Blm 10

BUHARLI VE BRLEK G
EVRMLER

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Amalar
akkannn evrimde dnml olarak buharlatrld ve
youturulduu buharl g evrimlerini zmlemek.
Kojenerasyon olarak adlandrlan, bileik s-g retim
sistemlerini zmlemek.

Ara stmal ve ara buhar almal buharl g evrimlerini

zmlemek.

Birleik evrimler ve ikili evrimler olarak bilinen ve iki farkl

evrimden oluan g evrimlerini zmlemek.
evrimin sl verimini artrmaya ynelik olarak temel Rankine
buharl g evriminde yaplabilecek dzenlemeleri incelemek.
kili evrimlere ilikin kavramlar tanmak.

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

CARNOT BUHAR EVRM

Belirli iki scaklk snr arasnda alan en yksek verimli evrim Carnot evrimidir buharl g
santralleri iin ideal bir evrim deildir. nk;
1-2 hal deiimi: evrimde kullanlabilecek en yksek scakl nemli lde kstlar (bu deer
su iin 374 Cdir). evrimin en yksek scaklnn bu ekilde snrlanmas, sl verimin de
snrlanmas anlamna gelir. 2-3 hal deiimi. Genileme ilemi srasnda buharn kuruluk
derecesi azalr. Sv zerreciklerinin trbin kanatlarna arpmas, trbin kanatlarnda anmaya
ve ypranmaya yol aar. 4-1hal deiimi: zantropik sktrma ilemi sv-buhar karmnn
doymu sv haline sktrlmasn gerektirmektedir. Bu ilemle ilgili iki zorluk vardr. Birincisi,
youmann 4 halinde istenen kuruluk derecesine sahip olarak son bulacak ekilde hassas
olarak kontrol edilmesi kolay deildir. kincisi, iki fazl akkan sktracak ekilde bir
kompresrn tasarlanmas uygulamada zordur

1-2 Kazanda izotermal s geii

2-3 Trbinde izantropik sktrma
3-4 Kondenserde izotermal s k
4-1 Kompresrde izantropik sktrma
ki Carnot buhar evriminin T-s diyagramlar
3

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RANKNE EVRM: BUHARLI G

EVRMLER N DEAL EVRM
Carnot evriminin uygulanmasnda karlalan sorunlarn bir ou, kazanda suyun
kzgn buhar haline stlmas ve youturucuda doymu sv haline soutulmasyla
giderilebilir.
Oluan bu evrim, buharl g santrallerinin ideal evrimi olan Rankine evrimidir.
deal Rankine evrimi, iten tersinmezliklerin olmad drt hal deiiminden oluur:
Basit ideal Rankine evrimi

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

deal Rankine evriminin Enerji zmlemesi

srekli akl enerji
denklemi

ABDdeki g santrallerinin dnm

verimleri genellikle, 1 kWh elektrik
enerjisi retmek iin Btu cinsinden
harcanan s olarak tanmlanan, s
oran ile ifade edilir.

Isl verim ayn zamanda, evrime s giriini gsteren erinin

altnda kalan alana oran eklindede yorumlanabilir.
5

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
Basit ideal Rankine evrimine gre alan,
buharl bir g santrali dnn. Buhar, trbine
3 MPa basn ve 350 C scaklkta girmekte ve 75
kPa basnta youmaktadr. evrimin sl
verimini hesaplayn.

zm G santralinin ideal Rankine

evrimine gre alt belirtildii iin
trbin ve pompann izantropik olduklar
kabul
edilebilir.
Ayrca
kazan
ve
youturucuda basncn sabit kald,
buharn
youturucudan,
youturucu
basncnda doymu sv halinde kt ve
pompaya girdii kabul edilmektedir.

Isl verim net i bulunarak da hesaplanabilir:

Bylece g santrali kazanda ald snn yzde 26'sn net ie dntrlebilmektedir. Ayn
scaklk snrlar arasnda alan gerek bir g santralinin sl verimi srtnme ve benzeri
tersinmezliklerden dolay daha az olacaktr, santralin geri i orannn (r gi= w pompa/ w trbin) 0.004
olduu gzden kamamaldr. Yani, trbin iinin sadece yzde 0.4' pompay altrmak iin
kullanlmaktadr. Ayn scaklk snrlar arasnda alan Carnot evriminin sl verimini
hesaplamakda yararl olacaktr:

Isl verimler arasndaki fark, Rankine evrimine s geii srasnda buhar ve yanma
sonu gazlar arasndaki scaklk farkndan ileri gelmektedir.

