Professional Documents
Culture Documents
eZRvneba
moZRvar s
sr uliad
patriarq
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saqarTvelos
stu-s
sapatriarqos
Teologiis
manglis-walkis
saswavlo-samecniero
eparqia
centri
saqarTvelos
saeklesio kanonebis
krebuli
(saqarTvelos
saeklesio
krebebis
samarTali,
kanonebi da dadgenilebebi)
Tbilisi ci
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saqarTvelos sapat riarqos m an gl is - wa l k is ep ar qi a
stu-s Teo l ogiis saswavlo-samecniero centri
saqarTvelos
saeklesio kanonebis
krebuli
(s aq arTv el os s ae kl es io k re be bi s s am a rT a li ,
kan oneb i da da dge nile beb i)
Tb ilis i
2 010
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
i. gorgiZe, z. gasitaSvili
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Sesavali
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gamokvlevis sagani. istoriulad saqarTvelos adgilobrivi eklesiisaTvis savaldebuloa msoflio sayovelTao eklesiis mier SemuSavebuli sakanonmdeblo Zeglebi,
amitomac qarTuli saeklesio samarTali, erTi mxriv, umTavresad msoflio eklesiis
kanonmdeblobas emyareba da misi saeklesio kanonmdeblobis saTaves msoflio
krebebi Seadgens, meore mxriv ki, aseTs warmoadgens saqarTvelos adgilobrivi
krebebi, rogorc ivane javaxiSvili uwodebda _ `adgilobiTi krebani~.2
Cveni gamokvlevis
sagans warmoadgens
saqarTvelos adgilobrivi
krebebi.
rogorc aRiniSna, saqarTvelos eklesiis, viTarca saxelmwifo mniSvnelobis saeklesio organizaciis oficialurad arsebobis 16 saukunis manZilze, mravali kreba
unda mowveuliyo. kanonikuri samarTali iTvaliswinebda weliwadSi ramdenime
saeklesio krebis mowvevas, Tumca mas sxvadasxva Sesabamis konkretul mizezTa
gamoc iwvevdnen. miuxedavad mowveul krebaTa siWarbisa, maT Sesaxeb pirdapiri
cnobebi
metad mcire
raodenobiT SemorCa.
sxvadasxva wyaroTa
monacemebze
dayrdnobiT, Cven mier SesaZlebeli gaxda saqarTveloSi Catarebuli, anda qarTuli
eklesiisadmi miZRvnili 40-mde krebis gamovlena XIX s-mde, xolo XX s-Si
Catarebuli krebebis ricxvi aWarbebs 50-s. isini davyaviT or ZiriTad jgufad
_ pirvelia krebebi, romelnic iyvnen mowveulni kanonmdeblobiTi moRvaweobisaTvis, anda Seikribnen sagangebod pirvelxarisxovani sakiTxebis gansaxilvelad da
i. doliZe , qarT uli samarTlis Zegle bi, III t. 19 70 w. winasit yvaoba, gv. 5;
qarT uli samarTlis istor ia, wigni 1, Txzule bani, t. VI, 1982, gv. 24 -26.
1
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
problemis Seswavlis mdgomareoba da sakiTxis istoriografia. samarTlis mecniereba Seswavlis sagans warmoadgenda ZvelTaganve: aTenis, aleqsandriis, antioqiis,
romis da Semdeg konstantinopolis umaRles skolebSi. aq miiRes iuridiuli
ganaTleba wmida basili didma, grigori RvTismetyvelma, ioane oqropirma, ambrosi
mediolanelma. 534 wlamde am Tavisebur universitetebSi Warbobdnen warmarTi
profesorebi, romelTac imperatorma iustinianem aukrZala leqciebis wakiTxva.
skolaTa nawili amis gamo daixura. universitetebi darCa romsa da konstantinopolSi. am epoqis bizantiaSi saero da kanonikuri samarTali ar ganirCeoda
erTmaneTisagan
da konstantinopolis
skolis samarTalmcodneebi
makedonelTa
dinastiis epoqaSi monawileobdnen sakanonmdeblo krebulebis: `proqironis~, `epanagogis~ da `basilikis~ gamocemebSi.4
XI s-Si konstantinopolis wm. giorgis eklesiaSi gaixsna pirveli specialuri
iuridiuli skola. misi meTauri atarebda `nomofilaqsis~ (kanonTa damcvelis)
tituls. am skolasTanaa dakavSirebuli avtoritetuli kanonistebis - aleqsi
aristines, ioane zonaras da Teodor balsamonis Sromebi. aristinem da balsamonma,
romelnic Tavis dros skolas xelmZRvanelobdnen kidec nomofilaqsis tituliT,
da zonaram Seadgines vrceli egzegetikuri ganmartebani kanonikuri korpusis mTeli
Sedgenilobisa.5 konstantinopolis jvarosanTagan gaTavisuflebis Semdeg, XIV s-Si,
bizantiaSi Seadgines cnobili `sintagma~ mRvdel-monazon maTe blastarisa da `eqvsi
wigni~ (`egzabiblosi~) Tesalonikeli nomofilaqsisa, konstantine armenopulosi.
saqarTveloSi bizantiuri saeklesio samarTlis es bolo monapovrebic ki
cnobili iyo, amas miuTiTebs maTe blastaris `sintagmisa~ da konstantine
armenopulos Sromebis Targmna gamokrebili saxiT samTavisis episkoposis kviprianes
mier vaxtang VI-is dros. mas samTavisis kaTedraze miuRia Txovna batoniSvil
vaxtangisagan, qarTulad gadmoeRo blastarisa da armenopulos naSromebi. am
naSromebs hqonda praqtikuli xasiaTi, Targmani sasamarTlo praqtikaSi gamosayeneblad iyo gansazRvruli.
saqarTveloSi ufro adre, praqtikuli da ara samecniero-kvleviTi mizniT,
SemoqmedebiTi midgomiT iTargmneboda kanonikuri Zeglebi, iqmneboda sakanonmdeblo
Zeglebis krebulebi. esaa _ eqvTime aTonelis `mcire sjuliskanoni~ da arsen
iyalToelis `didi sjuliskanoni~. pirveli Sedgenili iqna qarTvelTa monasterSi,
aTonis wmida mTaze, meore ki, albaT, gelaTis monasterSi. qarTuli monastrebi
_ saswavlo kerebic iyo, rogorc amJamad uwodeben _ `akademiebi~. albaT maTSi
Sesabamis iuridiul ganaTlebas iRebdnen sasuliero pirebi, yovel SemTxvevaSi,
TviT XVIII s-is dasawyisSic ki samTavisis kaTedraze iseTi ganaTlebuli piris
3
5
k. kekeliZ e,
iqv e, gv. 17.
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mefeman, rameTu saxlni RvTisani quab avazakTa qmnil iyvnen, mwyemsni _ ara
mwyemsni, garna mgelni, amisTvis Sekribna kaTalikoz-episkopozni da samRvdeloni
mamulisa Tvisisani da sxua-kerZonica, qmna kreba q~sa C~rg [1103 w.] qarTulsa
t~kg, da TviTca mun mjdomi ara viTarca mefe, aramed viTarca mona, ganamtkices
i~b krebaTa damtkicebuli WeSmariti sarwmunoeba, uRirsni gankueTnes da daaweses
erad, xolo Rirsni saydarTa maTTa dasxes~.8
vaxuStis cnobiT, ruis-urbnisis kreba Sedga daviT aRmaSeneblis mier kaxeThereTis SemoerTebamde, radganac am krebas eswreboda samRvdeloeba ara marto mefe
daviTis `mamulidan~, aramed `sxva - kerZonica~. mefis `mamulis~ qveS igulisxmeba
`afxazTa da qarTvelTa~ samefoebi, `sxva - kerZonis~ qveS ki, cxadia, kaxeThereTisa, Tbilisis da qvemo qarTlis samRvdeloeba. krebis damTavrebis Semdeg
mefem SemoierTa `hereT-kaxeTi~, amitomac, misi azriT, ruis-urbnisis kreba Sedga
ara 1104 anda 1105 wels, kaxeT-hereTis SemoerTebis Semdeg, aramed iqamde, aseTia
vaxuStis cnoba.
imereTis saeklesio krebis Sesaxeb vaxuSti wers - `JamTa amaT Sina, iqmna
ganteveba colTa, klva kacTa da idumal tyvis yidva da usjuloni sjulsa zeda
mravalni imereTsa Sina. amisaTvis Sekrbnen qarTlisa kaTalikozi malaqia, afxazTa
kaTalikozi evdemon da yovelni episkopozni imereT-odiSisani. xolo episkopozni
eseni iyvnen: quTaTeli svimon, genaTeli antoni, Wyondideli, bedieli, moqveli,
drandeli filipe, cagereli kozman, xoneli zaqaria, nikorwmindeli ioakim,
Caiseli kvirile. amaT ganaCines moqmedTa maTTaTvis jerovani Serisxuani, dawernes
da SeaCuenes moqmedni misni, viTarca gvauwyebs aRwerili maTi~.9
ioane bagrationis `sjuldeba~ warmoadgens saqarTvelos saeklesio samarTlis
istoriisaTvis mniSvnelovan Zegls,
masSi
gvxvdeba mosazrebani
saqarTvelos
eklesiis umaRlesi sammarTvelo organos - `dikasteriis~, eklesiis meTaur
`kaTalikosis~, eklesiebSi `saqveyno saqmeTa gancxadebis~, qarTvel mefeTagan
TavianT kaTedrebze `episkoposTa dasmis~, samxedro `jaris mRvdelTa~, `samRvdelo
wesdebisa~ da sxvaTa Sesaxeb.
i. bagrationis `sjuldebis~ teqstis gamomcemlis, iv. surgulaZis TvalsazrisiT,
es Zegli arasodes yofila `sakanonmdeblo aqti~, imJamindeli samarTlis wyaro,
aramed mxolod proeqts warmoadgenda, romelic avtorma miarTva mefe giorgi XIII-s,
magram, Cveni TvalsazrisiT, mas garkveuli formiT gavlena mouxdenia saqarTvelos
eklesiis samarTalze mogvianebiT, kerZod, avtokefaliis aRdgenis Semdeg. Cven
vgulisxmobT im garemoebas, rom ioane batoniSvilis mier dikasteriisaTvis
dakisrebuli funqcia da misi Semadgenloba gvagonebs 1917-1927 wlebSi saqarTvelos eklesiaSi moqmed 1917 wlis krebis mier dadgenil `sakaTalikoso sabWos~.
saqme isaa, rom `sjuldebis~ mniSvnelovani nawili daibeWda da gamoqveynda
sasuliero organoSi `mwyemsi~, romelsac d. RambaSiZe redaqtorobda, 1894-1896 ww.
igi am sasuliero JurnalSi uwyvetad, TiTqmis ori wlis manZilze ibeWdeboda
(sul daibeWda 16 nomerSi), rogorc cnobilia, TiTqmis amave epoqaSi daiwyo
avtokefaluri moZraoba, qarTveli samRvdeloeba
im
dros eZebda momavali
sakaTalikoso eklesiis mmarTvelobis formebs. Cans, am dros momavali sakaTalikoso
sabWos Semadgenlobisa da funqciis gansazRvrisas maTze zegavlena iqonia i.
batoniSvilis sjuldebis qveTavma `samRvdelo wesdeba~, romelSic paragrafia
saTauriT: `dikasteriisa anu sasuliero wesdebisaTvis~.10 dikasteria asea ganmartebuli - `dikasteria (anu sasuliero samarTali), anu saeklesio saqmeebi. sakurTxi
8
10
10
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
12
iqv e, gv. 7 6;
13
14
iqve , gv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
11
asevea gansazRvruli episkoposTa xarjebic, kerZod, mTavarepiskoposebs: alaverdels, bodbels, mrovels da nekresels eZlevaT TanamSromlad `TiTo arqimandriti,
oTx-oTxi mRvdelmonazoni an mRvdeli, or-ori mTavardiakvani, sam-sami mgalobeli,
or-ori moJame mwignobari, orni diakonni, sam-sami msaxuri, erTi mzareuli, erTi
mepure, ori fareSi anu karis mcveli da damgveli, TiTo mejinibe, sami
mosamsaxure. maT eZlevaT `jamagiri TeTrad~ da `ulufa eklesiidam~. sxva
episkoposebsac msgavsadve odnav Semcirebuli TanamSromlebi eZlevaT. amis garda,
maT xelSia `kondakiT naSovni~, anu sxvadasxva wesis SesrulebisaTvis miRebuli
Semosavali `saimtverio da sawiravi TviT moixmaron~.16 XX s-Si gardacvlilis
WirisuflebisaTvis mezobel-naTesavTa mier mitanil Sesawevar fuls `gadasaxuravi~
erqva (imereTSi), rogorc Cans, imave mniSvnelobisaa `wasaxuravi~ sjuldebaSi. mefis
gardacvalebis dros `episkoposni wasaxuravs nurRa miarTmeven mefeTa, nuca
saimtveriosa aRiReben amisTvis, radgan mefeTa arian dasmulni episkoposad da
samRvdelod ganwesebulni~.17
aq sainteresoa is, rom saepiskoposo kaTedrebze episkoposebi Zvel saqarTveloSi
`daismebodnen mefeTa mier~. kaTedra mefis iyo. rogorc sxva sabuTebidan Cans,
mitropolitis da sxva msgavs wodebasac mefe iZleoda. rusuli wesdebis mixedviT
nakurTx episkoposs kaTedras mefe aZlevda _ (Bp,hf yyjve kbwe j,]zdkztncz D scjxfbitt g jdtktybt j ,snbb tve tgbcrjgjv nfrjv-nj uhflf) .18
ganvixiloT `samarTali batoniSvilis daviTisa~ (teqsti gamosca da gamokvleva
daurTo daviT furcelaZem, Tb., 1964). qarTl-kaxeTis bolo mefis, giorgi XII-is
brZanebiT, mis vaJs, daviT batoniSvils moqmedi samarTlis mosawesrigeblad daevala
Seedgina samarTlis wigni, romelic wodebulia viTarca `samarTali batoniSvilis
daviTisa~. esaa XVIII-XIX ss-Ta mijnaze Sedgenili Zegli, Sedgenili imdroindeli
rusuli samarTlis Zeglebis gaTvaliswinebiT.
daviT batoniSvilis samarTali saqarTvelos eklesiisa sasuliero pirebis mimarT
moiTxovs pativiscemas, rasac Sesabamisad asabuTebs kidec. kerZod, 149-e muxlSi
naTqvamia - `qveyana Cveni Soris warmarTTa ars mdebare, romlisaTvisca xams
yovelTa samRvdeloTa pativiscema~;19 batoniSvili daviTi iyo eklesiisa da
sarwmunoebis moyvaruli, keTilmorwmune. zrunavda eklesiis gaZlierebisa da
ayvavebisaTvis, rac aisaxa kidec misi samarTlis muxlebSi. me-100 muxlSi naTqvamia:
`eklesia aris gvirgvini mefisa da dideba da wyaro yovlisa bednierebisa, da
gaaxlebuli kacisa RvTisa Tana, da mpoebeli bednierebisa viTarca dausrulebelsa
mas saukunesa, egreTve dasrulebadsaca amas, amisaTvis xams, romel mefeTagan da
erTa iyos pativcemul da didebul~.20
eklesia bednierebis wyaroa, rogorc am wuTisofelSi (`dasrulebadsa amas
saukunesa~), ise im qveynad. daviTi wuxs, rom saqarTvelos eklesia TiTqmis
`dacemisadmi miwevnul ars~ imis gamo, rom `arca mefeTa, arca TavadTa, aznaurTa
da glexTa aqunda misadmi zrunva~, ufro metic, ersa Tu bers mis mimarT guli
gagrilebuli aqvs, amitomac arian kidec damdablebul-daglaxakebulni, TviT
meurveebi Zarcvavdnen (`krexden~) eklesiebs da saeklesio qonebas aZlevdnen TavianT
naTesavebsa da aznaurebs. amis mxilvelio, wers batoniSvili daviTi, `aRvityine
SuriTa~ (e.i. vinebe), raTa samociqulos wesdebis msgavsad Semedgina saeklesio
wesdeba, raTa eklesia daubrundes Tavis Zvel didebas, rogorc hqonda Cveni
winaprebis droso.
`kalmasoba~, II, 1948, gv. 24; 17 iqve, gv. 31; 18 -
, , 1900, . 84; 19 `samarTali batoniSvilis daviTisa~, 1964, gv. 85; 20 iqve, gv. 162;
16
12
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
13
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
meCeTebic
mefis
prokuroris
meTvalyureobis
qveS
imyofeba.
daviTi qarTuli eklesiis sakuTrebas mkveTrad mijnavs saxelmwifo sakuTrebisagan. amiTaa gamowveuli arsi me-17 muxlisa. kanoni ukrZalavs martoxelas berad
Sedgomisas Tavisi miwa-wylis eklesiisaTvis gadacemas. miiCneva, rom mamuli mefisaa,
xolo eklesiisaTvis Sewirvis Semdeg _ ukve aRar iqneba mefisa. `nu ikadrebs
yovladisa mamulisa Tvisisa eklesiisadmi Sewirvasa, romelica ese ars mefisa, raTa
ara waruwydes samefosa da sazogadoebasa~.29
saerTod, rogorc daviT batoniSvilis samarTlidan Cans, misi drois samefo
karis (XVIII s. bolo wlebSi) pirveli piri mzad iyo gaeuqmebina kaTalikospatriarqis Tanamdebobac ki (mis dikasteriaSi
ar
Cans qarTuli eklesiis
tradiciuli pirveli ierarqi), oRondac rogorme qarTuli samarTali damsgavse26
27
iqve , gv. 17 0;
28
iqv e, 171;
29
14
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
boda rusuls. xolo es ukanaskneli, e.i. rusuli samarTali, Cans, ruseTis imperiis
warmatebis erT-erT safuZvlad miiCneoda. faqtobrivad ki, daviTma instruqcia
`moumzada~ ruseTis xelisuflebasa da sinods qarTuli eklesiis tradiciuli
iersaxis Sesacvlelad.
Zvel saqarTveloSi, rogorc sjuldebidan Cans, iyo `samxedros jaris mRvdelTa
ufrosis~ Tanamdeboba, e.i. samxedro mRvdlebic. maT imdenad didi mniSvneloba
eniWebodaT, rom `jaris mRvdelTa ufrosi~ dikasteriis sxdomebs eswreboda da
eqvemdebareboda `sulier mTavars~, anu mefis warmomadgenels dikasteriaSi.
aleqsandre amilaxvarma (1750-1802) Tavis TxzulebaSi `brZeni aRmosavleTisa,
anu saxelmwifo mmarTvelobis mowyobis misi gansazRvra~ meoTxe Tavi miuZRvna
`saeklesio wesebs~. misi TvalsazrisiT, `saeklesio wesebi~ dasabamiTve keTili
ganzraxviT iqna SemoRebuli, raTa adamianTa boroteba SeezRuda da daemSvidebina~.30 am Tavs aleqsandre amilaxvari amTavrebs mosazrebiT, rom mRvdelmTavrebi
`am qveynis meurveebad arian dadginebulni~, amitomac maT Sesabamisi pativi unda
mivagoT, amasTanave, unda gavarCioT isini (samRvdeloeba) am qveynis Cveulebrivi
xalxisagan (`sofluri kacebisagan~), isini ar unda ereodnen im saqmeebSi, romelnic
maT ar SeeferebaT. aleqsandre amilaxvari gamoTqvams wuxils, rom qristes
moZRvrebis da misi cxovrebis zogierTi gamgrZelebeli (e.i. zogierTi samRvdelo
piri) simSvidis nacvlad, SfoTs Tesavs, ara marto Tavis qveyanaSi, aramed mTel
qveyanaze (e.i. msoflioSi): `qriste siRaribeSi cxovrobda, misi (moZRvrebis)
gamgrZelebelT ki
mefobaze rCebaT Tvali. qriste
erTmaneTisaTvis
locvas
gvaswavlida, eseni ki erTmaneTs SeaCveneben... marTlac erTi eklesia meores
SeaCvenebs~.31 aleqsandre amilaxvari askvnis, rom miviRoT rCeva - `ar SevaviwrovoT
sxva sarwmunoebis mimdevarni da neba davrToT, Tavisi rjulis Sesabamisad ilocon~,31
magram maT, e.i. sxva sarwmunoebis mqone xalxsa da eklesias unda davudoT garkveuli
zRvari, romelsac aRar gadavlen, radganac qveyanaze araferia usazRvro da arafris
keTeba ar gamodgeba uzomod~.31 aleqsandre amilaxvari specialistebis TvalsazrisiT
imJamindeli evropeli moazrovneebis mimdevaria da maTgan gadmoaqvs qarTul
sinamdvileSi zogierTi Tvalsazrisi. Tumca ki, is warmoadgens Rrmad morwmune
qristians da wers kidec, rom RmerTi, Semoqmedi yvelaze maRalia, Cven mis winaSe
yvelani Tanasworni varT, igi gvexmareba, rom Cveni amqveyniuri sicocxlis dReni
mSvidobiT ganvvloT, xolo imqveyniuri, anu saukunovani cxovrebis dros ufali
RmerTis winaSe warvdgeT `arawinaaRmdegobiT aRsavseni~.32 samwuxarod, aleqsandre
amilaxvris meore naSromidan `georgianuli istoria~ Cans, rom misi avtori
sinamdvileSi warmoadgens separatistuli Tvalsazrisis mqone adamians, romelic
ewinaaRmdegeba saqarTvelos erTianobis ideas. misi azriT, mefe Teimuraz II mxolod
kaxeTis mefea da qarTlis samefos amklebi,33 romelic qarTlis samefo taxts
`ukanonod, mimZlavrebiT daepatrona~. qarTlis taxtis memkvidreebi SeiZleba ufro
amilaxvarTa sagvareulo iyos, vidre kaxeTis bagrationebi.34
saqarTvelos
saeklesio
samarTlis pirvel
mkvlevarad iTvleba
nikoloz
Tadeozis Ze xizanaSvili, niko urbneli (20.09.1851, sof. maRladovleTi, goris
mazra - 28.12.1906, Tbilisi), qarTveli mecnieri, iuristi, istorikosi, eTnografi,
publicisti, literaturis kritikosi. 1870 wels daamTavra Tbilisis sasuliero
seminaria, 1876 wels novorosiis universitetis (odesa) iuridiuli fakulteti,
muSaobda
gamomZieblad.
xizanaSvilis
samecniero
moRvaweobis mTavari
dargi
qarTuli samarTlis istoria iyo. am dargis specialobiTi kvleva-Zieba pirvelad
a. amilax vari, `brZeni aRmos avleTis a, anu saxelmwifo mmarTvelo bis mo wyobis misi gansazRv ra~,
Tbil isi, 199 7, gv. 16; 31 iqv e, gv. 17; 32 iqv e, gv. 27; 33 iqv e, gv. 4 2; 34 iqv e, gv. 68.
30
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
15
16
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
17
iv. javaxiSvili
18
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dasavleT saqarTveloSi gaimarTa. Zegli 1913 wels gamosca s. kakabaZem. `kaTalikozTa samarTlis wigni XVI s. dasavleT saqarTvelos uflebrivi da socialuri
mdgomareobis Sesaswavlad mniSvnelovani Zeglia~.48
IV
kreba saqarTvelos
eklesiisa, romelsac
ganixilavs iv.
javaxiSvili,
warmoadgens 1767-68 wlebis krebis ganCinebas, romelic 1768 wels daumtkicebiaT
erekle mefesa da anton kaTalikozs. es ganCineba yovel episkoposs unda waekiTxa
Tavisi samwysos saydrebSi, Sedgeba 13 muxlisagan, gamosca T. Jordaniam. kreba
saeklesio sakiTxebis garda, zogierTi arajansaRi xalxuri wesis da sisxlis
samarTlis danaSaulis aRmosafxvreladaa gamiznuli.
qarTul saeklesio samarTls mravalsaukunovani istoria aqvs, Tumca mis
Seswavlas mxolod XX s-is dasawyisSi Cauyara safuZveli ivane javaxiSvilma. man
gamoikvlia, rom qarTul eklesias ZvelTaganve hqonda Tavisi sasamarTlo, Tavisi
ekonomikuri politika, hyavda sakuTari jari, Tavisi ymebi, amasTanave, rac CvenTvis
sainteresoa, `moepoveboda saxelmwifo marTva-gamgeobis wesebze mowyobili moxeleoba,
da amitom bevris mxriT saxelmwifoebrivi sxeulis Tvisebebi etyoboda... am
mxriv
qarTuli saeklesio samarTali romis kaTolikeTa eklesiis `Corpus iuris canonici~-s
ufro miagavs, vidre berZenTa da rusTa saeklesio samarTals. aseve, msgavsad amisa,
qarTuli eklesia Tavis wes-wyobilebis bevri TvisebiT ufro romis saSualo
saukuneebis eklesias miagavda, vidre erTmorwmune berZenTa da rusTa eklesiebs~.49
ivane javaxiSvili garkveviT wers, rom sarwmunoebrivi aRmsareblobiT qarTuli
eklesia mudamJams marTlmadidebluri iyo da `erTmorwmune~, anu Tanamorwmune
berZnuli da rusuli eklesiebisa, amitomac mis saeklesio samarTals safuZvlad
edo msoflio eklesiis Sesabamisi samarTali, dadgenilni msoflio krebebisa da
sxva samarTlebrivi institutebis mier, magram igi (saqarTvelos eklesia), viTarca
`saxelmwifo cxovrebasa da wes-wyobilebaSi gansakuTrebuli upiratesobis mqone~
erTeuli ara mxolod saeklesio dawesebuleba iyo, aramed TavisTavadi saxelmwifoebrivi sxeulic. amitom, misi samarTali ufro rTuli Sesaswavlia, vidre
erTmorwmune rusuli da berZnuli eklesiebisa. ivane javaxiSvilis Tanaxmad,
qarTuli eklesiis aRniSnul ufleba-upiratesobaTa Sesaxeb cnobebis miReba mxolod
sigel-gujrebidan SeiZleba. am sabuTebSi mravali cnoba exeba saqarTvelos eklesiis
kaTalikos-patriarqebis mier centraluri sasamarTlos organizacias.50 Sesabamisad,
rogorc aRiniSna, ivane javaxiSvilis kvlevis Tanaxmad, saqarTvelos eklesias
Tavisi marTva-gamgeoba mowyobili hqonda `saxelmwifo marTva-gamgeobis wesebze~.51
qarTuli samarTlis wyaroebis mimoxilvisas, iv. javaxiSvili Tavdapirvelad
ixilavs msoflio krebebis kanonmdeblobas, miaCnia, rom saqarTveloSi moqmedi
kanonmdebloba iyo msoflio eklesiis krebebis kanonmdeblobani da berZnuli
sjuliskanoni, `didi sjuliskanoni~ upirvelesad, romelic ukve IX-X ss-Si
qarTuladac unda yofiliyo naTargmni, arsen iyalToelma igi xelaxla Targmna.52
ruis-urbnisis krebas arsen iyalToelis naTargmni sjuliskanonisagan srulebiT
gansxvavebuli redaqcia hqonia.53 iv. javaxiSvils gamokvleuli aqvs, rom ruisurbnisis krebis dadgenilebiT qarTuli eklesiis mier cnobili iyo `didisa
klimentosis mier~ dawerili mociqulTa `kanonni saeklesioni~, 7 msoflio kreba
(nikeisa, konstantinopolisa, efesoisa, qalkidonisa, 2 konstantinopolisa, samefosa
palatisa gumbadsa Sina momxdari e.w. trulisa, 2 nikeisa), 6 adgilobiTi kreba
48
51
iv. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad, tomi VI, 1982, gv. 67;
iqve, gv. 38; 52 iqve, gv. 38-41; 53 iqve, gv. 43.
49
50
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
19
(ankviriisa,
Rangrisa,
antioqiisa,
laodikiisa, frigiisa,
karTagenisa), 8 ganTqmul mamaTa
mier ganCinebulni
da TanaaRricxulni
kanonni
da
kanoniani
epistoleebi petre aleqsandrielisa, grigol neokesarielisa, basili didisa,
diodoresa, grigol xucisa, xorepiskoposTa, queSeTTa episkoposTa da amfiloqesa
mimarT, grigol noselisa, timoTe aleqsandrielisa, filoTeos aleqsandrielisa
RvTis gamocxadebisaTvis, avginosi, agaTonisa minais episkoposTa mimarT, kvirile
aleqsandrielisa da gennadi konstantinopolelisa~.54 arseni iyalToels `didi
sjuliskanoni~ xelaxla uTargmnia swored im mizeziT, rom ruis-urbnisis krebas
sxva redaqcia hqonia xelT.55 ivane javaxiSvili Semdgom paragrafSi ixilavs eqvTime
mTawmindelis naSromebsa da saredaqcio muSaobas am sferoSi. adgilobrivi krebebis
ganxilvis Semdeg, exeba saqarTvelos eklesiis upiratesobaTa simtkicis wignebs.
ixilavs saqarTvelos eklesiis uzenaesi saWeTmpyroblis gansakuTrebul uflebebs
sakuTari jaris yolisa, laSqar-nadirobaSi gancalkevebuli samxedro erTeulis
saxiT monawileobis uflebas da miaCnia, rom es ufleba eklesias miuRia daviT
aRmaSeneblisa da Tamaris Semdeg.56
monastris wes-gangebaTa ganxilvis Semdeg, ivane javaxiSvili ganixilavs saero
kanonmdeblobis Zeglebs, romlebSic mravali sakiTxi exeba saeklesio samarTals: a)
garigeba xelmwifis karisa; b) wesi da gangeba mefeTa kurTxevisa; g) `dasturlamali~. `bagrat kurapalatis samarTlis wignis nawyvetis~ ganxilvis dros mecnieri
miiCnevs, rom bagrat kurapalatis samarTlis wignidan aris Setanili aRbuRas
kanonebSi zogierTi muxli, magaliTad, `meore mefe episkoposi aris da qristianeTa
sjulisa damamtkicebeli~,57 aRniSnavs, rom, rogorc beqas kanonebSi, ise sakuTriv
aRbuRas kanonebSi arsad mefe moxseniebuli ar aris, yovelTvis patron aTabagzea
saubari.57 iv. javaxiSvili aRniSnavs, rom zogierTi muxlis Sinaarsi beqa-aRbuRas
droindel sazogadoebriv viTarebas ar Seesabameba, aq episkoposi da, sazogadod,
samRvdeloeba srul batonad aris gamoyvanili, maT winaaRmdeg mefe uZluria,
araferi ar SeuZlian... amitom es samive muxli (101, 102, 103-e kanoni) iseT xanas
unda ekuTvnodes, roca samRvdeloeba saqarTveloSi, sruli batoni iyo da saero
mTavrobaze maRla eWira Tavi, ese igi daviT aRmaSeneblis uwinaresi xanisa unda
iyos. swored am dros iyvnen monazonebi batonad da mTavris mowvevis baraTze
pasuxad SeeZloT SeeTvalaT, bers SenTan `ara hnebavs mosvlao~... am dros beriarqimandriti iyo imdenad Zlieri, rom Tavisuflad mefes satrfos arTmevda,
monasterSi hketavda. aseT xanas daadgendnen: `rac unda Sescodos episkoposma,
moZRvarma, mRvdelma, Tu monazonma mefeso, mainc xeli ar axloTo, imitom rom,
meore mefe episkoposi aris... arca mefesa sjulisa saqme aqvso~.58 iv. javaxiSvili
daaskvnis aRbuRas kanonebis 101, 102, 103-e muxlebis mimarT _ `erTi sityviT,
TviT am kanonebis Sinaarsi gviCvenebs, rom isini TiTqos ufro IX s-is
sazogadoebrivi ganwyobilebis gamomxatvelia... kanonTa es muxlebi TiTqos ufro
bagrat I kurapalatis droindelad gamodis~.59
ivane javaxiSvili ganixilavs sakanonmdeblo krebis muSaobas, romelmac gamosca
`Zeglis dadeba~ giorgi brwyinvalisa: `sakanonmdeblo krebas es Zegli ramdenime
mTavar nawilad dauyvia~.60 da am sakanonmdeblo krebas Zeglis dadebis Sedgenis dros
saqarTveloSi arsebuli kanonmdeblobiT unda exelmZRvanela. `sakanonmdeblo krebis
wevrT xelT marto qarTuli samarTlis Sesaxebi cnoba ki ar moepoveboda, aramed imis
iv. javaxiSvili, Txzulebani Tormet tomad, tomi VI, 1982, gv. 45; 55 iqve, gv. 46; 56 iqve, gv. 68;
iqve, gv. 88; 58 iv. javaxiSvili, qarTuli samarTlis istoria, wigni I, Txzulebani 12 tomad, tomi VI,
1982, gv. 89; 59 iqve, gv. 90; 60 iqve, gv. 99.
54
57
20
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iv. javaxiSvili, qarTuli samarTlis istoria, wigni I, Txzulebani 12 tomad, tomi VI, 1982, gv. 102;
iqve , gv. 10 8; 63 iqv e, gv. 111.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
21
22
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
76
77
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
23
24
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
erT
administraciul
k. kekeliZ e, etiudebi Z veli qarTuli l iteraturis is toriidan, t. IV, 1957 w., g v. 336-357.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
25
85
26
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sabuTi, romliTac, misi azriT, mtkicdeba, rom mefe mirianis dros qarTul enaze
`iswavleboda da imoZRvreboda qarTveli eri da mTavarepiskoposni da mRvdelni
kapadukielni iyvnen qarTuli enis kargi mcodneni~.87 amitom petre qarTvelis mier
ierusalimSi daarsebuli qarTuli monastrebi `savseni ber-monazvnebiT~ qarTul enaze
aRasrulebdnen RvTismsaxurebas. isini modiodnen `samSobloSi da Tan mohqondaT
qristianobis da erovnuli grZnobis ganmamtkicebeli swavla-moZRvreba da saeklesio
wignni da arigebdnen eklesiebSi, sadac saWiro iyo~.88
saqarTveloSi saeklesio samarTlis Sesaxeb p. karbelaSvili gamoTqvams Semdeg
mosazrebas: `kaTalikozs mieca taxtad sveticxovlis taZari, iwodeboda kaTalikozad mcxeTisa da iveriisa TiTqmis 1400 wlis ganmavlobaSi... kaTalikozpatriarqi mcxeTidan Tavisuflad ganagebda saqarTvelos saeklesio saqmeebsa da
angariSs aravis aZlevda. kaTalikozis xelqveiTTa-morCilTa Seqmnes samefo samefoSi, rogorc Cans, Zvel sigel-gujrebidan da vaxtang VI_is samarTlis wignidan,
im saxiTve, rogorc feodalebma dasavleT evropaSi. kaTalikozi iTvleboda sulier
mefed qveynisa. mefe da kaTalikozi erTnairi pativiTa da uflebiT sargeblobdnen.
Seuracxyofa kaTalikozisa udrida mefis Seuracxyofas. misi Semdegi ierarqiis
sasulierno wevrni gaTanasworebulni iyvnen saero ierarqiis wevrebTan~.89
p. karbelaSvilis TvalsazrisiT, qveynis maRali fenis sagvareuloebi cdilobdnen TavianT ojaxs da sagvareulos gamoezarda Tavisi wiaRidan erTi sasuliero
piri mainc: `kaTalikozni, mRvdelmTavarni da sxvani sasuliero warCinebulni
pirni STamomavlobiT ufro xSirad samefo da didebulTa gvarisani iyvnen da
igini pataraobidanve Sesaferis aRzrdasa da ganaTlebas iRebdnen xolme. yoveli
SeZlebuli sagvareulo cdaSi iyo, rom Tavisi saxlidan erTi mwirvel-mlocveli
da RvTis mavedrebeli hyoloda saydarSi. amitom, TiToeuli sagvareulo sakuTar
saydars iSenebda da swiravda SeZlebasa da gvarad uZrav-moZrav qonebasa, romlis
SemosavliTac uzrunvel-yofiliyvnen saydari da `saydris Svilni~ (samRvdeloni)
momavalSi~. amis gamo `eklesia samRvdeloebianad Seiqmna didi mamul-dedulis da
mTabaris patroni~. 1498-1559 ww-is saeklesio gujrebSi eklesias ekuTvnoda 237
sofeli glexebiT da aznaurebiT. kaTalikosis dawesebuli mouravebi krebdnen
saeklesio gadasaxads (maxta, kuluxi) - fuliT da mosavliT. p. karbelaSvili
miiCnevs, rom samefo gadasaxads isini aRar ixdidnen.90 `samefo gadasaxadis
samagierod~, kaTalikozs ekuTvnoda samefoSi arsebuli zogierTi sabaJo, samRebro
da saTevzao adgilebi mtkvarze, alazanze, xramsa da sxva mdinareebze.
gansakuTrebiT sainteresoa p. karbelaSvilis mosazreba, rom saeklesio soflebSi
rogorc
sisxlis,
ise
samoqalaqo samarTlis
sferos
ganagebda
ara saero
xelisufleba, aramed saeklesio. sasuliero wodebis samarTlis gavlenis sferoSi
Sedioda ara mxolod saeklesio soflebi, aramed qveynis danarCeni mosaxleobac `saeklesio soflebSi samarTali da msjavri, samoqalaqo da sasisxlo saqmeebi
irCeodnen kaTalikozisagan, anu misis davalebiT romelime sasuliero pirisagan.
danarCeni samefo da warCinebulTa saymonic ver icilebdnen Tavidan sasuliero
wodebis samarTalsa da gavlenasa~.91
saqarTvelos eklesiis kanonmdeblobis Sesaxeb p. karbelaSvili wers - `samRvdeloebam Sehqmna sakuTari kanonmdebloba, SemuSavebuli mRvdel-mTavarTa krebaTa
mier erovnul niadagzed~.91
87
88
89
90
91
27
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
93
94
95
28
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qarTulad, amitom maTTvis qarTuli asoebiT iwereboda sparsulenovani, Turqulenovani da somxurenovani locvebi da saxarebani, anu rogorc mrevli, ise
sasuliero
wodeba,
qarTuli
iyo, ganwirulni
sarwmunoebrivi gziTac
ki
asimilaciisaTvis. mxolod qarTuli marTlmadidebeli eklesia icavda im dros
qarTul nacionalur TviTSemecnebas, maSasadame, qarTvelobas.
zogierT wreSi, amJamad, gakvirvebiT aRniSnaven, rom anton I kaTalikozpatriarqis taxtze asvlis dros iyo mxolod 25 wlisa. es asaki gamonaklisi ar
aris. p. karbelaSvilis mier dadgenilia, rom amave asakisa, 25 wlisa iyo cnobili
kirion I (572-598) sakaTalikozo taxtze asvlis dros.96 aseve 26 wlisa iyo
bolo patriarqi anton II aRsaydrebis dros,97 ufro axalgazrda 24 wlisa iyo
kaTalikoz-patriarqi daviT III (1427-1430)98 da sxv.
saqarTvelos saeklesio krebebTan dakavSirebiT p. karbelaSvili aRniSnavs
Semdegs - misi azriT, dvinis cnobili saeklesio kreba somxeTSi, romelzec
Seikribnen qarTveli, albaneli da somexi ierarqebi, Sedga 596 wels. kirionma
somxebs gaugzavna msoflio saeklesio krebaTa dadgenilebani, `amaT Tanaxmad
imwyseba saqarTvelos eklesiao~.96 misi azriT, somxebma mogvianebiT mainc aRiares
qalkedonis kreba,96 albaT gulisxmobs VII saukunes.
qarTlis kaTalikosi barTlome (613-620 ww.), romelic p. karbelaSvilis
sityviT SesaZloa gadaayena herakle keisarma, RirsebiT miuRia Sio mRvimis `ZmaTa
krebas~. aq sityva `krebas~ ara Sekrebis, aramed `saZmos~ mniSvnelobiT xmarobs
mkvlevari. namdvili `episkoposTa kreba~ Sekrebila, mkvlevaris TqmiT, kaTalikos
sarmeanes (760-774 ww.) dros, romelsac iakobituri moZRvreba daugmia da
iakobitTa mier kaTalikosisaTvis mirTmeuli ZRveni uaruyvia. `am dros mRvdelmTavarTa
krebam episkopos filipes xeliT warmouvlina sarmeanes Semdegi werili: `didsa
mamamTavarsa, meufesa Cvensa sarmeanes, gixaroden, Svilni Senni da siwmidisa Senisa
mrwemni, yovelni episkoposni gauwyebT, raTa arRa daaSrobde moxucebulsa gvamsa
Sensa, rameTu mowyale hyves RmerTi didebulisa mamisa wmidisa Siosa meoxebiT...
TviToeulsa gvibrZana `miuteva RmerTman sarmeanes kaTalikozsa bralni misni da
aw Seuorguleblad miiyvaneT mwyemsi Tqveni~.99 saqme is iyo, rom kaTalikosma
SecdomiT iakobitebi aziara. roca Tavis Secdomas mixvda, Sio mRvimis monasterSi
ufals cremlebiT Sendobas sTxovda, e.i. sakaTalikoso taxti datova. amitomac
krebam zegardmo Cvenebis gamo igi ukanve miiwvia taxtze.
p. karbelaSvili eyrdnoba matianeTa Cvenebas da miiCnevs, rom VII s-Si
stefanozis mTavrobis dros dawesda episkoposTa kreba kaTalikozis moTaveobiT,
jvarpatiosanSi xuTSabaTsa da paraskevs: `adidian paraskevi viTarca didi paraskevi,
xolo sakaTalikozo arn kreba yovelTa xuTSabaTTa da adidian wmidaY sioni,
viTarca didsa xuTSabaTsa, saidumloTa Tana xorciTa da sisxliTa, xolo mcxeTas
saepiskopozosa (samTavro) arn krebaY yovelTa SabaTTa da xseneba pirvel mowamisa
stefanesi da wmidisa abibos nekreselisa episkopozisa~.100 Semdegi kreba, romelsac
ixseniebs p. karbelaSvili, aris ruis-urbnisisa, romelic Semdgara ioane IV
safarelis (1090-1127) dros. Tamaris dros ki, nikoloz I-is kaTalikosobis Semdeg,
miqael III-is kaTalikosobisas (1160-1187 ww.) mowveul iqna saeklesio kreba. p.
karbelaSvilis azriT, 1186 wels. igi mowveuli yofila `ganmarTvad saeklesio da
qristianebrivTa wesTa~. am krebaze Tavmjdomareobda zemoT aRniSnuli yofili
kaTalikosi nikolozi, romelic Tamars
ierusalimidan
mouyvania. `Semokrbes
p. karbelaSvili, dasax. naSr., gv. 38; 9 7 iqve , gv. 188;
262-264; 100 qar Tlis c xovreb a, gv. 169-170.
96
98
iqv e, gv. 9 1;
99
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
29
yovliT kerZo samefosa misisa episkoposni... miegebeboda maT wmida Tamar didiTa
simdabliTa, viTarca erTi kaci Seuracxi, da ara viTarca mefe, viTar angelozTa
da ara kacTa... dasxna saydrebiTa (maRali dasajdomeli - kaTedra), xolo TviT
dajda Soris maTsa martod da ara mefobiT... jda ukve Tamar mcired Jam Soris
maTsa, mere moiRo kurTxeva maTgan da warvida palatad Tvisad... xolo ara ineba
maSindelman man miqael kaTalikozman Soris maTsa (krebisa) yofa, rameTu wina
ukmo iyo wesTagan saeklesioTa da Wyondidel-mawyverloba da mwignobarTa
uxucesobaca mas (miqaels) moexveWa uflisagan - aramed ver ganayenes, daRacaTu
friad iRvawes~... krebis Semdeg miqaeli male gardaicvala.101
Semdegi kreba, p. karbelaSvilis aRweriT, Semdgara laSa-giorgis dros, kaTalikosi
arseni (1213-1234) `krebiT amxilebda laSa-giorgis ugvansa cxovrebasa da garyvnilebaSi dros gatarebasa, vera gziT ver daiTanxmes laSa kanonikurad eqorwina~.102
p. karbelaSvili axsenebs saeklesio krebas, romelic Semdgara giorgi V-is
mefobisas, basilis kaTalikozobis dros, 1344 wels. `hqmna mefe giorgi V kreba
gansamtkiceblad qristianobisa `ganaxlebisaTvis saeklesio wesTa, ganmarTvad da
dadgenad moweseTa wesTa zeda TvisTa da uwesoTa gankveTad~.103
p. karbelaSvils moaqvs mTlianad teqsti im krebisa, romelic, iv. javaxiSvilis
kvleviT, Semdgara daviT laSas Zis mefobisas da romlis dadgenilebis Savi piri
Semdgom, 1925 wels gozaliSvils centrarqivSi aRmouCenia. masze adre es teqsti
gamoaqveyna p. karbelaSvilma, magram mas miaCnda, rom misi gamomcemeli kreba Sedga
XV s-Si. kreba exeba saeklesio mamulebis gacemas mefis xelisuflebis mier.
XV s-Sive, abraam II-is kaTalikozobisas, mefed meored kurTxevisas (1492-1495
wlebSi) mefe konstantinem `moaxdina kreba kaTalikoz-ebiskoposTa da samefo
didebulTa
da warCinebulTagan
`raY yofad
damSvidebisaTvis mTavarTa
da
ganmtkicebisaTvis erTmTavrobisa~. krebam daadgina: `vinaidgan imerni erTguloben
bagrats, her-kaxni giorgis da samcxelni aTabags baadurs - vacadoT brZolad.
dro-Jami uked ganagebs mefobaso~.104
Semdegi kreba melqisedek II (imave basilis) kaTalikosobis dros (1517-1529
wlebi) Semdgara, igi yofila Zma bagrat mefe muxranbatonisa. am mefis iZulebiT
kaTalikoss saeklesio mamulebi gaucia, kerZod ki miucia ufliswulebisaTvis, anu
Tavisi ZmisSvilebisaTvis, ris gamoc igi kaTalikosobidan gadauyenebiaT. amis gamo
p. karbelaSvili wers - `samRvdeloTa krebam kaTalikosi basili (melqisedeki)
sxvaTa Soris mcxeTis mamulebis gacemis gulisTvis gansdevna armazis monasterSi
da kaTalikosobidan daamxo: `q. kaTalikozma patronma basili ZmiswulTaTvis
daiWira kunenelTa sami kuamli kaci da sxva srulad patrons bagrats misca da
misaqcieli, Tekena da werovnis naxevari. kopinasSvilebi daasaxla da daukarga
mcxeTas. asre rome ... ragvarac TviTan moekida mcxeTas dasaqcevrad, aRarca sxvaTa
gamoenaxva. miyves xeli Sinaurma da gareulma mcxeTis mamulsa sasyidrad, da asre
daikarga, rome rac sofeli aris zogan naxevari, zogan mesamedi aklia - daikarga
mcxeTisTvis... mcxeTis damqcevni arian. rogorc es yuela mcxeTis daqceva da
Secodeba gamoaCnda, mefeman saekudro waarTva da gaagdo da amisave brZanebiTa Cven
martaci wavarTviT da issav memkvidresa miuboZeT~. kaTalikosoba CamoerTva 15271529 wlebs Sua da mis magier kaTalikozad dadginda germane~.105 aqedan Cans, rom
mefea meTauri eklesiisa.
p. karbelaSvili, ierarqia saqar Tvelos eklesiisa, Tb ., 1900 , gv. 7 2; 102 iqv e, gv. 74. 103 vaxuSti,
ist. 279, q .c. 44 9 da qr onikebi Jordaniasi, gv. 176 da 186; 104 p. karbelaSvili, dasax. naSr., gv.
98; 105 iqv e, gv. 104.
101
30
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
31
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
116
117
iqve , gv. 14 4;
118
119
iqve,
32
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
123
124
124
iqv e, gv.
33
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
127
128
129
34
valebis
Zalebis
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ganeleba mohyva, rac z. gabaSvilisa
mizeziT moxda. es iyo maTi qmedebis
da misi
saboloo
aRmZvreli
Sedegi.
politikuri
meliton kelenjeriZe
Tavis `saqarTvelos
sakaTalikoso eklesiis
mokle
130
istoriaSi~
mimoixilavs saeklesio samarTalsac. misi azriT, `saqarTvelos eklesia
Tavisi organizaciiT Zalian
mogvagonebs dasavleT
evropis feodalizms
Sua
saukuneebSi. am mxriv yvelaze ufro sami movlena ipyrobs yuradRebas: a)
memkvidreobiTi principi;
b) samoqalaqo
samsaxuri
da
g) eklesiis samxedro
131
organizacia. misi azriT, saqarTvelos eklesiaSi `farTo demokratizmi iyo daculi~,
magram zogierTi Tanamdeboba memkvidreobiT gadadioda mamidan Svilze (mag.,
jvarTmtvirTveloba, mouravoba, xSirad `karis dekanozoba~, kandelakoba da sxv).
`sasuliero wodebas samoqalaqo da samxedro funqciebic epyra. magaliTad,
Tbileli aTanase `naibadaa~ wodebuli, grigol wurwyabeli episkoposi erisTavicaa
e.i.
olqis ufrosi.
erisTavia saba
mtbevaric...
glonoqor
mTavarepiskoposi
erisTavadac iyo `barzabod pitiaxSisagan qarTls da hereTs~. amaSi kidev ufro
gvarwmunebs Wyondidelis Tanamdeboba... WyondidelobaSi, rogorc fokusSi, Tavmoyrilia saeklesio, samoqalaqo da samxedro moxeleoba... vaxuStis azriT, `misi
xelisani iyvnen qvriv-obolni, Sewuxebulni da SeWirvebulni. es iuwyebda amaTTa
yovelsave mefesa. eseve iyo mwignobarTuxucesi. ese miscemda mefisagan brZanebasa
eklesia-monasterTa da laSqarTa mowvevad da maTTa samWirnoTa moxsenebad mefesa~.
erT sabuTSi Wyondideli ixsenieba rogorc `patroni~, `proto upertimosi~ da
`vazirTa yovelTa upirvelesi~.
Wyondideli sasaxlis ministricaa, ganaTlebisac da samxedroc. Wyondideli
pirveli kaci iyo mefisa da kaTalikosis Semdeg... Wyondideli sasaxleSi Sinauria,
rogorc sasaxlis ministri. es iqidan Cans, rom axal wels igi yvelaze adre
ulocavda mefes da yoveli krizisis dros mefe pirvelad Wyondidels ekiTxeboda.
Wyondidels xmalic ertya da sardlobda~.132
m. kelenjeriZis TvalsazrisiT, `eklesia Zlieri samxedro organizacia iyo da
did monawileobas iRebda samSoblos dacvis saqmeSi... omSi midiodnen kaTalikosic,
episkoposic da saeklesio ymebic. saba mtbevari episkoposi omSia laSqriT, malaqia
gurieli jiqeTSi gahyva mTavrebs saomrad, maqsime jumaTelma afxazebi daamarcxa
erkeTSi, Wyondidels xmali ekida, Tumca `ridebiTa monazonebisaYTa ara ixada
xrmali~.13 3
mroveli
episkoposi
avaliSvili 1624
wlis marabdis
brZolaSi
monawileobda Tavisi droSiTa da laSqriT. brZolis win episkoposma miugo jars:
`dRes brZola aris sarwmunoebisa da qristes mcnebisa da ara mxolod Cem zeda,
amisTvis ara vyo, ukeTu uwinares Tqvensa ara davTxio sisxli Cemi maxvilis
amRebman~, saspaspeto droSa hqonda bodbelsa da nekreselsac. yvelaze mniSvnelovani samxedro roli rusTvels eniWeboda, episkoposebSi zogi mTavarsardlobda,
zogic mTavarsardlis droSis qveS idga. ase rom, zog episkoposs sxva episkoposebi
Tavis droSis qveS hyavda, rogorc generals - oficrebi. rusTveli mTavarsardlobda. mas saolqo droSa hqonda, igi qiziyis mouravis toli iyo, iseTive droSa
hqonda.133 m. kelenjeriZe ixilavs sul 5 saeklesio krebas (anCis, javaxeTis, ruisurbnisis (1103), XVI s. imereTis, goris (1755-1756).134
qarTuli samarTlis istoriis SeswavliT gansakuTrebiT iyo dainteresebuli
niko
mari,
`saxelmoxveWil
akademikoss
ganzraxuli
hqonda
moemzadebina
m. kelenj eriZe, saqarT velos s akaTal ikoso e klesiis mokle istor ia, `saRmrTo sjuli~, Tb. 1993,
gv. 257-423; 131 iqve , gv. 314; 132 iqve , gv. 317; 133 iqve , gv. 318; 134 iqv e, gv. 319.
130
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
35
36
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sababiT mefe episkoposs `xelTa~ ver Seipyrobs, `amisTvis rome meore mefe
ebiskopozi aris da qristianeTa sjulisa damamtkicebeli~ ($102). maSindel mesxeTSi
sasuliero pirebi, gansakuTrebiT, berebi, did Zalas warmoadgendnen. araiSviaTad
isini Tavis damoukideblobas saero xelisuflebis winaSe warmatebiT usvamdnen
xazs. giorgi merCules moTxrobili aqvs, Tu rogor SeZlo klarjeTis udabnoTa
arqimandritma grigol xanZTelma guaram mamfalis survilis winaaRmdeg arsenis
kaTalikosad datoveba. beri saba iSxneli bagrat kurapalatis mier weriliT
dabarebuli urCobas iCens da ar cxaddeba mis winaSe... da mxolod mas Semdeg,
rac saba iSxneli grigol xanZTelis baraTTan erTad xelmwifis meore ustars
Rebulobs,
cxaddeba mis
winaSe. sasuliero
pirebi, araiSviaTad,
saeklesio
xelisuflebis saxelmwifo xelisuflebis winaSe upiratesobasac ki usvamdnen xazs.
isini TiTqos
Teoriuladac asabuTebdnen samRvdeloebis
upiratesobas saero
mTavrobasTan SedarebiT, magram saganTa logikis ZaliT iZulebulni iyvnen saero
xelisuflebasTan konfliqtebs moridebodnen~.141
n. maris azriT, bizantiis kanonmdebeli imperatoris, basili I-is (867-886)
mowiwebiTi damokidebuleba saerTod qarTuli eklesiisadmi da, kerZod, wmida
ilarion qarTvelisadmi imiT yofila gamowveuli, rom basili I diofiziti somexi
iyo, am xanebSi ki somexi marTlmadideblebi mcxeTis taxtis xelqveiTni iyvnen,141
sinamdvileSi ki basili imperatori qarTul eklesiasa da ilarion qarTvels pativs
miagebda maTi siwmidisa da qristes mcnebebis erTgulebis gamo, rogorc es
marTlmadidebel
imperatorebs
ekadrebodaT.
man
kargad icoda
saqarTvelos
monastrebis wesisa da kanonis damdeb wmida ilarion qarTvelis sulieri Zliereba,
madlmosileba. Tumca, isicaa SesaZlebeli, rom eTnikuri warmoSobiT imperatori
basili I qarTveli iyo da mas romelime wyaro grigol bakurianis Zis msgavsad
`somexs~ uwodebda. miT umetes, rom imperatori basili I Tavis Svilebs qarTul
enas aswavlida ilarion qarTvelis `cxovrebis~ Tanaxmad.142 ilarion qarTvelis
mowafe qarTvel berebs imperatorma basilim `mohgvara orni Zeni Tvisni leon da
aleqsandre da hrqua: `aswaveT amaT enaY da wigni Tqueni!~142 rogorc cnobilia,
basilis Svili leon brZeni Semdgom foti patriarqma aRzarda.
n. maris mixedviT, `patriarqis wodeba qarTveli kaTalikosis titulaturaSi
maSin Cndeba, rodesac misi iurisdiqcia gafarTovda da gavrcelda dasavleT
saqarTvelosa da didi somxeTis marTlmadideblur eparqiebze. somxuri marTlmadidebluri eparqiebi uSualod mcxeTis patriarqs emorCilebodnen. amave dros maTi
gansakuTrebuli interesebis damcvelad mcxeTis kaTalikosTan sapatio adgilze zis
specialuri sasuliero moxele mitropolitis wodebiT, romelic didi somxeTis
sulieri moTavea~.143 rac Seexeba dasavleT saqarTvelos, n. maris azriT, mTeli
saqarTvelos gaerTianebis
Semdeg mcxeTis kaTalikoss afxazeTis
kaTalikosTan
SedarebiT garkveuli upiratesoba eniWeboda. amasTan dakavSirebiT, n. mari miuTiTebda, rom is, rogorc es 1020 wlis cnobili dokumentidan Cans, `mama kaTalikosad~
iwodeboda. sazeimo dReebSi mcxeTis kaTalikosis Semdeg meore sapatio adgili
Wyondidels, xolo mesame didi somxeTis mitropolits ganekuTvneboda~.143
n. maris mixedviT, is, rom qarTul eklesias hyavda Tavisi kaTalikosi,
maCvenebelia eklesiis avtokefalobisa.144 e.i. IX s-Si qarTuli eklesia avtokefaluri iyo. ufro adre ki (gulisxmobs VII-VIII ss) bizantiuri saeklesio
samarTlis normebis Sesabamisad, kidev erTxel miiRo Tavisi damoukideblobis
dadastureba antioqiisagan.145
141
143
g. n adareiSvili, dasax . naSr ., gv. 17; 142 Zve li qar Tuli literatur is qre stomaTia, 1946, gv. 175;
g. nadare iSvili dasax. naSr., gv. 17; 144 iqv e, gv. 18; 145 iqv e, gv. 19.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
37
instituarsebul
38
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gadmonaSTad n. mars miaCnda Wyondidel-mwignobarTuxucesis Tanamdeboba), moZRvarTa instituts iseTive didi mniSvneloba hqonda saqarTveloSi, rogorc vardapets
somxeTSi. magram imis Semdeg, rac saqarTvelo gaerTianda da TviTmpyrobelobisaken
moswrafe mefis xelisuflebam Tavis gverdiT ver igua saero xelisuflebisagan
ukiduresad
damoukidebeli
da amave
dros Zlieri
Zalis mqone
eklesia,
saxelmwifos
saWirod miuCnevia
moZRvrobis institutis
Sekveca. amas
unda
migvaniSnebdes ruis-urbnisis krebis me-12 kanoni, `moZRvrad wodebulTa maT
monazonTa~ Sesaxeb: `pirvelad amas ganvsazRvrebT raTa umRvdelosa ara xelewifebodes ganmkiTxvelobad sulTa, araTu episkoposi iyos, anu mRvdeli, anu diakoni,
rameTu pirvelad Sekvrisa da ganxsnisa xelmwifebasa uxms qonebad da egreTRa
gankiTxvisa sulTaYsa xel-yofad~.151
maSasadame, codnas, mecnierul ganaTlebas, romlis gamoc beri iRebda `moZRvris~
wodebas, amis Semdeg ukve mniSvneloba aRar eniWeboda, aramed moZRvris wodeba
SeiZleboda miniWeboda naklebmcodnes, magram nakurTx, anu xeldasxmul sasuliero
pirs. amas axsnas kreba me-12 kanoniT imiT uZebnis, rom `Sekvrisa da ganxsnis
xelmwifeba~ marTlac aqvs mociqulTagan memkvidreobiT xeldasxmul `episkoposs,
mRvdelsa da diakons~. rogorc aRiniSna, niko maris Tanaxmad, vardapetis
umTavresi Tviseba esaa mecnieruli codna, am codnis gamo mopovebuli ufleba
msajulobisa, maswavleblobisa. ruis-urbnisis krebis Semdeg ki, rogorc aRiniSna,
naklebi mcodnec xeldasxmis meoxebiT SeiZleboda `moZRvari~ gamxdariyo, anu
`sulTa ganmkiTxveli~. unda iTqvas, rom somxur eklesiaSi vardapetobis instituti
warmoadgenda sasuliero wodebis mecnierTa gansakuTrebul korporacias.152 vardapetebi iyvnen saeklesio moZRvrebaTa da gadmocemaTa erT-erTi kompetenturi
damcvelni, amxsnel-ganmmarteblebi da ganmaviTarebelnic. n. mari Tvlida, rom
Zveli somxeTis vardapetebi TavianTi maRali uflebamosilebis simaRleze Rirseulad idgnen. Zveli somxuri saeklesio wyobilebis Tanaxmad, maT sapatio adgili
hqondaT gankuTvnili sazogadoebriv urTierTobaTa sistemaSi da maT Soris
samarTalSemoqmedebis sferoSiac. swavluli vardapetebis korporaciam somxuri
samarTlis istoriaSi didi roli iTamaSa, da radgan n. maris TvalsazrisiT
feodaluri somxeTi qarTuli saxelmwifos SemadgenlobaSi Sedioda eklesiurad da
istoriuli
tao-klarjeTic somxeTis
yofil nawilad
miaCnda, amitom
am
instituts qarTul eklesiazec gavlena unda moexdina. sinamdvileSi, marTalia, VI
s-is Semdeg qarTvelTa qveyana tao da nawilobriv misi mimdebare qarTuli
mxareebi somxuri eklesiis gavlenis sferoSi imyofeboda, arabTa Semosevebis Semdeg
bizantielTa gavleniT am qarTulma kuTxeebma Tavi daaRwies somxur saeklesio
batonobas da VIII-X ss-Si daubrundnen qarTul dedaeklesias. rac Seexeba merCulemoZRvar-maswavleblobis instituts, mas didi avtoriteti unda moepovebina arabTa
mier qarTuli saxelmwifoebriobis dasustebis gamo saeklesio gavlenis gaZlierebis
dros. vardapetis
xelSeuvali avtoriteti
Taobidan Taobas,
maswavleblidan
moswavles gadaecemoda somxuri masalebis mixedviT.152 aseve unda yofiliyo
saqarTveloSic, magaliTad, 985 wels sinas mTaze gadawerili iakobis Jamis wirvis
anderZebSi ioane zosime ixsenebs Tavis moZRvrebs, viTarca ucilobel avtoritetebs, romelTagan miiRo codna, `viTa me vicode moZRvarTagano~, wers igi.
am SemTxvevaSi maT (anu moZRvarTa) xelSia wmida werilis teqstebze zrunva, rac
TavianT movaleobad miaCniaT. mxiTar goSis samarTlis wignis mixedviT, vardapetobis kandidats evaleboda `Zveli da axali aRTqmis wignebisa da kanonikuri
151
15 2
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
39
g . n adareiSv ili, dasax. naSr., g v. 25; 15 4 z . Wumb uriZe, q arT uli wignis moamage ni, 1981, g v. 5;
mxiTar go Si, samarTlis wigni, naw. I, $3, g . nadareiSvil i, gv. 24.
40
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gamxdariyo qarTul eklesiaSi mecnieruli codnis donis dacemisa. marTlac, XII sis Semdgomi saeklesio cxovrebis duRili da samecniero-saRvTismetyvelo-saliteraturo kvleva-Zieba (igulisxmeba XIII-XVII ss.) verafriT Seedreba VIII-XI ss-is
gasaocar simaRles saeklesio mecnierebis zrda-ganviTarebisa. Tumca, isic unda
aRiniSnos, rom XII s-Si jer kidev didi iyo Zala moZRvrobis institutisa, rasac
mowmobs daviT aRmaSeneblis anderZi, roca man mTeli Tavisi qoneba monastrebs
dautova Tavisi moZRvris xeliT: Cemma Svilma demetrem `yoveli misces moZRvarsa
Cemsa... raTa romelni monasterni mamulisa Cemisani gamimwarebian, moZRvarman Cemman
ukan cemiTa maTiTa alocnes CemTviso~.
niko mari zrunavda qarTuli samarTlis istoriis Sesaswavlad, radganac igi
ar iyo saTanado doneze damuSavebuli. revoluciis Semdeg ki, aTeistebis
batonobis dros, cxadia, qarTuli saeklesio samarTlis istoria ar ganviTarebula,
amis gamo kidev ufro dasafasebelia niko maris nafiqri am sferoSi. igi ikvlevda
qarTul saero samarTalsac. n. mari fiqrobda, rom warmarTuli epoqis saqarTveloSi mefe Tavis xelSi aerTianebda saero da sasuliero Zalauflebas. igi amave
dros qurumTuxucesi iyo.156 `qarTuli samarTali da sarwmunoeba adreul ZeglebSi
erTi sityviT gamoixateboda~. mefe pirvandeli iafeturi sazogadoebrivi warmodgeniT RvTis nacvalia, misave qurumi, mRvdeli~.157 n. maris mixedviT qarTuli ena,
misi kultura da eTnosi uZvelesia da mas `saerTo aqvs mTeli kacobriobis
aRorZinebasTan~, man ori anbani Seqmna (xucuri da mxedruli) imis gamo, rom misi
erovnuli sulieri Semoqmedeba ukidures simaRleze iyo atanili.158 anbanis Seqmnas
warmarTobis epoqaSi debda, amiT exmianeboda Teimuraz batoniSvils, romelsac
anton II-is biblioTekaSi upovia wigni `matiane SemecnebaTa~, romlis mixedviTac
qarTvelebs farnavazamde hqoniaT anbani, damwerloba, oRond igi xevisberTa, anu
qurumTa wreSi yofila farulad mosaxmari - es iyo xucuri anbani, igi ebraulis
mixedviT yofila Seqmnili. farnavazs misgan ganuviTarebia mxedruli anbani.159
samarTlis terminologiis dadgenis dros n. mari misula daskvnamde, rom sityva
`sazepuro~ - sparsuli warmoSobisaa (zenduri `visoputra~, aqedan `sepuh~) da
niSnavs `sakuTars~, `sobstvenni~, Semdeg miiRo warCinebulis mniSvneloba. TviTon
`samarTlis~ fuZe `marTalSi~ gamoyo fuZe `arT~ `arta~. Zveli induri `arta~,
`rta~ niSnavda simarTles, siwmindes. Zvel sparsulSi `arta~ (arTa) erqva
RvTaebasac (magram gvaqvs waRmarTi, ukuRmarTi, aRmarTi, daRmarTi, mimarTva,
momarTva da sxva).
aleqsandre vaCeiSvilma 1946-48 wlebSi gamoaqveyna Tavisi naSromi `narkvevebi
qarTuli samarTlis istoriidan~.
al. vaCeiSvilis azriT, ivane javaxiSvilma safuZveli Cauyara
qarTuli
samarTlis istoriis sakiTxebis mecnierul Seswavlas, mohyavs iv. javaxiSvilis
Tvalsazrisi, rom qarTuli samarTlis istoriis Seswavlas abrkolebs qarTuli
iuridiuli Zeglebis kritikulad gadasinjuli da dadgenili teqstebis gamoucemloba.
al. vaCeiSvilis azriT, `Zveli drois saero kanonmdeblobidan Cven xanamde
qarTuli iuridiuli Zeglebi ar Semonaxula~.160 Semonaxulia mxolod erTi
iuridiuli Zeglis nawyveti - `bagrat kurapalatis samarTlis wignidan~, romelic
iv. javaxiSvilis azriT, bagrat III-is xanas, XI s-is damdegs ekuTvnis. ucxoeli
g . n adareiSvili, `n. mari da qar Tul i s amarTl is sakiTxe bi~, g v. 29; 15 7 n . mari, qarTuli
kult uruli ...., mnaTobi, 1925, #5-6, gv. 30 3; 158 mnaTobi, # 4, 1925, gv. 20 8; 159 g. SaraZe , Teimuraz
bagr ationi, cxov reba, 1972, gv. 122; 160 al. vaCeiSvili, narkv evebi q arTuli samar Tlis istoriidan,
t. I, 1946, t. II, 194 8. gv. 6.
156
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
41
42
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
43
44
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qarTuli samarTlis istoriis Seswavlis TvalsazrisiT, gansakuTrebiT, mniSvnelovania adgilobrivi, qarTuli saeklesio krebebis dadgenilebani. saeklesio sasamarTlos eqvemdebareboda zogierTi saero Sinaarsis saqme qorwinebis, gayris, colqmarTa damokidebulebisa da sxv. amasTanave, sisxlis samarTlis zogierTi saqme,
saero sasamarTlo sasjelis garda, damatebiTi saxiT, saeklesio sasamarTlos
sasjelsac iwvevda. amasTanave, eklesia garkveul urTierTobaSi imyofeboda samefo
xelisuflebasTan: hyavda jari, moxeleebi, hqonda Tavisi droSa da sxv.~.178
iv. surgulaZis azriT - `kanons _ Zvel qarTulSi sjuli ewodeboda.
tipikonSi gvxvdeba termini `Sjulis-deba~ e.i. sjuldeba,179 romliTac aRiniSneba
gangeba, wesdeba, TviT tipikoni. samefo xelisuflebis mier Sedgenil kanonebs _
sjuldeba erqva.180
`beqa-aRbuRas samarTlis wignis e.w. `danarTi muxlebis~ raobisa da mniSvnelobis garkvevis sakiTxi... sakuTriv beqa-aRbuRas samarTali Sedgeba 98 muxlisagan
(aqedan beqas ekuTvnis 65, aRbuRas - 33 muxli), am samarTals vaxtangiseul
nusxaSi axlavs 72 e.w. `danarTi muxli~, romelTagan 62 muxli (99-160),
ukanaskneli gamokvlevebiT, miCneulia bagrat kurapalatis samarTlad, xolo 10
muxli (161-170) _ kanonikuri samarTlis fragmentad. qarTul istoriografiaSi,
amJamad, gabatonebulia Tvalsazrisi, romlis mixedviT es 72 muxli TiTqos
SecdomiT aris darTuli beqa-aRbuRas samarTalze da, maSasadame, ar warmoadgens
beqa-aRbuRas saxeliT cnobili Zeglis nawils... Tvalsazrisi, TiTqos zemoT
xsenebuli 72 muxli SecdomiT iyo darTuli beqa-aRbuRas samarTalze, swori ar
aris - aseve mcdaria azri, TiTqos danarTi muxlebis ZiriTadi nawili (99-160)
marto bagrat kurapalatis samarTals warmoadgendes~.181
z. ratiani aRniSnavs, rom beqa-aRbuRas samarTlis wignis danarTi muxlis
arseboba pirvelad iv. javaxiSvilma SeniSna. manve gamoTqva mosazreba, TiTqos es
muxlebi `SemTxveviT da SecdomiT~ iyos darTuli beqa-aRbuRas samarTalze. i.
doliZis azriT, am muxlebis damateba unda mieweros vaxtang mefis sakodifikacio
komisias.182 frangi mecnieris a. karstis SexedulebiT, bagratis kodeqsi Sedga XXI ss-Si, Semdegi redaqcia mas gaukeTa daviT aRmaSenebelma, SemdgomSi es bolo
redaqcia gadamuSavda da Seivso saepiskopos-saeklesio samarTlis mcodneTa mier da
moTavsda aRbuRas kodeqsSi. z. ratiani aRniSnavs, rom karsts Tavisi Tvalsazrisi
dasabuTebuli ara aqvs. z. ratiani gamoricxavs imis SesaZleblobas, rom vaxtang
VI-is swavlul kacTa komisias daeSva Secdoma da beqa-aRbuRas kanonebisaTvis
miewera e.w. danarTi muxlebi.183 z. ratiani askvnis, rom e.w. danarTi muxlebi
sinamdvileSi warmoadgens beqa-aRbuRas samarTlis organul nawils, romelnic
avseben da srulyofen mas.184 z. ratians mohyavs aRniSnuli `danarTi muxlebis~
SesavalSi arsebuli winadadeba - `saxeliTa RmrTisaYTa daiwyebis saRmrToYsa
gaCenili da gasaCeneli, pirvelad daviTian bagrat kurapalatisa da aRmaSenebelTa
mefeT-mefeTa brZanebiTa da merme ebiskoposTa didebulTa da aznaurTa da WkuianTa
kacTa mefeTa winaSe erTbamad gaCenili gangebiTa RmrTisaYTa~.
aq naxsenebi `aRmaSenebelTa mefeT-mefeTa brZanebiTa~ z. ratians ganmartebuli
aqvs, TiTqosda, saubaria daviT aRmaSenebelze,185 sinamdvileSi ki, aq saubaria ara
erT `aRmaSenebel~ mefeze, aramed mraval `aRmaSenebel~ mefeze. aRmaSenebeli ar
iv. surgulaZe, dasax. naSr., gv. 14; 17 9 ak. SaniZ e, qarT velTa monaste ri bulg areTSi, 1971, gv.
124-125, le qsikon i; 180 iv. surgulaZe, dasax. naSr., gv. 14 3; 181 z. ratian i `saqarTvelos socialuri
wyob a XII-XIV saukuneeb Si~, 1970, gv . 23-24; 182 i. doliZe, Zveli qarTuli samarT ali, Tb . 1953, gv.
42; 183 z. ratiani, dasax . naSr. , gv. 28; 184 iqv e, gv. 30; 185 iqv e, gv. 40.
17 8
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
45
46
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
47
am k re b ul is Se saxe b dawv rile biT ixil eT `mc ire s j ul is kan on i~, g amos ace mad moamz ada e .
giun aSvilma, Tb. , 1973; 19 9 didi sjul iskano ni, Ses avali, gv. 15; 200 qar Tuli s amarTlis Zegl ebi,
III, 1970 , gv . 5-18; 201 q ronikeb i gamoc emuli T . J ordanias mier, II, 1897, gv. 82-83; 202 didi
sjul iskanon i, 1975, gv. 16; 203 iqv e, gv. 19.
19 8
48
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
49
svimoni, gelaTeli mTavarepiskoposi antoni, mama Wyondideli, bedieli mitropoliti, moqveli mTavarepiskoposi, drandeli mitropoliti filipe, cagareli mamamTavari kozman, xoneli mTavarepiskoposi zaqaria, nikorwmindeli episkoposi iovakim,
CaiSeli mamamTavari kirile. am pirebs daumtkicebiaT krebis oqmi xelis moweriT
boloSi `kanoniTa vamtkiceb~. damswreTa raodenoba 12 akmayofilebda krebis
kanonikur wess~.212
b. lominaZe wers,: `krebam SeimuSava metad mkacri sasjelebi, romlebic
gaaforma daaxloebiT 23-e muxlSi (kanonSi). `samarTali~ umaRlesi fizikuri
sasjelisagan (sikvdilisagan) ar indobs kacis gamyidvels, romel wodebasac ar
unda ekuTvnodes is. tyvis gamyidveli Tu ver daabrunebs da gamoixsnis tyves,
`veram saqmem ver ixsnas, ukanonodca ars, - Zels mieces~ (CamoxrCobil iqnes), Tu
gamoixsnis tyvis gamyidveli, maSin `SeCvenebul iyos~ (muxli 1). `vinc eklesia
gatexos da xati gaZarcos, ukanonod Zels mieces~ (muxli 2) aq or SemTxvevaSi
miTiTeba `ukanonod~ imas niSnavs, rom damnaSavis sikvdiliT dasja Sesruldes
sakanonos gareSe, e.i. damnaSaves aRsarebis (sinanulis) da ziarebis miRebis ufleba
(mRvdlis winaSe) warTmeuli aqvs~.213
`is faqti, rom aseTi ganaCeni iSviaTia TviT am `samarTalSic~, mowmobs aseTi
danaSaulis sixSires. misi simkacre imaSi mdgomareobs, rom damnaSave ispoba
aramarto fizikurad, aramed suliTac, romlis xsna sruliad aRar SeiZleba (is
ver moxvdeba sasufevelSi). sikvdiliT dasja Sefardebuli iyo mefis RalatisaTvis
(muxli 16), colis `dagdebisaTvis~ bralis gareSe (muxli 23), qristianuli
Cveulebis darRvevisaTvis, rogoric iyo rZlis colad SerTva, dawesebulia
SeCveneba, amasTanave, SesaZleblad sanqcirebulia orives, kacisa da qalis `dakirva~
(muxli 22). `samarTalSi~ sxvadasxva
fizikuri sasjelebi gaTvaliswinebulia
sisxlis Semdegi danaSaulebebisaTvis: Zmisa da mamis mkvlelisaTvis xelis moWra
(muxli 4); udanaSaulod kacis mokvlisaTvis dawesebulia jarima - sisxlis fasi
mixedviT
imisa,
Tu romel
wodebas ekuTvnis
mokluli (muxli
5); aseve
dawesebulia jarima qurdobisaTvis (muxli 6)~ (Jurn. `gelaTis mecnierebaTa
akademiis uwyebani~).214
`eklesiebisa da monastrebis adgil-mamulebis dacvisaTvis `samarTalSi Setanilia muxli, romlis Tanaxmad, vinc miiTvisebs saydris sofels, venaxs da a.S.
`SeCvenebul iyos~ (muxli 20); vinc eklesiaSi Seva da `saqonels~ gamoitans, man
unda daabrunos saqoneli da amis Camdeni `daSavdes~ (aq igulisxmeba materialuri
an fizikuri sasjeli) (muxli 3)~.214
`sakaTalikoso kreba SeebrZola adgilebze episkoposisagan saeklesio wesebis
darRvevebs, rogoric iyo uRirsi mRvdlis da diakonis xeldasxma, amisaTvis
qrTamis aReba; rom episkoposebi TavianT samwysoSi drodadro ar dadian rjulis
saqmeebis mosawesrigeblad, saydars ar uvlian, ar zrunaven misTvis mamulebis
SematebisaTvis; saydris `SekazmisaTvis~ saWiro inventariT; zogierT saepiskoposoSi
ziarebas saero kacis xeliT agzavnian, an saero pirebi aziareben. yvela am
danaSaulisaTvis `samarTali~ awesebs episkoposis `SeCvenebas~ (muxlebi: 7, 8, 9,
10, 11); episkoposi, romelic ar gaigonebs kaTalikosis mxilebas mis danaSaulSi
da ar gamoswordeba, mefis mier gaiZeveba saydridan (muxli 15). (aqedan Cans,
rom saepiskoposo kaTedras mRvdelmTavars aZlevs mefe da ara kaTalikosi).
iqv e, gv. 57-58; 213 iqv e, gv. 58; 214 i. doliZe , qarTuli samarTlis Zegleb i, t. I, 1963, gv. 391;
Jurn . `gel aTis me cniereb aTa ak ademiis uwyeb ani~ #2; 1996 w. gv. 58.
212
50
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qorepiskoposebi, romlebic ar asruleben TavianT movaleobas, sasjelad imsaxureben SeCvenebas (muxli 12). `samarTalSi~ ganmartebulia, rom Tu saero piri
episkoposs da qorepiskoposs xels SeuSlis samwyso saqmeebis gangebaSi, `sasjelis~
(gadasaxadis) aRebaSi `SeCvenebul ars~ (muxli 13, 14); `vinc kaTolikozsa da
episkoposs aginos da upatiuroba hkadros, rarigadac sjulis kanonSi eweros,
imrigad ganipatiJos~ (muxli 17).215
`bolos, krebis `samarTali~ sasjelad awesebs dakrulva-SeCvenebas imisaTvis, vinc
ar Seiwynarebs am `sjulis wigns~ da ar daemorCileba kaTolikoss (muxli 21)~.216
`unda aRvniSnoT `samarTlis~ Tavisebureba, rac imaSi mdgomareobda, rom aq
erTad aris ganxiluli saeroTa mier Cadenili danaSauli da sasulieroTa mimarT
Cadenili sxvadasxva danaSauli. aseve saeklesio pirTa mier Tanamdebobrivi da
disciplinaruli darRvevebi da maT mimarT Cadenili
sxvadasxva danaSauli.
sxvanairad rom vTqvaT, is faqti, rom `samarTalSi~ erTadaa ganxiluli saeklesio
da saero xasiaTis danaSaulobebi Sesabamisi fizikuri da sasuliero sasjelebiT,
miuTiTebs iseT Tvisebaze, rac qarTul samarTalSi Cveulebrivi ar aris~.216
b. lominaZe aRniSnavs, rom `gansaxilvel `samarTalSi~ aRniSnuli Tavisebureba
SeniSna iurist-mkvlevarma niko xizaniSvilma (XIX s.). is wers: `samarTali~
Seicavs, `saeklesios garda, zog danaSauls, romelic sisxlis samarTals Seexeba
(mag.,
kaciskvla).
magram
faqtis
axsnas,
rasac
avtori
iqve iZleva,
ver
daveTanxmebiT. misi azriT: `samoqalaqo da sisxlis samarTlis `ganucalkevebloba~,
rac `samarTals axasiaTebs, niSnavs `iuridiul azrovnebiTs ganuviTareblobas... da
kidev imas,
rom saqarTveloSi eklesia
mowyobili iyo
feodalurad, rac
gamoixateboda, rom is Tavis sabrZanebelSi arCevda yovelgvar danaSauls~. `amiT
aixsneba~, dasZens avtori, rom samarTalSi `moipoveba iseTi zogierTi danaSauli,
romelic saeklesio kanons ar Seesabameboda~.216
`marTalia, eklesia Sua saukuneebSi `mowyobili iyo feodalurad~, magram saqme
isaa, rom sasamarTlo
saqmeebis aseTi ganuyoflobis sistema, romelic am
`samarTalSi~ aris daculi, axasiaTebda saqarTveloSi mxolod, da isic nawilobriv,
iseT zogierT saeklesio senioriebs (mag. samefo monastrebs _ SiomRvimes, gelaTs
da mcxeTis sapatriarqos - sveticxovlis saydars mefis xeldebuls), romlebic sargeblobdnen sasamarTlo imunitetiT, rogorc sasisxlo (mag., qurdoba, mkvleloba...),
ise rjulis saqmeebSi, magram mas ar hqonda ufleba gaerCia iseTi saqme, romelic
sasjelis umaRles zomas _ sikvdils moiTxovda. es ukanaskneli mxolod mefis
sasamarTlos prerogativa iyo. saeklesio senioriis sasamarTlo, sadac msajulebad
da saqmis gamrCevad kaTalikosi, episkoposi, monastris winamZRoli an mTavardiakoni (saerTod, eklesiis ufrosoba) gamodioda, ganaCenSi kmayofildeboda
damnaSavis jarimiT (dazaralebulis sisxlis fasis mixedviT), amasTan erTad,
sxvadasxva saxis sakanonos dadebiT, eklesiidan gaZevebiT da a.S. rac Seexeba imas,
rom am `samarTalSi~ TiTqos Candes `iuridiuli azris ganuviTarebloba~
(saqmeebis `ganucalkeveblobis~ gamo), arc es aris misaRebi. piriqiT, qarTulma
iuridiulma azrovnebam aseTi tipis `samarTliT~ monaxa gamosavali, rom arsebul
situaciaSi (romelSic qveyana am dros imyofeboda), saxelmwifosa da eklesias
mieRwiaT saerTo miznisaTvis - mZime danaSaulebaTa aRmofxvrisaTvis, rac eris
arsebobas Zirs uTxrida~.217
i. do liZ e, q arT uli samarT lis Zeg lebi, t . I, 19 63,
akademiis uwyebani~ #2; 1996 w., gv . 58-59; 216 iqv e, gv. 59;
uwye bani~, #2, 1996, g v. 59-60.
215
217
51
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
219
220
iq ve,
52
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
53
54
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
55
is. doliZis azriT, scdeboda n. urbneli, romelic fiqrobda, rom beqaaRbuRas kanonebis boloSi darTuli 102-e da 103-e muxli, romlebSic laparakia
mefisa da episkoposis urTierTdamokidebulebis Sesaxeb, samarTlis wignis organul nawils warmoadgenda da aqedan im araswor daskvnas akeTebda, rom TiTqos
aRniSnuli muxlebi gamoxatavdnen aTabagisa da mawyverlis uflebriv mdgomareobas.
mawyvereli `zogs SemTxvevaSi
Tavis
saero uflebiT
aTabagsac
ki
aRemateba... aTabags raRa ufleba hqonda episkopozzed? - araferi... aTabags xom
`mefe~ ar eTqmoda, `mefed~ moxsenebulia mxolod episkopozi da es saxelwodeba
cxadad amtkicebs mis upiratesobaso.222
is. doliZe mcdarad miiCnevs agreTve n. urbnelis azrs saaTabagos sasuliero
wodebis privilegiuri mdgomareobis Sesaxeb. raki 98-e muxlis Semdgomi muxlebi
beqa-aRbuRas samarTlad miiCnia, n. urbnelma daxata saaTabagos sasuliero wodebis
ierarqiuli struqtura. zemoaRniSnul muxlebSi sasuliero wodebis pirTaTvis
gaakeTa, rom sasuliero wodebas didi upiratesoba hqonda saero xelisuflebasTan
SedarebiTo. aseTi mdgomareoba urbnelis azriT imiT aixsneba, rom `saaTabagoSi
aRorZinda bizantiis ukiduresi orTodoqsuli moZRvreba, romelsac sulsa da
saRmrTo saqmeTa garda sxva araferi swamda. aseTma mimarTulebam metad ganadida
sasuliero wodeba da mTeli eris grZnoba am wodebas daumorCila.223
is. doliZe daaskvnis: sinamdvileSi zemoaRniSnuli muxlebi ar Seicaven
saaTabagos sasuliero wodebis uflebriv mdgomareobas, ar Seadgenen beqa-aRbuRas
samarTlis nawils da gamoxataven XI s-is gaerTianebuli saqarTvelos suraTs, roca
samRvdeloebas maRla eWira Tavi.
TavianT SromebSi saeklesio samarTals tendenciurad ixilavdnen qarTveli
sabWoTa samarTalmcodneebic. sabWoTa samarTlis mixedviT, `masebis motyuebis,
brZolisunarianobis modunebis da, saerTod, ideologiuri daTrgunvis erT-erT
mniSvnelovan iaraRs burJuaziul wes-wyobilebaSic warmoadgens iseTi reaqciuli
organizacia, rogoricaa eklesia~.224
giorgi inwkirveli
exeba kanonikur
samarTalsac:
`feodalizmis
epoqaSi,
eklesiis rolisa da mdgomareobis Sesabamisad, didi mniSvneloba hqonda, agreTve,
saeklesio samarTlis normebs, e.w. kanonikur samarTals. specialuri saeklesio
sasamarTloebic ki arsebobda, romlebic ganixilavdnen ara marto sasuliero
pirebis, aramed saero pirebis saqmeebsac, rac Seexeba saqorwino da saojaxo sakiTxebs,
maTi mowesrigeba TiTqmis mTlianad saeklesio samarTlis normebis mixedviT xdeboda.
amis Sesaxeb f. engelsi werda: `eklesiis dogmebi amave dros politikur aqsiomadac
iqca da bibliis teqstebma yovel sasamarTloSi kanonis Zala miiRo~.225
qarTuli samarTlis istoriis calkeuli sakiTxebi ganxiluli aqvs m. broses
(`saqarTvelos istoria, naw. 1-2, Targmani s. RoRoberiZisa~, tf. 1895-1900), p.
ioselians (Rhfnrfz bcnjhbz Uhepbycrjq Wthrdb^ CG<& 1843 ), e. TayaiSvils (`rCeuli
nawarmoebebi~, t. 1, 1968), s. kakabaZes (`saistorio Ziebani~, tf. 1924, `sasisxlo
sigelebis Sesaxeb~, tf., 1924, saqarTvelos istoria (1500-1810), tf., 1922, `saqarTvelos
istoria 1819 wlidan~, Tb., 1994). e. xaxanaSvils ((Ljgjkytybt r uhepbycrbv rfnfkbrjcjdb v pf rjyf v) ), mix. TarxniSvils sxvadasxva SromaSi (m. TarxniSvili, werilebi,
n. urbneli, aTabagi beqa da aRb uRa da maTi s amarTal i, gv. 7; 223 iqv e, gv. 83; 224 g. inwkirv eli,
saxelmwifo sa da s amar Tlis Teo ria, saxelmZRvanel o iuridiuli fak ulte tis student ebis aTvis,
mexuTe gamo cema, Tb . 1979, gv. 121; 225 iqv e, gv. 111.
222
56
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tb., 1994). ucxoel avtorebs - maqsime kovalskis ( Pfrjy b j,bxfq y f Rfdrfpf^ 1886 ),
v. sokolskis, vl. beneSeviCs ( D& Cjrjkcrbb (Uhtrj-hbvcrjt ghfd j d ekj;tybb uhepbyc rjuj w fhz D f[nf yuf VI ( :ehy& vb y& y f h& g hjc d& 1897^ IX ^ c & 56^ 93 ) $ D k& <ty titd bx^
(Uhepb ycrbq Dtkbrb q Yjvjrfyjy gj cgbcrfv N,bkbccrjuj wthrjdyjuj veptz ({hbcnb fycr&
Dtcny br^ I^ II^ c& 350^ 351 ) da sxv.
CvenTvis gansakuTrebiT mniSvnelovnad miviCnieT saeklesio samarTlis sferoSi
CvenTvis xelmisawvdomi bolo naSromi rusuli samarTlis istoriisa, esaa D&F&
Wsgby^ Wthrjdyjt Ghfdj^ V&^ 1994&
am Sromas a. kartaSevisa da m. posnovis
zemoaRniSnul SromebTan erTad, kritikulad viyenebT Cveni naSromis pirveli
nawilis Sesaval TavSi.226 saeklesio samarTali kargadaa Seswavlili rusi saeklesio
samarTalmcodneebis mier.227
samarTali batoniSvilisa daviT isa~, d. furc elaZis gamoce ma, Tb. , 1964; `vaxt ang VI, samar Tlis
wign i, T. e nuqiZis gamoc . Tb. 1955; `s amarTal i vaxt ang mee qvsisa~ i. dol iZis gamocema, Tb. 1981;
`qarTuli samarTlis Zeg lebi~, i. doliZis gamoc . t. I-VIII, T b. 19 63-7 4; `b erZnuli s amarT ali
vaxt ang VI-is samarTlis wignTa krebulidan~, T . breg vaZis g amocema, Tb. 1964; `s amarTali somx uri,
qarT ul i ve rs ia, Se sr ul eb ul i vaxt an g VI-is brZ an eb iT ~ gamo sc a l. mel iq se Tb eg ma; `q ar Tuli
Zeglebi, kanonmdebloba~, #2, t. tf. 1927. agreTve VI. . .. , ,
1980; VI, . .. , . . .. ,
. 1 887; Karzt J., Gode du roi Vakhtang VI, Strasbourg, 1934-37. g. kekelia, bagratis samarTali,
1984; 227 .. , , , 1964; . , ,
, 1963; , , , , 1931;
.. , , 1908; .. , .
1913; , . 1984; . , . 1913; ,
, , , 1897; , ,
, 1901; Migne, Patrologia Greaca (mravaltomeuli); Migne, Patrologia Latina (mravaltomeuli);
(), -, ,
1980; , , .1.1954; ..
, , 1908; ..
, , 1888; .. , . ,
1902; .. ; Maxime des Sardes, Metropolite, Le Patriarcat
oecumenique dans LEglise orthodoxe, Paris, 1975; . , ,
1894; , , .
1912; , ; . , , . III. 1896; IV 1904;
, , , 1882; ..
- ((..) 1899, 1900); .. , ...
1875; , VI , , 1877; ,
. . ; 1901, .. , , 1906.
226
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
57
229
58
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`debulebebi~
gadmoRebulia
Semowmebuli
egzempliarebidan
`saqarTvelos
g)
`debuleba
eklesiis
saqarTvelos
marTva-gamgeoba~,
eklesiis
1920;
marTva-gamgeobisaTvis~,
tfilisi,
1928;
d) `debuleba
saqarTvelos
eklesiis marTva-gamgeobisaTvis~, 1945
w. (am
egzempliarSi orTografiuli Secdomebi gasworebulia k.p. kalistrates mier);
e) `saqarTvelos avtokefaluri, marTlmadidebeli
debuleba~, mcxeTa, sveticxoveli, 1995.
eklesiis
marTva-gamgeobis
T. e nuqiZ em,
v. silagav am,
n.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
nawili pirveli
59
60
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Tavi
61
pirveli
umlo da mociqulTa mier codvaTa axsnis ufleba (mT. 18, 18), macxovarma mi-
aniWa samRvdeloebas ufleba ecxovra samwysos xarjiT (luka 10, 7). qristem
daawesa swavleba qorwinebis Sesaxeb (mT.
19, 5-6,9), mianiWa ufleba eklesias mosamarTleobisa Semcode Zmebis mimarT (mT.
18, 15-17), dagvitova mcneba saxelmwifo
institutebi, romelTac Seqmnes samarTlis normebi, meore ki warmoadgens dokumentebsa da Zeglebs, romlebSic gadmocemulia aRniSnuli normebi.
axali aRTqmis, anu qristianuli ek-
62
(kolas. 3, 18-21; I petr 3, 1-2; I kor.
7, 10-13; I kor. 7, 40). zeTis cxebis
Sesaxeb (iak. 5, 14-15), SemcodeTa mimarT mopyrobis Sesaxeb (II efes. 3, 6),
mociqulTa mier mocemulia wesi sasuliero piris mimarT saCivris miRebisa (I
tim. 5, 19), saxelmwifo xelisuflebasTan urTierTobis Sesaxeb (rom. 13, 17), sxva sarwmunoebis pirTan damokidebulebis Sesaxeb (I kor. 5, 9-10, 12-13).
pirvelwyaros saeklesio samarTlisa
warmoadgens saRvTo mcnebebi. isini warmoadgens saZirkvels saeklesio mowyobisa da saxelmZRvanelos eklesiisaTvis.
maTi daxmarebiT aRasrulebs eklesia
Tavis misias _ xsn isa. es mcn ebebi,
rogorc iTqva, mocemulia wmida werilSi. eklesias dadgenili aqvs Zveli da
axali aRTqmis wmida wignebis nusxa.
qristianebisaTvis savaldebuloa moses
mier mocemuli RvTis aTi mcneba. sruli
Zala SeinarCuna, agreTve, sisxlis-aRreviTi qorwinebis ZvelaRTqmiseulma
akrZalvam. rogorc aRiniSna, eklesiis aT v is sa y ov e lT a od sa v al d eb u lo a
qristes mcnebaTa dacva, axali aRTqma
saeklesio samarTlis umTavresi wyaroa,
eklesiis wmida mamebma, romelTa goneba
ganaTlebuli iyo suli wmidis madliT,
mogvces wmida werilis anu RvTis sityvis ganmarteba. amitomac mamaTa swavleba _ eklesiis swavlebaa. uflis mier
uwyebuli saRmrTo da wmida werili unda
ga nim art os ara ne bis mie rad , a ram ed
rogorc ganmarta igi wmida eklesiam da
icavs Tavis mier gamocemuli kanonebiT.
saeklesio samarTali, romlis mixedviTac aris mowyobili saeklesio cxovreba, warmoadgens kanonebis sistematur gadmocemas. kanoni _ saeklesio cxovrebis
wesia, disciplinaruli dadgenilebebi mociqulebisa, krebebisa da wmida mamebisa.
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saeklesio samarTlis Cvenamde m oRweuli uZvelesi wy ar oa ` swavleba 12 m o ciqulisa (`didaqe~). ekuTvnis I da II ssTa mij nas. masSi ar moixseniebian mR vdlebi (pr esviterebi), saubaria mxolod episkoposebsa da diakvnebz e, mogzaur mo ciqulebze, winaswarmetyvelebsa da maswavleblebze. am Jam ad, ko ptur i da eT io puri eklesiebis samarTalSi gamo iyeneba III s-is
egvipteSi Sedgenili krebuli `wmida mociqulebis saeklesio kanonebi~. III s-Sive
gamo Cnda `didaskalia~ (m ociqulT a dar igeb a) , s xvaa ` m o ciq ulT a dadge nileb a~ ,
romelic gamoCnda III s-is dasasr ulsa da
IV s-is dasawy isSi, r o m elsac, am Jam ad,
eklesiaSi ar aqvs iuridiuli Zala, samagier od, amJam ad, m arTlm adidebeli eklesiis kano nikuri kodeqsi, miRebuli m ociqulT a m ier ier usalim is 45 wlis kr ebaze,
gamoCnda IV s-Si. esaa `mociqulTa kanonebi~, is ZvelT aganve miCneulia mociqulTa gadmo cemis nawilad. m arTlmadidebeli
eklesiis kanonikur kodeqsSi Sevida sami
wm ida m am is - wm . dio nises, wm . petr e
aleqsandrielisa da grigol neokesariel
saswaulm oqmedis kano nebi.
nikeamdel epoqaSi qristianuli Tem ebi episko posTa mier imar Tebodnen wmida
werilSi gadm ocemuli da mo ciqulTa mier
dadgenili no rmebiT . eklesiis er Toba m iiR weo da saeklesio T emebs Sor is cocxali urT ier To biT. sarwmunoebr ivi erT obis miuxedavad, zogier T Tems hqo nda Tavisi saR vTismsaxur o gansxvavebuloba da gansakuTr ebuli sam arT lis no r mebi. gaugebr obisa da sadavo sakiT xebis aRm osaf xvrelad saeklesio T emebis war m o madgenlebi iwvevdnen saeklesio kr ebebs. m iR ebuli kr ebis gansaz R vr ebebs m r gvlivmo savl eli epi sto les saxiT ugz avni dnen
im eklesiasac, rom elT a warm omadgenlebic
am kr ebaSi ar m onawileobdnen. epistoleebi exeboda, ZiriTadad, saeklesio -sakano nm deblo sakiT xebs. z ogier T i kano nikur i
episto le iR ebda savaldebulo iur idiul saxes da iqceoda saer To saeklesio
sam ar Tlis wy ar od.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
63
Taebriobis Sesaxeb. ariozi daJinebiT icavda Tavis crumoZRvrebas da, ambobda, rom
- iyo dro, roca Ze R vTisa ar imy ofeboda
(e.i. ` ar iyo Sobili uwinares yo velT a
saukuneTa~) da igi aris qm nilebao (amitom
ar is mrwamsSi mim atebuli sityvebi `Sobili da ara qmnili~) . ariozis moZRvrebas
mxars uWerda z o gierTi episko p o si,
r o go r ebic iy vnen : evse vi nik o dim ie li,
Teognosti nikieli da marisi qalkedonel i. s aj ar o p ae qr o b aS i d as ax el eb ul i
mwvaleblebi dam arcxdnen. maT i mo ZRvr ebis uary ofaSi didi ro li iTamaSes wm. nikoloz m ironlukiis mT avarepiskoposma, wm.
spir ido n tr imifuntelm a, aleqsandr ieli
episko posis diakvanma wm. aTanasem da sxvebma. krebam erTxmad daadgina mwvalebel
ariozis da mis Tanamoaz reTa eklesiidan
gankveTa, r om lebmac TavianT i Secdom ebi
ar m oinanies. kr ebaze Sem uSavda sar wm unoebis sim bo lo s (kr edo s) , anu r ogor c
qar Tulad ewodeba - mrwam sis (warmoebuli - m r wam sis pir veli sity vidan `m r wam s~ ) teqsti (sar wm uno ebis si m bo lo s
teqsti Seivso, dazustda da misi saboloo
r edaqcia m iR ebul da dam tkicebul iqna
konstantinopolis II msoflio krebaze). 228
nikeis krebam dRis wesrigSi daayena aseve
aRdgomis dResaswaulis sakiTxic da dadginda, rom igi unda idResaswaulebodes erTdroulad yvela eklesiaSi, e.i. gazafxulis
mTvaris Sevsebis Semdeg pirvelsave kviras.229
krebaze damswre episkoposTa erT nawils surda daekanonebina mRvdlebisa da diakvnebis uqorwinebloba, magram am wamoyenebuli winadadebis winaaRm deg mkacrad
gailaSqra episkoposma pafnutim da krebas
miuTiTa, rom `vaiTu gadametebuli simkacriT ziani m ivayeno T eklesiaso~ , krebam,
bWobis Semdeg, mRvdlebisa da diakvnebis
dauqorwineblobis Sesaxeb wamoyenebuli azri
uaryo da gaiziara pafnutis Sexeduleba.
64
krebam, aseve daamtkica ama Tu im eklesiis mTavar warmomadgenelTa ierarqiuli da administraciuli normebi, urTierTSoris pativisa da uflebrivi mdgomareobis
Sesaxeb. krebam gamosca sul 20 kanoni~.
krebis dadgenilebis 20-ve muxli krebis mo nawile episkoposebis mier maT eparqiebSi, - Tav-TavianT i qveynebis mixedviT,
- ecnoba yvela eklesias. 22 9
II msoflio saeklesio kreba mowveul
iqna konstantinopolSi, 3 81 wlis maisSi
im per ato r T eo d o r is br Z anebiT . k r eba,
romelsac eswreboda 150 episkoposi, gaixsna wmida meleti antioqielis Tavm jdomareobiT, romlis gardacvalebis Semdeg krebi s T a vm j d o m ar eo ba d ae va la g r i go li
R vTism etyvels da bo lo s ko nstantino polel episkopos neqtarioss. krebam ganixila makedonis da mis Tanam oazreTa mwvalebluri swavleba, rom elic uaryofda suli
wmidis R vT aebriobas.
sarwmuno ebis si mbo lo s, grigo li
RvTism ety velis m iT iTebiT, wm ida m am ebma
daamates zogierTi gamoTqma Ze RvTisaze,
moZRvreba wmida sulze (`da suli wmida
uf ali da cxo velsm yo feli~...) , eklesiis
er Tiano baz e (` er Ti wm ida kaT o like~ ...) ,
naTlo bis saidum lo ze (` aR viareb erT sa
naT lisRebasa...~) da mkvdr eTiT aRdgom aze
(` moveli aR dgomasa~ ...).
krebam , romelmac SeimuSava da daamtkica 7 kanoni, m akedoni da misi T anam oazr eni ganiota, e.i. gankveTa.
am ave wlis 3 seqtem bers, akvileiSi
ambros mediolanelis TavmjdomareobiT mimdinareo bda sami mitr opo litis (m ilanis,
akvileis da sirm iis episko posTa) kreba, ario zelTa mo ZRvrebis dasagm obad. kr ebam
daadastur a nikeis kr ebis dadgenilebani
da gansakuTrebiT gausva xazi Ze RmerTis
maradiulobis, misi R vTaebrivi bunebis da
mama Rm erTTan Tanatolobis moZRvrebas. 229
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
II mso flio krebam gamosca epistole,
r om elic Sem deg dayves 7 kano nad. m e-3
kanons r omis eklesia uar yof s, r adgan am
me-3 kanonSi am aR lebulia konstantino polis episkoposis Rirseba r omis episkopo sis darad: ` radgan ko nstantino po li
axali ro mia~ , e.i. m ef is qalaqia (II m s.
kr ebis m e-3 kanoni) .
cnobilia, rom romSi kaTedrebis Rirsebas akavSirebdnen ara qalaqebis politikur
mniSvnelobasTan, aramed maTi Temis samociqulo warmo SobasTan, amitomac diptiqSi pi r ve l adg ilz e a y en ebd ne n r o m i s,
al eq san dr iis d a a nt io q ii s e kl esi eb s,
romelnic mociqul petres da misi mowafis
marko zis m ier iy vnen dafuZnebulni. r omaeli episko posebi r amdenime aswleulis
manZilze jiutad ewinaaRm degebodnen konstantinopo lis kaTedris am aRlebas~. 23 0
III msoflio saeklesio kreba Sedga
q. efesoSi, 431 wels, imperator Teodosi mciris (408-450 ) mo wveviT . krebas eswr eboda 20 0 episkoposi. 7 ivnisisaTvis
daniSnuli kr eba, dam abr ko lebeli m iz ezebisa gamo, gaixsna 22 ivniss, yovladwmida R vTismSoblis taZarSi, ro mlis Sua,
am aRlebul adgilas esvena wm ida saxar eba . k reba s T avm jdo mar eo bd a k iri le
aleqsandr ieli; krebis ganxilvis sagans
Seadgenda ko nstantinopolis m Tavarepiskopo s is - n esto r is m wv alebl ur i az r is
uaryof a, rom elic am tkicebda, rom mar iam ma dabada kaci, rom elsac mere Seuer Tda madliT sityva R vTisa, ase ro m, mar iam i ar iy o R vT is m So belio . nesto r i,
miuxedavad o Txgzis miwvevisa, krebaze ar
gamocxadebula. mas mxars uWerdnen zogier Ti episkoposi da mef is uwar Cinebulesi pirebi (didebulebi). krebaze sajar od
iqna wakiTxuli sarwmunoebis simbolo da
m is i Z ve l i, ni ne u r i va r i a nt i . kr e ba m
`saqarTve los ekl esiis k alendari, 197 8, gv. 174-17 6; ix. agreTv e: Ghfdbkf Cdzns[ F gjcnjkjd^
Cdzns[ Cj, jhjd Dctktycrb[ b Gj vtcnys[ b Cdzns[ Jnwjd c nj kmrjdfytvb$ 2 & V& 19 12^ c& 5^ saqarTve los
ekle siis k alendar i, 197 4, gv. 131; `mociqul Ta, ms oflio da adgilobrivi saekl esio kr ebebis a da
wmida mamaT a kano nTa komentareb i~, saR vTismet yvelo krebuli, 1987, #1, gv . 43; dogmatur-istor iuli
sakiT xeb i: a) ms ofl io saekl esio k reb ebis mok le kur si Se dge nil i a. l eb ede vis
, . III , 1896, . IV, 1904-is mix edviT; b) dogmaturi RvT ismetyvelebis mokle kur si Sedgenili
arqiepisko pos filaretis 1882-is mixedviT g. rux aZis
mier, Tb. 199 4; 230 saq arTvel os ekle siis kalendar i, 1974 , gv. 132.
229
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
m o ismina kir ile aleqsandr ielis kamaT i
nestor is winaaRm deg da am ukanasknelis
Txzuleba. kr ebam er Tsulovnad scno wm.
kiriles m ier mo yvanili ar gum entebis SeTanxm ebuloba nikeis (3 25 w.) kr ebis aR sa r eb asT an, xo lo ne sto r is ax sna -ga nmartebani ki cr um oZRvrebad.
kr ebis m o nawile wm ida m am aT a m ier
kr ebam damatebiT moismina saRm rTo werilidan damowmebuli adgilebi RvTis sityvis (logosis) ganxor cielebis Sesaxeb,
- er etiko sebi dam xo bilad gam o acxades.
krebam Tavisi dadgenileba, m eore dResve
(23 ivniss) ganucxada nesto rs da wer ilo biT acnoba im perator s.
kr ebaze, sxva sakiTxT an erTad gair Ca
kvipro seli episko posis - r eginis saCivari - ioane antio qiel episkopo sze; es
ukanaskneli cdilo bda kvipr osis kunZulis Tavisadmi daqvem debar ebas, m iuxedavad im isa, ro m kvipr osis eklesias m o ciqulTa dro idan mar Tavda dam oukidebeli episkoposi, rom elic kunZulis episkopo sTa mier iyo arCeuli, r asac, r ogo rc
kanonikur aqts, ganamtkicebda nikeis kr ebis is dadgenilebac, ro m lis m ixedviT
y vela eklesias (f ar T o cnebiT ) Senar Cunebuli hqo nda sakuT ar i upir ateso ba
m ar Tva-gam geo bis m xr iv.
sagulisxm o a, r om 8 ivniss, ro m lis
wina dR esac efesos krebis gaxsna iyo navaraudevi, zemo xsenebuli ioane antioqieli, SeT anxmda episkoposTa erT nawilTan
da erTo ba ganucxada nestors. maT calke
moiwvies kreba, razedac kirile aleqsandrieli eretikosad, xolo misi kr eba ki
ukanonod gamo acxades. moxda is, rom am
o rive krebis dadgenilebebi imperator s
erTdroulad miuvida fostiT. imperatorma
T avdapir velad ganiz r axa nesto r isa da
kiriles patimr obaSi ay vana, magram male
gaecno saqm is namdvil viT ar ebas da wm .
ki r i les T avm j d o m a r eo bi T C at ar e bu li
msoflio krebis yvela dadgenileba daamtkica (seqtemberSi), xolo nestori antioqiis maxlo blad m debar e erT-erT m onas231
65
IV
msofl io sa ek l es io k r eba
saqarTvelos eklesiis kalendari, 1978, gv. 177-178; saqarTvelos eklesiis kalendari, 1974, gv. 132.
66
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
m s of l io
sa ekl esi o
k reba
VI
msofl io sa ek l es io k r eba
mowveul iqna imperator konstantine poR onatis (668 -685) brZanebiT 68 0 wels,
qalaq ko nstantino po lSi. kr ebas eswreboda 168 mama. krebis mizani iyo mwvalebel
m o n o Te l it e b is dam x o b a, r om l e b ic
monofiz itebis Semdeg gaCndnen da saxelmwifoSi religiur ganxeTqilebas qm nidnen.
isini amtkicebdnen, r o m ieso qr isteSi
iyo erTi, RvT aebrivi nebisyo fa.
saq arTvel os ekle siis kalendar i, 1978, gv. 177-178; saqarTvelos eklesiis kal endari, 1974, gv.
132; 233 iqv e, gv. 177-17 8; iqve , gv. 132.
232
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
67
ad gi lo briv i kreb eb is k an on eb i
o r i a d gi l o br i v i k r eb a , r o m el T a
kano nebi Sevida m ar T lm adide blur i eklesiis kanonikur kodeqsSi, Sedga I mso flio krebamde. pirveli maT gani iyo ankirisa. moiwvies 3 14 w. galateas provinciis mT avar qalaqSi.
kesar ia-kapadokiaSi 314 welsave Sedga
kr eba, daaxlo ebiT 3 19 wels ki neokesar iis kr eba m o iwvies, daaxlo ebiT 340
wels Sedga R angris (gangr is) kr eba, maTi
kanonebis Semdeg kano nikur krebulSi Sedis antioqiis kr ebis 25 kano ni. antioqiis aR niSnuli krebis (daaxl. 3 30 -340
ww.) kanonebis Semdeg kano nikur kodeqsSi Sesulia 60 kanoni laodikiis krebisa. aqvea sardikiis 343-344 wlebis, kar Tagenis (419 ) kano nebis da ko nstantinopolis 3 94 wlis dadgenileba.
patriarq fotis saxelT anaa dakavSir ebuli konstantino polis sami kr eba: 861,
869 da 879 wlebisa. pirvelma maT ganm a,
or gzisma, Semdgarm a wm . m ociqulebis taZa r S i im pe r a t o r m ix ei l II I -i sa , pa pi s
legatebisa da 3 18 episko posis m o nawi234
D& F & Wsgby^ Wthr jdyjt Ghfdj^ V&^ 19 94^ c& 61&
leobiT, daam tkica wm. fo tis arCeva sapatriarqo kaT edr aze da wm . ignatis dam xo ba. 8 69 wlis kr ebam papis mo T xo vniT
gaauqm a wina krebis dadgenileba, gam oacxada wm . f otis gadadgom a da dedaqalaqis
kaTedraze ignatis aRdgena. 8 79 wlis ko nstantinopolis kr eba mo iwvies wm. sof iis taZarSi. mas Tavmjdomareo bda sapatr iar qo R irsebaSi aRdgenili wm. foti ukve
wm . i gnatis si kvdilis S em deg. kr ebaSi
mo nawileo bda 383 mama aRmo savleT isa da
dasavleT is eklesiebisa. krebam aR adgina
gawyvetili urT ier To ba aRm osavluri da
dasavlur i eklesiebisa.
T iT oeulma am kr ebam gamo sca kano nebi. kaT o l ikur i ekles ia aR i ar ebs 8 69
wli s kr eb as, r o go r c VIII m so f li o s.
amis sapir ispir o d m ar T lmadidebeli ekle sia ka no ni kur m n iSv nel o bas an iWe bs
m xo l o d o r g z i si kr e b is k an o ne b s d a
ag r eT v e wm . so f iis ta Zr is kr e bas da
u ar y o f s 8 6 9 w li s k r e b as . o r gz i sm a
kr e bam ga m o sca 17, wm . so f i is taZ r is
kr ebam 3 kanoni. 23 4
68
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
w mi d a m am aT a k a no n eb i
kanonikur krebebSi msgavsad nikeemdeli epoqis wm. mam ebis kano nebisa, Sevida
aseve kanonebi cxra mamisa, romelTac ixsenebs trulis kr ebis me-2 kanoni. esenia:
wm. wm . aTanase didi, basili didi, grigoli RvT ismetyveli, gr igoli no seli, amf iloqe iko nieli, kir ile aleqsandr ieli, genadi konstantino po leli, agreTve
tim oTe da T eofile aleqsandrielebi da
kanonikuri epistole wm. tarasi konstantino po lelisa, r omelic iy o ukve tr ulis krebis Semdeg.
wm. aT anase didi (+ 372) - mebrZoli
nikeis rwmenisa, mar Tlmadideblobis mamad
wodebuli, avtori dogmatikuri, apologetikuri da polemikuri Txzulebebisa. kanonikur krebulSi Sevida misi 3 epistole.
wm. basili didis (+ 379) kanonebi gansakuT rebulad m niSvnelo vania saeklesio
samarT lisaTvis. wm. basili aRizarda qristianul o jaxSi, ganaTleba aTenSi miiRo.
egviptis, sir iis, palestinisa da meso po tam iis m o nastr ebis m olo cvis Semdeg
wmidani ganmartovda Tavis megobar grigoli nazianzelTan erTad udabur adgilas,
saidanac 370 w. miiwvies saepiskoposo samsaxurisaTvis kesar ia-kapadokiaSi. wm . basili meTaurobda mar Tlmadidebel episkopo sebs pontos dio cezisa da m Teli aRmosavleTis arianuli da naxevrad arianuli
eresis winaaRmdeg sabrZolvelad. basili didis
dogmatikuri Txzulebani, rogorc nawerebi
wm. aTanase da wm. grigoli RvTismetyvelisa,
gaxda safuZveli marTlmadidebluri trinitaruli RvTismetyvelebisa. kanonikur krebebSi Sevida 92 kanoni wm. basilisa.
wm . grigo l noseli (+3 95) , umcro si
Zma basili didisa, cnobilia Tavisi daxvewili saR vTism ety velo da f ilo so fiuri ganaTlebiTa da moSurneobiT WeSmari te bi s d ac v is aT v is c r us wa v le bi s ag an .
235
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
69
k an o ni k uri kre bu l eb i
m so f lio krebaTa epo qaSi arsebobda
uxvi saeklesio kano nikuri masala, aman
gamo iwvia aucilebloba misi ko dif ikaciisa, Seiqm na kr ebulebi, ro melT a daniSnuleba iyo, xeli Seewyo aRniSnuli masalis praqtikuli gamo yenebisaTvis.
msoflio krebaTa epo qis krebulebi SeiZleba davyoT sam j gufad:
1. kanonikurni, romelnic Seicavs mxolod saeklesio kanonebs;
2. samo qalaqo, romelnic Seicavs mxo lo d sa xelm wif o kan o neb s sa ekle sio
saqm eT a Sesaxeb;
3. Ser euli krebulebi, romlebic Seicavs r ogorc erT, ise meore kanonebs _
nom okano nebi (ber Znuli sity vidan `no mo~
_ sj uli ( pfrjys ) da `kano ni~ (am Jamad
`nomo~ iTargmneba, r ogorc kanoni, magram
Cans, Zvel saqarTveloSi `no mo~ iTar gmneboda rogorc `sjuli~, `kanoni~ ki saeklesio sj uli) .
kanonikur krebulebs yofdnen or tipad: qro no lo giur ad, ro melSic krebaTa
da mam aTa kanonebi qronolo giuri mimdevrobiT iyo moyvanili da sistematurad, romelSic saeklesio-sam ar Tlebrivi masala dajguf ebuli iy o T avebis, ganyo filebebis,
r ubr ikeb-titulebis m ixedviT .
p ir ve li C ve nT vi s c no bi li q ro no lo giuri krebul i daka vSireb ulia
saqarTvelos mezo bel ponto s diocez Tan
- e. w. p o n to s kr eb ul i, m as Si S ev id a
ankiris, kesariis da neokesariis krebebis
kanonebi (Cemi azriT, Tu saqarTvelos uSualo mez obel pontos diocezSi Rrm a Seswavlis obieqti iyo saeklesio kanonikuri
sam ar Tali, CvenSic unda hqo nodaT war m odgena, Tu pr aqtikuli gamo yeneba ara,
aRniSnuli krebulis Sesaxeb) .
Sem dgo m Si, po nto s kr ebuls daem ata
sxva kanonebi IV-V ss-isa, qrono logiuri
Sesabamisobis m ixedviT . ker Zo d, gangrisa
(R angris) da antioqiis krebebisa, sino psisi _ Semoklebuli gadmocema _ kanonebisa, gam ocem ulni aseve Cveni m ez o beli
frigiis provinciis krebebis mier, ro melTac ewodebo daT laodikiis krebis kanonebi da bo los II m so f lio krebis epistole, j er kidev kano nebad dauyof eli. am
krebuliT sargeblobdnen qalkedonis krebis mamebi. IV msoflio krebam Tavisi 1-li
kanoniT daamtkica saer To saeklesio avtoriteti am kodeqsisa, romelsac ewoda
qalkedo nis kr ebuli. gangra, f r igia da
laodikia, ro gorc aR iniSna, saqarTvelos
mezo blad mdebareobdnen.
Seqmnili iyo sxva qronologiur i krebulebi, magram qronologiur rigz e dawyobili kano nebi m ouxerxebeli iy o pr aqtik uli g am o y e nebis dr o s, Zn eldeb o da
moZieba saWiro kanonisa, amitomac ukve VI
s-dan gamoCnda saeklesio kanonebis pirveli
berZnuli sistematur i krebuli, 60 titulovani (titlovani). masSi mTeli masala
dalagebuli iyo 60 T avad, anu titulad Sinaar sis Sesabam isad.
Cvenamde moaRwia pr esviter ioane sqolastiko sis (ase uwodebdnen im dr ois advokatebs) sistemurm a kr ebulm a, ro m elsac uwoda `sinagoga saRm rT o da wmida
kanonebisa dayofili 50 Tavad (titulad)~.
VI-VII ss-Si konstantinopolSi gamoCnda
kanonebis axali krebuli `kanonikuri sintagm a~ - gayofili or nawilad. pirveli
nawili - sistematuria, masSi mTeli masala
d a y o f i l i a 1 4 r u b r i k ad - t i t ul a d ,
romelnic, Tavis mxriv, dayofilia Tavebad.
meore nawilSi igive kanonebi ganlagebulia
qr ono logiur i T anm imdevr obiT. cno bilia
agreTve sxva sistematuri krebulebic.
romaulm a samoqalaqo samarTalma, saeklesios m sgavsad, adr ebiz antiur epo qaSi
ganicada kodificireba (kodifikacia). Sedgenil iqna sakanonm deblo krebulebi, r om-
70
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
236
237
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
71
` nomoka nonebi ~
a s e u w o d e b dn e n T a v d ap i r ve l kr e bulebs, romlebic Seicavda rogor c saeklesio , iseve sam o qalaqo kano nebs saeklesio saqm eT a Sesaxeb.
uZvelesi ` no mo kano ni~ miewer eba io ane sqo lastiko ss, T um ca misi avto ro ba
saeWvodaa m iCneuli. miakuTvneben VI s-s.
yvelaz e cnobili da istoriulad mniSvnelovani saeklesio-sam arT lebrivi krebulia _ `nomokanoni 14 titulovani~. misi
Seqm na m iewer eba ko nstantino polel patriarqs wm. fotis. amJamad miiCneven, rom
igi Sedgenilia ori avtoris mier da arsebobs misi ori redaqcia sxvadasxva epoqisa. pir veli redaqcia miewereboda ko nstantino po lis patr iar qs sergis (610 63 8) (es sergi iy o kirosis, savaraudod
qarTvelTa kaTalikosis kirionis, megobari).
` 14-titulo vani no m okano ni~ Sedgeba
ori nawilisagan. pir veli nawili, romelsac aseve `nomokanoni~ ewodeba, gayofilia 14 titulad, titulebi Tavebad, aqvs
kanonTa saCvenebeli. T iTo euli rubrikis
qveS gamoyofilia samoqalaqo kanonebi Tavisa da titulis Tematikis mixedviT. krebulis m eore nawils ewodeba `sintagm a~,
Sedgeba kanonebis teqstebisagan, r om el238
72
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
gadaiyvanda antio qiis patr iarqis kaT edridan, T uki igi am aqtis dam a m tkicebel
ganm ar t ebebs Seadgen da. Sesabam i si ganm ar teba balsam o nm a gadasca episkopo sT a
krebas, m agram aRm oCnda, ro m es sabuT i
imper ator s esaWiro eboda, raTa konstantino po lis k aT edr az e gadm o ey vana m isT vis sasur veli ierusalimeli patr iar qi do siTeosi. 23 9 (imper ator s SeeZlo sapat r iar q o tax tz e a ey van a m is T vis sasur veli pir i anda gadm oeyvana sxva kaT edr idan. konstantinopolis, aleqsandriis, ier usalim is, antio qiis sapatr iarqoebi er T eklesias Seadgendnen er Ti ` saeklesio wesierebis uzenaesi m cveliT ~ (e.i.
i m p e r a t o r - T av i T )
da
zo gje r
sa e r T o
sinodiT _ kr ebiT) .
balsam o nm a m iiR o davaleba, Seedgina
m T li ani ` 1 4- tit ulo va ni no m o k ano ni s~
ganmartebebi da ar a mxolod `sintagm isa~ .
am dr oisaTvis miiCneoda, ro m `nom okano nSi~ Sesul iustin ianes kano nebsa da
im dr os biz antiaSi m oqmed kanonmdeblo -
73
bas Sor is, ro melic Sesuli iyo ` basilikebSi~, ar iy o Sesaty viso ba.
balsam o nma ` no mo kanonis~ ganm ar tebis dr os aRiar a, r om Zaladakargulad unda
C aT v l il i y o i u st i ni a n es i s k a no n e bi ,
r om elnic m ar T alia Sesuli iy o ` no mo kanonSi~, m agram ar iy o `basilikebSi~. 24 0
b al s am o ni am a r T l eb s i m pe r at o r T a
y o vel gva r qm ede bas sa ekl esio sa qm e T a
m a r T va Si. icav s ko nsta ntin o po l is p at r i ar qi s up ir at es o ba s sx va s ap at r i a r qo e b T a n Se d a r e b i T . b a ls a m o n s aq v s
agr eT ve 66 kano nikur i pasuxi, ro melic
nom o kanonis ganm ar tebasTan er Tad Sevida `aT enis sintagm aSi~ .
ukve XIII s-dan `nomokanonebi~, romelTac ar gaaCndaT `ganmartebani~ (aR niSnuli
kanonistebisa) iT vlebo dnen m o Zvelebulad da gamo vidnen xm ar ebidan.
XIV s-Si aseT ive sam uSao m aT e blastar m a Seasrula. 2 4 1
komentatorTa axali Taobis war momadgenelni arian serbeTis episkoposi nikodime242
da ioane smolenskeli episkoposi. 243
D& Wsgby^ Wthrjdyjt Ghfdj^ c& 87$ 240 D& Wsgby^ Wthrjdyjt Ghfdj^ c& 87& uTiTebs: Iuris ecclesiastici
graecorum historia et monumenta. I.B. Pitra. Romae, t. I, 1864; t. II, 1868; Sun tagma twn Jeiw n kai i r vn
kaanon wn tvn agiw n kai paneujhm wn Apfstolwn kai tvn ie rvn oikoumenikwn kai topikvn Suod wn,
ka i kata m erV ag iw n pa te rw n, ek doJe n u po G.A . Ra llh, P otlh . AJ h n , 1 85 2-1 85 9, tom. I-IV; 2 4 1
. , 1892; 242 Ghfdbkf ghfdjckfdyjq Wthrdb c
njkrjdfybzvb Ybrjlbvf tg& Lfkvfncrj-bcnhbqcrjuj^ CG<^ I^ 1911^ II^ 1912$ 243 (Jgsn rehcf wthrjdyjuj
pfrjyjdtltybz)^ CG<^ 1851$ saRvTismetyvelo krebuli, 1987, #1, gv. 1-3.
239
74
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tavi
meore
lio krebis Semdeg man garkveuli cvlilebebi ganicada. am dros moxda eklesiaTa gaerTianeba avtokefaluri eklesiebis Semcirebis kvaldakval. imis gasarkvevad, Tu administraciuli mmarTvelobis
vagvaria is e.w. `axali eklesiebisaTvis~ (igulisxmeba is eklesiebi, romelnic konstantinopolis wiaRidan gamovidnen
da misgan miiRes avtokefalia.
esenia, ruseTis, bulgareTis,
rumineTisa da sxva `axali~
eklesiebi).
mxriv ra uflebebiT sargeblobda saqarTvelos eklesia, unda gairkves es eklesia qalkedonamdeli eklesiaa Tu qalkedoniis krebis Semdeg Camoyalibda. wyaroebis analizi aCvenebs, rom saqarTvelos
eklesia nikeamde, anda nikeis krebis paralelurad Camoyalibda (amiT, cxadia, is
qalkedonamdeli eklesiaa). es asaxulia
saeklesio terminologiaSic.
qarTvelebma qristianobis naTeli miiRes jer kidev romis imperiis arsebobisas maSin, roca imperiis saxelmwifo
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
da. ramac Tavisi asaxva hpova qarTul
saTvis unda yofiliyo ucnobi, miT umetes, rom am samyarosTan qarTvelebs umWidroesi sulier-ekonomikuri urT-
pontoel-galatelTa eTnikuri
naTesaoba, rac am urTierTo-
unda yofiliyo.
75
76
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
nobdnen imJamindeli kanonikuri samarTlis safuZvlebs. kavSir-urTierToba hqondaT msoflio eklesiis meTaurebTan, kir-
isa~,
kuri
Cans,
Zloa
ba mi s ad gi la s gv aq vs g ad mo ce mu li ,
saqarTveloSi V s-saTvis gavrcelebuli unda yofiliyo e.w. `siriul-romauli samarTali~, romelic Semdgom xelmeored uTargmniaT XVIII s-Si.
CvenSi rom msoflio krebaTa kanonebis ganmartebani arsebobda, unda miuTiTebdes V-VI krebis kanonebis eqvTime
aToneliseuli Targmani-ganmarteba. man,
miuxedavad zemoaRniSnuli akrZalvisa,
Sirda saqarTvelos. rogorc zemoT aRiniSna, saqarTvelos emezoblebodnen bizantiis Rrmad qristianuli saeklesio
provinciebi, rasac CvenSi, kerZod ki
247
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
77
iv. javax iSvili, t. VI, 1982, gv. 4 4; 249 iqv e, gv. 4 4; 250 epistoleTa wigni, 1968, gv. 111; 251 didi
sjul iskanon i, 1975, gv. 14; 252 epistoleTa wigni, gv. 10 2; 253 iqve , 102-111; 254 al. vaCeiSv ili,
nark vevebi, qarTuli samarTlis istoriidan, I, 1946, gv. 167.
248
78
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
posTa da wesisa winamZRvarTa mamaTa gansagebelisa sjulis moZRvrebasa ikadrebda~. iv. javaxiSvilis TqmiT, aqedan aSkar-
saTvis marTlmadideblobis centrebSi arsebuli saeklesio tipikonebis, gangebebis, wes-Cveulebebis aRwerilobaTa mosa-
poveblad, ratom ar unda dainteresebuliyo qarTuli mxare, bizantiaSive moepovebina saeklesio kanonmdebloba, maSin roca igi hqonda mis mezobel somxur eklesiasac? `Zeglis weraTa wigne-
256
iqv e, gv. 4 2;
257
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
79
k. kekeliZe fiqrobs, aramed sarwmunoebriv-aRmsareblobiTi xasiaTis dogmatikuri formulebi, mainc, maT Sexeba
unda hqonodaT kanonikasTan, radganac
dogmatikuri mwerlobac efuZneboda msof-
varTa kanonikur epistoleebs, ganmartebebs, rac kanonikis safuZvelia. somexqarTvelTa saeklesio cilobis dros mox-
tole, romelsac IV msoflio qalkedonis krebis dros gadamwyveti mniSvneloba mieniWa. `epistoleTa wignSi~ naTqvamia, rom rogorc qarTvelebma, ise somx-
258
259
80
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ak ri ti ke bs
agreTve iv. javaxiSvils, romelic fiqrobda, rom didi sjuliskanoni arsen iyalToelamde iyo Targmnili. k. kekeliZe
wers - `kanonikur krebulTa TargmanisaTvis pirvelad xeli moukidnia eqvTime aTonels, rogorc mas Cveulebad
hqonda, am SemTxvevaSic, gadmosaTargmn
ZeglTa SerCevisas, saxelmZRvanelo prin260
261
81
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
p. ingoroyva ixilavs termins `rCu-
wurTilni~, SeeZloT `rCulis gamoZieba~ da `moZRvreba~. es `wesisa da rCulisa maswavlebelni~ ucxoeTSic ierusalimsa da konstantinopolSic mogzaurobdnen da iqidan saWiroebis SemTx-
`wesi~ rodi iyo gamosadegi imdroindeli qarTuli sazogadoebisaTvis radganac `tvirTi Sjulisa Y da wesi qriste-
Si, amas adasturebs Zveli qarTuli kanonikuri Zegli `mcneba sasjulo~, sadac
kaTalikoss aqvs Semdegi zewodeba `mesjuleTa (e.i. merCuleTa) Tavi da uxuc-
esi~. p. ingoroyvas gamokvlevis Tanaxmad, grigol xanZTelis cxovrebis aRmwereli giorgi merCule yofila `rCulis~ sakiTxTa kanonikuri samarTlis
mwerlobis sxvadasxva wyaro, nawilobriv gadaamuSava da masSi Seitana qarTuli ma sal a. sab olo od, es kr ebu li
garkveuli xnis manZilze iTvleboda
qarTuli eklesiis saxelmZRvanelod da
p. ing o r oyv a, g ir o g i me rC ul e,
g amo c e ma, 197 2.
