Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.

c om

MAKNE ELEMANLARI - (1.Hafta)

TEMEL KAVRAMLAR
Makine Elemanlar
Makine elemanlar gerek hayatta kullanlan daha ok piyasada standart retimleri bulunan makineler ile ilgili elemanlarn
tasarm, hesaplamas, seimi ve konstrktif izimleri zerine inceleme yapar. Bu adan temel makine mhendislii
derslerinden sonra (statik, dinamik, mukavemet vs) ilenmesi gereken bir derstir. ounlukla iki ders halinde incelenen
konular aadaki gibi gruplandrlabilir. Baz elemanlarn resmi ise ekilde verilmitir.
MAKNE ELEMANLARI

Balama Elemanlar

zlemeyen
B.Elm

Destekleme ve Tama
Elemanlar

rtibat Elemanlar
Kaplinler

Miller ve Akslar

zlebilen
B.Elm

Kavramalar
Yataklar

Hareket leten
Elemanlar

Dier
Elemanlar

Dili
arklar
Kay Kasnak Mek.
Zincir Mek.

Kaynak
Lehim
Yaptrma

Civatalar

Kaymal Yatak

Dili arklar

Mil-Gbek
Balantlar

Rulmanl Yatak

Srtnmeli ark Mek.

Kama

Perin

Pim
Konik Geme
Sk Geme
Skma Geme
Kamal Mil
Profilli Mil
Parelel Kama

Rulmanl Yatak

Perin

Kaymal Yatak

Kay-Kasnak

Pim

Kaplin
1

Kavramalar

Yaylar

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Yk ve Zorlanma Tipleri
Yk Tipleri: Bir makine elemannn karlaabilecei yk tipi 3 eittir.
a) Statik ykler
b) Dinamik (deiken) ykler
c) Yk oku
Zorlanma Tipleri: Bir makina eleman 6 tip deiik zorlanma trne veya bunlarn bir yada birkana birden maruz
kalabilir. Zorlanma tipleri unlardr.

Gerilme Trleri
D kuvvetlerin ve momentlerin etkisi altndaki elemann herhangi bir kesitinde, tepki olarak i kuvvetler meydana gelir .
Birim alana gelen i kuvvetlere gerilme ad verilir. Gerilme malzemenin iinde bulunan zorlanmay gsteren bir byklktr.
Gerilme kuvvetin, alana blnmesi ile bulunur ve buna gre birimi (N/m 2 = Paskal) dr. Yani basn birimi ile ayndr.
Basn kat malzemenin dnda oluan bir zorlanma iken, gerilme ise malzemenin iinde olumaktadr.
Temel Gerilmeler: Temelde gerilmeler iki farkl tiptedir. Bunlar Normal Gerilme ve Kayma Gerilmesi dir.
Malzeme iindeki molekllerin hareketleri ve zorlanma ekillerine gre bu ekilde ayrlmtr.

I.

a)

Normal Gerilme (): Para ekme, basma, eilme gibi yklenme durumlarna maruz kaldnda ortaya kar. Para
zerindeki kesit dzlemleri birbirinden uzaklamaya yada yaklamaya alr.

b) Kayma Gerilmesi (): Para, kesmeye, burulmaya maruz kaldnda ortaya kar. Para zerindeki kesit yzeyleri
birbiri zerinde kaymaya alr.

Basit Gerilmeler: Elemann kesitinde ekme, basma, eilme, burulma, kesme hallerinden yalnz biri varsa basit
gerilme hali sz konusudur. Yklenme durumlarna bal olarak malzeme iinde Normal yada Kayma temel
gerilmelerinden yanlz biri meydana gelecektir. Hesaplamalar da aadaki ekildedir.

II.

a)

ekme () yada Basma (b) Gerilmesi: Bir malzemeyi iki ucundan ektiimizde yada sktrdmzda ierisinde
normal gerilme oluur. ekme varsa ekme Gerilmesi () olarak, basma varsa Basma Gerilmesi (b) olarak
adlandrlr.
2

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

*Tasarmlarda para zerindeki en byk gerilme olan max

Emniyet gerilmesi (em) ile karlatrlr.

b) Kesme Gerilmesi (k): Bir para kuvvet tarafndan kesmeye maruz kalyorsa, kesme yzeyinde Kayma Gerilmesi
meydana gelir.