GEREK BUHARLI G EVRMNN DEAL

BUHARLI G EVRMNDEN FARKI
eitli tersinmezliklerden dolay gerek buharl g santrallerinin evrimi, ideal
Rankine evriminden farkldr.
Srtnme ve evreye olan s kayplar tersinmezliklerin balca iki kaynadr.
zantropik verimler

(a) Gerek buharl g evriminin ideal Rankine evriminden farkll. (b) Pompa
ve trbindeki tersinmezliklerin ideal Rankine evrimi zerindeki etkileri.
10

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
Bir buharl g santrali ekildeki evrime gre
almaktadr. Trbinin ve pompann adyabatik
verimleri srasyla yzde 87 ve 85'tir. (a) evrimin
sl verimini, (b) buharn ktle debisi 15 kg/s
olduuna gre santralin gcn hesaplayn.

RNEK
Bir buharl g santrali ekildeki evrime gre almaktadr. Trbinin ve pompann
adyabatik verimleri srasyla yzde 87 ve 85'tir. (a) evrimin sl verimini, (b) buharn ktle
debisi 15 kg/s olduuna gre santralin gcn hesaplayn.
zm
evrimin tm elemanlar srekli akl ak sistem olarak ele alnmakta, kinetik ve potansiyel
enerji deiimleri ihmal edilmektedir. Verilen hallerde gerekli dier zelikler, buhar
tablolarndan elde edilebilir.

(a) evrimin sl verimi, net iin evrime verilen sya orandr. Net ii bulmak iin pompa ve
trbin ilerinin hesaplanmas gerekir:

RANKNE EVRMNN VERM NASIL ARTIRILABLR?

Bir g evriminin sl verimini artrmaya ynelik btn deiikliklerin arkasnda
yatan temel dnce ayndr:
kazanda i akkanna s geiinin saland ortalama scakln ykseltilmesi
veya youturucuda i akkanndan snn atld ortalama scakln
drlmesi eklinde zetlenebilir.

Youturucu Basncnn Drlmesi (TL,ort y drr)

Dk basn sonucu sl verimdeki arttan
yararlanmaya ynelik olarak buharl g
santrallerindeki youturucular genellikle atmosfer
basncnn olduka altnda altrlrlar. Fakat
youturucu basncnn drlebilecei bir alt snr
vardr.
Yan etkisi: Trbinin son kademelerinde kuruluk
derecesinin azalmasdr. Buharn iinde sv
zerreciklerinin bulunmas hem trbin veriminin
azalmasna, hem de trbin kanatlarnn anmasna
yol aar.
Youturucu basncnn drlmesinin ideal Rankine evrimi zerindeki etkisi.
14

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Buharn Kzdrlmas (TH,ort y ykseltir)

Buhara snn verildii ortalama scaklk,

kazan basnc ykseltilmeden buharn
kzgn buhar blgesinde daha yksek
scaklklara stlmasyla artrlabilir.
Kzdrmann buharl g evriminin
performansna etkisi ekilde bir T-s
diyagram zerinde gsterilmitir. Bu
diyagramdaki renklendirilmi alan net iteki
art gstermektedir.

Kzdrma sonucu trbin kndaki

buharn kuruluk derecesi artmaktadr
Buharn kzdrlmasnn ideal
Rankine evrimi zerindeki etkisi.

15

Buharn kzdrlabilecei scaklk, malzeme

dayanmyla snrldr. Gnmzde trbin
giriinde izin verilebilen en yksek buhar
scakl yaklak 620oC dolaylarndadr.
Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Kazan Basncnn Ykseltilmesi (TH, ort y ykseltir)

Trbin giri scaklnn sabit
tutulmas durumunda evrimin sola
doru kaydna ve trbin knda
buharn kuruluk derecesinin
azaldna dikkat edilmelidir.

Kazan basncnn ykseltilmesinin

ideal Rankine evrimi zerindeki etkisi.
16

Gnmzde bir ok modern buharl g

santralleri kritik basncn zerindeki
basnlarda (P > 22.09 MPa); fosil yaktl
santrallerde yaklak yzde 40 sl verimle,
nkleer santrallerde ise yzde 34 sl verimle
almaktadr.

