bsS

Wydanie sme

Wydawnictwa Naukowo-Techniczne Warszawa 1984

Spis treci

Cz I. Budujemy proste zabawki/13

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.

Skaczca abka/13
Wesoy mi Yogi/14
Latajce migo/15
Miniaturowy samolot/16
Cignik rolniczy/17
Czog/19
Kukieka poruszana wiatrem/20
Wiatrak/21
Prawdziwy kompas/22
Piki do zabawy w pokoju/23
Mechaniczny bk/25
Wagi/26
Lalka ze starego kapelusza/28
Najprostsze telegrafy/30
Telegraf samopiszcy/36
odzie aglowe/40
odzie motorowe/42
Model statku parowego/45
Magnetyczny samochodzik/48
Sygnalizatory i modele do nauki zasad ruchu drogowego/50
21. Latawiec wiropat754
22. Bezpieczne wyrzutnie rakiet/55
5

Spis treci

Cz I. B udujem y proste zabaw ki/13

1. Skaczca abka/13
2. Wesoy mi Yogi/14
3. Latajce migo/15
4. Miniaturowy samolot/16
5. Cignik rolniczy/17
6. Czog/19
7. Kukieka poruszana wiatrem/20
8. Wiatrak/21
9. Prawdziwy kompas/22
10. Piki do zabawy w pokoju/23
11. Mechaniczny bk/25
12. Wagi/26
13. Lalka ze starego kapelusza/28
14. Najprostsze telegrafy/30
15. Telegraf samopiszcy/36
16. odzie aglowe/40
17. odzie motorowe/42
18. Model statku parowego/45
19. Magnetyczny samochodzik/48
20. Sygnalizatory i modele do nauki zasad ruchu drogowego/50
21. Latawiec wiropat754
22. Bezpieczne wyrzutnie rakiet/55
5

Latawiec rombowy z wycigiem rakiety/60

Miniaturowa karuzela dla lalek/62
Urzdzamy pokoik lalek/64
Prawdziwa miniaturowa pralka dla lalek/67
Mae krosna tkackie/68
Tamborek do wyszywania/71
Wachlarz/72
Wzek dla lalki/74
Miniaturowy odkurzacz/77
Szachy ze szpulek na nici/79
Skarbonki/80
Skarbonka z zamkiem mechanicznym/80
Skarbonka z zamkiem cyirowym/81
Skarbonka z zamkiem elektromagnetycznym/83

/
Zabawki dla cierpliwych konstraktorw/85
Gra stoowa boisko piki nonej/85
Gra stoowa polowanie na zajce/89
! Bezpieczna strzelba/94
Zabawki psychotechniczne/96
! Wieczny ekran* do rysowania wzorw i napisw/98
! Teatrzyk cieni/100
; Domowe teatrzyki lalkowe/103
j Zdalnie sterowana wyrzutnia szybowcw/111
] $migowce/l 12
. Model latajcy na uwizi/112
^ Swobodnie latajcy model migowca/114
j Dwig budowlany/116
t Model przenonika czerpakowego/119
4 Mechaniczne zwierzta/121
r Pies jamnik sam omija przeszkody/122
4 Rozumny w/126
1 Mechaniczna aba/130
Zdalnie sterowany pojazd ksiy cowy/133

14. Samochody na torze wycigowym/136

15. Samochodzik z programowanym mechanizmem ste
ra jcym/145
16. Autotrener przyrzd do nauki jazdy samochodem/148
17. Jak jedzi rowerem w pokoju/151
18. Modele do dowiadcze fizycznych/153

Cz m. Usprawnienia i porady praktyczne/157

1. Najprostsze pki na zabawki i modele/157
2. Jak pakowa paczki i jak zrobi prudeka bez sklejania/159
3. Wieszak na drobne przedmioty w kuchni/161
4. Jak drukowa ekslibrisy" do oznaczania ksiek w
domowej bibliotece/162
5. Jak odwiea i naprawia zniszczone ksiki/164
6. Wieczne kalendarze/166
7. Podstawki pod gorce naczynia i pka z paskw me
talowy ch/168
8. Domowa instalacja alarmowa przeciwpoarowa/173
9. Siatki na zakupy/174
10. Koszyczek z listewek drewnianych/177
11. Obudowa i automatyczne owietlenie szkolnej gazetki
cienne j/178
12. Drobny sprzt ogrodniczy/180
a. Sprynowe grabie/180
b. Zrywanie owocw z drzewa/180
c. opatka do pracy w ogrdku/180
d. Miniaturowa cieplarnia na balkonie/180
13. Samoczynny podlewacz do kwiatw/183
14. Domki i karmniki dla ptakw/183
15. Myszoapka/185
16. Drobny sprzt wdkarski/188
a. Mechaniczny koowrotek/186

kadana sie do wyjmowania ryb/187

Dbsuea. usprawnienia i wyposaenie roweru/188
Dbsuga i konserwacja roweru/188
dodatkowe wiato hamulcowe/193
Turystyczne torby rowerowe/194
Turystyczna przyczepka rowerowa/198

ludujemy sprzty i przedmioty uytkowe/198

W stawki pod ksiki do czytania/198
Clamry, zapinki i paski/199
^ki na ksiki/203
Vieszaki do suszenia bielizny/204
>wieczniki/206
jampriony/209
Vbaury/212
Nastawna oprawa owietleniowa nad kiem/215
)prawa owietleniowa (lampa) krelarska/218
rostowody krelarskie/220
>tolik do pisania i rysowania/221
ikadany stolik pod telewizor/223
Przewony stolik do podawania herbaty/225
Jiurko do odrabiania lekcji/227
ndiaski wigwam/228
Namiot turystyczny/229
>piwr turystyczny/231
debelki campingowe/233
Dodatkowe wyposaenie namiotu/234
Chodziarka pojemnik do przechowywania arty:uw spoywczych/234
kadana szafka namiotowa/236
w ietlenie w namiocie/237
Viszcy stolik i mietniczka/239
futawki/240
^awka-hutawka w ogrodzie/240

b.
c.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.

Hutawka dla dzieci na podwrku/242

Hutawka w mieszkaniu/243
Hamak/245
Parasol campingowy/248
Parawan plaowy/251
Torba na sprzt fotograficzny/251
Fotograficzne lampy byskowe/253
Powikszalniki fotograficzne/255
Owietlenie w ciemni fotograficznej/259
Statywy do aparatw fotograficznych/260
Szafka-statyw do kaset magnetofonu/264
Jednostrunowa gitara hawajska/266
Jak zbudowa klasyczn gitar/268

Cz V. Warsztat majsterkowicza/275
1.
2.
a.
b.
c.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Narzdzia i urzdzenia w domowym warsztacie/275

O technice pracy i zastosowanych materiaach/278
Wasnoci metali/278
Wasnoci, obrbka i sklejanie tworzyw sztucznych/281
Wasnoci i obrbka drewna/284
Jak nitowa i czy czci modeli i zabawek/289
Lutowanie i odlewanie metali/296
Obrbka blachy/299
Technika rysowania podczas projektowania budowy
zabawek i sprztw domowych/301
Jak malowa zabawki/304
O technice montau i sklejania modeli z tworzyw
sztucznych/304
Naprawa zabawek mechanicznych/306
Budowa, obsuga i zasilanie miniaturowych silniczkw elektrycznych/309

Do Czytelnikw

Od kilkunastu lat prowadz cykliczny program telewizyjny ZRB TO

SAM", adresowany do majsterkowiczw. W niniejszej ksice zebraem
wikszo tematw, ktre omawiaem i demonstrowaem przed kamerami tv
w czasie kolejnych programw.
Rnorodno tematw zwizanych z domowym majsterkowaniem podzie
liem wedug zainteresowa Czytelnikw na dwie ksiki
LUBI MAJSTERKOWA to opisy zabawek i modeli przeznaczone dla
dzieci i modziey do lat pitnastu. Natomiast modzie starsza i mode ma
estwa mog korzysta z drugiej ksiki MAJSTERKOWANIE dla
KADEGO, w ktrej opisuj majsterkowanie zwizane z ulepszaniem
1 utrzymaniem wasnego mieszkania i domu rodzinnego.
Z uwagi na liczne publikacje opisujce majsterkowanie elektroniczne,
w ksice LUBI MAJSTERKOWA zamieszczono jedynie opisy zwizane
z majsterkowaniem mechaniczno-technicznym.
Praktyczne dowiadczenia ycia codziennego ucz nas, ie wanie znajo
mo mechaniki i czci maszyn, poznanie wasnoci materiaw i techno
logii prac technicznych, s podstaw sprawnego dziaania nowoczesnego
czowieka. Samodzielne majsterkowanie opisane w niniejszej ksice moe
by nie tylko doskona zabaw, ale i okazj do poznania praktycznej tech
niki uytkowej.
We wszystkich rozdziaach ksiki, opisujc rne wzory i konstrukcje,
podaem jednoczenie liczne porady praktyczne, ktre maj uatwi samo
dzielne majsterkowanie.
Kady z Czytelnikw, budujc zabawk czy sprzt uytkowy. Jest samo
dzielnym konstruktorem. Konstruktor wprawdzie korzysta z cudzych do
wiadcze i wzorw, lecz swoj budow przystosowuje do indywidualnych
potrzeb i moliwoci materiaowych.
Wszystkie opisane w niniejszej ksice zabawki i sprzty byy zbudowane
i wyprbowane przez autora. Przy niektrych opisach celowo nic podano
wymiarw, poniewa mona je dowolnie zmienia. W ten sposb Czytelnik
11

Cz I

Budujemy proste
zabawki
1. S K A C Z C A A B K A

Znajomo podstawowych praw fi

zyki uatwi nam budow rnych
ciekawych zabawek. W dalszych roz
dziaach poznamy dziaanie zaba
wek mechanicznych i zabawek nap
dzanych silniczkami elektrycznymi.
Najpierw jednak zbudujemy nie
zwykle prost zabawk napdzan"
toczc si kulk stalow. Zabawka
ma ksztat pudeka, ktre skacze
podczas przechylania prostoktnej
tekturki (rys. 1).

Rys. 1. Najprostsza zabawka

skaczce pudeko
2 Lubi m a jste rk o w a

Z cienkiego kartonu wycinamy

szablon pudeka wedug rys. 2a. Po
lekkim naciciu scyzorykiem zagina
my krawdzie oznaczone lini krop
kowan, tak aby boki 2 1 3 ustawi

rwnolegle pionowa cianki l wraz

z bokami 2 i 3 sklejamy, jak na
rys. 2b. Do wntrza pudeka wka
damy kulk stalow (lub szklan) 4,
a nastpnie zaklejamy drugi koniec
cianki 1 tak, aby cakowicie zam
kn pudeko. Nu zewntrznych
ciankach pudeka narysujemy fi
gurk abki. Gotowe pudeko w
przekroju przedstawiono na rys. 2c.
Wymiary pudeka dostasujemy do
wielkoci kulki. Wysoko pudeka
wynosi dwie rednice kulki; szero
ko pasa" J jest okoo 2*/* raza
wiksza ni rednica kulki, a cako
wita dugo pudeka jest okoo pi
razy wiksza ni rednica kulki

Rys. 2. Szablon, widok i przekrj

poduny skaczcego pudeku
13

(Najlepiej zastosowa stalow kulk

z oyska rowerowego lub stalow
kulk ze starego oyska tocznego
o rednicy okoo 9 mm).
Sprbujmy wytumaczy, dlaczego
pudeko skacze, a waciwie kozio
kuje" na pochyej tekturze, a nawet
w pewnych przypadkach toczy sie
pod grk"?

2. WESOY MI YOGI
Kt z nas nie zna misia Yoi, boha
tera filmw prezentowanych przez
dziwnego psa Huckleberry. Obser
wujc sposb poruszania sie misia
Yogi na filmach rysunkowych, za
uwaymy, e jeli ten niedwiadek
biegnie, to poruszaj siq szybko jego
nogi, a tuw przesuwa sie powoli.
Sylwetka tej postaci bardzo dobrze
nadaje sie do wykonania najprost
szej ruchomej zabawki. Z grubej
tektury wycinamy dwie oddzielne
czci wedug wzoru na rys. 3. Kor
pus misia 1 mona przerysowa
przez przyoenie kalki krelarskiej
bezporednio do rysunku. W czasie
przerysowywania oznaczamy ostrzem
szpilki pooenie punktu 2. Po sta
rannym wyciciu naley figurk po
malowa farbami plakatowymi lub
farbami wodnymi. Poniewa praw
dziwy mi ma brzowe futro, dlatego
korpus, recc i gow pomalujemy
farb brzow. Kapelusz i krawat
moe by zielony, a konierzyk bia
y. Pyszczek misia jest ty, a bia
ko oka biae.
Nastpnie z grubszej tektury wy
cinamy nogi wxdug szablonu 3.

Rys. 3. Mi Yogi" wycity z tektury umie sam chodzi

Ostrzem szpilki oznaczamy pooe

nie punktu 4. Naley zwrci uwag
na pewien szczeg. Ot podeszwy
wszystkich czterech stp s wryso
wane w obwd koa, ktrego rod
kiem jest punkt 4. Przed wyciciem
czci 3 mona dodatkowo spraw
dzi cyrklem pooenie dolnej czci
ng.
Do wykoczenia zabawki bdzie
potrzebny jeszcze may gwodzik
oraz kawaek korka. Gwodzik 5
wbijamy w punkcie 2, a nastpnie
od strony tylnej zakadamy nogi 3,
wciskajc ostrze gwodzika w pun
kcie 4. Od strony tylnej na gwodzik
wbija si kawaek korka 6. Korka
nic naley wciska zbyt silnie, aby
nki lekko obracay si wzgldem
tuowia. Przesuwajc misia po tka
ninie na stole lub rkawie, zauwa
ymy, e Yogi naprawd biegnie.

------------------ MO

/
l

40 *

Rys. 4. Latajce migo z kartonu

3. LATAJCE MIGO
Latajce brnito mona wykona z
grubego brystolu lub cienkiej tektu
ry. migo wycinamy wedug szablo
nu I (rys. 4). Trzy opatki miga s
rozstawione pod ktem 120, a cae
migo wycinamy z koa o rednicy
okoo 140 mm. Piasta miga 2 jest
zrobiona z trjktnego kawaka bla
szki. Kady z naronikw tej blaszki
zaginamy do dou i wciskamy w trzy
nacicia w rodkowej czci miga.
Po zawiniciu przctknitych naro
nikw, blaszka 2 jest poczona z
tekturk miga I. Ostrym paskim
narzdziem, np. ostrzem maego
wkrtaka, przebijamy w rodku
blaszki 2 poduny otwr.

\ v. %

Ry*. 5. Sposb skrcania pary drutw (mechanizm napdzajcy migio)

15

Z cienkiej blaszki wycinamy dugi

pasek o szerokoci 3 milimetrw.
Pasek blaszki 3 skrcamy w kszta
cie grniczego widra. W dolnej cz
ci pasek zwijamy w ptl. Na skr
cony pasek nasuwamy odcinek rurki
4 z drewna lub tworzywa (moe to
by np. wycinek ze starego wieczne
go pira lub dugopisu). Po odpo
wiednim skrceniu opatek miga,
co ustalamy dowiadczalnie, migo 1
nakadamy na skrcon blaszk 3.
migo zakadamy zawsze blaszk
2 tak, aby pod dziaaniem wasnego
ciaru opado ku doowi. Przytrzy
mujc rurk 4 energicznie pociga
my w d ptl blaszki 3. Wprowa
dzone w ruch wirowy migo wyla
tuje na kilka metrw w gr.
Wykonane z tektury latajce mi
go jest bezpieczn zabawk i mona
je bez obawy wypuszcza w pokoju.
Wielko miga mona ustali sa
modzielnie.
Pasek blaszki, z ktrego zwiniemy
rubow" wyrzutni miga powi
nien mie opiowane krawdzie, aby
nie skaleczy rki podczas energicz
nego przesuwania rurki-popychacza
miga. Zamiast zwija blaszk, mo
na rubow wyrzutni zrobi z po
dwjnie zoonego drutu. W imadle
1 (rys. 5) zaciskamy dwa koce dru
tu 2 i 3 przewinite dookoa koka 4.
Obracajc koek 4 w kierunku, Jak
pokazuje strzaka, skrcamy druty 2
i 3 w ksztacie ruby o dugim skoku.
Po obciciu czci zacinitej w
imadle, otrzymujemy dug rubow
wyrzutni 5. Otworek w blaszce mi
ga 6 naley cile dopasowa do
dwch rednic zwinitego drutu.
16

4. M INIATUROW Y
SAMOLOT
Do zabawy w pokoju zbudujemy mi
niaturowy samolot-szybowiec. Kad
ub szybowca zrobimy z cienkiej
listewki z drewna sosnowego. Li
stewka ma dugo okoo 16 centy
metrw i przekrj kwadratowy 4X4
milimetry.

Do listewki I (rys. 6a) przykleimy

wspornik 2 wygity z grubego pa
pieru. Skrzyda 3 bd przyklejone
do poziomych zakadek wspornika 2.
Z jednego paska kartonu lub grube
go papieru wyginamy statecznik pio
nowy 4 i statecznik poziomy 4a.
Do sklejania wszystkich czci
moemy uywa biaego kleju ro
linnego.

K>> 6 M iniaturowy latajcy m odli sam olotu->*ybo*iu

Rys. 7. Rne ksztaty skrzyde i statecznikw modeli szybowcw

Prawdziwy szybowiec jest obci
ony w przedniej czci kaduba,
gdzie siedzi pilot. Model szybowca
musi by rwnie obciony w
przedniej czci przez nasunicie na
listewk 1 kocwki 5. Na kocw
k 5 (rys. 6b) nadaje si kapturek*
pisaka lub inna rurka. Do wntrza
kocwki 5 bdziemy wkada do
datkowy balast obciajcy np.
kawaki oowiu, cyny lub mae
gwodziki.
Wielko tego obcienia ustalimy
dowiadczalnie podczas prbnych lo
tw.
Zwrmy uwag na rys. 6b, na
ktrym przedstawiono przedni cz
samolotu w widoku z boku. Wida
tutaj, e skrzyda 3 s lekko wygite
w ksztacie uku. Przeprowadzajc
prbne loty modelu moemy jeszcze
wygi koce skrzyde jak na rys. 6c.
Dla uzyskania rwnomiernego lotu
konieczne jest prawidowe wygicie
statecznikw poziomych 4a, co uzy
skamy przez rne prbne ustawie
nia.

Prawdziwy konstruktor nic jest

zadowolony z pierwszego rozwiza
nia i zawsze poszukuje dalszych
usprawnie.
Wedug opisu przedstawionego na
rys. 6 moemy budowa dalsze ulep
szone modele miniaturowych samo
lotw-szybowcw. Prosty ksztat
skrzyde (rys. 7a) moemy zastpi
skrzydami zwajcymi si (rys. 7b).
Najlepiej bdzie, Jeli podpatrzymy
ksztaty i proporcje prawdziwych
szybowcw i wedug ich ksztatw
zaprojektujemy wasny model lata
jcy.
Samolot-szybowiec, ktrego ksztat
przedstawiono na rys. 7c, wymaga
wikszego obcienia przedniej cz
ci kaduba, lata szybciej, lecz nie
zbyt daleko.

5. CIGNIK ROLNICZY
Cinik rolniczy Jest zbudowany
z pudeek po zapakach, szpulki na
nici. tektury i brystolu.

Dwie szufladki*' pudeek po za

pakach skadamy tak. jak pokazano
na rys. 8a. Zoone cianki oprcz
sklejenia naley zeszy mocn nitk.
Na poczone szufladki" nasuwamy
zewntrzne czci pudeek.
Na rys. 8b pokazano widok z boku,
a na rys. 8c widok z gry caego
cignika. Pudeko i (rys. 8b), usta
wione pionowo na duszej podsta
wie. bdzie silnikiem cignika, a pu
deko 2 ustawione poziomo skrzyn
k biegw i obudow przekadni
gwnej cignika. Takie zespoy ma
prawdziwy cignik. W naszym mo
delu elementem napdowym bdzie
zwryka gumka.
Przez szpulk 3 (rys. 8c) jest prze
cignita gumka 4. Jest to tzw. gumka-reccpturka, krek gumy z dtki
rowerowej lub zwizana gumka mo
delarska. Z lewej strony szpulki (na
rys. u dou) gumka 4 jest zaczepiona
na odcinku zapaki 5. Gwodzik 6
zapobiega przekrcaniu si zapaki.
Z drugiej strony gumka 4 jest zao
ona na zapace 7. Midzy zapak 7
a boczn ciank szpulki 3 gumka
jest przecignita przez krek 8
wycity ze zwykej wieczki. K r
ek 8 ze wieczki jest oyskiem
oporowym umoliwiajcym lekkie
obracanie si zapaki.
Po skrceniu gumki (przez obraca
nie zapaki) moemy ustawi szpulk
na pododze. Rozkrcajca si gum
ka napdza (obraca) ca szpulk,
ktra jedzie po pododze. (Uwaga: w
prbnym modelu zastosowano szpul
k na nici o rednicy k" 36 mm
i dugoci caej szpulki 39 mm.
Jeeli zastosujemy szpulk o innych

17
0

wymiarach, naley odpowiednio do

stosowa wielko k tylnych i pro
porcje caego cignika).
Na obwodzie kek** szpulki mo
na scyzorykiem wyci niewielkie
karby-szczeliny. Przed zmontowa
niem otwr wewntrz szpulki oraz
cz cylindryczn z zewntrz naley
wygadzi papierem ciernym.
Pasek brystolu o szerokoci 17 mm,
zawinity w ksztacie ptli 9 (rys.
8b), obejmuje rodek szpulki i jest
przymocowany od spodu do pudeka
I. Pasek do pudeka mona przyklei
i przypi szpilkami Koa tylne 10,
wydte z grubej tektury, maj od
strony wewntrznej przyklejone pia
sty II, zrobione z krkw korka.
Najpierw* przez koo i piast prze
tykamy grub ig, a nastpnie w
wykonany otw*r wkadamy szpilki
12 (rys. 8c). Szpilki 12 wbijamy w
boczne cianki pudeka 2. Koa tylne
na osiach 12 powinny obraca si
lekko bez oporw.
W szczelin grnego pudeka 1
wsuwamy tablic rozdzielcz 13, wy
cit wedug rysunku. Koo kierow
nicy jest naklejone na ukonie umo
cowanej zapace. Siedzenie wycite
wedug rysunku przyklejamy na tyl
nym poziomym pudeku 2.
Pudeko pionowe I mona oklei
brystolcm, wycinajc w* przedniej
czci szczeliny chodnicy 14 (rys. 8b).
Cay cignik malujemy kolorowy
mi farbami wedug wasnej fantazji.
Po nakrceniu gumki 4 przez obra
canie zapaki 7, ustawiamy cignik
na stole i ruszamy w pole.
Rys. 8. Cignik rolniczy z wasnym
mechanizmem napdowym
18

6. CZOG
Opisany mechanizm napdowy
zrobiony ze szpulki, gumki, krka
wieczki i zapaki doskonale na
daje si do napdzania modelu czopu. Cay czog jest zrobiony z jedne
go kawaka brystolu (rys. 9). Na ze
wntrznych ciankach brystolu ma
lujemy tuszem lub pisakiem wszyst
kie czci, jak: koa, gsienice, wa
zy. osony itd.
Szpulka-mechanizm napdowy w
ogle nie jest przymocowany do
cianek czogu. Zupenie wystarczy,
jeli na ustawion na pododze
szpulk wstawimy pudeko czogu.
Toczca si szpulka naciska na
przedni ciank czogu i przesuwa
cay model. Szeroko szpulki (lub
wymiary pudeka czogu) naley tak
dobra, aby jej dugo wraz z kr
kiem wioczki i zapak bya mniej
sza od wymiaru wewntrznej szero
koci czogu.
Poduny przekrj czogu wraz z
podstawionym mechanizmem nap
dowym przedstawiono na rys. 10.
Szpulka 1 naciska na ciank 2. Dol
ne krawdzie czogu (pudeka 3) po
winny by gadkie, co uatwi prze
suwanie modelu po pododze.
Lufa 4 to po prostu rura dugoci
120 mm zwinita i sklejona z cien
kiego papieru. Lufa 4 jest wklejona
w otwr cianki czoowej 5.
Dokadny szablon czogu przedsta
wiono na rys. 11. Po wyciciu wy
kroju z brystolu, naley starannie
zaama i zagi poszczeglne k ra
wdzie. wzdu linii przerywanych
j*

Kys. 9. Kartonowy czog

Rys

czogu z widocznym mechanizmem napdowym

19

zaginamy w d", natomiast wzdu

linii oznaczonych kropkami zagina*
my w gr".
Po zoeniu cay model sklejamy
klejem rolinnym do papieru.

7. KUKIEKA PORUSZANA
WIATREM
0

Wielu harcerzy pracujc w Modzie

owej Subie Ruchu opanowao
trudn sztuk kierowania ruchem
ulicznym.
20

Zbudujemy ma drewnian ku
kiek-harcerza, ktra ustawiona na
podwrku bdzie regulowa ruch
drogowy.
Z drewna brzozowego wycinamy
korpus kukieki wedug rys. 12. Syl
wetk 1 wycinamy pi wosow z
paskiej deseczki. W korpusie naley
wywierci dwa otwory. Przez pozio
my otwr 2 przechodzi drut zamocowujcy obie rce. W dolnej czci
wiercimy pionowy otwr J, ktry
suy do obrotowego osadzenia za
bawki na prcie. Obie rce maj
jednakowy ksztat i Jednakowe wy
miary. Naley zwrci uwag na r

ny sposb zawieszenia rk. Rka

podniesiona do gry Jest ustawiona
rwnolegle do przedniej powierzchni
korpusu, natomiast rka opuszczona
w d Jest ustawiona rwmolegle do
boku korpusu. Rce wycinamy z
cienkiej sklejki modelarskiej. Spo
sb poczenia drutu 4 z rkami wy
jania rysunek. Rce naley tak wy
way, aby jedna bya cisza
i opuszczaa si do dou, a druga
rka bya podniesiona pionowo w'
Kr.
Supek 5 ma wbity odcinek szpry
chy rowerowej 6. Otw'r w dolnej
czci korpusu I powinien umoli
wia swobodne obracanie si kukie
ki dookoa pionowej osi. Kukieka nie
dotyka stopami do koka 5, lecz cay
ciar opiera si na grnym paskim
kocu prta 6. W celu zmniejszenia
oporw w otwr 7 wbijamy krtki
odcinek grubego drutu mosinego S.
Pod dziaaniem wiatru przechyla
si rka uniesiona do gry, wysuwa
jc rwnoczenie do przodu drug
rk. Druga rka naciskana przez
wiatr obraca ca kukiek dziki
czemu wiatr przestaje dziaa na
uniesion rk itd. Pod dziaaniem
wiatru kukieka bez przerwy, lecz
nieregularnie, obraca si. podnosi
i opuszcza rce, zatrzymuje si w p
obrotu, ponownie unosi rce.
Zabawka ta sprawia mie wrae
nie, a wykona j mona w dowolnej
wielkoci.

8. WIATRAK
Wiatrak przedstawiony na rys. 13
obraca si nawet pod dziaaniem
najlejszego wiatru, n zrobiony z ko
lorowych kartonw daje pikne efe
kty optyczne. Budow wiatraka
przedstawiono na rys. 14.
W listewce 1 wiercimy otwr
o rednicy 1,5 mm. w ktry wbije
my odcinek szprychy rowerowej 2.
Na osi 2 obracaj si dwie piasty
migie.
Te piasty to po prostu dwa okr
ge klocki 3 i 4, ktre wzdu osi
przewiercamy wiertem o rednicy
2,5 mm. W klocku 3 s wbite pro
mieniowo druty 5, na kocu ktrych
zamocujemy opatki miga 6. Po
dobnie w klocku 4 s wybite druty 7
z przymocowanymi opatkami 8. Lo-

Rys. 12. Kukieka poruszana wiatrem

Rys. 13. Dwuimigowy wiatraczek z kartonu

21

tworzywa. opatki s zupenie pa

skie (nic naley zgina!), lecz usta
wione pod ktem wzgldem osi mi
ga.
Jeeli nic chcemy wbija kocw'
drutu w klocki-piasty, mona wy
gi drut w ksztacie ptli 12 i trzy
takie ptle przywiza mocn nici
do klocka-piasty.

9. PRAWDZIWY KOMPAS

Kys. 14. Budowa skadanego wiatraczka

patki wikszego miga s skrcone
,.w lewo", a opatki mniejszego mi
ga s skrcone Mw prawo", wskutek
czego miga obracaj si w przeciw
nych kierunkach. Do klocka 4 przy
klejamy od strony czoowej krek
tekturki 9. Spirala narysowana na
tym krku (patrz rys. 13) oraz r
nokolorowe opatki migie obraca
jcych si w przeciwnych kierun
kach daj bardzo adne efekty wi
zualne.
22

Na osi miga zaoymy jeszcze

podkadki 10 i kawaek gumki 11.
Aby koki 3 i 4 nie popkay naley
na ich obwodzie wywierci sze
otworkw, a dopiero pniej w te
otworki wcisn pasko sklepany ko
niec drutu 5 (i 7). Koce drutw s
wygite w ksztacie spinaczy biuro
wych, co umoliwia atwe umocowa
nie kek opatek miga. opatki
miga mona wyci z kolorowfcgo
kartonu lub dowolnego cienkiego

Do budowy kompasu bd potrzebne

nastpujce materiay i czci:
mae okrge pudeko z przej
rzyst pokrywk (np. po tabletkach
witaminowych),
dolna cz zatrzasku krawiec
kiego,
paski drucik stalowry (np. ze
spinki do wosw),
krek kartonu, iga. klej.
Paski stalowry drucik wyginamy
w ksztacie odwrconej litery U"
wg rys. 15a. Dolne koce drucika 1
wsuwamy w otwory w zatrzasku
krawieckim 2, a nastpnie rozgina
my, jak na rys. 15b. Ujmujc boczne
czci drucikw I tu przy zatrzasku
2, wyginamy druty, jak na rys. 15c.
Aby drut nabra wasnoci magne
tycznych naley go namagnesowa.
Najprostszy sposb namagnesowa
nia, polega na pocieraniu innym ma
gnesem trwaym w kierunkach ozna
czonych strzakami na rys. 15d. Pa
mitajmy o tym, aby jednym ko
cem magnesu trwaego pociera jed
n kocwk drutu, a drugim ko
cem tego magnesu drug ko
cwk.

Gotow ig magnetyczn zawiesi

my na ostrzu igy 3 wcinitej od
spodu w tekturk 4 (rys. 15e). Koniec
igy magnetycznej, ktry samoczyn
nie zwrci si ku pnocy oznaczymy
niebiesk farb.
W dnie pudeka I (rys. 15) wy
wiercimy may otwr, w ktry wciiniemy obaman kocwk ostrza
igy 2.
(Uwaga! w czasie obamywania
ig zaciskamy w imadle i obamuje
my paskimi kleszczami, aby zapo
biec odpryniciu kawakw tej
twardej stali!).
Przed zaoeniem przejrzystej po
krywki 3 do wntrza pudeka, wklei
my kartonowy krek 4 z oznacze
niami stron wiata.
Po starannym zmontowaniu iga
magnetyczna 5 nie powinna si zsu
wa nawet przy odwracaniu caego
pudeka.
Ryi. 15. Sposb zbudowania igy magnetycznej do miniaturowego

kompasu

10. PIKI DO ZABAWY

W POKOJU
Wprawdzie tekturowa pitka nie od
bija si od podogi, ale jest niezwy
kle lekka, atwa do wykonania i do
skonale nadaje si do rzucania i za
bawy w pokoju.
Z cienkiej, lecz sztywnej tekturki
wycinamy trzy koa. Koa s jedna
kowej rednicy, lecz kade z nich ma
inne wycicia, co wyjaniono na rys.
17a. Wycicia i szczeliny w poszcze
glnych koach maj jednakow sze
roko, tak jak grubo zastoso
wanej tekturki. Wycicia i szczeli
ny wycinamy ostrym scyzorykiem
23 .

wzdu narysowanych krzyowo linii,

biegncych rwnolegle do osi koa.
(Osie krzyuj si dokadnie w rod
ku koa).
Koo J (rys. 17a) ma cztery szczeli
ny na krawdziach, koo 2 ma dwa
poziome wycicia po bokach i jedn
pionow szczelin w rodku, a koo 3
ma szczeliny w ksztacie krzya.
Ca pik skadamy teraz w na
stpujcy sposb: po zagiciu skrzy
deek" koa I (jak na rys. 17b) wsu
wamy zoon rwnolegle cz la
w szczelin pionow koa 2. Po prze
suniciu przez koo 2 odchylamy pa
sko skrzydeka la. Po obrceniu zo
onych czci zaginamy cztery skrzy
deka, jak na rys. 17c. Zoone
skrzydeka naley przesun przez
krzyow szczelin koa 3, a nastp
nie wyprostowa, aby otrzyma go
tow pik, jak na rys. 18.
Do zabawy w pokoju mona rw
nie uszy z kolorowej tkaniny kre-

Rys. 17. Czci skadowe l monta tekturowej piki

24

Rys. 18. Tekturowa pika do zabawy

w pokoju

a)

b)

c)

d)

e)

Rys. 19. Pttka z powlok z tkaniny

tonowej lub lnianej lekk pik, w
ktrej dtk" bdzie zwyky balo
nik. Z tkaniny wycina si sze Jed
nakowych czci wedug wzoru na
rys. 19a. Najadniej bdzie wyci po
dwie czci jednego koloru: np. dwie
te, dwie niebieskie 1 dwie poma
raczowe.
Poszczeglne czci zszywamy na
krawdziach (rys. 19b), ukadajc
na przemian poszczeglne kolory.
Zszywanie na maszynie wykonuje
my oczywicie po lewej" stronie
tkaniny; sze zeszytych czci pliki
w przekroju poprzecznym przedsta
wiono na rys. 19c. Na tym rysunku
strzakami oznaczono punkty zszy
wania. W czasie zszywania ostatnie]
krawdzi pozostawia si nie zaszyty
odcinek o dugoci okoo 30 milime
trw (rys. 19d). Przez powstay w ten
sposb otwr przewijamy ca pik
na praw" stron. Po wsuniciu do
wntrza balonika naley silnie na
dmucha go. Zawizan szyjk balo
nika podsuwa si pod krawd otwo
ru. Kilkoma ciegami, ig rczn
zaszywamy otwr (rys. 19e) i pika
nadaje si do zabawy.
J Lubi m a ju tc rk o w a

11. MECHANICZNY BK
Mechaniczny bk Jest napdzany za

pomoc pistoletowego mechanizmu

(rys. 20). Po zwolnieniu spustu wiru
jcy bk odcza si od uchwytu
mechanizmu i wiruje na pododze
lub stole.
Do budowy bka musimy zgroma
dzi nastpujce materiay: sklejk
lub deseczk drewnian gruboci

12 milimetrw, koek drewniany

rednicy 0 milimetrw, kawaki bla
szki, odcinek szprychy rowerowej,
gumk modelarsk.
Z grubej sklejki Gub deseczki) wy
cinamy pi wosow uchwyt-rko
je 1 (rys. 21). U gry i u dou w
przedniej czci uchwytu przybijamy
blaszki 2. W otwory wywiercone w
uchwycie i rkojeci wsuwamy
drut zaczep spustowy 3; wygity
z odcinka szprychy rowerowej. Do
klamry 4 jest przywizana gumka
modelarska 5.
Z grubej sklejki lub deseczki wy
cinamy krek 6 bka. W zbudowa
nym modelu, krek bka mia gru
bo 12 mm i rednic 80 ram. Do
kadnie w rodku krka ! prosto
padle do jego powierzchni wiercimy
otwr, w ktry wciskamy pionowy
prt 7. W kokj tym od gry i z do
u s wbite gwoioziki 8. cpefc d a
nego gwodzika mona opio w i
nadajc mu ksztat kulisty.
Na obwodzie krka 6 nka wy
wiercimy promieniowo kilka otwo
rw. W te otwory wsuwa si przed
ni cz drutu-zaczepu 3, po uprzed
nim nawiniciu gumki 5 na prt 7.

Rys. 20. Mechanicznie napdzany b4*

25

Budow w*agi rozpoczynamy od

wykonania podstawy. W tym celu
wycinamy ze sklejki tarcz i wagi
tak, jak pokazano na rys. 22. Na
stpnie czymy ze sob za pomoc
kleju lub maych gwodzikw dwa
klocki drewniane 2 i J, i na przed
niej powierzchni klocka J zamocuje
my tarcz 1 wagi. Ponadto przez
rodek klocka J przewiercamy otwr,
w ktry wstawiamy duy gwd 4.
Naley zwrci uwag na to, aby
. otwr by przewiercony poziomo,
gdy w przeciwnym przypadku nie
waciwie umocowany gwd 4 mo
e uniemoliwi poprawme funkcjo
nowanie wagi.
Na jednym z kocw* listewki
drewnianej 5 przybijamy zakrtk
Rys. 21. Czci skadowe mechanicznego bka
soika po demie. Suy ona bdzie
Jeeli krek bka bdzie wystar za szalk wagi. W drugim kocu
Ustawiamy bk pionowo na stole
i pocigamy za zaczep spustowy J. czajco ciki, to po energicznym listewki 5, w odlegoci okoo 2 cm
Gumka 5 odwija si cakowicie z wprowadzeniu w ruch obrotowy mo od krawdzi, wiercimy otwr o ta
kiej rednicy, aby sporzdzone przez
e on wirowa przez kilka m inut
koka 7 i wprowadza bk w szybki
nas rami listewki (wagi) mogo si
ruch wirowy.
swobodnie obraca na gwodziu 4.
Zakrtk 9 (od tuby na past do
W miejscu, gdzie jest otwr przybi
zbw lub krem) naley przewierci
jamy lub przyklejamy do listewki 5
pionowo, a nastpnie nasun na 12 WAGI

wskazwk 6. Wskazwka powinna

prt 7. Zakrtka 9 suy do zamoco
Do zbudowania wagi bd potrzebne by prostopada do ramienia listew
wania (przycinicia) wymiennych
nastpujce materiay: dwie listewki ki 5.
tarcz, wycitych z kartonu. Tarcze
drewniane o wymiarach 15X50X
malowane w rne wzory i kolory
Do ramienia wag: zamocujemy rw
X150 mm i 10X30X130 mm, klocek nie du agrafk, ktra suy b
umoliwiaj przeprowadzenie cieka
drewniany 15X50X40 mm, kawa dzie jako spryna wagi. Im wiksza
wych dowiadcze fizycznych.
Jeeli np. poow tarczy pomalu ek sklejki 120X90 mm i gruboci 1 mocniejsza bdzie agrafka, tym
jemy na niebiesko, a drug poow od 3 do 5 mm, dua agrafka, jeden wiksze ciary bdziemy mogli wa
kilkanacie maych, y. Lepek agrafki przybijamy do
na to, to przy wirowaniu tarcza duy gwd
stanie si zielona. Jeeli koo podzie blaszka na wskazwk (moe to by ramienia listewki 5 gwodzikiem 8
limy promieniowo, a nastpnie po rwnie pasek folii aluminiowej z tak. aby oczko w drugim kocu
szczeglne dziaki" pomalujemy ko opakowa czekolady lub sztywnego agrafki trafio na wywiercony otwr
lorami tczy, to w czasie wirowania brystolu) oraz zakrtka soika po 9. Ostrze agrafki naley stpi i ra
demie.
tarcza stanie si biaa.
mi 7 lekko zagi ku grze, aby
26

R ys.

22. Najprostsza

uatwi przesuwanie si tego koca

po listewce 2.
Wsuwajc listewk rami wagi
(z przymocowan agrafk) na gwd
4 i doginajc odpowiednio agrafk,
otrzymujemy gotow wag. Cao
mona pomalowa kolorowymi far
bami, a na tarczy wagi nanie podziak.
Wiksz wag kuchenn z kolist
tarcz cyfrow przedstawiono na rys.
23. Poszczeglne cyfry na tarczy wy:naczamy dowiadczalnie ju po
zmontowaniu caego mechanizmu.
Podstaw wagi tworzy prostoktna
deseczka J (rys. 24) o wymiarach:
dugo 12 cm, szeroko 8 cm i gru
bo 12 mm.

w orb

Rys. 23. Waga kuchenna zrobiona ze

sklejki i listewek drewnianych

Rys. 24. Czci skadowe wagi

27

przechodzi o 7 wskazwki 8. Tylny

koniec osi jest owinity poloplastem
9, na ktrym nawijamy mocn
ni 20.
Ni jest przywizana u dou do
gwodzika 4a, natomiast u gry do
gumki 22. Przesuwajca si pionowo
listewka 4 pociga ni 20, a ta obra
ca rolk 9 i o ze wskazwk 8.
Przedni ciank wagi mona
oklei kolorowym kartonem, a na
nim namalowa farb plakatow do
wiadczalnie wyznaczon podziak.

13. LALKA ZE STAREGO

KAPELUSZA

Rys. 25. Budowa wagi

W rodku deseczki 2 wycinamy

pi wosow szczelin Ja. W tej
szczelinie osadzimy jzyczek 2a
cianki przedniej 2.
W rodku cianki przedniej Jest
przyklejony krek drewna 3 z otwo
rem na o 4 strzaki 5.
Od strony tylnej do cianki 2 przy
kleimy dwie paskie listewki 6 mi
dzy ktrymi przesuwa si pionowo
listewka 7. Wymiary cianki 2,
ktr wycinamy z cienkiej sklejki:
szeroko 10 cm, wysoko 13 cm .
Mechanizm wagi w widoku od
strony tylnej przedstawiono na rys.
25a. Waga w widoku z boku Jest
przedstawiona na rys. 25b.
t

Przyklejone do cianki przedniej I

dwie paskie listewki 2 i 3 obejmuj
z dwch stron ruchom pionow li
stewk 4. Przybite z bokw paski
blaszki 5 cznie ze ciank 2 i li
stewkami 2, 3 tworz prowadnic
listewki 4, ktra moe si lekko
przesuwa w pionie.
W dolnej czci listewki 4 jest
wbity gwodzik 4a. Gwodzik ten
jest zaczepiony na grnej czci
agrafki 5 przybitej w punkcie 6a li
stewki i cianki przedniej. Spry
nujca agrafka przesuwa do gry
listewk 4.
W listewce ruchomej 4 jest wyci
ta pionowa szczelina 4b, przez ktr

Ma lalk zrobimy z kolorowego fil

cu ze starego kapelusza. Gwka lal
ki jest zrobiona z piki pingpongo
wej, a wosy ze zwykej wczki. Na
rys. 20 przedstawiono gotow lalk,
a szablony na rys. 27 wyjaniaj, jak
naley wykroi poszczeglne czci
lalki.
Korpus sukienk 2 wycinamy
z filcu. Z tej czci naley zwin
stoek tak, aby krawd Ja bya za
oona wewntrz zwoju stoika. Kra
wd 26 powinna uoy si od stro
ny tylnej i naley j zaszy ciegiem
okrtnym, aby poczy z poprzedni
warstw filcu.
Kada rka, to zeszyty rulonik z
filcu wedug szablonu 2. Zalenie od
gruboci zastosowanego filcu naley
przyci tak szeroki kawaek, aby po
cisym zwiniciu rulonik mia gru
bo okoo 11 mm. Do 3 Jest wy-

Rys. 26. Lalka zc starego kapelusza

Rys. 27. Szablony wykroju czci

skadowych lalki
29

ley zawiza, co zapobiegnie rozpla

taniu si ciegu. Pasek 2 smarujemy,
klejem i przyklejamy do gwki (pi
eczki). Wosy naley uczesa na bo
ki oraz zwiza, nadajc dany
ksztat adnej fryzury, jak pokaza
no na rys. 28.
Jeeli zastosujemy dugie pasemka
wczki, mona wosy zaple w
warkocze, w ktrych lalka szczegl
nie adnie wyglda.

14. NAJPROSTSZE
TELEGRAFY

Rys. 28. Sposob wykonania peruki lalki

cita z janiejszego filcu, a po wsu
niciu do rkawa-rczki przyszyta
ciegiem niewidocznym z zewntrz.
Grn cz rczki 2a przyszywamy
do korpusu 1. Buciki wycite wg
szablonu 4, s owinite dookoa fil
cowych rulonikw nek lalki.
Krawdzie 4a obejmuj nog, a kra
wdzie 4b i 4c s poczone rwno
legle przez zeszycie ciegiem okrtnym. Nogi naley zrobi dusze, po
niewa s wysunite wewntrz sto
ka korpusu lalki. (Dugo kadej
nogi okoo 125 mm). Obie nogi 5 s
zeszyte w punkcie 5a. Grne koce
rulonikw' 5 smarujemy klejem i po
wsuniciu przyklejamy wewntrz
korpusu. Konierzyk 6 jest zwinity
z brystolu i przyklejony do filcu.
30

W pieczce pingpongowej wycinamy

u dou okrgy otwr o rednicy
8 mm i wsuwamy j na grn cz
stoka 1. Oczy i usta lalki malujemy
pisakiem lub lakierem nitro.
Sposb wykonania peruki wyja
nia rys. 28. Na kawaku papieru
ukadamy bardzo dokadnie rwno
legle kilkadziesit pocitych kawa
kw wczki i. Po przyoeniu paska
cienkiej tkaniny 2, cao przeszy
wamy na maszynie do szycia wrzdu
linii oznaczonej strzakami 3. Na
stpnie podoony pod spodem
(i przeszyty) papier oddzieramy, na
tomiast tkanin 2 obcinamy noycz
kami, pozostawiajc wski pasek,
ktry czy wszystkie pasemka
wczki. Uwaga: koce nici 4 i 5 na

Najprostszy telcgral umoliwiajcy

porozumienie si na niewielk odle
go, przekazuje wiadomoci za po
rednictwem tylko pojedynczego
sznurka. Do budowy telegrafu bd
potrzebne, oprcz mocnego cienkiego
sznurka, dwie listewki lub paski
twardej tektury oraz dwa kawaki
gumki modelarskiej.
Przygotowujemy dwie identyczne
listwy, na ktrych w jednakowych
odstpach (np. co 10 mm) rysujemy
wszystkie litery alfabetu, jak na rys.
29. Na kocach listewek naley wy
wierci otworki *do przecignicia
gumki i sznurka. Zasad montau
i dziaania telegrafu wyjaniono na
rys. 30. W stacji nadawczej N jest
zawieszona listewka I. Z jednej stro
ny do listewki jest przywizana
gumka 2. Ta naprona gumka jest
przymocowana do staego punktu 3
(np. do drzewca, potu lub krawdzi
balkonu). Z drugiej strony do listew
ki 1 Jest przywizany cienki, lecz nie

(o 1

A B |cj D!e I f | g

h!i

| J | k ........

o)

IE

A A C10 1E F|G}H| I 3 K .........

Rvs. 29. Listewki z literami telegrafu

STAC3A N
Rys. 30. Zasada dziaania najprostszego telegrafu
rozcigajcy si sznurek 4, ktry
przecignity do stacji odbiorczej
O" jest przywizany do drugiej li
stewki 5 z literami. Listewka 5 jest
odcigana przez czciowo napron
gumk 6 przywizan do staego
punktu 7.
Listewki z literami alfabetu nalety umieci w pobliu staego przed
miotu, np. drzewa lub ciany, aby na
tym staym przedmiocie naklei
strzaki 8 i 9 (mog to by np. paski
poloplastu'*). Zestrojenie obydwu
stacji polega na tym, aby strzaki 8
i 9 pokazyway w jednej i drugiej
stacji tak sam liter alfabetu; na
rys. 30 strzaki pokazuj liter D.
Nadawanie poszczeglnych liter
: jednej stacji do drugiej polega na
>oziomym przesuwaniu listewki. Jeeli w stacji N przesuniemy ltewk w ten sposb, aby pod strza 8 znalaza si np. litera B, to w
tacji odbiorczej pod strzak 9 pod
mie si rwnie litera B. Po wskamlu danej litery zatrzymujemy

mnmmm

listewk na p sekundy, aby kolega

w stacji odbiorczej zdy odczyta
kolejne litery nadawanego tekstu.
W ten sam sposb przesuwanie li
stewki 5 w stacji O" spowoduje
przesuwanie listewki 1 w stacji N'\
atwo mona si domyli, e gumki
2 i 6 powinny by tak naprone,
aby umoliwiy peny poziomy ruch
listewek z literami.
Jeeli stacje s umieszczone w r
nych miejscach, np. na drzewie i w
namiocie, na strychu i w pokoju, na
balkonie i w ogrodzie ssiada, to
sznurek 4 czcy listewki 1 i 5 moe
by przecignity pod rnymi kta
m i W tym przypadku, jak na rys. 31,
naley sznurek zawiesi na maych
krkach 10 i 11. Przy usytuowaniu
stacji, jak na rys. 32, naley odpo
wiednio przestawi literki na listew
ce 12.
>

Rys. 31. Sposb przecignicia

sznurka telegrafu

Rys. 32. Telegraf moe dziaa w

dowolnym obwodzie
31

Przygotowujc si do wyjazdu na
wakacje lub obz harcerski, moemy
zbudowa ulepszony telegraf dziaa
jcy wg wyej opisanej zasady.
Z grubej tektury sklejamy dugie
pudeko o przekroju prostoktnym.
Jak na rys. 33. Wewntrz pudeka i
przesuwa si paska listewka 2 z na
rysowanymi literkami alfabetu. Na
stawiona literka jest widoczna w
okienku J wycitym w ciance tek
turowego pudeka. Wewntrz pude
ka jest przymocowana gumka mode
larska 4 wcigajca listewk do
wntrza pudeka.
Jeeli telegraf Jest starannie wy
konany, to wszystkie litery alfabetu
mona zmieci na listewce dugoci
18 centymetrw.
Zupenie inaczej dziaa prosty te
legra/ optyem y, ktrego zasad dzia
ania wyj&niono na rys. 34. Na li
stewce J przywizanej sznurkiem do
gazi na drzewie jest przymocowa
ny krek z ruchom strzak 2.
Strzaka jest obracana przez dwa
sznurki J i 4 przecignite do dru
giego krka ze strzak 5. Krek
ten moe by przymocowany do ko
ka wbitego w muraw. Przesuwajce
si sznurki ustawiaj strzak 2 zaw
sze w takim samym pooeniu, w Ja
kim jest ustawiona strzaka 5.
Najlepiej jeli grna strzaka 2
bdzie pomalowana na czarno, co
zwikszy jej widoczno na jasnym
tle nieba". Patrzc np. przez lornet
k mona nada telegram na odle
go kilku kilometrw. Aby nie po
myli si z odczytywaniem pooenia
strzaki, wykorzystujemy zasad
skojarze z pooeniem godzinowej
32

Rys. 33. Budowa ulepszonego suwaka telegrafu

Rys. 34. Optyczny telegraf zegarowy

strzaki zegara. To znaczy, e wyko

rzystujemy w nadawaniu i odbiera
niu tylko dwanacie rnych polo
e strzaki, co wyjaniono na rys
35.
Ze wzgldu na to, e liter w alfa
becie Jest wicej, wykonujemy po
mocnicz tarcz wedug rys. 36. Ka
da cyfra tarczy mieci dwie litery
alfabetu.
Z odbiorc telegramu ustalamy
nastpujc zasad odczytu: jeeli
nastawiana strzaka telegrafu jest
obracana w prawo" (czyli zgodnie
z kierunkiem ruchu wskazwek ze
gara), to odczytujemy pierwsz na
potkan w polu liter. Na przykad
krcc w prawo strzak zatrzymuje
my na godzinie trzeciej odczyt
litera E. Natomiast Jeeli strzaka
zatrzymaa si rwnie na godzinie
trzeciej, lecz obracana bya w le
wo", to odczytamy nadanie litery F.
Aby si nie pomyli, po nadaniu
kadej litery strzaka wraca zawsze
na godzin 12, lecz nie zatrzymuje
si nieruchomo, tylko przesuwa si
np. dwa razy pomidzy wp do
dwrunastej a wp do pierwszej",
a dopiero pniej zaczyna nadawanie
danej litery.
Aby mechanizm dziaa dokadnie,
rednice krkw, na ktrych s na-

Rys. 33. Umowne pooenia wskazwki telegrafu odczy

tujemy Jako okrelone cyfry lub litery alfabetu

^ g

)<==

Ltd.

lew stron i dwa zwoje w praw

stron, co schematycznie wyjaniono
na rys. 37b.
Strzaka grna 1 na rys. 38 jest
wydta z cienkiej sklejki i ma du
go okoo 33 cm. Strzaka i jest
przyklejona i przybita gwodzikami
do boku grnego krka 2. Dolna
strzaka 3, przybita do dolnego kr
ka 4. moe by znacznie mniejsza.

Aby uatwi szybkie nastawienie,

mona do strzaki 3 przymocowa
ma szpulk od nid 5, a speni ona
zadanie wygodnej ,korbki". Do sup
ka 6 jest przybita tarcza z godzina
mi 1 alfabetem 7.
Po uzyskaniu pewnej wprawy,
mona opisanym tdegrafem optycz
nym bardzo szybko nadawa tele
gramy.

Rys. 36. Tarcza cyfrowo-literowa te

legrafu zegarowego
winte sznurki powinny by do
due, np. okoo 8 cm. Najlepiej zbi
trzy kka ze sklejki, jak to wyja
niono na ryt. 37a. Kka 1 i 2 mog
by wydte z cienkiej sklejki lub
pyty pilniowej, natomiast rodko
wy krek 3 wycinamy ze sklejki
gruboci 10 mm. Sznurek 4 naley w
Jednym punkcie przymocowa do
krka, np. przesuwajc go przez
otwory w bocznym krku i zakleja
jc w tych otworach. Od punktu
nieruchomienia sznurka na krku
ialely nawin np. dwa zwoje w

t> )

Rys. 37. Mechanizm sterowania telegrafu zegarowego

33

Rys. 38. Budowa wskazwek i poczenie krkw telegrafu zegarowego

A oto jeszcze Inny telcoraf do po
rozumiewania si znakami alfabetu
Mor$ea. Do przesyania sygnaw
wietlnych wykorzystamy zwyk
latark okrg. Aby nie przeszka
dza byskami wiata innym miesz
kacom, oraz aby naszych znakw
nie odczytay osoby postronne, latar
k obudujemy tubusem w ksztacie
rury. Taki tubus uatwi precyzyjne
wycelowanie strumienia wiata na
34

okno kolegi odbierajcego telegram.

Budow sygnalizatora wyjaniono
na rys. 39.
Na czoow cz latarki I nasu
wamy tubus rur 2 zwinit i skle
jon z kilku warstw cienkiego kar
tonu. Na rurze przyklejamy tekturo
we przyrzdy celownicze szczer
bink 3 i muszk 4. Te przy
rzdy umoliwi dokadne wycelo
wanie wiata. Rura tubusa Jest do

latarki r;,-zyklcjona poloplastem lub

tam; izolacyjn 5. Z paska blaszki
zwijamy obejm 0t ktra po krce
niu rub 7 zamocuje latark do
krawdzi balkonu lub okna J.
Kady, kto nadawa znak! telegra
fem Morse*a, docenia jak wane jest
wygodne i szybkie wczanie przy
cisku zapalajcego wiato. Z te) te
przyczyny normalny, typowy wcz
nik latarki nastawimy w pooeniu
wczone, a zbudujemy dodutkowy
szybki wcznik prdu. Jako wcz
nik wykorzystamy zwyky przycisk
dzwonkowy, ktry moemy zainsta
lowa w odlegym miejscu np. w po
koju (lub w namiocie). Przycisk w
czajcy 9 jest poczony przewodem
10 z metalow obudow latarki.
Drugi przewd 11 poczony z dol
nym stykiem baterii wewntrz latarki. W tym celu w pokrywce 12
wywiercimy may otwr, przez kt
ry przechodzi izolowany przewd l.
Koniec drutu, rozchylony w kszta
cie gwiazdki. Jest przycinity do
dolnej czci ogniwa baterii 13.
Spryna przyciskajca Jest izolowa
na od baterii przez przeoenie tek
turowym krkiem 14.
Tak zbudowana lampa umoliwia
nadawanie sygnaw nie tylko o
zmroku, lecz rwmie w cigu dnia
w jasnym owietleniu.
Poniej podaje si tablic znakw
alfabetu Morse*a. (Rys. 40).
Prosty telcoraf Morse'a moemy
zbudowa wedug rys. 41. Obie sta
cje nadawczo-odbiorcze, tzn. stacja
MOJA (rys. 4la) oraz stacja KO
LEGA (rys. 41c) s poczone po
dwjnym przewodem elektrycznym.

Rys. 39. Sygnalizator telegrafu Morska ze zwykej latarki

U>i -0. Znaki alfabetu Moriea

Moie to by jakikolwiek izolowany

przewd elektryczny, np. przewd
uywany do instalacji dzwonka elek
trycznego lub stary przewd anteny
telewizyjnej.
Bateria zasilajca 1 jest wczona
w obwd jednego z przewodw i mo
e by umieszczona przy jednej lub
przy drugiej stacji.
Klucze nadawcze s zawieszone na
sprystej blaszce, tak aby klucz nie
naciskany samoczynnie zwiera sty
ki 2 i 3 (stacja M"). Na rysunku
pokazano, e w tej chwili nadaje
sygnay stacja JC*t a wic wieci si
arwka w stacji ,.AT\
Po zwolnieniu klucza w stacji K"
zwieraj si styki 4 i 5. a wic stacja
moe natychmiast odbiera sygnay
ze stacji AT.
Obie stacje maj jednakow kon
strukcj. Budow jednej stacji wy
jania perspektywiczny szkic na rys.
41b.
Do klocka drewnianego 6 jest
przybity sprysty pasek blaszki 7.
Drugi koniec tej blaszki Jest przy
bity do kwadratowej lstewki-klucza
8. W przedniej czci do listewki
przybijamy duy guzik 9.
Listewka 8 jest owinita dodatko
w blaszk 10. Po naciniciu klu
cza 8 blaszka 10 zwiera si ze sty
kiem II, a ten jest poczony z dru
g blaszk 12.
Po zwolnieniu, klucz unosi si sa
moczynnie do gry i blaszka 10
zwiera si z jzyczkiem stykowym
13. Drugi koniec blaszki 13 jest po
czony z dolnym stykiem arwki
14. arwka 14 jest wkrcona bez-

35

porednio w gwint otworu w blasz

ce I2a.
Jak wykona gwintowany otwr
umoliwiajcy wkrcenie arwki
wyjania rysunek w kole. W Jednym
kocu blaszki I2a wypilujcmy okr
gy otwr o rednicy 8.2 mm z pro
mieniowym naciciem. Jak na rysun
ku. Ujmujc paskimi kleszczami
obrzee otworu wyginamy z jednej
strony ku doowi (strzaki wewntrz
ne), a z drugiej strony lekko do
gry (strzaki na blaszce obok otwo
ru). Po takim wygiciu obrzee
otworu ma ksztat jednego zwoju
gwintu, co umoliwia wygodne
wkrcenie trzonka arwki.
Jeeli odlego pomidzy stacja
mi jest do dua. to mona stacje
zasila wyszym napiciem elek
trycznym. np. przez szeregowe po
czenie dwch lub trzech bateryjek.
Trzy szeregowo poczone bateryjki
paskie maj czne napicie 13.5 V
(3X4,5 V). Przy bezporednim po
czeniu, arwka o mocy 3,5 V ule
gaby przepaleniu. Jeli jednak prze
wody pomidzy stacjami s bardzo
dugie, to wskutek oporu przewo
dw napicie obniy si i mona za
stosowa arwk o niszym napi
ciu, np. 3,5 V lub arwk rowero
w 6 V.

