
Aadaki forml deerinin birden kk yada
byk olmasna gre, hisse fiyatlar yksekse
firmalar daha ok, dkse daha az yatrm yapar
Mali kesimin bykl, etkinlii ve sal sabit

sermaye yatrmlar asndan ok nemlidir
Bankaclk krizleri daima ve her yerde sabit sermaye
yatrm harcamalarnda de neden olmutur
Byk Buhran iyi bir rnektir
Bankalarn bilanolarndaki bozulma onlar mevcut
kredilerini geri armaya sevkeder
Borlu firmalar nce yatrmlarn keser
Kredi skkl (credit crunch) mali kesimden
kaynaklanan nedenlerle kredilerin azalmasdr
Bu durumda rnein faizdeki dn yatrm
harcamalarn arttrmas sz konusu deildir
nk sorun yapsaldr
Konut yatrmlar yatrm harcamalarnn nemli bir

kalemidir
GSMHnn % 5 ile % 10u arasnda deiir
naat sektrnde retim dneminin uzunluu konut
piyasasnda bir stok ve akm ayrm yaratr
Ksa dnemde konut fiyatlarn konut talebi ve konut
stou arz tarafndan belirlenir
Uzun dnemde konut fiyatlarna bal olarak
firmalar konut retimini arttrr yada azaltr
Fiyatlar ykselince konut inaat artar fakat konutlar
bittiinde fiyatlar tekrar dm olabilir
Bu nedenle konut inaatnn kendi isel dalgalanma
sreci (konjonktr) vardr
Mevcut sermayenin piyasa deeri
q = Mevcut sermayenin yenileme deeri

Yksek piyasa deeri firmalar iin yatrm attrma
iareti ve tevikidir
Ayn zamanda yatrm harcamasnn borsa aracl
ile finansmann salar
Asaf Sava Akat
379
Asaf Sava Akat
Konut piyasasnda stok ve akm
380
382
Asaf Sava Akat
381
Stok yatrmlar
Konut talebi ve faiz haddi

Gelimi mali piyasalara ve dk enflasyona sahip
lkelerde konut talebi faiz haddine ok hassastr
nk alm 20-30 yl vadeli konut (ipotek
mortgage) kredileri ile finanse edilir
Pek ok lkede bu konuda uzmanlam mali
kurumlar mevcuttur
Uzun dnem faiz haddinde bir d tketicinin ayn
deerdeki bir konut iin deyecei aylk taksidi
azaltarak konut satn almay tevik eder
Faiz d eski borlulara sermaye kazanc
getirebilir (yeniden ucuz faizle borlanma)
Bylece tketim artna neden olabilir
Neticede faiz haddi konut retimini etkiler
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
383
Ekonomi normal seyrederken hammadde, yarmamul ve mamul stoklarndaki deiimin bykl

ve ekonomiye etkisi ihmal edilebilir dzeydedir
Ancak konjonktrn dnme noktalarnda stok
deimeleri ekonomiyi ok etkiler
Stoklarn mutlak dzeyi yerine deiimi izlenir
Firmalar stoklar zaman iinde retim ve talep
dalgalanmalarn dzeltmek iin kullanrlar
Stoklar bazen retim faktr nitelii kazanr: yedek
paralar tehizatn abuk tamirini salar
zellikle mamul stoklarnn nemli bir blm
datm kesiminde (toptan ve perakende ticaret)
tutulur
Asaf Sava Akat
384
Hzlandran modeli
Kreselleme ve ncesi
Hzlandran modeli Keynesyenler iktisatlar

arasnda poplerdir
Stoklarn gelirin sabit bir oran olduu kabul edilir
N=EY
Stok yatrm stoktaki deiimdir
I='N=E'Y
Sonular ilgintir: gelir sabitse stok yatrm sfrdr
Ancak gelir aa ve yukar gittiinde stok yatrm
da ayn ynde deiir
Yani stok yatrm bir resesyon ve boomun banda
talep grlen dalgalanmay bytc etki yapar
ABD iin E katsays 0.2 hesaplanmtr: talepte 1 $
azalma harcamay tekrar 0.2 dolar ksmaktadr
19.uncu yzyln bandan Birinci Dnya Savana

kadar dnya ticareti ok hzl artt
Bunda dnemin en byk ekonomik, mali ve askeri
gc ngilterenin liberalizmi savunmas etkili oldu
ki sava arasnda ekonomik milliyetilik (faizm),
merkezi planlama (komnizm) ve Byk Buhran
dnya ticaretini daraltt
kinci Dnya Sava sonrasnda ABDnin dnya
ticaretinin desteklemesi yeni bir dnem balatt
Uluslararas ekonomik ilikiler tekrar hzla canland
Komnizmin kmesi bu srece ivme kazandrd
Buna karlk, makro politika tartmalar uzun sre
kapal ekonomi varsaymna temellendi
Asaf Sava Akat
385
KRESELLEME
Ak ekonomide iktisat politikalar
Sekizinci Blm
Asaf Sava Akat
386
Asaf Sava Akat
387
Kresellemenin anlam
demeler Dengesi (Bilanosu)
hracat, ithalat, net ihracat
Son on ylda kreselleme szc ok yaygn

kullanm alan buldu
Ama ok farkl anlamlar da kazand
ktisat iin kreselleme milli ekonomilerin artan
btnlemesi ve karlkl-bamll demektir
Bu sreci aadaki uluslararas akmlarla izleriz
Mal akmlar (ticaret: ihracat ve ithalat)
Hizmet akmlar (grnmeyen ticaret)
Dorudan yabanc sermaye yatrm (FDI)
Ksa ve uzun dnem borlanma ve finans akm
Borsa portfy yatrmlar
Bu akmlardaki art i iktisat politikalarna ciddi
tahditler getirmektedir
Bir ekonominin d dnya ile yapt ilemler

demeler Dengesine (bilanosuna) kaydedilir
Trkiyede Dni aylk olarak TCMB hesaplar ve
internette yaynlar
demeler Dengesi drt ana kalemden oluur
Cari ilemler hesab
Sermaye hesab
Net hata ve noksan
Rezerv deiiklikleri
Bilano mant ile tutarl olarak demeler Dengesi
tanm icab ak yada fazla veremez yani dengededir
Dni oluturan kalemlerinin hepsinde ak yada
fazla olabilir ama ak ve fazlalarn toplam daima
sfra eittir
hracat (X) lke iinde retilip lke dna satlan

mal ve hizmetlerdir
Ithalat (M) lke dnda retilip lke iinde satlan
mal ve hizmetlerdir
Net hracat (NX) = D Ticaret A ihracatla
ithalat arasndaki farktr
Dikkat: iktisatlar iin ihracat ve ithalat kavramlar
hizmet ticaretini ve faktr gelirlerini de kapsar
DE tarafndan her ay mal ihracat (Free On Board
FOB), mal ithalat (Cost Insurance Freight CIF)
ve d ticaret dengesi aklanr
Bunlar iktisatlarn kulland anlamda ihracat,
ithalat ve net ihracat deildir nk sadece mal
akmn ve iki ayr l ile (FOB-CIF) kapsar
Asaf Sava Akat
388
Asaf Sava Akat
Cari ilemler hesab
ABD
-454
20
-434
EU - 11
-10
-15
-25
Almanya
52
-76
-24
Brezilya
-1
-25
-26
Rusya
61
-15
46
Trkiye
-27
17
-10
spnya
-40
22
-18
2000 yl verileri
391
Asaf Sava Akat
I-
Dde, dviz geliri yada gideri olmayan dviz giri

ve klar Sermaye Hesabna kaydedilir
Sermaye hesab mali ilemleri kapsar:
Yabanc dorudan sermaye yatrmlar (FDI)
Portfy yatrmlar
Uzun dnemli borlanmalar (1 yldan uzun)
Ksa dnemli borlanmalar (1 yldan ksa)
Net sermaye hareketi (CF) ekonominin d dnya ile
varlk al veriini zetler ve sermaye hesab dengesi
ile zdetir
Net hata ve noksan kalemi kayna bilinmeyen
dviz hareketlerini yakalar
MBnn dviz rezerv deimeleri Dde yer alr
392
Asaf Sava Akat
Hizmet, yatrm geliri, transferler
394
Altn Sistemi
Bugnk kur rejimleri ve uluslararas demeler
sistemi yeni (sava-sonras) gelimelerdir
Byk Buhrana kadar dnya ekonomisinde Altn
Sistemi (Gold Standard) hkm srd
Altn sikkeler iin ayrca dviz kuruna ihtiya
yoktur: altn her yerde geerlidir
Altn Sisteminde her lke kat parasnn deerini
altn miktar ile sabitler: kat paray bu fiyattan
altna dntrmek MBnn grevidir
lkeler arasnda demeler dengesizlikleri altn
akmlar ile dengelenir
rnein d ak varsa altn k para arzn kstlar
Yksek faiz i talebi drnce d ak kapanr
I - CAR LEMLER HESABI
A.
B.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
C.
1.
2.
3.
D.
Mal, Hizmet ve Yatrm Geliri

Dengesi(A+B+C)
Mal ve Hizmet Dengesi (A+B)
DI TCARET DENGES
HZMETLER DENGES
Tamaclk
Turizm
naat Hizmetleri
Finansal Hizmetler
Dier Ticari Hizmetler
Resmi Hizmetler
Dier Hizmetler
YATIRIM GELR DENGES
Dorudan Yatrmlar
Portfy Yatrmlar
Dier Yatrmlar
CAR TRANSFERLER
Asaf Sava Akat
I-
A.
B.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
C.
1.
2.
3.
D.
CURRENT ACCOUNT
Goods, Services and Income
(A+B+C)
Goods and Services (A+B)
GOODS
SERVICES
Transportation
Travel
Construction Services
Financial Services
Other Business Services
Government Services
Other Services
INCOME
Direct Investment
Portfolio Investment
Other Investment
CURRENT TRANSFERS
393
Sermaye hesab
CURRENT ACCOUNT
Mal, Hizmet ve Yatrm Geliri

Goods, Services and Income
Dengesi(A+B+C)
(A+B+C)
Mal ve Hizmet Dengesi (A+B)
Goods and Services (A+B)
A. DI TCARET DENGES
A.
GOODS
1.
Genel Mal Ticareti
1.
General Merchandise
Exports f.o.b.
1.1.
hracat f.o.b.
1.1.
1.1.
hracat f.o.b.
1.1.1.
Exports f.o.b.
1.1.
Bavul Ticareti
1.1.2.
Shuttle trade
1.1.
Uyarlama: Dier Mallar
1.1.3.
Adjustment: Classification
Imports f.o.b.
1.2.
thalat f.o.b.
1.2.
1.2.
thalat c.i.f.
1.2.1.
Imports c.i.f.
1.2.
Uyarlama: Navlun ve Sigorta1.2.2.
Adjustment: Coverage
1.2.
Uyarlama: Dier Mallar
1.2.3.
Adjustment: Classification
2.
lem Gren Mallar
2.
Goods for Processing
3.
Tamir Gren Mallar
3.
Repairs on Goods
4.
Parasal Olmayan Altn (net)
4.
Non Monetary Gold (net)
Asaf Sava Akat
390
Sermaye hesab
(Milyar USD) Ticaret Dengesi Grnmeyenler Cari lemler Dengesi
Cari lemler: d ticaret dengesi

I - CAR LEMLER HESABI
Asaf Sava Akat
D ticaret a ve d denge
Dnin Cari lemler Hesab ekonominin dviz

gelirlerinin ve giderlerinin tmn kapsar
D ticaret andan daha kapsaml bir ldr
Cari ilemler dengesi iktisat teorisinin Net hracat
(NX) kavramna tekabl eder
Cari ilemler hesabnn alt kalemleri:
Mal ticareti: ihracat, bavul, ithalat, altn, vs
Hizmetler: turizm, navlun, inaat, dier hizmetler
Yatrm gelirleri: faiz, kar transferi
Cari transferler: ii dvizleri, resmi transferler
D ticaret a (fazlas) sadece mal akm
dengesini, cari ilemler a (fazlas) ise mal, hizmet ve faktr akmlar toplam dengesini gsterir
Asaf Sava Akat
389
395
B.
SERMAYE HESABI
B.
CAPITAL ACCOUNT
C.
FNANS HESABI
C.
FINANCIAL ACCOUNT
8.
Yurtdnda Dorudan Yatrm
8.
Direct Investment Abroad
9.
Yurtiinde Dorudan Yatrm
9.
Direct Investment in Turkey
10.
Portfy Hesab-Varlklar
10.
Portfolio Investment- Assets
11.
Portfy Hesab-Ykmllkler
11.
Portfolio Investment- Liabilities
11.1.
11.2.
12.
Hisse Senetleri
11.1.
Bor Senetleri
11.2.
Dier Yatrmlar-Varlklar
12.1.
Merkez Bankas
12.
Equity Securities
Debt Securities
Other Investment- Assets
12.1.
Monetary Authorities
12.2.
Genel Hkumet
12.2.
12.3.
Bankalar
12.3.
Banks
12.4.
Dier Sektrler
12.4.
Other sectors
13.
Dier Yatrmlar-Ykmllkler
13.
General Government
Other Investment- Liabilities
13.1.
Merkez Bankas
13.1.
13.2.
Genel Hkumet
13.2.
13.3.
Bankalar
13.3.
Banks
13.4.
Dier Sektrler
13.4.
Other sectors
Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar

D.
NET HATA VE NOKSAN
Monetary Authorities
General Government
Current, Capital and Financial Account

D.
NET ERRORS AND OMMISSIONS
E.
RESERVE ASSETS
GENEL DENGE
E.
REZERV VARLIKLAR (*)
GLOBAL BALANCE
14.
Rezerv Varlklar
15.
Uluslararas Para Fonu Kredileri
15.
Use of Fund Credits and Loans
16.
demeler Dengesi Finansman
16.
Exceptional Financing
Asaf Sava Akat
14.
Reserve Assets
396
Bretton Woods Anlamas
Dnya Bankas
kinci Dnya Sava sonrasnda yeni uluslararas

deme sistemi oluturmak gerekiyordu
1944 ylnda ABDnin New Hampshire eyaletinde
Bretton Woods adl kk bir kasabada yaplan
toplantda uluslararas ekonominin 20.inci yzyln
ikinci yars iin temel kurumlar tesis edildi
Biri Keynesin dieri ABD heyetinin olmak zere
iki farkl neri vard: ABD heyeti dolayl Altn
Sistemi teklifini kabul ettirecek gce sahipti
Dolarn altn muhtevas dier MBlar iin sabitlendi
Dier lkeler dviz kurlarn dolara sabitledi
Dnya Bankas Grubu ve Uluslararas Para Fonu
Washington D.C.de faaliyete geti
Dnya Bankasna (World Bank) 183 lke yedir ve

10.000 alan vardr (8.000i Washington DCde)
lk hedefi ye lkelere kalknmalarnda finansman
kayna salayarak destek olmakt
Sava sonrasnda Marshall plan erevesinde
Avrupann yeniden inasnda nemli rol oldu
rnein ilk Trk kalknma bankas olan Trkiye
Sanayi Kalknma Bankas Dnya Bankas destei ile
kurulmutu
Daha sonraki yllarda Dnya Bankas kredilerini
ekonomik kalknmann eitim, iyi kamu ynetimi,
salk, evre sorunlar gibi toplumsal boyutlarna
younlatrmaya balad
Asaf Sava Akat
397
Asaf Sava Akat
Dnya Bankas Grubu
398
Asaf Sava Akat
Uluslararas Para Fonu
Dnya Bankas Grubunda baka kurulular da vardr

International Bank for Reconstruction and
Development (IBRD) hkmetlere bor verir
International Finance Corporation (IFC) zel
sektr kurulularna bor verir ve Trkiyede ok
aktiftir
International Development Association (IDA)
salk ve eitim gibi sosyal konularda uzmandr
2002 ylnda Dnya Bankas Grubu tarafndan
verilen yeni krediler toplam 19.5 milyar dolardr
Trkiye Dnya Bankasna borlu lkeler arasnda
yer alr
Dnya Bankasnn Ankarada bir brosu vardr
Asaf Sava Akat
400
399
zel ekme haklar
Uluslararas Para Fonuna (International Monetary

Fund IMF) 183 lke yedir ve 2.500 alan vardr
yelerin demeler dengesinden kaynaklanan dviz
likiditesi sorunlarnn ksa vadeli borlanma ile
hafifletilmesi iin tesis edilmitir
Ama uluslararas demeler sisteminin 1930larda
yaand gibi tekrar kmesini engellemektir
1950-70 arasnda dnya ekonomisi likidite sknts
ekmeden bymtr
1970lerden bu yana ok ender gelimi lke
IMFden mali destek istemitir
Son otuz ylda gelimekte olan lkelerin IMF ile
ilikileri giderek artmtr
Asaf Sava Akat
401
Bretton Woodsun kurduu sabit dviz kurlar

sistemi 1960larn sonunda srdrlemez hale geldi
Byk cari ilemler dengesi aklar ve ykselen
enflasyon ABDyi altn-dolar paritesini terketmek
zorunda brakt
Gelimi sanayi lkeleri dalgal kur rejimlerine
getiler ve IMF hesap birimini yeniden tanmlad
Yeni hesap birimi zel ekme Hakkdr (Special
Drawing Right SDR)
SDR=1.35 US$ (Aralk 2002)
Her ye lkenin IMFde borlanabilecei bir kotas
vardr (SDR cinsinden)
Toplam kotalar 212 milyar SDRdr (280 milyar $)
Asaf Sava Akat
402
Standby anlamalar
Dier IMF kredileri
Uluslararas mali kurulularda iktidar
IMF 1946da kuruldu

lk IMF kredisini 1947de Fransa ald
D sorunlar halinde IMF desteinin temel
ercevesini oluturan Standby Anlamalar (Standby
Arrangements) 1952de standard hale getirildi
sminden anlald gibi, IMF sorunlu lkenin
yannda yer aldn (stand by) ve mali kaynakla
desteklediini ilan etmektedir
Anlama hkmetin D likidite sorunlarn zmek
iin ald tedbirleri ayrntl ekilde aklad bir
Niyet Mektubu (Letter of Intend) ile iler
Mektup IMFnin cra Kurulu tarafndan onaylannca
Standby Anlamas yrrle girer
Supplemental Reserve Facility (SRF) bir baka IMF

kredi biimidir
MBnn dviz rezervlerini glendiren ksa vadeli
(genellikle bir yl ve alt) bir imkandr
Trkiyeye Kasm 2000 likidite krizi sonrasnda 8
milyar dolar tutarnda SFR verilmitir
Contingent Credit Lines (CCL) lke parasnn deerine piyasa gvenini tesis etmek zere olaanst
koullar dnda kullanlmayaca varsaym ile
verilen kredilerdir
Extended Fund Facility (EFF) Standby Anlamasna
bal olarak gerekletirilen yapsal reformlarn
finasman iin verilen bir kredidir
IMF-DBnda lkelerin oy gc grubun sermayesine

yaptklar katk ile orantldr
Dolays ile en ok sermaye pay olan ABD, Avrupa
ve Japonya en byk oya da sahiptir
DB Bakan ABD ynetimi tarafndan atanr; IMF
Bakan ise Avrupa tarafndan seilir
Her iki kurum st dzeylerde birinci snf iktisatlar
istihdam eder
Michael Bruno, Anne Krueger ve Joseph Stiglitz
(2001 Nobel dl) DBda ba iktisat idi
Stanley Fischer wuzun sre IMFde murahhas
Bakan Yardmcs grevini yapt
Yakn gemite bu greve Anne Krueger geldi
Asaf Sava Akat
403
Asaf Sava Akat
404
Asaf Sava Akat
405
IMFye eletiriler
Uluslararas mali mimari
Sermaye akkanl
IMFye farkl evrelerden sk sk birbiri ile elien

youn eletiriler gelir
Azgelimi lkelerde poplist hkmetler ve siyasi
hareketler IMFnin talep ettii mali disiplinin alan
kesimlere zarar vermesini eletirir
Gelimi lkelerdeki Keynesyen sol IMFyi rijit
monetarist politikalar uygulayarak lke koullarn
dikkate almamakla sular (Stiglitz)
ABD sa IMFyi Amerikan vergi mkellefinin
parasn azgelimi lkelerde sorumsuz siyasetileri
kurtarmak iin kullanarak ciddi bir ahlaki risk
yaratmakla sular
Bunlarn hepsi doru olamaz
Son on ylda, Kore, Tayland ve Malezya gibi ekonomik mucize yaratt dnlen lkeler de dahil ok
sayda gelien lke mali kriz yaad
IMFnin bu krizleri ngrememi ve engelleyememi
olmas hakl olarak eletirildi
Uluslararas mali sistemde kkl bir deiim
gndeme geldi
Ancak IMFnin yerini alacak kurumun yada
kurumlarn niteliinde taraflar anlamakta zorland
Uzun dnemde IMFnin bir dnya merkez bankas
ilevini yerine getirecek ekilde glendirilmesi
dnlebilir
Sylemesi kolay ama yapmas ok zordur
Son on yla kadar uluslararas sermaye akkanl

gelime yolunda lkelerde kural deil istisna idi
1980lerin sonundan itibaren ok sayda lke
sermaye akmlarna konan kstlamalar kaldrdlar
Bu srece sermaye hesabnda serbestleme yada
konvertibilite denilmektedir
TL 1989da konvertibilite kazand
Gelien lkelerde reel faizlerin yksek seyretmesi
artibraj karlarna ynelik ksa vadeli sermaye
girilerini (scak para) tevik etti
Scak para ile finanse edilen poplist politikalar
yada yatrm patlamalar mali istikrarszl
arttrarak krizlerin koullarn hazrlad
Asaf Sava Akat
406
Asaf Sava Akat
407
Asaf Sava Akat
408
Kreselleme lemi
Politika arac tercihi
Sabit kur ve serbest kur
Sermaye hesabnn serbestlemesi i makro politika

ortamnda kkl deiime yol aar
Kreselleme lemi: aadakilerden ikisi denetlenebilir; dieri piyasalara braklmaldr
Sermaye hesabnda serbestleme (konvertibilite)
Bamsz para politikas (faiz haddi)
Dviz kuru
Konvertibilite kabul edilince MB ya faizler yada
dviz kuru stnde denetimini kaybeder
Ya da sermaye hareketleri kstlanmaldr
Kamu otoritesi bu tahdidi anlamaz yani konvertibiliteye ramen faiz ve kuru denetlemeye kalkarsa
sonu genellikle mali krizdir
Kreselleme lemine lkelerin tepkisi farkldr

Gelimi lkeler dviz kurunu piyasaya brakarak
(dalgal kur) para politikas aracn ellerinde tutmay
tercih eder
Bylece olumsuz ok halinde faiz haddini kullanma
esnekliini korurlar (bamsz para politikas)
Konjonktr dalgalanmalarna kar para politikas
kullanldndan milli gelir volatilitesi dktr
Gelien lkeler dviz kurunu denetleyip (sabit kur)
faizi piyasaya brakmay tercih ettiler
Bu durumda olumsuz ok halinde para politikas
kullanlamayacandan faiz ve milli gelir volatilitesi
yksek olur
Sabit kurun avantaj tm ekonomik aktrler iin

belirsizlii azaltmasdr: dviz kazanan kesimlerin
uzun dnemli plan yapmalarn kolaylatrr
Buna mukabil, dviz kurunu koruyabilmek iin i
talebi ve byme hzn drme pahasna sk para
politikalar uygulamak zorunluluu doabilir
Reel kurdaki deimeler ani ve byk oranda olur;
ekonomide hasar yapar
Dalgal kur dviz kazanan ve kullanan kesimler iin
belirsizlii arttrr
Para politikasnn i talebin makul dzeyde
tutulmas amal kullanlmas olanan verir
Ani byk kur hareketleri yaanmaz
Asaf Sava Akat
409
Sabit kur rejimi
410
Asaf Sava Akat
412
Gevek ve sk peg

Sabit dviz kurunun gerisinde sadece MBnn gvenilirlii (credibility) varsa, gevek (soft) peg denir
Gevek nk MB aslnda kuru deitirme
(devalasyon yada revalasyon) hakkna sahiptir
Hukuken balayc ve formel geerlilii olan sabit
kur rejimine sk (hard) peg denir
En tipik rnei MBnn zgrln hukuken
balayc ekilde ortadan kaldran Para Kurulu
(Currency Board) rejimidir
Para Kurulu sadece dviz karlnda para basar:
dolamdaki tm parann dviz karl vardr
Bu durumda bamsz para politikas ve MBnn
nihai bor veren ilevi olamaz
Sabit kur rejiminde dviz piyasasnda arz ve talep

dengesizlii halinde piyasa kurun deimesi ile
dengeye gelemez
Sabit kurda MB aklad dviz kurunda piyasann
tm dviz ve lke paras taleplerini karlar
Yani aklad dviz kurunda kendisine gelen tm
dviz talebi karsnda yerli para ve tm yerli para
karsnda dviz verir
Dviz arz-talep fark MB rezervlerine yansr
TL talebi fazla ise (dviz geliyor) dviz rezervleri
artacak, TL arz fazla (dviz talep ediliyor) dviz
rezervleri azalacaktr
Rezerv deimesi para arzn etkiler (FX ilemleri)
Asaf Sava Akat
411
Sabit kur ve para politikas
Sabit kur ve dviz piyasas
Dviz kurunun MB tarafndan belirlenmesine sabit

kur rejimi (peg yada pegged exchange rate) denir
Dviz kurunu sabitlemek iin MB dviz alm ve
satm fiyatlarn nceden aklar
Nominal dviz kuru sabitlenecei gibi bir trend
stnde hareket de edebilir (crawling peg)
Sermaye hareketlerinin kstland (konvertibilitenin
olmad) ekonomiler iin tercih edilen kur rejimidir
Sabit dviz kuruna gvenilmesi iin MBnn dviz
rezervleri yksek olmaldr
Ayrca MB sabit dviz kurunu gereinde retim
kayb pahasna yksek faiz hadleri ile desteklemeyi
kabul etmelidir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
413
Euro ve EMU
Avrupa Para Birlii (European Monetary Union
EMU) sk peg rejimine blgesel dzeyde rnektir
EMU yesi lkeler milli paralarndan vazgeip
kendi aralarnda dviz kurunu ebediyen sabitlediler
Milli paralar yeni para birimi Euro ile deitirildi
Ayn anda Euro geri kalan dnya paralarna kar
dalgalanmaya brakld
Euro blge iinde (yeler arasnda) olabilecek en
sk peg rejimine, blge dnda ise dalgal kur
rejimine tekabl etmektedir
Geri planda AB ii ticaret artnn (Tek Pazar) ye
lke reticileri iin sabit kur rejimi zorunlu hale
getirmesi yatmaktadr
Sabit kur rejimi para politikasn kstlar

nk kuru belirledii andan itibaren MBnn para
arz stnde denetimi kalmayacaktr
rnein para arzn ksarak faizlerin ykselmesine
neden olduunu varsayalm (sk para politikas)
Yksek faizin cezbettii sermaye akm (scak para?)
MB dviz rezervlerini ve yani para arzn arttrr
Dviz talebinde ani bir art varsayalm
Rezervlerini yani sabit kuru korumak iin MB para
arzn ksacak yani faizlerde arta raz olacaktr
Sabit kurda para politikas konjonktre kar reel
ekonomiyi gzetme olanan kaybeder
Yani kuru korumay hedeflemek zorundadr
Asaf Sava Akat
414
Optimal parasal birlik

Bir lke grubunun tek pazar oluturmas halinde
yeler arasnda dalgal kurun maliyeti ok yksektir
Grup iinde i pazar-d pazar ayrm kalknca kurdaki belirsizlik kaynak dalmn bozar
Grup iinde sabit kur (parasal birlik) bir zmdr
Buna karlk ye lkeler dsal/isel oklar kur
deimesi aracl ile masetme olanan kaybeder
Mukayeseli stnln yitiren blge devalasyon
yapamaz
Sistem retim faktrlerinin o blgeden mukayeseli
stnlk kazanan blgeye gitmesi ile alr
Faktrlerin corafi seyyaliyeti parasal birliin etkin
ilemesi (optimal) iin gerekli kouldur
Asaf Sava Akat
415
Asaf Sava Akat
416
Poplizm
POPLZM
Kamu mdahalesi, gelir dalm ve konjonktr
Dokuzuncu Blm
Asaf Sava Akat
418
Poplizm ve poplist politika szcklerine Trkiyenin iktisat politikas syleminde sk raslanyor
Son dnemde kt, arzulanmayan tehlikeli
muadili anlamlar yklenerek kullanlmaktadr
Siyasi sre iinde olumu szcklerdir
Halktan, byk ktlelerden yana olduunu iddia
eden siyasi hareketler verilen addr
Halklk szc ile eanlamldr
ktisat literatrne girii nisbeten yenidir
ABDli iktisatlarn Latin Amerikada uygulanan
poplist politikalarn olumsuz sonularna ilgi
duymalar sonucudur
ktisat teorisi asndan nisbeten iyi tanmlanm bir
dizi analiz ve iktisat politika nerisine tekabl eder
Asaf Sava Akat
Poplist politikalar
Poplist harcama politikalar iki kalemde younlar