26 3
19 54 ,
g v . 27 ;
2 64
`mc ire
g iunaSv il is
82
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`gauqarTulebia~, rom Tavisi struqturiT igi erTaderTia msoflio qristianuli samarTlis istoriaSi. 265
VIII-X ss-is qarTuli eklesia gan-
sakuTrebul mniSvnelobas aqcevda somxuri eklesiisagan qarTuli mrevlis dacvas, radganac, rogorc es aRniSnuli
iyo `saqarTvelos samociqulo eklesiis
istoriis~ II tomSi, somxuri eklesia
lis pirvel nawils warmoadgens trulis 692 wlis krebis kanonebi, krebulSi is wodebulia VI msoflio krebis
kanonebad. krebulis meore nawilia SecodebulTa kanonebi, konstantinopolis
saRvTismet yvel o kr ebul i, e qvTime aTone lis saek lesio kanonT a kr ebul i gadmoR ebul i ax al
qarT ul enaze, Tb. , 1983, gv. 5; 266 iv. javax iSvili, t. VI, gv. 4 8; 267 k. kekeliZe, Zve li qar Tuli
lit. ist., I, gv. 564; 268 e. giunaSv ili, winasityva, `mc ire sjuliskano ni~, 1972, gv . 4.
265
83
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
sazrisiT es kanonebi VIII s-is bolosa
269
es iudauri qristianoba IV s-dan Secvala `berZnulma qristianobam~, romelmac akrZala Zveli Cvevebi, magram Cans,
munoebis Zeglisweras~.
`rogorc eqvTimes krebulidan Cans,
somex-qarTvelTa saeklesio dava am dros
isev ZalaSia~, 27 1 es sakiTxi eqvTimes
wmidaTa da patiosanTa xatTa gamosaxvasa ara Seiwynarebdnen, rameTu urCuloman man petros mkawvralman viTaca
`saCecari~ aswava, egreTve eseca boro-
ti wvalebaT sadme maT Soris dasTesa~. 272 72-e muxlis mixedviT, `gveuwya
viTarmed queyanasa somxiTisasa saklvelTa
dahklven, locvarsa da xorcsa mas SeiReben eklesiad da miscemen mRvdelTa naw-
270
269
27 2
27 0
27 1
84
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Jamiswirvisagan, vidremdes moigos wesiereba da ebiskoposman pirveladve ixilos misi stiqari, uReli, da zewari da
egreT xelni dasxnes~. 274
e.i. trulis saeklesio krebis mamebs
amcnes, rom aRmosavleTis (somxeTis) eklesiebSi, mRvdlebi wiravdnen eklesiebSi ara sagangebo SesamosliT, aramed
TavianTi yoveldRiuri tansacmeliT. es
krebam miiCnia wvalebad da aukrZala
aseTi saxiT wirvis Catareba samRvdeloe bas. maT
y ov e ld R iu r i t an s ac m li T . e s w es i
berZnul eklesiaSi VI-VII ss-Sive ganidevna, magram aRmosavlur eklesiebSi, maT
Soris CvenSic didxans, `mcire rjulis
kanonis~ gamocemis epoqaSic darCenila,
swored am da sxva eklesiis praqtikuli
mizezebisaTvis iqna kidec eqvTime mTawmidelis mier Sedgenili es krebuli.
`mc ire sj uliskanoni~, 1972, gv. 7 7; 27 5 gio rgi mc ire, c xovreb a gior gi mTawmidel isaY, Zv eli
qarT uli agiografiuli lit eraturis Zegl ebi, wigni II, gv. 1967.
27 4
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
85
Tumca, kidev erTxel unda aRiniSnos, rom ivane javaxiSvils ar eeWveboda didi sjuliskanonis dReisaTvis cnobili Targmanis Sesruleba arsen iyalToelis mier, magram miiCnevda, rom igi
ar iyo pirveli mTargmneli da manamdec
arsebobda Zvel TargmanTa redaqciebi.
iv. javaxiSvilis es mosazreba, vfiqrobT,
dResac misaRebia, Tumca ki mis mosazrebas
yvela ar iziarebs. gasaziarebelia iv.
javaxiSvilis Tvalsazrisi, rom arsen
iy al To el s ar a km ay of il eb da d id i
sjuliskanonis Zveli Targmanebi da amitom man igi xelaxla Targmna, SesaZloa
daviT aRmaSeneblis davalebiT. 280
amJamad miiCneva, rom 883 wels foti
patriarqis mier Camoyalibebuli dResac
moqmedi 14-titlovani nomokanonis redaqciis qarTuli Targmani Seasrula arsen
iyalToelma XI s-is bolosa da XII sis dasawyisSi. 281
`didi sjuliskanoni~ Seicavs:
1. mociqulTa saxeliT cnobil 85
kanons.
2. msoflio saeklesio krebaTa kanonebs.
3. im adgilobriv saeklesio krebaTa
kanonebs, romlebic TavianTi mniSvnelobiTa da warmomadgenelTa didi avtoritetiT tradiciulad miCneulia am krebulSi Setanis Rirsad.
4. eklesiis didi mamebis kanonebs.
5. krebulis qarTul redaqcias erTvis agreTve ruis-urbnisis saeklesio
iv. javax iSvili, t. VI, gv. 38; 27 7 k. kekeliZe, qar Tuli l iteraturis is toria I, 1960 , gv. 284;
`didi s jul is kano ni~, gamo sacemad moamz ade s e. g abiZaSv il ma, e . giun aSv il ma, m. do laqiZe m,
Tbil isi, 197 5, gv. 20; 27 9 iqv e, gv. 19; 280 iv. javaxiSvili, t. VI, gv. 41; 281 saRvTismetyvelo krebuli,
1987, #1, gv. 1-3.
27 6
27 8
86
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
883 wlis redaqciis saxiT. man konstantinopolis 920 wlis saeklesio kreba-
ze zogadqristianuli saxelmZRvanelos
xasi aTi mi iRo. ka nonikur i kode qsis
wyaroebi oTx jgufad iyofa: 1. `mociqulTa~-s saxeliT cnobili 85 saeklesio kanoni, romelic saeklesio kanon-
madgenloba. nomokanons qristianul saxelmwifoSi moqmedi samarTlis mniSvneloba hqonda. Zegli qarTulad gadmoTargmnilia arsen iyalToelis mier XI s-is
saqarTvelos eklesiis kalendari, 1987, gv. 507; 283 qarTuli istoriuli sabuTebis korpusi, 1984,
gv. 24; 284 qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, 1984; 285 didi sjuliskanoni, 1975, gv. 18-19.
282
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
87
iyo gavrcelebuli, warmoadgenda marTlmadidebluri eklesiis erT-erT ZiriTad saxelmZRvanelos, igi saeklesio
sjulmdeblobis mniSvnelovani wyaro iyo
marTlmadideblur qveynebSi.
kon stant ine a rmen opulo iyo nomof ilaq si (k anonT a mc veli da m aTi
si maswavleblebi iyvnen. esaa maTe blastaris `sintagma~ da konstantine armenopulos `eqvsi wigni~.
maTe blastari (XIV s.) marTlmadidebluri eklesiis kanonikuri samarTlis udidesi avtoritetia. misi mTavari
iuridiuli Sromaa: alfabeturi sintagma msoflio saeklesio krebaTa dadge-
m is i wy a r oa i mp e r at o r Ta b as i l is ,
kon stan tines da leon is pr oxor oni
(ka nonT a sa xelm ZRvan elo) , ba sili kis
(me feTa wig nis) Semo kleb a (s inop sisi) da sasa marT lo pr aqti ka, impe rator ebis dadg enile bebi (leo n br Zenis, konstantine porfirogenetis, roman oz I -is, roma noz III-i s, n ikif ore
nilebebis da saero kanonebisa. es naSromi man 1335 wels Seadgina, 286 misi
sruli saTauria `alfabeturi sintagma
yvela sagnisa, romelsac Seicavs saRvTo
fok as, basi li I I-is, ale qsi da m anuel komne nosebi s nov elebid an), l eon
brZ enis nov elebi s kr ebuli , sx va w yaroe bi, a seve , moc iqulT a da saek le-
286
88
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
si o kr eb aT a ka no ne bi , si no di sa d a
28 7
iqv e. gv. 580; 288 i. doliZe, qarTuli samarTlis Z eglebi, t. I. 1963, gv. 589;
samarTlis Z eglebi, I. gv. 146.
287
289
qar Tuli
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
89
uflebas da aqvs sxva uflebebic sasuliero pirTa mimarT. wyarod berZnuli samarTlis 128-e muxli asaxelebs
qalkedonis krebis me-4 kanons.
`xelmwife sjulisa da kanonis umdablesi ara aris, rameTu masca aqvs xelmwifeba RvTisa mier-visic enebos episkopozisa aRamaRlebs, mitropolitad daayenebs da ukeTu episkopozTa bevri samwyso aqvs, gauyofs da sxvas episkopozs
Seiqms, visic enebos, episkopozisa anu
mitropolitisa, gamoscvlis aqvs sxvaca xelmwifeba simarTliTa mRvdelmTa-
is samarTlis wignis qarTuli versiisagan (muxli 151-431). `samarTali somxuris~ wyaroebic miuTiTebs, rom igi
faqtobrivad warmoadgens saeklesio samarTals, magram misi iurisdiqcia saero
saqmeebzec vrceldeba saxelmwifos qristi anul i x asia Tis gam o. ` sam arTa li
somxuris~ Semdgenlebis TqmiT, es Zegli aris krebuli, romelSic Rirseuli
adgili uWiravs wmida werilsa (Zvelisa
da axlis) da moses rjuls, mociqulTa kanonebs, `eklesiis mosamarTle mamaTa ~, b asi li di di s, `w mi da gr ig ol
29 0
29 1
90
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ba: `moqadageni unda iyvnen rigiTa uwinve mcodneli ZvelTa da axalTa uk-
qarTuli samarTlis wignSi Setanili `moses samarTalic~, cxadia, saeklesio samarTlis Zeglia.
samarTlis wignTa krebulis SesavalSi vaxtang VI-s samarTlianad ewode-
ti iqmnebis am rigis saqmiT. es saqadagebelia moqadageTagan da mosamarTleTagan~, 293 e.i. tansacmlis sworad Cac-
warCinebuli stratilati, ebguri, samaradiso mRviZare, sionisa rjulmtkicebiTa Seuryeveli sveti da godoli,
instituti `qorepiskoposobisa~ aikrZala, magram e.w. `qalkedonamdelma~ eklesiebma igi SeinarCunes. am Zeglidan
Cans, rom `kaTalikosi~ eTanadeba nikeas
I krebis me-4 kanonSi moxmobil `episkoposTa Tavs~. 28 7-e Tavidan Cans, rom
oTxi maxareblis `mociqulTa taxtze~
isxd nen kaT alikose bi (ep iskopos ebi)
29 2
29 3
29 4
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
91
qarTuli enidan axalze. mis winasityvaobaSi aRniSnulia - `Targmanis redaqtirebas xelmZRvanelobda mTavar-
da unetaress, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq ilia II-s~. samwuxarod, mTargmnelis vinaoba gamocemaSi
ar aris aRniSnuli. rogorc aRiniSna,
qarTul enaze iqna gadmocemuli aseve
TbilisSi daistamba es Sroma saxelwodebiT - `mociqulTa, msoflio da adgilobrivi saeklesio krebebisa da wmida
92
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ruxaZem.
aTeisturi imperiis, sabWoTa kavSiris
daSlis Semdeg rusuli saeklesio samarTalmcodneTa erT nawilSi kvlav
bi iyvnen, romelTac sxva mraval titulTan erTad, aseTic hqondaT - pontifex maximus - umaRlesi mRvdelmTavari. es uSno tradicia, zogierTi qris-
a Ro r Zi n d a m on a rq i u li sa x el m w if o
sistemisaTvis mxardaWeris miswrafeba.
am ukanasknelTa mier gamocemuli naSromis Targmania `saxelmwifoebrivi ka-
tiani imperatoris moqmedebaSi, Sesustebuli saxiT drodadro mainc vlindeboda. eklesiisaTvis yvelaze aSkara da
saSiSi cezarul-papisturi tendencia ere-
29 6
saR vTismet yvelo kr ebuli, 1987, # 1; 29 6 saq arTvel os ekle siis k alendar i, 199 9; 29 7 `saxelmwifoebrivi katexizmo~, 1999, gv. 18; 29 8 v. cipini, eklesia da saxelmwifo, dasax. naSr., gv. 148.
29 5
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Tavi
93
mesame
s a e kl e s i o sa m a r T l is w y a r oe b s ,
rogorc zemoT aRiniSna, yofen or mTa-
mier ganxilul yvela saeklesio sakanonmdeblo krebas, agreTve zogierT mimdinare krebas.
94
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bani, im SemTxvevaSi Tu igi avtokefaluria, magram Tu mas ar aqvs avtokefalia, maSin misi samarTlis wyaroa
we ls a ku rTx es r og or c q al aq i da
dedaq alaqi im periisa. am dros misi
episkoposi, viTarca erT-erTi qalaqis
mRvdelmTavari, emorCileboda Tavis mitropolits, romelic qalaq irakliaSi
ijda. rusi kanonistebis mixedviT, am
droisaTvis, e.i. IV s-is 30-ian wlebSi,
rodis daarsda oficialuri qarTuli eklesia? Tu sxvadasxva istorikosis monacemebs SevajerebT, es moxda 317-
dasawyisidan, qarTuli eklesia konstantinopolis iurisdiqciis qveS iyo, Semdeg antioqiis iurisdiqciaSi moeqca,
romlisganac V s-Si, petre fulonis
299
. , , . 99.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
95
gamo, giorgi mTawmidelis azriT, antioqiis sapatriarqos pretenziebi qarTuli eklesiis mimarT ukanono iyo, antioqiis eklesia arasdros yofila qarTuli eklesiis, e.w. `deda-eklesia~. Cven
giorgi mTawmidelis es Tvalsazrisi
mravalgzis gvaqvs qvemoT ganxiluli,
amitomac aq aRar SevexebiT, magram Zvel
b. diasamiZe, qr istes mociqul ebi gon io-afsarosSi, r. ramiSvili, biWvintis uZ velesi eklesiebi,
qris tianuli arqeol ogiis mesame s amedic ino kon cefcia, 1999, gv. 3, 6; 301 mcx eTa, ar qeolog iuri
k vl e va-Zie bis Se de g eb i; ramin ramiSv il i, e rwo s v el i g v ian ar maz ul xan aSi, 197 3; 30 2 Z eg l is
mego bari, 1983, # 63, gv. 37-38, seria, mater ialuri kultur is Zegl ebi.
300
96
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
i u l i x a s i a T i s a (X I - X V I T a v e b S i ) .
`didaqeSi~ ar moixsenebian presviterebi
(mRvdlebi), aramed mxolod episkoposebi
da diakvnebi (maT garda mosiarule mo-
unda davaskvnaT, rom Tu CvenSi namdvilad iqadages mociqulebma da gaavrceles qristianoba, Cvens pirvel qristianebs `didaqes~ mixedviT episkoposebi
Tavdapirveladve hyavdaT, es episkoposebi
gram am episkoposebs sruli iurisdiqciuli damoukidebloba hqondaT. amis Sesaxeb TviT `didaqeSia~ miTiTeba XV Tavis
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
97
wm. klime nti romaeli, J urn, `gza samefo, danarTi, 1997, #3, gv . 9, Targmani g. zviadaZis a; 307
wm. dionise areop ageli, SeniSvn ebi s. enuqaSvilisa, 1961, gv. 261; 308 didi sjuliskanoni, saekl esio
kalendari, 1987. gv. 166; 309 . , , , 1950, 7, . 39; wignSi
`saq arTvel os samo ciqulo eklesiis ist oria, t . I, 1996, gv . 185-203.
306
98
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Ta qarTvelTa naTesavisa sakvirvelT moqmedebiTa niSeb SemosilTa saswaulTa YTa, raJams igi qarTvelTa mefeman mirian
mefeTa Soris didisa konstantinessa miv-
sityvas `yovlisa~. wm. ninom, misi ganmartebiT, moaqcia ara mxolod aRmosavleT saqarTvelos qarTveloba, aramed
srulad saqarTvelos, maT Soris dasavleT saqarTvelos qarTvelobac `miizida
yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesavisa~, iseve, rogorc ufro adre, amave
krebis gansazRvrebiT, andria pirvelwodebulma gaanaTla ara mxolod dasavl eT sa q a rT v el o a r am e d
` yo v el i
310
311
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
99
bi s ar se bo bis S es ax eb mi gv iT iT eb s,
rogorc werilobiTi wyaroebi, ise arqeologiuri aRmoCenebi. 314
nikeis zemoT aRniSnuli I msoflio
krebis me-4 kanoni romis imperiis Sig-
n iT arseb ul i pr ov in ciis ( an u
ZvelqarTulad - `samTavros~) avtokefaluroba - TavisTavadobas warmoaCens.
am kanonis ZaliT `episkoposi unda daadg-
odebani, rom wmida iyos msxverpli Tqveni~ (`didaqe~, XVI, 1). swored am Sekrebebis dros unda `daedgina TavisTvis~ qristianul Tems Tavisi axali episkoposi:
`daadgineT TqvenTvis episkoposebi da
diakvnebi, Rirsni uflisa, kacni mSvidni
da uve rcx lon i, W eSmari tni da
gamocdilni, rom winaswar-metyvelTa da
moZRvarTa liturgia amsaxuron maTac
Tqvens Soris~ (`didaqe~, XV, 1).
sxva saeklesio-sakanonmdeblo Zegli,
`wmida mociqulTa kanonebi~ (amJamad moqmedi saeklesio samarTalia) Tavis 37-e
saq . ekl. kalen dari, 1987, gv. 167; 313 iqve , gv. 17 9; 314 a. jafariZ e, saqarTvelos samociqulo
ekle siis istoria, t. 1, 1996, gv. 127-14 3; 315 saq . ekl. kalen dari, 1987, gv. 17 8; 316 iqv e, gv. 492;
317
saq arTvel os samo ciqulo eklesia, t. 1, 199 6, gv. 185-20 4; 318 saq arTvel os ekl esiis kalendari,
1987 , gv. 493.
312
100
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
I msoflio krebis me-6 kanonma daadastura faqti imisa, rom imperiis udidesi (saimperio) dedaqalaqebis garSemo
myofi eklesiebi ukve damorCilebulni
iyvnen dedaqalaqeli episkoposis xelisu-
II ms. kre bis me-2 kano ni, saq . ekles iis kal endari, 1987, gv. 210; 320 C& nhjbwrbq^ J Wthrj dyjq
fdnj rtafkbb^ :VG^ 1950^ + 7^ c& 3 9$ 321 Ghfdbkf cdzns[ dctktycr b[ Cj, jhjd c njkrjdfybzvb^ x& 1 ^ V&
1877 ^ c& 85^ 87&
319
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
101
na iustiniane mefem... kviprosis arqiepiskoposi pativSi aiyvana III msoflio krebam, xolo iberiis episkoposi
pativSi aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam. amboben, rom maSin rodesac
RvTaebrivi qalaqis didi antioqiis uwmides patriarqad iyo ufali petre,
gamotanil iqna krebis dadgenileba, rom
iqnes Tavisufali da avtoke faluri
eklesia iberiisa, romelic eqvemdebareboda antioqiis patriarqs~. 32 2
amave cnobas TiTqmis ucvlelad imeorebs XIV s-is didi kanonisti maTe
posma miqaelma, sxva qarTvel episkoposebTan erTad Caqola somxeT-saqarTvelos sazRvarTan). ramdenad sworad gadmoscems balsamoni qarTuli eklesiisaTvis
avtokefaliis miniWebis ambebs, ueWvelia Tu ara misi cnobebi? am mxriv SeiZleba gamogvadges balsamonis amave cnobaSi moTxrobili magaliTi kviprosis eklesiisa. balsamonis mtkicebiT, kviprosis eklesias avtokefalia mianiWa III msoflio krebam. magram, rogorc sayovelTaodaa
cnobili, kviprosis eklesias III msoflio krebam avtokefalia ki ar mianiWa,
blastari: - `Semdegi eklesiebi ar eqvemdebarebian arc erT patriarqs: bulgareTis eklesia, romelsac pativi mianiWa
iustiniane mefem, rogorc es cnobilia
xsenebuli novelebidan, kviprosis eklesia, amas pativi mianiWa III da VI krebam, iberielTa eklesia, romelsac pa-
tivi mieniWa antioqiis krebis dadgenilebiT (winaT is antioqias eqvemdebareboda), maTi mRvdelmTavrebi, Cveule bri v, x elT -is xme bod nen sak uTa ri
episkoposebisagan~. 32 3
1185-91 wlebSi antioqiis patriarqad
arCeuli, ufro adre ki konstantinopolis pa triarqis m Tavari iur idiuli
mrCeveli, Teodore balsamoni, rogorc
fiqroben, antioqiis patriarq petres qveS,
bi avtokefalurebi iyvnen.
rogorc cnobilia, 38 1 wels
kviproselma episkoposebma efesos III
msoflio krebas warudgines sityvieri
da werilobiTi saCivari imis Sesaxeb,
rom antioqiis episkoposi moqmedebda
saeklesio wesTa da wmida mamebis kanonis sawinaaRmdegod, rodesac bedavda
kviprosze xeldasxmas. `krebis ganCinebis Tanaxmad kviprosel episkoposebs
322
323
102
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
balsamonma, rogorc aRvniSneT, kargad icis, rom kviprosis eklesia, romelic T viT mo ciqulT a dros daars da,
Tavidanve avtokefaluri iyo. magram, radganac misi avtokefalia daicva III msof-
aiyvana III krebam~, e.i. ukve avtokefaluri kviprosis eklesiis saarqiepiskoposo pativi aRiara, daicva da daamtki-
partavnebam da medidurobam. wmida msoflio krebam daadgina agreTve, rom TiToeulma eparqiam wmidad daicvas Zveli
Cveuleba da wesi. TiToeulma mitro-
aqedan gamomdinare, msgavsadve, balsamonis mier naTqvami, rom `iberiis arqiepiskoposi pativSi aiyvana antioqiis
krebis dadgenilebam~ ar unda gavigoT
sia iyo damoukidebeli, xolo III msoflio krebam daicva es avtokefalia, aseve
qarTuli eklesia aRniSnul petremdec
iyo avtokefaluri da petres dros an-
mtkiced yofiliyo daculi samitropolitoTa (gansagebelTa, samTavroTa, eparqiaTa) avtokefalia, kerZod, kreba moiTxovda Seuryeveli yofiliyo am avtokefaliaTa safuZveli. esaa `Zvel Cveule-
es iyo provinciaTa eklesiebis avtokefalurobis dacva, rom `TiToeul provincias (samTavros) ganagebdes amave samTavros
kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis Tanax-
III msoflio krebis me-8 kanoni, saq. eklesiis kalendari, 1987, gv. 251; 325 giorgi mcire, cxovreba
giorgi mTawmidelisa, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, 1967, wigni II, gv. 152.
324
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
103
ikurTxebodes kaTalikozi maTi da viyvneT Cven erT samwyso da erT mwyems~. 325
ciqulisa~, romelSic aRwerili iyo mociqulTa saqarTveloSi qadageba, maSasadame, es iyo saqarTvelos eklesiis avtokefaliis samarTlebrivi safuZveli XI
s-Si, amiT gamZlavrebulma giorgi mTawmidelma pasuxad moaxsena krebas da patriarqs `wmidao meufeo, Sen ityvi viTarmed Tavisa mis mociqulTa Ysa petres
im SemTxvevaSi CaiTvleboda samarTlebrivad, mociquls rom daearsebina es eklesia (esaa antioqielTa da, saerTod,
g io rgi mcir e, cx ov reb a gio rg i mTawmide lis a, Z vel i qar Tuli ag iog rafiuli lite rat ur is
Zegl ebi, 1967, wigni II, gv. 153.
326
104
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dafuZnebuli romelime eklesia, mis meTaurebs ufleba hqondaT ar damorCilebodnen ucxo sapatriarqoebs, da TviTve
ganegoT yovelive saeklesio wesi, daes-
dyb[ gjh ghbpyfdfkf ct,z fdnjrta fkmyjq). 329 am mizeziT mociqulebrivi warmoSobis sxva eklesiebic TavianT Tavs,
amJamadac, uZvelesi droidanve avtoke-
falurad miiCneven.
Zvelad avtokefaliis miniWeba SeeZlo imperatorsac, rogorc magaliTad,
balsamonis da blastaris cnobiT, iustinianem mianiWa bulgareTs, anda msoflio krebis gadawyvetilebas, rogorc
III msoflio krebam mianiWa avtokefalia
kvipross. magram, rogorc ganxiluli
gvqonda, avtokefalia kvipross III msoflio krebamde hqonda, am krebam mxolod
daicva misi avtokefalia. aseve unda
vifiqroT, rom balsamonis mier naxsenebma
antioqiis patriarqma petrem qarTul ek-
faliis safuZveli SeiZleboda yofiliyo romelime zemdgomi, e.w. `dedaeklesiis~ mier Tavisi nawilisaTvis avtokefaliis miniWeba. aseTi gageba avtokefaliisa, imJamad, arc ki arsebobda
(Cvens droSi, XX s-Si ki, rogorc cnobilia, swored zemoaRniSnuli wesi mi-
fulons (mkawvrals) V s-Si rom mieniWebina avtokefalia qarTuli eklesiisaTvis, antioqiisave patriarq petre III-s
da mis mrCevlebs ecodinebodaT amis
Sesaxeb, amitomac giorgi mTawmidels
ganucxadebda ara imas, rom mociqulTagans aravis uqadagia Tqvens qveyanaSio,
ara med etyo da _ petr e fu lona mde
saqarTvelos eklesia nawili iyo antioqiis sapatriarqosi, Zveleburi wesi ki
327
328
329
. , , . 1994, . 10.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
unda aRvadginoT da iseve unda dagvemorCiloT, rogorc winaT gvemorCilebodiTo. petre III da misi momdevno patriarqi Teodosi arafers msgavss ar acxadebdnen. Tavis mxriv, arc giorgi mTawmidelma gaixsena, rom evstaTi antioqielma akurTxa pirveli episkoposi da
amiT TiTqosda antioqiis iurisdiqciaSi
IV s-danve moeqca qarTuli eklesia, arc
is gauxsenebia, rom TiTqosda V s-Si
petre fulonma mianiWa avtokefalia
qarTul eklesias. mravali misioneri moRvaweobda III-IV ss-Si da afuZnebdnen
axal da axal ekl esiebs warmarTTa
Soris, magram es iuridiul daqvemdebarebas ar iwvevda, radganac II-IV ssSi yvela provinciis, anu samTavros eklesia avtokefaluri iyo, vis mierac ar
unda yofiliyo igi dafuZnebuli. es icoda
giorgi mTawmidelma da arc CaTvala
saWirod xseneba am movlenebisa. misi
Tvalsazrisi qarTuli eklesiis avtokefaliis safuZveli sul sxva iyo kerZod, qarTuli eklesia dafuZnebulia
mociqulTa mier, maSasadame, igi avtokefaluria mociqulTa droidanve. misi avtokefaliis es ufleba SeubRalavia, imdenad, rom TviTonve SeuZlia antioqiis
sapatriarqos msgavsad, sxva eklesias
ganucxados pretenziebi. Tuki andria mociqulma miiyvana Tavisi Zma petre ieso
qristesTan, e.w. Tavis Zmas mouwoda
amisken, aqedan gamomdinare, `Svenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa mas
daemorCilos, rameTu petresi (e.i. antioqiis saydris damfuZnebeli mociquli ) je r a rs, raT a da emo rCil os
mwo debe ls T avis a da Zma sa a ndri as
(qarTuli eklesiis damfuZnebels) da
ra YTa Tqven Cven dagvemorCilneT. 330
105
aqedan Cans, rom: 1. giorgi mTawmidels saqarTvelosa da antioqiis eklesiebi Tanabari uflebebis mqone TavisTavad eklesiebad miaCnia; 2. igi ar cnobs
antioqiis saydrisadmi qarTuli eklesiis daqvemdebarebas arc erT droSi, arc
wina saukuneebSi da arc mis dros.
rogorc aRiniSna, giorgi mTawmidelis
TvalsazrisiT, saqarTvelos eklesia avtokefaluri iyo mociqulTa droidanve,
e.i. I-II ss-dan (ixile amis Sesaxeb sagangebo gamokvleva: `Teoriebi qarTuli
eklesiis avtokefaliis Sesaxeb~). 331
giorgi mTawmidelis TvalsazrisiT,
saqarTvelos eklesia avtokefaluri, marTlmadidebluri da TavisTavadi iyo momdevno saukuneebSic, magaliTad, VIII
s-Si. _ igi ambobs `iyo Jami, romel
yovelsa saberZneTsa Sina marTlmadidebloba Y ara ipoeboda da iovane guTel
episkoposi mcxeTas ikurTxa episkoposad,
viTarca sweria didsa svinaqsarsa~.
rogorc zemoT aRiniSna, IV s-Si antioqiel patriarqs evstaTis marTlac
rom ekurTxebina qarTveli episkoposi,
es ar gamoiwvevda qarTlis eklesiis
daqvemdebarebas antioqiisadmi, iseve,
rogorc ioane guTelis mcxeTaSi kurTxevis Semdeg guTeTis eklesia ar Sevida
qarTlis eklesiis iurisdiqciaSi. Tumca, isic unda iTqvas, rom Tuki IV s-Si
imperiis provinciaTa umravlesoba avtokefaluri iyo, VI s-is Semdeg maTi
ricxvi mkveTrad Semcirda didi eklesiebis
sasargeblod, ase rom, VIII s-Si SeeZlo kidec zemoaRniSnuli kurTxevis gamo
qarTul eklesias pretenziebi ganecxadebina guTeTis eklesiis mimarT.
giorgi mcire, cxovreba giorgi mTawmidelisa, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,
1967, wigni II, gv. 154; 331 saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, t. I, 1996, gv. 315-325;
330
106
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
(II msoflio krebis me-2 kanoni) sagangebod Seexo romis imperiis sazRvrebs
s-is dasawyisSi romis imperiaSi am eTnosebis gansaxlebis sazRvrebs Tan daamTxvies provinciaTa sazRvrebi, amitomac provinciaTa eklesiebic avtokefalurni iyvnen
(igulisxmeba IV s-is dasawyisi), imperi-
333
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
107
aRiniSna, igi pontosa da asiis eklesiebze Tavis pretenzias acxadebda. saerTod, rogorc romis, ise antioqiisa da
aleqsandriis eklesiebisaTvis konstantinopolis eklesiis uswrafesi aRzeve-
li, anu am SemTxvevaSi, prokonstantinopoluri orientacia da axali ierarqiac ki miiRo misgan kaTalikos petres
meTaurobiT. am movlenam albaT asaxva
pova gelasi kvizikelis wyaroSi. m. TarxniSvilis azriT, `dabejiTebiT ver vityviT istoriul safuZvels eyrdnoba es
cnoba, Tu masSi mxolod is faqtia asaxuli, rom am dros episkoposis Tanamdeboba bizantiaSi aleqsandres (314-337)
ekava. yovel SemTxvevaSi, konstantinopolis eklesiis Semdgomi monawileoba
b am os i le ba . a mi T u nd a yo f il iy o
gamowveuli gelasi kvizikelis cnoba
imis Sesaxeb, rom TiTqosda pirveli
ga nm an aT le bl eb i sa qa rT ve lo Si ( ig ulisxmeba wm. ninosa da wm. mirianis
dros) gamogzavna aleqsandre konstantinopolelma episkoposma. 335
miRebulia, rom gelasi kvizikelis
(475 wlis axlo xanebSi) saeklesio istoriaSi SemorCenilia fragmentebi ufro
108
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iyo, amitomac sparseTis eklesia CamoSorda antioqias da gamoacxada damoukidebloba. kidev erTxel unda vTqvaT, rom
antioqias kanonikurad eqvemdebareboda
mesopotamiis sparsuli eklesia romis
imperiis sazRvrebis SigniT da ara sruliad sparseTis eklesia. amitomac iyo ar-
possac mieca ufleba Tavisi iurisdiqcia ganexorcielebina `mTel aRmosavleTze~, oRond, cxadia, romis imperiis
s a z R v r e bs
romis imperiis
aseve arabeTi da siria. ai, am teritorie bze a rsebu l ekle siebz e da ara
kavkasiis eklesiebze SeeZlo antioqias
Tavisi kanonikuri uflebamosilebis Sesax-
da pentarqiis Teoria, romlis mixedviTac mTel msoflioze eklesiuri iurisdiqciis ganxorcielebis ufleba TiTqosda
hqonda am xuT sapatriarqos (e.i. romis,
konstantinopolis, aleqsandriis, anti-
mosazreba dawyebuli VII s-dan, grZeldeboda vidre giorgi mTawmidelamde (XI s.).
ase Tu ise, igi miRebuli iyo antioqiis
SigniT.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
109
beri nikoni, romelmac XI s-Si wamoayena mosazreba, rom `antioqiis patriarqma ev st aTi m ( 325 -3 31) ko nst an tin es
davalebiT moZebna qarTvelebi maTsave
qveyanaSi, monaTla isini da dauniSna
kaTalikosi, romelic antioqiis patriarqs dauqvemdebara~. 33 9
nikonis es cnoba, rogorc cnobilia,
Targmnil iqna XI s-Si qarTulad da igi
yvela saeklesio fenam aRiara. me, pi-
radad, es cnoba SedarebiT sandod mimaCnia, radgan evstati antioqielis moRvaweobis dros (325-331), jer kidev ar
arsebobda konstantinopoli, viTarca
dedaqalaqi, romis imperiis aRmosavleTis politikuri dedaqalaqi iyo antioqia. mis rogorc saero, ise sasuliero
xelisuflebas evaleboda imperiis aRmosavleTSi yovelgvar saqmeTa mogvareba. amitomac unda vifiqroT, rom mefe
mirianisagan imperatorTan gagzavnili
delegatebi konstantines eaxlnen q.
romSi, man ki evstaTi antioqiels, viTarca aRmosavleTSi mjdom ierarqs, daavala qarTuli eklesiis saqmeTa mogvareba. magram es ar niSnavs ierarqiul damorCilebas axalSeqmnili eklesiisa, radganac IV s-is pirveli naxevari aseT daqvem-
m. TarxniSvili, saqarT velos e klesiis avtok efaliis warmo qmna da ganviTareba, weril ebi, 1994,
gv. 134; 338 iqve , gv. 135; 339 m. TarxniSvili, s aqarTve los ekl esiis avtokef aliis warmoqmn a da
ganv iTareba, werile bi, 199 4, gv. 134.
337
110
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
cnoba
iyos mogvianebiT.
XI s-Si melqit nikon SavmTels da
340
iqve , gv. 14 3;
341
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
111
TqmiT, `es
salimelis
qa rTv eli
romelTac
qarTu li
TavianTi eklesiisaTvis es ufleba moipoves~. 342 mironis kurTxeva Zvel eklesiaSi episkoposebis privilegia iyo, es
m ar Tl m ad i de be l i be r ii s e kl e si aS i
bizantiur eklesias antioqiis sapatriarqos, romlisaganac VIII s-Si miiRo Sesabamisi kanonikuri dasturi. ase,
rom efrem mciresa da nikon SavmTelis
iman, rom rogorc mcxeTis, ise dasavleT saqarTvelos eklesiebs `iberTa eklesiebi~ ewodebodaT bizantiaSi. balsamonic Tavis cnobil cnobaSi iberiis
eklesiisaTvis avtokefaliis miniWebis
iberiis, anu afxazeTis sakaTalikososadmi miniWebuli avtokefalia _ TavisTavadobis sanacvlod _ antioqia-ierusalimis erT-erTi piroba iyo wmida mironi
m. T ar xn iSvil i,
199 4, g v. 145.
34 2
s aq ar Tv e lo s ek le siis
we rile bi,
112
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
giorgi mTawmidelis cxovrebaSi Tavdapirvelad savaraudod aseTi saxiT ewera: `rameTu afxazeTisa kaTalikosTa
efrem qristesmieriTa brZanebiTa mironis kurTxeva qarTls ganawesa ierusalimisa patriaqisa ganwesebiTa da wamebiTa sixaruliT, aramed qarTlad friadi
vlis dros `Zeli cxovrebisa~ ierusalimSi jer kidev ar iyo aRmoCenili, amitomac iyo, rom qarTvelTa gaqristianebis
surviliT uzomod gaxarebulma impera-
sulieri TvalsazrisiT qarTuli eklesiisa (ixile amis Sesaxeb sagangebo gamokvleva `mironis kurTxevis Sesaxeb~). 343
saqarTvelos eklesia ar warmoSobila erTbaSad, erTi sqemiT. rogorc aRin-
iSna, aq qristianuli Temebi arsebobdnen qristianobis oficialur aRiarebamde ara mxolod dabal, aramed maRal
344
345
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
moqcevis~ TariRebad 317-318 wlebs miiCneven. amasTan dakavSirebiT, aRsaniSnavia is momentic, rom msoflio qristianobis udidesi siwmideebi `ferxTa ficari~ da samsWvalni uflisa ubralo
qalaqebSi _ eruSeTsa da manglisSi datoves da ara dedaqalaqSi qristiani
mefis mfarvelobis qveS. ismis kiTxva,
mounaTlavi, araqristianuli qalaqebis
warmarT mosaxleebs rogor andes aseTi
siwmide, warmarTebi xom sastikad epyrobodnen qristianul siwmideebs? rogorc
Txzuleba `cxra Zma kolaelTa martviloba~ gviCvenebs, warmarTebma ar daindes TviT sakuTari gaqristianebuli
Svilebi da qvebiT Caqoles, xolo eklesia daarbies. manglissa da eruSeTSi
datovebul aRniSnul siwmideebs ki mkvidri mosaxleoba gafacicebiT icavda, imdenad, rom V-VI ss-Si `manglisis jvari~
saerTo-kavkasiuri salocavic ki iyo. amis
gamo, Cven unda vifiqroT, rom ioane
episkoposis droisaTvis, e.i. IV s-is
dasawyisSi manglissa, eruSeTSi da albaT sxva daba-soflebSic, Cans, ukve arsebobda mZlavri qristianuli Temebi (e.i.
qa rT li s of ici al ur ad mo qc ev am de ),
romelTaTvisac SeiZleboda udidesi,
msoflio mniSvnelobis qristianuli siwmideebis mindoba, swored am Temebs
auSenes eklesiebi ioane episkoposis mier
Camoyvanilma kiriTxuroebma.
saqarTvelos eklesiis organizebis
Semdeg, IV s-is dasawyisSi, saeklesio
samarTlis wyaro iyo harmoniuli (simfoniuri) kavSiri eklesiisa saxelmwifosTan, romelic damyarda mirian mefis
saxelmwifo xelisuflebasa da qarTul
eklesias Soris. es kavSiri saukuneTa
113
m. TarxniSvili, 1994, gv. 369; 348 iqv e, 370 ; 349 saq arTvel os samociqul o ekle siis istoria, t.
1, 1996, g v. 147 ; 350 iqve , gv. 14 9; 351 iqv e, gv. 157 352 iqve , gv. 159; 353 saq arTvelos samociqulo
ekle siis istoria, t. 1, 1996, gv. 161;
347
114
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iyo, qarTvelebi iZulebulni iyvnen, TavianTi umaRlesi mwyemsi mezobel qristian xalxebTan e.i. somxebTan da siri-
m. TarxniSvilis sityviT, `saqarTvelos kavSiri antioqiasTan xangrZlivi arasdros yofila~. 356 m. TarxniSvilis azriT,
antioqiasTan kavSiri saqarTvelos eklesiam daamyara ara IV, aramed V s-is
bolos. `V s-is bolos damyarebuli kavSiri antioqiasTan ukve 610 wels Seirya
da VIII s-Si sruliad gawyda~. 356 am dros,
m. TarxniSvilis sityviT (e.i. V s-Si),
antioqia monofizituri yofila, amitomac misi azriT, V s-Si qarTuli eklesiac monofizituri iyo. es mosazreba
Tu sad ekurTxa igi episkoposad, radgan sakuTari ierarqiis Seqmna aseT mcire
saqarTveloSive IV s-Si ramdenime episkoposi? diax, iyo, ukve mirian mefis sikvdi-
iqve , gv. 169; 355 iqve , gv. 17 0; 356 m. TarxniSvili, we rilebi, gv. 14 5; 357 saq arTvelos samociqulo
ekle siis istoria, t. 1, gv. 385; 358 m. TarxniSvili, we rilebi, gv. 135; 359 saq arTvelos samociqulo
ekle sia, t . I, g v. 193; 360 qar Tlis c xovreb a, I, gv. 137; 361 iqv e, gv. 145.
354
115
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
lis droisaTvis (IV s-is 60-ian wleb-
Si) saqarTveloSi iyo ramdenime episkoposi, sikvdilis Jams mirian mefem `dave-
orientaciis ierarqiis warmoSoba. maT meTaur episkoposebs, Cans, gavleniani adgili eWiraT samefo karze vaxtang gorgaslis siWabukis dros (e.i. saeklesio
reformamde) erT-erTi darbazobis dros
is kanonebis mixedviT.
selevkiis qtesifonSi sparseTis kaTalikosis mar-iah-balahis dros, romelSic monawileobas Rebulobdnen `episkoposebi gurzanidan~, e.i. saqarTvelodan.
TaSoriso viTareba, saqarTveloSi gabatonda irani, iranSi ki, rogorc cnobilia, am droisaTvis arsebobda Zlieri
siriul-sparsuli qristianuli eklesia,
sakuTriv qarTlic orad yofila gayofili, kerZod, qvemo qarTlsa da kaxeT-hereTSi, SesaZloa teritoriuli siaxlovis gamo, iranuli orientaciis episko-
posebi Warbobdnen.
qar Tlis c xovreb a, I, gv. 129; 363 iqve , gv. 14 0; 364 iqv e, 140 ;
ekle siis istoria, I, g v. 195; 366 m. TarxniSvili, werileb i, gv. 136.
362
365
saq arTvelos
samociqulo
116
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
posi man dasva qvemo qarTlsa, kaxeThereTsa da berZenTagan ganTavisuflebul klarjeTSi (es teritoria vaxtang-
ilebad, sadac mividodnen xolme aznaurebi (episkoposTa karze) da maT episkoposebi ar iRebdnen, Sercxvenili aznaurebi ukanve brundebodnen, rogoradac
maT Soris iyo sarwmunoebrivi dapirispireba. mefe vaxtangic da mTavarepiskoposi miqaelic diofizitebi iyvnen da
maT Soris winaaRmdegoba xelisuflebisaTvis brZoliT iyo gamowveuli.
saqme is iyo, rom qarTlsa da hereTSi gabatonebis Semdeg iranelebma qveynis sammarTvelo da sasamarTlo Zalau-
qm ed es s pa rs el ebm a sa qa rT ve lo Si c,
ro gorc am as `moq cev a Y q arT lis a Y ~
uCvenebs. IV s-is bolosa da V s-is
fleba CamoarTves aznaurebs (warCinebulebs) da gadasces samRvdeloebas (sasuliero wodebas). Tu rogor xdeboda
es sparselTa mier, kargad aqvs aRwer-
368
117
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
bod pitiaxSisagan qarTls da hereTs.
druce~ anu `fulis Semgrovebeli~, miuTiTebs, rom am dros qarTvel samRvdeloebas jer kidev hqonda ufleba moegrovebina mTel qveyanaSi xarki, albaT
sparselTa, anda sakuTari qveynis xazi-
naSi Sesatanad. yovel SemTxvevaSi, Cveni mematianis sityviT aSkaraa, rom mefe
imasve rac ufro adre mezobel somxeTSi moxda, kerZod, qarTuli eklesiis
meTaurs mieniWa qveynis sammarTvelo
fis xelisuflebas... eklesiis sakuTreba miiTvises da flangavdnen (e.i. `megvadruceebi~, anu molareebi arian qristesi)... saepiskoposoebi gadaiqcnen qe-
dis mosadrekel adgilebad... episkoposebi maT (aznaurebs) ar iRebdnen da Sercxvenili aznaurebi ukan brundebodnen~.
swored ase moeqca mTavarepiskoposi
miqaeli vaxtang mefes maTi Sexvedris
lesio sferodan da Seiyvana igi bizantiur saeklesio sferoSi. aq ar igulisxmeba iurisdiqcia. eklesiaSi Catarda udidesi reforma, kerZod, aRdgenili iqna simfoniuri urTierToba qarTul
37 0
118
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
nisa. mefe da kaTalikozi erTnairi pativiTa da uflebiT sargeblobdnen. Seuracxyofa kaTalikozisa udrida mefis
Seuracxyofas. misi Semdegi ierarqiis
sasuliero wevrni gaTanabrebulni iyvnen
saero ierarqiis wevrebTan~. 37 1
`gaZlierda da gavrcelda saero xa-
37 1
p. karbel aSvili, ierar qia saqarTvel os ekl esiisa, 1900, gv. 29;
37 2
37 3
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
119
ruis-urbnisis wmida krebis `Zegliswerac~ aseve kaTalikozad e.i. sazogado, sayovelTao episkoposad moixseniebs qarTuli eklesiis pirvelive me-
dacvalebul iyvnes mefeni aTni da kaTalikozni cametni~; maSasadame, misi avtoris TvalsazrisiT, qarTuli eklesiis meTaurebi iyvnen episkoposTa Soris
aseve, amave TvalsazrisiT unda xmarobdes efrem mcirec am termins _ qarTuli eklesiis dafuZnebisTanave pirvel
ierarqs ukve hqonia tituli _ `kaTali-
posisa~, Tumca ki es termini `kaTalikosi~ SesaZloa mas, marTlac, ar ewodeboda V s-is Sua wlebamde.
k . k ek el i Ze , r o go r c cn o bi l ia ,
k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli liter aturis istoriidan, t . IV, 1957 w., gv. 335-336;
`didi sjul is kan oni~, 1975, gv. 54 6; 37 6 iqv e, gv. 340.
37 4
37 5
120
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
f or ma s _ es aa `a di d on ~ ( `d a ve dr a
episkoposTa, raTa adidon dideba mis
adgilisa~), maSasa dame, aq saqme ara
gvaqvs SecdomasTan.
aseve TvalnaTelia meore magaliTic,
eklesiis meTauri ioane konstantinopolidan meored Camosvlis Semdeg ixsenieba `mTavarepiskoposis~ tituliT da
(mag., WeliSuri variantiT wm. ninom gardacvalebis win `Sehvedra iakob mRvdeli mefesa da episkopossa~), amitomac
wyaros Cveneba ioanes mTavarepiskoposo-
romelSic miqaeli Tavis mravalricxovan episkoposebTan erTad aris moxseniebuli, esaa Txzuleba `uwyeba petros
mkawvrelisaTvis~, masSi naTqvamia, rom
37 7
380
37 9
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
121
r a n g i T m a T z e d ab a l i p a t i v i a q v T
erisTavebs, romelnic selebze dasxes,
xolo `aTasis-Tavebi~ da sxvani arc ki
dasxes, isini
TaTbirs fexze mdgomni
unda daswrebodnen. yvelasaTvis cnobilia,
lis droindeli mTavarepiskoposi miqaeli iyo mravali mis `queSe~ mdgomi episko-
episkoposi aris Tanabari Rirsebisa erTmaneTis mimarT da, rac mTavaria, maTi
saq arTvelo s samoT xe, gamomcemuli g. s abininis mier, 1882, gv. 632; 382 qar Tlis c xovreb a, I, gv.
147 ; 383 k. kekeliZe, et iudebi, IV, gv. 330; 384 saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, t. I, 1996,
gv . 24 2-256.
381
122
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sparselTa mier danergili wesi _ eklesiis mier saero xelisuflebis mniSvnelovani nawilis gangebisa, rasac miaRwia mefem. iqamde ki, reformis pirvel
Tayvanismcemeli, aramed qristiani episkoposi, romlis nacvlad mefem dasva episkoposad miqaeli, rogorc es konteqstidan
Cans. binqaranis `cecxlTayvanismcemloba~ imiT gamoixateba, rom prosparsuli,
`vercxlismoyvare~. marTlac, Cveni macxovris ieso qristes saZmoSi saerTo salaro ebara iudas, igi iyo megvadruce.
mefis azriT, aseve megvadruce anu Tanxis, salaros mepatronea miqaelic _ `aRegzen SuriT viTarca iuda petresiTa,
rameTu Sen xar viTarca iuda, xolo
386
387
388
k. kekeliZe,
123
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
bas araviTari cvlileba ar mouxdenia
Tavdapirvelisa~. 39 1
marTalac, dRemde arc erTi sando
saeklesiaTaSoriso mdgomareobaSi~.
k. kekeliZis azriT, qarTul eklesias vaxtang gorgaslis dros avtokefalia ar moupovebia, amis damadasturebeli araviTari cnoba ar arsebobs.
iZis meore mosazrebac, rom arc daarsebisas _ IV s-Si da arc Semdgom _ VVI ss-Si qarTuli eklesia ar yofila
antioqiis sapatriarqos iurisdiqciis
qveS. k. kekeliZe wers: `eWvi araa, rom
da sxvaTa cnobebi, rom antioqiis patriarqma Teofilaqtem VIII s-Si avtokefalia mianiWa ara mcxeTis sakaTalikosos, aramed dasavleT saqarTvelos im
nawils, romelic VII s-is Semdeg Sevi-
wyaro ar moipoveba iseTi, romelic adasturebdes aseT kavSirs. marTalia, aseTi Tqmulebebi arsebobs, magaliTad,
evstaTi antioqielisa da vaxtang gor-
am sapatriarqos iurisdiqciidan da Seecada kanonikuri gziT moepovebina Tavisufleba bizantiuri eklesiisagan, rasac
miaRwia kidec VIII s-Si antioqiis pa-
iqve , gv. 34 6; 39 0 saq arTvelo s samo ciqulo eklesiis istor ia, t. I, gv. 185-20 3;
etiudebi, IV, gv. 347-34 9; 39 2 saq . sam. ek. ist., t. I, gv . 315-325.
389
39 1
k. kekeliZis,
124
ganxiluli gvaqvs paragrafSi `afxazeTis sakaTalikosos daarseba~). 393
k. kekeliZis azriT, qarTuli eklesia daarsebisTanave, IV, V da VI ss-Si
- 300 wlis manZilze imyofeboda somxuri eklesiis iurisdiqciis qveS. igi
wers: `eWvmiutanelia isic, rom Tavdapirvelad, IV, V da VI ss-Si, iberias
somxebTan hqonda rogorc kulturuli,
ise ierarqiuli kavSiri, romelic Sewyda VII s-is damdegs~. 394
am azrs ar eTanxmeba iv. javaxiSvili da sxva mecnierebi. 395 (es sakiTxi
ganxiluli gvaqvs aqve paragrafSi `dvinis saeklesio kreba~).
k. kekeliZis azriT, qarTulma eklesiam avtokefalia moipova XI s-Si, iqamde igi VII s-dan antioqiis sapatriarqos iurisdiqciaSi imyofeboda, xolo
IV-V da VI ss-Si somxur eklesias eqvemdebareboda rogorc kulturulad, ise
ierarqiulad. es Tvalsazrisi CvenTvis
miuRebelia, rac ganxilulia aqve, Sesabamis krebaTa ganxilvis dros.
Cven gvainteresebs saeklesio samarTlis wyaroebi IV-V ss-Si. am dros qarTuli eklesiis samarTlis wyaros warmoadgenda ucxo eklesia da misi dadgenilebebi, Tu adgilobrivi saeklesio krebaTa gadawyvetilebani. k. kekeliZis mosazrebiT: `iberiis eklesia maSin aRmocenda, rodesac msoflio eklesiis organizacia sabolood Camoyalibebuli ar
iyo, es IV krebaze moxda, maSin, IV sis naxevarSi mxolod safuZveli eyreboda am saqmes, amitom calkeuli saeklesio erTeulebi, ufro ki imperiis
gareSe, e.w. `barbarosTa~ Soris, ganagrZobdnen arsebobas jer kidev `Zvelad
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
miRebul CveulebaTa~ mixedviT (III msof.
krebis me-2 kanoni). am `CveulebaTa ZaliT,
rodesac erTi romelime eri meorisagan
qristianobas miiRebda, saeklesio-sarwmunoebriv saqmeSi misi xelmZRvanelobis
qveS rCeboda, sanam TviT am erSi ar
Seiqmneboda iseTi pirobebi, romelnic
SesaZleblad gaxdidnen iq damoukidebel,
uzrunvel cxovrebas. ase unda momxdariyo ueWvelad iberiaSic. Cvens saistorio mwerlobaSi iberiis saeklesiaTaSoriso mdgomareobis Sesaxeb aseTi azria:
qristianobis miRebidanve iberiis eklesia sxva eklesias daemorCila da TandaTan saukuneTa ganmavlobaSi is Tavisuflebas poulobda~. 396
rogorc vxedavT, k. kekeliZis TvalsazrisiT, qarTuli eklesia ucxo eklesias, somxurs, unda daqvemdebareboda
III msoflio krebis me-2 kanonis ZaliT,
romelSic naxsenebia winadadeba `Zvel
CveulebaTa mixedviT~, TiTqosda Zveli
Cveulebis Zala aseT daqvemdebarebas
moiTxovda. III msoflio krebis me-2 kanonSi msgavsi araferia naTqvami, aRniSnuli winadadeba Cven gvxvdeba II msoflio
krebis me-2 kanonSi. es kanoni brZanebs:
`warmarTTa Soris arsebuli ucxo tomTa eklesiebi unda ganagon mamaTa mier
dawesebuli Zveli kanonebis mixedviT~. 397
sinamdvileSi ra igulisxmeba `mamaTa mier dawesebul Zvel kanonebSi~ amis
gasarkvevad albaT gamodgeba II msoflio krebamde Catarebuli laodikiis
krebis 21-e kanoni, romelSic swored
aR niS nuli wi nad adeb aa nax sene bi: _
`episkoposi erTi samwysodan nu gadava
sxva samwysoSi, nurc Tavisi nebiT, nurc
mrevlis iZulebiT, nurc episkoposTa
saq . sam. ek. ist. , t. II, gv. 89; 39 4 k. kekeliZ e, etiudebi, IV, gv. 346-34 9; 39 5 saq . sam. ek. ist.,
t. I, gv. 325-438; 39 6 k. kekeliZe, er tiudebi, IV, gv. 34 6; 39 7 `didi sjuliskano ni~, s aqarTv elos
ekle siis kalendari, 1987 w., gv. 211.
39 3
125
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
nebiT, aramed darCes im eklesiaSi, romel-
s aqarT vel os ek les iis k ale ndari, 1987 w., gv. 202; 39 9 iqv e, gv.
sjul iskanon i~, saqarTvel os ekle siis k alendar i, 1987 , gv. 181.
39 8
202, SeniSvn a;
400
`didi
126
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ebi~, rogorc iTqva, naxsenebia II msoflio krebis me-2 kanonSi, romelic mtki-
ced icavs eklesiaTa TavisTavadoba-avtokefalias: `...TiToeul samTavros (eparqias) ganagebs amave samTavros kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis Tanaxmad,
xolo warmarTTa Soris arsebuli ucxo
istebi s. troicki da a. kartaSevi ganmartaven. amitomac, rogorc zemoT moyvanili kanonebic uCveneben, swored is
iyo akrZaluli, rac k. kekeliZis sityviT TiTqosda CvenSi iyo damkvidrebu-
ixsnida. IV s-Si aseTi urTierTdamokide bule ba a krZal uli iyo. mxo lod
Semdgom, rogorc ganmartavs a. kartaSevi,
arqoTa Camoyalibebis kvaldakval imperiaSi iqamde arsebuli 100-ze meti avtokefaluri eklesiis gaerTianebis Sedegad imperiaSi Camoyalibda 6 avtoke-
pontos eklesiebs, xolo Trakiis episkoposni _ mxolod Trakiis eklesiebs. episkoposi ar unda gavides Tavisi samrevlo
eklesiis farglebidan xeldasxmisaTvis
an sxva raime saeklesio gangebisaTvis
lis wyaros adgilobrivi saeklesio ierarqia da saxelmwifo xelisufleba warmoadgenda da, Sesabamisad, misi samarT-
pontos, Trakiis, `asiis~, `aRmosavleTis~ eklesiebi, Tu aRaras vityviT, antioqiisa da aleqsandriis eklesiebze.
II msoflio krebis droisaTvis da mis
lis wyaro ar yofila konstantinopoleli an antioqieli ierarqebis dadgenilebani, igi imarTeboda msoflio eklesiaSi imJamad arsebuli kanonebis mixedviT.
`didi sj uliskanoni~, saqarTvelo s ekle siis k alendari, 1987, g v. 211; 402 iqve , gv. 210; 40 3
`qar Tuli e klesiis avtoke faliis Sesaxe b~, saq. samo ciqulo eklesiis isto ria, t . I, gv . 185-203.
401
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
127
405
128
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
vidre berZenTa da rusTa saeklesio samarTals, aseve, msgavsad amisa, qarTuli eklesia Tavisi wes-wyobilebis bevri
TvisebiT ufro romis saSualo sauku-
erTeulebma _ afxazTa, qarTvelTa, kaxTa da herTa samefoebis saxiT, politikur-administraciuli centri Tbilisi - arabTa saamiros dedaqalaqad iyo
gadaqceuli, qvemo qarTlSi monofizituri
somxuri eklesiis gabatonebis Sedegad
e.w. `somexTa samefo~ (taSir Zorake-
tori karlos didi, bizantieli basilevsebisagan gansxvavebiT, romaeli imperatorebis pirdapiri memkvidre ar iyo,
saimperatoro gvirgvini papma daadga ra,
misi saxiT, rogorc mraval `barbaros~
mefeTagan erT-erTs, romis imperatoris
ti tuli mi aniW a. sae ro x elm wife Ta
winaaRmdeg brZolebSi papebis mZlavri
iaraRi interdati iyo, romelic ama Tu
im qveyanaSi RvTismsaxurebis Sesrule-
406
129
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
bas manamde krZalavda, sanam qveSevrdomebi papis mier gankveTil TavianT
monarqs ar Camoagdebdnen, magram TavianTi prioritetis dasacavad papebi da
kaTolike episkoposebi SeiaraRebuli Zalis gamoyenebasac mimarTavdnen, Sedegad kaTolikuri eklesiis etatizireba
moxda, papebi sruluflebiani monarqebi
iyvnen italiis mniSvnelovani nawilis,
e.w. papis olqisa, romlis naSTsac Tanamedrove vatikani warmoadgens. mravali
episkoposi (gansakuTrebiT, germaniaSi)
Tavadi iyo, romelTac TavianT teritoriaze xelisuflebasa da jarze saxelmwifoebrivi iurisdiqcia hqondaT brZolebSi s xva e pis ko pos ebi s, he rc oge bi s,
markgrafebis, damoukidebeli qalaqebis,
mefeebis da TviT imperatorebis winaaRmdegac ki winamZRolebad gamodiodnen~. 407
saqarTvelos eklesia, rogorc aRiniSna, VI-X ss-Si, imyofeboda gansakuTrebul pirobebSi. VI s-is Semdeg, moryeuli saxelmwifoebriobis dros, maSin,
roca kanonierebis da marTlwesrigis
damcvels saxelmwifo aRar warmoadgenda, xolo, Semoseuli mteri ver amyarebda wesrigs, piriqiT, iwvevda samarTlebriv qaoss, kuTxeebsa da olqebSi saero didkacebi araTu icavdnen samarTalsa da kanonierebas, aramed erTmaneTs samkvdro-sasicocxlod ebrZodnen. amis gamo, rogorc Cveni samarTalmcodneebi weren, sazogadod mTel qveyanaSi, kerZod ki tao-klarjeTis `samTavroSi sasuliero xelisufleba didi avtoritetiT sargeblobda da did Zalas
warmoadgenda qveynis cxovrebaSi. am
dros, sasuliero xelisufleba cdilobs
kidec upiratesobis mopovebas saeroze~.
m. lorTqifaniZis azriT, ara mxolod
v. cipini, saekl esio samarTali, saqarTvelos eklesiis kal endari, 1999, gv. 14 9;
1973, gv. 44 8; 409 iqv e, gv. 435.
407
408
narkv., II,
130
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Toba warmoadgenda udavo faqts~. 413 eklesiis xelSi saero da sasuliero Za-
unda ereodes sasuliero wodebis saqmeSi. es mimarTuleba damarcxda bizantiaSi. saqarTveloSi, mesxeTSi ki, piriqiT,
n. maris azriT, gaimarjva meore mima-
qorepiskoposis Tanamdeboba. qorepiskoposi Tavis Tavdapirveli SinaarsiT sofluri dasaxlebis, mxaris episkoposis
xelisuflebis gamtareblad gamodis, wa-
narTa qorepiskoposma Cans, TandaTan, feodalizaciis procesis Sesabamisad miitaca saero xelisufleba, saero da sasuliero xelisuflebis erTi piris xelSi gaerTianebis aseTi tradicia ucxo
ar aris saqarTvelos mTianeTis mosaxleobisaTvis. niSandoblivia, rom es tendencia xevis mosaxleobasac axasiaTebs,
rac amjerad gansakuTrebiT sainteresoa, radgan wanarTa Tavdapirveli sacxovrisi, rogorc cnobilia, swored am
raionSia sagulvebeli. wanarTa poli-
iv. javax iSvili, t. VI, 1982, gv. 89; 411 iv. javax iSvili, t. VI, 1982, gv. 9 0; 412 g. n adareiSv ili,
niko mari da qarT uli samarTlis istor iis sak iTxebi, 1989, gv. 17; 413 iqv e, gv. 92.
410
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
sis kaxeTis mmarTvel qorepiskoposad
414
131
dren qristeman RmerTman, romlisaTvisca amas mogaxseneb, ara moakldes mTavroba SvilTa SenTa da naTesavTa maTTa
qveyanaTa amaT ukunisamde JamTa, aramed
is Tavi ki ufalia. eklesia misi qveyniuri nawilia, aqedanaa qarTuli simfonia saxelmwifosa da eklesias Soris.
eklesia da saero xelisufleba saqarTveloSi simfoniur kavSirSi iyvnen.
saqarTvelos eklesia iyo damoukidebeli, avtokefaluri, mas ar hyavda e.w.
kiriarqaluri eklesia, anu eklesia, romelsac igi emorCileboda, aqedan gamomdinare, misTvis ar idga saWiroeba romelime ucxo eklesiis patriarqs, krebaTa
dadgenilebas Tu sinods damorCileboda, aResrulebina maTi dadgenilebani,
Tumca ki, cxadia saqarTvelos eklesia
xelmZRvanelobda imave sjuliskanoniT,
romliTac marTlmadidebluri bizantiuri eklesiebi. saqarTvelos eklesiis
414
415
iqve , gv. 39 5;
416
132
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
is~ Teologebi), romlis mixedviTac bizantiel da maT `memkvidre~ rus imperatorebs ekisrebodaT udidesi zedamdgomlobiTi uflebebi eklesiis mimarT.
bizantieli kanonistebi monarqis sakanonmdeblo uflebas Zalze afarToebdnen. oxrideli arqiepiskoposi dimitri
xomatini (XIII s.) werda _ `imperatori,
romelic iwodeba da aris saeklesio
417
419
saqarTvelos
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
133
unars. igia winamZRoli saeklesio ierarqiisa, kanonmdebeli samRvdeloTa qcevebisa, mas ufleba aqvs gadawyvitos mit-
xelmwife mxolod qveyniuri mefea, magram WeSmariti mefea qriste (e.i. misgan
. , , , , . 47-48, wignidan . ,
, . 35. Sdr .: saxe lmwifo ebrivi katexiz mo, Tb. , 1999 , gv. 17; 421 s. troickis dasax. naSr., gv.
47-4 8; 422 cxo vreba g rigol x anZTelisa, qr estomaT ia, 194 6, gv. 119.
420
134
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
morwmuneTa samwyso. 42 4
v. cipini, romelic ar eTanxmeba n.
suvorovs, miiCnevs _ eklesiis istoriam
naTlad daamtkica, rom imperatoris xelisufleba ar warmoadgens im instituts, uromlisodac eklesias ar SeuZlia arseboba. v. cipins ara imperatori, aramed msoflio sayovelTao eklesiis episkopati miaCnia eklesiis miwieri nawilis meTaurad, 425 miuxedavad
amisa, fiqrobs, rom zogierTi bizantieli da rusi imperatoris mizidulobam
eklesiis mimarT, romelsac ar hqonda
arc ekleziologiuri da arc saeklesio
kanonikuri safuZveli, gamoiwvia nawilobrivi deformacia saeklesio wyobisa,
imis msgavsi, romelic hqonda rusul
eklesias sinodalur epoqaSi. 426
zemoaRniSnulis gamo, zogierTi marTlmadidebeli kanonisti bizantieli imperatorebis erT nawils adanaSaulebs
cezaro-papizmSi, anu saero uzenaesi xelisuflis (keisris) mier saeklesio saqmeTa marTvaSi. am mxriv, qarTul eklesiaSi, gansaxilvel epoqaSi, saeklesio samarTlis mxriv gadaxras adgili ar hqonia. cezaro-papizmi qarTuli azrovnebisaTvis ucxo iyo, Tumca ki qarTveli
mefeebi (iseve rogorc sxva marTlmadidebeli xalxebis xelmwifeebi), viTarca
mcvelebi da mfarvelebi eklesiisa, monawileobdnen yvela mniSvnelovan saeklesio saqmeSi, magaliTad, episkoposebis
samRvdelmTavro kaTedrebze daniSvnisas
(mag., giorgi mTawmidelis dros bagrat
IV), isini aseve saeklesio samarTalis
cxo vreba grigol xanZT elisa, qresto maTia, 1946, gv. 9 6; 424 . ,
, 5- . . 1913, . 40; 425 . . , . 200; 426 iqve, gv. 199.
423
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
135
rogorc aRiniSna, bizantiasa da ruseTSi eklesias da saxelmwifos Soris simfoniuri urTierToba zogjer irRveoda
saxelmwifos mier. imperatorebi iseT
kanonebsac scemdnen, romelnic ewinaaRmdegeboda saeklesio wyobas. 427 aseTi magaliTebi qarTuli eklesiisaTvis ucnobia. gansaxilvel periodSi CvenSi ara
xelmwifes uwodebdnen `gare episkoposs~
(Dytiybq tgbcrjg), aramed piriqiT, miiCnevdnen, rom episkoposi samarTlebrivad mefis swori iyo _ `episkoposisa da
mefis saqme sworia~.
aRbuRas kanonebSi Sesuli cnobili
muxli _ `meore mefe episkoposi aris~
(aRb. kan. 102) _ ganekuTvneba Cvens gansaxilvel VIII-IX ss-s da bagrat kura-
palatis samarTals, rogorc es qvemoTaa ganxiluli. aqedanve unda iyos gadasuli vaxtangis kanonebSi `mefisa da
kaTalikosis saqme... orive swori aris~
(vaxt. kan. 25).
qarTuli saxelmwifoebrivi erTeulebis ganmtkicebis kvaldakval, qarTuli
427
136
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ina Tavis avtokefaluri statusi, romelic ar iqna cnobili arc ruseTis eklesiis adgilobrivi krebis mier (1917-1918
ww.) da arc axalarCeul patriarq wmida
tixonis mier. saqarTvelos eklesiis meTaurma miiRo kaTolikos-patriarqis tituli. kanonikuri urTierToba rusul da
qarTul eklesiaTa Soris aRdga 1943 w.~.429
msgavsad v. cipinisa da k. kekeliZisa, b. lominaZec miiCnevs, rom qarTulma eklesiam VIII s-Si ganimtkica, xolo
XI s-Si sabolood miiRo avtokefalia.
yvela am mkvlevarisaTvis dauZleveli
iy o XI s -i s m el qi ti be ri s, n ik on
SavmTelisa da efrem mcires mier mowodebuli cnoba, rom imperator konstantine kopronimes dros (741-775) ori
qarTveli beri mivida patriarq Teofilaqte antioqielTan (daaxl, 744-751).
`isini Ciodnen, rom qarTvelebs aRar
428
. . , , 1994, . 204;
429
. . , , 1994, . 217.
137
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
cdilobda gamosvlas konstantinopolis
90;
431
138
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
434
Zliereba,
r adgan ac
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
139
maSin maT Soris yvelaferSi sruli Tanxmoba iqneba, rac kacobriobas sargebloba-
ierTTanamSromloba, urTierTdaxmareba,
erTmaneTis mimarT zrunva da pasuxismge-
140
vad, daculi unda yofiliyo saxelmwifo da saeklesio xelisuflebas Soris
urRvevi kavSiri _ RvTis gangebis ukeT
aRsrulebisa da xalxis samsaxurisaTvis:
`vinc erTisaTvis (saxelmwifosaTvis,
qveSevrdomebisaTvis) zrunavs, meorezec
(eklesiisaTvis, marTali sarwmunoebisaTvis) fiqrobs~. 435
rogorc qvemoT gamoCndeba, aRniSnuli simfoniuri kavSiri, Cans, Tavidanve,
ukve IV-V ss-danve daedo safuZvlad
saqarTveloSi saxelmwifosa da eklesias
Soris urTierTobas. amiT unda aixsnas
is araCveulebrivi garemoeba, rom zogjer
saqarTvelos saeklesio kreba imavdroulad warmoadgenda saxelmwifo darbazis
sxdomas, anda piriqiT, saxelmwifo darbazis sxdoma, Sesabamisi saeklesio sakiTxis ganxilvis dros, gadaiqceoda saeklesio krebad, romelsac gamohqonda saeklesio saxis dadgenilebani (es sakiTxi
ganxilulia qvemoT, Sesabamis calkeul
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dia, saero xelisufleba. darbazobis
umTavresi birTvi iyo `xelmwifis kari~.
es ukanaskneli Semadgenlobis mxriv
agreTve gamoxatavda mTlianobas saero
da saeklesio xelisuflebisa, kerZod,
igi Sedgeboda mefisa da oTxi berisagan. es `oTxi beri~ iyo: 1. kaTalikosi
qarTlisa, anu igive sruliad saqarTvelos patriarqi; 2. afxazeTis kaTalikosi; 3. mwignobarTuxucesi, igive Wyondideli episkoposi; 4. moZRvarT-moZRvari. es oTxi beri, Cans, sinamdvileSi
warmoadgenda mefis karze mudmivad moqmed saxelmwifo sabWos, romlis erTerTi wevri mwignobarTuxucesi _ ukve
namdvilad unda yofiliyo (yoveldRiurad) xelmwifis karze 436 da mefis saxeliT emarTa saxelmwifo saqmeebi, anu
Tanamedrove terminologiiT, rogorc es
garkveulia ivane javaxiSvilis mier _ igi
iyo premier-ministri, Tavmjdomare mTavrobisa (ixileT aqve, saqarTvelos eklesiis
mmarTveli ierarqia, `vazirTuxucesi~).
darbazobis sxdomas, rogorc aRiniSna, eswrebodnen: mefe, oTxi beri, uxuc e s e b i ( v e z i r e b i) , e p i s k o p o s e b i ,
winamZRvrebi, saqveyno xelisufalni. `oTx
bers~ _ gansakuTrebuli ufleba hqonda
saqveyno da marTvis saqmeSi, imavdroulad, isini eklesiis mmarTvelebi iyvnen.
zemoaRniSnuliT unda yofiliyo gamowveuli Cveni mematianis mtkiceba `darbazis
karidan~ saeklesio `wesebis~ gamocemis
Sesaxeb: `monasterni da saepiskoposoni
da yovelni eklesiani wessa da rigsa
locvisasa da yovlisa saeklesio Y sa
gangebisas darbazis kariT miiRebdian,
viTarca kanonsa ucdomelsa da yovlad
Sveniersa da dawyobilsa, keTilwesierebasa locvisa da marxvisasa~. 437
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
SeiZleba iTqvas, mematianis am cnobas
adasturebs `xelmwifis karis garigebis~ avtori: `gelaTisagan kide saydarni
da sxvani monasterni da eklesiani, xucesni da monazonni da rac saeklesioni
dasni arian, yvela Wyondidelis da sawolis mwignobaris saxelosia~. 438 maSasadame, saeklesio dasi xelmwifis karidan imarTeba, magram ara saero xelisuflis, aramed sasuliero wodebis, magram qveynis mmarTveli xelisuflis _
Wyondidelis mier. am uflebas mas, Cans,
aZlevs `oTxi beris~ sabWo. am gasocari
faqtis axsna SeiZleba niko maris sityviT _ `Zvel saqarTveloSi saero da
sasuliero Zalauflebis erToba warmoadgenda udavo faqts~.
Zvel saqarTveloSi saxelmwifo da
saeklesio xelisufleba gaerTianebuli
iyo, mis mier qveyana da eklesia erTi
Zalauflebrivi centridan erTiani ZalauflebiT imarTeboda. saero da sasuliero Zalauflebebis erT xelSi harmoniuli, simfoniuri Tavmoyra _ Zveli
qarTuli (ruis-urbnisis krebamdeli) naSTi unda yofiliyo. rogorc Cans, ruisurbnisis krebaze saxelmwifo xelisuflebam kanonieri saxe misca am ukve
arsebul faqts, mwignobarTuxuces-vazirTuxucesis Tanamdebobis dawesebiT, Tu
misi ZvelTaganve mopovebuli uflebis
aRiarebiT. n. maris azriT, mwignobarTuxuces-Wyondidelis, anu saxelmwifoSi mefis Semdeg meore saxelisuflebo
piris, Tanamdebobis daweseba unda yofiliyo saqarTveloSi odesRac arsebuli saero da sasuliero Zalauflebis
erT xelSi Tavmoyris tradiciis gviandeli gadmonaSTi, romlis minamsgavsia
xevisberobis instituti moxeveebSi (ix.
438
141
142
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da kaTalikozisa da episkoposebisagan.
am krebas, rogorc saxelmwifo darba-
kaTalikozman da ganaCenTa maT zeda ebiskoposTa maT hkiTxon~. 441 (es kreba ganxilulia qvemoT).
rogorc Cans, qarTuli saxelmwifoebrivi sistema, romelSic eklesiis vi-
Tavis yvelaze ufro sruli saxiT warmoCnda XII s-Si, daviT aRmaSeneblis dros,
ruis-urbnisis krebis mier. daviTma Zir-
finansTa, nawilobriv samxedro) uSualod Caabara eklesiis ierarqs mwignobarTuxucess-Wyondidels, romelsac umaRlesi sasamarTlo-saajo karic eWira. igi
saeklesio da saqveyno moqmedi samarTali. am sxdomas, mTavar aRbuRasTan erTad, eswrebodnen mawyvereli episkoposi, safaris moZRvari, samcxis, taos,
ki uwodebs~. 442
es Tanamdeboba rom ara fiqtiuri,
aramed realuri iyo, Cans iqidanac, rom
XIII s-Si, roca `oTx berTagan~, anu
qar Tuli samarTlis Zegleb i, 1963, t. 1, gv. 10 1; 440 qar Tuli samarTlis Zegleb i, 1963, t. 1, gv.
425; 441 iqve , gv. 40 2; 442 iv. javaxiSvili, t. VII, gv. 113; 443 n. berZen iSvili, t. IX, 1979 , gv. 198.
439
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
143
saeklesio krebebzec maRla mdgomi, saeklesio saqmeTa gamgebeli iyo. aseTi viTareba saqarTveloSi warmoudgeneli iyo.
aq saeklesio xelisufleba ar iCrdileboda saxelmwifos mier, piriqiT, maT
Soris simfoniuri urTierTob a iyo.
nebas miemsgavseboda~. 44 4
Tamaris msgavsad, Tavisi ukiduresi
SeSfoTeba xelisuflebis moklebis Sesaxeb
444
445
144
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
beli xelisufalni (amirspasalari, amirejibi, da sxv.) aqezebdnen. kerZod, iqamde arsebuli wesebiT: `samefo saxlisa
da palatis wesis~ Tanaxmad, `dakrulvili ~ piri s axelmwif os mier unda
`Serisxuliyo~, CamorTmeoda mamulebi da
ar unda `SeeSvaT laSqarSi~. amis nacvlad, aRniSnuli darbaislebi damkrulvels (e.i. saeklesio pirs) aiZulebdnen
krulvis axsnas, e.i. unarCunebdnen mtaceblebs mitacebul saeklesio qonebas.
qveyanaSi sxva uamravi Seviwroebac xdeboda sasuliero pirebisa. amis gamo 1263
wels Sekrebilma saeklesio sxdomam mefe
gaafrTxila _ `amisni mqnelni varT: arc
mironsa gavxsniT, saqarTvelosa eklesiaTa davbeW davT, x ucesTa davaye nebT
wirvisa, naTvlisa da samkvdroTa ziarebisagan~. 446 ra Sedegi unda mohyoloda
morwmune qristianTa qveyanaSi RvTismsaxurebis totalur akrZalvas? dasavleT evropaSi msgavs situaciaSi aRSfoTebuli mosaxleoba taxtidan Camoagdebda xolme xelmwifes, romelic amave
dros eklesiis mier iyo gankveTili. maSasadame, saqarTveloSic am qmedebas mefis
taxtidan Camogdeba unda mohyoloda
Sedegad. rogorc Cans, mongolebis drosac eklesias kvlav hqonda saxelmwifo
xelisuflebaze zemoqmedebis mZlavri iaraRi, rac aisaxa kidec saeklesio saqmeTa gamocemul ZeglisweraSi. es sakiTxi
ganxilulia qvemoT 1263 wlis saeklesio krebis gadmocemisas.
XVII s-is Semdeg, iranisa da osmaleTis agresiisa da qarTvelTa erovnul-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
145
saqarTvelos saeklesio mamulebis mowesrigebis Sesaxeb: `...fadiSahuri SewynarebiT aRzevebulma kaTalikosma uwyodes... rostom xans... Seuwynarebia Tqveni qristiani meTauris, mesaWeTa Soris
qar Tlis c xovreba, II, gv. 425; 448 Vw[tncrbt frns^ c& 238 $ 449 p. karbelaSvili, ierarqia, saq. ekl.
kale ndari, 1900, gv. 133; 450 qar Tlis c xovreba, II, gv. 425; 451 p. karbelaSvili, dasax. naSr., gv.
238; 452 m. xubua, saqarT velos muzeume bis sparsuli firmane bi da hoqmebi, 1949, gv. 10; 453 iqve , gv.
22; 454 iqv e, gv. 4 0; 455 iqv e, gv. 11.
447
146
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
lis saydars fasidis mitropolitis saSualebiT... herakle keisris Semdeg lev isavrosamde qvemo iberia ukve iyo
avtokefaluri saarqiepiskoposo... qvemo
mefeTa-mefed~. 45 8
aRmosavleT saqarTveloSi mahmadianebis batonobis dros, imereTis, anu qvemo
iberiis samefom da eklesiam SeinarCunes
Zveli damoukidebloba, amitomac `qvemo
t ri ar q i qr i sa nT o a nu xr is a nf i _
`saqarTveloSi... arqiepiskoposi qvemo
iberiisa, iwodeba imereTis, oseTis, guriis da sruliad iberiis unetares kaTa-
g. rogava, qrist ianuli religia da ek lesia s aqarTv eloSi, 1801-19 17 ww. , Tb., 1997 w. gv. 33;
. , c. 23 8; 458 saq arTvel os samo ciqulo eklesiis ist oria, II, gv. 90.
456
457
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
147
iberiisa, iwodeba qarTlis, kaxeTis, albaneTis da sruliad zemo iberiis unetares kaTalikosad~. 459
imis g amo , ro m a Rmo savl eT
saqarTveloSi mahmadianebi batonobdnen,
iT II-s (imamyuli xans) daawerina sakaTalikoso mamulebis mflobelobis simtkicis sigeli (domenti IV-m vaxtangis
iranSi yofnis dros scada samefo taxtis dakaveba!). 463
dampyrobTa neba Cvens saeklesio cxovrebazec moqmedebda imave doziT, rogorc
osmaleTis imperiaSi arsebul sxva marTlmadidebel sapatriarqoebze.
148
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saeklesio sakanonmdeblo organos kvlavindeburad adgilobrivi krebebi warmoadgendnen. magram, am dros, ukve mefeebisaTvis samagaliTo orientirad gadaiqca
is damokidebuleba saxelmwifo da saeklesio xelisuflebas Soris, romelic im epoqis ruseTis imperiaSi arsebobda. kerZod,
Cines, rom imereTis mosaxleoba imarTeboda romeliRac centridan, romelic avtoritetuli iyo yvela fenisaTvis. Ziebam daadgina, rom arsebobda e.w. `saxe l mw i f o s a b Wo ~ , Se m d ga r i oT x i
mRvdelmTavrisa (e.i. oTxi berisa) da
didebulebisagan (es sabWo jer kidev
aRsaniSnavia, rom dasavleT saqarTvelos sakaTalikosoSi da, saerTod, dasavleT saqarTvelos samefosa da samTavroebSi damokidebuleba saxelmwifo da sasuliero xelisuflebas Soris kvlav
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
149
krebis daudgenlad edResaswaula ruseTis eklesiis wmidanTa dReebi, agzavnida saqarTvelos eklesiis mmarTvelad egzarqosebs da sxv. 465 qarTuli eklesiis
Serwyma rusulTan im dros kanonikurad
uwmidesi sinodis mmarTvelobaSi. profesor a. cagarelis azriT, saqarTvelos ruseTis mier aneqsirebis sakiTxi
s ae rT aS o ri so s a ma rT li s s fe ro s
ganekuTvneboda, xolo saqarTvelos ek-
magaliTad a. cagarels mohyavda III msoflio krebis me-8 muxli, romelmac aseTi
daqvemdebareba ar dauSva, miuxedavad imisa, rom rogorc kviprosis eklesia, ise
antioqiis sapatriarqo erT, bizantiis
imperaSi mdebareobdnen teritoriulad. 464
n. durnovosa da qarTveli episko-
suliero sammarTvelo organos dikasteriis Seqmnis Sesaxeb saqarTvelos kaTalikos-patriarq anton II-is daqvemdebarebaSi. sabolood, imperatoris gadawyvetilebiT kaTalikosi anton II 1810
wlis 3 noembers iZulebiT gagzavnes
ruseTSi (faqtobrivad dapatimrebuli,
radganac miuyenes rusi mcvelebi, romlebsac TiTqosda igi unda daecvaT, raTa
gzaze romelime batoniSvils ar moet-
464
. C , , 1912, . XXII;
rogava, qristianuli religia da eklesia saqar TveloSi, 1801-1917 ww. 1997 , gv. 111.
465
g.
150
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
eZleoda
g. rogava, qristianuli religia da eklesia saqarTveloSi, 1801-1917 ww. 1997, gv. 200; 467 iqve, gv.
21; 468 iqve, gv. 25; 469 m. TadumaZe, saeklesio glexebis socialur-ekonomikuri mdgomareoba saqarTveloSi
(XIX s. I naxevari). 1993, gv. 69.
466
151
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saeklesio mamulebis saxazino fondSi
1. saqarTvelo-imereTis sinodalur
kantoras Tavmjdomareobda saqarTvelos
egzarqosi. am kantoris wevrebs niSnavda uwmidesi sinodi. 471
2. egzarqosi iniSneboda umaRlesi
brZanebulebiT).
3. saqarTvelo-imereTis kantora, uwmidesi sinodis mier dakisrebul uSualo movaleobaTa garda, ixilavda agreTve
470
g. rogava, qrist ianuli religia da e klesia saqarT veloSi, 1997, gv. 28;
, , 1900, . 95; 472 iqve, gv. 95.
47 0
47 1
o -
152
arqo mmarTvelobis (1588-1700 ww.) sanacvlod, 1721 wels imperator petre Iis brZanebiT. uwmides sinods urTierToba ministrebsa da umaRles saero
pirebTan unda hqonoda sinodis oberprokuroris saSualebiT. ruseTSi patriarqobis Semdeg deformirebul iqna iqamde rusul saxelmwifosa da eklesias
Soris arsebuli simfonia. saxelmwifo
warmarTavda yovelgvar saeklesio saqmianobas, mkacrad akontrolebda saeklesio cxovrebas. krebebs aRar iwvevdnen.
maT nacvlad dadgenil iqna e.w. `mcire
kreba _ uwmidesi sinodi~, romelic gadaiqca saeklesio xelisuflebis umaRles
organod. amave dros uwmidesi sinodi
iyo saxelmwifo dawesebuleba, senatis,
saxelmwifo sabWos, anda ministrTa kabinetis msgavsad. sinodis yvela dadgenileba gamodioda tvifriT: `misi imperatorobiTi udidebulesobis brZanebiT~,
misi vizireba unda moexdina agreTve
sinodis oberprokurors. 473
rogorc aRiniSna, 1815 wlidan dikasteria quTaisSic unda daarsebuliyo,
magram Seqmnili viTarebis gamo rusulma xelisuflebam ver SeZlo dasavleT
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis
gauqmeba. mas meTaurobda afxazTa kaTalikosis adgilze mjdomi mitropoliti
dosiTeos quTaTeli (wereTeli), romelsac 1798 wels solomon II-m uboZa kaTalikosoba, magram dosiTeosma faqtobrivad ar ineba am umaRlesi titulis miReba,
radganac surda saqarTvelos eklesiuri
gaerTianeba qarTlis kaTalikos-patriarqis erTmTavrobiT. qveynis politikuri
gaerTianebis momxre iyo gaenaTeli mitropoliti eqvTime (efTvime ServaSiZe,
guriis erisTavis Svili).
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
aRmosavleT saqarTveloSi saeklesio
qoneba aRweres da igi saqarTvelo-imereTis sinodalur kantoras dauqvemdebares. imereTSi rusebs eklesiis qonebis
aRwera xalxma ar daaneba, miuxedavad
egzarqos varlamisa da 1817 wlidan egzarqos Teofane rusanovis mcdelobisa.
imereTis saeklesio ajanyeba usastikes ad C aa x Sv es 18 20 w e ls . e kl es ii s
damoukideblobisaTvis mebrZoli mitropolit dosiTeos quTaTelis Sesaxeb
gaica brZaneba: `Tu cocxali igdeT xelT
_ mokaliT, magram misi cxedari mand ar
datovoT, saqarTvelos gareT unda davmarxoT~. dosiTeosi cemiT mokles tomaraSi xel-fexSekruli.
eqvTime gaenaTeli Seipyres da novgorodSi gadaasaxles . imereTis oTxi
saepiskoposo gauqmda da maT nacvlad
Seiqmna erTi eparqia _ 618 eklesiiT, 15
monastriT, 693 mRvdliT, 1.800 saeklesio glexis komliT, 130 saeklesio aznauris komliT, 186 saeklesio aznaurebis glexebis komliT, saeklesio qoneba
imarTeboda saeklesio mouravebis institutis mier. 474 `saqarTvelo-imereTis sinodaluri kantora saqarTvelos egzarqosis TavmjdomareobiT~ Sedgeboda oTxi
wevrisagan: 3 arqimanrditi da 1 dekanozi.775
saqarTvelos saegzarqosos umTavresi mizani iyo aTaswleulTa manZilze
dagrovili qarTuli saeklesio qonebis
gadacema ruseTis xazinisaTvis, rasac
miaRwies XIX s-is 50-ian wlebSi, amis
Semdeg umTavres orientirad daisaxa
qarTveli xalxis garuseba rusuli saeklesio mmarTvelobis meSveobiT. am epoqaSi rusuli eklesia da misi nawili
saqarTvelos saegzarqoso imperiuli
mmarTvelobis Semadgeneli erTeuli iyo.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
153
sio krebam, ufro metic, swored qarTuli eklesiis wiaRSi da masTan daaxloe-
TveloSi imJamad liderobis mqone socialisturi orientaciis partiebi, saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis
bis aRdgenas, aramed mis saboloo mizans warmoadgenda saqarTvelos saxelmwifoebriobis aRdgena (`Tavisufal eklesias gverdiT amovuyenoT damoukidebeli
154
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ZarRvi. qarTuli eklesia kerZo organizaciad gadaiqca. amgvar qmedebebs Sedegad mohyva qveyanaSi erovnul-patriotuli suliskveTebis dacema, nihilizmi,
ramac gauadvila ruseTs saqarTvelos
xelmeore okupacia da aneqsireba 1921
wels, Camoyalibda axali urTierToba
eklesiasa da saxelmwifos Soris. XX
s-Si arsebul am urTierTobas kargad
gamoxatavs `saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis kanonmdebloba
eklesiis Sesaxeb~, kerZod, misi me-11
muxlis Tanaxmad `eklesia CamoSorebulia saxelmwifos, skola _ eklesias~.
1921 wlis 15 aprils dekretis `saxelmwifos eklesiisa da eklesiisagan skolis gamoyofis Sesaxeb~ me-14 muxlis Tanaxmad, `saeklesio da religiur sazogadoebebs ara aqvT neba kerZo sakuTrebis flobisa, agreTve iuridiuli pirovnebebis
uflebasac moklebulni arian~. msgavsia
am dekretis yvela muxli, sinamdvileSi, eklesiaze uxeSad zemoqmedebda sa-.
xelmwifo Tavisi damsjeli manqanis
meSveobiT, romlis erT xilul nawils
XX s-is meore naxevarSi `religiur
saqmeTa rwmunebulis aparati~ ewoda.
lav aRdges, rom eklesia ar iyos kanonmdeblobiT gamoyofili saxelmwifoebrivsaqveyno cxovrebidan. arc im faqts
eqceva yuradReba, rom msoflios umravles demokratiul qveynebSi arseboben
`erovnuli~, `saxalxo~ saxelmwifoebrivi statusis mqone eklesiebi, romelTac miniWebuli aqvT ufleba kurirebdnen aRzrda-ganaTlebisa da socialur
sistemebs, yuradReba miapyron xalxis
moralur-zneobrivi saxis gaumjobesebas. risTvisac eZlevaT Sesabamisi subsidiebi, imedia, es mdgomareoba CvenSic
gaumjobesdeba.
am mxriv did imeds gvisaxavs 2002
wlis 14 oqtombers saqarTvelos uwmidesi da unetaresi kaTolikos-patriarqis ilia II-isa da saqarTvelos prezidentis mier xelmowerili `konstituciuri SeTanxmeba saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelos samociqulo eklesiis avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris~. es dokumenti damtkicebulia parlamentisa da wmida sinodis
mier da amJamad ZalaSia Sesuli.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
naw ili
me o r e
saqarTvelos eklesiis
sakanon mdeb lo
kreb eb i
155
156
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
157
iv. javax iSvili, Txzul ebani, t. VI, 1982, gv. 54; 47 7 e. gabiZaSvili, ruis-urbnisis saekl esio
kreb a, jvari vazisa, 19 89, #1, gv. 58; 47 8 qse , 8, g v. 468; 47 9 `didi sjul iskanon i~, 197 5, gv. 543;
480
k. kekeliZe, Zv eli qar Tuli l iteraturis is toria, 1980, t. 1, gv. 57 1; 481 `didi sjul iskano ni~,
1975, gv. 545.
47 6
158
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
483
iqve , gv. 54 6;
484
159
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mniSvnelobas, Tu rogor `mogveca pirvelad bunebiTi da merme dawerili rjuli~. aRwers, Tu ra didi mniSvneloba
aqvs `qristesmoyvare eris sasuliero
dasTan erTxmobas~, rom `amisTvis iqna
qristesmoyvare da RvTivdaculi mefeebis mier RvTismoyvare episkoposebis da
RvTis saTnomyofeli mamebis krebebis
mowveva drodadro, rom saqmiT srulyofili sarwmunoebiT RmerTTan SeaerTon
qristianebi~, 385 rom maTi magaliTisamebr daviT aRmaSenebelma gadawyvita moewvia
saeklesio kreba. iqve kidev erTxel xazgasmiT aRiniSna, rom kreba sarwmunoebrivi sakiTxebis ganxilvas ar eZRvneboda, radganac qarTvelTa sarwmunoeba
ubiwo iyo warsulSi da arc arasodes
raime biwi ar Sexebia. maSasadame, kreba
Sedga saeklesio tradiciis Sesabamisad, rogorc warsulSi RvTismoyvare mefeebi iwvevdnen krebebs.
`amitom Seikriba RvTismoyvare episkoposTa, patiosan mRvdelTa, Rirs diakvanTa, qristesmoyvare monazonTa, dayudebulTa da meudabnoeTa kreba qarTlis
midamoebSi, or axlos mdebare saepiskoposoSi ruissa da urbnisSi. qarTvelTa
ubiwo sarwmunoebas raime biwi ar Sexebia, es RmerTma nu qnas! ar gecruvnebiT
Sen, Cveni siwmidiT mSobelo wmida kaTolike eklesiav, arca gagcemT Sen Cveno
siamayev marTlmadideblobav, romlisaTvisac arasodes gviRalatia, rac misi
Secnobis Rirsni gavxdiT, da risi mowmec WeSmaritebaa. es Sekreba moxda sxva,
saeklesio, samRvdelo da saqristiano
sakiTxebis ZiebisaTvis~. 485
486
160
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
erTi kacisaTvis (cocxlis an micvalebulisaTvis) wirvis dayeneba SeiZleboda mx olo d p ata ra sam kve Tlo Si an
egvterSi (eklesiis StoSi).
me-15 muxliT dadginda marTlmadide-
aRkveca da sxv.
me-8 muxliT gvirgvinis pirvelad da
meored kurTxevis Jams nefe-dedoflis
ziarebis neba gaica.
me-9 muxliT ganisazRvra, rom meored gvirgvinis kurTxevis Semdeg mRvdeli ar unda misuliyo qorwilis sufraze. meored jvriswera nebadarTuli
iyo, magram eklesiisaTvis ar iyo saTno.
me-10 muxliT dadginda akrZalva Cvili
bavSvebis jvriswerisa, magram maT mSoblebs
neba miecaT Cvili qal-vaJis daniSvnisa.
srulwlovanebis miRebis Semdeg ki neba
eZleodaT jvriswerisa, am dros qali ar
unda yofiliyo 12 welze umcrosi.
me-11 muxli exeboda qorepiskoposebs.
isini sjulis da wignis mcodneni da
me-17 muxlSi aRniSnulia, rom didkacobaSi Sesula Cveva `kidis-kide~ jvriswerisa, roca jvrisweris dros siZe sxva
adgilas iyo, dedofali ki sxva sofelsa
Tu qalaqSi. maT jvars werdnen aseTi
saxiT: siZesTan dgeboda dedoflis warmomadgeneli mamakaci, qalTan ki siZis warmomadgeneli mamakaci, romelTac jvars
werdnen. jvrisweris aseTi saxe, ivane javaxiSvilis Tanaxmad, im droisaTvis miRebuli yofila dasavleT evropaSi. qarTulma
eklesiam igi akrZala gankanonebiT.
me-18 muxlSi naTqvamia, rom sodomelTa
codvam daamxo sparsTa, midielTa, somexTa da sxva samefoebi. `ar viciT rogor
SemoaRwia am ukeTurebam qristes moRvawed saxeldebul erSi~, e.i. saqarTveloSi. muxlSi aRiniSna, rom am codvis mqnelni
`ar daimkvidreben kurTxevas~.
me-19 mu xli mimarTulia xatebis
487
`didi sjul iskanon i~, saq arTvelo s ekle siis kalendari, 1987, gv. 47 1;
488
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
161
II. `meore wmida Y da msoflio kreba Y kostantinopolis asergasisTa wmidaTa mamaTa Y , romelTa kanonni arian
ricx KT Svid~. 489
III. `mesame efesoYsa wmidaY da msoflioY
kreba mcirisa Tevdosis mefisa mier Sekrebuli, romelman dasxna kanonni rvani~. 489
IV. `meoTxe xalkidons eqvsas ocdaaTTa wmidaTa mamaTa Y msoflio Y kreba Y keTilad msaxurisa markiane mefisa mier
Semokrebuli da ganmawesebeli kanonTa
ricx KT ocdarvaTa Y~. 489
V. `mexuTeman wmidaman da msoflioman
489
49 0
iqve , gv. 54 7;
49 1
162
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
163
164
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
165
166
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
167
168
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
169
170
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
xolo sxuebr da ara esreT moqmedi amaTi xucesi ukue gankueTisa, xolo eriskaci uziareblobisa Tanamdeb iyos.
[10] kualad amasca ganvasazRvrebT, raQTa amieriTgan arRara ekurTxeodin
gDrgDnni CCDlTa qal-ymaTa, aramed ukueTu saWirod radme iyos, mSobelTa maTTa
diad dauwindnen igini urTierTas, da raJams hasakad moviden ornive, maSin iqorwinnen.
da qali aTorm etisa wli sasa umcro Qsi numca Seyofil a rs qo rwinebiT
meuRlisada. xolo amis ganCinebisa damHsneli, Tanamdeb iyavn zemoHsenebulisa
mis ganCinebisa.
[11] kaTolikosisa da episkoposTagan xorebiskoposi sjulisa da saRmrToTa
wignTa mecnieri gamoirCeoded mRdeli anu diakoni da SiSiTa RmrTisaQTa emcneboded mas ubiwod dacvaQ yovelTave saqristeanoTa wesTaQ raQTa ara raQ maTgani
gansces qrTamisaTDs, arca raQ ganyidos vecxlad, viTarca iuda ufali; raQTa ara
SiSTvilica misi daimkDdros.
[12] Semdgomad amaTsa amisica saTanadod vhgoneT moHsenebaQ, vinaQTgan moZRurad wodebulTa maT monazonTaQ friadi da aRuricxuveli ars simravle, da erTsa
monastersa Sina xuTni da aTni, mravalgzis ocnica da ocdaaTni ipoebian, didi Tu
iyos monasteri da mravlisa SfoTisa da ganxeTqilebisa mizezsa SemoiRebs simravle maTi, amisaTDs ganvaCinebT, raQTa amieriTgan dascxres eseviTari ese uwesobaQ.
da pirvelad amas ganvasaRzRvrebT, raQTa umRdelosa ara Hel-ewifebodis
ganmkiTxvelobad sulTa, ara Tu episkoposi iyos, anu mRdeli, anu diakoni, rameTu
pirvelad Sekrvisa da ganHsnisa Helmwifebasa uHms qonebad, da egreT-Ra gankiTxvisa
sulTaQsa Hel-yofad; amas Tana, raQTa didTa monasterTa Sina or-ori, xolo
mcireTa Sina TiToQ xolo kma iyos moZRuari.
da ukueTu vinme amas ganCinebasa gardahxdes, ueWuelad esmes mas, viTarmed xolo
HdomisaganTa maT da urCTa WeSmaritebisaTa da morCilTa sicruQsaTa risxvaQ da
guliswyromaQ, Wiri da iwroebaQ da Semdgomi.
[13] wesi igi, romelsa krebulTa dasxmad uwesen, nuRaramca kadrebul ars qmnad
amieriTgan, nuca monasterTa Sina SeqmnaQ savaWroTa eris krebaTaQ, nucamca-raQ
sxuaQ samoqalaqoQ da soflioQ wesi qmnil ars monasterTa Sina odesca, raQTa ara
salocvelTa maT adgilTa quab-avazakTa SeqmniTa, sulTaca TquenTa safardulebi
saRmrToQsa sityDsa mier daiqces, viTarca mekermeTa maT tablebi, da wmidaTa
mamaTa da krebaTa mier gankanonebisa Tanamdeb iqmnneT.
[14] xolo erTsa sakurTxevelsa da masve da erTsa winadagebasa zeda wmidisa
Sesawiravisasa mravalTa sulTaTDs mravalTa mRdelTa mier qmnaQ wmidisa JamiswirvisaQ uweso ars da gangdebul, romeli-ese nuRaramca sada qmnil ars.
ufroQsRa Tavad sakurTxevelsa zeda didisa eklesiisasa, saepiskoposoQsa gina
monastrisasa, erTisa aravisTDs wes-ars Jamis wirvad araodes, arca cocxlisa,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
171
172
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
173
aman usjuloebaman asurastanelTa igi umravlesTa nawilTa queyanisaTa dampyrobeli mefobaQ tyued waruqcia sparsTa da midTa da sruliad aRmohfxura queyaniT saHsenebeli, ara xolo mefe da mZlavri, aramed kac-yofisaca maTisaQ.
aman codvaman didi igi da yovliT-kerZo yovlisa queyanisaQT Hma-gansmenili
naTesavi somexTaQ, mefobiTurT da mTavrobiT maTiT, ara oden daamdabla da
daamHua, aramed sruliad aRiRo kacTagan saxeli maTi, romelTaQ vervin poos
dRes erTica mefe anu mTavari, mqonebeli daumonebelisa TavisuflebisaQ, daRaTu
yovelnica vin piri miwisaQ moixilos.
aman bilwebaman sparsTa igi maRali, da maradis hromTa mefobisa mHdomaflobaQ, mHecis bunebaTa vieTme kacTa avazakuriTa zeda-moslviTa, miwadmde damdablebulyo, da vidre moaqamde mZlavrebisa maTisa morCil yo.
ese ara uywiT, Tu vinaQ ukeTurebiT Semoexrwna moqalaqobasa qristes mosaxelisaca erisasa, rameTu raQ ziarebaQ iyo beliarisi qristes-Tana da, Helsa ucxo
TeslTasa micemiT dasasrul maxDlisa maTisa qmniTa, neStni odenRa damitevna
isra Hlisani, romelni ukueTu vegneT-Ra masve ukeTurebasa zeda, oQ Cemda, davidumo Znel-sityuaQ, romeli yovelTada cxad ars, daRacaTu Cuen vhridoT.
amisTDs vamcnebT yovelsa didsa da mciresa, mdidarsa da glaxaksa, mefesa da
mTavarsa, aznaursa da mdabiorsa, mRdelTa da umRdeloTa, moweseTa da eriskacTa,
berTa da WabukTa, da Sua-kacTa yovelsa pativsa da yovelsa wessa da yovelsa
hasaksa ganyenebad amis vnebisa ufroQs-Ra saZagelisa bilwebisa.
da esreT daumticebT, saxeliTa uflisa Cuenisa iesu qristesiTa : yovelman
sulman qristeaneman marTlmadidebelman, amaT sityuaTa msmenelman, romelman
Semdgomad amis Zeglisa warkiTxvisa, ara ijmnas bilwisa mis sodomurisa codvisagan da, ara xolo saqmiT qmnisa misisa, aramed reca laRobiT ferebisa da sityDT
Tqumisa, raTaca samisoTa da misTa damsaxvelTa sityuaTa da saqmeTagan, ueWuelad
moiwios mis zeda amas ukue sawuTosa saSineli raQme da cocxliv jojoxeTad
STamHdeli risxvaQ, msgavsad wunwubasa-Tana aRreulisaQ mis sodomelTa cecxlisaQ.
xolo mun-igi mimTualvel eqmnes mas, romeli vals winaSe pirsa uflisasa da
Seswuvavs garemoQs missa mterTa misTa, vinaQTgan siyuaruli HorcTaQ mterobaQ
ars RmrTisaQ. da romelman ganxrwnas taZari RmrTisaQ, ganxrwnes igica RmerTman,
da amas Tana da Cuengan, uRirsTa monaTa saRmrToQsa monebisa Rirs-qmnulTaQsa,
Ki Cuenda, arRara kurTxevaQ, aramed kdemaQ da mxilebaQ daimkDdros saukunoQ.
[19] xolo vinaQTgan mizezad urTierTas pativiT Tayuanis-cemisa Cuen Soris
myofi xatebaQ RmrTisaQ aRsaarebul da qadagebul ars didTa moZRuarTa da mamaTa
CuenTagan, cxad ars, viTarmed Tayuanis mcemeli xatisa RmrTisaQ RmerTsa Tayvanis-scems mis mier, maginebelica sadme xatisa RmrTisaQ RmerTsa aginebs ueWuelad,
viTarca wmidaTa Soris didi basili esreT daswers amas.
174
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
amisTDs ganvasazRvrebT, raQTa eseca RmrTis-Semawuxebeli da RmrTisa Seuracxismyofeli codvaQ sruliad moispos yovlisagan enisa da naTesavisa Cuenisa.
da romelman amieriTgan Seaginos-Ra suli, gonebaQ da piri TDsi usaxuriTa
ginebiTa, zemowerilisa amis Tanamdeb iyos igica gankanonebisa.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
175
176
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
t eq st i Se j er eb ul ia didi
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
177
saxelmwifo darbazobas, romelmac ganixila Seqmnili viTareba da gamosca Sesabamisi kanonebi, rogorc TviTon krebis
oqmi brZanebs. am kanonebSi gadmocemuli
iyo `sasjulo saqme da saeklesio, risic ginda sasaqmosa kacis mkvlelTa,
eklesiis mkrexvelTa, colis damgdebelTa
ubralosaTa, anu wamgvrelTa~. 493
krebis mier gamocemuli samarTali,
romelic cnobilia saxelwodebiT `samarTali mefisa giorgisa~, Seicavs eklesiisadmi miZRvnil zogierT muxls,
magram mTlianobaSi igi warmoadgens ara
saeklesio, aramed saero, anu `msoflio~ samarTals, amitomac aRniSnavs
kidec kreba _ `Cven msofliosa misi
sisxli da pativi da sasaqmo gagviCenia~, 494 magram kreba iqve brZanebs, Tuki
raime sxva samarTlebrivi sakiTxi wamoiWreba, misi gadaWra eklesiis meTaurebs SeuZliaT _ `sxva rac sasjulo
sakiTxavi iyos, igi kaTalikozman da maT
ganaCenTa maT zeda episkoposTa maT hkiTxon~. 494 kreba, i. doliZis gamokvlevis
Tanaxmad, Sedga 1335 wels. 495
49 3
49 5
Zeg lis dadeba me feT mef is gior gis mier, Ses avali, q.s.Z. , 1963, t. I, gv. 40 2; 49 4 q.s .Z. I. gv. 4 02;
iqve , gv. 616; 49 6 i. doliZe , Zeglis dadeb a, q.s .Z. I. gv. 615; 49 7 iqv e, gv. 617.
178
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
lis sesxad aRebis Semdeg, misacemi procenti, anu `sargebeli arc qarTvelT
sjulsa Sigan Ze wesad rome aiRon da
arc sxvaTa sjulTa uweria da sargebeli aris uweso~ (muxli 46-e, samarTali
[amokrefili muxlebi]
Cuen, mefeTmefeman giorgim, Zeman yovelTa Soris warCinebulisa mefeTmefis
dimitrisaman, davdeviT Zegli-ganaCeni ese mas Jamsa, odes SevediT mTiulTa Sigan
mosavlelad RmrTis mowyalebiTa yovlgniT ucileblad qonebasa Sina samefosa
Cuenisasa da ucileblad pyrobasa taxtisa da skiptrisasa.
warvediT taxtiT CueniT qalaqiT da SevediT sasaxlesa Cuensa Jinvansa. da
muniT mivediT Hada-cxaots da movasxeniT yovelni muneburni xevisberni da herovanni, da gavigoneT maTni saqmeni, davsxediT maTsa sasaqmosa.
da mivediT darielamdis da vscaniT ese, romel RmrTiv gDrgDnosanTa da
sanatrelTa CuenTa CamomavalTa mefeTagan amad ar gasCenoda ZegliTa gaCeniTa da
dadebiTa sisxlisa da sxuaTa mravalTa uwesoTa mimZlavrebulTa saqmeTa: romelTame saqmisa romlisaTDsme hprianebodaT aRreviT yofa erTmaneTsa Sigan, da
romelTame sxDs Jamisa SemosrulobisaTDs ukue gaCena ver swreboda-Ra srulad
mTiulTa saqmis moklebasa da gaCenasa.
da Jam-guces, mowyalebiTa RmrTisaTa darieliT mobrunvebulTa viloceT
lomisis mTavarmowamis winaSe da CamoviareT cxrazmis xevi da movikuliveT muneburi sasaqmo.
49 8
49 9
500
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
179
movediT muxrans, sazamTrosa Cuensa davdegiT, da SemovediT qalaqsa da SemovitaneT Temisa da Temis erisTavni da HevisTavni da Hevisberni da herovanni.
davsxediT da davsHT wmida meufe da qarTlisa kaTalikozi evfTvime, davsxiT
vezirni da ebiskopozni da mouravni, da gavigoneT, romel didi usamarTlo da
mZlavrebuli qmniliyo erTmaneTsa zeda, da sisxlis msubuqobisaTDs advil Cnda
erTmaneTis Ralatad dasxma da daqceva cixeTa, sikudili, colis wagura da
ubralod dagdeba, da mravalferni ulusoba da yol samarTali aRar iyo-Ra.
da dReisiT winaT-Ra erTmaneTis sayofTa saqmeTa amad aRar SemoviReT, _
erTmaneTis amosula ar iqneboda, ganaCen-daudebloba eqmnaT.
da aw yuela gavaCineT, ra rigad vis ra eyos erTmaneTis avi, sisxli dges anu
sxua sasaqmo ra ginda ra iyos _ gardaHdes.
juarTa yels aqeT, Hada-cxaots, zandukis Hevs, kibeT queSeT da menesos zemoT
es ganaCeni davdeviT.
sasjulo saqme da saeklesio, risac ginda sasaqmosa, _ kacis mkulelTa,
eklesiis mkrexvelTa, colis damgdebelTa ubralosaTa, anu wamgurelTa, _ sxua
rac sasjulo sakiTxavi iyos, igi kaTalikozman da maT, ganaCenTa maT zeda
ebiskopozTa, maT hkiTxon.
Cuen msofliosaa misi sisxli, pativi da sasaqmo gagDCenia.
dReisiTgan waRma esreT iqmnas.
[lomisisa glexisa asre iyos] 42. lomisisa vinc glexi moklas, Tu mefeTagan
Sewirulia, gina sxuaTa visganme, aTasxuTasi TeTri daeurvos. TaviT ZueliTgan
gaCenili aris lomisis samZRvarsa zeda, _ amieri Hada-cxaotis mimdgomi aris, _
da agreve gaCeniT iyos.
valis saqme asre gavaCineT 46. sargebeli arc qarTvelT sjulTa Sigan Zes
wesad, rome aRiRon, da arc sxuaTa sjulTa uweria. da sargebeli aris uweso.
da Tu radme mimcemi kaci esre avi iyos, rome sargebeli aRiRos, ra ginda ra
xani gamosuliyos, aTsa TeTrs zeda ori TeTri mieces, _ razomi didi xani
daeyos, amis mets nuras miscems da arc samarTalia misacemlad.
da Tu dia raTme avi kaci ar aris, arc amisi aReba marTebs.
samarTali esreT yon yovelTa. 50 1
501
180
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da. Wulevis krebasac eswrebodnen mesxeTis episkoposebi, kerZod, TviT samcxidan mowveulni taoeli, SavSeli, klarjeli episkoposebi, gansakuTrebuli adgili eWiraT awyurisa da safaris sa-
suliero pirebs, sxva `moweseebs~ da meudabnoe mamebs. saero pirTagan ki gamoirCeodnen samTavro saxlis meTauri, romelic amave dros iyo sruliad saqarTve-
502
`laSqarTa Sina cxenis parva SeqmnilsapatioTa msxdomTa kacTa... esreT gaaCines. 503 maSasadme, kanonebi SemuSavda
`sapatio msxdomTa kacTa~ mier. iqamde
ki Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb aRbumaT ki Tavis mxriv sxdoma, anu Sekreba
mouwveviaT, es iyo swored Wulevis saeklesio kreba.
503
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
181
boda, `mamuli patronsa aqundes jayelsa da mawyverelsa~, e.i. mamuli damnaSaves CamoerTmeoda da jayelsa da mawyverels gadaecemoda. aseve iyo, agreTve,
roca aznauri aznaurs moklavda.
504
505
506
182
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
RmrTisaTa~. 507 maSasadame, kanonebis SemuSavebaSi eklesiis ierarqebs _ episkoposebs didebulebTan erTad miuRiaT
monawileoba. muxlebis erTi nawili saek-
507
508
iqv e, gv 464;
509
183
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
tronobas, dacvasa da mis winaSe locvis
denive glexi iyo dadgenili sxva xatebisTvisac. amiT iyo gamowveuli is, rom
udidesi ganZi, Zvirfasi xatebi da saeklesio nivTebi eklesia-monastrebSi saukuneTa manZilze SesaniSnavad iyo daculi.
anad patron _ aTabagis mier damoukideblad xorcieldeboda. `imxanad saqarTvelos mTlianoba imdenad daSlili iyo,
rom mefes TiTqmis aRaraviTari Zala aRar
vilia uzenaesi sasamarTlo xelisuflebiTac~. 512 magram sagangebod unda aRiniSnos, rom patroni aTabagi araa TviTmpyrobeli xelisufali, mis samTavroSi zogierTi gansakuTrebuli saxelisuflo da
q.s .Z. t. I. gv. 630; 511 iv. javaxiSvili, qarTve li eris istor ia, IV, 1941, gv. 14 3;
Zvel i qarT uli samarTal i, 1953, gv. 32.
510
512
i. doliZe,
184
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
513
514
515
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
185
[amokrefili muxlebi]
[Sesavali, beqa mandaturTuxucesis samarTlidan]. SeviyareniT WulevTa, mindobilni RmrTisani da awyuris RmrTismSoblisani, da... davideviT wina patronisa papiCemisa mandaturTuxucesis beqas ganaCeni da igi agreve srulobiT da
ukleblad davswereT.
da raca JamTa siaviTa sxvani uwesoni saqmeni Semosuliyvnen, maTi samarTalica
zeda daurTeT, asre rome, _ rac sisxlisa da gerSisa, dasxmisa da Ralatisa da
rasa ginda ferisa dasaurvebeli saqme iyos.
patronisa papisCemisagan ganaCeni yazanuri TeTri iyo da ama JamT-Siga yazanuroba aR-sadme-moklebuliyo (//). da didis warCinebulis mefis giorgis Jamisa
TeTri gavaCineT; oriani xuTi dangi wminda vercxli da rogoraca aw Jamisa TeTri
iyos, angariSiT ama wesiT aRiRebden.
amad ara CamovamcreviT, rome avi saqme nu visganme gaadvildebis.
awyurisa da safarisa, viTa ZveliTgan yofiliyo, arca didsa mefesa moeSala da
Cven ganaRamca agreTve davamtkiceT .
wigni samarTlisa kacTa Secodebisa yovlisave
saxeliTa RmrTisaQTa dausabamoQsa mamisa, Zisa da wmidisa sulisaQTa, meoxebiTa yovladwmidisa RmrTismSobelisaQTa da yovelTa wmidaTa zecisa da queyanisaQTa, me, aTabagamilspasalarman aRbuRa, movaHseneT patiosansa... mawyuerelsa da biZaZeTa CemTa, SaSiasa da
missa Zmas safaris moZRuarsa pafnutis; xuTsave Temsa samcxisasa, taovelTa, SavSTa da
klarjTa, da maT Sina myofTa episkopozTa da meudabnoveTa, moweseTa mowmobiTa. mindobilni RmrTisani da yovlad wmidisa RmrTismSobelisani, dav[i]deviT winaSe patronisa
papisCemisa beqaQs ganaCeni; igi srulobiT da ukleblad davwereT; da raQca JamTa siaDTa
sxuani uwesoni saqmeni Semosrul iyvnes, maTi samarTali zeda daurTeT, ase rome, _ raQca
sisxlisa, gerSisa dasxmisa, Ralatisa da raQsa ginda TeTrisa sauraDsa saqme iyos.
patonis papisCemisagan ganaCeni yazanuri TeTri iyo. ama Jamsa Sina yazanuroba arRara
iyo. didisa mefisa giorgis Jamisa TeTri gavaCineT: oriani xuTi dangi wmida vecxli. da
rogorca TeTri iyos, angariSad ima wesiTa aiRebodes. amad ara CamovamcreviT, rome avi
saqme nu visgan gaadvildebis.
awyurisa da safarisa viTa ZveliTgan yofiliyo, arca didsa patonsa moeSala, Cuen
ganaRamca egreTve davamtkiceT.
186
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mamasaxlisi iyos, ageTi kaci dasvi bWed, Wkuiani iqnebis da kargad ecodinebis
bWobaQ, da usamarTlos aras ityDs.
101. Tu ebiskopozman mefesa Sescodos, mefisagan Helad SepyrobaQ ara egebis,
amad rome misda muqafad sasjelisa damamtkicebeli ars.
SexuewaQ, SekazmaQ marTebs ebiskopozsa mefisaQ.
102. Tu mefe ebiskopozsa gauwyres, gina usamarTlod, gina samarTliTa, HelTa
SepyrobaQ arca maSin moHdebis, amisTDis rome meore mefe ebiskopozi ars da qristianeTa sjulisa damamtkicebeli.
da raQca mefesa sjulisa saqme aqus, agre Seiwynaren.
103. Tu moZRuarman anu mRdelman, anu monazonman mefesa anu ebiskopozsa
Sescodos, anu sjulsa, anu eklesiasa Sescodos, HelTa aravisgan Seipyrobis.
ga kiT xvaQ unda, da raQca mizezi daswam on, ma s m izezsa unda gamonaxv aQ
ga rdaHdevi neba Q.
104. vinca, anu didebulman, anu aznaurman, anu sxuaman vinme, monazoni anu
mRdeli mZlavrebiT HelTa Seipyras, raQsaca guarisa iyos, mis sisxlsa xuTi aTasi
sxuaQ ematos.
da Tu gua riani iyos anu Helismq onebeli, mi ssa si sxlsa naxev ari si sxli ema to s.
105. Tu kacman xucisa coli moayivnos, gina uzesTaesman, gina uquemoesman,
missa sisxlsa samoci aTasi TeTri sxuaQ ematos.
106. Tu ebiskopozsa didebulman aginos, ormoci aTasi TeTri dauurvos da
didad Seexuewis.
1 07 . Tu [eb isko po zsa] azna urma n aginos, di di T a SexuewiT a oci aT asi
TeTri dauurvo s.
108. Tu aznaurman anu didebulman mRdelsa aginos, anu uquemoesman, mesamedi
sixlisaQ dauurvos da didad Seexuewos.
109. Tu kacman kaci guemos da eklesiaQ gautexos, raQsaca guarisa iyos, sruli
sisxli dauurvos.
112. Tu igi eklesiaQ sanaxevro iyos, anu samesamedo, anu sameoTxedo, anu
samrevlo, angariSi qnan da agre dauurvos, raQca wili edvas.
visiTaca mizeziTa damarTebodes, sapiro man dauurvos. da ima eklesiisa moziareni gverca udgenda rome maTca ara gamoyon, ara emarTlebian.
113. Tu eklesiaQ mekobreTa gatexon patronisa ukiTxavad da ese daswamon, Sen
icodio, patronman mis mekobrisaman ucodneloba ficos ocdaoTxisa kaciTa da
daejerebis. mekobre HelTa misces, raQ ginda uyon, nu daemdurebis. alafica ukleblad Seaqcion, gina maT gamoiRon.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
187
188
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
516
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
189
ena iyo qarTuli ena. afxazeTis kaTalikosebi mudam qarTvelebi iyvnen iseve,
rogorc episkoposebi da cxadia, mrevlic. sabuTebi, sigelebi, gujrebi, warwerebi mxolod da mxolod qarTulad
ovelTao, saqveyno saWiroebisaTvis antioqiel patriarqs Zegliswerac dautovebia, romelsac boloSi `biWvintis
RvTismSoblisa saWeTmpyrobeli kaTalikozis~ beWedi azis. amitomac unda
iyo Sedgenili.
Cvenamde moRweulia gvarebi afxazeTis kaTalikosebisa, romelnic zeobdnen
antioqieli patriarqis mixeilis Semdeg,
yvelas gvari qarTulia, yvelani qarTu-
da sxvebi. arc erTi maTgani ar kurTxeula ucxo patriarqis mier, ase rom,
antioqieli patriarqis mixeilis mier
190
kurTxevaSi, anda xeli Seuwyo mas, raTa
daeWira sakaTalikoso taxti. cxadia,
yovelive es ar amcirebs ucxo patriarqis mier saqarTvelos eklesiis sawinaaRmdegod mimarTul qmedebas, romelic kargad aqvs gamokvleuli iv. javaxiSvils. igi wers: `saqarTvelos swvevia
antioqiisa da ierusalimis patriarqi mixeili, Cveni qveyana Cveuli iyo am ucxoqveynel mRvdelmTavarTa stumrobasa da
kalmasobas, Tavis mogzaurobis gasamarTleblad da fulebis datyuebis gasaadvileblad, Tanac saqarTvelos Tavisi
mudmiv Semosavlis wyarod qcevisaTvis
ierusalimel-antioqieli patriarqebi
cdilobdnen mTeli TavianTi yofaqcevisaTvis kanonieri safuZveli moeZebnaT.
gankerZoebis momxre mefe-mTavrebi saqarTveloSi sargeblo bdnen am mRvdelmTavrebis mogzaurobiT TavianTi miznebis gansaxorcieleblad~. 517
CamosvlisTanave mixeili Tavis saqmes
Sesdgomia: `iqna gamoZieba da mokiTxva
gujarTa, davTarTa da iadgarTa, viTar
igi pirvelad qarTlisa da afxazeTisa
kaTalikozni antioqiisa patriarqisagan
ikurTxebodian~, _ wers antioqieli patriarqi. 518 maSasadame, am ucxoel patriarqs dauwyia qarTul saeklesio sabuTebSi
masalis moZieba imis dasamtkiceblad,
rom uZveles dros, qarTveli kaTalikosebi antioqiis patriarqisagan ikurTxebodnen. ratom ar moZebna man amis Sesaxeb
berZnuli sabuTebi TviT antioqiasa da
sxvagan? Cans, Zebna kidec, magram veraferisaTvis miugnia, marTlac, cnobilia,
rom pirdapiri ucxouri wyaroebi qarTuli eklesiis ucxour eklesiaze damokidebulebis Sesaxeb ar arsebobs, 519 ami-
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
tomac antioqieli patriarqi iZulebuli gamxdara TviT qarTul sabuTebSi
moeZebna raime masala. rogorc cnobilia, qarTul wyaroebSi moipoveba nawyvetebi efrem mcires naSromidan qarTuli eklesiis odesRac antioqia-ierusalimze damokidebulebis Sesaxeb. efrem
mcirem Tavis naSromSi `uwyeba mizezsa
qarTvelTa moqcevisasa~ gamoiyena berZnuli wyaroebi, magram, rogorc gamokvleuli gvaqvs, efrems ucxouri cnobebi,
romelnic exeboda `qvemo iberiis~ eklesias, miuCnevia zogadad qarTul, anu
`iberiis~ eklesiis Sesaxeb daweril cnobad. saqme isaa, rom ucxoelebi `qvemo
iberiis saarqiepiskoposos~ uwodebdnen
dasavleT saqarTvelos (afxazeTis) eklesias, xolo zemo iberiis saarqiepiskoposos aRmosavleT saqarTvelos (qarTlis) sakaTalikosos. efremis am naSromidan nawyvetebi Sesuli iyo sxvadasxva
saeklesio sabuTSi, swored maTTvis miugnia patriarq mixeils da ucdia gamoeyenebina Tavis sasargeblod. `cxadia, Tu
risTvis dasWirdeboda es cnoba mixeil
patriarqs. mas undoda am Zveli damokidebulebiT esargebla, igi antioqiis
mRvdelmTavarTa saqarTvelos eklesiaze
batonobis ganaxleba-aRdgenaze ocnebobda
ukve, rodesac mas cnoba xelT eqneboda, maSin gulubryvilo xalxs ufro
advilad daarwmunebda, rom saqarTvelos
eklesiis Sinaur saqmeebSi Carevis ufleba
hqonda da rogorc `JamTa siZvelisagan
da soflisa siveragisagan iyvnes mravalni
wesni SeSliT da gardaqceviT. 520 viTomc
amgvaradve qarTuli eklesiis TviTmwyemsoba da damoukidebloba ukanono da `SeSlil~ wesad undoda gamoecxadebina~. 521
iv. javax iSvili, Txzule bani, t. III, 1982, gv. 337; 518 `mc nebai s asjulo~, qarTul i samar Tlis
Zegl ebi, III, gv. 222; 519 a. jafariZe, saqarTvel os samociqulo ekles iis is toria, t. I, 1996, 315325; 520 samarTlis Zegl., III, gv. 222; 521 iv. javax iSvili, III, gv. 337.
517
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
191
gagebiT, aramed, piriqiT, surdaT centraluri xelisufleba maT xelSi gadasuliyo, TavianT Tavs `imereTis~ an `kaxeTis~ mefeebs ki ar uwodebdnen, aramed
sruliad saqarTvelos kanonier mefee-
bad
warmoaCendnen Sesabamisi sruli
titulaturiT: `mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa~ da a.S. kuTxur-regionalur politikur erTeulTa meTau-
aramed sxvebmac. vis hqonda ufleba kaTalikosis kurTxevisa? avtokefalur eklesiaSi, rogorc aucilebeli wesi, kaTalikoss (e.i. meTaurs) akurTxebs episkoposTa kreba mocemuli eklesiisa, swored
amiT gamoixateba am eklesiis avtokefalia. rogorc Cans, dasavleT saqarTvelo s e pis kop ose bi Se kre bil an da
gamourCeviaT meTauri, patriarq mixeils
ki kurTxevaSi monawileoba miuRia.
rogorc Cans, ufro adre dasavleT
saqarTvelos (afxazeTis) kaTalikosis
kurTxevaSi aqtiur monawileobas iReb-
da q ar Tl is k aT ali ko si , ro me ls ac
agreTve hqonda tituli `saqarTvelos
patriarqisa~. axla ki igi axali kaTalikosis kurTxevaze ar miuwveviaT, anda
ver Casula. maSasadame, mixeilis dros
afxazeTis sakaTalikosom TavisTavadoba
ki ar dakarga antioqiis sasargeblod,
522
192
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gamoTqmis nebas iZleva, aris Cveni gansaxilveli `mcneba Y sasjulo Y~, romelic, rogorc Cans, Zvel saqarTveloSi
ganixileboda ara viTarca iuridiuli,
da gaanadgures~. 52 4
qarTuli eklesiis Tavisufleba marTlac qarTveli eris saukeTeso SvilTa
saukunovani brZoliT miRweuli monapovaria, magram misi SebRalva, sabednierod, ver SeZlo antioqielma patriarqma mixeilma, Tumca ki, rogorc Cans,
mas didi survili da mizanswrafvac hqonia, rac gamomJRavnebulia imave dokumentSi _ `mcneba Y sasjulo YSi~. ker-
523
524
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Zod, mixeils SeuTxzavs Teoria saqarTvelos eklesiis mTlianobis dasarRvevad.
sxvaTa Soris, am Teorias amJamadac siamovnebiT imeorebs qarTuli eklesiis istoriis gadmocemisas ara erTi piri,
Tumca ki, cxadia, yovelgvari winaswarganzraxvis gareSe. es Teoria SemdgomSi
mdgomareobs TiTqosda wm. andria mociquli ganmanaTlebelia ara sruliad
saqarTvelosi, aramed mxolod misi dasavleTi nawilisa, amgvaradve wm. nino ganmanaTlebelia ara sruliad saqarTvelosi, aramed mxolod misi aRmosavleTi
nawilisa (qarTlisa). es Teoria, rogorc
aRiniSna, XV s-Si SeTxza patriarqma
mixeilma, Zvel saqarTveloSi ki amis
Sesaxeb sxvagvari mosazreba hqondaT. iv.
javaxiSvili wers: `...giorgi mTawmideli da gansakuTrebiT efrem mcire, ruisurbnisis 1103 wlis saeklesio krebis
yvela sulisCamdgmeli da nikoloz kaTalikosi amtkicebdnen, rom andria mociq ulma iqad aga `y ovelsa queya nasa
saqarTvelo Ysasa~, xolo SemdegSi daviwyebuli qristianoba kvlav aRadgina wm.
ninom, romlis saswaulmoqmedebam da
qadagebam `miizida yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesavisa~. 525 nikoloz
kaTalikosic wm. ninos saerTo mociqulad da ganmanaTleblad miiCnevda `Cuen
qarTvelTa Ysa~. 526 erTi sityviT, andria
mociqulica da wm. ninoc saerTo qarTuli
eklesiis damaarseblad da mTeli qarTveli
eris ganmanaTleblad iyvnen cnobilni.
saqarTvelos sxvadasxva nawilisaTvis
calke mqadageblebis arsebobis azri da
gamoZebnis survili ara hqoniaT, radgan
isini mTliani da ganuyofeli saqarTvelos ganmtkicebisa da aRorZinebisaTvis
iRvwodnen. antioqiel-ierusalimeli paruis-urbn isis Z eglis wera, q ronikeb i, II, gv. 58;
69; 527 iv. javax iSvili, t. III, gv. 340.
