Matematik Dnyas, 2005 Yaz

Kapak Konusu: Konikler

Elipsin Dorultman emberleri, Teetleri,

Poncelet Teoremleri ve Dier eyleri
Seluk Demir* / sdemir@bilgi.edu.tr - Andrei Ratiu* / ratiu@bilgi.edu.tr
Kant: C nin merkezi F ve yarap 2a olsun. P,
emberin iinde herhangi bir nokta olsun.
P merkezli ve F den
P
geen bir ember ele
alalm. (Bkz. yandaki
F
F
ekil.) Bu iki ember
ancak iten teet olabileceklerinden, teet
olabilmeleri iin gerek
ve yeter koul, merkezler arasndaki uzakln yaraplarn farkna eit
olmasdr, yani
2a
|PF | = 2a |PF |,
ya da
F
|PF | + |PF | = 2a
2a
kouludur. Demek ki
aradmz geometrik
yer, F ve F odak noktal ve asal uzunluu
2a olan elipsmi.

Bu yazda elips iin birok ilgin teorem kantlayacaz. Bunlarn en nls Poncelet teoremleri adn tayan teoremlerdir.
Hiperbol ve parabol iin de Poncelet teoremlerinin benzerleri vardr. Bunlar bir sonraki yazda
kantlanacak; bu yazda zellikle sadece elipse
odaklanacaz.
Kantlarmz cebirsel deil, geometrik olacak.
Sentetik geometri adyla bilinen milat ncesinden kalma yntemi kullanacaz. Dolaysyla elipsin cebirsel deil, geometrik tanP
mn yeleyeceiz: Bu yazda,
2a
elips, verilen iki F ve F noktasF
F
na olan uzaklklarnn toplam
sabit olan noktalarn geometrik
2a
yeri anlamna kullanlacak. Bu
sabit sayy 2a olarak yazacaz. 2a saysna elipsin
asal uzunluu ad verilir.

Dorultman emberi. Dzlemde sabit bir C

emberi ve bir F noktas alalm. Fden geen ve C ye teet sonsuz tane ember varF
dr. Tm bu emberlerin
merkezleri nasl bir kme
olutururlar? Eer nokta
emberin iindeyse yant
aada.

Ayrca, F ve F noktalar ve 2a > |FF| geliigzel alnabileceinden, her elips bu ekilde elde edilir.
Teoremde verilen embere, geometrik yer olarak bulunan elipsin
dorultman emberi
2a
Q
ad verilir. Daha ak
P
bir deyile, bir elipsin
odaklarndan birine
F
F
merkezlenmi ve yar2a
ap elipsin 2a asal
uzunluu olan emberlere elipsin dorultman emberleri denir. Demek ki her elipsin iki
dorultman emberi vardr; her ikisinin de yarap 2adr ve her biri bir odak noktasnda merkezlenmitir.
Elips verildiinde dorultman emberini geometrik yer olarak elde etmek kolaydr: Elipsin
odak noktalar F ve F olsun. P, elips stnde her-

Teorem 1. Dzlemde sabit bir C emberi ve bu

emberin iinde sabit bir F noktas verilmi olsun.
C ye teet olan ve F den
C
geen emberlerin merkezleri bir elips oluturur. Bu
elipsin bir oda F noktas,
O
F
dieri de C nin merkezidir.
Ayrca bu elipsin asal
uzunluu C nin yarap
kadardr.
* stanbul Bilgi niversitesi Matematik Blm retim yeleri.

45

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

Teorem 1de verilen nokta emberin dndaysa

ne elde ederiz? O zaman, verilen embere teet
olan iki trl ember vardr: Verilen emberi
ierenler ve iermeyenler. ermeyenler aada
sadaki resimdeki gibi geometrik bir yer olutururlar. erenlerse soldaki gibi. Birinci geometrik

Parabolde Ne Oluyor?
Hiperbol ve elipslerin bu biimde elde edilip
de parabollerin bu ekilde elde edilmedikleri tuhaf gelebilir... Ama
paraboller de bir anlamda bu ekilde elde edilirler: ember
yerine doru alalm
(bir doru, bir anlamda, yarap sonsuz olan bir emberdir.) Verilmi bir
noktadan geen ve
verilmi bir doruya
teet olan emberlerin merkezi bir parabol oluturur. Bunun kant olduka kolaydr. emberlere teet olan doruyu dorultman, emberlerin
ortak noktasn odak noktas olarak dnrsek,
oran 1 olan bir konik, yani bir parabol elde edeceimiz aikrdr.

yer bir hiperboln bir koludur, ikincisiyse dier

kolu (yandaki
ekildeki gibi.) Bu dediklerimizin kant aynen Teorem 1in kant gibidir ve
okura braklmtr.