*Tasarmlarda para zerindeki en

byk gerilme olan max Emniyet
gerilmesi (em) ile karlatrlr.
c)

Eilme Gerilmesi (e): Para eilme momentine maruz kalyorsa Eilme eerilmesi olarak adlandrlan Normal
Gerilme oluur. Normal gerilmenin tipi ise ekilde gsterilen para iin st ksmlarda ekme eklinde, alt ksmda
ise basma eklinde olacaktr.

Me : Eilme momenti [Nm]

We :Eilme diren momenti (hesab aada).
*Tasarmlarda para zerindeki en byk gerilme olan max
Emniyet gerilmesi (em) ile karlatrlr.
d) Burulma Gerilmesi (b): Bir mil dndrmeye zorlanrken, malzeme ierisinde Kayma Gerilmeleri meydana gelir.
Hesaplamas aadaki ekildedir.

Mb: Burulma momenti [Nm]

Wb: Burulma diren momenti (hesab aada)
P: Motor gc (kW)
*Tasarmlarda para zerindeki en byk gerilme olan max
Emniyet gerilmesi (em) ile karlatrlr.

n: Motor devri (d/d)

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

III.

Bileik Gerilmeler: Elemann kesitinde yukarda saylan Basit Gerilme hallerinden bir ka bir arada ise Bileik
Gerilme durumu ortaya kar. Bileik gerilmelerde iki ekilde deerlendirilebilir.
a) Ayn Tipte Birden Fazla Normal yada Kayma Gerilmesi Birlikte Bulunuyorsa: Para zerinde Normal
gerilmeden bir ka bir arada ise, yada Kayma gerilmesinden bir ka bir arada olursa bu durumda bu gerilmeler
ayn tip olduu iin direk toplanr ve bileik gerilme (B, B) bulunur. rnein bir para hem ekmeye, hemde
eilmeye maruz kalyorsa iki tane farkl Normal gerilme meydana gelir.
Eilme ve ekme birarada var ise;

B = e +
*Tasarmlarda para zerindeki en
byk gerilme olan max yada max
Emniyet gerilmesi (em,em) ile
karlatrlr.
b) Farkl Tiplerdeki Normal ve Kayma Gerilmeleri Birlikte Bulunuyorsa (Edeer Gerilme): Para zerinde
hem Normal gerilme hemde Kayma gerilmesi birlikte oluuyorsa bu iki gerilme deeri cebirsel ifadelerle
toplanp tek bir gerilme deerine toplanamaz. Bu nedenle para zerindeki farkl gerilmeleri tekbir gerilmeye
indirgeyebilmek iin hipotezler gelitirilmitir. Bu hipotezlerden elde edilen sonular kesin sonular olmayp
belli bir dorulukla, mevcut gerilmelerin yerini tutabilecek gelitirilmi formllerdir. Dolays ile mevcut
gerilmelerin yerini direk olarak tutmad iin Bileik Gerilme ifadesi yerine Edeer Gerilme ifadesinin
kullanlmas dorudur. Edeer gerilemeleri bize veren Krlma Hipotezleri detayl bir konu olduu iin aada
baka bir balk altnda incelenmitir. Tasarmlarmz yaparken bulunan Edeer gerilmeler daima Emniyet
Gerilmesinden aada alnmaldr.

e em
Atalet Momenti (Ix, Iy )ve Polar Atalet Momenti (Ip) ve Diren Momentleri (We, Wb)
Yukardaki formllerde parann kesit eklinin oluan gerilmeye etkisinin byk olduu grlmektedir. Ayn arla ve ayn
boya sahip paralarn kesitleri farkl ise bunlarn tayaca yklerde kesit ekli nemli bir rol oynar. rnein ayn arlkta
ve ayn boyda olmak zere daire, kare ve I profili eklindeki kesitlerden, I profili eilme durumunda ok daha fazla yk tar.
Bu nedenle parann kesitinin eklini temsil eden atalet momentleri ne kadar byk olursa, para ierisinde oluan gerilmeler
de o kadar kk olacaktr.