15. TELEGRAF
SAM O PISZCY

Rys. 41. Budowa l schemat pocze dwch stacji telegrafu Morsca

36

Do budowy telegrafu bdzie po

trzebny elektromagnes dzwonkowy,
miniaturowy silnik elektryczny, klo
cek drewniany, sklejka i d ru t

Zbudujemy samoczynnie dziaaj

cy telegraf Morse'a, przy uyciu kt
rego nadawane znaki bd graficznie
zapisywane na przesuwajcej si
tamie papierowej. Na tam papie
row zastosujemy krki zwykych
serpentyn. Mona te tam przyci
l papieru w postaci paskw o sze
rokoci okoo 8 mm.
Widok mechanizmw przedniej
cianki
telegrafu
samopiszcego
przedstawiono na rys. 42.
Na rys. 43a przedstawiono zmon
towany telegraf wf widoku z przodu,
natomiast na rys. 43b telegraf w
widoku z boku. (Na rys. 43b dla
zwikszenia przejrzystoci, umiesz
czono tylko niektre czci mecha
nizmu napdowego).
Obudow caego telegrafu wyko
namy z kawaka pyty pilniowej J.
ktr przybijemy do poziomego
klocka drewma 2. Mechanizm prze
suwu tamy papierowej oraz mecha
nizm piszcy s zmontowane na
przedniej pionowej ciance pyty J.
W grnym lewym naroniku na
gwodziu jest zawieszone obrotowo
okrge pudeko 3 po lekarstwie, na
ktrym jest nawinita papierowa
tama 4.
Tama 4 przesuwna si midzy
uchwytami 5 i 6 z drutu aluminio
wego, wygitymi wf ksztacie obej
my. Tama jest pocigana przez ob
racajc si rolk 7, do ktrej jest
przyciskana rolka dociskowa S.
W rodkowej czci nad tam 4
jest zawieszony pisak (lub dugopis)
9. Pisak jest wsunity w obejm
z paska blaszki 10, przykrcon do
cianki i. Wysoko pooenia pisa4 i.ubi mJ*tcrkow*C

Rys. 42. Widok telegrafu samopiszcego

Rys. 43. Budowa telegrafu samopiszcego: a) widok z przodu, b) widok

z boku
37

ka Jest regulowana, co uatwi wa

ciwe dociskanie tamy 4 do ko
cwki pisaka.
Do czoowej cianki 1 przykrca
my elektromagnes 11 (pochodzcy,
np. ze starego dzwonka elektryczne
go). Elektromagnes U moina zrobi
samodzielnie, nawijajc na rdzeniu
z mikkiej stali okoo 350 zwojw
izolowanego drutu miedzianego o
rednicy okoo 0,3 mm. lub wyko
rzysta inn cewk.
Po wczeniu prdu elektrycznego,
elektromagnes przycignie kotwic
12 z mikkiej stalL Kotwica Jest za
wieszona zawiasowo na wkrcie 12a.
Do kotwicy 12 przynitujemy pasek
blaszki mosinej I2b. Ksztat wy
gicia tego paska ustalimy dowiad
czalnie. Po przycigniciu kotwicy
przez elektromagnes 11, blaszka 12b
naciska (podnosi) tam 4, przyciska
jc tam do kocwki pisaka 9.
Tama 4 przesuwa si rwnomiernie,
a znaki (kropki lub kreski), staw ia
ne przez pisak na tamie, bd za
lene od czasu wczenia prdu do
elektromagnesu 11. Elektromagnes
1 jest zasilany bateryjk, a prd
Jest wczany kluczem w stacji
nadawczej.
Kotwica U moe by odcigana od
elektromagnesu przez dodatkow
sab sprynk lub gumk. Odchy
lenie kotwicy 12 ku grze ogranicza
my przez wbicie w ciank 1 gwo
dzika 12c.
Obie rolki 7 i 8 mona wykona
z twardego drewna. Na rolk nap
dow 7 naley nasun (nacign)
odcinek gumki wycity z rurki gu
mowej. Mona rwnie ca rolk 7
38

Rys. 44. Strona tylna I mechanizm napdowy telegrafu samopiszcego

wykona z twardej Kumy. Rolka 7

jest nieruchomo osadzona na osi 7a.
Oi 7o Jc>t zawieszona z Jednej
strony w otworze cianki i. nato
miast z drugiej strony we wsporni
ku 76 Wspornik 7b zrobimy z paska
blaszki i przybijemy do tylnej cian*
ki klocka 2.
Rolka 8 obraca siej luno na osi a,
tak aby przyciskaa wsunita pomi
dzy rolki tam papierowa. O 8a
zrobimy ze szprychy rowerowej
i wygniemy w ksztacie sprystego
wspornika, jak na rys. 43b. Dolny
koniec tego wspornika Jest osadzony
w klocku 2.
O 7o powinna obraca si bardzo
powoli, lecz powinna by napdzana
z do du si. Mona pomidzy
osi 7g a silnikiem wbudowa prze
kadni
zwalniajc,
zestawion
z k zbatych. Jeeli nie dysponuje
my tak przekadni, to mona o
napdza przez jednostopniow prze
kadni ciern. O 7a zrobimy z od
cinka szprychy motocyklowej. Dwie
obcite nakrtki takiej szprychy su
do zacinicia koa 7c, wydtego
z pyty pilniowej.
Na rys. 44a przedstawiono per
spektywiczny szkic rozmontowanego
mechanizmu napdowego (l caego
tdegrafu) w widoku od strony tyl
nej. (Uwaga: dla przejrzystoci opi
su na kolejnych rysunkach zachowa
no niezmienion numeracj oznacze
poszczeglnych czci).
Silnik elektryczny 13 (z zabawek
mechanicznych) Jest zawieszony w
sprystej blaszce 14 przybitej do
grnej cianki klocka 2. Na oi sil
nika Jest nasunita gumka z zaworu

dtki rowerowej. Naley tak wygi

blaszk 14. aby gumowa rolka JJa
bya samoczynnie, lecz bez nadmier
nych oporw, przyciskana do kraw
dzi tarczy 7c.
Na grnej ciance klocka 2 mona
przybi blaszki stykowe baterii 15
'uzcej do zasilania silnika.
Na rys. 44b wyjaniono sposb
wygicia i umocowania obejmy 5 i 6,
w ktrych przesuw-a si tama 4.
Na rys 44c przedstawiono szablon
wykroju kotwicy 12 elektromagnesu
11. Dwa grne ucha blaszki 12 zagi
namy ku doowi, co umoliwia prze
sunicie osi 12a (rys. 43).
Na rys. 45 podano Jeden z przyka
dw pocze elektrycznych telegra
fu. Klucz 16 suy do nadawania
znakw w stacji nadawczej. Po kil
ku umownych wczeniach klucza
co bdzie wezwaniem do uruchomie
nia telegrafu naley w stacji od
biorczej wiczy wcznik 18, uru
chomi to silnik 13 i spowoduje przcsuwanie si tamy 4.
Cay telegraf mona zbudowa w
ksztacie maej skrzynki lub umicd wewntrz pudeka. Dla orienta

cji podaj wymiary poszczeglnych

czci, wcdluK modelu, ktrego dzia
anie demonstrowaem w telewizyj
nym programie ZRB TO SAM**:
cianka przednia (1) wysoko
140 mm, szeroko 175 mm.
klocek (2) wysoko 47 mm.
szeroko 75 mm, dugo 175 mm,
rednica rolki napdowej (7) (cz
nie z nasunit gumk) 11 mm,
rednica rolki dociskowej ()
18 mm.
rednica tarczy napdowej (7c)
155 mm.
Opisanym telegrafem mog posu
giwa si nawet pocztkujcy tele
grafici ze wzgldu na to, e nada
wanie moe si odbyw-a bardzo
wolno, a odczytywanie zapisu z ta
my Jest niezwykle atwe.
Odlego midzy stacj nadawcz
a odbiorcz jest ograniczona tylko
dugoci przewodu elektrycznego
czcego obie stacje. Przy wik
szych odlegociach mona elektro
magnes piszcy zasila wikszym
napiciem elektrycznym, np. przez
szeregowe poczenie dwch lub
trzech bateryjek.

39

16. ODZIE AGLOWE

Najprostsz d aglow zrobimy
z grubego papieru lub z cienkiego
kartonu. eglarze uywaj czasami
odzi typu katamaran" odzi
o dwch rwnolegych kadubach.
Ld taka jest mniej wywrotna i le
piej utrzymuje si na fali. Nasz katamaran jest zrobiony z jednego
kawaka papieru. Najpierw przyci
namy kwadratowy kawaek papieru.
Dla uatwienia skadania, na tym
papierze lekko zaznaczymy poszcze
glne linie zaamania, jak to wyja
nia rys. 40a. Zwrmy uwag na to,
te linie oznaczone kropkami zaamu
jemy w gr (tak aby linia kropko
wana bya na grzbiecie zaamanych
cianek). Natomiast krawdzie ozna
czone lini kreskow (linia przery
wana), zaamujemy w d. Po zoe
niu czci bocznych, jak na rys. 40b,
otwieramy skrzydeka papieru zgod
nie z kierunkiem strzaek na rysun
ku. Nastpnie naley zoy 1 zacis
n krawdzie jednej odzi, jak po
kazano na rys. 40c. Obracamy ca
skadank i w ten sam sposb zagi
namy drug d, co wyjaniono na
rys. 4Od. Po zagiciu czci rodko
wej (midzy burtami obydwu o
dzi) otwieramy odzie rozchylajc
na boki ich cianki.
Na krawd w rodkowej czci
katamaranu wciskamy maszt wygi
ty z cienkiego drucika (rys. 46e). Na
maszt ten nasuniemy agiel wycity
z grubego papieru.
Dolna cz drucika-masztu jest
wygita w ksztacie podwjnej ptli.
40

Rys. 40. Kartonowa d aglowa katamaran

podobnie Jak spinacz biurowy.

Ksztat tego wygicia pokazano na
rys. 46f.
Tak wstpnie zoone papiery oraz
maszt i agiel moemy przygotowa
przed wyjazdem na wycieczk, a do
piero nad wod zmontujemy ca
flotylle, rnej wielkoci aglowcw.
Bardziej cierpliwi konstruktorzy
mog zbudowa inny typ prawdzi
wej skadanej lodzi aglowej. Moe
my zbudowa d skadan, ktr
schowamy w kieszeni. Z gotowych
czci, nad Jeziorem szybko zoymy
pywajc d aglow.
Do skadanej odzi aglowej b<d
potrzebne nastpujce materiay:
cienka sklejka modelarska, listewki
drewniane, cienka blaszka na zawia
sy. ptno na agiel oraz nieprzema
kalna tkanina namiotowa na powlo
k odzi.
Wymiary odzi s w zasadzie do
wolne, lecz dla orientacji podaje wy*
miary modelu, ktry demonstrowa
em przed kamerami tv. Wysoko
burty (boku) 24 mm, dugo we
wntrznej
rozprkl
trzymajcej
maszt W mm, dugo listewki
pawey (czyli szeroko tylnej cian
ki odzi) 62 mm, 'wysoko masz
tu 240 mm.
Ld Jest tak zbudowana, e we
wntrzny szkielet drewniany Jest
kadany, a na nim Jest nacignita
owloka, uszya z nieprzemakalnego
4tna. Budow wewntrzn odzi
/yjanlono na rys. 47a. Z cienkiej

y*. 47. Budowa skadanej odzi a*

lowej
41

modelarskiej sklejki wycinamy dwa

jednakowe paski burty 1 i 2.
W przedniej czci obie burty s po
czone zawiasem 3. Naley zwrci
uwag na wygicie i ksztat skrzyde
ek zawiasu 3. umoliwiajce rw
nolege zoenie obu bokw. Boki 1
i 2 s poczone z paw (ciank
tyln) 4 rwnie za pomoc zawia
sw 5 i 6. Listewka pawy 4 jest
przecita w rodku i obie boczne
czci s poczone zawiasem 7.
Dziki takiemu poczeniu paw
i burty mona skada, co wyjanio
no na rysunku po prawej stronie
u gry.
Pomidzy spryste paski sklejki
(burty) wsuwamy poprzeczk 8. W
pionowy otwr poprzeczki 8 wsta
wiamy maszt 9 wraz z bomem JO.
Po odpowiednim dopasowaniu, po
przeczka 8 powinna si sama utrzy
mywa pomidzy bokami 1 i 2. Mo
na dodatkowo na w'ewmtrznych
ciankach bokw i i 2 przyklei od
cinki zapaek, ktre ustal waciwie
pooenie poprzeczki 8.
Zoony szkielet kaduba odzi w
widoku z gry przedstawiono na rys.
47b.
Do czenia poszczeglnych czci
bd potrzebne cztery paskie zawia
sy. Mona zastosowa gotowe zawia
sy, ale te s zwykle zbyt grube
i cikie. Najlepiej zrobimy sami
wszystkie potrzebne zawiasy, co
wcale nic jest trudne. Zawiasy mo
na z powodzeniem zrobi z cienkiej
blaszki z puszek po konserwach.
Prostoktny kawaek blaszki 11
(rys. 47c) zawijamy dookoa odcinka
szprychy rowerowej. Nastpnie za42

klepujemy zawinity bok. uderzajc

motkiem w przyoony kawaek
paskownika 2. Pi wosow do
metalu wycinamy w jednym skrzyd
le dwa. a w drugim trzy segmenty.
Wycinanie wykonujemy przy wsu
nitej osi zawiasu, co zapobiegnie
zapadaniu si krawdzi blaszki. N aj
lepiej do wntrza wsun drut alu
miniowy. a po wykonaniu naci
wybi wysun pocite kaw*aki.
Waciwe wydcie segmentw w
dwch skrzydach zawiasw' wyja
niono na rysunku.
Zawiasy naley przynitow'a do
paskw sklejki i listewek. Nity mo
na wykona ze zwykych gwodzi
kw. Gw*odzikl wciskamy od strony
sklejki 4, a po obciciu i oplownnlu rozpaszczamy od strony blaszki
zawiasu 15.
Powok z namiotowej tkaniny
nieprzemakalnej naley uszy bardzo
starannie.
Rozstawiamy kadub odzi przez
wsunicie poprzeczki 8 midzy boki
1 i 2. Wedug obrysu bokw przyci
namy tkanin dna 16 i zew-ntrzny
ksztat czci grnej 17 (rys. 47d).
Naley zwtci uw*ag na to, e dno
tworzy jedn cao z pokryciem pa
wy 16a oraz wycinkiem czci gr
nej J66. Krawdzie oznaczone krop
kami nie s zeszyte, lecz tylko zoo
ne. Krawdzie te naley obszy przez
zaoenie zakadki, aby tkanina nie
strzpia si.
Na caym grnym obw'odzie owal
nego otworu (oznaczonym kreskami)
naley przyszy zoon szerok ta
siemk, pod ktr wsuniemy mocny
cienki sznurek. Sznurek jest prze

cignity rwnie przez zakadk na

krawdzi 166, oznaczonej kropkami.
Nastpnie zszywamy dno wraz z bo
kami, a boki z czci grn. Boki
18 naley przyci z naddatkiem (po
winny one by o okoo 7 mm szersze
ni sklejka).
Wszystkie krawdzie zszywamy z
lewej** strony, stosujc podwjny
cieg, co wyjaniono na rysunku w
kole. Zewntrzna powoka z tkaniny
powinna by dokadnie dopasowana
do kaduba, a przed zszyciem naley
dow'iadczalnie ustali poszczeglne
ksztaty wrykrojw tkaniny.
Po zluzow*aniu sznurka zaciskaj
cego grn cz powoki i odchyle
niu czci 166 (rys. 47e), do wntrza
powoki wsuwamy kadub. Zacig
nity i zawizany sznurek powinien
dokadnie napry tkanin powoki.
agiel uszyty z cienkiego biaego
ptna, wiemy kolorow nici do
masztu 9 i bomu 10.
Mona dodatkowo do tkaniny dna
przyszy dwa zatrzaski krawieckie
J9, do ktrych przyczepimy dw'a
druciki z balastem obciajcym 20.
Zoona i zwinita d aglowa
zajmuje niewiele miejsca i mona
j schowa nawet do kieszeni

17. ODZIE MOTOROWE

adn i trwa d motorow mo
na wykona z tektury gruboci okoo
1 mm. Boki. dno i tyln ciank o
dzi wycina si z jednego kawaka
tektury wedug rys. 48. Rysunek ten
naley powikszy przez narysowa
nie wykroju odzi na siatce, ktrej

otnoz

IbOim

Rys. 48. Szablon wykroju kaduba odzi

Jeden kwadrat ma wymiary 10X 10
mm. Krawdzie tektury oznaczone
linia przerywan naloty zagi do
wewntrz, po uprzednim lekkim na
ciciu scyzorykiem po stronie ze
wntrznej. Pozostae zotene kraw
dzie, np. dno I i bok 2 (rys. 40), zszy
wa si mocn nici ciegiem okrtnym.
Po zszyciu wszystkich krawdzi
d nnley zabezpieczy przed dzia

aniem wody przez pomalowanie la

kierem nitrocelulozowym. Pierwsze
malowanie wykonuje si lakierem
rozcieczonym, w odpowiednim roz
puszczalniku. Po cakowitym wy
schniciu wszystkie cianki odzi (od
wewntrz i na zewntrz) maluje si
drug warstw lakieru, a po wy
schniciu szlifuje papierem cier
nym. Po trzykrotnym starannym po
malowaniu tektura jest wystarczaj

co izolowana od dziaania wody, a

powierzchnie byszcz tak. jakby
d bya wykonana z tworzywa
sztucznego.
Zalenie od przeznaczenia odzi.
Jeszcze przed rozpoczciem malowa
nia kaduba, naloty wewntrz kad
uba przyklei lub przyszy rnego
rodzaju uchwyty.
Do zamocowania masztu suy ko
rek J przyklejony do dna 4. Maszt 5
43

S>OHAiDm

JMiatzh

Rys. 49. d aglowo-motorowa

44

przechodzi przez listewk 6 przyszy

t (lub przybit) do bokw kaduba.
No rysunku nie podano wymiaru
masztu i oaglowania, poniewa cz
ci te wykonuje si wedug was
nych pomysw i moliwoci mate
riaowych.
Do odzi zamiast agli mona wbu
dowa napd motorowy. Na dodat
kowym kawaku tektury lub cien
kiej sklejki 7 jest przyszyty silnik 9
(jest to silnik stosowany do napdu
zabawek mechanicznych). Bateria 9
jest wsunita pod pasek gumki JO.
Wczenie silnika odbywa si przez
przesunicie baterii, ktrej kocw
ki dotykaj bezporednio stykw
silnika.
Mona wbudowa dodatkowy wy
cznik silnika. Schemat takiego po
czenia przedstawiono w lewej dol
nej czci rys. 49.
O silnika 9 jest poczona z wa
em napdowym ruby II przez na
sunicie rurki gumowej 12. Do tego
celu najlepiej nadaje si gumka sto
sowana w zaworze dtki rowerowej.
Wa napdowy II przechodzi przez
korek 19 wklejony w tylnej ciance
kaduba odzL
Wa napdowy mona wykona
z odcinka szprychy rowerowej. ru
ba napdowa 14, wycita z blaszki
z puszki po konserwach, jest zaci
nita na wale midzy dwiema na
krtkami szprychy rowerowej 15
1 J5o. Gwki nakrtek mona spio
wa i nakrtki skrci.
Wielko wygicia skrzydeek ru
by ustala si dowiadczalnie w za
lenoci od mocy 1 prdkoci obro4

50b, a rwnoczenie opatki te skr

cimy pod ktem, to caa d poje
dz! e wolniej, lecz przez duszy od
cinek drogi.
W rozwizaniu mechanizmu za%
mocowania ruby napdowej, poka
zanym na rys. 50c, midzy nakrtk
8 a korkow tulejk 9 Jest wsunita
rurka odlegociowa 10 oraz dwie
podkadki ze liskiego tworzywa 11.

18. MODEL STATKU

PAROWEGO

Ryt. 50. Czyci skadowe 1 budowa gumowego mechanizmu napdowego

towej silnika. Kierunek obrotw osi
silnika mona zmienia przez prze
stawienie biegunw baterii
Jeeli nie dysponujemy odpowied
nim silniczkicm, mona zastosowa
napd gumowy. Kadub odzi, zbu
dowany z tektury wedug rys. 48
uzupeniamy przez przyszycie przed
malowaniem pokrywy i, Jak poka
zano na rys. 50a.
Mechanizm napdowy stanowi
skrcona guma modelarska 2 zacze
piona w przedniej czci na haczyku
J. a w czci tylnej na haczyku ru
by napdowej 4. Poniewa tekturo
wy kadub odzi nic wstrzymaby
siy dziaajcej na kocach skrco
nej gumy, na wewntrznej stronie

dna odzi zamocujemy dodatkowo li

stewk 5. Do tej listewki Jest przy
wizany wspornik 6 wygity z paska
blaszki. Przez otwory we wsporniku
6 Jest przeknity wa ruby nap
dowej. Przed ustawieniem motorw
ki na wodzie, rub napdowr 7 ob
racamy (w kierunku przeciwnym do
kierunku jej pracy) wraz z haczy
kiem 4, a do waciwego skrcenia
gumy 2. Nastpnie przytrzymujemy
palcem rub napdow a do chwili
wstawienia odzi do wody.
Moemy przeprowadzi ciekawe
dowiadczenia,
dobierajc
rne
ksztaty i wielkoci ruby napdo
wej. Jeeli ruba 7 bdzie miaa do
due opatki, Jak pokazano na rys.

Kady z nas wie o tym, e prawie

wrszystklc wspczesne statki, kutry
i lodzie motorowe s napdzane za
pomoc ruby napadowe). ruba na
pdowa Jest podobna do miga; ma
szerokie i krtkie opatki, a porusza
na Jest zwykle silnikiem spalino
w ym .

Przed okoo 150 laty statki nap

dzane byy silnikiem parow ym , a za
miast ruby napdowej z dwch
stron kaduba statku wbudowane
byy kola opatkowe. opatki k na
pdowych zanurzone czciowo w
wodzie powodoway przesuwanie
statku, podobnie Jak wiolarz odpy
cha d za pomoc wiose.
Model naszego statku tylko ze
wntrznie bdzie podobny do daw
nych statkw parowych. Zamiast sil
nika parowego zastosujemy uprosz
czony mechanizm, ktry nazwa
moemy silnikiem ,.gumowym. Me
chanizm ten bdzie obraca o k
opatkowych.
45

Na rys. 51 przedstawiono widok

gotowego modelu, ktrego dziaam*
demonstrowaem w telewizyjnym
programie ZRB TO SAM".
Statek skada si z dwch zc>pow, czci dolnej z mechanizmem
napdowym (rys. 52) oraz czci gr
nej, stanowicej nakadany kadub
wraz z nadbudwk i kominem.
Budow modelu rozpoczynamy od
wycicia dolnej czci kaduba, na
ktrej Jest zamontowany mecha
nizm napdowy i grna cz statku.
Kadub 1 (rys. 53) musi by lekki,
aby pywa na powierzchni wody
Najlepiej kadub i wyci z desecz
ki lipowej (lub olchowej) gruboci
dziesiciu milimetrw. Wymiary i
ksztat kaduba 2 podano na rysun
ku. Aby deseczka kuduba nic nasi
kaa wod, naley pomalowa j
dwukrotnie cienk warstw emalii
olejnej, a nastpnie odstawi do ca
kowitego wyschnicia. (Inny sposb
zabezpieczenia drewna przed wilgo
ci polega na nasyceniu powierzchni
deseczki roztopion parafin ze wie
cy. Nadmiar zastygej parafiny usu
wamy przez wytarcie tkanin).
Do bocznych krawdzi wyci 2
kaduba 2 przybijamy gwoidzikaml
wsporniki 3, wycite z cienkiej bla
szki aluminiowej.
W otworach
w>pornikw 3 jest wstawiona o 4
k opatkowych.
O 4 k opatkowych jest zrobio
na z odcinka szprychy rowerowej.
Koce osi 4 naley z obydwch
stron sklepa motkiem, aby byy
paskie i ostre. Koce osi 4 w'bijamy
w dwa korki 5 i 6. Kady korek (5
i 6) ma rednic okoo 23 miiime46

Rys. 51. Pywajcy model starego statku parowego

Rys. 52. Widok mechanizmu napdowego oraz nadbudwek modelu statku

^3 Czci skadowe i budowa modelu statku

47

trw i dugo okoo 18 milimetrw.

Obwd korka, po zmierzeniu pa
skiem papieru, dzielimy na sze
rwnych czci. W wyznaczonych
odstpach
na obwodzie korka nacia
namy scyzorykiem sze promienio
wo uoonych szczelin. W te szczeli
ny wciskamy sze opatek 7 wyci
tych z cienkiej blaszki aluminiowej.
Mona tu z powodzeniem zastoso
wa blaszk aluminiow wycit
z pokrywek soikw od demu.
Z cienkiej blaszki lub z tworzywa
sztucznego wyginamy dwie osony 8
k opatkowych, przybijajc koce
tych oson gwodzikami do we
wntrznych przeciwlegych krawdzi
wyci kaduba I.
Z przodu i tyu dolnej czci kad
uba 1 wbijamy gwodziki, na kt
rych s zawieszone krki mechaniz
mu napdowego. Krek przedni 9
oraz krek tylny JO s zrobione z
drewna lub z tworzywa sztucznego.
Mona tutaj zastosowa krki do
nastawiania podziaek rad io w y ch
lub piasty kek z zabawek itp. Do
gwodzika 11 jest przywizany od
cinek gumki modelarskiej 12. W pun
kcie 1J do gumki przywizujemy
mocn nitk 14. Nitka 14 Jest zao
ona na krkach 10 i 9, a jej ko
niec jest przywizany (i przyklejony)
do osi 4.
Pokrcajc palcem koo opatko
we. nawijamy nitk 14 na o 4, co
powoduje rozciganie gumki 12. Po
wstawieniu modelu do wody zwal
niamy koo opatkowe. Obracajce
si koa opatkowe napdzaj statek.
Ten .gumowy*' silnik mona ulep
szy przez zastosowanie wikszej
48

liczby krkw* (np. cztery krki

parami, jeden na drugim), co umo
liwi zastosowanie duszej gumki
napdzajcej o k opatkowych.
Grn cz kaduba 15 wytniemy
z brystolu wedug szablonu na ry
sunku. Czci kartonowe sklejamy
klejem wodoodpornym. Z kartonu
sklejamy nadbudwk 16 i komin 17.
Grna cz kaduba 15. zrobiona w*
ksztacie otwartego u dou pudeka.
Jest wstawiona pomidzy gwodziki
wbite pionowa w doln cz kadu
ba 1. Czci zrobione z kartonu za
bezpieczymy przed dziaaniem wody
przez pomalowanie bezbarwmym la
kierem nitro. Przed powleczeniem
kartonu lakierem, naley na grnej
czci kaduba namalowa okna ka
bin. okucia, balustrady i czci stat
ku, na wzr tych elementw ze stat
kw z dziewitnastego wieku.

19. MAGNETYCZNY
SAMOCHODZIK
Czy mona jedzi samochodem bez
silnika? Sam ochodzik - za bawka, kt
rego budow demonstrowaem w' te
lewizyjnym programie ZRB TO
SAM, jest uruchamiany przesuwa
jcym si pod jezdni magnesem
trwaym. Taki magnes trway moe
my naby w sklepach 1001 drobiaz
gw. Jest to magnes zamka magne
tycznego zatrzasku przeznaczone
go do drzwiczek w szafkach. Magnes
trw?a!y wyjmujemy z obudowy
z tworzywa sztucznego i cgami

przecinamy go na poow. Jedn po

ow przyklejamy pod podwoziem
miniaturowego samochodzika, a dru
g poowy magnesu bdziemy prze
suwa pod kartonow jezdni.
Z listewek drewnianych (o prze
kroju: szeroko 30 mm i grubo
15 mm) zbijamy i sklejamy prosto
ktn ramk 1 (rys. Ma). Zewntrz
ne wymiary ramki np. 420X
X480 mm.
W naronikach ramki 1. od strony
dolnej, przyklejamy nki klocki
2 (rys. Mb) o wysokoci 18 mm.
Po przewierceniu otworu, w tylnej
listewce ramki w punkcie J naley
osadzi rub 4 (rys. Mb). Na tej ru
bie, pod listewk Jest zawieszony
mechanizm 5 sterujcy magnesem 6,
Nastpnie ca ramk oklejamy
cienkim kartonem lub brystolem
(Ja), nawijajc brystol na boczne
krawdzie listewek.
Na jezdni mona w rodkowej
czci narysowa trawnik, a obok
ustawi np. gara 1 wygity z tek
turki. Uchwyt 11 suy do przesuwa
nia magnesu pod jezdni, co powo
duje jazd modelu samochodu 8.
Sterow-anle samochodzikiem Jest
bardzo zabawne i po opanowaniu
techniki jazdy mona nawet na
wstecznym biegu wjeda do ga
rau.
Samochodzik 8 powinien by mo
liwie may i lekki. Najlepiej do tego
celu nadaje si model starego samo
chodu z tw*orzywa sztucznego o du
goci okoo 50 mm. (Samochodziki
takie mona naby w* Skadnicach
Harcerskich lub w kioskach Ru
chu).

<r

1r

i i

r
%

Pod samochodzikiem, midzy prze

dnimi koami przyklejamy mag
nes trway 9 (rys. 54b). Naley ewen
tualnie opiowa podwozie modelu,
aby przyklejona pytka magnesu 9
bya umieszczona jak najniej, lecz
aby nie ocieraa si o jezdni. Mag
nesy 6 i 9 (rys. 54) naley tak usta
wi, aby si wzajemnie przycigay.
Mechanizm sterujcy 5 przedsta
wiono w widoku z boku na rys. 54;
na rys. 35 wyjaniono budow me
chanizmu sterujcego w widoku od
dou.
Mechanizm sterujcy 5 ma ksztat
pantografu i jest najwaniejsz cz
ci caej zabawki. Z cienkiej blasz
ki najlepiej duraluminowej wy
cinamy paski Sa i Sb (rys. 55). Kady
pasek ma szeroko 17 mm i dugo
150 mm. Po starannym wyznaczeniu
odlegoci i wywierceniu otworw,
paski czymy przez znitowanie m a
ymi nitami aluminiowymi 5c, a ca
konstrukcj wykonujemy wg rys. 53.
Nity czce powinny umoliwia
bardzo lekkie, bez oporw, skadanie
i rozsuwanie caego pantografu.
Otwr suy do zawieszenia mecha
nizmu sterujcego na rubie 4 (po
rwnaj rys. Mb).
Kocowe blaszki 5 pantografu s
odpowiednio krtsze, a ruba 10 suy
do zamocowania zakrtki 11 z two
rzywa sztucznego. Zakrtka 11 two
rzy wygodny uchwyt do kierowania
ruchami mechanizmu sterujcego.
W czasie zabawy naley tak naci
ska cz li, aby dolny magnes 6
przylega do spodu kartonu la.
Rys. 55. Mechanizm pantografu"
sterujcy ruchami magnesu

-ubl m a j s t e r k o w a

49

Rys. 56. Widok zabawki od dolnej strony jezdni

Przednia blaszka pantografu 5e
(rys. 55) moe by wygita ku grze,
lecz tak, aby magnes 6 (rys. Mb)
przylega rwnolegle do kartonu Ja.
Na rys. 56 przedstawiono zmonto
wan zabawk w widoku od dolnej
strony pyty (jezdni).
Po starannym zmontowaniu czci,
a zwaszcza mechanizmu sterujce
go. samochodzikiem mona jedzi
bardzo precyzyjnie niemal po caym
polu jezdni.

20. SYGNALIZATORY
I MODELE DO NAUKI ZASAD
RUCHU DROGOWEGO
Kady harcerz 1 kady ucze zna do
brze wszystkie znaki drogowe. Nau
ka znakw drogowych polega na
wzrokowym opanowaniu znaczenia
symbolu przedstawionego na ry
sunku.
50

Wiadomoci te moina zdoby n a

wet bez jedenia samochodem po
drogach. Natomiast do zapoznania
si z zasadami zachowania si na
skrzyowaniu drg lub ulic s ju
potrzebne praktyczne wiczenia. Po
niewa wykonywanie takich prak
tycznych wicze na ulicy jest nie
moliwe, zbudujemy may model
skrzyowania ulic, na ktrym mona
nauczy si podstawowych zasad ru
chu. Mae zabawki modele samo
chodw posu do pokazania r
nych sytuacji drogowych; przechod
niami bd np. pionki figur szacho
wych.
Miejskie skrzyowanie ulic musi
mie oczywicie odpowiednie sygna
lizatory wietlne, w ktrych zastosu
jemy zwyke arwki z latarki kie
szonkowej.
Budow modelu skrzyowania roz
poczynamy od wykonania podstawy.
Kwadratow ramk z listewek sos

nowych obijamy od strony grnej

prostym kawakiem sklejki. Podsta
wa modelu przedstawionego na rys.
57 ma nastpujce wymiary: du
go 460 mm. szeroko 460 mm.
wysoko 20 mm. W sklejce pod
stawy wycina si cztery szczeliny do
ustawienia czterech sygnalizatorw
wietlnych. Naley zwtc I uwag na
sposb ustawienia sygnalizatorw:
kierowca jadcy po prawej stronie
ulicy i zbliajcy si do skrzyowa
nia, obserwuje tylko sygnalizator,
ktry stoi po praw ej stronie na na
roniku chodnika. Sygnalizator sto
jcy na lewym naroniku Jest zwr
cony w kierunku ulicy poprzecznej.
Po wyciciu szczelin na sygnaliza
tory, podstaw okleja si czarnym
papierem introligatorskim. Cztery
szare kawaki tekturki przyklejone
w' naronikach oznaczaj chodniki,
a naklejone biae paski brystolu
tworz zebr, czyli przejcia dla
pieszych.
Sygnalizatory (rys. 58) najlepiej
wyd pi wosowy z cienkiej
sklejki modelarskiej. Trzonki ar
wek mona osadzi bezporednio w
otworach sklejki przykrcanie
oprawek arwek nie jest celowe.
Po starannym wykonaniu otworu,
wcinita arwka jest unierucho
miona w sklejce, z ktrej jest zbudo
wany sygnalizator. Od tylnej strony
arwki do jej trzonka i styku cy
nowego naley przylutowa koce
przewodw elektrycznych. Najlepiej
zastosowa cienki przewd elek
tryczny izolowany bawen. W opi
sanym modelu zastosowano przewo
dy odwinite ze starej cewki radio*

wej. W naroniku podstawy przybija

si trzy pinezki lub blaszki, po kt
rych przesuwa si ruchomy styk
przecznika wiate (rys. 59). Po
przylutowaniu przewodw do trzon
kw arwek, baki arwek malu
jemy rozcieczonym lakierem nitro.
Uwaga: wszystkie grne arwki s
czerwone, rodkowe te, a dolne
zielone. Cztery przewody kadego
sygnalizatora przeciga si przez
otwr w sklejce podstawy. Odpo
wiednie poczenia wykonuje si ju
pod pyt podstawy. Schemat po
cze przedstawiono na rys. 59.
arwki t e
zapalaj si
wszystkie razem. arwki z i e l o n e
do jazdy na wprost pal si rwnoRys. 57. Model skrzyowania ulic do nauki zasad ruchu drogowego

51

czci nic z arwkami c z e r w o n y *

m i w ulicy poprzecznej i odwrot
nie zielone arwki w ulicach po
przecznych pal si rwnoczenie z
czerwonymi arwkami zakazujcy
mi Jazd na w prost
W samym rodku skrzyowania
moemy ustawi ruchom /ipurk
m ilicjanta regulujcego ruch drogo
wy. Figurk milicjanta J (rys. 60)
sklejamy z dwch warstw brystolu.
Figurka Jest osadzona na pionowym
gwodziku 2. Gwodzik 2 przylutujcmy do krka cienkiej blaszki J.
Krek J Jest wsunity pod pyt
skrzyowania 4, a gwodzik 2 lekko
obraca si w otworze pyty. Do kr
ka J przy wiemy dwa cienkie
sznurki 5 i 6. Sznurki te s przecig
nite poza obrzee podstawy skrzy
owania. Pocigajc jeden lub drugi
sznurek obracamy figurk i regulu
jemy ruch na skrzyowaniu.
Prawdziwe sygnalizatory uliczne
maj zwykle dwa pionowe rzdy
lamp rozstawione pod ktem 45*.
Moemy zrobi taki miniaturowy
model sygnalizatora wbudowujc
sze arwek z latarki kieszonko
wej. Sygnalizator przedstawiony na
rys. 61 Jest zrobiony z blaszki z pu
szek po konserwach, a na nk
podstawy wykorzystano metalow
pokrywk pudeka po pacie do bu
tw. Poszczeglne czci lutujemy
cyn. Przewody elektryczne s przylutowane bezporednio do kocw
trzonkw
arwek.
Natomiast
wszystkie trzonki arwek s po
czone z sob przez bezporednie
osadzenie w otworach metalowej
obudowy. Jak wykona gwintowa 52

Rys. 60. Ruchoma figurka ustawiona na rodku skrzyowania ulic

ne otwory do wkrcenia arwek

wyjaniono przy opisie telegrafu
Morse*a.
Na rys. 62 przedstawiono schemat
pocze
arwek
sygnalizatora
dw ukierunkow ego. Wszystkie arw
ki s poczone z mas" obudowy,
a masa jest poczona z jedn ko
cwk bateryjki. Druga kocwka
bateryjki Jest poczona z trjstykowym przecznikiem.

Rys. 61- Model i>odwjncgo sygnalizator*

ulicznego zrobiony z blaszki (z puszek
po konserwach)

Rys. 62. Przecznik l schemat pocze

podwjnego sygnalizatora ulicznego

53

21. LATAWIEC WIROPAT"

Dziwny to latawiec; ma ksztat sa
molotu. a w czasie lotu szumi jak
ogromna wazka. Przyczyn charak
terystycznego szumu s wirujce
skrzyda latawca. Przystpujc do
budowy naley zgromadzi nastpu
jce materiay:
pasek sklejki modelarskiej gru
boci 1 mm. szerokoci 28 mm i du
goci 300 mm.
drut stalowy (ze stali twardej)
gruboci 1 mm. dugoci 240 mm.
brystol na skrzyda (wedug
wymiarw na rysunku),
kawaki celuloidu, cienki k a r
ton na ogon. spinacz biurowy, mocne
nici.
Z paska sklejki modelarskiej wy
cinamy kadub latawca wedug wzo
ru na rys. 63. Do kaduba J od spodu
jest przymocowany drut stalowy 2.
Drut 2 mona po prostu przyszy"
cienkim drucikiem do kaduba lub
te przymocowa za pomoc dwch
klamer J wygitych z odcinkw spi
nacza biurowego, co wyjaniono na
rysunku w kole. Drut 2 Jest przy
mocowany prostopadle do wzdunej
osi kaduba 1, tak aby wystajce na
boki odcinki byy Jednakowej du
goci.
Z twardego brystolu wycinamy
dwa skrzyda 4 wedug wzoru i wy
miarw na rysunku. Dokadnie w osi
kadego skrzyda wycinamy trzy
otwory; przez dwa mae otwory Jest
przeknity drut 2, natomiast w trze
cim otworze s wstawione podkadki
ograniczajce 5. ktre zabezpieczaj
skrzydo przed zsuniciem si z dru54

Rys. 63. Budowa latawca z wirujcymi skrzydami

i. Podkadki 5 zrobimy z cienkiego

duloidu lub innego tworzywa. Aby
odkadki nic zsuny si, na koniec
rutu wciskamy rurk igelitow 6
noe to by izolacja zsunita z
rzewodu elektrycznego). Podkad*
i kka z celuloidu wkadamy
*)wnie midzy krawd skrzydo a
adub 1.
Kostk introligatorsk wyciskamy
rystol wydu drutu 2, aby tak wyinite rowki uatwiy wirowanie
lerzyda dookoa drutu 2.
W tylnej czici kaduba przykle
imy wycity z cienkiego kartonu
:atecznik 7. Boki statecznika s
ygitc ku grze. Z kolei przystpu
jmy do wygicia skrzyde. Zsuwa
y skrzydo z drutu i na krawdzi
;ou lub na okrgej listewce wyInamy skrzyda tak, aby powstay
a kadym skrzydle dwa pokrge
korytka*.
Cz skrzyda przed drutem 2 jest
ygita wypukoci ku grze, na>miast cz skrzyda za drutem
-st wygita wypukoci ku doowi,
sztalt wygicia skrzyda w widoku
boku przedstawiono na rys. 63b.
boko wygicia korytek** skrzya ustalamy dowiadczalnie; mona
?. wykona i zabra na prby dwie
b trzy pary skrzyde o rnym
>ztaicie i wygiciu. Przed zaoem skrzyde drut 2 wyginamy lek> ku grze, co wyjania rys. 63c
zedstawiajcy latawiec w* widoku
przodu.
Po zaoeniu skrzyde podnosimy
puszczamy szybkimi ruchami cay
tawiec, sprawdzajc czy skrzyda
Iruj lekko dookoa drutw 2. J e

eli skrzyda zacinaj si, naley

ewentualnie wsun dodatkowe pod
kadki na druty 2.
Przez otworki w kadubie przeci
gamy dwie mocne nitki i zawizuje
my je, jak to pokazano na rys. 63d.
W czasie prb naley ustali do
wiadczalnie punkt zwizania oby
dwch nitek. Starannie zbudowany
latawiec lata doskonale nawet przy
niezbyt silnym wietrze.

22. BEZPIECZNE
WYRZUTNIE RAKIET
Wyrzucanie modeli rakiet za pomoc
materiaw wybuchowych jest zaw

sze zabaw niebezpieczn. Budowa

nie takich modeli naley prowadzi
tylko pod opiek fachowego instruk
tora. Moemy jednak samodzielnie
budowa rne modele rakiet wy
rzucane za pomoc wyrzutni mecha
nicznych.
Rakiety wojskowe s przewoone
na specjalnym podwoziu. Model ta
kiej przewonej wyrzutni rakiet jest
przedstawiony na rys. 64. Do zbudo
wania wyrzutni i rakiety s potrzeb
ne nastpujce materiay: due
szpulki od nici, kawaek blaszki alu
miniowej. szprycha rowerowa, dwie
nakrtki szprychy rowerowej, spr
yna i okrgy klocek drewna.
Rys. 64. Model wyrzutni rakiety

55

Z blaszki aluminiowej wycinamy

szablon podwozia wedug rys, Ma.
Wymiary podwozia ustalamy zupe
nie dowolnie, a jedynie szeroko K
powinna by o 4 milimetry wiksza
nil wynosi dugo zastosowanej
szpulki Czci boczne 1 I 2 zaginamy
pod ktem prostym w d wzdu
linii przerywanej. Czci 3 i 4 zagi
namy wzdu linii przerywanej na
dajc ksztat pokazany na rys. Mb.
Widok wyrzutni z boku jest przed
stawiony na rys. Mb. W okrge
otwory wewntrz szpulek wbijamy
koki drewniane, obcinamy koek
rwno z powierzchni boczn szpul
ki. Po dokadnym wyznaczeniu cyr
klem rodka koka wbijamy w niego
cienki gwodzik. Po wbiciu obcinamy
cgami epek gwodzia. Takie osie z
kadej strony szpulki su do za
wieszenia k-szpulek wewntrz ra
my podwozia. Rozchylajc lekko na
boki koce blaszek i i 2 wciskamy
od strony wewntrznej osie k w
otworki. Szpulki mona pomalowa
naladujc ksztat terenowych opon
samochodowych, lub malujc kola
z kolcami.
W wygitej ku grze blaszce 3 w
otworze 5 jest przykrcona szprycha
rowerowa 6. Szprycha ma obcity
kulkowy epek, a drugi nagwintowa
ny koniec szprychy ma nakrcone
dwie nakrtki
Te dwie nakrtki 7 1 8 zaciskaj
szprych 6 na blaszce 3 (patrz rysu
nek w kole). Ze wzgldu na to. e
nagwintowana cz szprychy jest
zbyt krtka, naley przed skrce
niem opiowa czoowe powierzchnie
gwek nakrtek 7 i 8.
56

Rys. M. Budowa wyrzutni rakiety

Spryna 9, zwinita z cienkiego

ulu stalowego jest wsunita na
prych miedzy nakrtk 7 a tyln
:ici rakiety 10. Rakiet JO zrobl> z okrgego klocka (np. z drewna
wozowego lub olchowego). We
n trz rakiety wiercimy na wylot
wr o rednicy okoo 2,5 mm. Raleta powinna sle lekko przesuwa
zdlu szprychy.
(Uwaga: jeeli nie dysponujemy
iertem tak dugim, jak klocek r a
d y , to otwr mona przewierci
iertem zrobionym z odcinka szpry
cy. Koniec szprychy naley sklepa
tasko. a nastpnie opiowa nadajc
iztat podobny do kocwki wiera. co wyjaniono na rys. 65c).
W tylnej czci rakiety w szczeliich nacitych scyzorykiem wciska
my i wklejamy cztery stery kerunowe. Stery mona zrobi i cienkiej
aszki lub kartonu.
Po przesuniciu rakiety ku tyowi
astepuje cinicie spryny 9. Do
nieruchomienia przygotowanej do
:rzalu rakiety suy zaczep 1J. Jest
> pasek blaszki, ktry jest zaoony
ahliwle na wystpie 12. Przednia
.czellna w zaczepie JJ suy do za
leenia gwodzika 13 wbitego w
In cze rakiety (rys. w kole).
)dpalcnieM rakiety nastpuj po
tciniciu zaczepu w punkcie oznaonym strzak O".
W czasie majsterkowania naley
ykorzystywa wzory rnych konukcji podpatrzone w Innych rozzaniach technicznych. Przy montu odbiornikw radiowych jest st
wa ny prosty zaczep czcy dwie
ici. Takie poczenie zastosujemy

Rys. 66. Poczenie dwigni zaczepu rakiety z podwoziem

do zawieszenia zaczepu JJ na wyst
pi 12 (rys. 66). Wystp 12 ma dwa
podcicia. Po wstawieniu blaszki za
czepu JJ na wystp 12, zaginamy
lekko skrzydeka J2a i 12b, przez co
uzyskamy wahliwe, lecz pewne po
czenie obydwu czcL
Inn bezpieczn wyrzutni rakiet
przedstawiono na rys. 67. Rakieta w
tym przypadku jest wyrzucona za
pomoc gumy modelarskiej lub in
nej mocnej gumki.
Rakiet wraz z wyrzutni w wido
ku z gry przedstawiono na rys. 67a;
wyrzutnia w widoku z boku jest na
rysowana na rys. 67b. natomiast
wzduny przekrj rakiety jest wi
doczny na rys. 67c. Cztery prosto
ktne listewki drewniane J, 2, 3 i 4
s umocowane dokadnie rwnolegle
w drewnianej podstawie. Podstaw
wyrzutni s dwa kwadratowe ka
waki grubej sklejki 5 i $. Pi wo
sow wycinamy w sklejkach 5 1 6
po cztery jednakowo rozmieszczone
otwory. W te otwory s wsunlte i
wklejone cztery pionowe listewki
prowadnicy rakiety. Cztery pionowe
listewki s tak rozstawione, aby wewntrznymi ciankami obejmoway
boczne cianki rakiety. Rakieta we

wntrz prowadnic listewek po

winna si przesuwa lekko, lecz bez
nadmiernego luzu.
W grnych kocach przeciwleg
ych listewek 1 i 3 (rys. 67a) s prze
wiercone mae otworki, w ktrych
zaczepiamy dwa koce gumy mode
larskiej 7. Rakiet wsuwamy od gry
wewntrz prowadnic tak, aby dolna
cianka rakiety opara si na ptli
gumy. Rakieta ma od strony dolnej
wbity zaczep 8 z drutu wygity w
ksztacie litery U. Ten zaczep prze
suwamy przez otwr wywiercony w
deseczce 5 i unieruchamiamy rakiet
(wraz z nacignit gum) przez
wsunicie w zaczep 8 przetyczki 9
z drutu. Po wydgniciu przetyczki
guma wyrzuci gwatownie rakiet.
Budow rakiety wyjaniono na
rys. 67c. Dwa odpowiednio opiowa
ne okrge klocki drewna JO i JJ s
oklejone kilkoma warstwami cien
kiego kartonu 12. Kabin kosmonau
tw 13 mona zrobi z korka, a stery
14 i J5 wycinamy z kolorowej tek
tury.
Zbudowana wg powyszego opisu
wyrzutnia, ktrej dziaanie demon
strowaem w telewizyjnym progra
mie ZRB TO SAM", miaa nast57

Rys. 67. Prosta mechaniczna wyrzutnia rakiety

58

Rys. 68. Wyrzutnia rakiety z central

n prowadnic

pujce wymiary; dugo prowadnic

(listewek pionowych) 970 mm.
przekrj listewek 8X 16 mm, red
nico rakiety 46 mm, dugo ra
kiety 220 mm.
Opracowujc wasn konstrukcje
mona poszczeglne wymiary zmie
ni dostosowujc wielko do posia
danych materiaw'.
Podczas startu prawdziwej rakie:% ze wzgldw* bezpieczestwo w jej
pobliu nie przebywa nikt z pracow
nikw obsugi. Moemy zbudowa
jeszcze inn rakiet, ktrej start
bdzie elektrycznie sterowany z od
legoci. Budow wyrzutni rakiety
przedstawiono na rys. 68.
Rakieta J ma wewmtrz pionowy
twr i przesuwa sie wzdu pro
wadnicy 2. Na prowadnice 2 najle
piej nadaje sie rurka metalowa o
rednicy zewmetrznej 6 mm. (Za
miast z rurki metalowej mona pro
wadnice zrobi z prta metalowego
lub z okrgej listewki drewmlanej.
Listewka musi by jednak bardzo
gadka i prosta).
Dolny koniec prowadnicy 2 jest
o*adzony w pionowym otworze wy
wierconym w* grubej desce J. W tej
dc^ce* podstawce 3 osadzone s rw
nie pionow'0 dwie listewki 4 i 5
o przekroju prostoktnym. Listewki
moj narysowany pisakiem ksztat
konstrukcji kratowmlc tak jak to
maj prawdziwe wiee startowa na
stanowisku wyrzutni rakiet.
W otworach w grnej czci liste
w e k -wie 4 i 5 zaczepiona Jest guma
6, ktr przed startem zakada sie
na doln krawd rakiety za dodat
kowy zaczep co opisano no rys. 70.

Budow zaczynamy jednak od wy

konania kaduba rakiety, ktry po
winien by bardzo sztywny i trway,
lecz niezbyt cienki- Do budowy ka
duba rakiety bd potrzebne dwie
szpulki od nici oraz kawaek brystlu. Najpierw brystol J (rys. 69) zwi
jamy np. na kijku od mioty w
ksztat rulonu. Nastpnie szpulki 2
i 3 ukadamy na krawdzi kartonu,
smarujc ich zewntrzne obrzea
klejem wikolem lub klejem stolar
skim. Silnie ciskajc zwijany rulon
brystolu, rwnoczenie ca powierz
chnie smarujemy klejem. Sklejony i
zwinity rulon owijamy sznurkiem
i odstawiamy do zupenego wy
schnicia. Po wyschniciu kleju ob
cinamy u gry i u dou nadmiar wy
stajcego brystolu i do grnej szpul
ki przymocujemy stock-glowlce
zrobion z trzeciej szpulki. Trzeci
szpulke-glowlce naley opiowa. na
dajc Jej ksztat jak na rys. 68.

Uwaga: przed sklejaniem kaduba,

tzn. szpulek wewntrz rulonu bry
stolu. naley w konierzu dolnej
szpulki wmontowa zaczep startowy,
co wyjania przekrj na rys. 70.
Na pionowej prowadnicy / prze
suwa sie lekko szpulka dolna 2 (oraz
szpulka grna) oklejona brystolem J.
W otworze wywierconym w dolnym
konierzu szpulki 3 jest osadzony za
czep 4 zrobiony z drutu lub gwo
dzika. Po napreniu gumy wyrzutni
rakieta Jest w* dolnym pooeniu
unieruchomiona przez zaczep 4 opie
rajcy sie na krawdzi 5a dwigni 5.
Dwignia 5 wygita z grubszej blasz
ki obraca sie wahadowo na osi
dw'ch wspornikw 6 i 6a przybitych
do deski podstawy 7. Przeciwlegy
koniec dwigni 5b opiera sie na
kotwicy 8 elektromagnesu 9.
W pooeniu jak na rysunku ra
kieta Jest unieruchomiona. Jeeli
jednak doprowadzimy prd elek59

Rys. 70. Elektromagnetyczny mechanizm zdalnego odpalenia rakiety

tryczny do elektromagnesu 9. to ten

przycignie kotwic 8.
Koniec dwigni Sb zsunie si z
kotwicy, a kocwka Sa zwolni za
czep 4, co spowoduje start rakiety.
Na elektromagnes 9 nadaje si
elektromagnes ze starego dzwonka
bateryjnego
lub
Jakiegokolwiek
przekanika elektrycznego na niskie
napicie.

60

23. LATAWIEC ROMBOWY

Z WYCIGIEM RAKIETY
Kady z Czytelnikw na pewno in
teresuje si zagadnieniami techniki
rakietowej. Kady pragnby samo
dzielnie zbudowa ma rakiet. Bu
dow rakiet napdzanych m ateria
ami wybuchowymi mona uzna za
niebezpieczn zabaw. Rakiet mo
emy wysya rwnie bardzo wyso
ko za pomoc... latawca.

Obecnie nie budujemy Ju lataw

cw z ogonami", gdy te byy bar
dzo kapryne i latay wpraw*dtlc
daleko, ale niezbyt wysoko.
Przy starannym wykonaniu, opisa
ny poniej lototoicc rom bowy osiga
znaczne wysokoci, a Jego lot Jest
spokojny nawet przy porywistym
wietrze.
Szkielet latawca jest wykonany z
listewek sosnowych o przekroju
kwadratowym 9X9 mm. Naley
przygotowa cztery listewki boczne 1
(rys. 71) o dugoci 1010 mm. Na
kocu kadej listewki w odlegoci
5 mm od koca, okrgym pilnikiem
lub scyzorykiem, wykonuje si na
cicia do zawizania sznurkw.
Kady krzyak wewmtrzny 2 i 3
Jest zoony z dwch listewek: Jed
nej listewki dugoci ok. 490 mm
i drugiej dugoci ok. 740 mm.
Kocwki krzyakw s poczone
z listewkami bocznymi przez owini
cie pascczkami skrki lub tkaniny i
oplecenle cienkim sznurkiem.
Pokrycie latawca najlepiej wyko
na z jakiejkolwiek cienkiej tkaniny
(ptno, batyst, kreton). Przy zasto
sowaniu papieru trzeba jego brzegi
wzmocni przez wklejenie sznurka.
Latawiec jest pokryty w czci
grnej pasmem 4 okalajcym szkie
let na szerokoci 300 mm oraz takim
samym pasmem dolnym 5 rwnie
szerokoci 300 mm. Wewntrzna
przestrze latawca o szerokoci
400 mm nic jest niczym osonita.
Sznurki zawieszenia latawca s
przywizane do listewki 6. Dugo
sznurka 7 wynosi dokadnie 530 mm.
a sznurka dolnego 8 750 mm

W sznurku dolnym 8 Jejt wstawiona

przywizana gumka 9, tworzca
amortyzator drga, mor.a j wyci
ze starej dtki rowerowej.
Rakieta JO Jest wykonana z rurki
tekturowej zamknitej z obydwch
tron odpowiednio wypilowanyml
klockami drewnianymi. Do czubka
rakiety s przywizane sznurki spa
dochronu 11. Na bocznej ciance ra
kiety jest umocowane kko z drutu,
ktre suy do zawieszenia rakiety
na mechanizmie wycigu. Mecha
nizm w*ycigu skada si z dwch
listewek zawieszonych na dwch
krkach (blokach). Do listewki dol
nej 2 s przybite blaszki 13 obej
mujce krek 14 z dwch stron.
Listewka 15 Jest wsunita midzy
blaszki 13 i przesuwa si wzdu
listewki dolnej z niewielkim oporem.
Rakieta Jest zawieszona na druci
ku 16, ktry jest czciowo wsunity
w otwr listewki dolnej 1*.
Wiatr, pocigajc spadochron, po
woduje przesuwanie si rakiety wraz
z wycigiem wzdu sznurka do la
tawca. Zbliajc si do latawca, gr
na listewka 15 uderzy o tekturk 17,
wskutek czego zaczep 16 wysunie si
i zwolni rakiet. Podczas gdy rakieta
opada na spadochronie, wycig (li
stewki z krkami) wraca pod was
nym ciarem wzdu sznurka do
rki sterujcego latawcem. Na w y
cigu mona zaczepi ju nastpn
i akiet.
Mona zbudowa rakiet otwiera
n i w jej wntrzu przesya np. li
sty.
Rys. 71. Budwj latawca skrzynkowego
l.u b i m a js te r k o w a

6)

Rys. 72. ZwiJado do sznurka latawca

Przy pewnej wprawie mona wy
kona ldowanie rakiety w okrelo
nym miejscu, co moe by celem za
wodw latawcowych w druynie
harcerskiej.
Racjonalnie uytkowany sznurek
do latawca praktycznie nic niszczy
si i moe by uyty wielokrotnie.
Do zwijania sznurka najlepiej zbu
dowa specjalne zw ijadlo wedug
rys. 72. Jest to odpowiednio wycita
deseczka drewniana majca po bo
kach wbite dwa cienkie, lecz mocne
62

koki-uchwyty. Takie zwijadlo przy

daje si rwnie do zwijania sznurka
do bielizny.

24. MINIATUROWA
KARUZELA DLA LALEK
Ze szkolnej lekcji fizyki znamy cie
kowe zjawisko: podgrzewane po
wietrze unosi si samoczynnie do
gry. To zjawisko fizyczne wykorzy

stuj piloci szybowcw. Szybowiec

nie ma silnika, a wznoszce prdy
powietrza potrafi unie cay szy
bowiec nawet na wysoko kilku
kilometrw.
Jeli umiecimy ma turbin-tetatraczck nad rdem ciepa, to pod
grzewane powietrze, unoszc si, b
dzie obraca turbin. Najwaniejszy
szczeg konstrukcji, to sposb za
wieszenia turbiny. Ze wzgldu na
niewielk si napdow o turbiny
musi bardzo lekko obraca si. Na
pokonanie oporu tarcia oyska zaw
sze Jest potrzebna pewna sia: im
opr oyska bdzie mniejszy, tym
prdzej bdzie si obraca turbina.
Do budowy karuzeli opartej na
dziaaniu turbiny-wiatraczka musi
my zgromadzi nastpujce czci i
materiay: arwk wiecow 40 W
(220 V). oprawk arwki z przewo
dem, deseczk na podstawk karu
zeli. cienk blaszk, drut i du ig.
Monta oprawki, przewodu 1 a
rwki powinna wykona osoba ma
jca dowiadczenie w tej dziedzinie
elektrotechniki. Jeeli nie potrafimy
samodzielnie tych czci zmontowa,
naley o pomoc poprosi osob do
ros.
Budow karuzeli wyjaniono na
rys. 73. Do grubej deseczki Jest
przymocowany w*spornik 2 z opraw
k arwki 3. Najlepiej zastosowa
tu oprawk i arwk z miniaturo
wym trzonkiem (E14) (oprawki i a
rwki takie s stosowane do lampek
nocnych). Z mikkiego drutu stal
w k o wyginamy wspornik 4. Wspor
nik ma ksztat wysokiego mostka.
Wymiary ustalamy dowiadczalnie

nadaje si prosta blaszka wycita

z boku prostoktnej puszki po oleju
samochodowym. Najpierw wycinamy
regularne koo. dzielimy Je na dwa
nacie promieniowych czci, a po
naciciu kad cz wyginamy w*
ksztacie opatek wiatraczka.
Najlepiej opatki wygina tak. aby
czci 7a pozostay paskie (pozio
me). a tylko wszystkie czci 7b za
ginamy ku doowi pod ktem okoo
30#. Dokadnie w rodku turbiny,
lecz od strony dolnej naley tpym
punktaklem wytoczy mae zag
bienie. Blaszk opieramy na koku z
twardego drewna tak, aby wciskany
punktak nie przeku blachy. Do
szeciu skrzydeek turbiny, w punk
tach oznaczonych cyfr i, zamocuje
my sze pionowych drucikw 9.
Druciki 9 naley zacisn w otwo
rach skrzydeek lub zalutowa, tak
aby poczenie byo nieruchome. Na
drucikach 9 s zaczepione wygite
z drutu hutawki" JO, w ktrych
umieszczamy miniaturowy lalki. Caa
karuzela musi by wywaona, to
znaczy, e Jeli zawiesimy np. tylko
dwie hutawki z lalkami, to naley
Je umieci z przeciwlegych stron.
Ryj. 73. Budw karuzeli dla lalek
lak. aby moina byo atwo wykrci
l wyj arwk na okres montau.
Drutowy wspornik 4 skada si z
dwch takich samych czci ustawio
nych prostopadle wzgldem siebie,
co wyjaniono na rysunku w kole.
Dolne koce wspornika -i i 5 s wbite
w otworki wywiercone pionowo w
deseczce podstawy 1.

W punkcie skrzyowania grnych

poziomych drutw wspornika 4 i 5
przywizujemy ig 6. Ostrze igy
musi by skierowane pionowo ku
grze. Ig przywizujemy cienkim
drucikiem miedzianym, a nastpnie
druty, ig i oplot drucika zalutowuJemy kropl cyny. Turbin 7 wyci
namy z cienkiej blaszki. Do tego celu

Na druty wspornika 4 i 5 wsta

wiamy cylinder II zwinity z cien
kiej blaszki. Cylinder 11 1 ca ka
ruzel malujemy kolorowymi farba
mi nitro.
Cylinder II mona zestawi piono
wo z dwch puszek po kawie maragoM lub innych puszek o podobnym
ksztacie. Dno i wierzch tych puszek
wycinamy za pomoc zwykego otwieracza do konserw.
63

25. URZDZAMY POKOIK

LALEK
Pokoik dla lalek budujemy w* kszta

cie trzech iclanek ustawionych, jak

pokazano na rys. 74a. cianki po roz
stawieniu zajmuj du przestrze.
Aby wic po zabawie nie przeszka
dzay pozostaym domownikom naj
lepiej poczy Je w sposb umoli*
wiajcy ich zoienle. Wwczas mog
by przechowywane np. w szufladzie
lub na pce.
Z listewek sosnowych o przekroju
kwadratowym 18X18 milimetrw
budujemy trzy prostoktne ramki
Listewki poziome 1 i 2 (rys. 74b> s
przybite do listewek pionowych 3 i 4
na styk", bez wycinania wypustw.
Takie poczenie musimy wzmocni
przez przyklejenie i przybicie od tyl
nej strony ramki dodatkowych trjkdkw 5 i 6, wycitych z cienkiej
sklejki lub grubej twardej tektury.
W ramce, ktra bdzie tyln ciank
pokoiku, naley wbudowa okno.
Obramowanie okna jest zbite z czte
rech listewek 7 przymocowanych do
pionowych listewek 3 i 4.
Przed poczeniem poszczeglnych
cianek kad ramk oddzielnie
oklejamy kolorowym kretonem. N aj
lepiej dobra kreton imitujcy wzr
prawdziwej tapety.
Pokrywajc tkanin ca powierz
chni cianki, przyklejamy jej brze
gi do listewek ramki. Do oklejania
stosuje si zwyky biay klej biuro
wy. Klejem smarujemy boczne 1 tyl
ne krawdzie listewek. Po obcig
niciu ramki tylnej, przecinamy tk a
nin w ramce okna i oklejamy na
64

Rys. 74. Pokoik dl lalek rbudowany z listewek drewnianych oklejonych

tkanin* krotonow
listewkach 7. Dodatkowe obramowa
nie okna przyklejone od wewntrz
nej strony cianki jest wykonane
z brystolu.
Sposb poczenia cianek wyja
niono na rys. 74c. Rysunek ten
przedstawia trzy cianki widoczne z
gry. cianka lew-a 8 jest poczona
ze ciank rodkow 9 dwoma ma
ymi zawiasami 10.