Teorem. Verilen bir doruya teet olan ve

bu doru dnda verilmi bir noktadan geen
emberlerin merkezlerinin geometrik yeri bir paraboldr. Verilen doru paraboln dorultman
ve verilen nokta paraboln odak noktasdr. Her
parabol de bu ekilde elde edilir.
Altrma. Verilen bir parabole ve bu paraboln dorultmanna teet olan emberlerin
merkezinin geometrik yerini bulun.

Teorem. Verilen bir embere teet olan ve bu

ember dnda verilmi bir noktadan geen emberlerin merkezlerinin geometrik yeri bir hiperboldr. Her hiperbol de bu ekilde elde edilir.

Ayn ekil zerinde dnmeye devam edelim.

PQF ikizkenar bir gen olduundan, Pden QFye
inilen dik, QFnin ortadikmesidir.
Bunun tersi de dorudur: Q, dorultman emberi stnde herhangi bir nokta olsun. QF nin t
ortadikmesiyle QF dorusunun kesiimi elipsin
stndedir. Nitekim t ortadikmesinin her noktasnn Qye ve Fye uzaklklar eittir. Dolaysyla eer
t ile QF dorusunun kesiim noktasna P dersek,
|PF | = |PQ| ve
|F P | + |PF | = |F P| + |PQ| = |F Q| = 2a.
Dolaysyla P noktas elipsin stndedir.
P noktasnn t ortadikmesine gre nemli bir
zellii de u: F noktasndan F noktasna tye deerek giden en ksa yol P noktasndan geer, yani
F P ve PF doru paralarndan oluan F PF yolu-

hangi bir nokta olsun. F P doru parasn P den

itibaren elipsin dna doru |PF | kadar uzatalm ve
bu noktaya Q diyelim. O zaman,
|F Q| = |F P| + |PQ| = |F P | + |PF | = 2a.
Bylece elde edilen Q noktalarnn kmesi F merkezli ve 2a yarapl
emberdir, yani F
t
Q
merkezli dorultman
P
emberidir. P merkezli
ve F odak noktasndan
F
F
geen ember elbette
byk embere (iten)
teettir.

46

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

dur. Nitekim eer P, ortadikme

stnde herhangi bir noktaysa,
F
F
o zaman,
|F P| + |PF | = |F P| + |PQ| > |F Q| = 2a
eitsizlii geerlidir. Bundan ok ilgin bir ey kar:
Ortadikme elipse tek bir noktada deer... Nitekim,
biraz nce kantladmz gibi, ortadikme stnde
olan her P noktas iin, |FP| + |FP| > 2a.
Eer elipsin bir teetini, elipsi tek bir noktada
kesen bir doru olarak tanmlarsak, o zaman yukardaki t ortadikmesinin elipse P noktasnda teet
olduunu grrz.
Her ne kadar elipse tek noktada deen doru
gerekten elipsin teetiyse de, teetin tanm
byle deildir. rnein, parabole tek noktada deen her doru paraboln teeti deildir.
P

noktasna ok ok ok yaklatka PM doru parasnn ald hallere bakalm. Yukardaki resim zihin aabilir. M noktas P noktasna ok ok ok
yaklarken, PM kiri dorular bir t dorusuna
ok ok ok yaklaabilir, o kadar ki, M noktas
nerdeyse P noktas olduunda, PM dorusu da
nerdeyse t dorusu olabilir. Her zaman byle bir t
dorusu olmayabilir, ama olduunda bu t dorusuna erinin Pde teeti ad verilir.
Bu tanmn anlaml olabilmesi iin ok ok
ok yaklamann (ki buna matematikte yaknsamak denir) tanmlanmas gerekir. Ama bunu yapmayacaz. Hem konuyu ok datm oluruz, hem
de aada yaptklarmz o kadar doal olacak ki,
bu tanm meselesini amasaydk hemen hemen
kimse byle bir sorunun farkna varmayacakt...
Sonu olarak teetler kirilerin limitidir. Bunu
aklmzda tutup devam edelim.
nce elipsin kirilerini inceleyelim. Kirileri inceledikten sonra kirilerin limitte ne hale geldiklerine bakacaz.