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

ekme Deneyi, Akma ve Kopma Gerilmeleri

Metal malzemelerin mekanik zelliklerini tespit etmek iin deney numuneleri zerinde ekme deneyi yaplr. Yumuak bir
elik malzeme gittike artan bir kuvvet uygulanrsa, malzemenin boyu kuvvetle doru orantl olarak lineer bir ekilde artar.
Bunu grafikle grebiliriz. Belli bir yke ulat zaman grafik dzensiz davran gsterir. Bu noktaya Akma Noktas denir.
Yk artrmaya devam edilirse bir mddet sonra kopma gerekleir. Yksek mukavemetli sert eliklerde bu olay grlemez.
Bu eliklerde akma noktasn bulmak iin u ilem yaplr. grafiin lineer gzkt ilk ksma paralel olacak ekilde %0,2
boy uzama miktarnn ilerisinden balanarak bir izgi izilir.

Tasarm Kriteri Olarak Kullanlacak Gerilmeler

Maksimum Gerilme (mak): Bir elemann zerinde, d kuvvetlerin meydan getirdii, hesaplamayla tespit edilen en byk
gerilmeye denir. Yukarda bahsedilen basit gerilmelerin (malzeme zerinde tek bir zorlanma varsa) ve bileik gerilmelerden
ayn tip olanlarn oluturduu en yksek gerilme Maksimum gerilme olarak adlandrlr. Tasarmlarda bu gerilmenin emniyet
gerilmesinden dk yada eit olmas gerekir.

mak em
Edeer Gerilme (e): Bir elemann zerine ok deiik farkl ynlerde oluan gerilmelerin yapaca etkiyi tek bana
yapt varsaylan teorik olarak hesaplanan gerilmeye denir. Krlma hipotezleri ile bulunur. Edeer gerilme daima emniyet
gerilmesinden daha kk yada eit olmaldr.

e em
Emniyet Gerilmesi (em): Bir malzemenin mekanik zelliklerine, ekline, boyutlarna bal olarak deneysel belirlenmi en
yksek gerilme snrdr. Emniyet gerilmesi iinde iletme koullar da eklenmelidir (Yk tayan asansr ile, nsan tayan
asansrn emniyet gerilmesi ayn olmaz).

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Edeer Gerilmenin Belirlenmesi (e)

Edeer gerilmeyi bulmak iin Krlma Hipotezleri kullanlr. Cisim zerinde bulunan birok farkl trdeki ve byklkteki
gerilmenin hepsinin yerine geecek tek bir gerilme bulunmas bu hipotezler vastasyla bulunur.
Krlma Hipotezleri
1) Maksimum Normal Gerilme Hipotezi: Eer eleman sadece ekme yada basmaya maruz kalyorsa bu hipotez
kullanlabilir. ekme ve basma durumunda eleman zerinde sadece normal gerilme meydana gelir. Malzemede
oluan maksimum normal gerilme edeer gerilme olarak alnabilir.

e = max

2) Maksimum Kayma Gerilmesi Hipotezi: ki farkl ekilde deerlendirilebilir.

a) Eer eleman Kesmeye yada Eilmeye maruz kalyorsa aadaki forml kullanlr.

e = 2 max = | max - min |

b) Eer eleman ekme Eilmeye ve Burulmaya birlikte maruz kalyorsa aadaki forml kullanlr.

3) Maksimum ekil Deitirme Enerjisi Hipotezi: Eleman zerinde ekme Eilme ve Burulma birlikte var ise bu
hipotez kullanlabilir. Hepsinin ayn anda bulunmas zorunlu deildir. Genellikle tercih edilen bu hipotezdir. Soru
zmlerinde de bu hipotez kullanlacaktr.