Kritik basn zerinde alan bir

Rankine evrimi.
Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
ideal Rankine evrimine gre alan buharl bir g
evriminde, su buhar trbine 3 MPa basn ve 350 C
scaklkta girmekte ve 10 kPa youturucu basncna
genilemektedir,
(a) Santralin sl verimini hesaplayn,
(b) Bu buharnn kazanda 350 C yerine 600 C scakla
stlmas durumunda sl verimin ne olacan hesaplayn,
(c) Kazan basncnn 15 MPa'e ykseltilip, trbin giri
scaklnn 600 C'de kalmas durumunda sl verimin ne
olacan hesaplayn.

zm:
(a) Bu kta ele alnan evrim nceki zmlenen evrimdir, sadece youturucu basnc 75 kPa'den 10
Kpa'e drlmtr. Isl verim benzer biimde hesaplanr:

(b) 1 ve 2 halleri ayn kalmaktadr. 3 halinde (3 MPa ve 600 C) ve 4 halinde (10 kPa ve s 4 = s3)
entalpiler benzer bir biimde bulunabilir:

(c) 1 hali ayn kalmakta, dier haller deimektedir. 2 halinde (15 Mpa ve
s2=s1), 3 halinde (15 Mpa ve 600 C), 4 halinde (10 kPa ve s4=s3) entalpiler
yukardakine benzer bir biimde hesaplanabilir:

Trbin giri scakl 600 "C'ta kalrken, kazan basncn 3 MPa'den 15 MPa'e ykseltmek
sl verimi yzde 37.3'ten 43.0'e ykseltmektedir. Ayn zamanda, trbin knda buharn
kuruluk derecesi de 0.914'ten 0.804'e azalmaktadr. Baka bir deyile, doymu sv buhar
karmndaki svnn miktar artmaktadr.

DEAL ARA ISITMALI RANKNE EVRM

1. Trbine girmeden nce buhar ok yksek scaklklara kzdrlabilir. Trbin malzemesi

tarafndan snrldr .
2. Buhar trbinde iki kademede geniletilebilir ve kademeler arasnda ara stma uygulanabilir.

deal ara
stmal Rankine
evrimi.
21

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Gnmz g santrallerinde bir kademe ara

stmann uygulanmas, buhara s verilen
ortalama scakl ykselttii iin evrimin sl
verimini yzde 4 ila 5 dzeyinde artrmaktadr.
Genileme ve ara stma kademe says
artrlarak, ara stma srasndaki ortalama
scaklk ykseltilebilir. Kademe says arttka,
genileme ve ara stma ilemleri en yksek
scaklkta izotermal s geiine yaklamaktadr.
Fakat iki kademeden daha fazla ara stmann
yaplmas ekonomik deildir. kinci ara stma
kademesiyle salanan kuramsal verim art, tek
ara stma kademesiyle salanann yaklak
yars kadar olmaktadr
Ara stma scaklklar, trbin giri scaklklarna
eit veya ok yakndr
En uygun ara stma basnc, en yksek evrim
basncnn yaklak drtte biri kadardr.
22

Ara stma kademe says

artrldka, evrime s verilen
ortalama scaklk ykselir.
Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
ideal ara stmal Rankine evrimine gre alan buharl bir
g santralinde su buhar trbine 15 MPa basn ve 600 C
scaklkta girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Alak
basn trbininin knda buharn kuruluk derecesinin
yzde 89.6'nn altna dmemesi istenmektedir,
(a) Buharn ara stma basncn,
(b) evrimin sl verimini hesaplayn.
Ara stma sonunda buharn trbin giri scaklna
getirildiini kabul edin.

ZM
G santralinin, ideal ara stmal Rankine evrimine gre alt belirtildii iin, trbinin her iki
kademesinin ve pompann izantropik olduklar kabul edilebilir. Ayrca kazan ve youturucuda
basn dleri olmad, buharn youturucudan kp pompaya, youturucu basncnda
doymu sv olarak girdii kabul edilmektedir.

(a) Ara stma basnc, 5 ve 6 hallerinde entropilerin eit olmasndan yola karak bulunabilir:

Trbin knda kuruluk

derecesinin 0.896 veya daha
byk olabilmesi iin, buharn
ara stmasnn 4.0 Mpa veya
daha dk bir basnta
yaplmas gerekmektedir.