Aby poszczeglne cianki day si

skada w sposb pokazany u dou
na rys. 74c, naley ciank rodko
wy 9 poczy z praw ciank 11
przez przyblde od tyu dwch pas
kw skrki 12. W czasie przybijania
tych paskw* skrki sprawdzamy, czy
cianki daj si ustawi pod ktem
prostym, oraz daj si skada rw
nolegle.

(!)

Mebelki do pokoiku lalek wykonu

jemy wedug wasnych pomysw z
Cienkiej sklejki lub z tworzyw
sztucznych, np. z celuloidu.
Najprostszy stolik moina zrobi z
krika grubej tektury, ktr przy
klejamy do duej szpulki (rys. 75a).
Pyta stou I moe mie ksztat
okrgy, owalny lub kwadratowy.
Dolne kko szpulki 2 mona wyci
pik wosow, nadajc podstawie
ksztat krzyaka J.
Z mniejszej szpulki zrobimy krze
sa. Do szpulki 4 przybijamy od stro
ny grnej szeroki pasek cienkiej
blaszki 5 wyginajc odpowiednio
oparcie. Blaszk wyklejamy filcem
lub cienk gbk. Doln czi szpul
ki mona rw-nie naci w ksztacie
krzyaka.

Rys. 75. Budowa najprostszych mebli do pokoiku lalek

Rys. 76. Mebelki do pokoju lalek

^Klejone z powtarzalnych odcinkw
listewek
66

Rys. 77. Krzeso do pokoju lalki wy*

gite z jednego kawaka blaszki
Inny sposb wykonania mebelkw
przedstawiono na rys, 75b. Do pyty
stou 6 wycitej z kawaka sklejki
(lub tektury) przyklejamy pod spo
dem cztery mae korki 7. W korki 7
wbijamy cienkie listewki lub za
paki.
Krzeseko mona zrobi ze styropia
nu. Ostrym noem wycinamy cz 9
wbijajc od spodu cztery odpowied
nio rozsunite zapalkL
Jednym z prostych sposobw bu
dowania mebli dla lalek jest skleja
nie klejem stolarskim odcinkw
paskiej listewki drewnianej. Przy
gotowujemy np. listewki o gruboci
6 mm szerokoci 30 mm (lub po
66

Rys. 78. Szablon wykroju

i sposb wygicia fotela
do pokoju lalek
dobne). Listewki takie przycinamy
prostopadle na odcinki o dugoci 30.
60. 90 120 mm. Przez zestawianie
tych typowych, powtarzalnych od
cinkw' moemy skleja wiele wzo
rw* najrozmaitszych mebli.
Przykady niektrych rozwiza
mebli sklejanych z takich klockw
przedstawiono na rys. 76.
Wymiary poszczeglnych mebel
kw ustalamy samodzielnie wedug
wielkoci lalek 1 caego pokoiku.
Bardzo efektow*ne meble do poko
ju lalek moemy rwmlei zrobi z
blaszek. Z cienkiej blaszki aluminio
wej, ewentualnie z blaszki z puszek

po konserwach, mona zrobi proste

krzeso z jednej tylko czci. Z blasz
ki wycinamy ksztat w*g szablonu
pokazanego na rys. 77. Oparcie wy
ginamy w gr w*zdu Unii przery
wanej, a nogi wyginamy w d
wzdu linii kropkowanych. Cale
krzeso malujemy emali nitro, a po
ziom pyt oklejamy kawakiem fil
cu, pluszu lub cienkiej gbki.
Oryginalny fotel mona wygi
rwnie z jednego kawaka cienkiej
blaszki, wycinajc j wedug szablo
nu pokazanego na rys. 78. Ksztat
wygicia poszczeglnych paszczyzn,
pokazano rwnie na rys. 78.

26. PRAWDZIWA
MINIATUROWA PRALKA
DLA LALEK
Miniaturowo pralko elektryczna Jest
zbudowana podobnie Jak prawdziwe
pralki domowe. Do budowy pralki
musimy zgromadzi nastpujce ma
teriay:
dwie puszki po kawie Mara
silnik elektryczny do napdu
zabawek mechanicznych,
pasek blaszki (gruboci 0,5 mm,
szerokoci okoo 28 mm, dugoci
okoo 198 mm),
dwa nowe korki do butelek, za
krtk z butelki po szamponie, od
cinek szprychy rowerowej, odcinek
gumki z zaworu dtki rowerowej,
przewd elektryczny oraz dwa
spinacze biurowe.
Przekrj pionowy pralki, wyja
niajcy szczegy budowy wewntrz
nej, przedstaw'iono na rys. 79a. W
dnie grnej puszki I Jest osadzony
korek, stanowicy oysko 2 wirni
ka J.
O wirnika za porednictwem gu
mowej rurki 4 Jest poczona z osi
silnika 5. Silnik Jest przykrcony lub
przymocowany klamrami z drutu do
Paska blaszki 6. Pasek blaszki 6.
przylutowany do dna puszki grncJ 1, Jest wsunity do wntrza
puszki dolnej 7. Szeroko paska
blaszki 6, uzaleniamy od wrymiarw
ilniczka. O stlniczka musi lee w
przedueniu osi wirnika. Jeeli pa
sek blaszki 6 jest zbyt szeroki, to

X9

Ryj. 79. Budowa pralki dla lalek

67

musimy w krawdziach otworu dol

nej puszki wypowa dodatkowiszczeliny.
Prac rozpoczynamy od wycicia
wypilowania okrgego otworu w
dnie grnej puszki. Wykonujemy do
kadnie okrgy otwr, lecz o redni
cy mniejszej o 4 mm nit rednica
zastosowanego
korka.
Nastpni'
okrgym metalowym przedmiotem,
wsunitym od gry, rozwalcowujcmy krawdzie otworu, aby otrzyma
wywinity ku doowi konierz otwo
ru. Sprawdzamy, czy mona silnie
osadzi korek 2 w otworze. Pasek
blaszki 6, wygity Jak na rys. 79b.
przylutujemy do dna puszki 1 (za
miast lutowa mona grne kraw
dzie blaszki 6 przynitowa lub przy
krci maymi rubkami).
Otwr w korku 2 naley wykona
bardzo starannie, aby woda nic prze
ciekaa przez otwr, w* ktrym obra
ca si o wirnika. Najpierw naley
w-bi w korek prostopadle grub
ig, nastpnie Jeden koniec igy roz
grza nad pomieniem gazu i ujm u
jc cgami za drugi koniec przecig
n rozgrzan ig przez korek. Wy
palony w ten sposb otwr naley
oczyci przez przctknicie nagwin
towanej czci szprychy rowerowej.
Korek 2 mona przyklei lakierem
nitro do konierza otworu wf blasze.
Budow wirnika wyjaniono na
rys. 79c. O wirnika 9 Jest zrobiona
ze szprychy rowerowej (dugoci osi
okoo 40 mm). Grny koniec osi na
ley rozklepa motkiem, aby otrzy
ma pask ..opatk. Nastpnie o
przetykamy przez korek 8 od gry
ku doowi, tak aby ..opatka zag

68

Kys.80. Przykad wy
konania
wieszakw
sllniczka elektrycz
nego wewntrz mi
niaturowej pralki
bia si cakowicie w korku. Na ko
rek 8 wciskamy od gry karbowan
zakrtk 3 z butelki po szamponie.
Przed wsuniciem osi wirnika w
korek 2 mona j posmarowa sma
rem. Po zaoeniu gumki 4 spraw
dzamy. czy silnik lekko napdza w ir
nik 3. W bocznej ciance dolnej
puszki Jest wy piowany okrgy
otwr, przez ktry wyprowadzamy
przewd elektryczny silnika. Przylutowane na kocwkach przewodu
dwa spinacze uatwiaj czenie ze
stykami bateryjki (rys. 79d).
Przed zoeniem mona ca pralk
pomalowa bia emali nitro. S ta
rannie wykonana pralka nadaje si
naprawd do prania garderoby lalek
1 dziaa bardzo dobrze
W przypadku zastosowania innego
sllniczka naley inaczej wykona
blaszk zawieszenia silnika, co wy
janiono na rys. 80. Do dna grnej
puszki 1 naley przylutowa wygite
z blaszki wsporniki 2 i 3. Silniczek
wstawiamy we wspornik w ten spo
sb, aby cylindryczna cz obudo
wy 4 osiada w otworze 2a, a dolna

cylindryczna cz sllniczka 5 z opo

rem wsuna si w otwr Jo. Pozo
stae czci pralki wykonujemy we
dug poprzedniego opisu.

27. MAE KROSNA TKACKIE

Najprostsze krosna tkackie (rys. 81)
s zrobione w ksztacie poziomej
dugiej ramki z listewek drewnia
nych. Na takich krosnach mona z
grubej wczki utka prawdziwy
szalik, ozdobne kolorowe krajki lip
Wymiary krosien ustalimy samo
dzielnie wedug wasnych potrzeb.
Jeli chcemy zrobi szalik dla lalki,
to pozioma ramka moe by bardzo
maa, np. dugoci 30 cm i szerokoci
10 cm.
Krosna przedstawione na rys. 81
byy przeznaczone do utkania szali
ka dla osoby dorosej, o szerokoci
22 cm i dugoci 120 cm. Oczywicie
wewntrzne wymiary ramki musz
by w-iksze od wymiarw szalika,
np. 26X130 cm.

R>s 81. Mae krosna na ktrych moina utka szalik

69

Budow krosien wyjaniono na

rys. 82*. Ramka pozioma jest zbita
z paskich listewek. Listewki wzduinc 1 1 2 maj* przybite do powierzch
ni czoowej listewki poprzeczne 3 i 4.
Wewntrz tej poziomej ramki prze
suwa si ramka pionowa 5. Ramka
pionowa 5 suty do przesuwania w
gr lub w d co drugiej nici osno
wy. Budow tej ramki opisano na
nastpnym rysunku. Gotow ram
k 5 wstawiamy do wntrza ramki
poziomej 1 dopiero teraz przystpimy
70

do naprenia nitek osnowy, czyli

nitek przebiegajcych poziomo od
listewki 3 do listewki 4 i 4c.
W grn lub w przedni ciank
listewki 3 wbijamy gwodziki, do
ktrych zaczepimy wczk 5. Na
kad par nitek wystarczy Jeden
gwodzik.
Uwaga: wszystkie parzyste nitki
(tzn. 2, 4, 6, 8. 10 itd.) przecigamy
bezporednio od listewki 3 pomidzy
pionowymi nitkami ramki 5 do lis
tewki 4. Wszystkie nieparzyste nitki

(tzn. 1, 3. 5, 7. 0, 11 itd.) przecigamy

natomiast od listewki 3 p o p r z e z
oczka w nitkach ramki 5 do rucho
mej listewki 4a. Listewka 4a Jest
przywizana gumkami 7 do koc
wek listewek 4. Ni wtka, czyli ni
poprzeczn 8 nawijamy na czen
ku 9.
W czasie tkania postpujemy na
stpujco. Ramk 5 unosimy wszyst
kie nieparzyste nitki osnowy do gry
i czenko 9 wraz z wtkiem 8 prze
kadamy pomidzy tymi nitkami a

lecz gadki sznurek lub mocne nici

tapicerskie. Na gwodziku l zacze
piamy podwjnie zoon ni 2. Ni
przywizujemy dwrukrotnie. tak aby
utworzy oczko J. Dolne koce nici
zawizujemy dookoa listewki 4 (lub
do gwodzikw wbitych w t listew
k).
Uwaga: strzaki N wskazuj
oczka, przez ktre przecigamy nie
parzyste nitki osnowy; natomiast
strzaki ,JP wskazuj punkty, w
ktrych przecigamy parzyste nitki
osnowy.
Mona oczywicie zarwno nitki
osnowy Jak i nitki wtka przeciga
na przemian kolorowymi pasmami.
Otrzymamy wtedy szalik w paski
lub w kratk.
Przed obciciem kocw gotowego
.'allka naley jego pocztkow i
kocow krawd obszy ciegiem
okrnym.

28. TAMBOREK DO
WYSZYWANIA
poziomymi nitkami parzystymi. Na
stpnie przesuwamy ramk 5 do
dou. wskutek czego wszystkie nie
parzyste nitki osnowy przesun si
poniej nitek parzystych; teraz cz
enko z wtkiem przekadamy po
ziomo u dou. Wtek przekadamy
z lewej na praw stron dociskajc
Jego nici zwykym grzebieniem.
W czasie tkania naley przedni i
tyln cz ramki poziomej oprze
na krawdzi stou i krzesa, co umo
liw i wygodne przesuwanie w d
ram k i poziomej.

Mona rwnie do ramki poziomej

przykrci dodatkowe nki, jak po
kazano na rys. 82b i wtedy cae
krosna ustawimy bezporednio na
stole.
Czenko wytniemy pi wosow
z cienkiej sklejki lub deseczki we
dug wzoru przedstawionego na
rys. 83a.
Zasad wizania nitek ramki pio
nowej wyjainiono na rys. 83b. W lis
tewce grnej mona wbi mae
gwodziki lub te ni przewiza
dookoa listewek. Wybieramy cienki,

Wyszywanie serwetek bardzo ua

twia tamborek, ktry napra i
utrzymuje poziomo wyszywan tka
nin. Tkanina (rys. 84) Jest zaci
nita midzy dwoma piercieniami 2
i J. Wewmtrzny piercie 2 Jest za
wieszony na pionowym supku 4.
W dolnej czci supek (listewka) 4
Jest przykrcony rub 5 do blasz
ki 6. Blaszka 6 jest zgita pod ktem
prostym, przy czym Jej pozioma
cz ley na powierzchni stou. Po
ziom cz blaszki naley obciy
71

v a
t e

Rys. 84. Tamborek do wyszywania tkanin

przez przycinicie jakim i przedmio
tem, na przykad grub ksik.
ru b a 7 ma eb wpuszczany, tak
aby nie wystawaa ponad powierz
chni piercienia 2.
Oba piercienie 2 i 3 mur.z by
tak dopasowane, aby midzy nimi
moina byo zacisn tkanin. Pier
cienie naley wykona bardzo sta
rannie i po wykoczeniu oczyci
drobnym papierem ciernym. Wy
miary poszczeglnych czci s na
stpujce: rednica piercienia 2 wy
nosi okoo 22 cm, wysoko sup
ka 4 okoo 19 cm, a podstawka 6
72

jest wygita z blachy aluminiowej

o gruboci 2 mm.
Oba piercienie s wykonane w
taki sam sposb, a rni si jedynie
wielkoci rednicy. Piercienie skle
jamy z paskw cienkiej sklejki lot
niczej lub z grubego forniru. Kalety
przyci paski o szerokoci 15 mili
metrw. Kaidy piercie Jest skle
jony z kilku warstw sklejki lub for
niru. Przed wygiciem paski mona
podgrza przez polewanie wrzc
wod. (Uwaga: prace naley wyko
nywa w rkawiczkach, aby si nic
poparzy?).

Piercienie sklejamy na formie; do

tego celu najlepiej nadaje si garnek
kuchenny. Odwracamy garnek dnem
do gry, a nastpnie owijamy bocz
ne krawdzie paskiem folii igelito
wej. co uatwi nam zsunicie sklejo
nego piercienia z garnka. Piercie
oklejamy jak najbliej dna garnka.
Poszczeglne warstwy sklejki (lub
forniru) naklejamy bez zakadek,
cinajc ukonie czone krawdzie,
jak oznaczono cyfr 8 na rysunku.
Do sklejania stosujemy klej wikol.
Naley naklei kilka warstw, aby
piercie mia grubo okoo 4 mm.
Po wykoczeniu piercienia we
wntrznego, zakadamy go ponownie
na form-gamek. Piercie ze
wntrzny sklejamy na piercieniu
wewntrznym. W celu uzyskania od
powiedniego przewitu pomidzy
piercieniami, naley piercie we
wntrzny owin kilkakrotnie pas
kiem kartonu lub grubego papieru,
ktry usuwamy po sklejeniu pier
cienia zewntrznego.
Poszczeglne warstwy piercienia
sklejamy pojedynczo, przyciskajc
sklejany pasek przez kilkakrotne
owinicie go mocnym sznurkiem.
Po zdjciu z formy, piercienie na
ley oszlifowa. Lepiej jest, jeli
piercienie s matowe i lekko chro
powate, a wic nie naley ich malo
wa ani poiiturowa.

29. WACHLARZ
Do zbudowania wachlarza jest po
trzebny kawaek cienkiej sklejki
modelarskiej oraz odcinek tkaniny
jedwabnej.

Na ..prciki- wachlarza najlepiej

nadaje si sklejka modelarska o grubaci okoo 0,5 mm. Jeli nie mamy
takiej sklejki, to prciki mona rw
nie zrobi z twardego kartonu lub
cienkiej tekturki. Naley wyci,
wedug wymiarw podanych na rys.
85a, trzynacie jednakowych prci
kw J oraz dwa prciki 2. Czic 2
bd umieszczone na skrajnych, ze
wntrznych stronach i po zoeniu
caego wachlarza tworz jego oka
dziny. Natomiast trzynacie prci
kw' 1 tworzy podparcie tkaniny.
W odlegoci 28 mm od dolnej (na
rysunku lewej) krawdzi wszystkich
prcikw naley wywierci otwr 3
do przeoenia nitu czcego.
Rys. 86. Monta i sklejanie wachlar z

0)
44 i

* i

Rys. 85.
Czci skadowe
wachlarza
Z cienkiej tkaniny Jedwabnej wy

cinamy pkole w'edug szablonu na

rys. 85b.
Skadamy razem wszystkie prciki,
tak aby szersze prclkl-okadziny
byy uoone na zewntrznych stro
nach. co wyjania rys. 86a. Nit 1
czcy wszystkie zoone prciki 2 1 3
(rys. 86b) mona zrobi z gwoidzika
lub nitu tapicersklego. (Ewentualnie
mona cao poczy przez skrce
nie rubk o rednicy 2 lub 3 mm).
Po rozoeniu na stole prcikw'
wachlarza, przyklejamy ich kraw
dzie do tkaniny.
Uw'aga: tylko pierwszy lewy
prcik przyklejamy na caej po
wierzchni do tkaniny. Pozostae we
wntrzne trzynacie prcikw' ima73

Lubi majstrrkowaC

rujemy klejem Jedynie na krawd 7 iach oznaczonych kropkami na ry

sunku. Jest to konieczne w tym celu.
aby umoliwi dokadne zoeni'
wachlarza, co wyjania rys. 86c.
Tkanin przyklejamy do prcikw
klejem wikolem lub rozcieczonym
klejom butaprenem.

30. WZEK DLA LALKI

Wzek dla lalki zbudujemy z liste
wek z drewna brzozowego lub buko
wego. Mona zastosowa rwnict
drewno sosnowe, lecz drewno to
atwo pka, naley jc wic obrabia
bardzo ostronie.
Cay wzek skada si z dwch
zawiasowo poczonych ramek (rys.
87). Pomidzy poziomymi listewka
mi jest zawieszone mikkie pude
ko zrobione z tkaniny.
Najpierw musimy przygotowa
osiem listewek wycitych wedug
rys. 88. Na rysunku przedstawiono
tylko cztery rne listewki, lecz ka
d z tych listewek musimy wykona
w dwch egzemplarzach. Listewki
i 2 maj przekrj prostoktny
10X17 mm. Natomiast listewki J i 4
s okrge i maj rednic okoo
14 mm.
Otwory w listewkach prostokt
nych J i 2 naley wywdcrci Jeszcze
przed obciciem kocwek, co zapo
biegnie pkniciu drewna. rednice
otworw' dopasujemy do rednic
kocwek listewek okrgych Jo i la
(np. rednica 10 mm). Otwory do osi
k s dopasowane do rednic osi
tych k.
74

Rys. 87. Wzek dla lalki

Ryt. 89. Montai wika dla lalki

Rys. 90. Wykrj i sposb wzywania pudelka wzka dla lalki

Z grubej sklejki wycinamy cztery
kka 5.
Zasad montau wyjania rys. 89.
Najpierw skleimy ramk wewntrz
n I. Skada si ona z dwch krt
szych listewek prostoktnych po
czonych poziomymi krtszymi lis
tewkami okrgymi.
Od strony zewntrznej nakadamy
drug ramk 2, zestawion z du
szych listewek prostoktnych po
czonych poprzecznie duszymi li
stewkami okrgymi. Przez otwory
2a przekadamy dugi wkrt do
drewna 3 wkrcajc go w czoowy
powierzchni listewki la.
76

Uwaga: aby drewno nic pko, na

ley cichszym wiertem wrywierd
otwr uatwiajcy wkrcenie wkrta 3 w listewk.
Przez otwory w dolnych kocw
kach listewek przesuwamy osie k 4
wciskajc na koce osi koa 5. Osie 4
mona zrobi z prtw' metalowych
lub z okrgych listewek z twardego
drewma.
Na poziomych listewkach Ib i 2b
zawiesimy
prostoktne
pudeko
uszyte z kolorowej tkaniny wedug
wrzoru na rys. 90.
Dwa jednakowe boki I s syme
trycznie wszyte w duszy pas tka

niny 2. Przed zeszyciem cianek na

grnej krawdzi zaszywamy szerok
zakadk la. Po zeszyciu caego pu
deka pod zakadki la wsuwamy
paski grubej tekturki Jb, ktre usztywni boki pudeka.
Na rysunku nic podano dugoci
pasa 2, z ktrego powstanie dno oraz
cianki przednia i tylna caego pu
deka. Dugo pasa 2 naley ustali
dowiadczalnie, tak aby dodatkowe
skrzydeka 2a i 2b mona byo za
oy na poziome listewki drew nia
nych ramek.
Najbardziej praktyczne
bdzie
przymocowanie pudeka za pomoc

duych krawieckich zatrzaskw, co

umoliwi atwe okadanie caego
wzka. W tym celu pod skrzydeka
mi 2a i 26 przyszyjemy po cztery
due zatrzaski J, zapinane ju po za
oeniu tkaniny na listewki ramek .
Do wntrza pudeka wzka naley
jeszcze woy dno, zrobione z tek
turki obcignitej mikk tkanin
oraz miniaturow poduszk pod go
w lalki.
Wzek dla lalki mona ulepszy i
ozdobi. Na przykad poziom listcwk-uchwyt mona owin gru
bym kolorowym sznurem lub obszydekowa wczk.
Bardzo adne kka do wzka mo
emy zrobi z metalowych pudeck-opakowa filmu, pudeek po kre
mach lub pacie do butw. Od we
wntrznej strony dna metalowego
pudeka 1 (rys. 91), wstawiamy kw a
dratowy kawaek drewna ?. Drewno

K> *. 91. Budowa kka do wzka

2 przymocujemy czterema wkrtami

lub gwodziami J. Po wytrasowaniu
cyrklem rodka dna od trony blachy
wywiercimy otwr do wcinicia
osi 4. O i 4 obraca si luno w otwo
rach ramki wzka 5 i jest na stae
poczona z kkiem po przeciwnej
stronie. Po zmontowaniu kek i osi
nakadamy pokrywk pudeka 16.
Pokrywk mona przyklei do dol
nej czci pudeka.
Metalowe kka mona pomalowa
kolorow emali NITRO-U".
Pudeko wzka zamiast z tkaniny
mona zrobi z tektury, a nastpnie
oklei kolorow tkanin lub papie
rem introligatorskim.

31. MINIATUROWY
ODKURZACZ
Odkurzacz przedstawiony na rys. 92
jest zasilany bateryjk do latarki
elektrycznej. Czytelnicy, ktrzy pa
mitaj pokaz w telewizyjnym pro
gramie ZRB TO SAM*, przeko
nali si, e taki miniaturowy od
kurzacz rzeczywicie dziaa spraw
nie. Mona go uywa nie tylko do
odkurzania pokoiku lalek, ale np.
rwnie do zbierania pykw startej
gumki podczas rysowania itp.
Intensywno ,.ssania" odkurzacza
jest zalena od prdkoci obrotowej
silnlczka elektrycznego oraz od kon
strukcji turbiny na osi silnlczka.
W opisanym modelu zastosowano
miniaturowy silniczek do napdu za
bawek mechanicznych typu SILMA.
Budow rozpoczynamy od wyko

nania korpusu 1 (rys. 93). Wewntrz

na rednica korpusu powinna by o
okoo 12 mm wiksza ni zewntrzna
rednica silniczka. Jako form do
zwinicia i sklejenia korpusu zasto
sujemy jaki okrgy przedmiot,
np ma butelk lub puszk po dezo
dorancie. Form owijamy trzykrot
nie paskiem brystolu smarujc skle
jane powierzchnie biaym klejem
biurowym lub klejem wlkol. Cao
obwizujemy cile sznurkiem i od
stawiamy a do cakowitego wysu
szenia kleju. Po zsuniciu z formy
wyrwnujemy
noyczkami
lub
ostrym noem czoowy powierzchnie
korpusu. Do korpusu dopasujemy
pokrywk przedni 2 oraz zamkni
cie tylne 3 (mog to by np. kaptur
ki z puszek po pynie w aerozolu),
lub pokrywki z tworzyw sztucz
nych.
Silniczek elektryczny 4 wraz z
umocowan na osi turbin 5 jest za
wieszony centrycznie w korpusie. Do
zawieszenia silnika suy pasek
blaszki 6 wygity jak pokazano na
rysunku w kole. Gumka 7 zaciska
silnik 4 w' obejmie 6, wykonanej z
blaszki.
Z grubej tektury wycinamy k r
ek 5 wklejajc go w' rodku kor
pusu 1 tu przed turbin 5.
Turbina pompuje powietrze od
otworu w przegrodzie S promienio
wo w' kierunku oznaczonym strza
kami na rysunku.
Sitko zatrzymujce py. zrobimy z
kawaka nylonowej firanki. Siatka
sitka 9 jest wklejona na obwodzie
midzy w-yjmowanymi
z korpusu
*
piercieniami tekturowymi 10 i fj.
77

Rv>. 92. Zewntrzny widok nnnialuruwrgo odkurzacza

Hura 12 jest zrobiona w ksztacie

dugiego cylindra zszytego na m a
szynie z przejrzystej folii. Po zeszy
ciu paska folii odwracamy rurk
szwem do wewntrz. Do wntrza tej
rurki wsuwamy spryn zwinit
z drutu. Kocwk rury sscej U
moemy sklei z tekturki.
Sposb wykonania turbiny wyja
niono na rys. M. Z cienkiej blaszki
wycinamy kwadrat, Jak na rys. Ma.
Blaszk przecinamy wzdu oznacze
lini cig, a poszczeglne opatki
zaginamy wzdu linii przerywanych.
Wygita turbina jest przedstawio
na w perspektywie na rys. Mb.
W rodku krzyaka turbiny przylutujcmy rurk zwinit z blaszki,
jak na rys. Md. Kurka bdzie wci
nita na osi sllniczka. Na rys. Mc
oznaczono strzakami kierunek obro
tw turbiny.

Rys. 93. Wewntrzna budowa odkurzacza

(przekrj wzduny)
78

Na kwadratowym kawaku sklejki

(rys. 95) wyznaczamy pola szachow
nicy. Z kadej strony wyznaczamy
8 kwadratw (8 X 8 W pola). Na
przemian, w szachownice**, co d ru
gie pole zaklejamy kwadracikiem
ptna introligatorskiego luh ciem
nego kartonu.
Bardzo efektown szachownice
mona zrobi przez naklejenie na
drewnie sklejki ciemnych kwadraci
kw* z folii samoprzylepnej (np.
Fablon"). Wielko pl szachownicy
ustalamy samodzielnie wedug wiel
koci wykonanych figurek.
Tylko figurka wiey jest zrobiona
ze szpulki o cakowitej wysokoci.
Grny ..grzybek" szpulki obcinamy,
jak na rys. 96a. Nastpnie grn czo
ow powierzchnie nacinamy pik
w* ksztacie strzelnic wiey, jak na
rys. 96b.
Sylwetki wszystkich pozostaych
figurek wycinamy pi wosow ze
sklejki. Dolna kocv ka kadej fi
gurki I (rys. Ode) jest wcinita w
otwr powki 2 szpul*!.

a)

Rys, 94. Budowa turbiny odkurzacza

Rys. 05 Szachy zc zpulek po niciach

32. SZACHY ZE SZPULEK

NA NICI
Prawdziwy majsterkowicz gromadzi
posegregowane w pudekach najroz
maitsze materiay pomocnicze, jak
plastykowe zakrtki od butelek, po
krywki puszek, stare opakowania po
kosmetykach, szpulki na nici Itp.
Mae zpulki na nici wykorzystamy
do zrobienia podstawek figurek sza
chowych.
79

b)

c)

GT
o r
9t>. Zasada budowy figurek szachowych

Je<*en komplet figurek mona

Przyciemni bejc do drewna lub
Pomalowa emali nitro MU" (do ma
lowania pdzlem).

33. SKARBONKI
* S k a r b o n k a x z a m k i e m
M ech an iczn y m
a-

Najprostsz skarbonk zrobimy x

Puszki po ekstrakcie kawy. Z drutu
U low ego (np. ze szprychy roweroW*J> wyginamy klamr I (rys. 97).
klam ra i jest wsunita w otwory 2
wybite w' pokrywce 3. Drut klamry
jest na C0| j dugoci przy lutowany
dolnej cianki pokrywki 3. Wysljca cz klamry ia suy do zaczepienia pod obrzeem puszki 4.
^ Przeciwnej strony, w ciance 5
80

Ry* 97. Skarbonka z puszki po kawie

puszki wybijamy dwa otwory, w.

ktrych oraJzamy d r u t y ucha & Od
.trony wewntrznej dolne kobee
drutu 6 przylutowujcmy do blachy
puszki. Po zamkniciu pokrywki 3
ucho 6 przechodzi przez klamr J.
Ucho 6 zamykamy miniaturow
kdk 7. (Tak kdk moina n a
by w sklepach 1001 Drobiazgw";
kosztuje ona okoo 8 z).
Wici koi szczeliny 3a w pokrywce
skarbonki ustalimy wedug wiclkoici
najwikszej monety. Szczelin wyci
namy pi wosow do metalu.

b. S k a r b o n k a z z a m k i e m
cyfrow ym
Zamki cyfroiv* s stosowane w
prawdziwych kasach pancernych.
Otwarcie zamku nastpuje po nasta
wieniu okrelonego szyfru cyfrowe
go. Praktycznie liczba bdnych
kombinacji cyfr jest tak wielka, e
tylko osoba wtajemniczona, a wic
znajca szyfr, potrafi zamek otwo
rzy. W skarbonce przedstawionej
na rys. 98 zastosowano zamek, frzycy/roury. Liczb segmentw cyfro
wych mona dowolnie zwikszy,
czynic w ten sposb zamek jeszcze
bardziej pewnym i niedostpnym
dla osoby niepowoanej.
Zamek cyfrowy mona wbudowa
w dowoln skrzynk, drewnian
'zkatulk. szafk lub szuflad. S k ar
bonk przedstawion na rys. 98 wy
konano z prostoktnej puszki po
herbacie.

Rys. 98. Skarbonka zamykana na zamek cyfrowy

81

Rys. 99. Budowa zamka cyfrowego

82

Zasad dziaania jednego segmen

tu zamka cyfrowego wyjaniono na
rys. 99a. Do pokrywy 1 puszki 2 jest
przylutowany zaczep 3 z drutu stalo
wego.
Ruchomy rygiel 4 jest przymoco
wany u dou do dna puszki (pude
ka) 5. Sprysta blaszka rygla 4a
opiera si o krek 6. Krek ten
Jest umocowany mlmorodowo na
tarczy cyfrowej 7. Tylko w okrelo
nym pooeniu krka 6 rygiel 4
ustawi si w pooeniu umoliwiaj
cym wysunicie zaczepu 3. W ka
dym innym pooeniu krka 6 (1 ta r
czy cyfrowej 7) rygiel 4 zapie" za
czep 3 1 uniemoliwi otwarcie po
krywy 1 (rys. 99b).
Krek 6 i tarcz cyfrow 7 zro
bimy z drewna, przycinajc odpo
wiednie kka z okrgego klocka
(rys. 99c). W zbudowanym mode
lu tarcze cyfrowe miay rednic
32 mm, grubo 7 mm, za wymiary
krkw 6: rednica 13 mm, gru
bo 9 mm.
Wystarczy Jeli przesunicie osi
krka 6 wzgldem osi tarczy 7 wy
nosi okoo 2.5 mm. Otwr w krku
6 naley wywierci wedug otworu
w tarczy 7 dopiero po przyklejeniu
krka do tarczy.
Widok z przodu zestawionego me
chanizmu przedstawiono na rys. 99d.
Tarcze 7 (wraz z krkami 5) s za
wieszone na osi S zrobionej z odcin
ka szprychy rowerowej. Szprycha
jest przeknita przez dwa wsporni
ki 9 i JO przylutowane wewntrz
pudeka. Trzy rygle 4, zoone z po
dwjnych paskw blaszki, s po wy
giciu zalutowane. Dla uatwienia

montau paski rygli mona wyci

z jednolitego kowaka blaszki, n n a
stpnie cz 4c przymocowa do
dna skarbonki.
W przedniej ciance skarbonki
(rys. 99e) wycinamy trzy prostokt
ne otwory II, przez ktre bd wy
sunite tarcze cyfrowe. Dodatkowa
przegroda z grubej tektury 12 od
dziela pojemnik skarbonki od Jej
mechanizmu.
c. S k a r b o n k a z z a m k i e m
elektrom agnetycznym
Na tkarbonk z zamkiem elektro
m agnetycznym nadaje si Jakiekol
wiek pudeko drewniane lub z two
rzyw sztucznych. Wybieramy pude
ko. ktre ma pokryw umocowan
na zawiasach. Mono rwnie same
mu zrobi takie pudeko wedug rys.
lOOa. cianki pudeka mona sklei
z grubej pyty pilniowej lub z de
seczki o gruboci okoo 7 milime
trw. Na dno i wierzch pokrywy n a
daje si cienka sklejka modelarska.
Starannie przycite deseczki skleja
my klejem do drewna (wikol). Mae
zawiaski mona zwin i wypiowa
z blaszki z puszek po konserwach.
W wierzchniej pycie J pokrywy 2.
wycinamy pi wosow podun
szczelin 3 do wkadania monet Wy
miary szczeliny 3 ustalamy wedug
najwikszej monety dwudziestozlotwkL
Na bocznej ciance 4 pudeko b
dzie umocowany mechanizm zamy
kajcy $ wraz z elektromagnesem 6.
Pod pokryw 2 Jest przymocowany
zaczep z blaszki 2a.

Ryv 100. Skarbonka t ..tajnym" zamkiem elektrycznym

83

W momencie zamykania pokrywy

2, zaczep 2a samoczynnie zatrzasku
je si^ pod mechanizmem zam ykaj
cym 5.
Aby monety wkadane do pudeka
nie uszkodziy mechanizmu zamyka
jcego (cz 5 U ) , z grubej tektury
wycinamy dodatkowe przegrody. W
pokrywie 2 przegroda 7 jest wsuni
ta w dwa rowki wyobione w* bocz
nych przeciwlegych stronach pokry
wy. W dolnej czci pudeka prze
grod wsuniemy w rowki 8 i 9 wy
cite wewntrz cianek. Takie row
ki mona wypiowa w drewnie za
pomoc pilnika do metalu.
Na rys. lOOb wyjaniono, w jaki
sposb mona przymocowa zaczep
2a, wygity z paska grubej mosi
nej blaszki.
Z dotychczasowego opisu wiemy,
jak skarbonk zatrzasn. Sposb
otwierania skarbonki objaniono na
rys. lOOc. Elektromagnes ze starego
dzwonka elektrycznego 6, zawieszo
ny na bocznej ciance pudeka, ma
przewody doprowadzajce prd pod
czone do dwch rub 10 i 11 osa
dzonych w tylnej ciance pudeka
12. Lepki rub 10 i II naley wpu
ci w stokowe otwory wywiercone
w ciance 12. ebki naley tak oplowa, aby tworzyy rwn powierz
chni z zewntrzn stron cianki 12.
Cae pudeko skarbonki oklejamy
starannie ptnem introligatorskim
lub kolorowy grub tkanin. Musimy
zapamita miejsca pod tkanin,
gdzie znajduj si paskie epki rub
10 i I. W celu otwarcia skarbonki,
naley doprowadzi prd elektrycz
ny do rub 10 i 11.
84

Do kocwek bateryjki zamocowujemy dwie szpilki lub igy. Ostrza

tych igie przekuwaj ptno, kt
rym jest oklejona skarbonka i do
prowadzaj prd do rub 10 l 11 oraz
elektromagnesu 6. Elektromagnes 6
przyciga blaszk-kotwic 5a, co po
woduje odcignicie mechanizmu za
mykajcego 5 i zwolnienie zaczepu
2a. Pokryw 2 mona otworzy do
gry.
Miejsce, w ktrym naley przyo
y igy doprowadzajce prd elek
tryczny, znane jest oczywicie tylko
konstruktorowi, ktry skarbonk
zbudowa i tylko on potrafi j
otworzy.
Sprysta blaszka 56, na ktrej
jest zawieszona kotwica elektromag
nesu, jest przykrcona do dna skar
bonki.
Na rys. lOOd przedstawiono sche
mat jeszcze innego rozwizania ste
rowania mechanizmu zamykajcego
elektromagnesem. Jeeli budujemy
np. cile tajny sejf na dokumenty
druyny harcerskiej, to mona bate
ryjk 13 umieci wewntrz pude
ka sejfu. Elektromagnes mecha
nizmu zamykajcego 14 jest wczo
ny w obwd przerywacza 15. Prze
rywacz (sztabka elazna) jest zawie
szony wewntrz pudeka 6. Jeeli
w okrelonym miejscu na zewntrz
pudeka przystawimy magnes trway
17, to magnes ten przycignie blasz
k 15, co spowoduje zwarcie stykw
I5o i wczenie elektromagnesu 14.
Na magnes trway 17 mona zasto
sowa magnetyczny zatrzask szaf
kowy.

C z II

Zabawki dla cierpliwych

konstruktorw
1. GRA STOOWA BOISKO
PIKI NONEJ
Zabawka gra stoowa zbudowana
Jest w' ksztacie boiska* do gry w
pik non. W grze bierze udzia
tylko dwch bramkarzy: kady z
nich broni wasnej bramki, a rwno
czenie stara sle wbi pik do bram
ki przeciwnika.
Boisko Jest wykonane z paskich
pochylni, dziki czemu pika pod
wasnym cieiorcm toczy slq zawsze
w stron Jednej z bramek. Przed
bramk na pionowej osi Jest umo
cowana figurka bramkarza.
Osoba biorca udzia w grze obra
ca figurk bramkarza, tak aby oso
ni wasn bramk l wybi pik **'
pele przeciwnika.
Cakowicie zmontowan zabawk,
w widoku z boku. przedstawiono na
rys. 101. Poszczeglne czci mog
by odejmowane, tok aby cae boi
sko** rozoy. Jak pokazano na rys.
102. Widzimy tutaj zdjt jedn (le
w ) bramk oraz odoon (w gbi)
pyt boiska.
Budow zabawki rozpoczynamy od
wyclccin z grubego kartonu (tektury
-

I.ubi: m aJM crk o w s

lub brystolu) boiska wedug szablo

nu przedstawionego na rys. 103. Na
rysunku podano wymiary orienta
cyjne; zupenie zrozumiae, e mo
na poszczeglne wymiary dowolnie
zmienia.
Tekturow pyt boiska i (rys.
103) naley zaama, nacinnjc lekko
scyzorykiem poszczeglne krawdzie
przed zagiciem. Krawdzie, ktre

oznaczono lini kropkowan na ry

sunku. zaginamy w gr. a wiec na
cicia wykonujemy od strony wierz
chniej. Natomiast krawdzie ozna
czone lini przerywan zaamujemy
w ten sposb, aby tworzyy paskie
koryto (czyli nacicia scyzorykiem w
tych miejscach w-ykonujemy od dol
nej strony pyty).
Naley zwrci uwag na to. e
boki 2 i J nic s rwnolege. Boki te
ustawiaj sie rwnolegle dopiero po
cakowitym wygiciu pyty. Zagite
w d boki naley rwnie naci w
punktach 4 i 5. Krawdzie 6 s na
sunite na krawd 7 i sklejone kle
jem rolinnym.
Dopiero po wygiciu i uformowa
niu boiska 1 (rys. 1(M) budujemy
podstawy zabawki. Dwa boki i 9 s
w'ycfete ze sklejki (pyty pilniowej
lub grubej tektury). Boki maj du-

85

Rys. 102. Widok wewntrznych czci zabawki

Kys.
86

10 3

. Wymiary i linie zagi pyty boiska

goi okoo 440 mm i wysokoi okoo

90 mm. Oba boki S i 9 s przybite
do dwch listewek 0 i II. Zagite
pionowo w d krawdzie boiska 2
i 3 przyklejamy do bokw $ i 9 do
piero po zmontowaniu mechanizmu
obracajcego bramkarzy.
Sylwetki bramkarzy wycinamy z
brystolu wedug rys. 105. K a d y
bramkarz jest sklejony z dwch
warstw brystolu i rysunek sylwetki
uzupeniamy rwnie ze strony od
wrotnej. Przed sklejeniem obydwch
warstw brystolu, do wntrza wka
damy odpowiednio wygity drut sta
lowy. Drut jest osi obrotu figurki,
a rwnoczenie przebiega wydu
ng bramkarza wzmacniajc jego
konstrukcj.
Na rys. 106 wyjaniono, jak nale
y wygi drut i jak jest zbudowany
mechanizm obracajcy bramkarza.
Drut 1 oklejony brystolem ng fi
gurki mona sklepa pasko. Piono
wa cz drutu 2 jest zawieszona we
wsporniku 3 wygitym z paska bla
szki w ksztacie uchwytu o dwch
poziomych pkach. Przez otwory
w tych poziomych pkach przecho
dzi pionowa o zawieszenia figurki.
rodkow cz osi owijamy sze
ciokrotnie paskiem poloplastu. Po
wstaje w ten sposb rolka 4, na kt
rej jeden raz jest owizany sznu
rek 5. Do sznurka przywizujemy
uchwyt, np. duy guzik lub zakrtk
po szamponie.
Bdzie to uchwyt, za pomoc kt
rego osoba biorca udzia w grze ste
ruje ruchami bramkarza. Sznurek 5
jest owinity dookoa rolki" 4, a z
drugiej strony Jest pocigany przez

87

Rys. 106. Mechanizm sterujcy ru

chami b ram k aru
HH

gumk 0. Drugi koniec gumki jest

przywizany sznurem 7 do listwy
jx>d*tawy po przeciwnej stronic ..boi
ska-.
Pocigajc za guzik i sznurek 5
powodujemy obracanie bramkarza
w jedn stron; zwalnianie sznurka
5 powoduje obroty bramkarza w
stron przeciwn. Pika toczc si
po spadku boiska zawsze znajdzie si
w zasigu jednego lub drugiego
bramkarza. Energiczne pokrcenie
bramkarzem we waciw w danej
chwili stron umoliwia wybicie pi
ki w stron bramki przeciwnika.
Cay mechanizm, na ktrym Jest
zawieszona o figurki, przybijamy od
strony wewntrznej do listwy po
przecznej i. Podobnie i drugi bram
karz Jest zawieszony wewntrz li
stwy poprzecznej po przeciwnej stro
nic boiska. (S to listwy oznaczone
numerami 10 i 11 na rys. 104).
Wymiary bramki ustalamy samo
dzielnie. tak aby bramkarz mg
wewntrz swobodnie obraca si.
Bramk 9 mona wygi z drutu
( r y s . 106), a nastpnie obcign, ob
szy cienk siatk, np. ze starej fi
ranki.
Przeduone ku doowi przednie
supki bramki 9 wciskamy w otwory
wywiercone w listewkach poprzecz
nych S.
Pika do tej gry powinna by zro
biona w ksztacie gadkiej kuli z
drewna lub tworzywa, o rednicy
okoo 18 mm i powinna by do
cika
Zasady gry mona ustali podobne
jak w* prawdziwej pice nonej.

2. GRA STOOWA
POLOWANIE NA ZAJCE
W czasie dugich zimowych wieczo
rw moemy si wsplnie
z kolega0
mi zabawi w ciek aw gr stoowy.
Zbudujemy ma strzelnic i bdzie
my wiczy umiejtnoci strzelania
do ruchomego celu. Strzelnica Jest
zupenie bezpieczna, a celno ka
dego strzau Jest zare jest rwnana na
tarczy jako may punkt. Oglny wi
dok strzelnicy przedstawiono na rys,
107. Nn ruchomej tarczy s naklejo
ne wycite z papieru sylwetki zaj
cy. W momencie pocigania za spust
strzelby, zawieszony na specjalnej
dwigni owek uderza ostrzem w
punkt celowania.
Prawdziwi myliwi nic strzelaj
nigdy do zajcy z broni kulowej. Do
zajcy strzela si z broni rutowej
z myliwskiej dubeltwki. Strzelba
bdzie miaa adniejszy wygld, jeli
w y k o n a m y j w postaci dwururki,

to znaczy dwch luf uoonych rwnolcglc Jedna obok drugiej. Uprasz

czajc konstrukcj, moemy zrobi
pojedyncz luf z dowolnej rurki lub
po prostu okrgego kijka.
Jak dziaa cay mechanizm budo
wany przez nas wyjaniamy, opisu
jc kolejno czci przedstawione na
rys. 108a. Waciwa strzelba skada
si z nastpujcych czci: obsady 1.
oa 2, lufy 3 i spustu 4. Caa strzel
ba jest umocowana na wsporniku 5.
a ten jest przybity do ruchomej li
stwy C. Listw poziom 6 mona
wychyla w kierunku poziomym i w
kierunku pionowym dziki zawiesze
niu na obrotowym przegubie 7. Prze
gub 7 skada si z dwch kawakw
sklejki 7a 76 przybitych do klocka
7c. Pionowy otwr wywiercony w
klocku 7c suy do zawieszenia prze
gubu na duym gwodziu 7d wbitym
od spodu w desk podstawy $. Takie
rozwizanie przegubu umoliwia wy
chylanie listwy 6 w kierunku pono-

Hyj. 107. Slotowa strzelnica

89

Rys. 108. Czci skadowe I budowa stoowej strzelnicy

90

wym. ktra wskutek tego moie si

waha na gwodziu 6a. Rwnocze
nie cay przegub 7 (wraz z listw
l strzelb) obraca si dookoa gwodzia 7d, co umoliwia celowanie w
kierunku poziomym.
W przedniej czci listwy C Jest
zawieszona dwignia z przymocowa
nym krtkim wklem JO. Przed
strzelaniem dwignia 9 Jest opusz
czona i zaczepiona na haczyku JJ.
Haczyk 11 jest poczony yk ny
lonow 12 ze spustem 4. Po nacini
ciu spustu 4 haczyk zwalnia dwig
ni 9 i owek 10 uderza w ta r
cz 13.
Uwaga: naley tak wyregulowa
pooenie owka 10, aby uderza w
tnrez dokadnie w punkcie osi
optycznej, czcej muszk Ja oraz
szczerbink Jb (co oznaczono lini
przerywan na rysunku).
Obsad 1 (rys. 108b) wycinamy
wedug szablonu ze sklejki drewnia
nej gruboci 6 mm. Loe 2 Jest wy
konane z drewnianej listewki o prze
kroju prostoktnym. W listewce 2
wycinamy pionowo szczelin, w kt
rej od dou bd wsunite czci ob
sady 1 i Jb.
Lufa J zrobiona z rurki lub okr
gej listewki Jest przymocowana do
oa 2 za pomoc dwch paskw*
cienkiej blaszki 2a i 26. Szczerbink
Jb wycit z blaszki mono podsu
n pod obejm 2a. Muszka Ja, to po
prostu wbity gwodzik z epkiem
opiowanym w ksztacie maej kulki.
Spust 4 wycinamy z grubej blachy
nlumlnlowcj i zawieszamy w szczeli
nie obsady 2 przez przetknice po
ziomo drutu lub gwodzika 4a.

Kwadratowa tarcza U. wycita ze

sklejki, jest przybita do przedniej
czoowej krawdzi deski J. Na ta r
czy 13 zamocujemy dwie pionowe
obejmy z drutu, w ktrych bdzie
si przesuwa pasek kartonu z na
klejonymi sylwetkami zajcy. Syl
wetk zajca pokazano na rys. 109.
Sylwetki wycinamy z biaego papie
ru 1 naklejamy na tamie z czarnego
kartonu. Naley wykona kilkana
cie sylwetek, aby kada z osb bio
rcych udzia w* grze moga zdoby
i przechowa trofea swojego polo
wania.

Na rys. 110 wyjaniono budowl

dwigni z owkiem. Klocek dwig
ni 9 ma przybite z dwch stron pa
ski sklejki 9a. Gwodzik 9b, prze
knity przez te paski sklejki, czy
przegubowa dwigni 9 z listw 6.
Haczyk z blaszki JJ jest zawieszony
ruchomo na wkrcie JJa. Gwodzik
JJb ogranicza ruch haczyka, aby a
two zatrzaskiwa si na gwodziu 9c.
Dwignia 9 jest uruchamiana gum
k modelarsk 9d, ktra z drugiej
strony Jest zaczepiona no wystpie
haczyka lic. W ten sposb gumka
naciga dwigni, i zatrzaskuje ha
czyk JJ na gwodziku 9c.
Owek JO podsuwamy pod Jarzmo
zrobione z cienkiej blaszki i przybite
do dwigni 9. Na kocu listwy 6
przyklejamy kwadracik w ydty z
gbki 6b, co tw*orzy amortyzator
uderzenia dwigni 9.
Na rys. llOb pokazano te same
H>. to Szablon figurki zajca (do czci po zoeniu i przygotowaniu
do strzau.
-tr/tinicyl

Rys. lio. Dwignie i m echanizm uderzeniowy strzelnicy

91

Bardziej zaawansowani konstruk

torzy powinni ulepszy opisan
strzelnic. Jednym z ulepsz* bdzie
zastosowanie obok spustu 4 dodatko
wej dwigni i ciga z n id nylono
wej, ktra odciga bdzie z powro
tem dwigni 9 po kadym strzale.
Mechanizm uderzeniowy mona
rozwiza jeszcze w inny sposb.
Konstrukcj takiego mechanizmu
przedstawiono na rys. 111. Dwigni
I najlepiej wygi ze szprychy ro
werowej.
Dwignia I jest wygita w ten
sposb, e jej dolna pozioma cz
jest przetknita przez otwr wywier
cony w listwie 2. Ksztat dwigni w
widoku z boku przedstawiono na
rys. lila . ksztat wygicia dwigni 1
w widoku od czoowej strony koca
listwy 2 pokazano natomiast na rys.
II Ib. Koniec dolnej czd dwigni 1
jest wygity w ksztacie haczyka 3,
na ktrym jest zaczepiona gumka
recepturka 4. Przyklejona gumka 5
amortyzuje uderzenia dwigni i po
woduje cofnicie owka C po strza
le" oraz naznaczeniu punktu na syl
wetce zajca.
Na bocznej ciance listwy 2 jest
zawieszony zaczep-haczyk 7, ktry
poprzez sznurek (lub yk nylono
w) jest poczony ze spustem strzel
by.
Pooenie zaczepu 7 jest ograni
czone gwodzikiem 8, natomiast
przesuwanie zaczepu do przodu jest
wykonywane przez gumk rccepturk 4.
Na rys. lllc wyjaniono pooenie
dwigni 1 w momencie przygotowa
nia do strzelania. Po pocigniciu
92

Rys. 111. Mechanizm uderzeniowy zrobiony z drutu (ze szprychy rowerowej)

spustu i sznurka 9. zaczep zwulnia

dwigni i, a U pocigana przez
gumk 4 uderza owkiem w tarcz.
Dalszym usprawnieniem bdzie
zbudowanie mechanicznie napdza
nej tarczy z ruchomymi celami. Bu
dow takiej tarczy wyjaniono na
rys. 112. W przedniej czci strzelni
cy, do deski podstawy I przybijamy
wspornik 2 wygity z grubej blasz
ki. W otworach tego wspornika ob
raca si o 3, do ktrej jest przymo
cowana okrga tarcza 4.
Wycita ze sklejki ruchoma tarcza
4 musi mie ksztat regularnego ko
a. Tarcz oklejamy czarnym karto
nem. na ktrym s przyklejone syl
wetki zajcy. Na boku w przedniej
czci deski podstawy I jest przybi
ty sprysty pasek blaszki 5, w kt
rym jest zawieszony miniaturowy
silnik elektryczny 6 sucy do na
pdu zabawek mechanicznych. Gum
ka z zaworu dtki rowerowej, nasu
nita na o silniczka, tworzy rolk
napdow, ktra przyciskana do k ra
wdzi tarczy i napdza wolno ca
tarcz.
W celu utrudnienia strzelania
i uatrakcyjnienia zabawy, przed ta r
cz l ustawiamy wycity z kartonu
las 7 w ten sposb, aby przebiega
jcy zajc ukaza si na chwil i po
nownie schowa za wierkiem.

i Vs
U nik*12* Strzelnica stoowa z ruchom tarcz napdzan miniaturowym
elektrycznym
93

3. BEZPIECZNA STRZELBA
Kady chopiec lubi strzela l bawi
si w myliwego. Naley jednak pa
mita o tym, te wszystkie pistolety,
uki i inne strzelajce zabawki mog
by niebezpieczne dla bawicego si
nimi, zwaszcza przy nieumiejtnym
ich uyciu. Opracowaem wic kon
strukcj strzelby, ktra ma wpraw
dzie ksztat podobny do pistoletu
automatycznego, ale Jest niemal zu
penie bezpieczna, poniewa strze
la ... pieczk pingpongow (rys. 113).
Niektrzy z Was na pewno znaj
dziaanie tej strzelby, poniewa jej
budow demonstrowaem w telewi
zyjnym programie ZRB TO SAM *.
Do budowy strzelby musimy zgro
madzi:
sklejk z drewna liciastego o
gruboci 5 mm, szerokoci okoo
MO mm, dugoci okoo 500 mm,
listw z drewna bukowego o
gruboci 5 mm, szerokoci 21 mm.
dugoci 203 mm (mona j wyci
ze starej linijki),
karton lub brystol,
ruby 1 szt. M4X 20. 1 szt.
M4X 25,

nakrtki rub. kawaki blaszki

lub odcinki rurki, podkadki, gwo
dziki. gum modelarsk.
Ze sklejki gruboci 5 mm wycina
my kolb wraz z obsad lufy wedug
wzoru na rys. 114a. Szablon ten m u
simy powikszy, rysujc cao na
siatce, w* ktrej kady kwadracik ma
wymiary 15X15 milimetrw.
Szeroko i dugo podunych
otworw w czci J dostosujemy do
wymiarw rub suwaka. Zaczcp94

Rys. 113. Bezpieczna strzelba (strzelajca pieczkami pingpongowymi)

-jzyk spustovcy 2 wycinamy z wie
lowarstwowej sklejki modelarskiej.
Suwak-mcchanizm uderzeniowy 3
Jest zrobiony z listewki z drewna
bukowego. Lufa 4 tu rurka skle
jona z kartonu lub brystolu. Na rys.
114b pokazano zoon strzelb od
strony lcw'cj.
Wedug wymiarw podanych na
rys. 114 c w suwaku 3 wiercimy dwa
otwory na ruby 5 i 6. Sposb zao
enia rub wyjaniono na rys. 114d,
przedstawiajcym
przekrj caej
strzelby w widoku z gry. ruby 5
i 6 s trwale osadzone w listwie su
waka 3. lecz lekko przesuwaj si w
podunych otworach czci i. Po
midzy podkadkami nakrtek a li
stw 3 s wsunite krtkie odcinki
rurek (rurki takie mona zwin z
mosinych kocwek bateryjki i zalutowa zaoone krawdzie). Na
krtki rub naley dokrci silnie do

oporu. Na dusz rub 6 nasuwa

my od prawej strony plastykowy
koralik lub plastykow zakrtk
z tuby po pocie do zbw; bdzie
tu uchwyt uatwiajcy odciganie
suwaka po strzale.
Po zwolnieniu zaczepu spustowego
2, suwak 3 przesuwa si do przodu
pod dziaaniem napronej gumy
modelarskiej 7. Guma ta Jest zacze
piona w przedniej czci na haczyku
wygitym z gwodzika, a w czci
tylnej zaoona na wystajc
cz ruby 6.
W przedniej czci suwaka 3 przy
klejamy i przybijamy dodatkow'0
kwadratowy kawaek twfardej sklej
ki 8, ktry uderza w rodek pieczki
pingpongowej 9.
Lufa ^ nie jest przymocowana do
krawdzi sklejki obsady 1, lecz do
pasowana i wcinita na ni. Lufa
Jest zrobiona z cienkiego kartonu.

114. Budowa strzelby:

bon czci, b) widok z boku, c) ruchoma listewka uderzeniowa, d) przekrj strzelby w widoku z gry
95

ktry w czasie zwijania smarujemy

na caej powierzchni klejem rolin
nym lub stolarskim. Lufa skada si
z dwch warstw kartonu: wewntrz
na rurka ma rednic mniejsz ni
rednica piki pingpongowej.
Przedni, wewntrzn krawd
rurki wewntrznej naley ci
v toinie i oszlifowa ciernym papcicm, tak aby powsta stoek, w kt
ry mona wcisn pieczk pingpon
gow. Na tak wykonan rurk na
klejamy zwoje rurki zewntrznej,
ktra jest dusza o okoo 35 mm od
rurki wewntrznej. Pieczka ping
pongowa przesuwa si lekko w*
przedniej czci rurki zewntrznej,
lecz mona J silnie zakleszczy** w
stoku rurki wewntrznej. Jest to
konieczne w celu uzyskania dobre
go efektu strzelania: uderzona su
wakiem pieczka pingpongowa Jest
wybita zc stoka lufy. Zupenie wy
starczy. Jeli suwak uderza w piecz
k w kocowej fazie ruchu.
W zbudowanym modelu lufa miaa
nastpujce wymiary: dugo ca
kowita 243 mm, dugo rurki we
wntrznej 208 mm. rednica ze
wntrzna 39 mm, rednica we
wntrzna 34 mm, rednica we
wntrzna czci lufy pod stokiem
37,5 mm.
Ca strzelb mona pomalowa
emali Nltro-U".

4. ZABAWKI
PSYCHOTECHNICZNE
Jedn z najprostszych zabaw, su
cych do sprawdzenia szybkoci re
fleksu i zrcznoci rki. jest apanie
osuwajcej si linijki. Zwyk szkol
n linijk (rys. 115) przyciska si do
ciany, ustawiajc j dokadnie pio
nowo w d. cyfr 1** do dou. Je d
na osoba przyciska palcem linijk
w punkcie A. Druga osoba (ktra
pragnie sprawdzi szybko swojego
refleksu) przytrzymuje palec wska
zujcy przed cyfr 1** w punkcie B,
w odlegoci jednego centymetra od
powierzchni linijki. Osoba przytrzy
mujca linijk u gry, bez uprzedze
nia puszcza linijk w dowolnym mo
mencie. Zadaniem osoby trzym aj
cej palec w punkcie B jest zauwa
enie ruchu linijki i natychmiasto
we przycinicie linijki do ciany w

M>v ]I5. Zw>k(a linijka sprawdza

zybkoc reakcji (refleks)

celu jej zatrzymania. Wynik bada

nia mona dokadnie wymierzy, bo
wiem przytrzymujcy palec wska
zuje. o ile centymetrw opada li
nijka.
Inn ciekaw zabaw bez przyrz
dw jest sprawdzenie odruchw rk
i ng. wykonujcych niezalene fun
kcje. Sprbujmy np. praw rk na
stole rysowa due koa cigle w
praw stron (rys. 116a), a rwno
czenie praw nog na pododze ry
sowa** due koa. lecz w stron
przeciwn. Prawda, c to trudne?
Inne ciekawe dowiadczenie przed
stawiono na rys. 116b. Wyobraajc
sobie, e trzymamy w rku dwie
korby sprbujemy zatacza dwa du
e koa w* kierunkach przeciwnych.
Do sprawdzenia zdolnoci manual
nych moemy zbudowa ciekawe
i proste przyrzdy. Jednym z takich
przyrzdw jest elektryczny labi
rynt. Wedug poda mitologii grec
kiej na yczenie krla Krety zbudo
wano specjalny paac o skompliko
wanym ukadzie wntrz, tajemni
czych i trudnych przejciach i nie
wielu wejciach, nazyw-any labiryn
tem.
Mona zbudowa may, metalowcy
labirynt, ktry bdzie doskonaym
urzdzeniem do sprawdzania umie
jtnoci manualnych. Elektryczny la
birynt moe by rwnoczenie atrak
cyjn gr stoow, w ktrej udzia
bierze kilka osb. Kady z grajcych
musi w cile okrelonym czasie
przej przez korytarze labiryntu
bez dotykania cianek. W praktyce
dla niektrych osb Jest to bardzo
trudne i nawet troch denerwujce.

Ky>.

116.