Emniyet Gerilmesinin Belirlenmesi (em)

Malzeme ierisinde hesaplamayla oluan Edeer gerilmenin kabilecei en yksek Emniyet Gerilmesinin hesab statik ve
dinamik durumda farkldr.
a) Ykleme Statik se
Malzemeye ekme deneyi uygulanr. Akma snrndan daha dk bir deer Emniyet Gerilmesi olarak alnr. Mevcut birok
gerilmenin yerine geen Edeer Gerilmelerde Emniyet gerilmesinden dk olmaldr.

e em < ak

b) Ykleme Dinamik se
Dinamik ykler altnda Emniyet Gerilmesini belirlemek statikte olduu gibi basit deildir. Malzemenin mrnn ksalmas
hereyden nce titreimin Ortalamasna ve Genliine baldr. Bunun dnda Malzemenin Bykl, Yzey Przll,
6

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

zerindeki ekillerin entik Etkisi mrn ksaltan ksaltan unsurlardr. Btn bu konular Yorulma ve Srekli Mukavemet
Diyaramlar bal altnda aada ele alnacaktr.

Yorulma Kavram ve Srekli Mukavemet Diyagramlar

Yorulma Kavram
Para srekli olarak deien dinamik yklere maruz kalyorsa, zaman ierisinde malzeme ierisinde gzle grlemeyen
klcal atlaklar meydana gelir. Ykn tekrar says ve genlii arttka bu atlaklar bymeye ve ilerlemeye balar ve hi
beklenmedik bir anda ok kk kk kuvvetler altnda bile para krlr.
Mil ve akslar srekli titreen ykler altnda almaktadr. Bu nedenle bu olay bu tr elemanlarda ska grlr. Bu durum
metal yorgunluu olarak bilinir.

Elemana gelen gerilmelerin zamana bal olarak byklk, yn veya dorultularnn deimesi durumunda boyutlandrma
Dinamik mukavemet deerlerine gre yaplr.
Deiken ykler altnda elemann mr yk tekrar says ile llr. Ykn genlii ve ortalama gerilmesi ne kadar byk ise
mr de o kadar ksa olur.

: st gerilme
a : Alt gerilme
m : Ortalama gerilme
g : Gerilmenin genlii

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Srekli Mukavemet Diyaramnn izilmesi

Bir elemann ortalama gerilmesi sabit tutulup deiik genliklerde krlana kadar dinamik yklemeye tabi tutulursa, her farkl
genlik iin dayand yk tekrar saysnn farkl olduu grlr. Bu yklemeler grafik olarak gsterilirse aadaki gibi olur.

Bu diyaramdan karlacak en nemli sonu udur: Belli bir ortalama gerilme iin, malzemenin srekli olarak
dayanabilecei bir genlik mevcuttur. Bu grafikte srekli mukavemet blgesi ( s) ile gsterilmitir. eliklerde 107 yk
tekrarna, alminyum gibi hafif metallerde 108 yk tekrarna dayanm srekli mukavemet olarak kabul edilir.
Bu grafikte ortalama gerilme (m) sfr alnd. Deiik m deerleri ile srekli mukavemet gerilmesi deerleri bir
diyaramda toplanrsa, malzemenin dinamik ykleme iin Srekli Mukavemet Diyaram elde edilmi olur. Bu diyaramda
Ortalama Gerilme (m) sfr iken titreimin sonsuz mr verecek genliine Tam Deiken Srekli Mukavemet Deeri (D)
denir.

Dikkat edilirse bir parann Srekli Mukavemet Diyaramn oluturmak iin yzlerce para zerinde deney yapmak gerekir.
rnein ortalama gerilme sfr alnrsa srekli mukavemeti salayacak en dk genlik iin onlarca deney, daha sonra
ortalama gerilme deitirilecek yine bu durum iin srekli mukavemeti salayacak onlarca deney eklinde yzlerce deneye
ihtiya olur. Bu nedenle gerek diyaramlar yerine daha az deneyle izilebilecek Yaklak diyaramlar kullanlr. Bunun iin
ortalama gerilme sfr iken (M=0) srekli mukavemeti salayacak en dk genlii (D) bulacak deneyler yaplr (ki buna
Tam deiken srekli mukavemet deeri denir). Ve birde malzemenin akma gerilmesi (AK) deneyle bulunur. Buna gre
srekli mukavemet diyaram izilir.