Kamunun gelir dalmn dzeltmek yada baka
amala yapt transfer harcamalar arttrlr
Kamu alanlarna yksek zamlar
Cmert emeklilik olanaklar
iftilere, KOBlere, vs. kamu destekleri
Sosyal ierikli kamu yatrmlar arttrlr
Eitim giderleri, okul inaat, vs.
Salk giderleri, hastane inaat, vs.
Sa eilimli poplist partiler keynesyen konjonktr
argmanlar ile (i talebi canlandrmak) i alemine
ynelik tevik ve sbvansiyonlar arttrma yolunu
terchih ederler
Ekonomik etkilerinde fark yoktur
Asaf Sava Akat
421
419
Asaf Sava Akat
417
Poplizm ve bte dengesi

Poplist iktisat politikalarnn mterek zelliini
basit bir varsaym zetler: bte a ekonomi iin
ille zararl deildir
Keynesyen-sol analizden fark, gelir dalmn
dzeltme amacnn konjonktrn olumsuz etkilerini
telafi etmenin nne gemesidir
Bteye gelir bulmadan sosyal amal kamu
harcamalarnn arttrlmas poplist politikalarn
tanmlayc zelliidir
Poplist politikalar sa partiler tarafndan da (seim
kazanmak/yanda beslemek iin) kullanlr
Sosyal harcamalarn yksek vergi yk ile finanse
edildii refah devleti (sosyal devlet) farkldr ve
sosyal demokrasinin tanmlayc zelliidir
Asaf Sava Akat
420
Poplist teori
Poplist evrim
Poplist politikalarn amalad sonular anlamna

doru olduunu syleyen analizler vardr
ki variyant ayrdediliriz:
Keynesyen arpan an finansmann salar
Enflasyon ekonomiye zarar vermez
lki bilinen Keynesyen mantktr
Ekonomide kullanlmayan kapasitenin varl
halinde kamu harcamalarnda art retimi ve oradan
vergi gelirlerini arttracaktr
kincisi enflasyonun orta-uzun dnemde yaratt
kaynak maliyetlerinin kmsenmesidir
Poplist kamu harcamas sayesinde ksa dnemde
elde edilen gelir dalm dzelmesinin kalc
olaca kabul edilir
Poplizm geleneine sahip lkeler poplist evrim

(cycle) verilen zel bir konjonktr yaar
evrim kamu harcamalarnda byk artlarla balar
talep canlanr, byme hzlanr
Enflasyonu denetlemek iin kur sabitlenir yani lke
paras deer kazanr
Talepteki canlln srmesi iin faizler bask altna
alnr yani MB gevek para politikas uygular
Ayn anda ortaya kan bte ve cari denge aklar
dardan ksa vadeli borlanma ile karlanr
Normal olarak bir poplist evrim 3 ila 5 yl srer
Sonunda ya bir demeler dengesi krizi ya bir istikrar
paketi (genellikle ikisi birden) gelir
Asaf Sava Akat
422
Asaf Sava Akat
423
Poplist krizler
Konvertibilite ncesi ve sonras
Poplist efsaneler (1)
Mali piyasalar eninde sonunda riskleri kavrar

D borlanma kuruyunca dviz sknts balar
Hkmet srdrlemez politikalarda israr edince
ekonomik kriz ksr dngsne girilir
u yada bu ekilde dviz kuru ve maliyet enflasyonu
trmanr, i talep ve retim daralr
Enflasyondaki ani art dk gelirlilerin tm
kazanlarn geri alr: rnein reel cretler poplist
evrim ncesi dzeyin altna iner
Ekonomik sorunlar politik istikrarszlk getirir
Hkmet destek iin IMFye bavurma zorunda kalr
IMFnin reetesi acldr: bte dengesi, devalasyon, faizlerin artmas, vs.
Sermaye hareketlerinde serbestliin varl yada

yokluu poplist evrimin sonunu deitirir
Sermaye hareketleri serbest ise, kriz ncesinde
vatandatan da dviz talebi gelir
lke paras ok hzl deer kaybeder
Buna karlk karaborsa, girdi yokluu nedeni ile
retimin durmas gibi durumlar olmaz
Sermaye hareketleri kstl ise kur oynamaz ama
dviz ortadan kaybolur (karaborsa)
Dviz bitince ithalat yaplamadndan retim durur
Giderek tm mal ve hizmetlerde karaborsa oluur
Hkmet idari datma (narh, vs.) yneldike
kaynak kayb ve poplizmin maliyeti artar
Piyasa ekonomisinin baz temel gereklerinin

kavranmamas gelime yolundaki lkelerde
poplizmin yeermesini mmkn klar
Efsane: reticilere ve alanlara kamunun salad
nominal gelir artlar gelir dalmnda kalc
dzelmelere neden olur
Gerek: retilen katma deerin stnde nominal
gelir srdrlemez bte ve cari ilemler dengesi
aklar ile finanse edilir
Efsane: para basmak i talebi ve milli geliri
arttrarak ekonomiyi rahatlatr
Gerek: baslan para nce d a bytr sonra
enflasyonu azdrr
Asaf Sava Akat
424
Asaf Sava Akat
425
Asaf Sava Akat
426
Poplist efsaneler (2)
Poplizm ve hiperenflasyon
Poplizmin gstergeleri
Efsane: enflasyonun nedeni retim yetersizliidir ve

drlmesi iin retimin arttrlmas gerekir
Gerek: enflasyon para arznn hzl artmas ile
oluur, retimle bir ba yoktur
Efsane: her koulda enflasyonda bir ykselmeyi
kabul ederek ekonomik byme hzlandrlabilir
Gerek: enflasyonla bymenin ayn ynde hareket
etmesi sadece baz zel koullarda sz konusudur;
bunlarn dnda enflasyon ykseldike ekonomik
byme yavalar
Efsane: enflasyon byme iin iyidir
Gerek: enflasyon uzun dnemde hzl bymenin
en byk dmandr
Latin Amerika lkelerinde poplist politikalar

genellikle hiperenflasyonla sonulanmtr
evrimin banda d borlanma bte an
finansmann saladndan hzl bymeye ramen
enflasyon dktr (gzel gnler)
D borlanma olanaklar kstlannca hkmet ile
bte an monetize eder (para basar)
Enflasyon paradan ka hzlandrarak kendi
kendini besleyen bir fasit daireye dnr
Ksa sre iinde aylk fiyat artlar iki-haneye, hatta
-haneye kar
Hiperenflasyon vergi gelirlerini de drr; para
basldka daha ok para basma zorunluluu doar
Poplist evrimi tehis etmek zor deildir

lke paras ve dviz cinsinden reel cret ve
gelirlerde ani ve byk bir ykselme
Kamu harcamalarnda byk art sonucu byk
bte aklar olumas
Reel faizlerin sfra hatta eksiye gerilemesi
lke parasnn hzla deer kazanmas
Cari ilemler dengesinde srdrlemez aklarn
belirmesi
Bu durumda bir kriz kanlmazdr
Bunlardan biri yada birka baka nedenlerle
gerekleebilir fakat tmn birden sadece poplist
politikalar temin eder
Asaf Sava Akat
427
Asaf Sava Akat
428
Asaf Sava Akat
429
Poplizm ve siyasi yelpaze
Poplizm ve kreselleme
Trkiyede poplizm
Gelien lkelerde kendisine sol diyen siyasi

akmlar iinde poplist eilimler ok yaygndr
Ama kendisini sada gren siyasi akmlarda da
sk sk poplizme raslanr
Gelimi lkelerde poplizm arlkl olarak sa
siyasi akmlarda grlr
Halk ve halk (volk, populaire, vs.) szckleri
kk adam byk glere kar korumay vadeden
partiler tarafndan kullanlr
Trkiyede sorumsuz kamu harcamalar ve devasa
bte aklar anlamnda poplizm siyasi yelpazenin
her kesinde hakim sylemdir
Yeni yeni yadrganmaya balanmtr
Ksa dnemde kresellemenin ilk etkisi poplist

politikalar tevik edici ynde olmutur
Konvertibilite sonrasnda da dviz kurunun MB
denetiminde tutulmas bir poplist evrimin ksa
vadeli d borlanma ile (scak para) finanse
edilmesini kolaylatrr
Kreselleme uzun dnemde dalgal kuru gerektirir
Dalgal kur rejiminde piyasalar poplist politikalara
annda tepki verirler
Dolays ile bir sre iin dahi olsa yapay bir bolluk
ve refah dnemi yaratmak olanakszlar
Poplist eilimler o nedenle daima konvertibiliteye
kar dururlar
Trkiye sava sonras dnemde byk poplist

evrim yaamtr
1950de Menderes hkmeti ilk evrimi balatt
1954-57 arasndaki dviz sknts, karaborsa ve
enflasyon ksr dngs 1958de IMF ilk nemli
Standby Anlamas yaplmas ile sonuland
1973de Ecevit hkmeti ikincisini balatt
1978-79da dviz sknts, karaborsa ve retimin
durmas zerine 1980de IMF ile yaplan Standby
Anlamas (24 Ocak kararlar) ile sona erdi
1989da zaln sermaye hesabnn serbestlemesi
(konvertibilite) ile nc evrim balad
1994 krizi ile sona erdi
Asaf Sava Akat
430
Poplizm rnei: 1989-1993

Trkiye son tipik poplist evrimi 1989-93 arasnda
yaamtr
Poplist politikalar ANAPn Mart 1989 yerel
seimlerini kaybetmesi zerine zaln kamu maa
ve cretlerine byk zamlar vermesi ile balamtr
Artan i talep 1990da byme hzn arttrrken d
ak rekor dzeylere trmand
1991de Krfez sava i talep artn yavalatt
Seim sonrasnda gelen Demirel hkmeti poplist
politikalar srdrd
1993de kamu kesiminin operasyonel a
GSMHnn % 9.1ine ulamt
Btn abalara ramen poplist politikalar ancak
drt buuk yl srdrlebildi
Asaf Sava Akat
431
Asaf Sava Akat
1994 krizi
1993 yaznda Tansu iller DYP Genel Bakan ve

Babakan oldu
iller, 1994 Nisan aynda yaplacak yerel seimleri
dnerek faiz ve kuru bask altna almay denedi
Dolar 1 Ocak 1994de 15.000 TLden Nisan
1994de 40.000 TLye ykseldi
Dviz sknts olumad ama TLnin deerinde
byk d yaand
Nisan 1994de IMF ile Standby Anlamas
imzaland ve istikrar paketi ald
1994de TEFE art yzde 150ye ulat
Kamu ve zel kesimde reel cretler % 40 derek
1989 ncesi dzeylere geriledi
GSMH 1994de % 6 kld
432
Reel cretler
%
190
155
120
85
50
88Q1
89Q3
91Q1
92Q3
94Q1
95Q3
97Q1
Unit Wage Index Pri. Man. Ind. ($) (1997=100)
98Q3
00Q1
01Q3
Productivity Index
Asaf Sava Akat
433
Asaf Sava Akat
434
Faiz-d bte dengesi
Asaf Sava Akat
Cari ilemler dengesi
Reel dviz kuru

%
BILLION USD
3
100
435
90
-1 1987
80
1989
1991
1993
1995
1997
1999
-3
70
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
-5
-1
60
1987
-2
1989
Primary Balance/GDP
Asaf Sava Akat
1991
1993
1995
1997
1999
-7
Current Account Balance
Real Exchange Rate Index (1982=100)
436
Asaf Sava Akat
437
Asaf Sava Akat
Krizin tanm
Kriz nedir? rnein bir resesyondan fark nedir?
Ekonomik adan nasl ayrdederiz?
Krizi temel makroekonomik gstergelerde
sreksizlik denebilecek kadar byk dalgalanmalar
yaanmas hali diye tanmlayabiliriz
Krizde mali gstergeler ne kar: faizler, dviz
kuru ve enflasyon
Ekonomik faaliyet yavalarken faiz, dviz kuru ve
enflasyon fazla oynaklk gstermiyorsa resesyondur
lde ani ve byk hareketler krizi tanmlar
Birka gn yada hafta iinde lke paras deerinin
te birini kaybederse, enflasyon iki katna karsa,
faizler gkyzne ularsa bu bir ekonomik krizdir
MAL KRZLER
Bankaclk kesimi sorunlar ve konjonktr
Onuncu Blm
Asaf Sava Akat
439
Asaf Sava Akat
438
Krizin nedenleri
440
Genelde kamuoyu ekonomik krizden ani ve byk

devalasyonlar anlar
Poplizmin krizle sonulandn grdk
Btn ekonomik krizleri ve byk devalasyonlar
poplist politikalara atfetmek yanltr
Bir ekonomi d borla finanse ettii byk ve
srdrlemez kamu aklar mevcut deilken
ekonomik kriz yaayabilir
rnein Dou Asya kaplanlar denen Kore,
Tayland, Malezya ve Endonezyada bte aklar
yoktu ama ok ciddi krizler oldu
Salkl bir kamu maliyesine ramen krizin nasl
oluabileceine bakmak gerekiyor
Asaf Sava Akat
441
Bilano krizleri
Bankaclk kesiminin shhati
Vade uyumsuzluu
Byk kamu aklar stne ina edilen poplist

politikalarn yaratt d aklar bizi cari ilemler
dengesi krizlerine gtrd
Krize giden bir dier yol mali kesim bilanolarnda
ciddi bozulmann yaanmasdr
Mali kesimdeki sorunlarn yaratt alkantlar bizi
bilano krizlerine yada mali krizlere gtrr
Kasdedilen zellikle banka bilanolarnda biriken
risklerin tanamaz hale gelmesidir
Bilano krizlerini anlamak iin bankaclk kesiminin
ileyiine daha yakndan bakmak gerekiyor
Baz riskler bankacln bizzat yapsnda yer alr;
dierleri uygulama gre deiir
Bankaclk kesimi gelimi yada gelien tm

ekonomilerin makroekonomik ileyiinde ve
istikrarnda anahtar role sahiptir
Bankalar tasarruf ve yatrm kararlar arasndaki
hayati ba oluturur
Bankaclktaki sorunlar evrisel akmn dzgn
ileyiini ok etkiler
rnein bankalar kendi sorunlarn zebilmek iin
ekonomiye verdikleri kredileri azaltma yoluna
gittikleri anda yatrm ve tketim harcamalarnn da
dmesine neden olurlar
talepteki gerileme ekonomiyi bir resesyona
sokabilir yada resesyonu derinletirebilir
Bankacln z, halktan toplanan mevduatn zel

kesim firmalarna yada devlete bor olarak
verilmesidir
Birinci ve en nemli risk, toplanan mevduatn vadesi
ile verilen kredilerin vadesinin ayn olmamasdr
Tm dnya lkelerinde banka mevduatlarnn
ortalama vadesi banka kredilerinin ortalama
vadesinden daha ksadr
Buna vade uyumsuzluu (maturity mismatch) denir
Vade uyumsuzluu banka varlklarnn (krediler)
ortalama vadesi ile banka ykmllklerinin
(mevduat) vadesi arasndaki zaman farkdr
Fark bydke faiz riski artar
Asaf Sava Akat
442
Asaf Sava Akat
443
Asaf Sava Akat
444
Vade riski ve faiz volatilitesi
Para cinsi uyumsuzluu
Kur riski ve volatilitesi
Bankann mevduata dedii faiz fonlama maliyetidir

Banka kredi faizlerini fonlama maliyetinin stnde
tesbit eder: aradaki fark bankann kardr
Genelde kredi faizleri kredi sresince sabit kalr
Ancak, fonlama maliyetinde byk artlar olmas
halinde banka kredilerinden zarar edecektir
Faiz haddinde ani ve byk bir artn fonlama
maliyetine etkisi mevduat ortalama vadesine baldr
Vade ksaldka, etki artar
Faiz volatilitesinin ykselmesi halinde bankalar
mevcut kredilerinden zarar etmeye balarlar
Bu olay bankaclk kesiminin yapsndan
kaynaklanr: tm bankalar iin geerlidir
Banka mevduatlar ve kredileri lke paras cinsinden

yada baka lkeler paralar cinsinden olabilir
lke iinde yabanc paralarn da kullanlmas (para
ikamesi yada dolarizasyon) halinde yerleikler
yabanc para cinsinden mevduat tutar
Banka yurtiinde kredi vermek iin yurtdndan
borlanmaya gidebilir
Neticede her bankann yabanc para cinsinden
varlklar ve ykmllkleri oluur
Para cinsi uyumsuzluu (currency mismatch) yabanc para ykmllk ve varlklar arasndaki farktr
Aradaki fark bydke bankann dviz kurundaki
oynamalar karsnda riski artar
Bir banka varlk ve ykmllnn neden iki farkl

para cinsinden olmasn kabul eder?
Banka aradaki faiz farkndan yararlanmak iin
(arbitraj) bir para cinsinden borlanp baka bir para
ile bor verir
Dviz ykmllk - TL varlk halinde, ykmlln fonlama maliyeti denen faiz art kurdaki
deimenin anaparada yol at deiimdir
Dviz kurunda volatilite bankann byk anapara
(sermaye) karlar/zararlar yazmasna neden olur
Beklenmeyen devalasyonlar dviz varl dviz
ykmllnn altnda olan bankalarda (ak
pozisyon) byk zararlar demektir
Asaf Sava Akat
445
Asaf Sava Akat
446
Asaf Sava Akat
447
Banka iflaslar
Mevduat sigortas
Bankaclkta ahlaki zafiyet
Vade ve kur risklerini iyi ynetemeyen bir banka

mevduat sahiplerine kar ykmllklerini yerine
getiremez hale gelecektir
Teknik olarak iflas etmesi gerekir
Banka iflaslar mevduat sahiplerini tedirgin eder ve
bankalardan mevduat ekilmesine yol aar (bank
run)
Balayan tehlikeli ksr dng reel ekonomiyi ok
olumsuz etkiler (Byk Buhrann nedenlerini
hatrlayalm)
Yani hkmetler banka iflaslarndan ok ekinir
flas edecek banka bydke iflas etmesi zorlar
flas iin ok byk zdeyii bunu zetler
Bir zm banka mevduat sahiplerini koruyan

tasarruf mevduat sigortasdr
Normal koullarda mevduat sigortas banka sistemi
tarafndan denen primlerle finanse edilir
Kriz durumlarnda nemli bir blm dorudan
vergi mkellefinin stnde kalr
Sisteme katlmak zorunludur
Genel kural nceden saptanan bir tavann altnda
kalan kk mevduat sahiplerinin korunmasdr
Trkiyede olduu gibi zel koullarda (1994 krizi)
sigorta tm mevduat kapsayabilir
Mevduat sigortas bankalara hcum tehlikesini
ortadan kaldrr ama baka sorunlar yaratr
Ahlaki zafiyet (moral hasard) son dnemlerde

iktisat teorisinde sk kullanlan bir kavramdr
Etkinlik cretlerinde bir uygulamasn grdk
Mevduat sigortas bankaclk sektrnde benzer bir
durum yaratr
Nihai riskin vergi mkellefi tarafndan yklenmesi
bireysel bankay ve mevduat sahibini ar riskli
davranlara tevik eder
Banka risk ynetimini ihmal ederek yksek getiri
beklentisi ile riskli kredilerini arttrr
Tasarrufu likidite sknts eken bankalarn yksek
faiz teklifini kabul eder
Bylece bir ahlaki zafiyet ksr dngs oluur
Asaf Sava Akat
448
Bankalarn denetlenmesi
Bankaclk sorunlar, mali disiplinin salanmasnn
ve dzgn para politikasnn makroekonomik istikrar iin gerekli fakat yeterli olmadn gsterir
Bankaclk kesiminin etkin denetimi, ahlaki zafiyetin olumasn engellemek ve bankalarn vade/kur
risklerinin sistemik tehlike yaratmayacak dzeylerde
seyretmesini salamak asndan hayatidir
Riskleri azaltacak bir tedbir bankalarn sermaye
yeterlilik oranlarn ykseltmektir
Banka zkaynaklarnn hesaplanmasnda varlklarn
gereki ekilde deerlendirilmesi ok nemlidir
Yolsuzluk (zayf kanun hakimiyeti) bankaclk
kesiminin denetlenmesini zorlatrr
Asaf Sava Akat
449
Kreselleme ve mali kesim

Kreselleme sreci bankaclk kesiminde yapsal
sorunlar bytmtr
Sermaye hareketlerinin serbest kalmas ile birlikte
zellikle gelien lke bankaclk kesimlerinde kur
riskinde nemli bir art grlmtr
Konvertibilite gelien lke bankalarna d
bankalardan borlanp ierideki yksek reel
faizlerden yararlanma olanan vermitir
Yabanc bankalar kendi paralar ile bor verdikleri
iin kur riski tamadklarn dnmlerdir
1990 sonrasnda gelien lkelerde konvertibiliteye
geile mali krizler arasnda gzlenen yakn ba bu
somut olgudan kaynaklanr
Asaf Sava Akat
450
Scak para ve kur rejimi

Faiz arbitrajndan yararlanmak iin bir lkeye giren
ksa vadeli yabanc kaynaklara scak para deniyor
Scak nk geldii hzla lkeden kabiliyor
Trkiye dahil, sorunlu gelien lkelerin tmnde
ksa vadeli yabanc kaynak kullanld grlyor
Scak parann iki temel nkoulu vardr
Reel faizler yksek seyretmelidir
Ak yada rtk kur garantisi olmaldr
kincisi zellikle nemlidir: formel olarak aklanmasa bile MBnn para politikasnda dviz kurunda
istikrara ncelik verecei inanc olmadan ksa vadeli
yabanc kaynak girii ok kstl kalr
Kreselleme lemini hatrlayn
Asaf Sava Akat
451
Asaf Sava Akat
452
Asaf Sava Akat
453
Krize giden farkl yol
Yatrm balonu iiyor
Balon nasl patlayacak?
imdi mali krizle sonulanacak bir konjonktr

senaryosu yazalm
Temel varsaym: kamu maliyesi dengededir ve
enflasyon dktr (poplist politika yoktur)
Bu durumda ekonomik bymenin motoru kamu
ann pompalad i talep deildir
talep kamu a dnda nereden kaynaklanabilir?
Milli gelir zdeliinden nihai tketim ve yatrm
harcamalarndaki artn da i talebin canl
seyretmesini salayacan biliyoruz
Tketim ve yatrm harcamalarnn gc ksa
dnemde ok olumlu bir konjonktr yaratr:
ekonomi hzla byr (boom)
Yatrm harcamalarndaki art hzl bymeyi, hzl

byme canl talebi, canl talep tekrar yatrm
harcamalarnn artmasn getirir
Byme fazilet dngs (virtuous cycle) oluur
Bu duruma yatrm balonu (investment bubble) ad
verilir: balon nk srdrlebilirlii phelidir
Bu srete genellikle gayrimenkul fiyatlarnda ve
borsada (varlk piyasalarnda asset markets)
benzer bir balon oluur
talepteki canlln i faizleri dnya dzeyinin
stnde tutmas banka kesimi aracl ile ksa vadeli
d kaynak giriini (scak para) hzlandrr
Kamu maliyesinde dengeye ramen d ak byr
D bor verenler eninde sonunda lke mali kurumlarn bilanolarndaki krlganln farkna varr
D kaynaklar kuruyunca dviz skntsn balar
Yabanclar sistem kmeden kma derdine der
Kur riski yerleiklerin dviz talebini tetikler
kisi birden dviz talebini patlatr
Bu durum Sermaye Akm CF erisinde yukar doru
ciddi bir kaymaya tekabl eder
Bankaclk kesiminde hem vade hem de kur riski
realize edilme noktasna gelmitir
Bilano kkenli sorunlar aniden dviz, para ve bono
piyasalarnda ciddi bir eritme (meltdown) ile
sonulanr: kriz gelmitir
Asaf Sava Akat
454
Asaf Sava Akat
455
Asaf Sava Akat
456
MBnn amaz
Mali kriz
Kriz sonras politika opsiyonlar
Bu sre iinde MBna bakmakta yarar var

deal durum MBnn yatrm balonunu zamannda
tehis ederek para politikasn skmasdr
Byk bir ihtimalle hkmet ve ialemi tarafndan
ekonomik bymeyi engellemekle sulanacaktr
Balon olutuktan sonra opsiyonlar ok kstldr
Para politikasnn kslmas reel ekonomide iflaslar
arttracandan banka bilanolarn bozacaktr
Bunu yapmad takdirde ekonominin tam gaz bir
mali krize girmesi kanlmazdr
MBlar genellikle balonun kendi i mant ile
patlamasn beklemeyi tercih ederler
Varlk fiyat balonlar MB iin daima sorundur
Mali kriz, byme-mali istikrar-scak para fazilet

dngsnn klme-enflasyon-iflaslar ksr
dngsne dnt andr
Birgn dviz piyasasna sadece alclar, tahvil
piyasasnda sadece satclar gelir
Kur ve faiz engellenemez ekilde ykselmeye balar
Bankalar kredilerini geri ardka reel ekonomiyi
kertir ve kendi bilanolarn bozarlar
Varlk piyasalarndaki balonlar ayn iddette patlar
Hkmetin krizi maliye yada para politikas
tedbirleri ile engellemesi mmkn deildir
Buna karlk kriz sonrasnda nnde farkl
opsiyonlar mevcuttur
Kreselleme lemi gene ibandadr

Yksek faiz ve devalasyon karsnda hkmet iki
farkl yol seebilir
Biri konvertibiliteyi kaldrmaktr (Malezya)
Bu takdirde MB hem kuru hem de faizi denetleme
olanana kavuur: piyasasndaki erimeyi durdurur
Dieri IMF destei talep etmektir (Kore, vs.)
Ksa vadeli borlar IMF kaynaklar ile ikame edilir
Buna karlk IMF maliye ve para politikalarnn
sklmasn talep eder
Ekonomi konvertibilite iinde daha dk bir reel
kur/milli gelir ve daha yksek enflasyonda yeni
dengesine oturur
Asaf Sava Akat
457
Asaf Sava Akat
458
Asaf Sava Akat
459
Stiglitzin IMF eletirisi
IMF ve ahlaki zafiyet
Devlet iflas eder mi?
IMFnin mali kesim bilanolarndaki krlganlktan

kaynaklanan krizlerin tedavisinde poplist krizlerle
ayn yntemleri kullanmas eletirilmitir
En gl eletiri Nobel dl sahibi Dnya Bankas
eski ba ekonomisti Joseph Stiglitzden geldi
Stiglitz mali kriz durumunda maliye ve para politikalarnn sklmasnn krizi derinletirdiini nerdi
Monetarist yaklamn reel ekonomide kayplar
arlatrdn syledi
Esas amacn bu lkelere bor veren uluslararas
bankalar IMF kredileri ile kurtarmak olduunu
iddia etti
IMF bu eletiriye sert ekilde kar kt
Stiglitzin eletirisi fevkalade nemli bir soruna

iaret etmektedir
Sabit kur rejimi uygulayan lkeye kendi paralar ile
ve yksek faizle bor veren yabanc bankalar iler
sktnda paralarn IMF sayesinde geri
alacaklarn dnrler mi?
Bu takdirde karmzda IMF politikalarn yaratt
ciddi bir ahlaki zafiyet vardr
Yabanc bankalarn elde ettikleri yksek faiz
hakszdr nk bir risk karl deildir
Yabanc bankalarn verdikleri borcun batmas
riskine katlanmalar doru yaklamdr
Ya borlu devlet yada kamu bankalar ise?
Ahlaki zafiyet sorunsalnn kamu d borlarna

tanmas ilgin bir tartmay gndeme getirir
Gelien lkeler mali sistemden dnya ortalamasnn
stne faizlerde (yksek risk primi) d bor alr
Dviz likiditesi kaybolunca gene IMF devreye girer
Kamu d borcunu yeniden yaplandrmay kolaylatran bir yntem (iflas yada konkordato) d
borta ahlaki zafiyet amazn zecektir
ABDde muhafazakar (Cumhuriyeti) kesimler bu
eletiriyi benimser
Buna karlk bor veren bankalar ve bor alan
devletler itiraz eder: bu ihtimal borlanma risk
primini (faizi) ykseltecektir
Asaf Sava Akat
460
Asaf Sava Akat
461
ABDde bankaclk sorunlar
Japonyada bankaclk sorunlar
Bankaclk kesimi sorunlarna gelimi lkelerde de

raslanmaktadr
1980lerin sonunda ABDye zg bir banka biimi
olan Saving and Loan Associations ciddi geri
gelmeyen krediler, eksi net varlk, yolsuzluk, vs.
sorunlar ile karlat
Hkmet hzla sorunlarn stne gitti
Sorunlu bankalar derhal bu konuda uzmanlam bir
kamu kuruluuna aktarld
Sorunlarn mali sisteme sramas engellendi
Reel ekonomiyi etkilemesine izin verilmedii iin
vergi mkellefine nihai maliyeti ngrlen
miktarlarn bile altnda gerekleti
Japonya 1980lerin ikinci yarsnda daha nce

anlatlana ok benzeyen bir yatrm ve varlk fiyat
balonu yaad
Japon MBs 1990larn banda para politikasn
skarar balonu patlatt (mali kriz olmad)
Ama banka bilanolarnda byk sorunlar olutu
Maliyetin yksekliini gren Japon hkmeti soruna
mdahele etme cesaret ve kararlln gsteremedi
Zaman getike banka bilanolar daha da ktleti
Daha sonra yaplan daha byk yardmlar yetmedi
Banka kesimi sorunlarna mdahalede gecikme
Japon ekonomisinin son on yldaki ok kt byme
performansnn en nemli nedenlerinden biridir
Asaf Sava Akat
463
Asaf Sava Akat
464
Asaf Sava Akat
462
Trkiyede bankaclk sorunlar