525
193
194
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iyvnes~. 52 8 aRniSnulTa gamo unda vifiqroT, rom mixeili miiRes ara biWvinTaSi, aramed mterTagan ufro dacul
qalaqSi, Cans, bediaSi. albaT, aqve aiyvanes sakaTalikoso taxtze iovakime,
dianos ar moicavda, aramed srul dasavleT saqarTvelos, `mcneba Y sasjulo YSi~ gadmocemulia misi iurisdiqciis
sazRvrebi: `lixTa amerisa, Woroxs aqaT,
ovseTsa aqaT, zRva Y ponto Ysa aqaT, sada
didi biWuintisa sazRvari miawevs~. 52 9
maSasadame, afxazeTis sakaTalikoso farglavda teritorias Savi zRvidan lixis
mTamde, Woroxidan kavkasiis qedamde. es
iyo sruliad dasavleTi saqarTvelo. `lixTa-ameri, odiSi, guria, afxazeTi~ _
rogorc es Zeglidan Cans.
am droisaTvis, rogorc aRniSnuli
iyo, saqarTvelos daSla-danawevrebas,
politikur urCobas, Tan daerTo xalxis zneobrivi dacema. aseT dros rogorc
sasuliero, ise saxelmwifo moRvaweebs
esaWiroebodaT msoflio qristianobis
burjTagan Semweoba da daxmareba. amitomac, cxadia, siamovnebiTa da sixaruliT miiRes antioqiel-ierusalimeli patriarqi, romelmac `mcneba Y sasjulo Y~
misca maT. ierusalim-antioqiis avtoriteti xalxs zneobriv daxmarebas uwevda. `kanonikuri epistoles xasiaTi aqvs
im `sasjulTa mcnebas~, romelic XV sSi miucia afxazeTis sakaTalikososTvis
antioqia-ierusalimis patriarqs mixeils...
mcnebaSi gaTvalisiwinebulia Semdegi mux-
qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, gv. 222; 529 iqve , gv. 223; 530 k. kekeliZe, Zve li qar Tuli
lite raturis istor ia, I, gv. 568; 531 q.s .Z., III, gv. 225; 532 k. kekeliZ e, dasax. naSr ., gv. 568.
528
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
195
marTalia, SesaZloa, amis Semdeg dasavleT saqarTvelos kaTolikosis kurTxevaSi mcxeTeli patriarqis neba Sesustda, magram saeklesio-zneobrivi urTierTdamokidebuleba or qarTul sakaTa-
`mcnebai sasjuloi~
[1470-1474 ww.]
196
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
viTa saTanado ars mefeTa, dadianTa, aTabagTa, erisTavTa, amilaxorTa, didebulTa, aznaurTa da yovelTa qristes sjulisa mosavTa morwmuneTagan mokiTxuaQ,
ganages mokiTxua sjulisa, saydarTa, monasterTa, omforisa da kaTalikoz-ebiskoposTa.
da moikiTxes, ZueliT vidre axladmde, RmrTivgDrgDnosanman bagrat da didman
erisTavTerisTavman dadian-gurielman Samadavla, misTa TavadTa TanadgomiTa da
didad RmrTisagan saTnod gamorCeulisa, pativ sarveiTanisa (/) RmerT-Semosilisa [caiSel] - bedielisa iovakimisa.
iqmna gamoZiebaQ da mokiTxvaQ guarTa, davTarTa, da iadgarTa, da viTar-igi
pi rvelad qa rTlisa da a fxa zeT isa ka Taliko zni antio qi isa pa tri arxTagan
ikur[T]xeodian, da JamTa siZuelisagan da s[o]flisa siverageTagan iyunes mravalni
wesni SeSliT da gardaqceviT, vnaxeT da SevemTxDen madlsa, viTarca meufisa,
caiSel-bediel mTavarebiskopozisa iovakimisTa.
nebiTa da SewevniTa RmrTisaTa, da didisa da caTa mobaZavisa ierusalimisa
madliTa, da caTamdis maRlisa kaTolike saydrisa antioqiisa RmrTismSobelisa
meoxebiTa, vakurTxeT kaTalikozi iovakim, marjuenaQ ierusalimisa, afxazeTisa
kaTalikozi da kurTxeulmca aris, davayene[T] da davsviT afxazeTs, saydarTa
maT andria mociqulisaTa, yovelTa qristianeTa lixT-amersa, odiSisa, guri[i]sa
da a fxazeTi sa . yov elTa urCT a da Rm rT isa ara neb ismyo fela d m yo fT aT Ds
momaqc[e]velad vakurTxeT.
da urCqmnil iyunes yovelni, da viTa saTnoebani ugulebels-eyunes ebiskopozTa da moZRuarTa, mRdelTa da diakonTa, berTa da erTa, didad eSroma mas,
marj[ue]nasa ierusalimisasa, kacsa RmrTisasa iovakims. da afxazeTi qristeanobisagan sruliad midrekil iyunes, qristes mcnebaTagan ganSorebul iyunes.
aw gamovnaxeniT Zuelini Sromani wmidaTa nikelTa mamaTagani da, viTarca [saT]noQ
ars sjuli RmrTisa, egreT morCil eqmeniT saTnod RmrTisagan gamorCeulsa, viTarca mociqulsa pavles da andrias damorCildiT, ismneT, moiqeciT da SeinaneT.
da saTno eyveniT RmerTsa mefeni simarTliTa mefobisaTa, siwmidiT, mowyalebiTa, mSvidobiTa siyuarulisaTa. Tavadni simarTlesa bWobdiT, siwmidiT daicveniT Tavni Tquenni, obolni da qurivni SeiwyaleniT, viTarca ityDs
winaswarmetyueli daviT - oboli da qurivi Seiwyale da gzaQ codvisa ara
iyos Sen Tana. da viTarca gamcnos [m]qadagebelTaman wmidaTa mociqulTaman,
egreT ga nmxndiT.
da ebiskopozi lixTa amerisa, Woroxsa aqaT, ovseTsa aqaT, zRuaQ pontoQsa
aqaT, sada didisa biWuintisa samzRvari miawevs, ebiskopozni ama ierusalimisa
marjuenisagan kaTalikozisagan ikurTxeodin, [da miiRebdiT] kurTxevasa; da qadagebasa missa [ismen]diT; jer-iyveniT da nu urC-eqmnebiT, raTa ikurTxneT marjuenisagan RmrTisa.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
197
198
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ganhbrwyindeT viTarca mze, naTliTa qristesiTa; saukunod sufevde winaSe RmrTisa; ese sofeli warmaval ars da saukunoQ waruval.
aw yovelTa SeiyuareT qristes sjuli da qristeman Tquen Segiyuarnes yovelni.
moiqeciT brZanebasa da qadagebulsa qristes marjuenis, lixTa amerisa RmrTisa
meorisa mociqulis pavles Tanamosagris iovakimisi.
7. da vinaiTgan igulsmodgina RmerTman, da jer-iCina Cuenisa xsnisaTDs da
sjulisa qristeanobisa damkDdrebisTDs da damtkicebisaTDs, RmrTisa brZanebiTa
Cuen, didisa caTa mobaZavisa saydrisa antioqiisa da ierusalimisa patriarqman
mixail, nebiTa RmrTisaTa, viTarca ufalman Cuenman ieso qristeman andrias
mociqulsa TDTa saufloQTa xeliTa Semosa TDsi sameufoQ bisoni, da akurTxa, aw
Semdgomad missa vakurTxeT kaTalikozi iovakim da sjulisa da merjuleTa Tavad da
uxucesad dagDmtkicebies.
da aRiwera qarta ese Cem mier.
aw Svilno, Zmano da mamano! gauwyebT da gamcnebT:
8. vinca da ramanca kacman qristianeman, anu didman da anu mcireman, patronsa
uRalatos, anu usamarTlod uorgulos, qriste RmerTi da sjuli uaruyofies;
egreTve usamarTloQ orguli meoreman nu Seiwynaros.
9. vinca da romelman sjulisa da kaTalikozisa urCad uxuedri coli SeirTos,
anu svinaQ, anu meyvisi, anu rZali, anu biZis coli, anu xucis colsa codos, anu
diakonisa colsa Tana codos, anu mTavar-diakvanisa colsa Tana codos, anu
swavlulisa kacisa colsa Tana codos da Seginebulsa sawolsa zeda daawDnos,
amaT yovelTa usjuloebaTa moqmedi krul, wyeul da SeCuenebulmca ars suliTa da
xorciTa, amin.
10. da Tu ar RmrTisa uarismyofelni xarT, mekobresa xucessa moarCobdiT.
11. vinca anu dedis-nacualsa, anu dedobilsa Tana codos, wyeul, krul da
SeCuenebulmca aw da ukunisamde.
12. vinca Zma moklas, qriste RmerTi uaruyofies da nawili maTi aRixocnen
ukunisamde.
13. anu Tvisi da anu sxuaQ moklas, krul, wyeul da SeCuenebulmca ars.
14. da ro melmanca ikadros m oci qulTa ma rxvaT a oTxSa baT -pa ra skevT a,
romelica xsnili ar iyos da Serios, anu micvalebisa marxva, martvilTa kide
vin Wkuianman Serios wueliTa anu xorciTa xsnilTagan kide, krulmca ars caTa
Sina da queyanasa zeda.
15. da romelmanca weliwadTa Sina romelnic uqmni ganuwesebies wmidaTa krebaTa da ara isminos da TDsiTa nebiTa uqmobdes, wyeulimca ars wmdaTa krebaTagan.
16. vinca Seundoblad dabeWdili kaTalikozisgan da qorebiskopozisagan eklesia
gaxsnas, Seundoblad krul, wyeul da SeCuenebulmca ars maTi xucesi da eri maTi.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
199
200
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
201
202
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
203
vin ese mcnebani da swavlani, sasuliero da saxorcielo, yovliTa gulsmodginebiTa da guliTa uyalboQTa da utyuvariTa ara aRiaros, ar daicvas da ara
Seinaxos, da urC eqmnas ama swavlasa wmidaTa krebaTagan ganaCensa da damtkicebulsa, da kaTalikozsa urC-eqmnas: mefeni, gina Tavadni, aznaurni, gina aznaurisSvilni, msaxurni, gina glexni, ebiskopozni, gina qorebiskopozni, moZRuarni, gina
mRdelni, gina diakon[n]i, moxeleni xelisufalni, didni gina mcireni, yovelni
urCqmnilni wyeul da SeCuenebulmca arian RmrTisa dausabamoQsa piriTa, romelman
Seqmna saukuneni;
krulmca ars samkDdrebeli maTi, suli da xorci misi; krul, wyeul da SeCuenebulmca ars saxli samyofi misi;
krul, wyeul da SeCuenebulmca ars patiosnisa da cxovelsmyofelisa juarisagan, romelsa zeda ganipyrna uxrwnelni xelni TDsni xsnisaTDs Cuenisa qristeman
RmerTman Cuenman;
wyeulmca ars wmidaTa zecisa ZalTagan; wyeulmca ars wmidisa iovane naTlismcemelisgan; krul, wyeulmca ars wmidaTa da yovladqebulTa mociqulTagan; krulmca
ars SvidTa krebaTgan;
wyeulmca ars yovelTa RmrTisa wmidaTagan, romelni saukuniTgan saTno-eyunes
ufalsa Cuensa ieso qristesa, da awca saTno yofad arian.
41. ama mcnebaTa urCqmnilni da Seuracxis-myofelni krul da SeCuenebulmca
arian caTa da queyanisagan, xorciTa da suliTa, TviTa da coliTa, SviliTa da
Svilis SviliTa, misiTa erdguliTa;
arismca misTDs ese sofeli mokle da usargeblo; arismca coli misi quriv da
mwuxare, Svilni misni obol, Seryeul da dacvivnebul, viTarca marTueni yornisani;
unayofomca ars yana, saTesvi ara ars Teslisa gamomRebel, mamuli misi unayofomca da nu Seikrebs misgan nayofsa;
wyeulimca aris misi cxeni, zroxa da yoveli sacxovari; numca epoebis saxlisa
misisagan sanugeSinismcemo.
krulmca ars Tavi misi mxarTa misTa zeda; krulmca ars, mxarni misni welTa
misTa zeda; krulmca ars welni misni TeZoTa misTa zeda; krulmca ars TeZoni
wyDlTa misTa zeda; krulmca ars wyDlni misni muxlTa misTa zeda; krulmca ars
muxlni misni koWTa misTa zeda: krulmca ars koWni misni ferxTa misTa zeda; krulia
ferxi misi miwaTa, adgilTa da samyofTa zeda; krul ars igi adgili misTDs, sada
dadgen ferxni misni; krul ars Tualni misni saxedvelad da mxedvelad; krulmca
ars piri misi purisa mWamelad, ena metyuelad, xelni saqnelad, ferxni savlelad,
guli saqmisa gasagoneblad; krulmca ars igi da misi gasagis[i], misi gasagebeli
sxvaman miiRos; kruli ars misi sicocxle, kruli ars misi sik[u]dili; krul ars
misi saflavi, sada daeflvis.
204
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
numca ixsnebis suliTa da xorciTa, TaviTa da coliTa da SviliTa da yovliTa misiTa gasagebeliTa; numca ixsnebis wirviTa ebiskoposTa da mRvdelTaTa;
numca ixsnebis ierusalems waslviTa, nuca locviTa molozonTaQTa, nuca glaxakTa micemiTa, nuca mSierTa ganZRomiTa; ara ra quelis saqme ergos mas; yovelivemca usargebloQ ars misTDs.
42. vinca ese mcnebaQ da swavlaQ ara aRiaros, ara irwmunos da ara WeSmaritebiT aRasrulos, iyos nawilad misad, sad ars tanjviT samyofi, qristes uarismyofelTa, bneli wyudiadi, ganunaTlebeli, vaebiT aRsavse, cecxli uSreti, matli
uZili, tartarozi, glovaQ unugeSiniscemoQ, da RrWenaQ kbilTa, nisli wyudiadi,
saburveli TualTa myofTa fskerTa jojoxeTisaTa; numca ars xsna da gamoxsna maT
mier vidre ukuniTi ukunisamde, amin, amin, amin.
43. qristianeni marTlmadidebelni, rjulisa mamtkicebelni RmerTman akurTxnes.
beWedi : biWvintisa RuTis-mSoblisa saWeT-mpyrobeli k ~ zi. 53 3
533
205
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
uSti wers XVI s-is bolosa da XVII sis dasawyisSi Seqmnili viTarebis Sesax-
muxlebi damtkicebulia saeklesio krebis mier. krebam daloca yoveli aRmsrulebeli am kanonebisa: `vinc es mo-
kaTalikosi evdemon da yovelni episkoposni imereT-odiSisani. xolo episkoposni eseni iyvnen: quTaTeli svimon,
genaTeli antoni, Wyondideli, bedieli,
moqveli, drandeli filipe, cagereli
kozman, xoneli zaqaria, nikorwmindeli
ioakim, CaiSeli kvirile, amaT ganaCines
da wigni gaaTaos kurTxeva RvTisa, ubiwod mSobelisa misisa da wmidaTa krebulTagan da wmidaTa mociqulTa da
yovlad wmidaTagan~... 536
krebam iqve dakrula araRmsrulebeli krebis dadgenilebebisa: `vinca am
wmida krebaTa mociqulTagan ganwesebu-
saTa me, qristes mier kurTxeulman yovlisa saqarTvelo Ysa patriarqman malaqia, me, qristes mier kurTxeulman afxa-
saqarTvelos kaTalikos-patriarqisa da
afxazeTis kaTalikosis mier, aseve damtkiceba biWvinTis iadgarisa, romelic
534
535
536
537
206
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
arqis avtoriteti dasavleT saqarTveloSi maRalia, rasac miuTiTebs Cvengan ganxiluli krebis mier gamocemuli dokumenti. Tumca, isic unda aRiniSnos, rom
XVI s-is dasawyisidan dasavleT saqarTve-
los kaTalikosebi ukve iTavisebdnen patriarqis tituls. iqamde, rogorc cnobilia, saqarTveloSi kaTalikos-patriarqi mxolod erTi iyo, rezidenciiT mcx-
isa da lixT-imeris~ cixisTavebs ubrZanebs, daamtkicon mis mier gacemuli sigeli. 539 `mefeTamefis~ titulis miniWebiT
imereTis mefeebi TavianT Tavs warmoad-
538
539
540
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
207
1669). `kaTalikosTa samarTlis~ xelrTvaSi aRniSnuli quTaTeli mitropoliti svimoni aRsaydrebula 1529 wels,
likosis malaqias gardacvalebisa. `amrigad, kaTalikosTa samarTali Sedgenilia XVI s-is 40-ian wlebSi imereTis
mefis bagratis dros (1510-1565). 546
maSasadame, kaTalikosTa samarTali
Sedgenilia im dros, rodesac afxazeTis
(imereTis) kaTalikosTa taxti idga biWvinTaSi, ufro gvian (1657 w.) taxti
Crdilokav kasiel (afsar-aba z-Cerqez)
tomTa Semosevebisa da osmalTa mZlavrobis gamo gadatanil iqna gelaTSi. maSasadame, Tu zemoaRniSnul krebis mowvevis
`kaTalikozTa samarTali~ ar warmoadgens sjulis kanonis ubralo gamokrebas. igi qarTuli saeklesio samarTlis
originaluri Zeglia, romlis dadgenilebani qveynis maSindeli yofa-cxovrebis
sinamdviles asaxaven~. 54 2
kaTalikosTa samarTali mTel saqarTveloSi moqmedi sjuli iyo. masSi araa
aRniSnuli saeklesio krebis mowvevis
adgili. T. Jordanias azriT, romelic
qar Tuli s amarTlis Zegle bi, I, 1963, gv. 60 8; 542 iqve , gv. 60 8; 543 qro nikebi, II, gv. 37 2; 544 iq ve,
gv. 4 14; 545 k. kekeliZ e, Zvel i qarT uli lit eraturis istor ia, II, 1960, gv. 57 1; 546 qar Tuli
samarTlis Zegleb i, II, gv. 605.
541
208
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`samarTali kaTalikozTa~
[sruli teqsti]
q. saxeliTa da R ~TisaTa me, qristes mier kurTxeulman yovlisa saqarTvelosa
kaTalikozman patriaqman malaqia, me, qristes mier kurTxeulman afxazeTis kaTalikozman mamaT-mTavarman evdemon, davsxediT da SevkribeniT yovelni ebiskopozni
afxazeTisani.
da didi siymili movida codvaTa CuenTagan, mravali uwesoba da ujero saqme
Semovida: kacis klva, kacis syidva, eklesiis krexva da uxvedroba.
davideviT sjulis kanoni da Cuenca imisgan gamoviReviT; da raca imisagan ar
gamoviReviT, Cuen Cueni magieri ara SegDimatebia ra.
da sjulis kanonica asre bZanebs.
[kacis syidvisa ese gavaCineT] 1. q. ramanc kacman kaci gayidos, anu didman, anu
mcireman, anu Tavadman, anu aznaurman da an glexman, wmidaTa krebulTagan SeCuenebul iyos da ganHdili.
rasac kacs marTliT gankiTxviTa da gamoZiebiTa kacis syidva gamoaCndes, Tu is
kaci daiHsnas da moiyuanos, missa saydarsa da ebiskoposs dauurvos, ra erTic Zaledvas, damklebis ufalsaca dauurvos.
da Tu ver moiyuanos, vin ginda vin iyos, TavadisSvili unda aznaurSvili, unda
glexi, maSinc veram saqmem ver iHsnas, ukanonodca ars, - Zelsa mieces.
547
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
209
210
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
211
548
212
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
550
551
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
me-6 muxliT kreba wyevas da SeCvenebas
uTvlis krebis ganCinebis damrRvevT.
krebis ganCinebas xels awers 11 episkoposi: bodbeli, Tbileli, mangleli, samebeli, mroveli, Weremeli, wilkneli,
xarWaSneli, dmaneli, bovneli, walkeli
da erTi arqimandriti. ganCinebas brZanebis saxe misca kaTalikosma Tavisi beWdis dasmiT. kaTalikosis brZaneba daadastures amba alaverdelma nikolozma,
ninowmindelma iosebma, bodbelma mitropolitma zaqariam da mTavarepiskoposma qristeforem.
radganac krebis ganCineba uSualod
daviT-garejis monastrebs exeba, unda
vifiqroT, rom kreba iqve Catarda. amas
miuTiTebs krebis mier moxseniebul wmidaTa CamoTvlac. sazogadod, romelime
eklesiaSi, anda eklesiis sanaxebSi saRvTo
msaxurebis damaboloebeli Camolocvis
dros, rogorc wesi, uTuod moixsenieba
wmidani, romlis saxelzec aSenebulia
eklesia an monasteri. 1702 wlis krebis
ganCineba saerTo saeklesio siwmideebis
(sveticxovlis, sauflo kvarTis, sveticxovlisadmi mimadlebuli sauflo mironis) CamoTvlis Semdeg, pirvel rigSi,
ixseniebs kaxeTis mxaris siwmideebs:
giorgi alaverdels, wmida ninos (e.i.
bodbis saydars) da aboloebs ase: `madliTa mama daviT garejiTa da wmidisa
dodosiTa~ es ukanaskneli CamonaTvali
unda miuTiTebdes, rom kreba daviT garejSi, anda mis mamulSi Catarda.
erTi sabuTidan Cans, rom krebis
Catarebis Semdeg daviT-garejis monasterTa mdgomareoba ramdenadme gaumjobesebula. 1704 wels daviT-garejis
winamZRvarma onofrem, dodos winamZRvarma zaqariam da naTlismcemlis winamZRvarma xaritonma Txovna miarTves kaxe552
213
Tis mefe erekle I-s da sTxoves monastrisaTvis daebrunebinaT sagarejos mamulebi, ris sanacvlodac monastrebi
iRebdnen valdebulebas, yovelwliurad,
yvelieris xuTSabaTs, sagangebod ewiraT
mefe-dedoflisaTvis, xolo xorcielis
kviras maTi SvilebisaTvis. 1709 wels
gamocemuli Sewirulobis sigelidan Cans,
rom dav iT-g arej is m onas treb i, e .w.
stavropigiulni ki ar iyvnen, aramed ninowmideli mTavarepiskoposis samwysos
Seadgendnen, yovel SemTxvevaSi, aseTi
pretenzia ganucxadebia ioseb ninowmidels: `aReSennes monasterni ege udabnosani, vidremdis Seiqmnes adgilsa magas monasterni aTormeti Tavis-Tavad
winamZRvriTurT, da eseni yovelni iyvnes
samwyso da morCil RmrTisa mier kurTxeulisa mTavarepiskopozisa ninowmidelisa,
da romelnica uflebdes da ganagebdes
sagarejos wmidis ninos monastersa, maTica jer ars pyroba da kurTxeva amaTi~.
mahmadianebis SemosevaTa droso, _
wers ninowmideli episkoposi, _ `udabnonica ese garejisani aoxrdes da mravalJam da mravalwel daSTa umkvidrod kacTagan da arRaravin iyo berTagani adgilsa magas wmidasa, vidremde yofad Cvendamde da iyo umkvidro kacTagan~. 552 ninowmideli mTavarepiskopos ioseb vaCnaZis dros berebs aRudgeniaT dodos monasteri, misTvis episkoposs mamulebi Seuwiravs. garda amisa, rac aRsaniSnavia,
am episkoposs berebisaTvis dauweria
saqarTvelos eklesiis mokle istoria,
wmida ninos moRvaweoba, asureli mamebis Camosvla, gansakuTrebiT ki daviTis,
dodos da lukianes cxovreba. episkoposis survili yofila, berebs hqonodaT
Sesabamisi codnac.
214
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ba SesamCnevad aRorZinebula.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos eklesias krebis mamebi uwodeben `samociqulo eklesias~. patriarqi Tavis
553
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
215
554
216
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
istyaosnis~ dafantuli furclebi, Seaswavlina isini da gamoacemina. vaxtangma agreTve Seagrova qarTuli samarTlis Zveli naSTebi da Zeglebi, Seadgina
555
556
iqve . gv. 10 1;
557
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
217
diT edga cnobili mecnieri, kaTalikospatriarqi domenti IV, agreTve mTavarepiskoposi grigoli, sxva mitropolit-
samarTlis wignis
hg on eb T, T vi T
rasame vyofdeT,
d a m ow mo bi Ta
degac, `igi moqmed samarTlad iTvleboda bizantiuri civilizaciis qveynebSi (saberZneTi, bulgareTi, moldaveTi, ruseTi, saqarTvelo, somxeTi da
qar Tuli samarTlis Zegleb i, 1963, t. I, gv. 47 8; 559 iqve , gv. 532; 560 iqve , gv. 581;
, - VI.
558
561
218
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bi za nt iis i mp eri is da ce mi s S em de g,
rogorc aRiniSna, saeklesio iurisdiq-
cia gavrcelda marTlmadidebeli mosaxleobis saero saqmeebzedac, radganac eklesiis xelSi moeqca marTlmadidebeli
mosaxleobis samoqalaqo iurisdiqcia, 566
amitomac erT mTlian korpusad gaer-
falTa xelSi moeqca, amitomac praqtikuli saWiroebisaTvis osmaleTSi marTlmadidebluri saeklesio xelisuflebis
mier gakeTda yoveldRiuri xmarebisaTvis
qar Tuli samarTlis Zegle bi, I, gv. 580; 563 qar Tuli samarTlis Zegle bi, I, gv. 582;
129 ; 565 iqve , gv. 582; 566 iqve , gv. 584; 567 iqv e, gv. 592.
562
564
iqve , gv.
219
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
komisiam ineba da agreTve moiZia e.w.
iaTi hqonda da modave mxareTa da mosamarTleTa neba-survilze iyo damokidebuli eRiarebinaT da gamoeyenebinaT igi
Tu ara~. 570 i. doliZis azriT, samarTlis wignSi Setanili normebi da wesebi
Tianebuli yofila erT samarTlis krebulad, mxiTar goSis samarTlis wignTan erTad. ori weli Targmnidnen `somxuri samarTlis wigns~ da mis safuZvelze Seqmnes e.w. `somxuri samarTlis
qarTuli versia~. igi, rogorc iTqva,
ori nawilisagan Sedgeba, esaa siriulromauli samarTlis qarTuli versia da
mxiTar goSis samarTlis qarTuli versia. masSi sul 431 muxlia. siriulromauli samarTali, vl. sokolskis
kvlevis Tanaxmad, Sedgenili yofila
V s-Si da es iuridiuli krebuli Zveli
droidan moqmedebda ara mxolod somxeTSi, aramed saqarTveloSic. 568 igi VVI ss-Si mcire aziis saxelmwifoebSic
yofila gavrcelebuli, viTarca bizantiis gavlenis qveS myof qveynebSi. siriul-romaul kanonebs gavlena mouxdenia mxiTar goSis samarTlis wignze (prof.
s. samuelianis azriT), mas `Zlevamosil
qristian mefeTa konstantines, Teodosis da leonis kanonebs~ uwodebdnen. 569
i. doliZis azriT, SesaZloa es siriulromauli kanonebi Zvelad qarTuladac
iyo naTargmni. magram igi dakargula da
amitomac vaxtangis komisias xelmeored
uTargmnia mxiTar goSis samarTlis wignTan erTad. 569 cxadia, marTlmadidebeli
bizantiis saxelmwifosa da misi imperatorebis kanonebi gamosayenebeli iyo saeklesio sferoSi ZvelTaganve.
riT unda yofiliyo gamowveuli mxiTar goSis samarTlis wignis CarTva
568
569
57 0
220
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
q.s .Z., I. , gv. 532, vaxtangis bolos ityvaob a; 57 2 q.s .Z., I., gv. 60 7; 57 3 i. doliZe. `kaTalik ozTa
samarTali~, q.s. Z. I. gv. 610; 57 4 , - XI. 18 82. c. 568-57 1; 57 5 q.s .Z., I. , gv. 611.
57 1
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
221
li, romlebic am ukanasknelSi bundovnadaa ganmartebuli, biWvinTis iadgarSi naTladaa gadmocemuli. magaliTad, kaTalikosTa samarTlis me-17 muxlis Tanaxmad, kaTalikosisa da episko-
rogorc aRiniSna, radganac `kaTalikozTa samarTali~ saqarTveloSi moqmedi saeklesio sjuli iyo, igi ganixila
vaxtangis komisiam da gadasca krebas
levis taZarSi Semdgarma saeklesio-sakanonmdeblo kreba-darbazobam, daaxloebiT 1295-1304 wlebSi, moiZia da ganixila misTvis saWiro Semdegi samarTlis
wignebi: 1. bagrat kurapalatis samarTali; 2. beqa mandaturTuxucesis samarTali; 3. aRbuRa aTabag-amirspasalaris
samarTali; isini daamtkica da erT samarTlis wignad Sekra, bolos ki daurTo TviT krebis mier gamocemuli `kanoni-
57 6
57 7
222
kuri samarTali~. es samarTlis wignebi
Wulevis krebam ara qronologiuri wesis mixedviT, aramed, Cans, moqmedi samarTlebrivi sicocxlisunarianobis Sesabamisad daalaga. rogorc aRiniSna, vaxtangis komisiam moiZia es krebuli, romelic `beqasa da aRbuRas samarTlis~ saxeliT da ara Wulevis krebis samarTliT
iyo cnobili da gadasca vaxtang mefis
karze moqmed krebas da vaxtangis samarTlis wignTa krebulSi CarTo.
vaxtangis samarTlis wignTa krebuli, agreTve, Seicavs gaerTianebuli
saqarTvelos samefos RvTivgvirgvinosan
mefeTa mier Sedgenil samarTlis wignTagan SemorCenil giorgi brwyinvales
`Zeglis dadebas~. es iyo saqarTvelos
mTianeTisaTvis sagangebod Sedgenili
sjulmdebloba. igi adgilobrivi xasiaT i s s a k a n o n md e b l o Z eg l i a , m ag r a m
saqarTvelos daSlis Semdeg erT dros
barisaTvis Seuferebeli da Seusabamo
kanonebi, daqveiTebuli da danawevrebuli saqarTvelos kuTxeebisaTvis moqmed
samarTlad iqca _ `romliTa sjidnen
samnive ese samefoni qarTlisani~.
vaxtangis komisiam, rogorc aRiniSna,
igi CarTo Tavis samarTlis krebulSi.
gansakuTrebuli mniSvnelobisaa am
krebulSi CarTuli `samarTali batoniSvilis vaxtangisa~. mkvlevarTa erTi nawilis azriT, am krebulSi marTalia Setanilia sxvadasxva erovnuli da ucxo
Zegli, magram savaldebulo Zala mxolod sakuTriv vaxtangis kanonebs hqondaT. krebulSi Sesuli moses, berZnul
da somxur samarTals mxolod damxmare
samarTlis funqcia hqonda. TviTon vaxtangis samarTalze didi gavlena mouxdenia bizantiur samarTals.
578
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bizantiuri samarTlis gavlena rogorc
qarTul, ise sxva marTlmadidebeli qveynebis samarTalze, Turqebis mier konstantinopolis dapyrobis Semdegac ar
Sewyvetila, `piriqiT, SeiZleba iTqvas,
rom is erTgvarad kidec gaZlierda.
saqarTveloSi gavrcelda da gamoiyeneboda rogorc yvelaze Zveli (siriulromauli), ise berZnul-romauli samarTlis erT-erTi gviandeli Zegli, rac
mowmobs saukuneTa ganmavlobaSi berZnulromauli samarTlis mudmivsa da uwyvet
gavlenas saqarTvelos samarTlebriv wyobilebaze. am mxriv, saqarTveloSi ganmeorda yvela is movlena, romelsac
adgili hqonda aRmosavleTis sxva marTlmadidebel qveynebSi~. 57 8 sokolskis
msgavsad, prof. al. xaxanaSvilis azriT,
saqarTveloSi moqmedebda berZnuli (e.i.
bizantiuri) samarTali da didi gavlena
hqonda qarTul samarTalze, maT Soris,
vaxtangis kanonebzec. al. xaxanaSvilis
azriT, qarTul `sigelebSi xSirad naxavT miTiTebebs berZenTa kanonebze~. 57 9
rogorc al. xaxanaSvili aRniSnavs, vaxtangis samarTlis krebulSi CarTuli
berZnuli samarTlis 153, 166 da 172-e
muxlebidan momdinareobs batonymobis
mkacri xasiaTi vaxtangis samarTlis
wignis 235-e, 258-e da 259-e muxlebSi,
romlebic ymis uuflebo mdgomareobas
akanonebs. al. xaxanaSvils miaCnia, rom
bizantiis samarTlis didi gavlena qarTul kulturasa da kanonmdeblobaze
aisaxa vaxtangis kanonebSi, magaliTad,
misi samarTlis wignis 25-e muxlSi dakanonebuli principi _ `mefisa da kaTalikosis saqme orisave swori ars da
aRbuRas kanonebis 102-e muxlis norma
. C, - VI, . . . 1897, c.
56-93, q.s.Z. I. gv. 639; 579 al. xaxanaSvili, `batonymoba saqarTvelosi~, 1910. meore gamocema, gv. 50-51.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
`meore mefe episkopozi ars~ bizantiuri samarTlis normebia. bizantiam kidev
ufro meti gavlena daaCnia saqarTveloSi qorwinebis, col-qmrobis kavSirisa
da ojaxis safuZvlebis ganmtkicebas~. 580
rusi mecnieris m. kovalevskis azriT,
`qarTuli saojaxo da saqorwilo samarTali mTlianad nasesxebia bizantiuri kanonikuri samarTlidan. romisa
da bizantiis samarTalma didi gavlena
moaxdina qalis uflebriv mdgomareobaze qarTul samarTalSi. beqasa da aRbuRas kanonebiT, qurdobisaTvis dasaxelebuli ormagi sazRauri nasesxebia romis
samarTlidan~. 58 1
vaxtangis samarTlis wignTa krebulSi
SesulTagan savaldebulo Zala mxolod
vaxtangis kanonebs hqondaT. germaneli
mkvlevaris d. holdakis azriT, ufro adre
igive azri gamoTqva haqsthauzenma. 582
al. vaCeiSvilis azriT, `vaxtangis
krebulSi Sesuli sxva iuridiuli Zeglebi dad ebiTi samarTlis damxmare
wyaros warmoadgendnen. moqmedi samarTali mxolod da mxolod vaxtangis
debulebiT ar amoiwureboda, vaxtangis
debuleba sargeblobda upiratesobiT, magram sasamarTlos hqonda kompilaciis
sxva normebis Sefardebis ufleba, Tu
amas saWiroeba moiTxovda~. 583
iv. surgulaZe ki miiCnevda, rom `vaxtangis samarTlis wigni Sedgenili qarTlis samefo darbazis monawileobiT moqmedebda mTel saqarTveloSi~. 584
isidore doliZis azriT, XVIII da XIX
ss-is sasamarTlo aqtebi metyvelebs, rom
223
vaxtangis samarTlis wigni moqmedi samarTali iyo, romelsac kanonis Zala hqonda.585
vaxtangis samarTalze gavlena mouxdenia Zvel saqarTveloSi arsebul sakanonmdeblo Zeglebs, amitomac igi qarTuli
erovnuli samarTlis yvelaze srulyofili
Zegli da marTlmsajulebis ZiriTadi saxelmZRvanelo wigni iyo gvianfeodalur
saqarTveloSi. 586 iv. javaxiSvilis azriT,
Zvel saqarTveloSi vaxtangamdec arsebobda ucxo qveynebis sakanonmdeblo Zeglebis qarTuli Targmanebi, maT Zveladac aerTianebdnen sxva qarTul ZeglebTan erT krebulSi. 587 berZnuli da somxuri
samarTlis wignebi ueWvelad winaTac iqneboda, maTi arseboba vaxtangs ar scodnia
da xelaxla gadmouqarTulebia. 588 d. furcelaZe sigel-gujrebis Seswavlis Semdeg mivida daskvnamde, rom qarTveli mosamarTleebi saqmis ganxilvisa da gadawyvetilebis gamotanisas sargeblobdnen vaxtangis krebulSi Setanili berZnuli da
somxuri kanonebiT. 589 amasve werda daviT
batoniSvilic, giorgi XIII-is Ze, qarTul i s a m a r T l i s i st o r i i s s a u k e T e s o
mcodne. 59 0
`samarTali vaxtang batoniSvilisa~
rogorc Cans, Tavdapirvelad, mTavrdeboda 204-e muxliT, romelsac mosdevda
bolosityvaoba. SesavalSi vaxtangi aRniSnavs, rom igi umciresi iyo ZmaTa Soris,
ineba `Tavad man ufalman gamoavlina piriTa utyueliTa brZaneba codvilTa mowyaleba da myo me msajulad da gamged
RvTismSoblis wilxvdomili qveynisa~. 59 1
vaxtangi, rogorc aRiniSna, werda, rom
al. xaxan aSvili, `bizan tiis g avlena saqarT velozed~, gaz . `moambe~ 190 1. #XII; 581 . ,
, T. I, c. 110-134. q.s.Z. I. gv. 639; 582 Holldak, Zwei Grandsteine 1907, p. 97102, Haxthausen, Trans caucasia, II, 1856, p. 28 2. q.s. Z. I. gv. 638; 583 al. vaCeiSvili, narkve vebi
qarT uli samarTlis istoriidan I, 1946, gv. 18; 584 iv. surgul aZe, saqarTvel os saxe lmwifos a da
samarTlis istoriisaTvis, 1952, gv. 113; 585 q. s.Z. g v. 641; 586 i. doliZe , vaxt angis samarT lis wignTa
kr ebulis Sedgen ilob a da wyaro ebi, q .s.Z . I. g v. 650; 58 7 iv. jav axiSvili, qar Tul i s amarTl is
istoria, I. gv. 118-119; 588 iqve, gv. 119; 589 . , , 1880, c. 20; 59 0 q.s.Z.
I. g v. 652; 59 1 iqv e, gv. 477.
580
224
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
erTa CvenTaTa~. 59 2
ma Sasa dam e, saxe lmw ifo dar baz is
sxdomebze ixileboda vaxtangis kanonebi, romelmac sabolood miiRo igi. saxelmwifo darbazi, rogorc aRiniSna,
rodesac saeklesio sakiTxebs ixilavda
da darbazobaSi monawileobda umaRlesi
ierarqia, imavdroulad warmoadgenda
saeklesio krebas kaTalikosis meTaurobiT. maSasadame, vaxtangis kanonebi miiRo saeklesio krebamac, es kanonebi imave
dros saeklesio samarTlis normebia,
radganac misi mravali muxli swored
saeklesio sakiTxebs eZRvneba. sazogadod, samarTlis dadgenis procesSi kaTalikosisa da episkoposebis monawileoba
iuridiuli normaa. magaliTad, zogierTi muxli pirdapir miuTiTebs maT Carevas, 64-e muxliT gansazRvrulia colis
mtanjveli kacis mefis mier dasja da
aris, imitom rome erTi xorcis xelmwife aris da meore sulisa, kurTxeva
da pativic RvTisagan da kacTagan swore
aqvT maTi saqme Cven swored dagviweria~. 26-e muxliT mTavarepiskoposi pativiT gaTanabrebulia didebul TavadTan, 27-e muxliT episkoposi pativiT
gaTanabrebulia Sua TavadTan; 28-e muxliT arqimandritis pativi gaTanabrebulia mesame xarisxis TavadTan; winamZRvaris pativi tolia gadidebuli aznaurisa, mRvdel-monazvnis pativi Sua aznaurTan aris gaTanabrebuli, mRvdlis pativi _ calmogvi aznauris pativis tolia (mesame xarisxis aznauri, romelic
utoldeba meore xarisxis vaWars). mTavardiakvnis pativi msaxuris pativis
59 2
59 3
59 4
iqve , gv. 50 1;
59 5
59 6
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
t o li a ,
225
r o m el i c u t o ld e b a m e sa m e
frangi rodolf darestis TqmiT, vaxtangis kanonebi `erT-erTi yvelaze saintereso Zeglia samarTlis istoriaSi~. 598
igi warmoadgens ara mxolod samoqalaqo,
aramed saeklesio samarTlis erT-erT
1828 wels gamoica peterburgSi mmarTveli senatis mier. frangulad igi Targm-
[amokrefili muxlebi]
q. myofisa umyofisa, arsisa da uarsisa damaarsisa, mqebi, araTu Rirsad da
SeZlebisa Cemisaebr mqebeli da mmonebeli, udebad mqone mpovnel viqmen.
viTarca mefeni, dRiTi-dRe mrevelni HelTa margalitTa Sina, da hpoeben
mZivTa raTame, da uxilvelobisaTvis aRiReben da STasdeben saunjed, patiosanTa
SemkobiT upatiosned margalitTa hyofen, egreTve ufalman Cvenman, mbadman yovelTaman da sibrZniT gamgebelman, mpova margalitTa Sina mravalTa da aRmiRo
msgavsad Hmisa amis meca egreTve, _ umcires viyav me ZmaTa CemTa Soris da umrwmes
saxlisa Cemisa, da vmwysidi Tavsa Cemsa ugunurad da TavHedad, Helni Cemni iyvnen
moqmed araris keTilisa, da TiTni Cemni vera romelsa iSromebden nebasa uflisasa,
aramed iyvnen uqm. vinme miuTxra esodeni borotni Cemni ufalsa Cemsa.
xolo Tavadman ufalman gamoavlina piriTa utyueliTa bZaneba, codvilTa
mowyaleba, da aRmiRo me unarCevesobasa saxlisa Cemisagan da myo me msajulad da
ganmged wilHdomilTa queyanaTa ubiwod mSobelisa dedisa Tvisisa araTu qmnilebaTa raTame keTilTa CemTaTvis, aramed unarCevesobisa CemisaTvis, amisTvismca,
raTa scnan yovelTa, raTa uswavlelTa da umecarTagan sTnavs da nebavs srulmyofelsa R ~Tsa maradis gonebakeTilisa.
59 7
59 8
226
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
i yo q ueya na ese q arTlisa yo vliT urT keTi li Ta Sem kul da Sezav eb ul,
xo lo cvaleb iT a dReTa da v iT areb iTa J am TaT a Tv iT si brZniT da T av iT
TvisiT sjiden da ganagebden, vieTnime moyusobiT, vieTnime megobrobiT, vieTnime moridebiT, vieTnime R ~ Tis uridvelobiT da vieTnime miRebiTa qrTamiTa, _ viTarca enebaT, sjiden.
xolo Cven, nebiTa R ~TisaTa da wyalobiTa didis HelmwifisaTa, pirveliTganve zeciT saqarTvelos mefed gankuTnilisa da aw sasufevel caTa Sina sulbrwyinulad manaTobelisa, pirvel vaxtang wodebulisa, xolo Semdgomad sparsTa eniTa
Sahnavaz Hmobilisa,
Zisa misisa, sruliad qeba-SemsgavsebiT Zniad misaTxrobelisa qarTvelTa mefisa da eranelTa sfadar-spasalarisa, amilbar-spaspetisa, uTvalavisa da uamravis spisa da laSqris mewinaved Cenilisa, uvneblad da mterze ZleviT maarebelisa, yandaarisa da qirmanis beglarbegisa, giriSqisa da hailaTis mWiravisa,
Zlierisa da uZlevelisa, pirvel giorgi wodebulisa da aw maRlis Helmwifisagan
wyalobiT meore SahnavazobiT Hmobilisa,
magierad myofman, Zeman eranis mdivanbegis levan Hmobilisa, aw Sahyulixan
wodebulisaman, saqarTvelos janiSinman da gamgebelman batoniSvilman patronman
vaxtang, winaTqmulTa amisTvis viwadeT sasamarTlosa wignisa aRwera.
pirvel dabadebisa, moses mier qmnili samarTalni, da kvalad berZenTa da
somexTa wignTagan gardmoTargmnebuli, egreTve kaTalikozisa, mefis giorgisa da
beqas ganCinebuli samarTlebi SevkribeT da ese yoveli zemore werebulman gamcnosT.
xolo eseca scanT, iguleT da igulismodgineT, da romelic genebosT da
umjobes giCndesT, miT sjideT da samarTalsa iqmodeT.
aw viwyoT ganaCenisa amis, Cven mier aRwerilisaTvis.
romelni ixilavT da ismenT, nuravin hgonebT, TviT mxolod TaviT TvisiT
rasame vyofdeT, aramed TanayoliTa da mowmeobiTa mRdel-mTavrisa da didis
dedaqalaqisa mcxeTisa da kvarTsa zedan sauflosa svetisa RmrTiv aRmarTebulisa
da miron-aRmocenebulis, saWed-mpyrobelisa da HarisHsa zedan mtkiced mdgomelisa, Zmisa Cvenisa, batoniSvilis kaTalikozis domentisiTa,
egreTve TanadgomiTa aragvis erisTviSvilis mTavarebiskopozis grigoliTi da
sxvaTa mitrapolit-ebiskopoz-winamZRvarTa da samRrToganTaTa,
da mowmeobiTa da TanazraxviTa muxranis batonis erekleTi, aragvis erisTavis
giorgiTa, qsnis erisTvis daviTisiTa, orbeliZe sardris luarsab iTa, amila xo ris av Ta ndi li Ta, m div anb egis erastiT a da sxv aTa yovelT a darb azis
erTa Cv enTaTa,
da kiTxviTa WkuaTa myofelTa da moxucebulTa kacTaTa gavaCineT da davwereT,
romelsa mivwvdiT da anu gonebani Cvenni samarTalTa mixudnen.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
227
amiT ufro viqmeniT mizez wignisa amis, rameTu aRaravin gandrikos sasworsa
samarTlisasa qrTamiT, gina moyusobiT anu sxvefriv riTme midgomiTa, aramed
pirvel ganaCenni ixilon, da axali eseca, da romelic enebos mosamarTlesa, miT
iqmodes samarTalsa.
me es wigni asre ar damiweria da arca viCemeb, rome ara akldes ra. bevri aseTi
saCivrebi aris da mova, rome zogi ver movigoneT da arc miswudebis kacis goneba.
vinc mixudes rasme da moigonos, CaurTos da Casweros, kargsa da marTebuls iqs.
25. mefisa da kaTalikozis saqme, ukadrisi Tu rac ram feri, orisave swori
aris, amitom rome erTi Horcis Helmwife aris da meore - sulisa, kurTxeva da
pativic RuTisagan da kacTagan swore aqvT. dastur, mefes ufross pativs scemen,
magrame Horcielis SiSiT iqmonen. amitom maTi saqme Cven swored dagviweria. Tu
ara sjobdes, vinc ukeT icodes, Cven nuras gvabralebs, iman daweros.
numca vin ikadrebs da numca vis SeemTxveDs eseviTari, romeli avnebs Horcsa da
umetesad sulsa, nuca samRTo kacisa da nuca sxvaTa ZeTa adamisaTa, _ romelsa me
vHmob, eseviTari.
nu Tu pirveliTganve samoTxidam pirvelisa mamis, adamis, gamomZebelman, dauZinebelman, maradis mbrZolman da mterman, uxilavman eSmakman TvisiTa manqanebiTa da
sabrHe-gebiTa aRZras bunebani kacTani Surad da kulad kacisad, gina saRmToganTa
zedan, gina Tu didebulTa da Tavadsa zedan anu Tu aznaurTa da glexTa zedan, anu
Tu mama Zesa da Ze mamazeda, gina Zma Zmazeda da moyuasi moyuaszeda, - eseviTars
saqmes SeemTxvios, mas ukan amis meti aRara gaewyobis ra, rogorc dagveweros, asre
unda iqnas.
26. didebulis Tavadis mTeli sikudilis sisxli - aTas xuTas ocdaTequsmeti
Tumani. am didebulis Tavadis tolad - mTavarebiskopozis sisxli. am mTavarebiskopozis sisxlze mexuTed naklebad - mitropolitis sisxli.
27 . dideb uls quemo Tis, Suas Tav adis si sxli - Svi das sa mocdarv a T um a ni. a m a sT a n, asre - di deb uli s saxli s ka ci s si sxli . a m a sTa n, a sre ebi sko p ozi s sisxli .
28. amas quemoTs, mesames Tavadis sisxli - samas oTxmocdaoTxi Tumani.
amasTan, asre - arqimandritis sisxli.
29. ga didebulis a znauris sisxli - as oTxmocdaTormeti Tumani. a masTan
asre - winamZRvris si sxli.
30. amas quemoTis, Suas aznauris sisxli - oTxmocdaTequsmeti Tumani. amasTan,
asre - mRdel-monoznis sisxli. amasTanve, amis mexuTed sisxl-daklebiT, _ mwiris
monoznisa. am Suas aznauris mTelis sisxlis toladve - didebulis didvaWris
moqalaqis sisxli.
228
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
31. calmogvis, mesames aznauris sisxli - ormocdarva Tumani, amasTan, asre mRvdlis sisxli. amasTan - didebulis vaWris quemoTis, meores vaWris sisxli.
32. amasTan, asre daklebiT, msaxuris sisxli - ocdaoTxi Tumani. amasTan mTavardiakvnis sisxli. amasTan - Suas vaWris quemoT, mesames vaWris sisxli.
64. magram kaci rom cols stanjDdes da upatiurad epyrobodes, da urigos uSureb o des, mefem i s kaci daa b as, datuqsos, a va d m iep yra s da ka Ta likozmac asre uyos.
sxva amas garda Tu ram col-qrmobaSi urigo ram moHdes, is kaTalikozman icis.
65. Tu colman qmari moklas anu wamliT anu, sxva riTme, gasinjeT, risTvis
mouklavs. Tu aseTi ram eqnas, rom emarTlebodes, Tqven iciT; da Tu ubralo
mokla, egec Tqven iciT. R ~Tn nu qnas, da Tu Cvens JamSi moHda, Cven viciT.
Tu colman qmars an sces, an daWras, didi gvema da tanjva uyos kaTalikozman.
66. coli da qmari ragind sZulden erTmaneTsa, ubralod gayra ar iqnebis,
kaTalikozma wurTniT unda Searigos.
79. agreve moHdeba, ded-mamaSi sxvac ram umarTebulo moHdes. Tu gamoCndes, kaTalikozma da mefem gardaaHdevinos; Tu ar gamoCndes, moZRvarma icis misi sakanono.
106. sasaflao, xati, jvari, saydris mamuli erTia. Tu ar gahyofen, isi sjobs,
saydris ymasa.
[ebiskopozis beiTalmalisa asre iqnas] 175. ebiskopozis beiTalmali Cvens
mixdomaSi srulobiT saydrisa unda iyos, magrame viTac saqarTvelo Raribi da
usaqonlo queyana aris, agre rigad arc Helmwifis Semosavali aris, verc aras
ebiskopozis Zma da saxlis kaci ebiskopozisagan iSoebs rasme m isgan, rome
ebiskopozis damarxva SeiZlos, amitom uwinac ase yofila garigebuli da aRarc
Cven movSaleT.
asre iqnebodes. romelic saydris rigi da iaraRi ebizkopozs iq daxudomia,
imas gardais kidev Tu TviTon Tavis JamSi an Tavis kondakiT da an saydris
mamulidam saydrisaTvis gaukeTebia ram da Seuwiravs, is saydars ar moeSlebis.
da imaT gareTad Tu ram darCebis TeTri, farCa, vercxli, puri, Rvino da
pirutyui, imisgan erTi wili saHelmwifo aris, erTi wili saydrisa, erTi wili
ebiskopozis Zmebisa, rom ebiskopozi damarxon.
[bolosityvaoba]. q. TviT, TaviT TvisiT aRmometyueli wignisa amis samsajulosa da momRebeli winaSe yovelTa myofTa da yofadTa, Ze mefeTa da ganmgebeli
qarTvelTa erTa, batoniSvili vaxtang, kualad vityvi Tquenda.
eha, warCinebulno da R ~ Tisa erTuflebisa da samTviTebis gulmHurvlad madidebelno da Seuorgulebulno sakuTarno mamano, kaTalikozno, ebiskopozno,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
229
59 9
230
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
r a z is Z i s e r e k l e I I - i s b r Z a ne b i T
mowveul iqna saeklesio kreba. es kreba
qristianuli saxelmwifoebriobis aRdgenas, xolo `aRdgomis~ qveS igulisxmeboda didi saqarTvelos aRdgena `daru-
azeTis _ dedasamSoblos wiaRSi dabruneba). marTlac, aswlovanma moRvaweobam Tavisi Sedegi gamoiRo. 1744 wlis
lis mahmadiani mmarTvelebi `mSvidobiani cxovrebis~ niRbiT faravdnen erovnul-qarTuli suliskveTebis daTrgunvasa da Cakvlas. `SeeriaT qarTvelTa
gancxroma, sma-Wama yizilbaSuri, siZva, mruSoba, tyuvili, xorcTa gansveneba, abano, keklucoba ugvani, meCange,
mgosani. rameTu ama saqmeTa moqmedTagan kide aravis scemdnen pativsa~ yiz-
rogorc iTqva, mahmadianTa mmarTvelobisas yovelmxriv (sulierad da ekonomikurad) dauZlurda qarTuli eklesia. saWiro iyo saqmis swrafi gamosworeba, risTvisac didad uRvawia Cvens
taxtze asvla yvela am ubedurebas bolos mouRebda imiT, rom qarTuli saxelmwifo erovnul xasiaTs daibrunebda. SemuSavda sagangebo programa saqar-
600
l. menabde, qarT lis kaTalikos i evde moz I, saRvTis metyve lo kreb uli, 1986, #1, gv. 101.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Ta werilisaTa ganryvnil iyo da daknineb601
231
sityva `samociqulo~ Tavis TavSi Seicavs Rrma saeklesio-iuridiul datvirTvas. Zvelad samociqulo eklesia Tavisi
iurisdiqciis qveS myofi teritoriis
mTel mkvidr mosaxleobas Tavis samwysod ganixilavda, e.i. miaCnda, rom nebismieri moqalaqe, mis samwysoSi Semavali, unda SeerTeboda im sarwmunoebriv
aRmsareblobas, romelsac mociqulis mier
naqadagebad Tvlida. saqarTvelos magaliTze es aseT saxes iRebda: saqarTveloSi mociqulTa da mociqulTa swor wm.
ninos mier marTlmadidebluri sarwmunoeba miiRo mTelma mosaxleobam, anu
qarTvelma erma, SemdgomSi JamTa viTarebisa da mterTa Semosevebis gamo saqarTvelos eklesiis am samwysoSi, anu qarTu-
li mosaxleobis erT nawilSi ucxo eklesiebma gaavrceles ucxo sarwmunoebani (magaliTad, monofizitoba, kaTolikoba, mahmadianoba), mosaxleobis am
ukv e ara marTl madide blur nawil sac
qarTuli eklesia Tavis samwysod miiCnevda Tavisi samociquloobis gamo da
601
602
232
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saqmes, 27-e muxli Seexeba zvarakis (cxvris, pirutyvis) dakvlis akrZalvas eklesiis SemogarenSi. saerTod, aRsaniSnavia, rom es kanonebi SemuSavebulia
rusul eklesiaSi miRebuli Targis Se-
lrTvebSic antoni Tavis Tavs aRmosavleT saqarTvelos kuTxeebTan erTad `samcxe-saaTabagosa da yovlisa qvemo saqarTvelosa~ patriarqs uwodebs. 604 ucxour (berZnul) wyaroebSi afxazeTis, anu
dasavleT saqarTvelos sakaTalikosos
`qvemo iberiis saarqiepiskoposo~ ewodeba, msgavsadve qarTul sabuTebSic dasavleT saqarTvelos `qvemo iveria~, anda
`qvemo saqarTvelo~ ewodeba, aRmosavleT saqarTvelos ki `zemo~. antoni Tavis
Tavs aRmosavleT da dasavleT saqarTvelosa da rac yuradsaRebia, im dros
mouxerxebeli iyo trapezis Sua adgilas (`saSualos zeda~) dafuZneba da pirdapir adgamdnen aRmosavleT kedels. rusul
eklesiaSi msgavsi praqtika ar arsebobda, amitomac krebam qarTul eklesiaSic
akrZala. 27-e muxliT aikrZala zvarakis dakvla eklesiis ezoSi, maSin roca
aRmosavleTis qristianul eklesiebSi
miRebuli iyo cxovelis dakvla, Sesabamisi locvac ki arsebobda, saqme isaa,
rom es zvaraki miiCneoda ara RvTisadmi
Sesawirad, aramed eklesiisadmi da RvTisadmi pativiscemis gamosaxatavad da
Senawirad (iseve rogorc, vTqvaT, Senawiri iyo fuli, sanTeli, naWeri da sxv.).
msoflio eklesiisa da am SemTxvevaSi
rusuli praqtikisaTvis ucxo iyo es uZvelesi eklesiis qristianuli gadmonaSTi _ 1748 wels krebamac akrZala. amis
msgavsi sxva magaliTebic aris.
krebis mier gamocemul kanonTa 1eli _ me-6 muxlebi exeba eklesiis mowyobasa da wirva-locvis momzadebis wesrigis dacvas. me-7 _ 16-e muxlebi Seexeba mRvdelTa garegnuli da zneobrivi
saxis dacvas. me-17 _ 19-e muxlebi miTiTebaa episkoposebisadmi saeklesio wesrigis dacvis Sesaxeb, me-20 _ 24-e muxlebi exeba qorwinebis sakiTxebs, 25-e
muxli exeba naTlobis sakiTxs, 26-e
603
604
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
233
moaweres patriarqis moZRvarma da mefis xucesma, kaxTa mefis dekanozma, alaverdis eklesiis dekanozma.
saerTod, 1748 wlis kreba es iyo
r a, s t am b a ga m ar Te s d a d ab e Wd il i
wignebiT `aivso qarTlio~, wers mema-
tiane. aq daibeWda yvela saRvTismetyvelo wigni, garda Tvenisa da sadResaswaulosa. am stambidan gamosul zogierT
wigns saeklesio wirva-locvebis dros
vxmarobdiT Cven XX s-is 70-80-ian wleb-
sa da sisavsis restavracia-aRdgenas,
amasTanave, cdilobda rusul eklesiaSi
T. Jordan ia, `an ton I~, saRvT ismetyv elo kr ebuli, #1, 199 1, gv. 66.
234
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
[sruli teqsti]
[1] saTnoyofiTa RmrTisa yovelTa mbadisaTaQ iqvelgulsmodgina rtoman daviTisaman, RmrTiv-cxebulis Teimuraz mefis Zeman irakli pankrationman, kaxTa
mefeman, ganmgebelman qarTlisaman, xolo TDT vidreme RmrTiTa pinaqsul sjulebTa marTl-meaRsareman aRaxuna gonebis cis naTlis bWeni da wadierebis RrubliTa
Semokribna mwyemsni sityvierTa kravTani mtkicesa Sina qalaqsa tfilisisaQ, saRmrToTa samsjelm-marTebelosa palatsa Sina, yovelTa Txemisa samociqulos eklesiisaTa, Tan-Tnebo-zraxva-jer-CinebiTa yovlad sanatrelsa, TDT misve sadaviTos sqesiTisa mefis Zis antoni patriarqisaTa, sruliad saqarTvelos msajulvelisaTaQ, romelTa saukunomca arian kurTxevani;
vinaQdgan pirvel amaTsa warmarTni mefeni flobdes qarTvelTa, ranTa, kaxTa
da yovlobiTad ersa RmrTisasa da qristes cxovarTa ara avlendes wrfelad
mwvanvilovansa, aramed aZovebdes ekalTa da kurosTavTa zeda; da amaT mizezTa mier
naTlad sja da sjuls-xedva mifarul iyo da umecrebiTa werilisaTa ganryunil
iyo da dakninebul kanuni da wesi eklesiisaQ.
maSin RmrTis msaxurman mefeman, yovlad sanatrelman patriaqman, wmidaTa
mitropolitTa, arqiepiskoposTa, arqimanditTa da mRdelTa sulisa mxurvalebiTa, miiRes pirvelad mtkice brZanebaQ wmidisa saxarebisa da samociqulos kanunisaQ da wmidaTa SvidTa msoflioTa krebaTa, da wamebiTa maTiTa aRavses naklulevaneba eklesiisa, daamtkicnes da dawernes kanuni ese kz Tav-Taveoanad, Tvesa
noenmbersa ig, dResa kviriakesa, qristes aqeT aTas SDdas ormocdarva:
[2]1. uflis qristes sZalsa, eklesiis Sina wmida trapezsa zeda, TDnier saxarebisa, samkveTlosa, odikisa da juaris, nuravin xel-yofs Jamis-wirvad.
2. ityvis wmida ese RmrTiv kreba, raTa aqundes sakurTxevelsa kankels, samni
karni: saSual, imier da amier, romel ese friad jer-ars. da kulad simciris da
iwroebisaTDs eklesiisa, orni oden qmnan karni. xolo erTisa karisa qmnas nuravin
ikadrebs, rameTu ujero ars da uSver saqme ese. xolo kankeli SeZlebisaebr, romlisaca risme qmnan nivTisaQ.
3. odes iqmnes JamTagan daZvelebuli da daglejili wmidaQ odiki, gina damwvari cecxliTa saSual anu kerZo misi, gina gardaufareblad da SiSvlad iyos
wmidaQ trapezi, amaT mizezTa mier wmidaQ msxverplis Sewirva dagviyenebia.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
235
236
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ukeTu ar aqvndes. iSviaTad sadme samni miiRon, da amaTs kide nametnavsa da naklebsa
zeda nu ikadreben Jamis-wirvad.
14. xucesni da yovloba samarTlmadideblosa qristeanobisa viTarca uyofdes
pativsa wmidasa trapezsa. egreTve msgavsad pativscemdnen wmidasa embazsa.
15. ukeTu vieTnime mRdelni bralsa, gina risaTDsme mizezisa mRdelobisagan
dayenebul iyvnen, nurvin ikadrebs episkoposTagani micemad misa samRdelosa olarisa,
rameTu arca erTi romelime saidumlo ara aResrulebis mis mier, aramed sruliad
dayenebul ars.
16. romelsaca visme mRdelTagansa eklesia qristesi arwmunebdes, makurTxevelisagan ara jer-ars misa, TDnier didisa Wirisa, raTa daaklos raime saeklesio
wesis aRsruleba locvisa da wmida Jamis-wirvisaQ.
17. ukeTu kula sadme gamoCndes samre[v]losa episkoposisagan kerpTa mier
mopovnebuli saqme grZnebaQ, meqereoba, gina beWis-mxedveloba, anu Tayvanis-cema
xisa, gina sxvis nivTisa, miumcnebT episkoposTa, raTa TviToeulman TDssa samwysosa Sina sruliad aRmoagdon da ganmarglon saqme ese.
18. qristes sZlisa da dedoflis eklesiasa Sina ara wes ars kanun noagobaTa da
tablaTa miReba, gina Sinagan damarxva xilisa, da noagobaTa nivTisa, da Wama mas
Sina, rameTu saxli aris salocveli RmrTisaQ.
19. episkoposi da ufrosad mRdelni ganekrZalnen, raTa wmidasa Sina kDriakesa,
anu sauflosa dResaswaulsa ara daaklden erni misni locvisa da wmidisa Jamisa
wirvisa mosmenad, rameTu yovlad Tanamdeb arian mislvad.
20. vamcnebT episkoposTa, mRdelTa da eklesi[i]s mourneTa, raTa ganekrZalnen
[S]julTa RmrTisa da ara Serion naTesaoba uwesoTa qorwinebiTa, aramed esreT
yofden: iyavn dasabam pirvel mama da misgan raQ gamoekveTnen oTxni erT kerZo da
kulad oTxni erTkerZo, xolo es iqms Tvinier dasabamisa mis, ricxvsa rvasa da
srul iqmnes orsave kerZosa ricxvi rva, _ mexuTe erT kerZosa da mexuTe meorisa
kerZosa _ ese mexuTeni SeiuRvlian urTierTas. da ama mexuTeTa naklebs aravis
ganuCinebT qmnad qorwinebisa.
21. ganvakrZalebT zogad yovelTa marTlmadidebelTa qristeaneTa, raTa aravin
miiyvanos colad, uwesoTa qorwinebiTa, dedakaci gantevebuli qmrisagan, rameTu
cxadad mruSebisa bralsa Sina STaeflDs, viTarca mogDRebies wmidisagan saxarebisa
qristes naTqvami saRmTo brZaneba, viTarmed: romelman gantevebuli SeirTos,
manca imruSao; da amas Tana ewamebian samociqulonica kanuni da erTxmobiT
wmidani SDdni msoflioni krebani da ufrosRa didi basili.
amisTDs Cvenca erTxmobiT Tana-miuxmaebT da davamtkicebT Tqmulsa maTsa,
raTa romelTaca esxnen usjulod Seyofilni, qmrisagan gantevebulni, memruSeni
dedakacni, myis daixsnas da dairRDos uweso da usjulo qorwineba maTi, da am-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
237
ieridgan aravis Hel-ewifos qmnad eseviTarisa cTomilis bWobisa, xolo eseviTarni memruSeTa Tana gardaisebian ( sic) kanunsa da uZDressaca, rameTu cxad ars
brali codvisa maTisa.
22. xolo ukeTu enebos visme qorwineba wignis mkiTxvelsa mgalobelsa [da]
aRslva xarisxsa mRdelobisasa, pirvel kerZo diakonad kurTxevisa miiyvanos colad qalwuli, viTar aTormetisa wlisa, gina aTsametisa da qorwinebis ziarebiTa
akurTxos mRdelman SeerTxorcva maTi, da Semdgomad SeerTebisa aRvides xarisxsa
kerZo diaknobisasa, da merme mRdelobisasa.
xolo ukeTu ara yon esreT, aramed iqorwinon qalisa Tana uasakosa, gina
Cvilisa, da xelTdasxmul iqmnen diakvnad da xucad da maSinRa gaxrwnan colni
maTni, romel-ese sruliad ugulisxmoebisa saqme ars da gansagdebel da dayenebul
Cven yovelTa mier.
23. meoTxes da mexuTes, gina uwesosa mraval qorwinebas sruliad aRfxuris da
ganaZebs eklesi[i]T msoflio ese RmrTiv kreba.
24. eseca dayenebul ars Cven yovelTa mier, raTa amieridgan arRara eqorwinos
marTlmadidebeli kaci mwvalebelsa, gina sxva sarwmunoebiansa dedakacsa, gina
marTlmadidebeli dedakaci mwvalebels mamakacs, rameTu ara jer-ars erTisa baksa
Sina slva cxvrisa da mglisaQ.
25. nu odes nuca aRiqmen Svilsa mwvalebelTasa naTlisRebisa mier marTlmadidebelni, da nuca svinad daiyeneben mwvalebelsa marTlmorwmuneni.
ukeTu kula ara Tavs idvan esreT, wmidisa ziarebisgan ganiyenebian, ara naTlad
slvisa Semwynarebelni igi.
26. amasca vikadrebT RmrTismsaxurebisa TqvenisaTDs, keTilmorwmuneno mefeno:
raTa saepiskoposni eklesiaTa agarakni da dabani, anu sa[a]rqimandritoTa da
winamZRvarTa monasterTani eriskacTa ar Hel-ewifebodes damZlavrebad, mamulad
TDsad mitaceba da damkDdreba. amas wmindaQ ese kreba rjul-gidebT, gevedrebiT da
gamcnebT eseviTarisa ganyenebisa erisagan.
27. sruliad ganCinebiTa ganagdebs saRmrTo kreba amas, raTa amieriTgan aravin
ikadros Seyvaneba zvarakisa, gina cxvrisa, anu sxvisa pirutyvisa karisbWesa Sina
eklesiisasa da daklva mas Sina, gina sisxlis cxeba karTa da zRurblTa eklesiisaTa, rameTu kerpmsaxurTa ars saqme ese da ara wes-ars qristeaneTaQ.
ukeTu kula vinme gamoCndes eseviTarisa cdomilisa saqmisa moqmedi, vamcnebT
episkoposTa, raTa ganaZon eklesiiT, viTarca Seuracxis-myofeli qristes SjulisaQ.
[xelrTvebi] 1. erakle, wyalobiTa RmrTisaTa, RmrTis msaxurman mefeman kaxTaman da mmarTvelman qarTlisaman, Zeman mefis Teimurazisaman warvwe[ren].
2. antoni, wyalobiTa RmrTisaTa, uRirsman kaTalikozman didisa sameufo sa qalaqi s mcxeTi s, qarTli s, kaxeT is, sa mcxe-sa[a ]Ta bagosa da yovlis
238
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
606
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
239
kembris sxdomaze solomon mefes aRuniSnavs, rom quTaisis eklesia `xelT egdo
mZvinvares agarians da mizeziTa amiT
S. burjanaZe, so lomon I-is mef obis p irveli periodi, Tsu Sromebi, t. 41, 1950 , gv. 7 1; 608 m.
rexv iaSvil i, imer eTi XVIII saukuneSi, 1982, gv, 65; 609 s. kakabaZe, saeklesio refor mebisaTvis
solo mon I-is dro s, 1914, gv. 5.
607
240
rogorc aRiniSna, 1759 wlis kreba
gansakuTrebuli mniSvnelobisa iyo, mas
quTaTelis garda, xonis saepiskoposo
kaTedrac aRudgenia, 6 10 magram krebam
saxeli gaiTqva tyveTa syidvis gadaWriTi akrZalviT.
solomon mefes mouxerxebia da saeklesio krebaze Semoukrebia samegrelosa
da guriis mTavrebi (dadiani da gurieli), TavianTi batoniSvilebiTa da TavadaznaurobiT, aq iyvnen imereTis batoniSvilebi da Tavadaznauroba da, cxadia,
m ef e, k aT al ik os i, m Te li d as av le T
saqarTvelos maRali samRvdeloeba. kreba mTel Tves (dekemberSi) gagrZelebula. saeklesio krebis meore sxdoma 5
dekembers Catarebula saero xelisuflebis monawileobiT. q. CxataraiSvils es
saeklesio kreba imavdroulad Catarebul saxelmwifo darbazis sxdomad miaCnia. am sxdomaze imereTis, samegrelosa da guriis saero da sasuliero
gamgeblebma imereTis mefis morCilebisa
da `tyveTa syidvis~ akrZalvis piroba
dades. 608 saeklesio krebam tyvis gamyidvelni SeaCvena, saero xelisufleba ki
maT sikvdiliT dasjiT daemuqra. krebis
dadgenilebaSi naTqvami iyo: `axalcixis
faSam aseTi saSineli da sazareli sityva SemogviTvala... tyves Tu ar gayidiT, ar iqnebao... RvTis SuamdgomlobiT,
rom sanamdis suli gvedgas, es saqme
Cvengan ar iqnes... am saqmeze Cveni Tavi
ar daviSuroT~. 611
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`1759 wlis krebis dadgenilebebma
dasabami misca axal periods dasavleT
saqarTvelos politikursa da socialur-ekonomikur cxovrebaSi. 612 eklesias
krebis Semdeg aRudgenia saxelmwifoze
mZlavri zemoqmedebis funqcia. 612 krebam
sagangebo dadgenilebiT daadastura `afxaz-imerTa~ kaTalikosis uflebebi mis
kuTvnil 42 mamulze. 613
n. berZeniSvili am krebasTan dakavSirebiT wers: `XVIII s-is meore naxevarSi axalcixis faSam araerTgzis SemouTvala imereTis mefe solomons, raTa
tyvis syidva imereTSi Zveleburad nebadarTuli yofiliyo. solomonma es moTxovna ar Seasrula da tyvis syidva saero
da saeklesio sasjeliT sastikad akrZala... 1759 wlis dekemberSi solomonma
Semokriba `samRvdeloni dasni da marTlmadidebelni erni~ da lixT-imereTis
saeklesio da saero feodalebis sagangebo
kreba moiwvia. masSi monawileobda mefe,
kaTalikosi da mTeli lixT-imereTis
maRali samRvdeloeba, imereTis, odiSis,
guriis Tavadaznauroba. krebam ganixila
saeklesio saqmeTa mowesrigebis sakiTxi,
akrZala tyvis syidva, krebam miiRo gadawyvetileba sakaTalikoso eklesiisaTvis
mitacebuli yma-mamulebis dabrunebisa,
gauqmebuli saepiskoposo kaTedrebis da
monastrebis aRdgena-ganaxlebis, maTi ymamamulebis ukan dabrunebisa, gadasaxadebisagan saeklesio ymebis ganTavisuflebisa da saeklesio mflobelobaSi
saero xelisuflebis Caurevlobisa~. 614
s. kakabaZe, sae klesio reformebisaTv is sol omon I-is dro s, 1914 , gv. 7; 611 Frns^ Cj,hfyyst
Rfdr fpcrjq fh[tjkjubxtcr jq rjvbccbtq^ 1866^ n& I^ c& 56$ 612 saq arTvel os isto riis n arkveve bi, t. IV,
gv. 641; 613 s. kakabaZe, dasavleT saqarT velos s aekles io sab uTebi, II, gv . 11-12; 614 n. b erZeniSv ili,
saqarTvelo s istor iis sak iTxebi, t. VI, gv. 412.
610
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
241
242
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
vidrec erTmaneTs miudgeT kidec mefe solomonis morCili da brZanebis aRmasrulebeli viqneTY da gulis wmidiT erTmaneTs moudgeT amaze da aras Sewuxebisa da
gaWirvebisaTvis Cven erTmaneTs ar umtyunoT, da am saqmezed Cveni Tavi ar daviSuroT da am saqmeSid Cven xelmwifes mefe solomons ar usustoT da arc amisTana
saSineli codva Cvengan iqnes ase piroba da sityva mogvirTmevia RvTisa da kacisaTvis. aw vinc da ramac Zeman kacisaman es SeSalos didman an mcireman, isemc
SeiZlebis sjulisagan usjulosa mecnierebisagan, masmca risxavs Tavad dausabamo
RmerTi da yovelni amaT zemo werilni wmidani zecisani da qveyanisani xorcielni
da uxorconi masca edebis keTri gezisa, SiSTvili iudasi, Zrwola kaenisa, mextexiloba deoskoresi da maT zemowerilTa madlTagan SeCvenebuli viyoT Tu es SevSaloT
da amaSid SeZlebisaebr ar mivudgeT SeCvenilni viyoT, suliT da xorciT aw da
ukunisamde SvidTa krebaTagan da yovelTa eklesiaTagan, xolo damamtkicebeli
amisi kurTxeul iyos suliT da xorciT aw da ukunisamde amin. me arqimandrits
silibistros damiweria yovelTa mowmobiT da erTxmobiT brZanebuli ese qristes
aqeT CRnT qristes Sobis Tves l dResa e : aw amis damtkicebis muSaki kaTalikozi
besarion da misi krebuli erTobiT amas vamtkicebT, rom ramanc xelmwifem an
dedofalman an Tavadman an aznaurman didman an mcireman am sarwmunoebazed vinc
mokdes an am sarwmunoebis mimdegi da mefis erTgulebiT Tavisi dRiT mokdes maSinc
da usamarTloT mis Svili da momavali gaRaribos da wasaxdenaT moindomos
usamarTloT amaTSi werilTagan SeCvenebuli iyos suliT da xorciT amin. aw
ramanc Zeman kacisaman amaT Sina werili moSalos da mefes usustos an am xeliT
werils gardaxdes da usjuloeba qmnas da erTmaneTs ar miudges, vinc imas miudges
am momxmareT da SemweT eqmnes an Seiwynaros, an uwiros da _ lels an mokvdes da
miwa aRirsos, SeCvenebul iyos suliT da xorciT ganuxrwnelad am sofels mowyvediT da im sofels iudasTan krulebiT, vinc es aR(as)rulos da daamtkicos
saukunomca arc xseneba misi suliT da xorciT aw da ukunisamde amin, mamSleli
wyeul, damamtkicebeli kurTxeul amin. 61 5
qro nikebi Sekreb ili T. Jordanias mier, III, 1967 , gv. 262-264 , kreb is gan Cineba aRdgen ilia
Cve ns mier.
615
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
243
kvlav daibrunes mahmadianTa mmarTvelobis dros dakninebuli uflebani da gamosces Sesabamisi zneobrivi saxis dad-
genilebani:
244
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
616
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
245
b. [mcneba mRudelTaTvis]
[1768]
episkoposTa mimarT maTi umaRlesoba da ukeTilmsaxuresoba mefe irakli
da maTi uwmindesoba da unetaresoba patriarxi mefis Ze antoni
esreT ganvasazRvrebT, vamcnebT, movaxsenebT, da ubrZanebT yovelTa saqarTveloQsa mRudelTmTavarTa da mwyemsTa WeSmaritTa, esreT:
1. episkoposni miiyuandnen Tavisis samwysosa mRudelTa, dadgenilTa, gina
axlad dasadgenTa, da keTilad ganixilviden maTsa cxovrebasa da mecnierebasa,
ukeTu SemZlebel iyvnen swavlad da swavlul iyvnen SvidTa amaT saidumloTa
WeSmaritad aRsrulebad.
Svidni saidumloni wmidisa aRmosavleTisa ekklesiisani eseni arian :
a. naTlva, b. cxeba mironisa, g. saRmrTo wirva, d. mRudlis kurTxeva da
micualebulis wesT-ageba da damarxua, e. aRsarebis Tqmevineba, v. patiosani qorwineba, z. zeTis kurTxeva.
amaTi srulebiT aRsruleba Tu SeeZlosT, keTil da kurTxeviT miabaron eklesia da
samwyso qristesi, da waravlinon gankrZalviT mRudelobad, locviT da kurTxeviT.
2. da romelTaca ar SeeZlosT am saidumloebisa aRsrulebad, ubrZanon: an
TviTon Tavis ekklesiaSi miiyvanon is mRudeli episkoposTa, an romelsame monasterSi miabaron mecnierTa da egoden guls-modgined ecadnen, rom iswaon. da
vinemdis iswavliden, episkoposma im samwysos sxva mRudeli ganuCinos.
ukeTu iswaos am saidumloebis aRsruleba, merme samwysoc miabaros da imRudel-moqmedos.
Tu ar inebos da verc iswavlos, samwyso CamoarTvan. TviTan saca undes,
warvides. sxva mRudel-moqmedebas nuras ikadrebs, Tvinier wirvisa, sadac enebos
wiros Tvinier sxvaTa mRudel-moqmedebaTa Sendoba aqvs, moZRvrisa Tvisisa wamebiTa.
3. romelTaca ekklesiisaganTa, samRudelod ganwesebadTasa, saekklesio wignni, romelnic damWirno arian, romel amaebis ucodnelad mRudeloba ara jer-ars:
daviTi, Jamnoba srulad, saxareba, samociqulo, paraklitoni, kurTxevani da
kondaki _ eseni Tu icoden kargad, akurTxen.
da eseni Tu ar icoden srulad, ganvakrZalebT episkoposTa: eseviTarTa nu
akurTxeben.
4. da romelnic episkoposni eseviTarTa umecarTa akurTxeben, uwyoden: makurTxevlica da kurTxeulica Zlierad imxilebian.
246
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
247
14. amasac asre gamcnebT: erTs ekklesiaSi jer-ars, raTa wmidani xatni esvenen:
erTi jvarcmisa, erTi TviT macxovrisa, erTi yovlad wmidisa da erTi im ekklesiis wmidisa, romlisac saxelzed aRSenebuli aris is ekklesia da erTi saxiani
jvaric wirvazed trapezzed unda idvas. umisod wmida wirva diaR Znelad iqnebis.
15. da episkoposni amas ganakrZalebdeT mRudelTa: saydars Tu xatsa Tofi
hqondes usjuloTa kacTagan nasroli, an xlmiT gina daniT nabrZvili hqondes da
SeSlili iyos dakortnili, da raoden SemZlebel iyunen _ ganaaxlon, an axalni
daaxatvinon. da Tu miZuelebulni da mifarlebulni _ kargad ganswmedden, da egreT
daisuenon da Tayuaniscemden.
16. amasac esreT vamcnebT da ganvakrZalebT, mRudelTa da episkoposTa mogaxsenebT, rom ganixilvideT: numca vin mRvdeli nu ikadrebs sasmlisa da saWmlis
daWarbebasa da uZRebad smasa da Wamasa.
17. ukueTu vinme es mcneba ar daimarxos, episkoposman amxilos, da kualadaca
ar SeiSinos, ganikueTos, samwysoc CamoerTvas; amisTvis, rameTu ara jer-ars
uZRebTa da memTrvaleTa mRudelobad.
18. da aw naTlis-RebisaTvis esreT gamcnebT: ymawvils rodesac undodes,
monaTlevdes. magram Tu daWireba ar iyos, Jamisad monaTlos. da Tu wirvamdis
monaTlos, aziaros. da Tu wirvas mermeT _ im dRes nu aziarebs, Tu didaT ar
uWirdes, da meores an mesames dRes aziaros wirvazed.
19. Tu vin icis, mRudels romlisame mizeziT goneba xelad ar hqondes an
uZlurebiT, an saWmlis da sasmlis wyeniT riTme, sanamdis gonebad ar movides, nu
ikadrebs am saidumlos aRsrulebasa da nu naTel-scems.
20. Tu daWireba iyos, da ymawvilisa da im mosanaTlavis sikvdilis SiSi
iyos, da arc sxua mRudeli iSoebodes siaxloes, didis sifrTxiliT maSin naTel-sces im mRudelma.
da Tu momakvdavi iyos, kidec aziaros, diaR, didis sifrTxiliT da krZalviT
Seaxos xeli wmida-wmidaTasa, da moZRvarsac aRuaros, da episkoposisaganac Sendoba miiRos.
21. amad vafrTxilebT mRudelTa da vakrZalebT: nuraodes nu daiTrobian,
Torem mRudeloba CamoerTmevaT WeSmaritad.
22. romelnic an misanni an mwamvlelni arian, siyvarulisa, gina siZulilis
wamlis moqmedni, anu maTni meZiebelni da mimyolni, gina meqereobisa da melobiobisa mkiTxvelni da maTni mrwmunebelni, unda Seinanon.
23. da dReis iqiT Tu vinme ikadros, icoden romel maTTa episkoposTa samRudelos msjavriT ganpatiJon. da mRudels nuRar miscemen, nurc qristianed-Ra
saxel-sdeben, nurc ekklesiasSi SeuSveben da nurc saflavs aRirseben.
248
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
249
250
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
251
252
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
6. mouklebelad Tvissa ganwesebulsa saidumlosa locuasa ilocvides da wirvasa da locvasa eklesiisasa nu daakldebin da TDToeulsa dResa Sina hyofdes
metaniasa assa: ormeocsa didsa metaniasa da sameocsa xelis metaniasa da ityodes
TiToeulsa zeda: RmerTo, milxine me codDlsa amas da Semiwyale me.
7. samsa weliwadsa vidre Seslvadmde eklesiasa Sina nu moiparsavn Tmasa da
nurca wversa da Seimosos kvarTi da sarvari samoslisa.
8. Semdgomad amaTsa ukeTu SemZlebel iyos, daixsnas tyve; da ukeTu ara, SeZlebisaebr Tvisisa sxvasa damxsnelsa visme Seewios.
9. erTsa weliwadsa suliersa mamasa TDssa ormeocdaaTsa awirvinebdes codvis
mitevebisaTvis Tavisa TDsisa da gansvenebisaTvis mis mier moklulisa.
10. romelic mRudelmTavris misarTmevi sakanonos debuleba iyos, SeZlebisaebri dauyovneblad miarTvas da esreT srulhyos ganwesebulni ese kanonni.
welsa CRJg, TTuesa agvistosa ig.
xelrTva : kaTalikozi. mdabali mitropoliti mixail. 61 9
619
253
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
ka Ta li ko si s,
kaTalikos-patriarqis arCevnebi.
sruliad saqarTvelos I-ma saeklesio krebam miiRo `saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobis debuleba~. am debulebiT saqarTvelos eklesia aerTianebda
pirebisagan.
Tvis debuleba.
s a q a r Tv e l o s
k a T al i k o s - p a t ri a r q i ,
254
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
debulebani
miRebuli sruliad saqarTvelos 1917 wlis saeklesio krebaze
$1. marTva-gamgeobis mxriT saqarTvelos eklesia ganiyofa eparqiebad da eparqiebi _ olqebad, xolo olqebi _ samrevloebad.
$2. saqarTvelos eklesiaSi Semdegi eparqiebia:
a) mcxeT isa, romlis mwyemsmTavari aris mTavarepiskopozi mcxeTisa da
sruliad saqarTveloQs kaTolikoz-patriarqi. samwyso: saqarTvelos eklesiis
wm. dedaqalaqi mcxeTa, orisave aragvisa da qsan-lexuris xeobani (teritoria
Zveli eparqiebis: mcxeTisa, wilknisa da samTavisis), rasac Seicavs exlandeli
duSeTis mazra Semdegis cvlilebiT: dasavleTiT emateba qsan-lexuris xeobaTa
qvemo-nawili vidre wlevis mTamde, xolo aRmosavleTiT akldeba aragvis aRmosavleTi sanapiro, romlis erTi nawili, - nokornis qedis qvemod, Sedis tfilelis
eparqiaSi (saguramos ubani), xolo zemo-nawili (xarWiSos ubani), - Seadgens
alaverdelis samwysos. kaTedra eparqiisa aris mcxeTa (sveticxovelSi), xolo
kaTolikozis rezidencia _ tfilisSi.
SeniSvna: kaTolikoz-patriarqis pirdapir samwysos Seadgens agreTve saqarTvelos gared
mcxovrebi qarTveloba.
b) tfilisisa. samwyso: gare-qarTli da gare-kaxeTi (teritoria Zveli epar-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
255
da olqebi _ siRnaRisa, zaqaTalisa, samurisa, nuxisa, areSisa, ganjisa da yazaxisa. kaTedra mRvdelmTavrisa - bodbeSi, rezidencia _ q. siRnaRSi. pativi
mRvdelmTavris: bodbeli episkopozi.
e) urbnisisa. samwyso: Sida-qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: urbnisis,
ruisis, niqozisa da samTavrosi), rasac Seicavs exlandeli goris mazra, garda
borjomis xeobisa da samTavisis ubnisa, da amas garda dvaleTi, miwerili Tergis
mxareze. kaTedra mRvdelmTavrisa _ urbnisSi, rezidencia _ q. gorSi. mRvdelmTavris
pativi: urbneli episkopozi.
v) awyurisa. samwyso: samcxe, javaxeTi da zemo-somxeTi (teritoria Zveli
eparqiebisa: awyuris, wurwyabis, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyarosTavis,
anisis, karisa da alaSkertis), rasac Seadgens exlandeli axalcixis mazra _
borjomis xeobis mimatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi, yarsis olqi,
yaRzevanis olqi, gumbris mazra da amaT garda ori olqi osmaleTis sazRvrebSi _
basiani da alaSkerti. kaTedra mRvdelmTavrisa _ awyverSi (droebiT zarzmaSi),
rezidencia _ q. axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi: mawyvereli episkopozi.
z) quTaisisa. samwyso: qvemo-imereTi (teritoria Zveli eparqiebisa: quTaisisa
da xoni s), - exlandeli q uTai sis mazra md. wya lwiT elas qvem od. kaTedra
mRvdelmTavrisa _ q. quTaisSi, rezidencia _ iqve. mwyemsmTavris pativi: quTaTeli mitropoliti.
H ) genaTisa. samwyso: zemo-imereTi (teritoria genaTis Zveli eparqiisa), exla ndeli So ra p ni s m a zra da o kri b a m d. wya lwi T ela s zem o d. ka T edra
mRvdelmTavrisa _ gelaTSi, rezidencia _ q. zestafonSi. mRvdelmTavris pativi:
genaTeli episkopozi.
T) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa), exlandeli raWis mazra. kaTedra mRvdelmTavrisa _ nikorwmidaSi, rezidencia _
q. onSi. pativi mRvdelmTavrisa: nikorwmideli episkopozi.
i) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria _ cageris Zveli eparqiisa),
exlandeli leCxumis mazra. kaTedra _ cagerSi , rezidencia _ i qve. pativi
mRvdelmTavrisa: cagereli episkopozi.
ia) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: Wyondidis,
caiSisa da walenjixasi) , exlandeli senakisa da zugdidis mazreb i. kaT edra
mRvdelmTavrisa _ martvilSi, rezidencia _ q. foTSi. pativi mwyemsmTavrisa :
Wyondideli mitropoliti.
ib) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, tao-klarjeTi da WaneTi (teritoria
Zveli eparqiebisa: xinowmidisa _ imave baTomis, Semoqmedis, jumaTis, satrapelasi, tbeTis, anCis, iSxanisa da banis), rasac Seicavs: ruseTis sazRvrebSi _ exlandeli ozurgeTis mazra, baTomis, arTvinis da olTisis olqebi, xolo osmaleTis
256
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$3. saqarTvelos eklesias mTlianad da nawilobriv (eparqias, olqsa da samrevlos) ganageben krebebi (sruliad saqarTvelos eklesiisa, saeparqio, saolqo da
samrevlo), romelTac aRmasrulebel organoebad hyavs sabWoebi (sakaTolikozo,
saeparqio, saolqo da samrevlo).
$4. saqarTvelos eklesias ganagebs sruliad saqarTvelos
saeklesio kreba, romZelsac Seadgens eklesiis srulwlovan wevrTa warmomadgenlebi, ganurCevlad sqesisa, Tanamdebobisa da xarisxisa, TiToeul olqidan oTxoTxi kaci, amaT garda saeklesio krebis aucilebel wevrebad iTvlebian yvela
mmarTveli mRvdelmTavrebi.
$5. sruliad saqarTvelos saeklesio krebas Tavmjdomareobs kaTolikozi, xolo,
roca igi ar aris, misi mosaydre, da Tu mosaydrec ar aris, erT-erTi mRvdelmTavari krebis arCeviT. krebave airCevs prezidiumis danarCen wevrebsa da mdivnebs.
kreba aris Cveulebrivi _ xuT weliwadSi erTxel, da araCveulebrivi _ roca
saWiroeba moiTxovs, Cveulebriv krebas iwvevs kaTolikozi, xolo araCveulebrivs
an kaTolikozi, an sakaTolikozo sabWo, saeparqio sabWoTa umravlesobis TanxmobiT. kreba kanonieria, Tu mowveulTa erTi mesamedi mainc gamocxaddeba.
$6. sruli ad saqa rTvelos saeklesio kreb is komp etencia s eqvem deb areb a :
a) adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali;
g) sabolood garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas sakaTolikozo
sabWo warmoudgens; d) arCeva sakaTolikozo sabWos da sakaTolikozo sasamarTlos wevrebisa da maTi kandidatebisa; e) Zveli kaTedrebis aRdgena, axali eparqiebis gaxsna an arsebul eparqiaTa daxurva da sazRvrebis gamijvna; v) zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa da nivTierad uzrunvelyofisaTvis; z) mTavari
marTva-gamgeobis organoTa Statebis damtkiceba.
mTavari gamgeoba
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
257
$7. saeklesio krebis mudmivi aRmasrulebeli organo aris sruliad saqarTvelos sakaTolikozos sabWo (anu SemoklebiT sakaTolikozo sabWo). sakaTolikozo sabWo Sesdgeba Tormet wevrisagan. sabWos wevrad SeiZleba arCeul iqmnes
qalica da kacic, rogorc krebis delegatTa, ise aradelegatTagan. sabWos wevrni,
agreTve oTxi maTi kandidati, aRirCevian saeklesio krebis mier xuTis wlis vadiT
da SeuZlianT xelaxla arCeul iqmnen. sabWos Tavmjdomareobs kaTolikoz-patriarqi, xolo roca is avad aris an sxvagan sadme, misi mosaydre. dasaxelebul
Tormet wevrTa garda sabWoSi gadamwyvetis xmiT monawileobas iRebs or-ori
mRvdelmTavari, romelnic gamoiwvevian eparqiebidan rigrigobiT ori Tvis vadiT,
agreTve TiTo warmomadgeneli saeparqio sabWoTa, Tu ukanasknelni saWirod da
TavisaTvis SesaZleblad dainaxaven maT warmogzavnas. sabWos sxdomis dReebisa da
saqmeebis ganxilvis rigs awesebs Tavmjdomare. sxdoma kviraSi orjer mainc unda
moxdes da is kanonieria, Tu rva wevri mainc daeswreba TavmjdomariTurT. sabWoSi
sakiTxi ubralo xmis umetesobiT swydeba, xolo roca xmebi Tanabrad iyofa, maSin
is azri upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.
$8. sakaTolikozo sabWos samsaxuris mxriT eqvemdebarebian rogorc mRvdelmTavarni da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da maTSi mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT yoveli wevrni saqarTvelos eklesiisa. sabWos dadgenilebani savaldebuloa yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; imaTi Secvla SeuZlia mxolod sabWos da saeklesio
krebas. sakaTolikozo sabWo Tavis funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs
saRmrTo weriliT, msoflio da adgilobriv (maT Soris saqarTvelos eklesiis)
krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi momqmed kanonmdeblobiT. sakaTolikozo
sabWos aqvs damxmare organoebi: kancelaria, samoswavlo komiteti, sameurneo
gamgeoba da samonastro gamgeoba: amaT garda sabWos hyavs iuriskonsulti.
$9. sakaTolikozo sabWos eqvemdebareba Semdegi saqmeebi: a) zrunva saeklesio
swavla-moZRvrebisa da qarTuli RvTismetyvelebis ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; g) saeklesio kanonTa da saqarTvelos saeklesio krebis dadgenilebaTa ganmarteba; roca
saWiroeba moiTxovs, axali kanon-proeqtis SemuSaveba da saeparqio sabWoebTan SeTanxmebiT, droebiT, morig saeklesio krebamde, cxovrebaSi gatareba; krebas ufleba
aqvs daadasturos an uarhyos am wesiTY cxovrebaSi gatarebuli kanoni; d) Tvalyuris
devneba mis qveiT mdgom pirTa da dawesebulebaTa moqmedebisa; e) zrunva monasterTa, taZarTa, saqvelmoqmedo da saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTil-mowyobisa da warmatebisaTvis; v) winaswari ganxilva da saTanado dawesebulebaTa winaSe
Suamdgomlobis aRZvra monasterTa, eklesiaTa, saqvelmoqmedo da samoswavlosaganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo dawesebulebaTa da Tanamdebobis pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo Suamdgomlobis
258
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
259
marTlos wevrTa, saeparqio krebaTa da saeparqio dawesebulebaTa (sabWos da sasamarTlos) Sesaxeb da aZlevs am saCivars kanonier msvlelobas; z) rogorc Tavmjdomare sakaTolikozo sabWosi, is zrunavs uepiskoposod darCenil eparqiebisaTvi s; H ) sa Wiro Sem TxvevaSi , sabWo s mindob ilobiT, is aZlevs rCeva s da
mwyemsmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da saeparqio marTva-gamgeobis organoTa da
sasamarTloQs Tavmjdomareebsa da wevrebs; T) sabWosave mondobilobiT imas miwer-mowera aqvs sxva avtokefalur eklesiebTan da saxelmwifos umaRles dawesebulebebTan; i) moiwvevs Cveulebriv saeklesio krebas da araCveulebrivs saeparqio
sabWoTa umravlesobis TanxmobiT.
$12. saeparqio mmarTvelobis mTavari organo
aris saeparqio kreba, romelzedac TviToeuli olqi hgzavnis oTxs warmomadgenels. kreba orgvaria: Cveulebrivi, weliwadSi erTxel, da araCveulebrivi _
saWiroebisdagvarad. krebas Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelmTavari; roca
mRvdelmTavari ar aris, kreba TiTon irCevs Tavmjdomares samRvdelo pirTa
Soris. krebave irCevs prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebsac. kreba kanonieria,
Tu masze gamocxadda ara umcires mowveulTa naxevrisa.
$13. saeparqio krebis uflebas Seadgens: a) saeparqio sabWoQs da saeparqio
sasamarTloQs wevrTa da maTi kandidatebis arCeva; b) Tvalyuris devneba saeparqio cxovrebisa da saeparqio dawesebulebaTa moqmedebisa; g) eparqiis danawileba
olqebad, an arsebul olqTa gadamijvna; d) zrunva saeklesio, samoswavlo da
saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebisa, gaumjobesebisa da nivTier saSualebaTa gamonaxvisaTvis eparqiaSi; e) adgilobrivi sabWos mier SemuSavebul
wesebis da instruqciebis damtkiceba; v) zrunva galobis gaumjobesebisaTvis da
agreTve zrunva siZveleTa dacvisaTvis.
$14. saeparqio krebis aRmasrulebeli organo aris saeparqio sabWo. sabWos
Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelmTavari, xolo, roca igi araa, maSin sabWos
wevrebi Tvis Soris airCeven Tavmjdomares samRvdelo pirTagan. sabWo Sesdgeba
eqvsi wevrisagan, romelTac irCevs kreba rogorc sasuliero, ise saero pirTagan.
sabWos wevrebi irCevian saeparqio krebis mier sami wlis vadiT. amaT garda sabWos
hyavs mdivani, romelsac TviT sabWo moiwvevs.
$15. saeparqio sabWos kompetencias eqvemdebareba: a) sarwmunoebis da zneobis
dacva-ganmtkicebisaTvis zrunva eparqiaSi; b) Tvalyuris devneba samonastro da
saeklesio qonebaTa marTva-gamgeobisa eparqiaSi; g) ganxilva im saqmeebisa, romelTac
mas saolqo krebebi an saolqo sabWoebi warmoudgenen; d) Tvalyuris devneba yvela
saeklesio dawesebulebaTa da saeklesio Tanamdebobis pirTa moqmedebisa eparqiaSi;
e) ganxilva sakiTxisa axali olqebis gaxsnis an arsebul olqTa Semcirebisa gind
gayofisa da gadamijvnisa eparqiis farglebSi; v) saeparqio krebaze gansaxilvel
saeparqio marTva-gamgeoba
260
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sakiTxTa winaswari damuSaveba; z) gacema iseTi dokumentebisa, romelnic morwmuneTa moqalaqeobriv mdgomareobas Seexebian; H) saeparqio wliur angariSis Sedgena
saeparqio krebisa da sakaTolikozo sabWosaTvis warsadgenad; T) berobisa da
sasuliero wodebidan ganTavisufleba.
SeniSvna : saqmeebi wydeba ubralo xmis umetesobiT; magram, roca sabWosa da mRvdelmTavars Soris uTanxmoebaa, maSin sadavo saqme gadaecema sakaTolikozo sabWos.
$17. episkopozis kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTels eparqiaSi swavla-moZRvrebisa; b) ufleba yovelgvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g) zrunva,
raTa mis eparqiaSi morwmuneni saRs saeklesio swavlebas icavdnen; d) mas aqvs
ufleba axsnas qorwinebis dros zogierTi dabrkolebani, romelnic naTesauri
kavSiridan gamomdinareoben; e) sarwmunoebriv saqmeebSi masze damokidebuli arian
epaqriis yvela wevrebi; v) mis saxels aRavlens wirva-locvis dros mTeli eparqiis samRvdeloeba; z) is aZlevs droebiTs Tavisuflebas, ara umetes erTi Tvisa,
saeparqio dawesebulebebSi mosamsaxureT, episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da mTavar saeklesio mmrTvelobis mier kanonierad gamocemuls dadgenilebaTa, xolo roca ama
Tu im saeklesio kanonisa an dadgenilebis Sesaxeb gaugebroba rame daibadeba, gansamarteblad mTavar saeklesio mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli kavSiri iqonios
samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi eparqia; g) yvelaferSi
daemorCilos sruliad saqarTvelos saeklesio krebas da, roca sakaTolikozo
sabWo miiwvevs, aRniSnul krebaze gamocxaddes; d) mTavari saeklesio mTavrobis
nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac mis uflebas aRemateba; e) wirvalocvis dros kaTolikozis saxels ixseniebdes; v) sxva eparqiaSi Tavisi nebiT ara
daiwyos ra; z) pativiscemiT epyrobodes sxva mRvdelmTavrebs, saeparqio sabWoebsa
da saeparqio gadawyvetilebas. _ rogorc saeparqio sasamarTlos Tavmjdomares,
episkopozs ufleba aqvs, am sasamarTlos ganaCenis Tanaxmad, damnaSave mRvdeli
mRvdelmoqmedebidan gankveTos, epitemia daados, anu moxsnas da sxv.
saolqo mmarTveloba
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
261
262
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$26. yovel samrevlos aqvs Tav isi sakuTreb a, rasac Seadgenen sxva dasxva
saxelwodebisa da daniSnulebis Tanxebi da maTi Semosavali, sanTlis mogeba,
taZarSi, samrevloSi an sxvagan Segrovili Semowiruloba, sasaflaos Semosavali, samrevlo da sakrebulo adgilmam uli da misi Semosav ali, yovelgvari
saganmanaTleblo da saqvelmoqmedo xasiaTis Semowiruleba, sakrebulo saxlebi,
taZari da misi samkauli, sasaflao da sxva. am sakuTrebas samrevlo ganagebs
Sesafer organoTa saSualebiT.
SeniSvna 1. taZari aris morwmuneTa samlocvelo Senoba, samrevlo, saeklesio, saxelmwifo
anu kerZo qvelmoqmedTa xarjiT agebuli. erTsa da imave samrevloSi SeiZleba iyos zedmiwerili taZari, romelSiac, Tu saWiroeba moiTxovs da mosaxerxebelic iqneba, sruldeba yovelgvari RvTismsaxureba.
SeniSvna 2. micvalebulTa dasamarxad samrevlos miCenili aqvs sagangebo adgili-sasaflao. samrevlos SeuZlia saflavebisaTvis gansazRvruli fasi daawesos, mxolod Raribebi
ufasod unda imarxeboden.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
263
$32. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli, xolo, sadac SeZlebaa, iq samrevlos diakonica (mTavari) hyavs.
SeniSvna 1. diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod TanaSemweni mRvdlisa da uimisod
araviTari mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.
SeniSvna 2. erTsa da imave samrevloSi ori mRvdlis yofna sasurveli ar aris; magram, Tu
amas moiTxovs samrevlos sidide da aucilebeli saWiroeba, samrevlos SeuZlia Tavis winamZRvars TanaSemwed meore mRvdeli misces.
264
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
265
266
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$45. sakaTolikozo sasamarTlos hyavs Tavmjdomare _ kaTolikozi da rva wevri, arCeulni sruliad saqarTvelos saeklesio
krebis mier xuTi wlis vadiT. roca saqme romelsame episkopozs Seexeba, maSin
saq mi s ga rCev a Si m onawileo ba s i Reben ga da m wyveti s xm iT yv ela sa ep arqi o
mRvdelmTavrebic.
sakaTolikozo sasamarTlo
$46. sakaTolikozo sasamarTlos eqvemdebareba: a) danaSaulobani, romelTaTvisac saeklesio kanoniT daniSnulia eklesiis wevrobidan gamoricxva; b) saeparqio
sabWoebis wevrTa da mRvdelmTavarTa danaSaulobani samsaxurSi; g) gansaCivrebuli
saqmeebi saeparqio sasamarTloebidan apelaciis wesiT da saolqo sasamarTloebidan kasaciis wesiT.
$47. uzenaesi saeklesio samarTali sruliad saqarTvelos saeklesio krebis xelSia ($6 da $40), romelic aris pirveli da
saboloo msjavris damdebi organo sakaTolikozo sabWos da sakaTolikozo sasamarTlos wevrebisa. mas eqvemdebareba: a) kaTolikozisa da sakaTolikozo sabWos
da sasamarTlos wevrTa uTanado moqmedebani da danaSaulobani samsaxurSi. b)
gansaCivrebuli saqmeebi sakaTolikozo sasamarTlodan apelaciis wesiT, xolo
saeparqio sasamarTloebidan kasaciis wesiT.
uzenaesi saeklesio samarTali
gadmobeWdilia wignidan - debulebani, miRebuli saqarTvelos 1917 wlis saeklesio krebaze, tfilisi, stamba cxovreba, gabaanT Sesaxvevi, N4, 1917 w.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
267
mmarTveloba Tavis xelSi aiRo im droisaTvis xalxSi popularulma socialdemokratiulma partiam, misma `menSevikurma~ frTam. es partia iqamde mudam
ibrZoda saqarTvelos damoukideblobis
winaaRmdeg, TavgamodebiT icavda `erTiani,
SemTxve-
268
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
debulebani
miRebuli sruliad saqarTvelos 1920 wlis saeklesio krebis mier
$1. marTva-gamgeobis mxriv saqarTvelos eklesia ganiyofeba eparqiebad, eparqiebi _ olqebad, xolo olqebi _ samrevloebad.
$2. saqarTvelos eklesiaSi Semdegi eparqiebia:
a) mcxeTisa da tfilisisa, romlis mwyemsTmTavari aris mTavarepiskopozi
mcxeTisa da tfilisisa da sruliad saqarTvelos kaTolikoz-patriarqi. samwyso: saqarTvelos eklesiis wm. dedaqalaqi mcxeTa, orisave aragvisa da qsanlexuris xeobani, gare-qarTli da gare-kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebis: mcxeTisa, wilknisa, nawili samTavisisa da samTavrosi, tfilisisa, manglisisa,
walkisa, dmanisisa, bolnisisa, winwyarosi, agarakisa, rusTavisa, kawareTisa da
ninowmidisa), rasac Seicavs exlandeli duSeTis mazra Semdegis cvlilebiT: dasavleTiT emateba qsan-lexuris xeobaTa qvemo-nawili vidre wlevis mTamde, tfilisis da borCalos mazrebi da bambakis xeoba. kaTedra eparqiisa aris mcxeTa
(sveticxovelSi), xolo kaTolikozis rezidencia - tfilisSi.
SeniSvna 1. kaTolikoz-patriarqis samwysos Seadgens saqarTvelos eklesiis wevrni, mcxovrebni sakaTolikozos gareT iseT qveynebSi, sadac marTlmadidebeli episkopozi ar aris, da
saqarTvelos mxedroba.
SeniSvna 2. kaTolikozis gardacvalebis Semdeg gamoiwveva erT-erTi mRvdelmTavari da
igi iwodeba kaTolikozis mosaydred, kaTolikozis arCevamde.
b) alaverdisa. samwyso: Sida-kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebis: alaverdisa,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
269
goris mazra, garda borjomis xeobisa, da amas garda dvaleTi, miwerili Tergis
mxareze. kaTedra _ urbnisSi, rezidencia mRvdelmTavrisa _ q. gorSi. mRvdelmTavris
pativi: urbneli episkopozi.
e) awyurisa. samwyso: samcxe, javaxeTi da zemo-somxeTi (teritoria Zveli
eparqiebisa: awyuris, wurwyabis, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyarosTavis,
anisis, karisa da alaSkertis), rasac Seadgens exlandeli axalcixis mazra _
borjomis xeobis mimatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi, yarsis olqi,
yaRzevanis olqi, gumbris mazra da amaT garda ori olqi osmaleTis samzRvrebSi
_ basiani da alaSkerti. kaTedra mRvdelmTavrisa _ awyverSi (droebiT zarzmaSi),
rezidencia q. axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi - mawyvereli episkopozi.
v) quTaisisa. samwyso: qvemo-imereTi (teritoria Zveli eparqiebisa: quTaisisa
da xonis), - exlandeli quTaisis mazra md. wyalwiTelas qvemod. kaTedra _
quTaisSi da mwyemsmTavris rezidencia iqve. mwyemsmTavris pativi aris - quTaTeli mitropoliti.
z) genaTisa. samwyso: zemo-imereTi (teritoria genaTis Zveli eparqiisa), exla ndeli So ra p ni s m a zra da o kri b a m d. wya lwi T ela s zem o d. ka T edra
mRvdelmTavrisa _ gelaTSi, rezidencia _ q. zestafonSi. mRvdelmTavris pativi:
genaTeli episkopozi.
H ) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa), exlandeli raWis mazra. kaTedra _ nikorwmidaSi, rezidencia mRvdelmTavrisa _
onSi. pativi mRvdelmTavrisa: nikorwmideli episkopozi.
T) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria _ cageris Zveli eparqiisa),
- exlandeli leCxumis mazra. kaTedra _ cagerSi. mRvdelmTavris rezidencia _
iqve. pativi mRvdelmTavrisa: cagereli episkopozi.
i) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: Wyondidis,
caiSisa da walenjixisa) , exlandeli senakisa da zugdidis mazreb i. kaT edra
mwyemsmTavrisa _ martvilSi, rezidencia _ q. foTSi. pativi mwyemsmTavrisa aris
- Wyondideli mitropoliti.
ia) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, tao-klarjeTi da WaneTi (teritoria
Zveli eparqiebisa: xinowmidisa _ imave baTomisa, Semoqmedisa, jumaTisa, satrapelasi, tbeTisa, anCisa, iSxanisa da banisa), rasac Seicavs saqarTvelos respublikis sazRvrebSi _ exlandeli ozurgeTis mazra, baTomis, arTvinis da olTisis
olqebi, xolo osmaleTis sazRvrebSi _ olqebi: TorTomi, kiskimi, ispiri, rize,
aTina da xofa. kaTedra mRvdelmTavrisa _ q. baTomSi da rezidencia iqve. pativi
mRvdelmTavrisa: baTomel-Semoqmedeli episkopozi.
SeniSvna: sanam guriis eparqiaSi sakuTari mRvdelmTavari dainiSnebodes exlandel guriasamegrelos episkoposs ewodos Wyondidel-Semoqmedeli.
270
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
271
$6. mudmivi kreba anu sakaTalikozo sabWo Sesdgeba yvela mmarTvel mRvdelTmTavarTagan da eqvsi wevrisagan. sabWos wevrebi da maTi eqvsi kandidati aRirCevian
saeklesio krebis mier, rogorc delegatTa, ise ara delegatTagan. naxevari arCeuli wevrebisa da maTi kandidatebisa uTuod samRvdelo pirni unda iyvnen.
SeniSvna: kaTalikoz-patriarqi da sabWos wevrebi pasuxismgebelni arian periodul krebis winaSe.
$7. sabWos wevrni, agreTve maTi kandidatebi aRirCevian saeklesio krebis mier
sami wlis vadiT da SeuZlianT xel-axla arCeul iqmnan. sabWos Tavmjdomareobs
kaTolikoz-patriarqi, xolo roca is avad aris an sxvagan sadmea uxucesi samRvdelo piri.
SeniSvna: periodul krebas aqvs sabWos arCeuli wevri ganaTavisuflos samsaxuriTgan vadis gaTavebamdec.
$9. sabWoSi sakiTxi ubralo xmis umetesobiT swydeba, xolo roca xmebi Tanabrad
iyofa, maSin is azri upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.
$10. sabWos wevrT ar aqvT ufleba Tavi Seikavon xmis micemisagan.
$11. Tu romelime wevri moisurvebs kerZo azris Setanas, movalea gamosTqvas
igi TviT sxdomazed, da ara ugvianes sami dRisa warudginos werilobiT sxdomis
Tavmjdomares, JurnalSi Sesatanad, anu dasarTvelad.
SeniSvna: kerZo azri ver SeaCerebs miRebuli ganCinebis sisruleSi moyvanas.
272
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$16. roca sabWoSi irCeva saCivari Tavmjdomaris anu sabWos wevris ukanono
moqmedebaTa gamo, dainteresebul pirs neba aqvs darCes darbazSi saqmis moxsenebis
dros da miawodos sabWos saWiro ganmarteba, magram, roca sabWo Seudgeba ganCinebis gamotanas, ueWvelad unda dastovos darbazi.
SeniSvna: roca saCivari exeba Tavmjdomaris (kaTolikozis) ukanono moqmedebas, sabWos
Tavmjdomareobs uxucesi damswre mRvdelTmTavarTagan.
$17. sabWos ganCinebas xels awers yvelazed uwin Tavmjdomare da mas ukan yvela
im sxdomaze damswre wevri, miuxedavad imisa, Tanaxma iyo igi gamotanili ganCinebisa, Tu ara.
$18. sabWos wevrTa Soris saqmeTa ganawileba da maTi warmoebis wesi xdeba
sabWosve ganCinebiT. Tu romelime wevri ar asrulebs Tavis movaleobas da xels
uSlis saqmis normalurad warmoebas, sakaTolikozo sabWos eZleva ufleba misi
gadayenebisa da mis adgilzed kandidatis mowvevisa. amis Sesaxeb sakaTolikozo
sabWo valdebulia, moaxsenos morig saeklesio krebas, msjavris dasadebad.
$19. sakaTalikozo sabWos samsaxuris mxriT eqvemdebarebian rogorc mRvdelmTavarni da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da maTSi mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT yoveli wevri saqarTvelos eklesiisa. sabWos dadgenilebani savaldebuloa yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; imaTi Secvla SeuZlia mxolod sabWos da periodul
krebas. sakaTolikozo sabWo Tavisi funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs
saRmrTo weriliT, msoflio da adgilobrivi (maT Soris saqarTvelos eklesiis)
krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi moqmed kanonmdeblobiT. sakaTolikozo
sabWos aqvs damxmare organoebi, kancelaria da sxva.
$20. sakaTolikozo sabWos anu mudmiv krebas eqvemdebareba Semdegi saqmeebi: a) zrunva
saeklesio swavla-moZRvrebisa da qarTuli RvTismetyvelebis ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; g) saWiroebaTa mixedviT arsebul kanonTa farglebSi gankargulebis gamocema
da droebiT, morig saeklesio krebamde, cxovrebaSi misi gatareba; d) Tvalyuris
devneba mis qveviT mdgom pirTa da dawesebulebaTa moqmedebisa; e) zrunva monasterTa, taZarTa, saqvelmoqmedo da saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTilmowyobisaTvis; v) ganxilva da saTanado dawesebulebaTa winaSe Suamdgomlobis aRZvra
monasterTa, eklesiaTa, saqvelmoqmedo da samoswavlo-saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo dawesebulebaTa da Tanamdebobis pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo Suamdgomlobis aRZvra; H) zrunva samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis; T) zrunva samsaxuriTgan gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa da samRvdelobis qvriv-obolTaTvis; i) zrunva saRmrTo da saeklesio-saRvTismsaxuro wignTa Sedgenisa,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
273
274
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
rCevas da mwyemsmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da saeparqio sasamarTloQs Tavmjdomareebsa da wevrebs; H) sabWosave mindobilobiT imas miwer-mowera aqvs sxva
avtokefalur eklesiebTan da saxelmwifos umaRles dawesebulebebTan; i) moiwvevs
saeklesio periodul krebas.
$23. episkopozi. saeparqio mmarTvelobaSi saeklesio krebis funqciebis ganmasaxierebeli ari s misi wevri, - adgilobrivi
mRvdelmTavari, romelsac marTva-gamgeobaSi daxmarebas uwevs saeparqio kreba.
$24. saepiskopozo kandidati aRirCevis saeparqio krebis mier. saepiskopozo
kandidats unda hqondes miRebuli umaRlesi ganaTleba da Sesaferisi saRvTismetyvelo momzadeba, xolo ukidures SemTxvevaSi ara umcires saSualo saRvTismetyvelo ganaTlebisa; fizikurad da zneobrivad unda akmayofilebdes saeklesio
kanonTa moTxovnilebas.
saeparqio marTva-gamgeoba
$25. episkopozis kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTels eparqiaSi swavla-moZRvrebisa; b) ufleba yovelgvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g) zrunva,
raTa mis eparqiaSi morwmuneni saRs saeklesio swavlebas icavdnen da ganmtkicebuliyvnen keTil zneobaSi; d) Tvalyuris devneba samonastro saeklesio qonebaTa
marTva-gamgeobisa eparqiaSi; e) ganxilva saolqo krebebis ganCinebaTa; v) Tvalyuris devneba yvela saeklesio dawesebulebaTa da saeklesio Tanamdebobis pirTa
moqmedebisa eparqiaSi; z) sabolood ganxilva da gadaWra sakiTxisa axali olqebis
gaxsnis an arsebul olqTa Semcirebisa, gind gayofisa da gadamijvnisa eparqiis
farglebSi; H) ufleba krebulis wevrTa adgilzed arCeul kandidatis damtkicebisa; T) sarwmunoebriv saqmeSi masze damokidebulni arian eparqiis yvela wevrebi;
i) mis saxels aRavlens wirva-locvis dros mTeli eparqiis samRvdeloeba; ia) is
aZlevs droebiTs Tavisuflebas, ara umetes oris Tvisa, saeparqio dawesebulebebSi
mosamsaxureT da krebulis wevrTa; ib) berobisa da sasuliero wodebiTgan ganTavisufleba.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
275
episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da mTavar saeklesio mmrTvelobis mier kanonierad gamocemul dadgenilebaTa, xolo roca ama
Tu im saeklesio kanonisa an dadgenilebis Sesaxeb gaugebroba rame daebadeba, gansamarteblad mTavar saeklesio mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli kavSiri iqonios
samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi eparqia; g) yvelaferSi
daemorCilos periodul da mudmiv saeklesio krebas; d) mTavari saeklesio mTavrobis
nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac mis uflebas aRemateba; e) wirvalocvis dros kaTolikozis saxels ixseniebdes; v) sxva eparqiaSi Tavisi nebiT ara
daiwyos ra; z) pativiscemiT epyrobodes sxva mRvdelmTavrebs; H ) saeparqio krebaze gansaxilveli sakiTxebi winaswar gadaugzavnos saolqo krebis Tavmjdomares;
T) gasces iseTi dokumentebi, romelnic morwmuneTa moqalaqeobriv mdgomareobas
Seexebian; i) Seadginos wliuri angariSebi saeparqio krebisa da sakaTolikozo
sabWosaTvis warsadgenad.
$26. saeparqio kreba. eparqiis mRvdelmTavars marTva-gamgeobaSi daxmarebas
uwevs saeparqio kreba.
$27. saeparqio kreba orgvaria, - Cveulebrivi weliwadSi erTxel, da araCveulebrivi, saWiroebisdagvarad.
$28. saeparqio kreba Sesdgeba TviTeuli or-oris warmomadgenlisagan, romelTagan erTi ueWvelad samRvdelo piri unda iyves.
SeniSvna 1. delegatad arCeva SeiZleba mxolod iseTi pirisa, romelic sam ukanasknel
weliwadSi erTxel mainc ziarebula da romelsac sasamarTlos mier ar aqvs CamorTmeuli anu
SezRuduli sazogado krebaze daswrebis ufleba. samRvdeloTagan delegatad airCeva iseTi
piri, romelic weliwadSi orjer mainc ityvis aRsarebas Tavis moZRvarTan.
SeniSvna 2. warmomadgenelad ar SeiZleba arCeva mRvdlis xarisxiTgan gandgomilisa, an
gankveTilisa.
SeniSvna 3. warmomadgenels olqis krebis wevrni irCeven Tvis Soris.
SeniSvna 4. krebis ueWvelni wevrni arian saeparqio sasamarTlos wevrni da TiTo warmomadgenelni eparqiis berTa da monazonTa.
276
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
SeniSvna: mTavaruxucess hyavs TanaSemwe, Tu amas saWirod dainaxavs saolqo kreba. TanaSemwe aRirCevis krebis mier imave wesiT, rogorc mTavaruxucesi.
$32. mTavaruxucesi adgens : a) saolqos wliur angariSs, romelsac warudgens
saolqo krebasa da saeparqio mTavrobas b) winaswar daamuSavebs sakiTxebs, romelic saolqo krebas unda waredginos gansaxilvelad; g) xelmZRvanelobas uwevs
sam revlo krebebs krebulis wev rT a arCev nebSi; d) i Zlev a sa Wiro cnob eb s
olq is da weseb uleba Ta da mosa msaxure p irTa Sesaxeb, roca a mas umaRlesi
saeklesio dawesebulebani moiTxoven; e) zrunavs moawesrigos krebulis wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani saZmo Semosavlisa da sazogadod sameurneo
saq m eeb is ga mo , a greT ve am a ve xa sia Ti s uT anxmo eba ni kreb ulis wev rT a da
samrevlo sabWoebs Soris da sxva; v) aZlevs krebulis wevrTa Tavisuflebas
ara umetes oris kvirisa.
$33. saeklesio olqSi Sedis aTidan ocda xuT samrevlomde, adgilobrivis
pirobebis mixedviT.
$34. olqis kreba Sesdgeba olqis krebulTa yvela wevrisagan da TviTeul
samrevlo sabWos imodena warmomadgenelTagan, ramdenic wevria krebulSi.
$35. saolqo kreba kanonieria, Tu maszed gamocxadda olqis samrevloTa umravlesobis warmomadgenelni.
$36. krebas Tavmjdomareobs olqis mTavaruxucesi, an misi TanaSemwe.
$37. saolqo kreba aris Cveulebrivi, weliwadSi erTxel da araCveulebrivi _
saWiroebisadagvarad.
$38. saolqo krebis kompetencias ekuTvnis a) arCeva delegatebisa saeparqio da
periodul saeklesio krebisaTvis, da mTavaruxucesisa da misi TanaSemwisa; b) zrunva
samrevloebSi saeklesio cxovrebis mowesrigebisa da warmatebisaTvis; g) zrunva
qvriv-obol-gaWirvebulTaTvis, da sazogadod saqvelmoqmedo saqmis mowyoba olqSi;
d) mTavaruxucesis angariSis ganxilva; e) Suamdgomlobis aRZvra da mosazrebaTa
wardgena Sesaxeb axlis samrevloebis daarsebisa, arsebul samrevloTa gayofisa da
Semcirebisa; v) sasyidlis daniSvna mTavaruxucesisaTvis.
SeniSvna: saolqo krebis ganCinebani waredgineba saeparqio mTavrobas, romelzedac damokidebulia maTi damtkiceba.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
277
anelobiT, saerTo taZris garSemo Semokrebili da episkopozze kanoniurad damokidebuli morwmuneTa sazogadoeba.
SeniSvna: samrevlo iuridiul pirs warmoadgens.
278
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
279
$52. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli, xolo, sadac SeiZleba, iq samrevlos diakonica (mTavari) hyavs.
SeniSvna 1. diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod
araviTari mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.
SeniSvna 2. erTsa da imave samrevloSi ori mRvdlis yofna sasurveli ar aris; magram, Tu
amas moiTxovs samrevlos sidide da aucilebeli saWiroeba, samrevlos SeuZlia Tavis winamZRvars TanaSemwed meore mRvdeli misces.
$53. arCevnebi krebulis wevrTa xdeba Semdegi wesiT: a) roca romelsame samrevloSi ganTavisufldeba krebulis wevris adgili, pirni, romelTac surT daiWiron
es adgili, erTis Tvis ganmavlobaSi mis ganTavisuflebiTgan, wargzavnian Txovnebs
saeparqio mTavrobasTan yvela saWiro mowmobaTa darTviT; b) saeparqio mTavroba
hkrebs cnobebs yvela im pirTa Sesaxeb, romelTac Seitanes Txovna da aqvs msjeloba
warmodgenil kandidatebze; g) mRvdelmTavris mier Rirseul kandidatebad cnobil
pirTa sia, yvela cnobebis darTviT TviTeul kandidatze, waregzavneba samrevlo
280
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sabWos kenWis sayrelad samrevlo krebaze; d) samrevlo kreba moiwveva ara ugvianes
oris kvirisa kandidatTa siis miRebiTgan. dro samrevlo krebis daniSvnisa ecnobeba saolqos mTavaruxucess, romelic an piradad eswreba krebas, an wargzavnis
Tavis warmomadgenels; e) arCevnebi xdeba farulis xmis micemiT; g) TviTeul
kandidats kenWi eyreba cal-calke; z) arCevnebis dasrulebisas sdgeba aqti, Sesaferi damowmebiT; H) eparqiis mRvdelmTavari amtkicebs im kandidats, romelmac
miiRo xmebis umetesoba, magram ara umcires damswreTa naxevrisa.
SeniSvna: im piris saxeli, romelic ikadrebs samrevloSi agitaciis gawevas, moxsnili
iqmneba kandidatTa siiTgan.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
281
SeniSvna 1. braldebuls neba aqvs sasamarTloSi damcveli (veqili) daixmaros, magram TviT
sasamarTlosTan damcvelis instituti ar arsebobs.
SeniSvna 2. mxareebi gamoiwvevian sagangebo uwyebebiT, romlebic egzavneba maT adgilobriv (sadac scxovroben) da unda Cabardes ara ugvianes erTis kvirisa sxdomisaTvis daniSnul
dReze. uwyebaSi naCvenebi unda iyves sasamarTlos misamarTic.
SeniSvna 1. Tavmjdomare ueWvelad samRvdelo piri unda iyves; danarCen wevrTa da kandidatTa naxevari samRvdelo pirni unda iyvnen. Tavmjdomare aRirCevis sasamarTlos wevrTa
mier Tvis Soris.
SeniSvna 2. sasamarTlos wevrebad ar SeiZleba arCeul iqmnen mRvdlis xarisxiTgan gandgomilni, an gankveTilni da arc iseTi pirni, romelTac sasamarTlos mier SezRuduli an CamorTmeuli aqvs sazogado krebaze daswrebis ufleba, an ar ziarebulan ukanaskneli samis wlis
ganmavlobaSi erTxel mainc.
SeniSvna 3. sasamarTlodan gasuli wevri SeiZleba xelmeored arCeul iqmnes. - sasamarTlos wevrebTan erTad saeparqio kreba irCevs maT kandidatebsac.
282
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$66. mudmiv krebas, anu sakaTolikozo sabWos SeuZlia zogierTi saqme, saboloo msjavris dasadastureblad, gamonaklisis
saxed, warudginos periodul saeklesio krebas.
$67. kaTolikoz-patriarqis gasamarTleba Sedis periodul saeklesio krebis
kompetenciaSi.
$68. sakaTolikozo sabWos ganCinebiT ukmayofilos SeuZlia gadaitanos kasaciis
wesiT saqme periodul saeklesio krebaSi.
uzenaesi saeklesio samarTali
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
283
ovda ufleba miscemodaT mRvdlebs eklesiis gareT etarebinaT saero tanisamosi, miscemodaT qvriv mRvdlebs colis
284
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
lis kalendari.
1928 wlis saeklesio kalendarSi aris
ganmarteba, Tu ra iyo kalendaruli cvlilebis mizezebi - paragrafSi - `Zvelisa da axali stilis Sesaxeb~. miuxe-
gamoyofies~ Sesaxeb) cxovrebaSi gasatareblad. krebam airCia axali kaTalikoz-patriarqi uwmidesi da unetaresi qristefore III (cicqiSvili). krebam
uaryofiTad Seafasa sakaTalikozo sab-
aseTi kalendari.