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Srekli Mukavemet Diyaramnn Yaklak Olarak izimi

Bunun iin laboratuar artlarnda elde edilen Tam Deiken Srekli Mukavemet deeri (D) ile Akma snrnn bilinmesi
yeterlidir (AK) (Tablo 1).
Tablo 1. Genel Yap ve Islah elikleri iin kopma, akma ve srekli mukavemet deerleri (N/mm2)
(Not: Genel yap elikleri TSE normlarnda Fe37 eklinde, Alman DIN normlarnda St37 eklinde gsterilir)

EKME
Gerilme Deerleri
Malzeme
Fe 37
Fe 42
Fe 50
Fe 60
Fe 70
Ck 45
30 Mn 5
34 CrMo 4
42 CrMo 4
50 CrMo 4

ELME

BURULMA

ekmeKopma

AK

eAK

eD

bAK

bD

370
420
500
600
700
600
700
800
900
1000

240
270
320
380
450
360
450
550
700
900

170
190
220
260
320
300
360
400
450
500

340
380
450
540
620
500
620
770
980
1060

190
220
250
320
370
320
400
450
500
540

140
150
180
220
260
220
270
320
600
460

110
130
150
180
200
180
230
260
290
350

Diyaram izilirken nce Akma izgisi izilir (AK).

Daha sonra Tam deiken srekli mukavemet deerleri
(D) art ve eksi olacak ekilde iaretlenir. Orijinden
balayarak 450 a ile ortalama gerilmelerin getii
izgiyi temsil eden izgi izilir. Daha sonra (+D) den
400 a ile izgi izilir ve bu izginin Akma izgisini
kestii yer iaretlenir. aretlenen bu noktadan aaya
doru bir dikey izgi daha izilir. Dikey izginin 450 al
izgiyi kestii noktaya kadar olan mesafe bir o kadar
daha aaya izilir. Son olarak (-D) nin iaretlendii
nokta ile bu dikey izginin alt ucu birletirilir. Elde
edilen bu diyagram gerek srekli mukavemet
diyagramn yaklak olarak temsil eder.

Srekli mukavemet diyagramlar her malzeme iin ekme-Basma, Eilme, Burulma zorlanmalar iin laboratuar deneyleri
yaplarak tespit edilmitir. rnek olarak baz Genel Yap elikleri* ile Semantasyon eliklerinin** srekli mukavemet
diyagramlar aada verilmitir.

Genel Yap elikleri: Bu elikler genellikle alamsz elik olarak tanmlanr, mekanik zellikleri daha ok karbon miktarna bamldr. erisinde
zararl elementlerin fazla olmas nedeniyle sl ilem uygulanmaz. elik konstrksiyon, kpr yapm, basnl kap ve donanmlar, makine konstrksiyonu
gibi alanlarda ska kullanlr. Kaynaa elverilidir.

Semantasyon elikleri: Sementasyon elikleri, yzeyde sert ve anmaya dayankl. ekirdekte ise daha yumuak ve tok zelliklerin istendii, deiken
ve darbeli zorlamalara dayankl paralarn (dililer, miller, pimler, yataklar, merdaneler, kesici takmlar) imalinde kullanlan, dk karbonlu, alamsz
veya alaml eliklerdir. Paraya son ekli verildikten sonra yzey sertletirmesi uygulanr. Kaynaa elverili deildir.