(b) Isl verimin hesaplanabilmesi iin dier hallerde entalpilerin bulunmas gerekmektedir:

nceki problemdeki sonular karlatrld zaman ara stmann trbin kndaki kuruluk
derecesini yzde 80.4'ten 89.6'ya, evrimin sl verimini ise yzde 43.0'ten yzde 45.0'e
ykselttiini gstermektedir.

DEAL ARA BUHAR ALMALI RANKNE EVRM

Kazandaki s geiinin ilk blm

greceli olarak dk scaklklarda
gerekleir.

27

Hal deiimi srasnda i akkanna s geiinin

saland scakln greceli olarak dk olduu
gzlenebilir. Bu durum, evrime s giriinin saland
ortalama scakln dmesine ve bylece evrim
veriminin azalmasna neden olmaktadr.
In steam power plants, steam is extracted from the
turbine at various points. This steaKazan besleme
suyunun stlmasnn daha uygulanabilir bir yolu,
trbinde genileyen buharn bir blmnn belirli
noktalarda trbinden dar alnarak kazan besleme
suyunun stlmasnda kullanlmasdr. Bylece,
trbinde genilemeye devam etmesi durumunda daha
ok i retebilecek olan buhar, kazan besleme
suyunun stlmasnda kullanlm olur. Bu ileme ara
buhar alma veya rejenerasyon; rejenerasyon yoluyla
kazan besleme suyunun stlmasnda kullanlan s
deitiricisine de besleme suyu stcs veya
rejeneratr ad verilir.
Besleme suyu stcs esas olarak, iki akn
dorudan kararak (ak besleme suyu stcs)
veya birbirine karmadan (kapal besleme suyu
stcs) s alveriinde bulunduklar bir s
deitiricisidir.
Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Ak Besleme Suyu Istclar

Ak (veya dorudan temasl)
besleme suyu stcs, temelde
trbinden kan buharla pompadan
kan besleme suyunun kart bir
karm odasdr. deal durumda
karm stcdan, stc basncnda
doymu sv olarak kar.

Tek besleme suyu stcs olan ideal ara buhar almal (rejenerasyonlu) Rankine evrimi
28

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Kapal Besleme Suyu Istclar

Buharl g santrallerinde yaygn olarak kullanlan bir baka tr besleme
suyu stcs, kapal besleme suyu stcsdr. Burada trbinden ayrlan
buhardan kazan besleme suyuna olan s geii, aklar birbirine
karmadan gerekleir. Karma olmadndan, iki ak farkl basnlarda
olabilir.

Kapal besleme suyu stcsna sahip ideal ara buhar almal Rankine evrimi.
29

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Kapal besleme suyu stclar, ilerindeki boru dzenei nedeniyle daha

karmak ve daha pahaldr. Aklar dorudan temas etmediklerinden, kapal
besleme suyu stclarndaki s geii daha az etkindir. Buna karn, trbinden
ayrlan buhar ve besleme suyu farkl basnlarda olabildiinden, her bir stc
iin ayr bir pompa gerekmez.
Bir ak ve kapal besleme suyu
stcl buharl g santrali

Ak besleme
suyu stclar
basit ve ucuz
olup, iyi s gei
zelliklerine
sahiptir. Fakat,
her stc iin ayr
bir besleme suyu
pompas gerekir.
Buharl g
santrallerinin
ounda, ak ve
kapal besleme
suyu stclar
birlikte
kullanlmaktadr.

30

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
ideal ara buhar almal Rankine evrimine gre alan bir
buharl g santralinde bir adet ak besleme suyu
stcs kullanlmaktadr. Buhar trbine 1 5 MPa basn ve
600 C scaklkta girmektedir. Youturucu basnc 10
kPa'dir. Bir miktar buhar trbinden 1.2 MPa basnta
ayrlarak, ak besleme suyu stcsna gnderilmektedir.
Trbinden ayrlan buhar miktarn ve evrimin sl
verimini hesaplayn.