Teet Kavram. kinci yazmzda, tek bir doru

dnda, bir elipsin belli bir P noktasndan geen her
dorunun elipsi iki deiik noktada
P
kestiini kantlamtk (sayfa 26).
Ayrca elipsi tek noktada kesen ve
Pden geen bu yegne dorunun
elipse Pde teet olan doru olduunu da fsldamtk.
Brakn kantlamay, byle bir sav iddia edebilmek iin bile teetin ne demek olduunu bilmeliyiz. Terimleri tanmlanmam bir nermeyi kantlamak bir hayli zor olmal...
Teet kavramn tanmlayalm... Herhangi bir
eri alalm. (Bizim ilgilendiimiz durumda eri bir
elips.) Erinin stnde sabit bir P noktas alalm.
Erinin stnde ayrca bir de oynak bir M noktas
alalm. PM doru parasn, yani kiriini ekelim.
imdi oynak M noktas sabit P noktasna ok ok
ok yaklatka, ama erinin stnde kalarak P

Kiriler. Odak noktalar F ve F olan bir E elipsi alalm. Elipsin stnde herhangi iki P ve M noktas alalm. Bu blmde PM kirii zerine nemli
bir geometrik bilgi edineceiz ve bylece M noktas
elipsin stnde kayarak Pye yaknsadnda, yani
PM kirii Pden geen teete dntnde, bu teetin geometrik zelliini bulmu olacaz.
Aadaki ekilden izleyelim. Elipsin F merkezli D dorultman emberini izelim. Dorultman
emberi zerinde P ye tekabl eden noktaya P diyelim; yani P , D ile FP dorusunun kesiim noktas olsun. Dorultman emberinin tanmndan dolay, P merkezli ve |PF | yarapl CP emberi D emberine P noktasndan teettir. Nasl P noktasndan hareketle P D noktasn ve CP emberini bulP

t
CP

CM
P

P
E
F

M noktas erinin stnde kalarak P noktasna ok ok ok

yaklatnda, MP kiri dorular bir t dorusuna ok ok ok
yaklayorsa, o zaman t dorusuna teet doru denir
(eriye Pde teet doru.)

47

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

musak, M noktasndan hareketle M D noktasn ve CM emberini bulalm. P ve M noktalarndan D dorultman emberine olan teetleri izelim
ve bu teetleri bir I noktasnda kesitirelim. P
noktasndan geen teet doru CP emberine de teettir, nk CP ve D emberleri P noktasndan
birbirine teettir. Ayn ekilde M noktasndan geen teet doru CM emberine de teettir. Dolaysyla I nin CP, CM ve D emberlerine gre gc (bkz.
sayfa 40-44) eittir:
(I, CP) = |IP |2 = (I, D) = |IM |2 = (I, CM).
Ayrca,
(F , CP) = 0 = (F , CM),
nk F CP ve F CM. Demek ki I ve F noktalar CP ve CM emberlerinin eg dorusunun stnde. Ama sayfa 42deki Teorem 2de eg dorusunun emberlerin merkezlerini birletiren doruya dik olduunu grmtk. Demek ki IF PM.
Aadaki resimde, yardmc emberleri atarak, bulduumuzu zetledik.
P
Veriler: E , F ve F odak
noktal elips. P E.
|PP| = |PF | ve FPP dorusal.
|MM| = |MF| ve FMM dorusal.
M noktasndan geen ve
FMM dorusuna dik olan
doru, P noktasndan geen
ve FPP dorusuna dik olan
doruyu I noktasnda keser.
Sonu: IF dorusu PM kiriine
diktir.

M
M

E
F

se, limitte P F t ilikisini elde ederiz. Mthi bir

teorem kantladk (yukardaki ekilden takip edebilirsiniz):
Teorem 2. P, odak noktalar F ve F olan elips
stnde bir nokta olsun. Q, F merkezli dorultman emberi stnde Pye tekabl eden nokta olsun. O zaman, QF doru parasnn orta dikmesi
elipse P de teettir.
Bunun tersi de dorudur: Eer bir t dorusu
elipse teetse ve Q, F noktasnn tye gre simetrii ise, o zaman Q noktas F merkezli dorultman
emberi stndedir ve t elipse t FQ noktasnda
teettir.