IV saeklesio kreba muSaobas Seudga
1927 wlis 21 ivniss. sxdomebi sionSi
bam ganixila saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobis debuleba, miiRo deklaracia sabWoTa xelisuflebisadmi. krebam
moiTxova eklesias gamoenaxa `masTan saer-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
285
debuleba
saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobisaTvis
debuleba
ese miRebulia da damtkicebuli sruliad saqarTvelos saeklesio IV krebis mier
1927 wlis, ivnisis 21-27
$1. marTva-gamgeobis mxriv saqarTvelos eklesia ganiyofeba eparqiebad, eparqiebi - olqebad, xolo olqebi - samrevloebad.
$2. saqarTvelos eklesiaSi Semdegi eparqiebia:
a) mcxeTa-tfilisisa, romlis mwyemsTmTavari aris mTavarepiskopozi mcxeTisa
da tfilisisa da sruliad saqarTvelos kaTolikoz-patriarqi. samwyso: saqarTvelos eklesiis wm. deda qalaqi mcxeTa, tfilisi da gare kaxeTi (teritoria Zveli
eparqiebis: mcxeTisa, tfilisisa, rusTavisa, kawareTisa da ninowmidisa), rasac
Seicavs exlandeli mcxeTa da nawili tfilisis mazrisa. kaTedra eparqiisa aris
mcxeTaSi (sveticxovelSi), xolo kaTolikozis rezidencia - tfilisSi.
SeniSvna 1. kaTolikoz-patriarqis samwysos Seadgens saqarTvelos eklesiis wevrni, mcxovrebni sakaTolikozos gareT iseT qveynebSi, sadac marTlmadidebeli episkopozi ar aris.
SeniSvna 2. rodesac kaTolikoz-patriarqi gardaicvleba, an mZime avadmyofobisa da sxva
mizezTa gamo moklebuli iqneba saSvalebas, gauwios xelmZRvaneloba saeklesio marTva-gamgeobas, sinodi gamoiwvevs erT-erT mRvdelTmTavars, daniSnavs mas kaTolikoz-patriarqis
Tanamosaydred; mosaydreoba uqmdeba, rodesac kaTolikoz-patriarqi Tavis adgilzea.
SeniSvna 3. qorepiskopozi SeiZleba hyavdes mxolod kaTolikoz-patriarqs. qorepiskopozis kandidaturas wamoayenebs kaTolikoz-patriarqi, xolo misi wodeba damokidebulia
mRvdelT-mTavarTa krebulze, qorepiskopozi wevria sinodisa.
b) wilknisa. samwyso: orisave aragvis, qsan-lexuris xeoba, gare qarTli,
saguramo da fSav-xevsureTi (teritoria Zveli eparqiebisa wilknisa, nawili samTavisisa da samTavrosi), rasac Seicavs exlandeli duSeTis mazra da nawili samxreT
oseTis avtonomiuri olqisa. kaTedra mRvdelTmTavrisa wilkanSi, rezidencia
droebiT sveticxovelTan; pativi mRvdelTmTavrisa wilkneli episkopozi.
g) manglisisa. samwyso: sabaraTiano (teritoria Zveli eparqiebisa: manglisisa
da winwyarosi), rasac Seicavs exlandeli tfilisis mazris dasavleTis nawili:
wyneTi-TeleTis xazidan _ TeTriwyaro-manglisis xazamde. kaTedra _ manglisSi,
rezidencia _ tfilisSi. pativi mwyemsT-mTavrisa - mangleli episkoposi.
d) agarak-walkisa, anu axtala-penteliTarisa (beStaSenis) (teritoria Zveli
eparqiebisa: walkisa, dmanisisa, bolnisisa da agarakisa), rasac Seicavs exlandeli tfilisis mazris dasavleTis nawili, TeTriwyaro-manglisis xazidan. borCa-
286
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
los da lori-bambakis mazrebi. kaTedra _ axtalaSi (agaraki), rezidencia _ tfilisSi, pativi mRvdelmTavrisa: axtala-penteliTaris (beStaSenis) episkopozi.
e) alaverdisa. samwyso: Sida kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebisa: alaverdisa, nekresisa da xarWaSenis), rasac Seicavs exlandeli Telavis mazra da yofili
TianeTis mazris nawili xarWiSos ubnis mimatebiT da amaT garda didoeT-durZukeTi, miwerili Tergisa da daRestnis mxareebze. kaTedra _ alaverdSi, rezidencia _
q. TelavSi, pativi mRvdelmTavrisa: alaverdeli episkopozi (anu abba alaverdeli).
v) bodbisa. samwyso: hereTi, rani, Saqi da wukeTi (teritoria Zveli eparqiebisa: bodbisa, Weremisa, giSisa da xornabujisa), rasac Seicavs exlandeli mazrebi
da olqebi - siRnaRisa, zaqaTalisa, samurisa, nuxisa, areSisa, ganjisa da yazaxisa. kaTedra _ bodbeSi. rezidencia mRvdelmTavrisa _ q . siRnaRSi, pativi
mRvdelmTavris: bodbeli episkopozi.
z) urbnisisa. samwyso: Sida qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: urbnisis,
ruisis, niqozisa, nawili samTavisisa da samTavrosi), rasac Seicavs exlandeli
goris mazra, garda borjomis xeobisa, da amas garda dvaleTi, miwerili Tergis
mxareze. kaTedra _ urbnisSi, rezidencia _ q. gorSi. mRvdelmTavris pativi :
urbneli episkopozi.
H ) awyurisa. samwyso: samcxe-javaxeTi da zemo somxeTi (teritoria Zveli
eparqiebisa: awyurisa, wurwyabisa, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyarosTavis,
anisis, karisa da alaSkertisa), rasac Seadgens exlandeli axalcixis mazra borjomis xeobis momatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi, yarsis olqi,
yaRzevanis olqi, gumbris mazra, basiani da alaSkerti. kaTedra mRvdelmTavrisa _
awyverSi (droebiT zarzmaSi), rezidencia - q. axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi:
mawyvereli episkopozi.
T) margveTisa. samwyso: zemo imereTi (teritoria _ nawili gaenaTis Zveli
eparqiisa), - exlandeli Sorapnis mazra. kaTedra mRvdelT-mTavrisa _ argveTSi,
rezidencia _ saCxereSi. mRvdelmTavris pativi: margveli episkoposi.
i) quTais-genaTisa. samwyso: qvemo-imereTi da okriba (teritoria Zveli eparqiebisa: quTaisisa, xonisa da nawili gaenaTisa), rasac Seadgens exlandeli quTaisis mazra. kaTedra _ quTaisSi, rezidencia _ iqve. mwyemsT-mTavris pativi: quTaTel-genaTeli episkopozi.
ia) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa),
exlandeli raWis mazra. kaTedra _ nikorwmidaSi, rezidencia _ onSi. pativi
mRvdelmTavrisa: nikorwmindeli episkopozi.
ib) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria _ cageris Zveli eparqiisa),
- exlandeli leCxumis mazra, kaTedra _ cagerSi. rezidencia _ iqve. pativi
mRvdelT-mTavrisa: cagereli episkopozi.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
287
$3. saqarTvelos eklesias ganagebs saeklesio kreba, romelzedac warmoigzavnebian warmomadgeneli TiToeuli eparqiidan oTx-oTxi; amas garda
qalaqebi warmogzavnian: tfilisi _ Tormets, quTaisi, cxumi, baTomi, foTi, gori,
Telavi, siRnaRi, axalcixe, ozurgeTi, liuqsemburgi _ or-ors, cxum-afxazeTi, walkis
da baTom-Semoqmedis eparqiebis berZenTa eklesiebi da rusTa _ or-ors. saeklesio
krebis wevrebad iTvlebian yvela mmarTveli mRvdelmTavarni, kaTolikoz-patriarqis qorepiskopozi da saqarTvelos sakaTalikozo sinodis wevrebi.
mTavari gamgeoba
$5. saqarTvelos eklesiis perioduli krebis kompetencias eqvemdebareba: a) adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g) sabolood
288
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas sakaTolikozo sinodi warudgens; d) arCeva sakaTolikozo sinodisa, anu mudmivi krebis wevrebisa da maTi
kandidatebisa; e) Zveli kaTedrebis aRdgena, axali eparqiebis gaxsna an arsebul
eparqiaTa daxurva da sazRvrebis gamijvna; v) zrunva sasuliero saswavlebelTa
daarsebisa da nivTierad uzrunvelyofisaTvis.
$6. mudmivi kreba, sakaTolikozo sinodi Sesdgeba yvela mmarTvel mRvdelmTavarTagan, kaTolikos-patriarqis qorepiskopozisa da eqvsi wevrisagan. sinodis
wevrebi da maTi eqvsi kandidati aRirCevian saeklesio krebis mier, rogorc delegatTa, ise ara delegatTagan. naxevari arCeuli wevrebisa da maTi kandidatebisa
uTuod samRvdelo pirni unda iyvnen.
SeniSvna: sinodi pasuxismgebelia saeklesio krebis winaSe.
$7. sinodis wevrni, agreTve maTi kandidatebi aRirCevian saeklesio krebis mier
samis wlis vadiT da SeuZlianT xel-axala arCeul iqmnen. sinods Tavmjdomareobs
kaTolikoz-patriarqi, xolo roca ar aris, misi mosaydre da Tu mosaydrec ar
aris damswre uxucesi mRvdelT-mTavari. sakaTolikozo sinodis krebebze weliwadSi orjel: didmarxvis mesame kviraSi da Semodgomaze moiwvevian yvela mRvdelmTavrebi
(mmarTvelni da qorepiskopozni), romelTa TanamonawileobiT swydeba sayuradRebo sakiTxebi.
SeniSvna 1. aseT krebebs SeuZlianT gadasinjos sakaTolikozo sinodis Cveulebrivi Semadgenlobis mier gadawyvetili saqmeni axali dadgenilebis gamosatanad, Tu isini gansaCivrebuli iqmnebian.
SeniSvna 2. mRvdelmTavris dauswreblad sakaTolikozo sinodis kreba ar xdeba.
SeniSvna 3. adgilobriv mRvdelTmTavars SeuZlia wamoiyvanos sinodis sxdo-maze saTanadod momzadebuli piri Tavis eparqiis saWirboroto da mniSvnelovan sakiTxebis garCevis dros
monawileobis misaRebad saTaTbiro xmiT.
SeniSvna 4. Tu raime mizezisa gamo sinodis wevrma Tavi gaaneba samsaxurs da kandidatebic
uars ityvian wevrobaze, sinodis plenums an Cveulebriv Semadgenlobas eZleva neba moiwvios
saTanadod momzadebuli piri, kooptaciis wesiT.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
289
$14. kaTolikoz-patriarqs ar aqvs ufleba moxsnas Tavis gankargulebiT sakiTxi rigisagan, xeli SeuSalos ganCinebis gamotanas dasmul sakiTxze, an SeaCeros
ganCinebis sisruleSi moyvana, Tu Tavis droze ar ganucxadebia protesti.
$14a. kaTolikoz-patriarqs, Tu dainaxavs, rom sinodis mier gamotanili
ganCineba mavnebeli da sazianoa sarwmunoebriv-zneobrivi mxriT eklesiis keTildReobisaTvis, - SeuZlia ganacxados protesti da samis dRis ganmavlobaSi Seitanos sinodSi werilobiTi winadadeba sakiTxis gadasinjvisaTvis.
$15. rodesac sinodSi irCeva saqme Tavmjdomaris anu sinodis wevris ukanono
moqmedebaTa gamo, dainteresebul pirs neba aqvs darCes darbazSi saqmis moxsenebis
dros da miawodos sinods saWiro ganmarteba, magram, roca sinodi Seudgeba ganCinebis gamotanas, ueWvelad unda dastovos darbazi.
SeniSvna: roca saCivari exeba Tavmjdomaris (kaTolikozis) ukanono moqmedebas, sinods
Tavmjdomareobs uxucesi damswre mRvdelmTavarTagan.
$16. sinodis ganCinebas xels awers yvelaze uwin Tavmjdomare da mis Semdeg
yvela im sxdomaze damswre wevri, miuxedavad imisa, Tanaxma iyo igi gamotanili
ganCinebisa, Tu ara.
$17. sinodis wevrTa Soris saqmeTa ganawileba da maTi warmoebis wesi xdeba
sinodisve ganCinebiT. Tu romelime wevri ar asrulebs Tavis movaleobas da xels
uSlis saqmis normalurad warmoebas, sakaTolikozo sinods eZleva ufleba misi
gadayenebisa da mis adgilze kandidatis mowvevisa. amis Sesaxeb sakaTolikozo
sinodi valdebulia, moaxsenos morig plenums, anu saeklesio krebas, saboloo
msjavris dasadebad.
$ 18. sa ka T oliko zo si nods sa msa xuri s m xri T eq vem deb areb i an ro gorc
mRvdelmTavrebi da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da maTSi
mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT yoveli
wevri saqarTvelos eklesiisa. sinodis dadgenilebani savaldebuloa yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; amaTi Secvla SeuZlia mxolod
sinods, plenums, periodul an araCveulebriv krebas. sakaTolikozo sinodi Tavisi funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs saRmrTo weriliT; msoflio da
adgilobrivi (maT Soris saqarTvelos eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi moqmed kanonmdeblobiT. sakaTolikozo sinods hyavs damxmare organoebi:
kontroli, sameurneo gamgeoba, kancelaria da sxva.
$19. sakaTolikozo sinods anu mudmiv krebas eqvemdebareba Semdegi saqmeebi: a) zrunva
saeklesio swavla-moZRvrebisa da qarTuli RvTismetyvelebis ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; g) saWiroebaTa mixedviT arsebul kanonTa farglebSi gankargulebis gamocema
da droebiT, morig saeklesio krebamde, cxovrebaSi misi gatareba; d) Tvalyuris
devneba mis qvemdebare pirTa da dawesebulebebis moqmedebaTaTvis; e) zrunva taZar-
290
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Ta, saqvelmoqmedo da sasuliero saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTilmowyobisaTvis; v) ganxilva da saTanado dawesebulebaTa winaSe Suamdgomlobis aRZvra
eklesiaTa, saqvelmoqme-do da sasuliero samoswavlo-saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo dawesebulebaTa da Tanamdebobis pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo Suamdgomlobis aRZvra; H) zrunva samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis; T) zrunva samsaxuridan gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa da samRvdelobis qvriv-obolTaTvis; i) zrunva saRmrTo da saeklesio-saRvTismsaxuro wignTa Sedgenisa,
Sesworebisa da gamocemisaTvis; ia) mRvdelmTavarTa, Tanaxmad maTis Txovnisa,
samsaxuriTgan ganTavisufleba; ib) reviziis daniSvna sxvadasxva saWiroebaTa da
SemTxvevaTa gamo; ig) eparqiebisa da saeklesio dawesebulebaTa xarjT-aRricxvis
ganxilva-damtkiceba; id) saeparqio dawesebulebaTa wliuri angariSebis ganxilva
da mTeli sakaTolikozoQs wliuri angariSis Sedgena perioduli krebisaTvis warsadgenad; ie) sabolood garCeva apelaciis da kasaciis wesiT saeparqio mmarTvelobaTagan Semosul saqmeTa; iv) nebarTva sakaTolikozos eklesiebSi nebayoflobiTi
Sewirulebis saqvelmoqmedo mizniT Sekrebisa; iz) sxva avtokefalur eklesiebTan
urTierTobis daWera; i H ) perioduli krebis mowveva da im krebaze gansaxilvel
sakiTxTa winaswari damuSaveba da masalebis Sekreba; iT) xelmZRvaneloba kaTolikozis arCevnebisa; k) micema droebiT Tavisuflebisa, erT Tveze metis vadiT,
episkopozebisa, sakaTalikozo sinodis wevrebis da sinodis damxmare organoTa
gamgeTaTvis; ka) zrunva galobis aRdgena-gamSvenebisaTvis; kb) zrunva uepiskoposod darCenil eparqiaTaTvis; kg) danaSaulobani, romelTaTvis saeklesio kanoniT daniSnulia eklesiis wevrobidan gamoricxva da mRvdlis xarisxidan gankveTa; kd) saeparqio sabWos wevrTa da mRvdelmTavarTa danaSaulobani samsaxurSi.
$20. kaTolikozi. saWeTmpyroblad (mTavar-winamZRvrad) eklesiisa iTvleba
mTavar-episkopozi mcxeTisa da tfilisisa da sruliad saqarTvelos kaTolikozpatriarqi, romelsac irCevs saqarTvelos eklesiis perioduli kreba, faruli
xmis micemiT. arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelic umravles amomrCev xmas
miiRebs, magram damswre amomrCevelT xmebis naxevarze mets.
SeniSvna: sakaTolikozo kandidatisaTvis berobis miReba savaldebulo ar aris. fizikurisa
da zneobrivis mxriv, igi unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas da unda
hqondes miRebuli umaRlesi sazogado ganaTleba da Sesaferi saRvTismetyvelo momzadeba.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
291
umetes erTi Tvisa weliwadSi, xolo saeparqio marTva-gamgeobis organoTa meTaurebs - ori TviTgan da mets; e) agreTve aZlevs daTxovnis sigelebs im episkopozebs,
romelnic droebiT eparqiidan sxvagan sadme midian; v) iRebs saCivars episkopozTa,
sakaTolikozo sinodis wevrTa, saeparqio krebaTa da saeparqio dawesebulebaTa
Sesaxeb da aZlevs am saCivrebs kanonier msvlelobas; z) saWiro SemTxvevaSi, sinodis
mindobilobiT, is aZlevs rCevas da mwyemsTmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da
saeparqio sabWoebis wevrebs; H) sinodisve mindobilobiT imas miwer-mowera aqvs
sxva avtokefalur eklesiebTan da saxelmwifos umaRles dawesebulebebTan.
$22. saeparqio mmarTvelovbis mTavari organo aris saeparqio kreba, romelzedac TviTeuli olqi gzavnis or warmomadgenels, romelTagan erTi ueWvelad samRvdeloa. kreba orgvaria Cveulebrivi,
weliwadSi erTxel da ara Cveulebrivi _ saWiroebisdagvarad. krebas Tavmjdom areo bs a dgilobri vi m RvdelmTa vari, rodesac mRv delm Tava ri a r aris,
kreba T iTon irCevs T avmjdomares sa mRvdelo pirTa Soris: kreba ve irCevs
prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebsac. kreba kanonieria, Tu masze gamocxadda ara umcires mowveulTa mesamedisa.
saeparqio marTva-gamgeoba
292
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$26. episkopozi aris eparqiis sarwmunoebriv-zneobrivi cxovrebis xelmZRvaneli da ganagebs eparqias saeparqio sabWosTan erTad. saepiskopozo kandidati
aRirCevis faruli xmis micemiT, xeldaasxams mas kaTolikozi episkopozTa krebiTurT. saepiskopozo kandidats unda hqondes miRebuli umaRlesi ganaTleba da
Sesaferisi saRvTismetyvelo momzadeba, xolo ukidures SemTxvevaSi ara umcires
saSualo saRvTismetyvelo ganaTlebisa; fizikurad da zneobrivad unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas.
SeniSvna 1. uzenaes saeklesio mmarTvelobas, garemoebis mixedviT, SeuZlia daniSnos episkopozi ama Tu im eparqiaSi, ukeTu arCevnebis moxdenis normaluri pirobebi ar iqmneba.
SeniSvna 2. saepiskopozo kandidatisaTvis berad Sedgoma savaldebulo ar aris. magram igi
ar SeiZleba iyos coliani an ganqorwinebuli.
SeniSvna 3. saepiskopozo kandidatis arCeva xdeba Semdegi wesiT: kandidatis dasaxeleba
SeuZlia daqvrivebuli eparqiis yovelsave wevrs, eparqiis daqvrivebiTgan erTi Tvis gasvlamde
kandidatTa saxelebi waredgineba saTanado cnobebis TandarTviT kaTolikoz-patriarqs. kandidatTa sias ixilavs mmarTvel episkopozTa krebuli (sami unda ueWvelad daeswros piradad,
xolo danarCenTagan gamoiTxovebis saTanado gramata). episkopozTa krebulisagan mowonebuli
saepiskopozo kandidatTa sia waregzavneba eparqiis droebiT mmarTvel episkopozs krebisaTvis
gadasacemad. yvela kandidats kenWi eyreba cal-calke. arCeulad iTvleba is, vinc yvelaze
mets kenWs miiRebs, magram ara umcires delegatTa naxevrisa, arCeul kandidats amtkicebs
sakaTolikozo sinodi.
$27. episkopozi aris sakaTedro taZris winamZRvari. mis kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTel eparqiaSi swavla-moZRvrebisa; b) ufleba yovelgvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g) zrunva, raTa mis eparqiaSi morwmuneni
saR saeklesio swavlebas icavdnen; d) mas aqvs ufleba moxsnas qorwinebis dros
zogierTi dabrkolebani, romelnic naTesavur kavSiridan gamomdinareoben; e) sarwmunoebriv saqmeebSi masze damokidebulni arian eparqiis yvela wevrebi; d) Tvalyuris devneba samo nastro saeklesi o qonebaTa marTv a-gam geobi sa ep arqia Si;
v) mis saxels aRavlens wirva-locvis dros mTeli eparqiis samRvdeloeba;
z) is a Zlevs droeb iTs T avisuflebas, ara umetes erT is Tv isa, saeparqio
dawesebulebebSi mosamsaxureT; H) episkopozs neba aqvs Svebulebis auReblad, ganSordes Tavis eparqias, weliwadSi ara umetes or gzisa, sam-samis kviriT, razedac
moaxsenebs sakaTolikozo sinods.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
293
episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da mTavar saeklesio mmrTvelobis mier kanonierad gamocemuls dadgenilebaTa, xolo roca ama
Tu im saeklesio kanonisa an dadgenilebis Sesaxeb gaugebroba rame daebadeba, gansamarteblad mTavar saeklesio mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli kavSiri iqonios
samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi eparqia; g) yvelaferSi
daemorCilos sruliad saqarTvelos saeklesio krebas da, roca sakaTolikozo
sinodi moiwvevs, aRniSnul krebaze gamocxaddes; d) mTavari saeklesio mTavrobis
nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac mis uflebas aRemateba; e) wirvalocvis dros kaTolikozis saxels ixseniebdes; v) sxva eparqiaSi Tavisi nebiT ara
daiwyos ra; z) pativiscemiT epyrobodes sxva mRvdelmTavrebs, saeparqio sabWoebs
da saeparqio krebis gadawyvetilebas; H) ufleba aqvs damnaSave mRvdels aukrZalos
administraciuli wesiT mRvdelmoqmedeba, epitemia daados ara umetes erTis Tvisa, anu moxsnas, da amas acnobebs saeparqio sabWos.
SeniSvna: episkopozi, Tu igi eparqiis mmarTveli ar aris, anu qorepiskoposobas ar asrulebs da adgilobriv saeparqio da sakaTolikozo sinodis nebarTviT asrulebs mxolod
samrevlo mRvdlis movaleobas, swiravs filonSi da panaRias, gareSe wirva-locvisa, ar atarebs;
wirva-locvaSi mis eklesiaSi moixsenieba kaTolikoz-patriarqis da adgilobriv mRvdelTmTavris saxelebi.
294
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saolqo krebas unda waredginos gansaxilvelad; g) iwvevs saolqo krebas da xelmZRvanelobas uwevs samrevlo krebebs krebulis wevrTa arCevnebSi; d) iZleva
saWiro cnobebs olqis dawesebulebaTa da mosamsaxure pirTa Sesaxeb, roca amas
umaRlesi saeklesio dawesebulebani moiTxoven; e) zrunavs moawesrigos krebulis
wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani saZmo Semosavlisa da sazogadod sameurneo
saqmeebis gamo, agreTve amave xasiaTis uTanxmoebani krebulis wevrTa da samrevlo
sabWoebs Soris; v) aZlevs krebulis wevrTa Tavisuflebas ara umetes oris kvirisa.
$32. samrevlo aris erTis sarwmunoebriv-zneobriobis mizniT,
urTierTis daxmarebis azriT, saeklesio meurneobiT, sakuTaris krebulis xelmZRvanelobiT, saerTo taZris garSemo Semokrebili da episkopozze kanoniurad damokidebuli morwmuneTa sazogadoeba.
$33. samrevlos gaxsna ar SeiZleba, ukeTu morwmuneTa ricxvi imdenad mcirea,
rom sakuTari taZrisa da krebulis Senaxva ar SeuZliaT. TviTeul samrevlos
uWiravs gansazRvruli teritoria, romlis sazRvrebi SeiZleba Seicvalos sxva
samrevloebTan SeTanxmebiT da saTanado saeklesio mTavrobis nebarTviT.
samrevlo
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
295
$40. kreba aris Cveulebrivi weliwadSi erTxel da ara Cveulebrivi _ saWiroebisamebr. samrevlo krebas iwvevs samrevlo sabWo. kreba unda mowveul iqnas im
SemTxvevaSic, roca amas moiTxovs ara umcires samrevloQs 20-is srulwlovanis
wevrisa; kreba kanonieria, ukeTu masze samrevlos mekomurTa warmomadgenelTa
naxevari mainc gamocxaddeba, xolo Tu kreba pirvel mowvevaze ar Sesdga, meored
igi kanonieria, ramdeni wevric unda gamocxaddes.
$41. samrevlos krebis kompetencias ekuTvnis: a) arCeva krebulisa da samrevlo
sabWos wevrebisa da maTi kandidatebisa, agreTve samrevlos molarisa; b) eklesiisa
da krebulis SenaxvisaTvis zrunva; g) samarTalSi micema samrevlo sabWos wevrebisa samsaxuris aRsrulebis dros uflebis aRmatebisa da borotmoqmedebisaTvis;
d) zrunva eklesiis gamSvenierebisa da keTilmowyobisaTvis; e) zrunva samrevlos
sarwmunoebriv-zneobrivi srulyofisa da mis saganmanaTleblo-saqvelmoqmedo
dawesebulebaTaTvis; z) zrunva sakrebulo binisaTvis; z) daniSvna sarevizio
komisiis wevrebisa samrevlo sabWos moqmedebisa da angariSis gansaxilvelad;
H ) Suamdgomlobis aRZvra taZris kapitalurad gadakeTebis Sesaxeb, roca trapezis
aSlaa saWiro.
$42. samrevlo krebis aRmasrulebeli organo aris samrevlo sabWo, romelic
Sesdgeba krebulis yvela wevrTa da ara umcires eqvsis wevrisa, romelTac irCevs
samrevlo kreba, sami wlis vadiT. samrevlo sabWos Tavmjdomareobs eklesiis
winamZRvari, xolo roca igi ar aris, maSin sabWo TviTon irCevs Tavmjdomares
Tvis Soris. sabWos sxdomebi imarTeba TveSi erTxel, xolo, Tu saWiroeba moiTxovs, ufro xSiradac. saqmeebi swydeba ubralo xmis umetesobiT, xolo, roca xmebi
Tanabrad iyofa, maSin is azri upitaresobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.
SeniSvna 1. Tu samrevlo krebisa da sabWos ganCineba eklesiis winamZRvars miaCnia eklesiis
sazianod, mas SeuZlia ganCinebis sisruleSi moyvanis SeCereba da misi adgilobriv mRvdelmTavarTan gansaCivreba, - amis Sesaxeb Tavis azri winamZRvarma unda gamosTqvas krebazedve.
SeniSvna 2. sabWos wevrad irCeva rogorc mamakaci, ise dedakaci.
SeniSvna 3. sabWos wevrad ar SeiZleba arCeul iqmnas samRvdelo xarisxiTgan gandgomili,
an gankveTili.
296
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saTvis warsadgenad; ia) igi avalebs erT-erT wevrs sameurneo nawilis gamgeobas,
xolo erT-erT wevrs _ xazindarobas da ib) sabWos davalebiT krebulis wevrs
SeuZlia orive Tanamdebobis asruleba.
SeniSvna: sameurneo nawilis gamged da xazindrad SeiZleba daniSnul iqmnas samrevlo
sabWos mier qalic.
$44. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli, xolo, sadac aris, iq samrevlos diakonic (mTavari).
SeniSvna: diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod
araviTari mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
297
298
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
299
debuleba
saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobisaTvis
300
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
murdosi, wurwyabisa da wyarosTavisa), rasac Seadgens raionebi adigenisa, aspinZisa da axalqalaqisa, axalcixisa da bogdanovkasi, da alaSkerti, artaanis olqi,
basiani, gumbris mxare, yarsis olqi da yaRzevanis olqi. kaTedra _ awyverSi,
rezidencia _ q. axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi - mawyvereli episkopozi.
e) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, tao-klarjeTi da WaneTi (teritoria
Zveli eparqiebisa: anCisa, banisa, iSxanisa, satrapelasi, tbeTisa, jumaTisa, xinowmidisa _ imave baTumis, Semoqmedisa), rasac Seicavs saqarTvelos respublikis
sazRvrebSi _ exlandeli raionebi baTomisa, maxaraZisa, qedisa, qobuleTisa, Coxataurisa da xulosi, xolo osmaleTis sazRvrebSi olqebi: aTinasi, arTvinisa,
T orT om isa , kiskim i sa , i sp i ri sa, olTi sisa , rizesi , da xofa si . kaT edra
mRvdelmTavrisa baTomSi, rezidencia _ iqve. pativi mRvdelmTavrisa: baTomelSemoqmedeli episkopozi.
v) bodbisa. samwyso: rani, Saqi, wukeTi da hereTi (teritoria Zveli eparqiebisa: bodbisa, giSisa, Weremisa da xornabujisa), rasac Seicavs raionebi gurjaanisa, kaWreTisa, lagodexisa, siRnaRisa da wiTelwyarosi, da olqebi areSisa,
ganjisa, zaqaTlisa, nuxisa, samurisa da yazaxisa. kaTedra _ bodbeSi. rezidencia _
q. siRnaRSi, pativi mRvdelmTavris: bodbeli episkopozi.
z) margveTisa. samwyso: zemo imereTi (teritoria _ nawili gaenaTis Zveli
eparqiisa), - exlandeli raionebi zestafonisa, orjonikiZisa, saCxerisa, Cxarisa
da WiaTurisa. kaTedra _ argveTSi, rezidencia _ saCxereSi. mRvdelmTavris pativi:
margveli episkoposi.
H ) manglisisa. samwyso: sabaraTiano (teritoria Zveli eparqiebisa: manglisisa da winwyarosi), rasac Seicavs exlandeli Tbilisis raionis dasavleTis nawili: wyneTi-TeleTis xazidan _ TeTriwyaros raioni. kaTedra _ manglisSi,
rezidencia _ TbilisSi. pativi mwyemsmTavrisa: mangleli episkoposi.
T) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa),
exlandeli raionebi ambrolaurisa da onisa. kaTedra _ nikorwmidaSi, rezidencia
_ onSi. pativi mRvdelmTavrisa: nikorwmindeli episkopozi.
i) urbnisisa. samwyso: Sida qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: nawili
samTavisisa, niqozisa, ruisisa, samTavrosi da urbnisisa), rasac Seicavs exlandeli raionebi borjomisa, gorisa, znaurisa, kaspisa, leningorisa, stalinirisa, qarelisa, xaSurisa da javasi da amas garda dvaleTi, miwerili Tergis
mxareze. kaTedra _ urbnisSi, rezidencia _ q. gorSi. mRvdelTmTavris pativi :
urbneli episkopozi.
ia) quTais-gaenaTisa. samwyso: qvemo-imereTi da okriba (teritoria Zveli
eparqiebisa: quTaisisa, xonisa da nawili gaenaTisa), rasac Seadgens raionebi
vanisa, maiakovskisa (baRdaTisa), samtrediisa, tyibulisa, quTaisisa, wulukiZisa
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
301
$4. sruliad saqarTvelos saeklesio krebas iwvevs da Tavmjdomareobs kaTolikozi, xolo, roca igi ar aris, misi mosaydre. kreba irCevs prezidiumis
danarCen wevrebs da mdivnebs. kreba moiwveva saWiroebis mixedviT, mTavrobis nebarTviT. kreba kanonieria, Tu mowveulTa naxevarze meti gamocxaddeba.
$5. saqarTvelos eklesiis krebis kompetencias eqvemdebareba: a) adgilobrivi
saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g) sabolood garCeva
da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas kaTolikozi an misi mosaydre warud-
302
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$7. sakrebaTaSoriso periodSi sruliad saqarTvelos eklesiis uzenaes uflebaTa ganmaxorcielebelia kaTolikoz-patriarqi.
$8. kaTolikoz-patriarqi Tavis movaleobaTa aRsrulebis dros xelmZRvanelobs saRmrTo weriliT, msoflio da adgilobriv (maT Soris saqarTvelos
eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi momqmedi kanonmdeblobiT.
$9. kaTolikoz-patriarqis kompetencia aseTia: a) is Tavmjdomareobs sruliad saqarTvelos saeklesio krebas; b) mwyemsmTavrulad mimoixilavs sakaTolikozos eparqiebs da xelmZRvanelobas uwevs episkoposebs saeparqio marTva-gamgeobaSi;
g) mis saxels ixsenieben wirva-locvis dros sakaTolikozos mRvdelmTavrebi da
samRvdeloeba; d) zrunva saeklesio swavla-moZRvrebisa, qarTuli RvTismetyvelebis
ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; e) zrunavs samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; v) zrunavs taZarTa, saqvelmoqmedo da sasuliero saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTilmowyobisaTvis; z) Suamdgomlobs saTanado dawesebulebaTa winaSe saqvelmoqmedo da sasuliero samoswavlo saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; H ) zrunavs samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis; T) zrunavs samsaxuridan gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa da samRvdeloebis qvriv-obolTaTvis; i) zrunavs saRmrTo da
saeklesio-saRvTismsaxuro wignTa Sesworebisa da gamocemisaTvis; ia) anTavisuflebs mRvdelmTavarTa, Tanaxmad maTis Txovnisa, samsaxuridan; ib) niSnavs revizias sxvadasxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo; ig) ganixilavs saeparqio da
sakaTolikozos wliur angariSebs; id) zrunavs krebaze gansaxilvel sakiTxTa damuSavebisa da masalebis SekrebisaTvis; ie) zrunavs galobis aRdgena-gamSvenebisaTvis; iv) zrunavs uepiskopozod darCenil eparqiaTaTvis; iz) aZlevs droebiT
Tavisuflebas episkopozebs da daTxovnis sigelebs im episkopozebs, romelnic
droebiT eparqiidan sxvagan sadme midian; i H) iRebs saCivrebs episkopozTa Sesaxeb
da aZlevs am saCivrebs kanonier msvlelobas; iT) saWiro SemTxvevaSi, aZlevs rCevas
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
303
SeniSvna: kaTolikos-patriarqs, mRvdelmTavrebs da eklesiebis winamZRvrebs aqvT Tqvifarebi da beWdebi saTanado mTavrobis mier registrirebuli.
304
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
305
306
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$35. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli, xolo, sadac SesaZlebelia - samrevlos diakonic (mTavari).
SeniSvna: diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod
araviTari mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
307
308
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
si SuSania.
krebam g azarda eparqiaT a ricxvi
15-is nacvlad Seiqmna 27 eparqia. ek-
II-m. eparqiaTa mmarTvelma mRvdelmTavrebma krebas movaxseneT eparqiaTa mdgomareobis Sesaxeb, dRis wesrigi ganisazRvra
ramdenime sakiTxiT, romelnic Seexebodnen
sasuliero ganaTlebis mdgomareobas da
misi gaumjobesebis gzebs, sapatriarqos
misionerul programas, axali wmidaneb-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
309
(miRebulia saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis gafarToebuli adgilobrivi krebis mier 1995 wlis 18-19 seqtembers, mcxeTa, sveticxoveli)
$1. saqarTvelos sapatriarqo - saqarTvelos
marT lmadidebeli eklesi a aris mrava lerova ni adgilobri vi avtokefaluri
(damoukidebeli) marTlmadidebeli eklesia, romlis did umravlesobas qarTveli
mosaxleoba Seadgens. igi imyofeba dogmatur-sarwmunoebriv-liturgikul erTianobasa da locviT-kanonikur urTierTobaSi yvela sxva adgilobriv avtokefalur marTlmadidebel eklesiebTan.
$2. saqarTvelos adgilobirivi avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis
(Semdgom - saqarTvelos eklesiis) iurisdiqciaSi Sedian:
1. saqarTveloSi mcxovrebi yvela marTlmadidebeli qristiani.
2 . sa q a r T v el o s sa z Rv re b s ga re T m cx o v r eb i i s m a r T l m a di d eb el i
qa rT veleb i, romleb zedac a r vrceldeba sxva a dgi lo brivi m arTlm adideb eli eklesi i s i uri sdiq cia .
3. somxeTis respublikaSi mcxovrebi marTlmadidebeli qristianebi.
4. saqarTvelos sazRvrebs gareT mcxovrebi is marTlmadidebeli qristianebi,
romlebic ar Sedian sxva adgilobrivi marTlmadidebeli eklesiebis iurisdiqciaSi da aqvT survili iyvnen saqarTvelos avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis
iurisdiqciaSi.
$3. saqarTvelos eklesia iyofa eparqiebad, samTavarxucesoebad da samrevloebad.
$4. saqarTvelos eklesiaSi Sedis 27 (ocdaSvidi) eparqia maTSi Semavali qalaqebiTa da raionebiT:
1. mcxeTa-Tbilisis eparqia - q. Tbilisi Tavis raionebiT, q. mcxeTa, mcxeTisa da gardabnis raionebi. sof. wilknis, muxranisa da saguramos gamoklebiT.
kaTedra da rezidencia _ mcxeTasa da TbilisSi;
2. alaverdis eparqia - q. Telavi, q. axmeta, Telavisa da axmetis raionebi.
mRvdelmTavris wodeba: episkoposi abba alaverdeli. kaTedra _ alaverdSi,
rezidencia _ TelavSi.
3. axalcixis eparqia - q. axalcixe, axalcixis, aspinZisa da adigenis raionebi.
mRvdelmTavris wodeba: episkoposi axalcixeli. kaTedra da rezidencia _ axalcixesa da safaraSi;
Tavi I. zogadi d ebulebani
310
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
311
312
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
313
314
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$9. saqarTvelos eklesiis wm. sinodi aris ukanaskneli instancia im sasuliero da saero pirebisaTvis, romlebsac eparqiis mmarTvelma mRvdelmTavarma miusaja
mRvdelmsaxurebis akrZalva, samRvdelo xarisxidan gankveTa, sikvdilamde uziarebloba an eklesiidan gankveTa (anaTema); agreTve im sasuliero da saero pirebisaT vis, romlebsac aqvT sakma risi safuZveli Tavi anTi eparq iis m marTv eli
mRvdelmTavris ganaCenis gasaCivrebisaTvis.
$10. saqarTvelos eklesiis wm. sinodze gadawyvetilebis miReba xdeba xmebis
umravlesobiT. xmebis Tanabrad gayofis SemTxvevaSi miRebuli iqneba is gadawyvetileba, romlebsac emxroba krebis Tavmjdomare _ sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi (an mosaydre).
$11. saqarTvelos eklesiis wm. sinodi amtkicebs Tavisi sxdomebis Catarebis
dRis wesrigs, programasa da reglaments.
$12. saq arTvelos eklesi is wm . sino dze daswreba sa qarTv elos eklesiis
mRvdelmTavrebis kanonikuri valdebulebaa. mRvdelmTavars SeuZlia ar daeswros
wm. sinodis sxdomas avadmyofobis an sxva iseTi mniSvnelovani mizezis gamo,
romelsac wm. sinodi sapatiod cnobs. Tu mRvdelmTavari arasapatio mizezis gamo
ar gamocxaddeba wm. sinodze, maSin es eqvemdebareba mTeli krebisagan Zmur Segonebas
an mRvdelmoqmedebisagan droebiT ganyenebas.
$13. Tu mRvdelmTavari mniSvnelovani mizezis gamo ver daeswreba wm. sinodis
sxdomas, maSin is valdebulia wm. sinods werilobiT moaxsenos Tavisi Sexeduleba
gansaxilvel sakiTxebze.
$14. wm. sinodis arc erT wevrs ar SeuZlia xmis micemisagan Tavis Sekaveba. Tu
mRvdelmTavari ar eTanxmeba miRebul dadgenilebas, man es imave sxdomaze unda
ganacxados, xolo sxdomidan sami (3) dRis ganmavlobaSi werilobiT unda waradginos Tavisi mosazreba, romelic daerTveba saeklesio krebis oqmebs.
$15. saqarTvelos eklesiis wm. sinodis dadgenilebebi savaldebuloa saqarTvelos eklesiis yoveli wevrisaTvis.
$16. saqarTvelos eklesiis wm. sinodis dadgenilebebs pirvelad xels awers
krebis Tavmjdomare - sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi (an mosaydre),
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
315
$1. saqarTvelos
eklesiis saWeTmpyrobeli aris sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi da
mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi.
$2. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqobis kandidati unda akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs:
- erovnebiT unda iyos qarTveli,
- unda iyos saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis mRvdelmTavari,
- unda hqondes saRvTismetyvelo ganaTleba da saeklesio mmarTvelobis sakmarisi gamocdileba,
- asakiT unda iyos aranakleb ormoci wlisa da araumetes samocdaaTi wlisa,
- unda iyos beri.
Tavi IV. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
316
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
317
318
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
319
320
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
321
322
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
12. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis winaSe Suamdgomlobs Rirseuli sasuliero pirebisa da eriskacebis dasajildoeblad.
13. kaTolikos-patriarqTan SeTanxmebiT akurTxebs eparqiaSi Semaval taZrebs
da xels asxams sadiakvno da samRvdelo kandidatebs.
14. zrunavs mowyalebisa da qvelmoqmedebis saqmeebze.
15. aarsebs misiisa da evangelizaciis centrebsa da misionerul skolebs.
$14. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia hqondes eparqiis sasuliero pirTa
sruli sia da monacemebi.
$15. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia, mosTxovos eparqiaSi Semavali monastrebis winamZRvrebsa da olqebis mTavarxucesebs maTdami daqvemdebarebuli monastrebisa da olqebSi moRvaweobis yovelwliuri angariSi.
$16. eparqiis mRvdelmTavris nebarTvis gareSe eparqiaSi RvTismsaxurebis aRsruleba aravis ar SeuZlia.
$17. eparqiis mRvdelmTavari aris eparqiaSi umaRlesi sasamarTlo xelisufali. saeklesio kanonebis mixedviT mas ufleba aqvs:
1. mwyemsmTavruli SeniSvna misces sasuliero pirebs, gamoucxados maT sayveduri, gadaayenos Tanamdebobidan, daados epitimia da aukrZalos mRvdelmoqmedeba.
2. mwyemsmTavruli SeniSvna misces eriskacebs, daados epitimia da dasajos
isini uziareblobiT.
3. Seamsubuqos sasjeli.
4. saeklesio kanonebis Sesabamisad gadawyvitos saeklesio qorwinebisa da ganqorwinebis sakiTxebi.
$18. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia, RvTismsaxurebis dros aRavlinos
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis saxeli.
$19. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia daemorCilos umaRles saeklesio
xelisuflebas (saqarTvelos eklesiis wm. sinods da kaTolikos-patriarqs), Seatyobinos mas eparqiaSi yvela mniSvnelovani movlena da ar moimoqmedos iseTi ram,
rac mis uflebas aRemateba.
$20. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia mudmivad imyofebodes Tavis eparqiaSi. mas eparqiidan wasvla mxolod kaTolikos-patriarqis nebarTviT SeuZlia.
$21. eparqiis mRvdelmTavars ar eqvemdebarebian eparqiis teritoriaze ganlagebuli stavropigialuri monastrebi, saswavleblebi da dawesebulebani.
$22. eparqiis mRvdelmTavars ufleba aqvs sapatriarqosTan SeTanxmebiT Seqmnas
da daamtkicos saeklesio-saqvelmoqmedo sazogadoebani, samrevloebTan arsebuli
Zmobebi da maTi wesdebebi.
$23. eparqiis mRvdelmTavars unda hyavdes saeparqio sabWo da daniSnos misi
wevrebi da TanamSromlebi.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
323
324
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$ 1 0. s a e p a r q i o sa b Wo s a T a n a do g a n xi l v i s Se m de g, s a T a T b i r o xm i s
ufleb iT warudgens ep arq ii s mRv delm Ta v a rs sasa ma rT lo saq m es. mm a rTv el m Rv del m T a v a r s ga m o a q v s g a na Cen i , ro go rc e p a rq i i s um a R les sa sa m a rT l o xeli su fa ls.
$11. saeparqio sabWos is wevri, romelsac raime piradi interesi akavSirebs
mocemul sasamarTlo saqmesTan, mis ganxilvaSi ar monawileobs.
$12. saeparqio sabWo kompetenturia ganixilos Semdegi saxis sasamarTlo saqmeebi:
1. sasuliero pirTa da eriskacTa mier sarwmunoebisagan gandgoma;
2. maT mier saeklesio da zneobrivi kanonebis darRveva;
3. saeklesio qorwineba da ganqorwineba;
4. da sxva sakiTxebi, romlebic exebian saeklesio marTlwesrigs.
$13. saeparqio sabWos sasamarTlo saqmeebs ixilavs saqarTvelos eklesiis
saeklesio sasamarTlos Sesaxeb wesdebis Sesabamisad.
Tavi IX. olqebi (samTavarxucesoebi)
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
325
$3. samrevlos xelmZRvanelobs eparqiis mRvdelmTavris mier daniSnuli winamZRvari, romelsac marTa-gamgeobaSi samrevlo sabWo exmareba.
$4. axali samrevloebis daarseba an samrevlos gauqmeba xdeba eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris locva-kurTxeviT.
$5. samrevlos aucileblad unda hqondes erTi taZari an samlocvelo saxli.
samrevlo taZrebis, samlocvelo saxlebisa da saydrebis aSeneba, gamSveneba da
SekeTeba xdeba eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris nebarTviT.
$6. samrevloSi samRvdelo pirs niSnavs da aTavisuflebs eparqiis mmarTveli
mRvdelmTavari.
$7. samrevlos samRvdelo piri _ winamZRvari
1. sasurvelia mudmivad cxovrobdes samrevlos teritoriaze; igi valdebulia
TviTneburad ar miatovos Tavisi mrevli, gansakuTrebiT maSin, rodesac samrevloSi gavrcelebulia epidemia an sxva raime safrTxe emuqreba mas.
2. mudmivad unda ataros sasuliero wodebis Sesabamisi samoseli.
3. ar unda iyos dakavebuli iseTi saqmeebiT, romlebic ar Seesabameba sasuliero wodebas.
4. ar unda eswrebodes sasuliero wodebisaTvis Seuferebel gasarTob sanaxaobebs.
5. mudam unda kiTxulobdes wmida werilsa da wm. mamaTa Sromebs, ecnobodes
saRvTismetyvelo literaturas, qadagebdes.
6. saTanadod unda aRasrulos saeklesio RvTismsaxureba da mRvdelmoqmedeba.
7. unda izrunos taZarsa da saeklesio Senobis garemontebasa da gamSvenebaze.
8. unda izrunos RvTismsaxurebisaTvis saWiro nivTebis SeZenaze, Senaxvasa da dacvaze.
9. unda izrunos saeklesio disciplinasa da zneobaze, SeniSvnebi da darigebebi
misces damnaSaveebs.
10. zustad unda Seasrulos eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris gankargulebani
da miTiTebani.
11. unda izrunos avadmyofebze, qvriv-oblebsa da glaxakebze.
12. unda awarmoos saeklesio sabuTebi; weros samrevlo matiane, izrunos
arqivis Sevsebaze.
13. unda izrunos samrevlo biblioTekis mowyobaze.
14. yvela mniSvnelovani sakiTxis gadawyvetisas unda mimarTos eparqiis mmarTvel
mRvdelmTavars an olqis mTavarxucess.
15. unda ebrZolos samrevloSi gavrcelebul crurwmenasa da mwvaleblobas.
16. zedamxedveloba unda gauwios saeklesio TanamSromlebis mier TavianTi
movaleobis saTanadod aRsrulebas.
17. unda izrunos saeklesio qonebaze, awarmoos sainventarizacio wigni. igi
pasuxismgebelia eparqiis mRvdelmTavris, kaTolikos-patriarqisa da wm. sinodis
winaSe saeklesio qonebaze.
326
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
327
$2. monastrebis daarsebis nebarTvas iZleva sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi, an wm. sinodi eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris wardginebiT da
kanonikuri proceduris dacviT.
$3. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqs aqvs ufleba stavropigialuri
monastrebis daarsebisa saqarTvelos sapatriarqos iurisdiqciaSi Semaval mTel
teritoriaze.
$4. stavropigialuri monastrebi Sedian uSualod sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis iurisdiqciaSi.
$5. eparqiis teritoriaze arsebuli sxva monastrebi eqvemdebarebian mmarTveli
mRvdelmTavris iurisdiqcias.
$6. monastrebi sargebloben iuridiuli piris uflebiT, aqvT beWedi da tvifri.
$ 7 . sa q a rT v elo s eklesi i s yv ela m o na stri s Sevseb a xdeb a m m a rTv eli
mRvdelmTavris locva-kurTxevis Tanaxmad marTlmadidebeli aRmsareblobis pirebiT,
romelTac ber-monozvnuri cxovrebis survili aqvT.
$8. monastrebi Tavis moRvaweobas a xorcieleben saqarTvelos eklesiis
monastrebisa da ber-monozvnobis Sesaxeb debulebis Tanaxmad. yovel monasters SeiZleba hqondes Tavisi specifikuri tibikoni, magram igi unda Seesabameb odes debuleb as da da mtki ceb uli unda iyos ka Toliko s-p atri arq is an
wmida sinodis mier.
$9. monastrebs ufleba aqvT hqondeT metoqebi, romelTa daarsebis nebarTvas
iZleva kaTolikos-patriarqi an wm. sinodi. metoqi ewodeba taZars, Tavisi kuTvnili Senoba-nagebobiT, romelic imyofeba monastris gamgeblobaSi, magram mdebareobs mis sazRvrebs gareT (SesaZlebelia sxva eparqiis teritoriaze). metoqis
moRvaweoba regulirdeba saqarTvelos eklesiis monastrebisa da ber-monoznobis
Sesaxeb debulebiT, agreTve im monastris tibikoniT, romlis kuTvnilebasac es
metoqi warmoadgens. metoqi Sedis im mRvdelmTavris iurisdiuqciaSi, romeli
eparqiis teritoriazec igi mdebareobs.
$1. saqarTvelos eklesia uzrunvelyofs Tavis materialur moTxovnilebebs TviTdafinansebis safuZvelze.
$2. misi finansebi iqmneba: morwmuneTa nebayoflobiTi SemowirulobiT, saeklesio wesebis aRsrulebis SemowirulobiT, saeklesio sawarmoebis mier gamoSvebuli produqciis realizaciiT da sxva saeklesio-sameurneo saqmianobiT.
$3. centraluri saeklesio biujeti sapatriarqoSi iqmneba eparqiebis, stavropigialuri monastrebisa da sxva saeklesio-sameurneo dawesebulebebis mier gadaricxuli fuladi saxsrebiT, romlis procentul raodenobas gansazRvravs wm. sinodi.
$4. saerTo-saeklesio finansebis ganmkargavni arian sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqi da wm. sinodi.
Tavi XII. saeklesio finansebi da qoneba
328
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$5. sapatriarqos ganyofilebebis dawesebulebebis dafinanseba xdeba saerTosaeklesio saxsrebidan, garda im ganyofilebebisa, romlebsac SeswevT TviTdafinansebis unari.
$6. eparqiis bi ujeti iqmneba samrev loebis, m onastrebisa da saepa rqiosameurneo dawesebulebebis Semosavlidan wm. sinodis mier dadgenili procentis gada ricxv iT.
$7. saerTo-saeparqio fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis farglebSi aris
mmarTveli mRvdelmTavari, romelic awarmoebs saeklesio daniSnulebiT gacemuli
Tanxis aRricxvas.
$8. samrevloebis fuladi saxsrebi iqmneba: morwmuneTa nebayoflobiTi Semowirulobebis da sapatriarqodan gacemuli sanTlis, saeklesio literaturis da
sxva nivTiebis realizaciiT miRebuli Semosavlisagan.
$9. samrevlos fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis farglebSi aris samrevlo winamZRvari da samrevlo sabWo.
$10. monastrebis fuladi saxsrebi iqmneba iseve, rogorc samrevloebisa. maTi
ganmkargavi biujetis farglebSi aris monastris winamZRvari.
$11. sasuliero saswavleblebis dafinanseba xdeba im eparqiis saerTo-saeklesio fuladi saxsrebidan, sadac mdebareobs es saswavlebeli da saswavleblis daqvemdebarebaSi myofi sameurneo dawesebulebebis Semosavlidan.
$12. sasuliero saswavleblebis xarjTaRricxvas amticebs eparqiis mRvdelmTavari sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqTan SeTanxmebiT.
$13. sasuliero saswavleblis fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis farglebSi aris reqtori da pedsabWo.
$14. saeklesio Tanxebi inaxeba bankSi Sesabamisi saeklesio dawesebulebis saxelze.
$15. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi da wmida sinodi axdenen
saerTo-saeklesio da saeparqio fuladi saxsrebisa da qonebis revizias. aseTi
reviziis ganxorcielebisaTvis maT mier iqmneba specialuri sinodaluri komisia.
$16. saqarTvelos sapatriarqosa da stavropigialuri monastrebis fuladi
saxsrebisa da qonebis revizias axdens sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis mier daniSnuli komisia.
$17. eparqiis samrevloebis, monastrebisa da dawesebulebebis fuladi saxsrebisa da qonebis revizias axdens kaTolikos-patriarqis an eparqiis mmarTveli
mRvdelmTavris mier daniSnuli sarevizio komisia.
$18. saqarTvelos eklesiis eparqiebs, monastrebs, samrevloebs, saeklesio
dawesebulebebs, sasuliero saswavleblebs, saeklesio-sameurneo dawesebulebebs
ufleba aqvT flobdnen uZrav-moZrav qonebas, miwis nakveTs, aiRon arendiT, aaSenon da SeiZinon Senoba-nagebobebi da sxv. kaTolikos-patriarqis kurTxeviT aqvT
ufleba qadagebisaTvis isargeblon masobrivi informaciis saSualebebiT da sxv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
329
$19. saeklesio qonebis marTva da gankargva xdeba saeklesio kanonebis, saxelmwifoSi moqmedi kanonmdeblobis da saqarTvelos avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis debulebis Tanaxmad.
$20. saqarTvelos sapatriarqosa da eparqiebis biujetSi Semosavlebidan gadasaricx procents adgens saqarTvelos eklesiis wmida sinodi.
$21. eparqiebis, monastrebis, samrevloebisa da sxva saeklesio dawesebulebebis
fuladi saxsrebi mRvdelmTavrebisa da winamZRvrebis mier mxolod saeklesio miznebisaTvis unda iqnes gamoyenebuli.
$22. eklesiaSi akrZalulia iseTi sanTlebisa, an sxva saeklesio nivTebis
gayidva , rom leb ic a r ari s da mza debuli sa pa tri arqo s sa m eurneo da wesebulebebis mier.
$23. saqarTvelos eklesiis mTel kanonikur teritoriaze sanTlebis, saeklesio literaturisa Tu sxva nivTebis realizacia xdeba sapatriarqos mier dadgenili fasebis mixedviT.
$1. saqarTvelos
eklesiis sasuliero saswavleblebi warmoadgenen umaRles da saSualo specialur
saswavlo dawesebulebebs, romlebic amzadeben:
1. RvTismsaxurTa kadrebs saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiisaTvis.
2. samecniero da pedagogiur kadrebs saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
saWiroebisaTvis.
3. saRvTismetyvelo sagnebis kvalificiur pedagogiur kadrebs umaRlesi da
saSualo saero saswavleblebisaTvis.
$2. saqarTvelos eklesiis saeklesio saswavleblebi : gimnaziebi, liceumebi,
skolebi, sabavSvo baRebi da sxv. warmoadgenen saSualo da dawyebiT saswavlo
dawesebulebebs, romlebic emsaxurebian momavali Taobis marTlmadidebeli sarwmunoebiT aRzrdas.
$3. sasuliero da saeklesio saswavleblebi eqvemdebarebian sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis umaRles mmarTvelobas.
$4. sasuliero da saeklesio saswavleblebi kanonikurad Sedian im mmarTveli
mRvdelmTavris iurisdiqciaSi, romlis eparqiis teritoriazec isini arian ganlageb uli.
$5. sasuliero da saeklesio saswavleblebis daarseba da gauqmeba xdeba sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis brZanebiT.
$6. sasuliero da saeklesio saswavleblebis marTva da moRvaweoba xdeba
saqa rTvelos ma rTlmadideb eli eklesi is sasuliero saswavleblebis Sesaxeb
debulebis safuZvelze.
Tavi XIII. sasu liero d a saeklesio saswavleblebi
330
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
$1. saqarTvelos avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis debuleba ZalaSia saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis gafarToebuli krebis mier misi miRebisTanave.
$2. adre arsebuli debuleba saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobis Sesaxeb
gauqmebulia.
$3. saqarTvelos avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis
debulebaSi cvlilebebis Setanis ufleba aqvs mxolod saqarTvelos eklesiis
wmida sinods.
marTva-gamgeobis debulebaSi cvlilebebis Setanis Sesaxeb
gadmobeWdilia wignidan - saqarTvelos avtokefaluri, marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis debuleba, mcxeTa, sveticxoveli, 1995.
2002 wlis 17 oqtombris wmida sinodis dadgenilebiT zemoaRniSnul
eparqiebs daemata ramdenime axali eparqia da kanonizebul iqna axali wmidanebi, maT Soris wmida kirion kaTalikosi, klarjeli mamebi, eqvTime TayaiSvili
da sxv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
na wi li
me sa me
saqarTvelos eklesiis
mimdinare krebebi
331
332
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Tavi
333
pirveli
Sesavali
334
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
335
sazRvrebs gareT moqceul eklesiebs. marTlac, saqarTvelos saxelmwifo imyofeboda imperiis gareT. maSasadame, misi
eklesia `mamaTa mier dawesebuli Zveli
kanonebis~ Sesabamisad unda emarTaT. am
iwvevdnen jer romis, Semdeg ki bizantiis imperiaSi, maT farglebs gareT e.w.
warmarT barbarosTa, anu ZvelqarTuliT
Tu vityviT, `barbarozebrTa warmarTTa
Soris~ mcxovrebi qristiani xalxebis
eklesiebi, aRniSnuli II msoflio krebis me-2 kanonis Sesabamisad, imarTeboda
li da Tavi episkoposi da araferi zedmeti ar unda gaakeTon mis gareSe... magram nurc pirveli episkoposi nu gaakeTebs nurafers sxvebTan SeTanxmebis
gareSe, vinaidan mxolod ase SeiZleba
aResrulos erTneboba da ididos RmerTi uflis mier suliwmidiT~. 72
didi sjulis kanon i, saq arTvelo s ekles iis kal endari, 1987, gv. 211; 7 1 saq arTvelos samociqulo
ekle siis is toria, I, 1996, gv. 185; 7 2 didi sjulis kanon i, iqv e, gv. 166.
70
336
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
74
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
337
nos saflavisaTvis didi yuradReba mieqciaT - edidebinaT igi, `davedra episkoposTa, raTa adidon dideba mis adgilisa~. 77 ase yofila IV s-is 60-ian
na: `juanSeris sityvebidan iseTi daskvnis gamotana SeiZleba, TiTqos mas mx-
araviTar eWvs ar iwvevs, amasTanave miuTiTebs ZvelqarTuli saeklesio istoriografiis Tvalsazriss, rom qarTul ek-
hyavdaT eparqiaTa episkoposebi, e.i. gorgaslamdec yofilan episkoposebi~. 75 n. berZeniSvilisa da sxva cnobili mecnierebis
Tanaxmad, IV s-is saqarTveloSi episko-
a. jafariZe, saqarTvel os samociqul o ekles iis is toria, t. I, 1996, gv. 29 4; 7 6 iqve , gv. 29 5; 7 7
qarT lis cx ovreba, I, g v. 129 ; 7 8 iqve , gv. 19 6; 7 9 uwyeba pet roz mkawvrelis aTvis, saqarTv elos
samo Txe, sabininis gamoce ma, 1882, gv. 632.
75
338
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tis didi nawili md. klisuramde, romlebic iqamde mitacebuli iyo berZenTa
vari~ iyo sxva episkoposTa mimarT. amasTanave, yoveli Zveli wyaro mogviTxrobs,
rom am episkoposs Tavis taxtze (say-
lime sxva xelisufali, magaliTad, eklesiis meTaurad IV s-Si mefem samRvdelmTavro taxtze `dasva~ mTavarepiskoposi elia, aseve `dasves~ misi
geniliyo qarTuli eklesiis iurisdiqcia. es dabruneba unda momxdariyo bizantiis imperatorisa da, cxadia, eklesiis dadasturebiT. vaxtangamde mZime
a. j afariZ e, saq ar Tve los samoc iqulo ekl esiis ist oria, t. 1, gv . 194;
gv. 137; 82 iqv e, gv. 140.
80
81
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
339
lesio orientacia). mefes mxo-lod mogvianebiT erTi axali saepiskoposo dauarsebia Sida qarTlSi _ niqozSi. episkopos-
urCi episkoposebis nacvlad, bizantiidan miiRo ukve nakurTxi axali episkoposebi, e.i. am axali episkoposebis zurgs
ukan idga msoflio eklesiis avtorite-
ti da bizantiis imperiis Semweoba. konstantinopolisa da antioqiis patriarqebis nebiT saqarTveloSi vaxtangs miuvida 12 axali episkoposi da maTi meTau-
SevexebiT.
cxa-d ia,
saekleeklesia
kerZod,
Sesabam-
340
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
eTis qalaq dvinSi mowveul iqna amierkavkasiis qveynebis gaerTianebuli kreba, romelsac daeswro 24 qarTveli
episkoposi qarTlis kaTalikosTan er-
i er o d m on o fi z it u ri qr i st i an o bi s
mfarvelebad iqcnen, saeklesio mwerlobas daavales, monofizituri ideebi
da sparseTTan ganuyreli kavSiris auci-
83
84
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
341
meore mxriv, bizantiac iyo dainteresebuli, raTa qarTul da sxva kavkasiur eklesiebs mieRoT is sarwmunoebrivi platforma, romelic mniSvnelo-
fias am sakiTxze Tavisi Sexeduleba hqonda. kerZod, igi Tvlida, rom somxuri
eklesia monofizituri gaxda somxeTSi
55 1-55 4 wl ebSi Cat areb ul k reba Ta
Semdgom, ris gamoc igi gaZevebul iqna
msoflio marTlmadidebluri saeklesio
sferodan. iqamde ki (e.i. 551/4 wlebamde), somxuri eklesia msoflio eklesiis nawils Seadgenda. es Tvalsazrisi
gansakuTrebiT kargad aqvs gadmocemuli
85
86
342
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iqadages da romelsac ierusalimis sarwmunoeba ewodeba, radganac naTqvamia, `sjuli sionidan gamova~. 88
sxvaTa Soris, gansakuTrebiTaa aRsaniSnavi, rom XI s-Sic berZnebTan moka-
episkoposi midamili; 18. lazar episkoposi boldbili; 19. Teodoros episkoposi forTis; 20. zaqaria episkoposi
kasdreli; 21. fokas episkoposi tser-
mili; 22. isaak episkoposi qunanakertisa; 23. Toma episkoposi tarsisa; 24. estgen episkoposi qorzonisa. es netari
episkoposebi, romlebic Tqveni qveynidan
iyvnen, albanelebTan da sivnielebTan
88
iqv e, gv. 9 9;
89
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
343
curtavis, rusTavis, Tbilisis, manglisi s, m rov eli , sa mTa visi s, awy veri s,
`rogorc teqstidan Cans, episkoposTa saxelebi metad damaxinjebula, qvemoT movitanT iv. javaxiSvilis, k. kekeliZisa da s. kakabaZis cdebs siis aRdgenisa... iv. javaxiSvili: 91 mcxeTis, samefo
saxlis, asureTis, Tmogveli? (dmaneli?),
bolneli, curtaveli, rusTavis, Tbilisis, mangleli, mroveli, samTavneli,
aZveli? wyarosTaveli, kumurdoeli, giSisa? wilkneli? bodbeli, bortis, kars-
epistoleT a wigni, z. aleqsiZis kome ntari, gv. 161; 9 1 qar Tveli e ris isto ria, I, gv. 30 0; 9 2
sais torio moambe, I, gv . 50-53; 9 3 kan onikur i wyobileba, gv. 320; 9 4 epistoleT a wign i, z. aleqsiZis
kome ntari, gv. 161;
90
344
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
anakertelis cnobiT, somexma kaTalikosma `xeli daasxa wmida kaTolike (sakrebulo) eklesiis uxucess kirions qarT-
nawili Tavis iurisdiqciaSi Seiyvana konstantinopolis sapatriarqom. aRsaniSnavia, rom mTeli dasavleT saqarTvelo
qiepiskoposad.
epistoleTa wignSi aseve naxsenebia
`s efe saxl is epi sko pos i~, rom els ac
`samTavro saxlis~ episkoposs uwodebs
zo gi er Ti mk vle va ri , e s und a iy os
samTavros episkoposi. rogorc Cans, sityva `samTavro~ somxurad uTargmniaT
pirdapiri gagebiT, rogorc `mTavrobis
wels, roca sparseTma fexi kargad moikida amierkavkasiaSi, Sedga kreba monofizituri elferisa. 87 wlis Semdeg, `epistoleTa wignis~ cnobiT, kirioni ganud-
97
97
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
345
toriteti da gavlena hqonda mopovebuli amierkavkasiasa da aRmosavleT samyaroSi. amasTanave, isicaa aRsaniSnavi,
qalkedonituri frTa. erT periodSi somxuri eklesia orad iyo gayofili, qalkedonit da monofitiz somxebs TavianTi
kaTalikosebi hyavdaT. Semdeg es eklesia
am mezoblobam Zlieri daRi daasva saqarTvelos kuTxeTa istoriul beds. arabTa mpyrobelobis dros, saqarTveloSi
moSlili iyo saxelmwifoebrioba, mxo-
a. jafariZe, saqarTvel is samociqulo ekles iis is toria, t. I, gv. 428; 100 epistoleTa wigni, z.
aleq siZis koment ari, g v. 197 ; 101 qro nikebi, I, g v. 340 ; 102 epistoleT a wigni, gv. 198.
99
346
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
nam Tavisi kvali daamCnia taos, klarjeTs, mTel samxreT saqarTvelos, hereTis qarTul mosaxleobas, maT SeiTvises somxuri enis elementebi, gaecnen somxur Sesabamis qalkedonitur Tu monofiz-
is iurisdiqciaSi, hereTi da samxreTaRmosavleTis qarTveloba Sedioda somxur-monofizituri eklesiis iurisdiqciis sferoSi. rogorc taos, ise hereTisa
da mTeli samxreT saqarTvelos qarTuli eklesiebidan ganidevna qarTulenovani RvTismsaxureba da dainerga somxurenovani RvTismsaxureba. aRsaniSnavia,
rom VI s-is dasawyisSi qvemo qarTlSi
wmida SuSanikis saflavze agebul eklesiaSi, Semdgom ki curtavsa da gugarqis mraval eklesiaSi, qarTvel mrevls
daunerges somxurenovani RvTismsaxure-
qarTvelebis marTlmadideblobaSi. antioqiis patriarqs XI s-is dasawyisSi svimon wmidas berebma moaxsenes maT monasterSi myofi qarTveli berebis Sesaxeb:
`ara uwyiT Tu qarTvelni arian, anu
somexni da verca xucesi maTi Jamsa wiravs monastersa Sina Cuensa. xolo ese
marTali Tques, rameTu vidre aqamomde
mravliT JamiTgan qarTveli xucesi svimeon-wmidas Jamsa ver wirvida amis mizezisaTvis, rameTu romelsame Jamsa sofluri vinme xucesi axlad Camosuli
wmidisa svimeonis suetsa zeda gamos-
103
gio rgi mc ire, `c xovrebai gior gi mTawmidelisai~, Z egl. II, gv. 150;
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
347
sa sarwmunoebasa Cvensa biwi raime daswamon~. 104 aseve mwvaleblobaSi dades bra-
gierTi qarTuli wigni `odesme Targmnilni da wuT ver keTilad gamo Rebulni, gina Tu Jamsa sigrZiTa ucebTa
da ugunurTa mxmarebelTagan dagesle-
w i g ne b S i Se i Z l e ba i g u li s x m e bo d e s
`pirveliTgan~ marTlad Targmnili wmida
werilis somxur redaqciebTan Sejereba.
rogorc iTqva, IX-X ss-Si samxreT
saqarTvelosa da hereTis qarTveloba
gio rgi mcire, `cx ovrebai giorg i mTawmidelisai~, Zeg l. II, gv. 14 9; 105 Zve li qar Tuli ag iograf iuli
lite raturis Zeglebi, 1967, gv. 123; 106 iqve , gv. 124; 107 iqv e, gv. 146.
104
348
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qiT, saerTaSoriso araxelsayreli viTarebis gamo, TiTqmis 400 wlis manZilze, VI-X ss-Si, amierkavkasiis mas-
lesiam
SeZlo
ikuri
VI
cnobiT, qarTlis samefoSi iyo 33 episkoposi, xolo VII s-is damdegs (608 wels)
_ 35. dvinis 506 wlis saeklesio krebas
SeeZlo udidesi uaryofiTi zegavlena moex-
108
pet riwonis monastris t ipikon i, Tav i 35, muxli 11, a.SaniZe, Txzule bani, t . 11, 1986, 118.
349
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Ze farnavazian-xosroianma qalkedonuri
aRmsareblobis erTgulma da `sjulis
ganmwmedelma~ axlad aSenebuli mcxeTis jvris taZris galavanSi aaSena darbazebi da brZana: `kreba yovelTa paraskev-
ue Wvel ia da
Tanadroulia.
109
110
amb is
350
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mmarTveloba, SeiZleba mas sinodis krebebic vuwodoT. rogorc moyvanili cnobidan Cans, es krebebi ar moicavda mxolod sxdomebs, aramed mas Tan erTvoda,
rac zogjer umTavresi momenti iyo, wirva,
swored mcxeTis am krebebma, uaqtiuresma saeklesio saqmianobam, SeunarCuna saek lesio dedaq alaqi s sax eli
sac ki, roca Semdeg arabTa Semosevebis gamo igi, faqtobrivad, dangreuli
iyo da dakarguli hqonda funqciuri
datvirTva. rogorc Cans, arabTa da
gan. mxolod XI s-Si saqarTvelos gaerTianebis Semdeg daibruna mcxeTam Zveli drois sidiade.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
351
tori miuTiTebs am krebis Sesaxeb. aRniSnuli kreba warmoa dgens antioq iaSi
qarTuli eklesiis Sesaxeb Catarebul
krebaTagan erT-erT pirvels, amitomac
Cven mas vuwodebT `antioqiis I saeklesio krebas~ gansasxvaveblad antioqiaSive XI s-is 50-ian wlebSi Catarebuli
qarTuli eklesia Tavidanve, mociqulTa droidanve, damoukidebeli iyo, radgan IX-XI ss-Ta saeklesio-samarTlebrivi TvalsazrisiT mociqulTa mier
daarsebuli da, saerTod, I-III ss-Si
arsebuli `erovnuli saeklesio Temebi~ erTma neTisagan damouk idebelni
krebisagan.
mravali Tanamedrove mecnieri miiCnevs antioqias im eklesiad, romelmac
352
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
moadgen da.
d asavle T
eresi.
dasavleT
saqarTvelos qarTveli mosaxleoba, cxadia, cdilobda rogorme aeridebina sasuliero kavSiri xatmebrZolur kon-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
ne tari sa T eofi laq tess a,
353
m ovid es
ef rem mc ire, uwyebai mize zisa qarTve lTa moqcevisasa, 1959, gv. 9 ; 112 Vb[ fbk <htr^ Cgbcjr
Fynbj[ bbcrb[ gfnhbfh[jd^ N hels Rbtdcr jq Le[ & Fr fltvbb^ 18 74^ B.ym^ c& 3 97-398$ 113 v . go il aZ e,
qarT uli ek lesiis saTave ebTan, 1991, gv. 17 0; 114 iqv e, gv. 155.
111
354
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mefed-mefed. 1 1 5
meore ierusalimeli patriarqi imave
epoqisa - xrisanfi ambobs: `saqarTveloSi, romelsac adre iberia erqva, iyo
ori avtokefaluri arqiepiskoposi... am-
an romel krebaze gaxda is saarqiepiskoposo, Cven zustad ver davadgineT, magram 26 ivnisis svinaqsarSi vpoulobT,
rom ioane goTeTis episkoposi xel-
eparqiebi imereTSi, guriaSi, samegreloSi, afxazeTSi, svaneTsa da mesxeTis nawilSi. es eparqiebi eqvemdebarebodnen konstantinopolis saydars fa-
saarqiepiskoposo gaxda~. 11 6
rogorc zemoT moyvanili ierusalimeli patriarqebis Txzulebebidan Cans,
dasavleT saqarTvelos marTlac `qvemo
iberias~, anu `iberias~ uwodebdnen her-
saqarTvelos eklesias imis gamo, rom imereTis mefeebi qristianebi iyvnen, xolo
im droisaTvis qarTlisa da kaxeTis mefexanebi ki mahmadianebi. imereTis mefes,
dosiTeosi, ierusalimeli patriarqebi, Tavi 5, gv. 510, wignidan sardeli mitropoliti maqsimi, qarTuli
eklesia da misi avtokefalia, `Teologia~, aTeni, 1966 w., rusuli Targmanis gv. 47-48; 116 iqve, gv. 48.
115
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
aCnda Zveli qristiani qarTveli mefeT
mefeebis legitimur memkvidred. amasTanave, imereTis, anu afxazeTis kaTalikosebi (mahmadianur uRelqveS moqceuli
qarTl-kaxeTisagan gansxvavebiT) sruliad saqarTvelos (anu iberiis) mTavarkaTalikosebad Tvlidnen TavianT Tavs.
maSasadame, aRniSnuli patriarqis dros
swored `qvemo iberiis~, anu dasavleT
saqarTvelos kaTalikosebi miiCnevdnen
sruliad saqarTvelos uzenaes saWeTmpyrobelad TavianT Tavs. aseTi tendenciebi SeumCneviaT ierusalimel-antioqiel
patriarqebs da SeutaniaT TavianT TxzulebebSi. XVII s-is ierusalimeli patriarqebi cdilan gaerkviaT, Tu rodis
moipova TavisTavadoba dasavleT saqarTvelos, anu `qvemo iberiis~ eklesiam da
gaurkveviaT, rom es moxda imperator
herakles Semdeg lev isavrosamde anu
VII-VIII ss-Si. aseTi Zieba qarTulsave
wyaroebSi gaagrZeles SemdgomSi saqarTveloSi Camosulma antioqielma patriarqebma da sxva aRmosavlelma mRvdelmTavrebma da samRvdelo pirebma. magaliTad, aseTi iyo antioqieli patriarqi XVII
s-sa makariosi. igi, rogorc sxva misi
Tanamoazreebi, eZiebda, Tu rodis moipova
dasavleT saqarTvelos eklesiam Tavisufleba. mis Ziebas warmateba mohyolia (antioqiel-ierusalimeli patriarqebi da sasuliero pirebi qarTul wyaroebSi eZebdnen saWiro cnobebs, maT mzeWabuk mesxeTis mTavarsac moupoves aseTi cnoba).
patriarqi makariosi werda, rom antioqiel patriarq Teofilaqtes dros,
VIII s-Si, afxazeTis mefe daviTma antioqiaSi gagzavna sasuliero delegacia.
maT gzaze yaCaRebi daxvdnen da gaZarcves, ori maTgani gadarCa. Teofilaqtem
355
:ept G&^ Uhepbz d 17 cnjktnbb gj bpj,hf;tyb. gfnhbfh[f Vfrfhbz^ Rfpfym^ 1905^ c& 10-11& v. goilaZe, dasax.
naSr., gv. 171.
117
356
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dedaeklesias daubrunda.
ara
dasavleT
118
aRmosavleT, aramed
Vb[fbk <htr^ Cgbcjr Fynbj[bbcrb[ Gfnhbfh[jd^ Nhels Rbtdcrjq le[& Frfltvbb^ 1874^ b.ym^ 399-400&
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
357
aRwevda qarTvelTa eTnikuri gansaxlebis sazRvari. CrdiloeT albaneTSi mcxovrebi mosaxleoba eTnikuri warmomavlobiT qarTveluri tomebi iyvnen, amitomac isini sarwmunoebrivad marTlmadideblebs uWerdnen mxars. maTi eTnikuri warmomavlobiT iyo gamowveuli is,
rom rogorc ki politikurad amis SesaZlebloba miecaT, CrdiloeT albaneTSi
mcxovrebi mosaxleoba iqca mrevlad
swored qarTuli eklesiisa da ara somxuri anda albanuri eklesiisa.
Sav zRvamde qarTuli eklesia iurisdiqcias avrcelebda IV-V ss-Sive. rogorc TviTon berZeni avtorebi miuTiTeben, lazebma da iberebma erTdroulad
miiRes qristianoba IV s-Si. qarTuli
wyaros Tanaxmad, mirian mefem `naTeli
sca yovelTa iverielTa~. mirians ki igive
wyaro dasavleT saqarTvelos mefedac
miiCnevda. radganac iberiis, anu qarTlis samefo moicavda dasavleT saqarTvelos mdinare egriswylamde, xolo vaxtang gorgasalis dros sazRvari gadaweul iqna mdinare klisuramde, anu cxumis mxareSi gamaval Tanamedrove mdinare
kelasuramde. VI s-Si, rogorc aRniSnuli iyo, mcxeTis kaTalikosi kirioni,
somxur wyaroTa mixedviT, `winandeli
358
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
vami) da Semdeg yvelam miiRo
Cven es cnoba, albaT, ase unda gavigoT: antioqiis krebam arasruli av-
tokefalia, anu SezRuduli TavisTavadoba mianiWa qvemo iberiis, anu afxazeTis eklesiis saepiskoposoebs. maT eklesiurad evalebodaT mironisaTvis masa-
Si jer konstantinopolidan,
Semdeg ki antioqiidan, ris sanacvlodac `nivTTa wmidasa mosasyidelad~, anu mironis
dasamzadeblad saWiro masalis
830-iani wlebidan, mirons ukve iRebdnen ara ierusalimidan, aramed mcxeTidan, e.i. qarTlidan, xolo Zveli
berZnulenovani saepiskoposoebi dasavleT saqarTveloSi kvlavindeburad ganagrZobdnen mironis Sesyidvas ierusalimis sapatriarqodan. am saepiskoposoebSi, Cans, ixseniebdnen ara qarTveli kaTa-
v. goilaZ e, qarT uli ek lesiis saTave ebTan, 1991, gv. 156; Rtrtkblpt R ^ C&^ Kbnehubxtcrfz
cghfdrf gj djghjce j, fdnjrtafkbb uh epbycrj q wthr db^ etiudebi, t. VII, 1961, gv. 254,
Sen iSvna; 120 efr em mcir e, `uwyebai.. .~, gv. 10.
119
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saWiroebis SemTxvevaSi egzarqoss, `vi-
wvalebisaTvis akakTaAsa~.
dasavleT saqarTvelos qarTulenovani saepiskoposoebi qmnidnen afxazeTis
sakaTalikosos. mas mironis qarTlidan
miRebis ufleba ierusalimidan miuRia
40-ian wlebSi.
qarTvel istorikosTa TvalsazrisiT, dasavleT saqarTveloSi IX s-Si jer kidev arsebobda berZnulenovani saepis-
arjva da marTlmadidebloba
aRsdga, konstantinopolis kaTedra dasavleT saqarTveloSi
buli. 12 1
sabolood, 744-750 wlebSi, antioqiaSi Semdgari saeklesio krebis gadawyvetileba-
geo rgika, IV, naw. II, gv. 180-181; Sdr. saq. ist . narkv ., II, gv. 423-24; v . goil aZe,
qarT uli ek lesiis saTav eebTan , 1991, gv. 178.
121
359
360
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tis kaTalikosebi~. 123 Seqmnili sarwmunoebrivi viTarebis gamo, berZnul eklesiaSi Semavali `qvemo iberiis~ sakiTxi
konstantinopolis nacvlad ganixila
berZnuli eklesiis meore centrma _ an-
zavrebula ara konstantinopolSi (xatmebrZoluri eresis gamo), aramed antioqiaSi, sadac Cvens gansaxilvel 750-
berZnul sapatriarqoebSi samitropolitoebs marTavda patriarqi. mitropolitebs, Tavis mxriv, eqvemdebarebodnen samitropolitoebis episkoposebi,
romelTa raodenoba sakmaod didi, 500mdec ki SesaZlebelia yofiliyo. afxazeTis sakaTalikosos episkoposebi eqvemdebarebodnen afxazeTis kaTalikoss,
romelic, Tavis mxriv, mcxeTis kaTalikosze iyo damokidebuli. erTs `uxucesi~, meores ki - `umrwemesi~ erqva.
`egris-afxazeTis mefeebma eklesiuri
gamoyofis mopovebisTanave daiwyes Zve-
drebis daarseba. X s-is manZilze moiSala gudayvis (ZiRinevis) kaTedra, foTis kaTedra, xolo aSenda Wyondidis,
moqvis, bediisa da sxva saydrebi, sadac
n . be rZe niSv ili, s aqar Tve los ist oris sakiTx ebi, III,
afxazeTi~, saq. istoriis nark vevebi, t. II, 1973, gv. 424.
122
gv. 49;
123
`e gris-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
edrebi. ase TandaTanobiT idevneboda bi124
361
debardeba~. 12 5
fobda 886-911 ww.), am nusxebSi dasavleT saqarTvelos yvela kaTedra, fazisis mitropolitiT lazeTSi, misdami
daqvemdebarebuli oTxi episkoposiT, afx-
azeTis sebastopolis avtokefaluri arqiepiskoposi da jiqeTSi nikofsiis avtokefaluri arqiepiskoposi konstantinopolis samwysos eqvemdebarebian. meore jgufis nusxebidan Cans, rom X s-
konstantinopolis patriarqs. aRniSnulis safuZvelze aSkarad Cans, rom cvlileba dasavleT saqarTvelos mdgomareobaSi, misi gamoyofa konstantinopol-
m. lorTqif aniZe, dasax. naSr., gv. 425; 125 iqve , gv. 427; 126 geo rgika, IV, 2, gv. 184;
lorT qifaniZe, dasax. n aSr., gv. 424; 128 qar Tlis cx ovreba, I, gv. 255.
124
127
m.
362
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
boda, Zveli Cveulebis Sesabamisad, uZvelesi droidanve, amis Sesaxeb erTxmad RaRadeben qarTuli wyaroebi. magaliTad, `moqcevaA qarTlisaA~ qarTlis qveynis Crdilo dasavleTis sazR-
`qarTli~ anu ufro zustad `qvemo qarTli~ anu `qvemo iberia~, xolo aRmosavleT saqarTvelos `zemo qarTli~, `zemo
qveyana (es termini kaTalikosTa titulaturaSic aisaxa) da swored VIII s-is
bolodan `qvemo qarTls~ anu dasavleT
saqarTvelos ewoda `afxazeTi~, dinastiuri cvlis Sedegad, Tumca eklesiuri
da kulturuli TvalsazrisiT afxazeTi, iseve rogorc tao-klarjeTi da
129
130
363
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
am amonaridSi pirdapiraa naxsenebi
ulisxmebodnen egriselebi, egrisis mosaxleoba, es igulisxmeba mematianis winadadebaSi - `migvcna Cuen wartyuevnad
ucxoTa naTesavTa~, swored istoriuli
egrisis didi nawili mdinare egriswylidan cixe-gojamde daipyres anu `wartyuenes~ berZnebma, iqvea `migviRo Cven
sazRvari berZenTagan~ - egriselebi, iseve
rogorc mTeli (yoveli) qarTlis mosaxleoba wuxda am ubedurebas.
am amonaridSi mravaljer gvxvdeba
sityva `Cuen~, am `Cuenis~ qveS igulisxmeba `yovelni qarTvelni~, rogorc iqve
Cans, am qarTvelTa ricxvSi ki upirvelesad egriselebi igulisxmeba, romelTa regionis sazRvaric da romlis miwawyalic iqna `wartyuenili~. sabolood,
Seuracxyofili qarTvelebi askvnian: `viZi o T Cu e n S u r i , v Z e b n e T s az R v a r i
qarTlisa~, anu aRvadginoT igi, sad?
maT aqvT erTi saxelmwifo `qarTlis samefo~, `yovelni mefeni qarTlisani amaT
(e.i. arian qarTlidan gadmosaxlebulTa) mefeTa Svilni arian~. 132 arseni beris
TvalsazrisiT, yvela regionis mcxovrebTa, maT Soris egrisisa da svaneTis mosaxleobis ena qarTuli enaa, Tumca,
131
Zve li qar Tuli agiograf iuli l iterat uris Z eglebi, III, gv. 47 7;
132
364
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dame, krebis wmida mamebi ueWvelad darwmunebulni arian, rom egrisi klarjeT-
Si, e.i. egrisic moaqcia, md. egriswylamde, qarTlis samefos sazRvramde, kerZod _ wmida ninom `sarwmunoebasa mimarT Tvisisasa miizida yoveli savsebaA
yovlisa qarTvelTa naTesavisa~. 133
Tan erTad I-II ss-Si, mociqulTa qadagebebis dros qarTvelTa qveynebi arian
anu `saqarTveloa~. kreba wers: `pirvelwodebuli andria... Cuendamdeca moiwia da
qadaga sacxovrebeli qadageba saxarebisa~
cialur Tvalsazrisisagan, romlis mixedviTac saqarTvelo mxolod XI s-is Semdeg ewoda erTian qveyanas. maT am mosazrebas ar daeTanxmebodnen arc Cveni
mematianeebi, magaliTad juanSeri, romelic wers, rom VII s-is bolosa da VIII
s-is dasawyisSi saqarTvelo erqva miwawyals mdinare klisuramde afxazeTSi _
sazRvrebs da sxva.
qarTuli eklesiis mamebic TavianT
yuradRebas apyrobdnen qveynis geopoli-
tikur areals. magaliTad, ruis-urbnisis krebis mamebis ganmartebiT, is areali, sadac iqadaga andria pirvelwodebul ma, aris qarTv elTa qvey ana anu
mi marT uleb iT
`didi sjuliskan oni~, 1975, gv. 54 6; 134 qar Tlis c xovreb a, I, gv. 70 ; 135 iqve , gv. 128;
sjul iskanon i, 1875, gv. 54 5; 137 qar Tlis c xovreb a, I, gv. 235; 138 iqv e, gv. 226.
133
136
didi
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
365
a fx az e TS i a Ra r d ae rR v ia q a rT li s
Si dakrZales.
140
140
141
iq ve,
366
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
143
144
367
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Semd gom
rom
368
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
musra yoveli somxeTi~ armeniis mxareebi. arabebs Tavisi saxalifo provinciebad hqondaT dayofili, romelTagan erTerTi iyo `armenia~, mas `armeniis vali~
marTavda. Tbilisis saamiro am `armeniis
ris gamoc am mxareSi Camoyalibda taSir-Zoraketis _ lore-taSiris somxuri samefo. misi mosaxleobis ZiriTad
nawils qarTvelebi Seadgendnen, mmarTv-
ase iyo nerse somexTa kaTalikosis drosac, romelmac iSxanSi (taoSi) VII s-Si
saepiskoposo centric Seqmna. am dros
147
148
qar Tlis
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
(qalkedonitobis) gamo, taos qarTvelebisaTvis, anu mxaris ZiriTadi mosaxleobisaTvis somxur iurisdiqciaSi yofna
sarwmunoebriv uxerxulobas ar qmnida,
magram VIII-is 20-iani wlebis Semdeg,
rac somxurma oficialurma eklesiam daufaravad aRiara Tavis erTaderT sarwmunoebriv mimarTulebad monofizitoba,
taosa da, cxadia, klarjeTis mosaxleobisaTvis (e.i. eTnikuri qarTvelebisaTvis)
somxuri eklesia miuRebeli gaxda da
isini sixaruliT daubrundnen qarTul
dedaeklesias (miT umetes, rom am droisaTvis es teritoriebi bizantiis imperiis mier iyo xeldebuli), tao-klarjelma qarTvelebma sixaruliT miiRes
qarTlidan devnili bagrationi xelisufalni da qarTlidan Camosuli qarTveli berebi qarTuli dedaeklesiis Rirseuli moRvaweebi.
arabebi aZlierebdnen somxur eklesias misi antiqalkedonuri aRmsareblobis gamo, magram imis Semdeg, rac arabuli imperiis erT-erTi provincia `armenia~ ganudga centralur xelisuflebas,
arabT a damsje li eqspe dicia xS irad
laSqravda `armenias~, e.i. somxeTs, magram, ara somxuri eklesiisa da somexi
xalxis dasjis mizniT, aramed `armeniis~ arabi mmarTvelisa da misi Zalis
gasanadgureblad. Tbileli amira sahaki
mok avSir eebsa da sa yrden s eZe bda
qarTvelTa Soris arabuli centraluri
xelisuflebis winaaRmdeg brZolis dros.
magaliTad, misTvis aseTi iyo gardabnis
qarTveloba, romlebic yovelTvis Tbilisis amiras uWerdnen mxars. 149 amqveyneli
unda yofiliyo `sahakis monaTagani, saxeliT gabuloc~, romelic Tbilisis amiradac ki dajda. sahakis, SeiZleba iTqvas,
mat iane qarTlisa, gv. 254;
qres tomaTia, I, 194 6, gv. 142.
149
150
369
370
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qvemo qarTlSi, amis gamo somxur eklesias didi gasaqani mieca. amitomac, cx-
kurTxevisaTvis mTel maSindel saqarTveloSi iyo SemoRebuli wesad. 151 SesaZloa, es marTlac ase iyo, magram giorgi merCules azriT, aseTi wesi konkretulad anCis saepiskoposoSi iyo SemoRe-
adia, somxuri eklesiisagan dazaralebulad miCneul mxares, kerZod ki taoklarjeTis qarTvel berebs sruli safuZveli hqondaT saeWvod mieCniaT Tbilisis amira sahakis aRzrdili cqiris an-
Rvrebisa
RmrTisa
wmida da
SeSvenis
dakavSirebiT ismis kiTxva, xom ar miiCnies anCis saepiskoposo kaTedraze asuli cqiri prosomxuri orientaciis pi-
biT auwyes yoveli didsa mas xelmwifesa aSot kurapalatsa da brZanebiTa misiTa yovelTa maT moweseTa anCisa
kaTolike eklesiiTa wigni misweres qar-
151
153
152
371
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mier episkoposni Rirsni moiwines anCs
anCis krebis mimdinareoba aseTi yofila: qarTlis kaTalikosis mier gamogzavnili episkoposebisa da meudabnoe mamebis garda, krebas eswreboda `yovelni
mRvdelni da mrevlni anCisani~. krebas
lesiis istoriaSi cnobilma davam eklesiis meTaur-episkoposebsa da monastris berebs Soris. saeklesio kanonebis
likosis mier warmogzavnilma ierarqebma saqmis viTareba moismines, ris Semdegac krebam ganaCeni gamoitana, ganaCeni
maSinve iqna aRsrulebuli. giorgi mer-
156
iqve , gv. 14 6;
157
372
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
so Carevisagan~.
samonastro sazogadoebebi moyvanili kanonis Tanaxmad,
TvalTaxedviT, magram maSin anCel episkoposs qalkedonis me-4 kanonis Sesabamisad, SeeZlo ukanonod mieCnia monastrebis daumorCilebloba da unebarTvo samo-
ro-papizms~, magram, cezaro-papizmi maSinaa msgavsi qmedeba, roca samefo xelisufleba (da ara saeklesio) Tavis
xelSi iRebs saeklesio mmarTvelobas (ase
iyo zogjer bizantiasa da ruseTSi zogierTi RvTismetyvelis azriT), saqarTveloSi ki am dros piriqiT iyo _ eklesia saero mmarTvelobis Tavis xelSi
da arabTa mier. amis gamo saepiskoposoebi da saeklesio kerebi iqcnen qveyanaSi moSlili kanonierebis damcvelebad
anda kanonierebis mosarCleebad, miT
umetes, rom xelisufleba dauZlurebu-
D& W sgby^ W thrjdyj t ghfdj^ 1994 ^ c& 17 5$ 159 qre stomaTia, gv. 14 6;
qres tomaTia, 1946, gv. 14 7; 161 nar kv., II, gv. 448.
158
160
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
373
radganac man `daawynara yoveli sabrZanebeli viTarca wes iyo~. episkopos gior-
gi mawyverelis amgvari qmedeba gamonaklisi ki ar yofila, aramed saqarTvelos, kerZod, mesxeTis imJamindeli wesi.
siZem ganacxada, rom ojaxSi qoneba dedis (qalis) mxridan iyo Sesuli, maSas-
amis Semdeg sami wlis manZilze ojaxebs Soris didi SuRli Camovarda. sab-
qveynis mmarTvel mefeebad iqcnen. Camoyalibda tao-klarjeTis, afxazTa da herkaxTa kuTxuri samefoebi. tao-klarjeTSi
ierTobisa Tu urTierTdapirispirebis
162
cxo vreba serapion zar zmelisa, qres tomaTia, 194 6, gv. 96.
374
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
teti,
Zalze
iTxTan
gariSs
uli. rogorc cnobilia, kaxeTSi qorepiskoposebi SemdgomSi saero mTavrebad gadaiqcnen. amis damamtkicebel erT-erT
magaliTad migvaCnia aRniSnul epoqaSi,
163
gansakuTrebiT ki monastrebisa,
didi iyo, amitomac cqiris sakdakavSirebiT kurapalati did anuwevs maT, meore mxriv, eklesiis
164
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
375
gio rgi me rCule, `cxovr ebai gr igol x anZTelisai~ Zv eli qarTuli agiografiuli l iterat uris
Zegl ebi, 1964, wigni I, gv. 287; 166 saq arTvel os ist oriis n arkvev ebi, II, gv. 1973, gv. 59 8; 167 q. c.
I, g v. 250 ; 168 iqv e, gv. 251.
165
376
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bebma `stefanoz, diswuli nersesi nacvlad dedis Zmisa Tvisisa nerseAsa erisTavad qveyanasa amas qarTlad~ warmoagzavnes. aqedan Cans, rom saxlis legitimuri ufleba `erisTavobisa~ Tu `mefo-
i s s ax l Si
rogorc aRiniSna, adarnase bagrationis qaliSvili SeirTo arCil mefis vaJma juanSerma. amis Semdeg ukve adarnase bagrationis yovel STamomavals
SuSan
da misi dani
iovane
Se v id a l a ta v ri s g z iT .
adarnase bagrationi
(arCil mefis vasali)
juanSer + latavri
aSot kurapalati
(+826)
bagrat I
kurapalati
daviT
kurapalati (+881)
aSot
adarnase I
(+869)
adarnase
guaram
(+88 2)
nasra
(+8 81)
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
amitomac
uwodebs
377
`matia ne
c no bi l i ka n on is te b is g a nm ar t eb iT ,
qar Tlis c xovreb a, I, gv. 252; 17 0 iqve , gv. 257; 17 1 cxo vrebai grigo l xanZ Telisai, Zve li qar Tuli
agio grafiuli lit eratur is Zegl ebi, I, 1964 , gv. 287.
169
378
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
likoso kari. guaram mamfali valdebuli iyo gaeTvaliswinebina qarTlis episkoposTa umravlesobis survili da daekmayofilebina maTi `friadi gulwyebuleba~. am saqmis movla da garkveva SeeZlo
saeklesio krebas.
krebis mowvevis Semdeg, guaramis brZa-
17 2
Zve li qar Tuli ag iograf iuli literaturis Zeg lebi, I, 1964 , gv. 287.
379
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saswauli msgavsi iyo feriscvalebisa,
jer kidev krebis dawyebamde eruSnelma episkoposma ganacxada `odes movides varskvlavi igi udabnoTa, maSin
ganemarTos saqme da ganzraxva yovel-
Ta es bolo gadawyvetileba.
saeklesio kreba daiwyo. igi gaxsna
guaram mamfalma Tavisi Sesavali sityviT: `wmidano mamano, episkoposno da
m eu d ab n oe no , i c iT yo v el Ta ka n on i
Sjulisa, rameTu ara brZanebs episkoposisa da kaTalikozisa mZlavrobiT
dajdomasa~, 173 amis Semdgom guaramma sityva gaagrZela momxdari ukanonobis irgvliv: `amas sityvasa Sina augisa sityvani ganamravlna~. 173 sityvis damTavrebis Semdeg guarami eloda episkoposTa
sityvebs `eloda pasuxsa maTgan~, 173 magram guarami gaocda, roca mis mZafr
sityvas episkoposebma sruli dumiliT
upasuxes. Semdeg siCumiT Sewuxebulma
episkoposebma uTxres efrem mawyverel
17 3
Zve li qarT uli ag iografiuli lit . Zegl ebi, I, 1964, gv. 288;
17 4
17 5
380
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
m T a v a r s u C q a r i a d a S v i li ` u J a m o
SeswrafebiT~ (e.i. aradrouli aCqarebiT) auyvania gaTavisuflebul sakaTalikoso taxtze, amiT mas arsenis saxe-
didi, cnobili saeklesio moRvaweebi arian. efrems hqonda diplomatiuri da administraciuli niWi, arseni ki qarTuli
eklesiis ideologi yofila. efremma
Tavisi diplomatiur-administraciuli
niWis wyalobiT SeZlo, rom axlad Seqmnili afxazeTis sakaTalikososaTvis
17 6
Zve li qarT uli ag iografiuli lit eratur is Zegl ebi, I, 1964, gv. 289;
17 7
381
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
maSasadame, igi qarTuli eklesiis iuris-
m e b u l i a a m J a m i n de l x e l n a w e r S i c ) ,
`qristesmieriTa~ (es sityvac daqaragmebuli a amJa madac) da `ier usalem isa~
(aseve daqaragmebulia). ese igi, amJamadac aRniSnul winadadebaSi sami qarag-
ma a _ `i ~ e mi T ~, `q ~e s mi e r i T a ~,
`i ~emisa~. 178 vfiqrobT, am winadadebaSi
meoTxe sityvac (Tu ufro meti ara)
Tavdapirvelad qaragmiT iyo gadmocemu-
li: `a ~sa~. es qaragma gadamwers gauxsnia ase: `aRmosavalisa~, teqstis mixedviT ki albaT unda yofiliyo: `afxazeTisa~, maSin rTuli winadadeba azrobrivad gaimarTeba da aseT saxes miiRebs: adre afxazeTis kaTalikosebs mironi ierusalimiT mohyvanda, xolo efremis mecadineobiT maTTvis saWiro mironis kurTxeva qarTls ganewesa, rameTu
afxazeTic qarTlia, radganac iq locvis
ena qarTulia da Jamiswirvac qarTul
enaze Seiwireba.
ra ufleba hqonda mawyverel episko-
Culis xelidan gamosul xelnawer dedanSi sityva `aRmosavalisa~ qveS igulisxmeba `afxazeTisa~, es sityva albaT daqaragmebuli iyo ase: `a ~ sa~, rac konteqstis
Sesabamisad xelnaweris gadamwers unda
gaexsna, rogorc `afxazeTisa~. azrs, imis
Sesaxeb, rom xelnawerSi mocemuli sityva qaragmiT iyo dawerili, gvimtkicebs isic, rom imave winadadebaSi kidev
sami sityva aris qaragmiT dawerili. es
178
179
382
orive Zmam adarnasem da guaramma. qarTvelTa xelmwifes ufleba hqonda afxazeTis sakaTalikosoze, msgavsadve saqarTvelos udides saeklesio xelisufals
efrem mawyverelsac SeeZlo ezruna, raTa
afxazeTis sakaTalikosos mironi mieRo
ara ierusalimSi, aramed Seemzadebina
adgilzeve, e.i. `qarTlSi~ (qarTuli
liturgikis mqone qveyanaSi), albaT mcxeTidan miRebis ufleba igulisxmeba, mcxeTaSi, e.i. qarTlidan. cnobilia efremis
moZRvris grigol xanZTelis Rvawlic
afxazeTis eklesiis mimarT.
grigoli didad afasebda efremis niWs,
magram im droisaTvis qarTuli eklesiisaTvis ufro saWirod CauTvlia arsenis
kaTalikosoba. rogorc aRiniSna, arseni
iyo Tavis drois udidesi ideologi,
ubadlo mcodne somxeTis eklesiis istoriisa. arsenma samxreT saqarTvelos
qarTvel qristianebs miawoda im droisaTvis uaRresad saWiro ideologiuri naSromi `ganyofisaTvis somexTa da qarTvelTa~. es naSromi mas dauweria VII s-is
somxuri Txzulebis gamoyenebiT. ratom
esaWiroeboda samxreT saqarTvelos es
naSromi? swored arsenisa da misi moZRvris, grigolis moRvaweobis Jams VIIIIX ss-Si qarTuli eklesia Tavis wiaRSi
ibrunebda misgan iZulebiT mowyvetil
taos qarTvelobas. saqme isaa, rom VIVII ss-Si sparsTa da bizantielTagan
gaZlierebulma somxurma eklesiam SeZlo deda eklesiis wiaRidan moewyvita
samxreT saqarTvelos erTi didi nawilis samwyso da masze ganexorcielebina
Tavisi iurisdiqcia. V s-Si tao-klarjeTi qarTuli eklesiis wiaRSi Sedioda, es iqidan Cans, rom vaxtang gorgasalma aq daaarsa monastrebi: opizisa,
180
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
merisa, Sindobisa da axizisa. zogierTi
mkvlevaris azriT, samonastro cxovreba daiwyo VI s-Si da amitomac TiTqosda vaxta ngi V s-Si monas trebs ar
aaSenebda. maTi mosazreba ar eyrdnoba
raime wyaros da varaudzea dafuZnebuli, `vaxtang gorgasalis cxovreba~ Zveli wyaroa, romlis Sesabamisi cnobis
uaryofisaTvis safuZveli ar arsebobs.
am wyaros Tanaxmad, vaxtang mefem `saberZneTSi~, e.i. palestina-ierusalimsa
da wmida miwaze (aseve mcire aziaSi),
naxa monastrebi da am monasterTa darad gadawyvita wamoewyo saqarTveloSic
samonastro cxovreba. gana V s-Si petre iberi da ioane lazi qarTuli samonastro cxovrebis erT-erTi damaarsebelTaganni ar iyvnen wmida miwaze? ratom ar unda yofiliyo CvenSi V s-Si
monastrebi? rogorc wyaro brZanebs:
qarTuli eklesia-monastrebi V s-Sive
i yv ne n ta o -k la rj e TS i. b iz a nt ii da n
saqarTveloSi Semosvlis Jams vaxtang
gorgasalma artavaz erisTavs ubrZana
aego artanujis cixe da `ubrZana, raTa
gamonaxos xevsa mas Sina adgili samonastre da aRaSenos eklesia da qmnes
monastrad, viTarca exilvnes monasterni saberZneTisani... artavaz aRaSena cixe
artanujisa da monasteri, romel ars
opiza da samni eklesiani: daba merisa,
Sindobisa da axizisa da ganaaxla cixe
axizisa da qmna igi quabad~. 180 es moxda
daaxloebiT V s-is 50-ian wlebSi.
aRsaniSnavia, rom cixe Tuxarisisa
mdebareobda ara klarjeTSi, aramed taoSi. VI da VII ss-Si, cnobili politikuri mizezebis gamo, tao da nawilobriv klarjeTi somxurma eklesiam Tavisi iurisdiqciis qveS moaqcia. maSasadame, tao-klarjeTis mosaxleoba, ro-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
383
ueWveli iyo. igi udides gavlenas moaxdenda mrevlze. swored es ideologiursarwmunoebrivi naSromi esaWiroeboda
erTi mizezi imisa, rom grigol xanZTelma swored arseni miiCnia yvelaze
Rirseul sakaTalikoso kandidatad da
misi sakaTalikoso taxtze damkvidrebi-
saWiro iyo, marTalia, arabTa Semosevebisa da qolerisagan Semcirebuli, magram mainc mkvidrad mcxovrebi qarTuli mosaxleobis darwmuneba imaSi, rom
somxuri eklesiis wiaRSi yofna maT
sulebs ki ar acxonebda, aramed warwymedda, radganac somxuri eklesia mwvaleblobis buded iyo gadaqceuli, xolo
384
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
rom somxuri eklesia garkveul istoriul etapebze axerxebda moepovebina romelime mZlavri mezobeli imperiis mxardaWera, romlis meoxebiT axerxebda saqarTvelos ama Tu im kuTxis Tavis iurisdiqciaSi moqcevas da mkvidri qarTuli mosaxleobis Tavis samwysod gadaqcevas.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
385
ba saRmrTosa hjulisa da marTlisa sarwm uno ebis a~ gan rCev ad Rva rZli sag an
wualebaTasa~, msgavsi kamaTis did mniSvnelobas miuTiTebs isic, rom, rogorc
Cans, im dros samxreT saqarTvelos
os. somxeTi didad gaZlierda IX-X ssSi, aseT viTarebaSi uTuod saWiroebas
warmoadgenda samxreT saqarTvelos mo-
da, e.i. somexTa sarwmunoebas aRiarebda. aseTi yofila TviT mefe bagrat IIIis mwignobarTuxucesi efTvime. es qarTve-
borotisa mis wualebisa maTisa da Sinagan gamcemi sarwmunoebisa Cuenisa. 183 sarwmunoebrivi Tanamoziarobis gamo Cveni
sarwmunoebis `Sinagan gamcemi~, anu moR-
grZelis saRvTismetyvelo kamaTis dawyebisTanave gamoCnda qarTveli RvTismsaxuris upiratesoba. sosTeni dacinviTa da ampartavnuli sizviadiT SeekiTxa
efTvimes, Tu romeli gziT mivida kreba-
RrtilaSi Cavida anCel episkoposTan erTad. `sjulis gamoZieba~ yofila mTavari mizani qarTveli da somexi moweseebis Sexvedrisa. am `gamoZiebis~ Sedegs
`sityvis geba be risa ef Time g rZlisa, sosTen is mimarT, so mexT mo ZRvris a~, saq arTvelo s samo Txe,
gamo cemuli gobron (miqael) sab ininis mier, 1882, gv. 615; 182 iqve , gv. 615; 183 iqv e, gv. 616.
181
386
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
msoflio sapatriarqo ierusalimisa, antioqiisa, romisa, aleqsandriisa, konstantinopolisa im droisaTvis qalkedonituri iyo, e.i. qarTveli moZRvris
691 wlis krebam 102 kanoniT. e.i. kanonebi gamoitanes: 1. nikeis I msoflio krebam 325 wels (20 kanoni); 2. konstantinopolis, 381 wlis II krebam (7 kanoni);
3. efesos 431 wlis III krebam (8 kanoni); 4. qalkedonis 451 wlis IV krebam
(30 kanoni); 5. trulis krebam 691 wels
(102 kanoni); 6. nikeis 787 wlis VII
krebam (22 kanoni). msoflio krebaTagan
kanonmdebeli iyo marTlac eqvsi saeklesio kreba. Cans, amitomac axsenebda
efTvime grZeli eqvs msoflio krebas da
ara Svids. efTvime ambobs _ `sapatri-
184
185
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
387
gram Cans, qarTvelebi IX-X ss-Si seriozulad iyvnen dainteresebuli kanonikiT, radganac somxuri eklesiis Rrmad
ganswavlul mecnierebTan uxdebodaT
kamaTi. eqvTime mTawmidels sagangebod
s o mx u r i e k l e si i s a , s w o r ed
rogorc es gadmocemulia arsen safarelis TxzulebaSi (rom IV krebamde somxuri eklesia iziarebda msoflio eklesiaSi arsebul dogmatikas, IV s-is bo-
blobaSi Caflobis Sesaxeb da ase Semdeg). efTvime grZelma somxuri eklesiis istoriis gadmocemisas Tavis wyarod
daasaxela `patmonaTa~. patimoToni, anu
`patmonaTa~ warmoadgenda istoriuli xa-
i s ev e ,
saq arTvel os samoTxe, 1882, gv. 616; 187 k. kekeliZ e, Zve li qarT uli lit eraturis isto ria, I, gv.
490 ; 188 T. Jordania, qron ikebi, I. gv. 336.
186
388
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
triarqo taxtidan samarTlianad CamougdiaT liturgiis dros, radganac yovladwmida qalwuli mariami RvTismSoblad ar uRiarebia nestoris gavleniT
(e.i. petre fuloni ara mxolod monofiz-
bagr atione bi ebra elTa mefewinaswarmetyvelis, daviTis STamomavlebad miiCneodnen, e.i. daviTis tomisagan.
CrdiloeTs saqarTvelos uwodebdnen IXX ss-Si, e.i. nawinaswarmetyvelebi yofila, rom saqarTveloSi aRmobrwyindebian
daviTis tomisagan bagrationi mefeebi,
romelnic gaarCeven monofizit-qalkedon itTa dav as m arTl madi debe lTa
sasargeblod. esaa bagrationTa im qebis
li) antioqiis taxtidan Camogdebis Semdeg misula somxeTSi _ `mivida ra queyanad Tquenda, aRavso borotiTa wvalebiTa da Seacduna eri igi uswavleli~. 191
petre mkawvrels qarTlSic moundomebia
Tavisi swavlebis gavrceleba, Semosula
qarTlSi, sadac mas daxvedria qarTlis
mTavarepiskoposi miqaeli, romelmac `qviTa gantvina igi~. petre mkawvreli qarTlSi CauqolavT: `netarman miqail da krebulman misman saRmrToman, ukeTuri igi
daqoles~. 192 Rrtilas krebaSi Zleuli
da Sercxvenili sosTeni wavida somxeT-
bebi am berisaTvis nacnobi unda yofiliyo. efTvime, ise rogorc marTlmadidebluri samyaro, aRSfoTebuli iyo `samwmidaobis~ galobaSi sityvebis `mama, Ze
da suliwmidis~ CarTviT, romliTac gamodioda, rom jvarze yovladwmida sameba
gaekra, rac mkrexelobaa. aRniSnuli sityvebi samwmidaobis galobaSi CaurTavs
V s-is cnobil monofizit eresiarqs
petre fulons, anu petroz mkawvrals. 190
i nd es sul i T a RvT i saT a da ganar Ci o s yo vel i keTi l ad pat mo Tani sa Tqueni sagan~.189
189
19 0
19 1
19 2
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
389
petre
petre
movida
b ul i
aqedan Cans, rom 1. ZvelqarTuli saeklesio tradiciiT, qarTlis pirvel kaTalikos petremde qarTul eklesiaSi iyo
ara mxolod erTi episkoposi, aramed
Camogdebuli, aramed ukve mkvdaric yofila. Tu TviTon petre mkawvreli ar miiRes qarTlSi, mis mier nakurTx kaTalikozs miiRebdnen?! movusminoT wyaros:
iT qv as, r om Rr til as kr eb as mT el
saqarTveloSi saukuneTa manZilze hqonia didi gamoZaxili.
390
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
didi sjul iskano ni, wmida mo ciqulT a kano nebi, muxli 34, saq arTvel os ekl esiis
1987 , gv. 166.
19 4
kalendari,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
moT aRniSnulidan gamomdinare, cnobili
kanonistebis Tanaxmad, romis imperiaSi
IV s-is dasawyisisaTvis yoveli provincia avtokefaluri iyo, anu imperiaSi
arsebobda imdeni avtokefaluri eklesia, ramdeni provinciac iyo. imperiaSi
iyo 100-ze meti provincia, e.i. IV s-is
dasawyisisaTvis mxolod imperiaSi 100ze meti avtokefaluri eklesia iyo. 195
`erovnul-eTnikur niadagze Seqmnili saepiskoposoebis arseboba cno 314
wels ankiraSi gamarTulma adgilobrivma saeklesio krebam. am krebis me-18
kanoniT, zemoT dasaxelebuli saepiskoposoebi Tanasaworad da damoukideblad
gamocxadda. es dadgenileba daadastura nikeis msoflio saeklesio krebis me4, me-5 da antioqiis adgilobrivi saeklesio krebis (344 w.) me-9, me-14, me-15,
me-19 da me-20 kanonebma, 196 magram saqme
is iyo, rom bizantiis imperiis farglebSi Semavali erovnuli eklesiebis
saepiskoposoebidan yvela ver axerxebda
damoukideblobis SenarCunebas, maT ar
Sveloda dasaxelebul krebaTa dadgenil ebani, raTa Tavi damou kideb lad
egrZnoT. imperiis farglebSi moqceul
eklesiaTa Soris adridanve damyarda
urTierToba, romelic dafuZnebuli iyo
ama Tu im eklesiis SedarebiT siZliereze
da am qalaqTa politikur mniSvnelobaze, saerTod ki qristianTaTvis am qalaqis qristianuli Temis saerTo eklesiur avtoritetze~. 197
romis imperiaSi qristianobis saxelmwifo sarwmunoebad gamocxadebisas
imperia dayofili iyo oTx umTavres administraciul erTeulad, romelSic Sediodnen ufro mcire administraciuli
erTeulebi diocezebi, es ukanasknelni
19 5
391
. , , , 7; .,
, wignSi mT.e p. a. jafariZe, saqarTve los samociq ulo eklesiis istoria, I, 1996, gv. 185203; 19 6 Ublekzyjd G&^ Vbnhjgjkbns d gthdst nhb dtrf [hbcnbfycndf^ V&^ 1905^ c& 226-227$ 19 7 v. goilaZe,
qarTuli eklesiis saTaveebTan, 1991, gv. 14.
392
431 wels Semdgar III msoflio eklesiis krebas saCivriT mimarTa kviproselma episkoposma. am krebis me-8 muxli
aseTia: `kviproselma episkoposebma (riginosi, zinoni da evagre) efesis krebas
warudgines sityvieri da werilobiTi
saCivari imis Sesaxeb, rom antioqiis
episkoposi moqmedebda saeklesio wesTa
da wmida mamaTa kanonis sawinaaRmdegod, rodesac bedavda kviprosze xeldasx mas. kr ebis ga nCinebi s Tanax mad,
kviprosel episkoposebs saeklesio kanonebisamebr TviT unda hqondeT Tavisive
episkoposebis xeldasxmis ufleba. es wesi
Seucvlelad daculi unda iyos sxva
gansagebelTa (olqTa) da eparqiaTa mimarTac. nurc erTi episkoposi nu miitacebs sxva eparqias, romelic Tavidanve
da ZvelTaganve ar emorCileboda mas da
ar iyo mis winamorbed saydrismpyrobelTa gamgeblobis qveS, xolo Tu vinme
miitacebs da daimorCilebs sxvis eparqias iZulebiT, ganTavisuflebuli unda
iyos igi, raTa ar dairRves mamaTa kanoni da mRvdelmTavrebSi Tavi ar iCinos
saero mTavrobismoyvareobis ampartavnebam
da medidurobam. wmida msoflio krebam
daadgina agreTve, rom TiToeulma eparqiam wmidad unda daicvas Zveli Cveuleba da wesi. TiToeulma mitropolitma
unda waiRos am kanonis asli Tavisi
simtkicisaTvis. Tu vinme am dadgenilebis sawinaaRmdego wess Seasrulebs, msoflio kreba mas daumtkiceblad CaTvlis
da mas ar eqneba Zala~. 198
romis imperiis aRmosavleTis
dedaqalaqi konstantinopolis daarsebamde iyo antioqia, Sesabamisad, misi
episkoposis gavlenis sfero TandaTanobiT farTovdeboda. igi iWreboda iqamde
avtokefaluri eklesiebis sazRvrebSi,
19 8
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
akurTxebda iq axal episkoposebs, ganagebda maT Tavisi Sexedulebis Sesabamisad, magram, rogorc aRiniSna, msgavsi qmedeba dagmo III msoflio krebam
da saeklesio wesebis, mamaTa kanonebis
ux eS d ar Rv ev ad m ii Cn ia . 33 0 we ls
akurTxes romis imperiis axali dedaqalaqi konstantinopoli. konstantinopolis
epi skopo sis a vtori teti, viTa rca
dedaqalaqeli ierarqisa, TandaTanobiT
gaizarda, man mkveTrad SezRuda antioqieli patriarqis gavlenis sfero.
romis imperiis gayofis Semdeg, 395
wlidan bizantiis imperiis dedaqalaqis
episkoposi _ konstantinopolis patriarqi, faqtobrivad, Tavis gavlenas avrcelebda mezobel, iqamde avtokefalur
Trakiis, asiisa da pontos diocezTa
eklesiebze. am eklesiaTa episkoposebi
imperiis axal dedaqalaqSi midiodnen imperatoris karze TavianTi sakiTxebis gadasaWrelad. imperatori ki maTi saqmeebis ganxilvas avalebda dedaqalaqis patriarqs. IV msoflio qalkedonis krebam es ukve arsebuli praqtika iuridiulad gaaforma me-9, me-17 da 28-e kanonebiT. 451 wlidan, mas Semdeg rac pontos, asiisa da Trakiis eklesiebi daumorCiles konstantinopolis saydars,
TandaTanobiT iwyo Semcireba romis imperiaSi arsebuli avtokefaluri eklesiebis ricxvma, ise rom, rogorc kanonistebi (a. kartaSevi da sxvebi) miiCneven
VI s-is dasawyisisaTvis, romis imperiaSi mxolod eqvsi avtokefaluri eklesiaRa arsebobda: 1. romis, 2. konstantinopolis, 3. aleqsandriis, 4. antioqiis,
5. ierusalimis, 6. kviprosis. ase rom,
imperiaSi arsebuli 100-ze meti eklesiidan 200 wlis Semdeg mxolod eqvsi
avtokefaluri eklesia darCa. es eklesie-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
bic erTiani, erTi saxelmwifos eklesiebi
iyvnen _ nawilni erTiani bizantiuri
eklesiisa. es asec unda yofiliyo saeklesio wesebis Tanaxmad, radganac erT
saxelmwifoSi erTi eklesia unda yofiliyo. magram bizantiis imperiis gareT arsebobdnen sxva avtokefaluri eklesiebic. maT Sesaxeb miuTiTebda II
msoflio krebis me-2 kanonis komentirebisas kanonisti balsamoni. II krebis me2 kanoni aseTia: `eklesiaTa keTilad
gangebisa da mSvidobisaTvis arc erT
episkoposs ara aqvs ufleba gascdes
Tavisi eklesiis sazRvrebs da SeiWras
sxva eklesiis sazRvrebSi, raTa ar moaxdinos eklesiebis aRreva. kanonTa Tanaxmad, aleqsandriis episkoposi unda ganagebdes mxolod egviptis eklesiebs, aRmosavleTis episkoposni unda ganagebdnen mxolod aRmosavleTis eklesiebs. daculi unda iyos nikeis kanonebiT dawesebuli pativi antioqiis eklesiisa. asiis
soflebis episkoposni unda ganagebdnen
mxolod asiis ekl esiebs, po ntoeli
episkoposni unda marTavdnen mxolod
pontos eklesiebs, xolo Trakiis episkoposni _ mxolod Trakiis eklesiebs~. 199
maSasadame, 381 wlisaTvis II msoflio krebam aRmosavleTSi CamoTvala
Se mdeg i av toke fal uri ekle sieb i:
aleqsandriisa, antioqiisa, asiisa, pontosi, Trakiisa. imperiaSi, cxadia, iyvnen
sxva avtokefaluri eklesiebi, xolo imperiis gareT II msoflio krebis me-2
kanonis komentirebisas XII s-is patriarqma balsamonma daasaxela sxva avtokefaluri eklesiebi: `nu gaikvirveb,
Tu sxva eklesiebsac ipovi avtokefalurad, rogorc magaliTad, eklesiebs bulgareTisa, kviprosisa da iberiis eklesiebs.
bulgareTis episkoposi pativSi aiyvana
19 9
200
393
394
misi cnoba `iberiis arqiepiskoposi pativSi aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam~, sinamdvileSi niSnavs `iberiis
eklesiis Zveli avtokefalia daadastura antioqiis krebis dadgenilebam~, aseTi varaudis uflebas iZleva, rogorc
aRiniSna, kviprosis eklesiis avtokefaliis balsamoniseuli gageba.
II msoflio krebis me-2 kanoni Seexeboda IV s-is miwurulisaTvis arsebul
sxvadasxva avtokefalur eklesias da
icavda maT. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, droTa viTarebaSi mravali avtokefaluri eklesia gauqmda, amitomac am
kanonis komentirebisas balsamoni Seaxsenebs mkiTxvels, rom saerTod arseboba sxvadasxva avtokefaluri eklesiisa
kanonieria da ar aris saeklesio wesebis darRveva. saqme is iyo, rom ukve VI
s-is Semdgom bizantiaSi warmoiSva e.w.
pentarqiis Teoria, romlis mixedviTac
TiTqosda kanonieri iyo mxolod 5 sapatriarqos (e.i. avtokefaluri eklesiis)
arseb oba: rom is, kons tantinop olis,
aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis.
am TeoriiT izrdebodnen Taobebi, swored
maT Seaxsenebda da aswavlida kanonebis
mcodne Teodore balsamoni, rom zemoaRniSnulTa garda SeiZleba kidev arsebobdes sxva avtokefaluri eklesiebic, rom maT arsebobas akanonebdnen msoflio saeklesio krebebi. amasve adasturebda balsamonis dros arsebuli saeklesio praqtikac, roca namdvilad arsebobda avtokefaluri eklesiebi bulgareTisa, kviprosisa da iberiisa. maSasadame, balsamonisaTvis mTavaria ara is,
Tu romelma eklesiam rodis miiRo avtokefalia, aramed mtkiceba imisa, rom
zemoaRniSnul 5 sapatriarqos garda,
msoflioSi SeiZleba iyvnen kidev sxva
avtokefaluri eklesiebi da maTi arse-
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
boba ar aris saeklesio kanonebis darRveva. balsamoni cdilobs Tavisi drois
Sexeduleba pentarqiis Sesaxeb Secvalos Zveli msoflio saeklesio krebebis
kanonebis komentirebiT. aqedan gamomdinare, iberiis, kviprosisa da bulgareTis eklesiebis mier avtokefalurobis miReba-damtkicebis wlebi balsamonisaTvis mTavari ar aris. mTavaria maTi
avtokefaliis arsebobis faqti, amitomac kviprosis eklesiis avtokefaliis
sakiTxi Taviseburad warmoadgina, xolo
iberiis eklesiis mier avtokefaliis miRebis Sesaxeb yurmokruli ambavi mogvawoda: `amboben, rom _ wers igi, _ maSin,
roca antioqiis patriarqi iyo ufali
petre, gamotanil iqna krebis dadgenileba, rom iqnes Tavisufali da avtokefaluri eklesiebi iberiisa, romelic maSin eqvemdebareobda antioqiis patriarqs~ _ e.i. `iberiis arqiepiskoposi
pativSi aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam~. rogorc aRvniSneT, aseve werda balsamoni kviprosis eklesiis Sesaxebac _ `kviprosis arqiepiskoposi pativSi aiyvana mesame msoflio krebam~, sinamdvileSi ki kviprosis eklesia avtokefaluri iyo I-II ss-dan, mociqulTa
droidan. TviTon erT-erTma mociqulma
iqadaga kviprosSi da daafuZna iq eklesia, yoveli eklesia (saepiskoposo) ki
II-III ss-Si avtokefaluri unda yofiliyo, Tu raime gansakuTrebuli mizezis
gamo ar hqonda avtokefalia dakarguli.
kviprosis eklesia, viTarca mociqulTa
droidan daarsebuli, avtokefaluri iyo
saukuneTa manZilze, swored amitom mimarTes saCivriT III msoflio krebas
kviproselma episkoposebma, roca maT avtokefalias antioqiis eklesia daemuqra.
krebam daicva kviprosis avtokefalia.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
msoflio eklesiisaTvis cnobili iyo,
rom mociqulTa epoqaSi daarsebuli eklesiebi Tavidanve avtokefalurni iyvnen,
es codna arsebobda XI s-Sic, kerZod,
roca antioqiis eklesiam pretenzia ganacxada qarTuli eklesiis mimarT. pretenzia aseTi iyo _ ar SeiZleba qarTuli eklesia iyos avtokefaluri, radganac saqarTveloSi ar uqadagnia arc erT
mociquls, maSasadame, igi ar daarsebula mociqulTa epoqaSi, roca saerTod
Camoyalibda avtokefaliis safuZvlebi.
XI s-Si antioqiis patriarqTan mividnen
dainteresebuli pirebi da moaxsenes:
meufeo, iberiis eklesia amJamad avtokefaluria, radganac iqauri episkoposebi
ar eqvemdebarebian arc erT sxva sapatriarqos, yovelgvar saeklesio wess
TviTon adgenen da taxtze svamen TavianT kaTalikoss da episkoposebs, aseTi
qmedeba ki arakanonikuria, radganac arc
erT mociquls ar uqadagnia saqarTveloSi. amitomac umjobesia, Cveni mezobeli
iberia antioqieli patriarqis samociqulo saydars daemorCilos. 201 maSasadame,
XI s-is bizantiaSic jer kidev axsovdaT msoflio eklesiis Zveli wesi, roca
mociqulTa epoqaSi daarsebuli eklesiebi avtokefalurebi iyvnen. aseTad ki qarTuli eklesia ar miaCndaT. magram Tuki damtkicdeboda, rom mociqulma saqarTveloSi
iqadaga, maSin qarTuli eklesiis avtokefalia kanonikurad CaiTvleboda. swored
aseTi mizani hqonda giorgi mTawmidels
antioqiis sapatriarqo karze misvlisas
- daemtkicebina, rom saqarTveloSi mociqulma iqadaga. maSasadame, qarTuli
eklesiis arsebuli avtokefalia kanonikuria mociqulTa droidanve.
Cven mivuaxlovdiT gansaxilvel Temas _ `antioqiis II saeklesio krebas~.