RNEK
ideal ara buhar almal Rankine evrimine gre alan bir buharl g santralinde bir adet
ak besleme suyu stcs kullanlmaktadr. Buhar trbine 1 5 MPa basn ve 600 C
scaklkta girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Bir miktar buhar trbinden 1.2 MPa
basnta ayrlarak, ak besleme suyu stcsna gnderilmektedir. Trbinden ayrlan buhar
miktarn ve evrimin sl verimini hesaplayn.
zm
G santralinin ideal ara buhar almal Rankine evrimine gre alt belirtildii iin, trbin
ve pompalarn izantropik olduu kabul edilebilir. Ayrca, kazanda, besleme suyu stcsnda
ve youturucuda basncn dmedii, buharn youturucu ve besleme suyu stcsndan
doymu sv halinde kt kabul edilebilir.

Burada y, trbinden ayrlan buharn orann (= m 6/m5) gstermektedir. Bulunan entalpi

deerleri yukardaki denklemde yerine konur vey zlrse,

Bu problem ayn basn ve scaklk snrlar arasnda, ara buhar alma yaplmadan
zlmt. Sonular karlatrld zaman ara buhar almann evrimin verimini yzde
43.0'ten yzde 46.3'e ykselttii grlmektedir. evrimin net ii 171 kJ/kg azalmakla birlikte
evrime verilen s da 607 kJ/kg azalmaktadr. Bylece evrimin sl verimi artmaktadr.

RNEK
Buharl bir g santrali, ideal ara stmal ara buhar
almal Rankine evrimine gre almaktadr. Santralde
biri ak dieri kapal olmak zere iki besleme suyu
stcs bulunmaktadr ve ara stma yaplmaktadr.
Buhar trbine 15 Mpa basn ve 600 C scaklkta
girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Buhar
trbinde 4 MPa basnca geniledikten sonra bir
blm ayrlarak kapal besleme suyu stcsna
gnderilmektedir.
Bu
buhar
stcda
tmyle
youtuktan sonra bir pompayla 1 5 MPa basnca
sktrlmakta ve kazana giren besleme suyuyla
kartrlmaktadr. Geri kalan buhar yeniden 600 C
scakla stlmakta ve daha sonra alak basn
trbinine girmektedir. Burada youturucu basncna
genileyen buharn bir blm 0.5 MPa basnta
ayrlarak
ak
besleme
suyu
stcsna
gnderilmektedir. Trbinden stclar iin ayrlan buhar
miktarlarn ve evrimin sl verimini hesaplayn.

RNEK
Buharl bir g santrali, ideal ara stmal ara buhar almal Rankine evrimine gre
almaktadr. Santralde biri ak dieri kapal olmak zere iki besleme suyu stcs
bulunmaktadr ve ara stma yaplmaktadr. Buhar trbine 15 Mpa basn ve 600 C scaklkta
girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Buhar trbinde 4 MPa basnca geniledikten
sonra bir blm ayrlarak kapal besleme suyu stcsna gnderilmektedir. Bu buhar
stcda tmyle youtuktan sonra bir pompayla 1 5 MPa basnca sktrlmakta ve kazana
giren besleme suyuyla kartrlmaktadr. Geri kalan buhar yeniden 600 C scakla stlmakta
ve daha sonra alak basn trbinine girmektedir. Burada youturucu basncna genileyen
buharn bir blm 0.5 MPa basnta ayrlarak ak besleme suyu stcsna gnderilmektedir.
Trbinden stclar iin ayrlan buhar miktarlarn ve evrimin sl verimini hesaplayn.
zm
Trbinden kapal ve ak besleme suyu stclar iin ayrlan buhar oranlar srasyla y ve z ile
gsterilsin. evrimin eitli noktalarnda entalpilerin deerleri ve ilerinden geen birim
akkan ktlesi iin pompa ileri tablolardan okunmu veya hesaplanm, sonular aada
verilmitir:

sl verim evrimin net iini

hesaplayarak da bulunabilir

BUHARLI G EVRMLERNN
KNC YASA ZMLEMES
Srekli-akl sistemlerde ekserji

Srekli akl,bir
girili,bir kl
Bir evrimin ekserjisi
For a cycle with heat transfer
only with a source and a sink
Stream exergy

A second-law analysis of vaporpower cycles reveals where the

largest irreversibilities occur and where to start improvements.
38

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
Basit ideal Rankine evrimine gre alan,
buharl bir g santralinde buhar, trbine 3
MPa basn ve 350 C scaklkta girmekte ve 75
kPa basnta youmaktadr. Toplam olarak
evrim iin tersinmezlii hesaplayn. Ayrca
trbinden kan buharn kullanlabilirliini
hesaplayn. evrimin s ald ortamn veya
kazann 1600 K scaklkta olduunu, evrimden
s atlan ortamn ise 290 K scaklk ve 100 kPa
basnta bulunduunu kabul edin.