F E

Bylece bir elipse teetler kolayca izilir. F merkezli dorultman emberinin bir P noktas dier
odak noktas F ile birletirilir ve P F doru parasnn orta dikmesi alnr.

Teet. imdi M noktasn E elipsinin stnde

kaydrarak P noktasna ok ok ok yaklatralm,
yani PM kiriini Pden geen teete yaknsatalm.
Yan stunun tepesindeki ekilden takip edin. (Bu
bir yar akadr!)
M noktas elips zerinde kayarak P noktasna
yaknsadnda, CM emberi CP emberine yaknsar. CM emberi CP emberine yaknsadnda, M
noktas P noktasna yaknsar. Ayrca I noktas da
(D emberine P noktasndan geen teet stnde
kalarak) P noktasna yaknsar.
M noktas elips zerinde kayarak P noktasna
yaknsadnda, I noktas P noktasna yaknsar
ama F odak noktasna bieycikler olmaz, o olduu
yerde durur, nk elipsi yerinden oynatmyoruz.
Demek ki M noktas elips zerinde kayarak P
noktasna yaknsadnda, IF dorusu P F dorusuna dnr ve yol boyunca IF PM ilikisi
korunur. Demek ki, eer t, PM dorusunun limitini, yani elipse P noktasndan geen teeti simgeler-

t
P
D

Giri yazmzda (sayfa 15) eliptik bir bilardo

masasnda odak noktalarndan birinde bulunan ve
herhangi bir yne doru atlan topun, masann kenarna arptktan sonra (elbette topa falso vermemek kouluyla) dier odak noktasndan geeceini
sylemitik. Aadaki teorem bunu matematiksel
olarak kantlyor.

48

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

Bu kolayd. (Ama gene de artcyd...)

Teorem 3 (Elipsin Optik zellii). P, odak

noktalar F ve F olan E elipsinin stnde herhangi
bir nokta ve t bu noktadan geen herhangi bir doru olsun. ve aadaki ekildeki alar olsun. O
zaman tnin elipse teet olmas iin gerek ve yeter
koul = eitliidir.

Sonu 5. Odak
noktalarnn elipsin teetlerinin stne olan
izdmlerinin
geF
ometrik yeri, merkezi
elipsin merkezi olan ve
yarap a olan emberdir.
Kant: F merkezli dorultman emberini izelim. t, elipse herhangi bir teet olsun. P, F odak
noktasnn tnin stne olan izdm olsun. FP
doru parasn dorultman emberini bir Q nok-

Kant: nce tnin elipse P noktasnda teet olduunu varsayalm. Q, F merkezli dorultman
emberi stnde Pye tekabl eden nokta olsun.
tnin QF doru parasnn ortadikmesi olduuQ
t
nu biliyoruz. DolaysyP
A

la, = m(APQ) = .

F
F
imdi = eitliini
varsayalm. FPyi F merkezli dorultman emberine kadar uzatalm. Kesiim noktasna Q diyelim. (Bkz. yandaki ekil.) Elbette m(F PA) = = m(APQ). Ayrca |PQ| = |PF |
olduundan, t dorusu QF doru parasnn orta
dikmesidir, demek ki elipse teettir.

2a

tasnda kesecek ekilde Fden Pye doru uzatalm.

|FP | = |PQ | eitliini biliyoruz. imdi F odak noktasyla Q noktasn birletirelim. |F Q| = 2a eitliini de biliyoruz. imdi QFF genine bakalm.
Pden QF dorusuna ekilen paralel doru, FF
doru parasn tam ortadan bler, yani elipsin
merkezi olan O noktasnda keser. Ayrca benzer
genlerden dolay |OP| = a eitlii dorudur.

Poncelet teoremlerinin kantna gemeden nce ok gl olan Teorem 2nin birka ilgin sonucunu daha ortaya karalm.
Sonu 4. F odak noktasnn elipsin teetlerine
gre simetrilerinin geometrik yeri F merkezli dorultman emberidir.