201
202
395
396
omi saqarTvelos winaaRmdeg. 1021 wels
TviT imperatori basili SemouZRva Tavis
mravalricxovan armias saqarTveloSi,
qarTvelTa laSqari ramdenjerme damarcxda SemoWril mterTan brZolisas. basili II-is Semdgomma imperatorma konstantine VII-m gaagrZela saqarTvelos
winaaRmdeg omi, TviTon mxedarTmTavrobda
saqarTveloSi mebrZol Tavis armias.
qarTulma eklesiam mterTan brZolisas
daiWira mkveTri pozicia _ igi saTaveSi
Caudga saerTo-saxalxo oms bizantielTa winaaRmdeg. es ar iyo advilad gadasawyveti saqme, radganac imJamindeli
SexedulebiT bizantiis imperatorebi
saRvTo madlis udidesi matareblebi
iyvnen, bizantiis imperia ki burji marTlmadidebluri sarwmunoebisa. amitomac, Tavdapirvelad, samxreT saqarTveloSi SemoWril mters qarTveli mosaxleobis erTi nawili mtrulad ar daxvda,
piriqiT, mis mxares gadavida, magram male
qarTuli eklesiis mowodebiT qarTveli
xalxi gamofxizlda. qarTuli laSqris
damarcxebis Semdgom bizantielebTan oms
saTaveSi Caudgnen qarTveli episkoposebi saba mtbevari da ezra anCeli, aages
cixesimagre, maT gverdSi amoudga mosaxleoba. berZenTa uricxvi laSqari Semoudga cixes, magram qarTveli episkoposebi `TavTa TvisTa sikvdilad ganwirvides da sisxlTa dasTxevdes sityvisebr
mociqulTasa~. 203 qarTuli eklesiis msaxurTa Tavdadebam da magaliTma gamoafxizla eri da sabolood bizantielebma
ver SeZles qarTvelTa mefis damarcxeba, saqarTvelo ar daiSala, risi imedic mters hqonda.
bizantia-saqarTvelos omisas qarTuli eklesiis mkveTrma antibizantiurma
orientaciam ganarisxa ara mxolod bi203
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
zantieli politikosebi, aramed sasuliero pirebic. mTel bizantiis imperiaSi
daiwyo qarTuli eklesiis avtoritetis
umagaliTo SebRalva, sastiki devna qarTveli sasuliero da saero pirebisa. eWvi
Seitanes qarTvelebis marTlmadideblobaSic ki, qarTvel berebs devnidnen mTawmidaze _ iveronis monasterSi, Sav mTaze,
saerTod yvelgan, rogorc amas balkaneTSi arsebuli petriwonis qarTvelTa
monastris tipikoni, giorgi mTawmidelis
Tu giorgi mcires mier gadmocemuli ambebi da sxva wyaroebi miuTiTeben.
saubedurod, bizantia-saqarTvelos
omi, marTalia, periodulad, magram mainc
gagrZelda XI s-is 50-ian wlebamde. giorgi I-is dros, 1029-1030 wlebSi, zavi
daido da omi droebiT Sewyda. Semdgom,
marTalia, bizantielebi ukve uSualod
laSqriT aRar iWrebodnen saqarTveloSi, magram samagierod afinansebdnen separatistebsa da qarTveli mefis moRalateebs, umxedrebdnen did feodalebs.
a s eT i iy o b aR u a Se b i s s a g va r e ul o .
liparit baRuaSi ise gaaZlieres, rom
XI s-is 50-iani wlebis dasawyisSi mis
xelSi aRmoCnda aRmosavleT saqarTvelos yv ela didi cix e a rtan ujid an
kldekaramde. mematianis cnobiT, bagrat
IV-s mxolod dasavleT saqarTveloRa
darCa. bagrat IV iZulebuli gaxda Tavis
dedasTan erTad, cnobil diplomat da
saeklesio moRvawe (sqimonazon) mariamTan
erTad, samSvidobo zavis dasadebad Casuliyo konstantinopolSi.
sabednierod, saerTaSoriso viTareba
mkveTrad Seicvala saqarTvelos sasargeblod, im mxriv, rom bizantiisaTvis
saWiro Seiqna Zlieri saqarTvelos arseboba. saqme isaa, rom ukve XI s-is
dasawyisSi bizantiis aziuri terito-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
riebis did nawils brZolebiT xelSi
iRebdnen Turq-seljukebi. 50-iani wlebisaTvis ukve gamoikveTa, rom bizantias
damoukideblad maTi damarcxeba ar SeeZlo. 50-ian wlebSi bizantia daadga
saqarTvelosTan daaxloebis gzas, romelsac safuZveli daedo 1054-1057 wlebSi
zemoaRniSnuli sazavo molaparakebis
dros. rogorc aRiniSna, saqarTvelos
mefe bagrat IV da dedamisi mariami qarTvel didebulebTan erTad Cavidnen konstantinopolSi da xangrZlivi molaparakebebi hqondaT bizantiis umaRles xelisuflebTan. am dros delegacias SeuerTda mTawmididan konstantinopolSi
Casuli giorgi mTawmidelic. qarTuli
eklesiis mnaTobma da bizantiis eklesiis didma avtoritetma giorgi mTawmidelma
bizantia-saqarTvelos saeklesio urTierTobaTa mogvarebis saqmeSi monawileoba
miiRo, radganac iqamde TiTqmis 30 wlis
manZilze qarTuli eklesia bizantielTagan devnili da Rirsebaayrili iyo. aseT
mdgomareobas ki or marTlmadidebel eklesiaTa Soris bolo unda moReboda:
`berZnebma daiwyes yovelgvari Seviwroeba
qarTveli berebisa, surdaT maTi gamoZeveba
aTonidan da agreTve sxva qarTuli monastrebidan, romlebic saberZneTSi mdebareobda. am mizniT berZnebma TavianTi
Seteva aTonze jer kidev 1019-1021 wlebSi
daiwyes, rodesac monastris winamZRvrad
giorgi I varazvaCe iyo... berZnebma jer
iyo da `yoveli mTa Tana-Seiwies~, xolo
Semdeg `saberZneTis didebulni da palatisa warCinebulni yovelni midriknes~,
amas zed daerTo maT mier qarTvelTa
yoveldRiuri ginebani, yvedrebani da fizikuri Seuracxyofanic ki. marTalia, am
sastiki Semotevis dros qarTvelebma mon-
397
asteri dainarCunes berZenTa mitacebisagan ... svimeonis winamZRvrobis dros (10411042 ww.) Seadgines mosaxsenebeli, romelSic moxseniebulia mokled istoria aTonTa
iveriis monastrisa~. 204
rogorc iTqva, qarTuli saeklesio
moRvaweni mTel bizantiis imperiaSi
idevnebodnen. ase iyo Sav mTazedac, antioqiis sanaxebSi, `aTonze amtydari
brZolis gamoZaxilma Sav mTamdec miaRwia da iq myofi bizantieli berebic
ganimsWvalnen surviliT iqauri qarTuli monastrebidan misi kanonieri memkvidreni da patronni gamoeZevebinaT. am
m i zn i T sv i m e on w m i di s m on a s t er S i
qarTvelebs berZnebma ciliswameba dauwyes, rom isini ar arian `WeSmariti~
sarwmunoebis matarebelni, `mwvalebelTa~ jgufs ekuTvnian da ar icaven marTlmadidebluri eklesiis wes-Cveulebebs.
berZnebma `ganizraxes gularZnilobiT,
raTa wmidasa amas da marTalsa sarwmunoebasa Cuensa biwi raime daswamon. da
esreT sruliad aRmogvfxunes didebulisa amis lavrisa pirvelTagan TviT
wmidisa svimeonis mier damkvidrebulni~. 205
qarTuli eklesiis winaaRmdeg bizantiuri saxelmwifos mier waqezebuli
berZen sasuliero pirTa brZolis gamoZaxilia grigol bakurianis Zis mier petriwonis monastrisaTvis Sedgenili tipikoni, romlis 24-e TavSi vkiTxulobT:
`vamcneb amasa da Sjul debiT davamtkiceb, raTa araodes iyos monastersa Sina
Cemsa mkvidrobiT berZeni xucesi, anu
monazoni, romel arian bunebiT mZlavrni da angaharni da xelovanni, meSinis
Tu nuTu savnebeli da dasaklebeli raime
SeamTxvion monastersa ecadnen mamasaxlisobad xel-yofiTa, anu sxvisa raisme
saq . istor iis narkveveb i, III, 1979, gv. 384; 205 gio rgi mc ire, cx ovrebai gior gi mTawmidelisai,
Zvel i qarTuli agio grafiul i lite raturis Zegleb i, II, 149.
204
398
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mizezisa saxiTa Tavisda Seqmnad inebon monastrisa romeli-ese mravalgzis gvixilavs
maTgan qmnilad Cuenisa naTesavisa umankoebisa da gulmartiobisagan. Tu ara, nebiTa
RmrTisaTa WeSmaritisa marTlmadideblobisa maTisa mimdgomni varT da aRmasrulebelni
da mowafeni maTni~. 206 berZnebi WeSmariti marTlmadidebelni
arian, Cven maTi mowafeni da
mimdgomni varT. e.i. Cvenc WeSmariti marTlmadidebelni varT,
magram berZnebi bunebiT mZlavrn i , a n ga r e b ia n i da b or o t
saqmeebSi daxelovnebulni arian, qarTvelebi ki bunebiT umankoni da gulmartivni varT,
meSinia, rogorc es saerTod
sxvagan moxda, roca mravalgzis inebes berZnebma qarTveli
berebis TavianTi monastrebidan
gamoyvana, aqac ise ar moxdes,
amitom erTi berZeni mwerlis
garda, sxva berZnebi Cems monasterSi ar gaCerdneno. marTalia, am tipikons xeli moewera XI s-is 8 0-ian wlebSi,
magram igi kargad asaxavs bizanti is imper iaSi qar Tvel
saeklesio pirTa devnas TiTqmis mTeli saukunis manZilze,
gansakuTrebiT ki 20-50-ian
wlebSi bizantia-saqarTvelos
omis dros.
rogorc aRiniSna, qarTuli eklesiis saqmeTa dadebiT ad g a da Wr a w a rm oa d ge nd a
1054-1057 wlebis molaparake-
qar TvelTa monaste ri bul gareTSi da mis i tipik oni, a. SaniZe , t. IX, 1986, gv. 103. 207
g. mcire, dasax. naSr. gv. 14 3; 208 iqv e, gv. 144.
206
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Sexvedrodnen da Semdgom ierusalimSi
gaemgzavrebinaT. es brZaneba exeboda
rogorc antioqiis patriarqs, ise antioqiis bizantiel umaRles xelisufals, `Tavads~.
cnobili kreba, romelic gaimarTa antioqiis sapatriarqoSi patriarq petres
dros, romelsac albaT miuTiTebs T. balsamoni, Sedga swored 1056 wels dedofal mariamisa da giorgi mTawmidelis
antioqiis patriarqTan Sexvedrisas.
Teodore balsamoni aRniSnuli krebidan TiTqmis 140 wlis Semdeg, 1193
wels arCeul iqna antioqiis patriarqad,
magram radganac antioqia im dros kaTolike jvarosanTa xelSi iyo, amitomac balsamoni konstantinopolSi moRvaweobda. jer kidev patriarqad arCevamde, man mogvca cnoba qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb. rogorc
aRiniSna, am cnobebis dros misTvis mTavari iyo emtkicebina sasuliero wreebisaTvis, rom msoflioSi xuTi didi sapatriarqos garda, samarTlebrivad kidev
SeiZleba arsebobdes sxva avtokefaluri
eklesiebic, radganac saerTod, xuTi uZvelesi sapatriarqos garda sxva avtokefaluri adgilobrivi eklesiebis arseboba ukanonobad miaCndaT. balsamonma
daamtkica, rom avtokefaluri eklesiebis arseboba kanonieria, rom mis kanonikur safuZvels warmoadgens II msoflio krebis me-2 kanoni, sxva krebebis
kanonebTan erTad. am mtkicebas balsamonma iqve daurTo misTvis xelmisawvdomi Tu yurmokruli cnobebi eklesiebisaTvis avtokefaliis miniWebaTa
Sesaxeb. igi werda: `iberiis arqiepiskoposi pativSi aiyvana antioqiis krebis
dadgenilebam, amboben, rom maSin, rodesac RvTaebrivi qalaqis didi antioqiis
209
399
400
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
211
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saTvis xelis Sevlebis ufleba ar hqonda antioqiis patriarqs, aqedan Cans,
rom petre III-is dros ar yofila ganxiluli qarTuli eklesiis avtokefaliis
sakiTxi da amitom arc antioqiis krebas
SeeZlo mieniWebina qarTuli eklesiisaTvis
avtokefalia 1056 wels, radganac qarTuli eklesiis avtokefalia im dros moiTvlida ara erT da or saukunes. maS, ra
sakiTxs ixilavden SexvedraTa dros?
Cans, saqme Seexo qarTuli eklesiis ukve
arsebuli sapatriarqo Rirsebis berZnul
eklesiaTagan aRiarebis sakiTxs. qarTuli eklesiis istoriis mkvlevari Cveni
Tanamedrove berZeni mitropoliti maqsime
qarTuli eklesiis avtokefaliisadmi
miZRvnil Tavis wignSi wers: `mkvlevar
korolevskis azriT, petre III-is dros
qarTuli eklesiis uflebaTa gansazRvris
saWiroeba warmoSva iman, rom `saqarTvelos erT-erTma kaTalikosma TviTneburad
miikuTvna patriarqis pativi~. 212
marTlac, SesaZloa petre III-sTan
giorgi mTawmidelis saubris Tema, `saeklesio kanonebis~ ganxilvis dros, Seexeboda saqarTvelos eklesiis sapatriarqod
aRiarebis sakiTxsac. es sakiTxi, Cans,
dadebiTad gadaiWra, radganac petre III
da giorgi mTawmideli am saubrebis Semdeg gadaiqcnen uguliTades megobrebad
da patriarqi Tavis yvelaze mniSvnelovani wuTebis Jams, giorgi mcires cnobiT, gverdidan ar iSorebda giorgi mTawmidels. petre III-s saqarTvelos eklesiis
avtokefalia eWvqveS rom daeyenebina,
giorgi mTawmideli mas iseve ganurisxdeboda, rogorc patriarq Teodosis.
petre III-is Semdeg sapatriarqo saydari daiWira Teodosi III-m (1057-1059).
romelic Seexo qarTuli eklesiis av-
401
mit r. maqs ime, `saqarTv elos ek lesia da misi avtoke falia~, 1966. wignSi `saqar Tvelos samociqulo
ekle siis is toria~, t. II, gv. 230; 213 g. mcire, dasax. naSr., gv. 150; 214 iqv e, gv. 152.
212
402
lod im qveynis eklesia, romelSic iqadaga
qristes Tormet mociqulTagan erT-erTma; 2. qarTuli eklesia XI s-is 50-ian
wlebSi, faqtobrivad, avtokefaluria,
radganac arc erT ucxoel patriarqs ar
eqvemdebareba; 3. saqarTveloSi yovelive
saeklesio sakiTxi adgilzeve wydeba ucxoelTa Caurevlad; 4. saqarTvelos kaTalikosis arCeva da saydarze dasma xdeba
adgilzeve ucxo eklesiis Caurevlad.
antioqielebs ki surT qarTuli eklesiis avtokefaliis SebRalva. Cans, antioqiaSi petre III-sa da qarTuli delegaciis molaparakebaTa SedegebiT ukmayofilo pirebs surdaT revanSi aeRoT
axali patriarqis Teodosis dros da
gaeuqmebinaT miRweuli SeTanxmeba. amitomac, es pirebi ar zogavdnen saSualebas qarTuli eklesiis winaaRmdeg. jer
mas brali dasdes mwvaleblobaSi, Semdeg ki saeklesio kanonebis darRvevaSi,
radganac Tuki saqarTveloSi ar uqadagia mociquls, mas ufleba ar hqonda
avtokefaliisa. igi kanonikuri TvalsazrisiT, aseT SemTxvevaSi, unda damorCileboda mociqulTa mier daarsebul sxva
romelime samociqulo eklesias. giorgi
mTawmidelma moiTxova wigni `mimosvlaA
andrea mociqulisaA~, romlidanac Canda, rom and ria pirv elwodeb ulma
saqarTveloSi iqadaga. es ukve sakmarisi
iuridiuli safuZveli iyo qarTuli ekl es ii s av to ke fa li a -T av is Ta va do bi s
uflebisaTvis, e.i. am wignma srulebiT
daakmayofila patriarqi Teodosi, igi
darwmunda qarTuli eklesiis avtokefaliis kanonierebaSi.
Cvens istoriografiaSi gamoTqmulia
mosazreba, TiTqosda giorgi mTawmidelma ver SeZlo qarTuli eklesiis avtokefaliis ganmamtkicebeli berZnuli wyaroebis moZieba da man mxolod andrias
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saqarTveloSi qadageba miuTiTa, rac sakmarisi ar iyoo. aseTi mosazreba arasworia, saqme isaa, rom rogorc mravaljer aRiniSna, imJamindeli SexedulebiT
avtokefalurad miiCneoda mociqulTa mier
daarsebuli eklesiebi. maSasadame, giorgi
mTawmidelis cnoba sruliad sakmao iyo.
mas damatebiTi cnobebi ar esaWiroeboda
qarTuli eklesiis avtokefaliis samtkiceblad. am cnobiT antioqiuri mxare
rom dakmayofilda, Cans giorgi mTawmidelis SepasuxebiT krebis monawileebisadmi: `wmidao meufeo, Sen ambob, rom
mociqulTa Tavis petres saydarze vzivaro, xolo Cven, qarTvelebi varT qriste sT an p et re s m om wo de b li s, a nd ri a
pirvelwodebulis, samwyso, mis mier moqceulni da ganaTlebulni. mis garda,
Tormet mociqulTagan erT-erTi simon
kananeli Cvens qveyanaSi, afxazeTSi, kerZod ki nikofsiaSia dakrZaluli. am wmida mociqulebis ganaTlebulebi varT da
`vinaATgan erTi RmerTi gvicnobies, arRara uargviyofies da arc odes wvalebisa mimarT midrekil ars naTesavi Cueni
da yovelTa uaris myofelTa da mwvalebelTa SevaCvenebT da vswyevT. amas safuZvelsa zeda marTlmadideblobisasa da
mcnebaTa da qadagebaTa zeda wmidaTa
maT mociqulTasa mtkice varT. aw ukueTu jer-ars, dagvemorCileT... Suenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa
daemorCilos, rameTu petresi jer ars,
raTa daemorCilos mwodebelsa Tvissa
da Zmasa andreas da raATa Tqven Cuen
dagvemorCilneT ...iyo Jami, romel yovelsa saberZneTsa Sina marTlmadidebloba ara ipoeboda da ioane guTel episkoposi mcxeTas ikurTxa episkoposad, viTarca sweria didsa svinaqsarsa~. 215
am sityvam sruliad daakmayofila antioqiis patriarqi da iq Sekrebili
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
episkoposebi, ufro metic, Sexvedra
dasrulda RimiliT: `ganiRima patriarqman da hrqua mRvdelmoZRvarTa maT da
ersa: `xedavTa bersa amas, viTar marto
esodensa simravlesa gverevis. vekrZalneT nu ukue winaaRmdgomi SegvamTxvios
da ara xolo sityvaA, aramed saqmiT
gvimravlos ZleulebaA Cueni da dagvimrwemnes da dagvimremlnes~. 216
mTawmidelma daamtkica, rom qarTuli eklesia dafuZnebulia andria pirvelwodebulis mier. andriam Tavis droze
mouwoda Tavis Zmas petres da igi gadaaqcia qristes mowafed, amasTanave, andria iyo ufrosi Zma, romelsac emorCileboda petre, amitomac Tuki kanoniereb a z e mi d g a s a q m e, s w o r e d an d r i a s
dafuZnebul saydars unda daemorCilos
petres mier daarsebuli saydari, antioqia saqarTvelos daemorCiloso. swored
amitom gaiRima patriarqma da uTxra
Tavis episkoposebs, moerideT, TviTon
Cven ar gvaqcios damorCilebulad, anu
`mrwemebad~ da Tavis mrevlado _ `dagvimrwemnes da dagvimremlnes~ (sityva `mrwemidanaa~ `umrwemesi~, misi antonimia
`uxucesi~. e.i. patara, damorCilebuli da udidesi, mmarTveli).
amiT antioqiaSi giorgi mTawmidelma
srulebiT moagvara qarTuli eklesiis
saqme. 1054-1057 wlebis molaparakebani
bizantia-saqarTvelos Soris saxelmwifoebrivTan erTad ixilavda qarTuli eklesiis sakiTxsac da mas Sedegad mohyva
qarTuli eklesiis devnis Sewyveta bizantiis eklesiaSi. ganvixiloT Tu rogor
esmodaT qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxi giorgi mTawmidelsa da mis
Semdeg moRvaweebs.
patriarq Teodosisadmi giorgi mTawmidelis pasuxidan Cans Semdegi: 1. qarTve215
216
403
404
nebuli qarTuli eklesia avtokefaluri
unda yofiliyo daarsebisTanave imperiaSi moqmedi da iqamde Catarebuli krebebis kanonTa Tanaxmad. mxolod V-VII ssSi unda damuqreboda mis avtokefalias
safrTxe. yovel SemTxvevaSi, rogorc aRiniSna, giorgi mTawmideli, romelsac gamoCenil istorikosad Tvlida iv. javaxiSvili, miiCnevda, rom qarTuli eklesia
avtokefaluri iyo mociqulTa droidan,
mis am SexedulebaSi gasakviri araferi
iyo, radganac igive Sexeduleba hqondaT
antioqiaSi da igive Sexedulebaa, faqtobrivad, dafiqsirebuli (I, II, III) msoflio krebebis pirvel kanonebSi.
giorgi mTawmidelis mosazrebas, rom
qarTuli eklesia daarsebisTanave avtokefaluri iyo, TiTqosda eTanadeba is, rom
saukuneTa manZilze ar moiZebna arc erTi
ber Znul i Tu sxva wya ro, rome lic
gamokveTilad miuTiTebda qarTuli eklesiis romelime ucxo eklesiisadmi
daqvemdebarebas.
wyaroTa moZiebis mxriv didi samuSao Caatara efrem mcirem XI s-Si. man
mxolod erTi wyaro moiZia, romelic
miuTiTebda iberiis eklesiis berZnuli
eklesiisagan ganTavisuflebas VIII sSi, magram, rogorc Cveni Tanamedrove
istorikosis v. goilaZis gamokvlevam
aCvena, es cnoba Seexeba ara mcxeTis
(e.i. qarTuli saeklesio centris) eklesiis, aramed dasavleT saqarTvelos
im nawilis (e.i. qvemo iberiis, Semdgom
afxazeTis samefos erTi kuTxis) mier
avtokefaliis mopovebas, romelic VII
s-is dasawyisSi CamoaSores mcxeTis eklesias da Seiyvanes berZnuli eklesiis
iurisdiqciaSi. mas, rogorc efremis
cn ob a miu Ti Te bs , V II I s-S i mi uR ia
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
berZnebisagan saeklesio ganTavisuflebis damadasturebeli cnoba da kvlav dabrunebia qarTuli dedaeklesiis wiaRs.
arc balsamonis zemoT ganxiluli
cnoba gamodgeba imis damadastureblad,
rom qarTulma eklesiam XI s-Si miiRo
avtokefalia, am dros Cveni eklesia
ukve avtokefaluri iyo, rac ganxilulia zemoT.
ivane javaxiSvilma qarTuli eklesia
avtokefalurad miiCnia V s-dan, mis xelT
ar yofila amis damadasturebeli arc
erTi pirdapiri sabuTi, arc berZnuli
da arc qarTuli. rogorc garkveulia,
man aseTi varaudi daafuZna Tavisi mosazrebis, rom `vaxtang gorgasalisagan
saqarTveloSi kaTalikosobis daweseba
qarTuli eklesiis mier damoukideblobis mopovebas niSnavda~. 217
maSasadame, igi iseve rogorc sxva
mecnierebi, miiCnevs, rom `kaTalikosi~
avtokefaluri eklesiis meTaurs ewodeboda Zvel dros da radgan qarTul eklesias saTaveSi kaTalikosi Caudga V
s-Si, igi am droidan avtokefaluri gaxda. am Tvalsazrisis gansamtkiceblad
gamoiyenes balsamonis aRniSnuli cnoba,
romelSic antioqiis patriarqi petrea
dasaxelebuli. es petre miiCnies V s-is
patriarq petre fulonad da mas daukavSires qarTuli eklesiis avtokefaliis
miniWeba. e.i. V s-saTvis qarTuli eklesiis mier avtokefaliis miniWebis Teoria ar efuZneba mtkice sabuTebs da
ufro varaudzea agebuli, xolo giorgi
mTawmidelis Teoria, rom qarTuli eklesia daarsebidanve avtokefaluri iyo,
pirvel msoflio krebaTa kanonebs, qalkedonis krebamde msoflioSi arsebul saeklesio kanonebs efuZneba.
v . g oilaZe, qarTuli ekle siis s aTaveeb Tan , 1991, g v. 134, iv . j avax iSv ili, q arT veli er is
isto ria, I, 1979, g v. 383-384.
217
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
aRsaniSnavia ramdenime momenti. zogierTi didi qarTveli istorikosi miiCnevda, rom saqarTveloSi V s-mde mxolod erTi episkoposi moqmedebda, da
mxolod sakaTalikosos warmoSobis Semdeg moeqca kaTalikosis xelqveiT ramdenime episkoposi. es mosazreba amJamad
mTlianad araa gaziarebuli. kaTalikosobis dawyebamde saqarTveloSi iyvnen
episkoposebi, romlebic im TavisTavadobiT
sargeblobdnen, romelic miRebuli iyo
sazogadod Zvel eklesiaSi saepiskoposoTa mimarT. garda amisa, swored avtokefaliis sakiTxTa udidesi mcodne
Teodore balsamoni, romelime eklesiis
avtokefalias akavSirebda ara termin
`kaTal ikosTan~, ar amed `arqie piskoposTan~. igi rogorc kviprosis, ise iberiis eklesiis avtokefalias akavSirebda
am eklesiaTa meTaurebis arqiepiskoposebis
TavisTavad xarisx-pativSi asvlasTan:
magaliTad, `bulgareTis arqiepiskoposi
p at i v Si a iy v a na iu s t in i a ne m ef e m .. .
kviprosis arqiepiskoposi pativSi aiyvana mesame msoflio krebam... iberiis
arqiepiskoposi pativSi aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam~. 21 8
rogorc Cans, ivane javaxiSvili da
sxvebi kaTalikoss aigivebdnen arqiepiskoposTan, romelsac ramdenime episkoposi
eqvemdebareboda, magram uZvelesi qarTuli wyaroebi qarTuli eklesiis pirvelive meTaurs `arqiepiskoposad~ moixsenieben. aseve miiCneven, rom saqarTveloSi ara erTi, aramed mravali episkoposi
arsebobda kaTalikosobis dawesebamde.
mefe mirianma Tavis gardacvalebis dros
mouxmo episkoposebs `davedra episkoposTa~, vaxtang gorgasals ucxoeTidan
dabrunebis Semdeg Seegebnen `episkoposni~ kaTalikosobis daarsebamde. Tu gav218
219
405
i Tv al is wi ne bT i m d am ok id eb ul eb as ,
romelic qarTul eklesiaSi arsebobda
ara aseuli, aramed aTaswleulis manZilze petre fulonis mimarT, albaT,
masTan qarTuli eklesiis avtokefaliis
dakavSireba gaugebrobad da Seuracxyofad CaiTvleboda.
saqme isaa, rom petre fuloni, anu
petre mkawvreli iyo monofizitobis eresiarqi, didad SeZulebuli qarTvel
mamaTa mier. udidesi siamayis sagnad
miaCndaT is, rom petre fuloni `mTavarepiskoposma~ miqaelma da qarTvelma
episkoposebma Caqoles saqarTveloSi jer
kidev kaTalikosobis dawesebamde. ucnobia istoriulia Tu ara es faqti, magram cnobilia is, rom aTaswleulis
manZilze qvemo qarTlSi qvebis grova,
romlis ZirSic `migdebuli iyo~ Caqolili monofiziti patriarqi petre, miiCneoda qarTuli marTlmadideblobis
cocxal Zeglad.
petre mkawvreli Tavisi wvalebis
gasavrceleblad Camovida qarTlSi `da
mouwoda netar miqaels kaTalikozsa
qarTlisasa... miqael warmovida mcxeTiT
mis queSeTa epikoposTa Tana da mRvdelTa
Tana da erisa morwmunisa~, miqaelma da
episkoposebma, rogorc iTqva, qvebiT mokles, Caqoles petre fuloni `mokles
mgeli igi da Seeracxaa maT simarTled~. 219
aqedan Cans, rom ZvelqarTuli tradiciiT kaTalikosobis dawyebamde qarTlSi episkoposTa simravle arsebobda. pirvel kaTalikosad miCneulia petre, magram Cveni wyaro kaTalikoss uwodebs
mis wina arqiepiskopos miqaelsac. kaTalikoss uwodebs agreTve ruis-urbnisis
kreba da efrem mcire IV s-danve qarTuli eklesiis meTaurebs. qarTvel arqiepiskoposs miqaels petres kaTaliko-
406
sad arCevamde mouklavs petre fuloni,
maSasadame, qarTuli saeklesio tradicia ar miiCnevda petre fulons petre
kaTalikosis makurTxevlad, radganac am
ukanasknelis kaTalikosad arCevisas petre ukve mkvdari yofila. sxva aseTi
Seusabamobanic arsebobs.
yovel SemTxvevaSi, faqtia is, rom
qarTuli eklesiis avtokefaliis V s-Si
m i Re b i s da m a d a st u r e b el i u c xo u r i
wyaroebi ar moipoveba. saeklesio tradicia, romlis saukeTeso gamomxatveli iyo
giorgi mTawmideli, Tvlida, rom qarTul
eklesias ar esaWiroeboda Zieba avtokefaliisa, radganac igi daarsebidanve avtokefaluri iyo. amitomac arc arsebobda ucxouri wyaroebi qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb. xolo efrem
mcires mier mocemuli cnobebi Seexeboda ara mTlianad qarTul eklesias (mcxeTis eklesias), aramed qarTuli eklesiis erT nawils.
aqve unda iTqvas, rom qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb pirdapiri
ucxouri wyaroebis ararsebobis, anda
arasakmarisad arsebobis gamo mecnierTa
Soris sufevda da sufevs dabneuloba.
erTni, magaliTad, m. TamaraSvili, m.
brose, d. baqraZe, v. goilaZe, s. gorgaZe da sxvebi, Tvlian, rom qarTulma
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
eklesiam avtokefalia miiRo petre fulonis dros da igia balsamonis mier
moxseniebuli antioqieli patriarqi petre, 220 meoreni ki _ m. breki, k. cincaZe, m. kelenjeriZe, T. Jordania, ev.
nikolaZe da sxvebi Tvlian, rom qarTulma
eklesiam avtokefalia moipova XI s-Si
antioqiis patriarqis petre III-is dros
da igia balsamonis mier moxseniebuli
patriarqi petre. 221
zogierTi mecnieri ki fiqrobda, rom
qarTulma eklesiam ramdenjerme moipova
avtokefalia. magaliTad, babilina lominaZe miiCnevs, rom qarTulma eklesiam
samjer moipova avtokefalia V, VIII da
XI ss-Si. aRsaniSnavia, rom v. goilaZis
gamokvlevebiT, iv. javaxiSvilsac V sSi mopovebuli avtokefalia, Cans, arasrulad miaCnda da Tvlida, rom sabolood qarTul eklesias avtokefalia
miuRia XI s-Si, balsamonis mier moxseniebuli antioqieli patriarqis petre
III-is dros. 222
sabolood unda iTqvas, rom albaT
marTali iyo wmida giorgi mTawmideli,
roca gamoxatavda Zvel saeklesio Tvalsazriss imis Sesaxeb, rom qarTul eklesias ar esaWiroeboda Zieba avtokefa li isa d a i gi av to kef al uri i yo
daarsebisTanave.
22 1
iq ve , gv . 139 -147 ;
22 2
iq ve ,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
407
ivane javaxiSvili wers, rom `xelmwifis karis garigebis cnobiTac saxelmwifo darbazis sxdomebs eswrebodnen vazirebi TavianTi TanaSemweebiTurT,
biT sxdoma imarTeboda xolme, amitomac `darbazi~ Semdgom ewoda saqarTvelos saxelmwifos uzenaes organos. 224
samefo darbazis wevrebad yofilan
umaRlesi samRvdeloebisa da saero xelisufalTa warmomadgenlebi iurist aznaurebTan erTad. 225 am ukanasknelT `mec-
qar Tuli istoriul i sabuTebis k orpusi, 1984, gv. 33; 224 iv. javaxiSvili, T xzulebani, t. VII,
1984 , gv. 17 9; 225 iqve , gv. 181; 226 iqve , gv. 182; 227 qar Tlis cx ovreba, II, gv. 40.
223
408
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da. ase moqceula guaram mamfali, daviT aRmaSenebeli, Tamar mefe, Tumca iyo
gamonaklisic, saeklesio krebis gamarTva `qarTvel samRvdeloebas mefis daukiTxavadac SeeZlo, swored TviT mefis
bis iyo, magaliTad, saeklesio kreba giorgi III-is dros. 228 mefis winaaRmdegve iyo
mimarTuli 1263 w. axali drois saeklesio krebis dadgenileba da ueWvelia
amitomac araa gasakviri mematianis sityva imis Sesaxeb, rom eklesia `saeklesio gansagebelsa darbazis kariT miiRebdin~, darbazis karis mowvevis dros
Wris dros warmoadgenda sinods, anu eklesiis kanonmdebels, xolo saero, saqveyno
saqmis gadaWris dros Cveulebriv saxelmwifo sakanonmdeblo organos. mefes
Sesabamis aparatTan erTad aRmasrulebe-
iyo igi aesrulebina. `amgvarad saeklesio krebas gangebis xelisufleba hqonda, mefes kidev aRmasrulebeli~. 228
li funqciebi ekisreboda. mefe erT SemTxvevaSi kanonmdebels warmoadgenda darbazTan erTad, meore SemTxvevaSi ki _ aR-
saqarTvelos mefes piradad, erTpirovnulad neba ar hqonda kanonis gamocemisa, marTalia, `saqarTvelos mefis
uzenaes uflebas samarTlis dadeba da
qro nikebi, I, g v. 265; 229 iv. javaxiSvili, Txzuleb ani, t VI, gv . 58-61, qronikebi, II, gv. 164166; 230 iqve , gv. 167; 231 iqve , gv. 168; 232 iqv e, gv. 169.
228
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
409
da mijnaZoris monastrebi erTmaneTs miwawylis sazRvars edavebodnen. orive mxares hqonda Tavisi simarTlis damamtkicebeli sabuTebi, arqanjelo lambertis
Cauweria samxreT saqarTveloSi gadmoce-
pavles xatebTan erTad. TavianTi simarTlis dasamtkiceblad miutaniaT gurgen erisTavTa erisTavis, gurgen mefeT
mefis, bagrat kurapalatisa da bagrat
sa va li x ma rde bo da m efi s er T- er Ti
`samamasaxloAsosa samsaxurebelsa~, e.i.
samamasaxlisos xarjebs. amis Semdeg am
soflis Semosavali moxmardeboda opi-
zeli berebis trapezs. mieca maT `satrapezod~. es brZaneba mefisa unda daemtkicebina qar Tlis ka Tal ikoz s,
mRvdelmTavrebs, saerodan ki Semdgomi
n as t ri s s a bu T eb i _ ` da w er i le b i~ ,
Semdgom mousmines TiToeuli mxaris warmomadgenels. mijnaZorelebs mravali
rom toponimebi Zvel dros somxurenovani rom yofiliyo, Seucvlelad Zveleburadve darCeboda sigelis daweris
droisaTvis, iseve rogorc ucvleli darCa
sig eli bagrat IV-isa o pizarT a da mijnaZor elTa samamule davis gamo, 1027-1072 w.w., qar Tuli
samarTlis Zegleb i, t. II, 19 65, gv . 8.
233
410
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
samefo~. bagrat III am ori samefos xelmwife iyo, xolo dedaqalaqi quTaisSi
moni mamulisa da samefosa missa myofni~. 239 liparit baRvaSma berZenTa daxmarebiT bagrat IV-s waarTva aRmosav-
los, anu `zemo qveyanas~ daeufla lipariti, raRa darCa mefes? mematiane pasuxobs, _ `xolo bagrats aqunda qvemoTi
mos~ ki _ `imeri~.
Zeg l, II, gv. 8; 235 qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, 1970, gv. 965; 236 iqve , gv. 963; 237 qar Tli
samarTlis Z eglebi, t. II, 1965, gv. 50 2; 238 iqve , gv. 50 3; 239 mat iane qarTlisa, qarTlis cxovr eba,
I, gv. 28; 240 qar Tlis c xovreb a, I, gv. 30 3; 241 iqve , gv. 30 4; 242 iqv e, gv. 296.
234
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mamulebi. daviT aRmaSenebelma uanderZa
Tavis Svils demetres saganZurni `mivec
saWurWleni Cemni zemoni da qvemoni~. 243
e.i. mefes ori `saWurWle~, anu saganZuri hqonia, erTi `zemo~, anu aRmosavleT saqarTveloSi, meore `qvemo~ _
dasavleT saqarTveloSi.
`zemo da qvemo~, `imeri da ameri~
mraval dokumentSi gvxvdeba, es eklesiis istoriisaTvis imiTaa saintereso, rom
qarTlis sakaTalikosos ucxoelebi `zemo
iveriis saarqiepiskoposos~ uwodebdnen,
afxazeTis sakaTalikosos ki `qvemo iveriis saarqiepiskoposos~. 244
saqarTvelos nawilebs `zemo~ da
`qvemo~ unda darqmeoda ara gaerTianeb-
411
is epoqaSi, aramed uZveles drosve, magaliTad, n. berZeniSvili qarTlis cxovrebaSi daculi VII s-is Sesabamisi
cnobis _ `SeiTqves yovelni erisTavni
qarTlisani zemoni da qvemoni, 245 wers:
`gvaqvs sabuTi vifiqroT `zemoni~-Si igulisxmeboda qarTlis erisTavebi, `qvemoni~-Si egrisis, aragveTis da egriswyals qvemoTi~. 246
quTaisis saeklesio krebam, romelsac aRmosavleT-dasavleT saqarTvelodan mowveuli iuristebi (`mecnierni sabWoTa saqmeTani~) da sasuliero pirebi
eswrebodnen, miukerZoeblad gadaWra
dasmuli saeklesio sakiTxi.
[teqsti]
[mo]vides C[ue]n w[inaS]e quTaTis, saxlsa samkuidrebelsa C[ue]nsa, ese mamani
mijnaZorelni da mamani opizarni.
da moiyvanes mijnaZorelTa xatni w[m i]daT a mociqulTa p[e]tr[e]si da
p[a]vl[e]si da nawilni w[mi]disa barTlome mociqulisani, da moixunes sigelni
gurgen e[risTavT]-e[risTav]isa, gurgen mefeTa-mefisaQ, papaQsa Cemisa b[a]g[ra]t
kurapalatisaQ da mamisa Cemisa g[iorg]i mefisaQ, r[om]liTa igi tyeni da zRvarni
mijnaZorisaTuis daemtkicnes da krulobiTa mowmobani kaTalikozTa da mRvdelTmoZRuarTani.
da moiRes opizarTa dawerili guaram mamflisaQ, r[om]liTa mas tyesa da
zRvarsa mijnaZorelTa erCodes da amaT mijnaZoroQsa sigelTa Sina guaram mamflisa dawerili, r[ome]l opizarTaTuis dauweria, ara Hsenebul iyo arca damtkicebulad da arca gardagdebulad.
da C[ue]n ese SfoTi maTi guimZimda, ravden igi w[mi]dani udabnoni mSuidobisa
da dawynarebisa da C[ue]n mefeTa locvisaTuis aRSenebulni arian.
qar Tuli istoriul i sabuTebis k orpusi, 1984, gv. 62; 244 a. jafariZ e, saqarTvelos samociqulo
e kl es iis ist o ria, t . II, gv . 89 -96; 24 5 qarT lis c xo v re ba, I, gv . 217 ; 24 6 n. b e rZ e niSv ili,
saqarTvelos istor iis sak iTxebi, masale bi ist oriuli geograf iisaTvis, 199 0, gv. 632.
243
412
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da guls-midgina R[merTma]n da madlman maT w[mi]d[a]Ta man da Helvyav xarkebiT sauravsa maTsa: Sevkriben karsa darbazisa C[ue]nisasa mRdelT-moZRuarni,
e[risTavT]-e[risTav]ni, erisTavni da y[ove]lTa HevTa zemoTa da quemoTa aznaurni, mecnierni sabWoTa saqmeTani da davsxeniT w[inaS]e C[ue]nsa. da wavikiTxeniT
maTnica da maTnica dawerilni da r[ome]li sityuis gebaQ iyo maT Soris, movismineT. da samarTlad ese gavigoneT, r[ome]l Helni amaTni mr[a]v[a]lni da
mtkiceni iyunes da C[ue]ngan maTi gatexaQ ara jer-iyo, da sulsa maT pirvelTa
mefeTasa ara davamZimebdiT. da Tumca opizarni unugeSiniscemod gagueSnes, igini
Sewuxdebodes, da ese C[ue]n bralad SevinaxeT.
da aw salocvelad mefobisa Cemisa da Svilisa Cemisa g[iorg]i kurapalatisa da
salocvelad sulsa maT pirvelTa mefeTasa esreT ganvage da davamtkice saqme maTi:
tyeni da zRvarni amaTni, viTa maT pirvelTa mefeTa dawerilTa sigelTa Sigan
uwerian, niSniT zRvarni; samxriT-samwyrisa wyali, viTa SavSeTisa wyalsa CaerTvis, da tixaris klde da qed-qedi viTa wavals; dasavliT _ eJuanTa qedi; da
CrdiloQT _ didubisa xerTvisi da saqaTmis kari, viTa qed-qedi wavals, didi qedi
erTkari. ese zRvarni mtkiceni arian mijnaZoroelTa zeda da qedsa ameriT araQ uc
saqme da sasarCloQ opizarTa, salesvelTa saTibisagan kide.
da amisda nacvlad, r[aQTa]mca opizarnica gulsavse vyven, salocvelad sulisa
Cemisa Tavsave Cemsa davaTmine: aviRe samamasaxlisoQsa samsaxureblisa C[ue]nisagan
barevani sofeli da mivec opizarTa satrapezod. da gardavswyuide maT Soris
sazidi da sarCeveli, r[aQT]a ese ornive w[mi]dani udabnoni mSuidobiT da uSfoTvelad iyunen da mefobasa Cemsa da Zesa Cemsa g[iorg]i kurapalatsa guilocviden da maT pirvelTa mefeTa maSenebelTa da SemwirvelTaca ulocviden, r[aQT]a
R[merTma]n, meoxebiTa maT w[mi]daTa mociqulTaQTa da maTda mimarT vedrebiTa
maT w[mi]daTa mamaTaTa, dResa mas gankiTxvisasa, ulxinos codvilsa sulsa Cemsa,
miHsnas s{a }s jelTagan saukuneTa.
aw, vinca hnaxoT brZanebaQ da sigeli ese C[ue]ni: SemdgomTa C[ue]nTa momavalTa
mefeTa, e[risTavT]-e[risTav]Ta, taoQsa da klarjeTisa tanuterTa da y[ove]lTa
HelisufalTa da saqmis moqmedTa, daumtkiceT da nuvin Hel-hyofT Slasa da Secvalebasa amissa!
da ukueTu vinme, rasaca Jamsa, raQca guari kaci, didi gina mcire, adges da amas
naqmarsa C[ue]nsa aqcevdes, ga-mca-urisxdebis mamaQ, Ze da suli w[mi]daQ. da esemca
w[mi]dani mociqulni arian mosajulni sulisa misisani dResa mas gankiTxvisasa. da
Cemni bralni misgan iZien R[merTma]n!
da Tq[ue]n, w[mi]d[a]o meufeo qarTlisa k[aTalikozo], da w[mi]dano mRvdelTmoZRuarno, ujuaro[biTa daumtkiceT]... 24 7
247
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
413
nes da mogvaxsenes daWirvebuloba eklesiaTaA da ganryvnaA sasjulTa saqmeTaA~, 248 amitomac mefem RmerTis samadloblad krebis ganCineba aRasrula.
Cvens istoriografiaSi gamoTqmulia
mosazreba TiTqosda gasaWiris Jams, im
dros, roca mefes aujanyda Zmiswuli,
batoniSvili demna, saqarTvelos saeklesio moRvaweebma moiwvies kreba. `es
faqtobrivad sasuliero pirTa seriozuli gamosvla iyo samefo xelisuflebis
winaaRmdeg... samRvdeloeba Tavisi Zalauflebis gazrdas moiTxovda. saqarTvelos mefes sxva gamosavali ar hqonda,
iZulebuli gaxda daeTmo da krebis moTxovna Seuvalobis (ZiriTadad unda
vigulisxmoT sagadasaxado imuniteti)
mefisaTvis eklesiaTa usamarTlo begarisagan gaTavisufleba. mefe krebis saxeliT ambobs: sasuliero pirebma `gvibrZa-
248
249
414
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
matareblobis gamo. mefisadmi
ul sulier krZalulobas.
rogorc iTqva, mefem gama-
u fl e ba ar a a qv T . a mJ a ma d p ir v el i
mRvdelmTavris, anu kaTalikos-patriar-
sigelS i
nabrZanebia:
`Sekrbes yovelni samefo A sa
250
415
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
msgavsadve isazRvreboda adgili dgo-
da
(e. i.
ukanaskneli iyo mefis Sesamoseli). yovelive amas feSxumze dawyobilT miitandnen eklesiaSi da daasvenebdnen tra-
pezze. samefo kandidati, didebulebi da sxvebi Rames sasaxleSi locviT gaaTenebdnen. meore dRes, diliT, Sesabamisi
iakoni, jvrismtvirTveli da
mandaturTuxucesi, ukan edgnen
ezoTuxucesi, CuxCeraxi, me-
251
252
ist oriani da azmani, g v. 470. iv. j avaxiSv ili, T xzulebani, t VI, 1982, gv. 34;
iv. javax iSvili, Txzule bani, t. VII, 1984, gv. 181; 253 iqv e, gv. 182.
416
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
episkoposi da aTabagi.
eklesiis karebTan mefes miegebebod-
igi ijda Tavis adgilas. mas orive muxlze dausvenebdnen bisons. igi adgeboda
raime mizezis gamo wirvas ver eswreboda afxazeTis kaTalikosi, misi adgili
iw-
254
wes i da gangeba mefeTa kurTxev isa, qarTuli s amarTlis Zegle bi, t. II, 19 65, gv. 51.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
daimkvidros mis Tana madlman yovlad
255
417
wmidisa sulisaman~,
xalxi pasuxobda
`kirie leison~ sam gzis, kaTal ikosic
255
256
418
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
[teqsti]
q. saxeliTa R[mr]TisaQTa, gi[orgi]sagan, bagratunianisa nebiTa R[mr]TisaQTa
afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa da somexTa [mefisa, Sar]vanSaQ [da SahanSaQ da
yovli]sa aRmosavleTisa da dasavleTisa [flobiT]mpyro[be]lisa. welsa mefobisa Cuenisa ka -sa. odes birebiTa da gan[Zra]xviTa eSmakeulTa, SeiTqunes vieTnime
mefo[b]isa Cuenisa didebulni da aznaurni orgulobisa CuenisaT[uis] da Zmiswuli
Cueni gaguiyenes da mravali Wiri da [ga]nsacdeli aRguidgines, gina mravalmowyalebaman [da] ardaviwyebulebaman qmnulebisa misisaman cudqmna amaTi ganZraxvaQ da
SeTqmulebaQ maTi da dahHsna [yo]velni Roneni maTni da ganabnivna yovelnive,
zogni sp[arse]Ts Sina sikudiliT da gar[dax]uewiTa da r[ome]lnime Cue[nsa] samefosa Sina ferHTa queSe CuenTa dascna; Cuengan amisa k[ual] msgavsi samadlobeli
raQmca miemadleboda R[mr]Teebasa missa. gana, sadidebelad R[mr]Teebisa misisad
da keTilad dac[vi]saTuis mefobisa Cuenisa da sulierad HsnisaTuis satan[j]velTaQsa,
movigoneT eklesiaTa samefoQsa Cue[nisaTa] yovlisa begrisa usamarTloQsa da
daWirebulisagan HsnaQ da ganTavisuflebaQ. da amisve mizezisaTuis Sekrbes yovelni
samefoQsa Cuenisa monazonni da ebiskoposni : imerni da amerni, k[aTaliko]zi,
moZRuari da yovelni meudabnoeni da maTca guibrZanes da moguaHsenes daWirebulobaQ eklesiaTaQ da ganryunaQ sasjuloTa saqmeTaQ. amisTuis ganvaCineniT kacni
yovelgan da ganvageT gulsmodgined SekazmvaQ da ganTavisuflebaQ w[mi]daTa R[mr]Tisa
eklesiaTaQ da glaxakTaQ, r[ome]li TuiT dawer[ili][...]
I-II kefebis marcxena kideze gaswvriv teqstis xeliT miwerilia:
[q . Cu enisa sulisagan R[mr]TisaA saqme] esre gaguiwesebia, viTa aqa
sweria da viTa monastrisa wessa hmarTebs, egre daguiWiravs da yoveli
u samarTloA b egari agiu K[snia]. 2 5 7
257
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
419
258
agan Tvisisa~. 25 9
258
259
420
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da saxelmwifoebrivi Sexvedrebis Tu
da baliSiTa~... 260
bisas~ mixedviT:
k urT xev a miro nis a, gan geb a darb azo bis a, qar Tuli samarT lis Ze gle bi,
saqarTvelo s samoc iqulo e klesia, t. II, gv. 250.
260
26 1
421
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mefe
Wyondideli
(afxazeTis kaTalikosi)
qarTlis kaTalikosi
(quTaTeli)
somxiTis mitropoliti
alaverdeli
(bedieli)
mTavarepiskoposi
qisiyeli
(cixe-gojeli)
mawyvereli
kumurdoeli
ninowmideli
iSxneli
anCeli arqimandriti
mtbevari
wurwyabeli
wyarosTaveli
eruSneli
mangleli
winwyaroeli
rusTveli
wilkneli
kawareli
urbneli
mrueli
samTavneli
niqozeli
valaSkerteli
bolneli
aneli
kareli
xarWaSneli
tfileli
walkeli
baneli
Werem-qalaqeli
dmaneli
dadaSneli
giSeli
422
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
jdeboda mefe, xolo am taxtis erT kideSi, marjvena mxares, `taxtsa zeda mokidebiT~ jdeboda qarTlis kaTalikosi. simbolurad es iyo gamoxatuleba imisa, rom
vevaSi, `gangeba darbazobis~ wesi srulad verc Sesruldeboda, mefis marjvena, marcxena da sxva mTavari adgilebi
erT kacs hqonda mitacebuli. es yvela
damswre episkoposisaTvis TvalsaCino iyo.
SesaZloa, mefem amitomac brZana krebis
gaxsnisas: `hoA wmidano mamano, Tqven
RmerTisa mier ganCinebul xarT moZRvrad
Cuenda da mmarTvelad wmidisa eklesiisa... gamoiZieT yoveli keTilad da daamt-
262
423
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
kaTalikozi iyo. es garemoeba saxelmwi-
saistorio mecnierebaSi wodebul cezaropapizms udrida da romis eklesiis uflebriv Semecnebas miemsgavseboda... eklesiis mesveurT politikuri upiratesobis xelSi Cagdebac ucdiaT da moux-
263
erxebiaT kidec~.
maSasadame, `sasuliero mwyemsTavris
marTloebiTa da sxva funqciebiT. VposTa saxelmwifoebrivi mniSvnelobis gazrdam, cxadia, gazarda am episkoposTa meTauris romis papis Zalmosileba.
es procesi, rogorc aRiniSna, ar
iyo ucxo msoflio eklesiisaTvis pirvel aTaswleulSi, maSin, roca msoflio
eklesia jer kidev erTiani iyo da dasavleT evropis eklesiac marTlmadideblurad iTvleboda. bizantiis imperiaSi sxvagvari mdgomareoba iyo. aq imperatoris
Zalaufleba ar SezRudula, saxelmwifo
moxeleebi srulad asrulebdnen TavianT
funqciebs, amgvar viTarebaSi eklesiac
saxelmwifo zedamxedvelobis qveS myo-
tianobis saxelmwifo sarwmunoebad aRiarebamde. devnis pirobebSi mcirericxovani qristianuli Temebi mxolod sakuTari episkoposis uzenaes, maT Soris,
iuridiuli saxis mmarTvelobas cnobd-
gv. 115;
26 4
n ark v.,
26 5
iv.
424
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gansakuTrebiT SesamCnevi gaxda mas Semdeg, rodesac moxda romis imperiis dayofa or saxelmwifod: dasavleT romis
imperiad da aRmosavleT bizantiis impe-
ss-Si qarTlSi moispo an Zalze Sesustda saxelmwifo Zalaufleba. mematianeTa cnobiT, VII-VIII ss-Si arabebi devnidnen vaxtang gorgasalis, e.w. `xosroian~
mefeTa STamomavlebs, xolo bagrationebis
xelisufleba jer kidev ar iyo ganmtkicebuli. mterma mniSvnelovnad gaanadgura provinciaTa saero sammarTvelo
aparati. am rTul dros, rogorc Cans,
CvenSic, iseve rogorc sxvagan, romelic ganxiluli iyo zemoT, saeklesiosasuliero mmarTveloba (kaTalikosi da
episkoposebi) gadaiqca kanonierebisa da
wesrigis centrad. es kargad Cans serapion zarzmelis cxovrebidan, roca samcxeSi didi mTavrebi erTmaneTs waekidnen, mawyverelma episkoposma SeZlo maTi
damorCileba da saero xelisuflebis
xelSi aReba, man am qveynis mTeli `gangeba~ Tavis xelSi aiRo da Tavis `sabrZa-
266
267
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
425
liT moixseniebs 271). Wyondideli episkoposi jer kidev manam, sanam mas `Wyondidelis~ saydari miecemoda (e.i. fasi-
masaxlisiTa monasterisaTa~.
Cans, arabTa Tbiliseli amira grZnobda Zalas
qarTuli eklesiisa da gadawyvita taoklarjeTSi anCis saepiskoposo saydarze
bebis saqmeSi, am samefos daarsebis Semdeg ki, rac giorgi II-m (922-957) kaTedra martvilSi (WyondidSi) gadaitana,
mas kvlav SeunarCuna ara mxolod saek-
saqarTveloSic, xosroian mefeTa taxtis dacemis periodSi. marTalia, Wyondidis saepiskoposo daarsda X s-Si, ma-
mad, mwignobarTuxuces-Wyondideli _
`viTa mama ars mefisa, agre yvela sauravi uimisod ar iqnebis~, JamTaaRmwerelis sityviT, `samefosa~ da `samefo sax-
269
saq arTvel os isto riis n arkveve bi, II, 1973, gv 39 0; 269 Zveli qarTuli agiografiuli Zeglebi, I,
1964, gv. 167; 27 0 qrestomaTia, 1946, gv. 145; 27 1 georgika, 8, 1970, gv. 170.
268
426
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
g. gasvian i, svaneTis e klesiis istor iisaTvis (qore piskopo zi da saydriSvilebi) , macn e, isto riis
seria, 2, 1986, gv. 81; 27 3 iqv e, gv. 7 2; 27 4 e. xoStaria (bro se), fe odaluri xanis saqarT velos mTisa
da b aris ur TierTob is sakiTxebi, Tb, 19 84, gv. 117-122; 27 5 g. gasvian i, dasax. naSr., gv. 78.
27 2
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mefe episkoposia~, _ brZanebs bagrat
27 6
427
kurapalatis samarTali.
rogorc aRiniSna, somxuri eklesia,
amitomac unda vifiqroT, rom `samarTali berZnuli~ qarTulad gvian aris Targ-
saero-sasamarTlo funqciebsac somxeTSi arcTu iSviaTad varTapetebi asrulebdnen, isini iyvnen rjulmdeblebi, mas-
aramed samarTlebrivi. isic unda aRiniSnos, rom jer kidev vaxtang gorgaslamde episkoposi glonoqori daniSnuli iyo
qarTlisa da hereTis (albaneTis) erisTa-
vad _ saero mmarTvelad, e.i. samRvdeloebis xelSi saero xelisuflebac Tavmoyrili iyo sparsTa nebiT, IV-V ss-Si.
mTavarepiskopos miqaelis xelSi didi
bis es principi, asaxulia vaxtang VIis samarTlis wignis 25-e muxlSi: `mefisa da kaTalikozis saqme... orisave
swori aris, amitom rome erTi xorcis
qar Tuli samarTlis Zegle bi, I, gv. 464; 27 7 i. doliZe, `samarTali b atoniSv ilis v axtangisa~,
qarT uli samarTlis Zegle bi, I, gv. 64 1; 27 8 iv. javax iSvili, tomi VI, gv. 37.
27 6
428
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
280
282
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
vaxtangis Semdegdroindeli `qarTlis
cxovrebis~ mixedviT, saeklesio krebas
mohyolia warmoCena politikuri sakiTxebisa, kerZod, ganuxilavT didebulTa
moTxovna yubasaris Sesaxeb, Semdeg ki
yuTlu-arslanis dasis mier wamoyenebuli moTxovnebi.
`xolo aRivseboda ra kreba da aRdges
wmidani mamani, kualad mefe Tamar moeqca sauravTa da gansagebelTa samefosa
TvisisaTa, maSin iwyes ZueliTgan Cuelebisamebr kacTa daudgromlobisa saqme da
didebulTa vieTme xelisufalTa yves fici
esreT viTarmed `aRar vegebiT ZvelTa
xelisufalTa~... 28 3
amirspasalari da mandaturTuxucesi yubasari filenjis senis gamo paralizebuli iyo. didebulTa moTxovnis gamo
Tamarma is gadaayena kidec.
laSqris `nebiTa da TneviT~ `moiSala
da daemxo~ msaxurTuxucesi afridoni.
yuTlu-arslanma moiTxova xelmwifis
kars CamorTmeoda da `karvisaTvis~ gadaecaT gangeba `micemisa da miRebisa, wyalobisa da Serisxvisani~. 284 es `gangeba~, imJamad ori pirveli piris _ Tamarisa da miqaelis xelSi iyo. rogorc
Cans, yuTlu-arslanis moTxovna ufro
Wyondidel-mwignobarTuxucesis saxelos
damxobisaken iyo mimarTuli.
rogorc iv. javaxiSvils aqvs garkveuli, `eklesias saqarTveloSi Tavisi droSa
da sakuTari jari hyavda, Tavisi ymebi
da saxelmwifo marTva-gamgeobis wesebze mowyobili moxeloba moepoveboda,
Tavisi ekonomikuri politika hqonda da
Tavisive samarTali, amitom qarTul eklesias bevris mxriT saxelmwifoebrivi
sxeulis Tvisebebi etyoboda~. 285
qar Tlis cx ovreba, II, gv . 119, sqolio 1; 284 iqv e, gv. 31;
37; 286 iqv e, gv. 67; 287 iv. javaxiSvili, Txz., II, gv. 372.
283
429
285
430
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
eTnikuri warmoSobiT qarTveli cxovrobda, im droisaTvis ukve gamonofizitebuli, romelTac saqarTvelos gaZlierebis da anisis TurqTagan gaTavisuflebis Semdeg gauCndaT survili dedaek-
aRsaniSnavia, rom cota ufro adre somexma feodalebma (aznaurebma) SeZles albaneTis zogierTi kuTxis xelSi Cagdeba. somexi mmarTvelebis batonobis gamo
qarTlis am nawils `somexTa samefo~
ewoda. samefoSi mcxovrebi mkvidri qarTuli mosaxleoba, iqamde samwyso qarTuli eklesiisa, TandaTanobiT somxuri eklesiis iurisdiqciaSi eqceoda gamonofizitebis gziT.
taSir-Zoraketis samefo Turq-seljukebisagan gaaTavisufla daviT aRmaSenebelma Wyondideli episkoposis monawileobiT, 1088-1122 wlebSi. qarTulma
eklesiam, cxadia, daiwyo zrunva mkvidri qarTvelebis dedaeklesiaSi dasabruneblad, maTi kvlav gaqalkedonitebisaTvis
(somex mefeTa mmarTvelobis dros qvemo
qarTlis mTlian mkvidr qarTul mosax-
288
289
431
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mematiane wers: `Semokrba odesme
var sagonebelni Tqvenni~. 292 am sityvebiT somexma RvTismetyvelebma daamcires qarTveli rjulismoZRvrebi, romelTac
29 1
29 2
29 3
432
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dr osa c ga ima rTa ka maT i sa rwm uno ebriv sakiTxebze. es momxdara Tamar
mefis dros.
mematiane wers: `movides Zmani orni
mefis winaSe msaxurebad, Zeni sargis
mimarTa grZeli sityviT, romelsac gadmogvcems `istoriani da azmani SaravandedTanis~ avtori. sityvis bolos
uTxra somxebs: _ `Tu sarwmunoeba Tqveni
umjobes _ sadme ars Tqven mier Seicvalebis puri xorcad uflisad, Tu
Cveni umjobes ars Cven mier mRvdelmo-
qmedebuli Seicvalebis xorcad uflisad~. 297 Semdeg mokamaTe mxareebs gadauwyvetiaT `saqmiT gamoeCinaT~, Tu romelTa mier Sewiruli wmida msxverpli gadaiqceoda liturgiisas wmida xorcad
uflisa. Semdeg es ucnauri xerxiT SeumowmebiaT, kerZod, orive mxares sami
dRiT ZaRlebi daumSeviaT, Semdeg ki maT
win daudgamT wmida ZRveni. qarTvelTa
Senawirs mSieri ZaRli ar gahkarebia,
29 5
29 6
29 7
433
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
somexTa Senawiri ki ZaRls SeuWamia.
mRvdelni astartesni~.
ivane mxargrZels amis Semdeg gadau-
ni iyvnen sarwmunoebiTa~. 298 swored aseTi `sarwmunoebiT somexi~, eTnikuri warmoSobiT ki qarTuli mosaxleoba toveb-
yovel SemTxvevaSi isini iyvnen ara somxebi, aramed `sarwm unoebiT somxebi~,
rogorc mematiane uwodebs. isini `somxebad~ miiCneodnen somxuri eklesiis
pet riwonis qarTv elTa mo nastris tipiko ni, a. SaniZe , Txzul ebani, t. IX, gv. 117;
cxov reba, II, gv. 86.
29 8
29 9
qar Tlis
434
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
pos oebic
m oa R n iS n u l d a s x va m iz e z Ta
g am o
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
435
bis dros niko mars upovia, qvebze amoWrili qarTuli asomTavruli didi war-
g a mo ,
Se c v -
li eklesiis wiaRs.
p o li t i k u ri k l i ma t i s
d as a wyi s Si . a m a x a li ek l es i e bi s
sakurTxeblad da aniseli morwmuneeb-
e Ti s yo fi l de da q al aq Si C as ul a
saqarTvelos kaTalikos-patriarqi eti-
gzis gvxvdeba.
436
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qisano qarTvelno, romelica ... igi pirvelad didad pativ cemdiT, mRvdelTagan
Ta mcnebaTa~. 301
etifane kaTalikoss da masTan er-
300
302
iv. javaxiSvili, Txzule bani, g v. VI, gv. 34 8; 301 qar Tuli s amarTlis Zegle bi, III, 1970 , gv. 154;
iv. javax iSvili, VI, gv. 380; 303 iqv e, gv. 351.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
437
[sruli teqsti]
ityuis HmaQ saRmrToQ: usasyidlod migiRies, usasyidlod miscemdiT. ese
igi ars, getyus RmerTi ukvdavi: Cemda raQme gicemies madlisa misTuis, romeli
Cemgan miiReT/ Tquenca hyiddiT didsa madlsa Cemgan usyidulsa ukeTu me usasyidlod momicemies, arca Tquengan jer-ars syidaQ locvaTa erisa mimarT.
aw, sasono Cemo anelno xucesno, nu iqnebiT dasabrkolebel sityuaT da nuca
gardaHdebiT mociqulT mcnebasa, cudisa da warmavalisaTu[i]s.
yovlad uwys[o] ars aRebaQ Tquenganca gu[i]rgu[i]nTa kurTxevisaTu[i]s asisa
dramisa... [a]rsT Zali edvas, puri aWamos.
egreTve mkudrisaTu[i]s, romeli Wirs... ufro SesWirdebis misisa sulisaQ.
egdenive asissa tfilurisa mieces da... puri aWamos da sxuaQ waRebaQ Zalisaebrad.
yovelive misacemeli mR[delTa ubrkol]ebeli iyvn Tquenda mosacemelad.
mku[i]drno amis qalaqisano qarTvelno, r...ca... [igi] pirvelad didad pativ -cemdiT, mRdelTa gan giHms locvaQ da wirvaQ. nu gewyinebis m aTTu[i]s
Za[li]saebri misacemeli. ufrosad mxiarulebiT miscemdiT, Tuinier daWirebisa,
rameTu mxia[r]ulebiT misacemeli uy[u]ars ufalsa.
da Tquen giyuarden viTarca mamani sulierni da maT uyuardiT v[iTarca]
Svilni sulierni.
locvasa nuca Tquen daakldebiT da nuca Tquen. yovelsa zeda ufrosad saRmrToQ [igi] siyuaruli erTmeneTisaQ moigeT da amiT mieciT sasurvo saRmrToTa
mcnebaTaQ.
ese me, etifanes kaTolikozsa CemiTa HeliTa damiweria, odes anis[s] eklesiani
vakurTxen.
tfiluri asi drama igi iyos: dangi erTi g mieces da zroxis tyavi, romel
erTob wagiRia aqamdis, aw sawiravadve miscemdiT Tu[i]To Solts.
da Cuen saeklesioTa wesTagan rad SevicvalebiT/ vinca ese Cemi ga[ge]buli
Secvalos, ar... brZanebaQ RmrTisagan da misTa wmidaTagan qoronikonsa Dlh. 30 4
304
438
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
yovel monastersa Tu sofels evaleboda raime gamosaRebis gaReba sakaTalikosos sasargeblod. aseTi valdebulebisagan SiomRvimis monasteri gaTavisuflebuli iyo daviT aRmaSeneblis anderZis
Tanaxmad, valdebuleba am monasters
mxolod mefeTa mimarT hqonda, kerZod,
es yofila Semdegi movaleoba: `odes
muxrans viyvneT, wmidisa SioAs xatsa
SegvamTxvivnen, sami sefiskveri, erTi
filas sazedaSe da farCiTa kapari gvievlogion, mTavarmamaman memRvimeman moiRos
juari misi, mas gvaamboron~. 307
e.i. rodesac mefe mividoda muxranis
sasaxleSi, SiomRvimis berebi valdebulni
iyvnen miebrZanebinaT mefesTan wmida Sios
xati, romelsac igi emTxveoda, aseve
unda mierTmiaT sami sefiskveri da filiT (Cans, fialiT) sazedaSe Rvino, kaparTan erTad, Semdeg monastris winamZRvars mTavarmRvimels, mefisaTvis saamborod unda miewodebina jvari. sul es
iyo monastris movaleoba. am movaleobis garda, mas aravis mimarT araviTari
valdebuleba ar gaaCnda, arc kaTalikosTa, arc episkoposTa da sxva mTavarTa
mimarT. monastris am ekonomiur-materialuri valdebulebis ucvleloba daadastura gansaxilvelma saeklesio krebam, magram amasTanave aRiniSna monastris sxva movaleobac _ es iyo sulieri
movaleoba. es iyo `locva mefeTaTvis~
da kaTalikos-patriarqis saxelis moxsenieba liturgiis dros da, cxadia, mefeTaTvis wirva-locvebis Catareba: `locvaA
wmi daTa mefe TaA z eda- ac d a Ja mniswirobani, viTa ZuelTagan... ukueTu
Cven maTni moRvaweni viyvneT, saxelsa
306
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Cuensa moixsenebdnen pirvelad~, 308 _ wers
arsen kaTalikosi krebis ganCinebaSi.
Tavis anderZSi daviT aRmaSenebeli SiomRvimisadmi werda: `mefeTaTvis locva
aRasrulon viTa TviT werilni wmidani
umoZRvreben~. 30 7
marTalia, daviT aRmaSenebeli Tavis
anderZSi wers: `arca qarTlisa kaTalikozisa saqme ars mRvimesa zeda, arca
vis sxvisa episkoposisa, arca zveri,
arca mefeTa, arca muxranisa mgeTa~, 307
magram iqve sazRvravs, rom saqarTvelos sapatriarqos episkoposi, im dros
bediel-alaverdeli da mwignobarTuxucesi svimoni, unda yofiliyo SiomRvim is m on as tr i s sa qm eT a m eu rv e, e .i .
zedamxedveli. svimonis Semdeg ki es
saqmeni momdevno mwignobarTuxucesebs evalebodaT: `aw svimon bediel-alaverdelsa
iyos Sevedrebul raca saqme da sauravi
maTi iyos, igi iyvofidis, romelsa Cuen
ver miviwineT da Semdgomad missa Tu
missa adgilsa amiTve wesiT sxvaA mwignobarTuxucesi iyos, igi iurvides~. 307
maSasadame, eklesiis administracia marTavda SiomRvimes, oRondac mwignobarTuxucesis xeliT. SiomRvimes samefo ojaxis
gansakuTrebuli pativiscema imiT daumsaxurebia, rom es monasteri misi erTguli yofila tradiciulad, kerZod ki, daviT
aRmaSeneblisaTvis didi samsaxuri gauwevia Sinaur mterTan omis dros.
rogorc iTqva, SiomRvimis monastris
marTva mwignobarTuxuces episkopossa da
lavris mamasaxliss evalebodaT. es mamasaxlisi monastris berebis mier wmida
Sios saflavze wilisyriT unda yofiliyo gamorCeuli.
`daviT aRmaSenebeli SiomRvimis monastrisadmi 1123 w. boZebul anderZSi
wers: Tu mamasaxlisi da winamZRvari,
439
qar Tuli istoriul i sabuT ebis k orpusi, 1984, I, gv. 58, an derZi daviT mefisa mRvimisadmi, 1123/
1124 wlebi; 308 qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, gv. 160; 309 iv. javax iSvili, VII, 1984, gv. 7 3; 310
iqve , gv. 7 4; 311 Zeg l., III, gv. 160;
307
440
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
312
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
441
saWiroebasa~. 315 amitomac, rogorc aRiniS na, v fiq rob T, kr eba sa ek les io
dedaqalaq mcxeTaSi Catarda.
krebas u msjelia da dad genileba
gamoutania sam sakiTxze, pirveli da
umTavresi iyo saeklesio mamulebis sakiTxi, meore Seexeboda eklesiis mier
`dakrulvili~ piris sakiTxs, mesame ki
iv. javaxiSvili, Txzuleb ani, VI, gv. 59; 314 qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, 1970, gv. 161; 315
iqve , gv. 162; 316 qar Tlis c xovreba, II, Gg. 224; 317 saq arTvel is isto riis narkveve bi, III, gv. 591.
313
442
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
hqonda saeklesio miwebis didi odenoba, kreba swers kidec mefes: SegiZliaT
rome mravalni kadreben Jamsa Znelbedobasa da saWiroebasa, magra amis uZnelbedesnic yofilan maSin Jamni, odes didi
kaTolike eklesiaA Senebula, hasre, rome
jafar amirad jdomila Tfiliss da qalaqi sparsTa hqonebia da TuiT raA mca
mizezi aravin kadra saydarTa qveynis
qonebisa da darRvevis mnebebelman~. 321
Seuvalobisa da privilegiebis damtkicebas yaenis mier. yaenis es sigeli exeboda `mcxeTas~ (sapatriarqos), `saydrebs~
(saepiskoposoebs) da `monastrebs~ Tavi-
qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, gv. 161; 319 iqve , gv. 116; 320 iqve , gv. 162; 321 iqve , gv. 162;
qarT lis cx ovreba, II, g v. 224 , saqarTvelos istor iis narkveveb i, III, gv. 590.
318
322
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
443
eklesias SedarebiT ukeTesi mdgomareoba hq ond a~, pi riq iT, ek les ia maS in
yovelmxriv, maT Soris, materialuradac Tavis samwysos bedSia _ ukiduresad gaWirvebulia. unda vifiqroT, rom
Sualebac mas ukve obieqturad aRar hqonda, es ki eklesiis msaxurTa mimarT kritikulad ganawyobda mosaxleobis erT
nawils (rasac qvemoT ganvixilavT). ek-
bas~. Cans, XIII s-is Cvenamde armoRweul `qarTlis cxovrebaSi~ aseTi aTvla arsebobda.
krebis meore sakiTxi, rogorc aRin-
mixedviTac `vinca vin~ eklesiisagan `dakrulvila~, saqarTvelos mTavrobis mierac mizezis ganuxilvelad `Serisxu-
la: mamuli dasWirvia da laSqarTa Sigan ar SeSvebula~. 325 imJamad ki eklesiis mier dakrulvili piri samefo karis
(`vazirTa~) daxmarebiT aiZulebda eklesi-
q ar Tuli s amarT lis Zeg le bi, III, gv . 162; 324 Z ve li q ar Tuli agiogr af iuli l it er at ur is
Zegl ebi, III, gv. 4 7; 325 iv. javax iSvili, t. VI, 1982, gv. 367.
323
444
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ara 1263 wlis krebis mefisTvis gadacemuli dadgenilebis dedani, aramed Savi,
ara gvagina, vinmca ara upatiod da havad dagvxadna?~ _ Sestiroda kreba mefes.
z em o a Rn i S nu l i s g a rd a , r o g or c
garkveuli aqvs ivane javaxiSvils _
`saqarTvelos eklesia mefeTagan Sewiruli miwebis Seuvalobaze uars ambobda
da sagadasaxado tvirTis zidvasac kisrulobda, oRondac Sewiruli miwebi gaucemeli SeenarCunebina da gacemuli ukan
daebrunebina~. 32 7
`ezomis kadnierebisa da wyena-kadrebisaTvis~, rogorc kreba daemuqra mefes,
qar Tuli samarTlis Zegleb i, III, gv. 163; 327 iv. javax iSvili, VI, gv. 368; 328 Zeg l., III, gv. 164;
iv. javax iSvili, VI, gv. 369; 330 iqve , gv. 37 0; 331 Zeg l., III, gv. 163; 332 `garigeba xelmwifis
karisa~, iv. javaxiSvil is redaqciiT T xzuleb ani, VI, gv. 403.
326
329
445
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
krulavT gamoaWenebs Tqvensa darbazsa
334
iqve , gv. 40 0;
iqve , gv. 39 6;
336
446
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saebiskoposoni yovelni eklesianni wessa da rigsa locvisasa da yovlisa saeklesiosa gangebasa darbazis kariT mi-
`saqarTvelos maSindeli mTavroba saeklesiod Sewiruli miwebis gacemis aucileblobas amarTlebda~. 343 unda vifiqroT,
spasalaris xelT aris~, 338 xolo sasamarTlo xelisufleba Wyondidelisa: `Wyondideli orSabaT dRes saajo karsa
Sigan dajdebis~. 341 oTx monazonTagan Wy-
337
342
339
iqve , gv. 39 5;
340
iqve , gv. 40 3;
341
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
447
domenebis faqtobrivi mmarTveli gamxdara. eWviani da malemrwmeni mefec daurwmunebiaT, TiTqosda igi dedofalTan
cxovrobda. magram mis mier saeklesio
m a m ul i s g a c em i s S e s ax e b m e m at i a n e
arafers aRniSnavs. amitomac, SeiZleba
vifiqroT, rom basili Wyondideli ar
iyo gareuli saeklesio mamulebis gacemis sakiTxSi. SeiZleba esec vifiqroT,
rom mas cili daswames imaTve, romelTac Tavis droze saxeli gautexes laSagiorgis, roca man moindoma laSqris
xe lmZ Rva nel obi sa da sa xel mwi fo
mmarTvelobis sadaveebis xelSi mtkiced
daWera. laSa-giorgi, mama ulu daviTisa, damarcxda mxargrZelTa Zlier ojaxTan dapirispirebisas, aseve unda vifiqroT, rom basili Wyondideli damar cx da am i rs pa s al ar s a da sx v a mi s
mimdgom vezirebTan samTavrobo omisas.
yovelive zemoaRwerili kidev erTxel amtkicebs, Tu ra saSiSroebas uqadda saqarTvelos saxelmwifos, eklesi-
344
345
346
448
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
[1263]. moxseneba
saqarTvelos saeklesio krebisa mefisadmi
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
449
samocdameaTxuTmeteni Svilni xarT Tqu[e]nTa guarTani da, romeli mefe TqvenodenTa WirTa, RuawlTa da gansacdelTagan ara xsnila viTa RmerTsa Tqu[e]nsa
mHsnelsa, Tqu[e]n uHsnixarT, da arca romelsa mefesa Tq[u]engan ufro R[mr]Tisa
gzisa daWirvaQ hmarTebia. da am samoc da[a]TxuTmetTa Tq[u]enTa gardasulTa
mefobasa Siga ufroisi da umravlesi Jami amisgan uZnelesi da uborotesi yofila,
viTa qarTlisa cxovrebaQ gamoaCens.
romelsa didebulsa, anu aznaursa, anu darbazis ersa, anu glexsa aqu[s] sigeli
Tqu[e]nTa guarTagan boZeb[u]li, - da Tu vis aqus aravin dahmalavs, - rad aravin
gamoaCina, rome saydarTa sofeli vis zeda gamocemul-iyos da eweros, Tuinier
amissa, rome Tqu(e)n gagicemian da gagiboZebian sigliTa/
eseca iuwyos w[midama]n mefobaman Tqu[e]nman aw Sekrebulisa amis krebisagan,
wesi saxlisa da palatisa Tqu[e]nisaQ ese yofila: vinca vin dakrulvila, raiTaca
mizeziTa da saqmiTa, Tqu[e]n mierca Serisxula, mamuli dasWirvia da laSqarTa
Sigan ar SeSuebula.
aw, Tu vis davhkrulavT, gamoaWenebs Tqu[e]nsa darbazsa da Tqu[e]nTa vazirTa
mohmarTebs, b[rZane]basa da kacsa uboZebT - juari daswereo, gawyromisa da h[a]vad
gaHdisa nacvlad.
ese uwesoQ wesi nuRarodes iqnebis, nuca daguemarTebis visca davhkrulvideT,
Tqu[e]nca SehrisxevdiT da HrmliTa Tana-udegiT sjulTa da wesTa samRdeloTa
saR[mr]ToTa werilTa moZRurebisaebr!
Tu Tquensa mefobasa Siga ar SehkazmavT saydarTa da monasterTa da ar uboZebT
HelTa maTTa saqonebelTa, vinmcaRa dauurva, anu vinmcaRa [ara] hkadra Tqu(e)nTa
sigleb-niSnebTa gatexaQ/
codvaQ egre brali da codvaQ ar aris, viTa codvisaQ saxed da igavad dadebaQ
m[o]mav[a]lTa da yofadTa JamTa da kacTaTuis mosaTxrobel-mosaHsenebl[a]d.
araRaravisgan guaqus pativi, arca sjulsa da arca ebiskoposTa. arca monazonTa, arca xucesTa, arca mRdelTa, arca mihronsa, arca qorebiskoposTa! yuelaQ
yuelasa upatiod, Seuracxad, ginebiT da basrobiT vhyavT!
rad dahHsniT wessa saqebelsa, rad upatiod hyofT patiosnobasa da sakrZalvobasa amis saxisa da saqmisasa/ romeli mefe iqebis upatio myofeli, Seuracxad
maHsenebeli ebiskopozTa da monazonTaQ/ Tquen siyrmiTgan R[mr]Tiv-swavlulni
xarT da saR[mr]Toni werilni zepiriT uwyniT: romelTa saqmeTa moqmedi mefe
iqebis, anu romelTaQ - iyuedrebis!
ranica pativni Tqu[e]nTa guarTagan zedsxmian ebiskoposTa da monazonTa, masve
Tqu[e]ngan viRirsebodeT. da Tu Tqu[e]n upatiod g[u]yav[i]T, vinmca ara Seuracxguyvna, vinmca ara guaginna, vinmca ara upatiod da havad daguHadna/
TuiT pir[a]d da zedaQT daRma amas gueubnebian mqonebelni da mnebebelni
saydarTa da monasterTa saqonebelTa qonebisani: patroni ar daguadebinebs, da
450
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
451
imavdroul mahmadianur agresias SeeZlo uaryofiTad emoqmeda erovnul TviTSemecnebaze da erovnuli gadagvareba,
briv ganxeTqilebas, arc erT modave mxares eWvi ar Seutania meoris marTlmadideblur sarwmunoebaSi. sadavo saqme
Seexeboda mxolod saeklesio-administraciuli mowyobis sakiTxs. kerZod,
posebis CamoSoreba surdaT mcxeTis patriarqisagan, misi magivroba axla mawyverel episkoposs unda gaewia. aseT
qmedebaTa dros rogorc yvaryvare, ise
452
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
l es i is Si gn i T m im d in a re p r oc e si s
gamoxatuleba, aramed politikosTagan
Tavsmoxveuli neba. maSasadame, Tu es
da `ujvrobiTa~ da `SeundoblobiT~
dausjia. kerZod, Cans, safaraSi Casula
T ia ni q ar Tu li e k le si is a, m xo lo d
ekonomikur-administraciulad damouki-
vides~... 348 es sigeli, T. Jordanias Tanaxmad, dawerilia 1453 wels. imave dros
1453-1459 wlebSi dawerilad miiCneva
saeklesio-administraciuli TavisTava-
348
349
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
453
l ik oz sa d av i Ts m eu fe s a pa tr on sa .
dagideviT aRTqma... [Cven safarisa] da
varZiis monasterSi, am ambis SetyobisTanave, rogorc sabuTebidan Cans, safaraSi Casula saqarTvelos patriarqi,
kanonqveS Seuyria urCebi, uRirsi episkoposebi ujvrobiTa da SeundoblobiT
350
454
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
SirebiT. rogorc aRiniSna, saqarTveloSi kanonmdebels warmoadgenda umaRlesi saero da sasuliero xelisufalTa
352
iqve , gv. 20 6;
353
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
455
erebSic gvxvdeba. am sityvisagan (svindikinozi) unda iyos nawarmoebi - `svindisi~, `usvindiso~ _ unaTlio. Cans,
Cueni brZaneba ase unda gaTavdes~. 354 kerZod, pirvelis mixedviT kacis mkvlelma, aznaurma Tu glexma `sisxlis mesamedi~ anu sajarimo gadasaxadis mesame-
Sesabamisi gadasaxadi ekuTvniT `msaxurs~ an `dabals~. samwyso sam SeZlebis fenad iyofa _ aznaurad, msaxurad
da dablad.
354
355
456
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
adreul saukuneebSi (anda romelime qristianuli mimdinareoba) pirdapiri mniSvnelobiT igebda saxarebiseul Txrobas
uflis mier sicocxlis wignSi moxseniebulTa gadarCenisa da meored mosvlis Semdgom saukuno sicocxlis damkvidrebis Sesaxeb. Cans, pirvel-qristianuli eklesiis wevrebi TviTon adgendnen
`sicocxlis wignis~ sias, romelSic Se-
ile taxtze mjdomaris marjvenaSi naweri wigni... galobdnen axal sagalobels da ambobdnen: `Sen xar Rirsi aiRo
wigni da axsna misi beWdebi... roca mexuTe beWedi aixsna, samsxverplos qveS
davinaxe sulebi daxocilTa RvTis sityvisaTvis... mieca TiToeul maTgans
TeTri samosi... idgnen taxtis win da
kravis win spetaki samosiT Semosilni
da palmebiT xelSi... aRar moSivdebaT,
a R a rc m o s w yu r d e b a T, a R a r c m z e
daswvavT da araviTari papanaqeba, vinaidan kravi romelic taxtis SuaSia,
aZovebs maT da sicocxlis wylis wyaroze
miiyvans da moswmends maT RmerTi TvalTagan yovelgvar cremls~ (gamocxadeba,
5:1,9; 6:9; 7:9,15-17).
am rwmeniT, rogorc Cans, pirveli
qristianebis raRac nakadi an mimdinareoba TviTve adgenda krebulis im wevrebis sias, romelnic RvTisa da eklesiis
winaSe damsaxurebisaTvis wignSi Caweris Rirsad miiCneoda. swored aseTi saxis wigni, anu sia unda iyos `matiane
suaneTisa krebisa~. misi `pirveli matianes~ mTavari teqsti XIII-XIV ss-s exeba
da Seicavs svaneTis mRvdelmsaxurTa Semadgenlobasa da svaneTis eklesiaTa
zogad aRweras, 358 xolo `svaneTis saeklesio krebaTa meore matiane~ svaneTis
cxovrebis saerTo daqveiTebis mZime XVIIXVIII ss-Ta xanas. 359
sv an eT is sais to rio Z eg le bi, n ak ve Ti II, p. ing o ro yv as g amo ce ma; 357 g. g as v iani, s vane Tis
saekle sio kre baT a meore matian e g amok vle va da t eqs ti, `macne~, 1972, #2, g v. 101-123; 358 g .
gasv iani, dasavle T saqar Tvelos mTiane Tis ist oriidan , 1973, gv. 62; 359 iqv e, gv. 74.
356
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
rogorc TviTon `matiane svanTa krebisaAs~ teqstidan Cans, arsebula wina
saukuneTa siebic, romelnic dro-Jamis
msvlelobis gamo gacrecila Tu gamqrala, amitomac SeudgeniaT axlebi. saerTod, rogorc Cans, saqarTveloSi qristianoba pirvel saukuneebSi, mociqulTa
droidan gavrcelda, xolo IV s-dan is
Seicvala qristianuli eklesiis im epoqisaTvis misaRebi formiT da sayovelTao
xasiaTi miiRo. pirvel saukuneTa qristianobas specialistebi `iudaur qristianobas~ uwodeben, xolo Semdgoms _
`elinur qristianobas~. rogorc Cans,
IV s-dan CvenSi gavrcelebulma elinurma mZlavrma qristianobam ver igua Zveli e.w. iudauri qristianoba da am Zvelma
qristianulma mimdinareobam mTebs Seafara Tavi. es rTuli sakiTxia da amis
Sesaxeb albaT sxva gamokvlevaa saWiro,
yovel SemTxvevaSi, saqarTvelos mTebSi
mcxovrebi qarTveli mosaxleoba Rrma
qristiani iyo da qristianobisaTvis mzad
iyo Tavis dasadebad, Tumca zogierTi
iseTi wes-Cveulebac hqondaT, romelTac axsnas ver uZebnian da warmarTobis
elementebad miiCneven. erTi aseTia, magaliTad, aRmosavleT saqarTvelos mTaSi e.w. `sisxliT ganwmenda~, rogorc
cnobilia, zvarakis sisxls asxurebdnen sxvadasxva Senobasa Tu nivTebze maT
`gansawmendad~. es Cveva saTaves unda
iRebdes ara warmarTobidan anda iudevelobidan, aramed Cans pirvelqristianTa an misi erT-erTi mimdinareobis Cvevidan, romelic `ioanes gamocxadebis~ erT
muxlze unda iyos dafuZnebuli _ `me
vuTxari mas: `ufalo Cemo Sen ici~. da
man miTxra: `eseni arian didi gasaWiridan mosulebi, gairecxes TavianTi samosi da gaaspetakes isini kravis sisxliT~ (gamocxadeba, 7:14).
457
kravis anu kuratis (zvarakis) sisxliT amJamadac xdeba `ganwmenda~ aRmosavleT saqarTvelos mTaSi, es momenti
imis gamo wamovwieT, rom rogorc Cans,
ara mxolod XIX s-is rusuli eklesiis wevrebisaTvis iyo ucnauri saqarTvelos mTis mosaxleobis qristianuli wesCveulebebi, aramed aRniSnuli `elinuri
qristianobis~ dafuZnebis Semdegve e.i.
ukve IV-V ss-dan, yovel SemTxvevaSi,
rogorc svaneTis magaliTi aCvenebs, iq
mcxovreb mosaxleobas udidesi qristianuli rwmena hqonda.
rogorc amJamad, Cveni yuriT gvesmis sazogadoebaSi gavrcelebulia cru
mosazreba, TiTqosda saqarTvelos mTis
mosaxleoba sarwmunoebrivad ara qristianebi, aramed ufro warmarTebi iyvnen
da maTSi Semonaxuli adaT-Cvevebi, dReobebi Tu dResaswaulebi qristianobis
mcire elementebis mqone warmarTul ritua le bs wa rm oa dg ene n. e s m os az re ba
saqarTveloSi TiTqmis orasi wlis manZilze inergeboda XIX s-is rusuli saegzarqosos daarsebis Semdegve da sabolood ganmtkicda XX s-Si aTeisturi
xelisuflebis dros. am mosazrebis sisworeSi amJamad ara mxolod baris, aramed
TviT mTis mosaxleobac ki dajerebulia. sinamdvileSi ki analizi da Zeglebi, romelTac miekuTvneba `svaneTis saeklesio krebaTa matiane~ sul sxva suraTs gviCvenebs. `am metad mniSvnelovani sabuTidan irkveva, rom svaneTis
eklesiaTa mRvdelmsaxurebi Tavisi SemadgenlobiT Wreli da mravalricxovani
yofila... svaneTis eklesiaTa saqmianobas
qorepiskoposni, mamasaxlisni da moZRvarni warmarTavdnen... umravlesoba adgilobrivi yofila... X-XV ss-Si svaneTis saerisTaoSi ramdenime `saqorepisko-
458
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mestiaSi
xvadags, inaniebdnen codvebs, acxadebdnen survils saeklesio matianeSi Sesuliyvnen `raTa meoreT mosvlis dros
mTavarangelozebs qristes winaSe TavianTi gvarebi waekiTxaT, svanebis Rrma
jvr is
matianeze da kvirikobisas eqvTime TayaiSvilma SeamCnia, rom svaneTis qorepiskoposebi xucesni (da ara berebi) saqarTvelos uZvelesi episkoposebiviT `colosan-
amasTanave unda aRiniSnos, rom svaneTSi daculi Cveulebis Tanaxmad, weliwadis romelime dRes, svaneTis soflebis
eklesiebSi ikribeboda mrevli, romlis
ni~ yofilan... eqvTime TayaiSvilma gamoarkvia, svaneTSi drogamoSvebiT (sxvadasxva saukuneSi) yvela sofelSi tardeboda saeklesio krebebi, romelSic
sv an eT is s ais to rio
isto riidan , gv. 66.
360
me dro Se,
Ze gl eb i,
II,
gv . 33;
361
g. g as viani,
dasav le T saq ar Tv el os
mT iane Tis
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
459
II-is, ufro zustad rostom xanis Semdeg, sparseTma SeZlo qarTuli saxelmwifoebriobisaTvis erovnul-nacionaluri
saxis gamocvla imiT, rom qarTlis samefo
taxtze mxolod mahmadian `mefe~-xanebs
svamda. msgavsi viTareba iyo kaxeTSic.
saqarTvelos kuTxeebi TandaTan gamahmadiandnen. gansakuTrebiT aRmosavleTi kaxeTi, anu saingilo, qvemo qarTlis mniSvnelovani nawili, aboci, taSiri, da
leTis mxare, afxazeTi, sadac warmarTmahmadiani Cerqezuli tomebi _ afsarabazebi Camosaxldnen, Sida qarTlSi
TandaTan Camosaxldnen Crdilo kavkasiidan gaosebuli dvalebi, qarTl-kaxeTis
mahmadiani `mefe~-xanebis dros gagrZelda qveynis politikuri daqucmaceba, urTierTbrZola mcire politikur-adminis-
tra ciul
dedasamSobloSi dabrunebas.
e rTeul Ta So ris.
mTel
460
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
oti moRvawe. 1705 wels mowveulma saeklesio krebam qarTlis kaTalikosad air-
Cia Zma vaxtang VI-isa domenti IV. saqarTvelos mdgomareobis ramdenadme Semsubuqebis unari hqonda vaxtang VI-s,
mentim moiwvia saeklesio kreba, romelic, Cans, gaimarTa 1712 wlis miwu-
neba misces vaxtangs qveynis interesebisaTvis mahmadianoba mieRo. saeklesio krebis aseTi uprecedento gadawyvetilebiT domentim mkveTrad Secvala politikuri mdgomareoba vaxtangis
l. menabde , qarT lis kaT alikosi doment i IV, s aRvTis metyvel o krebuli, 1986, #1, gv. 127; 363
iqve , gv. 131; 364 qar Tlis c xovreb a, IV, 1973, gv. 49 3; 365 sul xan-sab a orbel iani, `mogzauroba
evro paSi~, 1940, gv. 17; 366 l. menabde , dasax . naSr ., gv. 142.
362
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
461
iwyo `papis gineba~ da male vaxtang VIs ruseTSi gahyva, rogorc marTlmadidebeli da daikrZala kidec ruseTis marTlmadideblur eklesiaSi; b )
aRniSnuli wlis krebam sparseTs aCvena
367
462
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gamoacxades sakaTalikoso taxtidan damxobilad da aiZules daetovebina saqarTvelo. am krebas politikuri miznisTvis
iyenebda mefe Teimuraz II, romelsac
hqonda mizezebi legitimuri TvalsazrisiT
saSiS metoqed mieCnia anton I. es sakiTxi ganxilulia qvemoT. Teimuraz IIis gardacvalebisTanave, erekle II-m
ruseTidan daabruna antoni da sakaTa-
likoso taxtze dasva. 1764 wlis oqtomberSi mas miuCnevia saWirod saeklesio krebis mowveva, yvelasaTvis cxadi
iyo, rom antoni ara sarwmunoebrivi,
aramed politikuri mizezebis gamo iyo
ganSorebuli sakaTalikoso taxts. politikuri mizezis gaqrobisTanave antons
umtkivneulod daubrunes dedaeklesiis
mesaWis adgili. mxolod antonis mecnieruli warmatebiT Sewuxebuli samRvdeloebis erTi nawili zaqaria gabaSvilis
meTaurobiT Sexvda kaTalikoss mtrulad. 1764 w. krebis ZaliT maT mefem
368
369
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
463
jvrismtvirTvels~.
krebam miiRo xonis taZrisa da eparqiis ekonomikuri cxovrebis ganaxlebisaTvis saWiro RonisZiebani, kreba moixseniebs Svid msoflio krebas da oTx
patriarqs, `Cvens kaTalikoz besarions~; 370
8. nekresis saeklesio kreba (1762
w.). 1587 w. Sah-abasma kaxeTis mefes
aleqsandre levanis Zes waarTva samefos gaRma mxare _ kak-eniseli da sasulTnod aqcia (pirveli sulTani iyo
gaTaTrebuli mouravi vaxvaxiSvili). es
mxare im JamisaTvis nekreseli episkoposis samwysoSi Sevida. `nekreseli giSelTan erTad darajad edga qristianobas
gaRmagamoRma kaxeTSi, ingiloSi, WarSi
(fifineTSi), belaqanSi, xunZaxSi, nuxpatSi da sxvagan. 1746 w. lekebma nekresis
eparqia daaqcies (ufro adre 1706 wels
amoagdes qarTuli sofeli vardiani). am
mizezis gamo qarTl-kaxeTis mefe did
yuradRebas aqcevda nekresis eparqias.
kaTalikos ioseb jandieris dros iq
nekresel episkopos dosiTeos ficxelaurs
skolac gauxsnia. erekle II am skolisaTvis zrunavda. 1762 w. iosebma moiwvia saeklesio kreba, romelzedac nekresis saqmeebis mowesrigebis sakiTxi wamoWra da saxelmZRvanelo instruqciac Seadgina, rom nekresel episkoposs meti fasi
hqonoda mTiulTa TvalSi, daaxloebiT
1765 wels nekresis saeparqio kaTedra
371
samitropolito gaxda.
1781 wels nekresis kaTedraze manglisidan gadaiyvanes ambrosi, magram
mas nekresi dangreuli daxvedria da
qar Tuli s amarTlis Zegl ebi, t . III, gv. 84 6; 37 1 v. ToraZe , saqar Tvelos ekles ia XIX-XX ss. gv.
66; 37 2 m. kelenje riZe, s aqarTv elos sakaTalik osos mo kle ist oria, 1918, g v. 70-7 5; 37 3 qar Tuli
samarTlis Zegleb i, III, gv. 848.
37 0
464
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
riT `episkoposTa mimarT, maTi umaRlesoba da ukeTilmsaxuresoba mefe irakli da maTi uwmidesoba da unetaresoba
patriarxi mefis Ze antoni esreT ganvsazRvrebT, vamcnebT, movaxsenebT da
u b r Za n e b T yo v e l T a s a q a r T ve l o A s a
mRvdelmTavarTa da mwyemsTa WeSmarit-
wineba, rac iqca sababad cnobili SeTqmulebisa paata vaxtang VI-is Zis meTaurobiT, romelic CaxSobil iqna; 377
11. T. Jordanias cnobiT, daaxloe-
ba saWiroebis mixedviT ganaaxlon, sasuliero pirebma sakvebi miiRon zomierad, ar daTvrnen, soflis mkiTxavebi
da jadoqrebi Tu ar moinanieben, daisa-
37 6
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
465
tiani da morwmune kaci, udidesi pasuxismgeblobis mqone istorikosi sikvdilis win sicrues ar Cawerda Tavis naSromSi. miT umetes, rom vaxuStim sa-
gangebod gamoikvlia antonis e.w. `gakaTolikebis~ saqme, risTvisac piradad Sexvda moskovSi Casul antons 1757 wels.
`gakaTolikeba~ da mas miiCnevda legitimur niadagze warmoSobil ciliswamebad. am mecnierTa Soris upirvelesad
unda davasaxeloT gamoCenili istorikosi vaxuSti batoniSvili. man saqarTvelos istoriis kvlevas miudgomeli da
obieqturi TvalsazrisiT miuZRvna mTeli Tavisi sicocxle. bolo informacia
misi uzarmazari monografiisa eZRvneba
swored anton kaTalikoss, romelSic
udides istorikosebs m. broses, d. CubiniSvilsa da a. cagarels hqondaT vaxuStis msgavsi mosazreba, `rom antoni
laTinur unias ar Seucdenia da saqarTvelodan misi gaZeveba aixsneba mxolod
eWvebiT, romelic samRvdeloebaSi gaCnda antonis da italieli misionerebis
nawilSi (damatebis saxiT erTvis ZiriTa d Sr oma s), amis Se mdeg va xuSt is
aRaraferi dauweria da male gardaicvala kidec (1758 wlis 4 Tebervali). qris-
466
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ukiTxavT, swams Tu ara mas RmerTi. kaTalikoss pasuxi ar gaucia, rac arqimandritebs krebisaTvis mouxsenebiaT. es
orjer da samjer ganmeorebula, mesamed, icoda ra, rom eklesiis kanonebiT
samgzis dakiTxvis Semdeg braldebuls
asamarTleben, Tuki igi Tavs ver imarTlebs, kaTalikoss fsalmunis sityvebiT upasuxnia: `Tqva ugunurma gulsa
Sina Tvissa: ara ars RmerTi~, saerTod,
Tavidan kaTolikosi mtkiced idga da ar
surda moenaniebina~. 384
T. Jordian ia, an ton I, saRvTis metyve lo kreb uli, #1, 1991, gv. 9 9; 380 egr i, ant on I, kaTalikosi
saqarTvelo si, saRvTisme tyvelo krebuli, #1, 1991, gv. 32; 381 T. Jordan ia, an ton I, iqve, gv. 80; 382
iqve , gv. 88; 383 iqv e, gv. 88; 384 iqv e, gv. 84.
37 9
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
467
munoebisa aRsareba, fici da aRTqma daudva~. 387 krebam aseTi sakanono daado antons: `radgan aTvrameti Tve hqonda
wvalebasa Sina sxvasa sinanulisa gareT, aTvrametive Tve wirvisagan daayenes.
mereRa Semdgomac aTvrametis Tvis Seiwynares da wirva misces~... 387 iqve, kreba
lesio krebas gamoucia ori aqti, pirvel Si n aTqv ami a: ` q. C ven cxe bulm an
saqarTvelosaman Teimuraz da Zeman Cvenman
noebisagan midreka da laTinTa sarwmunoebisa aRsareba daamtkica. ese aw Sekrebulman wmidaman krebaman ugulebel hyo
da antoni kaTalikozi samociqulosa saydarisa da kaTolike eklesiisagan je-
deg miscen wirvis aRsrulebis neba, radganac amdeni xani TiTqosda igi `kaTolike~ iyo. Tu wirvis nebas miscemdnen,
amiT, antoni mRvdlobis madls daibrunebda. `xelwerilSi~ amitomac debda pi-
lon es gadawyvetileba.
rogorc iTqva, imave 1755 wlis 16
dekembers Semdgarma krebam gamosca e.w.
`sinanulad gankanoneba~, romelSic me-
Tvelosa
da krebam
mxurvale
da, rom
m. q av Tar ia, XVIII s . q arT uli s azo gadoeb riv i azr ovn ebis ist oriidan, 19 77,
saRv Tismet yvelo krebul i, #1, 1991, gv. 11; 387 iqv e, gv. 12; 388 iqv e, gv. 12.
385
gv . 17-19;
38 6
468
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gan Cineba 1756 wlis 4 aprilis krebisa, iqve , gv. 13; 39 0 n. mTvare liSvil i, anto n I, s aqarTv elos
kaTalikozi, saRvTismetyve lo kre buli, # 1, 1991, gv. 22; 39 1 iqv e, gv. 28.
389
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
erTi sofeli, romlis Sesabamisi sabu392
469
s ak ano no s mir Tmevis wig ni s vimon da dimitr i gur ie lis a kaT al ik os zaqar iasadmi, qar Tuli
samarTlis Zegleb i, III, 1970, gv. 536; 393 iqve, gv. 498; 394 l. menabde, qarTlis kaTalikosi domenti IV,
saRvTismetyvelo krebuli, #1, 1986, gv, 136; 39 5 iqv e, gv. 148.
39 2
470
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
magram roca Tavadebs codvebis monaniebas movuwodebdi da vurCevdi, ukeTurebaze xeli aeRoT, es ver aitanes da
moiwadines Cemi damxoba, rasac mizezis
xnis gavlis Semdeg antoni saqarTveloSi darCenil aleqsis swerda, rom maT
orTaves, cili daswames da usamarTlod
dasajes. cxadia, antonis Tanamzraxvelebma da TanamoRvaweebma kargad icodnen, cili daswames Tu ara maT da sasjeli kanonieri iyo Tu ukanono. cili rom
ar daewamebinaT maTTvis, antoni megobars
amis Sesaxeb arafers miswerda. kerZod,
antoni swers aleqsis: `adamianebma, rom-
39 6
39 7
39 8
471
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
l eb ic
Ta v is i
sax e li T
m ov i dn en ,
ile sasuliero pirs. am pirs iseve marTlad miiCnevs, rogorc bibliur abels.
T. Jordan ia, ant on I, s aRvTis metyvel o kreb uli, #1, 1991, gv. 86;
400
472
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
vaxtang VI
mefe
qarTlis mefeebi
kaxeTis mefeebi
levan muxranbatoni
erekle I bagrationi
domenti
kaTalikosi
iese
mefe
baqar mefe
elene
elisabedi
Teimuraz II
anton I
kaTalikosi
laxvris qalze. SesaZloa, es iyo niSnoba, radganac mTavarepiskopos timoTes cnobiT, Teimurazma uari Tqva qor-
Tavis Svils, momaval kaTalikoss. `antonis RvTismoSiSi deda, romelic cdilobda SvilisaTvis epoqis Sesaferisi,
yovelmxrivi ganaTleba mieca, sakaTali-
las da, saerTod, saRvTo werilis codnas mefeTa yvelaze Rirseul samkaulad
miiCnevdnen im dros)~. 401
Tavisi miznis misaRwevad 1734 Tu
1735 wels dedam saswrafod gamoiyvana
monastridan iq saswavleblad Sesuli
Teimurazi (ase erqva anton I-s berad
aRkvecamde) da 14 wlis ymawvili daaqorwina _ am droisaTvis qarTlis faqtobrivad, mpyrobeli Tavadis _ givi ami401
402
403
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
473
Svilic hyavda, naxevarZma antonisa arCili (igive abdul-begi), magram igi elenes
ar miaCnda kanonier memkvidred, radganac ukanono Svili iyo (misi deda iyo
age, iranis Sahma qarTlis mefed daamtkica 1744 wels. Teimurazma axalmok-
1744 wels. jer kidev 1742 wlis krebam antons sakaTalikoso taxti SesTava-
404
405
474
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gobrda imperator petre III-s, misi daxmarebiT apirebda qarTlis taxtze asv-
da erekles winaaRmdeg.
1751 wlis 15 Tebervals Teimuraz-
zemoaRniSnul politikur-dinastiur
ru seTi sag an
uari ganacxada.
ru seT is maR al
myo fi
samefo karsa da did moxeleebze gavlenis ZaliT igi axerxebda CaeSala qarTv-
ki ruseTSi gadaasaxles.
wr eeb Si
daxm are ba
ver
mii Ro
406
407
475
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
lis Tavadebi. ismis kiTxva, ratom unda
gamwvavebuliyo misi urTierToba TavadebTan, xom ar icavda maTgan antoni saeklesio qonebas? marTlac, rogorc sabuTebi uCvenebs, qarTl-kaxeTSi mahmadian mefexa nT a m mar Tv elo bi s d ro s T ava de bs
miutacniaT saeklesio mamulebi da Sahis imediT surdaT am mamulebis SenarCuneba. amis dasturia 1744 wels antonisadmi gagzavnili nadir-Sahis, 1747
wlis Sah-ismailisa da 1748 wlis Sahibrahimis sigelebi, romlebSic isini ubrZaneben antons ar Careuliyo saeklesio
mamulebis saqmeebSi. 408 `is sasuliero
pirebi, vinc TavadTa mamulebSi moRvaweobdnen, xSirad ver icavdnen eklesiisa
da saxelmwifos interesebs~. 409 `aucileblad unda aRiniSnos, rom antonma moawesriga saeklesio mamulebis marTva... SemorCenilia ramdenime dokumenti, romlebSic
antoni cdilobs Tavidan aicilos qarTlis Zlieri Tavadebis (amilaxvrebisa da
erisTavebis) Careva saeklesio mamulebis
saqmeebSi. am TavadebTan kamaTi imiT dasrulda, rom kaTalikosma maT CamoarTva
werilobiTi valdebuleba, rom isini amieridan aRar Seexebian saeklesio mamulebs~. 410 marTalia, es moxda antonis
dabrunebis Semdeg, magram vinc icnobs
antonis mizanmimarTul moqmedebas, ganWvrets, rom aseve iyo adrec da es warmoadgenda namdvil mizezs konfliqtisa
antonsa da Tavadebs Soris. al. xaxanaSvili wers: `mefeTa brZolam TavadebTan,
politikurma daqucmacebulobam wvril
damoukidebel samTavroebad, gamoiwvia saeklesio Zalauflebis erTianobis daSla~, 411
rasac antoni ver Seurigdeboda.
T. Jordania, dasax. naSr . gv. 53;
36; 413 iqv e, gv. 55.
408
409
410
411
iqve , gv. 10 6;
412
iqve , gv.
476
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
swored amis gamo, faqtobrivad umrevlod da ueparqiod darCenili episkoposebi gadasaxldnen ruseTSi, sadac maT
megobrulad xvdebodnen. 413
zemoaRniSnuli 9 episkoposis ruseTSi
likosi lazare (Waukeli) _ antonis Tanamedr ove, sqo lastikur moZRvre baze
aRzrdili, Tavgamodebuli monofiziti.
igi dauaxlovda antons da, rogorc Cans,
cdilobda mis gadabirebas~. 417
` mo n o fi z i to b i s p r op a g an d i st T a
winaaRmdeg brZolaSi antonma mimarTa
sityvas _ mecnierul sityvas. magram
sqolastikur mqadageblebTa sityvisgebaSi imave sqolastikis ena unda gamoey-
414
415
416
417
418
477
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
enebina. amisaTvis winawar unda gascno-
erTi qarTveli samRvdelo piris reaqcias: `ese sazRvardeba ars kacTa vieT-
lovda antoni saqarTveloSi myof kaTolike mecnierebs. maTgan surda Seeswavla laTinuri ena da moepovebina laTinur enaze arsebuli is mecnieruli masala, rac gamoadgeboda marTlmadidebluri
mizanmimarTulma antonma iRvawa Tavdauzogavad da Seqmna monofizitTa da laTinTa ganmaqiqebeli uzarmazari Txzu-
T. J ordania, das ax. naSr., gv. 80; 420 iqve, gv. 80, k. kekeliZe, IV, 1957, gv. 179;
n. mTvareliSvili, anton I, iqve , gv. 20; 423 T. Jordania, dasax. naSr., gv. 73.
419
421
422
478
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gamoyenebuli.
rogorc ukve aRiniSna, patriarqis
saydarze asvlisTanave antoni Cveulebrivi
ar a uS ua lo d la Ti nu ri da n,
propagandis winaaRmdeg.
am maRali miznis misaRwevad kaTalikoss upirveles
yovlisa TviTon unda Seeswavla sqolastikuri mwerloba. `amitom patriarqo-
toni emuSava laTin da somex mecnierebTan erTad, naklovaneba qarTuli sasuliero literaturisa, antonis azriT, ukuRmarTi droebiT iyo gamowveuli. `Tum-
da marTlmadideblobis gansamtkiceblad
rom esaWiroeboda daaxloeba kaTolike
misionerebTan da laTinuri enis Seswavla, es Cans iqidan, rom `gakaTolikebis~
424
T. Jordania, dasax . naSr. , gv. 7 4; 425 iqv e, gv. 7 5; 426 iqve , gv. 111;
123; 429 iqve , gv. 124; 430 iqve , gv. 128; 431 iqv e, gv. 24.
424
427
428
a ra me d
iqve , gv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
g) antonis urTierToba urC samRvdeloebasTan
T. Jordania wers, rom antonis upirvelesi saqme misi mmarTvelobis pirvel wlebSi iyo eklesiaSi administraciuli wesrigis damyareba da im ukeTurobis aRmofxvra, rac winare epoqaSi
gaCeniliyo. saqarTvelos erTianobis
daSlam samefo-samTavroebad xeli Seuwyo saeklesio gankerZoebis niSnebis gaCenas. ukve XV s-is bolos alaverdel
episkoposs gamoumJRavnebia garkveuli
ganwyobileba, mas mcxeTisagan damoukideblad surda kaxeTis saepiskoposoebis
marTva. Tavisi gavlena gauvrcelebia
kidec maTze, kaxeli m efeebi v iwro
politikuri mosazrebiT xels uwyobdnen saeklesio separatizms. ukve XVIII
s-dan alaverdeli episkoposebi kaxeTis eklesiaTa TiTqmis damoukidebeli
mmarTvelebi iyvnen. 43 2
eklesiaSi Seqmnili es mankieri viTareba mouTmeneli iyo antonisaTvis,
antoni ar cnobda alaverdeli episkoposis ukanonod mitacebul uflebebs. ganawyenebuli alaverdelebic protests
acxadebdnen da TavianTi mdgomareobis
dasamowmeblad iSveliebdnen zogierT
sabuTs. sabolood, alaverdeli episkoposi, saqarTvelos sapatriarqoSi Tavisi mdgomareobiT TiTqmis meore ierarqi,
mtrad moekida antons, cdilobda antonis sakaTalikoso taxtidan Camogdebas.
marTlac, antonis ruseTSi gandevnis
Semdeg alaverdelebma aRidgines TavianTi uflebebi, ruseTidan antonis dabrunebis Semdeg ki alaverdel episkopos
zenons CamoarTves kaTedra da garejis
udabnoSi gadaasaxles. aqedan Cans, rom
T. Jordania, dasax . naSr. , gv. 63;
Jordania, dasax. naSr. , gv. 56.
432
433
479
434
T.
480
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
uwodebs, `Tagvebi~ `bednierad da laRad cxovrobdnen TavianT soroebSi, mZimed SeiaraRebuli kata amayad SeiWreba
Tagvebis samefoSi da daiwyebs umowyalo Jletas. pirveli gamarjvebiT gaTamamebuli kata gadawyvets, sruliad amowyvitos Tagvebis saxsenebeli da maT
qonebas daepatronos. rogorc vnaxeT,
kaTalikosi cdilobda SeezRuda saeklesio pirTa TviTneboba, rasac isini
iCendnen saeklesio qonebis moxmarebaSi,
gam ouva l mdg omare obaS i Cav ardn ili
Tagvebi saSvelad virTxebs, ciyvebs da
kvernebs mouxmoben da sisxlismRvrel
brZolaSi gamarjvebas aRweven~. 438
Cans, samRvdeloebas (poemis mixedviT `Tagvebs~) pirvelad wamouwyia omi
antonis winaaRmdeg (maT ricxvSi T. Jordania gulisxmobs ber-monazvnebsac, `romlebic uangariSod iyenebdnen saeklesio
simdidres~, dasaxmareblad mouwveviaT
TavianTi jiSis sxva ufro didi warmomadgenlebi (`ciyvebi, kvernebi~), albaT,
igulisxmeba antonis mowinaaRmdege arqimandritebi, episkoposebi da mitropolitebi. erTiani ZaliT dausaxiCrebiaT
kata, ucemiaT, tyved SeupyriaT, sadac
lanZRaven da dascinian, isev zogierTi
Tagvis, e.w. `plaSiani Tagvis~ daxmarebiT gakreWili kata Tagvebs gaeqceva
ruseTSi. `plaSiani Tagvi~ ganaTlebul
samRvdeloebas unda niSnavdes.
rogorc cnobilia, samRvdeloebis krebam antoni kaTolikuri aRmsareblobis
T. Jordania, dasax . naSr. , gv. 68; 436 iqv e, gv. 9 1; 437 al. xaxanaSvili, `kaTalikos ant on pirv elis
cxov reba da moRvaweoba~, iqve, gv. 10 8; 438 T. Jordania, dasax. naSr., gv. 90.
435
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
miRebaSi daadanaSaula. magram erTi werilidan Cans, rom ganawyenebuli samRvdeloeba mzad iyo sxva mravali episkoposi da mefe ereklec ki kaTolikeebad
moexseniebina antonisadmi TanagrZnobis
gamo. cxadia, arc episkoposebi da arc
mefe kaTolikeni ar iyvnen. antonis taxtidan Camogdebis Semdeg Cans, taxtze
asasvlelad emzadeboda alaverdeli, anda
kaxeTSi misi gavlenis sferoSi Semavali romelime mRvde lmTavari. magram
sakaTalikoso taxtze avida mroveli
episkoposi ioseb jandieri. aman gaanawyena alaverdeli da misi momxreebi,
romelTac maSinve ukve axali kaTalikosis dasustebis mizniT cilismwamebloba
wamouwyiaT. ioseb jandiersac maSinve
`frangebad~, e.i. kaTolikeebad gamoucxadebia ramdenime episkoposi, maT Soris
gulisxmobdnen alaverdels, ninowmidels,
bodbels (iqamde isini antonis dasamxobad iRvwodnen, damxobis Semdeg ki axali kaTalikosisaTvis mxari aRar dauWeriaT). axal kaTalikos iosebs ubrZanebia maT Sesaxeb: `arca vwirav episkoposTa da arca vendobi frangTao~, saqme
imdenad gamwvavebula, rom mefec Careula. mefes iosebis braldeba usamarTlod miuCnevia. saubris Semdeg mefe kaTalikoss ganawyenebuli daSorebia. 439
aqedan Cans, rom `kaTolikes~ im droisaTvis avadsaxsenebel `wodebas~ aniWebdnen politikur mowinaaRmdegeebs (yovlad dausabuTeblad). am mosazrebas adasturebs isic, rom TviT ruseTis uwmidesi sinodis `StatSi~ Caricxul,
481
m. guguSv ili, l. Zowen iZe, an ton pirvelis cxovre bisa da moRvaweobis zogier Ti sakiTxi, iqve,
gv. 132; 440 n. mTvarel iSvili, anton I, saq arTvelo s kaTalikosi, dasax. naSr. , gv. 24; 441 iqve , gv.
28; 442 iqv e, gv. 153.
439
482
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
enebis Sesaxeb da 3. TviT antonis `monanieba~. pirveli ori 1755 wlis 16 dekembriTaa daTariRebuli, mesame ki cota
mogvianebiT Seiqmna. samive es dokumen-
443
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
483
484
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
raodenTame kualad cnobad movida, sinanulad iwyo da agreTve qarTvelTa sarwmunoebis aRsarebaQ, fici da aRTqmaQ daudva. maSin srulad warmoTqva, romel
aTvrameti Tve, daeyo maTsa wvalebasa Sina aRsarebiTa da ziarebiTa, radgan
moiqca da egreTve sinanulad movida, moZRvari uCvenes da sinanulad ganakanones:
radgan aTvrameti Tve hqonda wvalebasa Sina sxvasa sinanulisa gareT, aTvrametive
Tve wirvisagan daayenes. mermeRa Semdgomac aTvrametisa Tvis Seiwynares da wirva
misces da ese aRTqmaQ, fici da SeCvenebaQ wigniT daamtkices, romel ars romelTame
mizeziTa da sinanuliT amisi kaTalikozoba aRar iqnas. garna esreT Seiwynares,
romel Tu undes aqave dadges, Tu ara romelsame marTlmadidebelTa samTavroQsa
Sina movides. Semdgomad ama ricxulTa aRsarebisa wirvisagan nuRaravin daayeneben,
Seiwynaron da Jami awirvinon: radgan kaTalikozobisa micema wignTa da SeCvenebiT
daamtkices, oris sasjeliT aRar dasajes, amisTvis wirvaQ misca krebaman.
3. q. ese mtkices Seuryeveli da Seucvalebeli wigni didis ficiTa da aRTqmis
dadebiT mogarTvi me yovlad uRirsman antoni Tqven RmrTiv cxebulsa qarTvelTa
mefesa Teimurazs da kaxTa mefes iraklis da orTave samefoTa wmidaTa mitropolitTa da didebulTa mTavarTa. ama pirsa zeda, [ama]codvaTa CemTa simravleTa
ugunurebiT Secdomil viqmen da laTinTa borotad madideblobaQ piriTa CemiTa
y[ovlad] cxadad aRviare. amis ZaliT Tqvenis mwyemsobisa da kaTalikozobisagan
samarTlad gardamayeneT, WeSmaritis brW... xolo ukanasknel cnobad ra movel da
vcan WeSmariti sarwmunoeba, viwye tirilad, godebad da sinanulad da amasTan
u[ar] vyav borotad madidebelTa laTinTa da aRviare WeSmariti marTlmadidebloba aRmosavleTisa. amas zeda... iqmneniT Cem zeda da raodenni Tveni da Jamni
dameyvnes laTinTa mwvalebelTa Tana, egoden Jamni ganmiweseT cTomaTa CemTa
Senanebad. da aTvrametisa Tvisa ricxvisa Semdgomad Rvdelmoqmedebis Helyofa
mibrZaneT ZmebriTa TanalmobiTa.
awiTgan meca ama Helwerilsa davsdeb winaSe keTilmsaxurTa mefeTa da winaSe
wmidisa krebisa: SemcaCvenebel viyo da Sekrul mamisa da Zisa da yovlad wmidisa
sulisagan da wmidaTa SvidTa msoflioTa krebaTagan, Tumca kidev me laTinTa
sarwmunoebisa mimarT miveqce, anu farulad gulsa Sina vipyra da zakviT saxesa
viCemebde, anu papa hromisa yovlisa soflisa mwyemsad da ufrosad mwamdes, anu
suli wmida mamisa da Zisagan aRviRo da ara mxolod mamisagan gamomavali, gina
sulTa codvilTa cecxliTa [ganwmeda] mrwamdes, anu Semdgoma d mRvdlobisa
SurisgebisaTvis mefe anu episkoposi, anu mRvdeli vswyeo saqarTveloQsa Sina,
krulmca viyo aTormetTa mociqulTa madlisagan da nawili Cemi damcadebul
ars orgulTa Tana.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
485
g. qavTar ia, XVIII sauk unis q arTuli sazogadoebriv i azris istor iidan, gv. 15-17.
486
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
445
p. karbel aSvili ierarqia saqarTvelos eklesiisa, k aTaliko sni da mRvdel mTavarn i, 1900 , gv. 165.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mo men ti s d adg omi sT ana ve
487
gad aw yvi ta
ioseb rusTaveli (im dromde kaTalikosi). kreba gacilebiT ufro warmomadgenlobiTi iyo, vidre 1755 wlis kreba,
romelsac albaT ufro Sekreba unda vu-
ers, krebazed daeswrnen: mefe erekle, anton kaTalikozi, mTavarepiskopo si ki ri le, b esa ri on ep is kop oz i,
tfileli qristefore, mroveli ger-
446
p. karbel aSvili, ierar qia saqarTve los ek lesiisa, 1900 , gv. 166.
488
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
[sruli teqsti]
ganCineba da msjavri samociquloQ zemosa saqarTveloQsa mamad mTavrisa antonis mier da episkoposTa, samefosa qalaqsa tfiliss. palatsa sakaTalikozosa
SekrebulTagan zaqariasTvis xucisa da vieTTame mimdgomTa misTa, cxadad damrTgunvelTa sjulTa saRvToTa da mamaTa kanonisaTa.
macxovari Cveni da ufali metyveli gvaswavebs kualad ukeTu krebulisa ara
isminos iyven igi Senda viTarca mezvere da warmarTi.
gamoCnda ukve Cvensa eparxiasa Sina kaci gamryvneli qristes savenaxisa zaqaria
ukve xucesi amaRlebuli mecnierebasa zeda RvTisasa _ goneba igi asuristanel
RmerT ocnebuli Tavisagan Tvisa, romeli nebsiT huriaebriTa SuriTa tyveqmnuli . siZulviliTa moyvasTaTa, sruliad damviwyebeli sjulTa siyvarulisaTa,
romeli moeca mowafeTa qristesTa da mTavrobiTaca romeli weril ars mTavrisaTvis erisa Senissa ara ityode Zvirsa . aRdga ciliswamebad keTil msaxursa zeda
mefesa Cvensa da mamadmTavarsa zeda Cvensa, da yovlad samRvdeloTa mRudelT
mTavarTa da yovelsa zeda savsebasa eklesiisasa, da mTavarTa zeda da, udidesi
vTqva, eklesiasa zeda saqarTveloQsa, viTarca mwvalebelTa zeda, da sjulsa,
cxadad damTrgunveli nebsiT, ara moxune, iqmna. ara cili swamo moyvassa Sensa
wamebiTa cru Q TaTa da daiviwya kualad Tqmuli igi eklesiastesa Sina (ciliswamebulTaTvis) vixile yoveli cili wameba qmnili mzesa qveSe, da aha cremli
cilisa cilis wamebisani da ara ars nugeSinis mcemeli maTi . vinaca simaRleman
misman mefeman Cvenman da wmidaman krebulman Seundo da mraval gzis miuSva igi
aRdgomad da hyo dagebaQ misTana ese viTari, viTarmed romelTaca marTlmadideblobiTa zeda werilTa wvalebad aRmoCenda ukeTuri igi (zemoxsenebuli zaqaria),
werili ese keTil msaxurman mefeman da wmidaman krebulman aRiRo Soris da daiduma
misTvis sityvis gebaQ ara Tu amisaTvis, viTarmed wvalebisa raQme wadiereba
iyomca werilTa maT Sina, romelnica yovliTurT aRmosavlisa eklesiisa Seudgebodes doRmatTaca Sina da saqmeTa, aramed siyvarulisaTvis, raTa wina aRmdgomni
igi CvenTana aso iyvnen windisa eklesiisa, _ yovelive simaRleman misman mefeman
Cvenman da krebulman yves enkeniebri sixaruli eklesiisa ganxeTqilebisa SeerTebisaTvis da mouwodeT CvenTana mRvdelmoqmedebad ukeTursa zaqarias saRmrToTa zeda
liturgiisa, romelsaca, da eziara zaqaria xeliTa mamaT mTvarisaTa saRmrTosa
saidumlosa patiosnisa sisxliTa misiTa: mucladeRo salmoba igi mware ese igi
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
489
490
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
491
gankveTil vyofT wmidasagan mRvdelobisa: SevaCvenebT, vswyevT, SevkravT Cvenda mocemulTa mRvdelmTavrobiTaTa xelmwifebiTa, miT ukve romeli igi rqva xelmwifeman
sikvdilisa da cxovrebisaman saRmrToTa da samRvdeloTa mowafeTa TvisTa romeli SekraT qveyanasa zeda, iyvnen Sekrul caTa Sina, da kvalad romeli SeipyraT
Sepyrobil iyvnen, da yovelTa meoxTa da SuamdgomelTa misTasa vyoT SeCveneba, da
misTa misrulTa yovelTa SevaCvenebT miT, romel weril ars esreT viTarmed
romeli Seexos Tvissa gaSavdes, da yovelTa SemweTa misTa SevaCvenebT.
ganvkveTeT diaknobisagan da SevaCvenebT Svilsaca missa iosebs, viTa mamisa
Tvisisa Semwesa, da Tana mwvalebelad mwodebelsa wmidisa saqarTveloQsa eklesiisa; SevaCvenebT Wursaca mas eSmakisasa mowafesa missa isaks viTarca yovelsave Sina
ziarsa moZRvrisa Tvisisa.
xolo ukeTu movidnen sinanulad, da didiTare sinanuliTa uku Tqvnen yovelive
warTqmulni Tvisni, da Seurden wmidasa mamamTavarsa Cvensa da wmidasa krebasa
sruliTa guliTa _ SeviwynarebT da mouwodebT sinanulad, da ara sruliad warwymedil vyofT, viTarca monanulTa; garna Svilsa missa iosebs mosrulsa sinanulad da orTaganve umolxinesad SeviwynarebT. welsa 1764 Tvesa okdombersa 18. 447
magram zaqaria mainc gakerpda da saqarTvelodan ruseTSi wasvla arCia
1767 wels. amitom mefe ereklem Semdegi gramota miswera yizlaris cixis
Tavs (rjvtylfyn]) general-maiors potapovs:
447
p. karbel aSvili, ierar qia saqarTve los ek lesiisa, 1900 , gv. 166.
492
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
suliersa pravleniesa yizlar qalaqisasa antoni kaTalikozi yovlisa zemoQsa saqarTveloQsa uflisa mier locva kurTxeviT movikiTxav! mizezi ese ars Cven
mier Tqvenda momarT awindelisa epistolisa, romel uwyeba gvnebavs Tqvenda momarT, viTarmed xucesi vinme iyo saxeliT zaqaria, naTesaviT gabaSvili, eparxiisa
Cvenisagani, romelica Rirsad da samarTlad ganikveTa mRvdelobisagan da SeiCvena da
anaTema iqmna Cvengan da episkoposTa CvenTa didTa siboroteTa misTaTvis weliwadsa,
1764, okdobersa i HY, xolo brali ukeTurisa mis ese iyo, rameTu Sescoda _ umaRlessa mefobasa keTilmsaxurisa da mwyemsmTavrobasa Cvensa, romlisaTvis uwyeba ese
imasTvis mogviweries Tqvenda: ukeTu mand zakviT da veragobiT samRvdelo moqmedeba raQme moindomos _ nu miuSvebT samRvdelosa mimarT moqmedebisa. madli uflisa
Cvenisa ieso qristesi amin. daiwera samefosa qalaqsa tfiliss. wels 1767 TTvesa
oktombersa 20 dResa antoni kaTalikozi yovlisa zemoQsa saqarTveloQsa.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Tavi
493
meore
Sesavali
XIX
494
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
495
sulisCamdgmeli iyo dasavleT saqarTvelos, anu afxaz-imerTa kaTalikozis adgilze mjdomi quTaTeli mitropoliti
dosiTeozi, eqvTime genaTelTan erTad.
am ideis ganxorcieleba, anu saqarTvelos erT sa xelmwi fod ga erTian eba,
romelic ase mniSvnelovani iyo im droisaTvis, ver moxerxda. dasavleT saqarTvelos eklesiis ierarqebma amis sanacvlod, rogorc Cans, umjobesad miiCnies
gaerTianeba sruliad saqarTvelos eklesiisa. amitomac quTaTelma mitropolitma dosiTeozma uari ganacxada
496
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
I I- s.
dr ois aT vi s ( 18 11
w lis aT vi s)
na c v la d pa t r ia r x is a
si n o di ,
1
vTqvaT, ruseTSi patriarqis nacvlad saeklesio saqmeebs ganagebda sinodi. kaTalikos-patriarq anton II-is gardacvalebamde (21.XII.1827) qarTvelebi gaurkvevlobaSi imyofebodnen da maT bolomde
arc ki icodnen, rom qarTuli eklesiis
avtokefalia gauqmebuli iyo. fiqrobdnen, rom saqarTveloSi saeklesio saqmeebSi ereoda ruseTis xelisufleba imis
gamo, rom amas iTxovda ruseTis imperiis wesrigianoba.
saqarTvelos eklesias saTaveSi 1811
wlidan egzarqosTan erTad dikasteria
Cauyenes. dikasteria jer kidev anton Ima daaarsa sakaTalikoso karze. es iyo
umaRlesi administraciul-sasamarTlo
organo (XVIII s-is 70-ian wlebidan),
romelic ganagebda saeklesio xasiaTis
yvela saqmes. antonis dros mmarTvelobasTan erTad igi asrulebda agreTve
sasamarTlo funqciasac. dikasteria kolegialuri organo iyo, mis SemadgenlobaSi TiTqmis yvela rangis sasuliero piri
Sedioda, wevrTa raodenoba 11 kacs ar
aRemateboda da isini periodulad monawileobdnen dikaster iis saqmianobaSi.
dikasteria xelmZRvanelobda saeklesio
kanonwesebiTa da vaxtang VI-is samarTlis wignTa krebuliT. 2
rusebis mier daarsebuli dikasteria, cxadia, Tvisobrivad gansxvavdeboda anton I-is dros arsebuli dikasteriisagan (erTi erovnuli organo iyo,
meore ki - rusuli), magram saxelebis
msgavsebas qarTvelebi SecdomaSi Sehyavda,
isini fiqrobdnen, rom qarTuli eklesi-
i. bagrat ioni, xumars wavla, 1990, t. I, gv. 565; 2 m. kekelia, sasamarTlo organ izacia da pro cesi
saqarTveloSi ruse TTan Se erTebis win, t. I, 1970.