RNEK
Basit ideal Rankine evrimine gre alan, buharl bir g santralinde buhar, trbine 3 MPa
basn ve 350 C scaklkta girmekte ve 75 kPa basnta youmaktadr. Toplam olarak evrim
iin tersinmezlii hesaplayn. Ayrca trbinden kan buharn kullanlabilirliini hesaplayn.
evrimin s ald ortamn veya kazann 1600 K scaklkta olduunu, evrimden s atlan
ortamn ise 290 K scaklk ve 100 kPa basnta bulunduunu kabul edin.
zm
1-2 ve 3-4 hal deiimleri izantropiktir, baka bir deyile, sabit entropide
gereklemektedir (s1 = s2, s3 = s4). Bu nedenle 1-2 ve 3-4 hal deiimlerinde iten veya
dtan tersinmezlikler yoktur:

evrimin tersinmezlii,

Trbinden kan buharn kullanlabilirlii (i potansiyeli), kinetik ve potansiyel enerjileri ihmal

edilirse,

Baka bir deyile, trbinden kan buhar eer tersinir olarak evre koullarna getirilebilirse,
449.9 kJ/kg i elde etmek mmkn olur. Bu deer evrimin net iinin yzde 70'idir.

KOJENERASYON
Mhendislik sistemlerinin byk bir blm, enerji girdisi olarak, enerjinin
sl enerji biimine gereksinim duyar. Bu sya proses ss denir. Bu
endstrilerdeki proses ss genellikle 5 ile 7 atm basn ve 150 ile 200 oC
scaklklar arasndaki buharla salanr. Buhar oluturmak iin gerekli s
genellikle kmr, petrol, doal gaz veya baka bir yaktn bir kazanda
yaklmasyla elde edilir.
Isl ilemlerin youn olduu
endstriler ayn zamanda byk
miktarlarda elektrik gc de
tketirler.
Varolan i potansiyelini atk s
olarak atmak yerine, g retimi
iin kullanmak yerinde olur.
Belirli endstriyel ilemler iin
proses-s gereksinimlerini
karlarken, ayn zamanda elektrik
de reten santraller gelitirilmitir.
gelitirilmitir. Bu santrallere bileik
s-g (kojenerasyon) santralleri
Basit bir proses s santrali.
denir.
Kojenerasyon: enerjinin birden fazla yararl biiminin (proses ss ve
elektrik gc gibi) ayn enerji kaynandan retilmesidir.
42

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

Enerjiden
yararlanma
oran

Buhar trbinli ideal bileik sg santralinin enerjiden

yararlanma oran, yzde 100
olmaktadr.

Gerek bileik s-g

santrallerinde bu oran
yzde 80 dzeylerindedir.
Baz yeni bileik s-g
santrallerinde enerjiden
deal bileik s-g (kojenerasyon) santrali. yararlanma oran daha yksek
deerlere
de ve
kabilmektedir.
Blm 10: Buharl
Birleik G evrimleri
43

Proses s yknn fazla olduu zamanlarda

buharn tm proses-s birimine ynlendirilir.
Bu durumda youturucuya buhar gitmez
(m7=0) ve atk s sfr olur.
Bu da yeterli olmazsa, kazandan kan buharn
bir ksm bir kslma vanasyla veya bir basn
drc vanayla (PRV) P6 basncna
geniletilerek proses-s birimine gnderilir.
En yksek miktarda proses ss, kazandan
kan tm buharn basn drc vanadan
geirilmesiyle salanr (m5= m4) Bu durumda
g retimi yoktur.
Proses ssna gerek duyulmadnda ise,
buharn tm trbin ve youturucudan geer
(m5=m6=0), ve bileik s-g santrali bu kez
sradan bir buharl g santrali olarak alr.

Deien yklere cevap

verebilen bir bileik s-g
santrali.