Zabawa w krelenie kot

Budow elektrycznego labiryntu

rozpoczynamy od przygotowania
dwch dugich, cienkich paskw
blachy. Najlepiej zastopowa tu ta
my stalowe, uywane do opakowania
skrzy i paczek. (Takie tamy mo
na znale na zapleczu duych skle
pw).
Tamy mona rwnie wyci z
dowolnej blachy. Szeroko tamy
Jest uzaleniona od wielkoci caego
labiryntu, ktry moe by wicej lub
mniej rozbudowany.
Na rys. 117 podano Jeden z wzo
rw labiryntu. Tama metalowa 1
wsplnie z tam metalow 2 two
rz korytarze labiryntu. Tam wy
gina si dugimi, paskimi kleszcza
mi. Koce tamy s zwinite w
ksztacie cienkich tulejek 3. Gwo
dzie 4 przechodz przez te tulejki
i s wbite w deseczk podstawy 5.
W ten sposb gwodzie ustalaj
wzajemne pooenie cianek 1 zabez
pieczaj tamy przed przesuniciem
t Lubi majsterkowa

Rys. 117. Elektryczny labirynt do sprawdzania umiejtnoci sprawnej rki

97

si. Pomidzy blaszki labiryntu a

deseczk podstawy 5 jest wsunita
kartka papieru 6. Osoba biorca
udzia w zabawie musi owkiem na
podoonej kartce narysowa drog
przejcia przez labirynt, jak ozna
czono lini przerywan na rysunku.
Koniec owka jest oklejony foli
metalow (po czekoladzie) i do tej
folii jest przywizany jeden z prze
wodw dzwonka, wedug schematu
przedstawionego na rys. 117. Zamiast
oklejania owka foli metalow
mona uty krelarski owek alu
miniowy z wkadanym grafitem.
Drugi przewd od kocwki baterii
(patrz rysunek) jest poczony z
obiema blaszkami labiryntu.
Rysujc drog pomidzy koryta
rzami labiryntu, naley owek pro
wadzi szybko bez dotykania cia
nek. Kade dotknicie cianki ow
kiem jest natychmiast oznajmione
alarmujcym odgosem dzwonka.
Praktycznie, nawet po poznaniu dro
gi, ciche przejcie przez labirynt jest
do trudne.
Majc zamiar utrudni przejcie
przez labirynt mona wykona w
sze korytarze lub zastosowa szer
sz metalowy tam do budowy jego
cianek. Zamiast dzwonka mona za
stosowa ta rw'k 3,5 V.
Na rys. 118 przedstawiono jeszcze
inn zabawk, ktr mona wyko
na z podrcznych materiaw'.
No krawdzi stou 1 wciskamy
wygity z grubego drutu uchwyt 2
tworzcy jedn cao z drutem 3
wygitym w ksztacie wymylnego
wzoru. Do drutu 2 jest przyczony
przewd elektryczny dzwonka 5.
98

zabawka:
Dzwonek 5 jest poczony z bateri
4. Druga kocwka baterii 4 poprzez
elastyczny dugi przewd jest po
czona z kluczem 6. (Jest to zwyky
klucz do zamka drzwi lub szuflady).
Oczko" klucza 6 jest zaoone na
drucianej ptli. Zabawa pplega na
tym, aby zdj szybko klucz 6 z d ru
tu 3 (np. w cigu 10 sekund), lecz
aby nic zadzwoni!

5. WIECZNY EKRAN" DO
RYSOWANIA W Z O R W
I NAPISW
Kady z Czytelnikw przyglda si
na pewno pracy tokarza. Przy typo
wej tokarce tokarz posuguje si suportem z dwoma pokrtami, ktre
przesuwaj n tokarski. Pokrto /

(rys. 119) przesuwa n tokarski 2

w kierunku A lub B, czyli wzdu
obrabianego przedmiotu 3. Nato
miast pokrto 4 przesuwa n to
karski prostopadle do osi obrabiane
go przedmiotu, czyli w kierunku C
lub D. Jeeli noem 2 tokarz musi
wytoczy np. przedmiot w ksztacie
kuli, powstaje trudny problem rw
noczesnego pokrcania obydwu po
krte.
Aby si przekona jak niezwykle
trudne jest sterowanie niezalenie
dwoma pokrtami, zbudujemy cie
kawy zabawk w ieczny ekran do
rysowranla wzorw i napisw.
Zabawka jest zbudowana w kszta
cie telewizora, a dwa pokrta ste
ruj gumowym mazakiem na we
wntrznej stronie ekranu. Do wn
trza puda jest wsypany py alumi-

I

<s)

t e

Rys. 110. Zasada dziaania

pokrte tokarki
nlowy, ktry po wstrzniciu pud
em osiada rwnomiernie na caej
wewntrznej stronie ekranu. Ekran
staje si rwnomiernie srebrzysty.
Przesuwana Kumka zmazuje py alu
miniowy i powstaje czarny rysunek.
Na wstpie naley podkreli, e
zbudowanie zabawki nie jest trudne,
lecz cao naley wykona szczegl
nie starannie. Nawet najmniejsze
szczeliny i szpary w obudowie mog
spowodowa przedostawanie si py
u aluminiowego na zewntrz.
Z paskich listewek drewnianych 1
(rys. 120b) budujemy prostoktn
ramk (skleja szczelnie!). Na ramk
mona zastosowa listewki sosnowe
o przekroju 10X52 mm. Do przedniej
powierzchni ramek przyklejamy i
przybijamy gwodzikami ciank 2
wycit ze sklejki lub pyty pilnio
wej. Wymiary przedniej cianki i
ksztat wycicia okienka ekranu po
dano na rys. 120a.

Poprzeczny przekTj puda przed

stawiono na rys. 120b. Na caej sze
rokoci wewntrz pudeka przykle
jamy listewk 3. Szyb 4 naley
wklei na kit szklarski, umocowa
gwodzikami 1 od strony wewntrz
nej i na obwodzie ponownie uszczel
ni kitem. (Kit szklarski mona zro
bi przez zmieszanie kredy m alar
skiej tzw. szlamowej** z pokostem).
Ju po zmontowaniu wszystkich cz
ci wewntrz puda, kadziemy pudo
ekranem na stole, no szyb wsypu
jemy jedn torebk pyu aluminio
wego i ostronie, lecz dokadnie
przyklejamy klejem stolarskim tyln
ciank 5 zrobion ze sklejki.
Na pokrta nadaj si jakiekol
wiek due pokrta radiowe. N aja
twiej jednak zrobi pokrta z dwch
zwykych krkw z twardego drew
na (rednica pokrte okoo 45 mm,
grubo okoo 13 mm). W rodku po
krte naley przewierci otwory

o rednicy 1,8 mm. w ktrych osa

dzimy nowe szprychy rowerowe.
W celu unieruchomienia szprychy 3
w pokrtle 7, naley koniec szprychy
zagi w ksztacie litery U** i wbi
cz 8a w otwr wywiercony w po
krtle. Dopiero teraz szprych prze
tykamy przez otwr w przedniej
ciance 2 i przez listw J. Ujmujc
paskimi kleszczami szprych, zagi
namy j nadajc jej ksztat pokaza
ny na rys. 120b.
Na skrzyowane pod szyb ekranu
szprychy 3 i 9 wkadamy suwak 10
z gumk 11 (rys. 120c).
Suwak 10 zrobimy z blaszki mo
sinej gruboci 0.8 mm w ksztacie
szablonu pokazanego na rys. 120d.
Otwory lOa i JOb powinny umoli
wia swobodne przesuwanie drutu
szprychy. Otwr lOc jest poduny,
aby szprycha moga si wychyla na
bokL
Trzy skrzyda wycitej blaszki za
ginamy pod ktem prostym ku g
rze wzdu linii przerywanych.
Otrzymamy wtedy pudeko**, ktre
go widok przedstawiono na rys.
120o. Pasek lOe zwijamy w ksztacie
rurki, a wewntrz wciskamy stoek
wycity yletk ze zwykej gumki
krelarskiej. Gumk naley obci
u gry w ten sposb, aby do szyby
przylega jej koniec w ksztacie
okrgego punktu o rednicy 2 mm.
Obroty lewego pokrta powoduj
przesuwanie suwaka wzdu prawej
szprychy, natomiast obracanie po
krtem prawym powoduje przesu
wanie suwaka wzdu lewej szpry
chy. Jeli jednak rwnoczenie b
dziemy operowa obydwoma pokr99

tami, to ruch suwaka bdzie wy

padkow pooenia obydwu szprych
Praktycznie suwak mona przesuwa
w kierunku pionowym i poziomym.
Aby wyjani, jak bdzie przesuwa
si suwak, moemy wykona proste
dowiadczenie: na dwa skrzyowane
owki wsuwamy piercionek lub
kko na klucze (tak aby przez k
ko przechodziy oba owki). Zmie
niajc pooenie owkw, moemy
dowolnie przesuwa kko.
Sposb nasuniccia suwaka JO na
szprychy wyjania rys. 120f. Do
wiadczalnie ustalamy sposb dogica rwnolegle do szyby uoonych
szprych, aby gumka tara po szybie
z niewielkim oporem. Dowiadczal
nie ustalamy
rwnie
dugo
szprych. Dopiero po wyprbowaniu
dziaania suwaka zaklejamy ciank
tyln. Wystarczy wstrzsn pude
kiem, aby py aluminiowy zmaza
wykonany poprzednio rysunek. (Py
aluminiowy mona naby w skle
pach z farbami lub w drogeriach).

6. T E A T R Z Y K C IE N I

Rys. 120. Budowa wiecznego ekranu*

100

Zbudowanie teatrzyku cieni nie Jest

trudne, a wszystkie czccl l sylwetki
mona wykona w cigu kilku go
dzin z dostpnych materiaw. Tea
trzyk cieni ma jaki tajemniczy urok
i moe stanowi doskona zabaw
w okresie zimowych wieczorw.
Scenariusz teatrzyku mona napisa
wedug wasnej fantazji i samodziel
nie wymyli postacie bohaterw
sztukL

Przednia cianka teatrzyku Jest

zrobiona w ksztacie prostoktnej
ramki 1 zbitej z kwadratowych liste
wek drewnianych (rys. 121a). Kkran
teatrzyku ustawimy na krtszej k ra
wdzi stou. Do bocznych pionowych
listewek 2 przybijamy dwa prosto
ktne kawaki sklejki J. Od strony
tylnej, na grnych krawdziach
sklejki 3 zawieszamy dug listw 4.
do ktrej z boku s przybite zaso
ny 5 zrobione z tkaniny lub papie
ru. Animatorzy poruszajcy sylwet
kami siedz po bokach stou i dostp
do ekranu maj tylko w kierunkach
wskazanych strzakami <5 i 7. Rce
animatorw nie mog zasania irda wiata, ktre pada z kierunku
oznaczonego strzak 8. Do ramki
przedniej 1 Jest przyklejony i przy
bity gwodzikami prostokt czarnego
kartonu lub tektury la. W tym k a r
tonie wycinamy otwr ekranu Ib.
Od tylnej strony otwr zaklejamy
zwyk kalk krelarsk. W czasie
sklejania klejem rolinnym (biay
biurowy) smarujemy obrzee otworu
ekranu, a nie kalk.
Sylwetk 9 (rys. 12lb) przystawia
my do tylnej strony ekranu. Na r
do wiata najlepiej nadaje si lam
pa biurowa 10, ktr ustawiamy w
odlegoci okoo 1 metra za ekranem.
Aby lampa nie owietlaa caego po
koju. przed arwk ustawiamy do
datkow przyson 11. Ta przysona
to po prostu kawaek tektury przy
bity do listwy lOa. W przysonie 1
wycinamy prostoktny otwr, tak
aby wiato padao tylko na ekran Ib.
Uwaga: rdo wiata powinno
by rozproszone (nie punktowe),

Rys. 121. Zasada budowy

teatrzyku cieni

101

wskutek czego na ekranie Jest wy

rana tylko sylwetko, i ginie clc
drucika, na ktrym Jest zawieszona
sylwetka.
Sylwclk 9 wycinamy z czarnego
kartonu ! przyklejamy do cienkiego
drucika 12 (rys. I2lc). Kunice druci
ka jest sklepany i wbity w kotek 13,
co tworzy wygodny rkoje dla ani
matora. Drucik 12 w punkcie przy
klejania do sylwetki 9 naley zwin
w* ksztacie paskiej litery U, co
zapobiega skrcaniu si sylwetki.
Drucik 12 naley od strony rkojeci
tak wygi, aby po poeeniu na sto
le sylwetka staa pionowo przy ekra
nie.
Jeeli oprcz sylwetek zastosuje
my dodatkowe cieniowe dekoracje,
to wykonamy Je w ksztacie paskiej
wycinanki z czarnego kartonu (rys.
12ld). Wycinank (np. las) zawiesza
my na tylnej stronie ekranu.
Jeli wycite sylwetki maj czci
biae (Jak np. nos niedwiadka na
rys. 122a), to kolor biay Jest pc pro
stu wycitym otworem w kartonie
sylwetki. Podobnie s wydte oczy
kota (rys. 122b, c). Ta sama posta
moe by wydta w rnych poo
eniach. Na przykad pierwszy raz
kot ukaza si na ekranie w pooe
niu pokazanym na rys. 122b, a na
stpnie nis Jaki przedmiot 1 Jett
wycity w pooeniu przedstawio
nym na rys. 122c.
Dla przykadu na rys. 122d,e
przedstawiono sylwetki kaczora i Je
a. Sylwetki mog by bogatsze na
rysunku i bardziej skomplikowane.
Oto np. kropki na chustce dziew
czynki (rys. 1220, rkaw bluzki 1

102
I

Rys. 122. Sylwetki do teatrzyku cieni: a) niedwiadek, b) kot. c) kot cho

dzcy, d) kaczor, c) Je, f) dziewczynka z koszyczkiem (Jak wykona biae
czci wryjainlono w tekcie)

plecionka koszyka s w ogle wyci

te, a nastpnie zaklejone kalk k re
larsk. Na kalce tuszem malujemy
kropki i plecionk.

7. D O M O W E TEATRZYKI
LALKOWE
Teatrzyk ku kieko w y najlepiej zbu
dowa w zespole kolegw w szkole
lub w druynie harcerskiej. Zanim
przystpimy do realizacji, naley
wybra Jeden z wielu sposobw wy
konania lalek. Najprostszy teatrzyk
mona zrobi wycinajc sylwetki la
lek z kartonu i kad lalk umieci
na kocu cienkiego patyka.
Animator czyli osoba porusza
jca kukiek chowa si za zaso
n i trzymajc patyk przesuwa ku
kiek powyej zawieszonej zasony.
Pikniejsze efekty mona uzyska
wykonujc lalki animowane palcami
rki i doni. Wtedy animator musi
si schowa poniej krawdzi sceny.
Scen naley obudowa kolorow
oson w ksztacie frontonu teatru.
Fronton teatru najlepiej zbudowa
w ksztacie skadanej zastawki.
Gwn cian teatru i (rys. 123)
ustawMa si na tylnej krawdzi stou
2. Przegubowo odchylane skrzyda J
i 4 s zaczepione do bocznyvh k ra
wdzi stou 5 l 6. Kade skrzydo ma
wygiy * blachy uchwyt 7, ktry
uatwia sprawne rozkadanie i ska
danie teatrzyku. Przymocowanie
frontonu teatrzyku do stou mona
rozwiza stosujc rne inne spo
soby.

Rys. 123. Przykad zamocowania czoowej

ciany teatrzyku na krawdzi stou

Rys. 124. Animator poruszajcy kukiek

klczy za scen teatrzyku

103

Strony boczne stou ortz stron

przedni zasiania si tkanin lub ko
cem. Animatorzy lalek siadaj lub
klkaj na poduszkach z tyu za sto
em (rys. 124) i wystawiaj donie z
naoonymi lalkami na scen. Stolik
naley tak ustawi, aby na cianie
za scen mona byo zawiesi rysun
kow dekoracj do wystawiane)
sztuki. Cz dekoracji, np. drzewa,
krzewy lub zarysy ska mona wy
stawi na stole przed scen.
Zbudowanie kurtyny nie jest ko
nieczne. tym bardziej, e wiele praw
dziwych teatrw wystawia sztuki
bez zasony i kurtyny.
Fronton teatrzyku najlepiej zbu
dowa z cienkiej pyty pilniowej
lub ze sklejki. Przedni ciank na
ley pomalowa ozdobnie, a nad sce
n umieci nazw teatru.
Od strony przedniej (rys. 125a)
cianka nie ma adnych wzmocnie.
Orientacyjne wymiary frontonu tea
trzyku. widocznego od strony ani
matorw, podano na rys. 125b. Od
strony wewntrm ej listewki sosno
we i o przekroju okoo 20X20 mm
tworz ram usztywniajc ca
konstrukcj. Do grnej listewki 2
mona ewentualnie przymocowa
rozsuwan na boki kurtyn. Do pio
nowych listewek 3 s przykrcone
zawiasy skrzyde przednich 4.
Jeszcze pikniejsze efekty mona
uzyska budujc lalki zawieszone na
cienkich niciach nylonowych. Ani
mator wiedy musi sta wysoko (rys.
126). Animator zwykle opiera si na
zastawce J i porusza lalk 2. Zastawk . I, n . ktrej motna namalowa
dekoracje, Jest zrobiona w postaci
104

t>)

Ryt
Budow, czoowej cianki teatrzyku: a) wridok z przodu, b) widok
^ $tr0ny tylnej

Kys. 126. Zasad urzdzenia teatrzyku marionetek

ramy z listew drewnianych obcig
nitych tkanin. Scen mon urz
dzi na zestawionych stolach. Aby
osoba ogldajca teatr nic widziaa
animatora, naley przed gow ani
matora zawiesi dodatkow zason
J. Moe to by w zakadki upita
tkanina i przybita do poziomej li
stwy 4, a ta na drucikach 5 podwie
szona do sufitu. Naley podkreili,
e podstawa 6 powinna by bardzo
mocno 1 solidnie zbudowana, zwasz
cza e w* teatrze bierze udzia zawsze
kilku animatorw.
Istnieje wiele sposobw wykona
nia kukieek do teatrzykw. Wyko
nuje si kukieki zawieszane na
cienkich nitkach nylonowych, jak
rwnie 1 takie, ktrych rczki s
poruszane za pomoc specjalnych
drucikw, a gowa porusza si uzy
skujc napd od precyzyjnego me
chanizmu obrotowego. Poniewa jed
nak wykonanie kukieki nie moe
by zbyt skomplikowane, a rwno
czenie postacie nie powinny by

zbyt prymitywne, wykonamy kukie

ki poruszane bezporednio palcami
doni. Kukieki takie bywaj piknic
wykonane, zwaszcza przez dziew
czynki.
Poruszane palcami kukieki s po
zornie niezgrabne w ruchach, lecz
wanie to dodaje im wiele wdziku,
bo przecie dla obserwujcych wi
dzw kukieka jest postaci arto
bliw, lecz wymown.
Wykonanie kukieki rozpoczyna
si od przerysowania sylwetki doni
animatora. Nastpnle rysujemy 1
wycinamy korpus-sukienk kukieki.
Jeeli jest to np. kot (rys. 127), to
korpus mona uszy z szarej flanelL
Po wydciu dwch paszczyzn, zszy
wa si tkanin wrzdu linii przery
wanej, a nastpnle cao przewraca
si na zewntrzn stron, tak aby
szew pozosta w rodku. Teraz nale
y przymierzy, czy mona wygod
nie wsun palec wskazujcy w szy
j. kciuk w lew apk, a palec rod
kowy w praw apk.

Rys. 127. Wielko kukieki dostosu

jemy do wlclkod doni animatora
Donie i gwk lalki wykonujemy
oddzielnie. Donie to po prostu
wypchane watk mae uszyte rka
wiczki. Inny jednak ksztat palcw
bdzie dla kota (pulchne, krtkie),
a inne dla czarownicy dugie, z
zakrzywionymi palcami. Wypchane
donie przyszywa si bezporednio
do mankietw rkawkw.
Do konierza korpusu jest przy
szyta gwka lalki. Miejsce zszycia
korpusu z gwk mona zakry ko
lorow kokard, naszyjnikiem z gro
chu, krawatem itp. Sukienka-korpus
lalki musi kolorem I charakterem
ozdb odpowiada danej postaci.
Najwicej uwagi naley powici
wykonaniu gwki. Prac rozpoczy105

na my od sklejenia tulejki (rys. 128a)

zwinitej z brystoiu. Wewntrzny
otwr tulejki powinien wygodnie na
kada si na palec wskazujcy.
W rozrzedzonym kleju stolarskim
mona zmoczy kawaek gazety,
zgnie go i pomarszczy oklejajc
tulejk z brystoiu (rys. 128b). Tak
oklejon tulejk odstawiamy do na
stpnego dnia, a do zupenego wy
schnicia. W midzyczasie przygoto
wujemy mas papierow do dalszego
oklejania i formowania ksztatw
gwki. Do przygotowania masy p a
pierowej naley poci na drobne
kawaeczki stare gazety lub torby
do opakowa. Najlepiej do tego celu
nadaje si papier chropowaty, ktry
atwo rozmoczy si w wodzie, np.
zwyky papier toaletowy. Jeeli po
mite kawaeczki nie chc si roz
moczy, mona naczynie z mas pod
grza lub zagotowa. W czasie goto
wania naley mas cigle miesza.
Po wystygniciu odcedza si wod,
a mas papierow wyciska do sil
nie w doniach. Masa nadaje si ju
do formowania, lecz po wyschniciu
bdzie si kruszy i rozpada. Nale
y wic w oddzielnym naczyniu
przygotowa rozrzedzony klej stolar
ski (okoo 1 yka stoowa kleju w
perekach na p litra wody). Do
zimnego kleju wrzuca si cz masy
papierowej, a po nasikniciu kle
jem, wyjmuje i lekko wyciska. Masa
jest teraz lepka, elastyczna; mona
j dowolnie ukada.
Przygotowan poprzednio tektu
row tulejk oklejamy mas, jak na
rys. 128c. Zewntrzne warstwy masy
ukada si lekko naciskajc je pal
106

Ryj. 128. Kolejne fazy wykonywania gwki kukieki z masy papierowej

cami i formujc nos, oczodoy, usla
itd. (rys. 128 d). Po ukoczeniu for
mowania gwk zawiesza si na
pionowo ustawionym patyku i pozo
stawia a do zupenego W7schnicia,
co w pomieszczeniu ciepym trwa
okoo 24 godziny.
Wyschnit gwk maluje si
farbami plakatowymi lub matow
emali (rys. 128 e).
Wosy zwinite z brzowej lub
tej wczki mog by przyszyte do

chusteczki zakrywajcej gwk, jak

pokazano na rys. 128 f.
Oczywicie, zalenie od wasnej
pomysowoci, mona do wykonania
gwki stosowa dodatkowe m ateria
y: np. uszy kota przyszy z kawa
kw* futerka, oczy wykona z guzicz
kw tp.
Kukieki niektrych postaci mo
na wykona w ten sposb, e caa
do animatora jest obcignita r
kawiczk i wystpuje" jako korpu*

ywej kukieki. Kot przedstawiony

na rys. 12 mole mie epek wyto
czony z lekkiego drewna, za tuw
(do) jest obcignity mikk rka
wiczk, do ktrej z tyu przyszyto
ogon. Ogon Jest zrobiony z dzianiny,
wypchany wat i usztywniony przez
wsunicie cienkiego drucika.

Rys. 129. Przykad wykonania n aj

prostszej kukieki
Najprostsze kukieki moina rw
nie umocowa na pionowym paty
ku. Rwnolegle obok patyka-listewki. na ktrej jest zawieszona kukie
ka. moina przecign drucik lub
sznurek poruszajcy jak ruchom
czci figurki. Na przykad figurka
kaczora jest umocowana na piono
wym patyku, ktry suy do poru
szania caej kukieki, rwnoczenie,
wyprowadzony obok patyka drucik
suy do poruszania dziobem ka
czora.
Najpikniejsze efekty w teatrzyku
lalkowym mona uzyska przez za
stosowanie figurek zawieszonych na
kilku cienkich nitkach. Kada z tych
pianowych nitek suy do poruszania
innej czci figurki. Jedna nitka po
ciga np. lcw' rk. a druga pra
w rk; inne nitki poruszaj noga

mi itp. Taka figurka animowana

(poruszana) za pomoc pionowo
przecignitych nitek, nazywa si
marionetk.
Zbudowanie marionetki nic jest
trudne, lecz naley J wykona bar
dzo starannie wedug poniej opisa
nych zasad. Marionetka ma prze
gubowa" zawieszone ramiona i nogi.
Rwnie szyja marionetki Jest ru
choma i umoliwia niewielkie ruchy
gow. Na rys. 130 przedstawiono
fotografi figurki marionetki bez
ubrania i bez sznurkw, na ktrych
zawieszona bdzie marionetka.
Ubranko dla marionetki szyjemy
w ten sam sposb, jak strj dla m a
ej lalki. Bardzo adnie wyglda m a
rionetka. ktrej ubranie zrobimy
szydekiem z kolorowej wczki. J e
eli ubranie marionetki uszyjemy z
tkaniny, to naley zastosowa m ate
ria elastyczny, rozcigliwy, np. cien
k dzianin.
Gow, barki, tuw i uda mario
netki zrobimy z drewna. Najlepiej
do tego celu nadaje si drewno brzozowe, bukowe lub inne drewno li
ciaste.
Na rysunku 131 przedstawiono w1dok figurki marionetki. Z lewej
strony (rys. 13la) przedstawiono fi
gurk w widoku z boku, natomiast
po prawej stronie (rys. 131b) widzi
my t sam figurk w widoku z
przodu.
Marionetka zbudowana przez au
tora miaa 23 centymetry wzrostu"
(odlego od stp do czubka gowy').
Mona oczywicie wymiary m ario
netki zmieni, zachowujc Jednak
proporcje czci skadowych.

Rys. 130. Figurka nic ubranej mario

netki
Na rysunku 131 przedstawiono
rwmlci punkty przymocowania ni
tek. na ktrych bdzie zawieszona
marionetka. Nitki te oznaczono lite
rami A, B, C, D dla uatwienia ich
poczenia z krzyakiem, co opisano
dalej.
Gow*a marionetki powinna by
do cika i dlatego zrobimy j z
drewnianej kulki. Dla uproszczenia
gowa moe by nieruchomo umoco
wana na szyi. Aby jednak uzyska
dodatkowy efekt skony i ruchy
107

C D D

C D A

B A

Rys. 131. Budowa figurki marionetki

gowy, moemy gow poczy
z szyj za pomoc kawaka pionowo
przyklejonego sznurka lub paska
mikkiej skrki.
Tuw i barki s zrobione z krzy
owo poczonych listewek. Przed
naoeniem ubrania mona tuw
pogrubi przez owinicie paskiem
filcu, waty lub wczki.
Uda zrobimy z paskich listewek,
czc je zawiasowo z doln czci
tuowia. Poczenie listewek-ud z
doln czci tuowia powinno mle
d*i< due luzy; w tym celu wywier
108

cimy wiksze otwory do przekni

cia poziomej osi czcej, zrobionej
z odcinka drutu mosinego.
Przeguby kolan to cienkie gwo
dziki wbite poprzecznie przez li
stewki.
Rce zrobimy z drutu (najlepiej
miedzianego) i przymocujemy do
barkw za pomoc klamerek z drutu.
Dolne czci ng ydki zrobimy
z blachy mosinej.
Naley zwrci uwag na to, e
stopy i donie marionetki musz by
koniecznie bardzo cikie, poniewa

jest to podstawowy warunek wyko

nywania sprawnych ruchw przez
marionetk.
Pamitajmy o tym, e poszczegl
ne czci marionetki podcigamy
nitkami tylko w' gr, wszystkie ru
chy w d s natomiast wykonywa
ne samoczynnie, pod dziaaniem
wasnego ciaru czcL Z tej te
przyczyny donie i stopy marionetki
zrobimy z oowiu lub cyny.
Jak wykona donie i ramiona wy
janiono na rys. 132. Z paska cien
kiej blaszki aluminiowej 1 zwijamy
sylwetk doni. Najlepiej zastosowa
do tego celu blaszk aluminiow z
puszek po konserwach rybnych.
W punkcie Jo wiercimy otwr do
przctknicla drutu rki 2. Tak fo
remk przyciskamy do paskiej po
wierzchni kawaka cegy 1 zalewamy
oowiem lub cyn. Po wystygniciu
stopu blaszk 1 (aluminium nie
czy si z cyn) zrywamy z odlewu,
a do opiujemy na dany ksztat.
Do malujemy emali nitro w ko
lorze cielistym.
Do przymocowania rki 2 do bar
ku (tuowia) J suy drutowa klam
ra 4.
Doln cz nogi (ydk) 1 (rys.
133) wycinamy np. z blaszki mosi
nej, wstawiamy w foremk 2 wygi
t z paska blaszki aluminiowej i za
lewamy oowiem lub cyn. Kocw
k blaszki naley przed wykonaniem
odlewu pocynowa lutownic.
Po usuniciu blaszki-foremki nog
3 opiowujerny w ksztat buta i m a
lujemy czarn emali nitro.
Po zmontowaniu wszystkich cz
ci sprawdzamy, czy poszczeglne

Ky$. 132. Sposb w y k o n a n ia ram.cnia i Ulom m anom iki

Hy$. 133. Budowa nogi i stopy-buta marionetki

10 l.ubt majsterkowa

przeguby nic u c in a j si. a ruchy

ng i rk s zupenie swobodne.
Wosy marionetki mona zrobi
z wczki, przyklejajc Jej pasma
klejem rolinnym lub rozcieczonym
klejem butaprenem.
Na rys. 134 przedstawiono gotow
marionetk w widoku z przodu. Ma
rionetka ma oddzielnie nakadan
koszul oraz. oddzielnie naoone
spodnie. Rysunek 135 przedstawia
marionetk w widoku z tyu.
Poszczeglne nitki, na ktrych za
wieszona jest figurka marionetki,
podcigane i poruszane za pomoc
specjalnego krzyaka z listewek
drewnianych. Jak zbudowa taki
krzyak przedstawiono na rys. 138.
Listewka 1 o przekroju kwadrato
wym ma od strony tylnej (na ry
sunku u dou) wklejon poprzeczn
listewk 2. W szczelinie czci przed
niej 3 obraca si ktowo ruchoma
paska listewka 4. Z grubego drutu
miedzianego lub mosinego zrobi
my dwa zaczepy, ktrych kocwki
osadzimy w listewce t. Zaczep
przedni 5 oraz zaczep tylny 6 su
do przecignicia nitek.
Jak poczy nitki marionetki z
punktami i zaczepami krzyaka wy
jania rys. 137. Rysunek przedstawia
krzyak w widoku perspektywicz
nym od strony przedniej od dou.
Animator, czyli osoba poruszajca
marionetk, ujmuje listewk J, rw
noczenie naciskajc kciukiem ru
chom listewk 2a. Palcem wskazu
jcym przestawiamy cz 2b. Do
kocwek listewki 2 s przymoco
wane nitki kolan marionetki. Jeeli
wic bdziemy na przemian unosi

109

Rys. 134. Widok gotowej marionetki

1)0

Rys. 135. Marionetka

strony tylnej

widoku od

do gry i rwnoczenie przesuwa do

przodu kocwki 2a i 26, to mario
netka bdzie chodzi.
Przez zaczep 3 Jest przecignita
Jednolita nitka (punkty C-C) po
czona z nadgarstkami doni mario
netki. Nitk C-C poruszamy ujm u
jc J lew doni. Moemy na prze
mian podnosi lew lub praw rk
marionetki lub rwnoczenie poci
gajc ni spowodowa uniesienie
obydwch rk.
Do kocwek listewki tylnej 4 s
przymocowane nici A-A poczone
z bocznymi stronami gowy (porw
naj rys. 131n). Ruchy listewki 4 po
woduj skrcanie gowy. Po uzyska
niu pewnej wprawy w animowaniu
potrafimy tak podcign ni tuo
wia przy rwnoczesnym obnieniu
listewki 4, te marionetka skoni go
w np. na dzie dobry.
Pooenie i uksztatowanie drutu 5
ustalimy dowiadczalnie. Zaczep te
go drutu jest poczony z nitk D.
na ktrej wisi korpus marionetki.
Dugo wszystkich nitek m u s i m y
ustali prbnie.
Najlepiej na czas montau ni
tek krzyak przymocowa pozio
mo. np. pod krawdzi stou. Naj
pierw* przywizujemy nitk B o du
goci okoo 45 centymetrw. W ten
sposb zaczepiona za plecy-tuw*
marionetka zwisa swobodnie piono
wo. Do tak zawieszonej marionetki
przyczepimy nastpne nitki, a wic
do krzyaka ustalamy ich dugo
Do zawieszania marionetek mona
uty bardzo cienkich nitek nylono
wych.

Rys. 136. budowa krzywaka do animacji marionetki*,

a) widok z cry, b) widok z boku

8. Z D A L N IE S T E R O W A N A
W Y R Z U T N IA S Z Y B O W C W
W Skadnicach Harcerskich mona
naby gotow'c zestawy czci do
montau modeli latajcych szybow
cw. Takie szybowce mona wyrzu
ca ze specjalnej wyrzutni sterowa
nej z odlegoci.
Budowy wyrzutni rozpoczynamy
od przycicia z grubej deski podsta
wy 1 (rys. 138) (wymiary podstawy:
okoo 100 X 230X18 mm).
Na tej podstawie od strony grnej
przyklejamy i przybijamy gwodzi
kami kwadratow listw 2. Do bo
kw listwy 2 s przyklejone 1 przy
bite dwa wsporniki 3 przycite ze

Rys. 13?. Krzyak do zawieszenia marionetki raz

punkty przymocowania nitek (porwnaj odpowiednie
punkty na rysunku 131)

sklejki lub pyty pilniowej. (Wspor

niki 3 mona pomalowa w ksztacie
kratownicy, jak maj wyrzutnie sa
molotw na okrtach). Do grnych
krawdzi wspornikw 3 s przybite
dwie rwnolegle uoone listewki
prowadnicy 4. Na prowadnic nada
j si doskonnlc listewki z drewna
bukowego przekroju 7X24 mm.
W czci tylnej, midzy prowadni
cami, jest wstawiony dodatkowy
klocek 5. Na gwodziku 6 przetknitym poprzecznie przez obie listwy
prowadnicy, jest zawieszony w aha
dowo zaczep 7, wycity z cienkiej
twardej deseczki (np. ze starej linij
ki szkolnej). Dolna krawd zacze
pu 7 jest przytrzymywana przez
blaszk kotwy 8. Elektromagnes 9

(zc starego dzwonka elektrycznego

lub dowolnego przekaniku) jest
przykrcony do podstawy 1. Haczyk
10, przywizany do listewki kaduba
szybowca 11, opiera si na grnym
wystpie zaczepu 7. W momencie
wczenia prdu elektromagnes 9
przycignie zwor i blaszk 8, a ta
zwolni zaczep 7 l haczyk 10.
W modelu szybowca naley wyko
na podcicie 12 do zaczepienia gu
my modelarskiej. Dwa koce gumo
wej ptli 13 s zaczepione do haczy
kw drutu I4a i Mb. Uchwyt 14 wy
ginamy ze szprychy rowerowej i
przetykamy przez otwory wywierco
ne pionowo w przedniej czci liste
wek 4. Drut u dou Jest wygity w
ksztacie litery UM (cz Mc), po

ili

P rit krj A-A

Hy.\. 138. Budowa zdalnie sterowanej wyrzutni szybowcw

nlcwa wewntrz musi si przesun

..kabina szybowca. Listewek 4 nie
naley malowa, lecz dokadnie oszlifowa i ew. natrze wiec.
Bateri IS mona umieci w*e*
wntrz wspornikw 3. Przycisk 6
uruchamiajcy wyrzutni moe by
umieszczony w dowolnej odlegoci
od wyrzutni, oczywicie pod w arun
kiem. e dysponujemy odpowiednim
przewodem elektrycznym 17.

112

9. M IG O W C E
. Model la ta j c y na uwizi
Zbudujemy hnilotriec napdzany
silnikiem elektrycznym. Niestety,
moc silnikw elektrycznych w sto
sunku do masy caego migowca
Jest zbyt maa i silnik elektryczny
nic uniesie modelu migowca. Z tej
te przyczyny migowiec zawiesimy

na dwigni (listewce), ktra bdzie

obciona przeciwwag (bateri elek
tryczn). Bdzie to wic migowiec
latajcy na uwizi.
Zasad budowy zabawki wyjanio
no na rys. 139. Kadub migowca J
Jest przymocowany prostopadle do
koca listewki 2, zawieszonej prze
gubowo w uchwyci* J. Uchwyt 3
moe obraca si dookoa pionowej
osi wstawionej w listewk 4 pod-ta -

Rys. 139. migowiec latajcy na uwizi

wy 5. Baterie 6 s przymocowane
gumk do przeciwlegego koca li
stewki 2. Przesuwajc baterie wzdu
listewki 2, ustalamy dowiadczalnie
ich pooenie w ten sposb, aby wy
way ciar migowca. Po zwolnie
niu listewki 2 migowiec powinien
lekko wyldowa** na stole. Cien
kim przewodem elektrycznym czy
my silnik z bateri. Jeeli o silnika
z osadzonym na niej migem jest
ustawiona dokadnie pionowo, to
migowiec unosi si bdzie tylko
pionowo w gr. Natomiast jeeli
przekrcimy kadub migowca do
okoa ruby 7 w' ten sposb, e pasz
czyzna wirowania patw miga b
dzie pochylona do przodu, to migo
wiec rwnie uniesie i do gry.
a rwnoczenie bdzie lata dookoa
podstawy 5. Ustawiajc o silnika
pod rnymi ktami pochylenia ka
duba moemy przeprowadza cieka
we dowiadczenia i uzyska rne
prdkoci i wysokoci lotu.
Budow zabawki rozpoczynamy od
wycicia z cienkiej sklejki sylwetki
kaduba migowca, wedug wzoru
na dolnej czci rysunku. Kadub
jest paski, a tylko wedug wasnej
fantazji pomalujemy jego boki ry
sujc kabin, pilota oraz rne ze
wntrzne urzdzenia. Tylne mae
kko podwozia $ jest wycite pasko
z tej samej sklejki co i kadub i.
Natomiast dwa przednie kka pod
wozia 9 i JO s przymocowane do
czci U podwozia wygitej z drutu.
Drut w ksztacie klamry wciskamy
no doln cz kaduba 1.
Tylne migo 12 mona wyd z
cienkiej blaszki lub tektury. W na113

szym modelu tylne migo Jest tylko

ozdob i nic mu praktycznie adnego
znaczenia. (W prawdziwym migow
cu to mule tylne migo spenia bar
dzo wane zadanie, zapobiega obra
caniu sic caego migowca dookoa
osi miga nonego).
W szczelin U wklejamy krtki
statecznik 24 wycity z tekturki.
Silniczck elektryczny 15 (np. z ko
lejki elektrycznej) Jest wsunity w
profil wycicia w grnej czci ka
duba 1 i przymocowany paskiem
cienkiej blaszki 16 tuwagu: Jeeli za
stosujemy inny silniczck, naley od
powiednio zmieni profil wycicia w
kadubie).
Na o silniczka Jest wcinite mae
kko zbate, na ktrym Jest osadzo
na piasta 17 miga (mona rwnie
piast osadzi bezporednio na osi
silniczka). Budow piasty 17 miga
wyjania rysunek w kole. Zrobimy
j z drewna bukowego, wycinajc
klocek o nastpujcych wymiarach:
dugo 28 mm, szeroko 13 mm.
grubo 0 mm. W bocznych k ra
wdziach, po przektne), wykonuje
my nacicia, w ktre s wklejane
paty miga 18 wycite wedug ry
sunku. migo wycinamy z twardego
kartonu i wyginamy Je lekko za
okrglajc w ksztacie paskiego
korytka.
Uw'oga: naley przeprowadzi do
wiadczenie stosujc rne dugoci
patw miga; przy zbyt duym
migle model lata wolniej.
Przez otwr 19 przechodzi ruba 7
zamocowujcn kudub 1 do listwy 2.
Po wsuniciu ruby 7 w wycite
boczne listewki 2 (rys. w kole), ko114

nicc listewki owijamy silnie mocn

nici. Listewka 2 Jest osadzona na
gwodziku 20 przetknltym przez ra
miona uchw*ylu J. Drut 21 obraca si
lekko w pionowym otworze listew
ki 4 osadzonej w podstawie 5. Pod
staw 5 mona wykona z grubej
sklejki lub deski.
Ksztat i wymiary caej zabawki
mona ustali dowolnie wedug
wasnych potrzeb i posiadanych m a
teriaw.
Dla orientacji podaj wymiary
modelu, ktry demonstrowaem w
telewizyjnym programie ZRB TO
SAM.
Cakowita dugo kaduba mi
gowca 230 mm, wysoko mi
gowca od powierzchni stou do pia
sty miga 120 mm.
Wymiary listewki 2: szeroko
12 mm, grubo 6 mm, cakowita
dugo 720 mm. Dugo listewki
od kaduba migowca do uchwytu
3 500 mm. Wymiary listewki 4
12X12X145 mm, rednica podsta
wy okoo 240 mm.

b. S w o b o d n ie latajcy m o del
m igow ca
Znane prawo fizyczne wyjania, ic
kadej sile towarzyszy reakcja,
tj. druga sia rwna co do wielkoci
pierwszej i przeciwna do jej kie
runku.
Ta zasada nic pozwala nam zbu
dowa swobodnie latajcego mgtowca z Jednym tylko migem.
Jeli np w prawo krcioby si mi
go, to natychmiast w lewo krciby

si cay model Moemy temu zapo

biec przez wbudowanie dodatkowego
maego miga na ogonie, ktre prze
ciwdziaa bdzie obrotom kaduba.
Prostszym rozwizaniem bdzie za
stosowanie dwch migie ustawio
nych poziomo, lecz obracajcych si
w przeciwnych kierunkach. Budow
latajcego modelu wyjaniono na
rys. 140. Na listewce i s osadzone
dwie pionowe rurki 2a i 26. Rurki
takie skleimy z kilku warstw zwi
nitego papieru. Guma modelarska 3
na dole jest zaczepiona na listewce I.
natomiast u gry na osi miga 4.
O przechodzi przez dwa sklejone
krki cienkiej sklejki 5. koralik 6.
a na kocu jest wcinita w piast 7.
miga 8 i piasty 7 wykonujemy we
dug opisu poprzedniego modelu pa
mitajc o tym, te jedno migo Jest
lcwoskrtnc, a drugie prawoskrtne.
Czci podwozia do osadzenia k
przednich i koa tylnego wyginamy
z cienkiego drutu aluminiowego, a
koa zrobimy z plasterkw korka.
Cay model powinien by bardzo
lekki, poniewa ma to decydujcy
wpyw na efekt latania.
Kabin przedni wraz z pilotem,
cz rodkow oraz ogon wycinamy
z brystolu 1 przyklejamy do piono
wych rurek 2a i 26.
Po nakrceniu migie (Jednego w
lewo, drugiego w prawo), jedn rk
przytrzymujemy miga, a drug mo
del u dou. Najpierw naley zwolni
miga, a dopiero potem cay model.
Budowanie swobodnie latajcych
modeli migowcw jest jedn z naj
ciekawszych zabaw', umoliwiajcych
przeprowadzenie licznych ekspery-

KyN. MO. migowiec dwusilnikowy

Ry<. 141. migowiec jednosilnikowy

mentw. Modele powinny by jak

najlejsze i dlatego czsto wykorzy
stujemy drewno, ktre jest nadzwy*
czaj lekkie bals. Listewki balsy
mona naby w Skadnicach H arcer
skich. Swobodnie latajcy model
migowca przedstawiony na rys. 141
ma migo zrobione z balsy. Rurka
pionowa oraz kadub s zrobione z
brystolu.
Na rys. 142a przedstawiono syl
wetki wycitych z brystolu czci
kaduba; czci przedniej 1 oraz
czci ogonowej 2. Zwrmy uwag
na klap 2a (ktrej nie mo w praw
dziwym migowcu). Klapa 2a jest
wygita pod ktem w bok. co wida
na rys, 142b, przedstawiajcym mo
del w widoku od strony tylnej.
migo krci si w lew stron,
a strumie powietrza naciskajc na
klap 2q przeciwdziaa ruchowi ca
ego kaduba, ktry chchiby krci
si w stron praw.
Podwjnie zoona gumka mode
larska Jest przecignita wewntrz
kartonowej rurki pionowej 3, przy
czym jest zaczepiona u dou na listewce-osl podwozia 4 Kka 5 i 6
s zrobione z krkw gbki, nato
miast przednie kko 7 jest sklejone
z dwch krkw korka.
Dla orientacji podaj wymiary:
dugo caego modelu (ka
dub) 235 mm,
wymiary listewki 4 5X5X
X 60 mm,
cakowita dugo miga
190 mm.
wysoko rurki 3 115 mm,
rednica wewntrzna rurki 3
lrt mm.
115

10. D W I G B U D O W L A N Y
D rw i budow lany przedstawiony a

Rys. 142. Czci skadowe i budowa migowca

116

rys. 143 suy do zabawy na stok.

Operator takiego dwigu steruje si
nikiem elektrycznym, ktry napa
bben nawijajcy lin podnoszc
Jak jest zbudowany prawdziwy
dwig budowlany, moemy zobaczji
na placach budowy domw lub fibryk. Aby dwig dobrze pracowiJL
powinien nie tylko podnosi re
przedmioty, ale rwnie jedzi d:okoa placu, przy czym podnosze
ciarw musi by regulowane w
kierunku poziomym i pionowym.
Zbudujemy model takiego diwlr
napdzanego miniaturowym silniekem elektrycznym. Na rys. 1
przedstawiono czciowo rozmonto
wany model dwigu, a na rys. HS
wyjaniono budow poszczeglnych
czci skadowych dwigu.
Na rys. 145a przedstawiono dw4
w widoku z boku, na rys. 145b wjjaniono z jakich czci skada sk
podwozie i podstawa, a na rys. 14Sc
pokazano budow dolnej czc
dwigu w widoku od tyu.
Podwozie zrobimy z klocka twar
dego drewna i. Do tego klocka z bo
kw, w nawiercone najpierw otwory,
wbijamy poziomo osie 2 k 3. Osie!
s zrobione z odcinkw szprych ro
werowych. Zagite fabrycznie gw
ki szprych naley wyprostowa i d
przekn przez otwory przewierco
ne w bocznych ciankach pudeek pc
filmie maoobrazkowym. Takie sze
rokie koa-rolki 3, oka si bardzc
praktyczne dua powierzchni!
styku k z gruntem zapobieg

otwr; naley otwr ten zalepi**

wbijajc do wntrza okrgy patyk.
Po wytrasowaniu rodka, z bokw
wbijamy krtkie odcinki drutu lub
gwodziki z odcitymi ebkami, ktre
tworz osie do zawieszenia caej
szpulki.
Do szpulki 7 przymocowujemy lin
7a dwigu. Szpulka 7 jest napdzana
przez silnik elektryczny X. Na o :il*
niczka wciskamy gumk (z zaworu
dtki rowerowej) Sa. Silnik S jest za
wieszony elastycznie na pasku spr
ystej blaszki 9. Naley dowiadc *.l i
nie ustali wielko siy, z jak
bla-.ka 9 dociska rolk napdow .<o
do konierza szpulki 7.
Silnik bdzie si obraca na prze
mian w praw lub lew stron i rol
ka powinna bez polizgw napd *a
szpulk. Pionowy, tylny koniec
blaszki 9 jest przybity do klocka
podstawy 6.
Hys. 143. Dw*ig budowlany napdzany miniaturowym ilniczkicm
elektrycznym
ugrzniciu k w mikkim piasku.
Jeeli nie dysponujemy takimi p u
dekami. mona zrobi koa z w a
kw' wytoczonych z drewma lub kor
ka
W rodku klocka l, od spodu,
wiercimy pionowy otwr, w ktry
wbijamy metalowy prt 4 (rys. 145b).
Zamiast prta mona wbi zwyky
duy gwd. Na prt gwd 4
jest nasadzona caa grna cz
dwigu. Aby caa grna cz dwigu
lekko obracaa si dookoa podwozia
i prta 4, naley od dou w klocku 5

nawierci pionowy otwr o rednicy

wikszej o okoo p milimetra ni
grubo prta 4.
Klocek maszt 5 naley poczy
z podstaw 6. W klocku podstawy* 6
wycinamy prostoktny otwr 6a, w
ktrym jest (sadzony i wklejony
dolny koniec masztu 5.
Do bocznych cianek podstawy 6
s przybite gwodzikami dwie blasz
ki 6b i 6c (rys. 145c). W otworach
wywierconych w grnej czci tych
blaszek jest zawieszona o szpulki 7.
Szpulka ma w'ew*ntrz zbyt duy

Maszt i jest zrobiony z listewki z

drewna liciastego, lecz po wyko
czeniu konstrukcji, moemy na bocz
nych ciankach masztu narysowa
kratownic, tak jak na rys. 145a.
Z blaszki aluminiowej wycinamy
dwa jednakowe wsporniki JO. Te
wsporniki s przykrcone (przybite)
z obu stron grnej czci masztu S.
Midzy blaszkami wspornikw JO za
wieszamy krek II i krek 12. Do
tego celu nadaj si dobrze krki
do przesuwania wskazwki skali sta
rego radioodbiornika. Krki mona
zrobi rwmei z kek wycitych ze
sklejki. Gwn lin diwigu 7a za
oymy na krku II i krku 13.
Zaczep-hak 14 zrobimy ze stali, olo117

wiu lub cyny, aby waciwie obcia

opuszczon lin. Wysignik (rami
dwigu) 5 mona zrobi z listewki
bukowej lub z odcinka cienkocien
nej rurki. Wysignik 5 Jest zawiaso
wo poczony ze wspornikiem JO
przez przeknicie rubki w punk
cie J5a. Pionowe pooenie wysigni
ka J5 mona regulowa skracajc
lin podtrzymujc 16. Dolny koniec
liny 16 jest zaczepiony do tylnej k ra
wdzi podstawy 6.
Wymiary poszczeglnych czci
mona ustali dowolnie wedug
wasnych projektw. Dla orientacji
podaj wymiary modelu demonstro
wanego w telewizyjnym programie
ZRB TO SAM:
klocek podwozia 1: szeroko
60 mm, dugo 110 mm, gru
bo 20 mm,
klocek podstawy 6: szeroko
58 mm. dugo 100 mm, gru
bo 20 mm,
maszt 5: wysoko 300 mm,
szeroko 15 mm, grubo
15 mm,
wysignik 15: dugo 330
mm, szeroko 15 mm, grubo
12 mm (uwaga: zwa si ku przo
dowi),
koa: pudeka z opakowa fil
mu o rednicy 33 mm i dugoci
50 mm.
Cienkim elastycznym przewodem
elektrycznym poczymy silnik z ba
teryjk i przecznikiem. Jak zbudo
wa przecznik zmieniajcy kieru
nek obrotw silnika opisano na stro
nie 124,
118

Rys. 144. Czci skadowe dwigu

11. MODEL PRZENONIKA

CZERPAKOWEGO
i

H\ y. 143. Budowa dwigu

Prawdziwe przenoniki tam ow e m a

j bardzo rnorodne budowy, Na
pdzana mechanicznie, szeroka gu
mowa tama transportuje np. w ko
palni wgla wgiel; podobny prze
nonik zainstalowany na placu
budowy domw fabryk suy do
transportu piasku, wiru itp. Niemal
w kadej nowoczesnej fabryce ko
nieczne jest zastosowanie przenoni
kw tamowych. Powoli przesuw aj
ca sie pozioma tama transportuje
czci i zespoy produkowanego
urzdzenia pomidzy poszczeglnymi
stanowiskami roboczymi.
Jeeli do tamy przyczepimy do
datkowe czerpaki w ksztacie otw ar
tych pudeek, to otrzymamy prze
noni k do m atertalw sypkich. Czer
paki zabieraj m ateria i mog go
przenosi na wyszy poziom. Na
przykad w mynie zboowym, taki
przenonik jest ustawiony zupenie
pionowo, a czerpaki przenosz ziar
no lub mk z pietra na pitro.
Zbudujemy model przenonika
tamowego, ktry ustawiony pod k
tem okoo 45* moe przenosi na
w:yszy poziom np. ziarna ryu lub
grochu. Zasad dziaania i budow
zabawki wyjaniono na rys. 146a,
przedstawiajcym model %w widoku
z boku. Tama 1 przesuwa si na
dwch rolkach: dolnej 2 i grnej 3.
Do grnej rolki 3 jest przybity k r
ek 4. ktry Jest napdzany silnikiem
elektrycznym. Silnik jest zawieszony
elastycznie w ten sposb, aby gumka
/ zaworu dtki rowerowej <5, nasu119

nita no o silnika 5, bya przyciska

na do krawdzi tarczy 4. Poniewa
obwd rolki (gumki) 6 jest may.
a obwd tarczy 4 znacznie wikszy,
to mimo tego, e silnik obraca si
$zybko, rolka 3 bdzie si obraca
powoli. Taka przekadnia zmniejsza
prdko obrotow, lecz zwiksza
moment napdowy.
Do tamy 1 s przyszyte czerpa
ki otwarte pudeeczka 7. W cza
sie ruchu tamy w kierunku w ska
zanym przez strzaki, czerpaki 7 za
bieraj ziarno, przenosz do gry i
samoczynnie wysypuj po przejciu
przez rolk 3.
Rolki dolna 2 i grna 3 s za
wieszone na wspornikach $ i 9 wy
gitych z blaszki, ktre s przybite
do listewki 11. Listewka 11 jest za
wieszona na wspornikach 13 z drutu.
Budow rozpoczynamy od przygo
towania podstawy 12. Jest to desecz
ka o wymiarach: grubo 20 mm.
szeroko 80 mm, dugo
170 mm. (Uwaga: w opisie podaj
wymiary modelu, ktrego budow
demonstrowaem w telewizyjnym
program ie ZRB TO SAM. W za
sadzie wszystkie wymiary mog by
dowolnie zmienione). W otwory w y
wiercone w deseczce 12 wbijamy
cztery druty stalowe 13 wygite w
ten sposb, aby ich grne koce
mona byo wsun w otwory wy
wiercone w bocznych krawdziach
listewki 11.

Rys. 146. Budowa przenonika czer

pakowego napdzanego silniczkicm
elektrycznym

120

listew ka drewniana II ma nast

pujce wymiary: 290 X 30X10 mm.
Budow zawieszenia rolek wyjanio
no na rys. I46b, na ktrym przedsta
wiono listewk w widoku z gry.
Pasek blaszki szerokoci 10 mm wy
ginamy w ksztacie wideek i przy
bijamy do czoowej krawdzi listew
ki II. Powstaje w ten sposb wspor
nik S, ktry * dwch stron obejmuje
rolk 2. Rolka 2, zrobiona z drewna,
ma rednic okoo 20 mm i dugo
30 mm. Do bocznych krawdzi rol
ki 2 s przybite gwodzikami kka
z blaszki, zapobiegajce zsuwaniu si
tamy. Osiami rolki s gwodziki z
obcitymi ebkami.
Grna rolka 3 ma z jednej strony
przybite mae kko z blaszki, a od
strony silnika due kko napdo
we 4, wycite starannie z pyty pil
niowej (rednica koa 4 okoo
90 mm). Zwrmy uwag na to, e
wsporniki rolki 3 s przybite do
bocznych krawdzi listewki i maj
rn dugo. Krtki wspornik 10
obejmuje rolk 3 z jednej strony,
a duszy wspornik 0 obejmuje z
boku kko napdowe 4. Wsporniki 9
i 10 powinny by spryste, tak aby
po ich rozchyleniu mona byo w y
sun osie i wyj rolk 3.
Pod listewk JJ przybijamy spr
yst blaszk 14. na ktrej Jest za
wieszony silnik elektryczny. Blaszk
naley dowiadczalnie wygi w ten
sposb, aby rolka osi silnika bya
lekko docinita do kka napdo
wego 4.
Jak zrobi czerpaki 1 jak zeszy
tam 4, wyjaniono na rys. 146c. Na
tam 1 bardzo dobrze nadaje si

11 t.u b le m a js te r k o w a

wstka rypsowa szerokoci 26 mm.

Mona rwnie tam wykona z
paska ceraty.
Dugo tamy 1 ustalamy do
wiadczalnie: owijamy tam rolki
zaoone we wspornikach, wyznacza
my dugo tamy, a po zdjciu ta
my zszywamy starannie zaoone Jej
krawdzie. Zaoona tama powinna
by silnie naprona.
Czerpaki 3 mog mie ksztot
otwartych pudeek wycitych z cien
kiej blaszki wedug szablonu no ry
sunku. Zagit ciank czerpaka
przyszywamy mocn nici do tamy
1, Jak wida na ryunku. Czerpaki
naley przyszywa w rwnych od

stpach w liczbie okoo 910 sztuk.

Bateryjk zasilajc silnik elek
tryczny mona umieci na podstaw
ce 12.
Gotowy model przenonika przed
stawiono na rys. 147.

12. MECHANICZNE
ZWIERZTA
W yciu codziennym spotykamy wie
le urzdzc dziaajcych autom a
tycznie. Automatem Jest np. samo
czynny bezpiecznik wyczajcy do
pyw prdu w przypadku zbyt due121

go przecienia sieci lub zwarcia

Inny automat sam zatrzymuje silnik
pralki po upywie nastawionego czasu prania. Automatem jest rwnie
regulator tem peratury w elazku
elektrycznym. Automatem jest na
wet... budzik, ktry dzwoni o okre
lonej godzinie.
Upraszczajc moemy stwierdzi,
c automatem jest kada maszyna
lub aparat, ktry bez udziau ob
sugi ludzkiej wykonuje samoczyn
nie okrelon prac.
Dziaanie prawdziwego automatu
poznamy najlepiej budujc ciekawe,
samoczynnie dziaajce zabawki

Rys 148 Mechaniczny jamnik z kartonu

m echaniczne zw ierzta.

a. Pies jamnik sam omija

przeszkody
M echaniczny pies przedstawiony na

rys. 148 jest napdzany m iniaturo

wym silnlczklcm (moe to by jak i
kolwiek silnik sucy do napdu za
bawek). Cay tuw, nogi i eb s
zrobione z brystolu lub tekturki. To
tekturowa figurka ma ksztat pude
ka zawieszonego na grnej listewce
podwozia (rys. 149). Tylna cz li
stewki podwozia to wanie ogon
jamnika, a nos psa opiera si na
przedniej czci listewki.
Jeeli pies uderzy nosem w prze
szkod. to listewka grna (z ogonem)
przesuwa si do tyu i wcza bieg
wsteczny. Piesek jedzie teraz do
tyu cofa si a do momentu, gdy
ogonem uderzy w przeszkod z tyu;
wtedy samoczynnie przecza si sil
nik na jazd do przodu i piesek tak
dugo jedzie do przodu a dotknie
122

Rys. 149. Widok podwozia mechanicznego jamnika

nastpnej przeszkody. Ze wzgldu
na to, e tylne kko podwozia jest
zawieszone na ruchomej osi piono
wej. jazda (ruchy) psa jest nieregu
larna. czsto w rnych przypadko
wych kierunkach.
Praktycznie biorc, jedcy pie
sek zachowuje si tak. jakby rozum

nie wyszukiwa waciwych przej

pomidzy przeszkodami na podo
dze. Jedzi, cofa si. kry, znw si
cofa. tak dugo, a znajdzie np w yj
cie przez otw arte drzwi do kuchni.
Budow podwozia wraz z samo
czynnym przecznikiem kierunku
obrotw silniczka wyjaniono na

150. Poszczeglne rysunki przed

staw iaj:
ry. 150a ruchom listw gr
n suwak i, w widoku z gry,
rys. 150b ten sam suwak w i
doczny z boku, z lewej strony.
_ rys. 150c widok podwozia
przedstawiony z boku, z lewej strony
(bez silnika napdowego i baterii),
rys. 150d pyt podwozia wi
dzian od spodu.
Suwak 1 wycinamy z listewki z
drewna bukowego o gruboci 5 mm
i szerokoci 23 mm. Do suwaka 1
przyklejamy zwajcy si ku tyowi
ogon 2, wycity rwnie z listewki
0 gruboci 5 mm.
Pi wosow wycinamy w suwa
ku i dwie podune szczeliny la i 16.
Szczeliny te s prowadnic po zao
eniu suwaka na ruby 3a i 36 w kr
cone od spodu w pyt podwozia 3.
W rodkowej czci suwaka naci
namy poprzeczne szczeliny rwno
lege wzgldem siebie, w ktrych
osadzimy blaszki stykowe ic i Id
(mog to by obamane kocwki
mosine ze starej bateryjki). Sposb
przewleczenia blaszek stykowych
wyjania przekrj na rysunku w
kole.
W pycie podwozia 3, zrobionej z
deseczki drewnianej, pi wosow
wycinamy sze pionowych szczelin,
a w nich osadzimy trzy dolne blasz
ki stykowe, to znaczy blaszki 3c. Jd
1 3e. Sposb przewleczenia dolnych
blaszek stykowych wyjania prze
krj na rysunku w kole.
Elastyczny przewd elektryczny
czy blaszki stykowe ic i Id z silni
kiem napdowym. Natomiast pod
ry<.