Trkiyede 2001de yaanan mali krizin kkeninde
poplist evrim (d denge) deil bankaclk kesimi
sorunlar yatmaktadr
Kamu bankalar Hazineden alacaklarn (grev
zararlar) gecelik fonluyordu (vade uyumsuzluu)
zel bankalar d bor alarak devlete ve kamu
bankalarna TL salyordu (para cinsi uyumsuzluu)
Gecelik fonlama ile kamu kad tayan zel
bankalar da vard (Demirbank)
Kasmda likidite krizi kamu bankalarnn ve ksa
vadeli kaynakla Hazine bonosu tutanlarn, ubatta
TLye saldr ise ak pozisyonu olan zel bankalarn
bilanolarnda byk hasar yaratt
Asaf Sava Akat
465
Kriz gstergeleri
Enflasyonun tarihi
Poplist evrimin tersine, mali krizlere nceden

iaret eden ekonomik gstergeler bulmak zordur
lk akla gelen cari ilemler dengesi adr: d
fazla ile mali kriz oluabilecei pek dnlmez
1998de Rusyann dev cari fazlas vard
lke parasnn deer kazanmas bir gsterge olabilir
Pek ok lkede sert bir alkant yaanmadan lke
parasnn deer kaybna raslanr
Kamu borcunun milli gelire ve i mali piyasaya
kyasla orann ykseklii nerilebilir
ok yksek bor oran ile mali krizle tanmam
lkeler oktur
Tm vakalarda geerli gsterge mevcut deildir
Enflasyon tanmn hatrlayalm: fiyatlar genel

seviyesindeki devaml artlara enflasyon diyoruz
Bugnk anlam ile enflasyon yeni bir olaydr
Kymetli madenlerin para olarak kullanld
dnemlerde enflasyona iki neden yol aabilir
Kymetli maden arznda ani bir art (rnein
15.inci yzylda Amerikann kefi sonras)
Hkmdarn darpanede baslan sikkedeki kiymetli
maden miktarn drmesi (tai)
Her ikisi de geici, ksmi ve ender olaylardr
Enflasyon kat para ile, zellikle Altn Standardnn
terkedilmesinden sonra (kanuni para) yaygnlk ve
kalclk kazanmtr
Asaf Sava Akat
466
Piyasa ekonomisinde enflasyon

Piyasa ekonomilerinde uzun dnemde yksek
enflasyona ok ender raslanr
Gelimi piyasa ekonomilerinde bar dneminde
fiyatlar genel seviyesinde hzl artlar kural deil
istisnadr
ABD, ngiltere, Kanada, Avusturalya, svire gibi
lkelerin hala birka yzyl nce tesis edilmi para
birimlerini kullandklarna dikkat ekelim
Buna karlk sava iinde lkelerde sk sk
enflasyon grlmtr
nk fiyatlar genel seviyesinde istikrar (parann
deerinin korunmas) piyasa ekonomisinin etkin
ileyii iin ok nemlidir
YKSEK ENFLASYON
Nedir? Nasl oluur?
Onbirinci Blm
Asaf Sava Akat
467
Asaf Sava Akat
468
Sava aras hiperenflasyonlar
Sava sonras enflasyonu
Modern dnemin ilk hiperenflasyonlar Birinci

Dnya Sava sonrasnda Orta Avrupada yaanmtr
Almanya, Avusturya, Macaristan ve Polonyada
1921-24 arasnda fiyatlar genel seviyesinde 100 ile
10 milyar kat mertebesinde artlar oldu
zellikle Alman hiperenflasyonu iyi bilinir
Enflasyonist tehlike kat (kanuni) parann
yapsnda daima mevcuttur
Hiperenflasyonun orta snfa vurduu darbe bu
lkelerde daha sonra ok vahim sonular douran
siyasi alkantlar yaanmasnn kmsenmeyecek
nedenlerinden biridir
Gelimi lkelerde baka hiperenflasyon olmad
kinci Dnya Sava sonrasnda, zellikle 1970ler

ve 1980lerde, gelimi sanayi lkelerinde enflasyon
uzun dnem eilimlerinin stne kmtr
Bu srete 1974-80 arasnda petrol fiyatlarnn 15
kat artm olmasnn byk etkisi vardr
1990larda dnyada enflasyon tekrar denetim altna
alnmtr
Halen dnya ekonomilerinin ok byk blmnde
enflasyon dk dzeyde seyretmektedir
Son yllarda baz lkelerde deflasyon ciddi bir sorun
olarak grlmeye balamtr (Japonya)
Buna karlk baz lkelerde ve baz dnemlerde ok
yksek enflasyon oranlar grlmtr
Asaf Sava Akat
469
Yksek enflasyon lkeleri
472
TFE
(%)
1960
Almanya
100
svire
100
Hollanda
100
Belika
100
ABD
100
Japonya
100
Kanada
100
Tayland
100
Fransa
100
ngiltere
100
Hindistan
100
Msr
100
Gney Kore (*)
100
Yunanistan
100
Meksika
100
Trkiye
100
Arjantin
100
(*) Seri 1966 ylndan balamaktadr.
Asaf Sava Akat
Cevaplandrlmas gereken ok soru vardr

Neden baz lkelerde ve dnemlerde fiyatlar genel
seviyesi hzla ykselirken baka lkelerde ve
dnemlerde istikrarl seyreder?
Enflasyonun nedenleri nelerdir?
Ksa ve uzun dnemde enflasyon ekonominin
performansn nasl etkiler?
Enflasyondan kimler yararlanr, kimler zarar
grr?
Bir piyasa ekonomisi uzun dnemde enflasyonla
yaayabilir mi?
Enflasyonla mcadele etmek gerekir mi?
Gerekirse nasl?
475
Ortalama
TFE
2000
342
382
498
382
581
550
615
757
813
1.367
2.160
3.734
1.965
6.419
491.460
27.221.930
144.071.709.066.919
Enflasyon
3,1
3,4
4,1
3,4
4,5
4,4
4,6
5,2
5,4
6,8
8,0
9,5
9,2
11,0
23,7
36,7
101,4
2001
1,7
0,7
3,8
2,6
1,1
-1,4
1,3
0,3
2,0
1,3
4,9
2,5
-1,1
3,4
4,8
68,5
4,0
473
Ortalama
1960-2000
1960s
Almanya
3,1
2,6
svire
3,4
3,5
Hollanda
4,1
4,8
Belika
3,4
3,5
ABD
4,5
2,8
Japonya
4,4
5,5
Kanada
4,6
3,1
Tayland
5,2
1,8
Fransa
5,4
3,8
ngiltere
6,8
3,9
Hindistan
8,0
7,7
Msr
9,5
4,2
Gney Kore (*)
9,2
Yunanistan
11,0
2,3
Meksika
23,7
2,9
Trkiye
36,7
4,4
Arjantin
101,4
23,2
(*) Seri 1966 ylndan balamaktadr.
Asaf Sava Akat
Enflasyon ve kaynak israf

Ksele maliyetleri ekonomik aktrlerin enflasyon
karsnda para tutmay azaltmalar sonucu deer
retmeden kullanlan kaynaklara tekbl eder
Enflasyonla birlikte insanlar bankaya daha sk
giderler ve ayakkablarnn kselesi ypranr
Men maliyetleri sadece enflasyon yznden
kullanlan ek kaynaklara tekabl eder
Dk enflasyonda fiyat listeleri uzun sreler iin
geerli kalr
Yksek enflasyon ortamnda fiyatlar sk sk
deitirmek iin ek kaynak kullanmak zorunluluu
ortaya kar
Bu kaynaklar retimden alkonulmaktadr
Enflasyon (%)
1970s
4,9
4,5
7,5
4,5
8,1
9,8
8,8
10,2
10,2
14,9
7,6
10,1
16,5
15,5
18,5
29,2
149,3
1980s
1,5
2,4
1,2
2,4
3,7
1,4
4,4
3,0
4,4
5,3
8,2
18,3
4,1
17,9
76,6
48,5
460,3
1990s
2,1
1,3
2,3
1,3
2,6
0,6
1,5
4,8
1,5
2,7
8,8
7,9
4,8
8,0
19,7
80,8
3,3
474
Enflasyon ve gelir
ktisatlarn byk ounluu ylda % 2-3 gibi

dk dzeylerin stnde enflasyonu tasvip etmez
Az sayda iktisat ise mutlak fiyat dzeyi istikrarn
(sfr enflasyon) savunur
ktisatlar enflasyona kaynak israfna yol aarak
ekonominin uzun dnem ortalama byme hzn
drd iin kar karlar
Bir dier neden enflasyonun servet dalmnda yol
aabilecei keyfi (arbitrary) deiikliklerdir
Enflasyonun iktisat olmayan kamuoyunda
alglanma biimi ile iktisatlar tarafndan
deerlendirilmesi arasnda byk farklar vardr
Bu konularn ayrntsna inelim
Asaf Sava Akat
471
Dnyada enflasyon: onyllar
TFE
Asaf Sava Akat
Enflasyonun maliyetleri
Enflasyonu anlamak
Asaf Sava Akat
470
Dnyada enflasyon: uzun dnem
On, yirmi, otuz yl gibi uzun sreler boyunca yksek

enflasyon yayan bir dizi lke vardr
En iyi bilinen rnekler Latin Amerikadadr
Blgenin byk ekonomisinde (Brezilya,
Arjantin ve Meksika) uzun sren yksek enflasyon
dnemleri oldu
Arjantin ve Brezilya birden fazla hiperenflasyon
sonucu para birimlerini deitirdiler
1970lerin ortasnda itibaren Trkiye yksek
enflasyon lkesidir
Kapitalizme gei dneminde eski komnist
lkelerde de yksek enflasyon grlmtr
Baz Afrika lkelerinde enflasyon hala yksektir
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
476
Enflasyon ve fiyat mekanizmas

Enflasyon kaynak dalmnn temel arac olan nisbi
fiyat gstergelerini bozar
Ykselen nominal gelirler tketicilere yanl bir
zenginlik duygusu vererek tketim-tasarruf
kararlarnda yanltr
Uzun zaman aralklarnda satn alnan mallarda
tketiciler doru fiyatn ne olduunu unuturlar
Sektrler arasnda fiyat ayarlamalarnn yapl
skl ok deiir
Btn bunlar kaynaklarn etkin dalmn engeller
Kaynak dalmnda etkinliin azalmas aslnda
verimliliin ve dolays ile hayat standardnn
azalmas demektir
ktisadi analizin saptad enflasyon maliyetleri

sradan vatandalarn inanlar ile eliir
Kamuoyundaki genel kan enflasyonun bireylerin
gelir ve yaam standartlarnda de yol atdr
(hayat pahall)
Bu gr tek kelime ile yanltr
Bir mal yada hizmeti satn alan kiiye yksek gelen
fiyat onu satan retici iin yksek gelirdir
Mal ve hizmetlerin nominal fiyatlar ancak nominal
gelirlerle birlikte ykselebilir
Tanm icab nominal gelirlerdeki art fiyatlarda
yaanan enflasyona eittir: baka trl olmas
mmkn deildir
Asaf Sava Akat
477
Enflasyon ve vergiler
Enflasyon ekonominin vergi yapsnda ciddi
sorunlara yol aar
Sermaye kazanlarnda nominal imeye yol aar:
sermaye kazanlarndan alnan vergilerin nominal
oran sabit kalsa bile reel oran ykselir
Faiz gelirlerinde nominal imeye yol aar: nominal
gelir vergisi oran sabit bile kalsa reel gelir vergisi
oran artar
Her iki durumda, vergi ncesi reel kar/gelir olmayan
hallerde yksek vergiler denebilir
Sermaye kazanlarnn ve faizlerin yksek
vergilenmesi sermaye piyasasnn gelimesini
engeller
Asaf Sava Akat
478
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
481
ABD: enflasyon ve para arz
484
480
Enflasyon ve kamu a

Bte aklarnn mali piyasalardan borlanma
yerine MB kaynaklarndan (para basarak)
karlanmas enflasyonu ykseltir
Kamunun borlanaca dzeyde gelimi mali
piyasalar mevcut deilse, bte a veren bir
hkmetin zaten baka aresi yoktur
Bu durumda enflasyon para tutanlardan alnan bir
vergi nitelii kazanmaktadr (enflasyon vergisi)
Tm yksek enflasyon lkelerinde enflasyonun
balang nedeni bte ann MB tarafndan
finansmandr (ilk gnah)
Bu koullarda bte ann bykl ile para arz
art hz ve enflasyon birebir ilikilidir
Asaf Sava Akat
482
Maliyetler ve enflasyon
Bte a ekonomide bir aktrn gelirinin stnde

harcama yaptna iaret eder
Mal-hizmet piyasasnda talep fazlas oluur
Bte a MB tarafndan karlanmas tketim
harcamalarnn faizdeki ykselme ile kslmas
yolunun kapatlmasdr
lke parasnn deer kazanmas (ithalat art) mal
piyasasnda talep fazlasn masedebilir ama hizmet
piyasasnda (non-tradables) talep fazlas srer
D ak korkusu ile kurun deer kazanmasna izin
verilmiyorsa ithal girdi maliyetleri ykselir
Gevek maliye politikas gevek para politikas ile
birleince sonu daima enflasyonun hzlanmasdr
Asaf Sava Akat
Beklenmeyen enflasyon
Yaln bir mekanizma
Asaf Sava Akat
479
Yksek enflasyonun yukarda saylan maliyetlerinin

tm ekonomik aktrlerin enflasyonu beklemeleri ve
doru tahmin etmeleri hali iin geerlidir
Enflasyonda beklenmeyen bir art borlularla
alacakllar arasnda normal koullarda asla kabul
edilmeyecek keyfi servet transferine yol aar
Yani beklenmeyen enflasyon toplumsal serveti keyfi
ekilde yeniden datr
Borlular (devlet, irketler) enflasyondaki ani
trmanmadan karl kar: dedikleri reel faiz der
Alacakllar (mevduat sahibi, bankalar)
enflasyondaki ani tirmantan zararl kar: elde
ettikleri reel faiz der
Para ikamesi (dolarizasyon)

Yksek enflasyon lke parasnn hesap birimi ve
servet saklama fonksiyonlarn ifa edemez hale
gelmesidir
Yksek enflasyon ortamnda ekonomik aktrler
eninde sonunda lke parasn gvendikleri bir baka
lke paras ile ikame etmeye balarlar
Bu ekilde kendilerini enflasyondaki beklenmeyen
dalgalanmalardan korumaya alrlar
Genellikle dolar ve euro gibi paralar tercih edilir
Mevduat iinde dvizle yada dvize endeksli
mevduatn pay artar
Nakit dviz kullanm yaygnlar
Para politikas asndan ok vahim sonular vardr
483
Enflasyon parasal bir olaydr
retim faktr ve temel girdi fiyatlarnda artn

enflasyona etkisi nedir?
Kamuoyunda yaygn kan maliyet artlarnn
enflasyonun temel nedenlerinden bir olduudur
AD-AS modeli ile birlikte petrol okunu inceledik
Faktr talebi mal-hizmet talebinden trevdir
Mal-hizmet piyasasnda arz fazlas varsa faktr
fiyatlar ykselse bile o dzeyi koruyamaz
Petrol gibi temel girdi fiyatlar ancak faktr
fiyatlarna yansmamas iin talep canl tutulduu
takdirde mal-hizmet fiyatlarna yansr
Ayn mant lke parasnn deer kayb haline de
uygulayabiliriz
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
485
Milton Friedmann dedii gibi, enflasyon daima ve

heryerde parasal bir olaydr
Bu ifadeyi iki ekilde tefsir edebiliriz
MB para arzn sabit tuttuu yada milli gelire paralel
ekilde arttrd takdirde enflasyon olmaz
Enflasyon varsa mutlaka MB para arznn milli
gelirden daha hzl artmasna izin vermitir
Yani enflasyonun nedeni daima para politikasdr
Doru yaklam, MBnn enflasyona neden
olacan bilmesine ramen para politikasn gevek
tutmak zorunda brakan koullarn aratrlmasdr
Enflasyonla ilgili tartmalarn konjonktr
politikalarnn da zn oluturduunu biliyoruz
Asaf Sava Akat
Dnya: enflasyon ve para arz

nc Kitap
TRKYE EKONOMS
VERLER
486
Asaf Sava Akat
487
MLL GELR
Birinci Blm
Asaf Sava Akat
490
Faktr gelirleri (TL)

retim faktrleri (emek, sermaye, vs)
Firmalar
Mal ve hizmetler
Harcamalar (TL)
Varsaymlar:
Devlet yok; Finans yok; D dnya yok
Asaf Sava Akat
488
493
Asaf Sava Akat
489
Ekonomide gelir ve harcama
Basit evrisel akm
Bir ekonomiyi oluturan ekonomik birimlerin elde

ettikleri toplam gelirin bykln saptamak pek
ok adan iimize yarar
ki dnem arasnda gelirin nasl deitiine
bakarz
Geliri baka lkelerle karlatrrz
Ekonominin tm asndan elde edilen gelir toplam
tanm icab yaplan harcama toplamna eittir nk
Her ilemde bir satc ve bir alc vardr
Harcanan her TL bir satc iin o kadar gelirdir
Makroiktisat u basit gerein stne kurulmutur
Herkesin geliri bir bakasnn harcamasdr;
herkesin harcamas bir bakasnn geliridir
Ekonomideki mal, hizmet ve faktr akmlarn basit

bir model stnde izleyebiliriz
Olay kavramakta kolaylk salamak zere devletin,
d dnya ile ilikileri ve mali kurumlarn olmad
sade bir ekonomi dnelim
Haneler ve firmalar iki temel ekonomik aktr
grubudur: retim firmalarda gerekleir
Bunlar iki tr piyasada kar karya gelirler
Mal ve hizmet piyasalar
retim faktrleri piyasalar
Bu piyasalarda iki tr akm yer alr
Reel akmlar: mal, hizmet ve faktr girdileri
Nominal akmlar: gelir ve harcama tutarlar
Asaf Sava Akat
491
Makroiktisadn k noktas ekonominin btn

asndan gelir ve harcama akmlarnn analizidir
in z aslnda ok basittir
Ekonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik
aktre gelir yaratr
Ekonomideki her gelir mutlaka bir ekonomik
aktrn harcamasdr
Makroiktisadn sorunlar u ekilde vazedilebilir
evrisel akmn dzgn ileyiini hangi
mekanizmalar salar?
evrisel akm ne zaman bozulur?
Bozulduu takdirde tekrar dzgn ilemesi iin
neler yaplabilir?
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
492
Milli gelir muhasebesi
Makroiktisat ve evrisel akm
evrisel akm emas
Haneler
Asaf Sava Akat
494
Bir dnem iinde ekonomide retilen toplam gelirin

ve tanm icab ona eit olan toplam harcamann
llmesine milli gelir muhasebesi denir
Gayrisafi Yurtii Hasla, Gayrisafi Milli Hasla, Milli
Gelir, vs. milli gelir muhasebesi tarafndan
gelitirilen llerdir
Temel hususun unutulmamas gerekir: ayn iktisadi
olayn farkl vechesi vardr
Mal ve hizmetlerin retimi ve sat
Mal ve hizmetlere yaplan harcamalar
Mal ve hizmetlerin retiminden elde edilen faktr
gelirleri
Hesaplar bunu gznne almak zorundadr
Asaf Sava Akat
495
GSYH
GSYHnn zellikleri
Katma deer stne
Milli gelir muhasebesini Trkiye statistik Kurumu

TK (eski Devlet statistik Enstits DE) tutar
DE eyrek (aylk) ve yllk olarak milli gelir
hesaplarn yaynlar
En nemli milli gelir lsne Gayrisafi Yurtii
Hasladr GSYH denir (Gross Domestic Product
GDP)
GSYH bir dnemde lke iinde retilen nihai mal ve
hizmetlerin toplam piyasa deerini temsil eder
GSYH ekonomide retilen ve hukuken serbeste
piyasalarda satlan btn kalemleri kapsar
Buna karlk hukuken yasak olmasna ramen
retilen/satlan mallar (uyuturucu, vs.) kapsamaz
GSYH hesaplanrken tm retim cari piyasa

fiyatlarndan hesaba katlr
GSYH sadece nihai mallarn piyasa deerini
kapsar; ara mallarn piyasa deerini hesaba alnmaz
GSYHnn iinde mallar kadar hizmetler de yer alr
Gda, giyim, otomobil, deterjan, vs. elle
tutulabilen (tangible) mallardr
Sa tra, ev temizlii, doktor vizitesi, eitim vs.
elle tutulmayan (intangible) hizmetlerdir
GSYH cari dnemde retilen tm mal ve hizmetleri
kapsar fakat gemite retilmi mallarn el deitirmesi (ikinci el otomobil yada eski ev alm-satm)
hesaba girmez
Milli gelir muhasebesinde nemli bir tehlike nihai

mal ve hizmetlerin retimde kullanlah girdilerin ok
kere hesaba dahil edilmesidir (ifte kayt)
rnein ekmein iinde buday, un, tamaclk,
enerji, frn, vs. ok sayda girdi vardr
Ekmee ek olarak onlar da GSYHya katarsak
birden fazla kere saym oluruz
Katma Deer satlardan dier firmalardan satn
alnan girdilerin deeri kartlarak elde edilir
Katma deer tanm icab faktr gelirlerine (cret,
kar, faiz ve rant) eittir
Katma Deer Vergisi KDV bu sistemle alr
GSYH katma deeri hesaplar
Asaf Sava Akat
496
Asaf Sava Akat
497
Asaf Sava Akat
498
GSYH ve piyasa d retim
GSYH ve kayt d ekonomi
Gayrisafi Milli Hasla GSMH
GSYH piyasaya gitmeden hanelerin retip

dorudan tkettii mal ve hizmetleri kapsamaz
ki kadn birbirlerine ev ii yardmcs olarak giderse
GSYH artacaktr
nemli bir sorun tarmda kendi kendine yeterli
iftiliktir (subsistence agriculture)
Trkiye asndan zellikle gemite ok byk
deerlere ulayordu: ana rnler itibariyle tarm
retimi piyasaya kmasa bile GSYHya katlmtr
Muadil bir rnek konut sahipliidir
Teorik olarak sadece kiradaki konutlar GSYHye
dahil olmas gerekir
Fiilen konut sahiplii GSYHye alnr
Kamuoyunda kayt-d ekonominin GSYH

hesaplarna dahil olmadna inanlr
Bu gr doru deildir
Kayt-d vergi idaresi asndan bir sorundur
Gelir vergisini, hatta KDVyi demese bile,
reticilerin yaratt katma deeri kayt iinden
kullandklar girdilerden hareketle hesaplamak
mmkndr
Doallkla, kayt iine kyasla bir miktar kayp
olabilir ama kamuoyunda tahmin edildiinden ok
daha kktr
TK ana girdi miktarlarn (elektrik, imento, vs.)
dier lkelerle karlatrarak hesap salamas yapar
GSYH lke iinde belirli bir dnemde yaplan mal

ve hizmet retimini ler
Ancak, lke iinde retilen gelirin bir blm yurt
dnda mukim kii ve kurumlara aittir: rnein
darya yaplan faiz ve temett demeleri
Ayn ekilde, lkede mukim kii ve kuruumlarn
yurt dndan gelirleri olabilir: rnein yurt dndan
gelen faiz, temett ve ii dvizleri
Gayrisafi Milli Hasla (GSMH) bir lkede
yeleikler kiilerin elde ettikleri toplam gelirdir
GSYHya yurt dndan net faktr gelirlerinin
eklenmesi ile elde edilir
Trkiye asndan GSYHdan daha iyi bir ldr
Asaf Sava Akat
499
GSMHnn bilekenleri
500
Asaf Sava Akat
502
RETM
Ciftcilik
Ormanclk
Baliklk
Tarm Toplam
Tasocakclg
malat
Elektrik, gaz, su
Sanayi Toplam
nsaat Sanayi
Toptan ve Parakende
Otel ve Lokanta Hizmetleri
Ticaret Toplam
Ulastirma ve Haberleme
Mali Kurulular
Konut Sahiplii
Serbest Meslek Hizmetleri
zafi Banka Hizmetleri
SEKTRLER TOPLAMI
Devlet Hizmetleri
Kar Amac Olmayan zel Hizmetler
TOPLAM
Ithalat Vergisi
GSYIH (Alc Fiyatlaryla)
D Alemden Gelen
D Aleme Giden
Dis Alem Net Faktr Gelirler Toplam
GSMH (Alc Fiyatlaryla)
Asaf Sava Akat
HARCAMA
ZEL NHA TKETM
Gida-iki
Dayankl Tketim Mallar
Yar Dayankl ve Dayanksz Tk. Mal.
Enerji-Ulastrma-Haberleme
Hizmetler
Konut Sahiplii
DEVLETN NHA TKETM HARCAMALARI
Maa-cret
Diger Cari
GAYRSAF SABT SERMAYE OLUUMU
Kamu Sektr
Makine Techizat
Bina naat
Bina D naat
zel Sektr
Makine Techizat
Bina+Konut Insaati
STOK DEMELER
Mal ve Hizmet hracat
Mal ve Hizmet thalat
NET HRACAT
GAYRSAF YURT HASILA
Istatistiki Hata
GSYIH (statistiki Hata k.)
GELR
CRETLER
zel Sektr
Kamu Sektr
MAA
zel Sektr
Kamu Sektr
KEND HESABINA ALIAN
RANT
KAR
Firma-d kar
Firma kar
FAZ GELR
503
Reel ve nominal GSMH
GSYH deflatr
Milli gelir muhasebesi daima ve ancak cari fiyatlarla

tutulabilir: tersi imkanszdr
Nominal GSMH mal ve hizmet retimini o dnemde
fiilen geerli (cari) fiyatlarla hesaplar
Reel GSMH mal ve hizmet retimini baz alnan yln
(sabit) fiyatlar ile hesaplar
GSMH deflatr nominal milli geliri sabit fiyatlarla
milli gelire dntren enflasyon lsdr
Halen 1987 yl baz alnmakta, yani reel milli gelir
1987 fiyatlar ile hesaplanmaktadr
lke GSMHs ile dnemler aras karlatrma
yapmak iin reel GSMH kullanlr
Tm dier ller (dolar, vs.) yanltr
GSYH deflatr cari fiyat dzeyini baz yl fiyat

dzeyi ile karlatran enflasyon lsdr
Yani deflatr GSYH asndan genel fiyat
seviyesinde baz yla kyasla oluan deiimi yanstr
Deflatr aracl ile GSYHda oluan deiimin
fiyat deimelerinden kaynaklanan blmn
temizleyerek retim miktarlarndaki deiimi elde
ederiz
(Nominal G DP19xx )
Real G DP19xx =
X 100
(G DP deflator19xx )
G D P d e f la t o r =
501
Dier milli gelir lleri
Milli Muhasebe yntemleri
Tketim (C) haneler tarafndan tketim amac ile

satn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar (yeni
konut hari)
Yatrm (I) firmalar, haneler ve devlet tarafndan
sermaye mallar, binalar (yeni konut dahil) ve
stoklar iin yaplan tm harcamalar kapsar
Kamu tketimi (G) yerel ve merkezi idare tarafndan
satn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar fakat
transfer harcamalar dahil deildir
Net ihracat (NX) mal ve hizmet ihracatndan mal ve
hizmet ithalatnn karlmas ile bulunur
Temel makro zdelik:
Y = C + I + G + NX
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
N o m in a l G D P
u100
Real G DP
Net Milli Hasla NMH lke sermaye stoundaki

anma ve eskimenin (amortisman) GSYHdan
kartlmas ile elde edilir
Milli Gelir MG ifirmalarn devlete dedii dolayl
vergilerin (KDV, TV, vs.) NMHdan kartlmas
ve devletten aldklar sbvansiyonlarn eklenmesi ile
elde edilir
Kiisel Gelir hanelerin ve irket d firmalarn elde
ettikleri gelirdir: irketlerin datlmam karlar
haritir
Kullanlabilir Kiisel Gelir iKiisel Gelirden devlete
denen gelir vergileri indirilip devletten alnan
transferler eklenerek elde edilir
Asaf Sava Akat
504
GSMH: Sektrler itibariyle (1)