44

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
Bir bileik s g santralini gznne alalm. Buhar trbine 7
MPa basn ve 500 C scaklkta girmektedir. Trbinden bir miktar
buhar, 500 kPa basnta sl ilemler iin ayrlmaktadr. Buharn
geri kalan blm 5 kPa youturucu basncna genilemekte, bu
basnta youtuktan sonra 7 MPa kazan basncna
pompalanmaktadr. Fazla proses ss gerektii zamanlarda
kazandan kan buharn bir blm dorudan bir basn
drc vanadan geirilerek, 500 kPa basnca drlmekte ve
s deitiricisine gnderilmektedir. Is deitiricisinde youan
buhar, buradan her zaman doymu sv olarak kmakta ve daha
sonra 7 Mpa basnca pompalanarak kazan besleme suyuyla
kartrlmaktadr. Kazandan akan suyun debisi 15 kg/s'dir. Trbin
ve pompalar izantropik kabul edilebilir. Borulardaki basn
dlerini ve s kayplarn ihmal ederek, (a) birim zamanda
salanabilecek en ok proses ssn, (b) proses ss
salanmad zaman retilen gc ve enerjiden yararlanma
orann, (c) buharn yzde 10'u trbine girmeden nce, yzde 70'i
de trbinden ayrlarak proses s deitiricisine gnderildii
zaman salanan proses ssn hesaplayn.

RNEK
Bir bileik s g santralini gznne alalm. Buhar trbine 7 MPa basn ve 500 C scaklkta
girmektedir. Trbinden bir miktar buhar, 500 kPa basnta sl ilemler iin ayrlmaktadr.
Buharn geri kalan blm 5 kPa youturucu basncna genilemekte, bu basnta
youtuktan sonra 7 MPa kazan basncna pompalanmaktadr. Fazla proses ss gerektii
zamanlarda kazandan kan buharn bir blm dorudan bir basn drc vanadan
geirilerek, 500 kPa basnca drlmekte ve s deitiricisine gnderilmektedir. Is
deitiricisinde youan buhar, buradan her zaman doymu sv olarak kmakta ve daha sonra
7 Mpa basnca pompalanarak kazan besleme suyuyla kartrlmaktadr. Kazandan akan suyun
debisi 15 kg/s'dir. Trbin ve pompalar izantropik kabul edilebilir. Borulardaki basn dlerini
ve s kayplarn ihmal ederek, (a) birim zamanda salanabilecek en ok proses ssn, (b)
proses ss salanmad zaman retilen gc ve enerjiden yararlanma orann, (c) buharn
yzde 10'u trbine girmeden nce, yzde 70'i de trbinden ayrlarak proses s deitiricisine
gnderildii zaman salanan proses ssn hesaplayn.

zm
Pompa ileri ve eitli hallerdeki entalpiler aada hesaplanm veya su buhar tablolarndan
okunmutur:

(a) En fazla proses ss, kazanda retilen tm buhar basn drc bir vanadan geirilip
s deitiricisine gnderildii zaman elde edilir. Bu durumda,

() Proses ss salanmad zaman kazanda retilen tm s trbinden geerek 5 kPa olan

youturucu basncna genileyecektir. Bu durumda,

(c) Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilerek, enerji korunumu ilkesi proses s
deitiricisine uygulanrsa,

Baka bir deyile 26184 kVV sl ilemlerde kullanlacaktr. Bu alma dzeninde retilen
g hesaplanrsa 10299 kW bulunur. Bu durumda kazanda evrime verilen s 42951 kW,
enerjiden yararlanma oran da yzde 84.9 olmaktadr.

BRLEK GAZ BUHAR G EVRM

Daha yksek sl verim salayabilmek iin sregelen almalar, allm
g santrallerinde yeni dzenlemelerin yaplmasna yol amtr.
Daha ok kabulgren bir baka dzenleme ise, gaz akkanl g evrimini
buharl bir gevriminin st
evrimi olarak kullanmaktr. Bu dzenleme
birleikgazbuharevrimi veya
ksaca birleik evrim olarak adlandrlr.

En ok ilgiduyulan birleik evrim, gaz trbini (Brayton) evrimiyle buhar

trbini(Rankine) evriminin oluturduu birleik evrimdir. Bu birleik evrimin
sl verimi, birleik evrimi oluturan evrimlerin sl verimlerinden daha
yksek olmaktadr.
Gaz trbini evrimlerinin yksek scaklklarda almasnn salad kazanlardan
yararlanmak ve scak egzoz gazlarn,buharl g evrimi gibi alt evrimlerde
deerlendirmek mhendislik yaklamnn gereidir.Bu dncenin rn birleik gazbuhar evrimidir.