R y s. 150. B u d o w a p o d w o z ia m e c h a n ic z n e g o j a m n i k a
123

pyt J dolne kocwki blaszek sty

kowych czymy z bateryjk 4.
blaszki Je i Je z jedn kocwk
bateryjki, a blaszk irodkow
z drug kocwk bateryjki 4.
Od spodu do pyty J (rys. I50c) jest
przybity wspornik 5 osi tylnego koa.
wygity z paska blaszki alum inio
wej. Pionowa o 5a zwrotnicy koa
tworzy jedn cao z osi koa 6
i Jest wygita z odcinka szprychy
rowerowej. Zwrmy uwag na to.
te koo 6 Jest wleczone**, podobnie
jak ogonowe koo samolotu. Jeeli
podwozie bdzie Jecha wstecz, to
zwrotnica 5o obrci si, zmieniajc
w tym czasie prostoliniowy kierunek
jazdy mechanicznego psa.
Okrga bateryjka jest zawieszona
midzy blaszkami 4a i b przybity
mi pod spodem pyty J.
We wspornikach 7 Jest zawieszona
o k przednich, co omwiono na
oddzielnym rys. 152.
Po osadzeniu suwaka 1 na rubach
Jo i Jb, zakadamy na ruby dwie
podkadki i zakrcamy nakrtki.
(Mog to by np. ruby M3X25).
Suwak powinien przesuwa si lek
ko zapewniajc rwnoczenie w a
ciwe przyleganie blaszek stykowych.
Schemat pocze i zasad dziaa
nia samoczynnego przecznika w y
janiono na rys. 151. Po uderzeniu
ogonem (rys. 15la) pies Jedzie do
przodu, a po uderzeniu nosem (rys.
151b) Jedzie wstecz.
Jak zawiesi koa przednie i silnik
wyjaniono na rys. 152. Do pyty
podwozia 1 przybijemy od spodu pa
sek blaszki aluminiowej 2. Przez
otwory w dolnych kocwkach bla-

124

i
Hys. 151. Schemat dziaania mechanizmu samoczynnej zmiany kierunku
obrotw silnika

R y s. 152. M e c h a n iz m n a p d o w y : a) w id o k z b o k u , b ) w id o k z p r z o d u

szek przesuwamy o 3 (na o najle

piej nadaje si odcinek nowej szpry
chy rowerowej). O 3 Jest trw ale po
czona z koem 4. Natomiast koo 5
moe si luno obraca na osi 3, lecz
ruch ten Jest ograniczony przez od
git kocwk 6 i sworze 7 wci
nity (wtopiony) w piast koa 5.
W wyniku takiego rozwizania,
napd na koo 5 Jest przekazywany
z opnieniem, co staje si przyczyn
niespodziewanych zmian kierunku
Jazdy pieska. Na rolce osadzonej na

osi silnika Jest wcinita gumka z

zaworu dtki rowerowej; ta rolka
napdowa jest sprycie dociskana
do bienika opony koa. Silnik S jest
zawieszony na sprynujcej blasz
ce 9 przybitej pod spodem do pytki
drewnianej I.
W przedniej czci suwaka osadzi
my wspornik z drutu 10. na ktrym
opiera si bdzie tekturow a figurka
psa 11 (rys. 152b).
Figurk wycinamy wedug szablo
nu na rys. 153. Sklejone pudeko**

figurki malujemy farbam i plakato

wymi lub pisakami. Pudeko figurki
naley zawiesi na podwoziu tak.
aby midzy podog a apkami psa
wytworzy si przewit 5 mm. N aj
pierw ogon wsuwamy przez otwr 1
w tylnej ciance figurki, a nastpnie
przedni cz suwaka wciskamy od
spodu w nos 2.
(Napd podwozia mona rwnie
rozwiza inaczej np. przez zastoso
wanie dodatkowej przekadni midzy
osi k przednich a silnikiem).
1 25

b. Rozum ny i6w
Konstrukcje mechoaicmych ilxvi
byy opracowywane nawet przez na
ukowcw 1 irtynicrw . Zbudowano
wie, ktre reagoway na wiato,
Suchay** sygnaw akustycznych
lub uczyy si drogi p:zejcia przez
labirynt. Zlw przedstawiony na rys.
154 napdzany jest tylko jednym silnlczkicm. a wykonuje samoczynnie
nastpujce czynnoci:
po uderzeniu gow w prze
szkod samoczynnie wcza w :oczny
bieg l wycofuje si do tyu,
po uderzeniu ogonem w cian
w czasie jazdy do tyu samoczynnie
zmienia kierunek obrotw silnika i
jodzie do przodu.
przy zetkniciu si ze i d an
pod niewielkim ktem wystajce
czulki" sk.caj przednie koo i
w jedzie wzdu prz^zkody lub
ciany,
w przypadku dobudowania do
datkowego wycznika w zatrzy
m uje si nad brzegiem przepaci",
np. na krawdzi stou.
Po waciwym ustawieniu zw rot
nicy koa przedniego, co ustalamy
dowiadczalnie, w jedzi nieregu
larnie. jakby wyszukiwa najlepsz
drog, co sprawia wraenie, e jest
to rorumne zwierztko.
Zbudowanie wia jest bardzo
atwe, ale poszczeglne czci musz
by wykonane bardzo starannie, aby
mechanizmy dziaay lekko, bez za
ci i oporw. Widok kompletnego
podwozia i zespou napdowego, po
zdjciu tekturow ej skorupy, przed
stawiono na rys. 155.

126

Rys. 154. Mechaniczny w

R y s. 155. P o d w o z ie f m e c h a n iz m n a p d o w y m e c h a n ic z n e g o w ia

Silniczck elektryczny pochodzcy z

napdu zabawek mechanicznych Jest
zasilany pask bateryjk o napiciu
4.5 V. Przednie koo napdzane wraz
z przekadni i silnikiem obraca si
dookoa pionowej osi zwrotnicy.
Mona zastosowa koa drewniane
lub z tworzyw, najlepiej Jednak na
daj si koa ogumione. Kola takie
mona naby w Skadnicach H arcer
skich. Koa tylne mog by dowol
nych rozmiarw, natomiast koo
przednie powinno by moliwie du
ej rednicy, okoo 48 milimetrw
(oznaczenie handlw.: CSH-12X
X48).
Podwozie w widoku z gry przed
stawiono na rys. 156. Z podwozia
wymontowano cay zesp napdo
wy oraz bateryjk.
Budow rozpoczynamy od wyko
nania zwTotnicy przedniego koa.
Z blaszki aluminiowej gruboci
1.2 mm wycinamy doln cz zw rot
nicy wedug rys. 157a, Blaszk wy
ginamy w ksztacie odwrconej lite
ry U", zaginajc pod ktem prostym
wzdu linii przerywanych. Do tej
obejmy 1 kola (rys. 157b) od strony
grnej naley przy nitowa odpo
wiednio wygity paskownik 2 (wy
konany z grubej blachy aluminio
wej). Odcinek szprychy rowerowej
przeknity pionowo przez otwory w
paskowniku 2 tworzy o zwTotnicy.
Przez boczne cianki obejmy / prze
chodzi o 2 koa 4. Koo zbate 5
przekadni limakowej jest poczo
ne sztywno z piast koa 4
Budow przekadni limakowej
.okazano na rys. 157b. Silniczck
loktryczny Jest przykrcony pod

Rys. 156. Rozmontowane podwozie 6wia

staw do blaszki bocznej I. rubki
ramocowmjcc silniczck przechodz
przez otwory 6 i 7. Otwr 7 Jest po
duny, co umoliwia przesuwanie
silniczka i waciwe dobranie luzw'
przekadni. Pionowa o zwrotnicy
przechodzi prrez otwory wsporni
ka f Wygity z blaszki wspornik $
przybijamy lub przykrcamy ru b
kami do deski 9 podwozia. Do des
ki 9 podwozia (rys. I57c) s po lewej
stronie przybite dwie wygite z bla
chy obejmy JO i 11. W tych obejmach
lekko przesuwa si listewka 2. do
ktrej Jest przybity ebek 13 i ogon
14. ^ b e k i ogon s wycite ze sklej
ki modelarskiej gruboci 2 milime
trw i pomalowane farb plakatow.

Przesuwanie listewki 12 Jest ogra

niczone dwoma gwodzikami 25. Do
listewki 12 s przybite blaszki prze
cznika 16. Budow przecznika
omwiono oddzielnie.
Budow zawleczenia k tylnych
wyjania rys. 157J. Pasek blaszki 17
wygity w ksztacie odwrconej lite
ry ..U" Jest przybity od dou do
deski 9 podwozia. Wysoko pooe
nia osi tylnej ustalamy wedug wiel
koci zastosowanych k deska 9
podwozia Jest ustawiona dokadnie
poziomo. Poniewa tw-pojazd ma
tylko trzy koa. naley rozstawienie
k tylnych ustali na co najmniej
110 mm.
.Schemat wykroju skorupy wia
127

przedstawiono na rys. 157. Skorup

wycinamy z grubej tektury l nacina
my w miejscach oznaczonych liniami
cigymi mi rysunku. Po zaamaniu
tektury do dou, wzdu Unii prze
rywanych, wszystkie nacicia podsu
wamy na zakadk" i zaklejamy
klejem stolarskim. W przedniej
czci 18 skorupy wycina sle podu
ny otwr 19, przez ktry przechodz
czuki wia. Czuki s wygite z
drutu stalowego (np. ze szprych ro
werowych) i maj na kocach umleszczone due guziki (rys. 155).
W miejscu poczenia obydwch
drutw przylutowana obejma suy
do zamocowania tych czuek na cz
ci 20 (rys. 157b).
Budow i dziaanie przecznika
kierunku obrotw silnika pokazano
na rys. 158. Do przesuwanej przez
gow lub ogon wia listewki i s
przybite dwie sprynujce blaszki
mosine 2 i 3.
Do deski podwozia 4 s przybite
styki 5 i 6. Przy poczeniu wg rys.
158a w jedzic do tyu. W przy
padku uderzenia ogonem o cian
nastpuj przesuniecie listwy 1 oraz
blaszek 2 i 3. Prd elektryczny po
pynie teraz w kierunku przeciw
nym. zaznaczonym strzakami na
rys. 158b, zmieni sle kierunek obro
tw silnika i w pojedzie do przo
du. Po uderzeniu gow o przeszkod
ponownie zostanie przesunita listwa
1 i w pojedzie do tyu.
W celu zapewnienia dokadnego
poczenia elektrycznego przesuwaRys. 157. Budowa podwozia i poszczeglnych
czci mechanicznego wia
1 28

nych stykw, naley blaszki 2 i 3

wygi w ksztacie litery C*\ aby
opieray si rwnie na dolnej po
wierzchni deski podwozia 4.
Ze wzgldu na to, e blaszki 2 i J
powinny bardzo lekko przesuwa si
po stykach 5 1 6, boczne krawdzie
stykw naley wcisn w* nacicia
wykonane w desce podwoia, co
wyjaniono na rys. 158c.
Dodatkowym urzdzeniem zwik
szajcym atrakcyjno mechaniczne
go wia, jest specjalny przerywacz
prdu bateryjki, dziaajcy w mo
mencie zblienia si do krawdzi
stou. Schemat takiego urzdzenia
przedstawiono na rys. 159. W obwd
elektryczny silnika s wczone dwa
styki 1 i 2. No kocu dwigni 3, za
wieszonej pod desk podwozia 4, jest
przymocowane mae kko 5, Jeeli
to kko zjedzie z krawdzi 6 stou.

Rys. 158. Zasada dziaania i czci

skadowe samoczynnego przecznika
obrotw silnika elektrycznego

Rys. 159. Schemat dziaania samoczynnego

wycznika zatrzymujcego wia nad
krawdzi stou
129

dwignio 3 spow oduje rozczenie si

stykw I l 2, a przez to zatrzyma sil
nik elektryczny.
Tekturow a skorupa 7 wia opie
ra si w czci tylnej na mostku i
z drutu, k t ry jest wbity w tyln
krawd deski 4. a w czci przed
niej bezporednio na drucie 9 bd
cym osi zwrotnicy koa. Skorup
wia m alujem y farbam i plakato
wymi w kolorach imitujcych praw
dziwe zwierztko.

c. Mechaniczna aba
Wprawdzie dotychczas opisane dwa
mechaniczne zwierztko jamnik
i w, wykonyway samoczynnie
rne c z y n n o c i, to Jednak obie te
zabawki poruszay si za pomoc
podwozia na kkach.
Moemy zbudowa jednak Jeszcze
inne mechaniczne zwierztko poru
szajce si bez kek. tj. m echanicz
n abi; (rys. 160). ktra bdzie n a
ladowa ruchy prawdziwej aby.
Tylne nogi aby bd wykonywa
ruch skokowy unoszc l przesuwajc
cay korpus.
Mechaniczna aba jest napdzana
silniczkicm ..SILMA-H3203N". Takie
5 ilniczk su do napdu zabawek
mechanicznych i mona je naby w
Skadnicach Horccrskich.
Gowa, tuw apy aby s zro
bione z brystolu lub cienkiej tektu
ry. Nogi tylne s przyklejone do
klockw bocznych, co uwidoczniono
na rys. 161. (Brdziej cierpliwi kon
struktorzy mog ca figurk aby
zrobi z tektury oklejonej mikk
dzianin lub cienk gbk).
1 30

Rys. !00. Mechaniczna aba widok gotowej zabawki

Rys. 161. Widok podwozia po zdjciu kartonowej figurki ab

Ryj. 162. Czci skadowe

mechanicznej aby

Bateri zasilajc zabawk trzy

mamy w doni, a podwjny cienki
przewd elektryczny czy bateri z
silniczkiem napdowym. Przewd 1
(rys. 162) po przyczeniu do silni
ka 1J naley zabezpieczy przed ze
rwaniem. limak 14 napdza k
ko 15. Do pudeka korpusu 5 s
przyklejone apki przednie 2 oraz
gowa sklejona z dwch stoikw
3 i 4.
Budow zabawki rozpoczynamy od
przycicia z drewna (np. z brzozy)
trzech paskich klockw.

Podstawa $ suy do zawieszenia

mechanizmu napdowego wraz z sil
nikiem. Ma ona nastpujce wym ia
ry: dugo 115 mm, szeroko
34 mm i grubo 10 mm. Nogi ty l
ne 7 i 12 s przyklejone do bocznych
klockw 6 i 11. Klocki boczne s ustawion wsz krawdzi na pod
odze i maj nastpujce wymiary:
dugo 08 mm, szeroko
10 mm i wysoko 34 mm.
Z cienkiej blaszki zrobimy jarzmo
10, ktre posuy do zamocowania
silnika do podstawy S. Odcinki gum

ki z zaworu dtki rowerowej (lub

odcinki izolacji zsunitej z przewodu
elektrycznego) 9 wsuwamy na koce
osi mechanizmu napdowego.
Mechanizm napdowy zbudujemy
wedug rys. 163. Do podstawy 1 przynitujemy lub przykrcimy rubami
wspornik 2, wygity z paska blachy
o szerokoci okoo 20 mm. Przez
otwory w grnych kocwkach
wspornika 2 przesuwamy o 3 (zro
bion z odcinka szprychy row ero
wej). W rodku do osi przylutujemy
cyn kko zbate 4, a z bokw dwie
131

Rys. 163. Budowa mechanizmu napdowego:

a) widok z przodu, b) widok z boku bez klockw, c) widok z boku z zaoonym klockiem apy
podkadki ustalajce Ja i J. Ujmu
jc kleszczami wyginamy z bokw
korby Jc i Jd. (Dopiero teraz odcina
my nadmiar drutu). Poziome koce
korb wsuwamy w otwory wywierco
ne w klockach bocznych 5 I 6.
W deseczce podstawy J (rys. 163b)

132

wyobimy paski prostoktny otwr,

aby w nim osadzi silnik 7. Pasek
blaszki 8 wygity w postaci jarzma,
obejmuje silnik i podstaw i. W celu
wyjcia silnika, jarzmo $ wystarczy
odsun do przodu. Na osi silnika
jest osadzony limak napdzajcy

koo 4. Zasady budowy przekadni

podano na stronie 316.
Po uruchomieniu 1 wyprbowaniu
mechanizmu, wstawiamy od gry
pudeko** figurki aby. Do klockw
bocznych naley przyklei odpo
wiednio wygite tylne apy.

Ry*. 154. Szablony w y

kroju
poszczeglnych
czci figurki aby
Na rys. IM zamieszczono szablony
poszczeglnych czci caej figurki.
Podzlaka w lewym grnym naroni
ku umoliwia powikszenie rysunku
do naturalnej wielkoci. (Mona na
rysunku narysowa owkiem kratki
wg podanej podziaki. a nastpnie
rysunek powikszy przez narysowanie go na kratce o bokach 1X1 cm).
IS L ubi m ajsterk o w a

13. ZDALNIE STEROWANY

POJAZD KSIYCOWY
Do badania nieznanych terenw na
obcych planetach czowiek moe
uywa pojazdw bez kierowcy,
zdalnie sterowanych. Taki pojazd,
wyposaony w mechaniczne apy i

chwytaki, moe wykonywa rne

prace fizyczne, ktre dla czowieka
byyby niebezpieczne lub bardzo
mczce. Zainstalowana w pojedzi
kamera
telewizyjna
przekazuje
obraz do stacji sterujcej, co umo
liwia dokadn obserwacj dziaania
mechanizmw pojazd u-robota.
Zbudowanie modelu takiego po
jazdu kosmicznego sterowanego ra
diem jest do trudne i kosztowne.
Jednak do zabawy w pokoju moe
my zbudowa pojazd sterowany
przewodowo, poczony ze stacj ste
rujc cienkim czteroyowym prze
wodem elektrycznym.
Do budowy pojazdu bd potrzeb
ne dwa mae silniczki elektryczne
suce do napdu zabawek mecha
nicznych oraz trzy koa, kawaki
sklejki, listewka, blaszki, drut i
gwodziki. Wymiary wszystkich cz
ci ustalamy samodzielnie, zalenie
od posiadanych materiaw. Budow
rozpoczynamy od wykonania m echa
nizmu napdowego.
Widok zewntrzny pojazdu przed
stawiono na rys. 155. Obudowa J jest
zrobiona z czarnego kartonu. Dwie
mechaniczne apy-chwytaki 2 wyci
namy pi wosow z cienkiej sklejki
i przyczepiamy gwodzikami do kor
kw przyklejonych na bokach obu
dowy. Korki J powinny by cite
ukonie tak. aby powierzchnie bocz
ne, do ktrych przylegaj apy, byy
pionowe. Kamera telewizyjna 4 jest
zrobiona z drewnianego klepka i osa
dzona na osi mechanizmu zwrotni
czego (zobacz cz 14 na rys. 165a).
Na pokrywie la (rys. 155) przyklei
my jeszcze pokrywki .plastyko-

133

Rys. IM. Zdalnie sterowany pojazd ksiycowy

wych pudelek, rne techniczne
ozdoby oraz anten radiow. Cala
obudowa Jest sklejona z trzech cz
ci wycitych z kartonu: wierzchu
la. stoka grnego Ib i stoka dol
nego Je. Obudow wstawiamy od
gry na podwozie bez jakiegokol
wiek dodatkowego zamocowania. Na
przewd 5 nadaje si elastyczny drut

134

w izolacji bawenianej. Bateri zasi

lajc mona umieci pod tablic
sterujc 6.
Dziaanie mechanizmu napdowe
go jest podobne do dziaania me
chanicznego wia, co opisano w
poprzednim rozdziale.
Wspornik 7 (rys. 166a) obejmuje z
dwch stron koo gumowe 9, na kt

rego osi Jest przymocowane ko

zbate 8 zc starego budzika. Koo
jest napdzane limakiem JO umiesz
czonym bezporednio na osi silniki
napdowego i. Silnik IJ jest za>
wieszony w dwch obejmach 12 w y
konanych z blaszki. Silnik Jest umieszczony w otworze koa 13 wyko
nanego ze sklejki lub pyty pilnio
wej. Koo to suy do obracania
caego mechanizmu napdowego. Do
kadnie nad punktem styku koa 9
z podog, znajduje si pionowo ustawiona o 4 zwrotnicy. Jest to
odcinek szprychy motocyklowej, kt
rego dwie nakrtki 14a i 14b zamocowuj koo 13 i wspornik 7 (na
krtki 14a, b, to po prostu opiowanc
gwki tzw. nipli szprychy). Koo
13 naley wyci bardzo starannie,
a otwr na o 14 umieci dokadnie
centrycznie, poniewa ma to podsta
wowe znaczenie dla sprawnego kie
rowania pojazdem. Z paska grubej
blachy wyginamy wspornik 15. ktry
jest przykrcony do ramki 16 ze
sklejki. Pionowo ustawiona ram ka 16
Jest w czci tylnej, u dou, przykr
cona do wspornika 17 wygitego z
paska blaszki. Na rys. 166a pokazano
widok z boku, a na rys. 1 Mb widok
z gry caego podwozia. Dolne czci
wspornika 17 s wygite w ksztacie
uchwytw 18, przez ktre przechodzi
szprycha 19. Na szprychy s wcini
te dwa tylne koa.
Drugi silnlczek elektryczny 20 jest
zawieszony na sprystym pasku
blaszki 21. Ta blaszka jest przykr
cona lub przynitowana do sklejki 16.
Na o silniczka 20 jest wsunita rol
ka gumowa (odcinek gumki z zaworu

P^dw ida Budowa Pia2du ksiycowego: a) widok

boku. b) widok

gry

dtki rowerowej); ta rolka jest stale

dociskana do kola 13, ktre jest
przez ni napdzane.
Silnik 11 napdza cay pojazd; n a
tomiast chwilowe wczenie silni
ka 20 w lewo lub w prawo po
woduje obracanie mechanizmu n a
pdowego dookoa osi 4 i zmian
kierunku jazdy caego pojazdu. W
celu uzyskania biegu wstecznego nic
trzeba zmienia kierunku obrotw
silniczka 11, a wystarczy za pomoc
silnika 20 obrci o 180* cay me
chanizm napdowy.
Do bokw ram ki (sklejki) 16 u g
ry s przyntowanc dwa poziomo
wygite paski blaszki 22. Na tych
paskach oraz na grnej krawdzi
ram ki 16 spoczywa obudowa pojaz
du, a waciwie cz la (rys. 165).
W prototypie modelu, ktry posu
y do niniejszego opisu, poszczegl
ne czci miay nastpujce wy
miary;
rednica koa napdowego
45 mm,
rednica koa 13 115 mm.
rozstawienie k tylnych
130 mm,
rozstawienie osi k (odlego
midzy rodkiem osi k tylnych a
osi koa przedniego) 110 mm,
rednica k tylnych 32 mm.
Baterie zasilajce umieszczamy w
pudeku, ktre trzyma w rku pilot
sterujcy pojazdem. Na pudeku
przybijamy przyciski wczajce,
wygite z paskw mosinej blaszki.
Schemat pocze pokazano na rys.
167. Po rwnoczesnym naciniciu
blaszek A i B silnik kierunkowy ob
raca si w lew stron i od w rt135

Rys. 167. Schemat sterowania silnikami pojazdu ksiycowego

nic po rwnoczesnym naciniciu
blaszek C i D silnik kierunkowy
obraca si w praw stron. Przez na
cinicie kontaktu uruchamia si
silnik napdowy.
W obracajcej si kamerze tele
wizyjnej" mona wbudowa dodat
kow arwk, ktra zapala si w
momencie wykonywania skrtw*.
Schemat poczenia widzimy na rys.
167. Dalszym ulepszeniem jest w bu
dowanie w*cwntrz pojazdu dodatko
wej bateryjki, ktra bdzie zasila
dodatkowe reflektory umieszczone
na obudowie pojazdu. Tak wyposa
ony pojazd ksiycowy wyglda
bardzo efektowmie, gdy urucham ia
my go w cakowicie zaciemnionym
pokoju.

samochodowe. Miniaturowy samo

chodzik jedcy na uw*izi po okr
gym torze, rozwija wielk szybko.
Na asfalcie podw*rka malujemy
kred okrgy tor (rys. 168). Kon
struktor samochodzika stojc we

wntrz koa. trzyma w rku bater<j

do ktrej jest przywizany podwj,
ny przewd elektryczny; z drugie
strony przewd jest przyczepiony d<!
boku samochodzika.
Sdziowie mierz stoperem cza
przejazdu, np. piciu okre toru
Zawody mona uczyni trudniejsze
rysujc tor owalny lub budujc
z tektury mae wzniesienia na torze.
Zbudujemy samochodzik, ktry
mona bez przesady nazwa n a j
prostszym samochodem, jaki w ogle
mona zbudowa. Na rys. 169a
przedstawiono widok samochodzika
zmontowanego, natomiast na rys.
169b przedstawiono ten sam samo
chodzik po zdjciu nadwozia.
Do budowy samochodzika s po
trzebne nastpujce materiay:
blaszka aluminiowa o wymia-

14. SAMOCHODY NA TORZE

WYCIGOWYM
Na sali gimnastycznej, na czystym
podwrku lub w duym pokoju mo
emy urzdzi prawdziw*e wycigi

136

Rys. 168. Tor wycigowy modeli samochodw* na uwizi

riU lli)X46X 130 mm,

-jm fiii r puszki po kon*
tcvd s Torach 8X86 mm,
- irr, fc&a gumowe o redni
cy*rjcrat\ cioto 30 mm (do naiyu * V f^ CSH),

c^ychy rowerowej,
zz anb ;ctU metalowego,
- ix elektryczny (w prb
i e aa aitosowano silnlczek
si.rj featrmre wyprowadc
ie *
jeli nic mamy
k . V> mona zastosowt rr : rlaortrorm osi napn?zntp*dku, bdzie naptaatffcjelao tylne kolo, pod
ra fct^fcto bdzie si obrae*
rozpoczynamy od
aytzci as? podwozia. Ram
a7d r : tuki aluminiowej
rs w| rublonu I (rys.
1TMfciat
powikszy
lbcr.: 11
I a oeksch 1q wiercimy
otrrtpriritcii osi ze szpryc b trir^ e c*d tylnej w y
cia? U ttsei do m etalu
otrzj 3
Stcuabnftu metalu lub
u ttr* zjr n ucinamy boki
n ?
ta |6 r z e wzdu
U- jeme?:* rodkowa c z
rar?
r^aa k s z t a t ko
rytu lyz* beki ramy p a s k i m i
klecar.pizj Je nadajc im
tx U r* a s) na rys. 170b,
ni cm Miare podwozie w
w i x :p ?t o d c i e n i u p r z e z
o tsz j x j i 3cizka s z p r y c h y

Rys. 169. Samochodzik no uwizi: a) gotowy model, b) widok podwozia po

zdjciu nadwozia

rusf-sr. 1 u ktf.ee s z p r y c h y
rJor Diak i Ib W wydcia
137

czci 16 wciskamy silnik 4 wraz z

poprzednio zmontowanymi kolami
tylnymi 5a i 56. Koa s osadzone
bezporednio na osi silnika.
Rozstawienie k tylnych wynosi
okoo 55 mm. W ystajce osie sllnlczka naley przeduy, jak pokazano
na rysunku w kole (170c). Na o jest
wcinita metalowa tulejka 7. Drugi
koniec tej tulejki naley wcisn w
odpowiednio rozwiercony otwr pia
sty koa 8.
W prbnym modelu tulejki 7 w y
konano z kocw metalowych du
gopisw. Tulejki mona rwnie w y
kona z prta metalowego lub z
cienkiej blaszki przez zwinicie i zalutowanie rurki.
W normalnym samochodzie m i
dzy silnikiem a koami jest wbudo
wana skrzynka przekadniowa, za
pomoc ktrej mona zmienia mo
ment napdowy na koach. W n a
szym rozwizaniu umieszczamy bez
porednio koa na osi silnika, wsku
tek czego uzyskuje si may moment
napdowy. Samochodzik nie pokona
duych wzniesie, natomiast bdzie
rozwija bardzo wielk prdko.
Do dolnej blaszki ramy podwozia
naley przy nitowa pasek 9 blaszki
z puszki po konserwach. Dwa prze
wody elektryczne z silnika s przy
czepione pod ram i oraz pod blasz
k 9, a nastpnie przywizane do
kocwki 9q za pomoc przylepca.
Na rys. 170d przedstawiono po
przeczny przekrj samochodzika.
Nadwozie JO, zwinite z brystolu,
jest w rodkowej czci zacinite
Rys. 170. Budowa podwozia samo
chodu wycigowego
138

A10

I
1

_i
1

//

i _1U

- r
i
1
1
1
\
//
\

Ryt. 172. Zasada zasilania elektrycznego samochodu

na to n e wycgow-ym

Rys. 171. Szablon wykroju nadwozia samochodu

kocami paska blaszki Jia i JJb.
Blaszka J1 jest wygita tak, aby d a
waa si wcisn W rodkow cz
ramy J. Sylwetk kierowcy, owiew
k kabiny, lusterko wsteczne, numer
startowy itp. wykonujemy wg w as
nej fantazji.
Na rys. 171 przedstawiono szablon
wykroju nadwozia z brystolu. Ry
sunek naley powikszy wg kratek
na siatce 1X1 cm. Krawdzie l i 2
sklejamy na zakadk po zwiniciu
przedniej czci w ksztacie owalne
go wlotu powietrza. Czci 3 i 4 s
zacinite blaszk l l a i JJb (rys.
170d).

Nadwozie mona rozwiza w do

wolny sposb, np. przez w ydcie ze
styropianu lub z innego tworzywa.
W wielu pastwach bardzo rozpo
wszechnion zabaw s elektrycznie
napdzane sam ochodziki jedce po
forze styko w ym . Ze wzgldu na to,
e Skadnice Harcerskie rozprowa
dziy znaczne iloci takich samocho
dzikw, zajmiemy si tylko omwie
niem zasad eksploatacji takiej za
baw ki
Zasad dziaania samochodzika
wyjaniono na rys. 172. W plastyko
wym torze 1 jest wycita pionowa
szczelina 2. Przednie koa samocho

dzika 3 s kierowane przez klocek-lizgacz 4. Klocek 4 , lizgajc si po

wewntrznych ciankach szczeliny 2.
nadaje kierunek Jazdy caemu samo
chodzikowi. Silnik elektryczny, kt
ry napdza koa tylne, jest poczo
ny elektrycznie z zablcrakami 5 i 6.
Te zaberaki to po prostu dwie spr
yste blaszki, ktre lizgaj si po
szynach 7 i i. Szyny 7 i I, do kt
rych jest doprowadzony prd elek
tryczny, s umocowane rwnolegle
do szczeliny 2 w torze J.
Na rys. 173 widzimy zewntrzny
wygld samochodzika elektrycznego
w wykonaniu fabrycznym.

139

Rys. 173. Miniaturowy elektryczny samochodzik wycigowy: a) widok z boku.

b) widok podwozia od strony dolnej
#

W celu konserwacji lub naprawy

m oina cay samochodzik rozoy
bez uszkodzenia i rozkrcania Ja
kichkolwiek czci. Posugujc si
maym paskim wkrtakiem, oddzie
lamy doln cz nadwozia 1 (rys.
174) od caego samochodu. Cz
dolna 1 z grn czci nadwozia 2
Jest poczona zatrzaskami Ja wsu
140

nitymi w obejmy 2a. W uchwytach

2b Jest osadzone zawieszenie k
przednich 3.
Zabieraki 4 s poczone przewo
dami z dawikami 5 i silnikiem 6.
Silnik 6 moina wysun z obudowry
7 po odczeniu klam ry 8. Koo z
bate 9 napdza koo zbate 10 wyci
nite na o k tylnych.

Silniczck elektryczny naley zasi

la prdem elektrycznym o napiciu
12 V. Oczywicie do zasilania nadaje
si tylko prd stay. Najwiksz
moc silnik rozwija przy prdkoci
obrotowej okoo 6300 obrotw na
minut.
Przekadni zbatej, to znaczy k
9 i JO, nic naley smarowa adnym
smarem, poniewa koa te s wyko
nane z tworzywa bardzo liskiego
(o maym wspczynniku tarcia).
Stalowa o silnlczka Jest uoyskowann w dwch oyskach lizgowych
wykonanych z mosidzu. oyska te.
po dokadnym oczyszczeniu pdzel
kiem, smarujemy niewielk iloci
oleju do maszyn do szycia. Bardzo
oszczdnie naley smarowa przed
nie oysko silnika, aby olej nic
przedosta si na szczotki kom uta
tora.
Uwaga: oysk ani silnlczka nie
wolno przemywa adnymi rozpusz
czalnikami. W przypadku wymiany
przewodw lub dawikw naley
wszystkie styki lutowa cyn.
Ukad kierowniczy i zawieszenie
k nie wymaga adnego sm arowa
nia, wszystkie czci powinny by
tylko starannie oczyszczone z pyu,
woskw' itp.
Gumowe kka tylne mona zdj
z osi tylnych przez pokrcenie i od
ciganie na boki. Jeeli w chwili
startu lub w czasie jazdy kka liz
gaj si. naley bienikom opon na
da odpowiedni chropowato przez
poprzeczne
pocieranie
papierem
ciernym.
W czasie skadania nadw*ozla na
ley sprawdzi, czy koki ustalajce

Rys. 174. Czci skadowe elektrycznego samochodzik (opis w tekcie)

waciwie osiadaj w odpowiednich
gniazdkach.
Blaszki zabierakw (czci 4 na
rys. 174) naley dogi w ten sposb,
oby pod ciarem nadwozia dokad
nie przylegay do szyn zasilajcych.
Powierzchnie stykowe zabierakw
oraz szyn nie mog by utlenione
i brudne. Naley Je lekko oszlifowa
drobnym papierem ciernym, a n a
stpnie lekko natrze wazelin tech

niczn (mona uy wazeliny kosme

tycznej).
Tor samochodzikw mona zasila
z transform atora sieciowego na na
picie 12 V, oczywicie z prostowni
kiem. Schemat po czert z zastoso
waniem baterii przedstawiono na
rys. 175a. Szyny I i 2 s poczone
przewodem z wycznikiem 3 i ogni
wami baterii 4.
Zmian prdkoci obrotowej silni

ka mona uzyska przez zastosowa

nie wielostykowcgo wcznika 5 (rys,
175b), wczajcego kolejno wysze
napicie szeregowo poczonych og
niw baterii 6.
W rozwizaniu fabrycznym prd
ko Jazdy samochodzikiem uzyskuje
si przez stopniowe wczanie oporu
drutowego I (rys. 176). Ruchomy
styk 2 jest przesuwany dwigni J.
Bardzo prosty, lecz ciekawy wycz141

nik 4, suy do natychmiastowego

zatrzymania silnika. W czasie jazdy
prd ze rda A pynie przez zw ar
te styki 5 l 6. przewd 7, silnik 8,
przewd 9, opr 2 z powrotem do
punktu zasilania B.
Po naciniciu przycisku 4 zostaje
przerwany ten obwd, lecz nastpuje
zwarcie stykw 6 i 20. Rozpdzony
silnik dziaa jak prdnica, a wic
zwarcie przewodw 7 i 9 powoduje
natychmiastowe zahamowanie sil
nika.
W jednym z telewizyjnych pro
gramw ZRB TO SAM demon
strowaem am atorskie wykonanie
samochodzikw i toru wycigowego.
Budow takiego samochodzika w y
janiono na rys. 177. Rama podwozia
2 jest zrobiona z listewki z drewna
bukowego. Pod listewk s przybite
poprzecznie dwa paski blaszki 2 i 3.
Sposb wygicia tych blaszek w yja
niono na rysunku po prawej stronie
u gry. Przez otwory w blaszkach 2
0

Rys. 175. Schemat elektryczny ukadu

zasilania torw samochodzika (regula
cja napiciem)

Rys. 176. Schemat oporowego regula

tora prdkoci samochodzika elektrycz
nego
142

i.

177. Konstrukcja samochodziki Jedcego po lorze szczelinowym

i 3 s przetknite poziomo osie k

4 i 5 zrobione z odcinkw szprychy
rowerowej.
Wiemy, e na zakrtach koo lewe
obraca si z inn prdkoci ni koo prawe. W prawdziwym samocho
dzie rnic obrotw k uzyskuje
my przez zastosowanie mechanizmu
rnicowego. W naszym modelu to
rozwizanie uprocimy. O koa ty l
ko z jednej strony jest na trw ae
wcinita w piast koa. Drugie koo
na tej samej osi obraca si swobod
nie, lecz aby nie spado, na kocu
osi wciskamy odcinek gumki z za
woru dtki rowerowej (lub odcinek
rurki izolacji zsunitej z przewo
du elektrycznego).
W czci tylnej do listewki 1 przy
krcamy sprysty pasek blaszki 6,
na ktrym Jest zawieszony silnik
elektryczny 7. Na o silnlczka jest
nasunita gumka I (z zaworu dtki
rowerowej). Ta gumka rolka I
jest przycinita bezporednio do
bienika Jednego koa tylnego, co
zupenie wystarcza do napdu cae
go samochodziki. Sposb docinicia
rolki f do koa naley ustali do
wiadczalnie.
Przed osi przedni, w listewk i
wkrcamy rub (MS), na ktrej jest
nasunity od dou odcinek cienkiej
rurki 9. Moe to by rurka z dugo
pisu. ruba i rurka 9, tworz ele
ment prowadzcy, ktry bdzie si
przesuwa w szczelinie toru 10.
Przez dwa otworki wywiercone w
przedniej czci listewki 1, przety
kamy pionowo koce przewodw od
silnika. Przewody naley zaklei
i unieruchomi w otworach listewki
143

przez w ciniecie klinw z zaostrzo

nej zapaki. Koce przewodw pod
listewk odginamy do tyu, a nastp
nie po usuniciu izolacji formujemy
drucikw
dwie mioteki /Ja
IIb. W ten sposb otrzymujemy
elastyczne zabicraki lizgajce si po
szynach toru JO.
Nadwozie samochodzik* zrobimy
z brystolu wedug orientacyjnego
szablonu 12. Przekroje na rysunku
wyjaniaj ksztat wygicia puda
nadwozia. Do tylnych krawdzi przy
klejamy dodatkowo ciank 13. Pud
o nadwozia naley oprzc na odpo
wiednio przycitych korkach, przy
klejonych do listewki 1.
Sposb wykonania toru wycigo
wego pokazano na rys. 178a. Aby
uatwi przechowywanie toru, zrobi
my gu jako skadany przegubowo
z trzech czci Ja, lb i Ic. Zawiasy 2
mona przybi od dou tak, aby boki
la i ic zaoyy sie pod spodem. Ca
y tor jest zrobiony z prostej i su
chej sklejki o gruboci 5 mm. Po do
kadnym wytrasowaniu, pi woso
w wycinamy szczelin 3 (rys, rtsb).
Szeroko szczeliny 3, w ktrej b
dzie sie przesuwa rolka samochodzika 4, nie powinna przekracza
4 mm. Po wyciciu szczeliny naley
wewntrzne jej cianki starannie
wygadzi i ewentualnie natrze
wiec w celu zmniejszenia tarcia.
Uwaga: w celu wycicia szczeliny
3 naley w czciach bocznych la
i Jc wykona dwa przecicia, aby
usun pasek sklejki; natomiast na
kady tor w czci rodkowej 1b w y
starczy tylko Jedno przecicie, a na144

Rys. 178. Budowa toru szczelinowego: a) widok z gry. b) przekrj toru

Rys. 179. Zasada budowy toru w ksztacie podwjnej semki"

tupnie rozcite pyty rozsuwamy

rwnolegle na odlego 4 mm.
Po wykonaniu wszystkich szczelin,
cay tor przyklejamy do drugiej
warstwy sklejki 5. ktra czy
wszystkie przycite czci. Zamiast
drugiej warstwy sklejki moina cz
ci toru przybi do poprzecznie pod
oonych listewek.
Szyny doprowadzajce prd do zabicrakw 6 i 7 samochodu zrobimy
z cienkiej blaszki przybijajc odpo
wiednio wycite listwy do sklejki.
Szyny doprowadzajce prd m oi
na zamiast z blaszek zrobi z folii
aluminiowej. (Folia aluminiowa Je>t
stosowana do celw gospodarstwa
domowego i moina j naby w skle
pach 1001 Drobiazgw**). Foli alu
miniow przyklejamy do drewna
stosujc rozrzedzony klej butapren.
Inne rozwizanie toru przedsta
wiono na rys. 170. Dwa kawaki
sklejki 1 i 2 s poczone na kraw
dzi 3 za pomoc zawiasw 4. Zalet
takiego ukadu jest jednakowa du
go torw 5 i 6, co zapewnia rwne
szanse uczestnikom wycigu. Wad
torw uoonych w semk Jest
skrzyowanie w czci rodkowej. Na
tym skrzyowaniu nic naklejamy
paskw folii doprowadzajcych prd
elektryczny, gdy samochody prze
jedaj punkt skrzyowania na
skutek dziaania siy bezwadnoci.
Za Jedn z regu tego wycigu nale
y przyj, e pojazd przybywajcy
z prawej strony korzysta z pierwszestwa przejazdu.

15. S A M O C H O D Z I K
Z PROGRAMOWANYM
MECHANIZMEM
STERUJCYM

wieka. Dziaanie pralki jest sterowan przez samoczynny mechanizm

programujcy.
W celu uzyskania dowiadcze jak
dziaa najprostszy mechanizm pro
gramujcy, zbudujemy model samo
chodzik. ktry bdzie mia z gry
ustalone, czyli zaprogramowane, kie
runki jazdy. Przez odpowiednie
przestawienie kokw w naszym
program atorze bdziemy mogli
zmieni i wyznaczy nowy program
jazdy samochodu.
Do budowy samochodzik musimy

W yciu codziennym spotykamy si

z urzdzeniami, ktre maj zapro
gramowan kolejno wykonywania
rnych czynnoci Midzy Innymi
takim ciekawym urzdzeniem Jest
pralka automatyczna. Wiemy, e
pralka wykonuje kilkanacie r
nych czynnoci bez ingerencji czo

>

1 1 .>

..^

Rys. 180. Widok podwozia samochodzik z programowanym mechanizmem

sterujcym : a) widok z boku, b) widok z gry
13 l . u b l m a j s t e r k o w a

145

przygotowa nastpujce materiay

i czci: miniaturowy silnik elek
tryczny do napdu zabawek, desecz
k z drewna liciastego o gruboci
okoo 0 mm, cztery kka o rednicy
okoo 58 mm. kawaki blaszek i drut
stalowy lub dwie szprychy rowe
rowe.

130 '
*

W deseczce podwozia 1 wywierci

my prostopadle otwory do osadzenia
zwrotnic k przednich oraz osadze
nia gwrodzi 6 i 7. Na osi-gwoidzlu 5
osadzimy programator 8. Jest to
krtek drewniany napdzany przez
fum k-recepturk 9 zaoon na osi
k tylnych Ja.

146

: '

Widok zmontowanego podwozia

samochodu przedstawiono na rys.
180. Podwozie jest zrobione z de
seczki J. na ktrej s osadzone
zwrotnice k przednich 2 oraz oi
k tylnych 3. Silnlczck 4 jest nie
ruchomo przymocowany do deseczki
podstawy J. Na osi silniczka 4 jest
nasunita gumka 4a (z zaworu dtki
rowerowej), tworzca rolk napdo
w. Ta rolka napdowa jest w spob samoczynny dociskana do obrzeopony koa tylnego. Zwrmy
uwag na pewien szczeg widoczny
na rys. 180a. O k tylnych Ja jest
zawieszona w zaczepach z blaszki S
z pewnym niewielkim pionowym lu
zem. W wyniku tego luzu koo tylne
Jest stale dociskane do rolki napdo
wej 4a.

W czasie Jazdy krek 8 obraca

*i powoli, a osadzone na nim koki
! q naciskaj dwigni-listewk JO,
Powodujc jej ktowe przestawienie.
Przednia cz dwigni lOo przesuwa

Rys. 181. Czci skadowe podwozia samochodu

listewk 1J. ta natomiast skrca na

boki zwrotnice k przednich.
Gumka 12 skrca koa w kierunku
powrotnym.
W drewnianym krku 8 mona
wywierci wiksz liczb pionowych
otworkw do osadzania w rnych
punktach kokw 8a. Przez odpo
wiednie ustawienie kokw 8a moe
my zaprogramowa kierunki Jazdy
samochodu. Moe on np. jedzi po
torzc w ksztacie semki, kwadratu,
trjkta itp.
Na dole rys. 180b podano skal,
ktra umoliwi obliczenie rzeczywi
stych wymiarw czci.
Na rysunku 18la podano orienta
cyjne wymiary deseczki podwozia J.
K rek-program ator skleimy z
trzech kek wycitych ze sklejki
modelarskiej. Kka 2a i 2c mog
by bardzo cienkie (np. gruboci
1,5 mm), natomiast kko rodkowe
26 wycinamy pieczk wosow ze
sklejki modelarskiej o gruboci oko
o 6 mm. Gotowy krek osadzimy
na osi-gwodziu 3 (rys. 1811>).
O k tylnych 4 Jest zawieszona
w zaczcpach-haczykach 5 i 6 przybi
tych do tylnej cianki deseczki 1.
Jeeli samochd skrca lub Jedzie
po uku, to koa lewe pokonuj dro
g o innej dugoci ni koa prawe.
Z tej te przyczyny w adnym samo
chodzie koa nie s poczone jedn
wspln osi. W naszym samocho
dzie tylko koo tylne prawe 7 jest
trwale poczone z osi 4. Natomiast
koo tylne lewe 8 obraca si luzem
na osL O 4 moemy zrobi z drutu
o gruboci okoo 4 mm lub z odcin
ka szprychy motocyklowej.
10*

Rys. 182. Szablon budowy kartonowego nadwozia samochodu

Koa przednie 9 s osadzone na
zwrotnicach JO wygitych z drutu
0 gruboci 2 mm. Przednie dwignie
zwrotnic s poczone listewk po
przeczn JJ. Grn cz drutu
zwrotnicy (rys. 181c) wyginamy
paskimi kleszczami ju po w suni
ciu zwrotnicy w otwr deseczki I.
Podkadki JOa i Ob zmniejszaj
opory tarcia przy obracaniu si
1 skrcaniu k.
Po wyregulowaniu mechanizmw
i sprawdzeniu dziaania podwozia,
zbudujemy nadwozie samochodzika.
Z twardego kartonu wycinamy
cianki wedug szablonu na rys. 182.
Pudo nadwozia sklejamy klejem
wikolcm. a od spodu w'klcjamy szyb
ki z przejrzystej folii. Pudo nadw o
zia powinno by odejmowane od
podwozia.
W dotychczasowym opisie pomi
nito sposb umocowania baterii za
silajcej silnik elektryczny, co uza

lenimy od rodzaju zastosowanej ba

terii. Na rys. 183 przedstawiono Je
den ze sposobw wbudowania ba
terii paskiej. Rysunek przedstawia
poprzeczny przekrj samochodu nad
krkiem mechanizmu program a
tora.
Szeroki pasek sprystej blaszki J
obejm uje z dwch stron obrzee de-

Rys. 183. Poprzeczny przekrj samo

chodu

147

cczkl podwozia 2. Przy nitowany lub

przylutowony drugi pasek blaszki J
mn boczne kortcc zagite w ten spo
sb, aby utrzymywa wstawione
nadwozie 4. Bateryjka 5 Jest przy
mocowana gumk do blaszki J.
Dodatkowo pod deseczk podwozia
przymocujemy may wcznik prdu
silnika.

16. A U T O T R E N E R
PRZYRZD DO NA U K I
JAZDY S A M O C H O D E M
Kt z nas nie marzy o tym, aby
usi zo kierownic, patrze przed
siebie na przesuwajc si drog
i prowadzi prawdziwy samochd.
Jak to? powiedzielimy: przesuwa
jc si drog", a przcciet w rzeczy
wistoci to samochd przesuwa si
wzgldem drogi. A wanie w m a
ym, stoow ym aut ot renerze rucho
ma droga przesuwa si pod samo
chodem. Samochd Jest tylko kiero
wany w praw lub lew stron, w
zalenoci od ycze kierowcy. Na
takim przyrzdzie do nauki jazdy
mona nauczy si pewmych odru
chw podobnych do czynnoci praw
dziwego kierowcy podczas prow a
dzenia samochodu.
Oglny widok autotrenera przed
stawiono na rys. 184. May model sa
mochodu Jest przesuwany na boki,
zalenie od ruchw kierownicy.
Przed samochodem przesuwa si ru
choma droga namalowana na pt
nie. Pas ptna, zszyty w ksztacie
mankietu, przesuwa si na dwch
poprzecznych watkach drewnianych,

148

Rys. 185. Czci skadowe autotrenera

z ktrych Jeden Jest napdzany sil
nikiem elektrycznym.
A oto na rys. 185 przedstawiono
ten sam autotrener rozmontowany
na poszczeglne czci. Podstawa i

przyrzdu Jest wykonana w' kszta

cie ramki z listewek i paskw pyty
pilniowej. We wspornikach 2 s
uoiyskowanc: w'aek napdowy 2
i waek naprajcy 4. Na wakach

przekuwa si zszyta, szeroka tama

pcienna 5. No tej tamie jest n a
malowana droga. Mechanizm kie
rowniczy skada si z dwch szpulek
6 i 7. Do grnej szpulki 7 jest przy
b ite koo kierownicy wycite ze
sklejki. Silniczek S pochodzi od n a
padu zabawek mechanicznych. Jeden
r przewodw czcych silnik z ba
teri 9 ma wbudowany wycznik
przyciskowy 10.
Wymiary poszczeglnych czci
podano na rys. 186. Budow przyrz
du najlepiej rozpocz od wykona
nia ramki-podstawy.
Do dwch listewek bocznych 1 i 2
s przybite od spodu dwa paski py
ty pilniowej lub sklejki 3 i 4. P ro
stoktny kawaek pyty lub sklejki 3
powinien by do sztywny, ponie
wa tworzy on tylne zamknicie
ram ki-podstawy; natomiast pasek
pyty lub sklejki 4 mole by bardzo
wski, gdyt przednia cz ramki
jest wzmocniona przez przybicie ta
blicy rozdzielczej 5. Tablica rozdziel
cza wycita ze sklejki gruboci 6 mm
ma w ydte otwory do wbudowania
wau kierownicy i wycznika silni- ka. Tablica rozdzielcza jest oklejona
papierem ptnowanym lub malowa
na emali nitrocelulozow.
Na tablicy rozdzielczej mona na
malowa lub naklei rne wskani
ki. jak np. licznik szybkoci, am pe
romierz itp. Po prawej stronie za ta
blic rozdzielz jest przybity pasek
blaszki tworzcy uchwyt do zamo
cowania baterii elektrycznej.
Po zbudowaniu ramki-podstawy,
od strony wewntrznej przybija s
wycite z blachy wsporniki wakw.

Rys. 186. Budowa ramy i ukadu napdowego autotrenera

149

Waek tylny 6 Je*t uoy skowany wc

wspornikach 7 l 8. Wsporniki waka
powinny by lekko spryste, co
uatwi wyjmowanie waka w czasie
nasuwania ruchomej drogi*'. Waek
przedni 9 Jest uoiyskowany wahllwie, dzidki czemu uzyskuje si rw
nomierne nnprcnlc ptna rucho
mej drogi. Oba wsporniki JO wnika
przedniego wychylaj si w pasz
czy nle listewek bocznych. Kady
wspornik jest przybity do listewki
tylko jednym gwodziem JJ. Dolna
cz wspornika JO jest zagita pod
ktem prostym do rodka i na t
cz 2 jest zaczepiona gumka JJ.
Gumka naciga wspornik, a ten
przesuwa waek 9 w stron tablicy
rozdzielczej i napra ptno. Si,
z jak nacigana jest gumka JJ,
ustala si dowiadczalnie przez prze
kadanie gumki na gwodziki 14.
Waki napdowe powinny by
idealnie okrge. Waki najlepiej
wykona z Iwardego drewna lub i
tekturow ej rutki. rednica katdego
waka wynosi okoo 13 mm.
Po prbnym ustawieniu wakw*
naley je opasa sznurkiem i wymie
rzy cakowit dugo ptna ru
chomej drogi. Najlepiej zastosowa
do sztywne ptno harcerskie lub
cienki b rezen t Zszycie zoonych
kraw dzi ptna nolcly wykona
staran n ie tzw. szwem dwustronnym.
Po zszyciu, farbam i plakatowymi
m aluje si na ptnie drog z zakr
tam i, przecznicami, przejazdem przez
tor kolejowy itp. Poniewa droga
tworzy lini zamknit, naley prze
widzie
przed
rysowaniem
Jej
ksztat, aby pocztek" spotka si
150

z jej kocem". Obok drogi mona

przyklei wycite z brystolu mae
znaki drogowe.
Mechanizm i ukad kierowniczy
skada si z dwch szpulek J5 i 26
poczonych wakiem J7. Nylonowa
ni (yka) J8 jest owinita trzy razy
dookoa szpulki J5, a nastpnie prze
cignita przez rowki rolek J9 i 20.
Zwizane koce nici s zaczepione
do maego modelu samochodu 2J.
Pionowe osi rolek J9 i 20 najlepiej
wykona z odcitych kawakw
szprychy rowerowej.
Ze wzgldu na znaczn prdko
obrotow waka wirnika silniczka
naley zbudowa przekadni zwal
niajc. Jedno pene, okrne prze
sunicie ruchomej drogi nic powin
no trwa krcej ni 89 J.
Jeeli nie dysponujemy odpowied
ni wielostopniow przekadni z
bat. mona zbudowa prost Jednostopniow przekadni ciern. Na osi
silnika 22 jest nasunity kawaek
gumki (z zaworu dtki rowerowej).

Gumka Jest przycinita do koa n a

pdzanego 2J. Koo to, wycite z py
ty pilniowej, Jest przybite do w a
ka 6. rednic koa dobiera si za
lenie od prdkoci obrotowej sil
nika.
Silnik 22 Jest przykrcony do b la
szki 24 zamocowanej wahliwic na
listewce bocznej J i pod wasnym
ciarem dociska wasn o do koa
napdzanego.
Na tablicy rozdzielczej mona
wbudowa dodatkowo dwigni
zmiany biegw. Przesunicie tej
dwigni (25 na rysunku u dou) po
woduje wczenie lub wy czenie
dodatkowego oporu 26, wskutek cze
go uzyskuje si dwie prdkoci ob
rotowe silnika i szybkoci ruchomej
drogi.
Cay przyrzd mona ulepszy
przez zastosowanie np. kilku bie
gw, dobudowanie sygnau dwi
kowego, dobudowanie szyby nad ta
blic rozdzielcz itp.
Wzr" drogi, Jej rozjazdy, skrzy-

- t

Hys. 187. Schemat aulotrenera i ukadem piciu wakw prowadzcych

tam drogi

owania. luki tp powinien by mo

liwie bardzo rnorodny. Aby prze
duy tam drogi bez nadmiernego
wyduania caego autolrenera. mo
na zastosowa pi wakw prow a
dzcych. Schemat takiego ukadu w
widoku z boku przedstawiono na
rys 187. Tama drogi I tworzy jedno
lity (zamknity) obwd wraz z cz
ci doln la. Od strony tylnej jest
wbudowany waek nai>dowy 2 oraz
dolny waek naprajcy J. Od stro
ny przedniej s wbudowane trzy
waki 4. 5 i 6
Waek 2 mona napdza poprzez
przekadni limakow 7 i silnik
elektryczny 8. (Jest to podobna prze
kadnia limakowa, jak zastosowa
no do napdu mechanicznej a
by").
Zalenie od moliwoci m ateriao
wych rnona autotrener znacznie
uproci. Zamiast stosowania silnika
i instalacji elektrycznej, mona w a
ek napdza rcznie. W tym przy
padku o jednego waka jest prze
duona i wygita w ksztacie maej
korby.

W urzdzeniu zastosujemy rower

bez k. lecz z kompletnym urzdze
niem napdowym, acuchem. przcrzutk itp. W opisanym modelu (rys.
188) zastosowano rower dla doro
sych, lecz moe to by rwnie ro
wer modzieowy lub dziecinny.
acuch rowerowy jest przeoony
do przodu i napdza waki rucho
mej drogi" (rys. 189).
Z tylnej piasty ..poyczamy" mae
kko zbate. Kko takie mona

ewentualnie kupi dodatkowo w

sklepie rowerowym. Rama podstawy
Jest zbita z listewek drewnianych
gruboci okoo 20 mm i szerokoci
okoo 50 mm. Listwy pionowe J (rys.
190) tworz prostoktn ram z li
stwami poprzecznymi 2. W czci
rodkowej, od strony wewntrznej,
jest przybita poprzeczka J zestawio
na z dw*6ch listew*. W czci tylnej
lbtw*a 4 tworzy podparcie dw*ch
pionowych listi w* 5 i C. Rozstawienie

17. JAK J E D Z I R O W E R E M
W POKOJU
Jazda rowerem jest nie tylko wielk
przyjemnoci, ale i doskona za
praw sportow Jeeli mrz i deszcz
uniemoliwiaj jazd po bobku,
mona rowerem jedzi w pokoju
lub no strychu. To wiczenie sporto
we poczymy z przyjemnoci kie
rowania modelu autolrenera.

Rys. 188. Trener do jazdy row*erem w pokoju

151

Rys. 189. Przekadnia acuchowa napdza ruchom drog

pionowych listew 5 i 6 odpowiada
szerokoci rozstawienia tylnych w i
deek ramy rowerowej. Aby kozio
ek, na ktrym jest zawieszona r a
ma roweru, nie przechyla si na bo
ki, naley od strony tylnej przybi
ukonie dwie listwy 7 i 8. Listwy
9 i 10 przybite do listwy II, tworz
gwne podparcie ramy roweru. Po
szczeglne poczenia listew* mona
wzmocni przez przybicie trjktw
sklejki lub obicie blaszk, np. z pu
szek po konserwach.
Rama roweru Jest zawieszona w*
punktach oznaczonych na rysunku
literam i T i P. ruba lub gruby prt
przetknity w punkcie T. przechodzi
przez tyln czi ramy roweru w*
miejscu, gdzie normalnie Jest przctknita o tylnej piasty. Na listwach
w punkcie P opiera si obudowa
piasty pedaw*. Wysoko pooenia
punktu P naley ustali tak. aby
przew it midzy pedaami w najni

152

szym pooeniu a podog wynosi

okoo 40 mm. Natomiast wysoko
punktu T ustalamy dowiadczalnie:
ram a row*eru nie Jest ustawiona po
ziomo, lecz pochylona w* przedniej
czci ku doowi. Jest to konieczne
ze wzgldu na konieczno uzyskanla prawidowych ruchw kierowa
nego roweru, ktry skrca bdzie
najlepiej wtedy, Jeeli o obrotu klcrow*nicy bdzie prawie prostopada
do powierzchni ruchomej drogi.
W celu zapewnienia wygodnej pozy
cji kolarzowi, naley obniy siode
ko i wysun moliwie wysoko kierowmic.
acuch rowerowy 12 napdza
mae kko zbate 13. Kko to jest
przymocowane do waka drew niane
go 14. W opisanym modelu przymo
cowano kko do waka przez przy
szycie. co zupenie spenio swoje
zadanie. W drewnianym waku, po
bokach koa zbatego przewiercono

prostopadle po dwa otwory. Cienki,

mocny sznurek przewlekamy przez
te otw*ory i przez podune otwory
w kole zbatym, aby tworzy szpry
chy 2 araocow*ujce koo (patrz rysu
nek w kole). Kko mona przymo
cowa w* dowolny sposb. Ruchoma
droga 15 jest zawieszona na w a
kach 16 i 17 i uszyta w ksztacie
m ankietu z szarego ptna harcer
skiego. Na ptnie bia farb p la
katow malujemy drog z rozwidleniami, skrzyowaniem, torem kolejo
wym itp. Obok drogi mona przy
szy wycite z brystolu mae supki
zc znakami drogowymi.
Wszystkie (trzy) w*akl maj jed
nakow rednic okoo 22 mm.
W koce wakw s wbite gwodzi
ki lub odcinki szprychy rowerowej
tworzce osie w*aka. Te osie s wsu
nite w pionow*e blaszki przybite od
wewntrznej strony listew I. Blaszki
18 s nieruchome, blaszki 19 nato
miast przykrcone tylko jednym
wkrtem s odcigane przez gum
k 20, naprajc w ten sposb silnie
ptno ruchomej drogi.
Waek 17 ma po bokach przybite
kka 21 zapobiegajce zsuwaniu si
ptna. Waek 14 ma na kocach wyplowane rowki, w ktrych Jest zao
ona gumka (wycita ze starej dtki)
napdzajca waek 16. Naley zwr
ci uwag na pewien szczeg: po
niewa ptno ruchomej drogi musi
si przesuwa w kierunku do kola
rza, waek 16 musi obraca si w*
kierunku przeciwnym do kierunku
obrotw waka 16. Uzyskujemy to
przez skrzyowanie zaoonej gum
ki 22.

Model samochodu jest przywiza

ny krtkim odcinkiem mocnej nici
do drutu 23. Drut ten jest wbity w
klocek drewniany 24 wcinity m i
dzy kocwki przednich wideek ro
weru 25.
Wykonanie trenera rowerowego
nic jest kosztowne, a zastosowa
m otna rower dowolnych rozmiarw.
Do przyrzdu mona podczy szyb
kociomierz oraz licznik przejecha
nych kilometrw.