1
497
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
is mmarTvelobis saxe ar Secvlila,
iyo (eparqiaTa Semcirebis erT-erTi mizani iyo qarTvel mRvdelmTavarTa ricxvis mkveTri SemcirebiT avtokefaliis
saTvis. qarTlis sakaTalikosos dikasteria jer kidev rusTa mmarTvelobis dawyebamde arCevda dasavleT saqarTvelos
sasuliero pirTa zogierT saqmes. 3
swored es faqti edo safuZvlad ruseTis sinods, roca saqarTvelos dikasteria 1815 wels gadakeTda saqarTvelo-imereTis sinodalur kantorad, mTav-
robam mas daumorCila jer kidev avtokefaluri samTavroebis guria-samegrelos eklesiebi. 4 maSasadame, aRmosavleT
saqarTvelos saegzarqosoSi dasavleT
saqarTvelos eklesiur daqvemdebarebas
bula ganexorcielebina saeklesio `reforma~ misdami nominalurad daqvemdebarebul dasavleT saqarTveloSi. varlamma es ver SeZlo, amiT ukmayofilo xelisuflebam igi gaiwvia saqarTvelodan
a. jafariZ e, qar Tuli ek lesia XVII-XVIII saukuneebSi, ekl esiis k alendar i, 199 4;
891; 5 s. kakabaZe, qarTveli xalxis istoria, 199 7, gv. 32.
3
498
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sagan daSoreba, erTisaTvis mxolod sarwmunoebrivi, meorisaTvis erovnul-eTnikuri saxis miniWeba, Semdgom ki rusobisa da marTlmadideblobis gaerTmniSvnelianeba qarTul cnobierebaSi.
saerTod, imdroindel ruseTSi, marTalia, TiTqosda sazogadoebrivi cnobiereba evropulis msgavsad iyo mowyobili, magram sinamdvileSi ufro aziuri
Sexedulebani batonobda saeklesio (da
saxelmwifoebriv) sferoSi, es iqidan Cans,
rom imperiaSi yvela aramarTlmadidebluri sarwmunoebis mimdevrebs neba hqondaT erovnuli eklesiebisa da sasuliero saswavleblebis qonisa, xolo ararus
marTlmadideblebs mxolod rusuli saeklesio dawesebulebebi unda hqonodaT,
e.i. yvela marTlmadidebels saxelmwifo
da eklesia ganixilavda rusad da Tu
marTlmadidebeli ararusi iyo, samomavlod igi rusul erovnebasa da eklesias
unda Serwymoda. msgavadve iyo osmaleTSic, aq mxolod oTxi-xuTi xalxis,
anu eris arsebobas aRiarebda saxelmwifo. eseni iyvnen 1. muslimanebi, 2.
frangebi, 3. somxebi, 4. berZnebi, 5.
ebraelebi. yvela mahmadiani erovnuli
warmomavlobis miuxedavad musulmanad
ganixileboda, yvela kaTolike erovnuli warmomavlobis miuxedavad - frangad, yvela marTlmadidebeli erovnuli
kuTvnilebis miuxedavad - berZnad, berZnulenovani skolebiTa da eklesiebiT. aseTive mowyobis saxes, Cans, ruseTis imperiac aRiarebda - aqac yvela marTlmadidebels, maT Soris qarTvelebsac rusebad anda potenciur rusebad ganixilavdnen, spobdnen qarTulenovan eklesiebs da saswavleblebs. xolo somx-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
499
nen erovnuls.
sagangebodaa aRsaniSnavi, rom yove-
da maRal fenaze udidesi zegavlena hqonda. es ki Zalze awuxebda rusul xelisuflebas. amiT iyo gamowveuli is,
agreTve somxebisa da kaTolikeTa eklesiebs, Cven ratom unda warmovadgendeT gamonakliss. Tu im dros, roca
mahmadianTa xelSi viyaviT, aravin exeboda Cvens mtkice rwmenas da arc
am gva r m wu xar eba s g vay ene bd nen , m aS
raRa dagiSaveT amJamad, roca gvta-
Tu sinamdvileSi ra surda da ra eklesiuri Sedegi mohyveboda `saeklesio reformas~. marTlac, rogorc werilSia
aRniSnuli, ruseTis imperias xeli ar
uxlia aramarTlmadidebluri erebis eklesiebisaTvis. amis magaliTia is, rom
somxur eklesias imperiaSi bolomde hqonda `Tavisi sakuTari damoukidebeli or-
arq eolog. komisiis aqteb i, , t. VI, n aw. I, gv. 39 1; 8 s. kakabaZe, qarTveli xalxis isto ria,
1997 , gv. 230; 9 Frns^ cj,h fyyst R fdrfpcrjq fh[ tjuhfabxtcrj q rjvbccbtq^ n& VI^ x& I^ c& 574&
7
500
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
s. kakabaZ e, qarT veli xalxis is toria, 1783-1921, Tb ., 1997 , gv. 87; 11 m. gonikaSv ili, ime reTi
XVIII-XIX saukun eTa mijnaze, 1979, gv. 52; 12 s. kakabaZe, qar Tveli x alxis istoria, 1783-1921, Tb.,
19 97 , gv. 52; 13 k . ke ke liZ e, Z ve li qarT ul i lit er at ur is is to ria, I, 1980, gv . 569; 14 m.
gonikaSvili, dasax . naSr ., gv. 208.
10
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
501
saqmeTa mosagvareblad. sanacvlod mTavrobas pirdebodnen, rom `saeklesio reformiT~ xazina gaweul xarjebs erTiaTad ainazRaurebda eklesiebidan Semosavlebis gazrdiT. egzarqosi Teofilaqte
rusis gaZlierebuli jariTa da artileria qvemexebis TanxlebiT gadavida dasavleT saqarTveloSi `saeklesio reformebis~ gansaxorcieleblad.
imereli qronografi werda: `18 19
wels ivnisis TveSi movida saqarTvelos
egzarxi mitropoliti Teofilaqte brZanebiTa misis imperatorebisis didebulebis
samjer gazardes~. 16
imereTSi im dros iTvleboda 2.124
saeklesio komli (1.994 komli saeklesio glexi da 130 ojaxi saeklesio aznauri). Semosavali maTgan fulze gadayvaniT Seadgenda 11.482 maneT vercxlis
fuls, maSin roca 1817 wels xazinis
15
16
502
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kurTxevisagan~. 1 7
aseTma Txovna-vedrebam da darwmune bam ar ga Wra , r usi s m Tav rob am
Teofilaqtes xelmZRvanelobiT gaagrZel a ` re fo r ma ~ , ro m li s m i xe dv i Ta c
s a er T o d m T e l q v e y a na S i . i m e r eT i s
mmarTveli rusi generali mTavrobas acnobebda, rom ajanyeba sayovelTao iyo,
ajanyebulebma daiWires da Caxerges samimosvlo da safosto gzebi, daikaves sa-
glexebis aRweras Seudgnen gadasaxadebis fulze gadataniT da maTi momatebiT, xalxi SeSinda~. 18 ajanyda mTeli
imereTi, sazogadoebis yvela fena 1819
mTavroba iZulebuli gaxda `reforma~ Seewyvita, xolo `SeSinebuli egzarqosi Teofilaqte 9 ivliss, gaZlierebuli dacviT 300 jariskaciTa da artile-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
503
eklesiis meTaurebis imereTidan ruseTSi gadasaxlebis Sesaxeb. es faqtobrivad iyo nebarTva imisa, rom maT adgilobrivi xelisufleba mopyroboda Tavisi Sexedulebis Sesabamisad.
icnon isini, gadavwyvite, rom Tavze Camovacva tomrebi, maT kiserTan da welTan
Sevkrav, xolo bagesTan sasunTqs gavukeTeb. Tu raime ukiduresi SemTxveva
moxdeba maT davxocav da gvamebs wyals
imereTSi, arc daasaflavoT, arc gadaagdoT mdinareSi, viwro da swrafdinebis gamo SeiZleba mdinarem amoagdos
gvamebi, romelsac naxavs crumorwmune
xalxi. TiToeuli gvami gadatanil unda
iqnes mozdokamdis. ar iqnas datovebuli saqarTveloSic ki, anda mitanil iqnan
22
, VI, gv. 57 9;
23
504
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
narkv. g v. 936; 25 a. giorgob iani, s oflis simdidr e, gaz. `soflis cxovr eba:, 1991 w. , 18.XII;
jvar i vazis a, 1990 , #3, g v. 67. wyarod asaxele bs . , Rfdr fpcrfz djtyf^ n& II^ c& 699&
24
26
505
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
ruseTSi gadayvanis Semdeg. moelodnen,
wmida ambrosi xelaiam. genaTeli mitropoliti, romelsac imperatorTan Sexvedris Semdeg gaTavisuflebas hpirde-
`k a T a l i ko s s ~
dosiTeos quTaTels.
saerTod, unda aRiniSnos, rom dosiTelganTqmuli saeklesio moRvawe iyo. osmalTa SemosevaTa Sedegad gauqmebuli
na imereTis saeklesio krebam 1759 wels
mefe solomon I-is nebiT xresilis omSi
gamarjvebisa da saxelmwifoebriobis gan-
T. Jordania, qron ikebi, t. III, 1967, gv. 510; 28 qro nikebi, III, gv. 49 2;
gonikaSvil i, ime reTi XVIII-XIX sauk uneTa mijnaze , 1979 , gv. 170.
27
u w od e b s
29
30
m.
506
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da. 1798 wels solomon II-m mas kaTalikosoba uboZa abxaz-imerTa kaTaliko-
ganucxadebia: `imereTi RvTiuri samoTxea da erTaderTi sasaxle misi mefisaTvis. amitom Tqveni peterburgis darbazebi me ver momxiblavs~. 34 solomon
i q s ta m ba , T b il i s Si ru s eb i s m ie r
erovnuli centrebis da, maT Soris,
sastambo saqmis gauqmebis Semdeg 1803
samefod qarTl-kaxeTis samefosTan erTad, erT-erTi sulisCamdgmelni am ideisa iyvnen mitropolitebi. am dros mo-
episkoposTa kurTxeviT. 32 dosiTeoz quTaTels auSenebia quTaisSi rezidenciac. ioane bagrationi Tavis Txzuleba-
Si q uT ai sS i Ca su l be r st um ar s
aTqmevinebs - `bers didad moewona quTaTelis saxlis mdebareoba da gardasaxedavi adgili, romelic sWvretda
dids adgils da TvalTaTvis saamo iyo.
T. Jordan ia, qr onikeb i, II, gv. 4 8; 32 qro nikebi, III, gv. 460; 33 i. bagrat ioni, k almaso ba, t. II,
1991, gv. 386; 34 mRv delmon azoni anton mTawmideli, ilarion qarTve lis cx ovreba, 1993, gv. 14; 35
qron ikebi, III, gv. 404.
31
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
507
mouTxrobdes dedofals imereTis mdgomareobasa da sruliad daRupvasa, ukueTu ar moxdeba erToba qarTvelTa Tana~. 36
am elCobas Sedegad mohyva 1790 wels
erTobis traqtatis dadeba `zemo iveriis~ (anu qarTl-kaxeTis samefosa) da
`qvemo iveriis~ (e.i. imereTis, samegrelosa da guriis samefo-samTavros) saxelmwifoebriv erTeulTa Soris. imereTis taxtze ki avida solomon II.
yovelive zemoT CamoTvlilisa da
sxvaTa gamo, cxadia, rusulma xelisuflebam kargad icoda dosiTeoz quTaTelisa da eqvTime genaTelis vinaoba da
mniSvneloba saqarTvelosaTvis. wmida aRmsarebeli kaTalikos-patriarqi ambrosi
xelaia siamayiT acxadebda rusul-bolSevikuri sasamarTlos winaSe: `gansakuTrebi T a Rs ani Sna vi a r use bi s d asa vl eT
saqarTveloSi damkvidrebis xana XIX sis dasawyisSi. am dros eklesiis da xalxis damcvelebad gamodian quTaTeli da
genaTeli da xalxis ajanyebas saTaveSi
udgebian. orive gaagzavnes ruseTisaken,
magram mxolod genaTelma eqvTimem CaaRwia novRorodSi, sadac is unda daebinavebinaT. imperatorma aleqsandre I-ma
moisurva misi naxva, Caiyvanes peterburgSi. imperatorma didi zeimiT da
pativiT miiRo, magram amisaTvis eqvTime
genaTeli ar moerida emxilebina imperatori saqarTvelos eklesiisa da eris
Tavisuflebis warTmevisaTvis, samSoblos
damcvelebis wamebisaTvis. mas uwoda axali neroni~. 37
cxo vreba g iorgi mecamet isa, qarTuli mwerloba, 1995, gv. 21; 37 a. xelaia, `me Sev asrule Cemi
mo vale ob a~, J ur n. `mn aT obi~, 1988, #10, g v. 27; 38 kirion is s it yv a 19 06 wlis pe te rb ur gis
saek lesio s aTaTbir o sxdomaze, jv ari vazisa, 1990, #3, gv. 60; 39 d. da b. batoniSvilebis isto ria,
gv. 106, wignidan , m. r exviaSv ili, imereTis samef o XVIII s.-Si, gv. 292.
36
508
vili (pentelovi), falavandiSvili (falavandovi) da murasaSvili (murasovi).
mefisaTvis Tavdadebuli es wmidanebi
dauxvretiaT `TofiTa avlabris riyesa
zeda~ 1810 wlis 30 dekembers, paraskevs.
policmeisteri TumaniSvili (Tumanovi)
werda: `mebrZana wina Rames, raTa damesxmevina riyezed oTxi boZni da mas zeda misakvreni Tokni da TvalTa sakvrelni samoselni da agreTve mRvdeli Cvenis berZeni~
(e.i. marTlmadidebeli). 40
rogorc aRiniSna, isini avlabarSi
dausaflavebiaT mindorze. mematianis cnobiT, saflavebs zegadrmo naTeli dadgomia da isini wmidaTa Soris Seracxulan. cxadia, rusul sinods ar gamoutania dadgenileba maTi wmidanad Seracxvis Sesaxeb, aramed mTeli sazogadoebis azri dajerebuli yofila, rom
mefisaTvis Tavdadebulni wmidanebad Seiracxnen (qarTuli sazogadoebisaTvis
Tavdadebuli ioTam zedginiZe, romelmac mosaklavad gamzadebuli mefis sa-
40
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
wolSi Cawva, wmidani iyo. axla ki, XIX
s-Si mefisaTvis Tavdadebuli `TabukaSvili~, romelic solomon II-is sawolSi
Cawva da mefe sircxvilsa da sikvdils
gadaarCina, ruseTis xelisuflebam cimbirSi gadaasaxla, sxvebTan erTad).
zemoaRniSnulTa darad, qarTul eklesias XIX s-sa da XX s-is dasawyisSi
wmidanad miaCnda dosiTeos quTaTeli da
eqvTime genaTeli. es Cans kaTalikospatriarq leonidesa da wmida ambrosis
nawerebidan. dosiTeosma da eqvTimem Tavi
dades, sicocxle Seswires saqarTvelosa
da saqarTveloSi Cveni uflis da macxovris ieso qristes eklesiis Tavisuflebas. maTi Rvawli imis Semdeg ufro
ga mo Cnd a, r ac qa rTu li e kle si is
damoukideblobis mospobis Semdeg rusulma eklesiam ver moaxerxa qarTuli samwysos movla, Cakla masSi mgznebare da
mxurvale siyvaruli qristianobisa da
eklesiisa, rasac mudamJams aRniSnavdnen qarTuli eklesiis avtokefaliis momxreebi XX s-is dasawyisSi.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
509
li s az oga do eb a q ar Tu li ek le si is
TavisTavadobis gauqmebasa da rusTa saxelmwifos mier 1850 wels misi mrvalmilioniani qonebis (mamulebis, yma glex-
q a r T ul i s d e v n a -S e v i w r o e b is
yovelive aman da agreTve qvemoT ganxilulma sakiTxebma, Seqmna sazogadoebrivi Tvalsazrisis foni, rom qarTuli
eklesiis sakiTxi uTuod unda mogvare-
dros
510
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
boda, yovladsamRvdelo kirionis wignSi `saqarTvelos eklesiis mokle istoria XIX saukuneSi~ damowmebuli aris,
rom saqarTvelos SeerTebas ruseTTan
mohyva daqveiTebaSi myof qarTvelTa saek-
umaRles
am wres
Zma Sinarogorc
sae klesio kalen dari, 1998, gv. 39 1; 42 jvari vaz isa, #3, 1990, gv. 66;
ghtl cj,jhyj uj ghbcencndbz& 1906^ N& III^ c& 35&
41
43
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
srulebiT SeuZlebelia, radganac netarxsenebuli avtoris Sexeduleba mudam
dagmobili iyo qarTveli samRvdeloebis
mier. saqarTvelos egzarqosebic ki ar
iziarebdnen xsenebuli avtoris azrs.
rodesac mTavarepiskoposi platoni gaecno saqarTvelos eklesiis mdgomareobas,
pirdapir CaTvala igi tragizmiT aRsavsed
da ganadgurebisaken mimavlad~. 44
axla vnaxoT, ras werda cnobili
moZRvari ioane xelaSvili qarTuli eklesiisa da samRvdeloebis yofis gaumjobesebis Sesaxeb rusTa mmarTvelobis
dros. igi 1819-1820 wlebis ajanyebis
monawiles, arxangelskSi gadasaxlebul
(saldaTad msaxurobiT dasjil) Tavad
niko iaSvils 1826 wels werda: `drosa
Tqvensa, visaca moukvdebodes cocxali,
egoden mkvdarsa ara tirodnen, raodensaca
Wirisufalni moelodnen aklebasa samRvdeloTagan. xolo awindelsa Jamsa
nebiTa zeda patronisasa ars damokidebul damarxva mkvdrisa. egreTve eklesiebi
yovelive [aRivso] jvriTa, xatebiTa, SesamoslebiTa... Tavadni, aznaurni da erni
uSiSroben urTierTisagan... aqvsT oqrovan i sau kuno . Tav adni, azn aurni da
mRvdelni SvilTa TvisTa aswaveben Rramatikasa, ritorebasa, loRikasa, metafizikasa, fizikasa, iTikasa, ReoRrafiasa,
msoflio istoriasa, samxedro fortikaciasa da enebsa evropiisasa~. 45 mRvdel
ioane xelaSvilis azriT, `ruseTTan
SeerTebam saqarTvelos moutana materialuri kulturis asparezze winsvla
(`ganZRomiTa da SemosiTa, saxlTa aRm ar T vi T a s am s a d a o Tx Zg i de d d a
sarTulebad~), qalaqebisa da soflebis
gaSeneba, `uSiSroeba sparsTa, TurqTa
jvari vazisa, 1990 , #3, g v. 68-69;
gv. 181; 47 iqv e, gv. 218.
44
45
511
46
iq ve,
512
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
amasTanave, wuxdnen qarTveli axalgazrda inteligentebic, rogorc l. tolstoisadmi gagzavnili werilidan Cans,
kerZod ruseTis mTavrobam `Selaxa
qarTvelTa SeZaxilebma, rom ruseTis xelisufleba apirebda qarTveli eris daSla-daqucmacebas da qarTuli enis mospobas. igi ar dakmayofilda yovelg-
uli eklesiis yofiT, cdilobda qarTuli eklesiis istoriis SeswavliT warmoeCina misi yofili sidiade da mniSvneloba. magram istoriis Seswavlis
gasaRebic ruseTis mTavrobis xelSi iyo,
amitomac isargebla 1901 wlis 12 ianvars saqarTvelos ruseTTan `SeerTeb-
48
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
513
iseve miuRebeli iyo, rogorc mahmadianoba. qarTvelobis udidesi Zveli centrebi, monastrebi antiqarTul sabudrebad
gadaiqca.
rogorc ilia marTali ambobda, episkoposi gabrieli `qristes jvriT xelSi
TavdadebiT idga Cveni enis mwed da
mfarvelad~. XIX s-is pirvel naxevarSi
saqarTvelos oficialur skolebSi qarTuli ena savaldebulo sagnad iTvleboda.
1872 wlis Semodgomidan seminariebsa da
sxva sasuliero saswavleblebSi gauqmda qarTuli enis swavleba, 1875 wlidan
seminariaSi aikrZala saqarTvelos istoria, 1885 wlidan ianovskis mier gamoqveynebuli cirkulariT qarTuli ena
ganidevna skolebidan. 1880-iani wlebidan
egzarqosma pavlem seminariebSi akrZala qarTuli sasuliero da saero literaturis swavleba, daiTxova qarTveli
ma, axla man xelze daixvia is garemoeba, rom salaparako svanuri da megruli
dialeqtebi gansxvavdebodnen literaturuli qarTulisagan da gadawyvita qarTuli enis srulebiT gandevna samegrelosa
da svaneTis skolebidan. am miznisaTvis
man gamoiyena ruseTSi xelisufalTa
maswavleblebi.
episkoposi yovladsamRvdlo aleqsandre oqropiriZe 80-iani wlebidan TavdebiT qomagobda qarTul enas peterburgel
da sxva rus didmoxeleTa winaSe, sakuTari xarjiT gamosca im droisaTvis
uaRresad saWiro wignebi sulxan-saba
orbelianis `qarTuli leqsikoni~, da
anton kaTalikosis `mza-metyveleba~, ambrosi nekreselis `sityvani da moZRvre-
49
514
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tul saliteraturo enas, am mxriv xSirad kidec sjobnidnen qarTul tomTa war-
momadgenlebs~.
saerTod samegreloSi, iseve, rogorc
mTel saqarTveloSi zeda fena anu aznaurebi (megrulad zinosqua aznauriSvilebi) dabali fenisagan `margalebisa-
ki mis erT-erT kilod. igi werda `megrelebs advilad SeeZloT literaturulad gancalkevebuliyvnen, radgan
maTi samSoblo Zalian xSirad sarge-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
515
Semdeg. 1887 wlis 8 noembers dakrZales TbilisSi, mamadaviTze, didad pativcemuli qarTvelTa mier. miuxedavad
aseTi msxverplisa, xelisuflebas ar
Seuwyvetia samegreloSi qarTuli enis
winaaRmdeg brZola, Tumca ramdenadme
Senelebulad, frTxilad. axla amjobines am saqmis iniciatorad adgilobrivi
mkvidrebi warmoeCinaT. aseTi iyo yalbi
sabuTebis SedgenaSi daxelovnebuli vinme
aSordia, romelmac 1889 w. rusuli anbanis mixedviT `SeTxza~ megruli anbani, xolo episkopos dimitri abaSiZis
darad renegati qarTveli cudi saxelis
mqone zogierT samRvdelo pirebs megrulad aTargmninebda qristianuli RvTismsaxurebis teqstebs (1888 w.) am wamowyebis gamo gaz. `iveria~ 18 8 9 wlis
dasawyisSi werda: `am mamaT oRond TavianTi faruli azri saqmed aqcion da
amas ki ar daeZeben, rom eris religiur
grZnobas Selaxaven da SebRalaven. am
ociode wlis winad mTargmnelTa gundma
kidevac gadaiRo megrulze wirva-locva, magram rodesac eklesiaSi gaisma
`Wkvianuro-genimodirTio~ xalxma igriala da lanZRva ginebiT gamovarda eklesiidan~. 5 1
s. kakabaZe wers - `TviT megrelebis
didi umetesoba mTavrobis am politikis
winaaRmdegi iyo. marTlac, imave wlis
aprilSi daba axalsenakSi samegrelos
samRvdeloebis krebam uaryo megrulad
wirva-locvis SemoReba eklesiebSi da
51
516
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
skolebidan mTlianad unda gandevniliyo. am gegmis Sesruleba daevala guriasamegrelos saepiskoposo sabWos. sabWom uari ganacxada, amitomac gadaayenes
Tanamdebobidan guria-samegrelos episkopo si ale qs and re, ro mli s nac vla d,
rogorc iTqva, daniSnes `renegati episkoposi dimitri abaSiZe~. 53
52
53
iqve , gv. 20 9;
54
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
517
da axla kidev socialist-revolucionerebis programasTan axlo myofi programiT. namdvilad ki, is ibrZoda mxolod erovnuli sakiTxebisaTvis. daSnak-
cuTinma TbilisSi da sxvaganac, amierkavkasiaSi, Seqmna mTeli jari kargad SeiaraRebuli da gawvrTnili e.w.
zinvorebis (zinvori meomars niSnavs).
zinvorebis raodenoba amierkavkasiaSi 40
aTas kacamdis aRwevda. zinvorebis mzadeba xdeboda saidumlod, ise, rom rodesac 1905 wlis 17 oqtombris manifestis gamocemis gamo sademonstraciod
daSnakcuTinma Tbilisis quCebSi gaatara Tavisi zinvorebi aTaseulebad dawyobili, yvela saxtad darCa. aseTi mzadebis garda daSnakcuTinma osmaleTis
55
518
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
baZe wers: `1870-ian wlebSi somexi mRvdeli Tbilisis vaJTa I gimnaziasTan iZulebuli gaxda eswavlebina saRvTo sjuli rusul enaze, radganac mowafe somxebs
ar esmodaT mSobliuri ena (es aixsnebo-
omxeba Tvalxiluli movlena iyo, gansakuTrebiT TvalSisacemi iyo gamoCenili adamianebis gasomxeba. `somxur burJuaziul wreebs XIX s-is meore naxe-
ar icodnen)~. 57
qarTvelebs xSirad ar surdaT rusulenovan skolebSi bavSvebis Seyvana, risi
erTi mizezi iyo skolebSi gamefebuli
sisastike da rusuli enis ucodinaroba.
am mxriv, zogierTi regionis qarTvelebisaTvis somxuri skolebi ufro mimzidveli Canda, rogorc iTqva, somxuri
saskolo reJimi ufro iyo daaxloebuli
xalxis bunebriv yofacxovrebasTan. bunebriv garemos emateboda is, rom bavSvebis umravlesobam qarTuli ena kargad
icoda, aseve es ena maswavleblebmac icod-
nen. amitomac, qarTveli bavSvebi zogierT regionSi somxur skolebSi SeyavdaT (rogorc iTqva, saqarTveloSi XIX
s-Si qristianTaTvis mxolod rusulenovani da somxurenovani skolebi funqcionirebda. es ukanasknelni somxuri
saeklesio mamulebis SemosavlebiTa da
SemowirulobebiT arsebobda). s. kakabaZe wers, rom marTlmadidebluri skolebi arusebdnen qarTvel mosaxleobas `mahmadianuri skolebi aTurqebdnen mosaxleobas, xolo somxuri skolebi ki asomxebdnen qarTulad molaparake arasomex
grigorianebsac~. 5 8
saqarTveloSi qarTuli mosaxleobis
erTi nawilis ara mxolod garuseba da
gasomxeba xdeboda, aramed sxvadasxva
56
57
58
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
p ro v in c ie b Si
519
ga le k eb a , g ao s eb a d a
59
520
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mepatroneebad iqcnen. osur-dvalur sazogadoebaSi sityva `dvali~ araTavisufalis sinonimad iqca, xolo `osi~ Tavisufali adamianisa. dvalebs cxadia,
surdaT dabali socialuri safexuridan
maRalze asvla. e.i. yvela dvals, gaTavisufleba anu `gaoseba~ surda. ase
gaosebuli dvalebi anu ukve `osebi~
XVIII s-is Semdeg TandaTanobiT gadmo-
fos ki mTeli Tavisi yuradReba mipyrobili hqonda samxreTisaken. rogorc zemoT aRiniSna, `osoba~ ara marto eTnikuri vinaobis aRmniSvneli termini iyo,
a ra m ed m a ta r eb el i i y o s oc ia l ur i
datvirTvisa, kerZod, rogorc aRiniSna
`osi~ - Tavisufal, dauqvemdebarebel
adamiansac niSnavda. qarTlis mTianeTSi
qarTvel mebatoneTa xelqveS moqceuli
qarTveli yma-glexebisaTvis `osoba~, anu
batonymobisagan gaTavisufleba mimzidvelic iyo. am mizezis gamo, rogorc
Cans, qsnis erisTavis da maCablebis
qarTveli ymebi `osebad~ acxadebdnen
TavianT Tavs da amiT gamoxatavdnen miswrafebas gaTavisuflebisaken batonymuri
damokidebulebisagan, Tumca, cxadia, am
memamuleTa miwebze osebic Camosaxldnen ufro maRali mTianeTidan. s. kakabaZe wers - `XVII s-Si osebi mohyvnen
Tavad qsnis erisTavTa da maCablebis xelqveiT~. 60 qarTveli mTielebis osebad
gadagvarebis saqme gansakuTrebiT intensiuri gaxda rusebis batonobis dros,
ise, rom qarTlis Suaguli, Sida qarTli `osebis~ (yofili qarTvelebis) xelSi aRmoCnda. qarTvelebis gadagvarebas
sxvadasxva mizezTan (maT Soris religiurTan) erTad gansakuTrebiT uwyobda xels
rusebis socialuri politika.
rogorc aRiniSna, qsnis erisTavTa
da maCablebis yofil ymebs surdaT Tavisufleba ymuri valdebulebebisagan da Tavs
Tavisufal adamianebad (osebad) acxa-
60
521
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
debdnen. imJamindeli viTarebis Sesabam-
qcevas ymebad, `Tavisufal miwis mxvnelTa ~ kan oni s Ses ab ami sa d ` xiz ne bi
saqarTveloSic gadarCnen ymebad gadaqcevas~. 61 xiznebma (e.i. osebma qarTlSi)
miaRwies imas, rom `SeinarCunes pirovnuli damoukidebloba TavianTi memamuleebisagan~ (iqve, gv. 236) rusuli kanonmdeblobis daxmarebiT. qarTlSi mcxovrebi
qarTveli yma-glexoba mZime uRelSi iyo
Sebmuli, romlisaganac Tavis daRweva
SeuZlebeli iyo, Tu ara Tavisi Tavis
`osad~ anu xiznad gamocxadebiT (am
gamocxadebisaTvis saTanado wesebi da
pirobebi arsebobda). amis gamo qarTveli glexebi qarTlSi TavianT Tavs masobrivad acxadebdnen osebad. xiznebis ricxvi Tbilisis guberniaSi Zlier gamravl-
61
62
63
522
upasuxes, Tumca samwuxarod, isic unda
iTqvas, rom XVIII s-Si (rodesac mahmadianTa mier dapyrobil aRmosavleT kaxeTSi mosaxleobis gamahmadianeba xdeboda) arc erT saeklesio krebas, rogorc
moRweuli masalidan Cans, ar miuRia arc
erTi gadawyvetileba, ar ganucxadebia
protestic ki am Semzaravi momentis gamo.
im dros, ara Tu saingiloSi, saerTod
yvelgan qveyanaSi xdeboda qarTvelebis
denacionalizacia, ZiriTadad rjulis anu
qarTuli qristianobis (marTlmadideblobis) Secvlis gamo, imJamindeli (XVIIXVIII ss-Ta) krebebi ki mraval sakiTxze msjelobdnen (maT Soris imazec
ki, rom pirutyvis sityvieri Segineba
ar SeiZleboda) magram denacionalizacia-gadagvarebis sakiTxs gverds uvlidn en . mi u x ed a v ad a mi s a , r u se T a md e l
saqarTveloSi rjulSecvlili qarTvelebi
ar uqmnidnen qarTvel ers iseT safrTxes, rogorsac rusTa batonobis dros
XIX-XX ss-Si, saqme is iyo, rom rusebamdel saqarTveloSi rjulSecvlili
qarTvelebi (kaTolikeni, grigorianebi,
gawarmarTebuli) ase Tu ise kvlav flobdnen qarTul enas, zne-Cveulebebs, ar
wyvetdnen megobrul-naTesaur kavSirebs
darCenil qarTvel marTlmadideblebTan,
rusebma ki rjulSecvlil qarTvelebs
64
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
TavianTi rjulis Sesabamisad Seuqmnes
skolebi, misces TavianTi rjulis Sesabamisi erovneba da rjulis Sesabamisad
misces formireba maT erovnul TviTSemecnebas, anu sxva sityvebiT rom vTqvaT, qarTvel grigorianelebs gauxsnes
somxurenovani skolebi, sadac maT Seaswavles iqamde maTTvis ucxo somxuri
ena, somxeTis istoria, aqcies somex patriotebad da erovnebiT somxebad (grigoriani qarTvelebi). aseve skolebis, wignebis (maT Soris religiuris) gamoyenebaTa
da sxvadasxva saSualebebiT osuri TviTSemecneba Camouyalibes Sida qarTlis
qarTvelobas, afxazeTis qarTvelobas ki
afxazuri, ruseTis sazRvrebSi moqceuli qarTveli mahmadianebi sabolood
gaaTaTres, daaviwyebines `gurjoba~ da
qarTuli ena, aseve xdeboda yvelgan
saqarTveloSi, marTlmadidebel qarTvelTa
konsolidaciis gverdiT eri Tvalxilulad nawevrdeboda rusTa batonobis
dros, maT Soris saeklesio (sasuliero, saskolo) meTodebis gamoyenebiT, amas
ki veRar Seurigda qarTveli samRvdeloeba, romelmac gabeda ruseTis sinodis winaaRmdeg xmis amoReba XX s-is
dasawyisSi, miT umetes, rom gaZlierebis nacvlad, qarTvelTa Soris marTlmadidebeli sarwmunoeba araTu ganmtkicda, aramed Seirya.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
523
idea dabada n. durnovos uSiSarma werilebma. patriarq kalistrates ki miaCnda, rom amas misma gamokvlevam `saqarTvelos eklesiis avtokefaliam~ daudo
safuZveli. ufro safiqrebelia, rom TviT
saqarTveloSive gaCnda aseTi moTxovnileba sazogadoebrivi azris Camoyalibebis Sedegad. XX s-is dasawyisisaTvis
`saqarTvelo~, viTarca erTiani adminis-
ovnis Sesadgenad wlebis manZilze ikribebodnen) peterburgis sasuliero akademiaSi saqarTvelos eklesiis istoriis
ganyofilebis-kaTedris gaxsna. am dros,
rogorc aRvniSneT, albaT dafiqrdnen,
rom saqarTvelo da misi eklesia imperiis wiaRSi iyvn en gaT qvefi lni. C ven
vfiqrobT, rom saqarTvelos eklesiis avtokefaliis moTxovnam aRZra `saqarTvelos~, viTarca erTiani politikur-administraciuli erTeulis, aRdgenis moTxovna. erT-erTi pirveli kreba, romelm ac mo i Tx o va qa r T ul i e k le s ii s
damoukideblobis aRdgena, Sedga 1904
wlis 27 dekembers. es iyo ara samRvdeloebis, aramed Tavad-aznaurTa, literatorTa da Tavisufali profesiis pirTa
kreba~. rezolucia qarTvel Tavad-aznaurTa, literatorTa da sxva Tavisu-
524
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ra qarTveli eris gaWirvebuli mdgomareoba, daaskvnes: exlave saWirod iqnas cnobili... aRdgena qarTuli eklesiis damoukideblobisa~ erT-erTi pirveli mRaRadebeli iyo prof. xaxanaSvili.
quTaisis guberniebis qarTvelTa saeklesio nawili cdilobda ruseTis imperiis farglebSi Seqmniliyo mTliani
administraciuli erTeuli `saqarTvelo~.
amisaTvis 1905 wlis 1 aprils gaixsna
Tb ili si s g ube rn iis Ta va d-a zna ur Ta
kreba, romelmac miiRo `adresi~ impera-
torisadmi. `adresSi~, mimarTvaSi moiTxovdnen: `saqarTvelo~ cnobil iqnas imperiis nawilad~. iqve ganmartavdnen Tu
ra moculobis erTeuli unda yofiliyo
igi - `saqarTvelo Sedgeba tfilisisa da
quTaisis guberniebis, baTumis, soxumisa
da zaqaTalas olqebisagan~. 66
saeklesio samarTlis Tanaxmad, eklesiis avtokefaliis erT-erTi umTavresi
safuZveli aris eklesiis momcveli qvey-
kvaldakval Seikriba quTaisis guberniis Tavadaznauroba. krebam xelmwife imperators gaugzavna mimarTva - `adresi~, romelSic naTqvami iyo: `quTaisis
guberniis Tavad-aznauroba uerTdeba
tfilisis guberniis qarTvel Tavadaznaurobis mier SemuSavebul uqveSevrdomiles adresSi gamoTqmul survils...
qarTveli eris dawynarebisa da... ganviTarebisaTvis erTaderTi saSualeba is
65
66
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
525
mas. xalxis erTi nawili, romelic saxelmwifos ebrZoda, eklesias mis nawilad ganixilavda. xSiri iyo eklesiaTa Zarcva-mtvreva, mkrexeloba. da mainc,
qarTvelma samRvdeloebam erovnuli in-
la daayena.
67
526
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ukanonoa, maSasadame arc arsebulia, mesame, aseT sakiTxebSi unda monawileobdnen ucxoeTis marTlmadidebeli pa-
mwyemsi, 1905, # 8, gv. 3; 69 mwyemsi, 1905, #9-10, gv. 6; 7 0 mwyemsi, 1905, #9-10, gv. 6; 7 1 saq.
scsa f. 14 58 an 1, s.17 3, fur c. 4, wignSi: g. rog ava, q ristianuli re ligia da ekle sia saqarTve loSi
(180 1-1917 ww) Tb ., 199 7, gv. 96.
68
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
loebisagan gansxvavebiT, maT nadelebi
ar gaaCndaT, rom daemuSavebinaT da miT
mainc gaetanaT Tavi~. 71
dramis fuli iyo `weliwadSi sul 2
maneTi, magram saqarTvelos gaRatakebul glexobas isic ar gaaCnda da amis
gamo ver ixdida, xolo soflis xelisufleba aiZulebda maT es gadasaxadi naturiT gadaexadaT, ris angariSSic arTmevdnen sxvadasxva saxis saojaxo
nivTebs, rac glexobas samRvdelobis
mimarT mtrulad ganawyobda~. 72
`yovelive amis mizezad peticiis avtorebs miaCndaT is pirobebi, romelSiac ruseTis saero da sasuliero xelisuflebam Caayena saqarTvelos eklesia: gamoacala arsebobisa da funqcionirebis ekonomikuri bazisi, rogorc wina
TavebSi iyo aRniSnuli, mouspo Semosavlis mTavari wyaroebi (yma-glexoba, mamuli da sxv.), rom igi mTlianad uwmidesi sinodis mowyalebaze yofiliyo
damokidebuli. amasTanave patriarqobis
mospobiTa da qarTveli xalxisaTvis miuRebeli saegzarqosos SeqmniT mosaxleobasa da eklesias Soris aRmarTes
iseTi barieri, romelmac gamoiwvia xalxis gaucxoeba eklesiisagan. `xalxis cocxal organizms - werdnen peticiis avtorebi - mokveTes misi bunebrivi Tavi
da mis magivrad daadges ucxo Tavi,
romelsac, rogorc ucxos, ar SeuZlia
am organizmis sulis yvela funqciis
mowesrigeba~. 7 3
`eklesiisagan qarTveli xalxis gaucxoebas imanac Seuwyo xeli, rom qarTveli samRvdeloba izrdeboda da yalibdeboda maSindel rusul sasuliero saswavleblebSi, sadac qarTulis xseneba
72
74
73
527
528
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kaTalikosati-patriarqis xarisxi mieniWa, sruliad damoukideblad daiwyo marTva, saTaveSi ki edgnen kaTalikos-patriarqebi, wodebulni uwmidesad da unetaresad.
runeba~. 7 5
3) yrilobis Tavmjdomare Tavdapirvelad iyo mama markoz tyemalaZe, romelic yrilobis nebiT Secvala `revoluciurad ganwyobilma~ mRvdelma qristefore
cicqiSvilma. yrilobam airCia agreTve
mdivnebi da daamtkica momdevno dRis
wesrigi. 29.05.1905 yrilobam ganixila
soflis samRvdeloebis materialuri
uzrunvelyofis sakiTxi. Semdeg Tavmjdomarem gamoitana avtokefaliis sakiTxi.
yrilobam moiwona zemoaRniSnuli peticia da gadawyvita peticia gaegzavnaT
ministrTa komitetis TavmjdomarisaTvis,
xolo aslebi uwmidesi sinodis oberprokurorisaTvis, kavkasiis mefisnacvalsa
da uwmidesi sinodis Tavmjdomare mitropolit antonisaTvis. 29 maisis peticiis teqsti aseTia:
`IV s-Si dafuZnebul iveriis eklesias V s-Si saTaveSi edga mTavarepiskoposi, romelic damokidebuli iyo antioqiis patriarqze. es damokidebuleba nelnela Sesustda da iveriis eklesiis
mRvdelmTavrebma, romlebmac sruliad
iveriis kaTalikosTa wodeba miiRes, TandaTan daimkvidres ufleba TavianTi eklesiis damoukideblad marTvisa. mcxe75
wlis ganmavlobaSi igi (iveriis eklesia) damoukideblad ganagrZobda marTvas Tavis kaTalikos-patriarq anton IIis moTaveobiT. sxvagvarad arc SeiZleba
yofiliyo. roca erekle II-m, qarTl-kaxeTis mefem rusTa imperatoris uzenaesi
xelisufleba da mfarveloba cno (1783
wlis 24 ivniss), xelSekrulebis me-8
muxlSi daTqmuli iyo, rom `saqarTvelos eklesiis marTvasa da ruseTis sinodisadmi mis damokidebulebaze unda
Sedges gansakuTrebuli muxli~, magram
ar Sedgenila. Sedgenas xeli SeuSala
im garemoebam, rom ZvelTagan dadgenili
wes-CveulebiT qarTveli mefeebi eklesiis saqmeebSi ar ereodnen, Tu eklesia
TviTon ar sTxovda maT Semweobas.
imperatori pavle I, romelmac icoda es da ver poulobda gzas, avtokefaluri eklesia ruseTis sinods rogor
damor Cildebod a, gener al-leite nant
knoringis saxelze daweril 1801 wlis
20 ianvris reskriptSi, sxvaTa Soris,
ambobda, xels ar vaxleb saqarTvelos
eklesiis privilegiebso, magram, miuxedavad yovelivesi, miuxedavad qarTveli
xalxis survilisa - `SenarCunebuliyo
kaTalikosis Tanamdeboba da wodeba~, rac 1801 wlis aprilSi qarTveli elCebis mier sagareo saqmeTa saministro-
g. rogava, qrist ianuli religia da ek lesia s aqarTv eloSi ( 1801-1917), T b., 199 7, gv. 98.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
saTvis wardgenil notaSi gamoiTqva,
agreTve miuxedavad kaTalikos anton IIis xelSekrulebebisa, romelmac daamtkica, rom iveriis eklesia avtokefaluria
da ar SeiZleba ruseTis sinods daemorCilos, ruseTis mTavrobam kaTalikosi
anton II aiZula, ruseTSi (1810 wlis 3
noembers) wasuliyo, xolo iveriis eklesia ruseTis eklesias SeuerTa. ruseTis mTavrobam sinodTan erTad miuxedavad III msoflio krebis me-8 da IV msoflio krebis 39-e wesisa, iveriis eklesiis avtokefalia gaauqma da saqarTveloSi
ise daiwyo egzarqosebis daniSvna, Tanxmoba ar hqonda aRmosavleTis patriarqebisa
da adgilobrivi mRvdelmTavrebisac ki.
ruseTis mTavrobam, roca iveriis eklesiis damoukidebloba gaauqma da igi
sinods daumorCila, samRvdeloebas saeklesio mamulebis uSualo gamgebloba
CamoarTva da isini mis mier daniSnul
sammarTvelos gadasca. am gankargulebiT
dairRva saqarTvelos eklesiis ZvelisZv el i uf l eb eb i, r o me lT a m ix ed vi T
saqarTvelos yvela mefe saerTod da kerZod ukanaskneli mefeni erekle II da
giorgi XII icavdnen im wess, rom mefe
eklesias saeklesio miwebs araTu waarTmevda, xelsac ver daakarebda maT. mosalodneli iyo, saeklesio mamulebis saxel mw if os x el Si g ad as vl is S em de g
mTavrobas TviTon ekisra samRvdeloebis
ma te r i al u r a d u z r u n v e lyo f a da
mRvdelmsaxurebi am mxriv pirdapir ar
yofiliyvnen damokidebulni mrevlze.
saqarTvelos eklesiisaTvis avtokefaluri
da qonebrivi uflebebis CamorTmevas,
mxareSi xalxis sulierebisaTvis ucxo
s ae k le s io mm a rT v e lo b is Se m oR e ba s
qarTveli xalxis saeklesio-religiuri
cxovrebis sruli dezorganizacia mohy-
529
530
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
aRanTebs; da bolos, eklesiis damoukideblad arsebobisaTvis metad saWiroa materialuri saSualebani, amitom iTxovs:
I) iveriis eklesias daubrundes avtokefaluri uflebebi da Tavisi kaTalikosiTurT aRdges mcxeTa-iveriis kaTalikosati adrindel sazRvrebSi (guberniebi: Tbilisis, quTaisis, baTumisa, nawili Savi zRvis guberniisa afxazeTi,
samurzayano da zaqaTalas olqi).
II) aRdges wesi, roca RvTismsaxurTa ganTavisulebul adgilebs arCevnebis
Sedegad ikaveben.
SeniSvna 1: krebulis wevrTa adgilebis
dasakaveblad mrevli irCevs uflebaunarian kandidatebs, xolo samRvdeloeba da xalxis warmomadgenlebi - kaTalikossa da mRvdel-msaxurebs. arCeul mRvdelmTavars amtkicebs iveriis eklesiis yvela mRvdelmTavris kreba kaTalikosis meTaurobiT da kaTalikosTan arsebuli wmida sinodi, xolo kaTalikoss - uzenaesi
saero xelisufleba.
SeniSvna 2: mRvdelmTavarTan arsebul saeparqio sabWoze ama Tu im adgilze sasuliero pirTa kandidatebis arCevis saqmis jerovani ganxilvis Semdeg arCeuls amtkicebs da Sesabamis
wodebas aniWebs adgilobrivi episkoposi, romelsac yovel SemTxvevaSi ufleba aqvs dasabuTebuli veto-s dadebisa.
III) kaTalikosTan dafuZndes wmida
sinodi (Tavmjdomare kaTalikosi), xolo
eparqiis mRvdelmTavrebTan sabWoebi,
Sedgenili garkveuli vadiT arCeuli sasuliero da saero pirTagan.
IV) kaTalikosTan arsebuli wmida sinodis xelSi moeqces yvela eklesiis,
monastris, samRvdeloebis, saswavlo-sasuliero dawesebulebebisa da saqvelmoqmedo dawesebulebebis umaRlesi marTva-gamgeoba.
76
, 1906 w. #2;
77
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
531
maSin, somxebis msgavsad Tbilisis seminariaSi da SedarebiT axal quTaisis seminariaSi, agreTve yvela sasuliero saswavlebelSi da saeklesio samrevlo
skolebSi swavla SemoRebuli iqneboda
qarTul enaze da amiT qarTveli xalxi
nawilobriv mainc Tavs daaRwevda saimperio mTavrobis gamarusebel politikas. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis azrs Zlierad CasWides xeli
k.p . kalis trate, `Cemi mogoneb ebidan~, 2001, gv. 9 0; 7 9 mwyemsi, 1905, #11, gv. 14; 80 s. kakabaZe,
qarT vel i xal xis ist oria, 19 97 , g v. 234; 81 j vari vazis a, 19 90, # 3, gv . 57; 82 v . To raZe ,
`saq arTvel os mar Tlmadidebeli eklesiis isto ria XIX da XX saukuneebSi~, 1995, gv. 198.
78
532
b a -g a Z l ie r e b is
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iyo
loculobdeT da ara buntobdeTo~. 84 `yrilobis darbeva inspirirebuli iyo mSiSara da pirwavardnili Sovinist reqtor nikandris mier, romlis ukan egzarqosi da rusi samRvdloeba idga~. 84
lobis mowvevis moTxovniT da igi iZulebuli gaxda maT dayabuleboda, magram yrilobis gaxsnis dRed dainiSna
1 ivnisi. manamde egzarqosma miiRo yovelnairi zoma, rom aRniSnuli dRisaTvis
TbilisSi Camosuliyvnen baqos, erevnis
da elizavetpolis rusi samRvdeloebis
warmomadgenlebi, raTa isini daepirispirebina qarTvelebisaTvis da maTi ganzraxvisaTvis xeli SeeSalaT~. 83
`qarTvel ebma, romlebic mixvdnen
eg za rq osi s ga nzr ax vas , ga daw yv it es
daeswroT misTvis da yriloba gaxsnes
am krebebze miRebul rezoluciebSi erTxel kidev xazg asmiT iyo a RniSn uli
saqarTvelos eklesiis TviTTavadobis
dauyovnebliv aRdgena-aucilebloba~. 8 4
`Tbilisis saqalaqo dumam (saTaTbirom) 2 ivniss Tavis sxdomaze specialurad ganixila es sakiTxi (samRvdeloebis darbevis faqti) da miiRo saTanado rezolucia:
a) gamoecxados Rrma TanagrZnoba
qarTvel samRvdeloebas maT warmomadgenlebze gaugonari Zaladobis gamoyenebis gamo;
29 maiss sasuliero seminariis SenobaSi. erT-erTi ZiriTadi sakiTxi iyo seminariaSi Seqmnili mdgomareoba, saidanac adre `arasando~ qarTveli studentebi iqnen garicxulni. am dros seminariis reqtorad iyo qarTvelTa moZule
arqimandriti nikandri.
b) gamoxatul iqnes uRrmesi SeSfoTeba moZaladeebis mimarT, romlebmac saSineli Seuracxyofa miayenes saqarTvelos
eklesiis warmomadgenlebs;
g ) samRvdeloebis yrilobas gaegzavnos adresi Tbilisis saqalaqo sazogadoebrivi sammarTvelosagan TanagrZno-
83
m i z ni T
s aW i r o
g. rogava, qristianuli religia da eklesia saqarTveloSi (1801-1817), Tb., 1997, gv. 99;
84
533
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
amasTanave aRiniSnos, rom mRelvare mx-
tarebis gziT;
v) eTxovos mxaris umaRles xelisuflebas, qalaqis warmomadgenlebTan erTad, mkacrad gamoiZios mizezebi samRvdeloebis mimarT Cadenili veluri
z ) niSnad Rrma mwuxarebisa, romlebsac iziarebs mTeli mosaxleoba, miuxedavad misi religiisa, erovnulobisa da
z ar qo si s wa rm om ad ge ne li k ol eg ii s
mrCeveli trelini. am ambebTan dakavSirebiT 27-ma blaRoCinma gaakeTa gancxadeba, rom isini uars amboben TavianTi
vkiTxulobT:
a) saeklesio skolebSi dReidan yvela sagani unda iswavlebodes qarTulad. rusuli ena darCes erT-erT savalde-
bulo sagnad;
b) sasuliero-saswavlo dawesebulebebi gardaqmnili iqnes saero saswavleblebis msgavsad, romlebSiac mSobli-
85
87
iqve , gv. 10 1;
88
534
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
biT aRSfoTebuli samRvdeloeba awyobda krebebs sxvadasxva kuTxeebSi, magaliTad 1905 w. 17 ivliss bodbisxevSi
Tis) saekleso kreba saimperatoro (saxelmwifo) nebiT. amitomac, cxadia, adgil obrivi sae klesio kre ba a rc
saqarTveloSi Sei Zleboda yofiliyo
mowveuli, magram Zalze mniSvnelovani
iyo saeparqio, saeparqio-saeklesio Sekrebani, saqarTveloSi erT-erTi aseTi SekrebaTagani iyo samegreloSi mowveuli sami
saeklesio kreba.
saxelmwifoebriv sferodan gandevnis
Semdeg, ruseTis xelisuflebis mcdelobas
kulturisa da ekonomikis sferodanac
samegrelos krebebi
89
92
90
91
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
535
qveynis daqsaqsvisa, ar amJRavnebda tomobriv-geografiul mikerZoebas, arc enobriv-stilisturad, arc ideur-politikurad, amitomac ar arsebobda aRmosavlur qarTuli, samxreT qarTuli da
marTulebani? rogorc kvlevebi miuTiTebs, 93 saqarTveloSi qarTuli saeklesio (s aliteraturo) eni s zogaderovnuloba, erTaderToba da yovlis-
i. vostorgovi amayad askvnida: `usam ar Tl ob a d a pe da g og iu ri mo Tx ov nil ebaT a sa wina aRmde goa megr eleb is,
svanebis afxazebisa da osebisaTvis sa-
kuTxeSi rogorc aRmosavleTSi, ise dasavleTSi, maT Soris afxazeTsa, svaneTsa da samegreloSi saeklesio da salit-
axiSvils aqvs garkveuli, erTiani zogadqarTuli samwerlo enis Seqmna-SemuSavebis procesSi IV-V ss-Si, TviT samegrelosa da svaneTis aqtiuri Rvawli ueWve-
a. jafariZe, qar Tuli s aeklesio (sal iteraturo) en is Camo yalibe bis sak iTxisaTvis, ioane l azi,
200 2, gv. 6.
93
536
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
95
dagexmarebiTo. am `zrunvam~ dabada batoni aSordia... sad gagonila aseTi aRviraxsniloba: mTeli samegrelo RaRadebs,
batono, mogvasveneT, Cven ukeT viciT,
raca an vinca varTo, magram `Zalad macxovnebelni~ Tavisas ar iSlian
da ganagrZoben qarTveli eris erTobis dangreva-darRvevas~. 9 6
samegrelosa da saqarTvelos sxva
kuTxeebSi rusulma xelisuflebam imis
Semdeg daiwyo brZola, rac centrSi kraxi
ganicada qarTuli enis damcvelebTan
Setakebisas, kerZod XIX s-is 70-ian
wlebSi wm. episkoposi gabriel qiqoZe
win aRudga ganaTlebis dargSi ianovskilevickis munjuri meTodiT swavlebas,
romlis mizani iyo qarTuli enis sruli
gandevna saqarTvelos skolebidan. SedarebisaTvis moviyvanT i. vostorgovis
damokidebulebas munjuri meTodis mimarT. 1904 w. peterburgSi Semdgar erT
TaTbirze man ganacxada - `didi gamarjvebaa munjuri meTodis SemoReba skolebSi. adgilobriv (e.i. qarTvel) inteligentebs guli uskdebaT am meTodis SemoRebiT, isini cdiloben skola rusTa da
eklesiis (igulisxmeba rusuli eklesia)
sawinaaRmdego iaraRad gadaaqcion~. 97 wm.
gabrieli, rogorc Cans, damarcxda munjuri meTodiT swavlebis SemoRebis momxmareebTan brZolisas, miuxedavad amisa,
man 1872 wels gailaSqra g. muxranskis
winaaRmdeg, romelic amtkicebda didi
eris mier patara erebis da maTi enis
gaqroba-asimilaciis gardauvalobas. dimitri yifiani da wm. ilia marTali TavgamodebiT icavdnen qarTuli enis uflebebs mTeli sazogadoebis mxardaWeriT.
amitomac, axla rusma moxeleebma gadawyvites sxva gza aerCiaT qarTvelTa daS-
96
97
`mwyemsi~,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
537
cebiT, rom qarTvelebi istoriulad mxolod marTlmadideblebi iyvnen, TiTqosda arasodes qarTveloba anda maTi nawili ar iRebda sxva sarwmunoebriv aRmsareblobas, kerZod, TiTqosda qarTveli grigorianlebi arian ara eTnikuri
qarTvelebi, aramed piriqiT `gaqarTvelebuli somxebi~, msgavsadve TiTqosda
qarTveli kaTolikebi da mahmadianebi Sesabamisad iyvnen eTnikuri somxebi da
Turqebi (TaTrebi) qarTul garemoSi
moxvedrilni da amdenad, gaqarTvelebulni, am mzakvrul xerxianobas maSinve
l os e r T na w il s. T x un el a Z ir s
gamouTxris saqarTvelos, gamoRrRnis
soxum-afxazeTs, samegrelos, mahmadianobas, kaTolikobas, saingilos, istoriuli eri jer waiCoqebs, mere ise gaiSxlarTeba fexze wamoyenebas veRaravin
ikisrebs~98 werda qarTveli sasulie-
ro organo XX s-is dasawyisSi (samwuxarod, asi wlis Semdegac, 2003 wlisaTvis, igive suraTia, ufro uaresi).
rogorc aRiniSna, ruseTis biurokratiam gadawyvita ara mxolod fsevdosarwmunoebrivi meTodebiT esargebla qarTveli eris daSla-danawevrebisaTvis, aramed
gamoeyenebina imJamad mkveTrad gamokveTili
kuTxuroba eTnikur-tomobrivad daqsaqsuli qarTvelobisa, Seecada TiToeuli
98
538
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
daepirispirebina erTmaneTisaTvis.
XV-XVI ss-Si saqarTvelos saxelmwifoebrivi mTlianobis darRvevam da mis
a dg i lz e s x v ad a sx v a e rT m an e T is a ga n
damoukidebeli kuTxuri samefo-
manZilze (XVI-XVIII ss-Si) TandaTanobiT Camoyalibda, gaRrmavda da ganmtkicda eTnikur-geografiuli niSan-Tvisebebi, warmoiqmna kuTxuri dialeqtebi,
enak avebi d a enebi c ki. Camoyal ibda
qarTleloba, kaxeloba, imerloba, megreloba, guruloba, svanoba, mesxoba da
ase Semdeg. rogorc aRvniSneT, amis
mizezi iyo kuTxuri saxelmwifoebrivi
warmonaqmnebis arseboba, radganac saxelmwifos aqvs unari Tavisi sazRvrebis
SigniT mcxovreb mosaxleobas xangrZlivi
Tanacxovrebis Semdeg misces sakuTari
e Tn ik ur i s ax e. aq ed a n ga mo m di na re ,
saqarTvelos gaerTianeba, kuTxuri samefo samTavroebis anu saxelmwifoebrivi
erTeulebis mospoba uTuod xels Seuwyobda erTiani erovnuli (e.i. qarTuli)
TviTSemecnebis ganmtkicebas, mis aRdgenasa da aRorZinebas. marTlac, ruseTis
imperiis mier qarTuli kuTxuri saxelmwifoebrivi erTeulebis, samefo-samTavroebis gauqmebam xeli Seuwyo erTiani qarTuli TviTSemecnebis aRorZinebas, esaa faqti,
Tumca ki, cxadia, saocari. am faqts
Tavis dros yuradReba miaqcia cnobilma
Tavisi droisaTvis saxelovanma istorikosma platon ioselianma. es faqti man
miiCnia ruseTis imperiis mmarTvelobis
dadebiT Sedegad saqarTveloSi. platon
99
100
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
539
isic ki ikadres, rom fSavlebi da xevsurebi gaqristianebul CeCnebad gamoacxades. mTeli saimperio saeklesio
vis Sedegad. iqamde daSlil-danakuwebuli, vinaoba moryeuli xalxi mTliandeboda da es iyo ruseTis imperiis
sasikeTo Sedegi. amis gacnobierebam, rom
ruseTis samxreT sazRvrebTan mTlian-
540
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`iveria~, - bavSvuri sityvaa da sruliad emsgavseba qarTul `zizias~, aqedan `zizia~ RmerTi~. 101
`iveria~ dascinis ra aseT mcdelobas, wers: `gana aSkara ar aris, rom
megrelni igive qarTvelni arian, qarTulad metyvelni?~ `aq amaze metic unda
vTqvaT. Tu gindaT namdvili sufTa, darbaisluri mwignobruli qarTuli moisminoT, megreli Tavad-aznauris ojaxSi
unda mibrZandeT. aq ucxo enis gavlenas
sruliad ver SeniSnavT da gesmiT namdvili qarTuli sityva-pasuxi~.
`yovelive zemoaRniSnuls megrelebis
mxriv iseTi Seurigebeli protesti mohyva Sedegad, rom egzarqosi iZulebuli
gaxda specialuri komisia Seeqmna am sak-
101
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
541
g. rogava, qristianuli religia da eklesia saqarTveloSi (1801-1917), Tb. 1997, gv. 44-45;
gv. 45; 104 iqv e, gv. 46.
102
103
iqv e,
542
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Ral doneze iyo dayenebuli. maSin, rodesac is saero, anu saministro skolebSi
saerTod amoRebuli iyo programidan.
swored amis Sedegi iyo is garemoeba,
rom Tu 18 96 wels guria-samegrelos
105
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
daarRvevs, saamxanago sasamarTloSi iq-
543
106
nas gasamarTlebuli.
iqamde, 1903 wlis aprilSi T. Jordania piradad eaxla saqarTvelos egzarqoss aleqsis da damajerebeli argumentebiT daarwmuna, rom samegrelos
xeli imas, rom Cven mWidrod dakavSirebulni did rus xalxTan, erTiani guliT vadidebdeT RmerTs~. egzarqosi SeaSfoTa xalxSi didi pativiscemiT Semosili moRvawe beris ase sajarod gamosvlam. igi daafiqra da iqve daamSvida
beri da aRuTqva, es Woria da ar moxde-
106
107
108
544
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da cotne dadiani? Tanamedrove saqarTvelos TviT ganaTlebuli kulturuli adamianebis umravlesobac albaT mogigebT,
rom igi laparakobda megrul enaze,
amasTanave yvela darwmunebulia, rom
enas isini uwodebdnen `Rrma sityvawignurs~, xolo dialeqtur formas `soflurs~... saerTod im (da mogviano)
periodisaTvis dialeqturi metyveleba
mdabio da damaxinjebul enad miiCneo-
mosaxleobis enas exeba. odiSi (samegrelo): `eniT arian didni da warCinebulni qarTuliTa eniTa, aramed aqusT
Tvisica ena, garna wamxdari qarTuliTve,
li nairsaxeobaa~. 112 `dialeqtis warmoqmnas garkveulwilad xels uwyobs istoriul-politikuri faqtoric. enis dan-
aleqtebs~. 11 3
110
111
112
iqve , gv.
545
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
b. jorbenaZe wers - `erTiani saqar-
Tvelos es kuTxeebi sxvadasxva periodSi sxvadasxva saxelmwifoebriv gaerTianebebSi Sediodnen, sxvadasxva enis
mflobe lebTan hqo ndaT urTie rToba.
aman, bunebrivia, metnaklebi zegavlena
`zinosquebi~, sxvadasxva socialuri kiloebiT (dialeqtebiT) metyveleben, magram yvelani mTlianobaSi `qarTvelebi~
arian da erTi qarTuli ena aqvT.
dialeqtebs axasiaTebs urTierTgamijvnis tendenciac, magaliTad, xevsurul kiloze moubari acxadebs - `me
xevsurulad vici saubari, qarTvelebTan ver vici saubari, imaT ukvirdis~
(e.i. xevsuri da `qarTveli~ saubriT
gansxvavdebian). `qarTvelSi~ aq igulisxmeba baris kilos mflobeli, magram
imaves ambobs zemoimereli - `Cveni lapar-
el), aseTi cvlileba raime arsebiT zegavlenas ar axdens metyvelebaze, magram, rogorc aRiniSna, mdgradi sazRvari did gavlenas axdens masze. agreTve,
gamoTqmulia mosazreba, ukve gauqmebuli da aRar arsebuli politikuri sazRvari kvlav uwyobs xels dialeqturi
formis SenarCunebas, magaliTad germanuli enis dialeqtebis mimarT aseTi
varau dia gamo Tqmuli: `amJamad aRar
114
115
116
546
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saxelmZRvaneloebis Targmna iqneba antiqristianuli azrebisa da RvTismgmobelobis xelovnuri gaRviZeba~ (z. gamsaxurdia, dasax. naSr.).
z. gamsaxurdias sityviT, TviT bolSe-
117
118
iqv e, gv. 4 3;
119
547
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
brahmanebis, saxelmwifo moRvaweebis,
amianebs gamomuSavebuli hqondaT socialuri enebi, romelTac mxolod sazogadoebis gansazRvruli jgufebi iyenebd-
bas am regionidan. rogorc iTqva, aRniSnul wlebSi saqarTvelos Sida kuTxeebSi qarTveloba usamarTlobad miiCnevda
Tavs iCens afxazuridan momdinare movlenebi, xolo afxazurs megruli metyvelebis zegavlena etyoba. Cerqezul-yabardoulis kvali SeigrZnoba svanur-
Si. svanuris gavlena dastyobia dasavleT saqarTvelos Crdilo regionSi gavrcelebul qarTuli enis dialeqtebs~. 122
mTaraWuli enobrivad saerTos poulobs
aRmosavleT saqarTvelos mTis dialeqtebTan. 123 (`dasxa didoeTidan svaneTamde~). TuSuri, xevsuruli da moxeuri
msgavsi enobrivi niSnebiT uaxlovdeba
zemoraWuls da agreTve svanuris di-
es wesi Seicvalos, afxazeTSi, romelic mahmadianTagan gaTavisuflda rusuli sisxliT da saxsrebiT. rusuli mflobel obis g ansam tkice blad s aekle sio
damokidebulebis mxriv, ruseTis saxelm-
wifosaTvis didi mniSvnelobis gamo, afxazeTi rac SeiZleba mWidrod unda daukavSirdes ruseTs Tavisi mkvidri mosaxle-
obiT, TandaTanobiT masSi RvTismsaxurebis saeklesio slavur enaze aRsrulebiT, risTvisac unda Seiqmnas skola
oboli afxazebisaTvis. masSi aRzrdile-
Zvel saqarTveloSi.
121
122
iqv e, gv. 7 3;
123
iqve , gv.
548
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bad afxazeTis saeklesio samrevlo skolebSi, raTa mkvidr
bavSvebs saeklesio rusuli
wera-kiTxva da ganaTleba miaRebinos. sxvebi pirdapir xeldasxmul unda iqnen mRvdlebad da medaviTneebad~ 126 wers
rusul saeklesio wreebTan daaxlovebuli rusi ideologi
Tavis vrcel da yovelmxriv
samecniero aparatiT aRWurvil
naSromebSi. es wigni didxans
da dReisaTvisac ki erT-erTi
umTavresi saistorio naSromia afxazeTis Sesaxeb saeklesio wreebSi.
vfiqrob, am wignSi pirvelad gamoiTqva mravali is azri,
romelic dRemdea gabatonebuli, magaliTad, qarTvelebi sxva
xalxia, Zveli afxazebi ki sxva,
rom TiTqos Sua saukuneebSi
qarTvelma mefeebma daipyres
afxaz eTi da g aabatone s aq
qarTuli ena, rom qarTvelma
mefeebma Tavis arasaxelmwifoebrivi midgomiT `daRupes afxazeTi~ - (Eltkmyfz cbcntvf^ ghbyznfz d jcyjdt wfhzvb Uhepbycrbvb^ bvtkf gfue,yjt dkzybt b
y f F, [f pb . - gj zd bk jc m
vyj;tcndj Atjlfkmys[ ryz;tcnd
dhf;ljdfdib[ vt;le cj,j. b
jckj,kzdib[ ntv wtynhfkmye.
dkfcnm),127 rom afxazi mefeebi
mtkiced ebrZodnen qarTvel mefeebs (dtleibt egjhye. djbye
c Uhepbycrbvb wfhzvb), sinamdvileSi ki `saqarTvelo~ XI
s-is dasawyisSi swored af126
127
xazeTisa da tao-klarjeTis gaerTianebul samefos erqva. gaerTianebuli saqarTvelos pirveli dedaqalaqic aq iyo,
kerZod ki bedia iyo rogorc sataxto,
ise sajdomi qalaqi pirveli qarTveli
mefeebisa, aqve daikrZalnen kidec bagrat
III, giorgi I, TviT legendaruli egrosi. Zveli afxazebi eTnikuri qarTvelebi
iyvnen, amitomac eklesiebsa da samefo
palatebSi wirva-locva da saqmis warmoeba qarTuli eniT xdeboda. mxolod
erTiani saqarTvelos daSlis Semdeg dasustebul afxazeTSi gansakuTrebiT XVII
s-is dasawyisidan Camosaxldnen Crdilo
kavkasieli mTieli, kerZod ki adiRe-Cerqezuli mebrZoli tomebi, romelnic molaSqreebis saxiT gamoiyeneboda mkvidri
qarTveli (Zveli afxazi) mTavrebisa da
Tavadebis mier. sabolood ki, es Tavisufali fena molaSqreebisa gabatonda
kidec mkvidr qarTvel mosaxleobaze.
qarTvelebi (megrelebi) iqcnen `agiruebad~ (niSnavs megrels) dabal, damorCilebul, damonebul (daymevebul), glexur fenad, amaTi ena kvlav qarTuli iyo
(megruli), sarwmunoeba kvlav qristianuli, xolo gabatonebuli Crdilokavkasielebi (axla ukve afxazebad saxeldebulni qveynis mpyrobelobis gamo)
mahmadianebi anda warmarTebi iyvnen
adiRe-Cerqezuli eniT (romelsac SemdgomSi `afxazuri ena~ ewoda). rusebis gabatonebis Semdeg ruseT-TurqeTis omis
dros afxazeTidan TurqeTSi gadasaxlda 10.000-mde muslimani, swored eseni
iyvnen is Crdilokavkasieli dampyroblebi
(Cerqezebi), romlebic iqamde gabatonebuli iyvnen afxazeTSi (amitomac ewodeba kidec dResac ki TurqeTsa da eraySi
- , ., 1888, . 27, ;
iqv e, gv. 11.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mcxovreb maT STamomavlebs `Cerqezebi~
da ara `afxazebi~). imis Semdeg, rac
rusulma xelisuflebam Tavidan moiSora afxazeTSi maTdami mtrulad ganwyobili mosaxleoba, gadawyvita afxazeTSi
darCenili mosaxleobis bazaze Camoeyalibebina Tavis erTguli axali xalxi,
axali ideologiiT da axali orientaciiT. Tu rogor unda moexerxebina es,
amis Sesaxeb vrclad ayalibebs Tavis
programas (mTavrobis samoqmedi gegmas)
aRniSnuli avtori aRniSnul wignSi
F,[fpbz b d ytq Yjdj-Fajycrbq Cbvjyjrfyfyfncrbq Vjyfcnsh]^ V&^ 1888&
es ase unda momxdariyo, adiRe-Cerqezi mahmadiani mflobelebis TurqeTSi
gadasaxlebis Semdeg afxazeTSi darCa
sul 52.000 suli, aqedan avtoris azriT,
mdinare bzifidan kodoramde 15.000,
kodoridan mdinare gudavamde 12.000,
gud avida n en guram de 25 .000 . aqe dan
50.000 qr istiani, 2.000 m uslimani.
cxadia, qristianebi es Zveli mkvidri
qarTuli mosaxleobaa, amas miuTiTebs
Tundac gudavidan enguramde (e.i. samurzayanoSi) mcxovrebi aRniSnuli mosaxleobis naxevari samurzayanoelebi
yovelTvis qarTvelebi iyvnen, magram avtori umtkicesi moTxovniT ubrZanebs rusis moxeleebs, araviTar SemTxvevaSi ar
miakuTvnon samurzayanoelebi megrelebs,
aramed uwodon maT afxazebi. ai, rogor
si cru es wer s i gi s amu rza yan oel Ta
Sesaxeb (Ytn cjvytybz^ xnj jrheu njn
cgjhysq vt;le dkfltntkzvb Vbyuhtkbb
b F,[fpbb ljk; ty ,s k ghbyflkt; fnm
F,[fpbb^ nfr rfr tuj ;bntkb F,[fprjuj
gktvtyb b ybxtuj j,ituj yt bvt.n c vbyuhtkmcrbvb). 12 8
jer kidev misionerebi kargad aRwerdnen, rom mdinare kodoramde mTeli
128
- , ., 1888, c. 16.
549
550
samRvdeloeba, qarTuli saRvTismsaxuro
eniT. zizRiT wers, rom cdzityybrb e
yb[ bp uhepby&129 avtoris azriT, `afxazebi SeZleben qristianobis gaTavisebas
mas Semdeg, rac maT miecaT SesaZlebloba qadageba moisminon TavianT mSobliur enaze, maSin roca maT Soris gamoCndebian afxazi misionerebi, momzadebulni
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
los mimarT da samegrelo ver CamoaSores qarTveli eris erTian sxeuls.
Tavisi udidesi wvlili am wmida saqmeSi Seitanes samegrelos saeklesio krebebma, am krebaTa wmida mamebma, romelTac
daicves aTaswliani tradiciebi, erovnuli
eklesia da sarwmunoeba SeunarCunes
RvTismSoblis wilxvedr ers.
- , ., 1888, c. 10;
iqve , gv. 16; 132 iqv e, gv. 16; 133 `mwyemsi~, 1905, #9, gv. 16.
130
iqve, gv. 9;
131
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
551
erT aseT olqs unda moecva mTeli kavkasia, maSasadame amiT unda gauqmebuliyo
saqarTvelos saegzarqoso, qarTuli eklesiuri Zveli TavisTavadobis mcire naSTi, romelzedac apirebdnen axali av-
10) ruseTis eklesiis momavali saeklesio krebisaTvis peterburgis sasuliero akademiis saqarTvelos saeklesio
istoriis kaTedris profesor i. sokolovs
mitropolitma antonim miando Seedgina
moxseneba saqarTvelos eklesiis avtokefaliaze. 134 1905 w. 16 noembers kirionma, leonidem da eqvTimem peticia gaugzavnes imperators. imperatorma saqarTvelos eklesiis avtokefaliis sakiTxis
ganxilva miando ruseTis momaval saeklesio krebas.
blad sruliad saqarTvelos momaval saeklesio krebas. es gegma Sedgeboda ramdenime Tavisagan (ZiriTadi principebi,
eklesiis wes-wyobileba, sakaTalikoso
sabWo, kaTalikosi, saeklesio, saeparqio krebebi, episkoposi, saolqo saZmo
kreba, samrevlo, krebuli, saeklesio
qonebrivi uflebani da samRvdeloebis
rwmenis wesi). radganac ruseTis imperia ar iyo erovnuli saxelmwifo saqar-
13 4
552
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
am droisaTvis gadawyvita eklesiis gaTavisufleba saxelmwifosagan da saxelmwifosi eklesiisagan, ise rom saxelmwifo ar unda Careuliyo eklesiis saqmeSi da piriqiT, Tumca ki krebam saxelm-
sazRvrebSi. mTeli teritoria danawevrebuli iyo oTx eparqiad, eparqiebi iyofoda olqebad, es ukanasknelni ki _
samrevloebad.
saqarTvelos eklesiis samRvdeloe-
saWiroeba moiTxovs.
sakaTalikoso sabWo Sedgeba 3 wlis
vadiT arCeuli 8 wevrisagan (4 samRvdelo + 4 morwmune), Tavmjdomareobs kaTalikosi. sakaTalikoso sabWos kompetencias eqvemdebareba saqmeebi eklesiis
Sesaxeb, romelsac mas kreba daakisrebs.
135
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
553
b) yovelgvari mRvdelmoqmedebisa;
g) morwmuneebze uzenaesi zrunvisa;
d) masze damokidebulia, sarwmunoe-
lesio ganaTlebis sferodan, sarwmunoebrivi grZnobis Sesusteba da aqedan gamomdinare, mravali uaryofiTi sazogadoebrivi movlenis gaCena. avtokefaliis
4 wevrisagan.
samrevlos gaxsna ar SeiZleba, Tu
morwmuneTa ricxvi imdenad mcirea, rom
taZrisa da mRvdlis Senaxva ar Seu-
daubrundes qarTvel xalxs. aseve sakaTalikoso sabWos unda gadaeces im saeklesio qonebis Rirebuleba, romelic
kerZo pirTa xelSia. xalxis gadasaxa-
romelic muSaobda wmida nikolozis eklesiis (yofil riyis quCaze) saswavleblis SenobaSi. aq Tavi moiyara mravalma pirma, maT Soris social-demokrateb-
554
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
s aT vi s a vt ok e fa li is da br u ne ba d a
qarTuli eklesiis erovnul-saxelmwi-
foebriv niadagze mowyoba. am programis originalis fragmentebi gamoqveynebuli aqvs p. ratians wignSi `ilia
WavWavaZe, filosofiuri da socialurpolitikuri Sexedulebani~. 137
ovs saeklesio da saTavado miwebis CamorTmevas. amas Tavi daanebeT. Cveni xalxi
morwmunea, sarwmunoebis moTayvanebi da
niadagze mowyoba. aRsaniSnavia, rom amJamad, 1998 wlisaTvis, saqarTvelos eklesia arc erovnul da miT umetes, arc
basTan erTad aqtiurad msjelobda avtokefaliis sakiTxebze, am sagans ganixilavdnen ilias binaze xSirad mowyobil SexvedrebSic.
1904 wlidan qarTveli social-federalistebi miznad isaxavdnen saqarTvelosaTvis avtonomiis mopovebas ruseTis federaciul saxelmwifoSi. ruse-
Tis ministrTa sabWos komitetis Tavmjdomare s. vitte nikoloz II-isadmi wardgenil moxsenebaSi (9.X.1905) saWirod
Tvlida saqarTvelosaTvis avtonomiis
miniWebas. 1905 wlis 17 oqtombris man-
136
S. badriZe, ilia da qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxi, jvari vazisa, 1987, #1, gv. 45; 137 iqve,
gv. 47; 138 o. gorgaZe, n. gurgeniZe, ilia WavWavaZe, cxovrebisa da Semoqmedebis matiane, 1987, gv. 327.
136
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
gamgeobisa~. 139 paralelurad qarTveloba iRvwoda eklesiis avtokefaliis aRsadgenad, romelSic rTavda yvelaze
gamoCenil inteligentebs, 1905 wlis 24
seqtembers iliasa da sxvaTa xelmoweriT niko nikolaZes foTSi gaugzavnes werili, romelSic Txovdnen Camosuliyo
TbilisSi, raTa SeerTeboda qarTul deputacias mefisnacvalTan saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis moTxovnis gadacemis dros. marTlac, 1905 wlis
11 oqtombers kavkasiis mefisnacvalma
miiRo saqarTvelos deputacia saqarTvelos eklesiis avtokefaliis sakiTxis
gansaxilvelad (ilias monawileobiT). 140
amasTan erTad, sazogadod qarTveli
samRvdeloeba moiTxovda avtokefaliis
aRdgenas. amitomac 1905 wlis oqtombris meore naxevarSi, Sedga samRvdeloebis kreba-yriloba riyis wmida nikolozis eklesiis saswavleblis SenobaSi
- `Sua laparakSi rom iyo batoni samson fircxalava, swored am dros krebis darbazis kari gaiRo da fexi Semodga iliam. krebam erTxmad mimarTa did
ilias da sTxova Tavisi azri gamoeTqva.
iliam nelis xmiT ganacxada: - eqimidan
akrZaluli maqvs laparaki gulis tkivilis gamo, amitom ver vilaparakebo. mainc
damswreTa daJinebiT mudaras angariSi
gauwia da ramdenime saxelmZRvanelo azri
warmosTqva. jdomelad ilaparaka... 141
rogorc cnobilia, saqarTvelos eklesiis avtokefaliis sakiTxi kavkasiis
mefisnacvalma ver gadawyvita (da arc
SeeZlo gadaewyvita), amitomac am sakiTxis ganxilva gagrZelda peterburgSi
wmida sinodis winaSe. saxelmwifos sabWos sxva qarTveli wevris mogonebiT,
555
ilias gadawyvetili hqonda sabWoSi Seetana moTxovna, raTa saqarTvelos micemoda sruli avtonomia, 14 2 amave dros,
saqarTvelos eklesiis sakiTxis peterburgSi ganxilvas aqcevda did yuradRebas,
kerZod, 1906 wlis 6-8 aprils ilia
airCies saxelmwifo sabWos wevrad, male
dabrunda TbilisSi da kvlav gaemgzavra
peterburgSi, maisis dasawyisSi, episkopos kirionTan erTad. 14 3 peterburgSi
episkoposi leonidec Cavida, isini xSirad
iyvnen iliasTan, magaliTad, 1906 wlis
ivlisSi kirioni, leonide da ilia marTali erTad daeswrnen peterburSi Sio
CitaZis panaSvids. saqarTvelos samRvdeloebas imedi hqonda iliasi, rom igi
avtokefaliis sakiTxs peterburgSi gadaWrida. 1906 wlis ivnisis bolos peterburgSi iliam miiRo qarTveli samRvdeloebis mier gagzavnili depeSa avtokefaliis gamo. saerTod kirioni da
leonide udides pativs scemdnen ilias.
jer kidev arqimandritobis dros kirionma 1898 wels gamosca `sityvierebis
Teoria~, romelSic Sesuli iyo ilias
nawarmoebebi. kirioni 1902 wels iliasTan erTad daeswro Tbilisis qarTvel
kaTolikeTa eklesiaSi mari broses sulis mosaxsenebel wirvasa da panaSvids.
saqarTvelos avtonomiisa da eklesiis avtokefaliis aRdgenis ideam, romelic
SesaZloa qarTvelTa aqtiuri qmedebiT
marTlac ganxorcielebuliyo saukunis
dasawyisSi, SeaSfoTa e.w. ruseTTan erTianobis ideiT Sepyrobili qarTveli
`revolucionerebi~ da sxva wreebi, amitomac 1905-1906 wlebSi saqarTveloSi
daiwyo saSineli kampania ilias winaaRmdeg, rac sabolood 1907 wels 30 agvistos ilias mkvlelobiT dasrulda.
o. gorgaZe, n. gurgeniZe, ilia WavWavaZe, cxovrebisa da Semoqmedebis matiane, 1987, g v. 336; 140 iq ve,
gv. 340; 141 g. SaraZe, saqarT velos mze da siyvaruli albionis kunZulze , 1986, gv. 153; 142 o.
gorg aZe, n. gurgen iZe, dasax. n aSromi, gv. 34 3; 143 iqv e, gv. 344.
139
556
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
(1905 w. 12.XII).
saq . scsa. f. 1458, an . 1, s . 173, furc. 11. wignSi. g . rogava, das. naSr . gv. 102-10 3; 145
, 1906 . # 4 . 6- 16, gaz. `saqarTvelo~ 12 se qt. 19 16w. g. rogav a, dasax. naSr. gv 103.
144
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
557
iRebda `baqosa da amierkavkasiis arqiepiskoposis~ wodebas da ufleba eqneboda daswreboda sruliad saqarTvelos
eklesiis krebebs, Tu baqos eparqia
`saqarTvelos eklesiisadmi
miZRvnili TaTbiri~ (1906 w.)
didi adgilobrivi krebis wina mosamzadebeli TaTbirebi (e.w. Gjlcj,jhyjt ghbcencndbt ), rom elze dac 190 6 we ls
ganixiles saqarTvelos eklesiis avtokefaliis sakiTxebic. sakiTxi saqarTveloSi
mwvaved idga, qarTvel samRvdeloebas
1906 wlis 14 ianvars gadawyvetili hqonda saqarTvelos eklesiis avtokefaliis
ma e rm a da sa mR vd el oeb am r us eT is
mTavrobas moTxova eklesiis avtokefaliis
558
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
imJamindeli viTarebis Sesaxeb. leonidem ganacxada: `dRes qristianoba saqarTveloSi ganicdis saSinel kriziss,
xalxi aRar daiareba eklesiaSi. srulebiT
ahyara pativiscema samRvdeloebas,
mRvdlebis moqmedebas da swavla-darigebas aRar hqonda gavlena mrevlze.
rogorc samRvdeloeba, ise morwmune
nawili qarTveli erisa erTaderT saSualebad imisa, rom ar moispos sabolood
qristianoba saqarTveloSi da samRvdeloebam moipovos kvlavindeli ndoba samwysosi, sTvlis saqarTvelos eklesiis
avtokefaliis aRdgenas arCeviTi sistemiT. es daskvna erisa da samRvdeloebisa sabolooa, metad mtkicea da veragvari mosazreba ver Seacvlevinebs maT
am rwmenas~. 153
sinodis krebam ar irwmuna leonides
gancxadeba imis Sesaxeb, rom avtoke-
150
151
152
153
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
samwysos ena, Cveuleba, fsiqologia da
153
155
559
560
rom saqarTvelos eklesiis sakiTxis
garkveva SeeZlo mxolod msoflio saeklesio krebas, da ara ruseTis eklesias.
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
madgeneli wevri da sxva. yvela es wesi
1906 wlisaTvis moSlili iyo. episkoposma leonidem waikiTxa moxseneba imis
Sesaxeb, Tu rogor daaqveiTa saqarTvelos eklesia egzarqosebis marTvam erTi
saukunis ganmavlobaSi da ramdenad aucilebelia momavalSi mospoba am mavne mimarTulebisa avtokefaliis aRdgeniT. am
moxsenebam aaRelva saqarTvelos imJamindeli egzarqosi nikoloz nalimovi.
daiwyo metad mwvave xasiaTis kamaTi urTierTis eklesiebisaTvis Seuracxmyofeli. erTi mxare amtkicebda, rom qarTvelebis guls qristianuli sarwmunoeba
ar gahkarebia, ar hqonda SeTvisebuli
qristianoba, Tumca ki xmliT xelSi
icavdnen mas, amis dasturad miaCndaT
is, rom maTi azriT qarTvelebs erovnebiT
qarTveli cota wmidani hyavdaTo. episkoposebma pasuxi gasces, kirionma Semdeg
Tqva - `Tqven ar iciT Cveni zne-Cveuleba da istoria da me ki axlave TiTebzed CamogiTvliT, rom qarTvelebs gacilebiT meti da ufro didebuli wmidanebi hyavT, vidre rusebsa. didad Tavmosawonia da Cvenc yovelTvis Tavi mogvaqvs, rom Cvenma mSobliurma saydarma ar
icoda da arc icis ras hqvian mwvalebloba. mwvaleblobas mometebuli nawili naswavli pirebisa sTvlis pirdapir
Sedegad xalxis gonebrivi sibnelisa da
zneobrivi dacemisa. xolo rac Seexeba
qristianobas, igi arc erT xalxs ar
SeuTvisebia mTeli Tavisi sisavsiT da
mTlianobiT. misgan, rogorc uSreti
wyarosagan, yvela xalxi iRebda mxolod
im elementebs qristianuli cxovrebisa, romlebic misTvis iyo xelmisawvdomi Tavisi gonebrivi
da zneobrivi
mdgomareobis Sesabamisad. ase, kaTolikobam ganaviTara mkacri saeklesio or-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
561
iTxi uary ofiTad gadawyvit a da amierkavkasiaSi saeklesio saqmeTa mogvarebas Seudga dekanoz vostorgovis proeqtiT, romelic iTvaliswinebda erTsa da
158
iqv e, gv. 7 5;
562
madgeneli~. am sxdomaze vrceli moxseneba waikiTxa peterburgis universitetis damsaxurebulma profesorma aleqsandre cagarelma (rusulidan Targmnili
qarTulad gamoica 1911 wels), misi TqmiT,
ruseTTan `SeerTebamde~ saqarTvelos
hqonda sruli saeklesio da samoqalaqo
damoukidebloba, rom 1810 wlamde kaTalikosis adgilze egzarqosis dadgineba
aravis ar ganuzraxavs. sinodma gadadga
es nabiji general tormasovis CagonebiT
da amiT daarRvia ganCinebani msoflio
da adgilobrivi krebebisa. ruseTis sinodma saqarTvelos eklesiis Sesaxeb Caidina Semdegi ukanonoba: 1. gaauqma Zveli
iveriis sakaTalikoso; 2. CamoarTva mamulebi; 3. gaauqma misi Zveli dadgenilebani; 4. daevala saqarTvelos eklesias
edResaswaula ruseTis eklesiis wmidanTa dReebi. 5. agzavnis qarTuli enis
ucodinar eklesiis mmarTvel egzarqosebs;
saswavlebelSi sagnebs aswavlian mxolod
rusul enaze; 7. eklesiis mier sabuTebi
(metrikebi) rusulad unda Sedges da sxva.
vrceli da Zalze saintereso sityva warmoTqva profesorma aleqsandre xaxanaSvilma. yuradReba miiqcia niko maris moxsenebam `saqarTvelos eklesiis istoriuli ganxilva Zveli droidan~. 160 am krebis SedegebiT aRSfoTebuli qarTveli samRvdeloeba acxadebda, rom ar miiRebda
axlad daniSnul egzarqoss. 1 61 krebam
saqarTvelosTvis nayofi ar gamoiRo. egzarqos nikons eSinoda saqarTveloSi gamgzavreba, mas emuqrebodnen.
16) peterburgis winasakrebo TaTbiri (1906 w. ivnisi da noemberi). saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis
sakiTxi 1906 wlis gazafxulze sinodis winaSe, qarTveli samRvdeloebis
160
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
moTxovniT, daayena saqarTvelos yofilma egzarqosma arqiepiskoposma nikolozma. sinodma ganixila ra aRniSnuli sakiTxi, igi gadasawyvetad gadasca uzenaes xelisuflebas. 1906 wlis 11 agvistos ruseTis imperatoris nikoloz II-s
brZanebiT es sakiTxi gansaxilvelad gadaeca sruliad ruseTis momaval saeklesio krebas. ai, ras vkiTxulobT `saqarTvelos eklesiis avtokefaliis Sesaxeb
umaRles brZanebaSi~, romelic sinodma
saqarTvelos egzarqoss gamougzavna 1906
wlis 22 agvistos: `brZaneba misis imperatorobiT udidebulesobis, sruliad
ruseTis TviTmpyrobelisa uwmidesisa da
umarTebules sinodidan sinodis wevrs
saqarTvelos egzarqoss, yovlad usamR v d el o e s s n ik o n s , a rq i e p i s k op o s s
qarTlisas da kaxeTisas. brZanebisamebr
misis imperatorobiT udidebulesobisa,
uwmidesma da umarTebulesma sinodma moismines: winadadeba uwmidesi sinodis oberprokurorisa, agvistos 17-s. #6541-Ta,
romelSic moxsenebulia im Suamdgomlobis
gamo, romelic saqarTvelos egzarqosad
yofilis, arqiepiskoposis nikolozis
saSualebiT aRZres episkoposebma: imereTisam, guria-samegreloAsam, gorisa da
alaverdisam, rom saqarTvelos eklesias avtokefaloba miniWeboda, xelmwife imperatorma mis, oberprokuroris, uqveSevrdomles moxsenebaze agvistos 11 dResa umaRlesad ineba: gamoecxados dasaxelebul episkoposebs, rom
sakiTxi saqarTvelos eklesiis avtokef a l o b i s a g a r d a ec a g a n s a x i l v e l a d
sruliad ruseTis momaval saeklesio
krebas. brZanes: moxsenebuli umaRlesi
neba brZanebiT gamoecxados Tqvens yovlad usamRvdeloesobas, agvistos 22
dResa, 1906 welsa. #9111. 162
161
563
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
amas mohyva 1906 wlis 23 agvistos
ar iyo, rogorc amas misi mtrebi amtkicebdnen, aramed saxelmwifo mniSvnelobis sakiTxi. uwmides sinodTan Seiqmna
sruliad ruseTis saeklesi o krebis
winaswari saTaTbiro, romelic sxvadasxva
saqmeebis mowesrigeba.
1906 wlis noembris (noember-dekembris) sxdomebze saqarTvelos eklesiis
ligiuri formiT gamodioda, rac ruseTis carizms, rasakvirvelia mxedvelobidan ar gamoepareboda. 163
`carizmma ver gabeda qarTvelTa moTx-
terburgis sasuliero akademiis profesori nikoloz zaozerski, m. kovalnicki. i. palmovi da sxvebi. maTi oponentebi iyvnen saqarTvelos eklesiis mtrebi
_ dekanozebi: i. vostorgovi da t. but-
keviCi, profesorebi: glubokovski, berdnikovi, almazovi, ostroumovi, episkoposi stefane, mitropolitebi: vladimi-
162
164
gaz . `saq arTvelo ~, 10 ivnisi, 1916 w. wign Si: g. rogav a, dasax. naSr. gv. 104-10 5;
q. pavliaSvili, saqarTv elos saegzarqo so 190 0-1917 ww. Tb. 1995 w. gv. 129.
163
564
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ata mis mier eklesiisadmi zurgis SeqceviT, misgan ganze gadgomiT. samRvde-
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgena gamoiwvevda qarTuli da araqarTuli marTlmadidebluri eklesiebis urTierTdapirispirebas. prof. cagarelma ga-
moaSkarava am mtkicebis siyalbe da miuTiTa, rom bevr qveyanaSi erTmaneTis gverdiT arsebobs marTlmadidebeli eklesiebi,
romelTa mrevlic mravalerovania, magram maT es srulebiTac ar uSlis xels
rom
g. rogav a. das. naS. gv. 106-107; 166 iqve, gv . 107; 167 , VI 1906 . 1907, #88,
3, wignSi g. rogava dasax. naSr. gv. 107; 168 .
, ,1912, . XXI I; 169 iqv e, gv. XXV. wignSi: g . rogava. das ax. naSr. gv. 108.
165
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
morCilebaSi, misi azriT, saqarTvelos
eklesiam avtokefaloba miiRo politikuri
principebiT, mas imTaviTve ar hqonda
TviTmwysoba, aramed miiRo ufro gvian,
po li ti kur i gan vi Ta reb is ga rk ve ul
etapze da amitomac SesaZlebeli iyo
misi gauqmebac~. 16 9
`prof. cagareli istoriuli faqtebis logikuri analizis safuZvelze amxelda ra aseT debulebaTa siyalbes, Tavis
mxriv amtkicebda, rom arc konstantinopolis eklesia iyo imTaviTve avtokefaluri, igi mas mieniWa ara saeklesio
damsaxurebis gamo, aramed rogorc imperatoris axal sarezidencio qalaqSi
arsebuls. a. cagarelis azriT, saqarTvelos ruseTTan SeerTebis sakiTxi iyo
saerTaSoriso samarTlis sakiTxi, xolo
saqarTvelos eklesiis daqvemdebareba
ruseTis uwm. sinodis mier - saeklesio
samarTlis sakiTxi. am ori samarTlis
ZiriTadi principebi arsebiTad gansxvavdeba erT maneTisagan , rac cxada d Cans
kviprosis magaliTze. antioqiis patriarqs surda daemorCilebina Tavisi xelisuflebisadmi es eklesia imis safuZvelze, rom kviprosi maSin eqvemdebareboda antioqiis samoqalaqo xelisuflebas, magram III saeklesio krebam Tavisi
dadgenilebiT (me-7 muxli) ar dauSva
aseTi daqvemdebareba. ruseT-saqarTvelos
urTierToba analogiuri iyo antioqiakviprosis urTierTobisa. aseve, egvipte,
palestina da siria eqvemdebareboda konstantinopolis samoqalaqo xelisuflebas, magram aleqsandriis, ierusalimisa
da antioqiis eklesiebi, anu sapatriarqoebi ar eqvemdebarebodnen konstantinopolis patriarqs. amrigad prof. al.
170
565
iqve, gv. 41, wignSi: g. rogava, qristianuli religia da eklesia... (1801-1917 ww.) Tb. 1997 w., gv. 109.
566
azriT, yoveli eklesia unda imarTebodes
misi episkoposTa krebis mier. 171
`gansxvavebiT almazovisa da butkeviCisagan, romlebma c ar icodnen arc
saqarTvelosa da arc misi eklesiis istoria, arc qarTuli sasuliero literatura, saeklesio samarTali, wes-Cveulebani da tradiciebi. prof. n. zaozerski
sakmaod kargad icnobda qarTul hagiografiul literaturas da iyenebda
mas Tavis SromebSi. sworad es profesori gamovida almazovisa da butkeviCis
mtkicebaTa winaaRmdeg saTaTbiros II
ganyofilebis sxdomaze, sadac isini moiTxovdnen saqarTvelos eklesias ar miscemoda avtokefalia. n. zaozerskisTan erTad qarTvelebs mxars uWerda saeklesio
istoriis profesori i. sokolovi. 172
`prof. m. a. ostroumovis azriT,
saqarTvelos eklesiis gamoyofa ruseTis eklesiisgan ar SeiZleba imis gamo,
rom is mTeli saukunis ganmavlobaSi Sedioda ruseTis eklesiis SemadgenlobaSi, xolo Tavis mxriv `mTel saukunes
istoriidan ver amoagdeb~. 173
prof. n. mari aSkara protests acxadebda imis gamo, rom winasaeklesio saTaTbiro sakamaTod xdida sayovelTaod cnobil debulebebs, rogoricaa saqarTvelos
ek lesi is avt okef alo ba da q arT ul
skolebSi mSobliuri enis swavlebis
saWiroeba. vostorgovisa da butkeviCis
winaaRmdeg, romlebic qarTvel samRvdeloebas separatizms abralebdnen, n. mari
werda: `vostorgovs ara aqvs araviTari
warmodgena arc namdvil saqarTveloze,
arc namdvil qarTul eklesiaze, rom qristianuli suli misTvis ucxoa, rom is
aris aSkara mteri kavkasiis uZvelesi
qristianuli xalxebisa _ qarTvelebisa
g. rogava, dasax. naSr . gv. 109-110; 17 2 iqve , gv. 110;
. 5 ; 17 5 g. rogava, dasax . naSr. , gv. 111.
17 1
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da somxebisa, rom misi usazRvro siZulvilis nestari mimarTulia marTlmadidebeli qarTuli eklesiis winaaaRmdeg~. 174
qarTveli `episkoposebi kirioni da
leonide TavianT sityvebSi saTaTbiros
sxdomebze da TavianT nawerebSi amtkicebdnen, rom ruseTis sinodma saqarTvelos eklesiis winaSe Caidina rigi ukanonoba: saqarTvelos eklesiis dadgenilebisa da msoflio eklesiis Tanxmobis
gareSe gaauqma Zveli iveriis sakaTalikoso, sikvdilamde kaTalikosad arCeul
anton II-s, damoukidebeli saeklesio olqisa da msoflio eklesiis wevrs, CamoarTva xarisxi da ZaldatanebiT gaagzavna ruseTs. saqarTvelos eklesias CamoarTva mamulebi, gaauqma saqarTvelos eklesiis adgilobrivi krebebi mTeli XIX
s-is ganmavlobaSi, daavala saqarTvelos
e kl e si e bs m i si kr e bi s d au d ge n la d
edResaswaula ruseTis eklesiis wmidanTa dReebi, agzavnida da agzvnis saqarTvelos eklesiis mmarTvelebad egzarqosebs,
r om l e bm a c a r ic i an q ar T u li e na .
saqarTveloSi arsebul sasuliero saswavleblebSi yvela sagans aswavlian mxolod rusulad. egzarqosebi moiTxoven,
rom metrikebi iwerebodes rusul enaze,
romeli enac ar gaegeba samRvdeloebis
erT nawils, Jurnal `saqarTvelos saegzarqosos uwyebani~ gamodis mxolod
rusul enaze da samRvdeloebis erT nawils ar ZaluZs misi wakiTxva. qarTul
ekl esia s di dZal i ma mule bi h qond a,
romelic mas CamoarTva ruseTis xelisuflebam, ramac didad gaaRariba eklesiamonastrebi, maT ara aqvT saWiro Tanxebi, rom Tavi Seinaxon. 175
winasaeklesio saTaTbiros II ganyofilebis sxdomaze vostorgovma saqarTve17 3
17 4
. . ,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
567
lo meore egzarqatis gauqmebas da mxolod eparqiebis arsebobas. arc pirveli da arc meore proeqti damtkicebuli ar iqna, aramed miRebul iqna mxolod cnobad. qarTvel deputatebs am
nuri viTarebis Semdgomi SenarCuneba, Cveni azriT, miCneuli unda iqnes udides
saxelmwifoebriv da religiur Secdomad. amitom gansaxilvelad warmogid-
`i. WavWavaZe eswreboda am sakiTxisadmi (e.i. avtokefaliis aRdgena) miZRvnil krebas TbilisSi, iyo kavkasiis mefis nacval graf voroncov-daSkovTan
am sakiTxze mosalaparakeblad; ilia Tavis
azriT, SeiZleba iyos im moxsenebis teqsti, romelic man miarTva avtokefaliis sakiTxze 1905 wels graf voroncovdaSkovs TbilisSi an imave wlis Se-
g. rogava, dasax. naSr., gv. 112; 17 7 iqve , gv. 112; 17 8 iqve , gv. 113; 17 9 S. badriZe , i. WavWavaZ e da
qarT uli ekl esiis avtokefaliis sakiTxi, `jvari vazisa, 1987, gv. 46-47.
17 6
568
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ar SeiZleba wmida kanonebis (39-e kanoni II msoflio krebisa, me-8 kanoni III
180
tori amtkicebs, rom saqarTvelos eklesia daarsda jer kidev IV-Si da man
181
`samRvdeloebis saeparqio
180
181
S. badriZe , i. WavWavaZ e da qarTuli e klesiis avtok efaliis sakiTx i, `jvari vazisa, 19 87, gv. 48;
g. rogava, dasax . naSr ., gv. 114-115; 182 iqv e, gv. 117-118; 183 iqv e, gv. 118.
569
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
kamaTis Semdeg gadawyda depeSa gaegza-
18 5
18 6
ro saswavleblebSi saRvTismetyvelo
sagnebi qarTul enaze. nikoni amasTan
dakavSirebiT peterburgs atyobinebda
`seminarias, Tu iq erovnul enaze SemoiReben swavlebas, aRekveTos saxelmwifo xazinis daxmareba~.
1907 wlis bolos saqarTvelos samRvdeloebas Tavis krebaze miuRia dadgenileba qarTul enaze sasuliero sagnebis swavlebis SemoRebisa, amasTan dakavSirebiT 1908 wlis 20 ianvars ruseTis
sinodis Tavmjdomare mitropolit antons axali egzarqosi arqiepiskoposi
nikoni werda: `saqarTvelos samRvdeloebam
daadgina seminariasa da sasuliero saswavleblebSi saRvTismetyvelo sagnebis
swavleba SemoiRos qarTul enaze. magram, es araviTar SemTxvevaSi ar SeiZleba. xolo Tu maT mainc da mainc
miecemodaT nebarTva qarTul RvTismetyvelebaSi evarjiSnaT, maSin am saqmes
bolomde unda mivyveT da arafriT ar
unda gadavuxvioT saxelmwifoebriv safuZvlebs... waerTvas seminarias Semweoba saxelmwifo xazinidan, raki masSi swavlebas nacionalur enaze SemoiReben, da CamoerTvas is uflebebic, rasac igi Tvis
mowafeT aniWebda am cnobamdis, vidre
iyo savsebiT rusuli. maSin qarTvelebi
Cadenili saqcielis monaniebiT da cremlTa deniT SewyalebisaTvis uars ganacxadeben Tavis erovnul pretenziebze da
xvewniT mogvmarTaven davubrunoT is, rac
hqondaT. Tavazianoba amaTTan ar Rirs~. 187
18 7
570
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
e pi s k op o s eb m a a m kr e b is a rc e rT i
saqarTvelos eklesiis Sesaxebi dadge-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
571
19) 1916 w. egzarqos nikonis mkvlelobis (28.05.1908) Semdeg axali egzarqosic inokenti beliaevi (1909-1913)
572
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
1) 1917 wlis 12 marts sveticxovlis taZarSi Seikriba saqarTvelos samRvdeloebisa da eriskacTa warmomadgenle bi, rome lTac erT xmad daa dgin es
saqarTvelos eklesiis avtokefaluri
mmarTvelobis aRdgena.
rusuli eklesia amtkicebda, rom
aseTi qmedeba ara kanonikuri iyo da
qarTuli mxare unda dalodeboda ruseTis saeklesio krebis mowvevas, romelic gadawyvetda saqarTvelos eklesiis
sakiTxs. jer kidev 1906 wlidan qarTul
mxares miaCnda, rom ruseTis saeklesio
krebas ufleba ar hqonda ganexila masze
uf ro Zv eli T avi sTa va di ive ri is
(saqarTvelos) eklesiis sakiTxi. agreTve
miiCneoda, rom qarTuli eklesiis avtokefalia mospo ruseTis saero xelisufl ebam anu T viTdampyro blurma
saimperatoro karm a samxedro pirTa
waqezebiT. sinodma mxolod aRasrula
rus xelisufalTa neba. qarTveleb Si
icodnen, rom ruseTis momavali saeklesio kreba ar aRadgenda saqarTvelos
eklesiis avtokefalias, amasTanave arc
surdaT am ucxo eklesiis krebis aranairi
dadgenilebis aRsruleba, radganac es
avtokefaluri uflebebis kidev ufro SebRalvad miiCneoda.
mxolod TviTmpyrobeluri xelisufleba uSlida xels saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenas, amitomac 1917 wlis TebervalSi rusi imperatoris taxtidan gadadgomis da revoluciis gziT saxelmwifos saTaveSi
188
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
573
ruseTSi daemxo Zveli sastiki wes-wyobileba da damyarda Tavisufleba. paraklisis Semdeg samRvdeloeba da xalxi
episkoposi leonide;
g) saqarTvelos eklesiis mmarTveloba
evaleba aRmasrulebel komitets, romel-
189
574
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
- saCqaroT gangrZobil iqmnes saqarTvelos eklesiis avtokefaluri marTvagamgeoba. xolo vidre srul kanonikur niadagze moxdebodes saqarTvelos eklesiis
kaTalikosis arCeva, droebiT dainiSnos kaTalikosis mosaydred episkoposi leonide da masTan dawesdes saqarTvelos eklesiis gansageblad, samRvdelo da saero
pirTagan Semdgari droebiTi aRmasrulebeli komiteti guria-samegrelos episkoposis leonides TavmjdomareobiT.
- vinaidan saqarTvelo gulwrfelad aRiarebs ruseTis axal mTavrobasTan srul
solidarobas Tavisi arsebobis qvakuTxedad, amisaTvis es dadgenileba moxsendes
ruseTis axali mTavrobis Tavmjdomares b. rozdiankos. ministrTa sabWos Tavmjdomares Tavad lvovs, sinodis ober-prokurors b. lvovs da ecnobos TfilisSi
kavkasiis komisariats~.
am oqms `xels aweren mRvdelmTavarni, samRvdeloni, warmomadgenelni qarTvel Tavadaznaurebisa, sxvadasxva sakulto
dawesebulebaTa, saqarTvelos qalaqTa da
mTlad damswre xalxi~. 190
19 1
575
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
g) eklesiebSi moixsenion ara sinodi
da egzarqosi, aramed kaTalikosis mosaydre, episkoposi leonide da qarTveli mRvdelmTavrebi.
d) did kvereqsebze moixsenion igive
kaTalikosis mosaydre~. 192
19 marts xalxiT savse sionis taZarSi pirvelad qarTulad wira kaTalikosis Tanamosaydrem leonidem. man Tavis
sityvaSi xazi gausva qarTuli avtokefaliis aRdgenis udides mniSvnelobas
da damswre sazogadoebas Semdegi sityvebiT mimarTa: `qarTvelo ero, Cemo
sanatrelo samwyso! yurad viRoT ganTavisuflebuli eklesiis Zaxili, fici
da aRTqma davdoT qalma da kacma, rom
msxverplad SevewirebiT sayvarel samSoblos da sul mokle drois ganmavlobaSi eklesias gverdSi amouyenebT Tavisufal saqarTvelos~. 193
saqarTvelos eklesiis avtokefaliis
aRdgenam udidesi sixaruli gamoiwvia
MTels saqarTveloSi. am periodis TiTqmis yvela gazeTSi iwereboda werilebi,
romlebSic mrevlisa da samRvdeloebis
warmomadgelebi miesalmebodnen am istoriuli mniSvnelobis faqts: `vesalmebiT mkvdreTiT aRdgenils avtokefalias
da mis saukunoT damkvidrebas, mzad varT
mtlad davedoT sayvarel da kopwia iveriis eklesias da mis aRorZinebul avtokefalias~. `sixarulis cremlebi momgvara wamebuli saqarTvelos eklesiis
avtokefaliis aRdgenam~, _ werda mRvdeli s. kekeliZe. `mravalricxovani kreba
qarTvel nacional-demokratebisa aRfrTovanebiT da erTsulovnad egebeba avtokefalur saqarTvelos aRdgenil eklesias da gisurveben sasurvelad migeyvanoT bolomde dawyebuli saqme~, _ iwerebodnen foTidan. cnobili sasuliero
da sazogado moRvawe, ruseTs gadasax19 2
19 3
iqv e, #67 ;
iqv e, #67 ;
19 5
iqv e, #67 ;
19 6
iq ve, # 71.
576
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
19 8
3) 1 9 1 7 w l i s 29 m a r t s S e d g a
saqarTvelos eklesiis mmarTvelobis
kreba, romelmac ganixila is gadawyvetileba, romelic miiRo ruseTis droebiTma mTavrobam saqarTvelos eklesiis
avtokefaliis Sesaxeb.
1 91 7 wl is 17 m ar ts dr oe bi Tm a
mTavrobam saqarTvelos eklesiis mmarTvelobas gamougzavna Tavisi dadgenileba
mcxeTis 13 martis aqtTan dakavSirebiT,
romelSic naTqvami iyo: `mieces saqarTvelos eklesias avtokefalia ara teritorialuri, aramed erovnuli niSnis
mixedviT. marTlmadidebeli rusebis da
araqarTveli marTlmadideblebis eklesiebi darCnen ruseTis sinodis gamgeobis
qveS. saqarTvelos eklesiam gamoarkvios
Tavis uflebrivi mdgomareoba da warudginos dasamtkiceblad droebiT mTavrobas.
manamde rCebian ucvlelad saegzarqosoSi arsebuli dawesebulebani. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRiareba sabolood ekuTvnis ruseTis damfuZnebel
krebas~. 19 9
rus eTis saxe lmwif o mma rTve lTa
gadawyvetilebam saqarTvelos eklesiis
avtokefalobis aRiarebis Sesaxeb erTi
mxriv gaaxara qarTuli mxare, meore
mxriv ki aRaSfoTa, rac gamoixata 1917
w. 28 martis protestiT: `saqarTvelos
eklesiis cnobas nacionalur eklesiad
da ara teritorialur avtokefaliad
istoriaSi precedenti ar aqvs da savsebiT ewinaaRmdegeba marTlmadideblebisaTvis savaldebulo eklesiis yvela kanons. saqarTvelos eklesiis avtokefalia
unda iyos cnobili teritoriul safu-
19 9
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Zvlebze Zveli drois qarTul sakaTalikozo sazRvrebSi~. 200
saqme is iyo, rom droebiTma mTavrobam saqarTvelos eklesiis sakiTxi `arakanonikurad gadaWra, vinaidan saqarTvelos avtokefalur eklesias miakuTvna
erovnuli qarTuli xasiaTi da ar SezRuda igi gansazRvruli teritoriiT, rogorc amas kanonebi aweseben. imave kanonTa sawinaaRmdegod man `yvela marTlmadidebeli samrevloebi rusulni da
sxva araqarTulni marTlmadidebeli
rusuli eklesiis uwyebaSi datova. sakiTxis amgvari Setrialeba saqarTvelos
eklesiis droebiTma mmarTvelobam cno arakanonikurad~. 20 0
29 martis krebam daadgina: `saqarTvelos eklesiis erovnuli avtokefalia
ewinaaRmdegeba saeklesio kanonebs. Tu
aseTi avtokefalia mieca saqarTvelos
eklesias, xSirad eqneba adgili rusqarTvelTa interesebis dapirispirebas,
rom agvSordes Tavidan es safrTxe,
saqarTvelos eklesias unda mieces avto kefa lia te rito ria lur i. r use bs
eyolebaT avtonomiuri episkoposi, romelic saeklesio kanonis ZaliT daemorCileba
saqarTvelos kaTalikoss~. 201
577
dis winaSe, daarsdes amierkavkasiis saegzarqoso, uwmidesi sinodisadmi daqvemdebarebuli, romlis SemadgenlobaSi unda
i yv ne n yv el a r us ul i s am re vl oe bi ,
agreTve sxva erovnebaTa marTlmadideblebic, Tu isini amas moisurveben~. 202
ruseTis droebiTma mTavrobam amierkavkasiaSi mcxovrebi rusebis saeklesio interesebis dasacavad da agreTve
saqarTvelos eklesiis saqmeebis mosawyobad TbilisSi gamogzavna peterburgis
universitetis profesori beneSeviCi. igi
ramdenime Tve cxovrobda TbilisSi. misi
TanamonawileobiT saqarTvelos eklesiis
xelmZRvanelebma SeimuSaves `ZiriTadi debulebani saqarTvelos eklesiis uflebrivi
mdgomareobisa ruseTis saxelmwifoSi~,
romelic profesorma gaugzavna droebiT
mTavrobas dasamtkiceblad. amasTanave
1917 wlis ivnisSi qarTuli eklesiis specialuri delegaciac gaemgzavra peterburgSi am debulebaTa dasamtkiceblad.
5) 1917 wlis maisSi Sedga `kavkasiaSi mosaxle rusebis saeklesio kreba~. 203
vostorgovis yofili Tanamoazreni ver
eguebian saqarTvelos eklesiis teritoriuli mowyobis princips.
ruseTis saxelmwifoSi
saqarTvelos eklesiis uflebrivi
mdgomareobis proeqti
jvari vaz isa, 19 90, #3, gv. 7 1; 201 gaz . saqar Tvelo, 1917, #7 2; 202 jvari vazisa, #3, 1990, gv.
72; 203 iqv e, gv. 7; 204 , 14 0, (186 ), 1917 wlis 26 agvisto.
200
578
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
579
likoso sabWos gankargulebaTa Tanaxmad, saqarTvelos eklesia imuSavebs saeklesio cxovrebisa da marTva gamgeobis sakuTar wessa, romelic saxelmwifoebriv
kanonmdeblobas ar unda ewinaaRmdegebodes.
i) saqarTvelos marTlmadideblobiTs eklesias iseTive iuridiuli mdgomareoba aqvs saxelmwifoSi, rogorc ruseTis marTlmadideblobiTs eklesias.
k) saqarTvelos sakaTalikosos saeklesio dawesebulebani, umaRlesi ierarqia,
sakaTedro, samrevlo da samonastro samRvdeloeba, vidre sazogadod gadawydebodes saeklesio sakiTxi ruseTSi, iReben sarCos yvela saSualebaTagan, romelnic
aqamomde saqarTvelos yofil saegzarqosos Sesanaxavad eZleodnen, im nawilis
kvalobaze, romelic yofil saegzarqososagan sakaTalikosoSia Semosuli.
SeniSvna: xazinaSi gadasul saeklesio qonebisaTvis saqarTvelos eklesia dakmayofilebul
unda iyos im saxiT, romelic SemuSavebul iqneba mis da saxelmwifo mTavrobas Soris saurTierTo SeTanxmebiT.
l) xarjTaRricxvis Sedgena da misi saxelmwifo dawesebulebaSi wardgena saqmea
saqarTvelos eklesiis Tavisa, romlis pirdapir gankargulebaSi gadmoecemis yvela
krediti.
m) saqarTvelos eklesia iuridiuli piria saxelmwifoSi da viTarca aseTs, mas
ufleba aqvs moZrav-uZrav qonebaTa SeZenisa da ganTavisebisa. kanonis mier gansazRvrulis wesisamebr, maTis flobisa, gankargulebebisa da sargeblobisa.
SeniSvna: saqarTvelos yofili saegzarqoso dawesebulebani da qoneba gadadis sakuTrebad
saqarTvelos eklesiis xelSi im nawilis garda, romelic araqarTul samrevloebs exeba.
n) saqarTvelos eklesiis sasuliero saswavleblebs mTavrobis saswavlebelTa
uflebani aqvT imdenadve, ramdenadac aseve uflebani ekuTvnis ruseTis eklesiis
sasuliero saswavleblebs.
o) Sinagani sakancelario warmoeba saqmisa saqarTvelos sakaTalikosos yvela dawesebulebaSi, agreTve swavlebac mis sasuliero saswavleblebSi, qarTulad warmoebs.
mimateba `ZiriTad debulebaTa~ $1-sa: `saqarTvelos eklesia TvisTvis SeuZleblad Tvlis angariSi ar gauwios droebiTi mTavrobis gadawyvetilebas, romelmac
saqarTvelos eklesiis avtokefaluri uflebebi aRdgenilad cno erovnul safuZvelze. ris winaaRmdegac saqarTvelos eklesiis mmarTvelobisagan am wlis 29 marts
ukve gaigzavna depeSiT protesti: igi iZulebulia dauTmos am gadawyvetilebas,
magram Tavis mxriv araviTar pasuxismgeblobas ar kisrulobs istoriisa da msoflio eklesiis msjavris winaSe am antikanonikur principis SemotanisaTvis, romelic
SeerTebulia mraval praqtikuli xasiaTis uxerxulobasTan da Tanac sanqcias aZlevs
marTlmadideblobiTi eklesiis mier uaryofil filetizms~. 20 5
205
580
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
581
6. kaTalikos-patriarqis arCeva unda daamtkicos umaRlesma saxelmwifo xelisuflebam, vidre mas am wodebas mianiWebdnen.
7. kaTalikos-patriarqs qarTuli eklesiis krebasTan erTad, romelsac TviTon
udgas saTaveSi, xelT upyria mTeli saeklesio Zalaufleba da mas saeklesio mmarTvelobis organoebis daxmarebiTa da kanonebis Sesabamisad aRasrulebs.
8. kaTalikos-patriarqis adgilsamyofelia q. Tbilisi.
9. saeklesio saqmeebze kaTalikos-patriarqi yvela avtokefalur eklesias,
romlebic ruseTis saxelmwifos sazRvrebs gareTaa, ukavSirdeba sagareo saqmeTa
saministros meSveobiT.
10. qarTuli kaTalikosatis saeklesio dawesebulebani, umaRlesi ierarqia,
sakaTedro, samrevlo da samonastro samRvdeloeba jamagirs Rebuloben saxelmwifo xazinis saxsrebidan, amasTan saWiro Tanxebi gadaicema kaTalikos-patriarqis gankargulebaSi imis safuZvelze da im raodenobiT, rasac kanoni gansazRvravs.
11. qarTuli eklesiis dawesebulebani saerTo samoqalaqo kanonebis dadgenil
safuZvelze sargebloben iuridiul pirTa uflebiT.
12. qarTuli eklesiis sasuliero-samrevlo dawesebulebebs SeiZleba mieceT
saxelmwifo saswavlo dawesebulebaTa ufleba.
13. qarTuli kaTalikosatis yvela dawesebulebis Sinasakancelario saqmis marTva da swavleba sasuliero-saswavlo dawesebulebebSi qarTul enazea.
14. qarTuli eklesia qorwinebis saqmeTa aRsrulebisa da samoqalaqo mdgomareobis aqtebis Sedgenisas sargeblobs saerTo kanoniT~.
xels awers uwmidesi sinodis oberprokurori _ a. kartaSevi.
1917 wlis 25 ivlisi, 206 1917 wlis 26 agvisto (8 seqtemberi).
582
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ruseTis eklesiisa (magaliTad, mitropolit sergis, romelic 1917 w. ambobda: `rusul eklesiur Segnebas arasodes
mac moiTxovdnen ruseTis saeklesio krebaze am sakiTxis gatanas, masSi qarTveli deputaciis monawileobas. rusuli
saeklesio krebis mowvevis dros qarTul
eklesias ukve avtokefalia hqonda gamocx-
sis rusi samRvdeloebis xelmZRvanelobiT Camoyalibda `amierkavkasiis erovnuli sabWo~, romelic 1917-1921 wlebSi
`moqmedebda rogorc mexuTe kolona,
romelic didi SemarTebiT ibrZoda qarTu-
583
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
warmoadgenda, romelsac Seswevda un-
ari ebrZola TviT saqarTvelos saxelmwifos winaaRmdegac ki, miT umetes qarTuli avtokefaluri eklesiis winaaRmdeg,
magram sabednierod qarTul eklesias im
dros marTavda mxne, SorsmWvreteli da
d a k a xe T i s m T a v ar e p i s k o p o zi s a d a
saqarTvelos egzarqosad darCeniliyo,
Zmuri salamis magier, rusis saldaTebis xiStebiT dagvemuqra. uwmidesma sinodma ki daayovna damdgariyo e.w. bul-
m tk i c e p o li t i ko s i l e on i d e, s xv a
mRvdelmTavrebTan erTad, romelmac warmatebiT, brZnuli politikuri gadawyvetilebebiT SeZlo moegeriebina rusTa
cial-demokratebi).
aseT viTarebaSi leonidem aRadgina
Tbileli mitropolitis kaTedra, amiT
ki rusul mxares saSualeba moespo TbilisSi daearsebinaT rusuli samitropolito kaTedra. `1917 wlis 15 agvistos sionis taZarSi wirvis Semdeg episkoposi leonide dadga ambionze, xolo
mTavardiakonma kaTedridan Semdegi aqti
gamoacxada: `ganbWobiTa da gamowvlilvi-
209
, 1 917, 3 0;
210
211
iq ve, Se niSvna 8.
584
Ta saq arTvelos e klesiis dr oebiTi
mmar Tvelob isa da samRvd elo A Ta da
sae roTa dasT a Tb ilis is da sxv aTa
saqarTvelos qalaqTaATa Tavdadgmul iqmna uZvelesi saydari Tbileli mitropolitTa~, romelic erTi saukune ganicdida qvrivobasa, xolo saydarsa amas
zeda STagonebiTa sulisa wmidisa da
SemokrebulTa erTsulovan da TanxmobiT i aR r Ce v iT a a Ri yv a ne bi s s r ul ia d
saqarTvelos eklesiis kaTalikos-patriarqis mosaydre episkoposi guria-odiSisa yovlad usamRvdlesi leonide, viTarca misTvis da vTqvaT aqsiosi~. 212
ramdenime dRis Semdeg, 23 agvistos,
mitropolitma leonidem daikava is bina,
romelic eWiraT saqarTvelos egzarqosebs,
viTarca qarTvelTa kuTvnileba.
`amis gamo saqarTvelos naegzarqosalma platonma 25 agvistos moskovis saeklesio krebaze ganacxada, rom
saqarTvelo CamoSorda marTlmadideblobas da gamoacxada avtokefalia. mas,
platons, TbilisSi boikoti gamoucxades da rusi berebi Seawuxes. axla man
de p e Sa mi i R o , r o m 2 3 a g vi sto s
qarTvelebma leonides meTaurobiT (saxalxo) miliciis monawileobiT daikaves
egzarqosis saxli, dabeWdes eklesia,
moiTxoves karebis gasaRebi da daatusaRes ramdenime sasuliero piri. es
ukve euwya prokurors da mTavrobis
sx va p ir eb s. a mis S em de g dr oe bi Ti
mTavrobis warmomadgenelma ganacxada,
rom saWiroa Sesdges SemaTanxmebeli komisia, romelic moawesrigebs qarTvelebis
da rusebis eklesiebis saqmeso~. 213
qarTul da rusul eklesiaTa urTierToba daiZaba, saWiro iyo kanonikuri
safuZveli, raTa eklesiis avtokefalia
ufro ganmtkicebuliyo, amitom gadawyda
saqarTvelos saeklesio krebis mowveva.
212
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
585
kreba gaxsnilad.
b) 8 seqtemberi, 1917 w. saRamos
215
kr eb am
586
`Tavmjdomaris amxanagad~ airCia episkoposi antoni, dek. k. kekeliZe, r. Cxotua da sxvebi. arCeul iqna prezidiumi,
masSi Sevidnen sasuliero da saero pirebi. faqtobrivad krebas Tavmjdomareobda prezidiumis sami wevri: giorgi Juruli, trifon jafariZe da spiridon
kedia. krebas daevala: 1. sakaTalikoso
eklesiis organizacia; 2. kodifikacia
da samarTali; 3. RvTismsaxureba da samRvdeloeba; 4. saeklesio skolebis momavali; 5. ber-monazvnobis cxovrebis organizacia; 6. saqarTvel os ekl esi is
Stati; 7. arCevnebi kaTalikosis, quTaTelis, Wyondidelis, urbnelis, alaverdelis, sabWos 8 wevrisa da sasamarTlos 6 wevris. Semdeg waikiTxes
misaloci depeSebi berZnebis sazogadoebidan, osebisagan, adgilobriv rusTa
mcxovreblebisagan, baqos mahmadianebisagan da kerZo pirebisagan. 216
d) 9 seqtembris saRamos sxdoma. waikiTxes amierkavkasiis sagangebo komitetis misaloci depeSa. diliTve waikiTxes ruseTis sinodis oberprokuroris
kartaSevis misaloci depeSa, romelSic
agreTve naTqvami iyo: `ZaliT saswavleblebis CamorTmeva da qonebis ganawileba ar moxerxdeba, davelodoT petrogradSi sagangebo komisias am komisiaSi
Seva Tqveni 3 warmomadgeneli, isini miiReben gadawyvetilebas, romelsac acnobeben Tbiliss~. krebaze gamosulma oratorebma gailaSqres kartaSevis winaaRmdeg. Semdeg waikiTxes afxazeTidan anCabaZis mier gamogzavnili depeSa: `amieridan moxdeba qarTvel-afxazTa Zmobis aRdgena da maTi SeerTeba, aseve azri
gaatara Tavis sityvaSi samurzayanos
delegatma Cxotuam~. 21 7
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
e) 10 seqtembris sxdomaze waikiTxes wina sxdomebis oqmebi, mosaloci
depeSebi, ganixiles ruseTis droebiT
mTavrobasTan gasagzavni depeSis teqsti, gamoarkvies saeWvo mandatebi.
v) 10 seqtembris saRamos sxdomaze
airCies komisia, romelsac gasarCevad
miandes saqarTvelos eklesiis organizaciis proeqti. agreTve airCies saskolo
komisia, romelsac daavales sasuliero
skolebis mowyoba. 218
z) 11 seqtembris sxdoma mieZRvna
saqa rTvelo s ekles iis or ganiza ciis
proeqtis ganxilvas. momxsenebeli dekanozi korneli kekeliZe. proeqtis mixedviT saqarTveloSi 13 eparqia unda gaxsniliyo. eparqiaTa simcire (episkoposTa simravle) daaaxloebs episkoposs
xalxTan da ufro didi iqneba misi gavlena, magram erTi kaTalikosisa da erTi
mitropolitis Senaxva eklesias ujdeba
83.000 maneTi. am rTulma sakiTxma gamoiwvia xangrZlivi muSaoba 11 seqtembridan 16 seqtembramde. bolos krebam
daadgina: 13 eparqiidan 7 axlave gaixsnas, danarCeni ki TandaTan. 219 eparqiaTa
mosawyobad moTxovnil iqna 1 milioni
maneTi, romelic unda gamoeyo droebiT
mTavrobas dapirebisamebr.
T) 12 seqtembers samurzayanoelma
Cxotuam moiTxova samurzayanos saepiskoposo kaTedris dauyovnebeli daarseba.
sakiTxi gadaeca komisias gansaxilvelad.
daiwyo samzadisi kaTalikosos asarCevad krebis Semadgenlobis gasarkvevad.
erTi azriT krebaze unda yofiliyvnen
mxolod samRvdeloni, monazonTa da
eriskacTa warmomadgenlebi, sxva azriT,
agreTve kulturul-saganma naTleblo
sap atriarq os arq ivi, pirveli s aekles io kreb a, #181, 1917-1921 w.w. I-1-129, s r. saq . saekl esio
kreb isa (8-17 se qt. 19 17), s aqmeni, #1, 1; 217 gaz eTi `saqarTvel o~, 19 17, #20 0; 218 gaz . `sax alxo
saqme~, 19 17, #51; 219 iqv e, #52-53.
216
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
587
221
iq ve, # 54.
588
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gaz . `saq arTvelo ~, 1917, #20 5; 223 q. pavliaSvili, saqarT velos eklesia 1917-1921 w.w., 2000,
gv. 207; 224 qar Tuli s amarTl is Zegl ebi, t . III, gv. 1112.