Yukardaki sonu her iki odak noktas iin de

geerlidir elbette. Merkezi elipsin merkezi, yarap
a olan embere elipsin asal emberi ad verilir.
F

Sonu 6. Odak noktalarnn elipsin teetlerinin

stne olan izdmleP
t
rinin uzunluklarnn
arpm a2 c2 saysna P
eittir. Yani yandaki eO
F
F
a
c
kilde, |PF||PF| = a2
c2 eitlii geerlidir.

49

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

Kant: O merkezli a yarapl C emberini izelim. t, elipse herhangi bir teet olsun. P ve P, srasyla F ve F odak noktalarnn t zerine olan izdmleri olsun. P ve P
t
P
noktalarnn C emberi stnde olduklaP
rn bir nceki sonuF
F
tan biliyoruz. PF
O
dorusunu C embeQ
rini Q P noktasnda kesecek kadar
uzatalm. PPQ geni dik gendir. Dolaysyla PQ dorusu Odan
gemek zorundadr. Bundan da kolaylkla FPO ve
FQO genlerinin eit olduklar kar. Demek ki
|PF||PF| = |PF||FQ| = |(F, C )| (= Fnin C emberine gre gcnn mutlak deeri, bkz. sayfa 40). imdi (F, C ) saysn hesaplayalm: (F, C ) = |OF|2
|OA|2 = c2 a2. Sonucumuz kantlanmtr.

b
a

larnn bu teetlere gre izdmleri yukardaki ekildeki gibi A, B, C, D olsunlar. Bu izdmlerin

asal ember stnde olduklarn biliyoruz (Sonu
5). te yandan, |PD| = |FB| ve |P C | = |AF |. Demek
P

Sonu 7. Bir ember ve bu ember iinde sabit

bir F noktas verilmi
P
olsun. P noktas ember stnde dolarken AP dorularnn
orta dikmeleri sabit
F
bir elipse teettirler,
daha matematiksel
deyile, ortadikmelerin zarf bir elipstir.

T
A

ki, sonu 6dan dolay, |PD||P C | = |FB||AF | =

a2 c2 = b2 (Son eitlik neden?) Ama en soldaki say Pnin asal embere gre olan gc, dolaysyla
|PO|2 a2 saysna eit. Demek ki, |PO|2 a2 = b2
ve |PO|2 = a2 + b2.

Bunun kant bariz olmal artk. Bu sonutan

esinlenerek ve Sonu 6y gznnde bulundurarak
unu kantlayabiliriz: Ayn tarafnda bulunan sabit
iki noktaya olan uzaklklarnn arpm sabit olan
deiken bir dorunun zarf, odaklar bu sabit noktalar olan bir elipstir. (Tmce Nazmi lker ve Nzm
Terziolunun Konikler adl kitabndan alnmtr.)
Bir sonraki sonucu okumadan nce yan stundaki ilk ekli dikkatlice inceleyin; sonucumuz o
eklin srrn aklamaktadr.

imdi verilen bir elipse verilen bir dorultuda

nasl bir teet izileceini grelim. Elips, F ve F
odak noktalar ve 2a asal uzunluuyla verilmi olsun. Elips erisinin tm deil de sadece odak noktalar ve asal uzunluu var... Bu nokta nemli.
Verilen bir elipse verilen bir dorultuya paralel
bir teet izmek. Dorultu d dorusuyla verilmi
olsun. F merkezli
d
dorultman embed
rini izelim. d dod
rusuna F den geen
G
dik doruyu izelim.
F
F
Bu dik doru dorultman emberini

Sonu 11. ki kenar da elipse teet olan dik

alarn kelerinin geometrik yeri merkezi elipsin
merkezi olan ve yarap (a2 + b2)1/2 olan emberdir. (Buradaki a ve b, elipsin en uzun ve en ksa kiri uzunluklarnn yarsdr.)
Kant: Dik a TPT olsun. PT ve PT teetleri
elipse T ve T noktalarnda desinler. Odak nokta-

50

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

(yukardaki ekildeki gibi) G ve G noktalarnda

kessin. FG ve FG doru paralarnn d ve d ortadikmeleri elipse teet ve dye paralel dorular olmak zorundadrlar.
Teetlerin elipse deim noktalarn da belirleyebiliriz. Bunun iin F G ve F G dorularn izip d ve d ortadikmeleriyle kesitirmek yeterli.
Bu noktalara M ve M diyelim. GM F ve
GF G genleri ikizked
nar olduklarndan M F
d
ve F G dorular birbirlerine
paraleldir. Benzer
d
M
G
nedenden
M F ve F G
F
dorular da birbirlerine
F
M
paraleldir. Demek ki
M F M F bir paralelkenardr. Demek ki M M
G
dorusu elipsin O merkezinden geer. Bundan da u sonu kar:

Elips in Poncelet Teoremleri. M ve N, elips

zerinde iki nokta, P de bu noktalardaki teetlerin
kesiim noktas olsun. F ve F elipsin odaklarn
simgelesin. Bu durumda
1. m(MPF) = m(NPF ).
2. m(MFP) = m(PFN).
P

Kant: 1. F merkezli dorultman emberine C F

diyelim. FN, C Fyi K de kessin. FM de C Fyi Lde
kessin. PN teetinin KF doru parasnn, PM teetinin de LF doru parasnn ortadikmeleri olduklarn biliyoruz. Dolaysyla |PL| = |PF | = |PK|.
P merkezli ve PF yarapl C P emberini izelim.
Bu ember C Fyi K ve L noktalarnda keser. F P

Sonu 7. ki paralel teetin

bir elipse deim noktalar elipsin merkezine gre simetriktir.

CP
L

Verilen bir elipse verilen bir noktadan geen

bir teet izmek. Elips stnde bir nokta verilmise bu noktadan elipse nasl teet izeceimizi biliyoruz. Bunu yanda bir kez daha gsterdik. Ya nokta elips stnde deilse, o zaman nasl izeceiz teeti? Her eyden nce noktann elipsin dnda verilmi olmal elbet. Elipsin dnda verilmi noktaya P diyeQ
t
lim.
Bir an iin probleme P
zlm gzyle bakalm.
F
F
P den geen t teeti (ki bu iki
teetten biridir) elipse T noktasnda desin. F nin tye gre
simetrii olan Q noktas F
merkezli dorultman emberi zerindedir. P noktasnn Q ve F noktalarna olan uzaklklar eit olacandan, Q noktas P merkezli ve |PF| yarapl
ember zerinde olmak zorundadr. Bylece Q
noktasn buluruz. Gerisi olduka kolay. QF doru parQ
t
asnn orta dikmesi P den
geen
teettir.
P
Bu kadar ilgin sonu
T
yeter. imdi mehur Poncelet
F
F
teoremlerine gelelim.

P
K
N
M
F

F
CF

dorusu C P ve C F emberlerinin merkezlerinden geen doru olduundan, bu emberlerin KL ortak

kiriine diktir. Ayrca PN ve KF dorular da birbirlerine dikler. Demek ki F KL ve NPF alarnn
kenarlar dik ve dolaysyla lleri ayn. te yandan C P emberi K ve L noktalarndan getiinden,
F PL asnn ls (alar saatin ters ynnde gider) F KL asnn lsnn yarsdr. Ama PM
dorusu F PL asnn aortaydr. Demek ki
F PM asyla F PN asnn lleri ayndr. Bundan istenen eitlik kar.
2. FP dorusu, KL doru parasnn ortadikmesidir, dolaysyla MFN asnn aortaydr.

51

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

m(TFM) = m(MFT ) ve m(T FM) = m(MFT ).

Dolaysyla m(MFM) = m(TFT )/2.

Poncelet Teoremlerinde Myi sabit tutup Nyi

yava yava iki teet paralel olacak ekilde elipsin
stnde kaydrrsak (ya da Pyi teetlerin birinin
stnde sonsuza doru kaydrrsak), P noktas
sonsuza kaar. O zaman birinci eitlik 0 = 0 olur
ama ikinci eitlik ilgin bir baka eitlie brnr:

Yukardaki iki sabit teeti birbirine paralel ve

deim noktalar asal eksenin A ve A ular olacak
biimde alrsak ne olur? O zaman, bir sonraki ekilde de gsterildii gibi, m(MFM) = m(TFT)/2 =
180/2 = 90 elde ederiz. Demek ki MFM bir dik-

Sonu 8 (Paralel teetler iin Poncelet Teoremi) Eer bir elipse iki paralel teet izilirse, o zaman aadaki ekilde = dir.