Rys. 190. Budowa podstawy roweru

i m echanizm u napdzajcego rucho
m drog

18. M O D E L E D O
DOWIADCZE
FIZYCZNYCH

200

<p (*> }f

M
1Li.
4

ri
KL-,
K*,.
K
IJ

*X

SM

I\
i
i L *

jJ r

xZ

191

> " '

L
'J3N

i,n

We wasnym zakresie, podczas zaba

wy i budowania zabawek, moemy
przeprowadzi dziesitki rnych
ciekawych dowiadcze fizycznych.
Wnioski z obserwacji i dowiadcze
fizycznych przydaj si nie tylko
podczas prac konstrukcyjnych, ale
czsto w tyciu codziennym.
Oto na przykad chcemy przesu
n cik szaf, a nie wystarcza
nam siy na pokonanie tarcia. Po
podsuniciu pod kad z ng szafy
szmaty zwilonej wod zmniejszymy
tarcie 1 atw iej przesuniemy szaf.
Ustawiajc rega lub malujc cia
ny mieszkania chcemy dokadnie
wyznaczy poziom lub pooenie po
ziomej linii. Zauwaymy atwo, e
woda w dwch naczyniach poczo
nych utrzym uje si zawsze na Jed
nakowym poziomic. Moemy po
czy plastykow rurk 1 (rys. 191)
dwie przejrzyste rurki 2 i 3. Po n a
penieniu wod jej poziom w obu
153

Rys. 191. Zasada jednakowego po

ziomu wody w naczyniach poczo
nych
9

Rys. 192. Nurek w butelce

rurkach bdzie si utrzymywa do
kadnie na jednakowej wysokoci
wzdu linii A B. Przeprowadzajc
eksperymenty stwierdzimy, e po
ziom wody w rurkach Jest zawsze
jednakowy, bez wzgldu na ksztat
i uoenie rurki czcej oraz nieza
lenie nd pionowego przesuwania
rurek bocznych.
W ykorzystujc zjawiska fizyczne,
moemy zbudowa miniaturowego
robota-nurka. Nurek taki wstawiony
do wody w butelce bdzie na komend'* spywa na dno butelki lub
wypywa na powierzchni. Wycina
154

my klocek z drewna brzoiowcgo

<rys. 192) o wymiarach: wysoko
14 mm, szeroko 8 mm i gru
bo 6 mrn. W bocznych i dolnej
ciance klocka nakuwamy niewiel
kie otworki, w ktre naley wcisn
druciki stanowice rce i nogi. Rce
naley zrobi z cienkiego drutu (np.
radiowy montaowy), natomiast no
gi z drutu ze spinaczy biurowych.
Uwaga: nogi naley zrobi dusze
i dopiero w momencie prb zanu
rzania dowiadczalnie obcina. No
gi z drutu su do waciwego ob
cienia klocka. Gotowy nurek wo
ony do wody w szklance powinien
pywa na powierzchni, lecz klocek
moe wystawa nad powierzchni
wody nie wicej ni 1.5 mm. Ewen
tualne
wywaenie
wykonujemy
przez obcinanie lub przeduenie
drutu ng.
Najlepiej do nurkowania nadaje
si butelka po mleku. Butelk wy
peniamy cakowicie wod i w kada
my nurka. Przyciskajc lustro wody
wewntrzn stron doni, zwiksza
my cinienie w butelce i nurek opu

ci si na dno. Po zdjciu doni n u

rek wypynie do gry.
Jeli nurek zbyt silnie nasiknie
wod i przestanie dziaa, w ystar
czy wyj go i wysuszy przed na
stpn prb.
Znajomo niektrych zjawisk fi
zycznych oszczdzi nain kopotw
i niespodzianek. Dlaczego po wlaniu
wrzcej wody do szklanki szko na
gle pka? Przyczyn jest nage roz
szerzanie si szka pod wpywem
tem peratury. Jeli rozgrzane nagle
dno szklanki rozszerzy si bardziej
ni cianki boczne, to szklanka pk
nie.
Pod wpywem tem peratury rozsze
rza si nie tylko szko, ale wszystkie
materiay. Zrobimy we wasnym za
kresie prostu przyrzd m ierzcy li
nio
rozszerzalnoi prta m eta lo
wego pod w p yw em tem peratury.

Do deseczki podstawy j (rys. 193)

przykleimy i przybijemy dwa klocki
drewniane 2 i J. W poziomym otwo
rze wywierconym w klocku J osa
dzimy prt metalowy 4. Moe to by
prosty odcinek drutu o gruboci oko-

R y s. 193. P r o s ty p r z y r z d d o d o w ia d c z e o lin io w e j r o z s z e r z a ln o c i m e ta li

lo 4 mm. Kocwka prta 4 z lewej

strony powinna lekko sprynowa,
tak aby opieraa si na klocku 2.
Pomidzy klocek 2 a kocwk p r
ta 4 wciskamy ig. do ktrej Jest
przyklejona pionowa strzaka 6
z kartonu. Na przedniej ciance
klocka 2 przyczepimy pinezkami ta r
cz skali 7 wycit z brystolu. Po
wstawieniu dwch wieczek prt 4
nagrzew a si i wydua. Lewy ko
niec prta 4 naciskajc na ig obra
ca j. co jest widoczne na skali
przyrzdu.
Po zgaszeniu wieczek i ochodze
niu prta wskazwka skali wraca
samoczynnie w pierwotne pooenie.
O tym dowiadczeniu przypom nij
my podczas
jazdy pocigiem.
Wanie koa wagonu stukaj na
przerwach" pomidzy szynami ko
lejowymi. Tc przerwy s konieczne,
aby rozgrzane na socu szyny mo
gy si swobodnie wydua.
Kada podr pocigiem, samocho
dem lub samolotem jest okazj do
ciekawych obserwacji fizycznych.
Interesuj nas podre kosmiczne,
lecz i technika dnia codziennego jest
bardzo ciekawa.
Zainteresowanie sprawami ksi
yca i kosmosu nie moe si ograni
cza wycznic do spraw technicz
nych. Aby zrozumie problemy lo
tw kosmicznych, musimy oczywi
cie zna podstawy astronomii. B ar
dzo ciekawe s takie zjawiska, jak
zamienie ksiyca lub zamienie
soca. Proponuj wic zbudowa
uproszczony model u ka d u planetar
nego. Jeli sprezentujemy go szkole.

Rys. IM. Budowa uproszczonego ukadu planetarnego

155

posuy za pomoc naukow w gabi

necie fizyki.
Budow modelu wyjaniono na
rys. IW. Z grubej deski wycinamy
kwadratow podstaw J. Na tej pod
stawie przyklejamy klocek 2. Z
irzech ki wycitych zc sklejki zbi
jamy duy krek 3. Zewntrzne
krki 3a i 3c mona wyci z pyty
pilniowej, natomiast rodkowy k r
ek 3b naley zrobi z grubej sklej
ki. Po dokadnym, ccntrycznym
przybiciu krka J do klocka 2, w
rodku krka 3 wiercimy pionowy
otwr, w ktry wbijemy duy
gwd z obcitym ebkiem 4 (za
miast gwodzia mona wbi np. prt
stalowy o rednicy 5 mm i dugoci
100 mm). Na gwodziu 4 Jest osadzo
ny obrotowo klocek 5 z twardego
drewna. Na rys. IWa wyjaniono
budow modelu widzianego z boku,
a na rys. IWb budow modelu
widzianego z gry.
Do klocka 5 przybijamy dug li
stewk 6 o przekroju prostoktnym.
Z praw ej strony listewkami 6 Jest
przybity wspornik 7 wygity z bla
chy. Przez otwory tego wspornika
Jest przetknity pionowo odcinek
szprychy rowerowej JO. Na dolnej
sklepanej czci szprychy 8 jest wci
nity may krek 9 wy piowany
z okrgego klocka. Silnie napro
ny cienki sznurek JO obejmuje wo
koo duy krek 3 i may krek 9.
Na grnej czci szprychy 8 osadza
my Ziemi II. Moe to by piecz
ka pingpongowa lub miniaturowy
globus, ktry kupimy w sklepie p a
pierniczym. Pod Ziemi na drucie 8
Jest nasunity may klocek drew nia
156

ny 12, w ktry z boku Jest wbity

cienki drucik. Na kocu tego druci
ka Jest zawieszony Ksiyc 13 zro
biony z ziarnka grochu.
W rodku dokadnie nad prtem 4
zawieszamy arwk (Soce) 14.
Oprawk arwki zamocujemy do
paska blaszki 15, ktry Jest przybity
do klocka 5. W kocu listwy 6 gum
kami przyczepiamy bateryjk 6 za
silajc arwk.
Ksiyc musimy obraca rcznie,
natomiast dzie i noc na Ziemi po
wstaje w chwili obiegania Ziemi do
okoa Soca, co uzyskujemy przez
obracanie listwy 6 dookoa osi 4.
Doskonale mona obserwowa za
mienie" Soca i Ksiyca, prow a
dzc dowiadczenia w cakowicie za
ciemnionym pokoju. Sprbujcie wy
jani, dlaczego na naszym uprosz
czonym modelu nigdy nie bdzie na
Ziemi zmiany pr roku; nie bdzie
ani zimy, ani lata. Dlaczego?

Cz III

Usprawnienia
i porady praktyczne
1. NAJPROSTSZE PKI NA
ZABAWKI I MODELE
W kadym domu zabawki l modele
powinny by ustawione w okrelo
nym miejscu. Do tego celu najlepiej
zbudowa prost w wykonaniu pk
skadan, ktrej widok przedstawio
no na ryj. 195.
Pi kawakw lakierowanej pyty
piiiniowc) Jest zawieszonych no czte

11 l.ubl majsterkowa

rech sznurkach. Gruby sznurek (tzw.

dekoracyjny mona naby w skle
pach pasmanterii) Jest przewleczony
przez otworki nawiercone w naro
nikach pyty pilniowej. Po przewle
czeniu przez otworek sznurek pod
pyt Jest zawizany w zwyky wze
ustalajcy pooenie poszczeglnej
pki. Poszczeglne wzy mona za
bezpieczy przed rozwizaniem przez
pomalowanie klejem celuloidowym
lub nasczenie lakierem do paznokci.

W czci grnej sznury s przewle

czone przez dwa kka metalowe (na
klubze), ktre s zaczepione na h a
czykach w cianie.
Kada pka Jest wykonana z py
ty pilniowej lub sklejki o nastpu
jcych wymiarach: grubo 5 mm,
dugo. 300 mm, szeroko 210
mm.
Wymiary pki moemy zmieni,
dostosowujc Je do wasnych po
trzeb.
Inaczej jest zrobiona skadano
plka na zabaw ki przedstawiona na
ryj. 196 Prostoktne deseczki z
drewna sosnowego lub wierkowe
go 2 s przyklc;onc i przybite do
Jednolitego paska kolorowej krajkl
owickiej 2 i 3. U gry obydwa ko
ce krajki zakadamy w ksztacie tr j
ktnej zakadki 4. Wierzchoki tr j
ktw s przyszyte do zaczepw 5
wygitych z odcinka szprychy rowe
rowej. (Zaczepy 5 mona rwmlei
zrobi z metalowych kek na klu
cze).
Boczne krawdzie poszczeglnych
pek smarujemy klejem, a na
stpnie tkanin 7 przybijamy taplcersklmi gwodzikami ozdobnymi 9.
Boczne krawdzi? deseczek sma
rujemy klejem do oszczdnie, aby
klej nie przescza si przez tkanin.
Opisane pki nic nadaj si do
ustaw*iania przedmiotw* ciszych,
np. ksiek. Plka na ksiki powin
na by wytrzymaa oraz solidnie
przyczepiona do ciany.
Ustalenie wymiarw pki rozpo
czynamy od pomiaru szerokoci ksi
ek. Zwykle ustalamy szeroko p
ki na okoo 18 centymetrw*, a po*

157

Rys. 106. Skadana, wiszca pka z deseczek

i krajkl

R y s. 197. P k a n a k s i k i
1 58

zioma deska pki mole mie d u

go okoo 50 centymetrw.
Budow pki wyjania rys. 107.
Do bocznych krawdzi poziomej d e
seczki J przykleimy dwie deseczki
pionowe 2 i J.
W celu wzmocnienia poczenia
z kadej strony wkrcimy po trzy
dugie w krty do drewna J. Naley
najpierw prbnie skrci deseczki
boczne z deseczk poziom, nastp
nie rozkrci i krawdzie posm aro
wa klejem (wikolem). Skadajc po
nownie posmarowane klejem k raw
dzie, szybko do oporu wkrcamy
wkrty
2.
Oczywicie pierwsze
prbne skrcenie polega na cz
ciowym wkrceniu wkrtw, np.
tylko do poowy dugoci wkrtw.
Dopiero po zoeniu wraz z klejem,
wkrty wkrcamy silnie do oporu.
Aby by wkrtw zagbiy sie w
drewnie, naley przed montaem
wyobi stokowe otworki w po
wierzchni drewna.
Do tylnej krawdzi deseczki po
ziomej przykrcimy cienkimi w kr
tami wieszaki 4. Wieszaki takie mo
na naby w sklepach 1001 Drobiaz
gw lub te wyci z grubej blaszki.
Gotow' pk mona pomalowa
zwyk farb emulsyjn. Aby uzy
ska adn powierzchnie naley po
wyschniciu farby cao oszlifowa
drobnoziarnistym papierem cier
nym. a nastpnie pk pomalowa
po raz wrtry.

2. JAK PAKOWA PACZKI

I JAK ZROBI PUDEKA BEZ
SKLEJANIA

Bardzo czsto musimy owija papie

rem rne foremne przedmioty lub
pudeka. Owijane pudeko J (rys.
198a) ukadamy poprzecznie na a r
kuszu papieru 2. Zastosowany papier
powinien mie szeroko wiksz od
dugoci pudeka o podwjna wyso

ko pudeka. Jedn krawd papie

ru naley zagi w ksztacie wskiej
zakadki 2a (rys. 198b). Najpierw za
kadamy silnie nacigajc p a
pier od strony bez zakadki, a na
stpnie pudeko naley owin p a
pierem z krawdzi 2a. Przytrzym u
jc naoone warstwy zawijamy p a
pier od stron bocznych w taki sposb,
jak pokazuj strzaki na kolejnych
schematach przedstawionych na rys.
198c, d. e.
Sposb owijania paczki sznurkiem

przedstawiono na rysunku IW. N aj

pierw na kocu sznurka zawijamy
..PCtl** I (rys. 199a>. przez ktr
przecigamy drugi koniec sznurka.
Tak przygotowan ptl zakadamy
na paczk silnie zacigajc sznurek
(rys. 199b). Rwnolegle do pierwsze
go opasania, drug cz paczki owi
jamy drug ptl (rys. 199c). Teraz
obracamy paczk, aby od strony dol
nej przecign sznurek (rys. lWd).
Ponownie przewTacamy paczk, aby
od strony wierzchniej zakoczy

159

owizywanie (rys. 199c) i otrzyma

gotow paczk (rys. 199f).
Sposb zawizywania ptli" ns
kocu sznura mole nam si przydaj
i przy innych okazjach, np. podczas
montau namiotu. Jak zawizywa
ptl wyjaniaj poszczeglne fazy
przedstawione na rys. 200a, b, c, d.
Proste opakowanie moemy zesta
wi z dwch nasunitych (Jedno na
drugie) pudeek z kartonu. Takie pu
deka mona zrobi w ogle bez
sklejania, a Jedynie przez odpowied
nie skadanie kawaka kartonu.
cianki kartonu l (rys. 201a) zagi
namy wzdu czterech rwnolegych
linii. Wzdu linii 2 (rys. 201b) zagi
namy do gry", wzdu linii J
..w d".
Nastpnie naley zoy karton w
sposb oznaczony strzakami na rys.
194c, ustaw iajc krawdzie 4 i 5 pro
stopadle do powierzchni stou. Nadal
krawdzie 4 i 5 (rys. 201d) utrzym u
jemy pionowo, aby zaoy cztcr>
podwjne naroniki 6. Dopiero teraz
krawdzie 4 i 5 (rys. 201e) rozchyla
my i wygadzamy poziomo. W kada
my palce w szczelin midzy kraw
dziami 4 i 5, aby otworzy pudeko,
jak zaznaczono strzakami na rys.
20lf. Gotowe pudeko (rys. 20lg) n a
ley Jeszcze uformowa przez p o p ra
wienie zaamania jego dolnych k ra
wdzi.

Rys. 200. Jak wykona ptl ze sznurka

a

3 .WIESZAK NA DROBNE
PRZEDMIOTY W KUCH N I
A

Ry*- 201. Sposb zbudowania pudelka bez sklejania

Gdzie klucz do piwnicy? Kto bra

noyczki? Gdzie szczotka do ubra?
Przecie tutaj leaa przed chwil
yka do butw?!
Zwaszcza przy wikszej liczbie
czonkw rodziny, takie pytania nie
nale do rzadkoci. Drobne, co
dziennie uywane przedmioty s
jakby zoliwe i gdzie po prostu
chowaj si.
Mona temu zaradzi przez wy
znaczenie odpowiedniego miejsca na
kady drobinzg. Najlepiej wszystko
powiesi na cianie, ale wbijanie tak
duej liczby haczykw w cian by
oby niezbyt estetyczne. W cian,
w odpowiednio wybranym miejscu,
wbijemy tylko dwa mae gwodziki,
na ktrych zawiesi si specjalny
wieszak (rys. 202).
W kawaku lakierowanej pyty
pilniowej I s w grnych naroni
kach wycite dwa otwory 2 do za
wieszania pyty na cianie (rys.
202a).
Dwa rzdy maych haczykw 3,
umocowanych na pycie pilniowej,
su do zawieszenia wszystkich do
mowych drobiazgw. Nie warto ku
powa specjalnych gotowych haczy
kw, lecz po prostu wykona je
z gwodzi.
W pycie pilniowej wierci si sze
reg maych otworkw, a nastpnie
od tylnej strony pyty w te otworki
wbija si mae gwodziki dugoci
ok. 30 mm (rys. 202b). rednica
otworu nawierconego w pycie po161

b)

c)

d)

H>i. 202. Wieszak na drobne przedmioty domowe

winna by o 1/3 mniejsza ni red
nica gwodzia.
Po cakowitym wbiciu gwodzia
naley zagi go od strony przedniej,
jak pokazano r.a rys. 202c.
Gwodzik-haczyk mona pomalo
wa kolorowym lakierem nitrocelu
lozowym lub te obcign kolorow
rurk igelitow (rys. 202d). Jeeli
rurka igelitowa trudno przesuwa si
w miejscu .gicia gwodziu, naley
rurk rozgrza w gorcej w'odzie, a
dopiero pniej nacign j na
gwodzik.
Poniewa szczotka do ubrab nic
ma haczyka, naley w boczn k ra
wd szczotki wbi drucik wygity
w ksztacie odwTconej litery U".
Pyt pilniow mona oczywicie
wyci w dowolnie ozdobnym kszta
cie. np. w postaci szerokiego licia,
serca itp.

162

4. JAK DRUKOWA
EKSLIBRISY DO
OZNACZENIA KSIEK
W DOMOWEJ BIBLIOTECE
Wszystkie ksiki w naszej domowej
bibliotece najlepiej oznaczy przez
wklejenie specjalnie wydrukowane
go ekslibrisu. Po acinie ex librls*
znaczy z ksiek", a wic napis EX
LIBRIS Jana Kowalskiego" oznacza
Ze zbioru ksiek Jana Kowalskie
go".
Ekslibris moe by ozdobiony lu
dowym motywem rysunkowym lub
te moe wyobraa oglne zamio
wania i zainteresowania waciciela
ksiki. Niektrzy wrykonuj eksli
brisy w ksztacie sylwetki samocho
du lub samolotu. Kto interesuje si
np. biologi lub przyrod, moe eks
libris wykona w ksztacie piknego
Ucia klonu.
Wykonanie samej piecztki eks
librisu rozpoczyna si od przygoto
wania rysunku. Naley tylko zwrci
uwag na to. e litery na piecztce

musz by odwrcone; np. litera ..B

na piecztce ma brzuszki po lewe;
stronie, a dopiero po odciniciu na
papierze po prawej stronie. Wy
konanie takiego odwrconego rysun
ku nie jest trudne; po prostu nor
malny rysunek wykonuje si pod
kadajc pod papier kalk. Kalka
jest odwTcona stron farbujc do
gry i w ten sposb na drugiej stro
nie kartki z projektem rysunku po
wstaje odbitka odwrconego napisu.
Odwrcony rysunek przenosimy
na kawaek linoleum. Odcinek lino
leum 1 (rys. 203) jest przyklejony
klejem stolarskim do klocka drew
nianego 2. Dodatkowo pytk lino
leum mona przybi maymi gwo
dzikami J.
Nastpnie z kawaka blaszki sta
lowej wyginamy korytko 4 Mona

Rys. 203. Wycinanie wzorw i n a

pisw' w pytce linoleum

tu zastosowa rwnie obamany

i odwrcony koniec zwykej stalw
ki do pisania atramentem.
Przednia krawd korytka wygi
tego w ksztacie litery V" Jest za
ostrzona. Korytko suy do obienia
t wycinania wzorw na powierzchni
linoleum (mona zastosowa tworzy
wo z pytek podogowych z PCW lub
Innego podobnego tworzywa). K oryt
ko obice i jest umocowane przez
wsunicie go w drewnian obsad
k 5.
Nacinanie linii prostych na pytce
linoleum mona rwnie wykony
wa dobrze zaostrzonym scyzory
kiem. Ju w czasie wycinania i rze
bienia obrazka i napisu, naley
sprawdza staranno pracy. np.
przez ogldanie w lustrze.
Na golow piecztk nakadamy
cienk warstewk farby drukarskiej.
W tym celu przygotowujemy waek,
ktrym naoymy farb tylko na
wystajc grn powierzchni pie
cztki
Waek 6 (rys. 204) to okrgy pa
tyk lub owek, ktry oklejamy jed
n warstw poloplastu 7. Niewielk
iloi gstej farby drukarskiej naka-

Rys. 200. Ekslibris autora odcinity z matrycy wyrzebionej w pytce lino

leum

163

damy na pytk szklan S, a nastp

nie rozprowadzamy farb, przesuwa
jc waek poprzecznie 1 wzdunie,
jak to wskazuj strzaki. Ujmujc
waek za jego koce, przyciskamy
nasmarowan cz rodkow do po
wierzchni piecztki 9 (rys. 205)
sprawdzajc rwnoczenie czy caa
piecztka zostaa dokadnie pokryta
farb. Po odoeniu waka, do po*
wierzchni piecztki przykadamy
kartk szorstkiego papieru JO (rys.
205), ktr od gry przyciskamy
kostk introligatorsk, kawakiem
listewki lub rczk starej szczotecz
ki do zbw. W czasie przyciskania
kostk przesuwamy od rodka ku
krawdziom piecztki. Po zdjciu
kartki z odcinitym drukiem naley
wysuszy farb, rozkadajc eksli
brisy na socu lub w ciepym m iej
scu. Jeeli chcemy uzyska odbitki
ekslibrisu w kolorach, wwczas m u
simy wykona osobn piecztk do
kadego koloru.
Po wyschniciu farby obcinamy
krawdzie kartki i gotowy ekslibris
wklejamy na wewntrznej stronie
okadki ksiki.
Na rys. 205 przedstawiono dwie
odbitki ekslibrisu autora. Matryc
tych odbitek wycito ze zwykego
linoleum.

Arkusze ksiki s jakby segmenta

mi zestawionymi z kartek, ktre s
razem poczone na grzbiecie. Zwy
kle w ksice szesnacie stron, czyli
osem kartek, jest zoonych w jeden
arkusz. Poszczeglne arkusze ksiki
s przez drukarnie numerowane.
Tak np. na stronic 17 u dou znaj
dziemy cyfr 2 oznaczajc pocztek
drugiego arkusza; na stronie 33. 49
td. kolejne cyfry oznaczaj kolejne
numery arkuszy.
Niektre ksiki szkolne maj
grzbiet czony za pomoc druto
wych klamer. Klamra I (rys. 207a)
przechodzi prostopadle przez grzbiet
2, czc razem wszystkie arkusze 3.
Przy takich ksikach stosuje si
najczciej kartonow e okadki, ktre
ulegaj szybkiemu zniszczeniu.

Kartonow okadk mona zerwa

z grzbietu ksiki, a resztki kleju
zdrapa z grzbietu po lekkim zwile
niu wod. Now okadk zrobimy
dokadnie wedug wzoru starej
okadki 1 w ten sam sposb przyklei
my do grzbietu ksiki. Jeeli
grzbiety arkuszy s podarte, naley
je wyprostowa, oczyci, a nastp
nie oklei cienk tkanin. Pasek
tkaniny 4 (rys. 207b) przyklejamy
rozrzedzonym klejem stolarskim lub
dobrym klejem do papieru, np. ..gu
m arabsk'*.
T r icalsz opraw ksi ki zrobimy
z tektury, sklejajc oddzielnie okad
k. ktr po wysuszeniu naklejamy
na ksik. Okadk zestawimy z
trzech prostoktw' tektury (rys.
207c). Zalenie od gruboci grzbie-

5. JAK ODWIEA
I NAPRAWIA ZN ISZCZO N E
KSIKI
Technik napraicy starych ksiek
dostosujemy do rodzaju oprawy
i sposobu czenia arkuszy ksiki
164

Itj v 20"i. Jnk zrobi nowe okadki starej ksiki

Rys. 203. Sklejanie okadki

ksiki

tu 5 ksiki wyginamy z tektury

..korytko*' 6. Przed zagiciem naley
Unie zaamania naci lekko scyzo
rykiem od strony zewntrznej. N a
stpnie przygotowujemy z tektury
okadk wierzchni 7 oraz doln 8.
Okadka moe od strony bocznej wy
stawa poza kartki ksiki o okoo
2 milimetry (czci 7a 1 3<s).
Tak przygotowane trzy czci tek
tury przyklejamy na arkusz papieru
lub ptna introligatorskiego J (rys.
208a). Zastosowany arkusz papieru
(lub ptna) powinien z kadej stro
ny wystawa na okoo 25 milime
trw.
W czasie sklejania nie naley kle
jem smarowa tektury, lecz papier.

Najlepiej zastosowa biay klej biu

rowy (rolinny), ktry rozprowadzi
my na papierze za pomoc szerokie
go, sztywnego pdzla; naley zwr
ci uwag na to. aby dokadnie rw
nolegle byy przyklejone kawaki
tektury. Najpierw przyklejamy cz
ci boczne 2 i J, a po wyschniciu
cz rodkow 4. Przy oklejaniu
papierem moe si zdarzy, e pa
pier popka po zwiniciu korytka 4.
Aby temu zapobiec, mona papier I
okleja na Ju wygitym korytku 4
(rys. 208b).
Po odpowiednim obciciu bokw,
krawdzie papieru 1 smarujemy kle
jem i zawijamy na tektur (rys.
208b). Na wewntrznych stronach
okadki wklejamy dodatkowo odpo
wiednio przycite kartki papieru 5
6 (rys. 208c).

Rys. 209, Rne sposoby wykonania

kadek ksiki

165

Boczne czci okadek powinny si

lekko, przegubowo odchyla wzgl
dem krawdzi korytka 1 (rys. 209a).
W tym celu oklejany papier naley
wcisn w szczelin midzy kraw
dziami tektury l i 2. Rowek J w y
ciskamy za pomoc kostki introliga
torskiej lub celuloidowej linijki.
Gotow okadk przyklejamy do
grzbietu ksiki w ten sposb, aby
przyklejone byy tylko czci la i 16
(rys. 209a).
Inaczej wykonamy okadk ksi
ki, w ktrej s zszywane poszczegl
ne arkusze. Okadka Jest rwnie ze
stawiona z trzech kawakw tektury,
lecz korytko 4 (rys. 209b) ma ksztat
pkolisty i nie obejmuje po bokach
grzbietu ksiki 5. Szczeliny 4a i 4
s wiksze, co moemy stwierdzi
ogldajc inne fabrycznie opraw io
ne ksiki.
Wewntrzn stron korytka 4 wyklcjamy cienkim ptnem S. K oryt
ko 4 nie jest w ogle przyklejane do
grzbietu ksiki. Wierzchni okad
k 7 przyklejamy do pierwszej k art
ki pierwszego arkusza, natomiast
okadk 6 przyklejamy do ostatniej
kartki ostatniego arkusza.
Niektre ksiki maj prosty
grzbiet, jak na rys. 209c. K artka 9
jest przyklejona do grzbietu S.
Jeeli na nowo zszywamy arkusze
ksiki, to naley naoy dodatko
wo, na pierwszy i ostatni arkusz,
kartki przeznaczone do przyklejenia
do okadki.
Jeeli ksika ma zniszczony
grzbiet i uszkodzone nici czce po
szczeglne arkusze, naley ca
ksik rozdzieli (rozpru), a n a

166

Rys. 210. Sposb zszywania poszczeglnych arkuszy ksiki

stpnie naprawi grzbiety arkuszy.
Jednolitym kawakiem podwjnie
zoonej nici zszywamy grzbiety a r
kuszy. Sposb przecigania nici wy
janiono na rys 210. Zszyte arkusze
zaciskamy midzy dwiema deseczka
mi i grzbiet oklejamy gaz lub cien
k tkanin. Po wyschniciu kleju
zszyte arkusze wklejamy do oddziel
nie zrobionej okadki.

6. W IE C Z N E KALENDARZE
Przygotowrujc dla rodzicw prezent
z okazji wit, naley pamita o
tym, e najmilszym prezentem Jest
przedmiot wykonany wasnorcznie.
Moe to by np. oprawa owietlenio
wa (lampa), ktrej budow opisano
w' nastpnym rozdziale, a moe by
may, lecz starannie wykonany i po
mysowo pomalowany wieczny" k a
lendarz na biurko.
Zasada dziaania kalendarza jest
pro-.ta: trzy kka wycite z brystou
z wyrysowanymi cyframi i napisami.

obracamy rk. a w okienku przed

niej cianki jest widoczna nastawio
na data oraz nazwa dnia tygodnia.
Korpus kalendarza wycity we
dug wymiarw podanych na rys.
211 mona wykona z brystoiu lub
cienkiej tektury. cianka przednia J
ma w ycite dwa okienka: grne na
nazwy dni tygodnia i rodkowe na
cyfry dni miesica. cianka tylna 2
Jest zoona wraz ze ciank przed
ni w zdu poziomej linii przeryw a
nej.
cianka tylna 2 ma zagite do tyu
pod k te m prostym dwa skrzyda
boczne 3 i 4. Te skrzyda tworz
podprki kalendarza.
Pom idzy ciank przedni J a
ciank ty ln 2 s wsunite trzy k
ka w y c i te z brystoiu. Osie kek tc
zwyke szpilki 5 przechodzce ni*
wylot p rz e z ciank przedni, kko
i cia n k tyln. Od strony tylnej na
szpilki s wcinite korki 6.
P e w n e j starannoci wymaga w y
k o n an ie i rozmieszczenie kek z cy
fram i i napisam i. Kade kko ma

 ^
1

<k

1
11

X
S\1

A*
*

i
^

75

'

\x /

____

Ryt. 211. Kartonowy wieczny kalendarz

rednice dokadnie 59 mm. Kko
lewe 7 ma narysowane tylko cyfry
od Jeden do trzech, poniewa w ska
zuje dziesitki dni miesica. Kko
prawe 5 naley podzieli dokadnie
na dziesi wycinkw i narysowa
cyfry od zera do dziewiciu. Kko *
Jest nasunite w rodku na kko 7
na odlego okoo 3 mm. Kko
rodkowe 9 Jest podzielone na sie
dem wycinkw i ma wyrysowane
nazwy wszystkich dni tygodnia.
Wykoczenie kalendarza polega na
adnym ozdobieniu cianki przedniej
kolorowym rysunkiem.

Kalendarz mona jeszcze poszerzy

przez dodanie kek np. z nazwami
miesicy lub cyframi roku.
Inny kalendarz mona zrobi z
trzech drewnianych klockw. Na
jednym klocku umiecimy nazwy dni
tygodnia, a na dwch pozostaych
nakleimy cyfry dni miesica. Trzy
klocki s woone do poziomej pod
stawki (Jak na rys. 212a).
Kady z klockw ma ksztat regu
larnego szecianu. Na szeciu cian
kach musimy umieci siedem dni
tygodnia; przysonimy wiec pierwszy
klocek, tak aby na kadej jego cian

ce mona byo umieci dwa napisy.

Cyfry dni miesica zajmuj nato
miast ca powierzchnie cianki
szecianu.
Przednia cianka podstawki jest
wyzsza u dou. wskutek czego klocki
s ustawione ukonie, co wyjanio
no na rys. 212b, przedstawiajcym
kalendarz w widoku z boku.
Podstawka klockw skada sle z
trzech czci, ktre przed zmonto
waniem przedstawiono na rysunku
perspektywicznym (rys. 212c). Dolna
cze podstawki jest zrobiona z li
stewki drewnianej, a do niej s przy
klejone lub przybite czci przednia
i tylna, wycite z cienkiej sklejki
lub tektury.
Na przedniej ciance podstawki
moemy wykona ozdobny napis:
..Rok 1980*.
Na rys. 212 d przedstawiono przy
kad rozmieszczenia dni tygodnia na
czterech podzielonych polach jedne
go klocka.
Na rys. 212e, f wyjaniono sposb
rozmieszczenia liczb dni miesica.
Cyfry od pierwszego do dziewi
tego zestawione bd tak. Jak na
wskanikach elektronicznych: tzn.
zero jeden'*, zero dwa** lid.
Cyfra sze po obrceniu bdzie
dziewitk.
Bardzo pomysowo jest wykonany
kalendarz z napisami i cyframi na
ruchomych tamach. Na rys. 213a
przedstawiono widok kalendarza z
boku. na rys. 213b z przodu, na
rys. 213c z gry, a na rys. 213d
od strony tylnej.
Napisy i cyfry s narysowane pi
sakiem na jedwabnej wstce. Ta167

M W

zs

1
02 w
3
4

7 0
1

BQj

8
O

fiJHfiS
UltU

Rys. 212. Kalendarz z trzech kostek drewnianych

d)a

n .

-I
[L S
cO
no
"U
B OHTTAl - 1

-2 4

ma dni tygodnia i. t.. wstka weru>

k-)ici M mm. natomiast dn: mieM*. a
M narysowane nn tamie -zor.jk. i,,
30 mm. Przez otwory w grnej ;
no) ciance pud.dk , przetkm;.
cztery prty wykonane
'drinkw
szprych rowerowych. Wewntrz pu
doku midzy prtami J j v przew|J#
si tam* 5 z cyframi, a midzy pfr.
tarni 6 i 7 tama S. Koce tain
> przyklejone poloplastem <i., prc.
tw. co umoliwia przewijanie taimy
w obu kierunkach. Tamy s prztloon przez pionowe gadkie) uczci,
ny wycite w przednie) ciance pudelka.
Najpierw naley na tamie (wst
ce) wykona napisy i nnrytowncyfry. Po zwiniciu taimy naley
ustali punkty przeknicia prtOw*
zc szprych.
Pionowe p*docmc prtw jo-t
ustalone prze/. nasunicie odcinkw
gumek z zaworu dtki rowerowej.
Grne gumki tworz pokrta do
przewijania tam i nastawianiu ka
lendarza.
Na rys. 2H podano wymiary wvkroju pudelka na obudow kalen
darza. Poszczeglne krawdzie zagi
namy wzdu linii przerywanych

7. PODSTAWKI POD GORCE

NACZYNIA I PKA
Z PASKW METALOWYCH

Xe)
Rys. 213. Budowa kalendar.a . ruchomymi tamami
168

Jeeli w* czasie prasowania gorce

elazko przewrci si lub zsunie, wy
starczy chwilo nieuwagi. aby po
wsta poar. Warto wic zbudowa
wygodn podsfcirk, ktra a b c i pi-

24

---------- 7S

czy st przed dziaaniem wysokiej

temperatury. Jednym ze zych prze
wodnikw ciepa Jest powietrze. Naj
praktyczniej bdzie wic zbudowa
tak podstawk, przy utyciu ktrej
warstwa powietrza oddzieli st od
elazka
Bardzo prosta w budowie, a rw
noczenie oryginaln podifau-k u
k.tztncje k trier u motnn wykona t
drutu stalowego (rys. 215). Zalenie
od twardoci i sprystoci stosuje
IV

L u b i m f t ' t r r k o * l

^ -

my drut o gruboci okoo 1.5 mm.

Wykonanie caej podstawki polega
tylko na wyginaniu drutu, bez luto
wania. nitowania lub spawania Pra
c rozpoczynamy od wygicia omiu
jednnkowych czci wedug rys. 216.
Zawsze, ilekro tak sam cz
mamy zamiar wykona w wielu
egzemplarzach, naley wykona od
powiedni form. W tym przypadku
forma do wyginania drutu jest bar
dzo prosta. Na kawaku klocka /

(rys. 2.5) jest pi /Lity okrgy wa

ek .2 o rednicy okoo 15 mm. I>wa
gwodzie wbite w przedni cz
klocka okrelaj ksztat zwijanego
iutu. Drut J nawijamy najpierw po
lewej stronie prta 2, nastpnie do
okoa dwch gwotdzi i nastpnie po
prawej stronie klocka W tylnej cz
ci na klocku l s narysowane dwie
strzaki oznaczajce miejsce obcicia
drutu. Po zdjciu drutu z formy na
ley Jeszcze zagi koce do rodka
(patrz rysunek) oraz zwin mae
ptle na kocu Kocowe ptle
wszystkich omiu czci skrcamy
razem na kku 4 z drutu.
Krawdzie podstawki zamocowuJemy przez wcinicie dwch duych
k z drutu. Koo wewntrzne 6
i kolo zewntrzne 5 *-i wcinite cd
spodu podstawki
Z uwag na to. ze ca podstawk
zrobimy bez lutowania lun nitowa
nia. obo koa z drutu 5 i 6 poczy
my na haczyk", co wyjania rys 217.
Kocwki k wyginamy okrgymi
kleszczami w* ksztat jak najmniej
szego haczyka. Nastpnie czci J i 2
zaczepiamy wzajemnie, silnie zacis
kamy zakiepujemy. Jak czci Ja
I 2a.

Bardzo adne podstawki pod e

lazko lub pod gorce naczynia mo
na zrobi z paskw' blachy elaznej
(stalowej). Takie metalowe paski s
uywane do upakowania skrzy, a
mona Je znale na podwrkach
sklepw.
Mona rwnie przyci paski me
talowe o szerokoci okoo 124-18 mm.
Posugujc l okrgymi kleszczami,
zwijamy z paskw r*ne fantazyjne
169

Ryj. 216. Sposb wyginania czci i widok gotowej podstawki po^

naczynia
1 70

cc

ksztaty i wzory. Dla przykadu na

rys. 218 przedstawiono podstawk
pod elazko do prasowania zrobion
z czterech esw' i ramki obwodo
wej. Wszystkie czci s poczone
bez nitowania i bez lutowania Za
sad czenia stykajcych si blanek
wyjania rys. 219.
Z wszych paskw blaszki wyci
namy paskimi kleszczami klamry l
i 2 (rys. 219a). Po prbnym zaoeniu
i dopasowaniu czci, na stykajce
si blas7.ki nakadamy klamry (ry>.
219b). Najpierw* klamry maj ksztat
litery U i cile obejmuj boki zo
onych czci 3 i 4. Nastpnie, rw
nomiernie z obydwch stron, silni*
zaginamy 1 zaciskamy kocwki
klamry Jak na rys. 219c.
Projektujc we wasnym zakrede
budow rnych domowych sprz
tw z paskw' blaszki, uwzgldniamy
waciw* liczb punktw styku cz
ci, ktre bdziemy czy klamrami
zaciskowymi. Podstawka pod gorce
naczynia, przedstawiona na rys. 220
jest poczona za pomoc dwunastu
klamer. Rwmie koow'a opaska na
obrzeu nie jest nitowana, lecz za
czepiona na zakadk, co wyjania
rys. 221. (Dla przejrzystoci rysunku
specjalnie pogrubiono krawd bocz
n paska blaszki; w rzeczywistoci
poczenie na zakadk jest bardzo
paskie).
Ustalajc dugo blaszki 1 (rys.
221a) musimy uwzgldni naddatek
na wykonanie dw'ch haczykw za
kadki 2. Dopasowujemy dwa Jed
nakowe haczyki Jak na rys. 22Ib
Nastpnie naley zaczepi Je jak na
rys. 221c. a nastpnie lekko zacisn

a)

Rys. 221. Kolejne tu xy czenia Kocwek ko

ka r p.vkn blaszki

Rys. 222. Pka z pyty pilniowej ze wspornikami

z paskw blaszki
172

i zaklcpa. Po uoieniu lekko zaci

nitej zakadki 3 (rys. 221d) na ko
wadle 4, motkiem 5 formujemy zagnlecenlc zapobiegajce wysuwaniu
si zakadki. Od wewntrznej strony
mona dodatkowo punktakiem 6 wy
toczy niewielkie zagbienie.
Z paskw blaszki (np. aluminio
wej) czonych za pomoc klamer
zaciskowych moemy rwmle zrobi
inne przedmioty, np. mae pki (rys.
222). Pas pyty pilniowej, pytka ze
szka lub z tworzywa sztucznego J
(rys. 223) jest wsunita w poziom
szczelin wspornika 2,
Wszystkie czci s czone za po
moc klam er J. Grne zaczepy p
ki 4 wyginamy z drutu, zakadajc
je pod blaszki jeszcze przed zamon
towaniem caoci wspornika.

8. D O M O W A I N S T A L A C J A
ALARMOWA
PRZECIW PO A RO W A
^ _____ X

Straty wyrzdzane przez poary s

tak znaczne, e nic naley zaniecha
adnego, nawet pozornie najbardziej
bahego, sposobu zapobiegania im.
Kady poar powstaje zawsze z m a
ego pomyczka. Chodzi wanie o to.
aby zawczasu w*ykry pocztek po
aru. poniewa wtedy znacznie a
twiej mona ogie zlikwidowa.
W kadym domu s miejsca szcze
glnie niebezpieczne ze wzgldu na
moliwoci powstania poaru. Na
przykad strych lub zabudowania
gospodarcze, zwaszcza w nocy, po
zostaj bez kontroli gospodarza.
Zbudujemy wic najprostsz in sta
lacj

alarm ow

przeciwpoarow,

ktra dzwonkiem bdzie sygnalizo

wa o kadym przypadku podwy
szenia tem peratury powietrza. W po
mieszczeniu lub miejscu, ktre chce
my chroni, wbudujemy topikow y
uycznik przeciw poarow y. Najlepiej
taki wcznik zamocowa wysoko na
cianie lub pod sufitem. Budow sa
moczynnie dziaajcego wcznika
wyjaniono no rys. 224.
Do listewki 1 s przybite dw*a sty
ki metalowa 2 3. Do tych stykw
jest wczony obwd dzwonka elek
trycznego 4 i baterii 5. Dzwonek nie
dzwoni, poniewa sprynujcy styk
3 jest odcignity przez sznurek 6.
Sznurek Jest przywizany do kaw a
ka kartonu 7. Ten karton Jest przy
klejony kropl parafiny (stopionej
v)icczki) lub wosku do kartonu 9.

/ { o ,; C3
/

B A T E R IA

Rys. 224. Najprostszy sygnalizator przeciwpoarowy

Sznurek 9 Jest zaczepiony na gwo
dziu 10.
Z chwil powstania poaru roz
grzane gorce powietrze i promie
niowanie ognia spowoduje stopienie
kropli parafiny, ktr s sklejone
kaw*ak kartonu 7 l S. Kartony roz
sun si, a sprynujcy styk 3 ze
wrze si ze stykiem 2 i wczy d zw o
nek elektryczn y, ktry Jest umiesz
czony wf pokoju mieszkalnym. Insta
lacj mona rwnie przyczy do
normalnego dzwonka przy drzwiach
wejciowych, a wcdy dzwonek spe
nia podwjne zadanie.

Liczba deseczek z topikowym

wcznikiem prxeciw'poarowym nic
Jest ograniczona, gdy Jeden dzwo
nek moe mie kilkanacie wczni
kw' poczonych rwnolegle. Rwnlc jeden sznurek odcigajcy styk
alarmowy moe by przedzielony
kilkoma sklejonymi kartonam i-topikam. Sposb sklejenia kartonw' na
ley ustali dowiadczalnie. Instala
cja moe dziaa ju w momencie
podgrzania kartonw-topkw do
tem peratury okoo 50*C.
Zamiast dzwonkw* elektrycznych
moemy w' obwd instalacji alarrno-

Rys. 225. Budowa brzczyka zasilanego bateryjk clrktryczn

173

t n r
4

0 Ib b b

Ryg. 226. Schcmn* sygnalizatora wbudowanego wewntrz metalowego pu

deka po palcie do butw
wej wczy wasnorcznie zbudo
wane brzczyki sygnalizacyjne. Jak
zbudowa prosty brzczyk sygnali
zacyjny wyjaniono na rys. 225. Pa
sek blaszki stalowej 1 wyginamy w
ksztacie litery U**. Na szpulce z
kartonu 2 Jc4 nawinitych okoo
250 zw'oJw izolowanego drutu mie
dzianego o rednicy okoo 0,3 mm.
Kotwica 3 jest zwinita rwnie z
blaszki stalowej. Odpowiednie w y
gicie styku i blaszki 4 ustalamy do
wiadczalnie. Podkadka tekturowa 5
oraz nasunity na iruh odcinek ru r
ki igelitowej izoluj styk 4 od pod
stawy I.

Cay* brzczyk mona wbudowa

we wntmi pudeka po kremle kos
metycznym.
W metalowym pudeku po pacie
do butw* mona wbudowa inny
brzczyk sygnalizacyjny. W rodku
dna pudeka J (rys 226) jest przy
mocowany rdze 2. Rdze mona
zrobi ze ruby, na ktr nasuwamy
dwie podkadki J. a midzy nimi
zwinity w ksztacie spirali pasek
stalowej blaszki Jeden koniec uzwo
je cewki 2 jest przylutowany do
174

dna pudeka, a drugi poprzez rurk

Izolacyjn 4 wprowadzony do przy
cisku 5. Prd elektryczny z baterii 6
pynie przez Izolowan podkadkami
rub 7 na stalow blaszk S. Oby
dwa styki 9 i 10 zrobimy z maych
nitw miedzianych. Sposb wygicia
blaszki 8 naley ustali dowiadczal
nie. Uderzanie stykw wywouje
drgania pokrywki 11. Opisany brz
czyk po starannym wykonaniu wrytwarza sygna podobny do sygnaw
motocyklowych.

9. SIATKI NA ZAKUPY
Najprostsz tatk do przenoszenia
zakupw (siatk na zakupy'*) lub do
przenoszenia p iki zrobimy z Jedne
go kawaka folii igelitow*ej. Do w y
konania siatki przedstawionej na
rys. 227 nic potrzeba w ogle nitw,
nici, kleju itp. materiaw. M ateria
em potrzebnym do wykonania ska
danej siatki jest skaj (sztuczna sk
ra), gruba folia igelitowa, cienka
skrka lub naw*ct cerata. W tym
przypadku zasadnicza praca polega

na odpowiednim nacinaniu m ateria

u. Zanim przystpimy do w ykona
nia siatki, wyprbujemy technik
nacinania na kawaku tworzywa. Po
dokadnym wytrasowaniu rw noleg
ych linii, ostrym scyzorykiem w y
konujemy nacicia wedug kresek na
rys. 228. Odlego pomidzy ssied
nimi liniami naci wynosi okoo
4 do 5 milimetrw (wymiar A).
Odlego pomidzy naciciami
(czyli wymiar B) wynosi 7 do 14 mm.
Natomiast dugo kadego nacicia
(wymiar O wynosi okoo 32 m ili
metry.
Jeli po wy konaniu wszystkich na
ci rozcigamy tworzywo, to otrzy
mamy siatk pokazan na rys. 229.
W celu praktycznego sprawdzenia
projektu siatk zrobimy najpierw*
z grubego papieru. Po wyprbowa
niu rysunek przenosimy na kawaek
skaju lub skrki 1 dokadnie wyko
nujemy wszystkie nacicia. Siatk
mona wyci w ksztacie regularne*
go koa wg rys. 230a lub wg wzoru
na rys. 230b. Skrajne paski powinny
by szersze i wycite w ksztacie
uchwytw.
Uchwyty do siatek moemy zrobi
z drutu, oplatajc drut kolorowym
sznurem. Kady umie zaplata w ar
kocz z trzech pasm lub sznurkw.
Znacznie adniejszy jest jednak
splot wykonany z czterech sznur
kw. Jeeli zagosujemy ozdobne
sznury, mona wykona gruby, wy
godny uchwyt. Taki uchwyt stosuje
si w torbie, w walizce, w siatce na
zakupy itp.
Jeeli zamiast sznurka splot wyko
namy z kolorowych igelitowych ru-

Ry*. 228. Za adn nacinania siatki

Hy 5. 227. Siatka na zakupy zrobiona z Jednego kawaka tworzywa lub skry

rek, otrzymamy gruby, elastyczny i
przyjemny w dotkniciu waek. Wy
konywanie splotu jest w rzeczywistoci bardzo atwe, lecz naley opa
nowa pewn okrelon kolejno
wykonywania poszczeglnych frag
mentw' splotu wg ry*. 231.
1. Dwa sznurki skadamy r.a krzy
w poowic ich dugoci. Sznurki po
winny by do dugie, poniewa wy
koczony splot bdzie kilkakrotnie
krtszy (rys. 23la).
2. Przekadamy sznurki kolejno w
lewo, tj. w kierunku przeciwnym do
ruchu wskazwek zegara (rys. 231b).

3. Czwrarty sznurek przewlekamy

pod pierwsz ptl, jak pokazano
strzak na rys. 231c.
4. Zacigamy mocno sznurki, dzi
ki czemu otrzymuje si pierwszy
splot (rys. 23Id). Nastpnie przeka
damy kolejno sznurki tak samo jak
poprzednio, tylko w kierunku zgod
nym z ruchem wskazwek zegara
(w prawo). W ten sposb po zacig
niciu powsta drugi splot. Nastpne
sploty wykonuje si w ten sam spo
sb, pamitajc o tym, e sznurki
zakadamy raz w lew, a raz w p ra
w stron, jak na rys. 23le Widok

zaplecionego
gotowego
uchwytu
przedstawiono na rys. 231f.
Przed wykonaniem pierwszego
splotu mona na jeden ze sznurkw
nacign metalowe kko *<np. na
klucze). Drugi koniec uchwytu mo
na wykoczy nacigajc kko w
podobny sposb. Uchwyt wie si
przez przecignicie sznurkw' z po
wrotem pod ostatnim splotem. Ko
ce sznurkw mona zaszy cienk
nitk lub sklei klejem do tworzyw'.
Uchwyty do walizki lub do siatki
na zakupy naley wzmocni przez
zastosowanie paka z drutu stalo
wego gruboci 2 milimetrw lub
szprychy rowerowej. Wyginamy z
nich palk wedug wzoru pokazane
go na rys. 231g. Tak przygotowany
drut oplatamy poczwrnym splotem
175

b)

Ky>. 229. Po rozcigniciu nacic powstaje siatka

Rys. 230. Wzory wykrojw i naci

siatki na zakupy

Rys. 231. Kolejne fazy wykonywania

{czwr nego splotu
176

 po wykoczeniu otrzym ujem y uchwyt przedstawiony na rys. 231 h.

Oplot mona wykona stosujc
rurk z tworzywa sztucznego. kolo
rowy sznurek lub cienki elastyczny
przewd elektryczny.
Siatk na zakupy mona rwnie
zrobi w ksztacie paskiej torby
uszytej z mocnej aurowej tkaniny
Do grnych krawdzi torby przyszy
jemy nici nylonow dwa uchwyty.

10. KOSZYCZEK Z LISTEWEK

DREWNIANYCH
Koszyczek przedstawiony na rys. 232
jest zrobiony z listew ek drewnia
nych nanizanych no grub ni nylo
now Naley przygotowa odcinki
listewek drewnianych o przekroju
np. 5.5X5.5 mm. Powinny to by li
stewki z drewna bukowego, brzozowego lub jesionowego. Jak najcie
szym wiertem do metalu, wiercimy
w kocach listewek prostopade
otwory. Mocn ni nylonow prze
tykamy przez otwory, ukadajc w
krzyowy stos koce listewek. (Ni
nylonow mona naby w sklepach
zc sprztem wdkarskim).
Czoowe powierzchnie listewek (i i
2 rys. 233) naley oszlifowa przed
montaem. Najlepiej jeli najpierw
w wyznaczonych punktach wywier
cimy otwory na nitki, a dopiero po
tem listewki przytniemy wedug wy
maganych dugoci. Po przyciciu
listewek naley jc oszlifowa drob
nym papierem ciernym. Najadniej
wyglda koszyczek z naturalnego,
nic malowanego drewna.

Rys. 232. Koszyczek na zakupy zrobiony z drewnianych listewek

Uchwyty 3 zrobimy z okrgych
listewek drewnianych. Ni nylono
w przecigamy od dou do gry i
zawizujemy po przekniciu przez
wszystkie otwory- W listewce 3 ni 4
jest przetknita przez ktowo wy
wiercone otwory i ukada si jak
ptla 5 (na rysunku w kole).
Dno koszyczka mona zrobi z
cienkiej sklejki lub z poprzecznie
uoonych listew-ck 6 zacinitych
przeszyt** nici nylonow pomi
dzy listewkami poprzecznymi 7 i 8.

Koszyczek przedstawiony na ry*.

232 ma nastpujce wymiary: du
go 24 cm, szeroko II cm,
wysoko (bez odchylanych skrzy
deek" grnych) 18 cm.
Ksztat koszyczka mona zaprojek
towa inaczej, wedug wasnych po
mysw; moe on mie ksztat tra
pezu lub rombu albo le moe mle
pkolicie wybrzuszone boki.

177

Rys. 233. Czci kodowe koszyczka z listewek

11. O B U D O W A
I AUTOMATYCZNE
OWIETLENIE SZKOLNEJ
GAZETKI CIENNEJ
Tablic do zaw ieszania szko ln ej g a
ze tk i ciennej najlepiej zrobi w
ksztacie prostoktnej pyty, na kt
rej przyczepiamy fotografie, arty k u
y i rysunki. Wierzchni pyt I ta
blicy (rys. 234a) naley wykona z
178

mikkiej pyty pilniowej. Pyt pil

niow naloty wzmocni przez przy
klejenie od spodu ramy z listewek
sosnowych lub dodatkowego arkusza
sklejki 2. Przed przybiciem wiesza
kw 3 ca pyt obcigamy szarym
ptnem, zaklejajc z tyu zawinite
krawdzie ptno. Bardzo adnie wy
glda tablica obcignito kolorowym
skajem.
Tablica nic powinna by zbyt wy

soka. poniewa trudno wtedy czyta

teksty. Tablic umieszczamy tak
aby rodek przypada na wysoko.
oczu przecitnego ucznia. Proponuji
si nastpujce wymiary tablicy
wysoko (pionowa) 52 cm, szero
ko (pozioma) 118 cm.
W grnej czci do tylnej ramy
(lub sklejki) przybijamy poziom de
seczk 4. Z przodu do tej deseczki
Jest przybity pas pyty pilniowej
lub sklejki 5, no ktry naklejamy
karton z napisem i nazw gazetki.
Zastosowano no tablic mikka
pyta pilniowa umoliwia przypina
nie fotografii, artykuw i rysunkw.
Te materiay przybijamy szpilkami
krawieckimi, ktre wciskamy w py
t pod ktem 45*, w kierunkach
oznaczonych strzakami na rys. 23a
Pod desk 4 montujemy wasne
owietlenie tablicy. Do owietlenia
zastosujemy dwie (lub wicej) a
rwki na napicie 3,5 V. Rwnie
pod desk 4 przyczepiamy baterie
zasilajce 9 (rys. 234b). Oprawka 6
arwki 7 jest przykrcona do
wspornika 8 wygitego z blachy.
Do drugiego koca wsporniku A
Jest przyciskane ostatnie ogniwo ba
terii. Wszystkie baterie s wsunite
w uchwyt 10 wygity ze sprystej
blaszki i przynitow^any do czci 5.
(Czoow powierzchni deseczki 5
oklejamy dopiero po zmontowaniu
nitw).
Sposb pocze instalacji elek
trycznej wyjania schemat na rys.
234c. Wycznik II wykonamy tak
aby arwki zapalay si samoczyn
nie tylko wtedy, gdy kto stanic
przed tablic.

Budow w ytcrm ka wyjaniono na

rys. 235. Z cienkiej sprystej blasz
ki wycinamy dwa styki 1 i 2. (Te
dwie czci maj identyczny ksztat,
lecz si| inaczej odwrcone). W ko
cwce styku I zaciskamy i prz}*lutowujcm y przewd elektryczny 3. Dru
gi przewd 4 jest przytoczony do
kocwki styku 2.
Blaszk i nakadamy na blaszk 2 ,
w suw ajc wewntrz izolator z tek
turki 5. W celu poczenia, wszystkie
trzy zoone czci owijamy cile
mocn nici 6.
Widok wycznika z boku przed
stawiono na rys. 235 u dou. Taki
wycznik ukadamy na pododze
pod elastycznym chodnikiem lub dy
wanem. Jeeli kto stanie na dywa
nie. to nacinie na wycznik, a
zw arte blaszki 1 i 2 zamkn obwd
i zapal si arwki. Sposb wygi
cia blaszek stykowych ustalamy do
wiadczalnie. Mona pod dywanem
podoy kilka rwnolegle poczo
nych wycznikw. (Cienki przewd
midzy cian a wycznikiem mo
na przyklei do podogi paskiem po
loplastu).

234. Obudowa szkolnej gazetki ciennej

179

c. o p a t k a d o p r a c y w o g r d k u

Rys. 235. Wycznik owietlenia gazetki ciennej

12. D R O B N Y S P R Z T
O G R O D N IC ZY
a. S p r y n o w e g r a b i e
Na dziace ogrodniczej lub w domo
wym ogrdku niezwykle przydaj
sit; mae grabie zrobione z wizki
drucikw.
W listewce z twardego drewna i
(rys. 238) wiercimy poprzecznie kilka
maych otworw. Przez otwory' prze
tykamy druty -talowe 2 'wygite pod
ktem prostym. Z drugiej strony
listewki druty zaginamy, ukadajc
Je rwnolegle wzdu listewki. Cien
kim mikkim drutem 3 owijamy
cile listewk i zaoone druty 2.
Nastpnie druty wyginamy promie
niowo, aby otrzyma miotek** 4.
Ujmujc druty kleszczami, zaginamy
koniec kadego drutu ku doowi, aby
otrzyma zbki** 5.
1 80

b. Z r y w a n i e o w o c w z d r z e w a
Jabka, ktre m aj by przechowy
wane w okresie zimy, naley zrywa
w sposb w ykluczajcy Ich uszko
dzenie (..obicie**) w skutek uderzenia.
Jabka najlepiej zryw a chirytok ic m przywizanym na kocu du
giej listwy. Budow chw ytaka wy
janiono na rys. 237. Z drutu stalo
wego gruboci okoo milimetrw
wygina si dwie ptle: do ptli we
wntrznej 1 jest przywizana ptla
zewntrzna 2, wygita w czci
przedniej w ksztacie podunych z
bw. Druty obydwn ptli naley w
kilku punktach poczy przez owi
zanie ich cienkim drutem lub tam
z blaszki J. Worek 4 z tkaniny kretonowej Jest przyszyty ciegiem
okrtnym do ptli z drutu 2. Koce
ptli 2 s przywizane mocno dru
tem stalowym 5 do erdzi (listwy) 6.

Puszka po soku cytrynowym, po oli

wie lub dow olna inna duga puszka,
nadaje si do zrobienia opatki.
Puszk przecinam y wzdu linii
przeryw anej oznaczonej na rys. 238a.
Po opiow aniu ostrych krawdzi,
otrzym ujem y pkolist rynienk I
(rys. 238b). Przez wybity otwr prze
kadamy duy w krt do drew na J.
ktry w krcam y w' stary trzonek do
pilnika 4.
Dla wzmocnienia naley podoy
kawaki blaszki lub sklejki 5 i 6
(rys, 238c).
opatk mona wygi z dowolnej
blaszki, w ycinajc ksztat wg szablo
nu na rys. 238d.
Po zagiciu bokw, jak na rys.
238e. w trzech zaoonych blaszkach
tylnej cianki wiercimy otwr i
przykrcamy klocek lub uchw yt-rczk (rys. 238c).
d. M i n i a t u r o w a c i e p l a r n i a na
balkonie
Kady technik z zamiowania powi
nien interesowa si rwnie sp ra
wami biologii. Uc to ciekawych do
wiadcze moemy przeprowadzi
hodujc nawet najprostsze rolinki
w doniczce lub drewnianej skrzynce
na balkonie. Bardzo czsto chody
wiosenne
opniaj
wyrastanie
kwiatw i rolinek, ktre zaczynaj
rozwija si dopiero wtedy, kiedy
wyjedamy na wnkacje.
Moemy znacznie przyspieszy roz
wj balkonowych rolin budujc
maq cieplarni.

ATM

o o o o o

\y
J

/F

* M6. Orabic do drobnych prac w o g r d k u

U Lubj m ajitcrkow at

Hv*. 2i7. Uchwyt do zrywania

owocw / drzewa
181

Wewntrz skrzynki J (rys. 239)

wsuwamy wycite ze sklejki dodat
kowe cianki 2 i 3. Szeroki pas przej
rzystej folii igelitowej 4 obijamy li
stewkami 5, 6. 7 i 3. Sposb obicia
folii wyjaniono na rysunku w kole.
Dwie cienkie listewki Jo 1 Sb ^
zbite rwnic cienkimi gwodzikami,
zaciskajc wewntrz foli 4. Caa
osona z folii powinna by o 2 cm
dl u z<za ni dugo skrzynki.
Na noc rozwijamy oson nad ro
linami tak, aby koce listewek
osiady w wyciciach cianek bocz
nych. W cigu dnia mona osonc
zwija z jednej strony. Aby wiatr
nie zrzuca osony, naley koce
listewek przymocowa do bokw za
pomoc gumek (tzw. rcccpturek)

13. SAMOCZYNNY
PODLEWACZ DO K W IA T W
Wyjedajc na wakacje, czsto nie
wiemy, jak zapcwml domowym
kwiatom systematyczne podlewanie.
Mona prosi o to ssiadw, ale co
zrobi, gdy ssiedzi rwnie wyje
daj7
Na rys. 240 przedstawiono samoczynny podlewaz kwiatw, ktry
dziaa nawet przez cztery tygodnie.
Z tkaniny bawenianej 1 wycinamy
pas o szerokoci okoo 4 5 cm (moe
by z telry " lub innej tkaniny,
atwo nasikajcej wod). Tkonin
skrcamy rwnomiernie, aby otrzy
ma warkocz 2. Taki warkocz-knot,
owijamy z zewntrz paskiem cien
kiej folii 3, wycitej np. ze starej

torby przcciwmolowcj. Koce folii

trzeba owin nici lub zszy, aby
nie odwljay si z warkocza. Ko
cwki warkocza o dugoci okoo
5 cm z kadej strony, pozostawiamy
nic owinite i rozczesujemy*' Je na
pojedyncze pasemka. Doniczk z
kwiatem 4 ustawiamy na podwy
szeniu, np. na odwTconym garnku 5.
Kocwk knota 2a zakopujemy g
boko w ziemi, tu przy ciance do
niczki 4. OdwTotny koniec knota 2b
ukadamy na dnie miednicy 6 lub
innego, duego naczynia z wod. Aby
knot 2, ktry po nasczeniu wod
staje si bardzo ciki, nie zsun si,
naley go przymocowa do brzegu
miednicy.
Doniczk z kwiatem trzeba usta
wi moliwie blisko zbiornika z wo
d i nieco powyej poziomu wody.