**

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Srekli Mukavemet Diyaramnda, Mukavemet Azaltc Etkenlerin Gznne Alnmas: Srekli mukavemet
diyaramlar yzeyleri parlatlm standart deney ubuklar kullanlarak elde edilir. Gerek makine elemanlarnn boyut ve
yzey zellikleri farkl olduundan, srekli mukavemet diyaramlar mukavemet azaltc etkenler gz nne alnarak
kullanlmaldr.
Bu amala srekli mukavemet diyaramnn iziminde kullanlan Akma Gerilmesi (AK) ve Tam Deiken Srekli
Mukavemet Gerilmesi (D) aadaki verilen formllerdeki etken (Para bykl, Yzey dzgnl, entik
etkisi)gznne alnarak kltlr ve diyaram ona gre revize edilir. Bu etkenlerle kltlen yeni gerilmeler ekil Akma
Gerilmesi (AK) ve ekil Tam Deiken Srekli Mukavemet Gerilmesi olarak (D) adlandrlr.

10

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

AK: ekil Akma Gerilmesi

D: ekil Tam Deiken Srekli Mukavemet Gerilmesi (ortalama
gerilme sfrdr, etkenler katlarak ekil kltlmtr)
b0 : ap Dzeltme Katsays (Tablo 2 kullanlr)
b1 : Yzey Dzgnlk Katsays (Tablo 3 kullanlr)
k: entik Katsays (Formlden hesaplanr)
a)

ap Dzeltme Katsays (b0) (Para bykl etkisi): Parann boyutlar bydke dzgn olmayan bir gerilme
dalm sz konusu olacandan, elemann srekli mukavemeti azalr. Bu durum ap Dzeltme Katsays (b 0) ile
gz nne alnr (Tablo 2).
Tablo 2. ap Dzeltme Katsays (b0) Tablosu.
ap (d) (mm)
b0

10

15

20

30

40

60

120

1,00

0,98

0,95

0,90

0,85

0,80

0,75

b) Yzey Dzgnlk Katsays (b1): Yzey przll arttka elemann tayabilecei gerilme genlii azalr. Bu
etken Yzey Dzgnlk Katsays (b1) ile giderilir (Tablo 3).
Tablo 3. Yzey Dzgnlk Katsays (b1) Tablosu.
ekme Kopma gerilmesi
k (N/mm2)
Yzey Przll
ok ince parlatlm
Parlatlm
Talanm
nce Tala Alnm
Kaba Tala Alnm
Tufall
c)

300

400

500

600

700

800

1000

1,00
1,0
0,97
0,93
0,91
0,80

1,00
0,99
0,96
0,92
0,90
0,76

1,00
0,985
0,95
0,91
0,88
0,67

1,00
0,98
0,94
0,90
0,86
0,61

1,00
0,975
0,935
0,89
0,84
0,56

1,00
0,972
0,937
0,885
0,82
0,51

1,00
0,97
0,93
0,88
0,78
0,43

entik Katsays (k): Elemanlar zerindeki geometrik sreksizlikler (delik, kanal, fatura vs) gerilme ylmasna
yol aar. Buda malzemenin mukavemetini azaltr. Bu etkinin hesaba katlmas iin entik Katsays (k) kullanlr.

k= q (Kt -1) + 1
k:entik Katsays
q: entik Hassasiyeti Katsays (Tablo 4 kullanlr)
Kt: Teorik Gerilme Ylmas Katsays (Tablo 5,6 dan
biri kullanlr)

11

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Tablo 4. entik Hassiyeti Katsays (q)

r (entik etkisi
oluturan kenin
yarap)
elikler

(Kopma
Dayanm,
MPa)

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

1400
1050
700

0,88
0,80
0,67

0,91
0,85
0,76

0,92
0,88
0,79

0,94
0,90
0,81

0,95
0,91
0,83

0,955
0,915
0,84

0,96
0,92
0,85

0,96
0,92
0,86

420

0,56

0,64

0,68

0,72

0,74

0,76

0,77

0,78

0,40

0,55

0,64

0,70

0,75

0,77

0,80

0,83

Alminyum
Alamlar, k

Tablo 5. Fatural Millerde ekme, Eilme ve Burulma iin Teorik Gerilme Ylmas Katsays (K t)
EKME
r/d