222
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
589
ori mRvdeli. amgvarad, eklesiis sakiTxS i fexi moiki da ter orma. aseT
pirobebSi kaTalikosad axali arCevnebis dauniSnavad gaxda leonide~. 225
naT partiis centris neba-survili. social-demokratiuli partiis neba ki mkacrad iyo mimarTuli yovelive qarTulis
winaaRmdeg, gansakuTrebiT ki saqarTve-
s. kakabaZe imeorebs imdroindel sazogadoebaSi gavrcelebul erT-erT versias, TiTqosda kirioni mokla leonides
momxrem. ram Seuwyo xeli aseTi xmebis
gavrcelebas? unda vifiqroT, rom aseT
xmebs sagangebod avrcelebda socialdemokratiuli partia, romelic dafarulad mudam ibrZoda saqarTvelos eklesiis avtokefaliis winaaRmdeg, maT
Soris, yovelgvari ukadrisi xerxebiT.
`eklesiis sakiTxSi fexi terorma
moikida~ ara 1918 wlidan kirionis
sikvdilis Semdeg, aramed XIX s-is
225
226
590
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da. social-demokratebma kargad icodnen, rom nikonis mokvlas avtokefalistTa devna mohyveboda, rac uSualod
amxnevebda im Zalebs, romlebic saqarTvelos ruseTidan gamoyofisaTvis ibrZodnen. amas ki qarTuli social-demokratebi
ver dauSvebdnen. cnobilia, ra didi
las abralebdnen `diakonTa da mefsalmuneTa Tbilisis komitets~, romelic imyofeboda Tbilisis social-demokratiuli komitetis ganmgeblobaSi~. 230 am ko-
yo fi li yv nen q ar Tv eli s oc ia ldemokratebi~. 227 maT mier es `mzakvruli gza iqna arCeuli avtokefalistTa
w.) mokvla daupires wmida marines eklesiis mRvdels, romelic aRar gamocxadda eklesiaSi, mis nacvlad misuli
mRvdeli gavrili ki mokles. maT gegma-
v. guruli, egzarq os nik onis mk vlelebi, Jurn. `relig ia~, 1993, #1, gv. 9 6;
iqve , gv. 9 1; 230 iqv e, gv. 92.
227
228
229
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
591
Soris saqarTvelos eklesiis Tavisuflebis winaaRmdegac. maT fonze udides moRvaweebad Cndebian qarTuli avtokefal-
didma mo xele qarTvelma socialdemokratma. man usiamovnod mousmina delegacias da uari ganucxada daxmarebaze.
delegaciis pasuxze, rom sakaTalikozo
zogierT eklesiasa da monasterTa umravlesobaSi mokalaTebuli rusi samRvdeloeba da ber-monazvnebi sastik winaaRm-
amierkavkasia datova, saqarTvelo ucxoeTis moTxovniT damoukidebel saxelmwifod gamocxadda, xolo mis saTaveSi
degobas uwevdnen am saqmes, saqarTvelos eklesias ar anebebdnen Tavis yofil qonebas da epatronebodnen mas.
qarTvelebi daxmarebisaTvis amierkavkasiis
iqv e, gv. 9 4; 232 iqv e, gv. 9 3; 233 pat riarq leonide s epis tole, r useTis patriarq tixo ns, `j vari
vazisa~, 19 90, #3, gv. 7 6; 234 v. guruli, dasax . naSr ., gv. 75.
231
592
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
1) 1918 wlis 28 maiss Sedga sakaTalikoso sabWos kreba, romelic gaimarTa saqarTvelos saxelmwifoebriobis
aRdgenis aRsaniSnavad (ori dRiT adre
1918 wlis 26 maiss gamocxadda damoukidebloba). krebam daadgina Sesabamisi
sazeimo RonisZiebebiT aReniSna es didmniSvnelovani faqti, romlisTvisac eklesia 117 weli iRvwoda 18 01 wlidan,
ruse Tis mi er saqa rTvelo s aneq siis
pirveli dRidanve. saeklesio ierarqiam
gaiTvaliswina, rom saukunovani monobis uRlis qveS myofi xalxis mniSvne lovan nawi ls dak argul i hqo nda
erovnul-saxelmwifoebrivi cnobiereba,
mis aRsadgenad saWirod iqna miCneuli
eklesiis saxeliT gamocemuliyo `damoukidebeli saqarTvelos saxelmwifos mimarT morwmune moqalaqeTa ficis furceli~, igi aseTia: `me, amis qvemore
moxsenebuli aRvTqvam da vficav winaSe
235
saq arTvel os cent raluri arqivi, f. 2080, aRw. I., saq. 240.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
593
lesiis biujetis, samRvdeloebis sayofacxovrebo da mcxeTa-Tbilisis eparqiebis gaerTianebis sakiTxebi da kaTal ikos-p atriar q ad mitro po lit
(tfilel) leonides (oqropiriZe) damt-
Wyondideli mitropoliti ambrosi, quTaTeli mitropoliti nazari, alaverdeli episkoposi pirosi, sasuliero da
saero pirebi, maT Soris k. kekeliZe, k.
kicdeba. 27 ivniss sionSi wires mitropolitma leonidem, quTaTelma mitropo li tma na za rim , cxu me lma mi tr opolitma ambrosim, wirvis Semdeg kreba
gaxsnilad gamoacxades.
`1918 wels social-demokratiulma
mTavrobam gaauqma sasuliero saswavleblebi, riTac eklesias mouspo saSualeba sasuliero kadrebi moemzadebina. parlamentis 1918 wlis 26 noembris gadawyvetilebiT saswavleblebSi aikrZala
saRvTo rjulis swavleba. 1918 wlis 3
dekembris mTavrobis gankargulebiT eklesias CamoerTva samoqalaqo registraciis ufleba. eklesiis winaaRmdeg iyo mimarTuli damfuZnebeli krebis mier 1919
wlis 17 ivliss zogierTi saeklesio uqme
Cinebis kanoniereba daadastures eparqiaTa sabWoebma werilobiTi saxiT. mitropoliti leonide saqarTvelos kaTalikos-patriarqad akurTxes 1919 wlis
23 Tebervals sveticxovelSi. iqamde, 1918
wlis 26 noembris kanoniT menSevikurma
mTavrobam gaauqma skolebSi saRvTo sju-
dRis gauqmeba.
agraruli sakiTxis gadawyvetis dros
social-demokratiulma mTavrobam eklesias araTu daubruna is saeklesio miwebi da qoneba, romelic man avtokefaliis gauqmebis dros dakarga, aramed
saxelmwifos mflobelobaSi gadavida is
lis swavleba, sasuliero saswavlebelTa qoneba gadasca ganaTlebis saministros. mTavrobam sagangebo dekretiT
eklesia-monastrebs CamoarTva miwebi, venaxi, saTibebi, tyeebi da wisqvilebi. 236
s. vardos aniZe, `saqarT velos marTlmadidebel i ekle sia 1927-1952 wlebSi, 2001 w. gv. 25.
594
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
interesebi. saeklesio krebis gadawyvetilebebi mTavrobas ecnoba. sakaTalikoso sabWo winaaRmdegi ar iyo eklesiis saxelmwifosagan gamoyofisa. eklesia ukmayofilebas gamoTqvamda imis
Wyondidelis arCevnebi, guriis eparqiisa da bodbis samitropolitos daarseba. delegatTa xarjebis dasafaravad mimarTes mTavrobas. krebam sakaTalikoso
(socialisturi) mTavroba gulgrilad eqceoda erovnul eklesias unda vaRiaroT, rom qarTuli eklesiis avtokefaliis safuZvels warmoadgenda saqarTve-
pr oe qt i 24 m ux li sa ga n Se dg eb od a.
mTavrobam am kanonproeqtiT erovnuli
eklesia uflebrivad gauTanabra sxva
religiur aRmsareblebs. proeqtma aRaS-
595
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
aRdgena saxelmwifos mTel teritori-
afxazeTisa.
mcxeTa-Tbilisis mwyemsmTavrad ganisazRvra sruliad saqarTvelos kaTa-
`saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeoba~. II krebam erTsulovnad sapatriarqo taxtze airCia (daamtkica) leonide, romelsac es taxti eWira kiri-
marTlmadidebeli eklesiebic Tavis mrevlad miiCneven ucxoeTSi gasul Tanamemamuleebs. magaliTad, rumineTis eklesia Tavis iurisdiqcias axorcielebs im
wlis saeklesio krebis mier~ moicavs Semdeg Tavebs: 1) saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeoba; 2) mTavari gamgeoba; 3) saeparqio marTva-gamgeoba; 4) saolqo mmarTveloba; 5) samrevlo; 6) saeklesio samarTali.
241
gaz . `madli~,
596
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
genuis konferencias
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
597
ivniss sionSi.
5) 1921 wlis 1-5 seqtembers gelaTis RvTismSoblis taZarSi Sedga saqarTvelos III saeklesio kreba. mTavari sakiTxi iyo axali kaTolikos-patriarqis
gamorCeva, agreTve arCeva sakaTalikoso
ropoliti ambrosi xelaia. kaTalikosobis kandidatad krebis mier dasaxelebuli iyo agreTve quTaTel-genaTeli mit-
Ta ojaxebs.
22-23 Tebervals mTavrobam miiRo
dadgenileba Tbilisis datovebis Sesaxeb. sakaTalikozo sabWom ki dadgenileba
ismgebloba daekisra episkopos daviT kaWaxiZes da arqimandrit pavle jafariZes. 24 Tebervals Tbilisi datova uwmidesma leonidem da quTaisSi wavida.
k.p . kalistrate cincaZis `mware mogo nebani saqarT velos eklesiis axlo warsul idan~ ( masale bi),
xeln aweri, saisto rio ar qivi, s aqme # 103.
242
598
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
is mixedviT) aseTia:
`...1922 wlis TebervalSi sruliad
saqarTvelos kaTalikozma ambrosim (qvey-
dairRva Tu ara ruseTis imperiis xelovnuri mTlianoba, qarTvelma erma gamoacxada damoukidebloba da dauyov-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
599
lia, amas ver Seurigdeboda misi batoni, mcire erTa mCagvreli ruseTi: man
dasZra saqarTvelos sazRvrebisaken saokupacio armia da 1921 wlis 25 Tebervals, usworo brZolaSi sisxlisagan
wifoebrivi amaRlebisa da Zlierebisa dRes ufleba ayrilia imdenad, rom nebac ara aqvs Tavisi SromiT, garjilobiT da unariT moipovos mudmivi saxsari arsebobisa. erTi sityviT, eri kvne-
marcxvino monobis uReli, romlis msgavsi mas ar ganucdia Tavis mravalsaukunovan istoriaSi. okupantebi, mar-
vadasxva formebis dafasebasa da reglamentaciaSi, magram ar SemiZlia ar visurvo Cemi erisaTvis iseTi wyobileba,
romelic SedarebiT ufro metad Seuw-
kvnesa da vaeba. Tamamad da gauzviadeblad vambob, rom is yovlad Seuferebeli eqsperimentebi, romelsac am ukanasknel wlebSi axdenen qarTveli eris
zurgze, aucileblad miiyvans mas fizikurad gadaSenebis da sulierad gaveranebis da gaxrwnis karamde, - ers arTmeven mama-papaTa sisxliT da ZvlebiT
gapoxierebul miwa-wyals, romelsac ucx-
oeTidan SemoxiznulT urigeben: maTi wyalobiT isedac gaRatakebul ers - piridan hglejen misi sisxliTa da ofliT
600
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
basa da muSaobaze. mdabali ambrosi patriarqi sruliad saqarTveloAsa. 7 Tebervali. Tbilisi~. 243
aRniSnuli mowodeba moTavsebuli iyo
imave welSi maisSi genuis gazeT `kaf-
mas Seswevs sakuTari Zal-Rone~. 246 sabWom dasaxa Sesabamisi RonisZiebani, CarTo
masSi eparqiaTa mRvdelmTavrebi.
genuis konferenciisadmi mimarTul mowodebis SedgenaSi monawileobas iRebdnen sakaTalikozo sabWos wevrni: kalistrate cincaZe da sxvani. 245
me mo ra ndu mi s gag za vn is Se md eg
mTavrobam wamoiwyo Sesabamisi RonisZiebani eklesiis Sinagani danawevrebisa da
dasustebis mizniT, amitomac xelisufle-
daapatimres; patriarqTan erTad daapatimres sakaTalikoso sabWos wevrebi: dekanozebi - kalistrate cincaZe, ioseb
mirianaSvili, martSi daapatimres dek.
koloz TavdgiriZe.
saqarTvelos eklesiis droebiT mmarTvelobaSi iyvnen urbneli qristefore cicqiSvili, episkoposi daviT kaWaxiZe, mRvdle-
saq me, f. 124-125; 244 s. f . 102-10 4; 245 k.p . kalistrate cincaZ e `mware mog onebani...~, xelnaweri,
gv. 15; 246 s. vardos aniZe, saqarT velos marTlmadidebel i ekle sia, 19 27-1952 wlebSi, gv. 34.
243
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
601
giorgi gamrekelTan erTad. kaTalikospatriarqi kalistrate am jgufs uwodebda `sakaTalikoso sabWo #2~, gansxvavebiT `sakaTalikoso sabWo #1~-isagan,
romelic am dros dapatimrebuli iyo. 247
kaTalikoz-patriarqis Tanamdebobidan~,
magram krebam ar CaTvala saWirod patriarqis iZulebiTi gadayeneba (arc
gaaCnda amis uflebamosileba), aramed
molaparakeba kaTalikoz-patriarq ambrosisTan gadadgomis Sesaxeb. 248
1923 w. seqtembris das awyisSi
247
249
xolo
k.p . kalistrate , `mware mogo nebani~, xel naweri, gv. 2; 248 s. vardos aniZe, dasax . naSr ., gv. 26;
k.p . kalistrate cincaZ e, `mware mog oneban i~, xel naweri, gv. 4; 250 iqv e, gv. 44.
602
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kalistrates cnobiT, dapatimrebul patriarqs xelisufleba upirebda daxvretas, magram radganac misgan moqmedi ekl es ii s m ma r Tv el o ba k a te go r iu la d
moiTxovda eklesiis gadarCenis mizniT
wlis martSi
`komunistis~
mimarTva Secda #1 sakaTa-
fiskaciiT.
4) nikoloz yaramanis Ze TavdgiriZe
- sami weliwadi, cxra Tve da ocdasami
dRiT sastiki izolaciiT da qonebis konfiskaciiT.
5) ioseb dimitris Ze mirianaSvili cxra Tve da ocdasami dRiT sastiki
lismRvrel da ZmaTa gamTiSvel gamosvlebs~. 252 am droisaTvis zogierTi cnobiT ukve daketili iyo 1000-ze meti
eklesia. imJamindeli moRvaweTa azriT,
ssrk-Si arsad iseTi devna ar ganucdia
eklesias da sasuliero wodebas, viTarca
saqarTveloSi. amas xazgasmiT miuTiTebd-
251
252
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
jer kidev 1923 wlis oqtombris
TveSi im sakaTalikoso sabWom, romlis
lideric qristefore iyo, patriarqis
patimrobis gamo, episkopos daviT kaWaxiZis iniciativiT gamoitana dadgenileba - `mTavroba eklesiisadmi mtrul
pozicias ar Secvlis Tu kaTalikozi
ambrosi ar gamoacxadebs Semcdarad da
eklesiisadmi mavneblur nabijad Tavis
memorandums~, 253 imave wels xelisuflebam Caatara e.w. `samRvdeloebis konferencia~, sadac sulierad gatexili sasuliero pirebi gmobdnen qristianul
sarwmunoebas, gautexelT ki mTavroba
sxvadasxva xerxiT sjida. eklesiis usastikesi devna mouTmeneli iyo, amitomac, qarTveli xalxis ajanyebis erTerTi mizez i 1924 wels, esec iyo.
gaiTvaliswina ra yovelive, 1924 wlis
20 oqtombers, ajanyebis CaxSobis Semdeg, saqarTvelos eklesiis droebiTma
mmarTvelobam episkopos qristefores
meTaurobiT ganacxada - `vaRiareb sabWoTa xelisuflebas, romelic warmatebiT xelmZRvanelobs qarTveli eris kultu rul -eko nomiku r d a er ovn ul
aRorZinebas, vgmob 1924 wlis agvistos
avanturas~, amave dros sakaTalikoso
sabWom mTavrobas wauyena Tavisi moTxovnebi punqtebis saxiT, raTa aRar daxuruliyo eklesiebi, Sewyvetiliyo sasuliero pirTa devna, dabrunebodaT maT
miwis norma, aRar gamoesaxlebinaT isini TavianTi binebidan, udanaSaulod dapatimrebulni ki gaeTavisuflebinaT cixeebidan. am mimarTvas urbnel qristeforesTan erTad xels awerdnen quTaTeli daviTi, baTum-Semoqmedeli nestori,
episkoposi simoni.
saqarTvelos ssr saxalxo komisarTa sabWosadmi gagzavnil sakaTalikoso
253
254
603
sabWos am werilSi `pirvelad oficialurad dafiqsirda, rom saqarTvelos eklesia aRiarebda sabWoTa xelisuflebas, mis gansakuTrebul rols qveynis
ku ltu rul -ek ono mi kur da er ovn ul
aRorZinebaSi~. 25 4
Cvenamde moRweulia mTavrobisadmi
gagzavnili ramdenime mimarTva, romelSic episkoposi qristefore dabejiTebiT Txovda xelisuflebas patimrobidan gaeTavisuflebina moxuci patriarqi ambrosi.
oficialuri xelisufleba qarTul
ierarqias yofda or jgufad, erTi antisabWourad ganwyobili kaTalikosis meTaurobiT patimrobaSi iyo, meores ki,
romelic im momentisaTvis realurad
imyofeboda eklesiis saTaveSi `droebiTi mmarTvelobis~ saxiT, mieniWa, ase
vTqvaT, `loialurad ganwyobilTa~ statusi da aRniSnuli gancxadebebis Semdeg faqtobrivad mieniWaT ufleba emarTa qarTuli eklesia. magram, ajanyebiT
SeSfoTebulma mTavrobam ineba garkveul
kompromisebze wasvla da 1925 wlis
pirvel naxevarSi patimrobidan gaaTavisufla patriarqi ambrosi da sakaTalikoso sabWos wevrebi, magram sul ramdenime xanSi isini CamoaSores eklesiis
xelmZRvanelobas, 1926-1927 wlebSi.
604
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
256
605
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
lisuflebasTan loialuri kursis mo-
258
259
606
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
T a m ie r Z a l m i c em u l m a ` d r oe b i T m a
mmarTvelobam~, marTalia, kaTalikos-pa-
miiwvies milicia da daluqes kancelaria, 5 i anvar s mil icii s saS uale biT
Caibares `saqmeebi da kancelaria~. 260 eklesiis `droebiTma mmarTvelobam~, kal-
:
, . 30 5 1927 .,
: ,
- , .
, ,
, , ..
. . ;
,
.
: ,
, ,
260
261
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
607
,
-, M - ,
, ,
, ,
-, -,
, , .
, . . , . . ,
. . , . . , . . ,
. . ... . .
.
,
, , -,
- . .
: ,
( 1920.),
- 28 1925 ,
. 6 1925 ,
2 1925 ,
12 1925 , 12
1926 , .
4 1927 , . 11 1927
, 9 1927 ,
-
. . 10 1927 :
( 4 ),
, ( 2 ),
( 1053 1810 .), .
`
-
: .
... ..
, ,
.
.
, 3 1927 :
... :
. 26 2
262
608
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
609
610
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
unda yofiliyo is, rom 1927 wels ruseTis eklesias ar hyavda patriarqi (tix-
Rvdelo sinodi~.
263
saq arTvelo s sakaT alikoso sinodis uwye baTa kr ebuli, 1927 w. gv. 25-27.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
611
IV kreba
sruliad saqarTvelos
IV saeklesio krebis deklaracia, miRebuli 24 ivniss
saqarTvelos eklesiis I V saeklesio kreba, mowv euli q. tfilisSi a.w.
(1927) ivnisis 21 , sabWoTa xelisuflebis saqarTveloS i damyarebis Semdeg meored, sTvlis Tavis Tavs valdebulad saqarTve los eklesiis saxeliT ganacxados Semdegi:
`saqarTvelos sabWoTa respublikis konstituciiT, eklesia gamoyofilia
saxelmwifodan da mas aqvs moqmedebis da sarwmunoebis propagandis sruli
Tavisufleba. am debulebiT ganisazRvreba damokidebuleba eklesiasa da saxelmwifos Soris. eklesia ar ereva politikaSi. amas avalebs mas TviT uflis
ieso qristes moZRvreba: `mieciT keisrisa keisarsa da RvTisa - RmerTsa~ (maT.
22, 21). mociquli pavle ityvis: `yovelive davmorCileT uzenaesTa xelisu-
612
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
613
614
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dapatimreba~. 26 5
1922-25 wlebSi kaTalikosos mosaydreobis dros qristefores mier moxerxda axali episkoposebis wilknelis (pavle jafariZis), manglelis (efrem sida-
nilebani:
a) jvris wera SeiZleba mTelis wlis
dekembrisa;
b) eriskacT neba eZleva jvris werisa umetes samgzisa hasakisa da fizikur mdgomareobis mixedviT;
meored jvardaweril eris kacT, an
nacvlad 1931 wlisaTvis moqmedebda 350mde, 1.600 RvTismsaxuri Semcirda 350mde, 25 moqmedi monasteri ki - 5-mde.
qristefore III. mTavrobas am arCevnebTan dakavSirebiT warudgines aseTi moxseneba: `krebis monawile erTma nawilma
qristefore mitropolits uwoda `moRalate~ . mitropol itma qrist eforem
arq qristefore III-is gadayenebas. krebam ganaCina: ganTavisuflebuliyo mitropoliti daviTi quTais-gaenaTis eparqiis gamgeobidan. Semdgom qristeforem
mitropoliti daviTi gadaiyvana baTum-
trates avtoriteti.
sruliad s aqarTve los sakaTalikoso sinodis uwyebaT a kreb uli, 1927, gv . 16-19; 265 s. vardosan iZe,
saqarTvelo s marT lmadide beli e klesia, 1927 -1952 wlebSi, gv. 58; 266 iq ve, gv . 65, 66.
264
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
615
16) 1 9 3 4 w l i s 3 1 m a i ss S e d g a
saqarTvelos VII saeklesio kreba, romelmac airCia sinodis wevrebi saxelwodebiT - `kaTalikosis TanaA sinodi~. amiT
sabolood iqna uaryofili winandeli
sakaTalikoso sabWos gazrdili uflebebi. `sakaTalikoso sabWo~ qristefore
III-is arCevamde 1917 wlis seqtembris
krebis Semdeg warmoadgenda saqarTvelos eklesiis faqtobriv gamgebels, misi
saboloo gadawyvetilebis aRsruleba
saval debulo i yo patri arqisTvi sac,
romelic mxolod pirvel wevrad iTvle267
sabWos mniSvneloba, mis nacvlad faqtobrivad SemoiRo `sruliad saqarTvelos eklesiis sinodi~, romelsac Tavmjdomareobda kaTalikos-patriarqi, misi
wevrebi 1927 wlis seqtemberSi iyvnen
eparqiaTa mRvdelmTavrebi da agreTve
gamoCenili dekanozebi, maTTan erTad
sinodis SemadgenlobaSi Sediodnen saero
pirebi - moqalaqeni: parmen goTua, iakob cincaZe da sxvebi. sinodSi Sediodnen dekanozebi da saero pirebi. aseTi
SemadgenlobiT sinodi emsgavseboda Zvel
sakaTalikoso sabWos. 1934 wlis krebam
sinods, rogorc aRvniSneT, uwoda `kaTalikosis TanaA sinodi~, riTac mianiSna,
ka Ta li ko s- pat ri ar qi s e rT pi ro vn ul
uflebaze eklesiis marTvisa. mizezi amisa
unda yofiliyo saero xelisuflebis SiSi
_ ekl es iis wi nan de l d emo kr ati ul
mmarTvelobas, romelsac `sakaTalikoso
sabWo~ axorcielebda, raime safrTxe ar
Seeqmna mTavrobisaTvis (msgavsi genuisadmi
gagzavnili `memorandumisa~). axali `TanaA
sinodi~ srul ndobas ucxadebda axal
patriarqs. am mxriv, aRsaniSnavia kalistrates udidesi mowinaaRmdegis mitropoliti daviTis sityva, romelSic kalistrate ukve daxasiaTebulia rogorc
`inteleqtualuri, sasuliero pirTa
Soris moqmedebiT upiratesi, pirveli
maT Soris WkuiT, codniT, ganviTarebiT, saqmianobiT, gamocdilebiT, romelsac amis gamo angariSs uweven kirioni
da leonide~.
616
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saeklesio kreba, man SeimuSava saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobis Sesworebuli debuleba, maleve, 1945 wels, IV da
VIII saeklesio krebaTa debulebebis safuZvelze SemuSavebul iqna eklesiis marTva-
eklesiis saWiroeba, amitomac xelisuflebam, romelic iqamde rusul eklesias nebas ar rTavda axali patriarqis
arCevisa, 1925 w., patriarq tixonis gardacvalebis Semdeg Secvala Tavisi pozi-
18) 1943 wlis oqtombris TveSi ruseTis eklesiam aRadgina liturgikulkanonikuri urTierToba saqarTvelos eklesiasTan, scno misi avtokefalia, misi
meTauris sapatriarqo Rirseba da VI
adgili msoflio marTlmadideblur diptixSi. es iyo orive eklesiisaTvis uaRresad mniSvnelovani aqti. amis Semdgom
moixsna safrTxe ruseTis eklesiis mier
saqarTvelos eklesiis kvlav damorCilebisa da misi TavisTavadobis gaqrobisa. am aRiarebas mohyva saqarTvelos
eklesiis saerTaSoriso aRiarebac.
am aRiarebas win uZRoda Semdegi garemoeba: germaniasTan omSi Caflulma sabWoTa xelisuflebam gadawyvita oficialurad eRiarebina ruseTis eklesiis erTaderT warmomadgenlad `moskovis sapatriarqo~, aqamde igi TiTqmis mfarvelobda e.w. `obnovlencebs~, saeklesio
cxovrebis `ganmaaxleblebs~. omis wlebma
daadastura Tavisi xalxisaTvis swored
268
saq arTvel os uax lesi is toriis centr aluri arqivi, f. 1879, aRw. 1, s aqme, 174.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
617
m. bendel iani, saqarTv elos e klesia meore msolfio omis periodSi, xe lnaweri, 1999 , gv. 141.
618
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
an, romlebic ganyenebuli iyvnen ziarebidan rusuli marTlmadidebeli eklesiis samsjavros mier. 271
aRsaniSnavia, uwmides patriarq sergis mimarTva saqarTveloSi mcxovreb marTlmadidebel rusebisadmi:
saq . uaxle si ist oriis c entraluri saistorio arqivi, f. 1879, aRw. 1., s aqme 2, gv. 15;
gv. 16; 27 2 iqv e, g v. 16-17.
27 0
27 1
iqv e,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
619
T is ek l es i a sT a n d ak a vS i re b i T. ma n
gamoTqva survili da imedi, rom am-
sobaze: `vadidoT saqarTvelos RvTissaTnomyofelTa naTeli krebuli: saqarTvelos ganmanaTlebeli mociqulTa swori
vaweni, romlebic ruseTis wmida naTlobamde mravali wliT adre ukve anaTebdnen msoflioSi qristes madliT. yovladwmida RvTismSoblis SuamdgomlobiT
iyo, rom patriarqi ayenebs sakiTxs somxeTSi moqmedi rusuli samrevlo ebis
saqarTvelos iurisdiqciSi daqvemdebarebis Sesaxeb. 1943 w. 31 oqtombris ruseTisa da saqarTvelos saeklesio ganCinebis
wm id a si no di , ro go rc s ax el mw if o
dawesebuleba, Tavs movaled Tvlida
daecva imperiis ZiriTadi kanoni, rom-
saq . uaxle si ist oriis c entraluri saistorio arqivi, f. 1879, aRw. 1., s aqme 2, gv. 17;
bendeliani, dasax. naSr. gv. 86.
27 3
27 4
m.
620
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dideblur diptixSi da amasTanave aRiara saqarTvelos eklesiis meTauris sapatriarqo Rirseba, rac udidesi warmateba iyo im droisaTvis.
(konstantinopolis, aleqsandriis, ierusalimis), sxva sapatriarqoebi da eklesiebi imJamad ar aRiarebdnen qarTuli eklesiis sapatriarqo Rirsebas, mis adg-
621
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
des, am ukanasknelT patriarqis winaaRm-
d av da i m Z al as ,
r om el ic
er sa d a
s ab ed is w er o a Rm oC nd a s aq a rT ve lo s
mTlianobisaTvis. daviT V-is dros isini xalxSi ciliswamebisa da waqezebis
gziT aRvivebdnen arajansaR Sefasebebs
sasuliero pirTa Sesaxeb. daviT V gar-
konstantinopolis sapatriarqos
urbneli mitropoliti daviTi (devdariani). igi jer kidev kaTalikos-patriarqma melqisedek III-m anderZiT datova Tavis
mosaydred, razec imJamad manglelma
episkoposma
patriarqad
Sedga 1972
elSi. `misi
malurad iTvleboda morwmuneTa darbeva da eklesiebidan axalgazrdobis gamorekva wirva-locvebis dros (e.w. `komkavSirelebisa~ da sxvaTa mier), mwyemsmTavar daviT V-s araerTxel gamouTqvams protesti amgvari ukanonobisa da
uzneobis gamo... yoveli amgvari daumorCileblobis Semdeg mokle xanSi xdeboda romelime eklesiis, mRvdelmTavris
an Tavad misi darbeva, dawiokeba, romelTa
iniciatorebi yovelTvis daudgenelni rCebodnen. 276 daviT V aSkarad, maT Soris
presis gamoyenebiTac cdilobda qveynisa
da eklesiis gadarCenas zemoaRniSnul
e.w. `patriot inteligentTa~ mier miyenebuli vnebebisagan, radganac maTSi xe-
27 5
z. Jvania, saqarTvelos kaTalikos patriarqebi, 1973 wlidan, quTaisi, 1994, gv. 39;
27 6
622
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
romel ars Tav misa qriste, romlisagan yoveli guami Senawevrebul da Semtkicebul ars yovliTa SeaxlebiTa uxuebisaQ Ta Sewevnisaebr sazomisa TviTeulisa asoQsa; siorZilsa mas guamisasa hyofdiT aRsaSeneblad Tavisa Tquenisa siyuaruliT~
(efes. 4, 15-16). ambobs mociquli erTa pavle, da marTlac erTi samwysoa da
qristes erTi sxeulia, da aseve iwodeba RvTismieri qveyanasa zeda eklesia misi
sulieri erTianobis gamo, da ra Tqma unda, aranairi gziT ar SeuSlia xeli amas,
arc pirvel da arc mis Semdgom saukuneebSi, struqturisaTvis adgilobirivi da
sxvadasxva qveynebis eklesiebisa, romelnic erTmaneTisagan damoukidebelni, Sinaganad TviTmmarTvelni, TavianTive mwyemsmTavarTagan da moZRvarTagan da qristes
saxarebis msaxurTagan marTulni arian da Seadgenen erT wmida kaTolike da samociqulo eklesias.
aseTivea kavkasiis kurTxeul miwaze, amJamad saqarTvelos respublikis sazRvrebSi Semavali wmida da marTlmadidebeli eklesia, romelmac uZvelesi droidan
miiRo TviTmmarTveli da Tavisufali ganmgebloba da Sesabamisad, saeklesio
mmarTvelobiTi organizaciac. rwmenaSi simtkicisa da eklesiuri cxovrebiT
mravali da SesaniSnavi magaliTis maCvenebli. igi dResac Seuneleblad da ucvlelad icavda da icavs Cveni marTlmadidebeli eklesiis moZRvrebas da mis mier
aRiarebul WeSmaritebebs. amJamad ki, Tavis ganmgeblobaSi kanonierebis msurveli, yvela wmida msgavsi aRmsareblobis eklesiebTan megobrul da siyvaruliT
savse urTierTobaSi da samsaxurSi myofi mimarTavs, yoveli xelsayreli SemTxvevisas, Cvens ekumenur sapatriarqo taxts da iTxovs kurTxevasa da mtkicebas
Tavisi TviTmmarTvelobiTi struqturisa. rameTu ase SeTanxmebulma, viTarca
vazma ganuyofeli RvTis venaxisa, adgilobriv marTlmadidebel eklesiaTa kanonier pleadaSi myofma, ganagrZos ayvaveba qristes sxeulisa.
es RirsebiT savse mimarTva da Txovna siyvaruliT miviReT Cven da Cvenma wmida
da kurTxeulma sinodma, vinaidan Cveni ekumenuri taxti valdebulia daxmareba
aRmouCinos samarTliani uflebebisa da statusis momTxovn wmida marTlmadidebel
eklesiebs; xeli CasWidos maT da daexmaros drois aucileblobiT gamowveuli
cxovrebiseuli problemebis gadaWraSi, rameTu, Tanaxmad mravalsaukunovani saek-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
623
G.A. Pallh M. Potlh, Sun eagma twn Jeiwn Ierwn kan own, A Jhnhsin 1852, tom. B . sel. 172.
624
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
27 8
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
625
27 9
626
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
egatebi.
krebam moismina sinodis wevrTa -
jobesebis gzebi (momxsenebeli protopresviteri giorgi gamrekeli); b) sapatriarqos misioneruli moRvaweoba (momxsenebeli mTavarepiskoposi danieli); g) ek-
isazRvros, rogorc religiuri eqspansia qarTveli eris winaaRmdeg da miRebul iqnas gadamWreli zomebi maTi moqmedebis akrZalvisaTvis. krebam mimarTa
s aq ar Tv el os m os ax le ob as , Se Tx ov a
ufals saqarTvelos gaerTianeba, Semdgomi
suli-eri amaRleba da gabrwyineba.
31.05.2001
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
627
konstituciuri SeTanxmeba
saqarTvelos saxelmwifosa da saqarTvelos samociqulo
avtokefalur marTlmadidebel eklesias Soris
- saqarTvelom msoflio civilizebul samyaroSi aRidgina istoriuli adgili, rogorc damoukidebelma da demokratiulma saxelmwifom;
- saqarTvelos avtokefaluri marTlmadidebeli eklesia warmoadgens samociqulo saydars da msoflio marTlmadidebeli eklesiis ganuyofel nawils.
igi V s-dan avtokefaluria da misi sasuliero-administraciuli centri da
kaTedraa mcxeTa, sapatriarqo kaTedrebia, agreTve, Tbilisi da biWvinTa;
- marTlmadidebloba, evropis erT -erTi tradiciuli aRmsarebloba,
saqarTveloSi istoriulad saxelmwifo religia iyo, romelmac Camoayaliba
mravalsaukunovani qarTuli kultura, erovnuli msoflmxedveloba da faseulobebi;
- saqarTvelos mosaxleobis didi umravlesoba marTlmadidebeli qristiania;
- saqarTvelos konstituciiT aRiarebulia saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis gansakuTrebuli roli qveynis istoriaSi da misi damoukidebloba saxelmwifosagan.
saqarTvelos konstituciis me-9 muxlis Sesabamisad
saqarTvelos saxelmwifo (SemdgomSi saxelmwifo), warmodgenili saqarTvelos prezidentiT da saqarTvelos samociqulo avtokefaluri marTlmadidebeli eklesia (SemdgomSi eklesia), warmodgenili sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqiT, deben konstituciur SeTanxmebas (SemdgomSi SeTanxmeba):
muxli 1.
1. saxelmwifo da eklesia adastureben mzadyofnas iTanamSromlon urTierTdamoukideblobis principis dacviT, qveynis mosaxleobis sakeTildReod.
2. saxelmwifo da eklesia uflebamosilni arian dadon SeTanxmebebi erToblivi interesebis sxvadasxva sferoSi, romelTa ganxorcielebis mizniTac
mxareTa mier miiReba Sesabamisi aqtebi.
3. eklesia warmoadgens istoriulad Camoyalibebul sajaro samarTlis
iuridiul pirs, romelic Tavis saqmianobas warmarTavs saeklesio (kanonikuri)
samarTlis normebiT, saqarTvelos konstituciis, am SeTanxmebisa da saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad.
628
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
muxli 2.
saxelmwifo mxars uWers aRsarebisa da saklesio saidumlos dacvas. sasuliero piri valdebulia, ar gasces informacia, romelic mas, rogorc
sulier moZRvars, gaandes an misTvis, rogorc sasuliero pirisaTvis, gaxda
cnobili.
muxli 3.
saxelmwifo aRiarebs eklesiis mier Sesrulebul jvrisweras kanonmdeblobiT dadgenili wesiT. samarTlebriv urTierTobebSi gamoiyeneba qorwinebis
saxelmwifo registraciis monacemebi.
muxli 4.
1. sasuliero piri Tavisufldeba samxedro valdebulebisagan.
2. saxelmwifo eklesiasTan SeTanxmebiT uzrunvelyofs samxedro-sajariso
formirebebSi, sapatimroebsa da Tavisuflebis aRkveTis adgilebSi moZRvris
institutis Seqmnas da amasTan dakavSirebiT Sesabamisi samarTlebrivi aqtebis
miRebas.
3. saxelmwifo da eklesia uflebamosilni arian ganaxorcielon mosaxleobis socialuri dacvis erToblivi programebi.
muxli 5.
1. saganmanaTleblo dawesebulebebSi marTlmadidebeli sarwmunoebis Sesaxeb sagnis swavleba nebayoflobiTia. saswavlo programebis dadgena, Secvla,
pedagogTa daniSvna da gaTavisufleba xdeba eklesiis wardginebiT.
2. saxelmwifo da eklesia kanonmdeblobiT gansazRvruli wesiT ormxrivad
da gaTanabrebulad aRiareben Sesabamisi saswavlo dawesebulebebis mier gacemul
ganaTlebis damadasturebel dokumentebs, samecniero xarisxebsa da wodebebs.
3. saxelmwifo da eklesia uflebamosilni arian ganaTlebis sistemaSi
ganaxorcielon erToblivi programebi. saxelmwifo xels uwyobs eklesiis
saganmanaTleblo dawesebulebebis funqcionirebas.
muxli 6.
1. eklesiis sakuTreba da sxva qonebrivi uflebebi daculia kanoniT.
eklesiis sakuTrebaSi SeiZleba iyos nebismieri qoneba, romelic ar aris
akrZaluli saqarTvelos kanonmdeblobiT.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
629
muxli 9.
1. saxelmwifo da eklesia erToblivad zrunaven istoriul-kulturuli da
arqeologiur-arqiteqturuli faseulobebis mqone saeklesio nagebobebisa da
saeklesio saganZuris saTanado dacvisa da movla-patronobisaTvis.
2. saxelmwifo eklesiasTan SeTanxmebiT, moqmedi kanonmdeblobis Tanaxmad,
amtkicebs damatebiT wesebs muzeumebsa da sacavebSi daculi saeklesio saganZuris sargeblobis Sesaxeb, aseve kulturul-istoriuli Rirebulebebis mqone
taZrebis aRdgenis, restavracia-konservaciis an moxatvis proeqtebs.
muxli 10.
saxelmwifo iRebs valdebulebas, awarmoos molaparakeba Sesabamis saxelmwifoebTan maT teritoriaze arsebuli yvela qarTuli marTlmadidebluri
taZris, monastris, maTi nivTebis dacvis, movla-patronobisa da sakuTrebis
Taobaze.
630
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
muxli 11.
1. saxelmwifo adasturebs XIX-XX ss-Si (gansakuTrebiT 1921-90 wlebSi),
saxelmwifoebrivi damoukideblobis dakargvis periodSi, eklesiisaTvis materialuri da moraluri zianis miyenebis faqts. rogorc CamorTmeuli qonebis
nawilis faqtobrivi mflobeli, iRebs valdebulebas materialuri zianis nawilobriv kompensaciaze (saqarTvelos ssr ministrTa sabWos dadgenileba 183;
12.04.90).
2. aRniSnuli sakiTxis Seswavlis, kompensaciis formebis, raodenobis,
vadebis, qonebis an miwis gadacemisa da sxva detalebis dasadgenad paritetul sawyisebze iqmneba komisia (am SeTanxmebis xelismoweridan erTi Tvis
vadaSi), romelic moamzadebs Sesabamisi normatiuli aqtebis proeqtebs.
muxli 12.
1. SeTanxmeba Sedgeba winamdebare teqstisa da terminTa ganmartebisagan.
2. SeTanxmebaSi cvlilebebisa da damatebebis Setana SesaZlebelia mxolod
mxareTa urTierTSeTanxmebis safuZvelze, orive mxaris xelmoweriTa da parlamentisa da wmida sinodis damtkicebiT.
3. SeTanxmebas xels aweren saqarTvelos prezidenti da sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi.
4. SeTanxmeba ZalaSi Sedis parlamentisa da wmida sinodis mier damtkicebisTanave.
saqarTvelos samociqulo
avtokefaluri marTlmadidebeli
eklesiis saxeliT
saqarTvelos prezidenti
sruliad saqarTvelos
e. SevardnaZe
kaTolikos-patriarqi
ilia II
sveticxovlis sapatriarqo taZari
14 oqtomberi 2002 w.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
nawili
me o T xe
631
632
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
633
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Sesavali
irveli saukuneebidanve qarTvelebs TavianTi erovnuli Rirsebis ukeTes gamoxatulebad miaCndaT qristianuli sarwmunoebis
siwmidis
dacva.
qarTvelTa
mier marTlmadidebeli sarwmunoebis yvelaze ukeT
dacvis
Sesaxeb
miuTiTebdnen
ucxoeli
avtorebic.
prokofi kesarieli, romelsac VI s-Si movlili hqonda aziis, afrikisa da
evropis mravali qveyana, werda: `iberebi qristianebi arian da am sarwmunoebis
wesebs yvela imaze ukeT icaven, romelTac Cven vicnobT~. 1
amaves amtkicebdnen qarTuli
droidan
_
`mieriTgan
vidre
2
sarwmunoebasa zeda~.
uZvelesi
marTalsa
VII s-is dasawyisSi kirion kaTalikosi werda, rom qarTvel xalxs mis
dromde da mis drosac aqvs is sarwmunoeba, romelic mociqulebma iqadages
da romelsac ierusalimis sarwmunoeba ewodeba, radganac naTqvamia, sjuli
sionidan gamova. 3
amaves amtkicebda 400 wlis Semdeg XI s-Si wmida giorgi mTawmideli: `wmidaTa
mociqulTa ganaTlebulni varT da radganac erTi RmerTi gvicnobies arRara uargviyvies da arca odes wvalebisa mimarT midrekil ars naTesavi Cveni... amas
ge orgika, II, 1965, gv. 48; 2 cx ovre bai nino
epistoleTa wigni, 1968, gv. 99.
1
IV, 1968,
gv. 352;
634
safuZvelsa zeda marTlmadideblobisasa
maT mociqulTa mtkice varT~.4
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
da
mcnebaTa
da
qadagebaTa
zeda
wmidaTa
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
635
636
dia, rom nikeis saeklesio krebaze miwveuli iyvnen mniSvnelovani saeklesio
centrebis moZRvarni. ase rom, rodesac
Cven nikeis mamaTa siaSi vkiTxulobT,
rom I saeklesio krebas daeswrnen trapezuntis episkoposi domnusi da biWvinTis episkoposi stratofileo, es imas
niSnavs, rom trapezunti da biWvinTa
aerTianebdnen msxvil saqristiano organizaciebs. axla sakiTxavia, visi iyo
es organizacia, magaliTad, biWvinTis
qristianebisa? iyo es mxolod da mxolod berZenTa organizacia Tu saerTod
biWvinTis mcxovrebTa organizacia? Tu
gaviTvaliswinebT istoriul perspeqtivas, moklebuli iqneba sakiTxis ase dayeneba, TiTqos biWvinTaSi mcxovrebi berZnebi iseTi maRali kedliT iyvnen gamijnuli am raionis danarCeni mosaxleobisagan (e.i. mosaxleobis umravlesobisagan),
rom berZnul koloniaSi Seiqmna mZlavri
qristianuli organizacia da es axali
ideologia ucnobi darCa biWvinTis araberZnuli (e.i. adgilobrivi) mosaxleobisaTvis. IV s-Si biWvinTis adgilobrivi
mosaxleoba ziarebuli rom ar yofiliyo qristianul moZRvrebas, gana SesaZlebeli iqneboda naxevari saukunis an
cota metis Semdeg iq agebuliyo adgilobrivi mcxovrebis moTaveobiT taZari,
Semkuli mozaikuri warweriT, romelSic qtitorad ixsenieba qarTveli warCinebuli, vinme `oreli~? amgvarad, ar
aris saeWvod misaCnevi is uryevi debuleba, rom trapezuntisa da biWvinTis
episkoposebi, romelnic 325 wels I msoflio saeklesio krebas daeswrnen nikeaSi, mxolod berZnul mosaxleobas ki
ar warmoadgendnen, aramed mTel mosaxleobas, rogorc berZnuls, ise adgilobriv mkvidr mosaxleobas~. 6
6
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
romis wmida imperatorma konstantine I didma (306-337), sanam 325 wlidan romis imperiis erTpirovnuli mbrZanebeli gaxdeboda, 313 wels Tavis mokavSi re a vg us t us l ic in iu s Ta n er Ta d
q. mediolanumSi (milanSi) gamosca ediqti
qristianobis uflebamosil religiad
gamocxadebis Sesaxeb. Sewyda qristianTa saSineli devna. konstantinem safuZveli daudo imperiis axali dedaqalaqis mSeneblobas, romelic daarsda kidec
330 wels da konstantinopoli ewoda.
am axali sataxto qalaqis daarsebamde,
325 wels, konstantine didma qalaq nikeaSi moiwvia I msoflio saeklesio kreba. msoflio kreba warmoadgens wmida
eklesiis umaRles xelisuflebas dedamiwaze, ganxorcielebuls suliwmidis xelmZRvanelobiT. I msoflio krebaze ganxilul iqna im droisaTvis yvelaze mwvave
saeklesio sakiTxi. aleqsandrieli mRvdeli ariozi uaryofda qristes RvTaebriobas, amtkicebda, ieso qriste mxolod
umaRlesi qmnilebaao. am cruswavlebam
moicva imperiis mravali regioni. wmida
krebam daadgina, rom `ieso qriste Ze
RvTisaa, Tanaarsi mamisa~, igi aris ara
qmnileba, aramed `mamisaganaa Sobili
uwinares yovelTa saukuneTa~ - `Sobili
da ara qmnili~.
nikeis I msoflio krebas eswreboda
318 episkoposi. im dros diakonma aTanase didma da wmida nikoloz saswaulTmoqmedma didad amxiles ariozi, romelic krebam mwvaleblad gamoacxada da
eklesiisagan gankveTa.
krebaze SemuSavda sarwmunoebis simbolo (kredo) mokle redaqciiT. neba
darTes mRvdlebsa da diakvnebs colis
yolisa da sxv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
637
I msoflio krebaze damswre episkoposTagan sokrate, sozomeni da sxva istorikosebi CamoTvlian Semdeg mniSvnelo-
el presviterebs; aramarTlmadidebeli
episkoposebi: evstevi nikomidieli, Teogniste nikeeli, maris qalkedoneli, Teo-
Ltzybz Dctktycrb[ Cj,j hjd^ n& I (I, II, III cj, jhs)^ Cfyrn-Gtnth,ehum^ 1996 ^ c& 77 -78&
638
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
rogorc mas xSirad uwodeben `konstantinopolis pirveli~ krebis xelismomwer 150 episkoposTa sia, maT Sorisaa
zogjer eTnikuri saxelebiT moixseniebdnen. iberebi, anu qarTvelebi aRniSnul dros cxovrobdnen mTel aRmosav-
wodebebis mixedviT moixsenebian, magaliTad, pantofiles momdevno xelismomweri episkoposi - `martiri markianopoleli~, amitom, erTi SexedviT pantofile
iberieli TiTqosda ponto amisiis olq-
bas imiT xsnidnen eklesiis Zveli mamebi, rom maT miiCnevdnen nabuqodonosoris
dros samxreTis iberiidan (Cans, mcire
aziis samxreT-dasavleT nawilidan lidiidan (libiidan) da Zveli iberiidan)
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
639
baTa ganxilvisas wers: `II msoflio saeklesio krebaze monawileobas iRebda saqarTvelos (iberiis) eklesiis warmomad-
didi sjuliskanon i, saqarTvelos ekles iis kal endari, 1987, gv. 211; 11 saq arTvelos samociqulo
ekle siis is toria, t. I. 1986, gv . 85-20 3; 12 didi sjul iskanon i, iqve , gv. 166.
10
640
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
rcxa III msoflio krebam, didad ebrZoda qarTuli eklesia. am brZolaSi gam-
oirCeodnen qarTveli mamebi, imdenad moSurneni nestoris wvalebis aRmosafxvrelad, rom zogierT maTgans, Cans, ver
ieremia, rogorc mas uwodeben, `iberieli ierem ia~ yofila nesto rianelTa
es ieremia Tavis Tavs ase uwodebs: `ieremia urhaeli qarTveli marTlmadidebeli, yaribobis gamo Tavisianebsa da samSobl os daS orebul i~. 15 k . ke keli Ze
fiqrobs, rom `didaqes~ aseTi Targmani
axali 12 episkoposi. savaraudod `sparsul qarTlSi~ Sedioda teritoria armazidan _ qvemo qarTlisa da kaxeT-hereTis CaTvliT, xolo berZnulSi _ mcxeTa
(samTavro) da dasavleT saqarTvelo.
v. goilaZe qarTl is same fo. avt oreferati doqt oris x arisxis mosapo veblad 1998 w. gv. 20; 14 k.
k ek el iZ e, e tiude bi I. 51, 62; 15 k. k ek el iZ e, ie re mia ib er ie l i an tine st or ian el i mo Rv awe V
sauk unisa, Tbilis is univ ersite tis moambe #9 1928 w. gv. 187, 19 8; 16 k. kekeliZe, Zve li qar Tuli
lite raturis istoria I, g v. 560, gv. 483; 17 i. kvaWaZ e, Sen iSvneb i `didaqes~ T argman is Ses axeb
lite raturuli Zieb ani, # 3 gv. 375 da 377.
13
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
641
F,[fpbz b d ytq Yj dj-Fajycrbq Cbvjyj-R fyfyfncrbq vjyfcnshm^ V& 189 8$ 19 gio rgi mcir e, cxov reba
gio rgi mTawmidelisa, Z.q .a.l. Z., II, 1967, gv . 154 ; 20 ep ifane kons tantinopol eli, p. in goroyva,
gior gi mer Cule, 1954, gv. 226; 21 gio rgi mcire, cx . g. mT awmidel isa, Z .q.a.l. Z., II, 1967, gv. 153; 22
F,[fpbz b d ytq Y jdj-Faj ycrbq&& & c& 1 8$ 23 iqv e, gv. 19, Se niSvna 2; 24 Ltzybz Dctktycrb[ Cj,jhjd^ n&
III^ CG <^ 1996 ^ c& 5 1$ 25 iqv e, gv. 51, Se niSvna 1; 26 iqv e, gv. 147.
18
642
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
perias, ramac ufleba misca konstantinopols Tavisi iurisdiqcia ganexorcielebina masze. am mosazrebas b. diasamiZe ar iziarebs. 28
Cven gvaqvs bizantiis imperator ius-
b. diasamiZe, `qris tian oba dasav leT saqar Tvel oSi (I-X ss-Si),
2001 w., g v. 176; 28 iqv e, gv. 17; 29 geo rgika, t. 2, 19 65, gv. 31.
27
baTumi,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
643
nul novelaSi CamoTvlis sxva zRvispira simagreebs (da ara qalaqebs), maT
Soris, arqeopolissa da rodopoliss,
qalaqTa Soris saerTod ar asaxelebs
30
31
iqve, SeniSvna 2;
32
644
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
adgilobriv mkvidr mosaxleobas. magaliTad visi qalaqia fazisi? V s-is anonimis sityviT, igi berZnebis, kerZod ki
nuri qalaqi, romelsac fazisi ewodeba~. 34 ara yvela qalaqia elinebis, aramed
amitom saeklesio iurisdiqciac Sesabamisia am qalaqebSi mcxovrebi kolonistebis mRvdelmTavari VI s-Si, gansaxilvel droisaTvis sxvaa, xolo mRvdel-
soTa Camoyalibebis istoria, Tumca, mosazreba, rom petras saepiskoposo VI sis Sua xanebSi funqcionirebda da misi
episkoposi ioane monawileobda 553 wlis
33
34
iqv e, gv. 4;
35
36
37
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
645
Semdeg mividnen svaneTSi~. s. yauxCiSvilis mtkicebiT ucxoeli mkvlevarebi `iberiasa~ da `iberebSi~ gulisxmobdnen da-
kidev gagrZelda 562 wlis zavis dadebamde. ase rom, 553 wels qalaqi petra
posi VI s-Si, igi omianobis gamo ltolvilis statusiT imyofeboda konstantinopolSi. mcxeTeli kaTalikosi, imJamad
xalxi iyo, erTi enis mqone, amis Sesaxeb miuTiTebs TiTqmis Tanadrouli VII
s-is wyaro `moqcevaA qarTlisaA~, rom-
leT saqarTvelos zRvispira olqsac. magaliTad pliniusi (VI, 11): `am adg-
38
646
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
g en ci a mo xd a Cv en i we lT aR ri cx vi s
mijnaze. 41 aRniSnul epoqaSi - `adgilo-
rom, marTalia, arsebobda axlad warmoqmnili qarTuli fuZe enis daSlis Sed-
egad miRebuli tomobrivi enebi qarTebisa da megrelebisa, magram es enebi erTmaneTis mimarT dialeqtebs warmoad-
minologia (qarTulenovani) Zalze daxvewili iyo, rom qristianobis SemoRebis Semdeg saerTo saRvTismetyvelo saeklesio enis Seqmna-CamonakveTis saqmeSi
svanursa da qarTuls Soris ukve Camoyalibebulia, CvenTvis cnobili bgeraTSesatyvisobani, magram yvela qarTuli
samefos saxelmwifo da saeklesio ena
mainc saliteraturo qarTulia~, 42 _ wers
megrelebsa da svanebs aqtiuri monawileoba hqonda miRebuli. iv. javaxiSvilis am kvlevis mamtkicebel faqtad miviCnevT Cven ioane lazis (igive miTridate pontoelis) yofnas aRmosavleT
b. diasamiZe.
axali kvlevebiT miCneulia, rom kolxuri kultura iyo saerTo qarTuli kul-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
647
lazTa monasterSi, romelic ierusalimis gareT udabnoSi mdebareobda aRmoCnda kidec dRemde erT-erTi uZvelesi saeklesio asomTavruli warwerebi. 44 rogorc
cnobilia, imperatorma iustinianem VI s-
a. jafariZe, qarTuli saeklesio (saliteraturo) enis Camoyalibebis sakiTxisaTvis ioane lazi, Tb.,
2002, gv. 5-21; 45 georgika, II, 1965, gv. 223; 46 iqve, gv. 125.
44
648
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
47
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
649
poRonati konstantines mefobisasa, romeli iyo mama iusti nian esi, roml isa
winamZRvar iyvnes Teodore da giorgi
xucesni da ioane diakoni, adgilismcvelni aRaTon romis papisani da giorgi konstantinopoleli, Teofane antioqieli. amis krebisa mier brZanes esreT
wmidisa eklesiisa saqarTvelosaTvis,
romel ars wmida mcxeTa, raTa iyos
swor pativiTa viTarca wmidani samociqulo kaTolike eklesiani, sapatri-
650
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sandoa, radganac masSi sworadaa asaxuli krebis mimdinareobis istoriuli viTareba, kerZod, krebaze damswreTa Soris
moxseniebulia ara antioqieli patriarqi makariosi, romelic krebam monoTelitmwvaleblad aRiara da gaaZeva, aramed
mis adgilze arCeuli axali patriarqi
antioqiisa Teofane, romelic bolomde
iyo krebaze.
maSasadame, Zvel qarTul saekle-
sio istoriografias samarTlianad miaCnda, rom qarTulma eklesiam sapatriarqo Rirseba moipova VI msoflio
krebaze, 68 1 wels. iqamde patriarqis
wodebas atarebda amierkavkasiis orive
mezobeli eklesiis meTaurebi - somxeTisa da albaneTisa. rogorc es kargad
Cans movses kalankatuacis Txzulebidan.
amitomac araa gasakviri is, rom qarTuli eklesiis meTaurs eZia patriarqis
w od eb a d a m oe p ov eb i na e s u d id es i
Rirseba msoflio eklesiis dasturiT.
amis Semdeg qarTuli eklesiis pativi
gauTanabrdeboda msoflios sxva sapatriarqoTa pativs. amas sagangebod aRniSnavs cnoba: `amis krebis mier brZanes
esreT wmidisa eklesiisa saqarTvelosaTvis, romel ars wmida mcxeTa, raTa
qar Tlis c xovreb a, I, gv. 232; 49 Kt,tltd F& G&^ Dctktycrbt Cj,j hs VI, VII b VIII dtr jd^ V& 1 897$
mar tvilis xelnawerebi, Zveli s aqarTve lo, t. III, 1913-1914; 51 v. goilaZe , qarTuli ekle siis
saTaveebTan, 1991, gv. 195.
48
50
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
651
52
53
iq ve, 232.
652
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
lazikidan
Ti saxiT: `Teodore uRirsman episkoposman fasoAsaman sofelsa Sina megrelTasa ganvsazRvren da warvweren~, xolo
220-e aris xelismowera petronis episkoposisa aseTi saxiT: `ioane uRirsman
ge nl eb i.
54
55
r ato m ar
m ona wi le ob dn en
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
653
Si. es miwa-wyali saqarTvelos saxelmwifos Camoacales bizantiis imperatorebma, ris Semdegac aq Tavis iurisdiqcia
ganaxorciela konstantinopolis sapatriarqom. konstantinopolis qmedeba iyo
gavrcelebisa. maSasadame, lazikis qarTuli mosaxleoba Seiyvanes konstantinopolis sapatriarqos iurisdiaqciaSi. saerTod, dasavleT saqarTvelos qristianebi IV-V ss-Si Sediodnen qarTuli, anu
mcxeTis eklesiis iurisdiqciaSi. aseve
iyo VII s-is calkeul monakveTebSi. VI
s-Si somxur wyaroTa Tanaxmad, kaTalikosi kirion I imavdroulad megrelTa
arqiepiskoposad iTvleboda. aseve vaxuStis cnobis Tanaxmad, dasavleT saqarTvelos qristianebi mcxeTis samwysod
iTvlebodnen (kerZod, mcxeTis mTavar-
zantiis imperiisa, berZnul-romauli saxelmwifosi. amitom mas eswrebodnen mxolod am saxelmwifos SemadgenlobaSi arsebuli eparqiebis episkoposebi imperatoris gamoZaxebis Sesabamisad.
saqarTvelos saxelmwifo im droisaTvis bizantiisagan damoukideblad ar-
56
Fh[btgbcrjg Kjkbq (>hmtdcrbq)^ Fktrcfylhbz b Tubgtn^ <jujckjdcrbt Nhels^ 25^ 1984^ c& 151^ ghbv& 140&
654
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bul lazikis eparqiis fasidis mitropolits eqvemdebarebodnen oTxi qalaqis - rodopolisis, saisinTa, petras
da ziganevis episkoposebi da avtoke-
57
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
655
mZlavr kaTedraze da aamaRla aleqsandriis patriarqis taxtze. zaza aleqsiZis varaudiT, kirosi iyo igive kirioni, gaZevebuli VII s-is dasawyisSi mcxeTis sakaTalikoso taxtidan monofiz-
SeiZleba iTqvas, rom SesaZloa VI msoflio kreba marTlac Seexo qarTuli eklesiis problemebs, radganac am krebam
ganixila monoTelitobis sakiTxi, xolo
SeniSvna: mitropolit anania jafariZis axali kvlevebidan Cans, rom aRniSnuli saepiskoposoebi mdebareobdnen qarTvelTa istoriul samSobloSi, kerZod, trapezuntis regionis qaldeas
TemSi (red.).
58
656
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
liwads grZeldeboda. 367-ma episkoposma ganixila xatTa Tayvaniscemis sakiTxi da 22-e kanoniT aRadgina igi. mar-
samefos legitimuri Camoyalibebis Sesaxeb ratomRac yuradReba ar eqceva. `qarTlis cxovrebis~ Tanaxmad, afxazTa mefeebi iyvnen qarTlis mefeTa legitimuri
k. kekeliZ e, adr indeli feodaluri qar Tuli literatur a, 1935, gv. 28;
fazisis ist oriisaTv is, 1969, gv. 186.
59
60
m. berZniSvili, q alaq
657
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
rogorc `moqcevaA qarTlisaAs~, ise
`qarTlis cxovrebis~ sxvadasxva mematianeebis dabejiTebuli mtkicebiT CamoyalibebisTanave, mefe farnavazis droidan,
qar Tlis samef o moic avda dasav leT
saqarTvelos md. egriswyalamde. aseTive
dures samxreT wertils, radganac qarTlis samefos meore sasazRvro mijna Savi
zRvis pirze klisura mas mravaljer
hqonoda dasaxelebuli (termin `zRvis
piris~ qveS rom mTeli Savi zRvispire-
maSasadame, mematianes sityviT, herakle keisarma 620-30-ian wlebSi qarTlis samefos Camoacala zRvispira teritoria klisuridan speramde. ai, aq
ganaxorciela konstantinopolis sapatriarqom Tavisi saeklesio iurisdiqcia. iqamde ki am zRvispira miwa-wyalze
iurisdiqcias axorcielebda qarTlis
kaTalikosi da somxuri wyaros cnobiT,
kaTalikosi qarTlisa kirioni, egrisis
61
62
63
64
658
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
tiane gvamcnobs amis Sesaxeb: es gagrZelebula daaxloebiT VII s-is bolomde da VIII s-is dasawyisamde, leon I-is
dromde. mematianes sityviT, mas Semdeg
rac afxazeTSi ltolvilma qarTlis
elma imperatorma kvlav scno md. klisura sazRvrad saqarTvelosa da bizantias Soris, romelsac qvemoTac vexe-
mefeTa taxtze mjdomma stefanozma ineba Tavisi saxelmwifos dasavleT nawilSi egrisSi gadasvla Tavis Ze mihrTan erTad, male maT egrisSive SeuerT-
C v e n i s a ~ 66 - a m b o b s a r a b T a o m S i
sasikvdilod daWrili mefe miri; e.i. stefanozis quTaisSi dakrZalva kidev erT
65
70
66
iqve , gv. 24 1;
67
iqve , gv. 24 1;
68
69
659
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
los da bizantias Soris egrisSi. aq,
leT da samxreT saqarTveloSi. dasavleT saqarTvelo, viTarca samefo ojaxis sakuTrebebSi myofi mamuli, mir mefem
gadasca arCils. magram male arCilma
datova dasavleT saqarTvelo da gadavida kaxeTSi (arabebma maleve awames
kidec). iqamde arabTagan Seviwrovebulma bizantielebma, romlebic iZulebulni
iyvnen kavkasia daetovebinaT, TavianT
moxeles leon I-s afxazeTi gadasces
samemkvidreo uflebiT: `Senda mibrZanebies erisTaoba afxazeTisa da SvilTa
SenTa da momavalTa SenTa miukunisam-
klisura viTarca qarTlis samefos saxelmwifo sazRvari egrisSi. SavizRvispireTi klisuridan speramde kvlav qarTlis samefos nawilad ganixileboda. Sesabamisi unda yofiliyo saeklesio iurisdiqciac - mTeli es miwa-wyali qarTlis
sakaTalikosos iurisdiqcias unda dabruneboda, oRondac saeklesio kanonebis
dacviT unda warmarTuliyo mTeli es
p r oc e d ur a - a m iT u nd a yo f i li y o
gamowveuli am drois iberiidan antioqiaSi saeklesio delegaciis Casvla,
romelmac miaRwia dasavleT saqarTvelos eklesiur gaTavisuflebas bizantiis eklesiebisagan VIII s-is 50-ian wlebSi,
antioqiis patriarq Teofilaqtes dros,
de~73 - wers imperatori leon I-s. leoni - damoukidebel mmarTvelad iqca qveyni sa, ro mel ic ga nvr cob ili iy os
s a z Rv r e b S i - ` k l i s ur i T g a n vi d r e
m d i na r e m d e d i d a d x a z a re T a d , s a d a
daswudebis wueri kavkasiisa~, 74 - es qveyana md. klisuridan md. yubanamde iyo
72
iqve , gv. 24 0;
73
iqve , gv. 24 0;
74
660
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
76
saqarTvelos dapyroba~). amitomac afxazTa samefoSi, viTarca qarTul saxelmwifoebriv erTeulSi saxelmwifo enas
qarTuli ena warmoadgenda, qarTuli ena
aseve aq iyo saeklesio ena. herakle keisaris Semdgom bizantiis mier aneqsirebul Savi zRvispireTis eklesiebSi wirva-locvis ena berZnuli iyo (sxvagvarad
SeuZlebelia). amitomac, aq, qarTuli saxelmwifoebriobis aRdgenis, anu afxazTa
samefos Camoyalibebis Semdgom, TandaTanobiT, TiTqmis X s-is Sua wlebamde
mTeli afxazeTis samefoSi berZnuli saeklesio iurisdiqcia qarTuliT Seicvala, Sesabamisad berZnulenovani RvTismsaxurebac qarTulenovnebiT.
Cveni zogierTi istorikosis TvalsazrisiT, VIII-X ss-Si moxda dasavleT
saqarTvelos mosaxleobis `qarTizacia~
da amitomac aq sabolood gaimarjva
qarTulma enam. aseTi mosazreba miuRebelia: am dros arabTa mier dasustebuli iyo aRmosavleTi saqarTvelo, sadac
arabebma mkvidrad moikides fexi da 400
weli marTavdnen Tbilisis saamirosa da
garkveulwilad Sida qarTls, xolo qvemo
qarTlSi somxuri taSir-Zoraketis samefo
Camoyalibda dampyroblis xelSewyobiT.
am dros SeuZlebeli iyo danawevrebuli, saxelmwifoebriobamoSlil aRmosavleT saqarTvelos Tavisi kultura da
ena gaevrcelebina sxvagan. sinamdvileSi
dasavleTi saqarTvelo Tavdapirveladve
warmoadgenda qarTuli kulturis, qarTu-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
661
narxe (`byrbzhm). n. maris wakiTxviT ibirbzxua. arabul variantSi mefeebis CamoTvlis dros sityva lazi gadmocemulia
ase - Irws*. Cans, aq istoriuli Zveli
lazika, trapezuntis qveyana, ar ig-
erilia sityva `afxazi~ (`bhz). es miuTiTebs, rom arabuli varianti VIII sis Semdeg afxazTa samefos Camoyalibebis Semdegaa warmoqmnili).
saTvis uzrunia bosforSi gadmosaxlebul wmida klimenti romaels, mis Semdeg pontos episkopos palmoss, romelsac Savi zRvispireTSi 70 eklesia au-
mRvdelmsaxurebs~. 78 Tavis mxriv, romeli eklesiis iurisdiqciaSi imyofebodnen `lazTa episkoposebi~? iqneb romae-
* SeniSvna: lazebi am arabul wyaroSi _ `irv~-ad ixseniebian (anu `urv~), sirielebTan ki _ `urZ~.
77
78
662
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
TveloSi aseTi viTarebis dros saeklesio ena qarTuli iyo. viTareba icvleba
VII s-is 20-30-iani wlebidan herakles
dasavleT saqarTveloSi aRsdga qarTuli saxelmwifoebrioba, afxazTa samefos Camoyalibebis Semdgom, TandaTanobiT saqarTvelos Savi zRvispireTis saepi-
79
663
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
qarTuli, anu iberiis eklesiis warmomadgenels am warmomadgenlobiT krebaze eWira VI adgili. 1438 wlis 5
oTx skamze ganlagebulni iyvnen... ierusalimis patriarqis msoflio warmomadgeneli menziis arqiepiskoposi da
mitropoliti~. 82
krebis monawileni isxdnen Semdegi
romis papis Semdeg, aleqsandrieli mesame. Semdeg meoTxe antioqieli da mexuTe ierusalimeli~... 80
marTalia, am krebas ar gamoucia do-
Zilze idga ori taxti romis imperatorisa da berZenTa imperatorisa. sasuliero pirebi ganlagebulni iyvnen
Semdegi rigis mixedviT: erT mxares isxd-
a. kartaSe vi, mso flio kr ebebi, parizi, 1963, gv. 425 (rusul enaze );
evro pis wig nsacave bsa da arqive bSi, I, gv. 10 1; 82 iqv e, gv. 101-102.
80
81
664
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
isxdnen eklesiis ierarqebi, magram maTgan avtokefalur eklesiad miiCneoda mxolod 5 eklesia: k onstantino polis,
aleqsandriis, antioqiis, ierusalimisa
bi isxdnen `wesis~, anu diptixis mixedviT, aramed saero pirebic aseve `wesis~
mixedviT isxdnen.
83
85
i. tabaRua, saqarTvelo evropis wigns acaveb sa da arqiveb Si, 1984, gv. 214-215;
iqv e, gv. 215.
84
665
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mouxdenia qarTuli eklesiisaTvis kanon-
dan gavida romis papis moxsenieba, ramac vakanturi adgili warmoSva adgilobrivi eklesiebis meTaurTa eqvseulSi, magram male vakanturi adgili daiWira ruseTis eklesiam msoflio sapa-
1. patriarqis Semdeg oTx skamze ganlagebuli iyvnen: 2. herakliis arqiepiskoposi (romelsac aleqsandriis patriarqis
1. In quatuor scabellis post Patriarcham dispositis sequebantur 2. Archiepiscopus Heracleensis, Alexandrini Pa-
ropoliti.
87
provoslavni cerkovni kalendar, 1985, gv. 3 (rus. enaze); 87 mit ropoliti anania jafariZe , diptixi da
diaspora, saq arTve los s apatr iarqo s adg ili ms oflio marT lmadideblur dip tixSi da diaspo ras
sakiTxebi, 2009, gv. 61, 63.
86
666
1589 wels, ruseTis sapatriarqos
daarsebis Semdeg, misma patriarqma diptixSi maRali adgili daikava. `roca didma krebam 1593 wels gansazRvra moskovis sapatriarqos mdgomareoba, mas mieca
ufro maRali adgili, vidre maSin arsebul arqiepiskoposebs avtokefaluri da
TviTmmarTveli eklesiebisa axridisas,
kviprosisas, iveriisas da pekiisas, magram ara aleqsandriis patriarqis Semdeg, rogorc surda ruseTis mefes, aramed
mxolod ierusalimis patriarqis Semdeg,
imasTan dakavSirebiT, rom krebis mamebma
Sesabamis mimarTvaSi ganacxades wmida
mamaTa kanonebis Seucvleloba~. 88
ioane bagrations Tavis TxzulebaSi
`kalmasoba~ daculi aqvs cnobebi ferara-florenciis krebaze damswre qarTvel episkoposTa Sesaxeb. misi cnobiT,
saqarTvelodan krebaze damswre axtalel
episkopos danielsa da Tavad nikoloz
CerqeziSvils xeli ar mouweriaT krebis dadgenilebaze, `xolo imereTis episkoposman iakob Semoqmedelman moawera xeli~. 89 saerTod, ioane batoniSvilis azriT, saberZneTidan da ruseTidan Casul
samRvdeloebas xeli mouweria krebis
aqtebisaTvis: `moaweres xeli berZenTa
da rusTa, garna antioxiisa patriarxman ara moawera xeli, arca qarTvelma
episkoposman axtalisaman danielman~... 89
Tumca ki, krebis damTavrebis Semdeg ukan
dabrunebul berZnebs (imperatorsa da
patriarqs da sxvebs) uaruyviaT am krebis dadgenilebani. axtalis saepiskoposo
kaTedra erT-erTi umniSvnelovanesi iyo
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qarTlis sakaTalikosoSi, mdebareobda
qvemo qarTlSi (amJamad somxeTis sazRvrebSia), xolo `imerTa episkoposi iakobi~,
albaT, Semoqmedeli episkoposi afxazeTis (`qvemo iveriis~) sakaTalikosodan
iyo gagzavnili ferar-florenciis krebaze. iberiis mefes Tavis saxelmwifoSi
Semavali orive saeklesio erTeulis warmomadgenlebi miuvlenia krebaze.
ferara-florenciis saeklesio kreba
cxadia, ar iyo `msoflio saeklesio kreba~, magram am krebas gaaCnda saerTaSoriso mniSvneloba, imiT, rom mas eswrebodnen TviT msoflio (konstantinopolis) patriarqi, bizantiis saimperatoro
karis upirvelesi pirebi, yvela marTlmadidebeli sapatriarqos warmomadgeneli mRvdelmTavrebi, msoflios sxva marTlmadidebeli, maT Soris, rusuli eklesiis delegatebi. saqarTvelos eklesia am krebaze daayenes sapatriarqo eklesiaTa rigSi. marTlmadidebel eklesiaTa
rigSi (diptixSi) misi warmomadgeneli
daayenes V adgilze, mxolod am mxriv
aris es, anu ferara-florenciis kreba
CvenTvis saintereso da araviTar SemTxvevaSi mas `msoflio kreba~ ar ewodeba.
aRsaniSnavia, rom sxva wyaroTa miTiTebiT, krebaze wargzavnili iyvnen
episkoposebi saqarTvelos sxva kaTedrebidan. 90 kerZod, vaxuStis cnobiT,
am krebaze damswre qarTveli episkoposis saxeli sofroni yofila, xolo TviT
kreba saqarTvelos mefe aleqsandre didis dros Catarebula. 91
Drkfl Dctktycrjuj Gfnhbfh[f d hfphf,jnre ntvs (Lbgnb[b)^ c& 11$ 89 ioane batoniSvili, xumarswavla, t. II,
1991, gv. 350; 9 0 mTavarepiskoposi anania jafariZe, s aqarTv elos samociqulo ekl esiis istoria, t.
II, 1989, gv . 232-250; 9 1 qar Tlis c xovreba, t. IV, gv. 281.
88
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
naw ili
me xu T e
667
668
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
669
torikosTa Tanaxmad, TiToeuli avtokefaluri adgilobrivi eklesia warmoadgens saepiskoposoTa erTobliobas, amitomac mas unda hqondes Tavisi erTobis
organoebi, aRWurvili administraciuli
da, agreTve arsebobda sammarTvelo ierarqiis umaRlesi saepiskoposo xarisxebi egzarqosisa, primasisa, papisa, arqiepiskoposisa, mitropolitisa da sxva
titulebi. isini nawilobrivad CvenSic
arsebobdnen.
saqarTvelos eklesiis sammarTvelo
ierarqiis gacnobamde ganvixiloT Cveni
eklesiis umaRles mesaWeTa uflebamosilebis ganvrcobis areali anu saqarTve-
xarisxis mqone RvTismsaxurebi Tanasworni arian, magram isini SeiZleba erTmaneTisagan gansxvavdebodnen uflebam-
didi nawili qarTlis kaTalikosis uflebamosilebis arealad, rogor wesi, miiCnevs mxolod aRmosavleT saqarTvelos, romlis iurisdiqciaSic TiTqos
ar Sedioda dasavleT saqarTvelo. aseTi mdgomareobis gamo Znelia ganvsazRvroT rogorc kaTalikosebis, iseve pa-
ierarqiuli xarisxebi.
670
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qarTulad qulfargi ewodeba, qvemo iberiis kaTalikosi pativiT ufro metia zemo
iberiis kaTalikosze, radganac is ukve
isavrosis dros, 720 wels, qvemo iberiis kaTalikosi iyo... iberebi qvemo iberiis
kaTalikoss miiCneven ufros kaTalikosad, radganac mefe, e.i. imereTis Tavi,
maTTan iwodeba mTeli iberiis mefeTamefed~. 2
3. moviyvanT iberiis, anu sruliad
saqarTvelos or geografiul nawilad
gayofis damadasturebel Semdeg magal-
olis saydars fasidis mitropolitis saSualebiT... ase rom, berZen keisar her-
n. durnov o, qarT uli ek lesiis bedi, ganTiadi, #10 , 1990, gv. 9 1; 2 dos iTeosi, ierusalimeli
patr iarqeb i, Tavi 5, gv. 510, wignidan: `sardeli mitropo liti maqsimi, qarTul i ekles ia da misi
avto kefalia, Teolo gia, aT eni, 19 66, gv. 48.
1
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
671
radgan romaul qveynebSi batonobda xatmebrZolTa eresi, ase rom, rogorc Cans,
keisar herakles Semdeg isavramde qvemo
rogorc zemoT moyvanili magaliTebidan mkafiod Cans, iveria, anu qarTuli terminologiiT `qarTli~ iyofoda
or geografiul nawilad: qvemo iveriad,
anu `qvemo qarTlad~ da zemo iveriad `zemo qarTlad~. `qvemoSi~, rogorc ramdenjerme aRiniSna, igulisxmeboda dasavleTi saqarTvelo, `zemoSi~ ki aRmo-
anu iveria iyofoda or geografiul nawilad da amitomac mcxeTis kaTalikosebs `zemo iveriis~, anu `zemo qarTlis~ arqiepiskoposebs uwodebdnen bi-
arqiepiskoposis titulTan, radganac bizantiur saeklesio samyaroSi arqiepiskoposis maRali tituliT mxolod avtokefaluri eklesiebis meTaurebi moixseniebodnen, rogorebic iyvnen kviprosis
mefe farnavazidan vidre vaxtang gorgasalis Svilebamde moqceuli iyo dasavleT saqarTvelo jer mdinare egriswy-
avtokefaluri eklesiis meTauri arqiepiskoposis tituliT, `axali iustinianes~ avtokefaluri eklesiis meTauri
dos iTeosi, ierus alimel i patriarqebi, Tavi 5, wig nidan: sardel i mitro politi maqsimi, qar Tuli
ekle sia da misi avotoke falia, Teologia, aTe ni, 1966, gv. 48.
3
672
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
rogorc aRvniSneT, marTalia isini iverias, anu qarTls or geografiul nawilad yofdnen, magram kargad icodnen,
rom saqarTvelo erTiani, mTliani qveyana iyo eTnikuri TvalsazrisiT, romel-
ierusalimel-antioqieli patriarqebi. am
dros, e.i. VIII s-is pirvel naxevarSi
Ti, taxtiT quTaisSi, 3) kaxeTi, 4) samegrelo, 5) guria, qobuleTiT, taxtiT ozurgeTSi~. 4 Tumca ki, geografiuli TvalsazrisiT, rogorc aRvniSneT,
dioda mTeli iveriis, anu qarTlis samefo. saeklesio kanonebic moiTxovda eklesiis iurisdiqciis sazRvrebis gavlebas saxelmwifo sazRvarze, amitomac,
aramed VI s-Si
s-is 20-ian 30VII s-is 20-ian
moyvanili anti-
tituliT. aseTi wodeba hqonia XIV sSi `xunZel kaTalikos oqropirs~, rogorc
sinas mTis xelnawerTa aRwerilobaSi
werda iv. javaxiSvili, Tumca es cnoba
kon stantinopolis sapatr iarqos arqivis dokumentebis seria, 1905, t. III, Jurn alidan `mnaTo bi~,
#10, 1990, gv. 9 1; 5 a. jafariZe, saq arTvelo s samo ciqulo eklesiis isto ria, t. I, t. II.
4
673
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
xunZeTSi marTlac Camoyalibda `samit-
tomebiT iyo dasaxlebuli qarTuli salaparako eniT, magram gamahmadianebis Semdeg isini TandaTanobiT asimilirdnen
nestorianul eresSi da misma kaTalikosebma TavianT Tavs uwodes agreTve patriarqebi, sruli avtokefalobis gamosaxatavad. 8
v. cipinis mixedviT, kaTalikosebs (kaTolikosebs) Zvelad uwodebdnen im eklesiaTa meTaurebs, romelnic imyofebodnen bizantiis imperiis aRmosavleTi
Tvis episkoposi-kaTalikosi~. 6
kaTalikosis wodeba saqarTvelosa da
maxlobel qveynebSi berZnuli wyaroebis
mixedviT VI s-Si dadasturebuli faqtia, radganac prokofi kesarieli dasav-
romelic mosazRvre mxareSi ijda). 7 amJamad, rusi saeklesio samarTlis mcodneebis mier miCneulia, rom msoflioSi
pirvelad kaTalikosis titulis moxse-
674
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
cnobebi aqvs erTmaneTSi areuli. kerZo d m oRw eul i cn oba an tio qiu ri
qsonografidan, rom VIII s-Si avtokefalia mianiWes iberiidan Casul RvTismsaxurebs, miekuTvneba ara e.w. `zemo
iberiis~ eklesias, aramed `qvemo iberiis~ eklesias (e.i. afxazeTis sakaTalikosos). VIII s-Si avtokefalia mianiWes
`qvemo iberiis~ anu yofili lazikis
samitropolitosa d a abazgiis saarqiepiskoposoze aRmocenebul axal erTian eklesias, romelsac qarTvelebi
`afxazeTis sakaTalikosos~, xolo berZnebi `iberiis (qvemo iberiis) saarqiepiskoposos~ uwodebdnen. 9
sainteresoa, rom qarTvelebi `kaTalikosebs~ uwodeben ara mxolod sparsuli, somxuri da qarTuli damoukidebeli eklesiebis meTaurs, aramed sazogadod yvela TavisTavadi eklesiis meTaurs,
maT Soris bizantiis SigniTac. magaliTad, eqvTime mTawmideli Tavis `mcire
sjuliskanonSi~ `kaTalikoss~ uwodebs
yoveli berZeni samitropolitos meTaurs,
e.i. misTvis `sakaTalikosoa~ berZnuli
samitropolito. 10 imave mniSvnelobiT
moixseniebs igi termin `kaTalikoss~
Tavisi Sromis 35-e da 36-e TavebSi. 11
maSasadame, rogorc Cans, qarTuli
gagebiT, sakaTalikoso aris igive samitropolito olqi. bizantiur samyaroSi
arqiepiskoposi eklesiis damoukidebel
meTaurs erqva (kviprosis, axali iustinianesa da sxva avtokefalur eklesiebisas), eqvTime mTawmidelma uari ganacxada kviprosis eklesiis `kaTalikosobaze~ - giorgi mTawmidelis sityviT.
saq arTvelo s samo ciqulo eklesiis isto ria, t. II, gv . 89-9 6; 10 eqv Time aToneli `saekl esio
kano nTa kr ebuli, saRvTismetyv elo kre buli, 1983, # 11, gv . 14, VI msof lio kr ebis me -9 kan onis
ganxil va; 11 iqve, gv. 39 -40; 12 g iorg i mTawmide li, `io vane s da e qvTimes cxo vre ba~, `q arTuli
mwer loba~, II t. , Tb., 1987, gv. 31-32.
9
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
675
aswleulSi~. 1 3
imperiaSi Camoyalibebuli wesis Tanaxmad, saeklesio erTeulTa iurisdiqciis
sazRvrebi unda damTxveoda saxelmwifoadministraciuls. am sazRvrebis dasadgenad unda ganvixiloT, Tu ra saxiT
iyo mowyobili romis imperiis administraciuli dayofa. swored administraciul erTeulSi vrceldeboda saeklesio
erTeulis iurisdiqcia, es iyo sazoga-
13
676
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mcvel teritoriebze ufro
o fa i mp e ri i s a g ad a iq c a s a fu Z v la d
samitropolito olqebis warmoqmnisaTvis.
msgavsadve samitropolitoebis gaerTianeba
safuZveli gaxda ufro msxvili saeklesio olqebis warmoqmnisa, romelTa pirveli episkoposebi iwodebodnen `egzarqosebad~, `patriarqebad~.
maSasadame, qristianobis gariJraJze,
mociqulTa 34-e kanonis Sesabamisad `yvela ers~ hyavda Tavisi avtokefaluri
14
15
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
episkopati Tavisi `pirveli~ episkopos-
na samitropolito eklesiebi
anu olqebi. provinciaTa qristianuli Temebi dedaeklesiad
mi iCne vdn en
p rov inciis
dedaqalaqis eklesias, romel-
677
678
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
faliebi, didi eklesiebis avtokefaliaTa qveS. saqarTvelo ar iyo romis provincia, amitomac, cxadia, misi eklesia
ar SeiZleboda SeerTeboda romelime
diocezis eklesias, imperiis adminis-
traciuli dayofis Sesabamisad. amitomac, qarTuli eklesia darCa iseTive mowyobis saxiT, rogoradac Tavidanve Camoyalibda, e.i. mociqulTa kanonebis 34-e
muxlis Sesabamisad. igi iyo eklesia ramdenime saepiskoposoTi, romelTac hyavdaT `pirveli~ episkoposi. oRond, xdeboda mezoblebisgan eklesiis meTaurTa
ti tu lat uri s meq an iku ri ga dmo Re ba
`pirveli~ anu `mTavari~ qarTveli episkoposis mimarT. jer mas uwodes mezobeli
episkoposebis darad `kaTalikosi~, Semdeg ki `patriarqi~, Tumca ki eklesiis
kanonikuri wyobis saxe ar Secvlila
(garkveul dromde) da igi igive darCa.
e.i. qarTuli eklesia Tavidanve Camoyalibda viTarca romauli provinciis
msgavsi eklesia, anu berZnuli samitropolito olqi. Tumca ki, rogorc aRiniSna, mis meTaurs `mitropolitis~ wodeba
ar hqonda.
ganvixiloT dReisaTvis gabatonebuli Tvalsazrisi imis Sesaxeb, rom Tavdapirvelad qarTuli eklesia imyofeboda
17
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
679
mcxeTis sakaTalikosos. 18 arsebobs balsamonis cnoba qarTuli eklesiis antioqiisagan gaTavisuflebis Sesaxeb petre
patriarqis dros, sinamdvileSi esaa mxolod gamoZaxili giorgi mTawmidelisa
da antioqiis patriarq petre III-is cnobili paeqrobisa. im dros, e.i. XI s-Si
qarTuli eklesia damoukidebeli iyo da
antioqia mxolod pretenziebs gamoTqvamda, romelsac sakadris pasuxs scem-
18
680
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Tumca, igi unda yofiliyo ara antioqiis, aramed pontos, anu konstantinopo-
lis iurisdiqciaSi.
rogorc zemoT aRiniSna, titul `kaTalikosis~ pirveli xseneba miekuTvneba
`babilonis selevkiis~ episkoposs, romelic sparseTis qristianul eklesias me-
gram gaaCnda Zalze didi avtonomia. ratomRac fiqroben, rom am cnobis Tanaxmad, s parseTi imy ofeboda ant ioqiis
sopotamia. Tu maincdamainc, SeeZlo pretenzia ganecxadebina mTeli `aRmosavleTis~ prefeqturaze romelSic Sedioda diocezi `egvipte~, `azia~, `pon-
imperiaSi ramdenime mxares rqmeoda saxeli `iberia~, viTarca iyo ramdenime armenia. X s-saTvis bizantiis erT nawil-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
681
cxadia, ar vrceldeboda saeklesio daqvemdebarebis imperiuli kanonebi. mesopotamieli sparselebi da pontoeli somxebi
ki imperiis farglebSi Sediodnen. Semdgom
saukuneebSi, radganac aRar axsovdaT im-
eklesiis pirvel episkoposs, axali iustinianis episkoposs, mis memkvidre oxridis saarqiepiskoposos meTaurs, amJamad
ki eladisa da albaneTis eklesiebis meTaurebs. dasavleTis eklesiaSi `ar-
qiepiskoposi~ gaxda mitropolitTa tituli. amis msgavsad, radganac Tavdapirvelad, formirebis dros qarTuli eklesia mowyobili iqna, rogorc samitro-
riaSi, aramed sityvis pirdapiri mniSvnelobiT mTeli aRmosavleTi, saqarTvelos eklesiac, rogorc erT-erTi aRmosavluri eklesia antioqiis iurisdiqciis qveS warmoadgines.
maSasadame, qarTuli eklesia, Tavdapirvelad Camoyalibda msgavsad romauli provinciuli eklesiisa, anu berZnuli `samitropolito olqisa~, erTi saeklesio pirvelierarqiT, romelsac uSualod eqvemdebarebodnen episkoposebi. mis
meTaurs uwodebdnen `mTavarepiskoposs~,
Semdeg ki mezobeli eklesiebis meTaur-
Ta darad `kaTalikoss~, Tumca saxelebis SecvliT eklesiis kanonikuri ierarqiuli wyobis saxe ar Secvlila. igi
CamoyalibebisTanave avtokefaluri unda
yofiliyo, iseve rogorc provinciuli
eklesiebi da samitropolito olqebi
Camoyalibebis xanaSi IV s-is dasawyisSi
qceuli iyo samitropolito olqis teritoriaze da miuxedavad amisa, avtokefalurni iyvnen mitropolitis mimarT
(imyofebodnen patriarqis iurisdiqciaSi). 19 Cans, am momentsac upovnia Tavis
gamoZaxili qarTul eklesiaSi, oRond
kaTalikosobis dawesebis Semdeg. rogorc
nikeis krebamde.
b. saarqiepiskoposo. rogorc aRiniSna, arqiepiskoposis tituliT ixseniebdnen avtokefaluri eklesiebis meTaurebs. arqiepiskoposis tituliT msoflio eklesiis upirvelesi patriarqebi
ixseniebdnen qarTuli eklesiis meTaurebs, rogorc qarTlis, anu `zemo iveriis~, aseve afxazeTis anu `qvemo iveri19
682
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
la sityva `mTavarepiskoposidan~ da es
ufro naklebad vidre sxva episkoposebi, mas meti privilegiebi gaaCnda. sefe
anu sam efo s axlis epi skopo si i yo.
garkveul dromde.
saerTod, unda vifiqroT, rom termin `kaTalikosis~ warmoSoba dakavSirebuli unda iyos aRmosavleTis eklesie-
bSi saegzarqosoebis warmoSobasTan IVV ss-Ta mijnaze. Tavdapirvelad egzarqosi erqva saxelmwifo Tanamdebobis mqone
pirs (laTinurad vikari), romelic
dasavleT saqarTvelos mrevli IV-V ssSi, rogorc es Cvens mier aris garkveuli, eqvemdebareboda qarTlis eklesiis
meTaurs, Cans kaTalikosobis SemoRebis
Semdeg, am mrevlis erTi nawili kvlavindeburad darCa mTavarepiskoposis iurisdiqciaSi. toponimi `samTavro~ warmoSobi-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
683
is SigniT gaerTianebuli eklesiis meTaurebis mimarT, magram eklesiaTa gaerTianeba, gamsxvileba, centralizacia
xdeboda imperiis gareTac, sadac arc
Ta mpyrobelobis dros rogorc klarjeTSi, ise Savi zRvispireTSi unda yofiliyo saepiskoposo kaTedrebi, radganac es vrceli regionebi mxurvale qris-
diocezebi iyo da Sesabamisad arc `egzarqosis~ tituli SeiZleboda rom yofiliyo. amitomac, unda vifiqroT, rom
imperiis gareT gaerTianebul eklesiaTa
meTaurebs miakuTvnes isev berZnuli, imave
ideis gamomxatveli, magram sxva tituli `kaTalikosi~.
`kaTalikosi~ berZnuli sityvaa da
`sayovelTaos~ niSnavs, maSasadame kaTalikosi aris sayovelTao episkoposi mTel
garkveul teritoriaze. saqarTvelos
sakaTalikosos Seqmnis win marTlac gafarTovda qarTuli eklesiis iurisdiqciis
lobaSi Sevida teritoria md. egriswylidan md. klisuramde, anu Savi zRvispireTis momcveli aseve uzarmazari
mxare. saqme is iyo, rom vaxtangis bavSvobisas berZnebma, mematianes sityviT,
qarTul samefos CamoaWres kuTvnili
teritoria saxelmwifo sazRvarze gamaval md. egriswylidan vidre cixegojamde. vaxtangma, rogorc cnobilia,
berZnebTan gamarjvebaTa Semdgom daibruna
20
21
684
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
24
25
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
685
posebi. qarTlisa da afxazeTis eklesiebSi aseTi daqvemdebareba ar arsebobda, rogorc aRiniSna aq ierarqiuli
kibis mxolod ori safexuri iyo. kaTalikoss episkoposebi uSualod eqvem-
XIX s-mde arsebobda ori samitropolito olqi, anu ori sakaTalikoso qarTlisa da afxazeTisa. XI s-Si mcxeTis kaTalikoss mieniWa patriarqis tituli. erTiani saqarTvelos dauZlureb-
ropolito olqebi.
rogorc iTqva, qarTuli eklesia IV-
lesiisa, aseve uwodebs kidec mas `moqcevaA qarTlisaA~. qarTlis sakaTalikoso, rogorc iTqva, IV-VI ss-Si Tavis
iurisdiqc iaSi moicavda Ta namedrove
lad konstantinopolis sapatriarqom ganaxorciela Tavisi iurisdiqcia. VIII ssaTvis am teritoriaze arsebuli eklesia gaTavisuflda konstantinopolis
da marTlmadidebluri samitropolito,
romelic emorCileboda mcxeTas, somxeTis mTavar qalaqebSi mravali qarTuli saepiskoposo arsebobda, magram isi-
ni, Cans, uSualod eqvemdebarebodnen mcxeTis kaTalikoss. avtokefaliis aRdgenis Semdeg qarTuli eklesia kvlav iseve
686
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Sna. Cans, vaxtang gorgasalis saeklesio reformamde (da albaT inerciiT mcire
xniT mis Semdegac) qvemo qarTlSi mcxeTis mefisagan damoukideblobis epoqaSi arsebobda saeklesio samitropoli-
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
687
patri arqi
msoflio sapatriarqoebi warmoiqmna
saeklesio centralizaciis Sedegad, patara provinciuli TavisTavadi eklesiebis gaerTianebiT romis imperiis administraciuli dayofis Sesabamisad. 26 cnobili kanonisti, sardeli mitropoliti
maqsime werda: `yvela egzarqosi ar
atarebda patriarqis tituls, aramed
mxolod isini, romelnic meTaurobdnen
umTavres diocezebs da amavdroulad warmoadgendnen umniSvnelovanesi qalaqebis
688
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kanonikur krebulSi pirvelad patriarqobis titulis Sesaxeb naTqvamia trulis krebis kanonebSi, mas Seexeba me-7
kanoni, amave droidan `arqiepiskoposis
tituliT ixseniebian avtokefaluri eklesiebis meTaurebi~. 29 konstantinopolis saeklesio aRmavloba daiwyo IV sdanve, radgan igi iyo `qalaqi mefisa da
senatisa~ da didxans gagrZelda, sami
avtokefaluri diocezis gaerTianebiTa
28
29
. , , . 144.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
689
alibebuliyo swavleba qarTuli eklesiis antioqiisadmi daqvemdebarebis Sesaxeb. IX s-Si msoflio eklesiaTa am `gayofis~ dros albaT qarTul eklesiaze
pretenzia antioqiam ganacxada. pentarqiis Teorias v. cipini `kuriozuls~
uwodebs da acxadebs, rom jer kidev
III msoflio krebam me-8 kanoniT `araviTari saeklesio safuZveli ar datova
swavlebisa 5 pirveli patriarqis upiratesobis Sesaxeb qristianul msoflioSi, piriqiT, daicva patara kviprosis
eklesiis avtokefalia antioqiisagan. 31
miuxedavad amisa, pirveli aTaswleulis bolos mainc Camoyalibda pentarqiis Teoria da amave dros unda gaCeniliyo am Teoriidan gamomdinare, antioqiis pretenziebi qarTuli eklesiis mimarT, rac albaT gamoixata raRac `mamtkicebeli~ cnobebis SeTxzviT, romelnic
30
. , , . 213;
31
icavda
gansja
efeseCamoy-
690
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
s-Si 681 wels Catarebul msoflio krebaze, amis Sesaxeb Cven vrclad gvaqvs
gamokvleva `saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis~ II tomSi, 34 amitom aq
aRar SevCerdebiT. X s-is bolosa da XI
fiqsirebuli mniSvnelobis gareSe gamoiyeneboda IV s-is dasasrulidan. somxur wyaroTa Tanaxmad, patriarqis pa-
34
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
691
naT saqarTvelo ara mxolod politikurad, aramed eklesiuradac XVIII sis bolos. rogorc kaTalikosobis, aseve
patriarqobis maRali xarisxi aRadgina
avtokefaliis aRdgenis Semdgom I-ma saeklesio krebam, 1917 wlis seqtembris TveSi. saqarTvelos patriarqi yovelTvis
Tavis Tavs VI adgilze ayenebda 5 msoflio `patriarqis~ Semdeg. msoflio marTlmadideblobidan romis gasvlisa da
arqis titulis miniWebis Semdeg saqarTvelos eklesiis meTauri Tavis Tavs kvlav
VI adgilze ayenebs msoflio marTlmadideblur diptixSi ruseTis patriar-
qis Semdeg.
692
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
qorepis kopo si
pirveli qristianuli Temebi qalaqebSi
qis episkoposis gareSe, `romelsac emorCileba isic da misi soflebis adgilebic~. 36 Tavis mxriv qorepiskoposi
`unda daadginos qalaqis episkoposma,
da bizantiurisagan. saqme isaa, rom msoflio eklesiaSi qorepiskoposis instituti moispo IV s-is bolos, xolo
qarTul eklesiaSi igi arsebobda Zalian
didxans. magaliTad, svaneTSi XIV s-
36
didi sjul iskano ni, saqarTvel os kal endari, 1987 , gv. 200.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
693
xelisuflebis moklebis dros unda moepovebina qarTul eklesias is gansakuTrebuli upiratesobani sazogadoebriv da
saxelmwifo cxovreba-weswyobilebaSi,
romelzec wers iv. javaxiSvili. 37 kerZod, qarTulma eklesiam moipova saxelmwifoebrivi sxeulisa da erTeulis
Tvisebebi. misi moxeleebi ganagebdnen ara
mxolod sasuliero, aramed saero saqmeebsac, erTi aseTi iyo qorepiskoposi.
saqarTvelos zogierT kuTxeSi qorepiskoposebma safuZveli daudes adgilobrivi
saxelmwifoebriobis warmoqmnasac ki (mag.
kaxeTSi). qarTuli eklesiis didi gavlenis Sesaxeb saxelmwifo saqmeebSi miuTiTebs saeklesio da samonastro gawvrTnili laSqris arseboba. rogorc zemoT
qorepiskoposTa institutis mniSvneloba saqarTveloSi kidev ufro amaRlda VI-IX ss-Si. mizezi amisa unda
yofiliyo vaxtang gorgasalis Semdeg
qarTlis samefos saxelmwifoebrivi wyobis moSla, mefobis gauqmeba, VI-VIII ssSi saero xelisuflebis ukiduresi da-
37
694
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
atikonSi. 3 9
raki mas aseTi didi ufleba hqonda,
memkvidreobiTi
wyaros cnobas,
Tobis Sesaxeb
torikosi Toma
kaxeTis mTavrebi daCi, samoel donauri, fadla I, kvirike I, kvirike II, fadla II, daviTi. 40
ruis-urbnisis krebis mier naxsenebi
obis dros qarTuli eklesia Tavis xelSi rom iRebda saqveyno marTva-gamgeobis Zalauflebas, Cans, samcxeSi mawyvereli episkoposis magaliTiT, romel-
saq arTvel os isto riis n arkveve bi, t. II, Tb ., 197 3, gv. 389-39 1;
gv. 16; 40 T. papuaSvili, kaxTa da ran Ta samefo, 1982.
38
39
695
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
mareoba exmianeba Tanamedrove vikaris
w.) gamosca gansakuTrebuli (me-10) kanoni, romelmac daadastura maTi damokidebuleba eparqiul episkoposebze.
la odik iis kr ebam ga mos ca ( 57- e)
e pi s k op o si s
ga r da ar a v is
Se u Z li a
magrad daiWiron~. 4 7
saR vTisme tyvelo krebuli~, 1987, # 1; 42 qar Tuli s amarTl is Zeg lebi, i. doliZis re d. t. III,
1970 , gv. 118; 43 iqve , gv. 163; 44 qar Tuli s amarTl is Zegl ebi, t . III, 1963, gv. 326; 45 iqv e, gv. 333;
46
iqve , gv. 226; 47 iqv e, gv. 228.
41
696
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
( ` o m of o r o b a ~ )
ls ZiriTadad adgilobrivi qorepiskoposebi ganagebdnen (`zemo xevs~ - cagerelis qorepiskoposi), 54 cxadia, maTi roli
da mniSvneloba gazrdili iyo. svaneTis
saistorio werilobiT ZeglebSi swored
es qorepiskoposebi ixseniebian~. 55
aseve unda yofiliyo svaneTSic. svaneTis werilobiT ZeglebSi (`matianeebi~, grafitebi...) xSirad ixseniebian
qar Tuli s amarTl is Zeg lebi, t. I, gv. 39 5; 49 iqve , gv. 39 4; 50 p. ingoroyva, svaneTis Z eglebi, gv.
121, 214, 155 da sxv.; svaneTis werilobiTi Zeglebi, t. II, gamo sca v. silogavam, g v. 275 da 551; g.
gasv iani, dasavl eT saq arTvel os..., gv. 63; 51 svaneTis werilobiTi Zegl ebi, I, gv. 10 4; 52 . ,
XVII , . , 1905, . 42; g. gasviani, dasavleT
saqarTvelos mTiane Tis ist oriidan, gv. 65 da 7 3; 53 saq arTvel os aRweriloba Sedge nili p avle
ale poelis mie r, gamosca n. as aTian ma, 1973, g v. 77 ; p. Juze, dasax. naSr., g v. 42; 54 sv aneT is
werilobiTi Zegleb i, I, gv. 111; 55 CxataraiSvili, q arTuli eklesiis ist oriidan, qore piskop osi,
saqarTvelo s feodaluri x anis istoriis sakiT xebi, VII, 19 99, gv . 107-121.
48
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
697
mwignobarTuxucesi
qarTul eklesiasa da saxelmwifo
mmarTvelobis sistemaSi gansakuTrebuli adgili eWira mwignobarTuxucess. iv.
javaxiSvilis sityviT saqarTvelos kaTalikosis kari iseve iyo mowyobili,
rogorc xelmwifis kari. CvenTvis cnobili aris xelmwifis karis moxeleTa
rigi, magram ar vicnobT sakaTalikoso
kars, am mxriv albaT niSneulia bizantiaSi konstantinopolis patriarqis
samoxeleo wyobis saxe. iq didi adgili
eWira xa rtofilaqss, rac SesaZloa
udrides qarTul mwignobarTuxucess
Tavisi uflebiT.
`Zalze rTuli iyo konstantinopolis eklesiis saeklesio moxeleTa ierarqia. es samoxeleo Tanamdebobebi iyofoda 9 rangad (9 dasad, dasi 5 wevrisagan Sedgeboda). pirvel dasSi Sedioda
didi xartofilaqsi, didi ekonomosi,
didi sakelari, didi skevofilaqsi da
sakeli. Semdeg am xuTeuls miumates meeqvse Tanamdeboba protekdili. aRniSnuli pativis mqone pirebi iwodebodnen
agreTve saeklesio arxontebad (Tavadebad) da Seadgendnen sagangebo fenas,
romael kardinalTa fenis msgavsad. 56
56
. , , . 148.
698
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sis uflebebi hgavs mwignobarTuxucesisas, miT umets, rom es ukanaskneli sasamarTlo warmoebis saqmes xelmZRvanelobda
xartofilaqsis msgavsad da mis mwignobrebs sigelebis dacva evalebodaT.
57
58
59
699
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
bazi~ erqva, upiratesi da umTavresi
vnoda, sxva sruliad saqarTvelos saeklesio dasi, Cans, xelmwifis karidan imarTeboda Wyondidelisa da sawolis mwignobaris mier, romelTac evalaT miTiTebebisa da aqtebis gagzavna adresatamde.
`darbazis karidan~ wessa da rigs iRebda yvela uwyeba rogorc saero, ise
saeklesio. darbazis karis saqmianobas
miiCnevdnen gadaWarbebad, magram TiTqmis imaves wers `xelmwifis karis garigebis~ avtori _ `gelaTisagan kide saydarni da sxvani monasterni da eklesi-
`qarTlis c xovreba~, t. I, gv. 352; 61 qar Tuli samarTlis Zegle bi~, II, gv. 82;
imer eTis mmarTvelob a, 1999 , gv. 67; 63 iv. javax iSvili, t. VII, 1984 , gv. 181.
60
62
g. vaWaraZe,
700
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
xelmwifis karze.
`didi skevofilaqsi~ - movale iyo
daecva saeklesio Semosavali, dgam-ave-
iT mefisa sevastosisa da kualad salocvelad ZmaTa CemTa ioane Wyondidel mTavarepiskoposisa da sYngelozisa, petre vestisa da mwignobarTuxucesisa~-o. 66
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
701
gangeba~ Seadgenda. rodesac laSa-giorgis Zem daviTma saqarTvelos samefo weswyobileba daarRvia da baTo yaenTan gamgzavrebis win ubralo mestumre jiquri
mwignobarTuxucesis magier samefos uzenaes gamgeblad gaxada, mefem mas `BelT
sameufosa~ 74 iyo xolme da mefis sakuTari da piradi qonebis sagamgeos uzenaes mmarTveladac iTvleboda, amas is
garemoebac amtkicebs, rom rodesac basil mwignobarTuxucesma `iwyo sauravTaca qmnad Tvinier mefisa kiTxvisa~, Turme didad ewyina mefeTa qveyanaTa~. 75 mefis
Semdgom mwignobarTuxucesi qveynis uzenaesi mzrunveli, sazogado keTildReobisa
da warmatebis mourne da politikisa da
70
73
702
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bobs, rom im davis garCevis dros, romliTac somexTa ori monasteri erTma-
baqaris winaaRmdeg saomrad jari gaistumra, man `Tanawaratana antoni Wyondideli~. 81 am cnobas adasturebs Tamaris istorikosic Samqoris omis `Jamsa
mwignobarTuxucesi antonica winaSe iyo
da (mefe daviTma) mas ubrZana warZRvaneba Zelisa cxovelebisa, romel ars
skiptra da jaWv-Wuri mefisa~. 83 brZola
rom dawyebula, igi saomar vels moSorebia, xolo Semdeg omidan ZlevamosilebiT
gamosuls mefe daviT soslans iqve `miegeba
wina antoni vaziri~-o, `romelman ridobiTa
Sev sebuli q. c., gv. 433; 7 8 JamT., gv. 274-27 5; 7 9 ist . da azm., g v. 461; 80 iqve , gv. 456; 81 q. c.,
gv. 4 62; 82 iv. javax. , t. VI, gv. 27 5; 83 ist . da azm., g v. 464 ; 84 iqv e, gv. 468-469; 85 iv. javaxiSv ili,
Txz. t. VI, gv. 275-27 6; 86 xel m. kar is gar ., gv. 3.
77
703
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
rodesac ki isini TavianT Tavs daCagru-
dac eklesia saxelmwifoze iyo damokidebuli. rodesac mefes surda eklesiisadmi saCqaro miweriloba daegzavna,
brZanebas mwignob arTuxucesis piriT
SeuTvlida xolme. Sevsebul qarTlis
cxovrebaSi naTqvamia, Tamar mefem abubaqar aTabagis winaaRmdeg galaSqrebis
gadawyvetis Semdgom anton mwignobarTuxucess ubrZana: `miumceniT yovelTa
eklesiaTa da monasterTa, raTa daucadebelni RamisTevani da litaniobani aResruleboden yovelTa adgilTa~-o. 90 dogmaturi sakiTxebis ganxilva da gadaw-
baziT aTqs oTxTave. moZRvarTmoZRvarsa, kaTalikozsa (ors, qarTlisa da afxazeTisas), Wyondidelsa, da samTa vazirTa:
aTabagsa, amirspasalarsa da mandaturTuxucesTa~-o. Semdeg ki sweria: `amirejibs marTebso oTxTa monazonTa da samTa vezirTa wvevao~. maSasadame, mwignobar-
aur saqmeebSi Careuliyo. daviT aRmaSenebelma SiomRvimis monasters saqarTvelos kaTalikozis TanxmobiT didi upiratesoba mianiWa, samosamarTlo Seuvaloba da kaTalikozisagan damoukidebloba
uw yal oba i se, ro m r aki m ona ste ri
winamZRvars `mTavar-memRvimes wilisyriT (`wilgdebiT~) airCevda, mas pirdapir mefe amtkicebda, darbazs mosuls
argans uwyalobebda da abarebda monas-
87
88
90
704
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bina jer kidev afxazTa samefoSi. SesaZloa `afxazTa samefos~ formirebis dros
am kaTedras didi wvlili miuZRvoda
rogorc berZenTagan Savi zRvispireTis
eklesiuri gaTavisuflebis, ise adgilo-
sawolis mwignobari saajo karSi sasamarTlo saqmeebis garCevis dros vazirTupirvelesis da mwignobarTuxucesis TanaSemweebi yofilan. amgvarad, sasamarT-
samwysoc iRvwoda, radganac imJamad eklesiurad, swored fasisis kaTedris samwyso iyo udidesi nawili qveynisa. aman,
Cans, asaxva hpova kaTedris sapatio adgilze jer `af xazTa~, xolo Se mdeg
91
92
93
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
705
sasuliero ierarqi `berebad~ iwodeboda (`oTx berTa~ jgufSi). `beri~ am SemTxvevaSi unda ixmarebodes ara am sityvis
Tanamedrove mniSvnelobiT, aramed, rogorc
Cans, emsgavseba rusul eklesiaSi dRes
arsebul termins ()-s. `stareci~ esaa avtoritetuli moZRvari, maswavlebeli rjulisa da ganmmartebeli
arqi yovelmxriv upiratesad pativsacemia sxva yvela sasuliero pirTan SedarebiT. arc is SeiZleba vifiqroT,
TiTqosda saxelmwifo xelisuflebam up-
iratesoba mianiWa moZRvarTmoZRvars eklesiis pirvel mRvdelmTavarTan SedarebiT da es ukanaskneli (e.i. patriarqi)
am qmedebas daeTanxma.
706
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
`vardapetisa~.
n. maris azriT somxuri wyaroebis
mixedviT vardapeti aris ara mxolod
monazoni mamakaci, aramed aris maswavlebeli (moZRvari).
iyvnen saRvTo werilis tradiciuli teqstebis damcvelni da mzrunvelni, zogjer daxelovnebuli kaligrafebi, Zveli
da axali aRTqmis wignebis pirveli mTargmnelebi. patriarq sahakis 36-e kanonis
kaTalikoss~.
maSasadame, somxur eklesiaSi garkveuli pirobebis dros (kerZod, sasuliero
sakiTxebis gadawyvetisas), vardapets ka-
dros), kaTalikosze meti pativiT epyrobodnen. `vardapetebs ara mxolod maswavlebloba-moZRvrobis ufleba hqondaT,
aramed mosamarTlisac. maT xelSi iyo
samoZRvro-samaswavleblo saqmianobaSi,
maSin roca somxeTis patriarqi izRudeboda imiT, rom ar SeeZlo araviTari
siax lis Se moReba saekle sio kr ebis
msajuloba~. 9 5
somxur eklesiaSi vardapetTa instituti warmoadgenda sasuliero wodebis
mecnierTa gansakuTrebul korporacias. 94
vardapetebi iyvnen saeklesio moZRvreb-
gareSe. 9 6
uamravi analogiis gamo, romelic arsebobs somxur `vardapetsa~ da Zvel
qarTul `moZRvars~ Soris, unda vifiqroT,
rom ruis-urbnisis krebamde, `moZRvro-
94
g. nadare iSvili, niko mari da qarTuli samarTlis istoriis sak iTxebi, 1989, gv. 25;
23; 9 6 iqv e, gv. 24.
94
95
iqve , gv.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
707
`moZRvrobis~ instituti ar unda yofiliyo mxolod somxuri eklesiis maxasiaTebeli niSani, igi, rogorc Cans,
arsebuli viTarebis aRmonacenia. amas miuTiTebs is, rom somxur eklesiaSi vardapets miiCnevdnen `mociqulis memkvidred~
(Cans swavlis da ara administraciul
(abraamis, isaakis da iakobis) memkvidreebad (cxadia, swavla-ganaTlebis sferoSi). unda vifiqroT, rom bizantiis imperiaSi saxelmwifos mier eklesiis sam-
eklesiaSi ewodeba `vardapeti~ anu `arqimandriti~. amJamadac somxur eklesiaSi arqimandritis gansakuTrebul wodebas aniWeben ara Tundac yvelaze Rvawl-
tutebis SenarCuneba, aseTi iyo `moZRvrobis~ (vardapetobis) korporacia. saqarTveloSi II aTaswleulis dasawyisSi Camoyalibda Zlieri saxelmwifo, am dros,
708
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mefes episkoposebad ar daesva Seusabamo, e.i. zneobrivad uRirsi da ucodinari samRvdelo pirebi, e.i. xeli aravis
daesxa maTTvis mefis nebis Tu garemoe-
mxolod moZRvrobis institutis gaqrobis TariRis Ziebas. pirvel aTaswleulSi, kerZod ki, VIII-XI ss-Si CvenSi namdvilad arsebobda moZRvrobis institu-
ti, msgavsi somxuri eklesiis `vardapetobisa~, Semdgom igi gaqra. Tvalis erTi
gadavlebiTac ki Cans, rom qarTuli, ara
mxolod sasuliero kultura, aramed
saeroc, Tavisi ZalmosilebiT, Sinagani
98
99
100
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
709
101
102
710
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ricxvi Zalze didi iyo, zogierT monasterSi 5-dan 30-mdec ki. amitomac pirv-
2. episkoposebisaTvis gansakuTrebul
avtoritets warmoadgenda beri moZRvari, 106 amitomac didi pativiscemiT epyrobodnen mas.
3. mefec aseve udidesi pativiscemiT
Tagan CvenTa. dafaruli dafarulad gvamxile, xolo cxadi Tvaluxvavad gangvimarte, rameTu raAca mibrZanos mamobaman Senman, esreT Seviwynaro, viTarca
pirisagan wmidaTa mociqulTaAsa~. 107
didisjulis kanoni, 1975, gv. 552; 104 sae kl. kal endari, 1987, gv. 50 9;
qarT uli pro za, t. I, 1987, gv. 110; 106 iqve , gv. 110; 107 iqv e, gv. 111.
103
105
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
egreTve Sen yoveli Svilni Cvenni akurTx108
711
`da moiyvana Ze TYsi giorgi ufliswuli (mefeman bagrat) da xeli misi xelsa
STaudva da hrqva: - `aha, mogcem sulsa
amis ymisasa da winaSe RmrTisa gTxov!~
xolo man akurTxa, da uloca da hrqva
viTarmed: - `RmerTman oriTave cxorebiTa adiden, viTarca didi konstantine
da daumorCilen yovelni mterni misni!~109 ufliswuli giorgi mTawmidelma
ara marto sityvierad akurTxa, aramed
misca mas werilobiTi samoZRvro darigeba, Tu rogori saxiT unda warmarTuliyo Semdgomi misi aRzrda-ganaTlebis
sa qm e. m em at ia ne w er s: ` da v iT ar ca
Svenoda, swavlani RmrTivsulierni da
mcnebani saRmrToni aRuwerna da miscna,
r aT a s a ma r ad i so d i ki T xv i de s d a
iw vr Ti de s da r aTa u we so Ta k ac Ta
ujeroA raAme ara aswaon~. 109 ufro adre,
moZRvar grigol xanZTels mefe aSot
kurapalatma sTxova: `maSin kurapalatman hrqva mamasa grigols: - mefeTa israelisaTa Jamad-Jamad winaAswarmetyveli aRudginis RmerTman siqadulad maTTa da zRuded Sjulisa da Sesawevnelad
morwmuneTa da samxilebelad urwmunoTa. egreTve JamTa CvenTa Sen gamogaCina
RmerTman qristeaneTa siqadulad da raATa
Ta da moweseTa, didebulTa da mTavarTa, mdidarTa da glaxakTa. esreT mxurvaliTa sarwmunoebiTa moiswrafdes, vidremdis sazrdelsaca ZliT miviRebdiT.
da esreT gananaTla yoveli aRmosavleTi kacman aman, ganaTlebulman RmrTisa
mier, da yovelnive cxadni da dafarulni
uwesoebani ganhmarTna~. 112
grigol xan ZTelis cxovre ba, qar Tuli mwerloba, t. I, gv. 54 1; 109 cxo vreba g iorgi mT awm., q arT.
proz a, t. 1, 1987, gv. 111; 110 gio rgi me rCule, grigol xanZT elis c xovreb a, qarT uli mwerloba, t.
1, T b., 1987 , gv. 54 5; 111 cxo vreba giorgi mTawmidelisa, qarTul i mwerl oba, t . 2, Tb ., 1987 , gv. 111;
112
iqv e, gv. 111-112.
108
712
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Cobis SemTxvevaSi mas SeeZlo misi mxileba, rogorc magaliTad giorgi mTawmidelma amxila bagrat mefe. aseve gamoCenil moZRvars SeeZlo mefisaTvis ekarnaxa, Tu rogori kandidati unda Seer-
rogorc ukve aRiniSna, TviTon episkoposic ki moZRvars udides pativs scemda da zogjer Tavis Tavze maRla ay-
bul iyo. aw kvalad iqmna sulieri qorwili da meored aReSena amis netarisa
mier, xolo xorcielad _ moRvawebiTa
RmrTismsaxurTa maT mefeTaATa. da ra-
Jams mamaA grigol stumrad miiwiis iSxans, episkoposman saydarsa igi dasvis
da TviT Tanadajdis, rameTu ara Tavs
idvis urCebaA netarisa grigolisi, vi-
qar Tuli mwerloba, t. I, 1987, gv. 563-606; qarTuli mwe rloba, t. II, 1987, gv. 112;
xanZ Telis cxovreb a, qar Tuli mwerloba, t. I, Tb., 1987, gv. 564; 115 iqv e, gv. 565.
113
114
grigol
713
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
Ta, aramed gamoarCevdes kacTa RirsTa
el mRvdelmTavrebs: `merme iwyo mRdelTmoZRvarTa mimarT, raTa TvalRebiT xeldasxm asa ara hy ofden da u RirsTa
qmedebis dros. guaram mamfalmac RvTisagan miiRo niSani, aseve xelmwife adarnasec daisaja grigol xanZTelis damoZRvris
Seusruleblobis gamo.
moZRvarT-moZRvarTan dakavSirebiT ivane javaxiSvili, rogorc aRvniSeT, Semdegs wers: `moZRvarT-moZRvars Tavisi
`mowafeni~ hyavda. 11 7 mas da mis mowa-
TaTYs~-o~, naTqvamia `karis garigeba~Si. 118 darbazSiac pirvelad moZRvarT-moZRvari unda SeeyvanaT, xolo Semdgom kaTalikozi. 11 9 TviT mefec mas metis pativiscemiT unda mihsalmeboda, vidre
`mefe noxTa pirsa moegebvis da moesalmebis~-o, 120 kaTalikozTa, mwignobarTuxucessa da samTa vazirTa misalmebis dros ki mefem `noxTa zeda mesame-
di warmoiaros~-o. 121
gio rgi mTawmidelis cxov reba, q arTuli mwerlob a, t. II, Tb. , 1986, gv. 112;
13 281 118 iqve , 13 27 9 - 281 ; 119 iqve 13 29 2- 29 3, 29 7 ; 120 iqve 13 29 5 .
116
117
714
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kar is gar igeba, 13 29 5 iv. javaxiSvili, Txzuleb ani, t . VII, 1984, g v. 51-52; 122 iqv e, gv. 12-19; iv.
javaxiSvili, t. VII, Tb. , 1984, gv. 182; 123 nar kveveb i aTonis keris istor iidan, 1996, gv. 215; 124
qse, t. VII, Tb., 1984 w., gv. 156; 125 `didaqe, j vari v azisa, 1988, # 3, gv. 34.
121
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
715
li qristianuli Temi Tavis Tavs ganixilavda rogorc skolas, sadac is iRebda swavlebas erTiani moZRvrisagan~ -
lesiebSi maT didxans SeinarCunes Tavisi damoukidebloba, somxeTSi gadaiqcnen `vardapetad~, xolo qarTlSi cnobil `moZRvrad~.
SesaZloa vifiqroT, rom XI s-is Semdeg, rac qarTuli eklesia Seecada ukidu resa d d ams gavs ebo da berZ nul s,
risTvisac ramdenjerme redaqtirebul
iqna wmida werili gamoica `didi sjuliskanoni~ da sxva, berZnuli eklesiis gavleniT `moZRvrobis~ institutma dakarga funqcia ruis-urbnisis krebis Sesa-
dek anozi ioane meindorf i, `saR vTisme tyvelo ganaTle ba pat ristul da bizantiur epoqebSi da
misi gakve Tilebi Cveni droisaTvis~, jvari vazisa, 1989, gv. 51; 127 jvari vazisa, 19 89, gv. 52.
126
716
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
iyo xeldasxmuli presviteri. `droebani Seicvalnen da axali aRTqmis tituli `maswavlebeli~ (didaskalos) ukve
aRar iTvleboda sakmarisad avtoritet-
e kl es i aS i s am a sw av l eb lo fu n qc ii s
garkveul `klerikalizacias~. 129 (aRmo-
128
129
130
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
717
zogadi d a s k v n a
718
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
719
720
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
721
yofa-cxovrebis sinamdviles.
mimarTulia
`kacis
syidvis~,
saeklesio
qonebis
gamtacebelTa, saeklesio kanonebisa da qristianuli zneobis damrRvevTa winaaRmdeg,
udgens normebs episkoposebs, samarTals uCens mefisa da qveynis moRalateebs.
kaTalikosTa samarTali mTel saqarTveloSi moqmedi sjuli iyo. Seicavs 22 muxls.
krebaSi dasavleT saqarTvelos episkoposebTan erTad monawileobda saqarTvelos
kaTalikoz-patriarqi malaqia da afxazeTis kaTalikosi evdemoni.
6. 1702 wlis saeklesio krebis `ganCineba samonastro wesis Taobaze~ marTalia
konkretulad
daviT-garejis samonastro
cxovrebis mosawesrigeblad
gamoica,
magram zogadeklesiuri mniSvneloba hqonda saqarTvelos monastrebisaTvis. Seicavs
sul 6 muxls.
7. vaxtang VI-m `igulismodgina da Semokribna yovelni wignni samarTlisani,
romelni JamTa viTarebiTa mimodabneuli iyo. es yoveli moiZia, ipova da moiSova
friadiTa SromiTa~. vaxtang VI-m Seqmna samarTlis wignTa cnobili krebuli da
Tavisi SemoqmedebiTi namuSakevi daamtkicebina krebas, romelic Sedgeboda kaTalikosisa da episkoposebisagan. umaRles sasuliero ierarqiasTan erTad krebas, viTarca
saxelmwifo darbazis sxdomas, eswrebodnen didebulni da darbaiselni. vaxtangs
1706-1709 wlebSi Semdgari krebis `damowmeba da nebadarTva~ esaWiroeboda, raTa
misi `samarTali~ qveyanaSi amoqmedebuliyo. samarTlis im muxlebs, romelTac
eklesiisaTvis mniSvneloba hqonda Tan vurTavT aRniSnul krebas.
8. mahmadianTa mmarTvelobisas 1632-1744 wlebSi, aRmosavleT saqarTveloSi
socialurad da ekonomikurad dauZlurda qarTuli eklesia da sazogadod Seirya
qristianuli zneobriobis siwminde, amitomac samefo taxtze Teimuraz I-is,
viTarca qristiani mefis, asvlis Semdeg marTlmadidebelma eklesiam aRidgina
Tavisi uflebebi. saqmis swrafi gamosworebis mizniT, kaTalikosi anton I ramdenime
weli amzadebda da 1748 wels moiwvia kreba, romelsac Cven `Tbilisis III
saeklesio kreba~ vuwodeT (Tbilisis I da II krebebi Sedga XII s-Si da maT
kanonebi ar gamouciaT). 1748 wels krebam gamosca samarTlis Zegli, romelsac
`kanonni~ uwoda. iyofa 27 muxlad.
9. 1759 wels imereTis mefe solomon I-ma moiwvia saeklesio kreba, romelic
saxelmwifo darbazis sxdomas warmoadgenda, masSi eklesiis umaRles ierarqTa da
episkoposebTan erTad monawileobda dasavleT saqarTvelos mefe-mTavrebi da
didebulebi. krebam akrZala tyveTa syidva, aRadgina saepiskoposo kaTedrebi,
daubruna eklesias iqamde mitacebuli mamulebi, gadasaxadisagan gaaTavisufla
saeklesio ymebi, aukrZala saero xelisufalT saeklesio mflobelobaSi Careva.
gamosca `xeliTwerili~, romelic umkacresad krZalavs tyveTa syidvas, Seicavs
mowodebas mahmadiani agresorebis winaaRmdeg brZolisaken, avaldebulebs Tavis
moqalaqeebs saTanado pativi miagon `sarwmunoebasa da mefis erTgulebisaTvis
Tavdadebuls~.
10. XVIII s. II naxevarSi erovnul-qristianuli saxelmwifoebriobis aRdgenis
Semdeg saeklesio krebebma kvlav daibrunes mahmadianTa mmarTvelobis dros
dakninebuli uflebani da gamosces Sesabamisi zneobrivi saxis dadgenilebani. 1762
wels gamoica `dadgenilebani saeklesio krebisa saepiskoposoTa marTvis Sesaxeb~,
722
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
1768 wels gamoica mefe erekle II-isa da anton I-is `gansazRvreba~ episkoposTa
mimarT:
`mcneba
mRvdelTaTvis~, Seicavs
35
muxls,
1777 wels
afxazeTis
kaTalikosma maqsimem gamosca miTiTeba Tavis samwysos mimarT, romelic Seicavs 10
muxls, 1793 wels gamoica `kanonTa ganmweseba codvilTaTvis anton II-is mier~,
Seicavs 10 muxls.
11-15. naSromSi ganxilulia saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg
Semdgari sakanonmdeblo krebaTa mier gamocemuli `marTva-gamgeobis debulebani~
(1917, 1920, 1927, 1937(1945), 1995
wlebisa, mocemulia debulebaTa sruli
teqstebi).
am droisaTvis saqarTvelos dakarguli hqonda damoukidebloba, saxelmwifo
wyobileba aTeisturi mimarTulebisa iyo, eklesia saxelmwifosagan kanonmdeblobiT
iyo gamoyofili, xolo skola eklesiisagan. marTlac XX s-Si Semdgari yvela
sakanonmdeblo kreba aCvenebs, rom saqarTvelos eklesias am periodSi ukve
mTlianad aqvs dakarguli saxelmwifoebrivi sxeulis niSan-Tvisebani, misi samarTali
mTlianadaa mowyvetili saxelmwifo samarTlisagan, Tuki Zvel saqarTveloSi (XIX
s-mde) saeklesio samarTlis iurisdiqcia garkveulwilad saero saqmeebzec vrceldeboda, axla aRniSnul debulebebSi amis niSan-wyalic ar arsebobs, misi samarTali
ukve kerZo, ganyenebuli, sazogadoebisagan mowyvetili organizaciis samarTals
ufro emsgavseba, romelic mxolod Sinagani wes-wyobilebis mogvarebiTaa dakavebuli da ara mTeli qveynisa da eris samarTlisa. Tu gaviTvaliswinebT, rom
aRniSnul periodSi saqarTveloSi sul 50-mde saeklesio samrevlo moqmedebda da
eklesias erisagan uZlieresi saxelmwifo sistema hyofda, XX s-Si Seqmnili
viTareba gasagebi xdeba. rogorc aRniSnuli iyo, am mxriv sul sxvagvaria IV-XVIII
ss-Ta samarTali.
`sakanonmdeblo krebebis~ ZiriTadi daskvna.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
723
724
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
krebasac unda gamoeCina maT Soris pirveli da emarTa eklesia. rac wyaroTa
cnobebiTac dasturdeba. maSasadame, wyaroTa cnobebi qarTul eklesiaSi mravali
saepiskoposos arsebobis Sesaxeb, sandoa da eTanadeba msoflio eklesiaSi imJamad
arsebul wesebs.