Ciftcilik
Ormanclk
Balklk
Tarm Toplam
Tasocakclg
malat
Elektrik, gaz, su
Sanayi Toplam
nsaat Sanayi
Toptan ve Parakende
Otel ve Lokanta Hizmetleri
Ticaret Toplam
Ulastirma ve Haberleme
Mali Kurulular
Konut Sahiplii
(-)zafi Banka Hizmetleri
SEKTRLER TOPLAMI
REEL (Trilyon TL)

2005
GSMH % Pay
15,6
10,7
0,7
0,5
0,4
0,3
16,8
11,5
1,6
1,1
36,4
25,0
4,9
3,3
42,8
29,4
6,2
4,2
30,2
20,7
4,8
3,3
35,0
24,0
19,8
13,6
2,3
1,6
6,2
4,2
3,3
2,2
1,8
1,3
130,5
89,6
NOMNAL (Milyar YTL)

2005
GSMH % Pay
46,1
9,5
1,8
0,4
2,1
0,4
50,0
10,3
7,0
1,4
101,2
20,8
15,5
3,2
123,7
25,4
21,3
4,4
82,2
16,9
17,5
3,6
99,7
20,5
71,7
14,7
21,5
4,4
22,4
4,6
16,9
3,5
12,5
2,6
414,6
85,2
Asaf Sava Akat
505
Asaf Sava Akat
GSMH: Sektrler itibariyle (2)

Ulatrma ve Haberleme
Mali Kurulular
Konut Sahiplii
(-)zafi Banka Hizmetleri
Dier Sektrler Toplam
SEKTRLER TOPLAMI
Devlet Hizmetleri
Kar Amac Olmayan zel Hizmetler
TOPLAM
Ithalat Vergisi
GSYIH (Alc Fiyatlaryla)
D Alemden Gelen
D Aleme Giden
Dis Alem Net Faktr Gelirler Toplam
GSMH (Alc Fiyatlaryla)
Asaf Sava Akat
REEL (Trilyon TL)

2005 GSMH % Pay
19,8
13,6
2,3
1,6
6,2
4,2
3,3
2,2
1,8
1,3
130,5
89,6
130,5
89,6
5,2
3,6
0,4
0,3
136,2
93,5
10,6
7,3
146,8
100,8
-1,1
-0,8
5,0
3,4
6,1
4,2
145,7
100,0
508
ZEL NHA TKETM

Gida-iki
Dayankl Tketim Mallar
Yar Dayankl ve Dayanksz Tk. Mal.
Enerji-Ulastrma-Haberleme
Hizmetler
Konut Sahiplii
Maa-cret
Diger Cari
Kamu Sektr
Makine Techizat
Bina naat
Bina D naat
zel Sektr
Makine Techizat
Bina+Konut Insaati
TALEP (stok deimeleri hari)
Asaf Sava Akat
Nominal ve reel GSYH

1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
511
Nominal GSYH
Faktr Gelirleri
Hizmetler
1,7
-10,4
-0,7
5,0
13,0
0,0
1,2
1989
-1,4
-2,1
-1,6
-0,9
-1,2
2,6
-1,0
1990
7,4
48,1
13,6
13,7
13,2
2,5
13,1
1991
3,2
3,3
4,2
-1,0
-5,6
2,3
1,9
1992
1,0
9,4
-3,0
9,3
10,2
2,6
3,3
1993
3,3
23,2
7,0
14,7
8,6
2,6
8,4
1994
-0,7
-29,3
-12,6
4,2
5,2
2,8
-5,3
1995
8,2
1,6
11,1
0,8
2,6
2,1
5,6
1996
2,4
35,6
11,4
5,3
9,4
2,4
8,5
1997
0,8
33,6
8,7
3,5
15,1
2,3
8,4
1999
-0,1
1,9
-0,8
-0,3
0,3
4,9
-8,2
-4,9
-0,8
-11,2
509
ZEL NHA TKETM

TALEP (stok deimeleri hari)
Stok Deiimi
Mal ve Hizmet thalat
NET HRACAT
GAYRSAF YURT HASILA (GSYH)
statistiki Hata
GSYH (statistiki Hata k.)
Asaf Sava Akat
(Trillion TL)
Ortalama
$/TL
GSMH
2,1
1,1
0,6
-2,6
Reel (Trilyon TL)

2005 GSYH % Pay
95,6
65,1
10,0
6,8
40,7
27,7
146,3
99,6
7,8
5,3
66,2
45,1
73,1
49,8
-6,8
-4,7
147,2
100,3
-0,4
-0,3
146,8
100,0
Nominal (Milyar YTL)

2005 GSYH % Pay
328,6
67,4
63,7
13,1
95,3
19,6
487,5
100,1
25,4
5,2
133,6
27,4
165,6
34,0
-32,0
-6,6
480,9
98,7
6,3
1,3
487,2
100,0
510
zel nihai tketim
(Milyar $) Deiim ndeks
Trilyon
TL
Dayanikli Yar Dayankl Enerjive Dayanksz UlastirmaTketim

Haberlesme
Tk. Mal.
Gida-icki Mallar
Hizmetler
Ozel
Nihai
Konut
Sahiplii Tketim
1989
227
3,0
230
2.124
107
18,8
123
1987
21,0
5,3
9,2
6,4
4,3
4,8
51,0
1990
393
4,1
397
2.609
151
40,8
173
1988
21,3
4,8
9,1
6,8
4,9
4,8
51,6
1991
630
4,3
634
4.180
151
0,1
173
1992
1.093
10
1.104
6.881
159
5,4
183
1993
1.982
15
1.997
11.047
179
12,9
206
1994
3.868
19
3.888
29.818
130
-27,7
149
1995
7.762
92
7.855
45.846
169
30,5
195
1989
21,0
4,7
9,0
6,7
4,8
4,9
51,1
1990
22,6
6,9
10,2
7,6
5,4
5,1
57,8
1991
23,3
7,1
10,6
7,5
5,1
5,2
58,9
7,8
10,3
8,2
5,7
5,3
60,9
1993
24,3
9,6
11,0
9,4
6,1
5,4
66,0
1994
1992
24,2
23,5
6,8
9,6
9,8
6,5
5,6
62,5
6,9
10,7
9,9
6,6
5,7
66,0
1996
14.772
206
14.978
81.591
181
6,9
208
1995
26,1
1997
28.836
557
29.393
152.438
189
4,5
218
1996
26,8
9,4
11,9
10,4
7,3
5,8
1998
52.225
1.293
53.518
261.675
200
5,5
230
1997
27,0
12,5
13,0
10,8
8,3
6,0
77,6
1999
77.415
868
78.283
421.076
184
-7,9
211
1998
26,9
12,4
13,0
11,3
8,3
6,1
78,1
1999
27,4
12,4
11,9
10,8
7,4
6,2
71,6
76,1
2000
124.583
1.013
125.596
625.208
199
8,4
229
2001
178.412
-1.928
176.484
1.228.367
145
-27,1
167
2002
277.574
-2.542
275.032
1.509.471
184
26,6
212
2003
359.763
-3.082
356.681
1.496.669
240
30,7
276
2003
28,7
13,9
11,5
10,8
8,4
6,5
79,9
2004
430.511
-1.579
428.932
1.425.772
302
25,6
347
2004
29,5
18,0
13,7
10,9
9,1
6,6
87,9
2005
487.202
12.709
486.401
1.344.025
362
20,1
417
2005
32,0
20,7
15,5
10,9
9,8
6,7
95,6
Asaf Sava Akat
512
2000
28,3
15,8
12,0
10,5
7,9
6,2
80,8
2001
27,3
11,0
11,0
10,6
7,2
6,3
73,4
2002
27,6
11,2
Asaf Sava Akat
Trilyon
TL
1989
Kamu
MakinaTehizat
Yatrm
2,4
Kamu
Bina
naat
1,1
Kamu
Toplam
Bina-d Kamu
naat
Yatrm
2,9
6,3
zel
Makina
Tehizat
Yatrm
4,0
11,3
10,6
7,8
6,4
74,8
513
Yatrmlar
Ozel
Nihai
Konut
Sahiplii Tketim
1988
1998
GSMH
507
GSYH: harcama kalemleri (2)
NOMNAL (Milyar YTL)

2005
GSYH % Pay
328,6
67,4
101,4
20,8
53,6
11,0
49,1
10,1
62,7
12,9
37,5
7,7
24,2
5,0
63,7
13,1
47,7
9,8
15,9
3,3
95,3
19,6
20,7
4,2
5,2
1,1
4,2
0,9
11,3
2,3
74,6
15,3
46,0
9,4
28,6
5,9
487,5
100,1
zel nihai tketim

Dayanikli Yar Dayankl Enerjive Dayanksz UlastirmaTketim
%
Haberlesme
Tk. Mal.
deiim Gida-icki Mallar
REEL (Trilyon TL)

2005
GSYH % Pay
95,6
65,1
32,0
21,8
20,7
14,1
15,5
10,5
10,9
7,4
9,8
6,7
6,7
4,6
10,0
6,8
5,2
3,6
4,8
3,2
40,7
27,7
7,8
5,3
2,6
1,8
1,5
1,0
3,7
2,5
32,9
22,4
23,9
16,3
9,0
6,2
146,3
99,6
GSYH ve GSMH: TL ve US$
Nominal GSYH
%
GSYH Reel GSYH
%
(Trillion TL)
Deiim Endeks Deflatr (Trilyon TL) Deiim Endeks
227
75,9
304
75,5
76
0,3
102
393
72,9
526
57,6
84
9,3
112
630
60,3
843
59,2
84
0,9
113
1.093
73,5
1.463
63,5
89
6,0
120
1.982
81,3
2.652
67,4
97
8,0
129
3.868
95,2
5.177
107,3
91
-5,5
122
7.762
100,7
10.388
87,2
98
7,2
131
14.772
90,3
19.769
78,0
105
7,0
140
28.836
95,2
38.591
81,2
113
7,5
151
52.225
81,1
69.892
75,3
116
3,1
155
77.415
48,2
103.604
55,8
111
-4,7
148
124.583
60,9
166.729
50,9
119
7,4
159
178.412
43,2
238.768
55,3
110
-7,5
147
277.574
55,6
371.476
44,4
119
7,9
159
359.763
29,6
481.469
22,5
125
5,8
168
430.511
19,7
576.151
9,9
137
8,9
183
487.202
13,2
652.019
5,4
147
7,4
196
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
GSYH: harcama kalemleri (1)
NOMNAL (Milyar YTL)

2005
GSMH % Pay
71,7
14,7
21,5
4,4
22,4
4,6
16,9
3,5
12,5
2,6
414,6
85,2
414,6
85,2
47,7
9,8
3,0
0,6
465,4
95,7
21,8
4,5
487,2
100,2
-0,8
-0,2
11,9
2,4
12,7
2,6
486,4
100,0
506
Yatrmlar
zel
binaToplam
konut
zel
yatrm Yatrm
8,3
12,4
Gayrisafi
Sermaye
Oluumu
%
Deiim
Kamu
Kesimi
MakinaTehizat
Yatrm
Kamu
Kesimi
Bina
naat
Kamu
Kesimi
Bina-d
naat
Toplam
Kamu
Kesimi
Yatrm
zel
Sektr
Makina
Tehizat
Yatrm
zel
sektr
binakonut
yatrm
Toplam
zel
Sektr
Yatrm
Toplam
Yatrm
Harcamal
ar
18,7
1989
-6,8
1,3
14,0
3,1
-1,7
3,4
1,7
2,2
1990
2,5
1,3
3,2
6,9
6,7
8,1
14,8
21,7
1990
3,9
13,3
11,4
8,9
66,5
-3,2
19,4
15,9
1991
2,6
1,3
3,2
7,0
7,1
7,8
14,9
21,9
1991
4,9
-1,3
0,8
1,9
1992
2,8
1,3
3,2
7,3
7,2
8,3
15,5
22,9
1992
9,2
2,3
1,2
4,3
2,4
6,1
4,3
4,3
1993
2,9
1,4
3,2
7,6
11,6
9,3
21,0
28,6
1993
3,7
11,4
0,1
3,4
60,5
12,8
35,0
24,9
6,0
-3,2
0,9
1,2
1994
1,0
0,9
3,0
5,0
9,0
10,1
19,1
24,0
1994
-64,0
-35,8
-8,2
-34,8
-22,5
7,6
-9,1
-15,9
1995
1,3
0,9
2,1
4,3
11,5
11,0
22,5
26,8
1995
22,2
0,9
-28,8
-12,4
27,6
9,2
17,9
11,6
1996
1,4
1,2
2,7
5,4
14,4
10,8
25,2
30,6
1996
12,1
30,3
29,3
24,4
25,2
-1,7
12,1
14,1
1997
2,0
1,5
3,5
6,9
17,4
10,8
28,2
35,1
1997
36,1
22,8
26,8
28,4
21,2
-0,4
11,9
1998
2,3
1,9
3,7
7,9
15,3
10,6
25,9
33,8
1998
19,1
25,0
6,3
13,9
-12,3
-1,8
-8,3
-3,9
1999
2,2
1,8
3,1
7,2
11,6
9,6
21,3
28,5
1999
-4,3
-1,6
-15,0
-8,7
-24,1
-8,8
-17,8
-15,7
14,8
2000
3,2
27,4
0,9
-2,1
7,6
0,0
6,2
2000
2,7
2,4
3,5
8,6
15,9
8,7
24,7
33,3
2000
20,3
31,6
12,2
19,6
37,2
-9,7
16,0
16,9
2001
-3,6
-30,4
-9,0
0,9
-9,3
2,1
-9,2
2001
1,6
1,9
3,2
6,7
8,0
8,0
16,1
22,8
2001
-39,1
-20,1
-10,3
-22,0
-49,5
-8,0
-34,9
-31,5
2002
0,9
2,1
3,1
-0,7
8,7
1,8
2,0
2002
2,1
2,4
3,2
7,7
8,2
6,7
14,9
22,6
2002
29,3
24,0
1,1
14,5
1,4
-15,8
-7,2
-0,8
2003
4,2
23,9
2,0
2,6
7,2
1,4
6,8
2003
1,5
1,7
3,3
6,5
12,3
6,0
18,3
24,8
2003
-29,8
-29,2
3,2
-15,9
50,3
-10,5
22,8
9,6
2004
2,8
29,7
18,8
0,3
9,3
1,8
10,0
2004
1,7
1,3
3,2
6,2
19,7
7,0
26,6
32,8
2004
14,8
-24,4
-3,2
-4,7
60,3
15,3
45,5
32,4
2005
8,2
15,0
12,9
-0,1
7,8
1,5
8,8
2005
2,6
1,5
3,7
7,8
23,9
9,0
32,9
40,7
2005
51,6
16,1
16,1
25,9
21,4
29,9
23,6
24,0
Asaf Sava Akat
514
Asaf Sava Akat
Kamu tketimi ve i talep

Trilyon
TL
Ozel
Nihai
Tketim
Gayrisafi
Sabit
Sermaye
Oluumu
Devletin
Devletin
Maa
Dier Cari
cret
harcamas Harcamas
515
Asaf Sava Akat
Kamu tketimi ve i talep
Devletin
Nihai
Talep
Talep
Tketim
(stok
Stok
(stok
Harcamas hari)
Deime dahil)
%
Deiim
Ozel
Nihai
Tketim
Gayrisafi
Sabit
Sermaye
Oluumu
Devletin
Maa
Devletin
cret
Dier Cari
harcamas Harcamas
516
D talep ve GSYH
Devletin
Nihai
Talep Stok
Talep
Tketim
(stok
Deime (stok
Harcamas hari)
(katk)
dahil)
Trilyon
TL
1989
Talep Mal
ve Mal
ve
(stok
Hizmet
Hizmet
D
dahil)
hracat
thalat
Talep
76,2
13,8
-13,5
Gayrisafi
Yurtii
Istatistiki
Hasla
Hata
0,2
76,4
GSYIH
(statistiki
Hata k.)
0,1
76,5
1989
51,1
18,7
3,9
1,9
5,8
75,6
0,5
76,2
1989
-1,0
2,2
1,2
0,1
0,8
-2,7
1,6
-1,1
1990
87,3
14,2
-18,0
-3,8
83,4
0,1
83,6
1990
57,8
21,7
4,0
2,3
6,3
85,8
1,5
87,3
1990
13,1
15,9
2,9
18,3
8,0
13,4
1,3
14,6
1991
86,5
14,6
-17,1
-2,4
84,0
0,3
84,4
1991
58,9
21,9
4,1
2,5
6,6
87,4
-0,9
86,5
1991
1,9
1,2
2,4
8,1
4,5
1,9
-2,9
1992
60,9
22,9
4,3
2,6
6,8
90,6
0,4
91,0
1992
3,3
4,3
3,4
4,4
3,8
3,6
1,6
5,2
103,3
1993
8,4
24,9
1,8
11,4
5,4
12,4
1,2
13,5
-0,9
1993
66,0
28,6
4,3
2,9
7,2
101,8
1,5
1994
62,5
24,0
4,4
2,6
6,9
93,5
-2,9
90,5
1994
-5,3
-15,9
0,8
-10,0
-3,5
-8,2
-4,6
-12,3
1995
66,0
26,8
4,5
2,9
7,4
100,2
1,8
102,0
1995
5,6
11,6
2,5
13,7
6,7
7,3
5,2
12,7
1992
91,0
16,2
-18,9
-2,7
88,3
1,1
89,4
1993
103,3
17,5
-25,7
-8,2
95,0
1,6
96,6
1994
90,5
20,1
-20,1
0,0
90,6
0,7
91,3
1995
102,0
21,7
-26,0
-4,3
97,7
0,2
97,9
104,7
1996
109,8
26,5
-31,4
-4,9
104,9
-0,2
1997
119,7
31,6
-38,4
-6,8
112,9
-0,3
112,6
1998
120,5
35,4
-39,3
-3,9
116,5
-0,4
116,1
1996
71,6
30,6
4,5
3,6
8,0
110,3
-0,5
109,8
1996
8,5
14,1
-0,3
22,2
8,6
10,0
-2,3
7,6
1997
77,6
35,1
4,5
3,9
8,4
121,1
-1,4
119,7
1997
8,4
14,8
0,1
9,2
4,1
9,9
-0,9
9,0
1998
78,1
33,8
4,7
4,3
9,0
120,9
-0,4
120,5
1998
0,6
-3,9
5,9
10,0
7,8
-0,2
0,9
0,6
1999
76,1
28,5
4,9
4,8
9,6
114,2
1,9
116,1
1999
-2,6
-15,7
2,7
10,6
6,5
-5,6
2,0
-3,7
2000
80,8
33,3
5,0
5,3
10,3
124,4
3,1
127,4
2000
6,2
16,9
2,0
12,4
7,1
8,9
1,1
9,8
2001
73,4
22,8
5,0
4,4
9,4
105,6
-1,7
103,9
2001
-9,2
-31,5
1,6
-18,0
-8,5
-15,1
-4,0
-18,5
2002
74,8
22,6
5,1
4,9
9,9
107,4
6,0
113,4
2002
2,0
-0,8
0,7
10,8
5,4
1,7
7,0
9,2
2002
113,4
46,7
-41,3
5,4
118,8
-0,4
118,4
2003
124,1
54,3
-52,5
1,7
125,8
-0,3
125,5
1999
116,1
32,9
-37,9
-5,0
111,1
-0,4
110,6
2000
127,4
39,2
-47,5
-8,3
119,1
-0,4
118,8
2001
103,9
42,1
-35,7
6,4
110,3
-0,4
109,9
2003
79,9
24,8
5,1
4,6
9,7
114,3
9,7
124,1
2003
6,7
9,6
0,8
-5,9
-2,4
6,5
3,3
9,4
2004
87,9
32,8
5,2
4,6
9,7
130,4
11,1
141,6
2004
10,1
32,4
1,2
-0,2
0,5
14,1
1,2
14,1
2004
141,6
61,0
-65,5
-4,5
137,1
-0,4
136,7
2005
95,6
40,7
5,2
4,8
10,0
146,3
7,8
154,0
2005
8,8
24,0
0,8
4,3
2,4
12,1
-2,4
8,8
2005
154,0
66,2
-73,1
-6,8
147,2
-0,4
146,8
Asaf Sava Akat
517
Asaf Sava Akat
D talep ve GSYH

%
De iim

Ta le p Ma l
ve Ma l
ve D
(stok
Hizme t
Hizme t
Ta le p
da hil)
hra ca t
tha la t
(ka tk)
518
Asaf Sava Akat
Faktr geliri ve GSMH
Ga yrisa fi
Yurtii
Ha sla
GSYIH
(sta tistiki
Ha ta k.)
GSYH
Talep
(istatistiki
(stok
Istatistiki hata
dahil)
D Talep Hata
knca)
D
Alemden
Faktr
geliri
D
Aleme
Faktr
Gideri
519
Faktr geliri ve GSMH
D
Alem
Net Faktr
Gelirleri
GSMH
%
Deiim
GSYH
D
Talep
(istatistiki Alemden
(stok
D Talep hata
Faktr
dahil)
(katk)
knca) geliri
D
Aleme
Faktr
Gideri
Net
Faktr
Gelirleri
(katk)
1989
-1,1
-0,3
6,9
-1,2
0,3
0,3
Trilyon
TL
1990
14,6
3,1
33,1
-4,8
9,3
9,3
1989
76,2
0,2
0,1
76,5
3,3
2,4
0,8
77,3
1989
-1,1
-1,2
0,3
1991
-0,9
3,1
-5,3
1,7
0,7
0,9
1990
87,3
-3,8
0,1
83,6
3,5
2,5
1,0
84,6
1990
14,6
-4,8
9,3
6,9
2,6
0,2
-0,9
1,7
0,9
-10,5
4,5
-0,6
0,3
5,2
-0,3
6,0
12,2
-0,2
0,4
6,4
1992
5,2
11,0
10,9
-0,3
5,0
6,0
1991
86,5
-2,4
0,3
84,4
3,1
2,6
0,5
84,9
1991
91,0
-2,7
1,1
89,4
3,5
2,6
0,9
90,3
1992
47,9
0,5
1,4
GSMH
1,6
9,4
1993
13,5
7,7
35,8
-5,7
7,7
8,0
1992
1994
-12,3
15,2
-21,9
9,1
-4,7
-5,5
1993
103,3
-8,2
1,6
96,6
3,9
2,8
1,1
97,7
1993
13,5
-5,7
8,0
11,7
9,6
0,2
8,1
1995
12,7
8,0
29,6
-4,4
7,9
7,2
1994
90,5
0,0
0,7
91,3
3,6
3,2
0,4
91,7
1994
-12,3
9,1
-5,5
-9,1
11,2
-0,7
-6,1
1995
102,0
-4,3
0,2
97,9
1995
12,7
1996
109,8
-4,9
-0,2
104,7
4,5
3,2
1,3
106,1
1996
7,6
-0,5
7,0
6,8
3,0
0,2
7,1
1997
119,7
-6,8
-0,3
112,6
5,8
3,5
2,2
114,9
1997
9,0
-1,7
7,5
27,5
10,5
0,8
8,3
1998
120,5
-3,9
-0,4
116,1
7,3
4,1
3,2
119,3
1998
0,6
2,5
3,1
26,0
15,7
0,8
3,9
1999
-6,1
1996
7,6
22,0
20,5
-0,5
7,4
7,0
1997
9,0
19,1
22,4
-1,7
7,6
7,5
1998
0,6
12,0
1999
-3,7
-7,0
2000
9,8
19,2
2001
-18,5
7,4
2002
9,2
11,0
2,3
4,2
3,1
1,1
99,0
-4,4
7,2
18,8
-1,8
0,7
8,0
2,5
3,2
3,1
-3,7
-1,0
-4,7
-4,7
116,1
-5,0
-0,4
110,6
6,1
4,7
1,4
112,0
1999
-3,7
-1,0
-4,7
-15,7
15,9
-1,6
25,4
-2,8
7,3
7,4
2000
127,4
-8,3
-0,4
118,8
6,1
5,7
0,4
119,1
2000
9,8
-2,8
7,4
-0,4
21,6
-0,9
6,3
-24,8
13,4
-7,5
-7,5
2001
103,9
6,4
-0,4
109,9
4,6
6,7
-2,1
107,8
2001
-18,5
13,4
-7,5
-25,0
16,2
-2,2
-9,5
15,7
-0,8
7,8
7,8
2002
113,4
5,4
-0,4
118,4
3,9
6,2
-2,3
116,2
2002
9,2
-0,8
7,8
-14,6
-7,4
-0,1
7,8
2003
9,4
16,1
27,2
-3,1
5,9
5,9
2003
124,1
1,7
-0,3
125,5
3,8
6,1
-2,3
123,2
2003
9,4
-3,1
5,9
-2,5
-0,9
0,0
6,0
2004
14,1
12,5
24,7
-4,9
9,0
8,9
2004
141,6
-4,5
-0,4
136,7
4,2
5,6
-1,4
135,3
2004
14,1
-5,3
8,9
11,4
-8,2
0,8
9,9
2005
8,8
8,5
11,5
-1,7
7,4
7,4
2005
154,0
-6,8
-0,4
146,8
-1,1
5,0
6,1
145,7
2005
8,8
-1,7
7,4
-126,6
-11,4
5,5
7,6
Asaf Sava Akat
520
Asaf Sava Akat
Bymenin kaynaklar
Farkl harcama kalemlerinin toplam talebe ve
dolays ile GSMHdaki deiime katklarnn
saptanmas yararldr
Her kalemin GSMHdaki pay farkldr: dolays ile
sadece deiim oranlar fazla anlam ifade etmez
Her kalemde gerekleen deiimin toplam
harcama deiiminde pay hesaplanr
Bulunan say, tek bana o kalemdeki deiimin tek
bana GSMHda neden olduu deiimi gsterir
zellikle stok yatrmlar ve net d ticaretin (d
talep) basit deiim oranlar anlamsz olabilir
Bymeye katk yntemi ile etkilerini anlalr hale
getiririz
521
Asaf Sava Akat
Bymenin kaynaklar 2000-05

%
2000
2001 2002
Bymenin kaynaklar 1988-2005
2003
2004
2005
1,4
4,2
6,4
5,6
zel Tketim
4,2
Kamu Tketimi
0,6
-0,7
0,5
-0,2
0,0
0,2
Toplam Yat.
4,3
-8,8
-0,2
1,9
6,4
5,7
Talep (stok-d)
9,2
-15,8
1,6
5,9
12,8
11,5
Stok
-6,2
522
1,1
-4,0
7,1
3,0
1,1
-2,5
Talep
10,3
-19,8
8,7
8,9
13,9
9,1
hracat
5,7
2,4
4,3
6,3
5,4
3,8
thalat
-8,7
9,9
-5,1
-9,4
-10,3
-5,5
D Talep
-2,9
12,3
-0,9
-3,1
-4,8
-1,7
GSYH
7,4
-7,5
7,9
5,8
8,9
7,4
Net D Alem Geliri
-0,9
-2,1
-0,2
0,0
0,7
0,2
GSMH
6,3
-9,5
7,9
5,9
9,9
7,6
15,0
Bymeye Katk %
10,0
5,0
0,0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
-5,0
-10,0
-15,0
Talep (stok hari)
D Talep
Stoklar
Net Faktr Geliri
GSMH
Asaf Sava Akat
523
Asaf Sava Akat
talep ve GSYH
150000
524
Asaf Sava Akat
talep ve ihracat
Milyar TL
70000
525
Gda-iki tketimi
Milyar TL
Milyar TL
150000
140000
140000
Milyar TL
95.000
32.000
85.000
30.000
60000
130000
130000
50000
120000
28.000
120000
75.000
110000
40000
110000
100000
100000
26.000
65.000
24.000
30000
90000
90000
55.000
22.000
20000
80000
80000
20.000
45.000
70000
1987Q4 1989Q4 1991Q4 1993Q4 1995Q4 1997Q4 1999Q4 2001Q4 2003Q4 2005Q
Talep
Asaf Sava Akat
10000
1987Q4
1990Q4
GSYH
1996Q4
526
Dayankl tketim mallar