Na wszelki wypadek, pod doniczki

i zbiornik podkadamy arkusz folii
Cae urzdzenie radzibym wyprbo
wa w przeddzie wylazdu na urlop.

14. DOMKI I KARMNIKI DLA

PTAKW
Niezbyt bdzie nam przyjemnie. Jeli
w zjadanym jabku znajdziemy ro
baka. Naszymi sprzymierzecami w
w*alce z robakami i szkodnikami ro
lin s ptaki. Niestety, w dzisiejszym
uprzemysowionym wicie warunki
ycia i rozwoju ptakw staj si co
raz trudniejsze. Z najprostszych m a
teriaw moemy budowa domki i
karmniki dla ptakw*.
Z odpadkw desek sosnowych,
ktre otrzymamy w warsztacie sto183

Rys. 241. Domek dla ptakw

Jarskim, zbijamy domek dla ptakw
wg rys. 241. cianki boczne 1 i 2 ma
j identyczny ksztat i do nich przy
bijamy ciank przedni 3 i tyln 4.
Dno 5 jest wstawione wewntrz
cianek pionowych. Dach 6 mona
zrobi z grubej pyty pilniowej. Do
datkowa listwa pionowa 7, przybita
do cianki tylnej, uatwia przywi
zanie domku do konarw* drzewa.
Cay domek malujemy bezbarwnym
lakierem olejnym.
K arm nik dla ptakw zbudujemy w
ksztacie domku i ustawimy na su184

Rys. 242. Domek-karmnik dla ptakw*

Rys. 244. Najprostsze myszoapki

K> s. 243. Wiszcy karmnik dla

sikorek
pic, wewntrz niskiego drzewa lub
na balkonie. Dwie icianki boczne J
i 2 (rys. 242) s wycite z pyty piliniowej (lub sklejki), cianki I i 2 s
przybite z bokw' do deseczek da
chu 3 i 4 oraz do dna 5. Na kraw
dziach dna przybijamy dodatkowo
cienkie patyki, ktre zatrzymuj
karm. Wymiary klatki s zupenie
dowolne. Karmnika nic nnleiy ma
lowa kolorow farb, lecz lepiej
ozdobi kilkoma gazkami iwierku.
Najpoyteczniejszymi ptakami w
ogrodzie s sikorki. Zbudujemy k a r
mnik dla sikorek, z ktrego nie
wszystkie ptaki mog korzysta. Na
dugiej paskiej listewce 1 (rys. 243)
przybijamy gwodzikami dw'ic bake
litowe zakrtki 2 i 3 soikw. N aj
lepiej zastosowa czarne zakrtki
soikw po kleju lub butelek po
atramencie. Wybieramy zakrtki o

rednicy okoo 2 5 mm. W bakelicie

naley najpierw* wywierci otw'ory,
a przez nie przeoy gwodziki. Po
niej przybitych zakrtek przybija
my kawaki kory 4 i 3. Pod zakrt
kom! naley do klockw przybi od
cinki gazek (lub inne patyki o
rednicy 8 mm) 6 1 7 . Wntrze
zakrtek 2 i 3 wypeniamy szczelnie
smalcem, ojem lub innym nlesolonym tuszczem, najlepiej zmiesza
nym z nasionami konopi.
Karmnik
zawieszamy
pionowo
przed oknem, co umoliwi dokony
wanie ciekawych obserwacji. Korzy
sta z niego bd bardzo poyteczne
ptaki, jak sikorka, kowalik, a nawet
dzicio. Inne ptaki nie potrafi
utrzyma si na takim pionowo wi>
szcym karmniku.

15, MYSZOAPKA
Domowa mysz jest bardzo maa. lecz
szkody przez ni wyrzdzone mog
by bardzo wielkie. Dobry gospo
darz musi po prostu stale na myszy

polow*a\ Myliwi czsto urzdzaj

polowanie z przynt**. W przypad
ku polowania** na myszy najlepsz
przynt (smakoykiem) bdzie k a
waek wieego chleba lub soniny.
W kadym domu znajdzie si stary
kubek z obamanym uchem, ktry
zamiast wyrzuca wykorzystamy na
zbudowanie najprostszej myszoapki.
Do jednego koca przeamanej w*
poowie zapaki (rys. 244a) jest przy
wizany nitk kawaek chleba
Odwrcony kubek opiera si jedn
krawdzi o podog, a drug k ra
wdzi o zapak w miejscu Jej prze
amania. Jeli mysz poruszy lekko
Chlebem przywizanym do zapaki,
to krawd kubka zsunie si i kubek
opadnie na podog zamykajc yw
myszk. Wystarczy kubek przesun
na kawaek tekturki pooony na
podod/.c i podnoszc kubek z tek
tur mona wgnie myszk x mie
szkania.
Bardziej zmechanizowan**, lecz
niezawodn w dziaaniu apk mona
wykona w'edug rys, 244b. Kawaek
deski J (lub cz cegy) jest podpur185

16. DROBNY SPRZT

WDKARSKI
.a. Mechaniczny koowrotek
ty z jednej trony patykiem 2 opar
tym na zaostrzonym patyku 3. Li
stewka z nadciam i 4 ustala wychy
lenie patyka 2. Listewka 4 ma na
kocu przywizany kawaek chleba
lub soniny i Jest wsunita pod
przedmiot J. Przy najlejszym poru
szeniu listewki 4. zclinie si jeden
z piciu punktw patykowej pod
stawki L. myszka nic zdy nawet
pisn.
186

owienie ryb na wdk naley do

bardzo przyjemnych sportw*, ktre
uprawiamy zw*ykle podczas wakacji
lub sobotnich wyjazdw za miasto.
Zanim zaczniemy apa ryby na
wdk, naley oczywicie pozna
podstawowe zasady obowizujce
wszystkich wdkarzy, a nastpnie
uzyska modzieowy kart wd
karsk.

Wdk zrobimy we wasnym za

kresie z prostego kijka z drewna
bambusowego
lub
jesionowego.
Oczywicie wdk zrobimy skadan
z dwch lub trzech segmentw,
czc odcinki kijkw przez wcinicie
ich kocw w specjalne rurki. (Ta
kie rurki mona naby w stoiskach
i sklepach wdkarskich).
Znacznym uatwieniem - podczas
owienia ryb bdzie zastosowanie
koow rotka do sw iym ta yki wd
karskiej. Jak wykona taki koow'rotck wyjaniono na rys. 245. Wy
bieramy dwie powki (pokrywki)
okrgego pudeka i i 2. (Mog to
by np. powki pudeka po patkach
kosmetycznych lub te pokrywki pu
deka pasty do butw).
Wyszukujemy
moliwie
nisk
szpulk na nici. Po wyznaczeniu cyr
klem punktw w pokrywkach I i 2
wywiercimy otwory do przetknicia
poziomej osi 3. Cienkimi gwodzika
mi naley przybi pokrywki l i 2 do
szpulki 4. (Zamiast szpulki mona
zastosowa okrgy klocek z tw arde
go drewma).
Do prawej pokrywki 2 przykrci
my rub lub w krtem drewniany
uchw*yt 5. Oi 3 jest zrobiona z gru
bego drutu stalowego, np. ze szpry
chy rowerowej.
Z bokw na poziomej czci osi 3
przylutujemy mosine podkadki
ustalajce
pooenie
koow*rotka.
Cz 3a jest wygita poziomo, a
cz 3b rwnolegle do drka (wdziska) wdki. Cz 3b zamocujemy
na drku w*dkl przez cise, kil
kakrotne owinicie m ocnym sznur
kiem.

Rys. 240 Skadana siatka do

wycigania zowionych ryb

T u i przy koowrotku oraz w kilku

punktach na drku wdki przywi
zujemy cienkim sznurkiem ,.kka'* 6
prowadzce yk nylonow 7. K
ka 6 zwijamy z drutu mosinego
rozklepujc na pasko jego kocw
ki. Kocwki te przywizujemy do
wdki przez cise owinicie mocn
nici.

b. Skadana sie do wyjmowania

ryb
Zowion ryb powoli przycigamy
do brzegu, aby wyj j z wody za
pomoc sieci. Sie I (rys. 246a) jest
naprona midzy dwoma sprysty
mi drutam i 2 i 3.
Od strony przedniej sie ma wszy
ty sznurek Ja, ktrego ptle boczne
s zaczepione na haczykach 2a i Jo.
Po zdjciu ptli sznurka z haczykw
2a i Ja ca sie 1 zsuwamy do tyu,
co umoliwia rwnolege zoenie
drutw 2 i J razem z listewk uchwytu 4. Zasad skadania drutw
2 i 3 siatki wyjaniono na rys.
24Gb, c.
Do przedniego koca listewki 4
jest przykrcony cznik 5 wygity
z grubej blaszki wedug rys. 24Ge.
Kocwki drutw 2 (i J) s zwini
te w ksztacie krtkiej spryny l
osadzone wahadowo na rubie 6,
wewntrz cianek cznika 5. (Jeeli
druty 2 i J s zrobione ze stali utwardzoncj. to naley koce zwija
na gorco).
Siatka 1 ma wszytych kilka pas-
kw brezentowych Jb, ktre s na
sunite na druty boczne. Aby siatka
187

miaa potrzebne zagbienie (zblio

ny ksztat niecki), naley j wyci
wedug wzoru na rys. 246d, a nastp
nie zoy i zszy krawdzie c i Id.
Siatk / mona uszy ze starej firan
ki nylonowej.

17. OBSUGA.
.U SPRAWNIENIA
I WYPOSAENIE ROWERU
a. Obsuga i k o n s e rw a c ja ro w e ru
Czynnoci zwizane z napraw dtki
s znane doskonale kademu kola
rzowi, a wic nie opisujemy lego za
gadnienia, natomiast konserwacja
wewntrznych czci roweru Jest
czsto zaniedbywana i w konse
kwencji prowadzi do przedwczesne
go jego zuycia. Nic kady uytkow
nik wic o tym, e rower ma wicej
oysk kulkowych ni motocykl. o
yska bardzo atwo mona policzy
(rys. 247). Grne oporowe oysko
kulkowe 1 oraz dolne oysko opo
rowe 2 mona wyj po wysuniciu
wideek przedniego koa z przedniej
czci ramy. O przednia 3 ma z ka
dej strony po Jednym oysku kulko
wym. O pedaw* 4 ma rwnie po
dwra oyska. Kady peda 5 ma po
dwa oyska kulkowe. W piacie ty l
nego koa (tzw. torpedo) s a trzy
oyska kulkowe. Razem trzynacie
oysk kulkowych.
Raz na trzy miesice naley roze
bra poszczeglne oyska i wymy
stary smar przez wypuklnnic w ben
zynie ekstrakcyjnej. Jeeli stw ierdzi
my, e kulki s matowre, maj w y
kruszenia lady zlu<zczch, naley
1 88

Ry. 247. W czasie przeprowadzania okresowej konsc:

wacji row< ru naley sprawdzi trzynacie oysk kul
kowych
wymieni wszystkie kulki danego
oyska. Do smarowania oysk tocz
nych uywa si smaru, ktry nie
zmienia swoich waciwoci pod
dziaaniem wody; Jest to smar samo
chodowy LT-4" lub podobny.
Na rys. 248 przedstawiono widok
przekroju typowej piasty przedniego
koa. Smarem wypeniamy dookoa
obie miseczki 4 i 6. Nastpnie w
warstewk smaru wciska si kulki
3 i 14. Do rodka piasty 3 (7) wka

da si o 5 z nakrconym tzw. stoi

kiem " 2 zabezpieczonym przeciwna
krtk J. Po wkrceniu i przeciwne
strony drugiego stoka 9 rcgulujcm
Jego pooenie w celu uzyskani
waciwego docisku oysk kulke
wych. Piasta powinna obraca s!
bez nadmiernych luzw, lecz niczbs
ciasna Obrzee 8 nic powinno ocit
ra si o cylindryczn cz 9. Prz>
trzymujc stoek 9 kluczem wsunie
tym w paskie wycicia, zakrcam

Kys. 249 Wewntrzna b u d o w a tylnej piasty roweru (typ torpedo): i k u l k a

oyska. 2 sto 2 ck, 3 kocwka osi, 4 kulki oyska bocznego, 5 koo
acuchowo. <5 ..koszyk rolek blokujcych, 7 smarowniczka. $ picricic hamujcy. 9 konierz piasty* (z otworami do szprych), 10 oysko
boczne. II nakrtka regulacyjno. 12 kocwka osi. JJ kulki oyska.
4 dwigni* (torpeda), 15 wieszak

silnie przeciwnakretke 10. Naley

zwrci uwag na to. e miedzy sto
kiem 9 a przcciwnakr<tk 10 Jest
zaoono podkadka 12. Podkadka ta
moe przesuwa sie osiowo wzdu
czeici nagwintowanej 11, lecz nic
obroca sie dookoa, poniewa Jest za
bezpieczona specjalnym wystpem.
Po wstawieniu piasty w wideki ra
my naley dodatkowo sprawdzi,
czy s waiciwe luzy w oyskach
kulkowych.
Piasta tylnego kola (rys. 249) ma
trzy oyska kulkowe oraz urzdze
nie do hamowania koa. Po wyjciu
koa z ramy roweru rozbirk piasty
rozpoczyna sie d odkrcenia przeciwnakrtki II. W czasie odkrcania
naley przytrzymywa rk dwig
nie 14. Dwigni 14 przytrzymuje sie
rwnie gwny stoek 10 podczas
wykrcania osi 12. Z jednej strony
oi ma kwadratow kocwk 3 do
uchwycenia kluczem. Kulki 4 bocz
nego oyska wyjmuje sie po od
krceniu stoka 2.
Dla Czytelnikw, ktrzy wol po
zna budow piasty z rysunku tech
nicznego, przedstawiono j na rys.
250. Czeici oznaczono takimi samymi
cyframi Jak na rys. 249. Aby nic po
myli kolcjnoici skadania czeici na
ley przy wyjmowaniu ukada je
kolejno w Jednym rzdzie na stole.
Po dokadnym wyczyszczeniu sta
rego smaru i wymyciu czci w ben
zynie ekstrakcyjnej, naley mecha
nizm zabieraka oraz hamulec $ na
smarowa cienk warstw oleju, na
tomiast wszystkie koszyki z kulkami
sm aruje sie normalnie smarem sta
ym LT-4".
189

Rys. 251. Sposo sprawdzania stopnia zuycia acucha row erow ego

an*, uchem. Po dokadnym wytarciu

i wysuszeniu, acuch sm arujem y
olejem samochodowym zmieszanym
z pyem grafitowym.
Po zaoeniu acucha na koa z
bato. kilkadziesit razy obracamy
pedaami, co uatwi rozprowadzenie
oleju na ciankach rolek. Po tej
czynnoci acuch i zewntrz wycie
ramy szmat zupenie do sucha.
J**cli acuch Jest zbyt rozcigni
ty i zuyty, to w konsekwencji po
woduje zniszczenie obydwch k
zbatych. Rozcignitego acucha
nie mona naprawi.
Przytrzymujc rk, jak na rys.
251, odcigamy ogniwa acuch a od
zbw koa napdowego. Jeeli a
cuch bdzie mona odcign wicej
ni 12 mm od zbw koa, wwczas
naley go wymieni na nowy.
Dua liczba nieszczliwych wy
padkw drogowych przemawia za
tym. aby szczeglnie dokadnie przy
gotowa rower do Jazdy na szosie.
Jednym z warunkw bezpiecznej
jazdy o zmroku lub w nocy jest w a
ciwa owietlenie row*cru. Rowerowa
instalacja ow1ctlcnlow*o-elcktryczna
(rys. 252a) skada si z prdnicy 1.
reflektora 2 i czerwonej lampki tyl

Wymiana smaru w oyskach pe

daw nie Jest trudna. Peda zdej
muje si po odkrceniu zewntrzne
go stoika, bez wykrcenia osi pedau
z korby.
Zalcinle od zewntrznych w arun
kw* eksploatacji (deszcz, boto) do
czstej obsugi wymaga acuch n a
pdowy. Zbyt obfite smarowanie
acucha nic Jest wskazane, ponie

nej 3.
Rowerowa prdnica Jest przezna
czona do zasilania przedniego reflek
tora i czerwonej lampki tylnej.
Uwaga: pojazdy musz mie z tylu
wiato czerwone, a z przodu bia
e.
Ograniczona moc prdnicy spra
wia. c do owietlenia przyczcpki nic
mona podczy Jeszcze Jednej
lampki, lecz tylko przesun tarn

By*. 250. Rysunek przekroju tylne; piasty roweru

190

wa tuszcz uatwia osadzanie si

pyu i piasku. Jeeli acuch jest
brudny, naley go zdj 1 dokadnie
wymy w paskim naczyniu z ben
zyn ekstrakcyjn, uywajc pdzla
woslanego. Wane Jest nie tylko ze
wntrzne wymycie ogniw, ale rw
nie usunicie zanieczyszcze z we
wntrznych czci rolek. W czasie
mycia naley energicznie wstrzsn

Kys. 252. Zasada montau i schematy dziaania rowerowej instalacji ciek

tryczncj

tyln lampk roweru. Powstaje tutaj

Jeszcze problem zaoenia innaUc;;
dwuprzewodowej.
Na rys. 252b przedstawiono schemat elektryczny owietlenia roweru.
Prd elektryczny w prdnicy J py.
nie przewodem 2 do arwki wiata
drogowego (reflektora) 3, a nastpnie
przewodem 4 z powrotem do prdnicy. Podobnie i arwka wiata
tylnego 5 dziaa tylko wtedy, gdy
Jest wczona w obwd dwch prze
wodw 6 i 7. W tym przypadku r
do prdu Jest poczone z kad
arwk instalacj dwuprzewodow.
W rzeczywistoci w rowerach (i lanych pojazdach) stosuje si instala.
cj Jednoprzewodow. Prdnica l
(rys. 252c) Jest poczona z arwkiml 9 i JO tylko pojedynczymi prze
wodami. Obwody elektryczne s ta
zamknite drugim
przewodem,
ktry na rysunku oznaczono lini
przerywan. Rol drugiego przewoda
spenia bezporednio caa metalow
rama roweru. A wic wystarczy
drugi przewd kadego urzdzenia
zewrze bezporednio z metalem roweru (z ..mas" roweru). Tak c^.
drugi przewd prdnicy Sa poczy
my z mas roweru i podobnie prze
wody arwek 9a i JOa rwnie czymy w dowolnym miejscu z mis
roweru.

Zapamitajmy praktyczny wniosek

jeeli nic dziaa jakie urzdzenie
elektryczne, to przyczyn tego mte
by przerwa obwodu nic tylko &a
drodze pojedynczego przewodu, lec:
rwnie (co zdarza si czciej) aa
drodze pocze przez mas pojazd?
Zarwno prdnica jak i wsporniki
191

Hys. 253. Czci skadowe i sposb polczcrt owietle

niowej instalacji elektrycznej
opraw 4wiat In przedniego i tylnego
maj specjaln rubk do pocze
nia z mas. Ta rubka 1 (rys. 253)
jest wkrcona w obejm wsporni
ka 2. Podczas montau naley ru b
k 1 wykrci i najpierw silnie do
krci ruby 3 i 4 suce do mecha
nicznego zawieszenin prdnicy (lub
opraw wiata). Dopiero po pocze
niu mechanicznym, zwieramy obwd
elektryczny przez silne dokrcenie
rubki 1. Ostrze tej rubki przebija
emali roweru (ktra jest izolatorem
elektrycznym) i czy si z metalem
ramy roweru.
W celu zapewnienia waciwego
zasilania oprawy Arwki tylnego
(czerwonego) wiata, wbudowanej w
przyczepcc rowerowej, musimy do
tej oprawy przeprowadzi dwa prze
wody. Jeden przewd 5 oprawy a
rwki C czymy bezporednio z m a
s roweru. Drugi przewd 7 prze
prowadzamy rwnie do roweru i
czymy z gniazdkiem i wtyczk 8.
W przypadku odczenia przyczepk
od row^cru, wiyczka 3 suy do szyb
kiego poczenia z przewodem zasl192

Kys. 254. Dodatkowe pomaraczowe wiato sygnalizu

jce hamowanie roweru
ajcym arwk tylnego wiata 9
roweru.
Bardzo czsto przyczyn przerwy
w' obwodzie prdu elektrycznego jest
powierzchniowa utlenienie (zanicdzcnle*) metalowych czci trzonka
arwicL Co kilkanacie tygodni na
ley arwk wyj, trzonek oczyci
do metalicznego poysku, a przed

zmontowaniem metalowe czci lek

ko natrze wazelin (mona uy
wazeliny kosmetycznej).
W rowerach skadanych naley
chroni przewody elektryczne przed
przetarciem w punktach przeprow a
dzenia ich przez ram i otwory w
ram ie roweru.
Odcinki naraone na przetarcie

naley zabezpieczy przez nasuniecie

na przewd dodatkowe) igelitowej
rurki izolacyjne).

b. Dodatkowe wiato
hamulcowe
Jest zupenie zrozumiale, e w czasie
wy)azdu na wycieczk nie jedzimy
rowerami obok kolegw, lecz jeden
za drugim ..gsiego. Dla zwik
szenia bezpieczestwa ruchu, moe
my nad tylnym koem wbudowa
dodatkowy sygnalizator iw ia tla h a
m ulcowego, tzw. wiata stop. Tak
sygnalizacj maj wszystkie samo
chody w celu ostrzegania innych
uytkownikw jezdni. Pomaraczo
we wiato stop (rys. 254) powinno
zapala si zupenie samoczynnie w
momencie
pocztku
hamowania.
Opraw wiata stop mona zasi
la z bateryjki ukrytej np. pod sio
dem, a wcznik wbudowa przy
dwigni hamulca rcznego. Taki
wcznik Czytelnik na pewno sam
potrafi zbudowa. Trudniej rozwi
za budow samoczynnie dziaajce
go wcznika przy hamulcu nonym,
tzw. torpedo. Proste rozwizanie
wcznika wiata stop przedstawio
no na rys. 255. Wcznik jest .rucha
miany przez acuch rowerowy. J e
eli ocuch (w chwili hamowania)
cofamy do tyu. to acuch l pociga
dwigni 2. Grny koniec dwigni 2a
opiera si wtedy na izolewanej
blaszce J i zwiera elektrycznie blasz
k 3 z mas roweru.
Budow wcznika rozpoczynamy
od wygicia ze szprychy rowerowej
17 L u b i m a i t f c c k o w a

g y 5 255 Samoczynny wcznik wiata hamowania

Rys. 255.

lamp, tylnego wiata hamulcowego

193

dwigni 2. K dolnej czci drut Jest

wygity w ksztacie ptli 2b. w kt
rej Jest x*cUnity filc 2c. W czasie
normalnej jtzJy filc 2c trze o po
wierzchni acucha (przy okazji
czyci acuch) i pociga ca dwig
ni 2 do przodu (na rysunku
w prawo). W czasie hamowania, filc
2c przesuw si w przeciwnym kie
runku. co powoduje wczenie prdu
elektrycznego. W celu ograniczenia
skoku dwigni 2 dodatkowa blasz
ka 4 podpiera od dou cz 2a. Na
poziomej czci osony acucha ro
weru lub na dowolnie przykrconym
wsporniku z blachy 5 przykrcamy
rub izolowan blaszk mos.zn J.
Do izolacji blaszki wystarcz pod
kadki z tektury lub tworzywa
sztucznego. Do blaszki J Jest przy
czony przewd od oprawy wiata
stop. Zawiasowy
wieszak z blaszki 6
0
suy do uwieszenia dwigni 2 pod
oson 5 acucha.
Sposb wykonania oprawy lampy
wyjaniono na rys. 25a. Z blaszki
z puszek po konserwach budujemy
pudeko zestawione z czci rodko
wej I oraz dwch bokw 2 i J. Kra
wdzie la i J6 s wygite w ksztacie
korytek, w ktre Jest wsunity pasek
pomaraczowego celuloidu z napi
sem stop**. Napis mona namalowa
emali nitro. Dwa przylutowanc do
pudeka uczepy 4 su do zawie
szenia lampy na poprzeczce baga
nika. We wntrze lampy mon
wbudowa bateryjk, jak pokazano
na rys. 258b.
Schemat elektryczny opraw y wia
ta stop wyjaniono na rys. 257. Pu
deko I powinno by trwale po194

Rys. 257. Schemat elektryczny syg

nalizatora wiata hamowania
czone z mas** roweru. Styk 2 za
myka obwd elektryczny zwierajc
przewd J z dowoln czci m eta
low roweru.
Opraw wiata hamulcowego stop
mona rozwiza w inny sposb,
wykorzystujc np. fabryczne o p r a w y
wiata tylnego roweru lub moto
roweru.

c. Turystyczne torby rowerowe

Kady majsterkowicz,jedcy rowe
rem na wycieczki, zauway na pew
no lic kopotu przysparza przewoe
nie turystycznego bagau. Jazda z
plecakiem na barkach wcale nie Jest
wygodna, a przymocowanie plecaka
na baganiku roweru te nie jest
funkcjonalne 1 porczne Moemy
jednak samodzielnie uszy specjalne
turystyczne torby bagaowe, ktre
umoliwiaj praktycznie bardzo ra
cjonalne umieszczenie bagau na ro
werze.
Dwie torby (rys. 258a) s poczone
razem i zawieszone po obu bocznych
stronach tylnego koa. Kada torba 1
i 2 jest zamykana od gry pokryw

J i 4 zapinan na guziki. W grnej

czci obie torby s poczone po
dwjn tkanin 5.
Na rys. 258b przedstawiono obie
torby w widoku od strony tylnej.
Wzmocniona kawakiem sklejki cz
rodkowa 5 opiera si bezporednio
na pce 6 baganika roweru. Do
wewntrznych cianek toreb s
przymocowane paski blaszek 7 i I,
ktre su do przymocowania toreb
do ramy roweru.
Torby bagaowe mona uszy z
mocnej tkaniny, np. z ptna namio
towego. Bardzo adne torby mona
uszy z cienkiego skaju, lecz z m ate
riau tego nie mona szy na domo
wej maszynie krawieckiej. Rwnie
cienkie ceraty le si szyje na domo
wej maszynie do szycia.
W celu uatwienia szycia na m a
szynie, mona skaj (lub cerat) n a
trze talkiem. Najlepiej Jednak torby
uszy z kolorowego ptna namioto
wego; ptno takie mona naby w
skadnicach harcerskich.
Najpierw z grubego papieru pa
kunkowego wytniemy szablony cz
ci toreb, dopasowujc ksztat do
wielkoci w*lasncgo roweru. Kolej
no wykrawania i zszywania tk a
niny wyjaniamy na rys. 259a, b.
Wewntrzna cianka czci bocz
nej lewej i tworzy Jedn cao z
czci rodkow 2 oraz wewntrz
n ciank czci prawej J. Dokad
nie wedug ktztatu czci bocznych
J i J przycinamy dodatkowe dwie
czci 4 i 5. Czci 4 i 5 maj obszyte
tasiemk brzegi 4a i Sa. Czci 4 i 5
podsuwamy pod boki 1 l J, zszywa
jc zewntrzne brzegi. Powstaj w

Rys. 258. Bagaowe torby boczne do roweru

ten sposb pod spodem jakby dwie

kieszenie, w ktre wsuniemy tek
tur (lub cienk sklejk) wzmacnia
jc wewntrzne cianki. Przed wsu
niciem tekturek wzmacniajcych na
obwodzie czci 1 i 3, przyszywamy
pas dno 6 i 7 (rys. 259b), o nastpnie
zewntrzne cianki toreb B i 9. Pa
mitamy oczywicie o tym, e zszy
wanie wykonujemy od strony le
wej, aby po zszyciu odwrci torby
na stron praw , dziki czemu
wszystkie szwy bd wewntrz to r
by. Kierunki przeszywania krawdzi
wyjaniono na rysunkach w kole
(rys. 259b).
Zwrmy uwag na to. e czci 6
i 7 s dusze ni obwd cianek tor
by i maj ucha 6a i 7a. Ucha te za
winiemy l przykleimy od strony we
wntrznej po wsuniciu do wntrza
torby paska tektury wzmacniajcego
dno i cianki 6 i 7.
Pokrywy toreb JO i 11 (rys. 260)
s wycite z jednego kawaka tk a
niny wraz z czci wierzchni 12.
Po zoeniu i zszyciu krawdzi (jak
oznaczono strzakami) pokrywy na
caym obwodzie obszywamy tasiem
k. Nastpnie skadamy i zszywamy
wzdu linii przerywanej czci 12
i JJ. Naley rwnoczenie wszy
mocne tasiemki 14. ktre posu do
przymocowania toreb do baganika
roweru.
Dopiero teraz wsuwamy w kie
szenie (cianki 4 i 5 rys. 259a)
wewntrzne tekturki wzmacniajce
15 oraz pas tektury 16 (rys. 260).
Prostoktny kawaek sklejki jest
wsunity midzy cianki 12 i JJ. Do
wewntrznych cianek toreb, po195

przez tektur wzmacniajc, przy

tu Jemy dwa wsporniki 17 wy ci
z blaszki. Do nitowania najlepiej
nadaj si grzybkowe nity szewskie.
Doln cz wspornika 17 przykr
camy do ramy roweru, wykorzystu
jc rub zamocowujc pionowy
wspornik baganika.
Dla orientacji podajemy wymiary
toreb demonstrowanych w telewi
zyjnym programie ZRB TO SAM- :
szeroko pasa 6 (ryi. 259a)
100 mm,
wysoko kadej torby 190
mm,
dugo torby u gry pod po
kryw 280 mm.
Boczne torby nadaj si doskonale
do pomieszczenia sprztu turystycz
nego, a ich zamontowanie nie w y
klucza
rwnoczesnego
ukadania
sprztw na tylnym baganiku ro
weru.

d. Turystyczna przyczepka
rowerowa
Bardziej dowiadczeni m ajsterkow i
cze mog zbudowa turystyczny
przyczepk rowerow. Do budowy
takiej przyczcpkl musimy zgroma
dzi nastpujce materiay: dwa k
ka do rowerw modzieowych, cien
kie rurki stalowe, kawaki sklejki
i listewki.
Konstrukcja osi koa rowerowego
nie nadaje si do zawieszenia Jedno
stronnego (jak to np. stosuje si w
samochodzie). Konieczne Jest takie
zbudowanie podwozia, aby o koa
bya zawieszona na wspornikach z
196

obydw u tron piasty. Z Cienkocien

nych ru rek stalowych (mog to b>*
ru rk i txw. elektrotechniczne ). na

ley
261 ).

wygi

ram podwozin

IX, bokw

(f>>

I *n s p a w a n e

dwie rurki 2 i * Od spodu do ac w ntrznych B ianek rurek s przy

z w a n e wsporniki i i 5 wycite z
blachy stalowe) gruboci okoo
3,5 mm. Przed spawaniem naley
dokadnie ustawi czci. ta* ab>
otwory na osie k we wspornikach
leay dokadnie w' Jedne) osi.
Pooenie zaczepu 6 ustalimy do
wiadczalnie w* zalenoci od wyso
koci zastosowanych k 7 przyczepkL Na rys. 261b pokazano budow
podwozia w widoku z boku, a na
rys. 26ic w widoku z gry. W za
sadzie zewntrzna szeroko przyczcpki nic powinna by wiksza ni
540 mm. co Jest uzasadnione wzgl
dami bezpieczestwa ruchu drogo
wego.
Z cienkie) rurki lub stalowego
paskownika zrobimy wspornik a
(rys. 261d) obejmujcy tylne koo
roweru. Przednia cz wideek
wspornika 8 Jest przykrcona do ra
my roweru.
Do tylne) czci 8a przykrcimy
rubami (M-5) dwa ukone paskow
niki (prty lub rurki) 9, czce
wspornik 8 z tyln czci bagani
ka JO. Przegub powinien umoliwia
przykrcanie si przyczcpk wzgl
dem roweru we wszystkich paszczy
znach. W przyczepknch samochodo
wych przegub Jest wykonany w
ksztacie sworznia kulowego. Przy
rowerze
zastosujemy
elastyczny
przegub zoony z gumowej tulejki

Rys. 261. Budowa dwukoowe) przyczcpk rowerowej

197

la i ploncwcgo sw orznia-ruby i Ib.

S w o rrrt Mb naley dodatkowo za

bezpieczy przed wysuniciem si.
Va dwukoowym podwoziu z rurek
talowych moemy zbudowa pudlo*
pojem nik b a a u . cianki pudli
najlepiej zrobi zc sklejki wodo
odpornej o gruboci 3 mm. cianki
bierne 12 maj identyczny ksztat.
cianki boczne wraz ze ciank
przedni !J i ciank tyln 14 mo
na poczy za po.noc listew ki 1$
o przekroju kwadratow ym .
Sklejk przyklejam y do listewek
klejem stolarskim (wikol) oraz do
datkowo zbijamy cienkimi gwodzi
kami. W podobny sposb czymy
wykonane z grubszej sklejki dno ze
ciankami pionowymi.
Inny, praktyczny sposb czenia
cianek polega na przynitowaniu
krawdzi sklejki do ktownikw
metalowych 16 wykonanych z blef'
chy (np. aluminiowej).
Cotow'c pudlo nadwozia w czte
rech punWarh przykrcamy do ru
rek ramy podwoio. Jeeli nie dys
ponujemy odpowiedniej
dugoci
rubami. mona nagwintowa ko
cwk p-ta (o rednicy 5 mm),
a doln cz prta J7 zagi jak
pokarano na ry*unku.
Uwzgldniajc wymagania w za
kresie bezpieczestwa ruchu drogo
wego, na tylnej ciance przyczcpki 14
umiecimy po bokach dwa w iate
ka odblaskowe.
Jeli przyczepka uywana bdzie
w* nocy. to naley koniecznie w bu
dowa z tyu dwie czerwone lam p
ki.
19B

Cz IV

Budujemy sprzty
i przedmioty uytkowe
1. P O D S T A W K I P O D KSIKI
D O CZYTANIA
W czasie czytania wzrok powinien
by skierowany prostopadle do po
wierzchni ksiki. Najlepiej Jeli

ksik ustawimy na specjalnej po

stawce. Z grubej tektury wycinnr
prostokt i irys. 262a). Tektur n
cIna my wzdu wyznaczonych lir
przerywanych, a nastpnie wygin
my jak na rys. 262b. ciank prze

Rys. 262. Najprostsza podstawka pod k.k do czytania

Z cienkiej sklejki lab grubej tek

tury wycinamy prostokt 1 odpo
wiadajcy wielkoci otwartej ksi
k i Od strony tylnej do sklejki 1
przymocujemy dwa wsporniki 2 1 1
wygite z drutu stalowego o grubo
ci okoo XS mm. Wsporniki 2 1 1
mona skada w kierunkach ozna
czonych na rysunku strzakami
Zwrmy uwag na to, e wsporni
ki s przymocowane tylko w pun
ktach la l 26 oraz le i 16.
Jeeli pytk 1 zrobimy z tektury,
to druty wspornika naley przyszy
do tej tektury za pomoc mocnej
nid lub cienkiego drucika 4, jak po
kazano na rys. K V .
Inny sposb zawiasowego pocze
nia wspornikw 2 i 1 zastosujemy
wtedy, gdy. pytka 1 bdzie zrobiona
ze sklejki; obejmy 5 w ydte z denklej blaszki fry*.
s przesuni
te przez szczeliny w
. a Ich
koce odgite na buki.

2. KLAMRY, ZAPINKI I PASKI

Rys. 263. Podstawka pod ksik zc rkladanymi podprkami
ni la 1 tyln lb skada si najpierw
rwnolegle wzgldem sleb*e.
Podwjnie zaamana dolna k ra
wd Je tworzy pask ^rynienk**
do oparcia ksiki Aby po ustaw ie
niu ksiki obie cianki (tzn. la i 16)
nie rozsuway si. czymy je ta
siemk lub wsteczk, co jest w i
doczne na rys. 252c. Tasiemk 2
przecigamy przez szczeliny nacite
w tekturze cianek, a nastpnie za
klejamy krkiem z papieru ?o.

Po wielokrotnym skadaniu i roz

stawianiu , nadte krawdzie tektury
mog si przeama. Aby temu zapo
biec, krawdzie oklejamy paskiem
poloplastu lub ptna 1. W czasie
oklejania, zagite cianki naley zo
y rwnolegle.
Inn konstrukcj tkadanrj pod sta c k i pod ksiki przedstawiono na
rys. 263. Podstaw od strony tylnej
pokazano na rys. 263a, a powikszo
ny widok z boku na rys. 263b.

Pasek do zegarku mona zrobi z

cienkiej kolorowej skrki W czasie
przycinania skrk ukadamy na
brzzowej deseczce lub na tekturze.
Skrki nie przycina sa noyczkami,
lecz ostrym noem (np introligator
skim lub doskonale naostrzonym
scyzorykiem). Szeroko paska 1
(rys. 26ia) uUalasny wedug obejmy
zaczepu zegarka 2. Dugo paska
ustalimy wedug obwodu rki. doda
jc odcinek la przeznaczony na pod
winicie. Po podwiniciu czd Io,
noem wycinamy sacreln 16, w
199

a)

Rys. 204. Sposb wykonania paska do zegarka

ktrej bdzie wsunity Jzyczek 3
klamry 4. Cz la po woeniu
klamry 4 sklejamy, jak to wyjania
przekrj w widoku z boku na rys.
264b. Do sklejania skry stosujemy
klej butapren. Zamiast skleja moi*
na zoone skrki zszy mocn
cienk nici.
Przed sklejeniem, na pasek I n a
suwamy szlufk" 5 wy ciot z tej
samej skrki. Sposb zszycia ko
cw szlufki wyjaniono na rys.
264c.
200

Gotowy pasek i (rys. 264d) prze

suwamy pod rolkami zaczepw 6 i 7
zegarka 8. Pasek mona przesun
bez wyjmowania rolek zaczepw 6
i 7. Jeli jednak mamy zamiar w yj
mowa zaczepy 6 i 7, to wystarczy
wcisn ich koce (np. szpilk) i
podway rolki od i trony bocznej.
Z cienkiej skrki lub skaju moe
my we wasnym zakresie zrobi n aj
rozmaitsze paski do dam skich s u k ie
nek. Pasek moe by prosty, jeli
Jest noszony w talii. Paski tzw. bo-

drwki maj ksztat pkolisty, jnk

cz J (rys. 265). Najlepiej z brystolu wyci prbny wykrj, a po
przymiarce wedug tego szablonu
wycinamy skrk. Cay pasek zrobi
my bez zszywania; cz wewntrz
na 1 Jest oklejona czci zewntrz
n 2. Cz l zrobimy z grubej skr
ki, a cz 2 ze skrki cienkiej. Z po
wodzeniem mona cz i wyci
z grubego sztywnego ptna, a cz
2 ze skaju. Klejem butaprenem przy
klejamy tylko wewntrzne obrzea
2a i 2b. (Uwaga: wewntrzne po
wierzchnie skaju naley smarowa
butaprenem niezbyt obficie; nadmiar
kleju moe spowodowa spuchni
cie skaju!) Koce 2c i 2d sklejamy
w ksztacie wszej zakadki, aby za
czepi klamr 3.
K lam ry do dam skich paskw mo
na zrobi z blaszki mosinej. Dla
przykadu na rys. 266 i 267 przedsta
wiono vezory klam er zrobione z od
dzielnych kek z blaszki mosinej.
W celu zoenia kek, wystarczy co
drugie kko przeci w najwszym
miejscu, a nastpnie podsun pod
kka ssiednie. Po uoeniu wzoru,
kka od strony dolnej (od spodu)
lutujemy niewielk iloci cyny. Po
zestawieniu klam ry, naley Jeszcze
od spodu przylutowa dwa zaczepy
w ksztacie mostkw, do ktrych
przymocujemy kocwki paska.
Dla przejrzystoci opisu, na rys.
268 przedstawiono kla m r prostokt
n. Do klamry I przylutujemy pasek
blaszki 2 wygity w ksztacie most
ka. Do tego mostka naley przycze
pi Jeden koniec paska. Drugi koniec
paska jest wsunity od gry na za-

ftys. 265. Wykrj paska do diicwci^OfJ sukienki

Kys. 266 Klamra do paska zrobiona z czterech

kek metalowych

Rys. 267. Z szeciu kek metalowych mona

zrobi pask klamr do paska
201

Rys. 263 Sposb czenia kocwek paska

czep J pr/jlulowany do klamry 2

tylko w miejsca Je. Pasek 4 ma zatalony podwjnie koniec 4o. tworzc
w ten sposb ptl, ktra jest wsu
wana od gry za zaczep 3. Dwu
stronny nit 5 soty do spicia ko
cw paska. Zamiatst nit u 5 mona
zastosowa dwa mae guziczki meta
lowe, zwizane bezporednio nici
nylonow.
Bardzo adne klamry do paskw
mona zrobi z kawakw grubej
skry zelwkowej. (Odcinki grubej
skry zelwkowej kupujemy w warztatach szewskich^
Po zaprojektowaniu ksztatu i sze
202

Ryj. 269. Wycinanie klamry do paska z grubej

skry zelwkowej

rokoci k lo n u j. rysunek przenosimy

na gadk, wierzchni stron skry.
Pieczk wosow wycinamy otwr
rodkowy oraz obrzeza klamry (rys.
269a). Po wyciciu, obrzea skry
naley oczyci, przez oszlifowanie
papierem ciernym. Skry nie nalciy
malowa lecz natrze Jej powierzch
ni dobr past do konserwacji skr.
Po wyciciu klamry musimy Jesz
cze dorobi jzyczek 1 (rys. 269b).
Jzyczek 1 mona wygi z grubego
drutu mosinego lub miedzianego.
Cz Jzyczka obejmujc tyln
cz klamry 2 naley przed wygi
ciem plasku sklepa. Natomiast ko

niec jzyczka 1 opierajcy si na

przedniej czci klamry 3 naley
opiowa, tak aby atwo wchodzi w
otwory w skrze paska.
Zalenie od wasnych gustw i po
trzeb, zaprojektujemy klamry do
rnych paskw. Klamra moe by
pojedyncz (rys. 270a, b) lub podwj
na (rys. 270c).
Jeeli klamra jest przeznaczona
do bardziej ozdobnej sukienki, mo
na zaprojektowa bardziej fantazyj- *
ne wzory (rys. 270d, e).
Do pasa z naturalnej, grubej sk
ry, mona zrobi klamr, w ktrej
Jzyczek rwnie jest wycity ze sk-

r ,*.

270 Przykady rnych wzorw skrzanych klamer do paskw

Ryt. 271. Klamra 1 jzyczek klamry wycity z grubej skry

y (ryt. 271). W tym przypadku Jzyrzek i wycinamy z oddzielnego kavalka. a nastpnie miedzianym nicm 2 praynitow ujemy do tylnej
zci klamry 3.
Jzyczek 1 wycity pieczk wloow z twardej skry do trudno
gin si podczas zapinania paska,
toina t wad usun przez wypio.anic okrgym pilnlczkiem nicwicllego poprzecznego rowka Ja.
Do wycinania podunych otw or
w 4 w pasku 5 zrobimy wycinak
e sklepanej i zaostrzonej rurki sta>wcj

3. PKI NA KSIKI
Stolarz-rzcmielnlk najdroej wyce
nia tak prac, ktra wymaga mud
nego pasowania oraz precyzyjnych
czynnoci wykoczeniowych. W celu
obnienia kosztu budowy pki, za
mwimy u stolarza Jedynie odpo
wiednio obrobione i przycite deski.
natVniast cao zmontujemy zupe
nie samodzielnie.
Cay repa na ksiki zestawimy
z powtarzalnego segmentu, ktry
Jest zrobiony w ksztacie litery H".
Przedstawiony na rys. 272 segment

umoliwia dowolny m onta i budow

rnych zestaww.
Kady segment Jest zrobiony z d e
ski sosnowej gruboci 20 mm i sze
rokoci 240 mm. Oczywicie w ym ia
ry mona dowolnie zmienia wr za
lenoci od wielkoci ksiek lub
wnki w cianie.
Deska pozioma J Jest poczona
z czci pionow 2 i 3 przez w su
nicie na Jaskczy ogon", co w y
janiono na rysunku w kole. W g r
nych i dolnych krawdziach czci
bocznych wiercimy po dw a otwory,
w ktrych s pionowo osadzone p r
ty 4 zapobiegajce przesuw aniu si
segmentw. Prty 4 mona zrobi
z odcinkw grubych gwodzi Otwory na prty 4 naley rozmieci id en
tycznie we wszystkich ciankach pio
nowych (najlepiej otw ory wierci
przez szablon zrobiony z paska b la
szki).
Zwrmy uwag na to, e desko
pozioma 1 nie Jest osadzona w poo
wic wysokoci cianek 2 i 3. Takie
rozwizanie umoliwia wiksz licz
b kombinacji zestawu budowanego
z segmentw. Zalenie od obrcenia
segmentu, uzyskamy pki o wyso
koci: 2X115 - 230 mm, 2XM0 *
230 mm lub 1154-140 255 mm.
Sosnowe drewno pek mona po
dokadnym oszlifowaniu powlec b ej
c, a nastpnie bezbarw nym lakie
rem nitro.

203

4. WIESZAKI DO SUSZE
BIELIZNY

Kyv 272. b&b^*na poika na k ^ i k i

204

Jednym 2 prostych sposobw sun

nia bielimy lub rcznikw jest
wieszanie ich na poziomo, rwno
glc zacignitych ykach nylor.
wych. W domu towarowym lub
sklepie wdkarskim kupujemy k
kanacie* metrw najgrubszej >'
nylonowej (tzw. yki wdkarski*
yk naley rap riy bardzo sib;
ze wzgldu na to, e mokra tkani
jest cika i bdzie silnie obci
yk.
Po wytrasowaniu punktw,
przeciwlegych cianach w b ijan
haczyki do przym ocowania poszcz*
glnych yek. Wprawienie hacz:
kw w cian powinno uw zgldni
kierunek siy, z jak te haczyki b<
d obcione, co wyjaniono na O
273. Haczyk, na ktrym zawiesiu
obrazek jest obciony si dzia-'*
c pionowo w* d. jak to oznaczo:
strzak na rys. 273a. Zawieszo*
pka wyrywa i cina** hacx> k, a *
a dziau w kierunku strzaki, ;ak
rys. 273b. Natomiast yka nylonov
przecignita do przeciwlegej *cl'
ny wyrywa** haczyk w kieru'
strzaki, jak pokazano na ry*. 2<*
Haczyk do zawieszenia tyki nyl'
now*ej umocujemy w cianie >
wprawiania
dodatkowego
kol
drewnianego. Rurkowym , wybij
kem do otworw* wybijamy w
nie otwr J (rys. 273dj o gboko^
okoo 43 mm. Haczyk 2 jest zrobi
ny z nowej szprychy rowerw
Koniec szprychy, czyli cz 2a, wkorzystamy jako zaczep do z n l o t c n

Rys. 273. Sposb mocowania haczykw

w cianie
yki nylonowej. Obcity koniec 2b
zawijamy w ksztacie ptli. W celu
waiciwcgo zamocowania haczyka 2
w otworze 1 naley:
oczyci wntrze otworu z pyu;
zwily wod wntrze otworu,
posugujc si maym pdzelkiem;
wcisn w arstw wieo rozro
bionego gipsu 3 i woy haczyk 2.
ktrego koniec 2b przedtem umo
czymy w gipsie;
II Lubi majsterkowa

dookoa drutu wcisn krek

waty 4 cakowicie zwilony gipsem
(gips rozrabiamy wod do konsy
stencji gstej mietany; nie wolno
dolewa wody w momencie gstnie
nia gipsu); wat z gipsem ubijamy
za pomoc patyka;
dziaajc szybko, aby gips nie
stwardnia, wypeniamy nim pozo
sta cz otworu 5, a w chwili za
sychania gipsu wyrwnujemy noem

powierzchni ciany, nastpnie mo

kr szmatk wygadzamy gips do
okoa haczyka.
Haczyk 2a powinien wystawa Jak
najm niej z powierzchni ciany, tylko
tyle, aby mona byo zaoy na nie
go ptl z yki 6. yk nylonow
naley podgrza lekko w czci za
wizywanej. co uatwi zacignicie
wza. yki (lub sznurki) zakada
my dopiero nastpnego dnia, po ca
kowitym stwardniciu gipsu.
Do suszenia bielizny (lub np. pie
luszek) mona zrobi wieszak ru
chomy podcigany pod sufit (rys.
274). Przygotujemy dwie listewki po
przeczne 1 i 2 o przekroju okoo
12X30 mm. W kadej listcw*ce w ier
cimy dwa dnie otwory do osadzenia
listew yrzdunych 3 i 4 oraz kilka
maych otworw do przecignicia
yek nylonowych 5. Listwy wzdu
ne 3 i 4 mog by okrge lub owal
ne. Wszystkie yki 5 napramy
bardzo silnie. Szczeglnie starannie
naley wykona zaczepienie haczy
kw w suficie, na ktrych bd za
wieszone trzy kka (na klucze) 6,
7 i 8, Zamiast kek na klucze, lepiej
zastosowa mae krki (6, 7 i $). Po
dwjnie zoona yka podcigajca
9 ma u dou przywizane kko,
ktre po podcigniciu caej suszar
ki zaczepiamy na haczyku iO.
Naley podkreli, e bielizna za
wieszona pod sufitem schnie bardzo
szybko.

205

S. WIECZNIKI
I

Rys. 274. Podsufitowa suszarka do bielizny

206

Z mikkiej blachy stalowej (np. gru

boci 2 lub 2,5 mm) moemy budo
wa rnorodne wieczniki. Poszcze
glne czci mona poczy przez
znitowanie. Lby nitw mog by za
gbione w wywierconych stoko
wych otworach tak, e po opilowaniu powierzchni metalu nity nie s
w ogle widoczne.
wiecznik powinien spenia pod
stawowe funkcje uytkowe, tzn.
trwale utrzymywa wieczk, zapo
biega spadaniu poncego knota na
st oraz by nur wywrotny.
Na rys. 275 przedstawiono przy
kad budowy prostego wiecznika.
Podstawa 1 jest wygita z blachy
stalowej (elaznej) o gruboci 2 mm.
Paskownik stalowy 2 wyginamy na
zimno w imadle stoowym. Prosta
miseczka** J jest przymocowana do
grnej czci wspornika 2a przez
kolec 4 trzymajcy wieczk. Osa
dzanie wieczki na pionowym kolcu
wiecznika jest atwe i praktyczne.
Wystarczy kolec lekko podgrza (np.
nad pomieniem wieczki lub zapal
niczki) i natychmiast wcisn w dol
n czoowy cz wieczki. Na kolcu
wiecznika mona osadza wiece o
rnej gruboci i o rnym ksztacie.
Cay wiecznik zrobiony z blachy
stalowej mona uformowa w stylu
starych kutych wyrobw elaznych.
W tym celu przed montaem, lecz
Jut po wygiciu czci, naley po
wierzchnie metalu wygnie nierw
nomiernie, uderzajc motkiem kul
kowym. W braku takiego motka
moemy zagniecenla wykona pr-

Ryt. 275. Budowa prostego wiecznika metalowego

tem stalowym oszlifowanym na ko
cu w ksztacie pkuli.
Wyroby z blachy stalowej mona
zabarwi na kolor bkitny lub b r
zowy przez ogrzewanie Ich nad po
mieniem gazowym. W czasie ogrze
wania powierzchnie blaszek naloty
smarowa olejem lnianym.
Niektre czci i paskowniki m oi
na czy na wpusty, co wyjania
rys. 276. W paskowniku 1 s wyci
te szczeliny Ja o takiej samej szero
koci jak grubo paskownika 2.
Odpowiednio w paskowniku 2 m u
simy wyci szczeliny 2a. Po zsuni
ciu i zbiciu motkiem na kowadle,
uzyskamy trwae i adne poczenie
nasunitych czci. Naley jednak
podkreli, c szeroko szczelin po
winna by bardzo starannie dopaso
wana do gruboci czonych pa
skownikw.

Szczeliny wycinamy pik do m e

talu lub pik wosow, a kocowe
dopasowanie wykonujemy przez oplowane drobnoziarnistym pilnikiem.
Uwaga: szeroko szczelin zwik
sza si. jeeli czone paskowniki
nie przecinaj si pod ktem pro
stym.
Sposb czenia czci przez krzy
owe nasuwanie nacitych szczelin
moe by stosowany nic tylko przy
montau paskownikw, lecz rwnie
przy czeniu szerszych powierzchni
blach. Dla przykadu na rys. 277a
przedstawiono wiecznik, ktrego
podstaw zestawiono z nek" l
i wspornika 2. Rysunek 277b podaje
ksztat tych czci przed ich wygi
ciem. Po ukowym wygiciu blach
odpowiednio nasuwamy szczeliny
Ja i 2a oraz Jb i 26.
Jak zrobi kolec do osadzenia
wieczki wyjania rys. 278a. rub 1
(o rednicy 4 mm) naley oplow'a

R y s. 276. S p o s b c z e n ia p a s k o w n ik w s ta lo w y c h
207

Rys. 277. wiecznik z blachy:

a) widok z boku. b) szablon czci
nadajc jej ksztat kolca 2. Dolna
cz ruby ma nie opiowany gwint
pozwalajcy na dokrcenie nakrtki
3, ktra zaciska czone czci.
Inny sposb wykonania kolca do
osadzenia wieczki przedstawiono na
rys. 278b. Zwyky gwd 4 naley
opiowa u dou w ksztacie zwoncj czci cylindrycznej 4a. Po wci
niciu w dopasowany otwr w
czonych czciach, dolny koniec 4a
naley zanitowa.
Pionowy kolec do osadzenia wie

czki czy* rwnoczenie talerzyk 5

z podstawk 6.
Talerzyk pod wieczk zrobimy
z cienkiej blaszki stalowej, np.
z blachy o gruboci okoo 1 mm. Od
powiednio do ksztatw i stylu cae
go wiecznika talerzyk moe mie
ksztat kwadratu (rys. 278c), picio
kta (rys. 278d) lub szeciokta (np.
278e).
Liniami przerywanymi oznaczono
krawdzie zagi skrzydeek mi
seczki.

Rys. 278. Kolec i miseczka

do osadzania wiecy
I

208

Jeeli wiecznik wykonujemy np.

z wyarzonej blachy miedzianej, to
talerzyki wiec mona wyklepa
motkiem kulkowym w ksztat cza
szy lub gwki tulipanu.
Przed przystpieniem do budowy
wiecznika naley narysowa Jego
czci w skali 1:1. Na rys. 279 przed
stawiono rne wzory metalowych
wiecznikw.

6. LAMPIONY

H y i. 279. R in c w z o ry w ie c z n ik w m e ta lo w y c h

Kady z nas wie doskonale, Jak ro

bi tradycyjne lampiony z kolorow ej
bibuki. Mona rwnie zrobi prze
strzenn konstrukcj z listewek
drewnianych lub z paskw tektury,
a nastpnie cao oklei kolorow
bibuk lub cienkim kolorowym pa
pierem. Oczywicie, e dzisiaj Ju
nikt nic buduje lampionw ze wie
czk wewntrz; jest to i niewy
godne, i niebezpieczne ze wzgldu na
moliwo powstania poaru. Do
wntrza lampionu wstawiamy zwy
k arwk do latarki (na napicie
3.5 V), a cienkim przewodem czy
my arwk z bateryjk lub trans
formatorem. Moe by utyty np.
transform ator dzwonkowy lub stoso
wany do zasilania zabawek elek
trycznych. Z transform atora dostar
czymy prd o napiciu odpowiada
jcym napiciu arwki wewntrz
lampionu. Jeeli transform ator (lub
zastosowana bateria) wytwarza na
picie wiksze ni 3,3 V, wwczas
mona kilka arwek w lampionach
poczy szeregowo. Na przykad:
trzy arwki poczone szeregowo.

209

kada na nacicie 3,5 V, mona zasi

la napiciem okoo 10,5 V (3X3,5 *
- 10f i l

Obudow lampionu zrobimy w

ksztacie zblionym do Ituli. lecz bez
sklejania z oddzielnych segmentw,
ktre po prostu poczymy przez
wsuwanie specjalnie wycitych za
czepw. Taki lampion ma nie tylko
oryginaln form, ale daje si po
prostu ponownie rozoy na czci
i mona go schowa wewntrz ksi
ki. Przygotowujc dekoracj na
szkoln zabaw, moemy lampiony
zrobi w domu, zoy prbnie, ponowmle rozebra, a nastpnie rozo
one segmenty zabra do szkoy,
gdzie zmontujemy je szybko i atwo.
Opisz dwa rne wzory lampio
nw, ktrych budow demonstro
waem w telewizyjnym programie
..ZRB TO SAM'*.

Rys. 2814. Szablony czci i zasada budowy lampionu

przedstawionego na rys. 280
210

Pierwszy wzr lampionu przed

stawiono na rys. 280. Lampion jest
zestaw iony z dw udziestu jed n a ko
w ych scom cntw. Kady segment ma

ksztat trjkta. Segmenty mona

zrobi z brystolu lub z cienkiej tek
tury (albo te z kolorowego tworzy
wa. np. winiduru).
Najpierw rysujemy trjkt rwno
boczny. jak na rys. 281a. Na kadym
boku trjkta naley dorysowa
skrzydeko" (rys. 281b). To skrzy
deko moe mie dowolny, fantazyj
ny ksztat, np. jak na rys. 28Ic. N a
ley jednak zwrci uwag na to.
aby punkty P przypaday dokadnie
w poowic kadego boku trjkta,
natomiast szczelina midzy kocem
skrzydeka a trjktem nic powinna

Rys. 283. Szablon czci i zasada montau lampionu zestawionego

z oddzielnych, odpowiednio ponacinanych k

R y s. 282. L a m p io n ( lu b a b a u r ) z r o b io n y z o d d z ie ln y c h k
w

211

by szersza ni grubo zastosowanej

tektury.
W rodku kadego segmentu mo
emy wyci otwory. Jak na rys.
28Id. nastpnie zaklei te otwory od
spodu kolorow bibuk. Po zrobie
niu dwudziestu Jednakowych seg
mentw przystpujemy do zaczepia
nia skrzydeek ssiednich trjktw,
jak na rys. 28le. Najpierw zaczepia
my trjkty J l 2. Strzaka wskazu
je, jak wsun segmenty la i 2a. Po
poczeniu piciu segmentw, na ob
wodzie tak powstaego stoika w sta
wiamy dalsze trjkty, a do otrzy
mania zamknitej bryy o ksztacie
zblionym do kuli.
Zupenie inn form lampionu po
kazano na rys. 282. Lam pion jest z e
staw iony z dw unastu odpowiednio
ponacinanych k.

Koo narysowane cyrklem dzieli

my bardzo dokadnie na pi Jedna
kowych czci (rys. 283a). Po wryso
waniu w koo regularnego picoboku, kady bok dzielimy na poow.
Wzdu linii okrelajcych pciobok
wycinamy szczeliny (rys. 283b).
Szeroko kadej szczeliny nie po
winna by wiksza ni grubo za
stosowanej tektury lub tworzywa.
Pamitajmy o tym, te kada szczeli
na musi si kohezy dokadnie w'
poowie dugoci boku. co na rysun
ku oznaczono strzak P.
Po zaczepieniu dwch k, Jak na
rys. 283c, wstawiamy segment trze
ci, a nastpnie dalsze, a do zupene
go zmontowania zamknitej formy w
ksztacie kuli.
W poszczeglne segmenty mona
przed zmontowaniem wklei koloro
212

we okienka* z bibuki, aby po w sta

wieniu arwki otrzyma ciekawe
efekty wietlne.
Wymiary poszczeglnych segmen
tw mona ustali zupenie dowolnie
(np. bok trjkta rwnobocznego
pierwszego lampionu ma dugo
90 mm. a rednica koa drugiego
lampionu wynosi 110 mm).
Grny segment lampionu, przez
ktry przechodzi przewd z arw
k, mona wzmocni przez podkle
jenie krka grubej tektury.
Zastanwcie si. czy wedug opi
sanej zasady mona budowa lam
piony z segmentw o innym kszta
cie? Moe udaoby si poczy np.
kwadraty z szecioktami?

7. ABAURY
Budow*anic opraw oiuetleniow ych
(lamp) i abaurw jest czynnoci
niezwykle przyjemn i naprawd
nietrudn. Koszt budowy oprawy
owietleniowej nie przekracza kilku
nastu zotych, a jej ksztat, kolor
i wymiary mona dowolnie dostoso
wa do potrzeb i wygldu wntrza
pokoju.

Rys. 284. Sposb krelenia

formy na urykrj abauru

Na kawaku brystolu rysujemy

projektowany a tazu r w widoku z
boku (rys. 284). Zalenie od ycze
nia, abaur moe by bardziej cylin
dryczny lub bardziej stokowy. Po
ustaleniu odpowiedniego ksztatu,
powstaje rysunek trapezu oznaczony
literami A, B, C, D. Przykadajc li
ni do krawdzi DA przedua si
kresk do gry. W ten sposb prze
dua si krawd CB. Na przeciciu
si obydwch linii powstaje punkt
Z. Jest to wanie punkt, w ktrym
postawimy nk cyrkla, rysujc
dwa ukL Jeden uk rysujemy o pro
mieniu ZD oraz drugi uk o promie
niu ZA.
Na zewntrznym uku wyznacza
si wryenek EFt ktry Jest okoo
trzy i p raza wikszy ni odlego
DC. Po narysowaniu linii EZ oraz
FZ otrzymujemy Ju gotowry szablon
caej powierzchni abauru, oznaczo
ny na rysunku literami EFGH .
W zasadzie wystarczyoby. Jeli
wycinek EF wynosiby: DCX 3.14.