ELME
r/d

BURULMA

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

1,01

1,36

1,24

1,17

1,15

1,14

1,13

1,01 1,54 1,36 1,26 1,20 1,16 1,14 1,01 1,26 1,17 1,13 1,11 1,09 1,08

1,02

1,48

1,34

1,26

1,22

1,20

1,19

1,02 1,64 1,44 1,33 1,27 1,22 1,19 1, 20 1,56 1,34 1,23 1,18 1,14 1,12

1,05

1,70

1,46

1,37

1,32

1,27

1,25

1,05 1,78 1,53 1,42 1,34 1,28 1,25 1,33 1,68 1,41 1,29 1,23 1,19 1,15

1,1

1,87

1,56

1,44

1,37

1,32

1,29

1,1

1,88 1,58 1,46 1,38 1,31 1,27 1,75 1,75 1,46 1,34 1,27 1,22 1,18

1,2

2,12

1,69

1,53

1,44

1,38

1,34

1,5

1,96 1,62 1,48 1,39 1,34 1,28

2,55

2,00

1,78

1,64

1,54

1,49

2,16 1,74 1,55 1,43 1,36 1,30

2,42 1,88 1,64 1,48 1,38 1,33

D/d

D/d

0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30

r/d
D/d

0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30

Tablo 6. evresel kanall millerde ekme, eilme, burulma iin Teorik Gerilme Ylmas Katsays (K t)
EKME
D/d

r/d

0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30

ELME
D/d

r/d

0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30

BURULMA
D/d

r/d

0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30

1,02

1,84 1,59 1,48 1,41 1,34 1,30 1,01

1,58 1,40 1,32 1,27 1,23 1,20 1,01

1,28 1,20 1,16 1,14 1,13 1,13

1,05

2,21 1,81 1,67 1,53 1,46 1,40 1,02

1,78 1,53 1,42 1,34 1,28 1,25 1,02

1,38 1,27 1,22 1,18 1,16 1,15

1,15

2,72 1,94 1,86 1,71 1,60 1,53 1,05

2,05 1,70 1,55 1,46 1,38 1,33 1,05

1,53 1,35 1,27 1,23 1,20 1,18

2,24 1,82 1,61 1,50 1,42 1,36

1,1

1,65 1,42 1,32 1,27 1,23 1,20

2,5

1,5

1,78 1,49 1,36 1,30 1,25 1,22

1,80 1,50 1,37 1,31 1,26 1,23

1,50

2,34 2,00 1,80 1,68 1,58

1,1
1,5
2

1,95 1,73 1,58 1,48 1,41

2,55 1,97 1,74 1,59 1,49 1,42

Bu mukavemet azaltc etkileride gz nne alrsak ilk izdiimiz Srekli Mukavemet Diyaram bir kez daha klm
olacaktr ve emniyet olarak daha gvenli hale gelecektir.

12

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Sr.Muk. Diyaramnn Parann Mukavemet Hesabnda Kullanm

Edeer Gerilmeyi hesapla: Buraya kadar parann dayanabilecei snrlar gsteren srekli mukavemet diyaramn izdik.
imdi para zerinde bulunan birok gerilmenin etkisini tek bir gerilme ile gsteren ve teorik olarak hesaplanan (para
zerinde gerekte byle bir gerilme yoktur) Edeer Gerilmeyi hesaplayalm.
Edeer gerilmeler Statik ve Dinamik olarak birbirinden bamsz olarak hesaplanr. Statik edeer gerilmeleri dz bir grafik
izer, dinamik edeer gerilmeleri ise titreimli bir grafik izer. Bir sonraki admda bu iki gerilme yada grafik bir araya
getirilip st Mukayese ve Ortalama Mukayese gerilmeleri bulunur.

Statik Edeer Gerilmeyi hesaplayalm.

Dinamik Edeer Gerilmeyi hesaplayalm.