Milyar TL
1993Q4
Asaf Sava Akat
1999Q4
2002Q4
70000
2005Q4
1988Q1
Milyar TL
22.000
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
527
85.000
75.000
65.000
55.000
45.000
1988Q1 1990Q3 1993Q1 1995Q3 1998Q1 2000Q3 2003Q1 2005Q3
Milyar TL
Asaf Sava Akat
Milyar TL
Uluslararas karlatrmalar
Uluslararas karlatrmalarda GSYHnn nfusa
blnmesi sonucu elde edilen kii bana GSYH
kullanlr
Mal ve hizmetlerin fiyatlarnda lkeden lkeye
grlen farkllklar uluslararas karlatrmalarda ek
sorunlar yaratr
Bir yntem nominal GSYHnin cari dviz kuruna
blnerek dolara evrilmesidir
Dviz kurlarndaki deimelerden etkilenir
Daha gereki yntem lkelerde ayn mal ve hizmetlerden oluan bir sepetin maliyetine bakmaktr
Satn Alma Gc Paritesi (Purchasing Power Parity
PPP) Dnya Bankas tarafndan hesaplanr
528
35
14.500
85.000
13.500
25
12.500
20
11.500
15
10.500
10
30
75.000
65.000
55.000
9.500
45.000
8.500
5
0
Ozel Nihai Tketim
529
Gida-icki (sa eksen)
Yatrm harcamalar
-5
1987Q4
Asaf Sava Akat
2003Q1
Trl. TL
95.000
1988Q1 1990Q3 1993Q1 1995Q3 1998Q1 2000Q3 2003Q1 2005Q3
Dayanikli Tketim Mallar (sa eksen)
1997Q1 2000Q1
Ozel Nihai Tketim
Talep - Stok (sa eksen)
Yar dayankl ve dayanksz mallar
95.000
Ozel Nihai Tketim
1991Q1 1994Q1
Asaf Sava Akat
530
Dnya: kii bana GSMH

Kii Bana
dolar, 2004
ABD
Japonya
Almanya
Yunanistan
Arjantin
Rusya
Meksika
Brezilya
Trkiye
in
Msr
Hindistan
Pakistan
Bangladex
Nijerya
1990Q2
Yar Day.ve Dayanksz Tk. Mal. (sa eksen)
PPP Gayrisafi Milli

Gelir (1)
39.710
30.040
27.950
22.000
12.460
9.620
9.590
8.020
7.680
5.530
4.120
3.100
2.160
1.980
930
GSMG PPP
ABD % si
100
76
70
55
31
24
24
20
19
14
10
8
5
5
2
Gayrisafi Milli (1) / (2)

Gelir (2)
%
41.400
96
37.180
81
30.120
93
16.610
132
3.720
335
3.410
282
6.770
142
3.090
260
3.750
205
1.290
429
1.310
315
620
500
600
360
440
450
390
238
1992Q4
1995Q2
Kamu Yat.
Asaf Sava Akat
1997Q4
Ozel Yat.
2000Q2
2002Q4
2005Q2
Stok De.
GSYH ve ekonomik refah

GSYH bir toplumun ekonomik refahnn en iyi
lsdr
Kii bana GSYH ekonomideki ortalama
vatandan bir yl iindeki gelir ve harcamalar
toplamn temsil eder
Ancak GSYH bireyin mutluluunun yada yaam
kalitesinin mkemmel bir ls deildir
En gelimi ekonomilerde bile yaamn pek ok
nemli yan piyasalar dnda gerekleir
rnein bo zamann yada temiz bir evrenin
hayatmza kattklar yada toplu tamaclk gibi
kamu hizmetlerinin kalitesi GSYH tarafndan
llemez
531
Asaf Sava Akat
532
Asaf Sava Akat
533
Asaf Sava Akat
Dnya: Yaam Kalitesi lleri

PPP GSMH
Doumda
Be ya alt
Kii Bana, yaam beklentisi lm oran
dolar
(yl)
(1000 kiide)
2004
2003
2003
ABD
39710
77
8
Japonya
30040
82
5
Almanya
27950
78
5
Yunanistan 22000
78
5
Arjantin
12460
74
20
Rusya
9620
66
21
Meksika
9590
74
28
Brezilya
8020
69
35
Trkiye
7680
69
39
in
5530
71
37
Msr
4120
69
39
Hindistan
3100
63
87
Pakistan
2160
64
98
Banglade
1980
62
69
Nijerya
930
45
198
Asaf Sava Akat
Yetikin okuma
yazma bilmeyen
oran (15 + ya) %
2002
0
0
0
9
3
1
10
12
12
9
44
39
51
59
33
535
Tketici fiyat endeksi TFE

Tketici fiyat endeksi TFE tipik tketicinin satn
ald mal ve hizmetler sepetinin maliyetini ler
Hayat pahallnn zaman iinde deiimini
izlemek iin kullanlr
TFE ykseldiinde tipik tketicinin yaam
standardn korumak iin harcamas gerekli miktar
artmaktadr
Her ayn 3nc gn saat 16.30da bir nceki ayn
TFE deiimi TK tarafndan yaynlanr
stanbul Ticaret Odas TO gibi tketici fiyatlar
endeksi hesaplayan baka kurumlar da vardr
Dnyada enflasyonun temel ls olarak tketici
fiyatlar endeksi kabul edilir
Asaf Sava Akat
534
Fiyat endeksleri
Dourganlk Sabit hat ve

oran (Kadn cep telefonu
bana doum) (1000 kiide)
2003
2003
2,0
1164
1,3
1151
1,3
1442
1,3
1356
2,4
396
1,3
362
2,2
449
2,1
486
2,4
662
1,9
424
3,1
212
2,9
71
4,5
44
2,9
16
5,6
32
538
Enflasyon fiyat endeksleri tarafndan llr

llen fiyatlar genel seviyesindeki deiimdir
Fiyatlar genel seviyesi ok sayda mal ve hizmetin
fiyatn yanstr
Bunlarn btn iindeki arlklar farkldr
Deiim yn ve hzlar da farkldr
Endeksler bu tr heterojen yaplarda deiimi
lmeyi salar
Kullanlan yntem farkl kalemlere belirli arlklar
verilerek bir sepet oluturmas ve sepetin
deerindeki deiimin izlenmesidir
Tketici Fiyatlar Endeksi TFE ve retici
Fiyatlar Endeksi FE en nemli endekslerdir
FYAT ENDEKSLER
kinci Blm
Asaf Sava Akat
536
Asaf Sava Akat
537
Fiyat endeksinin hesaplanmas
Sepetin maliyeti
Bir endeksin oluturulmasnda en nemli unsur farkl

kalemlerin endeks iindeki arlklarn belirleyen
sepetin saptanmasdr
TK tketici fiyat endeksinin arlklarn byk bir
Tketici Davranlar Aratrmas ile yapar
Bir yl boyunca binlerce aile yaptklar tm
harcamalar ayrntlar ile birlikte (nereden alnd,
markas, vs) kaydederr
Bunlarn toplanmas ile ortalama ailenin tketim
sepeti elde edilir
Mevcut endeks 2003 ylnda yaplan Tketici
Aratrmasn kullanmaktadr
Bir nceki 1994de yaplmt
TK farkl perakende noktalarndan ayda kere

sepetteki mal ve hizmetlerin fiyatlarn toplar
Bunlar ortalamas o kalemin aylk ortalama fiyatdr
Her ortalama fiyat o kalemin sepetteki arl ile
arplr ve tm kalemler toplanr
Bu ekilde sepeti doldurmann o ay iin maliyeti
hesaplanm olur
Bulunan say baz yl maliyetine blnnce o ayn
tketici fiyatlar endeks says kar
Endeks deeri nceki ay yada nceki yln ayn ay
ile blenerek aylk yada yllk enflasyon elde edilir
Ayni eyi sepetin alt blmleri iin yaparak farkl alt
endeksler hesaplanr
Asaf Sava Akat
539
Asaf Sava Akat
540
Endeksle hesaplama
Ayn enflasyon, farkl ller
Fiyat endekslerinin ksa tarihi
Sepetin bu ay maliyeti baz dnem maliyetine blnp 100le arplnca o ayn fiyat endeksi bulunur
Sepet Maliyetit x 100
Endekst =
Sepet MaliyetiB
Bu ayn endeks deerini bir nceki aya blp 1
kartr ve sonucu 100le arpnca o ayn aylk
enflasyonu bulunur
Endekst - 1 ] x 100
Aylk enflasyont = [
Endekst-1
Ayn ilemi bir nceki yln ayn ay iin yaptmz
takdirde endeksteki yllk deimeyi (yllk
enflasyonu) elde ederiz
Ksa dnemde anahtar gsterge aylk enflasyondur

Bir nceki aya kyasla fiyatlar genel seviyesindeki
deiimi ifade eder
Yllk enflasyon fiyatlar genel seviyesinde bir ylda
(oniki ayda) oluan deiimi ler
Yl sonu enflasyon takvim yl iinde (Ocak-Aralk)
fiyatlar genel seviyesindeki deiimi ler
Ortalama yllk enflasyon son oniki ayn yllk
enflasyon saylarnn ortalamasdr
Bu ller iinde en oynak olan aylk enflasyondur;
en istikrarl seyreden ise ortalama yllk
enflasyondur
Kullanlan l ihtiyaca gre seilir
stanbul iin ilk hayat pahall endeksi 1914de

hesapland, 26 mal kapsyordu
stanbul Ticaret Odas (TO) 59 mall ilk Toptan
Eya Endeksini 1929da yaynlad
Devlet statistik Enstitsnn (DE) ilk Tketici
Fiyat Endeksi TFE Ankara iin 1955de yapld
968, 1978, 1987, 1994 ve 2003 temel yl deiti
Toptan Eya Fiyatlar Endeksi TEFE DE tarafndan
1981de yaynlamaya balad
TEFE baz yllar 1987 ve 1994de yenilendi
2005 ylnda 2003 baz yl alan retici Fiyatlar
Endeksi FE devreye girdi TEFE brakld
Asaf Sava Akat
541
TFE sepetinin bileimli

Arlk (% ) (2003)
Arlk (% ) (1994)
TFE
100,0
100
Gda ve ki
29,4
31,1
Giyim
8,1
9,7
Konut
16,9
25,8
Ev Eyalar
6,5
9,3
Salk
2,7
2,8
Ulam
10,4
9,3
letiim
4,8
Elence
3,6
2,9
Eitim
2,2
1,6
Lokantalar
5,9
3,1
Dier
4,9
4,4
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
FE ve TFE ile fark
100
80
12
10
60
8
6
40
4
2
20
0
-2
Oca.98
0
Kas.98
Eyl.99
105
90
75
60
45
30
15
Asaf Sava Akat
1995
1997
1999
2001
TFE ORT.
Mar.02
Oca.03
Kas.03
Eyl.04
Tem.05
Oca.98
Oca.99
548
2003
2005
YILLIK %
EN AZ ARTI
AYLIK %
YILLIK %
25,4
Bulgur
0,7
3,7
Patlcan
35,0
29,5
Kmr creti
0,5
5,3
Ara muayene ve emisyon lm creti
9,2
8,8
Margarin
0,4
1,6
Taze balklar
5,9
4,9
Makarna
0,3
9,1
evre vergisi
4,7
4,9
Yourt
-0,1
-0,2
Mcevher
4,5
23,3
Tulum Peyniri
-0,5
2,0
Elma
4,2
-8,4
Dana eti
-0,7
14,3
5,4
Fndk ii
Oca.02
Asaf Sava Akat
-0,9
Oca.03
Oca.04
Oca.05
Oca.
TEFE-YILLIK
549
FE Ocak 2006 ayrntlar
60,7
4,1
Oca.01
TFE-YILLIK
AYLIK %
Oca.00
TEFE
Sivri biber
28,5
EN YKSEK ARTI
AYLIK %
YILLIK %
Marul (gbekli)
67,1
13,13
EN AZ ARTI
Margarinler
AYLIK % YILLIK %
-0,9
Palamut
62,8
-44,11
Trasl imento (TP)
-2,1
3,68
Mezgit
47,6
39,95
Giyim iin suni iplik dokumalar
-2,5
-20,33
Hamsi
29,9
73,82
Katlk odun
-2,7
-6,53
Elektrik
28,6
4,84
Fruktoz, fruktoz urubu ve izoglikoz
-3,1
-2,25
Soan (taze)
10,9
-8,4
Tomruk
-3,7
1,13
0,11
Ttn ieren sigaralar (filtreli)
9,7
11,22
Ceviz
-4,0
-8,2
Kurunsuz motor benzini (95 oktan)
8,1
40,44
Nohut
-4,0
2,27
Metal yayl yataklar
6,5
16,2
elik ktkler
-4,4
-9,7
Demir veya elikten profiller
5,4
-16,39
Bayan pantolonu
-4,6
-6,01
Toz eker
3,7
3,6
Sosis
-1,0
0,8
Tp dolum creti
2,3
28,0
Mercimek
-1,4
-4,0
amar deterjanlar
2,2
-1,5
Mzik seti
-2,8
-0,3
-4,8
-3,07
Benzin
2,0
10,6
Televizyon
-4,6
-16,9
Hampetrol
5,2
58
Tavuk eti
-4,9
-6,06
5,1
13,71
Mandalina
-5,8
6,76
4,9
23,53
Limon
-7,7
-20,36
Budaydan elde edilen kepek ve razmol
Zeytinya
1,9
25,1
Erkek botu
-6,7
10,1
Di macunu
Sucuk
1,7
6,8
Bayan ayakkabs
-7,3
9,2
Kuru incir
5,3
-9,33
Memba sular
1,5
10,3
Portakal
-8,3
-0,9
Sellozik boyalar ve vernikler
3,9
3,14
Parfmler
-8,1
-3,59
Kasko ve zorunlu trafik sigortas
1,3
14,7
Palto
-8,4
2,2
Motorin
3,4
35,26
Portakal
-8,7
-14,39
Sinema bileti
1,3
4,7
Erkek kazak
-9,4
3,2
Patates
3,2
11,8
Yumurta
-9,1
-19,44
-12,14
Doktor muayene creti
1993
May.01
TFE
Biskvi
TFE YILLIK
Tem.00
TFE Ocak 2006 ayrntlar
120
1991
Yllk TEFE/FE ve TFE
14
EN YKSEK ARTI
135
546
Ortalama ve yllk TFE
1989
Asaf Sava Akat
16
547
1987
545
543
Btn ekonomilerde retici firmalar asndan

enflasyon lme amal ikinci bir endeks hesaplanr
Buna retici Fiyatlar Endeksi FE ad verilir
Trkiyede 2005 ncesinde Toptan Eya Fiyatlar
Endeksi TEFE bu amala kullanlyordu.
FE reticilerin temsili bir sepet maln satnda
kullandklar fiyatlardaki deiimi tahmin eder
Sepet anket yntemi ile saptanr
Mevcut sepet TFE gibi 2003 yln baz almaktadr
FEyi oluturan be ana kategori ve arlklar
yledir: tarm (% 20.23, Balklk (% 0.42,
Madencilik (% 1.51, malat Sanayi (% 72.07) ve
Elektrik, Gaz ve Su (% 5.77)
Aylk TEFE/FE ve TFE
FE firma girdileri dzeyinde enflasyonu ler

Teorik olarak iki endeks arasnda ayrm yapmak
kolaydr
TFEde sadece tketicinin satn ald nihai
rnler, FEde sadece ara mal ve girdiler yer alr
rnein gmlek ve pantalon TFEde, kuma,
iplik FEde olmaldr
Fiili durum daha karktr
Sanayi rn tketim mallarndan bazlar her iki
endekste yer alr
Tarm rnleri ayr bir sorun tekil eder
TFEnin yarsndan fazlas hizmetler ve kiradr
FEde hizmetler ve iyeri kiralar yer almaz
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
retici Fiyatlar Endeksi FE
zel kapsaml TFE gstergeleri

Grubu Kapsam
A Mevsimlik rnler hari
B lenmemi gda rnleri hari
C Enerji hari
D (B) ve (C)
E (C) ve alkoll ikiler ile ttn rnleri hari
F (E) ve fiyatlar ynetilen/ynlendirilen dier rnler, dolayl vergiler hari
G (F) ve (B)
544
542
Bal
1,2
6,4
Yumurta
-10,1
-33,3
Tatl biskviler (kakaosuz)
Sala
1,2
-1,2
ocuk anora
-10,2
-6,6
Linyit kmr
2,7
8,5
Ispanak
1,0
-12,7
Karnbahar
-15,9
-3,7
Pastrize st
2,3
2,7
-15,88
-4,65
Pamuktan yatak araflar
-12,5
Bayan ceketi
-20,0
-5,49
Bayan manto ve kabanlar
-34,2
16,65
Asaf Sava Akat
550
Asaf Sava Akat
551
Asaf Sava Akat
552
lme sorunlar
kame etkisi ve yeni mallar
Kalite deiiminin llmesi
TFEde baz yl tercihinden ve sepetin bileiminden

kaynaklanan ok ciddi lme sorunlar oluabilir
rnein eski baz yln temsili nitelii krize raslad
iin (1994) dkt
Trkiyede konut sahipliinin yaygn olmasna
ramen sepette kira % 20 pay alyordu
Sepet yllk revizyonlara msait deildi
TEFE dolayl vergi oranlarndaki deiimi de
kapsyordu
Bunlarn zlmesi nisbeten kolaydr ama zm
zor baka lme sorunlar da vardr
2003 bazl yeni endekslerde bu sorunlarn bir
blmne zm getirildi
kame etkisi: sepet saptandktan sonra tketicilerin

fiyat deimelerine tepkilerini yanstamaz
Tketiciler nisbi fiyat ykselen mal ve hizmetler
yerine nisbi fiyat den mallar ikame eder
Endeks enflasyonu daha yksek hesaplar
Yeni mallar: sepet baz ylndan sonra piyasaya giren
yeni mallar kapsamaz
Genellikle yeni mallarn fiyatlar piyasaya
kmalarndan sonraki dnemlerde hzla dme
eilimi gsterir
Bilgisayarlar, cep telefonlar iyi rneklerdir
Sepeti ok sk, hatta mmknse her yl deitirmek
bu sorunlar hafifletir
Piyasa ekonomisinde satlan mal ve hizmetlerin

kalitesinde srekli iyilemeler gerekleir
Bir maln kalitesi ykseliyorsa, fiyat ayn kalsa bile
aslnda tketiciye salad refah da artyordur
Fiyat art halinde kalitede edeer yada daha da
fazla bir art sz konusu olabilir
Kalite deiimini lmek fevkalade zordur: salk ve
eitim gibi hizmetlerde daha belirginlik kazanr
Otobsten metroya geite fiyat art halinde kalite
farkn nasl hesaplayacaz?
ABDde yaplan aratrmalar endeksin enflasyonu
yllk 0.5-2.0 puan arasnda yksek gsterdiine
iaret ediyor
Asaf Sava Akat
553
Asaf Sava Akat
TFE ve GSYH deflatr

ktisatlar enflasyonun analizinde TFEyi ve
GSYH deflatrn kullanrlar
kisi arasnda nemli farklar mevcuttur
Tketici Fiyatlar Endeksinde
Sadece tketim mal ve hizmetleri yer alr
thal mallar dahildir
Sabit bir sepetle hesaplanr
Gayrisafi Yurtii Hasla Deflatrnde
eride retilen tm mal ve hizmetler yer alr
thal mallar yer almaz
Cari ylda retilen mal ve hizmetlerle llr
Trkiyede ortalama TFE ve ortalama TEFE/FE
deflatr hakknda bir fikir verir
Asaf Sava Akat
556
10
-2
Nis.01
Oca.02
Eki.02
Tem.03
TFE-MD
Nis.04
TFE
Oca.05
Asaf Sava Akat
%
124
104
84
64
44
24
4
1987
1989
1991
1993
TFE ORT.
Asaf Sava Akat
1995
TEFE ORT
1997
1999
2001
2003
2005
GSYH DEFLATR
Eki.05
555
Mevsimlik dalgalanma
Aylk enflasyonda mevsimlik deimeler grlr
Gda maddeleri zellikle taze sebze-meyva fiyatlar
mevsime gre ok farkl olabilir
Eitimle ilgili mal ve hizmet fiyatlar zellikle
okullarn ald Eyll aynda deiir
Baz mal ve hizmetlerin fiyatlar yl banda
dzenlenir
Giyim fiyatlar yeni sezonda deiir
Aylk enflasyonun seyri izlenirken mevsimlik
etkiden arndrlma ilemi yaplr
Farkl mevsimlik etkiyi arndrma (MA) yntemleri
vardr; Tramo-Seats ok poplerdir
statistik programlarnda (eViews) bulunurlar
557
Asaf Sava Akat
Enflasyon eilimi
TFEde mevsimlik etki

12
554
TFE, TEFE ve GSMH deflatr
Mevsimlik etkiden arndrma enflasyonun

izlenmesinde baz ek olanaklar salar
Son ayn mevsimlik etkiden arndrlm
enflasyonuna alalm
Son aydaki enflasyonun nmzdeki oniki ay
boyunca devam edeceini kabul edelim
Buna enflasyon eilimi diyebiliriz
Yakn gemiteki enflasyonun yllk tempoda
gidiatn gstermektedir
MBnn yaynlad aylk enflasyon raporunda
enflasyon eilimine aylk hareketli ortalama
(yllandrlm, mevsimsel dzeltme yaplm) ad
verilmektedir
558
Enflasyon eilimi 1999-2004

240
210
180
150
120
90
60
30
0
Eki.99
Nis.00
Eki.00
Nis.01
Eki.01
TEFE-m
Nis.02
Eki.02
TFE-m
Nis.03
S-m
Eki.03
Nis.04
Eki.04
Asaf Sava Akat
559
EKONOMK BYME
Uluslararas karlatrmalar
nc Blm
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Kii Bana
1900
Kii Bana 1997 Byme
yl
Reel GSYH
yl
hz
Reel GSYH
LKE
DNEM
(balang) sralama
(son)
sralama
(%)
Japonya
1890 - 1997
1.196
6
23.400
2
2,82
Brezilya
1900 - 1997
619
10
6.240
9
2,41
Meksika
1900 - 1997
922
7
8.120
7
2,27
Trkiye
1927 - 1997
1.287
8
6.430
8
2,11
Almanya
1870 - 1997
1.738
5
21.300
4
1,99
Kanada
1870 - 1997
1.890
3
21.860
3
1,95
in
1900 - 1997
570
12
3.570
10
1,91
Arjantin
1900 - 1997
1.824
4
9.950
6
1,76
Amerika
1870 - 1997
3.188
2
28.740
1
1,75
ndonezya
1900 - 1997
708
9
3.450
11
1,65
Hindistan
1900 - 1997
537
13
1.950
12
1,34
ngiltere
1870 - 1997
3.826
1
20.520
5
1,33
Pakistan
1900 - 1997
587
11
1.590
13
1,03
Banglade
1900 - 1997
495
14
1.050
14
0,78
1997 US$ Fiyatlaryla (Satn alma gc paritesi)
Asaf Sava Akat
563
Asaf Sava Akat
GSMH
4,3
4,4
Nfus
NA
2,3
Kii Bana
GSMH
NA
2,1
Yorum
Nfus verileri 1927'de balyor
Sava yllar dahildir
1927-1950
1929-1939
1939-1945
1945-1950
2,6
5,8
-6,0
6,3
1,8
2,1
1,2
2,1
0,8
3,7
-7,2
4,0
Sava yllar dahil

Yeniden ina ve devletilik
Savan ekonomik faturas
Sava sonras toparlanma
2,3
2,8
2,5
2,3
2,4
1,8
1,4
hz (%)
2,2
2,9
3,4
2,0
2,8
1,9
3,6
Demokrasi, darbe, kriz, vs.

DP ekonomiyi dntryor
Demirel ve planl ekonomi
Poplizm ve kriz
zal ekonomiyi da ayor
sraf edilen onyl
Enflasyonla mcedele ve reform
1950-2005
4,6
1950-1960
5,8
1960-1970
6,0
1970-1980
4,4
1980-1990
5,3
1990-2000
3,8
2000-2005
4,0
Tm ortalama yllk byme
Asaf Sava Akat
Trkiye: kii bana reel GSMH
566
564
Uzun dnemde lme sorunlar
Dnem
1923-2005
1927-2005
565
561
lkeler arasnda hayat standardnda ok byk

farklar olduunu kolayca gzlemliyoruz
Keza, ayn lkenin de zaman iinde hayat
standardnda byk deimeler olabilmektedir
Zenginliin kkeninde ekonomik byme ve
verimlilik artlar yatmaktadr
Bugn fakir lkeler arasnda kii bana geliri zengin
lkelerin 19uncu yzyl sonundaki dzeyine
ulaamayanlar mevcuttur
ok uzun dnemde baz lkeler hzla zenginlemi
(Japonya), dierleri ise zaman iinde gerilemitir
ok uzun dnem iin ancak snrl sayda lkeye
bakabiliyoruz
Trkiye: byme performans
1923 ncesi iin gvenilir ve anlaml veri yoktur

1923-2000 aras (78 yl) Trkiyenin ortalama
GSMH byme hz % 4.5tur
Ancak nfus da yllk ortalama % 2.3 artmtr
Kii bana reel milli gelirin uzun dnem ortalama
byme hz % 2.1dir
Trkiye, Japonya, Kore, Tayvan gibi ekonomik
mucize yaratmamtr
Arjantin, ngiltere gibi nisbi gerileme yaamamtr
Pakistan, Banglade gibi ekonomisi duraan
kalmamtr
Ayrntlar bir sonraki tablodadr
ok uzun dnemde byme
Trkiyede ekonomik byme
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
ok uzun dnemde byme
562
560
Uzun dnemde toplumsal refahtaki art kii

bana gelir zerinden izlemek zorlar
Ayn ekilde, Satnalma Gc Paritesini bile
kullansak kii bana gelirde ok byk farklara
anlam kazandrmak her zaman mmkn deildir
Kii bana gelirle birlikte gelen nitel deiim
saylara indirgenemez
rnein 2000 yl fiyatlar ile (PPP) Trkiyede kii
bana gelir 2000de 7.060 $, 1927de 1581 $dr
73 ylda kii bana refah 4.5 kat artmtr
Btn fizik gstergelerde (elektrik, eitim, radyo,
doktor says, vs.) art bunun ok stndedir
Asaf Sava Akat
567
Reel GSMH 1987-2005
Byme eilimleri: 1950-2001

Milyar TL
9.000
6,0
1978
Krizi
8.000
7.000
Sava
Dnemi
150000
140000
5,0
6.000
1998
Sonras
5.000
130000
4,0
120000
3,0
110000
4.000
100000
2,0
3.000
90000
1,0
2.000
80000
0,0
1.000
1927
1937
1947
1957
1967
1977
1987
1997
1950-60
1960-70
1970-80
1980-90
1990-2001
Kii Bana GSML
Sabit 2004 fiyatlar (PPP USDollars)
Dnem Byme Hz
Ortalama Byme Hz
70000
1987Q4 1989Q4 1991Q4 1993Q4 1995Q4 1997Q4 1999Q4 2001Q4 2003Q4 2005Q4
GSMH
Asaf Sava Akat
568
Asaf Sava Akat
10
20%
15%
6
4
10%
5%
0
0%
-2
-4
-5%
-6
-10%
-8
-15%
1988Q1
-10
1991Q2
1993Q4
1996Q2
1998Q4
GSMH Byme Hz (yllk)
Asaf Sava Akat
2001Q2
2003Q4
1990Q3
571
Asaf Sava Akat
2003Q1
2005Q3
572
Asaf Sava Akat
575
ABDye kyasla kii bana GSMH
Satnalma gc paritesine gre (1995 ABD fiyatlar ile)
Cari ABD dolar Satn Alma Gc Paritesi (PPP)

Dnem
Art
(kat)
6,1
4,3
3,6
3,3
2,3
2,1
1,9
1,7
1,7
1,7
1,7
1,7
1,7
1,6
1,4
1,4
1,4
1,1
Ortalama
byme
hz (%)
7,5
6,0
5,3
4,9
3,4
3,1
2,5
2,3
2,2
2,2
2,1
2,1
2,0
1,8
1,5
1,4
1,3
0,5
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1975
1980
Tayland
Japonya
1985
Turkiye
Kore
1990
1995
Arjantin
spanya
570
Zenginlii belirleyen verimliliktir