2. dvinis saeklesio kreba (506 w). marTalia somxeTis saeklesio centr dvinSi
mowveuli kreba ar SeiZleba miviCnioT saqarTvelos saeklesio krebad, magram
radganac masSi monawileobda qarTlis kaTalikosi sxva 23 qarTvel episkoposTan
erTad da am Sekrebas didi gavlena unda hqonoda saeklesio cxovrebaze, amitomac
SevitaneT Cvens naSromSi. rogorc analizi gviCvenebs, am saeklesio krebis
mowveviT dainteresebuli iyo rogorc
bizantiis, ise iranis xelisufleba.
naSromSi garkveulia, rom ara dvinis 506 wlis krebis, aramed 522 wlis
saeklesio krebis Semdeg monofizitur platformas upiratesoba mieniWa somxuri
eklesiis mier, sabolood ki mas somxurma eklesiam mxari dauWira 551-554 wlis
krebebis Semdeg, qarTulma eklesiam ki piriqiT, somxuri eklesiis am bolo krebaTa
Semdgom
mxari ar dauWira da gaemijna somxuri eklesiis monofizitur
platformas, asureli mamebis Rvawlis Sedegad qarTlSi sabolood gaimarjva
diofizitobam, rac sayovelTaod gaxda cnobili 570-ian wlebSi, xolo kirion
kaTalikosis Rvawlis wyalobiT am movlenam praqtikuli gamoxatuleba miiRo.
samwuxarod sparseTis saxelmwifos nebiT, romelic monofizitur somxur eklesias
mtkiced uWerda mxars, kirioni gaZevebul iqna sakaTalikoso taxtidan. igi, Cans,
gadavida dasavleT saqarTveloSi, romelic imJamad qarTuli eklesiis iurisdiqciaSi
imyofeboda (zRvispira romauli (bizantiuri) zogierTi cixe-simagris gamoklebiT).
amis dasasabuTeblad moyvanilia prokofi kesarielisa da vaxuSti batoniSvilis
Sesabamisi monacemebi. naSromSi ganxilulia, Tu rogor SeZlo ucxo imperiebis
mxardaWeriT VI s-is Semdeg somxurma eklesiam Tavis iurisdiqciaSi moeqcia
eTnikuri
qarTvelebiT dasaxlebuli
(iqamde IV-V
ss-Si qarTuli
eklesiis
iurisdiqciaSi myofi kuTxeebi) qvemo qarTli (VII s-mde), tao (VIII s-mde), hereTi
(X s-mde wmida dedofal dinaramde).
aRniSnuli Tvalsazrisi mniSvnelovnad gansxvavdeba qarTul istoriografiaSi
amJamad aRiarebulisagan. kerZod, miiCneva, rom qvemo qarTlsa (gugarqsa), taosa Tu
hereTSi VII-VIII ss-Si TiTqosda mimdinareobda `somexTa gaqarTveleba~ maTSi
qalkedonuri sarwmuneobis danergviT.
magaliTad,
2002 w.
bolos gamoqveynebul
vardan arevelcis
`msoflio
istoriis~
komentatoris
TvalsazrisiT, `kirioni
miznad
isaxavda
moexdina
gugareTis Sereuli mosaxleobis asimilacia da RvTismsaxurebidan amoeRo somxuri
ena~.5 Cveni kvlevis Tanaxmad ki, gugarqSi anu qvemo qarTlSi cxovrobda
eTnikurad qarTuli mosaxleoba, IV-V
ss-Si samwyso
qarTlis kaTalikosisa,
romelsac VI s-Si Seqmnili politikuri viTarebis gamo sparselTa mxardaWeriT
eklesiebSi daenergaT somxurenovani RvTismsaxureba. maSasadame, es xalxi iyo
eklesiurad `somxurenovani~ da ara eTnikurad somexi. ai, am samwysosaTvis ineba
kirion kaTalikosma aRdgena qarTulenovani RvTismsaxurebisa da es procesi ar iyo
`somexTa asimilacia~. dvinis krebis ganxilvis dros CamoTvlili da aRdgenilia
krebaSi monawile qarTvel episkoposTa saxelebi da maTi kaTedrebi.
3. mcxeTis krebebi. VII s. dasawyisSi mcxeTis jvris taZris galavanSi aSenebul
`darbazebSi~, sakaTalikoso sveticxovlis taZarsa da saepiskoposo samTavros
var dan are velci, msoflio istor ia, Se savali, koment arebi da saZiebeli daurTo e ka kvaWantiraZem,
Tb., 2002, gv, 198.
5
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
taZarSi,
Sesabamisad,
episkoposTa Sekrebebi,
yovel
paraskevs, xuTSabaTsa
da samSabaTs
ganxilulia am krebaTa mizezebi da Sedegebi.
725
imarTeboda
726
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
727
sas qarTulma eklesiam daiWira mkveTri pozicia da saTaveSi Caudga saerTosaxalxo oms bizantielTa winaaRmdeg, episkoposebis saba mtbevarisa da ezra
anCelis meTaurobiT. amis sapasuxod mTel bizantiis imperiaSi, maT Soris aTonsa,
Sav mTasa da sxvagan daiwyo qarTveli berebis sastiki devna. eWvqveS dadga
qarTuli eklesiis avtokefaliis ufleba. or marTlmadidebel xalxs Soris zavisa
da mSvidobis Camosagdebad iRvwodnen qarTuli eklesiis iseTi ori gavleniani
piri, rogorebic iyvnen wmida giorgi mTawmideli da sqemonazoni mariami, deda
mefe bagrat IV-isa. erT-erTi aseTi kreba aRniSnuli moRvaweebis monawileobiT
antioqiis patriarqTan da mis ierarqiasTan Sedga 1056 wels. am SexvedriT
dedoflis kmayofilebis, maSasadame qarTuli eklesiis problemebis gadaWris Sesaxeb
mematianec miuTiTebs. antioqiaSi viTareba Seicvala 1057 wlidan, rac sapatriarqo
taxtze petre III-is gardacvalebis Semdeg avida Teodosi III. amave wels kvlav
Sedga kreba antioqiaSi, romelzec berZnebma axali braldeba wamoayenes, rom
saqarTveloSi yovelgvari saeklesio wesis gangeba xdeba TviT saqarTveloSive, rom
qarTveli episkoposebi
ar
arian
sxva
romelime
episkoposis xelqveS,
rac
arasasurvelia, qarTvelTa
eklesiis arsebuli
avtokefalia arasamarTlebrivia,
radganac arc erT mociquls saqarTveloSi ar uqadagniao - aseTi iyo bizantiel
ierarqTa Sexeduleba aRniSnul krebaze. imJamindeli SexedulebiT avtokefaliis
ufleba hqonda
im qveynis
eklesias, sadac
mociqulma
iqadaga.
maSasadame,
qarTvelTaTvis saWiro iyo moZieba im wyarosi, romelic daamtkicebda, rom
saqarTveloSi romelime mociqulma iqadaga. aseTi samuSao Seasrula giorgi
mTawmidelma, man krebas warmoudgina aseTi wyaro, es iyo `mimosvla andria
mociqulisa~. masze dayrdnobiT wmidanma krebas ganucxada: `Cven qarTvelebi varT
andria pirvelwodebulis moqceulni, mis garda Tormet mociqulTagan erT-erTi
simon kananeli Cvens qveyanaSi afxazeTSi kerZod nikofsiaSia dakrZaluli~. wmida
giorgi
mTawmidelis pasuxidan
da misi
wyarodan kargad
Canda,
rom
am
mociqulebma saqarTveloSi namdvilad iqadages. imJamindeli SexedulebiT, es wyaro
avtokefaliis iuridiul sabuTs warmoadgenda da ukve sakmarisi iuridiuli
safuZveli iyo qarTuli eklesiis avtokefalia-TavisTavadobis uflebis damtkicebisTvis. kreba darwmunda qarTuli eklesiis avtokefaliis kanonierebaSi.
9. quTaisis saeklesio kreba (daaxl. 1058). ase vuwodeT pirobiTad krebas,
romelic bagrat IV-is karze Sedga opizisa da mijnaZoris monasterTa Soris
samamule davis gamo. paragrafSi garkveulia, rom saxelmwifos uzenaesi organos
`darbazis karis~ upirvelesi `darbaiselni~ iyvnen eklesiis pirveli ierarqebi
kaTalikosebi qarTlisa da afxazeTisa, aseve moZRvarTmoZRvari da WyondidelmwignobarTuxucesi. maTTan TanamSromlobiTa da `darbazis TanadgomiT~ mefe
`ganuCenda~,
anu
gamoscemda kanonebs.
imis gamo,
rom
darbazis
muSaobas
warmarTavda aRniSnuli saeklesio ierarqia, darbazi gamoscemda ara mxolod saero,
aramed saeklesio datvirTvis dadgenilebebsac - `saeklesio gansagebelsa darbazis
kariT miiRebdin~. amis gamo, saeklesio sakiTxic opizisa da mijnaZoris monasterTa
Soris ganixila darbazis karma, saero da sasuliero pirTa, aseve eqspert-iuristTa
monawileobiT, am ukanasknelT `mecnierni sabWoTa saqmeTani~ erqvaT. krebam
gaamarTla mijnaZoris monasteri, Sesabamisi sabuTebis ganxilvis Semdeg. paragrafSi
garkveulia, rom `zemo mamulebi~ anu `zemo qveyana~ sazogadod ewodeboda
aRmosavleT saqarTvelos, xolo `qveda mamulebi, qvemo qveyana, qvemo iveria~ dasavleT saqarTvelos.
728
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
729
730
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
731
732
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
naSromSi ganxilulia XIX-XX ss-Si Semdgari 50-ze meti saeklesio kreba. isini
dayofili iqna sam mTavar jgufad: 1) krebebi, romelnic Sedga avtokefaliis
gauqmebidan mis aRdgenamde; 2) 1917 wels Semdgari avtokefaliis aRmdgeni krebebi;
3) krebebi 1918-1995 wlebisa.
avtokefaliis gauqmebis Semdeg, mTel XIX s-Si, ar Semdgara
namdvili
warmomadgenlobiTi sruliad saqarTvelos saeklesio kreba (am SemTxvevaSi saqarTvelos saegzarqosos saeklesio kreba), mizezi amisa iyo is, rom TviT ruseTSi, XVIII
s-is dasawyisidan, ruseTis sapatriarqos gauqmebis Semdeg, xelisufalTa nebiT ar
Catarebula sruliad ruseTis saeklesio kreba, magram saeparqio saeklesio krebebi
Zalze
mravali iyo,
maT Soris
saqarTvelos saegzarqosos
teritoriazec.
xelisufalTa mier nebadarTuli aseTi Sekrebebis dros, gansakuTrebiT ki XX sis dasawyisSi, qarTveli sasuliero pirebi xelsayrel viTarebas xelidan ar
uSvebdnen da gabedulad ayenebdnen Tavdapirvelad skolebsa da eklesia-monastrebSi
qarTuli enis, Semdeg ki sruliad saqarTvelos momcveli eklesiis avtokefaliis
aRdgenis sakiTxs. imJamad saqarTvelo, viTarca erTiani administraciuli erTeuli
ar arsebobda, igi danawilebuli iyo sxvadasxva guberniaSi, amitomac samRvdeloebam miznad daisaxa rogorme ruseTis imperiaSi Seqmniliyo erTiani administraciuli erTeuli `saqarTvelo~, romelsac garkveuli avtonomiuri uflebebi eqneboda.
es erTeuli unda yofiliyo safuZveli Semdegdroindeli saqarTvelos eklesiis
avtokefaliisa (saeklesio kanonebis Sesabamisad eklesiis avtokefaliis erT umTavres
safuZvlad erTiani saxelmwifo an saxelmwifoebrivi erTeuli iTvleba, romlis
sazRvrebsac Tan unda gahyves eklesiis iurisdiqciis sazRvrebi).
qarTveli avtokefalistebi xelSemwyob umTavres argumentad miiCevdnen im
faqts,
rom ukve
arsebobda
erTiani
saeklesio administraciuli
erTeuli
`saqarTvelos saegzarqoso~, swored mis bazaze unda aSenebuliyo momavali
saqarTvelos erTiani sakaTalikoso, romelic eklesiurad gaaerTianebda dasavleT da
aRmosavleT saqarTvelos. saeklesio krebebze uSiSrad wamoyenebul saqarTvelos
avtonomiisa da eklesiis avtokefaliis ideebs rusi saeklesio moRvaweebi da
saimperio wreebi separatizmad naTlavdnen. daiwyo Sesabamisi represiebi.
1917 wlis Tebervlis revoluciam daamxo saimperatoro xelisufleba, romelic
xels uSlida saqarTvelos avtokefaliis aRdgenis sakiTxis gadaWras. xelsayreli
viTarebiT myisierad isargebla qarTvelma samRvdeloebam, uswrafesad moiwvia 25
marts saeklesio kreba sveticxovelSi, romelmac aRadgina avtokefalia. es iyo
rTuli procesi, romelic dasrulda imave wlis seqtembris TveSi saqarTvelos I
saeklesio krebis mowveviT da kaTolikos-patriarqis arCeviT.
1918 wels aRsdga saqarTvelos saxelmwifoebrioba, risTvisac mTeli XIX s-sa
da XX s-is dasawyisSi TavdadebiT iRvwodnen qarTveli saeklesio pirebi. erovnuli
saxelmwifos aRdgenis
Semdeg mosalodneli iyo, rom saqarTvelos
eklesia
Sesabamisi saxelmwifo nebiTa da kanonmdeblobiT qveyanaSi daiWerda im Rirseul
adgils, rac niSneuli iyo misTvis IV-XVIII ss-Si, avtokefaliis gauqmebamde, rom
saxelmwifo xels Seuwyobda misi avtoritetisa da gavlenis gazrdas, ganaTlebisa
da kulturis, sazogadoebrivi cxovrebis sxvadasxva sferoSi. magram moxda piriqiT,
saqarTvelos saxelmwifos imJamindelma mmarTvelobam da socialisturi (menSevikuri) mimarTulebis mTavrobam saqarTvelos eklesia kanonmdeblobiT gamoyo
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
733
734
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
735
736
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
737
sis instituts ar SemoiRebda da igi CvenSi arc iarsebebda, vTqvaT, iseve, rogorc
ar arsebobda Tavisi Tavdapirveli mniSvnelobiT rusul eklesiaSi.
3. mwignobarTuxucesi, es upirvelesi saxelmwifoebrivi mniSvnelobis saxelo
qarTuli eklesiis xelSi iyo moqceuli istoriulad. rac unda miuTiTebdes
saxelmwifo samarTlis sferosa da saxelmwifo sammarTvelo sistemaze qarTuli
eklesiis ZvelTaganve arsebul zegavlenas, magaliTad, V s-is dasawyisSi qarTlis
kaTalikosi glonoqori imavdroulad iyo saxelmwifos uzenaesi xelisufali:
erisTavi qarTlisa da hereTisa.
4. moZRvarT-moZRvari, `rjulis moZRvarTa~ uxucesi, pirvelqristianul TemSi,
`didaqes~ Tanaxmad, didi mniSvneloba eniWeba moZRvrobis instituts. saxelmwifos
mier qristianobis aRiarebis Semdeg `moZRvrebis~ damoukidebelma institutma
Tavisi funqciebi dakarga, magram
aRmosavleTis eklesiebSi maT didad SeinarCunes
Tavisi didi gavlena da mniSvneloba, somxeTSi gadaiqcnen `vardapetebad~ (rjulis
mcodne maswavleblebad), saqarTveloSi ki, `moZRvrebad~. daZabuloba da konfliqti
episkoposebsa da `didaskaloi~-ebs (moZRvrebs) Soris istoriulad gadailaxa IV sSi. sabolood, msoflios eklesiaSi es instituti IV s-is Semdeg gauqmda.
saqarTveloSi ki SemorCa, am SemTxvevaSic ki unda vivaraudoT, rom qarTuli
eklesiis organizeba rom momxdariyo IV s-is Semdeg `moZRvrobis~ instituti
CvenSic ar Camoyalibdeboda.
qarTuli ierarqiis Seswavla safuZvels gvaZlevs vivaraudoT, rom IV-V
saukuneebSi qarTuli eklesiis zemdgomi eklesia ar yofila bizantiuri eklesiebi
da, Sesabamisad, qarTuli eklesia Camoyalibda II-III saukuneebSi, is CamoyalibebisTanave TavisTavadi iyo mcire aziis mezobeli eklesiebis msgavsad. amas miuTiTebs
qorepiskoposisa da moZRvris, sxva msgavsi institutebis arseboba CvenSi bizantiuri
saeklesio akrZalvebis mouxedavad.
amasve unda miuTiTebdes iseTi Zveli sxva institutebis da tradiciis
ucvleli arseboba CvenSi, rogoric aris `aRapi~ (`aRapi~ CvenSi XX saukunemde
arseboda, maRal mTaSi ki vidre dRemdea SemorCenili, msoflio eklesiaSi ki
`aRapi~ kanonmdeblobiT aikrZala IV saukuneSi). aseve vTqvaT aRmosavleTis
eklesiebisaTvis I saukuneebidanve damaxasiaTebeli saqonlis (kuratis,
cxvris,
frinvelis) `Sewirva~, anda wirva samRvdelo Sesamoselis gareSe (rac Cven
`soflur~ eklesiebSi SemorCenili iyo TviT XI saukunemde da sxv).
qarTuli ierarqiis Seswavla saSualebas iZleva gamoiTqvas mosazreba, rom
qarTul eklesias IV-V ss-Si ar hyavda zemdgomi eklesiebi da is Camoyalibebuli
iyo qristianobis I ss-Sive mcire aziis berZnuli eklesiebis (galateas, pontos,
frigiis) msgavsad.
738
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
.
.
. ,
IV-XX ,
. ,
, .
, , . ,
() . ,
, - .
,
. 15 , XII-XX ., 21
, IV-XVIII , 50 ,
XIX-XX . , 7 ,
.
, XII-XVIII .
1. - 1103 (1104) ;
19 .
.
.,
. , .,
,
. .
. .
- .
, ,
. .
, .
.
, -,
, .
.
2. , (1335).
( ), .
. ,
, , , ,
. .
46 , .
,
.
3. (1381-1386).
, 70-80 , 33
, . ,
( ) ..
. ,
.. 10 .
, 170 .
. :
() . ,
- XVII-XVIII .
.
4. 1470-1474 .. - .
,
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
739
, , , . , ,
43 .
5. 1543-1549 , , ,
. ,
, ,
, , .
. 22 . ,
, -
.
6. 1702 ,
. , ...
-,
. 6 .
7. VI ,
. . VI
. , ,
, .
, 1706-1709 ,
. ,
.
8. (1632-1744)
.
I - ,
. I
1748 , III
( I I I XII ).
1748 , . 27 .
9. 1759 I ,
.
, () .
, , ,
,
, ,
, ,
.
10. II XVIII . -
, ,
. 1762
(), 1768
II I :
. 35 . 1777
, 10 , 1793
II, 10 .
11-15. ,
(1917, 1920, 1927, 1937, (1945),
1995 ..).
, ,
, ,
. ,
, ,
, . , I
, , ,
,
, . ,
50- ,
, , , .
, , IV-XVIII , .
740
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
- ,
, (.. )
,
, . - ,
.
(
:
. ,
.
. ,
, ).
. (
),
. , ,
. ,
- - -
(.. ), - -,
.
(.. ) (
) , .. ( ),
, ,
,
.
( )
,
. IV
.
(moqceva qarTlisa) ,
. ,
. VII-IX ,
, ,
,
- . ,
(102 ).
-
, -
IX-X -. -
. , ,
, ,
.
. ,
XII - ,
.
. ,
( ).
-
.
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
741
XIX-XX ,
,
XIX-XX ,
.
, .. . 9
. I , 325 ,
.
(381 .) .
(431 .) ..
. IV
.
V
(553 .) . ,
,
,
. .. , () ,
.
620-630 ..
( ) ,
, .
, VI (681 .)
, , , ,
.
. . ,
.. ,
. .. (691 .)
() ().
. VII (787)
() .
- (1438 .). , ,
, ,
, .
, ,
.
, I-
.
,
IV-V ( ,
- ),
(, , ).
742
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
743
744
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saxelmw.
sabWo
saeklesio
kreba
b) episkoposebi;
samefo saxlis
gamgebeli
g) erisTavT-erisTavni;
d) `saqveyno saqmeTa gamrigeni~;
e) erisTavni;
v) `mecnierni sabWoTa saqmeTani~ _
iuristi aznaurebi.
aRmasrulebeli organo
savaziro
(safinanso da
sxva uwyebebi)
sasamarTlo uwyeba
armia
spasalari
saajo kari
`uRonoTa, qvrivTa da
xelisampyrobelTa~
saqmeebis ganxilva
qalaqebis
mmarTveloba
qalaqebis amirebi
Tbilisis
amira-mouravi,
sxva qalaqebis
mouravebi,
Surta, mebaJeebi,
mwonavebi
policia
mandaturTuxucesi,
CuxCarexi da sxva
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
745
746
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
Semoq medeb is s fer oSi. n. mari Tvlida, rom feodalur i s omxeTi qarTuli
samefos SemadgenlobaSi Sedioda, magr am da istoriuli tao-k larjeTi mas
somxeTis yofil nawilad miaCnda, amitom am institu ts q ar Tu l ekles iaze
gavlena u nda moexdina. am mos azr eb as ar iziar eb s mitr op oliti anania
jafariZe da aRniSnavs _ `sinamdvileSi, marTalia, VI s-is Semdeg q arTvelTa
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
747
qveyana tao da nawilob riv misi mimdeb are qarTuli mxareebi somxuri eklesiis
gavlenis sferoSi imyofeboda, arabTa Semosevebis Semdeg bizantielTa gavleniT
am qar Tulma kuTxeebma Tavi daaRwies somxu r saeklesio batonobas da VIIIIX sauku neebSi daubrundnen qarTul deda eklesias~ (gv. 58). vfiqrob, marTebuli
da safuZvliani azria da misi gaziareba mouwevs zogierT mkvlevar s.
p r of. anania jafar iZe s Se s avalSi m im oxilu li aq vs agr e Tve al.
vaCeiSvilis, iv. surgulaZis, g. nadareiSvilis, z. ratianis, e. gabiZaSvilis, b.
lominaZis, is . doliZis da sxvaTa Sromebi.
naSr omis pir vel nawilSi war modgenilia dRemde moRweu li s aek lesio
samarTlis wyaroebi. im wyaroTagan gansakuTrebiT sayuradReboa _ `swavleba
1 2 mociqu lis a~ ( `didaq e~), r omelic I-II s auk u neebis mijnas ganeku Tvneba,
Semdeg modis msoflio saekles io kr eb ebi da maTi kanoneb i. mokled ar is
ga nx ilu li Sv id ive m s of li o s ae k le s io k r eb a. ga an ali ze b u l i agr eT ve
adgilob rivi mniSvnelob is s aek les io kr ebeb i da k anoneb i. mTeli II Tavi
eZRvneb a s aek les io samar Tlis wyar oeb is p irvel q ar Tu l Tar gmaneb s . iv.
ja va xi Sv il is a zr iT , VI s -i s b o lo s da V II s -i s da s a wy is Si m s o fl io
sakanonmdeblo Zeglebis qarTu li Tar gmaneb i gadmoRebu li unda yofiliyo.
am mos azr ebis misaRebad Tvlis mitrop oliti, prof. anania jafariZe.
naS r omis s ayu r adR eb o n awili a is Tavi, r ome lSic, Sei Zleb a iTq v as ,
zedmiwevniT aris gaanalizebuli saqar Tvelos saekles io samarTlis wyaroebi.
am wyar oebis kvleva sakmaod srulad aris warmodgenili. avtori aRniSnavs, rom
adgilobrivi, erovnuli eklesiis samarTlis erT-erT ZiriTad wyaros Seadgens sakuTari krebebis
dadgenilebani. magram im SemTxvevaSi, Tu eklesia avtokefaluria, Tu mas ara aqvs avtokefalia, maSin
misi samarTlis wyaroa zemdgomi, kiriarqaluri eklesiis dadgenilebani. avtokefaliis miRebamde
saqarTvelos eklesiis samarTlis ZiriTadi wyaro iyo kiriarqaluri eklesia. es eklesiebi
gaxldnen konstantinopolis eklesia _ IV s-is dasawyisidan, Semdeg ki antioqiis iurisdiqciis
qveS moeqca V s-Si. istorikosebis am daskvnas ar eTanxmeba mitropoliti, prof. anania jafariZe.
misi azriT, radgan konstantinepoli imperiis dedaqalaqad akurTxes 330 wels, xolo am dros
konstantinepolis episkoposi emorCileboda TrakiaSi myof Tavis mitropolits, gamodis
konstantinepols IV s-is 30-ian wlebSi Tavisi normaluri sididis eparqiac ki ar gaaCnda. mas
mTeli saukune dasWirda Tavi iurisdiqciaSi moeqcia 451 wlis qalkedonis msoflio krebis
dasturiT iqamde avtokefaluri diocezebi Trakiisa, asiisa da pontosi. radgan es asea, maSin ismis
kiTxva, rodis daarsda oficialuri qarTuli eklesia. am kiTxvaze sakuTari pasuxi aqvs mitropolit
anania jafariZes. mecnierTa mosazrebaTa safuZvelze qarTuli eklesia daarsda an 317 an 326, an
337 wlebSi. avtori ase msjelobs _ qarTuli eklesia Tu daarsda 326 wels, maSin konstantinepolis
iurisdiqciaSi moxvedra gamoricxulia. Tu daarsda 337 wels axlad daarsebuli (330)
konstantinepolis episkoposs ar SeeZlo Tavis iurisdiqciaSi moeqcia qarTuli eklesia. radgan
jer TviTon ar iyo momZlavrebuli. davuSvaT, moendomebina, mainc ver SeZlebda, radganac maSin
konstantinepolsa da saqarTvelos Soris pontos diocezis avtokefaluri eklesia iyo. ase rom,
`saeklesio samarTlis~ mixedviT, IV s-is 30-ian wlebSi aseTi daqvemdebareba SeuZlebeli iyo.
msgavsadve saeWvoa, antioqiis iurisdiqcias Cveni eklesiis mimarT~ (gv. 128). mitropoliti, prof.
anania jafariZe am mosazrebis safuZvlianobis dasamtkiceblad moaqvs giorgi mTawmindelis
748
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
debuleba, romlis Tanaxmad qarTuli eklesia daarsebuli iqna ara IV s-Si, aramed I-II saukuneebSi
TviT mociqulTa mier, rac miuTiTebs imaze, rom msgavsad sxva mociqulTa mier daarsebuli yvela
eklesiisa, qarTuli eklesiac daarsebisTanave avtokefaluri iyo, Tanaxmad imdroindeli saeklesio
samarTlisa. amitom antioqiis sapatriarqos pretenziebi qarTuli eklesiis mimarT ukanono iyo.
antioqiis eklesia arasdros yofila qarTuli eklesiis e. w. `deda eklesia~. giorgi mTawmindelis
mosazrebas mitropolit, prof. anania jafariZe nastakisSi aRmoCenili arqeologiuri masaliTac
amagrebs. am arqeologiuri masalis mixedviT Cans, rom II-III saukuneebSi qarTlSi qristianul
sarwmunoebas aramc Tu dabal, aramed sazogadoebis maRal fenebSic ki SeuRwevia.
prof. anania jafariZes erTgvari daskvnis saxiT gvTavazobs, roca aRniSnavs, balsamonis mier
naxsenebi `antioqiis krebis dadgenilebamde~, romelmac TiTqos petre III-is dros XI s-Si qarTul
eklesias avtokefalia mianiWa, qarTuli eklesia didi xnis avtokefaluri iyo, radgan saqarTvelos
episkoposebi ar emorCilebodnen ucxoeTis arc erT patriarqs. yoveli adgilobrivi saeklesio
wesi saqarTveloSive `ganegeba~. saqarTvelos eklesiaSi `TviT daisumen kaTalikosTa da episkoposTa~
(gv. 140). am mosazrebis gasamkvidreblad imowmebs giorgi mTawmindels. mas saqarTvelos da
antioqiis eklesiebi Tanabari uflebebis mqone, TavisTavad eklesiebad miaCnda. giorgi mTawmindeli
ar cnobda antioqiis saydrisadmi qarTuli eklesiis daqvemdebarebas arc erT droSi, arc
winasaukuneebSi da arc mis dros. I-II saukuneebSi saqarTvelos eklesia mociqulT mier iyo
daarsebuli. e. i. avtokefaluri, rac Seexeba mironis kurTxevas, Zvelad am uflebis upiratesobiT
episkoposebi sargeblobdnen. episkoposTa es ufleba ufro ganamtkica karTagenis krebebma IV s-Si.
VI-VII s.s. somxeTisa da albaneTis eklesiebi mirons TviTonve akurTxebdnen. amasTan dakavSirebiT
gvsurs aRvniSno, prof. anania jafriZes mecnierulad aqvs dasabuTebuli is faqti, rom samarTlebriTad
somxeTisa da albaneTis eklesiebis Tanatoli da Tanafardi qarTuli eklesiac TviTon xarSavda
mirons ZvelTaganve. es miT ufro sarwmunoa, rom IV saukunidanve uflis kvarTze amosuli
sveticxovlis Ziridan mironi gadmoedineboda, marTalia mcire raodenobiT, magram mas urevdnen
xarSvisas wminda mirons.
gamowvlilviT aris gaanalizebuli saeklesio samarTlis wyaroebi dvinis krebidan ruisurbnisis krebamde (VI-XI ss.), ruis-urbnisis krebis Semdgomi periodi (XII-XIII ss.), mimoxilulia
qarTuli saxelmwifoebriobis gauqmebis xanis saeklesio samarTlis Zeglebi `saeklesio samarTlis
wyaroebi avtokefaliis gauqmebis dros~. saqarTvelos eklesiis avtokefalia mefis ruseTma
gaauqma 1811 wlis 30 ivniss. qarTuli eklesiis Serwyma rusulTan kanonikurad ar momxdara,
radganac es unda momxdariyo kanonikur safuZvelze _ `e. i. saqarTvelos da ruseTis eklesiaTa
adgilobrivi krebebis gadawyvetilebiT, aRmosavleTis patriarqTa dasturiT. sinamdvileSi ki
saqarTvelos eklesiis avtokefalia gauqmebuli iqna ruseTis imperatoris nebasurviliT~ (gv. 205)
_ daaskvnis prof. anania jafariZe. SemdegSi moaqvs faqtebi Tu rogor gaauqmes eparqiebi saqarTveloSi,
qarTvel sasuliero pirTa protesti da maTi CaxSoba carizmis mier da sxv.
mokled, magram amomwuravad aris warmodgenili saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis
aRdgenis (1917w.) Semdeg.
monografiis meore nawili moicavs saqarTvelos eklesiis sakanonmdeblo krebebis mecnierul
analizs. es analizi ki aris Rrma da yovelmxrivi. SeiZleba iTqvas, saqarTvelos eklesiis
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
749
`debulebamde~, yvela saeklesio krebis mier miRebuli kanonebi, debulebebi da faqtebi gamowvlilviT
aris ganxiluli. XII-XVIII saukuneebSi ki sul Sedga _ 10 sakanonmdeblo kreba.
prof. anania jafariZis vrceli naSromis pirveli wigni mTavrdeba Sesabamisi daskvniT, romelSic
gadmocemulia kvlevis Sedegad miRebuli ZiriTadi debulebebi. am debulebebis ZiriTadi arsi
gamoixateba: saqarTvelos politikuri da ekonomiuri mdgomareobis gamo gamowveuli danaSaulobaTa
aRmosafxvrelad sakmarisi ar aRmoCnda saero (mefis da erisTavTa) Zalaufleba. amitom saWiro
gaxda eklesiis avtoriteti da misi energiuli Careva. yovelive aman asaxva hpova
samarTlis ZeglebSi. saxelmwifoSi eklesiis rolis amaRlebis gamo saero samarTlisa
da samoqalaqo cxovrebis mTeli rigi sakiTxebi kanonikuri samarTlis normebad
wesrigdeboda da saeklesio sasamarTloebis kompetencias Seadgenda. vfiqrobT, mokled,
magram zedmiwevniTi sisruliTaa avtoris mier warmoebuli kvlevis Sedegi.
prof. anania jafariZis sasaxelod unda iTqvas, rom igi aq ar gaCerebula,
gaugrZelebia kvleva da amave wels gamoucia meor e wigni. igi moicavs _
`saqarTvelos eklesiis mimdinare kreb ebi (IV-XVIII ss) `msoflio s aeklesio
krebebi qarTvel episkoposTa monawileobiT~. avtoris TqmiT, saqarTvelos eklesiis
arsebobis 1600 wlis manZilze aTasobiT saeklesio kreba unda yofiliyo mowveuli, magram,
samwuxarod, ramdenime kreba iyo gamovlenili da Seswavlili. amis mizezi marto is ki araa, rom
saeklesio samarTlis mecnieruli Seswavla gvian daiwyo (XIX s-is bolo da XX s-is dasawyisi),
anda aTeisturma reJimma Cqara Seaferxa igi, aramed isic gasaTvaliswinebelia, rom miuxedavad
mowveul krebaTa sakmaod didi ricxvisa, maT Sesaxeb pirdapiri cnobebi mcire raodenobiT SemorCa.
ZiriTadad `sjuldebis wignebSi~, tipikonebSi, saeklesio da samonastro krebulTa ganCinebebSi,
`dawerilebSi~, sigel-gujrebsa da sxva saeklesio samarTlis aqtebSi. isini iv. javaxiSvilis
azriT, marTalia, moqmedi saeklesio samarTlis piruTvnel sabuTebs warmoadgenen, magram maTSi
kvlevis Sesabamisi masalis moZieba did Sroma-garjasTan aris dakavSirebuli. da ai, prof.
a n a ni a j a fa r i Z e a r S e u S i n d a d a u R a la v S r om a s d a w l e b is m a n Zi l z e
k eTils indis ier i mecnier u li mu SaobiT gamovlina XIV-XX s s -Si Semdgar i
100-mde saeklesio kreba, maT Soris 15 sakanonmdeblo. IV-XVIII ss-Si mowveuli
21 da XIX-XX ss-Si Semdgari 50-mde mimdinare saeklesio kreba, maT garda 9
msoflio da saerTaSoriso mniSvnelobis kreba, romelTa muSaobaSi q arTveli
ep is koposebi monawileobdnen. es ki ar c Tu mcire mecnier uli warmateb aa
erTi mkvlevarisaTvis. rac Seexeba meore wigns, rogorc aRvniSneT, masSi ganxilulia
IV-XVIII ss-Si Semdgari 21 saeklesio kreba, maTgan zogierTi, marTalia, mowveuli iqna
saqarTvelos sazRvrebs gareT, magram mieZRvna saqarTvelos saeklesio sakiTxebs.
avtori sworad moiqca, roca am krebaTa mniSvnelovan nawils Tan daurTo maT mier
miRebuli saeklesio samarTlis Zeglebi. mitropolitma, prof. anania jafariZem ganxilul
saeklesio krebebs mowvevis adgilis mixedviT miakuTvna saxeli. man aseTi daskvna
SemogvTavaza: `Seswavlili saeklesio krebebis analizi adasturebs Zveli qarTuli
istoriografiis dabejiTebul mtkicebas iurisdiqciis sazRvrebis Sesaxeb (kerZod,
rom IV s-dan qarTuli eklesiis iurisdiqciaSi Sedioda ara mxolod aRmosavleT
saqarTvelo, aramed dasavleT saqarTvelo) Tavdapirvelad mdinare egrisis wylamde,
Semdeg ki mdinare klisuramde), saeklesio enis da sxvaTa Sesaxeb~ (gv. 6) SeiZleba
iTqvas am daskvnis faqtobriv mtkicebas da safuZvlian mtkicebas warmoadgens mTeli
am vrceli naSromis umetesi nawili.
750
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
751
prof. anania jafariZes miaCnia, rom qristianoba saqarTveloSi gavrcelda pirvel saukuneebSi,
mociqulTa droidan. IV saukunidan ki is Seicvala qristianuli eklesiis im epoqisaTvis misaRebi
formiT da sayovelTao xasiaTi miiRo. igi aviTarebs aseT azrs _ `pirvel saukuneTa qristianobas
specialistebi `iudaur qristianobas~ uwodeben, xolo Semdgoms `elinur qristianobas~ (gv. 193).
Semdeg avtori daaskvnis, rogorc Cans, IV saukunidan CvenSi gavrcelebulma elinurma mZlavrma
qristianobam, ver igua Zveli e. w. iudauri qristianoba da am Zvelma qristianulma mimdinareobam
mTebs Seafara Tavi. amis Semdgom mitropoliti, prof. anania jafariZe cdilobs daamtkicos, rom
saqarTvelos mTebSi mcxovrebi qarTveli mosaxleoba Rrma qristiani iyo da qristianobisaTvis
mzad iyo Tavis dasadebad. magram iqve SeniSnavs _ Tumca zogierTi iseTi wes-Cveulebac hqondaT,
romelTac axsnas ver uZebnian da warmarTobis elementebad miiCneven. aseTia magaliTad aRmosavleT
saqarTvelos mTaSi e. w. `sisxliT ganwmenda~. es rituali ki aseTia _ zvarakis sisxls asxureben
sxvadasxva Senobebsa da nivTebs, maT gansawmendad~. mitropolit, prof. anania jafariZe am Cveulebas
Tvlis ara warmarTobidan, an iudevelobidan momdinare ritualad, aramed fiqrobs, rom dafuZnebuli
unda iyos `ioanes gamocxadebis~ Semdeg muxlze _ `me vuTxari mas: `ufalo Cemo, Sen ici~ da man
miTxra: `eseni arian didi gasaWiridan mosulebi, gairecxes TavianTi samosi da gaaspetakes isini
kravis sisxliT~ (gamocxadeba 7:4).
vfiqrobT, `gamocxadebis~ aRniSnuli muxli ar gamodgeba imis samtkiceblad, rom zvarakis
sisxliT ganwmenda modis qristianobidan. SesaZloa es Cveuleba modis ufro warmarTebidan an
iudevelebidan.
mitropoliti, prof. anania jafariZe aRniSnavs: sazogadoebaSi gavrcelebulia azri, rom
saqarTvelos mTis mosaxleoba sarwmunoebrivad ufro warmarTebi arian, vidre qristianebi. igi am
azrs ar iwynarebs da sapirispiros amtkicebs. sabuTad moaqvs `svaneTis saeklesio krebaTa
matiane~. am sayuradRebo dokumentTa krebulis mixedviT TiTqos mTaSi qristianuli sarwmunoeba
odiTgan myarad Cans damkvidrebuli, magram gansjisaTvis gvinda SevniSnoT _ gasuli saukunis 20ian wlebSi, roca aTeizmis saSineli talRa agorda da eklesia-monastrebis ganadgurebis kompania
gaCaRda, es vandaluri procesi mTaSic Catarda. bolSevikebma daiwyes mTaSi qristianuli saydrebis
gauqmeba. maT saydrebi Cveulebrisamebr an daangries, an sawyobebad aqcies. am ukeTur saqmeSi mTis
xalxs maTTvis xeli maincdamainc ar SeuSliaT, magram roca maT warmarTul, avtoris azriT ki
`pirvelqristianul~, I-III ss-dan momdinare, salocavebs miadgnen, Tavganwiruli winaaRmdegoba
gauwies da axlos ar miakares eSmakis mociqulni.
1755-1756 wlebSi Sedga saeklesio krebebi TbilisSi. am krebebze ganixiles kaTalikos anton
I-is `gakaTolikebis~ sakiTxi. krebam anton I daadanaSaula `gakaTolikebaSi~ da gankveTa. am
sakiTxs exeba vrceli paragrafi. masSi naCvenebia am gadawyvetilebis absurduloba. ufro zustad,
anton I-s cili daswames. sinamdvileSi amiT Teimuraz II-m Tavidan moiSora qarTlis taxtis
kanonieri memkvidre anton I kaTalikosi. igi ruseTSi gadasaaxles. anton I-is udanaSaulobas
amtkicebdnen _ vaxutSi batoniSvili, mari brose, d. CubinaSvili, a. cagareli da sxv.
prof. anania jafariZe anton I-is gamarTleba da am saqmeSi erekle II-is roli sakmaod vrclad
aqvs gadmocemuli. es moxda Teimuraz II-is gardacvalebis Semdeg, roca qarTl-kaxeTis samefos taxtze
avida erekle meore. 1764 wels Sedga saeklesio kreba. krebam gaauqma 1755-1756 wlis krebaTa
gadawyvetileba da anton I kaTalikosi taxtze daabrunes. am krebam gamoiZia, vin Seiyvana SecdomaSi
wina krebebi da damnaSave mRvdeli zaqaria gabaSvili da misi Svili iosebi sastikad dasaja.
prof. anania jafariZis Sromis mesame bolo nawilia saqarTvelos saeklesio mimdinare
krebebi XIX-XX saukuneebSi. masSi ganxilulia XIX-XX saukuneebSi Semdgari 50-ze meti saeklesio
752
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
kreba, romelTa erTad Tavmoyra da erT monografiad gamocema pirvelad moxda qarTul
istoriografiaSi. naSromis am wignSis warmodgenilia mecnieruli analizi XIX-XX saukuneebSi
Semdgari mimdinare saeklesio krebebisa. avtors es krebebi dayofili aqvs sam mTavar jgufad:
1. krebebi, romelic Sedga avtokefaliis gauqmebidan mis aRdgenamde. 2. 1917 wels Semdgari
avtokefaliis aRmdgeni krebebi. 3. krebebi 1918-1995 wlebisa.
prof. anania jafariZe ganixilavs ra saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmebis sakiTxs,
sruliad marTebulad aRniSnavs: saqarTvelos eklesiis avtokefalia gauqmda ara 1811 wels,
aramed 1821 wels, roca ruseTis xelisuflebam mTeli sisastikiT CaaxSo dasavleT saqarTveloSi
saerTo-saxalxo ajanyeba, romelic Seecada qarTuli eklesiis avtokefaliis dacvas. amis Semdeg
ruseTis mTavrobam gaauqma saeklesio TavisTavadoba saqarTvelos am kuTxeSi.
samwuxaroa, magram faqtia: qarTuli eklesia Sedgeboda ori administraciulad damoukidebel
qarTlisa da afxazeTis (imereTis) saeklesio erTeulisagan, romelTa meTaurebi patriarqis wodebamde
amaRldnen. es ar aris uCveulo movlena. aseTi tipis saeklesio mowyoba aqvT sxva qristianul
erebs _ berZnul eklesias gaaCnia da axlac aqvs ramdenime sapatriarqo da avtokefaliuri
saeklesio erTeuli. am mxriv analogiuri mdgomareoba aqvT somxebs. qarTuli eklesiis aseTi
mdgomareoba gagrZelda XVIII s-mde. sarecenzio wignSi kargad aris naCvenebi, Tu rogor Seecadnen
qarTuli eklesiis mesveurebi saqarTvelos eklesia gamoeyvanaT aseTi arasaxarbielo mdgomareobidan
da gaeerTianebinaT. am didi erovnuli saqmis organizatorebi iyvnen dasavleT saqarTvelos
kaTalikozis taxtze mjdomi quTaTeli mitropoliti dosiTeozi da mitropoliti eqvTime genaTeli.
es maSin iyo mcdeloba dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos saxelmwifoebrivi gaerTianebis
safuZvlis momzadebisa, rac, samwuxarod, ver ganxorcielda. radgan es ar gamovida, amitom dasavleT
saqarTvelos eklesiis ierarqebma umjobesad miiCnies sruliad saqarTvelos eklesiis gaerTianeba:
quTaTelma mitropolitma dosiTeozma uari Tqva sakaTalikozo taxtze, romelic mas uboZa imereTis
mefem solomon II-m, erTi sityviT, Tavis nebiT daeqvemdebara qarTlis dikasterias saeklesio
xelisuflebas _ kaTalikos anton I-s. ase rom, 1811 wlisaTvis saqarTvelos eklesia aRmosavleTdasavleT saqarTvelos moicavda. naSromSi mamuliSvilis gulistkiviliT aris aRwerili qarTuli
eklesiis avtokefaliis gauqmeba ruseTis mTavrobis mier, rusifikatoruli politikis gatareba da
qarTvelTa mizanmimarTuli garuseba. skolebSi swavleba rusulad daakanones, eklesiebSi wirvalocva rusulad daaweses. kidev meti, ruseTis imperia yvela marTlmadidebels, da maT Soris
qarTvelebs, rusad anda potenciur rusad ganixilavda. am dros erTmorwmune ruseTi somxebs,
ebraelebs da sxva xalxebs erovnuls utovebda da xels ar axlebda. es tragikuli movlena rom
ufro mkafiod warmoidginos mkiTxvelma, meufe ananias moaqvs arqeologiuri komisiis aqtebis me6 tomidan qarTvelTa saCivridan amonaridi: `Tu ruseTis imperiaSi ar Seaxes xeli ebraelTa
sarwmunoebas, agreTve somxebisa da kaTolikeTa eklesiebs, Cven ratom unda warmovadgendeT
gamonakliss. Tu im dros, roca mahmadianTa xelSi viyaviT, aravin exeboda Cvens mtkice rwmenas da
arc mraval mwuxarebas gvayenebdnen, maS raRa davaSaveT amJamad, roca gvtaceben SeCveul
mRvdelmTavrebs, taZrebs da mRvdlebs~ (gv. 12).
amis miuxedavad, rogorc mitropolitma ananiam gamoikvlia, qarTvelTa Txovna-vedrebam ar
gaWra da ruseTis mTavroba dasavleT saqarTveloSi egzarqos Teofilaqtes meTaurobiT grZeldeboda
egreTwodebuli saeklesio `reforma~, romlis ZaliTac `mRvdlebis~ ricxvi unda Semcirebuliyo
erTiorad da erTisamad, ajanyda mTeli imereTi, sazogadoebis yvela fena: 1819 wlis ivnis-ivlisSi
TiTqmis yoveli soflis eklesiebTan ikribebodnen. xalxi xatze ificeboda, rom ar uRalatebdnen
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
753
k aT a l ik o s -p a t r i a r q i s
a m b r o s i x e la i a s
s a s u l i er o m o R va w e ob a s
da
martvilobas STamb eWdavad gadmos cems mitr opoliti, prof. anania jafariZe
da, SeiZleba iTqvas, am naSromis erTi yvelaze sayuradRebo Tavia, ara marto
mecnieru li, aramed samagaliToa qarTu li patriotu l-erovnuli s aq mis aTvis
Tavganwir u lob is Tvals azr is iTac.
dasasrul SeiZleba iTqvas, saqarTvelos samociqulo eklesiam yvela saukunis
qartexilebs gauZlo. mas ar daukargavs erovnuli gza. aq gvsurs davimowmoT
mitropoliti, prof. anania jafariZe _ `SemTxveviTi ar yofila is movlena, rom Cveni
erovnuli cxovrebis sxva nawilebTan SedarebiT eklesiam yvelaze meti brZola
754
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
mfhsdtk cfvqdltkjt,fc fhfcjltc frklf qhvfl ufycofdkekb vjqdfotyb& ,tdhvf vfsufyvf lblb
vtwybthekb vtvrdblhtj,f lfudbnjdf& fvbc lfcnehfl cfmfhsdtkjc rfsjkbrjc-gfnhbfhmt,bc _ fynjy
+-bc^ rbhbjy ++-bc^ rfkbcnhfntcf lf eovbltcbcf lf eytnfhtcbc bkbf ++-bc vtwybthekb vtvrdblhtj,fw
cfrvfhbcbf& bkbf zfdzfdfbc cbn.dt,bs hjv dsmdfs^ mfhsdtkb cfvqdltkjt,bcsdbc .jdtksdbc
lfvf[fcbfst,tkb b.j #ufvtwybtht,ekb cfhoveyjt,f lf ufcfhoveyjt,ekb vtwybtht,f@& mfhsdtkb
cfvqdltkjt,bc nhflbwbt,c itcfybiyfdfl fuhtkt,c vbnhjgjkbnb fyfybf ]fafhbt& vteat fyfybfc
[fyuhkbdvf vtwybthekvf vjqdfotj,fv cfaedtkb xfe.fhf chekbfl f[fk vbvfhsekt,fc _
cfmfhsdtkjc cfvjwbmekj vfhskvflblt,tkb trktcbbc bcnjhbbc rdktdfc& vbcb js[njvtekb
#cfmfhsdtkjc cfvjwbmekj trktcbbc bcnjhbf@ ~gbhdtkb obuyb 1996 otkc ufvjdblf` mfhsekb
bcnjhbjuhfabbc ufydbsfht,bc sfyfvtlhjdt tnfgptw rb ufywdbaht,fc bodtdc ufycf[bkdtkb
cfrbs[t,bc jhbubyfkehfl lfcvbs^ vlblfhb o.fhjsvwjlytj,bsb ,fpbs^ vrdktdhbc fhfxdtekt,hbdb
fkqjsb^ ehsektcb ghj,ktvt,bc uflfzhbc upt,bc bt,bs^ lfcf,est,ekb lfcrdyt,bs&
fv]thfl vrbs[dtkbc .ehflqt,f udbylf itdfxthjs vbnhjgjkbn fyfybf ]fafhbbc yfihjvpt
#cfmfhsdtkjc cftrktcbj rht,t,b@^ hjvtkbw cfv obuyfl ufvjdblf 2003 otkc ~gbhdtkb obuyb _
#cfrfyjyvlt,kj rht,t,b \++-\\ cc&@^ vtjht obuyb _ #vbvlbyfht rht,t,b +|-\|+++ cc&@^ vtcfvt obuyb
_ #vbvlbyfht rht,t,b \+\-\\ cc&@`& tcff rfgbnfkehb yfihjvb^ hjvkbc itmvyf^ xdtyb fphbs^
ofhvjflutylf ehsektc cfmvtc& efvhfdb ljrevtynehb vfcfkbc sfdvj.hf^ fyfkbpb lf cbcntvfib vj.dfyf
fhfflfvbfyeh ihjvfc vjbs[jdlf& lbl ybzcf lf thelbwbfcsfy thsfl vteat fyfybf vrdktdfhbcsdbc
cfzbhj lblb ihjvbcvj.dfhtj,bsfw fhbc lf]bkljt,ekb&
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
755
xdty sfdc dbrfdt,s yfihjvbc bv yfobkbc itafct,fpt^ hjvtkbw +|-\|+++ cfereytt,c t[t,f ~tc
cfmvt cgtwbfkbcnsf dbohj ohbcsdbc vbudbylbf`^ vfuhfv fqnfwt,fc dth dvfkfds bvbc ufvj^ hfw
vrdktdfhvf \+\-\\ cfereytsf bcnjhbbc itcofdkbc sdfkcfphbcbs uffrtsf& vbnhjgjkbn
fyfybf ]fafhbbc [ctyt,ekb yfihjvbc ufvjcdkfvlt xdty cfiefkt,f fh udmjylf^ che kfl
ufudtfpht ,byf cfmfhsdtkjc f[fkb lf ef[ktcb bcnjhbf ~\+\-\\ cc&`^ hflufy ,jkjvlt
ufhrdt e kb fh db.fdbs bv hse k g hjwt ct ,ib^ hfcfw flubkb /m jylf cfmfhsdtkjc
trkt cbfib \+\ cfereybc lfvltublfy \\ cfereybc ,jkjvlt& vteat fyfybfv afclfelt,tkb
cfvcf[ehb ufeobf cfmfhsdtkjc f[fkb lf ef[ktcb bcnjhbbc vrdktdfht,c& vfy fhf vfhnj
ufvjbrdkbf chekbfl itecofdktkb cfrbs[t,b^ fhfvtl f[kt,ehfl lff.tyf^ f[kt,ehb itafct,f
vbcwf ,tdh c[df cfrbs[cfw& vfs ijhbc lfdfcf[tkt,s itvltuc% #cftrktcbj cfvfhskbc o.fhjt,b
fdnjrtafkbbc ufemvt,bcfc@^ #cftrktcbj cfvfhskbc o.fhjt,b fdnjrtafkbbc fqlutybc itvltu@
~gbhdtkb obuyblfy`^ t&o& #wthrjdyb ,eynb@^ #fdnjrtafkehb vjhfj,bc xfcf[df@^ #cftrktcbj
rht,t,b 1905-1916 okt,ib@^ #fdnjrtafkbbc fqvlutyb rht,t,b@^ #cftrktcbj rht,t,b 19181995 okt,ib@ ~vtcfvt obuyblfy`&
vqdlt kvsfdfhb fyfybf ]fafhbt cfmfhsdtkjc t rkt cbbc ufvjhx te kb vjqdfotf^
vtwybthb fyfybf ]fafhbt mfhsekb bcnjhbjuhfabbc cbfvf.tf& eakbc yt,bs^ xdty vjovt
dfhs bvbcf^ se hjujh itkj vteat fyfybf ]fafhbtv #cfhoveyjt,bc ufvtwybtht,f@ lf #vtwybtht,bc
ufcfhoveyjt,f@&
2004 w.
756
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saZiebl ebi
pirTa saZiebeli
a bas
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
andria mociquli _ 98, 103, 105, 157, 164,
193, 196, 198-200, 351, 352, 364, 402,
403, 641, 645, 648, 654, 661
anikit e romis papi _ 661
anton arqiepiskoposi ( stravrop olisa
da piatigorskis) _ 616 , 617
anton kaTaliko si _ 232 , 233
anton I kaTalik osi _ 146, 148, 230, 237,
238, 245, 249, 410, 461-489, 492, 496,
513, 685
anton II kaTalikosi _ 136, 149, 251,
495-497, 506, 509, 528, 529, 566, 568,
588
anton mTavarep iskoposi _ 500
anton mTavare piskoposi (genaTe li) _
205, 211
anton mitropoliti _ 528, 55 1, 569
anton patriarqi _ 234
anton tbeli _ 176
anton Wyondide li _ 702 , 703
antone glonis TavisZe _ 445
anCabaZe _ 586
ariane _ 648
ario zi _ 63, 636
aristine aleqsi _ 72, 91
aris totele _ 476
armenopulo konstantine _ 87, 88, 217,
218
arsen beri _ 111, 363 , 645
arsen episkoposi (mangleli) _ 475
arsen iyalToeli _ 80, 81 , 85, 86, 176,
431, 709
arsen kaTaliko si _ 130, 378-380, 382,
438-4 40, 707, 713
arsen I kaTalikosi _ 377
arsen mTavarep iskoposi _ 238
arsen monazoni _ 160, 174, 176 , 443
arsen safareli (arsen didi) _ 116, 117,
342, 383, 387, 388, 427
aruTiniani b. _ 219
arqanjelo lamberti _ 409
arCil mefe _ 34 4, 365, 36 6, 376, 65 8-660
arCil I mefe _ 338
arjev aniZe niko loz _ 597 , 600
asaTiani _ 241
atarv e trapez unteli _ 641
afaqiZe _ 241
afigio n episkoposi _ 166
afrid on msaxurTuxucesi _ 429
aRa-ma hmad-xani _ 233
757
babai
758
basili imperat ori _ 87 , 217
basili kesarieli _ 68
basili makedoneli _ 70
basili mefe _ 35 8, 674
basili mitropo liti (vladivastok is) _
609
basili patriarqi _ 283
basili porfirogeneti _ 425
basili Rramatik osi _ 358 , 359
basili Wyondid el-ujarm eli _ 143 , 447
basili Wyondideli _ 142, 44 4, 701
baqar mefe _ 469 , 471
baqra Ze dimit ri _ 225 , 406
baxta Ze valia _ 605
bebuTaSvilebi _ 518
begiaSvili _ 533
begumi (abdula be gis meuRle) _ 473
belav ini tixon patriarqi _ 136, 510,
512, 557, 561, 572, 581, 610, 616
belia evi inok enti (egz arqosi) _ 571
bendeliani medea _ 619
bened iqte episk oposi (sa mTavisis) _ 238
beneSe viCi vl. _ 80, 85, 57 6, 577
benia mini mitropoliti (leningradisa) _
6 08 -61 0
berdnikovi _ 563 , 570
berZe niSvili niko _ 142, 240, 337, 359,
360, 411
berZniSvili m. _ 656
besarion epis koposi _ 487
besarion erkeTis winamZRvari _ 250
besarion kaTalik osi _ 241, 242, 462, 463,
477, 478
beqa mandaturTuxucesi _ 137, 141, 142,
177, 180, 181, 183-185 , 221-223 , 226
beSqe n bahlaundis Ze _ 373
beSqe n mirian m Tavris Ze _ 373
bikent i romaeli presviteri _ 637
binqarani _ 122
biton romaeli p resviteri _ 637
blast ari maTeo s _ 68, 73 , 87, 88, 101,
104, 217, 218, 568
boiarski a. _ 609
bolqv aZe m. _ 626
bregaZe T. _ 218
breki miqael ( mRvdeli) _ 355, 356 , 406
brose mari _ 2 25, 343, 406, 465 , 555
burja naZe S. _ 239
butkev iCi t. _ 56 3, 564, 56 6, 570
buRa-Turqi _ 368 , 374
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
gabaSv ili
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
giorgi IV mef e (laSa-giorgi) _ 113,
143, 44 7, 701
giorgi V brwyinvale _ 142, 177, 178,
222
giorgi XI mefe _ 216
giorgi XII (XII I) mefe _ 223, 474, 529,
538, 573
giorgi mTavarepiskopos i (kalugis) _
609
giorgi mTawmideli _ 84, 95 , 102-105, 112,
123, 126, 134, 137, 159, 169, 176, 193,
342, 347, 351, 352, 390, 395-404, 406,
451, 558, 641, 674, 675, 679, 700, 705,
707, 708, 710 -714
giorgi monazoni _ 175
giorgi mcire _ 8 4, 347, 39 5, 396, 40 0, 401
giorgi proTopopi _ 489
giorgi ufliswuli _ 410 , 711
giorgi Suartyleli _ 134 , 373
giorgi CorCaneli _ 373
giorgi Wyondideli _ 700
giorgi xucesi _ 649
giuna Svili elguja _ 8 2, 83
glono qori mTav arepiskopo si _ 116, 122,
427
glubo kovski _ 561, 563 , 570
gobelaZe daviT III kaTalikos-patriarqi
_ 452
gogeba Svili iakob i _ 514, 54 1, 568
gozaliSvili g. _ 441
goTua parmen _ 601, 611 , 615
goila Ze vaxtangi _ 110, 123, 136, 352,
353, 404, 406, 650
golicini _ 517
gonik aSvili g. _ 500, 505
gorga Ze s. _ 406, 525 , 605
grigo l bakuria nis Ze _ 348, 397 , 433
grigo l ganmana Tlebeli _ 216, 387 , 388
grigo l dialoRosi (romis papi) _ 341
grigol episkoposi _ 218
grigo l episkop osi (sam Tavneli) _ 454
grigol e pisko posi (guria-sam egrelos)
_ 541 (dadiani grigol)
gadav itano `d ~-ze?
grigo l kaTalikosi (afx azeTis) _ 691
grigo l mTavarepiskopos i _ 217, 224,
226
grigol mitropolit i Wyondidis _ 462
grigo l nazianz eli _ 68 , 386
grigo l neokes arieli _ 62, 161, 165,
759
d adiani
760
daviT V mefe _ 469
daviT V kaTalikos -patriarqi _ ix.
devda riani da viTi
daviT VII ulu _ 143, 144, 368, 441, 443,
701
daviT soslani _ 70 1, 702
daviT tbeli _ 176
daviT qsnis e risTavi _ 226
daviT winaswarmetyveli _ 131, 375 , 388
daniel episkoposi (axtaleli) _ 666
danie l episko posi (Werem-qalaq is) _
238
daniel mitropoliti _ 462
danie l (didask ali) mit ropoliti _ 241
dares ti rodolf _ 225
dareja n dedofali _ 506
daCi vaxtangis Ze _ 120 , 337
daCi iovanes Ze _ 694
dgebuaZe _ 241
devda riani daviT V kaTalikospatriarq i _ 621
demet re I mefe _ 113, 411 , 469
demet re II me fe _ 177 , 178
demna batoniSvili _ 413
diasa miZe b. _ 642, 644 , 646
dimitri episkopos i (baltiis) _ 560
dimit ri episko posi (nino wmideli) _ 298
dimit riosi ms oflio pat riarqi _ 622,
625
dimopulo basil arqimandriti _ 609
diodo re _ 161, 165,
dioklitiane _ 39 1, 676
dionvisios mTa varepis kopo si
(aleq sandrieli) _ 161 , 165
dionise _ ix. wmida dionise
dionis e areopageli _ 97
dodaSv ili solomon _ 509
dodo garejeli _ 213
doliZe isidore _ 137, 138, 177, 178,
180-18 4, 194, 20 7, 217-220 , 223
doment i Tbileli _ 215
domenti kaTalik osi _ 145, 147, 218, 220,
226
domenti IV kaTalikosi _ 147, 217, 218,
224, 460, 461, 469, 475
domne (domnus) trapezunt eli _ 635, 636,
637
donduk ov-korsakovi _ 541
dosiTeos episk oposi (ne kreseli) _ 244
dosiTe os quTaTeli _ ix. we reTeli
d os iTe os i
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
dosiTeos patriarqi (ant ioqiis) _ 110,
356
dosiTeos patriarqi (ierusalimis) _ 73,
146, 354
dosif ei patria rqi (ierusalimis) _ 568
durno vo nikolo z _ 149, 509, 510, 523,
558, 559, 564, 570, 587, 670
egnatiSvili
beri _ 145
egrosi _ 548
evagre episkop osi (kvi proseli) _ 392
evgenes episko posi (sa mTaveli) _ 342
evdem oz kaTalik osi _ 145, 183, 207, 214,
215, 459
evdem on kaTalikosi (af xazTa) _ 205,
208, 211
evdem os I kaTalikosi _ 207
evdem os II kaTalikosi _ 207
evelenski aleqsandre mitropo liti _
610
evkrat i nikeeli _ 478
evsevi kesarieli _ 635
evsevi nikodimieli _ 63
evsta Ti antioq ieli _ 63, 98, 105, 109,
119, 120, 123, 158, 164, 336, 356, 637,
673, 674
evstaTi monazoni _ 175
evstaTi nikieli _ 431
evste vi nikom idieli _ 637
evtiq i konstantinopoleli arqimandriti
_ 65 , 66
evtiqi patriarqi _ 66
ezra a nCeli _ 13 2, 396
ezras episkoposi (kisdadisa) _ 342
ekate rine II im peratrica _ 598
elage s episko posi (manglisis) _ 342
elene dedofali _ 112, 113
elene , elisabe di (antonis I-is de da) _
472, 473
elia e piskoposi _ 114
elia episkopo si (ierus alimis) _ 690
elia mTavarepiskoposi _ 338
eliaSv ili eqvTime episkoposi _ 561
elisa bed impe ratrica _ 474
elise dmaneli _ 215
elifa s episko posi (sam uriali) _ 342
enes e piskoposi (marueli) _ 342
endeka a . _ 609
enuq e piskoposi (wilknis) _ 342
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
epifane istorikosi _ 645
epifane kvi preli _ 674
erekle mefe _ 231, 232 , 244
erekle I mefe _ 213
erekle II mefe _ 148, 230, 233, 237, 245,
249, 462-4 65, 467, 471, 473, 474, 481487, 491, 495, 506, 528, 529, 573, 598
erekle muxranis batoni _ 226
erasti mdivanbegi _ 226
erisTav i _ 241
erisTa vi artavaz _ 382
erisTa vi besarioni _ 189
erisTavi varla m egzarqo si _ 149, 150,
152, 496, 497, 604
erisTa vi rostom _ 241
erisTavi Salva _ 454
ermolov i _ 504
estgen episkoposi (qorzonis) _ 342
etifa ne kaTalikos-patriarqi _ 43 5-437
efrem episkopo si (nino wmideli) _ 283
efrem episkop osi (quTa Tel-gaenaTelWyond ideli) _ 298
efrem mawyvere li _ 111, 112, 359, 362,
3 79 -38 2
efrem mcire _ 97 , 98, 110, 111, 119, 120,
123, 136, 158, 176, 190, 193, 352-356,
358, 359 , 404-406, 659, 674, 675
efTvim e grZeli _ 176, 385-38 8, 700
efTvime kaTalikosi (qa rTlis) _ 142,
177, 179
efTvim e mwignoba rTuxucesi _ 385
eqvTim e gaenaTeli _ ix. ServaSiZe
eqvTime
eqvTim e episkoposi _ 563
eqvTime episko posi (guria-samegrelos)
_ 551
eqvTime mTawmideli (aToneli) _ 76 , 8084, 88, 135, 176, 207, 347, 386, 387,
674, 675, 705, 707, 708, 710
varaz-baqari
_ 338
varTagava i polite _ 601
varlam episkopos i _ ix. erisTavi
varlam egzarqosi
varlam episkoposi (margveli) _ 283
vaCeiSvili aleqs andre _ 77 , 223
vaCna Ze ioseb (ninowmide li episko posi)
_ 213
761
z avadski
_ 512
zaoze rski nikolozi _ 563 , 566
zarini s. _ 60 8-610
zaqaria bodbeli _ 215
zaqaria (dodos monastris winamZRvari)
_ 213
zaqaria episkoposi _ 145
zaqaria episk oposi (ka sdreli) _ 342
zaqaria episko posi (xone li) _ 205 , 211
zaqaria mitro politi (b odbeli) _ 213
zaqaria mxargrZeli (am irspasala ri) _
432
zaqaria romis papi _ 424
zaqaria winaswa rmetyveli _ 471
zaqaria xucesi _ 238
zedgeniZe ioTam _ 508
zenon amba ala verdeli _ 244
zenon episkop osi (alav erdeli) _ 479
zenon keisari (imperato ri) _ 341 , 641
zinoni kvi proseli episkoposi _ 392
zonara ioane _ 7 2, 91
zosim e xargiTvalis episkoposi _ 238
762
T abuk aSvili
_ 508
TavdgiriZe nikolo z _ 597, 60 0, 602
Talak vaZe nikita _ 525 , 533
Tamar batoniSvili _ 461
Tamar mefe _ 113 , 137, 142 , 143, 408 , 419,
420, 422, 428, 429, 432, 433, 445, 684,
701-70 3, 709
TamaraSvili m. _ 406
Tamari (vaxtang V I-is asuli) _ 473
Tamaris istorik osi _ 407, 428, 445, 446,
684, 70 2, 708
TarxniSvili m. _ 107, 111, 1 13-115
TayaiSvili eqvTim e _ 330, 45 8, 525
Tevdo si mcire (mefe) _ 161
Teimuraz bato niSvili _ 241
Teimuraz I mefe _ 616
Teimuraz II me fe _ 148, 230, 461, 462,
465, 467-469, 4 71-474, 48 1-487
Teimuraz xani _ 146
Temur lengi _ 673
Teognosti nike eli _ 63 , 637
Teodo ra (miqae l III keis ris deda) _ 66
Teodo re episk oposi (fa sidis) _ 652,
654
Teodore mofsueteli _ 66
Teodo re patria rqi (ant ioqiis) _ 355,
358, 359
Teodo re xucesi _ 649
Teodori _ 64
Teodorite kvireli _ 66
Teodoros episkopo si (forTis) _ 342
Teodosi _ 70,
Teodos i mefe _ 16 5, 219
Teodos i mcire (imperatori) _ 64
Teodo si patria rqi (ant ioqiis) _ 105,
395, 4 00-403
Teodo si III p atriarqi (antioqiis) _
401
Teona kizikeli e piskoposi _ 637
Teona marmarikeli _ 637
Teofane antioqieli _ 353, 64 9, 650
Teofa ne patriarqi (ant ioqiis) _ 650
Teofilaqte ant ioqieli _ 110, 123, 136,
353, 355, 357, 659
Teofile aleqs andrieli _ 68
TiTibaZe _ 533
ToTib aZe antoni (mRvdeli) _ 525, 600,
602
Toma arwruni _ 694
Toma episkoposi (tarsis) _ 342
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
ToraZe v . _ 531
ToraZe n. _ 531
Tornik e erisTavi _ 425
Trda t mefe _ 338
TumaniSvili (policmeisteri) _ 508
TumaniSvili giorgi _ 518
TumaniSvili mixeil _ 518
i akob
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
ioane episkopo si (nekres isa da gremis)
arqim andriti (garejis lav ris)_
238
ioane episkopo si (petra si) _ 642 , 644
ioane episkopo si (petron-cixisZiris) _
652, 65 4, 655
ioane episkoposi (samebeli) _ 244
ioane episkop osi (smolenskeli) _ 73
ioane episkopo si (qarTlis) _ 112, 113,
114, 12 0, 681
ioane ikonomosi _ 238
ioane imperatori _ 72
ioane kaTaliko si _ 145, 159, 168, 175,
353, 3 55, 431-43 3, 440
ioane lazi _ 382, 646 , 647
ioane mTavare piskoposi (mangle li) _
475
ioane mTavarep iskoposi (stalingradis)
_ 609
ioane mmarxveli _ 68, 82
ioane mociquli _ 96, 385, 386, 456, 457,
688, 690
ioane oqropiri wm. _ 68 , 440
ioane patriarq i (antioqiis) _ 109 , 358
ioane petriwi _ 709
ioane rexues Ze _ 176
ioane sabanis Ze _ 677
ioane sparseli _ 638
ioane sqolastiko si _ 69, 7 1, 80
ioane Wyondideli _ 700
iob e piskoposi _ 114
iob so mexi diakoni _ 125
iobi (udabnos mama) _ 250
iovan episkop osi (sarusTieli) _ 342
iona e piskoposi _ 475
ioseb genaTeli _ 241
ioseb episkoposi (adsueli) _ 342
ioseb episkoposi (kuxordos) _ 342
ioseb episkoposi (midamili) _ 342
ioseb episkopo si (ruisisa da qarTlis)
_ 238
ioseb kaTalikos-patriarqi _ 244
ioseb kaTalikosi _ 487
ioseb mangleli _ 215
ioseb mefis karis wimaZRvari _ 238
ioseb mTavarep iskoposi _ 241
ioseb mTavare piskoposi (samebe li) _
475
ioseb mitropoliti (beloruse Tis) _
609
763
k avad
764
118-126, 136, 157, 207, 343, 357, 430,
458, 525, 586, 587, 593, 597, 605, 620,
640
kelenjeriZe m eliton _ 406
kerenski a. _ 577, 580 , 583
kvi priane samTa vneli _ 88 , 218
kvirike baneli _ 375
kvirik e I (kaxeTis mTavari) _ 694
kvirik e II (kaxeTis mTavari) _ 694
kvirile episk oposi (ca iSeli) _ 205,
207, 211
kiknaZe filadelfos _ 509
kirio n kaTaliko si _ 71, 7 6, 77, 79, 341346, 357, 384, 644, 647, 655, 657, 662,
671
kirio n I kaTa likosi _ 386, 451 , 653
kirio n II kaTalikosi _ ix.
sa ZagliSvili kirio ni
kirioni _ 151
kirile aleqsand rieli _ 6 4, 65, 68, 161,
166
kirile mTavarep iskoposi _ 487
kiros episkopo si (fasis is) _ 653 , 655
kiros kaTalikosi _ 71
klime nti aleqs andrieli _ 716
klimenti romaeli _ 661
klimintos didi _ 164,
kniaz evski m. _ 609
knoringi (general-leit enanti) _ 528
kovale vski maqsime _ 223
kovalnicki m. _ 563
kozma aragvis erisTavi _ 88
kozma n episkopo si (cagereli) _ 205 , 211
komnenosi aleqsi imperatori _ 87
komnenosi ioane imperatori _ 72
komnenosi manuel imperatori _ 87
konst anti kaxi _ 425
konst antine (lev brZenis Svili) _ 70
konst antine im peratori _ 87, 109, 112,
217, 218, 336, 391
konst antine I didi _ 63, 98, 158, 164,
165, 419, 636, 653, 675, 676, 711
konsta ntine V sko re _ 70, 35 2, 353
konsta ntine VII imperatori _ 396
konst antine ko pronime _ 70, 110 , 136
konsta ntine mefe _ 161, 21 9, 364
konst antine mitropoliti _ 81
konst antine mitropolit i (rostov is) _
609
konst antine m onomaxi _ 568
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
konst antine p orfirogeneti _ 87 , 131
konst antine p oRonati _ 66, 649 , 650
kontriZe al. _ 525
kontriZe s. _ 611
kornili mitropoliti (vorone Jis) _
609
koro levski _ 401
kosta va iakob _ 611
krasot ini p. _ 60 9, 610
kuxia niZe besa rion diak oni (mowa me) _
308
lavrent i
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
lominaZe babilina _ 136 , 406
lorTq ifaniZe _ 241
lorTqifaniZe grigol kaTalikosi _
147, 189, 191, 206
lorTq ifaniZe m . _ 129, 141, 360 , 373
luars ab II me fe _ 417 , 459
luka m axarebeli _ 688
lukaSvili i. _ 611
lukia ne _ ix. wmida lukiane
m aTe
765
766
miqelaZe _ 241
miqelaZe (wurwyabeli episkoposi) _ 385
miqelaZe v. _ 550
mixeil III im peratori _ 67
mixeil mTavare piskoposi (lugis) _ 609
mixeil mitropoliti _ 252
mixeil mitrop oliti (yubanSavizRvispiris) _ 609
mixeil patriarqi (antioqiaierusa limis) _ 18 9-195, 197 , 198,
205
movses kalankatuaci _ 368, 386, 650, 651,
687, 688
movse s xorena ci _ 645 , 648
molCa novi ale qsi II egzarqosi _ 571
mose _ 62, 89, 9 0, 217, 22 2, 226
mose xoneli _ 700
muras aSvili _ 508
mura xovski _ 588
murva n-yru _ 365, 657 , 658
muxra nski g. _ 536
mWedliSvili b. _ 336
mWedliZe simon mRvdel-mowame _ 308
mxeiZe _ 241
mxiTa r goSi _ 89, 219, 427, 695 , 706
n abibekov i
_ 532
nabuq odonosori _ 635, 645
nadare iSvili g. _ 130
nazara li xani _ 14 5, 147
nazari mitropoliti _ ix. leJava
nazari
nakaSiZe _ 241
nalim ovi nikoloz egzarqo si _ 556, 558,
560, 562
narkis neronieli _ 637
naseriSvili _ 241
nemsa Ze daviT kaTaliko si _ 189 , 206
nerse erisTavi _ 376
nerse didi (so mexi mTava repiskopo si) _
114
nerse kaTalikosi _ 368, 38 7, 712
nesto ri (mwvale beli) _ 6 4-66, 387, 388,
640
neqtariosi episk oposi
(konst antinopoleli) _ 64
nikand ri arqimandriti _ 53 2, 576
nikit a paflagonieli _ 641
nikit a xoniati _ 72
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
nikif ore aRmsarebeli wm. _ 68
nikifo re foka (imperatori) _ 87
niko urbneli _ ix. xizaniSvili
niko loz
nikod ime epis koposi _ 694
nikod ime epis koposi (s erbeTis) _ 73
nikola Ze evsevi _ 406
nikola Ze ieroTeoz mRvdel-mo wame _
308
nikola Ze niko _ 52 5, 555
nikolo z amba alav erdeli _ 21 3-215,
238
nikoloz arqiep iskoposi (vladimiris) _
563
nikoloz dadia nis Ze _ 241
nikolo z episkopos i (mroveli) _ 475
nikolo z episkopos i (urbneli) _ 475
nikoloz II imp eratori _ 554, 557, 562,
571
nikolo z kaTalikos -patriarqi _ 442
nikoloz kaTalik osi _ 146 , 193
nikolo z mangleli _ 487
nikoloz mTava repiskopo si (gdov is) _
609
nikoloz mironlukieli _ 63, 636 , 637
nikolo z mistikosi _ 129
nikoloz mitro politi _ 616
nikolo z mitropoliti (taSkentis) _
609
nokolo z mitropoliti Semoqme deli _
241, 462
nikolo z samebeli _ 215
nikolo z walkeli _ 215
nikon SavmTeli _ 110, 111, 123, 136, 353,
354, 356, 357, 659
nikoni (beri) _ 109
nino _ ix. wmida nino
niJaraZe _ 241
nunexi laodikieli episkoposi _ 637
o bolenski
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
orbeliZe luarsab _ 226
orest i patriarqi (ierusalimis) _ 358
origene _ 716
orueli jorji _ 544
osia kordubeli _ 637
ostro umovi _ 558, 563 , 566
oqrop ir xunZeli kaTalik osi _ 672 , 685
oqro piriZe _ 533
oqropiriZe aleqsa ndre episko posi _
308, 509, 513, 516
oqrop iriZe leonide kaTalikospatriarqi _ 15 3, 267, 504, 508, 510,
512, 521, 555-558, 560, 561, 563, 566,
567, 569, 570, 572-575, 583-585, 587,
589, 593-595, 597, 609 , 615
oqrop iriZe piro s episkop osi _ 572, 584,
588
p aata
mefis Ze _ 464
pavle alepoeli _ 696
pavle egzarqos i _ 513, 515, 560 , 570
pavle episkoposi (Tbileli) _ 475
pavle episkopo si (neoke sarieli) _ 637
pavle I imperatori _ 528
pavle mociquli _ 164, 448 , 611, 622 , 715
pavle presviteri _ 641
pavliaSvili q. _ 594
paiWaZe _ 611
palgen episkoposi _ 342
palm ovi i. _ 563
palmos episkoposi (pontosi) _ 661
panto file (ponsife, pas ifil) ibe rieli
_ 638 , 639
papita Svili geronti mitropo liti _
150
papua Svili T. _ 426
parTen xarWaSneli _ 215
parka Ze giorgi mRvdeli _ 590
patro fil skviTopoleli _ 637
pafnut i episkopos i _ 63
pafnuti episko posi (zem o Tebaide li) _
637
pafnuti safare li _ 180 , 185
pente laSvili _ 507
petre alaverdeli _ 551
petre aleqsand rieli _ ix. wmida petre
aleqs and rie li
petre vesti, m wignobarTuxucesi _ 700
petre iberi _ 382, 646 , 648
767
Jelozovsk i
_ 558
Jvania i. _ 546
JvaniZe kvirile (caiSeli episkopo si) _
207
Jordania _ 241
Jorda nia Tedo _ 193, 207, 233, 387, 406,
439, 452, 464, 473, 476-480, 482, 510,
542, 543, 654, 655
Jorda nia noe _ 589, 594 , 612
Juruli giorgi _ 25 3, 586
768
r aevski
p . _ 609
ramiSvili n. _ 612
ratiani p. _ 554
ratiSv ili ivane _ 597, 601 , 613
regini episko posi (kvi proseli) _ 65
rev ma rTali (mefe ) _ 96, 33 8, 677
rigino si episkopo si (kvi pros eli) _
392
rogava g. _ 531
rozdianko b. _ 574
romanoz I imp eratori _ 87
romanoz III im peratori _ 87
romanoz mTavarepiskopos i (samTav neli)
_ 475
roJdenstvenski platon egzarqosi _
571, 574, 576, 577, 583, 584
rosto m mefe-xa ni _ 145, 183, 208, 417,
459
ruknadini _ 701
rusanovi Teofilaqte egzarqosi _ 152,
497, 498, 501, 502, 570
rusuda n dedofali _ 113
ruxaZe grigoli _ 92
s aba
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
saxo kia T. _ 603
sajaia _ 241
sahak amira _ 36 9, 370, 37 1, 374
sahak episkoposi (Tbilisis) _ 342
sahak ismailis Ze _ 367 , 368
sahak kaTalikosi _ 388
sahak patriarqi _ 706
severiosi (mwv alebeli) _ 387
sekundi ptole maideli _ 637
serap ion zarzm eli _ 128, 372, 424 , 694
serap ion zarz melis cxo vrebis a vtori
_ 134
serafime episkopo si (tveris) _ 563
serafime mitropoliti (mosko vis) _
6 08 -61 0
sergi episkoposi _ 576
sergi mitropoliti _ 582
sergi mitropoliti (sverdlovs kis) _
609
sergi patriarqi (ierus alimis) _ 111
sergi patriarq i (konst antinopolis) _
71
sergi patriarqi (ruseTis) _ 61 6-619
svime on arqim andriti _ 462
svimeo ni (aTonis iverTa monastris
winam ZRvari) _ 397
svime oni _ ix. wmida svimeoni
svimon beri (guriis mTavari) _ 468
svimo n episkop osi _ 114 , 338
svimon episkoposi (quTaTeli) _ 205
svimo n mitropo liti (quTaTeli) _ 207,
211
svimo n mwignoba rTuxucesi _ 439
svimo n qarTlis gamgebeli _ 469
svimo niSvili konstantine _ 605 , 613
sidam oniZe efre m II kaTalikospatriarqi _ 6 14, 620, 621
silib istro arqimandriti _ 242
simeo n episkop osi (urbne li) _ 283 , 611
simon episkoposi _ 603, 60 5, 613
simon kananeli _ 103, 402, 641 , 661
skurati k. _ 104
sozom eni ermia _ 637
sokolo vi i. _ 55 1, 566
sokolski vl. _ 218, 219 , 222
sokrate _ 637
solomo n mefe _ 2 40-242
solom on I mefe _ 239, 462 , 505
solom on II mef e _ 148, 152, 495, 503,
5 05 -50 8
769
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
sosTe ni _ 384-388, 700 , 708
sofiiski nikon egzarqo si _ 562, 568571, 59 0, 591
sofro n episkop osi _ 661 , 666
sofro n ierusa limeli _ 649
sofronios m itropo liti
(niko rwmideli) _ 500
spirid on trimifunteli _ 63 , 637
stalini i. _ 616
staxoviCi _ 533
stefane episkoposi _ 563
stefane episkopos i (bodbeli) _ 283
stefa ne episkop osi (tbeTis, SavSeTis) _
375
stefane efeseli _ 689
stefane mtbevari _ 79
stefa ne pirve lmowame _ 349
stefa ne sananois Ze _ 176
stefa noz adarnases Ze _ 349
stefa noz gurgenis Ze _ 376
stefa noz episk oposi (rusTavis) _ 342
stefa noz eris mTavari _ 657
stefa noz qarTlis mefe _ 365, 366 , 658
straboni _ 647
strat ofile biWvinTeli _ 635, 636 , 637
suvorovi n. _ 134
sula (mirian mTavris Ze) _ 373
surgulaZe ivane _ 86, 223 , 454
f adla
q arTve lisSvili
tarasi
u ranios
episkoposi _ 641
uxtane si _ 386, 64 5, 687
_ 241
qerob in arqima ndriti (a belisZe) _ 452
qvariani zaqaria kaTalik osi _ 189 , 206
qiqoZe gabriel episkopo si _ 308, 509,
512, 51 3, 536
qoCaqiZe _ 241
qriste fore Tbileli _ 487
qrist efore episkoposi (samTavne li) _
475
qrist efore episkoposi (trapezunteli)
_ 656 , 662
qrist efore episkoposi ( wilknis) _ 238
qrist efore mTa varepisko posi _ 21 3-215
qurdiani m. _ 646
quji _ 646
R oRoberiZe
_ 241
y aiTma zaSvili
fili pe _ 477
yauxCiSvili s. _ 635, 643-64 6, 714
770
yvaryv are aTabagi _ 451
yifiani dimitri _ 509, 512 , 515, 516 , 536,
541
yubaneiSvili nestori _ 600, 603, 605, 614
yubas ar amirsp asalari _ 429
yuTlu-arslani _ 429
Samada vla
C erqez iSvili
nikolozi _ 666
Cita Ze Sio _ 555
CiqavaZe _ 533
Ciqob ava a. _ 646
Ciquani _ 241
Ciqua ni giorgi _ 241
CiCua _ 241
CijavaZe _ 241
Cubina Svili daviTi _ 465
Cudecki (sasuliero seminariis
reqto ri) _ 509 , 515
Cxata raiSvili q veli _ 240 , 696
CxetiZe evdem on I kaTa likosi _ 189,
206, 207
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
CxetiZe simon kaTaliko si _ 189 , 206
Cxotua r. _ 586 , 587
c agare li
Z inZib aZe
w ereTeli
_ 241
wereTeli akaki _ 525
wereTeli dosiTe osi _ 152, 183, 495, 497,
500, 502-508, 585, 691 , 699
wereTeli i. _ 611
wereTe li qaixosro _ 506
wmida grigoli _ 661
wmida dionise _ 62
wmida ignati _ 67
wmida lukiane _ 213
wmida nino _ 75, 97, 98, 10 7, 112-114 , 119,
120, 136, 157, 158, 164, 193, 199, 213,
231, 337, 363, 364, 443, 570, 619, 661,
671
wmida petre aleqsandrieli _ 62, 161,
165
wmida svimeon _ 397
wmida foti pat riarqi _ 67, 71, 7 2, 85
wmida SuSaniki _ 346
wulukiZe _ 241
wulukiZe germane _ 189
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
W avWav aZe
x alifa
haSini _ 353
xarito ni (naTlism cemlis monastris
winam ZRvari) _ 213
xaxanaSvili ale qsandre _ 220, 222, 475,
478, 4 80, 524, 5 61-563
xaxut aSvili _ 533, 605 , 613
xelaia ambrosi kaTalik os-patria rqi _
283, 308, 505, 507, 508, 569, 573, 575,
576, 588, 593, 597, 598, 600-606, 608,
609, 611
xelaSvili ioa ne _ 510 , 511
xerxe uliZe nikoloz kaTalikosi _ 461
xomat ini dimit ri arqiepiskoposi _ 132,
143
xosro Sahi _ 345 , 387
xosro I Sahi _ 644
xoSta ria e. _ 426
xrisa nfi (qris anTo) pa triarqi _ 110,
146, 354, 356, 670
j avaxiSvili
771
h aagi
k. _ 546
haqst hauzeni _ 223
herak le keisari (imperat ori) _ 76, 110,
146, 344, 345, 354-357, 364, 365, 380,
635, 642, 647, 649, 653, 655, 657, 660,
662, 670-672, 685
hiSami _ 353
hold aki d. _ 223
772
geografiul da saeklesio saxelTa
saZiebeli
a bazgia
_ 674
abas Tumani _ 426
abaSa _ 311
abaSis raioni _ 30 1, 311
aboci _ 377, 385, 430 , 459
agarak -walkis ep arqia _ 28 5, 299
agara ki _ 116, 286, 299 , 339
agara kis eparq ia _ 254, 268, 285 , 299
adigeni _ 180
adige nis raio ni _ 300 , 309
avlab ari _ 507 , 508
avlabris eklesia _ 606
avstralia _ 595
avstria _ 595
azerb aijani _ 596
aziis diocezi _ 6 76, 680, 68 8, 689
aziis eklesia _ 126
aTeni _ 68, 73,
aTina _ 596
aTinas olqi _ 25 6, 269, 28 7, 300
aToni _ 192
aTonis iverTa m onasteri _ 132, 397 , 439
aTonis lavra _ 348
aia ( qalaqi) _ 644
akvilei _ 64,
akro polisi _ 645
alaverdi _ 268, 2 86, 299, 30 9, 562
alaverdis eklesia _ 233, 23 8, 254
alave rdis eparq ia _ 150, 254, 268, 286,
299, 309, 595, 596
alaverdis kaTedra _ 588
alave rdis monasteri _ 570
alaSk ertis eparqia _ 255 , 269, 286 , 300
alaSk ertis olq i _ 255, 269, 286 , 300
alaSk ertis saep iskoposo _ 596
albaneTi _ 147, 340, 357, 427, 430, 651,
690
albaneTis ekle sia _ 111, 340, 650 -652,
681
albaneTis saka Talikoso _ 192
albaneTis sapa triarqo _ 651
aleut is samitropolito _ 616
aleqsa ndria _ 66 , 90, 100, 126, 212, 385387, 393, 609, 652, 655, 663-666, 676,
680, 68 7, 688
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
aleqsa ndriis eklesia _ 64, 107, 108, 126,
391-3 93, 565, 664
aleqs andriis sa egzarqoso _ 684
aleqs andriis sapatriarqo _ 73, 192,
394, 424, 452, 620, 688
aleqs andriis saydari _ 663
alvaneTi _ 354 , 671
amasia _ 664
ambrolauri _ 310
ambro lauris raioni _ 300 , 310
amerika (aSS, kanada) _ 595
amierkavkasia _ 267, 340, 342, 344, 345,
348, 504, 510, 517, 535, 561, 578, 580,
582, 586, 591, 609, 650, 652
amierkavkasiis saeqzarx oso _ 575 , 577
anako fiis cixe _ 365
ananuri _ 504 , 505
anatolia _ 641
anisi _ 430, 43 4-437
anisis eparqia _ 255, 269, 286 , 300
anisis saepis koposo _ 596
ankviria _ 161, 165,
ankira _ 67, 69 , 391, 692 , 694
antioqia _ 65-67, 69, 72, 73, 84, 90, 94, 95,
97, 100-105, 107-112, 114, 120, 123,
132, 136, 137, 151, 161, 165, 171, 189,
190-192, 196, 212, 336-339, 341, 346,
351-3 61, 381, 385-387, 389-394, 397405, 528, 558, 565, 568, 649, 650, 652,
659, 663-666, 672, 673, 676, 678-681,
684, 6 87-689, 69 2, 695
antio qiis ekle sia _ 64, 100, 105, 107,
108, 126, 136, 391-395, 565, 664, 678,
680
antioq iis kaTedra _ 353
antio qiis saegzarqoso _ 684
antio qiis sapa triarqo _ 73, 104, 105,
111, 123, 124, 135, 149, 192, 352, 366,
388, 394, 398-400, 403, 424, 452, 680,
688
antio qiis sayd ari _ 75 , 663
anCa _ 367, 370-37 2, 374
anCis eparqia _ 2 55, 269, 28 7, 300
anCis kaTedra _ 37 1, 713
anCis saepiskopos o _ 367, 37 0, 425
anCis saydari _ 369
anCisx atis taZari _ 590
arabe Ti _ 108, 676, 679 , 680
aragvi _ 254
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
aragvis xeoba _ 2 54, 268, 28 5, 301
aragv is saerisTavo _ 226 , 464
arani _ 109
argveTi _ 286, 30 0, 356, 36 5, 366, 411 , 658,
660
argina _ 387
areSis olqi _ 255, 268, 286, 300 , 596
arTvinis olqi _ 255, 269 , 287, 300 , 596
arian-qarTli _ 63 8, 645
armaz i _ 640, 686
armazcix e _ 337
armenia _ 368 , 680
artaa ni _ 116 , 377
artaa nis olqi _ 255, 269 , 286, 300 , 596
artanujis cixe _ 382, 396 , 410
arqeo polisi _ 643
arxangelski _ 511
asia _ 1 00, 684
asiis diocezi _ 94, 392 , 689
asiis eklesia _ 10 7, 393
asiis provincia _ 108
aspinZis raio ni _ 300 , 309
astraxani _ 609
afrikis diocezi _ 676
afsari _ 645
afsaros i _ 648
afSileTi _ 365 , 658
afxazeTi _ 103, 110, 112, 140, 14 6, 150,
189, 190, 191, 194, 196, 197, 200, 205208, 216, 230, 232, 338, 352-362, 364,
365, 381, 402, 408, 416, 417, 422, 445,
459, 469, 500, 519, 522, 530, 535, 537,
539, 547-550, 556, 571, 576, 578, 580,
586, 597, 598, 608, 641, 657-660, 670,
671, 681, 684, 685, 691, 693, 698, 699,
703
afxaz eTis ekles ia _ 111, 112, 190, 192,
358-36 2, 382, 57 6, 685
afxaz eTis sabWo Ta avtono miuri
respub lika _ 287 , 301
afxaz eTis sakaTalikoso _ 146, 189, 191194, 344, 356, 359, 360, 364, 366, 380382, 411, 420, 495, 424, 452, 666, 671,
672, 674, 684, 685, 690, 704
afxaz eTis same fo _ 346, 368, 404 , 704
aqili _ 664
aRvanqis sakaTalikoso _ 192
aRTam aris saka Talikoso _ 192
aRmos avleT kax eTi _ 521 , 522
773
babilonis
774
baTumisa da sxalTis eparqia _ 310
balka neTi _ 396 , 676
balkaneTis naxev arkunZuli _ 676
bamba kis xeob a _ 254, 268
bana _ 375
banas eparqia _ 2 55, 269, 28 7, 300
basia ni _ 300 , 596
basia nis olqi _ 255, 269 , 286
baqo _ 5 32, 609
baqos eparqia _ 557
baRdaTi _ 310
baRda Tis raio ni _ 301 , 310
baSkiCeTis raioni _ 299
bedia _ 193, 194 , 548
bediis eparqia _ 256, 269, 287 , 301
bediis saydari _ 360
belaqani _ 463
belo ruseTi _ 609
berTubani _ 212
beSta Senis eparqia _ 285 , 299
bzifi md . _ 549
bizantia _ 66, 70, 73, 76-78, 83, 85, 88, 90,
92, 107, 108, 111, 114, 115, 122, 127,
130-132, 134-136, 138-140, 178, 218,
219, 222, 223, 339-341, 343, 346, 352,
353, 359, 361, 362, 364-366, 368, 369,
372, 375, 376, 380, 382, 383, 394-397,
403, 419, 424, 425, 427, 428, 434, 441,
559, 647, 658-660, 666, 672-674, 680,
684, 69 7, 714
bizant iis eklesia _ 403
bizant iis imperia _ 75, 110 , 115, 117 , 136,
149, 217, 218, 335, 338, 339, 352, 384,
391-3 93, 396-3 98, 423, 424, 642, 653655, 657, 673, 681, 685, 707, 715
birev ani _ 409 , 412
birTv isis cixe _ 410
biWvinTa (biWvinta) _ 136, 189, 191, 193,
194, 196, 204-208, 221, 506, 627, 635637, 64 1, 644
biWvinTis eparqia _ 256, 269, 287 , 301
biWvinTis kaTedra _ 356
biWvinTis monasteri _ 512
biWvinTis saep iskoposo _ 635
biWvinTis taZari _ 207, 22 0, 670
bogdanovkas raioni _ 300
bodbe _ 255, 268 , 286, 300 , 310
bodbis eparqia _ 150, 254, 268, 286, 300,
310, 59 5, 596
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
bodbis monaste ri _ 213, 512, 570, 591,
620
bodbis samitropolito _ 594
bodb isxevi _ 534
bolnisi _ 116, 310, 339 , 686
bolnisis eparq ia _ 254, 268, 285 , 299
bolnisis raio ni _ 299 , 310
bolnis is taZari _ 686
bolnisisa da dmanisis eparqia _ 310
borCali _ 249
borCa los mazra _ 254, 268 , 286
borCalos raioni _ 299
borjomi _ 310
borjom is raioni _ 300
borjo mis xeob a _ 255, 268, 269 , 286
borjom isa da axalqalaqis epa rqia _
310
bosfo ri _ 654 , 661
britaneTis diocezi _ 676
bulga reTi _ 101 , 104, 217 , 405
bulga reTis ekle sia _ 74, 101, 104, 393,
394
gagra
_ 311
gagris raioni _ 30 1, 311
gagris ubani _ 25 6, 269
gaenaTis eparqia _ 150, 28 6, 300
galate a _ 67, 75 , 675
gali _ 311
galiis diocezi _ 676
galiis prefeqtura _ 676
galis raioni _ 30 1, 311
gangra _ ix. Rangra
ganja _ 474, 596
ganjis gubernia _ 594
ganjis olqi _ 25 5, 268, 28 6, 300
gardabani _ 374
gardab nis raioni _ 309
gare-k axeTi _ 25 4, 268, 28 5, 299
gare-q arTli _ 25 4, 268, 28 5, 301
garejis lavra _ 238
garini _ 664
gaCiani _ 337
gdovi _ 609
gegeWk oris raioni _ 301
gelaTi _ 141, 20 7, 255, 269 , 311, 446 , 500,
597, 612, 613, 699, 703, 714
gelaTis akadem ia _ 315 , 714
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
gelaTis monasteri _ 472, 57 0, 597
gelaTis saepiskoposo _ 504
gelaTis taZari _ 317, 597
genaTis eparqia _ 255, 269 , 595
genua _ 598, 600 , 602, 612 , 615
germa nia _ 129, 267, 595 , 616
giriSqi _ 226
giSis eparqia _ 2 54, 268, 28 6, 300
gonio s sakaTedro taZari _ 317
gori _ 255, 269, 286, 287, 300, 311, 485,
504, 56 2, 658
goris mazra _ 25 5, 268, 28 6, 521
goris raioni _ 30 0, 311
gremi _ 238
gugarq i _ 82, 34 4, 346, 38 4, 686
guda va md. _ 549
gudauTa _ 311
gudauTis raio ni _ 301 , 311
gudayv is (ZiRinev is) kaTedra _ 360
guTeTis ekles ia _ 105 , 111
gulrifSis raio ni _ 301 , 311
gumba di _ 161, 165, 652 , 654
gumbris mazra _ 2 55, 269, 28 6, 596
gumbris mxare _ 300
gurgana _ 395
gurza ni _ 109 , 115
guria _ 146, 150 , 191, 193 , 194, 196 , 239,
240, 255, 269, 287, 300, 354, 366, 410,
459, 468, 469, 497, 499, 503, 507, 541,
542, 556, 562, 563, 572, 584, 587, 658,
660, 67 0, 672
guria -samegrelo s eparqia _ 542
guria -samegrelos saepiskoposo _ 513,
516
guriis eparqia _ 269, 594
guriis samTavro _ 507
guriis (jumaTis) samit ropolito _ 150
gurjaani _ 311
gurja anis raio ni _ 300 , 311
d adaSe nis
775
egvi pt e
776
espane Tis diocezi _ 676
efeso _ 64, 65, 90, 101, 161, 165, 386, 392,
640, 664, 665, 676, 688
eCmia Zini _ 499 , 517
eCmia Zinis saka Talikoso _ 219
eCmia Zinis sap atriarqo _ 192
valaSk ertis
z anduk is
xevi _ 179
zarzma _ 255, 26 9, 286
zaqaTa las okrugi _ 153
zaqaTa las olqi _ 255, 268, 286, 300, 521,
524, 525, 530, 552, 596
zemo iberia (ive ria) _ 110 , 146, 147 , 190,
206, 354, 410, 507, 670, 671, 674, 681
zemo iveriis eparqia _ 568
zemo imereTi _ 25 5, 269, 28 6, 300
zemo svaneTis raioni _ 301
zemo s omxeTi _ 25 5, 269, 28 6, 300
zemo q arTli _ 36 2, 476, 64 9, 651
zesta foni _ 2 55, 269, 310
zesta fonis raioni _ 300 , 310
zigana _ 654
ziganas saepiskoposo _ 110
znauris raioni _ 300, 310
zugdidi _ 310
zugdidis mazra _ 255, 269 , 287
zugdidis raio ni _ 301 , 310
zugdid isa da caiSis eparqia _ 310
zRvisp ireTi _ 64 4, 658
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
T akveri
_ 366, 65 8, 660
Tbilisi (tfilis i) _ 128, 145, 177, 225,
230, 231, 233, 234, 249, 254, 268, 285287, 299, 300, 309, 337, 367-369, 371,
374, 375, 414, 417, 425, 430, 431, 441,
442, 448, 463, 487, 488, 491, 492, 497,
499, 502, 515-518, 524, 526, 530-532,
550, 551, 555, 556, 503-506, 567, 568,
574, 576, 577, 578, 581-585, 588, 597,
601, 602, 604, 605, 611, 621, 627, 657,
672, 693
Tbilisis gubernia _ 153, 523-525, 530,
552, 59 0, 594
Tbilisis eparq ia _ 150, 267, 299, 593,
610
Tbilis is vaJTa I gimnazia _ 518
Tbilisis kaTed ra _ 267 , 601
Tbilisis olqi _ 602
Tbilis is raioni _ 300
Tbilis is saamiro _ 367, 37 0, 660
Tbilisis saka Talikoso eklesia _ 489
Tbilisis samit ropolito _ 238
Tbilis is saxelmwifo universiteti _
269
Tbilisis semina ria _ 498, 515, 531, 532,
588, 594
TeTriwyali (md.) _ 357
TeTriwyaro _ 285, 286 , 310
TeTriwyaros raioni _ 300 , 310
TeklaTis dedaTa monasteri _ 543
Telavi _ 254, 26 8, 286, 28 7, 299, 30 0, 309
Telav is mazra _ 254, 268 , 286
Telav is raioni _ 299, 309
Telavis sasuliero saswavle beli _
530
TeleTi _ 285
Tergi _ 254, 255 , 268, 286 , 299, 300 , 596
Terjola _ 310
Terjolis raioni _ 310
Tesaloniki _ 87 , 136, 192 , 676
TianeTi _ 311
Tiane Tis mazra _ 254, 268 , 286
Tiane Tis raio ni _ 299 , 311
Tiri _ 150
TorTomi _ 596
TorTom is olqi _ 2 56, 269, 28 7, 300
Trakia _ 100, 684
Trakiis diocezi _ 94, 392 , 676, 680 , 689
Trakiis eklesia _ 107, 126 , 393
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
TrialeTi _ 377
TurqeTi _ 461, 54 8, 549
Tuxarisis cixe _ 382
i beria
777
343, 47 3, 644
isavria _ 684
isosis navsayudari _ 645
ispah ani _ 147 , 460
ispiri _ 596
ispiris olqi _ 25 6, 269, 28 7, 300
israeli _ 131
italia _ 129, 47 6, 689
italiis diocezi _ 676
italiis prefeqtura _ 676
iSxani _ 368, 37 0, 375, 38 3, 712
iSxanis eparqia _ 255, 269, 287 , 300
iSxanis taZari _ 409
k abadok ia
778
374, 410, 424-426, 459, 463, 467, 469,
474, 475, 479, 481, 483, 487, 506, 528,
530-534, 538, 544, 551, 556, 562, 572,
574, 583, 640, 649, 651, 659, 660, 671,
672, 691, 693, 694
kaxeTis mTiuleTi _ 693
kaxeTis saepisk oposoebi _ 479
kaxeTis samef o _ 216, 685
kaxeTis samTavro _ 130
kaxeTis olqi _ 14 5, 146
kelas ura (md.) _ 357
kent erberi _ 612
kerasunt i _ 643
kesaria _ 67-69, 109, 676, 680 , 715
kvi prosi _ 101, 104, 392 , 394, 565 , 640
kvi pro sis eklesia _ 65, 75 , 101, 102 , 108,
126, 149, 392-394, 405, 666, 671, 674,
681, 68 4, 689
kvi pro sis kunZuli _ 65
kvi pro sis saarqiepiskoposo _ 192
kibeT queSeTi _ 179
kievi _ 497
kilikia _ 684
kilik iis sakaTalikoso _ 192
kiskimi _ 596
kiskim is olqi _ 2 56, 269, 28 7, 300
klarjeTi _ 76, 78, 115 , 116, 129, 13 0, 138,
142, 184, 255, 269, 287, 300, 338, 339,
346, 361, 362, 364, 365, 367 -370, 372374, 377, 381-383, 385, 409, 412, 425,
548, 559, 596, 657, 683, 693, 710
kldek aris cix e _ 396, 410
klisura (md.) _ 338, 344, 357, 358, 361366, 642, 648, 657-660, 671, 672, 683,
686
kodori _ 549
kodori (md.) _ 549
kolxe Ti _ 146, 354, 644 , 670
komana _ 643
konst antinopoli _ 63, 64, 66, 67, 6 9-74,
76, 77, 81-83, 86, 90, 94, 95, 101, 104,
106-109, 111, 113, 114, 120, 129, 136,
146, 161, 165, 212, 222, 283, 339, 341,
352, 353, 356-360, 366, 368, 380, 381,
385, 386, 392, 393, 396-400, 453, 469,
490, 556, 565, 608, 622, 639, 640, 642,
644, 645, 647, 649, 650, 652, 654, 655,
663-666, 6 72, 673, 676, 680, 685, 687690, 69 7, 698
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
konst antinopolis ekles ia _ 107, 108,
123, 126, 135, 136, 392, 565, 582, 608,
623, 625, 655, 664, 697
konst antinopolis sapatriarqo _ 73 , 88,
110, 123, 137, 192, 218, 344, 352, 360,
365, 394, 424, 425, 452, 596, 620, 621,
647, 651-653, 657, 670, 672, 680, 684,
685, 69 0, 700
konst antinopo lis sayda ri _ 354 , 663
kontua Ti (sof.) _ 501
korinTo _ 136
kremli _ 616
kukiis wm. nikolo zis eklesia _ 525
kumurdos eparq ia _ 255, 269, 286 , 300
kuxi (sof.) _ 501
lagodexi
_ 310
lagod exis raio ni _ 300 , 310
lazeTi _ 361, 64 3, 648
lazika _ 146, 34 4, 345, 354 , 645, 649 , 652654, 656, 661, 670
lazike _ 643
lazik is eparqia _ 110, 381, 652 , 654
lazik is samitropolito _ 674
laked emonia _ 664
lanCxuTi _ 311
lanCxuTis raioni _ 311
laodikia _ 67, 69, 88 , 100, 124, 12 5, 161,
165, 490, 692, 693, 695
largvis i _ 150
laSxeTi _ 458
lenina kanis raioni _ 385
leningoris raioni _ 300
leningradi _ 60 8-610
lentexi _ 311
lentex is raioni _ 311
leCxum-svaneTi _ 255, 269, 286 , 301
leCxumis mazra _ 255, 269 , 286
lidia (libia) _ 63 8, 676
lisisi _ 643
liuqs enburgi _ 287
lixT-ameri _ 19 1, 194, 19 6-198, 200 , 206
lixT-imereTi _ 189, 240 , 497
lixT-imeri _ 206 , 462
lixis mTa _ 194 , 357
lixis qedi _ 410
lomis i _ 178, 179
lore-t aSiri _ 36 8, 598
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
lori-bambakis mazra _ 286
lori-bambakis mxare _ 299
lugi _ 609
m avritiniis
diocezi _ 676
maTxo ji (sof.) _ 501
maiako vskis raioni _ 301
makedo niis diocezi _ 676
mama daviTi _ 515
manglisi _ 113, 116, 285, 286, 300, 310,
339, 46 3, 657
manglisis eparqia _ 254, 268, 285 , 300
manglisisa da walkis eparqia _ 310
margve Tis eparqia _ 286, 30 0, 310
marmaSenis monas teri _ 385 , 387
marneuli _ 310
marneulis raioni _ 310
martv ili _ 255, 269, 287 , 301, 311 , 425
martvilis eparqia _ 150
martvilis raioni _ 311
martv ilis sae piskoposo taZari _ 647
maRla ki (sof.) _ 501
maxara Zis raioni _ 300
medio lanumi _ 636
meletini _ 664
meneso _ 179
menz ia _ 663 -665
merisa _ 382
mesopo tamia _ 68 , 108, 676 , 679, 680 , 684
mestia _ 311, 458
mestiis raioni _ 311
mesxeTi _ 130, 14 5, 146, 18 0, 230, 343 , 354,
355, 369, 383, 451, 452, 459, 537, 544,
598, 670, 671, 683, 685
mesxeTis eklesia _ 685
mTawmid a _ 397
mTianeTi _ 130 , 694
mila ni _ 64, 636
milanis eklesia _ 689
mitileni _ 664
mijnaZori (miZna Zori) _ 13 5, 411
mijna Zoris monasteri _ 408, 409 , 410
movakani _ 364
mozdoki _ 503
moldaveTi _ 217
mosko vi _ 151 , 465, 47 0, 570, 5 81, 582, 584,
608-6 10, 616, 617
moskov is sapatriarqo _ 616 , 666
779
n astakis i
_ 95
naxaxulevi (sof.) _ 501
nekre si _ 238, 310, 337 , 463
nekres is eparqia _ 150, 254 , 268, 286 , 299,
310, 463
neoke saria _ 67 , 69, 161, 165, 643, 692,
695
neZvi _ 710
780
nikea _ 63-66, 68, 74, 77, 89, 90, 99, 100,
102, 106, 125, 126, 161, 165, 335, 336,
386, 391, 393, 490, 635, 636, 639, 656,
664, 673, 676-678, 681 , 690
nikomedia _ 664
nikopoli _ 654
nokornis qedi _ 254
nikorwmida _ 2 55, 269, 286, 300 , 310
nikorwmidis eparqia _ 255, 269, 286, 300,
310
nikof sia _ 103, 361, 402 , 641
ninowmida _ 1 16, 238, 310, 311 , 339
ninowmidis eparqia _ 150, 254, 268, 285,
299, 595
ninowmidis mo nasteri _ 570
ninowm idis raioni _ 310
niqoz i _ 310, 336, 339 , 653
niqozis eparqia _ 150, 255 , 268, 286 , 300
niqoz isa da cxinvalis eparqia _ 310
novgo rodi _ 152 , 507
novos ibirski _ 609
nuxis olqi _ 2 55, 268, 286, 300 , 596
nuxpati _ 463
o diSi
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
p alestina
Jinvali
r avena s
eklesia _ 689
rani _ 254, 268 , 286, 300 , 364
raWa _ 255, 269, 286, 300, 5 02-504
raWis eparqia _ 150
raWis mazra _ 255, 269 , 286
raWis mTianeTi _ 653
rgani _ 97, 677
riazani _ 575
rize _ 5 96, 664
rizes olqi _ 256 , 269, 287 , 300
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
riyis wmida nik olozis eklesiis
saswa vlebeli _ 551, 553 , 555
rodop olisi _ 110, 643 , 654
rodop olisis s aepiskopo so _ 381 , 651
romi _ 63, 64, 66, 76, 87, 90, 100, 109, 113,
114, 144, 218, 223, 335, 385-387, 391,
424, 470, 519, 612, 622, 636, 637, 652,
664, 665, 687, 691, 716
romis eklesia _ 64, 107, 108, 126 -128,
143, 212, 341, 392, 423, 689
romis imperia _ 74, 75, 8 3, 95, 99, 101,
106, 108, 109, 113, 115, 131, 139, 336,
351, 373, 390-392, 423, 424, 675, 677,
679, 680-682, 687, 688 , 715
romis kaTedra _ 424
romis sapatria rqo _ 394 , 688
romis saydari _ 663
rostovi _ 609
ruisi _ 85, 95, 97, 98 , 119, 132, 13 7, 139,
141, 142, 157-159, 161, 162, 167, 193,
233, 238, 311, 336, 363, 364, 378, 405,
461, 673, 694, 698, 706, 708, 709, 714,
715
ruisis eparqia _ 150, 255 , 268, 286 , 300
rumine Tis eklesia _ 74, 10 4, 595
ruseTi _ 132, 13 5, 143, 14 7, 150-154 , 217,
233, 239, 249, 255, 267, 283, 372, 383,
461, 462, 464, 466-471, 473-482, 485487, 490, 491, 495-499, 501, 503-514,
517, 521-529, 531-534, 537-540, 542,
543, 547, 548, 551, 553-559, 562-577,
579-583, 586, 588, 589, 591, 597-600,
604, 6 08, 617-61 9, 666
ruseTis eklesia _ 74, 104, 149, 482, 487,
509, 526, 529, 534, 542, 551, 557, 560,
562, 565-567, 570, 579, 582, 604, 606,
608-6 10, 616-620, 665 , 691
ruseTis imperia _ 136, 148 , 149, 153 , 502,
699
ruseTis sapat riarqo _ 600, 620 , 666
rusTav i _ 116, 31 0, 339
rusTa vis eparq ia _ 150, 254, 268, 285,
299, 310
ruxi _ 239
s abaraTiano
_ 285 , 300
saberZneTi _ 105 , 113, 114 , 216, 217 , 249,
338, 347, 364, 365, 382, 397, 402, 426,
781
782
sardikia _ 67
sarweb is eklesia _ 367
satra felas eparqia _ 255 , 269, 287 , 300
safara _ 142, 180, 185, 309, 452 , 453
safaris monast eri _ 387 , 513
safrangeTi _ 461 , 595
saqaTmis kari _ 412
saCxere _ 286, 30 0, 311
saCxe ris raio ni _ 300 , 311
sebas topoli ( sevastop oli),
sebast opolisi _ 3 61, 641-645 , 654,
655
sevanis tba _ 459
sevski _ 558
selev skiis qt esifoni _ 115
senak i _ 311, 543
senak is mazra _ 255, 269 , 287
senak is raioni _ 311
serbeTis eklesia _ 104
serbiis eklesia _ 582
setis monasteri _ 458
svaneTi _ 146, 3 54, 363, 36 6, 426, 45 6-458,
513, 515, 535, 536, 539, 541, 544, 547,
645, 646, 649, 651, 658, 660, 670, 692,
696
svaneTis mTiuleTi _ 458
sveticxoveli _ 118, 146, 230, 233, 254,
268, 285, 299, 308, 316, 317, 323, 350,
416, 572, 593, 597, 621, 626, 670
sverd lovski _ 609
svimo nwmidis m onasteri _ 84, 346, 397,
401
sviris monasteri _ 505
simon kananelis monasteri _ 513
sinas mTa _ 6 72, 673, 685
sionis taZari _ 253, 254, 284, 317, 498,
515, 570, 574, 575, 583-585, 593, 594,
597, 611, 615, 617
siria _ 68, 8 3, 108, 3 84, 565, 676, 679 , 680
sirmia _ 64
siRna Ri _ 255, 268, 286, 287, 300 , 310
siRna Ris mazra _ 255, 268, 286 , 534
siRna Ris raio ni _ 300 , 310
skanda _ 11 0, 352, 361, 365, 380 , 647, 651,
653, 685
skandis i _ 643
somxeTi _ 83, 84 , 109, 116 -118, 120, 125,
130, 216, 217, 219, 309, 339-346, 362,
368, 369, 384, 385, 387, 388, 410, 420,
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
424, 427, 434-436, 476, 517, 522, 619,
654, 666, 685, 690, 706, 707, 715
somxe Tis ekles ia _ 109, 111, 116, 340,
382, 619, 650, 652, 653, 673
somxe Tis mTianeTi _ 676 , 680
soxum -afxazeTis eparqia _ 576
soxumi _ 256, 26 9, 287, 301 , 311, 537 , 563,
576, 609
soxumis eparqia _ 253, 576 , 610
soxum is okrugi _ 153
soxum is olqi _ 256, 269, 524, 525, 552,
594
soxum is raioni _ 311
spars eTi _ 108, 115, 116, 122, 127, 136,
145, 146, 233, 337-341, 345, 347, 387,
418, 459-461, 471, 472, 647, 648, 653,
673
spars eTis ekle sia _ 108, 109, 136 , 680
spars eTis saka Talikoso _ 338
speri _ 364, 365, 657 , 659
stavropoli _ 515, 616 , 664
stalingradi _ 609
staliniris raioni _ 300
stamb oli _ 147 , 469
stara ia-rusa _ 575
surami _ 504
sxalTa _ 310
tao
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
trapiz onis imperia _ 428
tridornis eklesia _ 353
trivonia _ 664
truli _ 66, 68, 82, 84 , 161, 346, 365, 386,
387, 6 50, 652-65 5, 688
tuli _ 609
tunisi _ 664
tfilis is eparqia _ 254, 26 8, 285
tfilisis mazra _ 254, 268, 285 , 286
tyetb a-gulgula _ 337
tyibulis raio ni _ 301 , 311
u ngreTi
_ 595
urbnisi _ 85, 95, 97, 9 8, 119, 132, 1 37, 139,
141, 142, 157-159, 161, 162, 167, 193,
233, 238, 255, 269, 286, 300, 311, 336,
363, 364, 378, 405, 461, 604, 673, 694,
698, 706, 708, 709, 71 4-716
urbnisis eparq ia _ 150, 255, 268, 286,
300, 59 5, 596
urbnis is kaTedra _ 588
urbnis isa da ruis is eparqia _ 311
urdo _ 442
urha _ 640
uflis cixe _ 337 , 410
ujarma _ 116, 33 7, 658
f azisi,
783
q alkedonia
784
qvemo imereTi _ 2 55, 269, 28 6, 300
qvemo svaneTis raioni _ 301
qvemo qarTli _ 115, 116, 120, 128, 339,
345, 346, 362, 368, 370, 384, 388, 405,
429, 430, 433, 459, 476, 640, 660, 666,
686, 693
qirmani _ 226
qluxoris raioni _ 301
qobule Ti _ 310, 45 9, 672
qobuleTis raio ni _ 300 , 310
qsan-lexuris xe oba _ 254 , 268, 285 , 301
qsani _ 455, 520
qsnis saerisTavo _ 464
quTais-gaenaTis eparqia _ 286, 300, 311,
614
quTaisi _ 136 , 150, 15 2, 239, 2 55, 269, 286,
287, 301, 311, 350, 365, 407, 410, 411,
499, 502, 506, 525, 550, 570, 597, 601,
604-60 6, 615, 65 8, 672
quTaisis gubernia _ 153, 515, 523 -525,
530, 542, 552, 594
quTais is eklesia _ 239
quTais is eparqia _ 150, 239 , 255, 269 , 286,
300, 595, 601, 604
quTaisis kaTed ra _ 588 , 604
quTaisis mazra _ 255, 269 , 286
quTais is raioni _ 301
quTais is saepisk oposo _ 50 5, 506
quTais is seminaria _ 531
qulfa rgis qed i _ 354, 670
quSaa nT goris s amarovani _ 95
R angra
y azax i
_ 249, 596
yazaxis olqi _ 25 5, 268, 28 6, 300
yazbe gis raio ni _ 301 , 311
yandaari _ 226
yaraia zis raioni _ 299
yarajala _ 145
yarsis olqi _ 255, 269, 286, 300, 552,
596
yarsis (karis) sa episkoposo _ 434
yaRzev anis olqi _ 255, 269 , 286, 300 , 596
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
yvareli _ 310
yvarlis raioni _ 299, 310
yvelis cixe _ 410
yizla ri _ 491 , 492
yizla ris cixe _ 491
yirim i _ 219, 609
yuban-SavizRv ispiri _ 609
yubani (md.) _ 659
Savi
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
C eleTi
_ 116, 339
Cerqe zeTi _ 649 , 651
CeCneT-inguSeTi _ 651
CexeTis eklesia _ 104
Coxatauri _ 311
Coxat auris raioni _ 300 , 311
Crdilo kavkasia _ 459, 520 , 596, 609 , 651,
685
Crdilo kavkasiis mTebi _ 519
Cxaris raioni _ 300
Cxorowyu _ 311
Cxoro wyus raio ni _ 301 , 311
785
c ageri
w alenjixa
_ 310 , 516
walenjixis eparqia _ 255 , 269, 287 , 301
walenjixis raioni _ 301 , 310
walisyuri _ 453
walka _ 310
walkis eparqia _ 150, 254, 268, 285, 287,
299
walkis raioni _ 29 9, 310
wiTelwyaros raioni _ 300
W aneTi
x ada-cx aoti
_ 178 , 179
xalkid onia _ 161 , 345
xanZTa _ 372
xaragauli _ 310
xaraga ulis raioni _ 310
xargisTvali _ 238
xarWa Senis eparqia _ 254 , 268, 286 , 299
xarWiSos ubani _ 254, 268, 286 , 299
xaSuri _ 311
xaSuris raioni _ 300, 311
xevi _ 1 30, 694
xelvaCauris raioni _ 310
xersoni _ 654
xinowmidis eparqia _ 255 , 269, 287 , 300
786
xmelTa SuazRvispireTi _ 638 , 678
xobi _ 311
xobis raioni _ 30 1, 311
xoni _ 311, 344 , 462
xonis eparqia _ 150, 255, 269, 286, 300,
311
xonis kaTedra _ 240
xonis raioni _ 30 1, 311
xonis taZari _ 46 2, 463
xorna buji _ 116 , 339
xorna bujis da s ruliad qiziyis
samit ropolito _ 238
x orna bujis e p arq ia _ 2 5 4 , 2 6 8, 2 86 ,
30 0
xorZene _ 648
xofa _ 596
xofas olqi _ 256 , 269, 287 , 300
xresili _ 505
xulos raioni _ 30 0, 310
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
xunZaxi _ 463
xunZe Ti _ 672 , 673
xunZe Tis sakaTalikoso _ 685
j avaxeTi
h ailaTi
_ 226
helenoponto _ 643
heraklia _ 123, 66 4, 665
hereTi _ 82, 115 -117, 122, 128, 157, 254,
268, 286, 300, 339, 345-348, 362-364,
374, 427, 433, 640, 693
787
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
sarCevi
Sesavali
gamokvlevis sagani, problemis Seswavlis mdgomareoba da sakiTxis istoriografia . . . .
saeklesio samarTlis werilobiTi wyaroebis Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
57
n awil i pirvel i
saeklesio samarTlis wyaroebi
Tavi pirveli
msoflio saeklesio kanonebi, krebulebi da ganmartebani
msoflio saeklesio krebebi da maTi kanonebi . . . . . . . .
adgilobrivi krebebis kanonebi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wmida mamaTa kanonebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kanonikuri krebulebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nomokanonebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kanonTa ganmartebani, aristine, zonara, balsamoni . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
61
63
67
68
69
71
72
Tavi meore
saeklesio samarTlis wyaroebis pirveli qarTuli Targmanebi . . . . . . . . . .
sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VI-VII saukuneebSi . . . . . . . . . . . . . . .
sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VIII-IX saukuneebSi . . . . . . . . . . . . . .
sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi X-XI saukuneebSi . . . . . . . . . . . . . . . .
wm. fotis nomokanonis, anu didi sjuliskanonis qarTuli Targmani . . . . . .
saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi XVIII saukunis pirvel naxevarSi
saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi XX saukunis meore naxevarSi . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
74
77
78
80
85
87
91
Tavi mesame
saqarTvelos saeklesio samarTlis wyaroebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saqarTvelos saeklesio samarTlis wyaroebi I-V saukuneebSi . . . . . . . . . . . . . . .
saeklesio samarTlis wyaroebi dvinis krebidan ruis-urbnisis krebamde (VI-XI ss.) .
saeklesio samarTlis wyaroebi ruis-urbnisis krebis Semdeg (XII-XVIII ss.). . . . . .
saeklesio samarTlis wyaroebi qarTuli saxelmwifoebriobis gauqmebis periodebSi
saeklesio samarTlis wyaroebi XVIII saukunis meore naxevarSi . . . . . . . . . . . . . .
saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis gauqmebisas . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis aRdgenis Semdeg . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
93
94
127
139
144
148
149
153
n awili meore
saqarTvelos eklesiis sakanonmdeblo krebebi
ruis-urbnisis saeklesio kreba (1103-1104) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
`Zegliswera~ _ ruis-urbnisis krebis kanonebi [sruli teqsti] . . . . . . . . . . . . . . . . 162
sakanonmdeblo kreba giorgi brwyinvales dros (1335 w.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
`Zeglis dadeba mefeTmefis giorgis mier~ [amokrefili muxlebi] . . . . . . . . . . . . . 178
788
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
. .
...
...
...
. .
...
...
...
243
243
245
251
n awil i mesame
saqarTvelos eklesiis mimdinare krebebi
Tavi pirveli
mimdinare krebebi IV-XVI II saukun eebSi
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
episkoposTa Sekrebani mefe mirianisa da vaxtang
dvinis saeklesio kreba (506 weli) . . . . . . . . .
mcxeTis krebebi (VII s-is dasawyisSi) . . . . . . .
. . . . . . . .
gorgasalis
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . .
dros (IV-V
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . .
ss.) .
. . .
. . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
333
335
340
349
789
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
antioqiis I saeklesio kreba (VIII s-is 50-iani wlebi)
anCis saeklesio kreba (IX s-is 40-iani wlebi) . . . . .
javaxeTis saeklesio kreba (IX s-is 60-iani wlebi) . .
Rrtilas saeklesio kreba (daaxl. 1046 w.) . . . . . . .
antioqiis II saeklesio kreba (1056-1057 ww.) . . . . . .
quTaisis saeklesio kreba (daaxl. 1058 w.) . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
351
367
375
384
390
407
sigeli bagrat mefisa opizar da mijnaZorel mamebisadmi [teqsti] . . . . . . . . . . . . 411
Tbilisis I saeklesio kreba (1178 w.). `wesi da gangeba mefeT kurTxevisa~ . . . . . . . . . . 413
sigeli giorgi mefisa saqarTvelos eklesiisadmi [teqsti] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
Tbilisis II saeklesio kreba (daaxl. 1185 w.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
saeklesio Sekrebani daviT aRmaSeneblisa da Tamaris karze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
anisis Sekreba (1218 w.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
438
. . . .
. . . .
. . . .
I-is,
. . . .
. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
441
. . . . . . . 448
. . . . . 451
. . . . . 454
. . . . . 456
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
459
465
1755-56 wlis krebebis ganCinebani antonsa zeda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Tbilisis IV kreba (2-8 oqtomberi 1764) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
1764 wlis krebis ganCineba zaqariaze [sruli teqsti] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
Tavi meore
mimdinare krebebi XIX- XX saukun eebSi
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saeklesio Sekrebebi e.w. `cerkovni bunti~ avtokefaliis gauqmebis
avtokefaluri moZraobis Casaxva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saeklesio krebebi 1905-1916 ww. (cxrameti kreba) . . . . . . . . . . . .
1905 wlis 15 marti; `samRvdeloebis yriloba~ . . . . . . . . . . . . . .
1905 wlis 28-30 maisi; `samRvdeloebis yriloba~ . . . . . . . . . . . .
samegrelos krebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wmida ilia marTlis Rvawli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tbilisis (VI) saeklesio Sekreba (1905 w. 12.XII) . . . . . . . . . . . . .
`saqarTvelos eklesiisadmi miZRvnili TaTbiri~ (1906 w.) . . . . . . . .
peterburgis TaTbirebi (1906 w.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
`samRvdeloebis saeparqio yriloba~ (1907 w.) . . . . . . . . . . . . . . .
1907-1916 wlis krebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1917 wlis avtokefaliis aRmdgeneli krebebi (cxra kreba) . . . . . . .
`TviTgamorkvevis didi aqti~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . .
dros
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . . . .
(1819-1820)
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
493
495
509
523
525
528
534
550
556
557
561
568
569
572
572
1917 wlis 12 martis mcxeTis krebis oqmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573
1917 wlis mimdinare krebebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
ruseTis saxelmwifoSi saqarTvelos eklesiis uflebrivi mdgomareobis proeqti . . . . . . . 577
790
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
581
584
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
588
592
. . . . . . . . . . . .
592
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
596
601
. . . . . . . . . . . .
606
606
608
609
611
611
613
615
: . . . . . . . . . . . . . . . . .
ruseTis eklesiis sinodis mimarTva kaTalikos-patriarq ambrosisadmi . . . . .
aqti saqarTvelos eklesiis avtokefalobis cnobisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
sruliad saqarTvelos eklesiis IV kreba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
616
621
n awil i meoTxe
msoflio saeklesio krebebi qarTvel episkoposTa monawileobiT
Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saqarTvelos ori episkoposi I msoflio saeklesio krebaze
qarTveli episkoposi II msoflio krebaze (381 w.) . . . . . . .
qarTveli episkoposi III msoflio krebaze (431 w.) . . . . . .
saqarTvelos ori episkoposi IV msoflio krebaze (451 w.) .
. . . . . .
(325 w.)
. . . . . .
. . . . . .
. . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
633
635
638
640
641
791
sa qa rT ve lo s sa ek le si o ka no ne bi s kr eb ul i
erTi cnoba V msoflio krebis (553 w.) muSaobaSi
saqarTvelos episkoposis monawileobis Sesaxeb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI msoflio saeklesio krebis (680 w.) mier
saqarTvelos eklesiis uflebaTa aRiareba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
642
649
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
652
656
663
. . . . . . . . . . . . . . . . .
665
665
n awili mexuT e
saqarTvelos eklesiis mmarTveli ierarqia
kaTalikosi . . . . .
patriarqi . . . . . .
qorepiskoposi . . .
mwignobarTuxucesi
moZRvarTmoZRvari
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
669
687
692
697
705
zogadi daskvna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
saxelmwifo mmarTvelobis sistema aTabagobis institutis SemoRebamde . . . . .
717
744
saZiebelebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
pirTa saZiebeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
geografiul da saeklesio saxelTa saZiebeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
756
756
772
792
mi tr op ol it i an an ia j af ar iZ e
arCi l
frangi Svi li
Savguli Ze,
batonebi:
boris
guram
javaxaZe,
giTolendia,
giorgi
aleqsandre
jerenaSvili
gri goli Svi li