Zwikszamy jednak celowo powierz

chni abauru. poniewa boczne k ra
wdzie bd zaoone (nasunite) na
szeroko kilkunastu milimetrw.
Przygotowany i sprawdzony sza
blon przenosimy na arkusz brystolu
lub cienkiego kartonu. Po wyciciu
i zwiniciu, krawdzie abauru skle
jamy klejem rolinnym. W czci
dolnej abaur bdzie wzmocniony
przez przyszycie kka wygitego
z drutu. W czci grnej przyszyje
my specjalny uchwyt arwki. Przy
szycie drutw mona wykona g ru
b. kolorow nitk (rys. 285a).
Przecigana na zewntrznej po
wierzchni abauru ozdobna nitka
(sutasz) moe tworzy dodatkowy o r
nament (rys. 285b). Abaury, Jeszcze
przed przyszyciem, mona malowa
w dowolne wzory zwykymi farba
mi wodnymi, po czym utrwali rysunek przez pomalowanie caego
brystolu rozcieczonym lakierem
bezbarwnym (np. chronizolem).
Uchwyt czcy abaur z arwk
mona wykona bez spawania i luto
wania, a nawet bez narzdzi Przy
gotowujemy dwa kawaki drutu gru
boci okoo 1,5 mm. Z kadego d ru
tu wyginamy kko. Jak na rys.
286a. Kko najlepiej wygina przez
owinicie drutu na jakim okrgym
przedmiocie, np. na maej butelce
lub soiku po kleju. Nastpnie oba
koce drutu skrcamy okoo 3 do
5 razy.
Po skrceniu skadamy razem dwie
takie ptle, jak na rys. 286b.
Kad par ssiednich drucikw.
Jak na rys. 286c, skrca si 4 do
6 razy.

Rys. 286. Kolejne fazy wyginania uchwytu abauru

Po odpowiednim rozchyleniu ko
ce drutw zwija si pojedyncz p
tl dookoa kka abauru, jak na
rys. 286d.
Do grnego kka przyszywa si
grn krawd abauru. Wymiary
tego kka dobiera si wedug we
wntrznej rednicy grnego otworu
abauru.
Oba koce drutw kek abauru

mona poczy przez wsunicie w

rurk zwinit z cienkiej blaszki, jak
na rys. 28Gc lub przez zahaczenie
pojedynczej ptli. Zaoon ptl lub
rurkowy cznik mona w celu
wzmocnienia zalutowa cyn.
Ze wzgldu na to, e uchwyt aba
uru Jest nasadzony bezporednio na
arwk, nie trzeba budowa adne
go poczenia abauru z podstaw
213

oprawy owietleniowej (lampy). Pod

staw opraw y ow ietleniow ej mona
wykona z Jakiej nowoczesnej fi
gurki. z wazonu, z prtw metalo
wych lub z ... butelki.
Oprawa owietleniowa (lampa)
stoowa przedstawiona na rys. 287
Jest wykonana z butelki
po winie.

Butelka jest pomalowana emali ni

tro w kolorach biaym i orzecho
wym. Przewd elektryczny nie Jest
przecigany przez butelk, lecz do
prowadzony bezporednio do opraw
ki arwki. W przewd elektryczny
Jest wmontowany wycznik przelo
towy.

Rys. 288. Budowa w sp ^n ik a do poczenia oprawki

arwki z szyjk butelki

R ys. 287. L a m p o s to o w a z b u te lk i
214

Rys. 289. Oprawa owietleniowa z podstaw zrobion

z ceramicznej doniczki

Schemat poczenia oprawki ha

rwki z szyjk butelki pokazano na
rys 288. Pasek blaszki, z mikkiej
stali, gruboci okoo 2 mm Jest przy*
krcony do oprawki arwki. Oba
odpowiednio wygite koce blaszki
s wsunite w szyjk butelki.
Butelk mona obciy przez
wsypanie zwykego suchego piasku,
a grn cz szyjki wraz z blaszk
zala gipsem.
Zrozumiae Jest. ic przyczenie
przewodu elektrycznego do opraw
ki i wycznika musi by wykonane
bardzo starannie. Przewd musi by
zabezpieczony przed przetarciem
i osiowym przesuwaniem si w dol
nej czci oprawki arwki.
Inne rozwizanie op|iiwy owie
tleniowej stoowej przedstawiono na
rys. 289.
Na podstaw oprawy wykorzysta
my zwyk doniczk I odwrrcon
dnem ku grze. Abaur 2 moe by
cylindryczny lub nawet szerszy u g
ry. Z paska grubej blaszki aluminio
wej wyginamy wspornik 3. W grnej
poziomej czci 3a wspornika 3 Jest
przymocowana oprawka arwki.
ruba <M5X30) 5 suy do przymo
cowania wspornika (cz 26) do dna
doniczki J. (W doniczkach Jest w y
konany fabrycznie otwr odpywo
wy dla wody). Z dwch stron dna
doniczki podkadamy metalowe i
tekturowe podkadki <5.
Jeeli dysponujemy opraw*k a
rwki i arwk o maym trzonku,
podobn do stosowanych w lam p
kach maszyn do szycia, moemy zbudowa podstaw oprawy owietle
niowej z duego lejka z tworzyw

w zakresie samodzielnego majster

kowania.
Abaur lampy Jest zwinity t ka
waka modelarskiej sklejki gruboci
0.5 mm. Taka sklejka podwietlona
arwk ma kolor winiowy, dojcy
szczeglnie przyjemne efekty przy
owietleniu mieszkania.
Abaur zawieszonej na cianie
oprawy owietleniowej moe by
ustawiony dokadnie pionowo, jak
na rys. 291. Dwa przeguby wspor
nika umoliwiaj opuszczenie opra
wy (rys. 292a), ustawienie Jej pod
ktem irys. 292b) lub skrcanie na
boki (rys. 292c). Zanim wykorzysta-

Rys. 290. Maa oprawa owietlenio

wa stoowa z podstaw zrobion t
plastikowego lejka
sztucznych. Po wmontowaniu w y
cznika (rys. 290), dno lejka zamy
kamy krkiem z tekstolitu lub proszpanu. Dno mona obciy kr
kiem odlanym z gipsu.

8. NASTAWNA OPRAWA
OWIETLENIOWA NAD
KIEM
Oprawra owietleniowa przedstawio
na na rys. 291, ktrej budow autor
demonstrowa
przed
kamerami,
spotkaa si ze szczeglnym zainte
resowaniem telewidzw. Prosta for
ma, funkcjonalno dziaania i nie
zbyt trudne wykonanie kwalifikuj
ten wyprbowany wzr do budowy

Rys. 291. Oprawa owietleniowa

cienna zrobiona z drewna i sklejki
modelarskiej

215

Rys. 293. Budowa wewntrzna

oprawy owietleniowej
Rys. 292. Rne sposoby wykorzystania lampy przedstawionej
na rys. 291
my dalsze funkcje tej .nastaw nej
oprawy owietleniowej, poznajmy
dokadniej jej budow.
Na rys. 293a przedstawiono opra
w owietleniow w widoku z gry,
natomiast na rys. 293b w widoku
z boku.
Podstawa J oprawy owietlenio
wej jest zrobiona z prostoktnej de
ski o wymiarach 88X245X19 mm.
Przewd elektryczny 2 Jest przetknity przez otwr w listewce- wsporniku J. Dolny przegub w
ksztacie obejmy 4 czy wahadowo
podstaw l wraz z doln czci
wspornika 3. Grny przegub 5 czy
wspornik 3 z listewkami 6 zamocowujcymi abaur 7. Abaur 7 jest
zwinity ze sklejki, forniru, brystolu
lub tworzywa sztucznego. Krawdzie
s zaoone na zakadk i zacinite
midzy listewkami 6a i Cb. Listewki
te u dou s skrcone rub (M3X8),
natomiast u gry nagwintowan
rurk 9 z nakrtkami. Przez rurk
z nakrtkami przechodzi przewd 10
zasilajcy arwk.
Rurka 9 z nakrtkam i zaciska i
czy nastpujce czci: obejm 5. 11216

stwki Ca i 6b z abaurem oraz

wspornik II oprawki arwki.
W podstawie 1 od strony tylnej
naley wywierci lepy otwr la,
ktry czciowo zakrywamy pozio
mo blaszk Ib. Tn blaszka spenia
zadanie wieszaka caej lampy na ha
ku na cianie.
ruby czce 4a i 5a maj red
nice 4 nim. Nakrtk 9a przylutujcmy do rurki 9. co zabezpieczy od
krcanie si rurki w czasie przekr
cania abauru.
Wewntrz abauru mona wbudo
wa dowoln arwk, lecz wystar
czy oprawka mini* z arwk o mo
cy 40 W.
Rozoone czci oprawy owietle
niowej przedstawiono na rys. 294n.
Prototyp oprawy zrobiono z drewna
mahoniowego, n wszystkie czci me
talowe z polerowanego mosidzu.
Obejmy 4 i 5 wyginamy z blachy
mosinej gruboci 1.5 mm. Maj
one identyczne wymiary i ksztat,
a rne rednice i liczb otworw*:
obejma 4 ma dwa otwory na ruby
M4 (lub M3) zamocow*ujce J do
podstawy I; obejma 5 ma okrgy
otwr o rednicy 10 mm, przez ktry
przechodzi nagwintowana rurka 9
z nakrtkami. Obejmy wyginamy
z paska blachy o szerokoci okoo
23 mm. Odlego midzy obejm a
listewk 3 nie powinna by mniej
sza ni 13 mm. co wyjaniono na
rys. 294b.
Wspornik II ma u gry wygit
kocwk lla , ktra wchodzi w wy
cicie listewki Cb
listew ka 3 ma dugo okoo
200 mm. Przez tak dug listewk
tt Lubi majsterkowa

S g rtS S E S
i

PI

7
J
o

c)

r~ i

------17------ x\ \
X. . V/ w \/V>^
i

CV
\y
v
1 i A
s
o>
W
t
n
5 * 7

-73--------UTT
11

__

Rys. 294 Widok czci skadowych nastawnej oprawy owietleniowej

do trudno przewierci otwr na
przewd elektryczny. Wykonanie
otworu wyjaniono na rys. 294c. N aj
pierw wycinamy szczelin w czci J.
a nastpnie wklejamy dopasowan

listewk Jb Na rys. 294c podano

orientacyjne wymiary listewki Ja.
za nu rys. 294d wymiary listewki
Ca i 6b.
Jeli oprawa owietleniowa (lam217

Rys. 295. Rne sposoby zastosowa1) oprawcy owietleniowej

pa) Jest ustawiona na stole (rys.
295a. b), to przewd wyprowadzony
u dou listewki nie powinien by za
ginany, co zaley od przewitu we
wntrz dolnej obejmy.
Przed przystpieniem do budowy
naley na paskach brystolu dowiad
czalnie ustali dokadne wymiary
poszczeglnych czci, aby po obr
ceniu abauru mona byo ustawi
opr wg. jak pokazano na rys. 2Q5c.

9. OPRAWA
OWIETLENIOWA (LAMPA)
KRELARSKA
W czasie krelenia lub w ezasie p re
cyzyjnego m ajsterkow ania m iejsce
pracy powinno by ow ietlone b a r
dzo dokadnie. Niezalenie od skon
centrow ania w iata na okrelonym
przedm iocie, cz w iata naley
rozproszy, aby nie byo zbyt duego
kontrastu m id/y ow ietleniem m iej
sca pracy a ow ietleniem caego po
koju. O prawo pow inna by naitaw 218

Rys. 296. Nastawna oprawa owietle

niowa (lampa) krcilaraka

Rys.

297. Czci skadowe oprawy

owietleniowej krelarskiej

na. Tak opraw moina zbudowa

ze sklejki, drewnianych listewek
i brystolu (rys. 296).
Wykonanie oprawy rozpoczynamy
od przycicia piciu jednakowych li
stewek (rys. 297). Kada listewka
jest na kocach zaokrglona i ma
wywiercony otwr do przetknicia
Iruby. Wymiary jednej listewki:
dugo 320 mm, szeroko
22 mm, grubo 4,5 mm.
Na listewki moina uy drewno
sosnowe, ale koce tych listewek
prawdopodobnie pkn Ju w czasie
wiercenia otworw na ruby. Najle
piej wic postara si o drewno
twarde, np. bukowe. Takie listewki
moina wyci ze starych linijek
szkolnych lub ze starej przykadnicy
krelarskiej. Listewki moina rw
nie wyci ze sklejki wielowarstwo
wej, tzw. lotniczej.
Wszystkie listewki J (rys. 298) s
skrcone w rodku rub 2. Moe
to by dowolna ruba lub prt dwu
stronnie nagwintowany, lecz prak
tyczniej bdzie zastosowa tzw. ru
b zamkow*, M6X35. rub zamko
wy nazywamy rub, ktra ma pasko-wypuky eb, pod tym bem
krtk cz kwadratow oraz cz
cylindryczn na kocu nagwintowa
n. Przy zastosowaniu nakrtki
skrzydekowej Jest znacznie uatwio
na regulacja siy zacinicia liste
wek. Zamiast nakrtki skrzydeko
wej moina oczywicie uy zwykych
nakrtek szecioktnych lub czworo
ktnych.
Pierwsza, trzecia l pita listewka
s odchylone w d, natomiast druga
Rys. 298. Budowa lampy krelarskiej

I czwarta listewka przechodz w g

r do uchwytu abauru.
U dou wszystkie trzy listewki s
przykrcone do uchwytu 3. Uchwyt
wyciciem jest wcinity na krawd
stou 4. Uchwyt 3 mona wykona
z jednolitego kawaka twardego
drewna, lecz atwiej bdzie sklei
i zbi uchwyt z piciu warstw sklej
ki. rodkowy kawaek sklejki jest
krtszy, poniewa w to wycicie jest
wsunita rodkowa listewka 1. Wy
cicie uchwytu wymiar oznaczo
ny liter S nn rysunku ustalamy
wedug gruboci krawdzi stou.
Doln i grn cz wycicia mona
wyklei pasoczkiem filcu ze starego
kapelusza, co znacznie uatwi wci
skanie uchwytu na krawd stou.
W czci grnej do dwch liste
wek I jest przykrcony przegubowy
uchwyt oprawki arwki. Oprawk
arw'ki wraz *z abaurem mona
przechyla w* paszczynie obrotu li
stewek I. a oprcz tego skrca do
okoa ruby 5. Wystarczy jeli ru
ba 5 oraz ruba 6 maj rednic
5 mm.
ruba 6 zaciska oba koce blaszki
7. Blaszka S tworzy poczenie pod
stawy lampy z oprawk arwki
i abaurem. Otwr 9 o rednicy
10 mm suy do przykrcenia opraw'ki arwki, za otworki 10 do
przyszycia abauru 11. Abaur wy
gity z bryslolu moe by wzmoc
niony przez wszycie na dolnej kraw'dzi kka z drutu, chocia nic jest
to konieczne.
Przew^d elektryczny z wyczni
kiem przelotowym jest przeknity
wzdu listewek 1.
220

10. PROSTOWODY
KRELARSKIE
Kady krelarz wie dobrze o tym,
e rysunek techniczny skada si w'
wikszoci z linii poziomych, piono
wych i rwnolegych. Ile trudu w y
maga np. zakreskowanie rwnole
gymi liniami jakiej powierzchni
i cige ustawianie linijki lub prze
suwanie przykadnicy. Znacznym
uatwieniem pracy krelarskiej jest
prostowd,
tj. przyrzd. ktry
przy dowolnym przesuniciu li
nijki zawsze ustawia t linij
k w pozycji rwnolegej do po
przedniego pooenia. Wystarczy je
li rwnolegle przesuwa si linijka
pozioma, a przez odpowiednie przy
stawianie do niej zwykego trjkta
mona wygodnie kreli.
Schemat najprostszego prostowodu
przedstawiono na rys. 299a. Duga
pozioma linijka jest zawieszona z
obydwu stron na sznurkach. Sznurki

s przeoone przez sze odpowied

nio rozmieszczonych krkw. Nale
y zwTc uwag na to, e sznurek
tworzy jakby jeden zamknity
okrg. Kade podsunicie linijki z
jednej strony powoduje samoczynne
przesunicie si drugiego koca li
nijki w tym samym kierunku.
Osie szeciu krkw s wkrcone
lub wbite bezporednio w krawdzie
deski krelarskiej. Sznurek, na kt
rym jest zawieszona linijka powi
nien by denki, lecz mocny. Do tego
celu nie nadaje si yka nylonowa,
ktra jest zbyt elastyczna i rozciga
si nierwnomiernie. Natomiast do
skonale dziaa taki prostowd. w
ktrym zamiast sznurka zastosujemy
cienki d ru d k stalowy (taki jak n a j
ciesza struna od gitary).
Jeeli mamy moliwo wykonania
krkw metalowych, to mog one
by do mae (rys. 299b). Krki
mona rwnie wykona przez zbi
cie lub sklejenie starannie wyd-

jest zawieszona na grnych cz

ciach sznurka 6 (patrz schemat u
gry). Naley zwrci uwag na inne
umieszczenie krkw ni na rys.
299a. chocia zasada dziaania prostowodu pozostaa nic zmieniona. IH>
waciwym ustawieniu linijki zabez
piecza si sznurek przed przesuni
ciem przez przyklejenie sznurka do
linijki klejem nitrocelulozowym.

II. STOLIK DO PISANIA

I RYSOWANIA

Rys. 300. Prostowd krelarski zbtidawany w ksztacie ramki nakadanej na

krawdzie stou
tych trzech krkw ze sklejki lub
tworzywa sztucznego (rys. 299c).
Zamiast przykrca krki do de
ski krelarskiej, rr.*rna zbudowa
prostowd wedug rys. 300. ktry
mona zaoy na dowolny st lub
biurcerko.
listewki sCzdune I oraz listewki
poprzeczne 2 obejmuj pyt stou
od krawdzi zewntrznych. Na n a
ronikach poczenia listewek s
wzmocnione przez przybicie do nich

trjktw 3. Trjkty te mog by

wycite z blaszki lub cienkiej sklej
ki. Trjkty zachodz na naroniki
stou i w ten sposb caa ramka z li
stewek 1 i 2 wisi obejmujc st do
okoa. Ramka z listewek powinna
by dopasowana do wymiarw stou
tak, aby daa si wcisn na pyt
stou.
Krki 4 a przykrcone wkrtami
(do drewna) do listewek ramki z bo
kw, od gry i od dou. Linijka 5

Kady uczc powinien mie w domu

wasny kcik do pracy i odrabiania
lekcji. Najlepiej zbudowa may
uniicersolny stolik. Stolik normalnie
bdzie suy do odrabiania lekcji, a
po ukonym ustawieniu pyty grnej
otrzymamy pulpit do czytania. We
wntrzu stolika mieci si bdzie
schowek na przybory do pisania
i narzdzia do majsterkowania.
Budow stolika rozpoczyna si od
przygotowania dwch par deseczek
na ramk grn. Dwie deseczki I
(rys. 301) dugoci po 630 mm I dwie
deseczki 2 dugoci po 420 mm. De
seczki maj grubo okoo 13 mm,
a szeroko 80 mm. Na naronikach
deseczki skleja si i zbija dugimi,
cienkimi gwodzikami.
Z deski sosnowej gruboci okoo
18 mm wycina si cztery jednakowe
nogi J. Do krtszych bokw ramki
stou od strony wewntrznej przy
krca si wkrtami do drewna lub
(lepiej) rubami zamkowymi nogi 3.
Jeeli bok 2 ma grubo 13 mm, a
przykrcona noga 3 ma grubo
%

221

Rys. 302. Widok wewntrznej czc

stolika po odchyleniu pulpitu

Widok z przodu

W Hi dok 2 doku
W,V/77Z
222

77,

18 mm, to naley zastosowa ruty

zamkowe 4 o wymiarze M6X35 (lut
M6X40). Jeeli po przykrceniu nt
okazaoby si. e stolik chwieje si<
wzdunie, mona wwczas przykr
ci poprzeczk wzmacniajc tylna
par ng. Nastpnie od strony spod
niej przybija si dno 5 wycite z py
ty piliniowej lub sklejki.
Grna pyta stou 6 jest wykonana
z grubszej sklejki 1 ma od dou przy
bit ramk 7. Ramka 7 jest wiksza
ni dolna cz stou, dlatego po na
oeniu pyta 6 opiera si bezpored
nio na listewkach I i 2. Grn pyt;
Rys. 301. Stolik do pisania
i majsterkowania

stou mona od strony tylnej przy

mocowa przez przykrcenie zawia
sw 8.
Cay stolik Jest pomalowany cma11* olejn. a pyta Krna obcignita
ceratk lub kolorow foli z two
rzyw sztucznych.
We wntrzu stolika mona przy
krci obrotowy klocek, ktry suy
do podstawienia uchylonego pulpitu.
Paseczck skrki przybity midzy
ramk stou a pyt grn ogranicza
kt wychylenia przy otwieraniu sto
u (rys. 302).
Dodatkowe przegrdki uatwiaj
utrzymanie porzdku oraz wzmac
niaj dno.

Rys. 303. Skadany stolik pod

telewizor

12. SKADANY STOLIK POD

TELEWIZOR
Stolik pod telewizor przedstawiony
na rys. 303a Jest zrobiony z szeciu
czci, ktre mona rozoy, co
z kolei uatwia np. przechowywanie
nic uywanego stolika lub jego prze
waenie itp.
Przy odpowiednim dostosowaniu
wymiarw podstawy, odbiornik tele
wizyjny moe by ustawiony bezpo
rednio na nkach podstawy. Roz
wizanie takie jest prostsze, tasze,
a caa podstaw*a ma estetyczny wy-

Kld.
Mona na grne wsporniki podsta
wy* naoy pyt stou, jak pokaza
no na rys. 303b. Taki stolik moe
spenia rne funkcje w zalenoci
od wysokoci i wymiarw pyty
wierzchniej.
Na rys. 304 podano wymiary pod

stawy wykonanej przez autora. Zu

penie Jest zrozumiae, e wszystkie
wymiary mona dow*olnic zmienia,
a wana jest jedynie zasada czenia
poszczeglnych czci. Na rys. 304a,
przedstawiajcym podstaw w wido
ku z przodu, s widoczne dwie po
ziome poprzeczki I i 2. S to listwy
z drewna brzozowfego, o przekroju
24X60 mm. Listwy s przycite w
kocach i przeknite przez kw adra
towe otwory w nogach 3 i 4 podsta
wy. W otwory w kocwkach la s
w*bite kliny drewniane 26, co w yja
niono na rys. w kole.
Ksztat podstawy z boku (rys. 304b)

naley ustali dowiadczalnie, rysu

jc czci 3 i 4 na arkuszu papieru
w skali 1:1. Cztery nogi podstawy
maj identyczny ksztat i s wycite
ze sklejki gruboci 18 (lub 20) mm.
Rozmieszczenie otworw* (w nogach
podstawy) do przctknicia kocwek
listew* poziomych, naley wytrasow*a bardzo dokadnie na zoonych
czciach 3 i 4.
W celu oszczdnego wykorzystania
drcw*no, nogi wycinamy ze sklejki,
po przerysowaniu szablonu z brystolu w sposb pokazany na rys. 304d.
Po wyciciu nogi skadamy i razem
obrabiamy.
223


Ryt. 304. Budowa stolika pod telewizor

224

Cztery kliny Ib (rys. 304c) wyci

namy z twardej deseczki bukowej <,
gruboci okoo 6,5 mm. Otwr Je
najpierw wykonamy wiertem dc
metalu, a nastpnie poszerzymy pil
nikiem zdzicrakiem. Otwr te powi
nien umoliwia silne docinicie
klinem zaoonych ng podstawy.
Na rys. 304e podano przykad r
nych ksztatw wykroju ng pod
stawy.
Na podstaw mona zaoy pyt
stolika, zrobion w ksztacie ramki
obitej od strony grnej grub pyt
pilniow lub sklejk. (Porwnaj
sposb wykonania pyty na rys.
301 cz 6 i 7).
Po sklejeniu pyty pilniowej 1
(rys. 305) z ramk 2 mona ca py
t obcign cerat lub skajem 3 w
kolorze dobranym do koloru mebli
lub telewizora. Skaj J przybijamy
spinaczami (zszywkami) biurowymi
lub gwodzikami 4 pod listw ramki.
Drewno podstawy mona powlec
bejc, a nastpnie bezbarwnym la
kierem nitro lub lakierem olejnym.

ltys. 305. Sposb oklejania lub obci

gania skajem pyty stolika

13. P R Z E W O N Y STOLIK D O
P O D A W A N I A HERBATY
/rfuyjiny stolik na gumowych k
kach jr-.t nieodzownym sprztem w
kadym domu. Stolik taki suy do
podawania herbaty, do ustawiania
podrcznych drobiazgw pod cza*
szycia lub majsterkowania, wreszcie
moe spenia funkcje ruchomego
stolika obok ka. Na rys. 304
przedstawiono widok oglny stolika
wykonanego w' warunkach, w kt
rych pracuje amator. Do budowy
stolika nalc/y przygotowa nastpu
jce czci: cztery listewki pionowe,
Jedcnaicie listewek poziomych, dwie
pyty oraz cztery kka gumowe,
* tzw. samo.skrtne.
Sposb wykonania poszczeglnych
czci przedstawiono na rys. 307.
Cztery nogi pionowe s zrobione
z drewna bukowego (lub innego
drewna) i przycite z listew o prze
kroju kwadratowym 22X22 mm. W
listewkach I i 2 wiercimy poprzecz
ne otwory o rednicy ok. 13 mm.
Otwory naley wywierci dokadnie
prostopadle do boku listewki i roz
mieci w' sposb Identyczny we
wszystkich
czterech
listewkach.
Otwory s umieszczone krzyowo w
dwch ciankach listewek.
Naley zwrci uwag na to, e li
stewka 1 na rys. 307a Jest przedsta
wiona z boku. u na rys. 307b
z przodu. Podobnie na rys. 307c wy
janiono rozmieszczenie otworw w
listewce 2 widzianej z boku, a na
rys. 307d przedstawiono t sam liitewk 2 widzian z przodu (o* li
brcon o kt 90*).

Pyty stolika grn (rys. 307c)

i doln (rys. 3070 mona zrobi ze
sklejki gruboci 6 lub 8 mm. Na ry
sunkach podano tylko orientacyjne
wymiary pyt, ktre naley dostoso
wa do gotowej podstawy stolika.
Z twardego drewna zrobimy sie
dem krtkich kijw wg rys. 307g
oraz cztery dusze kije (rys. 307h).
Listewki najlepiej wykona na to
karce. Koce listewek 3o (patrz rys.
w kole) naley opiowa w ksztacie
niewielkiego stoka, co umoliwi ci
se osadzenie listewki w otworach
znajdujcych si w nogach J i 2.
Cz 2a wy staje nad powierzchni
listwy 1 o okoo 5 mm. Listewki mo
g mie rednic okoo M mm. a ty l
ko cz uciskana w otwory jest od
powiednio mniejsza.

Najpierw
sklejamy
cakowicie
ram k z dwch listew J wciskajc
i wklejajc w otwory koce czte
rech krtszych kijw. W ten sam
sposb sklejamy oddzielnie ram k
z dwch listewek pionowych 2 oraz
trzech krtszych kijw (poziomych).
W czasie sklejania sprawdzamy, czy
budow ana ..ramka ley dokadnie
w jednej paszczynie. Po w yschni
c iu kleju obie czci czymy przez
w staw ienie czterech duszych k i
jw .
Obrotowe kka gumowe mona
n a b y w sklepach 1001 D robiaz
g w . Najlepiej zastosowa kka o
red n icy okoo 48 mm, kryte a lu m i
n io w oson. Kka naley w b u d o
w a w kocwki listewek (ng) jesz
c z e przed sklejeniem caej podstaw y.
225

Cz V

Warsztat
majsterkowicza
1. NARZDZIA
I URZDZENIA
W DOMOWYM
WARSZTACIE
Kady majsterkowicz powinien w
domu zorganizowa sobie specjalny
kcik do m ajsterkow ania. Najlepiej
byoby przeznaczy dodatkowy moc
ny stolik na podrczny warsztat. Pod
takim stolikiem naley wmontowa
kilka paskich szufladek na narz
dzia. Krawd stou powinna umo
liwia przykrcenie maego imada.
Narzdzia do majsterkowania kom
pletujemy w sposb systematyczny.
Bezuyteczne s narzdzia typu may majster" produkowane z m ik
kiej stali i przeznaczone gwnie do
zabawy. Narzdzia do majsterkowa
nia powinny by bardzo solidne, wy
konane z odpowiednich materiaw.
Najlepiej kupowa narzdzia W' skle
pach narzdziowych handlu uspo
ecznionego.
Zestaw' narzdzi uzalenimy od ro
dzaju wykonywanych prac. Dla
orientacji poniej podoje si wykaz
typowych narzdzi uywanych przez
ii*

majsterkowiczw do budowy zaba

wek i modeli:
1) kleszcze uniwersalne (np.
RSUa-180 lub mniejsze).
2) kleszcze paskie (np. RSPb- 150),

3) kleszcze okrge (np. RSKa- 100).

4) noyce do blachy.
5) wkrtaki
rnej

wrtelkoici

(5 t t t . ) .

0) motki rnej wielkoci (3 szt),

7) klucz nastawny (may).
8) suwmiarka.
0) kowadeko stoowe.
10) imado stoowe (mae).
11) pia wosowa (ramka oraz
ostrza do metalu i do drewna).
12) wiertarka rczna (maa) wraz
z kompletem wierte.
13) pilniki mae (1 komplet).
14) pilniki due (1 komplet).
15) przebijak do otworw, punktak. wycinaki rurkowe Itpi.
16) narzdzia stolarskie.
17) lutownica i przybory do luto
wania.
Niezwykle uytecznym narzdziem
w domowym warsztacie jest w ier
tarka elektryczna. Do wiertarki

CKLMA (rys. 370) mona w miar

potrzeb dokupi rne warsztatowa
przystawki Jak pi. szlifierk, spr
ark. statyw itp.
Narzdzia najlepiej przechowywa
w paskich szufladkach podzielonych
przegrdkami. Jeli jednak w miesz
kaniu brak miejsca na zorganizowa
nie kcika do majsterkowania, ww
czas narzdzia moemy przechowy
wa w przenonej skrzynce. P rak
tycznym rozwizaniem jest pocze
nie skrzynki z pyt odchylan, jak
na rys. 371. Przy takim rozwizaniu
skrzynka 1 ma ciank 2 zrobion z
grubej sklejki. Do tej cianki s przy
bite przegrdki lub pasma gumki 3.
za ktre wysuwa si wszystkie
rczne narzdzia. Uchwyt 4 uatwia
przenoszenie caej szafki. Odchylana
pyta 5, zrobiona z grubej deski (np
bukowej), spenia podwjne zadanie:
tworzy zamknicie skrzynki 1 w cza
sie jej przenoszenia, a po otwarciu
osania st. Na tak odchylonej py
cie mona wierci, stuka i piowa
bez obawy o uszkodzenie powierzch
ni stou. Boczna powierzchnia 5a jest
obita blach aluminiow i miejsce to
jest przeznaczone do lutowania. Od
chylany zawiasowa wspornik z drutu
56 su}- do zawieszenia rozgrzanej
lutownicy elektrycznej.
Jeli to moliwe, narzdzia mona
umieci w szafkach zawieszonych
na icianie. Nad stoem na cianie
mona przymocowa magnetyczn
pk do zawieszania podrcznych
narzdzi (rys. 372). Do deseczki 1 jest
przybita pozioma listewka 2. Z dwch
stron listewki poziomej przykrca
my rwnolegle dwa rzdy magnesw
275

Ky*. 370. Elektryczna w iertarka dwublcgowa CELMA: J uchwyt wiertarki.

2 cylindryczna obudowa do montowania przystawek. J przecznik
zmiany biesw. 4 osona szczotek silnika. 5 przycisk blokujcy. 6
wcznik silnika. 7 przewd zasilajcy, 8 wtyczko fieciowa
trwaych J i 4. Magnesy utrzymuj
przyoone narzdzie 5. Wieszak taki
Jest niezwykle praktyczny i warto
go zbudowa, mimo e na kupno
magnesw naley wyda troch pie
nidzy. Najlepiej zastosowa tu m a
gnesy produkowane do zatrzaskw*
szafkowych.
Nie mona maj tcrkowac i wyko
na w domu rnych sprztw, jcili
nic gromadzi si rubek, wkrtw*,
blaszek, drutw, rurek itd. Oczywi
cie te wszystkie drobne materiay
musz by odpowiednio posegrego
wane i uoone; ale skd znale tyle
maych szufladek na przybywajce
wci materiay i drobne narzdzin
276

Wykonanie specjalnej szafki z d u

liczb szufladek rozpoczniemy od
kalkulacji kosztw*. Kada szufladka
jest czona na krawdziach, ma dno
ze sklejki, jest pomalowana itd. Po
szukajmy wic taszcgo rozwizania.
Czsto w* domu mamy cztery winidurow*e wanienki do wywoywania
fotografii. Wanienki te s bardzo
rzadko uyw*nnc. Przecie to s goto
we. adne szufladki. Nie potrzeba ich
malowa i nic potrzeba przykrca*
adnych uchw*ytw.
Mona kupi Jeszcze cztery mae
wanienki i w*ykona adn szafk
(rys. 373).
cianka rodkowa / oraz cianki

boczne 2 i 3 s w*ykonanc z desce,

gruboci okoo 12 mm. cianka gna 4 oraz cianka dolna 5 s wyV
nanc z grubej sklejki lub pyty pi
niowej i przybite gwodzikami
cianek pionowych. cianka tyl
moe by wykonana z cienkiej py
pilniowej, sklejki lub grubej te
tury.
Wymiary szafki s uzalenione
wymiarw* zastosowanych szufladel
-wanienek.
Przy
wykorzysta;
znormalizowanej wanienki o w*;,
miarach zewntrznych 155X205 mn
szeroko jednej przegrody szaf!*
wynosi 158, a gboko 212 mn
Na wewntrznej stronie ciano.
pionow*ych s przybite kw*adratow
listewki 6. tworzce prowadnice szu
fladck.
Drzwiczki szafki s wycite z la
kicrow*anej pyty pilniowej. Zawioski drzwiczek s wpuszczone w*
odpowiednie w*ycicia no przedniej
krawdzi cianek pionowych. Ca
szafk maluje si dobrze wysycha
jc emali olejn.
Podczas majsterkowania urzdzc
elektronicznych bardzo praktyczne
Jest ustawienie czci radiotechnicz
nych na specjalnym obrotowym wie
szaku (rys. 374a). Do ciany jest
przymocowana deseczka /, ktra od
strony grnej ma przybit blaszk-wspornik 2, a od dou tak sam
blaszk J. Przez otwory w blaszkach
s przeknite gwodzie 4 i 5, ktre
' 0 osi obrotu klocka 6 wycitego ze
,'tyropanu. W tym klocku wykonu
jemy szydem kilkadziesit ukonych
otworkw, w ktre wstawiamy w
sze kocc czci radiotechnicznych 7

Tablica 1. Wasnoci metali

Metal

Aluminium
Cyna
Cynk
Mied
i Ow
Srebro
Stal mikka
Stal utwardzona
Stal sprynowa
Zoto
1

Gsto przy
I8X

Temperatura
X

Wytrzymao
na rozciganie
kG/mmJ

2,72
7.28
7.12
8,96
11.34
10,50
7,87
(7.87)
(7.87)
19,29

600
231.9
419.5
1083
327.3
960,5
1400
(1530)
(1530)
1063

10
24
15
22
1.5
16
30
90
200
14

O w d tk i metal o zabarwie
niu srebrzy stoszarym. Pary i zwizki
chemiczne oowiu s silnie trujce.
Ow jest atwy w obrbce, mona
go wy klepy wa, zgniata i walcowa.
Z oowiu, w formie gipsowej, mona
odlewa drobne przedmioty, jak ci*
arki wdkarskie, odwaniki, kka

topnicniA

Z wielkoci tej atwo moemy obli

czy, e np. Jeden metr szecienny
oowiu way 11 ton i 340 kilogra
mw.

m o d d i pojazdw szynowych itp.

b. W asnoci, obrbka i sklejanie

tworzyw sztucznych

Czysty, stopiony ow zachowuje

si jak rt. ukada si w kulki, co
utrudnia odlewanie. Do odlewania
najlepiej zastosowa stop oowiu z
cyn. Jeeli mamy zamiar zastoso
wa stop, ktry w pewnej tem pera
turze bdzie ciastowaty, naley
zmiesza 18*/# cyny i 82*/t oowiu.
Z wszystkich omwionych tutaj
metali tylko stal ma wasnoci mag
netyczne. Z prtw lub paskw
mikkiej stali mona zrobi rdzenie
lub kotwice elektromagnesw.
W tabl. 1 podano wasnoci r
nych metali. W rubryce gsto
podano Ile gramw way Jeden cen
tymetr szecienny danego metalu.

Kady majsterkowicz powinien zna

wasnoci
tworzyw
sztucznych,
umie je obrabia, skleja oraz ra
cjonalnie uytkowa wyroby z two
rzyw sztucznych. Omwimy n aj
czciej stosowane tworzywa.
B a k e l i t jest twardy, kruchy
i do odporny na podwyszon tem
peratur. Mona go przecina pi
do metalu, piowa i wierci wier
tem do metalu. Z bakelitu s wyko
nane zakTtki do soikw, korcksy
fotograficzne, ciemne (najczciej
czarne) wtyczki i gniazda sieciowe.
C e l u l o i d jest elastyczny,
mona go atwo obrabia, przecina

i wygina po podgrzaniu we wrzc

wodzie. Uwaga: celuloid jest mat
riaem bardzo atwo palnym! W c u
sie przecinania naley pi (do m<
talu) przesuwa powoli, poniewi
celuloid topi si. co moe spowodc
wa przyklejenie i zerwanie pii
wosowej. Z celuloidu s zrobior
np. lalki, niektre zabawki, pll
pingpongowe i tanie przybory krei
larskie.

I g e l i t jest to elastyczne twe

rzywo stosowane do wyrobu foli
woreczkw, okadek do zeszytv
rnych futeraw itp. Igelit mor
atwo przecina i zagina po poc
grzaniu. Majc pewn wpraw moi
na poczy dwie krawdzie igelit
przez podgrzanie np. kocwk li
townicy elektrycznej.
M c l a m i n a to tworzyw
twarde, do kruche i do odporr
na dziaanie podwyszonej tcmpcri
tury. Mona je wierci i przecins
narzdziami do obrbki metalu,
mclaminy s zrobione jasne (bia<
gniazdka i wtyczki sieciowe, tael
kuchenne, kubki i talerzyki.

P o l i s t y r e n Jest tworzywei
powszechnie stosowanym na zabaw
ki, kolorowe lub przejrzyste pudek
oraz rnego rodzaju wyroby w go?
podarstwie domowym. Przedmioty
polistyrenu s odlewane pod cinit
niem, przez wrtryskiwanic roztopi
nego polistyrenu do metalowej for
my. Dlatego te na kadej naw
najmniejszej czci zrobionej z poli
styrenu znajdziemy matowy lad p
kocwce otworu, przez ktry wtr>
kiwano to tworzywo do formy. Ja
28

jest wtryskiwany polistyren do for

my najlepiej zaobserwowa na ska
dankach modeli lotniczych, ktre s
wanie odlane z tego tworzywa. Po
listyren mona atwo piowa, w ier
ci i przecina pil o bardzo drob
nych zbkach. Polistyren atwo pka.
jest kruchy i topi si po podgrzaniu.
Mae otwory w polistyrenie inoina
wytopi przyciskajc rozgrzan nad
pomieniem ig.
S z k o o r g a n i c z n e (Plexi)
jest stosowane na szyby ochronne
dla motocyklistw, szka okularw
ochronnych, szkieka do zegarkw
Itp. Plexi mona wryglna i wytacza
po podgrzaniu w* gorcej wodzie.
Drobne w'yroby, jak np. zauszniki
okularw' zrobionych z plexi, mona
wygina po podgrzaniu w strumieniu
gorcego powietrza z suszarki do
wiosw. Po wygiciu przedmiot n a
ley ochodzi np. w strumieniu zim
nej wody. Plexi mona przecina
pi wosow do metalu, piowa pilnikicm*gadzikiem i wierci w ierta
mi do metalu. Aby nie podrapa i
nic porysowa pytki w czasie wy
cinania i obrbki, naley j oklei
z obydwch stron papierem (stosujc
zmywalny klej biurowy), ktry usu
wamy po obrobieniu przedmiotu.
T o m o f a n (celofan) jest to
tworzywo, z ktrego wyrabia si r
nokolorowe cienkie folie na opako
wania np. cukierkw, kwiatw' itp.
Po podgrzaniu w ciepej wodzie tomofan staje si elastyczny, co u a
twia np. nacignicie go podczas za
wizywania otworu soika. Zmity
tomofan mona wyprostowa niezbyt
ciepym elazkiem do prasowania.
282

U n i 1 a m stosuje si na blaty
stow' kuchennych. Jest to dw uw ar
stwowa pyta, barwiona na powierz
chni w rne wzory. Pyta jest b a r
dzo twarda, odporna na dziaanie
podwyszonej temperatury i krucha;
mona j przecina pi do metalu,
a krawdzie obrabia przez piowa
nie lub szlifowanie kamieniem do
ostrzy metalowych. Pyty unilam nie
mona wygina, poniewa pka na
powierzchni.
W i n i d u r twarde tworzywo
stosowane np. na w'anny laborato
ryjne odporne na dziaanie rod
kw chemicznych. Winidur mona
wygina i topi w strumieniu gor
cego powietrza. Daje si atw'o pio
wa, przecina i wierci narzdziami
do obrbki metalu.
W tworzywach mona wierci
otw'ory za pomoc zwykych wierte
do metalu. Jeeli tworzywo jest
twarde, jak np. unilam lub bakelit,
to naley wierto zaostrzy jak na
rys. 375a. Natomiast do tworzyw
mikkich (polistyren, celuloid, plcxi)
wierto ostrzymy jak na rys. 375b.
Aby wierto nic wyrwao dolnej k ra
wdzi otworu, jak na rys. 375c, na
ley otwr wierci z dwch stron,
jak na rys. 375d.

Z wymienionych tw'orzyw' najtru d

niej obrablalny Jest unilam. W czasie
przecinania unllamu naley pi do
metalu i (rys. 376) prowadzi pod
ktem okoo 30 wzgldem powierz
chni pyty 2. Pyta 2 powinna si
opiera na krawdzi deski 3 przy
sunitej jak najbliej linii przecicia
Odcinan cz 4 wyginamy lekko
ku doowi, jak wskazuje strzaka na
rysunku.
Cienkie pytki z kruchych two
rzyw sztucznych (np. plcxi. polisty
ren, bakelit) naley w czasie przeci
nania pi wosow podeprze, jak
na rys. 377. Deseczk i mona przy
krci do stou lub np. oprze mi
dzy dwoma stoami. Grn powierz
chni deseczki J mona dla ochrony
obrabianego tworzywa oklei np.
paskami mikkiej tkaniny. Ramk
piy 2 prowadzimy rwnolegle, lecz
niezbyt szybkimi ruchami. W czasie
przecinania pytka 3 nic powinna
drga i piszcze, poniewa powsta
j drgania, ktre mog by przyczy
n pknicia tworzywa.
Obrobione tworzywa mona szlifo
wa drobnym papierem ciernym.
Do tego celu bardzo dobrze nadaje
si papier cierny wodoodporny, sto
sowany do szlifowania lakierw' sa-

Rys. 375. Ostrza wierte i iposob wiercenia otworw w tworzywach sztucz

nych

Rys. 376. Sposb przecinani* pyty i

wa sztucznego

Rys. 377. Przecinani* szka

organicznego
mochodowych. W czasie szlifowania
papier i obrabian powierzchnie na
ley obficie polewa wud. (Papiery
do szlifowania waterproof mo
na naby w sklepach narzdzio
wych).
Niektre tworzywa sztuczne moe
my skleja rozpuszczalnikiem tego
tworzywa. Jeeli np. pka lalka zro
biona z celuloidu, to wystarczy
wpuci kilka kropli acetonu miedzy
przeamane powierzchnie, docisn
obe czone czci do siebie i odsta
wi je a do wyschnicia. Wpuszczo
ny aceton rozpuci tworzywo, ktre

po dociniciu skleio sie. o po wy

parowaniu rozpuszczalnika powstao
trwae poczenie czci.
Powszechnie znanym rozpuszczal
nikiem polistyrenu Jest pyn do
czyszczenia tkanin (czterochloroetylen). Jeeli uszkodzimy jak zabawkg lub przedmiot zrobiony z polisty
renu, naley przede wszystkim ze
bra i zestawi wszystkie uszkodzo
ne czci i odamki. Nastpnie po
midzy popkane krawdzie wpusz
czamy niewielk ilo rozpuszczalni
ka, natychmiast silnie dociskajc
sklejane kawaki. Po kilku godzi
nach, gdy rozpuszczalnik cakowicie
wyparuje, spoina Jest mechanicznie
bardzo wytrzymaa. Nie trzeba do
dawa, e sklejane powierzchnie po
winny by czyste bez ladw pyu.
kurzu lub tuszczu. Dlatego najlepiej
napraw (sklejanie) wykonywa na
tychmiast po uszkodzeniu przed
miotu.
Do drobnych proc modelarskich
moemy we wasnym zakresie spo
rzdzi gotowe kleje. Klej do celu
loidu zrobimy przez rozpuszczenie w
czystym acetonie drobno pocitych
kawakw' celuloidu, najlepiej bez

barwnego. Objtociowo naley w sy

pa jedn czg kawakw celuloidu
na cztery czci acetonu. Jeli klej
ma by bardziej gesty naley doda
wiksz Ilo kawakw celuloidu.
Zamiast acetonu mona stosowa
zmywacz lakieru do paznokci lub
rozpuszczalnik ..Nitro**.
W handlu Jest dostpnych okoo
15 rnych rodzajw klejw. Naley
podkreli, te nic ma w ogle klejw
uniwersalnych,
ktre
sklejayby
wszystko z wszystkim". Kady z
klejw ma okrelone wasnoci che
miczne, ktre s przystosowane do
okrelonych materiaw. Za podsta
wow zasad naley przyj, ic o
powodzeniu klejenia decyduje do
kadne przestrzeganie przepisu przy
gotowania kleju, ktry Jest zamiesz
czony na kadym opakowaniu. Na
przykad klej do metalu o nazwie
Kpidian" naley przygotowa tu
przed uyciem przez zmieszanie w
odpowiedniej proporcji ywicy z utwardzaczem.
Klej butapren naley wymiesza
przed utyciem, posmarowa klejem
obe czone powierzchnie, poczeka
a warstwa naoonego kleju troch
wyschnie, a dopiero potem silnie do
cisn do siebie czone powierzch
nie.
Niej podano tablic Co czym
skleja (tabl. 2). W rubrykach po
lewej stronic i u gry zamieszczono
nazwy rnych materiaw. Na prze
ciciu poziomych rubryk i piono
wych kolumn w odpowiednich po
lach wpisano numer kleju, ktry
suy do czenia poszczeglnych
materiaw. Na przykad na przeci283

ciu poziomej rubryki Skra z pio

now kolumn Ceramika znajdu
jemy w' polu cyfr; 2. A wic do
czenia tych dwch materiaw za
stosujemy klej oznaczony na dole
tablicy nr 2, tj. butapren. Kady z
wymienionych w tablicy klejw po
winien by dostpny w sklepach z
artykuami chemicznymi.
Materiaw elastycznych nie na
ley skleja klejami, ktre po wy
schniciu twardniej, jak np. epidian
lub pleksiccment. Pamitajmy o
tym, c o trwaoci spoiny decyduje
przede wszystkim przyczepno kle
ju do danego tworzywa, co moemy
rwnie ustali dowiadczalnie.
W tabl. 2 zamieszczono rwnie
rubryk tkaniny. Zalenie
od roo
dzaju tkaniny naley wyprbowa
klej butapren lub klej POW.

c. Wasnoci i obrbka drewna

Tablica 2. Co czym sklei

Materia
Bakelit
Celuloid
Ceramika
Guma
Igelit
Mclamina
Pabak-UniUm
Polistyren
Skra

1O

3
J
2 1
14 9
3 ____ 3
4
4
5
_

3 .
4
3 2
4 14
1
9
2 14
1

3
4
3
4

2
| ii

284

Szko

3
4

2
M

3 2

i>-

13
16
2 2
14
2

3
4
3
4

3
4

2 14
14

2
14

3
4

3
4

3
4

2
6
14
*

3
4
u

2
6

1
9

2
8

Tomofan
14 14
2
14 14

Drewno

Tkaniny

1 4

1
2 t
c
\ m
fi i

10
15

Szko organ.
Tektura

Winidur

c9

3
Sc

W lesle mona drzewa rozrnia

wedug ksztatu lici, ale w prakty
ce podczas majsterkowania sprawa
przedstawia si troch trudniej. Oczy
wicie po zdobyciu pewnego do
wiadczenia mona ju przy pierw
szym spojrzeniu okreli gatunek
drewna, ale umiejtnoci tej nie opa
nujemy przez czytanie nawet najbar
dziej obszernego opisu. Najlepiej po
prosi nauczyciela robt rcznych
lub znajomego stolarza, aby zade
monstrowa nam praktycznie wszy
stkie odmiany i gatunki drewna.
Oglnie drzetoo dzielimy na licia
ste i ilaste. Z drzew iglastych naj
popularniejsza jest sosna i wierk.

cw
X
m

2 14 14 2
2 14
14

3
8
6

2
4 10 2 2 1! 2.4
6.7
8 * 14
10
14 14 14 14 , 14 14 14 14
16
12 - 2 2 14 12
14
13
->
3
2 10
6
6 14
2 _
4 1 14
7
7
14
7 9 2
14 o
2 2
2 2
10 4
14 14
14
14 14 14 14 14 14
8 15

2
14

N w m rry > o iio t| U n S k l f r * ( m /pew czalm fcw ) fsrm e u c/o n ych y lf j. k t ry m i

SkltjaC
I
I kWrj ..B W I " . 4 rpdi.>n 5 h irm rtlk o l. 6 k k j kAi*IDO y. 7 klCf
koim y (w p o r iU S l. U 4 c f. * U lm ..N iU o " . 10 p o lu ty ro c rm c n t. 11 pUk t * t m t nt.
U - k le ,. J C W -A T . 13 kWJ ..H C W -O T . 14 k l * . . K > W \ 15 c itrro cM o rcw tylcn .

Rys. 380. Do przecinania desek suy

pia paska

Rys 382. czenie desek za pomoc wkrtw do drewna

Rys. 381. czenie naronikw pude

ek za pomoc kokw
wprawdzie
wykonuje
dokadne
otwory, ale zastosowane do drewna
ma pewn wad, trzeba w czasie
wiercenia wyjmowa je czsto z
otworu w celu usunicia wirw.
Jednym z najprostszych sposobw
cr<*nia pyt i desek drewnianych
jest czenie na w pusty ktAkowc.
Z twardego drewna (np. jesionowe
go lub bukowego) przygotowujemy
okrge koki.
Koek 1 (rys. 381) powinien mie
rednic rwn poowie gruboci
czonej deski. Wiertem do metalu
wiercimy w desce 2 prostopadle

286

otwory o gbokoci trzykrotnie

wikszej ni wynosi grubo deski.
W pionowej desce 3 wiercimy tlepc'* otwory, aby nie uszkodzi ewen
tualnie forniru lub politury na ze
wntrznej powierzchni deski, co wy
janiono na rysunku w kole. czna
dugo otworu w obydwu deskach
powinna by wiksza od dugoci
koka. W czasie skadania klejem
do drewna smarujemy nic tylko
otwory i koki, lecz rwnie zsunite
krawdzie desek. Budujc pk na
ksiki mona wzmocni poczenie
i zastosowa na kadej krawdzi
trzy lub cztery koki.
Bardzo czsto do czenia drewna,
zawiasw* z drewnem lip. stosujemy
w krty do drewna. Jeeli drewno
jest mikkie, jak np. sosna, wierk,
olcha, brzoza, lipa, to przed wpro
wadzeniem wkrtu wykonamy w
drewnie (a waciwie wyciniemy")
pionowy otworek za pomoc zwy
kego szyda, jak pokazano na
rys. 382a.

Natomiast w twardym drewnie

(np. buk. db, jesion, grab) wywier
cimy wiertem otw*r o ksztacie po
kazanym na rys. 382b. Zwrmy
uwag na to, e dwustopniowy otwr
ma mniejsz rednic ni rednica
rdzenia w*krtu do drewna. Wbijanie
wkrta motkiem jest bezcelowe. W
czasie wkrcania w*krta naley b ar
dzo silnie przyciska wkrtak do
row*ka nacitego w* gwce wkrta
(rys. 382c).
Zabawki i przedmioty z drewna
mona malowa kolorow emali
nitro. Do malowania pdzlem n aj
lepiej nadaje si emalia nitro-U.
Przed malowaniem naley drewno
dokadnie oczyci drobnym papie
rem ciernym, a nastpnie usun
z powierzchni py i kurz. W celu
uzyskania adnego poysku po
wierzchni drewna malujemy dwulub trzykrotnie. Po wyschniciu ka
dej w*orstwy lakier lekko szlifujemy
drobnym papierem ciernym.
Surowe drewmo mona barwi

kadamy do powierzchni drewna.

Po nabyciu pewnej wprawy, motna
po jednorazowym nagrzaniu wypali
w drewnie cztery do szciciu zna
kw.
Najlepiej wzory wypalaj si w
drewnie lipowym, brzozowym lub ol
chowym.
Z blaszek wycitych wedug rys.
38-ta mona wygi stemple rnych
rozmiarw 'i o rnych wzorach.
Niektre wzory kocwek stempli
przedstawiono na ryt. 384d.
Przez odpowiednie zestawienie i
czenie wypalonego rysunku mona
uzyska nieograniczon liczb kom
binacji rnych wzorw i ozdb.
Dla przykadu na rys. 385 przedsta
wiono pudeko z wzorem wypalonym
przez autora.

3. JAK NITOW A I CZY

CZCI MODELI I ZABAWEK
Podczas majsterkowania bardzo cz
sto musimy czy rne czci przez
nitowanie lub skrcanie rubami.
Zalecany w drobnych pracach do
mowych jest sposb czenia nilami
grzybkowymi. Nity takie s bardzo
tanie i mona je naby w sklepach
z przyborami szewskimi. Nit skada
si z dwch oddzielnych czci:
gwki I (rys. 386a) i stoka 2 z ko
nierzem. Po wyciciu otworu w
czonym materiale 3 (rys. 386b) wka
damy od dou stoek 2. Nastpnie
palcem 'ilnle wciska si gwk 1.
Po oparciu na drewnie, motkiem
zbijn si obie czci nitu. Jeeli jedZS Luhte majsterkowa

Rys. 388. Do czenia skry i tworzyw* sztucznych su

szewskie nity rurkowe
nak chcemy uformowa adny p
kolisty ksztat gwki, naley ude
rza przez odpowiednio wyobiony
klocek 4 z twardego drewna.
Prawidowo wykonane nitowanie
przedstawiono na rys. 386c.
Ten szewski sposb nitowania na
daje si doskonale nie tylko do
czenia skry, lecz rwnie do cze
nia cienkiej sklejki, blaszek, two
rzyw* itp.
W mikkich tworzyw*acn lub w
skrze otwory na nity wycina si
specjalnym rurkotcym przebijakiem.
Istnieje jednak prosty domow*y spo
sb w*ycinania adnych otworkw w
skrze lub tworzywach za pomoc
przebijaka wykonanego samodziel
nie w* domu (rys. 387j. Zalenie od
danej rednicy otworu wybiera
my odpowiedniej gruboci zwyky
gwd. Po obciciu czubka naley
koniec gwodzia opiow*a okrgym
pilnikiem, jak wyjaniono na rysun
ku w kole. Tak przygotowanym
gw*odziem mona wycina otw*ory
w* skrze, w tworzywach sztucznych
lub papierze. W czasie przebijania
materia naley oprze na klocku
drewnianym ustawionym sojami w*
kierunku pionowym.

Rys. 387. Wycinak otworw w skrze

zrobiony ze stalow*cgo prta lub
zwykego gwodzia
Jeeli przebijamy otwory w pa
pierze lub kartonie, np. podczas wy
konywania albumu lub skadanej
papierowej zasonki, nie naley prze
bija rwnoczenie wicej ni 2 lub
3 warstwy papieru.
Przy budowie drobnych urzdze
radiotechnicznych czci czymy nitami rurkow ym i (rys. 388; Przez ci
le dopasowany otwr przekadamy

289

Rys. 388. Miniaturowe nity rurkowe mona zrobi z mosinych kocwek

dugopisw: a) rozwalcowanic konierza, b) zanitowanie czci
rurk l, sprawdzajc czy wystaje
z kadej strony co najmniej 1 mili*
metr. zalenie od rednicy rurki.
Gruby prt 2 zaostrzony na kocu
stokowo. ujmujemy w wiertarce
rcznej i obracajc przyciskamy do
czoa rurki nitu. Stoek prta 2 mo
na posmarowa olejem. Po rozwalcowaniu obydwu kocw rurki, ko
nierze 3 i 4 zacisn czone czci.
Jeeli rurka obraca si. mona za
miast rozgniatania wiertark zbi
oba koce rurki za pomoc zwyke
go punktaka. Na takie nity doskona
le nadaje si rurka z metalowego
wkadu dugopisu (mosina). Do
miniaturowych prac modelarskich
mona wykorzysta doln cz ru r
ki dugopisu (cz powyej kulki
piszcej). Rurk przecinamy pi
wosow lub przez nspiowanie na
obwodzie trjktnym pilnikiem.
W domu powinnimy mie w za
pasie rne nity, a wic przy okazji
zakupimy w sklepie narzdziowym
290

nity o rnych grubociach. Trzonek

nitu mona dowolnie skrci obci
najc go i opiowujc.
Najatwiej nitowa nitami alum i
niowymi. ale tc s mniej wytrzyma
e mechanicznie od innych. Lepsze
s nity mosine lub miedziane, a
najtrwalsze poczenie uzyskamy
stosujc nity z mikkiej stali.
Otwr, w ktrym osadzamy nil,
powinien mie rednic d (rys. 389a)

cile dopasowan do rednicy I. Ze

wzgldu na to, e wierto do metalu
drga podczas wiercenia rczn w ier
tark, naley w podobnym kawaku
metalu wywierci na prb otwr,
aby sprawdzi Jego rednic. Nit po
winien wcisn si w otwr z nie
wielkim oporem.
Gwk nitu la (rys. 389b) naley
oprze na kowadeku 2. Jeeli chce
my unikn spaszczenia gwki, n a
ley midzy gwk a kowadeko
podoy pytk oowian.
Po przeoeniu przez czone bla
chy 3 i 4, trzonek nitu cz ib
(rys. 389b) powinien wystawa, w
przyblieniu tyle, ile wynosi redni
ca trzonka nitu. Po uprzednim sil
nym dociniciu czonych blach,
motkiem rokicpujemy gwk nitu.
formujc ksztat pkuli. Do formo
wania gwki nitu suy specjalny
nagwek 5 (rys. 389c). Jest to prt
stalowy, ktry na kocwce ma wy
toczone zagbienie w ksztacie cza
szy. Taki nagwek mona ewentual
nie wykona we wasnym zakresie.
W kocu prta stalowego wiercimy

c)
QX

\
Rys. 389. Sposb nitowania

'<)
\

Rys. 390. Rlnc rodzaje nitw

paskie zagbienie, stosujc odpo
wiednio zaostrzone wierto. To za
gbienie mona jeszcze staranniej
uformowa przez silne wbijanie kul
ki stalowej (np. z oyska rowero
wego).
Podczar montau drobnych czci
zabawek i modeli mona gwki nitu
zagbi, jak na rys. 390a. W tym ce
lu naley krawdzie otworw w bla
szkach i i 2 rozwiercl wiertem
o wikszej rednicy, aby powstay
stoki, w ktrych bd osadzone
gwki nitu.
Do czenia niektrych czci z
tworzyw' sztucznych stosuje si nty
alumlniow'c rurkowe. Taki nil 3
(rys. 390b) ma od wewntrz wywier
cony ..lepy otwr 3a. Jeeli nit
stosujemy do czenia materiaw
elastycznych (np. skra) lub k ru
chych (np. bakelit), to naley przed
roznitowanlem gwki zaoy dopa

sowan podkadk metalow 4. Na

stpnie stalowym stokiem 5 (rys.
390c) rozgniatamy rurkowy trzonek
nitu formujc okrgy konierz. Pod
czas czenia tworzyw sztucznych
lub materiaw* kruchych, naley
unika stukania motkiem w' stalo
wy stoek 5. Najlepiej formowa

konierz nitu przez zacisk

1 krtkiego stalowego stol
dzy szczkami imada.
Do czenia skry czst
si nity widekowe (rys.
przeoeniu przez otw'ory
czci, wideki nitu rozch
boki, jak na rys. 390o. Ns
ka dodatkowego rozklepyv
gitych kocwek nitu.
Jeeli nic dysponujemy r
towyml, to mona z pov
wykona nity z drutu lub j
dzianego, a nawet z obclt*
dzia. Przed roznitowaniei
prt obci i opiowa tak
koce miay powierzchnie
prostopade do podunej
Nastpnie doln cz la
opieramy na kowadle 2.
Midzy czone czci 3
wado 2 wkadamy grub
5. Dopiero teraz motkiem
my grn cz * nitu n
ksztat pkolisty. Obra
przedmiot, usuwamy poc
i formujemy motkiem dr
la nitu.

Rys. 391. Sposb formowania gwek nitw