Verimlilik bir alann bir zaman biriminde (saat,
hafta, vs.) rettii fiziki mal ve hizmet miktarn
ler
Kii bana yksek milli gelire sahip lkeler tanm
icab yksek verimlilie de sahiptir
GSMHnn hzl bymesi verimliliin hzl
bymesi ile zdetir
Verimlilik ne retildiine deil, ne kadar etkin
retildiine baldr
Mhim olan alan bana yksek katma deer
retebilmektir
svire, Danimarka rneklerini hatrlayn
Asaf Sava Akat
573
Dnyada byme
Uluslararas karlatrmalar iin birden fazla

yntem kullanmak mmkndr
Yerli para ile byme hz kendi iinde tutarldr
fakat uluslararas karlatrmalarda sorun yaratr
Cari kurdan dolar cinsinden hesaplannca iki sorun
kar: dolar enflasyonunu ayklamak iin sabit ABD
dolar alnr ama reel dolar kurundaki deimeler
kalr
Satnalma gc paritesi ile (PPP) milli gelir hesab
1975ten sonras iin vardr; dolar enflasyonu gene
sorunludur
Son iki yntemi kullanarak 1968 ve 1975den
gnmze dnya byme deneyimi tablolardadr
Dnyada byme
2000'de kii
bana gelir 2000'de
(PPP 1995) sras
3.726
16
16.288
9
27.989
2
6.000
15
3.407
17
2.210
18
25.073
3
22.141
6
31.996
1
18.248
8
6.536
14
22.031
7
23.525
4
22.701
5
8.456
12
15.464
10
7.146
13
11.599
11
2002
2000Q3
Farkl yntemler
574
1998Q1
Sava sonras byme
1975'de
kii
bana
gelir 1975'de
(PPP 1995)
sras
in
615
18
Kore
3.812
14
rlanda
7.735
10
Tayland
1.813
15
Msr
1.477
16
Hindistan
1.038
17
Japonya
13.476
4
talya
12.663
6
ABD
18.378
1
spanya
10.576
8
Trkiye
3.886
13
ngiltere
13.130
5
Almanya
14.186
3
Fransa
14.388
2
Meksika
5.854
11
Yunanistan
10.873
7
Brezilya
5.188
12
Arjantin
10.252
9
Kaynak: World Development Indicators
1995Q3
GSMH Byme Hz (QoQ)
kinci Dnya Sava sonrasnda dnyada ekonomik

byme hzlanmtr
Sava ncesinde sanayilemi Bat Avrupa
lkelerinde ve Japonyada gemi ortalamalarn
stnde byme izlenmitir
Dnya lkelerinin byk ounluu sanayileme
yolunda ok byk admlar atmtr
Baz lkeler mucize diye nitelenebilecek
ekonomik gelime ve dnm gerekletirmitir
Kore, Singapur, Tayland, Malezya ve son dnemde
in gibi (Asya Kaplanlar)
Latin Amerikada ve Afrikada byme sreci
sorunlu gemitir
Asaf Sava Akat
1993Q1
Ortalama Byme hz
Verimlilik ve zenginlik
Bir nceki yln ayn eyreine kyasla dteime
1988Q4
Asaf Sava Akat
alkantl byme: 1988-2005
alkantl byme: 1988-2005

12
569
2000
Almanya
Cari dviz kurundan (1995 ABD fiyatlar ile)

ortalama yllk byme hz ( % )
Dnem
2000'de kii
1968'de kii
1968- 198019901968bana gelir 1968'de bana gelir 2000'de Art
1980
1990
2000
2000
(1995 US$) sras (kat)
(1995 US$) sras
in
101
17
824
16
8,2
4,3
7,6
9,0
6,8
Kore
1.928
12
13.062
9
6,8
6,1
7,4
5,1
6,2
Tayland
674
14
2.805
14
4,2
4,3
6,0
3,4
4,6
rlanda
7.369
7
27.741
4
3,8
3,3
3,3
6,3
4,2
Msr
442
15
1.226
15
2,8
4,3
2,9
2,4
3,2
Japonya
16.969
1
44.830
1
2,6
4,4
3,5
1,2
3,1
spanya
7.650
6
17.798
7
2,3
3,1
2,5
2,4
2,7
Hindistan
202
16
459
17
2,3
1,0
3,6
3,6
2,6
Brezilya
2.108
11
4.624
11
2,2
6,0
-0,4
1,3
2,5
talya
9.713
5
20.885
6
2,2
3,4
2,2
1,4
2,4
Yunanistan
6.391
8
13.105
8
2,1
4,4
0,2
1,9
2,3
Fransa
14.757
3
29.811
3
2,0
3,2
1,9
1,4
2,2
Trkiye
1.595
13
3.134
13
2,0
1,7
2,8
1,9
2,1
ngiltere
11.408
4
21.667
5
1,9
1,8
2,5
1,8
2,0
ABD
16.865
2
31.996
2
1,9
1,8
2,2
2,0
2,0
Meksika
2.221
10
3.819
12
1,7
3,3
-0,3
1,8
1,7
Arjantin
6.223
9
7.933
10
1,3
1,9
-2,9
3,2
0,8
Kaynak: World Development Indicators 2002
Asaf Sava Akat
576
GSMH ve refah gstergeleri

Milli gelir muhasebesinin lkenin verimlilik ve
refah dzeyini ne lde yakaladn dolayl yoldan
kontrol edebiliriz
Kii bana milli gelir ile baz temel mal ve
hizmetlerin tketimi arasnda ok yakn bir iliki
kurmak mmkndr
Dayankl tketim mallar: otomobil, radyo, TV
Haberleme: telefon ve cep telefonu
Enerji: toplam enerji ve elektrik tketimi
Salk hizmeti: doktor says
Genellikle 1000 kiiye den eklinde alnr
ABD dzeyinin yzdesi olarak ifade ederek nisbi
gelimilik llebilir
Asaf Sava Akat
577
Asaf Sava Akat
578
GSMH ve ekonomik gstergeler (1)
Otomobil
Ara
Doktor
Radyo
TV alcs
Telefon Cep telefonu Kii bana gelir
(1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (PPP-US$)
2000
1999
2004
1997
2002
2003
2003
2004
Hindistan
6
9
0,5
120
84
46
25
3.100
Msr
23
30
2,1
339
248
127
85
4.120
in
7
12
2,1
339
350
209
215
5.530
Trkiye
66
85
1,2
177
423
268
394
7.680
Tayland
28
106
0,3
235
283
105
394
8.020
Brezilya
120
79
2,1
434
369
223
264
8.020
Meksika
107
153
1,7
330
282
158
291
9.590
Arjantin
140
181
3
683
326
219
178
12.460
Kore
188
238
1,8
1.034
458
538
701
20.400
Yunanistan
254
328
4,4
466
519
454
902
22.000
spanya
441
513
3,2
330
564
434
909
25.070
talya
542
606
6,1
878
494
484
1013
27.860
Almanya
516
529
3,6
948
675
657
785
27.950
Fransa
485
574
3,3
950
632
566
696
29.320
Japonya
421
566
2
956
785
472
679
30.040
ngiltere
384
391
1,7
1.445
951
591
841
31.460
rlanda
349
408
2,4
695
695
491
880
33.170
ABD
481
779
5,5
2.109
871
621
543
39.710
Otomobil
Ara
Doktor
Radyo
TV alcs
Telefon Cep telefonu Kii bana gelir
(1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (1000 kiiye) (PPP-US$)
ABD=100
2000
1999
2004
1997
2002
2003
2003
2004
Hindistan
1
1
9
6
10
7
5
8
Msr
1
2
38
16
40
34
40
14
in
5
4
38
16
28
20
16
10
Trkiye
14
11
22
8
49
43
73
19
Tayland
6
14
5
11
33
17
73
20
Brezilya
25
10
38
21
42
36
49
20
Meksika
22
20
31
16
32
25
54
24
Arjantin
29
23
55
32
37
35
33
31
Kore
53
42
80
22
60
73
166
55
Yunanistan
39
31
33
49
53
87
129
51
spanya
92
66
58
16
65
70
167
63
talya
73
52
44
33
80
79
162
84
Almanya
80
50
31
69
109
95
155
79
Fransa
113
78
111
42
57
78
186
70
Japonya
101
74
60
45
73
91
128
74
ngiltere
107
68
65
45
78
106
145
70
rlanda
88
73
36
45
90
76
125
76
ABD
100
100
100
100
100
100
100
100
Asaf Sava Akat
580
Asaf Sava Akat
Tasarruf ve yatrm

Kii bana gelir Kii bana gelir Kii bana enerji Kii bana enerji Kii bana elektrik Kii bana elektrik
(PPP-US$) (PPP-US$) ABD=100
(ton petrol)
ABD=100
(1000 kwh)
ABD=100
2004
2004
2002
2002
2002
2002
Hindistan
3.100
8
0,5
6
0,4
3
Msr
4.120
10
1,0
12
1,0
8
in
5.530
14
0,8
10
1,1
9
Trkiye
7.680
19
1,1
14
1,5
12
Tayland
8.020
20
1,4
17
1,6
13
Brezilya
8.020
20
1,1
14
1,8
15
Meksika
9.590
24
1,6
20
1,7
14
Arjantin
12.460
31
1,5
19
2,0
16
Kore
20.400
51
2,6
33
4,2
35
Yunanistan
22.000
55
4,3
54
6,2
51
spanya
25.070
63
3,2
40
5,0
41
talya
27.860
70
3,9
49
5,6
46
Almanya
27.950
70
3,8
48
5,6
46
Fransa
29.320
74
3,0
38
4,9
40
Japonya
30.040
76
4,5
56
6,6
54
ngiltere
31.460
79
4,2
53
6,0
50
rlanda
33.170
84
4,1
51
7,7
63
ABD
39.710
100
7,9
100
12,2
100
581
579
Asaf Sava Akat
582
Tasarruf, yatrm ve byme
Uzun dnemde bymeyi temin eden sermaye

birikimidir
Gayrisafi sermaye oluumunun (yatrmlarn) milli
gelire oran ile byme hz arasnda gl bir iliki
vardr
Yatrmlarn esas kayna i tasarruflardr
tasarruf orann bir lkenin gelime ve sanayileme iradesinin en iyi gstergesidir
Kural olarak yksek i tasarruf oranlar bizi yksek
yatrm oranlarna ve oradan yksek byme
hzlarna gtrr
i dvizleri gibi faktr gelirleri i tasarruf orannn
hesabnda sorunlara neden olur
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
583
tasarruflar/GSMH (%)
1980'ler
36
40
38
Kore
27
31
35
32
Tayland
22
26
33
Msr
14
18
23
Hindistan
19
21
rlanda
22
Trkiye
Meksika
1990'lar 1970-2000 1970'ler
1980'ler
GSYH Byme
1990'lar 1970-2000hz (%) 1970-2000
29
33
31
8,7
27
30
35
30
7,6
28
24
29
36
29
7,1
18
19
28
20
22
5,7
22
21
16
20
22
20
5,0
18
23
21
25
21
19
21
4,5
16
21
24
21
15
18
24
19
4,3
22
22
19
21
20
20
19
20
3,5
Brezilya
19
19
18
19
22
21
20
21
3,5
Japonya
32
31
31
31
33
29
29
30
3,4
ABD
19
17
17
18
19
19
18
19
3,1
spanya
25
23
22
23
24
22
23
24
26
22
20
23
25
23
19
22
2,4
Fransa
23
20
20
21
25
22
20
22
2,3
ngiltere
19
17
16
17
20
19
17
19
2,2
Almanya
23
23
22
22
22
21
22
22
2,1
Yunanistan
29
24
22
24
28
23
21
24
1,8
Arjantin
29
17
15
18
26
19
23
1,7
Asaf Sava Akat
DI DNYA LE LKLER

demeler Bilanosu
Drdnc Blm
2,6
talya
Ak ekonomi olarak Trkiye

Dnyada mutlak olarak kapal ekonomi yoktur
Her ekonomide ihracat ve ithalat vardr
Mal ve hizmet ihracatnn GSMHdaki pay bir
ekonominde aklk derecesini ler
Sermaye hareketlerinin serbest olmas (konvertibilite) bir baka makul ak ekonomi lsdr
Trkiye ekonomisi 1980e kadar mal ticaret itibari
ile kapal bir ekonomi idi
1980lerde mal-hizmet ithalatnda serbestlie gidildi
1989da TLnin konvertibilitesi saland
1996da AB ile Gmrk Birlii Anlamas ile ak
ekonomiye gei tamamland
Yatrmlar/GSMH (%)
1970'ler
in
584
Trkiye da alyor: 1979-2005
Asaf Sava Akat
585
GSMHda d dnyann pay 1975-2005
1979
1989
1999
2005
92.774
2.261
107.026
11.780
183.851
29.326
362.495
73.390
Dviz Geliri
4.798
22.472
53.249
107.861
thalat
Dviz Gideri
5.069
6.271
15.792
21.511
39.768
54.613
116.537
130.952
42
( Milyon $)
GSYH
hracat
36
30
24
18
12
(%)
Endstriyel hracat/Toplam hracat
i Gelirleri/Dviz Gelirleri
34,7
35,3
78,9
13,5
90,0
8,5
94,2
0,8
Dviz Geliri/GSYH
5,2
21,0
29,0
29,8
Dviz Gideri/GSYH
6,8
20,1
29,7
36,1
6
0
1975
1978
1981
1984
1987
Dviz geliri/GSMH
1990
1993
1996
1999
Dviz gideri/GSMH
2002
2005
Asaf Sava Akat
586
Asaf Sava Akat
GSMH'ye oran (%)

Mal Dengesi
40
35
Ort. 1994-2000 2000

-6,9
-10,9
Hizmetler Dengesi
Transfer Dengesi
30
25
20
15
10
5
1990
1992
Arjantin
1994
1996
Brezilya
Asaf Sava Akat
1998
2000
Fransa
2002
Almanya
2004
Trkiye
589
Hizmet+Transfer Dengesi
Faiz-d Denge
Yatrm Geliri Dengesi
Cari lemler Dengesi
Net Hata Noksan
C + NHN
Asaf Sava Akat
Ticaret
Dengesi
(DE)
Bavul
ticareti
Mal
Navlun
ihracat ve
fob (D) Sigorta
5,2
2,5
5,7
2,4
3,8
0,4
7,7
0,8
-1,8
-1,0
0,2
-0,7
8,0
-2,9
-2,0
-4,9
-1,4
-6,3
4,2
-4,7
-1,6
-6,2
0,5
-5,7
590
1996
2000
-14
Dalm
%
2002
2005
Dalm
%
2005
milyar dolar
Cari lemler Dengesi
Dalm
%
100
-48
100
-23
100
Net Hata Noksan
-1
-9
19
Yabanc Sermaye Yatrm
14
13
26
38
Hisse Senedi Yatrm
17
25
10
30
63
16
71
-13
-90
-18
-37
-7
-29
Yabanc TL Tahvil Alm
-8
-53
15
30
26
Toplam Kamu Borlanmas
24
14
30
17
121
26
54
14
63
Toplam zel Kesim Borlanmas
27
188
37
78
24
104
Toplam D Borlanma
30
211
52
108
25
108
Toplam Rezerv Deiimi
-17
-121
-34
-70
-18
-79
Bord Finansman
Borlanma Gerei
Banka-d Kesim Borlanmas
Asaf Sava Akat
Mal
Ticaret
ithalat
Dengesi
fob (D) (B)
Milyar Navlun
Dolar Gelir
Navlun
Gider
Dier
Tama
Gelir
Dier
Tama
Gider
Tama
Gelir
Tama
Gider
Tama
Net
591
Hizmet dengesi (1)
Altn
thalat
588
Sermaye hesab yaps

2005
-8,9
D ticaret dengesi

Mal
Mal
Milyar ihracat ithalat
Dolar fob (DE) cif (DE)
Asaf Sava Akat
Cari ilemler dengesi eilimleri
D alma: uluslararas karlatrma

Mal ve hizmet ihracat/GSMH (%)
587
Hizmet dengesi (2)

Turizm
Gelir
Turizm
Gider
Turizm
Net
naat
Milyar Hizmeti
Dolar Gelir
naat
Hizmeti
Gider
naat
Hizmeti
Net
Finansal Finansal Finansal Dier

Ticari
Hizmet
Hizmet
Hizmet
Gelir
Net
Gider
Gelir
Dier
Ticare
Gider
Dier
Ticari
Net
1992
14,7
22,9
-8,2
14,7
1,4
1,4
22,8
-8,1
1992
0,9
0,7
0,2
0,3
1,1
1,0
0,2
3,6
0,8
2,9
1992
0,9
0,0
0,9
0,1
0,4
-0,3
1,9
0,5
1,4
1993
15,3
29,4
-14,1
15,3
1,8
1,9
29,4
-14,1
1993
1,0
0,9
0,2
0,3
1,2
1,2
0,0
4,0
0,9
3,0
1993
1,1
0,0
1,1
0,1
0,4
-0,3
2,2
0,6
1,5
1994
18,1
23,3
-5,2
18,1
1,4
0,5
22,3
-4,2
1994
1,0
0,7
0,2
0,2
1,2
1,0
0,3
4,3
0,9
3,5
1994
1,3
0,0
1,3
0,1
0,4
-0,3
2,5
0,6
1,9
1995
21,6
35,7
-14,1
21,6
2,1
1,3
34,8
-13,2
1995
1,4
1,1
0,3
0,3
1,7
1,4
0,3
5,0
0,9
4,0
1995
1,9
0,0
1,9
0,2
0,4
-0,3
3,8
0,6
3,2
1996
23,2
43,6
-20,4
8,8
32,1
2,6
1,7
42,3
-10,3
1996
1,4
1,3
0,3
0,4
1,8
1,7
0,0
5,7
1,3
4,4
1996
1,9
0,0
1,9
0,3
0,5
-0,2
2,6
0,8
1,8
1997
26,3
48,6
-22,3
5,8
32,1
2,9
1,9
47,2
-15,0
1997
1,8
1,5
0,4
0,4
2,2
1,9
0,3
7,0
1,7
5,3
1997
2,3
0,0
2,3
0,3
0,6
-0,3
5,5
1,2
4,3
1998
27,0
45,9
-18,9
3,7
30,7
2,8
1,8
44,7
-14,1
1998
1,9
1,2
1,2
1,2
3,1
2,4
0,8
7,2
1,8
5,4
1998
2,3
0,0
2,3
0,5
0,6
-0,1
6,8
1,3
5,6
1999
26,6
40,7
-14,1
2,3
28,8
2,4
1,1
39,0
-10,2
1999
1,7
1,0
1,2
1,1
2,9
2,1
0,8
5,2
1,5
3,7
1999
1,1
0,0
1,1
0,3
0,6
-0,3
4,4
1,1
3,4
4,1
2000
27,8
54,5
-26,7
2,9
30,7
3,3
1,9
52,7
-22,0
2000
1,7
1,4
1,3
1,1
3,0
2,5
0,5
7,6
1,7
5,9
2000
1,0
0,0
1,0
0,4
0,7
-0,3
5,6
1,5
2001
31,3
41,4
-10,1
3,0
34,4
2,5
1,0
38,1
-3,7
2001
1,8
1,1
1,1
1,0
2,9
2,0
0,8
8,1
1,7
6,4
2001
0,7
0,0
0,7
0,3
0,7
-0,4
2,9
1,2
1,7
2002
36,1
51,6
-15,5
4,1
40,1
3,1
1,4
47,4
-7,3
2002
1,9
1,3
0,9
0,6
2,8
1,9
0,9
8,5
1,9
6,6
2002
0,8
0,0
0,8
0,2
0,6
-0,4
1,0
1,1
-0,1
0,0
2003
47,3
69,3
-22,1
4,0
51,2
4,1
2,5
65,2
-14,0
2003
1,3
2,0
0,9
0,7
2,2
2,7
-0,5
13,2
2,1
11,1
2003
0,7
0,0
0,7
0,3
0,4
-0,1
0,3
0,3
2004
63,2
97,5
-34,4
3,9
67,0
5,8
3,4
90,9
-23,9
2004
1,8
2,9
1,5
1,4
3,3
4,3
-1,1
15,9
2,5
13,4
2004
0,7
0,0
0,7
0,3
0,4
-0,1
0,5
0,4
0,1
2005
73,3
116,4
-43,1
3,5
76,7
6,9
3,8
109,5
-32,7
2005
2,0
3,5
2,0
1,8
4,0
5,3
-1,3
18,2
2,9
15,3
2005
0,9
0,0
0,9
0,3
0,4
0,0
0,3
0,5
-0,1
Asaf Sava Akat
592
Asaf Sava Akat
Hizmet dengesi (3)

Resmi
Milyar Hizmet
Dolar Gelir
Resmi
Hizmet
Gider
Resmi
Hizmet
Net
Diger
Hizmet
Gelir
Dier
Hizmet
Gider
Dier
Hizmet
Net
593
Asaf Sava Akat
Mal ve hizmet dengesi
Toplam Toplam
Hizmet
Hizmet
Hizmet
Gelirleri Giderleri Dengesi
Mal
Mal
Milyar ihracat ithalat
Dolar fob (D) cif (D)
Ticaret
Dengesi
(D)
Hizmet
Hizmet
Hizmet
594
Yatrm gelirleri
MalMalMalHizmet
Hizmet
Hizmet
Dorudan Dorudan Dorudan Portfy

Milyar Yatrm
Yatrm
Yatrm
Yatrm
Dolar Gelir
Gider
Net
Gelir
Portfy
Yatrm
Gider
Portfy
Yatrm
Net
Faiz
Gelir
Faiz
Gider
Faiz
Net
1992
0,1
0,3
-0,2
1,7
0,7
1,0
9,6
3,8
5,8
1992
14,7
22,8
-8,1
9,6
3,8
5,8
24,3
26,5
-2,3
1992
0,0
0,2
-0,1
0,2
0,3
0,0
0,8
3,2
-2,4
1993
0,1
0,4
-0,2
2,2
0,7
1,5
10,9
4,2
6,7
1993
15,3
29,4
-14,1
10,9
4,2
6,7
26,3
33,6
-7,3
1993
0,0
0,3
-0,2
0,4
0,2
0,3
0,7
3,5
-2,8
1994
0,1
0,4
-0,3
1,6
0,9
0,7
11,1
4,0
7,1
1994
18,1
22,3
-4,2
11,1
4,0
7,1
29,2
26,3
2,9
1994
0,0
0,1
-0,1
0,2
0,7
-0,5
0,7
3,3
-2,6
1995
0,1
0,4
-0,2
2,3
1,6
0,7
14,9
5,3
9,6
1995
21,6
34,8
-13,2
14,9
5,3
9,6
36,6
40,1
-3,5
1995
0,0
0,3
-0,3
0,2
1,0
-0,7
1,2
3,4
-2,2
1996
0,2
0,4
-0,2
1,0
2,0
-1,1
13,4
6,7
6,7
1996
32,1
42,3
-10,3
13,4
6,7
6,7
45,5
49,1
-3,6
1996
0,0
0,2
-0,2
0,4
0,9
-0,5
1,2
3,4
-2,2
1997
0,2
0,4
-0,2
2,3
3,0
-0,8
19,7
8,8
10,9
1997
32,1
47,2
-15,0
19,7
8,8
10,9
51,9
56,0
-4,1
1997
0,1
0,2
-0,1
0,9
0,9
-0,1
1,0
3,8
-2,8
1998
0,2
0,4
-0,3
3,6
3,8
-0,2
23,7
10,2
13,5
1998
30,7
44,7
-14,1
23,7
10,2
13,5
54,3
54,9
-0,5
1998
0,1
0,3
-0,2
1,3
1,3
0,0
1,1
3,9
-2,8
1999
0,2
0,5
-0,3
2,6
3,6
-0,9
16,8
9,3
7,5
1999
28,8
39,0
-10,2
16,8
9,3
7,5
45,6
48,3
-2,7
1999
0,1
0,3
-0,2
1,1
1,0
0,1
1,1
4,5
-3,5
2000
0,3
0,5
-0,3
2,6
2,1
0,5
20,4
9,0
11,4
2000
30,7
52,7
-22,0
20,4
9,0
11,4
51,1
61,7
-10,6
2000
0,4
0,3
0,1
1,3
1,7
-0,4
1,2
4,8
-3,7
2001
0,1
0,5
-0,3
1,1
0,8
0,3
16,0
6,9
9,1
2001
34,4
38,1
-3,7
16,0
6,9
9,1
50,4
45,0
5,4
2001
0,4
0,3
0,1
1,3
1,9
-0,7
1,1
5,5
-4,4
2002
0,1
0,6
-0,6
1,4
0,8
0,6
14,8
6,9
7,9
2002
40,1
47,4
-7,3
14,8
6,9
7,9
54,9
54,3
0,6
2002
0,3
0,4
-0,1
1,4
2,2
-0,8
0,8
4,4
-3,6
2003
0,1
0,8
-0,7
1,2
1,1
0,1
17,9
7,4
10,5
2003
51,2
65,2
-14,0
17,9
7,4
10,5
69,2
72,7
-3,5
2003
0,2
0,6
-0,4
1,4
2,6
-1,2
0,6
4,6
-3,9
2004
0,2
1,0
-0,7
2,0
1,6
0,5
22,9
10,1
12,8
2004
67,0
90,9
-23,9
22,9
10,1
12,8
90,0
101,1
-11,1
2004
0,2
1,0
-0,8
1,7
2,9
-1,2
0,7
4,3
-3,6
2005
0,3
1,2
-0,9
1,8
1,6
0,2
25,9
11,9
14,0
2005
76,7
109,5
-32,7
25,9
11,9
14,0
102,6
121,3
-18,7
2005
0,3
1,1
-0,8
2,4
3,3
-0,9
1,0
5,0
-4,0
Asaf Sava Akat
595
Asaf Sava Akat
Yatrm geliri dengesi ve faiz gideri

Milyar Yatrm
Dolar Gelirleri
Yatrm
Yatrm
Giderleri Dengesi
Uzun
Uzun
Uzun
vade
Vade
Vade
Uzun
Vade MB Hkmet Bankalar dier
596
Transferler ve net hata-noksan
Ksa
Vade
Milyar i
Dolar Gelirleri
zel
Resmi
Transferler Transferler
Cari
Transferler
597
Net Hata ve
Noksan
Cari
lemler
Dengesi
Cari
Transferler
Dviz
Gelirleri
Dviz
Giderleri
0,4
1,8
0,1
0,5
0,5
1993
1,1
3,9
-2,7
0,4
1,9
0,1
0,5
0,6
1993
2,9
2,9
0,7
3,7
-2,2
1992
-8,1
5,8
-2,3
-2,6
-4,9
3,9
-1,0
29,2
30,2
1994
0,9
4,2
-3,3
0,5
1,7
0,1
0,4
0,6
1994
2,6
2,6
0,4
3,0
1,8
1993
-14,1
6,7
-7,3
-2,7
-10,1
3,7
-6,4
31,1
37,5
1995
1,5
4,7
-3,2
0,7
1,5
0,1
0,7
0,5
1995
3,3
3,3
1,1
4,4
2,4
1994
-4,2
7,1
2,9
-3,3
-0,4
3,0
2,6
33,1
30,5
1996
1,6
4,5
-2,9
0,7
1,4
0,1
0,7
0,6
1996
3,5
3,5
0,6
4,1
1,5
1995
-13,2
9,6
-3,5
-3,2
-6,7
4,4
-2,3
42,5
44,8
1997
1,9
4,9
-3,0
0,8
1,3
0,1
0,7
1,0
1997
4,2
4,2
0,3
4,5
-1,0
1996
-10,3
6,7
-3,6
-2,9
-6,5
4,1
-2,4
51,1
53,6
4,5
-2,6
58,3
60,9
0,2
0,8
0,8
-0,7
-7,1
1,3
5,5
-3,0
0,8
0,2
-4,1
-3,0
5,4
10,9
5,5
5,4
-15,0
2,5
1998
1997
1998
2,4
5,9
-3,5
0,9
1,3
0,2
1,0
1,1
1999
4,5
4,5
0,4
4,9
1,7
60,4
1999
2000
4,6
4,6
0,2
4,8
-2,8
0,8
1,3
0,3
1,4
1,0
2001
2,8
7,8
-5,0
1,2
1,4
0,3
1,4
1,2
2002
2,5
7,0
-4,6
1,2
1,4
0,2
1,3
0,4
2003
2,2
7,8
-5,6
1,3
1,6
0,1
1,3
0,3
2004
2,7
8,3
-5,6
1,1
1,6
0,1
1,1
0,4
2005
3,7
9,4
-5,7
1,0
1,8
0,3
1,4
0,6
598
-1,2
MalHizmetFinans
Dengesi
-2,6
-4,0
3,9
Finans
Dengesi
3,6
6,8
0,9
MalHizmet
Dengesi
1,0
2,8
3,0
Hizmet
Dengesi
1992
2000
3,0
Ticaret
Milyar Dengesi
Dolar (D)
1992
Asaf Sava Akat
2001
2,8
2,8
0,2
3,0
-1,7
2002
1,9
1,9
0,5
2,4
0,1
2003
0,7
0,7
0,3
1,0
4,9
2004
0,8
0,8
0,3
1,1
2,3
2005
0,9
0,9
0,6
1,5
2,1
Asaf Sava Akat
D ticaret ve dviz gelir/gideri
1998
-14,1
13,5
-0,5
-3,0
-3,5
5,5
2,0
62,3
1999
-10,2
7,5
-2,7
-3,5
-6,2
4,9
-1,3
52,9
54,2
2000
-22,0
11,4
-10,6
-4,0
-14,6
4,8
-9,8
58,7
68,5
2001
-3,7
9,1
5,4
-5,0
0,4
3,0
3,4
56,1
52,8
2002
-7,3
7,9
0,6
-4,6
-4,0
2,4
-1,5
59,8
61,4
2003
-14,0
10,5
-3,5
-5,6
-9,1
1,0
-8,0
72,4
80,5
2004
-23,9
12,8
-11,1
-5,6
-16,7
1,1
-15,6
93,8
109,4
2005
-32,7
14,0
-18,7
-5,7
-24,5
1,5
-23,0
107,8
130,8
599
Asaf Sava Akat
30.000
600
Grnmeyen gelirler
145.000
Milyon Dolar
15.000
Milyon Dolar
10.000
130.000
25.000
115.000
100.000
5.000
0
-5.000 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
20.000
85.000
15.000
-10.000
70.000
-15.000
10.000
55.000
-20.000
40.000
-25.000
5.000
25.000
-30.000
0
10.000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Ihracat
Asaf Sava Akat
thalat
FX Gelirler
601
Milyar Dolar
-3
-6
Oca.93 Nis.94 Tem.95 Eki.96 Oca.98 Nis.99 Tem.00 Eki.01 Oca.03 Nis.04 Tem.05
Net Hata (aylk)
Net Hata (yllk)
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Finans Gelirleri
FX Giderler
Net hata ve noksan kalemi