Gaz trbini teknolojisinde son yllarda grlen gelimeler, birleik gaz-buhar

santrallerini ekonomik adan ok ekici yapmtr.

Birleik evrim yatrm giderlerini ok fazla artrmadan evrimin veriminin artmasn

salamaktadr.Bunun sonucu olarak birok yeni g santrali birleik evrime gre
tasarlanmakta var olan birok buharl ve gaz trbinli santral de birleik santrale
dntrlmektedir.

Dnm tamamlanan santrallerde sl verimin % 50nin

zerinde olduu
Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri
bildirilmektedir.

49

Birleik gaz-buhar g santrali.

50

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri

RNEK
ekilde gsterilen birleik gaz-buhar g evrimini
inceleyelim. st evrim olan gaz trbini evriminin
basn oran 8 olup, hava kompresre 300 K, trbine
1300 K scaklkta girmektedir. Kompresrn
adyabatik verimi yzde 80, gaz trbininin adyabatik
verimi yzde 85'tir. Alt evrim, 7 MPa ve 5 kPa basn
snrlar arasnda alan basit ideal Rankine
evrimidir. Buhar, atk s kazannda, scak yanma
sonu
gazlar
tarafndan
500
C
scakla
stlmaktadr. Yanma sonu gazlar atk s kazanndan
450 C scaklkta kmaktadr,
(a) Buhar ve gaz evrimde dolaan akkanlarn ktlesel
debilerinin orann,
(b)Birleik evrimin sl verimini hesaplayn.

RNEK
ekilde gsterilen birleik gaz-buhar g evrimini inceleyelim. st evrim olan gaz trbini
evriminin basn oran 8 olup, hava kompresre 300 K, trbine 1300 K scaklkta girmektedir.
Kompresrn adyabatik verimi yzde 80, gaz trbininin adyabatik verimi yzde 85'tir. Alt evrim,
7 MPa ve 5 kPa basn snrlar arasnda alan basit ideal Rankine evrimidir. Buhar, atk s
kazannda, scak yanma sonu gazlar tarafndan 500 C scakla stlmaktadr. Yanma sonu
gazlar atk s kazanndan 450 C scaklkta kmaktadr, (a) Buhar ve gaz evrimde dolaan
akkanlarn ktlesel debilerinin orann, (b) birleik evrimin sl verimini hesaplayn.
zm
Gaz trbini ve buhar evrimi ayr ayr incelenmi ve aadaki sonular elde edilmiti:

(a) Ktle debilerinin oran;

Bu sonu, 1 kg yanma sonu gazlar 853 K'den, 450 K scakla sourken, sadece 0.131 kg
buharn 33 C'dan 500 C scakla stabileceini gstemektedir. Yanma sonu gazlarnn birim
ktlesi iin evrimin toplam ii her iki evrimde yaplan ilerin toplamdr:

(b) Birleik santralin sl verimi

Birleik santral, yanma odasnda salanan enerjinin yzde 48.7'sini

yararl ie dntrebilmektedir. Dikkat edilirse bu deer daha nce gaz
trbini evrimi iin bulunan yzde 26.6'nn ve buhar evrimi iin bulunan
yzde 40.7'nin zerindedir.

ZET
Carnot buhar evrimi
Rankine evrimi: Buharl g evrimleri iin ideal evrim
deal Rankine evriminin enerji zmlemeleri

Gerek buharl g evriminin ideal buharl g evriminden

fark
Rankine evriminin verimini nasl artrabiliriz?
Youturucu basncnn drlmesi(AzaltrTlow,avg)
Buharn kzdrlmas (YkseltirThigh,avg)
Kazan basncnn ykseltilmesi (Ykseltir Thigh,avg)

deal ara stmal Rankine evrimi

deal rejenerasyonlu Rankine evrimi
Ak besleme suyu stclar
Kapal besleme suyu stclar

Buharl g evrimlerinin ikinci yasa analizi

Kojenerasyon
Birleik gaz buhar evrimleri
54

Blm 10: Buharl ve Birleik G evrimleri