Bu sonucun geometrik (yani sentetik) kantn

bulmay okura brakyoruz.
Poncelet Teoremlerinin birka ilgin uygulamasn daha grelim.

gen ve dolaysyla M, M ve F noktalar MM apl

ember stndeler. F odak noktas iin doru olan
dier odak noktas iin de dorudur elbette: F odak
noktas da MM apl ember stndedir. Bylece
bir sonraki sonucu kantlam olduk.

Sonu 9. Bir elipsin sabit iki teetinin deiken

bir teet zerinde ayrd doru paras her odaktan sabit bir a altnda grlr . Daha dorusu, bir
aadaki ekilde, m(MFM) = m(TFT )/2.

Sonu 10. ap, elipsin bir teetinin asal ekseninin ularndaki teetleri arasnda kalan para
olan ember elipsin odaklarndan geer.

M
T
M
T
M

Kant: Sabir teetler elipsi T ve T noktalarnda kessinler. Sabir teetleri srasyla M ve M noktalarnda kesen bir teet alalm. Bu teetin elipse

T
F

M
T

T
M

Son olarak ok esasl bir sonu kantlayalm.

Eliptik bir bilardo masas alalm. Bu bilardo
masasnn iine bilardo masasyla ayn odak noktalarna sahip bir elips izelim. imdi topu kk elipse teet bir yrngede gidecek ekilde (bir sonraki
sayfadaki ekildeki gibi) frlatalm. Top masann
bantna arptktan sonra hangi yrngeyi izler?

T
F

deim noktas T olsun. Poncelet Teoremine gre

(ya da eer teetler paralelse Sonu 8e gre),

52

Matematik Dnyas, 2005 Yaz

Eer Sonu 11de kk elipsi, F ve F odakl

elipsin dejenere bir durumu olan FF doru paras
olarak alrsak (a = c ya da b = 0 durumu), o zaman
elipsin optik zelliini yani Teorem 3 buluruz.
Yani Sonu 11, Teorem 3n genelletirilmi bir halidir.
Dolaysyla bir elipsin iindeki bir top, elipsin
odak noktalar arasndan gemeyecek ekilde atlrsa, topun yrngesi ayn odak noktalara sahip
bir baka elipsin teetlerinden oluur.

?
F

El cevap: Top banta arptktan sonra gene ayn

elipse teet olarak yoluna devam eder. Ve bu byle
sonsuza kadar srer. Bu olguyu kantlayalm:

Sonularmzn hepsi ve ok daha fazlas A.

Nazmi lker ve Nzm Terziolunun Lise Fen Kollar iin yazdklar 1960 basml (nc basm)
Konikler adl ok gzel kitapta vardr. Demek o
zamanlar liselerde byle konular da okutuluyormu ve lkenin en iyi matematikileri liselilere hitap eden kitaplar yazyorlarm. Ortaya kan rn
hemen kendini farkettiriyor. Bu kitabn bir an nce dizgi hatalarndan arndrlp gnmz Trkesine uyarlanarak piyasaya sunulmas gerekir diye
dnyoruz.

Sonu 11. Ayn odak noktalar olan iki elips

alalm. Asal uzunluu daha kk olana kk, dierine byk elips diyelim. Kk elipsin bir teeti byk elipsi A noktasnda kessin. A noktasndan
kk elipse dier teeti ekelim. O zaman aadaki ekildeki ve alar birbirine eittir.
A

Jean-Victor Poncelet
(1788-1867)

Kant: Aadaki ekilden takip edelim. Poncelet Teoremini AP ve AQ teetlerine ve elipslerin

optik zelliini (Teorem 3) FA ve F A nlarna
Y

A
X

P
F

Fransz matematiki, mekaniki ve mhendis. Napoleonun ordusuyla Rusya seferindeyken ld sanlarak geride braklm, Rusyaya
esir dm ve 1813-1814 yllarn esaret altnda
geirmitir. Ama bu da kendisine bulularn yazma zaman vermitir. Erilerin Projektif zellikleri adl yaptn yazarak, Joseph Gergonnedan
bamsz olarak kefettii projektif geometri daln tantmtr.

uygulayalm. Poncelet Teoreminden dolay

m(PAF) = m(F AQ). Elipslerin optik zelliinden
dolay m(XAF) = m(F AY). ki eitliin arasndaki
fark alrsak = buluruz.

53