6
Asaf Sava Akat
Cari Transferler
Asaf Sava Akat
-35.000
Cari lemler Den.
Hizmet Gelirleri
602
Asaf Sava Akat
AB ile d ticaret

euro dolar paritesi
(Milyar Euro )
AB hracat
AB ithalat
Dier hracat
Dier thalat
Toplam hracat
Toplam thalat
AB hracat/ Top. hracat
ABthalat/Top. thalat
AB hracat Endeks
Ab thalat Endeks
(Milyar USD )
AB hracat
AB ithalat
Dier hracat
Dier thalat
Toplam hracat
Toplam thalat
D Ticaret Den.
Hizmet Den.
Yatrm Den.
Cari Transfer
603
Reel dviz kuru
1995
1,36
2000
0,92
2001
0,89
2002
0,94
2003
1,13
2004
1,24
2005
1,25
8
12
16
26
16
26
51
47
100
100
16
29
30
59
30
59
52
49
193
233
18
20
35
45
35
45
52
45
221
163
19
24
18
29
37
54
51
45
235
198
22
28
15
24
42
61
52
46
266
226
28
37
14
22
51
78
55
47
340
295
31
39
28
54
59
93
52
42
378
317
11
17
22
36
22
36
15
27
28
54
28
55
16
18
31
40
31
41
18
23
17
28
35
51
24
32
17
28
47
69
34
45
17
28
63
98
38
49
35
67
73
116
1995=100
180
170
160
150
140
130
120
110
100
90
80
Oca.95 Oca.96 Oca.97 Oca.98 Oca.99 Oca.00 Oca.01 Oca.02 Oca.03 Oca.04 Oca.05 Oca.06
TFE bazl
TEFE bazl
Asaf Sava Akat
604
Asaf Sava Akat
605
Asaf Sava Akat
Kur ve enflasyon
Kamu maliyesi
450
Konsolide bte: merkezi hkmet, yerel idareler ve

ek bteye tabi kurumlar (niversiteler, fonlar, vs)
Maalesef Trkiyede hkmetlerin bte dnda
nemli miktarda harcama yapma gelenei vardr
(grev zararlar, kamu iletme zararlar, vs.)
Devletin ekonomideki payn lmenin bir yolu milli
gelir serilerinde kamu tketimi kalemine bakmaktr
Kamu tketimi devletin tm mal ve hizmet
satnalmalarn kapsamaktadr
Fakat faiz, sosyal gvenlik kurumlarna demeler,
tevikler, vs. eklindeki transfer harcamalar haritir
Kamu tketimindeki art devletin bydne
iaret eder
400
350
KAMU MALYES
300
Bte ve kamu borcu
250
Beinci Blm
200
150
100
Oca.00
Eki.00
Tem.01
Nis.02
TFE
Asaf Sava Akat
Oca.03
Eki.03
1$+1.5E
Tem.04
Nis.05
Oca.06
TEFE
607
Asaf Sava Akat
Kamu tketiminin seyri

16
14
12
10
1990Q2
1992Q4
1995Q2
1997Q4
2000Q2
2002Q4
2003Q2
2005Q4
Kamu Tketimi/GSMH (Cari Fiyatlarla)
Asaf Sava Akat
610
2002
100
26,7
21,6
5,0
1,0
40,2
16,8
14,8
8,6
13,4
18,7
2003
100
25,7
17,0
8,6
2,1
43,8
15,4
15,1
28,5
12,5
15,9
Asaf Sava Akat
2004
100
24,4
16,4
8,0
1,4
38,0
10,8
14,5
36,3
15,5
20,7
Asaf Sava Akat
2005
100
22,9
15,4
7,4
1,4
38,1
9,4
14,6
37,7
14,5
23,2
611
%
Toplam Harcamalar
Personel
Dier cari
Yatrm
Faiz demeleri
D bor
(TL) bor
KT'lere transferler
Dier Transferler
Faiz d denge
Bte dengesi
2002
100
20,1
6,8
6,0
44,9
4,4
40,5
1,9
20,4
11,1
-33,8
2003
100
21,6
5,9
5,1
41,8
4,2
37,6
1,3
24,3
13,4
-28,4
609
Faiz-d bte ve GSYH
Faiz d denge:

Gelirler Faiz d harcamalar
Toplam harcama:
Faiz d harcama + faiz demeleri
Genel bte dengesi:
Gelirler Toplam harcama
Trkiyede ok uzun sredir konsolide kamu btesi
ak vermektedir
Buna karlk, faiz d denge her zaman ekside
deildir
nce kamu gelir ve harcamalarnn GSMHya
oranna bakacaz
Sonra her iki kalemin dalmn greceiz
Bte giderlerinin dalm
Bte gelirlerinin dalm

Toplam Bte Gelirleri
Gelirden alnan vergiler
Gelir vergisi
Kurumlar vergisi
Servetten alnan vergiler
Mal ve hizmet. alnan vergiler
KDV
Petrol tketim vergisi
Dier vergiler
D ticaretten alnan vergiler
Dier vergiler ve gelirler
608
Bte kalemleri
6
1987Q4
606
2004
100
20,5
2,9
9,0
40,1
4,3
35,5
1,0
26,5
18,6
-21,5
30
27
24
21
18
15
12
1987
1990
1993
1996
Bte Gelirleri / GSYH
Asaf Sava Akat
1999
2002
2005
Faiz D Harcama / GSYH
612
Bte giderlerinin dalm

2005
100
22,0
3,1
9,9
31,6
4,3
27,2
0,7
32,6
24,9
-6,7
%
Gelirler
Faiz d harcamalar
Faiz d denge
Personel
Dier cari
Yatrmlar
KT'lere transferler
Dier transferler
Faiz d harcamalar
Personel
Dier cari
Yatrmlar
KT'lere transferler
Dier transferler
2002
100
89,3
18,0
32,5
11,1
9,7
3,0
33,0
100
36,4
12,4
10,8
3,4
37,0
2003
100
81,3
18,7
30,1
8,2
7,1
1,9
33,9
100
37,1
10,1
8,8
2,3
41,7
2004
100
76,3
23,7
26,1
3,6
11,5
1,3
33,8
100
34,2
4,8
15,0
1,7
44,3
2005
100
73,3
26,7
23,6
3,4
10,6
0,8
35,0
100
32,2
4,6
14,5
1,0
47,7
Asaf Sava Akat
613
Asaf Sava Akat
Kamu ann hesaplanmas
616
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Faiz d denge
-2,5
3,5
3,4
1,3
-0,2
4,1
1,5
4,6
2,6
Net faiz demeleri
4,4
7,8
7,8
11,1 8,9
12,6 13,1 15,8
11,0
Bte dengesi
-6,9 -4,3 -4,4 -9,8 -9,1 -8,5 -11,6 -11,2
-8,4
Enflasyon dzeltmesi
2,8
4,5
3,9
5,0
7,7
8,4
7,6
9,2
6,6
Reel faiz demeleri
1,6
3,3
3,9
6,1
1,2
4,2
5,5
6,6
4,4
Operasyonel bte dengesi
-4,1
0,2
-0,5 -4,8 -1,4 -0,1 -4,0 -2,0
-1,8
GSMH'nin %'si olarak
Net kamu borcu (center GNP) 27,1 31,0 30,2 34,8 31,8 33,7 48,6 50,6
Asaf Sava Akat
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
617
1994-2000
Faiz d denge
GSMH'nn %'si olarak

Faiz d denge
Konsolide bte
-0,6
3,5
3,4
2,5
4,6
4,8
2,4
5,2
5,1
6,2
2,2
4,7
Bte-d harcamalar
-5,0 -2,5 -4,5 -8,7 -6,2 -12,0 0,5
1,3
1,8
0,8
-4,0
1,1
-5,6
6,5
6,9
7,0
-1,8
5,8
13,7
12,5
-2,5
3,5
3,4
1,3
-0,2
4,1
1,5
4,6
2,6
-3,1
-2,5
0,4
-2,6
-1,8
-2,6
-3,5
-1,8
-2,1
Toplam kamu kesimi

Faiz demeleri
-5,6
1,0
3,9
-1,3
-2,0
1,6
-2,0
2,8
0,6
Net faiz demeleri
6,0
10,1
9,1
11,9
11,0
16,4
22,1
21,9
14,6
Net faiz demeleri
7,4 10,1 16,2 22,1 21,9 26,6 16,3 14,4 11,8 7,5
Enflasyon dzeltmesi
2,6
4,8
4,9
6,0
10,2
11,5
9,7
12,5
8,5
Enflasyon dzeltmesi
3,9
5,2
8,4
9,3 13,0 14,9 10,0 7,1
4,6
2,1
7,4
6,0
Reel faiz demeleri
3,4
5,3
4,2
5,9
0,8
4,9
12,4
9,4
6,1
3,5
4,9
5,9
8,6
7,2
5,4
5,2
6,6
Nominal denge
-11,7 -9,1
-5,2
-13,1 -13,1 -14,8 -24,1 -19,1
-14,1
-13,0 -9,1 -17,3 -28,3 -23,5 -33,8 -13,4 -7,9 -4,9 -0,5
-15,5
-6,7
Operasyonel denge
-9,1
-4,2
-0,3
-7,1
-2,9
-3,3
-12,4 -6,6
-5,3
-9,1 -3,9 -7,0 -14,8 -9,2 -18,7 -3,4 -0,8 -0,3
1,6
-7,0
-0,7
erilen reel faiz haddi
12,5
17,1
13,9
17,0
2,5
14,5
25,5
18,6
erilen reel faiz haddi
12,9 15,8 15,7 17,7 14,8 15,2 9,2 11,2 12,0 10,5
13,8
10,7
Net kamu borcu (center-GNP)
27,1
31,0
30,2
34,8
31,8
33,7
48,6
50,6
Net kamu borcu (center-GNP) 27,1 31,0 37,5 48,6 51,3 75,7 68,5 65,1 59,8 51,2
36,5
61,2
Toplam kamu kesimi

Faiz demeleri
Operasyonel denge
Kamu borcu
619
1,0
Asaf Sava Akat
1998
1999
ortalama
2000 1994-2000
-3,1
-2,5
0,4
-2,6
-1,8
-2,6
-3,5
-1,8
-2,1
-1,4
-1,1
-0,8
-1,9
-1,4
-1,2
-1,6
-1,2
-1,3
Net faiz demeleri
2,6
2,3
1,3
0,8
2,1
3,8
9,0
6,1
3,6
Bte-d dengesi
-4,8
-4,8
-0,8
-3,3
-4,0
-6,3 -12,5 -7,9
-5,7
Enflasyon dzeltmesi
-0,2
0,3
1,0
1,0
2,5
3,1
2,1
3,3
1,9
Reel faiz demeleri
2,8
2,0
0,3
-0,2
-0,4
0,7
6,9
2,8
1,7
Operasyonel denge
-5,0
-4,4
0,2
-2,3
-1,5
-3,2
-8,4
-4,6
-3,5
Faiz d denge

"grev zararlar"
Net kamu borcu (centerGNP) 27,1
Asaf Sava Akat
-1,1 -6,2 -1,6 -7,2
2,9
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
30,7
37,8
34,5
39,5
37,5
38,9
52,2
49,8
TCMB net varlklar
1,1
-0,9
1,3
3,0
7,7
8,0
9,0
7,8
Merkezi hkmet
38,8
45,3
42,8
48,0
48,4
48,5
62,4
58,8
D bor
20,5
22,8
23,6
23,2
21,9
19,0
22,2
18,8
bor
18,3
22,5
19,2
24,8
26,5
29,5
40,2
40,0
7,6 11,5 6,3
7,3
620
GSMH'ya oran (%)
2000
Konsolide Bte Borcu
0,7
1,9
2,1
4,2
5,2
7,5
na
na
Nakit bor
6,9
8,7
9,3
12,8
15,8
17,9
na
na
Nakit-d ve TCMB'ya
12,0
11,9
8,0
8,2
5,5
4,0
na
na
7,0
8,5
7,0
5,5
3,2
1,6
1,2
1,2
2001
2002
2003
2004
2005Q3
63
101
88
79
74
70
41
69
54
54
52
51
D Bor
22
32
34
25
21
18
Bor
D Bor
Brt Kamu Borcu

Merkez Bankas Varlklar
4,4
6,9
6,7
7,0
5,4
5,5
8,7
8,6
D bor
5,7
6,8
6,9
6,5
5,9
6,0
6,6
5,5
Net i bor
-1,3
0,1
,0,2
0,5
-0,5
-0,5
2,1
3,1
Brt kamu kesimi borcu
41,9
52,3
49,3
55,5
53,3
53,5
70,1
67,4
Net kamu kesimi borcu
35,1
44,7
41,3
46,5
42,9
44,5
61,0
58,4
Net kamu borcu (center-GNP)
27,1
31,0
30,2
34,8
31,8
33,7
48,6
50,6
618
-10
-20
1993
Net D Varlklar

Dier Varlklar (Net)
Kamu Mevduat
68
108
94
83
77
73
13
-1
14
-1
Konsolide Bte
Dier Kamu Kesimi
sizlik Sigortas Fonu Varlk (Net)
Brt Kamu Varlklar
11
17
15
13
14
17
Net Kamu Borcu
57
91
79
70
63
57
19
38
32
22
18
11
Net D Bor

Net Bor
Net Kamu Borcu (Merkez GSMH)
1995
1997
1999
2001
2003
2005
Reel Kamu Dengesi/GSYH
Asaf Sava Akat
621
Kamu borcunun seyri 1993-2005
Bor
Dier Kamu Kesimi Borcu
denmemi grev zararlar
31,0 30,2 34,8 31,8 33,7 48,6 50,6
Kamu borcu 2000-2005
Kamu borcu 1993-2000
Geri kalan kamu sektr
1997
-15
Nominal denge
Kamu borcu
TCMB elindeki devlet borcu
1996
-5
Reel faiz demeleri

Toplam kamu kesimi
Toplam kamu kesimi
Merkezi Hkmet + TCMB
1995
Reel kamu dengesi 1993-2005
Konsolide bte
% of GNP
1994
1993 1994 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1993-2000 2002-2005
Bte-d harcamalar
Asaf Sava Akat
1993
GSMH'nin %'si olarak
Kamu maliyesi: 1993-2005

ortalama
615
Bte-d denge
ortalama
2000 1994-2000
Toplam kamu kesimi dengesi

GSMH'nn %'si olarak
Asaf Sava Akat
Konsolide bte dengesi
TL faiz demelerini enflasyon etkisinden arndrmak

gerekir (enflasyon muhasebesi)
Nominal faiz haddine ve enflasyona bal olarak
reel faiz demeleri daha dktr
Dolays ile reel (operasyonel) bte a daha
kktr
lk tabloda1993-2000 dnemi bte, bte-d ve
toplam dengesi yer alyor
Drdnc tablo 1993-2005 dnemi iin tm
dzeltmeler yapldktan sonra kamu dengesidir
Kamu kesimi brt ve net bor oranlar nemlidir
GSMH akm, bor oran stok deikeni olduundan
bor oran hesaplanrken de enflasyon dzeltmesi
gerekir (merkezi GSMH)
Asaf Sava Akat
614
38
53
46
48
46
45
51
73
68
65
60
53
%
80
70
60
50
40
30
20
1993
1995
1997
1999
2001
Net Bor/GSMH
2003
2005Q3
Asaf Sava Akat
622
Asaf Sava Akat
623
Kamu borcu: TL ve dviz
bor nakit ve nakit d
2001 Yl
Sonu
2004 Yil
Sonu
2005 Yl
Sonu
2005 reel
deiim
(%)
2005-2001
reel
deiim %
Toplam TL Borcu
79
185
207
3,8
45,3
Toplam Dviz Borcu
milyar YTL
Katrilyon TL
NAKT
Dalm
60%
2003 sonu
130
Dalm
67%
2004 sonu
166
Dalm
74%
38
25%
69
35%
95
42%
SABT GETRL
DEKEN FAZL
17
12%
29
15%
36
16%
DVZ CNSNDEN
17
11%
17
9%
27
12%
DVZE ENDEKSL
99
131
124
-12,0
-30,7
56
92
86
-12,5
-14,3
Dvizle Bor
44
39
38
-10,8
-51,8
178
316
331
-2,7
2,9
Toplam TL Borcu
55
138
154
11,8
181,8
Toplam Dviz Borcu
69
98
93
-5,2
34,4
SABT GETRL
0%
0%
0%
39
68
64
-5,7
66,1
DEKEN FAZL
47
31%
54
28%
54
24%
D Bor
Dvizle Bor
Toplam Bor
Dolar kuru (YTL)
Asaf Sava Akat
18
12%
16
8%
3%
Kamu
9,4
8,8
7,5
9,0
-2,1
4,8
-1,2
10
6%
4%
2%
Takas
5%
4%
2%
TL
FX
15,2
-10,5
12,4
-4,7
9,0
-2,6
10,0
3,3
6,4
-2,1
7,9
-0,7
7,3
0,0
NAKT DII
1994
0%
0%
0%
Piyasa
12,6
16,4
10,7
14,1
9,0
9,9
8,6
40%
64
33%
59
26%
TL
FX
27,9
-14,6
26,1
-5,6
14,6
-4,6
17,1
3,0
10,5
2,2
12,5
-1,1
10,6
-0,1
-11,0
3,3
-4,1
7,2
-1,8
4,8
4,2
8,6
1,5
5,5
0,0
5,4
0,4
5,1
30
29
28
-3,9
-6,4
DVZ CNSNDEN
12
8%
4%
2%
236
247
4,8
99,7
DVZE ENDEKSL
1%
1%
1%
1,44
1,34
1,34
0,0
-6,7
150
100%
194
100%
224
100%
TOPLAM STOK
625
Asaf Sava Akat
Yatrm, kamu a ve tasarruf

(Milyar USD)
0
61
124
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
626
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
97-02
GSMH
(Milyar USD)
194
206
187
201
147
147
185
1.266
284
94-01
130
171
184
194
206
187
201
147
1.420
Gayrisafi milli tasarruf
49
54
45
40
30
27
38
Yatrm (1)
32
40
45
50
49
40
44
27
329
zel kesim tasarrufu
64
71
73
64
57
42
52
422
Kamu Sektr A (2)
13
21
21
75
Kamu kesimi tasarrufu
-15
-17
-28
-23
-27
-15
-14
-138
Toplam Kaynak (1+2)
37
41
59
56
56
61
65
29
403
52
52
46
50
27
29
40
296
Yabanc Tasarruf
-4,4
-0,0
1,0
3,7
-1,2
-0,5
12,4
-1,5
9,5
zel kesim yatrm
37
36
32
36
17
20
30
208
Kamu kesimi yatrm
15
16
14
14
10
10
88
- Cari lemler Dengesi
2,6
-2,3
-2,4
-2,6
2,0
-1,4
-9,8
3,6
-10,3
Yurd tasarruf
-2
10
-3
12
- Net Hata Noksan
1,8
2,4
1,4
-1,1
-0,8
1,9
-2,6
-2,1
0,9
Kamu kesimi tasarruf a
-1
-14
-9
-16
-6
-3
-50
zel tasarruf/GSMH (%)
33,1
34,4
38,8
31,6
39,1
28,4
28,0
33,3
Kamu tasarrufu/GSMH (%)
-7,7
-8,2
-15,0
-11,5
-18,2
-10,0
-7,4
-11,1
22,2
Gayrisafi yatrm
42
41
58
52
57
62
52
31
394
Yab. Tas./Toplam Kaynak(%) -11,8
-0,0
1,7
6,7
-2,2
-0,9
19,1
-5,2
2,3
Milli tasarruf/GSMH (%)
25,4
26,2
23,8
20,1
20,8
18,4
20,6
Yab. Tas./GSMH(%)
-3,4
-0,0
0,5
1,9
-0,6
-0,3
6,2
-1,0
0,7
D tasarruf/GSMH (%)
1,4
-1,0
0,7
4,9
-2,3
1,2
1,0
0,8
Tasarruf/GSMH (%)
31,9
23,9
31,3
26,8
27,8
33,0
26,0
20,8
27,7
Operasyonel denge/GSMH (%
-2,9
-4,6
-12,4
-6,9
-1,2
-3,5
-4,4
-5,1
Asaf Sava Akat
D Bor*
Toplam Bor*
(*) Tahmin
Asaf Sava Akat
627
Kaynaklar ve kullanm
GSMH
Yurtii Tasarruf
Yllandrlm Reel
2003
2004
2005
Faiz Haddi %
Nis.03 Ortalama Ara.04 Ortalama Ara.05 Ortalama Oca.06
Toplam Bor
11,0 12,8
9,5
12,0
8,0
8,9
8,0
IMF Kredisi
Dier
milyar dolar
624
Kamu reel faiz yk
2002 sonu
89
D Bor
Toplam Bor
Asaf Sava Akat
628
Trkiye ekonomisinde para

Likit varlklarn somut biimi mevzuata bal olarak
lkeden lkeye deiir
Trkiyede be farkl para tanm yapabiliriz
Dolamdaki para (banknotlar ve bozukluklar)
Vadesiz mevduat hesaplar (ticari ve tasarruf)
Vadeli mevduat hesaplar
Dviz mevduat hesaplar
REPO anlamalar (gecelik, haftalk, vs)
Yksek ve dalgal enflasyon sonucunda TL parann
ilevinden sadece ilkini ve ksmen yerine
getirebilmektedir
TLnin dandik para haline dnmesi ekonomik
aktrleri dvizi para olarak kullanmaya itmitir
Asaf Sava Akat
629
Para arz tanmlar

Para arz ekonomideki toplam kullanlabilir para
miktadr
Hangi kategorinin iine dahil edildiine bal olarak
farkl ller vardr
- M0 = Dolamdaki para
- Para taban (BM) = M0 + bankalarn MBdeki
mevduat
- M1 = BM + vadesiz mevduat
- M2 = M1 + vadeli mevduat
- M2Y = M2 + dviz tevdiat hesaplar
- M2Y+R = M2Y + Repo
En yaygn kullanlan Para Taban ve M2Y+Rdr
PARASAL BYKLKLER
Merkez Bankas Bilanosu
Altnc Blm
Asaf Sava Akat
630
Trkiyede para arz

As % of
Ara.05
(Milyar YTL) (Milyar USD) M2Y+R
M = Dolamdaki para
BM = M + banka rezervleri
18,3
23,5
13,6
17,4
8,3
10,6
M1 = BM + vadesiz mevduat
M2 = M1 + vadeli mevduat
41,8
153,1
31,0
113,8
18,9
69,3
229,6
170,5
103,8
154,7
221,1
114,9
164,2
70,0
100,0
M2Y = M2 + dviz mevduat

M2+R = M2 + Repo
M2Y+R = M2Y + Repo
Asaf Sava Akat
631
Asaf Sava Akat
ub.06
94,3
A.VARLIKLAR
A.1-DIS VARLIKLAR
A.2-IC VARLIKLAR
A.2-a-Nakit Islemler
A.2-aa-Hazine Borclari
A.2-aa-i-Bankamiz Portfoyu
A.2-aa-i-a-5 Kasim 2001 Oncesi DIBS
A.2-aa-i-b-Ikincil Piyasadan Alinan DIBS
A.2-aa-ii-Diger
A.2-ab-Bankacilik Sektorune Acilan Nakit Krediler
A.2-ac-TMSF'na Kullandirilan Krediler
A.2-ad-Diger Kalemler
A.2-b-Degerleme Hesabi
A.2-c-IMF Acil Yardim Takip Hesabi(Hazine)
Asaf Sava Akat
%
100
Oca.06 % Deiim
89,7
5,2
75,7
18,6
16,2
19,4
19,4
19,4
80
20
17
21
21
21
71,5
18,2
16,0
19,4
19,5
19,5
5,9
2,5
1,2
-0,2
-0,3
-0,3
0,0
0,0
0
0
0,0
0,0
.
-14,0
0,0
0,0
-3,2
2,4
0,0
0
0
-3
3
0
0,0
0,0
-3,4
2,1
0,0
21,1
.
-6,9
12,0
.
Bin YTL
P.YUKUMLULUKLER
P.1-TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI
P.1-a-Dis Yukumlulukler
P.1-b-Ic Yukumlulukler
P.1-ba-Doviz Olarak Takip Olunan Mevduat
P.1-bb-Bankalarin Doviz Mevduati
P.2-MERKEZ BANKASI PARASI
P.2-A-REZERV PARA
P.2-Aa-Emisyon
P.2-Ab-Bankalar Mevduati
P.2-Aba-Bankalar Zorunlu Karsiliklari
P.2-Abb-Bankalar serbest Imkani
P.2-Ac-Fon hesaplari
P.2-Ad-Banka Disi Kesimin Mevduati
P.2-B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI
P.2-Ba-Acik Piyasa Islemleri
P.2-Bb-Kamunun TL Mevduati
634
Asaf Sava Akat
M1
Dolamdaki Para
2001
2002
2003
2004
2005
12,2
7,7
8,7
15,2
21,9
31,0
3,3
4,4
7,2
9,3
2001
(Katrilyon TL, Milyar USD)
13,6
Vadesiz Ticari Mevduat
3,1
2,2
2,3
3,9
6,4
8,9
Toplam Vadesiz Mevduat
4,4
2,2
2,0
4,1
6,2
8,5
Vadesiz Tasarruf Mevduat
1,4
1,0
1,3
2,6
3,9
6,2
Dier Vadesiz Mevduat
3,0
1,2
0,7
1,5
2,3
2,4
MB Mevduat
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
D1 (M1-Dolamdaki Para)
7,4
4,4
4,3
8,1
12,7
17,4
M2
48,7
32,7
37,4
57,2
81,3
113,8
Toplam Vadeli Mevduat
31,2
21,8
23,6
35,4
49,6
68,2
Vadeli Tasarruf Mevduat
25,4
17,9
19,9
29,2
41,8
58,3
Vadeli Dier Mevduat
5,8
3,8
3,7
6,2
7,8
9,9
Vadeli Ticari Mevduat
5,3
3,2
5,0
6,5
9,8
14,5
Mevduat Sertifikas
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
D2 (M2-M1)
36,5
25,0
28,7
41,9
59,4
82,7
M2Y (M2+(Dviz Mevduat (TL))
84,9
72,5
81,5
105,8
137,8
170,5
Dviz Mevduat (TL)
36,2
39,8
44,1
48,7
56,5
56,8
M2Y+Repo
93,3
76,5
83,3
108,6
138,3
164,2
Asaf Sava Akat
%
100
51
24
27
14
14
49
31
20
10
0
10
0
0
18
13
5

Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH yakn
gemite srekli ykselmektedir
Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmas
iaretidir
Para arpan da ayn olayn iyi bir lsdr
Mali sistemin bymesi, ayn miktar dolamdaki
para ile daha byk bir para arznn elde edilmesi
anlamna gelir
Para arpan da yakn gemite srekli artmtr
TL
TCMB: uzun dnem

Oca.06 % Deiim
89,7
5,2
46,3
4,5
23,0
-2,2
23,2
11,1
10,2
24,9
13,0
0,3
43,4
6,0
30,7
-5,5
20,6
-6,9
10,0
-2,8
0,0
0,0
10,0
-2,8
0,1
12,8
0,0
-21,3
12,7
33,8
10,0
18,1
2,6
93,3
635
(MLYAR USD)
1989
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
21,2
22,9
22,0
24,0
22,5
41,6
45,2
54,7
55,5
65,7
D Varlklar
7,8
21,1
22,9
26,8
24,2
23,8
31,1
37,8
39,8
52,3
Varlklar
13,5
1,8
-0,9
-2,8
-1,7
17,9
14,1
16,9
15,7
13,4
VARLIKLAR
TOPLAM DVZ YKMLLKLER 13,2

Di Ykmllkler
9,0
Ykmllkler
MERKEZ BANKASI PARASI
(%)
TL
2003
$
19,7
20,3
21,1
21,1
34,8
32,7
37,4
37,1
36,9
12,4
13,7
12,4
12,9
25,5
22,8
25,5
22,7
16,9
4,2
7,3
6,5
8,7
8,2
9,3
9,9
11,9
14,4
19,9
8,0
3,2
1,7
2,9
1,5
6,8
12,5
17,2
18,4
28,8
-11,6
Varlklar / Toplam Varlklar
63,4
7,7
-4,2
-7,4
42,9
31,1
30,8
28,2
20,4
Yabanc Varlklar / Toplam Varlklar
36,6
92,3
104,2 111,6 107,4
57,1
68,9
69,2
71,8
79,6
Net Varlklar / MBP
16,0
-0,3
-0,4
10,9
0,8
0,9
2,4
-0,5
Asaf Sava Akat
0,4
-0,5
636
Parasal gstergeler
2002
$
633
Para taban
2000
4,8
ub.06
94,3
48,3
22,5
25,8
12,8
13,1
46,0
29,0
19,2
9,7
0,0
9,7
0,1
0,0
17,0
11,9
5,1
Para ve mevduat
(Milyar USD)
Asaf Sava Akat
TCMB: ykmllkler
TCMB: varlklar
Milyar YTL
632
TL
2004
$
TL
2001
2005
$
(Trilyon TL , Milyar USD)
TL
1. PARASAL TABAN (a+b+c)
7,8 5,4 10,4 6,4 14,9 10,6 20,2 15,0
30,1 22,3
a.Emisyon
5,3 3,7 7,6 4,7 10,7
7,6
13,5 10,0
19,4 14,4
b.Bankalar Zorunlu Karlklar(TL)
1,6 1,1 1,7 1,0 2,3
1,6
3,1
2,3
0,0
0,0
c.Serbest Rezerv
0,9 0,6 1,1 0,7 1,9
1,4
3,6
2,7
10,7
7,9
2002
2003
2004
2005
TL
TL
TL
TL
TL
PARASAL TABAN
7,8
5,4
10,4
6,4
14,9
10,6
20,2
15,0
30,1
22,3
+ Emisyon
5,3
3,7
7,6
4,7
10,7
7,6
13,5
10,0
19,4
14,4
+ Bankalar Zorunlu karlklar
1,6
1,1
1,7
1,0
2,3
1,6
3,1
2,3
0,0
0,0
+ Bankalar Serbest mkan
0,9
0,6
1,1
0,7
1,9
1,4
3,6
2,7
10,7
7,9
NET VARLIKLAR
20,6
12,5
7,5
2,9
7,8
2,6
10,4
2,8
-4,5
-11,2
+ Varlklar
25,8
17,9
23,0
14,1
23,6
16,9
21,1
15,7
18,0
13,4
- Dviz Olarak Takip Olunan Mevdu 3,1
2,2
5,5
3,3
6,5
4,7
6,1
4,5
13,8
10,3
- Fon Hesaplar
0,1
0,1
0,2
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
- Banka D Kesim Mevduat
0,1
1,7
0,1
1,7
0,1
3,0
0,1
5,0
0,1
7,9
- Ak Piyasa lemleri
1,2
0,9
9,6
5,8
8,3
5,9
3,6
2,7
7,8
5,8
- Kamu Mevduat
0,6
0,4
0,3
0,2
0,9
0,6
0,8
0,6
0,7
0,5
NET DI VARLIKLAR
-12,8
-8,8
2,9
1,8
7,1
5,1
9,8
7,3
34,6
25,7
2. REZERV PARA (1+d+e)
8,0 5,5 10,7 6,5 15,0 10,7 20,3 15,1
30,3 22,5
d.Fon Hesaplar
0,1 0,1 0,2 0,1 0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
e.Banka D Kesimin Mevduat
0,1 0,05 0,1 0,04 0,1
0,07
0,1
0,09
0,1
0,09
+ D Varlklar
34,3
23,8
51,0
31,1
52,9
37,8
53,6
39,8
70,4
52,3
3.MERKEZ BANKASI PARASI (2+f+g)
9,9 6,8 20,5 12,5 24,1 17,2 24,7 18,4
38,8 28,8
- D Ykmllkler
36,7
25,5
37,3
22,8
35,6
25,5
30,5
22,7
22,8
16,9
- BANKALAR Dviz Mevduat
10,4
7,2
10,7
6,5
10,2
7,3
13,3
9,9
13,0
9,6
f. Ak Piyasa lemleri
1,2 0,9 9,6 5,8 8,3
5,9
3,6
2,7
7,8
5,8
NET DVZ POZSYONU
-15,9
-11,0
-2,5
-1,5
0,5
0,4
3,7
2,7
20,7
15,4
+ D Varlklar
34,3
23,8
51,0
31,1
52,9
37,8
53,6
39,8
70,4
52,3
g.Kamu Mevduat
0,6 0,4 0,3 0,2 0,9
0,6
0,8
0,6
0,7
0,5
- Toplam Dviz Ykmllkleri
50,2
34,8
53,5
32,7
52,3
37,4
49,9
37,1
49,6
36,9
637
Asaf Sava Akat
638
Para arpan
%
16
12
10
8
6
1996Q2
1997Q4
1999Q2
2000Q4
2002Q2
(M2Y+Repo) / Parasal Taban
639
Dier parasal gstergeler
14
4
1991Q4
Asaf Sava Akat
2003Q4
2005Q2
Para politikasnn baka gstergeleri vardr

Net Varlklar MBnn likidite yaratmasnn ve
para basmasnn iyi bir gstergesidir
varlklardan baz kalemlerin kartlmas ile
bulunur
Net D Varlklar MBnn dviz ihtiyacn gsterir
D varlklardan d dnyaya ykmllkler ve i
bankalara dviz ykmllkleri kartlarak bulunur
Net Dviz Pozisyonu MBnn toplam dviz kuru
riskini ifade eder
Dviz varlklarndan dviz ykmllkleri
kartlarak bulunur
IMF ile yaplan programlarda bunlarn hepsi farkl
aamalarda performans kriteri olarak kullanlmtr
Asaf Sava Akat
640
Asaf Sava Akat
Para ikamesi
Parann deer saklama ilevi bizi Trkiye iin ok
nemli bir olaya getirir: para ikamesi (dolarizasyon)
Yksek ve dalgal enflasyon yznden TLnin deer
saklama ilevini kalmamtr
Vatandalar nakit varlklarn beklenmeyen enflasyon ve kur deimelerine kar korumak iin dviz
halinde tutmaktadrlar
Dviz mevduat hem TL mevduatndan hem de
GSMHdan daha hzl bymtr
Dolamdaki nakit dviz miktarn bilmiyoruz ama
15-20 milyar dolara kadar kabilir
Nakit dviz dolam ve dviz mevduatnn ykseklii para politikasn ciddi ekilde kstlamaktadr
Asaf Sava Akat
1993
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Dolamdaki Para
3,7
3,6
4,8
3,3
4,4
7,2
9,3
13,6
M2Y + Repo (1)
26,6
41,8
93,3
76,5
83,3
108,6
138,3
164,2
Dviz Mevduat (2)
4,7
16,7
36,2
39,8
44,1
48,7
56,5
56,8
MB Dviz Rezervleri
6,2
7,7
25,1
18,9
27,0
33,7
36,0
48,3
MB Net Dviz Pozisyonu
-5,4
-2,0
3,1
-11,0
-1,5
0,4
2,7
15,4
GSMH
108,4
181,4
200,9
143,7
182,2
238,3
300,8
362,0
GSMH % PAY
Dolamdaki Para
3,4
2,0
2,4
2,3
2,4
2,4
2,4
3,8
M2Y + Repo
24,5
23,0
46,4
53,3
45,7
45,7
45,7
45,4
Dviz Mevduat
4,3
9,2
18,0
27,7
24,2
24,2
24,2
15,7
MB Dviz Rezervleri
5,7
4,2
12,5
13,1
14,8
14,8
14,8
13,3
MB Net Dviz Pozisyonu
-5,0
-1,1
1,6
-7,7
-0,8
-0,8
-0,8
4,3
Para kamesi ( 2 ) / ( 1 )
17,6
39,9
38,8
52,0
53,0
44,8
40,9
34,6
Asaf Sava Akat
Real Rate ( CPI)
121,9 134,3 108,4 115,5 109,5 38,0 96,2 63,8
45
25,7 16,9
17,3 29,9 12,2 16,7 27,0 -10,9 27,1 13,0 15,7 13,7 8,0
Real Rate ( WPI)
19,3 33,2 14,6 25,4 36,8 -8,9 21,4 9,1 15,5 9,7 10,4
Real Rate (US$)
44,6 31,7 11,8 25,2 30,2 -7,1 -0,1 33,3 46,2 32,0 24,0
CPI (Ava.Annual Change)
89,1 80,4 85,7 84,6 64,9 54,9 54,4 45,0 25,3 10,6 8,2
WPI (Ava.Annual Change)
86,0 75,9 81,8 71,8 53,1 51,4 61,6 50,1 25,56 14,55 5,9
Banka
kredileri/
GSMH (%)
1980
zel sektr
kredileri/
GSMH
(%)
1980
zel
sektrn
kredi pay
(%) 1980
Banka
kredileri/
GSMH (%)
2000
zel sektr
kredileri/
GSMH
(%)
2000
zel
sektrn
kredi pay (%)
2000
Japonya
188
131
70
310
188
60
ABD
94
78
83
162
144
89
Almanya
86
75
87
148
120
82
ngiltere
37
28
76
136
135
99
in
54
53
100
133
125
94
Tayland
58
42
72
122
109
89
spanya
83
67
81
120
102
85
rlanda
29
73
110
109
99
56
52
92
104
102
98
114
40
102
90
102
83
81
Kore
Fransa
Yunanistan
US$ (Ava. Annual Change)
Asaf Sava Akat
53,5 77,9 86,4 72,2 61,0 48,5 96,5 22,9 -0,8 -4,7 -5,7
644
100000
10000
1000
100
10
1
1985
1987
1989
1991
1993
TFE Endeks
Asaf Sava Akat
1995
1997
1999
2001
2003
2005
M2Y + R Endeks (GSMH Byme Dzeltilmi)
645
Mali kesimin bykl
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Int.Rate on Dom.Bor.(ave.comp.)
642
Trkiyede para ve enflasyon
1989
Faizler: 1995-2005
(%)
Asaf Sava Akat
Para ikamesi
Milyar USD
643
641
44
63
102
53
Msr
87
15
17
100
59
59
talya
91
56
61
99
78
79
40
54
24
34
14
Hindistan
41
24
58
53
29
54
Brezilya
43
42
99
51
38
74
44
Arjantin
33
25
77
34
24
69
Meksika
44
19
44
25
13
52
Asaf Sava Akat
647
Dourganlk ve nfus art
Nfus ve istihdam
Dourganlk Sralama Dourganlk

Oran 1960 1960
Oran 1980
Dourganlk
Oran 2000
Yedinci Blm
52
Trkiye
646
Nfusun alabilir yataki blmne (15-65 ya

aras) yetikin nfus denir
Emek gc, issizler de dahil olmak zere mal ve
hizmet retimi iin emeklerini arzeden insanlardan
oluur
stihdam art isizlik emek gcn verir
Emek gcne katlma oran emek gcnn yetikin
nfusa orandr
Gelimi lkelerde emek gcne katlma oran daha
yksektir
Daha ok kadnn almas temel nedendir
Nfus art dk lkelerde yetikin nfusun
toplam nfusa oran daha yksektir
69
NFUS VE STHDAM
Emek piyasas ve gelir dalm
Asaf Sava Akat
648
stihdam: uluslararas karlatrma
1960-2000
1960-2000
Sralama Dourganlk
yllk
nfus
2000
Oran D (%) art hz (%)
Meksika
6,9
4,7
2,6
62,3
2,5
Msr
7,0
5,1
3,3
52,9
2,3
Trkiye
6,3
4,3
2,4
61,9
2,2
Brezilya
6,2
3,9
2,2
64,5
2,2
Hindistan
6,6
5,0
3,1
53,0
2,1
Tayland
6,4
3,5
1,9
70,3
2,1
in
3,4
10
2,5
1,9
10
44,1
1,6
Kore
5,7
2,6
1,4
13
75,4
1,6
Arjantin
3,1
11
3,3
2,5
19,4
1,5
ABD
3,7
1,8
2,1
43,2
1,1
Japonya
2,0
18
1,8
1,4
15
30,0
0,7
rlanda
3,8
3,2
1,9
50,0
0,7
spanya
2,9
12
2,2
1,2
17
58,6
0,7
Fransa
2,7
14
1,9
1,9
11
29,6
0,6
Yunanistan
2,3
17
2,2
1,3
16
43,5
0,6
talya
2,4
15
1,6
1,2
18
50,0
0,3
ngiltere
2,7
13
1,9
1,7
12
37,0
0,3
Almanya
2,4
16
1,4
1,4
14
41,7
0,3
ABD Japonya AB 15 Polonya Trkiye
15-64 ya nfus
67
67
67
70
65
gcne Katlma
75
78
71
64
52
sizlik Oran
19
10
Tarm stihdam
18
34
Sanayi stihdam
20
29
27
29
23
Hizmetler
78
67
69
53
43
cretli stihdam
92
85
84
73
51
Kadn stihdam
47
41
44
45
27
Asaf Sava Akat
649
stihdamn yaps
652
Emek piyasasnda esneklik

Reel cret endeksi 1993-2005Q3
140,0
130,0
120,0
110,0
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
1993 94Q4 95Q4 96Q4 97Q4 98Q3 99Q3 00Q3 01Q3 02Q3 03Q3 04Q3 05Q3
Unit Wage Index (1997=100)
Asaf Sava Akat
stihdam
(21,9 milyon)
Emek gc
(24,5milyon)
yetikin
nfus
(51,1 milyon)
Emek gc dnda
(26,6 milyon)
655
653
Asaf Sava Akat
%
14%
24%
49%
7%
5%
100%
10,6%
100%
%
27,0%
0,6%
19,5%
0,4%
5,5%
21,0%
5,2%
4,4%
1,0%
654
Lorenz erisi
retilen milli gelirin toplumda paylamna gelir

dalm diyoruz
Bir lkede gelirin ne lde eit ne lde eitsiz
daldn nasl lebiliriz?
En ok kullanlan yntemde toplumu oluturan
aileler en dk gelirliden en yksek gelirliye doru
dizilerek bee blnr
En stten en alta, nfusun her bete birinin (% 20si)
milli gelirden ald pay bulunur
zellikle en alt grupla en st grubun paylar gelir
dalmnda eitsizliin iyi bir ltdr
Gelir dalmnn zaman iinde deiimini arar yada
baka lkelerle karlatrrz
Asaf Sava Akat
(Milyon)
3,1
5,4
10,8
1,6
1,2
21,9
2,6
24,5
(Milyon)
5,9
0,1
4,3
0,1
1,2
4,6
1,1
1,0
0,2
cretsiz aile iisi

Kendi Hesabna alan
cretli
Yevmiyeli
veren
stihdam Edilenler
siz Nfus
gc
Tarm
Madencilik
malat Sanayi
Elektrik, Gaz, Su
naat ve Bayndrlk leri
Toptan ve Perakende Ticaret, Lokanta ve Oteller
Ulatrma, Haberleme ve Depolama
Mali Kurumlar, Sigorta, vb..
Toplum Hizmetleri, Sosyal ve Kiisel Hizmetler
sizler (2,6 milyon)
Asaf Sava Akat
651
Trkiyede sivil istihdam-2005Q4
Gelir dalmnn llmesi
150,0
Asaf Sava Akat
650
Trkiye: nfusun dalm-2005Q4
Gelimi lkelerde istihdam yapsnn bir zellii

emek gcnde cret ve maala alanlarn orannn
% 90lara kadar kmasdr
ABD, Almanya, vs. sanayi lkelerinde nfusun %
10undan az ksm kendi iinde alan yada iveren
statsndedir
Trkiyede istihdamn yaps ok farkldr
cret ve maala alanlar, geici iiler de dahil,
istihdamn sadece % 50sini oluturur
Kendi iinde alan, aile iletmesinde cretsiz
alan ve iverenler ise istihdamn % 50dir
sizlik olgusunun Trkiyede gelimi lkelerden
farkl alglanmasnn geri plan budur
Asaf Sava Akat
Asaf Sava Akat
Gelir dalmn tablolar stnde izlemek

meakkatlidir
Ayn verileri farkl bir ekilde deerlendirerek grafik
bir grnt retmek mmkndr
Lorenz erisi nfus ve gelir paylarnn toplanmas ile
elde edilir
nce en alttaki % 20 nfusun, sonra % 40 nfusun,
sonra % 60 nfusun ald gelir payn toplayarak %
100e ularz
Mutlak gelir dalm eitlii dz izgi verir
Fiili erinin dz izgiden uzakl arttka gelir
dalmnda eitlik bozulmaktadr
Mutlak eitsizlikte eri eksenlere yapr
656
Gini katsays
Dnyada gelir dalm
Gelir dalm eitsizlii iin daha iyi bir lt bir tek

say olurdu
Lorenz erisi bize Gini katsays ad verilen bir
istatistiki deer hesaplama olanan salar
Eitlik dz izgisi ile fiili varolan eri arasndaki
alann bykln temsil eder
Gini katsays nisbi bir byklktr: sfrla bir
arasnda bir deer alr
Mutlak eitlik halinde Lorenz erisi dz bir izgi olur
ve Gini katsays sfra eitlenir
Mutlak eitsizlik halinde deeri bir olur
Gini katsays kldke gelir dalmnda eitliin
arttndan sz edebiliriz
Gini katsaylar aracl ile lkeler aras gelir

dalm eitsizliini karlatrmak mmkndr
Genellikle, toplumun en fakir % 20sinin milli
gelirden ald pay arttka gelir dalmnda
eitsizliin azald sylenebilir
ki mucize ekonomi Japonya ve Korede gelir
dalmnn daha az eitsiz olduu dikkat eker
AB lkelerinde refah devleti gelir dalmnda
eitsizlii azaltc bir etki yapmtr
En eitsiz gelir dalmna yksek enflasyonlu Latin
Amerika lkelerinde raslanr
Trkiyede gelir dalm uluslararas normlara gre
eitsizdir
Asaf Sava Akat
657
Gelir dalm gstergeleri

Nfus dilimlerinin milli gelirden ald pay (%)
Yl
GINI
% 20-40
% 40-60 % 60-80 st
Katsays Alt % 10 Alt % 20 aras
Alt % 40 aras
aras
20
Japonya
1993
25
talya
1995
27
Msr
1995
29
Almanya
1994
30
Kore
1993
Fransa
Yunanistan
% st
10
11
14
25
18
22
36
22
14
23
18
23
36
22
10
13
23
17
21
39
25
13
21
18
23
39
24
32
13
20
17
23
39
24
1995
33
13
20
17
23
40
25
1993
33
12
20
17
23
40
25
rlanda
1987
36
12
18
16
22
43
27
ngiltere
1995
37
12
18
16
23
43
28
Hindistan
1997
38
12
20
15
19
46
34
in
1998
40
10
16
15
22
47
30
ABD
1997
41
11
16
16
22
46
31
Tayland
1998
41
10
16
14
21
48
32
Trkiye
1994
42
10
16
15
22
48
Meksika
1998
53
11
12
20
57
42
Brezilya
1998
61
10
18
64
48
32
Asaf Sava Akat
658
Asaf Sava Akat
Trkiyede gelir dalm
661
kinci
Orta
Yl
20%
20%
20%
20%
20%
Katsays
1963
%4,5
%8,5
%11,5
%18,5
%57,0
0,55%
1968
3,0
7,0
10,0
20,0
60,0
0,56
1973
3,5
8,0
12,5
19,5
56,5
0,51
1978
2,9
7,4
13,0
22,1
54,7
0,51
1983
2,7
7,0
12,6
21,9
55,8
0,52
1986
3,9
8,4
12,6
19,2
55,9
0,50
1987
5,2
9,6
14,1
21,2
49,9
0,43
1994
4,9
8,6
12,6
19,0
54,9
0,49
Asaf Sava Akat
662
100
40
20
0
Birikimli gelir yzdeleri
TR.1994
E
TR. 1987
70
60
20
40
60
80
40
30,8
30
16,3
20
29,1
5,3
0
Aileler %
49,9
15,1
100
51,7
50
10
2002
2003
80
20
40
60
80
100
Birikim li hanehalk yzdesi
664
Asaf Sava Akat
Toplam
Birinci % 20
kinci % 20
nc %
Drdnc %
Beinci % 2
Gini Katsay
Trkiye
Kr
Kent
2002
100,0
5,3
9,8
14,0
20,8
50,1
2003
100,0
6,0
10,3
14,5
20,9
48,3
2002
100,0
5,5
9,7
13,9
20,5
50,4
2003
100,0
6,1
10,3
14,5
20,8
48,3
2002
100,0
5,2
10,3
14,7
21,7
48,0
2003
100,0
6,4
11,0
15,0
21,2
46,3
0,44
0,42
0,44
0,42
0,42
0,39
Asaf Sava Akat
663
Bozuk gelir dalmnn nedenleri
100,01
90
Yzde 20'l
Trkiyede gelir dalmndaki eitsizliin

kkeninde hangi sorunlar vardr?
Tarm kesiminde emek fazlas: krsal alanda nfus
fazlas tarmda dk verimlilik demektir
Trkiyenin gerekten fakir ailelerinin byk
ounluu krsal kesimde yaar
Blgesel sorunlar: altyaps yetersit kra ve dalk
blgelerde tarmsal verim daha da dktr
Fakirlik zellikle Dou Anadoluda ok belirgindir
Dk ortalama byme hz: yksek enflasyon
sonucu ortalama byme hznn dmesi yksek
verimli sektrlerde (sanayi, hizmetler) istihdam
artn kstlamtr
Lorenz erisi (Hanehalk gelirlerine gre) Trkiye
80
Gelir %
GINI
Lorenz erileri 2002-2003
100
Asaf Sava Akat
Drdnc En st
660
Gelir dalm 2002-2003
En alt
Lorenz erileri 1987-1994
60
Asaf Sava Akat
Gelir dalmnda deime
Trkiyede gelir dalm hakknda yaplan

aratrmalar kstldr
Eldeki veriler DE tarafndan fiyat endeksleri iin
yaplan Tketici Anketlerinden retilmitir
Trkiyede genellikle gelir dalmnn ok eitsiz
olduu ve zaman iinde giderek bozulduu kans
yaygndr
Saylar mutlak olarak gelir dalmnn eitsiz
olduunu gsteriyor
Buna karlk zaman iinde daha da eitsiz hale
geldiine dair iaret tamyor
1963-1994 arasnda yaplan aratrmalardan elde
edilen verilen aadadr
Asaf Sava Akat
659
665
Asaf Sava Akat
666
Gelir dalm ve fakirlik
lme sorunlar
Ekonomik seyyaliyet
Gelir dalmna bir dier yaklam belirli bir gelir

dzeyinin altnda kalan aile saysn saptamaktr
Fakirlik izgisi buna tekabl eden mutlak gelir
dzeyidir
Fakirlik oran geliri fakirlik izgisi altnda kalan aile
saysnn toplam ailelere orandr
Fakirlik izgisi hkmet tarafndan onun altnda
kalan ailelere yardm edilmesini temin edecek
politikalarn saptanmas iin tesbit edilir
lkeden lkeye deiir
Ayrca Birlemi Milletler ve Dnya Bankas da
farkl lkeler ve blgeler iin fakirlik izgileri
hesaplamtr
Gelir dalm ve fakirlik oran hakkndaki veriler

yaam standardndaki eitsizlii tam olarak
yanstmayabilir
Drt konu ne kar
Ayni gelir yada transferler
Ekonomik hayat evrimi (life-cycle)
Geici yada kalc gelir
Servet dalm
Vergi kaa ve benzer sorunlar gelien lkelerde bu
sorunlar kapsayacak verilerin teminini ok
zorlatrr
Trkiyede gelir dalm verilerinin gvenilirlii
konusunda ciddi ve hakl tereddtler vardr
Gelir dalmnda eitsizlik belirli zaman noktalar

itibariyle hesaplanr: statik bir resim verir
Olayn dinamik boyutu da nemlidir
Ekonomik seyyaliyet (mobility) nesil iinde yada
nesiller arasnda farkl gelir kategorileri arasndaki
hareketlilii ifade eder
Gelir gruplar arasnda geilerin hz kadar skl
ve enderlii dinamik adan farkl toplumsal
srelere tekabl eder
Yksek ekonomik seyyaliyet her lke iin arzulanan
bir zelliktir
Trkiyede ekonomik seyyaliyetin yksek olduunu
syleyebiliriz

Makro07 9

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makro07 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL BLG NIVERSTES

Asaf Sava Akat

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Toplumsal faaliyetlerin bir blm insanlarn gda,

Son yzylda insan toplumlar sanayi devrimi

Sanayi devriminin gerisinde modern ekonominin iki

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Ekonomi ynetimi bir dizi kurumda somutlar

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Faktr gelirleri (TL)

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Sk kullanlan baz kavramlar tanmlayalm

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Milli gelir zdelii

evrisel akm emas

Asaf Sava Akat

En basit model: evrisel akm

ktisat iki ana blme ayrlr: mikroiktisat ve

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Makroiktisat toplam gelirin ve toplam harcamalar

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Asaf Sava Akat

Makroiktisat be ayr piyasa stne kurulmutur

Makroiktisat Ders Notlar (2007)

Ekonominin makro dengesi birbiri ile iie alan

Asaf Sava Akat

evrisel akmn bozulmas ile birlikte ekonominin

Toplumsal faaliyetlerin bir blm insanlarn gda,

Son yzylda insan toplumlar sanayi devrimi

Ekonomi ynetimi bir dizi kurumda somutlar

Sk kullanlan baz kavramlar tanmlayalm

Milli gelir zdelii

evrisel akm emas

En basit model: evrisel akm

ktisat iki ana blme ayrlr: mikroiktisat ve

Makroiktisat toplam gelirin ve toplam harcamalar

Makroiktisat be ayr piyasa stne kurulmutur

Ekonominin makro dengesi birbiri ile iie alan

evrisel akmn bozulmas ile birlikte ekonominin

Makroiktisat iin yedi ok nemli fonksiyon vardr

Piyasa ekonomisinde piyasa dnda dorudan kamu

Bte ak veriyor

ktisatta denge kavram son derece nemlidir

Hkmet harcama art yada vergi indirimi ile

Merkez Bankas para basarak likiditeyi bollatrsn

Bu basit modele beklentileri ekleyerek geree biraz

Analizden kardmz bir gzlem nemlidir

ktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyut modeller

Milli gelir zdelii

GSYHnn ayn anda ekonominin toplam gelirini ve

evrisel akmn dzgn ileyici iin kazanlan

Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr

Modelin anlam ok aktr

Tam istihdam kuraldr

Borverilebilir fonlar piyasasnda

Kamu tasarrufu kamu harcamalar yapldktan sonra

varsa Sg negatif olacaktr