Mukayese Gerilmelerini hesapla: Burada statik ve dinamik olmak zere iki tane edeer gerilme vardr. Bu iki gerilmeyi
tek bir gerilmeye drmeliyiz. Bu amala Mukayese Gerilmesi ( v) kavramn kullanacaz. Statik ve dinamik grafikler
birletirildii zaman grafiin kt en st noktaya st Mukayese Gerilmesi ( v) diyeceiz. Grafiin ortalama deerine ise
Ortalama Mukayese Gerilmesi (vm) diyeceiz.

st Mukayese Gerilmesi:
Ortalama Mukayese Gerilmesi:

Bu iki deer kullanlarak diyaram zerinde mukayese izgisini izelim. Diyaramdan anlalaca gibi bunlar bize Tan y
verir.

Bu a kullanlarak mukayese izgisi izilir.

13

Karabk niversitesi, Mhendislik Fakltesi.......................................................................................................www.IbrahimCayiroglu.c om

Elemann Emniyet Katsaysn hesapla: Mukavemet azaltc etkenlerde gz nne alndktan sonra, paramzda meydana
gelen Ortalama Mukayese Gerilmesi (vm) ve st Mukayese Gerilmesinin (v) grafiin snrlar iinde (krmz izgi)
kalmaldr. Paramz bu blgede alt srece gvenli demektir. Ne kadar gvenli olduunu Mukayese izgisi (mavi izgi)
belirler. Bu izginin Srekli Mukavemet Diyaramn (krmz izgi) kestii nokta gerilmelerin kabilecei st snr
gsterir. Bu noktaya ekil st Mukavemet Deeri () denir. Malzemenin kabilecei en son snr ( ) ile malzemede
oluan st gerilmenin (v) oran srekli mukavemet iin Emniyet Katsayn (Sn)verir.

zet
Statik ve Dinamik ykleme durumlarnda bir malzemenin yk tayp tamayacana karar vermek iin aadaki
sistematii kullanabiliriz.
Statik Ykleme Durumu

Dinamik Ykleme Durumu

Statik yklemelerde malzemede oluan gerilme

deeri Akma gerilmesi altnda alnan Emniyet
gerilmesi ile karlatrlr. Emniyet gerilmesi ie,
duruma gre deiir. Malzeme iinde oluan hangi
gerilme Emniyet gerilmesi ile karlatrlr. Onun
iin aadaki maddeye baknz.

Dinamik yklemelerde krlma her zaman olaca

iin belli bir zaman emniyeti salayacak gerilmenin
ortalama ve genlik deiimine bakarak karar verilir.
Bu deerler srekli mukavemet diyaram
ierisinde ise malzeme emniyetli kabul edilir.

Kullanlacak
Grafik
ve
Emniyet
snrnn
belirlenmesi

Malzemede
oluan
karlatrmada
kullanlacak
gerilmenin
hesaplanmas.

Tek basit yk
varsa

Ayn tip bir ok

yk varsa

Farkl Tiplerde
birok gerilme
varsa

En
byk
gerilme
Emniyetle
karlatrlr.

Ayn
tip
gerilmeler
toplanp
karlarak
Maksimum
Bileke
gerilmesi
karlatrmada
kullanlr.

Von
Mises
formlene
bu
gerilmeler
yazlr ve bir
Edeer gerilme
bulunur.
Bu
deer Emniyet
gerilmesi
ile
karlatrlr.

14

Malzeme zerindeki statik yklerden statik basit

gerilmeler, Dinamik yklerden dinamik basit
gerilmeler hesaplanr. Daha sonra statik gerilmeler
Von mises kriteri ile bir araya getirilir ve Statik
Edeer gerilme bulunur. Ayn ekilde Dinamik
gerilmelerde bir araya getirilir Dinamik Edeer
gerilme bulunur. Bulunan bu gerilmeler grafik
olarak bir araya getirilerek st mukayese ve
ortalama mukayese gerilmeleri hesaplanr. Bu
deerler Srekli mukavemet diyaramnda yerine
konur. Grafiin snrlar ierisinde ise malzeme
emniyetli demektir.